Anthony Robbins - Obudź W Sobie Olbrzyma

Dedykuj t ksik nieograniczonej mocy,
jaka spoczywa w Tobie.

Nie pozwl jej spa duej.
>
Ale przede wszystkim dedykuj j mojej onie

Becky, ktra jest ywym przykadem
bezinteresownej mioci i wsparcia.
Kocham Ci, moja droga.
ZESKANOWAEM T KSIK
I DZIEL SI Z TOB
GDY JEST WYJTKOWA,
JEELI SAM PRZECZYTAE
INTERESUJC KSIK
ZESKANUJ J,
PRZYNAJMNIEJ JEDN
I PODZIEL SI Z LUDMI
:)
WYMWNICIWO
Studio
Emka
Tytu oryginau:
Awaken The Giant Within
Przekad: Pawe Cichawa
Projekt graficzny okadki: Marek Zadworny
Redakcja: Barbara ebrowska
Redakcja techniczna: Marzenna Kiedrowska
Korekta: Magorzata Merkel-Masse
Copyright 1991 BY ANTHONY ROBBINS

First Fireside Edition 1992
Copyright Polish edition by Wydawnictwo Studio EMKA
Warszawa 2002
Wszelkie prawa wcznie z prawem do reprodukcji tekstw

w caoci lub w czcs'ci, w jakiejkolwiek formie - zastrzeone
Informacji udziela:
Wydawnictwo Studio EMKA
Al. Jerozolimskie 101/43, 02-011 Warszawa
tel./fax (022) 628 08 38, 621 39 07
e-mail: wydawnictwo@studioemka.com.pl
Internet: http://www.studioemka.com.pl
ISBN 83-85881-20-4
Skad i amanie: Video Art Studio Sp. z o.o.
Druk i oprawa: Zakady Graficzne "MOMAG" S.A.
97-200 Tomaszw Maz., ul. Farbiarska 28/32
tel. (044) 724-28-87, 724-68-09; fax 724-22-71
SPIS TRECI
Podzikowania
Przedmowa
7
10
Cz pierwsza
Udowodnij swoj sil
Rozdzia pierwszy
Marzenia o przeznaczeniu
Rozdzia drugi
Decyzje: Droga ku potdze
Rozdzia trzeci
Sia, ktra ksztatuje twoje ycie
Rozdzia czwarty
Systemy przekona: Sia tworzenia i sia niszczenia
Rozdzia pity
Czy zmiana moe si dokona w jednej chwili?
Rozdzia szsty
Jak zmieni dowolny aspekt ycia: Nauka
Warunkowania Neuroasocjacyjnego
Rozdzia sidmy
Jak zdoby to, czego chcesz
Rozdzia smy
Odpowiedzi s pytania
Rozdzia dziewity
Sownictwo sukcesu
Rozdzia dziesity
Przetnij zasieki, zburz mury, zerwij wizy i tanecznym
krokiem zmierzaj do sukcesu
Rozdzia jedenasty
Dziesi emocjonalnych skadnikw siy
Rozdzia dwunasty
Cudowna obsesja -jak stworzy nieodpart przyszos'
Rozdzia trzynasty
Dziesiciodniowe wyzwanie
15
31
61
91
136
158
194
231
262
297
323
357
404
SPIS TRECI
Cz druga
Sprawowa kontrol. System nadrzdny
Rozdzia czternasty
rdo wszystkiego: System Nadrzdny
Rozdzia pitnasty
Wartos'ci yciowe: Twj osobisty kompas
Rozdzia szesnasty
Reguy.-Jeli jeste nieoszczdny, oto wyjanienie dlaczego
Rozdzia siedemnasty
Odniesienia: Osnowa ycia
Rozdzia osiemnasty
Tosamo: Klucz do rozwoju
Cz trzecia
Nowe ycie w siedem dni
Rozdzia dziewitnasty
Przeznaczenie emocjonalne.-Jedyny prawdziwy sukces
Rozdzia dwudziesty
Przeznaczenie fizyczne: Wizienie cierpienia czy paac
przyjemnoci
Rozdzia dwudziesty pierwszy
Przeznaczenie w kontaktach z ludmi: Dbaj o innych
i dziel si z nimi
Rozdzia dwudziesty drugi
Przeznaczenie finansowe: Mae kroki do maej
(lub wielkiej) fortuny
Rozdzia dwudziesty trzeci
Bd' nieskazitelny: Twj kodeks zachowania
Rozdzia dwudziesty czwarty
Opanuj swj czas i swoje ycie
Rozdzia dwudziesty pity
Odpocznij i rozerwij si: Nawet Bg sidmego dnia
odpoczywa
Cz czwarta
Lekcja przeznaczenia
Rozdzia dwudziesty szsty
Ostateczne wyzwanie: Co moe zrobi jeden czowiek
421
445
483
518
543
575
580
595
601
624
631
636
639
PODZIKOWANIA
Kiedy zaczynam rozmyla nad ogromem tego projektu, przy
pominam sobie sytuacj, kiedy sawny baseballista wbiega na boisko
w ostatnim kwadransie meczu, odbywa narad z innymi graczami, pe
wny siebie biegnie ku linii kocowej i rzutem na odlego pidzie
siciu jardw zdobywa zwycisk bramk! Kibice wiwatuj, trenerzy
s poruszeni, a baseballista z pen radoci rozkoszuje si chwa
zwycistwa. By to jednake wysiek caego zespou. Baseballista sta
si bohaterem w oczach ogu, lecz w grze, jak jest ycie, jest wielu
uczestnikw zwycistwa ukrytych za plecami bohaterw. Tak te byo
w przypadku tego projektu. Nigdy nie miaem problemw
z przelaniem sw na papier, ale kiedy prbuj przela na uczucia,
jakie ywi do tak wielu lojalnych i nadzwyczaj bezinteresownych
czonkw mojej rodziny, przyjaci i wsppracownikw, czuj zako
potanie. Trudno mi tu sporzdzi ich list wedug jakiej hierarchii,
poniewa by to prawdziwie zespoowy wysiek od samego pocztku.
Podzikowania skadam:
Mojej onie Becky, mojej mamie oraz czwrce moich dzieci:
Jairekowi, Joshowi, Jolie i Tylerowi. Wasza mio stanowi o mojej
sile. Nie ma dla mnie nic waniejszego.
Moim asystentkom, Deenie Tuttle i Karen Risch, dwm zadzi
wiajcym kobietom, penym siy i energii, ktre pozostay wierne
i przekonane do koca o tym, e to, co robimy, nie jest bez znaczenia,
nawet wtedy, kiedy oznaczao to cale noce spdzane z dala od mw
i dzieci, podanie za mn po caym kraju, zawsze z umiechem na
twarzy i gotowoci wspierania mnie. Ksika ta nigdy nie zostaaby
ukoczona bez ich niezachwianej wiernoci.
Przedstawicielom oraz kierownictwu Field Sales za ich codzien
n prac organizacyjn, dziki ktrej mogem w spokoju przybywa
do zatoczonych sal w miastach, gdzie odbyway si seminaria. Kon
sultantom z Personal Development, ktrzy pomogli mi udowodni, e
seminaria z wykorzystaniem wideo s lepsze. Dzikuj Wam za
odwag i oddanie. Przedstawicielom Obsugi Klientw z Robbins
Research Internationa], ktrzy suc sw inspiracj sprawiali, e
PODZIKOWANIA
klienci przystpowali do dziaania oraz osigali nowe jakociowo

poziomy. Jestem im za to bardzo wdziczny.
Caemu zespoowi z biura Robbins Research International w San
Diego, ktrzy spdzajc w pracy ogromn liczb godzin, podsuwali
mi pomysy oraz dbali o zachowanie integralnoci mojej wizji.
Moim partnerom i wsppracownikom z Anthony Robbins
Companies, szczeglnie za" moim drogim przyjacioom z Fortune
Management - wzruszyo mnie do gbi serca Wasze zrozumienie
mojego nieprawdopodobnie napitego planu dziaania.
Uczestnikom moich seminariw. Wiele si od Was nauczyem,
dzikuj wic za Wasz wkad do tej pracy. Specjalne podzikowania
skadam grupie, ktra uzyskaa s'wiadectwa w 1991 roku. Rocznik ten
udzieli mi wyjtkowego wsparcia, kiedy to przez ponad dwa tygodnie
pracowaem po caym nocach, aby ksika ukazaa si na czas.
Hrabiemu Strumpell, ktrego przyja i powicenie kadej
chwili po to, aby dostarczy mi wszelkich niezbdnych materiaw,
pozwalao mi zachowa spokj duszy podczas tworzenia ksiki.
Robertowi Bays, mojemu drogiemu przyjacielowi, ktrego
mdros' i bezinteresowna przyja pozwoliy mi przeby wszystkie
wyboiste drogi. Jestem nieskoczenie wdziczny za jego cenny
wkad. Dzikuj rwnie Vicki St.George, prawdziwy to klejnot
w przyjani.
Michaelowi Hutchisonowi, ktry sw wiedz zawsze
reprezentowa najwyszy poziom. Kontakt z nim by dla mnie
bogosawiestwem. Wdziczny jestem rwnie mojemu najlepszemu
przyjacielowi Michaelowi Keyes - dziki, przyjacielu, za twoje
poczucie humoru i mdros', twoje zaangaowanie i przyja. Mam
nadziej, e dane mi bdzie cieszy si Twoj przyjani jeszcze
dugo w przyszoci.
Zaodze zamku", szczeglnie Theresie Lannon i Elizabeth
Calfee, ktre stanowiy najlepszy na wiecie zesp. Dzikuj za to,
e potrafiycie dom czowieka uczyni jego zamkiem.
Moim dobrym przyjacioom z Guthy Renker Corporation, Gregowi
Renker, Billowi Guthy, Lenny'emu Lieberman, Jonowi Schulberg
i Johnowi Zahody, ktrzy wraz z pracownikami Cassette Productions
pomogli mi rozprowadzi ponad siedem milionw tas'm wideo w cigu
zaledwie dwu lat oraz przekaza filozofi zawart w Personal Power
ludziom na caym s'wiecie. Bardzo ceni sobie Wasz przyja.
Peterowi Guber za jego inspirujce rozmowy telefoniczne oraz
wsparcie. Gboko powaam sobie nasze kontakty.
PODZIKOWANIA
Ken i Marge Blanchardom - kwartalne spotkania Becky i moje

z Wami s zawsze rdem wzajemnego oczarowania i stale
rosncego szacunku.
Martinowi i Janet Sheenom za to, e byli mi przykadem
wyjtkowej pasji, integralnoci i oddania. Dzikuj za to, e
suylis'cie mi za wiato.
Wszystkim ochotnikom z Anthony Robbins Foundation - dziki
Waszemu bezinteresownemu oddaniu i zaangaowaniu los
bezdomnych, winiw, dzieci oraz starszych ludzi nigdy ju nie
bdzie taki sam jak dawniej. Was to rzeczywiCie obchodzi!
Robertowi Cialdiniemu, Stu Mittlemanowi, Philowi Maffetone'owi,
Paulowi Pilzerowi oraz Johnowi Robbinsowi - za Wasz wkad w t
ksik, ktry bdzie mia wpyw na jakosC ycia ludzi.
Wielkiemu mistrzowi tae kwon do, Jhoonowi Rhee, ktrego staa
przyja, wierno oraz wiedza suyy mi jako natchnienie do
dalszego dziaania. Skadam przed Panem pokony pene szacunku.
Personelowi na Fidi z kurortu Namale Plantation oraz mieszka
com ssiednich wiosek Viville i Nadi. Suc swoim przykadem, na
uczylicie mnie, e ycie jest darem i radoci oraz e uczucie szcz
cia jest jedynym sposobem na to, by y.
Janowi Millerowi oraz jego sprawnemu zespoowi - chyl czoo
przed Wami w podzikowaniu za wierny kontakt w tym trudnym
przedsiwziciu wydawniczym. Dickowi Snyderowi, Bobowi
Asahina i Sarah Bayliss dzikuj jeszcze raz za wiar we mnie.
Ponawiajc podzikowania zoone w mej ksice Unlimited
Power, przekazuj jeszcze raz wyrazy wdzicznoci wszystkich olbrzy
mom, na ktrych ramionach znajdowaem wsparcie. Dzikuj nau
czycielom, ktrzy uksztatowali moj filozofi, strategi i umiejtnoci.
I na zakoczenie dzikuj wszystkim tym ludziom, ktrzy stali
gdzie za scen i udzielali mi swojego wsparcia, by wymieni takie
osoby jak: Kathy Moeller, Suzy Gonzales, Joan Meng, Nancy
Minkus, Shari Wilson, Mary Kent, Valerie Felts, Leigh Lendzian,
Dave Polcino, Cherrell Tarantino, Mark Lamm, Robert Mott za prac
artystyczn oraz panom z Franklin Type z Nowego Jorku.
Ludzie ci nigdy nie akceptowali pogldu, e co moe by niemo
liwe. Wszyscy w czasie tej odysei oczekiwalimy i dowiadczylimy
cudw. Wszyscy wydorolelimy i stalimy si bogatsi w tym
procesie. Jestecie wszyscy olbrzymami w moim yciu.
PRZEDMOWA
PRZEDMOWA
Jako gwny psycholog szpitala Bellevue w Nowym Jorku, do
strzegam ogrom ludzkiego nieszczcia i to nie tylko w odniesieniu
do leczonych przez nas pacjentw cierpicych na choroby
umysowe, ale rwnie w kontaktach z normalnym", zdrowym"
personelem, ktry ich leczy. Te same cierpienia spotykam rwnie
w swojej prywatnej praktyce, gdzie opiekuje si ludmi, ktrzy
zajmuj wysokie stanowiska i odnosz wzgldne sukcesy. Dos'
czsto ten bl i cierpienia nie s konieczne i znikaj ostatecznie
w momencie, kiedy ludzie przejmuj pen kontrol nad swoimi
przekonaniami, uczuciami oraz dziaaniem po to, aby zmieni
swoje ycie. Niestety, w wikszoci przypadkw tak si nie dzieje.
Ludzie na cos' czekaj, po czym prbuj co.< zmieni, by osign
lepsze rezultaty, lecz czsto ograniczaj si do potrzeby narzekania
na swoje straszne ycie i licz, e kto' inny ich problemy za nich
zaatwi".
Us'wiadomienie tym ludziom, e to oni sami decyduj
o ostatecznym rezultacie swojego ycia, nie jest czsto proste.
Jest to w rzeczywistoci zwykle niezmiernie trudne zadanie. Std
te cigle poszukuj nowych metod i sposobw, ktre mgbym
zastosowa zarwno w odniesieniu do moich pacjentw w szpitalu,
jak i tych, ktrych przyjmuj prywatnie. Pi lat temu usyszaem
po raz pierwszy o pracach prowadzonych przez Tony'ego
Robbinsa. Uczestniczyem w jednym z jego seminariw w Nowym
Jorku. Tak jak oczekiwaem, by to prawdziwie niezwyky wieczr.
Tym natomiast czego nie oczekiwaem, by geniusz Tony'ego,
jaki okaza w dziedzinie zachowa i komunikacji midzyludzkiej.
Tego wieczora dowiedziaem si rwnie, i Tony podziela
moj wiar, e kady przecitnie zdrowy umysowo czowiek
jest w stanie peni kontrol nad swoim yciem i cieszy si nim
w peni. Wkrtce potem zaczem uczszcza na dwutygodniowy
kurs Tony'ego. Wiele z tego, czego si tam nauczyem, prze
kazaem swoim kolegom oraz pacjentom. Kurs ten nazwaem
11
podstawowym kursem ycia". Nastpnie polecaem wszystkim

t seri kaset oraz pierwsz ksik Robbinsa zatytuowan
Unlimited Power.
Chocia czs' moich kolegw oburza si czy te okazuje
zdziwienie tym, e polecam prace takiego modego czowieka,
ktry nie posiada dyplomw akademickich, ci, ktrzy naprawd
go czytaj lub suchaj, zgadzaj si ze mn. Poza zrozumiaymi
i dobrymi informacjami, Tony ma talent oraz styl, ktry pozwala
na atwe przyswojenie sobie tych informacji.
Ostatecznie moja ona i ja wzilis'my udzia w kursie Dat
with Destiny (Randka z Przeznaczeniem), zawierajcym wiele
koncepcji, ktre potem ukazay si w oddzielnej publikacji
Tony'ego Awaken the Giant within. Ten weekend pozwoli nam
dokona zmian co do wartos'ci, jakie wyznawalis'my, i kontroli
zasad, ktre pozwoliy nam w cigu ostatnich dwch lat sta si
bardziej wydajnymi ludmi oraz osign wiele rzeczy.
Tony jest dla mnie wielkim trenerem w grze zwanej yciem.
Jego dogbna wnikliwos', inteligencja, pasja i oddanie daj si
zauway wszdzie i zawsze su za inspiracj. Czytajc t
ksik, czuj si tak, jakbym siedzia naprzeciwko Tony'ego
i prowadzi z nim niezwykle powan i zabawn rozmow. Naley
si do tej ksiki odwoywa cigle i traktowa j jak instrukcj
zawsze, kiedy ycie stawia przed nami jakie' nowe wyzwanie
lub wymaga zmiany w postpowaniu. To arsena peen narzdzi,
ktre pomog ci dokona dugotrwaych zmian lub wprowadzi
nowe jakos'ci do twojego ycia. W gruncie rzeczy gdyby t ksik
przeczytaa wikszos' ludzi i gdyby szczerze zastosowali si do
jej poucze, ja i wielu moich kolegw pozbawieni zostalibys'my
pracy.
DR FREDERICK L. COVAN
Upione gboko w czowieku tkwi moce,

ktre wprawiyby go w osupienie,
o ktrych istnieniu nawet nie marzy; siy,
ktre, rozbudzone i zaprzgnite do dziaania,
zrewolucjonizowayby jego ycie.
ORISON SWETT MARDEN
Cz pierwsza
UWOLNIJ
SWOJ SI
Rozdzia pierwszy
MARZENIA
O PRZEZNACZENIU
Czowiek konsekwentny wierzy w przeznaczenie,
czowiek kapryny w przypadek.
BENJAMIN DISRAELI
Kt z nas nie ma marze? Gboko w duszy kady z nas chce

wierzy, e posiada ten szczeglny dar, dziki ktremu potrafi
poruszy innych na swj specjalny sposb i potrafi ulepszy s'wiat.
Na pewnym etapie w kadym z nas skrystalizowaa si wizja po
ziomu ycia, na jaki sobie zasugujemy, jakiego pragniemy. Jed
nak frustracje i rutyna dnia codziennego przesoniy u wielu z nas
marzenia te tak bardzo, e zaprzestalimy ju nawet prb ich
spenienia. W zbyt licznych wypadkach marzenia te si rozwiay,
a wraz z tym znikna ch ksztatowania wasnego przeznacze
nia. Wielu z nas utracio to poczucie pewnos'ci, ktre prowadzi
do zwycistwa. Celem mojego ycia stao si przywrcenie ma
rze i urzeczywistnienie ich, cige przypominanie o tkwicych
w nas nieograniczonych moliwociach, namawianie do wyko
rzystywania upionych mocy, ktre drzemi w kadym z nas.
Nigdy nie zapomn dnia, kiedy dotaro do mnie, e wprowa
dziem w ycie moje marzenia. Siedziaem wtedy na pokadzie
mojego helikoptera, w drodze ze spotkania w Los Angeles do
Orange County, gdzie miaem poprowadzi seminarium. Kiedy
znajdowaem si nad Glendale, rozpoznaem nagle pewien duy
budynek, zatrzymaem helikopter i zawisem w powietrzu. Zdaem
16
OBUD W SOBIE OLBRZYMA
sobie spraw z faktu, e w tym was'nie budynku zaledwie dwa

nacie lat wczeniej pracowaem jako odwierny!
W tamtych dniach martwiem si, czy dugo mj volkswa
gen rocznik 1960 wytrzyma trzydziestominutow drog do pra
cy. Cae moje ycie skupiao si na tym, jak przetrwa. Czuem
si osamotniony i przestraszony. Tego dnia, kiedy w swoim he
likopterze unosiem si w powietrzu, pomylaem: Jakie zmia
ny moe przynie jedno dziesiciolecie."
Dwanacie lat temu rwnie i ja miaem marzenia, ale wyda
wao mi si wtedy, e nigdy si nie speni. Dzi jestem przekonany,
e wszystkie moje przesze niepowodzenia i frustracje stanowiy w rze
czywistoci podstaw wiedzy i zrozumienia, dziki ktrym mog si
cieszy obecnym poziomem mojego ycia.
Kontynuowaem lot na poudnie tras prowadzc wzdu
wybrzea. Dostrzegem delfiny bawice si wrd fal z amatora
mi surfingu. Wraz z moj on Becky uwaamy wspomnienie
tego widoku za jeden z najcenniejszych skarbw, specjalny dar
od ycia. Wreszcie dotarem nad Irvine. Spojrzaem w d
i troch zmartwi mnie widok parkingu przy budynku, w ktrym
miao si odbywa moje seminarium: mniej wicej na mil
dookoa zapchany by samochodami zaparkowanymi zderzak
przy zderzaku.
adnie! Mam nadziej, e cokolwiek tam si odbywa, pjdzie
szybko i ludzie, ktrzy przyjad na spotkanie ze mn, bd mogli
dosta si do budynku" - pomylaem.
Kiedy schodziem do ldowania, przed moimi oczami roz
toczy si zupenie inny widok: tysice ludzi powstrzymywanych
przez suby porzdkowe przed wtargniciem na ldowisko.
I wtedy zaczem rozumie, co tak naprawd si tam dzieje. Korek
uliczny spowodowali ludzie, ktrzy przyjechali tu na spotkanie ze
mn! Spodziewalimy si okoo dwch tysicy uczestnikw,
tymczasem stanem przed siedmiotysicznym tumem zebranym
na widowni, ktra co najwyej moga pomieci pi tysicy!
Kiedy z ldowiska przechodziem na scen, otaczay mnie setki
ludzi, ktrzy chcieli mnie uciska albo opowiedzie o tym, jak
moja praca zmienia ich ycie.
Historie, ktrymi dzielili si ze mn, byy wrcz nieprawdo
podobne. Pewna kobieta przedstawia mi swojego syna, ktry
I. MARZENIA O PRZEZNACZENIU
17
zosta kiedy uznany za nadpobudliwego" i niezdolnego do

nauki". Tymczasem zastosowanie prezentowanych w tej ksice
zasad KONTROLI STANW pozwolio jej nie tylko odstawi
zaordynowan przez lekarzy ritalin, lecz rwnie przenie si
do Kalifornii, gdzie jej syna poddano ponownym testom i uznano
za geniusza! Szkoda, e nie widzielicie twarzy tej kobiety, kiedy
chwalia si now etykietk przyczepion jej synowi!
Pewien mczyzna z dum opowiada, jak uwolni si od
kokainy za pomoc technik WARUNKOWANIA SUKCESU,
o ktrych przeczytasz na kartach tej ksiki. Maestwo dobrze
po pidziesitce zwierzao mi si, jak po pitnastu latach
wsplnego poycia balansowao na krawdzi rozwodu, dopki
nie dowiedziao si o WASNYCH ZASADACH. Pewien
handlowiec mwi z radoci, e w cigu zaledwie szeciu
miesicy jego zyski skoczyy z dwch do dwunastu tysicy do
larw, a jaki przedsibiorca krzycza, e w cigu osiemnastu
miesicy zwikszy zyski firmy o ponad trzy miliony dziki
zastosowaniu zasad WACIWYCH PYTA i KONTROLI
EMOCJONALNEJ. Pikna moda kobieta pokazywaa mi swoje
zdjcie sprzed miesicy, z radoci podkrelajc, e zrzucia
pidziesit dwa funty dziki zastosowaniu zasady LEWA
RW ANIA, opisywanej szczegowo w tej ksice.
Emocje panujce na sali wzruszyy mnie tak bardzo, e po
cztkowo nie byem w stanie wydoby z siebie nawet sowa.
Kiedy patrzyem na swoich suchaczy i widziaem pi tysicy
umiechnitych, penych radoci i mioci twarzy, w tej wanie
chwili zrozumiaem, e moje marzenia S JUZ rzeczywisto
ci! C to za uczucie! Nie byo cienia wtpliwoci, e posiadam
wiedz, umiejtnoci, znajomo filozofii i strategii, ktre mo
g pomc kademu z tych ludzi, mog wzmocni ich na tyle, by
przedsiwzili zmiany, ktrych potrzebuj i pragn! Przetoczya
si przeze mnie prawdziwa burza uczu i wspomnie. Przy
pomniaem sobie, jak kilka lat wczeniej siedziaem samotnie
w swojej malutkiej kawalerce w Venice w Kalifornii i pakaem,
suchajc sw piosenki Neila Diamonda / ara... / said... Do
skonale pamitaem ogarniajce mnie wtedy przekonanie, e
moje ycie jest nic warte, a wiat zewntrzny cakowicie nade
mn panuje.
18
Przypomniaem te sobie moment, w ktrym zmienio si

wszystko, kiedy powiedziaem sobie: Dosy tego! Wiem, e
sta mnie na wicej emocjonalnie, umysowo i fizycznie." W tam
tej wanie chwili PODJEM DECYZJ, ktra miaa cakowicie
odmieni moje ycie. Postanowiem zmieni dosownie kady
aspekt mojej egzystencji. Postanowiem, e ju nigdy wicej nie
zgodz si na ycie poniej wasnych moliwoci.
Kt wtedy pomylaby, e ta decyzja doprowadzi mnie do
tak wspaniaego i podniosego momentu?
Podczas tamtego spotkania daem z siebie wszystko i kiedy
wyszedem z sali, tumy odprowadzay mnie na ldowisko.
Stwierdzenie, e byem tym wszystkim poruszony do gbi, by
oby niedopowiedzeniem. Kiedy dzikowaem Stwrcy za te
wspaniae dary, po policzku spyna mi za, a gdy mj helikop
ter oderwa si od ziemi, a musiaem si uszczypn. Czy to
wszystko wydarzyo si naprawd? Czy rzeczywicie jestem tym
samym facetem, ktry kilka lat temu walczy sam ze sob, by
sfrustrowany i osamotniony, czu si niezdolny do jakiegokolwiek
dziaania? Czy to naprawd ja byem za gruby, czy to ja
zastanawiaem si, czy uda mi si przetrwa? Jak chopak taki
jak ja, ktry skoczy tylko szko redni, mg doprowadzi
do tak radykalnej zmiany?
Odpowied jest prosta: nauczyem si stosowa zasad, ktr
dzisiaj nazywam ZASAD KONCENTRACJI SIY. Wikszo
ludzi nie ma pojcia, jak olbrzymie moliwoci mog si w nich
samych ujawni natychmiast po skupieniu caej uwagi na jednej,
wybranej dziedzinie ycia. Skupiona uwaga jest jak wizka
laserowa, ktra moe przeci wszystko, co staje na naszej drodze.
Jeli konsekwentnie skupiamy si na wybranej dziedzinie ycia,
potrafimy wypracowa unikalne rozwizania pozwalajce nam
j ulepszy. Wikszo z nas przechodzi przez ycie, nie decydujc
si na opanowanie czegokolwiek do perfekcji. Jestem przekonany,
e niepowodzenia wikszoci ludzi spowodowane s tym, i zbyt
wielk wag przykadaj do rzeczy bahych. Wierz, e jedn
z najwaniejszych yciowych umiejtnoci jest zrozumienie,
dlaczego postpujemy w taki, a nie inny sposb. Co ksztatuje
ludzkie zachowania? Odpowiedzi na to pytanie daj podstaw
do ksztatowania wasnego przeznaczenia.
19
Moje ycie przez cay czas koncentrowao si wok jednego

nurtujcego pytania: Co jest przyczyn rnic w JAKOCI ycia
ludzi? Jak to si dzieje, e czsto ludzie startujcy z bardzo skro
mnych pozycji, egzystujcy w przeraajco zych warunkach
potrafi mimo wszystko stworzy swoje ycie tak, by inspirowa
nim innych? I odwrotnie, dlaczego tak wielu ludzi przychodzcych
na wiat w uprzywilejowanych warunkach, posiadajcych w zasigu
rki wszystkie rodki potrzebne do osignicia sukcesu, doprowadza
si do marnego koca, nierzadko penego frustracji i uzalenie. Co
takiego z ycia jednych czyni przykad, a z ycia drugich ostrze
enie? Jaki sekret tworzy pen pasji, szczcia i wdzicznoci
egzystencj wielu, podczas gdy inni mog sobie tylko powiedzie:
Czy to ju wszystko?"
Moja wielka, wspaniaa obsesja zacza si od kilku pros
tych pyta: Jak mog przej kontrol nad wasnym yciem?
Co mog zrobi dzi, teraz, w tej chwili, by zmieni moje ycie,
by sobie i innym pomc ksztatowa wasne przeznaczenie? Jak
mog si rozwija, dorasta, uczy i co mam zrobi, by swoj
wiedz w przystpny sposb dzieli si z innymi?"
Na bardzo wczesnym etapie ycia zaczem ufa, e zada
niem kadego z nas jest wniesienie do losw wiata czego uni
kalnego, e w kadym z nas tkwi jaki gboko ukryty dar. Na
prawd wierz, e w kadym z nas spoczywa upiony olbrzym.
Kady z nas ma jaki talent, jaki dar, wasny geniusz czekajcy
tylko, by go odkry. Moe to by talent do muzyki lub plastyki,
albo dar tworzenia specjalnych wizi z bliskimi, talent do handlu,
prowadzenia interesw, odkrywania wynalazkw albo pre
dyspozycje do zawrotnej kariery zawodowej. Wierz, e Stwrca
nie ma swoich wybracw, e kady z nas stanowi jak indy
widualno i kademu dane s rwne szanse doznania peni
ycia.
Ju wiele lat temu postanowiem, e najwaniejszym w y
ciu bdzie dla mnie poczynienie inwestycji w co, co przetrwa
duej ni ja sam. Postanowiem, e musz jako przyczyni si
do czego, co bdzie yo jeszcze dugo po mojej mierci.
Dzi dany mi jest niewiarygodny wrcz przywilej dzielenia
si odczuciami i przemyleniami dosownie z milionami ludzi za
porednictwem moich ksiek, programw na tamach wideo
20
21
oraz audycji telewizyjnych. Tylko w cigu ostatnich kilku lat

spotkaem si osobicie z ponad wier milionem ludzi. Praco
waem z czonkami Kongresu, gowami pastw i prezesami
wielkich korporacji, rodzicami, dyrektorami firm, handlowcami,
ksigowymi, prawnikami, lekarzami, doradcami, psychologami
i zawodowymi sportowcami. Pracowaem z ludmi cierpicymi
na rnego rodzaju fobie, depresje, ludmi o skomplikowanych
zaburzeniach osobowoci oraz takimi, ktrzy sdzili, e nie maj
adnej osobowoci. A teraz staje przede mn niepowtarzalna
moliwo podzielenia si tym, co w mojej wiedzy najlepsze,
wanie z tob. Bardzo mnie ta moliwo cieszy i jestem za ni
prawdziwie wdziczny losowi.
Dziki temu wszystkiemu mogem obserwowa potg, ktr
posiadaj poszczeglni ludzie po to, by w jednej chwili zmienia
w swoim yciu dosownie wszystko. Przekonaem si, e zasoby
potrzebne do zmiany marze w rzeczywisto tkwi w nas, e tylko
czekaj, bymy zdecydowali si z nich zaczerpn, bymy upomnieli
si o nalene nam z urodzenia prawa.
Napisaem t ksik z jednego powodu: chciaem, aby bya
sygnaem rozbudzajcym wszystkich tych, ktrzy chc y i ko
rzysta z danej im przez Boga siy. Zawiera ona pomysy i spo
soby, ktre pomog ci spowodowa konkretne, wymierne i dugo
trwae zmiany w tobie samym i innych.
Jestem bowiem przekonany, e wiem, kim naprawd jeste.
Wierz, e ty i ja stanowimy pokrewne dusze. Pragnienie roz
woju doprowadzio ci do tej ksiki. Wioda ci do niej nie
widzialna sia. Wiem, e chcesz od ycia wicej, bez wzgldu
na to, na jakim jego etapie w tej chwili si znajdujesz. Niewane,
jak dobrze szo ci dotychczas, niewane, jakie stoj przed tob
zadania! Gdzie gboko w tobie tkwi przekonanie, e twoje
yciowe dowiadczenie moe by bogatsze, ni jest, i e bdzie
bogatsze! Twoim przeznaczeniem jest wasna niepowtarzalna
wielko, czy ma to by kariera zawodowa, uczenie innych,
robienie interesw czy te rodzicielstwo. Co waniejsze, nie
tylko w to wierzysz, ale ju przystpie do dziaania. Zacze
od kupienia tej ksiki, ale teraz robisz co o wiele cenniejsze
go - czytasz j! Ze statystyki wynika, e zaledwie dziesi pro
cent nabywcw ksiek kontynuuje lektur powyej pierwsze-
go rozdziau. C za nieprawdopodobna strata! Trzymasz w r

ku ksik, ktra moe wprowadzi do twojego ycia wielkie
zmiany. Nie jeste oczywicie typem czowieka, ktry oszuki
waby sam siebie, czytajc po ebkach. Konsekwentnie wyko
rzystujc kady z rozdziaw tej ksiki, zwikszysz swoje
moliwoci jak najlepszego spoytkowania tkwicych w tobie
potencjaw.
Namawiam ci nie tylko do lektury tej ksiki w caoci
(w odrnieniu od tych, ktrzy tego nie czyni), ale te i do wy
korzystywania wszystkiego, czego si dowiesz, w prostych co
dziennych czynnociach. To najwaniejszy krok, niezbdny, aby
osign cel, na ktrym ci zaley.
JAK POWODOWA TRWAE ZMIANY

Jeli zmiany maj mie jakkolwiek warto, musz by trwae
i konsekwentne. Wszyscy dowiadczylimy chwilowych zmian,
ktre doprowadziy nas jedynie do rozgoryczenia i rozczarowania.
W rzeczywistoci wielu ludzi podejmuje prby zmian z po
czuciem strachu i z niechci, poniewa podwiadomie s prze
konani, e bd to tylko zmiany chwilowe. Dobrym przykadem
moe tu by kto, kto musi przej na diet, ale cigle to odkada,
gwnie ze wzgldu na przekonanie, i jakiekolwiek wyrzeczenia
prowadzce do osignicia zamierzonej zmiany przynios mu jedynie
tymczasowe rezultaty.
Przez wikszo swojego ycia odkrywaem zasady, ktre
w moim przekonaniu rzdz wprowadzaniem trwaych zmian.
Na kolejnych kartach tej ksiki poznasz wikszo z nich oraz
nauczysz si sposobw ich wykorzystywania. Jednak teraz chciabym
powiedzie ci o trzech podstawowych zasadach, ktre kady z nas
moe zastosowa natychmiast po to, by zmieni swoje ycie. Chocia
bardzo proste, odpowiednio spoytkowane mog one wiele zdziaa.
Dokadnie to samo musi uczyni czowiek chccy zmieni swoj
osobowo, przedsibiorstwo pragnce zwikszy swj potencja
i kraj, ktry chce podwign si na lepsz pozycj w wiecie.
Kady z nas, jako czonek wiatowej spoecznoci, musi poczyni
te zmiany po to, aby zachowa jako ycia na caym globie.
22

KROK P I E R W S Z Y
Wymagaj wicej
Ilekro szczerze pragniesz jakiej zmiany, przede wszystkim
musisz zwikszy swoje wymagania. Kiedy kto mnie pyta, co tak
naprawd zmienio moje ycie par lat temu, odpowiadam, e
zdecydowanie najwaniejsza bya zmiana wymaga stawianych
samemu sobie. Spisaem na kawaku papieru wszystko to, czego
nie chciaem ju duej akceptowa w moim yciu, wszystko,
czego nie mogem ju tolerowa, oraz wszystko to, co chciaem
osign.
Pomyl tylko, jak olbrzymie konsekwencje spowodowali
ludzie, ktrzy podwyszali wymagania wobec samych siebie,
ktrzy nie chcieli ju duej by pobaliwi i dotrzymywali dane
go sobie sowa. Historia zapisaa wiele inspirujcych przyka
dw, jak choby Leonardo da Vinci, Abraham Lincoln, Helen
Keller, Mahatma Gandhi, Marthin Luther King Junior, Rosa Parks,
Albert Einstein, Cesar Chavez, Soichiro Honda i wielu, wielu
innych, ktrzy poczynili pierwszy krok i zaczli od siebie wicej
wymaga. Ta sama sia, ktra staa si ich udziaem, dostpna
jest rwnie i tobie, jeli tylko starczy ci odwagi, by si o ni
upomnie. Zmienianie firmy, kraju, a nawet wiata zaczyna si od
bardzo prostego kroku: zmiany samego siebie.
KROK D R U G I
Zmie ograniczajce ci przekonania

Jeli zwikszysz swoje wymagania, lecz nie uwierzysz, e moesz
im sprosta, po prostu sabotujesz samego siebie. Nawet nie spr
bujesz si zmieni, poniewa zabraknie ci poczucia pewnoci,
ktre pozwala korzysta z gboko ukrytych moliwoci. Nasze
przewiadczenia s jak niezomne nakazy, ktre mwi nam
o tym, jak jest, co jest, a co nie jest moliwe, co moemy osign,
a co ley poza naszymi moliwociami. Ksztatuj wszystkie
nasze dziaania, wszystkie myli i odczucia, ktrych doznajemy.
Dlatego te zmiana wasnego systemu przekona jest podstawowa
dla poczynienia jakichkolwiek trwaych zmian w naszym yciu.
23
Musimy wytworzy w sobie poczucie pewnoci, e MOEMY

I CHCEMY sprosta nowym wymaganiom. Musimy uwierzy,
e to zrobimy, zanim jeszcze zajd oczekiwane przez nas zmiany.
Bez przejcia kontroli nad wasnymi przekonaniami moesz
stawia sobie dowolnie wysokie wymagania, lecz zabraknie ci
pewnoci, na ktrej moesz oprze swoje dziaania. Jak sdzisz,
co osignby Gandhi, gdyby caym sob nie wierzy w potg
biernego oporu? Wanie niezachwiana wiara daa mu dostp do
wewntrznych rde si i moliwoci, pozwolia mu sprosta
wyzwaniom, ktre obezwadniyby kogo mniej oddanego
sprawie. Wiara dajca poczucie pewnoci i si kryje si za kadym
sukcesem w historii ludzkoci.
KROK T R Z E C I
Zmie swoj strategi

Aby podtrzyma swoj wiar i oddanie, musisz dysponowa naj
lepszymi strategiami osigania sukcesu. Jestem gboko przeko
nany, e jeli postawisz sobie wysze wymagania i uwierzysz
w swoje moliwoci, z pewnoci wyszukasz te waciwe dla
twoich potrzeb strategie. Po prostu ZNAJDZIESZ JAKI SPO
SB, by osign swoje cele. O tym tak naprawd mwi caa ta
ksika. Opisuje strategie osigania celu. Jednak ju teraz
chciabym ci powiedzie, e najlepsz strategi niemal w kadym
wypadku jest znalezienie wzorca, kogo, kto osign ju
interesujce ci rezultaty, i czerpanie z jego wiedzy. Dowiedz
si, co ten kto robi, w co wierzy i jak myli. Nie tylko uczyni
ci to bardziej efektywnym, lecz rwnie pomoe ci zaoszczdzi
mnstwo czasu, poniewa nie bdziesz musia na nowo odkrywa
rzeczy dawno odkrytych. Tak zdobyt wiedz moesz dosto
sowywa do wasnych potrzeb, dowolnie ksztatowa, a nawet
ulepsza.
Ksika ta da ci wiedz i impet do dziaania, pozwoli przyj
za wasne owe trzy podstawowe zasady wprowadzania trwaych
zmian. Pomoe ci wymaga wicej poprzez uwiadomienie ci, jakie
s i jakie powinny by twoje obecne wymagania. Pomoe ci pozby
24
si tych przekona, ktre nie pozwalaj ci dotrze tam, gdzie chcesz

si znale, i umocni te, ktre ju dobrze ci su. Wreszcie, pomoe
ci wypracowa strategie, ktre pozwol ci szybciej, atwiej i z wiksz
klas osign podane rezultaty.
Musisz sobie bowiem uwiadomi, e w yciu wielu ludzi
wie, co robi, ale tylko niewielu postpuje zgodnie ze swoj
wiedz. Nie wystarczy wiedzie! Trzeba dziaa. Jeli tylko mi na
to pozwolisz, za porednictwem tej ksiki stan si twoim
nauczycielem i opiekunem, twoim trenerem.
Jakie s zadania trenerw? Przede wszystkim dbaj oni o swoich
podopiecznych. S to ludzie, ktrzy caymi latami zajmowali si
okrelon dziedzin, wiedz wic, jak najszybciej osign
w niej dobre wyniki. Wykorzystujc strategie, ktrych uczy ci
twj trener, moesz szybko i radykalnie zmieni swoje dziaanie.
Bywa czasem tak, e trener nie mwi ci niczego nowego, a tylko
przypomina o czym, o czym ju wiesz, i nakania ci, by to
zrobi. Tak wanie rol, oczywicie za twoim przyzwoleniem,
bd w naszych kontaktach peni za porednictwem kart tej
ksiki.
W jakich dziedzinach bd twoim trenerem? Bd ci mwi,
jak trwale poprawi jako twojego ycia. Wsplnie, dokadnie
(a nie po ebkach!) zastanowimy si nad sposobami opanowania
do perfekcji piciu dziedzin ycia, ktre w moim przekonaniu s
dla kadego z nas najwaniejsze. Oto one.
1. Perfekcja emocjonalna
Ju opanowanie tej lekcji posunie ci znacznie do przodu na
drodze do opanowania pozostaych czterech. Tylko pomyl! Dla
czego chcesz schudn? Czy tylko po to, by pozby si nadmiaru
tuszczu? A moe ze wzgldu na to, e czuby si lepiej, gdyby
straci zbdne kilogramy, zyskaby wicej energii i witalnoci,
staby si atrakcyjniejszy dla innych, a przez to podnisby
znacznie samoocen i wiar w siebie? DOSOWNIE WSZY
STKO, CO ROBIMY, PODYKTOWANE JEST CHCI ZMIA
NY NASZYCH ODCZU. A mimo to tak niewielu z nas kiedykol
wiek uczyo si, jak robi to szybko i skutecznie. To wrcz nie
prawdopodobne, jak czsto za pomoc wasnego intelektu wp-
25
dzamy si w nieproduktywne stany emocjonalne, zapominajc

o niezliczonych wrodzonych talentach, ktre posiadamy. Zbyt wielu
z nas zdaje si na ask czynnikw zewntrznych, na ktre nie mamy
adnego wpywu. Zamiast kontrolowania wasnych uczu i odczu
- ktre w caoci pozostaj w naszej dyspozycji - zdajemy si na
krtkotrwae i dorane rozwizania i ustalenia. Jak bowiem inaczej
wytumaczy fakt, e cho w Stanach Zjednoczonych mieszka
niespena pi procent populacji wiata, rozchodzi si tu ponad
pidziesit procent produkowanej na caym wiecie kokainy? Albo
to, e na konsumpcj alkoholu przeznaczamy kwot rwn rocznemu
budetowi obronnemu naszego pastwa, ktry siga przecie
miliardw dolarw? Czy mona inaczej wytumaczy fakt, e co
roku u pitnastu milionw Amerykanw rozpoznaje si depresj
psychiczn, a roczna warto sprzeday antydepresyjnego leku prozac
wynosi piset milionw dolarw?
Dziki tej ksice odkryjesz, dlaczego postpujesz tak, jak
postpujesz. Dowiesz si, co najczciej uwalnia twoje emocje. Na
stpnie otrzymasz dokadne instrukcje, ktre poka ci, jak krok po
kroku rozpozna, ktre z nich dodaj ci si, a ktre obezwadniaj,
i nauczysz si, jak je wszystkie spoytkowa w sposb najlepszy dla
ciebie po to, aby emocje stay si nie przeszkod, ale potnym
narzdziem pomagajcym ci jak najlepiej i jak najskuteczniej
wykorzysta wasne moliwoci.
2. Perfekcja fizyczna
Czy warto posiada wszystko, o czym si kiedykolwiek marzy
o, i nie mie przy tym zdrowia, by si tym cieszy? Czy kadego
ranka budzisz si peen energii i zdrowia, gotw radowa si
nadchodzcym dniem? Czy te wstajesz, czujc si rwnie
zmczony jak poprzedniego dnia, obolay i peen niechci do
zaczynania wszystkiego od pocztku? Czy twj obecny styl ycia
przyczynia si do wspomnianych wyej przeraajcych statystyk?
Co drugi Amerykanin umiera na chorob wiecow, a co trze
ci na raka. Jak mawia yjcy w XVII wieku lekarz Thomas Moffet, wasnymi zbami kopiemy swj grb". Zamiecamy swj
organizm tustymi pokarmami bez adnej wartoci odywczej.
Trujemy si papierosami, alkoholem, lekarstwami i narkotykami,
siedzc bezczynnie przed ekranem telewizora. Opanowanie drugiej

lekcji pomoe ci przej kontrol nad wasnym zdrowiem. Dziki
temu bdziesz nie tylko wyglda, ale i czu si zdrowo. Zyskasz
wiadomo KIEROWANIA wasnym yciem, PANOWANIA
nad wasnym ciaem, ktre zacznie emanowa witalnoci, co
pozwoli ci osign wyznaczone cele.
osign co wicej ni tylko wegetacj w jesieni ycia. I to ju

teraz! Poniewa mamy szczcie y w kraju kapitalistycznym,
leady z nas dysponuje moliwoci urzeczywistniania swoich
marze. Mimo to wikszo z nas odczuwa cig presj finansow
i wyobraa sobie, e posiadanie wikszych pienidzy zmniej
szyoby t presj. Tymczasem to tylko kulturowo uwarunkowana
iluzja. Uwierz mi na sowo, e im wicej bdziesz mia pienidzy,
tym prawdopodobnie bdziesz odczuwa wiksz presj. Roz
wizaniem problemu nie jest cige gonienie za bogactwem, ale
zmiana nastawienia i przekona na temat pienidzy. Bogactwo na
ley postrzega jako rodek sucy jakiemu celowi, a nie cel
sam w sobie i rdo szczcia.
Aby zapewni sobie dostatni przyszo, najpierw musisz
nauczy si, jak zmieni wszystko to, co powoduje twoje
niedostatki. Pniej dowiesz si, jak kierowa si zasadami,
przekonaniami i emocjami, ktre s niezbdne, aby korzysta
% bogactwa, cieszy si nim i cigle je pomnaa. W kocu zde
finiujesz swoje cele i uksztatujesz marzenia, majc na uwadze
osignicie moliwie najwikszego dostatku, co zapewni ci spokj
umysu i uwolni od koniecznoci cigego wypatrywania
nastrczajcych si w yciu okazji.
26
3. Perfekcja w kontaktach z innymi

Poza opanowaniem wasnych emocji i kontrol zdrowia fizycznego,
nie mgbym chyba wskaza na rzecz waniejsz ni panowanie nad
kontaktami z innymi ludmi - w sferze uczuciowej i spoecznej,
w interesach i rodzinie. Trzecia z prezentowanych w tej ksice
lekcji odkryje przed tob sekrety, ktre pozwol ci wypracowa
waciwe stosunki - przede wszystkim z samym sob, a potem z in
nymi. Zaczniesz od zrozumienia, co jest dla ciebie najcenniejsze,
jakie s twoje oczekiwania, wedle jakich regu prowadzisz gr
zwan yciem i jak wszystko to ma si do innych graczy. Pniej,
kiedy ju opanujesz do perfekcji t jake wan umiejtno, do
wiesz si, jak czy si z innymi na najwyszym moliwym po
ziomie i jak w nagrod dowiadczy czego, co wszyscy chcemy
przey: poczucia wspuczestniczenia, wiadomoci, e cho
troch zmienilimy na lepsze ycie innych ludzi. Przekonaem si,
e dla mnie najwikszy potencja stanowi kontakty z innymi,
poniewa daj mi dostp do wszystkich rde, ktrych potrzebuj.
Opanowanie tej lekcji stworzy ci nieograniczone moliwoci
rozwoju i przyczyniania si do rozwoju innych ludzi.
4. Perfekcja finansowa
Wikszo Amerykanw zamartwia si miertelnie albo wrcz
umiera przed szedziesitym pitym rokiem ycia. Zdecydowa
nie nie jest to przyszo, ktr chcielibymy dla siebie widzie,
gdy patrzymy przed siebie i zastanawiamy si nad zotym wiekiem
naszego ycia. Jednak jak zmieni wspaniae scenariusze naszych
marze w rzeczywisto bez przekonania, e zasugujemy sobie
na godziwe zabezpieczenie finansowe, i bez odpowiedniego planu,
ktry mona wprowadza w ycie? Czwarta lekcja powie ci, jak
27
5. Perfekcja w wykorzystaniu czasu

Stworzenie wielkiego dziea wymaga czasu. Ilu z nas wie, jak
z niego korzysta? Nie mam tu na myli oszczdnego gospoda
rowania czasem, by wypeni go do maksimum. Chodzi mi
natomiast o wykorzystywanie czasu i manipulowanie nim tak,
aby sta si twoim sojusznikiem, a nie wrogiem. Temu wanie ma
suy pita lekcja. Najpierw nauczysz si, jak krtkowzroczne
oceny mog doprowadzi do dugotrwaego cierpienia. Dowiesz
si, jak podejmowa prawdziwe decyzje i jak panowa nad chci
cigego dogadzania sobie, co pozwoli w peni dojrze twoim
pomysom i dzieom, a nawet tkwicym w tobie potencjaom.
Nastpnie nauczysz si tworzy strategie pozwalajce na
wykonanie wasnej decyzji, zamienianie jej w rzeczywisto
dziki przemonej chci dziaania oraz cierpliwoci, ktra pozwoli
Ci czeka na rezultaty. Zdobdziesz te umiejtno korygowania
28
wasnej postawy tak czsto, jak bdzie to konieczne. Kiedy ju

opanujesz wszystkie te techniki, przekonasz si o prawdziwoci
powiedzenia, e wikszo ludzi przecenia swoje moliwoci
w skali roku, ale nie docenia tego, do czego moe doj w cigu
dziesiciu lat.
Przekazujc ci t wiedz, nie chc wcale udowadnia, e
znam odpowiedzi na wszystkie pytania i dlatego moje ycie jest
doskonae i przebiega bez adnych problemw. Przeyem nie
jedn trudn chwil. Ale dziki temu zdoaem wiele si nauczy,
nie zaamywaem si i udao mi si przez cae lata odnosi sukcesy.
Ilekro stawaem przed jak przeszkod, wykorzystywaem
dotychczasow wiedz, aby po raz kolejny podnie poziom
swojego ycia. Moje umiejtnoci w tych piciu dziedzinach
cigle si powikszaj, podobnie jak twoje.
Zdaj sobie rwnie spraw z tego, e mj styl ycia moe ci
nie odpowiada. Twoje marzenia i cele mog by zupenie inne ni
moje. Jednak wierz, e to, czego si nauczyem, moja wiedza, jak
zmienia marzenia w rzeczywisto, jak chwyta, co nieuchwytne,
i wprowadza to w ycie, stanowi podstaw osignicia yciowego
i zawodowego sukcesu. MOIM ZAMIERZENIEM JEST, BY
KSIKA TA STAA SI PRZEWODNIKIEM, PODRCZNI
KIEM, KTRY NAUCZY, JAK NIEUSTANNIE PODNOSI
POZIOM YCIA I CZERPA Z NIEGO WCI WICEJ
RADOCI. Nadal jestem dumny ze swojej pierwszej ksiki
Unlimited Power (Nieograniczona sia) oraz z wpywu, jaki wywara
ona na ycie ludzi na caym wiecie. Jednak jestem przekonany, e
obecna ksika pozwoli ci jeszcze inaczej spojrze na tkwice
w tobie siy i pomoe przesun si na kolejny stopie.
Podstawowe informacje bdziemy czsto powtarza, ponie
wa praktyka czyni mistrza. Dlatego wanie mam nadziej, e
bdziesz cigle wraca do tej ksiki, aby pomc sobie znale
rozwizania, ktre tkwi w tobie samym. Ale pamitaj, e nie
musisz przyj ani stosowa wszystkiego, co w niej przeczytasz.
WYCHWY TO, CO JEST WEDUG CIEBIE POYTECZNE,
I NATYCHMIAST WPROWAD W YCIE. Nie bdziesz mu
sia stosowa wszystkich opisanych tu strategii ani wykorzystywa
wszystkich podawanych ci narzdzi, aby wprowadzi w swoim
29
yciu zasadnicze zmiany. Kada z nich osobno da ci moliwo

zmiany wasnego ycia, jednak wykorzystane cznie, zadziaaj
z si wybuchu.
Ksika ta pena jest tak bardzo ci potrzebnych strategii osi
gania sukcesu. Zawiera te strategie, ktre przejem od naj
barwniejszych postaci w naszej kulturze. Miaem bowiem rzad
kie moliwoci rozmowy z bardzo wieloma ludmi i nalado
wania ich - ludmi wpywowymi i o wielkim charakterze, od
Normana Cousinsa po Michaela Jacksona, od trenera Johna
Woodena po finansowego czarodzieja Johna Templetona, od
przemysowych rekinw po takswkarzy. Tak wic na kolejnych
stronach tej ksiki znajdziesz nie tylko moje wasne yciowe
dowiadczenia, ale rwnie wnioski pynce z tysica ksiek,
filmw, seminariw i kursw oraz spotka i rozmw z wieloma
ludmi. Wszystko to wyniki ostatnich dziesiciu lat mojego ycia,
skutek cigego poszukiwania wiedzy i umiejtnoci, rezultat
powolnego, codziennego dorastania.
Za cel tej ksiki postawiem sobie co wicej ni tylko udzielenie
ci pomocy w jednorazowej zmianie ycia. Chc raczej, aby jej lektura
bya PRZEOMOWYM PUNKTEM w twoim yciu, aby pomagaa
ci w dwiganiu ycia na wci wyszy poziom. Zamierzeniem tej
ksiki jest powodowanie POWANYCH ZMIAN. Co mam przez
to na myli? Moesz na przykad nauczy si zmienia nieustannie
swoje ycie, pokona strach i obawy, cigle ulepsza kontakty
z innymi albo przezwyciy nawyk odkadania rnych rzeczy na
pniej. Wszystko to bezcenne umiejtnoci. Jeli czytae Unlimited
Power, zapoznae si ju z czci z nich. Jednak podczas lektury
kolejnych stron przekonasz si, e w twoim yciu istniej
MOMENTY LEWAROWANIA, ktre, jeli tylko dokonasz jednej
drobnej zmiany, przeksztac dosownie kady aspekt twojego ycia.
Ksika ta ma w zamyle zapoznanie ci ze strategiami, kt
re pomog ci stworzy sobie ycie, o jakim teraz tylko marzysz,
i cieszy si nim.
Znajdziesz w niej proste, konkretne strategie, dziki ktrym
ODKRYJESZ PRZYCZYNY WSZELKICH NKAJCYCH
CI PROBLEMW I ZWALCZYSZ JE PRZY NAJMNIEJ
SZYM MOLIWYM WYSIKU. Chyba trudno ci teraz uwie
rzy, e zmiana jednego tylko sowa, ktrego czsto uywasz,
30
moe natychmiast zmieni emocjonalne wzorce w caym twoim

yciu. Albo e zmieniajc pytania, ktre, wiadomie lub pod
wiadomie, cigle sobie zadajesz, moesz w jednej chwili zmieni
centrum swoich zainteresowa i wysikw, a przez to zmieni
rwnie podejmowane na co dzie dziaania. Trudno ci pewnie
Rozdzia drugi
te byoby teraz uwierzy, e jedna tylko zmiana w systemie
wasnych przekona da ci si, by uczyni ci o wiele szczliw
szym. Z kolejnych rozdziaw dowiesz si, jak opanowa wszy
stkie te techniki - i jeszcze wiele innych - po to, aby zmieni
swoje ycie zgodnie z potrzebami.
Dlatego bardzo powanie traktuj ten pocztek naszej znajo
moci, poniewa razem zaczlimy wanie podr majc na
celu odkrycie i uaktualnienie naszych najgbszych i jake praw
Czowiek rodzi si, by y, nie po to, by
dziwych moliwoci.
przygotowywa si do ycia.
Zycie jest darem i daje nam przywilej, moliwo i obowi
BORYS PASTERNAK
zek podarowania czego w zamian poprzez stawanie si coraz
lepszym.
Postawmy wic pierwszy krok w tej naszej wsplnej po Czy pamitasz czasy, kiedy prezydentem USA by Jimmy Carter?
Do wadzy w Iranie doszed ajatollah Homeini, ktry trzyma
dry...
jako zakadnikw naszych rodakw? W Polsce elektryk ze Stoczni
Gdaskiej nazwiskiem Lech Wasa zrobi rzecz wrcz nie do
pomylenia: ZDECYDOWA przeciwstawi si reimowi komu
nistycznemu. Poprowadzi swoich wsppracownikw do strajku,
a kiedy wyrzucono go z pracy, po prostu wspi si na mur ota
czajcy stoczni. Od tego czasu pado wiele murw, niepraw
da?
Czy pamitasz wiadomo, e John Lennon zosta zamordowany?
Czy pamitasz wybuch wulkanu witej Heleny zrwnujcy z ziemi
obszar o powierzchni stu pidziesiciu mil kwadratowych? Czy
kibicowae podczas meczu hokejowego, kiedy druyna amerykaska
pokonaa Sowietw i zdobya olimpijskie zoto? By to rok 1980,
niewiele wicej ni dziesi lat temu.
Zastanw si przez chwil! Gdzie wtedy bye? Jaki bye?
Kim byli twoi przyjaciele? Jakie byy twoje nadzieje i marzenia?
Gdyby kto zapyta ci wtedy: Gdzie znajdziesz si za dziesi
albo pitnacie lat?", czy potrafiby odpowiedzie na to pytanie?
Czy dzisiaj znajdujesz si tam, gdzie wtedy chciae si znale?
Dziesi lat mino bardzo szybko, prawda?
DECYZJE: DROGA
KU POTDZE
II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE
32
33
Ale jest jeszcze co waniejszego. By moe powinnimy

sobie wanie dzisiaj zada pytania: JAK CHC PRZEY NAJ
BLISZE DZIESI LAT MOJEGO YCIA? JAK MAM Y
DZI, ABY STWORZY SOBIE JUTRO, KTREGO CHC
DOCZEKA? CZEGO OD TEGO MOMENTU POWINIENEM
SI TRZYMA? Co wane jest dla mnie w tej wanie chwili,
a co bdzie wane za jaki czas? Jakie dziaania mog podj
dzisiaj, aby uksztatowa swoje ostateczne przeznaczenie?
Z pewnoci nadejdzie moment, w ktrym chwila obecna
stanie si chwil sprzed dziesiciu lat. Pytanie tylko: Gdzie wtedy
bdziesz? Kim si staniesz? Jak bdziesz y i jaki bdzie poytek
z twojego ycia?
TERAZ jest czas, by zaplanowa najblisze dziesi lat twojego
ycia, a nie wtedy, kiedy lata te ju przemin. Musimy chwyta
kad chwil. Miny ju pierwsze lata kolejnego dziesiciolecia
i zbliamy si do ostatnich lat dwudziestego wieku! Wkrtce
znajdziemy si w dwudziestym pierwszym wieku, w nowym tysic
leciu! Rok dwutysiczny nadejdzie, zanim si spostrzeesz. Za
jedyne dziesi lat bdziesz patrzy na ten wanie moment w taki
sam sposb, w jaki dzisiaj patrzysz na rok 1980. Czy bdziesz
zadowolony patrzc wstecz na lata dziewidziesite? A moe
bdziesz zakopotany? Zachwycony czy przeraony?
Na pocztku 1980 roku byem dziewitnastoletnim dziecia
kiem. Czuem si osamotniony i sfrustrowany. Nie miaem
dosownie adnych rde finansowania. Nie miaem dostpu do
adnych nauczycieli sukcesu, nie miaem przyjaci, ktrym si
powiodo, ani mentorw, nie stay przede mn adne jasno
okrelone cele. Byem nieudolny i gruby. Mimo to jednak w cigu
zaledwie dziesiciu lat odkryem w sobie si, ktr wy
korzystaem, by zmieni kad dziedzin mojego ycia. Kiedy
do perfekcji opanowaem posugiwanie si t si, uyem jej, by
w cigu niespena jednego roku zrewolucjonizowa swoje ycie.
Wykorzystaem j jako narzdzie, ktre pozwolio mi niepraw
dopodobnie wrcz podnie moj wiar w siebie, co, z kolei, dao
mi UMIEJTNO podejmowania dziaa i osigania wymiernych
rezultatw. Wykorzystaem j rwnie dla polepszenia swojego
stanu fizycznego i w cigu tych lat straciem trzydzieci osiem
funtw tuszczu. Dziki temu pozyskaem uczucia kobiety moich
marze, polubiem j i stworzyem rodzin, jak zawsze chciaem

mie. Wykorzystaem t si, aby swoje dochody podnie
z poziomu zaledwie wystarczajcego na przeycie do poziomu
ponad miliona dolarw rocznie. Sia ta przeniosa mnie z mojego
maego mieszkania (w ktrym naczynia zmywaem w wannie, po
niewa nie byo tam zlewozmywaka) do obecnej rezydencji, Del
Mar Castle. Tylko dziki temu jednemu odkryciu z etapu, na
ktrym czuem si samotny i niepotrzebny, znalazem si na
etapie, na ktrym czuj si wdziczny za nowe moliwoci da
nia czego milionom ludzi na caym wiecie. Jest to sia, ktr
codziennie od nowa wykorzystuj, by ksztatowa wasne prze
znaczenie.
W ksice Unlimited Power jasno udowodniem, e najsku
teczniejszy sposb na ksztatowanie wasnego ycia to PRZY
STPI DO DZIAANIA i trzeba si tylko do tego nakoni.
Rnice w osiganych przez ludzi rezultatach sprowadzaj si
do tego, co zrobili oni INACZEJ ni inni w podobnych sytuacjach.
RNE DZIAANIA PRZYNOSZ RONE REZULTATY.
Dlaczego? Poniewa kade dziaanie stanowi zestaw powizanych
ze sob poczyna, a jego rezultaty oparte s na rezultatach naszych
przeszych dziaa i przenosz nas w okrelonym kierunku. Kady
z takich kierunkw prowadzi do ostatecznego celu - naszego
przeznaczenia.
Inaczej mwic, jeli chcemy kierowa wasnym yciem,
musimy bezporednio kontrolowa wszystkie swoje dziaania.
Ksztatujemy swoje ycie nie poprzez dziaania podejmowane od
czasu do czasu, ale poprzez dziaania podejmowane konsekwen
tnie. Tak wic najwaniejsze pytanie brzmi: Co POPRZEDZA
nasze dziaanie? Co WARUNKUJE, jakie dziaania podejmu
jemy, a wic w konsekwencji, kim si stajemy i jakie jest nasze
ostateczne yciowe przeznaczenie? Co jest matk wszelkich dziaa?
Odpowiedzi, do ktrej dotychczas odwoywaem si jedynie
porednio, s dwa sowa: SIA DECYZJI. Wszystko, co dzieje
si w twoim yciu - i to, czego si boisz, i to, co jest dla ciebie
wyzwaniem - zaczo si od jakiej decyzji. JESTEM PRZE
KONANY, E TWOJE PRZEZNACZENIE KSZTATUJE SI
WANIE W CHWILACH PODEJMOWANIA DECYZJI.
Decyzje, ktre podejmujesz wanie teraz, kadego dnia, uksztatuj
34
nie tylko twoje samopoczucie dzisiaj, ale te wpyn na to, kim

staniesz si w kocu lat dziewidziesitych.
Czy w cigu ostatnich dziesiciu lat twojego ycia byy mo
menty, w ktrych inna decyzja cakowicie zmieniaby twoje y
cie, na lepsze albo na gorsze? Moe na przykad podje jak
decyzj w sprawach zawodowych i ona wanie odmienia two
je ycie? A moe nie podje jakiej decyzji? By moe w ci
gu tych dziesiciu lat postanowie si oeni albo rozwie?
Moe kupie jak ksik lub kaset, ktra wpyna na twoje
dalsze losy, albo te zapisae si na jaki kurs? Moe zde
cydowae si mie dzieci albo odoy to na pniej w pogoni
za karier zawodow? Moe postanowie inwestowa w dom
albo w jaki interes? By moe postanowie zacz uprawia
jaki sport albo przesta go uprawia? Moe rzucie palenie?
Moe wreszcie podje decyzj, by przeprowadzi si do innej
czci kraju albo wyruszy w podr dookoa wiata? W jaki
sposb wszystkie te decyzje doprowadziy ci do tego wanie
miejsca w yciu, w ktrym obecnie si znajdujesz?
Czy w minionym dziesicioleciu twego ycia dowiadczye
uczu tragedii i frustracji, czue si potraktowany niespra
wiedliwie i nie miae adnej nadziei? Wiem, e z pewnoci tak.
C wic w tych sytuacjach zdecydowae? Czy postanowie
zerwa krpujce ci wizy, czy te poddae si bez walki? Jak
decyzje te uksztatoway twoje obecne ycie?
Czowiek nie jest tworem okolicznoci

to okolicznoci s tworem czowieka.
BENJAMIN DISRAELI
Jestem cakowicie przekonany, e to wanie nasze decyzje, a nie

OKOLICZNOCI czy WARUNKI YCIOWE okrelaj nasze
przeznaczenie. Dobrze wiemy, e s ludzie, ktrzy przychodz na
wiat z uprzywilejowan pozycj: moe to by przewaga uwarun
kowana genetycznie albo lepsze warunki yciowe i rodzinne, czy
wreszcie lepsze koneksje. Wiemy jednak rwnie dobrze, e wci
napotykamy informacje o ludziach, ktrzy wbrew wszelkim przeciw-
35
nociom przeamali krpujce ich ograniczenia dziki podejmowaniu

waciwych decyzji dotyczcych ich dalszego ycia. Stanowi oni
przykad nieograniczonej potgi ducha ludzkiego.
Zaraz, zaraz! Suchajcie! Przecie nie musimy by tylko owcami!"
JELI TYLKO ZGODZISZ SI NA TO, WSPLNIE UCZY

NIMY Z TWOJEGO YCIA TAKI WANIE INSPIRUJCY
PRZYKAD. W jaki sposb? Po prostu poprzez podejmowanie
dzisiaj wanie decyzji dotyczcych naszego ycia w latach
dziewidziesitych. Jeli nie zdecydowae jeszcze, jak masz y
w cigu najbliszych lat, to te podje ju jak decyzj, nieprawda?
Podje decyzj, e to okolicznoci i otoczenie uksztatuj twoje
przeznaczenie i to one bd tob kieroway, a nie ty sam.
36
Cae moje ycie zmienio si dosownie jednego dnia, a by

to dzie, w ktrym zrobiem co wicej ni tylko ustalenie, co
chciabym osign i kim chciabym si sta. Tego dnia POD
JEM DECYZJ, DO CZEGO BD W YCIU DY
Z PEN DETERMINACJ. A to nie to samo.
Pomyl! Czy jest jaka rnica midzy ZAINTERESOWA
NIEM SI czym a POWICENIEM SI czemu? Oczywicie,
e tak! Ile to razy ludzie mwi: Kurcz, CHCIABYM mie
wicej pienidzy!", albo: CHCIABYM lepiej pozna problemy
moich dzieci!", albo: Wiesz, ja naprawd CHCIABYM zmieni
wiat!" Tyle tylko, e tego typu stwierdzenia nie s wcale rwno
znaczne z powiceniem si czemu, nie ma w nich determinacji.
Stanowi one jedynie okrelenie preferencji, a znacz po prostu:
Jestem ZAINTERESOWANY tym, by co si stao, jeli oczy
wicie nie bd musia niczego w tym kierunku robi." To nie
sia! To sabiutka modlitwa, wypowiedziana nawet bez wiary
w to, e zostanie wysuchana.
Musisz zdecydowa nie tylko o tym, do jakich bdziesz dy
rezultatw, ale rwnie i jakim czowiekiem chcesz si sta.
Mwilimy ju w pierwszym rozdziale o tym, e musisz znale
kryteria okrelajce, co ma by dla ciebie moliwym do zaakcepto
wania zachowaniem i czego powiniene spodziewa si po tych,
ktrzy s ci bliscy. JELI NIE WYZNACZYSZ SOBIE PODSTA
WOWYCH STANDARDW RZECZY I WYDARZE MOLI
WYCH DLA CIEBIE DO ZAAKCEPTOWANIA, BARDZO
ATWO ZELIZGNIESZ SI DO POZIOMU DZIAA I ZA
CHOWA ALBO JAKOCI YCIA, KTRE S ZNACZNIE
PONIEJ TEGO, NA CO ZASUGUJESZ. Musisz wyznaczy
sobie t granic i nie wolno ci nigdy jej przekracza, bez wzgldu
na to, co dzieje si w twoim yciu. Nawet jeli wszystko si wali,
jeli zaamuje si gieda, jeli opuszcza ci ukochana osoba, nikt
nie chce ci wesprze, musisz pozosta wierny postanowieniu, e b
dziesz y na najwyszym moliwym poziomie.
Niestety wikszo ludzi nigdy tego nie robi, poniewa s
zbyt zajci wyszukiwaniem sobie rnych usprawiedliwie i wy
mwek. Win za to, e nie osignli w yciu tego, co chcieli, po
nosz rodzice i ze wychowanie, brak moliwoci i okazji rozwoju
w modoci albo brak moliwoci ksztacenia si, albo to, e s
37
za starzy, lub odwrotnie, za modzi. Wszystkie te usprawiedli

wienia to nic innego jak SYSTEM PRZEKONA (SP)! One nie
tylko nas ograniczaj, ale wrcz nas niszcz!
Wykorzystanie siy decyzji pozwala ci omin wszelkie
moliwe usprawiedliwienia i zmieni dowoln, a nawet wszy
stkie dziedziny twojego ycia W JEDNEJ CHWILI! Moe zmieni
twoje kontakty z innymi, warunki pracy, poziom zdrowia fizyczne
go, dochody i stan emocjonalny. Moe sprawi, e jeste szcz
liwy albo smutny, sfrustrowany albo podekscytowany, znie
wolony okolicznociami albo nieustannie wyraajcy wasn
wolno. Wykorzystanie siy decyzji jest rdem zmian zacho
dzcych w jednostce, w rodzinie, spoecznoci, narodzie, a nawet
w caym wiecie.
Kto dokona wszystkich zmian, ktre zaszy w Europie
Wschodniej w cigu ostatnich kilku lat? Ludzie, ktrzy tam mie
szkaj, ludzie tacy jak ty i ja podjli nowe decyzje, czego bd
broni, czemu si powic, co jest, a co nie jest dla nich moliwe
do zaakceptowania i czego nie bd ju duej tolerowa. Decyzje
Gorbaczowa z pewnoci pomogy posuwa si na tej drodze,
ale determinacja Lecha Wasy i jego oddanie idei cigego
podwyszania standardw yciowych zbudoway drog prowa
dzc do olbrzymich zmian gospodarczych i politycznych.
Kiedy ludzie narzekaj na swoj prac, czsto zadaj im
pytanie: Dlaczego poszede dzi do pracy?" Zwykle odpowia
daj mi: Bo musiaem." Ale ty zawsze powiniene pamita o jed
nym: w tym kraju nie ma dosownie jednej rzeczy, ktr musisz
robi. Ani jednej, to nie tutaj! Z pewnoci NIE MUSISZ
pracowa w okrelonym miejscu i okrelonym czasie. Nie
w Ameryce! Nie musisz robi tego, co robie przez ostatnie dzie
si lat. Moesz zdecydowa, by robi co innego, co nowego,
i to ju dzi. WANIE W TEJ CHWILI MOESZ PODJ
DECYZJ: wrc do szkoy, naucz si taczy albo piewa,
zaczn kontrolowa swoje finanse, naucz si lata helikopterem,
wezm si za swoj sylwetk i wygld, rozpoczn medytacje,
bd chodzi na bale, wybior si na obz kosmiczny organi
zowany przez NASA, naucz si francuskiego, bd wicej czyta
dzieciom, wicej czasu powic na prac w ogrdku. Moesz
nawet zdecydowa, e polecisz na Fidi, aby si tam osiedli.
JELI NAPRAWD CO POSTANOWISZ, POTRAFISZ

ZROBI NIEMAL WSZYSTKO. Jeli wic nie podoba ci si
zwizek, w ktrym si obecnie znajdujesz, zdecyduj, by go zmie
ni. Jeli nie jeste zadowolony ze swojej obecnej pracy, zmie j.
Jeli nie jest ci dobrze z tym, co o sobie mylisz, zmie to. Jeli
chcesz osign wiksz sprawno fizyczn, moesz to zmieni
wanie teraz. W jednej chwili moesz posuy si t sam si,
ktra zmienia bieg historii.
Napisaem t ksik, by rzuci ci wyzwanie, by nakoni
ci do ROZBUDZENIA DRZEMICEJ W TOBIE POTGI
DECYZJI. Moim celem jest, BY UPOMNIA SI O SWOJE
PRAWA DO NIEOGRANICZONEJ MOCY, PROMIENIUJ
CEJ WITALNOCI, PENEJ RADOCI PASJI, KTRE PRZE
CIE DO CIEBIE NALE! Musisz uwierzy, e potrafisz
i moesz wanie teraz podj decyzj, ktra natychmiast odmieni
twoje ycie. Moe to by decyzja dotyczca nawyku, ktry
zmienisz, albo umiejtnoci, ktrej nabdziesz, sposobu
traktowania innych ludzi albo zatelefonowania do kogo, z kim
nie rozmawiae od lat. Moe jest kto, z kim powiniene si
skontaktowa, by podnie na wyszy poziom swj status
zawodowy? A moe WANIE TERAZ POWINIENE ZDE
CYDOWA, e bdziesz chwyta i pielgnowa pozytywne
uczucia, na ktre zasuysz sobie kadego dnia? Albo moe
wybierzesz wicej radoci, wiksz pewno siebie lub wikszy
spokj umysu? Zanim jeszcze przewrcisz t kartk, moesz
wykorzysta potg, ktra ju w tobie tkwi. Teraz wanie
podejmij decyzj, ktra moe popchn ci w dobrym kierunku,
w kierunku szczcia i rozwoju.
nacja i wiara cichego i niepozornego czowieka, z wyksztace

nia prawnika, a z przekonania pacyfisty, bdzie na tyle potna,
by zburzy olbrzymie imperium? A przecie niezomne posta
nowienie Mahatmy Gandhiego, by uwolni Indie spod rzdw
brytyjskich, byo jak beczuka prochu, ktrej wybuch pocign
za sob cay acuch wydarze na zawsze zmieniajcych ukad
si na wiecie. Ludzie nie potrafili zrozumie, w jaki sposb
ma zamiar osign swj cel, ale on nie pozostawi sobie
adnego wyboru poza konsekwentnym dziaaniem zgodnym
z podjt decyzj. Po prostu nie dopuszcza nawet adnej innej
ijioliwoci.
Decyzja bya rdem siy Johna F. Kennedy'ego, kiedy spot
ka si z Chruszczowem podczas penego napi okresu ku
baskiego kryzysu rakietowego. Dziki niej Kennedy zapobieg III
wojnie wiatowej. Decyzja bya rdem siy Martina Luthera
Kinga Juniora, kiedy tak wspaniale wyraa frustracje i aspiracje
ludzi, ktrzy nie chcieli ju duej by odrzucani, i gdy zmusi
wiat, by zwrci na nich uwag. Decyzja bya rdtem^iy, ktra
wyniosa Donalda Trumpa na sam szczyt wiata finansw i rw
nie ona rzucia go pniej na samo dno. Ta sama sia pozwolia
Pete'owi Ros'owi zmobilizowa wszystkie talenty i dosta si
do panteonu sawy - a w kocu zniszczya marzenia jego ycia.
Decyzje s rdem zarwno problemw, jak i nieprawdopodob
nych moliwoci i wielkiego szczcia. Ich sia kieruje procesem
zmiany rzeczy niewidzialnych w widzialne. Prawdziwe decyzje s
katalizatorem przebiegu zmiany naszych marze w rzeczywisto.
NAJBARDZIEJ EKSCYTUJCYM ASPEKTEM TEJ PO
TGI, TEJ WIELKIEJ SIY JEST FAKT, E JU J POSIA
DASZ. Impet decyzji nie jest czym zarezerwowanym jedynie
dla garstki wybracw cieszcych si specjalnym pozwoleniem,
pienidzmi albo wywodzcych si z dobrych rodzin. Dostpna
jest ona zarwno zwykym ludziom, jak i monarchom. Rwnie
i ty moesz mie do niej dostp, skoro trzymasz teraz w rku t
ksik. W tej dosownie chwili moesz wykorzysta t wielk
si, ktra czeka upiona w tobie, jeli tylko zdobdziesz si na
odwag, by po ni sign. Czy nadszed wreszcie dzie, w ktrym
zdecydujesz, e twoja osoba to znacznie wicej, ni dotychczas
pokazae? Czy nadszed ju dzie, w ktrym wreszcie zdecy-
38
Nic nie jest w stanie oprze si woli czowieka,

ktry w deniu do celu gotw jest
zaryzykowa wasne istnienie.
BENJAMIN DISRAELI
Twoje ycie zmienia si w chwili, kiedy podejmujesz NOW

DECYZJ z zamiarem jej KONSEKWENTNEGO I BEZ
WZGLDNEGO realizowania. Kto by pomyla, e determi-
39
40

dujesz, e jako twojego ycia musi dorwnywa jakoci twego

ducha? Wierz, e tak, wic zacznij od stwierdzenia: Oto, kim
jestem. Oto, co liczy si w moim yciu. Oto, co mam zamiar zro
bi. I nic nie powstrzyma mnie od osignicia mojego celu. Nie
bd ju duej czowiekiem drugiej kategorii!"
Pomys o przykadzie pewnej wyjtkowo dumnej kobiety
nazwiskiem Rosa Parks, ktra pewnego dnia w 1955 roku wsiada
do autobusu w Montgomery w Alabamie i odmwia ustpienia
miejsca biaemu, cho bya do tego zobligowana prawem. Ten
jeden cichy akt nieposuszestwa obywatelskiego wywoa
prawdziw burz kontrowersji i jako symbol na cae lata sta si
pocztkiem walki o rwnouprawnienie, SI ROZBUDZAJC
LUDZK WIADOMO, si obecn w naszym yciu nawet
dzisiaj, ilekro prbujemy ponownie zdefiniowa pojcia rwnoci
i sprawiedliwoci dla wszystkich Amerykanw, bez wzgldu na
ras, pe i wyznanie. Czy Rosa Parks mylaa o przyszoci, kie
dy tamtego dnia odmwia ustpienia miejsca w autobusie bia
emu? Czy kierowaa si jakim planem, wedle ktrego chciaa
zmieni struktur caego spoeczestwa? By moe tak. Ale
bardziej prawdopodobne jest, e do dziaania pchna j decyzja,
by podnie standard wasnego ycia. Jake wielkie skutki miaa
decyzja jednej kobiety!
Jeli mylisz sobie teraz, e chciaby podejmowa takie
wanie decyzje, ale przecie dowiadczye prawdziwej tragedii,
pozwl, e podam ci przykad Eda Robertsa. Jest on zwyczaj
nym" czowiekiem przykutym do wzka inwalidzkiego, ktry
dziki decyzji przeamania krpujcych go ogranicze, sta si
kim nadzwyczajnym. W wieku czternastu lat Ed uleg paraliowi
od ramion w d. Oddycha dziki specjalnemu aparatowi, a mimo
to, wbrew wszelkim przeciwnociom, udao mu si wywalczy dla
siebie normalne" codzienne ycie, nawet jeli noc musi przebywa
w komorze tlenowej. Po stoczeniu cikiej walki z polio, w ktrej
kilka razy stawia czoo mierci, mg z pewnoci pogry si
we wasnym blu. Ale wybra co innego: zdecydowa pomaga
innym.
Co udao mu si osign? W cigu ostatnich pitnastu lat
jego decyzja o walce ze wiatem, ktry tak czsto traktowa go
z askawym politowaniem, przyniosa wiele dobrych zmian
41
w yciu niepenosprawnych. Ed stawi czoo licznym mitom na

temat ograniczonych moliwoci ludzi kalekich i spotykajc si
z wieloma ludmi, wywalczy wszystko: od zjazdw dla wzkw
przy skrzyowaniach, poprzez specjalne parkingi oraz bary dla nie
penosprawnych. By pierwszym poruszajcym si na wzku in
walidzkim absolwentem Uniwersytetu Kalifornijskiego w Ber
keley. W kocu otrzyma stanowisko dyrektora Kalifornijskiego
Stanowego Wydziau Rehabilitacji. By pierwszym inwalid
w Ameryce, ktry zaj tego typu stanowisko.
Ed Roberts stanowi przekonujcy dowd na to, e liczy si nie
punkt startu, ale podejmowane DECYZJE na temat punktu ko
cowego. Wszystkie jego dziaania maj rdo w jednym krtkim
momencie niezomnej decyzji. A co ty mgby zrobi ze swoim
yciem, gdyby naprawd si zdecydowa?
Wielu ludzi mwi: C, naprawd chciabym podejmowa
takie decyzje, ale nie jestem pewien, jak mogyby one zmieni
moje ycie." S sparaliowani strachem, e nie bd wiedzieli
DOKADNIE, jak maj zmieni swoje marzenia w rzeczywisto.
W rezultacie nigdy nie podejmuj decyzji, ktre mogyby uczyni
ich ycie tak piknym, jak sobie na to zasuguj.
Jednym z moich zada jest przekonanie ci, e nie jest wane,
aby od razu wiedzie, JAK osign podany rezultat. Wane jest
natomiast, by mie pewno, e ZNAJDZIESZ NA TO JAKI
SPOSB, nieistotne jaki. W swojej ksice Unlimited Power
przedstawiem strategi, ktr nazywam Najlepsz Formu
Sukcesu. Jest ona przewodnikiem, ktry w czterech etapach
zawiedzie ci dokadnie tam, gdzie chcesz si dosta:
1. Zdecyduj, czego chcesz.
2. Przystp do dziaania.
3. Obserwuj, co si sprawdza, a co nie.
4. Zmieniaj swoje zachowanie dopty, dopki nie osigniesz
zamierzonego celu.
Podjcie decyzji denia do okrelonego celu pociga za sob
seri wydarze. Jeli zdecydujesz, czego chcesz, we si do rea
lizacji tego, wycigaj wnioski i zmieniaj sposoby dziaania,
a wtedy z pewnoci uzyskasz impet do osignicia danego celu.
Jeli tylko naprawd powicisz si zdobywaniu czegokolwiek,
odpowied na pytanie: Jak?", znajdzie si sama.
42
Biorc pod uwag wszystkie akty tworzenia,

odkrywa si jedn elementarn prawd:
gdy si czemu prawdziwie powicamy,
wspiera nas Opatrzno.
JOHANN WOLFGANG GOETHE
Skoro podejmowanie decyzji jest tak atwe i daje tak wielk si,
dlaczego wicej ludzi nie idzie za wspania rad: Po prostu
zrb to!" Wydaje mi si, e wikszo z nas nie wie nawet, co
to znaczy podj prawdziw decyzj. Nie zdajemy sobie sprawy
z siy zmian, jakie niezomna i konsekwentna decyzja przynosi.
Problem w tym, e przez dugi czas uywalimy sowa decyzja"
w tak niezobowizujcy sposb, e oznacza ono obecnie co
w rodzaju listy pobonych ycze. Dlatego tym sowem okrelamy
jedynie swoje preferencje. Podjcie prawdziwej decyzji - w od
rnieniu od na przykad stwierdzenia: Chciabym rzuci palenie"
- oznacza wykluczenie wszystkich innych moliwoci. Sowo
decyzja" pochodzi od aciskich de" i caedere", ktre oznaczaj
od" i ci". PODJCIE PRAWDZIWEJ DECYZJI OZNACZA
POWICENIE SI OSIGANIU OKRELONEGO CELU
ORAZ ODCICIE SI OD WSZELKICH INNYCH EWEN
TUALNOCI.
Tak wic jeli naprawd podejmiesz decyzj, nigdy wicej
nie zapalisz papierosa. Bdzie ona oznacza koniec palenia. Nigdy
wicej nawet nie rozwaysz moliwoci palenia. Jeli naleysz do
ludzi, ktrzy kiedy ju wyprbowali w ten sposb potg po
dejmowania decyzji, wiesz dokadnie, co mam przez to na my
li. Kady alkoholik wie, e jeli nawet po latach zupenej trze
woci zacznie si oszukiwa, e moe wypi tylko jeden kieliszek,
bdzie musia zacz wszystko od pocztku. Po podjciu praw
dziwej decyzji, nawet jeli jest ona trudna, wikszo z nas od
czuwa olbrzymi ulg. Wreszcie przebylimy rozstajne drogi!
Wiemy, jak wiele znaczy pewno, ktrdy i!
Ta wanie pewno i jasno sytuacji daje ci si. Z t ja
snoci moesz osign rezultaty, ktrych naprawd pragniesz
w swoim yciu. Problem wikszoci z nas polega na tym, e tak
43
dawno nie podejmowalimy prawdziwych decyzji, i ju za

pomnielimy, co si wtedy czuje. Nasze decyzyjne minie" s
zwyczajnie sflaczae! Niektrzy z nas maj kopoty nawet ze zde
cydowaniem, co zjedz na obiad.
Jak wic wzmocni owe minie? Naley je wiczy! SPO
SOBEM NA PODEJMOWANIE LEPSZYCH DECYZJI JEST
PODEJMOWANIE ICH CZCIEJ! Powiniene jednak wyciga
z tych decyzji wnioski, wcznie z tymi, ktrych realizacja jest dla
ciebie przez jaki czas kopotliwa, sprawia ci problemy. Wnioski
te bd dla ciebie bezcenn lekcj, ktra pomoe ci lepiej ocenia
sytuacj w przyszoci, a w konsekwencji podejmowa lepsze
decyzje. Im czciej bdziesz podejmowa decyzje, tym czciej
bdziesz si przekonywa, e cakowicie panujesz nad swoim
yciem. Bdziesz z niecierpliwoci oczekiwa na kolejne wyzwania
losu i postrzega je jako moliwo podejmowania kolejnych decyzji
i podniesienia jakoci wasnego ycia na kolejny poziom.
Nie mgbym chyba przeceni siy i wartoci dokonania
choby jeden raz oceny istniejcej sytuacji - zdobycia tej jednej
jedynej informacji, ktr mona wykorzysta dla zmiany wa
snego ycia. INFORMACJA STANOWI POTG, JELI SI
NI POSUGUJEMY, a jednym z moich kryteriw rozpoz
nawania prawdziwej decyzji jest fakt, e pociga ona za sob
dziaanie. A najbardziej w tym wszystkim ekscytuje to, e nigdy
nie wiesz, kiedy dostaniesz t wan informacj! Powodem, dla
ktrego przeczytaem ponad siedemset ksiek, przesuchaem
mnstwo tam i kaset i uczestniczyem w tak wielu seminariach
i kursach, jest fakt, e rozumiem, jak wielk si daje choby
jednorazowe odkrycie rnicy midzy dwoma rzeczami, choby
jedna informacja. Moesz j znale i ty - na kolejnej stronie tej
ksiki albo w kolejnym rozdziale. Niech to nawet bdzie co,
o czym ju wiesz, ale z jakiej przyczyny wanie tym razem infor
macja ta dociera do ciebie i zaczynasz z niej korzysta. Pamitaj, e
PRAKTYKA CZYNI MISTRZA. Wycigane przez nas wnioski
daj nam si do podejmowania lepszych decyzji, a wic przynosz
rezultaty, ktrych podamy. Niewyciganie wnioskw moe czasem
powodowa powane udrki. Na przykad wielu z najsawniejszych
ludzi w naszej kulturze spenio swoje marzenia, ale mimo to nie
potrafili si tym cieszy. Czsto sigali po narkotyki, poniewa
44
mieli uczucie niespenienia. Dzieje si tak dlatego, e nie potrafi oni

wyciga wnioskw, nie potrafi odrni osignicia celu od ycia
zgodnie z wyznawanymi przez siebie wartociami. Nieumiejtno
dostrzeenia kolejnej rnicy powoduje cierpienie na co dzie
w relacjach z innymi ludmi. Mwi tu o rozrnieniu regu, o kt
rym dokadniej porozmawiamy w dalszej czci naszej wsplnej
podry. Czasem nieumiejtno rozrniania, nieumiejtno wy
cigania wnioskw moe ci kosztowa nawysz cen. Ludzie,
ktrzy haruj jak woy, a do tego spoywaj duo tuszczu, sami
siebie doprowadzaj do chorb serca.
Przez wikszo swojego ycia tropi co, co dr W. Edwards
Deming nazywa PRAWDZIW WIEDZ. Dla mnie prawdziw
wiedz stanowi choby jedno waciwe rozrnienie, informacja,
strategia, przekonanie, umiejtno albo jakiekolwiek narzdzie,
ktre moemy zastosowa w tej samej chwili, kiedy je zrozumiemy.
Prawdziw wiedz jest zdolno wykorzystania czegokolwiek od
razu dla polepszenia jakoci wasnego ycia. Ta ksika, podobnie
jak cae moje ycie, powicona jest poszukiwaniu prawdziwej
wiedzy, przydatnej dla poprawy ycia osobistego lub zawodowego.
Wci zastanawiam si nad sposobami przekazania tej wiedzy
innym ludziom tak, aby moga ona polepszy ich stan psychiczny,
emocjonalny, fizyczny i finansowy.
2. Twoje decyzje, CO DLA CIEBIE ZNACZ POSZCZ

GLNE RZECZY.
3. Twoje decyzje, CO ZROBISZ, aby osign podane re
zultaty.
Twj los ksztatuje si w momentach

podejmowania decyzji.
ANTHONY ROBBINS
Tylko trzy decyzje, ktre podejmujesz w kadym momencie two

jego ycia, decyduj o twoim losie. Te trzy decyzje wpywaj na
to, co zauwaysz, a co przeoczysz, co bdziesz czu i co zrobisz,
wreszcie jaki bdzie twj wkad w ycie i kim si w kocu sta
niesz. Jeli nie panujesz nad tymi trzema decyzjami, po prostu
nie panujesz nad wasnym yciem. Jeli natomiast masz nad nimi
kontrol, zaczynasz te kontrolowa wasne dowiadczenia.
Te trzy decyzje, ktre decyduj o twoim losie, to:
1. Twoje decyzje, NA CZYM SI SKONCENTROWA.
45
Wanie tak! Nie to, co dzieje si z tob teraz czy te dziao

w przeszoci, okrela, kim si stajesz. Na twoje przeznaczenie ma
j natomiast wpyw TWOJE DECYZJE, NA CZYM SI KON
CENTRUJESZ, CO ZNACZ DLA CIEBIE POSZCZEGLNE
RZECZY ORAZ CO MASZ ZAMIAR ROBI, ABY OSIGN
PODANE REZULTATY. Wiedz, e jeli ktokolwiek osiga
w jakiej dziedzinie wiksze sukcesy ni ty, to ten kto w danej
sytuacji lub okolicznociach podejmuje te trzy decyzje inaczej ni
ty. Jest jasne, e Ed Roberts postanowi skoncentrowa si na czym
innym ni wikszo ludzi w jego sytuacji. Skupi si na tym, jak co
polepszy. Jego kopoty fizyczne stanowiy dla niego wyzwanie.
Rwnie oczywiste jest, e postanowi zrobi wszystko, co mona,
by poprawi sytuacj ludzi znajdujcych si w podobnym stanie
jak on. Bez reszty powici si ksztatowaniu rodowiska po to,
aby uatwi ycie ludziom upoledzonym fizycznie.
Nic nie dodaje odwagi bardziej

ni niekwestionowana zdolno czowieka
do podwignicia wasnego ycia
poprzez wiadome dziaanie.
HENRY DAVID THOREAU
Zbyt wielu z nas nie podejmuje wikszoci decyzji wiado

mie, a zwaszcza tych trzech absolutnie podstawowych decyzji.
I pacimy za to olbrzymi cen. Wikszo ludzi przejawia
w swoim yciu co, co nazywam SYNDROMEM NIAGARY.
Wierz, e ycie jest jak rzeka i e wikszo ludzi wskakuje do
tej rzeki, nie majc pojcia, dokd naprawd chc dopyn. Dla
tego wanie w krtkim czasie zostaj porwani przez silne nurty:
nurt wydarze, nurt strachu, nurt yciowych wyzwa. Kiedy
46

znajd si u rozwidlenia rzeki, nie decyduj wiadomie, ktr

odnog popyn, nie wiedz, ktry kierunek jest dla nich wa
ciwy. Po prostu dryfuj. Staj si czci ludzkiej masy, ktr kie
ruj okolicznoci, a nie wasne wartoci. Nic dziwnego, e czuj
si pozbawieni kontroli nad sob. Pozostaj w tym stanie niewia
domoci dugo, a pewnego dnia dochodzi do nich dudnicy
dwik rozszalaej wody i z przeraeniem odkrywaj, e s
o kilka metrw od wodospadu Niagara, w odzi bez wiose. Za
czynaj wtedy gwatownie macha rkami, ale jest ju za pno.
Czeka ich upadek. Czasem jest to upadek emocjonalny, czasem
fizyczny, a czasem finansowy. JEST BARDZO PRAWDOPO
DOBNE, E TWOJE OBECNE KOPOTY, JAKIEKOLWIEK
S, MOGY BY ZAEGNANE POPRZEZ PODJCIE JA
KIEJ LEPSZEJ DECYZJI GDZIE W GRZE RZEKI.
Jak prbujemy odwrci sytuacj, kiedy nagle budzimy si
w rodku spienionej rzeki? Albo decydujemy, by zanurzy w wo
dzie obydwa wiosa, i jak szaleni wiosujemy w jakim innym
kierunku, albo te planujemy swoj dalsz podr. Wyznaczamy
sobie kurs, punkt docelowy, do ktrego naprawd chcemy dotrze,
i sigamy po plan lub map, aby po drodze mc podejmowa od
powiednie decyzje.
Cho by moe nigdy o tym nie mylae, twj umys wypra
cowa ju wewntrzny system podejmowania decyzji. System
ten dziaa jak niewidzialna sia, kierujc w kadym momencie
wszystkimi twoimi mylami, dziaaniami i uczuciami. Panuje on
nad tym, jak oceniasz wszystko, co ci w yciu spotyka, i po wi
kszej czci jest kierowany przez twoj podwiadom wol.
Przeraajcy jest fakt, e wikszo ludzi nigdy wiadomie nie
ksztatuje tego systemu. Pozwalaj oni, by ksztatoway go
czynniki tak rne, jak rodzice, rwienicy, nauczyciele, telewizja,
reklamy i czynniki kulturowe.
Na system ten skada si pi elementw:
1. Twoje PODSTAWOWE PRZEKONANIA i PODWIA
DOME REGUY.
2. Twoje WARTOCI YCIOWE.
3. Twoje WZORCE.
4. ZWYCZAJOWE PYTANIA, i wreszcie
47
5. STANY EMOCJONALNE, ktrych dowiadczasz w danej

sytuacji.
Wspdziaanie tych piciu elementw tworzy si, ktra jest
odpowiedzialna za popchnicie ci do dziaania bd powstrzy
mywanie ci od niego, ktra powoduje, e z radoci wyczekujesz
przyszoci albo te si jej boisz, ktra sprawia, e czujesz si
kochany lub odrzucony, oraz oznacza poziom twojego szczcia
i sukcesu. Sia ta okrela, dlaczego robisz to, co robisz, i dlaczego
nie robisz rzeczy, ktre wedug samego siebie powiniene robi,
ktrych potrzebujesz.
Zmieniajc ktrykolwiek z tych piciu elementw - wszy
stko jedno, czy podstawowe przekonanie i regu, warto,
wzorzec, pytanie czy stan emocjonalny - moesz natychmiast
spowodowa wymiern i trwa zmian w twoim yciu. Pa
mitaj, jeli regularnie si przejadasz, twj prawdziwy pro
blem zwizany jest z wartociami lub przekonaniami, a nie zje
dzeniem.
Na kartach tej ksiki krok po kroku bd ci prowadzi po
drodze do odkrycia, jak uksztatowa PODSTAWOWY SYSTEM
podejmowania decyzji, i pomaga ci dokonywa w nim prostych
zmian, aby uczyni go zgodnym z twoimi obecnymi pragnieniami
i uwolni go spod kontroli przeszych uwarunkowa. Wkrtce
rozpoczniesz fascynujc podr, ktra pozwoli ci odkry, kim
naprawd jeste i co naprawd sprawia, e robisz to, co robisz.
Kiedy nauczysz si odrnia poszczeglne elementy tej siy,
bdziesz mg zrozumie systemy podejmowania decyzji stoso
wane przez twoich wsppracownikw, wspmaonka i inne
bliskie ci osoby. W kocu potrafisz take zrozumie ich fascy
nujce" zachowanie!
Dobr wiadomo stanowi niewtpliwie fakt, e moemy
przeama dziaanie tego systemu poprzez podejmowanie
wiadomych decyzji w kadym momencie ycia. NIE MUSIMY
GODZI SI NA TO, BY ELEMENTY ZAPROGRAMO
WANE W TYM SYSTEMIE W PRZESZOCI PANOWAY
NAD NASZ TERANIEJSZOCI I PRZYSZOCI! Za
pomoc tej ksiki moesz odkry siebie ponownie przez
systematyczne organizowanie swoich przekona i wartoci tak,
by zacz samemu planowa swoje ycie.
48
Nigdy si nie zniechcam, poniewa kade

odrzucenie niewaciwej prby stanowi kolejny
krok naprzd.
THOMAS EDISON
Jest jeszcze jedna przeszkoda w skutecznym wykorzystaniu potgi

decyzji. Przeszkod t stanowi nasz wasny strach przed podjciem
NIEWACIWYCH decyzji, ktry musimy pokona. Nie ma
najmniejszych wtpliwoci, e bdziesz w swoim yciu podej
mowa ze decyzje. Musisz si z tym upora. Oczywicie rwnie
i moje decyzje nie byy zawsze suszne, oczywicie, e nie. Ale
wcale tego nie oczekiwaem. Wiem te, e w przyszoci nie bd
w stanie unikn bdnych decyzji. Postanowiem jednak, e bez
wzgldu na to, jakie oka si moje decyzje, bd elastyczny
w swoim zachowaniu, bd obserwowa ich skutki, uczy si na
zbieranych w ten sposb dowiadczeniach i wykorzystywa t
wiedz do podejmowania lepszych decyzji w przyszoci.
PAMITAJ, E SUKCES JEST NAPRAWD SKUTKIEM
WACIWYCH OSDW. WACIWY OSD JEST WYNI
KIEM DOWIADCZENIA, A ONO Z KOLEI CZSTO JEST
REZULTATEM ZYCH OSDW! Te pozornie ze lub bolesne
dowiadczenia s czsto najwaniejsze. Jeli komu si powiedzie,
zwykle si cieszy. Jeli natomiast kto poniesie porak, zasta
nawia si na og nad jej przyczynami, czyni nowe obserwacje,
dokonuje kolejnych rozrnie, ktre w przyszoci podnios
jako jego ycia. Musimy uczy si na wasnych bdach, a nie
kara si za nie. W przeciwnym wypadku bdziemy skazani na
podejmowanie bdnych decyzji do koca ycia.
Rwnie wane jak osobiste dowiadczenie jest moim zdaniem
posiadanie jakiego wzorca osobowego, kogo, kto ju przed to
b przepyn przez wzburzone wody i moe ci zaoferowa dobr
map. Niech to bdzie twj wzorzec w sprawach finansowych,
w kontaktach z innymi ludmi, w tym, co dotyczy zdrowia, i we
wszystkich innych dziedzinach ycia, ktre chcesz opanowa
do perfekcji. Moe ci to zaoszczdzi wielu cierpie i niepo
wodze oraz uchroni ci przed kolejnym yciowym wirem wo
dospadu.
49
Czekaj ci te chwile, kiedy bdziesz pyn przez rzek

sam i bdziesz musia podejmowa wane decyzje bez niczyjej po
mocy. Pocieszeniem jest tu niewtpliwie fakt, e jeli potrafisz
uczy si z wasnego dowiadczenia, nawet pozornie trudne
okolicznoci zmieniaj si dla ciebie w wielk szans, poniewa
dostarczaj ci one bezcennych informacji, pozwalaj czyni
kluczowe rozrnienia, ktre legn u podstaw lepszych decyzji w
przyszoci. Kady chyba czowiek sukcesu, jeli tylko bdzie z
tob szczery, przyzna, e powodem, dla ktrego odnis swj
sukces, jest fakt, e w przeszoci podejmowa wicej ni ty
niewaciwych decyzji.
Podczas kursw, ktre prowadz, ludzie czsto pytaj: Jak
duo czasu zajmie mi opanowanie takiej to a takiej umiejtno
ci?" Natychmiast odpowiadam wtedy: A jak dugo chcesz j
opanowywa?" Jeli podejmiesz dziaanie dziesi razy dzien
nie (a wic bdziesz mia tyle samo dowiadcze z tego dziaa
nia), podczas gdy inni ludzie bd to samo robi tylko raz w mie
sicu, w cigu tylko jednego dnia zdobdziesz dowiadczenie
dziesiciu miesicy i bardzo szybko opanujesz dan umiejtno.
Jak na ironi, wszyscy uznaj ci pewnie wtedy za wyjtkowo
utalentowanego" albo wyjtkowego szczliwca".
Staem si wspaniaym mwc, poniewa nie raz w tygodniu,
ale TRZY RAZY DZIENNIE przemawiaem do kadego, kto tyl
ko chcia mnie sucha. Podczas gdy inni pracownicy z mojej firmy
mieli zwykle czterdzieci osiem wystpie publicznych rocznie,
ja podobn liczb spotka odbywaem w cigu DWCH TY
GODNI. W cigu miesica zdobywaem wic dwuletnie do
wiadczenie, a w cigu roku dowiadczenie caego dziesiciolecia.
Moi wsppracownicy mwili, jakim to jestem szczciarzem", e
urodziem si" z talentem do publicznych wystpie. Prbowaem
powiedzie im to, co mwi teraz tobie: opanowanie mistrzostwa
w kadej dziedzinie zabiera dokadnie tyle czasu, ile chcesz na to
powici. A przy okazji, czy wszystkie moje wystpienia byy
wspaniae? Oczywicie, e nie! Ale uczyem si z kadego kolejnego
dowiadczenia, staraem si doskonali w ten sposb wiedz
i umiejtnoci i po niedugim czasie potrafiem spokojnie wej
do dowolnie duego pomieszczenia i nawiza kontakt ze sucha
czami o najrniejszych yciowych dowiadczeniach.
50
Bez wzgldu na stopie twojego przygotowania mog za

pewni ci o jednym: jeli znajdujesz si w nurcie rzeki ycia,
z pewnoci kilka razy uderzysz o skay. Nie, nie kracz, po pros
tu mwi prawd. Kiedy wic napotkasz skay, nie ualaj si
nad sob i nie narzekaj na kolejn klsk". Pamitaj, e W Y
CIU NIE MA KLSK. S tylko rezultaty. Jeli nie osigne
podanych rezultatw, wycignij wnioski z przebytych do
wiadcze po to, aby w przyszoci mie jaki punkt odniesienia
do podejmowania kolejnych, lepszych decyzji.
w smarze. Niemal nocowa w swoim warsztacie i ani przez

moment nie traci wiary, e jego prac uwieczy w kocu sukces.
Zastawi nawet w komisie biuteri wasnej ony, aby mc utrzy
ma swj may warsztat. Wreszcie ukoczy swoje piercienie
tokowe i przedstawi je Toyocie, ale usysza, e nie speniaj
one standardw tej firmy. Odesano go z powrotem do szkoy,
gdzie przez kolejne dwa lata wysuchiwa zoliwych komentarzy
nauczycieli i innych studentw, ktrzy namiewali si z absur
dalnoci jego projektw.
Mimo to jednak nie odda si ualaniu nad sob. Postanowi
dalej dziaa i osign swj cel. I w kocu po kolejnych dwch
latach Toyota podpisaa z panem Hond kontrakt, o ktrym tak
marzy. Jego pasja i wiara opaciy si, poniewa wiedzia, czego
chce, przystpi do dziaania, uczy si na wasnych bdach i zmienia
strategi dopty, dopki nie osign tego, co chcia osign.
Rzd japoski szykowa si wtedy do wojny, wic nie przy
zna mu pozwolenia na zakup cementu, ktry by niezbdny do
wybudowania jego fabryki. Czy podda si wtedy? Nie! Czy
ubolewa nad tym, e ycie traktuje go po macoszemu? Czy
znaczyo to dla niego konieczno porzucenia wasnych marze?
Absolutnie nie. Znw postanowi wykorzysta wasne dowiad
czenia i opracowa zupenie now strategi. Razem ze swoimi
pracownikami wymyli now technologi produkcji betonu
i zbudowa swoj fabryk. Podczas wojny zostaa ona dwukrotnie
zbombardowana i wybuchy zniszczyy gwn cz linii pro
dukcyjnej. Reakcja Hondy? Natychmiast zwoa swoich ludzi
i zacz zbiera wyrzucane przez onierzy amerykaskich kanistry
na benzyn. Nazywa je darami prezydenta Trumana", poniewa
dostarczay mu nieosigalnego wtedy w Japonii surowca do pro
dukcji. W kocu, gdy przetrwa wszystkie te kopoty, jego fabryk
cakowicie zniszczyo trzsienie ziemi. Postanowi wtedy sprzeda
technologi produkcji piercieni tokowych Toyocie.
Oto czowiek, ktry podejmowa waciwe decyzje, by odnie
swj sukces. Robi wszystko z pasj i wiar. Mia wspaniay plan,
przystpi do dziaania, prbowa rnych metod, a jednak nie osign
tego, czemu si powici. Mimo to postanowi nie ustpowa.
Po wojnie Japonia cierpiaa na straszliwy brak benzyny
i pan Honda nie mg jedzi samochodem nawet po jedzenie dla
Albo odnajdziemy drog, albo j zbudujemy.

HANNIBAL
Jedn z najwaniejszych decyzji, jakie moesz podj, by

zapewni sobie szczcie w przyszoci, jest decyzja, by WYKO
RZYSTYWA WSZYSTKO, CO YCIE PODSUWA CI W DA
NYM MOMENCIE. Nie osigniesz bowiem zupenie niczego, jeli:
1. Nie zdecydujesz jasno, jakiemu celowi cakowicie si po
wicisz,
2. Nie znajdziesz w sobie woli do podjcia wszelkich
moliwych dziaa,
3. Nie bdziesz cigle obserwowa, ktre z twoich dziaa
sprawdzaj si, a ktre nie,
4. Nie bdziesz zmienia swoich dziaa tak dugo, jak dugo
nie osigniesz celu, wykorzystujc do tego wszystko, co po drodze
podsuwa ci ycie.
Kady, kto odnis jakikolwiek znaczcy sukces, stosowa
si do tych czterech zasad, czyli dziaa wedug formuy sukcesu.
Jednym z moich ulubionych przykadw stosowania tej formuy
jest przykad pana Soichiro Hondy, zaoyciela synnej korporacji
noszcej jego imi. Podobnie jak wszystkie inne firmy, nawet te
najwiksze, korporacja Hondy zacza si od podjcia decyzji
i penego pasji denia do osignicia rezultatw.
W 1938 roku, jeszcze uczc si, Honda zainwestowa
wszystko, co posiada, w may warsztat, w ktrym pracowa nad
swoj koncepcj piercienia tokowego. Chcia sprzeda swoje
dzieo firmie Toyota, a wic harowa w dzie i w nocy po okcie
51
52
wasnej rodziny. Zdesperowany, zamontowa may motor w swoim

rowerze. Natychmiast ssiedzi zaczli go prosie, by zrobi taki
zmotoryzowany rower" rwnie i dla nich. Bardzo prdko zabrako
mu silnikw. Zdecydowa wic postawi fabryk produkujc
silniki do jego nowego wynalazku, jednak niestety nie mia kapitau.
Przekonywa ich, e wsplnie mog przyczynie si do ponownego

oywienia gospodarczego kraju, poniewa jego wynalazek spo
woduje mobilno siy roboczej. Przekona pi tysicy z nich, by
wsparli jego przedsiwzicie wasnym kapitaem. Mimo to jednak
znalaz nabywcw tylko wrd najbardziej zagorzaych zwolennikw
roweru, poniewa jego wynalazek by zbyt duy i toporny. Dokona
wic kilku ulepsze i wyprodukowa now, mniejsz i zgrabniejsz
wersj motoroweru, ktr nazwa Super Cub. Tym razem odnis
natychmiastowy sukces, ktry uwieczony zosta nagrod cesarza.
Pniej zacz eksportowa motorowery do Europy i Stanw Zje
dnoczonych. Po motorowerach przyszy w latach siedemdziesitych
samochody, ktre s dzisiaj tak popularne.
Obecnie Honda Corporation zatrudnia sto tysicy ludzi, za
rwno w Stanach Zjednoczonych, jak i Japonii, i jest uznawana
za jedno z najwikszych imperiw samochodowych Japonii.
W Stanach Zjednoczonych lepiej od hondy sprzedaje si tylko
toyota. Firma odnosi tak wielkie sukcesy, poniewa jeden czowiek
rozumia kiedy potg prawdziwej decyzji, ktr wykonuje si
- nie zwaajc na warunki zewntrzne - bez wytchnienia.
Honda z pewnoci wiedzia, e czasem, kiedy podejmie si
decyzj i przystpi do dziaania, moe si nam wydawa, e nic
z tego nie wychodzi. Ale to tylko chwilowe wraenie, a BY OD
NIE SUKCES, MUSISZ PATRZE DALEKO PRZED SIE
BIE. Wikszo problemw, jakie napotykamy w codziennym yciu
- jak choby nadmierne jedzenie czy picie, palenie papierosw,
poczucie klski i zarzucenie wasnych marze - wynika ze skupienia
si na sprawach krtkoterminowych, z patrzenia tu pod nogi. Ani
sukces, ani poraka nie s czym, czego mona dowiadczy z dnia
na dzie. Porak powoduj wszystkie drobne decyzje, ktre
podejmujemy w cigu dugiego czasu: nie koczymy spraw, nie
przystpujemy do dziaania, zbyt atwo si poddajemy, nie panujemy
nad wasnym stanem emocjonalnym i umysowym. Skupiamy si
wtedy wanie na tym, co nam si w krtkim terminie nie udaje.
Sukces jest rezultatem podjcia decyzji o tym, e bdziemy
dy do polepszenia warunkw ycia, e bdziemy dawa co
od siebie - bdziemy sami zasila swj umys i nie pozwolimy,
by czynio to otoczenie. Wanie te decyzje tworz dowiadcze
nie yciowe, ktre nazywamy sukcesem.
PKA KRYSZTAOWA KULA

Oto komentarze, z jakimi odrzucano kiedy synne
ksiki, ktre miay pniej odnie tak wielki
sukces.
George Orwell: Folwark zwierzcy
W Stanach Zjednoczonych nie ma popytu obecnie
na ksiki o zwierztach."
Anna Frank: Pamitnik Anny Frank
Wydaje mi si, e ta dziewczyna nie ma jakiego
specjalnego daru postrzegania ani te
nadzwyczajnych uczu, ktre wyniosyby t
ksik ponad poziom ciekawostki."
William Golding: Wadca much
Nie wydaje mi si, aby odnis pan cakowity
sukces, pracujc nad t ksik, cho sam pomys
jest bardzo obiecujcy."
D.H. Lawrence: Kochanek Lady Chatterley
Dla wasnego dobra prosz nie publikowa tej
ksiki."
Irving Stone: Pasja ycia
Duga i nudna opowie o artycie."
Podobnie jak poprzednio postanowi znale jakie rozwi

zanie, wszystko jedno jakie! Napisa list do kadego z osiemnas
tu tysicy wacicieli sklepw z rowerami w caej Japonii.
53
54

aden czowiek ani adna instytucja nie odnios sukcesu,

jeli skupi si wycznie na celach krtkoterminowych.
Wikszo problemw, jakie napotyka obecnie nasz kraj, jest
rezultatem niezastanawiania si nad potencjalnymi konsekwen
cjami decyzji, ktre podejmujemy. Afery, kopoty z bilansem
handlowym, deficyt budetowy, niezadowolenie z sytuacji
w szkolnictwie, problemy z narkotykami i alkoholem - wszy
stko to rezultat mylenia wycznie w kategoriach najbliszej
przyszoci. To wanie syndrom Niagary w caej okazaoci.
Kiedy w swoich zmaganiach z nurtem rzeki skupiasz si na
najbliszej skale, w ktr moesz uderzy, nie jeste w stanie spojrze
przed siebie wystarczajco daleko, by w por dostrzec wodospad.
Jako spoeczestwo jestemy tak bardzo nastawieni na natych
miastow gratyfikacj, e czsto krtkofalowe rozwizania staj
si dla nas dugofalowym problemem. Nasze dzieci maj w szkole
kopoty ze skoncentrowaniem uwagi, co przeszkadza im myle,
zapamitywa i uczy si. Po czci jest tak dlatego, e przyzwy
czaiy si do natychmiastowej gratyfikacji poprzez cigy kontakt
z grami komputerowymi, reklamami w telewizji oraz bezustanne
ogldanie MTV. Mamy teraz w kraju wiksz ni kiedykolwiek
w przeszoci liczb dzieci z nadwag. Rwnie i tu przyczyn jest
nieprzerwana pogo za szybkim przygotowywaniem posikw:
pieczenie w kuchence mikrofalowej, obiady z proszku i gotowe
potrawy w barach na ulicy.
Ten rodzaj krtkofalowego planowania moe te by bardzo
szkodliwy w interesach. Wszystkie problemy zwizane z katastrof
tankowca Valdez, nalecego do firmy Exxon, mogyby nigdy
nie zaistnie, gdyby tylko podjto jedn ma decyzj. Firma Exxon
moga przecie zaopatrzy swoje tankowce w podwjn powok
kaduba. Decyzja ta zapobiegaby wyciekom ropy na wypadek
kolizji. Jednak towarzystwo wolao przyj krtkowzroczny sposb
mylenia o wytrzymaoci kaduba. Po wypadku i spowodowanym
przeze wycieku ropy Exxon ma zapaci zawrotn sum 1,1 mi
liarda dolarw* odszkodowania za spowodowane katastrof straty
* W momencie pisania tej ksiki sprawa Exxon wci toczy si przed
sdem, ktry by moe wyda wyrok podnoszcy jeszcze kwot odszkodowa.
55
finansowe, eby nie wspomnie o olbrzymich zniszczeniach eko

logicznych na Alasce i przylegych terenach.
Powicenie si dugofalowym rezultatom raczej ni krt
kofalowym osigniciom to by moe najwaniejsza decyzja
w twoim yciu. Jej brak moe spowodowa nie tylko olbrzymie
straty finansowe czy spoeczne, lecz rwnie i wielkie cier
pienie.
Pewien mody czowiek, o ktrym by moe syszae,
postanowi rzuci szko, poniewa zdecydowa, e nie bdzie
ju duej czeka na rozpoczcie wymarzonej kariery muzycznej.
Jednak to marzenie nie spenio si wystarczajco szybko. Kiedy
skoczy dwadziecia dwa lata, zacz si obawia, e jego muzyka
nigdy nie stanie si popularna, a decyzja o porzuceniu szkoy
bya niewaciwa. Cakowicie si zaama. Sypia w caodobowych
pralniach automatycznych, poniewa nie sta go byo na miesz
kanie. Gra na pianinie w barach i kawiarniach i jedyn rzecz,
ktra pozwalaa mu si jako trzyma, bya romantyczna mio.
Jednak w kocu dziewczyna postanowia go porzuci i to prze
kroczyo granice jego wytrzymaoci. Rozpacza, e nigdy ju
nie znajdzie tak piknej kobiety. Jej odejcie oznaczao dla niego
koniec ycia, postanowi wic skoczy ze sob. Na szczcie
przemyla to raz jeszcze i zamiast popenia samobjstwo szuka
pomocy u psychiatry. Czas spdzony w szpitalu pozwoli mu
odkry, na czym naprawd polega jego problem. Wspomina to
pniej w piosence: O, ju nigdy nie zejd tak nisko. Dzi mwi:
To bya najlepsza chyba rzecz, jak kiedykolwiek w yciu
zrobiem. Od tamtej pory nigdy sobie nie wspczuem, cokolwiek
by si dziao. Kady problem wydaje mi si teraz niczym w po
rwnaniu z tym, co widziaem, z tym, przez co przechodz inni
ludzie."*
Powicajc si ponownie muzyce i realizujc konsekwentnie
marzenia, osign w kocu to, czego chcia. Jak si nazywa? Billy Joel.
Czy moesz sobie wyobrazi, e ten czowiek - ulubieniec
milionw fanw na caym wiecie, ktry polubi jedn z najsa-
* David i Victoria Sheff: Wywiad Playboya: Billy Joel, Playboy", maj

1982, Chicago.
57
wniejszych modelek, Christie Brinkley, kiedy zamartwia si,

e pisze z muzyk i nigdy nie znajdzie kobiety tak piknej jak
jego bya dziewczyna? Warto wic dobrze zapamita, e to, co
w krtkiej perspektywie wydawao si niemoliwe, po jakim
czasie zmienio si w klasyczny wrcz przykad wspaniaej kariery
i wielkiego szczcia.
Billy Joel wydoby si z kryzysu, podejmujc trzy decyzje,
ktre podejmuje w yciu kady z nas: na czym si skoncen
trowa, co znacz dla nas poszczeglne rzeczy i co robi mimo
problemw, ktre wydaj si nas ogranicza. Podnis wyma
gania w stosunku do siebie i innych, popar je nowymi przeko
naniami oraz zastosowa strategie, ktre wydaway mu si
konieczne.
Przekonanie, ktre wyrobiem w sobie, by mc przetrwa
najtrudniejsze moment ycia, wyraa si bardzo prostym zda
niem: BOE OPNIENIA TO NIE BOE ODMOWY.
Bardzo czsto rzeczy na pozr niemoliwe
okazuj si po pewnym czasie moliwe, jeli tylko nie ustajesz
w wysikach. Chcc odnie sukces, musimy nakaza sobie przez
cay czas patrze daleko w przyszo, skupia si na odlegych
celach. Aby sobie o tym przypomina, czsto porwnuj ycie
do pr roku. adna z nich nie trwa wiecznie, poniewa cae ycie
to nastpujce po sobie okresy wzrostu, dojrzewania, zbiorw,
odpoczynku i znw od nowa. Zima te si koczy. Jeli dzi
masz problemy, nie wolno ci porzuci nadziei, e w koricu
nadejdzie wiosna. Dla jednych zima znaczy hibernacj, dla innych
zas rado jazdy na sankach i na nartach! Zawsze moesz po
prostu przeczeka jak por roku. Ale dlaczego nie miaby
zamieni jej w okres, do ktrego wrcisz potem wieloma
wspomnieniami?
1. ZAWSZE PAMITAJ O PRAWDZIWEJ SILE, JAK

DAJE CI PODEJMOWANIE DECYZJI. Decyzja jest narz
dziem, ktre w kadej chwili moesz wykorzysta, by zmieni
cae swoje ycie. W momencie podjcia decyzji nadajesz swo
jemu yciu nowy kierunek, stawiasz sobie nowy cel i z moc
ruszasz do przodu. Zaczynasz zmienia swoje ycie dokadnie
w chwili podejmowania decyzji. Pamitaj, e kiedy czujesz si
przywalony ciarem ycia, kiedy sdzisz, e nie masz wyboru,
kiedy tracisz kontrol nad wydarzeniami, zawsze moesz to zmie
ni, jeli tylko tak postanowisz. Pamitaj, e miar prawdziwej
decyzji jest fakt podjcia nowego dziaania. Jeli wic nie podej
miesz dziaania, twoja decyzja nie bya prawdziwa.
56
UJARZMIJ POTG DECYZJI

Powtrzeniem tego rozdziau niech bdzie sze krtkich rad,
ktre pomog ci ujarzmi potg tkwic w decyzjach. Pamitaj,
e jest to potga, ktra w kadym momencie ksztatuje twoje
ycie:
2. PAMITAJ, E NAJTRUDNIEJSZYM KROKIEM DO

OSIGNICIA CZEGOKOLWIEK JEST PRAWDZIWE OD
DANIE SI CZEMU, PODJCIE PRAWDZIWEJ DECYZJI.
Osignicie czego, czego naprawd chcesz, jest czsto o wiele
atwiejsze ni samo podjcie tej decyzji. Tak wic podejmuj
decyzje rozwanie, ale szybko. I nie zastanawiaj si caymi mie
sicami, jak moesz osign swj cel albo czy w ogle go osi
gniesz. Badania udowodniy, e ludzie odnoszcy najwiksze
sukcesy podejmuj decyzje szybko, poniewa jasno widz
wyznawane przez siebie wartoci oraz dobrze wiedz, czego chc
dla siebie w yciu. Te same badania udowodniy, e bardzo wolno
zmieniaj oni raz podjt decyzj, jeli w ogle zmieniaj. Na
tomiast ludzie, ktrym si nie powiodo, podejmuj decyzje bardzo
wolno i bardzo szybko zmieniaj zdanie, miotaj si raz w jedn,
raz w drug stron. PO PROSTU ZDECYDUJ!
Zrozum wreszcie, e podejmowanie decyzji to rodzaj dzia
ania, tak wic decyzj mona rwnie dobrze zdefiniowa jako
informacj, na podstawie ktrej podejmujemy dziaania". Twoja
decyzja jest prawdziwa, jeli wynika z niej dziaanie. Decyzja
staje si obiektem puszczonym w ruch. Czsto skutki podej
mowanej decyzji pomagaj nam w osigniciu jakiego wikszego
celu. Na swoje potrzeby opracowaem zasad, ktra mwi:
NIGDY NIE ODSTPUJ OD RAZ POWZITEJ DECYZJI BEZ
UPRZEDNIEGO PODJCIA DZIAA ZMIERZAJCYCH
DO JEJ REALIZACJI.
58
3. PODEJMUJ DECYZJE CZSTO. Im czciej podejmujesz

decyzje, tym lepiej to robisz. Minie staj si mocniejsze, gdy je
wiczysz. Tak samo jest z ,,miniami", za pomoc ktrych podejmu
jesz decyzj. Odkryj tkwic w tobie potg natychmiast - podejmujc
kilka decyzji, ktre dotychczas odkadae. Nie bdziesz mg
uwierzy, jak si i oywienie decyzje te wnios w twoje ycie!
4. WYCIGAJ WNIOSKI Z PODEJMOWANYCH DE
CYZJI. Nie da si tego unikn. Czasami musisz si potkn,
cokolwiek by robi. Kiedy wic zdarzy si to nieuniknione, zamiast
chowa gow w piasek wycignij wnioski. Zapytaj sam siebie: Co
w tym jest dobrego? Czego mog si z tego nauczy?" To niepo
wodzenie" moe okaza si prawdziwym sukcesem, jeli wyko
rzystasz je do podejmowania lepszych decyzji w przyszoci. Za
miast rozwodzi si nad chwilowymi niepowodzeniami, wycigaj
wnioski, ktre w przyszoci mog ci zaoszczdzi czasu, pienidzy
i blu oraz da ci nowe moliwoci sukcesu.
5. KONSEKWENTNIE WYKONUJ RAZ POWZIT DE
CYZJ, ALE NIGDY NIE UPIERAJ SI PRZY SPOSOBACH
JEJ REALIZACJI. Jeli ju podje jak decyzj, na przykad,
kim chcesz by w przyszoci, nie pozwl, by rodki przeszkodziy
ci w realizacji celu. Chodzi ci o rezultaty. Zbyt czsto decydujemy
si dy do osignicia okrelonego celu, idc najlepiej znan
nam w danej chwili drog: rysujemy map i po drodze nie zwra
camy ju uwagi na inne moliwe trasy. Nigdy nie bd uparty.
Pielgnuj sztuk gitkoci umysu.
6. PODEJMOWANIE DECYZJI SPRAWIA RADO.
Musisz wiedzie, e podejmowana przez ciebie decyzja moe
w kadej chwili na zawsze odmieni twoje ycie. Nastpny czo
wiek, ktrego spotkasz, telefon, ktry odbierzesz, film, ktry
obejrzysz, ksika, ktr przeczytasz, a nawet kada kolejna
przewracana kartka moe okaza si t wanie si, ktra otworzy
wszelkie zapory, przyniesie ci wszystko to, na co czekae.
Jeli naprawd chcesz, by twoje ycie byo pasjonujce,
musisz y z takim wanie oczekiwaniem. Wiele lat temu
podjem decyzj, ktra mogaby si wydawa nieistotna, i ona
59
wanie zmienia i uksztatowaa moje ycie. Postanowiem

poprowadzi kurs w Denver w Colorado. Tam wanie spotkaem
kobiet imieniem Becky. Dzi nazywa si ona Robbins i z pew
noci jest najwikszym darem, jaki otrzymaem od ycia.
W czasie tej samej wyprawy postanowiem napisa swoj pierwsz
ksik, ktra dzi drukowana jest w jedenastu jzykach na caym
wiecie. Kilka dni pniej podjem si poprowadzi-kurs w Tek
sasie. Po siedmiu dniach pracy dowiedziaem si, e nie dostan
za to ani grosza, poniewa organizator kursu chykiem wyjecha
z miasta. Oczywist decyzj byo spotkanie z agentk, ktr
czowiek ten wynaj. Miaa ona podobny problem. Kobieta ta
zostaa moj agentk i pomoga mi wyda pierwsz ksik.
Wanie skutkiem tego niepowodzenia" jest fakt, i mog
opowiedzie ci dzisiaj o caej tej historii.
Kiedy podjem decyzj dobrania sobie wsplnika do in
teresw. Niestety nie zrobiem najlepiej, nie sprawdzajc tego
czowieka przed podpisaniem umowy. W cigu roku sprzenie
wierzy wier miliona dolarw i wprowadzi moj firm w du
gi sigajce siedmiuset osiemdziesiciu tysicy, podczas gdy ja
spdzaem ycie w rozjazdach, prowadzc ponad dwiecie kursw.
Na szczcie jednak wycignem wnioski z tej kiepskiej decyzji
i podjem lepsz. Chocia wszyscy eksperci twierdzili, e je
dynym sposobem na przetrwanie jest w tej sytuacji ogoszenie
bankructwa, postanowiem podj prby odwrcenia tego nie
szczcia. W ten sposb odniosem jeden z najwikszych sukcesw
w yciu. Podwignem moj firm na nieporwnanie wyszy
poziom, a zebrane przy tym dowiadczenia nie tylko zapewniy
mi stabilny sukces w interesach, lecz rwnie przysporzyy wielu
informacji, ktre pniej wykorzystaem do stworzenia WA
RUNKOWANIA NEUROASOCJACYJNEGO <> i TECHNIK
PRZEZNACZENIA ( T M ) . O obydwu dowiesz si w dalszej czci
tej ksiki.
Zycie jest przygod dla odwanych

- albo niczym.
HELLEN KELLER
60
Jaka wic jest najwaniejsza informacja, ktr zdobye w tym roz

dziale?
WIEDZ, E TO TWOJE DECYZJE, A NIE WARUNKI,
W JAKICH SI ZNAJDUJESZ, KSZTATUJ TWOJE PRZE
ZNACZENIE. Zanim nauczymy si technik zmiany sposobu
mylenia i zmiany codziennych odczu na temat wasnego ycia,
chciabym ci powiedzie, e wszystkie wyczytane w tej ksice
informacje s BEZWARTOCIOWE... kada inna przeczytana
ksika, kady film i kurs s BEZWARTOCIOWE... DOPKI
NIE ZDECYDUJESZ SI ICH WYKORZYSTA. Pamitaj, e
prawdziwa decyzja stanowi si, ktra odmienia twoje ycie.
Stanowi potg dostpn dla ciebie w kadej chwili, jeli tylko
rzeczywicie zdecydujesz siej wykorzysta.
Udowodnij sobie, e zdecydowae si to zrobi wanie teraz.
Podejmij jedn lub dwie decyzje, ktre dotychczas odkadae:
jedn atw i jedn troch trudniejsz. Poka sam sobie, jak wiele
potrafisz. Teraz. Podejmij chocia jedn konkretn decyzj, ktr
dotychczas odkadae, rozpocznij pierwsze dziaania prowadzce
do jej realizacji. I bd konsekwentny! Robic to, bdziesz wiczy
ten wanie misie, ktry poruszy twoj wol zmiany caego
ycia.
Dobrze wiemy, e napotkasz na swojej drodze przeszkody.
Ale Lech Wasa i mieszkacy Europy Wschodniej przekonali
si, e jeli postanowisz pokona mury, moesz si na nie wspi,
moesz si przez nie przebi, wykopa pod nimi tunel albo znale
jakie drzwi. Nawet najduej stojce mury nie s na tyle mocne,
by oprze si woli ludzi, ktrzy postanowili nie spocz, zanim
mury nie padn.
Ludzki duch jest prawdziwie niezwyciony. Jednak wola
zwycistwa, wola sukcesu, ksztatowania wasnego ycia i prze
jcia nad nim kontroli moe zosta wykorzystana dopiero wtedy,
gdy zdecydujesz, czego chcesz, i uwierzysz, e aden problem,
adne wyzwanie, adna przeszkoda nie bd w stanie ci po
wstrzyma. Kiedy postanowisz, e twoje ycie bd ksztatoway
nie okolicznoci zewntrzne, lecz twoje wasne decyzje, w tej
samej chwili twoje ycie odmieni si na zawsze i bdziesz na
tyle silny, by przej wadz nad kolejn wielk si.
Rozdzia trzeci
SIA,
KTR A KSZTATUJE
TWOJE ZYCIE
Kiedy na chwil przestaje panowa rozum,
ludzie yj pod rzdami nastroju i pasji.
SIR THOMAS BROWNE
Kiedy to si stao, uprawiaa bieg ju od p godziny. Nagle chyba

tuzin modych chopcw puci si pdem w jej kierunku. Zanim
zdaa sobie spraw z tego, co si dzieje, dopadli j, wcignli w krzaki
i zaczli bi oowian rurk. Jeden chopiec kopa j w twarz tak du
go, a zacza obficie krwawi. Nastpnie zgwacili j i zostawili
przekonani, e nie yje.
Jestem pewien, e syszae o tej tragedii. To okropne prze
stpstwo miao miejsce w Central Park w Nowym Jorku kilka lat
temu. Tamtej nocy byem w Nowym Jorku. Czuem si wrcz
sparaliowany brutalnoci ataku, ale chyba jeszcze wiksze
wraenie zrobia na mnie wiadomo, kim byli napastnicy. Byy
to dzieci w wieku od czternastu do siedemnastu lat. Wbrew panu
jcym stereotypom, nie byli oni biedni ani te nie pochodzili
z patologicznych rodzin. Wszystko to byli chopcy z prywatnych
szk, dzieciaki grajce w klubach sportowych i biorce prywatne
lekcje muzyki. Nie dziaali pod wpywem narkotykw ani te nie
kierowali si motywami rasowymi. Napadli t dwudziestoomioletni kobiet i omal jej nie zabili wycznie z jednego
62
powodu: dla zabawy. Wymylili nawet okrelenie na to, co

planowali zrobi i zrobili: zabawa w dzicz".
Nie wicej ni dwadziecia pice mil od stolicy naszego kra
ju samolot run na ziemi tu po starcie z Lotniska Krajowego
podczas olbrzymiej nieycy. Uderzy w most Potomac w samym
rodku godzin szczytu. Na miejsce wypadku natychmiast wysano
ekipy ratunkowe. Ruch by cakowicie zablokowany i most sta
si jedn wielk scen paniki i chaosu. Prac straakw i ekip
ratunkowych utrudnia ogrom zniszcze. Raz po raz nurkowali,
usiujc ratowa ofiary katastrofy.
Pewien mczyzna, jedna z ofiar wypadku, oddawa swoj
kamizelk ratunkow innym, ilekro mu j zrzucano. Ocali
w ten sposb ycie wielu ludziom, ale nie wasne. Zanim dotar
do niego helikopter ratunkowy, wpad pod ld. Odda swoje y
cie, aby uratowa zupenie obcych ludzi! Co sprawio, i tak wy
soko ceni on ycie innych ludzi, ktrych przecie nawet nie zna,
e gotw by odda dla nich wasne?
Co powoduje, e czowiek z dobrego domu" zachowuje si
tak brutalnie i nie ma nawet najmniejszych wyrzutw sumienia,
podczas gdy inny czowiek powica wasne ycie dla ratowania
obcych sobie ludzi? Co czyni bohatera i przestpc, egoist
i spoecznika? Co warunkuje rnic midzy zachowaniami po
szczeglnych ludzi? Odpowiedzi na to pytanie szukam z pasj
przez cae ycie. Jedno jest dla mnie jasne: istota ludzka nie jest
istot przypadkow i wszystkie nasze dziaania maj jakie po
wody. Czasem nie zdajemy sobie z tych powodw sprawy, ale
bez wtpienia za kadym ludzkim czynem kryje si sia, ktra
nami kieruje. Sia ta wywiera wpyw na kady aspekt naszego
ycia, od kontaktw z innymi i sytuacji finansowej, po nasze
ciaa i umysy. Czym jest ta sia, ktra kontroluje twoje dziaania
nawet w tej chwili i bdzie nad nimi panowa a do koca twego
ycia?
CIERPIENIE i PRZYJEMNO! Wszystko, co robimy, ro
bimy albo z potrzeby uniknicia cierpienia, albo z potrzeby
zyskania przyjemnoci.
Tak czsto sysz ludzi mwicych o zmianach, jakie chcie
liby wprowadzi w swoim yciu. Ale nie mog si przeama.
Czuj si sfrustrowani, przygnieceni okolicznociami, s nawet
III. SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE
63
na siebie li, poniewa wiedz, e powinni podj jakie dziaania,

ale nie potrafi si do tego nakoni. Podstawowa przyczyna tego
stanu rzeczy jest nastpujca: wszyscy oni prbuj zmieni swoje
zachowanie, ktre jest SKUTKIEM, zamiast zaj si kryjc si
za nim PRZYCZYN.
Zrozumienie i wykorzystanie si cierpienia i przyjemnoci
pozwoli ci od razu wprowadzi trwae zmiany oraz ulepszy
zarwno samego siebie, jak i tych, ktrzy s ci bliscy. Niezrozu
mienie tych si skazuje ci na ycie sterowane reakcjami, a wic
funkcjonowanie podobne do zwierzt czy maszyn. By moe
wydaje ci si to zbytnim uproszczeniem, ale zastanw si nad
tym chwil. Dlaczego czasem nie robisz tego, co wiesz, e
powiniene zrobi?
Czym w kocu jest nawyk odkadania wszystkiego na pniej?
To ociganie si to sytuacja, kiedy wiesz, e powiniene cos zrobi,
ale nie robisz. Dlaczego? Odpowied jest prosta: na jakim
poziomie s'wiadomoci jeste przekonany, e podjcie danych
dziaa w danej chwili przyniosoby ci wicej szeroko rozumianego
cierpienia ni ich odoenie na pniej. Czy kiedykolwiek zdarzyo
ci si odkada cos tak dugo, e nagle poczue konieczno
zrobienia tego, podjcia dziaania. Co si stao? Zmienia si twoja
ocena rzeczy przyjemnych i nieprzyjemnych. Niepodejmowanie
dziaania stao si nagle bardziej bolesne. Odczuwa to wielu
Amerykanw w okolicach 14 kwietnia!*
Czowiek, ktry cierpi, gdy nie jest to konieczne,

cierpi bardziej, ni jest to konieczne.
SENECA
Co powstrzymuje ci przed zagadniciem mczyzny lub kobiety

twoich marze? Co powstrzymuje ci przed uruchomieniem interesu,
ktry planujesz od lat? Dlaczego wci odkadasz przejcie na diet?
Dlaczego unikasz pisania pracy magisterskiej? Dlaczego nie kon
trolujesz kwot przeznaczonych na inwestycje? Co powstrzymuje ci
* Termin skadania rozliczenia podatkowego za poprzedni rok podat
kowy. - Przyp. tum.
64
od przedsiwzicia wszystkich tych dziaa, ktre uczyniyby twoje

ycie dokadnie takim, jakim je sobie wyobraasz?
Cho dobrze wiesz, e wszystkie te dziaania przyniosyby ci
korzyci, e z pewnoci dayby ci kiedy wiele przyjemnoci,
nie robisz nic tylko dlatego, e w okrelonym momencie dziaanie
kojarzy ci si z wikszymi przykrociami ni odoenie wszystkiego
na pniej, ni przepuszczenie jakiej okazji. W kocu co si
stanie, jeli zagadniesz wymarzon osob i spotkasz si z odmow?
Co - jeli nie powiedzie ci si twj projekt biznesu i utracisz
bezpieczestwo, jakie daje ci obecna praca? Co -jeli zaczniesz
diet i przecierpisz wszystko, co jest zwizane z godzeniem si,
tylko po to, by pniej znw przyty i wrci do obecnej wagi?
A jeli zainwestujesz i stracisz pienidze? Po co wic prbowa?
U wielu ludzi strach przed strat jest o wiele silniejszy ni
dza zysku. Co zmobilizowaoby ci bardziej: powstrzymanie
kogo przed ukradzeniem ci stu tysicy ciko zapracowanych
w cigu ostatnich piciu lat dolarw czy te moe perspektywa
zarobienia tych samych stu tysicy w cigu kolejnych piciu lat?
Faktem jest, e wikszo z nas o wiele ciej pracowaaby, aby
utrzyma co, co ju posiadamy, ni aby podj ryzyko konieczne
dla zdobycia czego, czego naprawd chcemy.
Sekret sukcesu polega na tym, aby nauczy si,

jak wykorzysta cierpienie i przyjemno i jak
nie pozwoli, aby cierpienie i przyjemno
wykorzystyway ciebie. Jeli to zrobisz,
panujesz nad swoim yciem, jeli nie,
twoje ycie panuje nad tob.
ANTHONY ROBBINS
Czsto podczas dyskusji nad tymi dwoma siami, ktrym podlegamy,

pojawia si interesujce pytanie: Dlaczego ludzie, ktrzy znosz
cierpienia, nie chc si zmieni? Ot nie dowiadczyli oni
wystarczajco wielu cierpie, nie osignli jeszcze granicy, ktr
nazywam PROGIEM EMOCJONALNYM. Jeli kiedykolwiek
III. SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE ZYCIE
65
znalaze si w destrukcyjnie wpywajcym na ciebie zwizku

emocjonalnym i w kocu podje decyzj, by uy swojej siy,
zacz dziaa i zmieni swoje ycie, stao si tak prawdopobnie
dlatego, e cierpienie osigno taki poziom, e nie chciae go ju
duej znosi. Kady z nas przey kiedy chwil, w ktrej powiedzia
sobie: Do tego, nigdy wicej, musz co zmieni!"
To wanie ta magiczna chwila, w ktrej CIERPIENIE STAJE
SI NASZYM SPRZYMIERZECEM. Zmusza nas ono do pod
jcia nowych dziaa i osignicia nowych rezultatw. W takiej
chwili przymus dziaania staje si jeszcze silniejszy, jeli zaczy
namy sobie rwnie wyobraa, jak wielk przyjemno przynios
nam w przyszoci zamierzone zmiany.
Ten proces nie ogranicza si oczywicie tylko do zwizkw
emocjonalnych. By moe osigne prg emocjonalny w zwi
zku z wasn kondycj fizyczn: w kocu poczue, e masz
dosy, kiedy nie moge wcisn si w fotel na pokadzie samolotu,
nie miecie si ju w stare ubrania albo bardzo si mczye
wchodzc po schodach. Powiedziae sobie w kocu Dosy!",
i podje decyzj. Co stanowio motywacj tej decyzji? Ch
usunicia z ycia cierpienia i przywrcenia przyjemnoci - przy
jemnoci wynikajcej z dumy, przyjemnoci, jak daje komfort,
przyjemnoci zwizanej z wysok samoocen i tej wynikajcej
z prowadzenia ycia, na jakie zasugujesz.
Jest wiele poziomw blu i przyjemnoci. Na przykad poczucie
ponienia stanowi raczej wysoki poziom cierpienia emocjonalnego.
Poczucie niewygody jest rwnie cierpieniem, podobnie jak nuda.
Niektre z tych uczu s oczywicie mniej intensywne, ale kade
z nich stanowi element w rwnaniu podejmowania decyzji. Ele
mentami tego rwnania s rwnie przyjemnoci. Wiele z naszych
yciowych motywacji bierze si z przewidywania lepszej przy
szoci, do ktrej doprowadz nas obecne dziaania, z przekonania,
e wykonywana obecnie praca przyniesie wkrtce rezultaty, e
nagroda w postaci przyjemnoci jest ju blisko.
Rwnie w przypadku przyjemnoci moemy mwi o wielu
poziomach. Na przykad przyjemno wynikajca z zachwytu,
cho dla wikszoci z nas bardzo intensywna, moe zosta czasem
przewaona przez przyjemno wynikajc z komfortu. Wszystko
zalezy od indywidualnych punktw widzenia.
66
Rozwamy dla przykadu nastpujc sytuacj: podczas

przerwy na lunch przechodzisz obok parku, w ktrym wanie
graj symfoni Beethovena. Czy zatrzymasz si, eby posucha?
Zaley to przede wszystkim od wagi, jak przykadasz do muzyki
powanej. Niektrzy rzuciliby dosownie wszystko, aby posucha
gwatownych taktw Eroiki. Dla nich Beethoven oznacza czyst
przyjemno. Jednak dla innych suchanie muzyki powanej jest
rwnie istotne jak zeszoroczny nieg. Znoszenie dwikw
byoby wic dla nich cierpieniem. Tacy ludzie przejd obok parku
jak najszybciej i udadz si z powrotem do pracy.
Jednak nawet niektrzy mionicy muzyki powanej nie
zdecyduj si, by przystan i posucha. Moe przewidywana
przykro wynikajca ze spnienia si do pracy przeway
przyjemno suchania muzyki? Mog te by przekonani, e
suchanie muzyki w rodku dnia jest strat czasu i bl spowo
dowany poczuciem robienia czego niewaciwego bdzie wikszy
ni przyjemno, ktrej mogaby dostarczy muzyka?
Nasze ycie jest codziennie wypeniane tego typu psychicz
nymi negocjacjami. Nieustannie rozwaamy rne moliwoci
dziaania oraz wpyw, jaki miayby one na nas.
jachtach, nabywania najbardziej ekstrawaganckich budynkw,

dokonywania najsprytniejszych transakcji. Krtko mwic, czerpa
przyjemnoci z posiadania najwikszych i najdroszych zabawek.
Z czym nauczy si kojarzy cierpienie? W wielu wywiadach ujawni,
e najwiksze yciowe cierpienie to dla niego wiadomo, e jest
w czym gorszy od kogokolwiek. Cierpienie to w jego przypadku
niepowodzenie. Sia, ktra wci pchaa go do sukcesu, ma naprawd
swj pocztek w unikaniu cierpienia. To o wiele silniejszy czynnik
motywujcy ni denie do przyjemnoci. Wielu konkurentw
z radoci ogldao cierpienie, ktrego Trump dowiadczy po
upadku swojego imperium finansowego. Jednak o wiele cenniejsze
ni osdzanie go - lub kogokolwiek innego, wcznie z samym
sob - moe si okaza zrozumienie, co nim kierowao, oraz
wspczucie dla cierpienia, ktrego niewtpliwie dowiadczy.
Matka Teresa stanowi zupenie inny przykad tego samego
zjawiska. Oto kobieta, ktra troszczy si o innych tak bardzo, e
ilekro widzi cierpienie innych ludzi, sama cierpi. Niesprawied
liwo systemu kastowego rania j mocno. Odkrya, e kiedy
podejmowaa dziaania, by pomc innym, znikao ich cierpienie,
a wic i jej wasny bl.
Matka Teresa potrafi odnale ostateczny cel ycia w jednej
z najuboszych dzielnic Kalkuty, Miecie Radoci, ktre przepenione
jest ponad miar milionami godujcych i chorych uchodcw. Dla
niej przyjemnoci moe by przedzieranie si z trudem przez bagno
odpadkw, odchodw i brudu, by doj do walcej si chaupy i tam
pielgnowa wymczone choler i dyzenteri niemowlta i starsze
dzieci. Najpotniejsz kierujc ni si jest przekonanie, e
wyciganie innych z biedy agodzi jej wasny bl, e pomaganie im
w poznaniu cho troch lepszego ycia - dawanie im przyjemnoci
- daje przyjemno rwnie i jej. Nauczya si, e powicanie siebie
samej dla innych stanowi najwysze dobro. Dziki temu jest
przekonana, e jej ycie posiada prawdziwe znaczenie.
By moe wielu z nas uzna za nacignite porwnanie wznio
sej pokory Matki Teresy z materializmem Donalda Trumpa. Mi
mo to jednak powinnimy zawsze pamita, e tych dwoje ludzi
uksztatowao swoje ycie zalenie od tego, z czym nauczyli si
kojarzy przyjemno, a z czym cierpienie. Oczywicie otoczenie
i wychowanie odegray rol w dokonywanych przez nich wybo-
NAJWANIEJSZA LEKCJA W YCIU

Donald Trump i Matka Teresa powodowani s dokadnie t sam
si. Ju sysz, jak mwisz: Chyba masz co nie tak z gow, Tony!
Nie mona chyba znale dwch bardziej rnych od siebie osb."
Nie da si oczywicie zaprzeczy, e wyznawane przez nich wartoci
le dokadnie na dwch przeciwnych kocach skali. Ale i jedno,
i drugie kieruje si przyjemnoci i cierpieniem. ycie kadej z tych
istot uksztatowane jest tym, z czego nauczyli si czerpa przyjem
noci, i tym, co wedle ich dowiadcze przysparza cierpie. Naj
waniejsz lekcj w yciu jest odkrycie, co sprawia nam przyjemno,
a co powoduje bl. Tre tej lekcji jest zupenie inna w przypadku
kadego z nas i dlatego kady z nas jest inny.
Co prowadzio Donalda Trumpa przez cae ycie? Nauczy si
osiga przyjemnoci z pywania na najwikszych i najdroszych
67
68
III. SILA, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE
rach, jednak w kocu i jedno, i drugie podjo WIADOM de

cyzj, za co si nagradza, a za co kara.
ycia i przynoszenia ulgi w cierpieniu. Czsto dodatkow moty

wacj bya duma z powszechnego szacunku spoecznego.
Muzycy powicili si swojej sztuce dlatego, e jedynie
niewiele rzeczy moe im da a tak wielk przyjemno. Szefowie
najwikszych firm natomiast wi przyjemno z podejmowa
niem wielkich decyzji, z dysponowaniem olbrzymim potencjaem,
ktry pozwala im wprowadza trwae zmiany w yciu wielu ludzi.
Pomyl o ograniczeniach wynikajcych z przyjemnoci i cier
pienia w przypadku Freddie'ego Prinze'a, Jimie'ego Hendrixa,
Elvisa Presleya, Janis Joplin i Jima Morrisona. Fakt, i traktowali
oni narkotyki jako ucieczk, szybkie rozwizanie wasnych
problemw, sposb na zamian cierpienia w krtkotrwa przyje
mno, z pewnoci przyczyni si do ich upadku. Wszyscy oni
zapacili najwysz cen za to, e nie panowali nad wasnymi
uczuciami i umysami. Pomyl, jaki przykad dali milionom fanw.
Ja sam nigdy nie nauczyem si bra narkotykw ani pi
alkoholu. Czy dlatego, e jestem tak mdry? Nie, po prostu miaem
duo szczcia. Jednym z powodw, dlaczego nigdy nie piem
alkoholu, jest fakt, e jako dziecko czsto obserwowaem we
wasnej rodzinie pewn par, ktra po spoyciu alkoholu zacho
wywaa si tak odraajco, e z piciem kojarzyo mi si wycznie
cierpienie. Szczeglnie mocno utkwi mi w pamici obraz mamy
mojego wczesnego najlepszego przyjaciela. Bya ona wyjtkowo
tusta - waya chyba ze trzysta funtw - i cigle pia. Ilekro
bya pijana, zawsze mnie obejmowaa i okropnie si przy tym
linia. Jeszcze dzisiaj zapach alkoholu w czyim oddechu
powoduje, e zbiera mi si na wymioty.
Jednak z piwem byo zupenie inaczej. Kiedy miaem jakie
jedenacie, dwanacie lat, nie uznawaem piwa za napj alkoholowy.
W kocu mj ojciec pi piwo i nie by potem odraajcy. Wrcz
odwrotnie, po kilku piwach wydawa mi si weselszy. Picie piwa
kojarzyo si mi z przyjemnoci, poniewa chciaem by taki jak
ojciec. Ale czy picie piwa rzeczywicie by mnie do niego upodab
niao? Oczywicie, e nie, ale czsto wytwarzamy w naszym systemie
nerwowym faszywe skojarzenia (neuroasocjacje) na temat rzeczy
dajcych przyjemno i powodujcych cierpienie.
Ktrego dnia poprosiem mam o piwo. Zacza mi tuma
czy, e piwo nie jest dla mnie dobre. Ale wszelkie prby przeko-
TO, Z CZYM KOJARZYSZ CIERPIENIE,

A Z CZYM PRZYJEMNO, KSZTATUJE
TWOJE PRZEZNACZENIE
Decyzj, ktra miaa pniej cakowicie zmieni moje ycie, podjem
we wczesnym dziecistwie. Wtedy zaczem odnajdowa wielk
przyjemno w uczeniu si. Zdaem sobie spraw z faktu, e odkrycie
strategii i wiedzy, ktre mogyby mi pomc ksztatowa zachowanie
i emocje ludzkie, moe da mi dosownie wszystko, czego chciaem
od ycia. Moe mnie uwolni od cierpienia i przysporzy wielu przy
jemnoci. Odkrycie sekretw kryjcych si za naszymi dziaaniami
moe mi pomc sta si zdrowszym, rozwija si lepiej fizycznie
oraz mocniej zwiza si z tymi, na ktrych mi zaley. Uczenie si
pozwalao mi da co od siebie innym ludziom, wnie do ota
czajcego mnie wiata co naprawd wartociowego. Dawao mi
poczucie radoci i samospenienia.
Mniej wicej w tym samym czasie odkryem jeszcze chyba
wspanialsz form przyjemnoci, a mianowicie dzielenie si
wasn wiedz z innymi. Kiedy za przekonaem si, e wiedza,
ktr przekazuj innym, pozwala im polepszy poziom ycia,
dotarem do najwspanialszego rda przyjemnoci. Celem mojego
ycia sta si rozwj samego siebie.
Jakie przyjemne lub bolesne dowiadczenia uksztatoway
twoje ycie? Na przykad fakt, czy wizae z narkotykami uczucie
przyjemnoci czy cierpienia, z pewnoci mia olbrzymi wpyw
na twj los. Podobnie uczucia, ktre nauczye si czy z papie
rosami, alkoholem, kontaktami z innymi ludmi, a nawet z poj
ciami dawania i zaufania.
Jeli jeste lekarzem, to czy powzita wiele lat temu decyzja
studiowania w akademii medycznej nie bya zwizana z przeko
naniem, e ten zawd pozwoli ci si dobrze czu?
Kady lekarz, z ktrym dotychczas rozmawiaem, czerpie
wielk przyjemno z pomagania innym ludziom, ratowania ich
69
nania mnie o tym, gdy ju miaem swoje zdanie, a w dodatku

ktre byy wyranie sprzeczne z moimi obserwacjami na temat
ojca, musiay spezn na niczym. Nigdy nie wierzymy temu, co
syszymy, poniewa jestemy pewni, e nasze spostrzeenia s
waciwe - a ja byem wtedy przekonany, e picie piwa stanowi
kolejny krok na drodze mojego rozwoju. W kocu mama zrozu
miaa, e jeli nie da mi dobrej nauczki, pjd na piwo gdzie
indziej. Pewnie podwiadomie wiedziaa, e musi zmieni to, co
kojarz z piwem. Powiedziaa wic: W porzdku. Chcesz pi
piwo i zachowywa si jak ojciec? Musisz wic robi dokadnie
to samo co on." Zapytaem natychmiast: To znaczy co?", i mama
odpara: Musisz wypi cae opakowanie szeciu piw." Zgodziem
si natychmiast. Nie ma problemu" - powiedziaem.
Ale musisz to zrobi tutaj" - dodaa. Pierwszy yk smakowa
okropnie, zupenie nie tego si spodziewaem. Oczywicie za
nic w wiecie bym si wtedy do tego nie przyzna. W kocu cho
dzio o moj dum. Pocignem wic kilka kolejnych ykw,
ale po skoczeniu pierwszej puszki powiedziaem: Ju si
napiem, mamo. Ju nie chc." Ona jednak odpowiedziaa: Nic
z tego!", i otworzya kolejne piwo. Po trzeciej albo czwartej
puszce zrobio mi si niedobrze. Z pewnoci bez kopotu
zgadniesz, co stao si pniej. Zwymiotowaem, zabrudziwszy
przy tym samego siebie i ca kuchni. To byo odraajce, a je
szcze trudniej byo chyba to sprzta. Natychmiast zaczem ko
jarzy zapach piwa z torsjami i ca reszt tych okropnoci. Nie
miaem ju w umyle adnych innych skojarze zwizanych
z piciem piwa. W moim systemie nerwowym wytworzyo si
skojarzenie emocjonalne - neuroasocjacja, ktra miaa w przy
szoci wpywa na moje decyzje. Od tamtego dnia nie wypiem
nawet yka piwa!
Czy skojarzenia zwizane z przyjemnoci i cierpieniem
mog mie skutki przekadalne na konkretne dziaania? Z pew
noci tak. Ta negatywna neuroasocjacja czca si z piwem
spowodowaa wiele decyzji w moim yciu. Wpywaa ona na to,
jakich kolegw dobieraem sobie w szkole. Zdecydowaa o spo
sobach znajdowania sobie przyjemnoci. Nie piem alkoholu.
Zamiast tego uczyem si, uprawiaem sporty i odkrywaem, jak
wspaniale jest pomaga innym. Staem si wic uczniem, do
ktrego wszyscy zwracali si ze swoimi problemami i rozwi

zywanie tych problemw polepszao humor zarwno im, jak
i mnie. Niektre sprawy nie zmieniy si od lat!
Nigdy te nie braem narkotykw, rwnie ze wzgldu na
podobne dowiadczenie. Kiedy byem w czwartej klasie, policja
zorganizowaa w szkole pokaz filmw opisujcych skutki zbratania
si z narkomanami. Widziaem ludzi, ktrzy strzelali, umierali
i skakali przez okna. Jako mody chopak skojarzyem narkotyki
z brzydot i mierci, nigdy wic po nie nie signem. Moje szcz
cie polegao na tym, e policja pomoga mi wytworzy neuroasocjacje, powodujce cierpienie na sam myl o narkotykach. Dla
tego wanie nigdy nawet nie przyszo mi na myl, by je stosowa.
Jaki std wniosek? Po prostu: JELI Z JAKIMI DZIA
ANIAMI LUB WZORCAMI EMOCJONALNYMI BDZIE SI
NAM KOJARZY OLBRZYMIE CIERPIENIE, ZA WSZELK
CEN BDZIEMY UNIKA PODEJMOWANIA TYCH DZIA
A. WNIOSEK TEN MOEMY WYKORZYSTA DLA POD
PORZDKOWANIA SOBIE SI CIERPIENIA I PRZYJEMNO
CI PO TO, ABY ZMIENI W NASZYM YCIU DOSOWNIE
WSZYSTKO: od nawyku odkadania spraw na pniej po narkotyki.
Jak to zrobi? Powiedzmy, e chcesz utrzymywa swoje dzieci
z dala od narkotykw. Trzeba je przekona, zanim jeszcze zaczn
eksperymentowa, zanim kto inny nauczy je faszywej asocjacji
wizania narkotykw z przyjemnoci.
Wsplnie z moj on Becky zdecydowalimy, e najlepszym
sposobem, by nasze dzieci nigdy nie signy po narkotyki, jest
spowodowanie, by skojarzyy je one z olbrzymim cierpieniem.
Wiedzielimy, e jeli nie nauczymy ich, czym naprawd s nar
kotyki, kto inny moe je kiedy przekona, e narkotyk stanowi
poyteczny rodek na ucieczk przed cierpieniem.
Aby to osign, skontaktowaem si z naszym dobrym
przyjacielem, kapitanem Johnem Rondonem z Armii Zbawienia.
Przez wiele lat pomagaem Johnowi przekonywa ludzi z Bronxu
i Brooklynu, by podnieli wymagania w stosunku do ycia, by
dwignli je na wyszy poziom, zmienili ograniczajce ich prze
konania i rozwinli umiejtnoci, ktre pozwol im kierowa
wasnym yciem. Becky i ja jestemy bardzo dumni z tych ludzi
ulicy, ktrzy wykorzystali to, czego ich nauczylimy, i znaleli
70
71
72
dom i godne ycie. Zawsze traktowaem moje wizyty w dzielni

cach slumsw jako rodzaj zwrotu tego, co sam dostaem, rodzaj
podzikowania za szczcie, jakie mnie spotkao. Te spotkania
pozwalaj mi doceni przywilej, jakim jest ycie, ktre prowadz.
Daj mi te waciwe spojrzenie na wiat i dziki nim utrzymuj
rwnowag ducha.
Wyjaniem swoje cele kapitanowi Rondonowi. Obieca mi
wtedy zorganizowa dla naszych dzieci wycieczk, ktrej miay
nigdy nie zapomnie i ktra miaa im da prawdziwe dowiad
czenia na temat wpywu narkotykw na psychik czowieka.
Wycieczka zacza si od wizyty w zaszczurzonym, rozpadajcym
si bloku. Jak tylko weszlimy, moje dzieci zaatakowa smrd
uryny, brud liskich podg, obraz narkomanw nie zwracajcych
zupenie uwagi na otoczenie, widok dziecicych prostytutek
zaczepiajcych przechodniw i pacz zaniedbanych i zapomnia
nych dzieci. Tak wic moje dzieci nauczyy si kojarzy narkotyki
z umysowym, emocjonalnym i fizycznym spustoszeniem. Byo
to cztery i p roku temu. Od tego czasu wiele razy stykay si
z narkotykami, ale nawet ich nie tkny. Potne neuroasocjacje
na zawsze uksztatoway ich przeznaczenie.
Jeli martwisz si jak rzecz, twoje

cierpienie nie wynika z rzeczy samej w sobie,
lecz jest skutkiem sposobu, w jaki j oceniasz.
A to moesz w kadej chwili zmieni.
MAREK AURELIUSZ
Jestemy jedynymi istotami na naszej planecie, ktre prowadz tak

bogate ycie wewntrzne, e licz si dla nas nie tyle same wyda
rzenia, co wasna interpretacja tych wydarze, i ona wanie warun
kuje nasz sposb postrzegania samych siebie, a take rodzaj naszych
przyszych dziaa. Jedn z cech, ktra czyni nas tak wyjtkowymi,
jest umiejtno ADAPTOWANIA, przeksztacania oraz mani
pulowania przedmiotami oraz mylami po to, by osign poytek
lub przyjemno. A najwaniejszym spord naszych talentw
adaptacyjnych jest zdolno kojarzenia yciowych dowiadcze,
73
czenia ich z innymi dowiadczeniami i tworzenia w ten sposb

jakby kalejdoskopu znacze, ktry odrnia odczucia jednego
czowieka od odczu kadego innego. I tak na przykad tylko czowiek
potrafi zmieni swoje skojarzenia w ten sposb, aby bl fizyczny
przynosi mu przyjemno, lub na odwrt.
Pomyl o ludziach decydujcych si na strajk godowy. Dla
dobra jakiej sprawy potrafi odmawia sobie jedzenia przez
trzydzieci dni. Bl fizyczny, jakiego przy tym dowiadczaj,
jest znaczny, ale przewysza go przyjemno i satysfakcja
z powodu zwrcenia uwagi wiata na dan spraw. Ale przecie
o wiele czciej spotykasz ludzi, ktrzy narzucili sobie ostry
reim fizyczny po to, aby za pomoc wicze piknie uksztatowa
swoje ciao. Nauczyli si czy uczucie wielkiej przyjemnoci
z cierpieniami" fizycznymi. Dyskomfort wysiku fizycznego za
mienili na satysfakcj wynikajc z wasnego rozwoju. Dlatego
wanie zachowuj si tak konsekwentnie i dlatego osigaj tak
wspaniae rezultaty.
Tak wic dziki sile woli moemy przeciwstawi wynikajce
z godu cierpienia fizyczne cierpieniom psychicznym spowodo
wanym zarzuceniem wasnych ideaw. Moemy tworzy wysze
znaczenia, moemy wyj z pudeka Skinnera"* i przej nad
sob kontrol. JELI JEDNAK NIE PRZEJMIEMY KONTROLI
NAD WASNYMI SKOJARZENIAMI DOTYCZCYMI
CIERPIENIA I PRZYJEMNOCI, NASZE YCIE NIE B
DZIE RNI SI NICZYM OD EGZYSTENCJI ZWIERZT
LUB MASZYN: nieustannie bdziemy reagowa na bodce
otoczenia i pozwolimy, by kady kolejny pojawiajcy si element
otoczenia wyznacza kierunek oraz poziom naszego ycia.
Wracamy do pudeka. yjemy tak, jakbymy byli publicznym
komputerem, do ktrego z atwoci ma dostp kady programista
amator.
* Z B.F. Skinnerem, sawnym pionierem behawioryzmu, wie si

rwnie niesawna historia. Ot w imi nauki, aby zebra materia
popierajcy jego teori o dziaaniu na skutek bodcw i reakcji, zamkn
swoj nowo narodzon crk w pudeku wielkoci eczka dziecicego
na cae jedenacie miesicy.
SIA, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE
Nasze zachowanie, zarwno wiadome, jak i podwiadome,

zostao uksztatowane cierpieniami i przyjemnociami dostar
czanymi nam z wielu rde: rwienicy w dziecistwie, rodzice, nau
czyciele, trenerzy, bohaterowie filmowi i telewizyjni i tak dalej. By
moe wiesz, cho nie jest to oczywiste, kiedy to programowanie
i warunkowanie si zaczo. Mogy to by czyje sowa, jakie szkolne
wydarzenie, zdobycie nagrody w zawodach sportowych, jaka kopotliwa
sytuacja, same pitki na wiadectwie szkolnym - a moe same dwjki.
Wszystkie te czynniki przyczyniy si do tego, jaki jeste dzisiaj. Nie
ma chyba sw, ktrymi mgbym wyrazi, JAK WANE S DLA
KSZTATOWANIA TWOJEGO PRZEZNACZENIA RZECZY,
Z KTRYMI KOJARZYSZ CIERPIENIE I PRZYJEMNO.
Czy przegldajc dzi wasne dotychczasowe ycie potrafisz
dostrzec wydarzenia, ktre stworzyy w tobie jakie neuroasocjacje, a wic w ten sposb zapocztkoway szereg powiza
przyczynowo-skutkowych i doprowadziy ci tam, gdzie obecnie
si znajdujesz? Jak wane s dla ciebie te wydarzenia? Jeli nie
masz ony lub ma, to czy traktujesz maestwo jako pen
szczcia podr ze wspmaonkiem czy te jako kul przykut
do nogi lubnymi zobowizaniami. Czy posiek stanowi dla ciebie
wany moment, w ktrym dostarczasz organizmowi kolejnej
porcji energii, czy te moe poerasz wszystko, co podadz, wy
cznie dla przyjemnoci?
cyduj o tym, co zrobimy. Cho bardzo chcielibymy wierzy, e

kierujemy si intelektem, w wikszoci wypadkw naprawd rzdz
nami EMOCJE, odczucia, ktre kojarzymy z wasnymi mylami.
Wiele razy prbujemy zama ten system. Przez jaki czas
trzymamy si diety, ale w kocu tracimy zapa, poniewa sprawia
nam ona zbyt wiele cierpienia. ROZWIZUJEMY PROBLEM
NA KRTKO, JEDNAK JELI NIE ZLIKWIDUJEMY PRZY
CZYNY PROBLEMU, POJAWI SI ON PONOWNIE. Aby
zmiana bya trwaa, musimy swoje dawne zachowanie skojarzy
z cierpieniem, a nowe z przyjemnoci. Musimy to nowe skoja
rzenie warunkowa dopty, dopki nie stanie si stae. Pamitaj,
e kady z nas zrobi wicej dla uniknicia cierpienia ni dla zys
kania przyjemnoci. Przejcie na diet i pokonanie wasnego
cierpienia za pomoc siy woli nigdy nie trwa dugo, po prostu dla
tego, e unikanie tuczcych, ale smacznych posikw wci koja
rzy nam si z cierpieniem. Aby ta zmiana trwaa dugo, musimy
skojarzy cierpienie z jedzeniem tuczcych posikw po to, by
nawet o nich nie myle, natomiast przyjemno czerpa zjedzenia
tych potraw, ktre nas odywiaj, a nie tucz. Ludzie sprawni
i zdrowi s przekonani, e nic nie smakuje lepiej ni zdrowe po
siki. Czsto te z przyjemnoci odsuwaj oni od siebie talerz, na
ktrym jeszcze znajduje si jedzenie. Symbolizuje to dla nich
fakt, e w peni panuj nad wasnym yciem.
Mczyni, podobnie jak kobiety, o wiele

czciej suchaj serca ni rozumu.
NAPRAWD POTRAFIMY DOSTOSOWA DO WA

RUNKW NASZE UMYSY, CIAA I EMOCJE TAK, ABY
CZY PRZYJEMNO I CIERPIENIE Z DOWOLNIE
WYBRANYMI RZECZAMI LUB POJCIAMI. ZMIENIAJC
ZA SWOJE WYUCZONE ODCZUCIA NA TEMAT CIER
PIENIA I PRZYJEMNOCI, MOEMY NATYCHMIAST
ZMIENI SWOJE ZACHOWANIE.
Na przykad, by rzuci palenie, wystarczy poczy cierpienie
z paleniem, a przyjemno z rzuceniem palenia. Masz do siy, by
zrobi to natychmiast, ale by moe nie wykorzystujesz tej siy, poniewa
nauczye si czy palenie z przyjemnoci albo boisz si, e rzucenie
palenia przyniesie ci zbyt wiele cierpie. Jeli jednak spytasz kogo,
kto rzuci palenie, dowiesz si, e zrobi to w jednej chwili, w dniu,
kiedy naprawd zmieni to, co znaczy dla niego papieros.
74
LORD CHESTERFIELD
Chobymy zaprzeczali najgwatowniej, faktem pozostaje, e NA

SZYM ZACHOWANIEM KIERUJE NIE KALKULACJA INTE
LEKTUALNA, LECZ INSTYNKTOWNA REAKCJA NA CIER
PIENIE I PRZYJEMNO. Chocia rozum mwi nam wyranie,
e jedzenie czekolady jest niezdrowe, sigamy po ni cigle. Dla
czego? Poniewa nie kierujemy si rozumem, lecz wyuczonymi sko
jarzeniami SYSTEMU NERWOWEGO zwizanymi z cierpieniem
i przyjemnoci. To wanie nasze NEURO ASOCJACJE - skoja
rzenia, ktre ustanowilimy we wasnym systemie nerwowym - de-
75
76
JELI TY NIE MASZ POMYSU NA WASNE

YCIE, MA GO KTO INNY
Rola Madison Avenue sprowadza si do zmiany tego, z czym czymy
przyjemno i cierpienie. Autorzy reklam z pewnoci zrozumieli, e
naszymi dziaaniami kieruj odczucia, ktre wywouj w nas ich pro
dukty, a nie intelekt. Skutkiem tego stali si oni ekspertami w stosowaniu
agodnej i uspokajajcej lub agresywnej muzyki, natrtnego lub dyskret
nego obrazowania, jaskrawych bd przytumionych kolorw oraz caej
gamy innych elementw, ktre maj wywoa w nas okrelone stany
emocjonalne. A kiedy ju emocje sign szczytu, pokazuj swj produkt
tak dugo, a skojarzymy go z tymi podanymi przez nas odczuciami.
Koncern Pepsi-Cola wykorzysta t strategi wspaniale
w walce o wiksze udziay na rynku napojw chodzcych ze swo
im gwnym konkurentem, Coca-Col. Specjalici Pepsi dostrzegli
fenomenalny sukces Michaela Jacksona, modego czowieka, ktry
przez cae ycie uczy si, jak wzbudza ludzkie emocje za pomoc
swojego gosu, ciaa, twarzy i gestw. Michael piewa i taczy w
sposb, ktry stymulowa wielu suchaczy tak bardzo, e czsto
kupowali oni pniej jego pyty, aby podtrzyma lub odtworzy
wzbudzone emocje. Ludzie z Pepsi zadali wic sobie pytanie, jak
mog przenie te odczucia na swj produkt. Rozumowali oni, e
jeli ludzie bd kojarzy z Pepsi te same przyjemne uczucia, ktre
kojarz z Michaelem Jacksonem, bd kupowa Pepsi tak samo, jak
kupuj jego pyty. Proces wizania nowych uczu z produktem
lub ide jest nieodzown czci transferu niezbdnego dla
podstawowego warunkowania, o ktrym wicej dowiesz si w
rozdziale szstym, kiedy zapoznamy si z nauk warunkowania
neuroasocjacyjnego. Na razie jednak powiemy sobie tylko jedno:
ILEKRO ZNAJDUJEMY SI W STANIE DUEGO PO
BUDZENIA EMOCJONALNEGO, KIEDY STYKAMY SI Z
MOCNYMI ODCZUCIAMI BLU LUB PRZYJEMNOCI,
COKOLWIEK ZACZNIE SI POJAWIA KONSEKWENTNIE,
ZOSTANIE POCZONE Z TYMI ODCZUCIAMI NEURO
LOGICZNIE. Dlatego wanie ilekro w przyszoci to co pojawi
si raz jeszcze, powrci towarzyszcy temu zjawisku na pocztku
stan emocjonalny.
77
Pewnie syszae o Iwanie Pawowie, rosyjskim naukowcu, ktry

w kocu XIX wieku przeprowadza eksperymenty zwizane z bod
cami i reakcjami. Najsawniejszy jego eksperyment polega na tym,
e ilekro podawa psu jedzenie, dzwoni dzwonkiem, stymulujc
w ten sposb gruczoy linowe psa i kojarzc odczucia psa z dwi
kiem. Po wystarczajco wielu powtrzeniach takiego warunkowania,
Paww odkry, e sam tylko dwik dzwonka powodowa linienie
si psa - nawet jeli nie podawano ju przy tym jedzenia.
Co ma wsplnego Paww z Pepsi? Najpierw koncern Pepsi
wykorzysta Michaela Jacksona dla rozbudzenia naszego stanu emo
cjonalnego. Nastpnie, w dokadnie okrelonym momencie, poka
zywa nam swj produkt. Konsekwentne powtarzanie tego wytwo
rzyo wizi emocjonalne u milionw fanw Michaela Jacksona.
A tak naprawd Michael Jackson nie pije Pepsi! I kiedy stoi przed
kamerami, nie trzyma nawet w rku puszki z tym napojem!
Moesz sobie pewnie pomyle: Czy ci ludzie powariowali?
Zapacili facetowi za reklam pitnacie milionw dolarw, a on
nie trzyma nawet w rku ich produktu! A w dodatku mwi wszys
tkim, e nie pije Pepsi! W takim razie co z niego za rzecznik?
Co to za gupi pomys!"
Tak naprawd pomys by wspaniay. Sprzeda Pepsi wzrosa
tak bardzo, e firma L.A. Gear wynaja potem Michaela
Jacksona za dwadziecia milionw dolarw i zlecia mu re
prezentowanie wasnych produktw. Poniewa Michael Jackson
nadal potrafi zmienia uczucia ludzi (jest w nim co, co nazywam
rdem stanu"), firma Sony/CBS podpisaa z nim dzie
sicioletni kontrakt na nagrania, ktry podobno opiewa na miliard
dolarw! Jego umiejtno zmieniania odczu ludzkich czyni
go bezcennym.
Musimy zda sobie spraw z faktu, e wszystko to oparte
jest na czeniu przyjemnych odczu z okrelonymi rodzajami
zachowania. Caa filozofia sprowadza si do przekonania nas, e
jeli uyjemy danego produktu, spenimy wasne marzenia.
Autorzy reklam nauczyli nas wszystkich, e jeli kto jedzi
BMW, to jest osob niezwyk, o wyjtkowym gucie. Jeli je
dzisz hyundaiem, jeste inteligentny, jeli toyot, przeywasz
wspaniae chwile, a jazda pontiakiem przyniesie ci dreszczyk
emocji. Nauczono ci, e wystarczy uywa wody koloskiej
78
Obsession, aby wpa w wir seksualnej orgii. Jeli pijesz Pepsi,

bdziesz potrafi porusza si w tacu jak M.C. Hammer, a jeli
chcesz by dobr" matk, musisz karmi swoje dzieci ciastami
owocowymi firmy Hostess oraz batonami Twinkies.
Autorzy reklam zauwayli, e jeli uda im si wywoa
odpowiednio due uczucie przyjemnoci, ich odbiorcy nie bd
dostrzegali cierpienia. Spece od reklamy twierdz, e wszystko
si sprzeda dziki seksowi". Nie ma najmniejszej wtpliwoci,
e przyjemne skojarzenia seksualne, wywoane reklamami praso
wymi i telewizyjnymi, przekonuj ludzi, by kupi dany produkt.
Wemy za przykad trendy, ktre pojawiy si w reklamach spodni
dinsowych. Kiedy byy to spodnie robocze i uznawano je za
brzydkie. Dzisiaj stay si midzynarodowym symbolem wszys
tkiego, co sexy, modne i modziecze. Czy kiedykolwiek widziae
reklam spodni Levis 501 ? Czy moesz j sobie przypomnie? Na
pewno bya bez sensu, ale po jej obejrzeniu trudno oprze si
odczuciu, e gdzie obok kto uprawia sex. Czy tego typu strategia
naprawd pomaga sprzedawa dinsy? Oczywicie, e tak! Levis
jest najlepszym w Ameryce producentem ubiorw dinsowych.
Czy sia warunkowania zmierzajcego do uksztatowania
naszych skojarze ogranicza si jedynie do takich produktw,
jak napoje, samochody i spodnie? Odpowied brzmi: nie. Czy
wiesz, e w roku 1986, mimo przewidywa olbrzymich zbiorw,
kalifornijscy producenci rodzynek wpadli w panik? Rok po roku
obserwowali spadek sprzeday o kolejny jeden procent. Zrozpa
czeni zwrcili si wic do agencji reklamowej z prob o zna
lezienie wyjcia z tej sytuacji. Rozwizanie okazao si proste:
musieli oni zmieni odczucia ludzi na temat swojego produktu.
Wedug Roberta Phinneya, wczesnego prezesa rady producentw
rodzynek*, wikszo ludzi kojarzya ten produkt negatywnie.
Tak wic zadanie byo jasne: napompowa wysuszone owoce
odpowiedni dawk pozytywnych emocji. Przyczy odczucia,
ktrych chc konsumenci. Sowa pomarszczony" i wysuszony"
z pewnoci nie kojarz si z pozytywnymi odczuciami. Produ-
* John Hillkirk i Gary Jacobson: Grit, Guts and Genius, Boston,

Houghton and Mifflin Company, 1990.
III. SIL, KTRA KSZTATUJE TWOJE YCIE
79
cenci rodzynek zaczli wic zachodzi w gow, z czym mogliby

poczy rodzynki tak, aby ludzie chcieli je kupowa.
Odrodzenie popularnoci przeywa w tym czasie stary
szlagier: Syszaem to w winnicy. I wtedy przyszed im do gowy
pomys, aby wykorzysta popularno tej piosenki i poczy
przeywane w zwizku z ni pozytywne odczucia z rodzynkami.
Wynajli wic twrczego animatora nazwiskiem Will Vinton,
ktry stworzy mniej wicej trzydzieci glinianych rodzynkowych
figurynek. Miay one taczy w rytm popularnej melodii. Wtedy
wanie narodziy si rodzynki kalifornijskie (do dzi jedna
z najpopularniejszych marek). Pierwsza kampania reklamowa
natychmiast wywoaa burz odczu, ktre ludzie zaczli wiza
z rodzynkami. Mae taczce rodzynki kojarzyy si z radoci,
miechem i zabaw i w ten sposb odkryto je na nowo, zaczto
czy z przekazywanym bez sw w kadej z reklam komu
nikatem: Jeli bdziesz jad rodzynki, bdziesz wesoy i radosny.
Rezultaty? Przemys producentw rodzynek wycignity
zosta z upadku i sprzeda wzrastaa o dwadziecia procent
w kadym kolejnym roku. Prba zmiany skojarze zakoczya
si sukcesem: konsumenci nauczyli si wiza z tymi owocami
nie nud, ale odczucia zabawy i radoci.
Wykorzystanie reklamy jako formy warunkowania nie ogra
nicza si oczywicie do produktw. Na szczcie - albo na nie
szczcie - bez przerwy obserwujemy, jak telewizja i radio
wykorzystywane s jako narzdzia zmiany naszych skojarze
z uczestnikami rnych procesw politycznych. Najwicej chyba
wie o tym jeden z najbystrzejszych obserwatorw sceny poli
tycznej i czowiek, ktry najlepiej potrafi ksztatowa opini
publiczn, Roger Ailes. On wanie odpowiada za kluczowe ele
menty kampanii prezydenckiej z 1984 roku, kiedy Ronald Reagan
pokona Waltera Mondale'a. Rwnie on reyserowa tak sku
teczn kampani George'a Busha przeciwko Michaelowi DukaIfisowi w 1988 roku. Ailes opracowa strategi, w ramach ktrej
przekazywa wyborcom niekorzystne informacje na temat Dukakisa, dotyczce jego saboci w trzech dziedzinach: obronnoci,
ochrony rodowiska i walki z przestpczoci. Strategia ta miaa
spowodowa, by wizali oni z Dukakisem negatywne uczucia.
Jedna z reklam podczas kampanii przedstawiaa rywala Busha
80
w czogu jako chopca bawicego si w wojn", inna obwiniaa

go za zanieczyszczenie rodowiska w porcie bostoskim. Najcz
ciej jednak pokazywano obrazek przedstawiajcy przestpcw
wypuszczanych z wizie w Massachusetts przez drzwi obrotowe,
grajc w ten sposb na bardzo ujemnych opiniach wywoanych
w caym kraju przez spraw Willie'ego Hortona". Skazany za
morderstwo, Willie Horton zosta wypuszczony na wolno
w ramach kontrowersyjnego planu urlopowania winiw, wpro
wadzonego w rodzinnym stanie Dukakisa. Horton nie zgosi si
z powrotem do wizienia i w dziesi miesicy pniej zosta
aresztowany za terroryzowanie modego maestwa, zgwacenie
kobiety i napa na mczyzn.
Do wielu ludzi przemwiy negatywne przekazy tych komu
nikatw. Ja osobicie uwaam je za wysoce manipulacyjne, jednak
trudno im odmwi skutecznoci opartej na fakcie, e ludzie
zrobi wicej dla uniknicia cierpienia ni dla zyskania przyjem
noci. Wielu ludziom nie podoba si sposb prowadzenia tej
kampanii - sam George Bush by jednym z nich -jednak trudno
byo polemizowa ze stwierdzeniem, e cierpienie jest bardzo
silnym czynnikiem motywujcym dziaania ludzkie. Jak powie
dzia Ailes: Negatywne przekazy docieraj do ludzi szybciej.
Ludzie zwykle powicaj im wicej uwagi. Kierowcy nie za
trzymuj samochodu, aby podziwia sielankowy widok po obydwu
stronach autostrady. Ale kady zwolni, eby obejrze skutki
wypadku."* Skuteczno kampanii Ailesa jest niekwestionowana.
Bush zdoby zdecydowan wikszo w gosowaniu powszech
nym, a jego zwycistwo nad Dukakisem w kolegium elektorskim
nie ma wielu sobie podobnych w caej historii pastwa.
Sia ksztatujca wiatow opini publiczn oraz nawyki
kupujcych jest t sam si, ktra ksztatuje WSZYSTKIE nasze
dziaania. Tylko od ciebie zaley przejcie nad ni kontroli i wia
dome decydowanie o wasnych dziaaniach, poniewa jeli nie
kierujemy wasnymi mylami, wpadamy w szpony tych, ktrzy
chc zmusi nas do odpowiadajcego im zachowania. Czasem
i tak wybralibymy te same zachowania, czasem jednak nie. Auto* John Hillkirk i Gary Jacobson: Grit, Guts and Genius.
III. SIL, KTRA KSZTATUJE TWOJE ZYCIE
81
rzy reklam wiedz, jak zmienia to, z czym kojarzymy cierpienie i przy
jemno, poprzez zmian naszych odczu w stosunku do reklamo
wanych produktw. Jeli chcemy przej kontrol nad wasnym y
ciem, musimy si nauczy przedstawia reklamy" naszemu umy
sowi. Co wicej, moemy to zrobi w jednej chwili. Jak? WY
STARCZY Z ZACHOWANIAMI, KTRE CHCEMY POW
STRZYMA, POCZY CIERPIENIE TAK INTENSYWNE
EMOCJONALNIE, E ZACHOWANIA TE JU NIGDY WICEJ
NIE PRZYJD NAM DO GOWY. Czy nie ma rzeczy, ktrych za
nic w wiecie by nie zrobi? Zastanw si nad uczuciami, ktre
wzbudzaj one w tobie. Jeli te same uczucia i odczucia poczysz
z zachowaniami, ktrych chcesz unika, nigdy wicej ich nie pow
trzysz. Potem WYSTARCZY SKOJARZY PRZYJEMNO
Z ZACHOWANIEM PODANYM. Poprzez powtarzanie i nat
enie emocjonalne warunkujesz w sobie te zachowania tak dugo,
a stan si one automatyczne.
Jaki jest pierwszy krok tworzenia zmiany? Pierwszy krok
to po prostu uwiadomienie sobie siy, z jak cierpienie i przy
jemno wpywaj na kad decyzj, ktr podejmujemy, i na
wszystkie nasze dziaania. Sztuka uwiadomienia sobie tego po
lega na dostrzeeniu, e nieustannie wchodz ze sob w relacje
myli, sowa, obrazy, dwiki oraz uczucia przyjemnoci i cier
pienia.
Twierdz, e przyjemnoci naley unika, jeli

ich skutkiem ma by wiksze od nich cierpienie,
a poda tych cierpie, ktre przynios
wiksz ni one przyjemno.
MICHEL DE MONTAIGNE
Problem polega na tym, e wikszo z nas podejmuje decyzje

o dziaaniu, opierajc si na rozwaeniu moliwych przyjemnoci
i cierpie w krtkim czasie. Ale jeli mamy odnie sukces, wikszo
z rzeczy, ktre cenimy, wymaga od nas przebrnicia przez krt
kotrwae cierpienie dla osignicia dugotrwaej przyjemnoci. Musisz
odrzuci chwile strachu i pokusy i skupi si tylko na tym, co jest dla
82
ciebie najwaniejsze w planach dugofalowych. Pamitaj te, E

KIERUJE NAMI NIE RZECZYWISTE CIERPIENIE, ALE OBA
WA, E CO JE SPOWODUJE. PODOBNIE Z PRZYJEMNOCI
- KIERUJE NAMI NIE ONA SAMA, LECZ NASZE PRZEKO
NANIE, NASZE POCZUCIE PEWNOCI, E PODJTE DZIAA
NIA SPRAWI NAM PRZYJEMNO. Kieruje nami nie rzeczy
wisto, lecz nasze postrzeganie rzeczywistoci.
Wikszo ludzi skupia si jedynie na tym, co im moe przy
nie cierpienia lub przyjemnoci w najbliszym czasie i dlatego
w skali dugofalowej przynosi im to cierpienia. Rozwamy
przykad. Powiedzmy, e kto chce straci kilka zbdnych funtw
wagi. (Wiem, e nigdy nie przydarzyo si to tobie, ale wyobramy
sobie na chwil, e tak byo.) Z jednej strony osoba ta ma do
dyspozycji wiele wspaniaych powodw, aby schudn: bdzie si
czu o wiele lepiej, znw bdzie si mieci w swoje ubrania,
poczuje si pewniej wrd przedstawicieli przeciwnej pci. Z dru
giej jednak strony jest rwnie wiele powodw, by nie podejmowa
kuracji odchudzajcej: trzeba bdzie przej na diet, cierpie
cige uczucie godu, odmawia sobie przyjemnoci jedzenia
tuczcych produktw. Poza tym, w kocu dlaczego nie poczeka
z tym, a skocz si wita?
Przy tego rodzaju wywaaniu argumentw wielu ludzi
podejmie decyzj o odoeniu tego wszystkiego na pniej - po
tencjaln smuko sylwetki przewaa dorana przykro spo
wodowana niedogodnociami diety. Na krtko unikamy cierpienia
na przykad godu i zamiast tego fundujemy sobie przyjemno
zjedzenia frytek - ale to nie potrwa dugo. Na dalsz met czujemy
si coraz gorzej psychicznie, e nie wspomn o tym, i pogarsza
to nasze zdrowie.
Pamitaj, e cokolwiek cennego chcesz osign, musisz
w tym celu przebrn przez krtkotrwae cierpienie. Jeli chcesz
mie pikne ciao, musisz si gimnastykowa, co wymaga krtko
trwaego trudu. Kiedy jednak wykonasz ju do wicze, staj
si one przyjemnoci. Tak samo z diet. Narzucenie sobie ja
kiejkolwiek dyscypliny wymaga przebrnicia przez cierpienie,
czy ma to by dyscyplina w interesach, kontaktach z ludmi, ufa
niu sobie, zdrowiu czy finansach. Jak masz przezwycia te
niedogodnoci i zyska si, ktra pozwoli ci osign cele? Za-
83
cznij od podjcia decyzji, e poradzisz sobie z cierpieniem.

Moemy zawsze na chwil zapanowa nad cierpieniem, lepiej
jest jednak uwarunkowa samego siebie. Dokadnie zapoznamy
si z technikami warunkowania w rozdziale szstym.
Doskonay przykad tego, jak skupianie si na krtkofalowych
celach moe wrzuci nas w odmty wodospadu, stanowi obecny
kryzys oszczdnociowo-poyczkowy, ktrego podoem jest
chyba najwiksza finansowa pomyka kiedykolwiek popeniona
przez amerykaski rzd. Szacuje si, e moe ona kosztowa po
datnikw piset miliardw dolarw, a mimo to wikszo Ame
rykanw nie rozumie jej przyczyn.* Problem ten z pewnoci
bdzie powodem cierpienia, co najmniej finansowego, dla kadego
mczyzny, kadej kobiety i kadego dziecka w tym kraju i naj
prawdopodobniej bdzie si cign przez kilka pokole. Podczas
rozmowy, ktr z nim przeprowadziem, L. William Seidman,
szef zarzdu Resolution Trust Corporation i Federal Deposit In
surance Corporation, powiedzia mi: Jestemy jedynym pastwem
wiata, ktre jest wystarczajco bogate, by przey tak pomyk."
Co wywoao cay ten finansowy baagan? To klasyczny przykad
usiowa wyeliminowania cierpienia poprzez rozwizywanie
problemu bez usuwania jego przyczyny.
Wszystko zaczo si od problemw z oszczdnociami i po
yczkami, ktre pojawiy si w kocu lat siedemdziesitych i na
pocztku osiemdziesitych. Instytucje bankowe i kredytowe budo
way swoje interesy przede wszystkim na rynku przedsibiorcw
i konsumentw. Jeli bank ma przynosi zyski, musi udziela po
yczek, przy czym oprocentowanie poyczek musi by wysze od
oprocentowania oferowanego za lokaty oszczdnociowe. Na
pocztkowych etapach caej sprawy banki napotykay trudnoci
z rnych stron. Pierwszym ciosem by fakt, e korporacje weszy
na obszar dotychczas zarezerwowany wycznie dla bankowoci:
poyczki. Wielkie firmy odkryy, e udzielajc sobie wzajemnie
poyczek, znacznie oszczdzaj, i wypracoway co, co znane jest
* Jeli chcesz dokadniej zapozna si z tym kryzysem, szczerze polecam
lektur ksiki mojego przyjaciela, Paula Pilzera Other People 's Money
(Pienidze innych ludzi).
84
dzisiaj jako rynek papierw wartociowych". By to tak olbrzymi

sukces, e zyski wielu bankw dosownie si rozpady.
W tym samym czasie nowe zjawiska pojawiy si rwnie
na amerykaskim rynku konsumenckim. Wizyta u urzdnika ban
kowego zajmujcego si udzielaniem poyczek nigdy nie naleaa
do przyjemnoci. Nikt specjalnie si nie cieszy, gdy mia si
wybra do banku i poprosi o poyczk na dom albo samochd,
gwnie dlatego, e oznaczao to poddanie si finansowemu le
dztwu. Ludzie nie czuli si z tym dobrze. Firmy samochodowe szybko
to odkryy i natychmiast zaczy oferowa swoim klientom poyczki,
zapewniajc sobie w ten sposb dodatkowe zyski. Przekonay si, e
na finansowaniu samochodw mog zarabia rwnie dobrze jak na
ich produkcji, a mog przy tym zaoferowa klientowi dodatkow
usug oraz niszy procent. Do tego traktowali oni klienta o wiele
lepiej ni banki, poniewa zaleao im na sprzeday. Klienci szybko
docenili zalety tej formy sprzeday samochodw oraz niskie opaty
manipulacyjne. Caa sprawa zaatwiana bya w jednym miejscu,
przez jedn osob, ktrej w dodatku zaleao na klientach. Skutkiem
tego wszystkiego General Motors Acceptance Corporation (GMAC)
staa si szybko jedn z najwikszych firm finansujcych kupno
samochodw w caym kraju.
Jednym z ostatnich bastionw poyczek bankowych by rynek
handlu nieruchomociami, ale wysokie odsetki i inflacja podniosy
oprocentowanie kredytu a do osiemnastu procent w skali
miesicznej. Doszo do tego, e nikt nie mg sobie pozwoli na
spacanie miesicznych rat. atwo mona zgadn, e poyczki
na zakup nieruchomoci po prostu upady.
Banki straciy klientw en masse: wyeliminowano je z wik
szej czci rynku poyczek na zakup samochodw i zaczy bo
ryka si ze spadkiem zainteresowania poyczkami na zakup
domu. Ostatnim ciosem wymierzonym bankom by fakt, e klienci
lokujcy w nich swoje oszczdnoci zaczli domaga si na skutek
inflacji wikszych odsetek, podczas gdy procent od udzielanych
poyczek pozosta nie zmieniony. Z kadym dniem banki traciy
wicej pienidzy. Postawione wobec koniecznoci ratowania
swojej egzystencji, zdecydoway si na dwie rzeczy. Po pierwsze,
obniyy wymagania wobec klientw starajcych si o poyczki.
Dlaczego? W wyniku przekonania, e w przeciwnym razie nie
85
bdzie komu udziela poyczek. A jeli nie bd udziela poy

czek, nie bd wypracowywa zyskw, a wic bd cierpie. Jeli
bd udziela poyczek, bd miay zyski, a wic bd odczuway
przyjemno. Poza tym nie byo w tym wielkiego ryzyka. Gdyby
bowiem si okazao, e poyczkobiorca nie wywizuje si ze
swoich zobowiza, i tak zapac za niego podatnicy tacy jak ty
i ja. W ostatecznym rozrachunku strach przed cierpieniem by
niewielki, a pokusa zaryzykowania" bankowego (naszego?) ka
pitau olbrzymia.
Banki oraz instytucje kredytowe wywieray rwnie naciski
na Kongres, aby ten uratowa je przed katastrof. Skutkiem tego
nastpio kilka zmian. Due banki zday sobie spraw z faktu, e
mog udziela poyczek tym obcym pastwom, ktre desperacko
potrzebuj kapitau. Jedna taka umowa moga opiewa nawet na
pidziesit milionw dolarw. Obracanie tak kwot wymagaoby
pozyskania milionw indywidualnych klientw. Ponadto jawia
si moliwo wyszego oprocentowania. Dyrektorzy bankw
i pracownicy wydziaw kredytowych otrzymywali premie w za
lenoci od wysokoci i liczby udzielonych poyczek. Banki
przestay si interesowa jakoci samej transakcji. Przestay
przywizywa wag do faktu, czy kraj taki jak Brazylia bdzie
w stanie podjt poyczk spaci. Tak naprawd to chyba nikt
si tym w ogle nie przejmowa. Dlaczego? Ano bankierzy robili
dokadnie to, czego ich nauczylimy: to my sami zachcilimy
ich do igrania z Federal Deposit Insurance, obiecujc, e jeli wy
graj, wygraj krocie, a jeli przegraj, my pokryjemy rachunki.
W takim scenariuszu byo po prostu za mao cierpienia dla bankiera.
Mae banki, ktre nie miay kapitau na tyle duego, by
udziela poyczek zagranicznych, szybko odkryy, e drug po
kredytowaniu obcych pastw moliwoci jest udzielanie
poyczek rozwijajcym si firmom amerykaskim. Rwnie
i one obniyy swoje wymagania w stosunku do poyczkobiorcy
i na rozbudow firmy mona byo dosta kredyt bez adnych
opat z gry. Jak zareagoway firmy? C, nie miay wiele do
stracenia, poniewa byy to w kocu cudze pienidze, a Kongres
wprowadzi tak wielkie ulgi podatkowe na inwestycje budowlane,
e trudno byo si oprze pokusie. Firmy nie musiay ju anali
zowa rynku, nie musiay ama sobie gowy nad lokalizacj
86
i rozmiarami planowanego budynku. Pozostaa im wic tylko ta

jedna pewno, e uzyskaj najwikszy w ich yciu odpis po
datkowy.
Skutkiem tego wszystkiego firmy zaczy budowa jak sza
lone, powodujc w ten sposb zablokowanie rynku. Kiedy poda
znacznie przewyszya popyt, rynek zaama si. Wtedy firmy
powiedziay bankom: Nie moemy spaca. Banki z kolei
powiedziay to samo podatnikom. Niestety, my nie mamy si do
kogo zwrci. Co gorsza, wszyscy stalimy si w tym kraju
wiadkami olbrzymich naduy, co spowodowao powszechne
przekonanie, e jeli kto jest bogaty, to musia kogo skrzywdzi.
Stworzyo to negatywne postawy wobec wielu biznesmenw,
ktrzy przecie tworz miejsca pracy pozwalajce na realizacj
amerykaskiego marzenia.
Cay ten baagan ilustruje nasz brak zrozumienia relacji
midzy siami powodowanymi przez uczucia przyjemnoci i cier
pienia. Dowodzi te, jak niemdre s prby pozbycia si dugo
falowych problemw za pomoc krtkofalowych rozwiza.
Cierpienie i przyjemno s rwnie zakulisowymi reyse
rami dramatu wiatowego. Przez lata nasze stosunki ze Zwiz
kiem Radzieckim cechowaa ciga eskalacja zbroje. Obydwa
kraje produkoway wci wicej broni, by mc sprosta warun
kom groby: Jeli wy nas skrzywdzicie, nasz odwet przyniesie
wam wiele wicej blu." Doszo w kocu do tego, e w cigu
kadej sekundy wydawalimy na zbrojenia pitnacie tysicy
dolarw!
Co sprawio, e Gorbaczow tak nagle zdecydowa si na ne
gocjacje o redukcji zbroje? Odpowied brzmi: cierpienie. Zacz
czy olbrzymie cierpienie z prbami przewyszenia naszego
olbrzymiego arsenau zbrojeniowego. Byo to niemoliwe finan
sowo, skoro nie mg nawet nakarmi ludzi w swoim kraju.
A jeli ludzie nie maj co je, bardziej obchodz ich wasne
odki ni zbrojenia. Bardziej zaley im na zapenieniu lodwki
ni na zapenieniu magazynw zbrojeniowych swego kraju. Za
czynaj sdzi, e pienidze s le wydawane, i domagaj si
zmian. Czy Gorbaczow zmieni swoje stanowisko dlatego, e jest
wielkim czowiekiem? By moe. Ale jedno jest pewne: nie mia
wyboru.
Natura podporzdkowaa ludzko dwm

udzielnym wadcom - cierpieniu
i przyjemnoci... Rzdz one wszystkim,
co robimy, wszystkim, co mwimy, i wszystkim,
co mylimy. Wszelkie wysiki, ktre moglibymy
podj, by wyzwoli si spod ich panowania,
jedynie nam to panowanie unaoczni
i potwierdz.
87
JEREMY BENTHAM
Dlaczego ludzie pozostaj w nie dajcych im satysfakcji zwizkach,

dlaczego nie chc ich jako ulepsza albo po prostu skoczy i dalej i
przez ycie? Poniewa wiedz, e zmiany poprowadz ich w nieznane,
a wikszo z nas jest przekonana, e owo nieznane przyniesie nam
wicej cierpienia ni nasze obecne ycie. Dokadnie jak w przysowiu:
Lepszy diabe znajomy ni ten, ktrego nie znasz", albo: Lepszy
wrbel w garci ni kanarek na dachu." To gbokie przekonanie
powstrzymuje nas od podjcia dziaa, ktre zmieni nasze ycie.
Jeli chcemy wej z kim w intymny zwizek, musimy
pokona strach przed odrzuceniem i blem. Jeli planujemy roz
poczcie wasnych interesw, musimy przeama strach przed
utrat bezpieczestwa. Tak naprawd przedsiwzicie niemal
kadej cennej dla nas w yciu rzeczy wymaga od nas dziaania
wbrew podstawowemu uwarunkowaniu systemu nerwowego.
Musimy poradzi sobie ze strachem, przeamujc istniejce
w nas zespoy reakcji, i w wielu wypadkach musimy zmieni
strach w si. Zreszt najczciej obawy, ktrym pozwalamy nad
sob panowa, nigdy nie staj si rzeczywistoci. Na przykad
czsto ludzie cz cierpienie z lataniem samolotem, cho w rze
czywistoci nie ma adnych podstaw tej fobii. Reaguj w ten spo
sb na bolesne dowiadczenie z przeszoci. Czytali kiedy
w prasie o katastrofie samolotowej i teraz unikaj latania: pozwa
laj, by panowa nad nimi strach.
Musimy zawsze by pewni, e nasze ycie toczy si w te
raniejszoci i reagujemy na zjawiska rzeczywiste, a nie na nasz
88
III. SIL, KTRA KSZTATUJE TWOJE ZYCIE
strach przed tym, co si kiedy wydarzyo albo moe si wyda

rzy pewnego dnia. Najwaniejsze jest, by pamita, e nigdy nie
uciekamy przed rzeczywistym cierpieniem. Uciekamy przed
tym, co W NASZYM PRZEKONANIU doprowadzi do cier
pienia.
PO CZWARTE, ZAPISZ, JAK CEN ZAPACISZ, JELI

NIE ZMIENISZ SI TERAZ. Co stanie si, jeli nie przestaniesz
je cukru i tuszczu? Jeli nie przestaniesz pali? Jeli nie za
dzwonisz do kogo, do kogo powiniene zadzwoni? Jeli nie
zaczniesz codziennie wiczy? Ile ci to bdzie kosztowa za
dwa, za trzy, za pi lat? Jaki bdzie koszt emocjonalny? Jaki
bdzie koszt, gdy idzie o twj wasny obraz samego siebie? Koszt
energii fizycznej? Ile bdziesz musia zapaci uczuciami i god
noci? Ile pienidzy bdziesz musia w to woy? Jakie bd
koszty w relacjach z ludmi, na ktrych zaley ci najbardziej?
JAK BDZIESZ SI Z TYM CZU?
Nie mw: Bd gruby", albo: Bdzie mnie to kosztowao
troch pienidzy." To nie wystarczy. Musisz pamita, e kieruj
nami emocje. Zapoznaj si wic z cierpieniem i potraktuj je jak
przyjaciela, ktry moe poprowadzi ci do kolejnego sukcesu.
OSTATNI KROK STANOWI SPORZDZENIE LISTY
WSZYSTKICH PRZYJEMNOCI, KTRE SPRAWI CI NA
TYCHMIASTOWE PODJCIE KADEGO Z TYCH CZTE
RECH DZIAA. Sporzd dug list, ktra bdzie kierowa
twoimi emocjami, ktra poruszy ci. Zyskam poczucie, e na
prawd panuj nad swoim yciem, e to ja sam nim rzdz. Zys
kam o wiele wiksz pewno siebie. Zyskam witalno i zdro
wie. Bd w stanie umocni wszystkie zwizki z drogimi mi lud
mi. Zyskam si woli, ktr bd mg wykorzystywa we wszys
tkich innych dziedzinach ycia. Moje ycie bdzie po prostu
lepsze w cigu najbliszych kilku lat. Podejmujc te dziaania,
speni swoje marzenia." Zapisz wszystkie korzyci i przyjem
noci, jakie odniesiesz zarwno teraz, jak i na dusz met.
Gorco namawiam, by zrobi to wiczenie wanie TERAZ,
by wanie teraz wykorzysta motywacj, jaka narastaa w tobie
podczas dotychczasowej lektury. CARPE DIEM! Chwytaj dzie!
Nie ma lepszej chwili ni obecna. Jeli jednak nie moesz si
oprze pokusie lektury kolejnego rozdziau, przeczytaj go. Pamitaj
jednak, by wrci do tego wiczenia pniej i udowodni sobie
za jego pomoc, e panujesz nad wielkimi siami cierpienia
i przyjemnoci.
Rozdzia ten wiele razy udowadnia ci, e dosownie kady
aspekt naszego ycia zaley d tego, z czym czymy przyjemno.
DOKONAJMY KILKU ZMIAN JU TERAZ

PO PIERWSZE, SPISZ NA KAWAKU PAPIERU CZTE
RY RZECZY, KTRE POWINIENE ZROBI I OD JAKIE
GO CZASU TO ODKADASZ. Moe musisz straci kilka ki
logramw. Moe musisz rzuci palenie. By moe powiniene
skontaktowa si z kim, na kim ci zaley, albo odnowi znajo
mo z kim, kto jest dla ciebie wany.
PO DRUGIE, POD KAD Z TYCH RZECZY ZAPISZ
ODPOWIED NA NASTPUJCE PYTANIA: DLACZEGO
NIE PRZYSTPIEM DO DZIAANIA? JAKIE CIERPIENIA
CZYEM Z TYMI DZIAANIAMI W PRZESZOCI? Od
powied na te pytania pomoe ci zrozumie, e wiksze cierpie
nie czye z podjciem dziaania ni z jego niepodejmowaniem.
Bd ze sob szczery. Jeli mwisz sobie, e nie czye z tymi
dziaaniami adnych cierpie, zastanw si nad tym dokadniej.
Moe to by zupenie oczywisty poziom cierpienia, na przykad
wielka trudno znalezienia wolnej chwili w napitym planie
codziennych zaj.
PO TRZECIE, SPORZD LIST WSZYSTKICH PRZY
JEMNOCI, KTRE W PRZESZOCI PRZYNOSI CI TEN
NEGATYWNY WZR DZIAANIA. Jeli na przykad sdzisz,
e powiniene schudn, to dlaczego wci jade caymi torbami
frytki, chrupki i sodycze? Unikae cierpie zwizanych z od
mwieniem sobie akoci, to prawda, ale jednoczenie robie to, po
niewa sprawiao ci to doran przyjemno. Natychmiastow
przyjemno! A nikt nie chce pozbywa si tych przyjemnych
uczu! Aby spowodowa trwa zmian, musimy znale sposb,
by zapewni sobie co najmniej tak sam przyjemno bez adnych
negatywnych konsekwencji. Tak wic rozpoznanie przyjemnoci,
ktr ci to dawao, pomoe ci zidentyfikowa nowy cel.
89
90
a z czym cierpienie, pokazywa, e kady z nas ma do siy, by

zmieni te asocjacje i w konsekwencji zapanowa nad wasnymi
dziaaniami i wasnym przeznaczeniem. Aby jednak to osign,
musimy zrozumie, jak dziaaj nasze systemy przekona.
Rozdzia czwarty
SYSTEMY
PRZEKONA:
SIA TWORZENIA
I SIA NISZCZENIA
Za wszystkim, co mylimy, kryje si wszystko,
w co wierzymy, jakby ostateczna zasona
naszej duszy.
ANTONIO MACHADO
By zgorzkniay i okrutny, by alkoholikiem i narkomanem, kt

ry kilka razy omal si nie zabi. Dzisiaj odsiaduje doywocie za
zamordowanie w sklepie monopolowym kasjera, ktry wszed
mu w parad". Ma dwch synw, midzy ktrymi jest zaledwie
jedenacie miesicy rnicy. Jeden z nich wyrs na drugiego
tat": by narkomanem, ktry y z kradziey i rabunkw, dop
ki nie trafi do wizienia za usiowanie morderstwa. Jednak jego
brat jest zupenie inny. Wychowuje troje dzieci, czerpie olbrzy
mi rado z maestwa i wydaje si naprawd szczliwy. Praca
szefa regionu w jednym z najwikszych koncernw w kraju jest
dla niego zarwno wielkim wyzwaniem, jak i olbrzymi satys
fakcj. Jest zdrowy, silny i nie ma problemw ani z narkotykami,
ani z alkoholem.
Jak tych dwch chopcw mogo pj tak rnymi droga
mi, cho wychowali si przecie w tym samym rodowisku?
92
Obydwu zadano to samo pytanie: Dlaczego twoje ycie potoczyo

w taki wanie sposb?" Kady z nich, cho niezalenie od dru
giego, udzieli o dziwo tej samej odpowiedzi: A czyme innym
mgbym si sta, skoro wychowywa mnie taki, a nie inny
ojciec?"
Tak czsto stajemy si ofiarami przekonania, e wydarzenia
rzdz naszym yciem i e to rodowisko uksztatowao nasz
obecn posta. Nigdy nie istniao wiksze kamstwo. NASZE
YCIE KSZTATUJ NIE WYDARZENIA, ALE NASZE
WASNE PRZEKONANIA NA TEMAT ZNACZENIA TYCH
WYDARZE.
Dwaj mczyni zostaj zestrzeleni w Wietnamie i osadzeni
w niesawnym wizieniu Hoa Lo. Odizolowano ich od wiata,
przykuto do betonowych cian, nieustannie bito zardzewiaymi
acuchami. Chocia obydwaj cierpieli dokadnie tak samo,
kady z nich wycign zupenie inne wnioski ze swojego
dowiadczenia. Jeden z nich by przekonany, e takie ycie nie
ma sensu, i popeni samobjstwo. Dla drugiego to straszliwe
przeycie stao si podstaw, by jeszcze bardziej uwierzy w sie
bie, w ludzi i Stwrc. Kapitan Gerald Coffee wykorzystuje swoje
wspomnienia z tamtych dni, by przypomina ludziom na caym
wiecie o potdze ludzkiego ducha, ktry jest w stanie pokona
kade cierpienie, sprosta kademu wyzwaniu i wytrzyma kady
bl.
Dwie kobiety w tym samym czasie ukoczyy siedemdziesity
rok ycia, ale dla kadej z nich wydarzenie to znaczyo zupenie
co innego. Jedna wiedziaa", e jej ycie zblia si ku kocowi.
Dla niej przeyte dziesiciolecia oznaczay, e mechanizm jej
ciaa zaczyna si psu i powinna w zwizku z tym powoli egna
si z yciem. Druga z kobiet jest przekonana, e moliwoci
czowieka bez wzgldu na jego wiek zale od tego, w co wierzy,
i dlatego zaczyna ona sobie stawia coraz wysze wymagania.
Dochodzi do wniosku, e wspinaczka grska jest wspaniaym
zajciem dla siedemdziesiciolatki. Przez nastpne dwadziecia
pi lat cakowicie powica si tej nowej przygodzie. W cigu
tego czasu zdobya wiele spord najwyszych szczytw wiata.
Hulda Crooks ma dzi dobrze po dziewidziesitce i jest naj
starsz kobiet, ktra kiedykolwiek wspia si na Fuji.
IV. SYSTEMY PRZEKONA: SIA TWORZENIA I...
93
Tak wic nie otoczenie czy rodowisko, nie wydarzenia

W naszym yciu, ale ZNACZENIE, jakie im nadajemy, nasza
interpretacja wydarze decyduje, kim jestemy dzi i kim staniemy
ci jutro. Przekonania wanie sprawiaj t cudown rnic
midzy yciem radosnym i szczliwym a yciem smutnym
i zgorzkniaym. Wanie przekonania odrniaj Mozarta od
Jansona. Przekonania sprawiaj, e niektrzy z nas staj si
bohaterami, a inni prowadz ciche ycie desperatw".
Czemu su przekonania? S one jakby przewodnikiem,
ktry mwi nam, co prowadzi do cierpienia, a co do przyjem
noci. Ilekro co zdarza si w twoim yciu, twj umys zadaje
dwa pytania: 1) Czy bdzie to oznacza cierpienie, czy przyjem
no? 2) Co musz teraz zrobi, aby unikn cierpienia i(lub)
zyska przyjemno? Odpowiedzi na te pytania oparte s na tym,
w co wierzymy, na naszych PRZEKONANIACH, a nasze przeko
nania bior si z UOGLNIE pyncych z tego, co dotychczas
nauczylimy si uznawa za rdo cierpienia albo rdo przy
jemnoci. Uoglnienia te kieruj wszystkimi naszymi dziaania
mi, a zatem decyduj o kierunku i poziomie naszego ycia.
Uoglnienia mog by bardzo poyteczne, s one po prostu
rozpoznaniem podobnych schematw. Wemy prosty przykad:
dziki czemu umiesz otworzy drzwi? Patrzysz na klamk i cho
nigdy wczeniej jej nie widziae, moesz by pewien, e drzwi
si otworz, jeli przekrcisz klamk w prawo lub w lewo, a na
stpnie pocigniesz drzwi do siebie lub je od siebie odepchniesz.
Dlaczego jeste o tym przekonany? Po prostu twoje dowiad
czenia zwizane z drzwiami powtarzay si wystarczajco cz
sto, by dao ci to POCZUCIE PEWNOCI, ktre pozwala ci
dziaa bez zastanowienia. Bez tego poczucia pewnoci nie by
libymy w stanie wyj z mieszkania, prowadzi samochodu, te
lefonowa ani robi adnej z dziesitek rzeczy, ktre robimy na
co dzie. Uoglnienia upraszczaj nasze ycie i pozwalaj nam
funkcjonowa.
Niestety uoglnienia na temat bardziej skomplikowanych
dziedzin ycia mog by uproszczeniami i prowadzi do powsta
wania ograniczajcych nas przekona. By moe zdarzyo si,
e kilka razy w yciu poniose w jakich dziaaniach klsk i na
tej podstawie doszede do przekonania, e brak ci kwalifikacji.
94
Jeli uwierzysz, e to przekonanie jest prawdziwe, moe ono si

sta samospenialn przepowiedni. Bdziesz sobie powtarza:
Po co mam prbowa, skoro i tak mi si nie powiedzie?" By
moe podje kilka niewaciwych decyzji w interesach albo
w kontaktach z innymi i doszede potem do wniosku, e oznacza
to, i zawsze ju bdziesz sabotowa" sam siebie. A moe jako
ucze nie uczye si tak szybko, jak WEDUG CIEBIE uczyy
si inne dzieci, i zamiast po prostu doj do wniosku, e masz
inny sposb uczenia si, uznae siebie za niezdolnego.
Czy uprzedzenia rasowe nie wynikaj z bdnych uoglnie
na temat caych grup ludzi?
Problem z wszystkimi tymi przekonaniami polega na tym, e
bd one ogranicza twoje przysze decyzje o tym, kim masz by
i jakie s twoje moliwoci. Nie wolno nam zapomina, e WI
KSZO NASZYCH PRZEKONA TO UOGLNIENIA NA
TEMAT PRZESZOCI, KTRE OPARTE S NA NASZEJ
WASNEJ INTERPRETACJI ZARWNO BOLESNYCH, JAK
I PRZYJEMNYCH DOWIADCZE.
Trzy problemy wydaj si tu podstawowe:
1. Wikszo z nas nie decyduje wiadomie o tym, w co
bdzie wierzy.
2. Nasze przekonania s czsto oparte na niewaciwej inter
pretacji przeszych dowiadcze.
3. Jeli wyrobimy w sobie jakie przekonanie, zapominamy,
e nie jest ono niczym innym jak tylko interpretacj.
Zaczynamy traktowa wasne przekonania tak, jakby byy
rzeczywistoci, jakby byy Ewangeli. Bardzo rzadko, jeli to
w ogle si zdarza, kwestionujemy przekonania towarzyszce nam
przez dugi czas. Zastanawiajc si nad tym, dlaczego ludzie
zachowuj si w taki, a nie inny sposb, musisz pamita, e isto
ta ludzka nie jest tworem przypadkowym. Wszystkie nasze dziaania
s skutkiem naszych przekona. Cokolwiek robimy, bierze si ze
wiadomego bd podwiadomego przekonania o tym, co sprawi
przyjemno i co pozwoli unikn cierpienia. Jeli chcesz wpro
wadzi trwae i konsekwentne zmiany w swoim zachowaniu, musisz
zmieni te przekonania, ktre ci przed tym powstrzymuj.
SIA PRZEKONA MOE BUDOWA, ALE MOE TE
I NISZCZY. Istoty ludzkie maj przeraajc umiejtno
nadawania dowolnemu dowiadczeniu yciowemu znaczenia,

Jctre je cakowicie obezwadnia albo dosownie ratuje im ycie.
Niektrzy ludzie po analizie przeytych w przeszoci cierpie
stwierdzili: Z powodu tego wszystkiego bd pomagaa innym.
Poniewa ja zostaam zgwacona, nikomu innemu nie moe si ju
sta krzywda." Albo: Poniewa straciem dziecko, bd stara
si ulepszy ten wiat." Nie jest to co, w co chc wierzy; przyj
cie tego typu postawy stanowi dla nich raczej konieczno, jeli
maj by w stanie jako si pozbiera i prowadzi dalsze ycie.
Wszyscy posiadamy umiejtno tworzenia znacze, ktre daj
nam si, ale tak wielu z nas nigdy jej nie wykorzystuje lub nawet
nie zdaje sobie sprawy z jej istnienia. Jeli nie uwierzymy, e ist
nieje jaki powd, jaka przyczyna niewyjanialnych tragedii,
zaczynamy niszczy wasn zdolno do prawdziwego ycia.
Potrzeb stworzenia znacze opartych na najboleniejszych
yciowych dowiadczeniach zauway psychiatra Wiktor Franki
na podstawie wasnych i cudzych dowiadcze Holocaustu, po
przeyciu obozu w Owicimiu. Stwierdzi on mianowicie, e
kilku wybranych, ktrzy potrafili przey to pieko na ziemi, mia
o jedn wspln cech: potrafili wytrzyma wszelkie cierpienie
i przeksztaca je poprzez znalezienie w nim jakiego znaczenia.
Postanowili, e poniewa tyle wycierpieli i przeyli, bd o tym
opowiada innym, aby adna istota ludzka nie musiaa nigdy
wicej cierpie tego samego.
Przekonania nie ograniczaj si jedynie do wpywu na nasze
emocje i dziaania. Mog one zmieni nasze ciao dosownie w kil
ka minut. Miaem przyjemno przeprowadzania wywiadu z dr. Berniem Siegelem, profesorem Uniwersytetu Yale, autorem wielu zna
nych ksiek. Kiedy zaczlimy mwi o sile wynikajcej z prze
kona, Bernie podzieli si ze mn czci wynikw ekspery
mentw, jakie przeprowadza z ludmi cierpicymi na zoone
zaburzenia osobowoci. Trudno uwierzy, ale w ich wypadku
sia przekonania, i stali si kim innym, bya tak wielka, e jej
wynikiem stay si moliwe do zaobserwowania bodce dla sys
temu nerwowego, ktre zmieniay rwnowag biochemiczn.
Skutek? Ich ciaa zmieniay si i w jednej chwili, na oczach obser
wujcych naukowcw, zaczy odzwierciedla now tosamo.
Udokumentowane s takie zmiany, jak na przykad zmiana koloru
95
IV. SYSTEMY PRZEKONA: SIA TWORZENIA I.,
oczu pacjenta, ktry uwierzy, e zmienia osobowo, albo znikanie lub

ponowne pojawianie si blizn! Nawet choroby takie, jak cukrzyca albo
nadcinienie ttnicze, pojawiaj si i znikaj w zalenoci od przekona
pacjenta na temat jego obecnej osobowoci.
Przekonania mog nawet zniwelowa dziaanie lekarstw.
Wikszo z nas jest przewiadczona, e lekarstwa lecz. Tym
czasem najnowsze badania w dziedzinie psychoneuroimmunologii
(wzajemne zwizki midzy umysem a ciaem) zaczynaj udowad
nia to, co wielu podejrzewao od wiekw: nasze przekonania na
temat choroby i sposobw jej leczenia s bardzo istotne, wa
niejsze moe nawet ni samo leczenie. Dr Henry Beecher z Uni
wersytetu Harvarda przeprowadzi na ten temat szereg dowiad
cze i bada, z ktrych jasno wynika, e podczas gdy wylecze
nie pacjenta przypisujemy lekarstwom, w rzeczywistoci popraw
zdrowia powoduje wiara w nie pacjenta.
Posadami nauki zatrzso zwaszcza dowiadczenie, w ktrym
stu studentw medycyny poproszono o wzicie udziau w testowa
niu dwch nowych lekw. Jeden z nich, zawarty w czerwonej
kapsuce, opisano im jako wyjtkowo skuteczny rodek stymulu
jcy, podczas gdy drugi - w niebieskiej kapsuce - mia by wspa
niaym rodkiem agodzcym i uspokajajcym. Bez wiedzy studen
tw zamieniono zawarto kapsuek i w czerwonej umieszczono
barbiturat, a w niebieskiej amfetamin. Mimo to jednak poowa
studentw wykazywaa reakcje fizyczne zgodne z wasnymi
oczekiwaniami - czyli dokadnie przeciwne reakcjom chemicz
nym, ktre lekarstwo powinno byo wywoa w ich organizmach.
Pamitajmy, e nie byy to placeba. Studenci dostawali prawdzi
we lekarstwa, ale ich przewiadczenia niweloway chemiczne
oddziaywanie lekw. Dr Beecher powiedzia nastpnie, e
skuteczno dziaania leku jest bezporednim wynikiem nie
tylko waciwoci chemicznych specyfiku, lecz rwnie i wiary
pacjenta w jego skuteczno".
za wielki zaszczyt uwaam fakt, e znaem Normana Cousinsa

przez prawie siedem lat. Dane mi te byo przeprowadzi z nim
ostatni wywiad, jakiego udzieli w swoim yciu, miesic przed
smierci. W rozmowie, ktr wtedy odbylimy, mwi, jak wielki jest wpyw przekona na zdrowie fizyczne. Podczas meczu
futbolowego w Monterey Park na przedmieciach Los Angeles
kilka osb doznao objaww zatrucia pokarmowego. Po zbada
niu ich lekarz doszed do wniosku, e przyczyn zatrucia by
pewien napj bezalkoholowy sprzedawany z automatw, poniewa
wszyscy jego pacjenci wypili co najmniej puszk tego napoju
przed zachorowaniem. Ogoszono wic przez goniki, by nikt
nie pi tego napoju, poniewa spowodowa ono zatrucie u kilku
osb. Spiker czytajcy to ogoszenie opisa rwnie objawy choro
by. Nastpio istne pandemonium. Ludzie na trybunach zaczli
mie nudnoci i mdle. Zachorowao te kilka osb, ktre nawet
nie przeszy obok automatw z napojami! Karetki pogotowia
z miejscowego szpitala zarobiy tego dnia olbrzymie kwoty, prze
woc ze stadionu powalonych chorob fanw futbolu. Kiedy
odkryto, e automat z napojami nie by przyczyn zatrucia, sta
si cud": wszyscy chorzy ozdrowieli natychmiast.
Musimy zrozumie, e nasze wasne przekonania mog
w jednej chwili zrobi z nas chorych albo nas uzdrowi. Udowo
dniono niezbicie, e przekonania mog wpywa na nasz system
immunologiczny. Co waniejsze, mog one albo doda nam si
i przynie rozwizanie problemw zdrowotnych, albo osabi
nas i utrudni wyzdrowienie. W tej wanie chwili przekona
nia ksztatuj twoj reakcj na przeczytane wyej sowa oraz
decyduj o tym, czego nauczysz si podczas lektury caej tej
ksiki.
Czasem wytwarzamy w sobie przekonania, ktre daj nam
si albo ograniczaj nas w jednym okrelonym kontekcie, na
przykad przekonania na temat umiejtnoci piewu czy taca,
moliwoci zreperowania wasnego samochodu, czy te znajo
moci rniczek i caek. Inne przekonania s na tyle oglne, e
mog zdominowa dosownie kady aspekt naszego ycia,
wpywajc na albo negatywnie, albo pozytywnie, Te wanie
przekonania nazywam PRZEKONANIAMI GLOBALNYMI
LUB PRZEKONANIAMI OGLNYMI.
96
Lekarstwa nie zawsze s konieczne, ale wiara

w wyzdrowienie jest niezbdna.
NORMAN COUSINS
97
98

Przekonania globalne to inaczej przekonania, ktre ywimy

wobec wszystkiego w naszym yciu: wasnej tosamoci, ludzi,
pracy, czasu, pienidzy, wreszcie samego ycia. Te wielkie generalizacje s czsto wyraane za pomoc czasownika by": Zycie
jest..." - Ja jestem..." - Ludzie s..." atwo sobie wyobrazi, jak
te potne przekonania ksztatuj odcie kadego aspektu naszego
ycia. W tej sytuacji niewtpliwie dobr wiadomoci jest ta, e
dokonanie choby jednej zmiany w ograniczajcych nas global
nych przekonaniach, ktre ywimy w danej chwili, moe zmieni
dosownie kady aspekt naszego ycie w jednym momencie!
Pamitaj: RAZ PRZYJTE PRZEKONANIA STAJ SI NIEK
WESTIONOWANYMI POLECENIAMI DLA NASZEGO SYS
TEMU NERWOWEGO I S NA TYLE POTNE, BY ZWIE
LOKROTNI LUB ZNISZCZY NASZE OBECNE I PRZY
SZE MOLIWOCI.
Jeli chcemy kierowa wasnym yciem, musimy przej
wiadom kontrol nad wasnymi przekonaniami. Aby to osign,
musimy najpierw zrozumie, czym naprawd s przekonania
i jak powstaj.
CZYM JEST PRZEKONANIE?

No wanie, czym jest? Czsto rozmawiamy o rnych rzeczach,
nie majc w zasadzie pojcia, czym naprawd s. Wikszo
ludzi sdzi, e przekonania s konkretn rzecz, podczas gdy
naprawd s one jedynie POCZUCIEM PEWNOCI na jaki
temat. Kiedy mwisz, e jeste przekonany o wasnej inteligencji,
tak naprawd mwisz: ywi poczucie pewnoci, e jestem
inteligentny." To poczucie pewnoci pozwala ci korzysta ze
rde, ktre umoliwiaj osiganie rezultatw wiadczcych
o twojej inteligencji. W kadym z nas tkwi ukryte odpowiedzi
na dosownie wszystkie pytania lub przynajmniej mamy dostp
do tych odpowiedzi poprzez innych. Jednak czsto brak przekona
nia, brak poczucia pewnoci powoduj, e nie potrafimy wyko
rzysta drzemicych w nas moliwoci.
99
Mona bardzo prosto zrozumie, czym jest przekonanie.

\Vystarczy zastanowi si nad jego podstawowym skadnikiem,
ktrym jest mysi. W gowie przewija ci si wiele myli, ale nie
wszystkim naprawd wierzysz. Wemy na przykad mysi, e je
ste sexy. Przesta na chwil czyta i powiedz sobie: Jestem
sexy." Rozstrzygnicie, czy jest to myl, czy przekonanie, spro
wadza si do natenia poczucia pewnoci, ktre budzi si w to
bie, gdy wypowiadasz to zdanie. Jeli mylisz, e tak naprawd
nie jeste atrakcyjny, w rzeczywistoci mwisz: Nie mam poczu
cia pewnoci, e jestem sexy."
Jak zmieniamy myl w przekonanie? Aby opisa ten proces,
posu si prostym porwnaniem. Jeli wyobrazisz sobie, e
myl jest jakby blatem stou bez ng, bdzie to cakiem dobre
wyjanienie, dlaczego myl nie daje takiej pewnoci jak przeko
nanie. Bez ng blat stou nie moe sta. Przekonanie natomiast ma
si na czym oprze. Jeli rzeczywicie wierzysz, e jeste sexy,
to skd o tym wiesz? Czy nie jest prawd, e masz jakie prze
sanki, na ktrych opierasz to przekonanie? Czy nie masz
yciowych dowiadcze, ktre podpieraj to stwierdzenie? One
wanie s nogami, ktre sprawiaj, e blat trzyma si sztywno.
One daj ci poczucie pewnoci.
Jakie mog by przynajmniej niektre z tych dowiadcze?
By moe kto powiedzia ci ktrego dnia, e jeste atrakcyjny.
A moe spojrzae kiedy w lustro, porwnae swoje odbicie
z kim, kto uznawany jest za osob atrakcyjn, i powiedziae
sobie: Przecie ja wygldam dokadnie tak samo!" Moe ogldaj
si za tob z zazdroci na ulicy? adne z tych dowiadcze
niczego nie znaczy dopty, dopki nie uporzdkujesz ich w zwi
zku z myl, e jeste sexy. Kiedy to zrobisz, nogi" daj ci poczu
cie pewnoci i zaczynasz wierzy w t myl. Myl ta zaczyna wy
woywa w tobie znaczne poczucie pewnoci i staje si przeko
naniem.
Kiedy zrozumiesz to porwnanie, zaczniesz te rozumie,
jak tworz si przekonania, a wic i domyla si, jak zacz je
zmienia. Przede wszystkim jednak powiniene dostrzec, e
moemy wytworzy w sobie przekonania na temat dosownie
wszystkiego, jeli tylko znajdziemy wystarczajco duo ng",
100
wystarczajco duo dowiadcze, ktre by te przekonania pod

pary. Pomyl tylko! Czy nie jest prawd, e masz za sob do
dowiadcze i poznae w yciu wystarczajco wielu ludzi, ktrzy
przeyli kopoty i problemy z powodu innych ludzi, by doj do
wniosku, e ludzie s z gruntu li i przy najdrobniejszej nawet
sposobnoci zrobi wszystko, by ci wykorzysta? By moe
nie chcesz w to wierzy - zreszt ju wczeniej w tej ksice
mwilimy o tym, jak bardzo takie przekonanie obezwadnia ale z pewnoci dysponujesz dowiadczeniami, ktre mogyby
podeprze t myl i zmieni j w przekonanie, gdyby tylko
chcia. Czy nie jest prawd, popart twoimi yciowymi dowiad
czeniami, e jeli jeste dla innych naprawd dobry i naprawd
si o nich troszczysz, oni te s dla ciebie dobrzy i chtnie ci
pomog?
Pytanie brzmi: ktre z tych przekona jest prawdziwe? C,
niewane, ktre jest prawdziwe. Wane natomiast, ktre z nich
daje ci wicej siy. Zawsze moemy znale kogo, kto potwierdzi
nasze przekonanie i utwierdzi nas w nim. W taki wanie sposb
istoty ludzkie s zdolne racjonalnie myle. I znw wraca pod
stawowe pytanie, czy przekonanie to umacnia nas, czy te raczej
osabia, dodaje nam siy na co dzie, czy te na co dzie nasz si
ogranicza. Do czego wic mamy si odwoywa? Z pewnoci
moemy czerpa z naszych OSOBISTYCH DOWIADCZE.
Czasem sigamy do INFORMACJI uzyskanej od innych ludzi,
z ksiek, filmw i tak dalej.
Czasem jednak odwoujemy si do rozrnie opartych
wycznie na naszej wasnej WYOBRANI. Z kadym z takich
rozrnie zwizujemy si emocjonalnie na tyle silnie, e z pew
noci wpywa to, na dugo i obwd podpr okrelonych prze
kona. Najtrwalsze i najmocniejsze podpory naszych przekona
formowane s przez osobiste dowiadczenia, z ktrymi wiemy
wiele uczu ze wzgldu na cierpienie lub przyjemno czce
si z nimi. Kolejnym czynnikiem jest liczba odniesie. Oczywicie
im wicej ich towarzyszy jakiej myli, tym mocniejsze stanie
si twoje przekonanie.
Czy odniesienia musz by dokadne, eby chcia ich uy
wa? Nie, mog by albo rzeczywiste, albo wymylone, dokadne
bd niedokadne. Nawet nasze osobiste dowiadczenia, cho s
IV. SYSTEMY PRZEKONA: SIA TWORZENIA I.
101
one dla nas tak namacalne i rzeczywiste, znieksztacone s subiek

tywnym postrzeganiem.
Poniewa istoty ludzkie potrafi w taki wanie sposb znie
ksztaca i tworzy dowiadczenia, liczba odniesie, ktrymi mo
emy wesprze swoje przekonania, jest nieograniczona. Bez
wzgldu na to, skd bior si nasze odniesienia, zaczynamy akcep

towa je jako RZECZYWISTE i dlatego NIE PODAJEMY ICH
W WTPLIWO. Moe to mie bardzo powane negatywne
skutki, w zalenoci od przekona, ktre w sobie wytwarzamy.
Na tej samej zasadzie moemy te uywa zdolnoci wyko
rzystywania wymylonych przez nas samych odniesie, by poru
sza si w wymarzonym kierunku. Czowiek moe odnie sukces,
gdy wystarczajco plastycznie co sobie wyobrazi, rwnie dobrze,
jak gdyby posiada w tej dziedzinie rzeczywiste dowiadczenia.
Dzieje si tak dlatego, e umys ludzki nie potrafi odrni od
niesie wyobraonych od tych bdcych skutkiem dowiadczenia.
ODPOWIEDNIO CZSTO POWTARZAJCE SI WRAE
NIA EMOCJONALNE S PRZEZ NASZ SYSTEM NERWO
WY ODBIERANE JAKO CO RZECZYWISTEGO, NAWET
Rwnie mao realistyczne byo zaoenie parku i pobieranie

opat nie tylko za przejadki konne, ale i za samo wejcie.
W tamtych latach nie byo podobnego parku nigdzie na wiecie!
A jednak Walt Disney mia poczucie pewnoci, w ktrym niewielu
ludzi mogoby mu dorwna, i jego optymizm zmieni warunki,
w ktrych przyszo mu funkcjonowa.
Jeli ju masz popeni w yciu bd, niech bdzie to bd przece
nienia wasnych moliwoci (jeli oczywicie nie zagraa to twojemu
yciu). Ale nie jest to takie atwe, poniewa moliwoci ludzkie
znacznie przewyszaj nasze nawet najmielsze o nich wyobraenia.
Wielu badaczy zajmowao si rnic midzy ludmi znaj
dujcymi si w depresji i ludmi nastawionymi do ycia optymisty
cznie. Po prbie opanowania nowej umiejtnoci pesymici
potrafi dokadniej opisa, jak prba przebiegaa, podczas gdy
optymici oceniaj swoje zachowanie lepiej, ni byo to w rzeczy
wistoci. Ale ta wanie nierealistyczna ocena wasnego zachowa
nia jest sekretem ich przyszych sukcesw. W kocu optymis
tom zawsze udaje si opanowa podan umiejtno, podczas
gdy pesymici ponosz porak. Dlaczego? Optymista to czowiek,
ktry mimo braku odniesie dotyczcych sukcesu, a nawet braku
odniesie dotyczcych klski, nie konstruuje przekona typu:
Poniosem klsk", albo: To nie moe mi si uda." Wypra
cowuje on natomiast w sobie odniesienia pene wiary w siebie,
wykorzystuje wyobrani, aby zobaczy jej oczami samego siebie
odnoszcego sukces po kolejnej prbie. Wanie ta specjalna
umiejtno koncentrowania si w taki sposb na wasnym sukce
sie pozwala optymistom prbowa tak dugo, a wreszcie znajd
sposb wspicia si na sam szczyt. Optymista dziaa, opierajc si
na przekonaniach takich jak: PRZESZO NIERWNA JEST
PRZYSZOCI."
Wszyscy wielcy przywdcy, wszyscy wielcy ludzie sukcesu
znaj potg cigych prb docignicia wasnej wizji, nawet jeli
nie s dla nich w danej chwili dostpne szczegy, za pomoc
ktrych mog to osign. JELI ROZWINIESZ W SOBIE TO
POTNE POCZUCIE PEWNOCI, KTRE DA MOG
PRZEKONANIA, UDA CI SI OSIGN DOSOWNIE
WSZYSTKO, WCZNIE Z TYM, CO INNI LUDZIE Z CA
PEWNOCI UZNAJ ZA NIEMOLIWE.
Tylko w ludzkiej wyobrani kada prawda

znajduje skuteczn i niezaprzeczaln
egzystencj. Wyobrania, a nie inwencja, jest
najwyszym wadc sztuki - i ycia.
104
105
JOSEPH CONRAD
Jednym z najwikszych wyzwa w yciu czowieka jest zdoby

cie wiedzy, jak interpretowa niepowodzenia". Nasz sposb
interpretowania klsk" ksztatuje nasze przeznaczenie. Musimy
pamita, e SPOSB, W JAKI RADZIMY SOBIE Z PRZE
CIWNOCIAMI I NIEPOWODZENIAMI, KSZTATUJE NA
SZE YCIE BARDZIEJ NI COKOLWIEK INNEGO. Czasem
mamy tak wiele odniesie dotyczcych blu i niepowodze, e za
czynamy przeksztaca je w przekonanie, i ju nic nie jest w sta
nie polepszy naszej sytuacji. Niektrzy ludzie zaczynaj sdzi,
e wszystko jest bez sensu, e stanowi oni przypadek bez
nadziejny i bezwartociowy i e przegraj, cokolwiek by zrobili.
A to wanie jest zestaw przekona, ktrych nigdy nie wolno nam
ywi, jeli mamy spodziewa si sukcesu i cokolwiek
w yciu osign. Przekonania te odzieraj nas z siy i niszcz
nasz zdolno dziaania. W psychologii istnieje okrelenie na
takie destrukcyjne nastawienie umysu: NABYTA BEZRAD
NO. Kiedy kto dowiadcza wystarczajcej dla niego liczby nie
powodze w jakiej dziedzinie - a rcz, e byby zaskoczony,
jak niewiele niektrym do tego potrzeba - zaczyna postrzega
swoje wysiki jako bezowocne i nabiera postawy charakteryzujcej
si cakowitym zniechceniem z powodu nabytej bezradnoci.
Dr Martin Seligman z Uniwersytetu w Pensylwanii przepro
wadzi szczegowe badania na temat przyczyn nabytej bezradno
ci. W swojej ksice pod tytuem Learned Optimism (Nabyty
optymizm) wskazuje na trzy WZORCE PRZEKONA, ktre
powoduj, e czujemy si bezradni, i ktre niszcz dosownie
kady aspekt naszego ycia. Nazywa on te trzy kategorie
nastpujco: PRZEKONANIE O TRWAOCI problemu, PRZE
KONANIE O ROZMIARACH problemu oraz OSOBISTY STO
SUNEK do problemu.
106
Owadnity niskim wyobraeniem o sobie samym,

Bob zatrudnia si jako garb na jezdni.
Wielu z najwikszych ludzi naszego kraju zdoao odnie
sukces mimo napotykania olbrzymich przeszkd i problemw.
Rnica midzy nimi a tymi, ktrzy si atwo poddaj, sprowadza
si do rnicy w przekonaniach na temat trwaoci wasnych pro
blemw bd jej braku. Ludzie odnoszcy sukcesy bardzo rzad
ko, jeli w ogle to si zdarza, postrzegaj swoje problemy jako
trwae, podczas gdy ludzie ponoszcy klski nawet najdrobniejszy
problem uznaj za trway i niemoliwy do pokonania.
W momencie przyjcia przekonania, e nie moesz nic
zmieni, poniewa adne twoje dotychczasowe dziaania nie byy
107
skuteczne, zaczynasz wprowadza do wasnego organizmu mier

teln trucizn. Osiem lat temu, kiedy bolenie spadem na samo
dno i rozpaczaem, e nigdy nie uda mi si tego odmieni, postrze
gaem swoje problemy jako trwae. Znalazem si wtedy bliej
emocjonalnej mierci ni kiedykolwiek w yciu. Jednak nauczyem
si czy z tym przekonaniem tak wiele cierpienia, e potrafiem
je zniszczy i nigdy wicej nie przychodzio mi ono do gowy. Ty
musisz zrobi to samo. Jeli kiedykolwiek ty sam lub kto ci blis
ki zacznie narzeka, e jego problem jest nie do pokonania, trze
ba tym kim mocno potrzsn. Cokolwiek staoby si w twoim
yciu, musisz wierzy, e TO MINIE, e jeli nie zaprzestaniesz
usiowa, znajdziesz na to jaki sposb.
Drug rnic midzy zwycizcami i pokonanymi, optymis
tami i pesymistami, jest stosunek do rozmiarw problemu.
Czowiek sukcesu nigdy nie postrzega problemu jako olbrzymiej
przeszkody. Innymi sowy, aden problem nigdy nie wpywa na
cae jego ycie. Czowiek sukcesu powie sobie: To tylko kwes
tia drobnych zmian w moim sposobie odywiania." Pesymista
natomiast stwierdzi: To ja sam stanowi problem. Poniewa
zbyt duo jem, cae moje ycie skazane jest na zmarnowanie."
Pesymici, ktrzy kieruj si w yciu postaw nabytej bezrad
noci, gboko wierz, e skoro nie udao im si w jednej tylko
sprawie, nie uda im si w adnej innej. S przekonani, e skoro
maj problemy finansowe, cae ich ycie obrci si w gruzy:
dzieci nie bd miay opieki, odejdzie od nich wspmaonek
i tak dalej, i tak dalej. Szybko dochodz do wniosku, e stracili
nad wszystkim kontrol, i zaczynaj czu si bezradni.
Wyobra sobie, ile mog zdziaa negatywne postawy w oby
dwu tych kategoriach: trwaoci problemu i jego rozmiarw.
Rozwizaniem moe by dostrzeenie czego w yciu, nad czym
moesz zapanowa, i podjcie dziaa, aby to uczyni. Kiedy to
zrobisz, znikn przynajmniej niektre z tych ograniczajcych ci
przekona.
Seligman nazywa ostatni kategori osobistym stosunkiem
do problemu. Ja wol j nazywa uznawaniem problemu za oso
bisty. Jeli nie postrzegamy niepowodzenia jako wyzwania do
zmiany postawy, a wolimy upatrywa jego przyczyny w nas
samych i traktujemy je jak skutek defektu osobowoci, natychmiast
czujemy si obezwadnieni. W kocu jak zmieni cae swoje y

cie? Czy nie jest to o wiele trudniejsze od zmiany zachowa w jed
nej okrelonej dziedzinie? Wystrzegaj si przekonania, e twoje
problemy maj rdo w twoich trwaych defektach. Jakie inspirac
je moe ci da chostanie samego siebie?
Podtrzymywanie tych ograniczajcych nas przekona jest rwno
znaczne z regularnym zaywaniem maych dawek arszeniku, ktre
z czasem skadaj si na dawk mierteln. Cho nie giniemy naty
chmiast, z chwil ich przyjcia zaczynamy z wolna umiera emocjo
nalnie. Musimy ich wic unika za wszelk cen. Pamitaj! Jeli w co
wierzysz, twj umys dziaa jakby kierowany automatycznym pilotem,
filtrujc elementy otoczenia w poszukiwaniu odniesie, ktre uza
sadni twoje przekonanie, bez wzgldu na jego tre.
przyjemnoci, JELI WIC SKOJARZYMY CIERPIENIE

Z CZYMKOLWIEK, BDZIEMY TO W STANIE ZMIENI.
Jedynym powodem, dla ktrego ywimy jakiekolwiek przeko
nanie, jest fakt, e nauczylimy si czy wielkie cierpienie
z jego brakiem albo wielk przyjemno z jego obecnoci.
Po drugie, zacznij ywi wtpliwoci. Jeli naprawd jeste
ze sob szczery, to przyznasz, e s takie przekonania, ktrych bro
niby ciaem i dusz wiele lat temu, a dzi przyznaby si do
nich z wielkim zakopotaniem. Co si stao? Z pewnych powodw
zacze mie wtpliwoci. By moe dowiadczye czego
nowego albo stao si co, co zaprzeczyo twoim dotychczasowym
przekonaniom. By moe poznae kilku Rosjan i przekonae
si, e podobnie jak ty s ludmi, ktrzy ciko pracuj, by utrzy
ma swoje rodziny. Zaczlimy inaczej postrzega Rosjan po
czci przez programy wymiany midzynarodowej, dziki ktrym
zobaczylimy tych ludzi na wasne oczy i mielimy moliwo si
przekona, e rwnie i ich trapi podobne naszym problemy.
Zyskalimy nowe dowiadczenia, ktre kazay nam ZADAWA
PYTANIA, wstrzsny nasz pewnoci i zaczy chwia rwnie
naszymi odniesieniami.
Jednak samo tylko nowe dowiadczenie nie gwarantuje zmia
ny przekona. Moe si zdarzy, e kto dowiadcza czego ca
kowicie sprzecznego z wasnymi przekonaniami, a interpretuje
to w zupenie dowolny sposb po to, aby wzmocni jeszcze
swoj pewno. Wanie takie zachowanie zademonstrowa Sad
dam Hussein podczas wojny w Zatoce Perskiej, kiedy cigle
twierdzi, e wygrywa mimo otaczajcych go coraz wikszych
zniszcze.
Podczas jednego z prowadzonych przeze mnie seminariw
pewna kobieta dowiadczya raczej nietypowych stanw emocjo
nalnych i umysowych. Zacza twierdzi, e jestem nazist i za
truwam ludzi zgromadzonych w pomieszczeniu za pomoc nie
widzialnego gazu, ktry wpuszczam przez otwory wentylacyjne.
Kiedy zaczem do niej mwi wolniej, co stanowi normaln
procedur, gdy chcemy, by kto si odpry, powiedziaa: Sam
widzisz, gaz zacz ju wpywa na twj sposb mwienia!" Co
kolwiek si dziao, wykorzystywaa to natychmiast dla poparcia
swojego przekonania, e wszyscy zginiemy zatruci tajemniczym
108
To umys zamienia zo w dobro, umys czyni

szczliwych bd zdesperowanych, bogatych
lub biednych.
EDMUND SPENSER
JAK ZMIENIA PRZEKONANIA

WSZELKIE ZMIANY W OSOBOWOCI ZACZYNAJ SI
OD ZMIANY PRZEKONA. Jak wic si zmieniamy? Najsku
teczniejszym sposobem jest zmuszenie umysu, by poczy ol
brzymie cierpienie ze starym przekonaniem. Musisz czu, e to
przekonanie nie tylko kosztowao ci wiele cierpienia w prze
szoci, lecz rwnie kosztuje ci wiele cierpie teraz, a wic
i w przyszoci moe ci przynie jedynie cierpienia. Nastpnie
musisz zacz odczuwa wielk przyjemno na myl o przyj
ciu nowego przekonania, ktre da ci wiee siy. To podstawowy
wzorzec dziaania, ktre musimy podejmowa wci od nowa,
tworzc zmiany w naszym yciu.
Nie wolno nam nigdy zapomina, e wszystkimi naszymi
dziaaniami kieruje potrzeba unikania cierpienia albo zyskania
109
gazem. W kocu jednak udao mi si zburzy to jej przekonanie.

Jak to si robi? Pomwimy o tym w nastpnym rozdziale.
NOWE DOWIADCZENIA STANOWI POCZTEK
ZMIANY, JELI POWODUJ, E ZACZYNAMY KWESTIO
NOWA WASNE PRZEKONANIA. Pamitaj, e JELI W CO
WIERZYMY, NIGDY NIE PODAJEMY TEGO W WTPLI
WO. Z chwil gdy zaczynamy kwestionowa dotychczasowe
przekonania, nie jestemy ich ju cakowicie pewni. Nogi"
naszych przekona zaczynaj si chwia. Czy kiedykolwiek po
dawae w wtpliwo wasn umiejtno zrobienia czegokol
wiek? Jak to robie? Pewnie zadawae sobie pytania typu: A je
li to spieprz? Jeli mj pomys nie zadziaa?", albo: A jeli
oni mnie nie lubi?"
Ale pytania mog doda nam wielkiej siy, jeli zadajemy je,
by sprawdzi suszno przyjtych na lepo przekona. Wiele
z naszych przekona opiera si na informacjach, ktre uzyskalimy
od innych i ktrych tak naprawd nigdy nie sprawdzilimy. Jeli
zaczniemy im si przyglda, moemy doj do wniosku, e prze
konania, ktre niezomnie ywilimy caymi latami, oparte s na
zestawie faszywych przesanek. Jeli uywasz komputera lub
maszyny do pisania, ten przykad z pewnoci bdzie dla ciebie
waciwy. Jak sdzisz, dlaczego tradycyjny ukad liter i cyfr na
klawiaturze zaakceptowany jest w dziewidziesiciu dziewi
ciu procentach maszyn do pisania i klawiatur komputerowych w
caym wiecie? (Ukad ten znany jest pod nazw QWERTY. Jeli
piszesz na maszynie, wiesz, e s to litery znajdujce si z lewej
strony grnego rzdu klawiszy.) Oczywista wydaje ci si odpo
wied, e taki wanie ukad na pewno najbardziej przyspiesza
pisanie. Czy nie mam racji? Wikszo ludzi nie odwayaby si
nawet zakwestionowa tego stwierdzenia. W kocu ukad QWERTY istnieje od ponad stu dwudziestu lat. Tymczasem w rzeczy
wistoci QWERTY jest niemal najmniej efektywnym ukadem
spord wszystkich moliwych. Nieraz udowodniono, e inne
ukady klawiatury, jak choby uproszczona klawiatura Dworaka,
znacznie zwikszaj tempo pisania i zmniejszaj liczb pope
nianych bdw. Prawda jest nastpujca: klawiatur QWERTY
celowo opracowano, by ZWOLNI TEMPO MASZYNISTKI
w czasach, kiedy poszczeglne czci maszyny do pisania poru-
szay si wolno i czcionki atwo si blokoway, jeli pisano zbyt

szybko.
Dlaczego wic trzymamy si ukadu QWERTY od stu dwu
dziestu lat? W 1882 roku niemal wszyscy pisali czterema palca
mi. Pewna kobieta opracowaa metod pamiciowego pisania za
pomoc omiu palcw. Jej metod podano w wtpliwo i o wy
szoci starej metody mia zadecydowa konkurs szybkoci pisa
nia na maszynie. Autorka nowej metody wystawia do konkursu
swojego ucznia, zawodowego maszynist, ktry opanowa pami
ciowo ukad klawiatury typu QWERTY. Metoda pamiciowa
okazaa si lepsza, poniewa pobi on swojego rywala. Od tego
czasu standard QWERTY sta si standardem szybkoci i nikt
nie kwestionowa zasadnoci takiego ukadu klawiatury.
Ile podobnych przekona ywisz na temat siebie samego, swoich
moliwoci i ogranicze, powinnoci innych ludzi, zdolnoci
wasnych dzieci? Ile ograniczajcych ci przekona zaakceptowae
bez zastanowienia, cho moe nawet nie zdajesz sobie z tego sprawy?
JELI ZADASZ DO DUO PYTA, ZACZNIESZ
W KOCU WTPI W STARE PRZEKONANIA. Dotyczy to
rwnie rzeczy, co do ktrych nie masz cienia wtpliwoci. Wiele
lat temu miaem wyjtkow okazj wsppracy z armi Stanw
Zjednoczonych, z ktr negocjowaem kontrakt na przeprowadze
nie szkolenia w pewnych dziedzinach. Moja praca uznana zostaa
za tak dobr i potrzebn, e pozwolono mi nawet pracowa z jed
nym z wysokich urzdnikw CIA, czowiekiem, ktry zaczyna
karier w tej instytucji jako szeregowy pracownik. Mog po
wiedzie, e umiejtnoci, jakie on sam i podobnego typu ludzie
wypracowali dla kwestionowania przekona innych, s wrcz
zaskakujce. Tworz oni warunki, ktre zmuszaj ludzi do zwt
pienia w dotychczas ywione przekonania, a nastpnie poddaj
myli, ktre maj stanowi podstaw dla zupenie nowych
przewiadcze. Obserwowanie tempa, z jakim potrafi to robi,
moe wrcz budzi groz, ale jest niewtpliwie fascynujce.
Nauczyem si stosowa te techniki na samym sobie, aby elimino
wa przekonania obezwadniajce mnie i zastpowa je takimi,
ktre dadz mi si.
Nasze przekonania charakteryzuj si rnym poziomem
natenia emocjonalnego i rnym poziomem pewnoci. Wane
110
111
112
jest, by potrafi odkry ten poziom. Wanie z tego wzgldu podzie

liem przekonania na trzy grupy: opinie, przekonania i przewiadczenia.
OPINIA jest czym, czego jestemy raczej pewni, ale pewno
ta jest jedynie czasowa, poniewa opini moemy z atwoci
zmieni. Blat jest w tym wypadku oparty na chwiejnych nogach
nie zweryfikowanych odniesie, ktrych rdem mog by je
dynie wraenia. Na przykad pocztkowo wielu Amerykanw
uznawao George'a Busha za nieudacznika tylko ze wzgldu na
sposb mwienia. Jednak kiedy przekonali si, jak skutecznie
potrafi zdobywa poparcie przywdcw rnych pastw wiata
i jak skutecznie radzi sobie z inwazj Saddama Husseina na Ku
wejt, nastpi wyrany zwrot w wynikach bada opinii publicznej.
Bush wywindowa si na tak wysoki poziom popularnoci spo
ecznej, e rzadko ktry prezydent w historii pastwa mg si
z nim rwna. Jednak do czasu, w ktrym czytasz te sowa, opinia
o Bushu moga si ju rwnie dobrze zmieni. Taka wanie jest
natura opinii: atwo si zmieniaj i zwykle oparte s na kilku za
ledwie odniesieniach, na ktrych dany czowiek skupi si w da
nym momencie.
PRZEKONANIE ksztatuje si wtedy, gdy zaczynamy bra
pod uwag o wiele wiksz liczb odniesie, zwaszcza odniesie,
do ktrych przejawiamy silny stosunek emocjonalny. Odniesienia
te daj nam cakowite poczucie pewnoci na jaki temat. Jak ju
mwiem wczeniej, odniesienia te mog przyjmowa
najrniejsze formy, od wasnych dowiadcze, poprzez infor
macje przejte z innych rde, a do rzeczy, ktre sobie od
pocztku do koca wyobrazilimy.
Ludzie ywicy przekonania s ich tak pewni, e czsto
zamykaj si na nowe informacje. Jeli jednak uda ci si z nimi
porozumie, moesz przeama t izolacj i skoni ich do za
kwestionowania wasnych odniesie po to, aby zaczli przyj
mowa nowe fakty. To z kolei budzi zwykle do wtpliwoci, by
odrzucili oni dotychczasowe odniesienia i stworzyli w ten sposb
miejsce na nowe przekonania.
PRZEWIADCZENIE przymiewa przekonanie gwnie ze
wzgldu na intensywno emocjonaln, z jak czowiek traktuje
swoje pomysy. Czowiek ywicy jakie przewiadczenie nie
tylko jest go cakowicie pewien, lecz rwnie i zoci si na sam
myl, e kto mgby je kwestionowa. Czowiek ywicy

przewiadczenie niechtnie kwestionuje swoje odniesienia cho
by tylko na moment. Cakowicie odrzuca przyjmowanie nowych
faktw, czsto wrcz obsesyjnie. Na przykad zeloci od wiekw
s przewiadczeni, e ich wizja Boga jest jedyn suszn, i gotowi
s nawet zabi, by broni swych przekona. Wanie ten rodzaj
przekonania jest czsto wykorzystywany przez niedoszych zbaw
cw wiata, ktrzy pod paszczykiem witoci kryj swoje mor
dercze instynkty. Dlatego wanie grupa ludzi w Gujanie najpierw
otrua swoje dzieci, a nastpnie samych siebie w odpowiedzi na
polecenia mesjasza-szaleca Jima Jonesa.
arliwe przewiadczenie nie jest oczywicie domen jedynie
fanatykw. Moe je ywi kady, kto wystarczajco uczciwie
powici si jakiej myli, zasadzie czy sprawie. Na przykad
kto, kto nie zgadza si z ide przeprowadzania podziemnych
prb jdrowych, ywi przekonanie, ale kto, kto protestujc prze
ciwko tym prbom, podejmuje konkretne dziaania - nawet dzia
ania nie akceptowane i odrzucane przez innych - ywi prze
wiadczenie. Oskaranie pastwa o zy stan edukacji publicznej
jest skutkiem przekonania. Ochotnicze uczestnictwo w progra
mach zwalczajcych analfabetyzm to ju skutek przewiadczenia.
Kto, kto marzy o wasnej druynie hokejowej, ma opini na
temat swoich celw. Czowiek ywicy na ten temat przewiad
czenie zrobi wszystko, by zdoby fundusze niezbdne dla zakupi
enia klubu hokejowego. Na czym polega rnica? Oczywicie
tkwi ona w dziaaniach, ktre jestemy skonni w danej sprawie
podj. Czowiek, ktry wedug mojej klasyfikacji kieruje si
przewiadczeniami, dziaa z tak wielk pasj, e nie cofnie si
przed spoecznym odrzuceniem i zrobieniem z siebie gupca dla
obrony wasnego przewiadczenia.
Jednak czynnikiem najbardziej rnicym przekonanie od
przewiadczenia jest fakt, e to ostatnie najczciej ma swoje
rda w wydarzeniach emocjonalnych, podczas ktrych nastpuj
silne skojarzenia: Jeli nie bd w to wierzy, bd bardzo cier
pia. Gdybym mia zarzuci to przewiadczenie, wyrzekbym si
samego siebie, wszystkiego, czego w yciu przez cae lata bro
niem." Tak wic przewiadczenie staje si warunkiem przeycia.
Moe to si okaza niebezpieczne, poniewa ilekro nie chcemy
113
114
nawet dostrzec moliwoci, e nasze przekonania s bdne lub

niedokadne, sami siebie zapdzamy w lep uliczk, na kocu
ktrej moe znajdowa si cakowita klska. Czasem wic waci
wsze moe si okaza posiadanie na jaki temat przekonania
raczej ni przewiadczenia.
Dodatni stron przewiadcze jest niewtpliwie to, e poprzez
pasj inspiruj nas one do dziaania. Mog da nam si, bymy
ruszyli z miejsca. Dr Robert P. Abelson, profesor psychologii
i nauk politycznych w Uniwersytecie Yale, stwierdza: Przeko
nania s jakby czym, co posiadamy na wasno. Przewiadczenia
s po prostu cenniejsz od przekona wasnoci, ktra pozwala
nam z pasj dy do osignicia dugofalowych lub krtko
falowych celw, speniania pragnie i marze oraz umoliwia
realizacj planw."*
Czsto najlepszym sposobem na osignicie mistrzostwa
w jakiejkolwiek dziedzinie ycia jest przeksztacenie przekona
nia w przewiadczenie. Raz jeszcze przypomn, e przewiad
czenie jest na tyle silne, by popchn nas do dziaania, zmusi
do pokonywania najrniejszych trudnoci i przeszkd. Si t
posiadaj rwnie przekonania, ale w niektrych dziedzinach
ycia potrzebujemy zwikszonej intensywnoci emocjonalnej,
jaka towarzyszy przewiadczeniom. Na przykad przewiadcze
nie, e nigdy nie powiniene pozwoli sobie na nadwag, zmusi
ci do podejmowania zgodnych z nim wyborw stylu ycia, by
moe nawet uchroni ci przed chorob serca. Przewiadczenie, e
jeste inteligentny i zawsze znajdziesz jakie wyjcie z kadej
sytuacji, moe ci pomc przetrwa najtrudniejsze chwile ycia.
Jak wytworzy w sobie przewiadczenie?
1. Zacznij od przekonania.
2. Wzmacniaj swoje przekonanie, dodajc wci wicej silnych
odniesie. Przypumy, e podje decyzj, e nigdy wicej nie
bdziesz je misa. Aby umocni swoje postanowienie, rozma
wiaj z ludmi, ktrzy wybrali wegetariaski styl ycia. Jakie powo
dy skoniy ich do zmiany sposobu odywiania si? Jakie miao
* Perry W. Buffington, Say what You Mean, Mean what You Say (Mw
to, co mylisz, myl to, co mwisz), Sky, padziernik 1990.
115
skutki dla ich zdrowia oraz innych dziedzin ich ycia? Dodatnowo dowiedz si, jaki wpyw na organizm ludzki ma biako
wierzce. Im wicej znajdziesz odniesie i im bardziej bd one
emocjonalne, tym silniejsze stanie si twoje przekonanie.
3. Nastpnie sprbuj znale wydarzenie, ktre popchnie ci
do dziaania, albo sam stwrz tak wanie sytuacj. Aby cako
wicie zidentyfikowa si z tym dziaaniem, nieustannie zadawaj
Sobie pytanie: Jak cen bd musia zapaci, jeli tego nie zrobi?" Zadawanie pyta zwikszy natenie emocjonalne. Jeli na
przykad chcesz wypracowa przewiadczenie, e nigdy nie wolno
ci uywa narkotykw, spraw, aby najgorsze skutki narkomanii
stay si dla ciebie czym realnym. Ogldaj nakrcone na ten temat
filmy albo jeszcze lepiej odwied schronisko dla narkomanw
i przekonaj si na wasne oczy, jak niszczce s narkotyki dla
organizmu. Jeli obiecae sobie, e rzucisz palenie, wybierz si na
oddzia intensywnej opieki medycznej w najbliszym szpitalu
i zobacz, jak wygldaj trzymani pod namiotami tlenowymi pacjen
ci cierpicy na rozedm puc, albo obejrzyj zdjcia rentgenowskie
puc palacza. Tego typu dowiadczenia s na tyle silne, e pomog
ci przekroczy granic dzielc przekonanie i przewiadczenie.
4. W kocu podejmij dziaania. Kade podjte dziaanie
wzmacnia twoje zaangaowanie emocjonalne i umacnia w ten
sposb twoje przewiadczenie.
Jednym z problemw zwizanych z przewiadczeniami jest
fakt, e s one czsto oparte na entuzjazmie innych ludzi dla twoich
przekona. Jake czsto ludzie wierz w co, poniewa wierzy
w to co kto inny. W psychologii jest to znane jako DOWD
SPOECZNY. Jednak taki dowd nie zawsze jest dokadny. Ilekro
ludzie nie s pewni, co robi, zwracaj si o pomoc do innych.
W swojej ksice Influence (Wpyw) dr Robert Cialdini opisu
je klasyczny eksperyment. Kto krzyczy: Ratunku!" Dwoje pod
stawionych przez badaczy ludzi cakowicie ignoruje to woanie
o pomoc i spokojnie idzie dalej. Badany nie wie, czy powinien
zareagowa, czy te nie, jednak zobaczywszy dwoje innych ludzi
zachowujcych si jak gdyby nigdy nic, postanawia uzna woanie
o pomoc za nieistotne i rwnie je zignorowa.
Wykorzystywanie dowodw spoecznych stanowi wymieni
ty sposb na ograniczenie wasnego ycia, na uczynienie go ca-
116
kowicie podobnym do ycia wszystkich innych. Jeden z najmoc

niejszych dowodw spoecznych stanowi informacje uzyskane
przez nas od tak zwanych ekspertw. Ale czy ci eksperci rzeczy
wicie maj racj? Pomys o dziaajcych w Ameryce w cigu
ostatnich lat uzdrowicielach. Jeszcze nie tak dawno temu wik
szo najlepiej zorientowanych" lekarzy wierzya w uzdrawiajce
waciwoci pijawek! Ju za naszych czasw lekarze przepisywali
kobietom w ciy lekarstwo, ktre miao zaegna poranne nud
noci, a w rzeczywistoci bywao przyczyn defektw podu.
Oczywicie lekarze przepisywali owo lekarstwo dlatego, e firmy
farmaceutyczne - a wic eksperci - daway im pewno, i jest to
najlepszy dostpny rodek leczniczy. Jaki std wniosek? lepe
ufanie ekspertom nie zawsze popaca. Nie powiniene te lepo
wierzy we wszystko, co ja ci mwi. Rozwaaj sprawy w kon
tekcie wasnego ycia: czy dla ciebie ma to sens?
Czasem nie mona nawet wierzy dowodom dostarczanym przez
nasze wasne zmysy, co ilustruje historia Kopernika. W czasach
tego wielkiego polskiego astronoma wszyscy WIEDZIELI, e Soce
krci si wok Ziemi. Dlaczego? Poniewa kady mg wyj na
zewntrz, pokaza na niebo i powiedzie: Widzisz? Soce prze
suno si na niebie!" Pyn std oczywisty wniosek: Ziemia jest
centrum wszechwiata. Mimo to jednak w 1543 roku Kopernik
ogosi pierwszy dokadny model ukadu sonecznego. Podobnie jak
inni wielcy ludzie wiata na przestrzeni wiekw, mia odwag zak
westionowa mdro" ekspertw. W kocu jego teoria uzykaa
powszechn akceptacj, jednak nie za jego ycia.
CIERPIENIE JEST NAJLEPSZYM

NARZDZIEM DO PRZEKSZTACANIA
PRZEKONA
Po raz kolejny musimy zda sobie spraw z faktu, e cierpie
nie jest najsilniejszym bodcem, rwnie w przypadku zmiany
przekona. Wspaniay przykad potgi zmienionych przekona
mia miejsce podczas telewizyjnego programu Sally Jessy pod
tytuem Raphael Talk Show. Pewna kobieta stana przed pub-
117
licznoci w studio oraz caym kraju i wyznaa swoje zwizki

z Ku-Klux-Klanem. Zaledwie miesic wczeniej wystpia ona
w tym samym programie w grupie kobiet lcych wszystkich
tych, ktrzy nie zgadzali si z ich pogldami na temat ras ludzkich,
l gono krzyczaa, e mieszanie ras doprowadzi do upadku sys
temw edukacji, spoecznego i gospodarczego, co przyniesie
katastrof caemu krajowi i jego mieszkacom.
Co spowodowao tak diametraln zmian pogldw? Trzy
rzeczy: Po pierwsze, podczas tego pierwszego programu moda
kobieta w czasie dyskusji ze zami w oczach prosia o zrozumienie.
Jej m, a wic i dziecko, by z pochodzenia Hiszpanem. kajc
wyznaa, e nie potrafi zrozumie, skd bierze si tak olbrzymia
nienawi.
Po drugie, kiedy wracaa do domu po tym programie, krzy
czaa na syna, ktry wystpi razem z ni, jednak nie podzieli
jej pogldw. Miaa pretensje do niego za stawianie jej w nie
zrcznej sytuacji podczas audycji transmitowanej na cay kraj.
Pozostae kobiety oskaray go o brak szacunku dla matki i cy
toway mu Bibli: Bdziesz szanowa ojca swego i matk swoj."
Szesnastoletni chopak odpowiedzia, e Bg z pewnoci nie
chce, by szanowa on ziejce z niej zo, i wysiad z samolotu
w Dallas, przysigajc, e wicej nie zjawi si w domu. Podczas
dalszego lotu kobieta zacza zastanawia si nad wydarzeniami
tego dnia. Pomylaa te o wojnie, ktr jej kraj toczy na Wscho
dzie. Przypomniaa sobie bowiem sowa, ktre kto powiedzia jej
podczas programu: Modzi ludzie o rnych kolorach skry
walcz tam nie tylko za siebie, ale rwnie za ciebie." Mylaa
o swoim synu, o tym, jak bardzo go kocha i jak bya dla niego
jdz. Czy moga pozwoli, aby ta krtka wymiana zda w samo
locie bya ich ostatni rozmow? Nawet myl o tym bya zbyt
bolesna, by j znosi. Musiaa co zmieni natychmiast.
Jej drugie wystpienie w telewizji byo skutkiem tych wanie
dowiadcze. Powiedziaa przed kamerami, e dostaa od Boga
wiadomo, ktrej posuchaa natychmiast: wystpia z Klanu i za
cza kocha tak samo wszystkich ludzi jako swoich braci i siostry.
Z pewnoci straci przyjaci, zostanie wyrzucona z wasnej
spoecznoci, ale teraz jej dusza jest oczyszczona i bdzie moga
zacz ycie od nowa, z czystym sumieniem.
118
Jest bardzo wane, bymy przygldali si naszym przekonaniom

i analizowali ich skutki, jeli chcemy by pewni, e dodaj nam one
si, a nie odwrotnie. Skd wiedzie, jakie przekonania s suszne?
Odpowied znajdziemy odszukawszy kogo, kto z dobrym skutkiem
dy do tego, czego chcesz w yciu i ty. Przykad takich ludzi moe
podpowiedzie ci rozwizania. Za kadym bez wyjtku czowiekiem
sukcesu stoi okrelony zestaw dajcych mu si przekona.
SPOSOBEM NA ULEPSZENIE NASZEGO YCIA JEST
CZERPANIE PRZYKADU Z YCIA TYCH, KTRZY JU
ODNOSZ SUKCESY. Daje to wiele siy i wiele radoci. Ludzie
ci s wok ciebie. Wystarczy wic zada sobie pytanie: Co
mnie od nich rni?" Ktre z moich przekona oddzielaj mnie
od tych ludzi? Wiele lat temu czytaem ksik pod tytuem
Meetings with Remarkable Men (Spotkania z ludmi godnymi
uwagi) i wykorzystaem j jako narzdzie ksztatowania mojego
ycia. Od tamtej chwili staem si poszukiwaczem doskonaoci.
Nieustannie ledziem ycie najwikszych ludzi w historii naszej
cywilizacji, aby zapozna si z ich przekonaniami, wyznawany
mi przez nich wartociami oraz stosowanymi strategiami dziaania.
Dwa lata temu zaczem wydawa magazyn dwikowy Powertalk" ( T M ) , miesicznik, w ktrym przeprowadzam wywiady z ty
mi gigantami. Wiele z najwaniejszych wnioskw przedsta
wianych ci w obecnej ksice pochodzi z rozmw z nimi. Kady
z nich znajduje si wrd najlepszych w swojej dziedzinie. Dziki
przekonaniu o koniecznoci przekazywania tych wywiadw in
nym, dzielenia si z ludmi moimi najnowszymi przemylenia
mi oraz przedstawiania wyimkw z mojej poprzedniej ksiki,
ktra staa si tak wielkim bestsellerem, udao mi si nie tylko
stworzy co, co ulepsza innych ludzi, ale rwnie i mnie. Wzory,
ktrych potrzebujesz, s wok ciebie na co dzie.
Jestemy tym, co o sobie mylimy. Wszystko,

czym jestemy, wynika z naszych myli.
Naszymi mylami tworzymy wiat.
BUDDA
119
Od prawie dziesiciu lat mwi ludziom na kursach pod nazw

Living Health ( T M ) (yjmy zdrowo) o bezporednim zwizku
midzy wysokim spoyciem przez typowego Amerykanina biaek
zwierzcych a duym nateniem chorb serca i nowotworowych
- dwch najwikszych zabjcw naszego narodu. W ten sposb
niewtpliwie zaprzeczaem jednemu z przekona, ktre przez
ostatnich trzydzieci pi lat ksztatowao amerykaskie pojcie
o zdrowiu fizycznym, czyli potpiem diet opart na czterech
podstawowych grupach produktw. Dieta ta zaleca codzienne
spoywanie duej iloci misa, drobiu lub ryb. Dzi naukowcy
udowodnili ponad wszelk wtpliwo bezporedni zwizek
midzy spoywaniem biaek zwierzcych i ryzykiem zapadnicia
na chorob serca lub nowotworow. Czonkowie liczcego trzy
tysice osb Komitetu Lekarzy dla Dobra Medycyny zwrcili
si do krajowego Departamentu Rolnictwa z prob o usunicie
misa, ryb, drobiu, jaj i produktw mlecznych z rekomendowanych
dziennych dawek ywnociowych. Rzd rozwaa obecnie mo
liwo ogoszenia nie jak dotychczas czterech, lecz szeciu pod
stawowych grup produktw ywnociowych, wrd ktrych mi
so, drb i ryby stanowiyby zaledwie niewielki procent ywno
ci zalecanej do codziennego spoycia. Ta potna zmiana przeko
na wywoaa oburzenie w wielu krgach. Jestem przekonany, e
reakcje na t spraw bd cakowicie zgodne ze schematem, ktry
moemy zaobserwowa w historii ludzkoci. Jaki to schemat?
Niemiecki filozof Artur Schopenhauer powiedzia, e kada
prawda przechodzi przez trzy etapy:
NAJPIERW JEST WYSZYDZANA.
PNIEJ NAPOTYKA GWATOWNY OPR.
W KOCU UZNAWANA JEST ZA OCZYWIST.
Przekonania na temat biaka zwierzcego byy ju wyszydzane.
Teraz wielu zawzicie je zwalcza. W kocu zostan zaakceptowane
- jednak wczeniej zachoruje jeszcze wielu ludzi, wielu umrze
z powodu ograniczajcego ich przekonania, e dua ilo biaka
zwierzcego jest niezbdna dla prawidowego rozwoju organizmu.
Rwnie w interesach ywimy wiele faszywych przekona
wprowadzajcych nas na drog kopotw gospodarczych, na
120
kocu ktrej, wedug niektrych specjalistw, czeka nas katastrofa.

Nasza gospodarka napotyka trudnoci dosownie w kadym sek
torze. Dlaczego? Przynajmniej cz odpowiedzi znalazem
w artykule opublikowanym w marcu 1991 roku w miesiczniku
Forbes". Artyku ten opisuje dwa samochody: Chryslera Ply
mouth Laser i Mitsubishi Eclipse. Dealerzy Chryslera sprzedaj
rednio trzynacie samochodw, podczas gdy w tym samym cza
sie dealerzy Mitsubishi ponad sto! Moesz powiedzie: I c
w tym nowego? Japoczycy od dawna daj po tyku ameryka
skim firmom samochodowym!" Jednak powiniene wiedzie, e
te dwa samochody s dokadnie takie same - skonstruowano je we
wsppracy midzy tymi dwiema firmami. Jedyna rnica midzy
Plymouth Laser i Mitsubishi Eclipse to nazwa firmy, ktra je
sprzedaje. Czy to moliwe? Jak zapewne si domylasz, badania
rynku wykazay, e ludzie wol kupowa japoskie samochody,
poniewa wierz, e ich jako jest lepsza. W tym przypadku
problem polega na tym, e jest to faszywe przekonanie. Samochd
amerykaski jest dokadnie tej samej jakoci, poniewa to ten
sam samochd.
Dlaczego klienci w to nie wierz? Oczywicie dlatego, e
Japoczycy wypracowali sobie tak, a nie inn opini, dostar
czajc nam wiele odniesie, ktre mogy j wesprze. Umocniy
j tak bardzo, e nie jest nawet podawana w wtpliwo. By
moe zaskoczy ci fakt, e japoska dbao o jako produktw
jest w rzeczywistoci skutkiem amerykaskiego eksportu w oso
bie dra Edwardsa Deminga. W 1950 roku ten znany specjalista
w dziedzinie kontroli jakoci zosta wezwany do Japonii przez
generaa MacArthura, ktry mia do zniszczonego wojn ja
poskiego przemysu, poniewa nie mg nawet porzdnie prze
prowadzi rozmowy telefonicznej. Na prob Japoskiego Zwi
zku Naukowcw i Inynierw Deming zacz uczy Japoczykw
swoich zasad caociowej kontroli jakoci. Czy syszc te sowa,
natychmiast sdzisz, e miao to co wsplnego z badaniem jako
ci konkretnego produktu? Ot nie moesz by dalszy od prawdy.
Deming nauczy Japoczykw czternastu zasad oraz podstawowej
reguy jakoci, ktre do dzi stanowi fundament dosownie
wszystkich decyzji podejmowanych w kadej wielonarodowej
japoskiej korporacji.
121
Owa podstawowa regua brzmi po prostu: cige zaanga

owanie, ch cigego podnoszenia jakoci firmy i produktu,
udoskonalanie firmy na co dzie da jej si, by zdominowa wia
towe rynki. Deming uczy Japoczykw, e jako nie sprowadza
si do tego, by produkt odpowiada okrelonym wymaganiom, lecz
raczej jest to styl ycia, nie koczcy si proces ulepszania. Obieca
im, e jeli bd y zgodnie z jego zasadami, w cigu piciu lat
scalaj wiat produktami wysokiej jakoci, a w cigu dziesiciu lub
dwudziestu stan si jedn z gospodarczych potg wiata.
Wielu uznawao obietnice Deminga za czyste szalestwo. Jednak
Japoczycy uwierzyli na sowo i dzi Deming czczony jest jako
ojciec japoskiego cudu". Od 1950 roku najwyszym wyrnieniem
dla japoskiego przedsibiorstwa jest otrzymanie Krajowej Nagrody
im. Deminga. Uroczysto wrczania nagrody transmitowana jest
w telewizji, a sama nagroda przyznawana jest firmie, ktra ma
najwiksze w caym kraju osignicia w podnoszeniu jakoci pro
duktw, jakoci zarzdzania i traktowania pracownikw.
W 1983 roku firma Forda zlecia doktorowi Demingowi prze
prowadzenie serii wykadw na temat zarzdzania. Jednym z jego
suchaczy by wtedy Donald Petersen, ktry pniej zosta preze
sem Forda i wprowadzi zasady Deminga w caym przed
sibiorstwie. Peterson zdecydowa: Potrzebujemy tego czowieka,
aby nas postawi na nogi." Korporacja Forda przynosia wtedy
miliardy dolarw strat rocznie. Kiedy tylko zjawi si Deming,
zmieni tam cakowicie sposb mylenia. Wyeliminowa trady
cyjne zachodnie pytanie:, Jak mona zwikszy obroty, jednocze
nie obniajc koszty?", i zastpi je pytaniem: Jak mona pod
nie jako naszych produktw w taki sposb, aby lepsza jako
nie kosztowaa nas wicej ni to, co robimy obecnie?" Firma For
da cakowicie zmienia hierarchi wanoci poszczeglnych zada
po to, aby jako samochodw stana na pierwszym miejscu.
Dziki zastosowaniu strategii Deminga w cigu trzech lat Ford
zmieni si z firmy o zastraszajcym wrcz deficycie w jedn
z najlepszych na rynku firm z dochodem szeciu miliardw do
larw rocznie.
Jak im si to udao? Przekonali si, e wiele mona si nau
czy z frustrujcego skdind przekonania o japoskiej jakoci.
Na przykad podpisali kontrakt z japosk firm na dostarczenie
122
mniej wicej poowy ukadu transmisyjnego, co pomogo zwik

szy moc silnika. Szybko przekonali si, e Amerykanie tak bardzo
ceni japoskie ukady transmisyjne, e gotowi s paci za nie
o wiele wicej, a nawet ustawia si po nie w kolejce! Wielu czonkw
zarzdu Forda nie najlepiej to przyjo. Pocztkowo twierdzili, e
przekonanie o japoskiej jakoci to tylko mit naszej kultury i ludzie
reaguj w ten sposb, poniewa ich tego nauczono. Jednak za namow
Deminga przeprowadzono badania, ktre udowodniy, e ukady
transmisyjne Forda s o wiele goniejsze, psuj si czciej i reklam
owane s o wiele czciej od japoskich, ktre nie sprawiaj adnych
kopotw, nie powoduj wibracji i s bezgone. Deming nauczy
ludzi u Forda, e jako jest zawsze tasza. Byo to dokadnie prze
ciwne temu, w co wierzya wikszo z nich, nauczona, e powyej
okrelonej jakoci koszty produktu wymykaj si z rk. Kiedy eksper
ci rozebrali ukad transmisyjny Forda i zmierzyli wszystkie czci,
okazao si, e kada z nich mieci si w granicach norm wyznac
zonych przez firm. Przy pomiarach czci ukadu japoskiego nie
stwierdzono adnych widocznych rnic. Trzeba byo pomiarw
mikroskopowych, aby wykry te rnice.
Dlaczego ta japoska firma obsesyjnie wrcz utrzymywaa
jako produktu na poziomie wyszym, ni wymaga tego od niej
kontrakt? Jej pracownicy wierzyli, e jako jest tasza, e jeli
stworz produkt najwyszej jakoci, ich klient bdzie nie tylko za
dowolony, lecz rwnie pozostanie lojalny, e nadal bdzie chcia
paci za ich produkt. Dziaali oni, opierajc si na tej samej zasadzie,
ktra wyniosa ich na szczyty wiatowej gospodarki: ch cigego
podnoszenia jakoci firmy i produktu i cige podwyszanie jako
ci ycia klientw. PRZEKONANIE TO PRZYWDROWAO
DO NICH Z AMERYKI I GBOKO WIERZ, E MUSIMY JE
Z POWROTEM DO AMERYKI SPROWADZI, ABY ZMIENI
NA LEPSZE NASZ GOSPODARCZ PRZYSZO.
Wyjtkowo szkodliwe przekonanie, ktre moe doprowa
dzi do upadku naszej ekonomicznej potgi, to, sowami Deminga,
WIARA W ZARZDZANIE WEDUG LICZB, powszechnie
panujce w naszych firmach przewiadczenie, e zyski powstaj
przez zmniejszanie nakadw i zwikszanie wpyww. Dobrym
tego przykadem jest firma Chrysler, kiedy zarzdzanie ni przej
Lynn Townsend. Natychmiast podnis ceny, ale co gorsza,
123
obniy wydatki. W jaki sposb? Zwolni dwie trzecie personelu

inynieryjnego. Pocztkowo wydawao si, e podj waciw
decyzj. Zyski wzrosy i okrzyknito go bohaterem. Ale po kilku
lutach Chrysler znw zacz robi bokami. Co si stao? Z pew
noci bya wicej ni jedna przyczyna. Ale decyzje Townsenda
na dusz met musiay przyczyni si do obnienia jakoci, od
ktrej przecie zaley funkcjonowanie firmy. Bardzo czsto ludzie,
ktrzy tak naprawd szkodz naszym przedsibiorstwom, s na
gradzani za to, e osigaj krtkofalowe rezultaty. Czasem le
czymy objawy, a pomijamy przyczyny. Musimy bardzo ostronie
interpretowa wyniki naszych dziaa. Jednym z najwaniejszych
czynnikw, ktre wydobyy z kopotw ekonomicznych Forda,
byli wysoko oceniani inynierowie projektanci - stworzyli oni
nowy model nazwany Taurus. Jako tego samochodu wyznaczya
zupenie now jako Forda i przyniosa firmie mas klientw.
Czego moemy si z tego nauczy? Przekonania, ktre y
wimy w yciu i w interesach, panuj nad naszymi decyzjami, a tym
samym i nad przyszoci. Jednym z najwaniejszych oglnych
przekona, jakimi powinnimy si kierowa, jest przekonanie
o koniecznoci nieustannego podnoszenia jakoci naszego ycia,
o koniecznoci cigego wzrostu i rozwoju.
Japoczycy bardzo dobrze zrozumieli t zasad. Na skutek
wpywu Deminga w jzyku japoskim zaczto cigle uywa
pewnego sowa we wszystkich rozmowach na temat pracy i kon
taktw z ludmi. Sowo to brzmi KAIZEN, dosownie znaczy
nieustanne ulepszanie i pojawia si naprawd bardzo czsto. Ja
poczycy dyskutuj o kaizen deficytu handlowego, o kaizen linii
produkcyjnej, kaizen kontaktw z innymi ludmi. W rezultacie
cigle szukaj sposobw ulepszania dosownie wszystkiego.
A tak przy okazji, kaizen opiera si na idei stopniowego ulep
szania, wprowadzania drobnych nawet poprawek. Ale Japoczycy
rozumiej, e najdrobniejsze choby, ale wprowadzane codzien
nie ulepszenia skadaj si z czasem na postpy, o ktrych wik
szoci z nas nawet by si nie nio. Japoskie przysowie gosi:
Jeli nie widziae kogo przez trzy dni, przyjrzyj mu si dokad
nie i zobacz, jakie nastpiy w nim zmiany." To nieprawdopo
dobne, cho wcale nie zaskakujce, e nie mamy w jzyku an
gielskim odpowiednika sowa kaizen.
124
Im dokadniej rozumiaem wpyw kaizen na japosk kul

tur biznesu, tym wyraniej zdawaem sobie spraw z tego, e
dziki tej wanie zasadzie nastpia tak cudowna zmiana w moim
yciu. Fakt, e powiciem si cigemu doskonaleniu samego
siebie, cigemu zwikszaniu wymaga wobec wasnego ycia,
pozwoli mi by szczliwym i da klucz do sukcesu. Zrozumia
em, e potrzebujemy wszyscy sowa, ktre pozwoli nam skupi
si na nieustannym doskonaleniu siebie i innych. Kiedy wymy
limy takie sowo i zapamitamy jego znaczenie - stworzymy
nowy sposb pojmowania. Sowa, ktrych czsto uywamy, sta
nowi budulec naszych myli, a nawet wpywaj na podejmowane
przez nas decyzje.
W rezultacie stworzyem atwy do zapamitania skrt: CDSI,
ktry powsta ze sw Cige Doskonalenie Siebie i Innych.
Jestem przekonany, e rozmiar osiganego przez nas w yciu
sukcesu jest wprost proporcjonalny do CDSI. CDSI nie jest
zasad ograniczajc si jedynie do dziaalnoci firm. Dotyczy
kadej dziedziny naszego ycia. W Japonii czsto mwi si
o kontrolowaniu jakoci caej firmy. Wierz, e powinnimy
skupi si na CDSI w interesach, kontaktach z ludmi, gdy my
limy o wasnym zdrowiu i finansach. Jak moemy nieustannie
doskonali kad z tych dziedzin? Czyni to z naszego ycia wiel
k przygod i sprawia, e zawsze wypatrujemy nowego, wy
szego poziomu ycia.
CDSI to jak dyscyplina sportu. Nie mona trenowa tylko
od czasu do czasu, kiedy przyjdzie nam na to ochota. Uprawianie
tej dyscypliny musi czy si z CIGYM ODDANIEM PO
PARTYM CZYNAMI. Podstaw CDSI jest stopniowe, lecz
nieustanne ulepszanie, ktre po jakim czasie pozwala wyrzebi
wielkie dzieo. Jeli kiedykolwiek widziae Wielki Kanion, wiesz,
co mam na myli. Inspirujce pikno stworzone w cigu milionw
lat stopniowych, maych zmian, w czasie ktrych rzeka Colorado
i jej liczne dopywy dryy ska, by stworzy jeden z siedmiu
na wiecie cudw natury.
Wikszo ludzi nigdy nie czuje si bezpieczna, poniewa
yje w cigej obawie przed utrat pracy, utrat zaoszczdzonych
dotychczas pienidzy, utrat wspmaonka, utrat zdrowia i tak
dalej. JEDYNE PRAWDZIWE BEZPIECZESTWO W YCIU

PYNIE ZE WIADOMOCI, E KADEGO DNIA W TAKI
LUB INNY SPOSB SI ULEPSZASZ, e umacniasz swoj
osobowo i jeste cenny dla swojego zakadu pracy, przyjaci
i rodziny. NIGDY NIE MARTWI SI O UTRZYMANIE
OBECNEJ JAKOCI YCIA, PONIEWA KADEGO DNIA
PRACUJ NAD TYM, BY JE ULEPSZY. Nieustannie si
ucz, d do poznawania nowych rzeczy i zdobywania nowych
informacji o sposobach zwikszania wartoci ycia innych. Daje
mi to poczucie, e zawsze potrafi si czego nauczy, e przez
cay czas dorastam i rozwijam si.
CDSI nie gwarantuje ci unikania problemw. Zreszt moesz
co ulepszy jedynie wtedy, gdy dostrzeesz, e nie jest na takim
poziomie, na jakim powinno si znajdowa. Celem CDSI jest
wykrywanie problemw wtedy, kiedy si rodz, i rozwizywa
nie ich, zanim przejd w powany kryzys. W kocu najlep
szym okresem na zabicie potwora" jest czas, gdy jest on jeszcze
may.
Co wieczr zadaj sobie pytania: Czego si dzisiaj nauczyem?
Co udao mi si ulepszy? Czy przyczyniem si do czego dob
rego? Co sprawio mi rado? Jeli na co dzie ulepszasz swoj
umiejtno cieszenia si yciem, dowiadczysz poziomu bogac
twa, o jakim inni nie mieliby nawet marzy.
125
W DROBNE POLEPSZENIE MOEMY

UWIERZY I DLATEGO MOEMY
JE OSIGN!
Pat Riley, obecnie pracujcy dla Los Angeles Lakers, jest trenerem,
ktry osign najwicej chyba zwycistw w caej historii NBA.
Niektrzy twierdz, e po prostu mia szczcie, poniewa przy
chodzio mu pracowa z tak wspaniaymi zawodnikami. To praw
da, ale wielu ludzi miao wszelkie rodki pozwalajce na odniesie
nie sukcesu, a mimo to go nie odnieli. Sukces Pata wzi si z jego
oddania CDSI! Przyzna on kiedy, e na pocztku sezonu
w 1986 roku stan wobec bardzo powanego problemu. W cigu

poprzedniego roku wikszo jego zawodnikw dawaa z siebie
wszystko, a mimo to przegrali z Boston Celtics. Po przemyleniu
moliwych sposobw dwignicia zawodnikw na wyszy poziom
Pat zdecydowa si na metod drobnych poprawek. Przekona
zawodnikw, e polepszenie jakoci gry druyny zaledwie o jeden
procent w stosunku do ich najwyszych moliwoci sprawi, e
nadchodzcy sezon bdzie dla nich o wiele lepszy. Moe si to
wydawa miesznie mao, ale jeli dwunastu zawodnikw polep
szy kad ze swoich piciu umiejtnoci na boisku, tworzy si
druyna o szedziesit procent skuteczniejsza ni przedtem, cho
prawdopodobnie w tym wypadku wystarczyaby rnica dziesi
ciu procent. Jednak prawdziwa warto tego planu tkwia w tym,
e kady z zawodnikw potrafi uwierzy, e jest on moliwy do
zrealizowania. Kady z nich by przekonany, e potrafi ulepszy
swoje moliwoci o co najmniej jeden procent, a to poczucie
pewnoci spowodowao, e odnaleli oni w sobie jeszcze wik
szy potencja. Skutek? Wikszo z nich bya lepsza o pi pro
cent, a niektrzy nawet o pidziesit. Wedug Pata Rileya sezon
1987 roku by najlepszym w historii druyny. Technika CDSI
sprawdza si, jeli stosujesz j z oddaniem.
Pamitaj, e kluczem do sukcesu jest poczucie pewnoci,
przekonanie, ktre pozwala ci rozszerza swoj osobowo i po
dejmowa dziaania niezbdne dla ulepszenia ycia twojego
i wszystkich wok. By moe jeste pewien, e twoje obecne
przekonania s prawdziwe. Ale nie wolno ci zapomina, e cigle
si zmieniamy i nadchodzce lata przynios nowe sytuacje.
Porzucenie przekona, ktrych bylimy kiedy cakiem pewni,
moe da nam wicej siy. Powiniene te pamita, e wraz z no
wymi odniesieniami twoje przekonania mog si zmieni same.
W chwili obecnej jednak wane jest przede wszystkim to, czy
przekonania, ktre ywisz teraz, dodaj ci si, czy te moe ci
obezwadniaj. Ju dzi zacznij wypracowywa w sobie nawyk
rozwaania konsekwencji wszystkich twoich przekona. Czy
wzmacniaj ci one, zmuszajc do dziaania w podanym kie
runku, czy te powstrzymuj przed dziaaniem?
Bo na ksztat wieszczka i tumacza snw

domniemywa si, czego nie wie...
126
127
KSIGA PRZYSW 23,7
Powiedzielimy ju o przekonaniach duo, ale aby potrafi na

prawd przej kontrol nad wasnym yciem, musisz wiedzie,
jakie przekonania obecnie tob kieruj.
Tak wic teraz przesta na chwil zajmowa si czymkol
wiek innym i powi dziesi minut na troch zabawy. PRZE
MYL WSZYSTKIE PRZEKONANIA, KTRE YWISZ, ZA
RWNO TE DODAJCE CI SI, JAK I TE, KTRE CI
OBEZWADNIAJ, zarwno te drobne, ktre wydaj si nie
mie adnego znaczenia, jak i te najwaniejsze, ktre decyduj
o wszystkim. Zajmij si:
1. PRZEKONANIAMI TYPU: JELI..., TO...", jak na
przykad: Jeli nieustannie bd dawa z siebie wszystko, to
odnios sukces", albo: Jeli w kontaktach z t osob bd si
kierowa tylko emocjami, to opuci mnie."
2. PRZEKONANIAMI OGLNYMI, jak na przykad przeko
nania dotyczce ludzi: Ludzie s dobrzy" lub: Ludzie s okrop
ni", i przekonania na temat samego siebie, czekajcych ci
moliwoci, czasu, biedy i bogactwa.
Wypisz tak wiele przekona, jak tylko potrafisz sobie
uwiadomi w cigu najbliszych dziesiciu minut. Zrb sobie
ten prezent wanie teraz. Kiedy skoczysz, poka ci, jak moesz
umocni przekonania dodajce ci si, a jak wyeliminowa te,
ktre ci obezwadniaj. Zrb to wanie teraz.
130
Czy powicie do czasu, by wyliczy wszystkie twoje

przekonania? Jeli nie, zastanw si nad tym raz jeszcze i dopisz
wszystkie brakujce.
Czego nauczye si, wykonujc to wiczenie? Powi teraz
chwil na ponowne przemylenie swoich przekona. Zdecyduj, ktre
TRZY ZE SPORZDZONEJ PRZEZ CIEBIE LISTY PRZEKO
NA DODAJ CI NAJWICEJ SI, I ZAZNACZ JE. W jaki
sposb czyni ci one silniejszym? W jaki sposb wzmacniaj twoje
ycie? Pomyl o pozytywnym wpywie, jaki na ciebie wywieraj.
Wiele lat temu sam sporzdziem tak list i okazao si to bezcenne,
poniewa odkryem, e posiadam jedno przekonanie, ktrego nie
wykorzystuj. Przekonanie to brzmiao: ZAWSZE JEST JAKI
SPOSB ODWRCENIA WYDARZE, JELI TEGO NAPRA
WD CHC." Kiedy przeczytaem moj list, pomylaem, e to
wanie przekonanie musz wzmocni i zmieni w przewiadczenie.
Bardzo dobrze, e tak zrobiem, poniewa w rok pniej prze
wiadczenie to uratowao mi ycie i pomogo przetrwa najcisze
chwile, kiedy wszystko wok wydawao si wali w gruzy. Nie tylko
podtrzymao mnie ono, zapobiegajc upadkowi, ale pomogo mi
poradzi sobie z jednym z najpowaniejszych w moim yciu prob
lemw osobistych i zawodowych. To jedno przekonanie, to poczucie
pewnoci sprawio, e znalazem sposoby rozwizania problemw,
cho wszyscy dookoa mnie twierdzili, e nie ma rozwizania. Nie tylko
znalazem wyjcie z tarapatw, ale i udao mi si zmieni najwiksze
problemy w najwiksze moliwoci i szanse. Ty rwnie to potrafisz!
Przejrzyj swoj list i wzmocnij poczucie pewnoci oraz emocje,
ktre wiesz ze swoimi przekonaniami. Uwierz, e te przekonania
s prawdziwe i e mog kierowa twoimi przyszymi zachowaniami.
Zastanwmy si teraz nad przekonaniami, ktre ci ograni
czaj. Jakie s ich konsekwencje? ZAZNACZ DWA Z NICH
NAJBARDZIEJ CI OBEZWADNIAJCE. Zdecyduj wanie
w tej chwili, e nigdy ju nie chcesz paci rachunku, jaki przeko
nania te ci wystawiaj. Pamitaj, e jeli zaczniesz kwestionowa
jakie przekonanie i wtpi w jego suszno, moesz osabi
odniesienia, na ktrych si ono wspiera, i w ten sposb nie bdzie
ono wicej wywiera na ciebie adnego wpywu. Pozbd si
pewnoci, ktra podtrzymuje ograniczajce ci przekonania, ZA
DAJC SOBIE NIEKTRE Z PONISZYCH PYTA:
SYSTEMY PRZEKONA: SIA TWORZENIA I SIA NISZCZENIA 131
1. Co absurdalnego i miesznego zawiera to przekonanie?

2. Czy osoba, od ktrej przejem to przekonanie, naprawd
zasugiwaa sobie na to, by si na niej wzorowa?
3. Ile bdzie mnie kosztowao podtrzymywanie tego przeko
nania?
4. Czy kiedy ucierpi na jego podtrzymywaniu moje kontakty
z innymi ludmi?
5. Jak cen bdzie musia zapaci mj organizm, jeli nie
pozbd si tego przekonania?
6. Jakie bd koszty finansowe, jeli nie pozbd si tego
przekonania?
7. Ile bdzie musiaa zapaci moja rodzina (moi bliscy), jeli
nadal bd ywi to przekonanie?
Jeli podje ju ten trud, by na te pytania odpowiedzie,
by moe przekonae si, e twoje negatywne przekonania s
znacznie sabsze po takiej analizie. Sprbuj teraz cakowicie sko
jarzy koszty, ktre pacisz za posiadanie tych przekona i ktre
zapacisz w przyszoci, jeli ich nie zmienisz. Pocz z nimi tak
wielkie cierpienie, aby chcia pozby si ich raz na zawsze.
I wreszcie zdecyduj, by zrobi to natychmiast.
Trzeba te pamita, e nie moemy si pozby jakiej grupy
przekona bez zastpowania ich innymi. Tak wic od razu ZAPISZ
PRZEKONANIA, KTRYMI ZASTPISZ TE DWA NAJBAR
DZIEJ CI OGRANICZAJCE. Jaka jest ich antyteza? Jeli na przy
kad wierzysz, e nie moesz odnie sukcesu, poniewa jeste kobi
et, twoje nowe przekonanie mogoby brzmie: Poniewa jestem
kobiet, posiadam siy, o jakich nie mgby nawet maizy aden mczyz
na." Jakimi odniesieniami mona wesprze to nowe przekonanie, aby sta
si go pewnym? Kiedy zaczniesz umacnia to przekonanie, zacznie ono
kierowa twoim zachowaniem i dodawa ci nowych si.
Jeli nie osigasz w yciu wynikw, ktrych by pragn, za
daj sobie pytanie: W co musiabym uwierzy, aby odnie suk
ces?", albo: Kto ju robi to z dobrym skutkiem i czym rni si
jego przekonania od moich?" Zapytaj siebie, w co koniecznie
musisz uwierzy, aby ci si powiodo. By moe odkryjesz jakie
wane przekonanie, ktre do tej pory ci si wymykao? Jeli
odczuwasz bl, czujesz si zagroony, sfrustrowany i zy, moesz
132
zada sobie nastpujce pytanie: W co musiabym uwierzy,

aby czu si wanie w taki sposb?" To proste pytanie dziaa
niemal jak czary, poniewa pozwala ci odkry wasne przekona
nia, z ktrych dotychczas nie zdawae sobie sprawy. Jeli na
przykad znajdujesz si w depresji i zadasz sobie pytanie: W co
musiabym uwierzy, by znale si w depresji", prawdopodob
nie odpowied bdzie dotyczya w jaki sposb przyszoci, jak
na przykad: Nigdy ju mi si nie polepszy", albo: Na pewno
nie bdzie lepiej." Kiedy usyszysz te przekonania wyraone
sowami, by moe pomylisz: Przecie ja w to nie wierz! Teraz
jest mi le, ale wiem, e nie bdzie tak zawsze. Rwnie i to si
kiedy skoczy." Moe dojdziesz do wniosku, e przekonania te
s dla ciebie tak destrukcyjne, e nie chcesz ju duej mie z ni
mi do czynienia.
Przegldajc swoje negatywne przekonania zwr uwag na
to, jak zmieniaj si twoje odczucia. Musisz zrozumie i uwierzy,
e jeli zmienisz znaczenie, jakie cokolwiek ma dla twojego
umysu, zmienisz jednoczenie odczucia i uczucia oraz
postpowanie, co doprowadzi ci do zmiany dziaa i w kocu
zmiany wasnego losu. Pamitaj, e ADNA RZECZ W YCIU
NIE MA JAKIEGOKOLWIEK INNEGO ZNACZENIA POZA
TYM, KTRE TY JEJ NADAJESZ. Upewnij si wic, e WIA
DOMIE wybierasz znaczenia, ktre zgodne s z losem, jaki dla
siebie wybrae.
Przekonania maj zastraszajc si tworzenia lub niszczenia.
Wierz, e signe po t ksik dlatego, e gdzie w gbi ducha
wierzysz, i nie poprzestaniesz na czym gorszym, ni sobie na to
zasugujesz. Czy naprawd chcesz posi si, ktra pozwoli ci
wprowadza wasne marzenia w rzeczywisto zamiast je niszczy?
Naucz si wic wybiera te przekonania, ktre dodaj ci si. Wy
pracuj w sobie przewiadczenia, ktre poprowadz ci w kierunku
przeznaczenia, jakie ci si wedug ciebie naley. Twoja rodzina,
firma, spoeczno i kraj zasuguj sobie przecie na to.
133
PRZYWDZTWO I POTGA PRZEKONA

Przywdca to czowiek, ktry kieruje si w yciu dajcymi mu si
przekonaniami oraz uczy innych, jak korzysta w peni z drze
micych w nich moliwoci poprzez pozbycie si przekona,
ktre ich ograniczaj. Jednym z wielkich przywdcw, ktrzy
bardzo mi imponuj, jest nauczycielka nazwiskiem Marva Collins.
By moe ogldae programy i filmy, ktre o niej nakrcono.
Trzydzieci lat temu Marva postanowia wykorzysta swoj si
i zmieni przyszo, zmieniajc ycie dzieci. Jakiemu wyzwaniu
musiaa stawi czoo? Kiedy po raz pierwszy podja prac jako
nauczycielka w dzielnicy Chicago, ktr niemal wszyscy uznawali
za getto, uczniowie drugiej klasy byli cakowicie przekonani, e
nie chc si niczego uczy. Jednak powoaniem Marvy byo
zmieni ycie tych dzieci. Kierowao ni nie jakie zwyke przeko
nanie, e moe je czego nauczy, ale wielka pasja, gbokie
przewiadczenie, e JEST W STANIE wywrze na nie wielki
wpyw. Nie byo dla niej adnych granic. Stana wobec dzieci
sklasyfikowanych jako dyslektyczne albo cierpice na zaburzenia
uczenia si i zachowania. Jednak stwierdzia, e problem ley
nie w samych dzieciach, tylko w sposobie, w jaki je uczono. Nie
miay dotychczas wystarczajcej motywacji. Nie miay adnych
odniesie, ktre pozwoliyby im uwierzy, e potrafi co zro
bi, pozwoliyby zobaczy, kim naprawd s i na co je sta. Istota
ludzka zawsze reaguje na wyzwania. Marva wierzya, e te dzieci
potrzeboway wyzwania i motywacji bardziej ni czegokolwiek
innego.
Wyrzucia wszystkie stare ksiki, ktre opowiaday o ba
naach, i zamiast tego uczya o Szekspirze, Sofoklesie i Tostoju.
Wszyscy inni nauczyciele twierdzili, e jej wysiki na nic si nie
zdadz, e nie ma mowy, by te dzieci cokolwiek z tego zrozu
miay. Jak pewnie si domylasz, wielu kolegw oskarao Marv
o to, e zniszczy ycie swoich wychowankw. Tymczasem ucznio
wie Marvy nie tylko zrozumieli materia, ale i rozwijali si dzi
ki niemu. Dlaczego? Poniewa tak gboko wierzya ona w nie
zwyko duszy kadego dziecka i jego moliwoci uczenia si.
Mwia do nich tak jasno i z tak wielk mioci, e zmusia
dzieci do uwierzenia w siebie. Dla niektrych uczniw stao si
134
to pierwszy raz w ich modym yciu. Wyniki pracy Marvy w ci

gu tych dziesicioleci s niezwyke.
Po raz pierwszy rozmawiaem z Marv w Westside Preparatory School, prywatnej szkole, ktr zaoya poza systemem
edukacyjnym Chicago. Po rozmowie z ni postanowiem poroz
mawia z jej uczniami. Pierwszy mody czowiek, na ktrego si
natknem, mia cztery lata i umiech, ktry zniewoliby kadego.
Ucisnem mu rk.
- Cze! Jestem Tony Robbins.
- Dzie dobry, panie Robbins. Nazywam si Talmadge E.
Griffin. Mam cztery lata. Co chciaby pan wiedzie?
- Powiedz mi, Talmadge, czego si uczysz.
- Ucz si wielu rzeczy, panie Robbins.
- Czy czytae ostatnio jakie ksiki?
- Tak, wanie skoczyem lektur Myszy i ludzi Johna Steinbecka.
Nie dziwisz si chyba, e byem peen podziwu i zaskoczenia.
Zapytaem chopca, o czym jest ta ksika, i spodziewaem si
usysze w odpowiedzi, e jest o George'u i Lenny. Tymczasem
mj rozmwca zacz:
- No c, gwnym bohaterem jest...
I wtedy uwierzyem! Spytaem go nastpnie, czego nauczy
si z tej ksiki. I oto co usyszaem:
- Panie Robbins, ta ksika daa mi co wicej ni tylko
wiedz. Ona przepenia moj dusz.
Zaczem si mia i spytaem:
- A co rozumiesz przez zwrot przepeni dusz"?
Odpowiedzi, jakiej mi udzieli, sam bym si nie powstydzi.
- Co tak bardzo ujo ci w tej ksice, Talmadge? - spytaem
pniej.
- Przekonaem si, e te dzieci nigdy nie oceniay kogokol
wiek, kierujc si kolorem skry. Robili to tylko doroli. A nau
czyo mnie to jednego. Chocia kiedy te bd dorosy, nigdy nie
zapomn tej lekcji z dziecistwa.
zy zakrciy mi si w oczach, poniewa przekonaem si, e
Marva Collins dawaa temu dziecku i wielu jemu podobnym
przekonania tak potne, e ksztatoway one nie tylko jego obec
ne decyzje, lecz rwnie i ca jego przyszo. Marva podnosi
jako ycia swoich uczniw, stosujc trzy zasady, o ktrych

pisaem na pocztku tej ksiki: sprawia, by zwikszali oni wyma
gania wobec wasnego ycia i samych siebie, pomaga im przyj
nowe, dajce si przekonania, ktre pozwol im wyzwoli si
z dawnych ogranicze, i umacnia to wszystko, dostarczajc umie
jtnoci i strategie niezbdne do osignicia yciowego sukce
su. Z jakim skutkiem? Jej uczniowie zyskuj nie tylko wiar
w siebie, lecz rwnie i wielk wiedz. Rezultaty, jakie osigaj
w dalszej nauce, s rwnie zaskakujce jak skutki, jakie nauczanie
Marvy odnosi w ich codziennym yciu.
Na koniec rozmowy zadaem chopcu jeszcze jedno pytanie:
- Jaka jest najwaniejsza rzecz, jakiej nauczya ci pani
Collins?
- Najwaniejsz rzecz, jakiej nauczya mnie pani Collins, jest
fakt, e SPOECZESTWO MOE PRZEWIDYWA MOJE
PRZEZNACZENIA, ALE TYLKO JA MOG JE KSZTATO
WA!
Zdaje si, e kady z nas powinien pamita o wiedzy, ktr
zdobyo to dziecko. Talmadge wyraa si tak piknie, e mog
zagwarantowa, i zarwno on, jak i inne dzieci z tej szkoy przez
cae ycie bd potrafiy korzysta z wyjtkowej umiejtnoci
interpretowania wasnego ycia w taki sposb, by stworzy sobie
przyszo, na jak zasuguj. Z pewnoci nie czeka ich prze
znaczenie, ktrego boi si wikszo ludzi.
Powtrzmy to, czego nauczylimy si dotychczas. Wiemy
ju, e tkwi w kadym z nas wielka sia, ktr trzeba rozbudzi.
Sia ta dochodzi do gosu w momencie, gdy potrafimy ju podej
mowa wiadome decyzje, ktre ksztatuj nasze przeznaczenie.
Istnieje jednak pewne globalne przekonanie, ktremu musimy
si dokadnie przyjrze i z ktrym by moe przyjdzie nam sobie
radzi. Przekonanie to wyraa si w odpowiedzi na pytanie, ktre
jest tytuem kolejnego rozdziau.
135
V. CZY ZMIANA MOE SI DOKONA W JEDNEJ CHWILI?
Rozdzia pity
CZY ZMIANA MOE

SI DOKONA
W JEDNEJ CHWILI?
Oto ogaszam wam tajemnic: nie wszyscy
pomrzemy, lecz wszyscy bdziemy odmienieni
w jednym momencie, w mgnieniu oka...
PIERWSZY LIST DO KORYNTIAN, 15,51-52
Jak dugo sigam pamici, zawsze marzyem, by mie takie

zdolnoci, ktre pozwoliyby mi pomc ludziom zmieni dosownie
wszystko w ich yciu. W bardzo modym wieku instynkt podpowie
dzia mi, e aby mc pomaga innym w zmienianiu si, musz po
trafi zmienia siebie. Ju w szkole redniej zaczem szuka tej
wiedzy w ksikach, ktre mogyby da mi podstawowe choby
informacje, jak zmienia zachowania i emocje ludzi.
Chciaem te oczywicie zmieni pewne aspekty wasnego
ycia, zyska wiksz motywacj, nakoni si do dziaania, nauczy
si cieszy yciem oraz dowiedzie si, jak nawizywa kontakty
z innymi ludmi. Zupenie nie wiem, w jaki sposb poczyem
wielk przyjemno z faktem dzielenia si z innymi ludmi wiedz,
ktra mogaby ulepszy ich ycie i sprawi, e zaczn mnie do
cenia, a moe nawet kocha. Skutkiem tego ju w szkole redniej
znany byem jako facet od wszelkich problemw. Jeli kto mia
kopoty, szed z nimi do mnie, a ja byem z tego bardzo dumny.
137
Im wicej si uczyem, tym bardziej oddawaem si zdoby

waniu coraz wikszej wiedzy. Zrozumienie mechanizmw
oddziaywania na emocje i zachowanie ludzi stao si moj obsesj.
Ukoczyem kurs szybkiego czytania i wreszcie mogem zaspo
koi swj aroczny apetyt na ksiki. W cigu zaledwie kilku
lat przeczytaem prawie siedemset ksiek, z ktrych niemal
wszystkie dotyczyy osobowoci, psychologii, podatnoci na
wpywy otoczenia oraz rozwoju fizjologicznego. Pragnem
dowiedzie si wszystkiego, co tylko dostpne, na temat podno
szenia jakoci ycia i prbowaem t wiedz natychmiast
wykorzysta do ulepszania samego siebie i uczenia innych ludzi.
Nie poprzestawaem na ksikach. Staem si fanatykiem
motywujcych do dziaania kaset wideo i jeszcze w szkole redniej
wydawaem kady grosz na kursy uczce samorozwoju. atwo
pewnie si domylisz, e szybko doszedem do przekonania, i
wszystkie one przedstawiaj dokadnie te same reguy, tyle tylko,
e w troch zmienionej formie. Wydawao si, e nie znajd ju
niczego nowego, i troch mnie to zniechcio.
Jednak tu po dwudziestych pierwszych urodzinach zapozna
em si z ca seri technik, ktre mogy czyni zmiany w ludzkim
yciu w tempie byskawicy, od najprostszych typu terapia gestaltu,
po te najbardziej skomplikowane, jak hipnoza Ericksona i progra
mowanie neurolingwistyczne. Kiedy przekonaem si, e te tech
niki mog pomc ludziom dokona w jednej chwili zmian, ktre
poprzednio wymagay miesicy, lat, a nawet dziesicioleci,
oddaem si im bez pamici. Zdecydowaem powici ca swoj
energi opanowaniu tych metod. I nie poprzestawaem tylko na
uczeniu si. Jak tylko si czego nauczyem, stosowaem to
natychmiast.
Nigdy nie zapomn pierwszego tygodnia nauki programo
wania neurolingwistycznego. Uczono nas na przykad, jak pozby
si towarzyszcej nam od zawsze fobii w czasie krtszym ni
jedna godzina, podczas gdy tradycyjna terapia wymagaaby co
najmniej piciu lat! Pitego dnia zwrciem si do psychologw
i psychiatrw uczszczajcych razem ze mn na kurs ze sowami:
Dobrze, panowie, znajdmy teraz kogo cierpicego na fobi
i wyleczmy go natychmiast!" Popatrzyli na mnie jak na idiot.
W bardzo wyrany sposb dali mi te do zrozumienia, e brak
138
mi jeszcze wyksztacenia i powinienem poczeka co najmniej

sze miesicy, a skoczy si kurs, zdam egzamin i dostan
wiadectwo. Twierdzili zgodnie, e dopiero wtedy bd mg
wykorzystywa materia z tego kursu!
Jednak ja nie chciaem czeka. Zaczem wic swoj karier
od programw radiowych i telewizyjnych, najpierw w Kanadzie,
a w kocu i w Stanach Zjednoczonych. W kadym z programw
mwiem o technikach wprowadzania zmian w naszym yciu.
Przekonywaem, e nawet fobie czy obezwadniajce przekonania,
ktre ograniczay nas od dawna, mog by zmienione zaledwie
w cigu kilku minut - nawet jeli dotychczas nie udawao si ich
zwalczy przez cae lata.
Czy bya to radykalna koncepcja? Jasne, ale z ca pasj
dowodziem, e ZMIANY POWSTAJ W JEDNEJ CHWILI.
Tylko niektrzy z nas czekaj na rne rzeczy, zanim podejm
decyzj o zmianie. Przekonywaem, e jeli naprawd zrozumiemy,
jak funkcjonuje nasz umys, moemy zatrzyma nie koczcy
si proces analizowania przyczyn i po prostu zmieni to, z czym
czymy przyjemno, a z czym cierpienie. To pozwoli nam atwo
zmieni warunkowanie systemu nerwowego i NATYCHMIAST
przej kontrol nad wasnym yciem.
Pewnie si domylasz, e mody chopak bez wyksztacenia
uniwersyteckiego, ktry odway si gosi na antenie tak
kontrowersyjne stwierdzenia, nie mia atwego ycia, zwaszcza
z tradycyjnie wyksztaconymi zawodowcami. Kilku psychiatrw
i psychologw wrcz mnie zaatakowao, cz z nich w radio.
Tak wic wszystkie moje dowiadczenia, caa kariera opiera
si na dwch czynnikach: technika i wyzwanie. Wiedziaem, e
dysponuj wspania technik, niezwykym sposobem wprowa
dzania zmian opartym na zrozumieniu zachowa ludzkich, ktrego
nie uczyli si nawet najlepiej wyksztaceni psychologowie.
Wierzyem te, e jeli rzuc wyzwanie samemu sobie oraz
wszystkim ludziom, z ktrymi pracowaem, znajd sposb, by
zmieni dosownie wszystko wok.
Jeden z psychiatrw nazwa mnie szarlatanem i kamc oraz
zarzuci fasz moim twierdzeniom. Postanowiem rzuci mu
wyzwanie. Zaproponowaem, by na chwil powstrzyma swj
pesymizm i pozwoli mi popracowa z jednym ze swoich
139
pacjentw. Poprosiem o pacjenta, ktrego on sam nie by w stanie

zmieni przez wiele lat. Byo to odwane posunicie i pocztkowo
mj oponent nie chcia si zgodzi. Jednak po zastosowaniu
technik lewarowania (o ktrych mowa w nastpnym rozdziale)
udao mi si nakoni go, by pozwoli swojej pacjentce pojawi
si na jednym z moich bezpatnych seansw. W cigu pitnastu
minut pozbawiem j panicznego strachu przed wami, wy
eliminowaem fobi, niemoliw do wyleczenia przez cae lata dla
psychiatry, ktry mnie zaatakowa. By cakowicie zaskoczony.
Wydarzenie to wy woao jednak i waniejsze skutki ni tylko
zdziwienie pewnego psychiatry. Czy moesz sobie wyobrazi,
jak wielkim psychicznym odniesieniem byo ono dla mnie? Czy
moesz wyobrazi sobie, jak wielkie dao mi poczucie pewnoci
co do wasnych moliwoci? Rzuciem si w wir pracy. Przeje
chaem cay kraj, pokazujc ludziom, jak szybko mog dokonywa
zmian w swoim yciu. Gdziekolwiek si zjawiaem, ludzie
nastawieni byli sceptycznie. Jednak potrafiem naocznie udowo
dni im skuteczno moich metod, przedstawi natychmiast
wymierne rezultaty. Udawao mi si w ten sposb zdobywa nie
tylko ich zaufanie, ale te i chci stosowania wszystkiego, o czym
mwiem, po to, aby uzyskali rwnie wymierne rezultaty w ich
wasnym yciu.
Dlaczego wikszo ludzi sdzi, e wprowadzenie jakiej
kolwiek zmiany musi zabiera wiele czasu? Jedn z oczywistych
przyczyn jest fakt, e wielu prbowao wielokrotnie zmieni co
w swoim yciu za pomoc siy woli i wielokrotnie ponosio
porak. Przyjmowali wtedy zaoenie, e istotne zmiany w yciu
s bardzo trudne do przeprowadzenia, a ponadto ich realizacja
musi trwa dugo. Tymczasem tak naprawd s one trudne tylko
dlatego, e wikszo z nas nie wie, JAK je wprowadza. Nie
mamy skutecznych strategii. Sama sia woli nie wystarczy, jeli
wprowadzana przez nas zmiana ma by trwaa.
Drugim powodem, dla ktrego nie zmieniamy si szybko,
jest mniemanie, e w naszej kulturze istnieje caa grupa przekona,
ktre nie pozwalaj nam wykorzystywa naszych wasnych
moliwoci i umiejtnoci. Kulturowo gwatowne zmiany budz
w nas negatywne asocjacje. Dla wikszoci z nas natychmiastowa
zmiana oznacza, e problem w ogle nie istnia. Jeli bowiem
140
ktokolwiek potrafi si zmieni tak szybko, to dlaczego nie zrobi

tego tydzie, miesic albo rok wczeniej. Dlaczego wtedy potrafi
tylko narzeka?
Na przykad jak szybko czowiek moe otrzsn si po stracie
ukochanej osoby i zacz czu normalnie? Fizycznie moliwe to
jest ju nastpnego ranka. Jednak ludzie tego nie robi. Dlaczego?
Poniewa w naszej kulturze funkcjonuje zestaw przekona, e
mier bliskich trzeba opakiwa przez duszy czas. Jak dugo?
To zaley od indywidualnych uwarunkowa. Zastanw si nad
nastpujcym przykadem. Gdyby po stracie kogo najbliszego
nie opakiwa go, czy nie przyniosoby ci to wielkiego blu?
Przede wszystkim ludzie natychmiast doszliby do wniosku, e
nie zaleao ci zupenie na zmarym. Co wicej, w zalenoci od
uwarunkowa kulturowych rwnie i ty sam mgby do takiego
wniosku doj. Tak wic myl o tak atwym godzeniu si z czyj
mierci jest po prostu zbyt bolesna. Wybieramy cierpienie
powodowane opakiwaniem bliskich raczej ni zmian wasnych
przekona i uwarunkowa kulturowych. Cierpimy tak dugo, jak
dugo nie dojdziemy do wniosku, e spenilimy wymogi stawiane
nam przez otoczenie i min ju czas, ktry powszechnie uznawany
jest za waciwy.
Tymczasem istniej kultury, w ktrych ludzie wituj, gdy
kto umrze. Dlaczego? Poniewa wierz, e Bg zawsze wie,
kiedy przyszed dla nas waciwy czas, by opuci ziemi, i mier
stanowi promocj. S te przekonani, e ktokolwiek smuci si
z powodu mierci, okazuje brak zrozumienia istoty ycia oraz
samolubstwo. Skoro kto odszed do lepszego wiata, odczuwasz
al wycznie w stosunku do samego siebie. Kojarz oni przy
jemno ze mierci, a cierpienie z aob, tak wic aoba nie
jest czci ich kultury.
Nie chc tu dowodzi, ani e smutek jest zy, ani e jest dobry.
Chc jedynie, bymy zrozumieli, i jest on oparty na naszym
przekonaniu o tym, e bl po stracie kogo bliskiego towarzyszy
nam bardzo dugo.
Podczas spotka z ludmi w caym kraju zachcaem ich, by
dokonywali zmian w swoim yciu w cigu tak krtkiego czasu,
jak trzydzieci minut, a nawet mniej. Bez wtpienia wywoywaem
kontrowersje, ale im wicej odnosiem sukcesw, tym bardziej
1 \
upewniaem si o swojej susznoci i tym gorliwiej dziaaem.

Prawd mwic, czasami doprowadzaem do konfrontacji i stawa
em si bardziej ni zaczepny. Zaczem od prywatnej terapii,
pomagajc ludziom zmieni co w ich yciu, a potem prowadziem
seminaria. Po kilku latach spdzaem w drodze trzy z kadych
czterech tygodni. Wymagaem od siebie wci wicej i wicej
i przez cay czas dawaem z siebie wszystko, by zwikszy moj
umiejtno oddziaywania na jak najwiksz liczb ludzi w jak
najkrtszym czasie. Rezultaty, ktre osignem, staway si
w pewnym stopniu legendarne.
Psychologowie i psychiatrzy przestali mnie w kocu atakowa,
a nawet zainteresowali si moimi technikami po to, by wprowa
dza je do pracy z wasnymi pacjentami. Zmienia si te moja
postawa i staem si bardziej zrwnowaony. Nigdy jednak nie
straciem PASJI pomagania tak wielu ludziom, jak to tylko moliwe.
Ponad cztery i p roku temu, niedugo po pierwszym wydaniu
Unlimited Power, po jednym z seminariw dla biznesmenw
w San Francisco podpisywaem swoj ksik. Mylaem wtedy,
jak wielka nagroda spotkaa mnie za dotrzymanie tego, co sobie
obiecaem jeszcze w szkole redniej: wytrwanie w postanowieniu
cigego rozwoju, uczenia si i pomagania innym. Z kad kolejn
umiechnit twarz coraz bardziej zdawaem sobie spraw
z faktu, jak wiele szczcia daa mi wiedza, ktra pozwolia mi
uczy ludzi, e mog zmieni dosownie wszystko w swoim yciu.
Kiedy w kocu ostatnia grupa ludzi zacza si powoli
rozchodzi, podszed do mnie mczyzna i spyta:
- Czy pan mnie poznaje?
Tylko w cigu tamtego miesica zetknem si dosownie
z tysicami ludzi, musiaem wic przyzna, e nie.
- Prosz si chwil zastanowi - nalega.
Przyjrzaem mu si dokadniej i nagle sobie przypomniaem.
- Nowy Jork, prawda? - spytaem.
Skin gow.
- Miaem z panem prywatne zajcia i pomagaem panu pozby
si naogu palenia. - Znw potakn, a ja cignem: - Kop lat!
Jak si pan miewa?
W odpowiedzi sign do kieszeni, wyj paczk marlboro
i patrzc na mnie oskarajcym wzrokiem, powiedzia:
142
- Nic to nie dao! - Tu nastpia tyrada o tym, e nie potrafiem

skutecznie go zaprogramowa".
Musz przyzna, e byem przeraony. W kocu zbudowaem
swoj karier na cakowitej chci pomagania innym, na powi
ceniu i zdecydowaniu, by robi dosownie WSZYSTKO, co moe
w ludziach wytworzy trwae zmiany w byskawicznym tempie.
Kiedy wic mczyzna ten coraz ostrzej krytykowa moj nie
umiejtno w wyleczeniu" go z naogu, zastanawiaem si, co
poszo nie tak. Czy to moliwe, aby moje mniemanie o sobie
przeroso moje rzeczywiste umiejtnoci i moliwoci? Jednak
stopniowo zaczem zadawa sobie lepsze pytania. Czego mogem
si z tej sytuacji nauczy? Co byo w tym wszystkim nieskutecz
nego?
- Co si stao po tym, kiedy pracowalimy razem? - spytaem,
spodziewajc si, e usysz, i wrci do palenia mniej wicej
w tydzie po terapii.
Okazao si, e rzuci palenie na dwa i p roku po tym, jak
pracowaem z nim mniej ni p godziny! Pewnego dnia pocign
tylko raz" i szybko wrci do czterech paczek dziennie. Wini
mnie za to, e nie nastpia w nim oczekiwana zmiana.
I wtedy zrozumiaem: ten czowiek nie by bez racji. W kocu
zastosowaem w pracy z nim technik nazywan programowaniem
neurolingwistycznym. Zastanwmy si nad sowem programo
wanie". Implikuje ono, e kady moe do mnie przyj, ja go
programuj i wszystko jest wietnie. Ten kto nie musi robi zu
penie NIC! Tak bardzo pragnem pomaga innym, e dopro
wadzio mnie to do bdu, ktry popeniaj take inni ludzie
zajmujcy si rozwojem ludzkiej osobowoci: przyjem odpowie
dzialno za zmiany zachodzce w moich pacjentach.
Zrozumiaem te, e t odpowiedzialnoci niebacznie obci
yem niewaciw stron: siebie. Dlatego wanie ten mczyzna
czy ktokolwiek inny spord tysicy ludzi, z ktrymi pracowaem,
mg atwo wrci do starego naogu na skutek jakiego trudnego
wyzwania, poniewa by przekonany, e TO JA odpowiadam za
jego zmian. Jeli co byo nie tak, mg z atwoci wini za to
kogo innego, nie siebie. Nie czu adnej OSOBISTEJ ODPO
WIEDZIALNOCI, a wic i adnego cierpienia w razie odejcia
od nowo przyjtych przekona.
143
Skutkiem tego nowego odkrycia postanowiem zmieni sowo,

ktrego dotychczas uywaem. Przestaem posugiwa si okre
leniem programowanie", cho nadal stosuj wiele technik sys
temu programowania neurolingwistycznego. Jestem przekonany,
e to niewaciwe sowo. Znacznie lepsze w przypadku trwaej
zmiany jest okrelenie UWARUNKOWYWANIE.
Decyzja ta znalaza potwierdzenie w kilka dni pniej, kiedy
w naszym domu zjawi si stroiciel, by nastroi nowy fortepian.
By to prawdziwy mistrz. Nad jedn strun potrafi pracowa
godzinami, by nacign j tak, aby wydawaa idealnie czysty
i waciwy dwik. Pod wieczr fortepian brzmia naprawd
wspaniale. Kiedy spytaem, ile mam mu za to zapaci, odpar:
- Prosz si tym nie przejmowa. Dam panu rachunek podczas
nastpnej wizyty.
Moja odpowied brzmiaa:
- Nastpnej wizyty? Co chce pan przez to powiedzie?
Na co usyszaem:
- Przyjd do pastwa jutro wieczorem, a potem bd si
jeszcze zjawia raz w tygodniu przez najbliszy miesic. Nastpnie
do koca roku bd przychodzi co trzy miesice, tylko dlatego,
e mieszkacie pastwo na wybrzeu.
- Ale o czym pan mwi? Czy nie wykona pan dzisiaj swojej
pracy? Czy fortepian nie jest prawidowo nastrojony? - spytaem
zaskoczony, a stroiciel odpowiedzia:
- Oczywicie, e jest, ale te struny s bardzo sztywne i aby
utrzyma ich waciwe napicie, musimy je WARUNKOWA.
Dlatego wanie musz przychodzi do pastwa, aby je podciga
tak dugo, jak dugo drut nie przyzwyczai si do waciwego
naprenia.
Co za robota!, pomylaem. I bardzo wiele si nauczyem.
Dokadnie tak musimy postpowa, jeli chcemy odnie
sukces w tworzeniu trwaych zmian. KIEDY WYWOAMY
ZMIAN, POWINNIMY J NATYCHMIAST UMOCNI.
NASTPNIE MUSIMY TAK WARUNKOWA NASZ SYS
TEM NERWOWY, ABY NASZ SUKCES BY NIE TYLKO
JEDNORAZOWY, ALE TRWAY.
Nie zapiszesz si przecie na kurs aerobiku tylko po to, by po
pierwszych zajciach powiedzie sobie: Okay, mam ju wspaniae
ciao i bd zdrw do koca ycia!" Twoje emocje i zachowanie

dziaaj dokadnie tak samo. Musimy stwarza w sobie warunki
do sukcesu, mioci, przeamania obaw. Dziki temu warunko
waniu moemy wypracowa wzorce, ktre automatycznie do
prowadz nas do trwaego sukcesu.
Musimy przez cay czas pamita, e nasze zachowanie
ksztatuj cierpienie i przyjemno. Musimy w to wierzy.
Uwarunkowywanie wymaga, bymy zrozumieli, jak dziaa
przyjemno i jak dziaa cierpienie. W nastpnym rozdziale
zapoznasz si z nauk, ktr rozwinem po to, by pomc ci
stworzy dowoln zmian w twoim yciu. Nazwaem j NAUK
WARUNKOWANIA NEUROASOCJACYJNEGO, w skrcie
NWA. Czym jest NWA? NWA TO PROCES, KTRY KROK
PO KROKU UWARUNKOWUJE TWJ SYSTEM NERWO
WY W TAKI SPOSB, E ZACZYNA ON CZY PRZY
JEMNO ZE WSZYSTKIM^TYM, DO CZEGO CHCESZ
KONSEKWENTNIE DY, A CIERPIENIE Z TYM, CZEGO
MUSISZ UNIKA, JELI CHCESZ OSIGN SUKCES.
PROCES TEN NIE WYMAGA CIGEGO WYSIKU ANI
WYTANIA SIY WOLI. Pamitaj! Wanie te dwa uczucia
warunkuj skojarzenia naszego systemu nerwowego - nasze
neuroasocjacje - i w ten sposb decyduj o wszystkich naszych
zachowaniach i emocjach.
Kiedy przejmiemy kontrol nad wasnymi neuroasocjacjami,
przejmiemy tym samym kontrol nad wasnym yciem. Rozdzia
ten nauczy ci, jak warunkowa neuroasocjacje w taki sposb,
by dodawa sobie si do dziaania i osiga rezultaty, o ktrych
zawsze marzye. Ma on przekonywa ci o tym, e moesz wy
woa w sobie natychmiastowe i trwae zmiany.
CHOWANIE? Jeli kto przey tragedi - by napastowany

seksualnie w dziecistwie, straci ukochan osob albo drczy
si nisk samoocen - bdzie cierpia tak dugo, jak dugo nie
zmieni odczu wizanych z samym sob, wydarzeniami zew
ntrznymi lub sytuacjami. Podobnie ci, ktrzy jedz zbyt duo,
pal, pij albo bior narkotyki, posiadaj dobr przekona, ktre
musz zmieni. Jedynym sposobem, ktry spowoduje t zmian,
jest poczenie cierpienia z dotychczasowym zachowaniem,
a przyjemnoci z nowym. Brzmi to bardzo prosto, jednak przeko
naem si w mojej dotychczasowej pracy, e aby stworzy praw
dziw zmian, zmian trwa, musimy wytworzy specjalny sys
tem, ktry pozwoli nam wykorzysta techniki powodowania
zmian. Jest duo takich technik. Kadego dnia wiele dziedzin
nauki podpowiada mi nowe techniki i daje nowe umiejtnoci.
Wci stosuj rne techniki proponowane przez metod prog
ramowania neurolingwistycznego i metod Ericksona, od ktrych
to zaczem swoj karier. Niektre z nich s jak na razie najlepsze.
Dotd zawsze wracam do nich w ramach szeciu podstawowych
etapw skadajcych si na NWA. Stworzyem NWA w taki
sposb, by mona byo dziki niej wykorzystywa dowoln
technik zmian. NWA dostarcza okrelonej skadni - kolejnoci
i wynikania - dla sposobw wykorzystania dowolnego zestawu
technik wprowadzania trwaych zmian.
Z pewnoci pamitasz, e w pierwszym rozdziale stwier
dziem, i kluczowym elementem wywoania dugofalowych
zmian jest zmiana przekona. PIERWSZYM PRZEKONANIEM,
KTRE MUSIMY MIE, JELI CHCEMY WYWOA
W SOBIE SZYBK ZMIAN, JEST PRZEKONANIE, E MO
EMY SI ZMIENI. Wielu ludzi w naszym spoeczestwie
podwiadomie kojarzy z gwatown zmian wielkie cierpienie.
Z jednej strony, chcemy si zmieni natychmiast, z drugiej jednak,
kulturowe uwarunkowania ucz nas, e szybka zmiana moe
oznacza, i tak naprawd nie mielimy adnego problemu, tylko
udawalimy albo bylimy zbyt leniwi. Musimy wic przyj
przekonanie, e moemy zmieni si w jednej chwili. Wreszcie
jeli w jednej chwili jeste w stanie stworzy sobie dowolny
problem, powiniene potrafi rwnie szybko stworzy jego
rozwizanie. Zreszt dobrze wiemy, e ludzie si w kocu
144
Rzeczy si nie zmieniaj. Zmieniamy si my.

HENRY DAVID THOREAU
Jakie dwie rzeczy chce w swoim yciu zmieni kady z nas? Czy
nie jest prawd, e CHCEMY ZMIENI albo: 1) NASZE OD
CZUCIA WOBEC RNYCH RZECZY, albo: 2) NASZE ZA-
145
146
zmieniaj. Czy nie nastpuje to w jednym, okrelonym momencie?

Zmiana przychodzi w jednej chwili. Dlaczego ta chwila nie
miaaby nastpi TERAZ? Zwykle czas zabiera ludziom przygo
towanie si do zmiany. Jak w tym dowcipie:
PYTANIE: Ilu psychiatrw potrzeba, eby zmieni arwk?
ODPOWIEDZ: Wystarczy jeden... Ale to bardzo duo kosz
tuje, zabiera duo czasu i arwka musi chcie si zmieni.
Oczywicie to tylko dowcip. Prawd jest jednak, e musisz
sam by gotowy do zmiany. Musisz sta si wasnym doradc
i przej kontrol nad wasnym yciem.
DRUGIE PRZEKONANIE NIEZBDNE DO WYWOA
NIA TRWAEJ ZMIANY BRZMI: MY SAMI ODPOWIADA
MY ZA ZMIANY W NAS, NIKT INNY. Waciwie istniej trzy
odrbne przekonania na temat odpowiedzialnoci, ktr musimy
na siebie przyj, jeli chcemy wywoa w sobie prawdziwe
zmiany:
1. PO PIERWSZE, KONIECZNE JEST PRZEKONANIE,
E CO MUSI SI ZMIENI - nie tylko moe czy powinno,
ale musi. Tak czsto syszmy, jak ludzie mwi: Powinienem
troch schudn", albo: Odkadanie wszystkiego na pniej to
obrzydliwy nawyk", albo: Powinienem by lepszy dla innych."
Jednak chobymy nie wiem ile razy przypominali sobie o tym,
co powinnimy robi, nasze ycie i tak nigdy si nie zmieni!
Tylko jeli co stanie si absolutn koniecznoci, moemy zacz
prawdziwy proces przemian niezbdnych dla podniesienia jakoci
ycia.
2. PO DRUGIE, NIE WYSTARCZY TYLKO WIARA, E
CO MUSI SI ZMIENI. NIEZBDNE JEST TE PRZEKO
NANIE, E TO MY MUSIMY TEJ ZMIANY DOKONA.
Musimy postrzega samych siebie jako rdo zmian. W przeciw
nym razie zawsze bdziemy szuka kogo innego, kto mgby te
zmiany dla nas przeprowadzi, i zawsze bdziemy wini kogo
innego, jeli zmiany si nie powiod. Musisz by rdem was
nych zmian, jeli chcesz, by zmiany te byy trwae.
3. PO TRZECIE, MUSISZ WIERZY, E POTRAFISZ
DOKONA ZMIANY Bez przekonania, e moliwa jest zmiana
- o czym mwilimy ju w poprzednim rozdziale - nie mamy
adnych szans wprowadzenia w ycie naszych planw.
Mog ci zapewni, e bez tych trzech podstawowych przeko

na jakakolwiek czyniona przez ciebie zmiana najprawdopodob
niej bdzie tylko tymczasowa. Prosz, nie zrozum mnie le. Zaw
sze dobrze jest pracowa pod kierunkiem dobrego trenera lub
nauczyciela (eksperta, terapeuty, doradcy, kogo, kto pomg
ju wielu ludziom). Dobrze jest mie przewodnika, ktry pomoe
postawi waciwe kroki na drodze prowadzcej do zwalczenia
fobii, rzucenia palenia albo stracenia na wadze. Ale w kocu TO
TY SAM MUSISZ BY RDEM WASNYCH ZMIAN.
Spotkanie z mczyzn, ktry mimo programowania wrci
do palenia, skonio mnie do zadania sobie kilku nowych pyta na
temat rde zmiany. Dlaczego przez tyle lat odnosiem sukcesy?
Co odrniao mnie od innych, ktrzy przede mn usiowali
pomc tym samym ludziom i cho mieli dokadnie takie same
jak ja intencje, nie byli w stanie osign sukcesu? Jeli za tak
si zdarzyo, e moje prby wywoania w kimkolwiek zmian
zakoczyy si klsk, jakie byy tego przyczyny? Jeli
rzeczywicie tak si stao, to co nie pozwolio mi osign sukcesu,
dlaczego ten kto nie zmieni si, cho z wielkim oddaniem
prbowaem mu w tym pomc?
Potem zaczem zadawa sobie oglniejsze pytania typu: Co
naprawd przyczynia si podczas terapii do wystpienia zmiany?"
Czasem skutkuj wszystkie terapie, a czasem nie skutkuje adna.
Zaczem te dostrzega dwa interesujce zjawiska. Niektrzy
ludzie odwiedzali terapeutw, ktrych ja osobicie nie uznaj za
specjalnie uzdolnionych, i mimo niskiego poziomu umiejtnoci
terapeuty udawao im si osign podane zmiany w bardzo
krtkim czasie. Inni, cho pracowali z terapeutami, ktrzy s
wedug mnie wspaniali, nie zdoali szybko uzyska upragnionych
rezultatw.
Po kilku latach obserwowania tysicy ludzkich przemian
w poszukiwaniu wsplnego mianownika, w kocu to do mnie
dotaro: moemy analizowa wasne problemy nawet caymi
latami, ale NIC SI NIE ZMIENI, DOPKI NIE ZMIENIMY
ODCZU, KTRE W NASZYM SYSTEMIE NERWOWYM
WIEMY Z OKRELONYMI DOWIADCZENIAMI. Jeste
my w stanie zrobi to bardzo szybko i bardzo skutecznie, jeli
zrozumiemy, jak dziaa...
147
148
SIA LUDZKIEGO UMYSU
Przesanie sygnau zabiera neuronowi czas milion razy duszy

ni w przypadku typowego przecznika komputerowego, a mimo
to umys potrafi rozpozna znajom twarz w czasie krtszym ni
jedna sekunda, co znacznie przewysza moliwoci najpot
niejszego komputera. Umys osiga t szybko dlatego, e,
w odrnieniu od sposobu dziaania komputera, moe jednoczenie
przyjmowa sygnay miliardw neuronw na ten sam temat.
Majc w dyspozycji tak wielki potencja, dlaczego nie mie
libymy nieustannie czu si szczliwi? Dlaczego nie mielibymy
zmieni zachowa takich jak palenie papierosw, picie alkoholu,
przejadanie si czy odkadanie wszystkiego na pniej? Dlaczego
nie mielibymy NATYCHMIAST pozby si depresji, przeama
frustracji i odczuwa radoci ycia? POTRAFIMY TO ZROBI!
Kady z nas posiada najwspanialszy komputer na ziemi, niestety
nie otrzymalimy wraz z nim instrukcji obsugi. Wikszo z nas
nie ma pojcia, jak naprawd dziaa mzg, tak wic prbujemy
WYMYLI sposoby na wprowadzanie zmian w naszym yciu,
podczas gdy w rzeczywistoci nasze zachowania maj swoje
rdo w systemie nerwowym, jego poczeniach neuronowych,
ktre ja nazywam NEUROASOCJACJAMI.
Z jakim cudownym darem przyszlimy na wiat! Nauczyem si,

e nasz umys moe pomc nam osign dosownie wszystko,
czego pragniemy. Moliwoci umysu s niemal nieograniczone.
Wikszo z nas niewiele wie na ten temat, zajmiemy si wic
teraz troch dokadniej tym nie majcym sobie rwnych rdem
siy oraz sposobami, ktre pozwalaj nam warunkowa te
moliwoci po to, by uzyska podane przez nas w yciu
rezultaty.
Powiniene zda sobie spraw z faktu, e twj umys z nie
cierpliwoci czeka na kade twoje polecenie, gotw do wyko
nania wszystkiego, co mu kaesz. Wymaga jedynie niewielkiej
iloci paliwa: tlenu zawartego we krwi oraz troch glukozy.
Nasz umys jest tak skomplikowany i tak potny, e przerasta
wszelkie osignicia wspczesnej techniki komputerowej. Jest
bowiem w stanie przetwarza trzydzieci miliardw bitw
informacji na sekund, a moliwoci jego pocze rwnaj si
okablowaniu dugoci szeciu tysicy mil. Ludzki system nerwowy
skada si przecitnie z dwudziestu omiu miliardw neuronw
(komrki nerwowe suce do przewodzenia impulsw). Bez
neuronw nasz system nerwowy nie potrafiby interpretowa in
formacji, ktre otrzymujemy za porednictwem zmysw, prze
kazywa ich do mzgu ani przyjmowa polece od mzgu. Kady
z neuronw jest jakby miniaturowym komputerem potraficym
przetwarza do miliona bitw informacji.
Neurony dziaaj niezalenie od siebie, ale rwnie potrafi
si komunikowa poprzez prawdziwie zadziwiajc sie okoo
stu tysicy mil wkien nerwowych. Zdolno umysu ludzkiego
do przetwarzania informacji jest zaskakujco olbrzymia, zwaszcza
jeli wemiemy pod uwag fakt, e komputer, nawet ten najszyb
szy, moe jednorazowo wykona tylko jedno poczenie. TYM
CZASEM REAKCJA JEDNEGO NEURONU MOE BY
PRZEKAZYWANA SETKOM TYSICY INNYCH NEURO
NW W CZASIE KRTSZYM NI DWADZIECIA MILI
SEKUND. DWADZIECIA MILISEKUND TO CZAS MNIEJ
WICEJ RWNY JEDNEJ DZIESITEJ CZASU POTRZEB
NEGO, BY MRUGN OKIEM.
149
PRZEPUSTKA
DO OBSZARU TRWAYCH ZMIAN
Posiadamy dzi umiejtno zrozumienia w znacznym stopniu
umysu ludzkiego dziki poczeniu dwch zasadniczo rnych
dyscyplin nauki: neurobiologii, ktra zajmuje si procesami za
chodzcymi w mzgu, oraz informatyki. Integracja tych dwch
dziedzin zaowocowaa powstaniem nowej dyscypliny.
Naukowcy zajmujcy si powstawaniem neuroasocjacji
odkryli, e neurony nieustannie przesyaj informacje w formie
sygnaw elektrochemicznych przekazywanych poprzez PRZE
WODY NERWOWE. Moemy to sobie wyobrazi, przywoujc
obraz zatoczonej autostrady. Informacje przekazywane s rw
noczenie. Kada myl czy wspomnienie wdruje jednym okre
lonym jej pasem, a w tym samym czasie po autostradzie podr-
150
V. CZY ZMIANA MOZ SI DOKONA W JEDNEJ CHWILI?
uj dosownie miliardy innych impulsw, kady w swoj stron.

Ukad taki pozwala naszemu umysowi przeskakiwa w jednej
chwili od wspomnie zapachu lasu wierkowego tu po deszczu do
ulubionej melodii z musicalu na Broadwayu, szczegw wieczoru
spdzonego z ukochan osob czy wygldu kciuka noworodka.
Ten skomplikowany system nie tylko pozwala nam cieszy si

piknem tego wiata, ale te i przetrwa na nim. ILEKRO DOZ
NAJEMY WIELKIEGO CIERPIENIA LUB WIELKIEJ PRZY
JEMNOCI, NASZ UMYS SZUKA ICH PRZYCZYNY I KO
DUJE J W SYSTEMIE NERWOWYM PO TO, BY UMO
LIWI SOBIE PODEJMOWANIE LEPSZYCH DECYZJI
W PRZYSZOCI. Gdyby na przykad nie istniaa neuroasocjacja, ktra informuje, e woenie rki w ogie grozi poparze
niem, mgby popenia ten bd tak dugo, a spaliby do.
Tak wic neuroasocjacje dostarczaj umysowi w byskawicznym
tempie sygnay, ktre pomagaj nam szybko dotrze do wspom
nie i bezpiecznie manewrowa wrd yciowych sytuacji.
Zoona sie mylowa
151
Tpym umysom natura wydaje si szara.

Umys owiecony postrzega ognie i iskry
wiate wiata.
RALPH WALDO EMERSON
Kiedy robimy cos po raz pierwszy, TWORZYMY FIZYCZNE

POCZENIE, cieniutkie pasmo neuronowe, ktre w przyszoci
pozwala nam mie dostp do towarzyszcego danej czynnoci
uczucia lub zachowania. Odtd, ilekro powtarzamy to zacho
wanie, poczenie nerwowe wzmacnia si. Dodajemy kolejne
pasemko neuronw. Odpowiednio czste powtarzanie danego
zachowania przy odpowiednio wysokim napiciu emocjonalnym
pozwala nam dodawa jednoczenie wiele takich pasm, co
zwiksza si okrelonego wzorca emocji lub zachowa, a w ko
cu prowadzi do wytworzenia natychmiastowego poczenia"
z danym odczuciem lub wzorcem zachowania. Wtedy wanie
czujemy si zmuszeni do doznawania okrelonych uczu lub
prezentowania okrelonych zachowa. Innymi sowy, poczenie
takie staje si superszybk autostrad, ktra doprowadza nas
byskawicznie do okrelonych zestaww zachowa i odczu.
ISTNIENIE NEUROASOCJACJI ZOSTAO UDOWOD
NIONE PRZEZ NAUKOWCW. S ONE FAKTEM. Powtrz:
wymylanie rnych sposobw wprowadzania w ycie zmian
jest z tego powodu prawie zawsze nieskuteczne. Neuroasocjacje

s nam niezbdne do przeycia i dlatego zabezpieczone s w sy
stemie nerwowym w postaci pocze neuronowych raczej ni
nieuchwytnych wspomnie". Michael Merzenich z uniwersytetu
kalifornijskiego w San Francisco udowodni, e im czciej
zachowujemy si zgodnie z okrelonym wzorcem zachowa, tym
mocniejszy staje si ten wzorzec.
Merzenich obserwowa obszary mzgu mapy, ktre uakty
wniay si, kiedy dotykano jej palca. Nastpnie wytresowa map
tak, aby za pomoc tego wanie palca prosia o jedzenie. Kiedy
po tresurze ponowi pomiary odkry, e obszary reagujce na
dotyk palca rozszerzyy si o prawie szeset procent! Przekona
si te, e mapa kontynuowaa ten wanie sposb zachowa na
wet wtedy, gdy nie bya ju nagradzana jedzeniem, poniewa
poczenie neuronowe zostao tak znacznie wzmocnione.
Ilustracj podobnego zachowania u ludzi moe by przykad
czowieka, ktry odczuwa przymus palenia nawet wtedy, kiedy nie
sprawia mu to ju przyjemnoci. Dlaczego tak jest? Osoba taka
jest rzeczywicie przywizana" do palenia. Wyjania to, dlaczego
w przeszoci moge mie problemy ze zmian wzorcw emocjo
nalnych lub wzorcw zachowa. Byo to bowiem u ciebie co
wicej ni nawyk": wytworzye sie pocze neuronowych,
sie silnych neuroasocjacji w swoim systemie nerwowym.
Neuroasocjacje rozwijamy niewiadomie poprzez systema
tyczne oddawanie si okrelonym emocjom bd zachowaniom.
Za kadym razem, gdy oddajesz si uczuciu gniewu albo krzy
czysz na ukochan osob, wzmacniasz poczenia neuronowe
i zwikszasz prawdopodobiestwo wystpowania tego uczucia
bd zachowania w przyszoci.
Jednak badania naukowe przynosz nam rwnie dobre
wiadomoci. Ot udowodniono, e kiedy map zmuszono, by
przestaa posugiwa si tym palcem, do uywania ktrego wcze
niej j przyzwyczajono, obszar mzgu, ktry reagowa na zwizane
z nim odczucia, zacz si wolno zmniejsza, a wic zaczy sab
n neuroasocjacje.
To bardzo dobra wiadomo dla wszystkich tych, ktrzy chc
pozby si naogw! Jeli nie bdziesz si oddawa okrelonym
uczuciom lub zachowaniom przez do dugi czas, jeli zmienisz
wzorzec automatycznie wykorzystujcy okrelone poczenie

neuronowe, poczenie to zacznie sabn i wreszcie zaniknie.
Wraz z nim zniknie odbierajcy ci siy wzorzec zachowania.
Musisz pamita i o tym, e oznacza to rwnie, i jeli przez
jaki czas nie bdziesz kierowa si swymi pasjami, ich natenie
zmniejszy si. Pamitaj! Nie wykorzystywana odwaga sabnie!
Zaniedbane zaangaowanie maleje, a nie odwzajemniona mio
ganie!
152
153
Nie wystarczy tylko posiada dobry umys.

Najwaniejsze jest, by go dobrze uywa.
REN DESCARTES
Nauka warunkowania neuroasocjacyjnego proponuje ci sze

krokw, ktre opracowano wycznie po to, by zmieniay zacho
wanie poprzez osabianie wzorcw, ktre odbieraj ci si. Jednak
przede wszystkim musisz zrozumie, w jaki sposb umys wytwa
rza neuroasocjacje. ILEKRO DOWIADCZASZ WYRANEJ
PRZYJEMNOCI LUB CIERPIENIA, TWJ UMYS NA
TYCHMIAST ZACZYNA SZUKA PRZYCZYNY TEGO
STANU. Wykorzystuje do tego trzy kryteria:
1. TWJ UMYS SZUKA CZEGO, CO WYDAJE SI
WYJTKOWE. Aby zmniejszy liczb moliwych przyczyn
okrelonego stanu, umys prbuje wykry co, co w istniejcych
warunkach jest niezwyke. Logiczny wydaje si wniosek, e jeli
dowiadczasz czego niezwykego, przyczyna tego stanu rwnie
musi by niezwyka.
2. TWJ UMYS SZUKA CZEGO, CO WYDAJE SI
DZIA JEDNOCZENIE. Czy nie znajdujesz sensu w twier
dzeniu, e cokolwiek dzieje si jednoczenie lub prawie jedno
czenie z doznaniem cierpienia lub przyjemnoci, stanowi
przyczyn tego odczucia?
3. TWJ UMYS SZUKA REGULARNOCI. Ilekro
odczuwasz cierpienie lub przyjemno, umys natychmiast wyszu
kuje niezwyke elementy w otaczajcej ci sytuacji oraz identy
fikuje wszystkie obecne w tej sytuacji elementy. Jeli ktry
154
z elementw okrelonej sytuacji wydaje si pojawia regularnie

wraz z odczuwaniem cierpienia bd przyjemnoci, umys okrela
ten wanie element jako ich przyczyn. Niebezpieczestwo tkwi
oczywicie w fakcie, e jeli natenie cierpienia lub przyjemnoci
jest znaczne, przejawiamy tendencj do generalizowania na temat
regularnoci. Jestem pewien, e czsto syszae od kogo zdanie:
Zawsze to robisz", w sytuacji, gdy robie to co po raz pierwszy.
By moe nawet sam tak sobie mwie.
Poniewa te trzy kryteria formowania neuroasocjacji s tak
nieprecyzyjne, atwo o bdne interpretacje, ktre prowadz do
wytworzenia FASZYWYCH NEUROASOCJACJI. Dlatego
wanie musimy ocenia poczenia, zanim jeszcze stan si
czci kierujcego nami podwiadomie procesu podejmowania
decyzji. TAK CZSTO DOSZUKUJEMY SI NIEWACI
WYCH PRZYCZYN IW TEN SPOSB ODBIERAMY SOBIE
MOLIWO ROZWIZYWANIA NASZYCH PROBLE
MW!
Poznaem kiedy kobiet, znan artystk, ktra przez dwa
nacie lat nie ya w adnym zwizku z mczyzn. Kobieta ta kie
rowaa si wielk pasj we wszystkim, co robia. To wanie uczy
nio z niej tak wielk artystk. Jednake kiedy skoczy si zwi
zek, w ktrym bya uprzednio, co przynioso jej wiele cierpie,
jej umys natychmiast zacz szuka przyczyn - szuka czego, co
byo najbardziej charakterystyczne dla tego zwizku.
Wtedy wanie jej umys zauway, e zwizek ten by bardzo
emocjonalny. Jednak zamiast uzna pasj za najwspanialsz stron,
zacz on j postrzega jako przyczyn zerwania zwizku. Umys
kobiety szuka rwnie wszystkich tych elementw, ktre wy
stpiy rwnoczenie z cierpieniem. I znw wielka pasja stanowia
jeden z gwnych elementw tu przed zerwaniem. Poszukiwanie
czynnikw regularnych rwnie wskazao na wielk pasj. I tak,
poniewa pasja artystki speniaa wszystkie trzy kryteria, jej umys
zdecydowa, e wanie j naley obwinia za wielkie cierpienie
zwizane z zerwaniem zwizku.
Wniosek ten doprowadzi t kobiet do postanowienia, e
nigdy ju nie pozwoli sobie na tak wielk pasj w kontaktach
z mczyznami. Jej zachowanie stanowi klasyczny wrcz przykad
faszywej neuroasocjacji. Poczya ona ze swoim cierpieniem
155
faszyw przyczyn i to wanie poczenie kierowao jej p

niejszymi zachowaniami, znacznie osabiajc potencjaln moli
wo wypracowania nowego zwizku z innym mczyzn. Praw
dziw przyczyn niepowodzenia by fakt, e ona i jej partner kie
rowali si zupenie innymi systemami wartoci i innymi reguami
zachowa. Jednak ona poczya swoje cierpienie wanie z pasj
i zacza za wszelk cen jej unika, nie tylko w mioci, lecz
rwnie i w sztuce. Ucierpiao na tym cae jej ycie. To wspaniay
przykad na to, jak czasem krpujemy sami siebie w najdziwniejsze
sposoby. Musimy zrozumie, jak nasz umys wytwarza neuroasocjacje, i zakwestionowa niektre z pocze, ju uprzednio
zaakceptowanych, poniewa mog one ogranicza nasze yciowe
moliwoci. W innym wypadku zarwno nasze ycie osobiste,
jak i zawodowe skazane jest na niespenienie i frustracje.
RDA SAMOSABOTAU
Jednak jeszcze groniejsze s MIESZANE NEUROASOCJACJE,
ktre stanowi klasyczne rdo samosabotau. By moe zdarzyo
ci si kiedy zacz co, a nastpnie samemu to zniszczy. Wino
wajc byy wtedy wanie mieszane neuroasocjacje. Moliwe, e
twoja firma rozwijaa si wspaniale jednego dnia, a pada nast
pnego. Czym s mieszane neuroasocjacje? Powstaj, gdy zjedna
i t sam sytuacj kojarzymy zarwno cierpienie, jak i przyjem
no.
Przykadem znanym chyba wszystkim s pienidze. W naszej
kulturze ludzie maj nieprawdopodobnie wrcz mieszane odczucia
wobec bogactwa. Nie ma nawet cienia wtpliwoci, e kady
chce mie pienidze. Sdzimy, e dadz nam wiksz swobod,
wiksze bezpieczestwo, szans udziau w yciu publicznym,
swobod podrowania, uczenia si, rozwoju i zmian. Jednocze
nie jednak wikszo ludzi nigdy nie wychodzi poza okrelony
poziom dochodw, poniewa gdzie gboko cz oni zbyt
duo" pienidzy z ca gam negatywnych odczu. Kojarz wielkie
bogactwo z chciwoci, stresem, cigymi osdami, niemoralnoci
albo brakiem ycia wewntrznego.
Jednym z pierwszych wicze, jakie zadaj uczestnikom

moich kursw Financial Destiny ( T M ) , jest wypisanie jak najwi
kszej liczby pozytywnych i negatywnych skojarze z bogactwem.
Po stronie dodatniej wymieniaj oni takie rzeczy, jak swoboda,
luksus, szczcie, wkad w ycie innych, bezpieczestwo, podre,
moliwo dokonywania zmian w yciu. Jednak po stronie
ujemnej znajduje si zwykle wicej skojarze: ktnie ze wsp
maonkiem, stres, poczucie winy, bezsenne noce, olbrzymi
wysiek, pytko, ugodowo, cige osdy innych czy podatki.
Czy zauwaasz rnic w intensywnoci obydwu grup skojarze?
Jak sdzisz, ktre z nich maj wikszy wpyw na ycie?
jako wag: Jeli zrobi to i to, czy przeway cierpienie, czy przy
jemno?" Pamitaj, e liczy si nie liczba elementw po kadej
ze stron, lecz waga kadego z nich. Moliwe, e akurat tobie z pie
nidzmi kojarzy si wicej pozytyww ni negatyww, jednak
jeli ktry z elementw negatywnych jest bardzo intensywny,
faszywe neuroasocjacje mog pozbawi ci zdolnoci odnoszenia
sukcesw finansowych.
156
CIERPIENIE (-)
PRZYJEMNO (+)
Musz ciko pracowa,

by je zdoby
Chciwo
Inni cigle bd
mnie osdza
Wiksze podatki
Brak ycia duchowego
Obawa, e wszyscy bd
mnie wykorzystywa
Strac motywacj
Swoboda
Bezpieczestwo
Moliwo pomocy
rodzinie
Wkad w ycie
innych ludzi
Kontrola nad wasnym

yciem
Kiedy podejmujesz decyzj, co robi, twj umys nie

otrzymuje jasnego sygnau przyjemnoci ani cierpienia, odbiera
sprzeczne bodce i trwa w niepewnoci. Skutkiem tego tracisz
ch dziaania oraz zdolno podejmowania zdecydowanych kro
kw, ktre mogyby doprowadzi ci do osignicia podanych
rezultatw. ILEKRO DOSTARCZASZ UMYSOWI MIESZA
NYCH BODCW, WYNIKI TWOJEGO DZIAANIA NIE
S JEDNOZNACZNE. Moe atwiej to zrozumiesz, jeli wy
obrazisz sobie proces podejmowania decyzji przez twj umys
157
BARIERA PROGU CIERPIENIA

Co dzieje si wtedy, kiedy dochodzisz do punktu, w ktrym jeste
przekonany, e bez wzgldu na rodzaj podejmowanych dziaa,
bdziesz odczuwa cierpienie? Sytuacja taka nazywana jest BA
RIER PROGU CIERPIENIA. Czsto pojawienie si tej bariery
unieruchamia nas: nie wiemy, co zrobi. Niektrzy ludzie
pozwalaj, by cierpienie pokonao ich cakowicie, i dowiadczaj
wtedy zupenej bezradnoci.
Stosowanie szeciu etapw NWA pomoe ci pozby si tych
obezwadniajcych ci wzorcw. Dziki nim wytworzysz nowe
skojarzenia, ktre pozwol ci nie tylko zdawa sobie spraw
z niepodanych zachowa czy pozby si ich w krtkim czasie,
ale rwnie nastawi si tak, by twoje odczucia i zachowania
byy zgodne z wybranymi przez ciebie celami. adna zmiana nie
bdzie trwaa, jeli nie zmienisz elementw, z ktrymi kojarzysz
cierpienie i przyjemno.
A teraz chciabym rzuci ci wyzwanie. Wybierz co, co
chciaby w swoim yciu zmieni, a nastpnie natychmiast stosuj
wszystko to, czego dowiesz si o kolejnych etapach NWA po to,
by dokona tej zmiany od razu. W ten sposb nie tylko bdziesz
czyta kolejne rozdziay, ale te i DOKONYWA ZMIAN na
skutek lektury.
Zacznijmy wic si uczy, jak zmieni w yciu cokolwiek.
VI. JAK ZMIENI DOWOLNY ASPEKT YCIA: NAUKA...
Rozdzia szsty
JAK ZMIENI
DOWOLNY ASPEKT
YCIA:
NAUKA
WARUNKOWANIA
NEURO
ASOCJACYJNEGO"
Pocztek kadego nawyku jest jak niewidzialna
ni, jednak ilekro powtarzamy swoje
dziaania, wzmacniamy t ni, dodajemy
do niej kolejny splot, a staje si potn lin
i opltuje nas wizami nie do zerwania
- wizami myli i czynw.
ORISON SWETT MARDEN
Jeli chcemy zmieni swoje zachowanie, jest tylko jeden skuteczny

sposb: musimy poczy odczucie cierpienia ponad siy ze starym
zachowaniem, a odczucie wielkiej przyjemnoci z nowym. Trzeba
159
ci bowiem wiedzie, i kady z nas przez yciowe dowiadczenie

nauczy si okrelonych wzorcw mylenia i zachowa, ktre
pozwalaj mu unika cierpienia i znajdowa przyjemnoci. Kady
z nas odczuwa znudzenie, frustracj i zo, kady czuje si czasem
przygnbiony i przytoczony. I kady wypracowa wasne strategie
pozbywania si tych uczu. Niektrzy ludzie osigaj to, robic
zakupy, niektrzy uprawiajc seks, pijc albo biorc narkotyki,
a jeszcze inni w tym celu wrzeszcz na wasne dzieci. wiadomie
lub podwiadomie wiedz oni, e to poczenie neuronowe uly
ich cierpieniu i w jednej chwili wyniesie ich na ten czy inny
poziom przyjemnoci.
Jeli chcemy zmieni obecnie stosowane strategie, bez wzgl
du na ich rodzaj, musimy przej przez sze prostych etapw,
postawi sze krokw, ktre pozwol nam odnale prostszy
i skuteczniejszy sposb pozbywania si blu i zyskiwania przy
jemnoci, sposb dodajcy wicej si i niewtpliwie bardziej ele
gancki. Sze krokw skadajcych si na NWA uczy, jak znale
autostrad prowadzc bezporednio od blu do przyjemnoci,
jak omin mczce objazdy.
NWA KROK P I E R W S Z Y
Zdecyduj, czego naprawd chcesz i co

powstrzymuje ci przed osigniciem tego celu
Byby zaskoczony, jak wielu spord ludzi, ktrzy zjawiali si
u mnie na prywatnych terapiach, w odpowiedzi na pytanie, czego
chc, przez dwadziecia minut mwio mi o tym, czego ju duej
nie chc albo robi, albo dowiadcza. Musimy pamita, e ycie
daje nam to, na czym si skupiamy. Jeli wic bdziemy si skupia
na tym, czego nie chcemy, wanie to otrzymamy w nadmiarze.
PIERWSZYM KROKIEM PROWADZCYM DO WYPRACO
WANIA JAKIEJKOLWIEK ZMIANY JEST PODJCIE DECYZJI,
CZEGO NAPRAWD CHCESZ, WYZNACZENIE KIERUNKU,
W KTRYM MASZ SI PORUSZA. Im dokadniej okrelisz,
czego chcesz, tym janiejsza stanie si dla ciebie sytuacja i tym wicej
si bdziesz w stanie zebra, by swj cel osign jak najszybciej.
160
Musimy te wiedzie, co powstrzymuje nas przed osigni

ciem podanego celu. Regu jest, e przed wprowadzeniem
zmiany powstrzymuje nas fakt, i wicej cierpienia czymy
z pjciem do przodu ni z pozostaniem tam, gdzie si znajdujemy.
Albo mamy przekonanie typu: Jeli si zmieni, przyniesie mi
to cierpienie", albo boimy si nie znanych skutkw, ktre moe
przynie nam zmiana.
NWA KROK D R U G I
Podwignij si do dziaania: pocz wielkie

cierpienie z niedokonaniem zmiany natychmiast
i wielk przyjemno z jej natychmiastowym
wprowadzeniem
Wikszo ludzi wie, e naprawd chce si zmieni, ale jako nie
potrafi nakoni si, by to zrobi. JEDNAK ZMIANA ZWYKLE
NIE JEST KWESTI UMIEJTNOCI, NIEMAL ZAWSZE
ZALEY ONA OD MOTYWACJI. Gdyby kto przyoy ci do
gowy pistolet ze sowami: A teraz pozbd si depresji i zacznij
si czu radosny i szczliwy", z pewnoci natychmiast, podobnie
jak kady z nas, potrafiby znale jaki sposb, ktry cho na
chwil pozwoliby ci zmieni stan emocjonalny.
Jednak, jak ju mwiem, problem polega na tym, e mylimy
o zmianie w kategoriach powinienem", a nie musz". Albo te
jeli ju jest to musz", to natychmiast dodajemy: kiedy
w przyszoci". JEDYNYM SPOSOBEM POZWALAJCYM
NAM NA SZYBKIE DOKONANIE ZMIANY JEST WYTWO
RZENIE POCZUCIA PRZYMUSU TAK SILNEGO, E
NATYCHMIAST ODCZUJEMY KONIECZNO DZIAA
NIA. Jeli chcemy spowodowa zmiany, musimy zrozumie, e
problem ley nie w tym, czy potrafimy ich dokona, ale w tym,
czy ich dokonamy. Fakt, czy dokonamy zmian, czy te nie,
sprowadza si do poziomu motywacji, a ta z kolei opiera si na
dwch potnych siach, ktre ksztatuj nasze ycie: cierpienia
i przyjemnoci.
161
Kada zmiana, ktrej dotychczas dokonae w swoim yciu,

jest rezultatem zmiany twoich neuroasocjacji dotyczcych przy
czyn cierpienia i przyczyn przyjemnoci. Jednak czsto ciko
nam zmieni si dlatego, e mamy mieszane odczucia dotyczce
zmian. Z jednej strony chcemy si zmieni. Nie chcemy zacho
rowa na raka z powodu palenia. Nie chcemy popsu sobie kon
taktw z innymi tylko dlatego, e nie panujemy nad wasnymi
nastrojami. Nie chcemy, by nasze dzieci czuy si nie kochane
dlatego, e jestemy dla nich surowi. Nie chcemy przez reszt
ycia odczuwa depresji spowodowanej tym, co zdarzyo si
w przeszoci. Nie chcemy czu si ofiarami.
Jednak z drugiej strony boimy si zmian. A jeli rzuc palenie
i mimo to umr na raka, a w dodatku pozbawi si przyjemnoci,
ktr daway mi papierosy?" Co bdzie jeli pozbd si wszy
stkich negatywnych uczu zwizanych z gwatem i raz jeszcze
padn jego ofiar?" MIESZANE ODCZUCIA powoduj, e ze
zmian czymy zarwno cierpienie, jak i przyjemno. Powoduj
to, e nasz umys nie jest pewien, jak dziaa, i to wanie nie
pozwala nam w peni wykorzysta wasnych moliwoci. Tylko
dlatego nie potrafimy dokona zmian, ktre byyby kwesti jednej
chwili, gdybymy cakowicie si do nich przekonali.
Jak zmieni t sytuacj? Jedn z rzeczy, ktre potrafi
odmieni dokadnie kadego, jest stan osignicia GRANICY
CIERPIENIA. Cierpienie staje si wtedy tak wielkie, e odczu
wamy konieczno natychmiastowej zmiany. Dochodzimy do
punktu, w ktrym umys mwi nam: Dosy! Nie mog czu si
w ten sposb ani dnia, ani chwili duej."
Czy kiedykolwiek dowiadczye takiego stanu na przykad
w zwizku z drugim czowiekiem? Czy trzymae si z kim,
cho cierpiae z tego powodu i zupenie nie bye szczliwy,
a mimo to zostae? Jeli tak, to dlaczego? Mylae, e wszystko
si jako uoy, cho nie robie nic, by to poukada. Skoro po
wodowao to twoje cierpienie, to dlaczego nie odszede? Bye
nieszczliwy, ale strach przed nieznanym by silniejszym czyn
nikiem motywacyjnym. Mwie sobie pewnie: Tak, jestem
nieszczliwy, ale co bdzie, jeli odejd i nigdy ju nie znajd so
bie nikogo? Teraz przynajmniej wiem, jak radzi sobie z cier
pieniem."
162
Wanie takie myli powstrzymuj ludzi przed dokonywaniem

zmian. Jednak w kocu pewnego dnia cierpienie spowodowane
tym zwizkiem stanie si wiksze od obaw przed nieznanym, tak
wic osigniesz granic cierpienia i podejmiesz decyzj, by co
zmieni. By moe sytuacja taka przydarzya ci si na skutek
twego wasnego wygldu, kiedy postanowie, e musisz natych
miast co zrobi z nadwag. By moe osigne granic cierpie
nia w momencie, gdy w aden sposb nie moge si wcisn
w ulubione spodnie, albo poczue, e masz do, kiedy z led
woci wdrapae si na schody, gdy bardzo ci w tym przeszka
dzay za grube uda. Moe by to widok zwaw tuszczu wylewa
jcych si znad paska przy spodniach?
Dwignia wykorzystywana jest do podnoszenia olbrzymich
ciarw, z ktrymi nie poradzilibymy sobie w inny sposb.
Lewarowanie, czyli wykorzystanie dwigni, jest niezbdne przy
uwalnianiu si od takich ciarw, jak palenie, picie, obarstwo
czy przeklinanie, oraz od takich wzorcw emocjonalnych, jak
uczucia depresji, zmartwienia, strachu, poczucie niszoci oraz
podobne. Zmiana wymaga czego wicej ni tylko wiedzy, e
powiniene si zmieni. Zmiana wymaga, by na najgbszym
moliwym poziomie emocjonalnym oraz podstawowym poziomie
zmysowym wiedzia, e MUSISZ si zmieni. Jeli wielokrotnie
prbowae dokona jakiej zmiany i za kadym razem ponosie
klsk, oznacza to po prostu, e POZIOM TWOJEGO CIER
PIENIA JEST NIEWYSTARCZAJCY, BY PRZEDSI
WZI T ZMIAN. Nie osigne granicy cierpienia, ktra
stanowi potrzebn ci dwigni.
Ilekro prowadziem prywatn terapi, najwaniejsze byo
dla mnie znalezienie najpotniejszej moliwej dwigni, ktra
pomogaby mojemu pacjentowi w czasie jednej wizyty dokona
zmiany, ktrej nie by w stanie dokona caymi latami. Kad
sesj zaczynaem od stwierdzenia, e nie mog pracowa
z kim, kto nie chce si zmieni ju teraz. Wrd powodw ta
kiego mojego zachowania by rwnie fakt, e jedna taka sesja
kosztowaa trzy tysice dolarw i nie chciaem, by pacjenci in
westowali czas i pienidze, jeli nie byli cakowicie zdecydowani,
e pragn osign rezultat natychmiast, w czasie tej jednej
sesji.
163
DIETA ALPO
Niedawno pewna kobieta uczszczajca na moje se
minarium opowiedziaa mi o stosowanej przez siebie
absolutnie niezawodnej strategii zrzucania zbdnych
kilogramw. Razem z przyjacik wielokrotnie postana
wiay schudn, ale za kadym razem nie dotrzymywa
y sowa. W kocu i jedna, i druga osigna moment,
w ktrym pozbycie si nadwagi zrobio si koniecznoci.
Wiedza zdobyta podczas moich zaj podpowiadaa
im, e musz znale co, co popchnie je do dziaania,
potrzeboway jednak lewara, ktry pomgby im udwi
gn ten ciar. Musiay wic poczy cierpienie nie
do wyobraenia z faktem zamania danego sobie sowa
po raz kolejny.
Postanowiy da sobie nawzajem i wszystkim wspl
nym przyjacioom najwitsze sowo honoru, e jeli
tym razem zlekcewa obietnic, kada z nich zje pusz
k karmy dla psw firmy Alpo. Aby odsun pokus
z dala od siebie, kada z nich przez cay czas trzymaa
w widocznym miejscu puszk karmy Alpo. Opowiaday
mi, e ilekro zaczy odczuwa gd, bray t puszk
i na gos czytay wszystko, co wydrukowano na nalepce.
A poniewa wrd skadnikw nie byo raczej apetycz
nych pokarmw, bez trudu przychodzio im dotrzyma
sowa. Osigny swj cel bez puda!
Czsto byli to ludzie, ktrzy przybywali do mnie z drugiego

koca kraju. Mysi o tym, e odel ich do domu, nie prbujc nawet
zaj si ich problemem, motywowaa wic ich do powicenia na
przykad trzydziestu minut na przekonanie mnie, e naprawd im na
tym zaley i zrobi wszystko, aby zmieni si tu i teraz. Przy tego
rodzaju dwigni wypracowanie jakiejkolwiek zmiany byo niewielk
kwesti. Parafrazujc Nietzschego, mona powiedzie, e ten, kto
ma mocne dlaczego", zniesie kade jak". Z dowiadczenia wiem,
164
e odpowied na pytanie jak" stanowi dwadziecia procent sku

tecznej i trwaej zmiany. Pozostae osiemdziesit procent to odpo
wied na pytanie dlaczego". Jeli zbierzemy kilka wystarczajco
wanych powodw, by si zmieni, w cigu minuty moemy zmieni
cos, czego nie udawao nam si zmieni przez wiele lat.
Dajcie mi wystarczajco dug dwigni

i wystarczajco mocn podpor, a sam jeden
porusz cay glob.
ARCHIMEDES
NAJDUSZ DWIGNI, JAK MOESZ DLA SIEBIE

ZNALE, JEST CIERPIENIE, KTRE PYNIE Z TWOJEGO
WNTRZA, NIE Z ZEWNTRZ. NAJWIKSZYM CIERPIE
NIEM CZOWIEKA JEST WIADOMO, E YJE ON PO
NIEJ POZIOMU WASNYCH MOLIWOCI. Jeli nie b
dziemy dziaa zgodnie z naszym wasnym obrazem siebie, jeli
nasze zachowanie stanie w sprzecznoci z naszymi wymaganiami,
z opini, jak o sobie ywimy, przepa midzy tym, jak dziaamy,
a tym, kim jestemy, zmusi nas do przedsiwzicia zmian.
Lewarowanie polegajce na uwiadomieniu komu roz
bienoci midzy tym, kim jest, a tym, jak dziaa, moe si okaza
niewiarygodnie skuteczne w powodowaniu zmian. Nie jest to
presja wywierana przez czynniki zewntrzne, lecz presja pynca
od wewntrz. JEDNYM Z NAJSILNIEJSZYCH MOTYWW
DZIAANIA OSOBOWOCI LUDZKIEJ JEST CH ZA
CHOWANIA SPJNOCI OSOBOWEJ.
Powodem, dla ktrego tak wielu z nas wydaje si zaprzecza
samym sobie, jest po prostu fakt, e nigdy nie uwiadamiamy
sobie wasnej niespjnoci. Jeli chcesz komu pomc,
wykorzystujc ten wanie rodzaj lewarowania, nie powiniene
wytyka mu jego niekonsekwencji, lecz raczej zada kilka pyta
po to, by sam zda sobie z niej spraw. To o wiele silniejsza
dwignia ni atak. Jeli prbujesz wywiera jedynie zewntrzn
presj, twj rozmwca bdzie si jej opiera. Natomiast oparcie
si presji wewntrznej jest prawie niemoliwe.
165
Tego typu presja jest bardzo cennym narzdziem, ktrego

moesz uy wobec samego siebie. Bogie zadowolenie z siebie
zawsze powoduje stagnacj. Dopki nie rozwiniesz w sobie
potnego niezadowolenia z obecnych wzorcw zachowa, dopty
nie bdziesz mia wystarczajcej motywacji do przedsiwzicia
zmian. Spjrzmy prawdzie w oczy: zwierz zwane czowiekiem
reaguje tylko na presj.
Dlaczego wic zdarza si, e ludzie nie zmieniaj si nawet
wtedy, gdy czuj i wiedz, e powinni? CZ Z WPROWA
DZENIEM ZMIANY WICEJ CIERPIENIA NI Z JEJ NIEWPROWADZANIEM. By zmieni kogokolwiek, a wic rwnie
i samych siebie, musimy po prostu odwrci te proporcje tak,
aby brak zmiany sta si bardzo bolesny (by kojarzy si z cier
pieniem wikszym, ni potrafimy znie), a myl o wprowadzeniu
zmian staa si atrakcyjna i przyjemna.
Aby wic zyska prawdziw dwigni, zadawaj sobie WY
WOUJCE CIERPIENIE PYTANIA: Ile bdzie mnie
kosztowao, jeli si nie zmieni?" Wikszo z nas zajmuje si bez
reszty szacowaniem kosztw zmiany. Ale jaka jest cena, ktr
pacimy za jej brak? Co strac w moim yciu, jeli si nie zmieni?
Jakie koszty ju pac, emocjonalne, fizyczne, psychiczne, finansowe
i duchowe?" Spraw, aby cierpienie powodowane brakiem zmiany
stao si dla ciebie tak realne, tak wielkie i tak wyranie odczuwalne,
by nie mg ju duej odkada podejmowania dziaa.
Jeli to nie wystarcza, pomyl o kosztach, jakie ponosz twoi
bliscy, wspmaonek, ukochana osoba, dzieci i inni, na ktrych
ci zaley. Wielu z nas zrobi o wiele wicej dla innych ni dla
samych siebie. Wyobra wic sobie ze wszelkimi szczegami, jak
powstrzymywanie si przed zmian wpynie negatywnie na
wszystkich tych, ktrzy s dla ciebie wani.
Kolejny krok to ZADAWANIE SOBIE PYTA NIOS
CYCH W ODPOWIEDZI PRZYJEMNE SKOJARZENIA. Py
tania te maj ci pomc poczy pozytywne odczucia z ide
wprowadzenia zmiany. Jeli si zmieni, jak bd si czu? Co
bd o sobie myla? Jak si zyskam, jeli zmieni ten aspekt
mojego ycia? Co jeszcze bd mg osign, jeli naprawd
zmieni si dzisiaj? Jak bd si czuli moja rodzina i przyjaciele?
O ile szczliwszy si stan?"
166
Najwaniejsze jest zdobycie jak najwikszej liczby powodw

albo, jeszcze lepiej, jak najsilniejszych powodw, dla ktrych
zmiana musi nastpi natychmiast, a nie kiedy w przyszoci.
Jeli nie odczuwasz teraz przymusu zmiany, oznacza to, e nie
korzystae w ogle z adnej dwigni.
Teraz, kiedy skojarzye ju w systemie nerwowym brak
zmiany z cierpieniem, a zmian z przyjemnoci, moesz przy
stpi do kolejnego etapu NWA.
NWA KROK T R Z E C I
Przeam ograniczajce ci wzorce

Aby konsekwentnie doznawa okrelonych uczu, wyrabiamy
w sobie charakterystyczne wzorce mylenia, skupiajc si na tych
samych obrazach i mylach, zadajc sobie te same pytania. Pro
blem polega na tym, e wikszo ludzi chce osiga nowe rezul
taty, ale nadal dziaa w stary sposb. Kiedy usyszaem, e sza
lestwo definiuje si jako cige robienie tego samego i oczeki
wanie za kadym razem innego rezultatu".
Nie zrozum mnie le. Nic zego ci nie dolega i nie musisz
mie poukadanych klepek". (Jestem zdania, e powiniene uni
ka ludzi, ktrzy w taki wanie sposb si o tobie wyraaj.)
Moliwoci, ktrych potrzebujesz, aby zmieni dowolny obszar
wasnego ycia, tkwi w tobie samym ju teraz. Po prostu wy
tworzye w sobie szereg neuroasocjacji, ktre nie pozwalaj ci
tych moliwoci w peni wykorzysta. Musisz wic przebudowa
wasne poczenia neuronowe tak, aby raczej nieprzerwanie po
magay ci zmierza dokadnie w tym kierunku, w jakim chcesz i,
ni popychay w kierunku frustracji i obaw.
Aby osign w yciu nowe rezultaty, nie moemy ogranicza
si tylko do wyznaczenia sobie celu i lewarowania. Musimy mie siln
motywacj zmian. Jeli jednak robimy wci to samo, powielamy te
same niewaciwe wzorce, nasze ycie nie ulegnie zmianom i b
dziemy dowiadcza jedynie coraz wikszych frustracji i cierpie.
Czy kiedykolwiek widziae much zamknit w jakim
pomieszczeniu? Natychmiast szuka ona wiata, a wic podlatuje
167
do okna i usiujc wydosta si na zewntrz, raz po raz rozbija si

o szyb, czasami przez wiele godzin. Czy kiedykolwiek widziae
tak wanie zachowujcych si ludzi? Maj wielk motywacj,
dysponuj potn dwigni. Ale w sytuacji, gdy chcesz wydosta
si na zewntrz przez zamknite okno, nie pomoe najwiksza
nawet motywacja. Musisz zmieni podejcie. Mucha ma szanse
wydostania si na zewntrz, tylko jeli przestanie na chwil
uderza o szyb i sprbuje znale inne wyjcie.
Jeli bdziemy powiela te same stare wzorce, nie osigniemy
niczego poza starymi rezultatami. Pyty gramofonowe produkuj
wci te same dwiki, poniewa wytoczono na nich jeden
wzorzec: malekie spiralne rowki, w ktrych zakodowany jest
dwik. Co si stanie, jeli wemiesz tak pyt i kilkanacie razy
zarysujesz j za pomoc szpilki? Po ktrej kolejnej rysie wzorzec
zostanie naruszony tak znacznie, e pyta nigdy ju nie zagra
dawnej melodii.
Podobnie z ludmi. Naruszenie ograniczajcego kogo wzorca
zachowa lub emocji moe cakowicie odmieni jego ycie.
A poniewa takie dziaania czsto staj si dwigni, wystarcz
tylko te dwa kroki, by zmieni dosownie wszystko. Pozostae
kroki skadajce si na NWA maj zapewni, by zmiana staa si
nieodwracalna i trwaa, oraz pozwoli ci dokona nowych
wyborw, ktre przynios rado i si.
Podczas trzydniowego seminarium Unlimited Power (TM) , kt
re niedawno prowadziem w Chicago, udao mi si przeama
jeden taki wzorzec. Pewien mczyzna twierdzi, e chce pozby
si naogu jedzenia czekolady. Dla mnie jednak byo jasne, e
postrzeganie samego siebie jako uzalenionego od sodyczy
dawao mu olbrzymi przyjemno. Na bawenianej koszulce,
ktr mia na sobie, widnia napis: dam krwi, ale udobrucham
si za czekolad." By to wyrany dowd, e mczyzna ten,
choby moe i chcia przesta poera sodycze, czerpa rne
zyski z utrzymywania swojego naogu.
Czasem ludzie d do zmiany, poniewa okrelone zacho
wania lub uczucia sprawiaj im bl. Mog te jednak odnosi
korzyci wanie z tego, co chc zmieni. Jeli na przykad kto
zostanie ranny i nagle cae otoczenie zaczyna mu suy pomoc,
przynosi jedzenie i okazywa wielkie zainteresowanie, moe
168
si nagle okaza, e rany nie goj si zbyt szybko. Cho z jednej

strony chory chce pozby si blu, z drugiej podwiadomie pragnie
odczuwa wicej przyjemnoci, ktra pynie z troski okazywanej
mu przez innych.
Moesz robi wszystko jak najlepiej, lecz jeli w wtrny
zysk okae si zbyt wielki, znajdziesz si z powrotem na starych
ciekach. Czowiek czerpicy wtrne zyski przejawia mieszane
odczucia wobec koniecznoci dokonania zmian w swoim yciu.
Twierdzi, e chce si zmieni, ale czsto podwiadomie wierzy,
e utrzymanie starych wzorcw zachowa i odczu daje mu co,
czego nie zdobdzie w aden inny sposb. Dlatego niechtnie
bdzie si stara wyj z depresji, cho niewtpliwie powoduje
ona jego cierpienie. Dlaczego? Choby dlatego, e depresja zwraca
na niego uwag innych. Czowiek taki nie chce odczuwa depresji,
ale te rozpaczliwie pragnie zainteresowania. W kocu zwycia
potrzeba przycigania uwagi innych. Ale zaspokojenie tej potrzeby
stanowi jedynie wtrn korzy. Aby spraw wyjani, musimy
da temu komu odpowiednio siln dwigni, ktra go zmieni, lecz
musimy te wskaza mu sposb zaspokojenia potrzeb.
Cho jestem pewien, e gdzie gboko ten mczyzna chcia
pozby si swojego sodkiego naogu, jestem te przekonany, e
mg go wykorzystywa po to, by skupia na sobie uwag innych.
Ilekro mamy do czynienia z wtrnymi korzyciami, niezbdne jest
zastosowanie bardzo silnego lewarowania. Dlatego zdecydowaem
si na zaburzenie wzorca przekona.Prosz pana! - wykrzyknem.
- Mwi pan, e jest gotw rzuci swj nag. To wspaniale. Jest
tylko jedna rzecz, ktr musimy zrobi, zanim na zawsze si pan
z nim poegna." Na jego pytanie, co to za rzecz, odpowiedziaem:
Aby przygotowa do tego paski organizm, przez najblisze
dziewi dni wolno panu je tylko czekolad. Nic wicej."
Ludzie na sali zaczli chichota, a on sam patrzy na mnie
niepewnie. Czy mog co pi?" - spyta. Tak, wod. Moe pan
pi cztery szklanki wody dziennie, ale na tym koniec. Poza tym
tylko czekolada." Wzruszy ramionami i powiedzia: W porzdku,
mog to zrobi i bez zmiany. Ale troch mi szkoda, e wyjdziesz
na gupca." Umiechnem si i dalej prowadziem zajcia.
Szkoda, e nie widziae, co wydarzyo si pniej. Na sali
pojawiy si dziesitki czekolad, czekoladek i cukierkw, ktre
169
ludzie wyjmowali z torebek i kieszeni i podawali wielbicielowi

sodyczy. Do przerwy obiadowej zosta on dosownie zasypany
akociami.
Podszed do mnie w czasie przerwy. Dzikuj, to byo
wspaniae" - powiedzia, odwijajc, a nastpnie pakujc sobie
do ust cukierka, zdecydowany pokaza, e mnie pokona. Jednak
nie zdawa sobie sprawy z faktu, e walczy nie ze mn, tylko z sa
mym sob. Ja jedynie uywaem jego ciaa jako dwigni, ktrej
byo mi potrzeba.
Czy wiesz, jak wielkie pragnienie wywouje cukier? Pod
koniec dnia dosownie palio go w gardle i z pewnoci traci
sporo ze swojej czekoladowej pasji za kadym razem, gdy kto
podawa mu kolejn czekoladk albo wrzuca do kieszeni kolejn
gar cukierkw. Drugiego dnia straci humor, ale jeszcze gotw
by si broni. Zjedz jeszcze troch czekolady" - nalegaem.
Odwin tabliczk Trzech Muszkieterw i patrzy przy tym na
mnie bez sowa.
Kiedy wszed do sali trzeciego ranka, wyglda jak kto, kto
ca noc spdzi nad misk klozetow. Jak niadanie?" - spytaem
przy akompaniamencie miechw sali. Nie najlepsze" - przyzna
sabo. Moe jeszcze troch sodyczy?" Niechtnie przyj cze
kolad od kogo siedzcego z tyu, ale nawet na ni nie spojrza,
nie mwic o rozpakowaniu. Co si dzieje? - spytaem. - Czyby
mia pan dosy? Przecie jest pan mistrzem w jedzeniu czekolady.
No, to jeszcze troch. Moe M&M z masem orzechowym?
A moe krwk? Czy nie chce pan sprbowa? Nie leci panu
linka?"
Im duej mwiem, tym bardziej zielenia na twarzy. W ko
cu nie wytrzyma. Za nic w wiecie!" - krzykn. Dopiero kiedy
wszyscy zebrani wybuchnli miechem, zda sobie spraw, co
powiedzia. Skomentowaem to tylko jednym zdaniem: W ta
kim razie prosz wyrzuci sodycze i usi."
Pniej pomogem mu wybra co, co zastpioby przyje
mno wizan z czekolad, pokazujc przyjemnoci, ktre za
rwno dodaway si, jak i nie wymagay, by sobie szkodzi. I wte
dy zabraem si do pracy z nim. Codziennie warunkowaem nowe
skojarzenia i pomagaem mu zastpi stary nag caym zestawem
nowych zachowa: wzmacniajce oddechy, wiczenia fizyczne,
170
odpowiednio bogata w wod dieta, waciwe dobieranie produktw

ywnociowych i tak dalej.*
Czy udao mi si wytworzy u tego faceta umiejtno
lewarowania? Jasne, e tak! Wywoanie cierpienia fizycznego by
o ni niewtpliwie. Czowiek, ktry cierpi, zrobi wszystko, by
zamieni cierpienie na przyjemno. Jednoczenie udao mi si
zachwia jego wzorcem przekona. Wszyscy inni prbowali sprawi,
by PRZESTA je sodycze. Ja zadaem, by je jad! A tego nigdy
by si nie spodziewa i to wanie znacznie osabio jego wzorzec.
Gwatownie skojarzy jedzenie sodyczy z tak wielkim cierpieniem,
e poczenie neuronowe wytworzyo si w cigu zaledwie jednej
nocy. Jego stary wzorzec przekona by ju do odrzucenia.
Kiedy jeszcze prowadziem prywatny gabinet, ludzie przy
chodzili do mnie, siadali naprzeciwko mojego biurka i zaczynali
opowiada o swoim problemie. Zwykle ju po kilku sowach tracili
kontrol nad sob i wybuchali paczem. Zawsze wtedy podnosiem
si z miejsca i gono owiadczaem: Chwileczk." To zupenie ich
zaskakiwao, a ja cignem: Przecie nawet jeszcze nie zaczlimy
pracowa!" Reakcj byy niemal zawsze przeprosiny i natych
miastowe odzyskanie kontroli nad wasnymi emocjami. Trzeba to
byo zobaczy! Ludzie, ktrzy sdzili, e utracili ju wszelk
kontrol nad wasnym yciem, w jednej chwili udowadniali, e
doskonale wiedz, jak zmienia swoje zachowanie i odczucia!
Jednym z najlepszych sposobw na zachwianie czyjego
wzorca zachowa lub odczu jest nakonienie tej osoby do
zrobienia czego zupenie przez ni nieoczekiwanego. Zastanw
si nad kilkoma sposobami, ktre pozwol ci zachwia twoje
wasne wzorce. Pomyl przez chwil o sposobach, ktre naj
skuteczniej zburz wzorce zwizane z uczuciami frustracji, przy
toczenia i przegranej, dajc ci przy tym jak rado.
Kiedy nastpnym razem zaczniesz odczuwa depresj, podskocz
kilka razy, spjrz w niebo i najbardziej idiotycznym gosem wrzanij:
A-LLE-LU-JA! Dzi nie mierdz mi nogi!" Tego typu gupie
zachowanie z pewnoci odwrci twoj uwag, a ju na pewno zmieni
nastawienie ludzi znajdujcych si wok ciebie, kiedy zdadz sobie
spraw, e nie jeste ju smutny - co najwyej szalony!
Jeli zbyt duo jesz i chcesz z tym skoczy, podam ci metod

dziaania, ktra z pewnoci si sprawdzi, skoro tylko zastosujesz
j z oddaniem. Nastpnym razem kiedy w restauracji dojdziesz do
wniosku, e jesz zbyt duo, skocz na rwne nogi, wybiegnij na rodek
sali i wskazujc na wasne krzeso, krzyknij najgoniej, jak potrafisz:
PROSI!" Gwarantuj, e jeli trzy albo cztery razy zachowasz si
tak w miejscu publicznym, nie bdziesz si wicej obera! Skojarzysz
zbyt wiele cierpienia z tym zachowaniem. Pamitaj, e im bardziej
niezwyky i zaskakujcy jest sposb zachwiania wzorca zachowa
lub odczu, tym lepsze przynosi rezultaty.
Jedn z najwaniejszych jest zasada, by podejmowa dziaanie
zmierzajce do zamania wzorca wtedy, kiedy jest on przez ciebie
wykorzystywany. Przerywanie wzorcw zachowa zdarza si
nam kadego dnia. Kiedy mwisz, e wanie ci co ucieko
z gowy i stracie wtek, informujesz, e kto lub co przerwao
ci twj wzorzec koncentracji. Czy kiedykolwiek znalaze si
w sytuacji, gdy nagle co przerwao ci rozmow ze znajomym i
po chwili wracae do niej pytaniem: O czym to rozmawialimy?"
Z pewnoci tak, a to klasyczny przykad przerwanego wzorca.
Pamitaj! Jeli chcesz wywoa zmian w swoim zachowaniu,
a w przeszoci nauczye si dochodzi do przyjemnoci okrn
drog, ktra prowadzi przez szereg negatywnych konsekwencji,
musisz przeama ten stary wzorzec. Musisz przemiesza jego
elementy nie do poznania, znale nowy wzorzec (co stanowi
nastpny krok) i warunkowa go tak dugo, a stanie si automa
tycznym zachowaniem.
* Wicej na ten temat w dziesitym rozdziale ksiki Unlimited Power.
JAK PRZEAMYWA OGRANICZAJCE

NAS WZORCE UCZU I ZACHOWANIA
Odpowiednio czste przerywanie jakiego wzorca potrafi zmieni
niemal kadego. Prostym sposobem na przeamanie wzorca jest
PRZEMIESZANIE ODCZU, ktre czymy ze wspomnieniami.
Jedynym powodem naszego smutku jest fakt, e w umysach
przedstawiamy sobie dane wydarzenie w taki wanie, a nie inny
sposb. Na przykad, jeli twj szef ci skrzyczy, a ty przez reszt
172
dnia bdziesz do tego wydarzenia wraca raz po raz, przypo

minajc sobie ca scen i wykrzyczane uwagi, bdziesz si czu
coraz gorzej. Dlaczego wic masz pozwoli, by jakie dowiad
czenie przez cay czas wywierao na ciebie wpyw? Czy nie lepiej
przemiesza zwizane z tym wydarzeniem myli tak, aby nie
dowiadcza ju zwizanych z nim negatywnych uczu? Moe
nawet jeste w stanie wyobrazi je sobie jako co miesznego!
Sprbuj zastosowa t technik wanie teraz, wyobraajc sobie co
takiego: pomyl o sytuacji, ktra wywouje twj smutek, frustracj lub
zo. Zastosuj dwa pierwsze kroki NWA, ktre ju omwilimy. Jeli
wic teraz sytuacja ta wywouje w tobie negatywne uczucia, jakimi
uczuciami chciaby je zastpi? Dlaczego chciaby mie takie wanie
uczucia? Ich odczuwanie uniemoliwiaj ci skojarzenia, ktre poczye
z t konkretn sytuacj. Czy nie byoby wspaniale, gdyby mg o niej
myle z pozytywnymi uczuciami? Sprbuj zastosowa dwigni. Jeli nie
zmienisz swoich odczu zwizanych z t sytuacj, jak bdziesz si czu?
Raczej fatalnie, prawda? Czy chcesz zapaci t cen? Czy chcesz dalej w
zwizku z t osob czy sytuacj zachowa wszystkie te negatywne uczucia?
Czy nie poczuby si lepiej, gdyby to teraz zmieni?
PRZEMIESZANY WZORZEC
Masz ju do siln dwigni. Przemieszaj wic teraz obezwad
niajce ci uczucia tak, aby ju nie pojawiay si w takim wanie
wzorcu.
1. SPRBUJ WYOBRAZI SOBIE CA SYTUACJ,
KTRA TAK BARDZO CI DRCZY I NIEPOKOI. Przedstaw
j sobie tak, jakby oglda film. Nie przejmuj si zupenie, po
prostu obejrzyj j, obserwujc wszystko, co si wydarzyo.
2. WYOBRA SOBIE JESZCZE RAZ CA T SYTUACJ,
ALE TYM RAZEM JAKO KARYKATUR. Sid wygodnie
w krzele, umiechnij si gupawo, odetchnij par razy gboko
i sprbuj przyjrze si caej sytuacji od koca do pocztku, najszybciej,
jak tylko potrafisz. Jeli kto powiedzia ci co zego, to przyjrzyj
mu si, jak poyka swoje sowa! I tak do samego pocztku, a pniej
173
jeszcze szybciej od pocztku do koca. Tym razem sprbuj wyobrazi

sobie wszystko w zupenie innych kolorach, na przykad twarze ludzi
w kolorach tczy. Jeli jest kto, kto wyjtkowo ci denerwuje,
wyobra go sobie z uszami Myszki Miki i nosem Pinokia.
Powtrz to wszystko co najmniej dziesi razy: od pocztku
do koca, od koca do pocztku, najszybciej, jak potrafisz, mie
szajc wasne odczucia i zabarwiajc je humorem i miechem.
Sprbuj doda do ogldanego oczyma wyobrani obrazu muzyk,
na przykad ulubion piosenk albo typow melodi z filmw
rysunkowych. W ten sposb poczysz ze star sytuacj dziwaczne
dwiki. To ostatecznie zmieni twoje odczucia. Najwaniejsza
jest tu szybko, z jak wyobraasz sobie ca scen, oraz przesada
i humor, ktre potrafisz zastosowa.
3. TERAZ PO RAZ KOLEJNY ZASTANW SI NAD CA
SYTUACJ ZWRACAJC UWAG NA ODCZUCIA,
KTRE W TOBIE WYWOUJE. Jeli wykonywae to wicze
nie skutecznie i z zaangaowaniem, zamae wzorzec zwizany
z t sytuacj tak wiele razy, e z trudem przyjdzie ci wrci do wi
zanych z ni pocztkowo negatywnych odczu.
Moesz w ten sposb radzi sobie z sytuacjami, ktre nie
daway ci spokoju przez cae lata. Czsto takie podejcie jest o wie
le skuteczniejsze od ponawiania prb analizy przyczyn i okolicz
noci caego zajcia, poniewa analiza w aden sposb nie zmienia
odczu, jakie z danym wydarzeniem wiesz.
Cho wydaje si to wszystko bardzo proste, technika miesza
nia sytuacji sprawdza si w wikszoci wypadkw, nawet wtedy,
gdy mamy do czynienia z urazami. DLACZEGO SI SPRAW
DZA? PONIEWA NASZE UCZUCIA OPARTE S NA OB
RAZACH, JAKIE WYTWARZAMY W UMYLE, ORAZ
DWIKACH I ODCZUCIACH, KTRE KOJARZYMY
Z TYMI OBRAZAMI. Zmieniajc obrazy i dwiki, zmieniamy
te uczucia na dany temat. Wielokrotne warunkowanie znacznie
utrudnia powrt do starego wzorca.
Innym sposobem przeamania starego wzorca jest przerywanie
czego w poowie, technika urwanego filmu". Jeli wielokrotnie
przerywasz zachowanie kierowane okrelonym wzorcem, po
czenie neuronowe zacznie powoli sabn. Po ustanowieniu po
czenia nerwowego umys dysponuje jakby gotow ciek, ktra,
174
nie uywana, zaczyna zarasta. Podobnie jak w kadym innym

wypadku, tracisz powoli zdolno, ktrej nie wiczysz.
Pozbywszy si starego wzorca dysponujesz miejscem, ktre
powiniene czym zapeni.
NWA KROK C Z W A R T Y
Sta przed alternatyw, ktra bdzie ci

wzmacnia
Czwarty krok jest decydujcy dla wytworzenia trwaej zmiany.
GWN PRZYCZYN, DLA KTREJ WYSIKI TAK WIE
LU LUDZI KOCZ SI JEDYNIE CHWILOW ZMIAN,
JEST FAKT, E NIE POTRAFI ONI ZNALE ALTER
NATYWNEGO SPOSOBU POZBYCIA SI CIERPIENIA
I ZYSKANIA PRZYJEMNOCI. Wielu dociera do punktu,
w ktrym zmiana staje si dla nich koniecznoci, poniewa cz
zbyt wielkie cierpienie ze starym wzorcem i zbyt wielk przy
jemno z myl o zmianie. Udaje im si nawet zakci dotych
czasowe wzorce, jednak pniej nie maj ich czym zastpi.
Musisz pamita, e neurologiczne wzorce powstaj po to, aby
ci pomc unika cierpienia i zyskiwa przyjemno. Wzorce te s
trwae i nawet choby miay negatywne skutki uboczne, bdziesz
do nich wraca, jeli nauczye si w taki wanie sposb pozbywa
cierpienia. Bdziesz wraca dlatego, e nie znasz adnego lepszego
sposobu na uzyskanie podanych przez ciebie uczu.
Jeli zastosowae rzetelnie przedstawione dotychczas elementy
NWA, wiesz, czego chcesz i co ci powstrzymuje przed osigniciem
celu. Znalaze dwigni, ktr zastosujesz, i zamae stary wzorzec
zachowa lub odczu. Teraz musisz wypeni powsta luk za pomoc
nowego zestawu wyborw, ktre przynios tak samo przyjemne efekty,
ale bez negatywnych efektw ubocznych. Jeli rzucie palenie,
musisz wymyli nowy sposb albo szereg sposobw, ktre zastpi
wszystkie korzyci, jakie moge odnosi ze starego nawyku. Korzyci
pynce ze starego wzorca zachowa musz zosta zachowane w
nowym, przy jednoczesnej eliminacji efektw ubocznych. Czym
moesz za-stpi zmartwienie? Moe rnymi dziaaniami zmie
rzajcymi do zrealizowania planu, ktry pomoe osign twoje
175
cele? Depresj mona zastpi, skupiajc si na moliwociach

pomocy innym, ktrzy tej pomocy potrzebuj.
Jeli nie bardzo wiesz, jak pozby si cierpienia i zacz
odczuwa przyjemno po tym, jak przestae pali, pi, martwi
si albo wykorzystywa niepodane wzorce zachowa lub emocji,
MOESZ ZNALE ROZWIZANIE, WZORUJC SI NA
TYCH, KTRYM UDAO SI JU WCZENIEJ ZMIENI
SWOJ SYTUACJ. Znajduj ludzi, ktrzy dokonali trwaych
zmian. Gwarantuj ci, e przekonasz si, i mieli oni alternatywny
sposb dla swoich starych zachowa.
Dobrym przykadem jest mj przyjaciel Fran Tarkenton.
Kiedy wsplnie z Franem zaczynalimy przygotowywa moje
programy telewizyjne, mia on nag, ktry mnie prawdziwie
zaskoczy. By mianowicie uzaleniony od ucia tytoniu. Kiedy
podczas rozmowy ze mn nagle odwrci gow i splun. Zupenie
nie pasowao to do mojego obrazu eleganckiego i silnego m
czyzny. Tymczasem on robi to od ponad dwudziestu lat.
Fran powiedzia mi pniej, e ucie tytoniu byo dla niego
jedn z najwikszych przyjemnoci. Traktowa tyto jak najlep
szego przyjaciela. Jeli by w drodze i poczu si samotnie, zaczy
na u i uczucie samotnoci znikao. Kiedy nawet powiedzia
przyjacioom, e gdyby mia wybiera midzy seksem i tytoniem,
wybraby ucie tytoniu! Jak ma si to do faszywych neuroasocjacji? Po prostu wypracowa sobie przejcie od cierpienia do
przyjemnoci via ucie tytoniu. Po latach cigego stosowania,
a wic wzmacniania, wytworzy w sobie neuronow autostrad,
prowadzc od tytoniu do przyjemnoci.
Co spowodowao, e zmieni swoje zachowanie? Pewnego
razu, nie bez pomocy przyjaci, dostrzeg, i ucie tytoniu jest
cakowicie sprzeczne z obrazem czowieka, jakim si sta. Nag ten
wiadczy, e nie panuje on nad swoim yciem, a poniewa
odpowiedzialno za wasne ycie bya dla Frana jedn z najwyszych
wartoci, nie mg si jej przeciwstawia. Sytuacja ta zacza sprawia
mu zbyt wiele cierpienia. Skupiajc swoj uwag na moliwoci
zachorowania na raka jamy ustnej, wyobraa to sobie bardzo wyranie,
a w kocu po niedugim czasie zniechci si do uywania tytoniu.
Myli te stay si jego dwigni i pomogy przeama wzorzec, dziki
ktremu poprzednio czy tyto z przyjemnoci.
176
Kolejn wan rzecz jest fakt, e Fra znalaz inne rda

przyjemnoci, ktre okazay si nawet skuteczniejsze od tytoniu.
Odda si pracy jeszcze bardziej ni dotychczas i zacz osiga
rezultaty, ktre z jego firmy KnowledgeWare uczyniy jedn
z najlepszych firm komputerowych na Wall Street. Ale to nie
wszystko. Poniewa rzuci tyto i potrzebowa kompana, posta
nowi znale sobie prawdziwego towarzysza ycia. Pozna kobiet
swoich marze i nauczy si czerpa ze zwizku z ni uczucia
i emocje tak wielkie, jakich nie znalazby nigdzie indziej.
Jeli wystarczajco mocno naruszymy swoje stare wzorce,
nasz umys bdzie czsto automatycznie szuka zastpczych, aby
da nam odczucia, ktrych potrzebujemy. Dlatego wanie ludzie,
ktrzy w kocu przeami nawyk palenia, czasem przybieraj na
wadze: ich umys szuka sposobw wytworzenia tych samych
przyjemnych odczu i aby je zyska, zaczynaj zbyt duo je.
Wane jest wic, abymy wiadomie wybierali nowe zachowania
lub uczucia, ktrymi zastpujemy stare.
BADANIA NA TEMAT PRZEMIAN

Nancy Mann przeprowadzia badania statystyczne, aby oceni
stopie rehabilitacji grupy byych narkomanw. Badania te
wykazuj, e PRZYJCIE ZACHOWA ZASTPCZYCH
ODGRYWA NAJWANIEJSZ ROL, nawet w tym tak zoo
nym procesie zmiany.*
Pierwsza grupa badanych zmuszona zostaa do porzucenia
naogu przez zastosowanie rnego rodzaju presji zewntrznych,
czsto wywieranych przez system prawny. Jednak, jak ju mwi
limy w czci dotyczcej lewarowania, ZEWNTRZNA PRE* Nancy Mann, A Diagnostic Tool with Important Implications for
Treatment of Addiction: Identification of Factors Underlying Relapse and
Remission Time Distributors (Narzdzia diagnostyczne oraz implikacje
dla leczenia uzalenie: identyfikacja czynnikw warunkujcych nawroty
oraz rozkad czasu cakowitego wyleczenia) w: The International of the
Additions" 1984.
177
SJA RZADKO POWODUJE TRWALE REZULTATY. Tak wic

kobiety i mczyni w tej grupie szybko wrcili do starego naogu,
kiedy tylko presja zewntrzna osaba lub ustaa, na przykad
w sytuacji, gdy wypuszczono ich z wizienia.
Druga grupa badanych skadaa si z narkomanw, ktrzy na
prawd chcieli pozby si uzalenienia. Ich motywacja bya wic
gwnie wewntrzna. W rezultacie zmiany w ich zachowaniu
utrzymay si o wiele duej, czsto a do dwch lat od momentu
podjcia decyzji o rzuceniu narkotykw. Jednak znaczny stres mg
spowodowa w kocu zaamanie. Wtedy wikszo z nich wracaa
do naogu i ponownie sigaa po narkotyki, aby w ten sposb pozby
si cierpienia i zyska przyjemno. Dlaczego? Poniewa nie
znaleli oni zastpstwa dla starych pocze neuronowych.
TRZECIA GRUPA ZNALAZA WYJCIE ALTERNA
TYWNE, KTRYM ZASTPIA UZALENIENIE. Wyjciem
tym byo co, co dawao im uczucia, ktrych szukali, lub nawet
co, co pozwalao im si poczu lepiej ni przedtem. Niektrzy
t>ddalisi zwizkom z innymi ludmi, rozwojowi duchowemu albo
pracy zawodowej, mogcej wywoa w nich wielk pasj.
W rezultacie WIELU Z NICH NIGDY NIE WRCIO DO STA
REGO NAOGU, A REDNI CZAS CAEJ TEJ GRUPY
PRZED PIERWSZYM ZAAMANIEM WYNIS OSIEM LAT.
Ci, ktrym udao si odrzuci cakowicie narkotyki, postpowali
zgodnie z pierwszymi czterema punktami NWA i wanie dlatego
odnieli sukces. Jednak niektrzy z nich wytrzymali tylko osiem lat.
Dlaczego? Poniewa nie wykorzystali pitego elementu NWA,
ktry jest bardzo wany dla osignicia trwaoci zmiany.
NWA KROK PITY
Uwarunkowanie nowego wzorca do uzyskania

jego trwaoci
Uwarunkowanie zapewnia trwao i spjno nowo wprowa
dzonej zmiany.* Najprostszym sposobem uwarunkowania czego
Zobacz te rozdzia siedemnasty ksiki Unlimited Power.
178
kolwiek jest cige wiczenie tak dugo, a wytworzymy pocze-nie neurologiczne. Jeli wic znajdziesz odpowiedni alter
natywn moliwo dla starego wzorca, wyobraaj j sobie do
pty, dopki wyranie nie zobaczysz, e moesz dziki niej szybko
pozby si cierpienia i zyska przyjemno. Wtedy twj umys
zacznie kojarzy, e w ten sposb mona zawsze osiga podane
rezultaty. Jeli tego nie zrobisz, wrcisz do starego wzorca.
Jeli bdziesz prbowa tej nowej moliwoci wci od nowa,
z wielkim zaangaowaniem emocjonalnym, wytworzysz po
czenie neuronowe, wsk ciek, ktra po kolejnych prbach
i kolejnych emocjach zamieni si w autostrad prowadzc do
osignicia podanych przez ciebie rezultatw i tym samym
stanie si elementem twoich zwyczajowych zachowa. PAMI
TAJ, E TWJ UMYS NIE POTRAFI ODRNI TEGO,
CO SOBIE PRZEKONUJCO WYOBRAASZ, OD TEGO,
CZEGO NAPRAWD DOWIADCZASZ. Warunkowanie poz
wala ci automatycznie porusza si po nowej drodze, pozwala ci
omija z pen prdkoci wszystkie objazdy", ktrymi po
ruszae si dotychczas. Dziki warunkowaniu powrt do po
drowania starymi szlakami staje si bardzo trudny.
Siy uwarunkowania nie da si przeceni. Ostatnio czytaem,
e najlepszy koszykarz Boston Celtics, Larry Bird, nakrca scenk
reklamow, w ktrej mia odda niecelny rzut. Dziewi razy
z rzdu trafia do kosza, zanim udao mu si chybi. Tak mocno
uwarunkowa si przez wszystkie lata kariery. Kiedy dostaje do
rk pik, automatycznie zachowuje si wedug wzorca, ktrego
celem jest umieszczenie piki w koszu. Jestem pewien, e gdyby
przebada t cz mzgu Larry'ego Birda, ktra oddziauje na ru
chy wykonywane podczas rzutu, odkryby potne poczenie
neuronowe. Czowiek moe uwarunkowa dowolne zachowanie,
jeli powtarza je wystarczajco czsto i z odpowiednim zaanga
owaniem emocjonalnym.
Kolejnym krokiem jest stworzenie planu, ktry ma wzmacnia
twoje nowe zachowanie. Jak moesz nagradza si za sukces?
Nie czekaj, a minie pierwsza rocznica rzucenia palenia. Daj
sobie nagrod ju po pierwszym dniu! Nie czekaj, a zgubisz
osiemdziesit funtw twojej wagi. Nie czekaj nawet na schudnicie
o jeden funt! Z satysfakcj poklep si po ramieniu w chwili, kiedy
179
bdziesz w stanie odsun od siebie talerz, na ktrym jeszcze

znajduje si jedzenie. Wyznacz sobie szereg krtkoterminowych
celw, jakby szereg kamieni milowych na swojej drodze, i wy
pacaj sobie nagrod natychmiast po osigniciu kadego z nich.
Jeli twoim problemem byy zmartwienia i depresje, nagradzaj
si za kadym razem, gdy zamiast si martwi zaczniesz dziaa,
gdy umiechniesz si w odpowiedzi na pytanie, jak ci idzie. Naley
ci si nagroda ju za rozpoczcie procesu zmian niezbdnych dla
uzyskania dugofalowego sukcesu.
W ten sposb twj system nerwowy nauczy si czy ze
zmian wielk przyjemno. Ludzie, ktrzy chc schudn, nie
zawsze dostrzegaj rezultaty natychmiast. Zgubienie kilku funtw
wagi nie przemieni ci cudownie w Elle McPherson czy Mela
Gibsona. Jest wic bardzo wane, aby nagradza si natychmiast
po podjciu okrelonych dziaa lub osigniciu jakichkolwiek
postpw emocjonalnych, jak choby decyzja, by przebiec si
wok wasnego bloku zamiast pobiec do najbliszego McDonalda.
Jeli tego nie zrobisz, moesz szybko znale si w sytuacji, w kt
rej powiesz sobie: No dobrze, schudem o funt, ale wci jestem
gruby. To zajmie cae wieki. Bd si musia mczy jeszcze tyle
czasu..." I wtedy te krtkoterminowe oceny zaczniesz wykorzy
stywa jako wymwk dla dobrej" wyerki.
Zrozumienie wagi WZMACNIANIA REAKCJI znacznie
przyspieszy proces warunkowania nowego wzorca. Niedawno
miaem przyjemno przeczyta ksik pira Karen Pryor pod
tytuem Don't shoot the dog (Nie strzelaj do psa). Szczerze j
polecam wszystkim tym, ktrzy chc dokadnie pozna zasady
warunkowania. W ksice tej znajdziesz pewne proste wskazwki
dotyczce modyfikowania zachowa zwierzcia. Dokadnie
odpowiadaj one wnioskom, ktre ja sam wycignem po latach
ksztatowania zachowa ludzi.
To naprawd fascynujce, jak podobni s ludzie i zwierzta;
gdy idzie o siy, ktre kieruj ich dziaaniem. Poznanie podsta
wowych zasad warunkowania pozwala zachowa kontrol nad
tymi siami i tworzy wasny los zgodnie z naszym wyborem.
Moemy y jak zwierzta - manipulowani okolicznociami
i wszystkim tym, co znajduje si wok nas, albo nauczy si wa
runkowania i wykorzysta je, by do maksimum zwikszy nasz
potencja. Karen Pryor opisuje w swojej ksice, jak przez cae

lata wykorzystywaa cierpienie do tresowania zwierzt: bicz i
krzeso w przypadku lww, wdzido w przypadku koni i smycz
dla psw. Jednak napotkaa problemy w wykorzystywaniu
cierpienia w przypadku delfinw. Ilekro prbowaa sprawi
im bl, po prostu odpyway! Dziki temu wanie zrozumiaa,
jak wane jest POZYTYWNE WZMACNIANIE w tresurze
zwierzt.
runek, nowy przywilej i tak dalej. Moemy te stosowa wzmac

nianie negatywne. Moe to by zmarszczenie brwi, podniesiony
gos, a nawet kara cielesna.
Istotne jest, bymy zrozumieli, e wzmacnianie nie jest rw
noznaczne z nagrod czy kar. WZMACNIANIE JEST REAKCJ
NA OKRELONE ZACHOWANIE NATYCHMIAST PO TYM,
JAK MIAO ONO MIEJSCE, PODCZAS GDY NAGRODA
I KARA MOG NASTPI DUO PNIEJ.
180
wiczenie moe sprawi wszystko.

Nie ma dla tej metody rzeczy niemoliwych.
Moz zmieni ze zasady w dobre,
moe zniszczy ze przekonania i odtworzy
dobre. Moz uczyni z ludzi aniow.
MARK TWAIN
Podstawow zasad organizujc dowoln metod warunkowania

sukcesu" jest sia tkwica we wzmacnianiu reakcji. Musisz
pamita, e aby regularnie wywoywa okrelone zachowania
lub emocje, trzeba stworzy uwarunkowany wzorzec. Wszystkie
wzorce s rezultatem uwarunkowania. Zwaszcza w przypadku
regularnego wywoywania okrelonych emocji lub zachowa,
gwnym czynnikiem jest warunkowanie.
PRAWO WZMACNIANIA REAKCJI

KADY WZORZEC EMOCJI LUB ZACHOWA, KTRY
PODLEGA CIGEMU WZMACNIANIU, STAJE SI RE
AKCJ AUTOMATYCZN I BEZWARUNKOW. BRAK
WZMACNIANIA POWODUJE W KOCU ZANIK WZORCA.
Moemy wzmacnia zachowanie wasne lub cudze za pomoc
wzmacniania pozytywnego. Ilekro prezentujemy podane za
chowania, nagradzamy si. Nagrod moe by pochwaa, poda-
181
WSZYSTKO WE WACIWYM CZASIE

Waciwa koordynacja czynnoci w czasie jest absolutnie
niezbdna dla skutecznego warunkowania. Jeli trener wykrzyknie:
Dobrze!", tu po tym, jak zawodnicy jego druyny przeprowadz
dobr akcj, ma na nich o wiele wikszy wpyw, ni gdyby chcia
z pochwa poczeka do koca meczu. Dlaczego? Poniewa od
czucia wywoywane wzmacnianiem naley poczy z wzorcem
wtedy, gdy jest on wykorzystywany.
Jednym z problemw naszego systemu sdowniczego jest
fakt, e przestpcy czsto otrzymuj kar dopiero po wielu latach
od popenienia przestpstwa. Oczywicie zwykle zdaj sobie oni
spraw z przyczyn kary, jednak wzorzec zachowania, ktry
przecie jest rdem caego problemu, pozostaje nienaruszony.
Co wicej, przestpca nie czy z tym wzorcem adnego cier
pienia.
To jedyny sposb, ktry pozwala naprawd zmieni nasze
zachowania i emocje. Musimy nauczy nasz umys, by pracowa
w sposb efektywny, a mona tego dokona nie poprzez intelekt,
a tylko neurologicznie. Problemem jest tu oczywicie fakt, i
wikszo z nas nie zdaje sobie sprawy, e nieustannie warun
kujemy si nawzajem i ksztatujemy w ten sposb zachowanie
wasne i innych. Czsto te warunkujemy ludzi negatywnie
zamiast pozytywnie.
Prosty przykad tego zjawiska mia miejsce w przypadku
byego chopaka mojej crki Jolie. Jolie bya bardzo zajta szko,
nauk taca i sztuk teatraln, w ktrej graa. Chopak chcia,
aby odwiedzaa go codziennie. Dlatego ilekro zdarzao si, e

z braku czasu nie bya u niego kilka dni, podczas kolejnej wizyty
przyczynia jej wiele cierpienia. Oczywicie chcia sprawi, by
odwiedzaa go czciej, a mimo to wybra strategi zadrczania
jej wymwkami przy kadej wizycie.
Czy kiedykolwiek popenie ten bd? Jeli chcesz, aby
chopak, dziewczyna albo wspmaonek czciej ci odwiedzali,
czy sdzisz, e pomoe ci w osigniciu celu zmuszanie ich do te
go? A kiedy w kocu przyjd, czy witasz ich wymwkami? Czy
telefonujc zaczynasz rozmow od stwierdze typu: No, w kocu
podniosa suchawk! To chyba cud. Czy zawsze ja musz dzwo
ni do ciebie pierwszy?"
Jeli tak, to wiedz, e twoje dziaanie po prostu uczy blisk
ci osob, by ci nie odwiedzaa ani nie dzwonia do ciebie.
Wywoujesz bowiem jej cierpienie natychmiast po tym, jak
zrobi waciw rzecz. Jakie bd tego skutki? Osoba ta poczy
cierpienie z odwiedzaniem ci i bdzie tego w przyszoci
unika. W przypadku Jolie sytuacja ta trwaa wiele miesicy, a
w kocu poczua, e nie ma wyjcia. Jeli go nie odwiedzaa,
czyo si to dla niej z cierpieniem. Jednak odwiedziny te
przynosiy bl. Jak pewnie si domylasz, to negatywne
wzmacnianie osabio tak wiele elementw ich zwizku, e
w kocu si rozstali.
Jeli naprawd chcesz, by kto ci odwiedza, musisz oka
zywa rado przy kadej wizycie. Powiedz, jak bardzo tsknie,
jak bardzo czekae na te odwiedziny. To z pewnoci pomoe
skojarzy wizyt u ciebie z czym przyjemnym. Pamitaj, e jeli
chcesz, by jakie zachowanie si powtarzao, powiniene poczy
z nim przyjemno, a nie cierpienie.
Konsultujc wiele przedsibiorstw w caych Stanach Zjed
noczonych, zauwayem, e wikszo firm usiuje motywowa
swoich pracownikw, wykorzystujc jako gwny element swojej
strategii wzmacnianie negatywne. Najczciej za gwny czynnik
motywujcy uznaj one strach przed kar. To oczywicie sprawdza
si tylko przez krtki czas. Prdzej czy pniej firmy te wpadaj
w podobne kopoty, z jakimi borykaj si pastwa Europy
Wschodniej: ludzie yj w strachu tak dugo, jak dugo nie dojrzej
do buntu.
Drug gwn strategi uywan przez firmy s bodce

finansowe. Cho z pewnoci jest to wspaniay pomys i spotyka si
z dobrym przyjciem, skuteczno jest tu ograniczona. Nadchodzi
bowiem moment, w ktrym adne dodatkowe bodce nie wywouj
podwyszenia jakoci pracy. I wikszoci firm przychodzi si
przekona, e osigny ju granic i nie s w stanie nic wicej zrobi.
Jeli kto konsekwentnie wzmacnia reakcje za pomoc pienidzy,
ludzie dochodz do przekonania, e ilekro zrobi co wartociowego,
naley im si natychmiast nagroda natury ekonomicznej. Zaczynaj
wic pracowa wycznie dla zapaty i nie zrobi niczego, dopki
jej nie dostan. W ten sposb firmy ograniczaj wasne moliwoci,
aby sprosta daniom ekonomicznym swoich pracownikw.
Trzeci i najsilniejszy sposb motywowania ludzi opiera si na
rozwoju osobowym. Pomagajc swoim pracownikom rozwin si
i dorasta, pomagasz im nauczy si z pasj podchodzi do ycia,
ludzi i do pracy. Sprawiasz, e chc pracowa coraz lepiej, mie
swj wkad w powodzenie firmy. Zachowuj si tak ze wzgldu na
wasne poczucie dumy raczej ni z powodu presji jakichkolwiek
czynnikw zewntrznych. Nie znaczy to oczywicie, e nie
powiniene stosowa adnego systemu bodcw, jednak wrd nich
musi si znale ten najsilniejszy: pomoc w rozwoju osobowym.
182
183
Dobro i zo, nagroda i kara s jedynymi

motywami istoty rozumnej: stanowi one
ostrogi i cugle, ktrymi nakania si do pracy
ca ludzko i kieruje ni.
JOHN LOCKE
ROZPLANUJ WZMACNIANIE PO TO,

ABY ZMIANY BYY TRWAE
Kiedy zaczynasz budowa nowe zachowania lub wzorce emocjonalne,
jest bardzo wane, aby wzmacnia samego siebie lub kogokolwiek
innego, w kim chcesz te wzorce utrwali. Tak wic na pocztku,
184
ilekro prezentujesz podane zachowanie (na przykad odsunicie

talerza, na ktrym wci jeszcze znajduje si jedzenie), musisz si za
nie nagrodzi, da sobie samemu pozytywne wzmocnienie, cos, co
sprawi ci rado i przyjemno. Jednak po jakim czasie nagroda
nie bdzie ju tak skuteczna i tak oczekiwana. To, co kiedy byo
niespodziank i czym wyjtkowym, stanie si norm.
Poniewa tak bardzo powiciem si pomaganiu innym,
ilekro przechodz przez lotnisko, daj pienidze tym, ktrzy
o nie prosz. Nigdy nie zapomn pewnego mczyzny, ktry
zawsze sta w okrelonym miejscu na lotnisku. Czsto z tego
lotniska korzystaem i stale dawaem mu jakie pienidze. Jednak
pewnego ranka bardzo si spieszyem i w dodatku nie miaem
nic w portmonetce. Kiedy przechodziem obok niego umiech
nem si i powiedziaem: Dzie dobry! Przykro mi! Ale nie
mam dzi pienidzy." Zareagowa zoci, poniewa nie daem
mu tego, na co zawsze mg ode mnie liczy.
Nie wolno ci zapomina, e przyjemne zaskoczenie jest jed
nym z najradoniejszych przey dowiadczanych przez istot
ludzk. Wanie dlatego, jeli chcesz, by twoje zachowanie
utrzymao si przez dugi czas, musisz zrozumie i wykorzysta
zasad zwan ZMIENNYM ROZPLANOWANIEM WZMA
CNIANIA.
Posu si prostym przykadem zaczerpnitym z tresury
delfinw. Kiedy treser chce nauczy delfina skaka, pocztkowo
po prostu czeka, a zwierz samo wyskoczy z wody. Wtedy na
gradza je ryb tu po tym, jak miao miejsce podane zachowanie.
W ten sposb delfin w kocu wytwarza neuroasocjacj, ktra in
formuje go, e jeli wyskoczy z wody, dostanie ryb. To poczenie
przyjemnoci z zachowaniem podanym przez tresera pozwala
treserowi uwarunkowa delfina.
Jednak po jakim czasie treser nagradza ryb tylko, jeli
delfin skacze wysoko. Powoli zwikszajc swoje wymagania,
jest on w stanie ksztatowa zachowanie zwierzcia. Oto klucz
do zrozumienia takiego postpowania: JELI DELFIN
OTRZYMUJE NAGROD ZA KADYM RAZEM, MOE
SI DO NIEJ PRZYZWYCZAI I WYUCZONE ZACHO
WANIA NIE BD NIEZAWODNE. Tak wic przy kadym
kolejnym wiczeniu delfin otrzymuje nagrod po pitym skoku,
185
czasem po pierwszym, a moe drugim. Delfin nie moe by

pewien, ktry skok przyniesie mu nagrod. Poczucie prze
widywania nagrody poczone z poczuciem niepewnoci, po
ktrej prbie nagrod otrzyma, sprawia, e zwierz pracuje za
wsze z najwikszym moliwym wysikiem. Nigdy nie przyjmuje
nagrody za cos oczywistego.
Dokadnie ta sama sia popycha ludzi do hazardu. Jeli raz
sprbowali i zostali nagrodzeni - a wic poczyli przyjemno
z otrzyman nagrod, podniecenie i przewidywanie kolejnych
zyskw zmuszaj ich, by brnli dalej. Czsto, nie otrzymawszy
adnej nagrody przez duszy czas, maj nawet mocniejsze
poczucie, e tym razem nagroda ich nie minie. Jeli kto sprbuje
gier hazardowych i nie zdobdzie adnej gratyfikacji, nie bdzie
do nich wraca. Jednake nawet kilka niewielkich nagrd, zdobycie
drobnej puli, zarobienie" z powrotem czci wasnych pienidzy
wyrabia w graczach przekonanie, e w kocu rozbij bank.
Wanie dlatego ludzie, ktrzy rzucaj nag (na przykad
palenie albo hazard) na kilka miesicy, a nastpnie postanawiaj
sprbowa jeszcze ostatni raz", w rzeczywistoci wzmacniaj
tylko wzorzec zachowania, ktry chc wyeliminowa, i tym
samym utrudniaj sobie uwolnienie si od naogu na cae ycie.
Jeli zapalisz jednego tylko papierosa, stymulujesz swj ukad
nerwowy, by oczekiwa, e w przyszoci te otrzyma tak na
grod. Podtrzymujesz wysok aktywno tej neuroasocjacji,
a wic wzmacniasz nawyk, ktry przecie chcesz zniszczy.
Jeli chcesz wzmocni czyje zachowania dugofalowo,
moesz wykorzysta USTALONE ROZPLANOWANIE WZMA
CNIANIA. Karen Pryor opisuje w swojej ksice, jak uczy si
delfiny wykonywania dziesiciu skokw pod rzd. Ot aby
sprawi, by delfin wykonywa dziesi skokw jeden po drugim,
musisz nagradza go dokadnie po kadym dziesitym skoku.
Nie moesz wymaga tego zachowania zbyt wiele razy bez
adnego wzmocnienia, jednak jeli delfin otrzyma nagrod
TYLKO po kadym kolejnym dziesitym skoku, szybko nauczy
si, e skoki od pierwszego do dziewitego nie musz by naj
lepsze, i bdzie je wykonywa znacznie gorzej.
Dokadnie tak sam reakcj moemy zaobserwowa u ludzi,
ktrzy otrzymuj pobory co dwa tygodnie. Pracownicy wiedz,
186
e oczekuje si od nich okrelonych zachowa, za ktre regularnie

otrzymuj zapat. Niebezpieczestwo polega na tym, e niektrzy
ludzie szybko ucz si prezentowa okrelone zachowania przy
minimalnym wasnym wysiku, poniewa nie ma elementu zas
koczenia. To oczywiste, e w miejscu pracy wszyscy spodziewaj
si pensji. Jednak jeli jest to jedyna zapata, pracownicy bd
robili wycznie to, czego si od nich oczekuje, ogranicz si do
minimum tego, za co im si paci.
Jeli jednak pojawi si od czasu do czasu niespodzianki, jak
premie, pochway, awanse czy te inne nagrody, wo w swoj prac
dodatkowy wysiek w nadziei, e zostan docenieni i nagrodzeni.
Jednak te nagrody nie mog by w aden sposb przewidywalne,
poniewa stan si wtedy nieskuteczne, zostan uznane za oczywiste
i zachowanie pracownikw znw zacznie by sterowane poczuciem,
e nagroda im si naley. Rnicuj nagrody, a osigniesz lepsze
rezultaty w zmienianiu samego siebie i wszystkich, ktrymi kierujesz.
Jest jeszcze jedno narzdzie, ktre moesz wykorzysta do
wzmacniania, tak zwana PULA. Pula intensyfikuje wzmocnienie.
Jeli na przykad raz na jaki czas dasz delfinowi niejedn, ale trzy
lub cztery ryby w nagrod za waciwe zachowanie, zwierz
zacznie by przekonane, e skoro zwikszy swoje wysiki, spotka
si z wielk nagrod. Sprawia to, e delfiny przez cay czas skonne
s dawa z siebie jak najwicej.
Ludzie reaguj podobnie. Firmy, ktre przyznaj pracownikom
nagrody o wiele wiksze od spodziewanych, daj im olbrzymi
motywacj do kontynuowania dobrej pracy w przyszoci, pozwalajc
im przypuszcza, e kiedy nagroda bdzie jeszcze wiksza. Ta sama
zasada moe zdziaa cuda w twoich kontaktach z wasnymi dziemi!
jemno zwykle wystarcza, aby przeama stare wzorce, i zwierz

zaczyna poddawa si tresurze.
I znw podobiestwo do zachowa ludzkich. Jeli kto, kto
wydaje si robi wszystko nie tak, nagle otrzymuje nagrod ot
tak, z powodu przyjani czy troski, moe zyska w ten sposb
stymulacj do zupenie innych zachowa.
JEDNAK NAJWANIEJSZE W WARUNKOWANIU JEST
NATYCHMIASTOWE WZMACNIANIE PODANEGO ZA
CHOWANIA. Jak tylko zauwaysz, e lekko przyjmujesz co, co
uprzednio ci frustrowao, natychmiast wzmacniaj swoje zachowanie.
Zrb to jeszcze raz i spraw sobie jeszcze wiksz przyjemno.
Pomiej si troch. Pamitaj, e zawsze kiedy wytwarzasz w sobie silne
emocje, pozytywne albo negatywne, wytwarzasz rwnie poczenie
w systemie nerwowym. Jesli bdziesz ten wzorzec cigle powtarza,
jesli bdziesz cigle stawia sobie przed oczami obrazy, ktre wywouj
twoj si i umiech, bdzie ci o wiele atwiej by silnym i mia si
w przyszoci. Dlaczego? Poniewa wytworzysz w sobie taki wzorzec.
Dokadnie w chwili gdy ty sam lub kto, kogo chcesz wzma
cnia, robi co waciwego, daj mu nagrod. Konsekwentnie
wzmacniaj podane zachowania za pomoc takiej nagrody,
ktrej ty sam lub kto inny pragnie najbardziej. Nie auj nagrd
w postaci ulubionej muzyki, umiechu czy wyobrae o osiga
nym celu. WARUNKOWANIE JEST NAJWANIEJSZE ONO
WANIE POZWALA NA DUGOFALOW SKUTECZ
NO. NIE WOLNO CI ZAPOMINA, E KADY WZO
RZEC ZACHOWA LUB WZORZEC EMOCJONALNY AU
TOMATYZUJE SI I UWARUNKOWUJE PRZEZ CIGE
WZMACNIANIE I NAGRADZANIE. KADY WZORZEC
KTREGO NIE WZMACNIAMY, MUSI ZANIKN.
Postawie ju pi pierwszych krokw. Czas wic na ten ostatni.
USTAW SI NA DOBRYCH POZYCJACH

NWA KROK S Z S T Y
Metoda puli moe by stosowana wobec kogo, kto nie ma abso

lutnie adnej motywacji do osigania jakichkolwiek rezultatw.
Kiedy treserom przychodzi pracowa z delfinem, ktrego trudno
im motywowa, daj mu czasem od razu dwanacie ryb, nawet
jeli nie zrobi nic, by na nie zapracowa. Wywoana tym przy-
Sprawd si!
Zobaczmy, czego do tej pory dokonae. Najpierw podje decyzj
dotyczc nowych wzorcw emocjonalnych i zachowa, ktre
chcesz osign, oraz znalaze dwigni, ktra pomoe ci unie
188
ciar zmian. Nastpnie zakcie stary wzorzec i znalaze dla

niego zachowanie alternatywne, ktre uwarunkowywae tak
dugo, jak dugo nie stao si ono automatyczne. Ostatni krok na
tej drodze to sprawdzenie, czy wszystko to bdzie dziaa w przy
szoci.
Do sposobw pozwalajcych ci to zrobi naley jedna z metod
Programowania Neurolingwistycznego noszca nazw prby
przyszoci". Wyobraasz sobie na przykad sytuacj, ktra kiedy
ci frustrowaa, i sprawdzasz, czy nadal budzi ona w tobie poczucie
frustracji, czy te zostaa ju zastpiona wzorcem narzucajcym
poczucie fascynacji". Jeli wci jeszcze cignie ci do pa
pierosw, wyobra sobie siebie w bardzo trudnej sytuacji i prze
konaj si, czy bdziesz chcia sign po papierosa, czy te pj
dziesz pobiega albo zaczniesz robi co innego, w zalenoci od
tego, jakie wyjcie alternatywne ci warunkuje. Wyobraajc sobie
bodce, ktre w przeszoci wywoyway twoje stare emocje lub
zachowania, i spostrzegajc, e twoje nowe wyjcie pozwala ci
dziaa automatycznie, przekonasz si te, e nowy wzorzec bdzie
dziaa w przyszoci. Musisz te sprawdzi ekologi zmian, ktre
wanie wprowadzie. Sowo ekologia" implikuje badanie
konsekwencji. Jaki bdzie wpyw zmian, ktre wanie poczynie
w samym sobie, na wszystkich tych, ktrzy ci otaczaj? Czy
zmiany te bd sprzyja twojej pracy i yciu osobistemu? Upewnij
si, czy ten nowy wzorzec bdzie waciwy w odniesieniu do
twojego obecnego stylu ycia, przekona i wartoci.
Na nastpnej stronie znajdziesz list prostych instrukcji, ktre
pomog ci sprawdzi, czy twj nowy wzorzec sukcesu bdzie
trway i czy jest waciwy.
Jeli twoja prba stworzenia nowego wzorca nie powioda
si, musisz wrci do pocztku, do pierwszego kroku. CZY NA
PRAWD WIESZ, CO I DLACZEGO CHCESZ OSIGN?
Powtrz drugi krok. Wikszo ludzi, ktrym nie udao si
wprowadzi zmian, zwykle nie miaa odpowiednio silnej dwigni.
By moe bdziesz musia publicznie zobowiza si do wpro
wadzenia zmian, aby zyska silniejsz dwigni. Uczy to zobo
wizanie wobec ludzi, ktrzy ci nie popuszcz!
Jeli sdzisz, e dysponujesz dobr dwigni, wr do kroku
trzeciego. Jeli wiesz, czego chcesz, i masz motywacj do dzia-
189
ania, by moe zachowujesz si jak mucha, ktra raz po raz ude

rza o szyb. Robisz cigle to samo, robisz to coraz lepiej, a nie
osigasz rezultatw. MUSISZ WIC PRZEAMA WZORZEC
ZACHOWANIA.
Skoro dojdziesz do wniosku, e trzy pierwsze kroki uczynie
waciwie, przejd do kroku czwartego. Jeli bowiem mimo to
nie osigne zmiany, z pewnoci problem ley wanie tutaj.
RAZ JESZCZE POSZUKAJ SILNEJ ALTERNATYWNEJ
MOLIWOCI DLA STAREGO WZORCA POZBYWANIA
SI CIERPIENIA I ZYSKIWANIA PRZYJEMNOCI. MOLI
WO TA MUSI BY CO NAJMNIEJ TAK PRZEKO
NUJCA I TAK CI WYGODNA, JAK STARE PODEJCIE.
Znaczy to, e masz teraz okazj wyprbowania wasnej pomy
sowoci. Znajd jaki wzr, kogo, komu wczeniej udao si
pozby tego samego nawyku lub negatywnego zestawu emocji,
ktre chcesz zmieni.
Jeli natomiast zacze ju wprowadza zmiany, ale prze
rwae ten proces, niewtpliwie nie wzmocnie nowego wzorca
odpowiedni dawk przyjemnoci. Wykorzystaj wic krok pity
- warunkowanie. WYKORZYSTAJ WSZYSTKIE TYPY
WZMACNIANIA, ABY ZAKORZENI I UTRWALI NOWE
WZORCE.
Sze krokw NWA mona wykorzysta do wszystkiego:
sprawiajcych problemy reakcji, kopotw w interesach czy te
nawyku krzyczenia na wasne dzieci. Przypumy, e zbytnio
martwisz si rzeczami, na ktre nie masz adnego wpywu. Jak
w tej sytuacji wykorzystaby te sze krokw, aby zmieni
obezwadniajcy ci wzorzec?
1. Zadaj sobie pytanie: Czego chc zamiast zmartwienia?"
2. Wykorzystaj zasad dwigni. Zdaj sobie spraw ze
sposobw, w jakie zmartwienie niszczy twoje ycie. Doprowad
to wszystko do progu cierpienia: zobacz, ile by za to musia za
paci w przyszoci, po to, by naprawd nie potrzebowa ju
paci tak wielkiej ceny. Wyobra sobie, ile radoci przyniesie ci
pozbycie si wreszcie tego ciaru, zyskanie prawdziwej swobody
rana zawsze!
3. Zniszcz stary wzorzec! Ilekro zaczynasz si martwi,
zakcaj ten wzorzec cakowicie gupimi zachowaniami. Zacznij
190
191
SPRAWDZENIE EKOLOGII ZMIAN

1.CZY NA PEWNO CZYSZ WIELKIE CIERPIENIE ZE
STARYM WZORCEM?
Czy mylc o poprzednich zachowaniach i uczuciach
wyobraasz sobie rzeczy naprawd bolesne zamiast tych
przyjemnych?
2.CZY NA PEWNO CZYSZ WIELK PRZYJEMNO
Z NOWYM WZORCEM?
Czy mylc o nowych zachowaniach i uczuciach wy
obraasz sobie i czujesz rzeczy przyjemne zamiast przy
krych?
3.CZY JESTE W ZGODZIE Z WYZNAWANYMI WAR
TOCIAMI, PRZEKONANIAMI I ZASADAMI?
Czy nowe zachowania i odczucia s zgodne z wartociami,
zasadami i przekonaniami, ktre stosujesz w swoim yciu?
(Zajmiemy si tym dokadniej w nastpnym rozdziale.)
4.CZY NA PEWNO KORZYCI PYNCE ZE STAREGO
WZORCA ZOSTAY UTRZYMANE?
Czy nowe zachowania i uczucia pozwol ci osiga korzyci
i dadz poczucie przyjemnoci, ktre dawa ci stary wzo
rzec?
5.PRBA PRZYSZOCI: WYOBRA SOBIE SIEBIE
ZACHOWUJCEGO SI W TEN NOWY SPOSB
W PRZYSZOCI.
Wyobra sobie co, co skonioby ci w przyszoci do
uruchomienia starego wzorca. Przekonaj si, czy potra
fisz wykorzystywa nowy wzorzec zamiast starego.
duba w nosie albo wrzanij na cay gos: C za pikny po
ranek!"
4. Znajd sobie dodajc si alternatywn moliwo starego
wzorca. Co moesz robi zamiast zamartwiania si? Signij po
kalendarz i zapisz sobie plan dziaa, ktre moesz podj natych
miast zamiast dodawania sobie zmartwie. Moe wybierzesz si
na spacer, podczas ktrego zastanowisz si nad nowymi rozwi
zaniamii9
Suchaj, kole! Skoczyem z proszeniem! "

5. Warunkuj nowy wzorzec. Najlepiej, jak potrafisz, i najcz
ciej, jak tylko moesz, wyobraaj sobie nowy wzorzec z wielkim
nateniem emocji. Rb to tak dugo, jak dugo nowe zachowanie,
nowa mysi albo nowy wzorzec nie stanie si automatyczny.
Wzmacniaj swoje reakcje czsto, wracajc do punktu pierwszego:
wyobraaj sobie sukcesy, jakie dziki temu odniesiesz w przy
szoci. Wczeniejsze postrzeganie rezultatw da ci wiele przy
jemnoci. Rwnie i tu wykorzystuj technik powtarzania wy
obrae z du doz emocji, aby uwarunkowa nowy wzorzec
a do zupenego zautomatyzowania.
192
6. Sprawd, czy nowy wzorzec dziaa. Pomyl o sytuacji,

ktra poprzednio ci martwia, i przekonaj si, e nie wywouje
ona ju zmartwie.
Moesz wykorzysta t technik rwnie w interesach. Oto
sze krokw NWA w negocjowaniu kontraktu.
1. Krok pierwszy stanowi budowanie zaplecza. Uwiadom
sobie, czego chcesz i dlaczego nie moge tego dotychczas osi
gn. Czego chce druga strona? Co zyskacie na tym wsplnie?
Skd bdziesz wiedzia, e kontrakt jest dobry?
2. Wykorzystaj zasad dwigni. Spraw, aby twj rozmwca
poczy cierpienie z odrzuceniem kontraktu i przyjemno z jego
podpisaniem.
3. Zakcaj wszelkie wzorce przekona lub zachowa, ktre
przeszkadzaj w podpisaniu umowy.
4. Stwrz moliwo, o ktrej wczeniej nie mylae ani ty
sam, ani twj rozmwca. Moliwo ta musi zaspokaja potrzeby
kadej ze stron.
5. Utrwalaj t moliwo, cigle wzmacniajc przyjemne odczucia,
ktre z niej wynikaj. Podkrelaj wci jej pozytywne strony.
6. Przekonaj si, czy twj plan bdzie dobry dla kadego,
czy tworzy sytuacj, w ktrej s sami wygrani. Jeli tak, zostanie
tylko zoenie podpisw.
Dokadnie wedug tych samych zasad moemy nauczy dzieci,
by sprztay swj pokj, ulepszy wasne maestwo, podnie
jako wasnej firmy, czerpa wicej radoci z pracy zawodowej
czy wreszcie ulepsza wasny kraj.
Czasem wykorzystuj j nawet dzieci w kontaktach z nami.
Pamitaj! Jeli znajdziesz do mocn dwigni i wystarczajco
zakcisz czyj wzorzec zachowania, znajdzie on nowy wzorzec
i sposoby, by go wzmocni.
Jeden z moich przyjaci prbowa niemal wszystkiego, by
rzuci palenie. W kocu zwalczy ten wzorzec. Jak? Jego szecio
letnia crka wesza kiedy do pokoju w chwili, kiedy pali papie
rosa.
Dokadnie wiedziaa, czego chce, i dysponowaa potn
dwigni. Zniszczya jego wzorzec, mwic ze zami w oczach:
193
Tato, prosz, przesta si zabija!" Zaskoczony spyta: Kocha

nie, uspokj si, prosz. Co si stao? Co ci jest? Przecie ja nie
mam zamiaru si zabi!" Dziewczynka potrzsna gow, wska
zaa na papierosa i wy kaa: Tato, przesta si tru! Chc, eby
by przy mnie, kiedy bd braa lub."
Czowiek ten prbowa rzuci palenie wiele razy i za kadym
razem ponosi klsk. Ale nie tym razem. Odsun od siebie
papierosy i od tamtej pory nie zapali ani razu. Jego szecioletnia
crka natychmiast osigna swj cel, chwyciwszy go mocno za
serce swoimi maymi rczkami. Znalaz sobie wiele innych rzeczy,
ktre robi dla przyjemnoci zamiast palenia.
Czasem pierwsze trzy kroki NWA wystarcz, by wywoa
w tobie olbrzymie zmiany. Kiedy postanowisz, czego chcesz,
znajdziesz siln motywacj i zakcisz stare wzorce, ycie samo
sprawi, e spojrzysz na wszystko w nowy sposb. Jeli bowiem
dwignia bdzie do silna, poczujesz wrcz przymus znalezienia
nowego wzorca i uwarunkowania go. I moesz by pewien, e
wiat da ci wiele okazji, by go wyprbowa.
Dysponujesz ju narzdziem, ktre pozwoli ci dokona zmian.
Trzeba go tylko uy. Ale nie zrobisz tego, jeli nie bdziesz
wiedzia, po co go uywasz. Musisz wiedzie, czego naprawd
podasz. Musisz znale sposb.
VII. JAK ZDOBY TO, CZEGO CHCESZ
Rozdzia sidmy
JAK ZDOBY
TO CZEGO CHCESZ
Czyste s te wszystkie emocje, ktre obejmuj
caego ciebie i dwigaj w gr. Nieczyste s
te, ktre ogarniaj tylko jedn cz twojej
duszy i w ten sposb ci znieksztacaj.
RAINER MARIA RILKE
Daj mi pierwsz dziak." Tymi sowami Elvis Presley co

dziennie rozpoczyna spenianie dziwacznego rytuau, ktry
mia sprawi, by Krl zasn po wysikach wieczornego kon
certu. Jego asystent otwiera wtedy pierwsz kopert i podawa
mu zwyczajny zestaw": mienice si kolorami tczy barbituraty (amytal, carbitral, nembutal lub seconal), valium i placidyl, po ktrych nastpoway trzy ampuki demerolu, wstrzyki
wane tu pod opatkami.
Kucharze Elvisa byli gotowi do pracy przez ca dob, ale
wzmagali swoj aktywno tu przed jego snem. Zaczynay si
zawody: jak duo Krl potrafi zje przed zaniciem. Zwykle
byy to trzy cheeseburgery i sze lub siedem deserw banano
wych. Potem zasypia w jednej chwili. Jego asystenci czsto mu
sieli wyjmowa mu z ust resztki pokarmu, aby si nie udawi.
Nastpnie Elvis spa przez mniej wicej cztery godziny
Budzi si tak odurzony, e nie mia siy chodzi i trzeba
go byo zanosi do azienki. Wtedy prosi o drug dawk, sabo
195
cignc za rkaw koszuli swojego asystenta. Nie mia siy, by

mwi, a co dopiero samemu wzi tabletki, wiec wkada mu je
do ust asystent, a nastpnie ostronie wlewa do garda wod.
Elvis rzadko mia si poprosi o trzeci porcj. Pomocnik
robi wic zastrzyk bez polecenia i pozwala mu spa do pnego
popoudnia, kiedy zmczony Krl zmusza swoje ciao do
posuszestwa za pomoc dexadryny i wtykanych do nosa waci
kw nasczonych kokain. Wtedy dopiero mg wyj na scen.
W dniu mierci Elvis by przytomny. Wszystkie trzy dzia
ki przyj na raz, zamieniajc je w ten sposb w jedn mier
teln dawk. Dlaczego czowiek tak powszechnie podziwiany
i uwielbiany, ktry wydawa si mie wszystko, tak bardzo m
czy swoje ciao i w tak przeraajcy sposb odebra sobie y
cie? David Stanley, przyrodni brat Elvisa, twierdzi, e wola
on by odurzony i odrtwiay ni przytomny i nieszczliwy.*
Niestety, nietrudno jest wskaza innych sawnych ludzi,
ludzi ze szczytw kariery artystycznej lub finansowej, ktrzy
podobnie jak Elvis zadali sobie mier, porednio lub bezpo
rednio. Byli wrd nich pisarze, jak Ernest Hemingway czy
Sylwia Plath, aktorzy - William Holden czy Freddie Prinze,
oraz piosenkarze, jak choby Mama Cass Elliot i Janis Joplin.
Co wsplnego mieli wszyscy ci ludzie? Po pierwsze, nie ma
ich ju midzy nami i strat kadego z nich opakiwalimy po
dobnie. Po drugie, wszyscy oni zapacili rachunek za to samo:
Kiedy, jako, kto, co... i wtedy bd szczliwy." Jednak
kiedy osignli sukces, kiedy wszystko leao w zasigu ich
rki i mogli wrcz dotkn amerykaskiego marzenia, prze
konywali si, e szczcie wci wymyka im si z rk. Szukali
go wic dalej, usiujc trzyma bl istnienia z dala od siebie za
pomoc alkoholu, papierosw, narkotykw, obarstwa. Szukali
tak dugo, a wreszcie osigali zapomnienie, ktrego tak bardzo
pragnli. Nikt z nich nigdy nie odkry prawdziwego rda
szczcia.
Wszyscy ci ludzie zachowywali si w sposb tak dobrze
znany wielu z nas:
* Albert Goldman: Down at the End of Lonely Street, Life",
czerwiec 1990.
196
1. Nie wiedzieli, czego naprawd chc od ycia, wic oszu

kiwali si ca mas rodkw zastpczych.
2. Wytworzyli poczenia neuronowe, ktre w ekspresowym
tempie przynosiy im cierpienie. Naogi coraz czciej sprowa
dzay ich na boczne cieki. Mimo osignicia sukcesu, o ktrym
wczeniej marzyli, i mimo mioci i podziwu milionw
wielbicieli, znajdowali o wiele wicej odniesie bolesnych ni
przyjemnych. Wywoywali w sobie bl naprawd po mistrzow
sku, poniewa wytworzone poczenia staway si coraz silniejsze.
3. Nie wiedzieli, co mog zrobi, by poczu si dobrze.
Musieli siga po jakie siy zewntrzne, by mc da sobie rad
z teraniejszoci.
4. Nigdy nie mieli pojcia, jak wiadomie kierowa wasnym
umysem. Zamiast sterowa wasnym yciem, pozwalali, by
czynniki zewntrzne steroway ich przyjemnoci i cierpieniem.
Porwnaj teraz ycie tych ludzi z listem, ktry otrzymaem
niedawno od pewnej kobiety. Wykorzystaa ona moj prac po to,
aby cakowicie i do gbi zmieni swoje ycie.
Drogi Tony!
Bardzo cierpiaam przez cae moje ycie, od wczesnego
dziecistwa a do mierci mojego drugiego ma.
Rezultatem tych cierpie i blu bya choroba psychiczna,
tak zwane zoone zaburzenia osobowoci. Miaam
czterdzieci dziewi rnych osobowoci i adna z nich
nie wiedziaa nic o pozostaych, nie wiedziaa nic
o wydarzeniach w ich yciu.
Jedyn ulg przez cae czterdzieci dziewi at
choroby przynosiy mi zachowania samodestrukcyjne.
Wiem, e brzmi to dziwnie, ale niszczenie samej siebie
naprawd dawao mi ulg. Po jednej z wielu prb
samobjstwa skierowano mnie do szpitala i oddano pod
opiek lekarza. Aby zintegrowa wszystkie te osobowoci,
musiaam wrci do urazu, ktry spowodowa chorob.
Usiowaam te urazy sobie przypomnie, odczu je
wszystkie. Kada z moich odmiennych osobowoci
speniaa jak okrelon funkcj, zwykle Z ograniczon
pamici i okrelonym poziomem emocjonalnym.
197
Opiekujcy si mn lekarz by prawdziwym specjalist

i uatwi mi dokonanie integracji. W caej terapii pomogo
mi uczucie, e wiele z rnych osb tkwicych we mnie
byo bardzo nieszczliwych i przez to cae moje ycie stao
si tak chaotyczne (adna z tych osobowoci nie wiedziaa
nic o yciu pozostaych i przychodzio mi odnajdowa
wiele miejsc i sytuacji, o ktrych zupenie nie miaam
pojcia). I mj lekarz, i ja bylimy przekonani, e kiedy
wreszcie stan si jedn i tylko jedn osob, bd
szczliwa. Taki by cel.
Ale byam w bdzie. C za szok! Przez rok przeyam
pieko. Byam bardzo nieszczliwa i tskniam za kad ze
swoich osobowoci. Brakowao mi kadego z ludzi, ktrzy
wczeniej naleeli do mnie, i czasem chciaam, by wrcili
na dawne miejsce. Wszystko to byo dla mnie bardzo
trudne i w cigu tego roku kolejne trzy razy prbowaam
odebra sobie ycie. Znw znalazam si w szpitalu.
W zeszym roku widziaam w telewizji program
Personal Power i zamwiam polecane w nim kasety.
Suchaam ich wiele razy, starajc si wychwyci wszystko,
co tylko mogam. Zmiana nastpowaa od chwili, gdy
zaczam sucha paskiej comiesicznej audycji
POWERTALK. Od pana, ju jako pojedyncza istota,
nauczyam si rzeczy, ktrych nie uczono mnie nigdy
wczeniej. Po raz pierwszy w swoim pidziesicioletnim
yciu zrozumiaam, e szczcie przychodzi z wntrza
czowieka. Moja jedna osobowo ma teraz w pamici
wszystkie te straszliwe przeycia, ktrych doznawaa kada
z czterdziestu dziewiciu poprzednich. Teraz kiedy
przychodz te wspomnienia, mog na nie patrze, a jeli
staj si zbyt trudne, potrafi dziki panu skupi si na
czym innym, i to nie przez niszczenie samej siebie jak
poprzednio. Nie musz ju wprowadza si w trans
zapomnienia, nie musz stawa si kim innym.
Dowiaduj si o sobie wci czego nowego i wci
ucz si, jak y pojedynczo. Wiem, e wiele jeszcze przede
mn nauki i wiele nowych dowiadcze. Wyznaczam sobie
cele i prbuj je osign. Na razie postanowiam
198
schudn i to mj cel na Boe Narodzenie (to wspaniay

witeczny podarunek dla mnie). Wiem te, e chciaabym
zwiza si z jakim mczyzn, tym razem na zdrowych
zasadach, bez adnego blu. Przed pierwszym pobytem
w szpitalu pracowaam dla IBM i miaam cztery wasne
firmy. Dzi mam now firm i ciesz si bardzo ze
zwikszonych obrotw, ktre udao mi si osign po
wyjciu ze szpitala. Zaczynam poznawa moje dzieci
i wnuki, ale co najwaniejsze, zaczynam poznawa siebie.
Z powaaniem, Elizabeth Pietrzak*
CZEGO CHCESZ?
Zadaj sobie pytanie, czego naprawd chcesz od ycia. Czy
chcesz mioci w maestwie i szacunku wasnych dzieci?
Czy chcesz mie duo pienidzy, szybkie samochody, pikny
dom i dobrze prosperujce interesy? Czy chcesz by podziwia
nym przez miliony piosenkarzem rockowym albo aktorem
z wasn gwiazd na Hollywood Boulevard? Czy chcesz, by
potomni wspominali ci jako konstruktora wehikuu czasu?
Czy chcesz zmienia wiat razem z Matk Teres, czy te
czynnie dziaa na rzecz ochrony rodowiska?
Bez wzgldu na oczekiwania i marzenia, powiniene zada so
bie pytanie: Dlaczego chc to zdoby?" Na przykad jeli chcesz
mie jak najlepsze samochody, czy powodem nie jest ch
poczucia sukcesu i prestiu, ktre masz nadziej w ten sposb
uzyska? Dlaczego podasz wspaniaego ycia rodzinnego? Czy
nie dlatego, e chcesz przez to osign poczucie mioci,
intymnoci, wizw z bliskimi ludmi? Czy chcesz zmienia wiat,
poniewa wierzysz, e da ci to poczucie wkadu w ycie innych?
Krtko mwic, czy nie jest prawd, e w rzeczywistoci
chcesz po prostu zmieni swoje uczucia i odczucia? WSZY-
* List zamieciem za pozwoleniem Autorki. Ta dzielna kobieta nie

tylko wrcia do pracy zawodowej, ale te spoecznie pracuje
w szpitalu.
199
STKO TO SPROWADZA SI DO FAKTU, E CHCESZ

OSIGN SWOJE CELE DLATEGO, E WIDZISZ W NICH
RODEK POZWALAJCY CI ZAZNA UCZU, EMOCJI
I STANW, KTRYCH PODASZ?
Kiedy kto ci cauje, co tak naprawd wywouje wtedy
przyjemno? Czy rzeczywicie dotyk, kontakt wilgotnych
komrek? Oczywicie, e nie! Gdyby tak byo, podniecaoby
ci caowanie wasnego psa! Wszystkie nasze uczucia s
niczym innym jak tylko burz reakcji biochemicznych w mz
gu i moemy j wywoa w kadej chwili. JEDNAK NAJ
PIERW MUSIMY SI NAUCZY WIADOMIE KONTRO
LOWA TE REAKCJE. Wikszo z naszych reakcji emocjo
nalnych to wyuczone reakcje na otoczenie. Niektre z nich
ksztatowalimy wiadomie, podczas gdy inne byy dla nas jak
kody pod nogami.
Wystarczy zdawa sobie spraw z istnienia tych czynni
kw, aby zrozumie, jak si jest STAN. Nie ma wtpliwoci,
e wszystkie nasze dziaania zmierzaj do uniknicia cierpienia
i zyskania przyjemnoci. Moemy w jednej chwili zmieni to,
co w naszym przekonaniu prowadzi do blu lub przyjemnoci,
zmieniajc sposb mylenia oraz stany emocjonalno-umysowo-fizyczne. W rozdziale trzecim ksiki Unlimited Power
napisaem:
Stan mona zdefiniowa jako sum milionw zacho
dzcych w nas procesw neurologicznych - ostateczn
sum naszych dowiadcze w danej chwili. Wikszo
ze stanw, w ktrych si znajdujemy, ma miejsce bez
adnej wiadomej kontroli z naszej strony. Postrzegamy
co i reagujemy na to, wprowadzajc si w okrelony
stan. Moe to by stan dajcy nam dodatkowe moliwo
ci albo stan ograniczajcy nasze dziaania. Wikszo
z nas nie potrzebuje wiele, by nad tym zapanowa.
Czy kiedykolwiek miae kopoty z przypomnieniem sobie
imienia kogo znajomego? Czy kiedykolwiek zastanawiae si
nad pisowni tak trudnego" sowa jak na przykad chleb? Dla-
200
czego miae te kopoty, cho z pewnoci znae waciw

odpowied? Czy jeste gupi? Nie! Znajdowae si w gupim
stanie. RNICA MIDZY DZIAANIEM Z BYSKO
TLIW INTELIGENCJ I DZIAANIEM Z TPOT PO
LEGA NIE NA TWOICH OGLNYCH MOLIWOCIACH,
LECZ NA STANIE TWOJEGO UMYSU I(LUB) CIAA
W DANEJ CHWILI. Moesz mie talent, odwag i stanow
czo Marvy Collins, urok i czar Freda Astaire'a, si i wytrzy
mao Nolana Ryana oraz pasj i intelekt Alberta Einsteina,
jednak jeli bdziesz nieustannie poddawa si negatywnym
stanom, nigdy nie wykorzystasz wszystkich tych obiecujcych
moliwoci.
Jeli jednak znasz sekret wprowadzania si w najlepsze
spord twoich stanw, moesz zdziaa cuda. Stan, w ktrym
znajdujesz si w danej chwili, determinuje twj sposb po
strzegania rzeczywistoci, a wic rwnie i twoje decyzje oraz
zachowania. Innymi sowy, TWOJE ZACHOWANIE NIE
JEST SKUTKIEM TWOICH MOLIWOCI I UMIEJ
TNOCI, ALE STANU, W JAKIM W DANEJ CHWILI SI
ZNAJDUJESZ. Aby zmieni swoje moliwoci, zmie swj
stan emocjonalny. Aby dotrze do rozlicznych talentw le
cych w tobie, musisz wprowadzi si w stan aktywnego, pene
go pomysw oczekiwania. Wtedy zobaczysz cuda!
Jak wic moemy zmienia stany emocjonalne. Sprbuj
wyobrazi sobie zasad dziaania stanw emocjonalnych, po
rwnujc je do telewizora. Aby uzyska czysty obraz i ywe
kolory, musisz wczy i nastroi telewizor. Wczanie twojego
organizmu jest jak dostarczanie odbiornikowi telewizyjnemu
prdu, ktry pozwala mu dziaa. Jeli nie bdzie mia potrzeb
nej energii, nie bdzie te mia ani dwiku, ani obrazu - tylko
pusty ekran. Podobnie jest z tob. Jeli nie wczysz wszys
tkich elementw twojego organizmu, caej swojej fizjologii,
moe si zdarzy, e nie bdziesz pamita pisowni najpros
tszego sowa. Czy kiedykolwiek zdarzyo ci si wsta z ka
_i krci po domu bez celu, nie bdc w stanie jasno myle
ani funkcjonowa dopty, dopki krew ywiej nie popyna
w yach? Po kilku minutach wczye si" i moge ju nor
malnie myle. Kiedy znajdujesz si w niewaciwym stanie,
201
nie uda ci si niczego osign, nawet jeli masz dobre po

mysy.
Oczywicie, kiedy si ju wczysz, musisz nastawi si na
odpowiedni program, aby zdoby to, czego naprawd chcesz.
Musisz skupi swj umys na tym, co dodaje ci si. Bez wzgl
du na obiekt tego skupienia, bdziesz odczuwa znacznie inten
sywniej. Jeli wic nie podoba ci si twoje obecne ycie, moe
czas najwyszy, by zmieni program.
Dosownie wszystko w yciu mona postrzega na niezli
czone sposoby. Mamy do dyspozycji niezliczenie wiele od
czu. Wszystkie one s ci dostpne w kadej chwili. Musisz
tylko nastroi si do odbierania waciwego programu. S dwa
gwne sposoby zmiany stanu emocjonalnego: poprzez zmian
sposobu wykorzystania CIAA albo poprzez zmian OBIE
KTU KONCENTRACJI.
FIZJOLOGIA: SIA RUCHU

Jednym z najwaniejszych odkry, ktre poczyniem w cigu
ostatnich dziesiciu lat, jest proste stwierdzenie: EMOCJE S
SKUTKIEM RUCHU. Wszystkie nasze odczucia s rezultatem
sposobw, w jakie wykorzystujemy wasne ciao. Nawet
najdrobniejsza zmiana wyrazu twarzy lub gestykulacji potrafi
zmieni nasze odczucia w danej chwili, a w konsekwencji
sposb oceny ycia, sposb mylenia i dziaania.
Sprbuj teraz wraz ze mn zrobi co absurdalnego.
Udawaj, e jeste dyrygentem orkiestry symfonicznej, raczej
znudzonym i bez humoru, ktry rytmicznie porusza rkami do
siebie i od siebie w takt muzyki. Zrb to bardzo wolno. Nie
angauj si w aden sposb, niech to bdzie rutyna raczej ni
uczucie. Twoja twarz powinna odzwierciedla wielkie znu
dzenie. Jak si poczujesz? A teraz klanij gono w donie
i roz rce najszybciej, jak potrafisz, z szerokim gupawym
umiechem. Wzmocnij to, dodajc jak najgoniejszy i najdzik
szy okrzyk. Ruch powietrza przepywajcego przez puca, gar
do i usta radykalnie zmieni twoje samopoczucie. Natych-
202
miastow zmian spowoduje wytworzony przez ciebie ruch

ciaa i drgania strun gosowych.
Kada z odczuwanych przez ciebie emocji czy si z wa
ciw jej fizjologi: postaw, sposobem oddychania, ruchami
i wyrazem twarzy. W przypadku depresji fizjologia ta jest do
oczywista. W ksice Unlimited Power omawiam fizyczne
atrybuty depresji: kierunek wzroku, postaw ciaa i tak dalej.
Kiedy nauczysz si sposobu, w jaki wykorzystujesz wasne
ciao podczas okrelonego stanu emocjonalnego, moesz dowolnie
wraca do tego stanu albo go unika po prostu przez zmian ruchu
ciaa. Problem w tym, e wikszo z nas ogranicza si jedynie do
kilku nawykowych wzorcw fizjologicznych. Przyjmujemy je
automatycznie, nie zdajc sobie sprawy, jak wielk rol odgrywaj
one w ksztatowaniu naszego zachowania w danej chwili.
Twarz ludzk kieruje ponad osiemdziesit rnych mi
ni. Jeli przyzwyczaj si one do wyraania depresji, znudze
nia lub frustracji, ten nawykowy wzorzec miniowy dosow
nie zaczyna dyktowa nam nasze stany emocjonalne, eby nie
wspomnie o charakterze. Zawsze prosz suchaczy moich kur
sw Dat with Destiny(TM) (Randka z Przeznaczeniem), aby
wypisali wszystkie uczucia, ktre towarzysz im w cigu
caego tygodnia. Cho istniej tysice moliwoci, przecitnie
wypisuj oni niecay tuzin. Dlaczego? Poniewa wikszo lu
dzi dysponuje ograniczon liczb wzorcw fizjologicznych, co
prowadzi do ograniczenia wzorcw ekspresji.
To raczej ubogie menu emocjonalnych wyborw, zwasz
cza jeli wemiemy pod uwag tysice nccych moliwoci
dostpnych nam stanw. Postaraj si nie ogranicza samego
siebie do tak krtkiej listy! Proponuj, by korzysta z caej ga
my emocji, sprbuj czego nowego, czego dla prawdziwie
wybrednego podniebienia. Staraj si dowiadczy wicej
entuzjazmu, zabawy, fascynacji, radoci, intrygi, zmysowoci,
dzy, wdzicznoci, oczarowania, ciekawoci, twrczego pod
niecenia, pewnoci, zdolnoci, szalestwa, odwagi, rozwagi,
uprzejmoci, delikatnoci, humoru... Dlaczego nie miaby bar
dziej jeszcze rozszerzy tej listy?
Kadego z tych uczu moesz dowiadczy, po prostu
zmieniajc sposb, w jaki wykorzystujesz swoje ciao! Moesz
203
TYPY EMOCJI NAJCZCIEJ ODCZUWANYCH

PRZEZ CZOWIEKA W CIGU JEDNEGO
TYGODNIA:
Stres
Frustracja
Zo
Niepewno
Samotno
Nuda
Przygnbienie
Szczcie
Ulga
Mio
Podniecenie
Rado
poczu si mocnym, moesz si umiecha, moesz zmieni
cokolwiek w jednej chwili, po prostu si miejc. Pewnie nie
raz syszae podobne sowa: Kiedy przypomnisz sobie to
wszystko i niele si umiejesz!" I to prawda. Dlaczego wic
masz czeka? Dlaczego nie spojrze wstecz i nie mia si ju
teraz? Rozbud swoje ciao, naucz si wprowadza je w stan
przyjemnoci bez wzgldu na sytuacj. Jak? Myl o czym
w okrelony sposb jak najczciej, a zmienisz swoje odczucia
dotyczce tego czego w przyszoci.
Jeli cigle wykorzystujesz swoje ciao w sposb chara
kterystyczny dla saboci, jeli garbisz si regularnie i chodzisz
tak, jakby by piekielnie zmczony, bdziesz si czu zmczo
ny. Jak bowiem miaoby by inaczej, skoro TWOJE CIAO
KIERUJE TWOIMI EMOCJAMI? Nastpnie stan emocjo
nalny, w ktrym si znajdujesz, zaczyna wpywa na twoje
ciao i koo si zamyka. Zwr uwag na to, jak siedzisz w tej
chwili. Sprbuj wyprostowa plecy i poprzez postur doda
sobie energii. Pamitaj, e nie tylko czytasz t ksik, ale
i uczysz si czytanych w niej regu.
204
Co jeszcze moesz zrobi, aby natychmiast zmieni swj

stan emocjonalny, a wic i swoje uczucia oraz dziaania? We
kilka gbokich oddechw przez nos i silnie wydychaj po
wietrze ustami. Ubierz twarz w szeroki umiech i poka go
dzieciom. Jeli naprawd chcesz zmieni swoje ycie, zdecyduj
wanie w tej chwili, e przez najbliszy tydzie powicisz co
najmniej minut pi razy dziennie na wiczenie szerokiego
umiechu przed lustrem. Bdzie ci si to wydawao wyjtkowo
gupie, ale pamitaj, e to wiczenie mini pozwoli czsto
uruchamia okrelon cz twojego mzgu i wytwarza po
czenie neuronowe, ktre z czasem stanie si nawykiem. Zrb
to wic i baw si przy tym dobrze.
Albo jeszcze lepiej zacznij skaka na skakance. Skakanka
stanowi wspaniae wiczenie, o wiele lepsze ni bieganie:
1. Pomaga rozwija minie.
2. Nie stanowi wielkiego przecienia dla organizmu.
3. Nie pozwala ci utrzymywa powanego wyrazu twarzy.
4. Wywouje umiech u kadego, kto ci zobaczy. Bdziesz
wic zmienia stan rwnie innych ludzi, wywoujc ich
miech.
Jake potny jest umiech! Mj syn Joshua ma koleg,
ktry mieje si tak czsto i z tak atwoci, e jest to napraw
d zaraliwe, i syszc go miej si wszyscy dookoa. Jeli
naprawd chcesz ulepszy swoje ycie, NAUCZ SI MIA.
Niezalenie od piciu umiechw dziennie przed lustrem,
sprbuj mia si zupenie bez powodu trzy razy dziennie
przez siedem dni.
Badania przeprowadzone niedawno przez tygodnik Entertainment Weekly" wykazay, e osiemdziesit dwa procent
widzw w kinach chce si mia, siedem procent chce paka,
a trzy procent krzycze. Pokazuje to, jak wysoko cenimy miech.
Gdyby przeczyta ksiki Normana Cuisinsa, dra Deepaka
Choopry i dra Berniego Siegela albo zapozna si z zasadami
psychoneuroimmunologii, wiedziaby, jak bardzo miech
stymuluje system immunologiczny poprzez swj wpyw na
ciao.
A moe poszukaj kogo, kto si mieje, i naladuj go? Za
funduj sobie troch zabawy. Zagadnij tego kogo, powiedz, e
205
m cudowny miech, i spytaj, czy moesz go naladowa. Po

pro, by by twoim trenerem. Gwarantuj, e bdziecie si dos
konale bawi! Naladuj wszystko: sposb oddychania, postaw
ciaa, ruchy i gestykulacj, wydawaj te same dwiki. Bdziesz
si gupio czu na pocztku, ale po chwili to przejdzie i razem
ze swoim trenerem wybuchniesz histerycznym miechem,
poniewa i ty, i on bdziecie wygldali rwnie zabawnie.
Podczas tego wiczenia zaczniesz budowa neurologiczn sie,
ktra pozwoli ci mia si regularnie. A jeli bdziesz si mia
coraz czciej, bdzie ci to przychodzio z coraz wiksz
atwoci i sprawiao prawdziw przyjemno.
Wiemy zbyt wiele, a czujemy zbyt mao.

A przynajmniej odczuwamy zbyt mao
tych twrczych emocji, z ktrych wyrasta
dobre ycie.
BENJAMIN DISRAELI
Zawsze mona utrzyma dobre samopoczucie, jeli si je ju

ma albo wanie si do niego dochodzi. Nie potrzeba do tego
wiele. Ale prawdziwym kluczem do wspaniaego ycia jest
umiejtno wprowadzenia si w dobry stan wtedy, gdy czu
jesz si fatalnie albo nawet nie chcesz czu si dobrze. Wiedz,
e moesz to zrobi w jednej chwili, wykorzystujc jako narz
dzie do zmiany stanu wasne ciao. Jeli zidentyfikujesz fizjo
logi zwizan z poszczeglnymi stanami, moesz j wykorzy
stywa do wywoywania dowolnych stanw zgodnie z was
nym yczeniem. Wiele lat temu pracowaem z Johnem Denverem, ktry imponuje mi nie tylko talentem muzycznym, ale
i tym, e prywatnie zupenie nie rni si od swojego publicz
nego image. Powd, dla ktrego odnis swj sukces, jest zu
penie jasny: jest on nieprawdopodobnie ciepym i wraliwym
na potrzeby innych czowiekiem.
Pracowaem z nim, poniewa dowiadcza kopotw z na
pisaniem czego nowego. Wsplnie zastanowilimy si nad
okresem, kiedy skomponowa swoje najlepsze piosenki, i od-
krylimy, e inspiracja przychodzia do niego, gdy podejmowa

jaki fizyczny wysiek. Zwykle caa piosenka ukadaa mu si
w gowie po tym, jak zjecha na nartach po jakim trudnym
szlaku, kiedy prowadzi swj samolot albo bardzo szybko je
cha samochodem. Wizao si to na og z wielk prdkoci.
Podniesiony poziom adrenaliny wraz z dowiadczanym
piknem natury stanowiy gwne elementy jego strategii
twrczej. W czasie tamtego twrczego zastoju boryka si
z pewnymi problemami w kilku dziedzinach i dlatego wanie
nie oddawa si zwykym zajciom. Wystarczyo, by to zmie
ni, przywrci poprzedni tryb ycia, aby natychmiast wrcia
te dawna pomysowo i twrcze zdolnoci. RWNIE I TY
MOESZ WPROWADZA PODOBNE ZMIANY W KA
DEJ CHWILI. Zmieniajc swoj fizjologi, zmieniasz sposb
funkcjonowania. Nasze zdolnoci i moliwoci s w nas zaw
sze, musimy tylko doprowadzi si do stanu, w ktrym bdzie
my mogli je wykorzystywa.
Kluczem do sukcesu jest wic WYTWORZENIE WZOR
CW RUCHU CIAA, KTRE WYWOUJ W NAS PO
CZUCIE PEWNOCI, DAJ NAM SI I ELASTYCZNO
DZIAANIA I KOJARZ SI Z RADOCI I DOBR
ZABAW. Pamitaj, e stagnacja bierze si z braku ruchu.
Czy znasz kogo w bardzo podeszym wieku, kto wikszo
czasu spdza w domu? Starzenie si nie jest spraw wieku. To
coraz wikszy brak ruchu. A cakowity brak ruchu oznacza mier.
Wyobra sobie grupk dzieci idcych chodnikiem tu po
deszczu. Co zrobi, gdy napotkaj na swej drodze du kau?
Oczywicie wskocz do niej! Bdzie mnstwo miechu,
fontanny wody i wspaniaa zabawa. Co zrobi czowiek
dorosy? Ominie kau? Nie, nie tylko j ominie, ale bdzie
narzeka przez cay czas! Ty powiniene y inaczej. Nigdy nie
wolno ci traci sprystoci kroku i umiechu na twarzy. Moe
wic sprbujesz znale sobie nowy priorytet: rado, dobr
zabaw, miech i... nietypowe zachowanie. Zawsze spodziewaj
si dobrego samopoczucia. Nie musisz mie specjalnych
powodw, by poczu si wspaniale. yjesz, wic moesz czu
si dobrze bez adnego powodu!
PRZEDMIOT UWAGI: SIA KONCENTRACJI
206
207
Czy gdyby chcia, mgby zasmuci si bardzo w jednej

chwili? Na pewno tak, wystarczy, by SKUPI SI na jakim
okropnym wydarzeniu z przeszoci. Kto z nas nie ma
przeraajcych wspomnie? Jeli wic wyobrazisz sobie tak
sytuacj, zaczniesz o niej intensywnie myle, do szybko
zaczniesz j odczuwa. Czy kiedykolwiek widziae naprawd
przeraajcy film? Czy chciaby do niego wraca setki razy?
Oczywicie nie. Dlaczego? Poniewa nie daoby ci to dobrego
samopoczucia. Dlaczego wic miaby wraca do przera
ajcych sytuacji w swoich mylach? Dlaczego miaby wci
oglda siebie w swojej najgorszej i najbardziej nie lubianej
roli, ktr odegrae z najgorszym i najbardziej nie lubianym
partnerem? Dlaczego miaby wci wyobraa sobie niepo
wodzenia zawodowe i wci od nowa przypomina sobie swo
je niewaciwe decyzje?
Te kiepskie filmy nie ograniczaj si oczywicie tylko do
przeszoci. Moesz skupia si na czym, czego brakuje ci
w danej chwili, i w ten sposb wywoywa kiepski nastrj.
Moesz te intensywnie myle o czym, co jeszcze si nie
stao, i w ten sposb martwi si na zapas! Nawet jeli w tej
chwili miejesz si z takiego zachowania, pozostaje prawd, e
wikszo z nas tak wanie robi.
Gdyby chcia, mgby wanie w tej chwili odczuwa
prawdziw ekstaz. Przyszoby ci to rwnie atwo. Czy potra
fisz przypomnie sobie chwile, w ktrych znajdowae si
w tym wanie stanie? Czy potrafisz skupi si na odczuciach,
ktrych wtedy doznawae? Czy moesz wyobrazi je sobie
z takimi szczegami, e odczujesz je ponownie? Z pewnoci
tak. Moesz te skupi si na obecnych wydarzeniach, wywo
ujcych w tobie wanie takie odczucia, albo na wspaniaych
perspektywach. Rwnie i w tym wypadku moesz skoncen
trowa si na czym, co jeszcze si nie wydarzyo, i CIESZY
SI NA ZAPAS. Tak wanie si daje nam wyznaczanie
sobie celu, o czym dokadniej pomwimy w rozdziale dwu
nastym.
209
PRZEDMIOT KONCENTRACJI STAJE SI

NASZ PERCEPCJ RZECZYWISTOCI
Biografia taka prezentuje wszystkie wydarzenia pod ktem

aparatu" autora, a przecie wiemy, e fotografia moe zniek
sztaci rzeczywisto. Zblienie powoduje, e przedmioty
wydaj si wiksze ni w rzeczywistoci. Mistrzowskie usta
wienie aparatu pomniejsza lub wrcz eliminuje wane elemen
ty rzeczywistoci. Ralph Waldo Emerson susznie zauway, e
kady z nas widzi w innych to, co nosi w swoim sercu.
208
Tak naprawd bardzo niewiele rzeczy ma charakter absolutny.

Zwykle sposb odczuwania wydarze i znaczenie poszcze
glnych dowiadcze zale wycznie od tego, na czym si
koncentrujesz. Elbieta - ta, ktra chorowaa na zoone zabu
rzenia osobowoci - nieustannie cierpiaa. Ucieczk byo dla
niej tworzenie nowej osobowoci dla kadego dowiadczenia,
ktre musiaa traktowa emocjonalnie. Pozwalao jej to na per
cepcj tego problemu dziki patrzeniu na cudzymi" oczami.
Cierpiaa nawet po integracji. Przeja kontrol nad swoim
yciem dopiero wtedy, gdy nauczya si wiadomie zmienia
ruchy ciaa oraz przedmiot skupienia uwagi.
Przedmiot skupienia uwagi nie stanowi rzeczywistoci,
poniewa jest on jednym z wielu moliwych sposobw pos
trzegania dziejcych si zjawisk. atwo wyobrazi sobie si
tego zjawiska, porwnujc je do zasady dziaania aparatu foto
graficznego. Obiektyw obejmuje tylko ten obraz, na ktry go
nastawisz, i tylko pod jednym okrelonym ktem. Wanie dla
tego fotografia moe z atwoci znieksztaci rzeczywisto,
pokazujc jedynie drobny fragment wielkiego obrazu.
Wyobra sobie, e wybierajc si na przyjcie, bierzesz ze
sob aparat fotograficzny - ustawiasz si w jednym kcie pomie
szczenia i kierujesz obiektyw na dwoje kccych si ludzi. Jak
wygldaoby cae przyjcie na twoich zdjciach? Z pewnoci
byby to obraz wyjtkowo nie udanego przyjcia, na ktrym nikt
dobrze si nie bawi. A gdyby skierowa obiektyw aparatu w inne
miejsce tego samego pomieszczenia, gdzie ludzie cigle si miali,
opowiadali dowcipy i bawili wspaniale? Uwieczniby jak
najbardziej udane przyjcie, podczas ktrego kwity zabawa
i dobry humor. Musimy pamita, e sposb przedstawiania sobie
w pamici sytuacji i wydarze jest zaleny od tego, jak si czujemy.
Wanie dlatego jest zwykle tyle szumu wok nie au
toryzowanych" biografii: s one percepcj ycia bohatera z pun
ktu widzenia jednej tylko osoby. Czsto jest to punkt widzenia
ludzi, ktrych zazdro powoduje znieksztacenia obrazu.
ZNACZENIE CZSTO ZALEY

OD PRZEDMIOTU SKUPIENIA
Sposb, w jaki odbierasz spnienie kogo, z kim umwie
si na subowe spotkanie, zaley wycznie od tego, na czym
si skupiasz. Czy sdzisz, e powodem spnienia jest lekce
waenie, czy te wyobraasz sobie, e nieobecno jest sku
tkiem powanych trudnoci? O skupieniu si na jednym lub na
drugim z ca pewnoci decyduj twoje emocje. A jeli twj
rozmwca spnia si tylko dlatego, e wanie przed chwil
pojawia si jaka nowa moliwo zaproponowania ci jeszcze
lepszego kontraktu i chce natychmiast j wykorzysta? Pami
taj, e twoje uczucia zale od tego, na czym si koncen
trujesz. Moe wic nie powinnimy wyciga pochopnych
wnioskw i zamiast tego wiadomie wybiera przedmiot sku
pienia uwagi?
Obiekt skupienia uwagi okrela to, czy odbierasz rzeczy
wisto jako dobr czy z, decyduje o twojej radoci lub smu
tku. Prowadzenie samochodu formuy pierwszej jest tu zawsze
moim ulubionym porwnaniem, czasem bowiem kierowanie
odrzutowcem moe si przy tym wydawa zwyczajnym odpo
czynkiem! W samochodzie wycigowym nie moesz sobie
pozwoli, by cho na chwil odwrci uwag od kierownicy.
Musisz ograniczy mylenie wycznie do tego, gdzie si znaj
dujesz. Nie moesz skupia si na przeszoci ani zbyt daleko
wybiega w przyszo. Cakowit wiadomo obecnego
pooenia musisz poczy z przewidywaniem wydarze w naj
bliszej przyszoci.
210
Bya to jedna z pierwszych rzeczy, ktrych nauczyem si

tu po rozpoczciu kursu dla kierowcw wycigowych.
Instruktorzy wsadzili mnie do samochodu, w ktrym sterowane
komputerem hydrauliczne dwignie mog w kadej chwili na
sygna instruktora unie nad ziemi ktre z czterech k.
Ucz oni w ten sposb podstawowej zasady: SKONCENTRUJ
SI NA TYM, DOKD CHCESZ DOJECHA, A NIE NA
TYM, CZEGO SI BOISZ.
Kiedy czujesz, e tracisz kontrol nad samochodem, w na
turalny sposb zaczynasz patrze na cian. Jeli jednak b
dziesz si na niej koncentrowa, dokadnie tam w kocu wyl
dujesz. Kierowcy wiedz, e zawsze jedziemy tam, gdzie
patrzymy, przemieszczamy si w kierunku przedmiotu koncen
tracji. Jeli wic pokonasz strach, wierzysz w siebie i skupisz
si na waciwej drodze, wszystkie twoje dziaania bd pod
porzdkowane jednemu celowi. Wyjdziesz z polizgu i wrcisz
na tor, jeli to tylko moliwe. Nie masz jednak adnej szansy,
jeli skoncentrujesz si na tym, czego si boisz. Ludzie zawsze
twierdz, e i tak nic nie pomoe, jeli kto ma si rozbi.
Jednak kierowca znacznie zwiksza swoje szanse, skupiajc si
tylko na tym, co chce osign. Koncentrowanie si na szu
kaniu rozwiza zawsze dziaa na nasz korzy. Kiedy za
z wielkim pdem zmierzasz w kierunku ciany, skupianie uwa
gi na problemie tu przed kraks nie zda si ju na wiele.
Gdy instruktor wyjania mi to wszystko na pocztku, ki
waem gow i mylaem: Oczywicie! To przecie nic nowe
go. W kocu sam ucz dokadnie tego samego!" I wsiadem do
samochodu po raz pierwszy. Pdziem wzdu toru i nagle,
w najmniej spodziewanym momencie instruktor nacisn gu
zik. Zaczem traci kontrol nad samochodem. I zgadnij, do
kd pobieg mj wzrok? Oczywicie, e tak! Prosto na cian.
W ostatnich sekundach byem przeraony, poniewa czuem,
e zaraz w ni uderz. Siedzcy obok instruktor chwyci mnie
za gow i si odwrci j w kierunku, w ktrym powinienem
jecha. Samochd cigle si lizga i wiedziaem, e za chwil
bdzie wypadek, ale byem zmuszony patrze wycznie
w stron toru. Oczywicie rce natychmiast automatycznie
skrciy kierownic w kierunku wzroku. W ostatniej chwili
udao mi si wyj z polizgu. Pewnie sobie wyobraasz, jaka

to bya ulga!
Warto pamita, e zmiana obiektu skupienia kierowcy nie
powoduje natychmiastowej zmiany kierunku jazdy. Czy w y
ciu nie jest podobnie? Czsto upywa troch czasu midzy
zmian kierunku twojej uwagi a reakcj ciaa i odczu. To jesz
cze jeden powd, dla ktrego powiniene zacz jak najwcze
niej zmienia obiekt koncentracji zamiast czeka, a problem
stanie si powaniejszy.
Czy nauczyem si po tej pierwszej lekcji? Nie. Miaem do
wiadczenie, ale nie wytworzyem wystarczajco silnej neuroasocjacji. Musiaem uwarunkowa ten nowy wzorzec. Tak wic
kiedy nastpnym razem niebezpiecznie zmierzaem w stron
ciany, instruktor musia wrzasn na mnie, abym skupia wzrok
na kierunku jazdy. Jednak za trzecim razem sam wiadomie
odwrciem gow. Uwierzyem i sprawdzio si. Po kilku razach,
ilekro samochd wpada w polizg, gowa i wzrok automatycznie
wdroway w kierunku toru, a rce same obracay kierownic.
Czy kontrolowanie uwagi zawsze daje gwarancj sukcesu?
Oczywicie, nie. Czy zwiksza moje szanse? Stokrotnie!
Dokadnie tak samo jest w yciu. W nastpnych rozdzia
ach nauczysz si sposobw koncentrowania uwagi na rzeczach
pozytywnych. Na razie jednak musisz zrozumie, e podstaw
Stanowi tu zdyscyplinowanie umysu. Nie kontrolowany umys
bdzie ci robi gupie kaway. Poddany kontroli, zawsze bdzie
twoim sojusznikiem.
211
Procie, a bdzie wam dane. Szukajcie,

a znajdziecie. Pukajcie, a bdzie wam
otworzone.
EWANGELIA WEDUG W. MATEUSZA, 7,7
Najlepszym sposobem kontrolowania uwagi jest zadawanie

pyta. Kiedy bowiem zadasz sobie pytanie, twj umys zacznie
szuka odpowiedzi. Jeli czego szukasz, znajdziesz to. Jeli
bezustannie zadajesz sobie pytanie: Dlaczego on mnie cigle
212
wykorzystuje?", skoncentrujesz si na tym, e jeste wykorzy

stywany i to bez wzgldu na to, czy jest to prawda, czy nie.
Jeli zapytasz si: Jak mog to zmieni?", odpowied z pew
noci doda ci si. Pytania s tak potnym narzdziem poma
gajcym odmieni ycie, e zarezerwowaem na ich omwienie
cay nastpny rozdzia. S one jednym z najskuteczniejszych
i jednoczenie najprostszych narzdzi zmiany sposobu postrze
gania dosownie wszystkiego. Dlatego wanie mog zmieni
kierunek, w ktrym zmierzasz w jednej chwili. Zadawanie
pyta jest kluczem otwierajcym drzwi do tkwicych w nas
nieograniczonych moliwoci.
Wspaniaym przykadem jest tu historia pewnego modego
mczyzny, ktry wychowa si w Alabamie. Kiedy by
w sidmej klasie, jeden z kolegw sprowokowa z nim bitk,
uderzy go pici w twarz i znokautowa. Tu po odzyskaniu
wiadomoci chopiec ten poprzysig zemst. Postanowi za
bi napastnika. Pobieg do domu, wzi pistolet matki i wyru
szy na poszukiwanie swojego celu. W jednej chwili zaczy
way si jego losy.
Kiedy znienawidzony chopak znalaz si wreszcie w za
sigu pistoletu, pokrzywdzony mg po prostu pocign za
spust i raz na zawsze rozprawi si z przeciwnikiem. Jednak
wanie w tej chwili zada sobie pytanie: Co si ze mn stanie,
jeli strzel?" I wtedy umys natychmiast skupi si na zupenie
innym obrazie, ktry nis ze sob cierpienie tak wielkie, jak
tylko mona sobie wyobrazi. W uamku sekundy decydowao
si co, co mogo zmieni cae pniejsze ycie chopca:
wyobrazi sobie siebie samego w wizieniu. Z przeraajc
ostroci stan mu przed oczami obraz wszystkich tych nocy,
podczas ktrych musiaby odpdza od siebie sen, aby nie pa
ofiar gwatu wspwiniw. To przewidywane cierpienie
byo znacznie wiksze od dzy zemsty. Przesun wic rk
z pistoletem i wystrzeli w drzewo.
Chopak ten to Bo Jackson. Opisuje t scen w swojej au
tobiografii. Nie ma wtpliwoci, e w tym kluczowym dla jego
ycia momencie cierpienie czone z wizieniem byo uczu
ciem o wiele silniejszym ni przyjemno wynikajca z satys
fakcji, ktr daoby mu zabicie tego chopca. Jedna zmiana
213
przedmiotu koncentracji uwagi, jedna decyzja waca cierpieI jiie i przyjemno spowodoway, e zamiast chopaka bez ad
nej przyszoci sta si jednym z najwikszych sportowcw
naszych czasw.
Podobnie jak rzemielnik cyzeluje i wolno

prostuje wytwarzane strzay, tak mistrz kieruje
swoimi chwiejnymi mylami.
BUDDA
TO NIE TYLKO PO CO KONCENTRUJESZ

SI NA CZYM, ALE I JAK...
Nasze dowiadczanie wiata ma miejsce poprzez zbieranie in
formacji za pomoc piciu zmysw. Jednak kady z nas rozwi
ja swj ulubiony sposb postrzegania wiata, tak zwan modalno. Na przykad niektrzy ludzie s najbardziej podatni na to,
co widz, ich system wzrokowy jest zmysem dominujcym.
Dla innych najwaniejszym bodcem wyzwalajcym dowiad
czenia s dwiki, podczas gdy jeszcze inni opieraj si na
uczuciach.
Jednak nawet w ramach kadego z tych dominujcych ro
dzajw dowiadczania wiata da si wyrni okrelone obra
zy, dwiki czy inne doznania, ktre mona zmieni tak, aby
zwikszy lub zmniejszy intensywno naszych wrae. Te
podstawowe skadniki nazywane s elementami SUBMODALNYML* Moesz na przykad wytworzy sobie w umyle jaki
obraz, a nastpnie wymieni dowolny jego aspekt (element
submodalny) po to, aby zmieni wasne odczucia na ten temat.
Moesz przedstawi sobie ten obraz w ostrzejszych barwach,
* Dokadniejsze omwienie tego tematu znajdzie czytelnik w ksice
Unlimited Power, rozdziay szsty i smy.
215
skutkiem czego twoje odczucia zwizane z t sytuacj stan si

intensywniejsze. Zjawisko to znane jest jako wymiana elemen
tw submodalnych. Najwikszym chyba ekspertem w tej dzie
dzinie jest Richard Bandler, wspautor techniki programowa
nia neurolingwistycznego. Pierwszych spostrzee na ten temat
dokona ju Arystoteles, ktry w swoich uwagach na temat pi
ciu zmysw podzieli modele percepcji na kategorie.
Manipulowanie elementami submodalnymi pozwala na do
wolne zwikszanie lub zmniejszanie intensywnoci twoich od
czu, decyduj one bowiem o twoich uczuciach zwizanych
z dosownie wszystkim. Wanie dziki nim odczuwasz rado
lub smutek, uniesienie lub desperacj. Zrozumienie tego pro
cesu pozwoli ci nie tylko zmieni odczucia zwizane z do
wolnym dowiadczeniem yciowym, lecz rwnie jego znacze
nie w twojej percepcji, a wic take i dziaania, ktre moesz
wzgldem niego podj.
Kiedy wpadem na pomys, e elementy submodalne
najlepiej jest porwna do kodw eberkowych na produktach
ywnociowych, czyli grubszych i cieszych czarnych kresek,
ktre zastpiy tradycyjne metki w niemal wszystkich duych
sklepach spoywczych. Wydaj si one cakiem bahe, jednak
kiedy przesunie si nad nimi czytnik elektroniczny, przekazuj
komputerowi wszystkie informacje na temat danego produktu:
nazw, cen, ilo i tak dalej. Dokadnie w ten sam sposb
dziaaj poczone w cao elementy submodalne. Kompute
rem jest tu nasz mzg, ktry odbiera informacje na temat ro
dzaju zjawiska, wizanych z nim odczu oraz moliwych dzia
a. Rwnie i ty posiadasz wasne kody eberkowe, ktre
mona zidentyfikowa za pomoc pyta pozwalajcych ci usta
li, ktrych z nich uywasz, a ktrych nie.
Jeli na przykad twoj dominujc modalnoci s wraenia
wzrokowe, rado, jak czerpiesz z przypominania sobie
poszczeglnych obrazw, jest prawdopodobnie proporcjonalna do
ich rozmiaru, koloru, nasycenia, odlegoci oraz iloci ruchu, jak
zaware w przywoywanych wizualnie wspomnieniach. Jeli
kierujesz si gwnie suchowymi elementami submodalnymi,
twoje uczucia zale od natenia, tempa, wysokoci, barwy oraz
wszystkich innych elementw, ktre wiesz z dan sytuacj.
Inaczej mwic, niektrzy ludzie, aby poczu si dobrze,

musz najpierw nastroi si na odbir okrelonego kanau. Jeli
jest to kana wizualny, skupienie si na wizualnych elementach
danej sceny powoduje wiksz intensywno emocjonaln. Dla
innych ludzi kanaem tym jest kana dwikowy albo dotykowo-ruchowy. Dla jeszcze innych najlepsza jest kombinacja
wrae: najpierw musz skojarzy wraenia wzrokowe, po
tem suchowe, a wreszcie kinestetyczne. Wszystkie te wrae
nia musz pojawi si we waciwej kolejnoci i waciwym
nateniu.
Kiedy zdasz sobie z tego spraw, zrozumiesz te, e w co
dziennym posugiwaniu si jzykiem ludzie nieustannie uywaj
stw podpowiadajcych, do ktrych elementw submodalnych
musz si dostroi. Wystarczy uwanie posucha, jak opisuj
gwoje dowiadczenia, i przyj te opisy dosownie. (Na przykad
w ostatnich dwch zdaniach uyem sw dostroi si" i su
cha", co wyranie sugeruje elementy suchowe.)
Ile razy syszae, jak kto mwi: Zupenie nie widz sie
bie w tej roli"? W ten sposb informowa ci, na czym polega
jego problem: gdyby potrafi si zobaczy w tej sytuacji, zna
lazby si w stanie, w ktrym mgby odegra t rol. Moe
kto ci kiedy powiedzia, e przesadzasz z rozmiarami nie
powodzenia, i pewnie mia racj. Jeli bowiem naprawd znaj
dowae si pod dziaaniem stresu, najprawdopodobniej obra
zy, ktre zjawiay si w twoim mzgu, byy nieproporcjonalnie
due, co sprzyja intensyfikacji odczu. Jeli kto mwi, e co
jest dla niego wielkim ciarem, powiniene pomc mu spra
wi, by sytuacja staa si lejsza, by w ten sposb osign
stan, w ktrym mgby sobie z ni poradzi. Jeli kto stwier
dzi, e si wycza, powiniene pomc mu si wczy z po
wrotem tak, aby mg zmieni stan, w ktrym si znajduje.
NASZA ZDOLNO ZMIANY ODCZU I UCZU ZA
LEY OD ZDOLNOCI WYMIANY ELEMENTW SUB
MODALNYCH. Musimy nauczy si kontrolowa rne ele
menty, ktre skadaj si na nasz obraz rzeczywistoci, i wymie
nia je w celu uzyskania podanego rezultatu.
zy kiedykolwiek powiedziae sobie, e musisz nabra
dystansu do jakiego problemu? Chciabym, aby podj pewn
214
216
prb. Pomys o sytuacji, ktra obecnie stanowi dla ciebie pro

blem. Przywoaj j w umyle w postaci obrazu, a nastpnie
odpychaj ten obraz coraz dalej od siebie. Sta ponad nim
i spjrz na ca sytuacj pod zupenie innym ktem. Co dzieje
si z intensywnoci twoich emocji? Zwykle spada. Co si dzie
je, kiedy obraz staje si coraz mniejszy i coraz mniej wyrany?
Nastpnie sprbuj powikszy obraz tego problemu,
przedstawi go sobie w jaskrawszych barwach, postawi go
bliej siebie. U wikszoci ludzi wywouje to zwikszenie na
picia emocjonalnego. Potem odsu go daleko od siebie i ob
serwuj, jak blaknie w socu. Drobna zmiana ktregokolwiek
z tych elementw jest jak zmiana jednego ze skadnikw
w przepisie kulinarnym. Z pewnoci zmieni ona odczucia,
ktrych dowiadcza twoje ciao. Chocia omwiem elementy
submodalnoci bardzo dokadnie w swojej poprzedniej ksice,
mwi o tym jeszcze raz tutaj, poniewa chciabym, aby dob
rze to zrozumia. To bardzo wane dla zrozumienia wielu in
nych rzeczy, ktrymi bdziemy si zajmowa w tej ksice.
Twoje uczucia zwizane z rzeczami i sytuacjami zmieniaj si
natychmiast po wprowadzeniu zmian w tworzcych je elementach
submodalnych. Pomys o czym, co zdarzyo si wczoraj. Wyobra
sobie jakie wczorajsze dowiadczenie. Nastpnie umie obraz
tego wspomnienia za sob. Odpychaj go za siebie tak dugo, a
zmieni si w odlegy punkt majaczcy niewyranie w ciemnoci.
Czy bdziesz mia wtedy odczucie, e zdarzyo si to wczoraj, czy
te bardzo dawno temu? Jeli jest to przyjemne wspomnienie,
przycignij je z powrotem do siebie. Jeli nie, niech zostanie tam,
gdzie jest! Po co bowiem wtedy masz si na nim koncentrowa.
Jest przecie wiele innych, o wiele wspanialszych dowiadcze
w twoim yciu. Pomyl teraz o jednym z nich, ktre wydarzyo si
dawno temu. Przywoaj obraz tego dowiadczenia, przycignij go
i umie tu przed sob. Postaraj si, aby by jak najwikszy, jasny
i kolorowy. Wyobra sobie ca sytuacj przestrzennie. Postaw si
raz jeszcze w tamtej sytuacji, poczuj si tak, jakby tam by
i odczuwa to, co wtedy odczuwae. Czy masz jeszcze wraenie,
e dziao si to dawno temu, czy te moe wydaje ci si, e
odczuwasz t rado wanie teraz? Poprzez zmian elementw
submodalnych moesz nawet zmieni poczucie czasu.
NAJCZCIEJ SPOTYKANE ZWROTY

I WYRAENIA OPARTE
NA POSZCZEGLNYCH ELEMENTACH
SUBMODALNYCH:
Wraenia wzrokowe:
To naprawd rozjania moj przyszo.
To pozwala przyj lepsz perspektyw.
To znajduje si na samej grze mojej hierarchii
wanoci.
Pogoda bya w kratk.
To zupenie inny obraz rzeczywistoci.
Stanem twarz w twarz z tym problemem.
Wraenia suchowe:
To brzmi wspaniale.
Musz si do tego nastroi.
Ten facet rzeczywicie wypad z tonu.
Wszystko krzyczao, e to ju koniec.
Sysz wyranie, e co tam brzczysz.
Cigle za to na mnie wrzeszczy.
Wraenia dotykowe i ruchowe:
To liski facet.
Cinienie roso/spadao.
To dla mnie duy ciar.
Czuj si, jakbym dwiga to wszystko na wasnych
barkach.
Tkwi w tym wszystkim po uszy.
Temperatura na sali rosa z kad minut.
217
218
STWRZ SWJ WASNY PLAN

Odkrywanie elementw submodalnych stanowi dobr zabaw.
By moe bdziesz chcia robi to sam, ale odkrywanie siebie
przy pomocy drugiej osoby moe si okaza o wiele przyjem
niejsze. Pomoe ci to by dokadniejszym, a jeli partner te
czyta t ksik, bdziecie mieli wiele do omawiania. Moe ci
te by atwiej, jeli bliska osoba bdzie ci towarzyszy w two
ich postanowieniach.
Tak wic teraz pomys szybko o jakim przyjemnym do
wiadczeniu i wykonaj nastpujce wiczenie. Oce swoje od
czucia w skali od zera do stu, gdzie zero oznacza cakowity brak
przyjemnoci, a sto najwiksz moliw przyjemno, jakiej po
trafiby dowiadczy. Powiedzmy, e ocenie natenie emo
cjonalne tego wydarzenia na osiemdziesit. Odwoaj si teraz do
listy moliwych elementw submodalnych (s. 221), co pozwoli
ci odkry, ktre z tych elementw daj ci najwicej radoci,
pozwalaj odczuwa wicej przyjemnych ni bolesnych uczu.
Zacznij odpowiada na kade z pyta zawartych na tej li
cie zgodnie z dotychczasowym dowiadczeniem. Jeli wic
skupiasz si na wraeniach WIZUALNYCH, po kolei odpo
wiadaj na pytania z tej czci listy Czy twoje wyobraenie tej
sytuacji jest obrazem statycznym, czy ruchomym? Jeli jest
obrazem ruchomym, zwr uwag na powodowane przeze
odczucia. Czy s pozytywne? Nastpnie zmie obraz tego do
wiadczenia, konstruujc je zgodnie z przeciwnym elementem
submodalnym. W tym wypadku bdzie to obraz statyczny. Co
si zmienio? Czy poczucie przyjemnoci jest mniejsze? O ile
mniejsze? Czy na przykad spado w twojej ocenie z osiem
dziesiciu do pidziesiciu punktw na skali? Zapisz wpyw,
jaki wywara na ciebie zmiana tego elementu submodalnego,
aby mg to odkrycie wykorzysta pniej.
Wr teraz do obrazu w jego pocztkowej formie, to jest
zamie go znw na projekcj, aby ponownie mg odczu
przyjemno ocenion na osiemdziesit punktw, i przejd do
nastpnego pytania z listy. Jeli obraz jest czarno-biay, w jaki
sposb przyczynia si to do twoich odczu? Znw zmie swoje
wyobraenie. Dodaj kolory i zobacz, co si stanie. Czy twoje
219
odczucia emocjonalne przekraczaj poziom osiemdziesit? Za

pisz swoje obserwacje. Gdyby zmiana ta podniosa natenie
emocjonalne, powiedzmy do dziewidziesiciu piciu,
mogoby si to okaza bardzo przydatne w przyszoci. Jeli na
przykad bdziesz myla o czynnoci, ktrej zwykle unikasz,
po dodaniu kolorw moe si okaza, e wzrosn pozytywne
emocje i przystpisz do pracy chtniej ni przedtem. Wr do
wersji czarno-biaej, zwracajc przy tym uwag na zmian,
jak to w tobie spowodowao.
Za kadym razem pamitaj, by wraca do pocztkowej
formy obrazu przed dokonaniem kadej kolejnej zmiany. Teraz
z powrotem dodaj do obrazu kolory, tyle e ostrzejsze ni
poprzednio. Sprbuj dosownie zanurzy si w ostrych
kolorach. Nasycenie barw jest dla wielu ludzi bardzo wanym
elementem submodalnym, ktry znacznie intensyfikuje emo
cje. Jeli wanie w tej chwili mylisz o jakim przyjemnym
dowiadczeniu i stopniowo dodajesz do tego obrazu jasnych
barw, pewnie czujesz si lepiej, prawda? (S oczywicie wyj
tki. Jeli na przykad wspominasz jaki romantyczny moment,
wczenie wszystkich wiate moe si okaza nie cakiem wa
ciwe.) Co si stanie, jeli przyciemnisz obraz, przytumisz
barwy i zmniejszysz ostro? U wikszoci ludzi wywouje to
niemal depresj. Tak wic natychmiast dodaj wiata!
W podobny sposb odpowiadaj na pozostae pytania z listy
elementw wizualnych. Nastpnie skup si na elementach
SUCHOWYCH. Jak brzmi odtwarzane w myli wspomnie
nie? W jaki sposb wpywa na twoje emocje pogonienie
tych dwikw? Czy zwikszaj si wraz z przyspieszeniem
ich tempa? O ile? Zapisz swoje obserwacje. Postaraj si po
kolei wymienia tak wiele elementw, jak tylko potrafisz. Jeli
na przykad wyobraasz sobie czyj gos, eksperymentuj z into
nacj i akcentem. By moe zmieni to twoje odczucia. Co si
Stanie, jeli z delikatnego i agodnego tonu uczynisz dwik
ostry i napastliwy? Pamitaj, aby na koniec przywrci dwi
kom ich pocztkowe cechy, tak aby mg odczuwa wyjcio
wy poziom przyjemnoci.
Wreszcie skup si na elementach KINESTETYCZNYCH.
W jaki sposb zmiana tych elementw wpywa na twoje od-
220
czucia? Czy na przykad zmiana temperatury zwiksza odczu

wan przyjemno, czy te doprowadza ci do szau? Skup si
na wasnym oddechu. Jak wpywa na ciebie zmiana oddechu
z pytkiego i szybkiego na gboki i powolny? Zapisz zauwao
n rnic. Jak wpywa na ciebie zmiana faktury obrazu? Baw
si, zmieniajc odczucia dotykowe, od mikkich i puszystych,
poprzez liskie i mokre, a po lepkie.
Jakie zmiany obserwujesz w swoim ciele po wprowadzeniu
zmian poszczeglnych elementw? Zapisz wszystkie odczucia.
Po zbadaniu wszystkich elementw z listy wr do jej poczt
ku i stwrz najprzyjemniejszy moliwy obraz tego wspomnie
nia. Postaraj si, aby by on tak realny, by mg do niego
sign i mocno chwyci.
Wykonujc wszystkie te eksperymenty, szybko dostrze
esz, e niektre elementy submodalne s o wiele silniejsze od
pozostaych. Kady z nas jest inny i posiada ulubione sposoby
przedstawiania sobie przeytych dowiadcze. Celem tego
wiczenia byo stworzenie odbitki, ktra odzwierciedla sposb
dziaania twojego umysu. Zachowaj j i wykorzystuj. Przyda
ci si moe nawet dzisiaj. Wiedzc, ktre elementy submodal
ne wpywaj na ciebie najkorzystniej, bdziesz potrafi zwi
ksza natenie emocji pozytywnych i zmniejsza natenie
negatywnych.
Jeli na przykad wiesz, e twoje emocje znacznie si zwi
kszaj skutkiem rozjanienia obrazu, dodania barw i przy
blienia go maksymalnie do ciebie, moe to by dla ciebie do
datkow motywacj do zrobienia czego przez zmian swojego
wyobraenia o danej czynnoci tak, aby odpowiadao ono tym
wanie kryteriom. Bdziesz te wiedzia, e nie wolno ci po
strzega swoich problemw jako duych, kolorowych i jasnych
obrazw, poniewa zwikszy to twoje negatywne emocje
zwizane z nimi. Bdziesz potrafi w dowolnej chwili wyrwa
si z ograniczajcego ci stanu i przej do stanu, ktry doda ci
si i oywi twoje dziaanie. A to wszystko lepiej wyposay ci
na drog do osignicia sukcesu.
wiadomo wagi, jak elementy submodalne odgrywaj
w twoim dowiadczeniu, jest kluczowa dla rozwizywania
problemw. Na przykad poczucie niepewnoci lub pewno
221
LISTA MOLIWYCH ELEMENTW SUBMODALNYCH
Wzrokowe
1. Statyczny/dynamiczny
2. Kolorowy/czarno-biay
3. Prawy/lewy/centralny
4. Gra/d/rodek
5. Jasny/mroczny/ciemny
6. Rozmiar naturalny/
zwikszony/zmniejszony
7. Blisko
8. Szybki/wolny
9. Wyrany punkt
10. Obecno
11. Wymiar
12. Gwny kolor
13. Panoramiczno
14. Punkt obserwacji
15. Katalizator
Suchowe
1. Ja/inni
2. Tre
3. Forma
4. Ton
5. Tempo
6. Kierunek
7. Gono
8. Harmonia/kakofonia
9. Regularno
10. Modulacja
11. Emfaza
12. Wydwik
13. Cechy szczeglne
14. Katalizator
Klnestetycze
1. Zmiana temperatury
2. Zmiana faktury
3. Stao
4. Wibracja
5. Nacisk
6. Umiejscowienie nacisku
7. Napicie/rozlunienie
8. Ruch/kierunek
9. Oddech
10. Waga
11. Stao/zmienno
12. Zmiany wymiaru/ksztatu
13. Kierunek
14. Katalizator
Czy wspomnienie podobne jest do nieruchomego obrazu, czy te

projekcji filmu?
Czy obraz jest kolorowy, czy te czarno-biay?
Czy obraz znajduje si z prawej strony, z lewej strony, czy te
w centrum?
Czy obraz znajduje si u gry, na dole, czy mniej wicej w polowie?
Czy obraz jest jasny, ciemny, czy przytumiony?
Czy obraz przedstawia poszczeglne elementy w naturalnej
wielkoci, czy te moe s one wiksze lub mniejsze?
W jakiej odlegoci od ciebie znajduje si obraz?
Czy prdko projekcji obrazu jest dua, czy maa?
Czy w obrazie znajduje si jaki element, na ktrym specjalnie
koncentrujesz uwag?
Czy ty sam znajdujesz si na przedstawianym obrazie, czy te je
ste poza nim?
Czy obraz jest dwu-, czy trjwymiarowy?
Czy ktry z kolorw obrazu wpiywa na ciebie bardziej ni pozostae?
Czy obraz jest ograniczony, czy panoramiczny?
Czy patrzysz na obraz z gry, z dou, z boku itd.?
Czy ktrykolwiek z elementw obrazu zwiksza natenie emocji?
Czy mwisz co sam do siebie, czy syszysz gosy innych?
Co dokadnie mwisz lub syszysz?
W jaki sposb jest to powiedziane?
Jaki jest ton tych sw?
Jak szybko s one wypowiadane?
Skd dochodz dwiki?
Jak gone s dwiki?
Czy dwiki s harmonijne?
Czy dwiki dochodz do ciebie z jak regularnoci?
Czy wystpuje modulacja gosu?
Czy ktre sowa wymawiane s ze szczeglnym naciskiem?
Jak dugo trwaj dwiki?
Czy jest w tych dwikach co nietypowego, charakterystyczne
go tylko dla nich?
Czy ktrekolwiek dwiki zwikszaj natenie emocji?
Czy wystpuje zmiana temperatury? Ocieplenie czy ozibienie?
Czy wystpuje zmiana faktury? Czy obraz staje si gadki, czy
chropowaty?
Czy elementy s stale, czy zmienne?
Czy wystpuje wibracja?
Czy odczuwasz jakiekolwiek zmiany nacisku na ciebie?
Zwikszenie czy zmniejszenie?
Skd pyn wywierane na ciebie naciski?
Czy wystpuj zmiany napicia?
Czy wystpuje jaki ruch? Jeli tak, jaki jest jego kierunek i prd
ko?
Jak oddychasz?
Czy obraz jest ciki, czy lekki?
Czy odczucia s stale, czy zmienne?
Czy obserwujesz zmiany wymiaru/ksztatu?
Czy odczucia napywaj w kierunku twojego ciaa, czy te
odpywaj od niego?
Czy dostrzegasz jakiekolwiek inne elementy, ktre zwikszaj
natenie emocji?
222
siebie s wycznie kwesti modalnoci. Przypomnij sobie, czy

mylc o chwili oniemielenia przedstawiae j sobie jako
obraz statyczny, czy te jako film. Nastpnie porwnaj to z ob
razem sytuacji, w ktrej z przekonaniem moge powiedzie,
e wszystko rozumiesz. Czsto niepewno jest skutkiem tego,
e mamy przed sob zbyt wiele obrazw, ktre nakadajc si
na siebie, tworz chaotyczn pltanin, poniewa kto mwi do
nas zbyt gono albo zbyt szybko. Inni ludzie znw zaczynaj
czu si zmieszani, gdy kto mwi do nich zbyt wolno. Musz
oni przedstawia sobie sytuacj w postaci filmu, musz zo
baczy, jak poszczeglne elementy maj si do siebie, po
niewa inaczej sytuacja staje si niespjna. Czy potrafiby
powiedzie, w jaki sposb znajomo elementw submodalnych drugiego czowieka pomogaby ci lepiej go czego na
uczy?
Problem wikszoci z nas polega na tym, e zwikszamy,
czynimy goniejszym albo janiejszym obraz ograniczajcych
nas wzorcw, nadajemy im parametry, na ktre jestemy naj
bardziej wraliwi, a nastpnie dziwimy si, dlaczego to wszys
tko tak nas przytacza! Jeli kiedykolwiek wczeniej udao ci
si wyj z takiego stanu, z pewnoci albo ty sam, albo kto
inny zmieni twj obraz jakiej sytuacji, pomg ci zmieni
przedmiot koncentracji i w kocu powiedziae sobie: To
przecie nic takiego." Albo skupie si tylko na jednym
aspekcie jakiej sytuacji i w ten sposb poczue pewno, e
moesz sobie z ni poradzi. Wszystko to s bardzo proste
strategie, ktrych wikszo opisaem dokadnie w ksice
Unlimited Power. W tym rozdziale chc jedynie pobudzi
twoje zainteresowanie i uwiadomi ci ich istnienie.
ZMIE STAN, A ZMIENISZ YCIE

Poznae ju bardzo wiele sposobw zmiany stanu, w ktrym
si znajdujesz. Wszystkie one s bardzo proste. Moesz w jed
nej chwili zmieni swoj fizjologi, zmieniajc po prostu swj
oddech. Moesz zmieni przedmiot koncentracji, zwyczajnie
223
decydujc, na czym chcesz si skupi albo jak chcesz to zrobi.

Moesz zmienia elementy submodalne. Jeli wic dotychczas
przez cay czas mylae o tym, co najgorsze, nie ma adnego
powodu, aby nadal w ten sposb myla. Zacznij koncentro
wa si na wszystkim, co najlepsze.
Najwaniejsze w yciu jest opanowanie tak wielu sposo
bw kierowania nim, aby stao si to prawdziw sztuk. Prob
lem wielu ludzi polega na tym, e ograniczaj si jedynie do
kilku sposobw przechodzenia od stanu do stanu: za duo
jedz lub pij, zbyt dugo pi, robi niepotrzebne zakupy, pal
albo sigaj po narkotyki. aden z tych sposobw nie dodaje
si i wszystkie mog mie niszczce, jeli nie tragiczne skutki.
Kopot te i w tym, e skutki te zwykle si kumuluj, zauwa
amy je wic na og wtedy, gdy jest ju za pno. To wanie
przydarzyo si Elvisowi Presleyowi i, niestety, codziennie
przytrafia si wielu innym ludziom. Wyobra sobie ab, ktr
kto wolno zabija, podgrzewajc sj z wod, w ktrym j
umieci. Gdyby wrzucono j od razu do wrztku, szok wywo
any temperatur pewnie spowodowaby, i wyskoczyaby ze
soja natychmiast. Jednak przy powolnym podwyszaniu si
temperatury aba zauwaa niebezpieczestwo dopiero wtedy,
gdy jest ju za pno.
Syndrom podry w kierunku wodospadu Niagary objawia
si wtedy, gdy przestajesz kontrolowa stany, w ktrych si
znajdujesz, a kiedy nie potrafisz kontrolowa stanw, nie mo
esz panowa nad swoim zachowaniem. Jeli s rzeczy, ktre
chcesz osign, a nie masz motywacji, przyczyn jest nie
waciwy stan, w ktrym si znajdujesz. Jednak nie jest to wy
tumaczenie, tylko komenda, ktr sobie wydajesz! Polecenie,
by zrobi wszystko, czego wymaga zmiana stanu, ciaa lub du
cha.
Kiedy doprowadziem si do stanu, w ktrym odczuwa
em wielk presj zwizan z pisaniem ksiki. Nic dziwnego,
wydawao mi si to niemoliwe. Jednak pniej musiaem zna
le sposb wyjcia z tego stanu, inaczej nie czytaby teraz tej
historii. Musiaem znale si w stanie twrczym, stanie pod
niecenia. Jeli chcesz przej na diet, nie uda ci si to tak du
go, jak dugo bdziesz odczuwa strach, zmartwienie czy fru-
224
stracj. ABY ODNIE SUKCES, MUSISZ WPROWADZI

SI W STAN DETERMINACJI. Jeli chcesz dosta lepsz
prac, musisz zrozumie, e inteligencja i moliwoci inte
lektualne s czsto wypadkow stanw, w ktrych si znajdu
jesz. Ludzie o rzekomo niewielkich zdolnociach przekonuj
si, e ich zdolnoci i moliwoci rosn jak grzyby po deszczu,
kiedy oni sami wprowadz si w nowy stan. Udowodniem to
wiele razy, pracujc z dyslektykami. Dysleksja jest oczywicie
funkcj naszych zdolnoci wzrokowych, jednak czsto zaley
rwnie od stanu emocjonalnego, w ktrym si czowiek
znajduje. Czowiek cierpicy na dysleksj nie za kadym
razem zmienia kolejno liter czy sw. Moe si to zdarza
bardzo czsto, ale jednak nie zawsze. Rnica midzy sytuacj,
w ktrej dyslektyk potrafi i nie potrafi prawidowo posugiwa
si jzykiem, sprowadza si do stanu, w ktrym si znajduje.
Jeli zmienisz ten stan, natychmiast zmieniasz osigane przez
niego wyniki. Kady czowiek cierpicy na dysleksj albo wal
czcy z innymi problemami, ktrych przyczyn jest stan emo
cjonalny, moe wykorzystywa te strategie, by pomc sobie
pozby si problemw.
Poniewa ruch moe natychmiast zmieni nasze odczucia,
korzystne jest dla nas tworzenie wielu sposobw natychmiasto
wej zmiany stanu za pomoc jednego tylko ruchu. Wiele lat te
mu nauczyem si czego, co w znacznym stopniu zmienio
moje ycie. W Kanadzie poznaem czowieka, ktry ciosami
karate ama deski. Postanowiem opanowa t umiejtno.
Ale zamiast wiczy karate przez wiele miesicy, odkryem, na
czym i w jaki sposb karateka koncentruje si, wymierzajc
cios (natenie, barwa i tak dalej), jakie s jego przekonania
i jak przyjmuje strategi fizyczn, to jest, jak wykorzystuje
swoje ciao, by zama desk.
Zaczem wci od nowa wiczy identyczne ruchy ciaa
z wielkim nateniem emocjonalnym, wysyajc do mzgu
odczucia zwizane w rny sposb z poczuciem pewnoci.
Przez chwil mj instruktor pokazywa mi dokadnie, jakie
ruchy mam wykonywa. Po krtkim czasie zamaem jedn
desk. Potem dwie, trzy i cztery na raz. Jak mi si to udao?
1. Podniosem wymagania w stosunku do siebie i amanie
225
desek ciosem karate stao si dla mnie koniecznoci - wcze

niej akceptowaem fakt, e nie jestem w stanie tego robi.
2. Zmieniem ograniczajce mnie przekonanie, e nie po
trafi osign swojego celu, co udao mi si dziki wprowa
dzeniu si w stan pewnoci siebie.
3. Wypracowaem skuteczn strategi osignicia celu.
Dowiadczenie to zmienio cakiem moje poczucie siy
i pewnoci. Zaczem wykorzystywa t sam si, ktra pozwalaa
mi ama deski ciosami karate, do osignicia innych rzeczy, o do
konanie ktrych wczeniej nawet bym siebie nie podejrzewa.
Pozwolio mi to z atwoci przeama nawyk odkadania wszys
tkiego na pniej oraz pewne obawy i lki. Przez lata wzmacnia
em i uwarunkowywaem te odczucia, a nastpnie zaczem uczy
innych. Nawet kilkunastoletnim dzieciom pokazywaem, e mog
o wiele bardziej uwierzy w siebie, udowadniajc, e potrafi
w krtkim czasie zrobi co, co wczeniej uznaway za niemoli
we. W kocu zaczem te dowiadczenia wykorzystywa jako ele
ment stworzonych przeze mnie kursw Unlimited Power, ktre na
caym wiecie prowadzone s przez moich uczniw i instruktorw.
Czsto w czasie krtszym ni trzydzieci minut potrafi oni pomc
innym przeama obawy i przekona ich, e mog przezwyciy
wszystko, co przeszkadza im w yciu. Po przeamaniu deski je
dnym ciosem karate ucz si, jak mona wykorzysta to do
wiadczenie dla zdobycia poczucia pewnoci, ktre jest niezbdne
do osignicia czegokolwiek w yciu. Niezmiennie fascynuje mnie
obserwowanie wspaniale zbudowanych mczyzn, ktrzy sdz,
e potrafi zama desk brutaln si, i przekonuj si, e nie jest
to moliwe, a nastpnie ze zdziwieniem patrz, jak drobna i wta
kobieta robi to jednym ciosem, poniewa udao jej si wypracowa
poczucie pewnoci i wiary w siebie.
Dowiadczenie nie jest skutkiem tego, co dzieje

si z czowiekiem; jest natomiast skutkiem
reakcji czowieka na to, co si z nim dzieje.
ALDOUS HUXLEY
227
Musisz zrozumie, e przejcie wiadomej kontroli nad prac

wasnego umysu jest dla ciebie koniecznoci. Musisz robi to
wiadomie albo bdziesz zdany na ask wszystkiego, co dzieje
si wok ciebie. Przede wszystkim musisz opanowa umie
jtno natychmiastowej zmiany wasnego stanu emocjonal
nego, bez wzgldu na sytuacj zewntrzn, bez wzgldu na og
rom twojej frustracji i rozgoryczenia. To jedna z podstawo
wych umiejtnoci, ktrych nabywaj suchacze moich kursw.
Ucz si, jak szybko przej od stanu, w ktrym boj si, gdy
wiedz", e nie potrafi czemu podoa, do stanu, w ktrym
wiedz, e potrafi to zrobi i mog podj skuteczne dzia
ania. Tego typu dowiadczenia natychmiastowej zmiany daj
ci w yciu olbrzymi si. Ale moesz to w peni doceni do
piero, gdy sprbujesz cho raz.
Drug wan umiejtnoci jest zmiana stanu w kadych
okolicznociach, nawet w sytuacji, ktra przedtem wprawiaa
ci w przygnbienie. Mimo takiego nastroju powiniene
zmienia stan dowolnie, uwarunkowujc si tak dugo, jak
dugo nie bdziesz si czu dobrze bez wzgldu na okoliczno
ci. Trzeci umiejtnoci jest oczywicie wypracowanie
zestawu nawykowych wzorcw wykorzystywania ciaa i kon
centracji umysu tak, aby czu si dobrze bez jakiegokolwiek
wysiku. Moj definicj sukcesu jest PRZEY SWOJE Y
CIE W TAKI SPOSB, ABY BRZMIAO W NIM JAK NAJ
WICEJ TONW PRZYJEMNYCH I JAK NAJMNIEJ BO
LESNYCH. Warunkiem sukcesu jest te dla mnie y tak, aby
ludzi otaczajcych mnie spotykao wicej przyjemnoci ni
przykroci. Kto, kto osign wiele, lecz yje w wielkim cier
pieniu albo jest otoczony ludmi, ktrzy cierpi, nie odnis
prawdziwego sukcesu. Czwartym celem jest wic umoliwia
nie innym szybkiej zmiany stanw emocjonalnych, zmiany
niezalenej od warunkw zewntrznych i trwaej. Tego wanie
ucz uprawnieni przeze mnie nauczyciele: pomaga innym za
rwno podczas zaj grupowych na moich kursach, jak i w in
dywidualnej pracy z ludmi.
Co powiniene zapamita z tego rozdziau? WSZYSTKO,
CZEGO NAPRAWD POTRZEBUJESZ W YCIU, TO
ZMIANA SWOICH UCZU I ODCZU. Powtrzmy:
wszystkie twoje uczucia to jedynie biochemiczna burza

w mzgu i w kadym momencie ycia moesz nad nimi pa
nowa. Dokadnie w tej samej chwili moesz odczuwa ek
staz, ale moesz te odczuwa bl i przygnbienie: wybr na
ley do ciebie. Nie potrzebujesz do tego ani lekarstw, ani nar
kotykw, ani niczego innego. S o wiele skuteczniejsze spo
soby, jak dowiedziae si ju z rozdziau o przekonaniach,
dziaanie lekarstw moe zosta zniwelowane chemikaliami,
ktre produkujesz we wasnym ciele, zmieniajc nastawienie
psychiczne i fizyczne. Substancje te s znacznie potniejsze
od wszystkich innych.
226
Kady wielki i inspirujcy moment w annaach

wiata jest triumfem odrobiny entuzjazmu.
RALPH WALDO EMERSON
CZY WIESZ, JAK POCZU SI DOBRZE?

Kiedy podczas podry w interesach do Toronto czuem si
wyczerpany fizycznie z powodu silnego blu w plecach. Po
ldowaniu zaczem zastanawia si, co musz zrobi, kiedy
znajd si nareszcie w hotelu. Bya ju 10.30 w nocy. Nast
pnego ranka musiaem wsta wczenie i zacz prowadzi
zajcia. Mogem co zje - nie miaem nic w ustach od rana
- ale byo bardzo pno. Mogem troch popracowa albo
oglda telewizj. Nagle zdaem sobie spraw z faktu, e
wszystko to byy po prostu strategie, ktre miay mi pomc
pozby si cierpienia i zyska przyjemno. Jednak adna z nich
nie wydawaa si zbyt kuszca. Musiaem powikszy swoj
list sposobw na zdobycie przyjemnoci, i to bez wzgldu
na otoczenie, w ktrym si znajdowaem.
Czy wiesz zatem, jak dobrze si poczu? To pytanie brzmi
pewnie gupio. Ale zapytam jeszcze raz: czy dysponujesz
zestawem sposobw, ktre dodajc ci si, potrafi sprawi, e
w jednej chwili dobrze si poczujesz? Czy moesz tego
228
dokona bez odwoywania si do jedzenia, alkoholu, narko

tykw, papierosw i innych rde naogw? Jestem pewien, e
masz kilka takich sposobw, ale sprbujmy t list powik
szy. Wanie teraz poszukajmy jeszcze kilku pozytywnych
wyborw, ktre pozwol ci lepiej si poczu. WANIE
TERAZ SPORZD LIST TEGO, CO ROBISZ OBECNIE,
ABY ZMIENIA SWOJE SAMOPOCZUCIE. A skoro ju
masz t list sporzdzi, to dlaczego nie miaby doda kilku
nowych pozycji, ktre mog pozytywnie wpyn na twj stan?
Nie przestawaj si zastanawia, dopki na twojej licie nie
znajdzie si co najmniej pitnacie rnych sposobw. Ideaem
byoby znalezienie dwudziestu piciu. By moe pniej
zechcesz jeszcze wiele razy wraca do tego wiczenia i rozsze
rza swoj list do setek pozycji.
Kiedy ja sam sporzdziem tak list, odkryem, e muzyka
jest sposobem, ktry pozwala mi najskuteczniej zmienia moje,
samopoczucie. Lektura jest nastpnym sposobem, poniewa,
po pierwsze, pozwala mi zmieni przedmiot koncentracji, a po
wtre, uwielbiam si uczy, tak wic zwaszcza czytanie
czego, co mog natychmiast zastosowa w yciu, sprawia, e
od razu czuj si lepiej. Zmiana ruchw ciaa jest czym, co
mog zrobi natychmiast, aby zastpi to, co mnie ogranicza,
stanem inspiracji: wiczenia przy muzyce, zwyczajne podskoki
i skony, bieg przez kilka kilometrw pod gr, pywanie.
Oto kilka innych sposobw, ktre stosuj: taniec, piew
przy akompaniamencie mojej ulubionej pyty kompaktowej,
filmy komediowe, koncerty muzyczne czy suchanie tam ma
gnetofonowych. Ciepa kpiel, ania. Seks z moj on. Obiad
rodzinny, podczas ktrego wszyscy dyskutujemy o tym, co dla
kadego z nas najwaniejsze. Pieszczoty z moimi dziemi,
obejmowanie i caowanie Becky. Lubi zabiera Becky do kina
na filmy takie jak Ghost (Duch), na ktrych siedzimy obok
siebie i obydwoje zalewamy si zami. Lubi nowoci, nowych
ludzi i nowe pomysy. Lubi doskonali wszystko, co robi
obecnie. Kolejnym sposobem jest jakiekolwiek twrcze
dziaanie, artowanie z przyjacimi i robienie czegokolwiek,
co daje mi poczucie, e wnosz do ycia jaki wkad. Prowa
dzenie moich kursw, zwaszcza dla wielkiej liczby ludzi
(jeden z moich ulubionych elementw submodalnych). Od

wieanie wspomnie, wyobraanie sobie po raz kolejny cu
downych dowiadcze, ktre przeyem w niedawno, ale i tych
dawniejszych, ktre uwieczniem w pamitniku.
LISTA SPOSOBW NA NATYCHMIASTOW

ZMIAN SAMOPOCZUCIA, OD CIERPIENIA
DO PRZYJEMNOCI
1
2. . .
3. . .
4. . .
5. . .
6. . .
7. . .
8. . .
9. . .
10. . .
11. . .
12. . .
13. . .
14. . .
15. . .
16. . .
17. . .
18. . .
19. . .
20. . .
229
230
JELI NIE PLANUJESZ PRZYJEMNOCI,

DOWIADCZYSZ CIERPIENIA
Podstawow korzyci ze sporzdzenia listy sposobw, pozwa
lajcych ci dobrze si poczu, jest wiadomo, e nie musisz
siga po inne, destrukcyjne. Jeli poczysz cierpienie z nisz
czcymi si nawykami, a wielk przyjemno z wanie wci
gnitymi na list sposobami, przekonasz si, e wikszo
z nich moesz wykorzystywa niemal zawsze. Zmie t list
w rzeczywisto: PLANUJ PRZYJEMNOCI NA CO DZIE.
Nie zdawaj si na przypadek, ograniczajc si jedynie do na
dziei, e jaka przyjemno pewnie ci spotka. Wyjd jej na
spotkanie. Zaplanuj dla niej miejsce!
Przez cay czas mowa o uwarunkowywaniu systemu ner
wowego, twojego ciaa oraz umysu, ktre powinno koncentro
wa si w taki sposb, aby nieustannie widzia, jakie korzyci
pyn dla ciebie z wszystkich yciowych sytuacji. Pamitaj, e
jeli dostrzegasz ograniczajce ci wzorce emocjonalne, przy
pisuj je temu, i w niewaciwy sposb wykorzystujesz swoje
ciao albo przez cay czas koncentrujesz si na czym, co od
biera ci siy. Jeli tak, to musisz zmieni przedmiot koncen
tracji i jest narzdzie, ktre okazuje si do tego niewiarygodnie
wrcz pomocne.
Rozdzia smy
ODPOWIEDZI
S PYTANIA
Kto zadaje pytania, nie moe unikn

odpowiedzi
PRZYSOWIE KAMERUSKIE
Nie potrzebowali adnych powodw. Przyszli tylko dlatego, e

by z pochodzenia ydem. Wtargnli do mieszkania i areszto
wali go wraz z ca rodzin. Zaraz potem spdzono ich wszyst
kich jak bydo, zagoniono do wagonw i wysano do obozu
mierci w okolicach Krakowa. Nawet najgorsze nocne koszma
ry nie mogyby go przygotowa do tego, e na jego oczach za
bij mu ca rodzin. Jak mia przey widok ubranka wasnego
dziecka na kim innym, jak znie wiadomo, e jego synek
ju nigdy go nie naoy, poniewa zabili go pod prysznicem"?
Ale jako znis. Ktrego dnia, kiedy po raz kolejny
przyglda si otaczajcemu go pieku, stan twarz w twarz
Z niezaprzeczaln prawd: jeli zostanie tam choby dzie du
ej, umrze. Podj decyzj, e musi uciec i e ucieczka musi
mie miejsce natychmiast! Nie wiedzia jak, wiedzia tylko, e
po prostu musi. Przez cae poprzednie tygodnie pyta wsp
winiw: Jak moemy wydosta si z tego piekielnego miej
sca?" Odpowiedzi, ktre sysza, byy niemal takie same: Nie
bd gupcem! Std nie ma ucieczki. Zadawanie takich pyta
tylko sprawi ci bl. Po prostu pracuj i mdl si, by przey."
Jednak on nie mg si z tym pogodzi i nie pogodzi si. Ucieczka
VIII. ODPOWIEDZI S PYTANIA
staa si jego obsesj i nawet jeli odpowiedzi byy bezsensowne,

wci od nowa mwi sobie: Jak mog to zrobi? Musi by jaki
sposb! Jak mog wydosta si std cay i zdrw ju dzisiaj?"
Podobno jeli prosisz, bdzie ci dane. I dla jakich powodw
tego wanie dnia znalaz odpowied. By moe powodem byo
wielkie zaangaowanie, by moe poczucie, e nadszed
waciwy czas". A by moe odpowied bya skutkiem cigego
koncentrowania si na jednym, najwaniejszym pytaniu. Bez
wzgldu na przyczyn pozostaje faktem, e w czowieku tym
obudzia si potna sia rozumu i ducha ludzkiego. Odpowied
przysza do niego z bardzo nieprawdopodobnego rda: przynis
j powodujcy torsje odr rozkadajcego si ludzkiego ciaa. Tu
obok swojego miejsca pracy zobaczy stos cia, ktre miay by
wrzucone do ciarwki - zagazowane kobiety, mczyni i dzie
ci. Wyrwano im zote zby i zabrano wszystko, co posiadali.
I wtedy Lech Stanisawski, zamiast zastanawia si: Dlaczego
nazici s tak okrutni? Jak to moliwe, aby sam Bg stworzy
takie zo? Dlaczego Bg ukara wanie mnie?", zada sobie
zupenie inne pytanie: JAK MOG TO WYKORZYSTA,
ABY STD UCIEC?" Odpowied przysza natychmiast.
Kiedy dzie pracy zblia si ku kocowi i jego grupa mia
a zmierza z powrotem do barakw, Lech przycupn za cia
rwk. Z bijcym sercem zdj z siebie ubranie i wsun si
w stert cia. Przez cay czas udawa umarego. Nie drgn na
wet pniej, kiedy omal nie zgnioty go rzucane na niego ciaa.
Zewszd otacza go smrd rozkadajcych si cia i szty
wne koczyny zmarych. Czeka w nadziei, e nikt nie zauwa
y jednego ywego czowieka w takiej masie trupw, w na
dziei, e ciarwka w kocu ruszy.
Wreszcie dobieg go dwik silnika. Poczu, e ciarwka
zacza si toczy. Przygnieciony mnstwem martwych cia,
poczu w sobie ziarenko nadziei. Ciarwka zatrzymaa si
i zrzucia potworny adunek, dziesitki trupw wraz z jednym,
ktry tylko udawa umarego, do olbrzymiego dou poza gra
nicami obozu. Lech pozosta w tym grobie przez wiele godzin,
a do zmierzchu. Wreszcie, kiedy upewni si, e nie ma wok
nikogo, wygrzeba si spod przykrywajcych go cia i przez
dwadziecia pi mil bieg nago do wolnoci.
Czym rni si Lech Stanisawski od tak wielu innych,

ktrzy zginli w obozach koncentracyjnych? MONA OCZY
WICIE WSKAZA NA WIELE RNIC, ALE Z PEWNO
CI JEDN Z PODSTAWOWYCH BY FAKT, E ZA
DA SOBIE INNE PYTANIE. Zadawa je nieustannie, wci
spodziewajc si uzyskania odpowiedzi. W kocu umys pod
sun rozwizanie, ktre ocalio mu ycie. Pytania, ktre zada
sobie tamtego dnia w obozie, sprawiy, e dosownie w uamku
sekundy podj decyzj, ktra kazaa mu szuka rozwiza tak
istotnych dla jego losu. Jednak zanim mg podj t decyzj
i przystpi do dziaania, musia zada sobie waciwe pytania.
Z dotychczasowej lektury dowiedziae si, w jaki sposb
nasze przekonania wpywaj na nasze decyzje i dziaania, jak
wyznaczaj kierunek naszemu yciu, a wic i naszym ostatecz
nym losom. Ten wpyw jest jednak skutkiem MYLENIA,
skutkiem sposobw, w jakie twj umys ocenia sytuacje i two
rzy znaczenia w cigu caego twojego ycia. Tak wic aby
dotrze do sedna sposobu, w jaki na co dzie tworzymy wasn
rzeczywisto, MUSIMY ODPOWIEDZIE NA PYTANIE:
W JAKI SPOSB CZOWIEK MYLI?
232
233
PYTANIA WARUNKUJ MYLI

Pewnego dnia mylaem o wanych wydarzeniach w moim
wasnym yciu i w yciu ludzi, ktrych spotkaem na swojej
drodze. Poznaem tak wielu ludzi, szczliwych i nieszcz
liwych, odnoszcych sukcesy i ponoszcych klski. Naprawd
chciaem wiedzie, co pozwalao ludziom sukcesu osiga
wielkie cele, podczas gdy inni, czsto majcy lepsze warunki
startu, znikali w odmtach Niagary. Zadaem wic sobie
pytanie: Co tak naprawd decyduje o moim yciu, co decydu
je, kim jestem jako osoba, kim si stan i dokd zmierzam?"
Odpowiedzi, ktr wtedy znalazem, ju si z tob podzieli
em: TO NIE WYDARZENIA KSZTATUJ MOJE YCIE
I DECYDUJ O MOICH ODCZUCIACH I DZIAANIACH,
ZALE ONE BOWIEM RACZEJ OD SPOSOBU, W JAKI
INTERPRETUJ I OCENIAM MOJE YCIOWE DO

WIADCZENIA. Znaczenie, jakie przywizuj do poszcze
glnych wydarze, okrela, jakie decyzje podejmuj, jak
dziaam, a wic w konsekwencji ustala moje przeznaczenie."
Wtedy zadaem sobie kolejne pytanie: Jak wic oceniam swo
je dowiadczenia? I czym dokadnie jest moja ocena?"
Pomylaem sobie: No tak, przecie oceniam nawet w tej
chwili. Prbuj ustali, jak opisa istot oceny. Co wic teraz
robi?" Dokadnie w tym momencie zdaem sobie spraw z fa
ktu, e zadaem sobie seri pyta. Brzmiay one:
w kozi rg? Musimy zrozumie, e dzieci nieustannie doko

nuj ocen dotyczcych znaczenia rzeczy oraz zachowa, ktre
powinny podj. Zaczynaj wytwarza neuroasocjacje, ktre
bd nimi kierowa w przyszoci. Cigle si ucz i ich stra
tegie uczenia si, mylenia i kojarzenia inicjowane s pytania
mi zadawanymi samym sobie lub innym.
Ta ksika, jak i cay dorobek mojego ycia to skutek zada
wania pyta dotyczcych przyczyn naszego zachowania i po
stpowania oraz sposobw jak najszybszego wprowadzania
zmian, ktre uczyni nasze ycie atwiejszym ni poprzednio.
Pytania stanowi podstawow strategi uczenia si dosownie
wszystkiego. Caa metoda sokratejska (sposb nauczania, ktry
korzeniami siga do prac filozofa staroytnej Grecji Sokratesa)
Opiera si wycznie na tym, e nauczyciel jedynie zadaje
pytania, majce kierowa uwag uczniw i sprawia, e sami
sobie udzielaj odpowiedzi.
Kiedy zrozumiaem, jak wane s pytania w procesie
ksztatowania naszych myli i dosownie wszystkich reakcji na
dowiadczenia yciowe, sprbowaem je dokadnie analizo
wa. Zaczem dostrzega, jak czsto pytania pojawiaj si
w naszej kulturze. Wiele najpopularniejszych gier opiera si
wycznie na pytaniach, a The Book of Questions (Ksiga
pyta) - zawierajca tylko pytania o nasze ycie i system war
toci - bya jednym z najwikszych bestsellerw. Pytania za
daj nam reklamy telewizyjne i prasowe. W telewizyjnej rekla
mie butw sportowych firmy Nike Spike Lee zadaje Michaelowi Jordanowi tylko jedno pytanie: Czy to s buty?"
Nie tylko chciaem dowiedzie si, jakie pytania zadajemy
jako spoeczestwo, ale pragnem te odkry pytania, ktre
pozwalaj ludziom zmieni ycie. Pytaem wic wszystkich:
suchaczy moich kursw, ludzi spotkanych w samolocie, ka
dego, z kim rozmawiaem, od dyrektorw najwikszych przed
sibiorstw, po bezdomnych ebrakw na ulicach miast. Intere
sowao mnie, jakie pytania ksztatuj ich dowiadczenia w co
dziennym yciu. Zrozumiaem, e podstawowa rnica midzy
ludmi, ktrzy odnieli sukces w mojej dziedzinie, a tymi, ktrym
si to nie udaje, sprowadza si do faktu, e LUDZIE SUKCESU
ZADAJ LEPSZE PYTANIA, A WIC UZYSKUJ LEPSZE
234
W JAKI SPOSB DOKONUJ OCENY?

CZYM JEST OCENA?
CZY W TEJ CHWILI DOKONUJ OCENY?
CO W TEJ CHWILI ROBI?
Wtedy pomylaem: Czy to moliwe, eby OCENA
SPROWADZAA SI DO PYTA?" I natychmiast zaczem
si mia, poniewa ta myl te bya pytaniem.
ZACZEM ROZUMIE, ZE SAMO MYLENIE
SPROWADZA SI DO PROCESU ZADAWANIA PYTA
I UDZIELANIA NA NIE ODPOWIEDZI. Jeli po przeczy
taniu tego zdania uznajesz je za prawdziwe lub si z nim nie
zgadzasz, musiae wczeniej, wiadomie lub podwiadomie,
zada sobie pytanie, ktre brzmiao: Czy jest to prawda?"
Nawet jeli pomylae, e musisz si nad tym zastanowi,
w rzeczywistoci powiedziae sobie: Musz zada sobie na
ten temat kilka pyta. Musz to przez chwil rozway." Kiedy
zaczniesz swoje rozwaania, zaczniesz zadawa sobie pytania.
Musimy zda sobie spraw z faktu, e wikszo naszych
codziennych czynnoci sprowadza si do zadawania pyta.
Jeli wic chcemy polepszy swj yciowy standard,
powinnimy zmieni ZADAWANE SOBIE NAJCZCIEJ
PYTANIA. Pytania te wyznaczaj nam przedmiot koncentracji,
a wic decyduj o tym, co mylimy i jak si czujemy.
Mistrzami w zadawaniu pyta s dzieci. Czy w ogle po
trafilibymy policzy wszystkie pytania, ktrymi zasypuj nas,
kiedy dorastaj? Czy zadaj je tylko po to, by nas zagania
235
ODPOWIEDZI. Odpowiedzi, ktre mwi im dokadnie, co

robi w kadej sytuacji, aby osign podane rezultaty.
LEPSZE PYTANIA TWORZ LEPSZE YCIE. Musisz
wyry sobie to zdanie w pamici, poniewa jest ono jednym
z najwaniejszych, ktre przeczytasz w tej ksice. Firmy odnosz
sukcesy, kiedy ludzie podejmujcy w nich decyzje zadaj sobie
waciwe pytania dotyczce rynku, strategii finansowej lub linii
produkcyjnych. Relacje midzy ludmi kwitn tylko wtedy, gdy
zadaj sobie oni waciwe pytania na temat potencjalnych rde
konfliktw oraz moliwych sposobw wspierania si wzajemnie
zamiast wzajemnego niszczenia si. Politycy wygrywaj wybory,
kiedy pytania, ktre zadaj sobie wiadomie lub podwiadomie,
przynosz odpowiedzi waciwe dla nich samych i ich wyborcw.
Kiedy przemys samochodowy by jeszcze w powijakach,
wielu ludzi prbowao bra si za konstruowanie pojazdw, ale
Henry Ford zada sobie wtedy pytanie: Jak mog uczyni
z samochodu produkt masowy?" Miliony ludzi cierpiay w ko
munizmie, ale tylko Lech Wasa zapyta: Jak mog poprawi
warunki ycia wszystkich ludzi pracy?" PYTANIA STANO
WI POCZTEK PROCESU, KTREGO SIY NAWET NIE
JESTEMY SOBIE W STANIE WYOBRAZI. WANIE
ZADAWANIE PYTA PODAJCYCH W WTPLIWO
NASZE OGRANICZENIA BURZY WSZELKIE MURY - W IN
TERESACH, W STOSUNKACH MIDZY LUDMI I MI
DZY PASTWAMI. JESTEM PRZEKONANY, E POSTP
CAEJ LUDZKOCI MUSZ POPRZEDZA PYTANIA.
Wikszo z nas, gdy widzi czowieka o niepospolitych talen

tach albo wyjtkowej zdolnoci pokonywania yciowych prze
szkd, myli sobie: Co za szczcie! C za talent! Pewnie si
trzeba takim urodzie." Tymczasem umys kadego z nas potrafi
znajdowa odpowiedzi na pytania o wiele szybciej ni najlep
sze komputery wiata, nawet jeli przy obecnym postpie tech
nicznym komputery dokonuj oblicze w cigu kilku nanosekund (miliardowa cz sekundy). Aby dorwna pojemnoci
twojego umysu, trzeba byoby poczy dwa budynki wiel
koci wiatowego centrum handlowego! Niewielka brya szarej
materii potrafi da ci w jednej chwili wicej siy do natychmia
stowego rozwizywania problemw i tworzenia odpowiednich
odczu emocjonalnych, ni ma jej cokolwiek w olbrzymim ar
senale ludzkiej technologii.
Podobnie jak w przypadku komputera o wielkich moli
wociach, bez umiejtnoci wydobycia i wykorzystania zapisa
nych informacji mzg i wszystkie jego zdolnoci na nic si nie
zdadz. Jestem pewien, e wrd twoich znajomych jest kto,
kto po kupieniu sobie komputera nie mg go od razu uywa,
poniewa nie potrafi go wykorzysta. By moe nawet co ta
kiego przydarzyo si tobie. Aby uzyska dostp do plikw za
pisanych w pamici komputera, musisz zrozumie sposoby
dostpu do danych poprzez system odpowiednich komend. Po
dobnie jest z twoj wasn baz danych: jeli chcesz z niej co
kolwiek wydoby, musisz wykorzysta pytania, ktre s wa
ciwymi komendami.
POTGA PYTA
Zawsze pikniejsz odpowiedz dostanie, kto

zada pikniejsze pytanie.
236
237
E. E. CUMMINGS
Niektrzy ludzie postrzegaj rzeczy w ich

naturalnym stanie i zadaj sobie pytanie:
dlaczego? Ja marz o rzeczach, ktrych nigdy
nie byo, i mwi sobie: dlaczego nie?
GEORGE BERNARD SHAW
Moim zadaniem jest uwiadomienie ci, e RNICA MI

DZY LUDMI POLEGA NA RNICY MIDZY PYTA
NIAMI, KTRE NIEUSTANNIE SOBIE ZADAJ. Niektrzy
ludzie yj w cigej depresji. Dlaczego? Jak przekonae si
w poprzednim rozdziale, problem polega w czs'ci na tym, i
238
znajduj si oni w niewaciwym stanie. Prowadz ycie za

pomoc ograniczonych posuni, sami sobie wi nogi. Kon
centruj si na rzeczach, ktre ich przytaczaj i przygnbiaj.
Ich wzorzec oceny i koncentracji powanie ogranicza ich do
wiadczenia emocjonalne. Czy ludzie ci mog w jednej chwili
zmieni swoje odczucia? Oczywicie, e tak. Wystarczy, e
zmieni przedmiot koncentracji.
Jaki jest wic najszybszy sposb zmiany wzorca kon
centracji? Po prostu trzeba sobie zada INNE PYTANIE. Czo
wiek znajdujcy si w depresji niemal na pewno zadaje sobie
ograniczajce go pytania typu: Po co ja to robi? Dlaczego
prbuj, skoro i tak nigdy mi nie wychodzi? Dlaczego Bg po
kara tym wanie mnie?" PAMITAJ: PROCIE, A BDZIE
WAM DANE. JELI ZADAJESZ PRZERAAJCE CI PY
TANIA, OTRZYMUJESZ PRZERAAJCE ODPOWIEDZI.
KOMPUTER TWOJEGO MZGU ZAWSZE JEST GOTW
NA TWOJE USUGI I BEZ WZGLDU NA RODZAJ
ZADANEGO MU PYTANIA, NIEZAWODNIE DOSTAR
CZY CI ODPOWIED. Jeli wic pytasz: Dlaczego nie mog
odnie sukcesu?", odpowie ci, nawet jeli bdzie musia wy
myli co na poczekaniu. Odpowied moe wtedy brzmie:
Bo jeste gupi", albo: Bo nie zasugujesz sobie na nic lepszego."
Chciaby przykadw waciwych pyta? Opowiem ci
wic o moim dobrym przyjacielu W. Mitchellu. Jeli czytae
Unlimited Power, znasz ju t histori. Jak sdzisz, dziki cze
mu udao mu si przey i czu si wietnie po wypadku,
w ktrym silnie poparzy trzy czwarte ciaa? Jak w kilka lat
pniej po wypadku samolotowym przetrzyma utrat ng?
W jaki sposb przykuty do wzka inwalidzkiego potrafi
znajdowa sposoby sprawiania radoci sobie i innym?
NAUCZY SI PANOWA NAD SWOIMI MYLAMI
POPRZEZ ZADAWANIE SOBIE WACIWYCH PYTA.
Pokryty oparzeniami, znalaz si w szpitalu pord wielu
innych pacjentw, ktrzy wci pytali: Dlaczego wanie ja?
Jak Bg mg mi zrobi co takiego? Dlaczego ycie jest tak
niesprawiedliwe? Jaki sens ma ycie kaleki?" Mitchell wybra
inne pytania: JAK MOG TO WYKORZYSTA? CO BD
MG DA INNYM PO TYM, CO MI SI STAO?"
239
Wanie rnica midzy tymi pytaniami stanowia o rnicy

przeznacze. Zastanawianie si: Dlaczego ja?", rzadko przy
nosi pozytywne rezultaty, podczas gdy: Jak mog to wykorzy
sta?", zwykle prowadzi nas w kierunku obrcenia trudnoci
W si pozwalajc ulepsza siebie i wiat. Mitchell zrozumia,
e al, zo i pretensje nie zmieni jego ycia, zamiast wic
skupia si na tym, co straci, powiedzia sobie: Co mi zo
stao? Kim naprawd jestem? Czy ja to naprawd tylko moje
ciao, czy moe co wicej? Co mog teraz robi lepiej nawet
ni poprzednio?"
Po wypadku samolotowym, kiedy sparaliowany od pasa
w d lea w szpitalu, pozna nieprawdopodobnie pikn ko
biet, pielgniark imieniem Annie. Mimo popalonej twarzy,
mimo bezwadu dolnej czci ciaa, mia odwag, by zada so
bie pytanie: Jak mog si z ni umwi?" Wszyscy koledzy
uznawali go za szaleca, ktry robi sobie gupie nadzieje. Jed
nak w ptora roku pniej udao mu si zwiza z Annie, kt
ra jest dzi jego on. Na tym wanie polega pikno dodaj
cych nam si pyta: stwarzaj nam niewyczerpane moliwoci
odpowiedzi i rozwiza.
Pytania okrelaj wszystko w twoim yciu, od zdolnoci
i umiejtnoci, po stosunki z innymi i finanse. Wielu ludzi nie
decyduje si na zwizek z kim, poniewa wci zadaje sobie
pytania, ktre wywouj wtpliwoci: A jeli spotkam kogo
lepszego? A jeli potem bd aowa?" C za straszliwie
obezwadniajce pytania! Doprowadzaj nas do przekonania,
e o kilka metrw dalej trawa jest zielesza, i nie pozwalaj
pieszy si tym, co ju dostalimy od ycia.
Czasem ludzie niszcz zwizki, w ktrych si znajduj,
zadajc sobie jeszcze bardziej poraajce pytania: Dlaczego
zawsze mi to robisz? Dlaczego mnie nie doceniasz? A jak by ci
byo, gdybym teraz odszed?" Porwnaj to z nastpujcymi py
taniami: Skd miaem tyle szczcia, by ci pozna? Co naj
bardziej mi si w tobie podoba? O ile bogatsze bdzie nasze
ycie skutkiem tego zwizku?"
Pomyl o pytaniach, ktre zwykle zadajesz sobie w odniesieniu do finansw. Zawsze kiedy kto niezbyt dobrze radzi sobie finansowo, przyczyn jest olbrzymi strach, ktry nim
240
241
fiT"
rzdzi w yciu. Strach ten powstrzymuje go przed inwesto

waniem, ale przede wszystkim przed kontrolowaniem was
nych finansw. Ludzie zadaj sobie pytanie: Jakie zabawki
chc teraz mie?", zamiast spyta: Jaki plan musz stworzy,
aby osign swj ostateczny cel?" Pytania, ktre sobie zada
jesz, decyduj o przedmiocie twojej koncentracji, twoich my
lach, odczuciach i postpowaniu. Jeli chcemy polepszy wa
sne finanse, musimy stawia sobie wysze cele, zmieni prze
konania na temat rzeczy moliwych i niemoliwych i wypra
cowa lepsz strategi.
W zachowaniu niektrych wspczesnych nam potentatw
finansowych zauwayem, e nieustannie zadaj sobie pytania
inne ni wikszo ludzi i e pytania te czsto sprzeciwiaj si
powszechnie przyjtej mdroci".
Nie da si zaprzeczy, e Donald Trump boryka si obec
nie z problemami finansowymi, ale przez cae dziesi lat by
na szczytach powodzenia. Jak osign swj olbrzymi sukces?
Panuj rne opinie, jednak wszyscy zgadzaj si co do jedne
go. W poowie lat siedemdziesitych, kiedy Nowy Jork stan
wobec bankructwa i niemal wszyscy waciciele nierucho
moci biedzili si nad pytaniem: Jak uda mi si przetrwa,
kiedy upadnie to miasto?", Donald Trump zastanawia si nad
czym zupenie innym: Jak mog si wzbogaci w sytuacji,
gdy wszyscy inni s przeraeni?" To jedno pytanie pomogo
mu podj wiele decyzji finansowych i w oczywisty sposb
doprowadzio go do potgi ekonomicznej, ktr cieszy si
przez wiele lat.
Trump nie poprzesta na tym. Zada inne wspaniae pytanie,
ktre zreszt zawsze warto sobie postawi przed jakkolwiek
inwestycj finansow. Kiedy ju by przekonany, e jego projekt
moe mu przynie olbrzymie zyski, pomyla: A co jest na
dnie? Co najgorszego moe mi si przytrafi i czy bd w stanie
sobie z tym poradzi?" Wierzy, e jeli bdzie w stanie
opanowa najgorszy moliwy scenariusz, powinien przystpi
do dziea, poniewa wszystko inne rozwie si samo. Chcesz
wiedzie, co si stao, kiedy zada sobie to wanie pytanie?
Trump robi interesy, ktrych nikt inny nawet nie wziby
pod uwag w tamtych trudnych gospodarczo czasach. Przej
stary budynek Commodore i przeksztaci go w Grand Hyatt

(jego pierwszy powany sukces finansowy). Nastpnie, kiedy
odwrcia si za passa, wygrywa raz za razem. Jednak w kon
popad w powane kopoty. Dlaczego? Wielu twierdzi, e
zmieni kierunek inwestycji. Zacz zadawa pytania typu:
Jak mgbym przyjemnie wyda pienidze?", zamiast: Jaka
jest najkorzystniejsza transakcja?" Co gorsza, mwi si, e
Trump nabra przekonania, i jest niezwyciony, i dlatego
przesta zadawa sobie pytania o najgorsz moliw ewentualno. By moe wanie ta jedna zmiana w sposobie oceny,
zmiana pyta, ktre sobie zadawa, kosztowaa go wiksz
cz jego fortuny. PAMITAJ WIC, E TWJ LOS
KSZTATUJ NIE TYLKO PYTANIA, KTRE ZADAJESZ,
LECZ RWNIE I TE, KTRYCH NIE ZADAJESZ.
Jeli nauczyem si czegokolwiek, usiujc pozna pod
stawowe przekonania najwikszych wspczesnych umysw, to
jest to z pewnoci fakt, e DOSKONAE OCENY TWORZ
DOSKONAE YCIE. Wszyscy posiadamy umiejtno oceny
ycia na poziomie, ktry prowadzi do wyjtkowych rezultatw.
O czym mylisz, kiedy syszysz sowo geniusz"? Jeli mylisz
podobnie jak ja, natychmiast przychodzi ci do gowy nazwisko
Alberta Einsteina. Jak przeszed od niepowodze w szkole do
wiata naprawd wielkich mylicieli? Bez wtpienia przyczyn
by fakt, e zadawa doskonale sformuowane pytania.
Kiedy po raz pierwszy zastanawia si nad wzgldnoci
Czasu i przestrzeni, zapyta: Czy to moliwe, aby rzeczy, ktre
wydaj si rwnoczesne, w rzeczywistoci takimi nie byy?"
Na przykad, czy to moliwe, aby czowiek znajdujcy si o kil
ka mil od gonego wybuchu sysza go dokadnie w tym mo
mencie, w ktrym mia on miejsce? Einstein postulowa, e
nie, twierdzc, e to, co postrzegamy jako odbywajce si do
kadnie w tym samym momencie, w rzeczywistoci nie dzieje
si rwnolegle. Rozumowa, e w codziennym yciu czas jest
Wzgldny i zaley od tego, czym zajmujemy swj umys.
Einstein powiedzia kiedy: Kiedy mczyzna siedzi obok
piknej kobiety przez godzin, wydaje mu si, e upyna
minuta. Ale posad go na gorcym piecu na minut, a wyda mu
si ona dusza od godziny. To jest wanie wzgldno."
242
Nastpnie Einstein rozpocz swoje spekulacje w dziedzi

nie fizyki. Wierzc, e prdko wiata jest staa, zada sobie
pytanie: Co by si stao, gdybymy umiecili wiato na po
kadzie rakiety? Czy jego prdko zwikszyaby si wtedy?"
Odpowiadajc na te i inne fascynujce pytania, Einstein wysu
n swoj synn teori wzgldnoci.
niejsze, nie zadaj sobie pyta, ktre pozwalayby im korzysta

z wasnej siy. Sami siebie kuj ostrogami, nie zwracajc
uwagi na to, e niewaciwie wykorzystuj lub, z powodu braku
wiary w siebie, w ogle nie wykorzystuj swoich moliwoci.
Klasycznym tego przykadem jest czowiek, ktry chce
schudn, ale nie moe". Oczywicie, e moe, tyle tylko e
jego obecna ocena posikw nie pomaga mu w realizacji planu.
Ludzie ci zadaj pytania typu: Czym najbardziej si najem?",
albo: Co sodkiego i poywnego mog teraz zje?" Prowadzi
ich to do wyboru ywnoci naszpikowanej tuszczem i cukrem,
co jest gwarancj wikszego nieszczcia. Co by si stao, gdy
by zamiast tego zadawali sobie pytanie: Jakie produkty na
prawd mnie odywi?", albo: Jaki lekki posiek naprawd
daby mi energi?", czy wreszcie to najlepsze: Jeli to zjem, to
z czego bd musia zrezygnowa, aby osign swj cel? Jak
cen zapac kiedy za to, e nie zerw z obarstwem wanie
teraz?" Zadajc sobie takie pytania, pocz cierpienie z obar
stwem i ich zachowanie zmieni si natychmiast.
Aby ulepszy swoje ycie, musisz zmieni zwykle zadawa
ne sobie pytania. Pamitaj, e pytania, ktre sobie zadajesz,
mog spowodowa zdenerwowanie albo wielk rado, inspi
racj albo otpienie, bied albo cuda. Pytaj wic o to, co pod
niesie ci na duchu, popchnie na drog ludzkiej doskonaoci.
Wane jest, by nigdy nie przesta pyta.

Ciekawo nie istnieje bez przyczyny.
Kontemplujc tajemnice wiecznoci, ycia
i cudownej struktury rzeczywistoci, nie mono
unikn lku. Wystarczy wic, jeli sprbujemy
zrozumie cho troch tej tajemnicy kadego
dnia. Nigdy nie tra witej ciekawoci.
ALBERT EINSTEIN
Wielkie odkrycia poczynione przez Einsteina byy wynikiem

serii pyta. Czy byy to proste pytania? Tak. Czy byy potne?
Bez wtpienia! JAK SI TY MGBY UWOLNI, ZA
DAJC SOBIE RWNIE PROSTE I RWNIE POTNE
PYTANIA? Jestem pewien, e pytania s magicznym narz
dziem, ktre pozwala dinowi tkwicemu w twoim mzgu
spenia wszystkie twoje yczenia. S one hasem budzcym
do pracy wszystkie nasze gigantyczne moliwoci. Pozwalaj
nam speni wszystkie marzenia, jeli tylko zadamy je we
waciwej formie dobrze przemylanego yczenia. DOBRA
JAKO YCIA BIERZE SI Z DOBRYCH I NIEUSTAN
NIE ZADAWANYCH PYTA. Twj mzg da ci wszystko,
o co poprosisz, podobnie jak din. Pro wic ostronie, bo
znajdziesz wszystko, czego szukasz.
Skoro wszyscy dysponujemy tak potn si, dlaczego nie
ma wicej szczliwych, zdrowych, bogatych i mdrych?
Dlaczego tak wielu sfrustrowanych ludzi sdzi, e nie ma dla
nich w yciu adnego rozwizania? Odpowiedzi na pytania te
po czci jest fakt, e brak im poczucia pewnoci, a co wa-
243
JAK DZIAAJ PYTANIA?

Pytania przynosz trzy korzyci:
1. PYTANIA W JEDNEJ CHWILI ZMIENIAJ PRZED
MIOT KONCENTRACJI, A W KONSEKWENCJI NASZE
SAMOPOCZUCIE.
Jeli wci powtarzasz pytanie: Dlaczego jestem w takiej
depresji?", albo: Dlaczego nikt mnie nie lubi?" - koncen
trujesz si na odniesieniach, ktre umacniaj twoje przekonanie
o depresji i braku mioci, szukasz ich wic i znajdujesz. W re
zultacie umacniasz tylko te niewaciwe stany. Jeli zamiast
tego zapytasz: Jak mog zmieni swj stan tak, abym poczu
244
si szczliwy i bardziej kochany?", skupisz si na waciwych

rozwizaniach. I nawet jeli pocztkowo twj umys bdzie ci
mwi: Nic nie mog z tym zrobi", a ty mimo to bdziesz py
ta nadal z tak wielkim przekonaniem i oczekiwaniami, jak
Lech Stanisawski czy W. Mitchell, w kocu przyjdzie odpo
wied, na ktr zasuye. Dostrzeesz prawdziwe powody,
aby czu si lepiej, i kiedy si na nich skoncentrujesz, twj stan
natychmiast si do tego dopasuje.
Jest wielka rnica midzy stwierdzeniem a pytaniem. Jeli
kilka razy powiesz sobie: Jestem szczliwy! Jestem, szcz
liwy! Jestem szczliwy!", wkadajc w to odpowiednio due
emocje, moesz rzeczywicie poczu si szczliwy. Jednak
moesz te powtarza sobie tego typu stwierdzenia nawet
przez cay dzie i mimo to nie zmieni swojego nastroju. Nato
miast pytania typu: Z czego jestem teraz zadowolony? Z cze
go mgbym by zadowolony i szczliwy, gdybym chcia?
Jakbym si wtedy czu?", z pewnoci bd skuteczne. Jeli
bdziesz je sobie zadawa przez cay czas, znajdziesz odniesie
nia, dziki ktrym zaczniesz skupia si na istniejcych na
prawd powodach, dla ktrych powiniene czu si szczliwy.
Bdziesz pewien, e jeste szczliwy.
Zamiast sztucznie ci pompowa", pytania daj ci rzeczy
wiste powody odczuwania jakiego uczucia. SWOJE ODCZU
CIA MOEMY ZAWSZE ZMIENI W JEDNEJ CHWILI,
ZMIENIAJC PRZEDMIOT KONCENTRACJI. Wikszo
z nas nie zdaje sobie sprawy z siy, jak daje kontrolowanie
pamici. Czy nie jest prawd, e masz w pamici pikne chwi
le, ktre natychmiast wprawi ci w dobre samopoczucie, jeli
tylko skupisz si na nich i bdziesz o nich myla? By moe
s to narodziny dziecka, dzie twojego lubu albo pierwsza
randka. Pytania maj prowadzi ci do tych chwil. Jeli zadasz
sobie pytanie typu Jakie s moje najcenniejsze wspom
nienia?", albo Czym naprawd wspaniaym dysponuj obec
nie w yciu?", i potraktujesz je powanie, zaczniesz myle
o dowiadczeniach, ktre zapewni ci doskonae samopo
czucie. A ten wspaniay stan emocjonalny pozwoli ci nie tylko
skupia si na sobie, ale i da wicej ludziom wok ciebie.
245
Jak pewnie si domylasz, problem polega na tym, e

wikszo z nas podruje przez ycie sterowana automatycznym
pilotem. Nie kontrolujc wiadomie nawykowych pyta, ktre
sobie zadajemy, znacznie upoledzamy zakres naszych emocji
oraz zdolno wykorzystywania nadarzajcych si okazji. Ro
zwizanie? Jak ju mwilimy w rozdziale szstym, pierwszym
krokiem jest uwiadomienie sobie, czego naprawd chcesz, i od
krycie ograniczajcych ci wzorcw. Wykorzystaj jako dwigni
nastpujce pytania: Jak cen bd w kocu musia zapaci,
jeli nie zmieni tego teraz? Ile bdzie mnie to kosztowao w
ostatecznym rozrachunku?", albo: Jak zmieni si cae moje ycie,
jeli zrobi to wanie teraz?" Nastpnie przeam stary wzorzec
(jeli kiedykolwiek odczuwae bl, a nastpnie przestae go
odczuwa, kiedy kto odwrci twoj uwag, wiesz, co to znaczy)
i stwrz dodajc ci si moliwo wraz z lepszym zestawem
pyta. Twrz waciwe warunki dla nich wszystkich, zadajc je
sobie tak dugo, a stan si czci twego ycia.
UMIEJTNO BYCIA SILNYM

ZADAWANIE SOBIE W TRUDNYCH CHWILACH PY
TA, KTRE DODADZ NAM SI, JEST NIEZMIERNIE
WAN UMIEJTNOCI, ktra wycigna mnie z naj
wikszych yciowych tarapatw. Nigdy nie zapomn chwili,
kiedy dowiedziaem si, e mj byy wsplnik podczas semi
narium, powtarzajc sowo w sowo moje odkrycia, przypi
sywa je sobie. Moj pierwsz reakcj byy pytania typu: Jak
on mia! Jak mg zrobi mi co takiego?", jednak szybko zro
zumiaem, e zadawanie sobie takich pyta, na ktre przecie
nie mogem znale odpowiedzi, doprowadzi mnie tylko do
szau i zapdzi w lepy zauek. W kocu to ju si stao. Zro
zumiaem, e powinienem po prostu zleci moim prawnikom,
by pokazali mu, z czym naley wiza cierpienie, a z czym
przyjemno, i nie ma powodu, abym wprowadza si w stan
zoci. Postanowiem wic i dalej swoj drog i cieszy si
246
247
yciem, a zadajc sobie pytanie: Jak on mg mi co takiego

zrobi?", pozostabym w negatywnym stanie. Najszybszym
sposobem na zmian tego stanu byo zadanie sobie kilku no
wych pyta. Zapytaem wic: Co szanuj w tym czowieku?"
Najpierw mj umys wrcz wrzasn: Nic!", ale kiedy zmie
niem nieco tre pytania i zaczem si zastanawia nad tym,
co mgbym w nim szanowa, gdybym tego chcia, odpowied
bya inna. Musiaem przyzna, e pracuje duo i wykorzystuje
przynajmniej cz tego, czego go nauczyem. Ubawio mnie
to szczerze. miech zama poprzedni wzorzec uczuciowy, co
pozwolio mi zmieni stan, ponownie oceni stojce przede
mn moliwoci i poczu si o wiele lepiej.
Jednym z odkrytych przeze mnie sposobw na podnoszenie
jakoci ycia jest WZOROWANIE MOICH ZWYKYCH
PYTA NA PYTANIACH LUDZI, KTRYCH SZANUJ.
Jeli znajdziesz kogo, kto jest naprawd szczliwy, z pew
noci ma to swoj przyczyn. Ludzie tacy przez cay czas
koncentruj si na tym, co powoduje ich szczcie, a to oznacza,
e przez cay czas zadaj sobie pytania o szczcie. Odkryj, jakie
to pytania, i zacznij je sobie zadawa, a poczujesz si tak jak oni.
Niektrych pyta po prostu nie bierzemy pod uwag. Na
przykad Walt Disney odrzuca wszelkie pytania o to, czy jego
przedsibiorstwo odniesie sukces, czy te nie. Nie znaczy to
jednak, e twrca Magicznego Krlestwa nie wykorzystywa
pyta w sposb twrczy. Mj dziadek Charles Shows pisa
scenariusze dla Disneya, zanim zacz pracowa dla wytwrni
Hanna-Barbera, gdzie by jednym z twrcw takich postaci,
jak Mi Yogi czy Pies Huckleberry. Dziadek powiedzia mi
kiedy, e Disney wykorzystywa pytania w niezwyky sposb,
ilekro pracowali nad nowym filmem, scenariuszem czy
postaci. Umieszcza projekt na olbrzymiej tablicy, na ktrej
kady pracownik mg te napisa wasn odpowied na pyta
nie: Jak moemy to ulepszy?" Z kadym dniem pojawiao si
coraz wicej rozwiza, a w kocu caa tablica pokrywaa si
propozycjami. Wtedy Disney zapoznawa si z kad odpowie
dzi na swoje pytanie. W ten sposb korzysta z pomysowoci
wszystkich pracownikw swojej firmy, co pozwalao mu
osiga rezultaty proporcjonalne do rde, z ktrych czerpa.
Odpowiedzi zale oczywicie od pyta, ktre sobie zada

jemy. Na przykad jeli jeste naprawd zy i kto ci zapyta:
Co dobrego jest w tej sytuacji?", moesz to pytanie zlekce
way. Jeli jednak rzeczywicie chcesz si czego nauczy,
moesz sam siebie pyta o moliwoci wykorzystania w przy
szoci dowiadcze pyncych z tej sytuacji. Ch zdobywania
wci wikszej wiedzy sprawi, e znajdziesz czas i na pytania,
i na odpowiedzi, co pozwoli ci zmieni przedmiot koncentracji,
stan i przysze rezultaty.
Zadaj sobie jakie dobre pytanie wanie w tej chwili.
Z CZEGO JESTE OBECNIE NAPRAWD ZADOWOLONY?
Co naprawd piknego dzieje si wanie w twoim yciu? ZA CO
JESTE YCIU NAPRAWD WDZICZNY? Powi chwil,
by znale odpowiedzi, i zauwa, jak dobrze jest wiedzie, e
masz jakie powody, by natychmiast poczu si wspaniale.
2. PYTANIA ZMIENIAJ ELEMENTY, KTRE WY
RZUCAMY Z PAMICI.
Istoty ludzkie osigny mistrzostwo w wyrzucaniu z pa
mici najrniejszych rzeczy. Wok kadego z nas znajduj
si miliony rzeczy, na ktrych moemy si skoncentrowa: od
wasnego ttna poczwszy, a na wietrze, ktry ociera si o nas,
skoczywszy. Jednak wiadomie skupiamy si zaledwie na kil
ku z nich jednoczenie. Podwiadomie umys moe rejestrowa
najrniejsze zjawiska, jednak liczba rzeczy, na ktrych w jed
nym momencie moe si koncentrowa umys wiadomy, jest
ograniczona. Znaczna cz czasu pracy naszego umysu po
wicona jest ustaleniu hierarchii wanoci zjawisk, na ktrych
powinnimy si skupi. Co waniejsze jednak, umys przez ca
y czas ustala, nad czym nie powinnimy si zastanawia,
a wic co naley wymaza.
Jeli wic jeste naprawd smutny, jest tylko jedna przyczy
na: wymazae wszystkie powody, dla ktrych mgby si po
czu wesoo. Kiedy zadajesz komu pytanie, zmieniasz przed
miot koncentracji swojego rozmwcy i w ten sposb zmieniasz
take elementy, ktrych nie dopuszcza do wiadomoci. Jeli kto
zapyta ci: Czy ta sprawa martwi ci tak bardzo, jak mnie?",
nawet jeli wczeniej zupenie ci to nie obchodzio, moesz
zacz koncentrowa si na elementach, ktrych poprzednio nie
zauwaae, i rwnie zacz si przejmowa. Jeli kto spyta:

Co naprawd podego jest w twoim yciu?", moesz poczu si
zmuszony do odpowiedzi na to pytanie, nawet jeli uznasz je za
najgupsze z moliwych. A jeli nie odpowiesz na nie wiadomie,
moe ono wry si w twoj podwiadomo.
I odwrotnie. Jeli bdziesz przez cay czas zastanawia si
nad odpowiedzi na pytanie o rzeczy naprawd pikne w twoim
yciu, moesz natychmiast poczu si wspaniale. Jeli kto
powie ci: Ten projekt jest naprawd niesamowity! Pomyl tyl
ko, jak wiele dobrego moemy zdziaa, jeli tylko nam si
uda!", moesz zacz myle pozytywnie na temat zada, ktre
wczeniej byy dla ciebie tylko mudn dubanin. PYTANIA
S LASEREM LUDZKIEJ WIADOMOCI. KIERUJ ONE
NASZ KONCENTRACJ I OKRELAJ ZARWNO NA
SZE ODCZUCIA, JAK I DZIAANIA. Przesta na chwil czy
ta, rozejrzyj si po pomieszczeniu, w ktrym si znajdujesz,
i zadaj sobie pytanie: Co w tym pokoju ma kolor brzowy?"
Ponownie rozejrzyj si i sprawd. Potem skup si znw na tej
kartce i wiadomie nie patrzc na boki, zastanw si, co ma
kolor zielony. Jeli znajdujesz si wanie w dobrze ci znajomym
pomieszczeniu, pewnie odpowiesz z atwoci. Jeli jednak
jeste w jakim nowym miejscu, pewnie przypomnisz sobie
wicej rzeczy brzowych ni zielonych. Nastpnie rozejrzyj si
i sprawd. Czy teraz dostrzegasz wicej zielonych rzeczy? Jeli
nie jest to dobrze ci znane pomieszczenie, jestem pewien, e tak.
Czego nas to uczy? Znajdujemy to, czego szukamy.
Tak wic kiedy jeste zy, najlepiej zrobisz, zadajc sobie
pytanie: Jakie wnioski na przyszo mog wycign z tej
sytuacji?" To przykad dobrego pytania, ktre przeniesie twoj
uwag z trapicych ci problemw na rozwizania pozwalajce
ci unikn takiego samego cierpienia w przyszoci. Jeli nie
zadasz sobie tego pytania, nie dostrzeesz moliwoci, e co,
co uznae za strat, jest w rzeczywistoci zyskiem.
SIA PRESUPOZYC JI
248
249
Pytania wpywaj na nasze przekonania, a w ten sposb zmie

niaj nasz ocen dotyczc rzeczy moliwych i niemoliwych.
Z lektury rozdziau czwartego dowiedziae si, e zadawanie
waciwych pyta moe osabi odniesienia, ktre wspieraj
ograniczajce nas przekonania, co pozwoli nam si ich pozby
i zastpi nowymi, ktre dodaj si. Czy jednak zdajesz sobie
spraw z faktu, e znaczenie i kolejno sw uytych w pyta
niu moe sprawi, i pewnych rzeczy zupenie nie wemiemy
pod uwag, podczas gdy inne przyjmiemy za oczywiste?
Zjawisko to znane jest jako PRESUPOZYCJA i powiniene
zawsze zdawa sobie z niego spraw.
Presupozycje sprawiaj, e przyjmujemy za oczywiste
rzeczy, ktre niekoniecznie musz by prawdziwe. Moe to
by skutkiem dziaania innych albo naszej wasnej podwiado
moci. Na przykad jeli po przeytym rozczarowaniu zadasz
sobie pytanie: Dlaczego zawsze dziaam przeciw sobie?",
z duym prawdopodobiestwem mog stwierdzi, e popy
chasz si w kierunku samosprawdzajcej si przepowiedni.
Dlaczego? Poniewa, jak ju mwilimy, umys posusznie
przynosi ci odpowied na kade zadane pytanie. Przyjmiesz
wic za rzecz oczywist, e dziaasz przeciw sobie, poniewa
skupisz si na pytaniu DLACZEGO, a nie na pytaniu CZY.
Bardzo dobry przykad tego zjawiska mia miejsce podczas
kampanii prezydenckiej w 1988 roku, tu po tym, jak George
Bush ogosi, e jego kandydatem na wiceprezydenta bdzie Dan
Quayle. Jeden z dziennikw telewizyjnych zwrci si wtedy do
widzw z prob o telefoniczn odpowied na pytanie: Czy
przeszkadzaby ci fakt, gdyby Dan Quayle wykorzysta wpywy
rodzinne, aby dosta si do Stray Narodowej i w ten sposb unikn
wojny w Wietnamie?" Presupozycja zawarta w tym pytaniu a
nadto rzuca si w oczy: Dan Quayle wykorzysta znajomoci, by
zaatwi co niewaciwego. Tymczasem nigdy mu tego zarzutu
nie udowodniono. I ludzie reagowali tak, jakby nepotyzm
Quayle'a by oczywisty. Przyjli zawart presupozycje, nie
zadajc sobie adnych pyta. Wielu telewidzw dzwonio, by
powiedzie, jak bardzo smuci i denerwuje ich ten fakt", cho
y m . ODPOWIEDZI S PYTANIA
w rzeczywistoci nie byo adnych dowodw, ktre potwier

dzayby jego istnienie. Nie daj si zapa w puapk faszywych
presupozycji, wasnych ani cudzych. Zawsze znajduj odniesienia
wspierajce przekonania, ktre dodaj ci si.
3. PYTANIA ZWIKSZAJ DOSTPNE NAM MOLI
WOCI.
Krytyczny moment w moim yciu przyszed mniej wicej
pi lat temu, kiedy po powrocie do domu z wyczerpujcej
podry subowej dowiedziaem si, e mj wsplnik zdefraudowa wier miliona dolarw i wpdzi nasz firm w du
gi sigajce siedmiuset osiemdziesiciu tysicy dolarw. Do te
go punktu doprowadziy mnie pytania, ktrych NIE ZADA
EM, przyjmujc tego czowieka do pracy. W tamtej krytycz
nej chwili caa moja przyszo zaleaa od pyta, ktre mia
em sobie zada. Wszyscy doradcy mwili mi, e nie mam
wyboru i musz ogosi bankructwo.
Natychmiast zaczli zadawa pytania: Kogo powinnimy
da na pierwszy ogie? Kto powie o tym pracownikom?" Ale
ja nie chciaem pogodzi si z klsk. Postanowiem, e bez
wzgldu na wszystko znajd sposb, ktry pozwoli mi utrzy
ma firm. I fakt, e firma funkcjonuje do dzisiaj, zawdzi
czam nie pomocy otaczajcych mnie ludzi, lecz wycznie te
mu, i zadaem lepsze ni oni pytanie: JAK MOG ODWR
CI SYTUACJ?"
Pniej zadaem sobie jeszcze bardziej inspirujce pytanie:
Jak mog zmieni moj firm, podnie j na jeszcze wyszy
poziom i sprawi, by jej dziaalno bya szersza ni kiedy
kolwiek przedtem?" Wiedziaem bowiem, e jeli postawi
sobie lepsze pytanie, otrzymam lepsz odpowied.
Pocztkowo nie mogem znale odpowiedzi, ktrej po
trzebowaem. Jednak im czciej przychodzio mi do gowy, e
nie ma adnego sposobu na podniesienie firmy, tym intensyw
niej powtarzaem pytanie. Dodaem te inne: Jak mog praco
wa jeszcze lepiej, jak pomaga ludziom nawet wtedy, kiedy
pi? Jak mog dotrze do ludzi w sposb, ktry nie wymaga
mojej obecnoci?" Wraz z tym pytaniem przyszed mi pomys
udzielania licencji nauczycielom, ktrzy mogliby mnie repre
zentowa w caym kraju. Pytanie to przynioso te kolejn od
powied w rok pniej, kiedy wpadem na pomys emitowania

programw informacyjno-reklamowych.
Od tamtego czasu nakrcilimy i sprzedalimy w caym
wiecie ponad siedem milionw tam wideo. Poniewa zada
waem pytania z przekonaniem i nadziej, otrzymaem odpo
wied, ktra pozwolia mi nawiza kontakty z ludmi na
wszystkich kontynentach. Gdyby nie te pytania, nigdy nie
miabym szansy ich pozna, dotrze do nich i uczy.
Zwaszcza w interesach pytania otwieraj nam nowe
moliwoci i daj dostp do rde, z ktrych nawet nie zdawa
libymy sobie sprawy. Emerytowany prezes Ford Motor Com
pany, Donald Petersen, by dobrze znany z cigego pytania
wszystkich: Co o tym sdzisz? Jak mona ulepszy twoj pra
c?" Kiedy zada on pytanie, ktre niewtpliwie skierowao
firm na drog sukcesw i zyskw. Podczas rozmowy z pro
jektantem Jackiem Telnackiem zada pytanie: Czy podobaj ci
si samochody, ktre projektujesz?" Telnack odpar: Szczerze
mwic, nie. Nie podobaj mi si." I wtedy Petersen spyta:
To dlaczego nie zignorujesz polece dyrekcji i nie zaprojek
tujesz samochodu, z ktrego byby zadowolony?"
Projektant wzi prezesa za sowo i przystpi do pracy nad
Fordem Thunderbird, model 1983, ktry zainspirowa pniej
sze modele Taurusa i Sabie'a. Kierowana genialnymi pyta
niami Petersena Ford Motor Company przecigna w 1987
roku General Motors w osiganych zyskach, a Ford Taurus do
dzi jest jednym z najlepiej ocenianych samochodw.
Donald Petersen jest wspaniaym przykadem czowieka, kt
ry naprawd wykorzysta olbrzymi si pyta. Jednym prostym
pytaniem zmieni przyszo Ford Motor Company. RWNIE
l TY MASZ NA CO DZIE DO DYSPOZYCJI T SAM
OLBRZYMI SI. PYTANIA, KTRE SOBIE ZADASZ,
MOG W KADEJ CHWILI UKSZTATOWA TWOJ
OCEN SAMEGO SIEBIE, WASNYCH MOLIWOCI
ORAZ DZIAA, KTRE MOESZ PODJ, BY SPENI
SWOJE MARZENIA. wiadome kontrolowanie stawianych
sobie pyta, bardziej ni ktrakolwiek inna ze znanych mi technik,
pomoe ci osign twj ostateczny los. Nasze moliwoci czsto
ograniczone s jedynie pytaniami, ktre sobie zadajemy.
250
251
252
Naley pamita o tym, e nasze przekonania okrelaj,

jakie pytania bierzemy pod uwag. Wielu ludzi nigdy nie
zadaoby sobie pytania: Jak mog to zmieni?", tylko dlatego,
e wszyscy wkoo uznaj, i zmiana jest niemoliwa. Sdzili
by, e pytanie o to jest strat si i czasu. Uwaaj, aby nie zada
wa sobie ograniczajcych pyta, poniewa otrzymasz wtedy
ograniczajce odpowiedzi. Jedynym czynnikiem ograniczaj
cym pytania, ktre sobie moesz zada, s twoje przekonania
na temat rzeczy moliwych i rzeczy niemoliwych. Jednym
z gwnych przekona, ktre uksztatoway moje zawodowe
i osobiste losy jest wiara, e jeli bd zadawa pytania, znajd
odpowied. Musz jedynie zada waciwe pytanie, a otrzy
mam waciw odpowied. Czsto porwnuj ycie do gry
Jeopardy!": wszystkie odpowiedzi s dane, trzeba tylko zada
odpowiednie pytania, aby wygra.
PYTANIA ROZWIZUJCE PROBLEMY

PODSTAWOW SPRAW JEST WIC WYPRACOWANIE
ZESTAWU ZADAWANYCH STALE PYTA, KTRE DO
DAJ CI SI. Doskonale wiesz, e bez wzgldu na wykony
wane zajcia, przyjdzie dzie, w ktrym napotkasz to, co
wszyscy nazywamy problemami - przeszkody na drodze roz
woju osobistego i zawodowego. Kady czowiek, bez wzgldu
na jakim etapie yciowym si znajduje, musi radzi sobie z ty
mi swoistymi darami od natury.
Tak wic pytanie brzmi nie, czy bdziesz mia w yciu
problemy, ale jak masz zamiar sobie z nimi poradzi, kiedy si
pojawi. Kady czowiek powinien dysponowa zestawem
skutecznych sposobw radzenia sobie z trudnociami.
Poniewa dobrze wiem, jak potn broni s pytania i jak
szybko pozwalaj mi zmieni stan, w ktrym si znajduj,
zaczem pyta rnych ludzi, jak radz sobie ze swoimi
problemami. Odkryem, e niektre powtarzaj si niemal
u kadego. Oto lista piciu pyta, ktre zadaj sobie, zasta
nawiajc si nad kadym problemem, ktry pojawia si w mo-
253
PYTANIA W SYTUACJI PROBLEMOWEJ

1. Co dobrego niesie ten problem?
2. Co naley poprawi?
3. Co jestem skonny zrobi, aby wszystko zaczo
si dzia po mojej myli?
4. Co jestem skonny przesta robi, aby wszystko
zaczo si dzia po mojej myli?
5. W jaki sposb mog cieszy si yciem, robic to,
co konieczne, aby wszystko zaczo si dzia
po mojej myli?
im yciu. Pytania te naprawd zmieniy moje ycie. Jeli uznasz je za wasne, mog pomc rwnie i tobie.
Nigdy nie zapomn sytuacji, w ktrej chyba po raz pier
wszy wykorzystaem wszystkie te pytania, aby zmieni swj
stan. Mija setny dzie mojej podry po kraju, podczas ktrej
prowadziem dziesitki seminariw. Byem wyczerpany.
Czeka na mnie stos pilnych listw od pracownikw rnych
nalecych do mnie firm, a take lista ponad stu osb, do kt
rych musiaem zadzwoni osobicie. Nie byy to telefony do
ludzi, ktrzy chcieli si ze mn zobaczy, ale wane rozmowy
Z najbliszymi przyjacimi, wsplnikami i rodzin. I wanie
wtedy poczuem si zagubiony w tym wszystkim. Zaczem
zadawa sobie najbardziej obezwadniajce z moliwych w tej
sytuacji pyta: Jak to si stao, e nie mam czasu? Dlaczego
oni nie mog zostawi mnie w spokoju? Czy nie rozumiej, e
nie jestem automatem? Dlaczego zawsze musz to robi?"
Moesz sobie pewnie wyobrazi, w jakim stanie emocjonal
nym znajdowaem si wtedy.
Na szczcie opanowaem si w por. Zamaem ten wzorzec
i zrozumiaem, e zo w niczym mi tu nie pomoe, a tylko
pogorszy moj sytuacj. Stan, w ktrym si znajdowaem, zmusza
mnie do zadawania sobie niewaciwych pyta. Signem wic po
moj list pyta pomagajcych wybrn z trudnej sytuacji:
254
1. CO DOBREGO NIESIE TEN PROBLEM? Podobnie jak

w wielu innych wypadkach, najpierw przyszo mi do gowy, e
absolutnie nic. Ale zastanowiem si przez chwil i uwiadomiem
sobie, e osiem lat temu dabym wszystko, aby mie dwudziestu
wsppracownikw i przyjaci, ktrzy chcieliby mnie odwiedzai
do mnie dzwoni. Wtedy nie pomylabym nawet o setce ludzi tak
znanych w caym kraju i tak wpywowych, jak ludzie, ktrzy
figurowali na mojej licie telefonw do zaatwienia. Kiedy to
zrozumiaem, zaczem si z siebie po prostu mia. miech
pomg mi zama kierujcy mn wzorzec i zaczem czu si
wdziczny losowi za to, e tak wielu ludzi, ktrych szanuj
i kocham, chce powica mi swj czas.
2. CO NALEY POPRAWI? Byo oczywiste, e mj
rozkad zaj daleki by od doskonaoci. Czuem, e nie mam
czasu dla siebie, i to wanie wytrca mnie z rwnowagi.
Zwr uwag na presupozycj pytania: Co naley poprawi?"
Przyjmuje ono za oczywist moliwo dokonania poprawy.
Pytanie to nie tylko daje ci nowe odpowiedzi, ale jednoczenie
ci umacnia.
3. CO JESTEM SKONNY ZROBI, ABY WSZYSTKO
ZACZO SI DZIA PO MOJEJ MYLI? Postanowiem
wanie wtedy, e chc zorganizowa swj plan zaj tak, aby
by bardziej wywaony. Skonny byem wic bardziej nad nim
panowa i mwi nie" w pewnych sytuacjach. Zrozumiaem
te, e jedno z moich przedsibiorstw potrzebuje nowego
dyrektora, ktry mgby przej cz moich obowizkw.
Pozwolioby mi to spdza troch wicej czasu z rodzin.
4. CO JESTEM SKONNY PRZESTA ROBI, ABY
WSZYSTKO ZACZO SI DZIA PO MOJEJ MYLI?
Wiedziaem, e nie mog wicej uala si nad sob i narzeka
na niesprawiedliwo wiata, e nie mog mie pretensji do lu
dzi, ktrzy usiuj mnie wspiera i pomaga mi.
5. W JAKI SPOSB MOG CIESZY SI YCIEM,
ROBIC TO, CO KONIECZNE, ABY WSZYSTKO ZACZ
O DZIA SI PO MOJEJ MYLI? Kiedy zadaem sobie to
pytanie, rozejrzaem si w poszukiwaniu czego, co
sprawiaoby mi przyjemno. Zastanawiaem si usilnie, jak
mog dobrze si bawi, dzwonic do stu rnych ludzi po ko-
lei? Siedzenie za biurkiem z pewnoci nie mogo mi pomc

w zmianie stanu fizycznego i duchowego. I nagle przyszo mi
do gowy, e ju ponad p roku nie korzystaem z ani. Szyb
ko wskoczyem w kpielwki, chwyciem przenony komputer
oraz telefon i udaem si tam. Najpierw zatelefonowaem do
kilku wsplnikw w Nowym Jorku. Naprawd jest u was tak
zimno? Tu w Kalifornii te nie jest najcieplej, ale ja nie narze
kam, bo wanie siedz w jacuzzi." Kada z rozmw przebie
gaa w wesoym nastroju. Udao mi si zmieni przykry
obowizek" w dobr zabaw. (Jednak musz przyzna, e po
zakoczeniu ostatniej rozmowy moje ciao byo tak pomarsz
czone, jakbym mia co najmniej czterysta lat!)
Budynek, w ktrym znajduje si ania, stoi za moim
domem od bardzo dawna. Ale trzeba byo waciwego pytania,
by odkry w nim nowe rdo moliwoci. Regularnie sta
wiajc przed sob list tych piciu pyta, wytwarzasz wzorzec
radzenia sobie z problemami, ktry pozwala ci natychmiast
zmienia przedmiot koncentracji i daje dostp do potrzebnych
zasobw.
255
Kto nie potrafi pyta, nie potrafi zy.

STARE PRZYSOWIE
Co rano po przebudzeniu zadajemy sobie pytania. Jakie pytania

ty sobie zadajesz, kiedy zadzwoni budzik? Czy pytasz si,
dlaczego w ogle musisz wstawa, dlaczego znw tak wcze
nie? Czy chcesz pospa jeszcze cho kilka minut? Jakie pyta
nia zadajesz sobie pod prysznicem? Dlaczego znw musz i
do pracy? Jak due bd dzisiaj korki? Jakie kopoty znajd
dzisiaj na biurku?"
A gdyby tak zacz wiadomie zadawa sobie zupenie in
ne pytania, gdyby wypracowa wzorzec pyta, ktre pozwala
yby ci przez cay czas pamita, e jeste szczliwy i zado
wolony? Z pewnoci wpynoby to na twoj ocen dosownie
wszystkiego!
Kiedy to zrozumiaem, postanowiem wypracowa sobie
rytua sukcesu" i opracowaem seri pyta, ktre stawiam so-
256
PYTANIA PORANNE
Nasze dowiadczenia yciowe oparte s na tym, na czym si
koncentrujemy. Ponisze pytania maj sprawi, by dowiadcza
wicej szczcia, podniecenia, dumy, wdzicznoci, zdecydowania
i mioci na co dzie. Pamitaj, e waciwe pytania tworz wa
ciwe ycie.
Sprbuj udzieli sobie dwch lub trzech odpowiedzi na kade z tych
pyta i postaraj si z nimi cakowicie zidentyfikowa. Jeli nie b
dziesz potrafi znale na ktre odpowiedzi, zamie je na tryb
przypuszczajcy, na przykad: Co mogoby mnie bardziej uszcz
liwi?"
1. Co mnie w yciu uszczliwia?
Co dokadnie wywouje teraz moje szczcie? W jaki stan mnie
to wprowadza?
2. Co wywouje moje podniecenie?
Co dokadnie mnie teraz ekscytuje? W jaki stan mnie to wpro
wadza?
3. Z czego jestem w yciu dumny?
Co dokadnie powoduje moj dum? W jaki stan mnie to wpro
wadza?
4. Za co jestem yciu wdziczny?
Co dokadnie budzi moj wdziczno? W jaki stan mnie to
wprowadza?
5. Co daje mi w yciu przyjemno?
Co dokadnie sprawia mi teraz rado i przyjemno? W jaki
stan mnie to wprowadza?
6. W co wierz i czemu si chc powici?
Czemu dokadnie jestem oddany? W jaki stan mnie to wpro
wadza?
7. Kogo kocham?
Kto kocha mnie? Kto budzi moj mio? W jaki stan mnie to
wprowadza?
Wieczorem czasem powtarzam pytania poranne, a czasem
zadaj sobie trzy dodatkowe. Oto one:
PYTANIA WIECZORNE
1. Co dzisiaj z siebie daem?
Co dokadnie daem dzisiaj innym? W jaki sposb?
2. Czego si dzisiaj nauczyem?
3. Jak dzie dzisiejszy przyczyni si do podniesienia jakoci
mojego ycia?
Jak mog go wykorzysta jako przysz inwestycj?
Jeli chcesz, powtrz te pytania poranne.
257
bie co rano. Robi to pod prysznicem, przy goleniu i podczas

suszenia wosw. Moesz rwnie i ty, bo skoro i tak zadajesz
sobie pytania, to dlaczego nie miayby to by pytania wa
ciwe? Zrozumiaem, e kady z nas musi podsyca w sobie
pewne emocje, jeli chce by szczliwy i odnosi sukcesy.
Inaczej nawet zwycistwa bd nam si wydawa porakami.
Powi wic teraz troch czasu na przemylenie zamieszczo
nych obok pyta. Postaraj si jak najgbiej dowiadczy
odczu, ktre niesie ze sob kade z nich.
Jeli naprawd chcesz zmieni swoje ycie, uczy z tych
pyta codzienny rytua. Cigle je sobie zadajc, szybko prze
konasz si, e daj ci one cigy dostp do najkorzystniejszych
stanw emocjonalnych, e prowadz wprost do uczu szcz
cia, dumy, podniecenia, wdzicznoci, radoci, oddania i mio
ci. Po niedugim czasie odkryjesz, e pytania te zaczn si po
jawia automatycznie, kiedy tylko otworzysz oczy. Stan si
nawykiem, ktry pozwoli ci dowiadcza bogatszego ycia.
DAJ INNYM W PREZENCIE PYTANIA

Kiedy ju wiesz, jak zadawa dobre pytania, moesz pomc nie
tylko sobie, lecz rwnie innym. Moesz zaofiarowa ten dar
innym. Kiedy w Nowym Jorku spotkaem si na obiedzie
z moim przyjacielem i wsppracownikiem. Jest on wybitnym
prawnikiem specjalizujcym si w sprawach wydawniczych.
Zawsze podziwiaem go za wnikliwo i rezultaty, ktre osiga,
budujc prywatn praktyk od czasw wczesnej modoci.
Jednak tamtego dnia dowiadczy on czego, co uzna za wielki
cios: jego wsplnik wycofa si z firmy, zostawiajc mu olbrzymi
dug i niezbyt wiele moliwoci odwrcenia caej sytuacji.
Musisz pamita, e znaczenie, jakie nada tej sprawie, za
leao od tego, na czym si koncentrowa. W kadej dosownie
sytuacji mona koncentrowa si na czym, co nam dodaje si,
albo na czym, co nas obezwadnia. Problem polega na tym,
e zadawa on sobie niewaciwe pytania: Jak mj wsplnik
mg mnie w taki sposb zostawi? Czy na niczym mu nie
258
zaley? Czy nie rozumie, e niszczy w ten sposb cae moje

ycie? Jak wyjani klientom, e nie mog ju z nimi praco
wa?" Kade z tych pyta oparte byo o presupozycj, e cae
jego ycie runo w gruzy.
Miaem do dyspozycji kilka sposobw, ktre mogyby mu
pomc, jednak postanowiem, e wykorzystam pytania.
- Ostatnio stworzyem prost metod pyta - powiedzia
em. - Wyprbowaem j ju na sobie samym i przekonaem
si, e jest bardzo pomocna. Wycigna mnie z kilku cakiem
powanych kopotw. Moe zadam ci kilka pyta i przekona
my si, czy pomoe te i tobie.
- Dobrze, ale nie sdz, by cokolwiek mogo mi teraz
pomc - odpowiedzia.
Zaczem wic zadawa mu po kolei najpierw pytania
poranne, a pniej pi pyta pomagajcych rozwizywa
problemy.
- Z jakiego powodu jeste teraz szczliwy? - zaczem. Wiem, e brzmi to gupio i miesznie, ale zastanw si. Z ja
kiego powodu jeste naprawd szczliwy?
- Nie ma niczego takiego - odpowiedzia natychmiast.
- A z jakiego powodu mgby by szczliwy, gdyby na
prawd chcia?
- Naprawd to jestem szczliwy w maestwie. Moja
ona jest wspania kobiet i nasz zwizek jest rzeczywicie
dobry.
- Jak si czujesz, kiedy mylisz o tym?
- To jeden z najwspanialszych darw, jaki dostaem od y
cia.
Spytaem go, jaka jest jego ona. Natychmiast skupi si na
niej. Zmiana samopoczucia bya widoczna. Mgby powie
dzie, e staraem si odwrci jego uwag od problemw. Nie.
Pomagaem mu wprowadzi si w lepszy stan emocjonalny,
a w lepszym stanie mona znale lepsze sposoby przezwyci
ania trudnoci. Po prostu najpierw musielimy zburzy stary
wzorzec i umieci go w lepszym otoczeniu emocjonalnym.
Zapytaem, z jakiego jeszcze powodu by szczliwy. Od
powiedzia, e powinien by szczliwy z powodu sposobu,
w jaki wanie pomg pewnemu pisarzowi podpisa kontrakt
na pierwsz ksik. Klient by wrcz zachwycony jego prac.

Mwi, e powinien by z tego dumny, ale nie jest. Spytaem
go wic, jak wpynoby to na jego samopoczucie, gdyby by
z tego dumny. Zacz mwi, e byoby to wspaniae uczucie
- i jego stan zacz si zmienia w jednej chwili. Pytaem wic
dalej:
- No dobrze, a z czego jeste dumny?
W odpowiedzi usyszaem:
- Z dzieci. Nie tylko odnosz sukcesy w interesach, ale te
dbaj o innych. Jestem dumny, e moje dzieci wyrosy na ta
kich ludzi. To cz mojego dziedzictwa.
Zaraz po tym zapytaem, jak wiadomo, e tak dobrze
wychowa dzieci, wpywa na jego samopoczucie.
I nagle czowiek, ktry kilka minut wczeniej by przeko
nany, e jego ycie si skoczyo, oy. Zacz mwi o tym,
jak wspaniaa jest dla niego wiadomo, e zbudowa swoj
karier od zera, e zwalczy wszystkie kopoty i problemy ju
jako mody prawnik, e udowodni swoim dziaaniem moli
wo wprowadzenia w ycie amerykaskiego mitu. Wtedy
spytaem, co naprawd go w tej chwili podnieca. Odpowie
dzia, e rzeczywicie podnieca go fakt, i jego obecna sytuacja
daje mu moliwo dokonania zmian. Przyszo mu to do gowy
po raz pierwszy, a stao si tak tylko dlatego, e zmieni swj
stan emocjonalny. Zapytaem go, kogo on kocha i kto kocha je
go. Natychmiast zacz mwi o swojej rodzinie i o tym, jak
jest mu bliska.
Wreszcie zadaem mu pytanie, jakie s dobre strony jego
obecnej sytuacji.
- A wiesz, e dobr stron tego wszystkiego moe by
fakt, e nie bd musia przyjeda do Nowego Jorku? Ko
cham swj dom w Connecticut i uwielbiam tam przebywa
- odpowiedzia. - To moe by naprawd wspaniae spojrze
na ycie innymi oczami.
Stwierdzenie to otworzyo przed nim wiele moliwoci.
Szybko zdecydowa, e zaoy now kancelari prawnicz
w Connecticut, w odlegoci od domu nie wikszej ni pi mi
nut jazdy, wprowadzi syna w interesy, a zamiast biura na Man
hattanie utrzymywa bdzie may pokj z sekretark auto-
259
matyczn. Ogarno nim tak wielkie podniecenie, e postano

wi natychmiast szuka lokalu na now kancelari.
W cigu zaledwie kilku minut sia zawarta w moich pyta
niach zdziaaa cuda. Oczywicie zasoby pozwalajce mu roz
wiza jego problem tkwiy w nim ju wczeniej, jednak
niewaciwe pytania, ktre sobie zadawa, uniemoliwiay mu
do nich dostp. Pytania te sprawiay, e postrzega siebie jako
starszego ju mczyzn, ktry straci wszystko, co posiada.
Tymczasem ycie dao mu prawdziwy podarunek, ale nie za
uwaa tej prawdy, dopki nie zacz sobie zadawa waci
wych pyta.
rzystania tego w przyszoci pozwala mi stawi czoo dowolnej

stracie i zmieni j w zysk.
A jakie pytania ty moesz wykorzysta, by zmieni swj
stan emocjonalny lub znale dostp do zasobw, ktrych
naprawd potrzebujesz? Dodaj dwa pytania do zestawu pyta
porannych, ktry ci podaem, i wykorzystuj je, by zaspokaja
wasne potrzeby emocjonalne.
Do najwaniejszych pyta, jakie zadajemy sobie w yciu,
nale: Czemu suy moje ycie?", Na czym mi naprawd
zaley?", Po co yj?" i Kim jestem?" To wyjtkowo mocne
pytania, jednak jeli bdziesz czeka z udzieleniem sobie na
nie poprawnej odpowiedzi, znajdziesz si w powanych tara
patach. Czsto pierwsza, zwykle bardzo emocjonalna odpo
wied, pynca z gbi ciebie, jest t wanie, na ktrej powi
niene polega i przyj za podstaw dziaania. To wanie
chciabym ci przekaza na zakoczenie tego rozdziau: KIE
DY PRZYCHODZI MOMENT, W KTRYM POWINIE
NE PRZESTA ZADAWA SOBIE PYTANIA, ABY ZA
CZ CZYNI POSTPY. Dopki zadajesz sobie pytania,
pozostajesz w niepewnoci, a tylko kierowane pewnoci
dziaania mog przynie pewne rezultaty. W JAKIM
MOMENCIE POWINIENE PRZESTA DOKONYWA
OCENY I ZACZ DZIAA. Jak? Ostatecznie ty decydu
jesz, co jest dla ciebie najwaniejsze, przynajmniej w danej
chwili, i wykorzystujesz wasn si, aby dy do swoich
celw i podnosi jako swojego ycia.
Pozwl wic, e zadam ci pytanie. Gdyby bya jedna taka
rzecz, ktr mgby natychmiast zrobi, by w jednej chwili
zmieni wasne emocje i uczucia, co chciaby o niej wiedzie?
260
PYTANIE O PRZEZNACZENIE
Jednym z najbardziej przeze mnie lubianych ludzi, a jedno
czenie jednym z najwikszych pasjonatw, jakich znam, jest
Leo Buscaglia, autor ksiki Love i wielu innych ksiek na te
mat zwizkw midzy ludmi. Najszczerzej chyba podziwiam
w nim to, e wci z takim samym zapamitaniem zadaje sobie
pytanie, ktre przej od ojca, gdy by jeszcze maym chop
cem. Codziennie wieczorem przy stole ojciec pyta: Leo, cze
go si dzisiaj nauczye?" Leo musia mie gotow odpowied,
i to dobr odpowied. Jeli zdarza si dzie, e nie dowiedzia
si niczego ciekawego w szkole, bieg do biblioteki, siga po
encyklopedi i uczy si czego interesujcego, czym mgby
podzieli si z ojcem. Leo twierdzi, e nawet dzisiaj nie mg
by zasn, gdyby nie nauczy si danego dnia czego warto
ciowego. W ten sposb nieustannie stymuluje swj umys.
Z pewnoci wiele ze swojej pasji do nauki zawdzicza kon
sekwentnemu powtarzaniu tego pytania od dziesicioleci.
Jakie pytania warto sobie zadawa regularnie? Wiem, e
dwa moje ulubione pytania s bardzo proste. Pomagaj mi
przezwyciy kady problem, ktry pojawia si w moim y
ciu. Brzmi one: Co w tym dobrego?" i Jak mog to wyko
rzysta?" Pytajc o dobre strony danej sytuacji, zwykle znajdu
j w niej co, co dodaje mi si, a pytanie o moliwoci wyko-
261
IX. SOWNICTWO SUKCESU
263
Ilekro wskutek biegu wypadkw koniecznym staje

si dla jakiego narodu, aby zerwa wizy polityczne
czce go z innym narodem...
Rozdzia dziewity
SOWNICTWO
SUKCESU
Wanym czynnikiem jest waciwe sowo.
Ilekro napotkamy jedno z tych naprawd
waciwych sw... osigamy rezultaty fizycznie
i duchowo -i to z prdkoci byskawicy.
MARK TWAIN
Sowa... Uywano ich, by wywoywa nasz miech i pacz.

Mog rani, ale mog te leczy. Ofiaruj nadziej i zniszczenie.
Za pomoc sw moemy odczu nasze najszlachetniejsze intencje
i pozna najskrytsze pragnienia.
W cigu caej historii ludzkoci najwiksi przywdcy i my
liciele wykorzystywali potg sw, aby zmienia nasze emocje,
pozyska nas dla swojej sprawy i ksztatowa losy wiata. Sowa
tworz nie tylko uczucia, lecz rwnie i dziaania. A z naszych
dziaa bierze si wynik caego naszego ycia. Kiedy Patrick
Henry stan przed innymi delegatami i owiadczy: Nie wiem,
co zrobi inni, aleja zawoam: Dajcie mi wolno albo mier!",
jego sowa wywoay burz, ktra uwiadomia naszym przodkom,
e musz uwolni si spod tyranii, ktra uciskaa ich przez tyle
lat.
Niezwyke dziedzictwo, ktre dzi wsplnie dzielimy,
moliwoci, ktre daje nam ycie w tym kraju, stworzone zostay
przez ludzi, ktrzy wybrali sowa majce ksztatowa los wielu
pokole:
Ta prosta Deklaracja Niepodlegoci, ta sowna konstrukcja,

staa si mechanizmem zmian w caym narodzie.
Wpyw sw nie ogranicza si oczywicie do Stanw Zjed
noczonych Ameryki. Podczas II wojny wiatowej, gdy gra toczya
si o przetrwanie Wielkiej Brytanii, sowa pewnego czowieka
pomogy zmobilizowa wol wszystkich Brytyjczykw. Powie
dziano kiedy, e Winston Churchill mia wyjtkow umiejtno
wysyania jzyka angielskiego na wojn. Jego synne wezwanie
do wszystkich Brytyjczykw przynioso bezprecedensow odwag
i rozwiao zudzenia Hitlera o jego niezwycionej maszynie
wojennej.
Wikszo przekona formowana jest przez sowa - i rwnie
sowa mog je zmienia. Pogldy naszego narodu na temat rw
noci rasowej byy bezsprzecznie uksztatowane przez czyny, ale
inspiracj do tych czynw byy sowa. Kady z nas doskonale
pamita wzruszajce sowa Martina Luthera Kinga Juniora, kt
rymi zacz on swoje przemwienie: Moim marzeniem jest, e
pewnego dnia ten nard powstanie i wprowadzi w ycie praw
dziwe znaczenie goszonych przez siebie hase..."
Wielu z nas doskonale zdaje sobie spraw z olbrzymiej roli,
jak odegray sowa w historii naszego kraju, wie, z jak si
poruszaj nas wielcy mwcy. Jednak niewielu ludzi uwiadamia
sobie wasn si pync z wykorzystywania tych samych sw.
A przecie sowa daj nam moliwo gbokiego porusza
nia samych siebie, rzucania sobie wyzwania, dodania odwagi
i podtrzymywania na duchu, pozwalaj nam poderwa si do
dziaania i czerpa jak najwicej bogactw z daru, ktrym jest
ycie.
Skuteczny dobr sw opisujcych nasze yciowe dowiad
czenia moe wzmc nasze najlepsze emocje. Zy dobr tych sw
moe nas zniszczy rwnie pewnie, jak szybko. Wikszo z nas
dobiera sowa podwiadomie. Po omacku znajdujemy drog
w wielkim labiryncie dostpnych nam moliwoci. POWINIENE
JU TERAZ ZDA SOBIE SPRAW Z SIY, JAK DADZ

CI MDRZE DOBIERANE SOWA.
Jak wielkim darem s te proste symbole! Rne ksztaty, kt
re nazywamy literami (lub dwikami w przypadku mowy), potra
fimy przeksztaca w unikaln i jake bogat mozaik ludzkiego
dowiadczenia. Stanowi dla nas rodek wyraania naszych do
wiadcze i dzielenia si nimi z innymi ludmi. Jednak wikszo
z nas nie dostrzega faktu, e SOWA ZWYKLE PRZEZ NAS
DOBIERANE MAJ WIELKI WPYW NA SPOSB, W JAKI
KOMUNIKUJEMY SI SAMI Z SOB, A WIC W KONSEK
WENCJI NA WSZYSTKO, CZEGO DOWIADCZAMY.
Sowa mog rani nasze ego albo rozgrzewa serca. Moemy
natychmiast zmieni jakiekolwiek dowiadczenia emocjonalne,
po prostu uywajc nowych sw do ich opisania. Jednak jeli nie
opanujemy sw, jeli pozwolimy, by ich wybr zalea wycznie
od podwiadomego nawyku, moemy zaciemni dowiadczenia
caego ycia. Jeli wspaniae dowiadczenie opisujesz sowami
do dobre", zmniejszasz pynce z niego bogactwo i upraszczasz
je, w ograniczony sposb wykorzystujc sownictwo. LUDZIE
O UBOGIM SOWNICTWIE PROWADZ UBOGIE YCIE
EMOCJONALNE. LUDZIE WYKORZYSTUJCY CAE
BOGACTWO SW DYSPONUJ OLBRZYMI PALET
BARW, BY MALOWA SWOJE DOWIADCZENIA NIE
TYLKO DLA INNYCH, LECZ RWNIE DLA SIEBIE.
W przypadku wikszoci ludzi problem nie polega na zasobie
sownictwa, lecz raczej wyborze sw, ktrego dokonuj. Wie
lokrotnie uywamy sw na skrty" i czsto te skrty skracaj nas
te i emocjonalnie. Aby wiadomie kontrolowa wasne ycie,
musimy nieustannie ocenia i poszerza nasz wiadomy zasb
sw w taki sposb, by prowadziy nas one w podanym kie
runku, a nie tam, dokd nie chcemy doj. Musimy dostrzec, e
jzyk peen jest wyrazw, ktre poza swoim dosownym
znaczeniem nios okrelon intensywno emocjonaln. Jeli na
przykad przyzwyczaisz si do naduywania sowa nienawidzi",
bdziesz go uywa mwic, e nienawidzisz swojej fryzury,
nienawidzisz swojej pracy, nienawidzisz okrelonych czynnoci.
Czy nie sdzisz, e zwiksza to intensywno twoich negatywnych
emocji o wiele bardziej ni na przykad zwrot wol co innego"?
Wykorzystanie naadowanych emocjonalnie sw moe

w magiczny sposb zmieni stan, w ktrym znajdujesz si ty sam
albo kto inny. Wemy na przykad sowo rycersko". Czy ma
ono na ciebie inny emocjonalny wpyw ni sowa uprzejmo"
i grzeczno"? Dla mnie to zupenie inne sowa. Rycersko
przywodzi mi na myl mnego rycerza na biaym rumaku wal
czcego dla swojej damy o kruczoczarnych wosach. Niesie ono
w sobie szlachetno ducha, stawia przed oczami wielki okrgy
st, wok ktrego siedz ludzie honoru, wszystkie zasady rycerzy
Krla Artura, cuda Camelotu. A jak wypadaj sowa dobry"
i uczciwy" w porwnaniu ze sowami nienaganny" i prawy"?
Zwrot poszukiwanie doskonaoci" jest z ca pewnoci o wiele
intensywniejszy od zwrotu prba lepszego dziaania".
Przez lata obserwowaem si wynikajc ze zmiany jednego
tylko sowa w rozmowie z kim. Widziaem, jak zmiana taka na
tychmiast zmienia ludzkie odczucia, a czsto i wynikajce z nich
dziaania. Pracowaem z setkami tysicy ludzi i to pozwala mi
bez adnych wtpliwoci powiedzie ci co, co na pierwszy rzut
oka wydaje si trudne do uwierzenia: ZMIENIAJC TYLKO
SWOJE NAWYKOWE SOWNICTWO - SOWA, KTRYCH
REGULARNIE UYWASZ DO OPISANIA WASNYCH
EMOCJI - MOESZ W JEDNEJ CHWILI ZMIENI SWOJE
MYLI I UCZUCIA, ZMIENI SWOJE YCIE.
Sytuacja, ktra po raz pierwszy wzbudzia we mnie to prze
konanie, miaa miejsce kilka lat temu podczas pewnego spotkania.
Towarzyszyli mi wtedy wczesny dyrektor jednego z moich
przedsibiorstw oraz mj wsplnik i dobry przyjaciel. Mniej
wicej w poowie spotkania otrzymalimy z wiadomo. Kto,
z kim prowadzilimy negocjacje, w oczywisty sposb chcia nas
nieuczciwie wykorzysta". Udao mu si zaburzy spjno
naszych argumentw i wydawao si, e jest dziki temu gr.
Najdelikatniej mwic, rozzocio mnie to i zasmucio. Ale mimo
to zauwayem, jak rnie dwaj siedzcy obok mnie ludzie
zareagowali na t sam informacj.
Dyrektor straci panowanie nad sob i wpad w furi, podczas
gdy mj wsplnik wydawa si ledwie poruszony ca sytuacj.
Jak to si stao, e kady z nas trzech, usyszawszy o czym, co
wszystkich nas tak samo dotyczyo (wszyscy mielimy ten sam
264
265
266
cel w negocjacjach), zareagowa tak rnie? Uczciwie mwic,

intensywno reakcji mojego dyrektora wydawaa mi si niepro
porcjonalna do tego, co si stao. Cigle powtarza, jak wcieko
i furi w nim to budzi. Cay poczerwienia i wyranie wida byo
yy na jego twarzy i szyi.
Byo dla mnie oczywiste, e czy wcieko albo z unika
niem cierpienia, albo z pozyskaniem przyjemnoci. Kiedy spyta
em go, co dla niego oznacza stan wciekoci, i poprosiem, by
wyjani, dlaczego pozwala sobie na tak wielk intensywno
tego uczucia, przez zacinite zby odpowiedzia: Kiedy jeste
wcieky, stajesz si mocniejszy, masz si do dziaania, moesz
sprawi wszystko!" Uznawa uczucie wciekoci za sposb na
wydobycie; si z cierpienia i zyskanie przyjemnoci, wynikajcej
z poczucia, e panuje nad sytuacj.
Nastpnie zadaem sobie kolejne pytanie: Dlaczego mj
przyjaciel zareagowa na t sam sytuacj niemal bez adnych
emocji? Nie wydajesz si tym wszystkim zbytnio przejty.
Czy w ogle ci to nie zdenerwowao?" - spytaem. Jak mo
esz powstrzyma WCIEKO?" - doda dyrektor. Mj
przyjaciel odrzek po prostu: To nie jest warte mojego zde
nerwowania".
Kiedy to powiedzia, zdaem sobie spraw z faktu, e przez
wszystkie lata naszej znajmoci nigdy nie widziaem, by co wy
prowadzio go z rwnowagi. Spytaem, co znacz dla niego gniew
i zmartwienie. Czowiek, ktry si wcieka, traci kontrol nad
sob" - usyszaem. To ciekawe. A co si dzieje, kiedy tracisz
kontrol nad sob?" - pytaem dalej, a on odpowiedzia natych
miast: Wygrywa twj przeciwnik."
Nie mgbym chyba znale wikszego kontrastu: jeden
z nich wyranie czy przyjemno wynikajc z panowania nad
sob ze zoci, podczas gdy drugi czy z tym samym stanem
cierpienie wynikajce z utraty panowania nad sob. ICH
ZACHOWANIE W OCZYWISTY SPOSB ODZWIERCIE
DLAO ICH PRZEKONANIA. Zaczem wic zastanawia si
nad moimi wasnymi uczuciami. W co ja wierzyem? Przez lata
byem przekonany, e mog sobie poradzi ze wszystkim, kiedy
jestem zy, ale wierz rwnie i w to, e wcale nie musz by
zy. Mog by rwnie skuteczny, kiedy znajduj si w stanie
267
najwikszego moliwego szczcia. Skutkiem tego nie unikam

gniewu. Wykorzystuj go, jeli ju znajd si w tym stanie, ale te
i nigdy celowo si do gniewu nie doprowadzam, poniewa mog
wzmc swoje moliwoci bez wpadania w furi.
Zainteresowaa mnie te rnica w sowach, ktrych kady
z nas uy, by opisa to dowiadczenie. Mj dyrektor mwi
o furii i wciekoci, ja sam o zoci i zdenerwowaniu, natomiast
mj przyjaciel stwierdzi, e troch si przej". Nie mogem w
to uwierzy! Troch si przej?
To wszystko, co czujesz? Jeste po prostu troch przejty?
Chyba musi ci to martwi albo zoci?" - spytaem. Raczej
nie. Naprawd wiele trzeba, aby mnie wyprowadzi z rwnowagi.
Nie zdarza si to prawie nigdy" - odpar. I wtedy spytaem: Czy
pamitasz, jak pewna firma przeja wier miliona dolarw
twojej gotwki i bya to ich pomyka? Czy pamitasz, jak przez
dwa i p roku walczye, by odzyska te pienidze? I to ci nie
rozwcieczyo?" Tu wtrci si trzeci uczestnik rozmowy z py
taniem: No wanie, czy nie doprowadzio ci to do SZAU?"
W odpowiedzi usyszelimy: Nie, wcale mnie to nie zmartwio.
Obudzio to poniekd moj irytacj."
Poniekd obudzio irytacj? Pomylaem, e to najgupsze
sowa, jakie kiedykolwiek syszaem. Nigdy nie uybym takiego
zwrotu, by opisa wasny stan emocjonalny. Jak czowiek bdcy
tak dobrym biznesmenem mg mwi co tak gupiego i patrze
na nas z pokerow twarz? Jednak w rzeczywistoci nie bya to
twarz pokerzysty. On niemal z przyjemnoci mwi o tym, co
mnie doprowadzioby do szau!
Wtedy zaczem si zastanawia, jak mgbym si poczu,
gdybym jednak uy tego zwrotu do opisu wasnych uczu. Czy
zaczbym si umiecha w chwilach, w ktrych zwykle bywaem
zestresowany? Pomylaem, e warto si temu przyjrze. Pniej
przez wiele jeszcze dni intrygowa mnie pomys wykorzystania
wzorcw jzykowych mojego przyjaciela i sprawdzenia, jak
wpynyby one na intensywno moich emocji. Co by si stao,
gdybym by naprawd wcieky i zwrci si do kogo sowami:
Poniekd budzi to moj irytacj"? Na sam myl o tym chciao
mi si mia. Wydawao mi si to tak dziwaczne, e postanowiem
kiedy sprbowa.
268
Po raz pierwszy miaem okazj zastosowa ten zwrot, kiedy

przybyem pno w nocy do hotelu prosto po dugim i mczcym
locie. Poniewa jeden z moich pracownikw zapomnia zarezer
wowa dla mnie pokj, miaem wtpliw przyjemno wyczeki
wania przed recepcj przez dodatkowe pitnacie lub dwadziecia
minut. Byem bardzo zmczony, fizycznie i psychicznie, znajdo
waem si u progu wytrzymaoci emocjonalnej. Recepcjonista
dowlk si do kontuaru i zacz jednym palcem wystukiwa
moje nazwisko na klawiaturze komputera w tempie, ktre
zniecierpliwioby nawet limaka. Poczuem, e budzi si we mnie
zo, i odezwaem si: Wiem, e nie jest to paska wina, ale
jestem bardzo zmczony i chciabym jak najszybciej dosta si do
mojego pokoju, poniewa im duej tu stoj, tym bardziej docho
dz do wniosku, e mnie to wszystko PONIEKD IRYTUJE."
Recepcjonista popatrzy na mnie jakby troch zaskoczony,
a nastpnie si umiechn. Odpowiedziaem mu umiechem:
mj wzorzec zachowania zosta przeamany. Emocjonalny wulkan,
ktry zacz si we mnie budzi, ostyg w jednej chwili. Stay
si dwie rzeczy: ja zaczem nawet dobrze si bawi, patrzc na
nieporadno recepcjonisty, a on troch si pospieszy. Czy to
moliwe, aby nazwanie tych samych odczu innym sowem
wystarczyo, by przeama wzorzec zachowania? Czy mogo to
by a tak atwe? C za pomys!
W cigu nastpnego tygodnia wielokrotnie prbowaem mo
jego nowego zwrotu. Za kadym razem przekonywaem si, e
uycie go natychmiast obniao moje emocje. Czasem mnie to
rozmieszao, ale zawsze powstrzymywao przed wybuchem
zoci z powodu sytuacji, ktra mnie denerwowaa. Po dwch ty
godniach nie musiaem ju pracowa nad uywaniem sowa iry
tacja". Stao si ono nawykiem. Uywaem go z wyboru dla opisy
wania wasnego stanu emocjonalnego i przestaam wpada w sta
ny skrajnej zoci.
To nowe narzdzie zaczo mnie coraz bardziej fascynowa.
Zrozumiaem, e zmieniajc swoje zwykle stosowane sownictwo,
zmieniaem rwnie swoje dowiadczenia. Zaczem tworzy
zestaw sw, ktry pniej nazwaem SOWNIKIEM TRANS
FORMACJI. Stopniowo eksperymentujc z innymi sowami,
przekonaem si, e jeli tylko uywaem sw wystarczajco
269
silnych, mogem natychmiast obniy lub podwyszy napicie

emocjonalne dosownie w kadej sytuacji.
Jak naprawd dziaa ten proces? Pomyl o tym w nastpujcy
sposb: wyobra sobie, e kady z twoich piciu zmysw wysya
wraenia do mzgu. Otrzymujesz wic bodce wzrokowe, su
chowe, dotykowe, smakowe i wchowe i wszystkie one tumaczo
ne s przez twoj wiadomo na okrelone wraenia. Nastpnie
musz zosta pogrupowane w kategorie. Skd jednak wiemy, co
znacz wszystkie te obrazy, dwiki i inne wraenia? Jednym
z opanowanych przez czowieka najszybszych sposobw decydo
wania o znaczeniu odczu (cierpienie czy przyjemno?) jest
nazywanie ich. A nazwy te mog przybra jedynie form sw.
Wszystkie twoje odczucia przechodz przez mzg jakby pyn,
ktry nastpnie rozlewany jest do maych naczynek zwanych
sowami. Usiujc szybko podj decyzj, czsto okrelamy nasze
dowiadczenie niewaciwym sowem, zamiast wykorzysta
wszystkie nam dostpne wyrazy, aby opisa je najlepiej, jak mo
na. W ten sposb wybieramy sobie ulubione sowa, naczynia,
ktrych uywamy z przyzwyczajenia. Niestety wikszo z nas
nie dokonaa oceny wpywu uywanych nawykowo sw na was
ne dowiadczenia. Problem wic pojawia si w chwili, w ktrej
zaczynamy konsekwentnie wsadza wszystkie negatywne
wraenia do przegrdek o nazwach wcieko", depresja",
ponienie", niepewno". A przecie sowa te mog niewa
ciwie opisywa nasze przeycia. Jednak z chwil, gdy umiecimy
jakie odczucie w jednej z tych kategorii, nazwa, ktr jej nada
limy, staje si rzeczywistym dowiadczeniem. W ten sposb
problem" staje si katastrof".
Podczas wspomnianych negocjacji mj dyrektor umieszcza
swoje odczucia w kategoriach furia" i wcieko", ja sam uy
waem sw zo" i zdenerwowanie", podczas gdy dla trzeciego
uczestnika rozmowy byy to irytacja" lub podranienie". Inte
resujcy jest fakt, e -jak odkryem - kady z nas uywa tych sa
mych wzorcw sw do opisania wieloci frustrujcych przey.
Musisz wiedzie, e kady czowiek moe doznawa tych samych
odczu, jednak sposb, w jaki je organizuje - etykietka z nazw,
ktrej uywa - staje si jego dowiadczeniem. Przekonaem si,
e uywajc form mojego przyjaciela (sw irytacja" i podra-
270
nienie"), byem w stanie natychmiast zmienia intensywno

emocjonaln moich dowiadcze. Staway si one czym innym.
NA TYM WANIE POLEGA ISTOTA SOWNIKA TRANS
FORMACJI: SOWA, KTRE CZYMY Z NASZYMI OD
CZUCIAMI, STAJ SI NASZYM DOWIADCZENIEM.
Dlatego musimy wiadomie dobiera sowa, opisujc nasz stan
emocjonalny, albo zostaniemy ukarani wikszym cierpieniem,
ni mogoby to wynika z danej sytuacji.
Sowa s - literalnie - reprezentacj naszych yciowych do
wiadcze. Jako symbole odbieranych przez nas wrae, zmieniaj
nasz percepcj i uczucia. Skoro trzy osoby po przeyciu dokadnie
tej samej sytuacji odczuwaj zupenie co innego: wcieko,
zo i podranienie, jest oczywiste, e odczucia ulegaj zmianie
na skutek TUMACZENIA, JAKIEGO KADA Z TYCH OSB
DOKONAA. Poniewa sowa s naszym podstawowym narz
dziem interpretacji, czyli tumaczenia, sposb, w jaki okrelamy
nasze przeycia, natychmiast zmienia odczucia powstajce w sys
temie nerwowym. Musisz pamita, e sowa naprawd powoduj
skutki biochemiczne w naszym organizmie.
Jeli w to wtpisz, to chciabym, aby si przekona, czy ist
niej sowa, ktre, uyte przez kogo innego, natychmiast wy
wouj twoj reakcj emocjonaln. Jak si czujesz, kiedy kto
ublia ci kierowany rasizmem? Albo gdyby kto okreli ci pew
nym czteroliterowym sowem, czy nie spowodowaoby to zmiany
twojego stanu emocjonalnego? Z pewnoci istnieje rnica
midzy okreleniem kogo wu-a-e", jeli takie wanie s jego
inicjay, a uyciem wobec niego sowa, ktre z tych trzech liter si
skada.
Czy czujesz si tak samo, kiedy kto nazywa ci anioem,
geniuszem lub gogusiem? Czy napicie wywoywane przez kade
z tych sw nie jest rne? Wszyscy czymy olbrzymie cierpienie
z pewnymi sowami. Podczas rozmowy ze mn dr Leo Buscaglia
powiedzia mi o wynikach bada naukowych przeprowadzonych
na jednym z uniwersytetw na wschodzie Stanw Zjednoczonych
w kocu lat pidziesitych. Respondentom zadano pytanie: Jak
zdefiniowaby komunizm?" Zaskakujco dua liczba badanych
wpadaa w przeraenie na dwik tego sowa, ale naprawd nie
wielu mogo je prawidowo okreli. Pewna kobieta odpowie-
271
dziaa: C, nie wiem, co to jest, ale lepiej, by co takiego nie

pojawio si w Waszyngtonie." Jaki mczyzna stwierdzi, i wie
na temat komunistw tylko tyle, e trzeba ich wszystkich zabi.
Nie potrafi jednak wyjani, kim s komunici. Nie ma wtpliwoci,
e sowne etykiety potrafi wywoywa emocje i uczucia.
Sowa s kanw, na ktrej oplatamy nasze

dowiadczenie.
ALDOUS HUXLEY
Kiedy zaczynaem bada si sw, nie cakiem mogem si

zgodzi ze stwierdzeniem, e co tak prostego jak zmiana nawy
kowo uywanych sw moe tak radykalnie zmieni nasze do
wiadczenia i odczucia. Jednak kiedy staranniej zaczem stu
diowa jzyk, natknem si na zaskakujce fakty, ktre zaczy
mnie przekonywa, i sowa naprawd filtruj i przeksztacaj
nasze dowiadczenia. Odkryem na przykad, e Encyklopedia
Comptona podaje, i jzyk angielski posiada co najmniej piset
tysicy sw, a inne rda okrelaj liczb sw w angielskim
na okoo siedemset pidziesit tysicy. Angielski z pewnoci
posiada najwicej sw ze wszystkich jzykw na ziemi. Daleko
za nim, na drugim miejscu, znajduje si niemiecki, w ktrym
sw jest prawie o poow mniej.
Zafascynowa mnie fakt, e przy tak olbrzymiej liczbie
moliwych sw NASZE CODZIENNE SOWNICTWO JEST
TAK BARDZO OGRANICZONE. Od jzykoznawcw wiem,
e liczba sw przecitnie uywanych przez nas na co dzie waha
si midzy dwoma tysicami a dziesicioma tysicami. Nawet
Jeli liczb sw angielskich ocenimy ostronie na piset tysicy,
oznacza to, e uywamy od pl procenta do dwch procent
naszego jzyka! Ale to nie jest cae nieszczcie. Jak sdzisz, ile
Z tych sw okrela emocje? Korzystajc z kilku sownikw zna
lazem trzy tysice sw zwizanych z ludzkimi uczuciami. Ude
rzya mnie proporcja sw okrelajcych emocje negatywne
i pozytywne. Z moich oblicze wynika, e tysic pidziesit
jeden sw okrela emocje pozytywne, a dwa tysice osiemdziesit
sze sw (prawie dwa razy tyle!) emocje negatywne. Tylko
272
jeden przykad: dwiecie szedziesit cztery sowa angielskie

opisuj emocjonalne stany smutku (rozpacz, al, nostalgia, ao,
chandra i tak dalej), a jedynie sto pi sw opisuje stany radoci
(rado, uciecha, wesoo i tak dalej).
Pisaem ju w rozdziale sidmym, e uczestnicy moich kursw
Date with Destiny (Randka z przeznaczeniem) sporzdzaj list
uczu, ktrych dowiadczaj w cigu przecitnego w ich yciu
tygodnia. Wikszo z nich jest w stanie wymieni ich dwanacie.
Dlaczego? Poniewa kady z nas przejawia tendencj dowiad
czania wci tych samych uczu. Niektrzy ludzie cigle czuj si
zdeprymowani, wystraszeni, li lub zaamani. Jedn z przyczyn
jest fakt, e stale uywaj tych samych sw dla opisywania swo
ich dowiadcze. Gdybymy chcieli dokadniej przeanalizowa
odczucia, ktre pojawiaj si w nas, jednoczenie przejawiajc
na tyle pomysowoci, by kade z nich nazwa inaczej, zmie
nilibymy je, a tym samym nasz rzeczywisto emocjonaln.
Wiele lat temu zapoznaem si z wynikami bada przepro
wadzonych w wizieniu. Pokazay one, e kiedy winiowie do
wiadczali cierpienia, jednym z niewielu stosowanych przez nich
sposobw zakomunikowania o tym byy gwatowne dziaania.
Ich ubogie sownictwo ograniczao zakres dostpnych im emocji
i nawet najmniejsze poczucie dyskomfortu znajdowao ujcie
w najbardziej intensywnych formach gwatownej zoci. C za
kontrast w porwnaniu z kim, kto jak William F. Buckley potrafi
wykorzysta erudycj i znajomo jzyka, by malowa tak wspa
niay obraz emocji, a tym samym tworzy w sobie tak wielkie
bogactwo wrae! JELI CHCESZ ZMIENI SWOJE YCIE
I KSZTATOWA WASNY LOS, MUSISZ WIADOMIE
DOBIERA UYWANE SOWA I NIEUSTANNIE DY
DO POSZERZANIA MOLIWOCI ICH WYBORU.
Aby umoliwi ci szersze spojrzenie na ten problem, powiem,
e w Biblii mamy siedem tysicy dwiecie rnych sw, a dziea
poety i eseisty Johna Miltona zawieraj ich siedemnacie tysicy,
natomiast Wiliam Szekspir we wszystkich swoich dzieach uy
dwadziecia cztery tysice rnych sw, z czego pi tysicy
tylko raz. Wanie Szekspir jest autorem wielu sw angielskich,
ktrych uywamy obecnie na co dzie. Oto lista zaledwie drobnej
ich czci, ktra by moe ci zainteresuje:
273
DWICZNYM BRZMIENIEM...
Za ksik Michela Macrone'a Brush Up Your Shakespeare! (Powtrka z Szekspira) podaj list pot
nych sw i wyrae, w tym i opisujcych emocje,
wprowadzonych do uycia przez mistrza jzyka angielskiego, Wiliama Szekspira:
oczarowanie
arcyotr
zamach
zakrwawiony
oskot
celowa w czym
mie serce
z kamienia
niewdziczny
burzliwy
niezgbiony
galanteria
wrogo
niepokonany
zeszkapiay
przemieszny
zmatowiay
poyskliwy
postrzeleniec
majestatyczny
bezcenny
una
upiorny
negocjowa
prdkonogi
obsceniczny
ranolicy
ofiarny
bestialstwo
sterany
rozgwiedony
podzi
przekrada si
olimpijski
napuszono
oniemiela
szczeniak
wymiotowa
rozmylnie
swarliwy
promienny
ufny
bez skrupuw
droczy si
ukradkiem
miakowa
opieszao
dwicznie
ukojenie
transcendencja
dwicznie
pies acuchowy
skowyt
pgwek*
* W oryginale w kolejnoci alfabetycznej. Przekad polski moe

poda t y l k o znaczenie sw przypisy wanych Szekspirowi.
- Przyp. tum.
Jzykoznawcy udowodnili ponad wszelk wtpliwo, e

kulturowo jestemy uksztatowani przez jzyk. Czy fakt, e
w jzyku angielskim jest tak wiele czasownikw, nie wydaje ci
si umotywowany? Jako wychowankowie kultury anglojzycznej
jestemy tak bardzo ukierunkowani na dziaanie i z tak dum
podkrelamy, e jest ono naszym celem. Sowa, ktrych stale
uywamy, wpywaj na dokonywane przez nas oceny, a wic i na

nasz sposb mylenia. Kultura chiska, dla kontrastu, wysoko
ceni wszystko, co niezmienne, ktry to fakt znajduje odzwier
ciedlenie w dominacji rzeczownikw nad czasownikami w bardzo
wielu chiskich dialektach. Z ich punktu widzenia rzeczownik
symbolizuje rzeczy, a wic trwao, podczas gdy czasowniki
(dziaania) s ulotne i zmieniaj si z dnia na dzie.
JEST BARDZO WANE, ABY ZDA SOBIE SPRAW
Z FAKTU, E SOWA KSZTATUJ NASZE PRZEKONA
NIA I WPYWAJ NA PODEJMOWANE DZIAANIA. Sowa
s materiaem, z ktrego utworzone s wszystkie pytania. Jak ju
mwilimy w poprzednim rozdziale, zmieniajc w pytaniu tylko
jedno sowo, moemy uzyska odpowied, ktra przyczyni si
do podniesienia jakoci caego ycia. Im bardziej zagbiaem
si w zrozumienie wagi sw, tym wiksze wraenie sprawiaa
na mnie ich zdolno do manewrowania ludzkimi emocjami, nie
tylko we mnie samym, ale i w innych.
spdzi tylko dwa tygodnie, zdecydowaa si zosta na cae dwa

miesice. Na domiar zego kto poprzestawia co w magneto
widzie i nie nagra si mecz futbolowy, na ktry czeka od dawna!
Jak atwo si domylisz, osign swj prg wytrzymaoci
emocjonalnej, a kiedy dowiedzia si, kto wyczy wideo - bya
to jego crka - natychmiast si na niej wyadowa, wrzeszczc na
gos wszystkie przeklestwa, jakie mu tylko przychodziy do
gowy. By to pierwszy raz, kiedy podnis na ni gos, a co do
piero takie sownictwo. Natychmiast wybuchna paczem.
Obserwujca z boku t scen Brandon, ona Boba, zacza si
mia. Poniewa byo to tak niepodobne do normalnego zacho
wania jej ma, dosza do wniosku, e jest to potny wybuch
majcy na celu zamanie negatywnego wzorca. Jednak w rze
czywistoci byo inaczej. Kiedy sytuacja zacza si uspokaja,
Brandon zrozumiaa, e m jest naprawd wcieky. Bardzo j
to obeszo i postanowia mu pomc. Bob, zachowujesz si
dziwnie. Nigdy wczeniej tak si nie zachowywae. I zauwayam
co jeszcze: wci powtarzasz sowo, ktrego nigdy przedtem od
ciebie nie syszaam. Zwykle kiedy zaczynasz by zestresowany,
mwisz, e jeste zawalony robot. Jednak od jakiego czasu
cigle sysz, jak powtarzasz, e jeste cakiem przytoczony
robot. Nigdy si tak nie wyraae, za to Kelly mwia tak czsto
i ilekro tego zwrotu uywaa, zachowywaa si podobnie jak
ty."
Kiedy usyszaem histori Boba, pomylaem: CZY TO
MOLIWE, ABYMY PRZEJMUJC OD KOGO UYWA
NE PRZEZ NIEGO SOWNICTWO, PRZEJMOWALI JEDNO
CZENIE WZORCE EMOCJONALNE TEGO KOGO? Czy
nie tak byo z Bobem? Czy razem ze sowami nie przej tonu
gosu, napicia, sposobu mwienia?"
274
Bez znajomoci siy sw niemoliwa jest

znajomo czowieka.
KONFUCJUSZ
Pewnego dnia zaczem rozumie, e mj pomys, cho tak bardzo

prosty, nie jest mrzonk, e Sownik Transformacji jest rzeczy
wistoci, e zmieniajc zwykle uywane sownictwo moemy
zmieni wzorce emocjonalne caego ycia. Kiedy podzieliem si tym
przekonaniem z moim starym przyjacielem Bobem Baysem. Kiedy
mu o tym powiedziaem, rozpromieni si i wykrzykn: wietnie!
Dodam ci co do tego!", i zacz opowiada o dowiadczeniu, ktre
zdoby tu przed nasz rozmow. Rwnie i on mia bardzo napity
plan zaj i wikszo czasu spdza w drodze, starajc si sprosta
wymaganiom wszystkich. Kiedy wreszcie dotar do domu, chcia
tylko odrobiny, jak si wyrazi, przestrzeni. Ma on dom nad oceanem
na Malibu. Dom jest bardzo may i trudno w nim przyjmowa goci,
poniewa przewidziano go na trzy lub cztery osoby.
Kiedy tam si znalaz, okazao si, e jego ona zaprosia
swojego brata na kilka dni, a jego crka Kelly, ktra miaa tam
275
Na pocztku byo Sowo...

EWANGELIA WEDUG WITEGO JANA, 1,1
Jestem przekonany, e jednym z moliwych wyjanie zjawiska,

i czsto upodabniamy si do ludzi, z ktrymi dugo przebywamy,
jest fakt, i przejmujemy ich wzorce emocjonalne, przejmujc
276
od nich czciowo ich sownictwo. Ludzie, ktrzy przebywaj

przez jaki czas ze mn, szybko spostrzegaj, e dla opisania
wasnych dowiadcze zaczynaj uywa takich sw, jak peen
pasji", niespotykany", wyjtkowy" i tak dalej. Czy potrafisz
wyobrazi sobie rnic midzy stanami emocjonalnymi wywo
ywanymi przez takie sowa a tymi, ktre powodowane s zwyk
ym w porzdku"? Czy moesz sobie wyobrazi, jak uywanie
sowa pasja" zmienioby twoj skal emocjonaln? To sowo
potrafi przeksztaca i poniewa uywam go cigle, emocje
w moim yciu s o wiele bardziej nasycone.
Sownik Transformacji pozwala nam intensyfikowa lub tumi
dowolny stan emocjonalny, pozytywny lub negatywny. Oznacza
to, e sownik ten daje nam moliwo zmniejszenia intensywnoci
uczu negatywnych do poziomu, na ktrym nie sprawiaj nam ju
problemu. Pozwala jednoczenie zwikszy intensywno uczu
pozytywnych, przenie je na wyyny przyjemnoci i wielkiej siy.
Troch pniej tamtego dnia jadem z Bobem obiad. Roz
mawialimy o kilku projektach, ktre realizowalimy wtedy razem.
W pewnej chwili Bob powiedzia: Wiesz co, Tony, zupenie nie
rozumiem, jak ktokolwiek na wiecie moe si nudzi." Zgodziem
si natychmiast: Chyba ci rozumiem. To rzeczywicie gupio po
prostu si nudzi" - a Bob doda: Sowa nuda nie ma w moim
sowniku." Kiedy tylko to powiedzia, niemal wykrzyknem:
Co powiedziae? Sowa nuda nie ma w twoim sowniku?... Czy
pamitasz, o czym rozmawialimy wczeniej?... Zastanawiam
si wanie, czy to moliwe. Nie ma nudy w twoim sowniku
i nie dowiadczasz tego uczucia. Czy to moliwe, abymy nie
doznawali pewnych uczu tylko dlatego, e nie mamy sowa,
ktre by je nazywao?"
DOBR SW UKSZTATUJE
TWOJE PRZEZNACZENIE
Wspominaem wczeniej, e sposb, w jaki przedstawiamy sobie
otaczajce nas rzeczy, decyduje o naszych odczuciach dotyczcych
ycia. Wynika std rwnie stwierdzenie, e JELI NIE MASZ
277
SPOSOBW NA OKRELENIE JAKIEGO ODCZUCIA, NIE

DOWIADCZASZ GO. Chocia prawd pozostaje, e moesz
wyobrazi sobie co, czego nie potrafisz nazwa, uywajc do
tego na przykad dwiku lub innych wrae zmysowych, nie
ma adnych wtpliwoci, e moliwo nazwania jakiego zja
wiska nadaje mu jeszcze jeden wymiar i w ten sposb sprawia, i
odbieramy je jako rzeczywisto. Sowa s podstawowym na
rzdziem do przedstawiania rzeczy nam samym i czsto, jeli nie
ma waciwego sowa, nie ma sposobu dowiadczenia pewnych
poj. Na przykad jzyki Indian amerykaskich nie maj sowa
okrelajcego kamstwo - pojcie takie po prostu nie jest czci
ich jzyka. Nie jest te czci ani ich mylenia, ani zachowania.
Bez okrelajcego je sowa pojcie to wydaje si zwyczajnie nie
istnie. Niedawno dowiedziaem si, e w jzyku plemienia
Tasadaj na Filipinach nie istniej okrelania wyraajce nienawi,
wojn i antypati. C za wspaniay pomys!
Wrc teraz do mojego wyjciowego pytania. Skoro Bob
nigdy nie odczuwa znudzenia i nie istnieje dla niego sowo nuda,
musiaem zada sobie podobne pytanie: jakiego sowa ja sam
nigdy nie uywam do opisywania uczu? Odpowiedzi byo sowo
depresja". Mog si czu sfrustrowany, zy, przepracowany,
wyprowadzony z rwnowagi, przemczony, ale nigdy nie wpadam
w depresj. Dlaczego? Czy zawsze tak byo? Nie. Osiem lat temu
znajdowaem si w sytuacji, ktra wprawiaa mnie w nieustanne
poczucie depresji. Depresja ta wkrada si w kad chwil mojego
ycia do tego stopnia, e straciem ch dokonania jakichkolwiek
zmian, postrzegaem moje problemy jako stae, osobiste i nieroz
wizywalne. Na szczcie doznaem wystarczajco duo cierpie
nia, by wycign si z tego stanu, i skutkiem tego poczyem olbrzmie cierpienie z depresj. Zaczem wierzy, e stan depresji
jest stanem najbliszym mierci. Mj umys skojarzy z depresj
tak wielkie cierpienie, e nawet nie zdajc sobie z tego sprawy,
wymazaem sowo depresja" z mojego sownika po to, aby ju
nie mie adnego sposobu na przedstawianie sobie tego uczucia.
Jednym ruchem oczyciem mj sownik z odbierajcych mi
siy sw i wyrae, tym samym pozbywajc si uczu, ktre
mog zniszczy nawet najsilniejszych. JELI ZESTAW TWO
JEGO SOWNICTWA WPROWADZA CI W STANY, KTRE
CI OBEZWADNIAJ, NATYCHMIAST POZBD SI

SW ODBIERAJCYCH CI SI I ZASTP JE TAKIMI,
KTRE CI UMACNIAJ!
W tym momencie moesz powiedzie: To tylko semantyka!
Czy zabawa sowami moe cokolwiek zmieni?" Odpowied
brzmi: jeli ograniczysz si jedynie do zmiany sowa, nie zmienisz
swoich odczu. Jednak jeli wykorzystasz nowe sowo, by zama
wasne nawykowe wzorce emocjonalne, ZMIENI SI WSZYS
TKO. Skuteczne wykorzystanie Sownika Transformacji - sw,
ktre zmieniaj nasze dowiadczenia emocjonalne - AMIE
JAOWE WZORCE, PRZYWOUJE NASZ UMIECH,
PRZYNOSI CAKOWICIE ODMIENNE UCZUCIA, ZMIENIA
NASZE STANY I POZWALA ZADAWA LEPSZE PYTANIA.
I moja ona, i ja kierujemy si w yciu pasj i bardzo gboko
przeywamy rne rzeczy. We wczeniejszym okresie naszego
zwizku czsto wdawalimy si w spory, ktre obydwoje okre
lalimy jako do gwatowne ktnie". Jednak po odkryciu siy,
z jak dziaaj na nas sowne etykietki, postanowilimy zmieni
nasze odczucia i obydwoje zgodzilimy si, e bdziemy uywa
okrele rozmowa", burzliwa wymiana zda" i tak dalej. To
zmienio cakowicie nasz percepcj. Burzliwa wymiana zda"
rzdzi si zupenie innymi prawami ni ktnia i z pewnoci nie
sie ze sob zupenie inne napicie emocjonalne. Dzi mino ju
siedem lat od tej zmiany i nigdy adne z nas nie powrcio do
takiego poziomu intensywnoci emocjonalnej, ktry kiedy
czylimy z naszymi ktniami".
Zaczem te rozumie, e mog osabi emocje jeszcze nawet
bardziej, stosujc DOOKRELENIE, na przykad: Jestem TRO
CH zdenerwowany", albo: Czuj si JAKBY nie w formie".
Kiedy Becky zaczyna odczuwa frustracj, czasem mwi: Zaczn
by teraz DZIEBKO nieznona." Obydwoje miejemy si wtedy,
poniewa pozwala to zama niekorzystny wzorzec. Nasz nowy
wzorzec sprowadza si do artowania z niekorzystnych dozna,
zanim jeszcze osign one stan, w ktrym mog nas niepokoi.
Staramy si nie dopuci, by potworek zamieni si w potwora.
Kiedy powiedziaem o technice Sownika Transformacji
mojemu dobremu przyjacielowi Kenowi Blanchardowi, poda mi
kilka przykadw sw, ktre on sam wykorzystuje, by zmieni
stan, w jakim si znajduje. Jedno z tych sw zacz stosowa

w Afryce, kiedy podczas safari nagle zepsu mu si samochd. Od
wrci si wtedy do swojej ony Marge i powiedzia: To raczej
niedogodno." Sowo to tak skutecznie pozwolio im zmieni
stan emocjonalny, e teraz uywaj go regularnie. Ilekro na polu
golfowym pika powdruje w niewaciwym kierunku, Ken mwi:
Ten strza nieco mnie martwi." Tego typu zabawy sowem czsto
zmieniaj kierunek naszych emocji, a wic i jako caego ycia.
278
279
SOWNIK TRANSFORMACJI POMOE CI

POMC INNYM
Kiedy zrozumiesz si sw, staniesz si bardzo wraliwy nie tyl
ko na sowa, ktrych sam uywasz, lecz rwnie i na sowa wypo
wiadane przez innych. Wiele razy pomagaem ludziom, posugujc
si moim Sownikiem Transformacji. Nigdy nie zapomn dnia,
w ktrym po raz pierwszy wiadomie wykorzystaem t technik.
Pomogem wtedy mojemu koledze Jimowi, ktry, cho jest bardzo
dobrym biznesmenem, przechodzi trudne chwile. Nigdy wczeniej
nie widziaem go w tak fatalnym nastroju.
Zauwayem, e mwic cigle podkrela, jak bardzo jest
przygnbiony i jak przygnbiajce jest wszystko wkoo. Uywa
tych zwrotw bardzo crasto, caymi tuzinami. Postanowiem
przekona si, jak szybko pomoe mu Sownik Transformacji,
i spytaem: Czy jeste naprawd przygnbiony, czy moe tylko
troch sfrustrowany?" Odpar bez zastanowienia: Czuj si
bardzo sfrustrowany." Jego odpowied sprawia, e zaczem
dostrzega szans na postpy. Zgodzi si, bym mu wytumaczy,
jak wielki wpyw sowa wywieraj na jego odczucia, a nastpnie
powiedziaem: Zrb mi przysug. Obiecaj, e przez najblisze
dziesi dni ani razu nie uyjesz sowa przygnbienie. Jeli je
wypowiesz, natychmiast popraw si, uywajc mniej obezwad
niajcego zwrotu. Powiedz sobie, e czujesz si kiepsko, e jest
lepiej, ni byo, albo e powoli odwracasz ca sytuacj."
Zgodzi si na ten eksperyment i zgadnij, co si stao! Ta jed
na prosta zmiana sownictwa zmienia cakowicie jego wzorzec.
280
Nie doprowadza si ju do stanu a tak wielkiego cierpienia,

skutkiem czego potrafi znajdowa lepsze rozwizania. Dwa lata
pniej, kiedy powiedziaem Jimowi, e mam zamiar opisa to
dowiadczenie w mojej ksice, zapewni mnie, e od tamtej
chwili ani razu nie czu si przygnbiony, poniewa nigdy nie
uy tego sowa dla opisania wasnych uczu.
Pamitaj, e pikno Sownika Transformacji polega na jego prostocie.
To prawdziwa i gboka wiedza - prosta i zawsze moliwa do zastosowania
Wyniki pojawiaj si natychmiast i dlatego moesz t wiedz
wykorzystywa, by w jednej chwili zmienia swoje ycie.
Wspaniaym przykadem transformacji, ktra dokonuje si
skutkiem zmiany jednego tylko sowa, jest sytuacja, ktra miaa
miejsce kilka lat temu w firmie spedycyjnej PIE. Dyrekcja firmy z
przeraeniem stwierdzia, e ponad szedziesit procent wszystkich
zlece wykonywano bdnie, co kosztowao firm ponad wier
miliona dolarw rocznie. Rozwizanie tego problemu zlecono drowi
W. Edwardsowi Demingowi. Przeprowadzi on intensywne badania
i odkry, e pomyki te w pidziesiciu szeciu procentach s skutkiem
bdnej identyfikacji kontenerw przez wasnych pracownikw firmy.
Szefowie firmy postanowili posucha rady dra Deminga i zaczli
szuka drogi, ktra pozwoliaby zwikszy zaangaowanie wszystkich
pracownikw. Wiedzieli, e najskuteczniejsza bdzie tu zmiana
sposobu, w jaki pracownicy postrzegaj samych siebie. I wprowadzili
nowe sowo. Pracownicy nazywali si ju nie kierowcami czy
robotnikami, ale mistrzami spedycji.
Pocztkowo wszyscy uznawali t zmian za co najmniej dziw
n. W kocu jak rnic moga przynie zmiana nazwy stano
wiska? Przecie to niczego nie przeksztacao w samej strukturze
firmy. Jednak dosy szybko, na skutek cigego nazywania si
tym nowym okreleniem pracownicy zaczli postrzega siebie
jako mistrzw spedycji. W czasie krtszym ni trzydzieci dni
firma PIE zmniejszya liczb bdnych dostaw z pidziesiciu
szeciu procentw do zaledwie dziesiciu procent, co doprowa
dzio do oszczdnoci wier miliona dolarw rocznie.
Ilustruje to fundamentaln prawd: SOWA, KTRYCH
UYWAMY, ZARWNO W KULTURZE SPOECZNEJ, JAK
I JAKO JEDNOSTKI, MAJ OLBRZYMI WPYW NA NASZE
POSTRZEGANIE RZECZYWISTOCI. Jednym z powodw,
281
dla ktrych uyem nowego okrelenia Cige Doskonalenie Siebie

i Innych oraz skrtu CDSI, zamiast po prostu zapoyczy japo
skie sowo kaizen, bya ch umieszczenia w tym jednym okre
leniu caej filozofii i wzorcw mylowych nigdy nie koczcego
si procesu doskonalenia siebie i wszystkiego wok.
Jeli zaczniesz konsekwentnie uywa jakiego sowa, bdzie
ono wpywa na twoje myli oraz przedmiot koncentracji. Sowa,
ktrych uywamy, nios w sobie znaczenie i emocje. Ludzie
wymylaj wci nowe sowa. To jedna z cudownych waciwoci
jzyka angielskiego, ktry tak szybko przyjmuje nowe sowa
i pojcia. Jeli zadasz sobie trud i przekartkujesz jaki sownik
angielskiego, zobaczysz, e przyj on bardzo wiele sw obcych,
zwaszcza od wszelkiego rodzaju grup interesu.
Na przykad ludzie uprawiajcy surfing wprowadzili do uycia
nowe znaczenie sw rurowy" i deska", chcc w ten sposb
przetumaczy na nasz jzyk wraenia odnoszone podczas upra
wiania tego sportu. Ich argon sta si czci dialektu nas wszys
tkich, a wic i czci naszego sposobu mylenia. To raz jeszcze
przypomina o tym, e musimy by bardzo ostroni w doborze
sw, tych, ktre przejmujemy od innych, i tych, na ktre decy
dujemy si sami. Jeli uywasz frazy: Chyba ze sob skocz",
w jednej chwili podnosisz emocjonalne cierpienie do poziomu,
ktry moe zagrozi jakoci twojego ycia. Jeli powiesz swojemu
partnerowi: Odchodz!", tworzysz tym samym bardzo realn
moliwo koca waszego zwizku. Jeli zamiast tego uyjesz
sw: Jestem naprawd przygnbiony tym wszystkim", albo:
Jestem z tego powodu wcieky", masz o wiele wiksz szans
znalezienia jakiego rozwizania.
Wikszo zawodw wytworzya specjalne sownictwo, uy
wane do opisywania zjawisk typowych dla danej profesji. Wielu
artystw na przykad tu przed wyjciem na scen odczuwa
napicie i nieprzyjemne ciskanie w doku". Zmienia si wtedy
ich oddech, przyspiesza puls i zaczynaj si poci. Niektrzy uznaj to za oczywist cz przygotowania si do wystpu, inni
natomiast upatruj w tym dowodu, e im si nie powiedzie. To
wanie uczucie, ktre na przykad Carly Simon okrelaa jako
trem, przez cae lata nie pozwalao jej wystpowa na estradzie.
Bruce Springsteen nazywa to uczucie podnieceniem przed
282
ZBIERZ TE PODWRKOWE MAPKI I USU

IM SZAR MAS!
Poniej znajdziesz zaczerpnite z Newsweeka" przykady
zabawnego sownictwa uywanego przez amerykaskich
przedstawicieli niektrych profesji. Niewtpliwie s to elementy
ze Sownika Transformacji.
Opiekunki do dzieci:
Podwrkowa mapka - dziecko w wieku przedszkolnym, ktre
ju dobrze chodzi. (Twj przynajmniej chodzi do szkoy, a ja
musz si zadowoli podwrkow mapk.")
Przylepy- histeryczne mapki podwrkowe, ktre bardzo pacz
za rodzicami.
Pozdrowienia z Czarnobyla - wyjtkowo mierdzce pieluchy.
Zielone jedenastki - zakatarzone nosy mapek podwrkowych.
Szara masa - zawarto pieluchy.
Przedsibiorcy pogrzebowi:
Samo to okrelenie jest ju transformacj. Jak nazywano ich
kiedy? Grabarze. Potem zmienili si w karawaniarzy, a wreszcie
stali przedsibiorcami pogrzebowymi. Wikszo ludzi jako
o wiele atwiej moe si pogodzi z tym ostatnim terminem.
Bar szybkiej obsugi- kremacja bez dodatkowych usug w domu
pogrzebowym. (Zaraz bd wolny. Ten facet to do baru szybkiej
obsugi.")
Zabawa w chowanego - ceremonia ograniczona jedynie do
krtkiego czasu, jaki czonkowie rodziny spdzaj nad trumn
zmarego, zwykle bez udziau goci.
Grupy specjalne policji:
Telefon z Avonu- otwarcie drzwi strzaem pistoletowym.
Prawnicy:
Kucharka - kobieta cakowicie zalena finansowo od ma, bez
adnych wasnych dochodw. (Wemie co najmniej ton alimen
tw. To kucharka.")
Bombowiec - prawnik specjalizujcy si w sprawach rozwodo
wych, ktry dy do przejcia na rzecz swojego klienta caego
majtku rodziny, niszczc wspmaonka.
Pracownicy salonw piknoci:
Gaspar- zupenie nie opalony klient (wzite z filmu rysunkowego
o przyjaznym duszku Gasparze).
Iguana - opalony klient.
283
wystpem"! Wie, e za chwil dowiadczy czego dodajcego

mu sil, stanie przed tysicznym tumem i sprawi, e wszyscy ci
ludzie bd go kocha. Nie moe si doczeka wyjcia na scen.
Dla Bruce'a Springsteena uczucie ciskania w doku jest
sojusznikiem. Dla Carly Simon jest wrogiem.
OD DZWONECZKA DO WARKOTU
TURBINY
Jak wygldaoby twoje ycie, gdyby mg zmniejszy inten
sywno wszystkich kiedykolwiek zaznawanych uczu negatyw
nych do poziomu, na ktrym nie maj one na ciebie wikszego
wpywu i moesz si czu energiczny i silny? Jak wygldaoby
twoje ycie, gdyby mg zintensyfikowa wszystkie kiedykolwiek
odczuwane pozytywne emocje i podnie w ten sposb poziom
caego ycia? Moesz zrobi i jedno, i drugie w mgnieniu oka. Oto
twoje pierwsze zadanie.
ZASTANW SI CHWIL i wypisz trzy sowa, ktrych
uywasz regularnie, kiedy masz ze samopoczucie (znudzony,
znuony, przytoczony, poniony, zraniony, smutny i tak dalej).
Wybierz tylko te sowa, ktre regularnie doprowadzaj ci do
zego stanu. Aby odkry niektre z tych sw, zadaj sobie pytanie:
Jakich negatywnych odczu dowiadczam najczciej?"
Po wypisaniu tych trzech sw zabaw si troch. WPRO
WAD SI W SZALONY I NIEZWYKY STAN, RODZAJ
BURZY MZGU, I WYMYL SOWA, KTRYCH MG
BY UY, BY ZAMA NEGATYWNY WZORZEC ALBO
PRZYNAJMNIEJ OBNIY NAPICIE NEGATYWNYCH
EMOCJI. Sprbuj ci podpowiedzie, jak wybra sowa, ktre
bd si sprawdza przez dugi czas. Pamitaj, e twj mzg po
zytywnie reaguje na wszystko, co moe pomc ci przesta cier
pie i da przyjemno. Wybierz wic takie sowo, ktrego b
dziesz CHCIA uywa w miejsce starego, ktre ci ogranicza.
Jednym z powodw, dla ktrych przejem zwrot mojego
przyjaciela poniekd zirytowany" i zastpiem nim sowo zy",
byo to, e zwrot ten mnie mieszy. Pozwala mi to cakowicie za-
284
ma negatywny wzorzec wasny i rozmwcy, a poniewa uwiel

biam to robi, mam wspania zabaw i wielk przyjemno. Kie
dy osigniesz takie wanie rezultaty, gwarantuj, e zaczniesz
nieustannie szuka nowych sw.
Na pocztek kilka przykadw prostych, czasem miesznych
i dziwacznych zwrotw, ktrych moesz uywa dla natychmias
towego obnienia napicia emocjonalnego.
Negatywne emocje
Wyraenia
Jestem zy
Boj si
Jestem niespokojny
Jestem niespokojny
Jestem zmieszany
Jestem przygnbiony
Jestem przygnbiony
Jestem przygnbiony
Czuj si rozstrojony
Co mi tu mierdzi
Jestem wpieprzony
Jestem rozczarowany
Jestem rozczarowany
Napawa mnie
to obrzydzeniem
strach
zakopotany
Jestem tym zakopotany
Jestem wykoczony
Jestem wycieczony
niepowodzenie
niepowodzenie
niepowodzenie
strach
Jestem wystraszony
Zmieniaj si na
Jestem rozczarowany
Czuj si niepewnie
Jestem troch przejty
Czuj, e si co wydarzy
Ciekaw jestem, co si stanie
Wycisz si, zanim zaczn dziaa
Nie jestem w najlepszym stanie
Jestem na drodze do zmiany
sytuacji
Co mnie powstrzymuje
Co nie najlepszy tu zapach
Co mnie stukno
Czar prys
Jestem spniony
Jestem zaskoczony
wyzwanie
ostrony
Podchodz do tego z rezerw
Wanie zamierzam nabra
nowych si
Musz si naoliwi
potknicie
nauczka
dobra szkoa
zadziwienie
Jestem ciekaw...
Jestem sfrustrowany
Jestem tym sfrustrowany
Jestem wcieky
Zostaem poniony
Zostaem poniony
Cierpi
Cierpi z tego powodu
Nienawidz tego
Trac cierpliwo
Czuj si niepewnie
Zostaem obraony
Jestem obraony
Irytuje mnie to
Jestem zirytowany
Jestem zazdrosny o...
Jestem rozleniwiony
Jestem samotny
Jestem samotny
Czuj si zagubiony
Jestem nerwowy
Jestem przeadowany
prac
przytoczony
przytoczony
przytoczony
przytoczony
Jestem przytoczony
Jestem przytoczony
Cierpi z tego powodu
Sparaliowao mnie to
Czuj si odrzucony
Czuj si odrzucony
Czuj si odrzucony
Czuj si odrzucony
Czuj si odrzucony
smutek
przeraony
O kurwa!
285
Stoi przede mn problem

Fascynuje mnie to
Chwycia mnie pasja
Sytuacja ta jest dla mnie niewygodna
Zaskakuje mnie to
Przejmuj si
Troch mi to przeszkadza
Wol co innego
Wyczekuj
Kwestionuj...
le mnie zrozumiano
le mnie odebrano
Stymuluje mnie to
Jestem poruszony
Zbyt mi zaley na...
Gromadz energi
Jestem do wzicia
Chwilowo nie jestem z nikim
Poszukuj...
Mam duo energii
Powicam na prac
duo czasu
wytrcony z rwnowagi
zajty
mam problemy
w potrzebie
Musz dokona wyboru
Pracuj do maksimum
Jest mi z tym niewygodnie
Jest to dla mnie wyzwanie
Ucz si...
Nie dostrzegaj mnie
Nie doceniaj mnie
Stoj z boku
Jestem niezrozumiany
sortowanie myli
podekscytowany
Olala!
286
Rzygam tym
Jestem zestresowany
Jestem zestresowany
Jestem zestresowany
Zrobiem gupstwo
Jestem gupi
Jestem gupi
koszmarny*
Chc si tego pozby

Jestem bardzo zajty
Jestem w dziwnym nastroju
Mam duo energii
Prbowaem cos odkry
Chwilowo brak mi pomysw
Ucz si...
odmienny
Jestem przekonany, e twoja wasna lista moe by o wiele

lepsza. NA POCZTEK WYPISZ WIC TERAZ TRZY SO
WA, KTRYMI NAJCZCIEJ WPROWADZASZ SI W ZY
NASTRJ, ORAZ SOWA, KTRYMI TE TRZY DOTYCH
CZASOWE ZASTPISZ. Alternatywne sowa powinny albo ca
kowicie zaburza twj wzorzec ze wzgldu na swoj mieszno,
albo przynajmniej znacznie zmniejsza poziom negatywnych
emocji.
Stare obezwadniajce sowo
Nowe wzmacniajce sowo
. 1
. 2
. 3
Jak sprawi, by naprawd zacz uywa tych sw? Musisz

si przekoNyWA! Pamitasz NAUK Warunkowania Neuroasocjacyjnego? Pamitasz pierwsze dwa kroki?
KROK PIERWSZY: Postanw solennie, e chcesz mie w
yciu o wiele wicej przyjemnoci ni cierpienia. Zrozum, e
jedn z rzeczy, ktra nie pozwalaa ci tego dotychczas osign,
s sowa intensyfikujce negatywne emocje.
* W oryginale ukad alfabetyczny. - Przyp. tum.
287
KROK DRUGI: Aby zacz uywa tych trzech sw, zastosuj

dwigni. Jeden ze sposobw to uwiadomienie sobie faktu, e
gupot jest doprowadzanie si do wciekoci i szau, jeli masz
do wyboru pozytywne odczucia! Jeszcze silniejsz dwigni moe
si okaza to, co ja zrobiem w tym celu. Powiedziaem o moich
nowych sowach trzem przyjacioom. Wiele mnie w yciu frus
trowao. Postanowiem wic zamiast tego si fascynowa. Czsto
mwiem: Musz to zrobi", i to wywoywao niepotrzebne na
picie. Poniewa chciaem cigle pamita o tym, e mam na
prawd wielkie szczcie, zaczem zamiast tego mwi: Dane
mi jest to zrobi." Niczego ju nie musz! Zamiast odczuwa
zo wolaem czu si wyprowadzony z rwnowagi.
Przez nastpne dziesi dni za kadym razem apaem si na
uywaniu starego sowa. Ilekro miao to miejsce, amaem stary
wzorzec i poprawiaem si, uywajc nowego zwrotu. PONIE
WA KONSEKWENCJA I DZIAANIE DAWAY MI PRZY
JEMNO, WYTWORZYEM NOWY WZORZEC. Troje mo
ich przyjaci pomagao mi, ilekro zbaczaem z nowej drogi.
Natychmiast wtedy pytali: Tony, czy jeste wcieky, czy moe
tylko wytrcony z rwnowagi?" Powiedziaem im jasno, by nie
uywali tych pyta jako broni, lecz jako narzdzi, ktrymi mieli
mi pomc. W krtkim czasie te nowe wzorce jzykowe stay si
moim nawykiem.
Czy to znaczy, e nigdy nie czuj si zy"? Oczywicie nie.
Zo moe by czasami bardzo poyteczna. Jednak nasze naj
bardziej negatywne emocje powinny sta si rodkiem ostatecz
nym. Musimy wic rozszerzy sobie moliwo wyboru. Musimy
znale wicej etykietek, ktre bdziemy przykleja rnym
emocjom, aby w ten sposb zwikszy ich liczb.
Jeli naprawd chcesz wprowadzi te zmiany, porozmawiaj
z trjk swoich przyjaci, wyjanij im, co robisz, jakich sw
chcesz si nauczy, i popro, by w razie potrzeby, z szacunkiem
dla twoich uczu, pytali: Czy jeste (tu stare sowo), czy moe
tylko (tu nowe sowo)?" Postanw mocno, e przy kadej okazji
bdziesz walczy ze starymi wzorcami. Dawaj sobie jak nagrod,
ilekro uyjesz nowego sowa zamiast starego, a szybko prze
konasz si, e znalaze w swoim yciu kolejn moliwo wy
boru.
288
Wykorzystanie Sownika Transformacji nie ogranicza si oczy

wicie do tumienia negatywnych emocji. Mamy rwnie dziki temu
moliwo znacznie intensywniejszego dowiadczania emocji
pozytywnych. Kiedy kto pyta, jak ci idzie, zamiast odpowiada:
Tak sobie", albo: Jako idzie", wpraw go w osupienie mwic:
Czuj si wyjtkowo dobrze!" WYDAJE SI TO DZIECINNIE
PROSTE, ALE TAKA TECHNIKA TWORZY NOWY WZORZEC
W TWOIM SYSTEMIE NERWOWYM - NEURONOW
AUTOSTRAD WPROST DO PRZYJEMNOCI. Wypisz wic
teraz trzy sowa lub zwroty typu: Jako idzie", ktrych zawsze
uywasz dla opisania swoich uczu: Czuj si dobrze", W porzdku",
albo: Mogoby by lepiej." Nastpnie postaraj si wymyli na ich
miejsce nowe, ktre bd dla ciebie inspiracj. Jeli chciaby, by ci
podpowiedzie, popatrz na zamieszczon poniej list i podkrel
zwroty lub sowa, ktre wedug ciebie byyby odpowiednie dla twojego
sownictwa, ktre dodayby smaku twojemu yciu.
Dobre sowo/zwrot
Wspaniae sowo/zwrot
Jestem rozbudzony
niele
atrakcyjne
Zrobi to z chci
Mam mnstwo energii

wspaniale
rewelacyjne
Nie mog si przed tym
powstrzyma
Pasuje jak nic innego
Nic mnie przed tym nie
powstrzyma
penia szczcia
wyjtkowy
Tryskam energi
To budzi mj entuzjazm
Doprowadza mnie to do
najwikszej ekstazy
Budzi to moje wszystkie pasje
gorca pasja
fantastyczne
To mnie zmienia w byskawic
Nigdy nie czuem si lepiej
Jest to wygodne
Jestem pewien swego
zadowolenie
w porzdku
Mam sporo si
Podoba mi si to
To mnie ekscytuje
To mnie ekscytuje
ekscytacja
dobre
To mi dodaje si
Czuj si dobrze
Czuj si dobrze
Miaem szczcie
289
Czuj si najlepiej, jak mona

Spotkao mnie prawdziwe
bogosawiestwo
wielo
obfito
Daje mi to dobr zabaw
Wprawia mnie to w zachwyt
zadowolony
szczliwy
dobry
wspaniay
dobry
nie moe by lepszy
dobry
doskonay
dobry
nie do pobicia
wspaniay
zapierajcy dech w piersiach
wspaniay
fenomenalny
zdrowy
tryskajcy zdrowiem
dobry
niewiarygodnie dobry
szczcie
ekstaza
Podoba mi si to
Jestem tym zachwycony
zadowolenie
szczcie
zadowolenie
rozkosz
zadowolenie
bogo
zadowolony
uszczliwiony
zainteresowanie
oczarowanie
zainteresowanie
zamiowanie
interesujcy
zniewalajcy
lubi co
przepada za czym
Lubi to
To dla mnie rdo niewyczerpanej
przyjemnoci
Lubi to
Rozkoszuj si tym
mio
uwielbienie
kochany
najdroszy na wiecie
motywacja
pasja
Czuj si zobowizany
Czuj si zmuszony
Poruszam si naprzd
Pr do przodu
miy
fantastyczny
miy
niespotykany
To nie problem dla mnie, jeli.. Bd szczliwy, jeli...
Nie jest le
Nie moe by lepiej
w porzdku
rewelacyjnie
w porzdku
doskonale
290
zwraca uwag na co
spokj
doskonay
silny
cakiem dobry
niczego sobie
przyjemny
szybki
Mam kilka pomysw
pomysowy
usatysfakcjonowa
bezpieczestwo
zdolny
gustowny*
koncentrowa si na czym
ukojenie
wyjtkowy
nie do pokonania
bombowy
wspaniay
monumentalny
wybuchowy
Jestem peen inicjatywy
byskotliwy
wprawi w zachwyt
pewno
utalentowany
okazay
Stare mierne sowo
Nowe wspaniae sowo
Aby przyzwyczai si do uywania tych nowych sw,

zastosuj t sam co poprzednio technik wsppracy z przyja
cimi. I baw si dobrze!
ZMIE SWOJE PODEJCIE

DO SPRAWIANIA PRZYKROCI INNYM
Trudno chyba byoby przeceni wpyw Sownika Transformacji
na nas samych i ludzi wok nas. Warto pamita, jak wiele ko* W oryginale ukad alfabetyczny. - Przyp. tum.
291
rzysci przynosi stosowanie sw, ktre ja nazywam TUMI

CYMI i INTENSYFIKUJCYMI. Daj nam one moliwo
wikszej precyzji w kontaktach z ludmi, zarwno w relacjach
intymnych, zawodowych, jak i wszystkich innych.
Wiele lat temu, ilekro mylaem, e co si w moich
interesach psuje, dzwoniem do osoby odpowiedzialnej za to ze
sowami: Naprawd bardzo mnie to martwi", albo: Naprawd
si tym denerwuj." Czy wiesz, jaki to miao skutek? Mj wzorzec
jzykowy natychmiast wywoywa reakcj rozmwcy, ktry czsto
automatycznie przyjmowa pozycje obronne, a to nie pozwalao
ani mnie, ani jemu znale rozwizania stojcego przed nami
problemu.
Nauczyem si wic mwi inaczej (nawet jeli odczucie byo
bardzo intensywne): Troch si tym przejmuj. Czy sdzisz, e
mgby mi pomc?" Przede wszystkim obniao to intensywno
moich wasnych emocji, a na tym korzystaem zarwno ja sam,
jak i mj rozmwca. Dlaczego? Poniewa sowo przejmuj"
rni si od sowa martwi". Jeli uywasz sowa martwi si",
moesz sprawia wraenie, e wtpisz w moliwoci i umiej
tnoci rozmwcy. Po drugie, dodanie sowa troch" zdecydowa
nie tumi ostro komunikatu. Tak wic podchodzc do problemu
ze znacznie mniejszymi emocjami, pozwalaem jednoczenie
mojemu rozmwcy startowa z pozycji siy, co uatwiao nam
porozumienie si.
Czy wiesz ju, jak polepszyoby to twoje kontakty z rodzin?
W jaki sposb zwykle komunikujesz si z dziemi? Czsto nie
zdajemy sobie sprawy z wpywu, jaki wywieraj na nie nasze
sowa. Podobnie jak doroli, dzieci czsto odbieraj wszystko
osobicie i dlatego musimy by bardzo czuli na moliwe skutki
bezmylnych uwag. Zamiast cigle wyrzuca z siebie ostre: Jaki
ty jeste gupi!" albo: Jaka z ciebie niezdara!" - te zwroty mog
w niektrych wypadkach osabi wiar dziecka w swoje mo
liwoci - zam swj wasny wzorzec, mwic na przykad: Wiesz,
troch mnie to zaczyna wkurza. Chod do mnie i porozmawiajmy
o tym." Nie tylko pozwala to i tobie, i dziecku znale moliwo
dogadania si w rozsdny sposb, ale te daje dziecku do
zrozumienia, e problem nie tkwi w nim samym jako osobie, lecz
w zachowaniu, a to mona przecie zmieni. Moe to doprowadzi
292
do stworzenia atmosfery, ktr ja sam nazywam Pomostem Re

alnoci.*
Pomost ten stanowi podstaw skuteczniejszego porozumie
wania si midzy dwojgiem ludzi. Zastosowany wobec dzieci
pozwala nam mie na nie o wiele lepszy wpyw.
Podstaw w kadej z tych sytuacji jest twoja umiejtno za
mania wasnego wzorca. Jeli tego nie uczynisz, znajdziesz si
w stanie, ktry nie pozwala ci znale wielu moliwoci, i moesz
powiedzie co, czego pniej bdziesz aowa. A dokadnie
w ten sposb niszczymy nasze zwizki z ludmi. W chwili zoci
mwimy co, co rani uczucia drugiej osoby i moe j skoni do
wycofania si albo zabole j tak bardzo, e nigdy si ju w roz
mowie z nami nie otworzy. Musisz zrozumie si sw, musisz
pamita, e potrafi one zarwno tworzy, jak i niszczy.
Niemcy nie s narodem wojowniczym, ale s

narodem wojownikw, co oznacza, ze nie chc
wojny, ale tez si jej nie boj. Nard niemiecki
kocha pokj, ale kocha tez swj honor
i wolno.
ADOLF HITLER
Przez wieki sowa wykorzystywane byy przez rnych dema

gogw, aby mordowa i ciemiy. Tak wanie zrobi Hitler,
kiedy zmieni frustracj swojego narodu w nienawi do niewiel
kiej grupy ludzi i dla zaspokojenia wasnej dzy wadzy namwi
Niemcw do wojny. Saddam Hussein nazwa swoj inwazj na
Kuwejt oraz wszystkie kolejne dziaania militarne sowem
Dihad", wita Wojna, co bardzo skutecznie zmienio sposb,
w jaki mieszkacy Iraku postrzegali suszno swojej sprawy.
* Pomost Realnoci jest strategi komunikacyjn, ktr wykorzystuje

nasza firma, Robbins Success Systems, podczas szkole dla pracow
nikw, aby zwikszy wspdziaanie midzy kierownictwem a pra
cownikami oraz midzy samymi czonkami kierownictwa firmy.
293
Cho w troch mniejszym stopniu, to jednak moemy zaob

serwowa przykady starannego wykorzystania sw do przedefiniowania rzeczywistoci. Podczas niedawnej wojny w Zatoce
Perskiej niesychanie skomplikowany argon wojskowy suy
zagodzeniu wpywu zniszcze, jakie ta wojna przyniosa. Za
czasw administracji Reagana pociski MX przemianowano na
bro utrzymujc wiatowy pokj", a administracja Eisenhowera
konsekwentnie uywaa sw akcja policyjna" dla okrelenia
wojny w Korei.
Musimy precyzyjnie uywa sw, poniewa komunikuj
one znaczenia dotyczce naszych uczu i postrzegania rzeczy
wistoci nie tylko nam samym, ale i innym. Jeli nie podobaj ci
si skutki, jakie osigasz, porozumiewajc si z innymi, przyjrzyj
si dokadnie swoim sowom i zacznij dobiera je staranniej. Nie
chc tu doprowadzi do sytuacji, w ktrej tak si wyczulisz na
znaczenie, e nie odezwiesz si ani sowem. Ale dobr sw, ktre
s twoimi sprzymierzecami, jest bardzo wany.
Czy tumienie intensywnoci emocji zawsze dziaa na nasz
korzy? Odpowied na to pytanie brzmi: nie. Czasem musimy
doprowadzi si do zoci, aby zyska wystarczajco siln dwig
ni, potrzebn nam do dokonania zmian. Wszystkie ludzkie emocje
musz znale w nas miejsce, o czym bdziemy mwili w rozdzia
le jedenastym. Jednak trzeba doprowadzi do sytuacji, w ktrej
nie sigamy po najbardziej negatywne stany ju na samym pocztku.
Nie zrozum mnie wic le. Nie proponuj ci ycia, w ktrym
nie bdzie adnych negatywnych wrae i emocji. S bowiem
sytuacje, w ktrych staj si one bardzo wane. Bdziemy o nich
mwi w kolejnym rozdziale. Powiniene pamita, e twoim
celem jest jak najmniej cierpienia i jak najwicej przyjemnoci.
Wykorzystywanie Sownika Transformacji jest jednym z najprost
szych, a jednoczenie najskuteczniejszych rodkw pozwalajcych
ten cel osign.
Wystrzegaj si etykietek, ktre mog ograniczy twoje do
wiadczenia. Na samym pocztku ksiki wspominaem o chop
cu, ktry teraz uznawany jest za geniusza, cho wczeniej przy
klejono mu etykiet niezdolnego do nauczenia si czegokolwiek.
Pewnie sobie wyobraasz, jak bardzo ta zmiana sw wpyna na
jego postrzeganie wasnej osoby i jak wiele ze swoich moliwoci
dziki temu wykorzystuje. Jakie s sowa, z ktrych chcesz by

znany? Z jakim sowem lub wyraeniem chcesz by identyfiko
wany przez twoje otoczenie?
Musimy te bardzo ostronie przyjmowa etykiety sowne
stosowane przez innych ludzi, poniewa z chwil zaakceptowania
jakiejkolwiek etykietki wytwarzamy odpowiadajce jej emocje.
Nigdzie chyba nie potwierdza si to bardziej ni w przypadku
chorb. Kiedy Norman Cousins powiedzia mi o badaniach, kt
re w cigu ostatnich dwunastu lat przeprowadzi na ponad dwch
tysicach pacjentw. Za kadym razem zauwaa, e z chwil,
gdy postawiono pacjentowi diagnoz - a wic z chwil przycze
pienia etykiety sownej - pacjent zaczyna si czu gorzej. Etykiety
typu rak", stwardnienie rozsiane" albo choroba serca" zwykle
wywouj u pacjenta panik, co prowadzi do bezradnoci i zaa
mania, ktre znacznie osabiaj skuteczno systemu immuno
logicznego.
MOG ZABIJA. Dlatego lekarze musz by bardzo ostroni

w rozmowach z pacjentami." To jeden z powodw, dla ktrych
podczas kursw Fortune Management (\ pracujc z lekarzami,
nie tylko pomagamy im skutecznie administrowa ich biznesem,
lecz rwnie i uczymy, jak zwiksza wraliwo emocjonaln,
aby pniej mogli wicej da z siebie pacjentom. JELI WY
KONYWANIE TWOJEGO ZAWODU WIE SI Z PRAC
Z LUDMI, MUSISZ KONIECZNIE ZROZUMIE, JAK
BARDZO SOWA WPYWAJ NA LUDZI WOK CIEBIE.
Jeli wci jeszcze jeste sceptyczny, proponuj, aby
wyprbowa dziaanie Sownika Transformacji na sobie i przekona
si, co to zmieni. Czsto podczas kursw i seminariw ludzie
mwi mi: Jestem tak zy na niego za to, co mi zrobi." Wtedy
pytam: Zy czy zraniony?", i pytanie to czsto wystarcza, by
ponownie ocenili swoje dowiadczenia. Kiedy po namyle po
wtarzaj zdanie, ale ju z nowym sowem, natychmiast wida
znaczny spadek napicia emocjonalnego. Dlaczego? O wiele
atwiej im radzi sobie ze stanem zranienia ni ze stanem gniewu.
Podobnie ty moesz sprbowa tumi napicia emocjonalne
w sytuacjach, o ktrych nigdy by nawet nie pomyla. Na przy
kad zamiast mwi: Umieram z godu", powiedz sobie po prostu:
Jestem godny." Kiedy tak zrobisz, przekonasz si, e moesz
dosownie w sekund zmniejszy uczucie godu. Czasem ludzie
przejadaj si skutkiem nawyku wprowadzania si w emocjonal
n burz, a czsto zaczyna si to wszystko od uywanych sw.
Podczas jednego z niedawnych kursw dowiadczylimy
wspaniaego przykadu potgi sw. Jedna ze suchaczek wrcia
Z obiadu wrcz promieniejca radoci. Powiedziaa nam, e tu
przed obiadem po prostu chciao jej si paka, miaa ochot
wybiec z restauracji z krzykiem. Wszystko wydawao mi si
takie pogmatwane - mwia. - Czuam, e za chwil wybuchn.
Mylaam, e przechodz zaamanie nerwowe, ale powiedziaam
sobie: Spokojnie, to nie zaamanie, to przeom." Jedyn rzecz,
|ktr zmienia, byo sowo. Przejmujc kontrol nad uyciem
sw, cakowicie zmienia swj stan i sposb postrzegania rzeczy
wistoci, w ten sposb przeksztacajc sam rzeczywisto.
Teraz ty masz szans. PRZEJMIJ KONTROL NAD JZY
KIEM. Odszukaj sowa, ktrych uywasz zwykle, i zastp je
294
A TERAZ PRZERWA DLA SPONSORA...

Czasem sowa dokonuj transformacji o wiele wik
szej ni zamierzona, co z pewnoci potwierdz spe
cjalici od reklamy. Po przetumaczeniu na jzyk chi
ski sloganu reklamowego Ciesz si yciem! Jeste
w pokoleniu Pepsi", szefowie tej korporacji ku swoje
mu najwikszemu zdziwieniu odkryli, e wydali miliony
dolarw, promujc haso: Pepsi podnosi z grobu
wszystkich twoich przodkw." Dyrekcja Chevroleta
zupenie nie potrafia zrozumie, dlaczego model
Nova tak marnie si sprzedaje w Ameryce aciskiej.
I w kocu odkryli, e po hiszpasku sowa no va zna
cz: Nie jedzi."
I odwrotnie. Badania dowodz, e jeli pacjenta uwolni si od
depresji wywoywanej okrelonymi nazwami chorb, jego odpor
no znacznie si zwiksza. W rozmowie ze mn Cusins powie
dzia: SOWA MOG WYWOYWA CHOROB. SOWA
295
296
takimi, ktre dodadz ci si, tumic bd intensyfikujc stany

emocjonalne, w zalenoci od potrzeby. Zacznij ju dzi. Wpraw
ten proces w ruch. Wypisz nowe sowa i solennie sobie obiecaj,
e zaczniesz ich uywa, a bardzo szybko przekonasz si, jak po
tne jest to mae narzdzie i jak wiele pozwoli ci osign.
Rozdzia dziesity
PRZETNIJ ZASIEKI,
ZBURZ MURY,
ZERWIJ WIZY
I TANECZNYM
KROKIEM ZMIERZAJ
DO SUKCESU: SIA
METAFOR
Metafora jest chyba najbardziej produktywn
ze wszystkich umiejtnoci czowieka.
Jej skuteczno graniczy z cudem. Wydaje si
narzdziem tworzenia, ktre Bg zostawi
przez zapomnienie w umyle jednego ze swych
stworze, kiedy je czyni.
JOSE ORTEGA Y GASSET
298
Mj los wisi na wosku."

Nie mog przebi si przez ten mur."
Za chwil pknie mi gowa."
Jestem na rozstajnych drogach."
Wyczerpaem si do cna."
Bujam w obokach."
Ton."
Nie posiadam si ze szczcia."
Zabrnem w lepy zauek."
Dwigam na swych ramionach cay wiat."
Zycie jest bajk."
ycie jest piekem."
W poprzednim rozdziale mwilimy o wielkiej sile, z jak so
wa ksztatuj nasze ycie i kieruj naszym przeznaczeniem.
Zajmijmy si teraz sowami, ktre nios ze sob jeszcze wik
sze napicie emocjonalne i znaczenie: METAFORAMI. Aby
zrozumie metafory, musimy najpierw zrozumie symbole. Co
wywiera wiksze wraenie: sowo chrzecijastwo" czy so
wo krzy"? Jeli reagujesz tak jak wikszo ludzi, sowo
krzy" wywouje w tobie natychmiast wicej pozytywnych
emocji. Oznacza ono tylko dwa przecinajce si odcinki, a jed
nak niesie ze sob si komunikujc wartoci yciowe wielu
milionom ludzi.
Sprbuj teraz porwna symbol swastyki i sowo nazizm".
Ktre z nich wywouje w tobie wicej negatywnych emocji?
Jeli twoje odczucia zgodne s z odczuciami wikszoci,
wskaesz na swastyk, ktrej symbol wyzwoli w tobie wicej
negatywnych emocji i o wiele szybciej ni sowo nazizm".
W caej historii ludzkoci symbole wykorzystywano do
wywoywania reakcji emocjonalnych i sterowania ludzkim
zachowaniem. Symbole mog przyjmowa rne formy, mog
to by obrazy, dwiki, przedmioty, dziaania i oczywicie so
wa. Jeli sowa s symboliczne, to metafory s symboliczne
w dwjnasb.
Czym jest metafora? ILEKRO OBJANIAMY ALBO KO
MUNIKUJEMY JAKIE POJCIE, KOJARZC JE Z CZYM
X. SIA METAFOR
299
INNYM, UYWAMY METAFORY Obydwie te rzeczy mog

mie ze sob niewiele wsplnego, mog nie by do siebie po
dobne, jednak znajomo jednej uatwia nam zrozumienie dru
giej. Metafory s symboliczne i jako takie mog wywoywa
napicie emocjonalne szybciej i skuteczniej ni sowa, ktrych
uywamy niemetaforycznie. Metafory mog nas odmieni
natychmiast.
Ludzie nieustannie myl i mwi za pomoc metafor.
Czsto mwimy, e znalelimy si midzy motem a kowad
em". Czujemy si otoczeni ciemnoci" albo z trudem wal
czymy, by utrzyma si na powierzchni". Jak sdzisz, czy uy
cie zwrotu: z trudem utrzymywa si na powierzchni", raczej
ni: wspina si po szczeblach sukcesu", moe wzbudzi
w tobie bardziej negatywne emocje, kiedy mylisz o jakim
problemie? Czy inaczej postrzegaby egzamin, gdyby
przeze musia przepyn" raczej ni przebrn"? Czy
twoje postrzeganie i ocena upywu czasu byyby inne, gdyby
myla, e czas wlecze si" raczej ni pynie"?
Metafory s jednym z podstawowych rde naszej wiedzy.
Uczenie si jest procesem wytwarzania nowych pocze neu
ronowych w umyle, tworzeniem nowych znacze, a metafory
idealnie si do tego nadaj. Ilekro czego nie rozumiemy, me
tafora pozwala nam dostrzec, w jaki sposb to co jest podobne
do czego, co rozumiemy. Jeli X dziaa tak jak Y, a my rozu
miemy Y, wtedy nagle zaczynamy te rozumie X. Jeli na
przykad kto usiuje ci wytumaczy zasad dziaania elek
trycznoci, uywajc cigle okrele wolta, ohm, amper, opor
nik i tak dalej, jedynym rezultatem bdzie pewnie cakowite
zamieszanie w twoim umyle, poniewa najprawdopodobniej
nie masz adnych ODNIESIE do tych terminw i dlatego
trudno ci zrozumie zwizki, jakie midzy nimi zachodz.
A co bdzie, jeli sprbuj wytumaczy ci zasad dziaa
nia elektrycznoci, porwnujc j do czego, co ju znasz?
Przypumy, e narysuj rurk i spytam: Czy kiedykolwiek
widziae wod przepywajc przez rurk?" Odpowiedziaby
pewnie tak", a moje nastpne pytanie brzmiaoby: Czy jeli
umieszcz wewntrz jak ma luz, przez rurk przepynie
mniej wody? Wanie tak dziaaj oporniki, zmniejszajc
300
przepyw prdu w ukadzie elektrycznym." Czy nie zoriento

waby si od razu, co to jest opornik? Dlaczego? Poniewa
przykad wskazywa na podobiestwo do czego, co ju znasz.
Wszyscy wielcy nauczyciele, Budda, Mahomet, Konfu
cjusz, Lao-Tse, wykorzystywali metafory, by przekaza swoj
nauk prostym ludziom. Wszyscy bez wzgldu na wyznanie
zgodziliby si pewnie ze stwierdzeniem, e Jezus Chrystus by
wielkim nauczycielem i e jego nauka przetrwaa tak dugo nie
tylko ze wzgldu na to, co mwi, ale te i jak mwi. Nie
zwraca si do rybakw z poleceniem, by rekrutowali chrzeci
jan, poniewa nie mieliby oni adnych odniesie do tego termi
nu. Prosi wic, by stali si rybakami ludzi".
Jak tylko uy tej metafory, natychmiast wiedzieli, co maj
robi. Metafora ta natychmiast uwiadomia im, co czyni,
krok po kroku, aby nawraca innych na t wiar. Uywajc ta
kich porwna, zmienia skomplikowane obrazy w proste my
li, ktre odmieniay natychmiast kadego, kto wzi je sobie do
serca. Jezus by nie tylko mistrzem metafory w jzyku, ale te
uy caego swojego ycia jako metafory, aby zilustrowa si
mioci Boga i da obietnic zbawienia.
Metafory mog nam doda si poprzez wzbogacenie i roz
szerzenie naszych yciowych dowiadcze. Niestety, jeli nie
jestemy do ostroni, razem z metafor przyjmujemy wiele
ograniczajcych nas przekona, ktre mog jej towarzyszy.
Przez cae lata fizycy porwnywali relacje midzy neuronami,
protonami i elektronami w jdrze atomu do ukadu sonecz
nego. Co w tej metaforze wspaniaego? Natychmiast pomagaa
studentom zrozumie istot atomu w odniesieniu do czego, co
byo im ju znane. Natychmiast mogli sobie wyobrazi, e j
dro jest socem, a krce wok elektrony to planety. Jednak
nauczyciele fizyki nie zdawali sobie sprawy z jednego proble
mu. Przejcie caego wzorca oznaczao rwnie przejcie prze
konania, e, podobnie jak planety, elektrony kr wok jdra
mniej wicej w takich samych odlegociach jeden od drugie
go. Bya to jednak niedokadna i ograniczajca presupozycja.
Spowodowaa ona, e przez lata fizycy nie potrafili odpowie
dzie na wiele pyta zwizanych z atomem. Ze wzgldu na
zestaw faszywych presupozycji, przejtych wraz z metafor,
X. SIA METAFOR
301
uczeni dugo dreptali w miejscu. Dzi ju wiemy, e orbity

elektronw nie zachowuj rwnych odstpw i ich odlego
od jdra jest rna. Jednak nie zrozumiano tego tak dugo, jak
dugo nie porzucono metafory ukadu sonecznego. Skutkiem
zrezygnowania z niej by olbrzymi postp w zrozumieniu
energii atomowej.
METAFORY OGLNE
Czy przypominasz sobie mojego wciekajcego si dyrektora?
Tego samego dnia, kiedy dokonaem spostrzee, ktre dopro
wadziy mnie do stworzenia Sownika Transformacji, odkry
em warto metafor, ktre nazwaem METAFORAMI OGL
NYMI. Wiedziaem, e mj dyrektor uywa sw, ktre inten
syfikuj jego odczucia emocjonalne, i zaczem si zastana
wia, co spowodowao w nim obecno tych negatywnych
uczu. Jak ju wiesz, wszystko, co robimy, znajduje oparcie
w stanie, w ktrym si znajdujemy, a stan wynika z naszej fiz
jologii oraz ze sposobu, w jaki interpretujemy i oceniamy
w umyle otaczajce nas rzeczy i zjawiska.
Spytaem go wic, dlaczego tak bardzo przejmuje si nasz
sytuacj. Odpowiedzia: Wiesz, oni trzymaj nas w pudle,
z pistoletem przystawionym do skroni." Czy sdzisz, e zarea
gowaby spokojnie na tak przedstawion sytuacj, gdyby
wyobrazi sobie, e to ty wpade w tak wanie puapk?
atwo teraz zgadn, dlaczego ogarna go wcieko.
Przez wiele lat nie zdawaem sobie sprawy z faktu, e
pomagam ludziom zmieni samopoczucie, zakcajc ich
wzorce emocjonalne oraz ZMIENIAJC STOSOWANE
PRZEZ NICH METAFORY. Nie byem wiadom, co naprawd
robi. (To wanie przykad skutkw, jakie przynosi stosowanie
sownych etykietek. Kiedy masz na co nazw, moesz to
natychmiast wykonywa.)
Zwrciem si do dyrektora z pytaniem: Jakiego koloru
jest ten cholerny pistolet?" Popatrzy na mnie zakopotany, nie
bardzo wiedzc, o co mi chodzi. Powtrzyem wic pytanie:
302
Jakiego koloru jest ten cholerny pistolet?" To w jednej chwili

zamao jego wzorzec. Aby odpowiedzie na moje pytanie,
musia skupi umys na czym dziwacznym, co natychmiast
zmienio przedmiot koncentracji i towarzyszce emocje. Jak
sdzisz, czy emocje zelay, kiedy prbowa sobie wyobrazi
kolor pistoletu? I to jak! Zacz si mia. Jeli powtarzamy
jakiekolwiek pytanie, umys naszego suchacza w kocu
zacznie szuka na nie odpowiedzi, a to pozwala cakowicie
zmieni przedmiot koncentracji. Jeli bdziesz sobie cigle
powtarza: Nie myl o kolorze niebieskim. Nie myl o kolorze
niebieskim", jak sdzisz, jaki kolor stanie ci przed oczami?
Oczywicie, e niebieski. I natychmiast poczujesz wszystko, co
wiesz z tym kolorem.
Zmuszajc mego dyrektora do zastanowienia si nad
kolorem strzelajcego pistoletu, natychmiast zmniejszyem
ostro obezwadniajcego go wyobraenia i w ten sposb
w jednej chwili wprowadziem go w inny stan emocjonalny. A co
z pudem? Z tym poradziem sobie troch inaczej. Powiedzia
em po prostu: Nie wiem jak ty, ale ja nie bardzo orientuj si,
czy ktokolwiek kiedykolwiek zrobi wystarczajco due pudo,
bym mg si w nim zmieci." Moesz sobie wyobrazi, jak
szybko zniszczyo to jego obraz!
Czowiek ten czsto odczuwa intensywne emocje, ponie
wa posuguje si agresywnymi metaforami. Jeli co powo
duje twoje ze samopoczucie, zastanw si nad metaforami,
ktrych uywasz dla okrelenia stanu swoich uczu, przyczyn
zastoju albo natury twoich problemw. Czsto s to metafory,
ktre wzmagaj twoje negatywne odczucia. Skonfrontowani
z trudnociami ludzie czsto mwi: Czuj si, jakbym dwi
ga na wasnych barkach cay wiat", albo: Nie mog przebi
si przez t cian, ktra przede mn wyrosa."
Odbierajce nam siy metafory mona zmieni rwnie
szybko, jak szybko je stworzylimy. Jeli wic kto opowiada
mi o olbrzymim ciarze na swoich barkach, mwi mu: To
od ten ciar i id dalej." Zwykle spotykam si ze zdziwio
nym spojrzeniem, ale jestem pewien, e dla zrozumienia moich
sw konieczne jest skoncentrowanie si na nich. Tak wic
zmiana przedmiotu koncentracji powoduje natychmiastow
X. SIA METAFOR
303
zmian odczu. Jeli kto mi mwi, e nie moe i do przodu,

bo wci wali gow w mur, natychmiast odpowiadam, by
przesta si obija i wywierci w tym murze dziur, przez ktr
przedostanie si dalej. Albo eby sprbowa si wspi, wyko
pa tunel lub po prostu obej przeszkadzajcy mu mur. A mo
e s w nim drzwi, ktre wystarczy otworzy?
Byby zaskoczony szybkoci reakcji. Ale trzeba pami
ta, e gdy zaczynamy sobie cokolwiek inaczej wyobraa,
dokadnie w tej samej chwili zmieniamy nasze odczucia na ten
temat. Kiedy kto mwi, e wisi na wosku, ja odpowiadam, by
zeskoczy i podszed do mnie.
Czsto ludzie mwi, e ugrzli w czym po uszy. Ludzie
nigdy nie grzzn! Moe s sfrustrowani, moe nie potrafi
znale waciwych rozwiza, ale nie grzzn. Dokadnie
w chwili, gdy zaczynasz sobie wyobraa siebie w takiej
sytuacji, zaczynasz czu, e grzniesz! Musimy bardzo uwa
nie dobiera metafor, ktrych pozwalamy sobie uywa.
Uwaaj rwnie na metafory, ktre podsuwaj ci inni. Nie
dawno czytaem artyku mwicy o tym, e Sally Field skoczya
czterdzieci cztery lata. Artyku stwierdza, e zacza ona
zbiega szybko po liskim zboczu wieku dojrzaego". C za
okropny sposb przedstawiania coraz wikszej yciowej
mdroci! Jeli czujesz si, jakby by w ciemnoci, po prostu
zapal wiata! Jeli wydaje ci si, e znajdujesz si w morzu
wtpliwoci, po prostu wyjd na pla i odpocznij troch na wys
pie odpowiedzi. Wiem, e brzmi to jak dziecinada, ale prawdziw
dziecinad jest fakt, e pozwalamy sobie podwiadomie dobiera
metafory, ktre nieustannie nas osabiaj. MUSIMY PRZEJ
ODPOWIEDZIALNO ZA WASNE METAFORY. Nie
wystarczy unika tego problemu. Trzeba go rozwiza w taki
sposb, by przyj metafory, ktre dodadz nam si.
Dokonanie tej zmiany jest bardzo atwe, kiedy ju wyczu
lisz si na metafory uywane przez ciebie samego i innych
ludzi. Musisz sobie tylko zada pytanie: Czy rzeczywicie to
chc powiedzie? Czy naprawd tak jest, czy moe metafora
jest niedokadna? Pomyl, czasem uywasz zwrotu: Czuj si
jak..." albo: To jest jak...", gdzie sowo jak" jest czsto kur
kiem otwierajcym metafor. Zastanw si, jaka metafora by-
304
aby lepsza? Jaki sposb mylenia o sytuacji dodaby ci si? Co

jeszcze dziaa podobnie?
Gdybym na przykad zapyta ci, co znaczy dla ciebie y
cie i jak metafor by je okreli, mgby mi odpowiedzie:
ycie jest jak cigle toczona bitwa" albo: ycie to wojna."
Gdyby mia naprawd wykorzysta t metafor, musiaby
wraz z ni przej cay szereg towarzyszcych jej przekona.
Podobnie jak w przypadku atomu i ukadu sonecznego, zacz
by kierowa swoim zachowaniem opierajc si na nie uwia
damianych przekonaniach czcych si z t metafor.
KADEJ PRZYJTEJ PRZEZ CIEBIE METAFORZE
TOWARZYSZY SZEREG REGU I MYLI. Jeli wic wie
rzysz, e ycie jest wojn, jak wpywa to na twj sposb po
strzegania wiata? Pewnie mgby wtedy powiedzie, e po
dobnie jak wojna, ycie jest okrutne i koczy si mierci, albo
e to ciga walka wszystkich ze wszystkimi, albo e moe
rwnie i ty zostaniesz ranny. Te podwiadome przekonania
ksztatuj twoje postrzeganie ludzi, stojcych przed tob moli
woci, pracy, wysiku i samego ycia. Metafora ta bdzie miaa
wpyw na twoje decyzje co do sposobu mylenia, odczu
i dziaa. Uksztatuje twoje czyny, a wic i twoje przeznaczenie.
YCIE JEST GR
Rni ludzie stosuj rne metafory oglne. Na przykad czy
tajc wywiady z Donaldem Trumpem, zauwayem, e czsto
odnosi si on do ycia jako do prby", w ktrej albo wygry
wasz i jeste najlepszy, albo przegrywasz. Nie ma niczego po
rodku. Czy moesz sobie wyobrazi stres, jaki musi to powo
dowa w jego yciu, skoro tak wanie je postrzega? Jeli ycie
jest prb, to moe bdzie to cika prba, moe lepiej si do
niej przygotuj, moe da si znale na to jaki sposb (na
przykad oszuka)? Dla niektrych ludzi ycie jest wspza
wodnictwem. Moe to dawa wiele radoci, ale moe te ozna
cza, e istniej ludzie, ktrych musisz pokona, e ycie ma
tylko jednego zwycizc.
X. SIA METAFOR
305
Dla jeszcze innych ycie jest gr. Jakie kolory moe to nada
twojemu postrzeganiu ycia? ycie moe by przyjemnoci,
radoci - c za pomys! Moe zawiera pewne elementy
wspzawodnictwa. Moe dawa ci szans na dobr zabaw.
Niektrzy powiedz: Jeli jest to gra, to musz by przegrani!"
Inni natychmiast spytaj: Czy duo trzeba, aby nauczy si regu
tej gry?" Wszystko zaley od tego, jakie przewiadczenia czysz
ze sowem gra". Jednak stosowanie tej metafory, podobnie jak
kadej innej, daje ci szereg rnych sposobw filtrowania
rzeczywistoci, ktre bd miay wpyw na twoje myli i uczucia.
Matka Teresa z pewnoci kieruje si metafor, w ktrej
ycie jest witoci. Co si stanie, jeli i ty przyjmiesz podob
n metafor? Gdyby taka wanie bya twoja podstawowa me
tafora dotyczca ycia, mgby traktowa je z wikszym szacunkim i naboestwem, albo mgby sdzi, e nie pozwala
ono na zbyt wiele przyjemnoci.
A jeli wierzysz, e ycie jest podarunkiem? Nagle staje
si ono niespodziank, wielk radoci, czym bardzo specjal
nym. A gdyby pomyla o yciu jako tacu? Czy to nie byoby
cakowite zaskoczenie? ycie staoby si czym cudownym,
czym, co robisz razem z innymi ludmi, z wdzikiem, agod
nie i z radoci. Ktra z tych metafor najlepiej opisuje ycie?
Z pewnoci wszystkie mog si okaza uyteczne we waci
wym momencie, aby pomc ci zinterpretowa rzeczywisto
W korzystny dla ciebie sposb, w sposb sprzyjajcy zmianom.
Jednak pamitaj, e kada metafora czasem daje ci nowe mo
liwoci, a czasem ci ogranicza.
Kiedy zaczem zwraca wiksz uwag na metafory,
doszedem do przekonania, e trzymanie si tylko jednej jest
najwspanialszym sposobem na... ograniczenie wasnego ycia.
Nie byoby nic zego w porwnywaniu atomu do ukadu so
necznego, gdyby fizycy dysponowali take innymi sposobami
opisania tego zjawiska. Jeli wic chcemy cigle rozszerza
swoje ycie, musimy powiksza zasb metafor, ktrymi
opisujemy to ycie, nasze zwizki i kontakty z innymi ludmi,
a nawet nasze czowieczestwo.
Czy jestemy ograniczeni do metafor opisujcych atomy
i ycie? Oczywicie, nie. Metafory dotycz niemal kadego ob-
X. SIA METAFOR
szaru naszego dowiadczenia. Wemy na przykad prac. Lu

dzie mwi czasem: To wracamy do liczenia naszych bara
nw" albo: I znw fedruj na przodku." Jak sdzisz, co ludzie
ci czuj w zwizku z wasn prac? Niektrzy ludzie biznesu
mwi o swoich przedsibiorstwach moje aktywa", a swoich
pracownikw okrelaj mianem moje pasywa". W jaki sposb
wedug ciebie wpywa to na ich stosunek do pracownikw? In
ni patrz na interesy jak na ogrd, w ktrym codziennie trzeba
czego dopilnowa, co zrobi, co ulepszy, zanim przyjdzie
okres zbiorw. Jeszcze inni postrzegaj prac jako okazj
wczenia si do zwyciskiej druyny. Dla mnie na przykad
kade z moich przedsibiorstw jest jak rodzina. Pozwala mi to
inaczej spojrze na relacje midzy ludmi w kadym z nich.
na zerwa si cakiem niespodziewanie na rwne nogi i zacz

goymi rkami wymierza wok siebie ciosy tak, jakby
trzyma w doniach sztylet, jednoczenie wrzeszczc na cae
gardo: Wszystko jest czarne! Wszystko jest czarne!" Psy
chiatra siedzcy dwa rzdy przed nim wykrzykn: Mj Boe!
Biedak przechodzi zaamanie psychiczne!" Na szczcie nie
przyjem etykietki wynikajcej z diagnozy tego lekarza.
Pamitaem o Sowniku Transformacji. Wiedziaem jedynie, e
musz NATYCHMIAST zmieni stan emocjonalny tego czo
wieka. Nie miaem jeszcze wtedy wypracowanych pogldw
na temat metafor oglnych. Zrobiem wic co, co umiaem
najlepiej: zakciem jego wzorzec. Podszedem do niego
i goniej jeszcze ni on wrzasnem: To przemaluj wszystko
na biao! Uyj korektora, ktry zawsze masz przy maszynie,
i zama wszystko na biao!" Mczyzna na chwil zaniemwi.
Stan nieruchomo, a wszyscy czekali na dalszy rozwj wyda
rze.
W cigu zaledwie kilku sekund zmienia si postawa jego
ciaa i zacz inaczej oddycha. Jeszcze raz powiedziaem mu,
eby przemalowa wszystko na biao, i spytaem, jak zmienia
to jego uczucia. Jest o wiele lepiej" - odrzek, a wtedy popro
siem go, aby usiad, i dalej prowadziem zajcia. Wszyscy byli
ogupieni, prawd mwic wcznie ze mn. Ja te byem za
skoczony, e to zadziaao! Dwa dni pniej czowiek ten pod
szed do mnie i powiedzia: Nie wiem, co to miao wtedy zna
czy, ale wanie tamtego dnia skoczyem czterdzieci lat.
Straciem kontrol nad sob. Chciaem wszystkich zasztyleto
wa, poniewa wok mnie bya ta ciemno i czuem, jak
mnie poera. Ale kiedy uyem biaej farby, wszystko si nagle
rozjanio. Poczuem si zupenie inaczej. Zaczem myle
o czym innym i dzi ju czuj si dobrze." Czu si dobrze do
koca kursu - dziki zmianie jednej prostej metafory.
Dotychczas zajmowalimy si jedynie sposobami tumienia
negatywnych emocji przy uyciu Sownika Transformacji i me
tafor oglnych. Jednak CZASEM KORZYSTNE, A WRCZ
K O N I E C Z N E JEST WPROWADZENIE SI W STAN,
W KTRYM BARDZO INTENSYWNIE BDZIEMY OD
CZUWA NEGATYWNE EMOCJE.
306
Zycie jest malowaniem obrazu,

a nie dodawaniem supkw.
OLIVER WENDELL HOLMES, JR.
Czy rozumiesz ju, w jaki sposb zmiana jednej oglnej meta

fory, na przykad zmiana przekonania, e ycie jest rywaliza
cj, na stwierdzenie, e ycie jest gr, moe w jednej chwili
zmieni twoje dowiadczenia w wielu dziedzinach ycia jed
noczenie? Jak uoyyby si twoje kontakty z innymi, gdyby
postrzega ycie jako taniec? Czy mogoby to zmieni twj
sposb dziaania w interesach? Bez cienia wtpliwoci! Jest to
przykad PUNKTU ZWROTNEGO, caociowej zmiany, czyli
sytuacji, w ktrej ta jedna tylko zmiana pocignaby za sob
szereg zmian twoich odczu i zachowa w wielu rnych dzie
dzinach ycia.
Nie prbuj dowie, e istnieje dobry albo zy sposb po
strzegania rzeczywistoci. Chc ci tylko uwiadomi, e
ZMIANA JEDNEJ METAFORY OGLNEJ MOE NA
TYCHMIAST ZMIENI CAY TWJ SPOSB POSTRZE
GANIA YCIA. Podobnie jak w przypadku Sownika Tran
sformacji, sia metafor ley w ich prostocie.
Wiele lat temu prowadziem dwutygodniowy kurs w Scottsdale w Arizonie. W poowie ktrego z zaj pewien mczyz-
307
308
Znam pewne maestwo, ktrego syn popad w narkoma

ni i alkoholizm. Wiedzieli, e musz natychmiast co zrobi,
by zama ten niszczcy wzorzec, ale jednoczenie mieli mie
szane wraenia na temat ingerowania w ycie syna. Ostatecz
nie do dziaania popchna ich rozmowa z kim, kto sam kie
dy uzaleniony by od narkotykw. W gow waszego syna
wymierzone s teraz dwa pistolety. Jednym jest alkohol, a dru
gim narkotyki. Ktry z nich prdzej czy pniej go zabije. To
tylko kwestia czasu" - powiedzia im.
Takie przedstawienie sytuacji skonio ich do dziaania.
Nagle bezczynno zacza oznacza skazanie syna na mier,
podczas gdy wczeniej uznawali ca spraw za normalny"
problem. Dopki nie przyjli nowej metafory, nie mieli do
silnych emocji, by przedsiwzi wszystkie moliwe dziaania.
Z przyjemnoci mog ci powiedzie, e im si udao.
Pamitaj, e metafory, ktrych uywasz, ksztatuj twoje
dziaanie.
DOBIERAJ UYWANE METAFORY OGLNE

Kiedy ju zbudowaem odpowiedni antenk", ktra pozwa
laa mi wychwytywa stosowane przez ludzi metafory oglne,
przeczytaem wywiad z antropologiem Mary Catherine Bateson, w ktrym powiedziaa midzy innymi: Niewiele rzeczy
ogupia bardziej ni trujca metafora."* Prawdziwoci tego
stwierdzenia miaem dowiadczy bardzo szybko.
Podczas pewnego kursu, ktry prowadziem, niemal
wszyscy zaczli narzeka na jedn kobiet, nawet zanim jesz
cze kurs si zacz. Zrobia olbrzymie zamieszanie w trakcie
rejestracji, a kiedy wesza do sali, zacza narzeka na wszyst
ko, co tylko mona. Raz byo jej za gorco, a raz za zimno, to
znowu osoba siedzca przed ni bya za wysoka i tak dalej.
Kiedy zaczynaem mwi, przerywaa mi co chwila, usiujc
* Bill Moyers: A World of Ideas, New York, Doubleday, 1989.
X. SIA METAFOR
309
si dowiedzie, jak w praktyce dziaa to, o czym wspomina

em, pytajc, czy to rzeczywicie prawda albo czy istniej ja
kie wyjtki.
Prbowaem zama jej wzorzec, ale skupiaem si na skut
kach raczej ni na przyczynie. I nagle zrozumiaem, e ta ko
bieta musi mie jakie oglne przekonanie albo metafor o y
ciu, ktra zmuszaa j do tak olbrzymiej szczegowoci, cza
sem wrcz jadowitej. Spytaem wic: Co chce pani przez to
osign? Wierz, e ma pani dobre intencje. Jakie s pani
przekonania na temat ycia, na temat szczegw albo tego, co
jest dobre, a co ze?" Odpowiedziaa natychmiast: Wierz, e
nawet najmniejszy przeciek moe zatopi najwikszy statek."
Czy miaby obsesj szukania najmniejszych usterek, gdyby
nie by przekonany, e moesz zaton? A ta kobieta tak wa
nie patrzya na ycie!
Skd wzia si ta metafora? Okazao si, e kobieta do
wiadczya w yciu kilku sytuacji, w ktrych drobiazgi koszto
way j bardzo wiele. Przypisywaa swj rozwd drobnym
problemom, ktrym nie zaradzia w por, problemom, z kt
rych nie zdawaa sobie nawet sprawy. Bya te przekonana, e
jej kopoty finansowe wziy si z rwnie drobnych przyczyn.
Przyja wic t metafor, aby unikn podobnego cierpienia
w przyszoci. Oczywicie nie byaby skora do zmiany bez
odpowiednio silnej dwigni. Musiaem wic jej takiej dwigni
dostarczy. Kiedy udao mi si uwiadomi jej, jak wiele cier
pienia przynosi obecna metafora, i pokaza, e zrezygnowanie
l niej niesie ze sob wiele przyjemnoci, mogem pomc jej
w zamaniu tego wzorca i przyjciu nowej metafory, dajcej
moliwo innego postrzegania samej siebie i caego ycia.
Zaakceptowaa kilka nowych metafor - ycie jest gr, y
cie jest tacem i inne. Powiniene by widzie zmian, jaka
w niej nastpia. Traktowaa zupenie inaczej nie tylko otacza
jcych j ludzi, ale i siebie sam. Ta jedna prosta zmiana wpy
na na sposb, w jaki spogldaa dosownie na wszystko w y
ciu. To wspaniay przykad, jak zmiana jednej metafory oglnej
moe odmieni wszystkie aspekty twojego ycia, od samooce
ny, poprzez kontakty z innymi ludmi, a po podejcie do cae
go wiata.
311
X. SIA METAFOR
Gdy si zway na wielk si, z jak metafory dziaaj na

nasze ycie, przeraeniem napawa fakt, e wikszo z nas
nigdy wiadomie nie wybieraa metafor, za pomoc ktrych
tumaczy sobie wiat zewntrzny. Skd ty wzie swoje meta
fory? Najprawdopodobniej przeje je od otaczajcych ci lu
dzi, od rodzicw, nauczycieli, wsppracownikw i przyjaci.
Zao si, e nie zastanawiae si dotychczas nad ich znacze
niem albo moe w ogle o nich nie mylae - stay si po
prostu nawykiem.
Moe si przecie zdarzy, e jego podopieczni bd mieli zna

cznie od niego lepsze warunki naturalne i uzdolnienia. Ponie
wa kady trener przez lata koncentrowa swoj uwag na
okrelonej dziedzinie, moe ci pokaza kilka rzeczy, ktre
w jednej chwili zwiksz twoje osignicia.
Czasem trener moe nauczy ci czego nowego, przeka
za nowe informacje albo umiejtnoci, pokazujc ci, jak osi
gn wymierne rezultaty. Zdarza si te, e trener nie przeka
zuje ci nic nowego, a tylko przypomina, co powiniene zrobi
w danym momencie, i w ten sposb popycha ci do dziaania.
Pomylaem wic: Tak, naprawd jestem trenerem sukcesu.
Trenujc ludzi, pomagam im szybciej i atwiej osign to, cze
go pragn." Kady potrzebuje trenera: dyrektor najwikszej firmy, student, budowniczy domw i bezdomny, a nawet prezy
dent Stanw Zjednoczonych!
Z chwil kiedy zaczem konsekwentnie uywa tej meta
fory, zmienia ona moje odczucia. Odpryem si, czuem, e
jestem bliej ludzi. Nie musiao to by doskonae" ani lep
sze". Zaczem czerpa z pracy wiksz przyjemno i mj
wpyw na ludzi zwikszy si wielokrotnie.
310
Caa percepcja prawdy jest wykrywaniem

analogii
HENRY DAVID THOREAU
Wiele razy ludzie prosili mnie, bym dokadnie okreli to, co

robi. Przez lata, w zalenoci od sytuacji, prbowaem wielu
metafor: mwiem, e jestem nauczycielem, uczniem, owc
ludzkiej doskonaoci, mwc, autorem najlepiej sprzedajcych
si w kraju ksiek, konsultantem, terapeut albo doradc. Jed
nak ani jedno z tych okrele nie zadowalao mnie. Ludzie
podpowiadali mi mnstwo razy. Przez pewien czas byem zna
ny w mediach jako guru". Ja sam unikaem tego okrelenia,
poniewa w moim odczuciu z towarzyszcej mu presupozycji
wynikao, i wytwarza si zaleno ludzi ode mnie w dokony
waniu zmian. A to przecie nigdy nie dodaoby im siy! Ponie
wa wierz, e kady z nas jest odpowiedzialny za wasne
zmiany, ja nigdy tej metafory nie uyem.
Pewnego dnia w kocu wpadem na waciwe sowo:
trener. Jestem trenerem!" - pomylaem. Kim jest trener? Dla
mnie trener to przede wszystkim przyjaciel, kto, kto naprawd
o ciebie dba. Trener powica wszystko, by pomc ci da
z siebie jak najwicej, osign to, na co ci sta. Trener bdzie
rzuca ci wyzwania i nie pozwoli ci poprzesta na tym, co
masz. Trener dysponuje wiedz i dowiadczeniem, poniewa
zacz wczeniej od ciebie. Nie jest w niczym lepszy od swoich
zawodnikw (to pozwolio mi pozby si potrzeby stawiania
si w blasku doskonaoci wobec ludzi, ktrych uczyem).
METAFORA MOE CI OCALI YCIE

Becky i ja mamy zaszczyt zalicza si do grona przyjaci Janet i Martina Sheenw. S oni maestwem od niemal trzy
dziestu lat. Jedn z rzeczy, ktre najbardziej w nich szanuj,
jest olbrzymie wsparcie, jakiego udzielaj sobie nawzajem,
Swojej rodzinie i kademu, kto tego potrzebuje. Chocia pow
szechnie wiadomo, e Martin z wielk pasj pomaga ludziom,
tak naprawd nikt chyba nie wie, jak wiele on i jego ona daj
innym na co dzie. Tych dwoje ludzi stanowi najlepszy przy
kad prawoci. Ich metafor ludzkoci jest stwierdzenie, e
wszyscy ludzie s wielk rodzin. Dlatego wanie okazuj g
bokie uczucie i trosk nawet nieznajomym.
Kiedy Martin opowiedzia mi, jak par lat temu zmienio
si jego ycie: gra wtedy we Wspczesnej Apokalipsie. Przed-
312
X. SIA METAFOR
tern postrzega ycie jak cos', czego naley si obawia. Teraz

jest dla niego fascynujcym wyzwaniem. Dlaczego? Jest bo
wiem przekonany, e ycie to TAJEMNICA. Kocha tajemnic
ludzkiej istoty, wszystkie cuda i moliwoci, ktre otwieraj si
przed nim z kadym kolejnym dniem ycia.
Co zmienio jego metafor? Wielkie cierpienie. Zdjcia do
Apokalipsy krcono w puszczy na Filipinach. Normalne dni
zdjciowe trway od poniedziaku do pitku i zwykle w pitek
wieczorem Martin i Janet jechali samochodem na weekend do
Manili. Ktrego pitku Martin musia zosta na dodatkowe
zdjcia w sobot. Janet pojechaa wic sama, poniewa obieca
a wczeniej pewnemu czonkowi ich ekipy, e kupi mu w sto
licy szklane oko, gdy on by za biedny, by mc sobie na to
pozwoli. Tamtej nocy Martin zosta sam. Nie mg zasn,
przekrca si z boku na bok i bardzo poci. Czu coraz wik
szy bl i rano dozna powanego ataku serca. By czciowo
sparaliowany. Uywajc caej siy woli, stoczy si z ka na
ziemi, wyczoga jako z namiotu i zacz wzywa pomocy.
Opowiada mi, e lec wtedy na ziemi, czu nadchodzc
mier. Nagle wszystko zaczo si wydawa spokojne i ciche.
Widzia siebie samego przechodzcego w oddali przez wody
jakiego jeziora. A wic tak wyglda mier" - pomyla
i nagle zda sobie spraw z faktu, e nie boi si mierci. Boi si
ycia! W tamtej wanie chwili zrozumia, e ycie to prawdzi
we wyzwanie i wielka przygoda. Natychmiast podj decyzj,
e musi y. Skupiajc wszystkie siy, sign po dbo trawy
i z wielkim wysikiem przysun je do twarzy. Chcia je pow
cha, ale prawie nic nie czu. Z chwil gdy poczu zapach tra
wy, wrci bl. Wiedzia wtedy, e yje. Walczy.
Kiedy koledzy go znaleli, byli przekonani, e umrze.
Zarwno wyraz ich twarzy, jak i komentarze sprawiy, e
Martin znw zwtpi. Zacz traci siy. Wiedzc, e nie ma
czasu do namysu, najlepszy pilot w ekipie postanowi zaryzy
kowa wasne ycie i przewie Martina do szpitala w Manili
helikopterem, mimo wiatru sigajcego czterdziestu wzw.
Kiedy znalaz si w szpitalu, umieszczono go na noszach
i przeniesiono do sali reanimacyjnej, gdzie wszystko wiado
mie i podwiadomie mwio mu, e nie przeyje. Robi si
sabszy z minuty na minut. I wtedy zjawia si Janet. Wiedzia

a tylko, e mia atak serca, ale ju w szpitalu lekarze powie
dzieli jej, e stan ma jest bardzo ciki. Nie chciaa si z tym
pogodzi. Czua, e Martin potrzebuje siy, czua, e musi
przezwyciy jego strach i swj wasny. Natychmiast przyst
pia do dziaania i osigna swj cel za pomoc jednej myli.
Kiedy otworzy oczy, powiedziaa: To tylko film, kochanie.
To tylko film!". Martin powiedzia pniej, i natychmiast po
tych sowach ju wiedzia, e uda mu si przey i e wanie
wtedy zacz zdrowie. W jednej chwili problem przesta wy
dawa mu si powany i poczu, e moe sobie z nim poradzi.
Sowa Janet w oczywisty sposb implikoway, e nie warto
powica wasnego zdrowia dla czego takiego jak film.
Ale jestem przekonany, e podwiadomie Martin przyj
jeszcze jedn wiadomo: cierpienie, ktrego dowiadczaj
aktorzy na planie, nie jest prawdziwe i nigdy nie trwa dugo.
W ktrym momencie reyser powie w kocu: Do." Ta wspa
niaa metafora w ustach Janet pomoga Martinowi zebra wszy
stkie siy. Do dzi jest on przekonany, e uratowaa mu ycie.
Wpyw metafor nie ogranicza si tylko do pojedynczych
ludzi. Ksztatuj rwnie poszczeglne spoecznoci i cay wiat.
Metafory, ktre przejmujemy z wasnej kultury, mog ukszta
towa nasz percepcj i nasze dziaania - albo nasz brak dziaa.
W cigu kilku ostatnich dziesicioleci, po rozpoczciu podry
kosmicznych, zaczlimy mwi o Ziemi jako wielkim statku
kosmicznym. Metafora ta brzmi wspaniale, ale nie zawsze potra
fi wzbudzi emocjonaln reakcj na zagroenia ekologiczne.
Dlaczego? Trudno mie jakie emocje w stosunku do statku
kosmicznego, nie budzi on adnych odniesie. Porwnaj to
z uczuciami wywoywanymi przez metafor matka ziemia".
Jaka byaby rnica w twojej reakcji na konieczno ochrony
matki i konieczno utrzymania w czystoci statku powietrznego?
Piloci i eglarze czsto porwnuj swoje samoloty i statki do
piknych kobiet. Dlaczego nie do mczyzn? Poniewa byliby
pewnie o wiele ostrzejsi i bardziej oschli w stosunku emocjonalnym
do swojej maszyny, gdyby postrzegali j jako wielkiego i grubego
faceta imieniem Joe, a nie na przykad, jako pikn i wiotk
ksiniczk, ktra z gracj mknie po falach lub w powietrzu.
313
X. SIA METAFOR
Metafor uywamy nieustannie podczas wojny. Jak nazwa

no pierwsz cz operacji militarnych podczas wojny w Za
toce Perskiej? Zanim wypowiedziano wojn, nazywano j
Operacja Pustynna Tarcza". Jednak kiedy tylko wydano roz
kaz rozpoczcia walk, zmieniono nazw na Operacja Pus
tynna Burza". Wyobra sobie, jak ta jedna zmiana wpyna na
odbir znaczenia caej operacji przez jej uczestnikw i nie
tylko. Nie chodzio ju o ochron Arabw przed Saddamem
Husseinem. Jak si wyrazi genera Norman Schwartzkopf, od
dziay zamieniy si w burz wolnoci", ktra wymiota oku
pacyjne siy irackie z Kuwejtu.
powoduj trudnoci w domu. Znam pewn kobiet, prawnika,

ktra prbowaa zastosowa w domu te same metafory o stro
nie przeciwnej, ktre tak bardzo pomagay jej w pracy. Jej m
zaczyna z ni cakiem niewinn rozmow i ju po chwili czu
si tak, jakby by wiadkiem wzitym w krzyowy ogie pyta
podczas procesu sdowego. To nie bardzo pomaga rozwin
intymne kontakty, nieprawda? Albo wyobra sobie cakowicie
oddanego swojej pracy policjanta. Jeli nie zapomni o swoim
zawodzie po przyjciu do domu, czy cige przyapywanie lu
dzi na amaniu jakichkolwiek norm uczyni z niego szczliwe
go ojca rodziny?
Jednym z najlepszych przykadw stosowania niewa
ciwej metafory jest pewien mczyzna, ktry tak bardzo si
izolowa, e ani ona, ani dzieci nie czuy si z nim zwizane.
Rodzina nie moga pogodzi si z faktem, e nigdy nie okazy
wa swoich prawdziwych uczu i cigle wszystkimi kierowa.
Czy potrafiby zgadn, jaki jest jego zawd? Kontroler ruchu
powietrznego! W pracy przez cay czas musia zachowywa
dystans i opanowanie; nawet jeli sytuacja stawaa si niebez
pieczna, musia posugiwa si cakowicie spokojnym gosem,
aby nie alarmowa pilotw, ktrymi kierowa. Ta obojtna po
stawa sprawdzaa si znakomicie na wiey kontrolnej, ale zu
penie nie pomagaa w domu.
Uwaaj, aby nie przenosi metafor, ktre s odpowiednie
w jednym kontekcie, na przykad w rodowisku pracy, na sy
tuacje, ktre s dla nich kontekstem niewaciwym, na przy
kad na relacje z rodzin i przyjacimi.
Jakich metafor uywaj niektrzy ludzie dla okrelenia
swoich zwizkw uczuciowych? Niektre kobiety mwi na
mw mj stary". Inne mwi o nich dyktator", kula u no
gi" albo stranik". Pewna kobieta nazwaa nawet swojego m
a Ksiciem Ciemnoci". Czy s lepsze okrelenia do wybo
ru? Wielu ludzi nazywa swojego partnera lepsz poow, ko
chankiem, partnerem yciowym albo bratni dusz". Czasem
zmiana jakiego drobnego niuansu metafory zmieni cakowicie
sposb, w jaki postrzegasz swj zwizek. Moesz nigdy nie
dowiadcza szalonych uczu w stosunku do partnera", ale
z pewnoci szalaby za kochank."
314
elazna kurtyna opada, dzielc kontynent.

WINSTON CHURCHILL
Jak radykalnie zmieni si obraz Europy Wschodniej w cigu

zaledwie kilku ostatnich lat. elazna kurtyna bya metafor,
ktra uksztatowaa dowiadczenia po II wojnie wiatowej na
cae dziesiciolecia. Mur berliski sta si namacalnym symbo
lem narzuconych barier, ktre dzieliy Europ. Kiedy w listo
padzie 1989 roku berliski mur upad, wraz z nim zniszczono
co wicej. Obalenie tego symbolu natychmiast stao si meta
for, ktra zmienia przekonania wielkich rzesz ludzi dotyczce
tego, co jest, a co nie jest w ich yciu moliwe. Dlaczego ludzie
z tak pasj przebijali si przez stare mury, skoro byo w nich
wiele bram, przez ktre mogli przej bez adnego trudu?
Zniszczenie muru stanowio uniwersaln metafor wolnoci,
otwierajcych si przed ludmi moliwoci i znoszenia barier.
DOPASUJ SOWA DO CZYNW

Pena wiadomo olbrzymiej siy zawartej w metaforach
wymaga rwnie wiedzy, jak uywa ich w odpowiednim
kontekcie. Problem polega na tym, e wielu ludzi dysponuje
metaforami, ktre wspaniale sprawdzaj si w pracy, ale
315
316
PREZENT NA BOE NARODZENIE...

Pewien mj znajomy nie ma dzieci. Zawsze wyra
a si o dzieciach, uywajc sowa bachory". Czy
moesz sobie wyobrazi, jak reagoway na niego
dzieci przez cay ten czas, kiedy stosowa t
metafor? Jednak niedawno w ramach organizacji
charytatywnej podj si roli witego Mikoaja
w jednym z duych domw towarowych (musia si
zgodzi, poniewa wszyscy nalegalimy na to)
i przez cay dzie sadza sobie na kolanach setki
bachorw". Dowiadczenie to dao mu cakiem in
ne spojrzenie na dzieci i na zawsze zmienio jego
metafor. Teraz twierdzi, e dzieci to przytulanki".
Czy zmienio to jego odczucia? Jasne, e tak.
Gdyby nazywa swoje dzieci bbnami", pewnie
nie byby skory do opiekowania si nimi. Sprawd,
czy twoje metafory dotyczce zwizkw z wasny
mi dziemi s waciwe. Pamitaj! One ci suchaj
i ucz si od ciebie!
Czy metafory, ktrych ty uywasz dla opisania wasnego

zwizku zarwno dla swoich potrzeb, jak i w rozmowach z in
nymi, mog uksztatowa twoje postrzeganie tego zwizku
oraz rodzaj relacji z partnerem? Oczywicie, e mog! Na jed
nym z moich seminariw spotkaem kobiet, ktra o swoim
mu wyraaa si wci: ten palant, z ktrym jestem". P
niej spostrzegem, e jej m zawsze mwi o niej moje ko
chanie" albo moja lepsza poowa". Kiedy zwrciem jej na to
uwag, bya zaszokowana, poniewa darzya ma wielkim
uczuciem i nie zdawaa sobie sprawy z faktu, jak trujce mog
by tego typu metafory z jej strony. Wsplnie wybralimy
okrelenia bardziej pasujce do jej zwizku z mem.
Jedn z najsilniejszych metafor oglnych, ktra wiele razy
pomoga mi w cikich chwilach, jest historia wykorzystywana
X. SIA METAFOR
317
przez wielu ludzi w mojej profesji. Opowiada ona o kamienia

rzu. W jaki sposb kamieniarz rozkrusza potny gaz? Chwyta
ciki motek i wali w gaz najmocniej, jak potrafi. Po pierw
szym uderzeniu nie ma na kamieniu nawet drobnej rysy. Ale on
znw chwyta za mot i dalej uderza, sto, dwiecie, trzysta razy,
wci bez ani jednego pknicia.
Wkada w t prac olbrzymi wysiek, a mimo to kamie
wydaje si nienaruszony. Czasem przechodzcy obok ludzie
miej si z niego, e kontynuuje swoj cik prac, cho nie
przynosi ona adnych efektw. Ale kamieniarz jest mdry.
Wie, e brak natychmiastowych, widocznych efektw nie ozna
cza, i nie czyni postpw w swojej pracy. Uderza wic raz za
razem i w kocu za pisetnym, a moe za tysicznym uderze
niem kamie dosownie rozpada si na dwie poowy.
Czy przyczyn jest to jedno uderzenie? Oczywicie, nie.
Kamie rozupuje si na skutek cigej siy, ktra narusza jego
struktur.
W moim przekonaniu cige stosowanie sztuki CDSI jest
motem mogcym rozkruszy najwikszy nawet kamie, ktry
blokuje ci drog do sukcesu.
Wiele lat temu jeden z moich wczesnych mistrzw, Jim
Rohn, pomaga mi spojrze na ycie za pomoc metafory pr
roku. Czsto skonfrontowani z beznadziejn sytuacj mylimy,
e bdzie ona trwa wiecznie. Ja w takich sytuacjach mwi
sobie: YCIE MA SWOJE PORY. Teraz jest zima." Co wspa
niaego ci si zdarzy, kiedy przyjmiesz t metafor? A co zaw
sze nastpuje po zimie? Wiosna! Pojawia si soce, znika zib
i w jednej chwili moesz zacz sadzi nowe roliny. Zaczy
nasz zauwaa cae pikno natury i obserwujesz, jak ronie no
we ycie. Potem nastaje lato i robi si gorco. Opiekujesz si
wtedy swoimi rolinami i nie pozwalasz im uschn. Nastpnie
przychodzi jesie i zbierasz nagrod za swoj prac. Czasem
jednak ten wzorzec si zaamuje. Twoj plantacj moe na
przykad zniszczy burza gradowa. Jeli jednak wierzysz w si
zmieniajcych si pr roku, wiesz, e bdziesz mia kolejn
szans.
Inny wspaniay przykad wielkiej siy metafor mia miejsce
podczas jednego z moich seminariw Randka z Przeznacz-
X. SIA METAFOR
niem. Pewien mczyzna obra sobie pseudonim Maestro".

(Zawsze prosz suchaczy, aby wybrali sobie pseudonim, ktry
bdzie metaforycznie przedstawia sposb, w jaki chc by
postrzegani podczas caego kursu. Nawet tak proste wiczenie
moe wywoa w ludziach zmiany, poniewa bd oni chcieli
zasuy swoim zachowaniem na swoj now etykietk". Czy
sdzisz, e zachowywaby si w rny sposb, gdyby ci
nazywano byskawic, kochankiem, tancerzem albo czarodzie
jem?) Maestro by wspaniaym czowiekiem z nadwag okoo
stu siedemdziesiciu funtw. Kiedy zaczem z nim pracowa,
odkryem, e poczy otyo z uduchowieniem. By przeko
nany, e tylko ludzie wielkiego ducha utrzymuj z nim znajo
mo, poniewa wszystkich innych odpycha jego sado. Wie
rzy, e ludzie prawdziwie dobrzy bd zawsze chcieli si
z nim kontaktowa, natomiast ludzie pytcy bd si od niego
trzyma z daleka, co pozwoli mu ich unika. Wiem, e moe
to brzmie gupio, ale czuj, e jeli jeste gruby, naprawd
utrzymujesz kontakt duchowy z ludmi. Poza tym, wszyscy
guru na wiecie s grubi. Bg z pewnoci kocha grubych lu
dzi" - powiedzia. Bg kocha wszystkich - odpowiedziaem.
- Ale myl, e grubych ludzi nadziewa na roen i smay
w piekle!" auj, e nie widziae wyrazu jego twarzy!
Oczywicie tak naprawd w to nie wierz. By to tylko
sposb, ktry pozwoli mi zama jego stary wzorzec poprzez
wytworzenie jaskrawego obrazu. Nastpnie zapytaem, jak wy
glda jego ciao i czym dla niego jest. Odpowiedzia, e jest
tylko pojazdem, ktry pozwala mu si porusza. Czy jest to
dobry i pikny pojazd?" - spytaem. To niewane, czy jest
pikny, byle dowiz do celu" - odrzek.
Konieczno nowej metafory staa si oczywista. By to
naprawd wspaniay czowiek, wic pomogem mu przyj
nowy sposb interpretowania ycia, ktry zgadzaby si z jego
bogatym wntrzem. Spytaem, jak traktowaby swoje ciao,
gdyby nie byo ono tylko pojazdem, lecz prawdziw wityni
jego ducha. Pokiwa gow i wida byo, e uwierzy, i tym
wanie jest jego ciao. Ta jedna zmiana sprawia, e dokona
on nastpnie szeregu innych zmian dotyczcych innych prze
kona: co je, w jaki sposb je, jak czsto je i jak trakto-
wa swoje ciao. Wszystko to w cigu jednej chwili. Jedna

oglna metafora zmienia dosownie wszystkie jego przekona
nia na temat wasnego ciaa.
Jak ty traktowaby wityni? Czy wrzucaby do niej
wielkie iloci tustego arcia? Ten nagle zdobyty szacunek dla
wasnego ciaa cakowicie odmieni Maestra. W chwili gdy pi
sz te sowa, mino sze miesicy od tamtego seminarium.
Schud on ju o sto trzydzieci funtw po prostu na skutek
przyjcia nowej metafory i stosowania jej w codziennym yciu.
Staa si to jego staa metafora, ktra ksztatuje wszystkie dzia
ania. Kiedy idzie po zakupy do sklepu spoywczego, zadaje
sobie pytanie: Czy umiecibym to w wityni?", ilekro siga
po jaki produkt. Kiedy raz na jaki czas przychodzi mu ochota
podej do pek z tuczcymi produktami, ktre kupowa
wczeniej, natychmiast stawia sobie przed oczami obraz same
go siebie smacego si na ronie w piekle. To zaraz sprawia,
e udaje si w innym kierunku. Maestro zwyk by sucha mu
zyki tak gonej, e wszyscy wkoo obawiali si o jego such.
Obecnie sucha innej muzyki, poniewa mwi, e musi dba
o swoj wityni.
Czy teraz ju wiesz, z jak moc metafory oglne mog
odmieni dosownie kad dziedzin twojego ycia?
318
319
PRZEMIANA Z GSIENICY W MOTYLA

Kiedy mj syn mia mniej wicej sze lat, wrci pewnego
dnia do domu, zanoszc si od paczu, poniewa jeden z jego
kolegw spad na placu zabaw ze zjedalni i zabi si. Usia
dem obok Joshuy i powiedziaem:
- Wiem, kochanie, jak si czujesz. Brakuje ci go i takie
uczucie jest zupenie normalne. Ale powiniene te zrozumie,
e czujesz w ten sposb dlatego, e jeste gsienic.
Popatrzy na mnie ze zdziwieniem. Udao mi si troch na
ruszy jego wzorzec, cignem wic:
- Po prostu mylisz jak gsienica.
Poprosi o wyjanienie.
X. SIA METAFOR
- Jest taki moment, kiedy kada gsienica myli, e

umara. Myli sobie, e skoczyo si ycie.
Joshua zastanowi si i spyta:
- To wtedy, kiedy owijaj si w kokon?
- Wanie tak - odpowiedziaem. - Zawijaj si w kokon
tak, jakby chciay by w nim pochowane. I wiesz co? Gdyby
zajrza do rodka, nie znalazby tam gsienicy, tylko kleist
mas. Wikszo ludzi sdzi, e gsienica umara. Nawet sama
gsienica tak myli. Ale w rzeczywistoci zaczyna si ona wte
dy przeksztaca. Rozumiesz? Zmienia si w co innego. I w co
si zamienia po bardzo niedugim czasie?
- W motyla - odpowiedzia Joshua, a ja pytaem dalej:
- Czy inne mae gsienice na ziemi widz, e ich kolega
sta si motylem?
- Nie - odpowiedzia.
- A co robi gsienica, kiedy wydostanie si z kokonu?
- Lata.
- Wanie tak. Wydostaje si na soce, suszy skrzyda
i zaczyna fruwa. Jest jeszcze pikniejsza ni przedtem, zanim
owina si w kokon. Czy ma te wicej swobody?
- O tak. O wiele wicej swobody - odpowiedzia.
- Czy mylisz, e wtedy lepiej si bawi?
- Jasne. Ma o wiele mniej ng, eby si mczy.
- Wanie tak. Ma za to wicej radoci. I nie potrzebuje ju
ng, bo ma skrzyda. Myl, e twj przyjaciel ma teraz skrzy
da - powiedziaem. - Nie od nas zaley, kiedy kto staje si
motylem. Czasami mylimy, e to niesprawiedliwe, ale jestem
przekonany, e Bg wie lepiej od nas, kiedy jest waciwy czas.
Teraz jest zima, a ty chciaby, eby byo lato. Jednak Bg ma
inne plany. Musimy wic wierzy, e Bg wie lepiej od nas, jak
tworzy motyle. I kiedy wci jeszcze jestemy gsienicami, cza
sem nie zdajemy sobie sprawy z tego, e motyle istniej, ponie
wa lataj one wysoko nad nami. Ale nie powinnimy zapomi
na, e one tam s.
Joshua umiechn si, ucisn mnie i powiedzia:
- Zao si, e jest piknym motylem!
Metafory mog zmieni znaczenie, jakie przypisujesz do
sownie wszystkiemu. Mog sprawi, e zaczniesz kojarzy
cierpienie zupenie z czym innym, i zmieni twoje ycie tak

skutecznie, jak zmieniaj twj jzyk. Dobieraj je uwanie
i mdrze tak, aby pogbiay dowiadczenia yciowe zarwno
twoje wasne, jak i ludzi wok ciebie. Zmie si w poszuki
wacza metafor". Ilekro usyszysz, e kto uywa metafory,
ktra go ogranicza, zam ten wzorzec i zaoferuj nowy. Postpuj
tak i z innymi, i ze sob samym.
Sprbuj teraz wykona nastpujce wiczenie:
1. CZYM JEST YCIE? WYPISZ METAFORY, KTRE
WYBRAE DOTYCHCZAS: ycie jest jak..." - jak co?
Sprbuj si nad tym zastanowi bardzo dokadnie, poniewa
prawdopodobnie stosujesz wicej ni tylko jedn metafor.
Kiedy znajdujesz si w kiepskim nastroju, pewnie porwnujesz
je do wojny lub bitwy, a w dobrym nastroju by moe traktujesz je jak dar. Wypisz wszystkie metafory, a nastpnie zasta
nw si nad kad z nich: jeli ycie jest takie to a takie, co to
dla mnie znaczy? Co znaczy, e ycie jest witoci? Co zna
czy, e jest snem albo teatrem?
Kada z tych metafor daje ci nowe moliwoci, ale te i ogranicza. Jeli na przykad uywasz metafory: ycie jest te
atrem", moe ona ci pomc, choby dajc przekonanie, e mo
esz wej na scen, moesz by dostrzeony i usyszany. Ale
moe te oznacza, e stajesz si kim, kto zawsze gra swoj
rol zamiast pokazywa prawdziwe uczucia. Zastanw si wic
dokadnie nad swoimi metaforami. Jakie s ich zalety, a jakie
ich wady? Jakie nowe metafory dayby ci wicej szczcia,
wolnoci i siy?
2. SPORZD LIST W S Z Y S T K I C H METAFOR,
KTRE KOJARZYSZ ZE SWOIM ZWIZKIEM LUB
MAESTWEM. Czy dodaj ci si, czy te obezwadniaj?
Pamitaj, e wystarczy wiadome dziaanie, by zmieni wszys
tkie swoje metafory. Twj umys zacznie sobie powtarza: To
nieprawda. To czysta gupota!", i wtedy z atwoci przyjmiesz
now metafor. Pikno tej techniki polega wanie na tym, e
jest ona a tak prosta!
3. WYBIERZ JEDN DZIEDZIN YCIA, KTRA
JEST DLA CIEBIE BARDZO WANA. Moe to by praca,
stosunki z rodzicami lub z dziemi albo te umiejtno ucz-
320
321
322
nia si. ODKRYJ, JAKIE METAFORY KIERUJ TOB W TEJ

DZIEDZINIE. Wypisz je, na przykad: Nauka to zabawa."
Jeli okae si, e uczenie si jest dla ciebie jak choby wyry
wanie zba", zrozumiesz wtedy, jak wiele cierpienia sobie za
dajesz! Wanie tak metafor naleaoby zmieni, i to natych
miast! Rwnie i w tym wypadku zastanw si nad pozytyw
nymi i negatywnymi konsekwencjami kadej z metafor. Dok
adne ich zbadanie moe da ci w yciu nowe moliwoci.
4. WYPRACUJ NOWE, UMACNIAJCE CI METAFO
RY DLA KADEJ Z TYCH TRZECH DZIEDZIN YCIA.
Zdecyduj natychmiast, e od dzi bdziesz myla o yciu na
co najmniej pi nowych sposobw. ycie nie jest wojn. y
cie nie jest egzaminem ani prb. ycie jest zabaw, tacem,
witoci, podarunkiem, piknikiem - czymkolwiek, co daje ci
jak najbardziej intensywne pozytywne emocje.
5. NA KONIEC POSTANW SOLENNIE, E B
DZIESZ Y ZGODNIE Z TYMI NOWYMI METAFORA
MI PRZEZ NAJBLISZE TRZYDZIECI DNI.
Pozwl, aby blask tych nowych metafor zwali ci z ng"
i unis z radoci w powietrze". Kiedy znajdziesz si na
szczycie wiata", bdziesz mg spojrze w d i nie posiada
si z radoci" na myl, e szczcie, ktrego obecnie dowiad
czasz, jest tylko wierzchokiem gry lodowej". PRZEJMIJ
KONTROL NAD WASNYMI METAFORAMI NATYCH
MIAST I ZBUDUJ SOBIE CAKIEM NOWY WIAT:
WIAT NIEOGRANICZONYCH MOLIWOCI, BOGACTW,
CUDW I RADOCI.
To pozwoli ci ujarzmi kolejn wielk si.
Rozdzia jedenasty
DZIESI
EMOCJONALNYCH
SKADNIKW SIY
Nie da si zmieni ciemnoci w wiato
ani apatii w ruch bez udziau emocji.
CARL JUNG
Chciabym przedstawi ci faceta imieniem Walt. Walt jest dobr

i poczciw istot, ktra zawsze prbuje zachowywa si wa
ciwie. Jego ycie jest zapite na ostatni guzik: wszystko ma swoje
miejsce i okrelony porzdek. W cigu tygodnia wstaje dokadnie
0 6.30, bierze prysznic, goli si, wlewa w siebie pospiesznie
filiank kawy i chwyciwszy za torb z drugim niadaniem, zwyk
le kanapki z wdlin i batoniki, zamyka za sob drzwi o 7.10 i wy
chodzi z domu, by spdzi czterdzieci pi minut na dojazdach
do pracy. Siada za biurkiem punktualnie o 8.00 i siedzi tak,
wykonujc t sam prac, ju od ponad dwudziestu lat.
O 5.00 po poudniu idzie do domu, bierze co do picia
i chwyta za pilota od telewizora. W godzin pniej przychodzi
do domu jego ona i decyduj, czy zje na obiad resztki
z poprzedniego dnia, czy te wrzuci pizz do kuchenki mikro
falowej. Po obiedzie ona kpie dziecko, a on sam oglda wiado
moci telewizyjne. Okoo 9.30 wieczorem jest ju w ku, go
tw do snu. Weekendy powica na prace w ogrdku, kosmetyk
samochodu i odsypianie zalegoci. Walt i jego ona s ma-
324
XI. DZIESI EMOCJONALNYCH SKADNIKW SIY
estwem od trzech lat. Nie mgby powiedzie o tym zwizku,

e jest przepeniony wielkim uczuciem, ale bez wahania powie
dziaby, e jest bardzo wygodny, cho ostatnio zaczyna przy
pomina stare wzorce z jego pierwszego maestwa.
Czy znasz kogo takiego jak Walt? Moe znasz nawet bardzo
dobrze - to kto, kto nigdy nie cierpi z powodu tragicznych
zaama lub upadku ducha, ale te nigdy nie nurza si w od
mtach wielkiej pasji czy radoci. Kiedy syszaem, e rnica
midzy kolein, w jak wprowadza nas rutyna, a grobem wynosi
tylko kilka stp. Ju ponad sto lat temu Thoreau zauway, e
wikszo ludzi prowadzi ycie w cichej desperacji". Dzi, gdy
zbliamy si do koca kolejnego wieku, jego obserwacja jest
niestety prawdziwsza ni kiedykolwiek przedtem.
Gdybym mia wskaza na element powtarzajcy si w nie
zliczonych listach, jakie otrzymaem od momentu napisania
Unlimited Power, wskazabym wanie na wszechobecno te
go rodzaju dysocjacji w yciu wikszoci ludzi. Zapanowaa ona
niepodzielnie tak po prostu, poniewa chcieli unikn cierpienia.
Niemal we wszystkich listach powtarza si te wielkie pragnie
nie, z jakim ich autorzy chwytaj kad moliwo poczucia si
bardziej ywym, kad okazj, ktra pozwoli im odczu jakkol
wiek pasj, poczu ten dreszcz. Dowiadczenie zebrane w kon
taktach z ludmi na caym wiecie, pynce z badania ttna"
dosownie setek tysicy osb, podpowiada mi, e wszyscy instynk
townie czujemy niebezpieczestwo spaszczenia naszego wykre
su emocjonalnego i desperacko szukamy sposobw, ktre poz
wol nam ponownie obudzi nasze serca.
Tak wielu ludzi cierpi z powodu bdnego przekonania, e
emocje s cakowicie poza ich kontrol, e stanowi one po pros
tu spontaniczn reakcj na wydarzenia w ich yciu. Czsto
unikamy emocji tak, jakby byy wirusami, ktre czaj si i atakuj,
gdy jestemy najsabsi. Czasem mylimy o nich jak o ubogich
krewnych rozumu" i w ten sposb negujemy ich warto. Albo
zakadamy, e emocje powstaj jako reakcja na co, co mwi
nam inni. Co jest wsplnego we wszystkich tych przekonaniach?
Ot wsplne jest bdne zaoenie, e nie mamy adnej kontroli
nad tajemniczym zjawiskiem znanym jako emocje.
Z chci unikania pewnych emocji ludzie posuwaj si do

ostatecznoci, czasem robic rzeczy dziwne i przeraajce zara
zem. Sigaj po narkotyki, alkohol, nadmierne jedzenie lub ha
zard. Wprowadzaj si w ogupiajc depresj. Aby unikn zra
nienia" ukochanej osoby (albo bycia przez ni ranionym), wyga
szaj wszelkie emocje, staj si emocjonalnymi androidami
i w kocu trac poczucie jakichkolwiek wizw, ktre kiedy wi
zay ich razem, a w ten sposb ostatecznie rani swoich ukochanych.
Wedug mnie istniej cztery podstawowe strategie, za pomo
c ktrych ludzie radz sobie z wasnymi emocjami. Ktre za
stosowae dzisiaj ty?
1. UNIKANIE: Wszyscy chcemy unika bolesnych emocji.
W rezultacie wikszo ludzi prbuje unika sytuacji mogcych
wywoywa emocje, ktrych si boj, lub, co gorsza, usiuj w ogle
nie odczuwa adnych emocji! Jeli na przykad obawiaj si odrzuce
nia przez innych, bd unika sytuacji, ktra moe doprowadzi do
tego, e ktokolwiek ich odrzuci. Unikaj wchodzenia w intymne
zwizki z innymi ludmi, nie staraj si o lepsz prac.
Radzenie sobie z emocjami w taki wanie sposb wpdza
nas w puapk. To prawda, e unikanie negatywnych emocji
chroni nas przez jaki czas, ale jednoczenie nie pozwala odczuwa
piioci, bliskoci i zwizkw z ludmi, czego pragniemy przecie
najbardziej. ZRESZT NIE MONA UNIKN UCZU.
0 wiele skuteczniejszym sposobem jest nauczenie si, jak znaj
dowa pozytywne znaczenia ukryte gboko w uczuciach, ktre
kiedy uznawae za negatywne.
2. ODRZUCENIE. Drugim sposobem radzenia sobie z emoc
jami jest przyjcie strategii odrzucania, zaprzeczania im. Ludzie
czsto prbuj zdystansowa si do swoich emocji mwic:
;;W kocu to nie boli a tak bardzo." Tymczasem dalej wzniecaj
W sobie ogie mylc, jak straszne jest wszystko wok, jak bard
zo kto ich wykorzysta, jak wszystko im si psuje, cho tak bard
zo si staraj. Cigle podsycaj ten ogie, wci zadajc sobie
pytanie, dlaczego to musiao si przytrafi wanie im. Innymi sowy
zupenie nie zmieniaj sposobu mylenia i wci zadaj sobie te
same niszczce pytania. Odczuwanie jakiego uczucia i udawanie,
e si go nie odczuwa, przynosi tylko jeszcze wiksze cierpienie.
325
Powtrz: lekcewaenie komunikatw, ktre przesya ci twj

system emocjonalny, nie prowadzi do niczego dobrego. JELI
WIADOMO PRZEKAZYWANA CI PRZEZ SYSTEM EMO
CJONALNY POZOSTAJE BEZ ODPOWIEDZI, EMOCJE
ZWIKSZAJ SWOJE NATENIE. STAJ SI CORAZ IN
TENSYWNIEJSZE, A WRESZCIE POWODUJ BL, BY
W TEN SPOSB ZWRCI NA SIEBIE UWAG. Prby za
przeczenia wasnym uczuciom nie stanowi wic adnego roz
wizania. Zrozumienie ich i wykorzystanie jest waciw strate
gi, z ktr zapoznasz si w tym rozdziale.
3. RYWALIZACJA. Wielu ludzi przestaje w kocu walczy
z negatywnymi emocjami, cakowicie si im poddaje i postana
wia odda si cierpieniu. Zamiast szuka pozytywnych stron prze
kazu emocjonalnego, intensyfikuj wasne emocje i czyni je do
tkliwszymi jeszcze, ni naprawd s. Staje si to ich znamie
niem odwagi" i zaczynaj rywalizowa z innymi: Mwisz, e
ci le? To posuchaj, w jakim piekle ja musz y!" Staje si to
dosownie czci ich osobowoci, ich sposobem na niepo
wtarzalno. Zaczynaj chepi si tym, e jest im gorzej ni
wszystkim pozostaym. Jak pewnie si domylasz, to najgro
niejsza puapka ze wszystkich. Takiego podejcia naley unika
za wszelk cen, poniewa staje si ono samospeniajc si
przepowiedni. Zaczynamy inwestowa wszystkie nasze siy
w negatywne uczucia i sami kopiemy pod sob d.
Najskuteczniejsz i najzdrowsz technik radzenia sobie
z emocjami, ktre w naszym odczuciu przynosz cierpienie, jest
zrozumienie, e su one pozytywnemu celowi, jakim jest...
4. UCZENIE SI EMOCJI I WYKORZYSTYWANIE ICH.
Jeli chcesz, by twoje ycie naprawd ci suyo, musisz spra
wi, by emocje pracoway na twoj korzy. Nie uciekniesz od
nich. Nie moesz ich wyczy, nie moesz ich trywializowa
ani oszukiwa si co do ich znaczenia. Nie moesz te pozwoli,
by niepodzielnie panoway nad twoim yciem.
Emocje, nawet te chwilowo bardzo bolesne, s jakby we
wntrznym kompasem wskazujcym na dziaania, ktre musisz
podj, by osign swoje cele. Bez umiejtnoci odczytania
wskaza tego kompasu bdziesz do koca ycia zdany na ask
i nieask kadej psychicznej burzy, ktra pojawi si na twojej drodze.
Wiele dyscyplin terapeutycznych wychodzi z bdnego zao

enia, e emocje s naszym wrogiem albo e nasz dobry stan
emocjonalny zaley cakowicie od naszej przeszoci. Prawda
jest inna: kady z nas moe w jednej chwili przej od paczu do
miechu, jeli wystarczajco skutecznie przerwie wzorzec kon
centracji i zachowania.
Psychoanalitycy freudowscy na przykad szukaj owych
gbokich i ciemnych sekretw" w naszej przeszoci, aby wy
jani nasze obecne problemy. Wiemy przecie, e gdy si czego
cigle szuka, w kocu si to znajdzie. Jeli wic nieustannie szu
kasz przyczyn, dla ktrych przeszo ma determinowa tera
niejszo i przez ktre jeste tak popltany", twj umys dosto
suje si w kocu do tego yczenia, znajdzie odniesienia, ktre
yczenie to umotywuj, i zacznie wytwarza odpowiednio negaty
wne emocje. O ile lepiej byoby przyj przekonanie, e przeszo
nie rwna si przyszoci!
Jedynym sposobem skutecznego wykorzystania emocji jest
zrozumienie, e wszystkie one ci su. Musisz uczy si od
swoich emocji i wykorzystywa je tak, aby osiga podane
rezultaty. EMOCJE, KTRE KIEDY UZNAWAE ZA NEGATYWNE, S W RZECZYWISTOCI WEZWANIEM DO
DZIAANIA. I dlatego do koca tego rozdziau tak wanie b
dziemy je nazywa: WEZWANIEM DO DZIAANIA lub syg
naem. Nie bdziemy wic w ogle uywa terminu emocje ne
gatywne.
Kiedy zapoznasz si z kadym z tych sygnaw i jego zna
czeniem, twoje emocje stan si nie wrogiem, lecz sojusznikiem.
Stan si twoim przyjacielem, mentorem, trenerem. Poprowadz
ci przez stany najwyszego uniesienia i najgbszej depresji.
Wykorzystywanie tych sygnaw uwolni ci od obaw i pozwoli
dowiadczy caego bogactwa czowieczestwa.
Aby tego dokona, musisz przede wszystkim zmieni swoje
przekonania na temat natury emocji. Nie s one drapienikami, na
miastk intelektu ani wymysem czy zachciank innych. S wez
waniem do dziaania, sygnaami, ktre usiuj popchn ci
w kierunku obietnicy lepszego ycia.
Jeli bdziesz sobie radzi z emocjami za pomoc strategii
unikania, stracisz bezcenne przesanie, ktre maj ci one do prze-
326
327
328
kazania. Jeli przez cay czas nie bdziesz dostrzega tego prze
sania i nie zaczniesz sobie radzi z emocjami ju w chwili, gdy
si pojawi, urosn one do monstrualnych rozmiarw i wywoaj
prawdziwy kryzys. Wszystkie ludzkie emocje s wane i cenne
we waciwym czasie i kontekcie oraz odpowiedniej dawce.
MUSISZ ZROZUMIE, E WSZYSTKIE EMOCJE, KT
RYCH DOWIADCZASZ W TEJ WANIE CHWILI, S WIEL
KIM DAREM, S TWOIM PRZEWODNIKIEM, STANOWI
SYSTEM WSPOMAGANIA I WEZWANIE DO DZIAANIA.
JELI TUMISZ WASNE EMOCJE I PRBUJESZ JE WY
ELIMINOWA LUB JELI JE POWIKSZASZ I POZWALASZ,
BY ZAPANOWAY NAD WSZYSTKIM, ROZTRWANIASZ
JEDNO Z NAJCENNIEJSZYCH RDE YCIOWEJ SIY
Jakie jest rdo emocji? TY SAM JESTE RDEM
WSZYSTKICH SWOICH EMOCJI. WANIE TY JE TWO
RZYSZ. Bardzo czsto ludzie s przekonani, e musz czeka
na okrelone wydarzenia, aby dowiadczy okrelonych uczu. Na
przykad nie pozwalaj sobie czu si kochanymi, szczliwymi
albo spokojnymi tak dugo, jak dugo nie speniony zostanie
okrelony zestaw oczekiwa. Moim zadaniem jest przekona ci,
e W DOWOLNYM MOMENCIE YCIA MOESZ DO
WIADCZA DOWOLNIE WYBRANYCH EMOCJI.
Na kursach, ktre prowadz niedaleko mojego domu w Del
Mar w Kalifornii, wprowadzilimy zabawny zwyczaj przypomi
najcy nam o tym, kto naprawd odpowiada za nasze wasne
uczucia. Zajcia prowadzone s w ekskluzywnym czterogwiazdkowym hotelu Inn L'Auberge". Hotel usytuowany jest tu nad
oceanem, w bezporednim ssiedztwie torw kolejowych. Mniej
wicej cztery razy dziennie sycha w hotelu gwizd przejeda
jcego pocigu. Niektrzy suchacze denerwowali si, e haas
przeszkadza im w zajciach (pamitaj, e nie wiedzieli jeszcze
o istnieniu Sownika Transformacji), wic uznaem ten fakt za
wspania okazj, by zmieni zo w dobr zabaw. Powiedziaem
wic: Od tej chwili bdziemy witowa, ilekro usyszymy
jadcy obok pocig. Chc widzie, jak wprowadzacie si w dobry
nastrj na dwik gwizdka. Zawsze czekamy na waciw osob
albo waciw sytuacj, aby poczu si dobrze. Ale kto ma
okreli, ktre sytuacje i ktrzy ludzie s waciwi? Kiedy czu-
329
jesz si naprawd dobrze, kto jest tego przyczyn? Ty sam. Po

prostu kierujesz si regu, e musisz czeka, a stanie si A, B
lub C, aby poczu si szczliwym. Dlaczego wic czeka? Dla
czego nie miaby wprowadzi zasady, e jeste szczliwy i czu
jesz si wietnie, ilekro obok hotelu przejeda pocig? Dobr
Stron tej zasady jest niewtpliwie fakt, e gwizd pocigu jest
o wiele bardziej przewidywalny ni ludzie, ktrzy w naszym
przekonaniu maj spowodowa nasze dobre samopoczucie."
Teraz ilekro przejeda pocig, nastpuje prawdziwy wybuch
radoci. Ludzie natychmiast zrywaj si z krzese, ciesz si,
krzycz i zachowuj jak szaleni. Wszyscy: lekarze, prawnicy, dy
rektorzy olbrzymich firm - ludzie, ktrych wszyscy wok uznaj
za wyjtkowo inteligentnych i wyksztaconych. Kady z nich
odpra si i wybucha wielkim miechem. Jaka std nauka? Nie
musisz czeka na nikogo ani na nic! NIE MUSISZ MIE AD
NEGO SPECJALNEGO POWODU, BY CZU SI DOBRZE.
MOESZ PO PROSTU POSTANOWI, E NATYCHMIAST
POCZUJESZ SI WSPANIALE, A TO DLATEGO, E YJESZ,
DLATEGO, E TAK CHCESZ.
Skoro ty sam jeste rdem wszystkich emocji, to dlaczego
nie czujesz si wietnie przez cay czas? Dlatego e twoje tak
zwane negatywne emocje przekazuj ci rne wiadomoci. CO
MWI NAM OWE WEZWANIA DO DZIAANIA? INFOR
MUJ CI, E TWOJE OBECNE ZACHOWANIE NIE
SPRAWDZA SI. PRZEKAZUJ CI, E POWODEM TWO
JEGO CIERPIENIA JEST ALBO SPOSB, W JAKI POSTRZE
GASZ OTACZAJCE CI ZJAWISKA, ALBO PROCEDURY,
KTRE WYKORZYSTUJESZ, A W SZCZEGLNOCI SPO
SB KOMUNIKOWANIA WASNYCH POTRZEB I YCZE
INNYM LUDZIOM ORAZ RODZAJ PODEJMOWANYCH
PRZEZ CIEBIE DZIAA.
Sygnay te mwi ci po prostu, e nie osigasz podanych
rezultatw, i dlatego musisz zmieni swoj STRATEGI. Pamitaj,
e sposb postrzegania wiata zewntrznego zaley od przedmio
tu koncentracji oraz znacze, ktre nadajesz poszczeglnym zja
wiskom. Pamitaj, e percepcj moesz zmieni w jednej chwili,
zmieniajc po prostu sposb wykorzystania wasnej fizjologii
i zadajc sobie lepsze pytanie.
330
Elementem twojego postpowania jest styl komunikowania si.

Moe jeste zbyt szorstki, a moe w ogle nie powiadamiasz
o wasnych potrzebach i spodziewasz si, e inni musz o nich wie
dzie. Moe to wywoywa frustracj, zo albo cierpienie. MOE
WIC ODBIERANY PRZEZ CIEBIE SYGNA CIERPIENIA
MA BY WEZWANIEM DO DZIAANIA, MA SKONI CI
DO ZMIANY STRATEGII KOMUNIKOWANIA SI Z INNYMI,
aby nigdy w przyszoci nie odczuwa blu z tego powodu. POCZU
CIE DEPRESJI JEST RWNIE WEZWANIEM DO DZIAA
NIA KOMUNIKUJCYM CI, E MUSISZ ZMIENI SPOSB
POSTRZEGANIA ZJAWISK ZEWNTRZNYCH, e twoje prob
lemy nabieraj charakteru staego i zaczynaj wymyka ci si spod
kontroli. Moe te informowa ci o koniecznoci podjcia pewnych
dziaa fizycznych w okrelonej dziedzinie ycia, aby raz jeszcze
przypomnia sobie, e to ty masz nad nim kontrol.
Taki wanie jest prawdziwy komunikat wszystkich wezwa
do dziaania. Stanowi one system wspomagania, ktry ma wspie
ra ci w podejmowaniu decyzji co do sposobu mylenia oraz
zmienia twj sposb postrzegania zjawisk zewntrznych, pro
cedur komunikowania si z innymi albo zachowanie. Wezwanie
do dziaania ma ci przypomina, e nie chcesz zachowywa si
tak jak mucha, ktra, prbujc przebi si przez szyb, rozbija
si o ni. Mwi ci, e jeli nie zmienisz sposobu dziaania, nie
pomoe ci najwiksza nawet wytrwao i konsekwencja. We
zwanie do dziaania szepcze (a moe krzyczy!) gosem cierpienia,
e musisz zmieni to, co robisz.
SZE KROKW PROWADZCYCH

DO MISTRZOSTWA EMOCJONALNEGO
Odkryem, e ilekro odczuwam cierpienie, mog bardzo szy
bko postawi sze krokw, ktre pozwol mi zama ogranicza
jcy mnie wzorzec emocjonalny, znale korzyci pynce z tego
uczucia i nastawi si w taki sposb, by w przyszoci wyciga
z cierpienia waciwe wnioski, aby mc si go szybciej pozby.
Zobaczmy wic, co to za kroki.
331
KROK P I E R W S Z Y
Przekonaj si, co naprawd czujesz

Jake czsto ludzie czuj si tak przytoczeni, e nie wiedz nawet,
co czuj. Wiedz jedynie, e s cigle atakowani" przez wszel
kiego rodzaju negatywne emocje i odczucia.
Zamiast czu si nadmiernie obcionym, zatrzymaj si na
chwil i zastanw nad tym, co naprawd odczuwasz. Jeli pier
wsz odpowiedzi bdzie gniew, nie poprzestawaj na niej i pytaj
dalej: Czy naprawd odczuwam wanie w tej chwili gniew?
A moe to co innego? Moe czuj si uraony? Albo czuj si
tak, jakbym cos straci." Musisz pamita, e poczucie straty lub
urazy jest o wiele mniej intensywne ni poczucie gniewu. Po
wicajc chwil na identyfikacj swoich emocji i zadawanie
sobie pyta na ich temat, moesz wic zmniejszy dowiadczane
napicie emocjonalne i w konsekwencji poradzi sobie z ca sy
tuacj o wiele szybciej i atwiej.
Na przykad jeli na pocztku powiesz sobie, e czujesz si
odrzucony, moesz si zapyta: Czy naprawd czuj si odrzu
cony, czy te moe odczuwam pewien rodzaj oddzielenia od blis
kiej mi osoby? Czy czuj si odrzucony, czy moe rozczarowany?
Czy czuj si odrzucony, czy po prostu jest mi z tym niewygod
nie?" Przypomnij sobie, z jak skutecznoci Sownik Transfor
macji obnia napicie emocjonalne. Kiedy wic okrelisz ju
prawdziwe uczucia, moesz jeszcze bardziej je stumi, co bardzo
uatwi ci wyciganie wnioskw.
KROK D R U G I
Uznaj i doce swoje emocje wiedzc,

e ci wspieraj
Ostatni rzecz, ktrej mgby chcie, jest przekonanie, e twoje
emocje s czym zym. wiadomo, e cokolwiek czujesz, jest
ze, stanowi wspaniay sposb na zniszczenie wszelkiej moliwo
ci porozumiewania si z samym sob i innymi. Powiniene by
wdziczny, e jest w twoim mzgu obszar wysyajcy ci sygnay,
332
ktre ci wspieraj, wzywaj do dziaania, informuj o konieczno

ci zmiany sposobu postrzegania albo okrelonej dziedziny twoje
go ycia, albo jakiego aspektu twoich dziaa. Kiedy zechcesz
zaufa swoim emocjom, natychmiast skoczysz wojn, ktr
kiedy toczye sam ze sob. Zaufaj im wic, nawet jeli ich w da
nej chwili nie rozumiesz, poniewa kade twoje dowiadczenie
ma ci suy w dokonywaniu zmian na lepsze.
Bardzo rzadko uznanie emocji za niewaciw moe spowo
dowa jej zmniejszenie. Cokolwiek odrzucasz, zwykle wraca
z wiksz si. ZACHOWAJ W SOBIE WDZICZNO ZA
WSZYSTKIE EMOCJE, a szybko si przekonasz, e niemal na
tychmiast mona je uspokoi, podobnie jak dziecko, ktre doma
ga si uwagi.
KROK T R Z E C I
Bd ciekaw tego, co mwi ci emocje

Czy pamitasz, jak wielk si daje zmiana stanw emocjonal
nych? Jeli wprowadzisz si w stan umysu, w ktrym naprawd
bdziesz si chcia czego nauczy, natychmiast zakci to twj
dotychczasowy wzorzec emocjonalny i pozwoli ci dowiedzie
si bardzo wiele o sobie samym. CIEKAWO POMOE CI
ZAPANOWA NAD EMOCJAMI, ROZWIZA WASNY
PROBLEM I ZAPOBIEC JEGO POWTARZANIU SI W PRZY
SZOCI.
Jak tylko zaczniesz odczuwa jak emocj, zainteresuj si,
co ma ci ona do zaoferowania. Co musisz zrobi, eby poczu
si lepiej? Na przykad jeli czujesz si samotny, zadaj sobie
pytanie: Czy to moliwe, e moja interpretacja jest niewaciwa,
e nie jestem samotny i mam wielu rnych przyjaci? Jeli dam
im zna, e chc si z nimi spotka, czy nie przyjd do mnie z ra
doci? Czy moja samotno przekazuje mi wiadomo, e musz
podj jakie dziaania, e musz wychodzi do ludzi i wiza
si z nimi?"
Oto kilka pyta, ktre moesz sobie zadawa, by wzbudzi
w sobie ciekawo wasnych emocji:
333
Co naprawd chciabym czu?

O czym musz si przekona, bym odczuwa to, co odczuwaem
dotychczas?
Co skonny jestem zrobi, aby znale jakie rozwizanie i za
stosowa je natychmiast?
Czego mog si z tej sytuacji nauczy?
Kiedy zainteresujesz si i zaciekawisz wasnymi emocjami,
dowiesz si o nich bardzo wiele i bdziesz to mg wykorzysta
nie tylko teraz, ale i w przyszoci.
KROK C Z W A R T Y
Uwierz w siebie
Nabierz pewnoci, e moesz sobie poradzi z wasnymi emo
cjami w jednej chwili. NAJSZYBSZY, NAJPROSTSZY I NAJ
SKUTECZNIEJSZY ZNANY MI SPOSB RADZENIA SOBIE
Z WASNYMI EMOCJAMI TO PRZYPOMNIE SOBIE
SYTUACJ, W KTREJ CZUE SI PODOBNIE I POTRA
FIE SOBIE Z TYMI UCZUCIAMI PORADZI. Poniewa
poradzie sobie z tym w przeszoci, z pewnoci moesz to zro
bi rwnie i dzisiaj. Jeli bowiem otrzymae takie samo
wezwanie do dziaania i zareagowae na nie w jakikolwiek
sposb, dysponujesz ju strategi zmiany stanw emocjonalnych.
Pomyl wic o sytuacji, w ktrej odczuwae podobne emoc
je, i przypomnij sobie pozytywne sposoby, za pomoc ktrych
poradzie sobie z tymi emocjami. Wykorzystaj t przesz sytu
acj jako wzorzec, list czynnoci, ktre musisz wykona naty
chmiast, aby poradzi sobie ze swoim problemem. Co zrobie
wtedy? Czy zacze koncentrowa si na czym innym? Czy
zadae sobie inne pytania? A moe zmienie sposb postrze
gania sytuacji zewntrznych? Czy podje jakie nowe dziaania?
Zdecyduj z ca moc, e i tym razem pomoe ci to rwnie
skutecznie, jak poprzednio.
Jeli na przykad odczuwasz depresj, a kiedy wczeniej
udao ci si ju j zwalczy, zadaj sobie pytanie: Co wtedy
zrobiem?" Czy podje wwczas jakie nowe dziaania? Czy

na przykad poszede na spacer albo zatelefonowae do kogo?
Kiedy ju przypomnisz sobie, co wtedy zrobie, zrb to raz jesz
cze, a przekonasz si, e osigniesz podobne rezultaty.
ktre podejmowae w przeszoci, radzc sobie z tymi samymi

emocjami. Wywiczye t now strategi, by mc jej uywa
rwnie w przyszoci, oraz nabrae pewnoci, e moesz sobie
z ni radzi. Ostatni krok jest oczywisty: NABIERZ ENTUZ
JAZMU I PRZYSTP DO DZIAANIA. Czy fakt, e moesz
sobie poradzi z wasnymi emocjami, nie jest podniecajcy? Zrb
wic co, by udowodni sobie, e moesz to zrobi. Nie pozwl,
by twoje emocje ci blokoway. Zastosuj to, co przewiczye
ju w wyobrani, i zmie swoje postrzeganie rzeczywistoci lub
dziaania. Pamitaj, e podejmujc te kroki, zmieniasz swoje
obecne samopoczucie, lecz rwnie i o tym, e w przyszoci te
same uczucia nie bd ju ci sprawia problemw.
334
KROK PITY
Nabierz pewnoci, e moesz sobie z wasnym

problemem poradzi nie tylko dzisiaj,
ale i w przyszoci
Powiniene nabra pewnoci, e potrafisz sobie atwo poradzi
z podobnymi emocjami w przyszoci, e znalaze na to wspaniay
sposb. Moesz choby dokadnie zapamita sposoby, ktre
pomogy ci w przeszoci, i WICZY je, wyobraajc sobie,
e bdziesz stosowa t sam technik, kiedy pojawi si podob
ne wezwanie do dziaania. Przedstaw to sobie ze wszystkimi
szczegami, zobacz, usysz i poczuj, jak atwo sobie z tym prob
lemem radzisz. Powtarzanie tego wiczenia z odpowiednim napi
ciem emocjonalnym wytworzy w tobie poczenie neuronowe,
da ci pewno, e w przyszoci podobne sytuacje nie bd dla
ciebie problemem.
Dodatkowo wypisz na kartce trzy lub cztery inne sposoby, za
pomoc ktrych moesz zmieni swoj percepcj, kiedy nastpnym
razem pojawi si ten sam sygna. Mog to by sposoby zmiany wzor
ca komunikowania wasnych potrzeb i uczu albo sposoby, ktre
pomog ci zmieni dziaania podejmowane w tej konkretnej sytuacji.
335
Za pomoc tych szeciu prostych krokw moesz opanowa

dosownie kad emocj, ktra pojawi si w twoim yciu. Jeli
bdziesz musia radzi sobie z tym samym problemem kilka razy,
metoda ta pomoe ci zidentyfikowa gotowy ju wzorzec i zmieni
negatywne emocje w bardzo krtkim czasie.
Dlatego wanie powiniene wiczy metod szeciu krokw.
Jak wszystkie inne nowoci, moe by to pocztkowo uciliwe.
Ale im czciej bdziesz po ni siga, tym atwiej bdzie ci j
stosowa i bardzo szybko przekonasz si, e moesz doskonale
kierowa samym sob nawet w terenie, ktry poprzednio uzna
wae za emocjonalne pole minowe.
Pamitaj, e najlepiej zaradzi emocjom w chwili, kiedy si
po raz pierwszy pojawi. O wiele trudniej przerwa wzorzec emo
cjonalny, ktry ju w peni si rozwin. Zo najlepiej tumi w za
rodku. Wykorzytuj wic t metod, kiedy tylko odbierzesz wez
wanie do dziaania, a szybko spostrzeesz, e moesz sobie pora
dzi ze wszystkimi emocjami.
KROK SZSTY
Znajd w sobie entuzjazm i przystp do dziaania

Postawie ju pi pierwszych krokw. Zidentyfikowae swoje
prawdziwe uczucie oraz nazwae je waciwie. Wzbudzie
w sobie ciekawo i odkrye, jakie jest rzeczywiste znaczenie
tego uczucia oraz jakie pyn z niego wnioski na przyszo.
Znalaze sposb zaradzenia sytuacji poprzez powtrzenie dziaa,
DZIESI WEZWA DO DZIAANIA

Za pomoc metody szeciu krokw moesz poradzi sobie z wie
loma emocjami. Ale aby zapobiec koniecznoci uywania tej
metody, by moe bdziesz chcia dokadnie zrozumie poyty-
336
wne wiadomoci przekazywane ci przez kad z emocji, zanim

wasny umys przele ci wezwanie do dziaania. Na kilku najbli
szych kartkach znajdziesz rozwaania dotyczce emocji, ktrych
wikszo ludzi usiuje unika. Ty jednak powiniene je wykorzy
stywa, by skoni si do dziaania.
Samo przeczytanie listy sygnaw wzywajcych ci do dziaania
jeszcze nic nie da. Musisz cigle wykorzystywa t wiedz, aby
mc pniej zebra tego owoce. Proponuj wic, aby przeczyta
t cz rozdziau kilka razy, podkrelajc wszystkie informacje,
ktre s dla ciebie wyjtkowo wane. Nastpnie wypisz wszystkie
dziesi sygnaw na maej kartce, ktr zawsze moesz mie przy
sobie. Spogldajc na t kartk, cigle przypominaj sobie, co dany
sygna oznacza w twoim wypadku i do jakich dziaa ci wzywa.
Moesz t list umieci na przykad w samochodzie. Wtedy nie
tylko bdziesz mg na ni czsto zerka, ale te, kiedy utkniesz w
korku, zamiast wpada w zo, patrzc na ni przypomnisz sobie
0 pozytywnym charakterze przekazw, ktre otrzymujesz.
Zacznijmy od najczciej spotykanego wezwania do dziaania.
NI SWOJE ODCZUCIA W DANEJ SPRAWIE I/LUB OSI

GANE REZULTATY.
Podobnie jak wszystkie emocje, poczucie dyskomfortu bdzie
narasta, jeli nie podejmiesz dziaa majcych mu zaradzi. Syg
na ten z pewnoci powoduje cierpienie, ale przewidywanie mo
liwych z tego powodu w przyszoci problemw jest z pewno
ci o wiele bardziej bolesne ni odczuwane przez ciebie uczucie
niepokoju. Musisz pamita, e wyobrania moe podsuwa nam
dowiadczenia wielokrotnie gorsze od tych, ktre kiedykolwiek
maj szans zdarzy si nam naprawd. Szachici i onierze
znaj z pewnoci to powiedzenie: Groba ataku jest o wiele
gorsza ni sam atak." Kiedy zaczynamy przewidywa czekajce
nas cierpienia, zwaszcza te bardzo due, przyczyniamy si do
powstawania kolejnego wezwania do dziaania, ktrym jest...
1. DYSKOMFORT. Emocje wprawiajce nas w ze samo

poczucie nie s wyjtkowo intensywne, ale sprawiaj, e zaczy
namy czu si nieswojo i nabieramy cigego poczucia, e co
nie jest w porzdku.
Komunikat:
NUDA, ZNIECIERPLIWIENIE, NIEPEWNO, STRESS
LUB DROBNE ZAKOPOTANIE PRZEKAZUJ CI WIADO
MO, E CO JEST NIE TAK. By moe twj sposb postrze
gania zjawisk zewntrznych lub podejmowane przez ciebie dzia
ania nie przynosz rezultatw, ktre chcesz osign.
Rozwizanie:
Z uczuciem dyskomfortu mona sobie poradzi bardzo atwo:
1. WYKORZYSTAJ UMIEJTNOCI, KTRE POSIA
DE JU PO LEKTURZE TEJ KSIKI, ABY ZMIENI
STAN, W KTRYM SI ZNAJDUJESZ,
2. OKREL JASNO, CZEGO CHCESZ, a nastpnie
3. PODEJMIJ ODPOWIEDNIE DO TEGO DZIAANIA.
SPRBUJ PODEJ DO WSZYSTKIEGO TROCHC INACZEJ
I SPRAWD, CZY W TEN SPOSB BDZIESZ MG ZMIE-
337
2. STRACH. Uczucie strachu obejmuje wszystkie emocje, od

nieznacznego poziomu niepewnoci i obaw a po bardzo silne
zmartwienie, lk, a nawet przeraenie. Strach rwnie czemu
suy i przekazywany przeze komunikat jest prosty.
HAGAR STRASZNY
Komunikat:
STRACH JEST PO PROSTU PRZEWIDYWANIEM, E
MUSIMY SI PRZYGOTOWA DO CZEGO, CO MA SI
NIEDUGO WYDARZY. Mona tu uy hasa skautw:
BD GOTW." Musimy albo przygotowa si do poradzenia
sobie z jak sytuacj, albo zrobi co, by j zmieni. Tragedia
polega na tym, e wikszo ludzi albo usiuje sobie wmwi,
e nie odczuwa strachu, albo te zaczyna si w nim pawi. adne
z tych dziaa nie stanowi waciwej reakcji na komunikat prze-
338
kazywany przez strach, wic zaczyna on ci coraz bardziej prze

ladowa, usiujc w ten sposb dostarczy ci swoj wiadomo.
Nie moesz podda si strachowi i zacz myle o najgorszym
moliwym rozwoju wypadkw ani te nie wolno ci udawa, e go
nie ma. Jedno i drugie intensyfikuje bowiem negatywne emocje.
Rozwizanie:
ZASTANW SI DOBRZE NAD TYM, CZEGO SI
BOISZ, I OCE, CO MUSISZ ZROBI, ABY SI DO TEGO
PRZYGOTOWA. OPRACUJ DZIAANIA, KTRE MUSISZ
PODJ, ABY JAK NAJLEPIEJ PORADZI SOBIE Z SYTU
ACJ, KTRA BUDZI TWJ LK.
Czasem strach pozostaje, cho zrobilimy ju wszystko, co
moliwe, aby si przygotowa do czekajcej nas trudnej sytuacji.
Wtedy musisz zastosowa ANTIDOTUM PRZECIW STRA
CHOWI: MUSISZ PODJ DECYZJ, E WIERZYSZ W SIE
BIE. To jedyne, co ci pozostao, kiedy wyczerpae ju wszelkie inne
sposoby przygotowania si do tego, czego si obawiasz. Poza tym,
rzeczy, ktrych si boimy, najczciej si nie zdarzaj. Gdyby jednak
miay si zdarzy, moesz dozna uczucia znanego jako...
Rozwizanie:
1. MUSISZ ZROZUMIE, E W RZECZYWISTOCI NAJ
PRAWDOPODOBNIEJ NICZEGO NIE STRACIE. PO
WINIENE TE ZDA SOBIE SPRAW Z FAKTU, E TAK
NAPRAWD DOPIERO MUSISZ CO STRACI: FASZY
WE PRZEKONANIE, e konkretna osoba prbuje ci zrani.
Moe zupenie nie zdaje sobie sprawy z wpywu swoich dziaa
na twoje ycie.
2. Powi chwil na ponown ocen sytuacji. ZADAJ SOBIE
PYTANIE: CZY NAPRAWD DOZNAEM JAKIEJ STRA
TY? A MOE OCENIAM SYTUACJ ZBYT POCHOPNIE?
3. TRZECIM ROZWIZANIEM, KTRE MOE CI PO
MC POZBY SI POCZUCIA BLU, JEST SPOKOJNE
I ODPOWIEDNIE DO SYTUACJI POINFORMOWANIE O NIM
OSOBY, KTRA STAA SI JEGO PRZYCZYN. Powiedz
po prostu: Tamtego dnia, kiedy wydarzyo si to a to, odebraem
ca sytuacj jako dowd na to, e zupenie ci na niczym nie zale
y. Czuj si teraz, jakbym co straci. Czy moesz mi wyjani,
jak byo naprawd?" Bardzo czsto przekonujemy si, e na skutek
zmiany naszego sposobu komunikowania si z innymi i dokadnego
wyjanienia, co naprawd si dzieje, bl znika niemal natychmiast.
Jeli jednak nie prbujemy mu zaradzi, bl nasila si i prze
ksztaca w...
3. BL. Jeli w ogle jest uczucie, ktre wydaje si domi

nowa w relacjach midzy ludmi, zarwno osobistych, jak i za
wodowych, to jest to wanie uczucie blu. BL WYWOY
WANY JEST NAJCZCIEJ POCZUCIEM UTRATY CZEGO.
Kiedy ludzie czuj bl, czsto wal wok siebie na olep. Ty
jednak powiniene si zastanowi nad komunikatem, ktry
przekazuje ci ten sygna.
Komunikat:
KOMUNIKAT PRZEKAZYWANY PRZEZ BL BRZMI:
TWOJE OCZEKIWANIE LUB OCZEKIWANIA NIE ZOSTAY
SPENIONE. Czsto emocje te rodz si w nas, kiedy oczekiwa
limy na przykad, e kto dotrzyma sowa, a tak si nie stao
(pojawiaj si one nawet wtedy, gdy nie poinformowae tego
kogo o swoich oczekiwaniach, na przykad nie powiedziae, e
chcesz, aby wasza rozmowa zostaa tylko midzy wami). W tym
wypadku odczuwasz utrat prywatnoci i intymnoci w stosunkach
z t osob, a moe nawet utrat zaufania. Wanie to poczucie
straty powoduje bl.
339
4. ZO. Emocje zoci obejmuj wszystkie stany od nie

wielkiej irytacji, po pretensje, zo, oburzenie, wcieko i furi.
Komunikat:
ZO PRZEKAZUJE NAM KOMUNIKAT, E KTRA
Z TWOICH YCIOWYCH REGU LUB ZASAD ZOSTAA
ZAMANA ALBO PRZEZ KOGO INNEGO, ALBO PRZEZ
CIEBIE SAMEGO. (Wicej na ten temat w rozdziale szesnastym.)
Kiedy otrzymasz ten komunikat, musisz pamita, e uczucie
gniewu moesz zmieni w jednej chwili.
1. ZROZUM, E MOGE CAKOWICIE LE ZINTER
PRETOWA CA SYTUACJ, E TWOJA ZO NA
KOGO, KTO ZAMA TWOJE ZASADY, MOE PO PROS
TU WYNIKA Z FAKTU, E NIE WIEDZIA ON, CO JEST
DLA CIEBIE NAJWANIEJSZE (nawet jeli jeste przekonany,

e powinien to wiedzie).
2. ZROZUM, E CHOBY TEN KTO RZECZYWICIE
ZAMA TWOJE ZASADY, ZASADY TE NIE MUSZ
PRZECIE BY JEDYNYMI SUSZNYMI", nawet jeli masz
do nich a tak silny stosunek emocjonalny.
3. ZADAWAJ SOBIE LEPSZE PYTANIA, JAK NA PRZY
KAD: CZY TEN KTO SZANUJE MNIE I DBA O MNIE?"
PRZERWIJ WZORZEC ZOCI PYTAJC SI: CZEGO MO
G SI Z TEGO WSZYSTKIEGO NAUCZY? W JAKI SPO
SB MOG POWIEDZIE TEJ OSOBIE O TYM, JAK WA
NE S DLA MNIE MOJE ZASADY? W JAKI SPOSB SPRA
WI, BY W PRZYSZOCI ZAMIAST AMANIA ZASAD
OTRZYMA OD NIEJ POMOC?"
JELI JESTE ZY, ZMIE na przykad SPOSB POSTRZE
GANIA SYTUACJI - moe ten kto naprawd nie zna twoich
zasad. Moesz te ZMIENI SWOJE POSTPOWANIE, powiedz
po prostu jasno, o co ci chodzi: To tajemnica. Obiecaj mi, prosz,
e nikomu o tym nie powiesz. To dla mnie bardzo wane."
Ciga zo lub niemono sprostania wasnym zasadom
i oczekiwaniom prowadzi wielu ludzi do stanu, ktry znany jest jako...
swoje cele, musisz zmieni swoje zachowanie. Jest dla ciebie sygnaem,
by sta si bardziej elastyczny! Jak radzi sobie z frustracj?
Rozwizanie:
1. ZROZUM, E FRUSTRACJA JEST TWOIM PRZYJA
CIELEM, I ZRB WSZYSTKO, ABY ZNALE INNE SPO
SOBY OSIGNICIA TWOICH CELW. Jak moesz sta si
bardziej elastyczny?
2. ZDOBD WIEDZ NA TEMAT INNYCH SPOSO
BW RADZENIA SOBIE Z T SAM SYTUACJ. Poszukaj
sobie jakiego wzoru do naladowania, kogo, kto znalaz sposb
na osignicie tego, co chcesz osign ty. Popro t osob
o rad, jak moesz skutecznie zdoby podane rezultaty.
3. DOSTRZE WIELK MOTYWACJ PYNC
Z FAKTU, E TO, CZEGO SI NAUCZYSZ, POMOE CI
NIE TYLKO DZISIAJ, LECZ RWNIE W PRZYSZOCI.
UWIERZ, E NIE WYMAGA TO WIELE CZASU I WYSI
KU, A DAJE DUO RADOCI.
O wiele bardziej rujnujce od frustracji jest...
340
5. FRUSTRACJA. Uczucie to moe do nas przychodzi

z wielu kierunkw. Ilekro czujemy si osaczeni przez wydarzenia
dnia codziennego, ilekro nie otrzymujemy adnych nagrd, cho
z tak wielkim wysikiem usiujemy je zdoby, dowiadczamy
uczucia frustracji.
Komunikat:
KOMUNIKAT PRZEKAZYWANY PRZEZ FRUSTRACJ
JEST BARDZO INTRYGUJCYM SYGNAEM. INFORMU
JE BOWIEM, E WEDUG TWOJEGO WASNEGO ROZU
MU MGBY RADZI SOBIE O WIELE LEPIEJ, NI CZY
NISZ TO OBECNIE. Frustracja bardzo rni si od rozczarowa
nia, ktre sygnalizuje, e jest w twoim yciu co, czego bardzo
chcesz, lecz nigdy nie osigniesz. W odrnieniu od rozczarowa
nia FRUSTRACJA JEST OZNAK BARDZO POZYTYWN.
Oznacza ona, e rozwizanie twoich problemw znajduje si w
zasigu rki, ale obecnie nad tym nie pracujesz i aby osign
341
6. ROZCZAROWANIE. Rozczarowanie moe spowodowa

wielkie spustoszenie, jeli szybko sobie z nim nie poradzisz.
Rozczarowanie to niszczce poczucie, e kto lub co ci zawiodo
albo e bdzie ci czego brakowao ju do koca ycia. Rozcza
rowanie to wszystko, co sprawia, e czujesz si smutny lub poko
nany, poniewa spodziewae si czego wicej.
Komunikat:
ROZCZAROWANIE INFORMUJE CI, I TWOJE
OCZEKIWANIA - CEL, NA KTRYM NAPRAWD CI
ZALEAO - NAJPRAWDOPODOBNIEJ NIGDY SI NIE
SPENI, WIC CZAS NAJWYSZY, ABY ZMIENI
OCZEKIWANIA I DOSTOSOWA JE DO SYTUACJI ORAZ
NATYCHMIAST PODJ DZIAANIA PROWADZCE DO
OSIGNICIA NOWEGO CELU.
Rozwizanie:
1. NATYCHMIAST ZASTANW SI NAD WNIOSKA
MI PYNCYMI Z CAEJ SYTUACJI, KTRE MOGYBY
W PRZYSZOCI POMC OSIGN TO, NA CZYM TAK
BARDZO CI ZALEAO.
342
2. WYZNACZ SOBIE NOWY CEL, CO BARDZIEJ JESZ

CZE INSPIRUJCEGO, CO, CO POZWOLI CI POCZYNI
NATYCHMIASTOWE POSTPY.
3. ZROZUM, E BY MOE TWOJE SDY S PRZED
WCZESNE. Czsto problemy, ktre powoduj nasze rozczarowa
nie, s tymczasowe, podobnie jak problemy Billy'ego Joela
opisane w rozdziale drugim. MUSISZ ZAWSZE PAMITA,
IZ CZEKANIE ZESANE NAM PRZEZ BOGA NIE OZNA
CZA ODMOWY. Moe po prostu znajdujesz si w przedsionku.
Czsto ludzie sami powoduj wasne rozczarowania, budujc
cakowicie nierealne oczekiwania. Jeli dzi zakopiesz w ziemi
nasiona, nie moesz wraca jutro w to samo miejsce z nadziej,
e zobaczysz kwitnce kwiaty.
4. Czwartym sposobem pozwalajcym poradzi sobie z roz
czarowaniem jest ZROZUMIENIE, E YCIE TOCZY SI
DALEJ, I UZBROJENIE SI W CIERPLIWO. RAZ JESZ
CZE DOKADNIE OCE SWOJE CELE I ZACZNIJ PRACO
WA NAD SKUTECZNIEJSZYM NI DOTYCHCZAS PLA
NEM, KTRY CI DO NICH DOPROWADZI.
5. Najskuteczniejszym antidotum przeciw rozczarowaniu jest
PODTRZYMYWANIE W SOBIE POZYTYWNYCH OCZEKI
WA NA PRZYSZO, BEZ WZGLDU NA TO, CO MIA
O MIEJSCE W PRZESZOCI.
Skrajne rozczarowanie zwykle wyraa si poczuciem winy.
sami, cho dla wielu ludzi poczucie winy jest wanie dwigni.
Jednak niektrzy prbuj sobie z nim poradzi, tamszc je w so
bie. Niestety, najczciej to nie pomaga. Poczucie winy wraca,
silniejsze ni poprzednio.
Drug skrajnoci jest poddanie si i pogrenie w poczuciu
wasnej winy. Zaczynamy akceptowa cierpienie i wyuczon
przez dowiadczenie bezradno. Ale nie taki jest cel poczucia
winy. Ma nas ono poderwa do dziaania, ma pomc w dokony
waniu zmian. Czsto ludzie nie chc tego zrozumie i pozwalaj
sobie na tak olbrzymie wyrzuty sumienia, e do koca ycia czuj
si gorsi. I znw, nie taki jest komunikat przekazywany nam przez
poczucie winy. Ma ono sprawi, by unika okrelonych zachowa
w przekonaniu, e prowadz one do wyrzutw sumienia. Jeli
jednak zamae ju swoje zasady, ma ono przysporzy ci tak
wielkiego cierpienia, by nigdy wicej ich nie ama. Tak wic
kiedy zastanowisz si nad zachowaniem, ktre sprawio ci taki
bl, kiedy szczerze poczujesz si winny, id dalej!
Rozwizanie:
1. PRZYZNAJ SAM PRZED SOB, E ZAMAE JEDN
ZE SWOICH NAJWANIEJSZYCH ZASAD POSTPOWANIA.
2. DOKONAJ POSTANOWIENIA, E NIGDY WICEJ
TO SI NIE POWTRZY WYOBRA SOBIE, JAK INACZEJ
MGBY PORADZI SOBIE Z T SYTUACJ, GDYBY
MG COFN CZAS. WYOBRA SOBIE SWOJE ZACHO
WANIE, KTRE NIE AMAOBY ADNYCH ZASAD.
Kiedy postanowisz, e nigdy wicej nie pozwolisz sobie na
takie postpowanie jak poprzednio, masz pene prawo, by prze
sta si czu winnym. Poczucie winy spenio bowiem swoje
zadanie i nakonio ci, do przestrzegania regu w przyszoci.
Wykorzystaj je, ale nigdy si w nim nie pograj! Niektrzy
ludzie niszcz si umysowo i emocjonalnie, poniewa nieustan
nie ami reguy, ktre sobie wyznaczyli w kadej dosownie
dziedzinie ycia. Wikszo z nich popada w stan emocjonalny,
ktry znany jest jako...
7. WINA. Poczucie winy, wyrzuty sumienia, al, e co si

zrobio albo czego nie zrobio, nale do emocji, ktrych ludzie
najbardziej unikaj. I bardzo dobrze. Uczucia te powoduj wielkie
cierpienie, ale rwnie i one maj do spenienia wane zadanie.
Komunikat:
POCZUCIE WINY INFORMUJE CI, E ZAMAE
KTR ZE SWOICH NAJWANIEJSZYCH ZASAD I NA
TYCHMIAST MUSISZ CO ZROBI, BY NIE POWTRZY
O SI TO NIGDY WICEJ. Jak sobie pewnie przypominasz
z rozdziau szstego, lewarowanie powstaje, gdy czymy z czym
olbrzymie cierpienie. Jeli kto poczy z jakim zachowaniem
dostatecznie duo cierpienia, w kocu zmieni swoje postpowanie.
Najskuteczniejsz dwigni jest cierpienie, ktre zadajemy sobie
343
8. NISKA SAMOOCENA. To poczucie braku wartoci po

jawia si, ilekro nie potrafimy zrobi czego, co we wasnej
opinii powinnimy umie. Problem polega oczywicie na tym,
e czsto kierujemy si bdnymi zasadami ustalania, czy jestemy

gorsi od innych, czy nie. Najpierw jednak musisz si dowiedzie,
jakie przesanie nios ze sob te emocje.
Komunikat:
OBECNIE NIE POSIADASZ UMIEJTNOCI, KTRE
POZWALAYBY CI WYKONA DANE ZADANIE. KOMU
NIKAT WIC BRZMI, E POTRZEBUJESZ WICEJ WIADO
MOCI, LEPSZEGO ZROZUMIENIA SYTUACJI, LEPSZYCH
NARZDZI, WACIWSZEJ STRATEGII ALBO WIKSZEJ
PEWNOCI SIEBIE.
Rozwizanie:
1. PO PROSTU ZADAJ SOBIE PYTANIE: CZY TO NA
PRAWD ODPOWIEDNIE UCZUCIE W TEJ KONKRETNEJ
SYTUACJI? CZY RZECZYWICIE DO NICZEGO SI NIE
NADAJ, CZY TE JEST TO TYLKO MJ SPOSB PO
STRZEGANIA ZJAWISK ZEWNTRZNYCH?" Moe zwyczaj
nie wmwie sobie, e aby zyska poczucie wasnej wartoci,
musisz wyj na estrad i zataczy lepiej ni Michael Jackson?
To z pewnoci byaby niewaciwa ocena sytuacji.
JELI TWOJE EMOCJE S UZASADNIONE, OZNACZA
TO, E MUSISZ ZNALE JAKI SPOSB, KTRY PO
ZWOLI CI DZIAA LEPIEJ NI DOTYCHCZAS. Rwnie
i w takim wypadku rozwizanie jest oczywiste:
2. ILEKRO MASZ POCZUCIE BRAKU WARTOCI,
DOCE JE JAKO ZACHT DO PRACY NAD SOB. Przy
pominaj sobie, e nie jeste doskonay i wcale nie musisz by.
Kiedy to zrozumiesz, zaczniesz odczuwa wasn warto
z chwil, gdy postanowisz nieustannie doskonali siebie w kon
kretnej dziedzinie.
3. ZNAJD WZR, KOGO, KTO ODNOSI JU SUKCESY
W DZIEDZINIE, W KTREJ TY CZUJESZ SI NIEDOWAR
TOCIOWANY, I ZACZNIJ SI OD NIEGO UCZY. Sam proces
podejmowania decyzji o doskonaleniu swoich umiejtnoci w jakiej
dziedzinie ycia i osignicie najdrobniejszych nawet postpw
zmieni osob z nisk samoocen w kogo, kto si po prostu uczy.
To bardzo istotna zmiana, poniewa kto, kto odczuwa niedobr
wasnej wartoci, zwykle wpada w puapk wyuczonej bezradno
ci i zaczyna widzie rdo kadego problemu w sobie samym.
Gdyby tak pomyla, nie mgby chyba bardziej si myli. Do

niczego si nie nadajesz? Moesz mie zbyt ma wiedz, moesz nie
posiada wystarczajcych umiejtnoci, ale z pewnoci nie oznacza
to, e si do niczego nie nadajesz. Potencja pozwalajcy ci zdoby
perfekcj w kadej dziedzinie jest w tobie teraz i bdzie zawsze.
Kiedy zaczynamy czu, e nasze problemy s cige i zbyt dla
nas powane albo e mamy do zrobienia o wiele wicej, ni
moemy sobie wyobrazi, znaczy to, e zmierzamy do ulegania
emocjom znanym jako...
344
345
9. PRZYTOCZENIE LUB PRZECIENIE. Smutek,

depresja i bezradno s zwykle wyrazem poczucia przytoczenia
lub przecienia. Smutek przychodzi, kiedy zaczynasz odczuwa,
e co, co si wydarzyo, nie niesie ze sob adnych pozytywnych
znacze albo e twoje ycie ulego negatywnemu wpywowi
ludzi, wydarze i si znajdujcych si poza twoj kontrol. Ludzie
znajdujcy si w tym stanie zaczynaj si czu przytoczeni
i czsto nabieraj przekonania, e nic nie moe zmieni ich sytu
acji, e problem jest zbyt wielki na ich siy, zbyt rozlegy i ma
rdo w nich samych. Wpadaj oni w takie stany emocjonalne,
kiedy ich percepcja wiata przekonuje ich, e dzieje si na nim zbyt
wiele rzeczy, by mogli je wszystkie ogarn. Wtedy przytaczajce
wydaje si tempo, liczba albo intensywno doznawanych wrae.
Komunikat:
Komunikat przekazywany ci przez te emocje brzmi, e
MUSISZ RAZ JESZCZE ZASTANOWI SI NAD TYM, CO
JEST DLA CIEBIE NAJWANIEJSZE W OKRELONEJ SY
TUACJI. Powodem, dla ktrego odczuwasz przecienie, jest
fakt, e usiujesz zrobi zbyt wiele na raz i prbujesz wszystko
zmieni z dnia na dzie. Poczucie przecienia niszczy wicej
ludzi ni jakiekolwiek inne emocje.
Rozwizanie:
1. ZDECYDUJ, NA CZYM SPORD WSZYSTKICH
WYKONYWANYCH OBECNIE RZECZY MUSISZ SI KO
NIECZNIE SKONCENTROWA, CO JEST DLA CIEBIE
W DANEJ CHWILI NAJWANIEJSZE.
2. WYPISZ WSZYSTKIE CELE, KTRYCH OSIGNI
CIE JEST DLA CIEBIE NAJWANIEJSZE, A NASTPNIE
346
U JE WEDUG HIERARCHII WANOCI. Ju samo wy

pisanie ich na papierze da ci wraenie panowania nad sytuacj.
3. ZAJMIJ SI PIERWSZ POZYCJ NA SWOJEJ LICIE
I PODEJMUJ DZIAANIA TAK DUGO, JAK DUGO NIE
OSIGNIESZ CELU. Kiedy tylko opanujesz t pierwsz dziedzin,
nabierzesz impetu. Twj umys zacznie dostrzega, e sytuacja nie
jest beznadziejna, problemy nie s wieczne, a ty sam nie jeste
przeciony i zawsze znajdziesz jakie rozwizanie.
4. KIEDY POCZUCIE PRZECIENIA ZACZNIE SAB
N I ODCZUJESZ PEWN ULG, ZACZNIJ KONCEN
TROWA SI NA TYM, NAD CZYM MOESZ ZAPANO
WA. Uwierz, e musi w tym wszystkim tkwi jakie pozyty
wne znaczenie, nawet jeli jeszcze go nie potrafisz dostrzec.
Nasza samoocena czsto powizana jest z nasz zdolnoci
panowania nad otoczeniem. JELI WYDAJE NAM SI, E RO
DOWISKO STAWIA NAM ZBYT DUE I ZBYT LICZNE
WYMAGANIA, BDZIEMY OCZYWICIE CZULI SI PRZE
CIENI. JEDNAK DYSPONUJEMY SI, KTRA POZWALA
NAM TO ZMIENI. Moemy po prostu skupi si na tych obszarach,
ktre w peni kontrolujemy, i przesta robi wszystko na raz.
Uczuciem, ktrego wszyscy chyba boimy si najbardziej, jest
poczucie odcicia, czyli...
10. SAMOTNO. W kategorii tej mieci si wszystko, co
sprawia, e czujemy si sami, odcici od reszty wiata i ludzi. Czy
kiedykolwiek czue si naprawd samotny? Myl, e nie ma
na wiecie czowieka, ktry nie doznaby tego uczucia.
Komunikat:
SAMOTNO PRZEKAZUJE CI INFORMACJ, E
POTRZEBUJESZ KONTAKTW Z INNYMI LUDMI. Jednak
co ten komunikat oznacza? Ludzie czsto przyjmuj, e oznacza
kontakty seksualne. I zwykle powoduje to ich rozczarowanie,
poniewa pniej czuj si rwnie samotni.
Rozwizanie:
1. ROZWIZANIEM PROBLEMU SAMOTNOCI JEST
ZROZUMIENIE FAKTU, E W KADEJ CHWILI MOESZ
NAWIZA Z KIM JAKI KONTAKT I W TEN SPOSB
SKOCZY Z SAMOTNOCI. Dobrzy ludzie s wszdzie.
347
2. ZIDENTYFIKUJ RODZAJ KONTAKTW, KTRYCH

POTRZEBUJESZ. Czy s to kontakty intymne? Moe po pro
stu potrzebujesz przyjani, kogo, kto ci wysucha, z kim moesz
rozmawia i mia si. Musisz po prostu odkry, jakie s twoje
prawdziwe potrzeby.
3. NIE ZAPOMINAJ, E POCZUCIE SAMOTNOCI MA
TE I DOBRE STRONY, OZNACZA BOWIEM, E NAPRAW
D ZALEY CI NA LUDZIACH I CHCESZ Z NIMI BY.
Musisz jedynie natychmiast okreli rodzaj kontaktw, ktrych ci
brakuje, i z miejsca przystpi do dziaania, aby je nawiza.
4.1 WTEDY OD RAZU PODEJMIJ STARANIA, BY SPOT
KA KOGO I SI Z NIM ZWIZA.
Tak wanie wyglda pena lista sygnaw, ktre s dla ciebie
wezwaniem do dziaania. Jak sam si przekonae, kade z tych
uczu niesie ze sob si i wezwanie, by zmieni albo faszywe
postrzeganie zewntrznych zjawisk, albo niewaciwe dziaanie,
to jest sposb komunikowania si z innymi, albo sposb postpo
wania.
Pamitaj, e bdziesz mg w peni wykorzysta t list do
piero, gdy przeczytasz j kilkakrotnie. Za kadym razem szukaj
i zaznaczaj w tekcie pozytywne komunikaty, ktre daje ci kade
z tych wezwa, oraz rozwizania, ktre bdziesz mg wyko
rzysta w przyszoci. Niemal wszystkie negatywne emocje maj
swoje rdo w ktrej z tych dziesiciu kategorii albo w ich po
chodnych. Moesz sobie jednak poradzi z kad z nich za po
moc metody szeciu krokw: zainteresuj si przekazywanym ci
przez nie komunikatem i odkryj pozytywne znaczenia, ktre ze
sob niesie.
Musimy uprawia wasny ogrd

VOLTAIRE
Wyobra sobie swj umys, emocje i ducha jako wielki ogrd.

Aby uzyska obfite zbiory, trzeba sia mio, ciepo i uznanie,
a nie rozczarowanie, zo czy strach. Zacznij myle o wezwa
niach do dziaania jak o chwastach w twoim ogrodzie. Chwasty
348
s przecie wezwaniem do dziaania, nieprawda? Przekazuj ci one

nastpujcy komunikat: Musisz cos z tym zrobi. Musisz je wy
rwa, aby zyska miejsce dla lepszych, zdrowych rolin." Uprawiaj
wic w swoim ogrodzie tylko te roliny, ktre chcesz tam mie,
a chwasty wyrywaj natychmiast, jak tylko si pojawi.
Pozwl mi teraz zaoferowa ci nasiona uczu, ktre moesz zasi
a w swoim ogrodzie. Jeli bdziesz o nie dba, skupiajc si kadego
dnia tylko na tych emocjach, ktre chcesz odczuwa, osigniesz
prawdziw wielko. Ziarna te przynosz ycie, ktre kwitnie i wyko
rzystuje najwiksze moliwoci. Obejrzyj wic teraz te ziarna i dostrze,
e kade z nich jest antidotum przeciw wszystkim negatywnym
emocjom, ktrych by moe dotychczas si obawiae.
DZIESI EMOCJONALNYCH
SKADNIKW SIY
1. MIO I CIEPO. Cige wyraanie mioci potrafi
roztopi kad negatywn emocj, ktra zjawi si na naszej drodze.
Jeli kto jest na ciebie zy, z atwoci wyrazisz mu w zamian
mio, wczajc do swoich podstawowych przekona przepikne
zdanie z ksiki A Course in Miracles (Nauka czynienia cudw):
KADA PRBA POROZUMIENIA SI JEST ALBO PEN
MIOCI ODPOWIEDZI, ALBO WOANIEM O POMOC."
Jeli wic kto przychodzi do ciebie w stanie zoci albo cierpie
nia, a ty odpowiesz mu mioci i ciepem, jego emocje opadn
i w kocu si zmieni.
Gdyby tylko potrafi wystarczajco kocha,

byby najsilniejszym czowiekiem na wiecie.
EMMET FOX
2. UZNANIE I WDZICZNO. Jestem przekonany, e

wszystkie pozytywne uczucia w ten czy inny sposb wyraaj
mio. Wdziczno i uznanie s w moim przewiadczeniu naj-
349
bardziej uduchowionymi emocjami, ktre poprzez myli i czyny

pozwalaj mi wyraa mio i podzikowanie za wszystkie dary
otrzymane od ycia, od ludzi lub zdobyte wasnym dowiadcze
niem. Zycie w tym stanie emocjonalnym da ci wicej si ni ktrakol
wiek inna ze znanych mi rzeczy. Podtrzymywanie tych uczu oznacza
podtrzymywanie ycia. ycia z postaw wdzicznoci.
3. CIEKAWO. Jeli naprawd chcesz si w yciu rozwi
ja, sta si tak ciekaw wszystkiego jak dziecko. Dzieci wiedz,
jak si zastanawia i dziwi - dlatego s tak przedsibiorcze.
JELI CHCESZ WYLECZY NUD, ROZWI W SOBIE
CIEKAWO. KIEDY JESTE CIEKAWY, NIC NIE JEST ANI
NUDNE, ANI TRUDNE. Dzieje si to automatycznie - po pro
stu chcesz si uczy. Kultywuj w sobie ciekawo, a ycie stanie
si cig nauk radoci.
4. PODNIECENIE I PASJA. Te dwie emocje mog doda
barw dosownie wszystkiemu. Pasja potrafi zmieni najwikszy
problem w niewiarygodn okazj. PASJA DYSPONUJE NIE
OKIEZNAN SI, KTRA POSUWA YCIE NAPRZD
W NIGDY WCZENIEJ NIE SPOTYKANYM TEMPIE. Para
frazujc sowa Benjamina Disraelego - czowiek jest prawdzi
wie wielki, kiedy kieruje si w yciu pasj. Jak zdobywamy"
pasj? W ten sam sposb, w jaki odnajdujemy w sobie mio,
ciepo, uznanie, wdziczno i ciekawo: POSTANAWIAMY
J POCZU! Wykorzystaj swoje ciao: mw szybciej, przed
stawiaj sobie w umyle ywsze obrazy, rusz swoje nogi w tym
kierunku, w ktrym chcesz zmierza. Nie ograniczaj si tylko do
siedzenia i wiecznego zastanawiania si. Nie moesz by
przepeniony pasj, kiedy siedzisz za swoim biurkiem, oddychasz
pytko i ledwie co mwisz.
5. DETERMINACJA. Wszystkie opisane wyej emocje s
bezcenne, ale jest jedna, ktr koniecznie musisz posiada, jeli
chcesz tworzy w yciu jakiekolwiek wartoci. Ona wanie b
dzie ci dyktowa sposb reagowania na zniechcenie, rozczaro
wanie, problemy i smutki. DETRMINACJA SPRAWIA, E
WIATO PODJTEJ DECYZJI NIE OLEPIA CI, LECZ
OWIETLA TWOJ DROG. Jeli chcesz schudn, przebi

si przez list koniecznych telefonw albo regularnie robi cokol
wiek, nie pomoe ci zaganianie si" do pracy. Pomoe nato
miast wprowadzenie si w stan determinacji. Kade twoje dziaanie
bdzie miao pocztek z tego wanie rda i automatycznie
bdziesz robi wszystko, co konieczne, aby osign swj cel.
Dziaanie z determinacj oznacza podjcie stanowczej i konsek
wentnej decyzji, odcicie wszystkich innych moliwoci.
e nie wspomn o odczuwaniu w yciu radoci. Trzcina, poniewa

potrafi si ugina, przetrwa burz, ktra zamie potny db.
Jeli bdziesz hodowa w swoim ogrodzie wszystkie wymie
nione dotychczas uczucia, z pewnoci zakwitnie w nim te...
350
35 1
Za pomoc determinacji moesz osign wiele. Bez niej jeste

skazany na frustracj i bezradno. Ch podejmowania wszys
tkich koniecznych dziaa i prowadzenia ich mimo ogarniajcego
nas strachu stanowi podstaw odwagi. Odwaga natomiast jest
fundamentem, na ktrym powstaje determinacja. Rnica midzy
odczuwaniem sukcesu i odczuwaniem przygnbienia polega na
cigym wiczeniu emocjonalnego minia determinacji. Za pomo
c caej swojej determinacji moesz z pewnoci zama kady
negatywny wzorzec i zmieni podejcie do ycia. Dlaczego masz
przebija si przez mur, skoro moesz si troch rozejrze i znale
w nim furtk. Czasem jednak determinacja moe by ogranicze
niem. Dlatego wanie musisz kultywowa w sobie rwnie...
7. PEWNO I WIARA W SIEBIE Niezachwiana wiara

daje takie poczucie pewnoci, jakie kady z nas chciaby mie. Je
dynym sposobem pozwalajcym na cige poczucie pewnoci,
nawet w sytuacjach zupenie dla nas nowych, jest sia wynikajca
z naszej wiary. Wyobraaj sobie emocje, na ktre wanie w tej
chwili zasugujesz, bd ich pewien. Gdybym ci spyta, czy jeste
pewien, e potrafisz sobie zawiza buty, oczywicie odpo
wiedziaby, e nie masz co do tego adnych wtpliwoci. Dlaczego?
Tylko dlatego, e robie to ju tysice razy! wicz wic pewno
i wiar, stosujc je nieustannie, a bdziesz zaskoczony korzycia
mi, jakie przyniesie ci to w kadej dziedzinie ycia.
Jeli masz nakoni si do zrobienia czego, musisz kulty
wowa wiar i pewno, a nie strach. rdo tragedii wielu ludzi
ley w tym, e unikaj robienia rnych rzeczy tylko dlatego, e
$i boj. Z gry zakadaj, e co sprawi im przykro, martwi
si na zapas. Pamitaj, e sekretem sukcesu wielu z najwikszych
jest fakt, e gboko wierzyli w co, na co nie mieli adnych do
wodw, adnych odniesie. Umiejtno dziaania w oparciu
o wiar motywuje cay postp ludzkoci.
Kolejnym uczuciem, ktrego dowiadczysz automatycznie,
jeli bdziesz kultywowa wszystkie poprzednie, jest...
6. ELASTYCZNO. Jeli posianie ktregokolwiek z nasion

moe stanowi gwarancj sukcesu, to jest to wanie nasienie
elastycznoci. Wszystkie wezwania do dziaania - a wic uczucia,
ktre kiedy nazywae negatywnymi emocjami - s tak naprawd
wezwaniem do wikszej elastycznoci! Wybr elastycznoci
oznacza wybr szczcia. W caym twoim yciu z pewnoci
pojawi si rzeczy, na ktre nie bdziesz mia adnego wpywu.
Dlatego wanie umiejtno elastycznego zachowania si, zdol
no przystosowania wasnych regu do sytuacji oraz elastyczno
znacze przypisywanych poszczeglnym zjawiskom i wasnym
dziaaniom zdecyduj o twoim ostatecznym sukcesie lub porace,
8. RADO. Kiedy dodaem rado do listy najwaniejszych

dla mnie wartoci, ludzie mwili: Co si w tobie zmienio.
Wydajesz si taki szczliwy!" Wtedy zrozumiaem, e cho
wczeniej byem szczliwy, nie wyraaem tego swoj twarz!
Jest wielka rnica midzy odczuwaniem szczcia w sobie
\ wyraaniem radoci na zewntrz. Wesoo i rado wzmacnia
j twoj samoocen, czyni ycie pogodniejszym i sprawiaj, e
ludzie wok ciebie czuj si szczliwsi. Wesoo potrafi z wiel
k si zwalcza uczucie strachu, zoci, frustracji, rozczarowania,
depresji, winy i poczucie nieprzystosowania. Osigniesz ten stan
w dniu, kiedy zrozumiesz, e bez wzgldu na to, co dzieje si
Determinacja jest wezwaniem budzcym

ludzk wol.
ANTHONY ROBBINS
wok ciebie, przyjcie postawy innej ni rado w aden sposb

nie polepszy twojej sytuacji.
Poczucie radoci nie oznacza, e miejesz si cigle jak gupek
albo e patrzysz na wiat przez rowe okulary i nie dostrzegasz
adnych problemw. RADO OZNACZA, E JESTE M
DRY, PONIEWA ZROZUMIAE, E JELI YJESZ
W STANIE PRZYJEMNOCI TAK INTENSYWNEJ, I PO
ZWALA CI ONA DAWA TO POCZUCIE INNYM WOK,
MASZ DO SIY, BY PRZECIWSTAWI SI DOWOLNIE
TRUDNEMU PROBLEMOWI NA SWOJEJ DRODZE. Kulty
wuj wic w swoim ogrodzie rwnie rado, a nie bdziesz musia
tak czsto otrzymywa bolesnych przecie wezwa do dziaania.
Kultywowanie radoci bdzie atwiejsze, jeli zasiejesz ziar
na witalnoci.
ktre pomaga ci zwalczy dosownie kady problem w yciu.*

MUSISZ WIC ZROZUMIE, E POCZUCIE WITALNO
CI JEST CI ABSOLUTNIE NIEZBDNE I TRZEBA JE POD
TRZYMYWA, ABY MC PORADZI SOBIE ZE WSZYS
TKIMI INNYMI EMOCJAMI. Jest ono podstawowym rdem,
z ktrego czerpiesz, dowiadczajc podniecenia i pasji.
Kiedy twj ogrd peen jest tak wspaniaych rolin, moesz
dzieli si swoim bogactwem z innymi.
352
9. WITALNO. Zadbanie o t dziedzin twojego ycia

jest spraw kluczow. Jeli nie dbasz o swoje ciao, trudniej ci
cieszy si pozytywnymi emocjami. Zawsze wic dbaj o swoj
sprawno fizyczn. Pamitaj, e wszystkie emocje docieraj do
ciebie poprzez twoje wasne ciao. Jeli wic nie czujesz si
najlepiej emocjonalnie, musisz zacz od sprawdzenia podstaw.
Jak oddychasz? Ludzie znajdujcy si pod dziaaniem silnego
stresu przestaj naleycie oddycha, w ten sposb osabiajc
wasny organizm. Waciwy oddech jest jednym z podstawowych
warunkw dobrego zdrowia. Kolejnym takim warunkiem jest
posiadanie wystarczajcej iloci energii nerwowej.
Jak to osign? Musisz pamita, e codzienne dziaania
wyczerpuj twoj energi nerwow i, co oczywiste, musisz j
uzupenia przez odpoczynek. A wanie? Ile godzin pisz? Jeli
przesypiasz regularnie osiem do dziesiciu godzin, pisz za duo!
Optymaln iloci snu dla niemal wszystkich ludzi jest sze do
siedmiu godzin. Wbrew powszechnemu przekonaniu, brak ruchu
nie oszczdza energii. Zwykle natomiast powoduje uczucie
wielkiego zmczenia. Ludzki system nerwowy potrzebuje ruchu
dla uzupeniania energii. W pewnym sensie zuywanie wielkiej
iloci energii daje ci poczucie, e j masz. Kiedy si poruszasz,
przez twj organizm przepywa zwikszona ilo tlenu i fizyczny
poziom zdrowia wytwarza emocjonalne poczucie witalnoci.
353
10. DAWANIE. Pamitam, jak wiele lat temu przeywaem

[jeden z najtrudniejszych okresw mojego ycia. Jechaem wtedy
samochodem. Bya pna noc. Wci zadawaem sobie pytanie:
Co musz zrobi, aby odmieni moje ycie?" I nagle zrozumia
em co, co wywoao we mnie tak silne emocje, e musiaem
natychmiast zatrzyma samochd na rodku drogi i zapisa
w dzienniku nastpujce zdanie: SEKRETEM YCIA JEST
DAWANIE."
Nie znam w yciu wikszego bogactwa ni poczucie, e to,
kim jeste, co, co powiedziae albo zrobie, dao korzy nie
tylko tobie samemu, lecz w taki czy inny sposb wzbogacio
dowiadczenie twoich bliskich albo nawet kogo, kogo zupenie
nie znasz. Najblisze s mi historie ycia ludzi, ktrzy bez wzgl
du na wszystko dbaj o innych, dziaaj dla ich dobra. Kiedy
ogldaem musical Ndznicy, uja mnie posta Jeana Valjeana,
poniewa by on tak dobrym czowiekiem i tak wiele chcia da
innym. Poczucie dzielenia si z innymi powinnimy kultywowa
codziennie. Codziennie powinnimy koncentrowa si nie tylko
f|a nas samych, ale i na ludziach wok.
Nie wpadnij jednak w puapk i nie prbuj ludziom dawa
czegokolwiek wasnym kosztem. ODGRYWANIE MCZEN
NIKA NIE DA CI PRAWDZIWEGO POCZUCIA WKADU
W ZYCIE LUDZI. Jeli jednak bdziesz cigle dawa co sobie
i innym, jeli bdziesz mg sobie powiedzie, e twoje ycie
naczyo co nie tylko dla ciebie, poczujesz si zwizany ze
* Wicej informacji, jak podwyszy witalno fizyczn, znajdziesz
W dziesitym rozdziale mojej ksiki Unlimited Power.
354
wiatem i zaznasz dumy, ktrej nie zapewni ci adne pienidze,

nie da adna sawa ani adne osignicia. Poczucie wkadu w y
cie innych jest najwiksz wartoci w twoim wasnym yciu.
Wyobra sobie, o ile lepszy byby wiat, gdybymy wszyscy pie
lgnowali w sobie to poczucie!
WEZWANIA DO DZIAANIA
EMOCJE SKADOWE SIY
1. DYSKOMFORT
2. STRACH
3. BL
4. ZO
5. FRUSTRACJA
6. ROZCZAROWANIE
7. WINA
1. MIO I CIEPO
2. UZNANIE I WDZICZNO
3. CIEKAWO
4. PODNIECENIE I PASJA
5. DETERMINACJA
6. ELASTYCZNO
7. PEWNO I WIARA
W SIEBIE
8. RADO
9. WITALNO
8. NISKA SAMOOCENA
9. PRZECIENIE,
PRZYTOCZENIE
10. SAMOTNO
10. DAWANIE
ZASZCZEPIAJ W SOBIE TE UCZUCIA CODZIENNIE

i obserwuj, jak twoje ycie zacznie obfitowa w witalno, o ja
kiej wczeniej nawet nie marzye'. Dla przypomnienia raz jeszcze
podaj powyej dziesi wezwa do dziaania i dziesi emocji
skadowych siy. Chyba nie mgbym przeceni wagi odbierania
negatywnych emocji we waciwy sposb, czyli traktowania ich
jako sygnay wzywajce nas do dziaania. Nie ma te ceny na
pielgnowanie w sobie pozytywnych emocji. Czy pamitasz
o maej kartce, na ktrej wypisae sobie wszystkie wezwania do
dziaania? Zagldaj do niej kilka razy dziennie. Kiedy na ni pa
trzysz, wiesz ju teraz, e pozytywne emocje stanowi skuteczne
antidotum przeciw kademu z tych wezwa.
Jeli odczuwasz niepokj, mio i ciepo uatwi ci pozby
cie si go. Jeli si boisz, poczucie wdzicznoci natychmiast
355
wymiecie strach. Zastanw si, jak wiele moesz osign, jeli ca

dostpn ci intensywno emocjonaln zuyjesz nie na strach,
lecz na podniecenie i pasj! Frustracj mona przeama za po
moc determinacji. Rozwizaniem problemw wynikajcych
z rozczarowania jest wiksza elastyczno. Wina znika w momen
cie, gdy z pen determinacj postanowisz, e bdziesz si
w przyszoci trzyma swoich zasad. Tracisz poczucie nieprzy
stosowania, kiedy stajesz si radosny: po prostu nie ma ju dla
niego miejsca. Przecienie i przytoczenie znikaj wraz z poja
wieniem si poczucia wasnej siy i witalnoci. Samotnoci nato
miast nie musisz si obawia, kiedy wiesz, jak wnosi swj wkad
w ycie innych ludzi.
Chciabym teraz wyznaczy ci zadanie, ktre pozwoli ci
naprawd przyzwyczai si do codziennego stosowania jake
przydatnego narzdzia emocji.
1. Ilekro w cigu najbliszych dwch dni POCZUJESZ SI
BEZSILNY ALBO ODCZUJESZ JAKIEKOLWIEK NEGATY
WNE EMOCJE, ZASTOSUJ METOD SZECIU KROKW
prowadzcych do mistrzostwa emocjonalnego. Odkryj komu
nikat, ktry ona przekazuje, i zastanw si, czy musisz zmieni
percepcj, czy te postpowanie. Znajd w sobie wiar w siebie
i podniecenie.
2. Wezwania do dziaania speniaj bardzo wan funkcj,
ale przecie znacznie lepiej byoby nie odbiera ich zbyt czsto,
prawda? Poza emocjami siy PIELGNUJ W SOBIE OGLNE
PRZEKONANIA, KTRE POMAGAJ JAK NAJBARDZIEJ
UMNIEJSZY ODCZUWANIE NEGATYWNYCH EMOCJI.
Ja na przykad cakowicie wyeliminowaem z ycia poczucie
bycia porzuconym (samotno), poniewa przyjem przeko
nanie, e nigdy nie mog by^naprawd porzucony. Gdyby kto,
kogo kocham, prbowa mnie rzuci", poszedbym za nim. (Inne
bardzo pomocne przekonania brzmi: Rwnie i to przeminie,
skoczy si." Mio jest jedyn koniecznoci w moim yciu.
Wszystko inne jest wyborem." Zawsze jest sposb, jeli tylko
chc go znale."
Wykorzystuj emocje siy codziennie i codziennie stosuj
metod szeciu krokw, by zmienia sygnay bdce wezwania
mi do dziaania w pozytywne dziaanie. Pamitaj: KADE TWO-
356
JE UCZUCIE, DOBRE CZY ZE, OPARTE JEST NA TWO

JEJ WASNEJ INTERPRETACJI ZNACZENIA RZECZY LUB
ZJAWISK. Ilekro zaczynasz czu si le, zadaj sobie pytanie: Co
jeszcze mogoby to dla mnie oznacza?" To pierwszy krok na
drodze do opanowania wasnych emocji.
Mam nadziej, e lektura tego rozdziau pozwolia ci doceni
wszystkie emocje oraz daa poczucie, e kada z nich stwarza ci
szans nauczenia si czego, co ulepszy twoje ycie dosownie
w jednej chwili. Nigdy wicej nie powiniene sdzi, e negatyw
ne emocje s twoimi wrogami. Wszystkie one bez wyjtku maj
na celu przekazanie ci wiadomoci, e potrzebujesz jakiej zmia
ny. Kiedy rozwiniesz umiejtno wykorzystywania tych wezwa
do dziaania, zaczniesz radzi sobie z nimi odpowiednio wczenie,
kiedy jeszcze nie s intensywne, i nie bdziesz nigdy czeka, a
rozwin si na tyle, by spowodowa kryzys. Sprbujesz na
przykad radzi sobie z sytuacj, kiedy jeszcze bdzie ona tylko
denerwujca, a nie wywoujca furi. Podobnie jest z problemem
nadwagi: najlepiej mu zaradzi, kiedy zauway si pierwszy funt
ponad miar. Nie powinnimy dopuszcza, by z jednego zrobio
si trzydzieci.
Przez kilka najbliszych tygodni staraj si koncentrowa na
znajdowaniu radoci w uczeniu si tego, co maj nam do powie
dzenia wasne emocje. W dowolnie wybranej chwili moesz do
wiadczy caej gamy uczu. Nie bj si! Poznaj rado, pasj
i dreszcz emocji, i uwierz, e masz nad nimi kontrol. To jest
twoje ycie, twoje odczucia i twj los. Przekonaem si, e nawet
jeli wiemy, jak co zrobi, czsto nie wykorzystujemy tej wiedzy
w praktyce. Potrzebujemy bowiem POWODU, aby wykorzysta
si naszych decyzji, zmieni nasze przekonania, posuy si
zasad dwigni i zakci stare wzorce czy te zadawa sobie
lepsze pytania, a take przekona si do naszego sownictwa
i metafor. Aby zdoby cig motywacj, musimy wic wypra
cowa w sobie jeszcze jedn umiejtno, ktr jest...
Rozdzia dwunasty
CUDOWNA OBSESJA
- JAK STWORZY
NIEODPART
PRZYSZO
Nic si nie speni, jeli nie jest wpierw
marzeniem.
CARL SANDBURG
Czy jeste gotw na troch zabawy? Czy chciaby przez chwil

znowu by dzieckiem i popuci wodze wyobrani? Czy jeste zde
cydowany, by chwyci mocno wasne ycie i wycisn z niego
wszystkie korzyci, ca si, pasj i smak, ktre mog sta si twoje?
Dotychczas zarzuciem ci mnstwem informacji. W poprzed
nich rozdziaach omwilimy olbrzymi materia i wikszo
z tych informacji moesz zastosowa natychmiast. Cz z nich jed
nak zostanie ukryta gdzie w zaktku twojego mzgu i pozostanie
tam do chwili, kiedy nadejdzie odpowiedni moment do ich wyko
rzystania. Wsplnie pracowalimy ciko, aby doprowadzi ci
do miejsca, w ktrym bdziesz mg podejmowa nowe decyz
je. Decyzje zmieniajce ycie snw i marze w ycie czynw.
Wielu ludzi wie dobrze, co powinni robi, jednak tego nie
robi. Powodem jest fakt, e brakuje im KUSZCEJ WIZJI
RZYSZOCI, ktra popychaaby ich do dziaania. Rozdzia ten chce
da ci szans stworzenia sobie jak najwspanialszych marze, wzicia
pod uwag najbardziej nawet nieprawdopodobnych moliwoci, aby
XII. JAK STWORZY NIEODPART PRZYSZO
w ten sposb odkry co, co podwignie twoje ycie na wyszy

poziom. Pomoe ci wytworzy energi, da ci si rozpdu.
Jeli bdziesz czyta ten rozdzia czynnie, a nie biernie, jeli
bdziesz wykonywa wiczenia i podejmowa dziaanie, kolejne
strony przynios ci nagrod w postaci wizji przyszoci, ktra bdzie
ci przyciga jak magnes, pomoe ci przetrwa najcisze nawet
chwile. Jestem pewien, e bdziesz chtnie wraca do tego rozdziau,
ilekro bdzie ci trzeba nowej inspiracji. Znajdziesz tu bezsprzeczn
szans prawdziwej zabawy i doznasz prawdziwej pasji.
Na kilku kolejnych stronach ksiki bd ci prosi, by puci
wodze swojej wyobrani, odrzuci cay zdrowy rozsdek" i za
chowywa si tak, jakby znw by dzieckiem - dzieckiem, ktre
moe mie dosownie wszystko, czego chce, ktre musi jedynie
wyrazi swoje yczenie, a speni si ono natychmiast.
Czy pamitasz zbir Bani z tysica i jednej nocyl Pewnie
domylasz si, ktr z nich lubi najbardziej. I susznie. To ba
o lampie Alladyna. Myl, e kady z nas marzy kiedy o tym,
e lampa ta wpadnie mu w rce. Wystarczy potrze, aby pojawi
si potny din i speni twoje trzy yczenia. Ale chc ci po
wiedzie, e POSIADASZ JU LAMP, KTRA SPENI ZNA
CZNIE WICEJ NI TYLKO TRZY YCZENIA!
Przyszed czas, aby zawadn si, ktra si w tobie znaj
duje. Kiedy ZDECYDUJESZ, by obudzi tego olbrzyma, za
czniesz bez adnych ogranicze gromadzi umysowe, emocjon
alne, fizyczne, finansowe i duchowe bogactwa, o jakich dotych
czas nawet nie nie. Twoje marzenia mog si zrealizowa naty
chmiast albo po jakim czasie. Ale wiedz, e jedyne ogranicze
nie dotyczce twojego ycia to miara marze i wyobrani oraz
twojej determinacji, by zmieni je w rzeczywisto.
zbyt leniwy." Zawsze wtedy odpowiadam: Nie jeste leniwy.

Po prostu masz sabe cele!"
Czsto po tej odpowiedzi napotykam zdziwiony i zmieszany
wzrok i wtedy wyjaniam, e caa moja energia i rozpd bior
si z moich celw. Kadego ranka, kiedy si budz, nawet gdy jes
tem wyczerpany fizycznie z powodu zbyt krtkiego snu, potrafi
znale siy i chci, poniewa tak bardzo mnie ekscytuj moje
cele. Budz mnie wczenie rano i do pna nie pozwalaj zasn.
Inspiruj do zebrania wszystkich dostpnych mi si i wszystkich
moliwych rodkw, ktre s w zasigu mojego dziaania, aby
zapewni ich realizacj. Ta sama energia, to samo poczucie misji
do spenienia dostpne s rwnie i tobie, ale nigdy nie rozbudz
si one dla celw maostkowych. Pierwszy krok to wyznaczenie
sobie wikszych, bardziej inspirujcych celw, bdcych dla nas
wikszym wyzwaniem.
Czsto ludzie mwi mi, e ich problem polega na tym, i
nie maj tak naprawd adnych celw. Przekonanie to demon
struje, jak bardzo nie rozumiej oni, czym naprawd jest cel.
Ludzki umys zawsze goni w poszukiwaniu czego, nawet jeli jest
to tylko umiejtno pozbycia si albo przynajmniej zmniejszenia
cierpie, lub cokolwiek, co moe do niej prowadzi. Nasz umys
uwielbia wrcz prowadzi nas do wszystkiego, co da nam przy
jemno. Wszyscy mamy yciowe cele. Problem jednak w tym,
e - j a k wielokrotnie podkrelaem w kadym chyba z dotych
czasowych rozdziaw - NIE WYKORZYSTUJEMY ICH
POTENCJAU WIADOMIE.
Wikszo ludzi upatruje swoich celw w spaceniu wszys
tkich cholernych wiadcze", w przetrwaniu z dnia na dzie,
skutkiem czego wpadaj w puapk zarabiania na ycie zamiast
KSZTATOWANIA YCIA. Czy sdzisz, e takie cele dadz ci
dostp do najgbszych pokadw drzemicej w tobie siy?
Oczywicie, nie.
Musisz pamita, e obrane cele wywieraj na nas wielki
wpyw, bez wzgldu na to, jakie s. Jeli nie bdziemy sia
wiadomie nasion rolin, ktre chcemy uprawia w ogrodzie
naszego umysu, wyrosn w nim chwasty! Chwasty pojawiaj
si same: nie musisz pracowa, aby wyrosy. Jeli chcemy odkry
tkwice w nas nieograniczone moliwoci, musimy znale sobie
358
GIGANTYCZNE CELE TWORZ

GIGANTYCZN MOTYWACJ
Jake czsto sysz: Skd bierzesz tak wiele energii, Tony? Nic
dziwnego, e odnosisz sukcesy przy takiej intensywnoci! Ja nie
mam takiego rozpdu. Nie mam motywacji. Zreszt chyba jestem
359
360
cel wystarczajco wielki i potny, aby pomg nam przeama

ograniczajce nas bariery i odkry nasz prawdziwy potencja.
Pamitaj, e twoja obecna sytuacja odzwierciedla nie twoje
prawdziwe moliwoci, ale raczej jako i wielko celw, ktre
sobie dotychczas stawiae. WSZYSCY MUSIMY ODKRY
W SOBIE LUB STWORZY CUDOWN OBSESJ!
CELE POZWALAJ CI PRZEKRACZA

WASNE MOLIWOCI I WIOD
DO WIATA NIEOGRANICZONEJ SIY
Kiedy po raz pierwszy wyznaczysz sobie wielkie cele, mog ci si
one wydawa niemoliwe do zrealizowania. Ale najwaniejsze jest
znalezienie celu wystarczajco wielkiego, by mg stanowi
inspiracj, takiego, by uwolni tkwice w tobie siy. Zwykle wiem,
e wyznaczyem sobie waciwy cel, jeli wydaje mi si on
nieosigalny, ale jednoczenie sama mysi o jego realizacji daje mi
poczucie szalonego podniecenia. Aby znale prawdziw
inspiracj i osign owe z pozoru nieosigalne cele, musimy
zrewidowa swoje przekonania na temat wasnych moliwoci.
Nigdy nie zapomn prawdziwej historii pewnego chopca,
ktry dorasta, yjc w biedzie, w najgorszej dzielnicy San
Francisco. Jego cele wydaway si nieosigalne wszystkim wok,
ale nie jemu samemu. Ten mody czowiek by wielkim fanem
legendy futbolu amerykaskiego, Jima Browna, wtedy napastni
ka Cleveland Browns. By kalek po przebytej krzywicy, ktrej
nabawi si na skutek niedoywienia. Kiedy mia sze lat, cier
pia na przykurcz ng, a ydki mia tak chude, e powszechnie
nazywano go szczudo". Jednak mimo to wyznaczy sobie cel,
e pewnego dnia, podobnie jak jego bohater, bdzie gwiazd fut
bolu. Nie mia pienidzy, by chodzi na mecze, wic ilekro
druyna z Cleveland graa w San Francisco, czeka przed sta
dionem do czasu, gdy obsuga otwieraa bramy tu przed kocem
rozgrywek. Kutyka wtedy wprost na widowni i chon
kocwk meczu.
361
Wreszcie w wieku trzynastu lat chopiec doczeka si spotka

nia, ktre byo marzeniem jego ycia. Po ktrym meczu doczapa
si do kawiarenki na stadionie i kogo zobaczy? Swojego idola!
Zbliy si do gwiazdy futbolu i powiedzia: Panie Brown, jestem
paskim najwikszym fanem!" Brown podzikowa mu uprzej
mie, ale chopiec mwi dalej: I wie pan co, panie Brown?"
Sportowiec odwrci si ponownie, pytajc: O co chodzi, synu?"
W odpowiedzi usysza: Znam kady rekord, jaki pan kiedykol
wiek ustanowi, kady punkt, ktry pan zdoby." Brown
umiechn si, powiedzia, e to bardzo dobrze, i wrci do swo
jej rozmowy. Ale chopiec nie ustpowa. Po raz kolejny zagadn
i po raz kolejny jego bohater odwrci si do niego. Tym razem
chopak patrzy na niego z oczami tak penymi wielkiej pasji, e
Brown a j poczu, i powiedzia: Pewnego dnia pobij wszys
tkie pana rekordy!"
Wielki futbolista umiechn si ciepo: To wspaniale, synu.
A jak si nazywasz?" Chopiec zamia si od ucha do ucha i od
powiedzia: Orenthal, prosz pana. Orenthal James Simpson.
Moi przyjaciele nazywaj mnie O J . " *
Jestemy tym wanie, czym jestemy, poniewa

wczeniej tak to sobie wyobrazilimy.
DONALD CURTIS
O. J. Simpson rzeczywicie pobi wszystkie rekordy Jima Browna

i ustanowi kilka wasnych! W jaki sposb wyznaczony cel tworzy
t niewiarygodn si pozwalajc ksztatowa wasne przez
naczenie? W jaki sposb wyznaczony cel pomg kalekiemu
dziecku sta si legend? WYZNACZANIE CELW JEST PIER
WSZYM KROKIEM NA DRODZE PRZEKSZTACANIA NIE
WIDZIALNEGO W WIDZIALNE - PODSTAW WSZELKICH
nr-
* OJ. Simpson zosta najwiksz wspczesn gwiazd narodowego

Sportu Amerykanw. W 1994 roku ponownie stao si o nim gono,
tym razem z niechlubnej przyczyny. W sierpniu stan przed sdem
Stanowym w Kalifornii oskarony o zabjstwo swojej drugiej ony i jej
kochanka. - Przyp. tum.
362
YCIOWYCH SUKCESW. Mona by powiedzie, e Nies

koczona Inteligencja wypeni wtedy kady ksztat, ktry stwo
rzysz za pomoc intensywnych emocji i wrae. Innymi sowy,
moesz rzebi najdrobniejsze nawet szczegy swojego ycia
dziki mylom, ktre konsekwentnie wywoujesz co dnia. A wyz
naczone cele s nadrzdnym planem, ktry zawiaduje twoimi
mylami.
Czy stworzysz wasne dzieo, czy te bdziesz interpretowa
ycie na podstawie obrazw innych ludzi? Czy aby zbiera
yciowe dowiadczenia wystawisz naparstek, czy olbrzymi
beczk? Odpowiedzi na te pytania udzielie ju sobie za pomoc
celw, ktre dotychczas chciae osiga.
nienawi na tle rasowym, bezdomno i gd, mog by ro

zwizane jedynie dziki powiceniu i pomysowoci ludzi
takich jak ty czyja.
JAK ZMIENI NIEWIDZIALNE

W WIDZIALNE
Rozejrzyj si teraz dookoa siebie. Co widzisz? Czy spoczywasz
na kanapie, otoczony dzieami sztuki, albo patrzysz w telewizor,
ktrego olbrzymi ekran wykorzystuje najnowsz technologi
dyskw laserowych? A moe siedzisz przy biurku, na ktrym
znajduje si telefon, komputer i fax? Wszystkie te przedmioty
byy kiedy tylko czyim pomysem. Gdybym sto lat temu
powiedzia ci, e niewidzialne fale nadchodzce z caego wiata
mog by zbierane i przekazywane do pudeka, ktre zmieni je
w dwik i obraz, czy nie uznaby mnie za szaleca? A prze
cie dzisiaj w kadym chyba amerykaskim domu znajduje si co
najmniej jeden telewizor (rednia wynosi dwa!). Kto musia je
przecie stworzy, a by tego dokona, musia je sobie przedtem
JASNO WYOBRAZI.
Czy jest tak tylko z przedmiotami? Nie, to samo doty
czy wszystkich procesw i dziaa. Samochd dziaa dlatego,
e kto kiedy wyobrazi sobie, jak wykorzysta proces spala
nia wewntrznego. Rozwizanie naszych obecnych proble
mw energetycznych bdzie zaleao od wyobrani i pomy
sowoci wspczesnych fizykw i inynierw. A nasze kwest
ie spoeczne, jak choby szerzca si w alarmujcym tempie
363
DLACZEGO NIE KADY WYZNACZA

SOBIE CELE?
By moe mylisz teraz, e wszystko to brzmi naprawd inspirujco, ale z pewnoci samo postawienie sobie czego za cel nie
zmieni marze w rzeczywisto. I zgadzam si z tob cakowicie.
PO WYZNACZENIU CELU MUSI NATYCHMIAST NAST
PI STWORZENIE PLANU PROWADZCEGO DO JEGO
OSIGNICIA ORAZ ZMASOWANE DZIAANIE WEDUG
TEGO PLANU. Masz ju si, aby dziaa. Jeli nie udawao ci
si dotychczas jej zebra, to tylko dlatego, e nie udawao ci si
wyznaczy sobie celw, ktre by ci zainspiroway.
Co ci powstrzymuje? Z pewnoci ju przed lektur tej ksiki
zetkne si z si pync z wyznaczonych celw. Czy jednak
sporzdzie list jasno sprecyzowanych celw, ktre na pewno po
zwol ci osign umysowe, emocjonalne, fizyczne i finansowe
rezultaty? Co ci powstrzymywao przed sporzdzeniem takiej listy?
W bardzo wielu przypadkach przyczyn jest podwiadomy
Strach przed rozczarowaniem. Niektrzy ludzie wyznaczali ju
sobie cele w przeszoci, nie zdoali ich osign i na skutek stra
chu przed rozczarowaniem oraz obaw, e to samo ich czeka
w przyszoci, cakowicie zaprzestaj planowania czegokolwiek.
Jeszcze inni stawiaj sobie jakie cele, ale unieszczliwiaj si
tym tylko, poniewa wi cae swoje szczcie z osigniciem
pzego, co ley poza ich moliwociami. Albo brak im elasty
cznoci, by zauway, e kiedy posuwaj si w kierunku swego
celu, mijaj po drodze lepsze, o wiele bardziej wartociowe.
Proces wyznaczania sobie celu jest pod wieloma wzgldami
podobny do zasady dziaania wzroku. Im bliej celu si znajdu
jesz, tym wyraniej postrzegasz nie tylko sam cel, ale i wszystko
wok. Kto wie? By moe zdecydujesz, e jedna z tych wanie
dodatkowych moliwoci bdzie dla ciebie lepsza, bardziej ci
zainspiruje, i zaczniesz dy do jej realizacji? Czasem poraka

w osigniciu jakiego celu przyblia ci do prawdziwego sensu
twojego ycia. O tym powiemy dalej.
Ch osignicia czego i przyczynienia si do poprawy ycia
innych ma rne rda. U niektrych wywouje j rozczarowanie
albo wrcz tragedia. Niektrzy nabieraj jej, kiedy zrozumiej, e
ycie przechodzi obok nich, e jako ich wasnego ycia staje si
coraz gorsza. Jeszcze inni znajduj rdo motywacji w inspiracji
zewntrznej. Nabieraj rozpdu i d do osignicia czego
wicej, kiedy widz stojce przed nimi moliwoci, przewiduj
najlepszy moliwy bieg wypadkw albo nagle uwiadamiaj
sobie, e poczynili wielkie postpy.
Czsto nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak daleko
zaszlimy, poniewa tak bardzo pochania nas sam proces
osigania celu. Mona to porwna do sytuacji, w ktrej kto ze
znajomych mwi ci, jak bardzo urs twj syn lub crka, a ty ze
szczerym zdziwieniem odpowiadasz: Naprawd?" Dziao si to
tu przed twoim nosem, a wic po prostu tego nie zauwaye.
Jeszcze trudniej jest zobaczy swj rozwj, chciabym pokaza
ci teraz bardzo proste wiczenie. Powi na nie chwil ju teraz.
Pomoe ci zaczerpn z obydwu opisanych wyej rde motywacji.
zdrowia, kondycj fizyczn? Moesz na przykad przyzna sobie

siedem punktw i napisa obok: Byem w niezym stanie, ale
Z pewnoci wymagaem poprawy. Miaem pi funtw nadwa
gi, biegaem dwa razy w tygodniu, ale nie odywiaem si zdrowo.
Zdarzay si okresy kiepskiego poziomu energii."
Powi na to wiczenie kilka minut ju teraz. Przekonasz
si, e wiele ci powie!
364
Pi lat temu
Fizycznie
Psychicznie
Emocjonalnie
Atrakcyjno
Zwizki z innymi
WCZORAJ, DZISIAJ I JUTRO

Czasem atwo tracimy orientacj, gdzie si ju znajdujemy albo
jak daleko musimy jeszcze doj w naszym yciu. Wykorzystaj
kolejne strony, aby dokadnie oceni swoj pozycj w dziesiciu
najwaniejszych dziedzinach pi lat temu. OBOK KADEJ
Z TYCH DZIESICIU KATEGORII ZAZNACZ PUNKTACJ,
JAK SOBIE PRZYZNAJESZ W SKALI OD 0 DO 10, GDZIE
0 OZNACZA, I PI LAT TEMU NIE MIAE NIC, A 10
- E WTEDY TWOJE YCIE BYO CAKOWICIE ZGODNE
Z TWOIMI MARZENIAMI.
Drugim krokiem po zaznaczeniu punktacji jest NAPISANIE
DLA KADEJ KATEGORII OPINII MWICEJ, JAKI BYE
WTEDY Jaki na przykad bye pi lat temu, gdy idzie o stan
Warunki ycia
Spoecznie
Duchowo
Kariera zawodowa
Finansowo
Punktacja
Opinia
365
Dla porwnania zobaczmy teraz, co osigne lub czego nie

udao ci si osign w kadej z tych dziesiciu kategorii. Od
powiedz na te same pytania, biorc pod uwag stan obecny. A wic
najpierw OCE SI W SKALI OD 0 DO 10, a nastpnie przy
kadej z ocen napisz OPINI OKRELAJC CIEBIE DZISI
AJ W KADEJ Z KATEGORII.
Czego nauczye si z dotychczasowej pracy nad tym wicze

niem? Do jakich wnioskw doszede? Co odkrye? Czy poko
nae szmat drogi? To wspaniae uczucie, prawda?
Jeli nie zaszede tak daleko, jak by sobie tego yczy, albo
sdzisz, e pi lat temu w pewnych dziedzinach ycia radzie
sobie lepiej ni dzisiaj, to rwnie wspaniaa wiadomo. By
moe popchnie ci ona w kierunku zmian, zanim przejdzie obok
ciebie o wiele wicej ni pi lat. Pamitaj, e niezadowolenie
pioe by najlepszym kluczem do sukcesu.
366
Dzisiaj
Fizycznie
Punktacja
Opinia
367
Zastanw si chwil, a nastpnie napisz kilka zda

o tym, czego nauczye si z tego porwnania:
Psychicznie
Emocjonalnie
Atrakcyjno
Zwizki z innymi
Warunki ycia
Spoecznie
Teraz dokocz wiczenie, wyobraajc sobie, co bdzie za

pi lat. PONOWNIE OCE SI W KADEJ Z TYCH KATE
GORII ORAZ ZAPISZ OPINI KRTKO CHARAKTERY
ZUJC KAD Z NICH.
Duchowo
Za pi lat
Kariera zawodowa
Fizycznie
Finansowo
Psychicznie
Punktacja
Opinia
368
TAJEMNICA OSIGNICIA SUKCESU
tkich tych, z ktrymi masz przywilej si kontaktowa. Zastanw

si nad ni i wykorzystaj, by jak ostrogami spi si do skoku.
Wielu ludzi usiuje unika presji, chocia brak poczucia jakiegokol
wiek napicia zwykle prowadzi do nudy i ycia bez blasku, na
ktre narzekamy tak czsto. Przecie kiedy czujemy si podnie
ceni, odczuwamy pewien rodzaj napicia, jednak poziom tego
stresu nie przytacza nas, tylko stymuluje.
Istnieje wielka rnica midzy dziaaniem w stanie stresu
i panowaniem nad wasnymi stanami stresu. Wykorzystuj stres,
by zmierza w podanym przez ciebie kierunku. Moe on w to
bie wywoa niewiarygodn transformacj. Uczc si wykorzy
stania presji i zmieniajc j z wroga w przyjaciela, zyskujesz dostp do potnego narzdzia, ktre pomoe ci osign peni
ycia. Poza tym musisz pamita, e poziom stresu jest powo
dowany przez ciebie samego. Wywouj go wic w mdry sposb.
Jednym z najprostszych sposobw wykorzystywania stresu
jako sojusznika jest zobowizanie si do osignicia jakiego
celu wobec ludzi, ktrych szanujesz i cenisz. Po tym jak ogosisz
publicznie, e zrobisz wszystko, co tylko moliwe, by osign
jkie cele, bdzie ci o wiele trudniej zej z obranej drogi, gdy
napotkasz przeszkody i problemy. Kiedy poczujesz si zmczony
lub niepewny i zaczniesz myle, e nic ci nie wychodzi, przypomnienie publicznej deklaracji moe doda ci si. Moliwe te,
twoi przyjaciele pomog ci mwic, e powiniene stawia
sobie wysze wymagania. By moe bdzie to dla ciebie bardzo
poyteczne narzdzie, ktre uatwi poruszanie si po drodze,
nawet jeli stanie si ona troch wyboista.
Emocjonalnie
Atrakcyjno
Zwizki z innymi
Warunki ycia
Spoecznie
Duchowo
Kariera zawodowa
Finansowo
Kiedy wyznaczasz sobie cel, powicasz si CDSI! W tej wanie

chwili UZNAJESZ RZECZYWISTO TKWICEJ WE WSZY
STKICH ISTOTACH LUDZKICH POTRZEBY NIEUSTAN
NEGO SAMODOSKONALENIA SI. W presji wynikajcej
z niezadowolenia, w napiciu powodowanym przez chwilowy
dyskomfort tkwi olbrzymia sia. To wanie rodzaj cierpienia,
ktry jest ci w yciu potrzebny. To wanie cierpienie natych
miast zmieniasz w nowe, pozytywne dziaanie.
Tego typu presja moe by bardzo pozytywn si, ktra po
pycha ci w kierunku cigego ulepszania ycia wasnego i wszys-
369
NIEPOWODZENIE W OSIGNICIU
JAKIEGO CELU MOE OZNACZA
OSIGNICIE PRAWDZIWEGO CELU
Wiele lat temu jeden z moich znajomych opowiada mi o swoich
pragnieniach: chciaby mieszka na jednej z wysp ziemskiego
raju - Fidi. Syszaem o podobnych marzeniach ju wczeniej.
Ale poniewa jestem praktyczny, zakup ziemi na Fidi byby dla
370
mnie okazj do inwestycji. Pomylaem te, e nawet jeli wiat

ulegnie jakiemu kataklizmowi, bdzie to wspaniae schronienie
dla mojej rodziny. Zaplanowaem wic wycieczk, ktra miaa
poczy przyjemno z interesami, i umwiem si z Becky, e
wybierzemy si tam, aby obejrze kilka nieruchomoci oraz
oceni, czy mog one by dobr inwestycj.
Mino kilka dni, zanim udao nam si uwolni od niezliczo
nych obowizkw. Ale nic nie mogo nas powstrzyma przed
osigniciem naszego celu. Musielimy kupi kawaek ziemi.
Poniewa tak bardzo chcielimy zrealizowa nasz plan, zdecy
dowalimy wynaj samolot i w poszukiwaniu jakiej wspaniaej
okazji zbada odlege wyspy na kracach archipelagu.
Spdzilimy peen przygd dzie, ldujc w kilku rnych
miejscach, w tym w okolicach Bkitnej Laguny (miejscu, gdzie
krcono film pod tym samym tytuem). W kocu dotarlimy do
opuszczonej play na jednej z pnocnej grupy wysp. Wynajlimy
jedyny dostpny samochd i wyruszylimy wzdu drogi nazy
wanej Autostrad Hibiscusa.
Jechalimy mniej wicej trzy godziny i nagle -jak nam si
wydawao wrd zupenego odludzia - zauwaylimy ma dziew
czynk. I Becky, i mnie uja jej uroda oraz jaskraworude wosy
sterczce w rnych kierunkach. Pragnlimy zrobi jej zdjcie,
ale chcielimy te okaza jej naleny szacunek. Postanowilimy
wic poszuka jej rodzicw i poprosi ich o pozwolenie na sfo
tografowanie crki.
Kiedy szukalimy jej domu, natknlimy si na wiosk poo
on tu nad brzegiem morza. Zbliylimy si do niej i zauwayo
nas kilku tubylcw.Podbieg do nas potny mczyzna i przywita
szerokim umiechem oraz sowami przyjani wypowiedzianymi
nie w jakim lokalnym narzeczu, ale w perfekcyjnym angielskim:
Witajcie! Zapraszam was do nas na ceremoni kava"
Gdy znalelimy si w wiosce, przywitay nas nie koczce si
umiechy i pozdrowienia. Zaproszono mnie do rodka wielkiej
chaty, w ktrej czekao ju trzydziestu mczyzn majcych uczest
niczy w ceremonii kava, natomiast Becky, zgodnie z miejscowymi
zwyczajami, zostaa na zewntrz i rozmawiaa z kobietami.
Uj mnie entuzjazm tych ludzi. Wszyscy mczyni w cha
cie byli tak radoni i tak umiechnici! Moliwo zabawiania
gocia tak bardzo ich uszczliwiaa, e kady wita mnie sowami:

Bula! Bula! Bula!", co mniej wicej tumaczy si na: Witaj!
Bd szczliwy! Wszyscy ci kochamy!" Mczyni ju od ja
kiego czasu moczyli w wielkim naczyniu korze yanggona.
Teraz z wielk dum mieszali ten bezalkoholowy napj wielk
chochl. Napj ten nazywali kava. Dla mnie wyglda jak botnista
woda. Zreszt mniej wicej tak wanie smakowa, o czym
przekonaem si, kiedy podali mi wypenion po brzegi skorup
orzecha kokosowego. Wszyscy umiechali si i przez cay czas
artowali ze mnie i z siebie samych. Po kilku chwilach kontaktu
z tymi ludmi zaczem odczuwa spokj, jakiego nie zaznaem
nigdy przedtem.
Zauroczony ich poczuciem humoru, rozradowaniem i szcz
ciem, spytaem: Jaki jest wedug was cel ludzkiego ycia?"
Popatrzyli na mnie tak, jakbym powiedzia jaki najwspanialszy
dowcip, i niemal chrem odparli natychmiast: Oczywicie by
szczliwym! Jaki inny mona mie cel?" Zgodziem si szybko
i dodaem, e wszyscy na Fidi wydaj si bardzo szczliwi.
Jeden z mczyzn powiedzia: Tak, myl, e tu na Fidi jestemy
najszczliwszymi ludmi wiata. Chocia oczywicie nigdzie
indziej nigdy nie byem." I jego sowa wywoay kolejn lawin
miechu.
Nastpnie mczyni postanowili odej od swoich zasad i za
prosi do chaty Becky. Przynieli te jedyn w wiosce lamp
naftow. Pojawiy si ukulele i mandoliny. Caa wioska wypenia
si muzyk i piewem mczyzn, kobiet i dzieci. Byo to jedno
Z najpikniejszych przey w naszym yciu. Najbardziej zaska
kujce w tych ludziach byo to, e NIE CHCIELI ONI OD NAS
NICZEGO POZA PODAROWANIEM NAM WIELKIEGO
SZCZCIA, KTRE CZERPALI Z YCIA.
Wiele godzin pniej, po dugich poegnaniach opucilimy
wiosk cakiem odnowieni, zabierajc ze sob prawdziwe poczu
cie rwnowagi i spokoju. Wrcilimy do hotelu dobrze po zmroku,
przepenieni olbrzymi wdzicznoci za otaczajce nas pikno,
ktre postrzegalimy jeszcze wyraniej ni przedtem. Dugo sie
dzielimy w naszym krytym strzech domku na szczycie wzgrza,
otoczeni gszczem zieleni i palmami pawicymi si w wietle
ksiyca, wsuchujc si w fale delikatnie rozbijajce si o brzeg
371
372
tu za naszymi drzwiami. Mielimy za sob wspaniay dzie

i obydwoje czulimy si o wiele bogatsi dziki ludziom
z tej maej wioski. Wiedzielimy, e nie osignlimy tego dnia
wyznaczonego sobie celu, ale szukajc go, natknlimy si na
CO BEZ PORWNANIA CENNIEJSZEGO.
Od tamtego dnia mino sze lat. Co roku wracamy na Fidi
cztery lub pi razy. Podczas pierwszej podry oczekiwalimy,
e osigniemy zamierzony cel, ale dopiero chyba za dwudziestym
razem poczynilimy nasz inwestycj. Jednak nie po to, aby przy
nosia nam ona zyski, lecz by dzieli si radociami Fidi z naszy
mi przyjacimi i bliskimi. Dwa lata temu kupilimy Namale,
kurort i plantacj, na ktrej zatrzymalimy si podczas pierwszego
pobytu na wyspie! To naprawd magiczny zaktek: sto dwadzie
cia jeden akrw ziemi i trzy mile play. Postanowilimy uczyni
ze miejsce jeszcze nawet pikniejsze, aby mc si tym piknem
dzieli z przyjacimi.
Posiadanie Namale daje mi tak sam rado jak prowadze
nie seminariw, podczas ktrych obserwuj ludzi rozwijajcych
umiejtnoci cieszenia si yciem. W kadym, kto przyjeda do
Namale, zachodzi taka sama przemiana, tyle tylko, e dzieje si
to bez mojego udziau! Po prostu siedz wygodnie i obserwuj,
jak rni ludzie - od nowoecw, poprzez dyrektorw wielkich
przedsibiorstw, a na emerytowanych maestwach skoczy
wszy - odpraj si i ponownie odkrywaj, co to znaczy by
dzieckiem. Z wielk radoci przebiegaj przez strumienie wody
spadajce ze znajdujcej si w rafie szczeliny, graj w pik z tu
bylcami, jed konno po play albo uczestnicz w ceremonii
kava.
Wielk rado przynosi mi ogldanie zdziwienia w ich
oczach, kiedy odkrywaj cuda podmorskiego wiata czy obserwuj
zachd soca, ktrego pikno przewysza ich najmielsze
wyobraenia, albo po niedzielnej mszy w wiosce bawi si z tu
bylcami jak dzieci. Kiedy wyznaczaem sobie za cel inwesty
cj", nie miaem pojcia, e zamiast rda dochodw odnajd
miejsce, ktre wszystkim nam bdzie przypomina o tym, co
w yciu najwaniejsze. LICZY SI NIE TYLKO OSIGNICIE
CELU, ALE JAKO YCIA, KTREJ DOWIADCZASZ
NA DRODZE, KTRA DO CELU PROWADZI.
373
URZECZYWISTNIJ MARZENIA
Wielu ludzi przechodzi przez ycie, odsuwajc od siebie lub odkadc na pniej rado i szczcie. Dla nich denie do celu
oznacza, e dopiero pewnego dnia", kiedy ju co osign, bd
mogli w peni cieszy si radociami ycia. Tymczasem jeli zde
cydujemy, by by szczliwymi ju teraz, automatycznie zysku
jemy o wiele wicej. Stojce przed nami cele wyznaczaj kierunek
i stanowi przedmiot koncentracji. Musimy te jednak nieustan, nie walczy o zdobycie jak nawikszej radoci z kadego kolejnego dnia i czerpa do maksimum z kadej mijajcej chwili.
Zamiast mierzy sukces lub porak zdolnoci osigania
Okrelonych celw, pamitaj, e KIERUNEK, W KTRYM
ZMIERZAMY, JEST O WIELE WANIEJSZY NI KOLEJNE
OSIGANE REZULTATY. Jeli przez cay czas dymy we
waciwym kierunku, moemy osign nie tylko nasze kocowe
cele, lecz rwnie o wiele wicej!
Zmary Michael Landon jest w moim przekonaniu wspania
ym przykadem czowieka, ktremu ycie nieustannie pozwalao
zdobywa wci nowe umiejtnoci dziki nieodpartej wizji
przyszoci. Wiele byo w jego yciu przykadw na to, e poraka
w osigniciu wyznaczonego celu moe pozwoli osign inny,
jeszcze wikszy. Dlaczego tak wielu ludzi kochao tego czowieka?
By on wcieleniem wielu najwyszych wartoci naszej kultury: sil
nego poczucia wizi rodzinnej, prawoci, uczciwoci, konsekwencji,
wytrwaoci oraz gbokiego poczucia mioci i troski o innych.
Czowiek ten, ktry rozjani ycie tak wielu ludziom, sta
si bohaterem w sposb raczej poredni. Dorasta w emocjonal
nie i fizycznie rujnujcym rodowisku. Jego rodzice nieustannie
toczyli ze sob walk. Ojciec by ydem i nienawidzi katolikw,
a matka bya katoliczk i zawzit antysemitk. Czsto odgrywa
a melodramatyczne prby samobjstwa. Zdarzao si te, e go
nia za Michaelem, kiedy ten znajdowa si z kolegami, wy
skakiwaa z takswki i bia go wieszakiem na ubrania.
A do osignicia wieku szkolnego Michael cierpia na mocze
nie nocne. Na jego twarzy pojawiay si raz za razem tiki ner
wowe. Nie panowa nad wydawanymi z siebie od czasu do czasu
nerwowymi pochrzkiwaniami. By chudy jak bocian i wszys-
374
tkiego si ba. Pewnie nie bardzo pasuje ci to do obrazu spokoj

nego i opanowanego patriarchy rodziny Ingallsw przedstawio
nego w telewizyjnym serialu Domek na prerii? Co odmienio
jego ycie?
Pewnego dnia, kiedy by ju w drugiej klasie szkoy red
niej, nauczyciel wychowania fizycznego przeprowadza lekcj
na boisku szkolnym. Mieli rzuca starym, zardzewiaym oszcze
pem. Podczas tej wanie lekcji Michael mia przey co, co na
zawsze cakowicie odmienio jego postrzeganie samego siebie
i wiata wok. Kiedy przysza jego kolej, podszed do oszczepu
z takim samym strachem i niepewnoci, jak do wszystkiego
innego w caym swoim dotychczasowym yciu.
Ale tamtego dnia zdarzy si cud. Michael rzuci oszczepem,
a ten poszybowa naprzd daleko poza bieni, o wiele dalej, ni
udao si komukolwiek z klasy. W tamtej wanie chwili Michael
poczu, e ma przed sob jak przyszo. Wiele lat pniej w wy
wiadzie udzielonym miesicznikowi Life" powiedzia: Tamtego
dnia znalazem co, co potrafiem robi lepiej ni inni, co, czego
mogem si uchwyci. I uchwyciem si. Poprosiem trenera, aby
wypoyczy mi oszczep do domu na wakacje. Zgodzi si. Rzu
caem i rzucaem, i rzucaem."
Michael odnalaz swoj upragnion przyszo i zmierza do
niej z nieprawdopodobn pasj. Rezultaty byy prawdziwie za
skakujce. W czasie wakacji, zanim wrci do szkoy, zmieni
si fizycznie. Zacz wykonywa wiczenia majce rozbudowa
minie i w ostatnim roku szkoy pobi rekord Stanw Zjedno
czonych w rzucie oszczepem juniorw, zdobywajc w ten sposb
stypendium sportowe na uniwersytecie w Poudniowej Kalifornii.
Jak sam si wyrazi, myszka przeksztacia si w lwa". A jak
tobie podoba si ta metafora?
Jednak caa historia na tym si nie koczy. Cz siy Michaela
braa si z przekonania, ktre wyrobi w sobie po obejrzeniu filmu
Samson i Dalila. Wierzy, e jeli zapuci wosy, stanie si silny.
I rzeczywicie, sprawdzao si to, kiedy by w szkole redniej.
Niestety sia wynikajca z tego przekonania skoczya si do
gwatownie, kiedy w okrutnych latach pidziesitych stawia
swoje pierwsze kroki na uniwersytecie w Kalifornii. Grupa
krtkowosych osikw dopada go, przycisna do ziemi i obcia
375
jego dugie, podobne do lwiej grzywy wosy. Chocia intelektu

alnie rozwija si dobrze, jego siy natychmiast opady, a wyniki
w rzucie oszczepem zmniejszyy si o jakie trzydzieci stp.
Kiedy usiowa wrci do swoich poprzednich rezultatw, dozna
powanej kontuzji, ktra na rok uniemoliwia mu studia i musia
je przerwa. Aby si utrzyma, zacz pracowa przy rozadunku
towarw w fabryce. Wygldao to wszystko tak, jakby jego
marzenia umary. Jak wic udao mu si sta wielk gwiazd?
Pewnego dnia zauway go agent werbujcy talenty dla Holly
wood i zaproponowa mu prbne zdjcia do roli Maego Joe Cartwrighta w pierwszym kolorowym telewizyjnym westernie,
Bonanza. Potem ju nigdy nie oglda si za siebie. Zacza si
wielka kariera aktora, a pniej reysera i producenta. NIESPE
NIONE MARZENIE DAO MU WIELK PRZYSZO.
Jednak wysiki zmierzajce do osignicia pocztkowego celu
i kierunek, w jakim go one popchny, wyrzebiy jego ciao
i charakter, a wic dwa elementy niezbdne do przygotowania
jego ostatecznego przeznaczenia. MUSIMY WIERZYC, E ZA
NASZYMI ROZCZAROWANIAMI I NIEPOWODZENIAMI
KRYJ SI CZASEM WIELKIE SZANSE I MOLIWOCI.
KLUCZ DO SUKCESU
Czy oznacza to, e jeli na pocztku drogi prowadzcej ci do
celu napotkasz przeszkody i frustracj, powiniene i dalej i za
cz robi co innego? Oczywicie, nie. Nikt nie osign jeszcze
celu tylko dlatego, e go to INTERESOWAO. Osigniciu celu
naley si cakowicie powici. Analizujc historie sukcesu
wielu ludzi, odkryem, e wytrwao przymiewa wszystkie inne
cechy, wcznie z talentem, i stanowi najcenniejsze narzdzie
w tworzeniu i ksztatowaniu jakoci ycia. Wikszo ludzi rezyg
nuje, cho znajduje si zaledwie o kilka krokw od celu!
Jestem przekonany, e ycie nieustannie sprawdza nasz wy
trwao i powicenie, a najwiksze yciowe nagrody zarezer
wowane s dla tych, ktrzy kieruj si uporem i konsekwencj tak
dugo, jak dugo nie osign zamierzonych celw. Takie zdecy-
376
dowanie moe przenosi gry, jeli tylko jest konsekwentne. Cho

moe to brzmie jak wielkie uproszczenie, wanie determinacja odrnia
tych, ktrym speniaj si marzenia, od tych, ktrzy cigle si cofaj.
Jestem uczniem tych, ktrzy nauczyli si zmienia niewi
dzialne w widzialne. Dlatego wanie darz wielkim szacunkiem
poetw, pisarzy, aktorw i ludzi czynu, e potrafi oni oywia
wasne idee i myli. W mojej opinii jednym z najlepszych wzor
cw przedsibiorczoci i cigego rozwoju wasnej osobowoci
oraz wielkiego sukcesu jest Peter Guber, prezes zarzdu i dyrek
tor generalny Sony Pictures Entertainment Inc. (poprzednio wy
twrnia filmowa Columbia Pictures). W wieku czterdziestu omiu
lat Peter sta si jednym z najpotniejszych i najbardziej szano
wanych ludzi w przemyle filmowym. Wsplnie ze swoim part
nerem Jonem Petersem zdoby cznie pidziesit dwie nomi
nacje do nagrody Amerykaskiej Akademii Filmowej. Jego filmy
to midzy innymi Midnight Express, Missing, Rain Man i Batman.
W 1989 roku ich firma Guber-Peters Entertainment Company
zostaa zakupiona przez Sony za ponad dwiecie milionw dola
rw tylko po to, aby duet Guber-Peters przej kontrol nad impe
rium Columbia Pictures. W jaki sposb kto tak mody osiga a
tak wielkie wpywy w nieprawdopodobnie konkurencyjnym
wiecie produkcji filmowej? Odpowied jest prosta: dziki wasnej
wizji i niezomnej wytrwaoci.
Pewnego dnia miaem zaszczyt odebra telefon od Petera
Gubera. Powiedzia mi wtedy, e jest wielkim zwolennikiem
nagranego przeze mnie instruktaowego filmu wideo Personal
Powe), Kadego ranka sucha moich tam podczas poran
nych wicze fizycznych, by w ten sposb dba nie tylko o wasne
ciao, ale i o umys. Dzwoni, by mi podzikowa, poniewa
nigdy wczeniej nie kupi podobnej tamy i nigdy wczeniej
czego podobnego nie sysza. W rezultacie tej rozmowy miaem
szans spotka si z Peterem i zaprzyjani si z nim.
Przekonaem si, e kluczowym elementem jego niewiarygod
nego sukcesu jest umiejtno nierezygnowania nigdy z raz wyz
naczonego sobie celu. W 1979 roku on i Jon Peters kupili prawa do
produkcji Batmana, ale zdjcia rozpoczli dopiero w 1988 roku.
Przez cay ten czas dosownie wszyscy prbowali ten film zabi.
Szefowie studio twierdzili, e nie ma rynku na tego typu produkcj
i jedynymi potencjalnymi widzami s dzieciaki oraz szalecy zwar

iowani na punkcie komiksw (ktrzy zreszt strasznie si wciekali,
gdy ujawniono, e rol Batmana bdzie gra Michael Keaton).
Mimo cigych rozczarowa, wiecznych frustracji i znacznego
ryzyka, tandem Guber-Peters uczyni z Batmana jeden z najbardziej
dochodowych filmw w historii kina. Dochd netto w pierwszym
tygodniu projekcji by wikszy od dochodw przyniesionych przez
jakikolwiek inny film. Zyski z filmu i produktw sprzedawanych
w zwizku z jego projekcj przekroczyy miliard dolarw!
Innym przykadem wytrwaoci Gubera jest film Rain Man. Film
ten w zasadzie nie powinien by doj do skutku. Na rnych eta
pach produkcji scenariuszem zajmowao si piciu rnych pisarzy,
a trzech reyserw, w tym Steven Spielberg, zrezygnowao z pracy nad
nim. Wielu ludzi dao od Petera Gubera zmiany scenariusza, doda
nia elementw wartkiej akcji, kilku morderstw albo przynajmniej
odrobiny seksu. Wszyscy prbowali go przekona, e nikt nie bdzie
chcia oglda filmu, w ktrym pokazuje si tylko dwch facetw
siedzcych przez cay czas w samochodzie i podrujcych po kraju,
tym bardziej e jeden z nich by niedorozwinity".
Ale Peter rozumie potg emocji. Zawsze wybiera filmy,
ktre poruszaj dusz widza. Wie, co chwyta ludzi za serce, i dla
tego nie chcia si zgodzi na adne zmiany. Mwi wszystkim,
e to film o zwizku midzy ludmi, e caa akcja potrzebna w tym
filmie to wanie historia dwch braci, ktrzy powoli si nawza
jem poznaj, i e wanie dlatego Rain Man zdobdzie Oscara.
Najtsze umysy, wcznie ze Spielbergiem, usioway mu to
wyperswadowa, ale on nie chcia ustpi.
I rzeczywicie w 1988 roku film zdoby cztery Oscary: za
najlepsze zdjcia, najlepsz reyseri, najlepsz rol msk i naj
lepszy scenariusz. Wytrwao si opaca. Guber wierzy, e
w Hollywood zaczynasz od zera z kadym kolejnym filmem, e
jeste tylko tak dobry, jak twj ostatni film. Czy nie wywouje
to wielkiego strachu? Oczywicie, e tak! Ale Gruber twierdzi, e
wykorzystuje swj strach i presj otoczenia nie po to, by czu
si sparaliowany, lecz by PCHA SI DO PRZODU.
Zbyt czsto zdarza si, e ludzie nawet nie podejmuj prby
osignicia celu z powodu strachu, e im si nie uda. Albo jeszcze
gorzej, zaczynaj dy do celu i zbyt szybko rezygnuj. Wielu
377
378
znajdowao si na dobrej drodze, ale zabrako im cierpliwoci

kamieniarza. Zrezygnowali niemal od razu, poniewa nie uzyski
wali natychmiastowych rezultatw.
Jeli udao mi si dostrzec jedn cech wspln wszystkim
mistrzom, wszystkim tym, ktrzy naprawd zrealizowali swoje
marzenia, to bya to wanie ich nieprawdopodobna wytrwao.
Kady z nich w razie koniecznoci zmienia taktyk, ale nigdy
nie porzuca swojej ostatecznej wizji.
byo? Czy wczeniej nie uywano podobnych lub takich samych

rzeczy? Oczywicie, e uywano, ale zauwaasz je dopiero teraz,
poniewa fakt, e je zakupie, stanowi dla twojego WUA wyrany
dowd, e wszystko, co si z nimi wie, jest istotne i musi zosta
zauwaone. Natychmiast stajesz si bardziej wyczulony na co,
co tak naprawd byo wok ciebie od dawna.
TA ZMIANA POSTAWY UMYSOWEJ BARDZIEJ PRE
CYZYJNIE CZY CI Z TWOIMI CELAMI. KIEDY ZDE
CYDUJESZ, E CO JEST DLA CIEBIE WANE, POWI
CASZ TEMU WIELE EMOCJI I NIEUSTANNIE SI NA TYM
SKUPIAJC, W KOCU JASNO ZAUWAASZ WSZYSTKIE
MOLIWOCI, KTRE UATWIAJ CI OSIGNICIE TE
GO CELU. Dlatego wanie wcale nie najwaniejsze jest zrozu
mienie, jak osigniesz swoje cele, gdy je sobie po raz pierwszy
wyznaczasz. Uwierz, e WUA wskae ci waciwe sposoby, kiedy
zaczniesz do celu dy.
WYKORZYSTAJ DLA OSIGNICIA

CELW SI PYNC Z UKADU
WYBIRCZEJ AKTYWACJI
Z jakiego rda siy czerpali Peter Guber i Michael Landon?
Czym jest ta pozornie nadzmysowa percepcja, dziki ktrej oni
i im podobni ludzie dostrzegaj wszystko, co wie si z ich
celem albo moe zosta wykorzystane dla spenienia ich marze?
Jestem przekonany, e kady z tych ludzi nauczy si wyko
rzystywa we wasnym umyle mechanizm znany jako Wybirczy
Ukad Aktywacji (WUA).
Nazwa ta brzmi skomplikowanie i w rzeczywistoci sam pro
ces jest bardzo skomplikowany, ale funkcja, jak spenia, jest
zarwno prosta, jak i waka: WUA decyduje o tym, co zauwaysz,
a na co nie zwrcisz uwagi. To jakby filtr twojego umysu. Pami
taj, e umys czowieka moe si wiadomie skupi jedynie na
ograniczonej liczbie zjawisk jednoczenie, w zwizku z tym umys
powica wiele wysiku na podjcie decyzji co do zjawisk, na
ktre NIE bdzie zwraca uwagi.
W tej chwili bombarduj ci niezliczone bodce, ale twj umys
lekceway wikszo z nich i skupia si tylko na tym, co jest wedug
ciebie istotne. Mechanizm, dziki ktremu moe to osign, to
wanie WUA. W ten sposb WUA jest bezporednio odpowiedzial
ny za to, jak due fragmenty rzeczywistoci postrzegasz wiadomie.
Pozwl, e podam przykad. Czy kiedykolwiek zdarzyo ci si,
e kupie jakie nowe ubranie albo nowy samochd i nagle
zacze wszdzie dookoa zauwaa podobne? Dlaczego tak
379
Pnij si wysoko. - Twoj met niebo,

Twoim celem gwiazda.
NAPIS NA BUDYNKU WILLIAMS COLLEGE
Osiem lat temu, w 1983 roku, wykonaem wiczenie, ktre pomo

go mi stworzy tak wizj przyszoci, e zmienio si tym samym
cae moje ycie. Postanowiem w ramach caego procesu stawiania
sobie coraz wikszych wymaga sporzdzi zupenie now list
moich celw, wpisujc tam rzeczy, po ktre nie bd siga, oraz
to wszystko, czemu naprawd chc si w yciu powici. Odrzu
ciem wszystkie ograniczajce mnie przekonania i siadem na
play z notatnikiem w rku.
Pisaem bez przerwy przez trzy godziny. Zmusiem umys
do wyobraenia sobie kadej dosownie rzeczy, ktr mgbym
chcie stworzy, posi, dowiadczy albo osign. Daem so
bie duo czasu: kiedykolwiek poczwszy od jutra, a koczc
przed upywem dwudziestu lat. Ani przez chwil nie zastana
wiaem si nad tym, czy osignicie tych celw jest moliwe,
czy nie. Po prostu wychwytywaem kad inspirujc moliwo
i zapisywaem j w swoim dzienniku.
Wrciem do tego wiczenia sze miesicy pniej, kiedy

wraz z grup parapsychologw zostaem zaproszony do ZSRR,
aby bada zjawiska parapsychologiczne razem z naukowcami
z uniwersytetw z caej Rosji. Spdziem wtedy wiele godzin
w pocigu, podrujc z Moskwy na Syberi, a stamtd do Le
ningradu. Nie miaem na czym pisa. Wykorzystaem wic od
wrotn stron starej rosyjskiej mapy i wypisaem wszystkie
dugofalowe cele zwizane z moimi perspektywami ducho
wymi, umysowymi, emocjonalnymi, fizycznymi i finansowymi,
a nastpnie, cofajc si od swoich przyszych celw do tera
niejszoci, wyznaczyem sobie kilka punktw zwrotnych
w kadej z tych dziedzin.
I tak na przykad zadaem sobie pytania zwizane z osigni
ciem moich celw duchowych za dziesi lat: kim musz si sta
i czego musz dokona, aby osign swj ostateczny cel? Co
musz zrobi w cigu dziewiciu lat, w cigu omiu, siedmiu i tak
dalej, a do chwili obecnej? JAKIE KONKRETNE DZIAANIA,
KTRE MOG PODJ JU DZISIAJ, DOPROWADZ
MNIE DO WYBRANEGO PRZEZE MNIE PRZEZNACZE
NIA?
Tamtego dnia postawiem przed sob konkretne cele, ktre
zmieniy moje ycie. Opisaem dokadnie kobiet moich marze,
ze wszystkimi szczegami dotyczcymi jej umysu, duszy, charak
teru i ciaa. Opisaem, jakie bd moje dzieci, jakie dochody za
dowoliyby mnie w przyszoci, dokadnie nakreliem dom,
w ktrym chc mieszka - wcznie z okrgym gabinetem na
trzecim pitrze, ktrego okna wychodziyby na ocean.
Ptora roku pniej pojawili si w moim domu dziennikarze
z miesicznika Life". W przeprowadzanym wywiadzie pytali,
w jaki sposb udao mi si wprowadzi tak wielkie zmiany
w moim yciu w tak krtkim czasie. Wtedy wycignem star ro
syjsk map i z wielk przyjemnoci przekonaem si, jak wiele
udao mi si osign. Spotkaem kobiet, ktr wtedy opisaem,
i polubiem j. Znalazem i kupiem dom, ktry sobie wtedy
wymarzyem, z okrgym gabinetem na trzecim pitrze, w wie
yczce, ktra wychodzi na ocean.
Kiedy wypisywaem swoje cele, nie miaem najmniejszego
pojcia, jak mog je osign. Jednak PRZEZ JAKI CZAS NIE
ZASTANAWIAEM SI NAD TYM ZUPENIE I NIE DO

KONYWAEM ADNYCH OCEN, PO TO, ABY MC DOJ
DO CELU.
380
381
POSTAW PIERWSZY KROK JU TERAZ!

Za chwil postawisz pierwszy krok na drodze do sukcesu, podej
miesz pierwsze dziaania, ktre pomog ci zmieni niewidzialne
w widzialne, urzeczywistni twoje marzenia. Zanim skoczysz
czyta ten rozdzia, stworzysz sobie przyszo tak nieodpart,
postawisz tak wspaniae cele, e nie powstrzymasz si przed
postawieniem tego pierwszego kroku wanie dzisiaj.
Zajmiemy si czterema dziedzinami twojego ycia:
1. CELE ZWIZANE Z ROZWOJEM WASNYM,
2. CELE ZWIZANE Z KARIER ZAWODOW,
INTERESAMI, FINANSAMI,
3. CELE ZWIZANE Z ROZRYWK I PRZYGODAMI,
4. CELE ZWIZANE Z DZIAANIAMI DLA DOBRA
INNYCH.
Wyznacz sobie czas na wymylanie wszelkich moliwych
projektw w kadej z tych dziedzin. Pisz bez zastanowienia, nie
bd cenzorem samego siebie - po prostu zapisuj wszystko, co
przyjdzie ci do gowy. Nieustannie zadawaj sobie pytanie: CZEGO
CHCIABYM OD YCIA, GDYBYM WIEDZIA, E MOG
DOSTA DOSOWNIE WSZYSTKO? PO CO BYM SI
GN, GDYBYM WIEDZIA, E NA PEWNO MI SI UDA?
Na jaki czas zupenie zlekcewa potrzeb odpowiedzi na pytanie,
jak to zrobisz. Po prostu odkryj, czego naprawd chcesz. I dokonaj
tego odkrycia bez kwestionowania wasnych moliwoci, bez
wtpienia we wasn skuteczno.
Pamitaj, e jeli dostarczysz sobie do dobrej inspiracji,
sia, ktr w ten sposb uwolnisz w samym sobie, znajdzie sposb
na spenienie twoich pragnie. Na pocztku nie tra czasu na zbyt
dokadny opis. Nie zajmuj si szczegami, jak na przykad
stwierdzenie: Chc mie dwupitrowy dom w Nob Hill w San
Francisco, umeblowany wycznie biaymi nowoczesnymi mebla-
mi. W niektrych miejsach bdzie troch kolorowych plam.

I jeszcze ogrd, koniecznie z mnstwem r." Zamiast tego napisz
po prostu: Dom moich marze. Duy ogrd. San Francisco."
Szczegami zajmiesz si pniej.
Tak wic teraz wpraw si w stan niezachwianej wiary, pod
nie do maksimum wasne oczekiwania w przekonaniu, e moesz
osign dosownie wszystko. Wyobra sobie, e znw jeste
dzieckiem i przed witami Boego Narodzenia piszesz list
z prob do witego Mikoaja. Czy pamitasz jeszcze, jak to
byo? Dzieci nie maj adnych zahamowa, potrafi poprosi
o wszystko i w jednej chwili stworz nieprawdopodobn wrcz
list ycze. Bez wahania wic mog napisa: Chc mie basen.
Nie, dwa baseny, jeden dla ciebie, a drugi dla mnie." Na takie
yczenie kto dorosy powiedziaby im pewnie: Co takiego? Jak
bdziesz mia szczcie, to moe dostaniesz may brodzik!"
Pniej odwoamy si do rozsdku. Na razie znw jeste
dzieckiem i znw moesz patrze na ycie bez adnych
ogranicze.
przyszoci - od dzi w cigu dwudziestu lat. ZASTANAWIAJ SI

NAD TYM INTENSYWNIE PRZEZ CO NAJMNIEJ PI
MINUT. NIE PRZESTAWAJ PISA ANI NA MOMENT Bd
szalony i nierozsdny - przez chwil bd dzieckiem. Czasem dzi
wny pomys prowadzi do wielkiej przyszoci! Poniej znajdziesz
kilka pyta, nad ktrymi by moe zechcesz si zastanowi, zanim
zaczniesz wykonywa to wiczenie. Jednak zaraz po tym przystp
do pracy i prbuj sobie wyznacza cele. Natychmiast!
382
I. Cele zwizane z rozwojem wasnym

KROK PIERWSZY: Na kartce WYPISZ WSZYSTKO TO, CO
CHCIABY ULEPSZY W ZWIZKU Z WASNYM
ROZWOJEM. Jak chciaby ulepszy swoje ciao? Jakie s twoje
cele, gdy idzie o rozwj umysowy i spoeczny? Czy na przykad
chciaby si nauczy jakiego jzyka obcego? Chciaby nauczy
si szybko czyta? Czy daoby ci co przeczytanie wszystkich
dzie Szekspira? Co chciaby osign emocjonalnie, czego
dowiadczy i co opanowa do perfekcji? By moe chcesz na
uczy si natychmiast ama wzorce frustracji i poczucia odrzuce
nia? Moe chcesz zmieni odczucia w stosunku do ludzi, ktrych
dotychczas traktowae ze zoci? Jakie s twoje cele duchowe?
Czy chcesz poczu silniejsze zwizki ze Stwrc? A moe chcesz
bardziej kocha blinich?
Najwaniejsze w tym wiczeniu jest to, by wypisa dokadnie
wszystko, co przychodzi ci do gowy, i by nie pozwoli umysowi
zatrzyma si ani na chwil. Moesz wypisywa cele krtkofalowe,
co, co chcesz osign w tym tygodniu albo w tym roku. Moe to
te by co, co chcesz osign w bliej nie sprecyzowanej
383
Czego chciaby si nauczy?

Jakie umiejtnoci chciaby opanowa?
Jakie cechy charakteru chciaby w sobie rozwin?
Jakich chcesz mie przyjaci?
Kim chcesz zosta?
Co moesz zrobi, by ulepszy swoje ciao?
Cotygodniowy masa? Codzienny?
wiczenia w siowni?
Przejcie na wegetarianizm?
Zwycistwo w triatlonie dla ludzi z elaza w Honolulu?
Czy chciaby pokona swj strach przed lataniem?
Strach przed przemawianiem publicznie?
Strach przed pywaniem?
Czego chciaby si nauczy?
Francuskiego?
Chciaby bada pergaminy z obszaru Morza Martwego?
Chcesz dobrze taczy czy piewa?
Uczy si gry na skrzypcach pod kierunkiem Icchaka
Perlmana?
Od jakich jeszcze mistrzw chcesz si uczy?
Czy chciaby goci w domu dzieci przyjedajce
w ramach wymiany midzynarodowej ?
KROK DRUGI: Sporzdzie ju list celw zwizanych
z wasnym rozwojem, ktre s dla ciebie wielk inspiracj. ZA
STANW SI TERAZ PRZEZ CHWIL I ZAPISZ OBOK
384
CZAS, JAKI WYZNACZASZ SOBIE NA OSIGNICIE KA

DEGO Z NICH. Na tym etapie nie jest wane, jak uda ci si to zro
bi. Po prostu wyznacz sobie ramy czasowe. PAMITAJ, E
CELE TO MARZENIA Z WYZNACZONYM OSTATECZNYM
TERMINEM REALIZACJI. Tak wic ju samo wyznaczenie
terminu wprawia w ruch wiadome i podwiadome siy, ktre
zaczn zmienia twoje marzenia w rzeczywisto.
Jeli postanowisz, e osigniesz jaki cel w cigu roku, postaw
obok niego jedynk. Jeli maj to by trzy lata, postaw trjk,
i tak dalej a do dwudziestu lat.
KROK TRZECI: WYBIERZ JEDEN CEL, KTRY JEST
DLA CIEBIE W TEJ KATEGORII NAJWANIEJSZY, ktrego
osignicie na przykad w cigu tego roku da ci wielk satys
fakcj i wielk rado, pozwoli poczu, e ten rok bdzie rokiem
dobrej inwestycji. POWI KILKA MINUT NA PISEMNE
WYJANIENIE, DLACZEGO ZROBISZ WSZYSTKO, BY
CEL TEN OSIGN W CIGU JEDNEGO ROKU. Dlaczego
jest to dla ciebie tak kuszce, wrcz nieodparte? Co zyskasz osi
gajc ten cel? Czego bdzie ci brakowa, jeli go nie osigniesz?
Czy powody te s wystarczajco powane, aby skoni ci do
dziaania? Jeli nie, wybierz lepszy cel albo lepsz motywacj.
Najwaniejszym odkryciem, ktrego wiele lat temu dokona
em w zwizku z moimi wasnymi celami, jest fakt, e jeli moje
DLACZEGO jest wystarczajco due, jeli mam wystarczajco
dobre powody, zawsze udaje mi si znale odpowied na pytanie
JAK. Ju same cele mog inspirowa, ale wiadomo przyczyn,
dla ktrych chcesz je osign, moe da ci olbrzymi si
i motywacj niezbdn, aby by wytrwaym i wygra.
CELE ZWIZANE Z ROZWOJEM WASNYM
385
386
II. Cele zwizane z karier zawodow,

interesami, finansami
KROK PIERWSZY: WYPISZ WSZYSTKIE SWOJE PRAGNIE
NIA ZWIZANE Z KARIER ZAWODOW, INTERESAMI
I FINANSAMI. Jaki poziom finansowy chcesz osign? Jakie
stanowisko? POWI WANIE TERAZ PI MINUT NA
SPORZDZENIE LISTY, KTRA MOE BY DLA CIEBIE
WARTA MILIONY!
Czy chcesz zarabia:
50.000 dolarw rocznie?
Milion dolarw rocznie?
10 milionw dolarw rocznie?
Tak duo, e nie bdziesz w stanie tego policzy?
Jakie cele stawiasz przed swoj firm?
Czy chciaby wypuci akcje swojej firmy?
Czy chciaby sta si najlepszy w swojej brany?
Ile chciaby posiada?
Kiedy chcesz przej na emerytur?
Jak wielkie zyski z inwestycji zadowalayby ci i pozwalay
ju nie pracowa?
W jakim wieku chcesz osign niezaleno finansow?
Jakie s twoje cele zwizane z gospodark finansami?
Chcesz zbilansowa budet?
Chcesz si czego nowego nauczy?
Jakie inwestycje chcesz poczyni?
Chcesz zaoy now firm?
Kupi kolekcj monet?
Zaj si usugami dostawczymi?
Zainwestowa w fundusz wzajemnej reasekuracji?
Zainwestowa w firm ubezpieczeniow?
Kupi akcje?
387
Ile chcesz zaoszczdzi, aby zapewni swoim dzieciom

dobre wyksztacenie?
Ile chcesz wydawa na podre i przygody?
Ile chcesz wydawa na wci nowe zabawki" dla siebie?
Jakie s twoje cele zwizane z karier zawodow?
Czy chciaby mie wikszy udzia w yciu swojej firmy?
Jakie warunki pracy chcesz sobie stworzy?
Czy chcesz awansowa? Zosta dyrektorem? Prezesem?
Z czego chciaby zasyn w swoim zawodzie?
Jakie wpywy chciaby osign?
KROK DRUGI: Wypisae ju najbardziej upragnione cele
w dziedzinie finansw, kariery zawodowej i interesw. POWI
KILKA MINUT NA WYZNACZENIE OSTATECZNEGO TER
MINU REALIZACJI KADEGO Z NICH. Podobnie jak to
robie z celami w zakresie rozwoju wasnego, postaw obok
kadego z nich cyfr odpowiadajc liczbie lat, jakie sobie dajesz
na jego osignicie. Pamitaj, e liczy si nie to, jak osigniesz
swj cel albo czy ostateczny termin jego realizacji jest praw
dopodobny. Wane jest jedynie to, czy jeste CAKOWICIE
ZDECYDOWANY, by ten cel osign.
KROK TRZECI: WYBIERZ NAJWANIEJSZY CEL W TEJ
KATEGORII I NAPISZ KILKA ZDA NA JEGO TEMAT.
Wyjanij, dlaczego koniecznie musisz osign ten cel w cigu
najbliszego roku. Wypisz tyle powodw, ile przychodzi ci do
gowy. Wybieraj takie, ktre dodadz ci si, popchn do dziaania,
dostarcz pasji i podniecenia.
Rwnie i tym razem, jeli wypisane powody nie bd dla
ciebie dostatecznym przymusem do dziaania, poszukaj albo lep
szych powodw, albo lepszego celu.
388
CELE ZWIZANE Z KARIER ZAWODOW,

INTERESAMI, FINANSAMI
389
III. Cele zwizane z rozrywk i przygodami
Gdyby nie byo adnych ogranicze finansowych, jakie rzeczy

chciaby zdoby? Co chciaby robi?'Gdyby stan przed tob
din, by natychmiast speni kade twoje yczenie, czego
zadaby?
KROK PIERWSZY: POWI CO NAJMNIEJ PI MI
NUT NA WYPISANIE WSZYSTKICH RZECZY, KTRE
CHCIABY POSI LUB PRZEY. Oto pytania, ktre
inog ci w tym pomc.
Czy chciaby stworzy, zbudowa lub kupi:
Domek letniskowy?
Zamek?
Dom na play?
Katamaran?
Jacht?
Wysp?
Samochd marki Lamborghini?
Helikopter?
Odrzutowiec?
Studio muzyczne?
Kolekcj dzie sztuki?
Prywatne zoo pene aligatorw, yraf i hipopotamw?
Wehiku czasu?
Czy chciaby wybra si na:
Premier sztuki na Broadwayu?
Premier filmu w Cannes?
Koncert Bruce'a Springsteena?
Przedstawienie teatru kabuki w Osace?
Czy chciaby:
Uczestniczy w kolejnych wycigach Indianapolis 500?
Gra w parze z Monik Seles, Steffi Graf, Borisem
Beckerem albo Ivanem Lendlem?
Nie znicz olimpijski?
Stan do pojedynku z Michaelem Jordanem?
Pywa z rowymi delfinami w oceanach Peru?
390
ciga si z najlepszym przyjacielem na wielbdach midzy

piramidami Egiptu? I wygra?
ciga si w Himalajch z Szerpami?
Czy chciaby:
Zosta gwiazd na Broadwayu?
Pocaowa na ekranie Kim Basinger?
Stan przed kamer obok Patricka Swayze?
Ukada choreografi wspczesnego baletu z Michaiem
Barysznikowem?
Jakie egzotyczne miejsca chciaby odwiedzi:
Poeglowa dookoa wiata na Kon-Tiki", jak Thor
Heyerdahl?
Odwiedzi Tanzani i bada ycie szympansw razem
z Jane Goodall?
Pywa na Calypso" z Jacques'em Cousteau?
Pywa na jachcie wok wysp greckich?
Wylegiwa si na piaskach francuskiej Riviery?
Uczestniczy w festiwalu smokw w Chinach?
Wzi udzia w tacach cieni w Bangkoku?
Nurkowa na Fidi?
Medytowa w klasztorze buddyjskim?
Przechadza si po alei Prado w Madrycie?
Zarezerwowa sobie miejsce na statku kosmicznym?
KROK DRUGI I KROK TRZECI: WYZNACZ LIMIT CZA
SOWY DLA KADEGO Z TYCH CELW, A NASTPNIE
WYBIERZ NAJWANIEJSZY CEL W TEJ KATEGORII,
KTRY CHCIABY ZREALIZOWA W CIGU JEDNEGO
ROKU, I POWI KILKA MINUT NA NAPISANIE, DLA
CZEGO KONIECZNIE MUSISZ TEN CEL OSIGN. Jeli
po tym cel ten nie wyda ci si do kuszcy, na tyle nieodparty,
by skoni ci do natychmiastowego dziaania, sprbuj znale lep
sze powody albo lepszy cel.
CELE ZWIZANE Z PRZYJEMNOCIAMI

I PRZYGODAMI
391
392
IV. Cele zwizane z dziaaniami dla dobra innych
CELE ZWIZANE Z DZIAANIAMI

DLA DOBRA INNYCH
Mog to by cele najbardziej inspirujce, dajce ci najwikszy im

pet do dziaania, poniewa s dla ciebie okazj do zapisania si w
historii, stworzenia dziedzictwa, ktre przyczyni si do polepszenia
ycia innych. Moe to by cos bardzo prostego, jak dotacja dla two
jej parafii albo decyzja o przystpieniu do lokalnego programu odzyski
wania surowcw wtrnych. Moe to te by cel bardzo powany, jak
choby zaoenie fundacji, ktra pomagaaby ludziom kalekim.
KROK PIERWSZY: POWI CO NAJMNIEJ PI MI
NUT NA PRZEMYLENIE WSZYSTKICH MOLIWOCI.
Jaki wkad moesz wnie w ycie innych?
Pomc w budowie schroniska dla bezdomnych?
Zaadoptowa dziecko?
Pracowa spoecznie w jadodajni dla biednych?
Zgosi si do czytania ksiek niewidomym?
Odwiedzi jakiego winia?
Zosta ochotnikiem w Korpusie Pokoju na sze miesicy?
Zanie jakie upominki mieszkacom domu starcw?
Jak moesz dopomc w:
Ochronie warstwy ozonowej?
Oczyszczaniu oceanw?
Eliminacji odpadw radioaktywnych?
Powstrzymaniu niszczenia lasw?
Co mgby stworzy?
Perpetuum mobile?
Samochd napdzany spalanymi odpadkami?
System rozdzielajcy jedzenie midzy godujcych?
KROK DRUGI I KROK TRZECI: Podobnie jak poprzed
nio, WYZNACZ LIMIT CZASOWY DLA KADEGO Z TYCH
CELW, A NASTPNIE WYBIERZ NAJWANIEJSZY CEL
W TEJ KATEGORII, KTRY CHCESZ ZREALIZOWA
W CIGU JEDNEGO ROKU, I POWI KILKA MINUT NA
NAPISANIE, DLACZEGO KONIECZNIE MUSISZ TEN CEL
OSIGN PRZED UPYWEM DWUNASTU MIESICY
393
394
Mc nie tworzy przyszoci tak jak marzenia.

Utopia dzi, krew i koci jutro.
CELW. Za kadym razem, kiedy to robisz, musisz budzi

w sobie rado, musisz j podsyca, wyobraajc sobie, czujc,
widzc i syszc, jak twoje marzenia staj si rzeczywistoci.
Ta ciga koncentracja wytworzy poczenie neuronowe, neu
ronow autostrad midzy punktem, w ktrym znajdujesz si
obecnie, a punktem, do ktrego chcesz doj. W wyniku tego
intensywnego uwarunkowywania zaczniesz odczuwa pewno,
e urzeczywistnisz swoje marzenia, a ta pewno przeoy si na
jako twoich dziaa, zapewni ci sukces. Twoja wiara pozwoli
ci zdoby odpowiednich trenerw i odpowiednie wzorce osobowe,
ktre poprowadz ci do najskuteczniejszych dziaa. Pomog
ci rwnie osiga rezultaty o wiele szybciej ni za pomoc trady
cyjnej metody prb i bdw, ktr mona stosowa bez
powodzenia caymi latami. Nie czekaj ani dnia duej z rozpocz
ciem tego procesu. Zacznij ju dzi!
VICTOR HUGO
Teraz powiniene ju mie cztery najwaniejsze cele, ktre daj

ci wielk inspiracj, oraz powody, dla ktrych osignicie tych
celw jest wicej ni nieodparte. Jak poczuby si za rok, gdy
by osign wszystkie cztery? Co odczuwaby, mylc o sobie?
Co odczuwaby, mylc o wasnym yciu? Nie mam sw, ktry
mi mgbym wyrazi, jak wane jest rozwinicie silnej motywacji
do osignicia tych celw. Wystarczajco silne DLACZEGO po
zwoli ci znale niezbdne do ich realizacji JAK.
Przypominaj sobie o tych celach codziennie. Zapisz je tam, gdzie
bdziesz je kadego dnia widzia: w kalendarzu, na biurku w pracy
albo na lustrze w azience, przed ktrym golisz si kadego ranka. Jeli
podeprzesz swoje cele powiceniem si CDSI, jeli podejmiesz
niezomne postanowienie o cigym doskonaleniu siebie w kadej z
tych czterech dziedzin, wtedy z pewnoci bdziesz czyni postpy
z dnia na dzie. Ju teraz podejmij decyzj, e bdziesz dy do
osignicia tych celw, e zaczniesz je realizowa natychmiast.
JAK SPRAWI, BY TWOJE CELE

BYY REALNE
Masz ju zestaw nieodpartych celw oraz jasno stwierdzone po
wody, dla ktrych musisz te cele osign. A wic proces urze
czywistniania tych marze ju si zacz. Twj Wybirczy Ukad
Aktywacji wyczuli si, kiedy bdziesz codziennie powtarza te
cele, i dziki temu zauwaysz wszystkie moliwe drogi poz
walajce ci zbliy si do nich.
Aby zapewni sobie osignicie celw, musisz tak warun
kowa wasny system nerwowy, aby ju teraz odczuwa przy
jemno, ktr przyniesie ich realizacja. Tak wic CO NAJM
NIEJ DWA RAZY DZIENNIE MUSISZ WICZY WASNE
EMOCJE, ODCZUWA RADO PYNC Z OSIGNI
CIA KADEGO Z TWOICH CZTERECH NAJWANIEJSZYCH
395
CEL TWOJEGO CELU

Czsto w pogoni za osigniciem wasnych celw nie zauwaamy
ich prawdziwego wpywu na nas samych i nasze otoczenie.
Sdzimy, e dotarcie do celu jest celem samo w sobie. Jednak
dokadniejsza obserwacja powie nam, e po drodze wprawiamy
w ruch wiele procesw, ktrych skutki znacznie przewyszaj
nasze oczekiwania i zamiary.
W kocu pszczoa pewnie nigdy nie zastanawia si nad
sposobami rozmnaania rolin. A przecie w pogoni za sodkim
nektarem kwiatowym pszczoy przenosz pyek z kwiatu na kwiat,
zapocztkowujc w ten sposb wielki proces, ktrego skutkiem
wzgrza znw bd si pawi w barwach.
Celem ludzi biznesu jest zysk i, osigajc ten cel, tworz
nowe miejsca pracy, w ten sposb dajc wielu ludziom szans
na rozwj osobisty i podniesienie jakoci ycia. Proces zarabia
nia na ycie pozwala ludziom osiga rne cele, jak choby
posyanie dzieci do szkoy. Z kolei dzieci wnosz pniej swj
wkad jako lekarze, prawnicy, artyci, ludzie interesu, naukowcy
i rodzice. Proces ten nie koczy si nigdy.
396
Cele s rodkiem prowadzcym nas do mety, a nie ostatecznym

sensem naszego ycia. S po prostu narzdziem uatwiajcym nam
koncentracj i pozwalajcym porusza si w okrelonym kierunku.
Jedynym prawdziwym powodem, dla ktrego dymy do osigni
cia naszych celw, jest potrzeba rozwoju, potrzeba wzrostu. SAMO
OSIGANIE CELW NIGDY NIE DA NAM SZCZCIA.
NAJGBSZE I NAJTRWALSZE POCZUCIE SPENIENIA
PRZYNIESIE CI TO, KIM SI STAJESZ, TO, JAK POKONU
JESZ PRZESZKODY UTRUDNIAJCE CI OSIGNICIE
CELU. Moe wic najwaniejsze pytanie, jakie powinnimy sobie
zadawa, brzmi: JAKIM CZOWIEKIEM BD MUSIA SI
STA, ABY OSIGN TO, CZEGO CHC? Moe si to okaza
najwaniejsze pytanie w caym twoim yciu, poniewa odpowied
na nie ustali kierunek, w ktrym musisz zmierza.
Dlatego chciabym, aby wanie teraz powici kilka minut
i napisa odpowied na to pytanie. WYMIE CECHY CHARAK
TERU, UMIEJTNOCI, ZDOLNOCI, POSTAWY I PRZE
KONANIA, KTRE BDZIESZ MUSIA W SOBIE WYPRA
COWA, ABY OSIGN WYEJ WYZNACZONE CELE.
Chcc tego dokona, z pewnoci bdziesz musia podj dzia
ania. Ale to nie wszystko. Jakie cechy bd ci niezbdne, aby
urzeczywistni to, co dotychczas niewidzialne? Zanim przystpisz
do dalszej lektury, napisz odpowied na to pytanie.
JAKIM CZOWIEKIEM MUSZ SI STA,

ABY OSIGN TO, CZEGO CHC
397
NAJWANIEJSZY KROK
Przez wiele lat wyznaczaem sobie cele, a pniej brakowao
mi wytrwaoci, by je osign. Doznawaem chwilowej
inspiracji, a paliem si do dziaania, ale w trzy tygodnie pniej
zauwaaem, e nie wykonuj adnej z wypisanych poprzed
nio rzeczy. Zanotowanie celu jest z pewnoci pierwszym krok
iem na drodze do jego osignicia, a wikszo ludzi nie robi
nawet tego. Samo dziaanie zwizane z wyznaczeniem celw
i przelaniem ich na papier sprawia, e twoje cele staj si blisze
rzeczywistoci.
Ale najwaniejsze, co moesz zrobi, aby osign swoje
cele, to WYTWARZANIE SIY ROZPDU NATYCHMIAST
PO ICH WYZNACZENIU. Najwaniejszych regu, jakie
przyjem za wasne, aby osiga wyznaczone cele, nauczy mnie
pewien czowiek sukcesu. Powiedzia, abym najpierw wypisy
wa sobie, co chc osign, a nastpnie DOPTY NIE OPU
SZCZA MIEJSCA, W KTRYM PODJEM DECYZJ,
DOPKI NIE ROZPOCZN JAKIEGO POZYTYWNEGO
DZIAANIA ZMIERZAJCEGO DO OSIGNICIA MO
JEGO CELU.
Jak ju podkrelaem w rozdziale drugim, prawdziwa decyz
ja to taka, na podstawie ktrej zaczynasz dziaa natychmiast.
Wykorzystaj si rozpdu, ktrej nabrae, wyznaczajc sobie
cztery najwaniejsze cele. Najlepszym sposobem na jej podtrzymy
wanie jest PODJCIE SZYBKICH DZIAA NATYCHMIAST
PO PRZECZYTANIU TEGO ROZDZIAU. Nawet najmniejszy
krok - telefon do kogo, jakie postanowienie, naszkicowanie
wstpnego planu - posunie ci naprzd. Nastpnie sporzd list
prostych czynnoci, ktre moesz wykonywa dla osignicia
swoich zamierze w cigu najbliszych dziesiciu dni. Rcz, e
te dziesi dni maych krokw w kierunku wyznaczonego celu
wytworzy acuch nawykw, ktre ci zapewni dugofalowy
sukces.
Jeli na przykad twoim najwaniejszym celem w zakresie
wasnego rozwoju jest nauczy si taczy, zajrzyj do ksiki te
lefonicznej ju dzisiaj. Zadzwo do szkoy taca, umw si na
spotkanie i zapisz na zajcia.
398
Jeli twoim gwnym celem w zakresie przyjemnoci i przy

gd jest kupno samochodu mercedes, zatelefonuj do salonu sprze
day z prob o ofert cenow albo ju dzisiaj pojed tam
i przetestuj swj ulubiony model. Nie twierdz oczywicie, e
musisz ten samochd kupi zaraz, ale przynajmniej dowiedz si
o cen, aby twoje marzenie stao si bardziej rzeczywiste. Wielkie
pragnienie pomoe ci pniej uoy plan, ktry doprowadzi ci
do celu.
Jeli postanowie, e najwaniejsze w dziedzinie finansw
jest dla ciebie osignicie zarobkw w wysokoci stu tysicy
dolarw, zacznij ju teraz zastanawia si, jakie kroki musisz
podj w tym kierunku. Czy masz kogo znajomego, kto zara
bia ju takie sumy i mgby ci powiedzie, co naley robi? Czy
musisz postara si o dodatkow prac, by osign takie zyski?
Jakie umiejtnoci musisz opanowa? Czy musisz zacz bardziej
oszczdza i inwestowa zaoszczdzone pienidze, aby zwik
szy wasne dochody? Czy powiniene otworzy now firm?
Jakie rodki s ci do tego potrzebne?
PAMITAJ, E MUSISZ CO NAJMNIEJ RAZ DZIENNIE
DOWIADCZA UCZUCIA, E JESTE CORAZ BLIEJ
OSIGNICIA KADEGO Z CZTERECH NAJWANIEJ
SZYCH CELW. Ideaem byoby, gdyby czu to codziennie
rano i wieczorem. Przegldaj te ca list celw raz na p roku,
aby sprawdzi, czy wszystkie nadal ci interesuj. Moesz te
raz jeszcze zastanowi si nad nimi lub doda kilka nowych.
Jestem przekonany, e wraz z upywem czasu bdziesz chcia nie
tylko dodawa nowe cele, ale te i rezygnowa z niektrych uprzednio wyznaczonych.
Rwnie wana dla dugofalowego sukcesu jest wiadomo,
e OSIGNICIE CELW MOZ OKAZA SI PRZE
KLESTWEM, JELI PRZEDTEM NIE WYZNACZYMY
SOBIE NOWYCH. Kiedy tylko zorientujesz si, e jeste ju
blisko celu, powiniene natychmiast stawia sobie nowe. Inaczej
dowiadczysz czego, czego kady z nas powinien unika: prze
cigniesz wasne marzenia. Ile razy czytamy o ludziach, ktrzy
osigaj swoje yciowe cele tylko po to, aby sobie powiedzie:
Czy to ju wszystko?", kiedy poczuj, e nad szczytem nie ma
ju nic.
Dobrym przykadem jest tu zaoga promu kosmicznego Apol

lo". Astronauci przez cae ycie przygotowywali si do spenienia
swojej najwikszej misji, wyldowania na Ksiycu. Kiedy wresz
cie tego dokonali, wpadli w eufori, ale po powrocie na Ziemi
niektrzy z nich znaleli si w depresji, jakiej nawet nie jestemy
sobie w stanie wyobrazi. Nie mieli ju na co czeka. Jaki mgby
by wikszy cel ni wyldowanie na Ksiycu i badanie przestrze
ni kosmicznej? By moe odpowiedzi na to pytanie jest podjcie
badania rwnie tajemniczego obszaru naszych umysw, serc i dusz?
Nieraz syszaem o modych kobietach, ktre miesicami,
a nawet latami planuj swoje zampjcie. Wkadaj w te plany
ca si, ca pomysowo i zaczynaj tworzy scenariusze
wprost z bajki. Wszystkie swoje nadzieje i oczekiwania wi
z tym wydarzeniem w przekonaniu, e zdarza si ono tylko raz.
Po chwilach wielkiego szczcia moda matka, podobnie jak
astronauci z Apolla", zaczyna odczuwa przygnbienie. Jak ma
sobie poradzi po przeyciu najwaniejszego yciowego dowiad
czenia? Jedynym wyjciem jest wypatrywanie przyszych, jeszcze
waniejszych celw zwizanych z budowaniem dopiero co
zawartego zwizku.
W jaki sposb ludzie mog czu si, podniecenie i pasj na
wet po osigniciu swoich najwikszych celw i spenieniu naj
skrytszych marze? KIEDY ZBLIAJ SI DO MOMENTU,
NA KTRY TAK DUGO CZEKALI, NATYCHMIAST WY
ZNACZAJ SOBIE KILKA JESZCZE BARDZIEJ KUSZ
CYCH CELW. Gwarantuje to im agodne przejcie od spenio
nych zamiarw do nowej inspiracji oraz pozwala po raz kolejny
podejmowa decyzj o dalszym wasnym rozwoju. Bez tej decyzji
kady z nas zrobi, co konieczne, aby odczuwa satysfakcj, ale
nigdy nie wyjdzie poza jej granice. Dlatego wanie tracimy mo
tywacj do dziaania, tracimy potrzeb cigego rozwoju i popa
damy w stagnacj. Czsto ludzie umieraj emocjonalnie i duchowo
na dugo przed tym, zanim umrze ich ciao.
Sposobem na wyrwanie si z tej puapki jest zrozumienie
faktu, e OSTATECZNYM CELEM YCIOWYM MOE BY
PRZYCZYNIANIE SI DO DOBRA INNYCH. Znalezienie
sposobu, ktry pozwoli pomaga innym, wspiera tych, ktrych
darzymy ciepym uczuciem, moe sta si inspiracj na cae ycie.
399
400
Na wiecie zawsze jest miejsce dla tych, ktrzy chc dzieli si

swoim czasem, energi, kapitaem, pomysowoci i zaanga
owaniem.
Wemy na przykad Robina Williamsa. Oto czowiek, ktry
ma wielk przewag nad swoim zmarym przyjacielem Johnem
Belushi, poniewa odkry sposb, ktry pozwala mu zawsze mie
przed sob jaki cel. Robin, wraz z przyjacimi Whoopi Goldberg
i Billym Crystalem, postawili przed sob zadanie, ktre zawsze
bdzie od nich wymagao sigania po najwiksz yciow si.
Pomagaj bezdomnym. Arnold Schwarzenegger zapewni sobie
podobne zyski emocjonalne, wic si z Igrzyskami Olimpijskimi
dla Niepenosprawnych oraz Prezydenck Rad do spraw Kultury
Fizycznej. Wszyscy ci ludzie sukcesu nauczyli si, e nic nie daje
im wikszej satysfakcji ni szczera pomoc udzielona potrzebu
jcym.
Pamitaj wic, aby zawsze stawia przed sob nowe cele,
chwyta nowe marzenia, ktre pocign ci na drog nieustannego
samodoskonalenia, drog nieprzerwanego ulepszania siebie.
Powicenie si CDSI jest prawdziwie uniwersaln polis ubez
pieczeniow, gwarantujc szczcie w ci^gu caego ycia.
Pamitaj, e KUSZCA PRZYSZO JEST POYWIE
NIEM, KTRE PRZYCZYNIA SI DO ROZWOJU TWOJEJ
DUSZY. Kady z nas potrzebuje poczucia cigego doskonalenia
si emocjonalnego i duchowego.
ZAPROGRAMUJ SI NA SUKCES
Dysponujesz ju celami, ktre ci prawdziwie inspiruj, ktre b
d ci wci pchay do przodu. Musisz sprawi, by stay si one
tak nieodparte, e twj system nerwowy uzna je za rzeczywis
to. Jak moesz rozwin poczucie elaznej pewnoci? Po pier
wsze, zastanw si, co w przyszoci moe ci przeszkadza
w osigniciu celu, i usu wszystkie te przeszkody ju teraz, nie
czekajc, a zaskocz ci pniej. Potem uczy publiczne
zobowizanie w obecnoci ludzi, ktrzy w twoim przekonaniu
401
pomog ci stawia sobie jak najwysze wymagania. Wzmacniaj

wytworzone poczenia neuronowe przez nieustanne prby,
powtrzenia i natenie emocjonalne. Wyobraajc sobie osigni
cie celw, nie zapominaj o elementach submodalnych, wizual
nych, suchowych i kinestetycznych, ktre zmieni twoje cele
W rzeczywisto!
NAJWANIEJSZA LEKCJA
Najwaniejszym wnioskiem pyncym z tego rozdziau jest stwier
dzenie, e wizja przyszoci wytwarza w nas poczucie dyna
micznego wzrostu. Bez tego poczucia nasze ycie jest niepene.
Nieodparta przyszo nie jest czym ubocznym, ale konieczno
ci. Pozwala nie tylko uzyska zadowolenie, ale i w peni uczestni
czy w gbokim poczuciu radoci, wkadu w ycie innych oraz
rozwoju, ktre nadaj znaczenie naszemu yciu.
Gdy nie ma widzenia, nard si psuje.

KSIGA PRZYSW, 29,18
Kiedy przeczytaem, jak nieprawdopodobnie duo ludzi w Ame

ryce umiera w cigu trzech lat po przejciu na emerytur. Jest to
dla mnie dowd, e jeli tracimy poczucie tworzenia czego,
poczucie wkadu w ycie innych, tracimy ch ycia. Jeli masz
powd, by i dalej, dojdziesz do celu. Czsto si zdarza, e ludzie
miertelnie chorzy albo starsi, mimo cikiego stanu, trzymaj
si jako do wit albo wielkiej rodzinnej okazji. Jak dugo maj
na co si cieszy, czego oczekiwa, jak choby Boe Narodzenie
i zwizana z nim wizyta rodzinna, maj te powd, by y. Kiedy
okazja mija, trac swoj wiar w przyszo. Zjawisko to nie do
tyczy wycznie naszej kultury. Zaobserwowano je na caym
wiecie. Na przykad w Chinach miertelno znacznie spada
przed kadym waniejszym witem i znw wzrasta po jego za
koczeniu.
402
Nie ma znaczenia, czy masz osiemnacie lat, czy osiem

dziesit. Potrzebujesz czego, co popchnie ci naprzd. Inspiracja,
ktrej szukasz, czeka upiona w tobie, a obudzi j jakie nie
przewidziane wyzwanie albo proba. Pukownik Harlan Sanders
przekona si o tym w wieku szedziesiciu piciu lat, kiedy
pewnego dnia przyszed rachunek za ubezpieczenie spoeczne.
Gniew popchn go do dziaania.*
Nie musimy jednak czeka na jakie wydarzenie, aby obudzi
drzemic inspiracj. Moemy to wydarzenie wyreyserowa
sami.
Znany komik George Burns rozumie, jak wana i jak silna
jest nieodparta przyszo. Poproszony o podsumowanie swojej
filozofii yciowej, powiedzia: Musz mie co, co zerwie mnie
rano z ka. W kocu i tak niewiele mog ju w nim zdziaa.
Najwaniejsze jest dla mnie posiadanie jakiego punktu, kierunku,
w ktrym mam zmierza."** Burns ma dzi ponad dziewi
dziesit lat i wci bawi dowcipem, wci bierze udzia w pro
gramach telewizyjnych i w filmach. Syszaem niedawno, e
zarezerwowa sobie kilka wieczorw w londyskim Palladium"
na rok 2000, kiedy bdzie mia sto cztery lata. Czy nie jest to
nieodparta wizja przyszoci?
Uywaj swojej siy. Wiesz teraz, jak si samemu inspirowa.
Czas najwyszy, aby zacz to robi. Jeli dotychczas czytae ten
rozdzia jedynie biernie, wr do pocztku i wykonaj wszystkie
wiczenia. S atwe i pozwol ci si dobrze bawi. Po pierwsze,
wyznacz sobie cztery najwaniejsze cele do osignicia w cigu
najbliszego roku. Po drugie, znajd klarowne dlaczego". Po
trzecie, wypracuj rytua codziennego przypominania sobie o tych
celach i wyobraania sobie wielkiej radoci z ich osignicia
przez dziesi kolejnych dni. Po czwarte, otocz si wzorami do
naladowania i ludmi, ktrzy naprawd pomog ci opracowa
plan dziaania, pozwalajcy ci zmieni marzenia w rzeczywis

to. Kady z tych krokw pomoe ci wyczuli si na pojawiajce
si moliwoci, i dostrzec wszystkie sposoby przyczyniajce si
do osignicia wyznaczonych celw. To pozwoli ci rozwin
poczucie pewnoci, ktrego potrzebujesz, aby skoni si do
dziaania.
Moemy teraz przej do kolejnego rozdziau, w ktrym
(naucz ci, jak pokonywa dowoln przeszkod.
* Harlan Sanders jest zaoycielem firmy, ktra, w odrnieniu od wielu innych

przedsibiorstw ubezpieczeniowych, ubezpiecza ludzi starszych bez wzgldu
na stan zdrowia, nie podnoszc przy tym wysokoci skadek. - Przyp. tum.
** Wywiad Arthura Coopera z George'em Burnsem, Playboy", czer
wiec 1978.
403
XIII. DZIESICIODNIOWE WYZWANIE
Rozdzia trzynasty
DZIESICIODNIOWE
WYZWANIE
Nawyk jest albo najlepszym sug,
albo najgorszym panem.
NATHANIEL EMMONS
Konsekwencja... Czy nie o to wanie chodzi nam wszystkim?

Nie chcemy osiga rezultatw tylko raz na jaki czas. Nie chce
my by szczliwi tylko przez chwil. Nie chcemy by w najlep
szej formie zaledwie od czasu do czasu. Prawdziwe mistrzostwo
tworzy konsekwencja, a prawdziw konsekwencj tworz nasze
nawyki.
Z pewnoci po lekturze dotychczasowych rozdziaw wiesz
ju, e nie napisaem tej ksiki po to, aby pomc ci odkry kilka
rzeczy o sobie samym. Nie jest te jej celem zainspirowanie ci
kilkoma historyjkami albo przekazanie garci ciekawych infor
macji, ktre mgby wykorzysta od czasu do czasu dla osigni
cia drobnych postpw". Ksika ta, podobnie jak caa moja
dziaalno, ma na celu spowodowanie wymiernego wzrostu ja
koci caego ycia, rwnie twojego.
Mona to osign jedynie za pomoc cakiem nowego wzor
ca kierujcego zmasowanym dziaaniem. Dla kadego czowieka
prawdziwa warto nowej umiejtnoci lub strategii jest wprost
proporcjonalna do czstotliwoci jej wykorzystywania. Wiele
razy ju mwilimy, e nie wystarczy tylko wiedzie. MUSISZ
ROBI TO, CO WIESZ. Rozdzia ten ma na celu pomc ci w wy
pracowaniu nawyku doskonaoci - wzorcw, ktre pomog ci
405
moliwie najbardziej zwikszy wpyw wywierany na samego

siebie i innych.
Aby dwign swoje ycie na kolejny, wyszy poziom, musisz
zrozumie, e WZORCE MYLENIA, KTRE DOPROWA
DZIY CI DO TWOJEJ OBECNEJ POZYCJI, NIE POMOG
CI DOSTA SI TAM, DOKD CHCESZ DOJ. Jednym
z najwikszych problemw, jakie dostrzegam zarwno u poszcze
glnych ludzi, jak i w przypadku caych instytucji, jest odrzucanie wszelkich zmian (ktre przecie s naszym najwikszym
sojusznikiem) oraz ocena wasnych dziaa na podstawie przeko
nania, e dotychczasowe sposoby mylenia i zachowania przy
czyniy si do dotychczasowych sukcesw. Oczywicie jest to
prawda, ale DO OSIGNICIA KOLEJNEGO POZIOMU ZA
ODOWEGO I OSOBISTEGO SUKCESU NIEZBDNY JEST
NOWY WZORZEC MYLENIA.
Aby tego dokona, musisz raz na zawsze pozby si bariery
Strachu i przej kontrol nad przedmiotem, na ktrym skupia
si twj umys. Stare wzorce, pozwalajce umysowi sta si
niewolnikiem problemw chwili, musz zosta zamane na zaw
sze. Na ich miejsce musimy wypracowa nowe wzorce, ktre
pozwol nam si skoncentrowa na rozwizaniach problemu
czerpa z tego satysfakcj. Z kart tej ksiki nauczye si wielu
dajcych si strategii, poznae narzdzia czynice ycie bogat
szym, peniejszym, radoniejszym i bardziej ekscytujcym. Jeli
jednak czytasz t ksik i nie wykorzystujesz zawartej w niej
wiedzy, postpujesz tak, jakby kupi nowy komputer i nigdy nie
wyj go z pudeka, albo sprawi sobie ferrari i nigdy nie
wyprowadza go z podjazdu, chcc w ten sposb si upewni, e
pie bd na nim osiaday kurz i boto.
Pozwl wic, e zaoferuj ci prosty plan zamania starych
wzorcw mylenia, odczuwania i zachowania. Plan ten pomoe
ci uwarunkowa nowe, dodajce si wzorce i sprawi, e stan si
one cakowicie spjne.
Wiele lat temu wpdziem si w puapk. Staem si winiem
wasnych wzorcw frustracji i zoci. Gdziekolwiek si obr
ciem, czekay na mnie problemy. Pozytywne mylenie nie znaj
dowao si wtedy wysoko na mojej licie sposobw rozwizywa
nia trudnoci. Byem przecie inteligentny", a ludzie inteligent-
406
ni nie patrz pozytywnie na rzeczy, ktre pozytywne nie s. Wok

siebie miaem mnstwo znajomych, ktrzy wyznawali t zasad
(i byli podobnie sfrustrowani jak ja sam).
Byem wtedy nastawiony do ycia bardzo negatywnie i wi
dziaem wszystko w najczarniejszych barwach. Uywaem
pesymizmu jako tarczy. Byy to niewtpliwie kiepskie prby
uchronienia si przed cierpieniem wynikajcym z nie spenionych
oczekiwa. Jednak przyjcie takiego wzorca powodowao, e tar
cza chronica mnie przed cierpieniem jednoczenie nie dopu
szczaa do mnie adnej przyjemnoci. Nie pozwalaa mi znaj
dowa jakichkolwiek rozwiza mojego problemu i wpdzaa
swym ciarem do emocjonalnego grobu, w ktrym nie odczuwa
si ani zbytniego cierpienia, ani zbytniej przyjemnoci, w ktrym
wasne ograniczone dziaania oceniamy stwierdzeniem, e s
one realistyczne".
Tymczasem ycie wymaga rwnowagi. Jeli pozwolimy sobie
nie dostrzega chwastw pienicych si w naszym ogrodzie, nasze
zudzenia nas z pewnoci zniszcz. Jednak rwnie niszczce jest
zachowanie ludzi, ktrzy powodowani wasnym strachem, cigle
wyobraaj sobie, e ich ogrd zars chwastami nie do wyple
nienia. Droga, ktr kroczy zwycizca, jest drog rwnowagi.
Zauwaa on chwasty z umiechem na twarzy, wiedzc, e fakt, i
je zauway, oznacza ich koniec. Wie, e potrafi je usun, i zrobi
to natychmiast.
Nie trzeba ba si chwastw. S one czci ycia. Musimy
je dostrzega, uznawa ich istnienie, skupia si na moliwych
rozwizaniach i natychmiast robi wszystko, by wyeliminowa ich
wpyw na nasze ycie. Udawanie, e chwastw nie ma, w niczym
nam nie pomoe. Nie pomoe te pawienie si w zoci z ich
powodu ani zamykanie si w strachu. Ich nieustanne prby za
gniedenia si w naszym ogrodzie s po prostu czci ycia.
Musimy je usuwa, i to w dodatku z umiechem na twarzy, z po
czuciem wielkiej radoci. Inaczej spdzimy reszt ycia na cier
pieniach. Dlaczego? Poniewa jedno mog ci zagwarantowa:
chwastw bdzie coraz wicej. I jeli nie chcesz, aby twoje ycie
stanowio cig reakcj na pojawiajce si codziennie nowe prob
lemy, musisz pamita, e s one jego wan czci. Utrzymuj
bowiem twj zapa i si, wci wzmagaj twoj czujno i wci
407
od nowa ka szuka rodkw, ktre pomog ci utrzyma ogrd

w zdrowiu i obfitoci.
Musimy wci wiczy to podejcie przy odchwaszczaniu
ogrodu naszych umysw. Musimy naby umiejtnoci pozwala
jcych nam zauway, kiedy zaczyna si w nas rozwija negaty
wny wzorzec. Nie po to, aby si za ten wzorzec gani albo cigle
nad nim rozwodzi, ale by zama go natychmiast po jego odkryciu
i zastpi nasionami umysowego, emocjonalnego, fizycznego,
duchowego, finansowego i profesjonalnego sukcesu. W jaki
sposb ama negatywne wzorce ju w chwili, gdy si pojawi?
Po prostu przypomnij sobie metod szeciu krokw, ktrej
nauczye si z rozdziau szstego.
1) Musisz najpierw zdecydowa, czego chcesz. Jeli naprawd
chcesz poczu pasj i rado oraz przej kontrol nad wasnym
yciem - a z ca pewnoci tak jest, poniewa w przeciwnym
wypadku nie signby po t ksik - wiesz ju, czego chcesz.
2) Musisz podziaa na siebie metod dwigni. Gdyby prze
czyta ca t ksik i nie wypracowa adnych nowych wzorcw,
czy nie byaby to nieprawdopodobna strata czasu? I odwrotnie, jak
si poczujesz, kiedy zastosujesz zdobyt wiedz, aby natychmiast
przej kontrol nad wasnym umysem, ciaem, emocjami, finansa
mi i kontaktami z ludmi? Pozwl wic, aby twoje pragnienie
unikania cierpienia i zyskiwania wielkiej przyjemnoci popchno
ci w kierunku zmian niezbdnych do podwignicia twojego ycia
na kolejny, wyszy poziom. Aby to osign, musisz...
3) Zakci ograniczajcy ci wzorzec. Najlepsza znana mi
metoda na osignicie tego celu to przejcie na UMYSOW
DIET - to jest wyznaczenie sobie okrelonego cile czasu oraz
przejcie dokadnej kontroli nad wasnymi mylami. Umysowa
dieta daje moliwo wyeliminowania negatywnych wzorcw
mylenia i uczu, ktre zawsze pojawiaj si na skutek prowa
dzenia ycia cofajcego emocjonalnie oraz niezdyscyplinowanego
umysowo. Prawie osiem lat temu postanowiem oczyci swj
umys w taki wanie sposb i przekonaem si, e jest to sposb
bezcenny.
Napotkaem ten pomys w maej broszurce pira Emmeta
Foxa The sevenday Mental Diet (Siedmiodniowa dieta umysowa).
Wyjania w niej, jak wielk warto ma przeycie siedmiu kolej-
408
409
nych dni bez adnych negatywnych myli. Pomys ten wydawa

si tak banalnie prosty, e pocztkowo doszedem do wniosku,
i jego realizacja moe przynie wycznie strat czasu. Ale
kiedy Emmet Fox zacz tumaczy po kolei zasady tej diety
prowadzcej do oczyszczenia umysu, zaczem rozumie, e jej
zastosowanie moe si okaza o wiele trudniejsze, ni pocztkowo
mylaem. Rzucone wyzwanie zaintrygowao mnie, a osignite
rezultaty wprawiy w zdumienie. Chciabym uzupeni diet
zaproponowan przez pana Foxa w 1935 roku po to, aby mg
j wykorzysta jako narzdzie pozwalajce ci integrowa strate
gie, ktrych dotychczas nauczye si z tej ksiki. I to od zaraz.
Staje przed tob moliwo zastosowania wszystkiego,
z czym zapoznawae si w poprzednich rozdziaach. Wyzwanie,
jakie ci rzucam, jest proste:
PRZEZ NAJBLISZYCH DZIESI DNI, POCZYNAJC
OD DZISIAJ, PRZEJMIJ CAKOWIT KONTROL NAD
WASNYM UMYSEM I EMOCJAMI, POSTANAWIAJC
WANIE W TEJ CHWILI, E NIE BDZIESZ POGRA
SI W ADNYCH NEGATYWNYCH I BEZPRODUKTYW
NYCH MYLACH I UCZUCIACH.
Brzmi atwo, prawda? I jestem pewien, e moe by rwnie
atwe. Jednak ci, ktrzy przechodz na t diet po raz pierwszy,
z zaskoczeniem odkrywaj, jak czsto ich umys wika si w bez
produktywne, budzce obawy, przynoszce zmartwienia albo
groce zniszczeniem myli.
Dlaczego nieustannie angaujemy si w umysowe i emocjo
nalne wzorce, ktre powoduj w naszym yciu niepotrzebne
stresy? Odpowied jest prosta: sdzimy, e nam to pomaga!
Wielu ludzi yje w stanie wiecznego zmartwienia. Aby dopro
wadzi si do tego, cigle skupiaj si na najgorszych moliwych
scenariuszach wydarze. Dlaczego to robi? Poniewa s przeko
nani, e pomoe im to skoni si do dziaania. Jednak, jak wiemy,
zmartwienie tak naprawd doprowadza nas do skrajnie niepro
duktywnego stanu emocjonalnego. Zwykle nie dodaje nam si do
dziaania, natomiast zawsze powoduje, e czujemy si owadni
ci strachem i frustracj.
Ale przy uyciu najprostszych prezentowanych w tej ksice
narzdzi moesz zmieni swj stan, po prostu skupiajc si na
ROZWIZANIU PROBLEMU. Moesz zada sobie waciwe

pytanie, jak choby: Co musz zrobi natychmiast, aby t sytu
acj polepszy?" Moesz te zmieni swj stan, zmieniajc sowni
ctwo, ktrego uywasz dla opisania wasnych uczu: przej od
Jestem zmartwiony" do jestem troch przejty".
Krtko mwic, jeli zdecydujesz si przyj moje dziesi
ciodniowe wyzwanie, znaczy to, e decydujesz si na wprowadze
nie si w stan peen pozytywnych pasji i utrzymanie tego stanu,
bez wzgldu na to, co si wydarzy. Oznacza to rwnie, e ilekro
znajdziesz si w stanie bezproduktywnych emocji, natychmiast
sprbujesz zmieni odczucia fizjologiczne albo skupisz si na
pozytywnych rozwizaniach - bez wzgldu na twoje chwilowe
nastawienie. Jeli na przykad w cigu najbliszych dziesiciu
dni kto zrobi ci co, co uznasz za niszczce albo przepenione
nienawici, i zaczniesz wpada z tego powodu w zo, musisz
natychmiast zmieni swj stan emocjonalny, zupenie nie zwaajc
na otaczajce ci warunki.
Przypomn raz jeszcze, e dysponujesz wieloma strategia
mi, ktre pozwalaj ci zmieni wasny stan emocjonalny. Moesz
zada sobie waciwsze pytanie, jak choby: Czego mog si
std nauczy?", albo: Co w tej sytuacji widz dobrego, nawet
jeli nie jest ona doskonaa?" Pytania te wprowadz ci w nastrj
produktywny, w ktrym bdziesz potrafi znajdowa rozwizania
dla twoich problemw, zamiast pozostawania w samonapdzajcym si cyklu zoci i frustracji. Jakie jeszcze inne techniki
zmiany wasnego stanu emocjonalnego mgby wykorzysta,
gdyby naprawd chcia?
PAMITAJ, E NASZYM CELEM NIE JEST IGNORO
WANIE YCIOWYCH PROBLEMW, ALE DOCHODZENIE
DO TAKIEGO STANU EMOCJONALNEGO I UMYSOWE
GO, W KTRYM NIE TYLKO POTRAFIMY ZNALE ROZ
WIZANIE TYCH PROBLEMW, ALE RWNIE DZIAA
W OPARCIU O NIE. Ludzie, ktrzy cigle skupiaj si na tym,
na co nie maj wpywu, pozostaj bezsilni.
Kiedy po raz pierwszy rozwaaem moliwo przejcia na
umysow diet Foxa, byem przekonany, e pozytywne myle
nie wyrzdzi mi krzywd. W kocu wczeniej kierowaem si
pozytywnym nastawieniem i moje oczekiwania nie speniy si.
410
DZIESICIODNIOWE WYZWANIE
Czuem si tylko wewntrznie zniszczony. Jednak w kocu prze

konaem si, e zmieniajc przedmiot koncentracji, mog o wiele
bardziej panowa nad wasnym yciem, e wystarczy po prostu
przesta myle o samym problemie, a skupi si na sposobach
jego rozwizania. Kiedy wprowadzaem si w bardziej produk
tywny stan, szybko potrafiem znale w sobie odpowied na
nurtujce mnie pytania.
Kady z ludzi wielkiego sukcesu, ktrych znam, dysponuje umie
jtnoci zachowania koncentracji oraz jasnoci i siy umysu nawet
w czasie najgorszej emocjonalnej burzy". Jak im si to udaje?
Wikszo z nich kieruje si fundamentaln zasad: NIGDY NIE
WOLNO POWICA WICEJ NI DZIESI PROCENT
WASNEGO CZASU SAMEMU PROBLEMOWI, A POZOS
TAE DZIEWIDZIESIT PROCENT NALEY PRZEZ
NACZY NA WYNAJDYWANIE ROZWIZA TEGO PROB
LEMU. Co waniejsze, NIGDY NIE NALEY POCI SI NAD
DROBIAZGAMI. TRZEBA PAMITA, E S TO DROBIAZGI!
Jeli zdecydujesz si podj moje dziesiciodniowe wyzwanie
- a jestem przekonany, e tak, skoro doszede w tej ksice a
dotd - musisz zda sobie spraw z faktu, e w cigu najbliszych
dziesiciu dni bdziesz w stu procentach powica swj czas na
znajdowanie rozwiza, a nie na stojce przed tob problemy!
Ale czy to nie pogorszy twoich problemw? Jeli nie bd
si martwi moimi problemami, czy nie stan si one powa
niejsze?" Szczerze wtpi! Dziesi dni koncentrowania si
wycznie na rozwizaniach, na jasnych barwach wasnego ycia,
na tym, co si sprawdza w dziaaniu, i na tym, dlaczego jeste
szczliwy, w aden sposb nie moe pogorszy twojej sytuacji.
Jestem te pewien, e te nowe wzorce potrafi da ci tak wielk
si, e cos', co dotychczas uznawae za problem, po prostu
zniknie z chwil, gdy staniesz si nowym czowiekiem, penym
radoci i zdecydowania.
Dziesiciodniowe wyzwanie kieruje si czterema prostymi,
ale bardzo wanymi zasadami. Jeli wic chcesz to wyzwanie
podj, musisz zapamita te reguy.
Pewnie zastanawiasz si, jak dugo moesz skupia si na
czym negatywnym, aby uzna ten czas za zbyt dugi. Dla mnie
cige skupianie si na bezproduktywnym uczuciu lub myli przez
411
DZIESICIODNIOWE WYZWANIE - REGUY GRY

REGUA PIERWSZA: W cigu najbliszych dziesiciu dni nie
dopuszczaj do siebie adnych bezproduktywnych myli ani uczu.
Nie pozwalaj sobie na zadawanie odbierajcych ci siy pyta, ani
stosowanie osabiajcych twoj witalno sw i metafor.
REGUA DRUGA: Kiedy zapiesz si na tym, e koncentrujesz si
na czymkolwiek negatywnym - a z pewnoci tak bdzie - musisz
natychmiast zastosowa techniki, ktrych si nauczye, aby zmieni
swoje nastawienie emocjonalne i skierowa je w lepszym kierunku.
Jako pierwsz bro wykorzystuj przede wszystkim pytania poma
gajce ci rozwizywa problemy*, na przykad: Co w tym widz
dobrego?", albo: Co musz ulepszy?" Pamitaj, e zadajc sobie
pytania typu: Co musz ulepszy", opierasz si na presupozycji, e
twoja postawa osignie w kocu doskonao. Zmieni to twoje na
stawienie. Nie bdziesz ignorowa problemu, ale znajdziesz si w o
wiele lepszym stanie, kiedy zaczniesz identyfikowa wszystko to, co
musisz zmieni.
Ponadto co rano w cigu tych dziesiciu dni nastawiaj si na sukces,
zadajc sobie pytania poranne. Moesz to robi, zanim jeszcze wsta
niesz z ka albo kiedy bierzesz prysznic, ale nie odkadaj tego na
pniej. Pozwoli ci to od razu po przebudzeniu skupi si na ustana
wianiu dodajcych si wzorcw emocjonalnych i wzorcw zachowa.
Wieczorem zadawaj sobie pytania wieczorne albo jakiekolwiek inne
pytania, ktre wedug ciebie wprawi ci we wspaniay nastrj tu
przed zaniciem.
REGUA TRZECIA: Przez najblisze dziesi dni skupiaj si
wycznie na ROZWIZANIACH, a nie na problemach. W chwili gdy
dostrzeesz moliwo pojawienia si jakiegokolwiek problemu,
zacznij natychmiast zastanawia si nad jego rozwizaniem.
REGUA CZWARTA: Jeli zaczniesz si zaamywa, to jest, jeli
zapiesz si na bezproduktywnych mylach lub uczuciach, nie pot
piaj si za to. Nie stanowi to adnego problemu, pod warunkiem e
natychmiast zmienisz swoje nastawienie. Gdyby jednak miao si
okaza, e bdziesz si skupia na czymkolwiek negatywnym przez
duszy czas, musisz odczeka do kolejnego ranka i zacz dziesi
ciodniowy cykl od pocztku.
Celem tego wiczenia jest dziesi kolejnych dni bez adnych nega
tywnych myli. Musisz wic zacz wszystko od pocztku, bez wzgl
du na to, w cigu ilu dni z dziesiciu wykonywae wiczenie
poprawnie.
* Pytania te oraz pytania poranne i wieczorne wymienione s w roz

dziale smym
\3
minut - to ju za dugo. Minuta to a za duo czasu, aby zapa

si na tym i dokona zmiany. W kocu naszym celem jest zniizczenie potwora, kiedy jest jeszcze zupenie may. Z pewno
ci wystarczy dwadziecia do czterdziestu sekund, aby zoriento
wa si, e zaczynasz przyjmowa postaw negatywn.
Gdybym jednak znalaz si na twoim miejscu, dabym sobie
maksimum dwie minuty na wykrycie problemu i przystpienie
do zmiany wasnego stanu. Dwie minuty wystarcz na pewno,
by zorientowa si, e zaczynasz wchodzi w nastrj negatyw
ny, i natychmiast zacz ama ten wzorzec. Jeli pozwolisz sobie
na negatywne myli lub odczucia przez pi minut, dziesicio
dniowe wyzwanie nie speni swojego zadania. Nauczysz si wtedy
jedynie szybciej tonowa wasne emocje, podczas gdy celem tego
wiczenia jest wyeliminowanie wszelkich problemw, zanim
jeszcze negatywne emocje si rozwin.
Kiedy po raz pierwszy wykonywaem to wiczenie, po trzech
dniach wpadem w zo z jakiego powodu i zapaem si na tym
dopiero po piciu minutach, dopiero wtedy bowiem dotaro do
mnie, co robi. Musiaem zacz od pocztku. Za drugim razem
negatywne uczucia opanoway mnie dopiero szstego dnia, ale
tym razem byem zdecydowany. Nie miaem zamiaru zaczyna
po raz kolejny! Natychmiast wic skupiem si na rozwizaniach
mojego problemu. Jak pewnie si domylasz, gwn korzyci
nie bya moliwo dokoczenia umysowej diety. Zaczem
uwarunkowywa w sobie potny wzorzec pozostawania w pozy
tywnych stanach emocjonalnych przez cae ycie, nawet w sytu
acji, gdy otaczaj mnie zewszd powane problemy. Zaczem
si uczy, jak skupia wikszo wasnej energii na rozwizaniach.
Do dzisiaj, co pewnie zauwaye, wol uywa sowa
wyzwanie ni problem. Nigdy nie zastanawiam si dugo nad
problemami, nie rozpamituj ich, tylko natychmiast skupiam
si na tym, jak mog zmieni stojce przede mn wyzwanie
w czekajce mnie moliwoci.
Najpierw tworzymy sami wasne nawyki, potem

nawyki tworz nas.
JOHN DRYDEN
414
By moe zechcesz podczas stosowania tej umysowej diety

oczyci rwnie ciao. W ksice Unlimited Power rzucam czy
telnikowi dziesiciodniowe wyzwanie majce uatwi mu trosk
o wasn kondycj fizyczn. Poczenie obydwu tych wicze
moe przynie istotne rezultaty, ktre pomog ci podwign
twoje ycie na kolejny, wyszy poziom.*
Decydujc si na zastosowanie diety umysowej, oderwiesz
si od ograniczajcych ci nawykw, jednoczenie wiczc
minie dodajce siy twojemu umysowi. Przelesz swojemu
mzgowi nowe polecenia i zadasz od niego nowych rezultatw.
ZADASZ DODAJCYCH CI SI EMOCJI, BOGATSZYCH
MYLI I INSPIRUJCYCH PYTA.
Stanowcza decyzja o posuwaniu si naprzd (cierpienie wyni
kajce z zaczynania wiczenia od pocztku) przesya umysowi
mocne sygnay nakazujce poszukiwa dodajcych si wzorcw
zachowa i emocji. Stawiajc sobie wysze wymagania, jasno
okrelajc, jakimi mylami nie bdziesz si zajmowa, zaczniesz
dostrzega, jak bardzo niszczce wzorce akceptowae dotychczas
w swoim zachowaniu, z lenistwa albo niewiedzy, i jak trudno byoby
ci kiedykolwiek do nich wrci. Nietolerancja tej metody wobec
jakichkolwiek negatywnych wzorcw pozwoli ci dobrzeje zapami
ta i sprawi, e w przyszoci nie bdziesz si do nich odwoywa.
Winien ci jednak jestem ostrzeenie: NIE ZACZYNAJ TEGO
WICZENIA, JELI NIE JESTE CAKOWICIE PRZEKONA
NY, E CHCESZ STOSOWA SI DO JEGO ZASAD PRZEZ
CAE DZIESI DNI. Jeli nie rozpoczniesz go z penym zaan
gaowaniem, z pewnoci nie uda ci si wytrwa w postanowie
niu przez cay ten czas. Nie jest to wyzwanie dla ludzi o maym
sercu. Sprostaj mu tylko ci, ktrzy naprawd chc uwarunkowa
swj system nerwowy tak, aby wytworzy nowe wzorce emocjo
nalne i nowe wzorce zachowania, mogce doda im si i pomc
odmieni ycie.
Czy podje ju decyzj? Zastanw si dobrze, zanim si tego
podejmiesz, poniewa wtedy musisz dotrzyma sowa i by gotowym
na przeycie radoci, ktra pynie ze zdyscyplinowanego wysiku.
* Patrz: Unlimited Power. Energia: Paliwo doskonaoci.
\5
Jeli twoja odpowied brzmi tak", zaczniesz zmienia wszys

tko to, co dotychczas poznawae jedynie intelektualnie, w cz
swoich codziennych dowiadcze yciowych. Dziesiciodniowe
wyzwanie pomoe ci zastosowa technik NWA i w ten sposb
uwarunkowa si do sukcesu. Bdziesz zadawa sobie nowe pyta
nia i wykorzystywa Sownik Transformacji oraz lepsze metafory
oglne. Bdziesz te musia w jednej chwili zmienia przedmiot
koncentracji.
Szczerze mwic, kady z nas pobaa sobie w yciu. Jeli
masz nadwag, by moe przymykasz oko na krwki czekola
dowe albo podwjn pizz. Kiedy przechodzisz na diet, mwisz
sobie wtedy: Dosy. Wiem, gdzie mam skoczy." Stawiasz
sobie wysze wymagania i cieszysz si radoci, ktra wynika
z podjcia tej jednej, drobnej decyzji.
Wszyscy bez wyjtku pobaamy sobie w yciu umysowym.
Niektrzy ludzie ualaj si nad sob, niektrzy wpadaj w zo,
ktra jest sprzeczna z ich wasnymi interesami, a jeszcze inni nie
chc si skupia na rzeczach, ktre naprawd wymagaj ich uwagi.
Wyzwanie, ktre ci rzucam, zmusza ci, by przez cae dziesi
dni nie pobaa sobie absolutnie w niczym.
Co nie pozwala nam odrzuci tej pobaliwoci? Trzy rzeczy.
Pierwsz z nich jest lenistwo. Wielu ludzi wie, co powinni robi,
ale nigdy nie udaje im si zebra potrzebnej do tego energii. Wielu
ludzi wie, e ich ycie mogoby by lepsze, a mimo to siedz
przed telewizorami, zamiecaj si kiepskimi pokarmami, pozba
wiaj si paliwa, ktre jest niezbdne, by ich ciaa i umysy zaczy
si znw rozwija.
Drugcj przeszkod jest strach. O WIELE ZA CZSTO BEZ
PIECZESTWO WYNIKAJCE Z MIERNEJ TERANIEJ
SZOCI JEST DLA NAS WYGODNIEJSZE OD PODJCIA
WYZWANIA, OD RZUCENIA SI W WIR PRZYGODY, JA
K JEST CH STANIA SI KIM WICEJ. Tak wielu ludzi
doywa koca swoich dni, zastanawiajc si nad tym, co mogoby
si w ich yciu wydarzy. Nie pozwl, aby przytrafio si to rw
nie i tobie!
Trzeci przeszkod jest sia nawyku. Mamy swoje stare wzor
ce emocjonalne, dziaamy w oparciu o umiercajc nas rutyn.
Jak samolot kierowany automatycznym pilotem nasz umys wyrzu-
ca z siebie stare reakcje, ktre zostay w nim ju zakodowane.

Stajemy wobec przeszkody i dostrzegamy problem, a nie jego roz
wizania. Musimy si wycofa i ualamy si nad sob, zamiast
postanowi, by czego si z tego dowiadczenia nauczy. Pope
niamy bd i postrzegamy go jako nieszczliwy osd nas samych,
dowd na to, jak wielu rzeczy nie potrafimy robi. Tymczasem
powinnimy uczy si na wasnych bdach i i dalej.
TO WICZENIE STANOWI SPOSB NA PRZEZWYCI
ENIE WSZYSTKICH TRZECH PRZESZKD I OSIGNI
CIE KORZYCI, KTRE Z CZASEM BD SI POWIK
SZA. Jest ono dla ciebie prawdziw okazj, by naprawd powi
ci si CDSI!
Dziesiciodniowe wyzwanie nie jest atwe. Jeli powodowany
si nawyku cigle okazujesz sobie wspczucie, nie bdzie ci
atwo przesta. Jeli skupiasz si na kopotach finansowych,
dziaanie z pozycji strachu niewiele zmieni. Jeli za wszystkie
niepowodzenia w caym swoim yciu obwiniasz wspmaonka,
najatwiej ci bdzie robi to dalej. Jeli przez cay czas ukrywasz
swoj niepewno za zoci, jeli nurzasz si w poczuciu winy,
jeli przyczyny wszystkich twoich problemw dopatrujesz si
we wasnym wygldzie, sytuacji finansowej albo dziecistwie,
nie bdzie ci atwo to zmieni. ALE DYSPONUJESZ JU WIE
LOMA NARZDZIAMI, KTRE POMOG CI ULEPSZY
WASNE YCIE. RZUCAM CI WIC WYZWANIE, BY ZA
CZ ICH UYWA.
Uwierz, e w tym jednym wiczeniu kryje si zaskakujca
sia. Jeli dobrze je wykonasz, pomoe ci ono na cztery rne
sposoby.
PO PIERWSZE, UWIADOMI CI wszystkie przyjte wzorce
emocjonalne, ktre ci powstrzymuj. PO DRUGIE, sprawi, e
twj umys zacznie szuka DODAJCYCH SI ALTERNA
TYWNYCH MOLIWOCI, ktrymi mgby je zastpi. PO
TRZECIE, da ci nieprawdopodobne wrcz poczucie pewnoci,
kiedy przekonasz si, e MOESZ ODMIENI WASNE Y
CIE. Wreszcie PO CZWARTE i najwaniejsze, WYTWORZY
NOWE NAWYKI, NOWE OCZEKIWANIA I NOWE STAN
DARDY, ktre pomog ci rozwin si bardziej nawet, ni moesz
to sobie teraz wyobrazi.
Sukces jest procesem. Jest wynikiem wielu drobnych posuni

prowadzcych do wytworzenia nawykowych wzorcw sukcesu,
dziki ktrym jego osignicie nie wymaga ju adnych wiado
mych wysikw. Bdziesz nabiera rozpdu podobnie jak pocig
towarowy, ktry przyspiesza z kad chwil, cho powoli. wia
dome wykonywanie rzeczy waciwie, wiadome usuwanie po
wstrzymujcych ci wzorcw oraz wytwarzanie w ich miejsce
nowych da ci wicej siy ni cokolwiek w dotychczasowym yciu.
Zdecydowanie dobr wiadomoci jest ta, e w odrnieniu
od zwykej diety, podczas ktrej godzisz si i w kocu musisz
wrci do dawnych posikw i nawykw odywiania si, nigdy
nie musisz wraca do starego wzorca doszukiwania si negaty
wnych stron we wszystkim. wiczenie to moe si okaza czym
znacznie duej trwajcym ni tylko dziesiciodniowe wyzwanie.
Jest ono dla ciebie okazj, by na reszt ycia UZALENI SI
od koncentracji na pozytywach.
Jednak jeli po odrzuceniu na dziesi dni trujcych wzor
cw umysowych bdziesz chcia do nich wrci, zamiast tego
wr do mnie. Jestem wszake pewien, e kiedy raz zaczniesz
y w ten umysowo ywy sposb, sama myl o dawnym trybie
bdzie dla ciebie odraajca. Gdyby mimo to zauway, e zba
czasz z drogi, dysponujesz potnym zestawem narzdzi, ktre
pomog ci wrci na waciwy szlak.
Pamitaj, e tylko ty moesz sprawi, by dziesiciodniowe
wyzwanie spenio swoje zadanie. Tylko ty moesz podj
niezomn decyzj, by trzyma si jego regu. By moe bdziesz
chcia zastosowa dodatkow dwigni, aby skoni si do dotrzy
mania danego sobie sowa. Pomocne moe si tu okaza poinfor
mowanie przyjaci o rozpoczciu umysowej diety albo znalezie
nie kogo, kto chciaby na ni przej wraz z tob. Bardzo przydatne
byoby te prowadzenie dokadnego dziennika przez cae dziesi
dni. Zapisuj swoje codzienne przeycia, podkrelajc, jak skutecznie
radzie sobie z napotkanymi tego dnia problemami. Jestem przeko
nany, e pniej bdzie to dla ciebie bardzo cenna lektura.
Pamitaj te, e najskuteczniejszym narzdziem wprowadza
nia zmian w twoim yciu jest nie samo zamanie starego wzorca,
lecz zastpienie go nowym. Moe bdziesz chcia z zapaem
odda si czemu, co ja robi przez cae ycie: LEKTURZE.
416
\7
418
LEKTURA CZYNI LIDERA

Wiele lat temu jeden z moich nauczycieli, Jim Rohn, nauczy
mnie, e lektura dobrego tekstu, przeczytanie sw bdcych
prawdziw poywk dla umysu, codzienne dowiadywanie si
czego nowego jest waniejsze ni jedzenie. Przekona mnie do
koniecznoci czytania co najmniej przez trzydzieci minut dzien
nie. Zawsze powtarza: Zrezygnuj z posiku, ale nigdy nie re
zygnuj z codziennej lektury." Przekonaem si, e to jedna z naj
cenniejszych rzeczy w moim yciu.
Kiedy bdziesz oczyszcza swj umys ze starych mieci, by
moe zechcesz doda mu si, podsuwajc wci nowe wiadomoci.
Jest wiele tekstw, ktre w cigu tych dziesiciu dni moesz wyko
rzysta, by dowiedzie si mnstwa wanych i ciekawych rzeczy.
Jeli ksika ta ma nauczy ci czego nowego, to jest to uwiadomienie ci siy tkwicej w prawdziwych decyzjach. Nasza
wsplna podr osigna punkt zwrotny. Poznae wiele wanych
strategii, otrzymae bezcenne informacje, ktre moesz teraz
wykorzysta, aby z ca si jak najkorzystniej ksztatowa wasne
ycie. PYTANIE, JAKIE CHC CI TERAZ ZADA, BRZMI:
CZY PODJE JU DECYZJ, BY CA T WIEDZ WY
KORZYSTA? Czy nie jeste sobie tego winien, czy nie po
winiene do maksimum spoytkowa wszystkiego, co oferuje ci
ta ksika? To jeden z najwaniejszych sposobw na dotrzymanie
danego sobie sowa. Postanw wic teraz zrobi to rwnie szyb
ko, jak szybko chciaby osign jako ycia, o ktrej kiedy
tylko marzye.
Zdaj sobie spraw z faktu, e rozdzia ten jest moim oso
bistym wyzwaniem, ktre ci rzucam. Jest wielk okazj i zaprosze
niem do tego, by wymaga od siebie wicej nawet, ni wymagaj
od ciebie inni, a nastpnie zbiera owoce tego postanowienia.
Czas, by praktycznie zastosowa wszystko to, czego si dotych
czas nauczye. Ale przyszed te czas, aby zdecydowa, czy
chcesz powici si bez reszty wprowadzaniu we wasne ycie
drobnych, ale jake potnych zmian. Wiem, e tego wanie
pragniesz. Jeli potrzebujesz dowodw, e potrafisz to zrobi,
jestem przekonany, e znalaze je w tym wanie rozdziale.
Dowodem jest bowiem fakt, e chcesz podj moje wyzwanie.
Cz druga
SPRAWOWA
KONTROL
- SYSTEM
NADRZDNY
Rozdzia czternasty
RDO
WSZYSTKIEGO:
SYSTEM NADRZDNY
To podstawa, drogi Watsonie...
Z PRZEPROSINAMI DEDYKUJ
SIR ARTHUROWI CONAN DOYLE'OWI
Jedn z rzeczy, ktre najbardziej lubi w swojej pracy, jest mo

liwo rozwikania tajemnicy ludzkiego zachowania, co pozwala
mi proponowa prawdziwie skuteczne rozwizania ludzkich
problemw. Fascynuje mnie badanie wszystkiego, co ukryte za
zewntrzn zason, dziki czemu mog pozna prawdziw
motywacj zachowania danego czowieka, jego podstawowe
przekonania, pytania, metafory, odniesienia i wartoci. Poniewa
moj mocn stron jest osiganie natychmiastowych i wymiernych
rezultatw, z koniecznoci nauczyem si szybko odnajdowa
gwne punkty lewarowania, aby uatwi wprowadzanie zmian.
Codziennie odgrywam rol Sherlocka Holmesa, zbierajc drobne
szczegy po to, aby poukada je w zagadkowy obraz dowiad
cze jakiego czowieka. Mona by chyba powiedzie, e jestem
BARDZO prywatnym detektywem! W ludzkim zachowaniu
znajduj wskazwki tak oczywiste, jak na przykad osmalona lu
fa pistoletu.
Czasem jednak wskazwki te s wyjtkowo delikatne i od
krycie ich wymaga duszego ledztwa. Jednake przy caej r
norodnoci ludzkich zachowa, skuteczno moich dziaa
422
gwarantuje fakt, e w kocu i tak wszystko sprowadza si do pew

nych wzorcw zbudowanych z okrelonych kluczowych elemen
tw. Dokadne zrozumienie tych kluczowych elementw, zro
zumienie sposobu konstrukcji danego wzorca, pozwala nie tylko
wpywa na innych, by si zmieniali, ale te i ZROZUMIE,
dlaczego zachowuj si w taki wanie, a nie inny sposb.
Zrozumienie Systemu Nadrzdnego, ktry kieruje caym
ludzkim zachowaniem, jest tak sam dyscyplin nauki jak fizyka
czy chemia i podobnie jak kada inna nauka rzdzi si przewidy
walnymi prawami oraz wzorcami akcji i reakcji. Nie bdziesz
daleki od prawdy, jeli wyobrazisz sobie wasny System Nad
rzdny - pi skadnikw decydujcych o tym, jak oceniasz
dosownie wszystko w twoim yciu -jako swego rodzaju tablic
okresow pierwiastkw, z tym, e s to pierwiastki ludzkich za
chowa. Podobnie jak materia rozpada si na okrelone czsteczki,
proces zachowania ludzkiego rwnie mona rozoy na czynniki
pierwsze, jeli tylko wiemy, jak to zrobi. Kombinacja oraz
struktura tych czynnikw - sposb, w jaki je wykorzystujemy
- czyni z kadego z nas istot niepowtarzaln. Niektre poczenia
daj mieszank wybuchow i przynosz natychmiastowe rezultaty.
Jedne poczenia neutralizuj, inne s katalizatorami, a jeszcze
inne nas po prostu paraliuj.
Codziennie jestemy bombardowani tysicem rzeczy, ktre
dziej si wok nas. Pewnie dlatego wikszo z nas nie zdaje
sobie sprawy z faktu, e kady czowiek posiada wasn filozofi
yciow, a co dopiero z siy, z jak wpywa ona na ksztatowanie
naszych ocen zjawisk i procesw zewntrznych. Druga cz tej
ksiki ma za zadanie pomc ci w przejciu kontroli nad wasnym
Nadrzdnym Systemem oceniania, a wic nad si, ktra kieruje
twoimi uczuciami i dziaaniami podejmowanymi w kadym
momencie ycia.
Zrozumienie Systemu Nadrzdnego innych ludzi pozwoli ci
natychmiast pozna prawdziw motywacj drugiego czowieka,
bez wzgldu na to, czy czowiekiem tym jest twj wspmaonek,
dziecko, szef, wsppracownik czy znajomy. Czy nie byby to dla
ciebie najwspanialszy moliwy dar - umiejtno odkrycia
prawdziwej siy kierujcej ludmi, ktrzy s ci bliscy, wcznie
z tob samym? Czy nie byoby wspaniale pokona wszelkie
XIV. RDO WSZYSTKIEGO: SYSTEM NADRZDNY
423
niepokoje i problemy w kontaktach z drugim czowiekiem, zrozumie przyczyn jego zachowa i bez adnych osdw porozumie
si z jego prawdziwym ja?
Jeli idzie o dzieci, zwykle pamitamy o tym, e paczliwo
oznacza przewanie ochot na drzemk raczej ni zy humor.
W maestwie wyjtkowo wana jest umiejtno odkrywania
prawdziwej przyczyny codziennych stresw po to, aby wspiera
si nawzajem i umacnia wizy, ktre kiedy poczyy ma
onkw. Jeli m lub ona przeywa stresy w pracy i daje upust
nagromadzonej frustracji, nie oznacza to jeszcze koca mae
stwa. Ale z pewnoci jest znakiem, e wspmaonek powinien
Sta si uwaniejszy i wspiera ukochan osob. Przecie nie
oceniaby sytuacji na giedzie po wynikach jednego tylko dnia,
w ktrym indeks spad o dwadziecia punktw. Dokadnie na
takiej samej zasadzie nie wolno ci ocenia charakteru czowieka
na podstawie jednego tylko zachowania. LUDZIE NIE S TACY,
JAK ICH ZACHOWANIE.
Kluczem do zrozumienia ludzi jest zrozumienie ich Systemu
Nadrzdnego, co pozwala zapozna si z ich indywidualnym,
Systematycznym tokiem rozumowania. KADY CZOWIEK
MA WASNY SYSTEM LUB PROCEDURY, KTRE WYKO
RZYSTUJE, ABY USTALI, CO DLA NIEGO OZNACZAJ
POSZCZEGLNE WYDARZENIA I JAK MUSI NA NIE ZA
REAGOWA. DOTYCZY TO DOSOWNIE KADEJ YCIO
WEJ SYTUACJI. Musisz pamita, e rni ludzie przykadaj
rn wag do tych samych rzeczy i w rny sposb oceniaj
otaczajce ich wydarzenia, w zalenoci od punktu widzenia
i sposobu warunkowania.
Wyobra sobie, e grasz w tenisa i wanie wykonae bardzo
kiepski serw. Z twojej perspektywy to serw stracony, ale z per
spektywy twojego przeciwnika to wspaniay serw - dla niego.
Z perspektywy sdziego serw nie by ani dobry, ani zy. By po
prostu w polu albo poza nim. Co czsto dzieje si po oddaniu
kiepskiego strzau? Ludzie zaczynaj uoglnia, najczciej
w sposb, ktry ich obezwadnia. Stwierdzenie: Jaki fatalny
serw", zmienia si w przekonanie: aden serw mi dzisiaj nie
wyjdzie." Nastpnie pocig generalizacji zaczyna przyspiesza.
Dochodzimy do przekonania, e nigdy nie potrafilimy dobrze
424
serwowa. Zaraz potem stwierdzamy, e nie potrafimy gra w te

nisa, oraz dochodzimy do wniosku, e niczego nie potrafimy ro
bi dobrze. Std ju tylko krok do przekonania, e w ogle je
stemy do niczego.
Gdy to czytasz, wydaje ci si to mieszne, ale czy nie tak
wanie dzieje si w bardzo wielu dziedzinach naszego ycia?
Jeli nie przejmujemy kontroli nad wasnym systemem oceny,
zaczyna on panowa nad nami i wpdza w spiralny proces samopotpienia.
jest to najwikszy, najsilniejszy albo najgrubszy zawodnik w caej lidze? On sam przyznaje, e odpowied na kade z tych trzech
pyta brzmi: nie. A przecie od dawna jest graczem numer jeden.
Poproszony o odpowied na pytanie o rdo swojej skutecznoci,
mwi zawsze, e wikszo graczy jedzie tam, gdzie jest krek,
a on sam zmierza w kierunku, w ktrym krek si porusza. W ka
dym momencie gry umiejtno przewidywania prdkoci krka
i jego kierunku oraz obecnych i przyszych strategii innych
zawodnikw na tafli pozwala mu na przyjcie optymalnej pozycji
do zdobycia kolejnego punktu.
Sir Thomas Templeton jest jednym z najlepszych na wiecie
inwestorw kapitau midzynarodowego. Osignite przez niego
wyniki nie maj sobie rwnych. Kade dziesi tysicy dolarw
zainwestowane w jego firm Templeton Growth Fund tu po jej
zaoeniu w 1954 roku warte jest dzi dwa miliony dwiecie ty
sicy! Aby mc zainteresowa go osobicie twoim kapitaem,
musisz dzi zainwestowa od razu co najmniej dziesi milionw
dolarw. Jeden z jego najlepszych klientw powierzy mu do
inwestowania ponad miliard dolarw.
Co uczynio z Templetona najlepszego bodaj na wiecie do
radc finansowego? Kiedy zadaem mu to pytanie, nie waha si
ani przez moment: Moja zdolno oceny prawdziwej wartoci da
nej inwestycji." Potrafi to robi bez wzgldu na zmieniajce si
trendy i krtkoterminowe wahania rynku.
DOSKONAE OCENY TWORZ

DOSKONAE YCIE
Zastanawiajc si nad zachowaniem wszystkich ludzi sukcesu
w naszej kulturze, niezmiennie zauwaam fakt, e kady z nich
potrafi DOSKONALE OCENIA SYTUACJ. Pomyl przez
chwil o kim, kogo uznajesz za mistrza w dowolnej dziedzinie:
w biznesie, polityce, sztuce, prawie, kontaktach midzyludzkich,
kondycji fizycznej albo sile duchowej. Co doprowadzio ich do
obecnej perfekcji? Co sprawio, e prokurator Geny Spence wy
grywa prawie kad prowadzon spraw? Dlaczego Bill Cosby
wprawia w zachwyt publiczno za kadym razem, kiedy pojawia
si na scenie? Co sprawia, e muzyka Andrew Lloyda Webbera
jest tak nieprawdopodobnie doskonaa?
Wszystko to sprowadza si do faktu, e ludzie ci potrafi do
konywa wspaniaych ocen rzeczy i zjawisk zwizanych z ich
specjalnoci. Spence doskonale rozumie, co i w jaki sposb
wpywa na ludzkie emocje i decyzje. Cosby powici cae lata na
wypracowanie podstawowych odniesie, przekona i zasad do
tyczcych wykorzystania najdrobniejszej nawet rzeczy w otoczeniu
dla rozmieszenia widowni. Mistrzostwo Webbera w dziedzinach
melodyki, orkiestracji i aranacji oraz w wielu innych pozwala mu
tworzy muzyk, ktra dotyka naszych najgbszych pragnie.
Wemy za przykad Wayne'a Gretzky'ego z druyny Los
Angeles Kings. Zdoby najwicej punktw w historii krajowej
ligi hokejowej. Co daje mu tak si? Czy wynika ona std, e
425
REZULTATEM SKUTECZNYCH OCEN

JEST BOGACTWO
Inni najlepsi doradcy inwestycyjni, ktrych dziaalno analizo
waem w ostatnim czasie, to Peter Lynch, Robert Prechter i Warren
Buffet. Ten ostatni wykorzystuje dajc mu wiele si metafor,
ktrej nauczy si od przyjaciela i mentora Bena Grahama: Me
taforycznie przedstawiajc sobie fluktuacje rynkowe, pomyl, e
dowiadujesz si o nich od niesychanie uprzejmego faceta, pana
R., ktry jest twoim partnerem w interesach... Wypowiedzi pana
R. s zawsze bardzo do siebie podobne. Dlaczego? C, przykro
XIV. ZRODO WSZYSTKIEGO: SYSTEM NADRZDNY
o tym mwi, ale powodem jest fakt, e ten biedny czowiek ma

powane kopoty emocjonalne. Czasem wpada w eufori i wtedy
na nasze interesy wpywaj jedynie korzystne czynniki. Kiedy
jest w tym nastroju, wyznacza bardzo wysok cen kupna-sprze
day, poniewa obawia si, e pooysz ap na jego odsetkach
i pozbawisz go nalenych mu zyskw. Innym razem popada
w depresj i widzi przed sob tylko kopoty, zarwno w interesach,
jak i na caym wiecie. Wtedy wyznacza bardzo nisk cen,
poniewa boi si, e zrzucisz na niego swoje udziay... Ty sam,
podobnie jak Kopciuszek na balu, musisz czeka na znak ostrze
gawczy, bo inaczej wszystko obrci si w szmaty i popi. PAN
R. MA CI SUY, A NIE TOB KIEROWA. Poyteczna
bdzie dla ciebie jego lista cen, a nie jego rozum. Jeli wic
pewnego dnia pojawi si w wyjtkowo gupim nastroju, moesz
go albo zignorowa, albo wykorzysta, ale klsk bdzie dla
ciebie dostanie si pod jego wpywy. JELI BOWIEM NEE MASZ
PEWNOCI, E LEPIEJ OD PANA R. ROZUMIESZ SWOJE
INTERESY I ZNACZNIE LEPIEJ OD NIEGO POTRAFISZ
OCENI ICH WARTO, WYPADASZ Z GRY"*
Z pewnoci Buffet ocenia swoje decyzje inwestycyjne
zupenie inaczej ni ci, ktrzy zamartwiaj si, gdy nastpuje
zaamanie si rynku, i wpadaj w eufori, gdy ceny id w gr.
Wanie dlatego, e dokonuje innej oceny, osiga inne rezultaty.
JELI KTO LEPIEJ OD NAS RADZI SOBIE W JAKIEJKOL
WIEK DZIEDZINIE YCIA, Z PEWNOCI PRZYCZYN
JEST FAKT, E LEPIEJ NI MY OCENIA ZNACZENIE PO
SZCZEGLNYCH RZECZY ORAZ DZIAANIA, KTRE
POWINIEN PODJ.
Nie wolno nam zapomina, e wpywy dokonywanych przez
nas ocen sigaj o wiele dalej ni hokej czy finanse. Oceny do
tyczce posikw, ktre spoywasz co wieczr, mog wpyn
na dugo i jako twojego ycia. Niewaciwe oceny dotyczce
spraw zwizanych z wychowaniem twoich dzieci mog przy
sporzy ci cierpie cigncych si za tob przez cae ycie.
Niezrozumienie sposobw oceny drugiego czowieka moe
piszczy nawet najpikniejszy i najbardziej przepeniony mioci

zwizek.
Celem jest wic nabycie umiejtnoci oceny wszystkiego
w twoim yciu w taki sposb, aby konsekwentnie prowadzia ci ona
do wyboru tylko tego, co wywoa podane przez ciebie rezultaty,
poblem polega na tym, e rzadko sigamy po kontrol nad czym,
co wydaje nam si zoonym procesem. Wanie dlatego opracowaem
sposoby upraszczajce ca procedur tak, bymy mogli przej ster
|i pokierowa wasnymi ocenami, a wic i wasnym losem. Oto krtki
pirzegld piciu elementw oceny. Niektre ju znasz, a pozostaymi
zjmiemy si dokadniej w kolejnych rozdziaach.
Poniej zamieszczona jest strzaka skierowana w stron
podwjnego celu. Diagram ten ilustruje sposb dziaania twojego
systemu Nadrzdnego oceny. Zajmiemy si teraz przegldem
kadego z piciu elementw po kolei. Omawiajc je, bdziemy
uzupeniali diagram.
426
* Warren Buffet, Berkshire Annual Report, 1987.
427
1. Pierwszym elementem, ktry wywiera wpyw na wszystkie

podejmowane przez nas oceny, jest STAN emocjonalny i umys
owy, w ktrym znajdujemy si podczas dokonywania oceny.
428
429
Zdarzaj si w twoim yciu chwile, kiedy wystarczy, by kto

powiedzia jedno sowo i wybuchasz paczem, chocia innym
razem ten sam komentarz wywoaby twj miech. Na czym
polega rnica? Przyczyn moe by po prostu stan, w jakim
si znajdujesz. Jeli znajdujesz si w stanie strachu, atwo ci
zrani. Wwczas odgos krokw za oknem, po ktrym nastpuje
skrzypienie otwieranych drzwi, oznacza dla ciebie zupenie co
innego ni dokadnie te same odgosy syszane w stanie pod
niecenia lub pozytywnego oczekiwania. Fakt, e trzsiesz si ze
strachu przykryty kodr czy te podrywasz si radonie z ka
i z otwartymi ramionami biegniesz w kierunku drzwi, jest
wynikiem ocen, ktrych dokonujesz, zastanawiajc si nad
znaczeniem tych dwikw.
Wanie dlatego jednym z najwaniejszych elementw
w procesie dokonywania waciwej oceny jest dbao o to, aby
my w chwili podejmowania decyzji na temat znaczenia okrelo
nych rzeczy lub zjawisk oraz koniecznych dziaa z nimi zwiza
nych znajdowali si w moliwie najbardziej produktywnym stanie
umysu i emocji. Nie wolno nam wtedy nastawia si wycznie
na przetrwanie.
2. Drugim elementem skadowym naszego Systemu Nadrzd

nego s PYTANIA. Pytania te ksztatuj pocztkow form do
konywanych przez nas ocen. Musisz pamita, e w reakcji na
wszystko, co dzieje si w yciu, twj umys zadaje sobie pytania:
Co si dzieje? Co ta sytuacja oznacza? Czy znaczy ona przyjem
no, czy cierpienie?"
Co decyduje o tym, czy zapraszasz kogo na randk? Twoje
oceny znajduj si pod przemonym wpywem pyta, ktre sobie
zadajesz, kiedy zastanawiasz si nad zagadniciem tej osoby.
Jeli pytasz si na przykad: Czy nie byoby wspaniale lepiej t
osob pozna?", najprawdopodobniej zyskasz motywacj, by si
do niej zbliy. Jeli natomiast najczciej zadajesz sobie pytania
typu: A co bdzie, jeli mnie odrzuci? Moe moja propozycja j
obrazi? A jeli ja poczuj si zraniony?", z pewnoci dokonujesz
szeregu ocen, w rezultacie ktrych przechodzisz obok moliwoci
zwizania si z kim, kto ci naprawd interesuje.
Rodzaj ywnoci, ktra znajdzie si na twoim talerzu, rwnie
zaley od pyta, ktre sobie zadajesz. Jeli twoje pytanie brzmi:
Co mog zje naprdce?", najprawdopodobniej wybierzesz
preparowane i gotowe do spoycia produkty, czyli potocznie
mwic miecie. Jeli natomiast kierujesz si pytaniem: Jakie
posiki bd dla mnie odywcze i zaspokoj mj gd?", pewnie
zdecydujesz si na zjedzenie warzyw, owocw lub saatek.
Fakt, czy regularnie spoywasz na przykad batonik Snickers,
czy te szklank soku owocowego, decyduje o twojej kondycji
fizycznej. Jest to skutkiem dokonywanych przez ciebie ocen,
a pytania, ktre sobie zadajesz, s w tym procesie bardzo wane.
3. Trzecim elementem, ktry wywiera wpyw na dokonywane
przez ciebie oceny, jest twoja HIERARCHIA WARTOCI. Kady
Z nas w cigu caego ycia uczy si przedkada jedne wartoci
nad inne. Kady z nas chce czu si dobrze, to jest, odczuwa
przyjemno, oraz unika zego samopoczucia, czyli eliminowa
cierpienie. Jednak dowiadczenia yciowe wytworzyy w po
szczeglnym czowieku jemu tylko waciwy system rozrniania
elementw oznaczajcych cierpienie i elementw oznaczajcych
przyjemno. Ma to swoje odbicie w kierujcym nami systemie
wartoci. Na przykad kto mg nauczy si kojarzy przyjemno
z poczuciem bezpieczestwa, podczas gdy inny moe czy
z tym poczuciem wielkie cierpienie, poniewa panujca w jego

rodzinie obsesja bezpieczestwa sprawia, e nigdy nie dowiad
czy poczucia swobody.
Niektrzy ludzie usiuj odnosi sukcesy, ale jednoczenie
za wszelk cen unikaj odrzucenia. Czy potrafiby wyjani,
jak konflikt tych wartoci przyczynia si do poczucia frustracji
i demobilizacji u tych osb?
Wartoci, ktre wybierasz, ksztatuj kad podejmowan
przez ciebie decyzj. Istniej dwa typy wartoci, z ktrymi do
kadnie zapoznasz si w nastpnym rozdziale: emocjonalne stany
przyjemnoci, ktre zawsze chcemy DO SIEBIE PRZYCIGA
(wartoci takie, jak rado, mio, zrozumienie czy podniecenie),
oraz emocjonalne stany cierpienia, ktre zawsze OD SIEBIE
ODPYCHAMY (na przykad ponienie, frustracja, depresja czy
zo). Dynamika napi tworzona przez te dwa cele wyznacza kie
runek twojego ycia.
4. Czwartym elementem skadajcym si na twj System
Nadrzdny s PRZEKONANIA. PRZEKONANIA OGLNE spra
wiaj, e jestemy pewni, jakie uczucia wybra w danej sytuacji
oraz czego oczekiwa od siebie samych, od ycia i od innych ludzi.

REGUY, ktrymi si kierujemy, to nic innego jak tylko wasne
przekonania na temat tego, co musi nam si przydarzy, bymy
mogli poczu, e wyznawane przez nas wartoci zostay zaspokojone.
Na przykad niektrzy ludzie wierz, e jeli kto ich kocha, nig
dy nie podnosi na nich gosu. Regua ta sprawi, e ludzie ci oceni
podniesiony gos jako dowd braku mioci w ich zwizku. Moe
to by ocena bezpodstawna, ale regua taka cakowicie panuje nad
ocenami tych ludzi i dowiadczeniem yciowym oraz postrzeganiem
zjawisk jako prawdziwych. Inne tego typu ograniczajce nas reguy
mog przyj form stwierdzenia:, Jeli jeste czowiekiem sukcesu,
zarabiasz miliony dolarw", albo: Jeli jeste dobrym ojcem lub
matk, nigdy nie popadasz w konflikty z wasnymi dziemi."
Nasze oglne przekonania warunkuj nasze oczekiwania
i czsto decyduj nawet o tym, ktre elementy bdziemy ocenia
jako pierwszoplanowe. Sia tych przekona okrela, kiedy dopu
szczamy do gosu w nas samych poczucie cierpienia, a kiedy po
czucie przyjemnoci. S one podstawowym elementem kadej
oceny, jakiej kiedykolwiek dokonae lub dokonasz.
430
431
432
5) Pitym elementem twojego Systemu Nadrzdnego jest

mieszanina dowiadcze zwizanych z odniesieniami, ktre ukryte
s w olbrzymim katalogu twojego mzgu. Przechowujesz tam
wszystko to, czego dowiadczye w dotychczasowym yciu,
oraz wszystko to, co sobie kiedykolwiek wyobraae. Odniesienia
te s surowcem, ktrego uywamy do konstruowania naszych
przekona, oraz stanowi element wspierajcy nasze decyzje.
Aby zdecydowa o znaczeniu czegokolwiek, musimy to z czym
porwna, na przykad zadajc sobie pytanie, czy okrelona
sytuacja jest dobra, czy za. Przypomnij sobie podany wczeniej
przykad gry w tenisa: sytuacja jest dobra lub za, ale w odniesieniu
do czego? Czy jest dobra w porwnaniu z tym, co maj lub co
robi twoi znajomi? Czy jest za w porwnaniu do najgorszej
sytuacji, w jakiej si dotychczas znalaze?
Przy podejmowaniu decyzji dysponujesz nieograniczon
liczb odniesie. Wybr takich, a nie innych odniesie ma bezpo
redni wpyw na znaczenie, jakie przypisujesz okrelonemu do
wiadczeniu, na to, jakie s twoje zwizane z nim odczucia, i do
pewnego stopnia rwnie na to, co zrobisz.
433
Nie ma adnych wtpliwoci co do faktu, e odniesienia

ksztatuj nasze przekonania i wartoci. Czy potrafiby wyjani
rnic powodowan z jednej strony dorastaniem w rodowisku
wywoujcym w czowieku cige poczucie, e si jest wykorzystywanym, a dorastaniem w poczuciu nieograniczonej mioci
z drugiej? Jak mogoby to zabarwi twoje przekonania i wartoci,
jak wpynoby na sposb postrzegania przez ciebie ycia i ludzi,
albo stojcych przed tob moliwoci?
Jeli na przykad w wieku szesnastu lat nauczye si skaka ze
spadochronem, mogo to rozwin w tobie zupenie inne wartoci
dotyczce przygody ni u kogo, kto spotyka si z odmow, ilekro
'chcia opanowa jak now umiejtno lub dowiedzie si czego
nowego. Bardzo czsto mistrzowie w jakiej dziedzinie to po prostu
ludzie, ktrzy maj wicej od ciebie odniesie na temat wszystkiego,
co w okrelonej sytuacji prowadzi do sukcesu, a co do frustracji.
Jasne jest, e po czterdziestu latach inwestowania John Templeton ma
wicej odniesie, ktre pomagaj mu w podjciu decyzji o doskonaej
|lokacie kapitau, od kogo, kto bierze si za to po raz pierwszy.
Dodatkowe odniesienia daj nam potencja mistrzostwa.
Mimo tego jednak, bez wzgldu na nasze dowiadczenia w okre
lonej dziedzinie albo na ich brak, dysponujemy nieograniczon
liczb sposobw organizowania naszych odniesie w przekonania
i reguy, ktre albo dodaj nam si, albo nas obezwadniaj. Co
dziennie przed kadym z nas staje moliwo zebrania kolejnych
odniesie, ktre mog poprze nasze przekonania, doksztaci
nasze wartoci, pomc w zadawaniu sobie nowych pyta, da
dostp do stanw popychajcych nas w podanym kierunku oraz
naprawd ksztatowa nasz lepsz przyszo.
Mdro czowieka jest wprost proporcjonalna

nie do jego dowiadczeniay ale do umiejtnoci
dowiadczania.
GEORGE BERNARD SHAW
Kilka lat temu po raz pierwszy usyszaem o czowieku nazwis

kiem Dwayne Chapman, ktry odnosi nieprawdopodobne sukcesy
w tropieniu przestpcw przez cae lata wymykajcych si ra-
434
mieniu sprawiedliwoci. Wielu okrelao go mianem Pies"

i szybko pod tym wanie pseudonimem sta si powszechnie
znany jako najlepszy owca przestpcw w caym kraju. Jego
dziaalno tak bardzo mnie zafascynowaa, e zapragnem go
pozna i przekona si, dziki czemu jest tak skuteczny w swoich
dziaaniach. Pies" jest czowiekiem bardzo wraliwym, ktrego
celem jest nie tylko ujcie przestpcy, lecz rwnie i udzielenie
mu pomocy w dokonaniu zmiany ycia na lepsze. Skd wzio si
w nim to pragnienie? rdem jest jego wasne cierpienie.
Jako mody czowiek Pies" dokonywa bardzo nietrafnych
ocen co do ludzi, ktrych moe uzna za swoich przyjaci. Kiero
wany chci poczucia przynalenoci, doczy do motocyklowego
gangu Uczniw Diaba". Pewnego dnia, podczas nieudanej
transakcji sprzeday narkotykw, ktry z czonkw gangu
wystrzeli z pistoletu i miertelnie zrani jednego z uczestniczcych
w transakcji mczyzn. Natychmiast wybucha panika, a morderca
szybko znikn z miejsca przestpstwa. Chocia Pies" nie popeni
morderstwa, prawo obowizujce w tym stanie Ameryki nie
czynio adnej rnicy midzy penieniem roli wspuczestnika
zbrodni a czowiekiem, ktry naprawd pocign za spust.
Pies" wyldowa na kilka lat w cikim wizieniu w Teksasie.
Odsiadywanie wyroku sprawio mu tak wielkie cierpienie, e
cakowicie zmieni filozofi yciow. Zda sobie spraw z faktu,
e jego podstawowe przekonania, wartoci i reguy doprowadziy
go do tego cierpienia. Zacz wic zadawa sobie nowe pytania
i postrzega swoje dowiadczenia (odniesienia) wizienne jako re
zultat wyborw, ktrych dokona w oparciu o poprzedni filozofi
yciow. To doprowadzio go do podjcia decyzji, e musi zmieni
swoje ycie raz na zawsze.
Po wyjciu z wizienia Pies" ze zmiennym szczciem
pracowa w wielu zawodach, a wreszcie zaoy prywatne biuro
ledcze. Kiedy stan przed sdem pozwany o zalege alimenty na
rzecz swojego dziecka (ktrych nie mg paci ani podczas po
bytu w wizieniu, ani w mao stabilnym finansowo okresie tu po
odbyciu kary), sdzia zaoferowa mu moliwo zarabiania pie
nidzy na poczet spaty zalegych wiadcze, poniewa wiedzia,
e w innym wypadku nigdy na nie nie zapracuje. Zaproponowa
mu mianowicie, aby wytropi gwaciciela, ktry skrzywdzi bardzo
wiele kobiet w okolicach Denver. Sdzia zasugerowa te, aby

"Pies" wykorzysta swoje dowiadczenia wizienne dla ustalenia,
kim ten przestpca moe by i gdzie moe si ukrywa. Chocia
przedstawiciele wymiaru sprawiedliwoci, mimo wielu usiowa,
nie potrafili schwyta gwaciciela przez ponad rok, Pies" znalaz
go w cigu trzech dni!
Najkrcej mwic, sdzia by pod wielkim wraeniem,
Zapocztkowao to wspania karier Psa". Od tamtego czasu
dokona on ponad trzech tysicy aresztowa, co jest jednym z najlepszych, jeli nie najlepszym wynikiem w caym kraju. rednio
dokonywa trzystu szedziesiciu aresztowa rocznie, co oznacza
jedno dziennie! Jaki jest sekret tego sukcesu? Bez wtpienia
zwizany jest z dokonywanymi przez Psa" ocenami. Zwykle
kontaktuje si on z rodzin i bliskimi poszukiwanego przestpcy
i na rne sposoby wydobywa z nich potrzebne mu informacje.
Odkrywa gwne przekonania, wartoci i ustalone reguy czo
wieka, na ktrego poluje. Dziki temu poznaje jego odniesienia,
co pozwala mu myle w podobny sposb i przewidywa jego
posunicia z nieprawdopodobn dokadnoci. Uczy si Systemu
Nadrzdnego poszukiwanego przestpcy i rezultaty, jakie dziki
temu osiga, mwi same za siebie.
435
DWA RODZAJE ZMIAN

Jeli chcemy co zmieni we wasnym yciu, zawsze jest to jedna
z dwu rzeczy: albo nasze zachowanie, albo to, jak si czujemy.
Z pewnoci moemy nauczy si zmienia nasze emocje i uczucia
w jakim kontekcie. Jeli na przykad odczuwasz strach przed
poniesieniem poraki jako aktor, mog pomc ci uwarunkowa
si tak, by nigdy ju nie odczuwa tego lku.
Moemy te dokona drugiego rodzaju zmiany, a mianowicie
ZMIANY OGLNEJ. Da si to porwna do zmiany sposobu
przetwarzania danych przez twj komputer. Jeli chcesz ten sposb
zmieni, moesz zmieni oprogramowanie i wtedy, po naciniciu
jakiego klawisza, dane pojawiajce si na ekranie sformatowane
s zupenie inaczej. Jeli natomiast chcesz wprowadzi zmian,
436
ktra obejmie nie tylko okrelony zbir, ale wszystkie zgroma

dzone na dysku informacje, moesz zmieni system operacyjny
komputera. Podobnie zmiana Systemu Nadrzdnego pozwala
nam zmieni sposb, w jaki reagujemy na rne okolicznoci.
Tak wic zamiast uwarunkowywa si po to, aby ywi inne
odczucia wobec odrzucenia, i w ten sposb wyeliminowa zacho
wania kierowane strachem, moesz przyj nowe przekonanie
oglne, ktre mwi: JA SAM JESTEM RDEM WSZYS
TKICH MOICH EMOCJI. NIC I NIKT NIE MOE ZMIENI
MOICH ODCZU POZA MN SAMYM. JELI ZAUWA,
E LE NA CO REAGUJ, MOG TO ZMIENI W JEDNEJ
CHWILI." Jeli naprawd przyjmiesz to przekonanie - nie in
telektualnie, lecz raczej emocjonalnie w taki sposb, by odczuwa
niezachwian pewno - przekonasz si, jak skutecznie potrafi ono
eliminowa nie tylko strach przed odrzuceniem, ale rwnie uczu
cia zoci, frustracji oraz poczucie nieprzystosowania. W jednej
chwili staniesz si panem wasnego przeznaczenia.
Moemy te wsplnie zmieni twoje wartoci i uczyni wkad
w ycie innych twoj wartoci nadrzdn. Wtedy nawet jeli
kto ci odrzuci, nie bdzie to dla ciebie miao znaczenia, poniewa
nadal bdziesz chcia wnosi pozytywny wkad w jego ycie, a ci
gy wkad w ycie innych sprawi, e nie bdziesz ju nigdy czu
si odrzucony. Przepeni ci rwnie poczucie radoci oraz zwi
zkw z innymi ludmi, czego nigdy wczeniej nie odczuwae
a w tak wielkim stopniu w innych dziedzinach swojego ycia.
Moemy te wsplnie zmieni stosunek twoich odczu wobec
palenia, sprawiajc, e zdrowie i ywotno znajd si na szczycie
twojej hierarchii wartoci. Kiedy stan si one najwaniejsz dla
ciebie yciow wartoci, zachowania zwizane z paleniem znikn.
Co waniejsze, mog zosta zastpione innymi zachowaniami,
ktre bd wspieray twoje nowe priorytetowe wartoci: nowy
sposb odywiania si, nowy sposb oddychania i tak dalej.
Obydwa rodzaje zmian s bardzo cenne.
Druga cz tej ksiki skupia si na sposobach wprowadzania
tych oglnych zmian, dziki ktrym przesunicie w ramach jed
nego z piciu elementw Systemu Nadrzdnego z wielk si
wpynie na twj sposb mylenia, odczuwania oraz na twoje za
chowanie w wielu dziedzinach ycia jednoczenie.
437
Zmiana jednego drobnego elementu w Systemie Nadrzdnym

sprawi, e pewnego rodzaju ocen nie bdziesz nawet bra pod uwag, nie bdziesz nawet prbowa zadawa sobie pewnych pyta,
a niektre przekonania nigdy nie spotkaj si choby z cieniem twojej
akceptacji. Proces wprowadzania zmiany oglnej moe si okaza
bardzo potnym narzdziem w ksztatowaniu twojego przeznaczenia.
Pozbd si przyczyny, a zniknie skutek.
MIGUEL DE CERV ANTES
Wrd moich ulubionych historii znajduje si historia o pewnym

czowieku, ktry stoi nad brzegiem rzeki. W pewnej chwili za
uwaa, jak rwcy prd porywa kogo i rzuca nim o skay. Nasz bo
hater syszy woanie o pomoc, skacze do wody, wyciga topiel
ca, a nastpnie stosuje sztuczne oddychanie, opatruje mu rany i
wzywa lekarza. Zaraz po tym, kiedy wci jeszcze nie bardzo
potrafi zapa oddech, syszy kolejne gosy woajce o pomoc
pord nurtw rzeki. Skacze wic do wody po raz kolejny i po raz
kolejny dowodzi swojej odwagi, ratujc ludzkie ycie. Tym razem
s to dwie mode kobiety. Zanim ma czas si nad czymkolwiek
zastanowi, dochodz do niego gosy nastpnych czterech osb
wzywajcych pomocy.
Po niedugim czasie mczyzna ten jest zupenie wyczerpany
ratowaniem kolejnych ofiar, a wezwania pomocy nie ustaj. Gdyby
tylko powici troch czasu i podszed kawaek w gr rzeki, od
kryby, dlaczego wszyscy ci ludzie wpadaj do wody! Zaoszcz
dziby wiele si, zajmujc si przyczyn tego procesu, a nie jego
skutkami. Podobnie zrozumienie Systemu Nadrzdnego pozwala ci
wyeliminowa przyczyn, zamiast mczy si nad walk ze skutkami.
Trzydniowe seminarium Randka z Przeznaczeniem jest jed
nym z najlepszych kursw, jakie udao mi si dotychczas opra
cowa. Zamiast zwykych dwch tysicy osb, uczestniczy
w nim zaledwie dwiecie. Podczas kadego z tych kursw wszyscy
wsplnie pracujemy, by odkry, jak skonstruowany jest System
Nadrzdny kadego z uczestnikw. Zrozumienie zasady jego
dziaania zupenie odmienia ludzi. Nagle zaczynaj pojmowa,
DLACZEGO doznaj pewnych odczu albo zachowuj si tak.
438
a nie inaczej. Ucz si rwnie, jak zmieni dosownie kad

rzecz w ich yciu, a co waniejsze, dowiaduj si, w jaki sposb
maj skonstruowa swj System Nadrzdny, aby osign cel, do
ktrego chc w yciu zmierza. Jak maj si zorganizowa, aby bez
wysiku pospiesza w podanym kierunku, nie odczuwajc nigdy
wicej rozdarcia z powodu sprzecznych wartoci, przekona i regu?
Jedno z najwaniejszych pyta, jakie zadajemy podczas tego
kursu, brzmi: Jakie wartoci nade mn panuj? Skd wiem, e
moje wartoci zostay usatysfakcjonowane -jakie s moje reguy?"
Na kursy Randka z Przeznaczeniem uczszczali senatorowie
i kongresmeni Stanw Zjednoczonych, dyrektorzy najwikszych
przedsibiorstw i gwiazdy kina oraz przedstawiciele wielu rnych
profesji. Wszyscy bowiem dzielimy niektre problemy. Jak radzi
sobie z rozczarowaniem, frustracj, niepowodzeniem oraz innymi
elementami naszego otoczenia, na ktre nie mamy bezporedniego
wpywu, nawet jeli dojdziemy na sam szczyt kariery?
Odczuwane przez nas emocje oraz podejmowane dziaania
oparte s na tym, w jaki sposb oceniamy otaczajce nas rzeczy
i zjawiska. Mimo to jednak bardzo wielu z nas nie wytworzyo
adnego wasnego systemu oceny. Gbokich zmian odczuwanych
przez uczestnikw trzydniowego kursu Randka z Przeznaczeniem
wrcz nie da si opisa. Dosownie w kilka chwil ludzie cakowicie
zmieniaj swj sposb mylenia i zaczynaj doznawa zupenie
innych uczu w zwizku ze wszystkim, co ich otacza, tylko
dlatego, e przejmuj kontrol nad t czci mzgu, ktra panuje
nad ich yciowymi dowiadczeniami. Zmiany te maj wpyw nie
tylko na ich emocje, ale i na kondycj fizyczn, kiedy umys ustali ju, jakie nowe wartoci s dla nich najwaniejsze.
Ksika ta nie jest w zamierzeniu substytutem wymienionego
kursu. Chciabym jednak dostarczy ci kilku najwaniejszych
narzdzi, ktrymi si na tym kursie posugujemy, po to, aby
mg je od razu wykorzysta. Czytajc kolejne rozdziay, bdziesz
mg wprowadzi w swoim yciu podobne zmiany - i to od zaraz!
439
PRZETESTUJ SWOJ W I E D Z !
Aby stymulowa twj sposb mylenia o Systemie Nadrzdnym,
zadam ci teraz kilka prowokacyjnych pyta, ktre powinny
otworzy wszelkie tamy blokujce twoje myli oraz pomc ci ustali,
ktre czci tego systemu wykorzystujesz przy podejmowaniu decyzji.
ODPOWIEDZ NA PONISZE PYTANIA, ZANIM

PRZEJDZIESZ DO DALSZEJ LEKTURY:
1 Jakie jest twoje najcenniejsze wspomnienie?
2 Gdyby mg wyeliminowa gd na caym wiecie, zabijajc
' jednego cakowicie niewinnego czowieka, czy zrobiby
to? Dlaczego? Dlaczego nie?
3 Gdvbv uderzy swoim samochodem w nowiutkie czerwone
" porshe i mocno je w ten sposb uszkodzi, czy zostawiby
kartk z wasnym nazwiskiem na miejscu wypadku, nawet
jeli nie byoby adnych absolutnie wiadkw? Dlaczego?
Dlaczego nie?
,
.
4 Gdyby mg zarobi dziesi tysicy dolarw, zjadajc
" misk ywych karaluchw, czy zrobiby to? Dlaczego?
Dlaczego nie?
440
Zajmijmy si teraz twoj odpowiedzi na kade z tych pyta.

Spjrz na diagram przedstawiajcy System Nadrzdny. KT
RYCH ELEMENTW TEGO SYSTEMU UYWAE, ODPO
WIADAJC NA KADE Z TYCH PYTA? Na pewno zadawa
e sobie pytania, aby zacz dokonywa oceny - pewnie powt
rzye pytanie zadane przeze mnie. Jednak odpowied wycigne
ze zbioru swoich odniesie, nieprawda? Szybko przejrzae mi
liardy dowiadcze swojego ycia i w kocu wybrae to jedno,
najcenniejsze. A moe nie wybrae adnego, poniewa ktre
z twoich przekona gosi: Wszystkie dowiadczenia yciowe s
cenne", albo: Wybr jednego z dowiadcze jako cenniejszego
od innych bdzie pomniejszeniem znaczenia pozostaych do
wiadcze." Przekonania takie nie pozwoliyby ci odpowiedzie
na pierwsze pytanie. Nadrzdny System oceny okrela nie tylko, co
oceniamy i jak oceniamy, lecz rwnie i CO CHCEMY OCENIA.
Zajmijmy si teraz drugim pytaniem, o wiele intensywniej
szym emocjonalnie, ktre wyczytaem w Wielkiej ksidze pyta:
GDYBY MG WYELIMINOWA GD NA CAYM
WIECIE, ZABIJAJC JEDNEGO CAKOWICIE NIEWIN
NEGO CZOWIEKA, CZY ZROBIBY TO?
Kiedy zadaj ludziom to pytanie, zwykle spotykam si z bar
dzo gwatownymi reakcjami. Niektrzy z wielkim zdecydowaniem
odpowiadaj: tak, rozumujc, e ycie wielu jest o wiele wa
niejsze ni ycie jednego czowieka. S oni przekonani, e gdyby
jeden czowiek chcia przyj na siebie cierpienie, aby w ten
sposb skoczy cierpienie wszystkich ludzi na caym wiecie,
wtedy cel uwicaby rodki.
Inni s przeraeni t myl. Wierz, e ycie kadego czowie
ka jest rwnie cenne. To rwnie oparte jest na zestawie przeko
na, prawda? Jeszcze inni kieruj si oglnym przekonaniem, e
wszystko, co dzieje si w yciu, dzieje si tak, jak powinno si
dzia, i wszyscy ci, ktrzy goduj, zarabiaj tym na wiele dobrego
w kolejnych wcieleniach. Niektrzy natomiast odpowiadaj: Tak,
zrobibym to, ale natychmiast potem odebrabym sobie ycie."
Bardzo interesujcy jest fakt, e ludzie tak rnie reaguj na
dokadnie to samo pytanie, w zalenoci od tego, ktry z piciu
elementw oceny wykorzystuj w swojej odpowiedzi oraz jakie
dowiadczenia yciowe nagromadzili dotychczas.
A co z twoj odpowiedzi na trzecie pytanie: GDYBY

UDERZY SWOIM SAMOCHODEM W NOWIUTKIE CZER
WONE PORSHEI MOCNO JE W TEN SPOSB USZKODZI,
CZY ZOSTAWIBY KARTK Z WASNYM NAZWISKIEM
NA MIEJSCU WYPADKU, NAWET JELI NIE BYOBY
ADNYCH ABSOLUTNIE WIADKW? Niektrzy natych
miast odpowiadaj: Oczywicie, e tak." Dlaczego? Ich najwysz
wartoci jest uczciwo. W niektrych przypadkach odpowied
ta podyktowana jest faktem, e jej autorzy najbardziej ze wszystkiego
na wiecie chc unika poczucia winy. Gdyby nie zostawili tej
informacji, czuliby si winni, a to byoby dla nich zbyt wielkim
cierpieniem. Jeszcze inni mwi, e nie zostawiliby kartki z wasnym
nazwiskiem, a zapytani dlaczego, odpowiadaj: C, mnie samemu
zdarzyo si to kilka razy i nikt nie zostawi mi adnych informacji."
Twierdz wic, e dysponuj odniesieniami, ktre rozwiny w nich
przekonanie: Odpacaj piknym za nadobne."
I oto czwarte pytanie: GDYBY MG ZAROBI DZIE
SI TYSICY DOLARW, ZJADAJC MISK YWYCH
KAARALUCHW, CZY ZROBIBY TO? Za kadym razem,
kiedy je zadaj, otrzymuj bardzo mao twierdzcych odpowiedzi.
Dlaczego? Poniewa w przypadku bardzo wielu ludzi odniesienia
zizane z karaluchami - wyobraenia i odczucia na ich temat,
ktre nagromadzili w umyle - s skrajnie negatywne. Karaluchy
nie s wic czym, co chcieliby zje. Wtedy zawsze podnosz
stawk: ILU Z WAS ZROBIOBY TO ZA STO TYSICY?
Sytuacja na sali zaczyna si stopniowo zmienia i podnosz rce
ludzie, ktrzy poprzednio tego nie zrobili. Dlaczego wic zmienili
zdanie tym razem? Co stao si z ich systemem oceny? Dwie
rzeczy. Po pierwsze, kieruj si oni przekonaniem, e sto tysicy
dolarw moe usun z ich ycia wiele cierpie, w tym by moe
nawet cierpie dugofalowych, z ktrymi byoby im znacznie
trudniej poradzi sobie ni z chwilowym cierpieniem powodo
wanym przez ywe karaluchy wijce im si w gardle.
A GDYBYM DA CI MILION? A DZIESI MILIONW?
Po zadaniu tego pytania wdruj w gr rce wikszoci ludzi
zgromadzonych na sali. S przekonani, e dugofalowa przy
jemno, jak sprawiliby sobie samym i innym ludziom za
dziesi milionw dolarw, przewayaby chwilowe cierpienie.
442
Jednak niektrzy ludzie nie zjedliby ywych karaluchw za

adne pienidze. Zapytani dlaczego, mwi zwykle: Nie
potrafibym zabi ywej istoty", albo: Nie rb drugiemu, co to
bie niemie." Inni mwi na to, e z atwoci zabijaj karaluchy,
ilekro pojawi si na ich drodze. Jeden mczyzna powiedzia
nawet, e bez adnego problemu poknby ywego karalucha
nie dla pienidzy, ale dla przyjemnoci. Powd? Wychowa si
w kraju, w ktrym karaluchy uznawane s za wielki przysmak.
Rni ludzie dysponuj rnymi odniesieniami i kady czo
wiek w cakiem inny sposb dokonuje oceny przedmiotw i zja
wisk. Interesujce, nieprawda?
NADSZED CZAS...
Zastanawiajc si nad picioma elementami Systemu Nadrz
dnego, nie moemy zapomnie o jednym: z pewnoci istnieje
niebezpieczestwo zbyt drobiazgowej oceny. Istoty ludzkie
uwielbiaj dzieli wos na czworo. Przychodzi jednak czas, gdy
musimy przesta ocenia i przystpi do dziaania.
Niektrzy ludzie oceniaj tak szczegowo, e nawet naj
drobniejsza decyzja jest dla nich olbrzymim wysikiem. Moe
na przykad nie potrafi si zmusi do codziennego chodzenia
na gimnastyk. Dlaczego? Poniewa wydaje im si to wielkim
przedsiwziciem. Ich punkt widzenia, ich sposb postrzegania
rzeczywistoci sprawia, e zbyt dua ilo niezbdnych do tego
czynnoci po prostu ich oniemiela.
Aby codziennie wiczy, musz: 1. wsta; 2) znale jaki
strj, w ktrym nie bardzo wida ich zway tuszczu; 3) wybra
odpowiednie obuwie; 4) spakowa wszystkie potrzebne rzeczy;
5) dotrze na miejsce; 6) znale miejsce do parkowania; 7) wej
po schodach; 8) kupi bilet; 9) pj do szatni; 10) wcisn si w
ubranie gimnastyczne; 11) wej do sali gimnastycznej i zacz
wiczy, pocc si przy tym wciekle. Kiedy skocz wiczy, 12)
musz przej przez wszystkie te etapy w odwrotnej kolejnoci.
Oczywicie ci sami ludzie z atwoci nakoni si do pjcia
na pla. Do tego gotowi s w jednej chwili! Gdyby zapyta dla-
443
czego, odpowiedzieliby: No c, eby i na pla, po prostu

wsiadasz w samochd i jedziesz!" Nie oceniaj kadej kolejnej
czynnoci. Po prostu wycieczk na pla odbieraj jako jeden
olbrzymi krok i decyduj tylko, czy maj go wykona, czy te nie.
Czasem ocena zbyt wielu szczegw moe wywoa poczucie
przygnbienia albo przytoczenia. Powinnimy si wic nauczy,
jak czy wiele drobnych krokw w jeden olbrzymi po to, by
uzyska podany rezultat natychmiast po tym, jak ten krok po
awimy.
W tej czci ksiki bdziemy analizowa system oceny, b
dziemy si starali go zrozumie. Pniej po prostu zaczniesz go
uywa, zamiast si nad nim rozwodzi. Czytajc kilka kolejnych
rozdziaw, powiniene pamita, e daj ci one okazj do po
dziaania na siebie systemem dwigni, co przyniesie wyniki prze
wyszajce twoje dotychczasowe najmielsze oczekiwania.
Przejdmy wic od razu do sedna sprawy. Pomog ci ustali,
jaki jest twj obecny System Nadrzdny, oraz wytworzy zupenie
nowy system, ktry nieprzerwanie bdzie ci dodawa si. Znasz
ju potg wasnych stanw emocjonalnych i umysowych oraz
si wynikajc z zadawanych sobie pyta. Teraz zajmiemy si
trzecim elementem Systemu Nadrzdnego.
444
Rozdzia pitnasty
WARTOCI
YCIOWE: TWJ
OSOBISTY KOMPAS
Wszystkie wspaniae rezultaty,
jakie kiedykolwiek osign czowiek,
moliwe byy dziki temu, i uwierzy
e co w nim samym jest wyszego
nad zewntrzne okolicznoci
BRUCE BARTON
Odwaga, determinacja, wytrwao, powicenie... Kiedy Ross

Perot prowadzi pene napicia spotkanie w Dallas, dostrzeg
wszystkie te wartoci w oczach ludzi, ktrzy wybrani zostali do
niezwykej misji. W pocztkach 1979 roku zamieszki i anty ame
rykaska histeria w Iranie signy szczytu. Zaledwie kilka dni
wczeniej dwch przedstawicieli handlowych Perota w Teheranie
zostao wtrconych do wizienia. Wyznaczona kaucja wynosia
trzynacie milionw dolarw.
Kiedy zawiody negocjacje dyplomatyczne, Perot wiedzia,
e jest tylko jeden sposb na uratowanie jego ludzi: musia zrobi
to sam. Zwrci si z prob o rad do synnnego wojskowego, pu
kownika Arthura Simonsa, zwanego te Bykiem". Jego to popro
si o kierowanie tym ryzykownym przedsiwziciem. Perot szyb
ko stworzy grup uderzeniow zoon z pracownikw was-
XV. WARTOCI YCIOWE: TWJ OSOBISTY KOMPAS
nego przedsibiorstwa, ktrzy byli wczeniej w Teheranie i dys

ponowali dowiadczeniem wojskowym. Nazwa ich Orami",
co miao symbolizowa ludzi wysokich lotw, ktrzy wyko
rzystywali wasn inicjatyw oraz przynosili jedynie pozytywne
rezultaty, a nie usprawiedliwienia i wyjanienia".*
Zwycistwo miao im przynie wysok nagrod. Ale ryzyko
byo rwnie wysokie. Ich misja bya nielegalna, a moliwym jej
skutkiem byo nie tylko niepowodzenie, ale i mier. Co skonio
Rossa Perota do zebrania caej swojej siy i przeciwstawienia si
wszystkim przeciwnociom? Nie ma najmniejszych wtpliwoci,
e jest to czowiek, ktry kieruje si w yciu wasnymi zasadami.
Odwaga, lojalno, mio, zaangaowanie i determinacja stanowi
wartoci, ktre day mu wyjtkowe poczucie odpowiedzialnoci
oraz legendarn wrcz si woli. Te same wartoci byy si, ktra
kierowaa nim podczas przeksztacania firmy EDS (Electronic
Data Systems Corporation - Korporacja Systemw Danych Elek
tronicznych) z maej tysicdolarowej inwestycji w wielkie przed
sibiorstwo warte miliardy. Dotar na sam szczyt dziki swojej
umiejtnoci waciwej oceny ludzi, co pozwolio mu znajdowa
najlepszych wsppracownikw. Wybiera ich, opierajc si na
precyzyjnym systemie wartoci, i wiedzia, e w pracy z waci
wymi ludmi, ludmi, ktrzy stawiaj sobie wystarczajco wysokie
wymagania, moe ograniczy si jedynie do wyznaczenia im
zada oraz udzielenia pozwolenia na podjcie niezbdnych do
ich realizacji krokw.
Teraz stan wobec ostatecznej prby ludzi, ktrych wybra
do tego zadania, wzywajc ich do signicia po maksimum
wasnych moliwoci dla uratowania kilku czonkw rodziny",
jak stanowio cae jego przedsibiorstwo. Przebieg tej misji oraz
opis wszystkich przeszkd, jakie napotykaa, znajdziesz w ksice
Na skrzydach orw. Tutaj wystarczy powiedzie, e mimo
nieprawdopodobnych problemw misja zakoczya si sukcesem.
Bohaterstwo Perota pozwolio mu odzyska jego najcenniejsze
aktywa: wasnych ludzi.
Charakter czowieka jest stranikiem

jego boskoci.
446
* Ken Follett: On Wings ofEagles (Na skrzydach orw), New York,

Penguin, 1989.
447
HERAKLIT
Wartoci kieruj kad nasz decyzj, a wic i naszym losem. Ci,

ktrzy znaj wasne wartoci i yj w zgodzie z nimi, staj si
przywdcami. Stanowi oni najwybitniejsze jednostki w historii
naszego narodu, bohaterw na wielk i ma skal.
Czy widziae film Stand and Deliverl Opowiada on histori
Jaimego Escalante, nauczyciela matematyki o niezalenych
pogldach. Czy podobnie jak ja znalaze si pod wielkim wra
eniem bohaterskich prb, jakie podejmowa, aby przekaza
swoim uczniom pasj do nauki? Sprawia, by w najgbszych
poziomach ukadu nerwowego czyo ich wielkie poczucie dumy
z moliwoci opanowania wszystkich tych rzeczy, ktre w opinii
wielu innych ludzi leay zupenie poza ich zasigiem. Jego
powicenie i zaangaowanie tumaczyy si wartoci na jzyk
zrozumiay dla tych modych ludzi. Uczyli si od niego zdyscy
plinowania, poczucia pewnoci, wagi pracy w grupie, elastycznoci
oraz cakowitej determinacji.
Jego sowa skierowane do tych dzieci nie byy puste, on sam
by ywym przykadem, now definicj tego, co moliwe do osi
gnicia. Nie tylko sprawi, e wszyscy jego uczniowie zdali
egzamin z matematyki na oceny o wiele lepsze, ni ktokolwiek
poza nim samym tego si po nich spodziewa, lecz rwnie i to,
e zmienili oni przekonania na temat, kim s i co potrafi osign,
jeli tylko konsekwentnie zaczn wymaga od siebie wicej.
Jeli chcemy osign najwiksze moliwe yciowe spenie
nie, moemy to zrobi tylko w jeden sposb, a mianowicie robic
to, co zrobili Perot i Escalante. Musimy zdecydowa, co jest dla
nas w yciu najwiksz wartoci, co najwyej cenimy, a nastpnie
z caym powiceniem i determinacj y na co dzie w zgodzie
z tymi wartociami. Niestety, takie dziaanie jest w dzisiejszym spo
eczestwie rzadkoci. Zbyt czsto ludzie nie maj jasnego obrazu
wartoci, ktre s dla nich najwaniejsze. Gldz, wypowiadajc
si na kady temat, a wiat jest dla nich wielk szar mas: nigdy nie
zajmuj jasnego stanowiska wobec kogokolwiek lub czegokolwiek.
448
449
Jeli nie potrafisz wyranie stwierdzi, co jest w twoim yciu

najwaniejsze, czego zawsze bdziesz broni, to jak masz si
spodziewa, e nabierzesz szacunku dla siebie, a tym bardziej e
podejmiesz waciw decyzj? Jeli kiedykolwiek znalaze si
w sytuacji, w ktrej podjcie jakiejkolwiek decyzji wymagao wielkiej
wewntrznej walki, przyczyn by fakt, i nie bye pewien, co w tej
sytuacji stanowi dla ciebie najwiksz warto. MUSISZ PAMITA,
E PODJCIE JAKIEJKOLWIEK DECYZJI SPROWADZA SI
DO WYKLAROWANIA HIERARCHII WARTOCI.
Kiedy wiesz, co dla ciebie najwaniejsze, podjcie decyzji jest
cakiem proste. Jednak wikszo ludzi nie wie jasno, co jest naj
waniejsze w ich yciu, i decyzja staje si dla nich rodzajem we
wntrznej tortury. Inaczej z tymi, ktrzy jasno okrelili swoje yciowe
wartoci. Ross Perot nie mia adnych trudnoci ze zdecydowaniem,
co powinien zrobi: dyktoway to jego wartoci. Byy one dla niego
jakby kompasem, ktry pokazywa mu drog wyjcia z sytuacji
naszpikowanej niebezpieczestwami. Escalante rzuci prac w szkole
w Los Angeles, aby przenie si do pnocnej Kalifornii. Dlaczego?
Nie mg ju duej by czci systemu, w ktrym wedug niego nie
byo miejsca na wysokie wymagania wobec nauczycieli.
Kim s ludzie powszechnie szanowani i podziwiani w naszej
kulturze? Czy nie s to ci, ktrzy doskonale znaj wasne wartoci,
ktrzy nie tylko przyznaj si do nich, ale rwnie i w zgodzie
z nimi yj? Wszyscy szanujemy ludzi, ktrzy postpuj zgodnie
z tym, w co wierz, nawet jeli nie zgadzamy si z ich przekona
niami na temat tego, co dobre, a co ze. Widzimy bohaterw w lu
dziach, ktrzy konsekwentnie prowadz swoje ycie tak, e ich
dziaania i przekonania stanowi jedno.
Najczciej dla okrelenia tego wyjtkowego stanu zacho
wania ludzkiego uywamy sw spjno lub prawo. Przyjmuje
ono wiele form warunkowanych kulturowo, od Johna Wayne'a
i Rossa Perota, poprzez Boba Hope'a i Jeny'ego Lewisa, do Mar
tina Sheena i Ralpha Nadera a po Normana Cousinsa i Waltera
Cronkite'a. Niezmienny pozostaje fakt, e ludzie, ktrych po
strzegamy jako wiernych swoim wartociom, maj olbrzymie
moliwoci i wpywy w naszej cywilizacji.
Czy pamitasz wieczorne wiadomoci z Walterem Cronkite'em? Walter by z nami we wszystkich najwaniejszych dniach
ycia, w czasie tragedii i triumfw, kiedy zamordowano Johna

F. Kennedyego i kiedy Neil Armstrong postawi pierwszy krok
na Ksiycu. Walter by czonkiem kadej amerykaskiej rodziny.
Ufalimy mu bez zastrzee.
Na pocztku wojny w Wietnamie donosi o niej podobnie jak
wszyscy inni, obiektywnie relacjonowa udzia Amerykanw
w toczonych tam walkach. Jednak po wizycie w Wietnamie jego
pogldy na temat wojny zmieniy si cakowicie. Tak wane dla
niego wartoci, prawo i uczciwo, susznie lub nie, wymagay,
by podzieli si z nami swoim rozczarowaniem. Bez wzgldu na
to, czy zgadzae si z nim, czy te nie, wpyw, jaki wywar swoimi wypowiedziami, okaza si przysowiow kropl, ktra prze
penia puchar, i wielu ludzi w Ameryce rodkowej zaczo po raz
pierwszy kwestionowa suszno toczonej przez ich kraj wojny,
Protestowali nie tylko studenci, ale rwnie i ojcowie tej ziemi".
Konflikt w Wietnamie by prawdziwym konfliktem wartoci
w naszej kulturze. Nasza percepcja tego, co dobre, a co zle, co naley
robi, a czego robi nie wolno, bya bitw toczon tu w kraju rw
nolegle z walkami za oceanem, podczas ktrych modzi chopcy
przelewali wasn krew i oddawali ycie, niektrzy zupenie nie wiedzc
dlaczego. Sprzeczno wartoci niektrych z naszych przywdcw
bya jednym z najpowaniejszych w historii Ameryki rde cierpienia.
Afera Watergate z pewnoci zrania wielu Amerykanw.
Mimo to jednak nasz kraj przez cay czas si rozwija,
poniewa s w nim ludzie, ktrzy nieustannie wykazuj nam na
sze moliwoci i skaniaj, bymy wymagali od siebie jak naj
wicej. Ludzie tacy jak choby Bob Geldof, ktry nieustannie
zwraca uwag caego wiata na godujcych w Afryce, albo Ed
Roberts, ktry mobilizuje siy polityczne niezbdne do tego, by
podnie jako ycia ludzi upoledzonych fizycznie.
Za kadym razem, kiedy rodzi si nowa

warto, istnienie nabiera nowego znaczenia.
Ilekro jaka warto umiera, wraz z ni
odchodzi cz tego znaczenia.
JOSEPH WOOD KRUTCH
450
451
Musimy zrozumie, e kierunek naszego ycia zaley od magne

tycznego przycigania naszych wartoci. S one si, ktra za
wsze znajduje si na czele i nieustannie skania nas do podejmo
wania decyzji, ktre wyznaczaj kierunek naszego ycia i nasze
ostateczne przeznaczenie. Jest tak nie tylko w przypadku poszcze
glnych ludzi, ale i przedsibiorstw, organizacji i narodw, ktrych
s oni czci. Nie ma wtpliwoci, e wartoci najwaniejsze dla
Ojcw Zaoycieli uksztatoway przyszo naszego kraju: wo
lno, swoboda wyboru, rwno, poczucie wizi spoecznej, cika
praca, indywidualizm, wyzwanie, wspzawodnictwo, powodzenie
i szacunek dla tych, ktrzy maj si, by pokonywa wszelkie
przeciwnoci, nieustannie rzebiy dowiadczenia amerykaskiego
ycia i ustalay nasze wsplne losy. Wartoci te sprawiy, e moemy
by cigle rozwijajcym si krajem, ktry nieustannie przedstawia
ludziom na caym wiecie nowe wizje i moliwoci.
Czy inny zestaw narodowych i kulturowych wartoci inaczej
uksztatowaby nasz kraj? Nie ma co do tego adnych wtpliwoci!
Co staoby si, gdyby nasi praojcowie najwyej cenili sobie sta
bilno? Albo konformizm? Jak zmienioby to wygld tej wspa
niaej ziemi? W Chinach na przykad jedn z najwyej cenionych
wartoci kulturowych jest warto grupy przeciwstawionej jed
nostce, przekonanie, e potrzeby jednostki musz by podporz
dkowane potrzebom grupy. Jak przyczynio si to do ukszta
towania losw Chin w porwnaniu z losami Ameryki?
W naszym narodzie zachodz cige zmiany w zakresie war
toci naszej kultury jako caoci. S oczywicie pewne wartoci
podstawowe, JEDNAK WANE DOWIADCZENIA EMOCJO
NALNE MOG WYTWORZY ZMIANY W JEDNOSTKACH,
A WIC IW PRZEDSIBIORSTWACH, ORGANIZACJACH,
WRESZCIE W KRAJACH, KTRE TE JEDNOSTKI TWORZ.
ZMIANY W EUROPIE WSCHODNIEJ S OCZYWISTYM
PRZYKADEM POWANYCH PRZESUNI W HIERARCH
WARTOCI, KTRE MIAY MIEJSCE W SPOECZNOCI
WIATOWEJ W CZASACH NAM WSPCZESNYCH.
Dokadnie te same zjawiska, ktre zachodz w jednostkach
i krajach, wystpuj rwnie w przedsibiorstwach. IBM jest
przykadem korporacji, ktrej kierunek i przeznaczenie ustali jej
zaoyciel, Tom Watson. W jaki sposb? Jasno okreli on, o co
jego firma bdzie walczy, co bdzie najwaniejszym dowiad

czeniem dla wszystkich jej pracownikw, bez wzgldu na to,
Jakie produkty, usugi lub dziaania finansowe podejmie ona
w przyszoci. Doprowadzi IBM do zajcia jednego z najwy
szych miejsc na wiatowej licie najlepszych przedsibiorstw.
Jaka z tego wszystkiego nauka dla nas? W yciu prywatnym
i zawodowym, w caym naszym dziaaniu MUSIMY JASNO
OKRELI, CO JEST W NASZYM YCIU NAJWANIEJSZE,
I PODJ DECYZJ, E BDZIEMY Y ZGODNIE
Z TYMI WARTOCIAMI, BEZ WZGLDU NA TO, CO SI
STANIE. Konsekwencja ta musi by niezalena od tego, czy na
sze otoczenie nagradza nas za ycie w zgodzie z wasnymi war
tociami, czy te nie. Musimy y wedug wasnych wartoci na
wet wtedy, kiedy wszystko wydaje si by przeciwko nam, kiedy
nikt nie chce nam udzieli wsparcia. JEDYNYM SPOSOBEM
POZWALAJCYM NAM OSIGN DUGOFALOWE
SZCZCIE JEST YCIE ZGODNE Z WASNYMI IDEAA
MI, konsekwentne dziaanie oparte na przekonaniu, co jest istot
naszego ycia.
JEDNAK NIE MOEMY DO TEGO DOJ, DOPKI NIE
DOWIEMY SI PONAD WSZELK WTPLIWO, JAKIE
S NASZE WARTOCI. To wanie jest najwiksz tragedi
wielu ludzi. WIKSZO WIE, CO CHCE MIE, ALE NIE
MA POJCIA O TYM, JAKA CHCE BY. Zdobywanie rnych
rzeczy" nie da ci poczucia spenienia. Tylko ycie i postpowanie
zgodne z tym, co jest wedug ciebie waciwe, da ci to poczucie
wewntrznej siy, na ktre wszyscy zasugujemy.
PAMITAJ, E TWOJE WARTOCI - JAKIEKOLWIEK
S - STANOWI KOMPAS, KTRY WIEDZIE CI DO OS
TATECZNEGO PRZEZNACZENIA. Wyznaczaj one twoj y
ciow drog, nieustannie skaniajc ci do podejmowania okre
lonych decyzji i okrelonych dziaa. Ze wykorzystanie tego
wewntrznego kompasu koczy si zawsze frustracj, rozczaro
waniem, poczuciem niespenienia i nieodpartym przekonaniem,
e ycie mogoby by czym wicej, gdyby tylko co si jako
zmienio. ycie zgodne z wasnymi wartociami daje ci niepraw
dopodobnie wielk si, poczucie pewnoci, spokj wewntrzny
i spjno, jakich dowiadcza niewielu ludzi na tym wiecie.
452
JELI NIE WIESZ, JAKIE S TWOJE

PRAWDZIWE WARTOCI, PRZYGOTUJ SI
NA CIERPIENIE
Jedynym sposobem, ktry pozwoli nam y w poczuciu szczcia
i spenienia, jest pozostawanie w zgodzie z wasnymi wartociami.
Jeli jest inaczej, nie unikniemy wielkiego cierpienia. Jake czsto
ludzie wytwarzaj w sobie przyjte wzorce zachowa, ktre ich
frustruj, a mog wrcz zniszczy: palenie, picie, obarstwo, nar
komania, prby dominowania nad innymi, spdzanie ycia przed
ekranem telewizora i tak dalej, i tak dalej.
Na czym polega tu prawdziwy problem? Zachowania te s
w rzeczywistoci skutkiem frustracji, zoci i poczucia pustki
wewntrznej, ktre odczuwaj ludzie, poniewa brak w ich yciu
poczucia spenienia. Prbuj odci si od tych czczych uczu,
podejmujc zachowania majce chwilowo zapeni pustk, na
krtko zmieni ich stan. Zachowania te staj si nastpnie wzorcem
i czsto wtedy ludzie skupiaj si na eliminacji samych tych
zachowa, zamiast zaj si usuniciem ich przyczyny.
Alkoholik nie cierpi na problem alkoholowy: cierpi na prob
lem wartoci. Jedyny powd, dla ktrego pije, to ch zmiany
stanu emocjonalnego. Pije, poniewa nie chce czu si tak, jak si
czuje, chwila po chwili. Nie wie, co jest dla niego w yciu
najwaniejsze.
Pocieszenie stanowi fakt, e jeli naprawd yjemy zgodnie
z najwyszymi wasnymi moliwociami, jeli speniamy wasne
wartoci, odczuwamy olbrzymi rado. Nie musimy zbyt duo
je ani pi. Nie musimy wprawia si w ogupienie, poniewa
ycie staje si wystarczajco bogate bez adnych ekscesw. Od
cinanie si od tak wielkiej radoci byoby tak samo gupie, jak
przyjmowanie piguek nasennych w boonarodzeniowy poranek.
Zgadnij, w czym trudno! Jak zwykle bylimy we nie, kiedy
tworzyy si podstawy elementw, ktre ksztatuj nasze ycie.
Bylimy dziemi, ktre nie zdaj sobie sprawy z wagi posiadania
jasnego poczucia wasnych wartoci, albo dorosymi, ktrzy
w usiowaniach walki z trudnociami codziennego ycia znie
ksztacili siebie samych w tak wielkim stopniu, e nie potrafili
453
ju tworzy wasnych wartoci. Znw musz powtrzy, e KA

DA NASZA DECYZJA PODEJMOWANA JEST W OPARCIU
O WARTOCI, A W WIKSZOCI WYPADKW NIE TWO
RZYLIMY TYCH WARTOCI SAMI.
Zao si, e gdybym teraz poprosi o sporzdzenie listy
dziesiciu najwaniejszych dla ciebie wartoci, o wypisanie ich
w kolejnoci od najwaniejszej, zaledwie jeden czytelnik na
dziesi tysicy potrafiby to zrobi. (A tylko jedna setna procent
zdecydowaaby si uczestniczy w moim kursie Randka z Przez
naczeniem.) Jednak jeli i ty znajdujesz si w grupie tych, ktrzy
nie potrafi tego zrobi, to w jaki sposb podejmowae dotychczas
klarowne decyzje? Jak moesz dokonywa wyborw, ktre
pozwol ci w przyszoci speni najskrytsze pragnienia? Trudno
jest trafi w cel, jeli nie wie si, co jest celem! Aby mc y
w zgodzie z wasnymi wartociami, musisz je wpierw pozna.
ILEKRO MASZ KOPOTY Z PODJCIEM WANEJ
DECYZJI, MOESZ BY PEWIEN, E WYNIKAJ ONE
Z BRAKU KLAROWNEJ HIERARCHII WARTOCI. Co zro
biby, gdybym zaproponowa ci przeniesienie si wraz z ca
rodzin do innej czci kraju? Czy zdecydowaby si na przepro
wadzk, gdyby wiedzia, e wie si z tym jakie ryzyko, ale re
kompensat byaby lepsza i bardziej interesujca praca? Twoja
odpowied na to pytanie zaley wycznie od tego, co jest dla
ciebie waniejsze: rozwj wasny czy poczucie bezpieczestwa,
przygoda czy wygoda.
A wanie, od czego zaley fakt, czy wolisz przygod czy
wygod? Twoje wartoci bior si z wielkiej mieszaniny ycio
wych dowiadcze, nieustannego uwarunkowywania siebie za po
moc nagrody i kary. Twoi rodzice gratulowali ci i udzielali wspar
cia, kiedy robie co zgodnego z ich wartociami. Jeli jednak
twoje dziaania im przeczyy, karali ci albo cielenie, albo wer
balnie; kar byo rwnie twoje cierpienie wynikajce z poczucia,
e ci ignoruj. Take twoi nauczyciele chwalili i pozytywnie
oceniali w tobie to, z czym si zgadzali sami, oraz stosowali podobne
kary jak rodzice zawsze wtedy, gdy swoim dziaaniem godzie
w ich najgbsze przekonania. Tak samo byo z przyjacimi i prze
oonymi w pracy. Naladowae wartoci swoich bohaterw,
a moe rwnie niektre wartoci antybohaterw.
454
Dzi dodatkowo pojawiaj si czynniki ekonomiczne.

W wikszoci rodzin zarwno ojciec, jak i matka pracuj poza
domem, a wic dom nie tworzy tradycyjnych wzorcw wartoci.
Brak ten zaczy uzupenia szkoa, koci, a take niestety
i mniej wybredne czynniki, jak telewizja. Telewizja staa si dla
nas najwygodniejsz opiekunk do dzieci. Przecitny obywatel na
szego kraju spdza przed telewizorem siedem godzin dziennie!
Czy chc tu zasugerowa, e tradycyjna" struktura rodziny jest
jedynym sposobem na wychowywanie dzieci, by kieroway si
mocnymi wartociami? Oczywicie nie, ale twierdz, e powin
nimy uczy wasne dzieci naszej filozofii yciowej, stajc si
dla nich wzorcem, przede wszystkim znajc dobrze wasne
wartoci i yjc w zgodzie z nimi.
'. WARTOCI YCIOWE: TWJ OSOBISTY KOMPAS
455
yciowym problemem jest fakt, e wikszo ludzi nie potrafi

wprowadzi rozrnienia midzy rodkami a celami i dlatego
dowiadcza wielu cierpie. BARDZO CZSTO LUDZIE S
TAK BARDZO ZAJCI POGONI ZA RODKAMI, ZE NIE
REALIZUJ SWOICH PRAWDZIWYCH PRAGNIE, WAR
TOCI DOCELOWYCH. A wanie te wartoci, ktre s celem,
daj poczucie spenienia, czyni ycie bogatszym, s nasz
nagrod. Wedug mnie jednym z najpowaniejszych problemw
jest to e ludzie wyznaczaj sobie cele, nie wiedzc tak naprawd,
co w yciu rzeczywicie ceni. Skutkiem tego osigaj w kocu
swoje cele tylko po to, by spyta: Czy to naprawd wszystko?
CZYM S WARTOCI?
Jeli co jest dla nas wartoci, przywizujemy do tego wag.
Wartoci moe by nazwane wszystko, cokolwiek jest ci drogie.
Odnosz si tu zwaszcza do wartoci yciowych, rzeczy, ktre s
dla ciebie najwaniejsze w yciu. S dwa typy tego rodzaju war
toci: RODKI i CELE.
Kiedy ci spytam, co cenisz najwyej, by moe odpowiesz:
Mio, rodzin, pienidze..." Z tych trzech, mio jest celem,
wartoci, do ktrej dysz, innymi sowy stanem emocjonalnym,
ktrego podasz. Rodzina i pienidze stanowi jedynie rodki,
s sposobem pozwalajcym ci uwolni stany emocjonalne, ktrych
naprawd podasz.
Gdybym ci zapyta, co daje ci rodzina, mgby odpowie
dzie: Mio, bezpieczestwo i szczcie." Czyli czym, co
prawdziwie cenisz - CELEM, DO KTREGO ZMIERZASZ s mio, bezpieczestwo i szczcie. Podobnie jest z pienidzmi.
Na moje pytanie: Co znacz dla ciebie pienidze? Co ci daj?",
mgby odpowiedzie: Swobod, wpywy, mono dziaania
dla dobra innych, poczucie bezpieczestwa." I znw pienidze
s tylko rodkiem do osignicia gbszego zestawu wartoci,
ktrych chcesz dowiadcza nieprzerwanie.
Pooyam dzieci spa. Nie chc, eby oglday takie rzeczy".
Wemy za przykad kobiet, ktrej najwyszymi wartociami

s troska o innych oraz przyczynianie si do ich dobra. Postanawia
ona zosta adwokatem, poniewa kiedy spotkaa prawnika, ktry
zaimponowa jej tym, e potrafi przyczyni si do zmiany ludz
kiego losu, potrafi wpywa na ycie innych poprzez swoj prac.
Wraz z upywem czasu wpada ona w wir prawniczej dziaalnoci
456
i postanawia zosta wspwacicielem firmy, w ktrej pracuje.

Kiedy osiga ten cel, jej praca zaczyna skupia si zupenie na
czym innym. Musi dominowa, decydowa o losach firmy. Po
jakim czasie staje si kobiet sukcesu, a mimo to czuje si nie
szczliwa, poniewa nie ma ju bezporedniego kontaktu z klie
ntami. Nowe stanowisko w firmie zmienio jej zwizki z kolegami.
Wikszo czasu spdza na zebraniach i posiedzeniach. OSI
GNA SWJ CEL, ALE ROZMINA SI ZE SWOIM NAJ
GBSZYM YCIOWYM PRAGNIENIEM. Czy ty sam kiedy
kolwiek wpade w puapk gonienia za rodkami tak, jakby to
byy cele, do ktrych zmierzasz? Aby naprawd by szczliwym,
musimy zdawa sobie spraw z tego rozrnienia i dba o to,
bymy zdobywali cele, a nie rodki.
WARTOCI PRZYCIGANE
Niekwestionowan prawd jest fakt, e kady z nas odczuwa nie
ustann motywacj do podania w kierunku stanw emocjonal
nych dajcych przyjemno. Prawd jest jednak rwnie i to, e
niektre emocje cenimy bardziej ni inne. Jakie s emocje, ktre
ty cenisz najwyej w swoim yciu? Jak sdzisz, ktre z nich przy
nios ci najwiksz przyjemno? Mio czy sukces? Swoboda
czy intymno? Przygoda czy bezpieczestwo?
Wartoci cenione przez nas najbardziej nazywam wartociami
podanymi albo przyciganymi, poniewa s to stany emocjo
nalne, ktre najbardziej chcemy osign. Jakie wic s te uczucia,
ktrych najbardziej chcesz dowiadcza w codziennym yciu?
Kiedy zadaj to pytanie podczas moich kursw, suchacze nie
zmiennie wymieniaj wartoci takie jak:
Mio
1.
Sukces
2.
Swoboda
3.
Intymno
Bezpieczestwo
5._
Przygoda
Sia
Pasja
Komfort
Zdrowie
10
457
Pewnie nie pomyl si twierdzc, e rwnie i ty cenisz sobie

te emocje i wszystkie one s dla ciebie wane. Ale czy na pewno
mgby uczciwie powiedzie, e kad z nich cenisz jednakowo?
BEZSPORNIE S STANY EMOCJONALNE, KTRE CENISZ
WYEJ OD INNYCH. Wszyscy przecie posiadamy HIERAR
CHI WARTOCI. Kady czowiek przegldajcy t list uzna
pewne stany emocjonalne za waniejsze od pozostaych. Twoja
hierarchia wartoci nieustannie kontroluje podejmowane przez
ciebie decyzje. Niektrzy ludzie przedkadaj komfort nad pasj,
swobod nad bezpieczestwo, intymno nad sukces.
Powi teraz chwil na odkrycie, ktra z umieszczonych na
tej licie wartoci jest dla ciebie najcenniejsza. Po prostu przepisz
list wartoci w kolejnoci zgodnej z twoj hierarchi, od najwa
niejszej po najmniej wan. Prosz, aby zrobi to wanie teraz.
Koncentruj si bardziej na wasnym

charakterze ni na wasnej reputacji poniewa
charakter stanowi o tym, kim naprawd jeste,
a reputacja to jedynie to, kim jeste w oczach
innych ludzi
JOHN WOODEN
458
Czego dowiedziae si, ustalajc hierarchi wasnych wartoci?

Gdybym siedzia teraz obok ciebie, pewnie mgbym udzieli ci
kilku dobrych rad. Na przykad wiele bym si o tobie dowiedzia,
gdyby twoj wartoci numer jeden bya swoboda, numer dwa pasja,
numer trzy przygoda i numer cztery sia. Wiedziabym, e bdziesz
podejmowa zupenie inne decyzje ni kto, kto w pozycjach od
jeden do cztery wymienia bezpieczestwo, komfort, intymno
i zdrowie. Czy sdzisz, e kto cenicy sobie najwyej przygod
podejmuje takie same decyzje jak kto, dla kogo najwaniejsze jest
poczucie bezpieczestwa? Czy sdzisz, e ci dwaj ludzie mogliby
jedzi takimi samymi samochodami? Spdza w podobny sposb
wakacje? Pracowa w tym samym zawodzie? Na pewno nie.
Pamitaj, jakiekolwiek s twoje wartoci, wpywaj one na
kierunek twojego ycia. Kady z nas nauczy si z dotychczaso
wych dowiadcze ycia, e pewne emocje daj mu wiksz przy
jemno ni inne. Niektrzy ludzie na przykad mogli si prze
kona, e najwiksz przyjemno sprawia im poczucie wadzy,
bd wic dy do odczuwania tej wanie emocji z niesychanym
wigorem. Staje si ona podstaw wszystkich podejmowanych
przez nich dziaa, decyduje o tym, z kim si wi, co robi z tymi
zwizkami i jak yj. Jak atwo si domyli, powoduje ona
rwnie, e czuj si niedobrze w jakimkolwiek otoczeniu, nad
ktrym nie maj wadzy.
Niektrzy ludzie natomiast reaguj przeciwnie, poniewa
poczyli cierpienie z poczuciem wadzy i bardziej ni czegokol
wiek innego pragn swobody i przygody. Dlatego wanie podej
muj decyzje zupenie inaczej. Jeszcze inni zyskuj tak samo
wysoki poziom przyjemnoci dziki poczuciu wasnego wkadu
w ycie innych ludzi. Warto ta powoduje, e bez przerwy zadaj
sobie pytanie: Co mog da innym? Jak mog ulepszy ich ycie?"
Z pewnoci popchnie ich to w zupenie innym kierunku ni ludzi,
ktrzy osigaj przyjemno zwizan z poczuciem wadzy.
Kiedy ju wiesz, jakie s twoje wartoci, moesz dokadnie
zrozumie, dlaczego zmierzasz w takim wanie, a nie innym kie
runku. Poznawszy swoj hierarchi wartoci, moesz te wyjani,
dlaczego w pewnych sytuacjach masz kopoty z podjciem decyzji
albo dlaczego w twoim yciu pojawiaj si konflikty. Jeli na
przykad twoj wartoci numer jeden jest swoboda, a wartoci
WARTOCI YCIOWE: TWJ OSOBISTY KOMPAS
459
numer dwa intymno, niewspmierno tych dwch pooonych

jak blisko siebie wartoci moe powodowa problemy.
Kiedy doradzaem mczynie, ktry bez przerwy odczuwa
takie wanie poczucie rozdarcia wewntrznego. Cigle szuka
niezalenoci, ale kiedy j uzyska, czu si samotny i tskni za
zwizkiem z drug osob. Kiedy udawao mu si zwiza z kim,
zaczyna si ba, e straci swoj niezaleno, skutkiem czego
sabotowa ten zwizek. Z powodu rozdarcia midzy tymi dwiema
wartociami pewien jego zwizek cigle koczy si i zaczyna od
nowa. Kiedy pomogem mu dokona drobnych przesuni w hierarchii wartoci, jego zwizek i jego ycie zmieniy si natych
miast. Przesunicia w hierarchii wartoci daj wiele siy.
wiadomo wasnych wartoci pomaga ci jasno zrozumie,
dlaczego robisz to, co robisz, i jak moesz osign wiksz y
ciow spjno. Jednak rwnie wana jest znajomo hierarchii
wartoci innych ludzi. Jak sdzisz, czy istotna byaby dla ciebie
znajomo hierarchii wartoci kogo, z kim obecnie znajdujesz si
W zwizku emocjonalnym, albo kogo, z kim wsppracujesz?
Znajomo wartoci drugiej osoby pozwala ci pozna jej we
wntrzny kompas oraz zrozumie podejmowane przez ni decyzje.
Znajomo wasnej hierarchii wartoci jest absolutnie pod
stawowa, poniewa wartoci, ktre cenisz najwyej, przynios
ci najwiksze szczcie. Oczywicie twoim celem jest takie
ZACHOWANIE NA CO DZIE, KTRE POZOSTAJE W ZGO
DZIE ZE WSZYSTKIMI TWOIMI WARTOCIAMI. W prze
ciwnym wypadku dowiadczasz niesprecyzowanego poczucia
pustki lub nieszczcia.
Moja crka Jolie prowadzi niesychanie bogate ycie, w kt
rym niemal zawsze realizuje swoje najcenniejsze wartoci. Jest ona
wspania aktork, tancerk i piewaczk. W wieku szesnastu lat
stana do konkursu na rol w przedstawieniu realizowanym
w Disneylandzie. Wiedziaa, e zwycistwo speni jej warto
poczucia osigni. Co dziwniejsze, zwyciya, pokonujc
siedemset innych dziewczt i zdobywajc rol w bajecznej pa
radzie wiate elektrycznych.
Pocztkowo wpada w eufori. Wraz z jej przyjacimi byli
my tak zachwyceni i tak z niej dumni, e czsto pojawialimy
si na jej przedstawieniach. Jednak przez to jej plan dnia sta si
460
nieprawdopodobnie napity. Miaa obowizek wystpowa

w przedstawieniach codziennie wieczorem, a wci jeszcze trway
lekcje w szkole. Musiaa wic codziennie w godzinach szczytu
dojeda samochodem z San Diego do Orange County, przez kilka
godzin uczestniczy najpierw w prbach, a potem w przedstawieniu,
a nastpnie pno w nocy wraca samochodem do domu po to, aby
nastpnego ranka wsta na czas do szkoy. Jak sobie pewnie
wyobraasz, konieczno codziennego dojedania oraz dugie
godziny spdzane na prbach i przedstawieniach zmieniy szybko
to dowiadczenie w prawdziw mk. Coraz ciszy te wydawa
jej si kostium, ktry musiaa nosi, i coraz bardziej bolay j plecy.
Jednak z punktu widzenia Jolie jeszcze gorszy by fakt, e
tak napity program dnia bardzo zakci jej ycie prywatne i nie
pozwala na spdzanie czasu z rodzin i przyjacimi. Spostrzeg
em, e czasem pogra si w wyjtkowo bezproduktywnych sta
nach emocjonalnych. Byle co wywoywao jej pacz i narzekaa
dosownie na wszystko. To zupenie nie byo do niej podobne.
Miarka si przebraa, kiedy pewnego dnia wszyscy zaczlimy
si przygotowywa do trzytygodniowego wyjazdu na Hawaje
w zwizku z organizowanym tam przeze mnie kursem. Wszyscy,
oprcz Jolie, ktra musiaa zosta w domu, aby bra udzia
w przedstawieniach w Disneylandzie.
Pewnego ranka osigna prg wytrzymaoci i przysza do
mnie zapakana, niezdecydowana i zupenie zmieszana. Bya tak
bardzo sfrustrowana i taka nieszczliwa, a przecie osigna
co, co jeszcze sze miesicy wczeniej wydawao si jej
nieosigalnym celem. Disneyland zacz jej si kojarzy z cier
pieniem. Dlaczego? Poniewa uniemoliwia jej spdzanie czasu
z tymi, ktrych kochaa najbardziej. Poza tym Jolie zawsze bya
przekonana, e czas spdzany wraz ze mn na kursach jest dla
niej bardzo cenny. Uczestniczya w nich jako instruktorka i wie
rzya, e moe si tam nauczy wicej ni gdziekolwiek indziej.
Wielu jej przyjaci z caego kraju co roku uczestniczyo w tym
kursie, a Disneyland stawa si coraz bardziej frustrujcy, poniewa
tak naprawd nie miaa poczucia, e czego si tam jeszcze uczy,
e j to rozwija. Cierpienie sprawiaa jej myl o wyjedzie razem
z nami na Hawaje, poniewa nie chciaa si poddawa, ale cier
pienie kojarzyo jej si rwnie z pozostaniem w Disneylandzie,
poniewa oznaczao to utrat czego, co wydawao jej si wane.

Siedlimy wic razem po to, abym mg jej pomc przekona
si, co stanowi dla niej cztery najwaniejsze yciowe wartoci. Oka
lao si, e byy to: 1) mio, 2) zdrowie i ywotno, 3) rozwj
i 4) osignicia. Wiedziaem, e odwoujc si do wartoci, pomog
jej zyska jasno co do decyzji, ktra bdzie dla niej waciwa.
Spytaem wic: Co daje ci praca w Disneylandzie? Co jest tam dla
ciebie naprawd wane?" Odpowiedziaa, e pocztkowo bya tym
bardzo podekscytowana, poniewa widziaa moliwo nawizania
nowych przyjani i znajomoci, zyskania uznania w pracy, dobrej
zabawy oraz poczucia nieprawdopodobnego osignicia.
Dodaa jednak, e obecnie nie odczuwa, e co osiga, ponie
wa nie ma ju wiadomoci, e si rozwija, i jednoczenie wie,
i moe robi inne rzeczy, ktre znacznie bardziej posun do
przodu jej karier. Powiedziaa rwnie: Spalam si cakowicie.
Nie czuj si zdrowa i bardzo brakuje mi przebywania z rodzin."
Wtedy zapytaem: Co znaczyoby wprowadzenie zmiany
w tej dziedzinie twojego ycia? Gdyby rzucia Disneyland, sp
dzaa wicej czasu w domu i pojechaa na Hawaje razem z nami,
czym byoby to dla ciebie?" Natychmiast si rozjania: Przede
wszystkim byabym z wami. Spdzaabym wicej czasu z chopa
kiem. Znw poczuabym si wolna. Troch bym odpocza i za
czabym wiczy, aby wrci do formy. Zachowaabym dobr
redni ocen w szkole. Znalazabym inne sposoby na osignicie
czego wanego. Byabym szczliwa!"
Odpowied na pytanie, co zrobi, stana tu przed ni. Rw
nie jasne stao si rdo jej szczcia. Zanim zacza pracowa
w Disneylandzie, ya w zgodzie z trzema najwaniejszymi dla
niej wartociami: czua si KOCHANA, bya bardzo ZDROWA
i SPRAWNA, i miaa poczucie, e si ROZWIJA. Dlatego wanie
zacza goni za realizacj czwartej wartoci na swojej licie:
chciaa poczu, e co wanego osiga. Robic to, rzeczywicie
co osigna, ale jednoczenie brakowao jej poczucia spenienia
trzech najwaniejszych w hierarchii yciowej wartoci.
To bardzo czste dowiadczenie. Wszyscy musimy zdawa
sobie spraw z faktu, e przede wszystkim bdziemy zaspokaja
wartoci najwyej stojce w naszej hierarchii. S one najwaniej
sze, stanowi priorytet. Musimy te pamita, e zawsze istnieje
461
462
sposb na ycie zgodne ze wszystkimi naszymi wartociami jed

noczenie, i nie wolno nam godzi si na adne kompromisy.
W podjciu decyzji przeszkadzaa Jolie jeszcze jedna trudno:
wizaa ona cierpienie rwnie z porzuceniem Disneylandu. Jedn
z rzeczy, ktrych zawsze unikaa w yciu, byo poddawanie si, rzu
canie czego w poowie. Z pewnoci rwnie i ja przyczyniem si
w duym stopniu do tego przekonania, poniewa jestem cakowicie
pewien, e ci, ktrzy rzucaj cokolwiek, kiedy staje si to trudne,
nigdy niczego nie osign. Postrzegaa ona decyzj o porzuceniu
Disneylandu jako poddanie si. Zapewniem j, e podjcie decyzji
o yciu zgodnym z wasnymi wartociami nie oznacza poddania si,
a gupia konsekwencja nie stanowi adnej wartoci. Jako pierwszy
zapewniabym j, e powinna kontynuowa, gdybym by przekonany,
e poddaje si, poniewa praca jest dla niej za cika i za trudna.
Ale tak nie byo i dlatego postanowiem zaoferowa jej moliwo
obrcenia tej zmiany w dar dla kogo innego.
Powiedziaem wic:, Jolie, czy potrafisz sobie wyobrazi, jak by
si czua, gdyby podczas wycigu biega jako druga i zwycizca
nagle si zatrzyma, aby da ci szans wejcia na najwysze podium?
Dlaczego nie miaaby ofiarowa komu takiego wanie podarunku?"
Poniewa czci jej definicji mioci jest wkad w ycie innych,
natychmiast pozwolio jej to sign po najwysz warto w hie
rarchii. Przestaa czy cierpienie z porzuceniem pracy w Disney
landzie i zacza kojarzy przyjemno z t wanie decyzj.
Nigdy nie zapomniaa tej lekcji. Najwspanialsze jest to, e
znalaza inne sposoby ycia zgodnie ze wszystkimi swoimi war
tociami, co przesuno j dokadnie w kierunku jej celw. Nie
tylko zacza odczuwa wicej szczcia i radoci, ale wkrtce
potem dostaa swoj pierwsz prac w przedstawieniu realizo
wanym w teatrze Starlight w San Diego.
cen. W samych pocztkach mojej kariery, kiedy zaczynaem

tworzy moje pierwsze przedsibiorstwo, dowiadczyem olbrzy
miej frustracji spowodowanej koniecznoci kierowania moj
firm na miejscu z jednej strony i cig koniecznoci pracy
w terenie z drugiej. W pewnym momencie okazao si, e czo
wiek, ktry mnie reprezentowa, nie jest cakiem uczciwy. Kiedy
tak jak ja masz do czynienia z setkami tysicy ludzi i dosownie
tysicami spotka w interesach, jest niemal pewne, e co najmniej
jkilka tych osb bdzie ci chciao wykorzysta. Niestety wanie
te wypadki pozostaj nam zwykle w pamici, a nie setki tysicy
spraw, ktrych spokojny przebieg znacznie przekroczy nasze
oczekiwania.
W wyniku jednej z tych bolesnych sytuacji zaczem szuka
nowego dyrektora do swojej firmy, czowieka, ktremu mgbym
cakowicie powierzy prowadzenie moich interesw. Uzbrojony
w nowe narzdzie, umiejtno oceny hierarchii wartoci innych
ludzi, kademu z potencjalnych kandydatw zadawaem pytanie:
Co jest dla ciebie najwaniejsze w yciu?" Niektrzy z nich
odpowiadali, e najwaniejszy jest dla nich sukces, poczucie osi
gnicia celu albo przekonanie, e s najlepsi. Jednak jeden czo
wiek uy w odpowiedzi na moje pytanie sowa magicznego:
uczciwo.
Nie uwierzyem mu tylko na sowo. Skontaktowaem si
z ludmi, dla ktrych pracowa wczeniej. Wszyscy potwierdzili,
e czowiek ten jest wyjtkowo uczciwy, uczciwy do tego stopnia,
e potrafi odsun wasne potrzeby, kiedy w gr wchodzi prawo.
Pomylaem, e jest to wanie taki czowiek, jakiego szukam.
Pracowa bardzo dobrze, jednak szybko okazao si, e potrzebu
jemy jeszcze jednego czowieka, aby skutecznie radzi sobie
z moimi szybko rozwijajcymi si interesami, czowieka, ktry
dysponowaby dodatkowymi umiejtnociami. Dyrektor mojej
firmy zarekomendowa pewnego mczyzn, ktry wedug niego
byby idealnym partnerem do pracy i z ktrym wsplnie popro
wadziby firm. To rozwizanie wydao mi si dobre.
Spotkaem si wic z kandydatem, powiedzmy, panem Smith.
(Niektre nazwiska zmieniem, aby chroni tych, ktrzy okazali
si nie do koca uczciwi.) Smith zaprezentowa si wspaniale,
udowadniajc, w jaki sposb moe wykorzysta wszystkie nabyte
LEKCJE CIERPIENIA
Istniej emocje, ktrych chcemy dowiadcza, poniewa sprawiaj
nam przyjemno. Dlatego wanie do nich zmierzamy. Mamy
rwnie list emocji, ktrych bdziemy unika niemal za wszelk
463
464
dotychczas umiejtnoci do prowadzenia mojej firmy tak, by

osigna wyszy poziom. By w stanie da mi wiele wolnego
czasu i umoliwi prowadzenie jeszcze liczniejszych kursw, bez
koniecznoci spdzania ycia w drodze. W tym czasie przeby
waem poza domem przez prawie sto pidziesit dni w roku.
Dodatkowo, nie chcia pobiera adnego wynagrodzenia tak du
go, jak dugo nie udowodni swojej skutecznoci! Przez chwil
pomylaem, e to zbyt pikne, by mogo by prawdziwe. Ale
zatrudniem go i razem z dotychczasowym dyrektorem zaczli
prowadzi moj firm.
W ptora roku pniej obudziem si pewnego ranka i odkry
em, e rzeczywicie byo to zbyt pikne! Prawda, zwikszya
si liczba suchaczy moich kursw, ale spdzaem w rozjazdach
dwiecie siedemdziesit dni w roku. Wzrosy moje umiejtnoci
i znacznie rozszerzy si mj wpyw na ludzi, pomogem wikszej
ich liczbie ni dotychczas, ale nagle dowiedziaem si, e jestem
zaduony na siedemset pidziesit osiem tysicy dolarw po
tym, jak daem z siebie wicej ni kiedykolwiek przedtem! Jak
mogo to by moliwe? C, zarzdzanie to wszystko, zarwno
w nas samych, jak i w naszych przedsibiorstwach, a ja z pewno
ci nie miaem dobrych zarzdcw.
Co gorsza, pan Smith przez te osiemnacie miesicy sprzenie
wierzy ponad wier miliona dolarw naszych firmowych pieni
dzy. Mia nowy dom i nowy samochd - zakadaem, e zarobi
na nie w poprzedniej pracy. Jake si myliem! Stwierdzenie, e
byem zy i zrujnowany, byoby wykorzystaniem Sownika Trans
formacji dla zagodzenia moich odczu emocjonalnych. Metafory,
ktrych wtedy uywaem, brzmiay: Zada mi cios w plecy!",
Zamordowa mojego pierworodnego!" Pewnie atwo si domy
lisz, jakie to byy emocje.
Jednak najbardziej zaskakiwao mnie to, e mj uczciwy
przecie dyrektor sta z boku i ani razu mnie nie ostrzeg, co si
dzieje. Musia przecie zdawa sobie z tego spraw. Wtedy
wanie zaczem rozumie, e LUDZIE NIE TYLKO D
DO PRZYJEMNOCI, ALE RWNIE ZA WSZELK CE
N UNIKAJ CIERPIENIA. Mj dyrektor rzeczywicie
prbowa mi powiedzie, e niepokoj go dziaania jego
partnera. Przyszed do mnie kiedy nastpnego dnia po tym,
465
jak wrciem do domu z trzymiesicznej podry subowej, aby

mi powiedzie, e ma wtpliwoci co do uczciwoci pana
Smitha. Natychmiast si przejem i zapytaem, co si dzieje.
Odpowiedzia mi, e kiedy przenielimy si do nowego bu
dynku, Smith wzi dla siebie najwikszy gabinet. Wydawao
mi si to takim drobiazgiem, e wpadem w zo i powie
dziaem: Posuchaj, to ty wprowadzie go do interesu, wic
sam zaatwiaj z nim swoje osobiste sprawy." Po prostu daem
upust swojej zoci.
Powinienem by zda sobie wtedy spraw z faktu, e odpaciem
temu czowiekowi cierpieniem za to, e prbowa przekaza mi jak
informacj. Znajdowaem si w stanie wyczerpania i stresu i pewnie
dlatego nie oceniem waciwie tego, co naprawd si dziao.
Jakby tego byo mao, mj dyrektor sprbowa raz jeszcze
przekaza mi t sam informacj. Powiedziaem mu wtedy, e
nie jest cakowicie uczciwy, poniewa zwraca si z tym do mnie,
a nie do pana Smitha. Wpadem do gabinetu Smitha ze sowami:
On mwi mi o tobie to i to. Najlepiej bdzie, jak wyjanicie t
spraw sami!" Czy moesz sobie wyobrazi, jak wielkich przy
kroci dozna potem od Smitha mj dyrektor?
Kiedy oceniam to dowiadczenie z perspektywy czasu, jasno
widz, dlaczego mj dyrektor nie powiedzia mi caej prawdy.
Wydawao mu si, e mwic mi wszystko - a wic przyznajc
si do tego, e zarekomendowa mi osobicie kogo, kto sprzenie
wierza moje pienidze, ponad wier miliona dolarw - dozna
wikszego chwilowego cierpienia ni w wyniku odkadania roz
mowy ze mn na pniej i poszukiwania jakiego innego sposobu
rozwizania caej tej sprawy.
Kiedy patrz dzi na wszystkie problemy, jakie kiedykolwiek
miaem ze swoim dyrektorem, zawsze sprowadzay si one do
sytuacji, w ktrej nie chcia on zrobi czego, co powinien,
poniewa pragn unikn poczucia konfrontacji. Konfrontacja
bya dla niego najwikszym cierpieniem. Tak wic chocia ucz
ciwo bya dla niego bardzo wana, unikanie konfrontacji byo
waniejsze. Dlatego wanie nie powiedzia mi prawdy i rozu
mowa, e jest przy tym uczciwy, poniewa w kocu nigdy nie
zapytaem go, czy pan Smith kradnie moje pienidze. Gdybym
zapyta, z pewnoci wyjawiby mi prawd.
466
Chocia caa ta sytuacja wywoaa moj wielk zo i bya

bardzo bolesna zarwno finansowo, jak i emocjonalnie, to jednak
daa mi cenn nauczk. Dostarczya mi bowiem jednego z ostat
nich brakujcych elementw, ktry pozwoli ostatecznie rozwiza
zagadk ludzkiego zachowania. Zrozumienie tej bliniaczej siy
cierpienia i przyjemnoci pomogo mi nie tylko pozytywnie
wpyn na samego siebie i wasn rodzin, ale rwnie pomc
wielu ludziom na caym wiecie.
WARTOCI ODPYCHANE
Musimy pamita, e ilekro podejmujemy jakkolwiek decyzj
dotyczc naszego postpowania, umys najpierw ocenia, czy na
sze dziaanie moe doprowadzi do stanw przyjemnoci albo
cierpienia. Umys nieustannie rozwaa, analizuje stojce przed
nami moliwoci, aby pozna ich ewentualny wpyw na podstawie
naszej hierarchii wartoci. Gdybym na przykad zaproponowa
ci akrobacje powietrzne, a pierwsz pozycj na twojej licie war
toci odpychanych za wszelk cen zajmuje strach, oczywiste
jest, e nie podejmiesz tego dziaania, prawda? Jeli jednak war
toci numer jeden, ktrej chcesz za wszelk cen unikn, jest
poczucie odrzucenia, a ty jeste przekonany, e odmowa spowo
duje, i ci odrzuc, moesz zdecydowa si na wyskoczenie z sa
molotu mimo wielkiego strachu. POZIOM CIERPIENIA, KTRY
KOJARZYMY Z POSZCZEGLNYMI EMOCJAMI, ZAWSZE
WPYWA NA WSZYSTKIE NASZE DECYZJE.
Jakie s niektre przynajmniej emocje, ktrych unikanie jest
dla ciebie bardzo wane? Czsto kiedy podczas kursw zadaj
ludziom to pytanie, podaj mi nastpujc list:
Odrzucenie
1.
Zo
2.
Frustracja
3.
Samotno
Depresja
Niepowodzenie
Ponienie
Wina
467
Czy mgby powiedzie, e s to emocje, ktrych i ty

chciaby za wszelk cen unika? Oczywicie, e tak, poniewa
przynosz one cierpienie. Czy nie byoby rwnie prawd
stwierdzenie, e cho unikasz kadej z podanych wyej emocji,
niektre z nich kojarz ci si z wikszym, inne z mniejszym
cierpieniem? e masz ustalon hierarchi rwnie w przypadku
wartoci odpychanych? KTREJ Z WYMIENIONYCH NA
LICIE WARTOCI CHCIABY UNIKA NAJBARDZIEJ?
Odrzucenia, depresji, ponienia? Odpowied na to pytanie okreli
twoje zachowanie niemal w kadych okolicznociach.
Mam nadziej, e potrafimy stworzy

uniwersytet, z ktrego bdzie dumna nasza
druyna futbolowa.
UNIWERSYTET W OKLAHOMIE
Kiedy patrzysz na swoj list wartoci odpychanych, czego si

dowiadujesz? Czy rozumiesz ju, e jeli na pozycji pierwszej
umiecie ponienie jako emocj, ktrej chcesz unika za wszelk
cen, bdziesz zawsze wymija sytuacje, w ktrych moesz spotka
si z ostrym osdem? Jeli najbardzej pragniesz unikn
samotnoci, moe ci to uczyni zbytnio troskliwym, moe ci
kaza przez cay czas wychodzi naprzeciw innym i cigle im
co dawa, aby chcieli z tob by, aby mg by otoczony
wieloma wdzicznymi przyjacimi.
468
RDO SAMOSABOTAU: KONFLIKTY

WARTOCI
Zastanwmy si teraz nad procesami wytwarzanymi przez twoj
hierarchi wartoci. Jeli na przykad na pozycji pierwszej listy
wartoci przyciganych umiecie sukces, a odrzucenie zajo
pierwsz pozycj na licie wartoci odpychanych, czy potrafiby
wyjani moliwe konflikty i problemy yciowe wynikajce dla
ciebie z takiej hierarchii?
Przede wszystkim musz ci powiedzie, e czowiek, ktry
prbuje zyska przyjemno lub sukces, nigdy przy tym nie do
wiadczajc cierpienia lub odrzucenia, niczego na dusz met
nie osignie. Czowiek taki bdzie niszczy samego siebie, zanim
jeszcze odniesie jakikolwiek sukces na wiksz skal.
Co pozwala mi na takie stwierdzenie? Przypomnij sobie jedn
z podstawowych zasad, o ktrej mwilimy w tej ksice tak
czsto: CZOWIEK ZROBI O WIELE WICEJ DLA UNIK
NICIA CIERPIENIA NI DLA ZYSKANIA PRZYJEMNO
CI. Jeli wic naprawd chcesz odnie sukces na wielk skal,
czy nie powiniene podj ryzyka odrzucenia? Czy nie powiniene
chcie go dowiadczy? Czy nie jest prawd, e nawet jeli jeste
czowiekiem szczerym, uczciwym i prawym, ktry codziennie
daje co innym ludziom, znajd si tacy, ktrzy bdnie zinter
pretuj twoje dziaania, ktrzy dokonaj nad tob sdu, zanim
jeszcze nawet ci poznaj? Czy chcesz zosta pisarzem, piosen
karzem, spikerem czy czowiekiem interesu, zawsze istnieje po
tencjalna moliwo odrzucenia. Poniewa w twoim umyle
zakodowane jest przewiadczenie, e aby odnie sukces, musisz
ponie ryzyko odrzucenia, a z twojej hierarchii wartoci wynika,
e wanie poczucia odrzucenia chcesz unikn najbardziej, umys
podejmie decyzj, e przyjemno wynikajca z sukcesu nie jest
warta tej ceny, i sprawi, e bdziesz sabotowa swoje wasne za
chowanie, zanim jeszcze je podejmiesz!
Jake czsto obserwuj ludzi, ktrzy wielkimi krokami zmie
rzaj do przodu tylko po to, by nagle z tajemniczego powodu
cofn si w ostatniej chwili. Albo takich, ktrzy mwi i robi
rzeczy niszczce ich samych, wasny sukces emocjonalny, umy-
469
sowy i fizyczny, do ktrego zmierzaj. Niezmiennie przyczyn

jest w tych wypadkach konflikt wartoci emocjonalnych. Z jednej
strony umys mwi im: Signij po to", podczas gdy z drugiej
cay czas powtarza: Jeli to zrobisz, spotkasz si ze zbyt wielkim
cierpieniem." Poruszaj si wic dwa kroki do przodu i jeden
w ty.
W 1988 roku, roku wyborw, nazywaem to zjawisko syn
dromem Gary'ego Harta. By to miy facet, ktry wydawa si
naprawd dba o dobro pojedynczych ludzi i caego spoecze
stwa, ale wszyscy widzielimy wystpujcy u niego konflikt war
toci. Czy Gary Hart by koszmarnym typem? Szczerze wtpi.
Cierpia po prostu z powodu potnego konfliktu wartoci.
Dorasta pod wielkim wpywem kocioa, ktry nauczy go, e
nawet myl o tacu jest powanym grzechem. Jednoczenie
wystawiony by na wpyw takich wzorcw, jak Warren Beatty.
Bez wtpienia sprzeczne denia przyczyniy si do jego
politycznego upadku.
Czy sdzisz, e kto o inteligencji Gary'ego Harta najpierw
powiedziaby przed kamerami: Jeli macie jakiekolwiek wt
pliwoci co do mojej osoby, to obserwujcie moje ycie", i zaraz
po tym udaby si z wizyt do kochanki? Z pewnoci byby to
dla jego umysu sposb pozbycia si cierpienia wynikajcego ze
znalezienia si na stanowisku, ktre wymagao od niego
zachowania sprzecznego z wasnymi wartociami.
Moesz to zreszt nazywa, jak chcesz, ale czy nie przekonuje ci
stwierdzenie, e jeli jeste cignity w dwch przeciwnych kierunkach
jednoczenie, nie zajdziesz za daleko w adn stron? wiadomie
lub podwiadomie kady z nas zrobi wszystko, co konieczne, aby
nie musie dowiadcza najwikszych poziomw cierpienia.
Wszyscy zetknlimy si pewnie z osobami publicznymi,
ktre dowiadczay konfliktu wartoci. Jednak zamiast je osdza
powinnimy zrozumie, e w kadym z nas tkwi wzajemnie
sprzeczne wartoci. Dlaczego? Choby dlatego, e nie konstruuje
my wasnego systemu wartoci sami i pozwalamy, by ksztatowao
nas otoczenie. Jednak moemy zacz to zmienia ju teraz. Jak?
Wystarcz dwa kroki.
KROK PIERWSZY to uwiadomienie sobie swoich obecnych
wartoci, aby zrozumie swoje zachowania. W kierunku jakich
470
stanw emocjonalnych podasz, a jakie od siebie za wszelk

cen odpychasz? Porwnujc obydwie sporzdzone listy, bdziesz
w stanie zrozumie si, ktra obecnie kieruje twoim yciem.
KROK DRUGI to podejmowanie wiadomych decyzji na
temat wartoci, ktrymi chcesz si kierowa, aby w ten sposb
ustali jako wasnego ycia oraz stworzy sobie przyszo,
jakiej rzeczywicie podasz i na jak naprawd zasugujesz.
JAK ODNALE SWOJE OBECNE

WARTOCI
A wic zacznijmy. Do tej pory zajmowae si jedynie ustalaniem
hierarchii wartoci, ktre ci podaem. Jednak aby osign swj
cel, MUSISZ STWORZY SWOJ WASN LIST. Musisz
odkry wasne wartoci, odpowiadajc na pytanie: CO JEST DLA
MNIE NAJWANIEJSZE W YCIU? Dobrze zastanw si nad
odpowiedzi. Czy jest to spokj umysu? Wpywy? Mio?
Zapisz wszystkie te wartoci w kolejnoci od najwaniejszej
do najmniej wanej. Powi na to chwil ju teraz.
CO JEST DLA MNIE NAJWANIEJSZE
W YCIU?
471
Kiedy ja sam po raz pierwszy sporzdzaem t list, wypisaem

nastpujce wartoci w takiej wanie kolejnoci:
MOJA DAWNA LISTA WARTOCI
PRZYCIGANYCH
Pasja
Mio
Swoboda
Wkad w ycie innych
Poczucie wynikajce z wiedzy i umiejtnoci
Rozwj
Osignicia/sukces
Szczcie
Zabawa
Zdrowie
Kreatywno
Kiedy przygldaem si tej licie, zrozumiaem, dlaczego

robiem to, co robiem. Prowadziem wtedy bardzo intensywne y
cie. Wszyscy okrelali mnie jako prawdziw bomb mogc
wybuchn w kadej chwili. Postrzegaem to dziaanie jako moj
PASJ. Zrozumiaem moj MIO do rodziny i przyjaci oraz
cig ch dzielenia si z nimi wszystkim. Moim wielkim prag
nieniem byo OSWOBODZI ludzi i byem przekonany, e jeli
to mi si uda, wnios tym samym WKAD w ich ycie. Wtedy
bd mia poczucie, e POTRAFI cokolwiek robi, bd si
ROZWIJA, odnosi SUKCESY, bd si BAWI oraz czu si
ZDRW i PEEN SI TWRCZYCH. Znajomo wasnych
wartoci pomoga mi trzyma si raz obranej drogi z wielk
konsekwencj, ktra bya dla mnie tak wana. Od wielu ju lat
czuj, e moje ycie jest wewntrznie spjne.
472
ZMIE SWOJE WARTOCI, A ZMIENISZ

SWOJE YCIE
Po moich dowiadczeniach z niesawnym panem Smithem poje
chaem na Fidi, aby oderwa si od tego wszystkiego. Musiaem
doprowadzi si do rwnowagi emocjonalnej. Przede wszystkim
jednak musiaem zdecydowa, co mam robi i jak mog obrci ca
t sytuacj na swoj korzy. Pierwszej nocy na Fidi, zanim pooyem
si spa, zadaem sobie bardzo wane pytanie. Nie zastanawiaem
si, dlaczego wszystko to musiao si przytrafi wanie mnie. Zamiast
tego zapytaem si o wiele lepiej:, Jakie jest rdo wszystkich ludzkich
zachowa? Co skania ludzi, by robili to, a nie co innego?"
Kiedy nastpnego ranka obudziem si o smej rano, czuem,
e kotuje mi si w gowie mnstwo myli. Chwyciem za notatnik
i zaczem pisa. Rni ludzie wchodzili i wychodzili, a ja pisaem
bez przerwy od smej do osiemnastej trzydzieci. Bolaa mnie
rka i drtwiay palce. Moje pisanie nie wynikao ze spokojnego
mylenia. Pomysy wrcz wybuchay mi w gowie. Z tej rwcej
rzeki pomysw stworzyem pniej Techniki Przeznaczenia(TM)
i spor cz Nauki Warunkowania Neuroasocjacyjnego(TM).
Jednak kiedy potem wrciem do sporzdzonych tamtego dnia
notatek, nie potrafiem odczyta ani sowa!
Ale odczucia i myli te tkwiy zakorzenione gboko we mnie.
Natychmiast zrozumiaem, jakie moliwoci tkwi w moim dziele.
Stworzyem plan kursu, ktry pomaga suchaczowi zdefiniowa
ponownie yciowe priorytety wasnego systemu nerwowego po to, aby
cakowicie zmieni proces podejmowania decyzji na temat wasnych
myli, odczu oraz poczyna dosownie w kadej dziedzinie ycia!
Zaczem rozwaa, co by si stao, gdybym zamiast po prostu
przyblia ludziom ich wasne wartoci, skoni ich do zmiany tych
wartoci, do ich bardziej wiadomego wyboru, do celowej zmiany
kolejnoci elementw skadajcych si na ich hierarchi wartoci.
Co by si stao, gdybym pracujc z kim, kto najwyej ceni sobie
bezpieczestwo, a przygod lokuje na przykad na pitnastej pozycji
listy wartoci, odwrci t kolejno nie tylko rozumowo, ale
w taki sposb, by nowa hierarchia staa si czci systemu nerwo
wego tego czowieka? Jakie zmiany przyniosoby to w jego yciu?
WARTOCI YCIOWE: TWJ OSOBISTY KOMPAS
473
Odpowied jest oczywista. Robic to mona cakowicie

zmieni sposb mylenia, odczuwania i dziaania czowieka do
sownie w kadej dziedzinie ycia. Nie potrafiem sobie wyobrazi
wikszej zmiany, ktrej mgbym w czowieku dokona. Krtko
mwic, byaby to zmiana, ktr opisywano ju w historii, prze
miana Szawa w Pawa, jeli wolisz, po dokonaniu ktrej czowiek
zaczyna najbardziej ze wszystkich kocha te rzeczy, ktrych
wczeniej nienawidzi - i na odwrt.
Czy naprawd mona tego dokona? Postanowiem, ze naj
lepsz osob, na ktrej mog to sprawdzi, jestem ja sam. Za
czem przeglda moj list wartoci. Na pocztku pomylaem:
Moje wartoci s przecie wspaniae! Bardzo je wszystkie
kocham W kocu one stanowi mnie!" Ale zaczem sobie
przypomina, e NIE JESTEMY TACY JAK NASZE WAR
TOCI. JESTEMY CZYM ZNACZNIE WIKSZYM. War
toci te nie s skutkiem dziaania rozumu, wiadomego wyboru.
Dotychczas udao mi si jedynie odkry, jaka hierarchia wanoci
zostaa w moim yciu zastrzeona. Jedyne, co zrobiem, to wia
domie zdecydowaem, e chc y w ramach systemu cierpienia
i przyjemnoci, ktry we mnie zaprogramowano. Gdybym jednak
naprawd chcia stworzy wasne ycie, gdybym chcia stworzy
zestaw wartoci, ktre uksztatowayby moje ostateczne prze
znaczenie, jakie wartoci bym wybra?
Nie uczyniem ci ani z nieba, ani z ziemi,

ani miertelnym, ani niemiertelnym,
aby z wolnego wyboru i honoru,
jakby by wasnym Stwrc, mg stworzy si
w taki sposb, jaki wybierzesz.
Bdziesz mia si oceny ducha,
aby odrodzi si w wysze istoty,
ktre s wite.
PICO DELLA MIRANDOLA, SOWA BOGA DO ADAMA. MOWA
O GODNOCI CZOWIEKA
474
Poczuem nieprawdopodobn inspiracj, kiedy zrozumiaem, e

w tej wanie chwili mog podj decyzje, ktre na zawsze zmieni
kierunek mojego ycia. Zaczem raz jeszcze przyglda si
swoim wartociom i zadawa sobie pytanie:
JAKIE MUSZ BY MOJE WARTOCI, ABYM MG
STWORZY MOJE OSTATECZNE PRZEZNACZENIE,
ABYM STA SI MOLIWIE NAJLEPSZYM CZOWIE
KIEM, ABYM ZYSKA MOLIWIE NAJWIKSZY WPYW
NA WASNE YCIE?"
Pomylaem, e wartoci, ktrymi si kieruj, tylko mi poma
gaj, ale potem przysza inna myl: JAKIE INNE WARTOCI
POWINIENEM DODA DO TEJ LISTY?" Zaczem rozumie,
e brakuje na tej licie inteligencji. Byem oczywicie czowiekiem
inteligentnym, ale nie postawiem inteligencji na tak wysokim
miejscu mojej listy wartoci jak na przykad pasji. W kocu
kierujc si pasj dokonaem kilku raczej gupich wyborw,
wcznie z wyborem dyrektora mojej firmy.
Zaczem zdawa sobie spraw z faktu, e jeli wiadomie
nie postawi inteligencji na wysokiej pozycji w moim systemie
nerwowym (to jest, jeli wiadomie nie naucz si ocenia mo
liwych konsekwencji wasnych wyborw), nigdy nie speni swo
ich najwikszych marze. Nie miaem ju adnych wtpliwoci,
e inteligencja musi znale si na mojej licie. Potem odkryem
jeszcze kilka innych podobnych wartoci i zdecydowaem, na
ktrej pozycji mojej listy mam je umieci.
Nastpnie zadaem sobie pytanie, ktrego nigdy wczeniej
sobie nie zadawaem: JAKIE WARTOCI MUSZ USUN
ZE SWOJEJ LISTY, ABY OSIGN MOJE OSTATECZNE
PRZEZNACZENIE?" Zaczem rozumie, e nieustannie sku
piajc si na tym, jak by WOLNYM, nie zauwaam swobody,
ktr ju posiadam. Zrozumiaem, e nie ma adnego sposobu,
ktry daby mi wicej swobody, ni mam. By moe odczuwabym
co innego, gdybym y w kraju, w ktrym nie znalazbym obec
nych moliwoci wyboru. Ale w mojej konkretnej sytuacji nie
mog mie wikszej ju swobody wybierania. Postanowiem
wic, e wykrel swobod ze swojej listy wartoci i nigdy ju nie
bd czyni z niej problemu. Poczuem wrcz nieprawdopodobn
swobod po wykreleniu SWOBODY z listy moich wartoci.
475
Nastpnie zaczem ocenia zasadno kadej wartoci po

kolei. Za kadym razem pytaem: JAKIE KORZYCI ODNO
SZ Z UMIESZCZENIA TEJ WARTOCI NA TYM WANIE
MIEJSCU W MOJEJ HIERARCHII?"
Zaczem od pasji. Jakie mam korzyci z tego, e znajduje
si ona wanie tutaj? Pomylaem: Daje mi rozpd do dziaania,
podniecenie i energi, si pozwalajc wpywa na ludzi. Dodaje
barw mojemu yciu." I wtedy zadaem pytanie, ktre mnie prze
razio, ktrego nie zadawaem sobie nigdy wczeniej: A ile mnie
kosztuje fakt, e pasja znajduje si na pierwszej pozycji w mojej
hierarchii?" W jednej chwili odpowied staa si oczywista. Nie
wiele wczeniej wrciem z kursu prowadzonego w Denver, pod
czas ktrego bardzo le si czuem. Pracowaem mimo choroby,
a zdrowie zawsze znajdowao si przecie na mojej licie wartoci.
Ale moe zbyt nisko?
Jeli co znajduje si na naszej licie wartoci, od razu zaczy
namy wierzy, e jest to co bardzo wanego, poniewa istniej
setki innych rzeczy, ktre si na niej nie znalazy. Ale moje
wyobraenie wartoci zdrowia nie byo pene, ograniczao si
jedynie do waciwego odywiania. Nie wiczyem, a ju na
pewno nie dbaem o wystarczajcy odpoczynek. W kocu moje
ciao zaczo protestowa, bombardowane wci ponawianymi
daniami nieograniczonej energii. Zrozumiaem, e tamtego
dnia, kiedy zdecydowanie nie czuem si zdrowy, zmusiem si
do dziaania, zupenie nie zwracajc na ten fakt uwagi. Wanie
dlatego nie czuem pasji, mioci, nie czuem wcale, e mam
jaki wpyw na moich suchaczy. I wtedy zrozumiaem, e jeli
pozostawi pasj na szczycie mojej hierarchii wanoci, wypal
si do cna, a wic nie osign tego losu, ktrego tak bardzo
pragnem.
I w kocu zadaem ostatnie pytanie: W JAKIEJ KOLEJNO
CI MUSZ USTAWI WASNE WARTOCI, ABYM MG
OSIGN MOJE OSTATECZNE PRZEZNACZENIE?" Nie
pytaem, co jest dla mnie wane, ale co musi i powinno by wane.
Kiedy zaczem odpowiada sobie na to pytanie, po kilkunastu
zmianach moja lista przybraa nastpujcy ksztat:
476
MOJA NOWA LISTA PRZYCIGANYCH

WARTOCI
Zdrowie/witalno
Mio/ciepo
Inteligencja
Rado
Uczciwo
Pasja
Wdziczno
Zabawa/szczcie
Znaczenie dla innych
Nauka/rozwj
Osignicia
Stawanie si najlepszym
Inwestowanie
Wkad w ycie innych
Kreatywno
Zmiany te mog ci si wyda niewielkie, ale ich emocjonalny

wpyw na mnie okaza si olbrzymi. Ju samo tworzenie nowej
hierarchii wartoci dao mi bardzo wiele, nawet jeli czasami mu
siaem ze sob walczy. Najtrudniej chyba byo mi zmieni po
przedni kolejno osigni i szczcia. Jak sobie przypomi
nasz, zgodnie z wczeniejsz list musiaem odczuwa PASJ, MI
O, SWOBOD, WKAD W YCIE INNYCH, POCZU
CIE WASNYCH UMIEJTNOCI I MOLIWOCI, ROZ
WOJU, OSIGNI, a najmniej wane byo SZCZCIE. Za
czem si zastanawia, co by si stao, gdybym na najwyszym
miejscu w mojej hierarchii umieci szczcie. Co by si stao,
gdybym uczyni je waniejszym od sukcesw i osigni?
Uczciwie mwic, byo to kolejne pytanie, ktre wywoao we
mnie strach. Pomylaem: Jeli poczucie szczcia bdzie mi
przychodzio atwo, by moe strac wol dziaania? Moe nie
bd chcia ju niczego osiga? Moe nie bd pragn tak wiele
477
wnosi do ycia innych?" W kocu czyem istot swojego ycia

z umiejtnoci penego pasji przyczyniania si do szczcia in
nych. Dopiero po dwch godzinach podjem decyzj, e przede
wszystkim winien jestem szczcie sobie. mieszne, prawda?
Opierajc si na dowiadczeniu zdobytym w pracy z dzie
sitkami tysicy uczestnikw moich kursw Randka z Przez
naczeniem, z ktrych wikszo powszechnie uznawana jest za
ludzi sukcesu, mog stwierdzi, e jest to najwiksza obawa, jak
najczciej ywimy. Niemal wszyscy jestemy przekonani, e
jeli na pierwszym miejscu postawimy szczcie, stracimy wol
dziaania. I wanie dlatego chc ci powiedzie, e po wprowadze
niu tej zmiany, ZAMIAST OSIGA SZCZCIE, ZACZ
EM MIE OSIGNICIA GWNIE DLATEGO, E JES
TEM SZCZLIWY. Rnica, jak sprawio to w moim yciu,
jest tak wielka, e chyba nie da jej si opisa sowami. Nie stra
ciem motywacji do dziaania. Wrcz odwrotnie, chc robi jeszcze
wicej!
Kiedy moja lista bya kompletna, znalazem si w stanie,
ktrego wczeniej chyba nigdy nie osignem: doznaem cako
witego poczucia spokoju i pewnoci, poniewa wiedziaem, e
kada cz mojej istoty bdzie prze w kierunku najskrytszych
moich marze. Nie byem ju w stanie wojny z samym sob. Nie
musiaem ju cigle walczy o swobod i wolno, miaem wicej
czasu na mio i mogem poczu si prawdziwie wolny.
Potrafiem kierowa si swoim szczciem i osiga wci nowe
sukcesy. Wiedziaem, e bd si cieszy dobrym zdrowiem
i wielk si. Wraz z podjciem tej jednej decyzji o zmianie hie
rarchii wartoci zaczem odczuwa wyrane zmiany w swojej
kondycji fizycznej.
ZACZEM TE WTEDY ROZUMIE, E POWINIE
NEM UNIKA PEWNYCH STANW EMOCJONALNYCH,
JELI CHC OSIGN YCIOWY SUKCES. Jednym z tych
stanw byo oczywicie zmartwienie. Cierpienie spowodowane
cigym zastanawianiem si nad sposobami utrzymania mojej
firmy zniszczyo mnie emocjonalnie i fizycznie. Wczeniej wie
rzyem, e zmartwienie moe da mi wiksz motywacj, ale
przekonaem si, e potrafio jedynie doprowadza mnie do stanu
duej nieproduktywnoci. Postanowiem wic, e nigdy ju nie b-
478
d si martwi. Mogem wic skoncentrowa si na dziaaniach,

ktre przynios podane rezultaty. Kiedy zdecydowaem, e
zmartwienie moe zniszczy mj ostateczny cel, zaczem go
unika za wszelk cen. Stao si ono dla mnie zbyt bolesne, bym
mg mu si oddawa. W taki sposb zaczem konstruowa moj
list wartoci odpychanych.
Kiedy ju zaplanowaem wasne przeznaczenie, wrciem do
Stanw Zjednoczonych. Moich przyjaci i wsppracownikw
czekaa wielka niespodzianka! Zaraz pierwszego dnia po powrocie
do biura spotkaem si z pytaniami: Co si z tob stao? Wydajesz
si taki inny! Jeste zupenie odprony!" Kademu po kolei wy
janiaem, co si stao, a wreszcie zrozumiaem, e musz dopra
cowa moj now technik do ostatniego szczegu i zacz jej
uczy na kursach. Tak wanie narodzi si kurs Randka z Prze
znaczeniem.
Napisaem t ksik kierowany pragnieniem, aby jak naj
wicej ludzi mogo zapozna si z moimi technikami stawiania
sobie warunkw i ksztatowania wasnego przeznaczenia. Mam
nadziej, e wykorzystasz te techniki. PAMITAJ, E NAPRAW
D MOESZ ZAPLANOWA, KIM SI STANIESZ.
Dajcie mi pikno ducha. Niech pikno

zewntrzne i wewntrzne stan si jednym.
SOKRATES
Czy potrafisz ju przej wadz nad trzecim elementem Systemu

Nadrzdnego? Wystarczy w tym celu postawi dwa kroki.
KROK PIERWSZY: ODKRYJ SWOJE OBECNE WARTO
CI I UPORZDKUJ JE WEDUG WANOCI. Dziki temu
dowiesz si, czego najbardziej chcesz dowiadcza. Poznasz nie
tylko wasne wartoci przycigane, ale te i dowiesz si, czego za
wszelk cen musisz unika, a wic odkryjesz wasne wartoci od
pychane. Pozwoli ci to poj swoje zachowanie, da moliwo
dowiadczania wielkiej satysfakcji pyncej ze zrozumienia sys
temu opartego na przeciwstawieniu: przyjemno i cierpienie.
KROK DRUGI: Jeli tylko zechcesz chwyci byka za rogi,
masz moliwo zmiany wasnego przeznaczenia. ZADAJ SOBIE
479
NOWE PYTANIE: JAKIE MUSZ BY MOJE WARTOCI,

JELI MAM OSIGN PRZEZNACZENIE, KTREGO PO
DAM I NA KTRE ZASUGUJ? WYPISZ LIST WAR
TOCI I UPORZDKUJ JE WEDUG WANOCI. ZOBACZ,
KTRYCH WARTOCI MOESZ SI POZBY, A KTRE
POWINIENE DODA, ABY STWORZY DLA SIEBIE DO
KADNIE TAKIE PRZEZNACZENIE, JAKIEGO CHCESZ.
By moe zadajesz sobie teraz pytanie: A czym, do diaba,
jest moje przeznaczenie?" Jeli tak wanie jest, wr do rozdziau
dwunastego. Pytaem ci w nim, jakim czowiekiem musisz si
sta, aby osign wszystko, czego chcesz. Jakie musz by twoje
wartoci, jeli masz si takim wanie czowiekiem sta? Jakie
wartoci musisz doda, a jakich si pozby?
Jak zmieniaby si na przykad twoja zdolno pokonywania
lkw, frustracji i strachu przed odrzuceniem, gdyby zdecydowa
si umieci wysoko na licie pozytywnych wartoci odwag?
Jaki bdzie skutek uznania radoci za warto numer jeden? Czy
pozwoli ci to czerpa z ycia wicej szczcia, cieszy si
nadchodzc chwil, zbliy si do wasnych dzieci i sta si dla
nich kim wicej ni tylko ywicielem"?
Co osigne poprzez stworzenie nowej listy wartoci? Czy
nie jest ona jedynie zbieranin sw na kawaku papieru? Odpo
wied bdzie brzmiaa: tak, jeli nie zaczniesz stawia sobie wa
runkw do wykorzystywania jej jako swojego nowego kompasu.
Kiedy to zrobisz, stanie si ona solidn podstaw kadej podej
mowanej przez ciebie decyzji. Trudno mi da ci w tej ksice ca
y zestaw narzdzi warunkowania, ktre przekazuj suchaczom
moich kursw. Ale chciabym ci przypomnie o sile wynikajcej
z wykorzystania systemu dwigni. Wielu z uczestnikw kursu
Randka z Przeznaczeniem umieszcza spisy wasnych wartoci
w widocznym miejscu w pracy, w domu, wszdzie tam, gdzie
mog je przeczyta yczliwi im ludzie, ktrzy pomog im sprosta
tym nowym wymaganiom.
Wykorzystaj wic t sam dwigni, aby wzmocni swoje
oddanie dla nowych wartoci. Kiedy nastpnym razem znw za
czniesz krzycze na swoje dzieci, by moe kto, kto ci kocha,
podejdzie do ciebie i przypomni, co jest najwaniejsz wartoci
na twojej licie.
480
Dotykam przyszoci: ucz.

ANONIM
Przygldanie si, jak ludzie przejmuj kontrol nad wasn hie

rarchi wartoci podczas kursw Randka z Przeznaczeniem,
stanowi dla mnie wielk nagrod. Nieprawdopodobna wrcz jest
zmiana, jaka zachodzi w nich midzy pitkowym porankiem
a niedzielnym wieczorem. Kiedy nastpuje w nich transformacja,
dziej si rzeczy cudowne. Pamitam jednego mczyzn, ktry
nie chcia uczestniczy w kursie, a znalaz si na sali tylko dlatego,
e wcigna go tam ona. Kiedy zaczlimy mwi o wartociach
oraz moliwoci wprowadzenia zmian w ich hierarchii, stwierdzi:
Nie musz zmienia wasnych wartoci." Tak przy okazji, jego
wartoci numer jeden bya swoboda i wolno. Odrzuca myl,
e mgby by zmuszony" do zmiany czegokolwiek we wasnym
yciu, jeli sam nie chciaby tego zmieni. Jego odmowa
wprowadzenia jakichkolwiek zmian bya podyktowana niechci
do poddania si czyjejkolwiek kontroli.
W kocu zwrciem si do niego w nastpujcych sowach:
Wiem, e nie musi pan wprowadza adnych zmian w swojej
hierarchii wartoci. Wiem te, e posiada pan pen swobod de
cyzji. Dlatego wanie jestem pewien, e moe pan rwnie zde
cydowa, aby do swojej listy doda kilka nowych wartoci. Jakie
wic wartoci mogyby by pomocne w podniesieniu jakoci pa
skiego ycia, a moe nawet mogyby si przyczyni do zmiany
paskiego przeznaczenia?" Zastanowi si przez chwil i odpo
wiedzia: No c, moe dobrze byoby, gdybym doda elas
tyczno dziaania." Na sali zawrzao, a ja cignem: To wspa
niale. Na ktrym miejscu chciaby pan j umieci?" Zaczlimy
od ostatniej pozycji, a po jakim czasie elastyczno znalaza si
na samym szczycie jego hierarchii wartoci.
W chwili gdy mczyzna ten zdecydowa, e jest to najlepsze
miejsce dla jego nowej wartoci, inny uczestnik kursu, z wy
ksztacenia lekarz, ktry siedzia tu za nim, nagle krzykn: Czy
te to zauwaylicie?" Rnica w jego wygldzie bya tak oczy
wista, e zwrcio na ni uwag kilkanacie innych osb na sali.
Mczyzna ten zacz zmienia si na naszych oczach. Kiedy
przyj elastyczno jako swoj nadrzdn warto, jego postawa
481
ic rozlunia, wydawa si bardziej odprony. Inaczej siedzia

na krzele i zacz o wiele swobodniej oddycha. Zmienia si
nawet jego mimika, kiedy zmalao napicie mini twarzy. Jego
ukad nerwowy z pewnoci otrzyma ju wiadomo.
Wtedy zadaem mu kolejne pytanie: Czy s jeszcze jakie inne
wartoci, ktre chciaby pan doda do swojej listy?" Znw przez
chwil si zastanowi i odpowiedzia z pytaniem w gosie: Moe...
przebaczenie?" I znw pozostali uczestnicy zareagowali miechem.
Oto bowiem czowiek, ktry na pocztku a kipia wrogoci
i napiciem, na ich oczach dokonywa zwrotu o sto osiemdziesit
stopni. Z przyjemnoci obserwowaem dalsze zmiany w jego
postawie, zachowaniu, sposobie oddychania, mimice i gestykulacji,
ktre nastpiy po tym, jak zdecydowa, na ktrej pozycji umieci
t warto. Do koca kursu wszyscy ze zdziwieniem spogldali na
olbrzymie zmiany w tym czowieku, spowodowane uzupenieniem
przez niego hierarchii wartoci o te dwa pojcia. Zwraca si do
ludzi agodniejszym gosem, jego twarz wydawaa si otwiera"
z coraz wiksz ekspresj. Stara si czy z ludmi w sposb
poprzednio zupenie mu obcy. Dzi miny od tamtego czasu trzy lata.
Swobody ju dawno nie ma na jego licie wartoci. Bardzo te
poprawiy si jego kontakty z on.
To, co wci robimy, stanowi o nas.

ARYSTOTELES
Zycie ma wiele sposobw, by sprawdzi, czy jestemy wierni na

szym wartociom. Moja prba miaa miejsce, kiedy wsiadaem kie
dy na pokad samolotu. Kogo ujrzaem? W przejciu midzy
siedzeniami sta synny pan Smith! Gboko w duszy poczuem
zo i wrogo z intensywnoci, jakiej nie doznawaem przez cae
dwa lata, w czasie ktrych go nie widziaem. Ruszy przed siebie
i zaj jeden z foteli na tyach samolotu. Kiedy i ja siadem na
swoim miejscu, wiadomo jego obecnoci spowodowaa, e
przez gow zaczy mi przebiega rne pytania: Co powinienem
zrobi? Czy mam podj z nim konfrontacj? Czy powinienem po
prostu podej do jego fotela, stan nad nim, patrze bez sowa
i wzrokiem sprawi, by zacz si wi?" Nie jestem dumny z tych
482
pyta, ale poniewa jedn z moich wartoci jest uczciwo, podaj

je tak, jak je sobie zadawaem.
Jednak po chwili kontrol nad moimi dziaaniami przejy
wartoci. Dlaczego? Otworzyem notes, aby co zapisa, i wzrok
mj pad na przyczepion do niego kartk z moj hierarchi war
toci. Na samej grze przeczytaem: Najwaniejsze s dla mnie
w yciu mio i ciepo." Ha! Bd rozsdny... Bd uczciwy...
Bd wdziczny... Zawsze baw si dobrze... Przyczyniaj si do
pozytywnych zmian w yciu innych... C, jak sobie pewnie
wyobraasz, mj stan zmieni si radykalnie. Jedno spojrzenie
na list wartoci zamao negatywny wzorzec. Kartka przypomi
najca mi, kim naprawd jestem i do czego w yciu zmierzam,
sprawia, e nie miaem ju wtpliwoci, jak si zachowa.
Kiedy samolot wyldowa, podszedem do pana Smitha, by
z uczciwoci i ciepem powiedzie, e chocia adn miar nie
aprobuj ani nie rozumiem jego postpku, postanowiem nie
ywi ju do niego wielkiej odrazy, i tak naprawd dobrze mu
ycz. Ostatni rzecz, ktr pamitam, byo wielkie zdziwienie,
ktre odmalowao si na jego twarzy, gdy odwracaem si, by i
w swoj stron.
C za ulga! Nawet w bardzo napitej sytuacji emocjonalnej
potrafiem dochowa wiernoci temu, co uznaj za suszne! Nie
ma chyba w yciu poczucia spenienia wikszego ni to, ktre
wynika z przekonania, e zachowae si tak, jak powiniene si
by zachowa.
Spraw sobie dar i przejmij kontrol nad t si, ktra ksztatuje
twoje przeznaczenie. Pamitaj, by powici czas na wiczenia,
ktre pomog ci ustali hierarchi twoich wartoci!
Czy jest moliwe, bymy posiadajc jasn hierarchi wartoci,
odczuwali, e nie yjemy z nimi w zgodzie? Oczywicie. Moesz
dysponowa wspaniaym systemem, ktry popycha twoje ycie
we waciwym kierunku, i mimo to czu si nieszczliwy. Aby
tego unikn, powiniene zrozumie potg regu.
Rozdzia szesnasty
REGUY: JELI
JESTE
NIESZCZLIWY.
OTO WYJANIENIE
DLACZEGO
Wymagaj od siebie wicej, ni ktokolwiek inny
od ciebie wymaga.
HENRY WARD BEECHER
Piszc te sowa, od czasu do czasu patrz na niebiesk gbi Pa

cyfiku przez okno mojego pokoju w hotelu Hyatt Regency na
Big Island na Hawajach. Przed chwil obserwowaem co, co po
raz kolejny w Ameryce Pnocnej zdarzy si dopiero w 2017
roku: cakowite zamienie Soca.
Becky i ja wstalimy dzi rano o wp do szstej, aby razem
z tysicami innych obserwujcych sta si wiadkiem tego rzad
kiego zjawiska astronomicznego. Kiedy na zewntrz zgromadzi
si ju cay tum, zaczem nawet niele si bawi, patrzc, jak r
ni ludzie przybyli tutaj, aby wzi udzia w tym wydarzeniu: naj
wiksi biznesmeni, turyci na wakacjach, naukowcy, ktrzy kiero
wali w niebo swoje wielkie lunety, autostopowicze, ktrzy podczas
nocy rozbili swoje namioty w maych kraterach, i dzieci, ktre
484
wiedziay, e za chwil obejrz wielkie wydarzenie tylko dlatego,

e zapewniali ich o tym rodzice. Tabuny ludzi, ktrzy zjechali
si tu z caego wiata, pacc za podr tysice dolarw, tylko
po to, aby zobaczy cos, co potrwa najwyej pi minut! Dlaczego
wszyscy to robilimy? Chcielimy przez chwil posta w cieniu!
Ludzie to bardzo interesujcy gatunek, nieprawda?
O 6.28 zaczo si widowisko. W powietrzu wisiao wielkie
podniecenie. Nie chodzio tylko o przewidywane zamienie, ale
te i o obaw przed rozczarowaniem. Zaczy si zbiera chmury
i niebo stawao si coraz ciemniejsze. Z zainteresowaniem
obserwowaem, jak rni ludzie rnie radzili sobie z poczuciem,
e ich oczekiwania mog si nie speni. Nie przybyli tu, by obej
rze, jak Ksiyc przemknie szybciutko nad ich gowami. Ocze
kiwali na pene, czterominutowe zamienie, kiedy cie Ksiyca
cakowicie przesoni tarcz soneczn i pokryje nas ciemnoci.
Mieli nawet na to nazw: zamienie cakowite!
O 7.10 chmury staway si coraz gstsze i rosy z minuty na
minut. Nagle pojawio si midzy nimi Soce i wszyscy mog
limy dostrzec jego czciowe zamienie. Tum przywita je
z penym podniecenia aplauzem, jednak natychmiast potem chmu
ry znw zasoniy nam zupenie widok. Im bliej byo chwili ca
kowitego zamienia, tym bardziej oczywisty stawa si fakt, e nie
bdziemy mogli go zobaczy.
W jednej chwili tysice ludzi zaczy si gromadzi wok
olbrzymich ekranw telewizyjnych, rozstawionych przez liczne
stacje telewizyjne. I tak si to wanie skoczyo! Ogldalimy za
mienie na ekranach telewizorw, podobnie jak wszyscy inni
ludzie na wiecie.
Wanie wtedy miaem wyjtkow okazj obserwowania nie
zliczonych ludzkich emocji. Kady z zebranych reagowa ZGOD
NIE Z WASNYMI REGUAMI: PRZEKONANIEM, CO MU
SIAOBY SI WYDARZY, ABY W TEJ SYTUACJI PO
CZU SI DOBRZE. Mczyzna stojcy tu za mn zacz kl:
Wydaem ponad cztery tysice dolarw, przejechaem szmat
drogi tylko po to, eby przez cztery minuty gapi si w telewizor?"
Pewna kobieta wci powtarzaa: Nie mog uwierzy, e nas to
omino!", a jej rozweselona crka odpowiadaa jej: Ale mamo,
przecie to si wanie dzieje!" Inna kobieta, stojca tu z prawej
XVI. JELI JESTE NIESZCZLIWY...
485
strony, powiedziaa: Czy to nie wspaniae? Jestem taka szczli

wa!"
W tej wanie chwili stao si! Kiedy wszyscy wpatrywalimy
si w ekran, resztka promieni sonecznych zgasa i pogrylimy
si w ciemnoci. Bya to zupenie inna ciemno ni zmierzch,
kiedy niebo ciemnieje stopniowo. Bya to ciemno natychmia
stowa! Tum najpierw krzykn, ale pniej wszyscy zamilkli jak
zaczarowani. Ptaki pofruny na drzewa i umilky. Bya to praw
dziwie niesamowita chwila.
I wtedy nastpio co nieoczekiwanego. Kiedy wszyscy sta
limy tam wpatrzeni w ciemno, ci, ktrzy mieli ze sob aparaty
fotograficzne, postanowili nagle utrwali t chwil na kliszy.
Natychmiast zalao nas wiato, nie promienie soca, lecz wiato
lamp byskowych.
Cakowite zamienie Soca skoczyo si niemal tak nagle,
jak si zaczo. Dla mnie najpikniejszym momentem bya chwila,
gdy pierwsze promienie soneczne zaczy wychodzi zza ksi
ycowego cienia, w jednej chwili niosc ze sob rado dnia.
Wtedy zrozumiaem, JAK NIEWIELE POTRZEBA WIATA,
ABY ZNISZCZY CIEMNO.
W kilka chwil po pojawieniu si pierwszych promieni sonecz
nych, ludzi zaczli si rozchodzi. Byem zaskoczony. Przecie
zamienie Soca wci trwao! Wikszo z nich ma w ustach
narzekania na to, e przebyli taki szmat drogi, tylko po to, aby
omino ich najwiksze doznanie w ich yciu". Jednak troch
zapalecw zostao do koca, zdecydowanych chon kad minut
wasnej radoci i podniecenia. O ironio! Mniej wicej po pitnastu
minutach wiatr rozwia cakowicie chmury i niebo stao si czyste,
odkrywajc kademu widok kocwki zamienia. Ale zostaa nas
zaledwie garstka. Wikszo wrcia ju do pokoi, rozczarowana
i za. W pokojach pewnie nadal sprawiali sobie bl, cigle roz
pamitujc, jak bardzo rozwiay si ich oczekiwania i nadzieje.
Jak zawsze, tak i tym razem zaczem zadawa ludziom py
tania. Chciaem si dowiedzie, czym byo dla nich dowiadczanie
zamienia Soca. Wielu z moich rozmwcw podkrelao, e
byo to najbardziej nieprawdopodobne duchowe dowiadczenie
ich ycia. Pewna ciarna kobieta dotkna duego ju brzucha
i powiedziaa mi, e zamienie w jaki niewytumaczalny sposb
486
umocnio jej wi z nie narodzonym dzieckiem i wanie dlatego

jest szczliwa, e si tu znalaza. Jake wielkie zrnicowanie re
gu i przekona udao mi si dzisiaj zaobserwowa!
Jako najbardziej humorystyczny uderzy mnie fakt, e ludzie
podniecali si tak bardzo, wkadali tak wiele emocji w co takiego,
jak czterominutowe zamienie Soca. Jeli si bowiem nad tym
zastanowi, to nie jest to wikszy cud ni pojawiajce si co rano
Soce! Czy moesz sobie wyobrazi, e kadego ranka miliony
ludzi na caym wiecie wstaj wczeniej po to, aby obejrze
wschd soca? e stacje telewizyjne i radiowe przekazuj kady
szczeg tego wydarzenia w specjalnych audycjach, z wielk pas
j komentujc kad minut, kady nowy promie, a my wszyscy
przez cay ranek dyskutujemy, jaki to wielki cud? Czy potrafisz
sobie wyobrazi, co znaczyby wtedy dla nas dzie? Gdyby media
kadego ranka rozpoczynay wiadomoci od zdania: Dzie dobry!
Raz jeszcze zdarzy si cud: znw wzeszo soce!"
Dlaczego nie zachowujemy si w taki wanie sposb? Czy
to w ogle moliwe? Oczywicie, e tak. Problem tylko w tym,
e nie mamy takiego nawyku. Jestemy tak bardzo przyzwyczajeni
do cudw, ktre przez cay czas dziej si wok nas, e po prostu
ich nie dostrzegamy.
Nasze wasne reguy mwice, co jest wartociowe, dyktuj
wikszoci z nas, bymy podali rzeczy rzadkich, zamiast doce
nia wszystkie cuda, ktre dziej si wok nas.
Co zdecydowao o rnicach w zachowaniu wszystkich tych
ludzi, ktrzy przyjechali na Hawaje obserwowa zamienie So
ca? Co sprawio, e jedni zareagowali wciekoci i rozczaro
waniem (pewien mczyzna, na przykad, zdenerwowa si tak
bardzo, e cisn o ziemi swoim aparatem fotograficznym), pod
czas gdy inni nie tylko dowiadczyli wielkiego szczcia i rado
ci tamtego dnia, ale te bd ich ponownie dowiadcza, ilekro
powrc mylami do zamienia Soca w cigu najbliszych ty
godni, miesicy i lat?
Nasze dowiadczanie rzeczywistoci nie miao z tamt rzeczy
wistoci nic wsplnego. Interpretowao j jedynie dziki kontro
lujcej sile naszych przekona, a zwaszcza regu, ktre mwi
nam, co musi si wydarzy, abymy mogli dobrze si poczu.
REGUAMI NAZYWAM TE WANIE PRZEKONANIA,
487
KTRE OKRELAJ, KIEDY DOZNAJEMY RADOCI, A KIE

DY CIERPIENIA. Niezrozumienie ich potgi moe zniszczy
wszelk moliwo yciowego szczcia, a pene zrozumienie i
wykorzystanie odmieni twoje ycie tak bardzo, jak wszystko,
czego nauczye si z tej ksiki.
Zanim przejdziemy dalej, chciabym zada ci jedno pytanie: CO
MUSI SI STA, ABY TY SAM POCZU SI SZCZLIWY?
Czy potrzebujesz do tego, by kto ci obj, pocaowa, mia z tob
stosunek miosny, mwi ci, jak bardzo ci szanuje i jak wysoko
ceni? A moe musisz zarobi milion dolarw, sta si mistrzem golfa
albo zyska pochwa przeoonego? Czy aby poczu si szczli
wym, musisz jedzi waciwym samochodem, chodzi na waciwe
przyjcia i by znanym przez waciwych ludzi? Czy musisz dozna
duchowego uniesienia, czy te spokojnie czeka, a w peni si
rozwiniesz? A moe powiniene codziennie przebiec pi mil? Co
naprawd MUSI si wydarzy, aby mg poczu si dobrze?
PRAWDA BRZMI, E NIC NIE MUSI SI WYDARZY,
BY MG DOBRZE SI CZU. Nie potrzebujesz zamienia
Soca, by poczu si dobrze. Moesz mie to poczucie natych
miast, w tej wanie chwili, bez absolutnie adnego powodu! Za
stanw si nad tym! Jeli zarabiasz milion dolarw rocznie, sam
milion dolarw nie daje ci adnej przyjemnoci. Tylko twoja
wasna regua mwi ci: Kiedy osign taki to a taki prg, mog
pozwoli sobie na to, by dobrze si poczu." Z chwil gdy posta
nowisz poczu si dobrze, przesyasz wasnemu mzgowi dyspo
zycj zmiany reakcji mini twarzy, klatki piersiowej i caego
ciaa, zmiany sposobu oddychania oraz zmiany przemian bioche
micznych w caym systemie nerwowym. Wszystko to sprawia, e
zaczynasz doznawa odczu, ktre nazywasz przyjemnoci.
Jak sdzisz, kto najgorzej si czu podczas zamienia Soca?
Ludzie z najbardziej szczegowymi reguami mwicymi im, co
musi si wydarzy, by poczuli si szczliwi. Nie mam wtpli
woci, e najwiksze cierpienie odczuwali naukowcy i ci spord
turystw, ktrzy uznawali si za naukowcw. Wielu z nich miao
dug list zada, ktre chcieli wykona w cigu tych czterech
minut, zanim mogliby sobie pozwoli, by dobrze si poczu.
Nie zrozum mnie le. Nie ma niczego niewaciwego w posta
nowieniu, by osign i zrobi wszystko, co tylko moliwe. Wiele
488
lat temu dokonaem odkrycia, ktre na zawsze zmienio jako

mojego ycia: TAK DUGO, JAK DUGO KSZTATUJEMY
NASZE YCIE W TAKI SPOSB, E NASZE WASNE
SZCZCIE UZALENIAMY OD CZEGO, NA CO NIE MA
MY ADNEGO WPYWU, TAK DUGO BDZIEMY OD
CZUWALI CIERPIENIE. Poniewa nie chciaem y w cigym
strachu przed cierpieniem i uznawaem si za czowieka inteli
gentnego, zmieniem swoje reguy tak, e, opierajc si na mojej
zdolnoci do kierowania wasnym umysem, ciaem i emocjami,
odczuwam cierpienie i przyjemno tylko wtedy, gdy jest to
w moim przekonaniu uzasadnione.
Becky i ja mielimy wiele wspaniaych przey podczas
zamienia Soca. Zreszt pojechalimy na Hawaje w innym celu,
w zwizku z trzytygodniowym kursem, ktry tam prowadziem.
Dlatego wyjazd o kilka dni wczeniej po to, aby obejrze
zamienie Soca, traktowalimy jako premi.
Jednak gwn przyczyn, dla ktrej wietnie si bawilimy,
byo to, e nie mielimy wielkich oczekiwa. Klucz do szczcia
lea w jednej podstawowej regule, ktr kierowalimy si oby
dwoje. POSTANOWILIMY, e regu numer jeden tego dnia
bdzie dla nas CH PRZEYCIA WIELKIEJ PRZYJEM
NOCI BEZ WZGLDU NA TO, CO SI STANIE. Tak wic nie
jest cakowicie prawd, e nie mielimy adnych oczekiwa. Po
prostu postanowilimy, e niezalenie, co si wydarzy, znajdziemy
sposb cieszenia si tym.
Czy widzisz ju, jak regua ta mogaby zmieni dosownie
wszystkie twoje dowiadczenia, gdyby j przyj i kon
sekwentnie stosowa w swoim yciu? Kiedy mwi o niej lu
dziom, czasem spotykam si ze stwierdzeniem: Aha, po prostu
obniasz loty." Nic nie mogoby by dalsze od prawdy! Aby
przyj t regu, MUSISZ OD SIEBIE WYMAGA WICEJ!
Znaczy ona bowiem, e mierzysz jak najwyej, postanawiasz
odczuwa rado i przyjemno bez wzgldu na warunki chwili.
Jej przyjcie o-znacza, e chcesz by do mdry, do elastyczny
i do kreatywny, aby pokierowa wasnymi emocjami i wybra
przedmiot koncentracji w taki sposb, ktry pozwoli ci
dowiadcza bogactwa ycia. By moe jest to najwaniejsza
z twoich regu.
489
W poprzednim rozdziale zacze ustala dla siebie hierarchi

wartoci, ktra pozwoli ci sprecyzowa i utrzyma kierunek
twojego ycia. Teraz musisz zrozumie, E FAKT, CZY ODCZU
WASZ POCZUCIE SPENIENIA WASNYCH WARTOCI,
CZY TE NIE, ZALEY WYCZNIE OD TWOICH REGU,
od twojego przekonania, co musi si sta, aby poczu sukces,
dozna szczcia albo dowiadczy mioci.
Moesz postanowi, e szczcie bdzie twoim priorytetem,
ale jeli kierujesz si regu, e aby poczu si szczliwy, wszys
tko musi dzia si zgodnie z twoim planem, to gwarantuj ci, e
nigdy nie dowiadczysz prawdziwego i staego szczcia. ZYCIE
JEST ZMIENNE, tak wic nasze reguy musz by zorganizowane
w taki sposb, bymy mogli si adaptowa do tych zmian, rozwija
i czu dobrze. Do tego niezbdne jest, bymy zrozumieli te pod
wiadome przekonania i kontrolowali dokadnie, kiedy moemy
odczuwa przyjemno, a kiedy cierpienie.
SDZIA I AWA PRZYSIGYCH

Kady z nas kieruje si reguami i zasadami, ktre rzdz nie tylko
naszymi odczuciami wobec wszystkiego, co dzieje si w naszym
yciu, ale rwnie decyduj o tym, jak zareagujemy na te wydarzenia
i jak si pod ich wpywem zachowamy. W ostatecznym rozrachunku,
to, co robimy i kim si stajemy, zaley od kierunku yciowego,
ktry wyznaczaj nasze wartoci. Ale rwnie wane dla okrelenia
naszych zachowa i emocji, a moe nawet waniejsze, s NASZE
PRZEKONANIA, CO JEST DOBRE, A CO ZE, CO POWI
NNIMY, A CO MUSIMY ROBI. TE PRECYZYJNE WY
MAGANIA I KRYTERIA NAZYWAM REGUAMI.
Reguy s spustem uwalniajcym kade cierpienie i kad
przyjemno w naszym systemie nerwowym. Dziaa to tak, jak
gdyby w naszym mzgu znajdowa si miniaturowy sd. Nasze
reguy s ostatecznym sdzi i aw przysigych. Ustalaj, czy
okrelona warto jest, czy te nie jest zrealizowana, czy czujemy
si dobrze, czy te le, czy dajemy sobie wzajemnie przyjemno,
czy cierpienie.
Gdybym na przykad zada ci pytanie: Czy masz wspaniae

ciao?", jak by zareagowa? Reakcja zaleaaby od tego, czy
sdzisz, e speniasz okrelone kryteria, ktre w twoim prze
konaniu warunkuj posiadanie piknego ciaa.
Oto kolejne pytanie: Czy jeste dobrym kochankiem?" Twoja
odpowied bdzie opieraa si na reguach mwicych ci, co jest
niezbdne, by sta si dobrym kochankiem, na zasadach, ktre
wyznajesz, i wymaganiach, ktre sobie stawiasz. Gdyby odpo
wiedzia mi: Tak, jestem dobrym kochankiem", ODKRYBYM
TWOJE REGUY, zadajc ci pytania: SKD WIESZ, E JES
TE DOBRY? CO MUSI SI STA, ABY POCZU SI DOB
RYM KOCHANKIEM?"
Mgby mi na to odpowiedzie na przykad: Wiem, e
jestem dobrym kochankiem, poniewa zwykle sysz od partnerki,
e j zaspokajam." Odpowied kogo innego mogaby brzmie:
Wiem, e jestem dobry, poniewa cigle to sysz" albo: Prze
cie widz reakcje partnera." Jeszcze inni powiedzieliby pewnie:
Wiem, e jestem dobry, poniewa zawsze w tym czuj si
wietnie." (Czy reakcje partnera dla tych ludzi si nie licz?)
Wreszcie mgby te powiedzie: Spytaj innych, nie mnie."
S te ludzie, ktrzy nie czuj, e s dobrymi kochankami.
Czy to dlatego, e rzeczywicie nimi nie s? A moe ich reguy
s niewaciwe? To bardzo wane pytanie. W wielu wypadkach
ludzie nie maj poczucia, e s w tej roli dobrzy, poniewa
partner im tego nie mwi. Reakcje partnera mog by spon
taniczne, ale regua, ktr si kieruj, nie jest speniona i dlatego
wanie uwaaj, e dobrymi kochankami nie s, albo nie maj
pewnoci, e s.
Kopoty wynikajce z braku odczuwania emocji, na ktre
sobie zasugujemy, nie ograniczaj si tylko do seksu. Wikszo
z nas rwnie niewaciwymi reguami definiuje sukces, wpyw
na innych, bezpieczestwo, inteligencj albo cokolwiek innego.
Wszystko w naszym yciu, od pracy po zabaw, jest oceniane
przez t aw przysigych.
Zasada jest prosta: reguy decyduj o naszej reakcji w kadym
momencie ycia. Oczywicie, jak si ju pewnie domylie,
zostay one w nas zakodowane w czysto przypadkowy sposb.
Podobnie jak tyle innych elementw Systemu Nadrzdnego, ktry
przecie kieruje naszym yciem, s one wynikiem zaskakujcej

pltaniny wpyww, na ktre bylimy wystawieni w dotych
czasowych kontaktach ze wiatem. Ten sam system kary i nagrody,
ktry ksztatuje nasze wartoci, ksztatuje te nasze reguy. Ilekro
tworzymy w sobie nowe wartoci, tylekro tworzymy rwnie
przekonania mwice nam, czego trzeba, by wartoci te zostay
spenione, a wic regu nieustannie nam przybywa. Z dodaniem
nowych regu czsto znieksztacamy, uoglniamy albo eliminu
jemy swoje dotychczasowe reguy. Tworzymy te reguy w wyniku
konfliktw. Niektrzy ludzie ustalaj wasn list regu z chci
buntu przeciwko reguom, w ktrych zostali wychowani.
CZY REGUY RZDZCE OBECNIE TWOIM YCIEM
WCI JESZCZE S WACIWE DLA TEGO, KIM SI
STAE? A moe trzymasz si regu, ktre byy ci pomocne
w przeszoci, ale teraz tylko ci rani? Czy stosujesz si do ja
kichkolwiek niewaciwych regu, ktre wpojono ci w dzieci
stwie?
490
49 \
Kady gupiec potrafi stworzy regu - i kady

gupiec bdzie si przeciwko temu opiera.
HENRY DAVID THOREAU
REGUY STANOWI SWOISTE SKRTY dla naszego

umysu. Pomagaj nam zdoby poczucie pewnoci co do kon
sekwencji naszych dziaa. W ten sposb pozwalaj nam podej
mowa w uamku sekundy decyzj, co znacz dla nas poszczegl
ne rzeczy i co powinnimy z nimi zrobi.
Gdyby za kadym razem musia wdawa si w dugi i mu
dny proces kalkulacji, aby ustali, co to znaczy, gdy kto si do
ciebie umiecha, twoje ycie staoby si bardzo frustrujce. Za
miast tego masz regu, ktra mwi ci, e JELI kto si do ciebie
umiecha, TO okazuje swoje szczcie, swoj przyja, a moe
sympati. JELI kto patrzy na ciebie spod oka, TO pobudza ko
lejny zestaw regu okrelajcych znaczenie rzeczy i zjawisk wok
ciebie oraz twoj reakcj na te zjawiska. Niektrzy ludzie s prze
konani, e JELI kto patrzy na nich spod oka, TO znajduje si
w zym stanie i naley go unika. Inni natomiast mog by prze

konani, e JELI kto znajduje si w zym stanie, TO oni musz
ten stan zmieni.
wiele sposobw, aby je plta, a tylko jeden sposb na to, by byy

doskonae.
WIKSZO Z NAS STWORZYA SOBIE WIELE SPO
SOBW NA TO, BY CZU SIC LE, A ZALEDWIE KILKA
SPOSOBW NA TO, BY CZU SI DOBRZE. Zawsze w zdu
mienie wprawia mnie liczba osb, ktre za pomoc wasnych re
gu opltuj si cierpieniem. Dlaczego? Poniewa wyglda to
tak, jakby mieli wiele neuronowych pocze prowadzcych ich
na skrty do tego wanie stanu, ktrego chc unika, a tylko
kilka neuronowych autostrad, ktre wiod ich do przyjemnoci!
Klasycznym przykadem jest tu pewien mczyzna, ktry
uczszcza kiedy na mj kurs Randka z Przeznaczeniem. By to
bardzo dobrze znany czowiek biznesu, dyrektor jednego z naj
wikszych w kraju przedsibiorstw, ukochany przez wielu ludzi
za dziaania, jakie podejmowa na rzecz potrzebujcych, ojciec
piciorga dzieci, bardzo blisko zwizany zarwno z ca pitk,
jak i z on. Wspaniaa kondycja fizyczna pozwalaa mu na
uczestnictwo w maratonach. Kiedy zadaem mu pytanie: Czy
odnosi pan sukcesy?", ku zaskoczeniu wszystkich obecnych od
powiedzia cakiem powanie: Nie". Wtedy spytaem go, co mu
siaoby si sta, aby poczu, e odnosi sukces. (Pamitaj, e to
podstawowe pytanie, zadawane dla odkrycia regu wasnych albo
regu innych ludzi.)
Nastpia caa litania sztywnych regu i wymaga, ktre
w jego przekonaniu musiay by spenione, aby mg odnie y
ciowy sukces. Musia mie pensj wysokoci trzech milionw
dolarw rocznie (wtedy jego podstawowe zarobki wynosiy ptora
miliona rocznie plus dwa miliony premii, ale to si oczywicie nie
liczyo), musia mie osiem procent tuszczu w swoim ciele (wtedy
mia dziewi procent) oraz nigdy nie odczuwa adnych frustracji
z powodu wasnych dzieci (pamitaj, e mia ich picioro i kade
chciao i wasn drog). Jak sdzisz, jakie szanse na wiadomo
sukcesu ma taki czowiek jak on, ktry aby odczu sukces, musi
chcie spenienia jednoczenie tylu sztywnych i raczej wtpliwie
rozsdnych kryteriw. Czy kiedykolwiek osignie to, czego
pragnie?
By te na tym kursie inny mczyzna, ktrego, jak wszyscy
od razu zauwaylimy, rozpieraa wrcz energia. Wydawao si,
492
CZY JESTE WEWNTRZNIE SPLTANY,

CZY DOSKONAY?
Kiedy czytaem zawikan histori w ksice pira Gregory'ego
Batesona pod tytuem Steps to Ecology ofMind (Ku ekologii
umysu). By to zapis rozmowy, ktr wiele lat temu autor prze
prowadzi ze swoj crk. Pewnego dnia podesza do niego i za
daa mu bardzo interesujce pytanie:
- Tato, jak to si dzieje, e rzeczy tak atwo si plcz?
- Co masz na myli mwic, e si plcz, kochanie? - odpo
wiedzia pytaniem.
- No wiesz, kiedy rzeczy nie s doskonae. Popatrz tylko na
moje biurko. Ley na nim wszystko. Jest popltane. A wczoraj
wieczorem tak si napracowaam, eby wygldao doskonale.
Ale rzeczy nie chc dugo by doskonae. Bardzo atwo si plcz!
- Poka mi wic, jak to jest, kiedy rzeczy s doskonae poprosi, a w odpowiedzi crka uoya wszystkie rzeczy na swojej
pce w okrelonym wczeniej porzdku, nastpnie za powie
dziaa:
- Popatrz! Teraz wszystko jest doskonae. Ale dugo tak nie
zostanie.
- A co by si stao, gdyby przesuna pudeko z farbami tro
ch w prawo, tylko o kilka cali, wanie tak?
- Nie, wtedy wszystko bdzie popltane. Poza tym, pudeko
musi sta rwno, a nie tak krzywo, jak je pooye.
- A co si stanie, jeli przesun owek z tego miejsca na to?
- spyta przekadajc owek.
- Znowu wszystko plczesz.
- A gdybym troch otworzy t ksik?
- Znw bdzie popltane!
Wtedy Bateson zwrci si do crki ze sowami:
- Kochanie, to nie rzeczy plcz si tak atwo. To ty masz
493
494
495
e kurs, podobnie jak cae jego ycie, sprawia mu wielk przyjem

no. Zwrciem si do niego, by zada to samo pytanie: Czy od
nosi pan sukcesy?" Odpowied pada bez chwili wahania: Oczy
wicie, e tak!" Pytaem wic dalej: Co musi si sta, by poczu
pan, e odnosi sukcesy?" Odpowiedzia z szerokim umiechem:
To takie proste. Musz najzwyczajniej si podnie, popatrzy
w d i zobaczy, e jestem nad ziemi!" Suchacze wybuchnli
miechem, a on cign: Kay dzie spdzony nad ziemi to
dzie wspaniay!" Wszyscy moi asystenci prowadzcy kurs
Randka z Przeznaczeniem natychmiast polubili t regu i teraz
umieszczamy j na widocznym miejscu podczas kadych zaj,
aby przypominaa wszystkim nam, jak wielki sukces odnosimy
kadego ranka, kiedy odsaniamy zasony w oknie sypialni.
Podobnie jak w dyrektor, ktry nie spenia stawianych
sobie wymaga, RWNIE I TY MOESZ WIELE W YCIU
OSIGA, A MIMO TO CZU SI PRZEGRANY, PONIE
WA GRASZ ZNACZONYMI KARTAMI! To nieuczciwe nie
tylko w stosunku do ciebie samego, ale rwnie wspmaonka,
dzieci, wsppracownikw i wszystkich innych, z ktrymi stykasz
si w yciu. Jeli wpoie sobie zestaw regu, ktry powoduje, e
cigle czujesz si sfrustrowany, zy, zraniony albo pokonany - lub
jeli nie masz klarownego zestawu regu, ktre mwiyby ci,
kiedy jeste szczliwy, kiedy odniose sukces i tak dalej emocje te wpywaj na sposb, w jaki traktujesz innych ludzi, oraz
na to, jak si czuj, gdy znajduj si obok ciebie. Musisz te
pamita, e wiadomie lub nie, zawsze oceniasz innych ludzi
poprzez zestaw regu, ktrych by moe nawet nigdy sam dla
siebie jasno nie sprecyzowae. Wszyscy oczekujemy, e inni
bd stosowa si do naszych regu, czy nie? Jeli jeste surowy
dla siebie samego, najprawdopodobniej bdziesz te surowy dla
innych.
Dlaczego ktokolwiek z nas miaby nakada na bliskich sobie
ludzi tak ostre zarzdzenia, a oni mieliby go kocha? Wielu z nas
obawia si, e jeli nie stworzy sobie twardych regu, nie osignie
adnego sukcesu, nie zyska motywacji do cikiej pracy i wielkich
osigni.
Tymczasem naprawd nie musisz kierowa si zestawem
miesznie sztywnych regu, aby osiga sukcesy. Jeli narzucisz
sobie zbyt ostre reguy, zbyt bolesne, szybko zdasz sobie spraw
z tego, e przegrasz, cokolwiek by zrobi. A wtedy zaczniesz
dowiadcza poczucia wyuczonej bezradnoci. Oczywicie, e
kady z nas musi wykorzystywa wasn si, by osiga sukcesy,
musi kusi go nieodparta przyszo, musi pcha si do przodu.
Ale musimy zadba i o to, by u podstaw tego wszystkiego legy
reguy, ktre pozwol nam by szczliwymi, ilekro zechcemy.
CZY TWOJE REGUY DODAJ CI SI,

CZY TE CI OBEZWADNIAJ?
Naszym celem jest wypracowanie regu, ktre popchn ci do
dziaania, ktre spowoduj, e zaczniesz odczuwa rado, e
bdziesz wytrway w swoich postanowieniach, a nie regu, ktre
ci powstrzymuj przed tym wszystkim. Przekonaem si wielo
krotnie, e zaskakujco duo kobiet i mczyzn tworzy sobie re
guy dotyczce zwizku partnerskiego w taki sposb, e cakowicie
uniemoliwia im to odniesienie sukcesu w tej dziedzinie ycia. Na
przykad reguy niektrych ludzi dotyczce mioci brzmi: Jeli
mnie kochasz, zrobisz wszystko, co chc", albo: Jeli mnie ko
chasz, to mog kaprysi, narzeka i gldzi, a ty musisz to zaak
ceptowa." Czy to waciwe reguy? Wtpi! S one nieuczciwe
wobec osoby, z ktr zwizae swoje ycie.
Pewna kobieta, ktra uczszczaa na kurs Randka z Prze
znaczeniem, powiedziaa mi, e naprawd pragnie bliskiego zwi
zku z mczyzn, ale po prostu nie potrafi wytrwa w adnym
zwizku po zakoczeniu pocztkowej fazy zalotw". Kiedy za
pytaem j, co musi si zdarzy, aby mczyzna przyciga jej
uwag, odkrylimy wsplnie jej reguy, i to pozwolio natychmiast
zrozumie, na czym polega problem. Aby mczyzna mg cieszy
si jej wzgldami, musia cigle o nie zabiega, nawet kiedy go
odrzucaa. Jeli bardzo si stara, ama t barier, co powodowao
jego atrakcyjno dla niej i znaczyo, e mczyzna ten jest praw
dziwie silny.
Interesujca jest jej druga regua. Jeli stara si o ni duej
ni miesic, tracia dla niego szacunek, a wic i uczucie. Co si
496
wic dziao? Niewielu mczyzn potrafio znie jej zachowanie

i walczy o ni, tak wic wikszo rezygnowaa po krtkim
czasie. Nie moga liczy na zwizek z adnym z nich. Garstka
wytrwaych cieszya si przez krtki czas jej uznaniem, ale po
arbitralnie wyznaczonym okresie jednego miesica cakowicie
tracia zainteresowanie nimi. Nie moga po prostu wytrwa
w zwizku z adnym mczyzn duej ni miesic, poniewa
aden z nich nie by w stanie odkry jej skomplikowanych zasad.
Czy masz jakie rwnie obezwadniajce reguy? Niektrzy
ludzie mog poczu, e panuj nad sytuacj, tylko wtedy, jeli
wiedz, co si stanie, zanim jeszcze jakiekolwiek wydarzenia si
rozpoczn. Inni, aby czu si pewnie na jakimkolwiek obszarze,
musz dysponowa dowiadczeniem w danej dziedzinie. Gdybym
ja kierowa si takimi reguami poczucia pewnoci i wiary w sie
bie, nie osignbym wikszoci z tego, co w yciu zdobyem!
Przewaajca liczba moich sukcesw wzia si z umiejtnoci
rozwijania poczucia pewnoci, e mog co osign, nawet jeli
nie mam w tym zakresie adnych odniesie. Moja regua brzmi:
Jeli raz co takiego mi si udao, wierz, e mog opanowa
to do perfekcji, a wic wiem, e jestem kompetentny."
Czy potrafisz ju dostrzec wpyw, jaki tego typu reguy maj
na ciebie i twoje poczucie pewnoci, twoje szczcie, wiadomo
kontroli nad sob i sytuacj, na jako twoich dziaa i twojego
ycia?
ZAPLANUJ GR TAK, BY MG WYGRA

W poprzednim rozdziale powicilimy wiele uwagi wyznaczaniu
wartoci. Jednak, jak ju mwiem, jeli nie zadbasz o to, by war
toci te byy moliwe do spenienia, nigdy nie doznasz poczucia,
e yjesz z nimi w zgodzie. Kiedy po raz pierwszy zaczem
zastanawia si nad sposobami ksztatowania swego losu,
kierowaem si jedynie wiedz na temat wartoci, a nie regu, tak
wic wiadomo waciwej drogi yciowej albo jej brak bya
cakowicie dowolna. W dniu kiedy odkryem reguy, zaczem
pojmowa rdo cierpienia i przyjemnoci w naszym dowiad-
XVI. JELI JESTE NIESZCZLIWY.
497
czeniu. Zrozumiaem, e reguy s czynnikiem uwalniajcym

ludzkie emocje, i zaczem si zastanawia, jak mog je wykorzy
sta skuteczniej.
Jak ju wspomniaem wyej, szybko stao si dla mnie jasne,
e wikszo ludzi sama pogra si w cierpieniu. Ich reguy
sprawiaj, e jest im bardzo, bardzo trudno poczu si dobrze,
a bardzo atwo poczu si le. Posu si przekonujcym przy
kadem. Oto lista wartoci pewnej kobiety, ktra uczszczaa
kiedy na jeden z moich wczeniejszych kursw Randka z Prze
znaczeniem. Przypumy, e ma na imi Laura.
DAWNE WARTOCI PRZYCIGANE LAURY

Mio
Zdrowie
Bezpieczestwo
Swoboda
Sukces
Akceptacja
Doskonao
Harmonia
Szacunek
Uczciwo
Prawo
Rado
Zabawa
Na pierwszy rzut oka wydaje si to wspaniaym zestawem

wartoci, prawda? Pomylaby, e osoba, ktra si nimi kieruje,
prowadzi ycie przepenione mioci, zdrowiem i swobod.
Jednak uwaniejsze spojrzenie ujawnia kilka problemw. Trzeci
wartoci Laury jest bezpieczestwo, a czwart swoboda. Czy te
dwie wartoci wydaj ci si dobrze ze sob ssiadowa?
W rzeczywistoci ta kobieta uwikana bya w wielkie cier
pienie. Bya sfrustrowana w kadym moliwym znaczeniu tego
498
sowa i zaczynaa stawa si odludkiem: ukrywaa si przed lud

mi. aden z terapeutw, ktrych odwiedzaa przed moim kursem,
nie potrafi jej powiedzie dlaczego. Wszyscy skupiali si na jej
zachowaniach, obawach i emocjach, zamiast po prostu zastanowi
si nad Nadrzdnym Systemem oceny znaczenia zjawisk i do
wiadcze, ktry wprowadzi w jej yciu takie powikania.
Zaczem wic odkrywa jej reguy, zadajc pytania typu:
CO MUSI SI STA, ABY POCZUA PANI...?" Jeli idzie
o mio, odpowied brzmiaa: Musz poczu, e na mio za
suyam. Musz poczu, e wszystkie moje przekonania spotykaj
si z akceptacj i aprobat KADEGO, KOGO SPOTYKAM.
Nie poczuj, e jestem kochana, dopki nie stan si doskonaa.
Musz by wspania matk i wspania on."
W jednej chwili problem sta si oczywisty. MIO bya
najwaniejsz wartoci w hierarchii Laury, najwikszym rdem
przyjemnoci, jak potencjalnie moga odczu. A jednak jej reguy
nie pozwalay jej, by pozwolia sobie na t przyjemno przed
spenieniem wielu zoonych warunkw, NA KTRE NIE MIA
A ADNEGO WPYWU! Gdyby ktokolwiek z nas uzaleni
moliwo odczuwania mioci od akceptacji naszych pogldw
przez innych ludzi, niezbyt czsto osignlibymy to uczucie, nie
sdzisz? Po prostu jest zbyt wielu ludzi ywicych zbyt rne
przekonania, a wic zbyt wiele drg prowadzcych nas do zego
samopoczucia i cierpienia.
SKD WIEMY, CZY DANA REGUA DODAJE NAM
SI, CZY TE NAS OBEZWADNIA? Istniej trzy kryteria:
1. Regua jest obezwadniajca, jeli NIE MA MOLIWOCI,
BY SI DO NIEJ ZASTOSOWA. Jeli twoje kryteria s tak
zoone, zrnicowane lub sztywne, e nigdy nie moesz wygra
yciowej partii, z pewnoci kierujesz si obezwadniajcymi
reguami.
2. Regua jest obezwadniajca, jeli O JEJ SPENIENIU
BD NIESPENIENIU DECYDUJ CZYNNIKI, NA KTRE
NIE MASZ WPYWU. Jeli na przykad jeste przekonany, e in
ni ludzie musz reagowa na ciebie w jaki okrelony sposb
albo e twoje otoczenie musi sta si takie, a nie inne, z pewnoci
kierujesz si obezwadniajc regu. Klasycznym przykadem
s tu wszyscy ci ludzie czekajcy na zamienie Soca. Nie mogli
499
by szczliwi dopty, dopki pogoda - a wic co, na co nie

maj najmniejszego choby wpywu - nie zachowywaa si
W sposb zgodny z ich oczekiwaniami.
3. Regua jest obezwadniajca, jeli DAJE CI TYLKO KIL
KA SPOSOBW ODCZUWANIA PRZYJEMNOCI I WIELE
SPOSONBW ODCZUWANIA CIERPIENIA.
Laurze udao si speni wszystkie trzy kryteria obezwad
niajcych regu. Przekonanie, e musi najpierw odczu powszech
n akceptacj wasnego zachowania, byo warunkiem niemoli
wym do spenienia. Wymagao odwoania si do rodowiska ze
wntrznego, na ktre nie moga mie penego wpywu, nie moga
bowiem tworzy w aden sposb opinii za innych ludzi. Regua
ta dostarczaa jej wielu sposobw odczucia cierpienia i adnego
jasnego sposobu na odczuwanie przyjemnoci.
DAWNE WARTOCI PRZYCIGANE I REGUY

LAURY
MIO: Musz poczu, e na mio zasuyam. Musz
poczu, e wszystkie moje przekonania spotykaj si z ak
ceptacj i aprobat kadego, kogo spotykam. Nie poczuj,
e jestem kochana, dopki nie stan si doskonaa. Musz
by wspania matk i wspania on.
ZDROWIE: Musz by pewna, e moja dieta jest wspaniaa,
cakowicie zgodna ze wszystkimi moimi wymaganiami. Musz
by cakowicie wolna od wszelkiego fizycznego blu. Musz
czu, e jestem zdrowsza ni ktokolwiek, kogo znam. Musz
by okazem zdrowia.
BEZPIECZESTWO: Wszyscy musz mnie lubi. Musz czu,
e kady, kogo spotykam, ma wiadomo, e jestem dobr
osob. Musz mie pewno, e Nigdy nie wybuchnie wojna
nuklearna. Musz mie wicej oszczdnoci ni dotychczas.
SWOBODA: Musz w peni panowa nad swoimi warunkami
pracy, godzinami pracy, opatami, opiniami i tak dalej. Musz
by na tyle niezalena finansowo, aby y bez adnych stresw
finansowych ani adnych zwizanych z tym napi.
500
Jak sdzisz, czy jest prawdopodobne, e Laura kiedykolwiek

speni ktrkolwiek ze swoich wartoci, a co dopiero wszystkie
naraz? Co z jej diet? Nie tylko bya wegetariank, ale spoywaa
wycznie surowe produkty, i mimo to nie czua si dobrze. Jakie
mamy szanse, by by zdrowszym od wszystkich naszych znajo
mych? Niewielkie, chyba, e wszyscy znajomi znajduj si wanie
na oddziale intensywnej opieki medycznej!
DAWNE WARTOCI ODRZUCANE

I REGUY LAURY
ODRZUCENIE: Czuj si odrzucona, jeli kto nie podziela
moich przekona, jeli kto wydaje si wiedzie wicej ni ja.
NIEPOWODZENIE: Odczuwam niepowodzenie, kiedy kto
nie wierzy, e jestem dobrym czowiekiem. Odczuwam nie
powodzenie, jeli czuj, e nie zarabiam wystarczajco duo,
by utrzyma na odpowiednim poziomie siebie sam i rodzin.
ZO: Odczuwam zo, ilekro czuj, e co, co robi, nie
jest doceniane, kiedy ludzie osdzaj mnie, zanim jeszcze
mnie poznaj.
Takie wartoci odpychane s rwnie obezwadniajce. Zau

wa, jak atwo, kierujc si nimi, odczuwa cierpienie, a jak tru
dno poczu si dobrze. Jeli do poczucia cierpienia wystarczy
komu, by kto inny nie podziela jego pogldw, z pewnoci
spotka go wiele blu. A jakie masz szanse na to, e ludzie nie
bd ci osdza, zanim dokadnie nie poznaj twojej motywacji?
Prawie adne! Czy potrafiby sobie wyobrazi, jak poczuby
si na jej miejscu z takimi reguami? Bya przepeniona cierpie
niem, a jednym z najpowaniejszych jego rde byli inni ludzie,
co staje si oczywiste po zastanowieniu si nad jej reguami.
Ilekro znajdowaa si midzy ludmi, pojawiao si niebezpie
czestwo, e nie bd oni podziela jej opinii, e jej nie polubi,
e bd j osdza. Nic dziwnego, e uciekaa od wszelkiego
towarzystwa!
501
Po wysuchaniu tego wszystkiego powiedziaem, i jestem

pewien, e kto kierujcy si takimi reguami w kocu zachoruje
na wrzody odka. Ju mam wrzody" - odpowiedziaa.
Niestety, dowiadczenia Laury nie s odosobnione. Oczywi
cie niektre z jej regu byy sztywniej sze od innych. Ale bdziesz
cakowicie zaskoczony, jak bardzo niesuszne w stosunku do cie
bie samego i innych s twoje wasne reguy, kiedy zaczniesz je
analizowa! Na kursy Randka z Przeznaczeniem zapisuj si ludzie
z caego kraju, wikszo z nich za to najwspanialsi ludzie sukce
su, ktrych umiejtnoci i zdolnoci nie maj sobie rwnych. Mi
mo to jednak, cho s oni na oko ludmi sukcesu, czsto brak im
szczcia i poczucia spenienia, na ktre sobie zasuguj. Nie
zmiennie przyczyn s konflikty wartoci lub nieodpowiednie reguy.
ROZWIZANIE PROBLEMU
Rozwizanie jest bardzo proste. Wszystko, co musimy zrobi,
aby nasze ycie zaczo si ukada, to stworzenie systemu oceny
zawierajcego reguy, ktre s moliwe do spenienia, KTRE
UATWIAJ ODCZUWANIE PRZYJEMNOCI I UTRUD
NIAJ ODCZUWANIE CIERPIENIA, ktre nieustannie popy
chaj nas tylko w tym kierunku, w jakim chcemy zmierza. Oczy
wicie suszne jest posiadanie kilku regu, ktre przynosz nam
cierpienie. Musimy widzie jakie granice. Musimy mie jaki
rodzaj przykroci, ktra dodaje nam si. Nie mog sprbowa so
ku pomaraczowego, dopki nie mam szklanki albo innego ogra
niczajcego naczynia, w ktre mog wla sok. Wszyscy mamy
ograniczenia i granice, zarwno jako jednostki, jak i jako spoe
czestwa. Jednak przede wszystkim powinnimy zaprogramowa
si w taki sposb, by mie moliwo odczuwania przyjemnoci
troch czciej, bardziej regularnie. Kiedy ludzie czuj si dobrze,
zwykle traktuj lepiej innych, maksymalizuj tkwicy w nich
potencja czowieczestwa.
Jaki wic stoi przed nami cel? Kiedy ustalimy wasne wartoci,
musimy zdecydowa, jakie dowody s nam potrzebne, zanim
odczujemy przyjemno. Musimy opracowa reguy, ktre po-
502
prowadz nas w kierunku naszych wartoci. Reguy te musz by

moliwe do spenienia za pomoc kryteriw, ktre s bez wt
pienia dla nas osigalne. My sami mamy dawa sobie sygna, a nie
czeka, a sygna ten pojawi si gdzie w otoczeniu.
W oparciu o te zasady Laura zmienia troch kolejno war
toci w swojej hierarchii i cakowicie zmienia reguy, ktre rz
dziy ich osiganiem. Oto jej nowa lista wartoci i regu:
NOWE WARTOCI PRZYCIGANE
I REGUY LAURY
MIO: Dowiadczam mioci, ilekro j wyraam, daj j in
nym albo pozwalam j bra sobie.
ZDROWIE: Jestem zdrowa, kiedy dostrzegam, jak wspaniale
si czuj!
RADO/ZABAWA: Ciesz si, kiedy robic co odczuwam
przyjemno.
WDZICZNO: Odczuwam wdziczno, kiedy doceniam
warto wszystkich tych rzeczy, ktre mam ju w yciu.
SWOBODA: Czuj si wolna, kiedy yj w zgodzie z moimi
przekonaniami i akceptuj wybr tworzenia wasnego szcz
cia.
Zauwa, e priorytetem jest teraz rado i zabawa. Zmienio to

dowiadczenia yciowe Laury, e nie wspomn o zwizku z crk
i mem. Jednak jeszcze potniejsze okazay si zmiany, ktre
wprowadzia w swoim systemie regu. Zmiana wartoci miaaby
niewielki wpyw, gdyby nie nastpia rwnoczenie ze zmian regu.
Co zrobia ta kobieta? Zmienia cae swoje ycie tak, aby
przej nad nim kontrol. MUSISZ PAMITA, E TWOJA
SAMOOCENA JEST POWIZANA Z POCZUCIEM, E PA
NUJESZ NAD SWOIM YCIEM ORAZ WYDARZENIAMI
W OTOCZENIU. Reguy te pozwalaj Laurze panowa nad
otoczeniem, i to bez adnego wysiku.
503
Czy teraz jej reguy dotyczce mioci s osigalne? A jake!

Kto nad nimi panuje? Ona! W dowolnym momencie ycia moe
zdecydowa, e kocha siebie sam i innych, teraz wic to ona sa
ma daje sobie pozwolenie na odczuwanie emocji, ktr nazywamy
mioci. Bdzie wiedziaa, e yje zgodnie ze swoimi najwaniej
szymi wartociami. Jak czsto bdzie miaa to poczucie? Codzien
nie! Ma na to wiele sposobw, poniewa jest wielu ludzi, ktrym
moe dawa swoje uczucie mioci: rodzina, przyjaciele, nawet
nieznajomi na ulicy.
A co z jej now regu zdrowia? Wspaniae jest w niej to, e
teraz cakowita kontrola naley do Laury, poniewa w dowolnej
chwili moe doceni fakt, jak dobrze si czuje. Jest to regua
cakowicie moliwa do spenienia. Poza tym, jeli czsto bdzie
myle o swoim dobrym stanie zdrowia, wzmocni wzorzec
stawania si coraz zdrowsz!
Laura ustalia te kilka nowych wartoci odpychanych.
Zgodnie ze swoj wiedz wybraa emocje, ktrych musiaa unika,
aby odnie sukces: negacja wszystkiego i odkadanie na pniej.
Pamitaj, e naszym celem jest odwrcenie procesu, w ktry
zapltana jest wikszo z nas. Chcemy wic jak najbardziej
utrudni sobie odczuwanie cierpienia i moliwie najbardziej
uatwi odczuwanie przyjemnoci.
NOWE WARTOCI ODPYCHANE
I REGUY LAURY
NEGACJA WSZYSTKIEGO: Unikam cigego uzaleniania
wasnego poczucia szczcia i sukcesu od akceptacji innych.
ODKADANIE NA PNIEJ: Unikam cigego oczekiwania
perfekcji od siebie samej i innych.
Kierujc si tymi nowymi wartociami odpychanymi, Laura

uniezalenia si ju od akceptacji innych. Druga regua wynika
z faktu, i zrozumiaa ona, e oczekiwanie doskonaoci przynosio
jej cierpienie, ktrego przecie chciaa unika, i dlatego odkadaa
504
wszystkie moliwe dziaania na pniej. Te zmiany wartoci i re

gu pozwoliy jej podwignc wasne ycie na poziom o wiele
wyszy, ni kiedykolwiek moga tego oczekiwa.
A teraz zadanie dla ciebie: opierajc si na nowych warto
ciach, ktre sobie stworzye w poprzednim rozdziale, OPRACUJ
WASNY ZESTAW REGU DLA WARTOCI PRZYCIGA
NYCH, KTRE UATWI CI ODCZUWANIE PRZYJEMNO
CI, ORAZ ZESTAW REGU DLA WARTOCI ODPYCHA
NYCH, KTRE UTRUDNI CI ODCZUWANIE CIERPIENIA.
IDEAEM BDZIE, JELI STWORZYSZ SOBIE SZEROKI
ZESTAW MOLIWOCI, ZNAJDZIESZ WIELE DRG
POZWALAJCYCH DOJ DO POCZUCIA PRZYJEMNOCI.
Oto prbka moich wartoci i regu:
PRBKA MOICH WARTOCI PRZYCIGANYCH
I REGU
ZDROWIE I WITALNO: Ilekro czuj si zrwnowaony i silny;
ilekro robi co, co przyczynia si do umocnienia mojej siy,
elastycznoci lub odpornoci; ilekro robi co, co posuwa
mnie w kierunku dobrego samopoczucia; ilekro spoywam
bogate w wod pokarmy lub postpuj zgodnie z moj wasn
filozofi zdrowia.
MIO I CIEPO: Ilekro zachowuj si lub myl ciepo
o moich przyjacioach, rodzinie, nieznajomych; ilekro skupiam
si na tym, jak komu pomc; ilekro myl ciepo o sobie;
ilekro mj stan emocjonalny wzmacnia innych ludzi.
NAUKA I ROZWJ: Ilekro dochodz do poytecznego
wniosku lub odkrycia; ilekro sigam swoim zachowaniem
poza dotychczasow granic wygody; ilekro myl o nowej
moliwoci; ilekro czuj, e si rozwijam lub staj si sku
teczniejszy w dziaaniu; ilekro pozytywnie wykorzystuj
jakikolwiek element mojej wiedzy.
OSIGNICIA: Ilekro skupiam si na wartoci, ktr ju
wytworzyem w moim yciu; ilekro osigam zaplanowany re
zultat; ilekro ucz si czego lub tworz jak warto dla
siebie bd innych.
505
Moesz teraz powiedzie, e to wszystko sztuczka, e mg

bym stworzy regu, wedug ktrej do poczucia zdrowia wy
starczy mi fakt, e po prostu oddycham. Oczywicie mgby op
rze wszystko na tym wanie i innych rwnie prostych rzeczach.
Jednak ideaem jest, aby tworzy swoje reguy w taki sposb,
by dc do ich zaspokojenia, osiga wci wicej i wicej.
Moesz te si zastanawia, czy jeli do minimum ogranicz
cierpienie, nie strac motywacji do dziaania. Zaufaj mi. ycie
samo da ci do cierpie, jeli nie bdziesz szed do przodu. Nie
musisz przysparza wic sobie cierpienia tworzc reguy, ktre
przez cay czas wywouj w tobie jak najgorsze samopoczucie.
W socjologii funkcjonuje pojcie etnocentrycznoci. Okrela
ono sytuacj, w ktrej uwierzylimy, e wartoci, przekonania
i reguy naszej kultury s jedynymi susznymi. To bardzo ogra
niczajce nastawienie umysu. Kady dosownie czowiek wok
ciebie kieruje si innymi reguami i wartociami ni ty, a wartoci
te i reguy nie s ani lepsze, ani gorsze od twoich, ani bardziej, ani
mniej waciwe. Podstawowe pytanie to nie kwestia susznoci
regu lub jej braku, ale problem, czy dodaj ci one si, czy te
obezwadniaj.
KADY NIEPOKJ I TRWOGA WYNIKA

Z AMANIA REGU
Przypomnij sobie sytuacj, w ktrej kto wywoa twj niepokj.
Czy rzeczywicie negatywne odczucia wywoane byy przez t
osob, czy moe przez co, co zrobia albo powiedziaa, lub moe
czego nie zrobia albo nie powiedziaa, cho wedug ciebie po
winna bya to zrobi lub powiedzie? Czy bye zy na tego kogo,
czy na fakt, e zama on jedn z twoich regu? U PODSTAW
KADEGO NIEPOKOJU EMOCJONALNEGO ZWIZANEGO
Z INNYM CZOWIEKIEM LEY FAKT ZAMANIA REGU.
Kto zrobi co albo czego nie zrobi i byo to sprzeczne z twoim
przekonaniem na temat tego, jak powinien si by zachowa.
Na przykad niektrzy ludzie kieruj si nastpujc regu
szacunku: Jeli kto mnie szanuje, nie podnosi na mnie nigdy
506
gosu." Jeli jest to rwnie i twoja regua, nie bdziesz czu si

szanowany, kiedy twj partner na ciebie krzyknie. Bdziesz od
czuwa zo, poniewa zamano twoj regu. A przecie twj par
tner moe si kierowa inn regu: Jeli kogo szanuj, szczerze
wyraam wobec niego wszystkie moje odczucia i emocje, dobre,
ze i obojtne, oraz robi to z ca intensywnoci danej chwili."
Czy moesz sobie wyobrazi konflikty, jakie powstan midzy
takimi wanie partnerami?
Ten wanie scenariusz kierowa zachowaniami Becky i mo
imi, kiedy zaczynalimy budowa nasz zwizek. Mielimy ca
kowicie odmienne reguy rzdzce okazywaniem szacunku part
nerowi. Dlaczego? Ja dorastaem w rodowisku, w ktrym spoty
kao mnie wiele przykroci, jeli zachowaem si niewaciwie.
Gdybym na przykad wyszed z pokoju w rodku rozmowy, nigdy
by mi tego nie wybaczono. Zasad numer jeden byo pozostanie
na miejscu i szczere wyraenie wasnych emocji. Nawet jeli kto
wiedzia, e moe nie mie racji, musia kontynuowa rozmow
tak dugo, jak dugo nie wyjaniy si wszystkie nieporozumienia.
Tymczasem Becky wychowaa si w rodzinie, w ktrej pano
way cakowicie inne, ale rwnie klarowne reguy. Uczono j
zawsze: Jeli nie masz do powiedzenia czego dobrego, nie mw
nic. Jeli szanujesz kogo, nie podnosisz na niego gosu. Jeli
kto inny podniesie na ciebie gos, jedynym sposobem zachowania
szacunku dla siebie samej jest opuszczenie pomieszczenia, w kt
rym si to stao."
Przy tak wielkim konflikcie regu okazywania szacunku innym
i samemu sobie Becky i ja doprowadzalimy si nawzajem do
szau. Z tego powodu omal nie zrezygnowalimy z maestwa.
Reguy decyduj o wszystkim: dokd chodzimy, jak si ubieramy,
kogo wybieramy na przyjaci, kiedy jestemy szczliwi, a kiedy
smutni - rzdz nami dosownie w kadej sytuacji.
Niektrzy ludzie radz sobie z niepokojami emocjonalnymi
wedug reguy: Jeli troszczysz si o mnie, to zostawisz mnie
w spokoju i pozwolisz, bym sobie z tym poradzi na swj sposb."
Inni natomiast sdz, e: Jeli kto znajduje si w zym stanie,
a mnie na nim zaley, natychmiast musz interweniowa, aby
mu pomc." Wywouje to olbrzymi konflikt. W obu tych przypad
kach chodzi o osignicie tego samego, a wic dbaoci o siebie
507
nawzajem i okazywanie sobie szacunku, jednak reguy dyktuj kadej

z osb inne zachowania, a reguy interpretacji sprawi, e bd
nawzajem odbiera swoje zachowanie jako wrogie raczej ni przyjazne.
JELI WIC KIEDYKOLWIEK ODCZUWASZ NIEPOKJ
O KOGO LUB ZO NA NIEGO, PAMITAJ, E PRZY
CZYN S TWOJE REGUY, A NIE TEN CZOWIEK. Pomo
e ci to przesta go za to wini. Moesz szybko pozby si tego
negatywnego uczucia, zadajc sobie pytanie: Czy mam reagowa
na to jedno zachowanie, czy te mdrze odpowiedzie na ca
sytuacj?" Nastpnie sprbuj tu i teraz porozumie si z t osob,
mwic na przykad: Przykro mi, e zareagowaem w taki sposb.
Po prostu kade z nas kieruje si innymi reguami zachowania
w takiej sytuacji. Ja oczekuj, e jeli mnie szanujesz, wtedy
zachowasz si w taki sposb, e
Wiem, e twoje
reguy s inne. Powiedz mi, prosz, jakie one s. Jak wyraasz
szacunek (mio, trosk, dbao itd.)?"
Kiedy obydwie strony bd wzajemnie znay oczekiwania
partnera, dojdziecie do porozumienia. Moesz zwyczajnie
poprosi: Czy byoby dla ciebie wielkim kopotem, by okaza mi
szacunek przez
Ja oka ci mj przez
"
Kad relacj, i subow, i prywatn, mona natychmiast
zmieni dziki jasnemu przedstawieniu regu i grze zgodnej
z nimi. W kocu jak moesz mie nadziej, e wygrasz, jeli nie
znasz regu gry?
PROBLEM ZMIENNYCH REGU

Czy kiedykolwiek znalaze si w sytuacji, w ktrej wiedziae,
jakimi reguami kieruj si okreleni ludzie, i nagle zaczy si po
jawia wyjtki od tych regu? Ludzie maj wyjtkow zdolno
tworzenia regu dodatkowych, ktre stoj w sprzecznoci z ich
wszystkimi innymi reguami.
Mona to porwna do sytuacji, w ktrej postanawiamy gra
razem w baseball i pytam ci, czy znasz reguy gry. Ty mi na to
odpowiadasz, e tak, i wyliczasz podstawowe: Gramy do dzie
wiciu, osoba, ktra zaliczy najwicej biegw, wygrywa, musisz
508
zaliczy kad baz, masz trzy auty. Jeli ty strzelasz, a ja zapi,

odpadasz. Jeli upuszcz pik, ty jeste gr..." i tak dalej, i tak
dalej.
Wyobra sobie, e zaczynamy gr. Wszystko jest w porzdku
a do pocztku dziewitej rundy. Jest remis, ja mam dwch ludzi
w polu i jednego na aucie. Uderzam wysoki rzut na wewntrzne
pole. Moje reguy mwi, e jeli pika wypadnie ci z rk, jestem
bezpieczny, moi ludzie maj szans na zdobycie punktu i mog
w ten sposb wygra. Natychmiast biegn na baz, ty sigasz po
pik i upuszczasz j. Wpadam w skrajne podniecenie. Dobiegam
do bazy, jeden z moich ludzi zdobywa punkt i jestem pewien, e
wygralimy.
Ale ty podchodzisz do mnie i mwisz: Nic z tego!" Ja zu
penie ci nie rozumiem: O czym ty mwisz? Upucie pik!
Reguy mwi, e jeli upucisz pik, jestem bezpieczny!", a ty
mi odpowiadasz: A i owszem. Z wyjtkiem sytuacji, w ktrej
dwch twoich ludzi jest w polu, a jeden na aucie. W takim wypad
ku odpadasz, nawet jeli upuszcz pik. To jedyny wyjtek."
Zaczynam protestowa: Nie moesz tworzy regu w trakcie
gry!", a ty replikujesz: Nie wymyliem sobie tego. Ta regua
nazywa si regu pola wewntrznego. Wszyscy j znaj!" Wtedy
zwracam si do pozostaych zawodnikw z mojej druyny
i wszyscy oni mwi, e takiej reguy nie ma. Na to ty pytasz
swoich i ci zgodnie twierdz, e regua ta istnieje od dawna. Sko
czyoby si to wszystko pewnie bjk o reguy.
Czy kiedykolwiek miae podobne dowiadczenie w kontak
tach osobistych? Ty grae zgodnie ze wszelkimi reguami, nagle
kto powiedzia: To prawda, z wyjtkiem tej jednej sytuacji",
i natychmiast bye gotw do zacitej walki. Ludzie bardzo
gwatownie reaguj w obronie swoich regu. Kady WIE, e jego
reguy s waciwe i suszne. Wyjtkowo wielk zo powoduje
w nas przekonanie, e kto na poczekaniu tworzy jakie reguy
albo zmienia je w trakcie dziaania. A przecie ta dynamika jest
czci wikszoci kontaktw z innymi ludmi.
Paradoks sprzecznych przekona i regu jest jednym z po
wodw, dla ktrych ludzie znajduj tak wiele frustracji w kon
taktach z innymi. Czsto ktry z partnerw mwi: Kocham ci,
ale nie wtedy, gdy nie zakrcasz tubki z past do zbw", albo:
509
PARADOKSALNE PRZYSOWIA
I POWIEDZENIA
1
I
Spjrz w gr, zanim

podskoczysz.
Gdzie kucharek sze,
tam nie ma co je.
Rozka wzmacnia uczucie
Nie nauczysz starego psa
nowych sztuczek.
Trawa jest zawsze
zielesza po drugiej
stronie wzgrza.
Kto si waha, jest zgubiony.

Co dwie gowy, to nie jedna.
Co z oczu, to i z serca.
Na nauk nigdy nie jest
za pozno.
Wszdzie dobrze, gdzie nas
nie ma.
Kocham ci, ale nie wtedy, gdy podnosisz na mnie gos." Niektre
z tych regu pomocniczych wydaj si mao wane, ale mog by
bardzo niszczce. Najlepszy sposb radzenia sobie z tym to ciga
wiadomo, e reguy te nie s oparte na rzeczywistoci. S zu
penie dowolne. Sam tylko fakt, e ich uywae i jeste ich ca
kiem pewien, nie czyni z nich najlepszych, jedynie susznych re
gu. Reguy powinny suy wzmacnianiu zwizku, a nie nisz
czeniu go. Ilekro wic wchodzi nam w parad regua, powinnimy
sobie zada pytanie: CO JEST WANIEJSZE? MJ ZWIZEK
CZY MOJE REGUY?"
Wyobra sobie, e kiedy naduyto twojego zaufania w zwi
zku emocjonalnym i teraz obawiasz si zbliy z kimkolwiek.
Kierujesz si obecnie regu, ktra mwi: Jeli zbytnio si
z kim zbliysz, odczujesz cierpienie." Ale jednoczenie twoj
najwysz wartoci jest mio, a warto ta kieruje si regu,
e aby odczuwa mio, musisz znajdowa si z kim w bardzo
bliskim zwizku. Wystpi wic powany konflikt: twoje reguy
i wartoci s sobie cakowicie przeciwstawne. Co moesz zrobi
w tej sytuacji? Pierwszym krokiem jest zrozumienie, e nastpi
u ciebie konflikt emocjonalny. Drugi krok to POCZENIE OD
POWIEDNIO DUEGO CIERPIENIA Z REGU, KTRA
CI NIE SUY, ORAZ ZASTPIENIE JEJ TAK, KTRA
DZIAA NA TWOJ KORZY. Przede wszystkim jednak,
510
jeli chcesz utrzymywa dobrej jakoci zwizki z innymi ludmi,

zarwno w interesach, jak i w yciu osobistym, niezbdne jest
zastosowanie si do polecenia:
KOMUNIKUJ SWOJE REGUY

Jeli chcesz przej kontrol nad wasnym yciem, jeli chcesz, by
powodzio ci si w interesach, jeli chcesz sta si wspaniaym ne
gocjatorem, chcesz zyska wpyw na wasne dzieci lub zbliy si
ze wspmaonkiem, musisz odkry, jakie reguy kieruj ich ocenami
zwizkw z innymi ludmi, oraz jasno komunikowa wasne reguy
w tym zakresie. NIE OCZEKUJ, E LUDZIE BD YLI ZGOD
NIE Z TWOIMI REGUAMI, JELI KLAROWNIE ICH NIE
PRZEDSTAWISZ. Nawet wtedy jednak nie oczekuj, e otoczenie
zastosuje si do wszystkich twoich regu, jeli ty sam nie bdziesz
skonny do kompromisu i nie zaczniesz szanowa regu innych ludzi.
Na przykad na pocztku jakiegokolwiek zwizku lub relacji
jedn z pierwszych rzeczy, ktre robi, jest poinformowanie dru
giej strony o moich reguach okrelajcych dan sytuacj oraz
prba odkrycia tak wielu regu mojego partnera, jak tylko moliwe.
Zadaj pytanie typu: Czego wymaga pan(i), aby uzna, e nasze
kontakty przebiegaj dobrze? Jak czsto musimy si kontaktowa?
Co jest w naszych kontaktach niezbdne?"
Rozmawiaem kiedy ze znajomym, ktry jest powszechnie
znan osobistoci. Podzieli si wtedy ze mn odczuciem, e nie
ma zbyt wielu przyjaci. Spytaem natychmiast: Czy jeste tego
pewien? Ja dostrzegam wok ciebie wielu ludzi, ktrym naprawd
na tobie zaley. A moe po prostu kierujesz si reguami, ktre
ka ci eliminowa licznych ludzi z grona twoich potencjalnych
przyjaci?" Odpowiedzia mi na to, e po prostu nie czuje, by
otaczajcy go byli jego przyjacimi. A co musiaoby si sta, by
mg kogo odbiera jako przyjaciela?" - spytaem. Odpowied
pada natychmiast: Sdz, e nie wiem nawet, jakimi reguami
kieruj si w tej dziedzinie, przynajmniej wiadomie."
Po przemyleniu caej sprawy odkry, e jedna z jego naj
waniejszych regu brzmi: Jeli jeste ze mn zaprzyjaniony,
51 ]
kontaktujesz si ze mn co najmniej dwa, trzy razy w tygodniu."

Pomylaem, e to bardzo interesujca regua. Ja sam mam przy
jaci na caym wiecie, ludzi, ktrych prawdziwie kocham. Ale
nawet z najbliszymi spord nich nie widuj si czasem caymi
miesicami, tylko ze wzgldu na wielk liczb zobowiza, ktre
musi wykona kady z nas. Czsto prowadz kursy od wczesnego
rana do pnego wieczora i przez ten czas dzwoni do mnie nawet
i sto rnych osb. Nie mam fizycznej moliwoci odpowiedzenia
na kady z tych telefonw! A przecie wszyscy oni wiedz, e s
moimi przyjacimi.
Czy sdzisz, e ja jestem twoim przyjacielem?" - spytaem.
Z jednej strony tak, kiedy o tym myl, ale z drugiej strony do
koca nie mam takiego odczucia, poniewa nie rozmawiamy
ze sob zbyt czsto" - usyszaem i natychmiast odparem:
Nigdy by mi to nie przyszo do gowy! Nigdy nie domylibym
si, e to dla ciebie tak wane, gdyby mi o tym nie powiedzia.
Zao si, e masz wielu przyjaci, ktrzy z wielk radoci
stosowaliby si do twoich regu przyjani, gdyby tylko o nich
wiedzieli!"
Moja definicja przyjani jest prosta: jeli jeste przyjacielem,
darzysz drug osob bezwarunkowym uczuciem i zrobisz wszys
tko, by j wesprze. Kiedy twj przyjaciel daje ci zna, e jest
w potrzebie, natychmiast zjawiasz si, by mu pomc. Mijaj mie
sice, a przyja nie sabnie, kiedy raz zdecydujesz, e kto jest
twoim prawdziwym przyjacielem. Ta decyzja wystarczy. Nigdy
ju jej nie kwestionujesz. Myl, e mam wielu przyjaci, ponie
wa moje reguy przyjani s tak atwe do spenienia. Przyjaciel
musi jedynie ciepo o mnie myle, musi mu na mnie zalee.
Wtedy ja mu odpacam tym samym i jestemy przyjacimi.
Jest bardzo wane, bymy komunikowali swoje reguy
w kadej yciowej sytuacji, w mioci, przyjani i w interesach.
Czy jednak nieporozumienia mog si pojawi nawet w sytuacji,
kiedy z gry komunikujesz swoje reguy? Oczywicie. Czasem po
prostu zapominasz powiedzie komu o jednej z nich albo nawet
wiadomie nie zdajesz sobie z ktrej z nich sprawy. Dlatego
wanie wana jest nieprzerwana komunikacja. NIGDY
NICZEGO NIE ZAKADAJ W KWESTII REGU. PYTAJ
O NIE I INFORMUJ INNYCH O WASNYCH.
512
S REGUY, KTRYCH NIE MOESZ

ZAMA!
Im lepiej poznawaem zachowanie ludzi i wpyw, jaki maj na
nie reguy, tym bardziej interesowaa mnie dynamika, ktr cigle
zauwaaem. Odkrywaem za kadym razem, e istniej reguy,
ktrych ludzie nigdy nie zami, ale s te i takie, ktre bd a
ma wiadomie. Za kadym razem zamanie reguy sprawi im
przykro, ale zrobi to mimo cierpienia. Na czym polega rnica
midzy tymi kategoriami regu?
Po duszych badaniach stao si dla mnie jasne, e dyspo
nujemy HIERARCHI REGU, zupenie tak samo, jak hierarchi
wartoci. S reguy, ktrych zamanie sprawioby nam tak wielkie
cierpienie, e nawet nie rozwaamy takiej moliwoci. amiemy
je bardzo rzadko, jeli w ogle. Reguy te nazywam REGUAMI
GRANICZNYMI. Gdybym na przykad zapyta ci teraz, czego
nigdy w yciu nie zrobisz za adn cen, odpowiedziaby mi,
podajc swoj regu graniczn, regu, ktrej nigdy nie naruszysz.
Dlaczego? Poniewa czysz z tym zbyt wielkie cierpienie.
Mamy te reguy, ktrych nie chcemy ama. Te nazywam
STANDARDAMI OSOBISTYMI. Ilekro je amiemy, nie czuje
my si dobrze, ale w zalenoci od sytuacji zewntrznej jestemy
w stanie zama je na jaki czas. Rnica midzy tymi dwiema
kategoriami regu czsto wyraana jest za pomoc sw MUSZ
i POWINIENEM. Pewne rzeczy musimy robi, pewnych rzeczy
robi nam nie wolno, pewnych rzeczy nie wolno nam zrobi pod
adnym pozorem, a jeszcze inne musimy robi zawsze. Reguy
zawierajce sowa musz" i nie wolno mi" to reguy graniczne,
natomiast wszystkie wyraane za pomoc powinienem" i nie po
winienem" to reguy standardw osobistych. I jedne, i drugie
ksztatuj nasze ycie.
Zbyt wiele regu typu musz" moe uczyni ycie niezno
nym. Ogldaem kiedy program telewizyjny z udziaem dwu
dziestu rodzin picioraczkw. Kad par rodzicw pytano:
W jaki sposb udaje wam si utrzymywa jako spokj i zdrowy
rozsdek przy takiej liczbie dzieci?" Jedna odpowied powtarzaa
si za kadym razem: Nie wolno nam kierowa si zbyt wieloma
513
reguami." Przy takiej liczbie wiecznie krccych si dzieci i zu

penie rnych osobowoci kierowanie si zbyt wieloma reguami
doprowadzioby do szalestwa! Z gry bowiem wiadomo, e re
guy byyby amane, co powodowaoby cige stresy i konieczno
cigego reagowania.
Ten rodzaj stresu wpywa zarwno na ciebie samego, jak
i na ludzi wok. Pomyl tylko o reguach, ktre kieruj stosunkiem
naszego spoeczestwa do kobiet. Mamy nawet na nie nazw:
syndrom superkobiety". Wydaje si, e kobiety musz w dzi
siejszych czasach robi wszystko, i to perfekcyjnie. Nie tylko
musz dba o ma, dzieci, rodzicw i przyjaci, ale te musz
mie wspaniae ciao, pracowa i bra udzia w yciu wiata, za
pobiega wojnie nuklearnej, a na dodatek osiga szczyty kariery
zawodowej. Czy nie sdzisz, e konieczno sprostania tak wielu
reguom typu musz" moe powodowa w ich yciu stresy?
Oczywicie kobiety nie s jedynymi czonkami naszego
spoeczestwa, ktre przez to przechodz. Rwnie mczyni
i dzieci yj w cigym stresie spowodowanym wci wzrastajcy
mi oczekiwaniami wobec nich. Jeli obciymy si zbyt wieloma
reguami granicznymi, tracimy zapa do pracy i ch do ycia.
Nie chcemy ju wicej bra udziau w tej grze. Wysoka samoocena
bierze si z poczucia, e MASZ KONTROL NAD WSZYST
KIM, e to ty panujesz nad sytuacj, a nie sytuacja nad tob. Kie
dy zbyt wiele regu mwi ci musisz", szanse na ich zamanie s
bardzo due.
Jakie byoby maestwo kierujce si reguami typu nie
wolno"? Wielu ludzi powiedziaoby pewnie: Mojemu mowi
(onie) nie wolno nigdy mie adnych zwizkw pozamaeskich." Jednak s te i ludzie, ktrzy kieruj si regu: Mj m
(ona) nie powinien mie nigdy zwizkw pozamaeskich."
Czy rnica midzy tymi reguami moe potencjalnie stanowi
rdo konfliktu? To bardzo prawdopodobne. Problemy mae
skie zawsze wynikaj z faktu, e cho obydwoje partnerzy zgodzili
si co do regu, nie ustalili, czy s to reguy oparte na sowach
nie wolno", czy te nie powiniene". Niezbdne wic jest nie
tylko zrozumienie, jaka jest tre regu partnera, ale rwnie
ustalenie, ktre z nich s reguami granicznymi, a ktre reguami
standardw osobistych.
514
Aby osign okrelone rezultaty, musimy kierowa si du

liczb regu typu musz", ktre zapewni, e podejmiemy
dziaania i bdziemy w nich konsekwentni. Mam przyjacik,
ktra jest we wspaniaej kondycji fizycznej. Interesujcy jest zes
taw regu, ktrymi kieruje si w zakresie wasnego zdrowia. Bar
dzo niewiele z nich opiera si na sowie powinnam". Zdecydo
wana wikszo to musz" lub nie wolno mi". Kiedy spytaem
j, czego nie wolno jej robie, jeli chce czu si zdrowa. Odpo
wiedziaa: Nie wolno mi palie. Nie wolno mi zatruwa wasnego
ciaa narkotykami. Nie wolno mi si obera. Nigdy nie mog
przerwa wicze na wicej ni jeden dzie."
Wtedy spytaem: A co musisz robi, aby bya zdrowa?"
Znw pojawia si duga lista: Musz wiczy codziennie przez
co najmniej p godziny. Musz spoywa waciwe posiki. Mu
sz co rano je tylko owoce. Musz waciwie czy produkty
spoywcze. Musz przejecha na rowerze co najmniej pidziesit
mil tygodniowo." Wymieniaa tak jeszcze dugo. Kiedy skoczya,
spytaem j, jakie s jej reguy typu powinnam". W odpowiedzi
wymienia tylko jedn: Powinnam wicej wiczy!"
Jedna z przyjaciek tej kobiety cierpi na nadwag. Kiedy
spytaem j, czego nie wolno jej robi, aby zachowa zdrowie,
spojrzaa na mnie zdziwionym wzrokiem. Nie kierowaa si adn
tego typu regu w dziedzinie zdrowia! Miaa za to kilka regu
opartych na sowie musz": musi duo spa i musi dobrze je.
Wtedy zapytaem j, czy ma jakie reguy typu powinnam".
Oczywicie e tak - odpowiedziaa. - Powinnam lepiej si ody
wia, powinnam si gimnastykowa, powinnam bardziej dba
o wasne ciao." Miaa te list regu wyliczajcych rzeczy, ktrych
nie powinna robi: Nie powinnam je misa, nie powinnam si
przejada" i tak dalej, i tak dalej. Miaa wic mnstwo rzeczy,
ktre powinna robi, a tylko kilka regu granicznych. Wanie
dlatego nigdy nie odczuwaa cierpienia, robic rzeczy niezdrowe.
Nietrudno przyszo mi zrozumie, dlaczego nie moe ona pozby
si nadwagi.
Jeli kiedykolwiek odkadae co na pniej, czy przypadkiem
nie kierowae si kilkoma reguami typu powinienem"? Po
winienem zacz nad tym pracowa. Powinienem przej na diet.
Powinienem to lub tamto. Co by si stao, gdyby zamiast tego
515
postanowi: Musz zacz nad tym pracowa!", a nastpnie

zacz t regu uwarunkowywa w swoim systemie nerwowym?
Pamitaj, e kady z nas potrzebuje jakiego uporzdkowania.
Niektrzy ludzie nie maj jasno sprecyzowanych regu mwicych
im, kiedy odnieli sukces. Reguy mog stworzy nam kontekst,
w ktrym wytwarzamy dodatkowe wartoci. Reguy mog moty
wowa nas do dziaania, mog powodowa nasz cigy wzrost
i rozwj. Twoim celem jest po prostu wytworzenie rwnowagi
* midzy reguami typu musz" a reguami typu powinienem"
oraz wykorzystywanie obydwu grup regu w odpowiednich kon
tekstach.
USTANOWIENIE REGU
Ju teraz zacznij przejmowa kontrol nad wasnymi reguami. Pi
semnie odpowiedz na ponisze pytania najdokadniej, jak potrafisz:
1. CO MUSI SI STA, BY ODNIS SUKCES?
2. JAKIE WARUNKI MUSZ BY SPENIONE, BY
POCZU SI KOCHANY - PRZEZ DZIECI, ON, RODZI
CW, MA, KOGOKOLWIEK, KTO JEST DLA CIEBIE
WANY?
3. CO MUSI SI STA, ABY POCZU SI PEWNIE?
4. CO MUSI SI STA, ABY POCZU, E OSIGN
E DOSKONAO W JAKIM OBSZARZE SWOJEGO
YCIA?
Popatrz teraz na swoje reguy i zastanw si: CZY S ONE
ODPOWIEDNIE? CZY UTRUDNIAM SOBIE ODCZUWANIE
PRZYJEMNOCI, JEDNOCZENIE UATWIAJC DOZNA
WANIE CIERPIENIA? Czy musi zosta spenionych mnstwo
rnych warunkw, zanim poczujesz si kochany? Czy aby
poczu si odrzucony, wystarczy zaledwie jedna sprawa?
Jeli tak wanie jest, zmie kryteria i opracuj reguy, ktre
dodadz ci si. Jakie musz by twoje reguy, aby mg odnie
sukces? Oto podstawowy warunek: OPRACUJ TWOJE REGUY
516
TAK, BY NAD N I M PANOWA, ABY ZEWNTRZNY WIAT

I CZYNNIKI, NA KTRE NIE MASZ WPYWU, NIE DE
CYDOWAY O ICH SPENIENIU, NIE NAKAZYWAY CI
CZU SI LE ALBO DOBRZE. USTAW SWJ SYSTEM RE
GU TAK, ABY BYO CI ATWO DOZNAWA PRZYJEM
NOCI I NIESYCHANIE TRUDNO ODCZUWA CIERPIENIE.
Dla regu rzdzcych wartociami przyciganymi uywaj
frazy: Ilekro..." Innymi sowy stwrz sobie wiele moliwoci
i sposobw odczuwania pozytywnych uczu. Powiedz na przykad:
Czuj mio, ilekro daj mio, ilekro spdzam czas z czo
wiekiem, ktrego kocham, ilekro umiecham si do kogo, ile
kro rozmawiam ze starym przyjacielem, ilekro zauwaam, e
kto sprawia mi przyjemno, ilekro myl o tych, ktrzy mnie
kochaj."
Jedno jest pewne: jeli nie znasz regu, musisz przegra, po

niewa wczeniej lub pniej bdziesz je ama. Jeli jednak
zrozumiesz reguy innych ludzi, bdziesz mg przewidzie ich
zachowanie, bdziesz mg zaspokoi ich potrzeby i w ten sposb
wzbogaci wasze wzajemne kontakty. Pamitaj, e najpotniejsza
regua brzmi: BAW SI DOBRZE BEZ WZGLDU NA OKO
LICZNOCI.
Niemal w caoci zapoznae si ju z picioma elementami
* Systemu Nadrzdnego. Wiesz ju, jak wany jest twj stan emo
cjonalny i umysowy, w jaki sposb pytania kieruj twoimi emo
cjami i dziaaniami, jak wartoci i reguy ksztatuj twoje ycie.
Teraz musisz odkry osnow, na ktrej wszystkie te elementy s
oparte.
Znajd niezliczenie wiele sposobw, ktre speniaj twoje

reguy mioci, spraw, aby odczuwa t emocj z nieprawdopo
dobn atwoci. Pamitaj, aby przy tym opiera si na kryteriach,
nad ktrymi posiadasz pen kontrol, aby nigdy ju nie musia
uzalenia wasnego dobrego samopoczucia od kogokolwiek lub
czegokolwiek innego. Ilekro bdziesz robi jedn z tych rzeczy,
bdziesz czu mio. Nie pozwl, by warunkiem jej odczuwania
byo spenienie jakiego nie z tej ziemi warunku lub zaistnienie
okolicznoci, ktre pojawiaj si mniej wicej tak czsto jak
cakowite zamienie Soca!
A przy okazji, mam dla ciebie jedn regu: kiedy to robisz,
MUSISZ si dobrze bawi. Odrzu zdrowy rozsdek, sigaj po
nieznane. Przez cae ycie uywae regu, aby si powstrzymy
wa. Dlaczego nie miaby si teraz z nich pomia, pobawi si
ich kosztem? By moe dla odczucia mioci wystarczy, by
pomacha maym palcem u rki? Brzmi to dziwacznie, ale w ko
cu, czy cokolwiek daje mi prawo decydowa, co ma sprawia ci
przyjemno?
Pamitaj te, e musisz odkry reguy ludzi, ktrzy ci ota
czaj. Zadawaj wic pytania. Dowiedz si, jakimi reguami kieruj
si twoje dzieci, by poczu, e s czonkami rodziny albo e od
nosz sukcesy w szkole. Zao si, e odkrycia te ci zaskocz!
Poznaj reguy wspmaonka, rodzicw, przeoonych i pod
wadnych.
51J
XVII. ODNIESIENIA: OSNOWA YCIA
Rozdzia siedemnasty
ODNIESIENIA:
OSNOWA YCIA
Umys ludzki rozwinity nowym pomysem,
nigdy nie wraca do poprzednich wymiarw.
OLIVER WENDELL HOLMES
Stojc na pokadzie lotniskowca mody porucznik dokadnie wi

dzia, jak jeden z samolotw wymyka si spod kontroli ju po
wyldowaniu i uderza skrzydem w stojcego tu obok marynarza,
przecinajc go prawie na dwoje.
Jedyn rzecz, jaka pozwolia porucznikowi otrzsn si
z przeraenia, by ostry rozkaz dowodzcego oficera: Niech kto
wemie miot i zmiecie te flaki z pokadu!" Nie byo czasu na my
lenie. Musia reagowa natychmiast. Kilku czonkw zaogi
usuno ciao kolegi z pasa startowego. W tym momencie dzie
witnastoletni George Bush nie mia adnego wyboru. Musia
nauczy si radzi sobie jako z okropnociami wojny. Czsto
przywoywa to wspomnienie, opisujc szok wywoany nag
mierci i konieczno natychmiastowej reakcji.*
Innym dowiadczeniem, ktre uksztatowao jego ycie, by
lot bombowy, ktry odbywa niedugo po tragedii na pokadzie
lotniskowca. Wysano go, by zbombardowa wie radiow poo-
* Commander in Chief (Gwnodowodzcy). U.S. News & World Report,

31 grudnia 1990.
519
on na maej wysepce poudniowego Pacyfiku. Cziczi Dzima

bya obozem dla jecw wojennych dowodzonym przez niesaw
nego japoskiego oficera Matob. Bush i jego koledzy dobrze
wiedzieli, e popeni on wiele brutalnych przestpstw wojennych
przeciwko podlegym mu winiom. Wiedzieli, e zjada ciaa
niektrych winiw, a nie dojedzone resztki wrzuca do zupy,
ktr karmi innych winiw, tylko po to, by powiedzie im
pniej, e jedli ludzkie miso.
*
Kiedy George Bush zblia si do celu, by absolutnie prze
konany, e musi odizolowa tego szaleca od wiata, likwidujc
jedyny jego sposb kontaktu z krajem: wie radiow. Kiedy
schodzi do bombardowania, zosta zaatakowany przez samolot
wroga. Dym wypenia kabin, jednak Bush by zdecydowany
zrobi wszystko, by osign cel. W ostatnich sekundach udao
mu si zrzuci bomby niszczce wie. Natychmiast wyda rozkaz
katapultowania si. Zawrci samolot nad wod i kiedy przysza
kolej na jego skok, mechanizm si zaci. Uderzy o ogon samolotu
rozrywajc cz czaszy spadochronu i mocno kaleczc gow.
Porwany spadochron okaza si prawie bezuyteczny. Odci si
wic od niego, zanim jeszcze wpad do wody. Po rozpaczliwej
walce o wydobycie si na powierzchni, zalany krwi z rany na
gowie, Bush zacz szuka swojej tratwy ratunkowej. Znalaz j
w kocu i kiedy wdrapa si na ni jako, odkry, e pojemniki
z wod i poywieniem ulegy zniszczeniu podczas uderzenia
o ty samolotu.
Co gorsza, prd przesuwa go wolno w kierunku play na
wyspie, ktr przed chwil zbombardowa. Czy wyobraasz sobie,
co by z nim tam zrobili? Im bliej brzegu znajdowaa si tratwa,
tym wikszy stawa si jego strach. Wtedy nagle zobaczy co
w wodzie. Najpierw myla, e mu si wydaje. Potem zrozumia,
e to peryskop. By przekonany, e za chwil stanie si japoskim
winiem.
Kiedy jednak d zacza si wynurza tu przed nim,
zorientowa si, e to d amerykaska, Finback. By uratowany,
ale tylko po to, by znale si w jeszcze wikszym niebezpie
czestwie. Po zabraniu na pokad Busha Finback szybko si zanu
rzy, poniewa zbliajce si odzie japoskie zaczy strzela.
Potem Japoczycy zaczli zrzuca bomby gbinowe. Finback
520
mg tylko pozostawa w bezruchu i czeka. Zaoga, musiaa by

zdana tylko na wasny los i modli si, by adna z bomb nie trafia
w cel.
SKUTECZNIEJ OCENIA, CO ZNACZ POSZCZEGLNE

RZECZY I JAK MAMY NA NIE ZAREAGOWA.
Uywajc sowa potencjalny", chc zaznaczy, e chocia
odniesienia dostarczaj nam podstawowych skadnikw dla
naszych przekona, czsto nie udaje nam si zorganizowa ich
w taki sposb, aby dodaway nam si. I tak na przykad mody
czowiek moe dysponowa wielkim poczuciem pewnoci siebie
i wielk wiar w siebie na boisku pikarskim, ale po wejciu na
* lekcj historii nie potrafi zebra tej samej wiary i pewnoci, ktre
pomogyby mu wykorzysta wasny potencja w klasie rwnie
skutecznie, jak wykorzystuje go, stajc oko w oko z zawodnikiem
przeciwnej druyny. Gdyby do piki podchodzi z tak sam posta
w przegranej, jak podchodzi do historii, byby nieprawdopodobnie
nieskutecznym zawodnikiem.
Co okrela, ktrych odniesie uywamy? Z pewnoci stan
emocjonalny, w ktrym si znajdujemy, w duym stopniu decyduje
o tym, po co sigamy, a wic wpywa na wybr, z ktrych emocji,
wspomnie, odczu, uczu spord wszystkich przez nas nagro
madzonych mona w danej chwili korzysta. Kiedy znajdujemy
si w stanie strachu, wydaj si przychodzi na myl tylko te od
niesienia, ktre s skutkiem przeszych lkw i obaw, i w ten
sposb sami wpdzamy si w bdne koo (strach prowadzi do
odniesie zwizanych ze strachem, co zwielokrotnia strach).
Jeli czujemy si zranieni przez kogo, zwykle sigamy do
odniesie i wybieramy spord nich te, ktre rwnie wi si
z blem sprawionym nam przez t sam osob, zamiast zmieni
swj stan, przypominajc sobie, co osoba ta naprawd do nas
czuje, jak wiele razy okazywaa nam swoj mio. Dlatego wa
nie stan, w ktrym si znajdujemy, okrela, na ktrych niciach
osnowy moemy w danej chwili opiera swoje ycie. Oprcz sta
nu, decyduje o tym rwnie ROZSZERZONY SYSTEM OD
NIESIE, a wic system, ktry pozwala nam lepiej zrozumie,
co jest moliwe i co potrafimy zrobi bez wzgldu na okolicznoci
i otoczenie.
Odniesienia s niewtpliwie jednym z najwaniejszych
elementw w procesie podejmowania decyzji. Ksztatuj nie tylko
nasze postpowanie, ale rwnie uczucia i przyszo. Porwnaj
odniesienia Saddama Husseina z odniesieniami George'a Busha.
George Bush przey wszystkie te niebezpieczestwa. Wyko

na jeszcze wiele uwieczonych sukcesem lotw bombowych
i wrci z wojny jako bohater. Powiedzia potem, e dni spdzone
na pokadzie odzi podwodnej byy dla niego bardzo wane, po
niewa zacz myle o swoim przeznaczeniu, zacz zastanawia
si, kim jest i po co znalaz si na tej ziemi.
Jak rol odegray te wydarzenia w ksztatowaniu charakteru,
osobowoci i przeznaczenia George'a Busha? Bez wtpienia stay
si osnow, na ktrej zbudowa wiele swoich podstawowych
przekona. Stay si dla niego dowiadczeniami, ktre ja nazywam
ODNIESIENIAMI PODSTAWOWYMI, a wic tymi odniesienia
mi, ktre przez reszt ycia towarzyszyy jego decyzjom, ktre
w ponad czterdzieci lat pniej doprowadziy go do fotela prezy
denta Stanw Zjednoczonych. Pomogy mu te ksztatowa rne
przekonania oraz wiar, e dobro musi przeciwstawi si zu".
Wytworzyy w nim poczucie pewnoci, e jeli daje z siebie
wszystko, jeli si nie poddaje, osignie zamierzony rezultat bez
wzgldu na przeciwiestwa i przeszkody. Jak sdzisz, w jaki spo
sb odniesienia te uksztatoway jego decyzje, kiedy niemal pi
dziesit lat pniej zastanawia si w Gabinecie Owalnym nad
reakcj na inwazj Saddama Husseina na zaprzyjaniony Kuwejt?
Jeli chcemy zrozumie, dlaczego ludzie robi to, co robi,
z pewnoci uatwieniem bdzie przegld ich najwaniejszych
yciowych odniesie. Odniesienia, pity element Systemu Nad
rzdnego, staj si podstaw, fundamentem naszych przekona,
regu i wartoci. S glin, z ktrej ulepiony jest nasz System Nad
rzdny. Nie ma adnych wtpliwoci, e czowiek, ktry zwy
cisko przeszed przez wielkie yciowe trudnoci, dysponuje bar
dzo mocnymi odniesieniami pozwalajcymi mu mie znaczn
pewno siebie, przekonanie lub wiar w siebie i innych oraz
umiejtno pokonywania trudnoci.
IM WIKSZA LICZBA I WYSZA JAKO NASZYCH
YCIOWYCH ODNIESIE, TYM WIKSZY STAJE SI
POTENCJALNY POZIOM NASZYCH WYBORW. DUA
LICZBA I WYSOKA JAKO ODNIESIE POZWALA NAM
521
522
Wiemy, e ojciec Saddama go bi, a wuj uczy, jak pielgnowa

w sobie zawi i nienawidzi angielskich panw. Podczas gdy
Bush nagradzany by za bohaterstwo, ludzie, na ktrych wzorowa
si Hussein, uczyli si zdobywa wadz nad innymi za pomoc
propagandy i mordw.
Przez okres okoo pitnastu do dwudziestu lat Saddam nieu
stannie usiowa obali przywdc Iraku, mordujc przy tym ka
dego, kto wszed mu w drog. W rezultacie nie postrzega nawet
najkrwawszych przegranych jako niepowodze. Uwierzy, e
w kocu i tak mu si zawsze uda odnie sukces. Wanie to prze
konanie pozwolio mu przetrwa nawet po klsce w Zatoce Per
skiej. Zanim skoczy czterdzieci dwa lata, wyeliminowa wszys
tkich oponentw i przej cakowit kontrol nad Irakiem.
Dla wielu Saddam Hussein jest potworem. Ludzie czsto si
zastanawiaj, jak to moliwe, e cieszy si poparciem mieszka
cw swojego kraju. Powodem tej sytuacji jest fakt, e Irakijczycy
postrzegaj Saddama Husseina jako czowieka, ktry pomg
zmieni sytuacj w ich kraju. Pomg im zdoby lepsze szkoy,
lepsze domy i tak dalej. Dla nich jest on bohaterem. Jego portrety
wisz wszdzie, a w kontrolowanej przez pastwo telewizji
przedstawiane s jedynie jego najlepsze strony.
Czy Saddam Hussein zosta morderc tylko z powodu od
niesie z dziecistwa, tylko dlatego e by wtedy bity i wyko
rzystywany? Nic bardziej bdnego ni to przekonanie! Wielu
ludzi wyroso w sytuacji podobnych odniesie na istoty dobre
i wraliwe. Ze wzgldu na swoje przesze cierpienie nie pozwol,
by cierpia ktokolwiek wok nich. Wielu z nich dziaa dla dobra
innych. Czy na lotniskowcu razem z George'em Bushem mg
znajdowa si kto, kto zdruzgotany mierci kolegi doszedby do
wniosku, e nie warto y albo e nic nie usprawiedliwi nigdy
adnej wojny? Z pewnoci. TO NIE NASZE ODNIESIENIA,
ALE SPOSB, W JAKI JE INTERPRETUJEMY I ORGANIZU
JEMY, OKRELA NASZE PRZEKONANIA.
Ktre odniesienia odgrywaj najwiksz rol w naszych do
wiadczeniach yciowych? Wszystko zaley od tego, CO ZO
STAJE W NAS WZMACNIANE. Saddama nagradzano za sianie
mordw i zniszcze na drodze do rzdzenia pastwem. George
Bush by nieustannie nagradzany za skupianie si na robieniu
523
rzeczy waciwych", pomaganie ludziom w potrzebie, wkad w y

cie innych. Te rne wzmocnienia pomogy stworzy podstawy
do jake rnych przeznacze w yciu obydwu tych ludzi.
CZYM S ODNIESIENIA?
Odniesienia to wszystkie dowiadczenia, ktre zakodowae we
wasnym systemie nerwowym: wszystko, co widziae, syszae,
czego dotkne lub posmakowae, jest przechowywane w gigan
tycznym katalogu twojego umysu. Po niektre odniesienia sigamy
wiadomie, po inne niewiadomie. Niektre wynikaj z
dowiadcze, ktre sam zebrae w dotychczasowym yciu, inne
zbudowane s z informacji, ktre uzyskae od innych. Wszystkie
nasze odniesienia, podobnie jak wszystkie ludzkie dowiadczenia
w ogle, ulegaj drobnemu znieksztaceniu, generalizacji lub zostaj
usuwane, kiedy zapisujesz je we wasnym systemie nerwowym.
Dysponujesz rwnie odniesieniami do rzeczy, ktre nigdy si
nie wydarzyy: wszystko, cokolwiek sobie dotychczas wyobraae,
przechowywane jest w umyle jako odniesienie, jako wspomnienie.
Jak dowiedziae si w rozdziale czwartym, wiele z tych od
niesie zorganizowanych jest w taki sposb, by wspiera twoje
przekonania. Przekonanie to nic innego jak poczucie pewnoci
na temat znaczenia rzeczy lub zjawiska.
Jeli wierzysz, e jeste inteligentny, to jest tak wycznie dlatego,
e uruchomie pewne ODNIESIENIA, ktre wspieraj twoje
poczucie pewnoci. By moe jednym z twoich dowiadcze jest
skuteczne rozwizanie jakiego trudnego problemu, bez wzgldu na
jego charakter. Wszystkie tego typu odniesienia s jak nogi stoowe,
ktre podpieraj blat, czyli przekonanie, e jeste inteligentny.
Mamy w sobie do odniesie, by wesprze dowolnie wybrane
przekonanie: e jestemy mocni lub e jestemy sabi, e jestemy
zarozumiali albo e cay czas troszczymy si o innych. Podstaw
jest rozszerzanie tych odniesie, ktre s dostpne w twoim yciu.
WIADOMIE SZUKAJ TYCH DOWIADCZE, KTRE CI
ROZWIJAJ, POKAZUJ, E JESTE WIKSZY NI TWO
JE PRZEKONANIE O SOBIE I WASNYCH UMIEJTNO-
524
CIACH, ORAZ ORGANIZUJ SWOJE ODNIESIENIA W SPO

SB, KTRY DODA CI SI.
Wiedz o wiecie mona zdoby tylko

w wiecie, nie w domu.
LORD CHESTERFIELD
Nie tak dawno temu syszaem o czowieku, ktry w torbie na

ulicy znalaz trzydzieci pi tysicy dolarw gotwk. Natych
miast odszuka waciciela i zwrci mu pienidze. Wszyscy
chcieli mu gratulowa, ale on ukrywa si przed mediami i nie
chcia si nigdzie pokazywa. Uparcie twierdzi, e zwrot tych
pienidzy by jedyn suszn rzecz, jak mg zrobi. Okazao
si, e pienidze te byy oszczdnociami caego ycia pewnej
szedziesicioomioletniej kobiety i e swoim postpowaniem
prawdopodobnie uchroni j przed finansow mierci, a mimo to
nie chcia za to adnego uznania. Dlaczego? Odniesienia zwizane
z przeszymi wydarzeniami w jego yciu pomogy mu rozwin
przekonanie, e przyjmowanie gratulacji za co, co on uznaje za
rzecz suszn i jedyne moliw, jest niewaciwe. Jego zachowanie
nie byo skutkiem chwilowego kaprysu. Kierowa si poczuciem
pewnoci, ktre mogy wytworzy jedynie yciowe odniesienia.
Pomyl o swoich odniesieniach, zarwno tych, ktre uznajesz
za dobre, jak i o tych, ktre uznajesz za ze, jako o gigantycznej
osnowie utkanej z twoich dowiadcze. Za pomoc innych ele
mentw Systemu Nadrzdnego - stanu, pyta, wartoci i regu
- wycinasz cz tej osnowy, ktra pozwala ci konstruowa
decyzje na temat wasnego ycia. MASZ W SOBIE NIEWY
CZERPANE ZASOBY ODNIESIE, KTRE MOG BY
UOONE DOKADNIE W TAKI SPOSB, W JAKI CHCESZ
JE POUKADA. Kadego dnia dodajesz do tych zasobw nowe
odniesienia. Jednym z wanych wskanikw inteligencji czowieka
jest sposb, w jaki wykorzystuje on osnow odniesie. Czy
przdziesz na nich zason, by odgrodzi si od wiata, czy te mo
e czarodziejski dywan, ktry wyniesie ci na zawrotne wyyny?
Czy wiadomie przekopujesz si przez sterty yciowych dowiad
cze, aby wybra te, ktre dodadz ci si?
525
Jak dowiedziae si z rozdziau czwartego, najwiksz chyba

przysug wywiadczan nam przez odniesienia jest fakt, e daj
nam one poczucie pewnoci. Bez nich przez cae ycie drczeni
bylibymy niepewnoci i wtpliwociami, nie moglibymy funk
cjonowa. Czy przeszkodzioby ci, gdyby ta ksika nagle uniosa
si teraz w powietrze i zatrzymaa pi stp nad tob? Jedyn
przyczyn, dla ktrej nie ywisz takich obaw, jest fakt, e nie
masz co do nich adnych odniesie. Nie miaby pojcia, jak na
ley takie zjawisko interpretowa.
Dlaczego mae dziecko siga do popielniczki, chwyta niedo
paek i zaczyna go u? Czy nie dlatego, e nie ma adnych abso
lutnie odniesie mwicych, e nie jest to dla niego dobre? (Niestety,
niektrzy doroli do tej pory nie potrafili doj do tego wniosku.)
Zapytam raz jeszcze: JAK WYKORZYSTUJESZ SWOJE
ODNIESIENIA? CZY WIADOMIE INTERPRETUJESZ JE
W SPOSB DLA SIEBIE KORZYSTNY, DODAJCY CI SI?
A moe twj umys automatycznie wyszukuje odniesienia, ktre
ci obezwadniaj, doprowadzaj ci do przekona typu: Wszyscy
ludzie s przeciwko mnie. Ilekro prbuj co zrobi, ponosz
klsk. Nie zasuguj sobie na niczyj mio"?
SPOSB, W JAKI WYKORZYSTUJEMY NASZE ODNIE
SIENIA, DECYDUJE O TYM, JAK SI CZUJEMY, PONIE
WA SD, CZY CO JEST ZE, CZY DOBRE, ZALEY OD
TEGO, Z CZYM TO CO PORWNUJEMY. Fakt, czy po
zameldowaniu si w hotelu uznajesz swj pokj za adny, czy za
brzydki, zaley wycznie od twoich wczeniejszych odniesie.
Gwarantuj ci, e gdyby kogo z Europy Wschodniej umieci
w najtaszym motelu w USA, przekonaby si, e uzna on to za
najwspanialsze pomieszczenie! Czasem zapominamy, e okrelenia
dobry" i zy" zale wycznie od perspektywy, jak przyjmujemy.
Kursy Randka z Przeznaczeniem stanowi moje ulubione
rdo wiedzy, poniewa mog w ich trakcie cigle obserwowa
odniesienia rnych ludzi i sposoby, w jakie wykorzystuj je do
ksztatowania wasnych zachowa. Czci szczegowego kwe
stionariusza, ktry wypenia kady z uczestnikw przed przy
stpieniem do pierwszych zaj, jest proba o wyliczenie piciu
dowiadcze, ktre wedug niego uksztatoway jego ycie.
W ten sposb dziel si ze mn swoimi najpowaniejszymi od-
niesieniami i niezmiennie zaskakuje mnie fakt, jak rne zna

czenia przypisuj oni tym samym odniesieniom.
Niektrzy ludzie padli ofiar gwatu, byli w dziecistwie mo
lestowani seksualnie albo porzuceni. Niektrzy wychowali si
w bardzo ubogich albo w rozbitych rodzinach. Cz z nich in
terpretuje te dowiadczenia w taki sposb, ktry pozwala im wy
tworzy przekonanie, e ycie nie jest nic warte. Inni natomiast
wykorzytuj je, aby motywowa si do nauki, rozwoju i wzrostu,
a take aby odczuwa wiksz wraliwo wobec innych ludzi.
Prawd jest, e Saddam Hussein by bardzo le traktowany
jako dziecko. Ale dokadnie tak samo traktowana bya Ophra Winfrey. Kobieta ta bya wielokrotnie brutalnie gwacona i bita
w modoci, a mimo to potrafi dzisiaj wpywa na miliony ludzi po
przez swj program telewizyjny. Dzielc si swoimi dowiadcze
niami, pomoga wielu ludziom wyleczy zadawnione rany. Miliony
Amerykanw traktuje j jak kogo bliskiego, poniewa wiedz, e
ich rozumie, e podobnie jak oni ma bolesne odniesienia.
w caej historii ludzkoci. UWOLNIONA WYOBRANIA DAJE

NAM POCZUCIE PEWNOCI I WIZJ, KTRE WYKRA
CZAJ DALEKO POZA OGRANICZENIA PRZESZOCI.
Niedawno pan Akio Morita przesa mi swoj ksik, Made
in Japan. Pan Morita jest wspzaoycielem Sony Corporation
i wyjtkowo byskotliwym czowiekiem. Los firmy Sony, podob
nie jak los kadego pojedynczego czowieka, jest skutkiem serii
decyzji. W swojej ksice Morita ujawnia, e jedn z najtrud
niejszych decyzji w jego yciu byo odrzucenie oferty Bulova
Corporation, ktra chciaa zamwi sto tysicy radioodbiornikw
tranzystorowych w czasach, kiedy produkcja jego firmy nie prze
kraczaa dziesiciu tysicy odbiornikw miesicznie. Kwota, jak
proponowali, dziesiciokrotnie przewyszaa wczesn warto
caej firmy Sony, a mimo to po namyle odrzuci t ofert.
Dlaczego? Po prostu dlatego, e koncern Bulova chcia umie
szcza na radioodbiornikach wasne logo. Akio Morita rozumia,
e odpowied pozytywna daaby jego firmie powany zastrzyk
finansowy i due korzyci, ale tylko na krtk met, poniewa
pracowaby w ten sposb na dobr opini Bulova, a nie wasn.
Szefowie konkurencyjnej firmy nie mogli uwierzy, e odrzuci
ich ofert. Powiedzia im wtedy: Za pidziesit lat moje
przedsibiorstwo bdzie rwnie potne jak wasze i wiem, e
radio tranzystorowe, ktre stworzyem, pomoe mi to osign."
Wsplnicy Mority sdzili oczywicie, e zwariowa. W jaki
sposb potrafi wytworzy w sobie poczucie takiej pewnoci, by
mc odrzuci kuszc i finansowo bardzo korzystn ofert? ywo
wyobraa sobie przyszo swojej firmy i tworzy w ten sposb
odniesienia, ktre jeszcze nie istniay. Wiedzia, na czym si ma
skoncentrowa, jasno przedstawia sobie swoje cele, a nastpnie
pracowa nad ich osigniciem z niezachwian wiar.
Dzi firma Sony jest najlepsza nie tylko w dziedzinie przemy
su elektronicznego. Przynosi ponad dwadziecia siedem miliar
dw dolarw rocznie. Signa rwnie po przemys filmowy,
zakupiwszy wytwrnie Columbia i Tri-Star Pictures, oraz przemys
fonograficzny, przejmujc kontrol nad CBS Records i Columbia
House. Jako produktw Sony znana jest w caym wiecie.
Wiara pozwala ci trzyma si wasnej wizji przyszoci, nawet
wobec wielkich trudnoci i pozornych niepowodze. Co staoby
526
Dwigamy si wasn myl, wspinamy si

ponad wasn wizj siebie samych.
ORISON SWETT MARDEN
Odniesienia nie ograniczaj si do naszych rzeczywistych dowiad

cze. Wyobrania jest rwnie potnym rdem odniesie.
Pamitasz Rogera Bannistera i czterominutowy rekord? Nikt nie
wierzy, e czowiek jest w stanie przebiec dystans jednej mili
w czasie poniej czterech minut, mimo to on wytworzy w sobie
poczucie pewnoci dziki odniesieniom z wyobrani. Wiele, wiele
razy wyobraa sobie, jak bije rekord czterech minut, a dao mu
to tak wiele odniesie, e poczu pewno swojego sukcesu. Jego
pewno rwnaa si pewnoci tych, ktrzy byli przekonani, e
pobicie rekordu czterech minut jest niemoliwe.
Musimy pamita, e nasza wyobrania jest dziesiciokrotnie
silniejsza od naszej siy woli. Poniewa Bannister potrafi wy
korzysta wyobrani do wsparcia swojego poczucia pewnoci,
mg osign rezultaty, ktrych przed nim nie osign nikt
527
528
si, gdyby Thomas Edison zaprzesta wysikw po pierwszej,

nieudanej prbie skonstruowania arwki elektrycznej? Na
szczcie dla nas wszystkich nie traci wiary i prbowa dalej mi
mo setek niepowodze. A mg przecie potraktowa kade
z nich jako odniesienie mwice mu, e jego projekt jest niewy
konalny. Wybra jednak inn drog, uznajc, e kada nieudana
prba jest odniesieniem wspierajcym przekonanie, i znajduje si
coraz bliej sukcesu. Pamitaj, nie podruj w przeszo za
pomoc lusterka wstecznego. POWINIENE UCZY SI ZE
SWOJEJ PRZESZOCI, A NIE Y W NIEJ. SKUPIAJ SI
WIC NA TYM, CO DODAJE CI SIL.
Ty nie musisz zamyka si w odosobnieniu, aby odkry pikno

i si tkwice w kolekcji pielgnowanych wspomnie i wyobra
anych odniesie. Jak masz tworzy ten zbir? Odkrywaj bogac
two literatury, legend, poezji i muzyki. Czytaj ksiki, ogldaj
wicej filmw, suchaj nagra, uczszczaj na kursy, rozmawiaj
z ludmi i zdobywaj wci nowe opinie i pomysy. Wszystkie
odniesienia maj w sobie si i nigdy nie wiesz, ktre z nich
odmieni cae twoje ycie.
Sia lektury kryje si w fakcie, e zaczynasz myle tak jak
autor ksiki. W magicznych chwilach, kiedy otocz ci lasy Ardenu, stajesz si Wiliamem Szekspirem. Kiedy znajdujesz si we
wraku statku na Wyspie Skarbw, jeste Robertem Louisem
Stevensonem. Kiedy kontaktujesz si z natur w Walden, stajesz
na miejscu Henry'ego Davida Thoreau. Zaczynasz myle tak
jak oni, czu jak oni i wykorzystywa wyobrani w taki sposb,
w jaki czyniliby to wanie oni. Ich odniesienia staj si twoimi
wasnymi i zostaj one z tob jeszcze dugo po tym, kiedy
przewrcisz ostatni kartk ich ksiek. Taka wanie jest potga
literatury, teatru, muzyki. Dlatego wanie nieustannie chcemy
zwiksza liczb wasnych odniesie.
Kiedy sdziem, e wyprawa do teatru to strata czasu.
Dlaczego? Poniewa widziaem wczeniej tylko marne przedsta
wienia. Jednak pewnego dnia Becky i ja postanowilimy wybra
si na musical Ndznicy. Nigdy nie widziaem, nie czytaem ani nie
syszaem czego, co poruszyoby mnie tak bardzo. Od tamtego
czasu jestem naogowym teatromanem. Ilekro wybieramy si do
Nowego Jorku, wizyta w teatrze jest jednym z priorytetw.
LEKTURA JEST POKARMEM UMYSU

Nie jeste ograniczony nawet do wykorzystywania wasnych do
wiadcze i wyobrae przy tworzeniu odniesie. Moesz
poycza sobie odniesienia innych ludzi. Na wczesnym etapie
mojego ycia postanowiem skoncentrowa si na tych, ktrym
si udao, na tych, ktrzy odnosili sukcesy, wnosili wkad w ycie
innych i wywierali na nich pozytywny wpyw. Robiem to, czytajc
biografie ludzi sukcesu, i dowiadywaem si, e bez wzgldu na
pochodzenie i warunki yciowe osigali oni w kocu sukces, jeli
tylko wytrwali w poczuciu pewnoci i nie zaprzestawali swoich
dziaa. Wykorzystywaem ich odniesienia jako moje wasne, co
pozwalao mi ksztatowa przekonanie, e naprawd jestem
w stanie kierowa wasnym przeznaczeniem.
Czy przypominasz sobie mojego przyjaciela kapitana Geralda
Coffee'ego, ktry przez ponad siedem lat by wietnamskim wi
niem wojennym? Wikszo tego czasu spdzi w wiziennym
odosobnieniu. Jedn z rzeczy, ktra pozwolia mu unikn sza
lestwa w sytuacji, gdy wiat zewntrzny nie dostarcza mu ad
nych pozytywnych odniesie, by jego bogaty wiat wewntrzny.
Jako dziecko uczy si na pami wielu wierszy i czyta wiele
opowiada. Powtarza je sobie na gos w wizieniu, aby wytwo
rzy inne otoczenie", aby oderwa si od cierpienia, ktre musia
znosi na co dzie.
529
Wyobrania jest waniejsza od wiedzy.

ALBERT EINSTEIN
Jedno z najwaniejszych i najwspanialszych przekona mojego

ycia rozwinem w sobie wiele lat temu. Pomogo mi ono cieszy
si yciem i wszystkimi jego dowiadczeniami. Uwierzyem wtedy,
e NIE MA ZYCH DOWIADCZE, e cokolwiek mi si
w yciu wydarzy, czy s to momenty przykre, czy przyjemne - kade
dowiadczenie yciowe daje mi co wartociowego, co, czego
530
szukam. Chobym nawet z niego nauczy si tylko jednej rzeczy,

wycign tylko jeden wniosek, pozwala mi si ono rozwija.
Kiedy jeszcze chodziem do szkoy i odkadaem kadego
centa, by mc uczszcza na kursy, moi przyjaciele bardzo si
dziwili, e potrafiem na ten sam kurs chodzi kilka razy. Czsto
mnie pytali, dlaczego cigle wracam do tego samego. Niezmiennie
odpowiadaem im, e rozumiem si powtarzania, e za kadym
razem ucz si na tych kursach czego nowego, poniewa za
kadym razem jestem inny. Wiedziaem te, e suchanie cigle
tego samego da mi warunki do korzystania z tego, e PRAKTYKA
CZYNI MISTRZA. Ilekro powtarzaem ten sam kurs, dokony
waem nowych odkry, dochodziem do nowych wnioskw albo
syszaem now mysi, ktra wpywaa na mnie w nowy sposb
i pozwalaa wytworzy nowe odniesienia, a co za tym idzie, nowe
interpretacje, nowe dziaania i nowe efekty w moim yciu.
WYKORZYSTUJ KONTRASTY DLA

NADANIA SWEMU YCIU NOWEJ
PERSPEKTYWY
Cho niektre odniesienia uszlachetniaj ci i daj lepsze wizje,
s te i takie, ktre pokazuj ci te strony ycia, ktrych nigdy nie
chciaby dowiadcza. S to odniesienia, ktre moesz wyko
rzysta, by utrzymywa swoje ycie w rwnowadze. Daj ci one
nowe moliwoci porwna. Bez wzgldu na to, jak le jest ci
w danym momencie ycia, warto pamita, e komu w tej wanie
chwili jest jeszcze gorzej.
Podczas dziewiciodniowego kursu Mastery(TM) (Mistrzostwo)
zawsze co najmniej cz jednego dnia zaj powicam na spot
kanie z kim, kto przeszed emocjonalne lub fizyczne pieko, a mi
mo to przetrwa i - co wicej - dotar na sam szczyt. Przychodz
na te spotkania ludzie tacy jak W. Mitchell albo mj dobry przyjaciel
Mique Davis, ktry w swojej pijackiej modoci postanowi skoczy
z mostu do rzeki, nie wiedzc, e woda ma w tym miejscu tylko
mniej wicej dwie stopy gbokoci. Skutkiem tego skoku by
531
parali od ramion w d. Ludzie ci z caego serca dziel si ze

suchaczami kursu przekonaniem, e ycie jest pikne, mwi, jak
szczliwi s, e yj, jak wiele potrafili osign. Czasem przybywa
na te spotkania mj przyjaciel Dax, ktry kiedy pad ofiar poaru.
Dozna wtedy powanego poparzenia i straci wzrok, a mimo tych
wszystkich problemw jest dzi praktykujcym prawnikiem.
Tematem dnia jest wypracowanie jednego prostego, a jake wa
nego przekonania: Nie mam problemw." Kady z uczestnikw
kursu, porwnujc si z tymi odwanymi ludmi, ktrzy opowiadaj
o swoich przeyciach, wie, e jego problemy s niczym. Nagle
kopoty ze wspmaonkiem, postpami dzieci w szkole, utrat
firmy albo nieudan prb osignicia celu nabieraj innego wymiaru.
Nowych odniesie moemy te uywa do motywowania
samych siebie, kiedy zaczynamy odczuwa zbytnie z siebie
zadowolenie. Cho prawd jest, e bez wzgldu na to, jak za
wydaje ci si wasna sytuacja, kto przeywa o wiele gorsze prob
lemy, prawd jest rwnie i to, e nawet jeli twoje pooenie
wydaje ci si najlepsze z moliwych, inny znajduje si w lepszej
od ciebie sytuacji. Dokadnie w chwili, kiedy przyjdzie ci do
gowy, e twoje umiejtnoci osigny swj najwyszy poziom,
dowiadujesz si o istnieniu kogo, kto sign w tej dziedzinie
jeszcze wyej. I to wanie jest jedna z najpikniejszych stron
ycia. Pozwala nam ona cigle si rozwija, cigle dorasta.
Sia wynikajca z gromadzenia odniesie pozwalajcych nam
wymaga od siebie coraz wicej jest olbrzymia. Moe to by lek
tura przemyle jakiego wielkiego przywdcy duchowego, ktry
mimo cigych przeciwnoci i przykroci ze strony innych ludzi
nadal daje im swoj mio. Moe to te by obserwowanie tych,
ktrzy osignli sukces finansowy po to, aby si przekona, e jest
on moliwy. Nigdy nie zapomn chwili, kiedy po raz pierwszy
spotkaem architekta i potentata hotelowego Chrisa Hemmetera.
Becky i ja mielimy przywilej znale si pord pierwszych,
ktrzy odwiedzili jego nowy dom na Hawajach, rezydencj war
toci siedemdziesiciu milionw dolarw, ktrej pikna nie da
si opisa. Same drzwi wejciowe kosztoway milion dolarw.
Cho twoje reguy mog mwi, e jest to nieprawdopodobna
strata pienidzy, jest to rwnie bardzo rozwijajce dowiadczenie,
zmieniajce cakowicie twj pogld na to, co jest moliwe
532
w dziedzinie biznesu i rozwoju finansowego. Nagle mj wasny

zamek wart cztery miliony dolarw stan w zupenie innym
wietle. Z ledwoci wystarczyby na pokrycie kosztw drzwi
wejciowych i marmurowej klatki schodowej w rezydencji Chrisa!
W moim yciu jest z pewnoci jeszcze miejsce na wiksze przed
siwzicia, na cige przesuwanie granic i wymylanie rzeczy
niewyobraalnych. Jednak najpikniejsz stron znajomoci
z Chrisem i jego on Patsy jest fakt, e obydwoje s niewiary
godnie miymi ludmi i wyzyskuj swoje bogactwo do tworzenia
atmosfery, ktra ich prawdziwie inspiruje.
Wykorzystywanie kontrastujcych odniesie jest wic jednym
z najskuteczniejszych sposobw na zmian naszej percepcji
i naszych uczu. Jeli zdarza mi si traci perspektyw, poniewa
zaczynam odczuwa, e pracuj zbyt ciko, myl o pewnym
mczynie, ktry uczszcza kiedy na jeden z moich kursw. By
to prawdziwie ciepy i wraliwy czowiek, ktry niestety w nie
waciwym czasie znalaz si w niewaciwym miejscu. Ktrego
dnia, tu po swoich czterdziestych pitych urodzinach, zajecha
na pewn stacj benzynow, na ktrej znaleli si rwnie dwaj
mczyni, wanie tego dnia wypuszczeni z wizienia. Na pod
stawie jake krtkiego dowiadczenia wolnoci zdecydowali
najwyraniej, e nie odpowiada im ona i chc wrci za kratki.
Postanowili zabi czowieka, ktry pierwszy wjedzie na stacj
benzynow. Nie miao adnego znaczenia, czy bdzie to m
czyzna, czy kobieta, starzec czy dziecko. Postanowili po prostu
zabi pierwsz ludzk istot, ktra pojawi si w polu ich widzenia.
Kiedy ten mczyzna wjecha na stacj i wysiad z samochodu,
by napeni bak, ci dwaj napadli na niego i pobili na mier.
Czy dalej sdzisz, e masz powane problemy? Czowiek ten
zostawi on i czworo maych dzieci. Byem zdruzgotany t wia
domoci. Nie mogem w ni uwierzy. Jak mona znale pozy
tywne znaczenie w sytuacji, ktra wydaje si nie mie adnego
pozytywnego znaczenia? Nie potrafiem sobie wyobrazi, e co
takiego mogoby si zdarzy komu z mojej rodziny, nie wie
dziaem, co wtedy bym zrobi. Cigle zadawaem sobie pytanie,
jak pomc w tej sytuacji. Natychmiast zatelefonowaem do jego
nieszczsnej ony i zaoferowaem kad pomoc, jakiej mogem
udzieli. Moim gwnym celem byo sprawi, by ta biedna kobieta
533
odnalaza w caej tej sytuacji jakie dodajce jej si znaczenia.

Jake atwo byoby jej i jej dzieciom zmieni to dowiadczenie
w obezwadniajce odniesienie, ktrym podparliby przekonanie,
e ycie nie jest nic warte, e ludzko jest za i destrukcyjna, e
skoro - jeli nawet czynisz tylko dobro - pewnego dnia moesz
zosta zdmuchnity jak pyek, to nie warto nawet prbowa.
Powiedziaem tej kobiecie, jak wane jest, by dla dobra swoich
dzieci prbowaa jako znale w tym dowiadczeniu choby
lad czego pozytywnego, co cho troch dodaoby jej si. Powie
dziaa mi, jak gbokie jest jej cierpienie. Ale potrafia z tej sytuacji
wynie jedno pozytywne dowiadczenie. Kiedy prasa i telewizja
doniosy o jej tragedii, spotkaa si z olbrzymi mioci, wspar
ciem i trosk innych. Otrzymywaa setki listw z ofertami pomocy
i wsparcia od ludzi rnych zawodw ze wszystkich stron kraju.
Powiedziaa mi wtedy: Zrozumiaam, e jeli uwierz, i ludzie
s li, i caa ta sytuacja jest jedn wielk niesprawiedliwoci,
zniszcz sam siebie i moje dzieci. Tak wic, cho moje cierpienie
jest tak wielkie, wiem, e nie stao si to wszystko bez powodu. Nie
wiem jeszcze, jaki to powd. Po prostu wierz, e jaki jest."
Kobieta ta znalaza w sobie odwag, by wykorzysta wiar ja
ko ostateczne odniesienie. Jej wiara, odwaga, by zaufa, e musi by
jaki powd, nawet jeli nie jest go wiadoma, uwolniy j od skut
kw najboleniejszego dowiadczenia w yciu i doday jej si.
C za odwana kobieta! Jakie szczliwe s jej dzieci!
Powiedziaa im: Chc, bycie zapamitay wszystkich tych ludzi,
bycie zapamitay, jak wiele mioci nam daj. Ludzie s dobrzy.
Jest te na wiecie kilku zych i trzeba im pomc. Wasz ojciec
zawsze wierzy w Boga. Jest teraz w lepszym wiecie. Mia do
zrobienia wiele rzeczy tu na ziemi, ale jego czas si skoczy. Nasz
czas si nie skoczy i musimy z niego korzysta tak dugo, jak
dugo yjemy. mier waszego ojca musi nam cigle przypomina,
e naszym zadaniem jest czerpa z ycia jak najwicej. Nie wolno
nam myle, emy go stracili, poniewa zawsze bdzie z nami."
Dobrze widzi si tylko sercem. To co

najwaniejsze, jest niewidoczne dla oka.
ANTOINE DE SAINT-EXUPERY
534
Czy to moliwe, by dni, ktre wydaj si najgorsze w naszym yciu,

mogy w rzeczywistoci dawa nam wielk si, jeli tylko posta
nowimy, e mog nas czego nauczy? Pomyl przez chwil
o ktrym z najgorszych yciowych dowiadcze, jakie przyszo ci
przey. Kiedy patrzysz na tamte chwile dzisiaj, czy potrafisz dostrzec,
w jaki sposb pozytywnie wpyny one na twoje pniejsze ycie?
Moe ucierpiae z powodu poaru, moe ci obrabowano, a moe
miae wypadek samochodowy, ale z dowiadczenia tego wycigne
jakie wnioski, zyskae co, co pozwolio ci rozwin si, znacznie
zwikszyo twoj zdolno czynienia dobra innym.
Wiem, e s sytuacje, w ktrych znacznie trudniej znale
co dobrego, ale nie jeste ju nowicjuszem. Przez tyle rozdziaw
rozwijae swoj wyobrani i wiczye umysowe minie.
Nauczye si, jak kierowa wasnym stanem emocjonalnym
i umysowym, zadajc sobie lepsze pytania.
Jeli jako dziecko bye wykorzystywany lub molestowany,
moe przyczynio si to do twojego uczucia wobec dzieci, moe
wywoao twoj decyzj, e bdziesz chcia walczy, by im
pomaga, e przerwiesz acuch naduy cigncy si od pokole.
Jeli wychowae si w bardzo wymagajcym rodowisku, by
moe doprowadzio ci to do walki o prawa dla innych. Jeli
nigdy nie otrzymae mioci, moesz j teraz komu da.
A moe te okropne" dowiadczenia po prostu zmieniy
kierunek twojego ycia, skoniy ci do podjcia nowych decyzji,
do zmiany wasnego przeznaczenia. By moe twoje najgorsze dni
byy w rzeczywistoci najlepszymi.
Niewykluczone, e w tej chwili gwatownie protestujesz:
O nie, Tony. Niektre rzeczy w mojej przeszoci nie miay
adnego celu. Nigdy si z nimi nie pogodz. Zawsze bd mi
sprawiay bl." Masz racj. Tak dugo, jak dugo chowasz
w sobie przekonanie, e zostae wykorzystany, e stracie co
bezpowrotnie i nigdy ju tego nie odzyskasz, bdziesz odczuwa
wielkie cierpienie. Ale pamitaj, e STRATA JEST WYOBRA
ENIEM. WE WSZECHWIECIE NIC NIGDY NIE ZNIKA,
PO PROSTU ZMIENIA FORM. Jeli wic jest co, co ci
wci jeszcze rani, przyczyn s znaczenia, jakie z t rzecz
powizae. Moe po prostu musisz znale w sobie odwag, by
powiedzie: Chocia nie wiem, dlaczego tak si stao, chc
535
wierzy. Pewnego dnia, kiedy nadejdzie waciwy czas, zro

zumiem."
OGRANICZONE ODNIESIENIA TWORZ OGRANI
CZONE YCIE. JELI CHCESZ SI W YCIU ROZWIJA,
MUSISZ ROZWIJA SWOJE ODNIESIENIA, WCI SZU
KAJC NOWYCH POMYSW I DOWIADCZE, KTRE
NIE STAYBY SI CZCI TWOJEGO YCIA, GDYBY
PO NIE WIADOMIE NIE SIGA. Pamitaj, e dobre pomysy
bardzo rzadko przychodz same. Musisz po nie siga. Dodajcych
si dowiadcze i myli naley aktywnie szuka.
WSZECHWIAT MYLI I DOWIADCZE

Rozwijajc nasze odniesienia, tworzymy wielkie kontrasty, ktre
pozwalaj nam ocenia yciowe dowiadczenia i moliwoci.
Jeli dotychczas powikszae swoje problemy, to zastanw si nad
faktem, e YJEMY W GALAKTYCE, KTRA SKADA SI
Z KILKUSET MILIARDW GWIAZD. NASTPNIE ZDAJ
SOBIE SPRAW Z FAKTU, E WSZECHWIAT SKADA
SI Z KILKUSET MILIARDW GALAKTYK. W samej tylko
naszej galaktyce jest kilkaset miliardw soc. Wok kadego
z tych soc kr rwnie planety. Pomyl o tej wspaniaoci!
Gwiazdy naszej galaktyki dokonuj penego obrotu wok osi
Drogi Mlecznej tylko raz na kilkaset milionw lat. Kiedy pomy
lisz o ogromie wszechwiata, a nastpnie popatrzysz na czas
przecitnego ludzkiego ycia (zwykle okoo osiemdziesiciu lat),
czy nie da ci to innej perspektywy? Ludzkie ycie jest tylko dro
bin w czasie. A mimo to ludzie zamartwiaj si na mier tym,
jak spac hipotek, jaki samochd sobie kupi albo jak potoczy
si ich najblisze spotkanie w interesach.
Wierz, ze dbo trawy nie mniej znaczy

niz droga, ktr pokonuj gwiazdy.
WALT WHITMAN
5 3 6
Zawsze prbuj rozwija i ulepsza moje odniesienia, poniewa

jestem przekonany, e codziennie zbieramy wiele mieci, ktrych
nie moemy bez koca gromadzi. Musimy je wyrzuca. Co
dziennie stykamy si z nowymi pomysami, informacjami,
dowiadczeniami, wraeniami i przemyleniami. Musimy wic
wiadomie pilnowa drzwi naszych umysw, aby mie gwarancj,
e wszystko, co przez nie przepuszczamy, wzbogaci nasze ycie,
e nasze dowiadczenia wzbogac zapas naszych moliwoci.
Pomagajc naszym dzieciom w dorastaniu i rozwoju, musimy
poprowadzi je do dowiadcze, ktre przynios im pozytywne
odniesienia na przyszo. Odniesienia, ktre pomog im wierzy,
e mog sobie poradzi dosownie ze wszystkim.
Jednoczenie musimy je uczy, czego w yciu naley si wy
strzega. Niektre odniesienia wskazuj wady naszych yciowych
dowiadcze. Czy jeste troch przeraony, kiedy syszysz muzyk
modzieow, na przykad tak, jak gra zesp Geto Boys? Jedna
z ich ostatnich piosenek radzi, by najpierw podci dziewczynie
gardo, a nastpnie uprawia seks z jej martwym ciaem. Czy nie
sdzisz, e tego typu odniesienia, powtarzane nieustannie, byyby
destrukcyjne nie tylko dla dziecka, ale i dla dorosych? Nie twierdz
tutaj, e po usyszeniu tego tekstu kto wyjdzie na ulic i zrobi to
wanie, o czym mwi piosenka. Ale twierdz, e to kupa mieci.
Czy znaczy to, e promuj cenzur? Nie. Myl, e pikno naszego
kraju ley midzy innymi w swobodzie. Myl jednak rwnie, e
i ty, i ja mamy prawo i obowizek wiedzie, co znacz odniesienia
i jaki wpyw mog one wywiera na jako naszego ycia.
ROZWIJAJ WASNE ODNIESIENIA

I ROZWIJAJ WASNE YCIE
Zawsze moemy wykorzysta wszystko, co oferuje ycie w spo
sb, ktry doda nam si, ale musimy to robi aktywnie. Wszystkie
wybory, ktrymi si kierowaem w moim yciu, bior si z boga
tego zestawu odniesie, wiadomie przeze mnie gromadzonych
kadego dnia. Codziennie szukam sposobw na rozwijanie samego
siebie. W cigu trzydziestu jeden lat mojego ycia wiadomie
537
upakowaem dosownie setki lat dowiadcze. Jak mog to inaczej

powiedzie? Liczba trudnych i wzbogacajcych dowiadcze, ktre
spotykam w cigu jednego miesica, rwna si mniej wicej liczbie
dowiadcze, jakie wikszo ludzi przeywa w cigu kilku lat.
Jedna z gwnych drg, ktre doprowadziy mnie do tego,
to bogate dowiadczenia zawarte w ksikach. Wszedem na t
drog w wieku siedemnastu lat. Bardzo wczenie rozwinem
w sobie przekonanie, e wszyscy wielcy przywdcy tego wiata
s te wielkimi zwolennikami lektury. Ksiki mog mnie
przenie na inne ldy i w inne wiaty, w ktrych mog pozna
ludzi takich, jak Abraham Lincoln czy Ralph Waldo Emerson.
Pozwalaj mi wykorzysta ich jako moich wasnych trenerw.
Wiem te, e na kartach ksiek mog znale odpowied do
sownie na kade moje pytanie. Wielki zapas odniesie, jakie
zdobyem poprzez lektur setek ksiek, da mi niezliczone spo
soby pomagania innym ludziom. Szukaem tych odniesie,
poniewa wiedziaem, e jeli nie bd ywi umysu pokarmem,
ktrego da, bdzie musia poera intelektualne mieci, ktre
mona znale w wieczornych programach telewizyjnych albo
brukowych gazetach. Jeli tylko takie jest twoje gwne rdo
informacji, moesz bez wtpienia oczekiwa takich samych
rezultatw, jakie uzyskuje wikszo naszego spoeczestwa.
Najlepszym sposobem na zrozumienie ycia i ludzi, na zdo
bycie jak najwikszej iloci yciowych moliwoci jest wysta
wienie si na wpyw tak wielu rnych odniesie, jak to tylko
moliwe. W modoci szukaem duchowego zrozumienia. Szuka
em go w kociele i nagle zdaem sobie spraw z faktu, e przecie
dotychczas chodziem tylko do jednego kocioa i przez cae do
tychczasowe ycie mogem poznawa filozofi yciow tylko te
go jednego kocioa.
Jako ucze szkoy redniej zdobyem stypendium dla modych
dziennikarzy. W ramach tego stypendium pojechaem na dwuty
godniowy kurs organizowany przez California Polytechnic State
University w San Luis Obispo. W pierwsz niedziel kursu po
proszono wszystkich uczestnikw o napisanie reportau na temat
kocioa.
Kiedy zastanawiaem si, dokd mam pj, by wykona to
zadanie, zauwayem, e cignie mnie w kierunku kocioa mojego
538
wasnego wyznania. Kilku moich kolegw zaczo mowie o ko

ciele mormonw, ktry wanie minlimy po drodze, i wyraali
opinie, e wszyscy oni s straszni. Wydawao mi si, e ludzie
nie mog by tacy okropni, postanowiem wic sam si przekona,
co tam robi. Wszedem wic do ich kocioa i zobaczyem, e ko
chaj Boga tak samo jak ja. Jedyna rnica polegaa na tym, e
kierowali si oni kilkoma reguami, ktre troch rniy si od
moich wasnych.
W taki wanie sposb zacza si moja duchowa odyseja,
z ktrej uczyniem wasny obrzdek na niemal ptora roku. Przez
cay osiemnasty i dziewitnasty rok ycia dwa lub trzy razy
w miesicu uczszczaem na zupenie rne naboestwa: lute
ranw, katolikw, baptystw, episkopalianw, metodystw, ydw,
buddystw i tak dalej. Skutkiem tego zaczem y na prawdziwie
wysokim poziomie duchowym, ktry pozwoli mi zrozumie
i doceni wartoci duchowe innych ludzi. Nawet jeli nie podzie
laem przekonania o susznoci tych czy innych regu, ktrymi
si kierowali, albo nie do koca zgadzaem si z ich sposobem
postrzegania wiata, zyskaem o wiele szersz podstaw dla
zrozumienia i wyrozumiaoci.
Jeli chcesz rozszerza wasne ycie, nie stj w miejscu!
Signij po dowiadczenia, ktrych nigdy dotd w yciu nie miae.
Zacznij na przykad nurkowa, odkryj podwodny wiat i przekonaj
si, jaki jest oraz jaki ty si stajesz w tym nowym otoczeniu. Za
cznij wiczy akrobacje powietrzne. Kiedy stoisz w drzwiach sa
molotu leccego na wysokoci dwunastu tysicy piciuset stp
i wiesz, e za chwil przez minut bdziesz spada z prdkoci
stu dwudziestu mil na godzin, wyskoczenie z samolotu wymaga
niezachwianej wiary. Nie wiesz wic, co to jest wiara, dopki nie
zdobdziesz tego odniesienia! Zacznij bra lekcje kierowania he
likopterem. Zapewniam ci, e na zawsze odmieni to twoje ycie.
Powi cztery dni ycia i zapisz si do szkoy dla kierowcw
wycigowych. Nauczysz si tam wicej o ograniczeniach i rze
czach niemoliwych", ni mgby sobie to wyobrazi. Spd
wieczr na koncercie symfonicznym, jeli dotychczas tego nie
robie - albo wybierz si na koncert rockowy, jeli zwykle tego
unikasz. Rozszerzaj cigle wasne moliwoci wyboru. Pewnego
dnia wybierz si na przykad do szpitala dla dzieci. Poznawaj
539
nowych ludzi, pomagaj im tym, e jeste. Rozwijanie kontaktw

z innymi ludmi i znajdowanie sposobw, ktre pozwol ci do
tkn ich ycia, zmieni ci na dobre.
Moe nadszed czas, aby zapozna si z jak inn kultur
i zobaczy wiat innymi oczami? Moe ju czas, aby wybra si
na Fidi i wzi udzia w ceremonii kaval Moe powiniene prze
jecha si po miecie razem z patrolem policyjnym i zobaczy
wiat z jego perspektywy?
Pamitaj! Jeli chcesz rozumie ludzi, musisz znale sposb,
by dzieli ich odniesienia. Moe nadszed czas, by wrci do
szkoy i zacz bada wewntrzny wszechwiat" poprzez biologi
i fizjologi, aby zapozna si lepiej z nasz kultur, studiujc
antropologi lub socjologi? Pamitaj, e jeli istniej w twoim
yciu jakiekolwiek ograniczenia, to najprawdopodobniej wynikaj
one z ograniczonych odniesie. ODRZU GRANICE ODNIE
SIE, A NATYCHMIAST ZNIKN GRANICE W CAYM
TWOIM YCIU!
Moliwoci, ktre ja sam zbadaem, s wyjtkowo fascynujce,
dodaj si i nadaj nowego znaczenia caemu yciu. Jednak aby
zyska nowe odniesienia, nie musisz wykorzystywa ich wszystkich.
Nie musisz tak naprawd wykorzysta nawet jednej z tych
moliwoci, na ktre zdecydowaem sieja. Nie potrzebujesz jecha
do Afryki na safari. Moesz wybra si na ssiedni ulic i pomc
ludziom bezdomnym odnale w sobie rda, z ktrych dotychczas
nie zdawali sobie sprawy. Po zdobyciu choby jednego nowego
odniesienia otwieraj si przed nami nowe wiaty. Moe to by co,
co syszysz lub widzisz po raz pierwszy, nowa rozmowa, nowy film,
nowy kurs, nowa ksika: nigdy nie wiesz, kiedy co si wydarzy.
Jedyny sposb, by odkry granice moliwoci

to przekroczy je i sign po niemoliwe.
ARTHUR C. CLARKE
Przyjrzyjmy si teraz najsilniejszym odniesieniom, ktre ukszta
toway twoje ycie. POWI CHWILp NA WYNOTOWANIE
PICIU NAJWANIEJSZYCH DOWIADCZE, KTRE
ZDECYDOWAY O TYM, KIM JESTE. Opisz nie tylko samo
540
dowiadczenie, ale rwnie sposb, w jaki na ciebie wpyno.

Jeli zdarzy ci si napisa, e co wpyno na ciebie negatywnie,
natychmiast zastanw si nad inn interpretacj tego wydarzenia,
bez wzgldu na to, czego to od ciebie bdzie wymagao. By
moe bdziesz musia w tym celu sign po now wiar albo
znale inn perspektyw, o ktrej wczeniej nigdy by nie
pomyla. PAMITAJ, ZE WSZYSTKO W YCIU DZIEJE SI
Z JAKIEGO POWODU I MA SWJ CEL, KTRY NAM
SUY Czasem potrzeba nam lat lub nawet dziesicioleci, by
t warto odkry. Ale wartoci znajduj si w KADYM ludzkim
dowiadczeniu.
Chciabym, aby przegldajc list wydarze, ktre pozytyw
nie uksztatoway twoje ycie, pomyla o kilku nowych odniesie
niach, aby wytyczy sobie kilka nowych celw. Jakich nowych
dowiadcze potrzebujesz? Bardzo przydatne moe si okaza
pytanie: JAKICH ODNIESIE POTRZEBUJ, ABY OSIG
N TO, CZEGO CHC, ABY PODWIGN WASNE
YCIE NA NAJWYSZY MOLIWY POZIOM?" Czy powinie
ne zacz wzorowa si na kim, kto osign ju sukces, pozna
jego przekonania, niektre z jego odniesie i regu? Moe po prostu
musisz zacz szuka wasnych odniesie, ktre pozwol ci dostrzec
pikno ycia, dadz ci poczucie, e co do niego wnosisz?
SPRBUJ TEZ POSTARA SI O KILKA RADOSNYCH
ODNIESIE. Moe ich nie potrzebujesz, ale nawet jeli tak s
dzisz, zastanw si i sprbuj znale takie odniesienia, ktre spra
wiayby ci rado, poprawiay samopoczucie. Ja zaczem studio
wa sztuki walki, poniewa wiem, jak nieprawdopodobnie wiele
stanw mog one wywoa. Uczc si przez osiem miesicy pod
kontrol samego wielkiego mistrza Jhoona Rhee, zdobyem czarny
pas w tae kwon do, co udao mi si tylko dziki wzorowaniu si
na jego nieporwnywalnej sztuce koncentracji. Wiedziaem, e
jeli przekonam si, i mog tak bardzo skoncentrowa si w tej
jednej dziedzinie, odniesienie to pozwoli mi zdyscyplinowa si
rwnie i w innych dziedzinach. Tak te si stao. Co wic mg
by zrobi ty?
Kiedy ustalisz ju list wspaniaych odniesie, ktre chcesz
zdoby, wyznacz termin pozyskania kadego z nich. Zdecyduj,
kiedy chcesz je osign. Kiedy nauczysz si japoskiego, hisz-
541
paskiego albo greckiego? Kiedy wybierzesz si w podr balo

nem? Kiedy odwiedzisz lokalny dom starcw i popiewasz razem
z jego mieszkacami? KIEDY ZROBISZ COKOLWIEK NIE
ZWYKEGO I NOWEGO ZARAZEM?
Jakich bezcennych odniesie mgby dostarczy swojej
rodzinie? Moe powiniene zabra j do muzeum lub galerii, a mo
e po prostu powici chwil na rozmow z nimi o dotychcza
sowych odniesieniach albo zabra ich do dziadkw i zadajc pyta
nia, dowiedzie si, czego nauczyo ich ycie? Jake bezcenne
odniesienia maj dla modych ludzie, ktrzy przeyli ju sze
dziesit, siedemdziesit albo osiemdziesit i wicej lat!
Jednym z najwspanialszych odniesie, ktre dzieliem z moj
rodzin, jest dostarczanie witecznych posikw tym, ktrzy nie
mog albo nie chc odwiedza rnych instytucji dla bezdomnych
i biednych. Nigdy nie zapomn reakcji mojego najmodszego
syna, ktry mia wwczas cztery lata. Jairek po raz pierwszy
uczestniczy wtedy w naszej witecznej wyprawie. Wybralimy
si do parku w Oceanside, w Kalifornii, gdzie znalelimy starego
mczyzn. Spa na pododze ubikacji publicznej. Prbowa
chroni si przed zimnem, przykrywajc starymi ubraniami, ktre
zapewne znalaz na mietniku. Mj syn zachwyci si jego bardzo
dug brod, ale by troch przestraszony.
Wrczyem Jairkowi koszyk z jedzeniem i innymi podsta
wowymi produktami mwic: Daj to temu mczynie i ycz
mu wesoych wit." Z ledwoci wnis do rodka kosz, ktry by
prawie tak duy jak on sam, i postawi go na pododze. Mczyzna
wyglda tak, jakby by albo zaspany, albo pijany. Jairek dotkn
go i powiedzia: Wesoych wit." I nagle mczyzna wypro
stowa si i chwyci mojego syna za rk. Serce podeszo mi do
garda i dokadnie w chwili, kiedy chciaem rzuci si do przodu,
mczyzna przycign do Jairka do ust i pocaowa. Dzikuj
za trosk" - powiedzia zachrypnitym gosem. C za wspaniae
odniesienie dla czterolatka.
PAMITAJ, E TO WANIE DROBNE CHWILE YCIA
NAS KSZTATUJ! Tylko od ciebie zaley, czy bdziesz je
chwyta, czy przeyjesz chwile, ktre uformuj ci na zawsze.
Zejd wic teraz z awki dla rezerwowych i przyjmij peny
udzia w grze ycia. Pozwl wyobrani bez adnych ogranicze
542
podsuwa ci moliwoci wszystkich tych dowiadcze, ktre

mgby przey. Zacznij natychmiast! Jakie nowe dowiadczenie,
ktre zmieni twoje ycie, moesz zdoby ju dzisiaj? Jakim czo
wiekiem si staniesz? Przystp do dziaania i z radoci badaj
nowe moliwoci. Tymczasem wsplnie odkryjemy kolejny
sposb wywoywania w sobie wielkich zmian.
Rozdzia osiemnasty
TOSAMO: KLUCZ
DO ROZWOJU
Niczego wielkiego nie osignie si nigdy
bez wielkich ludzi, a ludzie staj si wielcy,
kiedy s zdecydowani, by si takimi sta.
CHARLES DE GAULLE
Na jego ciele nie byo adnych znakw. Chiscy komunici trzy

mali go w maym pokoju przez ponad dwadziecia godzin, ale
nie bili go ani nie torturowali. Zaproponowali mu nawet papierosa.
W wyniku tej przyjacielskiej pogawdki chiski wywiad dyspono
wa NAPISANYM JEGO WASN RK owiadczeniem,
opisujcym niezliczone niesprawiedliwoci i krzywdy dziejce
si ludziom w Stanach Zjednoczonych, kraju podych kapitalistw,
oraz podkrelajcym wyszo i etyczn przewag systemu
komunistycznego. Co wicej, dokument napisany przez tego
oficera Armii Stanw Zjednoczonych by ju nadawany przez
radio do jego wasnej oraz innych baz amerykaskich w Korei
Pnocnej, jak rwnie do baz wojskowych USA w Korei Poud
niowej. Czowiek ten pniej ujawnia informacje militarne,
zdradza wspwiniw oraz z zapaem wyrzeka si wasnego
kraju. *
* Robert Cialdini, Influence (Wpyw), New York, Harper Collins, (C)
1988.
XVIII. TOSAMO: KLUCZ DO ROZWOJU
Co sprawio, e czowiek ten cakowicie zmieni pogldy na

wiat i pozby si w jednej chwili przekona, ktre wpajano mu
przez cae ycie? Co skonio go do porzucenia podstawowych
wartoci, ktrymi kierowa si dotychczas, i podjcia wsppracy
z wrogiem? Jaka zmiana spowodowaa, e dokona tak radykal
nych przesuni w swoich mylach, emocjach i dziaaniach?
Odpowied kryje si w zrozumieniu faktu, e skierowano go
na drog, ktra sprawia, e CAKOWICIE ZMIENI SWOJ
TOSAMO. Po tej zmianie dziaa zgodnie z nowym wyobra
eniem o sobie samym.
Na kartach tej ksiki razem ze mn badae olbrzymi si
przekona, jeden z podstawowych elementw w Systemie Nad
rzdnym, ktry kieruje wszystkimi dokonywanymi przez nas oce
nami. Przekonania zarzdzaj wyciganymi przez nas wnioskami
i dlatego wanie ucz nas, jak mamy si czu i jak zachowywa. S
rne rodzaje przekona, ktre z rn si wpywaj na nasze ycie.
Niektre z nich s bardzo szczegowe. Na przykad przekonania,
jakie ywisz na temat ktregokolwiek ze swoich przyjaci, okrel
twj stosunek emocjonalny i intelektualny do jego osoby, zdecyduj
o tym, jakie znaczenie poczysz ze wszystkimi jego zachowaniami.
Skoro wiesz", e kto ci kocha, nawet jeli w danej chwili bdzie
zy na ciebie, nie zakwestionujesz jego ostatecznych uczu.
Przekonanie to bdzie kierowao wszystkimi dziaaniami, jakie
podejmiesz w kontaktach z t osob, jednak nie bdzie miao adnego
wpywu na twoje dziaania wobec innych ludzi. Jest to przekonanie,
ktre wpywa na ciebie tylko w jednej, cile okrelonej dziedzinie
twojego ycia: kontaktach z t wanie osob.
Jednak niektre przekonania maj wikszy wpyw na nasze ycie.
Te nazywam PRZEKONANIAMI OGLNYMI. S to przekonania
o znacznie dalej sigajcych konsekwencjach. Na przykad przekonania,
ktre ywisz na temat ludzi w ogle, wpyn nie tylko na twoje
zachowania wobec konkretnej osoby, ale rwnie wobec kadego,
kogo spotkasz. Przekonania oglne z wielk si wpywaj na twoj
karier zawodow, zaufanie do innych, maestwo i tak dalej.
Oglne przekonania, jakie ywisz na temat ubstwa i bogac
twa, okrel twj poziom stresu, sposb wykorzystywania czasu
i energii, wydawania pienidzy. Jeli wierzysz, e yjemy w wie
cie o znikomych zasobach, w ktrym jest tylko ograniczona ilo
czasu, mioci, pienidzy i tak dalej, bdziesz y w cigym stra

chu, e nie wystarczy ich dla ciebie. Stres ten wpynie na sposb
mylenia o ssiadach, wsppracownikach, twoich moliwociach
finansowych i moliwociach w ogle.
Jednak silniejsze od wszystkich przekona oglnych s
podstawowe przekonania, ktre stanowi jakby ostateczny filtr
caej naszej percepcji. Przekonania te bezporednio kontroluj
spjno wszystkich naszych decyzji yciowych. S to przekonania
okrelajce nasz wasn TOSAMO.
To, co uznajemy za moliwe i niemoliwe, nasze przekonania na
temat tego, co potrafimy, a czego nie potrafimy robi, rzadko s wynikiem
naszych prawdziwych moliwoci. Bardziej prawdopodobny jest fakt, i
s one funkcj naszych przekona na temat tego, KM JESTEMY.
Czy kiedykolwiek znalaze si w sytuacji, w ktrej nie
chciae nawet wzi pod uwag moliwoci wykonania czego?
Jeli, reagujc na t moliwo, mylae natychmiast: O nie,
to nie ja, nigdy nie mgbym czego takiego zrobi", to na
trafiae na bariery ograniczanej tosamoci. Oczywicie nie
zawsze jest to ze. Niepostrzeganie siebie samego jako mordercy
to bardzo wane przekonanie! Niepostrzeganie siebie samego
jako osoby, ktra potrafiaby wykorzystywa innych, jest bardzo
poyteczne. Jest bardzo wane, bymy definiowali samych siebie
nie tylko w kategoriach, kim jestemy, lecz rwnie i kim nie
jestemy.
Czym dokadnie jest tosamo? S TO PO PROSTU PRZE
KONANIA - DOBRE, ZE LUB OBOJTNE - KTRE WY
KORZYSTUJEMY DO ZDEFINIOWANIA NASZEJ WASNEJ
OSOBOWOCI, KTRE MWI NAM O RNICY MI
DZY NAMI A RESZT LUDZI, KTRE DECYDUJ O TYM,
CO STANOWI O NASZEJ WYJTKOWOCI I ODRBNO
CI. A nasze poczucie pewnoci na temat tego, kim jestemy, wy
twarza podziay i granice, w ramach ktrych yjemy.
TWOJE ZDOLNOCI I MOLIWOCI S NIEZMIENNE,
JEDNAK ZAKRES ICH WYKORZYSTANIA ZALEY OD
TWOJEJ TOSAMOCI. Jeli na przykad czujesz pewno,
e jeste czowiekiem otwartym i odwanym, signiesz po mo
liwoci, ktre pozwol ci dopasowa zachowanie do poczucia
tosamoci. Fakt, czy postrzegasz siebie jako zwycizc, czy
544
545
546
jako przegranego, gupka czy geniusza, natychmiast zdecyduje,

jakie moliwoci wewntrzne stan si dla ciebie dostpne. By
moe czytae ksik Pygmalion in the Classroom (Pigmalion
w klasie), ktra dokadnie opisuje olbrzymie zmiany zachodzce
w uczniach po tym, jak zostaj przekonani, i dysponuj wielkim
talentem.
BADACZE WIELOKROTNIE UDOWADNIALI, E
ZDOLNOCI UCZNIW ZNAJDUJ SI POD OLBRZYMIM
WPYWEM TOSAMOCI, JAK WYTWARZAJ ONI
DZIKI PRZEKONANIOM NAUCZYCIELA O ICH INTELI
GENCJI. Podczas jakiego eksperymentu grupie nauczycieli
powiedziano, e pewni uczniowie w klasie s wyjtkowo
uzdolnieni, i polecono, by szczeglnie troskliwie dbali o ich
dalszy rozwj, stawiajc im ambitne wymagania. Tak jak za
kadano, dzieci te stay si szybko najlepszymi uczniami
w klasie. Interesujcy w tym eksperymencie jest fakt, e wybrani
uczniowie wcale nie prezentowali inteligencji wyszej od
przecitnej, a niektrzy spord nich wczeniej uznani byli za
uczniw bardzo sabych. Wanie ich poczucie pewnoci, e s
bardzo dobrzy (ktre zostao w nich wywoane na skutek fa
szywego przekonania" nauczycieli), przyczynio si do tego
sukcesu.
Wpyw tej zasady nie ogranicza si do uczniw. SPOSB,
W JAKI POSTRZEGAJ CI JAKO OSOBOWO INNI LU
DZIE, DECYDUJE O ICH ZACHOWANIACH WZGLDEM CIE
BIE. Czsto nie ma to nic wsplnego z twoim charakterem. Jeli na
przykad kto postrzega ci jako oszusta, nawet jeli jeste uczciwy
i robisz same dobre rzeczy, ten kto bdzie si dopatrywa nieczystych
motyww we wszystkich twoich zachowaniach. Najgorsze jest to,
e czsto po dokonaniu w sobie pozytywnej zmiany pozwalamy, by
ludzie w naszym otoczeniu dalej postrzegali nas poprzez swoje
przekonania i odczucia, ktre wywoane zostay naszym poprzednim
zachowaniem. Wszyscy musimy pamita o tym, e mamy wielkie
moliwoci wpywu na tosamo tych, ktrzy s nam bliscy.
T wanie si Marva Collins wykorzystuje, kiedy wpywa
na swoich uczniw, by uwierzyli, e s panami wasnego prze
znaczenia, e s tak samo utalentowani jak kady inny czowiek,
ktry kiedykolwiek chodzi po ziemi.
547
Najbardziej odczuwamy doskonao innych

ludzi, kiedy przestaj by obecni.
RALPH WALDO EMERSON
ZAWSZE DZIAAMY ZGODNIE Z NASZYM WASNYM

POGLDEM NA TEMAT TEGO, KIM JESTEMY, BEZWZGLDU NA TO, CZY POGLD TEN JEST WACIWY,
CZY NIE. Dzieje si tak dlatego, e JEDN Z NAJSILNIEJ
SZYCH SI KIERUJCYCH CZOWIEKIEM JEST PO
TRZEBA KONSEKWENCJI.
Przez cae ycie bylimy spoecznie warunkowani, by czy
wielk przyjemno ze spjnoci i konsekwencj, a wielkie cier
pienie z niespjnoci i niekonsekwencj. Zastanw si nad tym.
Jakie etykiety przyczepiamy ludziom, ktrzy mwi jedno, a ro
bi drugie, ktrzy twierdz, e s tacy to a tacy, i nastpnie zacho
wuj si zupenie inaczej? Nazywamy ich hipokrytami, uwaamy,
e s nieuczciwi, e nie mona na nich polega, nie mona im
ufa, uznajemy ich za ludzi paskich i pytkich. Czy chciaby,
by etykiety te przylgny do ciebie? Czy chciaby choby po
myle o sobie w ten sposb? Odpowied jest oczywista: gone
NIE! Skutkiem tego jest fakt, e ilekro zajmujemy publicznie
stanowisko w jakiej sprawie - ujawniamy nasze przekonania,
mwimy, kim jestemy albo o co nam chodzi - znajdujemy si pod
dziaaniem wielkiej presji, by pozostawa w zgodzie z tymi
stwierdzeniami, bez wzgldu na moliwe przysze koszty tej
niezomnoci.
I odwrotnie. Nagrody za konsekwentne dotrzymywanie
kroku wasnej tosamoci s olbrzymie. Jak nazywamy ludzi,
ktrzy s konsekwentni i spjni? Uywamy w stosunku do nich
sw takich, jak lojalny, godny zaufania, stay, inteligentny,
racjonalny i tak dalej. Czy nie chciaby, aby ludzie cigle
uywali takich wanie sw dla opisania ciebie? Jak poczuby
si, mylc o sobie w taki sposb? I znw odpowied jest
oczywista: wikszo z nas bardzo by tego pragna. Dlatego
potrzeba zachowania spjnoci i konsekwencji jest nie
rozerwalnie zwizana z twoj umiejtnoci unikania cierpienia
i zyskiwania przyjemnoci.
548
Gupia konsekwencja jest chochlikiem maych

umysw.
RALPH WALDO EMERSON
Efekt Pigmaliona dziaa rwnie w drug stron. Jeli czujesz

pewno, e nie potrafisz si uczy, pewno ta zmienia si
w samospeniajc si przepowiedni. Przekonanie takie to zu
penie co innego ni wniosek, e twoja obecna strategia uczenia
si jest nieskuteczna. Zmiana techniki uczenia si przez wikszo
z nas postrzegana jest jako zadanie atwe do osignicia, jeli
tylko mamy waciwego nauczyciela. Jednak zmiana samych
siebie, zmiana istoty naszej osobowoci postrzegana jest jako
prawie niemoliwa. Zwyke w takich wypadkach stwierdzenie:
Po prostu taki jestem", to zdanie, ktre zabija marzenia. Niesie
ze sob wyrok, skazuje nas na niemoliwy do rozwizania stay
problem.
Osoba, ktra wierzy, e nkaj problem narkotykowy, z pew
noci moe si zmieni. Bdzie to trudne, ale w kocu dokona
zmiany, i to zmiany trwaej. I odwrotnie, kto, kto uznaje, e
JEST narkomanem, zwykle wraca do naogu nawet po tygodniach
lub miesicach abstynencji. Dlaczego? Poniewa wierzy on, e taki
wanie jest. Nie ma problemw z narkotykami: JEST narkoma
nem. Zapewne pamitasz z rozdziau czwartego, e kiedy czowiek
rozwinie w sobie przekonanie na jaki temat, zignoruje dowody
podwaajce jego przekonanie. Bdzie nawet z tymi dowodami
walczy, bronic swego przekonania za kad cen. Podwiadomie
czowiek przekonany, e jest narkomanem, nie uwierzy w mo
liwo wprowadzenia dugotrwaej zmiany i to podwiadome
przekonanie bdzie rzdzio jego zachowaniem.
Czsto proces utrzymywania negatywnych zachowa przynosi
nam rwnie dodatkowe zyski. W kocu narkoman moe skada
win za swoje uzalenienie na czynniki od siebie niezalene
- po prostu taki jest" - zamiast stawi czoo rzeczywistoci
i przyzna, e zaywanie narkotykw jest wynikiem jego wasnej
decyzji. Sytuacja ta pogbi si na skutek potrzeby spjnoci w lu
dzkim systemie nerwowym i narkoman bdzie wraca do de
strukcyjnego wzorca wci od nowa. Odrzucenie wasnej tosa-
549
moci byoby dla niego bardziej bolesne ni niewtpliwie

destrukcyjne skutki, ktre wywouje w sobie samym, przyjmujc
narkotyki.
Dlaczego? Poniewa WSZYSCY KIERUJEMY SI PO
TRZEB POCZUCIA PEWNOCI. WIKSZO LUDZI
NAJBARDZIEJ BOI SI NIEZNANEGO. NIEPEWNO
OZNACZA MOLIWO WIELKIEGO CIERPIENIA, std
te wolimy radzi sobie z cierpieniem, ktre ju znamy, ni
siga po cokolwiek, co moe przynie wiksze nawet cierpienie.
Dlatego wanie, yjc w wiecie cigych zmian - w ktrym
cigle otaczaj nas nowe informacje, zalewani jestemy wci
nowymi kontaktami, zmianami w pracy i okolicznociach
zewntrznych - wszyscy niezmiennie liczymy na stao jednej
tylko rzeczy: wasnej tosamoci. Jeli bowiem zaczniemy
kwestionowa to, kim jestemy, zniknie moliwo zrozumienia
wiata i podstawy, na ktrych budowalimy swoje dotychczasowe
ycie.
Jak moesz zdecydowa, co zrobi, jeli nie wiesz, kim jes
te? Jak moesz sformuowa wartoci, przyj przekonania i us
tali reguy? Jak moesz oceni, czy co jest dobre, ze czy obo
jtne? Najwikszym problemem czowieka, ktry postrzega swoj
tosamo jako narkomana, jest odpowied na pytanie: Czym
mam zastpi swoj obecn tosamo? W co mam si zmieni?
W czowieka leczcego si z narkomanii? To nie zmieni tosa
moci. Po prostu okreli stan, w ktrym si obecnie znajduje. Na
nic nie przyda si te sformuowanie wolny od narkotykw",
poniewa wikszo postrzega to jako stan tymczasowy, a poza
tym uywaby wtedy narkotykw jako jednego z elementw opi
sania samego siebie. Zachowanie narkomana zmienia si tylko
wtedy, kiedy wyrobi w sobie przekonanie, e jest czysty, e jest
teraz chrzecijaninem", muzumaninem", judaist", buddyst"
albo e zmieni si w przywdc" - lub cokolwiek innego, co nie
jest narkomanem".
KIEDY ROZWINIEMY NOWE PRZEKONANIA NA TE
MAT TEGO, KIM JESTEMY, NASZE ZACHOWANIE ZMIE
NI SI TAK, BY WSPIERA NASZ NOW TOSAMO.
Dokadnie tak samo wyglda sytuacja kogo, kto cierpi na
nadwag i kogo tosamo brzmi: Jestem gruby." Czowiek taki
551
moe na krtk met przej na diet, ale zawsze wrci do starych

nawykw, poniewa poczucie pewnoci na temat tego, kim jest,
bdzie tak dugo wpywao na jego zachowania, a stan si zgod
ne z jego tosamoci. Wszyscy musimy utrzymywa spjno
przekona o wasnej tosamoci, nawet jeli s one destrukcyjne
i nas obezwadniaj.
Jedyn szans dla czowieka uzalenionego od narkotykw
na trwae odrzucenie tego zachowania jest zmiana przekonania
o wasnej tosamoci. Jestem narkomanem", musi si zmieni
w Jestem okazem zdrowia", albo: Jestem ywym dowodem,
e aden problem nie jest niezwyciony", albo Teraz jestem
"
Bez wzgldu na rodzaj nowej tosamoci, musi ona zapewnia,
e czowiek ten nigdy wicej nie signie po narkotyki. W sytuacji,
kiedy kto zaproponuje mu kiedy dziak", nie moe zastanawia
si nad tym, czy maj wzi, czy te nie. Musi z ca dostpn
mu pewnoci odpowiedzie: O nie, to nie ja. Czasy, kiedy taki
byem, ju si skoczyy."
Czowiek cierpicy na nadwag musi przeksztaci swoj
osobowo z grubasa w czowieka zdrowego i witalnego, o piknej
sylwetce. Taka zmiana tosamoci pocignie za sob zmian
wszystkich zachowa, od diety po aktywno fizyczn, i pozwoli
mu na wprowadzenie dugoterminowych zmian fizjologicznych,
ktre s spjne z now tosamoci. Zmiana ta moe si wydawa
zwyk manipulacj semantyczn, ale w rzeczywistoci jest ona
o wiele gbsza, powoduje bowiem cakowit zmian rzeczywis
toci psychologicznej.
JEDNA ZMIANA W POCZUCIU TOSAMOCI MOE
CAKOWICIE ZMIENI TWJ SYSTEM NADRZDNY. Po
chwili zastanowienia z pewnoci dojdziesz do wniosku, e
narkoman kieruje si zupenie innym systemem oceny ni kto,
kto uznaje si za przywdc, kochanka, atlet lub dobroczyc.
Inne s stany, ktrych cigle dowiadcza, zadaje sobie inne pytania,
inne wartoci kieruj jego dziaaniami i zupenie inaczej ksztatuje
on swoje przekonania poprzez inn organizacj odniesie. Cho
prawd jest, e nie wszystkie zmiany poczucia tosamoci s
rwnie gbokie, to jednak niektre z nich sigaj tak daleko, e
konsekwencj jest cakowite zastpienie jednego Systemu
Nadrzdnego innym.
JAK KSZTATUJE SI TWOJA TOSAMO
550
Jak to si stao, e podczas wojny koreaskiej wicej Amerykanw

donosio na swoich wspwiniw ni podczas ktrejkolwiek
innej wojny we wspczesnej historii? Komunici chiscy, w od
rnieniu od swoich pnocnokoreaskich sojusznikw, rozumieli
SI WYNIKAJC Z POCZUCIA TOSAMOCI I DOCE
NIALI FAKT, E JEGO ZMIANA MOE W JEDNEJ CHWILI
ZMIENI NIE TYLKO PRZEKONANIA I WARTOCI WI
NIW, ALE RWNIE ICH DZIAANIA. Wanie dlatego
zamiast stosowa brutaln si, podstpnie wykorzystywali swoj
wasn strategi wojny psychologicznej, obliczonej nie tylko na
zwyke zdobywanie informacji, ale przede wszystkim na prze
konanie walczcych Amerykanw do filozofii politycznej prze
ciwnika. Chiscy komunici wiedzieli, e jeli uda im si za
szczepi w Amerykanach nowe przekonania i wartoci, zaczn oni
postrzega rol wasnego kraju w wojnie zupenie inaczej, stan
si pewni, e ich kraj dziaa destrukcyjnie, i zaczn pomaga
Chiczykom na wszystkie moliwe sposoby. Dziki temu komu
nici odnieli sukces. Zrozumienie tego, co zrobili, moe pomc
ci poj, w jaki sposb stworzye swoj obecn tosamo i w ja
ki sposb moesz j zmieni w jednej chwili, a wic w konsek
wencji w jednej chwili zmieni rwnie cae swoje ycie.
Zadanie stojce przed chiskimi komunistami byo rzeczywicie
potne. Jak zmieni czyj tosamo bez uciekania si ani do groby
mierci, ani obietnicy wolnoci? Zwaszcza jeli wie si doskonale,
e kady amerykaski onierz przeszed szkolenie podawania tylko
swojego nazwiska, stopnia i numeru identyfikacyjnego? Ich plan by
prosty: zacz od rzeczy drobnych i opierajc si na nich, budowa
dalej. Chiczycy wiedzieli, E ROZPOZNAJEMY KADEGO PO
JEGO DZIAANIACH. Na przykad skd wiesz, kim naprawd jest
twj przyjaciel? Czy wiedza ta nie opiera si na tym, w jaki sposb
traktuje on innych ludzi, jak si zachowuje?
Jednak prawdziwy sekret Chiczykw polega na tym, i zro
zumieli oni, e to, kim jestemy - nasz wasn tosamo - iden
tyfikujemy w ten sam sposb, oceniajc wasne dziaania. ABY
OCENI, KIM JESTEMY, PATRZYMY NA WASNE DZIA
ANIA. Chiczycy wiedzieli wic, e aby osign swj ostatecz-
552
ny cel i zmieni przekonanie winia na temat wasnej tosamoci,

musieli nakoni go do robienia rzeczy, ktre robiby kolaborant.
I znw nie jest to proste zadanie. Ale orientowali si, e mo
g zmczy winia rozmow trwajc od dwunastu do dwu
dziestu godzin i wtedy poprosi go o drobne ustpstwo, skoni
do powiedzenia zdania typu: Stany Zjednoczone nie s dosko
nae", albo: Prawd jest, e w komunistycznym kraju bezrobocie
nie wystpuje." Po stworzeniu takiego zaplecza Chiczycy po
prostu posuwali si dalej bardzo drobnymi krokami. Rozumieli
ludzk potrzeb spjnoci. Kiedy poczynimy stwierdzenie,
w ktre wierzymy, musimy zrobi wszystko, by je wesprze.
Prosili wic winia, by napisa kilka przyczyn, dla ktrych
Ameryka nie jest doskonaa. Skrajnie wyczerpany wizie sysza
nastpnie pytanie: Jakie inne korzyci spoeczne wynikaj
z komunizmu?" I tak po krtkim czasie przed winiem znaj
dowa si napisany jego wasn rk dokument, w ktrym nie
tylko atakowa swoj ojczyzn, ale rwnie wychwala komunizm.
Musia wtedy jako sam przed sob usprawiedliwi fakt, e co
takiego napisa. Nie by bity, nie oferowano mu jakichkolwiek
specjalnych nagrd. Jak wic mg wyjani swoj ch" do
zrobienia tego, co zrobi? Pniej proszono go, by przeczyta t
list podczas dyskusji ze wspwiniami, albo napisa oparty na
niej esej.
Nastpnie Chiczycy czytali jego esej w radio, podajc pene imi
i nazwisko autora, i wizie nagle znajdowa si w sytuacji ujawnionego
publicznie kolaboranta. Kiedy wspwiniowie pytali go, dlaczego to
zrobi, nie mg broni si stwierdzeniem, e by torturowany. Musia
usprawiedliwi swoje dziaanie przed samym sob i przed innymi,
aby utrzyma wasne poczucie spjnoci. W tej wanie chwili
stwierdza gono, e napisa to, poniewa jest to prawda! I wanie
wtedy zmieniaa si jego tosamo. Zaczyna postrzega siebie samego
jako zwolennika komunistw i wszyscy w jego otoczeniu w ten sam
sposb go okrelali. Wzmacniali jego now tosamo, traktujc go
dokadnie tak samo, jak traktowali chiskich stranikw.
Nowa tosamo szybko skaniaa winia do otwartego
wyrzeczenia si wasnego kraju, co pozwalao mu utrzyma
spjno z wasnymi stwierdzeniami i now etykiet. Czsto te
zaczyna jeszcze cilej wsppracowa z Chiczykami. Kiedy
553
bowiem raz co napisa, nie mg potem udawa przed samym

sob, e tego nie zrobi. Jego sowa byy widoczne czarno na
biaym. Kady mg rozpozna jego charakter pisma. To wanie
skaniao go, aby uczyni swoje przekonania oraz wyobraenie
o samym sobie zgodnymi z tym, co niewtpliwie zrobi".*
Zanim ostro ocenisz winiw wsppracujcych z Chiczy
kami, powiniene dokadnie przyjrze si samemu sobie. Czy
wasn tosamo wybrae wiadomie, czy te moe jest ona
wynikiem tego, co powiedzieli ci inni ludzie, wynikiem wanych
wydarze w twoim yciu oraz innych czynnikw, ktre pojawiy
si bez wiadomego przyzwolenia z twojej strony? Jakie wiadome
dziaania i zachowania podje w przeszoci, aby pomc sobie
w sformowaniu podstaw wasnej tosamoci?
Czy zgodziby si na bolesny zabieg pobrania szpiku kost
nego, aby pomc nieznajomemu? Odpowied wikszoci ludzi
brzmiaaby: Absolutnie nie!" A przecie badania przeprowadzone
w 1970 roku dowiody, e jeli doprowadzimy kogo do przeko
nania, i zaley od tego spjno jego tosamoci, przewanie
godzi si na taki zabieg bez wahania.
Badania te pokazay, e kiedy badanych proszono najpierw
o poczynienie drobniejszych zobowiza, po ktrych nastpoway
ich dwa rwnie drobne dziaania w tym samym kierunku, zaczy
nali oni odczuwa, e odmowa wydaje si wiadczy o ich braku
charakteru". Wielu udoskonalio wtedy now tosamo i zaczo
postrzega samych siebie jako potencjalnych dawcw", jako
ludzi, ktrzy bezwarunkowo powicaj si pomaganiu innym,
nawet jeli wymaga to od nich cierpienia. Kiedy ju ta zmiana
w nich nastpia, ludzie ci na prob o poddanie si zabiegowi
pobrania szpiku kostnego reagowali pozytywnie, kierowani si
nowej tosamoci. Musieli zachowa spjno wewntrzn, bez
wzgldu na koszty finansowe, wymagany do tego czas i zwizane
z tym cierpienie. ICH POGLD NA SIEBIE SAMYCH JAKO
DAWCW STAWA SI ODZWIERCIEDLENIEM TEGO,
KIM BYLI. NIE MA SILNIEJSZEJ DWIGNI ZMIENIAJCEJ
LUDZKIE ZACHOWANIE NI POCZUCIE WASNEJ TO
SAMOCI.
* Robert Caldini, Influence, op. cit.
554
555
Mg by teraz spyta: CZY MOJA TOSAMO OGRA

NICZANA JEST PRZEZ MOJE DOWIADCZENIA?" ODPO
WIED BRZMI: NIE. TWOJA TOSAMO OGRANICZA
NA JEST TWOJ INTERPRETACJ WASNYCH DO
WIADCZE. TWOJA TOSAMO TO NIC INNEGO, JAK
DECYZJE, KTRE PODJE USTALAJC, KIM JESTE,
JAKIE CZYNNIKI TWORZ Z CIEBIE JEDN CAO.
STAJESZ SI TAKI JAK ETYKIETY, KTRE SAM SOBIE
PRZYKLEIE. SPOSB, W JAKI DEFINIUJESZ SWOJ
TOSAMO, DEFINIUJE TWOJE YCIE.
Nawet firma moe ulec kryzysowi tosamoci. Kilka lat temu

gigant przemysu poligraficznego, Xerox Corporation, przeszed
interesujc zmian wasnego image. Kiedy pojawi si przemys
komputerw osobistych, niosc ze sob fal przyszoci", Xerox
chcia wykorzysta t wielk technologiczn potg i wej na
nowy, jake fascynujcy rynek. Zaprzgli do pracy nad tym wasny
personel badawczy i inynieryjny i po wydaniu mniej wicej dwch
miliardw dolarw na badania udao im si wprowadzi kilka
nowoci, w tym prototyp urzdzenia, ktre dzisiaj nazywamy mysz.
Dlaczego wic Xerox nie jest obecnie jednym z liderw prze
mysu komputerowego, dlaczego nie idzie rami w rami z takimi
firmami, jak Apple czy IBM? Ot pocztkowa tosamo firmy
nie pozwolia jej zmierza w tym kierunku. Nawet jej symbol,
graficzna tosamo" - kopiujcy dokumenty mnich - zmniej
sza potencjaln moliwo identyfikowania firmy Xerox z awan
gard przemysu komputerowego. Mnich bardzo dobrze symbo
lizowa doskona wierno kopii, ale niemal w ogle nie mg si
kojarzy z zaawansowan technologi, w ktrej jednym z najwa
niejszych kryteriw bya szybko dziaania. Przekonania konsu
mentw, ktrzy zaklasyfikowali Xerox jako czoowego wiatowego
producenta kopiarek, nie pozwalay na zbytni wiar w wysiki
korporacji na rynku komputerowym. Pocz te dwa fakty, a za
czniesz rozumie, skd wziy si problemy Xerox Corporation.
Specjalici w dziedzinie marketingu oraz plastycy zajmujcy
si symbolami graficznymi zgodnie potwierdz, e wyobraenie
o firmie jest olbrzymim filtrem, przez ktry przechodz decyzje
kierujce konsumentami: ludzie musz wiedzie, kim jeste, co
oznacza twj znak, i kiedy inwestuj due pienidze, chc zwykle
kupowa produkty firmy, ktra jest wzorem w swojej dziedzinie.
Kiedy Xerox boryka si z problemem uzupenienia wasnej
tosamoci, inne firmy szy szybko do przodu i cakowicie opa
noway rynek. W tym momencie korporacja Xerox zdecydowaa,
e zamiast prbowa zmieni wasn tosamo, wykorzystaj.
Skomputeryzowaa wic swoje fotokopiarki i skoncentrowaa
wszystkie rodki, przeznaczone na badania i rozwj, na ulepszenie
tego, co w powszechnej opinii robia ju najlepiej.
Dzi firma Xerox znajduje si w trakcie kolejnego procesu
transformacji. Prbuje stworzy nowy image - reklamy pokazujce
SKRAJNE CIERPIENIE: POSIEW KRYZYSU

TOSAMOCI
Ludzie, ktrzy nie dziaaj zgodnie z wasnymi przekonaniami
o tym, kim s, szykuj grunt pod tak zwany kryzys tosamoci.
Kiedy kryzys nadchodzi, nagle trac orientacj i zaczynaj kwes
tionowa swoje dotychczasowe zachowania. Ich cay wiat prze
krca si do gry nogami i dowiadczaj wielkiego strachu przed
cierpieniem. To wanie przytrafia si wielu ludziom, ktrzy
przeywaj, kryzys koo pidziesitki". Czsto postrzegaj samych
siebie jako ludzi modych, majcych znaczny wpyw na otoczenie.
Pewien bodziec zewntrzny - osignicie okrelonego wieku,
uwagi przyjaci, siwiejce wosy - wywouje w nich strach przed
nadchodzcymi latami ycia i now, mniej podan tosamoci,
ktrej oczekuj wraz z upywem tych lat. Podejmuj wic
desperackie prby utrzymania wasnej tosamoci i zachowuj si
tak, jakby wci byli modzi: kupuj szybkie samochody, zmieniaj
fryzur, rozwodz si ze wspmaonkiem albo zmieniaj prac.
Gdyby ludzie ci dobrze zdawali sobie spraw z natury wasnej
tosamoci, czy w ogle przechodziliby ten kryzys? Przypusz
czam, e nie. Osobowo w znacznym stopniu oparta na tym, jak
wygldasz albo ile masz lat, musi przynie ci cierpienie, poniewa
czynniki te si zmieniaj. Jeli jednak kierujemy si szerszym
wyobraeniem na temat wasnej istoty, nasza tosamo nigdy
nie jest zagroona.
szybko kroczc wyobrani ploterw, sprzt i oprogramowanie

oraz systemy komunikacyjne, uzupeniane sloganem: Xerox firma dokumentw." Aby rozszerzy swoje rynki, Xerox musi
kulturowo uwarunkowa t rozszerzon tosamo, co te i czyni
przy kadej moliwej okazji.
Policja doprowadza Valjeana przed ksidza, ktry po usy

szeniu faktw utrzymuje, e srebra s podarunkiem, i mwi Valjeanowi, e zapomnia zabra jeszcze dwch srebrnych wiecz
nikw. Ku cakowitemu zaskoczeniu Valjeana po odejciu policji
duchowny czyni ze swojego hojnego kamstwa rzeczy wisto i od
sya go ze srebrn zastaw, by w oparciu o ni zbudowa sobie no
we ycie.
Valjean musi sobie jako poradzi z dziaaniami ksidza. Dla
czego w niego uwierzy? Dlaczego nie odesa go do wizienia,
skutego w kajdany? Ksidz powiedzia mu te, e jest jego bratem,
e nie naley ju wicej do za, e jest uczciwym czowiekiem i dziec
kiem boym. Ten potny wzorzec zama tosamo Valjeana.
Wtedy zmienio si cae jego zachowanie. Sta si czowiekiem
znaczcym, zacz pomaga innym.
Jednak pewien policjant, nazwiskiem Javert, uczyni schwy
tanie Valjeana i pozbawienie go wolnoci celem swojego ycia.
Wiedzia", e Valjean jest zy, i definiowa sam siebie jako
czowieka, ktry wtrca wszystko zo do wizienia. Kiedy Javert
w kocu go dopad, Valjean mia wspania okazj, by raz na
zawsze pozby si swej nemesis, jednak wspaniaomylnie
darowa swojemu oprawcy ycie.
Po latach intensywnej pogoni Javert w kocu zrozumia, e
Valjean to dobry czowiek, moe nawet lepszy ni on sam. Nie po
trafi poradzi sobie z myl, e by moe wanie on, a nie Valjean, jest zy i okrutny. W wyniku tych myli rzuci si w odmty
Sekwany.
556
Napisane w jzyku chiskim sowo kryzys"

zoone jest z dwch symboli: jeden oznacza
niebezpieczestwo, a drugi nowe moliwoci
JOHN F. KENNEDY
Nie potrzeba kryzysu, aby wikszo z nas zrozumiaa, e musi

zmieni swoje zachowanie, ale perspektywa zmian tosamoci niemal
kademu z nas wydaje si przeraajca. Zamanie starych przekona
na temat tego, kim jestemy, kojarzy nam si z olbrzymim cierpieniem
i niektrzy ludzie dla utrzymania tych starych przekona posuwaj
si nawet tak daleko, e popeniaj samobjstwo.
Dramatyczn ilustracj tego stwierdzenia jest wielkie dzieo
Wiktora Hugo Ndznicy. Po zwolnieniu z galer bohater powieci
Jean Valjean czuje si osamotniony i sfrustrowany. Cho podczas
wszystkich lat spdzonych pod stra francuskiej policji nigdy
nie uzna si za kryminalist (ukrad tylko bochenek chleba, aby
nakarmi godujc rodzin, i za to skazany zosta na wiele lat
cikich robt), po wyjciu na wolno przekonuje si, e nie
moe dosta uczciwej pracy. Wszyscy nim gardz i odrzucaj go
jako byego skazanego.
W kocu, kierowany bezradnoci, zaczyna akceptowa to
samo, ktr narzuca mu przylepiona przez spoeczestwo
etykietka. Teraz ju JEST kryminalist i zaczyna dziaa jak kry
minalista. Tu po tym, jak przygarnia go dobry duchowny, aby na
karmi i da dach nad gow, spenia nakaz swojej nowej tosa
moci i kradnie srebrn zastaw ksidza. Kiedy policja zatrzymuje
Valjeana podczas rutynowej kontroli, odkrywa nie tylko fakt, e
jest on kryminalist, ale te znajduje u niego najcenniejsz was
no ksidza: srebra. Przestpstwo to podlega karze doywotnich
robt.
557
Najbardziej drczyo go to, ze straci pewno

siebie. Czu, e nie ma gruntu pod nogami..
Myla o sobie z przeraeniem. Czowiek
wyrzucony, nie znajcy swej drogi i
przepeniony wstrtem!
WIKTOR HUGO, NDZNICY"
558
KIM WIC JESTE?
wiele rzeczy odwraca od niej twoj uwag, nie uzyskasz waciwej

odpowiedzi.
We kilka gbokich oddechw, sprbuj si odpry. Pozwl,
by twj umys wprawi si w stan ciekawoci - nie strachu, nie
przejcia, nie poszukiwania doskonaoci albo w ogle poszu
kiwania czegokolwiek. Po prostu spytaj si: Kim jestem?", zapisz
odpowied i pytaj ponownie. Za kadym razem, kiedy bdziesz
sobie zadawa to pytanie, zapisuj wszystko, co przyjdzie ci do
gowy, i staraj si siga coraz gbiej. Pytaj tak dugo, jak dugo
nie osigniesz opisu samego siebie, ktry bdziesz mg uzna za
waciwy z caym przekonaniem. Jak si definiujesz? Na czym
polega istota ciebie? Jakich metafor uywasz, by si opisa? Jak
rol odgrywasz?
Czsto si zdarza, e jeli nie wytworzymy w sobie tego stanu
bezpieczestwa i ciekawoci, obawy i wahania podsuwaj nam
niewystarczajce lub niedokadne odpowiedzi. Jeli staniesz przed
kim i nie wprowadziwszy go w odpowiedni stan, zadasz nagle
pytanie: Kim jeste?", spotkasz si zjedna z dwch reakcji:
1. PUSTY WZROK. Ten typ pytania wywouje czsto u ludzi
wielkie zmieszanie i zaskoczenie, poniewa nigdy nie poproszono
ich, by powanie zastanowili si nad odpowiedzi na nie.
2. ODPOWIED POWIERZCHOWNA. To technika unikania
stosowana zawsze na pocztku. Reakcj t moemy zdefiniowa
jako zapieranie si, poniewa rozmwca bdzie po prostu obstawa
przy swoim: Jestem tym, kim jestem, i to wszystko." Przekonaem
si, e czsto nie mona od razu uzyska odpowiedzi na tego ty
pu osobiste pytania, zwaszcza nacechowane emocjonalnie. Ludzie
nie chc na nie odpowiada dopty, dopki nie odpowiedz sobie
sami na dwa pytania.
Najpierw zastanawiaj si: Czy w ogle potrafi odpowie
dzie na to pytanie?" Jeli rozmwca nie ma pewnoci, kim na
prawd jest, odpowie: Nie wiem", albo udzieli nam pierwszej lep
szej powierzchownej odpowiedzi, jaka przyjdzie mu do gowy.
Czasem ludzie boj si zadawa sobie to pytanie ze strachu przed
brakiem jasnoci i zdecydowania w tej podstawowej dla ich ycia
kwestii. Drugie pytanie, ktre sobie zadaj, brzmi: Co z tego
bd mia? Jakie korzyci osobiste odnios, jeli odpowiem na
to pytanie?"
Co to wszystko naprawd oznacza? Moe si to wydawa bardzo

ezoteryczne, dopki nie zaczniemy si sami definiowa. PO
WI WIC CHWIL NA TO, BY DOWIEDZIE SI, KIM
JESTE. KIM JESTE? Jest tak wiele sposobw, jakimi si sami
definiujemy. Moemy opisywa si zgodnie z naszymi emocjami
(Jestem zakochany. Jestem spokojny. Jestem zdenerwowany) lub
uywajc swojego zawodu (Jestem prawnikiem. Jestem lekarzem.
Jestem duchownym), tytuu (Jestem dyrektorem. Jestem wice
prezesem), dochodw (Jestem milionerem), rl (Jestem matk.
Jestem najmodsza z piciu sistr), zachowa (Jestem hazardzist),
wasnoci (Jestem wacicielem Beemera"), metafor (Jestem
krlem wzgrz. Jestem pionkiem), oceny innych (Jestem bezwar
tociowy. Jestem wyjtkowy), przekona duchowych (Jestem
judaist), wygldu (Jestem pikny. Jestem brzydki. Jestem stary),
osigni (Jestem krlow piknoci szkoy w Home Valley
z 1960 roku) albo niepowodze (Jestem zrujnowany). Moemy
nawet definiowa si, podajc, czym nie jestemy (Nie jestem
nieodpowiedzialny).
Tosamo naszych przyjaci i rwienikw rwnie wywiera
na nas wpyw. Przyjrzyj si dobrze swoim przyjacioom. Twoje
przekonanie, kim oni s, jest czsto odzwierciedleniem twojego
przekonania na temat tego, kim jeste ty. Jeli twoi przyjaciele
s troskliwi i dobrzy, najprawdopodobniej postrzegasz sam siebie
w taki wanie sposb.
Bardzo silnym czynnikiem s rwnie ramy czasowe, ktrych
uywasz, by si zdefiniowa. Czy aby zdefiniowa, kim naprawd
jeste, patrzysz w przeszo, w przyszo czy moe przygldasz
si teraniejszoci? Wiele lat temu ani moja przeszo, ani te
raniejszo nie byy specjalnie ekscytujce, wiadomie wic
kusiem swoj tosamo wizj tego, kim wiedziaem, e si
stan. Nie musiaem czeka. Zaczem y w taki sposb o wiele
wczeniej.
Jest bardzo wane, by odpowiadajc na to pytanie, znajdowa
si we waciwym nastroju. Musisz czu si odprony i bez
pieczny oraz kierowa si ciekawoci. Jeli tylko pobienie za
poznajesz si z t ksik, jeli tylko przerzucasz kartki albo zbyt
559
Pozwl, e dam ci odpowied na obydwa te pytania. Po pierw

sze, z pewnoci wiesz, kim jeste. Tak, potrafisz odpowiedzie
sobie na to pytanie, jeli przez chwil si zastanowisz, wanie
teraz. Musisz jednak sobie zaufa i zapisywa wszystkie odpo
wiedzi, ktre przyjd ci do gowy, bez wzgldu na ich tre. Po
drugie, niewtpliw korzyci, pync ze znajomoci odpowiedzi
na to pytanie, jest moliwo natychmiastowego ksztatowania
wszystkich wasnych zachowa.
Jeli teraz powicisz do czasu, by wprowadzi si w od
powiedni stan, bdziesz mg udzieli sobie PRZEMYLANEJ
ODPOWIEDZI na to pytanie. Mam nadziej, e takiej wanie
odpowiedzi szukasz.
innych ludzi. Oto kilka wicze, ktre, mam nadziej, wykonasz

z przyjemnoci.
1. GDYBY MIA ZNALE SWOJE NAZWISKO
W ENCYKLOPEDII, JAK BRZMIAOBY TO HASO? Czy do
opisania ciebie wystarczyyby mniej wicej trzy sowa, czy moe
pojawiby si esej zajmujcy kilka kolejnych stron, moe nawet
wymagajcy caego tomu? Ju teraz zapisz definicj samego
siebie, ktr znalazby, gdyby mia sprawdzi swoje nazwisko
w encyklopedii.
560
561
MOJA DEFINICJA SOWNIKOWA
Myl, wic jestem.

REN DESCARTES
Powi wic teraz chwil, by odpowiedzie na pytanie, nad kt

rym filozofowie zastanawiali si przez cae wieki, od Sokratesa
po Sartre'a. Wprowad si w ten stan, stan ciekawoci. Zaczerpnij
kilka gbokich oddechw i zapytaj: Kim jestem?"
JESTEM....
Aby pomc sobie w odpowiedzi na to pytanie, pamitaj, e

twoja tosamo to po prostu wszystko to, co odrnia ci od
Odczekaj chwil pozwalajc, by dotychczasowe odpowiedzi

do ciebie cakowicie dotary. Kiedy bdziesz gotw, przejd do ko
lejnego wiczenia.
2. GDYBY MIA STWORZY DOWD TOSAMOCI,
KTRY POTWIERDZABY, KIM NAPRAWD JESTE, CO
ZNALAZOBY SI W TYM DOKUMENCIE? CZEGO BY
W NIM NIE UMIECI?
Czy zamieciby wasne zdjcie? Czy posuyby si danymi
opisujcymi twj stan zdrowia? Twj wygld? Osignicia? Emo
cje? Przekonania? Relacje? Aspiracje? Motto? Zdolnoci i umie
jtnoci? Powi chwil na zastanowienie si, co umieciby
w dowodzie tosamoci, a czego by tam nie zapisa, gdyby doku
ment ten mia pokazywa innym, kim naprawd jeste.
562
MJ DOWD TOSAMOCI
Przyjrzyj si teraz wszystkiemu, co zanotowae, opisujc

wasn tosamo - histori twojego ycia w piguce. Jakie od
czucia budzi to w tobie? Mam nadziej, e w tej chwili naprawd
doceniasz to, kim jeste, e uznanie tego budzi w tobie gbokie
emocje. Jeli zauwaasz, e twoja tosamo sprawia ci bl, po
woduje cierpienie, to WIEDZ, ZE TO, CO NAZYWASZ TO
SAMOCI, STANOWI PO PROSTU SKUTEK TWOJEJ DE
CYZJI, Z CZYM CHCESZ SI IDENTYFIKOWA, a to wszys
tko moesz zmieni w jednej chwili. Masz w sobie na to do
siy ju teraz. Obserwujc sposb powstawania i rozwijania si to
samoci, bdziesz mia moliwo rozszerzy wasn tosamo,
a wic i cae swoje ycie.
EWOLUCJA TOSAMOCI
Do grona swoich przyjaci zaliczam Debr. Jest powszechnie
znana ze swojej witalnoci i umiowania przygd. Ostatnio opo
wiedziaa mi histori transformacji wasnej tosamoci. Oto ona:
W wieku dorastania zawsze bya sabeuszem. Wszystkiego si
baa. Nie podejmowaa adnych wysikw fizycznych, nie robia
niczego, co potencjalnie mogoby j zrani". Po zaliczeniu kilku
moich kursw oraz zdobyciu kilku nowych dowiadcze (nurko-
563
wanie, skoki przez ogie, spadochroniarstwo) zacza rozumie,

e moe zrobi wszystko, jeli si do tego zmusi.
Jednak odniesienia te nie komponoway si jeszcze w prze
konanie mwice jej, kim jest. Widziaa siebie wtedy jako sa
beusza, ktry potrafi skaka ze spadochronem". Transformacja
nie bya jeszcze kompletna, ale proces ten ju si zacz bez jej
wiadomej wiedzy. Mwia mi, e inni ludzie zazdrocili jej takich
wyczynw. Wiele razy syszaa sowa: auj, e nie potrafi
zdoby si na co takiego. Jeste bardzo odwana." Komentarze
te cakowicie j zaskakiway, ale wyobraenie, jakie mieli o niej
inni, zmusio j wreszcie do zakwestionowania wasnej opinii o so
bie samej.
W kocu zacza czy cierpienie z myl, e jest tchrz
liwym sabeuszem. Zacza rozumie, e takie postrzeganie
siebie ograniczaj. POSTANOWIA WIC, E NIE CHCE
JU TAKA BY JAK PRZEDTEM. Co wicej, przez cay ten
czas jej umys walczy z niespjnoci, rozbienoci midzy
tym, jak postrzegali j znajomi, a tym, jak sama postrzegaa wasn
tosamo. Kiedy wic nadarzya jej si kolejna okazja skoku ze
spadochronem, chwycia si jej bardzo mocno z postanowieniem,
e to dla niej szansa przejcia od moliwoci do rzeczywistoci,
od mog taka by" do taka wanie jestem". Przyszed czas,
aby zmieni umiowanie przygd z opinii w przekonanie.
Kiedy samolot wspi si na wysoko dwunastu i p tysica
stp, Debra obserwowaa, jak mniej dowiadczeni od niej kandy
daci na spadochroniarzy walczyli z wasnym strachem i zmuszali
si, by wyglda na ludzi, ktrzy wspaniale si bawi. Pomylaa
wtedy: Taka wanie kiedy byam. ALE NIE JESTEM PRZE
CIE JU KIM TAKIM. Dzisiaj bd si wspaniale bawi."
Wykorzystaa obawy innych ludzi jako kontrast, przeciwiestwo
osoby, ktr postanowia si sta. Przypomniaa sobie: Wanie
w taki sposb reagowaam przedtem" - i ze zdziwieniem za
uwaya, e dokonaa si w niej wielka zmiana. Nie bya ju sa
beuszem. Staa si siln kobiet, ktra za chwil miaa rzuci si
w wir przygody swego ycia.
Miaa wyskoczy z samolotu jako pierwsza. Podczas caego
skoku nie posiadaa si ze szczcia i radoci. Bya oczarowana.
Nigdy wczeniej nie odczuwaa tak wielkiej energii i tak wielkiego
podniecenia. Jednym z elementw, ktry prawdopodobnie pomg

jej bez wahania przekroczy barier nowej tosamoci, bya ch
suenia przykadem pozostaym uczestnikom lotu. Poczua, e
musi to robi jako lider grupy. Powiedziaa mi pniej: To bardzo
podobne do tego, co ty robisz. Gdyby prowadzi zajcia majce
pomc uczestnikom pokona strach w skakaniu przez ogie,
a nastpnie sam odmwi wykonania tego wiczenia, cae zajcia
byyby na nic. Musisz robi to, o czym mwisz."
nany, i jednym z powodw jest fakt, e zwyczaj przebierania

si pozwala nam przesta na chwil by sob, sta si swoim
alter ego. Przyjmujc nasz now tosamo, moemy robi
rzeczy, ktrych inaczej nigdy bymy nie robili. Moemy robi
to, na CQ od dawna mielimy ch, jednak nie wydawao nam si
spjne z nasz tosamoci.
Tymczasem naprawd moemy robi to, co chcemy, przez
cay rok. Moemy cakowicie zmieni wasn definicj nas samych
albo po prostu pozwoli, by nasza prawdziwa tosamo ujrzaa
wiato dzienne. Podobnie jak ugrzeczniony Clark Kent odrzuca
swoje okulary i noszony na co dzie garnitur, by zmieni si
w przemonego Supermana, moemy odkry nasz potn to
samo, ktra jest czym wicej ni tylko nasze zachowania, na
sza przeszo albo etykiety, ktre sami sobie dotychczas przy
znawalimy.
564
565
PONOWNE ODKRYCIE SAMEGO SIEBIE

Transformacja Debry zakoczya si. Zyskaa nowe odniesie
nia, ktre zaczy eliminowa jej dawn tosamo. Podja de
cyzj identyfikowania si z wikszymi moliwociami i kiedy
nadesza waciwa chwila, porwnaa swoj now tosamo
z tym, czym nie chciaa ju by. Byo to ostatnie uycie dwi
gni, ktrego potrzebowaa, aby spowodowa przemian. Zmiana,
ktr przesza, bya prosta, lecz jake potna. Jej nowa tosamo
wpywa teraz na jej dzieci, firm i wszystko, z czym jest zwizana.
Dzi jest prawdziwie odwanym liderem.
Zawsze moesz podj decyzj przedefiniowania samego siebie.
Pomyl tylko o cudownej wyobrani, ktra przepenia dusz dziecka.
Jednego dnia jest ono Zorrem, zamaskowanym mcicielem. Nas
tpnego dnia zmienia si w Herkulesa, staje si bohaterem Olimpu.
Jeszcze kiedy indziej przeistacza si we wasnego yciowego
bohatera, na przykad w swojego dziadka. Zmiany tosamoci
mog by wydarzeniami sprawiajcymi nam w yciu najwiksz
rado, mog czyni cuda, mog nas wyzwala.
Dlaczego doroli przez cay rok wyczekuj na wito Halloween albo parad ostatkowa w Nowym Orleanie? Jestem przeko-
Pozbd si granic! Jeli twoja tosamo nie spenia wszystkich

twoich ycze, zmu j do tego! Zacznij od postawienia czterech
krokw, ktre poprowadz ci do ponownego odkrycia samego siebie.
1. SPORZD OD RAZU LIST WSZYSTKICH ELE
MENTW TOSAMOCI, KTRE CHCESZ POSIADA.
Sporzdzajc t list, sigaj po si, ktr masz w sobie; pamitaj,
e aby si zmieni, musisz jedynie podj tak decyzj. Kim s
ludzie, ktrzy posiadaj ju cechy, ktre ty chcesz posi? Czy
mog suy ci za przykad? Wyobra sobie siebie samego
dziaajcego pod wpywem tej nowej tosamoci. Jak bdziesz
oddycha? Jak bdziesz si porusza? Jak bdziesz mwi? Jak
bdziesz myla? Jak bdziesz si czu?
566
567
3. OPRACUJ TERAZ PLAN DZIAANIA, KTRY POZ

WOLI CI PRZEKONA SI, E NAPRAWD YJESZ
W ZGODZIE ZE SWOJ NOW TOSAMOCI. Zastana
wiajc si nad tym planem, zwr specjaln uwag na przyjaci,
z ktrymi chcesz spdza swj czas. Czy wzmocni tosamo,
ktr chcesz w sobie stworzy, czy moe bd j niszczy?
2. JELI NAPRAWD CHCESZ ROZSZERZY LUB

ZMIENI SWOJ TOSAMO, A WIC W KONSEK
WENCJI I SWOJE YCIE, WIADOMIE ZDECYDUJ, KIM
CHCESZ BY. Sta si znw dzieckiem, wykorzystaj rado i
podniecenie, i co do szczegu opisz, kim staniesz si ju od
zaraz.
Powi chwil ju teraz, by to wszystko zanotowa.
Nie ma chyba wikszej przyjemnoci ni obserwowanie

kogo, kto poszerzy wasn osobowo. Jedn z najwikszych
radoci, jakich dowiadczyem w cigu ostatnich kilku lat, byo
ogldanie zachowa mojego najstarszego syna, Tylera, transfor
macji jego osobowoci, kiedy zmienia si z nowicjusza, zainte
resowanego lataniem razem ze mn helikopterem, we wspaniaego
pilota odrzutowca i zawodowego pilota helikoptera.
Jak wielka zmiana nastpia w jego opinii o samym sobie,
kiedy zacz rozumie, e sta si jednym z nielicznych, ktrzy nie
tylko mwi, ale i robi, co mwi, e moe si poczu wadc
nieba i da sobie w ten sposb swobod i wolno, o jakiej wielu
nawet nie marzyo!
4. OSTATNIM KROKIEM JEST NIEZOMNA DECYZJA
TRZYMANIA SI NOWEJ TOSAMOCI, W CZYM POMO
E CI ZAKOMUNIKOWANIE O NIEJ WSZYSTKIM WOK.
Jednak najwaniejszy komunikat przekazujesz sam sobie.
Wykorzystuj now etykiet do codziennego opisywania samego
siebie, a pozwoli ci to stworzy warunki, by j w sobie zachowa.
568
PRZYSZO TWOJEJ TOSAMOCI

Po wykonaniu tego wiczenia bdziesz chcia dalej doskonali
swoj osobowo, uzupenia j o nowe szczegy, umacnia j,
tworzy dla niej nowe reguy i tak dalej. yjemy w dynamicznym
wiecie, ktry kae nam nieustannie rozszerza osobowo, by
cieszy si w peni radoci ycia. Musisz pozna rzeczy, ktre
mog wpyn na twoj tosamo, musisz zauway, czy dodaj
ci one si, czy obezwadniaj, i przej kontrol nad tym procesem.
Inaczej staniesz si winiem wasnej przeszoci. CZY TERAZ
JESTE TYM SAMYM CZOWIEKIEM, KTRY SIGN
JAKI CZAS TEMU PO T KSIK?
Ja sam nieustannie rozszerzam definicj samego siebie. Ludzie
wok dziwi si odwadze i pewnoci, z jakimi podejmuj nowe
zadania. Czsto sysz pytanie: W jaki sposb udao ci si tak
wiele osign w dotychczasowym yciu?" Myl, e przyczyn
moich osigni jest to, e patrz na rzeczy wok inaczej ni
wikszo ludzi: PODCZAS GDY NIEMAL WSZYSCY MU
SZ WYTWORZY W SOBIE PEWNO, zanim zaczn od
czuwa wiar, JA POSTANAWIAM MIE T WIAR, A TO
DAJE MI POCZUCIE PEWNOCI, BY PRBOWA TAK
DUGO, JAK DUGO NIE OSIGN SWOJEGO CELU.
Wanie dlatego przesze dowiadczenia nie ograniczaj mojej
tosamoci.
Gdyby mnie spyta, kim jestem dzisiaj (a przecie mog
zdecydowa, by od jutra cakiem si zmieni!), powiedziabym,
e jestem twrc moliwoci, badaczem radoci, katalizatorem
wzrostu, budowniczym ludzi i producentem pasji. NIE jestem
kaznodziej ani guru. Jestem jednym z ekspertw psychologii
zmian. Jestem trenerem, przedsibiorc, mem, ojcem, kochan
kiem, przyjacielem, gwiazd telewizyjn, autorem najlepiej sprze
dajcych si w Stanach Zjednoczonych ksiek, jednym z naj
bardziej wpywowych w tym kraju mwcw, sportowcem szczy
ccym si czarnym pasem w sztukach walki, pilotem helikoptera,
przedsibiorc na skal midzynarodow, ekspertem w dziedzinie
zdrowia, rzecznikiem bezdomnych, filantropem, nauczycielem, si
nakaniajc do dobra, uzdrawiaczem, tym, ktry rzuca innym
wyzwanie. Jestem wesoym, skromnym, czasem wywoujcym
569
skandale facetem. Identyfikuj si z tym wszystkim, co we mnie

najlepsze, a patrzc na te swoje cechy, ktre s dalekie jeszcze
od doskonaoci, widz w nich moliwo dalszego wzrostu
i rozwoju raczej ni wady wasnego charakteru.
Musimy cigle rozszerza nasz pogld na samych siebie. Mu
simy mie pewno, e etykiety, ktrymi sami siebie opatrujemy,
nie s ograniczeniem, lecz rdem siy, e nieustannie pomnaamy
to, co w nas dobre, poniewa stajemy si tym, z czym zaczynamy
si identyfikowa. Bez wzgldu na rodzaj tej nowej tosamoci.
Taka wanie jest sia przekonania.
Gdybymy robili wszystkie rzeczy, ktre

jestemy w stanie zrobi, wprawilibymy si
w ogromne zdumienie.
THOMAS A. EDISON
Ze wzgldu na moje niezomne postanowienie cigego rozsze

rzania wasnych moliwoci szukam zawsze wyjtkowych odnie
sie. Wiele lat temu postanowiem odwiedzi kostnic szpitala
Bellevue w Nowym Jorku i dowiadczyem tam powanej ycio
wej transformacji. Powziem to postanowienie, poniewa mj
przyjaciel dr Fred Covan, ktry jest naczelnym psychologiem
tego szpitala, przekona mnie, e aby zrozumie ycie, musz
zrozumie mier. Becky i ja zjawilimy si wtedy w jego ga
binecie przepenieni obawami. Fred powiedzia nam, bymy nie
odzywali si ani sowem w trakcie caego eksperymentu. Po
prostu pozwlcie, by wszystko dziao si wok was. Zauwacie
wasne odczucia i uczucia, a porozmawiamy o tym pniej"
- powiedzia.
Nie wiedzc, czego oczekiwa, nerwowo podalimy po
schodach za Fredem. Najpierw wprowadzi nas do pomieszczenia,
w ktrym przechowywano nie odebrane ze szpitala ciaa, z ktrych
wikszo stanowiy zwoki bezdomnych mieszkacw nowojor
skich ulic. Kiedy wycign pierwsz metalow szuflad i odsun
byskawiczny zamek torby na zwoki, poczuem, e przechodz
mnie ciarki. Patrzyem na osob", a mimo to uderzya mnie
570
wielka pustka. Becky bya wstrznita, kiedy wydao jej si, e

ciao si porusza. Pniej Fred powiedzia, e to wraenie jest
bardzo powszechne, e kademu z nas trudno jest poradzi sobie
z faktem zupenie nieruchomego ciaa, ciaa cakowicie pozbawio
nego wci pulsujcego ycia.
Za kadym razem, kiedy otwiera kolejn szuflad, wracao
to samo uczucie, wraenie, e nie ma nic. Jest ciao, ale nie ma oso
by. W chwil po mierci ciao way dokadnie tyle samo co przed
mierci, ale istota czowieczestwa, cokolwiek to jest, znika.
NIE JESTEMY CIAEM. Nie mam wtpliwoci, e tym bra
kujcym elementem po mierci jest tosamo, nic nie waca
i nie dajca si dotkn istota ycia, to, co niektrzy nazywaj
dusz. Wierz, e rwnie wane jest, bymy pamitali, e yjemy
my, a nie nasze ciaa, NIE NASZA PRZESZO ANI NASZE
ZACHOWANIA.
Dowiadczenie to dao mi wielkie poczucie wdzicznoci za
bogosawiestwo ycia. Nagle zupenie inaczej postrzegam ludzi,
ktrzy yj z jakim wielkim kalectwem. Patrzc na nich wiem,
e wygldam jak okaz zdrowia. Nic tak bardzo nie przypomina
nam o wasnym szczciu jak kontrast.
Niedawno mojej odczucia znalazy form sown, kiedy
miaem okazj odwiedzi pisarza Wyne'a Dyera. Podczas tej
wizyty powiedzia on co, co bardzo trafnie wyrazio moje myli:
Nie jestemy istotami ludzkimi, ktrym dane jest dowiadczenie
duchowe. Jestemy istotami duchowymi, ktrym dane s do
wiadczenia ludzkie." Nasza tosamo jest podstaw tych do
wiadcze. WIERZ, E NASZEJ PRAWDZIWEJ TOSAMO
CI NIE DA SI ZDEFINIOWA, E JEST ONA WIKSZA
NI COKOLWIEK, CO POTRAFIMY OPISA. Jestemy
dusz, jestemy duchem. wiadomo, kim naprawd jestemy,
pozwala nam inaczej spojrze dosownie na wszystko! Kiedy
opieramy nasze dziaania na stwierdzeniu, e jestemy istotami
duchowymi, nie wdajemy si w drobne gierki, ktre nas od siebie
oddzielaj. Osigamy gbok wiedz, bez adnych wtpli
woci czujemy, e jestemy w peni powizani ze wszelkim stwo
rzeniem.
571
Kady z nas nieuchronny,

Kady bez granic - kady z wasnym prawem na
ziemii,
Poniewa kademu z nas dano wieczn jej
powag.
Kady niesie wito rwn witoci innych.
WALT WHITMAN
Kiedy nastpnym razem zapiesz si na myli: Nigdy tego nie

osign", albo: Po prostu taki nie jestem", zastanw si przez
chwil nad wag tego, co mwisz. Czy masz ograniczone pojcie
o sobie samym? Jeli tak, to wykorzystuj kad moliwo, by
rozszerzy wasn tosamo. Nakaniaj si do robienia rzeczy,
ktrych nigdy nie uznaby za moliwe, i wykorzystuj te nowe
dziaania jako odniesienia, ktre dadz ci poczucie pewnoci, e
jeste czym wicej, ni mylae.
Zacznij od pytania: Czym jeszcze mog by? Czym jeszcze
chc si sta? Czym staj si w tej wanie chwili?" Pomyl
o wartociach, pomyl o wasnych marzeniach i powi si ich
realizacji bez wzgldu na okolicznoci. Bd przez cay czas
dziaa jak kto, kto osign ju te marzenia. Bd tak wanie
oddycha, tak si porusza. Tak bd reagowa na ludzi. Bd
traktowa innych z szacunkiem, wspczuciem i mioci, ktre
okazaby ludziom czowiek, jakim chc si sta." Jeli zdecydujesz,
by myle, czu i zachowywa si tak jak czowiek, ktrym chcesz
si sta, staniesz si tym wanie czowiekiem. Nie staniesz si
podobny do niego. Staniesz si dokadnie taki sam.
Stoisz teraz na rozstajnych drogach. Masz moliwo podjcia
najwaniejszej w caym yciu decyzji. ZAPOMNIJ O PRZE
SZOCI. KIM JESTE TERAZ? Kim postanowie by? Nie
myl o tym, kim bye. Kim jeste TERAZ? Kim postanowie sta
si w przyszoci? Podejmij t decyzj wiadomie. Podejmij j
ostronie. Podejmij z ca si.
Nasze rozwaania o Systemie Nadrzdnym dobiegaj koca.
Pamitaj jednak, e nie musisz wprowadzi w swoim yciu
572
wszystkich zmian, o ktrych mwilimy w tym rozdziale. Aby

zacz zupenie nowe, lepsze ycie, wystarczy, by zmieni
ktrykolwiek z piciu elementw Systemu Nadrzdnego.
Jeli zmienisz tylko PYTANIA, ktre sobie zwykle zadajesz,
zmienisz przedmiot koncentracji, a wic i cae ycie. Zmiana
w hierarchii WARTOCI natychmiast zmieni kierunek, w ktrym
zmierzasz. Dbao o dodajce si i produktywne STANY EMO
CJONALNE zmieni twj sposb mylenia i odczuwania. Ta jedna
zmiana przyczyni si do powstania w tobie cakiem innej tosa
moci. Taki sam skutek przyniesie zmiana ktregokolwiek
z twoich OGLNYCH PRZEKONA. Zdobywanie dodatko
wych ODNIESIE dostarczy ci nowych materiaw, z ktrych
zbudujesz nowe dowiadczenia dotyczce samego siebie.
Wystarczy tylko DECYZJA O ROZSZERZENIU WASNEJ
TOSAMOCI, by odmieni dosownie ca twoj przyszo.
Wiem, e wiele razy wrcisz do tego rozdziau, kiedy wraz
z upywem ycia bdziesz chcia wci od nowa odkrywa, kim
jeste i kim chcesz si sta, w odrnieniu od tego, kim bye.
Baw si przy tym dobrze! Rb to z wielk radoci! Napotkaj
przygod, ktra przychodzi do nas wraz z wci rozwijajcym
si poczuciem wasnej tosamoci, wraz z przekonaniem, e
kadego dnia jeste bardziej wiadomy siebie.
Teraz chciabym zaproponowa ci troch zabawy i radoci.
Podejmij siedmiodniowe wyzwanie! W cigu kadego z tych
siedmiu dni wykonaj proste wiczenie, ktre pozwoli ci wykorzy
sta to, czego si nauczye, i da ci moliwo zebrania plonw.
Przekonaj si, jak wiele przynosz narzdzia i strategie, o ktrych
czytae dotychczas!
Cz trzecia
NOWE YCIE
W SIEDEM DNI
Rozdzia dziewitnasty
PRZEZNACZENIE
EMOCJONALNE:
JEDYNY
PRAWDZIWY
SUKCES
DZIE PIERWSZY
REZULTAT: Przejcie kontroli nad spjnymi emocjami oraz roz
poczcie wiadomego i celowego przeksztacania codziennych
dowiadcze yciowych.
Nie mona osign prawdziwego sukcesu bez sukcesu emocjo
nalnego, a mimo to przecitny czowiek w cigu tygodnia dowiadcza
jedynie dwunastu emocji, spord ponad trzech tysicy, ktre oferuj
nam sownikowe moliwoci naszego jzyka. Musimy pamita, e
nie odzwierciedla to w adnym razie naszych emocjonalnych
moliwoci, lecz raczej ograniczenia wzorcw koncentracji i fizjologii,
ktrymi posugujemy si obecnie.
Na kartach tej ksiki nieustannie wracalimy do mistrzostwa
emocjonalnego. Zdobye dziki temu bardzo pokany zapas
narzdzi i technik, ktre pozwalaj na natychmiastow zmian
dowolnej emocji. Rozumiesz ju teraz, e zmiana wasnych odczu
576
XIX. PRZEZNACZENIE EMOCJONALNE
577
Zobaczy znaczy uwierzy, odczu znaczy

pozna prawd.
THOMAS FULLER, LEKARZ
jest motywacj kryjc si za dosownie kadym twoim zachowaniem.

Najwyszy wic czas, by opracowa kompleksowy plan radzenia
sobie z negatywnymi wzorcami emocjonalnymi, ktrych zwykle
dowiadczasz. Rwnie wane jest, by zrobi sobie podarunek
i moliwie najbardziej wyduy czas, ktry powicasz na pozytywne
stany emocjonalne. Umiejtnoci, ktrymi w tym celu dysponujesz, to:
fizjologia
koncentracja
pytania
elementy submodalne
Sownik Transformacji
metafory
Nauka Warunkowania
Neuroasocjacyjnego
przekonania
stworzenie upragnionej
przyszoci
wartoci
reguy
odniesienia
tosamo
Celem dzisiejszego wiczenia jest po prostu uwiadomienie

ci twoich obecnych wzorcw emocjonalnych oraz nakonienie
ci do wykorzystania tych z wymienionych wyej umiejtnoci,
ktre s konieczne, by zagwarantowa, e ksztatujesz na co dzie
swoje emocjonalne przeznaczenie.
DZISIEJSZE ZADANIE:
1. Wypisz wszystkie emocje, ktrych przecitnie doznajesz
w cigu jednego tygodnia.
2. Wylicz wydarzenia lub sytuacje, ktre wykorzystujesz, by
w sobie te emocje uwalnia.
3. Znajd antidotum kadej negatywnej emocji i zastosuj
odpowiednie narzdzia reakcji na kade z wezwa do dziaania.
Czy musisz zmieni sowa uywane dla opisania wasnych
dowiadcze? Czy musisz zmieni swoje przekonania na temat
tego wanie stanu emocjonalnego? Czy musisz zada sobie nowe
pytanie? Pamitaj, by wiadomie koncentrowa si na rozwiza
niach, nie na problemach.
Powi wszystkie swoje dzisiejsze myli zastpieniu starych,
ograniczajcych ci emocji nowymi, ktre bd ci cigle dodaway
si. Twrz warunki dla nowych wzorcw tak dugo, a stan si
automatyczne. Po cigniciu pewn rk cugli wasnych emocji
przejdziemy do kolejnego wiczenia.
XX. PRZEZNACZENIE FIZYCZNE
Rozdzia dwudziesty
PRZEZNACZENIE
FIZYCZNE:
WIZIENIE
CIERPIENIA
CZY PAAC
PRZYJEMNOCI?
DZIE DRUGI
REZULTAT: Nauczye si uwarunkowywa system nerwowy

w taki sposb, by wywoywa zachowania, ktre pozwol ci
osign podane rezultaty. Podobnie twoje przeznaczenie fizycz
ne zaley od tego, jakie warunki stwarzasz dla metabolizmu
i mini, aby osign podany poziom energii i sprawnoci
fizycznej.
Postawi sobie za cel pobicie wiatowego rekordu. Przez dziesi
poprzednich dni biega dwadziecia jeden godzin, a spa zaledwie
trzy w cigu doby. Wyzwanie umysu byo rwnie potne, jak
wyzwanie fizyczne: musia przej ze wiata codziennych do
wiadcze, w ktrym spdzi cae swoje dotychczasowe ycie, do
wiata, w ktrym jego gwnym celem by kolejny krok naprzd.
Powici wiele lat na wiczenie nie tylko ciaa, ale i umysu.
579
Jego cel? Udowodni nieograniczony potencja fizyczny,

ktry tkwi w kadym z nas. amic poprzedni wiatowy rekord,
przebiegajc ponad tysic mil w jedenacie dni, ze redni osiem
dziesiciu czterech mil dziennie, Stu Mittleman udowodni, e
zrozumiawszy, jak uwarunkowywa zarwno umys, jak i ciao,
mona osign rezultaty znacznie przekraczajce dotychczasowe
ludzkie wyobraenia. Udowodni na sobie, jak niewyobraalnie
wielkie s ludzkie moliwoci. Dowid, e moemy przystosowa
si dosownie do kadych warunkw, jeli wymagamy od siebie
wci wicej i wicej. Celem tego rozdziau jest podzielenie si
z tob najwaniejszymi sekretami, ktre pozwoliy Stu
Mittlemanowi stworzy sobie warunki do osignicia rezultatu,
ktry wczeniej uznawano za nieosigalny.
Od wielu lat obserwuj tych, ktrzy uznaj si za mistrzw
w swojej dziedzinie, a kondycja fizyczna i dobre zdrowie od
dziesiciu lat s dla mnie jednym z najwaniejszych przedmiotw
zainteresowania. Kiedy po raz pierwszy zaczem si tym zaj
mowa powanie, zaskoczya mnie wielka liczba cakowicie ze
sob sprzecznych pogldw, wyraanych przez ludzi, ktrzy
wszyscy wydawali si rwnie dobrymi ekspertami. Najwaniej
szym kryterium, pozwalajcym mi przedrze si przez istny
labirynt pogldw, byy osigane wyniki. Naladowaem wic
i uczyem si od tych, ktrzy osigali dobre rezultaty. Nigdy nie
miaem zbyt wysokiej opinii o lekarzach, ktrzy udzielali swoim
pacjentom dziesitek rad, po zastosowaniu ktrych mieli si cie
szy penym zdrowiem, a sami borykali si z nadwag. Na takiej
samej zasadzie kwestionuj wiarygodno tak zwanych spraw
nociowych ekspertw, ktrzy s wychudzeni i wrcz wida ich
niski poziom energii.
Kiedy dowiedziaem si o wyczynie Stu Mittlemana, zafas
cynowao mnie to, zwaszcza gdy usyszaem, e wszyscy wiad
kowie tego wydarzenia zgodnie twierdz, i po zakoczeniu tysicmilowego biegu wyglda lepiej ni na pocztku! Nie dozna
adnych kontuzji, nawet jednego odparzenia czy bbla na stopach!
Co dao mu t nieprawdopodobn zdolno zmuszenia wasnego
ciaa do przekroczenia granic moliwoci bez adnej szkody?
Z pewnoci Stu by bardzo dobrze przygotowany do biegu.
Skoczy studia w zakresie psychologii sportu, socjologii i psy-
580
chologii spoecznej, a obecnie pracuje nad doktoratem z fizjologii

wysiku w Columbia University. Jednak bezcenna okazaa si tu
dla niego przede wszystkim wiadomo, e ZDROWIE I SPRA
WNO FIZYCZNA TO DWIE RNE RZECZY. To rozr
nienie, ktrego nie znajdujemy u Jima Fixxa, sawnego autora
ksiki dla biegaczy. By on z pewnoci sprawny fizycznie, ale
szwankowao mu zdrowie.
WANIE FAKT, E WIKSZO LUDZI NIE POTRAFI
DOKONA ROZRNIENIA MIDZY SPRAWNOCI
FIZYCZN A ZDROWIEM, POWODUJE, E DOZNAJ ONI
FRUSTRACJI WYNIKAJCEJ Z NIEZMIENNEGO POSIADA
NIA KILKU ZBDNYCH FUNTW WAGI W OKOLICY BRZU
CHA, MIMO NABONEGO WRCZ UPRAWIANIA WICZE
FIZYCZNYCH. To dopiero powd do wyuczonej bezradnoci!
Jeszcze gorszy jest stan tych, ktrzy z wicze fizycznych czyni
najwaniejsz rzecz w yciu, wierzc, e przyczyniaj si one do
poprawy ich zdrowia, a mimo to z kadym dniem odczuwaj coraz
wiksze zmczenie, dolegliwoci i niepokj emocjonalny.
Co dokadnie rozumiem, mwic o rnicy midzy spraw
noci fizyczn a zdrowiem? SPRAWNO TO FIZYCZNA
ZDOLNO DO AKTYWNOCI SPORTOWEJ". ZDROWIE
NATOMIAST DEFINIUJE SI JAKO STAN, W KTRYM
WSZYSTKIE UKADY I SYSTEMY CIAA - NERWOWY,
MINIOWY, KOSTNY, KRENIA, TRAWIENIA, LIMFATYCZNY, HORMONALNY I TAK DALEJ - PRACUJ
W SPOSB OPTYMALNY..."*
Wikszo ludzi jest przekonana, e sprawno fizyczna im
plikuje zdrowie, tymczasem w rzeczywistoci jedno nie zawsze
idzie w parze z drugim. Ideaem jest posiadanie zarwno zdrowia,
jak i sprawnoci fizycznej, jednak, stawiajc na pierwszym miejscu
zdrowie, zawsze bdziesz w yciu odnosi olbrzymie korzyci.
Jeli osigniesz sprawno fizyczn kosztem zdrowia, moe si
okaza, e umrzesz, zanim jeszcze bdziesz mia szans cieszy
si swoj spektakularn tyzn.
* Dr Philip Maffetone, Everyone Is an Athlete (Kady jest atlet), David

Barmore Publishers, New York 1990.
581
Optymaln rwnowag midzy zdrowiem i sprawnoci fizy

czn uzyskuje si dziki WICZENIU WASNEGO META
BOLIZMU. Na takiej samej zasadzie, na jakiej wiczy si umys
i uminienie, moemy wiczy metabolizm, co dobitnie udo
wodnili Stu i jeden z jego trenerw, dr Philip Maffetone. A re
zultaty Stu Mittlemana potwierdzaj to ponad wszelk wtpliwo.
Po przebyciu dystansu tysica mil Stu powinien by skrajnie
wyczerpany. Tymczasem nigdy nie uleg wycieczeniu, mimo
pokonywania biegiem osiemdziesiciu czterech mil dziennie.
Zrozumienie tego prostego rozrnienia, ktre wykorzysta Stu,
pomoe ci nie tylko zmieni wasny wygld, lecz rwnie poziom
energii, jako ycia, a w kocu i ostateczne przeznaczenie.
Najwiksza rnica midzy zdrowiem a sprawnoci spro
wadza si do zrozumienia rnicy midzy wiczeniem aerobiku
i anaerobiku, midzy wytrzymaoci i si. AEROBIC oznacza
dosownie z tlenem" i odnosi si do UMIARKOWANYCH
WICZE POWTARZANYCH PRZEZ JAKI OKRES. System
aerobiczny to ukad odpornociowy, ktry obejmuje serce, puca,
naczynia krwionone i minie aerobiczne. Jeli poprzez odpo
wiedni diet uaktywniasz ten system, spalasz przede wszystkim
tuszcz jako podstawowe rdo energii.
ANAEROBIC znaczy dosownie bez tlenu" i odnosi si do
WICZE, KTRE WYWOUJ KRTKIE WYBUCHY
SIY. wiczenia anaerobiczne uatwiaj przede wszystkim spa
lanie glikogenu, powodujc, e ciao gromadzi tuszcz. O zdolnoci
organizmu do spalania tuszczu decyduj midzy innymi uwarun
kowania genetyczne. Niektrzy ludzie rodz si ju z wysoko
aktywnym systemem aerobicznym. S to osoby, ktrym wszyscy
tak bardzo zazdrocimy, poniewa mog zje dokadnie wszystko,
i to w dowolnej iloci, bez ryzyka przytycia nawet o uncj.
Wikszo typw wicze jest albo aerobiczna, albo anaerobiczna. O WYKORZYSTANIU SYSTEMU AEROBICZNEGO BD ANAEROBICZNEGO DECYDUJE
POZIOM WYSIKU WOONEGO W WICZENIE.
Spacer, trucht, bieg, jazda na rowerze, pywanie, taniec
i tak dalej stanowi typ wiczenia, ktry moe uaktywnia
obydwa te systemy. PRZY MNIEJSZYM OBCIENIU
582
SERCA WICZENIA UAKTYWNIAJ SYSTEM AEROBICZNY, A PRZY WIKSZYM SYSTEM ANAEROBICZNY... Tenis, koszykwka i tym podobne sporty
s zwykle anaerobiczne.*
Styl ycia wikszoci Amerykanw sprawia, e yj oni cigle
w systemie anaerobicznym. Pogreni w cigym stresie i usiujcy
sprosta wci wikszym wymaganiom, decyduj si na taki wa
nie rodzaj wicze. W rezultacie przyzwyczajaj swj metabolizm
do cigego funkcjonowania na zasadzie anaerobicznej, to jest,
czerpi energi przede wszystkim ze spalania glikogenu. Kiedy
poziom glikogenu staje si bardzo niski, anaerobicznie wywiczony
metabolizm zaczyna traktowa cukier we krwi jako dodatkowe
rdo energii. Natychmiast obnia to poziom zdrowia i witalnosci.
KIEDY ANAEROBICZNY STYL WICZE OKRADA
TWJ ORGANIZM Z CUKRU WE KRWI, ktry mgby by wy
korzystywany do innych celw, natychmiast zaczynasz odczuwa
negatywne skutki. Poniewa PRAWIDOWE FUNKCJO
NOWANIE UKADU NERWOWEGO WYMAGA DWCH
TRZECICH CUKRU ZAWARTEGO W KRWI, deficyt cukru wy
woany wiczeniami anaerobicznymi moe powodowa problemy
neurominiowe, takie jak choby bl gowy lub brak orientacji. Oto
lista objaww bezporednio powizanych ze zbytnio anaerobicznym
uwarunkowaniem metabolizmu: ZMCZENIE, NAWRACAJCE
KONTUZJE, NISKI POZIOM CUKRU WE KRWI, DEPRESJA
LUB PODENERWOWANIE, KOPOTY Z PRZEMIAN TUSZ
CZW, SYNDROM PRZEDMIESICZKOWY, KOPOTY
Z KRENIEM ORAZ USZTYWNIENIE CIGIEN.
YJEMY W SPOECZESTWIE, KTRE NADUYWA
ANAEROBIKU I STOSUJE ZBYT MAO AEROBIKU, CO
UJEMNIE WPYWA NA JAKO YCIA NIEMAL WSZY-
* Dr Philip Maffetone, The 1000-Mile Race ofLife. How to Be Healthy

and Fit (yciowy bieg na 1000 mil. Jak by zdrowym i sprawnym), w:
Robbins Research Report, jesie 1990, Robbins Research International
Inc., San Diego.
533
STKICH Z NAS. We wspczesnym, wysoko uprzemysowionym

spoeczestwie spada aktywno fizyczna ludzi. Zaledwie kilka
dziesicioleci temu ludzie wykonywali wikszo prac domowych
wasnymi rkami. Dzi postawilimy swoim organizmom wysokie
wymagania aktywnoci fizycznej, ktrej nie budzi ju nasza
codzienna leniwa egzystencja. T wymuszon aktywno fizyczn
nazywamy wiczeniami. Niestety dobre zamiary wielu z nas,
wcznie z ludmi bardzo aktywnymi sportowo, nie przynosz
polepszenia stanu zdrowia. Powodowani chci osignicia coraz
lepszych wynikw w coraz krtszym czasie, w wikszoci do
prowadzamy do zaburze rwnowagi midzy zdrowiem a spra
wnoci fizyczn i odczuwamy pniej skutki tej nierwno
wagi.
Rozwizanie tego problemu jest proste. Sekret Stu Mittlemana
polega na tym, e pojmuje on, i zdrowie i sprawno fizyczna
musz i w parze. Wedug dra Maffetone'a mona to osign
dziki zrozumieniu, i:
WSZYSTKIE ZESTAWY WICZE FIZYCZNYCH

ZACZYNAJ SI OD BUDOWANIA PODSTAWY
AEROBICZNEJ - okresu, w ktrym wszystkie wykony
wane wiczenia oparte s wycznie na aktywnoci aerobicznej, bez adnych wicze anaerobicznych. Ten okres
aerobiczny powinien trwa od minimum dwch do maksi
mum omiu miesicy, w ktrym to czasie rozwija si i ma
ksymalizuje system aerobiczny organizmu. Po tym okresie
nastpuje okres wicze anaerobicznych wykonywanych
raz, dwa, a czasem trzy razy w tygodniu. WACIWE
ROZWINICIE SYSTEMU AEROBICZNEGO NIE
TYLKO ZWIKSZY SPRAWNO FIZYCZN, LECZ
RWNIE POZWOLI SPALI ZBYWAJCY TUSZCZ
Z OKOLIC BIODER, POLEPSZY SYSTEM ODPOR
NOCIOWY ORGANIZMU, ZWIKSZY POZIOM
ENERGII oraz zapewni wzgldn odporno na kontuzje.
Innymi sowy, droga do zbudowania cakowitego zdrowia
i sprawnoci fizycznej prowadzi zarwno przez odpowied-
584
nie warunkowanie metabolizmu wiczeniami aerobicznymi,

jak i przez podejmowanie wicze anaerobicznych, kiedy
jest to podane.*
Tworzc podstaw aerobiczn, tworzysz rwnie olbrzymi
ilo energii i wielk wytrzymao. Pamitaj, e rozszerzajc
wasny potencja aerobiczny, rozszerzasz zdolno dostarczania
tlenu (rdo energii i zdrowia) do kadego organu i ukadu ciaa.
Problem polega na tym, e wikszo ludzi zmusza si do
wicze znacznie przewyszajcych optymalny dla nich poziom
pracy serca i wykonuje wszystkie wiczenia w stanie anaerobicznym. Jeli dotychczas nie wytworzye podstawy aerobicznej,
wszystkie wiczenia fizyczne wykonujesz kosztem wasnej
wytrzymaoci. Wikszo ludzi, powodowana chci szybkiego
osignicia sprawnoci fizycznej, prbuje wiczy przy maksy
malnym obcieniu serca. Tradycyjnie maksymalny rytm pracy
serca wyznacza si odejmujc wasny wiek wyraony w latach od
dwustu dwudziestu. Na przykad dla trzydziestolatka maksymalny
rytm serca wynosi sto dziewidziesit. Nie ma wtpliwoci, e
wiczenie przy tym obcieniu serca przez duszy czas przyniesie
ci sprawno fizyczn", jednak nie ma te wtpliwoci, e bdzie
to sprawno kosztem zdrowia.
Sprbuj zgadn, kto w ten sposb traktowa samego siebie
przez adnych kilka lat! Wanie, przez dugi czas zmuszaem si
do pracy przy maksymalnym obcieniu, na przykad wskaki
waem na Stair Master** i chodziem przez dwadziecia minut na
maksymalnych obrotach. Albo po duszej przerwie w wiczeniach
wyskakiwaem na zewntrz i biegem przez pi mil bez adnej
absolutnie rozgrzewki. Po czym takim nie mogem chodzi przez
kilka dni, ale wierzyem, e przyczyniam si w ten sposb do
poprawy wasnego zdrowia. Byem przekonany, e bez blu
niczego si nie osignie. Tymczasem by to jedynie sposb na
wytwarzanie w sobie skrajnych postaw wobec wicze fizycznych.
Mieszane skojarzenia cierpienia i przyjemnoci sprawiay, e
* Maffetone: The 1000-Mile Race ofLife, op.cit.
** Stair Master to ruchomy chodnik uywany powszechnie w USA do
wicze fizycznych. - Przyp. tum.
585
odkadaem wiczenia tak dugo, jak dugo pozwala mi na to

mj umys, a nastpnie prbowaem nadrobi wszystkie zalegoci
za jednym razem.
Jednak od tamtego czasu nauczyem si, e JELI ZACZY
NAM WICZY W TAKI SPOSB, E OD RAZU WPROWA
DZAM ORGANIZM W SYSTEM ANAEROBICZNY, MOG
SPOWODOWA BARDZO NIEBEZPIECZNE KONSEK
WENCJE. Aby sprosta zwikszonej poday krwi do mini,
ktrej wymagaj intensywne wiczenia anaerobiczne, organizm
zmniejsza przepyw krwi w tak podstawowych organach, jak
wtroba i nerki. W rezultacie organy te trac du ilo tlenu, co
znacznie osabia stan zdrowia i witalno. Po duszym czasie
natomiast szkodzi to tym organom, a nawet je niszczy.
Najwaniejsze wic jest, aby NIEUSTANNIE UWARUNKOWYWA WASNY METABOLIZM DO PRACY W SYS
TEMIE AEROBICZNYM. ORGANIZM NIE BDZIE SPALA
TUSZCZU, JELI GO TEGO NIE NAUCZYSZ. JELI WIC
CHCESZ POZBY SI WARSTEWKI TUSZCZU W OKO
LICACH BRZUCHA I BIODER, MUSISZ STWARZA WA
RUNKI SWOJEMU CIAU DO SPALANIA TUSZCZU,
A NIE CUKRU. Pamitaj, e zarwno Stu, jak i Phil Maffetone
kieruj si kryterium spalania tuszczu. Jedn z najistotniejszych
korzyci, jakie przynosi wiczenie aerobiczne, jest ta, e zapobiega
ono zwaniu arterii, ktre prowadzi do chorb serca, najwikszgo
zabjcy w Stanach Zjednoczonych (choroby serca zabijaj co
drugiego czowieka w USA).*
NIEKTRZY LUDZIE, POWODOWANI CHCI CA
KOWITEGO USUNICIA TUSZCZU ZE SPOYWANYCH
POSIKW, ZMUSZAJ SWJ ORGANIZM, BY ZACZ
BRONI SI, GROMADZC TUSZCZE SKUTECZNIEJ
NI ZWYKLE. Godz si, a kiedy w kocu wrc do starych
sposobw odywiania si (co nieuniknione w takim wypadku),
organizm odkada jeszcze wicej tuszczu ni przedtem. W re
zultacie przybieraj na wadze znacznie wicej, ni stracili podczas
* Dalsze wskazwki dotyczce diety znajdziesz w rozdziale Energia:

paliwo doskonaoci" mojej pierwszej ksiki, Unlimited Power.
586
swojej niewaciwej diety. Wanie dlatego Amerykanie wpadli

w obsesj gubienia tych ostatnich dziesiciu funtw tuszczu".
Kiedy ludzie mwi mi, e chc zrzuci dziesi funtw,
zawsze pytam: Dziesi funtw CZEGO?" Najczciej bowiem
podejmuj wiczenia, ktre powoduj, e trac wag, pozbywajc
si wody z mini, a nie tuszczu. Moesz way tyle samo, co
dziesi lat temu, i znajdowa si w gorszym ni wtedy stanie
zdrowia, poniewa minie zostay zastpione tuszczem. Minie
s cisze ni tuszcz, wic jeli dzi waysz tyle samo, co dziesi
lat temu, a twoje ciao w wikszym ni wtedy stopniu zbudowane
jest z tuszczu, wpade w powane tarapaty!
Cho prawd jest niewtpliwie fakt, e naley ograniczy
przyjmowanie tuszczw (dwadziecia do trzydziestu procent
dziennej porcji kalorii), nie ma lepszej metody na spalanie
tuszczu ni wiczenia aerobiczne. NIE MA CZEGO TAKIEGO
JAK WACIWY" PROCENT PRZYJMOWANEGO W
POYWIENIU TUSZCZU, KTRY SPRAWDZA SI W
KADYM PRZYPADKU. ZALEY TO BOWIEM OD
INDYWIDUALNEGO METABOLIZMU.* Czy nie chciaby
posiada takiego metabolizmu, jakiego tak bardzo zazdrocisz
innym? Czy nie chciaby podobnie jak oni spala wszystkiego,
co zjesz? Moesz to osign! Wystarczy odrobina waciwego
warunkowania.
Jak wic nauczy wasny organizm spalania tuszczu w taki
sposb, by cieszy si dobrym zdrowiem, wysokim poziomem
energii i wielk witalnoci, ktre pozwol wprowadza w ycie
wszystkie zasady omawiane w tej ksice? Mam tu dla ciebie
wiadomo dobr i z. Zaczn od dobrej. Moesz osign to
drobnymi krokami stawianymi codziennie. A teraz wiadomo
za: nie osigniesz tego tradycyjnie stosowanymi w Ameryce me-
todami. Nie pomog kpiele z wibracjami. Nie na wiele te si

przyda jedenie wzkiem do golfa od punktu do punktu. Nie s
to bowiem formy wicze aerobicznych. Nie pomoe te chwy
tanie si drugiej skrajnoci. Zbytni wysiek organizmu stanowi
wiczenie anaerobiczne. Powoduje natychmiastowy deficyt tlenu
w komrkach i warunkuje metabolizm do spalania glikogenu
albo cukru, albo jednego i drugiego naraz. W ten sposb tuszcz
odkada si nadal.
Najwaniejszym chyba dla naszego zdrowia czynnikiem jest
tlen. Codziennie wdychamy mniej wicej dwa tysice piset
galonw powietrza, aby dostarczy organizmowi odpowiedni
ilo tlenu. Bez tlenu komrki sabn i w kocu umieraj. W or
ganizmie ludzkim znajduje si okoo siedemdziesiciu piciu
trylionw komrek. S one rdem adenozynotrjfosforowego
kwasu (ATP), podstawowej energii umoliwiajcej wszelkie
moliwe czynnoci ciaa: oddychanie, jedzenie, snucie marze
lub wykonywanie wicze fizycznych. Aby przetrwa, komrki
musz otrzymywa tlen niezbdny do spalania glukozy i tworzenia
ATP, co zapewnia ich cigy wzrost.
* W fizjologii funkcjonuje zasada znana jako Prawo Skrajnego Dziaania,

ktra rzdzi sposobem, w jaki twoje ciao wykorzystuje dostarczane mu
paliwo. Jeli dostarczysz organizmowi wystarczajcej iloci tuszczw,
bdzie ich uywa w procesach spalania. Jeli odmwisz organizmowi
tuszczw, zacznie je gromadzi. Innymi sowy, organizm wykorzystuje
to, czym go karmisz. Zrwnanie tu jest oczywicie niepene bez elementu
wicze fizycznych, ktre pozwalaj spala konsumowany tuszcz.
Potrzebuje pan wicej ruchu. Prosz si przebiec

i przynie mi cheeseburgera z cebul!"
587
588
Dlatego wanie podczas wicze fizycznych nie wolno

pozbawia si tlenu. Oto prosty test, ktry pozwoli ci stwierdzi,
czy twoje wiczenia przeszy od fazy aerobicznej do anaerobicznej:
CZY MOESZ SWOBODNIE MWI PODCZAS WYKONY
WANIA WICZE (aerobik)? Czy te jeste zbyt zadyszany
(anaerobik)? TWJ ODDECH POWINIEN BY RWNO
MIERNY I SYSZALNY, ALE NIE POWINIEN SPRAWIA CI
KOPOTW. Jak si czujesz wiczc? wiczenia aerobiczne
powinny by przyjemne, cho mog mczy. Kiedy wiczysz
anaerobicznie, czujesz si przeciony. Jak oceniby swoje wi
czenia w skali od zera do dziesiciu, gdzie zero oznacza mini
malny, a dziesi maksymalny wysiek? JELI PRZEKRO
CZYE SIEDEM, WICZYSZ ANAEROBICZNIE; IDEAL
NIE POWINIENE OCENI SI MIDZY SZE I SIEDEM.
Wykorzystanie wasnych moliwoci aerobicznych wymaga
specjalnego treningu. PO PIERWSZE, WSKAZANE JEST CI
GE KONTROLOWANIE PRACY SERCA. NALEY STOP
NIOWO ROZGRZEWA SI DO MOMENTU UZYSKANIA
OPTYMALNEGO TTNA (patrz tekst w ramce obok).
Rozgrzewka pomoe ci osign co najmniej dwie rzeczy:
1) Stopniowe przeniesienie kwasw tuszczowych gromadzonych
w caym ciele do ukadu krwiononego, co pozwoli spala tuszcz,
a nie istotny dla prawidowego funkcjonowania organizmu cukier.
To bardzo wane. Jeli si nie rozgrzejesz, moesz wiczy an
aerobicznie, to jest z tlenem w komrkach, ale bez spalania
tuszczu. Podczas rozgrzewki powiniene utrzymywa prac serca
na poziomie pidziesiciu procent maksimum wyliczonego
metod standardow. 2) Zapobieenie drtwieniu mini.
ROZGRZEWKA POWINNA TRWA MNIEJ WICEJ
KWADRANS. Pozwoli to organizmowi stopniowo gromadzi
krew w tych czciach ciaa, ktre potrzebuj jej w wikszym
ni normalnie stopniu. Unikniesz wic gwatownego ograniczania
iloci krwi w najwaniejszych organach wewntrznych, a to
podstawa, jeli chcesz, by twoje wiczenia pomagay ci osiga
zarwno sprawno fizyczn, jak i zdrowie.
PO DRUGIE, WICZ NIE PRZEKRACZAJC AEROBICZNEGO RYTMU PRACY SERCA PRZEZ OKOO DWU
DZIESTU MINUT. IDEAEM JEST WICZENIE BEZ PRZE-
589
KROCZENIA TEGO RYTMU PRZEZ CZAS OD TRZYDZIES

TU DO CZTERDZIESTU PICIU MINUT.
OBLICZANIE IDEALNEGO RYTMU
PRACY SERCA
180 - WIEK = IDEALNY RYTM PRACY SERCA (ktry
pozwala wiczy aerobicznie).
Jeli przechodzisz okres rekonwalescencji po powa
niejszej chorobie, odejmij dodatkowo dziesi punktw.
Jeli wczeniej nie wiczye, jeli masz jak kontuzj,
jeste osabiony albo czsto si przezibiasz lub jeste
alergikiem, odejmij dodatkowe pi punktw.
Jeli dotychczas wiczye mniej wicej przez dwa lata
bez wikszych problemw, nie chorujesz na gryp lub
przezibienie czciej ni dwa, trzy razy do roku, nie odej
mujesz punktw.
Jeli wczeniej wiczye przez ponad dwa lata bez
adnych problemw, osigajc postpy, dodaj pi
punktw.*
Przed rozpoczciem jakiegokolwiek programu wicze
fizycznych, skonsultuj si z lekarzem.
PO TRZECIE, POWI DWANACIE DO PITNASTU

MINUT NA WACIWY ODPOCZYNEK PO WICZE
NIACH, NA PRZYKAD SPACER ALBO INN UMIARKO
WAN AKTYWNO FIZYCZN. W ten sposb nie pozwa
lasz, by krew gromadzia si w miniach, ktre wiczye. Jeli
* Tradycyjnie oblicza si moliw prac serca podczas wicze fizycz
nych wedug rwnania: 220 - wiek ycia = maksymalny rytm pracy
serca. Ttno podczas wicze powinno wynosi szedziesit pi do
osiemdziesiciu piciu procent maksymalnego rytmu pracy serca. W po
wyszym tekcie przyjmuj formu za Stu Mittlemanem i drem Philipem
Maffetone'em.
po wykonywaniu wicze gwatownie zaprzestaniesz ruchu, krew

nie zostaje wycofana z mini dla oczyszczenia, uzupenienia tle
nu i redystrybucji. Pozostaje w miniach wypeniajc je i zwi
kszajc toksyczno w ukadzie krwiononym.
Ludzie czsto z niechci myl o regularnych wiczeniach
fizycznych, poniewa cz je z cierpieniem, albo fizycznym,
albo psychicznym, wynikajcym z braku czasu. Jeli jednak
sprbujesz, dokonasz dwch bardzo przyjemnych odkry:
1) Polubisz zalecany przeze mnie sposb wiczenia, poniewa
sprawia on wiele przyjemnoci i nie przynosi cierpienia.
2) Dowiadczysz witalnoci na poziomie nie znanym ci do
tychczas.
Jeli martwi ci czas, jaki potrzebny jest na wiczenia, zastanw
si nad sposobami, ktre pozwol ci lepiej go wykorzystywa. Na
przykad podczas rozgrzewki moesz sucha tam, czyta, oglda
wiadomoci telewizyjne, zastanawia si nad pytaniami porannymi
lub wieczornymi, przypomina sobie wasn hierarchi wartoci
i regu albo wykorzytywa czas w inny, rwnie produktywny sposb.
Kiedy spytaem Stu Mittlemana, co zaleca pocztkujcym, poradzi
wiczenia trzy razy w tygodniu, z pitnastominutow rozgrzewk,
dwudziestoma minutami wicze aerobicznych i dziesicioma
minutami aktywnego odpoczynku po wiczeniach. Pniej stopniowo
moesz wydua wiczenia, zgodnie z wasnymi potrzebami.
Czy sugeruj, e wiczenia aerobiczne s jedyn waciw
metod, e tylko w ten sposb warto wiczy? Oczywicie, nie.
Celem jest osignicie i zdrowia, i sprawnoci fizycznej. Liczy si
rwnie i wytrzymao oraz postpy. (Pamitaj jednak, e za
kadym razem, kiedy wiczysz w sposb anaerobiczny, robisz
to kosztem wasnej wytrzymaoci.)
Kiedy rozwiniesz ju moliwoci aerobiczne (mniej wicej od
drugiego do czwartego miesica wicze), moesz wzmacnia
si, dodajc do poprzedniego schematu wiczenia anaerobiczne,
jak choby podnoszenie sztangi. Jednak czas, po ktrym moesz
to zrobi, jest rny u rnych osb, wic najlepszym testem jest
suchanie wasnego ciaa. Jeli biegniesz po play i nagle przycho
dzi ci ochota pdem rzuci si przed siebie, zrb to! Rozwijaj
mdro wasnego ciaa. Ucz si dostrzega jego moliwoci oraz
zdolno wykonywania coraz trudniejszych zada.
Stu zapewnia, e moemy zachowa wytrzymao fizyczn

do pnych lat ycia, a nawet j wtedy rozwija. Nie musimy
by sabi na staro! Arbitrem naszego zdrowia jest nie upywajcy
czas, ale wasna ch prowadzenia zdrowego trybu ycia. Cho
tylko niektrzy przychodz na wiat z wrodzon atwoci spalania
tuszczu albo wyjtkowymi uzdolnieniami sportowymi, KADY
MOE OSIGN WYTRZYMAO I WITALNO PO
PRZEZ WIADOME PRZEJCIE KONTROLI NAD PROCE
SAMI CHEMICZNYMI ZACHODZCYMI W ORGANIZMIE.
590
591
Nie jestemy ograniczani wiekiem. Upywajce

lata nas wyzwalaj.
STU MITTLEMAN
Najwspanialsz wiadomoci jest jednak fakt, e podobnie jak

wszystkie wzorce sprawiajce nam przyjemno, WICZENIA
FIZYCZNE MOG STA SI NAWYKIEM. Cho teraz by
moe za wszelk cen ich unikasz, z czasem bdziesz do nich
dy, kiedy odkryjesz, jak wielka przyjemno kryje si w ich
prawidowym wykonywaniu. Badania wykazay, e wystarczy
dwanacie miesicy konsekwentnych wicze, aby wyrobi sobie
nawyk wiczenia na cae ycie. Nawet jeli na krtki czas za
przestaniesz, zawsze wrcisz do regularnych wicze. Ciao
bdzie ci popycha w kierunku przyjemnoci, jak czerpie ze
zdrowia, bdzie domaga si naturalnej maksymalizacji wasnego
potencjau zdrowotnego. Dlaczego? Przez dwanacie miesicy
uwarunkujesz swj ukad nerwowy, poprzez wiczenia maksy
malnie zrwnowaysz przemian materii w organizmie.
Kady z nas zasuguje na witalno, ktra moe odmieni ja
ko jego ycia. Twoje przeznaczenie fizyczne jest nierozerwalnie
zwizane z przeznaczeniem umysowym, emocjonalnym,
finansowym i rodzajem w kontaktw z ludmi. Co wicej, de
cyduje ono o tym, czy w ogle stoi przed tob jakakolwiek przy
szo.
592
RDO MODOCI
Niezaprzeczalnie potnymi totemami naszej kultury s modo i
witalno. Tylu ludzi ugania si za czym, co w ich opinii przeduy
im modo, cho bije w nich prawdziwe rdo modoci. Znane jest
ono jako hormon wzrostu. Hormon ten stymuluje wzrost i zdrowy
rozwj tkanek, zwiksza mas miniow, poprawia elastyczno
mini, pobudza przyrost tkanki kostnej i organw wewntrznych.
Od urodzenia do okoo trzydziestego roku ycia hormon ten jest
naturalnie uwalniany do krwi mniej wicej w ptorej godziny po
zaniciu oraz tu przed obudzeniem si. Wysoki poziom hormonu
wzrostu w naturalny sposb spada wraz z wiekiem. Po osigniciu
szedziesitego roku ycia trzydzieci procent mczyzn produkuje
ladowe iloci lub w ogle go nie produkuje. Spekuluje si, e
kobiety do pnej staroci produkuj ten hormon i jest to jedna
z przyczyn, dla ktrych yj duej od mczyzn.
HORMON WZROSTU PRODUKOWANY JEST W DU
YCH ILOCIACH RWNIE PO CIKIEJ PRACY FI
ZYCZNEJ I/LUB PO URAZACH, PONIEWA JEST ON SUB
STANCJ LECZC. NAUKOWCY POTRAFI OBECNIE
OTRZYMYWA HORMON WZROSTU W LABORATO
RIACH. TAK UZYSKANY PREPARAT PODAWANY JEST
BARDZO NISKIM DZIECIOM, ABY STYMULOWA ICH
ROZWJ. JEDNAK JAK TY MOESZ ZWIKSZY WAS
N ZDOLNO PRODUKCJI TEJ SUBSTANCJI W ORGANI
ZMIE? JEDYNYM, ALE ZA TO NATYCHMIASTOWYM
SPOSOBEM JEST CIGE UPRAWIANIE WICZE FIZY
CZNYCH.
Wystarczy na przykad regularnie powtarza czynno, ktr
potrafisz wytrzyma fizycznie jedynie przez czas od trzydziestu
piciu do czterdziestu piciu sekund, jak choby podnoszenie
duego ciaru. Testy przeprowadzone w laboratoriach w Miami
na Florydzie przyniosy fascynujce rezultaty. Ludzie w wieku
szedziesiciu i wicej lat, ktrzy przez okres od dziesiciu do
pitnastu lat nie produkowali dodatkowej tkanki miniowej,
ucz si podnosi ciary, co pozwala im wytworzy mas
miniow dwudziestojednolatka oraz porwnywalny poziom
energii.
593
Co to wszystko oznacza? Ano to, e w wieku siedemdziesiciu

i wicej lat moesz dysponowa tak sam si, jak cieszye
si w wieku lat dwudziestu i trzydziestu! Moesz nie tylko budo
wa swoj wytrzymao za pomoc wicze aerobicznych, ale
rwnie wci zwiksza wasn si za pomoc krtkich i in
tensywnych wicze anaerobicznych.
Jednak musisz pamita o jeszcze jednym. Dawaj swojemu
organizmowi waciwe poywienie. Nie zatruwaj go zbytnimi
ilociami cukru, tuszczu, soli i misa.
Wszystko to bardzo dobre wiadomoci, poniewa z oblicze
statystycznych wynika, e w pierwszym roku dwudziestego pierwszego
wieku okoo dwadziecia cztery procent populacji Stanw Zjed
noczonych przekroczy szedziesity pity rok ycia. Jeli ju teraz
przejmiemy kontrol nad wasnym ciaem, co czwarty Amerykanin
bdzie dla spoeczestwa nie ciarem, ale rdem cennych
dowiadcze, jego penym czonkiem, ktry czerpie z ycia do dna!
Ludzkie ciao jest najlepszym obrazem

ludzkiej duszy.
LUDWIG WITTGENSTEIN
DZISIEJSZE ZADANIE:
1. Zapamitaj dobrze rnic midzy zdrowiem i sprawnoci.
2. Podejmij decyzj dbania o dobre zdrowie. Mam nadziej,
e ju to zrobie.
3. Postpuj wiadomie. Czy twoje obecne wiczenia fizyczne
s aerobiczne czy anaerobiczne? Czy spalasz tuszcz, czy
glikogen? Odwied specjalist, ktry moe to sprawdzi, albo
odpowiedz na nastpujce pytania:
Czy budzisz si rano z poczuciem zmczenia?
Czy czujesz si godny po wiczeniach fizycznych?
Czy po wiczeniach fizycznych dowiadczasz gwatownych
hutawek nastrojw?
Czy nie potrafisz pozby si zbdnego tuszczu mimo solidnych
wysikw?
Jeli twoja odpowied na te pytania brzmi tak'', prawdopo
dobnie wiczysz anaerobicznie.
594
4. Spraw sobie przenony aparat do pomiaru pracy serca. To

jedna z najlepszych inwestycji w twoim yciu.
5. Opracuj plan. Stwarzaj warunki wasnemu metabolizmowi
do spalania tuszczu. Produkuj w sobie wystarczajco duo energii.
Rozpocznij dziesiciodniowy program wicze na podstawie
wskazwek, ktre podaem wyej. Zacznij dzisiaj!
6. Jeli chcesz polepszy swoj wiedz, przeczytaj rozdzia
Energia: paliwo doskonaoci" w mojej pierwszej ksice
Unlimited Power.
7. Podejmij decyzj, e wiczenia fizyczne stan si czci
twojej tosamoci. Tylko dziki prawdziwemu, trwajcemu cae
ycie powicaniu si wiczeniom fizycznym moemy zebra
najpikniejsze plony.
Teraz, po wykonaniu drugiego wiczenia, pora na dzie trzeci
i trzeci sposb postawienia sobie wyszych wymaga dla osigni
cia lepszych rezultatw.
Rozdzia dwudziesty pierwszy
PRZEZNACZENIE
W KONTAKTACH
Z INNYMI LUDMI:
DBA O INNYCH
I DZIELI SI Z NIMI
DZIE TRZECI
REZULTAT: Wymierne polepszenie jakoci kontaktw z ludmi
oraz pogbienie zwizkw emocjonalnych z tymi, na ktrych ci
zaley, poprzez oywienie szeciu podstawowych obszarw dobrych
kontaktw z ludmi.
Sukces jest bezwartociowy, jeli nie mamy kogo, z kim moemy
si nim podzieli. Najbardziej podan przez ludzi emocj jest
poczucie zwizku z innymi istotami ludzkimi. Na kartach tej ksi
ki czsto rozwaalimy wpyw stosunkw z innymi na ksztato
wanie charakteru, wartoci, przekona oraz na jako caego na
szego ycia. Celem dzisiejszego wiczenia jest przypomnienie
ci o szeciu podstawowych zasadach, ktre s bardzo cenne we
wszystkich zwizkach z ludmi. Zanim wic otrzymasz zadanie
na dzisiaj, powtrzmy szybko owych sze zasad.
1. JELI NIE ZNASZ WARTOCI I REGU LUDZI, Z KT
RYMI SI KONTAKTUJESZ, SPOTKASZ SI Z CIERPIE-
596
NIEM. Ludzie mog si nawzajem bardzo kocha, ale jeli dla ja

kiejkolwiek przyczyny lami reguy kogo, na kim im zaley,
zwizek taki bdzie peen stresw i rozczarowa. Pamitaj, e
kade nieporozumienie, jakie dotychczas przydarzyo ci si
w kontaktach z innymi, wynikao ze zamania regu. Kiedy dwoje
ludzi wchodzi ze sob w zwizki intymne, nieunikniona jest
sprzeczno czci ich regu. Znajc reguy partnera, moesz
przewidywa te nieporozumienia i zapobiega im zawczasu.
2. Jeden z najwikszych problemw w kontaktach z innymi
bierze si z faktu, e ludzie nawizuj te kontakty po to, aby co
zyska: prbuj znale kogo, kto pomoe im dobrze si czu.
TYMCZASEM JEDYNY SPOSB NA TRWAY ZWIZEK
TO POSTRZEGANIE TEGO ZWIZKU JAKO MIEJSCA,
W KTRYM MOESZ CO DA, A NIE JAKO MIEJSCA,
DO KTREGO UDAJESZ SI, BY CO WZI.
3. Podobnie jak ze wszystkim w yciu, aby podsyca zwizki
z innymi, naley dba o pewne rzeczy i pewnych rzeczy wypatry
wa. Istniej okrelone sygnay ostrzegawcze, ktre, jeli pojawi si
we wzajemnych kontaktach, informuj, e musisz natychmiast zaj
si jakim problemem, zanim stanie si on zbyt powany, by sobie
mona byo z nim atwo poradzi. W swojej ksice How to Make Love
AU the Time (Jak kocha si przez cay czas) dr Barbara De Angelis
wyrnia cztery etapy, ktre mog zabi kady zwizek. Rozpoznajc
je, moemy natychmiast zaradzi istniejcym problemom, zanim
osign rozmiary, ktrych wielko zagrozi przyszoci zwizku.
ETAP PIERWSZY: Opr. Pierwsza faza problemw w zwi
zku zaczyna si, kiedy zaczynasz odczuwa opr. Dosownie kady,
kto kiedykolwiek znajdowa si w zwizku z drugim czowiekiem,
zetkn si kiedy z sytuacj, kiedy odczuwa opr wobec czego, co
jego partner zrobi lub powiedzia. Opr pojawia si, kiedy czujesz
si oddzielony od partnera albo jeste na partnera zdenerwowany.
By moe na przyjciu twj partner opowiada dowcip, ktry ci
denerwuje i wolaby, aby partner go nie opowiedzia.
Problem polega oczywicie na tym, e wikszo ludzi nie
informuje partnera o odczuwanym oporze, skutkiem czego rozwija
si on w kolejn emocj.
ETAP DRUGI: N i e c h . Jeli nie zaradzimy oporowi, prze
radza si on w niech. Teraz ju nie jeste po prostu zdenerwowany.
XXI. PRZEZNACZENIE W KONTAKTACH Z INNYMI LUDMI 5 9 7
Jeste zy na partnera. Zaczynasz si separowa od niego, tworzysz

emocjonaln barier. Niech burzy poczucie intymnoci, a to
bardzo niszczcy wzorzec, ktry nie kontrolowany szybko przybiera
na intensywnoci. Jeli go nie zmienimy, przerodzi si w...
ETAP TRZECI: O d r z u c e n i e . To moment, w ktrym nagro
madzie tak wiele niechci, e szukasz sposobw na udowod
nienie winy partnera, atakujesz werbalnie lub niewerbalnie. Na tym
etapie wszystko ci irytuje i zoci. Wanie wtedy pojawia si
nie tylko separacja emocjonalna, ale i fizyczna. Jeli pozwolisz,
by odrzucenie si nasilao, dla zmniejszenia wasnego cierpienia
przejdziesz do kolejnego etapu.
ETAP CZWARTY: R e p r e s j a . Kiedy stajesz si zmczony
tamowaniem gniewu, ktry gromadzi si w tobie na etapie odrzu
cenia, prbujesz zmniejszy wasne cierpienie, wywoujc emo
cjonaln pustk. Unikasz odczuwania cierpienia, ale te dawisz
w sobie poczucie pasji i podniecenia. To najniebezpieczniejszy etap
problemw w twoim zwizku, poniewa na tym wanie etapie
kochankowie staj si tylko wsplokatorami. Nikt wok nie
wie, e para ma problemy, poniewa nie toczy si adna walka.
Ale zwizek praktycznie przestaje istnie.
Jak radzi sobie z tymi czterema etapami? Sposb jest
bardzo prosty: JASNO KOMUNIKUJ SWOJE ODCZUCIA.
Zadbaj o to, by wasze reguy byy znane i moliwe do
spenienia. Unikaj przesadnego rozdmuchiwania problemw,
uywaj Sownika Transformacji. Wyraaj si w kategoriach
preferencji. Zamiast krzycze: Nie znosz, kiedy to robisz!",
powiedz po prostu: Wolabym, eby robia co innego." Zadbaj
o posiadanie sposobw amania wzorca ktni, w ktrej po
chwili zapominasz, o co si tak naprawd kcicie, i chodzi ci
tylko o to, aby wygra.
4. UCZY ZE ZWIZKW Z LUDMI JEDEN Z TWO
ICH NAJWYSZYCH YCIOWYCH PRIORYTETW. Inaczej
oddasz si bez pamici wszystkim innym rzeczom, ktre na co
dzie wydadz ci si pilniejsze, a wtedy pasja i uczucie stopniowo
zgasn. Nie chcesz przecie straci siy twojego zwizku po prostu
dlatego, e si do partnera przyzwyczaisz albo e zaniedbasz
podtrzymywanie intensywnych uczu, ktre zbudziy si w tobie
na pocztku waszej znajomoci.
598
5. Bardzo wczenie w naszym zwizku z Becky odkrylimy,

e jedna z najskuteczniejszych drg do jego trwaoci prowadzi
poprzez CODZIENNE KONCENTROWANIE SI NA TYM,
JAK MOEMY NASZ ZWIZEK ULEPSZY, zamiast ci
gle myle o tym, co by si stao, gdyby pewnego dnia przesta
istnie.
Musisz bowiem pamita, e jeli si na czym koncentrujesz,
cokolwiek to jest, w kocu si to stanie rzeczywistoci. Jeli
nieustannie koncentrujemy si na obawie, e nasz zwizek przestanie
istnie, zaczniemy podwiadomie sabotowa ten zwizek po to,
bymy mogli si wycofa, zanim jeszcze zwiemy si z partnerem
na tyle gboko, e wycofanie spowoduje wielkie cierpienie.
Logiczn konsekwencj tej zasady jest fakt, E NIGDY, AB
SOLUTNIE NIGDY I POD ADNYM POZOREM NIE WOL
NO CI ZAGRAA ISTNIENIU SAMEGO ZWIZKU. Innymi
sowy, nigdy nie mw zda typu: Jeli zrobisz to i to, odejd!"
Ju samo takie stwierdzenie otwiera t moliwo. Wywouje
ono take destabilizujcy strach w obydwojgu partnerach.
Kada ze znajomych mi par, ktra przeya ze sob dugie
lata, swoj podstawow zasad uczynia to, by bez wzgldu na
ogrom zoci lub poczucia doznanej krzywdy, nigdy nie zastana
wia si nad tym, czy zwizek ma trwa dalej, czy te nie, by
nigdy nie szantaowa partnera odejciem od niego. Przypomnij
sobie zasad obowizujc w szkole dla kierowcw rajdowych,
ktr trzeba stosowa, ilekro samochd wpadnie w polizg
i niebezpiecznie zmierza w kierunku muru. W zwizku z drugim
czowiekiem musisz si koncentrowa na tym, dokd chcesz
doj, a nie na tym, czego si obawiasz.
6. KADEGO DNIA MYL INTENSYWNIE O TYM, CO
KOCHASZ W CZOWIEKU, Z KTRYM CZ CI JA
KIE ZWIZKI. WZMACNIAJ POCZUCIE TYCH ZWIZ
KW NA CO DZIE. W KONTAKTACH INTYMNYCH ZA
DBAJ O TO, BY WCI OD NOWA POGBIA POCZUCIE
FASCYNACJI DRUG OSOB, nieustannie przypominajc so
bie, jak wielkie to szczcie, e si z ni zwizae. Bez reszty
identyfikuj si z przywilejem dzielenia wasnego ycia z part
nerem, odczuwaj t przyjemno jak najintensywniej, cigle uma
cniaj j we wasnym ukadzie nerwowym.
XXI. PRZEZNACZENIE W KONTAKTACH Z INNYMI LUDMI 5 9 9
Nigdy nie przestawajcie szuka sposobw na wzajemne

zaskakiwanie siebie. Jeli bowiem przestaniecie to robi, rozgoci
si w waszym zwizku nawyk i przyzwyczajenie, uznacie go za
co oczywistego. Szukajcie wic i sami twrzcie te chwile, ktre
pomog przeksztaci wasz zwizek w legendarny wrcz wzr!
W penym sercu jest miejsce na wszystko,

a w pustym sercu nie ma miejsca na nic.
ANTONIO PORCHIA
DZISIEJSZE ZADANIE:
1. Staraj si znale dzisiaj czas, aby porozmawia ze swoim
partnerem. DOWIEDZ SI, CO W WASZYM ZWIZKU JEST
NAJWANIEJSZE DLA KADEGO Z WAS. JAKIE S NAJ
WYSZE WARTOCI W WASZYM YCIU RAZEM i co musi
si sta, bycie poczuli, e wartoci te s spenione?
2. POSTANW, E BARDZIEJ CI ZALEY NA TYM, BY
BY KOCHANYM, NI BY MIE RACJ. Jeli kiedykolwiek
zapiesz si na tym, e obstajesz, i to wanie ty masz racj, na
tychmiast zniszcz ten wzorzec. Przesta zaraz si upiera i wr
do rozmowy pniej, kiedy znajdziesz si w lepszym stanie, poz
walajcym rozwiza konflikt.
3. OPRACUJCIE WSPLNIE SPOSB PRZERYWANIA
NIEKORZYSTNYCH WZORCW, KTREGO OBYDWOJE
ZGODZICIE SI UYWA W TRUDNYCH SYTUACJACH.
Stosujc go, nawet w chwilach najwikszej wciekoci bdziecie
mogli cho na moment si umiechn, a to pozwoli si odpry.
Aby byo wam atwiej, wykorzystajcie w tym celu najgupsze i naj
dziwniejsze moliwe zachowanie. Wymylcie wasz wasny, pry
watny dowcip, do ktrego zawsze mona si odwoa.
4. Kiedy czujesz opr, powiedz o tym w delikatny sposb,
jak choby: Wiem, e to moje dziwactwa, ale kiedy to robisz, to
a mnie w doku ciska!"
5. Regularnie planujcie nocne randki, najlepiej raz w tygodniu,
ale przynajmniej dwa razy w miesicu. Wzajemnie starajcie si
600
zaskoczy, na zmian wymylajcie najbardziej romantyczne i jak

najprzyjemniejsze spotkania.
6. Nic tak nie dziaa jak codzienny, 90 sekundowy namit
ny pocaunek!
To twoje jedyne zadania na dzisiaj! Pracuj nad nimi i czerp
z nich rado. Gwarantuj wielk nagrod!
Rozdzia dwudziesty drugi
PRZEZNACZENIE
FINANSOWE: MAE
KROKI DO MAEJ
(LUB WIELKIEJ)
FORTUNY
DZIE CZWARTY
REZULTAT: Przejcie kontroli nad wasn przyszoci finansow
poprzez opanowanie piciu podstawowych elementw osigania
bogactwa.
Pienidze! To jedna z najbardziej nacechowanych emocjonalnie
spraw w naszym yciu. Wikszo ludzi gotowa jest zrezygnowa
z rzeczy o wiele bardziej wartociowych od pienidzy, aby zyska
ich wicej: pokonaj wasne ograniczenia, zaniedbaj kontakty
z rodzin i przyjacimi lub nawet zniszcz sobie zdrowie.
Pienidze s potnym rdem czonym w naszej kulturze
zarwno z cierpieniem, jak i z przyjemnoci. Zbyt czsto uywa
si ich, by mierzy rnice w jakoci ycia ludzi, by powiksza
przepa midzy tymi, ktrzy maj, i tymi, ktrzy nie maj.
Niektrzy prbuj radzi sobie z pienidzmi udajc, e nie
maj one adnego znaczenia, ale presja finansowa jest czym, co
dotyka nas wszystkich w kadym kolejnym dniu ycia. Zwaszcza
603
XXII. PRZEZNACZENIE FINANSOWE
w przypadku ludzi starszych brak pienidzy czsto oznacza brak

niezbdnych do ycia rodkw.
Niektrzy ludzie sdz, e pienidz kryje wielk tajemnic.
Inni s przekonani, e jest on rdem dzy, dumy, zazdroci,
a nawet pogardy. Czym jest naprawd? Czy narzdziem speniania
marze, czy zarodkiem wszelkiego za? Narzdziem czy broni?
rdem wolnoci, siy i bezpieczestwa? A moe tylko rodkiem,
ktry prowadzi do osignicia celu?
Obydwaj dobrze wiemy, e pienidz jest po prostu rodkiem
wymiany. Pozwala nam uproci proces tworzenia i dystrybucji
dbr w spoeczestwie. Jest udogodnieniem, ktre stworzylimy,
aby da sobie luksus specjalizacji pracy bez koniecznoci cigego
martwienia si tym, czy inni uznaj nasze produkty za warto
ciowe, czy te nie.
Nauczylimy si wiza z brakiem tego dobra najbardziej
nas ogupiajce emocje: niepokj, frustracj, strach, niepewno,
zmartwienie, zo i ponienie, by wyliczy tylko kilka. Jestemy
wiadkami upadku caych pastw w Europie Wschodniej spowo
dowanego presj finansow. Czy znasz pastwo, firm albo czo
wieka, ktry nie dowiadczaby stresw finansowych?
Wielu ludzi popenia bd sdzc, e wszystkie kopoty zni
knyby z ich ycia, gdyby mieli pienidze. Nic nie moe by
dalsze od prawdy. Wiksze zarobki same w sobie rzadko powoduj
poczucie niezalenoci. Rwnie mieszne jest wmawianie sobie,
e wiksza swoboda finansowa i kontrola nad wasnymi docho
dami nie dayby ci moliwoci rozwoju, dzielenia si z innymi oraz
tworzenia wartoci dla siebie samego i innych.
Dlaczego tak wielu mieszkacw kraju, w ktrym zewszd
otaczaj nas moliwoci, nie potrafi osign dostatku? yjemy
przecie w spoecznoci, w ktrej mona osign milionowe
zyski, zaczynajc od prostego pomysu komputera, najpierw mon
towanego we wasnym garau! Wok nas peno jest wzorcw
nieograniczonych moliwoci, peno jest ludzi, ktrzy wiedz,
jak tworzy bogactwo i jak je utrzymywa. Co powstrzymuje nas
przed osigniciem tego samego? Jak to w ogle moliwe, e
w kraju kapitalistycznym, w ktrym nasi przodkowie umierali
za nasze prawo do ycia, wolnoci i osigania szczcia, w ktrym
reformy ekonomiczne byy gwnym bodcem osigania wolnoci,
dziewidziesit pi procent Amerykanw po przepracowaniu

caego ycia, w wieku szedziesiciu piciu lat nie moe si
utrzyma bez pomocy rzdu lub rodziny?
Jedno stao si dla mnie jasne po wszystkich latach poszuki
wania klucza do zamonoci: zdobycie bogactwa jest proste. Mi
mo to jednak wielu ludzi nigdy go nie stworzy, poniewa maj bra
ki w zaoeniach finansowych. Mog one mie form wewntrznego
konfliktu wartoci i przekona albo kiepskich planw, ktre wrcz
gwarantuj niepowodzenie. Rozdzia ten nie dostarczy ci caej
wiedzy, ktrej potrzebujesz, by przej kontrol nad wasnym
przeznaczeniem finansowym. Do tego nie wystarczyby jeden
rozdzia! Ma on da ci proste podstawy, ktre nastpnie moesz
wykorzysta, ABY NATYCHMIAST PRZEJ KONTROL
NAD T WYJTKOWO WAN DZIEDZIN YCIA.
Zacznijmy od przypomnienia, jak wielki wpyw na przejcie
kontroli nad zachowaniem maj nasze przekonania. Najczstsz
przyczyn, dla ktrej ludzie nie odnosz sukcesw finansowych,
s MIESZANE SKOJARZENIA na temat posiadania wikszej
iloci pienidzy oraz znaczenia duych pienidzy w ogle. Ludzie
zwykle nie s pewni, co oznaczaoby dla nich zgromadzenie do
datkowych pienidzy, a wic wikszej iloci, ni potrzebna im
do utrzymania si przy obecnym stylu ycia. Jak dowiedziae
si z rozdziau pitego, twj umys wie, co zrobi tylko wtedy, gdy
posiada jasne skojarzenia mwice jednoznacznie, czego ma uni
ka, a do czego dy. Jeli idzie o pienidze, czsto wysyamy
mu mieszane sygnay, a wic osigamy mieszane rezultaty. M
wimy sobie, e pienidze przynios nam swobod i niezaleno,
stworz moliwo dawania tym, ktrych kochamy, pozwol zro
bi wszystko to, o czym dotychczas marzylimy, bd nasz szan
s na wiksz ilo wolnego czasu. Ale jednoczenie moemy
wierzy, e aby zebra duo pienidzy, musielibymy pracowa
o wiele ciej, stracilibymy pewne wartoci duchowe i musieli
powici na to tak wiele czasu, e po ich zgromadzeniu bylibymy
zbyt starzy i zbyt zmczeni, aby si nimi cieszy. Moemy te
ba si, e po zdobyciu duych pienidzy natychmiast staniemy
si przedmiotem cigej oceny innych, albo e tak czy owak kto
nas w kocu wykiwa i okradnie, wic po co mamy w ogle
prbowa.
602
604
Te negatywne asocjacje nie ograniczaj si do nas samych.

Niektrzy ludzie z niechci myl o kadym, komu dobrze
powodzi si finansowo. Czsto zakadaj, e jeli kto zarabia
duo pienidzy, musi robi to kosztem innych. Jeli i ty niechtnie
odnosisz si do kogo bogatego, jaki komunikat przekazuje to
twojemu umysowi? Najprawdopodobniej co na ksztat opinii, e
posiadanie zbyt duych pienidzy jest ze. Jeli ywisz w sobie
takie uczucia wobec innych, podwiadomie uczysz swj umys,
e zdobycie bogactwa uczynioby ci zym" czowiekiem.
Niechtnie odnoszc si do sukcesw innych, stwarzasz warunki
samemu sobie do unikania tego wanie stanu, tej wanie sytuacji
finansowej, ktrej najbardziej potrzebujesz i podasz.
Drug najczciej wystpujc przyczyn, dla ktrej ludzie nie
przejmuj kontroli nad pienidzmi, jest po prostu fakt, e UZNAJ
TO ONI ZA ZBYT TRUDNE. Chcieliby, aby zrobi to za nich ja
ki ekspert. Oczywicie bardzo cenne jest korzystanie z usug specja
listw (dlatego wanie stworzyem odrbne przedsibiorstwo, Destiny
Financial Services ), wszyscy musimy rozumie konsekwencje
wasnych decyzji finansowych. Jeli bezwarunkowo polegasz na
kim innym, nawet kim najbardziej kompetentnym, zawsze bdziesz
mia na kogo zrzuca win za wasne niepowodzenia. Jeli sam
przejmiesz odpowiedzialno za zrozumienie wasnych finansw,
moesz zacz sterowa wasnym przeznaczeniem.
Wszystko w tej ksice opiera si na przekonaniu, e kady
z nas dysponuje si zrozumienia zasady dziaania wasnego
umysu, wasnych emocji oraz wasnego ciaa i e wanie ta sia
daje nam moliwo wywierania wielkiego wpywu na wasne
przeznaczenie. wiat naszych finansw nie jest tu wyjtkiem.
Musimy go zrozumie i nie wolno nam ogranicza si przekona
niem o zbytniej zoonoci spraw finansowych. Kiedy zrozumiesz
podstawy, kierowanie wasnymi finansami staje si bardzo proste.
Dlatego wanie pierwszym zadaniem, jakie chciabym ci wyzna
czy dla przejcia kontroli nad wasnym przeznaczeniem finan
sowym, jest wykorzystanie NWA (Nauka Warunkowania Neuroasocjacyjnego) dla warunkowania si do sukcesu finansowego. Ju
teraz zwi si ze wszystkimi wspaniaymi rzeczami, ktre moesz
zrobi dla wasnej rodziny, oraz ze spokojem umysu, ktry
odczujesz po zdobyciu prawdziwego dostatku finansowego.
605
Trzecim najczciej spotykanym przekonaniem, ktre

powstrzymuje ludzi przed sukcesem finansowym i powoduje
olbrzymi stres, jest KONCEPT NIEDOSTATKU. Wielu ludzi
wierzy, e yj w wiecie, w ktrym wszystko jest ograniczone:
jest tylko okrelony obszar dostpnego ldu, ograniczona ilo
ropy, ograniczona liczba dobrych domw, skoczona ilo czasu
oraz niezbyt wiele moliwoci. Jeli wyznajesz tak filozofi
ycia, to aby ty wygra, kto inny musi przegra, kocowy wynik
bowiem musi wynie zero. Przy takich przekonaniach jedyn
drog prowadzc do sukcesu finansowego jest naladowanie
zodziejskich baronw z pocztkw XIX wieku, czyli opanowanie
rynku danego produktu tak, aby posiada dziewidziesit pi
procent wszystkich rde, podczas gdy inni musz podzieli
midzy siebie pozostae pi procent.
Prawda jednak jest taka, e cige rozwaanie nad ogranicze
niem rodkw nie gwarantuje trwaego bogactwa. Jeden z moich
przyjaci, Paul Pilzer, absolwent Wharton Business School,
zyska pewn saw z powodu swojej teorii ALCHEMII. Paul
napisa ostatnio ksik, ktr bardzo ci polecam. Tytu tej ksiki
odzwierciedla podstawowe przekonanie, a lektura z pewnoci
dostarczy ci dowodw popierajcych to przekonanie: yjemy
w wiecie nieograniczonych rde. Tytu ksiki brzmi Unlimited
Wealth (Nieograniczone bogactwo). Paul wskazuje w niej na fakt,
e znajdujemy si w wyjtkowym okresie historii ludzkoci,
w ktrym tradycyjne pojcia pozyskiwania ograniczonych
surowcw naturalnych nie s ju wyznacznikiem bogactwa. W DZI
SIEJSZYCH CZASACH WARTO SUROWCW NATURAL
NYCH ORAZ ICH PRAKTYCZN DOSTPNO OKRELA
TECHNOLOGIA.
Kiedy przeprowadzaem z nim wywiad dla Power Talk",
mojego miesicznika wydawanego na tamie wideo, Paul da mi
wspaniay przykad na to, jak warto rde naturalnych oraz
ich dostpna ilo zaley od technologii i jak dziki temu techno
logia okrela warto dowolnego produktu czy usugi. W 1973 ro
ku uytkownicy samochodw spdzali godziny w kolejkach po
benzyn. Po skomplikowanych analizach komputerowych specja
lici ustalili wtedy, e na caym wiecie zostao najwyej siedemset
miliardw baryek ropy, co przy wczesnym zuyciu tego produktu
606
miao wystarczy na trzydzieci pi do czterdziestu lat. Gdyby

ustalenia ekspertw byy dokadne, w 1988 roku wiatowe zapasy
ropy musiayby spa do piciuset miliardw baryek. Tymczasem
w 1987 roku mielimy prawie trzydzieci procent wicej ropy
ni pitnacie lat wczeniej! W 1988 roku obliczenia wskazyway,
e same tylko udokumentowane rda daj nam zapasy ropy w wy
sokoci dziewiciuset miliardw baryek. Liczba ta nie obejmuje
dwch tysicy miliardw baryek ropy, ktre wedug opinii ba
daczy bdzie mona wydoby za pomoc nowych technologii.
Co spowodowao t radykaln zmian w iloci dostpnej nam
ropy? Dwie rzeczy: z pewnoci nasza zdolno znajdowania
ropy znacznie wzrosa wraz z rozwojem technologii. Rwnie
rozwj technologiczny pozwoli nam na bardziej efektywne
wykorzystywanie ropy. Kto pomylaby w 1973 roku o skompu
teryzowanym wtrysku paliwa, ktry przecie jest instalowany
dzisiaj w kadym samochodzie w Stanach Zjednoczonych, co
pozwala na zmniejszenie zuycia paliwa o poow? Co wicej, ta
komputerowa pytka kosztuje dwadziecia pi dolarw i zastpia
ganik, ktry kosztowa trzysta!
Z chwil gdy wynaleziono t technologi, natychmiast podwo
iy si zapasy praktycznie dostpnej ropy, co ograniczyo wzgldny
brak tego surowca w jednej chwili! Cena benzyny, z uwzgldnie
niem inflacji, skalkulowana na podstawie odlegoci, ktr moesz
przejecha oszczdniejszym wspczesnym samochodem, jest
mniejsza za przejechanie jednej mili ni kiedykolwiek przedtem
w caej historii przemysu samochodowego. Co wicej, yjemy
w wiecie, w ktrym powodowane chci uniknicia zbyt wiel
kiego ekonomicznego cierpienia firmy oraz poszczeglne jednostki
szukaj alternatywnych rde energii, ktre pozwol im osign
planowane rezultaty. Naukowcy na caym wiecie znajduj sposo
by pozwalajce zmniejszy zuycie ropy w fabrykach, samocho
dach, a nawet samolotach.
Paul stwierdzi, e historia braci Hunt w Teksasie jest wspa
niaym przykadem na to, e stara technika opanowywania rynku
w dziedzinie jakiego towaru po prostu si ju nie sprawdza. Kie
dy bracia Hunt postanowili przej cakowit kontrol nad rynkiem
srebra, zbankrutowali. Dlaczego? Jednym z powodw jest fakt,
e najwikszym na wiecie uytkownikiem srebra jest Kodak
607
Corporation, ktra wykorzystuje ten surowiec do procesw che

micznych. Motywowany cierpieniem wynikajcym z podwy
szanych cen, Kodak zacz szuka alternatywnych sposobw
obrbki fotograficznej. W rezultacie nie potrzebuje ju do tego sre
bra. Ceny tego kruszcu spady natychmiast i bracia Hunt zostali
zmieceni z rynku.
To bardzo czsty bd popeniany przez niektrych najpot
niejszych ludzi w kraju, ktrzy nadal dziaaj wedug starego
wzorca gromadzenia bogactwa. Musimy zrozumie, e warto
wszystkiego zaley od technologii. Technologia moe zmieni
odpady w bezcenny surowiec. W kocu nie tak dawno posiadanie
ropy na wasnej ziemi byo przeklestwem, a dzi technologia
zmienia to w bogosawiestwo.
Paul twierdzi, e prawdziwe bogactwo bierze si obecnie
z uprawiania czego, co nazywa alchemi ekonomiczn". Istota
alchemii ekonomicznej to UMIEJTNO PRZEKSZTA
CENIA CZEGO O BARDZO NISKIEJ WARTOCI W CO,
CO POSIADA ZNACZNIE WIKSZ WARTO. W rednio
wieczu alchemicy prbowali zmieni ow w zoto. Ponieli
porak. Jednak, podejmujc t prb, pooyli podwaliny pod
dziedzin nauki zwanej chemi. Wspczeni bogacze s praw
dziwymi alchemikami, poniewa nauczyli si przeksztaca co
bardzo zwykego w co cennego i zbiera ekonomiczne sukcesy
wynikajce z tej transformacji. W kocu czy wspaniae tempo
operacji komputerowych nie sprowadza si do kurzu na drogach?
Przecie silikon uzyskiwany jest z piasku. Ci, ktrzy przeksztacili
myli w produkty i usugi, naprawd paraj si alchemi. KADE
BOGACTWO ZACZYNA SI W UMYLE!
Wspczesna alchemia jest rdem sukcesw finansowych
najbogatszych ludzi dzisiejszego wiata. Potwierdza si to,
zarwno w przypadku Billa Gatesa oraz Rossa Perota, jak i Sama
Waltona oraz Stevena Jobsa. Wszyscy oni znaleli sposb wy
zyskania artykuw o ukrytej wartoci, jak pomysy, informacje,
systemy i tak dalej, oraz zorganizowanie ich tak, aby umoliwi
ich wykorzystanie wielu ludziom. Kiedy zsumowali te ukryte
wartoci, zaczli tworzy imperia finansowe.
Zastanwmy si teraz nad picioma podstawowymi zasadami
tworzenia trwaego bogactwa. Zaraz potem przystpisz do pracy
nad przejciem kontroli nad wasnym przeznaczeniem finan

sowym.
1. PIERWSZYM KLUCZEM DO BOGACTWA JEST
UMIEJTNO OSIGANIA DOCHODW WYSZYCH
NI POPRZEDNIO, UMIEJTNO TWORZENIA BOGAC
TWA. Chciabym zada ci proste pytanie. Czy moesz zarobi
dwa razy wicej, ni zarabiasz obecnie, powicajc na prac do
kadnie tyle samo czasu? Czy mgby zarobi trzy razy tyle?
Dziesi razy tyle? Czy jest moliwe, eby w tym samym czasie
zarabia tysic razy wicej ni obecnie? Absolutnie tak, jeli
znajdziesz sposb, ktry sprawi, e bdziesz tysic razy wicej
wart dla swojej firmy i dla innych ludzi.
KLUCZEM DO BOGACTWA JEST ZWIKSZENIE WAS
NEJ WARTOCI. Jeli masz wicej umiejtnoci, wysz inteli
gencj, wiksz wiedz, zdolno robienia wicej ni inni lub je
li po prostu twrczo mylisz i wnosisz w ycie otoczenia cigy
wkad, moesz zarabia o wiele wicej, ni kiedykolwiek dotd
uznawae za moliwe. Jedyn, najwaniejsz i najpewniejsz
drog do zwikszenia wasnych dochodw jest ZNALEZIENIE
SPOSOBU NA CIGE DODAWANIE PRAWDZIWEJ WAR
TOCI DO YCIA INNYCH LUDZI. ZRB TO, A BDZIESZ
PROSPEROWA.
Dlaczego na przykad lekarz zarabia wicej od odwiernego?
Pracowa ciej i rozwin samego siebie tak, e wart jest o wiele
wicej w kategoriach dodawania wymiernej wartoci do ycia
innych ludzi. Kady moe otworzy drzwi do hotelu. Ale tylko le
karz otwiera drzwi do ycia.
Dlaczego w naszej kulturze tak wysoko cenieni s skuteczni
przedsibiorcy? Poniewa dodaj oni wicej wartoci ni inni
wok nich. Przedsibiorcom zawdziczamy dwie podstawowe
korzyci. Po pierwsze, podnosz jako ycia swoich klientw,
umoliwiajc im korzystanie ze swych produktw. To wanie
jest zasada dobrze rozwijajcego si przedsibiorstwa. Jake cz
sto firmy zapominaj, e prawdziwym celem ich istnienia nie jest
przynoszenie zyskw. Zysk jest oczywicie niezbdny, jeli firma
ma przetrwa i rozwija si, stanowi tak sam konieczno jak
poywienie lub sen, ale nie jest prawdziwym powodem jej bytu.
CELEM KADEJ FIRMY JEST WYTWORZENIE PRODUK-
TW LUB USUG PODNOSZCYCH JAKO YCIA KA

DEGO CZOWIEKA, KTRY STAJE SI JEJ KLIENTEM.
Jeli cel ten realizowany jest konsekwentnie, zysk firmy staje si
pewny. Oczywicie moliwe jest, e firma osignie szybki zysk,
ale jeli nie bdzie nieustannie dodawa wartoci do ycia ludzi,
przestanie istnie. Sprawdza si to zarwno w przypadku przed
sibiorstw, jak i pojedynczych ludzi.
Drugim skutkiem dziaania przedsibiorcw jest fakt, e wy
twarzajc swj produkt, tworz jednoczenie miejsca pracy. Dziki
temu dzieci ich pracownikw mog ksztaci si w uczelniach
wyszych na lekarzy, prawnikw, nauczycieli, pracownikw spo
ecznych, ktrzy dodaj wartoci do ycia spoeczestwa jako
caoci. Pomin ju fakt, e pracownicy wydaj zarabiane pie
nidze na produkty innych przedsibiorcw. acuch wartoci
nigdy si nie koczy.
Kiedy Rossa Perota zapytano o sekret jego bogactwa, odpo
wiedzia: Rzecz, ktr na pewno mog zrobi dla mojego kraju,
jest tworzenie nowych miejsc pracy. Jestem w tym cakiem dob
ry, a Bg wie, jak bardzo nam tego potrzeba."* Im wiksz warto
dodajesz do ycia innych, tym wicej zarabiasz, jeli postawisz
si w sytuacji, ktra ci na to pozwala.
Wniosek jest prosty. Nie potrzebujesz by przedsibiorc, by
dodawa wartoci do ycia innych. Ale z pewnoci musisz na co
dzie rozszerza swoj wiedz, umiejtnoci oraz zdolno dawa
nia wci wicej. Dlatego wanie tak wane jest samoksztacenie.
Staem si bardzo bogaty w bardzo modym wieku tylko z jednej
przyczyny: opanowaem umiejtnoci i wiedz, ktre pozwalaj
mi w jednej chwili podnie jako ycia kadego czowieka na
ziemi. Nastpnie znalazem sposb na dzielenie si t wiedz
i umiejtnociami z wielk liczb ludzi w krtkim czasie. W re
zultacie zaczem wspaniale prosperowa nie tylko emocjonalnie,
ale rwnie i finansowo.
Jeli chcesz zarabia wicej pienidzy ju dzisiaj, tam wanie,
gdzie si obecnie znajdujesz, jednym z najprostszych sposobw
608
609
* Z przemwienia Rossa Perota w Krajowym Klubie Prasy w grudniu

1990 roku.
611
jest zadanie sobie kilku pyta: W jaki sposb mog by wicej

wart dla mojej firmy? Jak mog przyczyni si do osignicia
wikszych efektw w krtszym czasie? Jak mog doda znaczc
warto do przedsibiorstwa, w ktrym pracuj? Czy s jakie
sposoby, ktre pozwoliyby mi zmniejszy koszty i zwikszy
jako produkcji? Jaki nowy system mgbym opracowa? Jakie
nowe technologie mgbym wprowadzi, aby pomc firmie
efektywniej produkowa towary i usugi?" Jeli potrafisz pomc
ludziom wytwarza wicej przy mniejszym nakadzie pracy, wtedy
naprawd dodajesz im si, jednoczenie podnoszc wasn warto
ekonomiczn - musisz tylko postawi si we waciwej sytuacji.
Na naszych kursach Financial Destiny uczestnicy wymylaj
wszelkie moliwe sposoby, pozwalajce im dodawa wartoci do
ycia innych, a wic i zwiksza wasne zyski. Prosimy ich, by
zastanowili si, czy dysponuj jakimi moliwociami, ktrych do
tychczas nie wykorzystywali. Najwaniejsze pytania brzmi: Jak
mog wpyn na ycie wikszej liczby ludzi? Jak mog ten wpyw
pogbia? Jak mog podnie jako wasnych produktw lub usug?''
Zawsze znajduj si tacy, ktrzy odpowiadaj: Nie ma
sposobw, ktre pozwoliyby mi doda jakkolwiek warto. I tak
pracuj ju szesnacie godzin na dob!" Ani przez chwil nie
sugerowaem, by pracowa wicej ni dotychczas. Nie przeko
nywaem ci te, e musisz pracowa w lepszym miejscu. Przez
cay czas pytam jedynie, jakie nowe rda mgby wykorzysta,
by doda wartoci do ycia innych ludzi.
Pamitam pewnego masayst, ktry by jednym z najlepszych
specjalistw w okolicy San Diego. Pyta mnie, jak moe zwikszy
swoje zarobki, skoro ma ju cakowicie zapeniony terminarz wi
zyt. Nie mg przyj nawet jednego pacjenta wicej, a za wizy
t pobiera najwysze moliwe stawki. Kiedy jednak zacz zasta
nawia si nad sposobami, ktre pozwoliyby mu lepiej pomc
wasnym pacjentom, doszed do wniosku, e gdyby przyj do
spki kogo, kto posiada sprzt do fizykoterapii, mgby do nie
go kierowa pacjentw na zabiegi i w ten sposb zwikszy was
ne dochody. Dzi pracuje tyle samo co poprzednio, a przynosi mu
to dwa razy wiksze ni poprzednio dochody. Wszystko, co zrobi,
to znalezienie sposobu, ktry pozwoli mu doda nowe wartoci
zarwno do ycia wasnych pacjentw, jak i lekarzy, z ktrymi
wsppracowa. Poniewa lekarze rozumieli warto proponowanej

przez niego terapii, wzrosa spjno ich wsplnej troski o zdrowie
pacjentw, co zwikszyo jego moliwoci finansowe.
W Phenix w Arizonie jednym z najlepszych akwizytorw
czasu reklamowego na antenie radiowej jest pewna kobieta, ktrej
podstawow strategi marketingow nie jest zwyke sprzedawanie
minut reklamy, ale nieustanne szukanie sposobw pomagajcych
lokalnym firmom odnosi sukcesy. Kiedy na przykad dowiaduje
si, e ma powsta nowe centrum handlowe, natychmiast kontak
tuje si z kupcami, ktrzy mogliby wynaj sklepy w planowanym
centrum, i powiadamia ich o tej moliwoci, uatwiajc im w ten
sposb uzyskanie nowego punktu sprzeday. Nastpnie kontaktuje
si z wacicielem planowanego budynku i przedstawia mu si
jako pracownik rozgoni radiowej, ktra stale wsppracuje
z wacicielami podobnych centrw. Czy czowiek ten chciaby
dosta list najlepszych handlowcw w swojej brany?
Strategia ta przynosi kilka korzyci. Do czasu radiowego
akwizytorka dodaje warto, ktr klienci kupuj, by promowa
swoje firmy. Znalaza sposb, by dawa im o wiele wicej ni
ktokolwiek w okolicy, zwykle wic kupuj od niej wiksz cz,
jeli nie cay czas antenowy, jaki im oferuje. Nie wymaga to od niej
zbyt wiele zachodu, a sprawia, e jest dla klientw warta wicej ni
inni akwizytorzy reklam radiowych. Odzwierciedlaj to jej dochody.
Moesz dodawa nowych wartoci, nawet jeli pracujesz
w wielkiej korporacji. Pamitam pewn kobiet, ktra zajmowaa
si refundacj kosztw leczenia przez firmy ubezpieczeniowe
w ksigowoci wielkiego szpitala. Widziaa, jak wolno posuwaj
si te sprawy, i wiedziaa, e refundacja kosztw jest podstaw
dla waciwej prosperity szpitala. Odkrya, e mogaby pracowa
efektywniej i zaatwia cztery do piciu razy wicej spraw ni do
tychczas. Spytaa wic swoich przeoonych, czy gdyby wyko
nywaa prac piciu ludzi, podnieliby jej pobory o pidziesit
procent. W odpowiedzi usyszaa, e jeli w cigu duszego cza
su udowodni, e jest w stanie to robi, otrzyma podwyk. Od
tamtego dnia zwikszya si nie tylko wydajno jej pracy i docho
dy, ale te i poczucie dumy z dobrze wykonywanych obowizkw.
Kluczem do zwikszenia twoich dochodw w firmie jest
wiadomo, e nie wolno ci da pidziesiciu procent wzrostu
610
zarobkw w zamian za podniesienie jakoci tego, co robisz, o pi

dziesit procent. Firma musi osiga dochody. Waciwe pytanie
wic brzmi: Jak mog podnie jako wasnej pracy o sto do stu
pidziesiciu procent?" Jeli znajdziesz na nie odpowied, nie
bdziesz mia kopotw z podniesieniem swoich dochodw.
tociowego duej liczbie ludzi, zawsze bd dobrze prosperowa.

Taki wanie jest sekret najbogatszego czowieka w Stanach
Zjednoczonych, Sama Waltona. Sta si bogaty, tworzc systemy
dystrybucji. Ross Perot zrobi to samo - zaoy sie dystrybucji
informacji. Jeli potrafisz wymyli sposb na dostarczenie czego,
co ju jest wartociowe dla wikszej liczby ludzi, albo na
zmniejszenie obecnych kosztw dystrybucji, to znalaze kolejn
moliwo dodania wartoci. Tworzenie dodatkowej wartoci nie
polega tylko na tworzeniu nowych produktw. Polega rwnie
na odnajdywaniu drogi do polepszenia jakoci ycia dla jak
najwikszej liczby ludzi.
Jeli si jednak nad tym wszystkim zastanowisz, bdziesz
wiedzia, dlaczego ludzie nie odnosz sukcesw finansowych.
Wanie, kieruj si ograniczajcymi ich przekonaniami. Jednak,
co waniejsze, wikszo z nich sdzi, e powinni dosta co
w zamian za nic. Oczekuj, e ich dochody powinny by wiksze
z roku na rok, bez wzgldu na to, czy zwikszaj swj wkad we
wasn firm, czy te nie.
Podwyki powinny by uzaleniane od zwikszonej wartoci,
a wasn warto moemy zwiksza bez trudu tak dugo, jak
dugo chcemy si uczy i rozszerza repertuar wasnych moli
woci. Kada firma, ktra daje pracownikom podwyki bez
wzgldu na to, czy widz oni sposoby na cige zwikszanie was
nej wartoci, czy te nie, podupada coraz bardziej i w kocu znaj
dzie si w powanych kopotach ekonomicznych albo nawet
upadnie. Zanim poprosisz o podwyk, musisz najpierw znale
sposb, by da firmie warto co najmniej dziesiciokrotnie
wiksz ni to, czego dasz.
Rwnie firmy musz zrozumie, e jeli inwestuj w sprzt
i wyposaenie, zwrci im si to tylko w czci. Jak mwi Paul Pilzer, PRACA JEST KAPITAEM. Jeli kto zarabia pidziesit
tysicy dolarw rocznie i potrafi przynie warto rzdu piciuset
tysicy dolarw rocznie, to dlaczego nie zatrudni tego kogo i nie
pozwoli mu powiksza wasnych umiejtnoci, wiedzy i talentu
tak, by mg zwikszy produkowan warto do miliona? In
westycja pidziesiciu tysicy dolarw, ktra przyniesie milion,
to bardzo cenna moliwo. Nie ma dla firmy lepszej inwestycji
ni wyksztacenie i rozwj wasnych pracownikw.
612
DYSTRYBUCJA W PRZYSZOCI
Jednym z najlepszych sposobw na dodawanie wartoci w czasach
nam wspczesnych jest zrozumienie faktu, e W DZISIEJSZYM
SPOECZESTWIE BOGACTWO TWORZY SI POPRZEZ
DYSTRYBUCJ. Produkty i usugi zmieniaj si nieustannie,
ale ci, ktrzy znaleli sposb na dostarczanie czego naprawd war-
Bezpieczestwo finansowe ley na drodze. Poczujesz si bezpieczny

bardzo szybko.
613
614
Bogactwo jest produktem zdolnoci czowieka

do mylenia.
BISTEGO ZYSKU. Jak moesz doda wartoci do ycia innych

ludzi, w domu, w szkole, we wasnej parafii, w lokalnej spo
ecznoci? Jeli znajdziesz sposb dodania do ycia innych
wartoci co najmniej dziesiciokrotnie wikszej od wartoci,
ktrej sam pragniesz, zawsze bdzie ci towarzyszy poczucie
spenienia. Wyobra sobie, jakie byoby ycie, gdyby wszyscy
poszli za twoim przykadem.
2. DRUGIM KLUCZEM JEST UTRZYMANIE BOGAC
TWA. Kiedy dysponujesz ju skuteczn strategi zgromadzenia
bogactwa przez bardzo wysokie zarobki, jak masz je utrzyma?
Wbrew powszechnemu przekonaniu, nie uda ci si tego osign
po prostu poprzez dalsze zarabianie pienidzy. Kt z nas nie
sysza historii o sawnych ludziach, ktrzy najpierw zrobili for
tun, a pniej stracili j z dnia na dzie? O sportowcach, kt
rzy dziki wasnemu talentowi zdobywali majtek tylko po to,
by rozpocz hulaszcze ycie, ktre pozbawio ich pienidzy, za
nim jeszcze mogli dokadnie zrozumie, e je zarobili? O tych, kt
rzy zaczli yc ponad stan i nawet wtedy, gdy ich dochody si
zmniejszay, nadal kierowali si wymaganiami, ktrym nie potrafili
ju sprosta?
Jest tylko jeden sposb, ktry pozwoli ci utrzyma bogactwo:
WYDAWAJ MNIEJ, NI ZARABIASZ, A RNIC INWES
TUJ. Nie jest to moe najbardziej atrakcyjna zasada, ale bez
wtpienia stanowi jedyny sposb na zabezpieczenie wasnego
bogactwa na czas duszy. Zawsze tak samo dziwi mnie fakt, e
bez wzgldu na to, jak wiele zarabiaj, ludzie potrafi znale
sposoby wydania zarobionych pienidzy. Roczne dochody
uczestnikw kursu Financial Destiny wahaj si od trzydziestu
tysicy do dwch milionw dolarw, rednio za wynosz sto
tysicy. Jednak nawet ci zarabiajcy najwicej czsto si zaamu
j". Dlaczego? Poniewa podejmuj decyzje ekonomiczne na
podstawie przewidywa krtkofalowych raczej ni dugofalowych.
NIE MAJ ADNEGO JASNEGO PLANU WYDATKW,
A CO DOPIERO PLANU INWESTYCJI. Zmierzaj wprost w od
mty wodospadu Niagara.
Jedynym moliwym sposobem zbudowania trwaego
bogactwa jest PRZEZNACZENIE OKRELONEGO PROCEN
TU WASNYCH DOCHODW NA INWESTYCJE, KTRE
AYN RAND
Od wielu lat pomagam ludziom w caym kraju podnie jako ich

ycia poprzez zebranie cennych myli i dostarczenie ich innym tak,
by mogli z nich jak najbardziej skorzysta. Odniosem sukces
dziki stworzeniu techniki zmiany wasnego ycia i przekonaniu
do niej wielkiej rzeszy ludzi. Jednak moje powodzenie znaczenie
wzroso, kiedy pewnego dnia zadaem sobie pytanie: Jak mog
dotrze do wikszej liczby ludzi ni kiedykolwiek przedtem? Jak
mog kontaktowa si z nimi nawet wtedy, kiedy pi?" To pytanie
pozwolio mi znale sposb na rozszerzenie mojego wpywu na
ludzi, ktrego wczeniej nawet nie braem pod uwag: zaczem
oferowa wasne kasety wideo za porednictwem telewizji.
Byo to dwa lata temu. Od tamtego czasu rozprowadzilimy
w caym wiecie ponad siedem milionw kaset wideo z moim
programem Personal Power, ktry zawiera informacje i techniki
mogce wpywa na ludzi przez dwadziecia cztery godziny na
dob! Producenci moich tam wideo obliczaj, e dugo tamy
z moim programem sprzedanej w cigu ostatnich dwudziestu
czterech miesicy wystarczyaby, aby opasa Ziemi dwadziecia
razy! Dziki temu pytaniu doznaem wielkiej radoci nie tylko
z powodu zyskania nowych sposobw wpywu na jak najwiksz
liczb ludzi. Produkcja kaset wideo stworzya okoo siedemdzie
siciu piciu tysicy godzin roboczych tylko w wytwrni tam.
A jeli dodamy godziny pracy handlowcw?
Poznae wiele przykadw na to, jak dodanie wartoci przy
nosi bogactwo. Sposb ten jest bardzo prosty i bardzo skuteczny.
Zadaj wic sobie pytanie: W JAKI SPOSB MOG DODA
WARTOCI DO KADEGO RODOWISKA, W KTRYM
SI ZNAJDUJ?" Kiedy jeste w pracy, nieustannie pytaj
samego siebie: W jaki sposb zarobiem albo zaoszczdziem
pienidze mojej firmie w cigu ostatnich dwunastu miesicy?"
WKAD W YCIE INNYCH CZYNI NASZE YCIE
BOGATSZYM, NIE OGRANICZAJ SI WIC TYLKO DO
POMNAANIA WARTOCI W CELU OSIGNICIA OSO-
615
PRZYNIOS DOCHODY W PRZYSZOCI. Wszyscy chyba

to wiedz. Nieraz mwiono nam, ile mona zyska, oszczdzajc
dziesi procent dochodu i przeznaczajc te pienidze na inwes
tycje. Jednak bardzo niewielu z nas to robi i - czyby zbieg oko
licznoci? - bardzo niewielu z nas posiado bogactwo! Najlepszym
sposobem na utrzymanie wasnego bogactwa jest odcicie dzie
siciu procent swoich dochodw i zainwestowanie ich natychmiast
po uzyskaniu, zanim jeszcze wemiesz te pienidze do rki.
Aby zachowa bogactwo, musisz rwnie kontrolowa wasne
wydatki. JEDNAK NIE PRACUJ NAD WASNYM BUDE
TEM. PRACUJ NAD PLANEM WYDATKW! Dlaczego? Po
niewa jeli twj budet jest zrobiony dobrze, jest on w rzeczy
wistoci planem wydatkw. Jest to dla ciebie okazja do zastano
wienia si, na co chcesz - lub chcecie, jeli masz rodzin - wyda
pienidze, aby unikn sytuacji zaskoczenia w przyszoci. Zbyt
czsto podejmujemy decyzje pod presj chwili i zbyt czsto takich
decyzji pniej aujemy. Gwarantuj te, e jeli maonkowie
posiadaj klarowny plan wydatkw w kadej dziedzinie ycia,
mog sobie zaoszczdzi wielu sporw i ktni.
Niestety wikszo Amerykanw yje ponad stan. W 1980 ro
ku Amerykanie tylko w ramach kart kredytowych zadueni byli
na ponad pidziesit cztery miliardy dolarw! Do koca 1988 ro
ku kwota wicej ni potroia si i osigna ponad sto siedem
dziesit dwa miliardy! Taki system gwarantuje klsk finansow.
Bd mdry: wydawaj mniej, ni zarabiasz, a bdziesz w stanie
utrzyma wasne bogactwo.
Odpowiesz, e przecie inwestycje mog spowodowa wzrost
twojego majtku, na co ja zareplikuj, e musisz rwnie liczy
si z inflacj. Jeli postawisz trzeci krok na drodze do finansowego
sukcesu, utrzymasz wasne bogactwo na pewno.
3. TRZECIM KLUCZEM DO SUKCESU FINANSOWEGO
JEST POMNAANIE WASNEGO BOGACTWA. Jak to osi
gn? Do reguy, ktr przed chwil podaem, musisz po prostu
doda jeden element: WYDAWAJ MNIEJ, NI ZARABIASZ,
RNIC INWESTUJ, A NASTPNIE ZYSKI Z TEJ INWES
TYCJI PRZEZNACZAJ NA KOLEJN, ABY ZWIELOKROT
NI SWJ MAJTEK.
Wielu z nas syszao o tym, ale zaledwie kilku naprawd t

zasad rozumie. Tymczasem pozwala nam ona postawi si
w sytuacji, w ktrej pracuj na nas wasne pienidze. Wikszo
z nas zaharowuje si na mier i wydaje wszystkie zarobki, by
utrzyma si na okrelonym poziomie. Ludzie sukcesu to ci,
ktrzy odkadaj cz wasnych dochodw i inwestuj j tak
dugo, dopki ktra kolejna inwestycja nie podniesie ich majtku
do poziomu pozwalajcego cakowicie zaspokoi wszystkie
potrzeby wynikajce z ich stylu ycia. Wtedy nie bd musieli
ju pracowa. Tak akumulacj kapitau, ktra uwalnia od ko
niecznoci pracy, nazywamy MAS KRYTYCZN. Tempo,
w jakim osigniesz niezaleno finansow, jest wprost propor
cjonalne do iloci pienidzy reinwestowanych - nie wydawanych!
- po otrzymaniu zyskw z dotychczasowych inwestycji. W ten
sposb owoce" twoich pienidzy bd rosy i rozwijay si do
momentu, w ktrym zapewni ci solidne podstawy ekonomiczne.
Posumy si przykadem. Jeli zoysz papierow serwetk
(1/32 cala gruboci), jak gruba si staje? Odpowied jest oczywista:
1/16 cala. Zoona po raz drugi, mierzy ju 1/8 cala gruboci. Za
trzecim razem grubo zwiksza si do 1/4 cala, a za czwartym
do 1/2. Za pitym razem grubo chusteczki osiga 1 cal. Pytanie
do ciebie: ile razy trzeba zoy chusteczk, aby jej grubo
signa odlegoci midzy Ziemi a Ksiycem, ktra wynosi
237 305 mil? Niewiarygodne, prawda? Odlego midzy Ziemi
a Ksiycem osignby skadajc chusteczk trzydziesty dzie
wity raz. Za pidziesitym razem grubo chusteczki wyniosaby
do, by sign do Ksiyca i z powrotem prawie dwa razy! Ta
ka wanie sia kryje si w reinwestowaniu zyskw. Niewielu lu
dzi zdaje sobie spraw, e pomnaanie niewielkiej iloci pienidzy
przez duszy czas przynosi fortun!
Moesz w tym miejscu powiedzie: To cudowne! Chciabym
zacz od razu, ale skd mam wiedzie, w co inwestowa?"
Na to pytanie nie ma jednej prostej odpowiedzi. Musisz naj
pierw zdecydowa, jakie s twoje cele finansowe. Co chcesz osign
i w jakim czasie? Jaka jest twoja TOLERANCJA RYZYKA, ilo
ryzyka, ktr moesz spokojnie ponie? Bez jasnego zrozumienia
wasnych celw, potrzeb i potencjalnych problemw, odpowied na
616
617
619
pytanie, w co inwestowa, nie jest prosta. Czsto przyszli in

westorzy pozwalaj, by doradzali im specjalici, ktrzy nie maj
najmniejszego pojcia o prawdziwych potrzebach swoich klientw.
Najwaniejsz rzecz w sprawach finansowych jest prawdziwe
zrozumienie wszystkich typw inwestycji wraz z potencjalnym
zyskiem oraz ryzykiem, jakie niesie kady z nich. Odpowiedzialni
doradcy inwestycyjni zawsze dbaj, by ich klient dobrze rozumia
stojce przed nim moliwoci inwestycji oraz bra je pod uwag
przy opracowaniu wasnego PLANU FINANSOWEGO. BEZ
JASNO SPRECYZOWANEGO PLANU FINANSOWEGO
MUSISZ W KOCU PONIE KLSK FINANSOW.
W ksice How to Be Your Own Investment Counselor (Jak sta
si wasnym doradc inwestycyjnym) Dick Fabian pisze: Do
wiadczenie pokazuje, e inwestorzy - bez wzgldu na charakter
inwestycji - nie zarabiaj adnych pienidzy przez okres dziesiciu
lat. Ta tragiczna statystyka ma kilka przyczyn:
1. Brak wyznaczonego celu.
2. Uganianie si za modnymi inwestycjami.
3. Opieranie si na raportach publikowanych w prasie.
4. lepe suchanie rad brokerw i finansistw.
5. Popenianie pomyek emocjonalnych, i tak dalej."
Na szczcie odpowiedzi na twoje pytania finansowe s bardzo
atwe do zdobycia. Moesz je uzyska z lektury ksiek, ktre
napisali najwiksi mistrzowie: od Petera Lyncha i Roberta Prechtera po Warrena Buffeta. S te dobrzy doradcy, ktrzy pomog
ci opracowa plan, prowadzcy do zaspokojenia twoich dugofalo
wych potrzeb finansowych.
Pamitaj, e finanse odgrywaj bardzo wan rol w iloci
cierpienia bd przyjemnoci, ktrych dowiadczasz w yciu.
Dlatego wanie korzystaj z rad tylko najlepszych specjalistw.
Jeli odstpisz od tej zasady, spotkasz si z wielkim cierpieniem.
Jeli si do niej zastosujesz, osigniesz poziom bogactwa, ktry
znacznie przekracza twoje dotychczasowe marzenia.
Teraz, kiedy naprawd zacze gromadzi i pomnaa wasne
bogactwo, jeste gotw do kolejnego kroku w kierunku sukcesu
finansowego.
4. CZWARTYM KLUCZEM DO SUKCESU FINANSOWEGO
JEST OCHRONA WASNEGO BOGACTWA. Jake wielu ludzi,
ktrzy zdobyli prawdziwe bogactwo, czuje si rwnie niebezpiecznie

z t wielk iloci pienidzy, jak wtedy, kiedy ich nie miao wcale.
Ludzie czsto czuj si mniej pewnie, gdy myl, e maj wicej do
stracenia. Dlaczego? Poniewa wiedz, e w kadej chwili kto moe
ich oszuka lub wykorzysta, choby stawiajc im bezpodstawne
zarzuty w sdzie i w ten sposb dziesitkujc ich aktywa.
Czy chciaby wiedzie, jak le wyglda dzisiaj sytuacja
w Stanach Zjednoczonych? Z danych opublikowanych w artykule
londyskiego Financial Times" 22 czerwca 1991 roku wynika,
e spord wszystkich procesw sdowych, ktre wszczto na
caym wiecie w 1988 roku, zastraszajca liczba dziewidziesi
ciu czterech procent przypada na Stany Zjednoczone Ameryki.
Rocznie ma miejsce w naszym kraju osiemnacie milionw pro
cesw sdowych. Z aktualnych danych amerykaskiej palestry
wynika, e jeli mieszkasz w Kalifornii i zarabiasz powyej pi
dziesiciu tysicy dolarw rocznie, szansa, e zostaniesz podany
do sdu, jest jak jeden do czterech.
Z europejskiej perspektywy patrzc, mona przypisa Amery
kanom to, e zawsze szukaj kogo, na kogo mog zrzuci win,
i std ta niewiarygodna liczba spraw sdowych. To ostre, gorzkie
sowa, ale niestety, s prawd. Takiej postawy nie znajdujemy
nigdzie indziej na wiecie. Niszczy ona nasz kraj ekonomicznie,
zmusza do wykorzystywania czasu, kapitau i energii w sposb
cakowicie nieproduktywny.
Jak donis ostatnio Wall Street Journal", pewien pijany
mczyzna, prowadzc samochd, usiowa przesun naadowan
strzelb na prawe przednie siedzenie. Bro przypadkowo wypalia,
zabijajc go na miejscu. Wdowa po tym nieszczniku, zamiast
uzna fakt, e jej m by pijany, pozwaa do sdu producenta
broni, zarzucajc mu, e strzelba nie miaa adnych zabezpiecze
przed pijanymi uytkownikami. Zadaa czterech milionw do
larw odszkodowania i wygraa spraw!
Nic wic dziwnego, e ludzie nie czuj si najlepiej ze wiado
moci, e w podobnej sytuacji kto moe odebra im majtek, na
ktry pracowali cae lata! Odstrasza ich to od prowadzenia inte
resw i czsto wpywa na podejmowane przez nich decyzje finan
sowe. Jednak S PRZECIE PRAWNE SPOSOBY OCHRONY
TWOJEGO MAJTKU, KTRE MOESZ WYKORZYSTA,
618
620
JELI NIE JESTE OBECNIE STRON ADNEGO PROCE

SU SDOWEGO. Nie chodzi tu o unikanie spaty rzeczywistych
dugw, ale o ochron twojego majtku przed nieuzasadnionymi
rozszczeniami innych. Ludzie kierujcy si nieuczciwymi moty
wami mog ci wytoczy proces dla dwch przyczyn: chc sko
rzysta na twoim ubezpieczeniu albo chc przej twoje aktywa.
Jeli nie mog pooy apy na twoim majtku, trudno im bdzie
pozyska prawnika, ktry zgodzi si pracowa za zwyk opat.
Jeli z gry zabezpieczysz si przed tak ewentualnoci, moesz
obroni swoje aktywa, postpujc zgodnie z jasnymi i prostymi
przepisami prawa.
Usiujc zrozumie wiat finansw, analizowaem ycie naj
wikszych ludzi sukcesu na caym wiecie. Pozwolio mi to od
kry kilka sposobw, za pomoc ktrych chroni oni swj majtek
przed nieuzasadnionymi roszczeniami. W tej, podobnie jak
w kadej innej sytuacji yciowej, dobrze jest odkry, co robi
wielcy gracze", oraz wzorowa si na ich postpowaniu. Powi
ciem dwa lata na analiz najlepszych dostpnych w Stanach
Zjednoczonych sposobw ochrony wasnych aktyww. Moim
celem bya midzy innymi pomoc lekarzom uczestniczcym
w moich kursach Fortune Management (Zarzdzanie Fortun).
Najczciej powtarzajcym si bdnym przekonaniem jest
stwierdzenie, e ochrona aktyww to jaki tajemniczy proces,
w ktrym nie da si unikn oszustwa. Ale w rzeczywistoci naj
lepsz polityk jest uczciwo. Nie musisz ukrywa swojego ma
jtku, wystarczy, by go strzeg. Jeli wic obrona wasnych akty
ww nie staa si jeszcze dla ciebie spraw pierwszoplanow,
stanie si ni na pewno, kiedy zaczniesz gromadzi swoje bo
gactwo. Musisz pamita, e wiele moesz w tym zakresie zrobi.*
5. PITYM KLUCZEM JEST CZERPANIE RADOCI
Z WASNEGO BOGACTWA. Wielu ludziom udaje si przej
przez pierwsze cztery etapy. Odkrywaj oni, jak zgromadzi
bogactwo poprzez dodawanie wartoci, jak utrzyma je dziki
wydawaniu mniej, ni zarobili. Staj si mistrzami w sztuce
inwestycji i wiedz, jak broni wasnych aktyww. Mimo to
jednak wci nie s szczliwi. Odczuwaj pustk. Nie zrozumieli

bowiem jeszcze, e PIENIDZE NIE S CELEM, TYLKO
RODKIEM. Kady z nas musi wic znale sposoby, ktre po
zwol mu dzieli si wasnym bogactwem z tymi, na ktrych
nam zaley. Inaczej pienidze nie bd miay adnej wartoci.
Kiedy odkryjesz sposoby na dzielenie si wasnym bogactwem
proporcjonalnie do jego wielkoci, zyskasz jedn z najwikszych
yciowych radoci.
Mog zarczy, e jeli nie nauczysz si wiza z tym
wielkiej przyjemnoci, nigdy nie utrzymasz tego dziaania przez
dugi czas. Wikszo ludzi czeka z uwolnieniem wasnej radoci
do momentu, w ktrym uda im si zgromadzi okrelon sum
pienidzy. To wspaniay sposb, aby nauczy wasny umys, by
czy cierpienie ze zdobywaniem bogactwa. Ty powiniene
nagradza si emocjonalnie od samego pocztku. Od czasu do
czasu musisz sprawia sobie finansow niespodziank (o czym
mwilimy w rozdziale szstym), aby twj umys wiedzia, e
zarabianie pienidzy jest czym przyjemnym, e przynosi
nagrody.
PAMITAJ TE O WIELKIEJ SILE I WIELKIEJ WAR
TOCI DZIELENIA SI Z POTRZEBUJCYMI. Zapewniam
ci, e mj wiat finansowy zacz si cakowicie zmienia, kiedy
daem komu potrzebujcemu troch wicej ni dwadziecia
dolarw, cho naprawd nie zbyway mi one wtedy. Poczuem
si tego dnia tak wspaniale, e ju samo to uczucie potrafio zna
cznie zwikszy skuteczno mojego dziaania oraz moliwoci
zarabiania pienidzy. Wikszo ludzi dzieli si z innymi tylko
wtedy, jeli ma troch wicej pienidzy. Ale jak sdzisz, co byoby
trudniejsze: odda potrzebujcym jedn dziesit wasnego
majtku, gdy ma si dolara, czy te odda potrzebujcym jedn
dziesit wasnego majtku, gdy majtek ten wynosi milion do
larw? Odpowied jest oczywista, prawda?
Nie prbuj tu dowie, e dziesi procent to kwota, ktrej
naley si kurczowo trzyma. Postanw jednak solennie, e pewn
cz wasnych zarobkw wydasz na ludzi potrzebujcych w taki
sposb, ktry sprawi ci rado. Pikno dzielenia si z innymi po
lega rwnie i na tym, e oddajc cz wasnego majtku, uczysz
swj umys, e masz wicej, ni ci potrzeba. Stoisz ponad progiem
* Dodatkowe informacje mona uzyska w biurze Financial Destiny,

tel.: (619)4536330.
621
622
ubstwa, a ju samo to przekonanie moe zmieni cae twoje

ycie.
PRAWDZIWE BOGACTWO JEST EMOCJ: JEST TO
POCZUCIE CAKOWITEGO DOSTATKU. Ju samo nasze
dziedzictwo czyni z nas bogaczy. Mamy przywilej cieszenia si
piknymi obrazami, ktrych sami nie namalowalimy, muzyk,
ktra nie jest naszym dzieem, i szkoami, ktre przecie zbudowa
kto inny. Poczuj bogactwo parkw narodowych, ktre s wasno
ci caego narodu. Uwierz, e jeste czowiekiem bogatym, i ciesz
si tym bogactwem. Zrozum, e to cz twojego bogactwa, a po
czucie wdzicznoci uatwi ci stworzenie czego jeszcze wikszego.
Pozwl wic, e na koniec powiem ci jedno: zmiana wasnych
przekona oraz przejcie kontroli nad wasnymi finansami mog
by przepiknym dowiadczeniem w twoim osobistym rozwoju.
Postanw wic, e to dowiadczenie osigniesz, i zacznij od
zaraz.
Dobroczynno i sia osobista to jedyne

waciwe inwestycje.
WALT WHITMAN
DZISIEJSZE ZADANIE:
1. Przyjrzyj si dokadnie swoim przekonaniom i sprawd,
czy nie ma wrd nich przekona niewaciwych. Jeli s, pozbd
si ich za pomoc techniki NWA (Nauka Warunkowania Neuroasocjacyjnego).
2. Zapocztkuj proces dodawania wartoci na wielk skal
we wasnym miejscu pracy, bez wzgldu na to, czy dostajesz za
to pienidze, czy te nie. Dziesiciokrotnie zwiksz obecnie produ
kowan warto i przygotuj si na wielkie nagrody finansowe.
3. Postanw, e bdziesz odkada co najmniej dziesi procent
wasnych dochodw i je w starannie zaplanowany sposb inwestowa.
4. Znajd sobie doradc. Skontaktuj si ze specjalistami z lo
kalnej grupy Financial Destiny albo innym lokalnym trenerem
finansw". Zadbaj o to, aby pomg ci opracowa plan finansowy,
ktry dokadnie rozumiesz. Signij po ksiki pisane przez naj-
623
lepszych finansistw. Wiele z nich moe ci nauczy, jak podej

mowa mdre decyzje inwestycyjne.
5. Jeli martwisz si, e kto nieuczciwie signie po twoje
aktywa, podejmij dziaania, ktre doprowadz do utworzenia
mdrego planu ich ochrony.
6. Wyznaczaj ma pul nagrd, ktre pomog ci poczy
przyjemno z sukcesem finansowym. Dla kogo mgby zrobi
co specjalnego? Jak moesz si nagrodzi za to, e zaczniesz
ju dzisiaj?
XXIII. BD NIESKAZITELNY: TWJ KODEKS...
Rozdzia dwudziesty trzeci
BD
NIESKAZITELNY;
TWJ KODEKS
ZACHOWANIA
DZIE PITY
REZULTAT: Czy to moliwe, bymy mieli pikne wartoci,
wspaniay zestaw regu, ktre je wspieraj, zadawali sobie
waciwe pytania i mimo wszystko w jakim momencie yli
w sprzecznoci z nimi? Jeli jeste ze sob szczery, wiesz, e
odpowiedz brzmi tak". Kady z nas w pewnych sytuacjach
pozwala, by kieroway nim wydarzenia, zamiast wiadomie
podejmowa decyzje co do znaczenia tych wydarze. Musimy
wic mie jasno okrelony sposb, ktry zapewni, e nigdy nie
uczynimy wasnym yciem wyjtku od wartoci, ktrym si
powicilimy. Musimy te mie jak miar, ktra pozwoli
oceni, czy yjemy zgodnie z wasnymi wartociami na co dzie,
czy te nie.
Ten mody mczyzna osign nieprawdopodobny sukces w wie
ku dwudziestu siedmiu lat. By bardzo bystry, oczytany i czu si
tak, jakby wyprzedzi wszystkich na wiecie. Jednak pewnego
dnia zda sobie z czego spraw: nie by szczliwy! Wielu ludzi
go nie lubio, poniewa uznawali go za pyszaka. Poczu, e nie
625
panuje ju nad kierunkiem swojego ycia, a co dopiero swoim

ostatecznym przeznaczeniem.
Postanowi, e przejmie kontrol nad yciem, stawiajc sobie
wiksze wymagania, opracowujc strategi, ktra pozwoli mu te
wymagania speni, oraz tworzc system, dziki ktremu bdzie
mg codziennie ocenia osigane rezultaty. Zacz od wybrania
dwunastu cnt" - dwunastu stanw emocjonalnych, ktrych
chcia dowiadcza kadego dnia. By przekonany, e popchnie
to jego ycie w podanym kierunku. Nastpnie sign po swj
dziennik, wypisa w nim owych dwanacie stanw i obok tej listy
umieci tabel z liczb kolumn odpowiadajc liczbie dni mie
sica. Za kadym razem, kiedy pogwac jedn z tych cnt, po
stawi ma czarn kropk w rubryce odpowiadajcej tej cnocie
danego dnia. Moim celem jest nie mie adnej czarnej kropki na
moim wykresie. Wtedy bd wiedzia, e prawdziwie yj w zgo
dzie z tymi cnotami" - pomyla.
By tak dumny ze swego pomysu, e opowiedzia o nim
przyjacielowi, pokazujc mu swj dziennik. Przyjaciel zauway:
Wspaniale! Myl jednak, e do listy swoich cnt powiniene do
da pokor." Wtedy Benjamin Franklin wybuchn miechem i do
pisa do swojej listy trzynast cnot.
Pamitam, e pierwszy raz czytaem ten fragment autobiografii
Benjamina Franklina w pokoju hotelowym w Milwaukee. Miaem
wtedy bardzo napity plan zaj: perspektywa nagrania kilkunastu
programw radiowych i telewizyjnych, spotkania z czytelnikami
oraz kilka imprez charytatywnych. W noc poprzedzajc podjcie
wszystkich tych obowizkw powiedziaem sobie: Okay, skoro
ju tu jeste, wykorzystaj to jak najlepiej. Przynajmniej moesz
jako wzbogaci swj umys."
Niewiele wczeniej wpadem na pomys wartoci i ich hie
rarchii i stworzyem list wartoci dla samego siebie, ktr uzna
waem za bardzo udan i z ktr mogem dobrze czu si w yciu.
Kiedy jednak zastanowiem si nad list cnt Bena Franklina,
pomylaem: No tak, masz na licie swoich wartoci mio, ale
czy kochasz w tej wanie chwili? Jedn z twoich najwaniejszych
wartoci jest wkad w ycie innych, ale czy to realizujesz w tym
momencie?" W obydwu wypadkach odpowiedzi byo sowo
nie". Odkryem wspaniae wartoci, ale w aden sposb nie po-
626
trafiem zmierzy, czy naprawd yj z nimi w zgodzie w kadym

momencie mojego ycia. Wiedziaem, e kieruj si mioci,
ale jednoczenie, kiedy patrzyem wstecz, dostrzegaem wyranie
chwile, kiedy w moim zachowaniu mioci nie byo.
W JAKIM STANIE BYM SI ZNAJDOWA, GDYBYM
CIGLE BY U SZCZYTU SWOICH NAJLEPSZYCH MO
LIWOCI? JAKIM STANOM CHC SI POWICI KA
DEGO DNIA, BEZ WZGLDU NA WSZYSTKO? Bez wzgl
du na otoczenie, bez wzgldu na mnoce si wok mnie
problemy OSIGN TE STANY EMOCJONALNE CO NAJ
MNIEJ RAZ DZIENNIE!" Wrd stanw, do ktrych si wtedy
zobowizaem, byy: przyjazne nastawienie, mio, szczcie,
zabawa, sia, szczodro, pasja i rado. Niektre z nich byy
zgodne z moimi wartociami, inne nie. Jednak wiedziaem, e
jeli naprawd bd codziennie przeywa kady z nich, uda mi
si y w zgodzie z moimi wartociami. Jak sobie pewnie wyob
raasz, by to wyjtkowo ekscytujcy proces!
Nastpnego dnia, kiedy wystpowaem w programie telewi
zyjnym, wiadomie i celowo wzbudzaem w sobie te uczucia.
Byem szczliwy, radosny, wesoy i dobrze si bawiem. Czuem
te, e bardzo wiele wnosz w ycie nie tylko moich gospodarzy
w studio, ale rwnie wszystkich telewidzw. Potem udaem si
do ksigarni, by podpisywa swoje ksiki. Kiedy tam dotarem,
waciciel sklepu przywita mnie zmartwion min i sowami:
Mamy pewien problem, panie Robbins. Ogoszenie o tym, e
bdzie pan podpisywa swoje ksiki, pojawi si dopiero w ju
trzejszej gazecie!"
Gdyby co takiego zdarzyo mi si, zanim przeczytaem list
cnt Benjamina Franklina, zareagowabym pewnie inaczej. Ale
majc w pamici swoj now list, pomylaem: Postanowiem
przecie, e bd y zgodnie z moimi postanowieniami bez
wzgldu na wszystko. Co za wspaniay test pozwalajcy mi spra
wdzi, czy naprawd przestrzegam wasnego kodeksu postpowa
nia!" Podszedem wic do stolika, przy ktrym autorzy zwykle
podpisywali swoje ksiki, i rozejrzaem si dookoa. W caym
centrum handlowym nie byo prawie nikogo. Jak mogem wic
choby sprbowa stworzy podniecenie i rado tam, gdzie
wydawao si, e nic nie ma?
Pierwsz rzecz, ktra wpada mi na myl, byo szalone zacho

wanie. W kocu szalestwo byo jednym ze stanw na mojej
licie. Chwyciem wic egzemplarz mojej ksiki Unlimited
Power i zaczem czyta j, wydajc przy tym z siebie najrniej
sze dwiki: Oooo! Aaaa! Czy to prawda?"
Szybko moje zachowanie zainteresowao przechodzc kobie
t. Dosza do wniosku, e taki entuzjazm moe wzbudzi tylko na
prawd wspaniaa ksika. Przystana wic, aby zobaczy, co
czytam. Zaczem zachwala jej ksik, wskazujc na najlepsze
i najskuteczniejsze strategie i techniki. Zatrzyma si kto jeszcze,
aby sprawdzi, co jest powodem caego zamieszania. Potem
jeszcze kto i jeszcze kto. Po dwudziestu minutach zebrao si
wok mnie dwadziecia pi do trzydziestu osb i wszyscy chcieli
usysze co o wspaniaej ksice, ktr miaem w rku.
W kocu powiedziaem: A wiecie, co jest najlepsze ze wszys
tkiego? Tak si skada, e jestem dobrym znajomym autora tej
ksiki!" Kiedy ludzie zaczli si dziwi, a nawet mi zazdroci,
pokazaem im moje zdjcie na okadce, ktre dotychczas staraem
si zakrywa. Kobieta, ktra dziwia si najbardziej, rozemiaa
si, a za ni wszyscy inni. I w taki sposb zaczem podpisywa
wasn ksik.
Tamten wieczr okaza si prawdziwym sukcesem i wszyscy
wspaniale si bawili. Zamiast pozwoli wydarzeniom i sytuacji
wok mnie, by przejy kontrol nad moimi dziaaniami
i sposobem postrzegania, wiadomie wybraem zastosowanie si
do zasad, ktre dzi nazywam moim KODEKSEM ZACHOWA
NIA. Miaem te wtedy wielk satysfakcj, poniewa wiedziaem,
e kierujc si stanami z mojej listy, yj zgodnie z wasn
hierarchi wartoci.
627
Zmieniaj wasne credo we wasne czyny.

RALPH WALDO EMERSON
Benjamin Franklin i ja nie jestemy jedynymi ludmi, ktrzy kie

ruj si wasnym kodeksem zachowania. Czy pamitasz Dziesi
przykaza! Tekst przyrzeczenia skautw? Kodeks postpowania
handlowcw? A czy znasz moe Credo Klubu Optymistw?
628
Jednym ze sposobw tworzenia wasnego kodeksu zacho

wania jest zapoznawanie si z kodeksami, ktre ju istniej.
CREDO KLUBU OPTYMISTW

OBIECAJ SOBIE...
e bdziesz na tyle mocny, i nic nie zakci spokoju twojego
umysu.
e z kad spotkan osob bdziesz rozmawia o zdrowiu,
szczciu i powodzeniu.
e sprawisz, i kady z twoich znajomych poczuje, i jest w nim
co wartociowego.
e zawsze bdziesz dostrzega jasne strony wszystkiego
wok, aby twj optymizm sta si rzeczywistoci.
e bdziesz myla o wszystkim jak najlepiej, pracowa jak
najlepiej i spodziewa si tylko rzeczy jak najlepszych.
e sukces innych sprawi ci tak sam rado jak sukces wasny.
e zapomnisz o przeszych bdach i bdziesz dy do jak
najwikszych osigni w przyszoci.
e zawsze bdziesz nosi rado na twarzy i dasz umiech
kadej ywej istocie.
e powicisz na doskonalenie siebie tak wiele czasu, i
nie wystarczy go ju na krytykowanie innych.
e bdziesz zbyt wielki, by si martwi, zbyt szlachetny, by
si zoci, i zbyt szczliwy, by pozwoli sobie na kopoty.
Kiedy dzisiejszy wspaniay trener koszykwki, John Wooden,

w wieku dwunastu lat skoczy szko podstawow, jego ojciec
da mu siedmiopunktowe credo. John mwi, e to credo wywaro
na cae jego ycie i karier olbrzymi wpyw. Dalej yje zgodnie
z nim na co dzie:
629
SIEDMIOPUNKTOWE CREDO JOHNA

WOODENA DA Z SIEBIE WSZYSTKO"
1. Bd ze sob szczery.
2. Uczy z kadego swojego dnia arcydzieo.
3. Pomagaj innym.
4. Sigaj gboko do dobrych ksiek.
5. Bd przyjacielem sztuk piknych.
6. Zbuduj sobie schronienie na deszczowy dzie.
7. Codziennie mdl si o wsparcie i dzikuj za otrzymywane
bogosawiestwa.
Wypowiesz lepsze kazanie twoim yciem

ni twoimi wargami.
OLIYER GOLDSMITH
DZISIEJSZE ZADANIE:
1. Sporzd list stanw emocjonalnych, ktrych postanawiasz
dowiadcza codziennie, aby y w zgodzie ze swoimi najwa
niejszymi wartociami i zasadami. Zadbaj o to, aby twoja lista
bya na tyle duga, by zapewni twojemu yciu bogactwo i r
norodno, na jakie zasugujesz, a przy tym wystarczajco krtka,
by naprawd zdoa dowiadczy wszystkich tych stanw kadego
dnia. Dla wikszoci optymalna lista zawiera od siedmiu do dzie
siciu pozycji. W jakim stanie chciaby si cigle znajdowa?
Czy jest to szczcie? Dynamika? Przyjacielskie nastawienie?
Wi z innymi? Rado? Wdziczno? Pasja? Rwnowaga?
Przygoda? Zabawa? Szalestwo? Szczodro? Elegancja? Niektre
z tych stanw mog zgadza si z twoimi wartociami poda
nymi. Inne mog w twoim przekonaniu doprowadzi ci do ycia
wedug twoich wasnych wartoci.
2. Po skompletowaniu tej listy stanw obok kadego z nich
napisz jedno zdanie mwice, skd bdziesz wiedzia, e osi
gne ten stan. Innymi sowy, stwrz reguy dla swoich stanw,
na przykad: Jestem radosny, kiedy umiecham si do ludzi",
630
albo: Kieruj si wdzicznoci, kiedy przypominam sobie

o wszystkich dobrych rzeczach, ktre zdarzyy mi si dotd w
yciu", Kieruj si szalestwem, kiedy robi co radosnego
zupenie nieoczekiwanie."
3. Postanw, e kadej z tych emocji bdziesz dowiadcza co
najmniej raz dziennie. By moe, bdziesz chcia napisa na maej
kartce swj kodeks zachowania i nosi go przez cay czas
w portfelu albo umieci na biurku lub przy ku. Raz na jaki
czas w cigu dnia popatrz na swoj list i zadaj sobie pytanie:
Ktre z tych stanw ju dzisiaj przeyem? Ktrych jeszcze nie
dowiadczyem i jak uda mi si to zrobi przed kocem dnia?"
Wyobra sobie, jak wspaniale si poczujesz, jeli naprawd
postanowisz przestrzega swojego kodeksu zachowania. Nie
bdziesz ju pod kontrol wydarze wok ciebie. Bdziesz mia
wiadomo, e bez wzgldu na to, co si stanie, moesz y
w zgodzie z wizj, ktr dla siebie stworzye. Spenianie po
stawionych sobie wysokich wymaga oraz wiadomo, e tylko
ty decydujesz o tym, jak si czujesz, i tylko ty kierujesz wasnym
zachowaniem, przynosz wielkie poczucie dumy.
Niedawno usyszaem od Wayne'a Dyera wspania metafor
zwizan z tym, jak ludzie zwalaj win za wasne zachowanie
na presj zewntrzn. Oto co mi wtedy powiedzia: Presja nie po
woduje negatywnych zachowa. Wyobra sobie, e jeste poma
racz. Co si dzieje, jeli na pomaracz dziaa presja, wielka sia
zewntrzna? Wyciska ona z niej sok, prawda? Ale nawet najwik
sza sia nie potrafi wycisn z pomaraczy czego, czego w niej
po prostu nie ma."
Wierz, e podje decyzj o tym, co znajduje si w tobie,
opierajc si na jak najwyszych wymaganiach wobec siebie.
Kiedy wic pojawi si presja zewntrzna, wycinie z ciebie tylko
rzeczy dobre. W kocu nie zawsze moemy liczy na szczliwe
wiatry. Jedynie od ciebie zaley, by y zgodnie z wasnym
kodeksem zachowania, by powici si bez reszty CDSI, by
nieprzerwanie utrzymywa raz obrany kurs. Pamitaj, e to wanie
rzeczy, ktre robisz na co dzie, te najmniejsze i te najwiksze,
buduj twj charakter i ksztatuj twoj tosamo.
Rozdzia dwudziesty czwarty
OPANUJ SWJ CZAS

I SWOJE YCIE
DZIE SZSTY
REZULTAT: Spraw, by czas dziaa na twoj korzy zamiast
pozwala mu, by kierowa twoim poziomem satysfakcji i stresu.
Jeli kiedykolwiek odczuwae stres - a kto go nie odczuwa?
- to z duym prawdopodobiestwem mog stwierdzi, e przy
czyn byo poczucie, i nie masz do czasu, by zrobi co tak
dobrze, jak chcesz to zrobi. Moge odczuwa t frustracj na
przykad dlatego, e koncentrowae si wycznie na wymogach
chwili: obecnych wymaganiach, obecnych problemach, obecnych
wydarzeniach. Poczucie stresu i przecienia zmniejsza natych
miast skuteczno dziaania. Rozwizanie jest proste: PRZEJMIJ
KONTROL NAD RAMAMI CZASOWYMI, NA KTRYCH
SI KONCENTRUJESZ. Jeeli teraniejszo wywouje stres,
wprowad si w bardziej produktywny stan, koncentrujc si na
przyszoci, na sukcesie wieczcym wykonanie zadania, ktre
przed tob stoi. Ten nowy wzorzec koncentracji pozwoli ci
natychmiast zmieni swj stan emocjonalny i da ci si, ktrej
potrzebujesz do zmiany sytuacji w teraniejszoci.
Stres jest czsto wynikiem poczucia, e utknlimy"
w okrelonych ramach czasowych. Przykadem moe by tu sy
tuacja, w ktrej kto myli o wasnej przyszoci w sposb od
bierajcy mu siy. Moesz takiej osobie pomc, sprawiajc, by
skoncentrowaa si na czym, na co ma wpyw w teraniejszoci.
XXIV. OPANUJ SWJ CZAS I SWOJE YCIE
Niektrzy ludzie, kiedy staj wobec jakiego zadania, koncentruj

si wycznie na tym, e w przeszoci nie udao im si czego po
dobnego wykona. W takim razie zmiana przedmiotu koncen
tracji z przeszoci na teraniejszo lub przewidywanie pozytyw
nej przyszoci moe natychmiast zmieni ich stan emocjonalny.
Nasze emocje znajduj si pod wielkim wpywem ram czasowych,
ktrymi operujemy w danej chwili.
CZSTO ZAPOMINAMY, E CZAS JEST TWOREM
UMYSU, E JEST CAKOWICIE WZGLDNY I E SPO
SB, W JAKI GO ODBIERAMY, JEST NIEMAL WYCZ
NIE WYNIKIEM SPOSOBU, W JAKI SI KONCENTRU
JEMY Jak dugi jest na przykad dugi czas? Stanie w kolejce
przez dziesi minut moe si wydawa wiecznoci, podczas
gdy godzina seksu upywa o wiele za szybko.
Nasze przekonania filtruj rwnie nasz percepcj czasu.
Dla niektrych ludzi dwadziecia minut to, bez wzgldu na sytu
acj, bardzo dugo. Dla innych dugo to stulecie. Czy moesz so
bie wyobrazi, jak rnie tacy ludzie si poruszaj, jak rnie
mwi, jak rnie postrzegaj swoje cele i jak wielkie stresy
powodowaaby ich wsppraca, skoro dziaaj opierajc si na
tak cakowicie rnych ramach czasowych? Dlatego wanie
opanowanie czasu jest bardzo wan yciow umiejtnoci.
Umiejtno rozcigania lub zwania percepcji czasu to
umiejtno ksztatowania wasnej percepcji ycia.
Zanim wykonasz dzisiejsze wiczenia, zapoznaj si po krotce
z trzema podpowiedziami".
upyw albo w ogle tego nie robisz. Skupiasz si na czym, co

sprawia ci przyjemno i zajmuje ca uwag i dlatego czas upywa
o wiele szybciej. Pamitaj, e to ty masz kontrol nad sob. Kieruj
wic wasnym wzorcem koncentracji i wiadomie decyduj, jak
mierzy upyw czasu. Jeli co chwil patrzysz na zegarek, czas
zaczyna si niemiosiernie wlec. I tym razem twoje postrzeganie
upywu czasu zaley od przedmiotu koncentracji. Jak definiujesz
wasny sposb spoytkowania czasu? Trwonisz go, uywasz,
wykorzystujesz, spdzasz czy zabijasz? Mwi si, e zabijanie
czasu nie jest morderstwem. Jest samobjstwem".
632
I. UMIEJTNO ZNIEKSZTACANIA CZASU

Po opanowaniu umiejtnoci zmiany ram czasowych dziki zmia
nie przedmiotu koncentracji jeste gotw do opanowania kolejnej
podstawowej umiejtnoci niezbdnej do przejcia kontroli nad
czasem. UMIEJTNO TA TO ZNIEKSZTACANIE CZASU
W TAKI SPOSB, ABY MINUTA WYDAWAA SI GODZI
N, A GODZINA MINUT. Czy zauwaye, e kiedy zajmiesz
si czym bez reszty, tracisz poczucie upywu czasu? Dlaczego?
Poniewa nie skupiasz si na nim w ogle. Mniej mierzysz jego
633
II. KWESTIA WANOCI

Kolejnym i by moe najwaniejszym rozrnieniem jest zrozu
mienie, w jaki sposb poczucie wanoci i pilnoci spraw wpywa
na twoje decyzje dotyczce spoytkowania wasnego czasu, a
wic w konsekwencji na twoje poczucie osobistego spenienia. Co
mam na myli? CZY KIEDYKOLWIEK ZDARZYO CI SI, E
HAROWAE JAK W, USIUJC PUNKT PO PUNKCIE
WYKONA WSZYSTKIE RZECZY Z LISTY DO ZROBIE
NIA", A MIMO TO POD KONIEC DNIA DALEJ NIE MIAE
POCZUCIA DOBRZE SPENIONEGO OBOWIZKU? DZIA
O SI TAK DLATEGO, E WSZYSTKO, CO ROBIE, BY
O PILNE I WYMAGAO TWOJEJ UWAGI, ALE ADNA
Z TYCH RZECZY NIE BYA WANA - adna z rzeczy na
twojej licie nie przyczyniaa si do dugofalowego polepszenia
twojej sytuacji. I odwrotnie, czy kiedykolwiek zdarzy ci si dzie,
podczas ktrego zrobie zaledwie kilka rzeczy, ale wieczorem
bye przekonany, e koczy si naprawd znaczcy dzie w two
im yciu? Podczas takich wanie dni skupiasz si na tym, co jest
wane, raczej ni na tym, co pilnie wymaga twojej uwagi.
Wydaje si, e kwestia pilnoci" kieruje naszym yciem.
Dzwoni telefon, wic musimy" go odebra, nawet jeli wanie
robimy co wanego. No bo przecie mogaby omin nas jaka
cenna wiadomo albo wana rozmowa? To klasyczny przykad
ustalania, co jest pilne. Telefon ten rwnie dobrze moe przecie
okaza si pomyk. Albo kupujemy ksik, o ktrej wiemy, e
XXIV. OPANUJ SWJ CZAS I SWOJE YCIE
moe wnie w nasze ycie wiele dobrego, ale wci odkadamy

jej lektur na pniej, poniewa nie moemy jej wcisn" midzy
konieczno otwarcia kilku listw, w ktrych pewnie i tak s tylko
reklamy, wypraw na stacj benzynow, a obejrzenie telewizyjnych
wiadomoci. Jedynym sposobem na prawdziwe opanowanie
wasnego czasu jest planowanie wasnego terminarza tak, by
wikszo z robionych przez nas rzeczy bya wana, a nie pilna.
sobie, usysz i zaobserwuj, jakie wywoa to w tobie uczucia.

Wypraw si na wycieczk w przeszo, otocz najcenniejszymi
wspomnieniami: pierwszy pocaunek, narodziny dziecka, jaka
specjalna chwila spdzona z przyjacielem. Im bardziej opanujesz
umiejtno zmiany ram czasowych, tym wiksza stanie si twoja
swoboda i tym wicej emocji bdziesz mg w sobie wytworzy
dosownie w jednej chwili. wicz t umiejtno na tyle czsto,
by mg z penym przekonaniem powiedzie, e moesz j
wykorzysta na zmian w mgnieniu oka przedmiotu koncentracji,
a wic i wasnego stanu emocjonalnego.
2. NAUCZ SI CELOWO ZNIEKSZTACA CZAS. Do
czego, co normalnie wydawaoby si wymaga caej wiecznoci,
dodaj skadnik, ktry nie tylko przyspieszy twoje postrzeganie
czasu, lecz rwnie pozwoli ci robi dwie rzeczy naraz. Zawsze
podczas biegania zakadam suchawki i delektuj si ulubion
muzyk. Albo wykonujc wiczenia, ogldam telewizj. Znaczy
to rwnie, e nigdy nie mam wymwki, by nie wiczy, poniewa
mog w trakcie wiczenia wykonywa inne, rwnie wane rzeczy,
jak choby rozmowy telefoniczne.
3. Sporzd list rzeczy do zrobienia", ustalajc ich
HIERARCHI ZGODNIE Z WANOCI, A NIE PILNOCI.
Zamiast umieszcza na niej dziesitki spraw i pod koniec dnia
czu si jak nieudacznik, skup si na tym, co najwaniejsze do
osignicia. Jeli to zrobisz, to gwarantuj ci poczucie satysfakcji
i osigni, jakiego doznaje tylko niewielu.
634
III. O S Z C Z D SOBIE LAT

NAJLEPSZYM ZNANYM MI SPOSOBEM CISKANIA"
CZASU JEST UCZENIE SI POPRZEZ DOWIADCZENIA
INNYCH LUDZI. Nigdy naprawd nie opanujemy wasnego
czasu ani ycia, jeli nasz podstawow strategi uczenia si
wiata bdzie metoda prb i bdw. Wzorowanie si na tych,
ktrzy ju odnieli sukces, moe zaoszczdzi ci wielu lat cierpie
nia. Wanie dlatego czytam tak arocznie, wanie dlatego jestem
tak pilnym uczniem. Zawsze postrzegaem ksiki jako koniecz
no, a nie jako przyrzd. Day mi one mdro dziesicioleci
dowiadcze innych ludzi i sukces, ktry z nich wynika. Nama
wiam, by najczciej, jak mona, czyta o dowiadczeniach in
nych ludzi i wykorzystywa wszystko, czego si nauczysz.
Mamy do czasu, jeli wykorzystujemy go

waciwie.
JOHANN WOLFGANG VON GOETHE
DZISIEJSZE ZADANIE:
1. Przez cay dzisiejszy dzie BADAJ WASNE MOLI
WOCI ZMIANY RAM CZASOWYCH. Ilekro odczuwasz
presj teraniejszoci, skoncentruj si cho przez chwil na
przyszoci w taki sposb, ktry doda ci si. Pomyl na przykad
o pozytywnych skutkach swojego dziaania, o celach, ktre dziki
niemu osigniesz, i w peni si z nimi identyfikuj. Wyobra je
635
Rozdzia dwudziesty pity
ODPOCZNIJ
I ROZERWIJ SI:
N AWET BG
SIDMEGO DNIA
ODPOCZYWA!
DZIE SIDMY
REZULTAT: Odzyskaj wewntrzn rwnowag.
Pracowae ciko i z godn uznania wytrwaoci uczestniczye
w naszej grze. We sobie teraz dzie wolny i powi go na
przyjemnoci! Bd spontaniczny, szczodry, zdobd si na co, co
ci samego przeronie. Co, co by ci dostarczyo najywszej radoci.
Czowiekiem wielkim jest ten, kto nie zatraci

w sobie dziecicego serca.
MENG KO LONG (MENCJUSZ)
DZISIEJSZE ZADANIE:
Zaplanuj sobie - i wykonaj - co przyjemnego albo poddaj
si impulsowi chwili. W kadym razie naciesz si tym, co zrobisz.
Jutro znw musisz by gotw do dalszych odkry...
Cz czwarta
LEKCJA
PRZEZNACZENIA
Rozdzia dwudziesty szsty
OSTATECZNE
WYZWANIE: CO
MOE ZROBI JEDEN
CZOWIEK
Wielki pomie rodzi si z maej iskry.
DANTE
Sam LaBudde przekroczy granic meksykask zaledwie z o

miuset dolarami w kieszeni. Wiedzia, e musi ich powstrzyma.
Zatrzyma si w dokach rybackich Ensenady i czeka na swoj oka
zj. Udawa naiwnego amerykaskiego turyst, ktry chce kamer
wideo zrobi kilka filmw z wakacji. Oferowa swoje usugi jako
majtek lub inynier kademu kapitanowi, ktry zawin do portu.
Zacign si na statek Maria Luisa" jako tymczasowy czonek
zaogi. Kiedy ten panamski kuter odbi od brzegu na pow tuczyka,
LaBudde zacz sekretnie filmowa poczynania zaogi. Wiedzia, e
gdyby to si wydao, jego ycie znalazoby si w niebezpieczestwie.
Wreszcie stao si: byli otoczeni. Mnstwo delfinw, przez
wielu nazywanych wodnymi ludmi", zaczo skaka i wydawa
rne dwiki wok Marii Luisy". Do statku przycigna je
przyjacielska natura. Nie przypuszczay, e cign do wasnej
mierci. Rybacy szli ladem delfinw, poniewa wiedzieli, e
pod tymi radosnymi zwierzakami cign zwykle wielkie awice
tuczyka. Z zimn krwi zarzucili sieci, przecinajc drog delfi
nw. Zupenie nie dbali o to, co si z nimi stanie.
XXVI. OSTATECZNE WYZWANIE: CO MOE ZROBI...
LaBudde nagrywa ca tragedi przez pi godzin. Jeden po

drugim delfiny zapltyway si w sieci. Nie potrafic si uwolni,
raz po raz wypyway na powierzchni, by zaczerpn powietrza,
niezbdnego im do utrzymania ycia.
W pewnej chwili kapitan wrzasn: Ile?"* Kiedy LaBudde
przekrci si, by uchwyci rze okiem kamery, usysza, jak jeden
z czonkw zaogi wrzasn: Bdzie jakie pidziesit!" Kapitan
rozkaza, by zaoga wycigna up. Na liskim pokadzie statku
leao bez ycia mnstwo delfinw. Rybacy wybierali tuczyka,
odpychajc ich szare, lnice ciaa jak miecie. W kocu martwe
delfiny spychano z pokadu tak jak torby z odpadkami.
Zdjcia wykonane przez LaBudde'a dostarczyy oczywistych
dowodw na to, o czym mwio si ju od dawna: kada
wyprawa rybacka zabija regularnie tysice delfinw. Z ustale
wynikao, e w cigu dziesiciu lat zamordowano ponad sze
milionw delfinw. Z uj LaBudde'a wykonano ostatecznie
jedenastominutowy film, ktry wstrzsn sercami widzw.
Wszystko, co robilimy tym inteligentnym i uczuciowym stwo
rom, z ktrymi dzielimy przecie nasz planet, wyszo na jaw.
Oburzeni klienci w caym kraju, jeden po drugim, przestawali
kupowa tuczyka. Bojkot tylko si nasili, kiedy zwrciy na
niego uwag media.
Cztery lata po tym, jak LaBudde dokona pierwszego ujcia
tragedii, w 1991 roku firma Starkist, najwikszy na wiecie produ
cent tuczyka w puszce, ogosia, e nie bdzie ju przetwarza tu
czyka owionego wkiem. Firmy Chicken of the Sea i Bumblebee
Seafoods wyday podobne owiadczenia w kilka godzin pniej.
Walka trwa nadal. Zagraniczne kutry rybackie zabijaj sze
razy wicej delfinw ni kiedy kutry amerykaskie. Jednak czas
spdzony przez LaBudde'a na panamskim kutrze umoliwi
powane zmiany w amerykaskim przemyle przetwrczym,
ocali niezliczone delfiny i niewtpliwie przyczyni si do cho
czciowego zachowania rwnowagi w ekosystemie wodnym.
Kady czowiek jest niemoliwoci,

zanim si narodzi.
640
* Susan Reed, Lorenzo Benet, A Filmmaker Crusades to Make the Seas

Safe for Dolphins (Krucjaty filmowca dla zapewnienia delfinom
bezpiecznych mrz), People Magazine", sierpie 1990.
641
RALPH WALDO EMERSON
Tak wielu ludzi odczuwa bezsilno i brak jakiegokolwiek was

nego znaczenia, kiedy przychodzi do wydarze o skali wiatowej.
S przekonani, e nawet jeli bd wszystko robi, jak naley,
ich bogactwo i powodzenie i tak zalee bdzie od aski lub nie
aski innych. Czuj si zagroeni eskalacj wojen gangw i nie
kontrolowanym wzrostem przestpczoci, przeraeni coraz nowy
mi kryzysami rzdowymi, deficytem budetowym, zasmuceni
coraz czstsz bezdomnoci i analfabetyzmem, przytacza ich
efekt cieplarniany i bezlitosne wyniszczanie coraz liczniejszych
gatunkw flory i fauny. Ludzie tacy wpadaj w puapk niewa
ciwych myli: Nawet jeli postawi na szali ycie wasne i wszys
tkich moich bliskich, co to zmieni? Zreszt po co mam si mczy,
skoro i tak jaki idiota, ktry ma wadz, przez pomyk nacinie
nie ten guzik i wysadzi nas wszystkich w powietrze!" Tego typu
system przekona sprzyja poczuciu braku kontroli i niemonoci
wprowadzania jakichkolwiek istotnych zmian. Jego naturaln
konsekwencj jest wyuczona bezradno, wyraajca si typowym
stwierdzeniem: Po co prbowa?"
NIC BARDZIEJ NI WYUCZONA BEZRADNO NIE
ODBIERA NAM MOLIWOCI PODJCIA DZIAANIA.
JEST ONA GWN PRZESZKOD, KTRA NIE POZWALA
NAM ZMIENI WASNEGO YCIA, ORAZ POWSTRZY
MUJE PRZED PODEJMOWANIAM DZIAA, KTRE PO
MOGYBY INNYM LUDZIOM ZMIENI ICH YCIE.
Skoro tak daleko zaszede w lekturze tej ksiki, bez wtpie
nia znasz moje podstawowe przekonanie: KADY CZOWIEK
DYSPONUJE JU TERAZ SI POZWALAJC MU PANO
WA NAD WASNYMI MYLAMI, UCZUCIAMI I POST
POWANIEM. By moe pierwszy raz w yciu odkrye w sobie
si, pozwalajc ci przej kontrol nad Systemem Nadrzdnym,
ktrym kierowae dotychczas jedynie podwiadomie. Za pomoc
technik przekazanych ci w tej ksice i wicze, ktre dotychczas
wykonae podczas lektury, obudzie w sobie przekonanie, e
tylko ty jeste prawdziwym panem swojego losu, jedynym rey

serem wasnego przeznaczenia. Razem odkrywalimy gigantyczn
si, ktra ksztatuje twoje przeznaczenie - DECYZJE. Wsplnie
przekonalimy si, e decyzje dotyczce przedmiotu koncentracji,
znaczenia otaczajcych nas rzeczy i zjawisk oraz dziaa, ktre
w zwizku z nimi musimy podj, okrelaj jako naszego
obecnego i przyszego ycia.
Teraz nadszed czas, by zaj si si WSPLNYCH DE
CYZJI, moliwoci ksztatowania przeznaczenia wasnej spoecz
noci, kraju i wiata. Decyzje, ktre wsplnie podejmiemy DZI
SIAJ na temat sposobw zaradzenia tak powanym problemom,
jak szerzca si narkomania, nierwnowaga w handlu zagranicz
nym, nieskuteczny system szkolnictwa publicznego albo nieefek
tywny system penitencjarny, okrel jako ycia przyszych
generacji.
Skupiajc si na wszystkim, co szwankuje, ograniczamy was
n moliwo koncentrowania si na przyszoci i zaniedbujemy
przyczyny tych problemw. Nie chcemy zrozumie, e DROBNE
DECYZJE PODEJMOWANE CODZIENNIE PRZEZ KADE
GO Z NAS KSZTATUJ NASZE PRZEZNACZENIE. Pami
taj, e kada decyzja ma swoje konsekwencje. Jeli podejmujemy
decyzje niewiadomie - to jest pozwalamy, by myleli za nas inni
lub wpyway na nas czynniki zewntrzne - jeli dziaamy, nie
starajc si przewidzie potencjalnych skutkw naszych dziaa,
moemy niewiadomie sprowadza na siebie problemy, ktrych
obawiamy si najbardziej. Kierowani chci uniknicia krtko
falowego cierpienia, czsto podejmujemy decyzje, ktre nios
ze sob cierpienie dugofalowe i kiedy zabrniemy za daleko, m
wimy sobie, e nasze problemy s nie do rozwizania, e s
czci naszego wiata.
Najczciej chyba ywionym faszywym przekonaniem jest
to, e tylko jaka nadludzka sia potrafiaby usun z naszego
ycia problemy. Nic bardziej nie mija si z prawd! Zycie jest
procesem kumulatywnym. Jakiekolwiek s twoje obecne dowiad
czenia, stanowi one kumulacj niezliczonych drobnych decyzji,
ktre podejmowae jako jednostka, czonek rodziny, przedsta
wiciel swojej spoecznoci, swojego kraju i reprezentant wasnego
gatunku. Sukces lub poraka yciowa najczciej nie s wynikiem
jakiego kataklizmu albo wstrzsajcych ca ziemi decyzji, nawet

jeli to tak wyglda. O sukcesie bd porace przesdzaj decyzje,
ktre podejmujemy na co dzie, nasze codzienne zachowania.
Dokadnie na takiej samej zasadzie decyzje i dziaania podej
mowane na co dzie przez kadego z nas, przejcie odpowie
dzialnoci na wasnym poziomie, pozwoli rozwiza takie proble
my, jak choby moliwo zaopiekowania si najbiedniejszymi
mieszkacami naszego kraju albo ycie w harmonii ze rodowis
kiem naturalnym.
Aby wprowadzi dalekosine zmiany w przeznaczeniu
kadego z nas osobno i wszystkich razem, musimy powici si
cigemu doskonaleniu samych siebie i innych, musimy sta si
uczniami CDSI! Tylko w taki sposb moemy spowodowa trwae
przeksztacenia.
642
643
OSTATECZNE ROZWIZANIE
Jak mylisz, co wsplnego maj problemy, wobec ktrych stajemy
obecnie jako kraj i jako wiat? Co wsplnego maj coraz wiksze
rzesze bezdomnych, eskalacja przestpczoci, wielkie kryzysy
budetowe i powolne niszczenie ekosystemu? KADY Z TYCH
PROBLEMW ZOSTA WYWOANY LUDZKIM ZACHO
WANIEM. DLATEGO WANIE ROZWIZANIE KADEGO
Z NICH TKWI W ZMIANIE NASZEGO ZACHOWANIA. (Wy
maga to zmiany sposobu dokonywania ocen i podejmowania de
cyzji, o czym mowa w caej tej ksice.) Nie musimy boryka si
z problemem narkomanii. Coraz powszechniejsze cie nieletnich
dziewczt nie s skutkiem wirusa. To s konsekwencje zachowa.
Wojna gangw jest problemem behawioralnym. Nawet problem
wojny nuklearnej sprowadza si do ludzkiego zachowania! Nasze
decyzje zbudoway te bomby i nasze decyzje mog je
wyeliminowa. WSZYSTKIE TE PROBLEMY S SKUTKIEM
DZIAA, KTRE LUDZIE ZDECYDOWALI SI PODJ.
Jeli na przykad jaki pojedynczy czowiek zdecyduje si
zosta czonkiem gangu, jego decyzja wprawia w ruch szereg
problemw. Nowa tosamo sprawi, e bdzie on prezentowa
bardzo specyficzny kodeks postpowania, ktry najwyej ceni

lojalno wobec grupy, z czego bierze si cay system charakte
rystycznych regu i zachowa.
Globalnym przykadem dugofalowych skutkw naszych
decyzji jest chroniczny gd i braki ywnoci, ktre dotykaj tak
wielu istnie ludzkich na Ziemi. wiatowa Organizacja Zdrowia
udowodnia, e moliwe jest nakarmienie kadego dziecka, kadej
kobiety i kadego mczyzny na wiecie, a mimo to kadego
dnia umiera z godu CZTERDZIECI TYSICY dzieci.* Dlacze
go? Bez wtpienia mamy do ywnoci, ale co si popsuo nie
tylko w sposobie jej dystrybucji, ale rwnie sposobie jej wykorzy
stywania.
Co wynika z tego wszystkiego? Kiedy ju zrozumiemy, e
przyczyn wszystkich tych problemw jest nasze zachowanie
(i proces podejmowania decyzji, by to zachowanie zapocztko
wa), dowiemy si, e my sami moemy je zmieni. Jak nauczye
si z tej ksiki, POSIADAMY NICZYM NIE OGRANICZON
KONTROL NAD NASZYM WIATEM WEWNTRZNYM
- TO MY DECYDUJEMY, CO ZNACZ RZECZY WOK
NAS I CO POWINNIMY Z NIMI ZROBI - i w rezultacie
wasnych decyzji podejmujemy dziaania, ktre pozwalaj nam
wpywa na otoczenie. S dziaania atwe do podjcia przez ka
dego z nas we wasnym domu, wasnej firmie i wasnej spoecz
noci, ktre zainicjuj acuch pozytywnych konsekwencji.
WASNYMI DZIAANIAMI KOMUNIKUJEMY NASZE
NAJGBSZE PRZEKONANIA I WARTOCI, i za porednict
wem szerokiego wpywu rodkw masowego przekazu nawet
najprostsze podejmowane przez nas akcje mog poruszy miesz
kacw caego wiata.
Cho brzmi to bardzo zachcajco dla rodzaju ludzkiego,
moesz zada sobie w tej chwili pytanie: Co moe zrobi jeden
czowiek, aby odmieni losy wiata?" DOSOWNIE WSZYST
KO! JEDYNYM OGRANICZENIEM TWOJEGO WPYWU
NA WIAT S TWOJA WASNA WYOBRANIA I TWOJE
WASNE ZDECYDOWANIE. Historia wiata jest po prostu

kronik wszystkiego, co zdarzyo si w wyniku poczyna maych
grup pojedynczych ludzi, ktrzy z nadzwyczajnie wielkim
zdecydowaniem postanowili zmieni ycie innych. Ludzie ci
z ogromn doskonaoci robili mae rzeczy. Postanawiali, e co
musi si zmieni, e musz by tymi, ktrzy to zrobi, i s tymi,
ktrzy potrafi to zrobi. Potem znajdowali w sobie odwag, by
i ladem wasnych decyzji dopty, dopki nie wprowadz ich
w ycie. Takich wanie ludzi nazywamy BOHATERAMI.
Wierz gboko, e i ty, i ja, i kady, kogo kiedykolwiek spot
kalimy lub spotkamy, ma wrodzon zdolno do stania si boha
terem, do podejmowania heroicznych i szlachetnych wysikw w celu
polepszania ycia innych, nawet jeli na krtk met wydaje si to
dziaaniem naszym wasnym kosztem. Jest w tobie zdolno
czynienia rzeczy waciwych, odwaga, by stan w obronie innych.
Pytanie tylko, KIEDY NADEJDZIE MOMENT, W KTRYM
PRZYPOMNISZ SOBIE, E JESTE BOHATEREM, I NIE
ZWAAJC NA SIEBIE, WESPRZESZ POTRZEBUJCYCH.
644
* Dane Instytutu ywnoci i Polityki Rozwoju. Patrz: John Robbins,

Diet for a New America (Dieta dla nowej Ameryki), Stillpoint Publishing" (C), Walpole, New Hampshire 1987.
645
Niechccy. Po prostu zatopili moj dt

JOHN F. KENNEDY, w odpowiedzi na pytanie, jak sta si bohaterem
Tak wielu ludzi chce unikn nawet myli o problemach i kopotach,

A PRZECIE POKONYWANIE TRUDNOCI JEST TYGLEM,
W KTRYM FORMUJ SI NASZE CHARAKTERY U wielu
ludzi bohaterstwo nie ujawnia si a do chwili, w ktrej pojawia
si powany problem albo zagraajca yciu sytuacja i musz do niej
dorosn, poniewa nie maj innego wyboru. Kiedy nastpnym
razem znajdziesz si w kopotach, postanw, e im zaradzisz,
i podejmij dziaanie, nawet jeli dziaanie to wyda ci si wtedy bar
dzo nieznaczce i mae. Kto wie, jakie skutki wprawi ono w ruch?
Identyfikuj si z bohaterem, aby mg dziaa jak bohater.
Wielu ludzi, patrzc na postacie typu Matki Teresy, sdzi, e
przyszy one na wiat z wrodzonym bohaterstwem. Twierdz, e
jest to osoba wyjtkowo uduchowiona i e to zwaszcza od po
cztku przeznaczyo j do takiej wanie pracy z biednymi. To
prawda, e Matka Teresa jest kobiet wyjtkowej odwagi i wiel-
646
kiego serca, ale prawd jest rwnie i to, e przeya chwile, ktre
uformoway w niej te wanie cechy i zdefinioway jej obecn
rol. Matka Teresa nie przyjechaa do Indii po to, by pomaga
biednym. Przez ponad dwadziecia lat uczya najbogatsze dzieci
w Kalkucie. Przez wiele lat nie dostrzegaa slumsw otaczajcych
bogate dzielnice, w ktrych pracowaa, przez wiele lat nie odwaya
si wyj poza niewielkie granice wasnych wpyww.
Pewnego wieczoru, kiedy sza ulic, usyszaa kobiet wzywa
jc pomocy. Wanie w chwili, kiedy ta umierajca kobieta upa
da w jej ramiona, ycie Matki Teresy zmienio si na zawsze.
Rozumiejc, e stan kobiety jest krytyczny, Matka Teresa po
pdzia do szpitala. Tam kazano jej usi i czeka. Poniewa
wiedziaa, e bez pomocy lekarskiej kobieta umrze lada chwila,
zabraa j do innego szpitala. Tam znw kazano jej czeka. Kasta,
z ktrej pochodzia chora kobieta, sprawiaa, e bya ona mniej
wana od innych pacjentw czekajcych na porad lekarza.
W kocu powodowana desperacj Matka Teresa zabraa chor
do wasnego domu, gdzie w kilka godzin pniej zmara, otoczona
kochajcymi ramionami zakonnicy.
Przysza decydujca chwila Matki Teresy, chwila, w ktrej
postanowia, e co podobnego nigdy nie przydarzy si nikomu
wok niej. W tamtej wanie chwili powzia decyzj, e powici
cae swoje ycie na pomoc tym, ktrzy wok niej cierpi, i e bd
oni y i umiera z godnoci. Zdecydowaa, e zrobi wszystko,
co w jej mocy, aby ludzie ci traktowani byli lepiej ni w caym
swoim dotychczasowym yciu, z mioci i szacunkiem, na jakie
zasuguje sobie kady czowiek.
Niech z tego miejsca, w tej wanie chwili

sowo wyruszy do wszystkich, wrogw
i przyjaci, niech powie, ze przekazano znicz
nowym generacjom Amerykanw, generacjom
urodzonym w tym wieku, hartowanym przez
wojn, zdyscyplinowanym przez ciki i gorzki
pokj, dumnym ze swojego prastarego
647
dziedzictwa i niechtnie patrzcym na powolne

ograniczanie ludzkich praw, ktrym ten nard
tak bardzo zawsze by oddany i ktrym oddani
jestemy rwnie dzisiaj, tu w domu i na caym
wiecie.
Niech wszystkie narody wiedz, czy ycz nam
dobrze, czy le, e zapacimy kad cen,
udwigniemy kady ciar, stawimy czoo
kadej trudnoci, wesprzemy kadego
przyjaciela i przeciwstawimy si kademu
wrogowi, aby zapewni przetrwanie
i zwycistwo wolnoci
JOHN F. KENNEDY
Wielu ludzi wydaje si dzisiaj trwonie odrzuca myli

o wasnym bohaterstwie, by moe powodowanych chci unik
nicia odpowiedzialnoci, ktr w tym bohaterstwie przeczuwaj.
A poza tym czy takie aspiracje nie s egoistyczne? Czy heroizm
nie jest faszywy? W kocu nikt nie jest doskonay. yjemy dzi
w spoeczestwie, w ktrym nie tylko nie dostrzegamy poten
cjalnych bohaterw, ale oczerniamy tych, ktrych ju mamy.
Z chorobliw fascynacj bierzemy pod lup ich prywatne ycie,
doszukujemy si choby jednej plamy na ich sztandarze i albo
j w kocu znajdujemy, albo wymylamy.
Podczas kadego kolejnego wycigu wyborczego ludzie na
rzekaj na kaliber kandydatw, nieustannie szukajc najdrobniej
szego uchybienia w ich przeszym yciu, posuwajc si nawet
do wytknicia kandydatowi na sdziego Sdu Najwyszego, e
kilkadziesit lat temu raz zapali marihuan!
Gdybymy bohaterw z przeszoci ocenili wedug tych
samych nieugitych kryteriw, ktre przykadamy do teraniej
szych, nie mielibymy bohaterw w ogle! Nawet ludzie pokroju
Kennedy'ego czy Kinga mieliby trudnoci ze sprostaniem dzisiej-
XXVI. OSTATECZNE WYZWANIE: CO MOZ ZROBI...
szej ciasnej mentalnoci. Wydaje si, e tak bardzo boimy si

rozczarowania, i w kadym chcemy znale co zego ju na
pocztku, abymy potem nie czuli si zawiedzeni. Jeli tak
konsekwentnie dziaamy, wychodzc z zaoenia, e kady posg
stoi na glinianych nogach, to musi by co nie w porzdku z nami
samymi; z pewnoci ywimy przekonanie, e kady z nas ma
wady, e nikt nie jest wystarczajco dobry", by sta si bohaterem.
JAK JA DEFINIUJ BOHATERA? BOHATER TO CZO
WIEK, KTRY Z ODWAG WNOSI WKAD W YCIE
INNYCH LUDZI, NAWET W SYTUACJI NAJWIKSZEJ
PRBY. BOHATER TO JEDNOSTKA, KTRA DZIAA NIE
POWODOWANA CHCI WASNEJ KORZYCI, KTRA
WYMAGA OD SIEBIE WICEJ, NI WYMAGAJ OD NIEJ
INNI. BOHATER JEST CZOWIEKIEM, KTRY LEKCE
WAY PRZECIWNOCI I ZAWSZE ROBI TO, CO SAM
UZNAJE ZA SUSZNE, NAWET MIMO STRACHU. Bohater
potrafi wznie si ponad zdrowy" rozsdek obrocw status
quo. Bohaterem jest kady, kto chce suy innym przykadem,
kady, kto yje zgodnie z prawd wasnych przekona. Bohater
rozwija strategie, ktre pozwol mu osign zaplanowane
rezultaty, pracuje nad ich osigniciem tak dugo, jak dugo nie
stan si rzeczywistoci, w razie koniecznoci zmieniajc taktyk
i rozumiejc przez cay czas wag konsekwentnego podejmowania
drobnych dziaa. Bohater to nie kto doskonay, poniewa nikt
z nas doskonay nie jest. Wszyscy popeniamy bdy, ale nie
uniewania to dobra, ktre czynimy w caym swoim yciu.
DOSKONAO NIE JEST BOHATERSTWEM, CZOWIE
CZESTWO JEST.
jest DECYZJA O POSTAWIENIU SOBIE WYSZYCH WYMA

GA. Jako najbogatszy kraj wiata musimy ZDECYDOWA, e
nie chcemy ju duej godzi si na to, by tak wielu naszych mczyzn,
kobiet i dzieci zamieszkiwao ulice, tak jakby nie byli ludmi.
Jaki procent ludnoci Ameryki to bezdomni? W chwili kiedy
to pisz, nie ujawniono jeszcze penych rezultatw spisu bezdom
nych z 1990 roku. Zreszt ludzie bezdomni z natury rzeczy nie ma
j adresu, wic trudno jest o dokadne informacje. Najczciej
cytowane dane podaj, e mniej wicej trzy miliony naszych
obywateli nie ma domu, czyli w przyblieniu jeden na stu Ame
rykanw yje na ulicy lub w schroniskach dla ubogich.*
Drug kluczow kwesti dla rozwizania tego problemu jest
ZMIANA NASZYCH PRZEKONA. Musimy przesta wierzy,
e problemy te s nieuleczaln chorob toczc nasz kraj i e nie
ma nic, co kady z nas mgby zrobi, aby naprawd zmieni t
sytuacj. Sposobem na uwolnienie si od tej wyuczonej bezrad
noci jest przyjcie przekonania, e jako jednostka naprawd
moesz co zmieni, poniewa wszystkie wielkie reformy
przeprowadzane byy dotychczas przez zdecydowane na wszystko
jednostki.
Innym przekonaniem, ktre musimy zmieni, jest to, e bez
domni znajduj si w swojej obecnej sytuacji tylko dlatego, e
wszyscy s umysowo chorzy". Znw statystyki mog nie by
dokadne, ale szacuje si, e od szesnastu do dwudziestu dwch
procent bezdomnych cierpi na choroby psychiczne.**
Aby naprawd pomc tym ludziom, musimy przeama nasze
stereotypy. Generalizacje na temat bezdomnych nie dodaj nam
siy, by im pomc, a nie ma najmniejszej wtpliwoci, e mona
im pomc.
Przede wszystkim, co jest przyczyn bezdomnoci? Poza
wspomnianymi ju chorobami psychicznymi, najczstsz przyczy-
648
PROBLEM BEZDOMNOCI
wiadomi, e w kadym z nas tkwi iskierka bohaterstwa, ktra tylko
czeka, by j rozdmucha w potny pomie, jak moemy poradzi
sobie z tak powanym spoecznym problemem, jak sytuacja yciowa
bezdomnych obywateli naszego kraju? Pierwszym kluczem ot
wierajcym drzwi, za ktrymi kryje si rozwizanie tego problemu,
649
* Mitch Snyder i Mary Ellen Hombs, Homelessness is Serious (Bezdom

no jest powana) w: David L. Bender, red., The Homeless. Opposing
Viewpoints (Bezdomni. Przeciwstawne opinie), Greenhaven Press (C),
1990.
** Ibid.
n s wci wzrastajce koszty mieszka, poczone z malejcymi

stopniowo dochodami, alkoholizm i narkomania oraz zaamanie si
tradycyjnych amerykaskich wartoci rodzinnych. Kady
z tych powodw jest wystarczajco powany. Ale za kadym
z nich kryj si systemy przekona. W kocu jest wielu ludzi, ktrzy
przeyli wyniszczenia powodowane narkotykami i naduywaniem
alkoholu, ktrzy stracili swoje domy albo nie mog zarobi nawet
tyle, by zapaci za wynajcie mieszkania, ktrzy nigdy nie zaznali
ciepa stabilnej rodziny, a mimo to nie stali si bezdomni.
Na czym polega rnica? WSZYSTKO SPROWADZA SI
DO PODSTAWOWYCH PRZEKONA, WARTOCI ORAZ
TOSAMOCI KADEGO CZOWIEKA. Wielu z ludzi ulicy
moe postrzega si jako bezdomni", ale s te i tacy, ktrzy
uznaj si za ludzi tymczasowo bez domu". Dlatego szukaj oni
rozwiza i w kocu znajd sposb, by powrci do tradycyjnego
stylu ycia. STWORZENIE DUGOFALOWEJ ZMIANY
W YCIU BEZDOMNEGO CZOWIEKA WYMAGA ZMIA
NY JEGO TOSAMOCI. To jedyny sposb, aby wywoa w je
go zachowaniu trwae zmiany.
Od 1984 roku wsppracuj z organizacjami na rzecz bezdom
nych w Poudniowym Bronxie, na Brooklynie, na Hawajach
i w San Diego. Pomagam ludziom w przeistoczeniu si z bezdom
nego" w czonka spoecznoci". Co roku podczas organizowa
nych przeze mnie kursw mistrzowskich uczestnicy spdzaj
jeden wieczr, pomagajc bezdomnym podj decyzj zmiany
wasnego ycia. Wyniki tego wieczoru s czasem zaskakujce.
Wspaniaym przykadem jest pewien mody czowiek o ini
cjaach T. J. Po raz pierwszy spotkaem go dwa lata temu na ulicy
i zaproponowaem, e moe zje z nami obiad, jeli opowie nam
troch o swoim yciu. By wtedy zawieszony jak latawiec", eby
uy jego metafory. y na ulicy przez ponad dziesi lat,
uzaleniony od kokainy i amfetaminy. W cigu zaledwie godziny
uczestnicy mojego kursu potrafili pomc mu osign zasadnicze
zmiany w systemie przekona oraz wypracowaniu strategii maj
cych wspiera jego now tosamo.
Dzisiaj T.J. nie tylko przesta by bezdomnym i rzuci
narkotyki. Jest penowartociowym czonkiem swojej spoecznoci
- pracuje jako straak w Teksasie. W cigu tych dwch lat wsp-
pracuje z nami, pomagajc zmienia ludzi, ktrzy znajduj si na tym

samym miejscu, na ktrym znajdowa si on sam troch wczeniej.
W rozmowach z bezdomnymi przekonaem si, e wielu
z nich jest bardzo podobnych do T.J. Maj problemy z alkoholem
i narkotykami albo stracili rodzin i nie wiedz, jak poradzi
sobie z t sytuacj. Ich problemy s przewanie bardzo rne od
problemw wikszoci ludzi. Wytworzyli oni neuroasocjacje,
ktre ich ograniczaj, cz regu nie pozwala im posuwa si
naprzd, ich wartoci wykluczaj zmian, a wasna tosamo
przywizuje ich do ograniczonych i ograniczajcych okolicznoci.
Poniewa swoboda i wolno s zwykle ich najwaniejszymi
wartociami, czuj si szczliwi mimo otoczenia, w ktrym si
znajduj. Nie musz y zgodnie z reguami spoeczestwa i uni
kaj presji, ktr nios ze sob te reguy. Poza tym, tworz wielk
spoeczno znajomych i kolegw i czsto postrzegaj siebie jako
ludzi mocnych, poniewa udaje im si przey dziki wasnej
zaradnoci. Zwykle s przekonani, e umacnia to ich charakter.
Spotkaem nawet ludzi, ktrzy byli kiedy bezdomni i cho maj
ju wasny dom, spdzaj czas w schroniskach, poniewa wci
cakowicie identyfikuj si ze swoj bezdomn osobowoci.
Poprzez okazywanie przyjani i troski kady z nas moe sta
si pomostem midzy tward rzeczywistoci bezdomnych a wyz
waniem odpowiedzialnoci osobistej, jakiej wymaga ponowne
zczenie caego naszego spoeczestwa. Dziaania kadego z nas
opieraj si na tym, co uznajemy za konieczne. Co by si stao,
gdyby podtrzymywa przyja z bezdomnym i zaoferowa mu
kilka nowych odniesie, jak choby wizyta w teatrze? Nowe
odniesienia staj si osnow nowych przekona i nowej tosamoci.
Pamitaj, e mae wysiki mog przynie wielkie rezultaty.
650
65 1
PROBLEMY STOJCE PRZED NASZYM

SYSTEMEM WIZIENNICTWA
Rwnie powane s problemy w naszych wizieniach. Nie trzeba
geniusza, by odkry, e nasz obecny system resocjalizacji jest
nieskuteczny, przy poziomie recydywy sigajcej osiemdziesiciu
dwu procent. W 1986 roku szedziesit procent wszystkich pen

sjonariuszy wizie stanowych i federalnych przebywao tam
dwa lub wicej razy, czterdzieci pi procent trzy lub wicej ra
zy, a dwadziecia procent sze lub wicej razy.*
W cigu ostatnich piciu lat wizienna populacja wzrosa
bardzo gwatownie, co spowodowao wszystkie stresy wynikajce
z przeludnienia wizie. Dla zagodzenia presji wielu winiw
nieoczekiwanie dla nich samych, z dwustu dolarami w kieszeni,
zwolniono ze wiata, ktry tak bardzo znienawidzili, lecz jedno
czenie przyzwyczaili si uzalenia od niego swoje poczucie
bezpieczestwa i pewnoci.
Z pewnoci nie nauczyli si, jak zmienia wasny system po
dejmowania decyzji. ycie w rodowisku, w ktrym musisz komu
paci, aby unikn pobicia lub gwatu, w ktrym, aby przey, musisz
zacz kra albo przyczy si do gangu, na pewno nie umacnia
twojej opinii o sobie samym i o wiecie. Winiowie zmuszani s do
tego, by utrzymywali swoj przestpcz tosamo, jeli chc przey
w wiziennej spoecznoci, w ktrej na uznanie i presti mona
zapracowa jedynie doborem dzikich i okrutnych regu.
Pewien byy wizie powiedzia mi kiedy: Jak tylko wy
szedem, zaczem myle o powrocie. W kocu na zewntrz nie
znaem nikogo. W pudle miaem szacunek. Miaem chopakw,
ktrzy zabiliby dla mnie. Na zewntrz byem kryminalist bez
adnej wartoci". Wysani do wiata, w ktrym nikogo nie znaj,
przekonani, e nie maj adnego wpywu na wasne otoczenie,
ludzie ci, wiadomie lub podwiadomie, czsto robi rzeczy, ktre
zapewniaj im powrt do ich domu".
Czy mona przerwa ten acuch przestpczoci? Oczywicie
e tak, JELI POCZY SI WYSTARCZAJCO WIELKIE
CIERPIENIE Z PRZEBYWANIEM W WIZIENIU I WYSTAR
CZAJCO DU PRZYJEMNO Z YCIEM POZA NIM.
Gdybymy tylko mogli waciwie szkoli ludzi, kombinacja tych
dwch czynnikw sprawiaaby cuda. Ostatnio rozmawiaem
z mczyzn, ktry wanie zosta zwolniony z wizienia po od-
byciu wyroku omiu lat za usiowanie morderstwa. Kiedy spytaem

go, czy znw strzeliby do kogo, odpowiedzia: Bez wahania,
gdyby kto chcia zabra moje narkotyki." Zapytaem wtedy, czy
nie chce unika powrotu do wizienia. Nie! Wizienie nie jest ze.
Tam nie musz si martwi o mj nastpny posiek. I mog ogl
da telewizj. I wszystko mam tam uoone. Wiem, jak radzi
sobie z innymi facetami, wic nie musz si nigdy martwi
o nic." Wizienie nie jest rodkiem odstraszajcym dla jego socjopatycznych zachowa. Po prostu nie czy on cierpienia z pobytem
w wizieniu.
Porwnaj to teraz z dowiadczeniami Franka Abagnale'a,
autora ksiki Catch me ifYou Can (Zap mnie, jeli potrafisz).
Znany on jest na caym wiecie ze swych licznych wciele" - pi
lota linii Pan Am, dyrektora szpitala, pomocnika prokuratora ge
neralnego Luizjany, eby wspomnie te najsynniejsze. Za kadym
razem podajc si za kogo innego, wyudzi od ludzi miliony do
larw. Dzisiaj Frank jest jednym z najlepszych specjalistw
w dziedzinie bankowych systemw ochronnych i obywatelem
wnoszcym wiele wartoci do swojej spoecznoci.
Co go odmienio? Cierpienie. W rezultacie jednej ze swoich
kolejnych eskapad zosta aresztowany i osadzony w wizieniu
we Francji. Nie spotka si tam z grob napaci fizycznej lub
wykorzystania seksualnego, jednak wizienie sprawio mu wiele
cierpienia. Po pierwsze, spdzi cay wyrok w zaciemnionej celi,
cakowicie odizolowany od wydarze wiata zewntrznego, bez
telewizji, gazet, radia i rozmw z innymi winiami lub strani
kami. Po drugie, przez cay czas nie mia najmniejszego pojcia,
kiedy zostanie wypuszczony na wolno. Nie wiedzia, czy spdzi
tam szedziesit dni, czy szedziesit lat.
Cierpienie spowodowane t niewiedz, poczucie niepewnoci
byy najcisz moliw do wyobraenia kar. Frank poczy
z tym piekem na ziemi" tak wiele cierpienia, e poprzysig so
bie, i nigdy nie wrci do wizienia. Zreszt nie jest on jedyny.
Nic dziwnego, e poziom recydywizmu we francuskich wizie
niach wynosi jeden procent, a na jednego winia wydaje si
rocznie okoo dwustu dolarw. Kwota ta jest jeszcze bardziej za
skakujca, kiedy wemiemy pod uwag fakt, e Amerykanie wy
daj na kadego swojego winia trzydzieci tysicy dolarw
652
* John W. Wright, red., The Universal Almanach (Uniwersalny

almanach), Andrews and McMeel (C), 1989.
653
rocznie i osigaj poziom recydywizmu rzdu osiemdziesiciu

dwu procent.
Czy sugeruj, e powinnimy naladowa francuski system
wiziennictwa? Nie, mwi tylko, e system, ktry mamy obecnie,
w oczywisty sposb si nie sprawdza i musimy sprbowa czego
innego. Musimy da naszym winiom warunki, w ktrych nie
bd musieli nieustannie obawia si ataku wspwiniw,
a jednoczenie nie wolno nam zmienia wizienia w dom, jakiego
nigdy nie mieli. Sugeruj, e warunki wizienne powinny by
NIEPODANE, niewygodne i e podczas odbywania wyroku
winiom powinno si pokazywa sposoby uczynienia z do
wiadcze wolnoci wiata, nad ktrym mog oni panowa, wiata
przyjemnoci i otwartych moliwoci, aby po zwolnieniu z wi
zienia mogli do niego dy zamiast si go ba. Winiowie
musz czy cierpienie z pobytem w wizieniu i przyjemno
ze zmian samych siebie. Inaczej zachowania, ktre przywiody
ich do wizienia, nigdy si nie zmieni.
Ponad wszystko jednak wizie musi wiedzie, e komu na
nim zaley, e kto chce mu pomc, zaoferowa strategie, ktre
poprowadz jego ycie w nowym kierunku. Nie wszyscy wi
niowie s gotowi do tej zmiany, ale ci spord nich, ktrzy tego
chc, z pewnoci zasuguj na nasze poparcie.
biega, czyta dobre, inspirujce ksiki i zmienia si z winia"

w czowieka wartociowego." Kiedy po dwch latach zosta
zwolniony z wizienia, okazywa innym tak wielk pomoc i kiero
wa si tak wielkim poczuciem zwizkw ze swoj spoecznoci,
e bya to jedna z najwspanialszych nagrd, jakie otrzymaem
od ycia.
654
Dopki istnieje klasa nisza, bd do niej

nalea. Dopki istnieje element kryminalny,
bd jego czci. Dopki w wizieniu jest
dusza, nie bd wolny.
EUGENE VICTOR DEBS
Co moesz zrobi? Bardzo prostym, a jednoczenie bardzo po

trzebnym dziaaniem byoby podjcie decyzji o odwiedzaniu co
miesic winia, ktry naprawd postanowi odmieni swoje
ycie. Sta si kochajcym przyjacielem i poka mu stojce przed
nim wybory. Nigdy nie zapomn kontaktw, ktre nawizaem
w ten sposb z pewnym winiem w kalifornijskim wizieniu
Chino. Dziki mojej pomocy i zachtom zacz on codziennie
655
PROBLEM PRZEMOCY GANGW

Przestpczo dorosych wymaga naprawd wiele uwagi. Musimy
te jednak odpowiedzie sobie na pytanie, jak moemy zapobiec
wci wikszemu napywowi modocianych przestpcw do
domw poprawczych i innych instytucji penitencjarnych? Co
zrobi z okropnymi morderstwami, ktre codziennie popeniaj
czonkowie gangw modzieowych w przestpczych enklawach
wielkich miast? Bezlitosne okruciestwo dwch gangw, ktre
powstay w Los Angeles, a nastpnie rozwiny swoj dziaalno
w caym kraju, odbio si krwawym pitnem na yciu wielu miast,
w ktrych maj one siedzib. Wikszo z nas nie ma pojcia,
jak mona by rozwiza ten przeraajcy problem. Jestem jednak
pewien, e jedn z pierwszych rzeczy, do ktrych musimy dy,
jest nakonienie czonkw gangw, by przemyleli ponownie
reguy, ktrymi si kieruj. Pamitaj, e wszystkie nasze dziaania
maj swoje rdo w naszych wasnych przekonaniach o tym, co
wolno, a czego nie wolno nam robi.
Niedawno czytaem w miesiczniku Rolling Stone" artyku
zawierajcy wyjtki z ksiki, ktra skupia si na codziennym
yciu czonkw gangu.* Zamieszczony w tym pimie kawaek
ycia" opisuje zajcia z czonkami gangw w domu poprawczym
Camp Kilpatrick. Kiedy uczestnikw zaj poproszono o podanie
powodu, dla ktrego mogliby kogo zabi, natychmiast wyrzucili
z siebie list trzydziestu siedmiu powodw. Podaj tylko te, ktre
* Leon Bing, Do or Die (Suchaj albo umieraj), Roling Stone", wrzesie

1991.
656
byy dla mnie najwikszym szokiem: jeli kto miesznie na mnie

patrzy, jeli kto mnie pyta, skd jestem, za dziesitaka, jeli kto
miesznie chodzi, jeli kto dotyka mojego jedzenia (na przykad
bierze moj frytk), dla zabawy, jeli kto le obetnie mi wosy.
Przy tak zdeformowanych reguach, ktrych nie podziela
niemal nikt inny w caym spoeczestwie, nie dziwi odmienno
zachowa tych modych ludzi. Maj wicej ni ktokolwiek inny
powodw, by zabi, a wic robi to zgodnie z wasnymi reguami.
Dodaje mi odwagi fakt, e instruktor prowadzcy zajcia zna
doskonale si pyta, ktra pozwala osabi nawet najmocniejsze
przekonania. Dla ktrego z tych powodw ty chciaby umrze?"
- spyta natychmiast. Innymi sowy jego pytanie zmuszao mo
dych przestpcw, by zdecydowali, czy nadal chcieliby zabija dla
tych samych powodw, gdyby wiedzieli, e jeli zabij kogo za
to, e le obci im wosy, sami rwnie umr.
Zadajc to pytanie, zmusi ich do ponownej oceny wasnych
regu i ponownego zastanowienia si nad znaczeniem przyczyn,
ktre poprzednio byy dla nich wystarczajce, by kogo zamor
dowa. Zanim skoczy zadawa wszystkie pytania, modociani
gangsterzy cakowicie zmienili swoje reguy. Zamiast trzydziestu
siedmiu powodw, mieli tylko trzy: samoobrona, dla rodziny
i dla grupy (gang). Ostatni powd utrzyma si jedynie dlatego,
e pewien mody czowiek z uporem twierdzi, e jest to dla niego
najwaniejsza rzecz w yciu. Ilekro ktrykolwiek z pozostaych
chopcw usiowa mu to wyperswadowa, odpowiada po prostu:
Nie znasz mnie." Przekonanie to byo czci jego tosamoci,
ktra wizaa go z gangiem tak mocno, e odrzucenie go oznacza
oby odrzucenie caego sensu jego ycia. Prawdopodobnie bya
to jedyna staa warto w yciu tego modego chopca.
Stosujc metod zadawania pyta ta szkoa" dociera do wielu
modocianych przestpcw, ktrzy w niej uczestnicz. Osabia od
niesienia wspierajce destrukcyjne przekonania dopty, dopki dzieci
te nie zaczn ywi wobec nich wtpliwoci. PAMITAJ, ZE KADE
ZACHOWANIE MONA ZMIENI, ZMIENIAJC PRZEKO
NANIA, WARTOCI, REGUY I TOSAMO. Oczywicie naj
pierw musimy zaj si okolicznociami i warunkami, ktre przy
czyniaj si do powstawania gangw. Jednak rwnie i ten problem
mona rozwiza, modyfikujc zachowania, jedno po drugim.
657
PROBLEMY STOJCE PRZED NASZYM

RODOWISKIEM
rodowisko naturalne nie jest ju przyczyn protestw kontrkultury.
Stao si przedmiotem troski w naszym kraju i na caym wiecie. Po
kilku kolejnych najupalniejszych w historii latach ludzie zaczli si
powanie przejmowa ociepleniem klimatu, wzrostem temperatury
spowodowanym osadzaniem si nadmiernych iloci dwutlenku wgla
w warstwie ozonowej. Jakie s tego gwne przyczyny? Jedn z nich
s fluorowglany stosowane w urzdzeniach do klimatyzacji oraz
pojemnikach z produktami w aerozolu. Inn powan przyczyn efektu
ocieplenia globalnego jest bezmylne wyniszczanie lasw w Ameryce
rodkowej i Poudniowej. LASY MONSUNOWE STANOWI
OSIEMDZIESIT PROCENT ROLINNOCI NA ZIEMI I S
PODSTAW FUNKCJONOWANIA NASZEGO EKOSYSTEMU*
Drzewa wchaniaj gazy toksyczne oraz nadmiar dwutlenku
wgla, ktry uwalniamy do atmosfery, i zamieniaj je w niezbdny
do ycia tlen. LASY S GWARANTEM NASZEJ PRZY
SZOCI. BEZ NICH YCIE NA ZIEMI W OBECNIE ZNA
NEJ NAM FORMIE NIE MOGOBY ISTNIE.
Lasy monsunowe s rwnie rodowiskiem naturalnym nie
zliczonych gatunkw zwierzt. WYPALAJC LASY, NIE
TYLKO NISZCZYMY ROLINNO PRODUKUJC TLEN
ORAZ RODOWISKO, W KTRYM YJE NAJWICEJ
GATUNKW ZWIERZT I ROLIN NA WIECIE, LECZ
RWNIE UWALNIAMY DO ATMOSFERY OLBRZYMIE
ILOCI DWUTLENKU WGLA, CO PRZYSPIESZA POST
POWANIE EFEKTU GLOBALNEGO OCIEPLENIA.
Dlaczego tak bezlitonie niszczy si lasy, cho s one dla nas
tak wane? Odpowied sprowadza si do cierpienia i przyjemnoci
finansowej. Farmerom w tych krajach przyznano olbrzymie ulgi
podatkowe za karczowanie lasw. Czy ma to na celu zyskanie
wikszej przestrzeni pod budow domw? Nie. Chodzi o nowe
tereny wypasu byda, ktre potem jako woowina eksportowane
* John Robbins, Diet for a New America, op.cit.
658
jest do Stanw Zjednoczonych. Nasz kraj importuje dziesi pro

cent woowiny z krajw Ameryki rodkowej i Poudniowej.*
Aby sprosta temu wielkiemu zapotrzebowaniu, WYPALA SI
LASY W TEMPIE JEDNEGO AKRA CO PI SEKUND.**
Wykorzystanie tej ziemi na pastwiska jest jedn z najbardziej
przeraajcych i krtkofalowych decyzji, jakie w ogle moe
podj czowiek. Niszczymy wasne rdo przetrwania. Czy
zdajesz sobie spraw z faktu, e ilekro kupujesz wierfuntowego
hamburgera wyprodukowanego z importowanej stamtd woo
winy, kupujesz pidziesit pi stp kwadratowych wypalonych
lasw tropikalnych?*** Co wicej, Z POWODU WYPALANIA
LASW MONSUNOWYCH GINIE ROCZNIE TYSIC GA
TUNKW ROLIN I ZWIERZT. To nieprawdopodobny za
mach na nasz ekosystem.
Jaki jest cel tego wszystkiego? Chodzi tylko o to, by przez
nasze ciaa przepcha wicej misa, chocia naukowcy ustalili
ju, e spoywanie misa wie si bezporednio z dwoma naj
wikszymi naszymi zabjcami: chorobami serca i rakiem. Prze
raajce s statystyki: jeden na dwch Amerykanw umiera
z powodu jakiego rodzaju choroby serca. Rosyjska ruletka daje
ci wiksz szans na przeycie ni stosowanie tradycyjnej
amerykaskiej diety! NIE MOEMY ZNISZCZY RODO
WISKA ZEWNTRZNEGO BEZ ZNISZCZENIA NASZEGO
RODOWISKA WEWNTRZNEGO.
Czy chcesz powstrzyma zniszczenie lasw tropikalnych?
Czy chcesz pomc w przywrceniu jake delikatnej rwnowagi
ekologicznej? Oprcz wsparcia finansowego organizacji ekolo
gicznych, takich jak Greenpeace, najwaniejsz decyzj, jak
moesz podj, jest poczenie cierpienia z kadym twoim zacho
waniem, ktre przyspiesza zniszczenie naszej planety. Bez
wtpienia jednym z wanych krokw byoby ograniczenie lub eli
minacja spoycia hamburgerw woowych. Bojkot sprawdzi si
w przypadku przemysu przetwarzajcego miso tuczyka, spraw

dzi si rwnie i tutaj. Nie mwimy tu ani o dolarach, ani o cen
tach. Stawk jest sama Ziemia. WIEDZ, E PODEJMOWANE
PRZEZ CIEBIE DECYZJE O TYM, CO ZNAJDZIE SI NA
TWOIM TALERZU PODCZAS OBIADU, OKRELAJ
- W NIEWIELKI, ALE I NIEZAPRZECZALNY SPOSB ZJAWISKA, JAK ILO DWUTLENKU WGLA WYPUSZ
CZANEGO DO ATMOSFERY, ORAZ DECYDUJ O PRZE
TRWANIU WIELU GATUNKW ROLIN I ZWIERZT.
Zobaczmy teraz, jaki wpyw maj twoje decyzje o wasnej
diecie na rodowisko lokalne. By moe podobnie jak ja yjesz
w ktrym ze stanw Ameryki, ktry dowiadcza powanego
niedoboru wody. Mwi si czasem, e w dwudziestym pierwszym
wieku woda stanie si zotem przyszoci, jednym z najrzadszych
i najbardziej wartociowych z ziemskich. Jak to moliwe na
planecie, ktra w wikszoci pokryta jest wod? Przyczyn jest
nasza niewiarygodnie nieefektywna gospodarka tym surowcem.
Stwierdzenie to dotyczy zwaszcza przemysu misnego. ILO
WODY UYWANA DO WYHODOWANIA JEDNEGO WOU
WYSTARCZYABY DO ZWODOWANIA AMERYKASKIE
GO NISZCZYCIELA!* W Kalifornii wszyscy ciko pracujemy,
by zachowa wod, podejmujemy takie kroki jak niepodlewanie
trawnikw i zakadanie urzdze ograniczajcych przepyw wody
w toaletach i prysznicach. Wszystkie te kroki s bardzo wane, ale
czy wiedziae, e wyprodukowanie jednego funta woowiny
kalifornijskiej wymaga 5,214 galonw wody?** Oznacza to, e
MOESZ ZAOSZCZDZI WICEJ WODY, POWSTRZYMU
JC SI PRZED ZJEDZENIEM FUNTA WOOWINY, NI
ZAOSZCZDZIBY REZYGNUJC Z BRANIA PRYSZNICA
PRZEZ CAY ROK.***
* ACRES, USA", tom 15, nr 6, czerwiec 1985.

** John Robbins, Diet for a New America, op. cit.
*** The Fate of Our Planet (Przeznaczenie naszej planety), Robbins
Research Report, jesie 1990, Robbins Research International, Inc. (C)
1991.
659
* The Browning of America (Przypiekanie Ameryki), Newsweek",

22 lutego 1981.
** The Fate of Our Planet, op. cit.
*** Wyliczenie to przyjmuje, e jedna osoba zuywa na kpiel pod
prysznicem 5200 galonw rocznie, przy zaoeniu piciokrotnej kpieli
w cigu tygodnia przez okres piciu minut z prdkoci przepywu wody
w liczbie czterech galonw na minut.
660
Ekonomici z Cornell University, David Fields i Robin Hur,

twierdz, e kady dolar, ktry wadze stanowe przeznaczaj
dla producentw byda w formie subsydiowania systemw iryga
cyjnych, w rzeczywistoci kosztuje podatnika siedem dolarw
w formie niszych poborw, wyszych kosztw ycia i zmniej
szenia zysku przedsibiorstw."*
Co moe zrobi pojedynczy czowiek, aby zaoszczdzi wicej
wody? Dla mnie odpowied jest oczywista: zmniejszy spoycie misa.
Oto kilka faktw, nad ktrymi powiniene si zastanowi. Czy
wiedziae, e PRZEMYS MISNY ZUYWA WICEJ ENER
GII NI KTRAKOLWIEK INNA GA PRZEMYSU W
STANACH ZJEDNOCZONYCH?** Zastraszajco wysoki jest
procent wszystkich surowcw naturalnych zuywanych do produkcji
byda: jedna trzecia caej konsumpcji energii. PALIWO STAE
WYMAGANE DO PRODUKCJI JEDNEGO FUNTA WOO
WINY TO MNIEJ WICEJ TRZYDZIECI DZIEWI RAZY
WICEJ, NI POTRZEBA DO WYTWORZENIA TEJ SAMEJ
ILOCI PROTEIN SOJOWYCH. Gdyby chcia oszczdza
energi, byoby mdrzej przejecha samochodem do restauracji
dwie ulice dalej, ni i tam na piechot, bo to wymaga kalorii,
ktre zyskujesz, konsumujc wier funta drobiu lub woowiny
produkowanej przez poerajcy tak wiele energii przemys.
Czy martwi ci elektrownie jdrowe? GDYBYMY ZMNIEJ
SZYLI KONSUMPCJ WOOWINY O PIDZIESIT PRO
CENT, CAKOWICIE UNIEZALENILIBYMY SI OD ENER
GII PRODUKOWANEJ PRZEZ ELEKTROWNIE JDROWE
W CAYCH STANACH ZJEDNOCZONYCH ORAZ ZNACZNIE
ZMNIEJSZYLIBYMY ALBO NAWET CAKIEM ZREDUKO
WALI NASZ ZALENO OD IMPORTOWANYCH PALIW.***
* David Fields i Robin Hur, America 's Appetitefor Meat Is Ruinning Our
Water (Amerykaski apetyt na miso pozbawia nas wody), Vegetarian
Times", stycze 1985.
** Vivian Spencer, Raw Materials in the United States Economy 19001977 (Surowce naturalne w gospodarce Stanw Zjednoczonych w latach
1900-1977), dokument roboczy nr 47, Departament Handlu, Departament
Spraw Wewntrznych, Biuro ds. Kopal.
*** John Robbins, Diet for a New America, op. cit.
661
Kolejn spraw, ktra martwi nas wszystkich, jest gd. Z pew

noci przyszed czas, bymy dokadnie zastanowili si nad
sposobami wykorzystywania naszych zasobw, skoro rocznie
umiera z godu szedziesit milionw ludzi na Ziemi. Pamitaj,
e kada decyzja ma swoje konsekwencje, a jeli nie zrozumiemy
dugofalowych skutkw naszych decyzji na stan naszej planety,
nie bd to z pewnoci dobre decyzje.
Ilo poywienia produkowanego na jednym akrze ziemi
ZNACZNIE maleje, jeli poywieniem tym jest woowina. TEN
SAM AKR ZIEMI, NA KTRYM MONA WYPRODUKO
WA DWIECIE PIDZIESIT FUNTW WOOWINY,
PRZYNISBY CZTERDZIECI TYSICY FUNTW ZIEM
NIAKW - CO Z GRUBSZA SPROWADZA SI DO R
NICY MIDZY WYKARMIENIEM JEDNEGO CZOWIEKA
I WYKARMIENIEM STU SZEDZIESICIU LUDZI! *
Z tych samych surowcw, ktrych uywamy do produkcji jednego
funta woowiny, mona wyprodukowa szesnacie funtw ziarna.**
OBSZAR ZIEMI POTRZEBNY DO WYKARMIENIA JEDNE
GO CZOWIEKA SPOYWAJCEGO MISO WYNOSI
TRZY I JEDNA CZWARTA AKRA. DLA CZOWIEKA NIE
SPOYWAJCEGO MISA POTRZEBA P AKRA ZIEMI,
A DLA CAKOWITEGO WEGETARIANINA WYSTARCZY
JEDNA SZSTA AKRA.*** Innymi sowy JEDEN AKR ZIEMI
MOE WYKARMI DWADZIECIA RAZY WICEJ LUDZI,
JELI STOSUJ ONI DIET WEGETARIASK.
Codziennie umiera z godu czterdzieci tysicy dzieci na Ziemi.
Moglibymy je wszystkie nakarmi, gdybymy skuteczniej
wykorzystywali nasze zasoby. Co wicej, gdyby kady Ameryka
nin zmniejszy swoje spoycie misa o dziesi procent, liczba lu
dzi, ktrych mona wykarmi przy wykorzystaniu ziemi uwolnio
nej w ten sposb spod hodowli byda, wyniosaby sto milionw!****
* Dane Departamentu Rolnictwa.
** John Robbins, Diet for a New America, op. cit.
*** Frances Moore Lappe, Diet for a Smali Planet (Dieta dla maej
planety), Ballantine Books, (C) 1982.
**** Lester Brown z Worldwatch Institute, cytat w: UNICEF, State ofthe
World's Children (Sytuacja dzieci na wiecie), uzupeniony o nowsze dane
z 1988 r. Departamentu Rolnictwa USA, Agricultural Statistic 1989".
To do poywienia, by nakarmi kadego godujcego mczyz

n, kad kobiet i kade dziecko na caym wiecie i jeszcze
zgromadzi zapasy!
Musielibymy, dodatkowo wtedy poradzi sobie z politycz
nym problemem dystrybucji ywnoci, ale sama ywno byaby
z pewnoci dostpna.
Wreszcie jeszcze jeden z naszych zasobw, ktrym szastamy
ponad stan skutkiem nawyku jedzenia wielkiej iloci misa, to gleba.
Natura potrzebuje piciuset lat, by wyprodukowa jeden cal kwa
dratowy gleby uprawnej, a my obecnie niszczymy jeden cal w cigu
szesnastu lat! Dwiecie lat temu wierzchnia warstwa gleby uprawnej
w naszym kraju wynosia dwadziecia jeden cali, dzi wynosi tylko
sze. Ilo gleby traconej w zwizku z produkcj byda siga
osiemdziesiciu piciu procent wszystkich naszych strat. Bez odpo
wiedniej warstwy wierzchniej gleby zaamuje si cay nasz acuch
ywieniowy, a wraz z nim nasza zdolno do przeycia.
Po raz pierwszy o caej tej przeraajcej statystyce oraz niszcz
cym wpywie spoycia woowiny usyszaem od Johna Robbinsa
(ktry nie jest ze mn spokrewniony, cho jestemy prawdziwymi
brami, gdy idzie o wol wprowadzania zmian). John napisa ksik
Diet for a New America (Dieta dla nowej Ameryki), ktra zdobya
nominacj do Nagrody Pulitzera. Wierz, e ksika ta powinna
znale si w domu kadego Amerykanina, ktry naprawd chce
pozna skutki swoich codziennych postanowie i dziaa.
John jasno udowadnia, e decyzja dotyczca potrawy, ktra
znajdzie si na twoim talerzu, pociga za sob potne skutki.
Wprawia ona w ruch ca seri wydarze i czynnoci, ktre
ksztatuj jako ycia na Ziemi. Moesz spyta: JAK JEDEN
CZOWIEK MOZ MIE NADZIEJ NA ODWRCENIE
KIERUNKU TAK POTNYCH SI, TAK WIELKICH PROB
LEMW? John twierdzi, e bitw wygraj nie urzdnicy na
wzgrzu Kapitolu, tylko pojedynczy ludzie, zwykli konsumenci,
ktrzy przystan przy pce z misem w supermarkecie, wezm
do rki paczk z woowin, dostrzeg nalepk z cen trzy dolary
pidziesit centw i zrozumiej, e trzymaj w rku bardzo kosz
town iluzj. Za ma nalepk kryj si wyniszczone lasy, kryje
si poywienie i woda dla naszych dzieci, gleba, ktr bd one
mogy wykorzysta, oraz cae ich przysze rodowisko. Musimy
spojrze na ten kawaek misa i powiedzie sobie: To zbyt dua

cena. PRAWDZIWA SIA KRYJE SI W DECYZJACH, KTRE
PODEJMUJESZ W SKLEPIE, W RESTAURACJI IW KUCHNI!"*
662
663
ZAJMIJ STANOWISKO
Zajmujc wasne stanowisko w tej sprawie, nie tylko przestajesz
uczestniczy w straszliwym marnotrawieniu zasobw, ale te
przesyasz jasny komunikat wielkim firmom, ktrych ycie zwi
zane jest z hamburgerem. Niedawno najwiksze firmy gastrono
miczne, jak McDonald czy Carl Jr. (Carl Karcher Enterprises),
zaczy reagowa na zmieniajce si preferencje konsumentw,
otwierajc bary saatkowe oraz lokale z poywieniem alterna
tywnym. McDonald zrezygnowa rwnie ostatnio z poliestyrenowych pojemnikw najedzenie i szacuje, e skutkiem tej decyzji
zredukowa ilo hydrowglanw uwalnianych przez jego firm
do atmosfery o dwadziecia pi procent, stawiajc w ten sposb
wielki krok w kierunku polepszenia stanu rodowiska naturalnego.
Uywaj umiejtnoci opanowanych podczas lektury tej ksiki
rwnie jako konsument: wiedz, czego chcesz. WYKORZYSTUJ
ZDOBYT SI JAKO DWIGNI, KTRA ZAMIE DES
TRUKTYWNE WZORCE, ZMUSI FIRMY DO SZUKANIA
ROZWIZA ALTERNATYWNYCH, W NASTPSTWIE
CZEGO MOESZ WZMACNIA TE FIRMY KUPUJC ICH
NOWE PRODUKTY I USUGI.
UCZ DOBRZE SWOJE DZIECI - PROWAD

WASNYM PRZYKADEM
Podobnie jak kady inny problem, zmiany w sposobie traktowania
spraw zwizanych z ochron rodowiska wymagaj edukacji
i dziaania. Niestety, mylenie wikszoci ludzi o edukacji zwizane
* The Fate ofOur Planet, op. cit.
jest ze szko i przestaj si uczy natychmiast po tym, kiedy j

skocz, a czsto jeszcze, zanim otrzymaj wiadectwa! Tak wielu
nauczycieli, ktrzy zaczynali od wizji wprowadzania wielkich
zmian wpado w puapk wyuczonej bezradnoci nie tylko na
skutek walki z polityk wadz szkolnych, ale rwnie braku
przygotowania do rzeczywistych problemw, wobec ktrych staj
w yciu ich uczniowie.
A przecie na kartach tej ksiki spotkae si z licznymi
wspaniaymi wzorcami, ktre mog ci wiele nauczy. Jak wic
moemy co tu zmieni? Moemy przyj aktywn postaw
w decydowaniu o jakoci wyksztacenia naszych dzieci. Czy na
uczyciele twoich dzieci mogliby co zyska, poznawszy si pyta,
metafor oglnych, Sownika Transformacji, wartoci, regu i wa
runkowania? Dziel si wasn wiedz, a bdziesz mg wiele
w tej dziedzinie zmieni. NAJWANIEJSZE JEST JEDNAK,
BYMY UCZYLI WASNE DZIECI KONSEKWENCJI ICH
DZIAA. Musimy uwiadamia im wpyw, jaki maj zarwno
na samych siebie, jak i na swoje spoecznoci, oraz wpyw, jaki
mog wywiera w skali wiatowej. NIE POZWL IM NIGDY
WPA W PUAPK MYLENIA, E ICH DZIAANIE NI
CZEGO NIE ZMIENI - jeli bowiem miabym wyliczy naj
waniejsze przesania tej ksiki, to z pewnoci na jednym
z pierwszych miejsc znalazoby si stwierdzenie, e KONSEK
WENTNIE PODEJMOWANE DROBNE DECYZJE I DROBNE
DZIAANIA MAJ BARDZO DALEKOSINE SKUTKI.
Jednym z najlepszych sposobw na zapewnienie, by twoje
dzieci dorastay w zdrowym poczuciu wasnej wartoci jest
pokazanie im, e ich decyzje i konsekwentnie podejmowane
dziaania przynosz rzeczywiste rezultaty. POKAZUJ IM ICH
MOLIWOCI, SAMEMU DAJC TEGO PRZYKAD. Poka
zuj wasnym dzieciom wymierne skutki zadawania waciwych
pyta, ycia w zgodzie z wasnymi wartociami, ktre wiadomie
wybrae, oraz wykorzystywania wszystkich strategii, ktrych
si dotychczas nauczye.
Jest tak wiele sposobw pozwalajcych ci wnosi wkad do
ycia innych. Nie musimy czeka na jak wielk okazj, by
pomc w dokonaniu zmian. Moemy wywrze wpyw dosownie
w kilka chwil, robic rzeczy najmniejsze, podejmujc decyzje,
ktre czsto wydaj si zupenie nieznaczce. Prawd jest, e

wikszo wspczesnych nam bohaterw kryje si za czym, co
wydaje si nam drobnym dziaaniem, ale za to jest dziaaniem
podejmowanym konsekwentnie.
Bohaterowie s wszdzie, ale nie nagradzamy ich laurami,
na jakie zasuguj za codzienne waciwe wykonywanie swojego
zadania. Mczyni i kobiety, ktrzy na co dzie pracuj w policji,
s z pewnoci bohaterami. Chroni nas, tworz nasze poczucie
bezpieczestwa, a mimo to wielu z nas postrzega ich jako wrogw.
Bohaterami s straacy, a przecie zwykle nie widzimy ich w tym
wietle, dopki sami nie znajdziemy si w kopotach. Tak samo
jest z zaogami karetek pogotowia, pracownikami sub alarmo
wych i ca grup innych, nie zauwaonych bohaterw.
Ju samo przygotowanie si do podobnych dziaa moe co
zmieni. Jak czuby si, gdyby kto w twojej obecnoci zasab
na serce, a ty, majc wiedz z kursu udzielania pierwszej pomocy,
potrafiby mu pomc? Gdyby skoncentrowa swoje wysiki na
utrzymaniu jego krenia mimo braku jakichkolwiek oznak ycia
i odnis sukces? Mog ci obieca, e uratowanie ludzkiego ycia
daoby ci wiksze poczucie spenienia i radoci ni cokolwiek,
co osigne dotychczas, wiksze ni wszystkie pienidze, jakie
kiedykolwiek zarobisz.
To tylko najjaskrawsze przykady. Czy s jakie inne sposoby,
ktre pozwol ci przyczynia si do dobra innych? Oczywicie!
Moesz by bohaterem, wspierajc innych ludzi, zauwaajc ich
problemy, dodajc im odwagi albo przypominajc, kim naprawd
s. A gdyby krc po sklepie warzywnym, zamiast przechodzi
bez celu od karczochw do cukinii naprawd dostrzeg ludzi
wok siebie i potwierdzi to umiechem? A gdyby powiedzia
szczery komplement nieznajomemu? Czy mgby w tej wanie
chwili zmieni jego stan emocjonalny na tyle, by i on przekaza
umiech i komplement nastpnej napotkanej osobie? Czy nie
mgby to by proces zapocztkowany jednym niewielkim dzia
aniem?
Jest tak wiele prostych sposobw wprowadzania zmian. Nie
musimy ratowa czyjego ycia. Zreszt moe wywoanie
umiechu innych naprawd ratuje im ycie albo przynajmniej
pozwala cieszy si tym, co ju maj.
664
665
Jakie inne proste dziaania pozwoliyby ci co zmieni ju

dzisiaj? A gdyby postanowi w drodze powrotnej z pracy zaj
do domu dla ludzi starych i spdzi tam chwil na przyjemnej
pogawdce? Co poczuliby jego mieszkacy, gdyby zada im
pytanie: Jakich wanych rzeczy nauczylicie si podczas dugiego
ycia?" Zao si, e mieliby ci wiele do powiedzenia!
A gdyby zaszed do miejscowego szpitala, odwiedzi ktrego
pacjenta i pomg mu rozjani popoudnie umiechem? Nawet
gdyby nie robi nic poza suchaniem tego czowieka, byby
bohaterem.
Dlaczego tak wielu ludzi boi si podejmowa te drobne kroki,
by pomc innym? Jednym z najczstszych powodw jest ten, i s
oni po prostu zakopotani perspektyw robienia czego, czego nie
czuj si pewni. Boj si, e zostan odrzuceni albo wyjd na
gupcw. Ale wiesz co? JELI CHCESZ GRA I WYGRA,
MUSISZ TE GRA DO KOCA. MUSISZ BY PRZYGO
TOWANY NA TO, E POCZUJESZ SI GUPIO, E B
DZIESZ ROBI RZECZY, KTRE SI NIE SPRAWDZ,
I MUSISZ CHCIE ZMIENI SWOJE PODEJCIE. Jak bo
wiem inaczej mgby si rozwija, robi nowe rzeczy i odkrywa,
kim naprawd jeste?
kalnym spoecznociom podejmowanie nowych oraz rozwijanie

ju istniejcych programw. Ustawa ta zachca wszystkich oby
wateli do powicania wasnego czasu, talentu i energii, jednak
jej podstawowym celem jest zaangaowanie modych ludzi w r
ne wartociowe projekty i programy.
Wyobra sobie poczucie wkadu w ycie innych, jakiego
dowiadcz ci modzi ludzie, pomagajc ludziom starszym,
upoledzonym fizycznie, chorym na raka, wtrnym analfabetom
i wielu innym. Dowiadczanie tego na co dzie powanie uksztatuje
ich tosamo i przyszo. RAZ PORUSZONE WDZICZNOCI
DRUGIEGO CZOWIEKA, NASZE YCIE ZMIENIA SI NA
ZAWSZE. Czy moesz sobie wyobrazi, jak zmieni si nasz kraj, jeli
uczucia tego dowiadczy wikszo modych ludzi?
Najwaniejszym i najpotniejszym procesem, jaki zapoczt
kujesz w swoim yciu, bdzie twoje wci wzrastajce poczucie
wkadu w ycie innych. Wszyscy mamy potrzeb wyjcia poza
granice dwch podstawowych w nas si, cierpienia i przyjemnoci.
Wierz, e gdzie gboko kady z nas chce robi to, co suszne
i waciwe, przekroczy wasne granice, powica lepszej sprawie
energi, czas, emocje i kapita.
Musimy sprosta naszym potrzebom moralnym i duchowym,
nawet jeli chwilowo przynosi nam to cierpienie. REAGUJMY
NIE TYLKO NA WASNE POTRZEBY PSYCHOLOGICZNE,
ALE RWNIE I NA MORALNY NAKAZ ROBIENIA WI
CEJ, NI SI OD NAS OCZEKUJE. NIC NIE POTRAFI DA
NAM PENIEJSZEJ SATYSFAKCJI OSOBISTEJ NI WKAD
W YCIE INNYCH LUDZI. Podstaw spenienia jest dawanie
innym bez oczekiwania czegokolwiek w zamian.
Sia tego i podobnych programw kryje si w tym, e poprzez
cige dawanie innym zaczynamy zmienia wasne wartoci, za
czynamy dostrzega wag czynienia dobra. Jeli jako kraj bdzie
my potrafili przyj t jedn tylko warto, zmieni to cakowicie
oblicze naszego narodu i rozszerzy nasze wpywy w caym wie
cie. JEDNAK NIE OGRANICZAJ SI TYLKO DO STRUKTUR
PROGRAMW WSPIERANYCH PRZEZ RZD. Jest tak wiele
organizacji, ktre potrzebuj ludzi i fachowej rady oraz wsparcia
finansowego. Wyobra sobie konsekwencje sytuacji, w ktrej
wszyscy Amerykanie, nie oczekujc adnej nagrody, uczyniliby
666
Nie mona dobrze przey dnia, nie robic

czego dla osoby, ktra nigdy nie bdzie
w stanie si odpaci.
JOHN WOODEN
Jeli chcesz zmieni jako ycia w naszym kraju, z pewnoci

musisz wpywa na systemy wartoci bardzo wielu ludzi. Nasza
przyszo jest w rkach modych. Pewnego dnia ich wartoci
stan si wartociami caego naszego spoeczestwa. Tu zanim
napisaem t sowa, prezydent Bush podpisa dokument, ktry
otwiera wyjtkow moliwo przed nami wszystkimi, jeli tylko
potrafimy j wykorzysta. Moliwo ta to Ustawa o Subie
Krajowej i Lokalnej, ktra tworzy projekty gromadzenia funduszy,
moliwoci szkolenia oraz pomoc techniczn majce uatwi lo-
667
668
swoj koniecznoci wkad w ycie innych. Czy zdajesz sobie

spraw z faktu, e GDYBY KADY W TYM KRAJU (z wy
jtkiem dzieci i starcw) MIA POWICI DLA INNYCH
TYLKO TRZY GODZINY W TYGODNIU, NASZ NARD
ZEBRABY OWOCE TRZYSTU DWUDZIESTU MILIONW
GODZIN PRACY LUDZI TAK POTRZEBNYCH W WIELU
ORGANIZACJACH I STOWARZYSZENIACH? PI GODZIN
W TYGODNIU PODNIOSOBY T LICZB DO P MI
LIARDA GODZIN, CO PRZEKADA SI NA BILIARDY
DOLARW WARTOCI PIENINEJ! Czy sdzisz, e mgby
zaj si jakimi problemami spoecznymi za pomoc takiego
wanie zobowizania?
Powicenie wasnego czasu na ktrekolwiek z wyliczonych
poniej dziaa z pewnoci zmieni twj sposb postrzegania
samego siebie oraz postawi ci na drodze do stania si bohaterem.
XXVI. OSTATECZNE WYZWANIE: CO MOE ZROBI.
TYLKO KILKA PRZYKADW...

Oto zaledwie kilka sposobw, ktre pozwol ci pomc innym.
Bardzo maa ilo czasu moe przynie bardzo wielkie zmia
ny. Zastanw si nad powiceniem kilku godzin w tygodniu
lub kilku godzin w miesicu na dziaalno w jednym z na
stpujcych obszarw ycia twojej lokalnej spoecznoci:
Organizacje na rzecz upoledzonych fizycznie
i psychicznie
Pomoc w opanowaniu podstawowych umiejtnoci
Opieka nad chorymi
Praca w komisji wyborczej
Ochotnicze patrole obywatelskie (pomoc ssiedzka)
DAR MOLIWOCI - ZAPROSZENIE

DO POMAGANIA INNYM
Praca w bibliotece publicznej (katalogowanie,

porzdkowanie zbiorw)
Dostarczanie ksiek obonie chorym
Konserwacja energii
Jak poradzi sobie z bezdomnoci, resocjalizacj kryminalistw,

pomaganiem starszym i mobilizowaniem modych? Wspania
okazj doczenia wasnego wkadu w ycie innych jest dla ciebie
z pewnoci wsppraca z zaoon przeze mnie fundacj, The
Anthony Robbins Foundation. Jestemy organizacj charytatywn,
powoan do ycia, by stworzy koalicj profesjonalistw, ktrzy
postanowili wyciga pomocn do do innych, wyj do ludzi
czsto zapomnianych przez spoeczestwo. Pracujemy nad po
lepszeniem jakoci ycia dzieci, ludzi bezdomnych, winiw
oraz osb starszych. Celem fundacji jest dostarczanie moliwoci,
inspiracji, edukacji, szkolenia i rozwoju tych wanych czonw
naszej spoecznoci. Zaoyem j w rezultacie moich wasnych
dowiadcze.
Wiele lat temu odkryem, e POMOC INNYM NIE JEST
OBOWIZKIEM, JEST MOLIWOCI ZWRCENIA CZE
GO, CO SAMI KIEDY DOSTALIMY. Kiedy miaem jede
nacie lat, moja rodzina nie miaa do pienidzy, aby pozwoli
669
Porzdkowanie parkw publicznych

Dbanie o czysto okolicy
Wykady o problemach narkomanii
Programy wspzawodnictwa
Telefon zaufania
Midzynarodowe rodziny zastpcze
Pomoc w nagych wypadkach
Upikszanie okolicy
Pomoc sierotom
Muzea
Przyjmowanie do domu studentw zagranicznych
Programy odzyskiwania surowcw wtrnych
sobie na tradycyjny obiad w dniu wita Dzikczynienia, i y

wnoci dostarczya nam organizacja charytatywna. Od tamtego
czasu pomaganie godnym i bezdomnym stao si jedn z misji,
ktrym powiciem moje ycie. Odkd skoczyem osiemnacie
lat, w kade wito Dzikczynienia przygotowuj paczki
z ywnoci i wysyam je potrzebujcym rodzinom.
Rwnie w wieku osiemnastu lat wczyem si do prac orga
nizacji wspierajcej winiw w Chino. Suba spoecznoci po
zwolia mi wytworzy w sobie tosamo filantropa, czowieka,
ktry naprawd stara si odmieni ycie innych, kogo, kto podj
prawdziw decyzj. Wzrosy moja duma, poczucie prawoci
i moliwoci dawania innym coraz wicej. Pozwolio mi to rw
nie inspirowa innych do takiej samej pracy.
W wyniku masowego oddziaywania moich ksiek, kaset
i programw telewizyjnych otrzymuj codziennie listy z caego
wiata z prob o pomoc. Najgbsze i najbardziej wzruszajce zna
ne mi przemiany zaszy w winiach i tych, ktrzy nie s ju
bezdomnymi. Dlatego wanie fundacja dostarczya do kadego
wizienia w Stanach Zjednoczonych bezpatne zestawy mojej
trzydziestodniowej wideoteki, kopi tam Personal Power oraz po
jednym egzemplarzu mojej pierwszej ksiki, Unlimited Power.
Kiedy pisz te sowa, jestemy w trakcie kontaktowania si
z kadym schroniskiem dla bezdomnych w caym kraju i kademu
czynimy tak sam ofert. Dziesi procent honorariw z tej ksiki
przeznaczyem na fundacj, aby sfinansowa dystrybucj tych tam.
Ponadto Anthony Robbins & Associates, firma reprezentujca
w caych Stanach Zjednoczonych moje interesy w zakresie kursw
opartych na tamach wideo, zobowizaa si do przeprowadzenia dwch
darmowych kursw rocznie w kadym miecie, w ktrym znajduje si
siedziba oddziau firmy. Kursy te prowadzone s w wizieniach,
schroniskach dla bezdomnych, szkoach i klubach seniora.
Jeli chciaby poczy z nami swoje siy, skontaktuj si,
prosz, z fundacj i docz do programu Commit-2. To bardzo
prosty i zrwnowaony sposb na zapewnienie sobie moliwoci
wasnego rozwoju oraz wkadu w ycie innych, ktry przyniesie
w rezultacie wiele dobrego. W ramach tego programu moesz
da innym moliwoci poprzez zobowizanie si do comiesi
cznych krtkich spotka z wyznaczonym winiem, czowiekiem
starszym, bezdomnym lub z dzieckiem i sta si ich prawdziwym

przyjacielem. Moesz te zdecydowa, by wspuczestniczy
w jednej z naszych corocznych akcji: PROGRAMIE PRZY
WDZTWA MODYCH, KOSZYKU NA WITO DZI
KCZYNIENIA, kursach w wizieniach, programach pomocy lu
dziom starszym lub PROGRAMIE MDRO.
Oczywicie nie musisz wsppracowa z nasz fundacj, aby
pomaga innym. Wok ciebie istniej organizacje, ktre potrzebuj
pomocy od zaraz. Jednym z celw przywiecajcych mi przy two
rzeniu mojej fundacji byo wsparcie ju dziaajcych organizacji
lokalnych. Jej czonkowie przechodz szkolenie, podczas ktrego
dowiaduj si, jak zmienia na lepsze ycie ludzi, ktrych potem
sami ucz przez miesic. Chocia rne problemy wymagaj
rnego rodzaju szkolenia, istniej przecie pewne zasady oglne.
Wszyscy musimy mierzy coraz wyej, zmienia nasze
przekonania i rozwija wci nowe strategie, pozwalajce nam
osign sukces. Pomagajc innym, musimy dawa im solidn
wiedz, musimy uczy podstaw, ktre mog natychmiast podnie
ich jako ycia. Bardzo czsto musz przeama wyuczon
bezradno i wytworzy now tosamo. S to umiejtnoci
i strategie, ktre stanowi podstaw mojej techniki wprowadzania
zmian i dlatego wszyscy wsppracujcy z nami w ramach tego
programu musz opanowa te umiejtnoci. Jeli chciaby dowie
dzie si czego wicej, skontaktuj si z nami.
670
671
Tylko ci, ktrzy nauczyli si potgi szczerego

i bezinteresownego wkadu w ycie innych,
dowiadczaj najwikszej radoci ycia
- prawdziwego poczucia spenienia.
ANTHONY ROBBINS
Jeli prosta albaska zakonnica, ktrej jedynym bogactwem jest

wiara i powicenie, moe odmienia ycie tak wielu ludzi,
z pewnoci rwnie i ty moesz poradzi sobie z wyzwaniami,
ktre przed tob staj. Jeli Ed Roberts potrafi kadego ranka
wstawa spod namiotu tlenowego, aby znajdowa sposoby na
672
zmian podejcia ludzi w caym kraju do niepenosprawnych

- i odnosi sukcesy - moe rwnie i my potrafimy sta si bo
haterami. Jeli jeden czowiek, dziaajc w pojedynk, potrafi za
pomoc jednej tamy wideo i inwestycji wartoci omiuset dola
rw zmobilizowa cay nard, by przeciwstawi si mordowaniu
delfinw, to moe rwnie my potrafimy wprawi w ruch cig
wielkich zdarze. Czsto nie wiemy, dokd te zdarzenia nas za
prowadz. Ufaj swojej intuicji i dawaj z caego serca. Zaskocz
ci cuda, ktre tym spowodujesz.
Jeli na dawanie powicisz tylko godzin lub dwie miesicznie,
wzmocni to twoj tosamo i przyniesie ci poczucie pewnoci, e
naleysz do ludzi, ktrzy naprawd dbaj o innych, ktrzy podejmuj
dziaania, aby odmieni wiat. Odkryjesz, e twoje problemy w pracy
to s adne problemy, poniewa poznasz, co to prawdziwe problemy.
Kopoty, ktre, jak ci si wydawao, miae z powodu zniki cen na
giedzie, zwykle znikaj, kiedy zanosisz na ko czowieka bez ng
albo koyszesz w ramionach dziecko chore na AIDS.
Doprawdy wielka aska moe przyj razem

z maym podarunkiem; a cenne s wszystkie
rzeczy, ktre pochodz od przyjaci.
TEOKRYT
Kiedy opanujesz elementy tej ksiki, zdolno radzenia sobie

z wasnymi problemami stanie si mniej wana. To, co byo dotych
czas trudne, stanie si atwe. Nagle spostrzeesz, e kierujesz
wszystkie swoje wysiki nie na siebie samego, ale na polepszenie
tego, co dzieje si w twojej rodzinie, spoecznoci, a moe i na
caym wiecie. Jedyny sposb, ktry pozwala robi to z trwaym
poczuciem spenienia, to bezinteresowne dawanie. NIE SZUKAJ
WIC BOHATERW. BD BOHATEREM! Nie musisz by
drug Matk Teres (chocia moesz, gdyby naprawd chcia!).
Jednak zawsze zwaaj na wasn rwnowag. SZUKAJ
RWNOWAGI RACZEJ NI DOSKONAOCI. Wikszo
ludzi yje w czarno-biaym wiecie, w ktrym wydaje im si, e
albo mog by ochotnikami bez adnego prywatnego ycia, albo
673
materialistami, ludmi dnymi sukcesw wasnych, ktrzy nie dbaj

o dobro innych. Nie wpadnij w t puapk. Zycie jest rwnowag
midzy dawaniem i braniem, midzy dbaniem o siebie samego
i o innych. Tak, daj troch czasu, energii i kapitau tym, ktrzy tego
naprawd potrzebuj, ale chciej te dawa je sobie. I rb to z radoci,
a nie z poczuciem winy. NIE MUSISZ BRA CIARU WIATA
NA WASNE RAMIONA. WICEJ LUDZI CZYNIOBY DOB
RO DLA INNYCH, GDYBY ZROZUMIELI, E NIE POTRZE
BUJ PRZY TYM Z NICZEGO REZYGNOWA. ZRB WIC
TYLKO TROCH I WIEDZ, E MOE TO ZNACZY BARDZO
WIELE. Gdyby kady tak postpowa, mniej ludzi musiaoby robi
tak duo i wicej ludzi otrzymaoby pomoc!
Kiedy nastpnym razem zobaczysz, e kto jest w kopocie,
zamiast czu si winnym, e ty masz tak wiele dbr, a on nie,
poczuj w sobie podniecenie faktem, e masz okazj zrobi co
niewielkiego, co pomoe komu inaczej spojrze na samego sie
bie, poczu si docenianym i kochanym. Nie musisz na to powi
ca caego ycia. Po prostu bd wraliwy, naucz si zadawa
ludziom pytania, ktre dodadz im si, kontaktuj si z ludmi
w nowy sposb. Chwytaj kad okazj, a dziaanie dla innych
stanie si przyjemnoci, nie ciarem.
Czsto poznaj ludzi, ktrzy yj w cierpieniu, poniewa
cigle skupiaj si na niesprawiedliwociach, jakie niesie ze sob
ycie. Jak mog rodzi si niewidome dzieci, dlaczego nie maj
szansy dowiadczania cudw tczy? Jak czowiek, ktry nigdy
nie zrobi nikomu nic zego, moe pa ofiar ulicznej strzelaniny?
NIE POTRAFIMY ZROZUMIE ZNACZENIA I CELU KRY
JCEGO SI ZA NIEKTRYMI WYDARZENIAMI. OSTA
TECZNYM SPRAWDZIANEM JEST WIARA. Musimy wierzy,
e kady z nas jest na ziemi, by uczy si od ycia czego innego,
e dobro i zo s wycznie ludzk percepcj. Przecie niektre
z twoich najgorszych dowiadcze naprawd okazay si najlep
szymi. Uksztatoway ci, wywiczyy, rozwiny w tobie wra
liwo i popchny w kierunku, ktry pozwala sign po wasne
przeznaczenie. Pamitaj, e jeli kto chce si uczy, znajdzie si
i nauczyciel. A wanie, jeli wydaje ci si, e jeste nauczycielem,
to zastanw si nad tym raz jeszcze. Prawdopodobnie moesz
si czego nauczy od osoby, ktr z takim przejciem szkolisz!
674
675
przyczyn problemu i eliminuj j z ycia. Nie prbuj by doskonay.

Bd po prostu dobrym przykadem czowieka. Nieustannie szukaj
sposobw doskonalenia samego siebie. Uprawiaj dyscyplin CDSI
- ucz si przez cae ycie. Powi czas ju teraz, by wypracowa
wasny System Nadrzdny w taki sposb, by gr z yciem dao si
wygra. Pozwl swojemu czowieczestwu - swojej trosce o siebie
i innych - sta si gwn zasad twojego ycia, ale nie traktuj ycia
z powag, ktra pozbawi ci spontanicznoci, przyjemnoci biorcej
si z szalestwa, z powrotu do dziecistwa.
Najlepiej chyba wyrazia to osiemdziesicioszecioletnia
Nadine Stair:
Zaraz na pocztku ycia kto powinien nam

powiedzie, ze umieramy. Moz wtedy
tylibymy peni ycia w kadej minucie
kadego dnia. Dziaaj! Kiedy poczujesz,
ze chcesz co zrobi, rb to od razu, teraz! Dni,
ktre przyjd, s policzone.
MICHAEL LANDON
Jaka std nauka? YJ PENI YCIA, DOPKI YJESZ. Do

wiadcz wszystkiego! Zatroszcz si i o siebie, i o przyjaci. Baw
si, bd szalony. Ju zaraz zrb z siebie idiot. W kocu i tak tego
nie unikniesz, wic dlaczego nie miaby si przy tym dobrze bawi?
Korzystaj z okazji, by uczy si na wasnych bdach. Znajduj
Gdybym moga przey ycie raz jeszcze, odwayabym

si popeni wicej bdw. Odpryabym si, rozlunia.
Byabym gupsza ni w czasie tej podry. Mniej rzeczy
braabym powanie. Wykorzystaabym wicej szans,
pojechaa na wicej wycieczek, wspia si na wicej
gr i przepyna wicej rzek. Jadabym wicej lodw
i mniej fasolki. Miaabym pewnie wicej prawdziwych
kopotw, ale za to mniej wymylonych. Widzisz, jestem
jedn z tych osb, ktre s zawsze rozsdne i przyto
mne, godzina po godzinie, dzie po dniu.
Och, miaam te swoje pikne chwile. Gdyby przyszo
mi robi wszystko od nowa, miaabym ich wicej. Nie
prbowaabym niczego innego - tylko chwile, jedna
po drugiej, zamiast codziennego ycia z wyprzedze
niem wielu lat. Jestem jedn z tych osb, ktra nigdzie
si nie rusza bez termometru, butelki z gorc wod,
paszcza i parasola. Gdybym moga zrobi wszystko
jeszcze raz, podrowaabym z o wiele mniejszym
bagaem ni w tym yciu.
Gdybym miaa ponownie przey ycie, na wiosn
wczeniej biegaabym boso i nie zakadaa butw do
pnej jesieni. Czciej chodziabym na tace,
czciej jedzia na karuzeli i zbieraa wicej stokrotek.
NADINE STAIR
JAK CHCESZ ZOSTA ZAPAMITANY? Jako olbrzym

pord ludzi? Zacznij dziaa w ten sposb ju teraz! Po co czeka,
by si upamitni? Kadego dnia yj tak, jakby to by twj naj
waniejszy dzie w yciu, a dowiadczysz zupenie nowej radoci.
Niektrzy prbuj gromadzi energi, aby y duej. Nie wiem
jak ty, ale ja wierz, e najwaniejsze jest nie, jak dugo yjemy,
ale jak yjemy. Wol si zuy ni zardzewie! Pozwlmy, aby
koniec zasta nas przy wspinaniu si na now, wysz gr.
Myl, e najwikszym darem, jaki da nam Stwrca, jest dar
oczekiwania i dar napicia. Jak nudne byoby ycie, gdybymy
wiedzieli wszystko z gry! A tak nigdy nie wiemy, co wydarzy
si za chwil. W cigu najbliszych kilku minut moe mie miejsce
co, co zmieni kierunek caego twojego ycia w jednej chwili.
Musimy nauczy si kocha zmiany, poniewa s one jedyn
pewn rzecz.
Co moe zmieni twoje ycie? Wiele rzeczy: chwila gbo
kiego zamylenia i podjcie kilku decyzji po skoczeniu lektury
tej ksiki by moe zmieni dosownie wszystko. rdem zmian
moe by rozmowa z przyjacielem, kurs, tama, film albo powany
problem", ktry pozwoli ci rozwin si i sta kim wicej. yj,
kierujc si postaw pozytywnych oczekiwa, wiedzc, e wszys
tko, co niesie ci ycie, w jaki sposb dziaa na twoj korzy.
WIEDZ, E PODASZ DROG NIE KOCZCEGO SI
ROZWOJU, NIE KOCZCEJ SI NAUKI I MIOCI TRWA
JCEJ WIECZNIE.
Teraz, kiedy ci opuszczam, chc powiedzie, jak bardzo
szanuj ci i podziwiam jako osob. Nigdy ci nie poznaem,
a wydaje si, e znamy si od dawna, prawda? Cho nie stanlimy
twarz w twarz, z pewnoci spotkay si nasze serca. Dae mi
wielki dar, pozwalajc podzieli si ze sob czci mego ycia
i czci mojej wiedzy, i mam szczer nadziej, e przynajmniej
cz tej wiedzy popchna ci w specjalnym kierunku. Jeli teraz
wykorzystasz cz tych strategii, by poprawi jako wasnego
ycia, bd si czu bardzo szczliwy.
Mam nadziej, e zostaniesz ze mn w kontakcie. Mam na
dziej, e do mnie napiszesz albo e bd mia przywilej spotka
ci na ktrym z moich kursw, w naszej fundacji czy po prostu
na ulicy, jeli skrzyuj si nasze drogi. Prosz, aby wtedy do
mnie podszed. Z niecierpliwoci czekam na spotkanie z tob

i poznanie historii twojego sukcesu.
A do tego czasu pamitaj, by cigle spodziewa si cudw...
poniewa ty sam jeste cudem. Bd rdem wiata i si
dobrego. Przekazuj znicz tobie. Dziel si swoimi darami, dziel
swoj pasj. I niech ci Bg bogosawi.
676
677
Pewnego dnia, kiedy opanujemy ju wiatry,

fale, przypywy i grawitacj, signiemy po
boskie siy mioci. Wtedy, po raz drugi
w historii wiata, czowiek odkryje ogie.
TEILHARD DE CHARDIN

Anthony Robbins - Obudź W Sobie Olbrzyma

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anthony Robbins - Obudź W Sobie Olbrzyma

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dedykuj t ksik nieograniczonej mocy,

jaka spoczywa w Tobie.

Ale przede wszystkim dedykuj j mojej onie

Copyright 1991 BY ANTHONY ROBBINS

Wszelkie prawa wcznie z prawem do reprodukcji tekstw

klienci przystpowali do dziaania oraz osigali nowe jakociowo

Ken i Marge Blanchardom - kwartalne spotkania Becky i moje

podstawowym kursem ycia". Nastpnie polecaem wszystkim

Upione gboko w czowieku tkwi moce,

Kt z nas nie ma marze? Gboko w duszy kady z nas chce

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

sobie spraw z faktu, e w tym was'nie budynku zaledwie dwa

zosta kiedy uznany za nadpobudliwego" i niezdolnego do

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

Przypomniaem te sobie moment, w ktrym zmienio si

Moje ycie przez cay czas koncentrowao si wok jednego

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

oraz audycji telewizyjnych. Tylko w cigu ostatnich kilku lat

go rozdziau. C za nieprawdopodobna strata! Trzymasz w r

JAK POWODOWA TRWAE ZMIANY

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

Zmie ograniczajce ci przekonania

Musimy wytworzy w sobie poczucie pewnoci, e MOEMY

Zmie swoj strategi

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

si tych przekona, ktre nie pozwalaj ci dotrze tam, gdzie chcesz

dzamy si w nieproduktywne stany emocjonalne, zapominajc

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

siedzc bezczynnie przed ekranem telewizora. Opanowanie drugiej

osign co wicej ni tylko wegetacj w jesieni ycia. I to ju

3. Perfekcja w kontaktach z innymi

5. Perfekcja w wykorzystaniu czasu

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

wasnej postawy tak czsto, jak bdzie to konieczne. Kiedy ju

yciu zasadnicze zmiany. Kada z nich osobno da ci moliwo

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

moe natychmiast zmieni emocjonalne wzorce w caym twoim

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

Ale jest jeszcze co waniejszego. By moe powinnimy

marze, polubiem j i stworzyem rodzin, jak zawsze chciaem

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

nie tylko twoje samopoczucie dzisiaj, ale te wpyn na to, kim

Czowiek nie jest tworem okolicznoci

Jestem cakowicie przekonany, e to wanie nasze decyzje, a nie

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

nociom przeamali krpujce ich ograniczenia dziki podejmowaniu

Zaraz, zaraz! Suchajcie! Przecie nie musimy by tylko owcami!"

JELI TYLKO ZGODZISZ SI NA TO, WSPLNIE UCZY

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

Cae moje ycie zmienio si dosownie jednego dnia, a by

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

za starzy, lub odwrotnie, za modzi. Wszystkie te usprawiedli

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

II. DECYZJE: DROGA KU POTDZE

JELI NAPRAWD CO POSTANOWISZ, POTRAFISZ

nacja i wiara cichego i niepozornego czowieka, z wyksztace

Nic nie jest w stanie oprze si woli czowieka,

Twoje ycie zmienia si w chwili, kiedy podejmujesz NOW

OBUD W SOBIE OLBRZYMA

dujesz, e jako twojego ycia musi dorwnywa jakoci twego

w yciu niepenosprawnych. Ed stawi czoo licznym mitom na

OBUD W SOBIE OLBRZYMA