SALMAN RUSHDIE

SZATASKIE WERSETY

Tytu oryginau:
The Satanic Verses

Data wydania polskiego: 1992 r.

Data pierwszego wydania oryginalnego: 1988 r.

Dla Marianny

Szatan tedy, skazany na dole wczegi, bezdomnego wedrowca,

choc z racji swej anielskiej natury posiada cos na ksztat krlestwa w wodnych pustkowiach lub w powietrzu, to jednak z pewnoscia czescia jego kary jest to, z e nie ma nic staego, z adnego
miejsca, gdzie mgby oprzec stope.
Daniel Defoe, Historia Diaba

I
Anio Gibril

1
Aby narodzic sie ponownie spiewa Gibril Fariszta, spadajac
z niebios
najpierw musisz umrzec. Ho dzi! Ho dzi! Aby bezpiecznie wyladowa

c na Matce
Ziemi, trzeba najpierw latac. Tat-taa! Taka-tun! Jak moze w ogle na twojej twarzy pojawic sie usmiech, jezeli wczesniej nie zapaczesz? Hej, panie szanowny,
jak chcesz pan zdobyc miosc swojej ukochanej bez jednego westchnienia? Baba,
jezeli chcesz narodzic sie ponownie. . . Tuz przed switem, pewnego zimowego
poranka, w Nowy Rok albo cos koo tego, dwch cakiem realnych, cakiem dorosych z ywych mez czyzn spadao z bardzo wysoka, bo z dziesieciu tysiecy metrw,
wprost do kanau La Manche, nie korzystajac
z dobrodziejstwa spadochronw czy
skrzyde. Spadao wprost z jasnego nieba.
Mwie ci, musisz umrzec, mwie ci, mwie rozlegao sie wcia
z i wcia
z
pod alabastrowym ksiez ycem, az w koncu gosny okrzyk przecia
noc: Do diaba z twoim spiewaniem! sowa te zawisy jak kryszta w mroznej biaej nocy.
Przy kreceniu filmw ruszaes tylko ustami do muzyki z playbacku, oszczedz
mi wiec teraz tych piekielnych haasw.

Gibril, ten solista bez suchu, bryka sobie dotad

w swietle ksiez yca. Spiewa swoja zaimprowizowana piesn miosna, pywa w powietrzu motylkiem albo z abka, to znowu zwija sie w kebek, aby nastepnie rozpostrzec rece i nogi,
wyzywajac
prawie-nieskonczonosc prawie-switu i przybierajac
heraldyczne postawy stojac
a, lezac
a z podniesiona gowa, przeciwstawiajac
sobie niewazkosc
i przyciaganie

ziemskie. Teraz, wypeniony radoscia przekoziokowa w kierunku, z ktrego dochodzi sardoniczny gos: Ohe, Salad baba, och to ty, wprost
nie do wiary. Czesc , stary Czamczo. Na co tamten, gderliwy cien lecacy
gowa
w d, w szarym garniturze z marynarka zapieta na wszystkie guziki, z rekoma
przy ciele i przyjmujacy
jako rzecz oczywista absurd melonika na swojej gowie,
wykrzywi sie jak czowiek, ktry nienawidzi przezwisk.
Hej, Spoono wrzasna
Gibril, prowokujac
tym nastepny grymas. Ten
Wasnie Londyn, bhai! Oto nadchodzimy! Ci skurwiele tam na dole nie beda nawet wiedziec, co w nich stukneo: meteory, byskawica czy tez zemsta boza. Jak
grom z jasnego nieba, dziecinko! Dharrraaammm! Krrach! No nie? Co za wejscie, jar. Daje sowo: chlup.
Jak grom z jasnego nieba wielka eksplozja, a zaraz po niej spadajace
gwiazdy. Poczatek
wszystkiego, miniaturowe echo narodzin czasu. . . odrzutowiec pasazerski Bustan lot numer AI-420 eksplodowa bez jakiegokolwiek ostrzezenia
wysoko nad olbrzymim, gnijacym

i pieknym, spowitym w snieg i jasno oswietlonym miastem Mahagonny, Babilon, Alphaville. Ale przeciez Gibril juz je nazwa,
nie wolno mi tu sie wtraca
c: Ten Wasnie Londyn, stolica Wilajatu, mruga swiatami w ciemnosci nocy. W tym czasie na himalajskiej wprost wysokosci krtkotrwae i przedwczesne sonce wtargneo w pene pyu styczniowe powietrze,
6

echo znikneo z ekranw radarw, a rozrzedzona przestrzen wypenia sie ciaami

spadajacymi

z Everestu katastrofy ku mlecznej bieli morza.

Kim jestem?
Czy jest ktos jeszcze?
Samolot rozpad sie na p jak strak
wyrzucajacy
nasiona albo jajko odsaniajace
swoja tajemnice. Dwaj aktorzy haasliwy Gibril i zapiety pod sama szyje
pan Saladyn Czamcza o mocno zacisnietych ustach spadali jak okruchy tytoniu
ze starego, poamanego cygara. Nad nimi, za nimi, pod nimi, wszedzie w tej przni zawisy odchylone do tyu fotele lotnicze, stereofoniczne suchawki, wzeczki
do rozwozenia drinkw, torebki uzywane w razie choroby lokomocyjnej, karty
ladowania,

kasety wideo zakupione w wolnocowej czesci lotniska, czapki ze zoconymi sznurkami nad daszkiem, papierowe kubki, koce, maski tlenowe. A takze
poniewaz na pokadzie bya pewna liczba migrantw byo w powietrzu sporo z on, uprzednio przesuchiwanych przez rozsadnych

urzednikw wykonujacych

po prostu swoja prace, z on pytanych o wielkosc genitaliw swoich mez w i charakterystyczne brodawki na nich, a takze o to, jaka ilosc dzieci uwazaja za wystarczajac
a zreszta co do slubnego pochodzenia tych dzieci, rzad
brytyjski zawsze
mia uzasadnione watpliwo

sci tak wiec mieszajac

sie ze szczatkami

samolotu,
pyney rwnie rozkawakowane i rwnie absurdalne szczatki
dusz, przerywane
wspomnienia, odrzucone osobowosci, obciete ojczyste jezyki, pogwacone prawa
do wasnego z ycia, nieprzetumaczalne dowcipy, wygase nadzieje na przyszosc ,
utracone z ycie, zapomniane znaczenia pustobrzmiacych

sw, ojczyzna, poczucie

przynaleznosci, dom. Nieco oguszeni przez eksplozje Gibril i Saladyn spadali
pionowo jak zawiniatka
upuszczone przez jakiegos bociana, ktry nieostroznie
otworzy dzib. Poniewaz jednak Czamcza spada gowa w d, w pozycji przyjmowanej przez noworodka wchodzacego

do kanau rodnego matki, zacza

odczuwac pewna irytacje, kiedy Gibril odmwi spadania w tak prosty sposb. Saladyn
nurkowa, natomiast Fariszta, machajac
rekoma i nogami, obejmowa powietrze
i przytula sie do niego, zapracowany aktorzyna bez techniki. W dole czekay na
ich wejscie spowite w chmurach, z wolna krzepnace
prady
morskie kanau La
Manche w wyznaczonej im strefie wodnej reinkarnacji.
Hej, ram, japonskie buty mam zaspiewa, tumaczac
stara piosenke na
angielski chyba z na wp swiadomego szacunku dla zblizajacych

sie gwatownie gospodarzy tej ziemi. O, prosze, angielskie spodnie nosze. Na gowe
wcisnieta czerwona czapka ruska, a pod tym strojem dusza hinduska. Chmury
jak peczniejace
bable
szybko pedziy ku nim i prawdopodobnie, czy to z powodu
tajemniczej przepastnosci cumulusa i cumulonimbusa (potez ne, falowane oboki
z czoa burzy stay przy tym na wschodzie jak olbrzymie moty), czy tez dlatego,
z e uwaga obu skupiona bya na piosenkach (pierwszego na ich wyspiewywaniu,
drugiego na wygwizdywaniu), czy tez przyczynio sie do tego drzenie wywoane
przez eksplozje w kazdym razie oszczedzona im zostaa swiadomosc tego, co
7

nieuchronnie zaraz nastapi.

Jaka by tego nie bya przyczyna, ci dwaj ludzie, Gibrilsaladyn Farisztaczamcza, skazani na to nie konczace
sie, a jednoczesnie zbliz ajace
sie do konca anielsko-diabelskie spadanie, nie zauwazyli po prostu chwili,
w ktrej rozpocza
sie proces ich transmutacji.
Mutacji?
Yessir, ale nie przypadkowej. Tam, w grze, w przestrzeni powietrznej, w tym
delikatnym, niezauwazalnym obszarze, ktry zaistnia dzieki temu wiekowi i ktry nastepnie umozliwi ten wiek, stajac
sie jednym z miejsc definiujacych

to stulecie, arena ruchu i wojny, srodkiem zmniejszajacym

planete i pochaniaczem potegi, najbardziej niepewna i krtkotrwaa ze stref, iluzjonistyczna, nieciag

a, metamorficzna poniewaz kiedy wyrzuci sie wszystko w gre, w powietrze, wszystko staje sie mozliwe w kazdym razie, daleko tam w grze, w tych badz
acych

aktorach zaszy zmiany, zmiany, ktre uradowayby serce starego pana Lamarcka:
pod wpywem ekstremalnych warunkw srodowiska pojawiy sie pewne cechy
charakterystyczne.
Jakie cechy? Powoli, powoli; myslicie, z e Akt Stworzenia przebiega w pospiechu? Przeciez z objawieniem rwniez tak sie nie dzieje. . . Popatrzcie na tych
dwch. Zauwazyliscie cos nadzwyczajnego? Po prostu dwaj brazowi

faceci, spadajacy
bezwadnie jak kamienie. Nic nowego, mozecie pomyslec: wdrapali sie za
wysoko, przeskoczyli samych siebie, lecieli zbyt blisko sonca, czyz nie tak?
Nie, nie o to chodzi. Posuchajcie:
Pan Saladyn Czamcza, przerazony dzwiekami wydobywajacymi

sie z ust Gibrila Fariszty, odpowiedzia na ten atak wasnymi strofami. I oto Fariszta usysza,
jak przez nieprawdopodobne nocne niebo pynie stara piosenka, wiersz Jamesa Thomsona od wersu tysiac
siedemset do tysiac
siedemset czterdziesci osiem.
. . . z polecenia Niebios popyney radosne wersety z ust Czamczy, ktrego wargi przybray z zimna szowinistyczny, czerwono-biao-niebieski kolor,
heeen-tam, z lazuroweeego powsta oceanu. Przerazony Fariszta spiewa coraz gosniej o japonskich bucikach, rosyjskich czapkach, niezmiennie czystych
subkontynentalnych sercach, lecz wcia
z nie mg uciszyc gwatownej recytacji
Saladyna: A anioooowie strze spiewali radosnie.
Spjrzmy prawdzie w oczy: to byo absolutnie niemozliwe, aby mogli sie wzajemnie syszec, a co dopiero rozmawiac czy tez wspzawodniczyc w piosenkach.
Przeciez lecieli coraz szybciej w strone planety, a powietrze wok nich byo wypenione rykiem. Jak wiec byo to mozliwe? Lecz przyjmijmy do wiadomosci
rwniez i to, z e tak jednak byo.
Pedzili w d, a zimowy mrz, oszraniajac
im rzesy i grozac
zamrozeniem
serc, niemal wyrwa ich z szalonego snu na jawie i wasnie mieli dostrzec nadzwyczajnosc ich wasnego spiewu i dojrzec deszcz konczyn ludzkich i niemowlat,

ktrego sami byli czescia, jak i dopuscic do siebie strach przed przeznaczeniem,
ktre pedzio w ich strone z dou, kiedy uderzyli w kipiel chmur o zerowej tem8

peraturze, ktra cakowicie ich przemoczya i natychmiast pokrya lodem.

Znajdowali sie teraz w czyms, co wydawao sie byc dugim pionowym tunelem. Czamcza, dokadny, sztywny i wcia
z jeszcze do gry nogami, zobaczy
zblizajacego

sie don Gibrila Fariszte, ktry pyna

w tej swojej szkaratnej koszuli
poprzez tunel o scianach z chmur, i juz mia krzykna
c: Odejdz, trzymaj sie z dala
ode mnie, kiedy cos mu przeszkodzio, cos, jakby poczatek
maej trzepoczacej

i krzyczacej
rzeczy w jego brzuchu. Tak wiec zamiast wyrzucic z siebie sowa
protestu, Czamcza otworzy ramiona i Fariszta wpyna
w nie nogami, splatajac

sie z nim w odwrconym uscisku. Sia zderzenia bya tak wielka, z e zaczeli koziokowac coraz szybciej i szybciej, krecac
podwjnego mynka przez caa droge
w d i wzduz tej dziury, ktra prowadzia do Krainy Czarw. Kiedy wasnie
czynili wysiki, aby wydostac sie z tej bieli, pojawi sie szereg chmur o rznych
ksztatach, nieustannie przeobrazajacych

sie: bogowie w byki, kobiety w pajaki,

ludzie w wilki. Wok nich toczyy sie hybrydyczne chmury-stworzenia, wiszace

na miesistych odygach gigantyczne kwiaty o kobiecych piersiach, skrzydlate koty, centaury i w koncu pogra
zonemu w pswiadomosci Czamczy zdawao sie,
z e on rwniez posiad cechy chmur, stajac
sie metamorficzna hybryda, jak gdyby przeobraza sie w osobe, ktrej gowa znajdowaa sie obecnie miedzy nogami,
a nogi owijay sie wok jej dugiej, patrycjuszowskiej szyi.
Osoba ta nie miaa jednak czasu na takie podniebne dyrdymay; w rzeczy samej nie bya ona w ogle zdolna do dyrdymalenia, poniewaz akurat chwile wczesniej ujrzaa wyaniajac
a sie z kebu chmur postac wspaniaej kobiety w nieokreslonym wieku. Miaa na sobie brokatowe zielono-zote sari, w nosie diamentowa
ozdobe, a jej wosy pokrywa lakier chroniacy
kunsztownie spietrzone loki przed
huraganowym wiatrem tych wysokosci. Siedziaa na swoim latajacym

dywanie.
Rekha Merchant przywita ja Gibril. Nie mogas znalezc drogi do
nieba, czy co?
Twarde sowa, jezeli zauwazymy, z e sa skierowane do niezyjacej
kobiety! Co
prawda usprawiedliwiac go moze wstrzas
i gwatownie spadanie. . . Czamcza, zaciskajac
kurczowo nogi, zapyta, niczego nie rozumiejac:

Co, u diaba?
Nie widzisz jej? wrzasna
Gibril. Nie widzisz tego jej cholernego
bucharskiego dywanu?
Nie, nie, Gibbo szepnea mu do ucha nie spodziewaj sie, z e potwierdzi. Ukazuje sie wyacznie

twoim oczom, moze zaczynasz wariowac, jak myslisz,

ty namaqool, ty kawaku swinskiego ajna, mj ty kochany. Wraz ze smiercia
przychodzi znowu szczerosc , kochanie, a wiec moge cie nazywac prawdziwymi
imionami.
Chmurna Rekha wcia
z szeptaa swoje cierpkie czuosci, lecz Gibril ponownie
krzykna
do Czamczy: Hej, Spoono? Widzisz ja czy nie?
Saladyn Czamcza niczego nie widzia, niczego nie sysza, nic nie powiedzia.
9

Gibril sam stawi jej czoa.

Nie powinnas bya tego robic upomnia ja. Nie, moja pani. Grzech.
To okropna rzecz.
O tak, teraz mozesz prawic mi kazania zasmiaa sie. Pomyslec, z e ty
wasnie masz tak duze poczucie moralnosci, dobre sobie. Przeciez to ty mnie porzucies. Jej gos niemal wgryza sie w jego ucho To przeciez ty, O ksiez ycu
mej rozkoszy, skryes sie za chmura. A ja w ciemnosci, oslepiona, stracona, dla
miosci.
Przerazi sie.
Czego chcesz? Nie, lepiej nie mw, po prostu odejdz.
Kiedy byes chory, nie mogam cie zobaczyc z obawy przed skandalem.
Wiedziaes, z e nie moge przyjsc , z e trzymam sie z dala przez wzglad
na ciebie,
ale pzniej ukaraes mnie, wykorzystujac
to jako wymwke, by mnie porzucic
jak chmure, za ktra sie skryes. I na dobitke jeszcze ona, ta kobieta z lodowcw.
Dran. A teraz skoro juz umaram, zapomniaam, co to przebaczenie. Przeklinam
cie, mj Gibrilu, niech twoje z ycie bedzie piekem. Piekem, poniewaz tam mnie
posaes, niech cie diabli, poniewaz wasnie stamtad
przyszedes, diable, i tam

wasnie zmierzasz. Zycze ci, frajerze, cholernie przyjemnego spadania. Przeklenstwo Rekhi; a po nim wersety w jezyku, ktrego nie rozumia, jezyku, ktry
cay by wypeniony chropowatymi i syczacymi

dzwiekami. Wydawao mu sie, z e

wyowi kilkakrotnie powtarzane imie Al-Lat. . . a zreszta, moze nie. . .
Mocniej uchwyci Czamcze; przebili sie przez dno chmur.
Ped, poczucie pedu powrcio, gwizdzac
swoja przerazliwa melodie. Dach
chmur uciek w gre, a wodna podoga przyblizya sie i powiekszya. Otworzyy im sie oczy. Wrzask, ten sam wrzask, ktry trzepota sie we wnetrznosciach
Czamczy, gdy pyna
poprzez niebo, wyrwa sie z jego warg. Snop sonecznego
swiata przebi otwarte usta i wyzwoli sie. Lecz juz uprzednio Czamcza i Fariszta mieli stycznosc z przeobrazajacymi

sie chmurami i teraz na krawedziach ich

postaci dawaa sie zauwazyc jakas pynnosc , brak wyrazistosci i kiedy swiato
soneczne uderzyo Czamcze, wydobyo z niego cos wiecej niz haas.
Lec wrzasna
Czamcza do Gibrila. Zacznij latac, no juz. I doda
nastepne polecenie, nie wiedzac,
skad
sie ono wzieo: I spiewaj.
Jak nowe przychodzi na ten swiat? Jak sie rodzi?
Z jakich poacze
n i przeksztacen powstaje?
I jak moze przetrwac, zwazywszy jego ekstremalny i niebezpieczny charakter? Na jakie musi pjsc kompromisy, jakich dokonac transakcji, jakich odstepstw
od swojej tajemnej natury musi to cos sie dopuscic, aby zapobiec dziaaniu niszczycielskiej brygady, anioa smierci, gilotyny?

10

Czy narodziny sa zawsze upadkiem?

Czy anioowie maja skrzyda? Czy ludzie potrafia latac?
Kiedy pan Saladyn Czamcza wypad z chmur nad kanaem La Manche, poczu, z e jego serce chwyta sia tak nieprzejednana, iz niemozliwe jest, aby umar.
Pzniej, kiedy znowu sta mocno na ziemi, czesto zaczyna w to watpi
c i przypisywa swoja niewiarygodna podrz zaburzeniom w postrzeganiu wywoanym
przez eksplozje, a swoje ocalenie, swoje i Gibrila, przypadkowi, slepemu zbiegowi okolicznosci. Ale wtedy nie mia najmniejszej watpliwo

sci; zawadnea nim

chec z ycia, chec ogromna, nieprzeparta, prawdziwa. Kiedy tylko to uczucie pojawio sie, na wstepie poinformowao go, z e nie chce miec nic wsplnego z jego
z aosna osoba, z tym na wp zrekonstruowanym przypadkiem nasladownictwa
i gosw. Uczucie to zamierzao pomina
c go cakowicie i zaskoczony stwierdzi,
z e poddaje sie alez tak, oczywiscie jak gdyby by przygodnym widzem
w swoim wasnym umysle, we wasnym ciele, jako z e miao ono swj poczatek

w samym srodku jego wnetrza i rozprzestrzeniao sie na zewnatrz,

przeksztacajac
krew w z elazo, zmieniajac
ciao w stal. Poza tym mia wrazenie, z e ogarneo
go ono z zewnatrz
jak potez na don i trzyma go w straszliwie mocnym, a zarazem nieznosnie delikatnym uscisku. Az w koncu cakowicie zapanowao nad nim
i mogo poruszac jego wargami, palcami, kazda czescia ciaa, i skoro juz upewnio
sie co do swej cakowitej kontroli, rozszerzyo sie poza jego ciao i zapao Gibrila
Fariszte za jadra.

Lec rozkazao ono Gibrilowi. Spiewaj.

Czamcza wcia
z trzyma Gibrila, kiedy ten zacza
machac rekoma z poczatku

wolno, a potem coraz szybciej i silniej. Trzepota coraz mocniej, i kiedy tak trzepota, wyrwaa sie z jego ust piesn . I podobnie jak piesn spiewana przez ducha
Rekhi Merchant, rwniez i ta bya w jezyku, ktrego nie zna, i do melodii, ktrej
nigdy przedtem nie sysza. Gibril nigdy potem nie zaprzecza, z e by to cud; odmiennie niz Czamcza, ktry usiowa racjonalnie tumaczyc, z e nic takiego nigdy
nie miao miejsca. Gibril nie przestawa mwic, z e to gazal zesana przez niebo, z e przeciez na nic by sie zdao samo machanie rekoma bez piesni i z e gdyby
nie to trzepotanie, to jak nic, bez watpienia

uderzyliby w fale jak w skae i po

prostu rozpadliby sie na kawaki przy zetknieciu z napieta tafla wody. Zamiast
tego zaczeli zwalniac. Im bardziej stanowczo Gibril trzepota i spiewa, spiewa
i trzepota, tym wolniejsze stawao sie ich spadanie, az w koncu obydwaj zaczeli
lekko koysac sie w powietrzu i z wolna opadac ku wodom kanau La Manche jak
skrawki papieru na wietrze.
Byli jedynymi, ktrzy przezyli katastrofe, jedynymi pasazerami Bustana, ktrzy spadli z tej wysokosci i z yli. Znaleziono ich na plazy, gdzie zostali wyrzuceni
przez fale. Ten bardziej elokwentny z dwjki, ten w szkaratnej koszuli, mwi
11

bardzo chaotycznie i przysiega, z e chodzili po wodzie i z e fale przyniosy ich

delikatnie do brzegu. Jednak ten drugi, do ktrego gowy przywar jakby za dotknieciem czarodziejskiej rzdzki nasiakni
ety woda melonik, zaprzeczy temu.
Boze, alez nam sie udao powiedzia. Czegz mozna jeszcze chciec?
Ja oczywiscie znam prawde. Obserwowaem caa te historie. Na razie nie roszcze sobie z adnych pretensji do wszechobecnosci i wszechwiedzy, ale mam nadzieje, z e na tyle mnie stac. Czamcza doprowadzi do tego sia swojej woli, a Fariszta
wykona to, do czego zosta zmuszony.
Ktry z nich by cudotwrca?

Jakiego rodzaju bya piesn Fariszty anielska czy szatanska?

Kim jestem?
Albo, powiedzmy: kto wie, jaka jest najlepsza piesn ?
A oto pierwsze sowa, jakie wypowiedzia Gibril Fariszta, budzac
sie na zasypanej sniegiem plazy, gdzie przy jego uchu znalazo sie cos tak nieprawdopodobnego jak rozgwiazda: Narodzilismy sie ponownie, Spoono, ty i ja. Wszystkiego
najlepszego z okazji urodzin, szanowny panie, wszystkiego najlepszego.
Na te sowa Saladyn Czamcza zakaszla, bryzna
slina, otworzy oczy i jak
przystao na noworodka, wybuchna
niedorzecznym paczem.

2
Reinkarnacja zawsze bya czyms bardzo waznym dla Gibrila, ktry przez pietnascie lat by najwieksza gwiazda w historii filmu hinduskiego i to nawet wtedy,
kiedy pokona w sposb nadprzyrodzony Wirusa Widmo, ktry, jak powszechnie sadzono, mia poozyc kres jego kontraktom. Tak wiec, mimo z e nikt tego nie
zrobi, moze ktos powinien by przepowiedziec, z e kiedy Gibril wrci po chorobie do swoich zajec , uda mu sie odniesc , z e tak powiem, sukces tam, gdzie wirusy przegray i odejsc ze swojego dotychczasowego z ycia na zawsze, w tygodniu,
w ktrym przekroczy czterdziestke, znikna
c, pstryk! Taka sztuczka, rozpyna
c sie
w powietrzu.
Pierwsi zauwazyli jego nieobecnosc czterej pracownicy studia filmowego, woz acy
go w fotelu na kkach. Na dugo przed choroba wpad on w nawyk przemieszczania sie po terenie wielkiego studia filmowego D.W. Ramy z jednego planu na drugi przy pomocy tej grupy szybkich, zaufanych atletw, gdyz czowiek,
ktry rwnoczesnie przygotowuje sie do jedenastu filmw, musi oszczedzac swoje siy. Posugujac
sie skomplikowanym systemem kodowania, skadajacym

sie
z kresek, kek i kropek, ktry to Gibril pamieta jeszcze z dziecinstwa spedzonego wsrd legendarnych goncw-roznosicieli obiadw w Bombaju (o ktrych szerzej pzniej), ci wspczesni tragarze lektyk byskawicznie i bezszelestnie przerzucali go z jednej roli do drugiej, dostarczajac
na miejsce rwnie punktualnie
i niezawodnie, jak jego ojciec czyni to niegdys z obiadami. Po kazdych zdjeciach do filmu Gibril zwykle wskakiwa z powrotem na fotel, ktry jak najspieszniej pilotowano w kierunku nastepnego planu. Tam przebierano Gibrila w nowy
kostium, ponownie charakteryzowano i dawano do reki tekst nastepnej roli.
Kariera aktora grajacego

w filmach dzwiekowych w Bombaju powiedzia on

swojej lojalnej brygadzie tragarzy podobna jest raczej do wyscigu foteli na
kkach z kilkoma przerwami przy punktach z ywnosciowych na trasie.
Po wyjsciu z choroby, po zwyciestwie nad Upiornym Wirusem, Tajemnicza
Przypadoscia, nad samym Zarazkiem, Gibril powrci do pracy, pozwalajac
sobie na krecenie jedynie siedmiu filmw jednoczesnie. . . Az tu nagle, po prostu
pstryk-pstryk i nie ma go tam. Fotel na kkach sta pusty pomiedzy wyciszonymi planami filmowymi; znikniecie Fariszty odsonio cae bezguscie dekoracji
filmowych. Czwrka tragarzy usprawiedliwiaa nieobecna gwiazde filmowa, kiedy wscieke szefostwo wytwrni rzucio sie na nich.
Szanowny panie, on na pewno jest chory. Zawsze przeciez syna
z punktualnosci, no nie, dlaczego od razu go krytykowac, szefie od czasu do czasu
trzeba przymkna
c oczy na kaprysy wielkich artystw. Ta ich obrona Fariszty
spowodowaa, z e stali sie pierwszymi ofiarami jego tajemniczego znikniecia, jego
uwaga hokus-pokus; wylano ich z roboty, cztery trzy dwa jeden, ekdumjaldi, wydalono za bramy studia filmowego, a fotel na kkach sta opuszczony
13

pod malowanymi palmami kokosowymi, to w tym, to w tamtym rogu trocinowej

plazy, i pokrywa sie kurzem.
Gdzie by Gibril? Producenci filmowi, pozostawieni siedmiokroc wasnemu
losowi, wpadli w straszna panike. Widzicie tam, na terenie klubu golfowego Willingdon, gdzie obecnie jest jedynie dziewiec dokw, a z pozostaych dziewieciu drapacze chmur wyrastaja jak gigantyczne chwasty lub, powiedzmy, jak grobowce oznaczajace
miejsce spoczynku rozdartych zwok starego miasta i tam,
wasnie tam, widzicie urzednikw wysokiego stopnia, ktrzy nie moga trafic do
doka z bliskiej odlegosci. A popatrzcie wyzej, kosmyki umeczonych wosw,
wyrywanych z gw urzednikw, opadaja w powietrzu z okien na najwyzszych
pietrach. atwo mozna byo zrozumiec wzburzenie producentw filmowych, poniewaz w tym czasie, kiedy kurczya sie liczba widzw w salach kinowych, a siec
stacji telewizyjnych tworzya melodramatyczne seriale historyczne i wykreowaa
wspczesna krucjate gospodyn domowych, tylko jedno jedyne nazwisko umieszczone w czowce filmu wcia
z jeszcze byo w stanie wykrzesac entuzjazm w widzach, tylko ono dawao stuprocentowa gwarancje na Super Przebj, Nadzwyczajna Sensacje; a tu wasciciel powyzszego nazwiska odszed, wszystko jedno
czy w gre, w d, czy tez w bok, jednak niezaprzeczalnie i z caa pewnoscia da
drapaka. . .
W caym miescie rozdzwoniy sie telefony. Gliniarze, motocyklisci, nurkowie
i odzie przeczesujace
wody portu w poszukiwaniu jego ciaa nic nie przynioso
efektu. Zaczey kra
zyc wspomnienia o zgasej gwiezdzie. Na jednym z siedmiu
dotknietych niemoca planw pojawia sie panna Pimple Billimoria, bomba reklamujaca
czerwony pieprz i inne przyprawy z adna tam trzpiotowata panienka, lecz seksowna-apy-przy-sobie-panowie paczuszka dynamitu przyodziana
w lekki paszczyk, spod ktrego wyziera negliz tancerki swiatynnej,

i ustawia sie
pod powykrecanymi tekturowymi podobiznami kopulujacych

tantrycznych figur
z okresu dynastii Czandelw, i widzac,
ze nie dojdzie do krecenia jej najwazniejszej sceny i z e szanse na zasadniczy przeom w karierze zostay pogrzebane
daa zosliwe przedstawienie wobec audytorium zozonego z inzynierw dzwieku
i elektrykw c miacych

cyniczne cygaretki. W asyscie porazonej nieszczesciem

suzacej,

same okcie, Pimple prbowaa szyderczego tonu. Boze, co za szczescie, sowo daje krzyknea. Chodzi mi o to, z e dzis mielismy krecic te scene
miosna, fuj. Po prostu umieraam z obrzydzenia na sama mysl, z e bede musiaa
zblizyc sie do tego tusciocha o oddechu gnijacego

ajna karaluchw. Tupnea. Ciez kie jak dzwon bransolety na jej nogach zadzwoniy gwatownie. Ma
diabelne szczescie, z e filmy nie pachna, bo nie dostaby nawet roli tredowatego.
I w tym miejscu monolog Pimple zamieni sie w stek tak plugawych uwag, z e
wszyscy palacze cygaretek po raz pierwszy zaciekawili sie i zaczeli z ozywieniem
porwnywac sownictwo Pimple z zasobem sw krlowej bandytw, zej sawy
Phulan Devi, ktrej przeklenstwa mogy topic lufy karabinw i w oka mgnieniu
14

zmieniay dziennikarskie owki w gume.

Wyjscie Pimple. Paczaca,
ocenzurowana, skrawek papieru na pododze w pokoju cenzorw. Kiedy sza, imitacje diamentw spady z jej pepka, poda
zajac

ta sama droga co zy. . . Co sie jednak tyczy zgniego oddechu Fariszty, Pimple
nie bya daleka od prawdy, co najwyzej wyrazia sie o tej sprawie zbyt oglednie.
Wyziewy Gibrila, te brunatnozte chmury siarki chemicznej i siarki piekielnej
w poaczeniu

z odstajacymi

na czubku gowy kruczoczarnymi wosami zawsze

nadaway mu wyglad
raczej posepny, a nie swietlisty, i to pomimo archanielskiego imienia. Po zniknieciu Gibrila powiedziano, z e odnalezienie go powinno byc
atwe; wszystko, czego trzeba, to w miare przyzwoity nos. . . i w tydzien po jego
zniknieciu pewne wyjscie, o wiele bardziej tragiczne od wyjscia Pimple Billimorii, przyczynio sie w duzym stopniu do wzmocnienia tego piekielnego odoru,
ktry zacza
na dobre wiaza
c sie z tym tak mile dotad
pachnacym

imieniem. Mozna powiedziec, z e zszed on z ekranu na ziemie, a w z yciu, w przeciwienstwie do

swiata filmu, ludzie potrafia rozpoznac, czy cos smierdzi, czy nie.
Jestesmy istotami powietrznymi, Nasze korzenie w marzeniach I chmurach,
odrodzeni W locie. Do widzenia. Ten enigmatyczny liscik znalaza policja w luksusowym mieszkaniu Gibrila Fariszty mieszczacym

sie na ostatnim pietrze drapacza chmur Everest Vilas na wzgrzu Malabar, czyli w najwyzej poozonym
mieszkaniu najwyzszego budynku zbudowanego w najwyzszym punkcie miasta.
Byo to jedno z tych mieszkan, z ktrych rozposciera sie rozlegy widok w dwch
kierunkach albo na wieczorny naszyjnik alei Marine Drive albo tez az do Scandal Point i na morze. Liscik pozwoli nagwkom w gazetach na kontynuacje ich
dotychczasowej kakofonii. FARISZTA NURKUJE POD ZIEMIE takie zdanie
wyraza w cokolwiek makabryczny sposb Blitz, natomiast Pracowita Pszczka w The Daily wolaa tytu GIBRIL WYLATUJE Z KLATKI. Ukazao sie
wiele fotografii tej legendarnej rezydencji, w ktrej francuscy dekoratorzy wnetrz
legitymujacy
sie listami polecajacymi

od Rezy Pahlawiego w dowd uznania

za prace, jaka wykonali w Persepolis zuzyli milion dolarw na odtworzenie
na tych wysokosciach czegos, co przypominaoby namiot Beduina. Jeszcze jedna
iluzja zniszczona poprzez jego nieobecnosc ; GIBRIL ZWIJA OBZ, krzyczay
nagwki, lecz dokad
sie uda czy w gre, w d, czy tez w bok? Nikt nie wiedzia. W tej metropolii jezykw i szeptw nawet najbardziej czue uszy nie mogy
wyowic niczego wiarygodnego. Jednak pani Rekha Merchant, czytajac
wszystkie
gazety, suchajac
wszystkich stacji radiowych i wlepiajac
oczy we wszystkie programy telewizji Doordarshan, wyuskaa cos z listu Fariszty, znalaza w nim nute,
ktra usza uwagi innych. Zabraa swoje dwie crki i syna na spacer po dachu
wiezowca, w ktrym mieszkaa. A nazywa sie on Everest Vilas.
Jego sasiadka;

prawde powiedziawszy, z mieszkania bezposrednio pod nim.

Jego sasiadka

i przyjacika; dlaczego mam powiedziec cos wiecej? Oczywiscie

skandalizujace
i zosliwe czasopisma tego miasta zapeniy kolumny insynuacjami
15

i aluzjami. Po co teraz szargac jej reputacje?

Kim bya? Bogata kobieta, z pewnoscia, ale ostatecznie wiezowiec Everest
Vilas to nie to samo co kamienica czynszowa w Kuria, no nie? Mez atka, tak mj
panie, od trzynastu lat, a jej ma
z gruba ryba w ozyskach kulkowych. Niezalezna, jej salony wystawowe z dywanami i antykami, pierwszorzednie usytuowane
w Kolaba, prosperoway swietnie. Swoje dywany nazywaa klimami i klinami, natomiast starozytne rekodziea amtykami. Tak, a do tego bya piekna, miaa te
surowa i gadka urode rozcienczonych mieszkanek podniebnych apartamentw
miasta, przy tym ksztat jej ciaa, skra i postawa wszystko swiadczyo o tym,
z e od dawna juz nie miaa nic wsplnego z ta zubozaa, ciez ka i rojac
a sie od
stworzen ziemia. Wszyscy byli zgodni co do tego, z e ma ona silna osobowosc ,
pije jak smok z krysztaw Laliquea, bezwstydnie wiesza swj kapelusz na rzezbie Nataradzy z epoki Czolw, wie, czego chce i w jaki sposb byskawicznie to
zdobyc. Jej ma
z by szara, bogata mysza, maszyna do robienia pieniedzy. Rekha
Merchant przeczytaa pozegnalny komunikat Gibrila Fariszty zamieszczony w gazetach, napisaa wasny list, zebraa dzieci, przywoaa winde i ruszya w strone
niebios (jedno pietro) na spotkanie wybranemu przez siebie przeznaczeniu.
Wiele lat temu pisaa w liscie. Wyszam za ma
z z tchrzostwa. Teraz
wreszcie robie cos odwaznego. Na swoim zku pozostawia gazete ze sowami
Gibrila podkreslonymi na czerwono trzema nierwnymi grubymi liniami, z ktrych jedna przebia strone na wylot. Oczywistym wiec byo, z e piszace
o tym
brukowe gazety cieszyy sie duzym powodzeniem i z e nagwki nie mwiy o ni SLICZNOTKI

czym innym, jak o SKOKU USYCHAJACEJ

Z MIOSCI
i o tym,
z e ZROZPACZONA PIEKNO

S C DECYDUJE SIE NA OSTATNI SKOK. Ale:

Byc moze ona rwniez miaa fioa na punkcie powtrnych narodzin, a Gibril,
nie rozumiejac
potwornej potegi metafory, zaleci lot. Aby ponownie sie narodzic,
najpierw musisz, a przeciez bya podniebnym stworzeniem, pia szampana z Laliquea, z ya na Everescie i jeden z wspmieszkancw Olimpu odlecia; a jezeli
on to potrafi, to i ona moga uleciec na skrzydach i powrcic do marzen.
Nie udao jej sie. Pasztun, zatrudniony jako portier w drapaczu Everest Vilas, oferowa swiatu nastepujace
pozbawione upiekszen swiadectwo: Akurat
chodziem sobie, a tu tutaj, tylko po terenie nalezacym

do budynku, kiedy nagle usyszaem guche uderzenie, uppp. Odwrciem sie. Byo to ciao najstarszej
crki. Miaa kompletnie zmiazdzona czaszke. Spojrzaem w gre i zobaczyem,
z e spada chopiec, a za nim modsza dziewczynka. Co tu duzo gadac, o may wos
nie spadli wprost na mnie. Zakryem usta reka i podszedem do nich. Modsza
dziewczynka cicho jeczaa. Wtedy jeszcze raz spojrzaem w gre i zobaczyem,
z e spada pani. Jej sari wydeo sie jak balon, wosy miaa rozpuszczone. Przeniosem wzrok na cos innego, gdyz spadaa i patrzenie byoby nietaktem.
16

Rekha i jej dzieci spady z Everestu; z adne z nich nie ocalao. Wina po cichu
obcia
zono Gibrila. Cz, na jakis czas pozostawmy w watek
w tym miejscu.
Aha, nie zapomnijcie: on ja widzia po tym, jak umara. Widzia ja kilka razy.
Sporo czasu mineo, zanim ludzie zrozumieli, jak bardzo chory by ten wielki
czowiek. Gibril gwiazda. Gibril, ktry pokona Nieznana Chorobe. Gibril, ktry
obawia sie snu.
Po odejsciu Gibrila wszechobecne dotad
podobizny jego twarzy zaczey niszczec. Z jaskrawych, gigantycznych tablic reklamowych, z ktrych roztacza opieke nad przechodniami, zaczey opadac kawakami i rozsypywac sie jego leniwe
powieki. Opaday coraz bardziej, az teczwki zaczey wyglada
c jak dwa ksiez yce
poprzecinane chmurami lub miekkimi ostrzami dugich rzes. Ostatecznie powieki
odpady, powodujac,
z e namalowane oczy Gibrila stay sie wyupiaste i szalone.
W poblizu paacw przemysu filmowego w Bombaju zauwazono, z e olbrzymie
tekturowe podobizny Gibrila marnieja coraz bardziej i przekrzywiaja sie. Bezwadnie zwisajac
na podtrzymujacych

je szafotach, potraciy rece, konaja, trzaskaja im karki. Portrety z okadek czasopism nabray smiertelnej bladosci, a oczy
stay sie jakies zapade i puste. W koncu podobizny Gibrila po prostu znikney
z zadrukowanych stron, tak z e byszczace
okadki lezacych

w kioskach czasopism takich jak Celebrity, Society i Illustrated Weekly, nagle zgasy, zas
ich wasciciele z miejsca wylali drukarzy z pracy, a wine zwalili na za jakosc
farby drukarskiej. Nawet na samym srebrnym ekranie, hen, wysoko ponad gowami jego wyznawcw siedzacych

w ciemnosci, ta, zdawaoby sie, niesmiertelna

fizjonomia zaczea rozkadac sie, pokrywac pecherzami i blednac;
z niewyjasnionych powodw aparaty projekcyjne zacinay sie za kazdym razem, kiedy wyswietlay Gibrila. Jego filmy zatrzymyway sie, a z ar z lamp niesprawnych projektorw wypala ich celuloidowa pamiec : gwiazda przeksztacona w supernowa, przy
czym spalajacy
wszystko ogien szed od srodka na zewnatrz,

i jak nalezao sie

spodziewac, wychodzi z jego ust.
Bya to smierc Boga lub cos bardzo do niej podobnego. Czyz ta olbrzymich
rozmiarw twarz, zawieszona nad swoimi wielbicielami w sztucznej kinematograficznej nocy, nie swiecia jak twarz jakiejs boskiej istoty, stojacej
gdzies co
najmniej posrodku miedzy swiatem smiertelnikw a swiatem bogw? Jednak bliz ej niesmiertelnych, dowodzioby wielu, poniewaz wiekszosc jedynej w swoim
rodzaju kariery Gibril spedzi wcielajac
sie z absolutnym przekonaniem w niezliczone bstwa Pwyspu Indyjskiego, grajac
w filmach popularnego gatunku,
zwanego teologicznym. Magia jego osobowosci polegaa miedzy innymi na
tym, z e udawao mu sie przekraczac bariery religijne bez obrazania religijnych
uczuc. Bekitnoskry, jako Kryszna, tanczy z fletem w doni wsrd pieknych gopi
i ich krw o ciez kich wymionach. To znowu prowadzi medytacje nad cierpieniem
17

ludzkosci (jako Gautama Budda), skupiony i pogodny z donmi odwrconymi ku

grze, siedzac
pod rozlatujacym

sie drzewem bodhi w studiu filmowym. W tych

rzadkich razach, kiedy zstepowa z nieba, nigdy nie posuna
sie za daleko, grajac
na przykad zarwno Wielkiego Mogoa, jak i jego znanego z przebiegosci
ministra w klasycznym utworze Akbar i Birbal. Przez ponad ptorej dekady
reprezentowa on najbardziej mozliwa do przyjecia i atwo rozpoznawalna twarz
Najwyzszego wobec setek milionw wiernych tego kraju, w ktrym po dzis dzien
liczba ludnosci jest niemal trzykrotnie wieksza od liczby bstw. Dla wielu wielbicieli jego talentu granica miedzy aktorem i granymi przez niego rolami przestaa
istniec dawno, dawno temu.
No tak, wielbiciele, a co dalej? A sam Gibril?
Ta twarz. W prawdziwym z yciu, w otoczeniu smiertelnikw, kurczya sie do
normalnych rozmiarw i jawia sie wcale nie jako twarz gwiazdora. Te opadaja
ce powieki mogy nadawac mu wyglad
czowieka zmeczonego. Byo rwniez cos
pospolitego w ksztacie jego nosa, usta mia zbyt miesiste, aby mogy swiadczyc
o sile charakteru, dugie uszy wygladay

jak karbowany owoc drzewa chlebowego. Najbardziej pospolita z twarzy, najbardziej zmysowa z gab.
W ktrej zreszta
dao sie ostatnio zauwazyc bruzdy wyryte przez jego prawie smiertelna chorobe.
A jednak pomimo pospolitosci i oglnego osabienia bya to twarz w niewytumaczalny sposb wplatana

w swietosc , doskonaosc , aske: Boze rzeczy. Cz, sa

gusta i gusciki, i tyle. W kazdym razie zgodzicie sie chyba, z e taki aktor (zreszta
ktrykolwiek aktor, byc moze nawet Czamcza, przede wszystkim Czamcza) nie
by specjalnie zdziwiony czyims bzikiem na punkcie awatarw, takich jak wcielenia Wisznu po wielkiej metamorfozie. Powtrne narodziny: to rwniez Boza
rzecz.
Lub, ale, z drugiej strony. . . nie zawsze. Istnieja rwniez swieckie reinkarnacje. Gibril Fariszta urodzi sie jako Ismail Nadzmuddin w miejscowosci Puna, to
jest w brytyjskiej Punie na bezwartosciowych obrzezach imperium na dugo
zanim staa sie Pune w prowincji Radznis itd. (Tak, Pune, Wadodara, Mumbaj;
nawet miasta moga obecnie przybierac artystyczne pseudonimy). Ismail po
dziecku, ktre uczestniczyo w ofierze Ibrahima, a Nadzmuddin, gdyz oznacza to
gwiazde wiary; przybierajac
sobie imie anioa, Gibril rezygnowa wiec z cakiem
swietnego miana.
Pzniej, kiedy Bustan znalaz sie w mocy porywaczy i pasazerowie, bojac
sie
o swoja przyszosc , uciekali kazdy w swoja przeszosc , Gibril zwierzy sie Saladynowi Czamczy, z e wybierajac
ten pseudonim, skada niejako hod pamieci
zmarej matki, mojej drogiej mamusi, Spoono, mojej jednej i jedynej Mamy,
bo przeciez kto inny jak nie ona rozpocza
te caa anielska sprawe, nazwaa mnie
swoim anioem, fariszta, poniewaz najwyrazniej byem wprost cholernie rozkosz18

ny, wierz mi lub nie, byem diabelnie dobrym dzieckiem.

Puna nie moga zatrzymac go dugo: jeszcze w dziecinstwie zosta zabrany
do tego pieskiego miasta, bya to jego pierwsza migracja; ojciec znalaz prace
wsrd szybkonogich prekursorw przyszych kwartetw pchajacych

fotele na kkach, czyli wsrd goncw roznoszacych

obiady inaczej dabbawallw Bombaju. A w wieku lat trzynastu Ismail-anio poszed w slady ojca.
Gibril, zakadnik na pokadzie samolotu, numer rejsu AI-420, pogra
zy sie
w wybaczalne wychwalanie przeszosci. Utkwiwszy byszczacy
wzrok w Czamczy, wyjasnia tajemnice szyfru uzywanego przez goncw; czarna swastyka, czerwone koo, z ta kreska, kropka ten niesamowity kod, wedug ktrego dwa
tysiace
dabbawallw roznosio codziennie ponad sto tysiecy naczyn z obiadami,
a w zy dzien, Spoono, moze pietnascie trafiao pod zy adres. Wiekszosc z nas
nie umiaa pisac, czytac, ale znaki te byy naszym tajnym jezykiem.
Bustan kra
zy wok Londynu, ludzie z automatami patrolowali przejscia pomiedzy siedzeniami, a swiata w kabinach pasazerskich zgaszono. Jednak energia
Gibrila rozswietlaa mrok. Na przybrudzonym ekranie, na ktrym nieco wczesniej
niezmordowany bohater filmw wyswietlanych na pokadzie, Walter Matthau, po
raz kolejny wpad na wszechobecna w tych filmach Goldie Hawn, poruszay sie
cienie spowodowane przez nostalgie zakadnikw, a posrd nich najwyrazniej zarysowany by ten dorastajacy
chudonogi Ismail Nadzmuddin, mamusiny anio
w czapce Gandhiego, roznoszacy
biegiem drugie sniadanie po miescie. Mody
dabbawalla zwinnie i lekko przebiega przez tum cieni, poniewaz przywyk do
takich warunkw. Pomysl, Spoono, wyobraz sobie, trzydziesci cztery obiady na
dugiej drewnianej tacy na twojej gowie i kiedy podmiejski pociag
zatrzymuje
sie, masz moze jedna minute na wepchniecie sie do wagonu i wyskoczenie przy
penej predkosci, jar, a wszedzie wok ciez arwki autobusy skutery rowery i co
tam jeszcze, raz dwa, raz dwa, obiad tutaj, obiad tam, dabba musza sie przedostac,
a w porze monsunu pobiec wzduz linii kolejowej, kiedy pociag
ma awarie, lub
brna
c po pas w wodzie jaka
s tam zatopiona ulica. Poza tym byy w miescie gangi.
Salad baba, naprawde, zorganizowane gangi zodziei kradnacych

goncom paczki
z jedzeniem. Jest to godne miasto, dziecino, co tu duzo mwic, ale potrafilismy
dac sobie z nimi rade, bylismy wszedzie, wiedzielismy wszystko, z adni zodzieje
nie mogli ujsc nie zauwazeni przez nas. Nigdy nie chodzilismy na z adna policje,
sami pilnowalismy naszych spraw.
Wieczorem ojciec i syn wracali wyczerpani do swojego szaasu przy pasie
startowym partu lotniczego Santacruz i kiedy matka Ismaila widziaa powrt syna
oswietlonego zielenia czerwienia z cia odlatujacych

odrzutowcw pasazerskich,
zazwyczaj mwia, z e juz samo spojrzenie na niego jest spenieniem wszystkich
jej marzen; by to pierwszy sygna nadzwyczajnych wasciwosci Gibrila, poniewaz wydaje sie, z e od samego poczatku

potrafi speniac najskrytsze marzenia

ludzi, nie majac
pojecia, w jaki sposb to robi. Zdaje sie, z e jego ojcu, Nadzmud19

dinowi Seniorowi, nigdy nie przeszkadzao, z e z ona zainteresowana jest jedynie

synem, ani to, z e co wieczr stopy syna otrzymuja swoja porcje usciskw, natomiast nogi ojca musza sie obyc bez gaskania. Syn jest bogosawienstwem,
a bogosawienstwo wymaga wdziecznosci ze strony obdarowanego.
Naima Nadzmuddin umara. Potraci
ja autobus i na tym koniec. Gibrila nie
byo w poblizu i nie mg odpowiedziec na jej modlitwy o z ycie. Ani ojciec, ani
syn nie rozmawiali o swoim z alu. W milczeniu, jak gdyby nalezao to do zwyczaju i jak gdyby oczekiwano tego od nich, zaguszyli swj smutek dodatkowa
praca, podejmujac
nie wypowiedziany wyscig, a to kto potrafi uniesc najwiecej
pudeek z jedzeniem na gowie, a to kto zdoa uzyskac najwiecej nowych kontraktw w ciagu
miesiaca,
a to znowu kto potrafi szybciej pobiec, jak gdyby wiekszy
wysiek mia oznaczac wieksza miosc . Kiedy Ismail Nadzmuddin patrzy wieczorami na ojca, na ktrego skroniach i karku widac byo nabrzmiae z yy, zaczyna
rozumiec, jak wielka uraze ten don czuje i jak wazne jest dla ojca pokonanie syna, a tym samym odzyskanie zagarnietego przez syna prawa pierwszenstwa do
uczuc zmarej z ony. Skoro juz mody czowiek zda sobie z tego sprawe, zwolni tempo, lecz ojciec nadal pozostawa niestrudzony w swoim zapale i wkrtce otrzyma awans; nie by juz prostym goncem, lecz jednym z organizujacych

i kontrolujacych.

Kiedy Gibril ukonczy dziewietnascie lat, Nadzmuddin Senior

zosta czonkiem konfraterni goncw-roznosicieli obiadw w Bombaju, synnego
Bombajskiego Zwiazku

Roznosicieli Obiadw, a kiedy mia lat dwadziescia, jego

ojciec umar, zatrzymany nagle w biegu przez udar, ktry prawie rozsadzi go na
kawaki.
On po prostu sam wpedzi sie do grobu powiedzia Sekretarz Generalny cechu, nie kto inny jak sam Babasaheb Mhatre ten biedny skurczybyk, po
prostu zabrako mu pary.
Lecz osierocony chopak wiedzia lepiej. Wiedzia, z e ojciec w koncu pobieg
na tyle zdecydowanie i na tyle daleko, aby pokonac granice pomiedzy dwoma
swiatami i z e po prostu uciek z wasnej skry wprost w ramiona z ony, ktrej
udowodni raz na zawsze wyzszosc swojej miosci. Niektrzy wedrowcy sa szczesliwi, kiedy moga wyruszyc w droge.
Babasaheb Mhatre siedzia w niebieskim biurze za zielonymi drzwiami nad
labiryntem bazaru; postac budzaca
lek, otyy jak Budda, by jedna z si napedowych metropolii. Posiada nadprzyrodzony dar, ktry polega na tym, z e pozostajac
w absolutnym bezruchu i nie wysuwajac
nosa ze swojego pokoju, by wazna
osoba i spotyka sie ze wszystkimi tymi, ktrzy liczyli sie w Bombaju. Nastepnego dnia po tym, jak ojciec modego Ismaila przeby biegiem granice, aby spotkac
sie z Naima, Babasaheb wezwa modego czowieka przed swoje oblicze. No i?
Zdenerwowany czy nie? Odpowiedz, ze spuszczonymi oczyma: Dziekuje,
szanowny panie Babadzi, czuje sie niezle. Zamknij sie powiedzia Baba
saheb Mhatre Od dzis mieszkasz u mnie. Ale, ale Babadzi. . . Zadnego
20

ale. Juz powiedziaem z onie. Skonczyem. Przepraszam bardzo, ale jak co

dlaczego? Koniec dyskusji, rzekem.
Gibril Fariszta nigdy nie dowiedzia sie, dlaczego Babasaheb postanowi ulitowac sie nad nim i wyrwa go z beznadziei ulic, ale po pewnym czasie zacza

sie domyslac. Chuda pani Mhatre wygladaa

przy swoim Babasehebie jak owek przy gumce, jednak bya tak przepeniona mioscia macierzynska, z e w rzeczy samej powinna byc pekata jak balon. Kiedy Baba wraca do domu, wasnymi rekoma wkadaa mu sodycze do ust, a wieczorami gosc , ktry przyby do
ich domu, mg usyszec, jak wielki Sekretarz Generalny BZRO (Bombajskiego
Zwiazku

Roznosicieli Obiadw) protestuje: Zostaw mnie z ono, potrafie sam

sie rozebrac. Podczas sniadania karmia Mhatrea yzka, podajac
mu duze porcje mleka ze sodowa kaszka, a przed wyjsciem do pracy czesaa go. Byli maz enstwem bezdzietnym i mody zrozumia, z e Babasaheb chcia, by razem z nim
znosi owo brzemie. Zastanawiajace
byo jednak to, z e pani Mhatre nie uwazaa
modego czowieka za dziecko. Rozumiesz chyba, on jest dorosym facetem
odpowiedziaa mez owi, kiedy nieszczesny Mhatre baga ja:
Dajze chopcu
te cholerna yzke mleka z kaszka sodowa. Tak, on bedzie dorosym facetem,
musimy zrobic z niego prawdziwego mez czyzne, mez u, z adnego rozpieszczania.
Wobec tego, do jasnej cholery wybuchna
Babasaheb dlaczego mnie tak
traktujesz? Pani Mhatre rozpakaa sie. Alez ty jestes dla mnie wszystkim
szlochaa. Jestes dla mnie ojcem, kochankiem i dzieckiem. Jestes moim panem i moim oseskiem. Jezeli czyms wywoaam twoje niezadowolenie, to nie ma
dla mnie z ycia.
Uznajac
sie za pokonanego, Babasaheb Mhatre przekna
porcje kaszki.
By dobrotliwym czowiekiem, co stara sie zamaskowac obelgami i krzykiem. Aby pocieszyc osieroconego chopca czesto mwi mu w niebieskim biurze
o filozofii powtrnych urodzin, przekonujac
go, z e jego rodzice na pewno zostali juz wyznaczeni do ponownego przyjscia w ktryms zakatku

swiata, chyba
z e ich z ycie byo tak swiete, z e zdoali uzyskac stan ostatecznej aski. Tak wiec
to Mhatre pchna
Fariszte w te caa reinkarnacje i zreszta nie tylko reinkarnacje.
Babasaheb amatorsko zajmowa sie spiritualizmem, by specjalista od wirujacych

stolikw i od pakowania duchw w szklanki. Jednak zarzuciem to zwierza

sie swojemu pupilowi, stosujac
przy tym odpowiednio melodramatyczna modulacje gosu, pomagajac
sobie gestem, skrzywieniem twarzy po seansie, ktry
napedzi mi cholernego stracha.
Kiedys opowiada Mhatre w szklance zjawi sie duch bardzo chetny
do wsppracy, taki zbyt przyjazny facet, rozumiesz, wiec postanowiem zadac
mu kilka z tych waznych pytan. Czy istnieje Bg, i wtedy ta szklanka, ktra dotad

kra
zya ochoczo jak bak,
nagle zatrzymaa sie w miejscu na srodku stou i ani
drgnea, kompletna klapa, kaput. Wobec tego powiedziaem sobie, dobrze, jezeli
nie chcesz odpowiedziec na to pytanie, masz tu w zamian inne, i bez wahania
21

pytam: Czy istnieje Szatan. Momentalnie szklanka baprebap! zaczea trza

sc
sie nie do wiary! najpierw wolno wolniutko, a pzniej szybciej i szybciej,
jak galaretka, az w koncu skoczya, niestety, ai hai! ze stou, w powietrze,
spada bokiem i ups! rozbia sie na tysiac
i jeden kawakw. Wierz albo
nie wierz Babasaheb Mhatre powiedzia swojemu podopiecznemu. Lecz
od razu nauczyo mnie to rozumu: nie wscibiaj nosa, Mhatre, w cos, czego nie
rozumiesz.
Opowiadanie to wywaro wielki wpyw na swiadomosc modego suchacza,
poniewaz jeszcze przed smiercia matki doszed do przekonania, z e istnieje swiat
nadprzyrodzony. Czasami, kiedy rozglada
sie wok siebie, szczeglnie w popoudniowym upale, kiedy powietrze stawao sie lepkie, widzialny swiat, jego rysy
oraz mieszkancy i rzeczy, zdaway sie wystawac z oceanu powietrza jak las gora
cych gr lodowych i mia wrazenie, z e wszystko trwa tam na dole pod powierzchnia gestej atmosfery: ludzie, samochody, psy, filmowe tablice ogoszeniowe, drzewa, dziewiec dziesiatych

ich prawdziwej natury ukryte jest przed okiem ludzkim.

Mruga i zudzenie znikao, lecz jego znaczenia nigdy nie zapomnia. Dorasta
wierzac
w Boga, anioy, diaby, ze demony, dzinny wszystko to byo dla niego tak oczywiste Jak zaprzegi wow czy supy oswietleniowe i zastanawiao go,
z e nigdy nie widzia ducha; przypisywa to wrecz jakiejs wadzie wzroku. Nieraz
marzy o znalezieniu czarodziejskiego optyka, u ktrego kupiby pare zielonych
okularw, ktre skorygowayby jego pozaowania godna krtkowzrocznosc : byby
wtedy w stanie przebijac wzrokiem gesty, oslepiajacy
ocean powietrza i siegna
c
do bajecznego swiata pod nim.
Od swojej matki, Naimy Nadzmuddin, sysza wiele opowiadan o Proroku
i nawet jezeli do jej wersji wkrady sie jakies niescisosci, nie zalezao mu, by
wiedziec, na czym one polegay. Co za czowiek! mysla. Jakiz to anio
nie zechciaby przemawiac do niego? Czasami jednak apa sie na formuowaniu
bluznierczych mysli, jak na przykad wtedy, kiedy zasypia na swoim skadanym
zku w domu panstwa Mhatre i gdy zupenie bez udziau woli wyobraznia zaczynaa porwnywac jego wasna sytuacje z poozeniem Proroka w chwili, kiedy
ten osierocony i bez pieniedzy swietnie poprowadzi interesy bogatej wdowy Chadidzy jako jej administrator i w koncu zosta jej mez em. Zapadajac
w sen,
Gibril ujrza siebie siedzacego

na pokrytym patkami rzy podwyzszeniu, usmiechajacego

sie pochliwie pod zasona palia, ktra z przesadnej skromnosci zasoni

twarz, a jego swiezo poslubiony ma
z, Babasaheb Mhatre, z czuoscia wyciaga
reke, chcac
odchylic tkanine, i poszukuje rysy, wpatrujac
sie w lustro, ktre umiesci
na jego kolanach. Pod wpywem tego snu o poslubieniu Babasaheba obudzi sie,
cay czerwony ze wstydu, a pzniej zacza
sie martwic, czy aby nie ma w jego
charakterze czegos nieczystego, co moze wywoywac takie przerazajace
wizje.
Przewaznie jednak nie traktowa wiary jako pierwszoplanowej sprawy; bya
to ta czesc jego osobowosci, ktrej nalezaoby poswiecic tyle samo uwagi, co
22

pozostaym. Kiedy Babasaheb Mhatre wzia

go do swojego domu, umocnio to
modego czowieka w przekonaniu, z e nie jest sam na swiecie, z e cos opiekuje
sie nim. Nie by wiec cakowicie zaskoczony, kiedy w dniu swoich dwudziestych
pierwszych urodzin Babasaheb wezwa go rankiem do niebieskiego biura i zwolni z pracy, nie chcac
nawet przygotowac sie do wysuchania bagan.
Jestes wylany. Mhatre powiedzia z naciskiem, cay promieniejac.

Zdegradowany, pozbawiony pozycji. Od-prawiony.
Alez wuju.
Zamknij gebe.
I wwczas Babasaheb da osieroconemu chopcu najwiekszy prezent w jego
z yciu, informujac
go, z e zaaranzowano mu juz przesuchanie w studiu legendarnego magnata filmowego, pana D. W. Ramy.
To tylko dla zachowania pozorw powiedzia Babasaheb. Rama jest
moim dobrym znajomym i mwilismy juz o tym. Maa rlka na poczatek,

pzniej
wszystko nalezy do ciebie. Teraz znikaj mi z oczu i przestan stroic miny czowieka
pokornego, to naprawde nie przystoi.
Alez wuju.
Chopiec taki jak ty jest naprawde, psiakrew, za przystojny, aby cae z ycie
nosic obiady na gowie. Zbieraj sie teraz, idz, bad
z tym aktorem filmw homoseksualnych. Ja wylaem cie z roboty piec minut temu.
Alez wuju.
Skonczyem. Podziekuj swojej szczesliwej gwiezdzie.
Zosta Gibrilem Fariszta, lecz przez pierwsze cztery lata nie by gwiazda, terminowa w caym szeregu maych haasliwych rlek komicznych. Pozosta spokojny, nie spieszy sie, jak gdyby widzia przyszosc , a jego pozorny brak ambicji
czyni go w tym najbardziej samolubnym z przemysw czyms w rodzaju outsidera. Sadzono

jednak, z e jest gupi lub zarozumiay albo tez, z e aczy

w sobie obie
te cechy. W ciagu
tych czterech samotnych lat nie pocaowa w usta ani jednej
kobiety.
Na ekranie gra koza ofiarnego, idiote, ktry kocha piekna kobiete i nie rozumie, z e chocby mineo tysiac
lat, owa kobieta nie rzuci sie na niego, pociesznego wuja, ubogiego krewnego, nieudolnego oszusta, wiejskiego gupka, suza

cego. Zadna z tych postaci nie miaa prawa do sceny miosnej. Niewiasty kopay
go, policzkoway, dokuczay mu, smiay sie z niego, lecz nie spieway mu, nie
tanczyy wok niego ani tez nie patrzyy na niego z oczyma penymi filmowej
miosci. Poza ekranem mieszka sam w dwch pustych pokojach w poblizu studia
filmowego i prbowa wyobrazic sobie, jak wyglada
naga kobieta. Aby oderwac
mysli od tematu miosci i pozadania,

studiowa, stajac
sie samoukiem pozeraja
cym ksia
zki, pochaniajacym

metamorficzne mity Grecji i Rzymu, historie po23

szczeglnych wcielen Jowisza, chopca, ktry zamieni sie w kwiat, kobiete-pajaka,

Kirke, wszystko. A rwniez teozofie Annie Besant i teorie jednolitego pola, i epizod szatanskich wersetw na poczatku
kariery Proroka, i polityke haremu
Mahometa po jego triumfalnym powrocie do Mekki, i surrealizm gazet, w ktrych
motyle mogy wlatywac w usta modych dziewczat,
proszac,
by je zjesc , i dzieci
rodziy sie bez twarzy, i modym chopcom sniy sie z przerazajac
a dokadnoscia
wczesniejsze inkarnacje, na przykad w zotej twierdzy wypenionej drogocennymi kamieniami. Uzupenia luki w swojej niewiedzy Bg jeden wie czym, lecz
nad ranem podczas owych bezsennych nocy nie mg zaprzeczyc, z e wypeniony
jest czyms, czego nigdy nie uzywa, a nawet pojecia nie mia, jak zacza
c uzywac,
to jest mioscia. W snach przesladoway go kobiety, ktrych sodycz i uroda
byy wprost nie do zniesienia, wola wiec nie zasypiac i zmusza sie do powtarzania jakiejs tam czesci swojej oglnej wiedzy, aby wymazac ze swiadomosci
tragiczne przeswiadczenie, z e oto obdarzony jest wieksza niz zazwyczaj zdolnoscia do miosci, a na caej ziemi nie ma ani jednej osoby, ktrej mgby to uczucie
ofiarowac.
Jego wielka szansa pojawia sie wraz z nadejsciem filmw teologicznych.
Skoro sprawdzi sie przepis na filmy oparte na puranach, a zawierajace
te sama
co zwykle mieszanine piesni, tancw, pociesznych wujw itd. . . kazde bstwo
w panteonie miao szanse zostac gwiazda. Kiedy D.W. Rama zaplanowa krecenie filmu opartego na historii Ganeszi, okazao sie, z e z aden z wczesnej czowki
najbardziej kasowych aktorw nie ma checi spedzic caego filmu ukryty w gowie sonia. Gibril skwapliwie skorzysta z tej okazji. Tak powsta jego pierwszy
przebj filmowy, Pan zastepw, i nagle Gibril sta sie supergwiazda, co prawda
z naozonymi soniowymi uszami i trab
a. Po nakreceniu szesciu filmw, w ktrych
gra tego boga o gowie sonia, pozwolono mu zdja
c gruba szara maske z trab
a
-wahadem, a w zamian mg przypia
c sobie dugi owosiony ogon, wcielajac
sie
w Hanumana, krla map, bohatera serii filmw przygodowych, ktre blizsze byy
tanim serialom telewizyjnym pochodzacym

z Hong-Kongu niz Ramajanie. Seria

tych filmw okazaa sie tak popularna, z e mapie ogony stay sie strojem obowia
zujacym

dla modych miejskich elegantw na przyjeciach, na ktre przychodziy

dziewczyny ze szk klasztornych, zwane petardami ze wzgledu na ochoczosc
do natychmiastowego puszczenia sie.
Po Hanumanie nic juz nie mogo zatrzymac kariery Gibrila, a fenomenalny
sukces, jaki odnis, pogebi jego wiare w anioa strza. Lecz w wyniku tego
sukcesu sprawy przybray raczej godny pozaowania obrt.
(Widze, z e musze, mimo wszystko, wypaplac tu tajemnice biednej Rekhi).
Jeszcze zanim Gibril zamieni sztuczna gowe na faszywy ogon, sta sie na
tyle atrakcyjny dla kobiet, z e wprost nie mogy mu sie oprzec. Pokusy, jakie niosa ze soba sawa, stay sie tak wielkie, z e kilka modych dam prosio go, aby
mia na sobie maske boga Ganeszi, kiedy beda mu sie oddaway, ale on odma24

wia ze wzgledu na szacunek, jaki z ywi dla tego dostojnego bstwa. W wyniku
prostodusznego wychowania nie potrafi w tym czasie odrznic ilosci od jakosci
i dlatego tez odczuwa potrzebe odrobienia zalegosci. Mia wwczas tyle partnerek, z e zapominanie ich imion, zanim jeszcze wyszy z pokoju, nie byo czyms
niezwykym. Nie tylko sta sie kobieciarzem najgorszego gatunku, ale na dodatek
nauczy sie sztuki udawania, poniewaz czowiek, ktry gra bogw, musi byc nieskazitelny. Tak zrecznie ukrywa swj skandaliczny i rozpustny styl z ycia, z e jego
dawny opiekun, Babasaheb Mhatre, lezac
na ozu smierci, dziesiec lat po tym,
jak wysa modego gonca roznoszacego

obiady w swiat iluzji, swinskich pieniedzy i namietnosci, baga go, aby sie ozeni i udowodni mu, z e jest mez czyzna.
Na miosc Boska, szanowny panie baga Babasaheb kiedy powiedziaem ci przed laty, abys zjezdza i zosta homoseksualista, ani przez chwile nie
pomyslaem, z e potraktujesz to powaznie, ostatecznie szacunek dla starszych ma
swoje granice. Gibril wyrzuci rece w gre i zaklina sie, z e nie jest niczym tak
sromotnym i z e jezeli znajdzie sie odpowiednia dziewczyna, oczywiscie, chetnie,
przejdzie przez formalnosci slubne.
Na kogo czekasz? Na jaka
s boginie z niebios? Grete Garbo. Gracekali,
na kogo? krzykna
stary czowiek, kaszlac
i plujac
krwia, lecz Gibril zostawi
go, odchodzac
z zagadkowym usmiechem na ustach. Pozwoli mu umrzec, nie
rozproszywszy jego obaw.
Lawina seksu, ktra zagarnea Gibrila Fariszte, zdoaa zakopac jego najwiekszy talent tak geboko, z e rwnie dobrze mg atwo zagina
c na zawsze, talent do
szczerego i gebokiego kochania bez wyrachowanego kontrolowania sie, ten rzadki i delikatny dar, ktrego nigdy dotad
nie udao sie Gibrilowi uzyc. Do momentu
choroby prawie cakowicie zapomnia o udreczeniu, ktrego kiedys doswiadcza
z powodu tesknoty za mioscia, ktre przekrecao sie i obracao w nim jak nz
czarnoksiez nika. Obecnie, pod koniec kazdej gimnastycznej nocy, zasypia z atwoscia i spa dugo, jak gdyby nigdy dotad
nie przesladoway go kobiety-mary
senne, jak gdyby nigdy nie by pozbawiony nadziei, z e odda komus swoje serce.
Twj problem powiedziaa mu Rekha Merchant, kiedy zmaterializowaa sie z chmur polega na tym, z e wszyscy zawsze ci przebaczali. Bg jeden
wie dlaczego, zawsze darowywano ci wine, morderstwo uchodzio ci bezkarnie.
Nikt nigdy nie czyni cie odpowiedzialnym za to, cos uczyni. Nie mg tego
kwestionowac. Dar Boga wrzeszczaa na niego. Bg jeden wie, za kogo
sie uwazaes, skad
sie wziae
s, typ, ktry wyskoczy z rynsztoka, Bg jeden wie,
jakie choroby przynioses.
Wasnie tak zachowyway sie kobiety; uwaza wtedy, z e sa one naczyniami,
w ktre moze wlewac siebie, i kiedy szed dalej, zwykle rozumiay, z e takie jest jego usposobienie i przebaczay. I prawda byo, z e nikt nie potepia go za odejscie,
za jego tysiac
i jeden przypadkw bezmyslnosci, ile poronien, chciaa wiedziec
Rekha ze swojego miejsca w chmurach, ile zamanych serc. Przez te wszystkie
25

lata by adresatem nieograniczonej szczodrosci kobiet, lecz by rwniez tej hojnosci ofiara, poniewaz ich pobazliwosc umozliwiaa najgebsze i najgorsze ze
wszystkich zepsucie, a mianowicie przekonanie, z e nie robi nic zego.
Rekha: wesza w jego z ycie, kiedy kupi mieszkanie na szczycie drapacza
chmur Everest Vilas i kiedy jako jego sasiadka

i kobieta interesu zaproponowaa, z e pokaze mu swoje dywany i antyki. Jej ma

z by na swiatowym kongresie
producentw ozysk kulkowych w Goteborgu, w Szwecji, i pod jego nieobecnosc zaprosia Gibrila do swojego mieszkania z kamiennymi ramami okiennymi z Dzajsalmer i z rzezbionymi drewnianymi poreczami z paacw Kerali oraz
pochodzacym

z okresu Mogow kamiennym parasolem albo inaczej kopua, zamieniona w basen z wirujac
a woda. Kiedy nalewaa mu francuskiego szampana, opara sie o wykadane marmurem sciany i poczua na plecach chodne z yy
kamienia. Kiedy Gibril pi maymi ykami, Rekha zaczea mu docinac, zapewne bogowie nie powinni pic alkoholu, a on odpowiedzia sowami, ktre kiedys
przeczyta w wywiadzie z Aga Khanem Och, wiesz, ten szampan to tylko na
pokaz, w chwili, kiedy dotyka moich warg, zmienia sie w wode. Minea zaledwie chwila i juz dotykaa jego warg i rozpywaa sie w jego ramionach. Kiedy
dzieci wrciy z niania ze szkoy, bya nienagannie ubrana i uczesana i siedziaa
z nim w salonie, odkrywajac
tajemnice handlu dywanami i przyznajac,
z e termin
art silk oznacza sztuczny jedwab, a nie artystyczna tkanine. Mwia mu, z e nie
powinien dac sie wprowadzic w bad
jej broszurce, w ktrej kilim opisano kusza
co jako tkanine zrobiona z weny wyskubanej z szyi jagniat,
naprawde oznacza,
rozumiesz, jedynie wene gorszej jakosci. Reklama, no cz pocza
c, tak sie rzeczy
maja
.
Nie kocha jej, nie by jej wierny, zapomnia o jej urodzinach, nie dzwoni do
niej, mimo z e go o to prosia, zjawia sie w jak najbardziej nieodpowiedniej porze,
kiedy to w jej domu goscili na kolacji przedstawiciele swiata ozysk kulkowych,
ale i to, podobnie jak wszystko inne, przebaczaa mu. Jednak jej przebaczenie
nie byo tym cichym i niesmiaym zwolnieniem od kary i obowiazku,

jakie uzyskiwa od innych. Rekha z alia sie jak opetana, robia mu pieko, wrzeszczaa na
niego i przeklinaa, nazywaa go bezuzytecznym lafanga, harmazada i salahem,
a w skrajnych przypadkach oskarzya go o nieprawdopodobny wyczyn pieprzenia
wasnej siostry, ktrej zreszta nie posiada. Nie szczedzia mu zjadliwych uwag,
zarzucajac,
z e jest istota poruszajac
a sie tylko po powierzchniach, takich jak paski ekran filmowy, a nastepnie przystepowaa do rzeczy, tak czy owak przebaczaa mu i pozwalaa, aby rozpia
jej bluzke. Gibril nie mg sie oprzec temu
operowemu stylowi, w jakim Rekha Merchant udzielaa mu swojego przebaczenia, co byo tym bardziej wzruszajace,
z e przeciez w jej argumentacji istnia saby
punkt niewiernosc wobec krla ozysk kulkowych, o ktrej Gibril stara sie nie
wspominac, po mesku przyjmujac
spadajace
na niego sowne razy. Tak wiec, jesli
przebaczenie, ktre otrzymywa od pozostaych kobiet, nie wywierao na Gibrilu
26

z adnego wrazenia i zapomnia o nim, zaledwie zda

zyy je wypowiedziec, to tutaj stale wraca do Rekhi, by znowu moga go zwymyslac, a nastepnie pocieszyc,
gdyz tylko ona wiedziaa, jak to zrobic.
A potem o may wos nie umar.
Nagrywa akurat film o Kanja Kumari stojac
na samym koniuszki Azji, bra
tam udzia w scenie walki, ktra krecono na cyplu Przyladka

Komoryn, a patrzac

stamtad,
wydaje sie, z e trzy oceany naprawde wbijaja sie w siebie nawzajem.
Trzy nawanice fal wtoczyy sie z zachodu wschodu, poudnia zderzajac
sie klasnieciem wodnych doni, dokadnie w chwili, kiedy Gibril otrzyma cios w szczeke, doskonae zgranie w czasie, momentalnie straci przytomnosc i upad do tyu
w trjoceaniczna piane. Nie podnis sie.
Na poczatku

wina za wypadek wszyscy obcia

zyli olbrzymiego Eustacea
Browna, angielskiego kaskadera, ktry zada cios. Ten gwatownie protestowa.
Czyz nie by tym facetem, ktry wystepowa jako partner Gwnego Ministra N.
T. Ramy Rao w jego licznych filmach teologicznych? Czyz to nie on udoskonali
metody pozorowania walki z owym starszym mez czyzna, dzieki czemu tamten
mg zawsze wychodzic z niej zwyciesko i bez najmniejszych obrazen? I czy kiedykolwiek uskarza sie na to, z e NTR nigdy nie zmniejsza siy swoich ciosw,
w wyniku czego on, Eustace, niezmiennie konczy walke cay posiniaczony i potuczony przez niskiego, starszego goscia, ktrego mgby schrupac z grzanka na
sniadanie? Czy kiedykolwiek, czy chociaz jeden raz straci panowanie nad soba?

Jakzez wiec? Jak mogo komukolwiek w ogle przyjsc do gowy, z e byby w stanie skrzywdzic niesmiertelnego Gibrila? Mimo wszystko zwolniono go jednak
z pracy, po czym na wszelki wypadek policja zamknea go w wiezieniu.
Jednak to nie cios powali Gibrila. Po przewiezieniu gwiazdy udostepnionym
przez lotnictwo wojskowe odrzutowcem do szpitala Breach Candy w Bombaju; po
uzyskaniu negatywnych wynikw w trakcie gruntownych badan, kiedy to Gibril
leza nieprzytomny i umiera, majac
przy tym ilosc krwinek, ktra spada z normalnych dla niego pietnastu do smiercionosnego cztery i dwie dziesiate,
rzecznik
szpitala stana
na szerokich biaych schodach szpitala Breach Candy przed dziennikarzami z caego kraju. Jest to tajemniczy wybryk przyrody ogosi.
Mozecie to nazwac dziaaniem siy wyzszej, jesli chcecie.
U Gibrila Fariszty wystapio

w caej jamie brzusznej krwawienie bez z adnej widocznej przyczyny i cakiem po prostu wykrwawia sie na smierc pod powierzchnia skry. W najgorszym momencie krew zaczea saczy
c sie z niego przez
odbyt i penis i wydawao sie, z e lada moment moze wytrysna
c strumieniem przez
nos, uszy i kaciki

oczu. Przez siedem dni Gibril krwawi, robiono mu transfuzje

i otrzyma wszelkie znane medycynie srodki pobudzajace
krzepliwosc , acznie

ze
skoncentrowana odmiana trucizny na szczury, i chociaz kuracja przyniosa nieznaczna poprawe, lekarze stracili nadzieje na jego uratowanie.
Caa India stanea przy zku Gibrila. Stan jego zdrowia by jednym z najwaz27

niejszych doniesien kazdego dziennika radiowego, informacje o nim wypeniay

krtki przeglad
najnowszych wiadomosci nadawanych co godzine przez oglnokrajowa siec telewizyjna, na Warden Road zbieray sie tak olbrzymie tumy, z e do
ich rozproszenia policja musiaa uzyc petard i gazu zawiacego,

ktry zastosowano, mimo z e kazdy z uczestnikw tego pmilionowego zgromadzenia z aobnego

i tak juz mia zy w oczach i szlocha rzewnie. Pani premier odwoaa swoje spotkania i przyleciaa, by go odwiedzic. Jej syn, pilot linii lotniczych, przesiadywa
w pokoju Fariszty, trzymajac
aktora za reke. Cay nard ogarneo niedobre przeczucie, bowiem jezeli Bg spusci taka kare na swoje najsynniejsze wcielenie, co
w takim razie przygotowa dla reszty kraju? Jezeli Gibril umrze, to czyz nie przyjdzie wkrtce kolej na Indie? W szczelnie wypenionych meczetach i swiatyniach

caego panstwa wierni modlili sie nie tylko o z ycie dla umierajacego

aktora, ale
i o przyszosc dla siebie samych.
Ktz to nie odwiedzi Gibrila w szpitalu? Kto do niego nie dzwoni, nie wysa kwiatw, nie posa puszek z wysmienitym jedzeniem domowej roboty? Kiedy wiele kochanek bezwstydnie przysyao mu pasandy z jagniecia i kartki z z yczeniami szybkiego powrotu do zdrowia, ktraz to, kochajac
go najmocniej ze
wszystkich, trzymaa sie na uboczu, nie podejrzewana o nic przez mez a, faceta od ozysk kulkowych? Rekha Merchant otoczya swoje serce z elazna obrecza
i machinalnie wypeniaa obowiazki
z ycia codziennego, a to bawiac
sie ze swoimi
dziecmi, to znowu gawedzac
z mez em, to znowu, kiedy trzeba byo, wystepujac

w roli gospodyni, i nigdy, ani razu, nie ujawnia nikomu mrocznego spustoszenia
swojej duszy.
Wyzdrowia.
Ten powrt do z ycia by rwnie tajemniczy jak sama choroba i rwnie jak
ona byskawiczny. I znowu zosta nazwany (przez personel szpitala, dziennikarzy,
przyjaci) dziaaniem siy wyzszej. Ogoszono swieto narodowe i jak kraj dugi
i szeroki wszedzie wystrzeliy w gre sztuczne ognie. Lecz kiedy Gibril odzyska
siy, byo oczywiste, z e zasza w nim zmiana i to zasadnicza, poniewaz utraci
wiare.
W dniu, w ktrym zwolniono go ze szpitala, Gibril przeszed w otoczeniu
eskorty policyjnej przez olbrzymi tum, ktry zebra sie, aby czcic swoje wybawienie, jak rwniez wybawienie Gibrila, wsiad do swojego mercedesa i poleci
kierowcy, by uciek wszystkim wozom, ktre mu towarzyszyy, co zajeo siedem
godzin i piec dziesiat
jeden minut, i pod koniec tego manewru przeprowadzi to,
co musiao byc wykonane. Wysiad z limuzyny przy hotelu Tadz i nie patrzac
ani
w lewo, ani w prawo, poszed wprost do wielkiej jadalni, gdzie st bufetowy az
ugina sie pod ciez arem zakazanych potraw, i napeni swj talerz tym wszystkim,
wieprzowymi kiebasami z hrabstwa Wiltshire i wedzonymi szynkami z Yorku,
i plasterkami boczku bgwieskad;
wieprzowymi stekami swojej niewiary i swinskimi kulasami etyki swieckiej; a nastepnie, stojac
tam, na srodku sali, kiedy to
28

nagle znikad
wyskoczyli fotografowie, zacza
jesc jak tylko mg najszybciej,
wpychajac
w siebie martwe swinie tak gwatownie, z e z kacikw

jego ust zwisay plastry boczku.

Podczas choroby, kiedy tylko byo przytomny, przez cay czas woa Boga na
pomoc, przez wszystkie sekundy wszystkich minut. Ya Allah, ktrego suga lezy
wykrwawiajac
sie, nie opuszczaj mnie teraz, po tylu latach twej opieki nade mna.
Ya Allah, daj mi jakis znak, jakis drobny dowd swojej aski, abym mg znalezc
w sobie sie na pokonanie moich nieszczesc . O Boze, najbardziej dobroczynny,
najbardziej litosciwy, bad
z ze mna w godzinie potrzeby, mojej najwiekszej potrzeby. Potem przyszo mu na mysl, z e wymierzana mu jest kara i przez jakis
czas mysl ta umozliwia mu znoszenie blu, jednak po pewnym czasie rozzosci
sie. Dosyc, Boze domagay sie jego nie wypowiedziane sowa dlaczego
musze umrzec, jezeli nie zabiem, czy jestes zemsta, czy mioscia?
Wsciekosc
na Boga pomoga mu przezyc jeszcze jeden dzien, lecz nastepnie uczucie to znikneo, a jego miejsce zajea straszliwa pustka, izolacja, poniewaz zda sobie sprawe
z tego, z e mwi w prznie, ze nie ma tam zupenie nikogo, i poczu sie wwczas
tak gupio, jak nigdy dotad
w swoim z yciu i zacza
kierowac bagania w te pustke, Ja Allah, tylko bad
z tam, niech to diabli wezma, tylko bad
z. Ale nie czu
niczego, niczego niczego, a potem ktregos dnia stwierdzi, z e juz nie musi tam
istniec to cos, co on mgby odczuwac. W dniu metamorfozy nastapio

przesilenie
choroby i rozpocza
sie jego powrt do zdrowia. I aby udowodnic sobie, z e Bg
nie istnieje, sta teraz w jadalni najsynniejszego hotelu miasta, a swinie wypaday
mu z ust.
Unis wzrok znad talerza i zobaczy, z e przyglada
mu sie jakas kobieta. Jej
wosy byy niemal biae, a skra miaa kolor i przejrzystosc grskiego lodu. Zasmiaa sie do niego, po czym odwrcia sie i odesza.
Czy nie rozumiesz? krzykna
za nia, a kawaki kiebasy wypady mu
z kacikw

ust. Nie ma z adnego gromu z jasnego nieba. W tym caa rzecz.

Zawrcia i stanea przed nim.

Zyjesz
powiedziaa mu. Na powrt darowano ci z ycie. I w tym caa
rzecz.
Powiedzia Rekhce: w momencie, kiedy zawrcia i zaczea isc w moja strone,

zakochaem sie w niej. Alleluja Cone, alpinistka, pogromczyni Everestu, Zydwka o blond wosach, krlowa lodu. Jej wyzwaniu, zmien swoje z ycie, przeciez nie
otrzymaes go z powrotem na przno, nie mogem sie oprzec.
Ty i te twoje reinkarnacyjne bzdury przymilaa sie Rekha. Cz za
nonsensy przychodza ci do gowy. Wychodzisz ze szpitala, przeciskasz sie z powrotem przez drzwi smierci i uderza ci do gowy, guptasie, natychmiast musisz
miec jakis wyskok, a oto i ona, hej szybko, ta blond lala. Nie mysl, z e nie znam
29

twojego charakteru, Gibbo, tak wiec co teraz, czy chcesz, abym ci przebaczya,
czy jak?
Nie potrzeba powiedzia. Wyszed z mieszkania Rekhi (jego wascicielka pakaa z twarza przycisnieta do podogi); i juz nigdy nie przekroczy tego
progu.
Trzy dni po spotkaniu, kiedy to usta mia wypenione nieczystym miesem, Allie wsiada do samolotu i odleciaa. Trzy dni poza czasem, schowani za wywieszke
na drzwiach: nie przeszkadzac, lecz w koncu przyznali, z e przed switem nie da sie
uciec, co jest mozliwe, to jest mozliwe, a co jest niemozliwe, to jest nie. . . przygodne spotkanie, przelotna znajomosc , miosc w poczekalni dworca lotniczego.
Po jej wyjezdzie Gibril odpoczywa, prbowa zamkna
c uszy na jej wyzwanie,
postanowi powrcic do normalnego trybu z ycia. Sam fakt utraty wiary nie oznacza wcale, z e nie moze wykonywac swojego zawodu i pomimo skandalu, jaki
wywoay fotografie ukazujace
obzeranie sie szynka, pierwszego w ogle skandalu, jaki mozna aczy
c z jego nazwiskiem, podpisa kontrakty i wrci znowu do
pracy.
A potem, ktregos dnia, fotel na kkach okaza sie pusty, Gibril znikna.
Pewien brodaty pasazer, niejaki Ismail Nadzmuddin, wszed na pokad samolotu, lot
AI-420 do Londynu. Ten Boeing 747 otrzyma nazwe jednego z ogrodw Raju, ale
nie Gulistanu, ogrodu rzanego, a Bustanu ogrodu rozkoszy. Aby ponownie sie narodzic mwi Gibril Fariszta Saladynowi Czamczy o wiele pzniej
najpierw musisz umrzec. Jesli o mnie chodzi, umarem tylko poowicznie, ale
zrobiem to dwukrotnie, szpital i samolot, tak wiec to sie sumuje i to sie liczy.
I teraz, Spoono, mj przyjacielu, oto stoje przed toba w Tym Wasnie Londynie,
w Wilajacie, odrodzony, jako nowy czowiek z nowym z yciem. Spoono, czyz nie
jest to cholernie kapitalna rzecz?
Dlaczego wyjecha?
Z jej powodu, z powodu wyzwania, jakim bya, swiezosci, gwatownosci ich
bycia ze soba, z powodu nieuchronnosci rzeczy niemozliwych, ktre musiay sie
stac.
I, moze: dlatego, z e po zjedzeniu przez niego tych swin, zaczea sie odpata za
zo, nocna odpata, kara pod postacia snw.

3
Kiedy samolot do Londynu oderwa sie juz od ziemi, dzieki magicznej sztuce
polegajacej
na skrzyzowaniu palcw kazdej doni i okrez nych ruchach kciukw,
chudy facet po czterdziestce, ktry siedzia przy oknie na miejscu dla niepala
cych i obserwowa, jak jego rodzinne miasto spada z niego jak stara skra z wez a,
pozwoli sobie na przelotny wyraz ulgi. Twarz ta bya przystojna na swj zgorzkniay nieco patrycjuszowski sposb, dugie waskie

wargi byy wywiniete w d

jak u zdegustowanego turbota, a cienkie brwi rysoway sie ostrymi ukami nad
oczyma, ktre przypatryway sie swiatu z pewnego rodzaju czujna wzgarda. Pan
Saladyn Czamcza wymodelowa te twarz z duza dbaoscia mineo kilka lat, zanim osiagn
a
wasciwy efekt i od bardzo wielu lat uwaza ja po prostu za swoja
wasna w rzeczy samej zapomnia nawet, jak wygladaa

przedtem. Wymodelowa sobie rwniez gos, ktry pasowa do tej twarzy, gos, ktrego rozwleke,
prawie leniwe samogoski niepokojaco
kontrastoway z poszarpana gwatownoscia spgosek. To poaczenie

twarzy i gosu byo niezwykle skuteczne, jednak

podczas ostatniej wizyty w rodzinnym miescie, zreszta pierwszej tego typu od
pietnastu lat (powinienem chyba dodac, z e jest to dokadnie okres kariery Gibrila
Fariszty), miay miejsce pewne dziwne i niepokojace
wydarzenia. By to niestety przypadek odmowy posuszenstwa ze strony jego gosu (ktry zbuntowa sie
pierwszy), a nastepnie samej twarzy.
Samolot wystartowa Czamcza pozwoli odpocza
c palcom i kciukom i nieco zazenowany mia jednak nadzieje, z e inni pasazerowie nie zauwazyli tego
ostatniego przesadu,
ktry mu pozosta. Zamkna
oczy i z lekkim dreszczem przerazenia powrci pamiecia do swojego lotu na wschd sprzed kilku tygodni. Wtedy wysoko ponad pustynnymi piaskami Pwyspu Arabskiego zapad w senne
odretwienie i we snie ukaza mu sie dziwaczny nieznajomy, czowiek o szklanej skrze, ktry ponuro wali piesciami w cienka krucha bone pokrywajac
a cae
jego ciao i prosi Saladyna, by pomg mu i uwolni go z wiezienia jego skry.
Czamcza pochwyci kamien i zacza
walic w szko. Poprzez popekana powierzchnie ciaa nieznajomego momentalnie zaczea saczy
c sie krew i kiedy Czamcza
usiowa zedrzec potuczona skorupe, ten zacza
przerazliwie krzyczec, poniewaz
razem ze szkem odryway sie kawaki jego ciaa. W tym momencie pochylia
sie nad spiacym

Czamcza stewardesa i zapytaa z ta bezlitosna goscinnoscia charakterystyczna dla jej plemienia: Cos do picia, prosze pana? Drinka?, a Saladyn,
wynurzajac
sie ze snu stwierdzi, z e jego sposb mwienia z nieznanych przyczyn
przeksztaci sie w spiewny bombajski dialekt, ktrego kiedys tak pieczoowicie
(i tak bardzo dawno temu!) sie pozby. Aha, znaczy co wymamrota.
Napj alkoholowy, czy jak? I kiedy stewardesa rozproszya jego watpliwo

sci,
cokolwiek pan sobie z yczy, wszystkie napoje gratis, ponownie usysza swj gos,
zdrajce: Dobrze, bibi, daj tylko jedna whisky z soda.
31

Cz to za paskudna niespodzianka! Otrzezwia natychmiast, az nim wstrza

sneo i usiad wyprostowany w fotelu, nie zwracajac
uwagi ani na alkohol, ani
na orzeszki ziemne. W jaki sposb przeszosc zdoaa wykipiec, wydostac sie na
zewnatrz
w formie magicznie zmiennych samogosek i sw? Co jeszcze? Czy
zacznie teraz wcierac sobie olejek kokosowy we wosy? A moze zacznie sobie
czyscic nos, chwytajac
go pomiedzy kciuk i palec wskazujacy,
wydmuchujac
haasliwie lepki srebrzysty uk paskudztwa? Moze stanie sie entuzjasta wrestlingu?
Jakie diaboliczne ponizenia jeszcze go czekaja?
Powinien by wiedziec, z e bedem jest wracac do domu po tak dugim czasie, jakze mg w powrt oznaczac
co innego niz cofanie sie, bya to podrz nienaturalna, zaprzeczenie istnienia czasu, bunt przeciw historii, caa ta rzecz musiaa skonczyc sie katastrofa.
Nie jestem soba, pomysla, kiedy w okolicy serca odczu lekkie trzepotanie.
Ale i tak, jakie to ma znaczenie, doda z gorycza. Ostatecznie, les acteurs ne sont
pas des gens, jak to wyjasni wielki kiepski aktor Frederick w Komediantach.
Maski pod maskami, az tu nagle naga bezkrwista czaszka.
Poproszono o zapiecie pasw, a kapitan ostrzeg przed turbulencja, wpadali
i wypadali z dziur powietrznych. Pustynia koysaa sie pod nimi, a robotnik-migrant, ktry wszed na pokad w Katarze, kurczowo scisna
w rekach swoje gigantyczne radio tranzystorowe i zacza
wymiotowac. Czamcza zauwazy, z e w
czowiek nie zapia
pasw, zebra sie wiec w sobie, by ponownie nadac gosowi
owa angielska wyniososc . Niech Pan posucha, dlaczego Pan nie. . . wskaza na pas, lecz w mez czyzna w chwilach, kiedy nie wymiotowa do papierowej
torebki, ktra Saladyn zda
zy wreczyc mu w sama pore, pokreci gowa, wzruszy
ramionami i odpowiedzia: Sahibie, po co? Jezeli Allah z yczy sobie, abym
umar, to umre. Na co wiec srodki bezpieczenstwa? Indio, niech cie diabli
wezma Saladyn Czamcza zakla
po cichu, zapadajac
sie ponownie w swoim
fotelu. Idz do diaba, uciekem przed twoimi szponami dawno, dawno temu,
juz mnie nie zapiesz, nie zdoasz zaciagn
a
c mnie z powrotem.

***

Pewnego razu byo tak, a moze nie byo, jak to zwykle bywa w starych
bajkach, zdarzyo sie albo sie nie zdarzyo byc moze tak, byc moze nie, dziesiecioletni chopak z dzielnicy Scandal Point w Bombaju znalaz portfel lezacy
na
ulicy nie opodal swojego domu. Wraca ze szkoy i wysiad wasnie ze szkolnego autobusu, w ktrym musia siedziec zgnieciony pomiedzy lepkimi spoconymi
ciaami chopcw w krtkich spodenkach, oguszony wrzaskiem, a poniewaz nawet w tamtych czasach by osoba, ktra brzydzia sie ochrypego krzyku, przepy32

chania i smrodu potu obcych ludzi, byo mu niedobrze po tej dugiej, ucia
zliwej
jezdzie do domu. Kiedy jednak zobaczy czarny skrzany portfel lezacy
u swoich
stp, uczucie mdosci mineo, pochyli sie podniecony i chwyci, i otworzy,
i stwierdzi ku swojej radosci, z e jest on peen pieniedzy, i to nie jakichs
tam rupii, lecz prawdziwych pieniedzy, uznanych na czarnym rynku i na miedzynarodowych giedach funtw! Funt szterling, z Tego Wasnie Londynu w legendarnym kraju Wilajat za czarna woda i daleko daleko stad.
Oslepiony grubym
plikiem zagranicznych banknotw chopiec podnis wzrok, aby upewnic sie, czy
nikt go nie obserwuje i przez chwile wydao mu sie, z e z nieba ukiem spynea
ku niemu tecza, tecza jak oddech anioa, jak wysuchana modlitwa, ktra konczy
sie dokadnie w tym miejscu, w ktrym on stoi. Jego palce drzay, kiedy zanurzy
je w portfelu, zmierzajac
ku bajecznemu skarbowi.
Daj to. Potem, przez reszte z ycia wydawao mu sie, z e ojciec szpiegowa go przez cae dziecinstwo, i mimo z e Czangez Czamczawalla by potez nym
mez czyzna, a nawet olbrzymem, nie wspominajac
o jego bogactwie i pozycji spoecznej, zawsze mia lekki chd, jak rwniez skonnosci do psucia swojemu synowi wszystkiego, co ten robi, zdzierajac
z modego Salahuddina przescierado
i odsaniajac
haniebnego penisa w zacisnietej kurczowo spoconej doni. I potrafi
wyweszyc pieniadze

z odlegosci stu jeden mil, nawet poprzez smrd chemikaliw i sztucznych nawozw, ktry zawsze unosi sie nad nim, jako z e by najwiekszym w kraju producentem opryskiwaczy, pestycydw i sztucznego ajna.
Czangez Czamczawalla, filantrop, kobieciarz, z ywa legenda, przewodnie swiato
ruchu narodowego, wyskoczy z bramy swojego domu i wyrwa wypchany portfel z zawiedzionej reki syna. No, no strofowa nie powinienes podnosic
rzeczy z ulicy. Ziemia jest brudna, a pieniadze,

bad
z co bad
z, jeszcze bardziej.
Na pce, w obitym drewnem lekowym gabinecie Czangeza Czamczawalli,
obok dziesieciotomowej edycji Tysiaca
i jednej nocy w tumaczeniu Richarda
Burtona, ktra powoli zzeraa plesn i mole ksia
zkowe, a to z powodu geboko
zakorzenionej niecheci Czangeza do ksia
zek, ktra doprowadzia do tego, z e nabywa tysiace
tych zgubnych przedmiotw po to, aby upokorzyc je pozostawiajac,

aby marniay nie przeczytane, a wiec na pce tej staa magiczna lampa, wypolerowany do poysku miedziano-mosiez ny awatar nalezacego

do Alladyna pojemnika na dzinny: lampa bagajaca,

aby potary ja czyjes rece. Ale Czangez ani jej
nie pociera, ani tez nie pozwoli, z eby robi to kto inny, na przykad jego syn.
Pewnego dnia zapewni chopca dostaniesz ja na wasnosc . Wtedy pocieraj ja sobie, ile dusza zapragnie, i patrz, co tez ci sie nie zjawi. Teraz jednak
ona nalezy do mnie. Ta obietnica otrzymania magicznej lampy zarazia panicza
Salahuddina pewnoscia, z e ktregos dnia jego kopoty sie skoncza, a najskrytsze
pragnienia zostana zaspokojone i z e nie zostao mu nic innego, jak przeczekac ten
okres; az tu raptem pojawia sie przygoda z portfelem, kiedy czar teczy zadziaa
na jego korzysc , nie na korzysc ojca, lecz jego wasna, a Czangez Czamczawalla
33

ukrad ten garniec zota. Po tym wydarzeniu Salahuddin nabra przekonania, z e

ojciec zdusi wszystkie jego nadzieje, o ile on od niego nie odejdzie, i od tej chwili
zapragna
rozpaczliwie wyjechac, uciec, przemierzyc oceany, aby byc jak najdalej
od wielkiego czowieka.
Salahuddin Czamczawalla do swoich trzynastych urodzin zda
zy zrozumiec,
z e jego przeznaczeniem jest chodny Wilajat, peen wspaniaych obietnic, jakie
daja funty szterlingi i ktre zapowiada magiczny portfel z banknotami, i coraz
bardziej irytowa go Bombaj peen
kurzu, wulgarnosci, policjantw w szortach, transwestytw, fanw filmu, ludzi spiacych

na ulicach oraz znanych kazdemu spiewajacych

prostytutek z ulicy Granta, ktre zaczynay jako wyznawczynie kultu Jelammy z Karnataki, lecz
wyladoway

tutaj jako tancerki w bardziej prozaicznych swiatyniach

ludzkiego
ciaa. Mia dosyc zakadw wkienniczych i pociagw

podmiejskich, i caego
chaosu, i nadmiaru wszystkiego, co charakterystyczne dla tego miasta i teskni za
wymarzonym Wilajatem, kraina rwnowagi i umiaru, ktra staa sie obsesja, dreczac
a go w dzien i w nocy. Jego ulubionymi dzieciecymi wyliczankami byy te,
w ktrych obecna bya tesknota za zagranicznymi miastami: kiczy-kon kiczy-kaj
kiczy-konstanty-aj kiczy-kopol kiczy-Kon-stanty-nopol. A ulubiona zabawa bya
odmiana ciuciubabki, w ktrej kiedy nia by, odwraca sie tyem do skradajacych

sie kolegw i bekota, jak mantre, jak czar jakis, szesc liter swojego miasta-marzen: Eloen Deigreken. W gebi serca skrada sie po cichu, zbliza do Londynu,
litera po literze, podobnie jak jego koledzy skradali sie w jego kierunku. Eloen
Deigreken Londyn.
Przemiana Salahuddina Czamczawalli w Saladyna Czamcze rozpoczea sie
wszystko zostanie wkrtce opisane w starym Bombaju, na dugo zanim znalaz
sie na tyle blisko lww na Trafalgarze, z eby syszec ich ryk. Kiedy krykietowa reprezentacja Anglii graa przeciw druzynie Indii na stadionie Brabourne, goraco

modli sie o zwyciestwo Anglikw, o to, z eby twrcy tej gry zmiazdzyli miejscowych parweniuszy, o to, z eby zosta zachowany wasciwy porzadek

rzeczy. (Lecz
z powodu pechowej wrecz sennosci panujacej
na boisku stadionu Brabourne mecze niezmiennie konczyy sie remisem; tak wiec ten wielki spr miedzy twrca
a nasladowca, kolonizatorem a kolonizowanym, z koniecznosci musia pozostac
nie rozwiazany).

W trzynastym roku z ycia osiagn

a
wiek odpowiedni, by mc bawic sie sam
na skaach Scandal Point bez opieki nianki, Kasturby. I pewnego dnia (byo tak,
a moze nie) wyszed z domu, tego obszernego, oblepionego sola, rozsypujace
go sie budynku w stylu Parsi, caego skadajacego

sie z kolumn, okiennic i maych balkonw, przeszed spacerkiem przez ogrd, ktry by duma i radoscia jego
ojca, i ktry przy odpowiednio padajacym

swietle wieczornym mg sprawiac

wrazenie bezkresnego (i ktry by rwniez enigmatyczny, stanowi nie rozwiaza
na zagadke, poniewaz nikt, ani jego ojciec, ani ogrodnik nie potrafili podac mu
34

nazw wiekszosci roslin i drzew), wyszed przez gwna brame, pretensjonalny

kaprys, reprodukcje rzymskiego uku triumfalnego Septymiusza Sewera, i dalej
przez nieokieznany obed ulicy i tame chroniac
a brzeg przed morzem, az w koncu wyszed na obszerna przestrzen czarnych poyskujacych

ska z maymi rozgaeziajacymi

sie rozlewiskami. Dziewczynki z chrzescijanskich szk chichotay

ubrane w swoje sukienki, mez czyzni z zamknietymi parasolami stali w milczeniu z oczyma utkwionymi w niebieskim horyzoncie. W jednej z nisz w czarnej
skale Salahuddin zobaczy mez czyzne w dhoti pochylonego nad rozlewiskiem.
Ich oczy spotkay sie i tamten przywoa go kiwnieciem jednego palca, ktry nastepnie przyozy do warg. Szsz. . . szsz. . . , i tajemnicza atmosfera wok skay
i rozlewisk, pchnea chopca w strone nieznajomego. By on niezwykle koscistym
mez czyzna. Mia okulary w szylkretowej oprawie. Jego palec zgiety, zgiety jak
hak z przyneta, chodz. Kiedy Salahuddin zszed na d, nieznajomy zapa go,
zatka mu usta i poprowadzi jego moda don miedzy swoje stare kosciste nogi,
az wyczua tam twarde ciao. Dhoti rozwiao sie na wietrze. Salahuddin nigdy nie
potrafi walczyc, zrobi to, do czego go zmuszono, i wwczas tamten po prostu
odwrci sie od niego i pusci go.
Po tym wydarzeniu Salahuddin nigdy nie poszed na skay Scandal Point, ani
tez nie powiedzia nikomu o tym, co sie stao, wiedzac,
o jakie ataki neurastenii
wiadomosci ta przyprawiaby jego matke, i podejrzewajac,
z e ojciec stwierdziby,
z e sam jest sobie winien. Wydawao mu sie, z e wszystko, co ohydne, wszystko,
co znienawidzi w swoim rodzinnym miescie, zbiego sie w koscistym uscisku
nieznajomego i z e teraz, kiedy juz umkna
temu zemu szkieletowi, musi rwniez uchodzic z Bombaju lub umrzec. Zacza
zawziecie koncentrowac sie na tym
pomysle, skupiac na nim swoja wole przez cay czas, jedzac,
srajac,
spiac,
przekonujac
sie, z e sam moze dokonac cudw nawet bez uciekania sie do pomocy

lampy swojego ojca. Snio

mu sie, z e wylatuje z okna sypialni i odkrywa, z e tam,
pod nim na dole, jest nie Bombaj, lecz Ten Wasnie Londyn. Bigben Kolumnanelsona Tawernawizbielordw Krwawawieza Krlowa. Ale kiedy tak szybowa
nad ta wielka metropolia, poczu, z e nagle zaczyna tracic wysokosc i mimo goraczkowych

ruchw nogami, azeby pyna

c w powietrzu, w dalszym ciagu
powoli
spada, zmierzajac
torem spiralnym ku ziemi, pzniej szybciej i jeszcze szybciej,
etegopawa,
az w koncu mknie ze swistem gowa w d w strone City, Swi
Puddinglane, Threadneedlestreet, mierzac
w Londyn jak bomba.

***

Kiedy to, co niemozliwe, jednak sie stao, i jego ojciec, jak grom z jasnego
35

nieba, zaproponowa mu wyksztacenie w Wielkiej Brytanii, z ebym mu tu nie zawadza pomysla jakze by inaczej, przeciez to oczywiste, ale darowanemu
koniowi nie zaglada
sie w zeby, jego matka, Nasrin Czamczawalla nie chciaa
wcale pakac, a zamiast tego zaproponowaa, by skorzysta z dobrodziejstwa jej
rady. Nie chodz brudny jak ci Anglicy ostrzega go. Oni wycieraja tyki
tylko papierem, a poza tym kapi
a sie w brudnej wodzie po innych ludziach.
Te nikczemne oszczerstwa byy dla Salahuddina dowodem na to, z e jego matka
staje na gowie, aby nie dopuscic do jego wyjazdu i pomimo ich wzajemnej miosci, odpowiedzia: Nieprawdopodobne jest to, co mwisz, Ammi. Anglia to
wspaniaa cywilizacja, opowiadasz banialuki.
Usmiechnea sie tym swoim troche nerwowym usmiechem i nie spieraa sie
juz. A pzniej staa z suchymi oczyma pod ta gwna brama w ksztacie uku
triumfalnego i nie chciaa jechac na lotnisko Santacruz, by go odprowadzic. Swojego jedynaka. Naozya mu tyle wiencw na szyje, z e w koncu aromat matczynej
miosci przyprawi go o zawroty gowy.
Nasrin Czamczawalla bya bardzo drobna i delikatna kobieta, kosci miaa jak
tinki, jak drobniutkie drzazgi drewna. Aby powetowac sobie niepokaznosc swojej
figury, od najmodszych lat ubieraa sie z pewna skandalizujac
a, przesadna egzaltacja. Wzory na jej sari oslepiay, byy wrecz krzykliwe: jedwab koloru cytrynowego przyozdobiony ogromnymi rombami z brokatu, przyprawiajacymi

o zawrt gowy czarno-biaymi op-artowskimi wirami, gigantyczne slady pocaunkw

uszminkowanych ust na jaskrawobiaym tle. Ludzie wybaczali jej szokujacy
gust,
poniewaz nosia te oslepiajace
szaty z taka niewinnoscia, poniewaz gos, ktry
wydobywa sie z tej tekstylnej kakofonii by tak cichy i niezdecydowany, i taki,
jak nalezy, a rwniez z powodu organizowanych przez nia wieczornych zebran
towarzyskich.
Przez cay okres z ycia mazenskiego, w kazdy piatek
Nasrin wypeniaa sale
rezydencji rodziny Czamczawalla te zazwyczaj mroczne pokoje podobne do
pustych krypt grobowych jasnym swiatem i drobnymi przyjacikami. Kiedy
Salahuddin by maym chopcem, czesto wyprasza u matki pozwolenie na odgrywanie roli odzwiernego. Wita wtedy z wielka powaga przybrane klejnotami
i wyfiokowane damy, pozwalajac,
by gadziy go po gowie i nazyway spryciarzem i sodziutkim ciasteczkiem. W piatki
dom wypenia zgiek: byli tam
muzycy, spiewacy, tancerze, najnowsze przeboje zachodniej muzyki rozrywkowej
nadawane przez Radio Cejlon, ochrype przedstawienia kukiekowe, w ktrych
radzowie z malowanej gliny pedzili na rumakach kukiekach, a przeklenstwami i mieczami z drewna odcinali gowy wrogich marionetek. Jednak w pozostae
dni tygodnia Nasrin zazwyczaj chodzia po domu na palcach, z niezwyka ostroznoscia, jak goebica w ponurym mroku, ktra baa sie zakcic zacieniona cisze,
a jej syn, poda
zajac
wszedzie za nia, rwniez nauczy sie stawiac lekkie kroki, aby
nie obudzic jakiegos chochlika czy zego demona, ktry mgby czatowac gdzies
36

w kacie.

Jednak: ostroznosc Nasrin Czamczawalli nie zdoaa ocalic jej z ycia. Przerazenie ogarneo ja i zabio w momencie, kiedy sadzia,

z e jest jak najbardziej

bezpieczna, gdy ubrana w sari pokryte wzorem z tanich fotosw i nagwkw
gazetowych, skapana

w swietle z yrandola, przebywaa w towarzystwie swoich

przyjaciek.

***

Mineo wasnie piec i p roku od chwili, kiedy mody Salahuddin, ozdobiony

wiencami i odpowiednio ostrzezony, wsiad do Douglasa DC-8 i odby podrz
na zachd. Przed nim Anglia; obok niego ojciec, Czangez Czamczawalla;
pod nim dom i piekno. Podobnie jak i Nasrin, rwniez przyszemu Saladynowi
pacz nigdy nie przychodzi atwo.
Podczas tej pierwszej podrzy lotniczej czyta ksia
zki science fiction o migracji miedzyplanetarnej: Fundacja Asimova, Kroniki marsjanskie Raya Bradburyego. Wyobraza sobie, z e DC-8 jest macierzystym statkiem-baza, niosacym

Wybranych, Wybrancw Boga i czowieka, poprzez niewyobrazalne przestrzenie,

podrzujacych

przez cae pokolenia i rozmnazajacych

sie eugenicznie, tak aby ich

nasienie mogo ktregos dnia zakorzenic sie gdzies tam w nowym wspaniaym
swiecie pod jakims z tym soncem. Tu poprawi sie: nie macierzysty statek-baza, lecz ojczysty statek, poniewaz by tam i on, mimo wszystko, wielki czowiek,
Abbu, Ojciec. Trzynastoletni Salahuddin, odkadajac
na bok niedawne watpliwo
sci i z ale, wpad ponownie w dzieciece uwielbienie dla swojego ojca, poniewaz
wczesniej naprawde go czci, by wielkim ojcem dopty, dopki ci sie nie rozwina
twj wasny rozum, a wtedy spieranie sie z nim nazywane byo zdrada miosci,
ale mniejsza o to teraz, oskarzam go o to, z e sta sie dla mnie najwyzsza istota,
wiec to, co sie stao, byo podobne do utraty wiary. . . tak, ojczysty statek, samolot przeciez nie jest latajacym

onem, lecz metalowym fallusem, a pasazerowie to

sperma, gotowa do ejakulacji.
Piec i p godziny rznych stref czasowych; obrc swj zegarek do gry nogami w Bombaju i zobaczysz, jaki jest czas w Londynie. Mj ojciec mysla
Czamcza wiele lat pzniej ze srodka swej goryczy. Oskarzam go o odwrcenie
czasu.
Jak daleko lecieli? Piec i p tysiaca
mil w linii prostej. Albo: od hinduiskosci
do angielskosci, niezmierzony dystans. Albo, wcale nie daleko, poniewaz wzbili
sie w gre nad jednym wielkim miastem, a opadli nad innym. Droga z miasta do
miasta jest zawsze krtka i wiesniak, pokonujacy
sto mil dzielacych

go od miasta,
37

przejezdza przez ciemniejsza, bardziej pusta i przerazajac

a przestrzen.
Oto, co zrobi Czangez Czamczawalla, kiedy samolot startowa: kryjac
sie
przed synem, skrzyzowa dwa palce kazdej doni i obraca obydwoma kciukami.
A kiedy juz znalezli sie w hotelu poozonym o kilka metrw od szubienicy
Tyburn, sredniowiecznego miejsca stracen w Londynie, Czangez powiedzia do
syna: Bierz, to nalezy do ciebie. I wyciagn
a
reke z czarnym portfelem, co
do ktrego pochodzenia nie byo watpliwo

sci. Jestes juz mez czyzna. Wez.

Zwrot skonfiskowanego portfela, acznie

z caa suma pieniedzy, ktra zawiera, okaza sie po prostu jedna z maych puapek zastawionych przez Czangeza
Czamczawalle. Salahuddin wpada w nie przez cae z ycie. Ilekroc ojciec chcia
go ukarac, zawsze podsuwa mu prezent, tabliczke importowanej czekolady albo puszke sera Kraft, a kiedy syn podchodzi, by prezent odebrac, ten chwyta
go. Osio. Czangez pogardliwie wysmiewa sie z niepenoletniego syna.
Zawsze, ale to zawsze, marchewka podprowadza cie do mojego kija.
W Londynie Salahuddin wzia
ofiarowany mu portfel, przyjmujac
go jako podarunek meskosci, na co jego ojciec powiedzia: A teraz, skoro jestes juz mez czyzna, twoja rzecza bedzie opiekowac sie starym ojcem podczas naszego pobytu
w Londynie. Ty pacisz wszystkie rachunki.
Styczen 1961. Rok, ktry mozna by odwrcic do gry nogami i ktry w odrznieniu od zegarka, pokazaby wcia
z ten sam czas. Bya zima, lecz Salahuddin
Czamczawalla, prawie nieprzytomny, trzas
sie w swoim pokoju hotelowym ze
strachu, z e jego garniec zota zmieni sie nagle w klatw
e czarnoksiez nika.
Te dwa tygodnie, ktre spedzi w Londynie, zanim poszed do szkoy z internatem, stay sie koszmarem wypenionym kasami sklepowymi i rachunkami,
poniewaz Czangez mia na mysli dokadnie to, co powiedzia i ani razu nie siegna
do kieszeni. Salahuddin musia kupic sobie ubrania, dwurzedowy niebieski
paszcz z serzy i siedem paskowanych biao-niebieskich koszul Van Heusena z odpinanymi, na wp sztywnymi konierzykami, ktre musia nosic codziennie, aby
jak twierdzi Czangez przyzwyczaic sie do spinek; a Salahuddin mia wraz enie, jak gdyby wpychano mu w szyje tepy nz tuz pod swiezo uksztatowanym
jabkiem Adama. Musia rwniez uwazac, by wystarczyo mu na opacenie hotelowego pokoju i na caa reszte, by wiec zbyt zdenerwowany, aby zapytac ojca,
czy mogliby pjsc do kina, chocby na jeden film, nawet na Prawdziwe pieko
swietego Triniana lub aby pjsc zjesc cos na miescie i chocby jeden raz skoczyc do chinskiej restauracji, i tak przez lata cae z pierwszych dwch tygodni
w swoim ulubionym Eloen Deigreken pamieta jedynie funty szterlingi i pensy,
podobnie jak ten uczen krla-filozofa Chanakji, ktry zapyta wielkiego czowieka, co mia na mysli, mwiac,
z e mozna mieszkac i jednoczesnie nie z yc na tym
swiecie, i ktry w odpowiedzi otrzyma polecenie, by pod grozba kary smierci
38

przenis wypeniony po brzegi dzban przez tum swietujacych

ludzi nie uroniwszy kropelki. Kiedy uczen powrci, nie potrafi opisac przebiegu uroczystosci
swiatecznych,

poniewaz cay czas zachowywa sie jak slepiec, widzac

jedynie
dzban na swojej gowie.
Czangez Czamczawalla by bardzo spokojny w tym czasie, sprawia wrazenie
czowieka, ktremu wszystko jedno, czy w ogle je lub pije, czy tez wykonuje jakakolwiek

cholerna czynnosc . By zadowolony, z e moze sobie siedziec w pokoju

hotelowym i oglada
c telewizje szczeglnie wtedy, kiedy pojawiao sie Miedzy
nami jaskiniowcami, poniewaz jak powiedzia synowi, ta Wilma przypominaa
mu Nasrin. Salahuddin usiowa dowiesc , z e jest mez czyzna, poszczac
razem z ojcem i usiujac
wytrzymac bez jedzenia duzej niz on, jednak nigdy mu sie to nie
udawao i kiedy juz meczarnia stawaa sie nie do zniesienia, wychodzi z domu
i szed do pobliskiej taniej restauracji, gdzie mozna byo dostac na wynos pieczone
kurczaki, ktre wisiay na wystawie, ociekajac
tuszczem i obracajac
sie powoli na
roznach. Kiedy przynosi takiego kurczaka do holu hotelowego, odczuwa zakopotanie, nie chcia bowiem, aby obsuga zauwazya jego manewry. Wtyka wiec
ptaka pod dwurzedowy paszcz z serzy i jecha w gre winda, rozsiewajac
spod
wypchanego paszcza smrd rozna, coraz bardziej czerwieniac
sie na twarzy. Stojac
tak z kurczakiem na piersi, lustrowany wzrokiem bogatych wdw i windziarzy,
czu, z e budzi sie w nim nieprzejednany gniew, ktry mia palic sie nieustannym
pomieniem przez przeszo c wiercwiecze i ktry mia spalic na popi uwielbienie, jakie z ywi dla ojca od dziecinstwa, a jego uczynic czowiekiem wyzwolonym
z religii, czowiekiem, ktry pzniej czyni wszelkie starania, aby z yc bez jakiegokolwiek boga. Pomien ten wreszcie, byc moze, wzmocni jego postanowienie,
by stac sie tym, czym jego ojciec nie by ani nigdy nie mg byc zacnym i lojalnym Anglikiem. Tak, Anglikiem, nawet jezeli jego mama miaa przez cay czas
racje, nawet jezeli w ubikacjach by tylko papier, a po c wiczeniach gimnastycznych wchodzio sie do letniej brudnawej wody penej bota i mydlin. Nawet jezeli
miao to oznaczac z ycie wsrd obnazajacych

sie na zime drzew, ktrych wycia

gniete ramiona czepiaja sie rozpaczliwie tych niewielu bladych godzin rozmytego
i przefiltrowanego swiata. W zimowe wieczory Salahuddin, ktry nigdy dotad

nie sypia pod niczym wiecej, jak cienkim ptnem, leza pod grami weny i czu
sie jak jakas postac ze starozytnego mitu, skazana przez bogw na przywalenie
gazem, ktry ma uciskac mu piers, ale mniejsza o to, on musi byc Anglikiem, nawet jezeli reszta klasy nasmiewa sie z jego sposobu mwienia i nie dopuszcza go
do wasnych tajemnic, poniewaz takie zachowanie jedynie wzmacnia jego determinacje. Wasnie wtedy zacza
odgrywac role, znajdowac maski, ktre ci chopcy
mogliby rozpoznac maski bladej twarzy, maski baznw, az w koncu wywid ich
w pole i uznali, z e jest okay, z e jest taki-sam-jak-my. Wykpi ich w taki sposb,
w jaki wrazliwy czowiek potrafi namwic goryle, by te przyjey go do swojej
rodziny by go piesciy, czule gaskay i wtykay mu banany do ust.
39

(Kiedy zapaci juz ostatni rachunek, a w portfelu, ktry niegdys znalaz na

drugim koncu teczy, nie zosta ani jeden banknot, ojciec powiedzia do niego:
Widzisz teraz. Potrafisz sie utrzymac. Zrobiem z ciebie czowieka. Ale jakiego
czowieka? Tego jednak ojcowie nigdy nie wiedza. Przynajmniej nie zawczasu,
a zawsze wtedy, kiedy jest juz za pzno.)
Pewnego dnia na samym poczatku
pobytu w szkole zszed na sniadanie i znalaz na talerzu wedzonego sledzia. Siedzia, dugo wpatrujac
sie w rybe, nie wiedzac,
gdzie zacza
c. W koncu wgryz sie w nia i naraz mia cae usta wypenione
osc mi. A po ich wyjeciu nastepny kes i dalsza porcja osci. Uczniowie patrzyli na
jego meke w milczeniu, z aden z nich nie powiedzia, prosze, pozwl, z e ci pokaze ,
to sie je w ten sposb. Jad te rybe przez dziewiec dziesiat
minut i nie pozwolono mu odejsc , zanim nie skonczy. Trzas
sie cay i gdyby by w stanie zapakac,
zrobiby to. Przyszo mu wwczas na mysl, z e przeszed bardzo wazna lekcje.
Anglia bya ryba o specyficznym smaku, pena kolcw i osci i nikt mu nigdy nie
powie, jak ja jesc . Odkry w sobie przekorna nature. Ja im wszystkim pokaze
przysiag.
Zobaczycie, z e to zrobie. Ten wedzony sledz by jego pierwszym
zwyciestwem, pierwszym krokiem w podboju Anglii.
Mwi sie, z e Wilhelm Zdobywca zacza
od zjedzenia garsci angielskiego piachu.

***

Piec lat pzniej skonczy szkoe i by z powrotem w domu, czekajac

na pocza
tek semestru na angielskim uniwersytecie, a jego transmutacja w Wilajat zasza
daleko. Popatrz, jak dobrze potrafi narzekac draznia go Nasrin w obecnosci ojca. Jaki wazny, wszystkiego sie czepia, mwi, z e wentylatory sa zbyt
lekko przymocowane do sufitu i spadna kiedys na nas podczas snu, odcinajac
nam
gowy, a to znw jedzenie jest zbyt tuczace,
chce wiedziec, dlaczego nie gotujemy
pewnych rzeczy bez smazenia, balkony na najwyzszym pietrze sa niebezpieczne,
a farba odpada od nich patami, dlaczego nie mozemy byc dumni z naszego otoczenia, no nie, i ogrd jest zarosniety, jestesmy po prostu ludzmi z dzungli, on tak
uwaza, i zobacz, jak pospolite sa nasze filmy, teraz mu sie nie podobaja, i tak wiele
chorb, nie mozna pic nawet wody z kranu, mj Boze, on naprawde jest wyksztacony, mez u, ten nasz malutki Sallu, swiezo z Anglii, tak adnie wysawiajacy
sie
i w ogle.
By akurat wieczr i przechadzali sie po trawniku, patrzac,
jak sonce zanurza sie w morzu, i spacerujac
w cieniu tych wielkich rozozystych drzew, niektre z nich o ksztacie wez owatym, inne z brodami, ktre Salahuddin (teraz kaza
40

mwic na siebie Saladyn, zgodnie z moda angielskiej szkoy, chociaz wcia

z pozostawa Czamczawalla przynajmniej przez jakis czas jeszcze, zanim agent
teatralny nie skrci jego nazwiska ze wzgledw reklamowych) dopiero co nauczy sie rozpoznawac, drzewo chlebowe, indyjskie drzewo figowe, palisander,
pomien puszczy, platan. Mae sadzonki czui-mui, niecierpka pospolitego, ktre Czangez posadzi wasnymi rekoma w dniu przyjscia syna na swiat. Zarwno
ojciec, jak i syn, czuli sie przy tym drzewie skrepowani i nie byli w stanie odpowiednio zareagowac na delikatne przesmiewki Nasrin. Saladynowi przysza do
gowy melancholijna mysl, z e ogrd ten by lepszym miejscem, kiedy jeszcze nie
zna jego nazw, i z e czegos tu brakuje, czegos, czego nigdy juz nie bedzie w stanie
odzyskac. A Czangez Czamczawalla stwierdzi, z e juz nie potrafi patrzec synowi
prosto w oczy, poniewaz gorycz, jaka tam zobaczy, prawie zmrozia jego serce.
Kiedy zacza
do niego mwic, odwracajac
sie gwatownie od osiemnastoletniego
orzecha, w ktrym jak by przekonany podczas dugich pobytw jedynaka
poza domem mieszka jego dusza, sowa, ktre z siebie wydoby, byy nieodpowiednie i zabrzmiay tak, jak gdyby by czowiekiem surowym i zimnym, jakim
w przeszosci mia nadzieje nigdy nie zostac, a obecnie, by tego swiadom, wasnie sie stawa.
Powiedz swojemu synowi zagrzmia Czangez, zwracajac
sie do Nasrin
z e jezeli pojecha za granice po to, aby nauczyc sie pogardy dla wasnego
rodzaju, wwczas jego wasny rodzaj moze odniesc sie wobec niego jedynie z pogarda. Czymzez on jest? Fauntleroyem jakims, wazniakiem? Czy to ma byc moje
przeznaczenie: stracic syna, znalezc dziwaka?
Czymkolwiek jestem, ojcze drogi odpowiedzia Saladyn zawdzieczam to wszystko tobie.
Bya to ich ostatnia rodzinna pogawedka. Przez to cae lato atmosfera w domu
bya napieta, mimo ciagych

prb mediacji podejmowanych przez Nasrin, musisz

przeprosic swojego ojca, kochanie, biedny czowiek cierpi diabelnie, lecz jego duma nie pozwala mu uscisna
c sie. Nawet niania Kasturba i stary suzacy
Wallabh,
jej ma
z, prbowali pojednac obu, ale ani ojciec, ani syn nie chcieli ustapi
c.
Problemem jest to samo tworzywo powiedziaa Kasturba do Nasrin. Tatus
i synek, to samo tworzywo, to samo staje wobec tego samego.
Kiedy we wrzesniu rozpoczea sie wojna z Pakistanem, Nasrin postanowia
z pewna przekora, z e nie odwoa swoich piatkowych

przyjec , aby pokazac, z e

wyznawcy hinduizmu i muzumanie potrafia nie tylko nienawidzic sie nawzajem,
ale i kochac zaznaczya. Czangez zobaczy bysk w jej oczach i nie prbowa
nawet dyskutowac, zamiast tego kaza suzbie zaozyc na wszystkie okna zaciemniajace
zasony. Tego samego wieczoru ubrany w smoking Saladyn Czamczawalla wystapi
w swojej starej roli odzwiernego i kiedy przyszli goscie ci sami
starzy goscie, przyprszeni siwym pudrem swojego wieku, ale poza tym ci sami
obdarzyli go tymi samymi usciskami i pocaunkami, co dawniej, nostalgicz41

nym bogosawienstwem jego modosci. Popatrzcie, jak wyrs mwili.

Po prostu kochany chopak, co tam mwic. Wszyscy prbowali ukryc swj
lek przed wojna. Niebezpieczenstwo nalotw lotniczych, podawao radio, i kiedy
gaszczac
mierzwili mu wosy, ich rece troche zbyt mocno sie trzesy lub tez byy
troche zbyt szorstkie.
Pzniej tego wieczora zaspieway syreny i goscie pobiegli sie schronic, kryjac

sie pod zkami, w szafach, wszedzie. Nasrin Czamczawalla zostaa sama przy suto zastawionym stole i prbowaa uspokoic obawy towarzystwa, stojac
tam w sari
upstrzonej tytuami gazet i z ujac
kawaek ryby, jak gdyby nic waznego sie nie
stao. Tak wiec, kiedy zaczea sie dawic oscia swojego przeznaczenia, nie byo nikogo, kto by jej pomg, wszyscy z zamknietymi oczyma chowali sie po
katach;

nawet Saladyn, pogromca wedzonych sledzi, Saladyn, zuchwalec prosto

z Anglii, straci panowanie nad soba. Nasrin Czamczawalla upada, dostaa drgawek, prbowaa zapac powietrze, umara i kiedy syreny odwoay alarm i goscie
bojazliwie wynurzyli sie z zakamarkw, w samym srodku jadalni znalezli gospodynie wygasa, wykradziona przez anioa smierci, khali-pili chalas, jak utrzymuje
plotka w Bombaju, usmiercona bez z adnego powodu, odesza na dobre.

***

W niecay rok po smierci Nasrin Czamczawalli, spowodowanej niemoznoscia zatriumfowania nad osciami, tak jak udao sie to jej synowi wyksztaconemu
w zagranicznej szkole, Czangez ozeni sie ponownie, nie uprzedzajac
o tym nikogo. Saladyn przebywajacy
w collegeu w Anglii otrzyma list od ojca nakazujacy

mu w irytujaco
bombastycznym i przestarzaym stylu, ktry Czangez zawsze
stosowa w korespondencji by by szczesliwy. Wesel sie mwi list
albowiem to, co byo i zgineo, odrodzio sie na nowo. Wyjasnienie tego tajemniczego zdania przyszo pzniej, w radiotelegramie, i kiedy Saladyn dowiedzia
sie, z e macocha ma rwniez na imie Nasrin, cos sie popsuo w jego gowie i napisa ojcu list peen okrucienstwa i gniewu, nasycony taka gwatownoscia, jaka
istnieje jedynie miedzy ojcami i synami i ktra rzni sie od tej miedzy crkami
i matkami tym, z e zawsze czai sie w niej mozliwosc poamanych szczek. Czangez odpisa natychmiast odwrotna poczta krtki list, cztery linijki staroswieckich
obelg, cham dran otr hultaj szuja obuz. Uprzejmie przyjmij do wiadomosci, z e
wszystkie zwiazki
rodzinne zostaja raz na zawsze zerwane konczy sie list.
Odpowiedzialnosc za skutki spada na ciebie.
Po roku ciszy Saladyn otrzyma nastepna wiadomosc , list wybaczenia, ktry
we wszystkich swoich szczegach by jeszcze trudniejszy do przyjecia niz ten
42

wczesniejszy, ekskomunikujacy
grom. Kiedy zostaniesz ojcem, o mj synu
zwierza sie Czangez Czamczawalla wwczas na pewno poznasz te chwile
ach! Przemie! kiedy dla zabawy husta sie urocze dziecko na kolanie i kiedy
bez ostrzezenia i wyraznego powodu to bogosawione stworzenie czy moge
byc szczery? moczy ojca. Moze przez krtka chwile robi sie od tego mdo,
a krew sie w z yach gotuje, lecz potem gniew znika rwnie szybko, jak sie pojawi.
Bo czyz my, dorosli, nie rozumiemy, z e nie mozna tego miec dziecku za ze?
Przeciez ono nie wie, co czyni.
Dotkniety do z ywego porwnaniem go do siusiajacego

niemowlaka, Saladyn
zachowa milczenie, ktre mia nadzieje byo reakcja pena godnosci. Zanim
ukonczy studia, uzyska brytyjski paszport, poniewaz zdoa przybyc do tego kraju przed zaostrzeniem przepisw, mg wiec poinformowac Czangeza w krtkim
lisciku, z e zamierza osia
sc w Londynie i poszukac pracy jako aktor. Odpowiedz
Czangeza Czamczawalli nadesza ekspresem. Rwnie dobrze mozesz sobie byc
cholernym z igolakiem. Jestem przekonany, z e jakis diabe cie opeta i pomiesza
ci zmysy. Ty, ktry otrzymaes tak wiele, czy nie uwazasz, z e jestes ludziom
winien co nieco? Twojemu krajowi? Pamieci twojej drogiej matki? Wasnemu rozumowi? Czy masz zamiar spedzic swoje z ycie koyszac
biodrami i wdzieczac

sie w swietle reflektorw, caujac

blondynki na oczach obcych ludzi, ktrzy zapacili, by oglada
c twoja hanbe? Nie jestes moim synem, ale ghulem, hoszem,
diabem z pieka. Aktor, tez mi! Odpowiedz mi na to: co mam powiedziec moim
przyjacioom?
A pod podpisem patetyczne i rozdraznione post scriptum. Skoro juz masz
swoich wasnych zych dzinnw, nie wyobrazaj sobie, z e dostaniesz w spadku
czarodziejska lampe.

***

Potem Czangez Czamczawalla pisywa do syna sporadycznie, nieregularnie

i w kazdym liscie powraca do tematu demonw i opetania. Czowiek nieszczery
wobec siebie samego staje sie dwunoznym kamstwem, a takie bestie sa najlepszym dzieem Szatana. Napisa rwniez w bardziej sentymentalnym nastroju:
Przechowuje bezpiecznie twoja dusze, mj synu, tutaj, w tym drzewie orzecha
woskiego. Diabe ma jedynie twoje ciao. Kiedy uwolnisz sie od niego, wrc i zaz adaj
swojego niesmiertelnego ducha. Rozwija sie on bujnie tu, w ogrodzie.
Charakter pisma w tych listach zmieni sie na przestrzeni lat, na poczatku

wyraza przeadowana ozdobnikami pewnosc siebie, co na pierwszy rzut oka wyrzniao go sposrd innych, a z czasem by coraz bardziej scisy, surowy, oczysz43

czony. W koncu listy przestay przychodzic, lecz Saladyn dowiedzia sie z innych
z rde, z e zaabsorbowanie ojca sprawami nadprzyrodzonymi w dalszym ciagu
sie
pogebiao, az w koncu sta sie odludkiem, byc moze po to, aby uciec przed tym
swiatem, w ktrym demony potrafiy zawadna
c ciaem jego wasnego syna, przed
swiatem niebezpiecznym dla czowieka prawdziwej wiary.
Przemiana, jaka przeszed jego ojciec, wzburzya Saladyna, nawet jezeli dzieli ich tak duzy dystans. Rodzice jego byli muzumanami, jakkolwiek religie traktowali bez specjalnego entuzjazmu i dosc niefrasobliwie, czyli w sposb typowy
dla mieszkancw Bombaju; Czangez Czamczawalla wydawa sie jego maemu
synkowi o wiele bardziej boska postacia niz jakis tam Allah. Bezbozny syn Czamczawalli nie mg sie pogodzic z faktem, z e jego ojciec, to swieckie bstwo (aczkolwiek obecnie zdyskredytowane) pada na kolana w podeszym wieku i wybija
pokony w kierunku Mekki.
Winie za to te wiedzme mrukna
do siebie, dla celw retorycznych posugujac
sie jezykiem czarw i chochlikw, ktrego uzywa jego ojciec. Ta
Nasrin numer dwa. Czy to ja staem sie celem sztuk diabelskich, czy to ja jestem
opetany? Przeciez to nie mj charakter pisma sie zmieni.
Listy przestay przychodzic. Miney cae lata i wwczas Saladyn Czamcza,
aktor, czowiek zawdzieczajacy
wszystko sobie samemu, przyjecha do Bombaju
razem z aktorami grupy Prospero Players; mia wystapi
c w roli hinduskiego lekarza w Milionerce Georgea Bernarda Shawa. Na scenie przystosowa swj gos
do wymagan roli, lecz od dawna tumione zwroty, te zarzucone samogoski i spgoski, zaczey wydostawac sie z jego ust rwniez poza teatr. Jego gos zdradza
go, i odkry, z e takze inne czesci jego ciaa zdolne sa do popenienia kolejnych
zdrad.

***

Czowiek, ktry postanawia uksztatowac siebie na nowo, wedug sposobu widzenia swiata, podejmuje sie roli Stwrcy; postepuje wbrew naturze, jest bluznierca, najszkaradniejszym szkaradziejstwem. Patrzac
na niego pod innym katem,

mozna dostrzec patos i heroizm jego walki i gotowosc poniesienia ryzyka; nie
wszyscy mutanci pozostaja przy z yciu. Albo tez, spjrzcie z socjopolitycznego
punktu widzenia: wiekszosc migrantw uczy sie i potrafi stac sie przebraniem,
maska. Nasze wasne faszywe opisy, ktre usiuja przeciwstawic sie nieprawdom, ktre sie o nas wymysla, maja skrywac ze wzgledu na bezpieczenstwo nasze
prawdziwe ja.
Czowiek, ktry wymysla sam siebie, potrzebuje kogos, kto by wierzy w nie44

go, aby udowodnic, z e zamys mu sie powid. Znowu odgrywanie roli Boga,
mozna by powiedziec. Albo tez mozna by zejsc o kilka stopni w skali w d i pomyslec o Dzwoneczku, wrzki nie istnieja, jezeli dzieci nie klaszcza z uciechy
w donie. Albo tez mozna by po prostu powiedziec: tak wasnie wyglada
natura
ludzka.
Nie tylko potrzeba, aby ktos w nas uwierzy, ale rwniez potrzeba wiary
w drugiego. No i mamy to: Miosc .
Saladyn Czamcza spotka Pamele Lovelace piec i p dnia przed koncem lat
szesc dziesiatych,

kiedy to kobiety nosiy barwne chusteczki na gowach. Stojac

na srodku pokoju wypenionego trockizujacymi

aktorami, utkwia w nim wzrok

tak byszczacy,
tak byszczacy.
Bawi ja, zmonopolizowa ja na cay wieczr i ani
przez chwile usmiech nie znikna
z jej twarzy, a wysza w towarzystwie innego mez czyzny. Pojecha do siebie, aby snic o jej oczach i usmiechu, wysmukej

figurze, gadkiej skrze. Sledzi

ja przez dwa lata. Anglia niechetnie oddaje swoje skarby. Wasna wytrwaosc bya czyms dla niego zdumiewajacym

i zrozumia,
z e staa sie ona opiekunka jego przeznaczenia, z e jezeli nie da sie ubagac, caa
ta jego prba metamorfozy spali na panewce. Pozwl mi prosi, delikatnie
mocujac
sie z nia na dywaniku, a konczyo sie to tak, z e sta potem na przystankach autobusowych o pnocy, cay w kaczkach swiadczacych

o jego grzechu.
Uwierz mi. Jestem tym jedynym.
Ktrejs nocy niespodziewanie pozwolia mu, powiedziaa, z e uwierzya. Poslubi ja, zanim zda
zya sie rozmyslic, ale nigdy nie nauczy sie czytac w jej myslach. Kiedy bya nieszczesliwa, zamykaa sie w sypialni az do poprawy samopoczucia. Nie twoja sprawa mwia mu. Nie chce, aby ktokolwiek widzia
mnie w tym stanie. Nazywa ja ostryga. Otwrz woa do wszystkich
drzwi ich wsplnego z ycia, najpierw w suterenie, pzniej w wynajetej czesci domu, a w koncu w okazaej rezydencji. Kocham cie. Wpusc mnie. Tak bardzo
potrzebowa, aby rozproszya watpliwo

sci dotyczace
jego wasnego istnienia, z e
nigdy nie dostrzeg rozpaczy w jej olsniewajacym

wiecznym usmiechu, przerazenia w rozpromienionej twarzy, z ktra stawaa wobec swiata, ani tez powodw,
dla ktrych chowaa sie, kiedy juz nie bya w stanie usmiechna
c sie czarujaco.

Dopiero kiedy byo juz za pzno, powiedziaa mu, z e jej rodzice popenili razem
samobjstwo tuz po jej pierwszej menstruacji tkwiac
po szyje w karcianych
dugach, pozostawiajac
ja z arystokratycznym donosnym gosem wyrzniajacym

ja jako zota dziewczyne, kobiete, ktrej nalezy zazdroscic, a w rzeczy samej bya
istota porzucona, zagubiona, ktrej rodzice nie zadali sobie nawet trudu, aby poczekac i popatrzec, jak dorasta. Oto jak bardzo ja kochano, tak wiec oczywiscie
nie miaa z adnej pewnosci siebie i kazda jej chwila spedzona na swiecie wypeniona bya panika, usmiechaa sie wiec i moze raz w tygodniu zamykaa za soba
drzwi na klucz, czujac
sie jak straczek,

pusta w srodku upina orzeszka ziemnego,

jak mapa, ktrej odebrano orzech.
45

Nigdy nie udao sie im miec dzieci; uwazaa, z e to jej wina. Po dziesieciu
latach Saladyn odkry, z e cos jest nie tak z czescia jego wasnych chromosomw,
dwie paeczki za dugie czy tez za krtkie, nie mg sobie przypomniec. Jego
genetyczne dziedzictwo; najwidoczniej mia szczescie, z e istnieje i z e nie jest
jakims rodzajem okaleczonego potwora. Czy to po matce, czy po ojcu, lekarze
nie potrafili odpowiedziec, on sam wini, atwo odgadna
c kogo, ostatecznie nie
wypada z le mwic o zmarych.
Ostatnio ich wsplne z ycie nie ukadao sie.
Przyzna sie do tego przed soba dopiero po fakcie.
Wtedy powiedzia sam sobie, przechodzilismy kryzys, byc moze powodem
by brak dzieci, a moze po prostu kazde z nas poszo swoja droga, moze to, a moze
tamto.
Wczesniej odwraca wzrok od wszelkich napiec , wszelkich utarczek, wszelkich konfliktw, ktre nigdy nie rozpoczey sie na dobre, zamyka oczy i czeka,
az powrci jej usmiech. Pozwoli sobie uwierzyc w ten usmiech, te olsniewajac
a
imitacje prawdziwej radosci.
Prbowa wymyslic szczesliwa przyszosc dla nich obojga, zmusic, aby sie
spenia najpierw wyobrazajac
ja sobie, a nastepnie w nia wierzac.
Podczas
lotu do Indii mysla sobie, z e jest niesamowitym szczesciarzem majac
taka kobiete, alez mam szczescie, tak, na pewno, nie prbuj spierac sie, mam tak cholerne
szczescie, jak nikt na swiecie. Oraz jak cudowna rzecza byo to, z e mia przed soba
duga, cienista aleje lat, mila perspektywe starzenia sie w obecnosci tak delikatnej
osoby.
Tak ciez ko nad tym pracowa i tak blisko juz by wiary w prawdziwosc tych
lichych wymysw, z e kiedy poszed do zka z Zini Wakil na drugi dzien po
przylocie do Bombaju, pierwsza rzecza, ktrej dokona, byo omdlenie, cakowita
utrata przytomnosci, gdyz sygnay dochodzace
do jego mzgu byy zasadniczo
ze soba sprzeczne, jak gdyby prawe oko widziao, z e swiat przesuwa sie w lewa
strone, a jednoczesnie lewe z e wrecz odwrotnie, swiat ten wasnie zeslizguje
sie w prawo.
Zini bya pierwsza Hinduska, z ktra sie kocha. Wtargnea do jego garderoby
po premierze Milionerki ze swoimi operowymi ramionami i ochrypym gosem,
jak gdyby nie mineo tak wiele lat. Lat. Mj drogi, co za rozczarowanie, sowo
daje, siedziaam przez cae to przedstawienie po to tylko, z eby usyszec jak spiewasz Goodness Gracious Me jak Peter Sellers, pomyslaam, sprawdzmy, czy
ten facet nauczy sie trafiac we wasciwa nute, pamietasz, jak nasladowaes Elvisa
z rakieta do squasha, kochanie, byes przesadnie komiczny, zupenie zwariowany.
A co tu wyprawiasz? Piosenki to nie sztuka dramatyczna. A, do diaba. Suchaj,
czy mozesz zwiac od tych wszystkich bladych twarzy i pjsc na miasto z nami,
46

kolorowymi? Moze juz zapomniaes, jak wyglada

nasze z ycie?
Pamieta ja jako patykowata, chuda nastolatke, ktra miaa wosy w stylu Mary Quant, zaczesane na jedna strone twarzy i usmiech wykrzywiony w przeciwna.
Narwaniec, niedobra dziewczyna. Pewnego dnia, dla ubawu, wesza do cieszacej

sie za sawa addy, spelunki na Falkland Road, i siedziaa tam, palac

papierosy i pijac
cole, az wreszcie streczyciele, ktrzy prowadzili te meline, zagrozili,
z e potna jej twarz, to nie miejsce dla cichodajek. Wytrzymaa ich wzrok, powoli
skonczya papierosa, wysza. Nieustraszona. Moze wariatka. Teraz, w wieku trzydziestu paru lat bya dyplomowanym lekarzem, konsultantem w szpitalu Breach
Candy, kobieta, ktra pracowaa wsrd bezdomnych tego miasta, ktra pojechaa
do Bopalu natychmiast po ogoszeniu wiadomosci, z e niewidzialna amerykanska
chmura zzera ludziom oczy i puca. Bya krytykiem sztuki, autorka ksia
zki na temat ograniczajacego

mitu autentycznosci, tego folklorystycznego gorsetu, ktry

chciaa zastapi
c etyka historycznie uprawomocnionego eklektyzmu, bo czyz caa
narodowa kultura nie opieraa sie na zasadzie pozyczania wszelkich ubran, jakie
tylko wydaja sie pasowac, od Aryjczykw, Mogow czy Brytyjczykw, wybierz-co-najlepsze-i-zostaw-reszte? ta ksia
zka narobia sporo smrodu, czego zreszta
mozna sie byo spodziewac, szczeglnie z powodu tytuu. Nazwaa ja Jedyny dobry Hindus. To znaczy, z e jest nim martwy Hindus powiedziaa Czamczy,
dajac
mu egzemplarz. Dlaczego miaby istniec jakis dobry, uczciwy sposb
na bycie kolorowym? To jest w rzeczywistosci hinduski fundamentalizm. Tak naprawde wszyscy jestesmy zymi Hindusami. A niektrzy jeszcze gorsi niz caa
reszta.
Jej uroda rozkwitaa w peni, dugie wosy spyway na plecy; z pewnoscia nie
bya to ta sama patykowata postac z przeszosci. Piec godzin po tym, jak wesza
do jego garderoby, znalezli sie w zku, a on zemdla. Kiedy doszed do siebie,
powiedziaa mu: Daam ci whisky z narkotykiem. Nigdy nie doszed do
tego, czy mwia prawde, czy tez nie.
Zinat Wakil miaa wzgledem Saladyna pewien plan. Nawrcenie wyjasnia. Panie, odzyskamy cie. Czasami mia wrazenie, z e zamierza tego
dokonac, jedzac
go z ywcem. Kochaa sie z nim jak kanibal, by dla niej poduzna
porcja pieczystego. Czy wiedziaas pyta ja o istnieniu jak najbardziej dowiedzionego powiazania

pomiedzy wegetarianizmem a odruchem zjadania ludzi?

Zini, gryzac
na drugie sniadanie jego nagie udo, potrzasn
ea gowa. W pewnych ekstremalnych przypadkach kontynuowa nadmierne spozycie roslin
moze spowodowac wprowadzenie do organizmu substancji biochemicznych, ktre wywouja ludozercze zachcianki. Spojrzaa na niego i ukosny usmiech rozpromieni jej twarz. Zini, ten piekny wampir. Dosc tego powiedziaa.
Jestesmy narodem wegetarianw i kulture mamy pokojowa, mistyczna, to wiedza
wszyscy.
Natomiast jesli o niego chodzio, obowiazywao

go ostrzezenie: Uprasza sie

47

traktowac ostroznie. Kiedy po raz pierwszy dotkna

piersi Zini, z jej oczu trysney gorace,
zdumiewajace
zy o barwie i konsystencji bawolego mleka. Widziaa,
jak umiera jej matka, krojona jak kurczak na obiad, najpierw lewa piers, pzniej
prawa, a mimo to rak rozprzestrzenia sie. Obawa Zini, z e podzieli los matki, spowodowaa, z e jej piersi stay sie obszarem zakazanym. Ukryty lek nieustraszonej
Zini. Nigdy nie urodzia dziecka, lecz jej oczy pakay mlekiem.
Po ich pierwszym akcie miosnym od razu zabraa sie za niego, nie pamietajac
juz o zach. Wiesz, czym jestes, powiem ci. Dezerterem, oto czym jestes,
bardziej angielski niz twj angelsky akcent owiniety wok ciebie jak flaga, i nie
mysl sobie, z e jest tak doskonay, on ci ciagle
zjezdza, baba, jak sztuczne wasy.

Dzieje sie cos dziwnego chcia powiedziec. Mj gos. Ale nie wiedzia, jak to wyrazic i w koncu nie odezwa sie wcale.
Ludzie tacy jak ty prychnea, caujac
go w ramie. Wracacie tutaj po
tak dugim czasie i uwazacie sie bg jeden wie za kogo. Cz, kochanie, mamy
o was duzo gorsze zdanie. Usmiech miaa bardziej promienny niz Pamela.
Tak, rozumiem powiedzia do niej. Zini, nie zgubias swojego usmiechu
Binaki.
Binaka. Skad
sie to znowu wzieo, ta dawna, zapomniana reklama pasty do zebw? I samogoski brzmiace
najwyrazniej niepewnie. Uwazaj, Czamcza, uwazaj
na swj cien. Tego ciemnoskrego faceta skradajacego

sie z tyu.
Nastepnego wieczora przysza do teatru, holujac
dwch przyjaci, modego
marksiste, rezysera filmowego Georgea Mirande, powczacego

nogami wieloryba z podwinietymi rekawami siegajacej,

do ud dugiej koszuli, jego trzepocaca

na wietrze kamizelka nosia wyrazne slady starych plam, a zadziwiajace

z onierskie wasy
miay woskowane koniuszki, oraz Bhupena Gandhiego, poete i dziennikarza, ktry przedwczesnie posiwia, ale ktrego twarz wydawaa sie posiadac
niewinnosc niemowlecia, dopki nie wydoby z siebie przebiegego chichotu.
Chodzz ez, Salad baba oznajmia Zini pokazemy ci miasto. Tu zwrcia
sie do swoich towarzyszy: Ci Azjaci z zagranicy wstydu nie maja oswiadczya. Saladynie, prosze cie jak jaka
s gupia saate!
Kilka dni temu przyjechaa tu reporterka telewizyjna powiedzia George
Miranda, Rzowe wosy. Twierdzia, z e nazywa sie Kerleeda. Nie mogem tego
rozgryzc .
Suchaj, George jest zbyt oderwany od swiata przerwaa Zini. Nie
ma pojecia, w jakich dziwakw wy, faceci, sie zmieniacie. Ta panna Singh, wprost
skandaliczne! Powiedziaam jej, twoje nazwisko brzmi Chalida, kochanie, rymuje
sie z Dalda, to taki srodek do gotowania. Ale ona nie potrafia wymwic. Swojego wasnego nazwiska! Zaprowadz mnie do waszego kerlidera. Tacy jak wy nie
posiadaja z adnej kultury. Po prostu kolorowi. No i co, nieprawdaz? dodaa,
nagle radosna z oczyma zaokraglonymi

w obawie, z e posunea sie za daleko.

Przestan znecac sie nad nim, Zinat powiedzia Bhupen Gandhi swoim cichym
48


gosem. A George, zakopotany wymamrota: Zadnej
obrazy, czowieku. Dowcip, ha, ha.
Czamcza postanowi zrobic dobra mine do zej gry, a nastepnie kontratakowac.
Zini powiedzia. Ziemia pena jest Hindusw, wiesz przeciez o tym,
zjawiamy sie wszedzie, zostajemy druciarzami w Australii, a nasze gowy laduj
a
w lodwce Idi Amina. Kolumb mia racje, byc moze swiat skada sie z samych
Indii, Wschodnich, Zachodnich, Pomocnych, cholera, powinnas byc dumna z nas,
naszej przedsiebiorczosci, przenikania przez granice. Szkopu jedynie w tym, z e
nasza hinduskosc jest rzna od twojej. Lepiej przyzwyczajaj sie do nas. Jaki to
tytu ma ta ksia
zka, ktra napisaas?
Suchajcie Zini wsunea mu reke pod ramie. Suchajcie mojego Salada. Nagle chce byc Hindusem, kiedy juz cae swoje z ycie spedzi, prbujac
zmienic kolor skry na biay. Nie wszystko jest stracone, widzicie. Cos tam w nim
jeszcze drzemie. I Czamcza poczu, z e rumieni sie, poczu, z e krew uderza mu
do gowy. India; alez to komplikowao sprawy.
Na miosc boska dodaa, cmokajac
go w policzek Czamcza, chce
powiedziec, pieprz to. Kazesz sie nazywac Panem, Lizuskiem i chcesz, z ebysmy
sie nie smiali.

***

W mocno zuzytym Hindustanie Zini, samochodzie zbudowanym dla spoeczenstwa suzacych,

w ktrym tylne siedzenia maja lepsza tapicerke niz przednie,

Czamcza czu, z e noc, jak tum, zaciesnia sie coraz bardziej wok niego. India
mierzaca
go miara swojego zapomnianego ogromu, sama jej obecnosc , odwieczny
pogardzany rozgardiasz. Nagle wyrs przed nim hidzra, przebrany za Amazonke, niby hinduska Wonder Woman, uzbrojony w srebrny trjzab,
zatrzyma
ruch uliczny jednym wadczym gestem i powoli przesuna
sie przed nimi. Czamcza wpatrywa sie w jejjego grozne oczy. Gibril Fariszta, gwiazdor filmowy, ktry
znikna
w nie wyjasniony sposb, rozkada sie na olbrzymich afiszach. Gruz,
smieci, haas. Dymiace
reklamy papierosw: SCISSORS DLA CZOWIEKA
SATYSFAKCJI. Albo, co byo jeszcze bardziej nieprawdopoW AKCJI DUZO
A WIELKIEGO KRAJOBRAZU INDYJSKIEGO.
dobne: PANAMA CZESCI
Dokad
jedziemy? Noc przybraa kolor zielonych neonowych reklam.
Zini zaparkowaa samochd. Zgubies sie zarzucia mu. Co ty wiesz
o Bombaju? Niby twoje wasne miasto, ale tak naprawde, nigdy nim nie byo.
Dla ciebie jest ono snem z dziecinstwa. Spedzic modosc w dzielnicy Scandal Po
int to tak samo, jak z yc na ksiez ycu. Zadnych
biedakw, nic z tego, tylko suzba
49

domowa. Czy pojawia sie tam kiedykolwiek Armia Siwy, aby wywoac rozruchy spoeczne? Czy twoi sasiedzi

cierpieli gd podczas strajku wkniarzy? Czy

Datta Samant urzadzi

wiec pod waszymi domami? Ile miaes lat, kiedy po raz

pierwszy ujrzaes zwiazkowca?

Kiedy po raz pierwszy wsiades do podmiejskiego pociagu,

zamiast do samochodu z szoferem? To nie by Bombaj, kochanie,

przepraszam cie. To bya Kraina Czarw, Peristan, Zycie-Na-Kredyt,

Kraina Oz.
A ty? przypomnia jej Saladyn. Gdzie byas wtedy?
W tym samym miejscu powiedziaa z zawzietoscia. Z wszystkimi
innymi przekletymi munchkinami.
Ciche uliczki. Dzinijska swiatynia

w remoncie, na wszystkich figurkach swietych plastikowe worki chroniace

przed farba. Uliczny sprzedawca oferujacy
gazety pene okropnosci: katastrofa kolejowa. Bhupen Gandhi zacza
mwic agodnym
szeptem. Tuz po katastrofie, powiedzia, pasazerowie, ktrzy przezyli, zaczeli pyna
c do brzegu (pociag
spad z mostu) i tam zajeli sie nimi miejscowi chopi, tak
dugo odpychali ich od brzegu, az ci potoneli, wwczas ograbili ich ciaa.
Zamknij gebe wrzasnea na niego Zini. Dlaczego opowiadasz mu
takie historie? On juz bez tego uwaza nas za dzikusw, nizszy gatunek.
W jakims sklepiku sprzedawano drzewo sandaowe do spalenia na ofiare w pobliskiej swiatyni

Kryszny oraz komplety pokrytych emalia biao-rzowych oczu

Kryszny, ktre widza wszystko. Cholera, za duzo do ogladania

mrukna

Bhupen. To jasne.

***

Na zatoczonej dhaba, ktra George zacza

odwiedzac, kiedy usiowa nawia
zac kontakt w sprawach filmowych z czonkami gangu i bossami rzadz
acymi

przemysem rozpusty w miescie, pito ciemny rum przy aluminiowych stolikach,

a George i Bhupen, bedac
juz na lekkim rauszu, posprzeczali sie. Zini pia Thums
Up Cole i w rozmowie z Czamcza otwarcie skrytykowaa swoich przyjaci.
Naogowi pijacy, obydwaj, spukani do cna, obaj znecaja sie nad z onami, przesiaduja w knajpach, marnuja swoje parszywe z ycie. Nic dziwnego, z e straciam
gowe dla ciebie, kochany, jezeli produkt miejscowy jest tak niskiej jakosci, zaczynamy lubic towary z zagranicy.
George by w Bopalu razem z Zini i coraz gosniej rozprawia o katastrofie,
interpretujac
ja w sposb ideologiczny. Czym jest Amrika dla nas? zapyta.
Jest miejscem nierealnym. Potega w najczystszej formie, bezcielesna, niewidzialna. Nie widzimy jej, a jednak wcia
z nas dreczy, nie ma ucieczki. Porwna
towarzystwo Union Carbide do konia trojanskiego. To my przeciez zaprosili50

smy tych skurwysynw. To byo tak, jak w opowiadaniu o czterdziestu rozbjnikach powiedzia. Ukryli sie w amforach i czekali na nadejscie nocy. My nie
mielismy z adnego Alibaby, na nieszczescie wykrzykna.
Kogo mielismy?
Pana Radziwa G.
W tym momencie Bhupen Gandhi podnis sie nagle z miejsca, stana
na drza
cych nogach i zacza
zeznawac, jak gdyby opeta go jakis duch. Wedug mnie
powiedzia nie o obca interwencje tu chodzi. Zawsze pobazalismy sobie,
zrzucajac
wine na obcych, Ameryke, Pakistan, jakikolwiek inny cholerny kraj.
Przepraszam cie, George, ale wedug mnie wszystko zaczyna sie w Asam i od
tego musimy zacza
c. Rzez niewiniatek.

Fotografie dzieciecych trupw, uoz onych starannie w rzedach jak z onierze na defiladzie. Zatuczono je pakami,
ukamienowano, nozami poderznieto im garda. Te rwne szeregi smierci, przypomnia sobie Czamcza. Jak gdyby dopiero ten okrutny widok potrafi zmusic Indie
do zachowania porzadku.

Bhupen przemawia przez dwadziescia dziewiec minut bez zajakni

ec czy
przerw. Wszyscy jestesmy winni tego, co sie stao w Asamie powiedzia.
Kazdy z nas. O ile i dopki nie przyjmiemy do wiadomosci, z e smierc tych dzieci
obarcza wina kazdego z nas i jezeli nie potrafimy sie do tego przyznac, nie mozemy nazywac sie cywilizowanym narodem. Kiedy mwi, popija rum wielkimi
ykami i jego gos stawa sie coraz donosniejszy, a ciao zaczeo sie niebezpiecznie
przechylac, lecz mimo z e w sali zapanowaa cisza, nikt nie ruszy w jego kierunku, nikt nie usiowa mu przerwac, nikt nie nazwa go pijakiem. W srodku zdania:
codzienne wypadki oslepiania ludzi lub dzien w dzien strzelanina, lub przypadki
korupcji, za kogo my sie usiad ciez ko i utkwi wzrok w swoim kieliszku.
Zaraz tez w odlegym rogu knajpy wsta mody czowiek i podja
dyskusje.
Asam nalezy rozumiec w kategoriach politycznych, zawoa, istniay przyczyny
ekonomiczne, a jeszcze inny czowiek poderwa sie na nogi, z eby odpowiedziec,
sprawy finansowe nie wyjasniaja, dlaczego dorosy czowiek zatukuje paka maa dziewczynke na smierc, na co inny facet powiedzia, jezeli tak pan uwaza, to
nigdy pan nie by godny, salah, cz za cholernie romantyczne przypuszczenie,
z e ekonomia nie moze zmienic ludzi w dzikie bestie. Czamcza zacisna
kurczowo
reke na swoim kieliszku, kiedy haas gwatownie wzrs, powietrze zdawao sie
gestniec, zote zeby byskay tuz przed jego twarza, ramiona ocieray sie o niego,
okcie tracay

go, powietrze powoli zmieniao sie w zupe, a w jego klatce piersiowej zaczeo sie nieregularne koatanie. George zapa go za reke i wyciagn
a
na
ulice. W porzadku,

czowieku? Zrobies sie zielony. Saladyn podziekowa

kiwnieciem gowy, nabra w puca nocnego powietrza i uspokoi sie. To rum
i wyczerpanie powiedzia. Dziwne, ale zwykle po przedstawieniu nerwy
odmawiaja mi posuszenstwa. I czesto zaczynam sie cay trza
sc . Powinienem by
wiedziec. Zini patrzya na niego i w jej oczach byo cos wiecej niz wspczucie. Byszczace
spojrzenie, triumfujace,
twarde. Cos do ciebie dotaro, pozeraa
51

go oczyma. No i, kurde, najwyzszy czas.

Kiedy wyzdrowieje sie z duru brzusznego, rozmysla Czamcza, zyskuje sie
odpornosc na te chorobe na jakies dziesiec lat. Lecz nic nie jest wieczne; w koncu
przeciwciaa zanikaja. Musia pogodzic sie z faktem, z e jego krew nie zawiera juz
cia odpornosciowych, ktre pozwoliyby mu znosic rzeczywistosc Indii. Rum,
koatanie serca i przygnebienie. Czas do zka.
Nigdy nie zabieraa go do swojego mieszkania. Zawsze i tylko ten hotel, peen
modych Arabw ze zotymi medalionami na piersiach, dumnie przemierzajacych

nocne korytarze z butelkami szmuglowanej whisky. Leza w butach na swoim

zku, konierz koszuli rozpiety, krawat poluzowany, oczy zasoniete prawa reka;

ona w biaym hotelowym paszczu kapielowym

pochylia sie nad nim i pocaowaa

go w podbrdek. Powiem ci, co ci sie przydarzyo dzisiejszego wieczora
powiedziaa. Mozna by powiedziec, z e rozbilismy twoja skorupe.
Poderwa sie, wscieky. Tak, oto, co jest w srodku rzuci jej w twarz.
Hindus przemieniony w angielskie medium. Kiedy teraz prbuje mwic w jezyku
hinduskim, ludzie maja uprzejmy wyraz twarzy. Oto ja. Unieruchomiony w galarecie swojego przybranego jezyka wczesniej juz zacza
syszec w tej indyjskiej
wiezy Babel zowieszcze ostrzezenie: Nie wracaj juz nigdy. Skoro przeszedes na
druga strone lustra, wracasz na wasne ryzyko. Zwierciado moze pocia
c cie na
kawaki.
Byam taka dumna z Bhupena dzis wieczorem powiedziaa Zini, wchodzac
do zka. W ilu krajach mgbys wejsc do pierwszego lepszego baru i rozpocza
c podobna debate? I ta pasja, ta powaga, ten respekt. Zatrzymaj dla siebie
swoja cywilizacje, Lizusku; moja cakiem mi sie podoba.
Daj sobie spokj ze mna baga ja. Nie lubie, kiedy ludzie wpadaja do mnie bez uprzedzenia, zapomniaem juz siedem wersetw i kabaddi, nie
umiem odmawiac modlitw, nie wiem, co dzieje sie podczas uroczystosci nikah,
a w miescie, w ktrym sie wychowaem, atwo badz
e, kiedy tylko zostaje sam.
To nie jest mj dom. To miejsce przyprawia mnie o zawroty gowy, gdyz jest ono
jakby domem i jednoczesnie nie jest. Przez to wszystko serce mi drzy i kreci mi
sie w gowie.
Jestes gupcem krzyknea na niego. Gupcem. Zmien sie z powrotem! Cholerny idiota. Oczywiscie, z e potrafisz. Bya wirem powietrza, syrena
kuszac
a go do powrotu do dawnego ja. Ale byo to martwe ja, cien, duch, a on
nie chcia zostac zjawa. W portfelu mia bilet powrotny do Londynu i zamierza
zrobic z niego uzytek.

52

***

Nie wyszas za ma
z powiedzia do niej, kiedy po bezsennej nocy lezeli
obok siebie, wczesnie rano. Zini parsknea. Naprawde nie byo cie w kraju zbyt
dugo. Widzisz mnie? Jestem czarnuchem. Wygiea plecy i zrzucia przescierado, aby pochwalic sie swoimi wdziekami. Kiedy krlowa bandytw, Phulan
Devi, wysza wreszcie ze swoich wawozw,

aby sie poddac i aby sfotografowano

ja ze wszystkich stron, gazety z miejsca zaprzestay tworzenia mitu o jej legendarnej urodzie. Teraz staa sie prosta pospolita istota, nieapetyczna, a nie jak
przedtem ponetna. Ciemna skra w pnocnej Indii.
Brednie powiedzia Saladyn Nie sadzisz

chyba, z e w to wierze.
Zasmiaa sie. W porzadku,

jeszcze nie cakiem zidiociaes. Po co komu

mazenstwo? Miaam mnstwo pracy.
A po chwili milczenia, podrzucia mu tamto pytanie. Wiec, dobrze. A ty?
Nie tylko z onaty, do tego jeszcze bogaty. Powiedz wiec, na. Powiedz, jak
z yjecie, ty i mame. W pieciopietrowym domu w Notting Hill. Ostatnio przesta
sie tam czuc bezpiecznie, poniewaz kolejna banda wamywaczy zabraa ze soba
nie tylko, jak zwykle, wideo i stereo, ale rwniez owczarka alzackiego. Zacza
dochodzic do wniosku, z e nie mozna mieszkac tam, gdzie element przestepczy porywa zwierzeta. Pamela twierdzia, z e jest to stary miejscowy zwyczaj. W Bardzo
Dawnych Czasach, powiedziaa (dla Pameli historia dzielia sie na Ere Starozyt
na, Sredniowiecze,
Bardzo Dawne Czasy, Okres Imperium Brytyjskiego, Okres
Nowozytny i Terazniejszosc ), porywanie ulubionych zwierzat
byo lukratywnym
zajeciem. Biedacy kradli psiaki bogatym, uczyli je nowych imion i sprzedawali
z powrotem ich zmartwionym i bezradnym wascicielom w sklepach na Portobello Road. Historia lokalna podawana przez Pamele bya zawsze pena szczegw
i czesto niepewna. Alez, mj Boze powiedziaa Zini Wakil. Musisz natychmiast sprzedac mieszkanie i wyprowadzic sie. Ja znam tych Anglikw, wszyscy tacy sami, hoota i nababowie. Nie da sie walczyc z ich cholernymi tradycjami.
Moja z ona, Pamela Lovelace, kruchutka jak porcelana, zgrabna jak gazeta,
przypomnia sobie. Zapuszczam korzenie w kobiety, ktre kocham. Banay niewiernosci. Odsuna
je od siebie i mwi o swojej pracy.
Kiedy Zini Wakil dowiedziaa sie, w jaki sposb Saladyn Czamcza dorobi sie
swoich pieniedzy, zaczea wyc ze smiechu, tak z e jeden z Arabw w medalionach
zapuka do drzwi, chcac
sie upewnic, czy wszystko w porzadku.

Zobaczy piekna
kobiete siedzac
a na zku, ze strugami ez jak bawole mleko, spywajacymi

po jej
policzkach i kapiacymi

z podbrdka, i przeprosiwszy Czamcze za najscie, wycofa

sie pospiesznie, przepraszam, stary, hej, ale z ciebie szczesciarz.
Ty biedny ziemniaku. Zini ciez ko oddychaa pomiedzy jedna a druga

53

salwa smiechu. Te angielskie skurwiele. Naprawde cie zaatwiy.

A wiec teraz z kolei jego praca okazaa sie smieszna. Posiadam dar nasladowania rznych typw wymowy powiedzia hardo. Dlaczego nie miabym
sie zatrudnic?
Dlaczego nie miabym sie zatrudnic? przedrzezniaa go, machajac

z uciechy nogami. Panie aktor, znowu zsuna

sie panu wasik.

O, mj Boze.
Co sie ze mna dzieje?
Co, u diaba?
Ratunku.
Poniewaz faktycznie posiada ten dar, naprawde go posiada, by czowiekiem Tysiaca
i Jednego Gosu. Jezeli chcieliscie wiedziec, jak powinna mwic
wasza butelka ketchupu w reklamie telewizyjnej, jezeli nie mieliscie pewnosci,
jaki powinien byc idealny gos waszej paczuszki chrupek o smaku czosnkowym,
oto wasz czowiek. Zmusza dywany, by przemwiy w reklamach domw towarowych, nasladowa znakomitosci, prazona fasole, mrozony groszek. W radiu
potrafi przekonac suchaczy, z e jest Rosjaninem, Chinczykiem, Sycylijczykiem,
prezydentem Stanw Zjednoczonych. Pewnego razu w sztuce radiowej na trzydziesci siedem gosw gra kazda z rl, przybierajac
mnstwo pseudonimw, czego nikt sie nigdy nie domysli. Razem z rwnie utalentowana partnerka, Mimi
Mamoulian, panowa nad falami radiowymi Brytanii. Oboje mieli tak duzy udzia
w finansowych gosoobrotach radia, z e, jak to powiedziaa Mimi: Niech ludzie
nawet z artem nie mwia przy nas o Komisji Antymonopolowej. Jej mozliwosci byy zdumiewajace:
moga nasladowac osoby w kazdym wieku, pochodzace

z kazdego miejsca na swiecie, o kazdej barwie i wysokosci gosu, od anielskiej

Julii az po diaboliczna Mae West. Powinnismy pobrac sie kiedys, kiedy bedziesz wolny zasugerowaa Mimi. Ty i ja, oboje moglibysmy byc Narodami
Zjednoczonymi.

Jestes Zydwk
a zauwazy. Zostaem tak wychowany, z e mam swoje

zdanie na temat Zydw.

No cz, jestem Zydwk

a wzruszya ramionami ale to ty jestes obrzezany. Nikt nie jest doskonay.
Mimi bya drobnej budowy, miaa geste czarne loki i wygladaa

jak reklama
firmy Michelin. W Bombaju, Zinat Wakil przeciagn
ea sie i ziewnea, i wygonia
inne kobiety z jego mysli. Zbyt wiele smiaa sie z niego. Paca ci za
nasladowanie ich, dopki nie musza na ciebie patrzec. Twj gos staje sie sawny,
ale ukrywaja twoja twarz. Moze domyslasz sie dlaczego? Brodawki na nosie, zez
czy co? Czy przyszo ci juz cos na mysl, kochanie? Ty sakramencki kapusciany
bie, sowo daje.
To prawda, pomysla. Saladyn i Mimi byli pewnego rodzaju legendami, ale
legendami uomnymi, ciemnymi gwiazdami. Pole grawitacyjne ich umiejetnosci
54

przyciagao

do nich prace, ale oni pozostawali niewidoczni, zrzucajac

swoje ciaa, aby naozyc gosy. W radiu Mimi moga stac sie Wenus Botticelliego, moga
byc Olimpia, Monroe, jakakolwiek

cholerna kobieta, ktra chciaa byc. Byo jej

wszystko jedno, jak wygladay;

staa sie juz swoim gosem, warta bya majatku,

a trzy mode kobiety zakochay sie w niej beznadziejnie. Kupowaa rwniez nieruchomosci. Neurotyczne zachowanie przyznawaa sie czesto bez z enady.
Przesadna potrzeba zapuszczania korzeni wynikajaca
z wstrzasw

w historii ormiansko-zydowskiej. Pewna doza rozpaczy wynikajaca

z postepujacych

lat i niewielkich polipw wykrytych w gardle. Nieruchomosci maja taki kojacy

wpyw,
naprawde polecam je. Bya wascicielka probostwa w Norfolk, zagrody wiejskiej w Normandii, dzwonnicy w Toskanii, wybrzeza morskiego w Bohemii.
Wszedzie straszy wyjasnia. Szczekanie, wycie, krew na dywanach, kobiety
w koszulach nocnych. Nikt nie rezygnuje z ziemi bez walki.
Nikt oprcz mnie, mysla melancholijnie Czamcza, kiedy tak leza obok Zinat
Wakil. Moze juz jestem duchem. Ale przynajmniej duchem posiadajacym

bilet
lotniczy, sukces, pieniadze,

z one. Cien, ale z yjacy

w namacalnym materialnym
swiecie. Z aktywami. Tak, mj panie.
Zini gadzia jego krecace
sie nad uszami wosy. Czasami, kiedy nic nie
mwisz wyszeptaa kiedy nie mwisz smiesznymi gosami albo nie udajesz
kogos wielkiego i kiedy zapominasz, z e ludzie na ciebie patrza, masz obojetny
wyraz twarzy. Wiesz? Nie zapisana karta, nikogo tam nie ma. Doprowadza mnie
to do szau, czasami chce dac ci w twarz. Sprawic ci bl, z ebys znowu ozy. Ale
to mnie tez smuci. Taki gupiec, ty, wielka gwiazda, a twoja twarz ma nieodpowiedni kolor i nie mozna pokazac cie w kolorowym telewizorze, musisz jechac
tu, do kraju brazowych,

z jaka
s nedzna trupa teatralna, do tego wszystkiego grajac

role zangielszczonego Hindusa, tylko po to, z eby wystapi

c w sztuce. Poniewieraja
toba, a mimo to wcia
z jestes z nimi, wprost ich kochasz, cholerna mentalnosc niewolnika, daje sowo. Czamcza. Chwycia go za ramiona i potrzasn
ea, siedzac

na nim okrakiem, a jej zakazane piersi znalazy sie tuz przy jego twarzy. Salad
baba, czy jakkolwiek siebie nazywasz, na miosc boska, wrc do domu.
Wielki przeom, ktry wkrtce mg sprawic, z e pieniadze

straca dla niego

sens, zacza
sie zupenie niepozornie: program telewizyjny dla dzieci, rzecz zwana Obcy z kosmosu z udziaem Putforiw z Wojen Gwiezdnych w manierze Ulicy Sezamkowej. Bya to pena humoru sytuacyjnego komedyjka o najrzniejszych istotach spoza Ziemi, od rezolutnych po wariatw, od zwierzat
po
jarzyny, a rwniez mineray, poniewaz wystepowaa tam skaa kosmiczna, ktra
potrafia dostarczyc zawarty w niej surowiec, a nastepnie regenerowac sie w cia
gu tygodnia, przed pojawieniem sie w kolejnym odcinku; skaa ta nazywaa sie
Pigmobca, a dzieki karkoomnemu poczuciu humoru producentw, w programie
pojawiaa sie rwniez ordynarna, czkajaca
istota, rzygajacy
kaktus, ktry pochodzi z pustynnej planety na koncu czasu: bya to Matilda Australien, pojawiay sie
55

rwniez trzy groteskowe, spiewajace,

pneumatyczne syreny kosmiczne, znane jako Obce Kolby Kukurydzy, byc moze nazyway sie tak, gdyz mozna byo poozyc
sie pomiedzy nimi, a takze by tam hip-hopowy zesp tancerzy z Wenus i grupa sprayowcw zasmarowujacych

sciany metra, i rwniez pokrewne dusze, ktre

przejey dla siebie nazwe Obcego Narodu; a pod zkiem, w statku kosmicznym,
ktry by gwnym miejscem zdjec dla tego programu, mieszka sobie Owadzik,
czyli gigantyczny z uczek gnojarek z Mgawicy Raka, ktry uciek od swojego
tatusia, a w akwarium mozna byo znalezc Mzgowca, superinteligentna gigantyczna suchotke kalifornijska, ktra uwielbiaa kuchnie chinska, no a poza tym
by jeszcze Ridley, najbardziej przerazajacy
z caej obsady, wyglada
jak jakies
malowido Francisa Bacona, przedstawiajace
usta pene zebw, koyszace
sie na
samym koncu slepego straka,
do tego mia on bzika na punkcie aktorki Sigourney
Weaver. Gwiazdami tego programu, jego Kermitem i panna Piggy, bya niezwykle modnie i niegustownie ubrana, przedziwnie uczesana para, Maksym i Mamma Obcy, pragnacy
tylko jednego czegz wiecej? bycia osobowosciami
telewizyjnymi. W rolach tych obsadzono Saladyna Czamcze oraz Mimi Mamoulian, zmieniajacych

w jednej chwili gosy i kostiumy, nie mwiac

o fryzurach,
zmieniajacych

sie miedzy jednym ujeciem a drugim ze szkaratnych w cynobrowe, wosach, ktre mogy prostowac sie na dugosc trzech stp, pochylac sie na
bok, po czym w mgnieniu oka znikac zupenie; zmieniajacych

rysy twarzy i ukad

czesci ciaa, tak, gdyz byli zdolni do dowolnej przemiany, zmieniali nogi, rece,
nosy, uszy, oczy, a kazda z tych zmian bya poaczona

z nowym gosem wydawanym przez ich legendarne proteuszowe krtanie. Jednak tym, co uczynio program
przebojem, bya najnowoczesniejsza komputerowa technika przetwarzania obrazu. Wszystkie ta: statek kosmiczny, pejzaze odlegych planet, studia, w ktrych
rozgryway sie miedzygalaktyczne teleturnieje, byy symulowane przez komputer; podobnie sprawa sie miaa z przetworzonymi przez specjalne urzadzenia

obrazami aktorw, byli oni zobowiazani

spedzac codziennie cztery godziny w towarzystwie awangardowych mistrzw charakteryzacji, ktrzy zanim jeszcze wa
czono komputery, zmieniali ich w istoty podobne komputerowym symulacjom.
Maksym Obcy, kosmiczny playboy, i Mamma, niepokonana miedzygalaktyczna mistrzyni w zapasach oraz rekordzistka w spozywaniu makaronu, co wieczr
wzbudzali powszechna sensacje. Wszedzie najlepsze godziny emisji: Ameryka,
Eurowizja, cay swiat.
W miare jak program Obcy z kosmosu zyskiwa na popularnosci, coraz
czesciej stawa sie przedmiotem krytyki politycznej. Konserwatysci atakowali go
za to, z e jest zbyt straszny, jego warstwa seksualna zbyt dosadna (wspomnienie
o pannie Weaver powodowao u Ridleya erekcje), a caosc zbyt dziwaczna. Radykalni komentatorzy zaczeli atakowac jego stereotypowosc , brak pozytywnych
postaci oraz ciage
utrwalanie schematu, z e obcy z kosmosu sa zawsze potworami. Zaczeto naciskac na Czamcze, aby odszed z tego programu; odmwi; sta
56

sie celem atakw. Kiedy wrce, czekaja mnie kopoty powiedzia do Zini.
Ten cholerny program nie jest alegoria. Jest po prostu rozrywka. Ma sprawiac
przyjemnosc .
Sprawiac przyjemnosc ? Komu? dopytywaa sie. A poza tym, nawet
teraz pokazuja cie na antenie dopiero wtedy, kiedy pokryja ci twarz guma, a na
gowe wsadza czerwona peruke. Wielkie mi cos, okazja absolutnie z adna, mwie
ci.
Rzecz w tym powiedziaa, kiedy obudzili sie nastepnego ranka Saladynie, kochanie, z e naprawde jestes przystojny, bez watpienia

Skra jak mleko,

swiezo z Anglii. Akurat teraz, kiedy Gibril da noge, mgbys byc nastepny w kolejce. Mwie powaznie, jar. Potrzebuja nowej twarzy. Wrc tylko do kraju i zostaniesz nastepnym, wiekszym niz by Bachchan, wiekszym od Fariszty. Twoja
twarz nie jest tak zabawna jak ich.
W modosci, zwierzy sie jej, kazdy etap jego z ycia i kazda osobowosc , ktra
do siebie przypasowywa, wydaway mu sie chwilowe i to go uspokajao. Niedoskonaosci kazdego z tych etapw byy nieistotne, gdyz atwo mg zastapi
c jedna
chwile nastepna, jednego Saladyna innym. Teraz jednak kazda zmiana sprawiaa
bl; arterie tego, co mozliwe, zaczey twardniec. Nieatwo mi jest powiedziec
to tobie, wziaem

slub i to nie tylko z z ona, ale z z yciem. Znowu to potkniecie

w akcencie. Tak naprawde, to przyjechaem do Bombaju z jednego powodu
i nie jest nim wcale ta sztuka. On ma prawie osiemdziesiat
lat i nie bede mia
nastepnej okazji. Nie przyszed do teatru; Mahomet musi isc do gry.
Mj ojciec, Czangez Czamczawalla, wasciciel cudownej lampy. Czangez
Czamczawalla, chyba z artujesz, tylko nie wyobrazaj sobie, z e mozesz pjsc beze
mnie. Az klasnea w donie. Chce sprawdzic te wosy i paznokcie u ng.
Jego ojciec, synny samotnik. Bombaj by kultura przerbek. Jego architektura mapowaa drapacze chmur, jego filmy bez konca tworzyy na nowo Siedmiu
Wspaniaych i Love Story, zobowiazuj
ac
wszystkich bohaterw, by uratowali
przynajmniej jedna wioske przed krwiozerczymi bandytami, a wszystkie bohaterki, by umary na biaaczke przynajmniej raz w ciagu
swojej kariery, najlepiej
na samym jej poczatku.

Rwniez milionerzy, i oni importowali styl z ycia. Niewidzialnosc Czangeza bya utozsamiana z hinduskim marzeniem o nieszczesliwym
bogaczu, tkwiacym

w swojej luksusowej podniebnej garsonierze w Las Vegas;

lecz w koncu marzenie to nie to samo, co fotografia, i Zini chciaa zobaczyc to na
wasne oczy. Stroi do ludzi miny, kiedy jest w zym humorze ostrzega ja
Saladyn. Nikt nie wierzy, pki sam nie zobaczy. Naprawde. Ale miny! Gorgony! A do tego jest pruderyjny i nazwie cie dziwka, i prawdopodobnie bede musia
walczyc z nim, tak jest mi pisane.
Oto z jakiego powodu Saladyn Czamcza przyjecha do Indii: przebaczenie. To
wasnie sprowadzio go do jego starego rodzinnego miasta. Ale czy przebaczyc,
czy otrzymac przebaczenie, nie by w stanie powiedziec.
57

***

Dziwaczne aspekty obecnej sytuacji pana Czangeza Czamczawalli: ze swoja

nowa z ona, Nasrin Druga, mieszka przez piec dni kazdego tygodnia w otoczonym
wysokim murem domu o nazwie Czerwony Fort, poozonym w dzielnicy Pali Hill,
ulubionej przez gwiazdy filmowe; lecz pod koniec kazdego tygodnia wraca bez
z ony do starego domu w Scandal Point i tam spedza dni wolne od pracy, w zagubionym swiecie przeszosci, w towarzystwie pierwszej, zmarej, Nasrin. Ponadto:
mwiono, z e jego druga z ona zapowiedziaa, z e jej noga nigdy nie postanie w starym domu. Albo tez nie wolno jej tam przychodzic postawia hipoteze Zini,
siedzac
w eleganckiej limuzynie z przyciemnionymi szybami, ktra Czangez wysa po syna. Kiedy Saladyn skonczy opisywac jej swojego ojca i jego obecna
sytuacje, Zinat Wakil az gwizdnea z aprobata. Szalenstwo.
Ani przedsiebiorstwo nawozw sztucznych Czamczawalli, to Czangezowe imperium ajna, ani oszustwa podatkowe i omijanie ca importowego oraz dochodzenie prowadzone przez komisje rzadow

a w tej sprawie nie interesowao Zini.

Teraz powiedziaa dowiem sie wreszcie, jaki ty naprawde jestes.
Dzielnica Scandal Point otworzya sie przed nimi. Saladyn poczu, z e przeszosc runea na niego jak fala, topiac
go, wypeniajac
mu puca swoim upiornym

sonym smakiem. Dzisiaj nie jestem soba pomysla. Serce drzy. Zycie
niszczy z yjacych.

Nikt z nas nie jest soba. Nikt z nas nie jest taki.
Teraz bya tam stalowa brama zdalnie sterowana z wnetrza budynku, odcinaja
ca dostep do rozsypujacego

sie uku triumfalnego. Brama otworzya sie z powolonym zgrzytem i wpuscia Saladyna do miejsca straconego czasu. Kiedy zobaczy
drzewo orzecha woskiego, w ktrym, jak utrzymywa ojciec, przebywaa jego dusza, rece zaczey mu sie trza
sc . Skry sie za neutralnoscia faktw. W Kaszmirze powiedzia do Zini drzewo urodzinowe jest pewnego rodzaju inwestycja
finansowa. Kiedy dziecko osiaga
penoletnosc , dojrzae drzewo orzechowe mozna
porwnac z polisa ubezpieczeniowa;
posiada wartosc , mozna je sprzedac, opacic
slub, zacza
c z ycie. Brak sentymentu w tym wszystkim jest bardzo sympatyczny,
nie uwazasz?
Samochd zatrzyma sie przy zadaszonym wejsciu. Zini nie odezwaa sie, kiedy we dwjke przeszli po szesciu stopniach prowadzacych

do drzwi wejsciowych,
gdzie przywita ich stateczny i wiekowy suzacy
w biaej liberii z mosiez nymi guzikami, ktrego czupryne siwych wosw Czamcza nagle rozpozna, przeksztacajac
ja w myslach z powrotem w grzywe tego samego Wallabha, ktry nadzorowa
sprawy tego domu jako jego majordomus w Bardzo Dawnych Czasach. Mj
Boze, Wallabhu, bracie udao mu sie wydusic z siebie i uscisna
starego. Niky
usmiech wykrzywi twarz suzacego:

Robie sie taki stary, baba, myslaem, z e

58

mnie nie poznasz. Poprowadzi ich ciez kimi od krysztaw korytarzami rezydencji i Saladyn uswiadomi sobie, z e brak zmian jest uderzajacy
i najwyrazniej
celowy. To prawda, wyjasni mu Wallabh, z e kiedy Begum umara, sahib Czangez
poprzysiag
sobie, z e dom ten bedzie jej pomnikiem. Skutkiem tego nic w nim nie
zmieniono od dnia, w ktrym umara, obrazy, meble, mydelniczki, figurki walczacych

bykw z czerwonego szka i drezdenskie porcelanowe baleriny, wszystko pozostao dokadnie na swoim miejscu, te same czasopisma na tych samych
stoach, te same zmiete kebki papieru w koszach na smieci, jak gdyby dom takz e umar i zosta zabalsamowany. Zmumifikowany powiedziaa Zini, jak
zwykle wypowiadajac
rzeczy niewyrazalne. Boze, ale to jest upiorne, nie?
Wasnie w tej chwili, kiedy Wallabh, suzacy,
otwiera podwjne drzwi prowadza
ce do niebieskiego salonu, Saladyn Czamcza zobaczy widmo swojej matki.
Krzykna
tak gosno, z e Zini odwrcia sie na piecie. Tam wskaza na
ciemniejszy koniec korytarza nie ma watpliwo

sci, to przekleta sari z gazetowym nadrukiem, z duzymi tytuami, to to, ktre ona miaa na sobie w dniu, kiedy
ona, ona. . . Ale teraz Wallabh zacza
machac rekoma jak saby, nie potrafiacy

latac ptak, rozumiesz, baba, to tylko Kasturba, chyba nie zapomniaes, moja z ona,
to tylko moja z ona. Moja ayah Kasturba, z ktra bawiem sie w stawkach posrd
ska. Az podrosem i odszedem od niej, a w kotlinie mez czyzna w szylkretowych
okularach. Prosze cie, baba, nie ma sie o co zoscic, tylko kiedy Begum umara,
Sahib Czangez podarowa mojej z onie kilka szat, chyba nie masz nic przeciwko
temu? Twoja matka bya tak wspaniaomyslna kobieta, kiedy z ya, zawsze hojnie
rozdawaa wszystko. Czamcza, odzyskujac
rwnowage, poczu sie gupio.
Na litosc Boska, Wallabh wymamrota. Na litosc Boska. Alez oczywiscie, nie mam nic przeciwko temu. Wallabh odzyska znowu swoja poprzednia
sztywnosc ; prawo do wygaszania wasnego zdania, ktrym cieszy sie jako stary
suzacy,
pozwolio mu na strofowanie Czamczy. Bardzo przepraszam, baba,
ale nie powinienes bluznic.
Zobacz, jaki jest spocony powiedziaa Zini scenicznym szeptem. Wyglada,
jakby panicznie sie czegos ba. Kasturba wesza do pokoju i chociaz jej
powitanie z Czamcza po tylu latach byo dosyc serdeczne, dao sie odczuc, z e cos
niedobrego wisi w powietrzu. Wallabh poszed po piwo i indyjska kole i kiedy Kasturba rwniez wysza pod jakims pretekstem, Zini od razu powiedziaa: Cos
jest nie tak. Ona chodzi po domu, jak gdyby bya wascicielka tego smietniska.
Zauwaz, jak sie dumnie nosi. A staruszek wyraznie sie czegos ba, tych dwoje cos
kombinuje, zaoze sie. Czamcza usiowa zachowac spokj. Mieszkaja tutaj
niemal przez cay czas, moze spia w gwnej sypialni i jedza z wytwornych talerzy, na pewno poczuli, z e to miejsce nalezy do nich. Ale on cay czas mysla
o tym, jak uderzajaco
podobna do jego matki bya nianka Kasturba w tym starym
sari.
Tak dugo poza domem usysza za soba gos ojca z e teraz nie po59

trafisz odrznic z yjacej

nianki od zmarej matki.
Saladyn odwrci sie i zobaczy przygnebiajacy
obraz ojca; ojca, ktry pomarszczy sie jak stare jabko, lecz ktry ciagle
upiera sie, z e dalej bedzie nosi
bardzo drogie woskie garnitury ze swoich dawnych, tustych lat. Teraz, kiedy
straci zarwno pekate ramiona, jak i duzy brzuch, wydawao sie, z e przemierza
wnetrza swoich ubran zupenie jak czowiek, ktry szuka czegos, z czym cakowicie sie nie utozsami. Sta w drzwiach, patrzac
na syna, jego nos i wargi wykrzywione przez czarodziejska moc czasu w cos, co stao sie odlega podobizna
jego dawnej wilkoaczej twarzy. Czamcza zacza
domyslac sie dopiero, z e jego
ojciec nie jest juz w stanie przerazic kogokolwiek, z e jego niezwyka sia zostaa
przeamana, z e jest jedynie starym prykiem zmierzajacym

wprost do grobu; Zini

natomiast zda
zya zauwazyc z pewnym rozczarowaniem, z e Czangez Czamczawalla ma konserwatywnie krtko obciete wosy, a poniewaz na jego nogach lsnia
sznurowane pbuty, relacja o jego jedenastocalowych paznokciach u stp nie wydawaa sie prawdziwa; wrcia Kasturba, tym razem palac
papierosa, i przesza
powoli obok ich trojga, ojca syna kochanki, w kierunku pokrytej niebieskim welurem kanapy typu chesterfield, na ktrej upozowaa swoje ciao rwnie zmysowo
jak gwiazdka filmowa, mimo z e bya przeciez kobieta w podeszym wieku.
Zaledwie Kasturba zakonczya swoje szokujace
wejscie, a juz Czangez przemkna
szybko koo swojego syna i usadowi sie obok byej nianki. Zini Wakil, jej
oczy ciskajace
awanturnicze ogniki, zasyczaa do Czamczy: Zamknij buzie,

kochany. Zle to wyglada.

A w drzwiach suzacy,
Wallabh, popychajac
przed
soba wzek z drinkami, bez emocji patrzy, jak jego wieloletni chlebodawca obejmuje ramieniem jego z one, ktra bynajmniej sie nie broni.
Kiedy nasz przodek i bezposredni twrca zostaje nagle zdemaskowany jako osoba o cechach szatanskich, dziecko najczesciej staje sie bardzo pruderyjne.
Czamcza usysza siebie pytajacego:

A moja macocha, drogi ojcze? Czy jest

w dobrym zdrowiu?
Starzec zwrci sie do Zini: Mam nadzieje, z e przy tobie nie jest taki swiety,
inaczej zapewne cierpisz meki. I dalej, mwiac
do syna ostrzejszym tonem:
Interesujesz sie teraz moja z ona?
Bo ona toba zupenie nie. Obecnie nie chce cie
nawet widziec. Dlaczego miaaby wybaczyc? Nie jestes dla niej synem. Zreszta
w tej chwili chyba i dla mnie tez nie.
Nie przyszedem walczyc z nim. Uwazaj, ty stary satyrze. Nie wolno mi walczyc. Ale to, to jest nie do zniesienia. W domu mojej matki krzykna
Czamcza melodramatycznie, przegrywajac
bitwe z samym soba. Panstwo uwaza, z e
twoje przedsiebiorstwo jest nieuczciwe, oto jest korupcja twojej duszy. Popatrz,
cos im zrobi. Wallabhowi i Kasturbie. Przy pomocy swoich pieniedzy. Ile na to
potrzebowaes? Aby zatruc im z ycie. Jestes chorym czowiekiem. Sta przed
swoim ojcem, ponac
susznym gniewem.
Wallabh suzacy,
nieoczekiwanie, wmiesza sie. Baba, z caym szacunkiem,
60

ale przepraszam, co ty wiesz? Wyjechaes i nie byo cie tak dugo, a teraz przyjezdzasz, aby nas sadzi
c. Saladyn czu, z e ziemia ustepuje mu spod ng; patrzy
prosto w pieko. Rzeczywiscie, paci nam kontynuowa Wallabh. Za nasza prace i rwniez za to, co widzisz. Za to. Czangez Czamczawalla mocniej
przycisna
do siebie ulega nianke.
Ile? krzykna
Czamcza. Wallabh, na ile wy, dwaj mez czyzni, zgodziliscie sie? Ile za prostytuowanie z ony?
Co za gupiec odezwaa sie Kasturba z pogarda. Edukacja w Anglii
i co tam jeszcze, ale w dalszym ciagu
gowa pena siana. Przychodzisz tu i mwisz
jak jakis wazniak, w domu twojej matki etcetera, ale moze wcale nie kochaes
jej tak bardzo. A my kochalismy ja, my wszyscy. Nasza trjka. I w ten sposb
mozemy utrzymywac jej ducha posrd z yjacych.

Mozna by powiedziec, z e to jest modlitwa dobieg go cichy gos Wallabha. Rodzaj nabozenstwa.
A ty Czangez Czamczawalla mwi rwnie spokojnie jak jego suzacy

przychodzisz tutaj, do tej swiatyni.

Ze swoja bezboznoscia. Szanowny panie,

cz za tupet.
I na koniec, zdrada Zinat Wakil. Daj spokj, Salad powiedziaa, odchodzac
do kanapy i siadajac
na oparciu, tuz obok starego. Czemus taki skwaszony? Sam nie jestes aniokiem, kochanie, a wydaje sie, z e ci ludzie znalezli cakiem
dobre wyjscie z sytuacji.
Usta Saladyna otwieray sie i zamykay. Czangez poklepa Zini po kolanie.
Przyszed nas oskarzac, moja droga. Przyszed wzia
c odwet za swoja modosc ,
pobilismy go jego wasna bronia i nie wie, co zrobic. A teraz dajmy mu szanse,
a ty musisz byc sedzia. Nie zniose wyrokw wydanych przez niego, ale z twoich
rak
przyjme najgorsze.
Ten ajdak. Stary ajdak. Chcia wyprowadzic mnie z rwnowagi i oto prosze,
zaskoczy mnie i nie potrafie ruszyc ani reka, ani noga. Nie odezwe sie, dlaczego
miabym sie odezwac, nie w tej sytuacji, takie upokorzenie. Pewnego razu by
sobie powiedzia Saladyn Czamcza portfel wypchany funtami i pewnego
razu by sobie pieczony kurczak.

***

O co syn oskarza ojca? O wszystko: o szpiegowanie go, kiedy by dzieckiem,

i wdzieranie sie w jego dusze, o kradziez forsy u stp teczy, o wyrzucenie go
z domu. O to, z e zmieni go w cos, czym mgby nie zostac. O to, z e robi z niego mez czyzne. O to, co ja-po-wiem-moim-przyjacioom. O zerwanie z nim raz
61

na zawsze i o obrazliwe akty przebaczania. O to, z e ojciec uleg wierze w Allaha pod wpywem drugiej z ony i podda sie bluznierczemu uwielbieniu dla byej
mazonki. A przede wszystkim o to, z e uprawia magiczny lampizm, o to, z e sta
sie otwrz-sie-sezamista. Ojcu wszystko przychodzio atwo, urok osobisty, kobiety, bogactwo, wadza, pozycja. Potarcie, pstryk, dzinn, z yczenie, w tej chwili
panie, hej presto. By ojcem, ktry najpierw obieca, a pzniej odmwi, cudownej
lampy.

***

Czangez, Zini, Wallabh i Kasturba pozostawali nieruchomi i milczacy,

pki
Saladyn Czamcza nie zatrzyma sie nagle, zakopotany i cay czerwony na twarzy. Tyle nienawisci w sercu po tak dugim czasie powiedzia Czangez po

chwili ciszy. Jakiez to smutne. Cwier

c wieku i syn w dalszym ciagu
wypomina
grzeszki przeszosci. O, mj synu. Musisz juz przestac nosic mnie wszedzie na
ramieniu jak papuge. Czym jestem? Skonczonym. Nie jestem juz twoim Starym
Wilkiem Morskim. Spjrz prawdzie w oczy, mj panie: nie usprawiedliwie cie juz
wiecej.
Saladyn Czamcza dojrza przez okno czterdziestoletni orzech stojacy
w ogrodzie. Zetnij go powiedzia ojcu. Zetnij go, sprzedaj. Przyslij mi gotwke.
Czamczawalla wsta i wyciagn
a
prawa don. Zini, rwniez powstajac,
pochwycia ja jak tancerka przyjmujaca
bukiet kwiatw: w tej samej chwili Wallabh
i Kasturba stali sie znowu suzacymi,

jak gdyby zegar po cichutku wybi pnoc.

Pani ksia
zka powiedzia do Zini. Mam cos, co chciaaby pani zobaczyc.
I we dwjke wyszli z pokoju; bezsilny Saladyn po krtkiej prbie wykrztuszenia czegos z siebie poda
zy za nimi rozdrazniony. Skwaszona gebo rzucia
Zini wesoo przez ramie. No, popraw sie, bad
z dorosy.
Zbiory sztuki Czamczawalli, zgromadzone w Scandal Point, obejmoway duz a kolekcje legendarnych gobelinw o dziejach Hamzy, czesc szesnastowiecznej
serii przedstawiajacej
sceny z z ycia bohatera, ktry by, albo i nie by tym, samym
Hamza, synnym wujem Mahometa, ktremu mieszkanka Mekki imieniem Hind
wyjada watrob

e, kiedy leza martwy na pobojowisku pod Uhud. Lubie te obrazy powiedzia Czangez Czamczawalla do Zini poniewaz pozwala sie tu
bohaterowi poniesc kleske. Prosze zobaczyc, jak czesto trzeba go ratowac z kopotw. Obrazy te okazay sie rwniez wymownym dowodem na poparcie tezy
Zini Wakil o eklektycznym, hybrydycznym charakterze hinduskiej tradycji artystycznej. Do pracy nad tymi malowidami Mogoowie sprowadzili artystw z caych Indii; indywidualnosc kazdego z nich zostaa stopiona po to, aby stworzyc
62

wielogowego Nad-artyste o wielu pedzlach, ktry dosownie sam by hinduskim

malowidem. Jedna reka malowaa mozaike podg, druga postaci, a trzecia typowo chinskie niebo z obokami. Na odwrotnej stronie tkanin znajdoway sie teksty
poszczeglnych opowiadan. Obrazy byy pokazywane jak film w kinie: wystawiono je na widok, a ktos czyta historie danego bohatera. Na tkaninach o dziejach
Hamzy mozna byo zauwazyc, jak styl perskich miniatur miesza sie ze stylem
malowide Karnataki i Kerali, mozna byo dostrzec, jak muzumanska i hinduska
filozofia wypracowuja swoja tak charakterystyczna pzno-mogolska synteze.
Tu jakis olbrzym wpada w puapke, a jego przesladowcy przebijaja mu wczniami czoo. Tu znowu jakis czowiek przeciety od czubka gowy po pachwine,
padajac
wcia
z dzierzy w doni swj miecz. Wszedzie przelana bulgoczaca
krew.
Saladyn Czamcza opanowa sie caym wysikiem woli. Alez barbarzynstwo
oznajmi gosno swoim angielskim gosem. Po prostu barbarzynskie umiowanie cierpienia.
Czangez Czamczawalla zignorowa syna, oczy mia utkwione tylko w Zini,
ktra odwzajemnia to spojrzenie. Nasz rzad
jest rzadem

filistrw, moda damo, nieprawdaz? Ofiarowaem caa te kolekcje za darmo, gratis, czy wiedziaa pani o tym? Niech tylko znajda dla niej odpowiednie pomieszczenia, niech zbuduja
specjalny budynek. Stan tych tkanin nie jest najlepszy, no i widzi pani. . . nie zro
bia tego. Zadnego
zainteresowania. A w tym samym czasie otrzymuje co miesiac

propozycje z Ameryki. Oferty wprost wprost bajeczne! Nie uwierzyaby pani.

Ja nie sprzedaje. Nasze dziedzictwo, moja kochana, dzien po dniu USA zabieraja
je nam. Malowida Ravi Varma, brazy
z okresu Czandelw, witraze z Dzajsalmer.
Wyprzedajemy siebie samych, prawda? Oni rzucaja swj portfel na ziemie, a my
klekamy u ich stp. Nasze byki Nandi laduj
a w jakims pawilonie wystawowym
w Teksasie. Ale pani to wszystko wie. Wie pani, z e India jest obecnie wolnym
krajem. Przerwa, ale Zini czekaa: dalszy ciag
mia nastapi
c. I nastapi:

Ktregos dnia rwniez i ja przyjme dolary. Ale nie dla samej ich wartosci. Dla
przyjemnosci bycia kurwa. Przyjemnosc stania sie niczym. Mniej niz niczym.
No i teraz, w koncu, prawdziwa burza, sowa za sowami mniej niz niczym.
Kiedy umre powiedzia Czangez Czamczawalla do Zini czym bede? Para
opuszczonych butw. Oto los, jaki on mi zgotowa. Ten aktor. Ten oszust Zrobi
z siebie nasladowce ludzi, ktrzy nie istnieja. Nie mam nikogo, kto byby moim
nastepca, komu mgbym przekazac to, co zdobyem. Oto jego zemsta: on kradnie mi moja potomnosc . Usmiechna
sie, poklepa ja po rece, zwolni uscisk,
oddajac
Zini pod opieke syna. Powiedziaem jej zwrci sie do Saladyna.
Wcia
z jeszcze nosisz za pazucha pieczone kurczaki na wynos. Wypowiedziaem
moja skarge. Teraz ona musi osadzi
c. Taka bya umowa.
Zinat Wakil podesza do starego mez czyzny ubranego w zbyt obszerny garnitur, poozya donie na jego policzkach i pocaowaa go w usta.

63

***

Po zdradzie, ktrej dopuscia sie wobec niego Zinat w domu perwersji jego
ojca, Saladyn Czamcza przesta sie z nia widywac i nie reagowa na wiadomosci,
jakie zostawiaa dla niego w recepcji hotelowej. Wystawianie Milionerki powoli
dobiegao konca: tourne rwniez. Czas jechac do domu. Po przyjeciu pozegnalnym Czamcza postanowi pjsc spac. W windzie jakas moda para, najwyrazniej
w podrzy poslubnej, suchaa muzyki z walkmanw. Mez czyzna zapyta pgosem z one: Suchaj, powiedz mi cos. Czy wcia
z jeszcze czasami wydaje ci sie
obca osoba?
Dziewczyna usmiechnea sie czule i potrzasn
ea gowa, nie sysze,
zdjea suchawki. On powtrzy, uroczyscie: Obca osoba, czy ja tobie wcia
z
jeszcze czasami sie nie wydaje? Ona, usmiechajac
sie, przytulia na chwile
swj policzek do jego koscistego ramienia. Raz czy dwa razy odpowiedziaa i z powrotem naozya suchawki. Chopiec zrobi to samo, najwyrazniej
cakowicie zadowolony z odpowiedzi. Ich ciaa znowu wpady w rytm muzyki
z tasmy. Czamcza wysiad z windy. Na pododze, oparta plecami o jego drzwi,
siedziaa Zini.

***

W pokoju nalaa sobie duza whisky z woda sodowa. Zachowujesz sie jak
dziecko powiedziaa. Powinienes sie wstydzic.
Tego popoudnia otrzyma paczke od ojca. W srodku by may kawaek drewna i duza ilosc banknotw, nie, nie rupii, lecz funtw szterlingw; popioy, z e
tak powiem, drzewa orzechowego. Czamcza by peen nowych emocji, a poniewaz akurat pojawia sie Zinat, ona staa sie celem ataku. Myslisz sobie, z e cie
kocham? zapyta ze swiadoma zjadliwoscia. Myslisz, z e zostane z toba?

Jestem z onaty.
Nie chciaam, z ebys zosta ze wzgledu na mnie powiedziaa. Z jakiegos powodu chciaam tego dla ciebie.
Kilka dni wczesniej poszed do teatru, z eby zobaczyc hinduska adaptacje opowiadania Sartrea, ktrego tematem by wstyd. W wersji oryginalnej ma
z podejrzewa z one o niewiernosc i przygotowuje podstep, z eby ja przyapac na goracym

uczynku. Udaje, z e wyjezdza w delegacje, ale wraca po kilku godzinach, z eby

ja sledzic. Kleczy, zagladaj
ac
przez dziurke od klucza we frontowych drzwiach.
Nagle czuje, z e ktos stoi za nim. Odwraca sie, nie wstajac
z kolan, i widzi ja,
spogladaj
ac
a na niego z gry z naga nienawiscia i obrzydzeniem. Ta dramatycz64

na sytuacja, on kleczacy,
ona patrzy na niego z gry, to Sartrowski archetyp, lecz
w wersji hinduskiej kleczacy
ma
z nie wyczu za soba niczyjej obecnosci, zosta
zaskoczony przez z one; wsta, aby spojrzec jej w twarz, mieli rwne szanse; straszy ja i krzycza, az w koncu zaczea pakac, obja
ja i pogodzili sie.
Mwisz, z e powinienem sie wstydzic powiedzia z gorycza Czamcza do
Zinat. Ty, ktra nie masz wstydu. W rzeczy samej moze to byc cecha narodowa.
Zaczynam podejrzewac, z e Hindusom brakuje moralnej subtelnosci, koniecznej
dla prawdziwego znaczenia tragedii, w wyniku czego nie sa w stanie tak naprawde
zrozumiec pojecia wstydu.
Zinat Wakil dopia whisky. W porzadku,

nie musisz mwic juz nic wiecej.

Podniosa rece. Poddaje sie. Odchodze. Panie Saladynie Czamczo. Myslaam, z e jeszcze tli sie w tobie z ycie, chocby odrobina, z e wcia
z oddychasz, jednak
myliam sie. Okazuje sie, z e byes cay czas martwy.
I jeszcze jedna rzecz, zanim przejdzie przez drzwi z oczyma wypenionymi
mlekiem. Nie pozwl, aby ludzie zblizali sie zbytnio do ciebie, Panie Saladynie. Jesli pozwolisz im wedrzec sie do srodka, skurwiele wbija ci nz prosto
w serce.
Po tym nie byo z adnego powodu, aby zostac. Samolot wzbi sie w powietrze
i przechyli w gebokim zakrecie nad miastem. Gdzies tam, pod nim, jego ojciec
przebiera suzac
a za swoja zmara z one. Zmiana organizacji ruchu drogowego
zakorkowaa centrum miasta na dobre. Politycy prbowali robic kariere, biorac

udzia w padjatrach, pieszych pielgrzymkach przez cay kraj. Napisy na murach

gosiy: Rada dla politicos. Jedyny krok, jaki mozna zrobic: padjatra do pieka.
Albo tez czasami: Do Asamu.
Aktorzy wplatywali

sie w polityke: MGR, N.T. Rama Rao, Bach-chan. Durga Khote uzalaa sie, z e zwiazek

aktorw sta sie czerwonym frontem. Saladyn

Czamcza, lot numer 420, zamkna
oczy; i poczu z wielka ulga jednoznaczne przesuniecia w gardle, a potem koniec tych sensacji, co wskazywao na to, z e jego gos
z wasnej nie przymuszonej woli zacza
powracac do swojej niezawodnej brytyjskiej natury.
Pierwsza niepokojac
a rzecza, jaka zdarzya sie panu Czamczy podczas lotu,
byo to, z e wsrd wsppasazerw rozpozna kobiete ze swoich snw.

4
Kobieta z jego snw bya nizsza i miaa mniej wdzieku niz ta prawdziwa,
ale kiedy Czamcza zobaczy ja, jak spokojnie spaceruje tam i z powrotem pomiedzy rzedami foteli na pokadzie Bustana, natychmiast przypomnia sobie ten
koszmar senny. Po odejsciu Zinat Wakil zapad w niespokojny sen, nawiedzio
go przeczucie: ujrza terrorystke, mwia, a jej gos by przytumiony, jego gebia
i melodyjnosc sprawiay wrazenie szumu oceanu syszanego z oddali. Ta kobieta
z jego snu miaa na sobie tak duzo materiaw wybuchowych, z e wasciwie nie
tyle uzywaa bomb, ile sama bya bomba;
kobieta spacerujaca
pomiedzy rzedami foteli miaa na reku niemowle, ktre zdawao sie spac bezgosnie, niemowle
tak umiejetnie zawiniete w pieluszki i trzymane blisko piersi, z e Czamcza nie
mg zobaczyc nawet pojedynczego loczka wosw noworodka. Pod wpywem
snu, ktry przed chwila sobie przypomnia, wyobrazi sobie, z e niemowle jest
w rzeczywistosci wiazk
a lasek dynamitu lub jakims tykajacym

urzadzeniem

i juz
mia krzykna
c gosno, opamieta sie jednak i surowo zbeszta samego siebie. To
by dokadnie ten rodzaj bzdurnych przesadw,

ktre chcia zostawic za soba. By

przeciez elegancko ubranym facetem w zapietym garniturze, lecia do Londynu
i do uporzadkowanego

i beztroskiego z ycia. By elementem prawdziwego swiata.

Podrzowa sam, stroniac
od towarzystwa pozostaych czonkw trupy Prospero Players, ktrzy siedzieli w rznych miejscach kabiny turystycznej, wszyscy
ubrani w koszulki z Kaczorem Donaldem, i prbowali wykrecac szyje jak tancerki
natyam, i wygladali

absurdalnie w swoich sari z Benaresu, i pili w nadmiarze tani szampan serwowany przez linie lotnicze i naprzykrzali sie stewardesom, ktre
traktoway ich ze skrywana pogarda, poniewaz jako Hinduski rozumiay, z e aktorzy to bezwartosciowe osoby; krtko mwiac,
zachowywali sie z typowym dla
Tespisa brakiem umiaru. Kobieta z niemowleciem patrzya przez te blade twarze
aktorw jak przez powietrze, nie zauwazajac
ich, zmieniajac
je w pasemka dymu, pustynna fatamorgane, duchy. Dla czowieka takiego jak Saladyn Czamcza to
ponizenie angielskosci przez samych Anglikw byo sprawa zbyt bolesna, z eby
w ogle sie nad nia zastanawiac. Skierowa uwage na swoja gazete, w ktrej akurat bombajska demonstracje kolejarzy rozpedzay policyjne adunki lathi. Reporterowi tej gazety zamano reke; jego aparat fotograficzny zosta rozbity. Policja
ogosia komunikat: Ani dziennikarz, ani z adna inna osoba nie zostaa zaatakowana rozmyslnie. Czamcza powoli zapad w lotniczy sen. Miasto utraconych
historii, scietych drzew i nie zamierzonych atakw odeszo z jego mysli. Kiedy
jakis czas pzniej otworzy oczy, czekaa go druga z kolei niespodzianka w tej
makabrycznej podrzy. Jakis mez czyzna przechodzi koo niego w drodze do toalety. By brodaty i nosi tanie ciemne okulary, lecz mimo to Czamcza rozpozna
go: oto tutaj podrzowa incognito w klasie turystycznej, lot AI-420 zaginiony
supergwiazdor, z yjaca
legenda, Gibril Fariszta we wasnej osobie.
66

 Dobrze sie spao? Zorientowa sie, z e pytanie to zostao skierowane

do niego i odwrci gowe od zjawy wielkiego aktora filmowego, zobaczy cos
rwnie niespotykanego, obok siedzia nieprawdopodobnie dziwny Amerykanin
w czapce baseballowej, w okularach w drucianej oprawie, w jaskrawozielonej koszulce, na ktrej wiy sie splecione ze soba dwa zociste chinskie smoki. Czamcza
poczatkowo

stara sie go nie zauwazac, usiujac

owina
c sie w kokon prywatnosci,
ale prywatnosc nie bya juz mozliwa.
Eugene Doomsday, do usug. Czowiek-smok wysuna
duza czerwona
reke. Do usug panskich i strazy chrzescijanskiej.
Na wp spiacy
Czamcza potrzasn
a
gowa. Jest pan wojskowym?
He, He! Tak, szanowny panie, mozna by tak powiedziec. Pokorny piechur,
szanowny panie, w armii Strazy Wszechmocnego. Och, wszechmocnego, straz y, dlaczego nie powiedzia od razu. Jestem czowiekiem nauki, mj panie,
i moja misja, moja misja i prosze pozwolic mi dodac, moim zaszczytem byo odwiedzenie panskiego wielkiego narodu i wydanie bitwy najbardziej szkodliwemu
diabelstwu, jakie kiedykolwiek opanowao mzgi ludzkie.
Nie rozumiem.
Doomsday obnizy gos. Mapie brednie. Darwinizm. Ewolucyjne herezje
pana Karola Darwina.
Ton jego gosu nie pozostawia z adnych watpliwo

sci co do tego, z e nazwisko

udreczonego poboznego Darwina byo mu rwnie wstretne, jak kazde nalezace

do jakiegokolwiek innego diaba o rozwidlonym ogonie, Belzebuba, Asmodeusza

czy samego Lucyfera. Ostrzegaem panskich rodakw zwierza sie Doomsday przed panem Darwinem i jego dzieami. Wykorzystujac
piec dziesiat
siedem slajdw podczas swojego wystapienia.

Cakiem niedawno, szanowny panie,

na bankiecie z okazji Dnia Zrozumienia Swiata

w Klubie Rotarianskim w Cochin, w stanie Kerala. Mwiem o moim modym kraju, o jego modych ludziach.
Widze, z e sa zagubieni, prosze pana. Modzi ludzie Ameryki: widze ich pogra
zonych w rozpaczy, zwracajacych

sie ku narkotykom, a nawet, powiem, bo mwie

bez owijania w bawene, ku przedmazenskim stosunkom seksualnym. I tak jak
powiedziaem to wtedy, powiem teraz panu. Gdybym uwierzy, z e mj pradziadek by szympansem, och, sam bybym przygnebiony.
Gibril Fariszta siedzia po drugiej stronie przejscia i patrzy przez okno. Lada
moment mia sie zacza
c film i swiata w samolocie przygasy. Kobieta z niemowleciem wcia
z chodzia tam i z powrotem, byc moze po to, by dziecko nie pakao.
I jak wypado pana wystapienie?

zapyta Czamcza, czujac,

z e domagano sie
od niego uczestnictwa w rozmowie.
Jego sasiad

zawaha sie. Podejrzewam, z e bya jakas awaria w nagosnieniu

powiedzia w koncu. Chyba to najlepiej wyjasnia sytuacje. Nie rozumiem,
jak ci wszyscy dobrzy ludzie mogliby rozmawiac ze soba, nie bedac
przekonani,
z e juz skonczyem.
67

Czamcza poczu sie nieco zawstydzony. Sadzi

na poczatku

rozmowy, z e
w kraju z arliwych wiernych teza, iz nauka jest wrogiem Boga, bedzie atwo przyjeta; lecz znudzenie Rotarianw z Cochin uswiadomio mu przykra prawde. Przy
migoczacym

swietle filmu Doomsday gosem niewinnego baranka ciagn

a
opowiesci przeciwko sobie, zupenie nieswiadom tego, co robi. Pod koniec przejazdzki wok wspaniaego naturalnego portu w Cochin, do ktrego przed wiekami
przyby Vasco da Gama w poszukiwaniu przypraw korzennych i w ten sposb
rozpocza
caa te wieloznaczna wschodnio-zachodnia historie, zosta zaczepiony
przez urwisa powtarzajacego

co chwile swoje psst i hey-mister-okay. Hej tam

ty! Chcesz haszyszu, sahib? Hej, panieamerykanski. Tak, wujusamie, o pana chodzi, chce pan opium? Najlepsza jakosc , najwyzsza cena? Okay, no to chce pan
kokaine?
Nie mogac
sie opanowac, Saladyn zachichota. Caa historia wydaa mu sie
zemsta Darwina: no bo jezeli Doomsday uwaza, z e biedny, sztywny wiktorianin
Karol jest odpowiedzialny za amerykanski kult narkotykw, to cudownie zatem
byoby zobaczyc obu przeciwnikw, stojacych

na dwch krancach globu, w ich

iscie etycznej wojnie. Na przykad Doomsday spoglada
na Darwina, jego wzrok
przepeniony jest blem i checia prawienia moraw. Ciez ki jest los podrzujace
go Amerykanina nie moze sie dziwic, z e go nie lubia.
Po tym odruchowym chichocie, jaki wymkna
sie z ust Saladyna, obrazony
i ponury Doomsday zapada w drzemke, pozostawiajac
Czamcze wasnym myslom. Czy nalezy uwazac filmy wyswietlane w czasie lotw za szczeglnie ohydna, przypadkowa mutacje formy, ktra w koncu zostanie wyeliminowana w drodze doboru naturalnego, czy tez sa one przyszoscia kina? Przyszosc zwariowanych, gupawych komedii, niezmiennie obsadzanych przez takie gwiazdy jak
Shelley Long i Chevy Chase, bya zbyt odrazajaca,
by ja brac na serio: bya to
wizja Pieka. . . Czamcza zapada w sen, kiedy swiata kabiny zapaliy sie; film
zosta przerwany; iluzje ekranu zastapia

iluzja obserwatorw wiadomosci telewizyjnych, cztery krzyczace

uzbrojone postacie wbiegy w przejscie pomiedzy
fotelami.

***

Pasazerw przetrzymywano na pokadzie porwanego samolotu sto jedenascie

dni, pozostawiono ich samych sobie na byszczacym

pasie startowym, wok ktrego rozbijay sie wielkie piaszczyste fale pustyni, poniewaz kiedy juz czworo
porywaczy, trzech mez czyzn jedna kobieta, zmusio pilota do wyladowania,

nikt
nie by w stanie zdecydowac, co dalej z nimi pocza
c. Nie wyladowali

na lotni68

sku miedzynarodowym, lecz na szalenczo absurdalnym pasie startowym dla olbrzymich odrzutowcw, zbudowanym dla przyjemnosci miejscowego szejka, tuz
przy ulubionej oazie, do ktrej prowadzia rwniez szesciopasmowa autostrada,
bardzo popularna wsrd modych ludzi wolnego stanu, przemierzajacych

powoli
w swoich wozach jej niezmierzona pustke i puszczajacych

do siebie oczka przez

szyby. . . Jednak po wyladowaniu

420 autostrade wypeniy opancerzone wozy,

transportery, limuzyny z trzepoczacymi

flagami. I kiedy tak dyplomaci dyskutowali nad losem samolotu, szturmowac czy nie szturmowac, kiedy prbowali
podja
c decyzje, czy ustapi
c, czy tez przyja
c zdecydowana postawe kosztem z ycia innych ludzi, wielka cisza zapanowaa wok liniowca, a wkrtce zaczey sie
miraze.
Na poczatku

przepywao przed oczyma samo wydarzenie, kwartet porywaczy, peen elektrycznosci, nerwowy, gotowy strzelac przy kazdej okazji i bez niej.
To sa wasnie najgorsze chwile, mysla Czamcza, podczas gdy dzieci krzyczay,
a strach rozprzestrzenia sie jak plama, mogli nas wszystkich wykonczyc. Kontrolowali wwczas sytuacje, trzej mez czyzni jedna kobieta, wszyscy wysocy, bez
masek, wszyscy przystojni, byli tez aktorami, teraz byli gwiazdami, gwiazdami
wschodzacymi

lub spadajacymi,

i mieli swoje pseudonimy sceniczne. Dara Singh

Buta Singh Man Singh. Kobieta zwaa sie Tavlin. Ta z jego snu bya anonimowa,
jak gdyby spiaca
wyobraznia Czamczy nie miaa czasu na pseudonimy; podobnie
jak tamta. Tavlin mwia z kanadyjskim akcentem, z wygadzonymi krawedziami
fraz, no i z ta zaokraglon

a samogoska o, ktra ja zdradzaa. Po wyladowaniu

w oazie Al-Zamzam stao sie oczywiste dla pasazerw, ktrzy obserwowali panw swojego z ycia i smierci z ta sama obsesyjna uwaga, z jaka przykuta do ziemi
przerazona mangusta spoglada
na kobre, z e w urodzie tych trzech mez czyzn byo
sporo pozerstwa, jakiegos amatorskiego zamiowania do ryzyka i smierci, powodujacego,

z e czesto pojawiali sie w otwartych drzwiach samolotu i ostentacyjnie

wystawiali sie na cel zawodowym strzelcom wyborowym, ktrzy z pewnoscia
ukrywali sie za drzewami palm oazy. Kobieta trzymaa sie z dala od takich popisw bezmyslnosci i wydawao sie, z e z trudnoscia powstrzymywaa sie od zbesztania swoich trzech kolegw. Wydawao sie rwniez, z e jest obojetna na swoja
urode, przez co bya najgrozniejsza z caej czwrki. Saladyn Czamcza odnis
wrazenie, z e ci modzi mez czyzni sa zbyt delikatni, zbyt rozmiowani w sobie,
z eby splamic rece krwia. Zabijanie przyjdzie im z trudem; sa tutaj po to, z eby
pokazywaa ich telewizja. Lecz Tavlin bya tu po to, z eby zaatwic konkretna
sprawe. Wcia
z ja obserwowa. Ci mez czyzni nie wiedza, przyszo mu na mysl.
Oni chca zachowywac sie tak jak porywacze, ktrych ogladali

w kinie i telewizji;
sa rzeczywistoscia nieudolnie nasladujac
a prymitywny obraz samej siebie, sa robakami poykajacymi

wasne ogony. Lecz ona, kobieta, wie. . . i gdy Dara, Buta,

Man Singh poruszali sie dumnie jak pawie i zachowywali arogancko, ja cechowa
spokj, wzrok miaa skupiony i ona wasnie przerazaa pasazerw.
69

Czego z adali?

Niczego nowego. Niepodlegej ojczyzny, wolnosci wyznania,

zwolnienia wiez niw politycznych, sprawiedliwosci, okupu i zapewnienia bezpieczenstwa osobistego podczas przejazdu do wybranego przez nich kraju. Wielu pasazerw zaczeo solidaryzowac sie z nimi, mimo z e nieustannie grozia im
egzekucja. Kiedy z yje sie w dwudziestym wieku, atwo jest utozsamic sie z tymi, bardziej zdesperowanymi niz my sami, ktrzy da
za do ksztatowania naszych
czasw zgodnie z wasna wola.
Po wyladowaniu

porywacze zwolnili czesc pasazerw, zatrzymujac

piec dziesieciu z nich, najwyrazniej doszedszy do wniosku, z e tylko tylu, moga spokojnie
nadzorowac. Kobiety, dzieci, Sikhowie wszystkich zwolniono. Okazao sie,
z e Saladyn Czamcza by jedynym czonkiem grupy teatralnej Prospero Players,
ktry nie odzyska wolnosci; stwierdzi ze zdumieniem, z e powoli poddaje sie
przewrotnej logice sytuacji i zamiast denerwowac sie tym, z e go zatrzymano, cieszy sie, widzac
plecy odchodzacych

kolegw, ktrzy tak fatalnie zachowywali sie

poprzednio; a niechze sobie ida te smiecie, pomysla.
Naukowiec kreacjonista Eugene Doomsday nie mg zniesc mysli, z e porywacze wcale nie zamierzaja go zwolnic. Wsta i zachwia sie z powodu swojego
wysokiego wzrostu by zupenie jak drapacz chmur podczas huraganu; wykrzykiwa histerycznie chaotyczne sowa. Z kacika

ust kapaa mu slina; gwatownie zliza ja jezykiem. Hej, wy tam, dosyc tego, skurwiele, cholera, jak mwie
kto da wam prawo, skad
dosyc to DOSYC,
wam do gowy przyszo, z e mozecie
i tak dalej, nie przebudziwszy sie jeszcze na dobre, wcia
z gada od rzeczy, az
ktos z czwrki porywaczy, oczywiscie bya to kobieta, podszed, machna
kolba
karabinu i zama jego kapiac
a szczeke. Gorzej nawet: poniewaz szczeka slinia
cego sie Doomsdaya gwatownie zatrzasnea sie akurat w chwili, kiedy oblizywa
sobie wargi, odciea mu koniec jezyka, ktry wyladowa

na kolanach Saladyna
Czamczy; zaraz potem znalaz sie tam byy wasciciel. Nieprzytomny bezjezyczny Eugene Doomsday wpad w ramiona aktora.
Eugene Doomsday odzyska wolnosc przez utrate jezyka; perswadujacemu

udao sie wywalczyc wolnosc poprzez utrate narzedzia perswazji. Nie chcieli zajmowac sie rannym czowiekiem, niebezpieczenstwo gangreny i tak dalej, wiec
doaczy

do exodusu z samolotu. W tych pierwszych zwariowanych godzinach

umys Saladyna Czamczy wcia
z dreczyy pytania o szczegy, czy sa to karabiny automatyczne, czy tez pistolety maszynowe, jak udao im sie przemycic tyle
z elastwa na pokad samolotu, w ktre czesci ciaa mozna zostac postrzelonym,
z eby udao sie przezyc, jak przerazeni musze byc oni, ta czwrka, jak bardzo zaabsorbowani wasna smiercia. . . po odejsciu Doomsdaya liczy na to, z e bedzie
siedzia sam, lecz jakis czowiek podszed i usiad na miejscu kreacjonisty, mwiac,
nie ma pan chyba nic przeciwko, jar, w takich warunkach facet potrzebuje
towarzystwa. Bya to gwiazda filmowa, Gibril.

70

***

Po tych pierwszych nerwowych dniach na ziemi, podczas ktrych trzech modych porywaczy w turbanach znajdowao sie niebezpiecznie blisko krawedzi szalenstwa, wrzeszczac
w pustynna noc wy skurwiele, chodzcie no tu i wezcie nas,
albo tez, o boze boze przysla tu tych pierdolonych komandosw, wypierdolonych
Amerykanw, jar, odpierdolonych Brytyjczykw byy to chwile, kiedy pozostali zakadnicy zamykali oczy i modlili sie, poniewaz zawsze najbardziej obawiali
sie oznak sabosci u porywaczy pzniej wszystko sie ustabilizowao i zaczeo
sie cos, co mozna by nazwac normalnoscia. Dwa razy dziennie samotny pojazd
przywozi jedzenie i picie pod Bustana i zostawia je na asfalcie. Zakadnicy pod
bacznym okiem porywaczy siedzacych

bezpiecznie w maszynie musieli wnosic

kartony do samolotu. Poza tymi codziennymi wizytami nie byo z adnego kontaktu ze swiatem zewnetrznym. Radio umilko na dobre. Sprawiao to takie wrazenie,
jak gdyby cay incydent zosta zapomniany, jak gdyby by na tyle kopotliwy, z e
po prostu wymazano go z oficjalnych dokumentw. Skurwiele zostawili nas tu,
z ebysmy zgnili wrzeszcza Man Singh, a zakadnicy przyaczyli

sie z zapaem.
Eunuchy! Alfonsy! Zasrancy!
Owionea ich atmosfera spiekoty i ciszy i teraz w ich oczach zaczey migotac
upiory i zjawy. Najbardziej nerwowy z zakadnikw, mody mez czyzna o krtko przycietych kreconych wosach i koziej brdce, obudzi sie o swicie, krzyczac

z przerazenia, poniewaz zobaczy szkielet jadacy

przez wydmy na wielbadzie.

Inni zakadnicy widzieli kolorowe kule zawieszone na niebie albo tez syszeli trzepot gigantycznych skrzyde. Trzej porywacze pogra
zyli sie w bardzo ponurym,
fatalistycznym nastroju. Ktregos dnia Tavlin wezwaa ich na narade w odlegym
koncu samolotu; zakadnicy syszeli wscieke gosy. Ona im mwi, z e musza
przedstawic ultimatum powiedzia Gibril Fariszta do Czamczy. Jeden z nas
musi umrzec lub cos takiego. Lecz kiedy mez czyzni wrcili, Tavlin nie byo
z nimi i do przygnebienia widocznego w ich oczach doaczy

jeszcze wstyd.
Stracili odwage wyszepta Gibril. Nie moga nic zrobic. I co teraz pozostao
naszej Tavlin bibi? Zero. Koniec gadki.
A oto, co ona zrobia:
Aby udowodnic swoim jencom, a takze wsptowarzyszom, z e mysl o klesce czy tez o poddaniu sie nigdy nie osabi jej zdecydowania, wysza ze swojego
tymczasowego schronienia w barze koktajlowym pierwszej klasy i stanea przed
nimi jak stewardesa demonstrujaca
sposoby postepowania w krytycznej sytuacji.
Ale zamiast wozyc kamizelke ratunkowa, przytrzymac gwizdek sygnalizacyjny
itd, nagym ruchem zdjea z siebie czarna dzellabe, jedyna odziez, ktra miaa na
sobie, i stanea przed nimi zupenie naga, po to, aby wszyscy mogli zobaczyc cay

71

arsena jej ciaa, granaty jak dodatkowe piersi usadowione w dekolcie, nitroglicerynowy materia wybuchowy przymocowany tasma do ud, dokadnie tak, jak
widzia to Czamcza w swoim snie. Nastepnie wozya z powrotem ubranie i przemwia swoim gosem cichym jak szmer oceanu. Kiedy wielka idea przychodzi na swiat, wielka sprawa, zadaje sie wtedy zasadnicze pytania mwia pgosem. Historia pyta nas: jaki rodzaj sprawy reprezentujemy? Czy jestesmy
bezkompromisowi, bezwzgledni, silni, czy tez okazemy sie oportunistami, ktrzy
ida na kompromis, lawiruja i poddaja sie? Jej ciao udzielio odpowiedzi.
Dni wcia
z mijay. Ograniczone i wrzace
okolicznosci jego niewoli, od razu
intymnosc i dystans, sprowokoway w Saladynie Czamczy chec dyskutowania
z kobieta, nieugietosc moze byc rwniez monomania, chcia powiedziec, nawet
tyrania i rwniez moze byc krucha, natomiast to, co elastyczne, moze byc rwniez ludzkie i wystarczajaco
silne, by przetrwao. Ale oczywiscie nie powiedzia
nic, bo popad w obojetnosc tych dni. Gibril Fariszta odkry w kieszeni fotela
broszurke napisana przez nieobecnego juz Doomsdaya. Do tego czasu Czamcza
zda
zy zauwazyc stanowczosc , z jaka gwiazdor filmowy odpiera ataki snu, nie dziwi sie wiec, kiedy zobaczy, z e ten recytuje i uczy sie na pamiec linijek z ulotki
kreacjonisty, podczas gdy jego i tak juz ciez kie powieki opadaja coraz nizej, pki nie zmusi ich, aby ponownie otworzyy sie szeroko. Broszurka dowodzia, z e
nawet naukowcy pracowicie wymyslaja Boga na nowo, z e skoro juz udowodnia
istnienie pojedynczej jednolitej mocy, wobec ktrej elektromagnetyzm, grawitacja, silne i sabe oddziaywania nowej fizyki byy jedynie aspektami, awatarami,
mozna by powiedziec, lub anioami, wwczas co by nam zostao, jesli nie najstarsza ze wszystkich rzeczy, najwyzsza istota rzadz
aca
caym stworzeniem. . .
Rozumiesz, nasz przyjaciel mwi, z e jezeli musiabys wybrac miedzy jakims rodzajem pola siowego pozbawionego ciaa a rzeczywiscie z ywym Bogiem, na co
bys sie zdecydowa? Trafne, nie? Nie mozna modlic sie do pradu
elektrycznego.
Nie ma sensu pytac czegos w ksztacie fali o klucz do Raju. Zanikna
oczy,
a pzniej nagle otworzy ponownie. Alez to cholerne banialuki powiedzia
gwatownie. Rzygac mi sie chce.
Po kilku dniach Czamcza przesta zwracac uwage na przykry oddech Gibrila,
poniewaz w tym swiecie potu i strachu nikt lepiej nie pachnia. Nie sposb byo
jednak zignorowac jego twarzy, na ktrej powstae z bezsennosci wielkie sine
obwdki dookoa oczu rozprzestrzeniay sie jak plamy ropy naftowej. W koncu
jego odpornosc wyczerpaa sie, pad na ramie Saladyna i spa przez cztery dni,
nie budzac
sie ani razu.
Kiedy wreszcie oprzytomnia, stwierdzi, z e Czamcza przy pomocy niepozornego zakadnika z kozia brdka, niejakiego Jalandriego, przenis go do pustego
rzedu foteli w srodkowej czesci samolotu. Poszed do toalety, gdzie przez jedenascie minut oddawa mocz, i kiedy wrci, w jego oczach widniao prawdziwe
przerazenie. Usiad znowu koo Czamczy, ale nie odezwa sie ani sowem. Dwie
72

noce pzniej Czamcza ponownie usysza, z e Gibril walczy z atakiem snu. Albo
tez, jak sie okazao, z atakiem koszmarw.
Dziesiatym

co do wysokosci szczytem na swiecie Czamcza usysza

go recytujacego

pgosem jest Shisha Pangma, osiem zero jeden trzy metry.

Annapurna, dziewiaty,
osiem tysiecy siedemdziesiat
osiem. Albo tez zaczyna
z drugiego konca: Jeden, Czomolungma, osiem osiem cztery osiem. Dwa, K2,
osiem tysiecy szesc set jedenascie. Kanczendzanga, osiem tysiecy piec set dziewiec dziesiat
osiem. Makalu, Dhaulagiri, Manaslu. Nanga Parbat, metrw osiem
tysiecy sto dwadziescia szesc .
Liczysz osmiotysieczniki, z eby zasna
c? zapyta go Czamcza. Wieksze co prawda od baranw, ale nie tak liczne.
Gibril Fariszta rzuci mu piorunujace
spojrzenie; nastepnie pochyli gowe;

powzia
pewna decyzje. Nie po to, z eby zasna
c przyjacielu. Zeby
nie spac.

***

I wasnie wtedy Saladyn Czamcza dowiedzia sie, dlaczego Gibril Fariszta

zacza
obawiac sie snu. Wszyscy potrzebuja kogos, do kogo mogliby otworzyc
usta, a Gibril z nikim jeszcze nie rozmawia o tym, co sie stao po zjedzeniu przez
niego nieczystych swin. Sny rozpoczey sie jeszcze tej samej nocy. Gibril pojawia
sie zawsze w tych wizjach, ale nie we wasnej osobie, lecz jako swj imiennik,
i nie mam tu na mysli interpretacji czyjejs roli, Spoono, ja jestem nim, on jest
mna, jestem tym cholernym archanioem, samym Gibrilem we wasnej pieprzonej
osobie.
Spoono. Podobnie jak Zinat Wakil, rwnie Gibrila rozsmieszyo skrcone nazwisko i imie Saladyna. Bhai, ho, ho. Alez mnie to bawi, naprawde. Wyc mozna. Wiec jezeli jestes angielskim chamcha, niech sobie tak bedzie. Pan Sally Spoon. To bedzie taki nasz may z arcik. Gibril Fariszta mia taki specjalny dar
niezauwazania, z e doprowadza ludzi do furii. Spoon, Spoono, mj stary Czamcz:
Saladyn nienawidzi ich wszystkich. Nic nie mg zrobic. Tylko nienawidzic.
Byc moze z powodu tych przezwisk, a moze i nie, rewelacje Gibrila wyday
sie Saladynowi z aosne i rozczaroway go, cz w tym dziwnego, z e sny Gibrila
przedstawiay go jako anioa, przeciez sny potrafia wyczyniac wszelkie piekielne
sztuczki, czy byy czyms wiecej niz tylko banalnym rodzajem egomanii? Lecz
Gibril spoci sie ze strachu. Chodzi o to, Spoono argumentowa z e ilekroc
zasypiam, sen zaczyna sie od tego miejsca, gdzie przedtem sie zatrzyma. Ten sam
sen, w tym samym miejscu. Zupenie jak gdyby ktos zatrzymywa magnetowid,
kiedy wychodze z pokoju. Albo, albo. Jak gdyby to on by tym facetem, ktry
73

czuwa, a to tutaj, to cholerna zmora senna. Jego cholerny sen: my. Tutaj. Wszystko
to. Czamcza utkwi w nim wzrok. Wariactwo, tak powiedzia Gibril.
Kto wie, czy anioowie w ogle spia, co dopiero mwic o snach. Mwie jak
wariat. Mam racje czy nie?
Tak. Mwisz jak wariat.
To wobec tego, do diaba wyjecza co dzieje sie w mojej gowie?

***

Im duzej nie spa, tym bardziej robi sie rozmowny, zacza

zanudzac zakadnikw, porywaczy, jak rwniez znajdujac
a sie w opakanym stanie zaoge lotu 420,
te uprzednio pene pogardy stewardesy i olsniewajacy
personel z kabiny pilotw,
ktrzy teraz tkwiac
w kacie
wygladali

z aosnie staro i nawet stracili swj wczesniejszy entuzjazm dla nigdy nie konczacych

sie partyjek gry w remika swoimi coraz bardziej ekscentrycznymi teoriami reinkarnacji, porwnujac
ich pobyt
na tym kawaku pasa startowego przy oazie Al-Zamzam do drugiego etapu cia
z y, mwiac
wszystkim, z e w oczach swiata sa juz martwi i w trakcie procesu
regeneracji powstaja na nowo. Wydawao sie, z e ta idea napeniaa go niewielka
otucha, mimo z e z jej powodu wielu zakadnikw chciao go powiesic, wskoczy
wiec na fotel, z eby wyjasnic, z e dzien ich uwolnienia bedzie jednoczesnie dniem
ich powtrnych narodzin, tchnienie optymizmu, ktre uspokoio jego suchaczy.
Dziwne, lecz prawdziwe! wykrzykna.
Bedzie to dzien zero, a poniewaz
wszyscy bedziemy mieli wsplny dzien narodzin, poczynajac
od tegoz dnia wszyscy bedziemy w jednakowym wieku, do konca z ycia. Jak to sie nazywa, kiedy
piec dziesiat
dzieciakw wychodzi z tej samej matki? Bg jeden wie, Piec dziesiecioraczki. Niech to diabli!
Dla rozszalaego Gibrila reinkarnacja bya sowem, pod osona ktrego stoczyo sie wiele pojec , jak w wiezy Babel: feniks z popiow, zmartwychwstanie
Chrystusa, wedrwka w chwili smierci duszy Dalaj Lamy do ciaa nowo narodzonego dziecka. . . sprawy tego rodzaju przemieszay sie z awatarami Wisznu,
metamorfozami Jowisza, ktry nasladowa Wisznu, przyjmujac
postac byka; i tak
dalej, oczywiscie acznie

z przechodzeniem istot ludzkich przez kolejne cykle z ycia, raz jako karaluchy, to znowu jako krlowie, ku bogostanowi ostatecznego
wcielenia. Aby ponownie sie narodzic, najpierw musisz umrzec. Czamcza nie mia
ochoty protestowac, z e w wiekszosci przykadw, jakie Gibril przytoczy w swoich monologach, metamorfoza nie wymagaa smierci; do nowego ciaa wchodzio
sie przez inne bramy. Gibril w penym locie, z ramionami poruszajacymi

sie jak
wadcze skrzyda, nie znosi przerywania. Stare musi umrzec, jesli pojmujecie,
74

o co chodzi, inaczej nowe nie moze byc czymkolwiek.

Czasami tyrady te konczyy sie zami. Fariszta wyczerpany poza granice wyczerpania traci panowanie nad soba i szlochajac
kad gowe na ramieniu Czamczy, a Saladyn dugi pobyt w niewoli niszczy pewna wzajemna niechec
gadzi go po twarzy i caowa w czubek gowy, dobrze juz, dobrze. Kiedy indziej
zosc braa gre. Kiedy Fariszta po raz sidmy juz powoa sie na stary kasztan
Gramsciego, Saladyn wykrzykna
niezadowolony, byc moze to sie wasnie tobie
przytrafia, ty krzykaczu, twoje stare ja w tej chwili umiera, a ten twj wymarzony
anio prbuje narodzic sie w twoim ciele.

***

Chcesz usyszec cos naprawde zwariowanego? Po stu jeden dniach Gibril dalej zwierza sie Czamczy. Chcesz wiedziec, dlaczego tu jestem? I nie
czekajac
na odpowiedz, powiedzia mu: Z powodu kobiety. Tak, szefie. Dla tej
cholernej miosci mojego cholernego z ycia. Z ktra spedziem w sumie trzy i piec
dziesiatych

dnia z ycia. Czy nie dowodzi to, z e naprawde brakuje mi piatej

klepki?
Co nalezao udowodnic, Spoono. Stary Czamczu.
Oraz: Jak ci to wyjasnic? Trzy i p dnia tego, jak wiele czasu potrzeba,
z ebys zrozumia, z e staa sie ta najlepsza rzecz, najgebsza rzecz, to-na-pewno-musi-byc-to? Przysiegam: kiedy ja caowaem, pojawiy sie te pierdolone iskry,
jar, wierz albo nie wierz, ona powiedziaa, z e dywan by naelektryzowany, ale
przeciez nie raz caowaem dziewczyny w pokojach hotelowych, to by stanowczo
pierwszy, stanowczo pierwszy-i-jedyny. Cholerne wstrzasy
elektryczne, czowieku, musiaem odskakiwac z blu.
Brakowao mu stw, by ja opisac, swoja kobiete grskich lodowcw, aby opisac te chwile, kiedy z ycie lezao w kawakach u jego stp, a ona staa sie tego
z ycia znaczeniem. Nie rozumiesz zaniecha wyjasnien. Byc moze nigdy
nie spotkaes osoby, dla ktrej poszedbys na koniec swiata, dla ktrej zostawibys
wszystko, wyszed z domu i wsiad do samolotu. Ona wesza na Everest, czowieku. Ponad osiem tysiecy metrw, a moze osiem osiem cztery osiem. Az na sam
szczyt. Myslisz, z e dla takiej kobiety nie moge wsia
sc do samolotu?
Im usilniej Gibril Fariszta usiowa wyjasnic swoja obsesje na punkcie himalaistki Allelui Cone, tym bardziej Saladyn stara sie wywoac w pamieci obraz Pameli, ale ta nie chciaa przyjsc . Na poczatku
pojawia sie Zini, jej cien, a nastepnie

po pewnym czasie nie byo zupenie nikogo. Zarliwo

sc Gibrila zoscia Czamcze
i frustrowaa, doprowadzajac
go do szalenstwa. Lecz Fariszta nie zauwazy tego,
poklepa go po plecach, gowa do gry, Spoono, to nie potrwa dugo.
75

***

Sto dziesiatego

dnia Tavlin podesza do niskiego zakadnika z kozia brdka,

Jalandriego, i kiwnea na niego palcem. Nasza cierpliwosc zostaa wyczerpana,
ogosia, wielokrotnie wysyalismy nasze z adania

bez jakiejkolwiek odpowiedzi czas na pierwsza ofiare. Uzya tego wasnie sowa: ofiara. Spojrzaa Jalandriemu prosto w oczy i wydaa na niego wyrok smierci.
Ty pierwszy. Apostato zdrajco skurwysynie. Rozkazaa zaodze przygotowac sie do startu, nie chciaa sprowokowac ataku na samolot po egzekucji i lufa
pistoletu popchnea Jalandriego w strone otwartych przednich drzwi, podczas gdy
ten krzycza i baga o litosc . Alez ona ma bystre oczy powiedzia Gibril
do Czamczy. To jest obciety Sardar. Jalandri by pierwsza ofiara, poniewaz
przesta nosic turban i obcia
wosy, stajac
sie w ten sposb odstepca od swojej wiary, ostrzyzony Sardar-dzi. Obciety Sardar. Trzynastoliterowy wyrok; bez
odwoania.
Jalandri upad na kolana, na jego spodniach rozprzestrzeniay sie plamy, cia
gnea go za wosy do samych drzwi. Nikt sie nie ruszy. Dara Buta Man Singh
odwrcili sie od tej dramatycznej sceny. Klecza teraz tyem do otwartych drzwi;
zmusia go, by sie odwrci, strzelia w ty gowy, a on zwali sie na asfalt. Tavlin
zatrzasnea drzwi.
Man Singh, najmodszy i najbardziej nerwowy z caej czwrki, krzykna
do
niej: A teraz dokad?
Gdziekolwiek cholera przylecimy, na pewno wysla na nas
komandosw. Teraz to juz po nas.
Meczenstwo jest przywilejem powiedziaa agodnie. Bedziemy jak
gwiazdy; jak sonce.

***

Znikna
piasek, pojawi sie snieg. Europa zima, pod biaym przeobrazajacym

wszystko dywanem, upiorna biela, ktra swieci w ciemnosciach nocy. Alpy, Francja, wybrzeze Anglii, biae klify wznoszace
sie ku pobielonym akom.

Pan Saladyn Czamcza wcisna

na gowe melonik w oczekiwaniu na dalszy bieg wydarzen.

Swiat
ponownie odkry istnienie lotu 420, samolotu Boeing 747 Bustan. Wysledzi
go radar; trzeszczay komunikaty radiowe. Czy chcecie pozwolenie na ladowa
nie. Ale nie proszono o z adne zezwolenie. Bustan kra
zy nad brzegami Anglii jak
gigantyczny ptak morski. Mewa. Albatros. Wskazniki paliwa opaday: do zera.
Kiedy wywiazaa

sie walka, zaskoczyo to wszystkich pasazerw, poniewaz

76

tym razem trzej porywacze nie dyskutowali z Tavlin, nie byo juz z adnych gosnych szeptw o paliwie, o tym co ty, kurwa, robisz, ale niemy bunt, nie chcieli
nawet ze soba rozmawiac, jak gdyby przestali miec jakakolwiek

nadzieje i wwczas Man Singh zaama sie i rzuci na nia. Zakadnicy przygladali

sie tej walce

na smierc i z ycie, niezdolni zrozumiec, z e ona dotyczy rwniez ich, poniewaz
w samolocie panowao uczucie dziwnego oderwania od rzeczywistosci, pewien
rodzaj przekonania o przypadkowosci zdarzen, jakis fatalizm, mozna by powiedziec. Upadli na podoge i jej nz przeszy jego brzuch. To wszystko, a krtkotrwaosc zajscia podkreslia jego pozorna bahosc . A nastepnie, kiedy wstaa, wygladao

to tak, jak gdyby wszyscy sie przebudzili i stao sie dla nich jasne, z e ona
zamierza doprowadzic sprawe do konca, trzymaa w rece przewd, ktry aczy

pod suknia wszystkie zawleczki wszystkich granatw, wszystkie te smiercionosne piersi i mimo z e w tym momencie Buta i Dara skoczyli ku niej, udao sie jej
szarpna
c za przewd i sciany runey.
Nie, nie smierc: narodziny.

II
Mahound

Gibril, kiedy poddaje sie temu, co nieuchronne, kiedy z ociez aymi powiekami stacza sie ku wizjom swojego anioowania, przechodzi obok kochajacej
matki,
ktra ma dla niego inne imie, nazywa go Szejtan, co brzmi tak samo jak Szejtan,
to samo przeciw temu samemu, poniewaz biega jak gupi z lekkimi posikami, by
dostarczyc je urzednikom w porze lunchu, psotny chochlik, matka przecina reka
powietrze, obuz przekada przeznaczone dla muzumanw dania miesne na tace
goncw przewozacych

obiady dla Hindusw-niewegetarianw, klienci sa oburzeni. Ty may diable, beszta go, ale zaraz potem bierze w ramiona, mj may fariszta, chopcy zawsze beda chopcami, on zapada w sen, obok niej, powiekszajac
sie
w miare zapadania, i zaczyna odczuwac zapadanie jako lot, gos matki dobiega go
z daleka, baba, alez ty uroses, ogromysznie, ho-ho, oklaski. Jest teraz gigantyczny, bez skrzyde, jego nogi stoja na linii horyzontu, rece splecione wok sonca.
W swoich pierwszych snach widzi poczatki,
Szejtana zrzuconego z nieba, usiujacego

chwycic gaa
z wyrastajac
a z najwyzszej Rzeczy, drzewo lotosu, najdalszy
kraniec stojacy
pod Tronem, Szejtana przegrywajacego,

spadajacego

jak kamien
w d, chlap. Ale nadal z yje, nie umar, nie mg umrzec, spiewa z tego diabelskiego dna swoje agodne, kuszace
wersety. O, te sodkie piesni, ktre zna. Jego
crki wspieray go diabelskim chrkiem, o tak, wszystkie trzy, Lat Manat Uzza,
pozbawione matki dziewczyny smiejace
sie razem ze swoim Abba, tumiace
donmi cichy smiech z Gibrila, co za kawa przygotowujemy dla ciebie, chichocza, dla
ciebie i tego biznesmena na wzgrzu. Ale przed biznesmenem sa jeszcze inne
historie, oto i on, Archanio Gibril, pokazuje Egipcjance Hagar krynice Zamzam,
aby pozostawiona z dzieckiem na pustyni przez proroka Ibrahima moga pic
chodne wody z rdlane i w ten sposb przezyc. A pzniej, kiedy rzeka Dzurhum
tak napenia Zamzam botem i zocistymi gazelami, z e wody znikney na pewien
czas, znowu pojawia sie on i pokazuje z rdo temu to Muttalibowi ze szkaratnych
namiotw, ojcu dziecka o srebrnych wosach, ktre zrodzio z kolei biznesmena.
Biznesmen: oto nadchodzi.
Czasami we snie Gibril zachowuje swiadomosc , i to nawet wtedy, kiedy nic
mu sie nie sni, z e lezy oto i spi, z e sni o tym, z e swiadom jest swojego snu i wwczas zaczyna sie panika, O Boze, krzyczy, O wszechdobry Allahboze, miaem juz
swoja ostatnia cholerna szanse, ja. Brzeczy mi w gowie zupenie zwariowana melodia wariata, skonczony pawian. Biznesmen czu sie podobnie jak on, kiedy po
raz pierwszy zobaczy archanioa: pomysla sobie, z e zwariowa, chcia rzucic sie
ze skay, z wysokiej skay, ze skay, na ktrej roso karowate drzewo lotosu, ze
skay tak wysokiej, jak dach swiata.
Nadchodzi: wspina sie po zboczu gry Cone do jaskini. Wszystkiego najlepszego z okazji urodzin: dzisiaj skonczy czterdziesci cztery lata. Lecz mimo z e
miasto za nim i ponizej niego wypeniaja hucznie swietujace
tumy, on wspina
sie, samotnie. Nie dla niego nowe urodzinowe ubrania, starannie wyprasowane
i zozone na posaniu. Czowiek o ascetycznych upodobaniach. (Co to za dziwny
79

biznesmen?)
Pytanie: Co jest przeciwienstwem wiary?
Nie niewiara. Zbyt ostateczne, pewne, kategoryczne. Samo w sobie jest swego
rodzaju wiara.
Powatpiewanie.

To warunek rodzaju ludzkiego, ale co z anielskoscia?

Gdzies w p drogi miedzy Allahbogiem a homosapiensem, czy oni kiedykolwiek watpili?

Tak: sprzeciwiaja sie woli Bozej, ktregos dnia ukryli sie, szemrzac
ponizej Tronu, osmielajac

sie zapytac o zakazane rzeczy: antypytania. Czy suszne jest, z e. Czy nie mozna
sie o to spierac. Wolnosc , stare antypyt. Uciszy ich, oczywiscie stosujac
umiejetnosc zarzadzania

la bg. Zasypa ich pochlebstwami: bedziecie instrumentami

mojej woli na ziemi, zbawieniapotepienia czowieka, wszystko zwyczajne etcetera. No i presto, koniec protestw, naprzd z tymi aureolami, do roboty. Anioy
atwo da sie uciszyc, zmien ich w instrumenty i zagraja twoja harpia melodie. Ludzie sa twardszym orzechem do zgryzienia, potrafia watpi
c we wszystko, nawet
w swiadectwo swoich oczu. Tego, co za-ich-wasnymi oczyma. Tego, co przenika spoza zamknietych slepiw, kiedy ludzie z ociez aymi powiekami zapadaja
w sen. . . anioowie, nie dano im duzo, jesli chodzi o posiadanie woli. Chciec
oznacza nie zgadzac sie; nie podporzadkowywa

c sie; miec inne zdanie.

Wiem; diabelskie gadanie, Szejtan przeszkadzajacy
Gibrilowi.
Mnie?
Biznesmen: wyglada
tak, jak powinien, wysokie czoo, orli nos, szeroki w ramionach, waski
w biodrach, wzrost sredni. Pogra
zony w myslach, ubrany w dwa
kawaki jednolitej tkaniny, kazdy z nich dugi na cztery okcie, jeden owija ciao, drugi przerzucony jest przez ramie. Duze oczy; rzesy jak u dziewczyny. Kroki
wydaja sie zbyt dugie jak na jego nogi, a jednak chodzi lekko. Sieroty ucza sie,
jak byc ruchomymi tarczami, jak szybko chodzic, jak byskawicznie reagowac,
jak byc ostroznym i trzymac jezyk za zebami. Przedziera sie w gre przez cierniste krzaki i zarosla opobalsamu, szybko wdrapuje na olbrzymie gazy, jest to
sprawny mez czyzna, z aden tam lichwiarz o obwisym brzuchu. Ach, racja, jeszcze raz trzeba to stwierdzic: musi byc dziwnym facetem biznesu, jesli odcina sie
od swiata, idac
w pustkowia, na gre Cone, czasami na cay miesiac,
po to tylko,
by zaznac samotnosci.
Jego imie: imie ze snu, zmienione przez wizje. Wymwione prawidowo znaczy ten-ktremu-dzieki-nalezy-czynic, ale on nie odpowie na nie tutaj; ani, mimo z e jest go swiadom, na przydomek, ktry mu dano w dole, tam, w Dzahilijji
ten-ktry-wchodzi-na-i-schodzi-ze-starej-Coney. Tutaj nie jest Mahometem ani
tez MoeHammeredem; przyswoi sobie zamiast tego jakby koniuszek ogona diaba, ktry farangis powiesi mu na szyi. Chcac
przemienic obelgi w sie, wigowie,
torysi, Czarni, wszyscy postanowili nosic z duma przezwiska, ktre im kiedys
z pogarda nadano; w podobny sposb nasz samotny zdobywca gr, posiadajacy

80

motywacje proroka, ma byc sredniowiecznym straszydem dla dzieci, synonimem

Diaba: Mahoundem.
Oto on. Mahound biznesmen, drapiacy
sie na swoja gorac
a gre w Hidzazie.
Fatamorgana miasta swieci ponizej, w soncu.

***

Miasto Dzahilijja zbudowane jest w caosci z piasku, jego budynki powstay z pustyni, z ktrej zreszta wyrasta. Jest to widok, ktry naprawde zapiera dech
w piersiach: otoczone murem z czterema bramami, caosc jest cudem stworzonym
przez obywateli, ktrzy nauczyli sie sztuczki przetwarzania drobnego biaego piasku z wydm, w tych zapomnianych przez Boga stronach czyli tego wasnie,
z czego skada sie niestaosc , z tej kwintesencji zmiennosci, zdradliwosci, braku
staej postaci i zmienili go, za pomoca alchemii, w szkielet swojej nowo wynalezionej niezmiennosci. Ludzi tych od ich koczowniczej przeszosci dzieli dystans
zaledwie trzech lub czterech pokolen, byli wtedy rwnie pozbawieni korzeni, jak
te wydmy, a raczej zakorzenieni w wiedzy, z e podrzowanie samo w sobie jest
domem.
Zwazywszy, z e wedrowiec moze cakiem dobrze obejsc sie bez podrzy;
jest ona niczym wiecej nizli zem koniecznym; istota rzeczy jest przybycie.
Zatem cakiem niedawno, i jak mozna byo sie spodziewac po tak przebiegych ludziach biznesu, ktrymi byli, Dzahilijjanie osiedlili sie przy samym przecieciu szlakw wielkich karawan i podporzadkowali

swojej woli piaszczyste wydmy. Teraz ten piasek suzy potez nym kupcom miasta. Ubity w kostke wysciea
krete ulice Dzahilijji; nocami zociste pomienie buchaja z koksownikw z polerowanego piasku. Szyby tkwia w oknach, w dugich, do szpar podobnych oknach
osadzonych w nieskonczenie wysokich piaskowych scianach kupieckich paacw;
w zaukach Dzahilijji wozy ciagni
ete przez osy tocza sie przed siebie na gadkich
krzemowych koach. Ja, w caej swojej niegodziwosci, wyobrazam sobie czasami
nadejscie wielkiej fali, wysokiej sciany spienionej wody, z rykiem przelewajacej

sie przez pustynie, ciekej katastrofy, penej trzaskajacych

odzi i tonacych

ramion, takiego przypywu, ktry zmieniby te przne zamki na piasku w nicosc ,

w ziarenka, z ktrych powstay. Jednak nie ma tu z adnych fal. Woda jest wrogiem
w Dzahilijji. Nosza ja w glinianych dzbanach i nie wolno wylac ani jednej kropli
(kodeks karny srogo obchodzi sie z winowajcami), poniewaz tam, gdzie spadnie
kropla, miasto zaczyna erodowac w zatrwazajacym

tempie. Dziury pojawiaja sie

w drogach, domy przechylaja sie i koysza. Nosiwoda w Dzahilijji jest budzacym

odraze zem koniecznym, pariasem, ktrego nie mozna nie zauwazyc, a wiec ni81

gdy nie mozna mu wybaczyc. W Dzahilijji nigdy nie pada deszcz; w krzemowych
ogrodach nie ma fontann. Kilka palm stoi w ogrodzonych podwrzach, ich korzenie podrzuja geboko i szeroko w ziemie, szukajac
wilgoci. Miejska woda pochodzi z podziemnych strumieni i z rde, z ktrych jedno to legendarne Zamzem,
w samym centrum koncentrycznego miasta z piasku, tuz obok Domu Czarnego
Kamienia. Tutaj, przy Zamzem, jest beheszti, lekcewazony nosiwoda, czerpiacy

ten niezbedny niebezpieczny pyn. Ma on imie: Chalid.

Miasto biznesmenw, Dzahilijja. Nazwa plemienia brzmi Bawochwalcy.
W tym miescie biznesmen-zamieniony-w-proroka, Mahound, zakada jedna
z najwiekszych religii swiata; i w tym dniu, dniu urodzin, doszed do punktu
zwrotnego w swoim z yciu. Jakis gos szepcze mu do ucha: Jakiego rodzaju idea
jestes? Cziowiekiem-czy-mysza?

Znamy ten gos. Syszelismy go juz raz.

***

Kiedy tak Mahound wspina sie na Coney, Dzahilijja obchodzi zupenie inna
rocznice. W czasach starozytnych patriarcha Ibrahim dotar do tej doliny razem
z Hagar i z Ismailem, ich synem. I tutaj, na tej bezwodnej pustyni, porzuci ja. Zapytaa go, czyzby to bya wola Boza? Odpowiedzia, tak, to ona. I odjecha, skurwysyn. Od samego poczatku
ludzie posugiwali sie Bogiem, z eby usprawiedliwic
to, co usprawiedliwione byc nie moze. Nikt nie zna sciezek Najwyzszego: mwia
ludzie. Nic wiec dziwnego, z e kobiety zwrciy sie do mnie. Ale musze wrcic
do tematu; Hagar nie bya czarownica. Ufaa: wobec tego On na pewno nie pozwoli mi zgina
c. Po odjezdzie Ibrahima karmia dziecko piersia, az w koncu zabrako
jej pokarmu. Wwczas wspiea sie na dwa wzgrza, najpierw na Safe, pzniej na
Marwe, biegajac
w rozpaczy od jednego do drugiego, prbujac
dostrzec chocby
jeden namiot, wielbada,
czowieka. Niczego nie dostrzega. I wasnie wtedy przyszed do niej on, Gibril, i pokaza jej z rdo Zamzem. A wiec Hagar przezya; lecz
dlaczego teraz gromadza sie pielgrzymi? Czy po to, aby uczcic jej ocalenie? Nie,
nie. Oni swietuja zaszczyt, jakiego dostapia

ich dolina dzieki wizycie, tak, zgadliscie, Ibrahima, W imie tego kochajacego

wspmazonka zbieraja sie, czcza,

a przede wszystkim wydaja pieniadze.

Dzisiaj Dzahilijja jest caa pachnaca.

Zapachy Arabii, Arabii Odorifera, wisza w powietrzu: balsam, kasja, cynamon, kadzido, mirra. Pielgrzymi pija napj daktylowy i wedruja po wielkim jarmarku na czesc Ibrahima. A wsrd nich
przechadza sie mez czyzna, ktrego zmarszczone brwi wyraznie wyrzniaja go
z weselacego

sie tumu: wysoki, w luznych biaych szatach, o caa gowe wyz82

szy od Mahounda. Brode ma przystrzyzona krtko, twarz pociag

a;
porusza sie
rytmicznie, niebezpieczna elegancja potegi. Jak sie nazywa? Zjawa w koncu zdradza swoje imie; ono rwniez jest zmienione przez widzenie senne. Oto on, Karim
Abu Simbel, Naczelnik Dzahilijji, ma
z okrutnej i pieknej Hind. Gowa rady rza
dzacej
miastem, bogaty nie do opisania wasciciel przynoszacych

niemae zyski
swiaty
n przy bramach miejskich, posiadacz wielu wielbadw,

rewident karawan,
a jego z ona najwieksza pieknosc w tych stronach: co mogoby zaamac pewnosc siebie takiego czowieka? A jednak i Abu Simbel staje przed zblizajacym

sie
kryzysem. Pewne imie neka go, i mozecie odgadna
c jakie, Mahound Mahound
Mahound.
O splendorze jarmarkw Dzahilijji! Tutaj w olbrzymich pachnacych

namiotach wystawione sa w rzedach przyprawy korzenne, liscie senesu, wonne trociczki; tu mozna spotkac sprzedawcw perfum, walczacych

pomiedzy soba o nosy,

jak rwniez portfele pielgrzymw. Abu Simbel przepycha sie przez tum. Kup
cy, Zydzi,
Monofizyci, Nabatejczycy kupuja i sprzedaja kawaki srebra i zota,
wazac
je, nadgryzajac
monety znajacymi

sie na rzeczy zebami. Mamy tu ptno

z Egiptu i jedwab z Chin; a z Basry bron i zboze. Hazardowe gry i picie, i tance.
Tu niewolnicy na sprzedaz z Nubii, Anatolii, Etiopii. Cztery odamy plemienia Bawochwalcw maja wadze nad odrebnymi strefami targowiska, perfumy
i przyprawy korzenne sa w Namiotach Szkaratnych, natomiast w Czarnych
materiay i skry. Ugrupowanie Srebrzystowosych kontroluje drogocenne metale
i miecze. Rozrywki gra w kosci, taniec brzucha, napj daktylowy, palenie haszyszu i opium wszystko to jest przywilejem ostatniej juz czwrki plemienia,
Wascicieli Pstrokatych Wielbadw,

ktrzy prowadza takze handel niewolnikami.

Abu Simbel zaglada
do namiotu tancw. Siedza tam pielgrzymi, kazdy w lewej
rece sciska kurczowo sakiewke z pieniedzmi; co jakis czas moneta z sakiewki wedruje do prawej doni. Tancerki potrzasaj
a ciaami i oblewaja sie potem, ani na
moment nie spuszczaja oczu z koniuszkw palcw pielgrzymw; kiedy monety
przestaja wedrowac, ustaje rwniez taniec. Wielki czowiek krzywi sie i spuszcza
poe namiotu.
Dzahilijje zbudowano w postaci szeregu nieregularnych okregw, a jej domostwa oddalaja sie od Domu Czarnego Kamienia w przyblizeniu wedug majetnosci
i szacownosci. Paac Abu Simbela znajduje sie w pierwszym kole, w najbardziej
wewnetrznym pierscieniu; on sam idzie wzduz jednej z tych kretych, wijacych

sie
promieniscie drg, mijajac
rozlicznych jasnowidzw tego miasta, ktrzy, w zamian za pieniadze

otrzymywane od pielgrzymw, szczebiocza, gruchaja, sycza,

opetani przez dzinnw ptasich, zwierzecych czy tez wez owych. Wrzbitka, ktra
podniosa w pore oczy, zastapia

mu droge.
Chcesz zawadna
c sercem jakiegos dziewczecia, kochany? Chcesz miec
wroga w swej mocy? Wyprbuj mnie; sprbuj moich maych wezekw. I wstaje, koyszac
sznurem z wezekami, usidlaczka losw ludzkich, lecz zobaczywszy
83

teraz, do kogo mwi, opuszcza rozczarowana reke i mruczac

cos znika chykiem
w piasku.
Wszedzie haas i kuksance. Poeci stoja na pudach i deklamuja, a pielgrzymi rzucaja monety do ich stp. Niektrzy bardowie recytuja wersy radzaz, ich
czterosylabowe metrum zainspirowane, wedug legendy, przez rytmiczny chd
wielbada;
inni znowu deklamuja kasydy, wiersze o przewrotnych kochankach,
przygodach na pustyni, polowaniu na dzikiego osa. Za dzien lub dwa przyjdzie
czas na doroczny konkurs poezji, po ktrym siedem najlepszych wierszy zostanie
zawieszonych na murach Domu Czarnego Kamienia. Poeci przygotowuja sie do
swojego wielkiego dnia, Abu Simbel smieje sie z minstreli spiewajacych

zjadliwe
satyry, jadowite ody zamwione przez jednego wodza przeciw drugiemu, przez
jedno plemie przeciw sasiadowi.

I kiwa gowa w uznaniu, kiedy jakis poeta przyacza

sie do niego, przebiegy chudy modzian o oszalaych palcach. Ten mody

paszkwilant to juz teraz najbardziej ciety jezyk, ktrego boja sie w caej Dzahilijji,
ale do Abu Simbela czuje prawie szacunek. Naczelniku, dlaczegos tak pochoniety myslami? Gdyby ci nie wypaday wosy, poradzibym, z ebys je rozpusci.
Abu Simbel szczerzy zeby w wylewnym grymasie. Taki rozgos zastanawia
sie. Taka sawa i to zanim zda
zyes pogubic mleczne zeby. Uwazaj, bo bedziemy musieli ci je usuna
c. Wyraznie drazni poete, mwiac
niefrasobliwie, lecz
teraz niefrasobliwosc jest przetkana grozba, a to z powodu zasiegu jego wadzy.
Chopiec nie daje sie zbic z tropu. Dotrzymujac
kroku Abu Simbelowi, odpowiada: W miejsce kazdego, ktry wyrwiesz, wyrosnie mocniejszy, gryzacy
gebiej
i toczacy
jeszcze goretsze strugi krwi. Naczelnik kiwa gowa. Lubisz smak
krwi mwi. Chopak wzrusza ramionami. Zadanie poety odpowiada.
Nazwac to, co nie nazwane, wskazywac na szalbierstwa, opowiadac sie po czyjejs
stronie, wszczynac spory, ksztatowac swiat i nie dopuscic by zasna.
I jezeli
cae strumienie krwi popyna z ran zadanych przez jego wiersze, w takim razie
pozywia go. Oto satyryk Baal.
Mija ich szczelnie zasonieta lektyka; jakas wytworna dama z miasta chce
oglada
c jarmark, niesiona na ramionach osmiu anatolijskich niewolnikw. Abu
Simbel bierze modego Baala pod ramie pod pretekstem wyprowadzenia go z ulicy; mruczy: Miaem nadzieje, z e cie znajde; jezeli pozwolisz na swko. Baal podziwia zrecznosc Naczelnika. Szukajac
czowieka, potrafi sprawic, z e zwierzyna, na ktra poluje, jest przekonana, z e to ona upolowaa mysliwego. Uscisk
Abu Simbela staje sie mocniejszy; trzymajac
poete pod ramie, kieruje go w strone
swietego swietych, w sam srodek miasta.
Mam zamwienie dla ciebie mwi Naczelnik. Sprawa czysto literacka. Znam swoje sabe strony; arkana rymowanej zosliwosci, sztuczki toniczego
oszczerstwa, wszystko to przekracza moje mozliwosci. Rozumiesz.
Lecz Baal, ten dumny, arogancki typ, sztywnieje, zachowuje sie niezwykle
wyniosle. Nie wypada, aby artysta stawa sie suga wadzy. Gos Simbe84

la cichnie, nabiera bardziej aksamitnego rytmu. Ach, tak. Natomiast oddawanie sie do dyspozycji mordercw jest cakowicie zgodne z nakazami honoru.
W Dzahilijji szerzy sie kult zmarych. Kiedy umiera czowiek, patni z aobnicy
biczuja sie, rozdrapuja skre, wyrywaja wosy. Na grobie pozostawia sie wielba
da z poprzecinanymi sciegnami, by zdech. A jezeli ten czowiek zosta zamordowany, jego najblizszy krewny skada slubowanie ascezy i sciga morderce, az
dug krwi zostanie spacony krwia;
po czym nalezy do zwyczaju uozenie wiersza
wysawiajacego

czyn, lecz rzadko msciciele posiadaja talent ukadania rymw.

Wielu poetw zarabia na z ycie, piszac
piesni sawiace
morderstwo, i panuje powszechna opinia, z e najwspanialszym z tych piewcw krwi jest przedwczesnie
rozwiniety polemista, Baal. Ktrego zawodowa duma chroni teraz przed posiniaczeniem przez drobne wymyslania Abu Simbela. To sprawa kultury odpowiada. Naczelnik pogra
za sie jeszcze bardziej w swojej jedwabistosci. Byc
moze szepce u bram Domu Czarnego Kamienia ale Baal, przyznaj: czyz nie
mam do ciebie jakiegos maego prawa? Obydwaj suzymy, albo przynajmniej tak
myslaem, tej samej pani.
Teraz krew odpywa z policzkw Baala, jego pewnosc siebie peka z trzaskiem,
spada z niego jak skorupa. Abu Simbel, pozornie nie zauwazajac
tej przemiany,
wciaga
satyryka do wnetrza Domu.
Mwia w Dzahilijji, z e ta dolina jest pepkiem swiata; z e w momencie tworzenia planeta obracaa sie wok tego punktu. Adam zjawi sie tutaj i zobaczy cud:
cztery szmaragdowe supy podtrzymujace
w grze olbrzymi iskrzacy
sie rubin,
a ponizej tego sklepienia olbrzymi biay kamien, rwniez iskrzacy
sie wasnym
swiatem, jakby wizja jego wasnej duszy. Wybudowa wok tej wizji mocne mury, chcac
ja na zawsze zwiaza
c z ziemia. By to pierwszy Dom. Odbudowywano
go wielokrotnie kiedys nawet zrobi to sam Ibrahim, po tym, jak Hagar i Ismail
ocaleli dzieki anioowi, az stopniowo przez te wszystkie stulecia niezliczone dotkniecia pielgrzymw przyciemniy biel kamienia i zmieniy ja w czern. Potem
rozpocza
sie okres bozkw; do czasw Mahounda juz trzystu szesc dziesieciu kamiennych bogw zda
zyo sie stoczyc wok kamienia samego Boga.
Co pomyslaby sobie stary Adam? Teraz sa tu rwniez jego wasni synowie:
Hubal olbrzym, wysany przez Amalekitw z Hit, stoi nad studnia skarbw, Hubal
pasterz, przybierajacy
sierp ksiez yca; takze groznie patrzacy
niebezpieczny Kain.
On jest ubywajacym

ksiez ycem, kowalem i muzykiem; on rwniez ma swoich

wyznawcw.
Hubal i Kain patrza z gry na spacerujacych:

Naczelnika i poete. A rwniez

proto-Dionizos Nabatanczykw, Ten-od-Szarii, gwiazda porana, Astarte, i ponury
Nakruh. To znowu bg-sonce, Manaf! Patrzcie, a tam bije skrzydami gigantyczny Nasr, bg o ksztacie ora! Dalej zauwazcie Kuza, ktry podtrzymuje tecze. . .
Czyz nie jest to nadmiar bogw, kamienny potop, ktry ma zaspokoic z aroczny
gd pielgrzymw i ugasic ich bezbozne pragnienie. Aby przyciagn
a
c podrz85

nych, bstwa te podobnie jak pielgrzymi przybywaja ze wszystkich stron.

Bozki rwniez sa delegatami na cos w rodzaju miedzynarodowych targw.
Jest tutaj bg zwany Allahem (co oznacza po prostu boga). Zapytajcie mieszkancw Dzahilijji i przyznaja, z e ten gosc ma pewnego rodzaju wadze nad caoscia, ale nie jest za bardzo popularny: wszechstronny w erze posagw

wyspecjalizowanych.
Abu Simbel i znowu pocacy
sie Baal przybyli do znajdujacych

sie obok siebie

przybytkw trzech bogin najbardziej w Dzahilijji ukochanych. Kaniaja sie przed
wszystkimi trzema: Uzza o promiennym obliczu, bogini piekna i miosci; ciemna
i ponura Manat, z twarza odwrcona, przesypujaca
piasek pomiedzy palcami, jej
cele niezgebione ma w swojej pieczy przeznaczenie jest Losem; i na koniec
najwyzsza z caej trjki, bogini matka, ktra Grecy nazwali Lato. Tutaj nazywaja
ja Ilat albo czesciej, Al-Lat. Sama bogini. Nawet jej imie czyni ja przeciwienstwem Allaha i rwna mu boginie. Lat wszechmocna. Na twarzy Baala maluje
sie naga ulga, satyryk rzuca sie na ziemie, padajac
krzyzem przed boginia. Abu
Simbel stoi.
Rodzina Naczelnika, Abu Simbela albo tez dokadniej, jego z ony Hind
sprawuje kontrole nad synna swiatyni
a bogini Lat przy poudniowej bramie
miasta. (Czerpie rwniez dochody ze swiatyni

Manat przy wschodniej bramie i ze

swiatyni

Uzzy przy pnocnej.) Te przywileje sa podstawa fortuny Naczelnika,

a wiec jest on oczywiscie, rozumuje Baal, suga Lat. No a nabozenstwo satyryka
do tej bogini jest dobrze znane, jak Dzahilijja duga i szeroka. A wiec to mia
na mysli Abu Simbel! Drzac
z doznanej ulgi, Baal dalej lezy na ziemi i dziekuje
swojej askawej Patronce, ktra spoglada
na niego dobrotliwie; nie wolno jednak
polegac na wyrazie twarzy bogini. Baal popeni powazny bad.

Bez ostrzezenia Naczelnik wymierza poecie kopniaka w nerke. Zaatakowany

wasnie wtedy, kiedy doszed do wniosku, z e jest bezpieczny, Baal wyje, turlajac
sie po ziemi, a Abu Simbel idzie za nim, nie przestajac
kopac. Sychac chrzest
amanego z ebra. Kurdupel stwierdza Naczelnik, mwiac
wcia
z cichym i dobrodusznym gosem. Ty cienko piejacy
alfonsie z maymi jadrami.

Sadzie

s, z e
pan swiatyni

Lat bedzie twoim przyjacielem tylko z powodu twojej modzienczej

pasji do bogini? I dalsze kopniaki, regularne, systematyczne. Baal ka u stp
Abu Simbela. Dom Czarnego Kamienia nie jest bynajmniej pusty, lecz kto odwaz yby sie stana
c pomiedzy Naczelnikiem a jego gniewem? Nagle przesladowca
Baala kuca, chwyta poete za wosy, podrywa mu gowe do gry i szepce do ucha:
Baal, nie ona bya ta pania, ktra miaem na mysli. I wwczas Baal dobywa
z siebie wycie pene obrzydliwej z aosci nad samym soba, poniewaz wie, z e jego
z ycie wkrtce dobiegnie kresu, skonczy sie akurat wtedy, kiedy tyle jeszcze przed
nim, biedny facet. Wargi Naczelnika prawie ocieraja sie o jego ucho. ajno
przestraszonego wielbada
sapie Abu Simbel. Wiem, z e pieprzysz moja z one. Z zainteresowaniem zauwaza u Baala wyrazna erekcje ironiczny pomnik
86

jego leku.
Abu Simbel, Naczelnik rogacz, podnosi sie, wydaje polecenie: Wstawaj.
I Baal, oszoomiony, wychodzi za nim na zewnatrz.

Groby Ismaila i jego matki Egipcjanki Hagar znajduja sie przy pnocno-zachodniej scianie Domu Czarnego Kamienia, ogrodzone niskim murem. Abu Simbel zbliza sie do tego miejsca, zatrzymujac
sie nie opodal. Wewnatrz
stoi kilku
mez czyzn. Jest tam nosiwoda Chalid i jakis przniak z Persji, noszacy
cudzoziemskie imie Salman, a te trjce szumowin uzupenia niewolnik Bilal, ten sam,
ktrego wyzwoli Mahound, olbrzymi czarny potwr, tak ten o gosie pasuja
cym do rozmiarw jego ciaa. Tych trzech przniakw siedzi sobie na murku.
Ta hoota mwi Abu Simbel to temat dla ciebie. Pisz o tych ludziach; rwniez o ich przywdcy. Baal, pomimo z e wcia
z przerazony, nie moze ukrywac
swojego niedowierzania. Alez Naczelniku, o tych cymbaach tych pierdolonych baznach? Nie musisz sie nimi przejmowac. Czego sie obawiasz? Tego,
z e jedyny Bg Mahounda doprowadzi twoje swiatynie

do bankructwa? Trzysta
szesc dziesiat
przeciw jednemu i ten jeden wygrywa? Niemozliwe. Chichocze,
bliski histerii. Abu Simbel zachowuje spokj. Zachowaj zniewagi do swoich
wierszy. Chichoczacy
Baal nie moze przestac. Rewolucja nosiwodw, imigrantw i niewolnikw. . . kapitalne, Naczelniku. Naprawde mnie przestraszyes.
Abu Simbel patrzy uwaznie na krztuszacego

sie ze smiechu poete. Tak

odpowiada zgadza sie, powinienes sie bac. Zabierz sie do pisania, prosze,
i spodziewam sie, z e wiersze te beda naprawde arcydzieami. Baal zaamuje
sie, skamle. Ale szkoda na nie mojego, mojego maego talentu. . . Widzi, z e
powiedzia az za duzo.
Rb, co ci kaze mwi mu na koniec Abu Simbel. Nie masz wyboru.
Abu Simbel wyleguje sie w swojej sypialni, a naoznice speniaja jego zachcianki. Olejek kokosowy na jego przerzedzajace
sie wosy, wino dla jego podniebienia, jezyki dla jego rozkoszy. Chopak mia racje. Dlaczego wasciwie obawiam sie Mahounda? Leniwie zaczyna liczyc naoznice, rezygnuje z machnieciem
reki przy pietnastej. Ten chopak. Hind bedzie sie z nim dalej spotykac, to oczywiste; jaka ma szanse przeciwstawienia sie jej woli? Jego saboscia, ktrej zreszta
jest swiadom, jest to, z e zbyt wiele widzi, zbyt wiele toleruje. Ma swoje pragnienia, dlaczego ona nie moze miec swoich? Dopki bedzie dyskretna; i dopki on
o tym bedzie wiedzia. Musi wiedziec; znajomosc faktw jest jego narkotykiem,
jego naogiem. Nie moze tolerowac czegos, o czym nie wie i z tego powodu, jez eli juz nie z z adnego innego, Mahound jest jego wrogiem, Mahound ze swoja
banda obdartusw, chopiec susznie sie smia. Jemu, Naczelnikowi, smiech nie
przychodzi atwo. Podobnie jak jego przeciwnik jest czowiekiem ostroznym, podejmuje decyzje w sposb rozwazny. Pamieta tego duzego niewolnika, Bilala:
jego wasciciel poprosi go przed swiatyni
a bogini Lat, by wyliczy bogw.
Jeden odpar tamten swoim potez nym, dzwiecznym gosem. Bluznierstwo, ka87

rane smiercia. Rozciagn

eli go na ziemi, tam, gdzie odbywa sie jarmark, i poozyli
na piersiach gaz. Ile powiedziaes? Jeden, powtrzy, jeden. Do pierwszego kamienia dodano nastepny. Jeden jeden jeden. Mahound zapaci jego wascicielowi
wysoka cene i uwolni go.
Nie, Abu Simbel namysla sie, chopiec Baal nie mia racji, dla tych ludzi nie
szkoda naszego czasu. Dlaczego obawiam sie Mahounda? Dlatego: jeden jeden jeden, jego przerazajaca
pojedynczosc . Natomiast ja zawsze jestem podzielony, zawsze dwa lub trzy, lub pietnascie. Potrafie nawet zrozumiec jego punkt widzenia;
jest tak bogaty i prowadzi tak dobre interesy, jak kazdy z nas, jak kazdy z czonkw rady, ale poniewaz pozbawiony jest wasciwych powiaza
n rodzinnych, nie
ofiarowalismy mu dotad
miejsca w naszej grupie. Jako sierota zosta wykluczony
z kupieckiej elity, czuje, z e zosta oszukany, z e nie otrzyma tego, co mu sie nalez y. Zawsze by ambitnym facetem. Ambitnym, ale tez samotnym. Nie dotrzesz do
szczytu, jezeli wspinasz sie na gre zupenie sam. Chyba z e, byc moze, spotkasz
tam anioa. . . tak, to to. Rozumiem juz, co zamierza. Chociaz on by mnie nie zrozumia. Jakiego rodzaju idea jestem? Uginam sie. Waham. Obliczam szanse, nastawiam z agle do wiatru, maniupuluje, udaje mi sie wytrwac. Dlatego wasnie nie
oskarze Hind o cudzostwo. Jestesmy dobra para, ld i ogien. Jej rodzinna tarcza
herbowa, legendarny czerwony lew, wielozebny mantykora. Niech sie zabawia ze
swoim satyrykiem; miedzy nami nigdy nie chodzio o seks. Skoncze z nim, kiedy
ona skonczy. Oto wielkie kamstwo, mysli Naczelnik Dzahilijji, zapadajac
w sen:
piro jest potez niejsze od miecza.

***

Fortuny miasta Dzahilijji zostay zbudowane na przewadze piaskw nad woda.

Dawnymi czasy uwazano, z e bezpieczniej jest przewozic towary przez pustynie
niz przez morza, gdzie monsuny mogy uderzyc w kazdej chwili. W owych czasach przed meteorologia takich spraw nie dao sie z gry przewidziec. Z tego powodu prosperoway karawanseraje. Produkty z caego swiata przybyway z Zafaru
do Saby, a stamtad
do Dzahilijji i oazy Jasrib i dalej do Medianu, gdzie mieszka
Mojzesz; z kolei stamtad
do Akaby i Egiptu. W Dzahilijji zaczynay sie inne szlaki: na wschd i pnocny wschd w strone Mezopotamii i wielkiego imperium
perskiego. Do Petry i Palmiry, gdzie kiedys Salomon pokocha Krlowa Saby. To
byy tuste lata. Lecz teraz floty pywajace
regularnie po wodach wok pwyspu
stay sie smielsze, ich zaogi sprawniejsze, a instrumenty nawigacyjne dokadniejsze. Sznury wielbadw

traca towary na rzecz statkw. Okret pustyni i okret

morza, odwieczni rywale, widza, jak zmienia sie dotychczasowa rwnowaga si.
88

Wadcy Dzahilijji niepokoja sie, ale niewiele moga zrobic. Czasami Abu Simbel podejrzewa, z e tylko pielgrzymki ratuja miasto przed upadkiem. Rada szuka
w caym swiecie posagw

obcych bogw, aby przyciagn

a
c nowych pielgrzymw
do miasta z piasku, ale i w tym tez ma konkurencje. W Sabie zbudowano wielka
swiatyni
e, przybytek, ktry ma rywalizowac z Domem Czarnego Kamienia. Wielu pielgrzymw dao sie tam zwabic i tumy na jarmarkach w Dzahilijji maleja.
Na polecenie Abu Simbela wadcy Dzahilijji dodali do swoich praktyk religijnych kuszace
przyprawy profanacji. Miasto stao sie sawne z powodu rozwia
zosci, jaskinia hazardu, burdel, miejsce, gdzie rozbrzmiewaja sprosne piosenki
i dzika gosna muzyka. Pewnego razu kilku czonkw plemienia Bawochwalcw
posuneo sie za daleko w swojej zachannosci na pielgrzymie pieniadze.

Odzwierni Domu zaczeli domagac sie apwek od znuzonych wedrowcw; czterech z nich,
rozgoraczkowanych

tym, z e dostali takie psie pieniadze,

zabio dwch podrznych spychajac

ich z wielkich stromych schodw. Praktyka nie daa spodziewanych efektw, zniechecajac
pielgrzymw do powtrnych odwiedzin. . . Obecnie
czesto porywa sie kobiety odbywajace
pielgrzymke dla okupu, albo po to, by
sprzedac je jako naoznice. Gangi modych Bawochwalcw patroluja miasto, egzekwujac
swoje prawa. Mwi sie, z e Abu Simbel spotyka sie potajemnie z przywdcami gangw i organizuje ich dziaalnosc . To jest swiat, ktremu Mahound
przynis swoje przesanie: jeden jeden jeden. Posrd takiej rznorodnosci brzmi
to jak sowo niebezpieczne.
Naczelnik siada i od razu zblizaja sie naoznice, by podja
c na nowo smarowanie olejkami i gadzenie. Oddala je ruchem reki, klaszcze w donie. Wchodzi
eunuch. Wyslij posanca do domu Kahina Mahounda poleca Abu Simbel.
Poddamy go maej prbie. Uczciwa walka: trzy przeciw jednemu.

***

Nosiwoda imigrant niewolnik: trzej uczniowie Mahounda obmywaja sie przy

studni Zamzam. W tym piaskowym miescie ich obsesja na punkcie wody czyni
z nich dziwakw. Ablucje, zawsze ablucje, nogi w gre do kolan, ramiona
w d do okci, gowa w d do karku. Jakzez dziwacznie wygladaj
a z suchymi
tuowiami, mokrymi konczynami i wilgotnymi gowami! Chlap, klap, obmycie
i modlitwa. Na kolanach, wpychajac
rece nogi gowy we wszechobecny piasek,
a nastepnie znowu rozpoczynaja swj cykl wody i modlitwy. Sa atwym celem dla
Baalowego pira. Ich zamiowanie do wody jest pewnego rodzaju zdrada;
mieszkancy Dzahilijji godza sie na wszechmoc piasku. Wazi im pomiedzy palce u stp
i doni, zlepia rzesy i wosy, zatyka pory skry. Otwieraja sie na pustynie: przy89

bad
z, piasku, obmyj nas w suchosci. Taka jest postawa Dzahilijjan od najwyzszego obywatela do najnizszego z niskich. Sa ludzmi krzemu, a weszli miedzy nich
miosnicy wody.
Baal kra
zy wok nich w bezpiecznej odlegosci z takim czowiekiem jak
Bilal nie ma z artw i wykrzykuje szyderstwa. Gdyby idee Mahounda byy
cokolwiek warte, czy myslicie, z e znalazyby uznanie jedynie wsrd takiej hooty
jak wy? Salman uspokaja Bilala: Powinnismy sie czuc zaszczyceni, z e sam
potez ny Baal zechcia nas zaatakowac. Usmiech i Bilal odprez a sie, uspokaja.
Nosiwoda Chalid jest nerwowy i kiedy dostrzega zblizajac
a sie ciez ka sylwetke Hamzy, wuja Mahounda, biegnie z niecierpliwoscia na spotkanie. W wieku
szesc dziesieciu lat Hamza jest wcia
z najsynniejszym w miescie wojownikiem
i owca lww. Jednak prawda jest mniej wspaniaa niz w panegirykach: Hamza
zosta wiele razy pokonany w walce, ratowany przez przyjaci lub szczesliwy
zbieg okolicznosci, wyrywany z paszczy lwa. Ma pieniadze,

wiec takie nowiny

nie dostaja sie do publicznej wiadomosci. A wiek i to, z e przezy, w jakis sposb
uprawomocniaja legende o wojennej sawie. Bilal i Salman, zapominajac
o Baalu,
poda
zaja za Chalidem. Wszyscy trzej sa nerwowi, modzi.
Wcia
z jeszcze nie wrci, komunikuje Hamza. A Chalid, zaniepokojony: Przeciez to juz trwa cae godziny, co ten skurwysyn mu robi, torturuje go, miazdzy
kciuki, biczuje? Salman, raz jeszcze, zachowuje najwiekszy spokj: To nie w stylu Simbela, mwi, to cos podejrzanego, mozecie byc pewni. A Bilal ryczy lojalnie:
Podejrzane czy nie, ja tam wierze w niego, w Proroka. On sie nie zaamie. Hamza
upomina go tylko agodnie: Och, Bilal, ile razy trzeba ci powtarzac? Zachowuj
swoja wiare dla Boga. Posaniec jest tylko czowiekiem. Chalid wybucha: naciera
z piesciami na starego Hamze, protestuje, mwisz, z e Posaniec jest saby? Moz esz byc jego wujem. . . Hamza daje nosiwodzie kuksanca w gowe. Nie pozwl,
z eby zobaczy twj strach, mwi, nawet wtedy, gdy jestes smiertelnie wystraszony.
Caa czwrka ponownie obmywa sie, kiedy przybywa Mahound; gromadza
sie wok niego, ktocodlaczego. Hamza zachowuje rezerwe. Siostrzencze, nic
z tego cholera nie bedzie warczy swoim z onierskim gosem. Kiedy schodzisz z gry Coney, bije od ciebie jasnosc . Dzisiaj jest to cos ciemnego.
Mahound siada na krawedzi studni i usmiecha sie szeroko. Zaproponowano mi transakcje. Czy to Abu Simbel? Krzyczy Chalid. Nie do pomyslenia.
Odmw. Wierny Bilal upomina go: Nie pouczaj Posanca. Oczywiscie, z e odrzuci. Salman Pers pyta: Jakiego rodzaju transakcje. Mahound usmiecha sie znowu.
No, przynajmniej jeden z was chce wiedziec.
To drobiazg zaczyna znowu. Ziarenko piasku. Abu Simbel prosi
Allaha, aby wyswiadczy mu jedna maa przysuge. Hamza widzi jego wyczerpanie. Jak gdyby wasnie zmaga sie z demonem. Nosiwoda wrzeszczy: Nic!
Nic takiego! Hamza zamyka mu gebe.
90

 Gdyby nasz wielki Bg mg uznac uzy wasnie tego sowa uznac

trzy, tylko trzy z trzystu szesc dziesieciu bozkw za godne czci. . .
Nie ma z adnego boga oprcz Boga krzyczy Bilal. A jego kompani przyaczaj

a sie: O Allahu! Mahound wyglada

na zagniewanego. Czy wierni
wysuchaja Posanca? Milkna, szurajac
nogami w kurzu.
On prosi Allaha o zaaprobowanie Lat, Uzzy i Manat. W zamian gwarantuje,
z e bedziemy tolerowani, a nawet oficjalnie uznani, na znak czego ja mam byc
wybrany do rady Dzahilijji. Taka jest oferta.
Salman Pers mwi: To puapka. Jezeli wejdziesz na Coney i zejdziesz z takim posaniem, on zapyta, jak moges zmusic Gibrila, aby dostarczy odpowiedniego objawienia? Bedzie mg nazwac cie szarlatanem, oszustem. Mahound
kreci gowa. Wiesz, Salmanie, z e nauczyem sie suchac. Nie jest to zwyczajne
suchanie; na swj sposb to rwniez pytanie. Czesto, kiedy Gibril przychodzi,
zdaje sie wiedziec, co dzieje sie w moim sercu. Mam wtedy zwykle uczucie, z e
on przychodzi z wnetrza mojego serca: z wnetrza moich najskrytszych zakatkw,

z mojej duszy.
Albo to jest inna puapka upiera sie Salman. Jak dugo juz recytujemy
wyznanie wiary, ktra nam przynioses? Nie ma z adnego boga oprcz Boga. Kim
bedziemy, jezeli teraz porzucimy te wiare? To nas osabia, czyni niedorzecznymi.
Przestajemy byc niebezpieczni. Nikt nie bedzie juz nigdy traktowa nas powaznie.
Mahound smieje sie, szczerze rozbawiony. Byc moze jestes tu zbyt krtko
zaczyna uprzejmie. Czy nie zauwazyes? Ludzie nie traktuja nas powaznie.
Nigdy nie wiecej niz piec dziesieciu suchaczy, a poowa z nich to turysci. Czyz
nie czytasz paszkwili, ktre Baal wywiesza po caym miescie? Recytuje:
Posancze, prosze wysuchaj
mnie uwaznie, nie chcemy twojej monofilii,
twj jeden jeden jeden, nie dla Dzahilijji.
Zwrcic nadawcy.
Wysmiewaja sie z nas wszedzie i ty nazywasz nas niebezpiecznymi krzykna.

Teraz Hamza wyglada

na zmartwionego. Nigdy przedtem nie przejmowaes
sie ich opiniami. Dlaczego akurat teraz? Dlaczego po rozmowie z Simbelem?
Mahound kreci gowa. Czasami mysle, z e powinienem zrobic cos, z eby
ludziom atwiej byo wierzyc.
Wsrd uczniw zapanowao kopotliwe milczenie; wymieniaja spojrzenia,
przestepuja z nogi na noge. Mahound krzyczy znowu. Wszyscy wiecie przeciez, co sie dzieje. Nie udaje nam sie pozyskac nowych wyznawcw. Ludzie nie
zrezygnuja ze swoich bogw. Nie chca i juz. Wstaje, odchodzi od nich duzymi
krokami, obmywa sie po drugiej stronie studni Zamzam, kleka do modlitwy.
91

 Ludzie pogra
zeni sa w ciemnosciach mwi Bilal, zmartwiony. Ale
oni przejrza. Usysza. Bg jest jeden. Przygnebienie ogarnia caa czwrke;
nawet Hamza mu ulega. Wstrzasn
eo Mahoundem, a wiec i jego uczniowie drza.
Wstaje, zgina sie w pokonie, wzdycha, obchodzac
studnie, wraca do nich.
Suchajcie mnie. Wszyscy mwi, obejmujac
jednym ramieniem Bilala, a drugim swojego wuja suchajcie: to jest interesujaca
oferta.
Chalid, nie objety tym usciskiem, przerywa z gorycza:
To kuszaca
transakcja. Pozostali sa przerazeni. Hamza mwi bardzo agodnie do nosiwody:
Czyz to nie ty, Chalidzie, chciaes wasnie teraz mocowac sie ze mna, gdyz
niesusznie podejrzewaes, z e nazywajac
Posanca czowiekiem, w rzeczy samej
nazywaem go sabeuszem? A teraz co? Czy teraz moja kolej, z eby wyzywac cie
do walki?
Mahound baga o pokj. Jezeli sie teraz pokcimy, nie ma juz nadziei.
Usiuje przeniesc dyskusje na grunt teologii. Nie proponuje, z eby Allah
zaakceptowa te trzy jako rwne sobie. Nawet nie Lat. Jedynie to, z eby otrzymay
jakis status posredni, nizszy.
Taki jak diaby wybucha Bilal.
Nie. Salman Pers rozumie w czym rzecz. Jak archanioowie. Naczelnik jest bystrym czowiekiem.
Anioy i diaby mwi Mahound. Szejtan i Gibril. My wszyscy juz
wierzymy, z e istnieja, gdzies w p drogi miedzy Bogiem a czowiekiem. Abu
Simbel prosi, abysmy dopuscili jedynie trzy dalsze postacie do tego przeswietnego towarzystwa. Tylko trzy, i jak zaznacza, wszystkie dusze Dzahilijji beda nasze.
A Dom zostanie oczyszczony z posagw?

pyta Salman. Mahound odpowiada, z e to nie zostao sprecyzowane. Salman kreci gowa. Robia to, z eby
cie zniszczyc. A Bilal dodaje: Bg nie moze byc czworgiem. A Chalid,
bliski ez: Posancze, co ty mwisz? Lat, Manat, Uzza to wszystko kobiety.
Na miosc boska!
Czy mamy teraz miec boginie? Te stare z urawie, czaple, harpie?
Cierpienie wysiek zmeczenie odcisney sie geboko na twarzy Proroka. Ktra Hamza, jak z onierz na polu bitwy pocieszajacy
rannego przyjaciela, bierze
w swoje donie. Nie mozemy rozstrzygna
c tego za ciebie, siostrzencze mwi. Wejdz na gre. Idz, zapytaj Gibrila.

***

Gibril: sniacy,
ktry czasami oglada
sytuacje z punktu widzenia kamery, a kiedy indziej znowu oczyma widza. Kiedy jest kamera, jego pe wu nieustannie sie
zmienia, nienawidzi bowiem statycznych ujec , tak wiec unosi sie w gre na wyso92

kim z urawiu, spogladaj

ac
ku ziemi na skrcone postaci aktorw, albo tez rzuca sie
w d, aby stamtad
niepostrzezenie, posrd nich, obracajac
sie powoli na piecie,
otrzymac trzystu-szesc dziesiecio-stopniowy panoramiczny obraz, albo tez bedzie
sie stara zrobic ujecie z platformy jadacej
obok Baala i Abu Simbela, kiedy ci
ida, wzglednie trzymana w doni stabilna kamera wniknie w sekrety sypialni Naczelnika. Lecz przewaznie siedzi na szczycie gry Cone, zupenie jak facet, ktry
zapaci za miejsce w najnizszej lozy, a Dzahilijja jest jego srebrnym ekranem.
Oglada
i ocenia akcje jak kazdy miosnik kina, rozkoszuje sie walkami zdradami
kryzysami moralnymi, lecz za mao tam dziewczat,
jak na naprawde kasowy film,
czowieku, i gdzie sa te cholerne piosenki? Powinni byli porzadnie

opracowac
scene na jarmarku, moze nawet charakterystyczna rlka dla Pimple Billimorii
w namiocie pokazw kreciaby swoimi sawetnymi cyckami.
I wwczas, bez ostrzezenia, Hamza mwi do Mahounda: Idz i zapytaj Gibrila,
i on, sniacy,
czuje, jak serce mu skacze z trwogi, kto, ja? To ja mam znac odpowiedz? Siedze tu sobie i ogladam

ten film, i nagle ten aktor pokazuje palcem

na mnie, kto sysza cos podobnego, kto prosi cholerna widownie ogladaj
ac
a film
teologiczny o rozwiazanie

tego cholernego watku?

Lecz w miare jak sen sie

rozwija, stale zmienia forme, on, Gibril, nie jest juz tylko widzem, ale centralna postacia, gwiazda. Ze swoja saboscia do przyjmowania zbyt wielu rl: tak,
tak, gra nie tylko archanioa, ale rwniez jego, biznesmena, Posanca, Mahounda,

wspina sie na gre razem z nim. Zeby

ta podwjna rola sie udaa, potrzeba eleganckiego montazu, nie moga sie pojawiac razem w jednym ujeciu, kazdy z nich
musi mwic w pustke, w strone wyobrazonego wcielenia tego drugiego i ufac,
z e wspczesna technika stworzy ten brakujacy
obraz przy pomocy nozyczek, tasmy klejacej
lub bardziej egzotycznie, z udziaem przesuwanej maty. Nie mylic
jej tylko z jakims he he latajacym

dywanem.
Zrozumia: z e boi sie tego drugiego, biznesmena, czyz to nie idiotyczne? Archanio trzesacy
sie ze strachu przed smiertelnikiem. To prawda, ale: ten rodzaj
leku, ktry odczuwasz, kiedy jestes po raz pierwszy na planie filmowym i ma tam
wasnie wkroczyc jedna z z ywych legend kina; myslisz, zbaznie sie, nie bede
wiedzia, co mam powiedziec, zdretwieje, chcesz za wszelka cene byc cos wart.
Zostaniesz wessany w gwatowny strumien jego geniuszu; on moze sprawic, z e
bedziesz dobrze wyglada,

jak czowiek o wygrowanych ambicjach, ale poczujesz, kiedy nie bedziesz spenia swojego zadania, a co gorsza on tez. . . Strach
Gibrila, strach przed wasnym ja tworzonym przez jego sen, kaze mu przeciwstawic sie przybyciu Mahounda, prbowac za wszelka cene przesuna
c je w czasie,
ale on juz sie zbliza, nie ma watpliwo

sci, i archanio wstrzymuje oddech.

Te sny, w ktrych wypychaja cie na scene, gdzie w ogle nie wiesz o co chodzi, nie jestes w temacie, nie nauczyes sie ani linijki ze swojej roli, ale caa widownia patrzy, patrzy: tak sie to odczuwa. Albo tez prawdziwa historia o biaej
aktorce grajacej
Murzynke w sztuce Szekspira. Wesza na scene i wtedy zdaa so93

bie sprawe z tego, z e na nosie ciagle

ma okulary, ojej, ale zapomniaa poczernic
sobie rece, nie moga wiec ich podniesc i zdja
c szkie, podwjne ojej: i tak rwniez sie to odczuwa. Mahound przychodzi do mnie po objawieniu, proszac
mnie,
abym wybiera pomiedzy monoteizmem a henoteizmem, a ja jestem tylko idiotycznym aktorem, ktrego przesladuje jakis bhaen-chud, koszmarny sen, skad,
kurwa,
mam wiedziec, jar, jak brzmi odpowiedz, ratunku. Ratunku.

***

Aby dostac sie z Dzahiliji na gre Cone, trzeba wejsc w ciemne wawozy,

gdzie piasek nie jest biay, nie jest tym czystym piaskiem przefiltrowanym dawno
temu przez ciaa strzykw, lecz czarny i surowy, wysysajacy
swiato sonca. Coney
kuli sie przed toba niczym jakis wyimaginowany zwierz. Idziesz w gre wzduz
jego grzbietu. Zostawiwszy za soba ostatnie drzewa, ukwiecone biaymi, grubymi,
mlecznymi lisc mi, wspinasz sie miedzy gazami, ktre staja sie tym wieksze, im
wyzej sie wspinasz, az w koncu przypominaja olbrzymie sciany i sonce staje sie
niewidoczne. Jaszczurki sa czarne jak cienie. Potem jestes na szczycie, Dzahilijja
za toba, a monotonna pustynia przed toba. Schodzisz w d, ku pustyni, i okoo
piec set stp nizej dochodzisz do groty, ktra jest na tyle wysoka, z e mozna w niej
stana
c prosto i ktrej dno jest wyscielone cudownym biaym piaskiem. Podczas
wspinaczki syszysz, jak pustynne goebice wzywaja cie po imieniu, a skay witaja
rwniez w twoim wasnym jezyku, woajac
Mahound, Mahound. Kiedy wreszcie
dochodzisz do jaskini, jestes zmeczony, kadziesz sie, zasypiasz.

***

Ale kiedy juz wypocza,

wkracza w inny rodzaj snu, cos w rodzaju nie-snu,
w stan, ktry nazywa swoim suchaniem, i odczuwa przewleky bl w trzewiach,
jakby cos prbowao urodzic sie i Gibril, ktry dotad
unosi sie-w-grze-spoglada
jac-w

d, odczuwa zmieszanie, kim jestem, w takich chwilach zaczyna sie wydawac, z e archanio jest w rzeczy samej wewnatrz
Proroka, ja jestem tym dra
zeniem
w trzewiach, ja jestem anioem, ktrego cos wypycha z pepka spiacego

wyaniam
sie, Gibril Fariszta, podczas gdy moje drugie ja, Mahound lezy, suchajac,
w transie, jestem z nim zwiazany,

pepek z pepkiem lsniacym

sznurem swietlnym, niemozliwe jest powiedziec, ktry z nas sni drugiego. Pyniemy w obu kierunkach

94

wzduz pepowiny.
Dzisiaj, tak jak przemozna sie Mahounda, Gibril odczuwa jego rozpacz: jego watpliwo

sci. Rwniez to, z e jest w wielkiej potrzebie lecz Gibril wcia

z nie
zna swojej roli. . . sucha suchania-ktre-jest-rwniez-pytaniem. Mahound pyta:
Widzieli cuda, lecz nie uwierzyli. Widzieli, jak przychodzisz do mnie, na oczach
caego miasta, i otwierasz moja piers, widzieli, jak obmywasz moje serce w wodach Zam-zam i wkadasz je na powrt do ciaa. Wielu z nich widziao to, lecz
wcia
z czcza kamienie. A kiedy przyszedes noca i sprawies, z e poleciaem do
Jerozolimy i uniosem sie nad swietym miastem, czyz nie powrciem i nie opisaem dokadnie jego wygladu,
do najdrobniejszego szczegu? Tak aby nie byo
z adnych watpliwo

sci co do cudu, a mimo to udali sie do Lat. Czyz nie zrobiem

juz wszystkiego, co w mojej mocy, aby uproscic im wszystko? Kiedy zanioses
mnie przed sam Tron, Allah obarczy wiernych ogromnym ciez arem czterdziestu
modlitw dziennie. W drodze powrotnej spotkaem Mojzesza, a on powiedzia, z e
ten ciez ar jest zbyt wielki, zawrc i bagaj o mniej. Czterokrotnie zawracaem,
czterokrotnie Mojzesz mwi, wcia
z zbyt wiele, wrc jeszcze raz. Lecz za czwartym razem Allah zmniejszy obowiazuj
ac
a ilosc do pieciu modlitw i odmwiem
powrotu. Wstyd mi byo bagac dalej. W swojej szczodrosci prosi jedynie o piec
zamiast czterdziestu, a mimo to oni uwielbiaja Manat, oni chca Uzzy. Co mam
robic? Jakie modlitwy odmawiac?
Gibril zachowuje milczenie, nie potrafi odpowiedziec, na miosc Boska, Bhai,
przestan zadawac mi pytania. Udreka Mahounda jest straszliwa. Pyta: czy to mozliwe, z e one sa anioami? Lat, Manat, Uzza. . . czy moge nazywac je anielskimi?
Gibrilu, czy ty masz siostry? Czy one sa crkami Boga? A on karze sam siebie,
O moja prznosci, jestem zarozumiaym czowiekiem, czy to jest sabosc , czy to
jest sen o potedze? Czy mam zdradzic siebie w zamian za stoek w radzie miejskiej? Czy jest to rozsadne

i madre,

czy tez przne i egoistyczne? Nie wiem nawet,

czy Abu Simbel jest szczery. Czy on wie? Byc moze nawet nie on. Jestem saby,
a on jest mocny, ta oferta daje mu wiele sposobw, z eby mnie zniszczyc. Lecz ja,
rwniez, mam wiele do zyskania. Dusze caego miasta, caego swiata, czy z caa pewnoscia sa one warte trzech aniow? Czy Allah jest tak nieugiety, z e nie
przyjmie trzech dalszych bstw, aby ocalic rodzaj ludzki? Nic nie wiem.
Czy Bg powinien byc dumny czy tez pokorny, majestatyczny czy prosty, ustepliwy czy nie? Jakiego rodzaju idea on jest? Jaka jestem ja?

***

Zawieszony gdzies pomiedzy jawa a snem, Gibril Fariszta czesto czuje ura95

ze z powodu nieobecnosci, w przesladujacych

go wizjach, Tego, ktry powinien

znac odpowiedzi. On nigdy sie nie pojawia, ten, ktry trzyma sie z daleka, kiedy umieraem, kiedy potrzebowaem. Ten, o ktrego tu naprawde chodzi, Allah
Iszwar Bg. Jak zawsze nieobecny, kiedy wijemy sie i cierpimy w jego imie.
Najwyzsza Istota wcia
z trzyma sie z dala; natomiast to, co wcia
z powraca, to
ta scena, pogra
zony w ekstazie Prorok, wypychanie, swietlny sznur i wtedy Gibril w swojej podwjnej roli patrzy zarwno z-gry-w-d, jak i z-dou-w-gre.
I obydwaj wystraszeni do szalenstwa transcendentalnoscia tego. Gibril czuje sie
sparalizowany obecnoscia Proroka, jego wielkoscia, mysli, nie moge sie nawet
odezwac, wyszedbym na tak cholernego gupca. Rada Hamzy: nigdy nie dawaj
poznac po sobie, z e sie boisz: rada ta przydaje sie na rwni archanioom i nosiwodom. Archanio musi sprawiac wrazenie opanowanego, co pomyslaby sobie
Prorok, gdyby Wyniesiony Przez Boga zacza
niezrozumiale bekotac z powodu
tremy?
Zdarza sie: objawienie. W ten sposb: Mahound, wcia
z w swoim nie-snie,
sztywnieje, z yy pulsuja mu na karku, zwija sie w kebek. Nie, nie przypomina
to w niczym epilepsji, nie mozna tego wytumaczyc w tak atwy sposb; jakiz to
atak padaczki kiedykolwiek zamieni dzien w noc, zgromadzi chmury nad gowa,
a powietrze zagesci jak zupe, podczas gdy anio wisiaby, blady ze strachu, na niebie, nad cierpiacym,

przytrzymywanym jak latawiec na zocistej nitce? Drzenie,

znowu to drzenie, a teraz cud zaczyna sie w jego moich naszych wnetrznosciach,
on walczy z czyms z caa sia, wymusza cos i Gibril zaczyna czuc te sie, te moc,
oto jest ona przy mojej wasnej szczece, porusza sie, otwierajac
zamykajac;
i ta
moc, zaczynajac
sie gdzies w samym Mahoundzie, dosiega moich strun gosowych i wydobywa sie dzwiek.
Nie mj gos nigdy bym nie zna takich sw nie jestem z adnym rasowym
mwca nigdy nie byem nigdy nie bede lecz to nie jest mj gos to jest Gos.
Oczy Mahounda szeroko otwarte, ma cos w rodzaju objawienia, wpatruje sie
w to, och, racja, przypomina sobie Gibril, mnie. On mnie widzi. Moje wargi poruszaja sie, sa poruszane. Przez co, przez kogo? Nie wiem, nie umiem powiedziec.
Niemniej jednak, oto i one, wychodza z moich ust, przez moje gardo, miedzy
moimi zebami: te Sowa.
Niewesoo jest byc listonoszem Boga, jar.
Alealeale: Boga nie ma w tym filmie.
Bg wie, czyim jestem listonoszem.

96

***

W Dzahilijji czekaja na Mahounda przy studni. Chalid nosiwoda, jak zwykle

najbardziej niecierpliwy, biegnie do bramy miejskiej, aby wypatrywac. Hamza,
jak wszyscy starzy z onierze przyzwyczajony do wasnego towarzystwa, przysiada w kurzu i rozpoczyna gre w kamyki. Nie ma sensu sie spieszyc; czasami nie
wraca caymi dniami, tygodniami nawet. A dzisiaj miasto prawie opustoszao,
wszyscy poszli do wielkich namiotw na terenie jarmarku, aby przysuchiwac sie
zawodom poetw. W ciszy sychac tylko szczek kamykw Hamzy i gruchanie
pary goebi skalnych, gosci z gry Cone. I wtedy sysza odgos biegnacych

stp.
Przybywa Chalid, bez tchu, wyglada
na nieszczesliwego. Posaniec powrci,
ale nie kieruje sie ku studni Zamzam. Teraz wszyscy zrywaja sie na rwne nogi,
zdumieni tym odstepstwem od ustalonej praktyki. Ci, ktrzy czekali z odygami
i palmowymi lisc mi w doniach, pytaja Hamze: W takim razie nie bedzie z adnego
Przesania? Lecz Chalid, ciagle
apiac
oddech, kreci gowa. Mysle, z e bedzie.
On wyglada
tak jak wtedy, kiedy otrzyma Sowo. Ale nie rozmawia ze mna
i zamiast tego poszed na jarmark.
Hamza przejmuje kierownictwo, uprzedzajac
dalsze dyskusje, i idzie przodem. Uczniowie zebrao sie ich okoo dwudziestu ida za nim w strone
swietujacego

miasta, przybierajac
wyraz poboznego obrzydzenia. Jedynie Hamza
wydaje sie cieszyc z wyprawy na jarmark.
Przed namiotami Wascicieli Pstrokatych Wielbadw

znajduja Mahounda,
stojacego

z zamknietymi oczyma, przygotowujacego

sie do prby. Zadaja mu pene niepokoju pytania; nie odpowiada. Po chwili wchodzi do namiotu poezji.

***

Wewnatrz
namiotu widownia wita drwinami przybycie niepopularnego Proroka i jego nedznych niewolnikw. Jednak w miare jak Mahound idzie dalej, z mocno zamknietymi oczyma, wycie i gwizdy powoli milkna i zapada cisza. Mahound
nie otwiera oczu nawet na chwile, lecz jego kroki sa pewne, i dochodzi do sceny, nie potykajac
sie ani nie zderzajac
z niczym. Wspina sie po kilku stopniach
i wychodzi w jasno oswietlona przestrzen; oczy w dalszym ciagu
pozostaja zamkniete. Zebrani tu poeci liryczni, autorzy sawiacych

zbrodnie panegierykw,
recytatorzy prozy poetyckiej i satyrycy Baal jest tutaj, oczywiscie patrza
z rozbawieniem, ale i z pewnym niepokojem, na lunatycznego Mahounda. Jego
uczniowie z trudem toruja sobie droge w tumie. Skryby walcza o miejsce jak
97

najblizej Mahounda, aby zapisac wszystko, cokolwiek powie.

Naczelnik Abu Simbel spoczywa na poduszkach uozonych na jedwabistym
dywanie tuz obok podwyzszenia. Obok niego, oslepiajaco
wspaniaa, w zotym
egipskim naszyjniku, jego z ona, Hind, ten synny grecki profil, te czarne wosy, tak dugie jak jej ciao. Abu Simbel powstaje i woa do Mahounda: Witaj.
Jest teraz uosobieniem dwornych manier. Witaj, Mahoundzie, jasnowidzu,
wieszczu. Jest to publiczna deklaracja szacunku i jako taka wywiera wrazenie na zebranych. Uczniw Proroka nie odpycha sie juz na bok, lecz robi sie im
miejsce, by mogli przejsc . Oszoomieni i mile poechtani ida do przodu. Mahound
przemawia, nie otwierajac
oczu.
Wielu poetw zebrao sie tutaj mwi dobitnie i ja nie moge twierdzic,
z e jestem jednym z nich. Ale jestem Posancem i przynosze wersety od Tego,
ktry wiekszy jest niz wszyscy tu zebrani.
Widownia zaczyna tracic cierpliwosc . Religia jest dobra w swiatyni;

zarwno
Dzahilijjczycy, jak i pielgrzymi przybyli tu dla rozrywki. Uciszyc tego faceta!
Wyrzucic go! Lecz Abu Simbel ponownie zabiera gos. Jezeli twj Bg
naprawde przemwi do ciebie mwi to cay swiat musi tego wysuchac.
I natychmiast w namiocie zapada zupena cisza.
Gwiazda wykrzykuje Mahound, a skryby zaczynaja pisac.
W imie Allaha, Litosciwego i Miosiernego!
Na Plejady, kiedy zachodza:
Wasz towarzysz nie myli sie; ani tez nie zbacza.
Ani tez nie przemawia, kierowany wasnymi pragnieniami. To jest objawienie, ktre zostao mu dane: ten, ktry jest potez ny moca, pouczy go.
Sta wysoko na horyzoncie: pan siy. A nastepnie podszed blisko, blizej
niz na odlegosc dwch ukw, i objawi swemu sudze to, co jest objawione.
Serce sugi byo wolne od faszu, kiedy zobaczy to, co zobaczy. Czy zatem
osmielicie sie poddawac w watpliwo

sc to, co widziano?
Zobaczyem go rwniez przy drzewie lotosu, na najdalszym krancu, nie
opodal ktrego znajduje sie Ogrd Wytchnienia. Kiedy okrycie tego drzewa przykryo je, nie odwrciem oczu, ani tez moje spojrzenie nie badzio;

i zobaczyem
jedne z najwiekszych znakw Pana.
W tym miejscu, bez cienia wahania czy watpliwo

sci, Mahound recytowa dwa

dalsze wersety.
Czy pomysleliscie o Lat i Uzzie oraz Manat, tej trzeciej, tej innej? Po
pierwszym wersecie Hind zrywa sie sie na nogi; Naczelnik Dzahilijji juz wczesniej stoi wyprostowany jak struna. A Mahound, z zamknietymi oczyma, recytuje:
Sa one wysoko postawionymi ptakami i ich wstawiennictwo jest naprawde poz adane.

Kiedy haas okrzyki, gosy oburzenia, krzyki sawiace

boginie Al-Lat
nabrzmiewa i wybucha caa moca w namiocie, i tak juz zdumiona widownia ogla
98

da podwjnie sensacyjny spektakl Naczelnika Abu Simbela, ktry kadzie kciuki

na patkach swoich uszu, wachluje palcami obu rak
i wymawia wielkim gosem
zaklecie: Allahu, Akbar. Po czym upada na kolana i przyciska rozwaznie czoo
do ziemi. Jego z ona Hind natychmiast bierze z niego przykad.
Nosiwoda Chalid pozostawa cay czas przy odsonietym wejsciu do namiotu.
Teraz, z przerazeniem w oczach, wpatruje sie, jak wszyscy tam zgromadzeni, zarwno tum w samym namiocie, jak i kobiety i mez czyzni, ktrzy nie zmiescili sie
wewnatrz,
zaczynaja klekac rzad
za rzedem, ruch, ktry kolistymi falami idzie od
srodka, od Hind i Abu Simbela, jak gdyby byli kamykami wrzuconymi do jeziora; az w koncu cae zgromadzenie, na zewnatrz
namiotu, a takze w nim samym,
kleczy z zadartymi-w-gre-tykami przed zamknietookim Prorokiem, ktry uzna
opiekuncze bstwa miasta. Sam posaniec w dalszym ciagu
stoi, jak gdyby wstretnym mu byo przyaczenie

sie do modw tego tumu. Wybuchajac

paczem, nosiwoda ucieka do pustego serca miasta piaskw. Kiedy tak biegnie, zy spywajace

mu z oczu wypalaja dziury w ziemi, jak gdyby zawieray mocny, z racy

kwas.
Mahound pozostaje nieruchomy. Nie mozna dostrzec z adnego sladu wilgoci
na rzesach jego nie otwartych oczu.

***

W te noc osamotniajacego

triumfu biznesmena w namiocie niewiernych ma

miejsce kilka zabjstw, ktre pierwsza dama Dzahilijji straszliwie pomsci dopiero
po wielu latach.
Wuj Proroka, Hamza, wracajac
samotnie do domu, z gowa zwieszona i siwa,
w zmierzchu tego przygnebiajacego

zwyciestwa, syszy ryk, podnosi wzrok i widzi gigantycznego szkaratnego lwa gotujacego

sie do skoku na niego z wysokich

blankw murw miejskich. Zna te bestie, te basn . Wszystkie kolory teczy, jakimi mieni sie jej szkaratna skra, zlewaja sie z migoczacym

blaskiem pustynnych
piaskw. Z jej nozdrzy zieje groza wszystkich odludnych miejsc na ziemi. Pluje
zaraza, a gdy jakies wojska osmiela sie zapuscic na pustynie, pozre je w caosci.
Poprzez gasnacy
bekit wieczoru krzyczy do bestii, przygotowujac
sie, tak jak stoi
nieuzbrojony na spotkanie wasnej smierci. Skacz, ty skurwielu, mantykoro. Bywao, z e dusiem duze koty goymi rekoma. Kiedy byem modszy. Kiedy
byem mody. Syszy smiech za soba i drugi, odlegy, zda sie wtrujacy
echem
z murw miejskich. Rozglada
sie; mantykora znikna
z obwarowan. Otacza go
grupa Dzahilijjczykw, chichoczacych

przebierancw powracajacych

z jarmarku.
Teraz, kiedy ci mistycy stali sie wyznawcami naszej Lat, widza nowych bogw
za kazdym rogiem, no nie? Hamza, domyslajac
sie, z e noc bedzie pena rzeczy
99

strasznych, powraca do domu i kaze sobie przyniesc miecz. Bardziej niz czegokolwiek na swiecie mruczy do watego,

chudego suzacego,

ktry usugiwa
mu podczas wojny i pokoju przez czterdziesci cztery lata nienawidze przyznawania swoim wrogom racji. O wiele lepiej zabic tych skurwieli, zawsze tak
myslaem. Najzreczniejsze, kurwa, rozwiazanie.

Miecz pozostawa schowany

w skrzanej pochwie od dnia, kiedy Hamza zosta nawrcony przez bratanka, ale
dzisiejszej nocy zwierza sie suzacemu:

Lew jest na wolnosci. Pokj bedzie

musia poczekac.
Jest to ostatnia noc swiat
Ibrahima. Dzahilijja jest maskarada i szalenstwem.
Naoliwione tuste cielska zapasnikw przestay sie juz wic, a siedem poematw
zostao zawieszonych na scianach Domu Czarnego Kamienia. Teraz spiewajace

kurwy zastepuja poetw, a i kurwy tanczace,

tez z naoliwionymi ciaami, zabieraja sie do pracy; dzienne zapasy zostaja zastapione

nocnymi. Kurtyzany tancza

i spiewaja w zotych maskach z ptasimi dziobami, a zoto odbija sie w lsniacych

oczach ich klientw. Zoto, wszedzie zoto, w apach spekulujacych

Dzahilijjczykw i ich lubieznych gosci, w jaskrawych refleksach piasku, w jarzacych

sie noca
scianach miasta. Hamza przemierza smetnie ulice ze zota, mijajac
nieprzytomnych pielgrzymw, podczas gdy towary zarabiaja na z ycie. Zza wszystkich lsnia
cych zotem drzwi syszy rozmyte w daktylowym winie odgosy hulanek i ma
wrazenie, z e spiewy i ryczacy
smiech, pobrzekiwanie monet rania go jak smiertelne zniewagi. Ale nie znajduje tego, czego szuka, nie tutaj, wiec oddala sie od
rozswietlonej zotem biesiady i zaczyna przemierzac cienie, polujac
na widmo
lwa.
I po godzinach poszukiwan znajduje to, co i tak czekaoby w ciemnych zakamarkach zewnatrznych

murw miasta, istote jego wizji, czerwonego mantykore

z trzema rzedami zebw. Mantykora, ktry ma bekitne oczy i twarz mez czyzny,
a gos na poy traby
i fletu. Jest szybki jak wiatr, ma szpony skrecone na ksztat
korkociagu,
a jego ogon miota zatrute kolce. Uwielbia karmic sie ludzkim miesem. . . jakas burda ma tu miejsce. Noze swiszcza w ciszy, niekiedy metal z trzaskiem uderza o metal. Hamza rozpoznaje zaatakowanych mez czyzn: Chalida, Salmana, Bilala. A teraz sam lew, Hamza wyciaga
miecz, rozrywajac
na strzepy cisze
gniewnym okrzykiem, pedzi przed siebie tak szybko, jak moga go poniesc szesc dziesiecioletnie nogi. Ci, ktrzy napastuja jego przyjaci, sa nierozpoznawalni
pod maskami.
Jest to noc masek. Wczesniej przemierzajac
rozpustne ulice Dzahilijji z sercem penym goryczy Hamza widzia kobiety i mez czyzn przebranych za ory,
szakale, konie, gryfy, salamandry, guzce, ptaki-olbrzymy; wynurzajac
sie z mroku
waskich

uliczek, nadeszy dwugowe wez e i skrzydlate byki, znane jako sfinksy

asyryjskie. Dzinny, hurysy, demony zaludniaja miasto w te noc fantasmagorii i poz adania.

Ale dopiero teraz, w tym ciemnym miejscu, dostrzega czerwone maski,

ktrych szuka. Maski ludzi-lww: rzuca sie ku swojemu przeznaczeniu.
100

***

Ogarnieci zgubna z aoscia trzej uczniowie zaczeli pic i nie zaznajomieni z alkoholem, wkrtce byli nie tyle nietrzezwi, co kompletnie zachlani. Staneli na maym placu i zaczeli lzyc przechodniw, a po jakims czasie nosiwoda Chalid ja

wymachiwac swoim skrzanym workiem na wode i przechwalac sie. Moze zniszczyc to miasto, nosi przeciez bron ostateczna. Woda: wysprzata
plugawa Dzahilijje, zmyje ja, a potem bedzie mozna zacza
c na nowo na oczyszczonych biaych
piaskach. I wasnie wtedy ludzie-lwy zaczeli biec za nimi i po dugiej pogoni zostali otoczeni, przy czym pod wpywem strachu alkohol szybko wyparowa, juz
patrzyli w czerwone maski smierci, kiedy w sama pore zjawi sie Hamza.
. . . Gibril szybuje nad miastem, przygladaj
ac
sie walce. Konczy sie szybko,
z chwila przybycia Hamzy. Dwch zamaskowanych napastnikw ucieka, dwaj lez a martwi. Bilal, Chalid i Salman zostali ranni, lecz niezbyt groznie. Od ich ran
powazniejsza jest wiadomosc , jaka znalezli pod maskami zabitych ludzi-lww.
Bracia Hind rozpoznaje ich twarze Hamza. No to dla nas wszystko skonczone.
Pogromcy mantykorw, wodo-terrorysci, zwolennicy Mahounda siedza i pacza w cieniu miejskich murw.

***

Co sie tyczy jego, Proroka Posanca Biznesmena: jego oczy sa teraz otwarte.
Chodzi po wewnetrznym podwrzu swojego domu, domu z ony, i nie chce wejsc .
Ona ma prawie siedemdziesiat
lat i obecnie czuje sie bardziej matka niz kimkolwiek. Ona, bogata kobieta, ktra wynajea go dawno temu do zarzadzania

karawanami. Pierwsza rzecza, ktra sie jej w nim spodobaa, bya jego umiejetnosc
zarzadzania.

A po jakims czasie pokochali sie. Nieatwo jest byc olsniewajac

a
kobieta sukcesu w miescie, gdzie bogowie sa kobietami, a kobiety zaledwie towarem. Mez czyzni albo sie jej bali, albo tez uwazali, iz jest tak mocna, z e nie
potrzebuje ich wzgledw, on nie obawia sie jej i da jej poczucie staosci, ktrego potrzebowaa. Natomiast on, sierota, znalaz w niej jednej wiele kobiet: matke
siostre kochanke Sybille przyjacike. Kiedy uwaza siebie za szalenca, ona bya
ta, ktra wierzya w jego wizje. To jest archanio powiedziaa mu a nie
jakas mga wychodzaca
z twojej gowy. To jest Gibril, a ty jestes Posancem Boga.
101

Nie moze nie chce widziec sie z nia teraz. Ona przyglada
mu sie z okna przez
rzezbiona w kamieniu krate. On nie moze przestac chodzic, porusza sie po podwrzu w przypadkowej sekwencji nie uswiadomionych figur geometrycznych,
kreslac
swoimi sladami serie elips, trapezw, rombw, owali, okregw. W tym
czasie ona przypomina sobie, jak wraca ze szlakw karawan, peen opowiesci zasyszanych w oazach mijanych po drodze. Prorok, Jezus, ktrego urodzia kobieta
imieniem Maria pod drzewem palmowym na pustyni, nie zrodzony z z adnego
mez czyzny. Historie, ktre sprawiay, z e oczy jej byszczay, a potem przygasay
zamglone. Przypomina sobie jego pobudliwosc : pasje, z ktra dowodzi, caymi
nocami, jezeli zachodzia potrzeba, z e stare koczownicze czasy byy lepsze od tego miasta ze zota, ktrego mieszkancy porzucali swoje nowo narodzone crki na
pustkowiu. W starych plemionach zatroszczono by sie nawet o najbiedniejsza sierote. Bg jest na pustyni, mawia, a nie tutaj, w tym absurdalnym miejscu. A ona
odpowiadaa, Nikt sie z toba nie spiera, mj kochany, jest pzno, a jutro czekaja
ksiegi rachunkowe.
Ona ma dugie uszy; juz usyszaa, co powiedzia o Lat, Uzzie, Manat. I co
z tego? Dawniej chcia ochronic nowo narodzone crki Dzahilijji; dlaczego nie
miaby rwniez wzia
c pod swoje skrzyda crek Allaha? Jednak zadawszy sobie
to pytanie, kreci gowa i opiera sie ciez ko o chodna sciane obok przesonietego
kamienna siecia okna. Podczas gdy tuz pod nia jej ma
z wyspacerowywuje piecioboki, rwnolegoboki, szescioramienne gwiazdy, a nastepnie abstrakcyjne i coraz
bardziej zawie wzory, na ktre nie ma nazw, jak gdyby nie mg znalezc linii
prostej.
Jednak kiedy ona zaglada
na podwrze kilka chwil pzniej, juz go tam nie ma.

***

Prorok budzi sie w jedwabnej poscieli, z rozsadzajacym

blem gowy, w pokoju, ktrego nigdy nie widzia. Za oknem sonce zbliza sie do okrutnego zenitu, a na
tle bieli rysuje sie sylwetka wysokiej zakapturzonej postaci w czarnym paszczu,
nucacej
cos cichym, silnym, niskim gosem. Jest to piesn , ktra spiewaja chrem
kobiety Dzahilijji, kiedy przy wtrze bebnw wyprawiaja swoich mez czyzn na
wojne.
Atakuj i uscisniemy cie,
Uscisniemy cie, uscisniemy cie,
atakuj i uscisniemy cie,
poscielimy kobierce.

102

Stchrzysz i opuscimy cie,

Zostawimy cie, opuscimy cie,
Cofnij sie i nie kochamy cie,
nie w ozu miosnym.
Rozpoznaje gos Hind, podnosi sie i widzi, z e jest zupenie nagi. Woa do niej:
Czy napadnieto na mnie? Hind odwraca sie do niego, usmiechajac
sie swoim Hindowym usmiechem. Napadnieto? Przedrzeznia go i klaszcze, z eby
wniesiono sniadanie. Sudzy wchodza, przynosza, podaja, zabieraja, zmywaja. Inni pomagaja Mahoundowi naozyc atasowa czarnozocista szate; Hind z przesada
odwraca oczy. Moja gowa pyta znowu. Czy mnie uderzono? Kobieta
staje przy oknie, z nisko zwieszona gowa odgrywajac
role przesadnie skromnej
dziewicy. Och, Posancze, Posancze kpi z niego. Cz to za nierycerski Posaniec. Czy nie moges przyjsc do mojej komnaty swiadomie, z wasnej
woli? Nie, oczywiscie, z e nie, brzydzisz sie mnie, jestem pewna. On jednak
nie podejmuje jej gry. Czy jestem wiez niem? pyta i Hind ponownie smieje
sie z niego. Nie bad
z gupcem A nastepnie, wzruszajac
ramionami, ustepuje. Szam zeszej nocy ulicami miasta ukryta pod maska, aby przyjrzec sie
uroczystosciom, i o cz to sie potykam, jak nie o twoje nieprzytomne ciao? Jak
pijak w rynsztoku, Mahound. Posaam suzacych

po lektyke i sprowadziam cie

do domu. Powiedz dziekuje.
Dziekuje.
Nie sadz
e, z eby cie rozpoznano mwi. Inaczej pewnie bys juz nie
z y. Wiesz, co sie dziao w miescie tej nocy. Ludzie posuwaja sie za daleko. Moi
rodzeni bracia dotad
jeszcze nie wrcili do domu.
Wraca teraz do niego jego szalona, pena udreki wedrwka po zepsutym miescie, przygladanie

sie duszom, ktre rzekomo ocali, wpatrywanie sie w podobizny feniksw, maski diabw, potworw i pegazw. Zmeczenie tego dugiego
dnia, w ciagu
ktrego zszed z gry Cone, dotar do miasta, uleg silnym napieciom w namiocie poetw a pzniej, gniew uczniw, watpliwo

sci wszystko
to przygnioto go swoim ciez arem. Zemdlaem przypomina sobie.
Ona podchodzi do oza i siada blisko niego, wyciaga
palec, znajduje otwr
w jego koszuli i gadzi jego piers. Zemdla mruczy. To jest sabosc ,
Mahoundzie. Czy ty sabniesz?
Zanim zda
zy odpowiedziec, kadzie na jego wargach palec, ktry gadzi piers.
Nie mw nic, Mahoundzie. Jestem z ona Naczelnika i z adne z nas nie jest twoim przyjacielem. Mj ma
z jest jednak sabym czowiekiem. W Dzahilijji uwaza
sie, z e jest przebiegy, ale ja wiem lepiej. On wie, z e biore sobie kochankw, ale
nie reaguje na to, poniewaz swiatynie

znajduja sie pod zarzadem

mojej rodziny.
Te czy tak mam je nazwac meczety twoich nowych aniow, Lat, Uzzy, Manat Czestuje go kostkami melona z pmiska, prbuje karmic. On nie pozwala
103

wkadac sobie do ust owocw, bierze kawaki reka, je. Ona ciagnie

dalej. Moim ostatnim kochankiem by ten chopiec, Baal. Widzi wsciekosc na twarzy
mez czyzny. Tak mwi z zadowoleniem. Syszaam, z e ci zalaz za skre.
Ale on sie nie liczy. Ani on, ani Abu Simbel nie sa ci rwni. Ale ja tak.
Musze juz isc mwi. Juz niedugo odpowiada mu, wracajac
do
okna. Na krancach miasta zwijane sa namioty, dugie sznury wielbadw

przygotowuja sie do drogi, konwoje wozw juz obray kurs gdzies hen w dal przez
pustynie; karnawa sie skonczy. Odwraca sie znowu do niego.
Jestem rwna tobie powtarza a jednoczesnie ci przeciwna. Nie chce,
abys sta sie saby. Nie powinienes by robic tego, co zrobies.
Ale ty na tym zyskasz odpowiada cierpko Mahound. Nic w tej chwili
nie zagraza dochodom, ktre czerpiesz ze swiaty
n.
Nie rozumiesz, w czym rzecz. Hind mwi agodnie, podchodzac
do niego tak blisko, z e ich twarze prawie sie stykaja. Jezeli ty jestes za Allahem,
ja jestem za Al-Lat. A ona nie ufa twojemu Bogu, kiedy on ja uznaje. Jej sprzeciw wobec niego jest nieprzejednany, nieodwoalny i wszechogarniajacy.
Wojna
miedzy nami nie moze zakonczyc sie zawieszeniem broni! Twj Bg to protekcjonalny askawy wadca. Al-Lat nie ma najmniejszej ochoty na to, by byc jego
crka. Jest mu rwna, podobnie jak ja tobie. Zapytaj Baala: on ja zna. Podobnie
jak zna mnie.
A wiec Naczelnik zamie swoje przyrzeczenie mwi Mahound.
Ktz to wie szydzi Hind. On nie zna nawet samego siebie. Musi
skalkulowac swoje szanse. Saby, jak ci juz powiedziaam. Ale ty wiesz, z e mwie
prawde. Nie moze byc pokoju miedzy Allahem i Trzema. Ja go nie chce. Chce
walki. Na smierc; tego rodzaju idea jestem. Jaka jestes ty?
Ty jestes piaskiem, a ja woda mwi Mahound. Woda wymywa piasek
i unosi ze soba.
A pustynia wchania wode odpowiada mu Hind. Rozejrzyj sie wok
siebie.
Wkrtce po jego wyjsciu do paacu Naczelnika przybywaja poranieni mez czyzni, zdobywszy sie wreszcie na odwage, z eby powiadomic Hind, z e stary
Hamza zabi jej braci. Ale nie mozna juz nigdzie znalezc Posanca, ktry znowu, powoli, poda
za w strone gry Cone.

***

Gibril, kiedy jest zmeczony, chce zamordowac rodzona matke za to, z e daa
mu tak cholernie gupie przezwisko, anio, cz to za sowo, baga co? kogo?, z eby
104

mu oszczedzono tego miasta ze snu, miasta rozsypujacych

sie zamkw z piasku

i lww o trzech rzedach zebw, dosyc juz obmywania serc prorokw czy pouczen,
jak odmawiac modlitwy, czy obietnic raju, koniec z objawieniami, finko, khattam-shud. Do czego teskni: spac jak kamien i nie miec z adnych snw. Pieprzone sny,
przyczyna wszelkich kopotw ludzkosci, filmy podobnie, gdybym by Bogiem,
pozbawibym ludzi wyobrazni i wtedy moze takie biedne skurwysyny jak ja mogyby dobrze sie wyspac. Walczac
ze snem, zmusza oczy, by pozostay otwarte,
nie mrugay, az w koncu czerwien znika z siatkwki i sprawia, z e on slepnie, ale
jest tylko czowiekiem, w koncu wpada do krliczej nory i oto jest, znowu w Krainie Czarw, na szczycie gry, i biznesmen budzi sie, i raz jeszcze jego pragnienia,
jego potrzeby zaczynaja oddziaywac, tym razem nie na moje szczeki i gos, ale
na cae moje ciao; pomniejsza do swoich wymiarw i przyciaga
do siebie, jego
pole grawitacyjne jest nieprawdopodobne, tak potez ne jak jakas sakramencka mega-gwiazda. . . i wtedy Gibril i Prorok zwieraja sie w zapasach, obydwaj nadzy,
turlajac
sie, w jaskini czystego, biaego piasku, ktry wznosi sie wok nich jak
welon. Jak gdyby to on uczy sie mnie, przenika, jak gdybym to ja by badany.
W jaskini, okoo sto piec dziesiat
metrw ponizej wierzchoka gry Cone, Mahound mocuje sie z Archanioem, miotajac
nim z jednej strony na druga, i powiem
wam, z e siega wszedzie, jego jezyk w moim uchu jego don wok moich jader,

nie byo nigdy osoby, ktra by wpada w taki sza, on musi musi wiedziec on
a ja nie mam mu nic do powiedzenia, jest dwakroc sprawniejmusi WIEDZIEC,
szy ode mnie i czterokroc madrzejszy,

minimum, obydwaj moglismy byli wiele

sie nauczyc suchajac,
lecz jasno widac, z e on jest jeszcze lepszym suchaczem
ode mnie; tak wiec toczymy sie kopiemy drapiemy, on jest juz niezle pokaleczony, lecz oczywiscie moja skra pozostaje gadka jak u niemowlecia, nie da sie
nadziac anioa na cholerny krzew ciernisty, nie da sie go zmiazdzyc uderzeniem
o skae. A do tego maja widownie; sa tam dzinny i ze demony, i wszelkiego rodzaju zjawy, ktre przysiady na gazach, aby obserwowac walke, a na niebie trzy
skrzydlate stwory, podobne do czapli albo abedzi, albo po prostu do kobiet, w zaleznosci od tego, jakiego figla spata obserwatorowi swiato. Mahound konczy
sprawe. Umyslnie przegrywa walke.
Po godzinach czy nawet tygodniach zmagan Mahound lezy, w koncu przygwozdzony pod anioem, to jest to, czego chcia, to jego wola wypeniaa mnie
i dodawaa mi siy, z ebym nie da mu sie podniesc , poniewaz archanioowie nie
moga przegrywac takich walk, to byoby niewasciwe, to tylko diaby sa pokonywane w takich okolicznosciach, tak wiec w chwili, kiedy znalazem sie na nim,
zacza
pakac z radosci, a potem znowu zastosowa swoja stara sztuczke, otwierajac
mi sia usta i zmuszajac
gos, ten Gos, by jeszcze raz wyla sie ze mnie,
zmuszajac,
by obla go caego.

105

***

Na koniec zawodw zapasniczych z Archanioem Gibrilem wyczerpany Prorok Mahound zapada w typowy sen poobjawieniowy, lecz tym razem powraca do
z ycia o wiele szybciej niz zwykle. Kiedy odzyskuje swiadomosc , na tym wysoko
poozonym pustkowiu nie widac nikogo, z adnych uskrzydlonych stworw przycupnietych na skaach, i zrywa sie na rwne nogi, przenikniety naga mysla. To
by Diabe mwi w pustke, uwiarygodniajac
ja poprzez przydanie jej gosu.
Ostatnim razem to by Szejtan. Wasnie to usysza podczas suchania, z e zosta wyprowadzony w pole, z e Diabe przyszed do niego w przebraniu archanioa,
tak wiec wersety, ktre zapamieta, te, ktre recytowa w namiocie poezji, nie byy prawda, lecz jej diabolicznym przeciwstawieniem, nie boskie, ale szatanskie.
Pospiesznie wraca do miasta, aby wymazac te plugawe wersety cuchnace
ogniem
piekielnym i siarka, usuna
c ich zapis na wieki wiekw, dzieki czemu przetrwaja
jedynie w jednym lub dwch zbiorach podan ludowych watpliwej

wartosci i ortodoksyjni tumacze beda usiowali napisac je na nowo, lecz Gibril, unoszacy
sie
obserwujacy
z punktu widzenia najwyzej umieszczonej kamery zna jeden
may szczeg, drobna rzecz, ktra stanowi tu niewielki problem, mianowicie, z e
obydwa razy to byem ja, baba, ja za pierwszym razem i ja za drugim razem rwniez. Z moich ust zarwno oznajmienie jak i odrzucenie, wersety i ich odwrcenie,
wszechswiaty i antyswiaty, ot i caa rzecz, a wszyscy wiemy, w jaki sposb moje
usta wprawiono w ruch.
Za pierwszym razem to by Diabe mruczy Mahound, pedzac
ku Dzahiliji. Ale tym razem, anio, nie ma watpliwo

sci. Poozy mnie na opatki i przygwozdzi do ziemi.

***

Uczniowie zatrzymuja go w parowach u stp gry Cone, aby ostrzec go przed

furia Hind, ktra wozya biay z aobny strj i rozpuscia swoje czarne wosy,
pozwalajac
im unosic sie za nia jak burza lub nurzac sie w piasku, zacierajac

slady jej stp, przez co wydaje sie byc wcieleniem samego ducha zemsty. Uciekli z miasta, a Hamza rwniez pozostaje w ukryciu; lecz chodza suchy, z e Abu
Simbel nie przysta jeszcze dotad
na z adania

z ony, by krew zmya krew. Wcia

z
jeszcze oblicza szanse w sprawie Mahounda i bogin. . . Mahound, wbrew swoim
uczniom, powraca do Dzahilijji, zmierzajac
prosto do Domu Czarnego Kamienia.
Uczniowie, mimo strachu, ida za nim. Zbieraja sie tumy, spodziewajac
sie nowe106

go skandalu lub rozczonkowywania, lub innej podobnej rozrywki. Mahound nie

rozczarowuje ich.
Staje przed posagami

Trzech i ogasza zniesienie wersetw, ktre podszepna

mu Szejtan. Wersety te usuwa z prawdziwego tekstu, al-quran. W ich miejsce

pojawiaja sie nowe wersety, wypowiedziane grzmiacym

gosem.
Czy On ma miec crki, a wy synw? Mahound recytuje. Niezy byby
to podzia!
Sa to jedynie imiona, o ktrych sniliscie, wy i wasi ojcowie. Allah nie
nadaje im z adnej wadzy.
Opuszcza osupiae ze zdumienia zgromadzenie, nim komukolwiek przyjdzie
do gowy podniesc lub rzucic pierwszy kamien.

***

Po odrzuceniu Szatanskich wersetw Prorok Mahound wraca do domu, gdzie

czeka go pewien rodzaj kary. Rodzaj zemsty czyjej? Czarnego czy biaego?
Zegofaceta dobregofaceta? wywartej, co nie jest niczym niezwykym, na nie
winnych. Zona
Proroka, lat siedemdziesiat,
siedzi u stp witrazowego okna, siedzi
wyprostowana, wsparta plecami o sciane, martwa.
Mahound pogra
zony w nieszczesciu, trzyma sie na uboczu, przez cae tygodnie nie odzywa sie ani sowem. Naczelnik Dzahilijji wprowadza polityke przesladowan, ktra wedug Hind rozwija sie zbyt wolno. Nowa religia nazywa sie
Ulegosc ; teraz Abu Simbel zarzadza,

z e jej wyznawcy musza poddac sie: przesiedleniu do najnedzniejszej dzielnicy miasta, godzinie policyjnej, zakazowi pracy.
Poza tym maja miejsce napasci, kobiety opluwane sa w sklepach, wierni sa maltretowani przez gangi modych zawadiakw bedacych

pod tajna kontrola Naczelnika, ogien wrzucany przez okno laduje

posrd nieostroznych spiacych.

A mimo
to, co jest jednym z dobrze znanych paradoksw historii, szeregi wiernych mnoza
sie zboze, ktre rosnie cudownie wbrew pogarszajacej
sie glebie i klimatowi.
Otrzymuja propozycje od mieszkancw Jasrib, osady poozonej w oazie na
pnocy: Jasrib udzieli schronienia tym-ktrzy-sa-ulegli,

jezeli chca opuscic Dzahillijje. Hamza jest zdania, z e powinni odejsc . Tutaj nigdy nie doprowadzisz
swego Posannictwa do konca, bratanku, uwierz mi. Hind nie spocznie, az nie wyrwie ci jezyka, nie wspominajac
juz o moich jajach, za przeproszeniem. Mahound, samotny i peen rznych mysli w domu swojej z aoby, wyraza zgode i wierni
oddalaja sie, by poczynic przygotowania. Chalid, nosiwoda, ociaga
sie z odejsciem i zapadooki Prorok czeka, az ten zacznie mwic. Posancze, zwatpiem

w ciebie mwi z zakopotaniem. Lecz jestes madrzejszy,

niz sadzili

smy.
107

Najpierw mwilismy, Mahound nigdy nie pjdzie na kompromis, a ty poszedes.

Potem powiedzielismy, Mahound nas zdradzi, lecz nioses nam jeszcze gebsza
prawde. Przynioses nam samego Diaba, abysmy mogli byc swiadkami uczyn
kw Zego i powalenia go przez Dobro. Wzbogacies nasza wiare. Zauj
e, z e tak
myslaem.
Mahound odchodzi od swiata sonecznego padajacego

przez okno. Tak.

Gorycz, cynizm. To, co zrobiem, to bya cudowna rzecz. Jeszcze gebsza
prawda. Przyniesienie wam Diaba. Tak, to do mnie podobne.

***

Ze szczytu gry Cone Gibril widzi, jak wierni uciekaja z Dzahilijji, pozostawiajac
jaowe miasto i kierujac
sie ku miejscu, gdzie chodne palmy i woda,
woda, woda. Maymi grupkami, niemal z prznymi rekoma, przemierzaja imperium sonca, w ten pierwszy dzien pierwszego roku w godzinie nowego poczatku

Czasu, ktry sam narodzi sie ponownie, kiedy stare umiera za nimi, a nowe ich
oczekuje. I ktregos dnia sam Mahound wymyka sie. Kiedy jego ucieczka zostaje
odkryta, Baal ukada pozegnalna ode:
Jaka idea
wydaje sie Ulegosc dzis?
Wylekniona mysla.
Idea, ktra biezy sobie gdzies.
Mahound dotar do swojej oazy; Gibril nie ma tyle szczescia. Czesto siedzi teraz w samotnosci na wierzchoku gry Cone, obmywany przez chodne spadajace

gwiazdy, i wtedy spadaja na niego z nocnego nieba one, trzy uskrzydlone stwory, Lat Uzza Manat, trzepoczac
wok jego gowy, usiujac
wbic szpony w jego
oczy, gryzac,
choszczac
go swoimi wosami, swoimi skrzydami. Usiuje zasaniac gowe rekoma, lecz sa niestrudzone w swojej zemscie, atakujac,
kiedy tylko
pozwala sobie na wytchnienie, kiedy tylko przestaje byc czujny. Walczy z nimi,
ale sa szybsze, zwinniejsze, uskrzydlone.
ac
Nie ma z adnego diaba, na ktrego mgby zrzucic wine. Sni
nie moze spowodowac ich znikniecia.

III
Eloen Deigreken

1
Wiem, czym jest duch, potwierdzia w mysli stara kobieta. Nazywaa sie Rosa
Diamond; miaa osiemdziesiat
osiem lat; i mruzac
po belfersku oczy, przez pokryte sola szyby sypialni obserwowaa morze przy peni ksiez yca. I wiem rwniez,
czym nie jest, znowu pokiwaa gowa, nie jest on luzna skra ani tez trzepocza
cym przescieradem, a wiec precz z tym, tfu, z caa ta paplanina. Co to jest duch?
Nie dokonczona sprawa, ot co. I tu starsza pani, metr osiemdziesiat
wzrostu,
wyprostowana, z wosami krtko podcietymi jak u mez czyzny, nagle sciagn
ea
kaciki

ust ku doowi, z upodobaniem robiac

nadasan
a mine greckiej maski,
owinea robiony na drutach bekitny szal wok koscistych ramion i zamknea,
na chwile, swoje bezsenne oczy, aby modlic sie o powrt przeszosci. No, dalejze,
przybywajcie wy, okrety Normanw, bagaa: zjaw sie, Wilusiu Nochalu.
Dziewiec set lat temu wszystko to znajdowao sie pod woda, ten wydzielony
kawaek brzegu, ta prywatna plaza, ktrej kamienista paszczyzna wznosia sie
stromo ku krtkiemu szeregowi uszczacych

sie z farby wilii, z obdrapanymi szopami na odzie, zwalonymi po sam dach lezakami, pustymi ramami po obrazach,
wiekowymi pudekami po sodyczach wypchanymi stosami listw przewiazanych

wsta
zka, jedwabna koronkowa bielizna przeozona kulkami naftaliny, doszczetnie zaczytanymi i opakanymi lekturami modych niegdys dziewczat,
kijami do
hokeja na trawie, albumami znaczkw i caa reszta tego ukrytego i zapomnianego
skarbca wspomnien i minionego czasu. Linia brzegowa ulega zmianie, morze cofneo sie o mile lub wiecej, pozostawiajac
pierwszy zamek Normanw na mieliznie, daleko od wody, otoczony moczarami, ktre ciez ko doswiadczay biedakw
z yjacych

na swoich jakimtam parcelach wszelkiego rodzaju goraczkami

botnymi
i bagiennymi. Ona, stara dama, uwazaa ten zamek za szczatki
ryby porzuconej
przez jakis starozytny odpyw, za potwora morskiego przemienionego w kamien
przez czas. Dziewiec set lat! Przed dziewieciu wiekami flota Normanw przepynea dokadnie przez dom tej Angielki. W bezchmurne noce przy peni ksiez yca
czekaa na jej swietlistego ducha.
Najlepsze miejsce, z ktrego mozna przyglada
c sie ich przybyciu, rozpraszaa swoje watpliwo

sci, widok z gwnych trybun. Powtarzanie stao sie z czasem

otucha jej starych lat; oklepane zwroty nie dokonczona sprawa, widok z gwnych
trybun, daway jej poczucie trwaosci, niezmiennosci, niesmiertelnosci, nie czua sie wtedy pena pekniec i niedostatkw istota, ktra przeciez bya. Kiedy
ksiez yc w peni zachodzi, ciemnosc przed brzaskiem, to jest wasnie ich chwila.
Falowanie z agla, bysk wiose i Zdobywca we wasnej osobie na dziobie okretu
admiralskiego, z eglujacy
w gre plazy miedzy obrosnietymi skorupiakami drewnianymi falochronami i kilkoma odwrconymi dkami. Ach, swego czasu
to widziaam rzeczy, zawsze miaam ten dar, widzenie duchw. Zdobywca
w spiczastym hemie z przybica przechodzi przez frontowe drzwi, przeslizguje
110

sie miedzy szafkami i kanapami w pokrowcach, podobnie jak rozbrzmiewajace

w tym domu echo wspomnien i tesknot; po czym cichnie; jak grb.

Kiedys, jako dziewczynka na Wzgrzu Bitewnym, lubia szczegowo opowiadac zawsze tymi samymi wypolerowanymi przez czas sowami kiedys, jako samotne dziecko, znalazam sie cakiem nagle i bez jakiegokolwiek poczucia
niezwykosci sytuacji w samym srodku wojny. uki, maczugi, kopie. Jasnowosi anglosascy chopcy skoszeni w sodkim rozkwicie modosci. Harold Arroweye
i Wilhelm z ustami penymi piasku. Tak, zawsze ten dar, widzenie duchw. Historia tego dnia, w ktrym maa Rosa miaa wizje bitwy pod Hastings, staa sie dla
starej kobiety jednym z punktw okreslajacych

jej istote, mimo iz czesto mwiono, z e nikt, nawet sama opowiadajaca,

nie mgby z caa pewnoscia przysiac,
z e
to jest prawda. Tesknie za nimi nieraz, Rosa przebiega mysla wielokrotnie powtarzane wypowiedzi. Les beaux jours: kochane, minione dni. Ponownie przymknea
teskne oczy. Kiedy je otworzya, zobaczya tam, tuz przy brzegu, bez watpienia,

cos, co zaczynao sie poruszac.

Oto, co powiedziaa gosno w podnieceniu: Nie moge w to uwierzyc. To
nieprawda! Nigdy go tutaj nie byo! Na chwiejnych nogach, z gosnym koataniem w piersiach, Rosa posza po kapelusz, paszcz, laske. W tej samej chwili
na zimowym brzegu morza obudzi sie Gibril Fariszta z ustami penymi, nie, nie
piasku.

Sniegu.

***

Tfu!
Gibril spluna:
skoczy na rwne nogi, jak gdyby odrzucony przez wypluta
wasnie breje; z yczy Czamczy jak juz wczesniej wspomniano wszystkiego
najlepszego; i ja
strzepywac snieg z przemoczonych szkaratnych rekaww.
Boze, jar krzykna,
przeskakujac
z nogi na noge nic dziwnego, z e
tym ludziom wyrastaja serca z cholernego lodu.
Zaraz jednak szczery zachwyt z powodu takiej ilosci otaczajacego

go sniegu
wzia
gre nad jego pierwotnym cynizmem wszak by czowiekiem tropikw
i zacza
plasa
c dookoa z posepna mina i cakowicie przemoczony, lepic kule
ze sniegu i ciskac nimi w lezacego

twarza do ziemi towarzysza, udawac bawana i spiewac zupenie dzika i porywajac

a wersje koledy Jingle Bells. Pierwszy
promyk swiata pojawi sie na niebie, a na tym przytulnym brzegu morza tanczy
Lucyfer, gwiazda zaranna.
Jego oddech, nalezy o tym wspomniec, w ten czy inny sposb cakowicie utra111

ci swj zapach. . .
No, dalejze, dziecino krzycza niezwyciez ony Gibril, w ktrego zachowaniu czytelnik moze dostrzec, i nie byoby to cakiem niedorzeczne, zaburzenia
i nadmierna wesoosc , efekty jego niedawnego upadku.
Wstan i swiec. Wezmy ten kraj szturmem. Odwrci sie tyem do wody, wymazujac
ze wspomnienia, aby zrobic miejsce na inne mysli, zawsze z pasja oczekujacy
nowosci, z pewnoscia zatknaby
flage (gdyby tylko takowa posiada), aby ogosic, z e zajmie te biaa kraine, ten nowo odnaleziony lad,
w imieniu
ktowieczyim. Spoono baga rusz sie, mj may, czy to twj cholerny
koniec? Pytanie to przywrcio wreszcie mwcy zdrowy rozsadek

(albo przynajmniej pchneo go lekko w tym kierunku). Pochyli sie nad wyprostowanym
ciaem, nie smia go dotkna
c. Nie teraz, stary Czamczo ponagla. Nie
teraz, kiedy dotarlismy tak daleko.
Saladyn: nie umar, ale paka. zy wywoane szokiem zamarzy mu na twarzy. A cae jego ciao pokryte delikatna lodowa powoka, gadka jak szko, jak
gdyby spenia sie jakis zy sen. W tej miazmatycznej podswiadomosci wywoanej przez obnizona temperature ciaa owadna
nim koszmarny strach, z e popeka,
z e zobaczy, jak jego krew wypywa, bulgucac,
ze szczelin w powoce, z e jego
ciao zacznie odamywac sie razem z kawakami lodu. By peen pytan, czy my
naprawde, mam na mysli, dzieki temu, z e machaes rekoma, a potem fale morskie,
nie chcesz mi chyba powiedziec, z e one naprawde, jak na filmie, kiedy to Charlton Heston wysuna
laske, z ebysmy mogli, po dnie morza, nie, to nigdy nie miao
miejsca, nie mogo sie stac, ale jezeli nie, wobec tego jak, albo czy my w jakis
sposb pod woda, eskortowani przez syreny, morze przechodzio przez nas jak
gdybysmy byli rybami albo duchami, czy tak byo, tak czy nie, ja musze. . . ale
kiedy otworzy oczy, te pytania stay sie rwnie niewyrazne jak marzenia senne
i juz nie potrafi obja
c ich mysla, ich ogony smigney przed nim i znikney jak jakies petwy. Patrzy w gre, na niebo, i zauwazy, z e ma ono cakowicie nieodpowiedni kolor, krwistopomaranczowy z zielonymi kropkami, a snieg jest niebieski
jak atrament. Przymruzy oczy, ale kolory nie chciay sie zmieniac, co sprowokowao mysl, z e spad z nieba w jaka
s obcosc , w jakies niewasciwe miejsce, nie do
Anglii, lub moze do nie-Anglii, jakiejs faszywej strefy, lichej dzielnicy, odmienionego panstwa. Byc moze, rozwaza byskawicznie: Pieko? Nie, nie, rozproszy
swoje watpliwo

sci w strachu przed nieswiadomoscia, to nie moze byc to, jeszcze

nie, nie umares jeszcze; ale umierasz.
A wiec: poczekalnia dla podrzujacych

tranzytem.
Zacza
dygotac; wibracje stay sie tak intensywne, z e przyszo mu na mysl, z e
moze w koncu rozsypac sie na kawaki pod wpywem napiecia jak, jak, samolot.
Potem nie byo juz niczego. Tkwi zawieszony w przni i gdyby mia przez yc, musiaby budowac wszystko od samego poczatku,

musiaby odkryc ziemie

pod swoimi stopami, zanim mgby zrobic chociaz jeden krok, tylko z e nie byo
112

juz z adnej potrzeby zawracania sobie gowy takimi sprawami, poniewaz oto tuz

przed nim stao to nieuniknione: wysoka, koscista postac Smierci,

w somkowym
kapeluszu z obszernym rondem, w czarnym paszczu powiewajacym

na wietrze.
Smierc, wspierajaca
sie na lasce ze srebrna raczk
a i majaca
na nogach oliwkowozielone kalosze.

A co wy tu robicie? chciaa wiedziec Smier

c. To teren prywatny.
Jest tablica. Zostao to powiedziane kobiecym gosem, ktry by nieco drzacy

i bardziej niz nieco wzruszony.

Chwile pzniej Smier

c pochylia sie nad nim z eby mnie pocaowac, wpad

w niemy popoch. Zeby wyssac ze mnie oddech. Poruszy sie nieznacznie, na przno prbujac
protestowac.

Nie ma watpliwo

sci, z yje powiedziaa Smier

c do, kto to by, do Gibrila.
Ale mj drogi. Ten jego oddech: cz to za smrd, kiedy on ostatnio my zeby?

***

Oddech jednego sta sie sodki, natomiast drugiego, w wyniku jednakowych,

lecz przeciwnych tajemniczych procesw, nabra kwasnosci. A czego sie spodziewali? Spadajac
w taki sposb z nieba: czy wyobrazali sobie, z e nie bedzie z adnych
skutkw ubocznych? Sia Wyzsza okazaa zainteresowanie, powinno to byc oczywiste dla nich obu, a taka Sia (mwie oczywiscie o sobie) ma figlarny, niemal
zosliwy stosunek do spadajacych

much. I jeszcze jedna rzecz, bez niedomwien:

wielkie upadki zmieniaja ludzi. Sadzicie,

z e oni spadli z duzej wysokosci? Jesli

chodzi o spadanie, nikomu nie oddam palmy pierwszenstwa, bez wzgledu na to,
czy to istota smiertelna, czy tez nie. Z chmur w popioy, w d kominem, powiecie, ze swiataniebios w ogienpiekie. . . pod wpywem stresu wywoanego dugim
nurkowaniem, jak mwiem, nalezy spodziewac sie mutacji, a nie wszystkie z nich
sa przypadkowe. Dobr nienaturalny. Niezbyt to wysoka cena za ocalenie z ycia,
za ponowne narodziny, za odnowe, a w dodatku w ich wieku.
Co? Powinienem wyliczyc te zmiany?
Normalny zapach z ust/przykry zapach z ust.
I Rosie Diamond wydawao sie, z e wok gowy Gibrila Fariszty, kiedy tak sta
tyem do brzasku dnia, spostrzega saba, lecz zdecydowanie zocista, poswiate.
I czy na skroniach Czamczy pojawiy sie te zgrubienia, pod jego nasiakni
etym
woda melonikiem, znajdujacym

sie wcia
z-na-miejscu?
I, i, i.

113

***

Kiedy jej wzrok pad na dziwaczna, przypominajac

a satyra postac Gibrila Fariszty, tancujacego

na sniegu w nastroju dionizyjskim, Rosie Diamond nie przyszli

na mysl, powiedzmy, anioowie. Dostrzegszy go ze swojego okna, przez zamglona sola szybe, zamglonymi wiekiem oczyma, poczua dwa walniecia serca, tak
bolesne, z e przestraszya sie, z e moze sie ono zatrzymac; poniewaz w tym niewyraznym ksztacie zdawaa sie dostrzegac wcielenie najskrytszego pragnienia swojej duszy. Zapomniaa juz o najezdzcach normanskich, jak gdyby nigdy ich nie
byo, i z wysikiem zesza w d zbocza pokrytego zdradliwymi kamykami, zbyt
szybko zwazywszy bezpieczenstwo swoich jeszcze-niezupenie-dziewiec dziesiecioletnich konczyn, aby mc udawac, z e krzyczy na tego nieprawdopodobnego
nieznajomego za wejscie na jej posiadosc .
Zwykle bya nieprzejednana w obronie swojego ukochanego skrawka wybrzez a i kiedy latem sobotnio-niedzielni turysci zapedzali sie na teren powyzej linii
przypywu, spadaa na nich jak wilk na stado owieczek, tak to nazywaa, aby wyjasnic i aby z ada
c: To jest mj ogrd, chyba widzicie. A jesli wczasowicze
odpowiadali jej bezczelnie Wynossietystarakrowo tojestprzeciezkurwaplaza,
sza z powrotem do domu po dugi zielony wa
z ogrodowy i bezlitosnie kierowaa strumien wody na ich kraciaste koce i plastikowe kije do krykieta, i butelki
z olejkiem do opalania, druzgotaa zamki z piasku zbudowane przez ich dzieci
i moczya doszczetnie ich kanapki z kiebasa, cay czas sodko sie usmiechajac:

Chyba wam nie przeszkodzi, jesli tylko podleje swj trawnik. . . ? O, tak, bya Dziwaczka, znana we wsi, nie mogli jej zamkna
c w z adnym domu starcw, przepedzaa caa swoja rodzine, kiedy tylko osmielali sie to zasugerowac, noga ich nigdy
nie miaa stana
c w jej domu, mwia im, nie zapisze tej bandzie ani grosza, nie
pytajac
ich o zdanie. Teraz z ya zupenie samotnie, tydzien po bogosawionym
tygodniu nie pojawia sie u niej nikt, nawet Dora Shufflebotham, ktra przychodzia sprzata
c przez cae te lata, Dora umara we wrzesniu, niech spoczywa, niemniej jednak jest zadziwiajace
w jej wieku, jak to stare prchno radzi sobie, te
wszystkie schody, z pewnoscia ma lekkiego fioa, ale trzeba oddac tej czarownicy
sprawiedliwosc , wielu zbzikowaoby kompletnie w takiej samotnosci.
Gibril nie zosta przywitany ani wez em ogrodowym, ani uszczypliwosciami.
Rosa powiedziaa kilka sw, ktre miay brzmiec jak wyrzut, wstrzymaa oddech
przy badaniu lezacego

i od niedawna ziejacego

siarka Saladyna (ktry w tym momencie nie uchyli swego melonika), a nastepnie w przypywie niesmiaosci, ktry zadziwi ja i przyprawi o nostalgie, wyjakaa

sowa zaproszenia, llepiej nniech

pan wniesie swego pprzyjaciela do srodka z tego zzimna, i podreptaa w gre plaz y, z eby wstawic czajnik, wdzieczna szczypiacemu

zimowemu powietrzu za to,

114

z e poczerwienio jej policzki i oszczedzio, aby uzyc tego starego pokrzepiajace

go zwrotu, rumiencw.

***

Jako mody czowiek Saladyn Czamcza mia twarz cakiem wyjatkowo

niewinna, twarz, ktra wygladaa

tak, jakby nigdy nie dotkneo jej rozczarowanie

lub zo, a ktrej skra bya tak delikatna i gadka jak don ksiez niczki. Bardzo
mu sie to przydao w postepowaniu z kobietami i, w rzeczy samej, byo gwnym
powodem, dla ktrego jego przysza z ona Pamela Lovelace sie w nim zakochaa,
jak sama zreszta twierdzia. Tak okraga
i tak anielska podziwiaa, ujmujac

w donie jego podbrdek. Jak gumowa pika.

Poczu sie urazony. Alez mam kosci zapewni Cay ukad kostny.
No tak, gdzies tam w srodku zgodzia sie. Kazdy ma.
Przez jakis czas po tym wydarzeniu przesladowaa go mysl, z e wyglada
jak
bezksztatna meduza i chec zagodzenia tego odczucia bya w duzej mierze gwnym powodem, dla ktrego zabra sie za c wiczenia tego wyniosego sposobu zachowania, ktry obecnie sta sie jego druga natura. Tak wiec byo rzecza dosc
istotna, kiedy po przebudzeniu sie z dugiego snu, penego dreczacych

nieznosnych mar sennych, posrd ktrych dominowaa postac Zini Wakil, zamienionej
w syrene i spiewajacej
dla niego z gry lodowej rozdzierajaco
sodkim gosem,
lamentujacej
nad tym, z e nie moze towarzyszyc mu na suchym ladzie,

przyzywajacej
go, przyzywajacej;

lecz kiedy przyszed do niej, zamknea go szybko

w sercu swojej gry lodowej, a jej piesn staa sie piesnia triumfu i zemsty. . . byo to, powtarzam, byo to cos powaznego, kiedy Saladyn Czamcza obudzi sie,
spojrza w lustro oprawione w lakierowana niebiesko-i-zota rame i zobaczy, z e
patrzy na niego znowu ta anielska buzia sprzed lat; natomiast na swoich skroniach
zauwazy pare intensywnie zabarwionych opuchnietych miejsc, ktre swiadczyy
o tym, z e w ktryms momencie swoich ostatnich przygd musia otrzymac kilka
potez nych ciosw.
Patrzac
w lustro na zmieniona twarz, Czamcza prbowa przypomniec sobie
siebie samego. Jestem prawdziwy, powiedzia do lustra, z prawdziwa historia i zaplanowana przyszoscia. Jestem czowiekiem, ktry przykada wage do pewnych
rzeczy: dokadnosc , samodyscyplina, rozsadek,

da
zenie do szlachetnosci bez uciekania sie do tej odwiecznej podpory, Boga. Idea piekna, mozliwosci radosnego
uniesienia, umys. Jestem: z onatym mez czyzna. Ale pomimo tej litanii przekorne
mysli wcia
z go nachodziy. Jak na przykad: z e swiat nie istnieje poza ta plaza
jezeli nie bedzie uwaza, jezeli bedzie ponaw dole i, teraz, poza tym domem. Ze,
115

gla bieg spraw, spadnie z krawedzi w chmury. Rzeczy nalezao wytwarzac. Albo
znowu: z e jezeli zadzwoniby do swego domu wasnie teraz, tak jak powinien,
jezeli miaby poinformowac swoja kochajac
a z one, z e wcale nie umar, nie zosta
rozerwany na strzepy w powietrzu, lecz jest tutaj, na twardej ziemi, jezeli by zrobi
te wybitnie rozsadn
a rzecz, osoba, ktra podniosaby suchawke z drugiej strony,
nie rozpoznaaby go. Albo tez trzecia mysl: z e odgos krokw, rozbrzmiewajacy

w jego uszach, nie jest jakims chwilowym dzwonieniem w uszach, wywoanym

jego upadkiem, lecz dzwiekiem jakiejs nadchodzacej
katastrofy, przyblizajacej

sie, litera po literze, eloen, deigreken, Londyn. Oto jestem, w domu Babki. Jej
wielkie oczy, rece, zeby.
Na jego nocnym stoliku sta telefon. Uspokj sie, strofowa sam siebie. Podnies suchawke, wykrec numer, a twoja rwnowaga zostanie przywrcona. Takie
bredzenie: przeciez to do ciebie niepodobne, niegodne ciebie. Pomysl o jej z alu;
zadzwon do niej teraz.
Bya noc. Nie wiedzia, ktra moze byc godzina. W pokoju nie byo zegara,
a jego zegarek znikna
gdzies w trakcie wydarzen. Powinien nie powinien?
Wykreci dziewiec cyfr. Po czwartym dzwonku odezwa sie gos mez czyzny.
Co u diaba? Zaspany, nieznany, znajomy.
Przepraszam powiedzia Saladyn Czamcza. Bardzo przepraszam. Pomyka.
Patrzac
na telefon, przyapa sie na tym, z e wspomina sztuke, ktra oglada

w Bombaju, oparta na angielskim opowiadaniu napisanym przez, nie mg sobie przypomniec nazwiska, Tennyson? Nie, nie. Somerset Maugham? A do
diaba z tym. W tekscie oryginalnym, obecnie pozbawionym autora, mez czyzna od dawna uznany za zmarego powraca po wielu latach nieobecnosci, jak
z ywy duch, do miejsca, gdzie niegdys straszy. Do swojego domu przychodzi
w nocy, potajemnie, i zaglada
do srodka przez otwarte okno. Stwierdza, z e jego z ona, uwazajac
sie za wdowe, powtrnie wysza za ma
z. Na parapecie okiennym dostrzega zabawke dziecka. Duzszy czas stoi w ciemnosci, zmagajac
sie ze
swoimi uczuciami; potem zabiera zabawke z parapetu; i odchodzi na zawsze, nie

widziany przez nikogo. W wersji hinduskiej historia bya cokolwiek inna. Zona
poslubia najlepszego przyjaciela swojego mez a. Powracajacy
ma
z stana
przed
drzwiami i wkroczy pewnie do srodka, nie spodziewajac
sie niczego. Widzac,

z e jego z ona i najlepszy przyjaciel siedza razem, nie zrozumia, z e sa mazonkami. Podziekowa swojemu przyjacielowi za pocieszanie z ony; ale teraz jest juz
w domu i wszystko wraca do normy. Mazonkowie nie wiedzieli, w jaki sposb
powiedziec mu prawde; az w koncu suzacy
przypadkiem wyjasni sytuacje. Ma
z,
ktrego duga nieobecnosc najwyrazniej spowodowana bya atakiem amnezji, zareagowa na wiadomosc o slubie oswiadczeniem, z e on, rwniez, z pewnoscia
musia powtrnie sie ozenic, w ktryms momencie swojej dugiej nieobecnosci
w domu; niestety, teraz, kiedy odzyska pamiec swojego poprzedniego z ycia, za116

pomnia wszystko, co wydarzyo sie od jego znikniecia. Wyszed, aby zwrcic sie
do policji o pomoc w odszukaniu swojej nowej z ony, mimo iz nie mg sobie niczego o niej przypomniec, ani koloru jej oczu, ani nawet tego prostego faktu, z e
naprawde istniaa.
Opada kurtyna.
Saladyn Czamcza, sam w nieznanej sypialni, w obcej pizamie w czerwono-biae pra
zki, rzuci sie na waskie

zko i zapaka. Cholera ze wszystkimi

Hindusami krzycza w kneblujac
a mu usta posciel, jego piesci biy tak mocno
w obrebione falbankami poszewki od Harrodsa z Buenos Aires, z e piec dziesiecioletnia tkanina zostaa rozdarta na strzepy. Co u diaba. Alez to wulgarne,
alez, pieprze to, pieprze to. Co u diaba. Ten skurwysyn, te skurwysyny, ich brak
skurwysynskiego taktu.
I wasnie w tym momencie przyjechaa policja, aby go aresztowac.

***

Nastepnej nocy po zabraniu tych dwch z plazy do swojego domu Rosa Diamond znowu staa przy nocnym oknie swojej starczej bezsennosci, wpatrujac
sie
w dziewiec setletnie morze. Ten smierdzacy
spa cay czas od momentu, kiedy poozyli go do zka i obozyli szczelnie butelkami z gorac
a woda, najlepsza rzecz
dla niego, niech nabierze si. Ulokowaa ich na grze, Czamcze w wolnym pokoju, a Gibrila w gabinecie swojego zmarego mez a, i kiedy tak patrzya w wielka
swiecac
a paszczyzne morza, syszaa jego kroki tam nad gowa, posrd rycin ornitologicznych i ptasich wabikw byego Henryego Diamonda, bolasy i bat na
byki i lotnicze zdjecia estancji Los Alamos daleko stad
i dawno temu, meskie
kroki w tym pokoju, jak uspokajajaco
dziaay. Fariszta chodzi tam i z powrotem,
unikajac
snw z sobie tylko znanych powodw. A pod jego stopami Rosa, patrzac

w gre na sufit, wymwia szeptem dawno nie wypowiadane imie. Przyzywaa

go. Martin powiedziaa. Nazwisko, ktre nosi, takie samo jak nazwa najbardziej
jadowitego wez a jego kraju, z mija. Vibora, de la Cruz.
Nagle zobaczya ksztaty poruszajace
sie na plazy, jak gdyby wymwienie zakazanego imienia przywoao umarych. Oby nie znowu, pomyslaa i posza po
swoja lornetke teatralna. Kiedy wrcia, zobaczya, z e plaza pena jest cieni i tym
razem przestraszya sie, poniewaz o ile flota Normanw, kiedy przybywaa, przybywaa, z eglujac
dumnie i otwarcie, bez uciekania sie do podstepu, te cienie poruszay sie ukradkiem, wydajac
z siebie ciche przeklenstwa oraz niepokojace
przytumione ujadanie i szczekanie, wydaway sie pozbawione gw, skulone, z luzno
zwisajacymi

konczynami jak gigantyczne wyjete ze skorupy kraby. Pospiesznie

117

i ukosnie stawiane ciez kie buty chrzesciy na kamienistej plazy. Mnstwo ich.
Zobaczya, z e dotarli juz do jej hangaru na odzie, na ktrym szczerzya zeby coraz bardziej wyblaka postac jednookiego pirata wymachujacego

kordem i tego
juz byo za wiele, na to nie pozwole, zdecydowaa, potykajac
sie zesza na d, po
cos ciepego do ubrania, po drodze zabraa orez swojej zemsty: duzy zwj zielonego wez a ogrodowego. Przy drzwiach frontowych zawoaa czystym gosem.
Widze was cakiem wyraznie. Wychodzcie, wychodzcie, kimkolwiek jestescie.
Zapalili siedem sonc i oslepili ja, i wwczas wpada w popoch, oswietlona niebiesko-biaym swiatem siedmiu reflektorw, wok ktrych, jak robaczki
swietojanskie albo satelity, poruszaa sie bezadnie chmara mniejszych swiate: latarnie latarki papierosy. Krecio sie jej w gowie i na chwile stracia zdolnosc rozrzniania pomiedzy wtedy i teraz, przerazona zaczea mwic, zgascie to swiato,
czy nie wiecie, z e obowiazuje

zaciemnienie, Szkop nam sie zwali na gowe, jezeli

nie przestaniecie. Wygaduje brednie uprzytomnia sobie z odraza i stuknea koncem swojej laski w wycieraczke. Na co, jakby za dotknieciem rzdzki
czarodziejskiej, policjanci zmaterialializowali sie w oslepiajacym

kregu swiata.
Okazao sie, z e ktos donis o pojawieniu sie podejrzanej osoby na plazy,
pamietacie, jak to byo, kiedy przypywali tu w odziach rybackich, nielegalni
imigranci, i dzieki temu pojedynczemu anonimowemu telefonowi piec dziesieciu siedmiu policjantw przeczesywao teraz plaze , a swiata ich latarek tanczyy
jak oszalae w ciemnosci, policjanci nawet z tak dalekich miejscowosci jak Hastings Eastboume Bexhill-upon-Sea, a nawet delegacja z Brighton, poniewaz nikt
nie chcia stracic okazji do rozrywki, dreszczyku emocji podczas pogoni. Piec dziesieciu siedmiu przeczesywaczom plaz towarzyszyo trzynascie psw, wszystkie weszyy nosem w morskim powietrzu i podnosiy w podnieceniu nogi. Natomiast w grze przy samym domu, z dala od tego pospolitego ruszenia psw
i ludzi, Rosa Diamond zaskoczona przygladaa

sie pieciu policjantom pilnujacym

wyjsc , drzwi frontowych, okien na parterze, drzwi kuchennych, na wypadek, gdyby jakis domniemany przestepca prbowa rzekomej ucieczki; przypatrywaa sie
rwniez trzem mez czyznom w zwyczajnych cywilnych ubraniach, zwyczajnych
paszczach i zwyczajnych kapeluszach, i o takichze twarzach; a przed ta gromada
chodzi ze spuszczonym wzrokiem inspektor Lime, powczy nogami i pociera
nos, i mia bardziej nabiege krwia oczy, i wyglada
starzej, niz na swoje czterdziesci lat. Koncem laski uderzya lekko w jego piers, o tak pznej porze, Frank,
co ma znaczyc to, ale nie mia zamiaru pozwolic, by narzucia mu swoja wole,
nie dzisiaj, kiedy ludzie z urzedu imigracyjnego obserwuja kazdy jego ruch, wiec
nis dumnie gowe, redukujac
swoje podbrdki.
Bardzo przepraszam, pani D. pewne twierdzenie jakoby, doniesienia,
ktre otrzymalismy, powd by sadzi
c, zasuguja na zbadanie, koniecznosc przeszukania domu, uzyskano nakaz rewizji.
Przestan gadac gupstwa, drogi Franku zaczea Rosa, ale wasnie trzej
118

mez czyzni o zwyczajnych twarzach wyprostowali sie i jakby zastygli, kazdy

z nich z jedna noga lekko podniesiona, zupenie jak pointery; pierwszy zacza

wydawac jakis niezwyky syk, co miao chyba oznaczac zadowolenie, natomiast

z ust drugiego wyrwa sie cichy jek, a trzeci zacza
przewracac oczyma z osobliwym upojeniem. Nastepnie wszyscy wyciagn
eli rece, wskazujac
gdzies poza Rose
Diamond, na jej oswietlony reflektorami korytarz, gdzie sta pan Saladyn Czamcza, lewa reka podtrzymujac
pizame, od ktrej odlecia guzik, kiedy on rzuci sie
na zko.
Prawa reka przeciera oczy.
Bingo powiedzia syczacy
oficer, natomiast jeczacy
splt palce obu
rak
pod broda, z eby pokazac, z e wszystkie jego modlitwy zostay wysuchane,
a ten od przewracania oczyma przepchna
sie obok Rosy Diamond bez wiekszych
ceregieli, mruczac
jedynie: Prosze mi wybaczyc, madame.
Nastepnie nadesza powdz i Rosa zostaa wepchnieta w kat
wasnego salonu
przez koyszace
sie morze kaskw policyjnych, nie moga wiec juz dostrzec Saladyna Czamczy, ani tez usyszec tego co mwi. Nigdy nie usyszaa, jak mwi
o rozerwaniu Bustana to jakas pomyka, krzycza, nie jestem jednym z tych
waszych imigrantw, potajemnie przemykajacych

sie w odziach rybackich, nie

jestem jednym z tych waszych ugandokenijczykw, to nie ja. Policjanci zaczeli
szczerzyc zeby, tak, rozumiem prosze pana, z wysokosci dziesieciu kilometrw,
a potem pan sobie popyna
do brzegu. Ma pan prawo nic nie mwic, chichotali,
ale wkrtce parskneli gosnym rubasznym smiechem, mamy wasciwego ptaszka,
nie ma watpliwo

sci. Lecz Rosa nie dosyszaa protestw Saladyna, przeszkodzi

jej smiech policjantw, musicie mi uwierzyc, jestem Brytyjczykiem, mwi, w dodatku z prawem zamieszkania, ale kiedy nie mg okazac paszportu ani z adnego
innego dokumentu tozsamosci, zaczeli pakac z uciechy, zy spyway nawet po
obojetnych twarzach tych w cywilnych ubraniach z urzedu imigracyjnego. Oczywiscie, nie musisz mi mwic, chichotali, wypady ci z marynarki, kiedy spadaes,
a moze to syreny powyciagay

ci wszystko z kieszeni? Rosa nie moga widziec

w tym falujacym

smiechem rozkoysaniu ludzi i psw, co robia rece w mundurach

z rekoma Czamczy, albo ich piesci z jego z oadkiem,

albo buty z jego goleniami;

ani tez nie moga byc cakiem pewna, czy to on krzykna,
czy byo to tylko wycie
psw. Ale w koncu usyszaa jego ostatni rozpaczliwy krzyk: Czy z aden z was
nie oglada
telewizji? Czy nie widzicie? Jestem Maksym. Maksym Obcy.
Rzeczywiscie powiedzia oficer z wybauszonymi oczyma. A ja je
stem Kermit Zaba.
To, czego Saladyn Czamcza nigdy nie powiedzia, nawet wtedy, gdy byo jasne, z e cos jest bardzo nie w porzadku:

Oto londynski numer telefonu zaniedba poinformowania o tym aresztujacych

go policjantw. Na drugim koncu

linii znajdziecie osobe, ktra poreczy za mnie, za prawdziwosc tego, co mwie,
moja sliczna, biaa z one, Angielke. Nie, mj panie. Co u diaba.
119

Rosa Diamond zebraa swoje siy. Chwileczke, Franku Lime zawoaa.

Suchajcie no lecz ci trzej w cywilnych ubraniach ponownie rozpoczeli
swoja dziwaczna procedure sykw jekw przewracania oczyma i w ciszy, ktra
nagle zapanowaa w tym pokoju, przewracacz oczyma wskaza drzacym

palcem
na Czamcze i powiedzia: Szanowna pani, jezeli to jest ten dowd, ktrego
pani szukaa, to naprawde nie moga pani znalezc czegos lepszego, niz to tam.
Saladyn Czamcza, idac
w slad za wskazujacym

palcem Wyupiastookiego,
siegna
rekoma do czoa i wtedy zrozumia, z e obudzi sie w jednym z najbardziej
przerazajacych

koszmarw sennych, w koszmarze, ktry wasnie sie rozpocza,

poniewaz tam, u jego skroni, wyduzajac

sie z kazda chwila i na tyle ostre, z e
mogy kaleczyc do krwi, rysoway sie dwa nowiutenkie, kozle, niezaprzeczalne
rogi.
Zanim armia policjantw zabraa Saladyna Czamcze w nowy etap jego z ycia, miao miejsce jeszcze jedno nieoczekiwane zdarzenie. Gibril Fariszta, widzac

blask swiate i syszac

szalony smiech strzw porzadku

publicznego, zszed na
d ubrany w kasztanowa bonzurke i bryczesy wybrane z szafy Henryego Diamonda. Roztaczajac
lekka won naftaliny, sta na ppietrze i przyglada
sie zebraniu bez sowa. Sta tam nie zauwazony, dopki Czamcza, prowadzony w kajdankach i bez butw do suki, wcia
z trzymajac
kurczowo swoja pizame, nie spostrzeg
go i nie zawoa Gibril, na litosc boska, powiedz im co i jak.
Syczacy
Jeczacy
Wyupiastooki ochoczo zwrcili sie ku Gibrilowi. A ktz
to taki? zapyta inspektor Lime. Jeszcze jeden podniebny nurek?
Ale sowa zamary mu na ustach, poniewaz w tym wasnie momencie wya
czono reflektory, rozkaz taki zosta wydany wczesniej, kiedy Czamcze formalnie
aresztowano, nakadajac
mu kajdanki, a w ciemnosciach, ktre zapady po zgasnieciu siedmiu sonc, wszyscy obecni zdali sobie sprawe z tego, z e blade, zociste swiato wydobywajace
sie gdzies w poblizu mez czyzny w bonzurce, w rzeczy
samej wypywa agodnie z punktu znajdujacego

sie tuz za jego gowa. Inspektor

Lime juz nigdy nie wrci do tematu tego swiata, a gdyby zapytano go o nie, zaprzeczyby, z e kiedykolwiek widzia taka rzecz, aureola, pod koniec dwudziestego
wieku, nie dam sie nabrac.
W kazdym razie, gdy Gibril zapyta, Czego ci ludzie chca?,
wszyscy obecni zostali owadnieci pragnieniem, aby odpowiedziec na jego pytanie dokadnie
i szczegowo, aby podzielic sie swoimi wasnymi tajemnicami, jak gdyby by,
jak gdyby, alez nie, to smieszne, beda krecic gowami przez cae tygodnie, az
wszyscy wyperswaduja sobie, z e zrobili to, co zrobili, kierujac
sie czysta logika,
on jest starym przyjacielem pani Diamond, we dwjke znalezli tego obuza Czamcze ledwie z ywego na plazy i przeniesli go do domu z humanitarnych powodw,
nie ma potrzeby dalej niepokoic ani Rosy, ani pana Fariszty, godniej wygladaj
ace
go dzentelmena nie mozna sobie wyobrazic, w swojej bonzurce i swojej, swojej,
no cz, ekscentrycznosc nigdy nie bya zbrodnia, w kazdym razie.
120

 Gibril powiedzia Saladyn Czamcza pomz.

Ale Rosa Diamond zdoaa przyciagn
a
c wzrok Gibrila.
Spojrza na nia i nie mg juz oderwac oczu. Nastepnie kiwna
gowa i poszed
z powrotem na gre. Nikt nie usiowa go zatrzymac.
Kiedy Czamcza doszed do suki, zobaczy, z e zdrajca, Gibril Fariszta, patrzy
na niego z gry, z maego balkonu sypialni Rosy, a wok gowy skurwysyna nie
swieci z adne swiato.

Kan ma kan / Fi qadim azzaman. . . Byo tak, a moze nie byo, dawno, dawno temu, w krainie srebra, Argentynie, z y sobie pewien Don Enrique Diamond,
ktry wiele wiedzia o ptakach, a mao o kobietach, i jego z ona, Rosa, ktra nie
wiedziaa nic o mez czyznach, ale sporo o miosci. Pewnego dnia tak sie zozyo, z e seniora, odbywajac
konna przejazdzke w damskim siodle, ubrana w kapelusz z pirem, znalaza sie przy wielkiej kamiennej bramie estancji Diamondw,
stojacej
zupenie zwariowanie w samym srodku pustych pampasw, i dostrzega
strusia pedzacego

w jej strone co si, ucieka on, ratujac

z ycie, stosujac
wszystkie
mozliwe sztuczki i pomysy, jakie tylko przyszy mu do gowy; bowiem strus jest
przebiegym ptakiem, trudnym do zapania. W pewnej odlegosci za strusiem widac byo chmure pyu, pena dzwiekw wydawanych przez polujacych

mysliwych
i kiedy strus by raptem dwa metry od Rosy, chmura wyrzucia z siebie bole, ktra
owinea sie wok jego ng i w koncu powalia go z hukiem u kopyt jej konia.
Mez czyzna, ktry zsiad z wierzchowca, aby zabic ptaka, ani przez moment nie
spusci wzroku z twarzy Rosy. Wyja
z pochwy przy swoim pasie nz o srebrnej
rekojesci i zanurzy go w szyi ptaka, az po koniec ostrza, a robiac
to, ani razu nie
spojrza na umierajacego

strusia, wpatrujac
sie w oczy Rosy Diamond, kiedy tak
klecza na rozlegej z tej ziemi. Nazywa sie Martin de la Cruz.
Po aresztowaniu Czamczy Gibril Fariszta czesto zastanawia sie nad swoim
postepowaniem. W tej krtkiej nierealnej chwili, kiedy usidliy go oczy starej Angielki, wydawao mu sie, z e nie ma juz wasnej woli, ktra mgby sie kierowac,
z e decyduja teraz potrzeby innej osoby. Poniewaz by oszoomiony tym, co sie
ostatnio wydarzyo, jak rwniez zdecydowany nie poddawac sie snowi tak dugo,
jak to jest mozliwe, dopiero po kilku dniach powiaza
w logiczna caosc to, co
dziao sie na swiecie za jego powiekami, i dopiero wtedy zrozumia, z e musi sie
wyrwac, poniewaz wszechswiat koszmarw sennych zacza
przenikac do z ycia
na jawie, i z e jezeli nie bedzie uwaza, nigdy nie uda mu sie rozpoznac od nowa,
odrodzic sie z nia, przez nia, Alleluja, ktra widziaa dach swiata.
By zgorszony soba samym, kiedy zda sobie sprawe z tego, z e dotad
w ogle
nie prbowa skontaktowac sie z Allie; nie usiowa pomc Czamczy w potrzebie.
Ani tez nie zaniepokoio go wczesniejsze pojawienie sie na gowie Saladyna pary wspaniaych nowych rogw, rzecz, ktra z pewnoscia powinna bya wzbudzic
pewne zaniepokojenie. Trwa w pewnego rodzaju ekstazie i kiedy zapyta stara
dame, co ona sadzi
o tym wszystkim, usmiechnea sie tajemniczo i powiedziaa
mu, z e nie jest to nic nowego pod soncem, ona widziaa rzeczy, zjawy mez czyzn
w hemach z rogami, w tak starozytnej krainie jak Anglia nie ma juz miejsca na
122

nowe historie, kazde z dzbo trawy w darni byo deptane setki tysiecy razy. Wielokrotnie przez duzszy czas mwia ona rzeczy bez zwiazku

i mieszaa fakty, ale

innymi razy upieraa sie i gotowaa mu obfite pozywne posiki, zapiekanki z miesa
i ziemniakw, kruche ciasto z rabarbarem i gestym sodkim kremem z mleka i jaj,
ragout w tustym i gestym sosie, wszelkiego rodzaju zawiesiste zupy. I cay czas
z jakiegos niewytumaczalnego powodu sprawiaa wrazenie osoby zadowolonej,
jak gdyby sama jego obecnosc dawaa jej przyjemnosc w jakis niezgebiony, nieoczekiwany sposb. Chodzi z nia do wsi na zakupy; ludzie wytrzeszczali oczy;
ona nie zwracaa na nich uwagi, wymachujac
swoja wadcza laska. Dni mijay.
Gibril nie odchodzi.
Niech diabli wezma te angielska madam mwi sobie. Jakis okaz
wymarego gatunku. Co ja tu, u diaba, robie? Ale zostawa, skuty jakimis niewidzialnymi ancuchami. Kiedy ona, przy kazdej okazji, spiewaa stara piesn , po
hiszpansku, nie mg zrozumiec ani sowa. Czy to jakies czary? Jakas starozytna
Morgan Le Fay wabiaca
spiewem modego Merlina do swojej krysztaowej jaskini? Gibril skierowa sie ku drzwiom. Rosa powiedziaa cos piskliwym gosem;
on zatrzyma sie. Dlaczego nie, ostatecznie wzruszy ramionami. Stara kobieta potrzebuje towarzystwa. Przywieda wspaniaosc , sowo daje! Patrzcie,
na co jej przyszo. W kazdym razie ja potrzebuje odpoczynku. Zebrac siy. Tylko
kilka dni.
Wieczorami siedzieli w salonie zapchanym srebrnymi ozdobami, posrd ktrych wisia na scianie jakis nz ze srebrna rekojescia pod gipsowym popiersiem
Henryego Diamonda, ktry spoglada
w d ze szczytu naroznej szafki, i kiedy stary stojacy
zegar wybija szsta, Gibril nalewa dwa kieliszki sherry, a ona
zaczynaa mwic, wczesniej jednak musiaa wypowiedziec sakramentalne: Dziadek spznia sie zawsze o cztery minuty, ma nienaganne maniery, nie lubi byc zbyt
punktualny, ktre to zdanie pojawiao sie regularnie, jak w zegarku. Nastepnie
zaczynaa, nie zawracajac
sobie gowy tym pewnegorazubysobie, i bez wzgledu
na to, czy opowiadanie byo cae prawdziwe, lub cae faszywe, widzia niepohamowana energie, ktra emanowaa z jej opowiesci, ostatnie desperackie rezerwy
jej woli, ktre wkadaa w swoje historie, jedyny pogodny okres, ktry pamietam,
powiedziaa mu, i zrozumia, z e ten worek na skrawki materiau wypeniony mieszanina wspomnien w rzeczy samej jest jej najgebsza natura, jej autoportretem,
ten sposb, w jaki patrzya w lustro, kiedy poza nia nie byo nikogo w pokoju, i z e
jej ulubionym miejscem zamieszkania bya tamta srebrna kraina jej przeszosci,
a nie ten zrujnowany dom, w ktrym stale wpadaa na przedmioty, przewracajac
stoliki do kawy, nabijajac
sobie siniaki o klamki i w koncu wybuchaa
paczem i krzyczaa: Wszystko sie kurczy.
Kiedy popynea statkiem do Argentyny w 1935, jako swiezo poslubiona z ona
123

Anglo-Argentynczyka Don Enriquea z Los Alamos, on wskaza na ocean i powiedzia, to jest pampa. Nie poznasz jej wielkosci, patrzac
tylko na nia. Musisz
podrzowac przez nia, te niezmiennosc , dzien po dniu. W niektrych jej czesciach
wiatr jest mocny jak cios piescia, ale jest przy tym absolutnie cichy, uderzy cie

mocno, ale niczego nie usyszysz. Zadnych

drzew, oto dlaczego: ani ombii, ani

topoli, nic. I musisz uwazac na liscie drzewa ombii. Smiertelna

trucizna. Wiatr cie
nie zabije, ale sok z drzewa moze. Klasnea w rece jak dziecko: Naprawde, Henry,
cichy wiatr, trujace
liscie. Mwisz tak, z e brzmi to jak bajka. Henry, jasnowosy
ociez ay mez czyzna o sflaczaym ciele i szeroko otwartych oczach, robi wrazenie
przerazonego. Och, nie, powiedzia. Az tak z le to nie jest.
Przyjechaa do tego bezmiaru pod nieskonczonym bekitnym sklepieniem nieba, poniewaz Henry nagle sie jej oswiadczy, a ona daa mu jedyna odpowiedz, jakiej moze udzielic czterdziestoletnia stara panna. Ale kiedy juz przybya na miejsce, zadaa sobie istotniejsze pytanie: na co ja byo stac w tej caej przestrzeni?
Na co sie moga powazyc, w jaki sposb moga sie rozwina
c? Byc dobra lub
za, powiedziaa sobie: ale byc nowa. Nasz sasiad,

doktor Jorge Babington, powiedziaa Gibrilowi, nigdy specjalnie mnie nie lubi, wiesz, czesto opowiada mi
o Brytyjczykach w Poudniowej Ameryce, zawsze takie wesoe chwasty, mwi
z pogarda, szpiedzy i zbje, i szabrownicy. Czy nie jestescie tak egzotyczni w swojej zimnej Anglii? pyta ja, i sam sobie odpowiada, seniora, nie sadz
e, eby tak
byo. Wepchnieci w te trumne, ktra jest wasza wyspa, musicie szukac szerszych
horyzontw, aby dac wyraz tajemniczej czesci swoich osobowosci.
Tajemnica Rosy Diamond bya tak olbrzymia potrzeba miosci, z e wkrtce stao sie oczywiste, z e jej biedny prozaiczny Henry nigdy temu nie podoa, poniewaz
resztki romantycznosci, jakie sie jeszcze ostay w tym galaretowatym ciele, byy
zarezerwowane dla ptakw. Sokoy botne, jerzyki, sonki. Na miejscowych lagunach, posrd sitowia, spedza w maej dce swoje najszczesliwsze dni z lornetka
przytknieta do oczu. Kiedys w pociagu
do Buenos Aires wprawi ja w zakopotanie, demonstrujac
pasazerom swoje ulubione krzyki ptasie w wagonie restauracyjnym, zwijajac
rece w trabk
e wok ust: oto spioch, ibis, trupial. Dlaczego nie
mozesz byc taki, kiedy kochasz sie ze mna, chciaa zapytac. Ale nigdy nie zadaa
tego pytania, poniewaz w oczach Henryego bya porzadn
a kobieta, a namietnosc
bya dziwactwem innych rodw. Sta sie generalissimusem tego domostwa i usiowaa stumic swoje niegodziwe pragnienia. W nocy zaczea wychodzic na spacery
po pampie, kada sie na wznak i patrzya na nieboskon ponad soba i czasami pod
wpywem tego jasnego strumienia piekna zaczynaa drzec na caym ciele, drzec
z wielkiej rozkoszy i nucic nieznana melodie, i ta gwiezdna muzyka bya dla niej
niemal radoscia.
Gibril Fariszta: czu, z e jej opowiesci owijaja sie wok niego jak pajeczyna,
zatrzymujac
go w tym zagubionym swiecie, gdzie piec dziesieciu zasiadao codziennie do kolacji, cz to byli za mez czyzni, nasi gauchos, nic w nich suzalczego,
124

bardzo gwatowni i dumni, bardzo. Wyacznie

miesozerni; mozesz to zobaczyc na

zdjeciach. Podczas dugich nocy, bezsennych dla obojga, opowiedziaa mu o mgle
przychodzacej
w czasie upaw nad pampe, kiedy to kilka drzew wystawao z niej
jak wyspy, a jezdziec wyglada
jak mitologiczny stwr galopujacy
po powierzchni oceanu. To by jakby duch morza. Opowiedziaa mu historie, jakich suchao
sie przy ogniskach, na przykad o gaucho-ateiscie, ktry udowodni, z e nie ma
Raju, kiedy zmara jego matka, wzywajac
jej ducha do powrotu przez siedem nocy z rzedu, smej nocy ogosi, na pewno go nie usyszaa, gdyz w przeciwnym
razie przyszaby pocieszyc swojego ukochanego syna; tak wiec smierc musi byc
koncem. Usidlaa go opisami tych dni, kiedy to zjawili sie ludzie Perona w biaych garniturach i przylizanych wosach, a peoni ich wypedzili, opowiadaa o tym,
jak Angole budowali linie kolejowe do obsugi ich estancji, o swojej przyjacice
Claudette, ta to zamaa serce, mj drogi, poslubia faceta o nazwisku Granger,
ktry by inzynierem, sprawia tym zawd poowie Hurlingham. Wyjechali w teren do jakiejs tamy, ktra on budowa, i niedugo potem otrzymali wiadomosc , z e
jada do nich powstancy, aby wysadzic ja w powietrze. Granger z ludzmi pojecha
pilnowac tamy, zostawiajac
Claudette tylko ze suzac
a, i wyobraz sobie, kilka godzin pzniej przybiega suzaca,
seniora, byc jeden hombre u drzwi, on taki duzy
jak dom. Co jeszcze? Kapitan powstancw. A mazonek pani, madame?
Czeka na pana przy tamie, tak jak powinien. Wobec tego skoro on nie uzna
za rzecz suszna chronic pani, rewolucja to uczyni. I porozstawia straze dookoa budynku, mj drogi, niesamowite. Ale w walce obydwaj mez czyzni zostali
zabici, ma
z i kapitan, i Claudette upara sie, by wyprawic im wsplny pogrzeb,
patrzya, jak dwie trumny sa spuszczane do ziemi, jedna obok drugiej, opakiwaa
obu. Po tej historii wiedzielismy, jakie to niebezpieczne z niej ziko, trop fatale,
no nie? Co? Trop cholernie fatale. W nieprawdopodobnej historii pieknej Claudette Gibril usysza muzyke tesknot samej Rosy. W takich chwilach spostrzega,
z e ukradkiem patrzy na niego i czu jakies szarpniecie w okolicy pepka, jak gdyby
cos usiowao wyjsc na zewnatrz.
Wwczas odwracaa gowe i uczucie to znikao.
Byc moze by to jedynie efekt uboczny napiecia, w jakim sie znajdowa.
Zapyta ja ktrejs nocy, czy widziaa rogi wyrastajace
z gowy Czamczy, lecz
przestaa suchac i zamiast odpowiedzi usysza, jak to zwykle siadaa na stoku
przy galpon czy ogrodzeniu dla bykw w Los Alamos i byki, zdobywcy nagrd na
wystawach, podchodziy do niej i kady swoje rogate by na jej kolanach. Pewnego popoudnia dziewczyna, Aurora del Soi, ktra bya narzeczona Martina de la
Cruz, pozwolia sobie na impertynencka uwage: Myslaam, z e kada one by tylko
na kolanach dziewic, ktra scenicznym szeptem skierowaa do swoich chichocza
cych przyjaciek, a Rosa odwrcia sie do niej i odpowiedziaa sodko, wobec
czego moze ty zechcesz sprbowac, moja droga? Od tego czasu Aurora del Soi,
najlepsza tancerka w estancji i najbardziej atrakcyjna ze wszystkich kobiet, staa
sie smiertelnym wrogiem tej zbyt wysokiej i zbyt koscistej kobiety zza morza.
125

 Ty wygladasz

zupenie jak on powiedziaa Rosa Diamond, kiedy stali

przy jej nocnym oknie ramie w ramie, patrzac
na morze. Jego sobowtr. Martin
de la Cruz. Na dzwiek imienia tego kowboja Gibril poczu tak gwatowny
bl w swoim pepku, porywajacy
bl, jakby ktos przyczepi hak do jego z oadka,

z e z jego ust wyrwa sie okrzyk. Rosa Diamond sprawiaa wrazenie, z e tego nie
syszy.
Popatrz! krzyknea uszczesliwiona. Tam.
Pedzac
wzduz nocnej plazy w strone wiezy Martello i obozu wczasowiczw
pedzac
blisko skraju wody w ten sposb, z e nadchodzacy
przypyw zmywa
jego slady robiac
uniki i zmyki, pedzac
co si w nogach, pojawi sie przed nimi
dorosy, naturalnej wielkosci strus. Ucieka wzduz plazy, a oczy Gibrila poda
zay
za nim w zdumieniu, az znikna
mu w ciemnosci.
Nastepna rzecz, jaka sie wydarzya, miaa miejsce we wsi. Pojechali do miasta,
aby kupic ciasto i butelke szampana, poniewaz Rosa przypomniaa sobie o swoich osiemdziesiatych

urodzinach. Rodzina zostaa wykluczona z jej z ycia, wiec

nie byo z adnych kartek z z yczeniami ani telefonw. Gibril nalega, z eby uczcic
te okazje w jakis sposb i pokaza jej swj sekret pod koszula, wypchany pas
na pieniadze

peen funtw szterlingw zdobytych na czarnym rynku przed wyjazdem z Bombaju. Rwniez karty kredytowe, w brd powiedzia. Nie
jestem z adnym tam biednym facetem. Zgdz sie, chodzmy. Ja stawiam. By teraz
do tego stopnia wiez niem magicznych opowiesci Rosy, z e z dnia na dzien prawie zapomnia, z e ma z ycie, do ktrego moze wrcic, i kobiete, ktra zadziwi po
prostu tym, z e wcia
z z yje, i inne podobne rzeczy. Posusznie wlokac
sie za pania
Diamond, nis jej torbe z zakupami.
Wasnie czeka bezczynnie na rogu ulicy, podczas gdy Rosa gawedzia sobie
z piekarzem, kiedy znowu poczu ten ciagn
acy
hak w swoim brzuchu, zatoczy sie
na sup latarni i zacza
ciez ko apac powietrze. Usysza odgos kopyt konskich,
a nastepnie zza rogu wyjecha staroswiecki dwukoowy wzek ciagni
ety przez
kucyka, peen modych ludzi, na pierwszy rzut oka przebierancw: mez czyzni
w obcisych czarnych spodniach, zdobionych przy ydkach srebrnymi guzami, ich
biae koszule rozpiete prawie do pasa; kobiety w szerokich spdnicach z falbanami i licznymi halkami w jaskrawych, purpurowych, szmaragdowych, zotych

kolorach. Spiewali
w obcym jezyku, a ich wesoosc , barwnosc ich strojw sprawiy, z e ulica wydawaa sie szara i tandetna, lecz Gibril zda sobie sprawe z tego, z e dzieje sie cos niesamowitego, poniewaz nikt inny nie zwrci najmniejszej
uwagi na wzek. Wtedy wasnie z piekarni wysza Rosa, trzymajac
na sznurku,
zaczepionym o palec wskazujacy
lewej doni, koyszace
sie pudeko z ciastem,
i wykrzyknea: O, oto i sa. Przyjezdzaja na tance. Zawsze mielismy tance.
Wiesz, oni je uwielbiaja, maja to we krwi. A po przerwie: To byy tance,
w czasie ktrych zabi tego sepa.
To byy tance, w czasie ktrych Juan Julia, przezywany Sepem z powodu tru126

piego wygladu,
wypi za duzo i obrazi honor Aurory del Soi, i nie przestawa, az
Martin nie mia innego wyboru niz walczyc, hej, Martin, jaka masz przyjemnosc
z pieprzenia sie z ta tam, ona jest cholernie gupia Wyjdzmy z tancw powiedzia Martin, i w ciemnosci na tle szklanych lamp zawieszonych na drzewach
wok miejsca tancw dwaj mez czyzni owineli poncza wok przedramion, wyciagn
eli noze, kra
zyli, walczyli. Juan zgina,
Martin de la Cruz podnis kapelusz
zabitego i rzuci go do stp Aurory del Soi. Podniosa kapelusz i patrzya, jak
odchodzi.
Osiemdziesieciodziewiecioletnia Rosa Diamond w dugiej srebrnej obcisej
sukni, z cygarniczka w osonietej rekawiczka doni i srebrnym turbanie na gowie,
pia dzin i grzech z zielonego szklanego trjkata
i opowiadaa o starych dobrych
czasach.
Chce tanczyc oznajmia nagle. To sa moje urodziny, a ja jeszcze ani
razu nie tanczyam.
Wysiek tej nocy, ktra Rosa i Gibril przetanczyli az do switu, okaza sie nadmierny dla starszej pani, ktra nastepnego dnia pada na zko z niewielka goracz
ka, a ta sprowokowaa coraz to dalsze szalone zjawy: Gibril zobaczy Martina de
la Cruz i Aurore del Soi tanczacych

flamenco na pokrytym dachwkami stromym

dachu domu Diamondw, i Peronistw w biaych garniturach, ktrzy weszli na
szope z odziami, aby przemwic do zgromadzenia peonw o przyszosci: Pod
rzadami

Perona ziemie te zostana wywaszczone i rozdzielone miedzy lud. Brytyjskie linie kolejowe rwniez stana sie wasnoscia panstwa. Wyrzucmy ich, tych
bandytw, tych piratw. . . Gipsowe popiersie Henryego Diamonda wisiao
w powietrzu, przygladaj
ac
sie scenie, wygarniturzony na biao agitator wskaza
palcem na niego i krzykna,
To on, wasz ciemiezca, tu jest ten wrg. Gibril czu tak
silny bl w jamie brzusznej, z e obawia sie o swoje z ycie, lecz w tym samym momencie, kiedy jego racjonalny umys rozwaza mozliwosc perforacji wrzodu lub
zapalenia wyrostka robaczkowego, reszta jego mzgu wyszeptaa prawde, ktra
byo to, z e sia woli Rosy wiezia go i manipulowaa nim, podobnie jak kiedys
nieprzeparta potrzeba Proroka Mahounda kazaa Anioowi Gibrilowi, przemwic.
Ona umiera zrozumia. To juz nie potrwa dugo. Rzucajac
sie na zku w ataku goraczki,

Rosa Diamond mamrotaa cos o truciznie z ombii i o wrogim

do niej stosunku sasiada,

doktora Babingtona, ktry zapyta Henryka, czy twoja

z ona jest naprawde wystarczajaco
spokojna jak na z ycie na wsi, i ktry da (jako
prezent, by wyzdrowiaa z tyfusu) egzemplarz relacji Amerigo Vespucciego z jego podrzy. Ten czowiek by znanym notorycznym fantasta, oczywiscie
usmiechna
sie Babington lecz fantazja moze byc silniejsza od faktw; ostatecznie jego nazwiskiem nazwano kontynent. W miare jak saba, wlewaa coraz wiecej pozostaych jej si w swoje wasne marzenia o Argentynie i Gibril czu
127

sie tak, jakby podpalono mu pepek. Leza w fotelu przy jej zku, tak jak sie w niego osuna,
a ilosc zjaw rosa z godziny na godzine. Powietrze wypenia muzyka
fletw, i, najcudowniejsza rzecz, jaka sie moga stac, maa biaa wysepka pojawia
sie tuz przy brzegu, a biay piasek siega w gre zbocza az do kepy drzew-albinosw, ktre byy biae, jak kreda, jak papier, do sennych koniuszkw lisci.
Po przybyciu biaej wyspy Gibril zapad w geboki letarg. Leza w fotelu w sypialni umierajacej
kobiety, powieki stale mu opaday i czu, z e ciez ar jego ciaa
wcia
z rosnie, az w koncu udaremni wszelkie poruszanie. Nastepnie znalaz sie
w innej sypialni, w obcisych czarnych spodniach ze srebrnymi guzikami wzduz
ydek i ciez ka srebrna sprzaczk
a u pasa. Wzywa pan mnie, Don Enrique, mwi
do cichego, ciez kiego mez czyzny o twarzy jakby nalezacej
do biaego gipsowego
popiersia, ale wiedzia dobrze, kto go wzywa, i ani przez chwile nie spuszcza
wzroku z jej twarzy, nawet wtedy, gdy widzia rumieniec, ktry rozlewa sie powoli, poczynajac
od biaej kryzy wok jej szyi.
Henry Diamond odmwi wadzom zgody na interwencje w sprawe Martina
de la Cruz, ja odpowiadam za tych ludzi, powiedziaa Rosie, jest to kwestia honoru. Natomiast zada sobie sporo trudu, aby zamanifestowac swoje niezachwiane
zaufanie do zabjcy, Martina de la Cruz, na przykad mianujac
go kapitanem druz yny polo na estancji. Jednak Don Enrique zmieni sie bardzo od chwili, kiedy
Martin zabi Sepa. Coraz atwiej sie meczy, sta sie apatyczny, nie interesoway
go nawet ptaki. Cos zaczeo sie psuc w Los Alamos, poczatkowo

niezauwazalnie,
pzniej stao sie to bardziej oczywiste. Ludzie w biaych garniturach wrcili i nikt
ich nie wypedzi. Kiedy Rosa Diamond zachorowaa na tyfus, wielu z estancji
odebrao to jako alegorie upadku starego majatku.

Cz ja tu robie, pomysla Gibril powaznie zaniepokojony, kiedy tak sta przed

Don Enrique w gabinecie ranchera, a Donia Rosa ponea rumiencem na dalszym
planie, to miejsce nalezy do kogos innego. Cakowite zaufanie do ciebie, mwi
Henryk w jakims innym jezyku, ale mimo to Gibril rozumia. Moja z ona ma
wyruszyc w podrz samochodem, dla nabrania si, bedziesz jej towarzyszy. . .
Obowiazki
w Los Alamos nie pozwalaja mi z nia jechac. Teraz musze sie odezwac,
co tu powiedziec, ale kiedy otworzy usta, wypyney z nich nie jego sowa, bede
zaszczycony, Don Enrique, trzasniecie obcasami, zwrot, wyjscie.
Ogarnieta swa osiemdziesieciodziewiecioletnia saboscia Rosa Diamond zaczea snic swoja historie nad historiami, ktrej strzega przez przeszo p wieku,
i Gibril znalaz sie na koniu za jej hispano-suiza, jezdzac
od estancji do estancji,
poprzez lasek drzew arayana, u stp wysokich gr, przybywajac
do groteskowych
domostw zbudowanych w stylu szkockich zamkw lub hinduskich paacw, zwiedzajac
posiadosci pana Cadwalladera Evansa, tego od siedmiu z on, ktre byy
uszczesliwione tym, z e kazda ma tylko jedna noc obowiazku

tygodniowo, oraz
terytorium osawionego MacSweena, ktry rozkocha sie w ideach, przybywszy
do Argentyny z Niemiec, i powiesi na maszcie estancji czerwona flage ze zama128

nym czarnym krzyzem w samym srodku biaego kregu. I wasnie na estancji MacSweena natkneli sie na te lagune, i Rosa po raz pierwszy zobaczya biaa wyspe
swojego przeznaczenia, upara sie, by popyna
c nan odzia na piknik, bez suza
cej czy szofera, jedynie z Martinem de la Cruz, ktry mia wiosowac, rozozyc
szkaratny obrus na biaym piasku i podarowac jej mieso i wino.
Biae jak snieg i czerwone jak krew i czarne jak heban. Kiedy wyciagn
ea sie
w swojej czarnej spdnicy i biaej bluzce, lezac
w szkaracie, ktry z kolei spoczywa na bieli, a on (rwniez ubrany w czern i biel) nalewa czerwone wino do
kieliszka, ktry trzymaa w doni obleczonej biaa rekawiczka, i nastepnie ku
wasnemu zdziwieniu, niech to cholera, kiedy uja
jej reke i zacza
caowac,
cos sie stao, obraz zamaza sie i w chwile pzniej lezeli na szkaratnym obrusie,
tarzali sie po nim, tak z e sery i plastry miesa na zimno i saatki i paszteciki zostay zgniecione pod ciez arem ich pozadania

i kiedy powrcili do hispano-suizy,

nie dao sie ukryc niczego przed szoferem lub suzac
a, gdyz cae ich ubrania byy
poplamione jedzeniem, a znowu chwile pzniej ona odskoczya od niego, nie
ze zoscia, lecz zasmucona, cofajac
swoja don i czyniac
lekki ruch gowa, nie,
a on wsta, skoni sie i odszed, pozostawiajac
jej cnote i obiad nietkniete te
dwie szanse zmieniay sie co chwile, podczas gdy Rosa rzucaa sie na swoim zku, zrobia-to-nie-zrobia-tego, tworzac
ostatnia wersje swojej biografii, niezdolna
zdecydowac, ktra z nich chciaaby uczynic prawdziwa.

***

Zwariuje chyba pomysla Gibril. Ona umiera, ale ja trace rozum. Ksiez yc odszed i oddech Rosy by jedynym dzwiekiem w pokoju: chrapaa i cicho pomrukiwaa, wciagaj
ac
i ciez ko wypuszczajac
powietrze. Gibril sprbowa wstac
z fotela, ale stwierdzi, z e nie moze. Nawet w czasie tych przerw pomiedzy wizjami jego ciao pozostawao nieprawdopodobnie ciez kie. Jak gdyby ktos poozy
mu na piersi ogromny kamien. A obrazy, kiedy znowu przyszy, nadal byy przemieszane, tak wiec raz zjawia sie w stodole w Los Alamos i kocha sie z nia,
a ona raz po raz szeptaa jego imie. Marcin od Krzyza, to znowu nie zwracaa
na niego uwagi w jasny dzien pod czujnym wzrokiem niejakiej Aurory del Sol
niemozliwoscia byo wiec odrznic wspomnienia od pragnien lub od konfesjonalnych prawd zrekonstruowanych z nieczystym sumieniem, poniewaz nawet na
ozu smierci Rosa Diamond nie wiedziaa, jak spojrzec na swoje z ycie.

Swiato
ksiez yca wpyneo do pokoju. Kiedy pado na twarz Rosy, zdao sie
przenikac ja na wskros i rzeczywiscie Gibril zaczyna rozrzniac wzory na koronkowych haftach poszewki. Nastepnie zobaczy Don Enriquea i jego przyjaciela,
129

purytanskiego i zawsze krytycznie nastawionego doktora Babingtona, stojacych

na balkonie, tak realnych, jak moglibyscie tylko sobie z yczyc. Przyszo mu na

mysl, z e w miare jak zjawy staja sie coraz bardziej wyrazne, Rosa sabnie, marniejac
w oczach, mozna byo powiedziec, zamieniajac
sie miejscem, mozna by
powiedziec, z duchami. A poniewaz zdawa sobie rwniez sprawe z tego, z e istnienie zjaw zalezy od niego, od jego blu brzucha, ciez aru, ktry czu na piersiach,
zacza
sie obawiac rwniez o swoje z ycie.
Chciaes, abym sfaszowa swiadectwo zgonu Juana Julii mwi doktor
Babington. Zrobiem to ze wzgledu na nasza stara przyjazn . Ale nie nalezao
tego czynic; rezultat widze przed soba. Osonies morderce i byc moze z tego
powodu gryzie cie sumienie. Wracaj do domu, Enrique. Wracaj do domu i wez te
twoja z one, zanim zdarzy sie cos gorszego.
Jestem w domu powiedzia Henry Diamond. I czuje sie dotkniety
tym, z e tak mwisz o mojej z onie.
Gdziekolwiek nie osiedliliby sie Anglicy, nigdy nie opuszczaja Anglii
powiedzia doktor Babington, znikajac
w swietle ksiez yca. Chyba z e, podobnie
jak Donia Rosa, zakochuja sie.
Chmura przesonia na chwile ksiez yc i teraz, kiedy balkon by pusty, Gibril
Fariszta zdoa wreszcie poderwac sie z fotela i stana
c na nogi. Idac
mia wrazenie,
z e ciagnie

po pododze kule na ancuchu, ale jakos doszed do okna. Wszedzie jak

okiem siegna
c rosy gigantyczne osty falujace
na wietrze. Tam, gdzie kiedys byo
morze rozciaga
sie teraz ocean ostw, dochodzacy
az do horyzontu, osty wysokosci dorosego mez czyzny. Usysza pozbawiony powoki cielesnej gos doktora
Babingtona, szepczacy
mu do ucha: Pierwsza plaga ostw od piec dziesieciu
lat, przeszosc wydaje sie powracac. Zobaczy jaka
s kobiete, przebiegajac
a przez
geste, falujace
poszycie, boso, z rozpuszczonymi czarnymi wosami. Ona to
zrobia usysza za soba wyrazny gos Rosy. Zdradzia go z Sepem i uczynia z niego morderce. Nie mg po tym patrzec na nia. Ach, bez watpienia,

ona
to zrobia. Bardzo niebezpieczna, ta tam. Bardzo. Gibril straci z oczu Aurore
del Soi, ktra zniknea w ostach; jeden miraz przesania nastepny.
Poczu, jak cos go od tyu zapao, obrcio i cisneo nim tak, z e upad na plecy. Nikogo nie byo widac, lecz Rosa Diamond siedziaa na zku sztywno jakby
kij poknea, patrzac
na niego szeroko otwartymi oczyma, dajac
mu do zrozumienia, z e stracia juz nadzieje na utrzymanie sie przy z yciu i z e potrzebuje go, aby
dokonczyc ostatni obraz. Podobnie jak w przypadku tego handlowca ze swoich
snw, czu sie teraz bezsilny, nieswiadomy czegokolwiek. . . . a ona jednak zdawaa sie wiedziec, jak wydobyc z niego obrazy. Spostrzeg acz
acy
ich oboje, od
pepka do pepka, swietlisty sznur.
Teraz znalaz sie przy jakims stawie w bezkresie ostw, napoi konia, ona podjechaa na swojej klaczy. Obja
ja, rozebra, rozpusci jej wosy, a teraz kochali sie.
Pzniej szeptaa mu, jak moge ci sie podobac, jestem duzo starsza od ciebie, a on
130

koi ja sowami pocieszenia.

Teraz wstaa, ubraa sie i odjechaa, natomiast on pozosta, ciepe i ospae
ciao; nie zauwazy momentu, kiedy kobieca reka wysunea sie ukradkiem z ostw
i ujea jego nz o srebrnej rekojesci. . .
Nie! Nie! Nie, w ten sposb!
Teraz ona podjechaa do niego tam przy stawie i w chwili, kiedy zsiada z konia, patrzya na niego pena obaw, on rzuci sie na nia, powiedzia, z e juz duzej
nie zniesie jej odmw, upadli razem na ziemie, ona krzyczaa, on rwa na niej
ubranie, a jej donie, kiedy drapaa go paznokciami, trafiay na rekojesc noza. . .
Nie! Nie, nigdy, nie! O tak: w ten sposb!
Teraz znowu kochali sie, czule, obdarzajac
sie pieszczotami; pojawi sie trzeci
jezdziec i kochankowie zerwali sie do ucieczki, kazde w inna strone; nastepnie
Don Enrique wyciagn
a
may pistolet i wycelowa w serce rywala;
i poczu, z e Aurora dzga go nozem w serce, i jeszcze raz, i jeszcze raz,
teraz za to, z e mnie porzucies, a teraz za te twoja wielkopanska angielska kurwe,

i poczu, z e nz jego ofiary wchodzi w jego serce, Rosa dzga go raz, drugi
i jeszcze raz,
i kiedy kula Henryka zabia go, Anglik wyja
nz z trupa i po wielokroc
wbija go w krawiac
a rane.
Gibril krzykna
przerazliwie i straci przytomnosc .
Kiedy sie ockna,
stara kobieta w zku mwia do siebie tak cicho, z e z trudnoscia mg rozrznic sowa. Przyszed pampero, poudniowo-zachodni wiatr,
przyginajacy
osty do ziemi. Wtedy wasnie go znalezli, a moze troche wczesniej.
Kres opowiadania. O tym, jak Aurora del Soi na pogrzebie Martina de la Cruz
splunea Rosie w twarz. Jak zaatwiono, z e nikt nie zostanie oskarzony o to morderstwo, pod warunkiem, z e Don Enrique zabierze Donie Rose i jak najszybciej
powrci z nia do Anglii. Jak wsiedli do pociagu
na stacji w Los Alamos, a mez czyzni w biaych garniturach stali na peronie w kapeluszach borsalino, dopilnowujac
ich wyjazdu. Jak, tuz po tym, jak pociag
ruszy, Rosa Diamond otworzya
torbe podrzna lezac
a obok niej na siedzeniu i powiedziaa wyzywajaco,
przyniosam cos. Maa pamiatk
e. I rozpakowaa pcienne zawiniatko,

z ktrego wypad
gauchowski nz ze srebrna rekojescia.
Henryk umar pierwszej zimy po powrocie. A pzniej juz nic sie nie stao.
Wojna. Koniec. Przerwaa na chwile. Zanikna
c sie w czyms takim, kiedy
byo sie w tak niezmierzonej przestrzeni. To jest nie do zniesienia. I po chwili
milczenia: Wszystko sie kurczy.
Nastapia

jakas zmiana w ksiez ycowym swietle i Gibril poczu, z e przygniatajacy

go ciez ar ustepuje szybko, tak z e mia wrazenie, z e uniesie sie do sufitu.
Rosa Diamond lezaa nieruchomo, z zamknietymi oczyma, jej rece spoczyway
na pstrokatej kodrze. Wygladaa:

normalnie. Gibril uswiadomi sobie, z e nic juz

131

nie powstrzymuje go od opuszczenia tego domu.

Zszed ostroznie na d, krokiem wcia
z jeszcze chwiejnym; znalaz ciez ki
gabardynowy paszcz, ktry niegdys naleza do Henryka Diamonda oraz stary
filcowy kapelusz z nazwiskiem Don Enriquea wyszytym na tasiemce reka jego
z ony; i wyszed, nie ogladaj
ac
sie za siebie. W chwili, gdy opuszcza dom, wiatr
zerwa mu kapelusz i pogna, toczac
wzduz plazy. Gibril dogoni go, zapa i wcisna
z powrotem na gowe. Londyn sharif, oto nadchodze. Mia miasto w swojej
kieszeni: mapa Geographers London, caa metropolia na kilku zozonych kartkach, od A do Z.
Co mam robic? zastanawia sie. Zadzwonic czy nie zadzwonic? Nie,
po prostu zjawic sie, nacisna
c dzwonek i powiedziec, dziecino, twoje marzenia
sprawdziy sie, z oza oceanu do twojego zka, trzeba by czegos gorszego niz
katastrofa lotnicza, by mnie oddzielic od ciebie. Okay, no, moze niezupenie te
sowa, ale cos w tym rodzaju. Tak, dziaanie przez zaskoczenie jest najlepsza
taktyka. Allie Bibi, a-ku-ku!
I wtedy usysza ten spiew. Dochodzi ze starej szopy na odzie, z wymalowana na scianie postacia jednookiego pirata, a piesn ta bya w obcym jezyku, lecz
znajoma: piesn , nucona czesto przez Rose Diamond, gos rwniez by znajomy,
chociaz troche inny, mniej drzacy;
modszy. Drzwi hangaru z jakichs nie wyjasnionych powodw byy otwarte i skrzypiay poruszane podmuchem wiatru. Poszed
w strone piesni.
Zdejmij paszcz powiedziaa. Bya ubrana tak samo jak w dniu biaej
wyspy: czarna spdnica i wysokie buty, biaa jedwabna bluzka, goa gowa. Rozesa paszcz na pododze hangaru, a jaskra wopurpurowa podszewka lsnia
w niewielkiej byszczacej
swiatem ksiez yca przestrzeni. Poozya sie posrd tego
przypadkowego rozgardiaszu angielskiego z ycia, palikw do krykieta, pozkych
abazurw, wyszczerbionych wazonw, skadanych stolikw, waliz; i wyciagn
ea
do niego reke. Poozy sie u jej boku.
Jak moge ci sie podobac? wyszeptaa. Jestem duzo starsza od ciebie.

3
Kiedy w policyjnej karetce bez okien sciagn
eli z niego pizame i Saladyn
Czamcza zobaczy te geste, ciemne kedzierzawe wosy pokrywajace
jego uda,
zaama sie po raz drugi tej nocy; tym razem jednak zacza
histerycznie chichotac,
zarazony byc moze nieustajac
a wesooscia swoich straznikw. Trzej oficerowie
imigracyjni byli w szczeglnie dobrych humorach i to wasnie jeden z nich facet z wyupiastymi oczyma, noszacy
nazwisko, jak sie wreszcie okazao, Stein
wyportkowa Saladyna z wesoym okrzykiem Zaczynamy, Packy; zobaczmy,
agni
z czegz to cie zrobiono! Sci
eto czerwono biae paski z protestujacego

Czamczy, ktry na wp leza na pododze furgonu, przy czym czterech tegich

policjantw trzymao go za ramiona, a but piatego

przygniata mu klatke piersiowa, i na ktrego protesty nie zwracano najmniejszej uwagi w oglnej wesoej
wrzawie. Wcia
z wali rogami, a to o obudowe wneki na koo, a to o podoge nie
przykryta wykadzina, czy tez o policyjna ydke w tych ostatnich przypadkach odczuwajacy
uzasadniona wsciekosc poszkodowany strz porzadku

solidnie grzmoci go po twarzy a wiec, w sumie, by przygnebiony jak nigdy dotad.

Niemniej jednak, kiedy zobaczy, co znajdowao sie pod pozyczona pizama, nie
mg powstrzymac sie od chichotu zdumienia.
Jego uda stay sie niezwykle szerokie i potez ne, no i pokryy sie sierscia. Pod
kolanem owosienie konczyo sie, jego nogi zwez ay sie w twarde, kosciste, niemal pozbawione miesni ydki, konczac
sie para rozczepionych byszczacych

kopyt, takich, jakie mozna zobaczyc u kazdego koza. Saladyn by zaskoczony widokiem, jaki przedstawia jego fallus, znacznie powiekszony i z enujaco
sztywny,
narzad,
ktry z najwieksza trudnoscia mg uznac za swj. A co to takiego?
z artowa Novak, uprzednio Syczacy,

szczypiac
go figlarnie. Moze masz
ochote na ktregos z nas? Na co Jeczacy

oficer imigracyjny, Joe Bruno,

klepna
go w udo, da Novakowi kuksanca pod z ebro i krzykna.
Nie, to nie
to. Wydaje sie, z e naprawde zapedzilismy go w kozi rg i jest poirytowany.
Rozumiem odkrzykna
Novak, a jego piesc przypadkowo uderzya Saladyna
w dopiero co powiekszone jadra.

Hej! Hej! wy Stein, a w jego oczach pokazay sie zy radosci. Suchajcie, tu mam cos lepszego. . . nic dziwnego, z e
jest tak kurewsko rogaty.
Na to wszyscy trzej, powtarzajac
wielokrotnie w kozi rg. . . rogaty. . .
rzucili sie jeden drugiemu w objecia, wyjac
z uciechy. Czamcza chcia sie odezwac, ale ba sie, z e zamiast gosu wydobedzie z siebie kozie beczenie, a poza
tym but policjanta zaczaj jeszcze bardziej przygniatac jego piers i byo mu trudno wykrztusic cokolwiek. Jedyne, co intrygowao Czamcze, to okolicznosc , ktra
on sam uzna za cakowicie oszaamiajac
a i wprost niesychana jego metamorfoza w tego tu nadprzyrodzonego diabeka traktowana jest przez innych tak, jak
133

gdyby bya to najbanalniejsza i najoczywistsza sprawa, jaka mogli sobie wyobrazic. To nie jest Anglia pomysla, nie po raz pierwszy, ani ostatni. Ostatecznie,
jak to jest mozliwe, gdziez w caym tym umiarkowanym i kierujacym

sie zdrowym rozsadkiem

kraju byo miejsce dla takiej karetki policyjnej, w ktrej mogy

dziac sie tak niewiarygodne rzeczy? Zmuszao go to do przyjecia wniosku, z e
on naprawde zgina
w eksplodujacym

samolocie i z e wszystko, co nastapio

pzniej, jest pewnym rodzajem z ycia po smierci. Jezeli tak naprawde rzeczy sie maja,
jego uporczywe odrzucanie Niesmiertelnego zaczyna wyglada
c cakiem gupio.
Ale gdzie, w tym wszystkim, by jakikolwiek znak Najwyzszej Istoty, askawej czy msciwej? Dlaczego Czysciec lub Pieko, czy czymkolwiek mogo byc
to miejsce, byo tak podobne do hrabstwa Sussex, tego od kar i wrzek, ktre
zna kazdy uczniak? A moze, przyszo mu do gowy, nie, zgina
w katastrofie
Bustana, ale lezy smiertelnie chory na jakims oddziale szpitalnym, nekany przez
koszmary senne? To wyjasnienie przemawiao do niego najbardziej, moze nie tylko dlatego, z e przypominao pewna nocna rozmowe telefoniczna oraz meski gos,
ktre usiowa nadaremnie zapomniec. . . Poczu mocne kopniecie w z ebra, na tyle bolesne i realistyczne, z e zmusio go do poddania w watpliwo

sc wszystkie te
teorie o halucynacjach. Skupi sie z powrotem na rzeczywistosci, tej obecnej, na
ktra skadaa sie zaplombowana furgonetka zawierajaca
trzech oficerw imigracyjnych i pieciu policjantw, i to, przynajmniej na razie, by cay wszechswiat,
jaki mia. Wszechswiat strachu.
Novak i pozostali otrzasn
eli sie juz z poprzedniego wesoego nastroju. Bydle. Stein skla
go, aplikujac
mu jednoczesnie serie kopniakw, zawtrowa mu
Bruno: Jestescie wszyscy tacy sami. Nie mozna oczekiwac, z e zwierzeta beda
przestrzegac cywilizowanych norm. Co? A Novak podja
przerwany watek:

Mwimy tu o pierdolonej higienie osobistej, ty may pierdoo.

Czamcza nie wiedzia, o co chodzi. I wtedy zauwazy, z e na pododze suki
pojawia sie duza ilosc miekkich kulek. Poczu przypyw goryczy i wstydu. Wygladao

na to, z e nawet jego procesy fizjologiczne stay sie obecnie kozle. Alez
ponizenie! By przeciez a przynajmniej doozy pewnych staran, aby stac sie
czowiekiem na pewnym poziomie! Takie mydlenia moga byc dobre dla tej
hooty ze wsi Sylhetu lub warsztatu naprawy rowerw w Gudzranwali, ale on jest
z cakiem innej gliny! Moi dobrzy ludzie zacza,
starajac
sie nadac swojemu gosowi ton powagi, co ciez ko byo uczynic, lezac
w tej ponizajacej
pozycji
na plecach i z szeroko rozrzuconymi kopytnymi nogami, posrd toczacych

sie dookoa wasnych ekskrementw moi dobrzy ludzie, zrozumcie swoja omyke,
zanim bedzie za pzno.
Novak przyozy reke do ucha. Co to takiego? Co to za haasy? zapyta,
rozgladaj
ac
sie wok siebie i Stein mrukna:
Nie mam zielonego pojecia.
Pokaze wam, jak to brzmiao zaoferowa sie Joe i przyozywszy rece do ust
wrzasna:
Meee-ee-ee! I ci trzej zaczeli sie znowu smiac, wiec Saladyn nie
134

by w stanie powiedziec, czy po prostu ublizaja mu, czy tez jego struny gosowe
zostay naprawde dotkniete, jak sie obawia, ta makabryczna demonizacja, ktra
zaatakowaa go bez najmniejszego ostrzezenia. Zacza
ponownie dygotac. Noc
bya niezwykle zimna.
Oficer Stein, ktry wydawa sie byc przywdca trjcy lub przynajmniej kims
w rodzaju primus inter pares, powrci nagle do tematu bobkw toczacych

sie po
pododze karetki. W tym kraju poinformowa Saladyna sami sprzatamy

po sobie.
Policjanci podniesli Czamcze na kolana. Zgadza sie powiedzia Novak.
Posprzataj
to. Joe Bruno poozy swa olbrzymia ape na karku Czamczy
i pchna
jego gowe ku zasmieconej bobkami pododze. No, zaczynaj juz
powiedzia tonem czowieka prowadzacego

zwyczajna rozmowe. Szybciej zaczniesz, szybciej sie z tym uwiniesz.

***

Nawet w trakcie wykonywania (nie majac

wyboru) tego ostatniego i najbardziej niegodziwego rytuau, swojego niczym nie usprawiedliwionego ponizenia,
lub, mwiac
innymi sowy, w miare jak konsekwencje cudownego ocalenia staway sie coraz bardziej piekielne i outr Saladyn Czamcza zauwazy, z e trzej
oficerowie imigracyjni przestali wyglada
c i zachowywac sie dziwnie, tak jak na
poczatku.

Przede wszystkim w najmniejszym stopniu nie byli juz podobni do siebie. Okazao sie, z e oficer Stein, ktrego koledzy nazywali Mack lub Jockey,
jest duzym krzepkim mez czyzna o miesistym nosie w ksztacie diabelskiej kolejki
z wesoego miasteczka, a akcent, okazao sie teraz, mia przesadnie szkocki.
No, teraz git! powiedzia z aprobata, podczas gdy nieszczesliwy Czamcza kontynuowa przezuwanie. Aktor, co nie? Lubie popatrzec na gre dobrego aktora.
Ta uwaga skonia oficera Novaka to jest Kima ktrego natura obdarzya niepokojac
a blada cera, ascetycznie koscista twarza, przywodzac
a na mysl
sredniowieczne ikony, oraz grymasem, ktry sugerowa jakies gebokie wewnetrzne cierpienie, do wygoszenia krtkiej aczkolwiek gwatownej mowy o swoich
ulubionych gwiazdach seriali telewizyjnych oraz prowadzacych

konkursy i widowiska TV. Wtedy oficer Bruno, ktry w oczach Czamczy sta sie nagle niesamowicie przystojny, ze swiecac
a fryzura z przedziakiem posrodku, ktra ksztat
zawdzieczaa specjalnemu z elowi, i z blond brdka, dramatycznie kontrastuja
ca z ciemniejszymi wosami na gowie, Bruno, najmodszy z trjki, zapyta
lubieznie, no, a co powiecie na podgladanie

dziewczat,
to moje hobby. Pod wpywem tej nowej mysli wszyscy trzej zaczeli opowiadac rzne anegdotki, ktre za135

wieray sugestie okreslonego typu, lecz kiedy pieciu policjantw sprbowao stana
c z nimi w szranki, ci zwarli szeregi, przybrali surowe miny i pokazali szeregowcom, gdzie jest ich miejsce. Dzieci i ryby strofowa ich pan Stein
gosu nie maja.
W tym momencie Czamcza poczu straszliwe mdosci, zmusza sie, aby nie
zwymiotowac, gdyz wiedzia, z e taki bad
jedynie przeduzy jego meke. Czoga sie po pododze karetki, poszukujac
swoich ekskrementw, a te przelatyway
z jednej strony wozu na druga i policjanci, aby dac upust swojej frustracji wywoanej skarceniem przez oficera, zaczeli z pasja ublizac Saladynowi i szarpac mu
siersc na zadzie, w ten sposb powiekszajac
jego skrepowanie i zmieszanie. Nastepnie pieciu policjantw w prowokujacy
sposb zaczeo tworzyc wasna wersje
rozmowy oficerw imigracyjnych i zabrali sie do omawiania walorw rznych
gwiazd filmowych, graczy w lotki, zawodowych zapasnikw i im podobnych; poniewaz jednak zarozumiaosc Jockeya Steina wprawia ich w zy humor, nie
byli w stanie zachowac abstrakcyjnego i intelektualnego tonu wyzszych stopniem
i zaczeli kcic sie o zalety poszczeglnych graczy zespou Tottenham Hotspur
z wczesnych lat szesc dziesiatych

w zestawieniu z gra Liverpoolu, silnej wspczesnej druzyny, w trakcie dyskusji zwolennicy zespou Liverpool doprowadzili do wsciekosci fanw Spursw, utrzymujac,
z e wielki Danny Blanchflower
jest zbytkownym graczem, delikatnym ptysiem, mizernym kwiatem, urodzonym pedulkiem-kwiatulkiem; na co obrazona klaka zareagowaa wrzaskiem,
z e w Liverpoolu z kolei kibice sa pedaami, zwolennicy Spursw mogliby ich
rozniesc w py z palcem w dupie. Oczywiscie, ci policjanci byli obeznani z technikami stosowanymi przez chuliganw na stadionach pikarskich, spedziwszy wiele
sobt na pytach boiska, gdzie stali tyem do graczy i obserwowali widzw, i to
na rznych stadionach caego kraju, i kiedy dyskusja stawaa sie coraz goretsza,
doszli do momentu, w ktrym pragneli zademonstrowac swoim przeciwnikom,
co mieli na mysli, uzywajac
takich zwrotw, jak: rozrywanie, kopanie w jaja, przyskrzynianie i tym podobne. Zwasnione strony mierzyy sie nawzajem
wzrokiem penym nienawisci i wtedy wszyscy razem zwrcili uwage na osobe
Saladyna Czamczy. Cz, raban w karetce policyjnej stawa sie coraz gosniejszy,
i prawda bedzie, jezeli powiem, z e czesciowo bya to wina Czamczy, poniewaz
zacza
kwiczec jak swinia, a modzi policjanci walili w rzne czesci jego ciaa
i z obili w nich rowki, by dla nich zarwno krlikiem doswiadczalnym, jak i zaworem bezpieczenstwa, mimo caego swojego podniecenia pilnowali jednak, by
uderzenia ograniczyc do miekkich, bardziej umiesnionych czesci, zmniejszajac

w ten sposb do minimum niebezpieczenstwo zaman, czy stuczen; i kiedy Jockey, Kim i Joey zobaczyli psoty swoich modszych kolegw, postanowili okazac
wyrozumiaosc , poniewaz dzieci musza miec rozrywke.
W dodatku, caa ta rozmowa o obserwowaniu ludzi skierowaa uwage Steina,
Bruna i Novaka na bardziej doniose sprawy i teraz z powaznymi minami i go136

sem penym rozsadku

rozmawiali o koniecznosci, jaka pojawia sie w tych czasach

wzmozonej obserwacji, i to nie tylko w sensie kierowania na kogos wzroku, lecz
rwniez w sensie czujnosci i inwigilacji. Doswiadczenie modych policjantw byo niezwykle istotne, zaintonowa Stein: obserwowac tum, a nie gre.
Nieustanna czujnosc jest cena wolnosci obwiesci.
Kwik wrzasna
Czamcza, ktry nie mg opanowac sie na tyle, by nie
przerywac rozmowy. Aargh, annhh, ou.

***

Po jakims czasie Saladyna ogarneo poczucie cakowitej obojetnosci. Przesta

sie orientowac, jak dugo juz jedzie ta suka, ktra uwienczya jego gwatowne wypadniecie z ask, ani tez nie mia odwagi zgadywac, jak blisko jest ich ostateczny
cel, mimo z e dzwonienie w uszach stawao sie coraz gosniejsze, te upiorne kroki jego babki, zaduszki, ze duszki, eloen deigreken, Londyn. Ciosy spadajace
na
niego byy teraz miekkie jak pieszczoty kochanki; groteskowy widok jego przemienionego ciaa przesta juz go przerazac; nawet ostatnie kulki kozich ekskrementw nie pogorszyy stanu jego znekanego z oadka.

Niemal pozbawiony czucia

skuli sie w swoim maym swiatku, starajac
sie stac jak najmniejszym, w nadziei,
z e w koncu bedzie mg cakowicie znikna
c i w ten sposb odzyskac wolnosc .
Rozmowa o technikach inwigilacji pojednaa ponownie oficerw imigracyjnych i policjantw, zasypaa przepasc , kora wykopay sowa purytanskiej przygany wypowiedziane przez Jockeya Steina. Czamcza, may robaczek na pododze
karetki, sysza, jak gdyby przez telefon, dochodzace
z oddali gosy swoich przesladowcw z ozywieniem mwiacych

o potrzebie wprowadzenia wiekszych ilosci

kamer telewizyjnych przy okazji publicznych zgromadzen i o korzysciach skomputeryzowania informacji, i, co wydawao sie cakowicie sprzeczne, o skutecznosci karmienia policyjnych koni nadmiernie bogata mieszanka w noc przed duzym
meczem, poniewaz konski rozstrj z oadka

powoduje obsypanie maszerujacych

ajnem, a to zawsze prowokuje ludzi do ekscesw, i wtedy mozemy naprawde sie

za nich zabrac, no nie Nie potrafiac
zozyc tego swiata telewizyjnych seriali, meczw dnia, sensacji, w jaka
s spjna caosc , Czamcza oguch na to trajkotanie
i wsuchiwa sie w kroki dzwieczace
w jego uszach.
I wtedy oswiecio go.
Zapytajcie Komputer!
Trzech oficerw imigracyjnych i pieciu policjantw oniemiao, kiedy olbrzymi stwr usiad na pododze i hukna
na nich. O co mu chodzi? zapyta
najmodszy policjant jeden z kibicw Tottenhamu, jakby nie byo z powat
137

piewaniem. Czy mam mu znowu przyozyc?

Nazywam sie Salahuddin Czamczawalla, jestem znany pod nazwiskiem
Saladyn Czamcza wymamrota p-kozio. Jestem czonkiem Zwiazku

Zawodowego Aktorw, Zwiazku

Automobilowego i Klubu Garnek. Numer rejestracyjny mojego wozu jest takiataki. Zapytajcie Komputer. Prosze.
Kogo prbujesz nabierac? zapyta jeden z fanw Liverpoolu, ale wydawao sie, z e mwi niepewnie. Popatrz na siebie. Jestes pierdolonym pakistanskim kozem, Sala jak to szo? Cz to za imie dla Anglika?
Czamcza gdzies jeszcze znalaz odrobine gniewu. A oni to co? zapyta
energicznie, ruchem gowy wskazujac
na imigracyjnych oficerw. Nie wygla
daja mi na Anglosasw.
Przez chwile wydawao sie, z e rzuca sie na niego i rozerwa go na strzepy za
taka zuchwaosc , ale w koncu oficer Novak, ten z twarza jak pupcia niemowlecia,
chlasna
go tylko kilka razy po gebie, odpowiadajac
mu: Jestem z Weybridge,
ty skurwielu. Zapamietaj to sobie: Weybridge, gdzie kiedys mieszkay te skurwysynskie Beatlesy.
Stein powiedzia: Lepiej go sprawdz. Trzy i p minuty pzniej suka
zatrzymaa sie i trzech oficerw imigracyjnych, pieciu policjantw i jeden kierowca policyjny odbyli narade wojenna adna historia i Czamcza zauwazy
po zmianie nastrojw, z e wszyscy oni, caa dziewiatka,

upodobnili sie do siebie,

pod wpywem napiecia i strachu stali sie rwni i identyczni. Wkrtce tez zrozumia, z e ich rozmowa z Narodowym Komputerem Policyjnym, ktry natychmiast
zidentyfikowa go jako Obywatela Brytyjskiego pierwszej klasy, wcale nie poprawia jego sytuacji, a wrecz przeciwnie, znalaz sie w jeszcze wiekszym niebezpieczenstwie niz poprzednio.
Mozemy powiedziec zaproponowa jeden z dziewiatki
z e nieprzytomny na plazy. To na nic przysza odpowiedz, z powodu starej damy i tego
starego pryka. No to wobec tego, stawia opr przy aresztowaniu i zrobi sie
niemiy, i w zamieszaniu, ktre w zwiazku

z tym wyniko, wasciwie zemdla.

Albo tez, ta stara baba bya gupkowata, z aden z nas nie mg jej zrozumiec, a ten
drugi facet jakmutam nie powiedzia ani sowa, a jesli chodzi o tego drania, az sie
naprasza, cholera, z eby mu doozyc, wyglada
jak sam diabe, za kogo mielismy go
uwazac? No i potem, to on wzia
i zemdla, co wiec mielismy robic, po sprawiedliwosci pytam wysoki sad,
jak nie przywiezc go do szpitala w Centralnym
Areszcie, gdzie otrzymaby wasciwa opieke, a pzniej zosta poddany obserwacji i przesuchany, takie byy, mamy podstawy przypuszczac, nasze wytyczne; co
sadzicie

o czyms takim? Dziewiec do jednego, z e stara baba i ten drugi zrobia troche szumu. Suchajcie, historie sklecimy pzniej, najwazniejsze jest, jak
cay czas mwie, z eby straci przytomnosc . Tak jest!

138

***

Czamcza obudzi sie na zku szpitalnym, zielony sluz wydobywa mu sie

z puc. Jego kosci sprawiay wrazenie, jak gdyby ktos na duzszy czas wozy je
do lodwki. Zacza
kaszlec, a kiedy dziewietnascie i p minuty pzniej atak sie
skonczy, Czamcza zapad w pytki, niezdrowy sen, nie zorientowawszy sie w z adnych szczegach swojej obecnej sytuacji. Kiedy sie ponownie obudzi, patrzya
na niego usmiechnieta przyjaznie kobieta, ktra podziaaa na niego kojaco.
Na
pewno wyzdrowiejesz powiedziaa, poklepujac
go po ramieniu. Masz tylko
mae zapalenie puc. Przedstawia sie jako fizjoterapeutka, Hiacynta Philips.
I dodaa: Nigdy nie sadz
e osb po pozorach. Nigdy, mj drogi panie. Mozesz
przestac myslec o tym, z e wyglad
jest dla mnie wazny.
Mwiac
to, przewrcia go na bok, postawia przy jego ustach mae tekturowe
pudeko, podkasaa biay szlafrok, zrzucia z ng buty, skoczya jak sportsmenka
na zko i siada na nim okrakiem, jota w jote jak gdyby by koniem, na ktrym miaa zamiar wprost wyjechac, przez parawany otaczajace
jego zko, na
zewnatrz,
bg jeden wie do jakiej magicznie przemienionej krainy. Polecenie
lekarza wyjasnia. Trzydziestominutowa sesja dwa razy dziennie. Bez
dalszych wstepw zaczea go energicznie okadac w okolicy pasa swoimi lekko
zacisnietymi, lecz najwyrazniej znajacymi

sie na rzeczy piesciami.

Dla biednego Saladyna, swiezo po przejsciach w karetce policyjnej, ta nowa napasc bya juz kropla przepeniajac
a kielich goryczy. Zacza
rzucac sie pod
okadajacymi

go piesciami, krzyczac
gosno: Wypuscie mnie stad;
czy ktos
zawiadomi moja z one? Wysiek wywoa kolejny paroksyzm kaszlu, trwajacy

siedemnascie i trzy czwarte minuty, ktry zakonczy sie bura od fizjoterapeutki,

Hiacynty. Szkoda mojego czasu powiedziaa. Powinnam juz skonczyc
z twoim prawym pucem, a przez to wszystko ledwie zaczeam. Bedziesz sie zachowywa przyzwoicie, czy nie? W dalszym ciagu
siedziaa na nim okrakiem
i skakaa w gre i w d jak jezdziec ujezdzajacy
konia na rodeo, usiujacy
za
wszelka cene dotrwac do dzwonka po dziewieciu sekundach. Jego ciao skrecao
sie w konwulsjach. Pokonany, przesta walczyc i pozwoli, by uderzeniami wygniataa zielony pyn z jego ponacych

puc. Kiedy skonczya, musia przyznac,

z e czuje sie o wiele lepiej. Zabraa mae pudeko, ktre byo teraz do poowy
wypenione sluzem, i powiedziaa wesoo: Wkrtce bedziesz sta mocno na
nogach. Po czym zmieszana zaczerwienia sie, przeprosia: Wybacz mi. I
ucieka, zapominajac
ustawic parawany na swoich miejscach wok zka.
Czas zbadac sytuacje mrukna
do siebie. Pobiezne badanie ciaa powiedziao mu, z e jego nowy status mutanta pozosta nie zmieniony. To odkrycie
przygnebio go, przeciez mia cicha nadzieje, z e jego koszmar skonczy sie pod-

139

czas snu. Ubrany by w nowa nieznana pizame, tym razem jednolicie bladozielona, ktrej kolor harmonizowa zarwno z kolorem firanek, jak i scian i sufitu,
przynajmniej tego ich fragmentu, ktry mg dojrzec, tego tajemniczego i anonimowego oddziau. Jego nogi w dalszym ciagu
zakonczone byy tymi nieszczesnymi kopytami, a rogi na jego gowie byy rwnie ostre jak przedtem. . . W tym
posepnym remanencie przeszkodzi mu meski gos dobiegajacy
gdzies z pobliza,
ktry krzycza w rozdzierajacej
serce rozpaczy: Och, czy kiedykolwiek ktos
tak cierpia. . . !
Co u licha? pomysla Czamcza i postanowi zbadac sprawe. Lecz w tym
momencie zaczeo do niego dochodzic wiele innych odgosw, rwnie niepokoja
cych jak ten pierwszy. Wydawao mu sie, ze syszy rzne gosy zwierzat:
sapanie
bykw, piski map, nawet skrzekliwy gos gadajacych

papug. Nastepnie, juz z innej strony, dobiegy go pomruki i wrzaski jakiejs kobiety, jakby juz pod koniec
bolesnego porodu; po czym nastapio

kwilenie noworodka. Jednak kobiece krzyki

wcale nie ustaway wraz z pojawieniem sie gosu dziecka; wrecz przeciwnie, staway sie jeszcze bardziej intensywne i chyba pietnascie minut pzniej Czamcza
wyraznie usysza gos drugiego niemowlaka, przyaczaj

acy
sie do pierwszego.
Niemniej jednak meka porodowa kobiety nie chciaa sie zakonczyc i w odstepach
od pietnastu do trzydziestu minut, co wydawao sie wiecznoscia, wcia
z dorzucaa nowe niemowlaki do tych juz nieprawdopodobnych liczb wymaszerowujacych

jak armia zdobywcw z jej ona.

Jego nos poinformowa go rwniez, z e to sanatorium, czy jaka tam nie bya nazwa tego miejsca, zaczynao rwniez nieprawdopodobnie smierdziec; odr
dzungli i gospodarstwa rolnego miesza sie z silna wonia podobna do tej, ktra wydziela sie z egzotycznych przypraw smazacych

sie w klarownym masle

kolendry, kurkumy, cynamonu, kardamonu, gozdzikw. No, troche juz za duzo
tego, postanowi zdecydowanie. Czas, z eby wyjasnic kilka rzeczy. Zsuna
nogi z zka, sprbowa stana
c i natychmiast upad, zupenie nie mg przyzwyczaic
sie do swoich nowych ng. Niemal godzine straci na pokonywanie trudnosci
uczy sie chodzic, korzystajac
z pomocy zka i potykajac
sie wok niego, az
nabra jako takiej pewnosci siebie. W koncu chwiejnym krokiem podszed do najblizszego parawanu; i w tym momencie pojawia sie twarz oficera imigracyjnego,
Steina, zupenie na-wzr-Kota-z-Cheshire, pomiedzy dwoma ekranami na lewo
od niego; zaraz za twarza sza reszta tego faceta, ktry podejrzanie szybko zasuna
parawany za soba.
Czujemy sie lepiej? zapyta Stein, wcia
z szeroko sie usmiechajac.

Kiedy bede mg zobaczyc sie z lekarzem? Kiedy bede mg isc do toalety?

Kiedy bede mg sobie stad
pjsc ? zapyta Czamcza pospiesznie. Zrwnowaz ona odpowiedz Steina: lekarz pojawi sie niebawem; siostra Philips przyniesie
basen; bedzie mg stad
wyjsc , skoro tylko wyzdrowieje. Cholernie adnie
z twojej strony, z e zapaes te chorobe puc doda Stein z wdziecznoscia au140

tora, ktrego bohater nieoczekiwanie rozwiaza

delikatny problem techniczny.
Czyni to caa historie o wiele bardziej przekonywajac
a. Wydaje sie, z e byes tak
chory, z e w koncu sam zemdlaes. Nasza dziewiatka
pamieta to doskonale. Dzieki. Czamcza nie mg znalezc odpowiednich sw. Aha, i jeszcze jedno.
ciagn
a
Stein. Ta stara baba, pani Diamond. Znaleziono ja martwa we wasnym
zku, zimna jak ld, a ten drugi dzentelmen po prostu sie rozpyna.
Mozliwosc
dokonania przestepstwa nie zostaa jak dotad
wykluczona.
Na zakonczenie powiedzia przed zniknieciem na dobre z nowego z ycia
Saladyna proponuje, panie Obywatelu Saladyn, z ebys nie zadawa sobie trudu
z wnoszeniem skargi. Wybacz, z e mwie bez ogrdek, ale ze swoimi malenkimi rzkami i wielkimi kopytami nie wygladaby

s na najbardziej wiarygodnego
swiadka. A teraz, do widzenia.
Saladyn Czamcza zamkna
oczy, a kiedy je otworzy, jego przesladowca zamieni sie w pielegniarke i fizjoterapeutke, Hiacynte Philips. Czemu chcesz
chodzic sam? zapytaa. Co dusza zapragnie, popros mnie, Hiacynte, i zobaczymy, co sie da zaatwic.

***

Pssst.
Tej nocy, w zielonkawym swietle tajemniczej instytucji, Saladyna zbudzio
syczenie rodem z hinduskiego bazaru.
Pssst. Ty, Belzebub. Obudz sie.
Staa przed nim postac tak nieprawdopodobna, z e Czamcza chcia schowac
gowe pod poduszke; jednak nie mg, moze dlatego, z e nie by soba. . . ? Zgadza sie powiedzia stwr. Widzisz, nie jestes sam.
Mia zupenie normalne ludzkie ciao, tylko w miejscu gowy znajdowa sie
eb dzikiego tygrysa, z potrjnym rzedem zebw. Straznicy nocnej zmiany
czesto przysypiaja wyjasni. Dlatego mozemy ze soba pogadac.
I wasnie wtedy na jednym z zek kazde zko, Czamcza wiedzia to juz
teraz, zasoniete byo parawanem ktos zajecza gosno: Och, czy ktokolwiek
tak cierpia! i czowiek-tygrys albo mantykora, jak sam siebie zwa, warkna

poirytowany. Ach, ten jeczacy

Mumia Liza wykrzykna.
Przeciez nic mu
takiego nie zrobili, jedynie pozbawili wzroku.
Kto zrobi cos takiego? Czamcza by wstrza
sniety.
Rzecz w tym ciagn
a
dalej mantykora czy zamierzasz to cierpliwie
znosic?
Saladyn wcia
z nie wiedzia, co o tym myslec. Ten drugi sugerowa chyba, z e
141

te wszystkie mutacje sa sprawka czyja?

Jak to jest mozliwe? Nie rozumiem
odwazy sie. Kogo mozna winic. . .
Najwyrazniej zawiedziony mantykora zazgrzyta swoimi trzema rzedami zebw. Z tej strony lezy kobieta powiedzia ktra obecnie jest raczej indyjskim bawoem domowym. Sa tu biznesmeni z Nigerii, ktrym wyrosy ogony
twarde jak kij z ebraczy. Jest grupa turystw z Senegalu, ktrzy wasnie przesiadali sie z samolotu na samolot, kiedy zostali zamienieni w oslize wez e. Ja sam robie
w ciuchach; przez ostatnich kilka lat byem dobrze patnym modelem, mieszkaem w Bombaju, miaem do noszenia caa kolekcje garniturw i koszul. A teraz
kto mnie zatrudni? wybuchna
nagym i nieoczekiwanym paczem. Dobrze
juz, dobrze powiedzia odruchowo Czamcza. Wszystko sie dobrze uozy,
jestem pewien. Odwagi.
Stwr uspokoi sie. Rzecz w tym powiedzia z zawzietoscia z e czesc
z nas nie chce duzej tego tolerowac. Zamierzamy wyrwac stad,
zanim nie zmienia nas w cos gorszego. Noc w noc czuje, z e coraz to inna czesc mnie zaczyna sie
przeistaczac. Na przykad zaczaem

na okrago
puszczac wiatry. . . Przepraszam
bardzo. . . wiesz, co mam na mysli? A propos, sprbuj tych. Wsuna
Czamczy do reki paczuszke ekstra-mocnych cukierkw mietowych. Pomoga ci na
zapach z ust. Przekupiem jednego ze straznikw, z eby przynis may zapasik.
Ale jak oni to robia?
dopytywa sie Czamcza.
Oni nas opisuja wyszepta ten drugi uroczyscie. I to wszystko. Posiadaja moc opisywania, a my ulegamy obrazom, ktre oni konstruuja.
Trudno w to uwierzyc upiera sie Czamcza. Mieszkam tu od wielu
lat i nigdy przedtem mi sie to nie przydarzyo. . . Zamilk, poniewaz zobaczy,
z e mantykora patrzy na niego zwez onymi, nieufnymi oczyma. Od wielu lat?
zapyta. Jak to jest mozliwe? A moze jestes kapusiem? Tak, tak,
szpiegiem?
Wasnie w tej chwili z drugiego konca oddziau dobiegy ich jeki. Puscic
mnie wy kobiecy gos. O Jezu, chce wyjsc . Jezus Maria, ja musze wyjsc ,
puscie mnie, o Boze, o Jezu. Wilk o bardzo lubieznym wygladzie

wetkna
eb
miedzy parawany Saladyna i ponagli mantykore do odejscia. Zaraz tu beda
straznicy zasycza. To znowu ona, Szklana Berta.
Szklana. . . ? zacza
Saladyn. Tak, jej skra zamienia sie w szko
wyjasni niecierpliwie mantykora, nie wiedzac,
z e w ten sposb urzeczywistnia
najgorszy koszmar Czamczy. I te skurwysyny potuky szko na kawaeczki.
Teraz nie moze nawet pjsc do toalety.
Nowy gos zasycza przez zielen nocy. Na miosc boska, kobieto. Wez ten
pieprzony basen.
Wilk juz odciaga
mantykore. Czy on jest z nami, czy nie? chcia wiedziec. Mantykora wzruszy ramionami. Nie moze sie zdecydowac odpowiedzia. Nie moze uwierzyc wasnym oczom, na tym polega jego problem.
142

Uciekli, usyszawszy zblizajace

sie skrzypienie ciez kich buciorw straznikw.

***

Nastepnego dnia nie byo ani sladu lekarza czy tez Pameli i kompletnie oszoomiony Czamcza na przemian budzi sie i zasypia, jak gdyby te dwa stany juz
nie musiay byc uwazane za przeciwstawne sobie, lecz przepyway przez siebie
nawzajem, tworzac
rodzaj nie konczacego

sie delirium zmysw. . . Przyapa sie

na tym, z e sni o Krlowej, z e kocha sie czule z Monarchinia. Ona bya ciaem
Brytanii, ucielesnieniem Panstwa, a on ja wybra, poaczy

sie z nia;
bya jego
Ukochana, ksiez ycem jego rozkoszy.
Hiacynta przychodzia o wyznaczonych porach, z eby go ujezdzac i okadac
piesciami, i poddawa sie temu bez awantur. Ale kiedy skonczya, szepnea mu do
ucha: Jestes razem z innymi? i zrozumia, z e ona uczestniczy w tym wielkim
spisku. Jezeli ty jestes usysza siebie mwiacego

mozesz i mnie wa
czyc. Kiwnea gowa, sprawiajac
wrazenie zadowolonej. Czamcza poczu wasnie wypeniajace
go ciepo i zacza
sie zastanawiac, czy nie uja
c jednej z bardzo
delikatnych, ale jakze silnych maych raczek

fizjoterapeutki; kiedy nagle usysza

krzyk dobiegajacy
z tej czesci sali, gdzie leza slepiec: Moja laska, zgubiem
swoja laske.
Biedny stary pierdziel powiedziaa Hiacynta i zeskoczywszy z Czamczy,
popedzia do niewidomego faceta, podniosa lezac
a laske, podaa ja wascicielowi
i wrcia do Saladyna. No powiedziaa przyjde jeszcze po poudniu;
okay, poza tym zero problemw?
Chcia, z eby zostaa jeszcze chwile, ale ona powiedziaa energicznie: Jestem bardzo zajeta, panie Czamcza. Tyle rzeczy do zrobienia, tylu ludzi do oporzadzenia.

Kiedy odesza, poozy sie na plecach i po raz pierwszy od duzszego czasu

usmiechna
sie. Nie przyszo mu do gowy, z e chyba w dalszym ciagu
przechodzi
metamorfoze, skoro w rzeczy samej dopusci do siebie romantyczna mysl kra
za
ca wok czarnej kobiety; i zanim zda
zy wprawic w ruch takie skomplikowane
mysli, slepiec w sasiednim

pokoju ponownie zacza

mwic.
Spostrzegem cie usysza jego sowa Czamcza zauwazyem cie i doceniam twoje dobre serce i wyrozumiaosc . Saladyn zorientowa sie, z e tamten
wygasza formalna mowe dziekczynna, kierujac
gos do pustego miejsca, w ktrym, jak sadzi,

wcia
z stoi jeszcze fizjoterapeutka. Nie jestem czowiekiem,
ktry zapomina o przysudze. Ktregos dnia, byc moze, bede w stanie spacic
zaciagni
ety dug, a chwilowo, wiedz o tym, z e zostao to zauwazone, i do tego
143

z serdecznoscia. . . Czamcza nie mia odwagi, z eby krzykna

c jej tam nie ma,
staruszku, wysza juz jakis czas temu. Sucha tego przygnebiony, az w kortcu niewidomy zada powietrzu pytanie: Mam rwniez nadzieje, z e moze mnie pani
zapamieta. Moze choc troche? Moze przy stosownej okazji? Potem nastapia

cisza; krtki urywany smiech; odgosy siadania na zku, ciez ko, nagle. A w koncu, po nieznosnej przerwie, przyziemnosc : Och zawy ten mwiacy
do siebie och, czy ktokolwiek tak cierpia. . . !
Da
zymy do gwiazd, lecz zdradza nas nasza natura rozmysla Czamcza.
Kazdy z nas jest jak bazen pragnacy
korony. Ogarneo go rozgoryczenie. Kiedys
byem lzejszy, szczesliwszy, ciepy. Teraz wody Styksu kra
za w moich z yach.
Wcia
z ani sladu Pameli. Co u diaba. Tej nocy powiedzia mantykorze i wilkowi, z e zdecydowanie stoi po ich stronie.

***

Wielka ucieczka odbya sie kilka dni pzniej, kiedy puca Saladyna zostay
niemal oczyszczone ze sluzu dzieki zabiegom panny Hiacynty Philips. Okazao
sie to dobrze zorganizowana akcja na cakiem duza skale, ktra obejmo waa nie
tylko pacjentw sanatorium, lecz rwniez aresztantusw, jak ich nazywa mantykora, przetrzymywanych w Centralnym Areszcie za drucianym potem nie opodal.
Nie bedac
jednym z wielkich strategw planujacych

ucieczke, Czamcza po prostu czeka obok swojego zka, tak jak mu polecono, az Hiacynta przyjdzie go
zawiadomic, a nastepnie wybiegli z tego oddziau koszmarw sennych i znalezli sie pod czystym, oswietlonym zimnym swiatem ksiez yca, niebem, mijajac
po
drodze kilku zwiazanych

i zakneblowanych mez czyzn; swoich byych straznikw.

Przez poyskliwa noc biego wiele niewyraznych, tajemniczych postaci i Czamcza dostrzeg stwory, ktrych nigdy wczesniej nie byby w stanie sobie wyobrazic, kobiety i mez czyzni, bedacy
rwniez czesciowo roslinami lub gigantycznymi
owadami, a nawet, od czasu do czasu, istoty zbudowane czesciowo z cegy lub
kamienia; byli tam mez czyzni z rogami nosorozcw zamiast nosa i kobiety o szyjach dugich jak u z yrafy. Potwory dobiegy szybko i cicho do granicy Aresztu
Centralnego, gdzie mantykora i inne ostrozebne mutanty czekay obok wielkich
dziur wygryzionych przez siebie w pocie otaczajacym

teren, a nastepnie wyszy

na zewnatrz,
juz wolne, kierujac
sie kazdy w swoja strone, bez nadziei, ale rwniez bez wstydu. Saladyn Czamcza i Hiacynta Philips biegli ramie w ramie, jego
kozle kopyta stukay o twarde chodniki; na wschd powiedziaa, mu akurat kiedy usysza, z e odgos wasnych krokw zastepuje mu dzwonienie w uszach, na
wschd na wschd na wschd biegli, wybierajac
boczne drogi do Londynu.

4
Joshi Jumpy zosta kochankiem Pameli Czamczy w sposb, jak pzniej sama
to okreslia, zupenie przypadkowy tego samego wieczora, kiedy dowiedziaa sie o smierci swego mez a w eksplozji Bustana. Tak wiec gos Saladyna, jego starszego przyjaciela ze studiw przemawiajacego

zza grobu w srodku nocy

i wypowiadajacego

piec zagadkowych sw przepraszam, bardzo przepraszam, to

pomyka a do tego odzywajacy
sie w niecae dwie godziny po tym, jak Jumpy
i Pamela utworzyli dwugowa bestie dzieki dwm butelkom whisky spowodowa, z e Jumpy znalaz sie w kropce. Kto to by? Pamela, wcia
z pogra
zona
we snie, z przepaska zasaniajac
a oczy, przewrcia sie na drugi bok, z eby o to
zapytac, a on postanowi odpowiedziec: Jakis wygup, nie przejmuj sie co
byo niezym wyjsciem, z tym z e zosta sam z caym zmartwieniem, siedzia na
zku, nagi, i ssa dla otuchy, tak jak to robi cae swoje z ycie, kciuk prawej doni.
By niewielkim mez czyzna, ktrego ramiona przypominay druciany wieszak
i ktry bardzo atwo sie denerwowa, czego oznaka bya jego blada twarz z zapadnietymi oczyma; przerzedzajaca
sie czupryna wcia
z cakowicie ciemna i kedzierzawa, ktra tak czesto bya wzburzana przez jego szalejace
rece, z e wosy
przestay juz w ogle reagowac na szczotki i grzebienie, kazdy z nich ukada sie
w inna strone, sprawiajac
wrazenie, jakby ich wasciciel dopiero co wsta, pzno
i w pospiechu; jego przymilnie wysoki, niesmiay i samokrytyczny, zarazem przypominajacy
czkawke, i nadpobudliwy chichot; wszystko to razem przyczynio sie
do zmiany jego imienia Jamshed na Jumpy, ktrego obecnie wszyscy uzywali
odruchowo, nawet zupenie nowi znajomi; to jest wszyscy z wyjatkiem

Pameli

Czamczy. Zony Saladyna, mysla goraczkowo,

ssac
goraczkowo

palec. A moz e wdowy po nim? A moze, Boze dopomz mi, z ony mimo wszystko. Zapa
sie na tym, z e czuje uraze do Czamczy. Powrt z wilgotnego grobu: wydarzenie
w obecnych czasach tak sceniczne, ze wydawao mu sie byc nieprzyzwoite niemal
jak akt zej woli.
Popedzi do mieszkania Pameli zaraz po usyszeniu wiadomosci; zasta ja opanowana, bez sladu ez na twarzy. Zaprowadzia go do swojego gabinetu, pokoju
miosniczki nieadu, gdzie na scianach wisiay akwarele przedstawiajace
ogrody
rzane, umieszczone miedzy afiszami z zacisnieta piescia i napisami Partido Socialista, fotografie przyjaci i grupe afrykanskich masek, i kiedy szed ostroznie
miedzy lezacymi

na pododze popielniczkami, egzemplarzami Voice i feministycznymi powiesciami SF, powiedziaa apatycznie: Zdumiewajace,
z e kiedy
powiedzieli mi, pomyslaam, cz, wzruszenie ramion, jego smierc to naprawde
niewielka strata w moim z yciu. Jumpy, ktry by bliski ez i peen wspomnien, stana
jak wryty i zatrzepota ramionami, wygladaj
ac,
w swoim dugim,
bezksztatnym, czarnym paszczu i z ta blada przezroczysta twarza, jak wampir
pochwycony przez nieoczekiwane i obrzydliwe swiato dnia. I wtedy zobaczy
145

puste butelki po whisky. Wedug sw Pameli, zaczea pic kilka godzin wczesniej
i zabraa sie do tego energicznie, ale i rytmicznie, z poswieceniem godnym dugodystansowca. Usiad obok niej na jej miekkiej i niskiej kanapie i zaproponowa,
z e bedzie nadawa tempo. Jak sobie tylko z yczysz powiedziaa i podaa mu
butelke.
Teraz, kiedy siedzia na zku z kciukiem w ustach zamiast butelki, kiedy tajemnica i kac jednakowo bolesnie omotay w jego gowie (nigdy nie przepada za
piciem czy za dotrzymywaniem tajemnic), Jumpy czu, z e ponownie zy staja mu
w oczach, i postanowi wstac i troche przejsc sie po mieszkaniu. Poszed na gre,
do czegos, co Saladyn upiera sie nazywac swoja jaskinia
a co byo duzym poddaszem ze swietlikami i oknami wychodzacymi

na rozlege komunalne ogrody,

usiane zapewniajacymi

dobre samopoczucie drzewami debem, modrzewiem,

a nawet nielicznymi wiazami,

ktrym udao sie przetrwac lata zarazy. Najpierw

wiazy,
teraz my, rozmysla Jumpy. Byc moze, z e los tych drzew by ostrzezeniem.
Wzdrygna
sie, z eby odpedzic takie niezdrowe mysli zjawiajace
sie we wczesnych
godzinach porannych i przysiad na krawedzi mahoniowego biurka swojego przyjaciela. Kiedys na przyjeciu w czasach studenckich usiad w podobny sposb na
stole mokrym od wina i piwa tuz obok zmizerowanej dziewczyny w czarnej koronkowej mini spdniczce, purpurowym boa z pir i z powiekami jak dwa srebrne
hemy, i nie mg zdobyc sie na odwage, z eby jej powiedziec czesc . W koncu odwrci sie do niej i wyjaka
jaka
s banalna uwage, jedna czy druga;
spojrzaa na
niego z absolutna pogarda i powiedziaa, nie poruszajac
swoimi na czarno pomalowanymi wargami, rozmowa skonczona, koles. Bardzo go to wytracio

z rwnowagi, tak bardzo, z e wyrzuci z siebie, powiedz mi, dlaczego wszystkie dziewczyny
w tym miescie sa takie nieuprzejme, a ona odpowiedziaa od razu, bez namysu,
poniewaz wiekszosc chopakw jest podobna do ciebie. Po kilku chwilach zblizy
sie do nich Czamcza cuchnacy
olejkiem paczuli, ubrany w biaa kurte, w oczach
wszystkich cholerny filmowy symbol tajemnicy Wschodu i piec minut pzniej
dziewczyna wysza razem z nim. Ten skurwysyn, mysla dalej Jumpy Joshi, ozywiajac
stare urazy, nie mia za grosz wstydu, by gotw dostarczyc wszystko, co
one chciay kupic, to cae czytam-z-twojej-doni marynarka do przykrycia Hare-Kryszna cnota-dupa, raz sie z yje. To zatrzymao go, te ostatnie sowa. Sie z yje.
Spjrz na to uczciwie, Jamshed, dziewczyny nigdy na ciebie nie leciay, swieta
prawda, a caa reszta to zazdrosc . Cz, byc moze tak w poowie przyzna sobie
racje, i potem znowu. Moze nie z yje, doda, ale potem znowu, moze i z yje.
Pokj Czamczy wyda sie bezsennemu intruzowi wymyslony, a przez to smutny: parodia garderoby aktora pena fotografii z autografami kolegw, ulotek, programw, oprawionych w ramki fotosw z przedstawien, pochwa, nagrd, tomw
pamietnikw napisanych przez gwiazdy filmowe, standardowy pokj, tyle a tyle
za metr kwadratowy, imitacja z ycia, maska maski. Oryginalne przedmioty na caej
powierzchni: popielniczki w ksztacie fortepianw, porcelanowe pierroty wygla
146

dajace
zza pki z ksia
zkami. I wszedzie, na scianach, na afiszach filmowych,
w poswiacie lampy podtrzymywanej przez Erosa z brazu,
w lustrze w ksztacie
serca, ta przedostajaca
sie przez krwisto-czerwony dywan, czy tez kapiaca
z sufitu
saladynska potrzeba miosci. W teatrze kazdy otrzyma swoje buziaki i kazdy jest

kochany. Zycie
aktora podsuwa, dzien w dzien, pozory miosci; maske mozna zadowolic lub przynajmniej pocieszyc ja echem tego, czego ona sama poszukuje.
Ta rozpacz, ktra w nim tkwia, Jumpy zorientowa sie, z e za jedno czue swko
zrobiby wszystko, wozyby kazdy cholerny kostium bazna, przybraby dowolny
ksztat, Saladyn, o ktrym przeciez nie mozna byo powiedziec, z e nie ma powodzenia u kobiet, patrz wyzej. Nieszczesliwy przniak. Nawet piekna i inteligentna
Pamela nie wystarczaa mu.
Oczywistym byo, z e i on coraz mniej jej wystarcza. Gdzies koo dna drugiej
butelki whisky poozya mu gowe na ramieniu i powiedziaa bekotliwym gosem: Nie wyobrazasz sobie, jaka to ulga byc z kims, z kim nie musisz walczyc
za kazdym razem, kiedy wypowiadasz jaka
s opinie. Kims troche podobnym do
tych cholernych aniow. Czeka; po chwili przerwy przyszed dalszy ciag.

On i ta jego Rodzina Krlewska, nie uwierzybys, Krykiet, Izby Parlamentu, Krlowa. Ten kraj nigdy nie przesta byc dla niego widokwka. Nie mozna go byo
zmusic do tego, by patrzy na to, co naprawde autentyczne. Zamknea oczy
i pozwolia, by jej reka przypadkowo spoczea na jego doni. On by prawdziwym Saladynem powiedzia Jumpy. Mia za zadanie podbic ziemie swieta,
te swoja Anglie, te, w ktra wierzy. I ty byas jej czescia. Odsunea sie od niego i wyciagn
ea na czasopismach i zmietych kulach wyrzuconego papieru, jeden
baagan. Jej czescia?
Ja byam ta cholerna Brytania. Grzane piwo, paszteciki
z miesem, zdrowy rozsadek

i ja. Ja rwniez jestem naprawde autentyczna ja, J. J.;

naprawde. Wyciagn
ea do niego rece, przyciagn
ea go tam, gdzie czekay jej
usta, i pocaowaa go gosno, zupenie w niepamelowy sposb. Rozumiesz, co
mam na mysli? Tak, zrozumia dobrze.
Szkoda, z e nie syszaes go, jak mwi o wojnie o Falklandy powiedziaa pzniej, odrywajac
sie od niego i poprawiajac
wosy. Pamela, powiedzmy,
z e usyszaas haas w srodku nocy, zeszas na d, z eby sprawdzic, co sie dzieje
i zastaas w salonie potez nego mez czyzne z rewolwerem, ktry mwi ci, wracaj
na gre, co bys zrobia? Poszabym na gre, powiedziaam. No wasnie, to jest
podobne do tej sytuacji. Intruz w domu. Nie mozna sie na to zgodzic. Jumpy
zauwazy, z e zacisnea piesci, az zbielay kostki. Powiedziaam, jezeli juz musisz stosowac te przeklete, wygodne metafory, musisz je dobrze rozumiec. To jest
podobne do sytuacji, w ktrej dwch ludzi rosci sobie prawa do jednego domu
i jeden z nich bezprawnie zajmuje to miejsce, a wtedy ten drugi wpada z rewolwerem. Oto, do czego to jest podobne. Tak, to naprawde jest autentyczne.
Jumpy powaznie skina
gowa. Wasnie klepnea go po kolanie. Tak jest,
wasnie, panie Autentyczny Dzem. . . naprawde tak to wyglada,
w rzeczy samej.
147

Jeszcze drinka.
Siegnea do magnetofonu i nacisnea przycisk. Jezu, pomysla Jumpy, BoneyM? Daj mi spokj! Mimo tych wszystkich jej zdecydowanych pogladw

w sprawach rasowych i zawodowych, lady musi sie jeszcze sporo nauczyc o muzyce. Oto pojawiy sie, dzwieki bumtararabum. I nagle, bez ostrzezenia, zacza

pakac, pobudzony do prawdziwych ez przez faszywe uczucie, przez rytmiczno-raban

a imitacje blu. By to psalm sto trzydziesty sidmy, Nad rzekami Babilonu. Krl Dawid woajacy
poprzez wieki. Jakze mozemy spiewac piesn Panska
w obcej krainie.
Musiaam uczyc sie psalmw w szkole powiedziaa Pamela Czamcza,
siedzac
na pododze, z gowa wsparta o kanape, i mocno zaciskajac
oczy. By the
river of Babylon, where we sat down, oh oh we wept. . . zatrzymaa tasme, znowu
odchylia sie do tyu, zaczea recytowac. Jeruzalem, jesli zapomne o tobie, niech
uschnie moja prawica! Niech jezyk mi przyschnie do podniebienia, jesli nie bede
pamieta o Tobie, jesli nie postawie Jeruzalem ponad najwieksza moja radosc .
Pzniej zasnea w zku i snia jej sie szkoa zakonna, godzinki i nieszpory,
spiewanie psalmw, i nagle Jumpy wpad do pokoju i potrzasn
a
nia krzyczac:

Na nic to, musze ci powiedziec. On nie zgina.
Saladyn: on, cholera, z yje.

***

Przebudzia sie od razu, zanurzajac

rece w swoich gestych, kreconych, farbowanych henna wosach, w ktrych pojawiay sie pierwsze biae kosmyki; ukleka
naga na zku, z rekoma cay czas we wosach, niezdolna do ruchu, az Jumpy
przestanie mwic, a wtedy, bez ostrzezenia, zaczea bic go, uderzajac
w piers, rece i ramiona, i nawet w twarz, tak mocno, jak tylko potrafia. Usiad obok niej na
zku, wyglada
smiesznie w jej szlafroku z falbankami, a ona tuka go; rozluzni miesnie, aby przyja
c uderzenia, aby je zniesc . Kiedy wyczerpa sie zapas jej
si, caa bya pokryta potem, a on podejrzewa, z e zamaa mu reke. Usiada obok
niego dyszac
i zalega cisza.
Do sypialni wszed jej pies, wyglada

na przygnebionego, i przydrepta do
niej, poda ape i poliza w lewa noge. Jumpy poruszy sie bardzo ostroznie.
Myslaem, z e go ukradli powiedzia po chwili. Pamela podniosa gwatownie
gowe, z eby tak, ale. Zodzieje skontaktowali sie ze mna. Zapaciam okup.
Obecnie reaguje na imie Glenn. Niech bedzie; w koncu nigdy nie mogam nawet
wymwic imienia Szer Khan prawidowo.
Po chwili Jumpiemu wrcia ochota do rozmowy. To, co zrobias przed
chwila zacza.

148

 Och, Boze.
Nie, w porzadku.

Zachowaem sie kiedys podobnie. Chyba bya to najrozsadniejsza

rzecz, ktra w z yciu zrobiem. Latem 1967 roku zmusi apolitycznego dwudziestoletniego Saladyna, by poszed z nim na antywojenna demonstracje. Chociaz raz w twoim z yciu, Panie Kinol, zamierzam znizyc cie do mojego
poziomu. Do miasta przyjezdza Harold Wilson i w zwiazku

z poparciem rza
du labourzystw dla amerykanskiej interwencji w Wietnamie planowano zorganizowanie masowego protestu. Czamcza zgodzi sie, z ciekawosci, powiedzia.
Chce zobaczyc, jak rzekomo inteligentni ludzie zmieniaja sie w dziki motoch.
Tego dnia lao. Demonstranci na Market Square byli kompletnie przemoczeni.
Jumpy i Czamcza, porwani przez tum, znalezli sie w koncu na schodach ratusza; efektowny widok z trybun, powiedzia Czamcza ironicznie. Obok nich stao
dwch studentw przebranych za rosyjskich zamachowcw, w czarnych kapeluszach filcowych, paszczach i ciemnych okularach, w rekach mieli pudeka po
butach pene pomidorw wypenionych atramentem, na pudekach drukowanymi literami, bomby. Na krtko przed przyjazdem premiera jeden z nich klepna

policjanta w ramie i powiedzia: Przepraszam. Kiedy pan Wilson, samozwanczy premier, podjedzie swoim dugim samochodem, uprzejma prosba, opuscic
szybe w oknie, tak aby mj przyjaciel mg wrzucic tam bomby. Policjant odpowiedzia, Ha, ha, szanowny panie. Bardzo dobre. A teraz cos panu powiem.
Mozecie sobie rzucac w niego jajkami, szanowny panie, nie mam nic przeciwko
temu. Mozecie sobie rzucac w niego pomidorami, szanowny panie, chocby tymi
z atramentem, ktre ma pan w pudeku z napisem bomby, poniewaz nie mam nic
przeciwko temu. Ale sprbuj pan rzucic czyms twardym, szanowny panie, a mj
kolega kropnie pana ze swojej spluwy. O dni niewinnosci, kiedy swiat by jeszcze mody. . . kiedy przyjecha samochd, tum ruszy i rozdzieli Czamcze i Jumpyego. Po jakims czasie Jumpy pojawi sie na masce limuzyny Harolda Wilsona
i zacza
skakac po niej, robiac
duze wgebienia, harcujac
jak jakis dzikus w takt
okrzykw tumu: Powalczymy, zwyciez ymy, niech tyje Ho Szi Min.
Saladyn zacza
wrzeszczec do mnie, z ebym schodzi, czesciowo dlatego,
z e w tumie byo sporo typw z Oddziau Specjalnego, ale gwnie dlatego, z e
czu sie tak cholernie zazenowany. Lecz on skaka w dalszym ciagu,
wysoko
w gre i mocno w d, przemoczony do suchej nitki, jego dugie wosy powieway: Skoczny Nerwus wskakiwa do mitologii tamtych antycznych lat. A Wilson
i Marcia skulili sie ze strachu na tylnym siedzeniu. Ho! Ho! Ho Szi Min! Dosownie w ostatniej chwili Jumpy wzia
geboki oddech i zanurkowa w morze mokrych
i przyjaznych twarzy; i znikna.
Nigdy go nie zapali: gliny swiniaki plugastwa.
Saladyn nie rozmawia ze mna przeszo tydzien przypomnia sobie Jumpy.
A kiedy sie odezwa, powiedzia jedynie, Mam nadzieje, z e zdajesz sobie sprawe
z tego, z e ci gliniarze mogli podziurawic cie jak sito, tylko po prostu nie strzelali.
W dalszym ciagu
siedzieli obok siebie na krawedzi zka. Jumpy dotkna
ra149

mienia Pameli. Chce przez to powiedziec, z e wiem, jakie to uczucie. Buch,

bam. Wprost nie do wiary. Czuem, z e jest mi to potrzebne.
O, mj Boze powiedziaa, zwracajac
sie do niego. O, Boze, tak mi
przykro, ale masz racje, potrzebowaam tego.

***

Rano uzyskanie poaczenia

z liniami lotniczymi zabrao jej godzine z powodu

ilosci rozmw zwiazanych

z katastrofa, a nastepne dwadziescia piec minut obstawanie przy swoim ale przeciez to on dzwoni, to by jego gos a przez
cay ten czas na drugim koncu linii kobiecy gos, fachowo przygotowany na takie
okolicznosci, umiejacy
sobie radzic z ludzkim nieszczesciem, rozumia jej tragedie, aczy

sie z nia w tej ciez kiej chwili i by bardzo cierpliwy, ale nie wierzy
ani jednemu sowu. Przykro mi, prosze pani, nie chce byc brutalna, ale samolot rozpad sie w powietrzu na wysokosci dziesieciu tysiecy metrw. Pod koniec
rozmowy Pamela Czamcza, zwykle jedna z najbardziej opanowanych kobiet, ktra zamykaa sie w azience, kiedy chciaa pakac, zaczea wrzeszczec, na miosc
boska, kobieto, czy przymkniesz sie z twoimi nedznymi przemwieniami dobrego Samarytanina i wysuchasz, co mam do powiedzenia? W koncu z trzaskiem
odozya suchawke i naskoczya na Jumpy Joshiego, ktry po wyrazie oczu zrozumia, co sie z nia dzieje i wyla przyniesiona kawe, poniewaz rece i nogi zaczey
trza
sc mu sie ze strachu. Ty pieprzony sraluchu sklea go. On z yje czy
nie? Przypuszczam, z e sfruna
na d z nieba na swoich pieprzonych skrzydach i
pogna wprost do najblizszej budki telefonicznej, z eby sciagn
a
c z siebie ten swj
pieprzony strj Supermana i z eby zadzwonic do z onusi. Byli w kuchni i Jumpy zauwazy na scianie kilka kuchennych nozy przyczepionych do tasmy magnetycznej w poblizu lewej reki Pameli. Otworzy usta, z eby cos powiedziec, ale nie
pozwolia mu. Wynos sie, zanim cos ci zrobie powiedziaa. Nie moge
uwierzyc, z e tak daam sie nabrac. Ty i te twoje gosy w telefonie: powinnam bya,
kurwa, wiedziec.
Na poczatku

lat siedemdziesiatych

Jumpy prowadzi objazdowa dyskoteke

w tylnej czesci swojej z tej mini-bagazwki. Nazwa to Kciukiem Finna na czesc
legendarnego spiacego

olbrzyma z Irlandii, Finna MacCoola, jeszcze jeden frajer, jak mwi o nim Czamcza. Ktregos dnia Saladyn spata figla Jumpyemu,
zadzwoni do niego, nadajac
gosowi zblizony do srdziemnomorskiego akcent,
i poprosi w imieniu pani Jacqueline Kennedy Onassis o muzyczny serwis Kciuka na wyspie Skorpios, proponujac
honorarium w wysokosci dziesieciu tysiecy
dolarw oraz transport do Grecji prywatnym samolotem na szesc osb. Zrobienie
150

takiej strasznej rzeczy Jumpyemu, tak niewinnemu i prawemu, byo czyms potwornym. Potrzebuje godzine do namysu powiedzia, a nastepnie rozpetaa
sie w jego duszy smiertelna udreka. Kiedy godzine pzniej Saladyn zadzwoni ponownie i usysza, z e Jumpy odrzuca oferte pani Onassis z przyczyn politycznych,
zrozumia, z e jego przyjaciel przygotowuje sie, aby zostac swietym, i z e robienie
mu kawaw nie ma sensu. Pani Onassis na pewno peknie serce z tego powodu.
rzek, na co Jumpy odpowiedzia zmartwiony: Prosze jej przekazac, z e to
nie z powodw prywatnych, w rzeczy samej osobiscie bardzo ja podziwiam.
Zbyt dugo juz sie wszyscy znamy, pomyslaa Pamela, kiedy Jumpy wyszed.
Dwudziestoletnimi wspomnieniami mozemy tylko wzajemnie sie ranic.

***

O pomykach z gosami rozmyslaa po poudniu, jadac

o wiele za szybko szosa
M4 swoim starym MG, ktry by dla niej z rdem przyjemnosci, w stopniu, jak
zwykle radosnie wyznawaa, ideologiczne dosc ryzykownym, w tej sprawie
powinnam byc naprawde bardziej wyrozumiaa.
Pamela Czamcza, z domu Lovelace, bya wascicielka gosu, za ktry, na wiele
sposobw, musiaa pacic przez reszte swego z ycia. By to gos, na ktry skaday sie tkaniny tweedowe, chustki na gowe, letni pudding, kije hokejowe, domy
kryte strzecha, mydo do czyszczenia skry, domowe przyjecia, zakonnice, rodzinne awki koscielne, duze psy i filisterstwo, i pomimo wszystkich jej staran,
by zmniejszyc jego sie, pozosta on tak gosny, jak wysmokingowany pijak rzucajacy
kulkami chleba w Klubie. Tragedia jej modosci byo to, z e dzieki temu
gosowi nieustannie nagabywali ja panowie farmerzy, wsiowi uwodziciele, a takz e rzni wazniacy z miasta, ktrymi gardzia z caego serca, natomiast zieloni
i czonkowie ruchw pokojowych, i naprawiacze swiata, z ktrymi instynktownie
czua wsplnote, traktowali sie z podejrzliwoscia graniczac
a z niechecia. Jak ktos
moze stac po stronie aniow, skoro jego gos za kazdym razem, kiedy ta osoba
otwiera buzie, brzmi jak gos nie-dobrzaka? Przyspieszajac
koo Reading, Pamela
zacisnea zeby. Jednym z powodw, dla ktrych postanowia, przyznaj to, zakonczyc swoje mazenstwo, jeszcze zanim wyreczy ja los, by fakt, z e obudzia sie
pewnego dnia i zrozumiaa, z e Czamcza tak wasciwie nie ja kocha, ale ten gos
zalatujacy
puddingiem Yorkshire i noszonymi na sercu lisc mi debowymi Karola
II, ten krzepki, rumiany gos starej wymarzonej Anglii, w ktrej tak rozpaczliwie
chcia zamieszkac. Byo to mazenstwo sprzecznych celw, kazde z nich da
zyo
wasnie ku tej rzeczy, od ktrej drugie uciekao.
Nikt nie przezy. A w srodku nocy Jumpy idiota i jego gupi faszywy alarm.
151

Tak bya tym wstrza

snieta, z e nawet jeszcze nie zda
zya przezyc wstrzasu
z powodu pjscia do zka z Jumpym i kochania sie z nim w cakiem, przyznaj to, zadowalajacym

stylu, oszczedz mi tej twojej obojetnosci, skarcia sama siebie, kiedy po

raz ostatni miaas tyle uciechy. Musiaa rozwiaza
c wiele powaznych problemw
i dlatego wasnie bya tu, rozwiazuj
ac
je poprzez jak najszybsza od nich ucieczke.
Kilka dni folgowania sobie w drogim hotelu poza miastem i swiat moze znowu
zacza
c sie wydawac mniej podobny do pieprzonej otchani piekie. Terapia luksusem: wporzadkuwporz

adku,

przyznaa sie, wiem: powracam do formy. Pierdole

to; zobaczysz, dam sobie rade. A jezeli masz cos naprzeciw, to wsadz sobie palec
w cipe. W dupe. W cipe.
Sto mil na godzine na wysokosci Swindon i pogoda zrobia sie paskudna. Nage, czarne chmury, piorun, ulewa; trzymaa w dalszym ciagu
noge na gazie. Nikt
nie przezy. Ludzie zawsze zaskakuja ja swoja smiercia, zostawiajac
z ustami penymi sw i bez kogokolwiek, przed kim mogaby sie wygadac. Jej ojciec by
humanista, ktry potrafi ukadac kalambury w grece i po ktrym odziedziczya ten Gos, spuscizna i przeklenstwo; a jej matka, ktra usychaa z tesknoty za
mez em podczas Wojny, kiedy pilotowa samolot rozpoznawczy i by zmuszony
sto jedenascie razy leciec do domu z Niemiec powolna maszyna poprzez noc,
rozswietlana dla nadciagaj
acych

bombowcw wystrzelonymi przez niego flarami

i ktra przysiega, kiedy on wrci, wcia
z jeszcze majac
pom-pom w uszach, z e
go nigdy nie opusci, tak wiec sza za nim wszedzie, w powolna pustke depresji, z ktrej tak naprawde nigdy juz nie wyszed, i w dugi, poniewaz nie mia
odpowiedniej twarzy, by grac w pokera, i roztrwoni jej pieniadze,

kiedy juz zabrako mu wasnych, i ostatecznie na dach wysokiego budynku, gdzie znalezli
ostatecznie swoja wasna droge. Pamela nie wybaczya im nigdy, szczeglnie tego, z e pozbawili ja mozliwosci oznajmienia, z e im nie wybacza. Aby sie zemscic,
ogosia, z e zrywa z wszystkim, co wiazao

sie z nimi. Jej rozum, na przykad:

odmwia pjscia na studia. A poniewaz nie moga pozbyc sie swojego gosu,
zmuszaa go, by wypowiada mysli, ktre jej konserwatywni rodzice-samobjcy
obozyliby klatw
a. Wysza za Hindusa. A poniewaz okaza sie zbyt podobny do
nich, postanowia go porzucic. Juz postanowia go porzucic, kiedy ponownie zostaa oszukana przez smierc.
Wyprzedzaa konwj ciez arwek z mrozonkami, oslepiona strugami wody
wydobywajacymi

sie spod k, kiedy wjechaa w ogromna kauze czekajac

a na
nia w pytkim wgebieniu i wwczas MG z przerazajac
a predkoscia zacza
slizgac
sie po wodzie, zjecha z pasa szybkiego ruchu i obrci wok wasnej osi tak, z e
ujrzaa reflektory ciez arwki wlepione w nia jak oczy anioa smierci, Azraila.
Kurtyna, pomyslaa; lecz jej wz skreci i zeslizna
sie z drogi zblizajacego

sie
molocha, przecinajac
wszystkie trzy pasy autostrady, cudem puste, i zatrzyma sie
z mniej donosnym, niz mozna byo sie spodziewac, hukiem na barierce przy krawedzi pobocza, obracajac
sie o nastepne sto osiemdziesiat
stopni, a wiec znowu
152

skierowany przodem ku zachodowi, gdzie z banalna wrecz zbieznoscia, spotykana

tylko w prawdziwym z yciu, sonce wasnie przebijao sie przez burzowe chmury.

***

To, z e wcia
z jest sie z ywym, stanowi jaka
s rekompensate za wszystko, czego
dotad
doznao sie od z ycia. Tegoz wieczora, w jadalni wykadanej debowa boazeria i przybranej sredniowiecznymi choragwiami,

Pamela Czamcza w swojej najbardziej olsniewajacej

sukni jada dziczyzne i pia Chateau Talbot przy stole uginajacym

sie pod ciez arem sreber i krysztaw, swietujac

nowy poczatek,

ucieczke
ze szponw, rozpoczecie wszystkiego, aby narodzic sie ponownie, musisz najpierw: cz, o mao co, w kazdym razie. Taksowana pozadliwymi

spojrzeniami
Amerykanw i handlowcw, siedziaa i jada sama, wczesnie udaa sie na spoczynek do sypialni ksiez niczki na szklanej grze, tam wziea kapiel,

a potem ogladaa

stare filmy w telewizji. W nastepstwie spotkania ze smiercia czua, jak przeszosc

ucieka od niej: wiek dojrzewania na przykad, spedzony pod opieka niegodziwego wuja, Harryego Highama, ktry mieszka w siedemnastowiecznym dworze,
niegdys bedacym

wasnoscia dalekiego krewnego Matthew Hopkinsa, Gwnego

owczego Czarownic, ktry da posiadosci nazwe Czartowisko, niewatpliwie

silac
sie na czarny humor. Przypomniaa sobie pana sedziego Highama, aby o nim
zapomniec, mamrotaa do nieobecnego Jumpyego, z e ona rwniez ma swj wietnamski epizod. Po pierwszej duzej demonstracji na Grosvenor Square, podczas
ktrej wielu ludzi rzucao szklane kulki pod kopyta szarzujacych

koni policyjnych, mia miejsce jeden jedyny znany prawu brytyjskiemu przypadek uznania
kulek do gry za smiercionosna bron i modzi ludzie byli wiezieni, a nawet deportowani, za ich posiadanie. Sedzia, ktry przewodniczy w rozprawie Kulek
z Grosvenor, by tenze sam Henry (pzniej znany jako Powies) Higham, i pokrewienstwo z nim byo dodatkowym brzemieniem dla modej kobiety, i tak juz
uginajacej
sie pod swoim prawicowym gosem. Teraz w cieple zka, w swoim
tymczasowym zamku, Pamela Czamcza uwolnia sie od tego starego demona, z egnaj, Powies, nie mam juz dla ciebie czasu; i od duchw swoich rodzicw; gotowa
na to, aby pozbyc sie rwniez tych najnowszych.
Sacz
ac
koniak, Pamela ogladaa

wampiry w telewizji i pozwolia sobie na

przyjemnosc zajecia sie, cz, soba. Czyz to nie ona stworzya sama siebie na swj
obraz i podobienstwo? Jam jest, ktra jest, wzniosa toast na swoja czesc i spenia go kieliszkiem Napoleona. Pracuje w radzie do spraw stosunkw spoecznych
okregu Brickhall, Londyn, NE1; zastepca kierownika d/s stosunkw spoecznych
i na dodatek cholernie dobra, jakzwykammwicosobie. Na zdrowie! Wybralismy
153

wasnie naszego pierwszego czarnego przewodniczacego

i przeciw niemu gosowali jedynie biali. Chlup w ten gupi dzib! W ostatnim tygodniu oglnie szanowany handlarz uliczny, Azjata, w ktrego obronie staneli czonkowie wszystkich
partii w parlamencie, zosta deportowany po osiemnastoletnim pobycie w Brytanii, poniewaz pietnascie lat temu spzni sie z wysaniem jakiegos tam formularza
o czterdziesci osiem godzin. Do dna! W nadchodzacym

tygodniu przed Nizszym

Sadem

w Brickhall policja bedzie prbowaa zaopatrzyc w odpowiedni wyrok

piec dziesiecioletnia Nigeryjke, oskarzajac
ja o naruszenie nietykalnosci osobistej,
uprzednio pobiwszy ja do utraty przytomnosci. Skol! To moja gowa; no nie? Oto,
co nazywam swoja praca:
walenie gowa w mur w Brickhall.
Saladyn umar, a ona wcia
z z yje.
Wypia i za to. Czekaam na to, z eby powiedziec ci o pewnych sprawach, Saladynie. O pewnych wielkich sprawach: o tym nowym biurowcu przy High Street
w Brickhall, naprzeciwko McDonalda; ten wiezowiec zbudowano jako dzwiekoszczelny, ale urzednikom tam zatrudnionym tak przeszkadzaa cisza, z e przez
gosnik puszczaja im delikatny szmer. Podobaoby ci sie to, co? Aha, i o tej
Parsyjce, ktra znam, na imie jej Bapsy, przez pewien czas mieszkaa w Niemczech i zakochaa sie w Turku. Rzecz w tym, z e jedynym jezykiem, w ktrym
mogli sie porozumiewac, by niemiecki; Bapsy zapomniaa juz prawie wszystko,
czego sie kiedys nauczya, a jego niemiecki staje sie coraz lepszy; sle jej coraz bardziej romantyczne listy, a ona moze mu odpowiedziec zaledwie dziecieca rymowanka. Miosc umierajaca
z powodu nieznajomosci jezyka, co o tym sadzisz?

Umierajaca
miosc . Oto temat dla nas, co? Saladynie? Co na to powiesz?
I kilka maych, malutkich spraweczek. Gdzies w mojej okolicy grasuje morderca, specjalizuje sie w zabijaniu staruszek; wiec nie przejmuj sie, jestem bezpieczna. O wiele starsze ode mnie.
I jeszcze jedna sprawa: odchodze od ciebie. Koniec. Koniec z nami
Nigdy nie wolno mi byo zwrcic ci uwagi, nawet najmniejszej. Jezeli mwiam, z e tyjesz, wrzeszczaes co najmniej przez godzine, jak gdyby to mogo
zmienic twoje odbicie w lustrze albo to, co mwiy ci twoje przyciasne spodnie.
Przerywaes mi przy innych. Ludzie zauwazali, jaki masz do mnie stosunek. Przebaczyam ci, to by mj bad;
widziaam, co siedziao wewnatrz
ciebie, pytanie tak
przerazajace,
z e musiaes je chronic caa pewnoscia siebie. To prznia.

Zegnaj,
Saladynie. Wychylia kieliszek do dnia i odstawia. Powracajacy

deszcz zastuka w jej okna; zaciagn

ea zasony i zgasia swiato.
Lezac
tak, unoszac
sie w strone snu, myslaa o ostatniej juz rzeczy, ktra musi
powiedziec swojemu swietej pamieci mez owi. W zku w koncu nadeszy
sowa nigdy nie wydawaes sie specjalnie zainteresowany ani mna, ani moimi
potrzebami; tym, czego tak bardzo pragneam, chociaz czasami. Odkryam w koncu, kogo potrzebujesz, nie kochanki. Suzacej.

No, dosyc juz. Teraz spoczywaj

w pokoju.
154


Snia
o nim, jego twarz wypeniaa cay sen. Sprawy zblizaja sie ku koncowi powiedzia jej. Ta cywilizacja; cos ja dawi. Bya to cakiem nieza
kultura, wspaniaa i plugawa, kultura kanibali i chrzescijan, chwaa swiata. Powinnismy czcic ja, dopki sie da; nim zapadnie noc.
Nie moga sie z tym zgodzic, nawet we snie, lecz wiedziaa, sniac,
z e teraz nie
ma sensu mwic mu o tym.

***

Po tym jak Pamela Czamcza wyrzucia go, Jumpy Joshi poszed do kawiarni
pana Sufjana, do Shaandaar Caf na High Street w Brickhall i siad sobie tam, zastanawiajac
sie, czy jest gupcem. Byo wczesnie rano i kawiarnia swiecia pustkami, nie liczac
otyej damy kupujacej
opakowanie pista, barfi i jalebis, kilku samotnych krawcw pijacych

chaloo chai i starszej Polki pamietajacej

te czasy, kiedy
Zydzi prowadzili fabryczki z erujace
na taniej sile roboczej, ktra siedziaa przez
cay dzien w rogu nad dwiema jarzynowymi samosas, jedna puri i szklanka mleka, informujac
kazdego wchodzacego,

z e siedzi tu tylko dlatego, z e ta kawiarnia

jest tylko troche gorsza od koszernego lokalu i z e dzis trzeba starac sie, jak tylko
mozna. Jumpy usiad ze swoja kawa pod tragicznym malowidem przedstawiaja
cym jaka
s mityczna kobiete o kilku gowach i obnazonych piersiach, ktrych sutki
zakryway mae oboczki, postac bya naturalnej wielkosci, w kolorach ososioworzowym, neonowozielonym i zotym, a poniewaz ruch sie jeszcze nie zacza,
pan
Sufjan zauwazy, z e jego gosc jest w zym nastroju, wrecz przygnebiony.
Hej, swiety Jumpy zawoa gosno dlaczego przychodzisz do mojego
lokalu z zachmurzonym obliczem? Czy nie mamy w tym kraju wystarczajaco

kiepskiej pogody?
Jumpy zaczerwieni sie, kiedy Sufjan naskoczy na niego, na gowie mia jak
zwykle maa biaa mycke, by bez wasw,

broda wcia
z ufarbowana czerwona henna po niedawnej pielgrzymce do Mekki. Muhammad Sufjan by tegim facetem
z wielkim brzuchem i grubymi przedramionami, tak poboznym i niefanatycznym wiernym, z e drugiego takiego ze swieca szukac, i Joshi uwaza go za kogos
w rodzaju starszego krewnego. Suchaj, Wuju powiedzia, kiedy wasciciel
kawiarni stana
nad nim czy myslisz, z e jestem kompletnym idiota lub kims
takim?
Czy kiedykolwiek doszedes do jakichs pieniedzy? zapyta Sufjan.
Nie, Wuju, to nie w moim stylu.
Zrobies kiedykolwiek jakis interes? Import-eksport? Koncesja na sprzedaz
alkoholu? Jakis monopol?
155

 Nigdy nie miaem gowy do liczb.

A gdzie twoja rodzina?
Nie mam z adnej rodziny, Wuju. Jestem sam.
Wobec tego musisz sie stale modlic do Boga, by cie prowadzi w twojej
samotnosci?
Znasz mnie, Wuju. Nie modle sie,
Nie ma watpliwo

sci podsumowa Sufjan. Jestes jeszcze wiekszym

gupcem, niz myslisz.
Dzieki, Wuju powiedzia Jumpy, dopijajac
kawe. Bardzo mi pomoges.
Sufjan, wiedzac,
z e afektowane z arty rozwesela Jumpyego mimo jego niezmiernie smutnej twarzy, zawoa bekitnookiego Azjate, ktry wasnie wszed do
sali, ubrany w paszcz w kratke z nadzwyczaj szerokimi klapami. Ty, Hanif
Johnson zawoa podejdz tu i rozwia
z tajemnice. Johnson, bystry prawnik i miejscowy szczesciarz, ktry prowadzi biuro nad Shaandaar Caf, z trudem
oderwa sie od miego towarzystwa dwu pieknych crek Sufjana i podszed do
stou Jumpiego. Wytumacz mi, o co chodzi temu kolesiowi poprosi Sufjan. Nie moge tego zrozumiec. Nie pije, pieniadze

traktuje jak zaraze, posiada

wszystkiego moze ze dwie koszule, z adnego magnetowidu, ma czterdzieche i nie
ozeni sie, pracuje za psie pieniadze
w centrum sportowym, gdzie uczy sztuk walki
i czegos tam jeszcze, z yje powietrzem, postepuje jak riszi lub pir, ale nie wyznaje
religii, nigdzie nie chodzi, ale wyglada
jakby by posiadaczem jakiejs tajemnicy.
Zbierz to do kupy, dodaj swoje wyzsze wyksztacenie, a rozwiazanie

samo przyjdzie. Hanif Johnson szturchna

Jumpyego w ramie. On syszy gosy powiedzia. Sufjan wznis rece do nieba, udajac
zdumienie. Gosy, ojej baba!
Gosy skad?
Z telefonu? Z nieba? Z walkmana firmy Sony ukrytego w paszczu?
Wewnetrzne gosy powiedzia Hanif uroczyscie. Na grze, na jego
biurku lezy kawaek papieru zapisany kilkoma wersami. A tytu: Rzeka Krwi.
Jumpy skoczy na nogi, przewracajac
pusta filizanke. Zabije cie krzycza do Hanifa, ktry ucieka szybko przez sale, woajac:
Mamy poete wsrd
nas, sahibie Sufjan. Odnosic sie z szacunkiem. Zachowac ostroznosc . Twierdzi,
z e ulica jest rzeka, a my unosimy sie z jej pradem;

ludzkosc jest rzeka krwi, oto

puenta poety. Tak samo jak pojedynczy czowiek przerwa, z eby przebiec na
druga strone duzego stou, Jumpy ruszy za nim, czerwony ze zosci i machajacy

rekoma bo przeciez czy w naszych wasnych ciaach nie pynie rzeka krwi?
Podobnie jak Rzymianinowi, powiedzia kiedys szpiclowaty Enoch Powell, wydaje mi sie, z e rzeka Tybr spywa krwia. Trzeba oswoic te metafore, powiedzia
do siebie Jumpy Joshi. Przeksztacic ja;
zrobic z niej przedmiot, ktrego mozna
uzywac. To jest jak gwat baga Hanifa. Na miy Bg, przestan.
Gosy, ktre syszymy, sa na zewnatrz
nas, ale duma wasciciel kawiarni
Joanna dArc, na. Albo ten jak mu tam, z kotem: Wrc, Whittington. Ale gdy
156

sie syszy takie gosy, czowiek moze stac sie wielki albo przynajmniej bogaty.
Ten tutaj jednak nie jest wielki, a do tego biedny.
Wystarczy. Jumpy unis obie rece nad gowa, usmiechajac
sie wbrew
sobie od ucha do ucha. Poddaje sie.
Jeszcze trzy dni pzniej, pomimo wszystkich wysikw pana Sufjana, pani
Sufjan, ich crek: Miszal i Anahity, oraz prawnika Hanifa Johnsona, Jumpy Joshi ciagle
nie mg przyjsc do siebie, Jest bardziej przygnebiony niz podenerwowany jak to powiedzia Sufjan. Niby prowadzi normalny tryb z ycia,
pokazywa sie w klubach modziezowych, biurach spdzielni filmowej, do ktrej
naleza, a na ulicach rozdawa ulotki, sprzedawa gazety, traci czas, nic nie robiac;
lecz kiedy tak szed swoja droga, jego krok by ociez ay. I wtedy, czwartego
wieczora, za lada kawiarni Shaandaar Caf rozleg sie dzwiek telefonu.
Pan Jamshed Joshi zaspiewaa radosnie Anahita Sufjan, na swj sposb
nasladujac
angielski akcent wyzszych sfer. Uprasza sie pana, by podszed do
telefonu. Rozmowa osobista.
Jej ojciec raz tylko spojrza na tryskajac
a radoscia twarz Jumpyego i powiedzia cicho do z ony Pani, gos, ktry ten chopak chce usyszec, nie jest bynajmniej gosem wewnetrznym, stanowczo nie.

***

To nieprawdopodobne stworzenie weszo miedzy Pamele i Jamsheda po siedmiu dniach spedzonych na kochaniu sie, co robili z takim niewyczerpanym entuzjazmem, nieskonczona czuoscia i takim szczerym zapaem, z e mozna by pomyslec, z e caa te procedure dopiero co wymyslono. Przez siedem dni byli nadzy,
centralne ogrzewanie waczyli

na maksa i udawali, z e sa tropikalnymi kochankami w jakims upalnym miejscu na poudniu. Jamshed, zawsze niezreczny w postepowaniu z kobietami, powiedzia Pameli, z e nie czu sie tak wspaniale od dnia
swoich osiemnastych urodzin, kiedy to w koncu nauczy sie jezdzic na rowerze.
Ledwo to wypowiedzia, przestraszy sie, z e wszystko zepsu, z e to porwnanie
najwiekszej miosci jego z ycia do rozklekotanego roweru ze szkolnych czasw zostanie poczytane za zniewage, jaka niewatpliwie

byo; ale niepotrzebnie sie martwi, poniewaz Pamela pocaowaa go w usta i podziekowaa mu za wypowiedzenie najpiekniejszych sw, jakie kiedykolwiek jakikolwiek mez czyzna powiedzia
jakiejkolwiek kobiecie. W tym momencie zrozumia, z e cokolwiek zrobi, zawsze
to bedzie dobrze odebrane i po raz pierwszy w z yciu zacza
czuc sie autentycznie
bezpieczny, bezpieczny jak w domu rodzinnym, bezpieczny jak czowiek, ktry
jest kochany; podobnie byo z Pamela Czamcza.
157

Sidmej nocy wyrwa ich z gebokiego snu niewatpliwy

odgos wamywania
sie do domu. Pod zkiem lezy kij hokejowy wyszeptaa przerazona Pamela. Daj mi go zasycza Jumpy, ktry by rwnie wystraszony. Ide z toba
zatrzesa sie Pamela, a Jumpy zadrza: O nie, zostan tu. W koncu oboje,
skradajac
sie, zeszli w d, kazde ubrane w falbankowy szlafrok Pameli, kazde
z reka na kiju hokejowym, ktrego oboje bali sie uzyc. A jesli ten facet ma spluwe, wyobrazia sobie Pamela, facet ze spluwa, ktry mwi, Wracajcie na gre. . .
Doszli do konca schodw. Ktos zapali swiato.
Pamela i Jumpy jednoczesnie krzykneli, rzucili kij hokejowy i byskawicznie pobiegli na gre; natomiast na dole w sieni stao jasno oswietlone swiatem
przechodzacym

przez szybe w drzwiach frontowych, ktra wczesniej stuko, aby

otworzyc zamek zatrzaskowy (Pamela w ferworze namietnosci zapomniaa zamkna
c na zasuwe) straszydo z ywcem wyjete z koszmarnego snu lub kina nocnego, postac pokryta botem i lodem, i krwia, najbardziej obrosniety stwr, jakiego
kiedykolwiek widzieliscie, z nogami i kopytami olbrzymiego koza, z ludzkim
torsem pokrytym kozla sierscia, z ludzkimi ramionami i gowa, wprawdzie przyozdobiona dwoma rogami, ale poza tym cakiem ludzka, pokryta gnojem i brudem, i kilkudniowym zarostem. Samotne, przez nikogo nie obserwowane to nieprawdopodobne stworzenie runeo na podoge i zastygo w bezruchu.
Na samej grze, to jest w jaskini Saladyna, pani Pamela Czamcza kaa spazmatycznie w ramionach kochanka, rozpaczliwie szlochajac
i wrzeszczac
wniebogosy: To nieprawda. Mj ma
z eksplodowa. Nikt nie przezy. Syszysz mnie?
Jestem wdowa po Czamczy, ktry jest przerazliwie martwy.

5
Pana Gibrila Fariszte jadacego

pociagiem

do Londynu na powrt ogarneo

przerazenie, zreszta kto by mu nie uleg, z e oto Bg postanowi ukarac go za
brak wiary, przyprawiajac
o utrate zmysw. Usiad przy oknie w pierwszej klasie,
w przedziale dla niepalacych,

niestety tyem do kierunku jazdy, poniewaz niestety

jakis facet wczesniej zaja
miejsce po przeciwnej stronie, i wcisnawszy

mocniej
kapelusz na gowe, siedzia z donmi geboko ukrytymi w lamowanej szkaratem gabardynie i trzas
sie ze strachu. Lek przez postradaniem zmysw na rzecz
czegos zupenie paradoksalnego, przed zniszczeniem przez zjawiska, w ktrych
istnienie dawno przesta wierzyc, przed przeobrazeniem sie jego szalenstwa we
wcielenie jakiegos chimerycznego archanioa, przerazenie to byo tak potez ne, z e
nie dao sie na nie dugo patrzec; a jednak jak inaczej mia wytumaczyc te cuda,
metamorfozy i zjawy ostatnich dni? Wybr jest oczywisty zadygota cicho na
sama mysl o tym. Wariant A zwariowaem, albo tez B, baba, ktos sie zjawi
i zmieni reguy.
Teraz jednak znajdowa sie w tym dodajacym

otuchy schronieniu, w przedziale, w ktrym na szczescie nie byo elementu cudownosci, oparcia byy wystrzepione, lampka do czytania nad jego ramieniem nie dziaaa, w ramie brakowao
lustra, a do tego przepisy: mae, okrage
czamo-biae znaki zakazujace
palenia,
napisy grozace
kara za nieuzasadnione uzycie hamulca, strzaki oznaczajace
do
jakiego poziomu ale ani centymetr nizej! mozna otworzyc okno. Gibril odwiedzi toalete i tutaj rwniez cay szereg zakazw i nakazw radowa jego serce.
Kiedy pojawi sie konduktor z pokragym,

tchnacym

powaga wadzy dziurkaczem do biletw, Gibril zda

zy juz cokolwiek uspokoic sie, widzac
te wszystkie
dowody istnienia praw, i nabra otuchy, i zacza
szukac realnego wytumaczenia.
Szczesliwie unikna
smierci i specyficznych majakw, ktre potem nastapiy,

a teraz, kiedy juz doszed do siebie, mg sie spodziewac, z e poszczeglne watki

jego
dawnego z ycia to jest jego dawnego, nowego z ycia, nowego z ycia, ktre planowa jeszcze przed ta, hm, przerwa zostana ponownie zozone w jedna caosc .
Podczas gdy pociag
uwozi go coraz dalej od tej sfery mroku, okrywajacej
jego
przybycie, i nastepujacego

potem tajemniczego zniewolenia, unoszac

go wzduz
radosnej oczywistosci rwnolegych linii z metalu, poczu, z e przyciaganie

wielkiego miasta zaczyna wywierac na niego swj magiczny wpyw, i dar nadziei,
ktry mia uprzednio, powrci, dajac
mu mozliwosc prolongaty starego dugu,
zamkniecia oczu na trudy przeszosci po to, by mg spojrzec w przyszosc . Zerwa sie ze swojego miejsca i klapna
po przeciwnej stronie, z twarza symbolicznie
zwrcona w strone Londynu, choc oznaczao to rezygnacje z miejsca przy oknie.
Co go zreszta obchodza okna? Cay ten Londyn, ktrego tak pragna,
by tam, we
wnetrzu jego duszy. Wymwi gosno jej imie: Alleluja.
159

 Alleluja, bracie potwierdzi jedyny poza nim pasazer w tym przedziale.

Hosanna, mj dobry panie, i amen.

***

Chociaz musze dodac, prosze pana, z e moje przekonania nie mieszcza sie
w ramach z adnej religii czy sekty kontynuowa nieznajomy. Gdyby pan uzy
sowa Lailaha, z przyjemnoscia odpowiedziabym panu na cay gos illallah.
Gibril zrozumia, z e to, z e sie przesiad oraz nieroztropnie wymwi rzadkie
imie Allie, zostao bednie odebrane przez tamtego jako wstep do rozmowy zarwno na tematy towarzyskie, jak i religijne. John Maslama wrzasna
facet, wyszarpujac
wizytwke ze swojej aktwki z krokodylej skry i wciskajac
ja
Gibrilowi. Jesli o mnie chodzi, jestem wyznawca swojego wasnego wariantu, uniwersalnej wiary wynalezionej przez Cesarza Akbara. Bg, rzekbym, jest
czyms pokrewnym Muzyce Sfer.
Byo oczywistym, z e z pana Maslamy wytrysnie kaskada sw i z e teraz, kiedy
sie ujawni, nie mozna zrobic nic innego, jak tylko pozwolic, by ta ulewa wypadaa sie do konca. Poniewaz facet mia budowe zawodowego boksera, byo raczej
niewskazane, by go denerwowac. W jego oczach Fariszta dostrzeg blask Prawdziwego Wiernego, lsnienie, ktre do niedawna codziennie zauwaza przy goleniu
w swoim wasnym lustrze.
Powiodo mi sie w z yciu, prosze pana chepi sie Maslama, doskonale
modulujac
akcent na oksfordzki. Jak na kolorowego, wyjatkowo

dobrze, zwaz ywszy na rzeczywiste warunki, w ktrych z yjemy; mam nadzieje, z e zgodzisz
sie ze mna. Oszczednym, ale wymownym gestem tustej jak baleron reki podkresli bogactwo swojego ubioru: szyty na zamwienie elegancki garnitur w pra
zki, zoty zegarek z dewizka, woskie buty, ozdobnie zawiazany

jedwabny krawat,
wysadzane klejnotami spinki przy wykrochmalonych mankietach. Ten kostium
angielskiego milorda wienczya gowa zdumiewajacej
wielkosci, pokryta gestymi
zaczesanymi do tyu wosami i wypuszczajaca
niewiarygodnie bujne brwi, pod
ktrymi poney dzikie oczy, ktre Gibril zda
zy juz zauwazyc. Dosc wyszukane przyzna Gibril, bo najwyrazniej domagano sie teraz od niego jakiejs
reakcji. Maslama kiwna
gowa. Zawsze miaem skonnosci potwierdzi
do stylu kwiecistego.
Pierwsze swoje pieniadze,

a wasciwe grube pieniadze

mwiac
jego sowami zrobi na reklamowych wierszykach tej starej diabelskiej muzyki, przywabiajacych

kobiety do bielizny i szminek, a mez czyzn wodzacych

na pokuszenie. Obecnie by wascicielem sklepw muzycznych w caym miescie, cieszacego

160

sie powodzeniem klubu nocnego Hot Wax oraz sklepu ze lsniacymi

instrumentami muzycznymi, z rda jego dumy i radosci. By Indianinem z Gujany lecz nic
tam nie zostao w tym kraju, prosze pana. Ludzie uciekaja stamtad
szybciej niz
samoloty potrafia latac. Dorobi sie byskawicznie z aski Boga Wszechmogacego.

Co niedziela regularnie chodze do koscioa, prosze pana; przyznaje, mam

sabosc do Zbioru Hymnw Angielskich i wyspiewuje pod niebiosa.
Autobiografia zostaa zakonczona krtka wzmianka o istnieniu z ony i jakiegos
tuzina dziatek. Gibril zozy gratulacje i mia nadzieje na chwile ciszy, ale Maslama dopiero teraz walna
z grubej rury. Nie musi mi pan opowiadac o sobie
zacza
jowialnie. Oczywiscie wiem, kim pan jest, nawet jezeli czowiek nie
spodziewa sie spotkac tak wybitnej osoby na trasie Eastbourne-Victoria. Mrugna
chytrze i poozy palec na ustach. Ani swka! Szanuje prawo czowieka
do prywatnego z ycia, z adnych pytan o to, z adnych pytan w ogle.
Ja? Kim ja jestem? Gibril by niedorzecznie wystraszony. Tamten z powaga pokiwa gowa, jego brwi zafaloway jak miekkie rogi jelenia. Moim zdaniem, pytanie godne nagrody. W dzisiejszych czasach obyczajnemu czowiekowi,
prosze pana, nie z yje sie atwo. Jezeli czowiek nie jest pewny istoty swojego bytu, skad
moze wiedziec, czy jest dobry czy zy? Ale zanudzam pana. Sam sobie
odpowiadam na swoje pytania wiara w To, prosze pana tu Maslama wskaza sufit przedziau a poza tym, pan oczywiscie nie ma z adnych watpliwo

sci
co do wasnej tozsamosci, poniewaz jest pan tym sawnym, tym, moge powiedziec legendarnym panem Gibrilem Fariszta, gwiazda kina i w coraz wiekszym
stopniu, przykro mi to mwic, pirackiego przemysu wideo; dwanascioro moich
dzieci, jedna z ona i ja jestesmy wszyscy od dawna oddanymi wielbicielami pana
boskich, bohaterskich wyczynw. Pochwyci prawice Gibrila i potrzasn
a
nia
mocno.
Poniewaz skaniam sie ku pogladom

panteistycznym grzmia dalej Maslama moje zrozumienie dla pana dziea bierze sie stad,
z e chetnie sie pan
wciela w bstwa wszelkiego mozliwego do pomyslenia autoramentu. Tak, prosze pana, jest pan teczowa kolacja mieszkancw niebios, chodzacymi

Narodami
Zjednoczonymi bogw! Jest pan, krtko mwiac,
przyszoscia. Prosze pozwolic
oddac sobie honory. W powietrzu zaczea roznosic sie wyrazna do rozpoznania
won prawdziwego szalenstwa i mimo z e Maslama jeszcze nie powiedzia, ani nie
zrobi niczego, co by wykraczao poza norme, zatrwozony Gibril niespokojnymi
zerknieciami mierzy odlegosc do drzwi. Skaniam sie, prosze pana mwi
Maslama ku opinii, z e jakimkolwiek imieniem nazywaoby sie To, nie byoby
to niczym wiecej jak kodem; szyfrem, panie Fariszta, za ktrym dopiero ukryte
jest prawdziwe imie.
Gibril milcza i Maslama, nie prbujac
nawet ukryc rozczarowania, czu sie
w obowiazku

mwic za niego. Pyta pan, jak brzmi to prawdziwe imie i wtedy Gibril zrozumia, z e sie nie myli; ten czowiek jest skonczonym obaka
ncem,
161

a jego biografia to prawdopodobnie taki sam czczy wymys, jak jego wiara.
Gdziekolwiek sie czowiek nie ruszy, wszedzie chodza po swiecie fikcje, rozmysla Gibril, fikcje przebrane za prawdziwych ludzi. To ja go sobie sciagn
aem

na
gowe oskarza sie obawiajac
sie o swoje zdrowe zmysy, przywoaem, Bg
jeden wie, z jakich ciemnych zakamarkw, tego gadatliwego i byc moze niebezpiecznego swira.
Nic o tym nie wiesz wrzasna
nagle Maslama, zrywajac
sie na nogi.
Szarlatan! Pozer! Oszust! Twierdzisz, z e jestes kinowym niesmiertelnym. Wcieleniem stu i jeden bogw, a nie masz o nich najmniejszego pojecia! Jak to mozliwe,
z e ja, biedny chopak z Bartica nad rzeka Essequibo, ktry cos osiagn
a,
wiem
takie rzeczy, natomiast Gibril Fariszta nie wie? Faszywcze! Tfu!
Gibril wsta, ale tamten zajmowa prawie caa przestrzen pomiedzy siedzeniami i on, Gibril, musia uchylic sie niezgrabnie, aby unikna
c mcacych

powietrze
rak
tamtego; jedna z nich stracia kapelusz Fariszty. Maslama natychmiast zastyg
i pozosta tak z otwartymi ustami. Wydawao sie, z e skurczy sie o pare cali, a po
kilku nieznosnie dugich chwilach opad na kolana z guchym odgosem.
Cz on wyczynia na tej pododze, zastanawia sie Gibril, podnosi mj kapelusz? Lecz szaleniec baga o wybaczenie. Nigdy nie watpiem,

z e przybedziesz
mwi. Wybacz mi mj nietaktowny gniew. Pociag
wjecha do tunelu
i Gibril zauwazy, z e otacza ich ciepa zocista poswiata, ktra emanuje zza jego
gowy. W szybie drzwi przedziau zobaczy odbicie unoszacej
sie nad nim aureoli.
Maslama walczy ze swoimi sznurowadami. Przez cae z ycie, prosze pana, wiedziaem, z e zostaem wybrany mwi gosem, ktry teraz by rwnie
pokorny, jak przedtem grozny. Nawet bedac
dzieckiem w Bartica, wiedziaem.

Sciagn
a
prawy but i zacza
zdejmowac skarpetke. Dano mi powiedzia
znak. Skarpetka zostaa zdjeta, ukazujac
cos, co wygladao

na cakiem normalna, no moze troche za duza, stope. Wwczas Gibril policzy i znowu policzy,
od jednego do szesciu. To samo druga stopa powiedzia Maslama z duma.
Nigdy ani przez chwile nie watpiem

w znaczenie tego. By on mianowanym przez siebie samego wsppracownikiem Pana, szstym palcem u stopy Najwyzszego. Cos jest nie w porzadku

z duchowym z yciem planety, mysla Gibril

Fariszta. Zbyt wiele diabelstwa w ludziach utrzymujacych,

z e wierza w Boga.
Pociag
wyjecha z tunelu, Gibril powzia
decyzje. Wstan szesciopalcy Johnie zaintonowa w doskonay sposb, z ywcem wyjety z jego hinduskich filmw
religijnych. Maslamo, powstan.
Tamten wygramoli sie z trudem i stana
z pochylona gowa, nerwowo wyamujac
palce u rak.
Chce wiedziec, prosze pana wymamrota ktre z nich
to bedzie? Unicestwienie czy zbawienie? Dlaczego powrcies?
Gibril mysla intensywnie. Aby sadzi
c odpowiedzia w koncu. Fakty
musza zostac dokadnie zbadane, argumenty za i przeciw rozwazone. Cay rodzaj ludzki bedzie przedmiotem sadu,
a jest oskarzonym z paskudna przeszoscia:

162

faszerz historii, nicpon. Nalezy przeprowadzic wywazone analizy. Na razie wydanie wyroku odkada sie; zostanie obwieszczony we wasciwym czasie. Zanim
to nastapi,
moja obecnosc musi byc utrzymana w tajemnicy, z istotnych wzgledw
bezpieczenstwa. Wozy ponownie kapelusz na gowe, czu sie zadowolony.
Maslama kiwna
gwatownie gowa. Moze pan na mnie polegac obieca.
Jestem czowiekiem, ktry szanuje prywatnosc drugiej osoby. Ani swka
po raz drugi!
Gibril uciek z przedziau, a hymny szalenca scigay go nieustannie. Kiedy
wreszcie dobieg na sam koniec pociagu,

peany Maslamy juz ledwo byo sychac. Alleluja! Alleluja! Najwidoczniej jego nowy zwolennik zaatakowa wyjatki
z Mesjasza Haendla.
Jednakowoz nikt nie sciga Gibrila i na szczescie w tyle pociagu
rwniez znajdowa sie wagon pierwszej klasy. Nie by podzielony na przedziay, wygodne pomaranczowe fotele ustawiono po cztery wok stow i Gibril usiad przy oknie,
wypatrujac
Londynu z omotaniem w piersiach, a kapelusz mia mocno wcisniety
na gowe. Prbowa pogodzic sie z niezaprzeczalnym faktem istnienia aureoli i nie
udao mu sie to, poniewaz za soba mia obakanie

Johna Maslamy, a przed soba

zdenerwowanie Allelui Cone i trudno mu byo uporzadkowa

c mysli. Nastepnie
zauwazy z rozpacza, z e za oknem unosi sie na swoim dywanie z Suchary pani
Rekha Merchant, najwyrazniej nie zwracajac
uwagi na sniezyce, ktra rozszalaa
sie tam na zewnatrz
i upodobniaa Anglie do obrazu w telewizji po zakonczeniu
emisji. Pomachaa mu i poczu, z e nadzieja z niego uchodzi. Zemsta na lewituja
cym dywaniku: zamkna
oczy i skoncentrowa sie na tym, z eby opanowac drzenie.

***

Wiem, czym jest duch powiedziaa Allie Cone do klasy penej nastolatek, ktrych twarze jasniay od delikatnego wewnetrznego swiata uwielbienia.
W wysokich partiach Himalajw czesto zdarza sie, z e alpinistom towarzysza
duchy tych, ktrzy zgineli podczas prby zdobycia szczytu, albo tez smutniejsze,
ale zarazem bardziej dumne duchy tych, ktrym udao sie osiagn
a
c wierzchoek,
po to tylko, by stracic z ycie w drodze powrotnej.
Za oknem w parku Fields snieg osiada powoli na wysokich nagich drzewach
i na trawnikach. Pomiedzy nisko wiszacymi,

ciemnymi sniegowymi chmurami

a miastem przykrytym biaym dywanem mozna byo dostrzec brudnozte swiato, sabe, zamglone swiato, ktre gasio porywy serca i odbierao chec snucia
marzen. Tam w grze, przypomniaa sobie Allie, tam w grze na wysokosci osmiu
tysiecy metrw swiato byo tak czyste, z e zdawao sie dzwieczec, spiewac, po163

dobne muzyce. Tutaj na paskiej ziemi swiato rwniez byo paskie, i przyziemne. Tutaj nic nie fruwao w powietrzu, trzcina znika juz z jeziora i umilky ptaki.
Wkrtce zapadanie zmrok.
Pani Cone? Rece dziewczat,
uniesione w gre, zaciagn
ey ja z powrotem
do klasy. Duchy, prosze pani? Tam w grze? Pani stroi sobie z nas z arty, no
nie? Powatpiewanie

na ich twarzach walczyo z uwielbieniem. Znaa pytanie,

ktre chciay jej zadac, a ktre prawdopodobnie nie padnie: pytanie o cud, jakim
jest jej skra Wchodzac
do klasy, syszaa jak szeptay podniecone, to prawda, zobacz, jaka blada, to niewiarygodne. Alleluja Cone, ktrej lodowatosc bya w stanie oprzec sie goracu
sonca na wysokosci osmiu tysiacy
metrw. Allie, sniezna
dziewica, krlowa lodu. Prosze pani, jak to sie dzieje, ze pani nie moze sie opalic?
Kiedy zdobya Everest z ekspedycja Collingwooda, gazety nazyway ich Krlew zka i Siedmioma Krasnoludkami, chociaz nie przypominaa dziewczyny
na Snie
z filmw Disneya, miaa pene usta blade raczej, a nie czerwone jak maki, wosy
sniezno-blond, nie czarne, oczy wcale nie otwarte szeroko, niewinne, lecz przymruzone z przyzwyczajenia, dla ochrony przed blaskiem sonca odbijajacym

sie
od sniegu. Wspomnienie o Gibrilu Fariszcie pojawio sie niespodziewanie, zaskakujac
ja:
Gibril w pewnej chwili podczas ich wsplnych trzech i p dni, zagrzmia, z tym swoim zwykym brakiem umiaru, Dziecino, nie jestes z adna gra
lodowa, co by tam nie mwili. Jestes namietna kobieta, bibi. Gorac
a i ostra jak
kachori. Udawa, z e dmucha na poparzone koniuszki palcw i dla podkreslenia
potrzasa
reka:
Och, za gorac
a. Och, przyniescie wody. Gibril Fariszta. Opanowaa
sie: Hej-ho, do pracy.
Duchy powtrzya stanowczo. W czasie wspinaczki na Everest, po
przejsciu lodospadu, zobaczyam mez czyzne siedzacego

w pozycji lotosu na odsonietej skale, oczy mia zamkniete, na gowie szkocki beret, zawodzi stara mantre: om mani padm hum. Po jego archaicznym ubiorze i dziwnym zachowaniu domyslia sie od razu, z e jest to zjawa Mauricea Wilsona, jogi, ktry w roku
1943 przygotowywa sie do samotnego wejscia na Everest poprzez trzytygodniowe posty, majace
mu pomc w osiagni
eciu tak silnego zespolenia ciaa i duszy,
z e gra bedzie za saba, aby wiez te rozerwac. Polecia niewielkim samolotem tak
wysoko, na ile maszyna moga sie wzniesc , i wyladowa

awaryjnie na snieznym
poletku, rozmyslnie rozbijajac
samolot, ruszy w gre i nigdy nie wrci. Kiedy
Allie podesza blizej, Wilson otworzy oczy i lekko skina
gowa na powitanie.
Szed obok niej przez reszte dnia albo tez wisia w powietrzu, kiedy wspinaa sie
po scianie. W pewnym momencie klapna
brzuchem w snieg na stromym zboczu
i zacza
suna
c pod gre, jak gdyby wyjezdza na niewidzialnym toboganie, wbrew
sile grawitacji. Allie uswiadomia sobie, z e zachowuje sie wobec niego cakiem
naturalnie, jak gdyby wpada przed chwila na starego znajomego pzniej przyczyny tego byy dla niej niezrozumiae.
Wilson sporo gawedzi, Nie narzekam obecnie na nadmiar towarzystwa,
164

ani w te strone, ani w tamta,

i wyrazi miedzy innymi swoje oburzenie z powodu odkrycia jego ciaa przez chinska ekspedycje z 1960 roku. Ci mali z ci
faceci mieli naprawde tupet, czelnosc niesamowita, z eby filmowac moje ciao.
Alleluja Cone bya pod wrazeniem jaskrawej, z to-czarnej szkockiej kraty jego
nieskazitelnych pumpw. Wszystko to opowiedziaa dziewczynom z Gimnazjum
nskiego w Brickhall Fields, ktre wczesniej napisay do niej tyle listw z prosZe
ba, by przyjechaa do nich z wykadem, z e po prostu nie moga odmwic. Musi
pani, bagay w listach, Pani mieszka tuz obok. Z okna w klasie, patrzac
ponad
parkiem, moga dostrzec swoje mieszkanie, w tej chwili ledwo widoczne poprzez
coraz mocniej sypiacy
snieg.
A oto, czego nie powiedziaa klasie: jak duch Mauricea Wilsona opisa jej
z najdrobniejszymi szczegami jego wasna wspinaczke, a takze odkrycia dokonane po smierci, na przykad powolny, pokretny, nieskonczenie delikatny i niezmiennie bezproduktywny rytua kopulacji yeti, ktrego swiadkiem by ostatnio
na South Col, przyszo wiec jej na mysl, z e spotkanie z duchem ekscentryka
z 1934, pierwszej istoty ludzkiej, ktra prbowaa samotnie wejsc na Everest i ktra sama bya pewnego rodzaju obrzydliwym czowiekiem sniegu, nie byo przypadkiem, ale rodzajem drogowskazu, deklaracja pokrewienstwa. Proroctwem, byc
moze, poniewaz wasnie w tamtym momencie narodzio sie jej ciche marzenie, ta
nieosiagalna

rzecz: marzenie o samotnej wspinaczce. Byo rwniez mozliwe, z e

Maurice Wilson by anioem jej smierci.
Chce mwic o duchach oznajmia poniewaz wiekszosc alpinistw po
zejsciu ze szczytu zaczyna odczuwac zazenowanie z tego powodu i nie wspomina
o tym w swoich relacjach. Naprawde istnieja, musze to przyja
c do wiadomosci,
chociaz jestem realistka twardo stapaj
ac
a po ziemi.

Smiechu
warte. Jej stopy. Nawet przed wyprawa na Everest odczuwaa przeszywajacy
bl i jej lekarka, doktor Mistry, bardzo konkretna kobieta zasadnicza kobieta z Bombaju, powiedziaa jej, z e ma znieksztacone uki stp. W
jezyku potocznym paskostopie. Jej podbicie, zawsze sabe, zostao jeszcze bardziej osabione przez lata chodzenia w trampkach i innym nieodpowiednim obuwiu. Doktor Mistry nie moga zalecic jej nic specjalnego: c wiczenie zaciskania
i wyprostowywania palcw u ng, bieganie boso po schodach, wygodne obuwie.
Jest pani jeszcze moda powiedziaa. Jezeli bedzie pani dbaa o siebie,
bedzie pani zdrowa. Jezeli nie, zostanie pani kaleka w wieku czterdziestu lat
Kiedy Gibril cholera! dowiedzia sie, z e wesza na Everest pomimo cierni
w stopach, zacza
ja nazywac swoja kurza apka. Czyta kiedys zbir bajek, w ktrym znalaz opowiadanie o morskiej kobiecie, ktra porzucia ocean i przybraa
ludzka postac dla ukochanego mez czyzny. Miaa teraz stopy zamiast petw, lecz
kazdy krok by dla niej smiertelna udreka, jak gdyby chodzia po potuczonym
szkle; mimo to sza przed siebie, dalej i dalej, w gab
ladu.
Zrobias cos takiego
dla jakiejs cholernej gry, powiedzia. Czy zrobiabys to dla mez czyzny?
165

Zataia swoje dolegliwosci przed kolegami z ekspedycji, poniewaz czar Everestu by wprost nieodparty. Lecz obecnie bl wcale nie ustapi,
mozna by wrecz
powiedziec, nasila sie, jezeli to w ogle mozliwe. W jej przypadku role stopoksztatka odegraa wrodzona choroba. Koniec przygd, pomyslaa Allie; zdradzona przez swoje stopy. Obraz celowo znieksztaconych stp wcia
z pozosta przed
jej oczyma. Cholerni Chinczycy, zadumaa sie, powtarzajac
za duchem Wilsona.

Zycie
jest dla niektrych takie askawe pakaa kiedys w ramionach
Gibrila Farszity. Dlaczego ich przeklete stopy nie nawalaja?
Pocaowa ja
w czoo. Byc moze tobie pisana jest walka powiedzia. Za bardzo tego
pragniesz.
Dziewczeta czekay na nia coraz bardziej zniecierpliwione ta caa mowa o duchach. Chciay tej relacji, jej relacji. Chciay stac na szczycie gry. Czy wiecie,
jakie to uczucie, chciaa je zapytac, kiedy caosc waszego z ycia jest skoncentrowana do jednej chwili, trwajacej
kilka godzin? Czy wiecie, jak to jest, kiedy jedyna
mozliwoscia jest droga w d? Byam w parze z Szerpa Pemba powiedziaa. Pogoda bya swietna, swietna. Powietrze tak przejrzyste, az czuo sie, z e
mozna przeszyc wzrokiem cae niebo i spojrzec we wszystko, co lezao za nim.
Pierwsza dwjka najprawdopodobniej juz dosza do szczytu, powiedziaam do
Pemby. Warunki utrzymuja sie, mozemy ruszac. Pemba bardzo spowaznia, co
byo nowoscia, jako z e by clownem ekspedycji. Takze nigdy nie by na szczycie. W tamtej chwili nie miaam najmniejszego zamiaru isc bez tlenu, ale kiedy
zobaczyam, z e on zdecydowa sie na to, pomyslaam sobie, OK, ja rwniez. By
to niemadry

kaprys, zupenie szczeniacki, lecz nagle zapragneam byc kobieta,

ktra siadzie

na szczycie tej parszywej gry, istota ludzka, a nie maszyna do oddychania. Pemba powiedzia, Allie Bibi, nie rb tego, ale juz ruszyam. Wkrtce
minelismy tamtych, schodzacych,

i widziaam cudowna rzecz w ich oczach. Byli

tak szczesliwi, tak triumfowali, z e nawet nie zauwazyli braku aparatu tlenowego.
Bad
zcie ostrozni, krzykneli do nas, uwazajcie na anioy. Pemba zacza
oddychac
miarowo, a ja prbowaam nasladowac ten rytm, kiedy on wdycha i ja wdychaam, kiedy wydycha i ja wydychaam. Czuam, z e cos ulatuje z czubka mojej
gowy i wyszczerzyam zeby, po prostu wyszczerzyam zeby od ucha do ucha,
a kiedy Pemba spojrza w moja strone, zauwazyam, z e robi to samo. Wygladao

to jak jakis grymas, jak bl, ale to bya po prostu gupia radosc . Bya kobieta,
ktra dosza do tego, co transcendentne, do cudw duszy, dzieki ciez kiej fizycznej
pracy wspinaniu sie po skutej lodem skale. W tym momencie powiedziaa dziewczetom, ktre razem z nia wspinay sie, pokonujac
kazdy krok jej trasy
uwierzyam w to wszystko: z e swiat ma wasny gos, z e mozna podniesc zasone i zobaczyc twarz Boga, wszystko. Ujrzaam Himalaje rozposcierajace
sie
pode mna i to takze bya twarz Boga. Pemba musia dostrzec cos w wyrazie mojej twarzy, co zaniepokoio go, poniewaz krzykna
do mnie, Uwazaj, Allie Bibi,
kulminacja. Przypominam sobie, z e byo tak, jakbym przepynea nad ostatnim
166

nawisem i dalej w gre, na sam wierzchoek i oto znalezlismy sie tam, a ziemia opadaa w d, w kazdym kierunku. Takie swiato; swiat tak oczyszczony,
z e sta sie swiatem. Chciaam zedrzec z siebie rzeczy i pozwolic, by przenikneo
przeze mnie. Nikt w klasie nie zachichota; wszystkie tanczyy nago na dachu
swiata. Wwczas pojawiy sie obrazy, tecze splatay sie i tanczyy na niebie,
blask spywa jak wodospad ze soncem, i byy tam anioy, tamci nie z artowali.
Widziaam je, podobnie zreszta jak Szerpa Pemba. Kleczelismy juz wtedy. Jego
z renice byy zupenie biae, tak jak moje, jestem pewna. Prawdopodobnie umarlibysmy tam, jestem pewna, oslepieni przez snieg i otumanieni przez grska euforie, ale nagle usyszaam haas, gosny i przerazliwy huk, podoby do strzau. To
mnie wyrwao z tego nastroju. Musiaam krzyczec na Pembe, az i on otrzasn
a
sie
i zaczelismy schodzic. Pogoda zmienia sie gwatownie; nadchodzia zamiec. Powietrze byo teraz ciez kie, ciez kosc zamiast tego swiata, tej swiatosci. Z trudem
dobrnelismy do punktu spotkania i caa nasza czwrka wtoczya sie do maego
namiotu w Obozie Szstym, ponad osiem tysiecy metrw. Niewiele sie tam rozmawia. Wszyscy mielismy swoje Everesty, na ktre wspinalismy sie ponownie,
wiele razy w ciagu
nocy. Ale w pewnej chwili zapytaam: Co to by za haas?
Czy ktos wystrzeli z rewolweru? Popatrzyli na mnie jak na wariatke. Kto zrobiby taka cholerna gupia rzecz na tej wysokosci, powiedzieli, a poza tym, Allie,
wiesz przeciez bardzo dobrze, z e nigdzie na tej grze nie ma rewolweru. Mieli racje, oczywiscie, ale syszaam strza, tego jestem pewna: bam, bam, strza i echo.
I to byoby na tyle zakonczya nagle. Koniec. Historia mojego z ycia.
Chwycia laske ze srebna raczk
a i przygotowaa sie do wyjscia. Nauczycielka, pani Bury, podesza do niej, aby wygosic zwyke w tej sytuacji banay. Ale
dziewczeta nie chciay dac sie zbyc byle czym. Wiec co to byo w takim razie,
Allie? nalegay: a ona, wygladaj
aca
tak jakby do jej trzydziestu trzech lat nagle przybyo dziesiec , wzruszya ramionami. Nie wiem powiedziaa im.
Moze to by duch Mauricea Wilsona?
Wysza z klasy, wspierajac
sie mocno na lasce.

***

Miasto Ten Wasnie Londyn, jar, wyobrazcie sobie do cholery spowite

byo w biaa szate jak z aobnik na pogrzebie. Czyim, cholera, pogrzebie, prosze pana, zapyta sam siebie bliski obedu Gibril Fariszta, nie moim, mam cholerna nadzieje i ufam. Kiedy pociag
wjecha na stacje Victoria, Gibril wyskoczy
w biegu, potkna
sie i wyozy jak dugi wprost pod wzki bagazowe i szyderstwa czekajacych

Londynczykw, trzymajac
kurczowo, kiedy pada, swj coraz
167

bardziej sponiewierany kapelusz. Rekhi Marchant nigdzie nie byo widac i chcac

wykorzystac ten moment, Gibril zacza

biec przez rzednacy
tum jak opetaniec,
po to tylko, by zastac ja przy barierce biletowej, gdzie cierpliwie unosia sie na
swoim dywanie, niewidzialna dla niczyich oczu z wyjatkiem

jego, trzy stopy nad

ziemia.
Czego chcesz wybuchna
jaka masz do mnie sprawe? Zobaczyc
twj upadek odpowiedziaa natychmiast Rozejrzyj sie dodaa. Juz
teraz udao mi sie zrobic z ciebie cakiem niezego durnia.
Ludzie rozstepowali sie przed Gibrilem, szalencem w przydugim paszczu
i w kapeluszu wczegi, ten pan mwi sam do siebie, powiedzia jakis dzieciecy
gosik, a mama dziecka wyszeptaa c ssss, kochanie, nie wolno smiac sie z czyjegos
nieszczescia. Witamy w Londynie. Gibril Fariszta popedzi w strone schodkw
prowadzacych

do metra. Siedzaca
na swoim dywanie Rekha pozwolia mu odejsc .
Lecz kiedy wpad na peron Linii Victorii w kierunku pnocnym, zobaczy
ja znowu. Tym razem bya kolorowa fotografia na czterdziestoosmioarkuszowym
afiszu reklamujacym

zalety systemu bezposrednich miedzynarodowych poacze

n
telefonicznych, rozlepionym wzduz torw. Wykup miejsce na magiczna podrz
do Indii na latajacym

dywanie, doradzaa. Nie potrzeba dzinnw ani czarodziejskich lamp. Krzykna

gosno, ponownie budzac
wsrd wsppasazerw watpliwo
sci co do stanu swojego zdrowia psychicznego, i uciek na peron Unii poudniowej, przy ktrym wasnie zatrzymywa sie pociag.
Wskoczy do srodka i znalaz
sie twarza w twarz z Rekha, trzymajac
a na kolanach zwiniety dywan. Drzwi zamkney sie za nim z hukiem.
Tego dnia Gibril Fariszta ucieka metrem londynskim we wszystkich mozliwych kierunkach i dokadkolwiek

sie nie ruszy, Rekha zawsze go odnajdywaa; siedziaa u jego stp na niekonczacych

sie ruchomych schodach przy Oxford

Circus, a w niemiosiernie zatoczonych windach stacji Tufnell Park ocieraa sie
o niego w sposb, ktry za z ycia uwazaaby za skandaliczny. Na koncowych odcinkach Linii Metropolitan stracaa

zjawy swoich dzieci z drzew o rozcapierzonych gaeziach, a kiedy wyszed na ulice nie opodal Banku Angielskiego, z eby
zaczerpna
c powietrza, rzucia sie w teatralnym gescie ze szczytu frontonu klasycystycznego budynku. I mimo z e nie mia pojecia, jaki jest ksztat tego najbardziej zmiennego i podobnego kameleonowi miasta, doszed do przekonania, z e
nieustannie zmienia ono swoja postac w czasie, kiedy przemieszcza sie pod jego
powierzchnia, a wiec z e stacje metra przenosza sie z jednej linii na druga i pojawiaja w dowolnej kolejnosci. Niejeden raz wynurza sie, na wp uduszony, z tego
podziemnego swiata, w ktrym przestay obowiazywa

c prawa czasu i przestrzeni

i prbowa zapac takswke; z adna jednak nie chciaa sie zatrzymac, co zmuszao go do ponownego zanurzania sie w piekielnym labiryncie, labiryncie bez
wyjscia, i kontynuowania swojej eposu godnej ucieczki. W koncu beznadziejnie
zmeczony, uleg nieuchronnej logice wasnego obedu, na ktrejs z kolei stacji,
168

ktra jak postanowi, musi byc ostatnim z przystankw w jego z gry skazanej na
niepowodzenie pogoni za chimera. Wyszed na zewnatrz
i znalaz sie na dramatycznie obojetnej ulicy wyscieanej smieciami, nie opodal ronda, ktre az roio sie
od ciez arwek. Byo juz ciemno, kiedy chwiejnym krokiem, przywoujac
ostatnie
juz zapasy optymizmu, wszed do jakiegos nieznanego parku, zupenie upiornego
na skutek ektoplazmowego swiata lamp sodowych. Klekajac
w pustce zimowego wieczoru, zobaczy jaka
s kobieca postac sunac
a wolno w jego strone poprzez
trawnik okryty caunem sniegu i odgad, z e musi to byc jego nemezis, Rekha Merchant, ktra zbliza sie, by zozyc na jego ustach pocaunek smierci, by wciagn
a
c
go w otchan jeszcze gebsza niz ta, w ktrej dokonaa dziea zniszczenia jego ducha. Byo mu juz wszystko jedno i kiedy kobieta zblizya sie, zda
zy juz opasc na
rece, a na dodatek paszcz zwisa z niego luzno, co nadawao mu wyglad
wielkiego umierajacego

z uka, ktry z jakichs niezrozumiaych powodw ma na gowie

szary brudny kapelusz.
Jakby z oddali dobieg go okrzyk zdziwienia, ktry wyrwa sie z ust kobiety,
mieszay sie w nim niedowierzanie, radosc i dziwna uraza i zanim straci przytomnosc , zdoa jeszcze zrozumiec, z e Rekha pozwolia mu, przynajmniej chwilowo,
miec zudzenie, z e osiagn
a
bezpieczna przystan, by tym sodszy by jej ostateczny triumf.

Zyjesz
powiedziaa kobieta, powtarzajac
sowa, ktrymi sie kiedys po
raz pierwszy do niego zwrcia. Odzyskaes z ycie. A to przeciez najwazniejsze.
Usmiechajac
sie zapad w sen u paskich stp Allie, a snieg pada, pada.

IV
Aisza

Nawet seriale telewizyjne juz wyemigroway; znaja to miasto lepiej od niego. W nastepstwie spotkan z Rosa i Rekha swiaty marzen jego drugiego, archanielskiego ja zaczey wydawac sie obecnie tak realne, jak zmieniajace
sie jedna
po drugiej rzeczywistosci, ktre on zamieszkuje, kiedy sie budzi. Na przykad,
pojawia sie cos takiego: kamienica czynszowa w holenderskim stylu w dzielnicy
Londynu, ktra pzniej zidentyfikuje jako Kensington, do ktrej to kamienicy marzenie przenosi go z duza predkoscia obok domu towarowego Barkers i maego,
szarego budyneczku z podwjnymi oknami w wykuszach, w ktrym Thackeray
pisa swoje Targowisko prznosci oraz obok placu z klasztorem, do ktrego zawsze wchodza mae dziewczynki w mundurkach, ale nigdy z niego nie wychodza,
obok domu, gdzie mieszka pod koniec z ycia Talleyrand, kiedy po tysiacu
i jednej
kameleonowych zmianach zasad przybra zewnetrzna forme ambasadora Francji w Londynie, i wreszcie przybywa on do siedmiopietrowego naroznego bloku
z zielonymi balkonami z kutego z elaza az do pietra czwartego, a teraz wizja przyspiesza jego podrz w gre wzduz wewnetrznej sciany budynku i na czwartym
pietrze odsuwa on ciez kie zasony w oknie salonu, i w koncu siedzi w tym pokoju, nie spiac
jak zwykle, szeroko otwarte oczy w przycmionym z tym swietle,
patrzac
w przyszosc , brodaty Imam w turbanie.
Kim jest? Wygnancem. Czego nie wolno mylic i co nie moze sie zlewac z tymi wszystkimi innymi okresleniami, ktrych ludzie uzywaja tak lekkomyslnie:
emigrant, osoba ktra zrzeka sie obywatelstwa, uciekinier, imigrant, cisza, przebiegosc . Wygnanie jest marzeniem o powrocie w chwale. Wygnanie jest wizja re eta Helena. Jest nieustannym paradoksem: patrzeniem do
wolucji: Elba, a nie Swi
przodu poprzez stae patrzenie wstecz. Wygnaniec to pika rzucona wysoko w gre. Wisi tam, zastygy w czasie, przemieniony w fotografie; wstrzymany ruch,
zawieszony nieprawdopodobnie ponad swoja rodzinna ziemia, wyglada
on tego
nieuniknionego momentu, w ktrym fotografia musi zacza
c sie ruszac, a ziemia
zazada
swego. O takich sprawach mysli Imam. Jego domem jest wynajete mieszkanie. Jest ono poczekalnia, fotografia, powietrzem.
Gruba tapeta, oliwkowe paski na kremowym tle, nieco tylko wyblaka, a jednak wystarczajaco,
aby podkreslic z ywsze prostokaty
i owale, ktre zdradzaja
miejsca, gdzie kiedys wisiay obrazki. Imam jest wrogiem podobizn, kiedy wprowadzi sie, obrazy zeslizney sie bezszelestnie ze scian i wymkney ukradkiem
z pokoju, usuwajac
sie w ten sposb przed wsciekoscia jego milczacej
dezaprobaty. Niektrym podobiznom pozwolono jednak zostac. Na obramowaniu kominka trzyma kilka widokwek ze stereotypowymi obrazami rodzinnej miejscowosci,
ktra nazywa sie po prostu Desz: jakas gra wznosi sie nad miastem; malownicza scenka wiejska pod olbrzymim drzewem; meczet. Ale w sypialni, na scianie
naprzeciwko twardego skadanego zka, na ktrym sypia, wisi ikona, portret kobiety o nadzwyczajnej sile, synnej z profilu greckiego posagu
i czarnych wosw dugich do samej ziemi. Potez na kobieta, jego wrg, jego alter ego: trzyma
171

ja blisko siebie. Podobnie zreszta, daleko stad,

w paacach swojej wszechwadzy
ona bedzie trzymac kurczowo jego portret ukryty pod krlewskim paszczem lub
schowany w medalionie na szyi. Cesarzowa, a nazywa sie jakzeby inaczej?
Aisza. Na tej wyspie, Imam-uchodzca, a w kraju, w Desz, Ona. Kazde obmysla
smierc drugiego.
Zasony, gruby, zocisty aksamit, sa zaciagni
ete przez cay dzien, poniewaz
gdyby je odsonieto, zo mogoby wkrasc sie do mieszkania: cudzoziemszczyzna,
zagranica, obcy nard. Przykry powd, dla ktrego on jest tu, a nie Tam, na ktrym
koncentruje wszystkie swoje mysli. W tych rzadkich chwilach, kiedy Imam wychodzi zaczerpna
c kensingtonskiego powietrza, w samym srodku kwadratu utworzonego przez osmiu modych mez czyzn w ciemnych okularach i z wybrzuszeniami pod marynarkami, skada przed soba rece i idzie ze wzrokiem utkwionym
w ochroniarzy, z eby z aden element czy czastka

tego znienawidzonego miasta,

tego gniazda rozpusty, ktre poniza go udzielajac
mu schronienia, za co musi czuc
sie zobowiazany

wobec niego pomimo tej pozadliwo

sci, checi zysku i prznosci,

nie dosta sie jak pyek kurzu do jego oczu. Kiedy zostawi za soba to ohydne
wygnanie i powrci tryumfalnie do tego innego miasta, pod widokwkowa gre,
bedzie mg z duma powiedziec, z e nadal pozostaje w stanie cakowitej niewiedzy
o tej Sodomie, w ktrej musia czekac; nie wiedzacy,
a wiec nie splamiony, nie
zmieniony, czysty.
Inna przyczyna, dla ktrej zasony pozostaja zaciagni
ete, jest oczywiscie to, z e
wok niego sa oczy i uszy, ale nie wszystkie przyjazne. Te pomaranczowe budynki nie sa neutralne. Gdzies po drugiej stronie ulicy pojawi sie teleobiektyw, sprzet
wideo, olbrzymie mikrofony; i zawsze niebezpieczenstwo snajperw. I nad, i pod,
i obok Imama znajduja sie bezpieczne mieszkania zajete przez jego straznikw,
ktrzy przechadzaja sie po ulicach Kensington przebrani za kobiety w caunach
i ze srebrzystymi dziobami; ale nadmiar ostroznosci nigdy nie zaszkodzi. Dla wygnanca paranoja jest niezbednym warunkiem utrzymania sie przy z yciu.
Bajka, ktra usysza z ust jednego ze swoich ulubiencw, amerykanskiego
neofity, niegdys synnego piosenkarza, znanego obecnie jako Bilal X. W pewnym
nocnym klubie, do ktrego Imam ma zwyczaj wysyac swoich ludzi, aby przysuchiwali sie temu, co powiedza pewne osoby nalezace
do pewnych ugrupowan
opozycyjnych, Bilal spotyka modego czowieka z Desh, rwniez spiewajace
go, zaczeli wiec rozmawiac. Okazao sie, z e ten Mahmud jest bardzo przerazonym osobnikiem. Ostatnio schroni sie u gori, wysokiej kobiety o rudych wosach, i wtedy wyszo na jaw, z e poprzednim kochankiem jego kochanej Renaty
by emigracyjny szef SAVAK-u, organizacji oprawcw podlegej szachowi Iranu.
Sam Wielki Bonzo numer jeden; nie jakis tam pomniejszy sadysta z talentem do
wyrywania paznokci lub przypalania powiek, ale wielki harem zada we wasnej
osobie. Dzien po wprowadzeniu sie Mahmuda i Renaty do nowego mieszkania
Mahmud otrzyma list. W porzadku,

gnoju, posuwasz moja kobiete, chciabym ci

172

tylko powiedziec czoem. Nastepnego dnia przyszed kolejny Ust. A propos, kutasie, zapomniaem ci podac, oto twj nowy numer telefonu. Mahmud i Renata
zwrcili sie wczesniej z prosba o numer zastrzezony, ale jak dotad
nie otrzymali go jeszcze od przedsiebiorstwa telefonicznego. Kiedy przydzielono ten numer
dwa dni pzniej i okaza sie identyczny, jak ten otrzymany w liscie, Mahmudowi natychmiast wypady wszystkie wosy. Wtedy, widzac
je lezace
na poduszce,
zozy rece przed Renata i baga: Dziecino, kocham cie, ale jestes zbyt goraca

dla mnie, prosze, odejdz gdzies, daleko daleko. Kiedy Imamowi opowiedziano te historie, pokreci gowa i powiedzia, to dziwka, kto ja teraz dotknie, mimo
z e jej ciao wzbudza u mez czyzn pozadanie?

Naznaczya siebie pietnem gorszym

od tradu;

w ten sposb istoty ludzkie okaleczaja same siebie. Ale prawdziwym

moraem tej przypowiesci jest potrzeba wiecznej czujnosci. Londyn jest miastem,
w ktrym byy szef SAVAK-u mia dojscia w przedsiebiorstwie telefonicznym,
a byy kucharz Szacha prowadzi swietnie prosperujac
a restauracje w Hounslow.
Takie goscinne miasto, taka przystan, przyjmuje ludzi wszelkiego pokroju. Koniecznie zaciagajcie

zasony.
W tym domu z okazaymi mieszkaniami pietra od trzeciego do piatego

sa
chwilowo wszystkim, co Imam posiada. Tu wasnie znajduja sie pistolety i krtkofalwki, i pokoje, w ktrych bystrzy modzi ludzie w garniturach siedza i zaatwiajac
pilne sprawy mwia do kilku suchawek naraz. Nie widac tu nigdzie alkoholu ani kart do gry czy kosci, a jedyna kobieta jest ta postac wiszaca
na scianie
w sypialni starego czowieka. W tej zastepczej ojczyznie, ktra bezsenny swiety
traktuje jako swoja poczekalnie lub strefe eksterytorialna, ogrzewanie dziaa pena
para dzien i noc, a okna sa szczelnie zamkniete. Wygnaniec nie moze zapomniec,
a wiec musi symulowac suchy upa w Desz, ziemi przeszosci i przyszosci, gdzie
nawet ksiez yc jest goracy
i apetyczny jak swiezutki, ociekajacy
masem czapati.
O, ty tak wyteskniona czesci swiata, gdzie i sonce, i ksiez yc sa rodzaju meskiego,
lecz ich gorace,
sodkie swiato nosi kobiece imiona. W nocy wygnaniec odsuwa swoje zasony i obce swiato ksiez yca wchodzi ukradkiem do pokoju, a jego
chd uderza w oczy mez czyzny jak gwozdzie. Krzywi sie, przymyka powieki.
Przyobleczony w luzna szate, niezadowolony, zowieszczy: oto jest Imam.
Wygnanie jest kraina bez duszy. Na wygnaniu meble sa brzydkie, drogie,
wszystkie kupione w tym samym czasie i w tym samym sklepie i z nadmiernym pospiechem: byszczace
srebrne kanapy z petwami jak w starych buickach
de Soto oldsmobilach, oszklone pki, na ktrych zamiast ksia
zek stoja segregatory z wycinkami z gazet. Na wygnaniu za kazdym odkreceniem kranu w kuchni
z prysznica nagle leci wrzatek,

tak wiec kiedy Imam zazywa kapieli,

caa jego
swita musi pamietac, aby nie nalewac wtedy wody do czajnika i nie opukiwac
brudnego talerza, a kiedy Imam idzie do toalety, jego ludzie wyskakuja poparzeni spod prysznica. Na wygnaniu nie gotuje sie w ogle nic: jego straz osobista,
chopcy w ciemnych okularach, ida do knajpy, by wzia
c jedzenie na wynos. Na
173

wygnaniu wszelkie prby zapuszczenia korzeni wygladaj

a jak zdrada; sa przyznaniem sie do kleski.
Imam jest w samym srodku koa.
Cay ruch promieniuje od niego na zewnatrz,

zgodnie z ruchem wskazwek

zegara. Jego syn, Chalid, wchodzi do sanktuarium ojca, niosac
szklanke z woda, trzyma ja prawa reka, a lewa don jest pod szklanka. Imam ustawicznie pije
wode, szklanke co piec minut, aby pozostac czystym; zanim zacznie pic, woda
jest czyszczona w amerykanskim aparacie filtracyjnym. Wszystkim modym ludziom z jego otoczenia znana jest synna Monografia Imama na temat Wody, ktrej czystosc , jak Imam wierzy, udziela sie pijacemu,

jej rozcienczenie i prostota,

ascetyczne przyjemnosci jej smaku. Cesarzowa zaznacza pije wino.
Burgundy, wina czerwone, wina renskie swoje upajajace
dziaanie rozkadajace
acz
a w jej ciele, zarwno pieknym, jak i plugawym. Grzech ten wystarczy,
z eby skazac ja na wieczne potepienie, bez nadziei odkupienia. Obraz na scianie
jego sypialni przedstawia Cesarzowa Aisze trzymajac
a w doniach ludzka czaszke wypeniona ciemnoczerwonym pynem. Cesarzowa pije krew, ale Imam jest
czowiekiem wody. Nie bez powodu narody naszych goracych

krajw okazuja

jej taki szacunek gosi Monografia. Woda daje z ycie. Zaden cywilizowany
osobnik nie moze odmwic jej blizniemu. Staruszka, o nogach nie wiadomo jak
sztywnych z powodu artretyzmu, podniesie sie od razu i pjdzie do kranu, jezeli
mae dziecko do niej przyjdzie i poprosi, pani, nani. Strzezcie sie wszystkich tych,
ktrzy bluznia przeciw wodzie. Kto ja zanieczyszcza, wyjaawia swoja dusze.
Imam czesto daje upust zosci na wspomnienie o niezyjacym

Aga Khanie; kiedys pokazano mu tekst wywiadu, w ktrym zauwazono, z e gowa Izmailitw pije
szampana. Alez prosze pana, ten szampan jest tylko na pokaz. W chwili, kiedy dotyka moich ust, przemienia sie w wode. Szatan, grzmi Imam. Apostata, bluznierca,
oszust. Kiedy nadejdzie przyszosc , takie indywidua bedzie sie sadzi
c, mwi swoim ludziom. Przyjdzie dzien wody i krew bedzie pyna
c jak wino. Tak wyglada

cudowna istota przyszosci wygnancw: to, co po raz pierwszy jest wypowiadane

w czasach bezsilnosci w przegrzanym mieszkaniu, staje sie przeznaczeniem narodw. Komu nie sni sie ten sen, z e na jeden dzien zosta krlem? Ale Imam
marzy o okresie duzszym niz jeden dzien, czuje emanujace
z koniuszkw palcw
pajecze nitki, dzieki ktrym pokieruje biegiem historii.
Nie: nie historii.
Jego sen jest snem jeszcze dziwniejszym.

174

***

Jego syn, nosiwoda Chalid, bije pokony przed swoim ojcem jak pielgrzym
w swiatyni,

informuje go, z e na zewnatrz

sanktuarium straz trzyma w tej chwili
Salman Farsi. Bilal siedzi przy nadajniku radiowym, transmitujac
do Desz posanie na dzisiejszy dzien, na uzgodnionej czestotliwosci.
Imam jest bryowata cisza, bezruchem. Jest z ywym kamieniem. Jego olbrzymie sekate rece, szare jak granit, wspieraja sie ciez ko o porecze fotela z wysokim
oparciem. Jego gowa, zbyt wielka w stosunku do ciaa, wspiera sie nonszalancko
a zarazem ociez ale na zdumiewajaco
chudej szyi, wyzierajacej
poprzez szaro-czarne kosmyki brody. Oczy Imama sa zamglone; wargi nie poruszaja sie. Jest
sia w czystej formie, istota z ywiow; porusza sie bez ruchu, dziaa bez jakiegokolwiek dziaania, mwi bez wydania najmniejszego dzwieku. Jest kuglarzem
i historia to jego magiczna sztuczka.
Nie, nie historia: cos dziwniejszego.
Wyjasnienie tej zagadkowej amigwki mozna usyszec wasnie w tej chwili,
na pewnych tajnych falach radiowych, na ktrych gos amerykanskiego neofity,
Bilala, spiewa swieta piesn Imama. Muezzin Bilal: jego gos wchodzi do amatorskiego radioaparatu w Kensington, a wychodzi w wysnionym Desz, przeobrazony
w grzmiace
przemwienie samego Imama. Zaczynajac
od rytualnych obelg pod
adresem Cesarzowej, od dugich list jej zbrodni, morderstw, apwek, jej stosunkw seksualnych z jaszczurkami i tak dalej, przechodzi w koncu do tematu, wygaszajac
gromkim gosem conocne wezwanie Imama skierowane do jego ludu, by
powsta przeciwko zu, jakim jest jej Panstwo. Zrobimy rewolucje obwieszcza Imam przez muezzina ktra jest buntem nie tylko przeciwko tyranowi, lecz
przeciwko historii. Wszak za Aisza kryje sie jeszcze inny wrg, a jest nim Historia sama w sobie. Historia jest krwia-winem,

ktrego duzej juz nie wolno pic.

Historia trucizna, dzieo i opetanie Diaba, wielkiego Szejtana, to najwieksze
z kamstw postep, nauka, prawa przeciwko ktrym Imam wystepuje. Histo zki, wiedza jest uuda, poniewaz skarbiec wiedzy zapeni
ria jest zejsciem ze Scie
sie do konca w dniu, w ktrym Al-Lah zakonczy przekazywanie swoich objawien
Mahoundowi. My usuniemy zasone historii gos Bilala przenika w zasuchana noc i kiedy to sie speni, ujrzymy Raj w caym jego blasku i chwale. Imam
wybra Bilala do tego zadania z powodu piekna jego gosu, ktry w swoim poprzednim wcieleniu zdoa wspia
c sie na Everest listy przebojw, i to nie jeden
raz, a tuzin razy, na sam szczyt. Gos jest geboki i stanowczy, jest to gos nawyky do posuchu, dobrze utrzymany, swietnie wyszkolony, gos amerykanskiej
pewnosci siebie, bron Zachodu skierowana przeciwko jej twrcom, ktrych potega wspiera Cesarzowa i jej tyranie. Dawniej Bilal protestowa przeciwko takiemu

175

opisowi swojego gosu. On rwniez nalezacy

do uciskanego ludu tak mwi
a wiec niesprawiedliwoscia jest przyrwnywac go do jankeskich imperialistw. Imam odpar nie bez agodnosci: Bilalu, twoje cierpienie jest rwniez naszym cierpieniem. Ale rozrastanie sie wadzy w domu oznacza poznanie jej drg,
wchanianie jej w siebie, i to przez te sama skre, ktra jest przyczyna twojego
ucisku. Przyzwyczajenie, jakie daje potega, jej barwa gosu, jej postawa, jej sposb odnoszenia sie do innych. To jest choroba, Bilal, atakujaca
wszystkich, ktrzy
podejda do niej zbyt blisko. Jezeli ci potez ni podepcza cie, zostaniesz zarazony
podeszwami ich stp.

Bilal w dalszym ciagu

kieruje swoje sowa w ciemnosc . Smier
c tyranii Cesarzowej Aiszy, kalendarza, Ameryki, czasu! My poszukujemy wiecznosci, nieskonczonosci, Boga. Jego niezmaconych

wd, a nie jej pynacego

wina. Palcie ksia

zki, a zawierzcie Ksiedze, targajcie papiery na strzepy, a suchajcie Sowa, tego, ktre zostao objawione przez Anioa Gibrila Posancowi Mahoundowi
i rozwiniete przez waszego przewodnika i Imama. Amen powiedzia Bilal,
konczac
prace tej nocy. Podczas gdy w swoim sanktuarium Imam wysya wasne
posanie: wzywa, wywouje, archanioa Gibrila.

***

Widzi sam siebie w marzeniu sennym: z aden z niego anio, po prostu mez czyzna w normalnym codziennym ubraniu, uzywanej garderobie, ktra dosta po
Henrym Diamondzie: na zewnatrz
gabardyna i kapelusz filcowy, a pod spodem
za duze spodnie przytrzymywane szelkami, rybacki weniany pulower, obszerna
biaa koszula. Ten Gibril ze snu, tak podobny do tego na jawie, stoi drzacy
w sanktuarium Imama, ktrego oczy sa biae jak oboki.
Gibril mwi zrzedliwie, aby ukryc swj strach.
Dlaczego upierac sie przy archanioach? Tamte czasy, powinienes wiedziec, dawno miney.
Imam zamyka oczy, wzdycha. Dywan wyrzuca z siebie dugie wasy,
ktre
owijaja sie wok Gibrila, mocno go przytrzymujac.

Nie potrzebujesz mnie podkresla Gibril. Objawienie jest juz skonczone. Pusc mnie
Tamten kreci gowa i mwi, z ta drobna rznica, z e jego wargi nie poruszaja
sie, i uszy Gibrila wypenia gos Bilala, jakkolwiek prelegenta nigdzie nie widac,
dzis jest ta noc, mwi gos, i musisz przeniesc mnie do Jerozolimy.
Wwczas mieszkanie znika i oto staja na dachu, obok zbiornika wodnego, poniewaz Imam, kiedy z yczy sobie sie przeniesc , moze pozostac w miejscu poru176

sza swiat wok siebie. Jego broda powiewa na wietrze. Jest teraz duzsza; gdyby
nie wiatr, ktry apie ja, jak gdyby by to szalik szyfonowy, dotkneaby ziemi przy
jego stopach; ma zaczerwienione oczy, a jego gos unosi sie wok niego na niebie. Zabierz mnie. Gibril spiera sie, wydaje sie, z e mozesz to z atwoscia zrobic
sam: lecz Imam, pojedynczym, zdumiewajaco
byskawicznym ruchem przerzuca
brode za ramie, podwija swj paszcz, odsaniajac
dwa cienkie patyki ng, pokryte monstrualnym wosiem, i skacze wysoko w nocne powietrze, lecac
robi zwrot
i osiada na ramionach Gibrila, trzymajac
sie go kurczowo pazurami, ktre zmieniy sie w dugie krecone szpony. Gibril czuje, z e unosi sie w niebo, niosac
na sobie
tego starego z eglarza, Imama, ktrego wosy staja sie duzsze z minuty na minute,
pynac
we wszystkich kierunkach, jego brwi powiewaja jak proporce na wietrze.
Jerozolima, zastanawia sie, w ktra to strone? A poza tym, sliskie to sowo,
Jerozolima, moze byc zarwno idea, jak i miastem: cel, triumf. Gdzie jest ta Jerozolima Imama? Upadek wszetecznicy mwi mu w ucho jakis gos oderwany
od ciaa. Jej koniec, tej babilonskiej kurwy.
Wzlatuja w noc. Ksiez yc nagrzewa sie coraz bardziej, zaczyna bulgotac jak
ser na roznie; i on, Gibril, widzi, jak kawaki odpadaja od niego od czasu do
czasu, ksiez ycowe kapki, ktre sycza i kipia na skwierczacej
blasze nieba. Pod
nimi pojawia sie ziemia. Nadchodzi wielki upa.
Jest to olbrzymia kraina, czerwona, ze spaszczonymi czubkami drzew. Przelatuja nad grami, ktrych wierzchoki sa rwniez spaszczone przez z ar; nawet
kamienie tutaj sa paskie z goraca.
W koncu sa przy wysokim wzniesieniu, niemal
dokadnie w ksztacie stozka, gra rwniez przycupnea sobie w formie pocztwki na gzymsie kominka daleko stad;
a w jej cieniu miasto, rozciagni
ete jak dugie
u jej stp, jakby bagao o cos, a na dolnych skonach gry, paac, ten paac, jej
dom: Cesarzowej, ktra zniszczyy oredzia radiowe. To rewolucja radioamatorw.
Gibril, z Imamem ujezdzajacym

go jakby by dywanem, obniza sie gwatownie i w parnej nocy zdawac by sie mogo, z e ulice z yja, wija sie jak wez e; natomiast wydaje sie, z e przed paacem kleski Cesarzowej wyrasta nowe wzgrze
popatrzmy, baba, co tu sie dzieje! Gos Imama zawisa w powietrzu: Zejdz nizej.
Pokaze ci Miosc .
Sa juz na wysokosci dachw, kiedy Gibril zdaje sobie sprawe z tego, z e na
ulicach jest mrowie ludzi. Istoty ludzkie sa tak gesto upakowane na tych wijacych

sie sciezkach, z e zlewaja sie w wieksza, bardziej zozona caosc , nieustepliwa,

wez owa. Ludzie poruszaja sie wolno, ida rwnym krokiem, bocznymi ulicami
do zaukw, zaukami do wazniejszych ulic, wazniejszymi ulicami na goscince,
z ktrych wszystkie da
za do wielkiej alei, dwunastopasmowej, z olbrzymimi eukaliptusami po bokach; a ta prowadzi do bram paacowych. Wielka aleja jest wypeniona ludzmi, to centralny organ nowej, wielogowej istoty. Po siedemdziesiat

osb w szeregu, ludzie ida peni powagi w kierunku bram Cesarzowej, przed ktrymi czeka w trzech szeregach jej gwardia paacowa, lezac,
kleczac,
stojac,
z ka177

rabinami maszynowymi gotowymi do strzau. Ludzie podchodza w gre zbocza

ku karabinom; siedemdziesieciu za jednym razem, znajduja sie w zasiegu broni; karabiny szemrza i ci umieraja, a dalej nastepna siedemdziesiatka
przechodzi
nad ciaami polegych, karabiny chichocza ponownie i wzgrze umarych staje
sie coraz wyzsze. Teraz kolej na nastepnych, ktrzy zaczynaja swoja wspinaczke.
W ciemnych drzwiach domostw miasta matki z zakrytymi twarzami pchaja swoich ukochanych synw, by doaczyli

do pochodu, idz, zostan meczennikiem, zrb

to, co powinno sie zrobic, umrzyj. Widzisz, jak mnie kochaja mwi gos bez

ciaa. Zadna
tyrania na swiecie nie oprze sie potedze tej wolno idacej
miosci.
To nie jest miosc odpowiada, paczac.
Gibril. To nienawisc . Cesarzowa pchnea ich w twoje objecia, Wyjasnienie to brzmi nieprzekonywajaco,

powierzchownie.
Oni mnie kochaja mwi gos Imama poniewaz ja jestem woda. Ja
jestem podnoscia, a ona jest rozkadem. Kochaja mnie za ten mj zwyczaj rozbijania zegarw. Istoty ludzkie, ktre odwracaja sie od Boga, traca miosc i pewnosc ,
a takze poczucie Jego nieograniczonego czasu, ktry zawiera w sobie przeszosc ,
terazniejszosc i przyszosc , nie konczacy
sie czas, ktry nie odczuwa z adnej potrzeby ruchu. Tesknimy za czyms wiecznym, a ja jestem wiecznoscia. Ona jest
niczym: tik-lub-tak. Patrzy codziennie w swoje lustro i jest przerazona pojeciem
wieku, przemijania czasu. Tak wiec jest wiez niem swojej wasnej natury, ona,
rwniez, jest w okowach Czasu. Po rewolucji nie bedzie z adnych zegarw; zmiazdzymy je. Sowo zegar zostanie wymazane z naszych sownikw. Po rewolucji nie
bedzie z adnych urodzin. My wszyscy urodzimy sie na nowo. Wszyscy w oczach
Wszechmogacego

Boga bedziemy w tym samym, nie zmieniajacym

sie wieku.
Przestaje mwic, teraz, poniewaz ponizej nadchodzi wielka chwila: ludzie doszli do karabinw, ktre z kolei zostaja uciszone, gdy nie konczacy
sie wa
z ludzki,
gigantyczny pyton powstay z mas, chwyta czonkw gwardii w p, dusi ich i ucisza smiertelne gdakanie broni. Imam wzdycha ciez ko. Zrobione.

Swiata
paacu gasna, kiedy ludzie zaczynaja isc w tamta strone, tym samym
miarowym krokiem co poprzednio. Wtem, gdzies z czelusci pogra
zonego w ciemnosciach paacu, podnosi sie szkaradny dzwiek, poczatkowo

jako wysoki, cienki,

przenikliwy jek, ktry nastepnie obniza ton i przechodzi w wycie, zawodzenie na
tyle gosne, by swoja wsciekoscia zapenic kazda kryjwke w miescie. Nastepnie
zocista kopua paacu otwiera sie, pekajac
zupenie jak skorupka jajka, i wylatuje
z niej, poyskujac
swoja czernia, mityczna zjawa o olbrzymich czarnych skrzydach, jej wosy powiewaja luzno na wietrze, tak dugie i czarne, jak dugie i biae
sa wosy Imama: Al-Lat, pojmuje Gibril, eksplodujaca
ze skorupy Aiszy.
Zabij ja rozkazuje Imam.
Gibril stawia go na gwnym balkonie paacu. Ramiona Imama wyciagni
ete,
aby obja
c radosc ludzi, ktra guszy nawet wycie bogini i unosi sie pod niebiosa
jak piesn . I wtedy cos pcha go do gry, nie ma wyboru, jest marionetka wyrusza178

jac
a na wojne; a ona, widzac,
z e sie zbliza, odwraca sie, gotuje do skoku w powietrzu i jeczac
przerazliwie, spada na niego z caej siy. Gibril jest swiadom, z e
Imam, prowadzac
wojne, jak zwykle rekoma swoich zastepcw, poswieci go rwnie chetnie, jak poswieci to wzgrze cia przy bramie paacowej, rozumie, z e jest
kamikadze w suzbie sprawy, sprawy duchownego. Jestem saby, mysli, nie jestem dla niej godnym przeciwnikiem, ale i ona zostaa powaznie osabiona przez
porazke, ktra poniosa. Sia Imama porusza Gibrila, wkada mu pioruny w donie
i rozpoczyna sie bitwa; ciska swietlistymi wczniami w jej stopy, a ona zatapia
komety w jego podbrzuszu, zabijemy sie nawzajem, mysli, umrzemy i w przestrzeni kosmicznej pojawia sie dwie nowe konstelacje: Al-Lat i Gibril. Podobni
do wyczerpanych wojownikw na zasanym trupami polu, saniaja sie na nogach
i rozdaja ciosy dookoa. Oboje szybko traca siy.
Ona pada.
Runea w d, Al-Lat krlowa nocy; uderza gowa w ziemie, rozbijajac
ja na
kawaki; i oto lezy, bezgowy czarny anio, z wyszarpanymi skrzydami, obok furtki w bramie prowadzacej
do paacowych ogrodw, z aosnie zmiazdzony stos.
A Gibril, z odraza odwracajac
od niej oczy, widzi, jak Imam staje sie monstrualnie
wielki, lezac
na paacowym podwrcu tuz przy bramie, ma szeroko otwarte usta;
kiedy ludzie maszeruja przez bramy, poyka ich w caosci.
Ciao Al-Lat kurczy sie na trawie, zostaje po nim tylko ciemna plama; i w tym
momencie wszystkie zegary w stoecznym miescie Desz zaczynaja dzwonic, i wybiwszy dwunasta, dzwonia dalej bez konca, dwadziescia cztery, tysiac
jeden i dalej, ogaszajac
koniec Czasu, godzine, ktrej nie da sie okreslic, godzine powrotu
wygnanca, zwyciestwa wody nad winem, poczatek
Nieczasu Imama.

***

Kiedy nocna opowiesc zmienia sie, kiedy, bez ostrzezenia, bieg wydarzen
w Dzahilijji i Jasrib musi ustapi
c miejsca walce Imama i Cesarzowej, Gibril przez
krtka chwile ma nadzieje, z e jego klatwa

juz minea, z e jego marzenia senne powrciy juz do zupenej ekscentrycznosci normalnego z ycia; ale wwczas, wraz
z nowa opowiescia, wpada w stary schemat, podejmujac
watek
dokadnie tam,
gdzie zosta on przerwany, i ponownie pojawia sie obraz jego wasnej osoby, przemienia sie w zstapienie

archanioa, po raz kolejny, wiec jego nadzieja umiera

on sam znowu poddaje sie nieubaganemu. Sytuacja dosza do tego punktu, gdzie
niektre z jego nocnych sag wydaja sie byc bardziej znosne niz inne i po apokalipsie Imama czuje sie niemal zadowolony, z e oto znw rozpoczyna sie kolejne opowiadanie, rozszerzajac
tym samym jego wewnetrzny repertuar, poniewaz
179

w ten sposb przynajmniej ono sugeruje, z e bstwo, ktre on, Gibril, bezskutecznie prbowa zabic, moze rwnie dobrze byc bogiem miosci, jak i zemsty, potegi,
obowiazkw,

regu i nienawisci; jest to rwniez opowiesc nostalgiczna o utraconej

ojczyznie; sprawiajaca
wrazenie powrotu do przeszosci. . . cz to za opowiadanie? Wasnie sie zaczyna. Ale zacznijmy od poczatku:

Rankiem w dniu swoich

czterdziestych urodzin, w pokoju penym motyli, Mirza Sajid Achtar patrzy na
swoja spiac
a z one. . .

***

Tego fatalnego ranka w dniu swoich czterdziestych urodzin, w pokoju, w ktrym roio sie od motyli, zamindar Mirza Sajid Achtar czuwa przy swojej spiacej

z onie, a jego serce kipiao nadmiarem miosci. Przynajmniej dzisiaj obudzi sie
wczesnie i wsta przed switem, wcia
z majac
w pamieci zy sen, z powodu ktrego
czu gorycz w ustach, jego powracajacy
sen o koncu swiata, w ktrym niezmiennie
by winien tej katastrofy. Poprzedniego wieczoru czyta Nietzschego bezlitosny koniec tego maego, nadmiernie rozprzestrzenionego gatunku zwanego Czowiekiem i zasna
z otwarta ksia
zka na piersiach. Kiedy obudzi sie w chodnym, ciemnym pokoju, swiadomy szelestu motylich skrzyde, by zy na siebie za
tak nierozsadny

wybr lektury do poduszki. Teraz jednak otrzasn

a
sie juz z resztek snu. Wstawszy cicho z zka, wsuna
stopy w czappale i przeszed powoli
wzduz kilku werand wielkiego budynku, pogra
zonych wcia
z w ciemnosci dzieki
opuszczonym roletom, a motyle unosiy sie za nim jak dworzanie, to w gre, to
w d. Gdzies w oddali ktos gra na flecie. Mirza Sajid podnis rolety i zamocowa ich sznury. Ogrody zasnuwaa geboka mga, w ktrej wiroway oboki motyli, mga przenikajaca
mge. Ten odlegy region zawsze syna
z uskoskrzydych,
z tych nadprzyrodzonych eskadr, ktre wypeniay powietrze dniem i noca, motyli
z talentem kameleonw, ktrych skrzyda zmieniay swj kolor w zaleznosci od
tego, czy siedziay na cynobrowych kwiatach, ochrowych zasonach, pucharach
z obsydianu czy bursztynowych pierscieniach. W rezydencji zamindara, a takze
w pobliskiej wiosce, ten motyli cud sta sie juz tak znany, z e w koncu zacza
wydawac sie czyms nieswietym, banalnym, w rzeczywistosci powrciy dopiero przed
dziewietnastu laty, jak przypominaja sobie suzace.
Niegdys byy dobrze znanymi
duchami, przynajmniej tak utrzymuje legenda o miejscowej swietej, swiatobliwej

kobiecie znanej po prostu jako Bibidzi, ktra dozya dwustu czterdziestu dwch
lat i ktrej grb, przynajmniej wtedy jeszcze pamietano, gdzie sie znajdowa, mia
wasciwosc leczenia impotencji i brodawek. Od czasu smierci Bibidzi sto dwadziescia lat temu motyle znikney w tym samym krlestwie legend, co i sama
180

Bibidzi, tak wiec ich powrt, dokadnie sto jeden lat po zniknieciu, poczatkowo

wyglada
jak zapowiedz jakiegos cudownego wydarzenia, ktre wkrtce miao sie
urzeczywistnic. Po smierci Bibidzi nalezy dodac wiosce nadal powodzio
sie dobrze, zbiory ziemniakw pozostay obfite, lecz w wielu sercach pojawia
sie jakas pustka, mimo z e pzniejsi mieszkancy nie mogli juz pamietac czasw
dawnej swietej. Tak wiec powrt motyli podnis wielu na duchu, kiedy jednak
spodziewane cuda jakos sie nie zisciy, miejscowi wiesniacy powpadali z powrotem w rutyne szarego z ycia. Nazwa rezydencji zamindara, Peristan, podobnie jak
nazwa wioski Titlipur, na pewno wywodzi sie od czarodziejskich skrzydeek tych
magicznych stworzen. Ale nazwy, skoro juz wejda w powszechne uzycie, szybko
staja sie tylko pustymi dzwiekami, a ich etymologie pokrywa, podobnie jak wiele cudw tego swiata, kurz przyzwyczajenia. Ludzie mieszkajacy
w Titlipur oraz
jego motyle hordy ocierali sie o siebie z pewnym rodzajem wzajemnej pogardy.
Wiesniacy i rodzina przewielebnego dawno juz porzucili prby przegnania motyli
ze swoich domw, nic wiec dziwnego, z e kiedy tylko otwierano jaka
s skrzynie,
zwykle wylatywaa z niej chmara skrzyde zupenie jak zawartosc puszki Pandory,
zmieniajac
kolor z kazdym ruchem; motyle byy zamkniete wieczkami puzderek
z kosmetykami na toaletkach Peristanu, w kazdej szafie i pomiedzy stronami ksia
z ek. Po przebudzeniu znajdowano motyle drzemiace
na policzkach.
Codziennosc staje sie w koncu niewidzialna i Mirza Sajid przez wiele lat nie
zauwaza motyli. Jednak wczesnym rankiem w dniu czterdziestych urodzin, kiedy
tylko pierwsze swiato switu musneo dom, a motyle natychmiast zaczey iskrzyc
sie i jarzyc, piekno tej chwili zaparo mu dech w piersiach. Pospieszy do sypialni,
w skrzydle zenany, gdzie spaa jego z ona, Miszal, zasonieta moskitiera. Czarodziejskie motyle odpoczyway na palcach jej stp, a i jakis moskit najwyrazniej
w sobie tylko znany sposb przedosta sie do srodka, gdyz wzduz uniesionej
linii jej obojczyka biega sciezka drobnych ukuc. Chcia podniesc moskitiere,
wpezna
c do srodka i scaowac slady ukasze
n. Jakzez byy zaognione! Jak bardzo beda ja swedziec, kiedy sie przebudzi! Powstrzyma sie jednak, wolac
podziwiac niewinnosc jej spiacego

ciaa. Miaa miekkie kasztanowe wosy, biaa skre,

a jej oczy pod zamknietymi powiekami byy jedwabistoszare. Jej ojciec sprawowa funkcje dyrektora banku panstwowego, trudno wiec byo Mirzie oprzec sie
tak swietnej partii, umwionej transakcji slubnej, ktra odswiezya majatek
jego
starodawnej wymierajacej
rodziny. Z czasem ich mazenstwo dojrzao i stao sie
zwiazkiem

opartym na prawdziwej miosci, mimo z e nie udao im sie miec dzieci. Mirza Sajjid patrzy wzruszony na spiac
a Miszal, odpedzajac
od siebie resztki
nocnej zmory. Jakze ten swiat moze byc zgubiony z zadowoleniem przekonywa sam siebie skoro ukazuje nam takie przejawy doskonaosci jak dzisiejszy
cudowny swit?
Poda
zajac
sladem tych szczesliwych mysli, po cichu wygosi przemwienie
do spiacej
z ony. Miszal, mam czterdziesci lat, a zadowolony jestem jak czter181

dziestodniowe niemowle. Widze teraz, z e z biegiem lat coraz bardziej zanurzaem sie w naszej miosci i teraz pywam, do ryby podobny, w tym morzu penym
ciepa. Jak wiele ona mu daa, nie mg wyjsc z podziwu, jak bardzo on jej
potrzebuje! Ich mazenstwo wykroczyo poza zwyczajna zmysowosc , stworzyo
wiez tak intymna, z e jakakolwiek rozaka
bya nie do pomyslenia. Starzenie
sie u twojego boku powiedzia jej, wcia
z pogra
znej we snie bedzie, Miszal,
prawdziwym zaszczytem. Pozwoli sobie na sentymentalny gest przesania pocaunku w jej strone, a nastepnie wyszed na palcach z pokoju. Kiedy znalaz
sie ponownie na gwnej werandzie swojego prywatnego mieszkania na pietrze
budynku, zapatrzy sie w ogrody, ktre zaczey sie wasnie wyaniac z porannej
mgy, i ujrza widok, ktry odbierze mu spokj ducha na zawsze, niszczac
go do
konca i to w tej samej chwili, kiedy by pewien, z e jest niewrazliwy na ciosy losu.
Na trawniku przykucnea moda kobieta, z wysunieta przed siebie lewa donia.
Motyle sadowiy sie na niej, a ona chwytaa je prawa reka i wkadaa do ust Wolno,
metodycznie, spozywaa sniadanie skadajace
sie z ulegych skrzyde.
Jej wargi, policzki, podbrdek byy mocno zabrudzone wieloma kolorami
skradzionymi z umierajacych

motyli.
Kiedy Mirza Sajjid Achtar zobaczy moda kobiete jedzac
a swoje pajecze
sniadanie na jego trawniku, poczu przypyw z adzy

tak potez ny, z e natychmiast

sie tego zawstydzi. Tak nie moze byc zbeszta sie w myslach. Ostatecznie nie jestem zwierzeciem. Moda kobieta miaa na sobie szafranowozte sari
owiniete zwyczajem biednych niewiast tego regionu wok nagiego ciaa i kiedy
pochylaa sie nad motylami, sari wystawiao drobne piersi na spojrzenia oniemiaego zamindara.
Mirza Sajid wyciagn
a
rece, by mocno uchwycic porecz balkonu, i lekkie poruszenie jego biaej kurty musiao zwrcic uwage dziewczyny, poniewaz szybko
uniosa gowe i spojrzaa mu prosto w oczy.
I nie spuscia ich tak od razu. Nie wstaa tez i nie ucieka, czego niemal oczekiwa.
Oto, co zrobia: poczekaa kilka sekund, jak gdyby chciaa upewnic sie, czy
nie ma zamiaru odezwac sie do niej. Kiedy nic nie powiedzia, po prostu dalej jada swj dziwny posiek, nie spuszczajac
z Mirzy wzroku. Najdziwniejsze byo to,
z e motyle sprawiay wrazenie, jakby jakims lejem spaday w d z rozjasniajacego

sie powietrza i chetnie przesuway sie ku jej wyciagni

etym doniom i ku wasnej
smierci. Chwytaa je za koniuszki skrzyde, odrzucaa gowe do tyu i wciaga
a je do ust koncem waskiego

jezyka. W pewnym momencie nie zamknea ust,

jej ciemne wargi rozchyliy sie wyzywajaco
i Mirza Sajjid z drzeniem zobaczy,
z e wewnatrz
tej ciemnej jamy smierci trzepocze motyl, ktry jednak nie prbuje
uciekac. Kiedy upewnia sie, z e widzi to, zamknea usta i zaczea z uc. Pozostali
w tej pozycji, chopka na dole, wasciciel ziemski na grze, az niespodziewanie
wywrcia oczyma i ciez ko upada na lewy bok, wijac
sie w drgawkach.
182

Po kilku sekundach panicznego osupienia krzykna:

Hej, dom! Hej, obudz
sie, ratunku! W tym samym czasie pobieg ku majestatycznym, mahoniowym,
angielskim schodom sprowadzonym tutaj z jakiegos nieprawdopodobnego Warwickshire, jakiegos urojonego miejsca, gdzie, w jakims wilgotnym i ciemnym
klasztorze, Krl Karol I wszed raz po tychze schodach, zanim jeszcze straci gowe, w siedemnastym wieku wedug innej rachuby czasu. Tymi schodami Mirza
Sajjid Achtar pogna w d, ostatni z rodu, i kiedy mkna
w strone trawnika, depta
po upiornych sladach oddzielonych od gowy stp.
Dziewczyna trwaa w konwulsjach, a tarzajac
sie i kopiac
gwatownie, przygniataa soba motyle. Mirza Sajjid dobieg do niej pierwszy, chociaz suzacy
i Miszal, zbudzeni jego krzykiem, biegli tuz za nim. Uchwyci szczeke dziewczyny
i otworzy ja sia, wtykajac
miedzy zeby jakis patyk podniesiony z trawy, ktry przegryza od razu na p. Krew kapaa z jej ust i wystraszy sie o jej jezyk,
lecz akurat w tym momencie atak usta, uspokoia sie i zasnea. Miszal kazaa ja
zaniesc do wasnej sypialni i teraz Mirza Sajjid by zmuszony patrzec na druga
juz spiac
a w tym zku krlewne i po raz drugi ogarneo go cos, co wydawao
sie doznaniem zbyt bogatym i gebokim, by po prostu prymitywnie nazwac je
pozadaniem.

Zaskoczony stwierdzi, z e jednoczesnie czuje obrzydzenie do siebie

samego z powodu swoich nieczystych zamiarw i niezwyke uniesienia wywoane uczuciami, ktre nim targaja, swiezymi uczuciami, ktrych nowosc bardzo
go podniecaa. Miszal stanea obok niego. Znasz ja?
zapyta Sajjid, a ona
kiwnea gowa. Sierota. Lepi mae emaliowane zwierzatka
i sprzedaje je przy
gwnej szosie. Od dziecinstwa cierpi na padaczke. Mirza Sajjid nie mg wyjsc
z podziwu, zreszta nie po raz pierwszy, dla talentu z ony, ktry pozwala jej angaz owac sie w sprawy innych ludzi. On sam z trudem mg rozpoznac nieco wiecej niz garstke wiesniakw, ale ona znaa przezwiska, historie rodzinne i dochody
kazdego we wsi. Opowiadali jej nawet swoje sny, chociaz niewielu z nich snio sie
cokolwiek czesciej niz raz w miesiacu,
gdyz byli zbyt biedni, by pozwolic sobie
na taki luksus. Powrcia ta przepeniajaca
go czuosc , ktra ogarnea go o swicie,
i obja
z one ramieniem. Opara na nim swoja gowe i powiedziaa agodnie:
Wszystkiego najlepszego z okazji urodzin. Pocaowa ja w czubek gowy. Stali
objeci, patrzac
na spiac
a dziewczyne. Aisza: z ona powiedziaa mu imie.

***

Kiedy sierota Aisza wesza w okres dojrzewania i staa sie, z powodu swojej
oszaamiajacej
urody i zwyczaju wpatrywania w inny swiat, przedmiotem poza
dania wielu modych mez czyzn, zaczeto mwic, z e szuka kochanka z niebios,
183

poniewaz uwaza sie za zbyt wspaniaa dla smiertelnikw. Odrzucani przez nia
konkurenci skarzyli sie, z e praktycznie rzecz biorac,
nie ma prawa tak grymasic,
po pierwsze dlatego, z e jest sierota, a po drugie poniewaz jest opetana przez
demona epilepsji, ktry z pewnoscia odstraszy kazde niebianskie duchy, mogace

byc nia ewentualnie zainteresowane. Niektrzy z rozgoryczonych modziencw

posuwali sie do tego, z e sugerowali, iz skoro mankamenty Aiszy przeszkadzaja
jej w znalezieniu sobie mez a, rwnie dobrze mogaby zacza
c brac sobie kochankw, aby nie zmarnowac tej urody, ktra sprawiedliwie powinna bya otrzymac
jakas mniej problematyczna osoba. Pomimo prb modziencw z Titlipur zrobienia z niej ich wasnej kurwy, Aisza pozostaa czysta, a srodkiem jej obrony byo
spojrzenie tak mocno skoncentrowane na warstwach powietrza tuz nad lewym
ramieniem rozmwcy, z e stale brano to za wyraz pogardy. Nastepnie ludzie usyszeli o jej nowym zwyczaju, polegajacym

na poykaniu motyli, i zmieniali o niej

zdanie, przekonani, z e ma bzika i z e niebezpieczna rzecza byoby kochac sie z nia,
gdyz demony mogyby przejsc na jej kochankw. Tak wiec pozadliwi

mez czyzni
z wioski zostawili ja w jej norze, razem z jej figurkami i tym szczeglnym trzepoczacym

pokarmem. Jeden z modziencw zacza

jednakze siadywac w pewnej
odlegosci od jej drzwi, dyskretnie spogladaj
ac
w przeciwnym kierunku, jak gdyby sta na strazy, mimo iz juz nie potrzebowaa obroncw. Uprzednio by pariasem
w sasiedniej

wiosce Czatnapatna, ktry przeszed na islam i przyja

imie Osman.
Aisza nigdy nie daa poznac po sobie, z e swiadoma jest jego strzowania, ani tez
zreszta on takiego uznania z jej strony sie nie domaga. Pokryte bujnym listowiem
gaezie szumiay na wietrze nad ich gowami.
Wioska Titlipur wyrosa w cieniu olbrzymiego drzewa figowego, pojedynczego monarchy, ktry sprawowa rzady
przy pomocy swoich licznych korzeni nad
obszarem o przeszo pmilowej srednicy. Stopniowo przemiana drzewa w wioske i wioski w drzewo stawaa sie coraz bardziej zawia i obecnie niemozliwe byo
dostrzezenie rznic miedzy nimi. Pewne obszary drzewa stay sie dobrze znanymi
miejscami schadzek kochankw, jeszcze inne byy wybiegiem dla drobiu. Niektrzy biedniejsi wiesniacy zbudowali sobie proste szaasy u zbiegu potez niejszych
konarw i teraz mieszkali wsrd wcale gestego listowia. Byy gaezie, ktrych
uzywano jako wioskowych drg, hustawki dla dzieci robiono z powojnika rosnacego

gesto na drzewie, a w miejscach, gdzie drzewo pochylao sie nisko nad

ziemia, jego liscie tworzyy dach dla wielu barakw, ktre sprawiay wrazenie,
z e zwisaja z zieleni, zupenie jak gniazda ptaka tkacza. Kiedy zbiera sie wiejski
panczajat, zasiada na najpiekniejszej ze wszystkich gaezi. Wiesniacy przyzwyczaili sie nazywac drzewo wioska, a wiosce po prostu dali nazwe drzewo. Inni
lokatorzy figowca mrwki miodne, wiewirki, sowy byy traktowane z szacunkiem naleznym wspmieszkancom. Jedynie na motyle nie zwracano uwagi,
podobnie jak na nadzieje, ktrych ponnosc dawno staa sie oczywista.
Bya to wioska muzumanska, co wyjasnia powd przybycia tutaj przechrzty
184

Osmana w przebraniu klowna i z woem bum-bum, kiedy w akcie rozpaczy

zmieni wiare, majac
nadzieje, z e przyjecie muzumanskiego imienia przyniesie
mu wiekszy pozytek niz wczesniejsze zmiany imion, jak na przykad ta, ktra
kazaa czonkw najnizszej kasty nazywac dziecmi Boga. Jako dziecku Boga
w Czatnapatnie nie pozwolono mu czerpac wody z publicznej studni, poniewaz
dotyk pariasa mgby zabrudzic wode do picia. . . Nie mia ziemi i, podobnie jak
Aisza, by sierota, zarabia wiec na z ycie, wystepujac
jako klown. Jego w nosi
na rogach stozki z jaskrawego czerwonego papieru, a nozdrza i grzbiet przybrane
mia byskotkami. Osman chodzi od wioski do wioski dajac
przedstawienia na
weselach i innych uroczystosciach, podczas ktrych w by jego gwnym partnerem i przeciwnikiem, kiwajac
bem w odpowiedzi na pytania, jedno kiwniecie
na nie, dwa na tak.
Czyz ta wioska, do ktrej przyszlismy, nie jest przyjemna? pyta Osman.
Bum, zwierze byo innego zdania.
Co, nie jest? Alez jest. Popatrz: czy ci ludzie nie sa dobrzy?
Bum.
Co? Czy wobec tego jest to wioska pena grzesznikw?
Bum, bum.
O, ojczulku! Czy w takim razie oni wszyscy pjda do pieka?
Bum, bum.
Alez, braciszku, Czy jest dla nich jakas nadzieja?
Bum, bum, w da szanse zbawienia. Podniecony Osman pochyli sie i przyozy ucho do pyska zwierzecia. Powiedz szybko. Co powinni zrobic, azeby
zostac zbawionymi? Na to w zrywa Osmanowi czapke z gowy i obchodzi
z nia zebrany tum, proszac
o pieniadze,

a Osman przytakiwa cay szczesliwy:

Bum, bum.
Przechrzte Osmana i jego woa bum-bum lubiano w Titlipur, lecz mody czowiek czeka na pochwae jednej tylko osoby, a ta nie chciaa mu jej dac. Przyzna
sie jej kiedys, z e jego przejscie na islam byo w duzej mierze kwestia taktyki.
Po prostu, z ebym mg dostac yk wody do picia, bibi, cz ma czowiek zrobic? Czua sie zniewazona, z e jego dusza jest w niebezpieczenstwie i jesli o nia
chodzi, to moze sobie wracac do Czatnapatny i umrzec z pragnienia. Caa poczerwieniaa, kiedy to mwia, najwyrazniej z niezrozumiaych powodw silnie nim
rozczarowana, a wasnie gwatownosc tego rozczarowania bya z rdem nadziei
dla Osmana, ktry dzien w dzien w dalszym ciagu
siedzia kilkanascie krokw od
jej domu, ale ona niezmiennie przechodzia obok niego dumnym krokiem, z nosem w grze, nie mwiac
mu ani dzien dobry, ani jak-sie-masz.
Raz w tygodniu z Titlipur wyjezdzay wozy z ziemniakami, ktre toczyy sie
pokryta koleinami, wask
a, czterogodzinna droga do Czatnapatny, lezacej
u zbiegu
traktu i gwnej szosy. W Czatnapatnie stay wysokie, byszczace
aluminiowe silosy hurtownikw ziemniaczanych, ale nie miao to nic wsplnego z regularnymi
185

wyjazdami Aiszy do miasta. Zwykle jechaa tam na przygodnym wozie z ziemniakami, trzymajac
kurczowo mae zawiniatko
z workowego ptna, aby zawiezc
swoje zabawki na rynek. Czatnapatna znana bya w caym regionie ze sprzedazy
rznych dzieciecych drobiazgw, rzezbionych drewnianych zabawek i emaliowanych figurek. Osman i jego w stali w cieniu figowca, patrzac,
jak Aisza podskakuje na grze workw z ziemniakami, dopki nie zmniejszya sie do rozmiarw
maej kropki.
W Czatnapatnie sza do firmy Sri Sriniwasa, wasciciela najwiekszej fabryki
zabawek w miescie. Na murach faktorii widniay aktualne polityczne graffiti: Gosuj na Handa. Albo, grzeczniej: Oddaj swj gos na CP(M). Ponad tymi zakleciami znajdowa sie dumny napis: Zabawki Sriniwasa Toy Univas. Nasza dewiza:

Szczerosc i Duch Twrczy. Sriniwas by w biurze: duzy galaretowaty mez czyzna,

jego gowa jasniaa jak yse sonce, facet okoo piec dziesiatki,
ktrego nie zdoao
przepenic gorycza z ycie spedzone na sprzedazy zabawek. Aisza zawdzieczaa mu
utrzymanie. Tak ujeo go mistrzostwo jej struganych figurek, z e zgadza sie kupowac od niej wszystko, co zdoaa zrobic. Ale, mimo z e zazwyczaj by czowiekiem
jowialnym, teraz twarz mu spochmurniaa. Aisza rozwiazaa

swoje zawiniatko

i pokazaa mu dwa tuziny figurek przedstawiajacych

modego mez czyzne w kapeluszu klowna, ktremu towarzyszy specjalnie przystrojony w, przechylajacy

swoja sprytna gowe przybrana swiecidekami. Rozumiejac,

z e Aisza wybaczya
Osmanowi zmiane religii, Sri Sriniwas krzykna
Ten czowiek sprzeniewierzy
sie swoim narodzinom, jak dobrze ci wiadomo. Ktz to zmienia bogw rwnie
atwo jak swoje dhoti? Bg jeden wie, co w ciebie wstapio,

crko, ale ja nie

chce takich lalek. Na scianie za biurkiem wisia dyplom w ramkach o nastepujacej
tresci wypisanej drukiem z ozdobnymi zawijasami: Niniejszym zaswiadcza
sie, z e PAN SRI S. SRINIWAS jest Ekspertem w Dziedzinie Geologii Historycznej
Planety Ziemia, w wyniku przelotu wzduz Wielkiego Kanionu samolotem UNII
LOTNICZYCH SCENIC. Sriniwas zamkna
oczy i skrzyzowa ramiona, nie smiejacy
sie Budda o niewatpliwym

autorytecie tego-ktry-lata. Ten chopak jest

diabem powiedzia nieodwoalnie i Aisza zozya figurki do workowego ptna, i chciaa wyjsc bez sowa protestu. Sriniwas natychmiast otworzy oczy.
Niech cie diabli wezma wrzasna
zamierzasz mnie przycisna
c? Czy myslisz, z e nie wiem, z e potrzebujesz pieniedzy? Dlaczego postapia
s tak cholernie
gupio? Co teraz zrobisz? Cz, idz i zrb kilka lalek PR, i to biegiem, a ja kupie
je po najwyzszych stawkach, poniewaz jestem hojny az do przesady. Osobistym
wynalazkiem pana Sriniwasa bya lalka Planowanie Rodziny, spoecznie odpowiedzialny wariant starej lalki rosyjskiej. Wewnatrz
wygarniturowanej-i-obutej
lalki Abby znajdowaa sie Amma przyodziana w skromne sari, a wewnatrz
niej
crka, w ktrej z kolei by syn. Dwoje dzieci to az nadto: takie byo znaczenie
figurek. Zrb je szybko szybko zawoa Sriniwas za odchodzac
a Aisza.
Lalki PR ida jak woda. Aisza odwrcia sie do niego i usmiechnea. Nie
186

martw sie o mnie, Sriniwasji powiedziaa i odesza.

Sierota Aisza miaa dziewietnascie lat, kiedy ruszya w droge powrotna do
Titlipur penym kolein traktem ziemniaczanym, ale kiedy pojawia sie w swojej
wiosce jakies czterdziesci osiem godzin pzniej, osiagn
ea rodzaj niezaleznosci
od czasu, poniewaz jej wosy stay sie biae jak snieg, natomiast skra odzyskaa lsniac
a doskonaosc skry noworodka i mimo iz bya zupenie naga, motyle
obsiady ja caa w takiej masie, z e wydawao sie, iz ma na sobie suknie z najdelikatniejszego materiau na swiecie. Klown Osman c wiczy swoje sztuczki z woem
bum-bum w poblizu drogi, poniewaz mimo ze bardzo sie martwi z powodu przeduzajacej
sie nieobecnosci dziewczyny i spedzi caa poprzednia noc szukajac
jej,
musia przeciez zarabiac na z ycie. Kiedy ja nareszcie ujrza, on, ten mody czowiek, ktry nigdy nie mia szacunku dla Boga, poniewaz urodzi sie pariasem,
poczu wszechogarniajac
a bojazn Boza i nie smia podejsc do dziewczyny, ktra
tak beznadziejnie kocha.
Wesza do swojej chaty i spaa dzien i noc bez przerwy. Nastepnie posza zobaczyc sie ze starszym wioski, sarpanczem Muhammadem Dinem, i oznajmia mu
gosem chodnym-i-rzeczowym, z e objawi sie jej Archanio Gibril i uozy sie
obok niej, aby spocza
c. Wielkosc zesza pomiedzy nas powiedziaa zatrwoz onemu sarpanczowi, ktry do tej chwili bardziej interesowa sie kontyngentami
ziemniakw niz rzeczami transcendentnymi. Wszystkiego od nas zazadaj
a, ale
rwniez wszystko bedzie nam dane.
W innej czesci drzewa z ona sarpancza, Chadidza, pocieszaa paczacego

klowna, ktry nie mg pogodzic sie z faktem, z e utraci swoja ukochana Aisze na rzecz
wyzszej istoty, poniewaz kiedy archanio pokada sie z kobieta, to jest stracona dla
mez czyzn na zawsze. Chadidza bya stara, miaa saba pamiec i prbujac
okazac
Osmanowi troche czuosci, czesto bya wrecz niezreczna. Pouczya go chodno:
Sonce zawsze zachodzi, kiedy ludzie zaczynaja bac sie tygrysw. Cytowaa
stara prawde: ze wiadomosci zawsze chodza stadami.
Niedugo pzniej historia cudu rozniosa sie po okolicy i dziewczyne Aisze
wezwano do wielkiego domu. Przez kilka nastepnych dni spedzaa dugie godziny, konferujac
z z ona zamindara, Begum Miszal Achtar, do ktrej z wizyta
przyjechaa matka. Rwniez i ona ulega urokowi biaowosej z ony archanioa.

***

acy,
Sni
sniac
chce (ale nie jest w stanie) zaprotestowac: Nigdy nie tknaem

jej palcem, cz sobie wyobrazacie, z e to jest jakis rodzaj polucji nocnej, czy co?
Niech mnie diabli porwa, jezeli wiem, skad
ta dziewczyna otrzymaa swoja infor187

macje/inspiracje. Na pewno nie ode mnie.

A oto, co sie wydarzyo: wracaa pieszo do swojej wioski i wyglada
na to, z e
zupenie nagle poczua sie zmeczona i zesza z drogi na bok, aby odpocza
c w cieniu tamaryndowego drzewa. W chwili, kiedy zamkney sie jej oczy, on by juz
u jej boku, sniacy
Gibril w paszczu i kapeluszu, oblewajacy
sie potem w upale.
Patrzya na niego, ale nie potrafia powiedziec, co widzi, skrzyda moze, aureole,
cuda. I on leza tam, i uswiadomi sobie, z e nie moze sie podniesc , jego nogi i rece
stay sie ciez sze od sztab z elaza, wydawao sie, z e jego ciao wasnym ciez arem
zostanie wgniecione w ziemie. Kiedy przestaa patrzec na niego, skinea gowa,
uroczyscie, jak gdyby cos powiedzia, a nastepnie zsunea z siebie sari, ten skrawek materiau, i wyciagn
ea sie obok niego, naga. Nastepnie, wcia
z sniac,
zasna

w tym swoim marzeniu sennym momentalnie i kiedy obudzi sie z tego drugiego snu, ona staa nad nim z rozpuszczonymi biaymi wosami i okrywajacymi

ja
motylami: przemieniona. Wcia
z kiwaa gowa, a twarz jej zdradzaa uniesienie
otrzymaa posanie z miejsca, ktre nazywaa sobie Gibrilem. Nastepnie zostawia
go lezacego

tam i powrcia do wioski, aby dokonac uroczystego wejscia.

A wiec mam z one z marzenia sennego, sniacy
staje sie na tyle swiadomy, by
mc myslec. Co, u diaba, z nia zrobic? Ale decyzja nie lezy w jego mocy.
Aisza i Miszal Achtar sa razem w wielkim domu.

***

Od czasu swoich urodzin Mirza Sajjid by peen zmysowego pozadania,

jak
gdyby z ycie naprawde zaczynao sie po czterdziestce, zdumiewaa sie jego z ona.
Ich pozycie mazenskie stao sie tak intensywne, z e suzba musiaa zmieniac przescierada trzy razy dziennie. Miszal z ywia po kryjomu nadzieje, z e to wzmocnienie libido u jej mez a doprowadzi w koncu do poczecia dziecka, poniewaz przekonana bya, z e liczy sie entuzjazm, cokolwiek by o tym negatywnego nie mwili
lekarze, i z e lata porannego mierzenia sobie temperatury przed wstaniem z zka,
a nastepnie nanoszenie wynikw na papier milimetrowy celem ustalenia momentu owulacji, w istocie rzeczy odwiody maluchy od ostatecznej decyzji, czesciowo
dlatego, z e trudno byc odpowiednio namietnym, kiedy nauka wazi do zka razem z toba, a czesciowo rwniez dlatego, z e w jej mniemaniu z aden szanujacy

sie zarodek nie chciaby wejsc do ona tak mechanicznie zaprogramowanej matki.
Miszal wcia
z modlia sie o dziecko, chociaz przestaa juz o tym wspominac Sajjidowi, z eby oszczedzic mu poczucia winy w tej kwestii. Z oczyma zamknietymi,
udajac
sen, bagaa Boga o znak i kiedy Sajid stawa sie taki namietny, a zdarzao sie to coraz czesciej, zaczea sie zastanawiac, czy to nie jest wasnie ten znak.
188

Skutkiem tego jego dziwna prosba, aby od tej chwili przy kazdym przyjezdzie do
Peristanu, przyjea stare zwyczaje i usuwaa sie do pardy, nie spotkaa sie z jej
strony z pogarda, na jaka zasugiwaa. W miescie, gdzie mieli olbrzymi goscinny
dom, zamindar i jego z ona znani byli jako jedna z najbardziej nowoczesnych
i rozrywkowych par na scenie z ycia towarzyskiego; kolekcjonowali dziea sztuki awangardowej i urzadzali

ekstrawaganckie przyjecia, spraszajac

znajomych na
migdalenie sie w ciemnosciach na sofach przy wtrze wyswietlanych na wideo
filmw soft-porno. Tak wiec, kiedy Mirza Sajjid zaproponowa: Czy nie byoby
cudownie, Miszu, gdybysmy przystosowali swoje zwyczaje do klimatu tego starego domu?, powinna bya rozesmiac mu sie w twarz. Zamiast tego odpowiedziaa:
Jak sobie z yczysz, Sajid, poniewaz da jej do zrozumienia, z e jest to rodzaj gry
erotycznej. Nawet napomkna,
z e namietnosc , jaka czuje wobec niej, staa sie tak
potez na, z e moze odczuwac potrzebe wyrazania jej w kazdej chwili i z e jezeli
znalazaby sie wtedy w oglnodostepnej czesci domu, mogoby to wprawic suzbe w zakopotanie; z pewnoscia jej nieobecnosc pozwoli mu koncetrowac sie na
kazdym z jego przedsiewziec , a poza tym, w miescie, bedziemy wcia
z szli-z-duchem-czasu. Z tego wszystkiego zrozumiaa, z e miasto rozprasza Mirze i z e
jej szanse zajscia w cia
ze najwieksze sa tu, w Titlipur. Postanowia wiec nie ruszac sie z tego miejsca. Wasnie wtedy zaprosia swoja matke, aby przyjechaa
zamieszkac z nia, poniewaz jezeli musi ograniczyc swoje ruchy do zenany, bedzie
potrzebowaa towarzystwa. Pani Kurajszi przyjechaa rozdygotana z wsciekosci,
zdecydowana tak dugo krzyczec na swojego ziecia, az w koncu zrezygnuje on
z tej gupoty z parda, ale Miszal zdumiaa swoja matke, bagajac
ja:
Prosze cie, nie rb tego. Pani Kurajszi, z ona dyrektora banku panstwowego, sama
rwniez posiadaa spore doswiadczenie. Tak naprawde, Miszu, jako nastolatka
byas gupia gask
a, natomiast ja biegaam w biodrwkach. Myslaam, z e wyszas

juz z tego bagna, ale widze, z e on zepchna

cie tam ponownie. Zona
finansisty
zawsze uwazaa, z e jej ziec jest w gebi serca strasznym kutwa i nie zmienia
tej opinii, mimo z e nie dysponowaa nawet najdrobniejszym skrawkiem dowodu.
Nie zwazajac
na protesty crki, odszukaa Mirze Sajjida w zewnetrznym ogrodzie
i zaatakowaa go, caa sie przy tym trzesac,
jak byo to w jej zwyczaju, dla podkreslenia wagi swoich sw. Cz to za tryb z ycia wprowadzasz? zapytaa.
Nie po to masz moja crke, by ja zamykac w czterech scianach, ale by wyprowadzic ja w swiat! Po co ci te wszystkie pieniadze,

skoro je rwniez trzymasz

cay czas pod kluczem? Mj synu, wydobad
z z ukrycia i portfel, i z one! Zabierz ja
w jakies mie gdzies, odswiezcie swoja miosc ! Mirza Sajjid otworzy usta, nie
wiedzia, co odpowiedziec, zamkna
je ponownie. Olsniona wasnym krasomwstwem, ktre zupenie przypadkowo naprowadzio ja na mysl o wakacjach, pani
Kurajszi zapalia sie do tego projektu Cakiem po prostu, zbierz sie i jedzcie!
ponaglaa. Jedz, czowieku, jedz! Wybierz sie z nia w podrz, bo inaczej sama
sie tam wybierze tutaj dzgnea zowieszczo palcem w niebo na zawsze?
189


Swiadom
swojej winy, Mirza Sajjid obieca rozwazyc ten pomys. Na
co czekasz? krzyknea triumfalnie. Ty dupo woowa? Ty. . . ty Hamlecie!
Atak tesciowej wywoa wyrzuty sumienia, ktre co jakis czas trapiy Mirze
Sajjida od dnia, kiedy przekona Miszal, by wysza za niego. Aby sie pocieszyc,
zabra sie do czytania powiesci Tagorea pod tytuem Ghae-Baire, w ktrej zamindar namawia z one, by opuscia parde, po czym ona zaczyna z yc z kontrowersyjnym politykiem zaangazowanym w kampanie swadeszu, a zamindar umiera.
Powiesc ta rozchmurzya go na jakis czas, ale wkrtce podejrzenia powrciy. Czy
by szczery, podajac
z onie powody jej zamieszkania w pardzie, czy tez po prostu
szuka sposobu, aby miec wolny teren na uganianie sie za ta motyla madonna, epileptyczka Aisza?
Jakis tam grunt pomysla, przypominajac
sobie pania Kurajszi patrzac
a zimnym, przenikliwym wzrokiem. Jakas tam wolnosc . Obecnosc
tesciowej, przekonywa sam siebie, jest kolejnym dowodem jego dobrej wiary.
Czyz naprawde nie zacheca Miszal, aby posaa po nia, mimo iz wiedzia, z e tusta starucha nie znosi go i bedzie podejrzewaa o kazde najbardziej cholerne oszustwo pod soncem! Czy zalezaoby mi tak bardzo na jej przyjezdzie, gdybym
planowa jakies sztuczki? pyta sam siebie. Ale te uporczywe wewnetrzne
gosy ciagn
ey dalej: Wszystkie twoje ostatnie wyczyny seksualne, to ponowne
zainteresowanie twoja pania-
zona, to po prostu zwyky wybieg. Tak naprawde,
pragniesz, z eby przysza chopska kurwa i kurwia sie z toba.

Poczucie winy spowodowao, z e zamindar uzna siebie za cakowicie bezwartosciowego. Obelgi tesciowej zaczey mu sie wydawac, w jego nieszczesciu,
prawdziwe co do joty. Dupa woowa powiedziaa mu i siedzac
teraz w swoim gabinecie, otoczony ksia
zkami, caymi szafami ksia
zek , w ktrym mole ksia
zkowe z zadowoleniem chrupay teksty Sanskrytu, jakimi nie dysponoway nawet
archiwa krajowe, i z mniejsza ochota komplet dzie Percyego Westermona, G.A.
Hentyeego i Dornforda Yatesa, Mirza Sajjid przyzna, tak, jestem dupek. Dom
zosta wybudowany siedem pokolen temu i przez siedem pokolen zachodzi w nim
proces dupo-woowienia. Przeszed sie wzduz korytarza, na ktrego scianach wisieli jego przodkowie w zowrogich pozacanych ramach i zacza
medytowac nad
lustrem, ktre kaza powiesic na ostatnim pustym miejscu jako memento, z e pewnego dnia on rwniez musi wejsc na te sciane. By mez czyzna o wygadzonym
ciele, bez kantw i ostrych krawedzi; nawet okcie mia pokryte maymi poduszkami ciaa. W lustrze zobaczy rzadki wasik,

niewyraznie zarysowany podbrdek,

wargi poplamione betelem. Policzki, nos, czoo: wszystko to miekkie, miekkie,
miekkie. Kto dopatrzy sie czegokolwiek w takim facecie jak ja? krzykna,

a kiedy zda sobie sprawe z tego, iz z powodu wzburzenia nawet zacza

mwic na
gos, zrozumia, z e na pewno jest zakochany, z e jest jak szczeniak chory z miosci
i z e obiektem jego westchnien wcale nie jest jego kochajaca
z ona.
Wobec tego, cz ze mnie za piekielnie pytki, chytry i zakamany facet
westchna
sam do siebie z e potrafie zmieniac sie tak bardzo, tak szybko.
190

Zasuguje na natychmiastowa smierc, bez dalszych ceregieli. Nie by jednak

typem czowieka, ktry rzuca sie na wasny miecz. Zamiast tego przechadza sie
korytarzami Peristanu i wkrtce zadziaaa magia tego domu i przywrcia mu
ponownie cos, co mozna nazwac dobrym nastrojem.
Dom: pomimo czarodziejskiej nazwy, by to solidny, raczej prozaiczny budynek, ktry sta sie egzotyczny jedynie wskutek tego, ze znajdowa sie w niewasciwym kraju. Zbudowa go siedem pokolen wstecz niejaki Perowne, angielski
architekt cieszacy
sie duzym uznaniem wadz kolonialnych, ktry docenia jedynie neoklasyczny styl angielskiej rezydencji wiejskiej. W owych czasach wielcy
zamindarowie mieli bzika na punkcie architektury europejskiej. Pra-pra-pra-pradziad Sajida zaangazowa tego faceta po pieciu minutach rozmowy w recepcji hotelu Viceroy, aby zaznaczyc publicznie, z e nie wszyscy indyjscy muzumanie popieraja akcje zbuntowanych z onierzy w Mirut, czy tez sympatyzuja z nastepnymi
powstaniami, nie, bynajmniej nie; a nastepnie da budowniczemu wolna reke;
i oto sta sobie teraz Peristan posrodku prawie-tropikalnych pl ziemniaczanych i nie opodal wielkiego drzewa figowego, cay pokryty pnaczem

bugenwilli
z wez ami w pomieszczeniach kuchni i motylimi szkielecikami w szafach. Niektrzy twierdzili, z e nazwe budynku nalezy raczej zawdzieczac Anglikowi, a nie
zjawiskom bardziej fantastycznym: z e bya to po prostu skrcona forma nazwy
Perownistan.
W sidmym pokoleniu dom zacza
wreszcie nabierac wygladu,
ktry swiadczyby o jego przynaleznosci do tego krajobrazu wolich zaprzegw, drzew palmowych i wysokiego, przezroczystego, przeadowanego gwiazdami nieba. Nawet
witrazowe okno nad schodami Krla Karola Bezgowego w jakis nieokreslony
sposb zostao znaturalizowane. Tylko nieliczne z tych starych zamindarowskich
domw unikney egalitarnej grabiezy obecnych czasw i w rezultacie nad Peristanem wisiao cos w rodzaju stechej muzealnej atmosfery i to pomimo a moze
wasnie dlatego z e Mirza Sajjid by bardzo dumny ze starej rezydencji i nie
z aowa pieniedzy, aby utrzymac ja w dobrym stanie, spa pod wysokim baldachimem z obrabianego i kutego mosiadzu,

w zku o ksztacie okretu, ktre w przeszosci suzyo trzem wicekrlom. Lubi siadywac w wielkim salonie, co niezwyke, z Miszal i pania Kurajszi na osobliwej trjosobowej kozetce, majacej
suzyc
miosnej pogawedce. W rogu tego pokoju sta olbrzymi perski dywan z Szirazu,
nawiniety na drewniane bloki i czekajacy
na wspaniae przyjecie, ktre by uzasadniao jego rozozenie, a ktre nigdy nie nadeszo. W jadalni stay grube klasyczne
kolumny o ozdobnych korynckich zwienczeniach, w domu byy tez pawie, zarwno kamienne, jak i prawdziwe, przechadzajace
sie po gwnych schodach, oraz
kandelabry z weneckiego szka, dzwoniace
delikatnie w holu. Oryginalne punkah wcia
z jeszcze byy cakowicie sprawne: wszystkie te sznury suzace
do ich
poruszania przechodziy przez kra
zki i otwory w scianach i podogach do maego dusznego pomieszczenia, gdzie siedzia suzacy,
punka-walla, ktry wprawia
191

w ruch maszynerie, by w mocy straszliwej ironii zaduchu tego malenkiego pokoju, skad
wysya podmuchy chodnego powietrza do wszystkich innych czesci
domu. Rwniez suzba miaa za soba historie siedmiu pokolen, w wyniku czego stracia umiejetnosc skarzenia sie. Obowiazyway

ich stare zwyczaje: nawet

titlipurski sprzedawca sodyczy by zobowiazany

starac sie o zgode zamindara

na sprzedaz jakiegokolwiek nowego cukierka, ktry wasnie sam wyprodukowa.

Zycie
w Peristanie byo rwnie atwe, jak trudne byo to pod drzewem, ale nawet
nad takim sielskim krajobrazem czasami zrywa sie gwatowny wicher.

***

Kiedy Mirza odkry, z e jego z ona spedza wiekszosc czasu, rozmawiajac

sam
na sam z Aisza, ogarnea go irytacja nie do zniesienia, egzema ducha doprowadzajaca
go do szau, poniewaz nie byo sposobu, z eby dostac sie do niej i podrapac
chore miejsce. Miszal miaa nadzieje, z e archanio, ma
z Aiszy, wysucha jej prosby i pozwoli jej miec dziecko, jednak nie moga tego powiedziec mez owi i dlatego
stawaa sie coraz bardziej markotna i wzruszya w rozdraznieniu ramionami, gdy
ten pyta ja, dlaczego marnuje tyle czasu z najbardziej pomylona dziewczyna we
wsi. Dziwna maomwnosc Miszal powiekszya jeszcze bardziej pozadanie

w sercu Mirzy Sajjida, w dodatku wzbudzia w nim zazdrosc , nie by tylko pewien, czy
jest zazdrosny o Aisze, czy o Miszal. Zauwazy po raz pierwszy, z e wadczyni motyli ma oczy o tym samym poyskujacym

szarym odcieniu, co jego z ona, i rwniez

ten fakt, z jakiejs przyczyny, wywoa jego niezadowolenie. Jak gdyby miao to
stanowic dowd, z e kobiety te spiskuja przeciw niemu, szepczac
Bg jeden wie
jakie tajemnice; byc moze gawedziy i plotkowaly o nim! Ta zmowa przyniosa
efekt odwrotny od zamierzonego; a nawet ta stara galareta, pani Kurajszi, daa
sie podejsc Aiszy. Nieza trjca, pomysla Mirza Sajjid; kiedy fetysze i bzdurne
o nich rozmowy wchodza drzwiami, zdrowy rozsadek

ucieka oknem.
Co do Aiszy: kiedy spotykaa Mirze na balkonie lub w ogrodzie, gdzie przechadza sie powoli, czytajac
poezje miosna w jezyku urdu, bya niezmiernie
skromna i okazywaa mu szacunek; ale wasnie to poprawne zachowanie w poaczeniu

z cakowitym brakiem chocby jednej iskry erotyzmu pogra

zao Sajjida
coraz bardziej w bezbronnej rozpaczy. Nic wiec dziwnego, z e kiedy ktregos dnia
podpatrzy Aisze wchodzac
a do kobiecej czesci domu i kilka minut pzniej posysza melodramatyczny wrzask jego tesciowej, ogarna
go nastrj upartej msciwosci i z premedytacja odczeka pene trzy minuty, zanim poszed zbadac sprawe.
Zasta pania Kurajszi wyrywajac
a sobie wosy z gowy i szlochajac
a jak gwiazda
marnego filmu. Miszal i Aisza siedziay po turecku w zku, przodem do siebie,
192

szare oczy utkwione w szarych, a wyciagni

ete donie Aiszy ujmoway twarz Miszal.
Okazao sie, z e archanio poinformowa Aisze, z e z ona zamindara umiera na
raka, z e jej piersi wypenione sa zosliwymi guzkami smierci, i z e ma przed soba
nie wiecej niz kilka miesiecy z ycia. Umiejscowienie raka byo dla Miszal dowodem okrucienstwa Boga, poniewaz tylko zosliwe bstwo moze wozyc smierc do
piersi kobiety, ktrej jedynym marzeniem jest przeciez karmienie nowego z ycia.
Kiedy wszed Sajjid, Aisza wasnie goraczkowo

szeptaa do Miszal: Nie wolno

ci myslec w ten sposb. Bg cie ocali. To prba wiary.
Pani Kurajszi przekazaa Mirzy Sajjidowi te fatalna wiadomosc , nie mogac

opanowac krzykw i wycia, i skoowanemu zamindarowi tego byo juz za wiele.

Wpad w zosc i zacza
wrzeszczec i trza
sc nia, jak gdyby lada moment mia
zacza
c niszczyc meble w pokoju wraz z jego lokatorami.
Do diaba z twoim wymyslonym rakiem wrzasna
na Aisze poirytowany.
Weszas do mojego domu wraz ze swoim szalenstwem i anioami i wsaczya

s
jad w uszy mojej rodziny. Wynos sie ze swoimi zwidami i swoimi straszydami.

Zyjemy
w nowoczesnym swiecie i to lekarze, doktorzy medycyny, a nie duchy
w kartofliskach stwierdzaja, czy jestesmy chorzy. Wywoaas to piekielne zamieszanie bez powodu. Wynos sie i nigdy tu juz nie przychodz.
Aisza wysuchaa go, wcia
z patrzac
w oczy Miszal i trzymajac
jej twarz
w swoich doniach. Kiedy Sajjid przerwa na chwile, z eby wzia
c oddech, a cay czas przy tym nerwowo zaciska i otwiera piesci, Aisza powiedziaa cicho do
jego z ony: Wszystkiego od nas zazadaj
a, ale rwniez wszystko bedzie dane.
Kiedy usysza te formue, ktra ludzie w caej wiosce zaczeli juz powtarzac jak
papugi, jakby rozumieli jej znaczenie, Mirzy Sajidowi Achtarowi na krtko odebrao rozum, podnis reke i uderzy Aisze tak, z e stracia przytomnosc . Upada
na podoge, krew poleciaa jej z ust, z miejsca po wybitym zebie, i kiedy tak lezaa, pani Kurajszi obrzucia swojego ziecia stekiem wyzwisk. O Boze, oddaam
swoja crke w rece mordercy. O Boze, damski bokser. No juz, uderz i mnie, poc wicz sobie. Tfu, bezczesciciel swietych, bluznierca, diabe, nieczysty. Sajjid
wyszed z pokoju bez sowa.
Nastepnego dnia Miszal Achtar nalegaa, z eby wrcic do miasta i przeprowadzic wszystkie badania lekarskie. Sajjid sprzeciwia sie. Jesli chcesz ulegac
przesadom,

jedz, lecz nie spodziewaj sie, z e dam sie namwic. To osiem godzin
jazdy samochodem w jedna strone; a wiec do diaba z tym. Miszal wyjechaa
po poudniu ze swoja matka i szoferem i w nastepstwie tego Mirzy Sajjida nie byo
tam, gdzie powinien by byc, to jest boku u z ony w chwili, kiedy zakomunikowano
jej wynik prb: dodatni, nieoperacyjny, zbyt zaawansowany, szpony raka woray
sie geboko w jej piersi. Kilka miesiecy, szesc w najlepszym razie, a wczesniej,
i to juz wkrtce ble. Miszal wrcia do Peristanu i udaa sie prosto na swoje
pokoje w zenanie, gdzie napisaa krtki formalny list do mez a na papeterii koloru
193

lawendy, w ktrym przekazaa mu diagnoze lekarska. Kiedy przeczyta jej wyrok smierci, napisany jej wasna raka, bardzo chcia wybuchna
c paczem, ale jego
oczy uparcie pozostaway suche. Przez wiele lat nie mia czasu dla Najwyzszej
Istoty, ale teraz kilka zwrotw Aiszy pojawio sie ponownie w jego pamieci. Bg
cie ocali. Wszystko bedzie dobrze. Gorzka, przesadna

mysl przysza mu do gowy:

To klatwa

pomysla. Poniewaz tak bardzo pragnaem

Aiszy, zamordowaa
mi z one.
Kiedy poszed do zenany, Miszal nie chciaa sie z nim widziec, ale jej matka,
zagradzajac
soba droge, przekazaa mu druga notatke na perfumowanym niebieskim papierze listowym. Chce widziec Aisze brzmia tekst. Uprzejmie
prosze, zgdz sie. Skaniajac
gowe, Mirza Sajjid wyrazi zgode i powlk sie
zawstydzony z powrotem.

***

Kiedy ma do czynienia z Mahoundem, jest walka, z Imamem niewolnictwo;

ale z ta dziewczyna po prostu nie ma niczego. Gibril jest apatyczny, zazwyczaj
spi pogra
zony w marzeniu sennym, zupenie identycznie jak na jawie.
Ona zastaje go pod drzewem, lub w rowie, sucha tego, czego nie mwi, bierze
to, czego potrzebuje, i odchodzi. Co na przykad moze wiedziec na temat raka?
Najzupeniej nic.
Wszedzie wok niego, mysli, na wp pogra
zony w marzeniu sennym, na
wp juz w swiecie rzeczywistym, ludzie sysza gosy, uwiedzen! przez sowa.
Ale wcale nie jego; nie jest to nigdy jego wasne dzieo. W takim razie czyje?
Kto to szepcze do ich uszu, umozliwiajac
im przenoszenie gr, zatrzymywanie
zegarw, diagnozowanie choroby?
Nie potrafi rozwiaza
c tej zagadki.

***

Dzien po powrocie Miszal Achtar do Titlipur, dziewczyna Aisza, ktra ludzie

zaczynali nazywac kahina, zniknea bez sladu na tydzien. Jej nieszczesny wielbiciel, klown Osman, ktry poda
za za nia w pewnej odlegosci po zakurzonym
szlaku ziemniaczanym prowadzacym

do Czatnapatny, powiedzia wiesniakom, z e

nagle zawia wiatr i sypna
mu piaskiem w oczy; kiedy mg znowu patrzec, ona

194

po prostu zniknea. Zazwyczaj kiedy Osman i jego w zaczynali opowiadac

swoje historie o dzinnach i magicznych lampach i rznych sezamie-otwrz-sie,
wiesniacy przyjmowali to wyrozumiale i dogadywali mu, w porzadku,

Osman,
zachowaj to sobie dla tych idiotw w Czatnapatnie; byc moze dadza sie nabrac na
takie historyjki, ale tutaj, w Titlipur, wiemy, jak sie rzeczy maja, i z e paace nie
zjawia sie same, jezeli nie zbuduje ich jakichs tysiac
i jeden robotnikw, ani tez nie
znikaja, chyba z e ci sami robotnicy je rozbiora. Tym razem jednak nikt nie smia
sie z klowna, poniewaz w sprawach dotyczacych

Aiszy wiesniacy byli skonni

przyja
c kazde wyjasnienie. Doszli do przekonania, z e snieznowosa dziewczyna
jest prawdziwa nastepczynia starej Bibi-dzi, bo czyz motyle nie powrciy w roku jej urodzin i czyz nie poda
zay za nia, okrywajac
ja jak paszcz? Aisza bya
spenieniem ich nadziei zgorzkniaej dugim czekaniem, a wywoanej powrotem
motyli. Bya rwniez dowodem na to, z e wielkie rzeczy wcia
z sa mozliwe w tym
z yciu, nawet dla tych najsabszych i najbiedniejszych w kraju.
Anio ja zabra nie moga wyjsc z podziwu z ona Sarpancza, Chadidza,
i Osman wybuchna
paczem. Alez nie pacz, to wspaniaa rzecz wyjasnia
stara Chadidza, nie rozumiejac
niczego. Wiesniacy przygadywali Sarpanczowi:
Jak udao ci sie zostac starszym wioski, jezeli masz taka nietaktowna mazonke,
naprawde trudno to zrozumiec.
Wyscie mnie wybrali odpowiada ponuro.
Sidmego dnia po zniknieciu dostrzezono zblizajac
a sie do wsi Aisze. Bya
znowu naga i okryta zocistymi motylami, jej srebrne wosy rozwiewa wiatr. Posza wprost do domu Sarpancza Muhammada Dina i poprosia, aby jak najszybciej
zwoac nadzwyczajne zebranie titlipurskiego panczajatu. Jestesmy swiadkami
wielkiego wydarzenia w historii drzewa, zwierzya sie. Muhammad Din nie
potrafi jej odmwic i wyznaczy czas spotkania na wieczr, tuz po zmroku.
Tego wieczora czonkowie panczajatu zajeli miejsca na zwykej gaezi drzewa,
a kahina Aisza stanea przed nimi na ziemi. Leciaam z anioem pod niebiosa
powiedziaa. Tak, nawet do Drzewa na najdalszym krancu. Archanio Gibril:
przynis nam wiesc , ktra jest rwniez rozkazem. Wszystkiego od nas z adaj
a
i wszystko bedzie dane.
Nic w z yciu Sarpancza Muhammada Dina nie przygotowao go do dokonania
tego wyboru, przed ktrym mia zaraz stana
c. O co anio prosi, Aiszo, crko?
zapyta, usiujac
opanowac drzenie gosu.
Jest wola anioa, z ebysmy wszyscy, kazdy mez czyzna, kazda kobieta i kazde dziecko w wiosce, zaczeli natychmiast przygotowywac sie do pielgrzymki.
Mamy rozkaz pjsc piechota z tej tu miejscowosci do Mekki Szarif, aby ucaowac
Czarny Kamien w Kaabie w samym centrum Haram Szarif, w swietym meczecie.
Musimy tam isc .
Panczajatowska piatka

rozpoczea gwatowna dyskusje. Trzeba byo wzia

c
pod uwage nie zebrane z pl zbiory oraz fakt, z e nie mozna porzucic domw tak
195

en masse. Nie, to absolutnie wykluczone, dziecko powiedzia jej Sarpancz.

Dobrze wiadomo, z e Allah wybacza, jezeli ktos naprawde nie jest w stanie
odbyc hadzdzy i umry ze wzgledu na ubstwo lub stan zdrowia. Ale Aisza nie
odezwaa sie ani sowem i starsi kontynuowali dyskusje. Nastepnie stao sie tak,
jak gdyby jej milczenie zarazio pozostaych i przez duzsza chwile, w czasie ktrej sprawa zostaa rozstrzygnieta chociaz w jaki sposb, nikt nigdy nie zdoa
poja
c nikt nie odezwa sie ani sowem.
To klown Osman przerwa w koncu te cisze, Osman przechrzta, dla ktrego
nowa wiara nie bya niczym wiecej jak piciem wody. Stad
do morza jest prawie dwiescie mil krzykna.
Sa tu stare kobiety, dzieci. Jakzez my wszyscy
mozemy pjsc ?
Bg da nam sie odpowiedziaa spokojnie Aisza.
Czy nie przyszo wam do gowy krzycza dalej Osman, nie chcac
dac za
wygrana z e miedzy nami a Mekka Szarif jest olbrzymi ocean? Jak go przebedziemy? Nie mamy pieniedzy na opacenie miejsc na statkach dla pielgrzymw.
Moze anio spowoduje, z e wyrosna nam skrzyda, abysmy mogli poleciec?
Wielu rozzoszczonych wiesniakw otoczyo bluznierce Osmana koem.
Uspokj sie natychmiast zgani go Sarpancz Muhammad Din. Przeciez cakiem niedawno przyaczye

s sie do naszej wioski i wiary. Trzymaj swoja jadaczke

zamknieta i ucz sie naszych zwyczajw.
Osman jednak odpowiedzia zuchwale: To tak witacie nowych osadnikw?
Nie jako ludzi rwnych, ale chopw, ktrzy maja robic to, co im powiedziano?
Krag
mez czyzn o czerwonych twarzach zacza
sie zaciesniac wok Osmana, ale zanim cokolwiek zda
zyo sie wydarzyc, kahina Aisza zmienia cakowicie
atmosfere, odpowiadajac
na pytanie klowna:
To rwniez zostao wyjasnione przez anioa powiedziaa spokojnie.
Przejdziemy dwiescie mil, a kiedy dojdziemy do brzegw morza, zanurzymy nasze stopy w pianie morskiej i wody otworza sie przed nami. Fale rozdziela sie
i przejdziemy po-dnie-oceanu do Mekki.

***

Nastepnego ranka Mirza Sajjid Achtar obudzi sie w domu, w ktrym panowaa niezwyka cisza, i kiedy wezwa suzacych,

nie byo z adnej odpowiedzi. Cisza

ta ogarnea rwniez pola ziemniakw; jedynie pod szerokim rozpostartym dachem
Titlipurskiego drzewa panowa rwetes i krzatanina.

Panczajat jednogosnie zadecydowa, z e trzeba usuchac rozkazu Archanioa Gibrila, a wiesniacy rozpoczeli
przygotowania do wymarszu. Poczatkowo

Sarpanch chcia, aby ciesla Isa zrobi

196

lektyki ciagni
ete przez woy, na ktrych mogyby jechac osoby stare i niedoez ne, ale pomys ten zosta usmiercony przez jego wasna z one, ktra powiedziaa
mu, Nie suchaj tego, Sarpanchu! Czyz anio nie powiedzia, z e musimy poda
z ac piechota?
W takim razie wasnie tak musimy uczynic. Jedynie najmodsze
z maych dzieci miay byc niesione (tak zdecydowano) przez dorosych na zmiane.
Wiesniacy poaczyli

wszystkie swoje zapasy i obok gaezi panczajatu pietrzyy sie

stosy ziemniakw, soczewicy, ryzu, gorzkich tykw, czerwonego pieprzu, oberzyny
i innych warzyw. Te wszystkie produkty z ywnosciowe miay byc podzielone na
rwne porcje pomiedzy pielgrzymw. Rwniez naczynia kuchenne zostay zozone na wsplnym stosie, a takze posciel, jesli taka dao sie w ogle znalezc . Miano
zabrac zwierzeta pociagowe

oraz kilka wozw do przewozu z ywych kurczakw

i tym podobnych, ale oglnie pielgrzymw obowiazyway

instrukcje Sarpancza,
stanowiace,
z e rzeczy osobiste nalezy zredukowac do minimum. Przygotowania
rozpoczeto jeszcze przed switem i kiedy rozzoszczony Mirza Sajjid wszed do
wsi, prace byy daleko zaawansowane. Przez czterdziesci piec minut zamindar
zwolni tempo tych robt, wygaszajac
gniewne przemwienie i potrzasaj
ac
niektrymi chopami, az w koncu na cae szczescie zrezygnowa i odszed, a wiec
mozna byo kontynuowac prace w poprzednim, szybkim tempie. Kiedy Mirza odchodzi, puka sie w czoo i wyzywa ludzi, krzycza wariaci kpy i uzywa jeszcze
innych bardzo brzydkich okreslen, no ale cz ostatecznie zawsze by bezboznikiem, sabym spadkobierca silnego rodu i trzeba byo go pozostawic wasnemu
losowi, by sam odnalaz swoje przeznaczenie; z ludzmi jego pokroju nie ma sensu
dyskutowac.
Przed zachodem sonca wiesniacy byli gotowi do drogi i Sarpancz poleci
wszystkim zebrac sie we wczesnych godzinach porannych na modlitwy, aby zaraz
potem mogli wyruszyc i w ten sposb unikna
c najwiekszego upau. Tej nocy, kadac
sie na macie obok starej Chadidzy, mrukna:
Nareszcie. Zawsze chciaem
zobaczyc Kaabe, obejsc ja dookoa, zanim umre. Uscisnea jego reke. Ja
rwniez zawsze z yam taka nadzieja, wbrew nadziei powiedziaa. Pjdziemy razem przez fale.
Mirza Sajjid, doprowadzony widokiem przygotowujacej
sie do drogi wioski
do bezsilnego szalenstwa, wpad bezceremonialnie do pokojw swojej z ony.
Powinnas zobaczyc, co sie tam dzieje, Miszu wykrzykna,
smiesznie gestykulujac.
Cae Titlipur pozegnao sie ze zdrowym rozsadkiem

i rusza ku morskiemu wybrzezu. Co sie stanie z ich domami, polami? Okolice czeka ruina. Musieli
byc w to zamieszani agitatorzy polityczni. Ktos kogos przekupi. Czy myslisz, z e
postapi
a jak normalni ludzie i zostana, gdy zaoferuje im pieniadze?

Zamilk.
W pokoju bya Aisza.
Ty dziwko przekla
ja. Siedziaa po turecku na zku, a Miszal i jej
matka przykucney na pododze, sortujac
swoje rzeczy i prbujac
jak najbardziej
ograniczyc ilosc potrzebnych im na pielgrzymce.
197

 Ty nie pjdziesz wykrzykiwa patetycznie Mirza Sajjid. Zakazuje ci,

chyba tylko diabe wie, jakim chorbskiem ta dziwka zarazia wiesniakw, ale ty
jestes moja z ona i nie daje swojego pozwolenia na twj udzia w tym samobjczym przedsiewzieciu.
No, no, nieze sowa. Miszal zasmiaa sie z gorycza. Sajjid, dobry
dobr sw. Wiesz, z e umieram, a mwisz o samobjstwie. Sajjid, dzieja sie tu
wazne rzeczy, a ty ze swoim importowanym europejskim ateizmem nie wiesz,
czego dotycza. Zreszta, moze bys i wiedzia, gdybys zajrza pod te swoje angielskie garnitury i sprbowa odnalezc serce.
Nie do wiary krzykna
Sajjid. Miszal, Miszu, czy to naprawde ty?
Nagle zmienias sie w dewotke, typ z zamierzchych czasw?
Pani Kurajszi powiedziaa: Odejdz, synu. Nie ma tu miejsca dla niewierza
cych. Anio powiedzia Aiszy, z e kiedy Miszal dojdzie z pielgrzymka do Mekki,
jej rak zniknie. Wszystkiego z adaj
a i wszystko bedzie dane.
Mirza Sajjid Achtar opar donie o sciane w sypialni z ony i przycisna
czoo
do tynku. Po duzszym milczeniu powiedzia: Jezeli chodzi tu o spenienie
umry, wobec tego, na miosc boska, jedzmy do miasta i wsiad
zmy do samolotu.
Mozemy byc w Mekce za pare dni.
Miszal odpowiedziaa: Rozkazano nam poda
zac pieszo.
Sajjid straci panowanie nad soba. Miszal? Miszal? wykrzykna.
Rozkazano? Archanioy, Miszu? Gibril? Bg z duga broda i anioowie ze skrzydami?
Niebo i pieko, Miszal? Diabe ze spiczastym ogonem i rozszczepionymi kopytami? Co jeszcze? Czy kobiety maja dusze, co powiesz na to? Albo inaczej: czy
dusze sa podzielone na dusze kobiet i dusze mez czyzn? Czy Bg jest czarny, czy
biay? Kiedy rozstapi
a sie fale oceanu, dokad
przemiesci sie ta dodatkowa woda?
Czy woda stanie pionowo po dwch stronach jak sciany? Miszal? Odpowiedz mi.
Czy istnieja cuda? Czy wierzysz w Raj? Czy zostana mi wybaczone grzechy?
Zacza
szlochac i pad na kolana, z czoem wcia
z przycisnietym do sciany. Jego
umierajaca
z ona podesza do niego i objea go. Idz wobec tego na pielgrzymke
powiedzia przytumionym gosem. Ale przynajmniej wez swojego mercedesa kombi. Ma klimatyzacje i mozesz wzia
c caa lodwke pena coca-coli.
Nie odpowiedziaa cicho. Pjdziemy jak wszyscy. Jestesmy pielgrzymami, Sajjid. To nie piknik na plazy.
Nie wiem, co zrobic szlocha Mirza Sajjid Achtar. Miszu, nie potrafie
sam sobie z tym poradzic.
Aisza odezwaa sie z zka, na ktrym wcia
z siedziaa. Mirza, sahibie,
chodz z nami powiedziaa. Twoje idee sie przezyy. Chodz i ocal swoja
dusze.
Sajjid podnis sie. oczy mia zaczerwienione Chciaas cholernej wycieczki
powiedzia ze zoscia do pani Kurajszi. Kto mieczem wojuje, od miecza
ginie. Twoje przeklenstwo z pewnoscia spado na gowe przeklinajacego.

Twoja
198

wycieczka wykonczy nas wszystkich, siedem pokolen, caa te paczke.

Miszal opara swj policzek o jego plecy. Chodz z nami, Sajjid. Po prostu
chodz.
Odwrci sie ku Aiszy. Boga nie ma powiedzia stanowczo.
Nie ma Boga innego niz Bg, a Muhammad jest Jego Prorokiem odpowiedziaa.
Doswiadczenie mistyczne jest prawda subiektywna, a nie obiektywna
ciagn
a.
Wody sie nie rozstapi
a.
Morze rozstapi
sie na rozkaz anioa odpowiedziaa Aisza.
Prowadzisz tych ludzi ku oczywistej katastrofie.
Zabieram ich na ono Boga.
Nie wierze w ciebie upiera sie Mirza Sajjid. Ale zamierzam pjsc
i na kazdym kroku bede prbowa poozyc kres temu szalenstwu.
Bg wybiera wiele srodkw odpara Aisza wiele drg, ktre moga
przywiesc watpi
acych

do jego prawd.
Idz do diaba krzykna
Mirza Sajjid Achtar i wybieg z pokoju, rozpedzajac
motyle.

***

I kto tu jest szalony szepna

klown Osman swemu woowi do ucha,
czyszczac
go w maej obrce obakana

czy bazen, ktry kocha obakan

a?

W nie odpowiedzia. A moze powinnismy byli zostac pariasami? mwi
dalej Osman. Przymusowy ocean brzmi o wiele gorzej niz zakazana studnia.
I byczek kiwna
gowa, dwakroc na tak, bum, bum.

V
Miasto widzialne,
lecz nie widziane

Kiedy juz przemienie sie w sowe, jak wypowiem zaklecie, ktre przywrci mi
moja wasciwa postac? Pan Muhammad Sufjan, wasciciel Shaandaar Caf i gospodarz znajdujacych

sie ponad nia pokoi do wynajecia, mentor rznorodnych,

przejezdnych i rznokolorowych gosci obu tych miejsc, doswiadczony facet, najmniej doktrynerski z wszystkich hadzi i najbardziej bezwstydny z entuzjastw
filmw wideo, byy nauczyciel, samouk i znawca klasyki wielu kultur, zwolniony
z pracy na poczcie w Dhace z powodu zapatrywan na kulture skrajnie odmiennych
od przekonan pewnych generaw w tych dawnych czasach, kiedy Bangladesz by
zaledwie Wschodnim Skrzydem, i od tej pory, mwiac
jego sowami nie tyle karze imigrant, co emigrant sowo karze to jego dobroduszna aluzja do zbyt
maej ilosci centymetrw, gdyz mimo z e by barczystym mez czyzna, potez nym
w ramionach i w pasie, nie wznosi sie nad ziemie wyzej niz na jakies metr piec dziesiat,
sta mrugajac
zaspanymi oczyma w drzwiach swojej sypialni, obudzony gwatownym dobijaniem sie Jumpy Joshiego tuz po pnocy, wyczysci swoje
okulary w poprawkach o skraj kurty w stylu bengalskim (ze sznurkami zawiaza
nymi pod szyja w zgrabna kokardke), zacisna
mocno powieki, zamkna
je przed
swoimi krtkowzrocznymi oczyma, wozy z powrotem okulary, otworzy oczy,
pogaska sie po pozbawionej towarzystwa wasw,

farbowanej henna brodzie,

cmokna,
i zareagowa na niezaprzeczalna obecnosc rogw na czole trzesacego

sie faceta, ktrego Jumpy, zupenie jak kot, najwyrazniej zwabi do srodka wymyslonym na poczekaniu z artem, o tresci podanej wyzej, skradzionym, z bystroscia
umysu pochway godna jak na kogos wyciagni
etego z gebokiego snu, Lucjuszowi Apulejuszowi z Madaury, kapanowi marokanskiemu, A.D. 120-ok. 180,
obywatelowi kolonii wczesnego Cesarstwa, osobie, ktra odpara oskarzenie, jakoby rzucia urok na bogata wdowe, jednak przyznaa sie, nieco przewrotnie, do
tego, z e w modosci pada ofiara czarnej magii i zostaa zamieniona w (nie, wcale
nie w sowe, lecz) osa.
Tak, tak ciagn
a
Sufjan, wychodzac
na korytarz i dmuchajac
w zgrabiae
donie biaa mga zimowego oddechu. Biedny nieszczesnik, ale nie czas na
rozpamietywanie. Trzeba przyja
c konstruktywna postawe. Pjde obudzic z one.
Czamcza mia potargana i pokryta kurzem brode. Owiniety by w koc udrapowany na nim jak toga, spod ktrego wystaway komicznie zdeformowane kozle
kopyta, gre okrywaa tragikomiczna kurtka z owczej skry pozyczona od Jumpyego, z postawionym konierzem, tak z e owcze kedziory znajdoway sie o kilka
tylko centymetrw od ostrych kozich rogw. Wydawa sie niezdolny wykrztusic
z siebie chocby sowo, ruchy ciaa mia niemrawe, wzrok przycmiony; nawet pomimo to, z e Jumpy usiowa dodac mu otuchy Dobrze juz, dobrze, rozumiesz,
201

rozwia
zemy caa sprawe w mig on, Saladyn, wcia
z by najbardziej apatycznym i biernym ze wszystkich wszystkich co? powiedzmy: satyrw. Tymczasem Sufjan wystapi
z dalszymi sowami apulejuszowskiego wspczucia.
W przypadku osa odwrotna metamorfoza wymagaa osobistej interwencji boginii Izydy rozpromieni sie. Ale stare dzieje sa dla starych prykw. W twoim
przypadku, mj mody panie, pierwszym krokiem bedzie miska dobrej goracej

zupy.
Tutaj jego dobrotliwy gos zosta zaguszony przez interwencje drugiego,
wznoszacego

sie z przerazenia na operowe rejestry; kilka chwil pzniej niska postac Sufjana zostaa popchnieta i odsunieta na bok przez ogromna otya kobiete,
ktra najwidoczniej nie moga sie zdecydowac, czy cakowicie usuna
c go ze swojej drogi, czy tez trzymac przed soba jako tarcze ochronna. Kulac
sie za Sufjanem,
ta nowa istota wyciagn
ea trzesac
a sie reke zakonczona drzacym,

grubym palcem
wskazujacym

o purpurowym paznokciu. To cos, o tam zawya. Co to za

zjawa zwalia sie nam na gowe?
To jest przyjaciel Joshiego Sufjan usmiechna
sie agodnie i mwi dalej,
zwracajac
sie do Czamczy: Prosze wybaczyc, ale nagosc tego et cet, no nie?
W kazdym razie, czy moge przedstawic moja pania;
moja Begum Sahiba, Hind.
Co za przyjaciel? Jak to przyjaciel? krzyknea kulaca
sie osoba. Ya
Allah, czy nie masz oczu na miejscu?
Korytarz, o pododze z goych desek i ze scianami pokrytymi podarta tapeta w kwiatki, zacza
wypeniac sie zaspanymi mieszkancami. Wyrzniay sie
pomiedzy nimi dwie nastolatki, jedna rozczochrana, druga z wosami zwiazanymi

w konski ogon, a obydwie z przyjemnoscia korzystay z okazji zademonstrowania swoich umiejetnosci (zdobytych od Jumpyego) w walkach obronnych karate
i Wing-Chun: crki Sufjana, Miszal (lat siedemnascie) i pietnastoletnia Anahita, wyskoczyy ze swojej sypialni w strojach sportowych, pizamach Brucea Lee,
zarzuconych niedbale na T-shirty z nadrukiem nowej Madonny; spostrzegy
nieszczesnego Saladyna; i az pokreciy gowami z niekamanego zachwytu.
Ostre powiedziaa Miszal z uznaniem. A jej siostra przytaknea, kiwajac

gowa:
Ale bomba. Pieprzona piatka
Matka jednak nie zgania jej za niewybredny jezyk; Hind myslami bya gdzie indziej i zaczea zawodzic jak nigdy
dotad:
Spjrzcie na tego mojego mez a. Co za hadzi z niego? Oto sam Szejtan
we wasnej osobie wchodzi do naszego domu, a mnie zmusza sie jeszcze, z ebym
podaa mu gorac
a yakhni z kurczaka, przygotowana moimi wasnymi rekoma.
Na nic sie teraz zday skierowane do Hind prosby Jumpy Joshiego o wyrozumiaosc , prby wyjasnien czy domaganie sie solidarnosci. Jezeli on nie jest
diabem wcielonym, u licha dama z falujacym

biustem uzya argumentu nie

do zbicia to skad
ten nieznosny smrd, ktry on wydycha? Moze z Wonnych
Ogrodw?
Wcale nie z Gulistanu, ale z Bustanu odezwa sie nagle Czamcza.
202

Lot AI-420 Kiedy jednak Hind usyszaa jego gos, zapiszczaa przerazliwie
i rzucia sie w strone kuchni.
Prosze pana powiedziaa Miszal do Saladyna, kiedy jej matka zbiega
jak oszalaa schodami w d ktos, kto jest w stanie ja az tak przerazic, musi
byc naprawde zy.
Paskudny zgodzia sie Anahita. Witamy na pokadzie.

***

Owa Hind, obecnie tak mocno okopana na pozycjach wrzaskliwego sposobu

reagowania, bya kiedys dziwnetoleczprawdziwe! najbardziej rumieniac
a
sie ze wszystkich panien modych, uosobieniem agodnosci, prawdziwym wcieleniem tolerancyjnego dobrego nastroju. Jako z ona nauczyciela i erudyty z Dhaki
ochoczo podjea swoje obowiazki,

doskonaa towarzyszka z ycia, przynoszaca

mez owi herbatke pachnac
a kardamonem, kiedy siedzia do pzna w nocy, sprawdzajac
prace egzaminacyjne, wkrada sie w aski dyrektora szkoy na cosemestralnej
Wycieczce Rodzin Nauczycieli, boryka sie z powiesciami Bibhutibhuszana Banerdziego i z metafizyka Tagorea, prbowaa byc godna swojego mazonka, ktry
potrafi swobodnie cytowac z Rigwedy, jak i z Koranu, z zapiskw wojennych Juliusza Cezara, jak rwniez z Apokalipsy sw. Jana. W owych czasach bya pena
podziwu dla jego pluralistycznej otwartosci umysu i w swojej kuchni da
zya do
podobnego eklektyzmu, uczac
sie przygotowywac dosa i uttapam poudniowej
Indii, jak rwniez delikatne klopsiki Kaszmiru. Stopniowo jej poparcie dla sprawy gastronomicznego pluralizmu przerodzio sie w wielka pasje i podczas gdy
zwolennik laicyzacji Sufjan poyka rozliczne kultury subkontynentu i nie
udawajmy, z e nieobecna jest tu kultura Zachodu; po upywie stuleci, jakze mogaby i ona nie byc czescia naszej spuscizny? jego z ona przyrzadzaa,

i zjadaa
w coraz wiekszych ilosciach, jedzenie. I kiedy tak pozeraa mocno przyprawione
dania Hajdarabadu i wysokokaloryczne jogurty z Lukhnau, jej ciao zaczeo sie
zmieniac, poniewaz cae to jedzenie musiao znalezc gdzies swoje miejsce, i powoli zaczea przypominac ten agodnie pofadowany olbrzymi kraj, subkontynent
bez granic, poniewaz jedzenie przekracza wszelkie mozliwe granice.
Pan Muhammad Sufjan, jednakze, nie przybra w ogle na wadze: ani jednej
tola, ani jednej uncji.
Jego odmowa przybierania na wadze bya poczatkiem

problemw. Kiedy czynia mu wymwki: Nie lubisz mojej kuchni? Dla kogo robie to wszystko
i puchne jak balon? odpowiada jej agodnie, patrzac
na nia z dou (bya wyzsza) sponad grnej krawedzi okularw w poprawce: Powsciagliwo

sc jest
203

rwniez czescia naszej tradycji, Begum. Jedzenie dwch kesw mniej niz domaga sie nasze ciao: samozaparcie, droga ascetyczna. Co za mez czyzna: ma
odpowiedzi na wszystko, ale nie mozna sprowokowac go do uczciwej walki.
Powsciagliwo

sc to nie byo cos dla Hind. Byc moze, gdyby Sufjan kiedykolwiek zacza
narzekac; gdyby chociaz raz powiedzia, myslaem, z e z enie sie
z jedna kobieta, ale teraz jest ciebie tyle, ze daoby sie zrobic dwie; gdyby tylko
kiedykolwiek da jej jakis bodziec! wwczas byc moze powstrzymywaaby sie,
dlaczego by nie, na pewno by to zrobia; a wiec to on by winny, nie majac
w sobie
z adnej agresji, cz to jest za mez czyzna, ktry nawet nie wie, jak lzyc swoja tusta z one? W istocie byo wysoce prawdopodobne, z e Hind nie byaby w stanie
opanowac swoich gastronomicznych szalenstw, nawet gdyby Sufjan nie zawid
jej nadziei i poczestowa ja porcja przeklenstw i bagan; jednak poniewaz tego nie
zrobi, w dalszym ciagu
paaszowaa swoje przysmaki, rada, z e moze zrzucic na
mez a caa wine za swj wyglad.

Prawde powiedziawszy, skoro juz raz zaczea winic go za cokolwiek, stwierdzia, z e jest jeszcze spora liczba innych spraw, ktre rwniez ma mu za ze; a na
dobitke przypomniaa sobie, z e ma jezyk w gebie, nic wiec dziwnego, z e skromne
mieszkanie nauczycielskie rozbrzmiewao donosnymi dzwiekami regularnie wtrujacymi

Sufjanowi w czasie poprawiania wypracowan, ktrych z powodu swojej

niesmiaosci nie oddawa uczniom. A przede wszystkim dostawao mu sie za jego
cakowicie nienaruszalne zasady, ktre, Hind powiedziaa mu, nigdy nie pozwola
jej zostac z ona bogatego czowieka; no bo co mozna powiedziec o czowieku,
ktry stwierdziwszy, z e bank omykowo wpaci na jego konto dwie pensje w jednym miesiacu,
z miejsca zwrci uwage tej instytucji na bad
i odda gotwke?;
jaka nadzieje mozna byo aczy
c z nauczycielem, ktry, nagabywany przez najbogatszych rodzicw, kategorycznie odmawia przyjecia zwykej przeciez zapaty
za przysuge wyswiadczona przy ocenianiu arkuszy egzaminacyjnych modych
ludzi?
Jednak wszystko to mogabym jeszcze wybaczyc mamrotaa ponuro pod
jego adresem, nie dopowiadajac
zdania do konca, ktry to koniec brzmia gdyby
nie twoje dwa prawdziwe wystepki: twoje seksualne, i polityczne, zbrodnie.
Od samego poczatku

mazenstwa podejmowali z ycie seksualne nieczesto,

w cakowitej ciemnosci, guchej ciszy i niemal kompletnym bezruchu. Hind nie
przyszoby do gowy krecic sie to w jedna, to w druga strone czy koysac sie,
a poniewaz wydawao sie jej, z e Sufjan zaatwia sprawe ograniczajac
ruch do absolutnego minimum, przyjmowaa za pewnik zawsze tak uwazaa z e oboje
sa jednomyslni w tej kwestii, mianowicie, z e jest to nieprzyzwoita sprawa, o ktrej nie powinno sie rozmawiac ani przed, ani po, jak rwniez na ktra nie nalezy
zwracac uwagi w trakcie. To, z e dzieciom nie spieszno byo na ten swiat, przyjea
jako kare Boza za On tylko wie jakie przewiny jej modosci; a wina za to, z e dzieci byy dziewczynkami, nie obarczaa Allaha, dajac
pierwszenstwo cherlawemu
204

nasieniu wszczepionemu w nia przez jej niemeskiego mazonka, nie powstrzymaa sie zreszta przed wyrazeniem swojego zdania, i to z naciskiem i ku przerazeniu
akuszerki, podczas urodzin maej Anahity. Znowu dziewczynka zasapaa
z odraza. Cz, jesli sie wezmie pod uwage, kto zrobi to dziecko, to powinnam
byc szczesliwa, z e nie urodziam karalucha albo myszy. Po tej drugiej crce
powiedziaa Sufjanowi, z e juz dosyc, i kazaa mu wyniesc sie z zkiem do sieni.
Przyja
bez dyskusji jej decyzje, z e nie chce miec wiecej dzieci; ale stwierdzia
wtedy, z e ten rozpustnik sadzi,

z e od czasu do czasu moze jeszcze wchodzic sobie do jej ciemnego pokoju i uprawiac ten dziwny rytua ciszy i niemal-bezruchu,
ktremu przedtem poddawaa sie jedynie w imie reprodukcji. Czy ty sobie myslisz krzyczaa na niego za pierwszym razem, kiedy tego sprbowa z e robie
te rzecz dla przyjemnosci?
Kiedy juz dotaro do jego zakutego ba, z e ona mwi powaznie, wiecej z adnego bara-bara, o nie, mj panie, z e jest przyzwoita kobieta, a nie szalejac
a z pozada
nia rozpustnica, zacza
pzno wracac do domu. Wasnie w tym czasie sadzia

wtedy, niesusznie, z e odwiedza prostytutki zaangazowa sie w polityke, i to

nie z adna tam staroswiecka polityke, och nie, Pan Inteligentny musia wstapi
c do
samych diabw, do Partii Komunistycznej, a to niemao jak na czowieka z takimi
zasadami; demony, oto czym oni byli, o wiele gorsi od kurew. I wasnie z powodu
tego babrania sie w siach nadprzyrodzonych musiaa spakowac sie w tak krtkim
czasie i wyjechac do Anglii wlokac
za soba dwjke malenkich dzieci; z powodu
tej ideologicznej czarnej magii musiaa znosic caa te nedze i upokorzenie procesu imigracyjnego; to przez ten jego kult szatana utknea na zawsze w tej Anglii
i nigdy juz nie zobaczy rodzinnej wioski. Anglia powiedziaa mu pewnego razu jest twoja zemsta za to, z e nie pozwoliam ci na te sprosnosci, jakie
chciaes wyczyniac z moim ciaem. Nic na to nie odpowiedzia; a milczenie
jest oznaka zgody.
I co zapewnio im przezycie w tym Wilajacie jej wygnania, tym Yuk msciwosci jej opetanego seksem mez a? Co? Czy Jego ksia
zkowa wiedza? Jego Gitandzali, Eklogom. czy tej sztuce Otello, ktra, jak wyjasnia, naprawde nazywaa sie
Attallah, czy tez Attaullah, po prostu autor nie mg tego wymwic, zreszta, co to
by za pisarz?
Tym czyms byo: jej gotowanie. Shaandaar chwalono je. Znakomite, swietne, wysmienite. Ludzie przyjezdzali z caego Londynu, z eby jesc jej
samosa, jej bombajski chaat, jej gulab-dzaman prosto z Raju. Co mia tam Sufjan
do roboty? Przyjmowac pieniadze,

podawac herbate, biegac to tu, to tam, zachowywac sie jak suzacy,

mimo caego swojego wyksztacenia. O tak, oczywiscie,
klienci lubili go, zawsze mia miy charakter, ale kiedy prowadzi sie restauracje,
nie za konwersacje ci paca. Jalebis, barfi. Dzis szef kuchni poleca. Jakiego figla
spatao mu z ycie! Ona bya teraz pania.
Zwyciestwo!
205

A jednak prawda byo rwniez, z e ona, kucharka i z ywicielka rodziny, gwny

konstruktor sukcesu Shaandaar Caf, ktry pozwoli im ostatecznie wykupic cay
trzypietrowy budynek i zacza
c wynajmowac pokoje, ona bya jedyna osoba,
wok ktrej unosi sie, jak zy oddech, miazmat kleski. Sufjan w dalszym ciagu

byszcza, natomiast ona wygladaa

na przygaszona, jak z arwka z przepalonym

wknem, jak wypalona gwiazda, jak zgaszony pomien. Dlaczego? Dlaczego, kiedy Sufjan, pozbawiony swojego zawodu, uczniw i szacunku, skaka
jak kzka i zacza
nawet przybierac na wadze, tyjac
w Tym Wasnie Londynie,
tak jak nigdy nie udao mu sie to tam, w domu; dlaczego, kiedy wadza wymknea
mu sie z rak
i przesza w jej rece, dlaczego wygladaa

jak wedug okreslen

mez a smetny worek, stary kapec i zmoka kura? Po prostu: nie pomimo,
lecz z powodu. Wszystko, cokolwiek cenia, zostao wywrcone przez zmiane;
zostao w tym procesie przeniesienia utracone.
Jej mowa: zmuszona obecnie do wydawania z siebie tych obcych dzwiekw,
ktre szybko meczyy jej jezyk, czyz nie miaa prawa jeczec? Jej rodzinne strony:
co to ma za znaczenie, z e przedtem mieszkali w Dhace, w skromnym mieszkaniu nauczycielskim, a teraz, dzieki duchowi przedsiebiorczosci, oszczednosciom
i wprawie w stosowaniu przypraw zajmuja ten trzypietrowy budynek stojacy

w szeregu domw? Gdzie jest teraz to miasto, ktre znaa? Gdzie ta wioska jej
modosci i zielone kanay jej kraju? Zwyczaje, na ktrych zbudowaa swoje z ycie, tez gdzies sie zapodziay, a przynajmniej trudno byo je odnalezc . Nikt w tym
Wilajacie nie kwapi sie do celebrowania czasochonnej wymiany uprzejmosci,
charakterystycznej dla z ycia w kraju rodzinnym, czy rozlicznych obrzedw religijnych. Ponadto: czy nie musi cierpliwie znosic mez a, czowieka bez pozycji,
choc wczesniej moga sie pawic w blasku jego dostojenstwa? Czy moze teraz byc
dumna z tego, z e musi pracowac na swoje utrzymanie, jego utrzymanie, natomiast
przedtem moga sobie siedziec w domu w stosownym przepychu? A wiedziaa, jakzeby moga nie wiedziec, z e pod jego jowialnoscia kryje sie smutek, i to
rwniez byo kleska;
nigdy nie czua sie tak nie na miejscu jak teraz jako z ona,
co to zreszta za Pani, ktra nie potrafi pocieszyc swojego mez a, a musi zachowac
pozory szczescia i zadowolic sie nimi, jak gdyby to bya prawda. A dodatkowo jeszcze: przybyli do diabelskiego miasta, gdzie wszystko mogo sie przytrafic,
w nocy twoje szyby wylatyway z okien bez z adnego powodu, niewidzialne rece przewracay cie na ulicy, w sklepach paday takie obelgi, z e uszy wiedna, ale
kiedy czowiek spojrza w kierunku sw, widac byo jedynie pusta przestrzen
i usmiechniete twarze, a codziennie syszao sie, z e ten chopiec czy ta dziewczyna zostali pobici przez duchy. Tak, kraj niewidzialnych skrzatw, oto jak
mozna to wyjasnic; najlepiej pozostac w domu, nie wychodzic nawet, aby wrzucic list, pozostac wewnatrz,
zamkna
c drzwi na klucz, odmwic nalezne modlitwy,
a gobliny (byc moze) beda sie trzymac od nich z daleka. Przyczyny kleski?
Baba, kto potrafiby je zliczyc? Nie tylko to, z e jest z ona sklepikarza i kuch206

ta, ale nawet to, z e nie mozna polegac na swoich rodakach; byo wsrd nich
wielu mez czyzn, ktrych uwazaa za porzadnych

facetw, sharif, ktrzy przez telefon rozwodzili sie z z onami, a sami uciekali z jaka
s tam haramzadi-kobieta,
byy wsrd nich dziewczyny, ktre zabijano ze wzgledu na posag (niektre rzeczy
wolno byo przewiezc przez granice bez ca); (a co najgorsze, trucizna tej diabelskiej-wyspy dostaa sie do krwi jej wasnych dzieci, ktre dorastajac
odmwiy
uzywania ojczystego jezyka, chociaz rozumiay kazde sowo, a jezeli uzyway, to
tylko po to, z eby kogos zranic; Miszal obciea cakiem wosy, a nastepnie pomalowaa na wszystkie kolory teczy; a dzien w dzien wcia
z walki, ktnie, awantury,
najbolesniejsze byo to, z e w jej skargach nie byo nic nowego pod soncem,
tak wygladaa

sytuacja wszystkich kobiet do niej podobnych, a wiec nie bya wyjatkiem,

po prostu przykadem, po prostu soba, po prostu Hind z ona nauczyciela

Sufjana; utonea w anonimowosci, w bezksztatnym tumie, stajac
sie tylko jedna-z-podobnych-sobie-kobiet.

Bya to lekcja historii: kobietom-jej-podobnym nie

pozostawao nic innego, jak cierpiec, wspominac, i umrzec.
A oto, co zrobia: aby zanegowac sabosc mez a, przewaznie traktowaa go jak
pana, jak wadce, poniewaz w jej utraconym swiecie jej chwaa ukryta bya w jego chwale; aby zaprzeczyc, z e na zewnatrz
kawiarni istnieja duchy, pozostawaa
cay czas wewnatrz,
wysyajac
innych po zakupy prawiantu

i rzeczy niezbednych
w gospodarstwie, a rwniez po nie konczac
a sie dostawe wideo-filmw w jezyku
bengalskim i hindi, dzieki ktrym (jak rwniez dzieki jej stale-powiekszajacemu
-sie zbiorowi hinduskich czasopism filmowych) moga pozostawac w kontakcie
z wydarzeniami w prawdziwym swiecie, takimi jak dziwaczne znikniecie niezrwnowazonego Gibrila Fariszty, a nastepnie tragiczny komunikat o jego smierci
w katastrofie lotniczej; i aby dac ujscie swoim uczuciom pokonanej, wyczerpanej rozpaczy, krzyczaa na swoje crki. Starsza, odpacajac
pieknym za nadobne,
obciea sobie wosy i pozwolia, by jej sutki przebijay sie przez prowokacyjnie
obcise koszulki.
Zjawienie sie w peni rozwinietego diaba, rogatego koza-czowieka byo,
w swietle powyzszego, czyms w rodzaju przepeniajacej,

a w kazdym razie na
pewno dopeniajacej
kielich kropli.

***

Mieszkancy Shaandaaru zebrali sie w nocnej kuchni na zaimprowizowanej

kryzysowej konferencji na szczycie. Kiedy tak Hind miotaa przeklenstwami
w zupe z kurczaka, Sufjan umiesci Czamcze przy stole, podsuwajac
mu najpierw
aluminiowe krzeso z niebieskim plastykowym siedzeniem, i rozpocza
nocne ob207

rady. Z przyjemnoscia donosze, z e nauczyciel na wygnaniu, mwiacy

swoim najlepszym dydaktycznym gosem, cytowa teorie Lamarcka. Kiedy Jumpy skonczy
szczegowo opowiadac niemia historie Czamczowego upadku z nieba sam
bohater by zbyt pochoniety jedzeniem zupy z kurczaka i swoim cierpieniem, by
mc mwic Sufjan, cmokajac,
nawiaza
do ostatniego wydania O powstawaniu gatunkw. W ktrym nawet wielki Karol przyja
idee mutacji in extremis,
ktra miaaby zapewnic przetrwanie gatunkw; a wiec cz z tego, z e zwolennicy
jego teorii zawsze bardziej darwinowscy niz on sam! odrzucili po smierci uczonego te lamarksowska herezje, podkreslajac
znaczenie doboru naturalnego
i niczego innego poza tym jednak, jestem zmuszony przyznac, taka teoria nie
obejmuje pojedynczych osobnikw, lecz jedynie gatunek jako caosc a dodatkowo odnosnie istoty niutacji, rzecz w tym, aby zrozumiec rzeczywista przydatnosc takiej zmiany.
Ta-ta Anahita Sufjan przerwaa te rozmyslania, wzniosa oczy ku niebu
podpierajac
sie donia. Przestan. Chodzi o to, w jaki sposb on mg przemienic sie w takiego, takiego z podziwem w gosie potwora.
Na co diabe we wasnej osobie oderwa wzrok od rosou z kurczaka i wrzasna.
Nie, nie jestem. Nie jestem potworem o nie, z caa pewnoscia nie jestem. Wydawao sie, z e jego gos wydobywa sie z niezmierzonej otchani z alu
i wzruszy on i zaniepokoi modsza dziewczyne, ktra podbiega do niego i spontanicznie gaszczac
nieszczesliwa bestie po ramieniu, powiedziaa chcac
naprawic
szkode: Oczywiscie, z e nie jestes, przepraszam oczywiscie, nie sadz
e, z ebys
by potworem; ale po prostu wygladasz

jak potwr.
Saladyn Czamcza wybuchna
paczem.
W tym czasie pani Sufjan, przerazona zachowaniem modszej crki, ktra przeciez naprawde dotknea tego stwora, zwrcia sie do galerii mieszkancw w nocnych koszulach, machnea w ich strone chochla, starajac
sie uzyskac
z tej strony poparcie. To nie do zniesienia. Honor, bezpieczenstwo mo tez w moim wasnym domu, taka
dych dziewczat
sa w niebezpieczenstwie. Ze
rzecz. . . !
Miszal Sufjan stracia cierpliwosc .
Jezu, Mamo.
Jezu?
Myslicie, z e to tylko tymczasowe? Miszal obrcia sie tyem do zgorszonej
Hind, kierujac
pytanie do Sufjana i Jumpyego. Jakis rodzaj tego tam opetania,
moze moglibysmy wiecie poddac go egzorcyzmom? Wrzby, znaki, swiata, wampiry, koszmary z Elm Street, wszystko to pojawio sie w podnieconych
oczach dziewczyny, wydawao sie, z e jej ojciec, taki sam pasjonat filmw wideo
jak kazdy nastolatek, jest gotw rozwazyc te mozliwosc powaznie. W Der
Steppenwolf zacza,
lecz Jumpy mia juz dosyc tych gupstw. Zasadnicza
sprawa powiedzia jest ideologiczne spojrzenie na sytuacje.
208

Uciszyo to wszystkich.
Obiektywnie rzecz biorac
powiedzia z lekkim samokrytycznym usmiechem co sie tu wydarzyo? Po pierwsze: Bezprawne aresztowanie, zastraszenie,
uzycie siy. Po drugie: Nielegalne przetrzymywanie, blizej nieokreslone eksperymenty medyczne w szpitalu, tu dao sie syszec potakujace
gosy, w miare jak
wszyscy obecni wrcili pamiecia do wspomnien o badaniach ginekologicznych,
skandalach Depo-Provera, nielegalnych sterylizacjach przeprowadzanych tuz po
porodzie oraz, jeszcze wczesniejszych, wiadomosciach o zarzucaniu Trzeciego

Swiata
bezwartosciowymi lekarstwami, wszystko dodao wagi oskarzeniom mwiacego,

poniewaz to, w co wierzysz, zalezy od tego, co widziaes nie tylko

od tego, co jest widzialne, ale od tego, czemu jestes gotw spojrzec prosto w oczy
zreszta cos musiao uzasadnic obecnosc tych rogw i kopyt; a na tych policyjnych oddziaach medycznych wszystko jest mozliwe. A po trzecie ciagn
a

Jumpy zaamanie psychiczne, utrata poczucia wasnego ja, niezdolnosc radzenia sobie w rznych sytuacjach. Wszystko to juz widzielismy.
Nikt tego nie kwestionowa, nawet Hind; sa pewne prawdy, z ktrymi trudno jest sie nie zgodzic. Ideologicznie rzecz biorac
powiedzia Jumpy
nie zgadzam sie z przyjeciem postawy biernej ofiary. Z caa pewnoscia uczyniono
z niego ofiare, ale wiemy, z e za kazde naduzycie wadzy sa po czesci odpowiedzialne same ofiary; nasza biernosc wspdziaa z takimi zbrodniami, dopuszcza
do nich. Nakrzyczawszy na zebranych, co przyjeli z wstydliwa ulegoscia, zaz ada
od Sufjana, aby ten udostepni may pokoik na poddaszu, ktry akurat by
wolny, a Sufjan, z kolei, zrozumia, z e poczucie solidarnosci i winy nie pozwala
mu zazada
c chociazby jednego pensa opaty. Hind, co prawda pgosem, wymamrotaa: Teraz, kiedy diabe jest gosciem w moim domu, wiem, z e swiat
zwariowa ale powiedziaa to tak cicho, z e nikt z wyjatkiem

jej starszej crki

Miszal nie sysza tej wypowiedzi.
Idac
za przykadem swojej modszej crki, Sufjan podszed do Czamczy, owinietego w koc i pijacego

olbrzymie ilosci niezrwnanego Hindowego rosou,

przykucna
i otoczy ramieniem wcia
z-trzesacego-si

e nieszczesnika. Najlepsze miejsce dla ciebie jest tutaj powiedzia, jakby zwraca sie do prostaka czy
maego dziecka. Gdzie jeszcze mgbys leczyc swoje zeszpecenie i wracac do
zdrowia? Gdzie jak nie tutaj, z nami, posrd swoich rodakw?
Dopiero kiedy Saladyn Czamcza zosta sam w pokoju na poddaszu, dosownie
resztka si odpowiedzia na retoryczne pytanie Sufjana. Nie jestem taki jak wy
rzuci wyraznie w noc. Nie jestescie moimi rodakami. P z ycia spedziem
usiujac
od was uciec.

209

***

Jego serce zaczeo brykac, kopac i potykac sie, jak gdyby i ono chciao przyja
c jaka
s nowa diaboliczna forme, zastapi
c stary metronomiczny rytm absolutna
nieprzewidywalnoscia tabla improwizacji. Kiedy tak leza na waskim

zku i, nie
mogac
zasna
c, rzuca sie i przewraca, raz po raz dziobiac
rogami w przescierada
i poduszki, nagle poczu nawrt wiencowych dziwactw, ktre przyja
z fatalistyczna rezygnacja:
jezeli spotkay go juz wszystkie inne nieszczescia, wobec tego,
dlaczego i nie to? Badumbum, uderzyo serce i szarpneo tuowiem. Uwazaj, bo
tym razem naprawde zrobie ci psikusa. Dum. Bumbadum. Tak: to jest Pieko, bez
z artw. Miasto Londyn, przemienione w Dzahannam, Gehenne, Muspellheim.
Czy diaby cierpia w Piekle? Czyz to nie ci z widami?
Przez okno dymnika zaczea miarowo kapac woda. Tam na zewnatrz,
do tego
zdradzieckiego miasta przysza odwilz, nadajac
nawierzchniom niepewna konsystencje mokrej tektury. Powolne masy bieli zeslizgiway sie z pochyych dachw

pokrytych szara dachwka. Slady

samochodw dostawczych odciskay sie karbami w na wp stajaym sniegu. Pierwszy swit; i rozpocza
sie poranny chr,
terkot swidrw przy robotach drogowych, c wierkanie alarmw przeciwwamaniowych, ryk istot na kkach zderzajacych

sie na skrzyzowaniach, geboki warkot oliwkowozielonego zjadacza smieci, wrzaskliwe odgosy radia, dobiegajace

z drewnianego pomostu dla malarzy, przytulonego do wyzszego pietra Piwiarni, ryk budzacych

sie do z ycia olbrzymw drogowych pedzacych

z przerazliwa
predkoscia ta duga wask
a uliczka. Spod ziemi dochodziy drgania oznaczajace

przejscie ogromnych dzdzownic, ktre wchaniay i wypluway ludzi, a z nieba

dobiegao bebnienie helikopterw i wycie jeszcze wyzej lecacych

lsniacych

ptakw.
Wstao sonce, rozpakowujac
miasto, jak gdyby byo ono prezentem. Saladyn
Czamcza spa.
Nie dawao mu to jednak z adnej ulgi: wrecz odwrotnie, przenioso na ulice
z poprzedniej nocy, ktra to ulica ucieka wtedy w towarzystwie fizjoterapeutki
Hiacynty Philips, ku swojemu przeznaczeniu klip-klop, na niepewnych kopytach;
i przypomniao mu, w miare jak miejsce niewoli pozostawao coraz bardziej z tyu, a miasto przyblizao sie, z e twarz i ciao Hiacynty zaczey sie jakby zmieniac.
Zobaczy, jak miedzy jej srodkowymi grnymi siekaczami pojawia sie i zaczea
rozszerzac przerwa, z e jej wosy powiazay

sie i zaploty w meduzy i z e dziwny

trjkat
jej profilu, ktry spada od czoa do koniuszka nosa, obrci sie wok osi
i teraz szed do wewnatrz,
ku szyi. W z tym swietle zobaczy, z e jej skra ciemnieje z kazda minuta, zeby uwydatniaja sie coraz bardziej, a ciao swoja dugoscia
zaczyna przypominac patykowate postacie z rysunkw dzieci. Jednoczesnie rzu-

210

caa mu spojrzenia coraz bardziej lubiezne i pochwycia jego reke w palce tak
kosciste i tak mocno go trzymajace,
z e odnis wrazenie, z e to szkielet zapa go
i usiuje wciagn
a
c ze soba do grobu; czu zapach swiezo skopanej ziemi, jej zbyt
intensywna won, w jej oddechu, na jej wargach. . . ogarneo go obrzydzenie. Jak
w ogle moga kiedykolwiek wydac mu sie atrakcyjna, jak mg jej kiedykolwiek
pozada
c, posuwajac
sie nawet do tego, z e wyobraza sobie, kiedy tak siedziaa na
nim okrakiem i uderzeniami wyduszaa flegme z jego puc, z e sa kochankami miotajacymi

sie w ferworze seksualnych zapasw?. . . Miasto gestniao wok nich jak

puszcza; budynki oplatay sie wok siebie i staway sie tak splatane

jak jej wosy.

Zadne swiato nie przedostanie sie tutaj szeptaa do niego. Jest ciemno;
wszedzie ciemno. Uczynia ruch jak gdyby chciaa sie poozyc i przyciagn
a
c
go do siebie, do ziemi, lecz on krzykna
szybko, kosci i rzuci sie do wnetrza niezbyt przyjemnego pudekowatego budynku, majac
nadzieje znalezc w nim
prawdziwe sanktuarium, w penym tego sowa znaczeniu. Wewnatrz
jednak awki
wypenione byy Hiacyntami, modymi i starymi, Hiacyntami majacymi

na sobie
niezgrabne spodniumy, sztuczne pery i mae okrage-sztywne

czepeczki przybrane kawakami gazy, Hiacyntami w narzuconych dziewiczo biaych koszulach,

wszelkimi mozliwymi do wyobrazenia formami Hiacynty, a wszystkie one spieway gosno Umocnij mnie, Jezu; a kiedy zobaczyy Czamcze, porzuciy nabozne
pienia i zaczey obrzucac go przeklenstwami w bynajmniej nie naboznym stylu,
Szatan, Kozio, Kozio i tym podobne. Stao sie oczywiste, z e ta sama Hiacynta,
z ktra wszed do srodka, patrzya teraz na niego zupenie innymi oczyma, spogla
daa na niego tak, jak on na nia przed chwila na ulicy; z e ona rwniez zaczynaa
dostrzegac cos, co przyprawiao ja o mdosci; i kiedy zobaczy obrzydzenie na tej
niewyraznej twarzy o szkaradnie ostrych rysach, po prostu machna
na wszystko
reka Hubszi przekla
je w tym kosciele, z niewiadomego powodu przechodzac

na zarzucony jezyk ojczysty. Intrygantki i dzikuski, wrzeszcza na nie. Zal mi

was oswiadczy. Kazdego ranka musicie oglada
c siebie w lustrze i widzicie, z e patrzy na was cos ciemnego: skaza, dowd, z e jestescie najpodlejszymi
z podych. Otoczy go wwczas ten pobozny tum Hiacynt, jego wasna gdzies
zniknea posrd innych, nie do odrznienia, juz nie odrebna osoba, ale kobieta-taka-sama-jak-pozostae i zaczeto go przerazliwie bic, becza przy tym z aosnie
i biega w koo, prbujac
sie wydostac; a w koncu zorientowa sie, z e strach tych,
ktre napady na niego, jest o wiele wiekszy od ich gniewu, wyprostowa sie wiec,
rozpostar ramiona i wrzasna
na nie, wydajac
przerazliwe czarcie odgosy, az te
rozbiegy sie, szukajac
schronienia wsrd awek, natomiast on cay pokrwawiony,
ale z podniesionym czoem, dumnym krokiem opusci pole bitwy.
Marzenia senne ksztatuja rzeczywistosc na swj sposb; ale Czamcza, budzac

sie na krtko pod wpywem nowej serii synkopowania, w ktra ponownie skoczy
sobie jego puls, z gorycza zda sobie sprawe, z e ten koszmar senny nie by az tak
odlegy od prawdy; przynajmniej atmosfera bya identyczna. Chyba pozbyem
211

sie wreszcie Hiacynty, pomysla i ponownie znikna.

Po to tylko, z eby znalezc
sie, cay roztrzesiony, w sieni wasnego domu, podczas gdy na pietrze Jumpy Joshi
spiera sie gwatownie z Pamela. Z moja z ona.
I kiedy Pamela-z-marzen-sennych, jak echo powtarzajac
wszystkie sowa tej
prawdziwej Pameli, wypara sie swojego mez a sto i jeden razy, on nie istnieje,
takich rzeczy nie ma, to wasnie ten prawy Jamshed odsuna
na bok miosc i poz adanie

i przyszed z pomoca. Pozostawiajac

za soba paczac
a Pamele Tylko
sie nie waz przyprowadzic mi tego z powrotem krzyknea z najwyzszego pietra
z jaskini Saladyna Jumpy, naozywszy barania skre na Czamcze i owinaw
szy go kocem, zaprowadzi osabionego przez ciemne ulice do Shaandaar Caf,
obiecujac
z goosowna dobrodusznoscia:
Bedzie dobrze. Zobaczysz. Bedzie
dobrze.
Kiedy Saladyn Czamcza obudzi sie, wspomnienie tych sw napenio go
gniewem i gorycza. Gdzie jest Fariszta, zastanawia sie. Ten skurwiel: zaoze sie,
z e swietnie mu idzie. Do tej mysli wcia
z pzniej wraca, i to ze zdumiewaja
cym rezultatem; teraz jednak mia inne zmartwienie.
Jestem wcieleniem za, mysla. Musia przyja
c to za fakt. Bez wzgledu na to,
jak to sie stao, nie mozna temu zaprzeczyc. Nie jestem juz soba, i nie tylko to.
Jestem uosobieniem za, tego-czego-nienawidzimy, grzechu.
Dlaczego? Dlaczego ja?
Jakiez to zo wyrzadzi

jaka to podosc mg popenic czy tez popeni?

Za co nie mg o to nie zapytac za co by karany? A jezeli juz, to przez
kogo? (Tu ugryzem sie w jezyk).
Czyz nie da
zy do osiagni
ecia wasnej idei dobra, czy nie stara sie stac tym,
co najbardziej podziwia, czy nie poswieci sie z zapaem woli, graniczacym

z obsesja, konkwiscie angielskosci. Czy nie pracowa ciez ko, czy nie unika kopotw,
czy nie dokada staran, z eby stac sie kims nowym? Pracowitosc , wytrwaosc , wymagania, umiarkowanie, panowanie nad soba, niezaleznosc , uczciwosc , z ycie rodzinne: do czego sie to wszystko sprowadzao, jesli nie do kodeksu moralnego?
Czy byo jego wina, z e nie mia dzieci z Pamela?
Czy by odpowiedzialny za swj
kod genetyczny? A moze, w tych zwariowanych czasach, stawa sie ofiara fatum, taka nazwe uzgodni z samym soba dla przesladujacych

go si wasnie z
powodu da
zen ku temu dobru? Moze obecnie takie da
zenia sa uwazane za
przewrotne, nawet moralnie ze? W takim razie jakzez okrutne byo to fatum,
skoro doprowadzio do odrzucenia go przez ten wasnie swiat, o ktry tak zdecydowanie zabiega; jak smutne byo przepedzenie go spod bram miasta, ktre, jak
mu sie wydawao, przekroczy dawno temu! Cz to za nikczemna maostkowosc , odesac go na ono wasnego narodu, ktry od tak dawna by mu tak obcy!
Nagle pojawiy sie wspomnienia o Zini Wakil i nerwowo, z poczuciem winy,
znowu je zdawi.
Jego serce omotao gwatownie, usiad, zgia
sie wp, z trudem apa oddech.
212

Uspokj sie, bo inaczej to koniec. Nie miejsce tu na takie stresujace

dywagacje:
juz wystarczy. Odetchna
geboko; poozy sie na plecach; odsuna
wszelkie mysli.
Ten zdrajca w jego klatce piersiowej podja
normalna prace.
Dosyc juz tego, powiedzia sobie Saladyn Czamcza stanowczo. Dosyc juz tego
traktowania siebie samego jako uosobienia za. Pozory myla;
okadka wcale nie
jest najlepsza reklama dla ksia
zki. Diabe, Kozio, Szejtan? To nie ja.
Nie ja: kto inny.
Kto?

***

Miszal i Anahita pojawiy sie ze sniadaniem na tacy i z podnieceniem na twarzach. Czamcza pochania patki kukurydziane i neske, a w tym czasie dziewczyny, po kilku chwilach poczatkowego

oniesmielenia, zaczey trajkotac do niego

jedna przez druga. Wiesz, narobies tutaj szumu, jak babcie kocham. W nocy
nie zwiaes ani nie zmienies sie z powrotem, ani nic takiego, prawda? Suchaj,
to nie z adna sztuczka, prawda? No, wiesz, chce powiedziec, z e nie przebraes sie,
nie pomalowaes sobie twarzy jak w teatrze? Wiesz, Jumpy powiedzia, z e
jestes aktorem i tak sobie tylko myslaam, mam na mysli i tu moda Anahita
zamilka, poniewaz Czamcza, plujac
patkami kukurydzianymi, zawy ze zoscia:

Przebraes sie? Jak w teatrze? Sztuczka!

Bez urazy powiedziaa z niepokojem Miszal w imieniu siostry. Po
prostu myslaysmy, wiesz co mam na mysli, i byoby okropne, gdybys nie by, ale
jestes, oczywiscie jestes, a wiec wszystko w porzadku

skonczya pospiesznie,
poniewaz Czamcza znowu patrzy na nia z furia. Chodzi o to, z e podjea Anahita, a nastepnie, zajakn
awszy

sie: Chce powiedziec, wiesz, z e mysle

sobie, z e to wspaniae. Wiesz, ona chce powiedziec poprawia Miszal.
Uwazamy, z e jestes, no wiesz. Kapitalny powiedziaa Anahita i oslepia
zdezorientowanego Czamcze usmiechem. Zaczarowany. Wiesz. Total.
Nie spaysmy caa noc powiedziaa Miszal. Wpadysmy na pomys.
Pomyslaysmy sobie Anahita az zadrzaa na mysl o tym z e skoro zamienies sie w, no, w to, czym jestes wobec tego moze, cz, moze, naprawde,
nawet jezeli sam tego jeszcze nie wyprbowaes, jest mozliwe, z e mgbys. . .
mgbys rozwina
A starsza dziewczyna dokonczya mysl: Ze
c w sobie no
wiesz moce.
W kazdym razie, myslaysmy dodaa sabym gosem Anahita, widzac

chmury zbierajace
sie na czole Czamczy. I cofajac
sie w strone drzwi, dodaa:
Ale byc moze nie mamy racji. Taa. Dobrze juz, myliysmy sie. Smacznego.
213

 Miszal, zanim ucieka, z kieszeni swojej grubej kurtki w czerwono-czarna

-krate wyjea maa buteleczke pena zielonego pynu, postawia ja na pododze
przy drzwiach i na pozegnanie wypalia: O, przepraszam, ale Mama mwi, z e
mozesz tego uzywac, to jest pyn do pukania ust, na ten twj przykry zapach.

***

Uwielbienie, ktre Miszal i Anahita okazyway jego zeszpeceniu, ktrego on

sam nienawidzi z caego serca, przekonao go, z e jego nard jest tak zwariowanie-przewrotny, jak to od dawna przypuszcza. To, z e obydwie dziewczyny
zareagoway na jego rozgoryczenie wyrazajac
swoje wspczucie kiedy, drugiego ranka spedzonego na poddaszu przyniosy mu masala dose zamiast paczki
patkw ze srebrnymi figurkami kosmonautw, i kiedy wykrzykna,
bez cienia
wdziecznosci: I co, mam teraz jesc to obrzydliwe obce jedzenie? a wiec,
kiedy to zrobiy, jedynie pogorszyy sytuacje. Obrzydliwe paskudztwo zgo
dzia sie Miszal. Nawet bez przypraw. Pieprzone z ycie. Swiadom
tego, z e
urazi ich goscinnosc , prbowa wyjasnic, z e uwaza sie obecnie, hmm, za Brytyjczyka. . . No, a my? chciaa wiedziec Anahita. Kim jestesmy, jak
sadzisz?

A Miszal zwierzya sie: Bangladesz nic dla mnie nie znaczy. Po

prostu jakies miejsce, o ktrym tata i mama wcia
z nawijaja. A Anahita, stawiajac
kropke nad i powiedziaa: Banglawesz! kiwajac
z zadowoleniem gowa.
Przynajmniej ja to tak nazywam.
Alez one nie sa Brytyjkami, chcia im powiedziec, z e nie, z e naprawde w
peni nie speniaja z adnego z kryteriw. A jednak stare prawdy opuszczay go
wraz z jego starym stylem z ycia. . . Gdzie jest telefon? zapyta. Musze
zadzwonic.
By w hallu; Anahita, rujnujac
swoje oszczednosci, pozyczya mu monety. Z gowa zawinieta w pozyczony turban, a ciaem ukrytym w pozyczonych
spodniach (Jumpyego) i butach Miszal Czamcza wykreci numer przeszosci.
Czamcza powiedzia gos Mimi Mamoulian. Ty nie z yjesz.
To stao sie pod jego nieobecnosc : Mimi stracia przytomnosc i zeby.
A wasciwie to ludzie okazali duza przytomnosc umysu powiedziaa mu, mwiac
bardziej szorstko niz zazwyczaj ze wzgledu na uszkodzona szczeke. Dlaczego tak sie stao? Nie pytaj. Co za sens pytac o powd w tych czasach? Jaki
jest twj numer? dodaa, kiedy ucich sygna. Zaraz do ciebie zadzwonie.
Ale upyneo cae piec minut, zanim to zrobia. Poszam zrobic siusiu. Czy
mgbys wyjasnic, dlaczego jeszcze z yjesz? Dlaczego wody rozstapiy

sie przed
toba i tym drugim facetem, a zamkney sie nad reszta?
Nie mw mi tylko, z e bar214

dziej sobie na to zasuzyes. Ludzie nie pjda na takie plewy w obecnych czasach,
nawet a twoim przypadku, Czamcza. Szam sobie wzduz Oxford Street szukajac
butw z krokodylej skry, kiedy to sie stao: straciam przytomnosc nagle,
w p kroku i przewrciam sie jak podciete drzewo, wyladowaam

na brodzie
i wszystkie zeby mi powypaday na chodnik tuz przed facetem, ktry szuka-sobie-panienki. Ludzie potrafia byc bardzo troskliwi, Czamcza. Kiedy doszam do
siebie, znalazam swoje zeby uozone w kupce tuz obok twarzy. Otworzyam oczy
i zobaczyam, z e te mae skurwiele gapia sie na mnie, mie to, no nie? Pierwsza
rzecza, o ktrej pomyslaam, byo, dzieki Bogu, mam pieniadze.

Daam je sobie
wstawic z powrotem, prywatnie oczywiscie, swietna robota, jest lepiej niz byo.
A wiec od jakiegos czasu odpoczywam sobie. Nasza dziaka w radiu nie wygla
da najlepiej, jakby zreszta moga, biorac
pod uwage fakt, z e ty sobie umierasz,
a ja trace zeby, po prostu nie mamy za grosz poczucia odpowiedzialnosci. Poziom
sie obnizy, Czamcza. Wacz
telewizor, posuchaj radia i usyszysz, jak kiepskie
sa obecnie reklamwki pizzy, reklamy piwa wypowiadane z niemnieckim akcentem ludzi z agencji doboru obsady, Marsjanie zajadaja sie pure ziemniaczanym
w proszku, z gosem istot, ktre spady z ksiez yca. Wylali nas z programu Obcy z kosmosu. Wracaj do zdrowia. Nawiasem mwiac,
mgbys z yczyc mi tego
samego.
A wiec oprcz z ony, domu, kontroli nad swoim z yciem, straci jeszcze prace.
Mam problemy nie tylko ze spgoskami zebowymi ciagn
ea dalej Mimi.
Strasznie sie boje w czasie programu tych pieprzonych gosek zwartowybuchowych. Mysle sobie, z e kiedys znowu rozsieje te swoje stare kosci po ulicy. Podeszy wiek, Czamcza: skada sie tylko z upokorzen. Rodzisz sie, potem cie obijaja
i siniacza na caym ciele, w koncu wysiadasz i opata zgarniaja cie do urny. W kazdym razie, nie mam nic przeciwko temu, z eby nie pracowac. Czy wiesz, z e teraz
krece z Billym Battuta?
Oczywiscie, skad
miabys wiedziec, przeciez pywaes.
Taa, zrezygnowaam z czekania na ciebie i padam w ramiona jednego z twoich
rodakw. Mozesz uwazac to za komplement. Teraz musze juz pedzic. Mio byo
rozmawiac z umarym, Czamcza. Nastepnym razem skacz z nizszej trampoliny.
Pa.
Z natury jestem introwertykiem, powiedzia cicho do guchej juz suchawki.
Walczyem, na swj sposb, aby znalezc droge do zrozumienia rzeczy wyzszych,
do chociazby odrobiny piekna. Kiedy miaem dobre dni, czuem, z e byo to w zasiegu reki, tuz, tuz, gdzies we mnie, gdzies wewnatrz.

Ale wcia
z udzio mnie.
Uwikaem sie w rzeczy, w swiat i jego baagan i nie potrafie oprzec sie temu.
Znalazem sie w niewoli groteski, tak jak uprzednio byem w niewoli codziennosci. Morze wypluo mnie z gebin w gre; z ycie na ladzie

wciaga
w d.
Zjezdza po jakiejs szarej pochyosci, czarna woda chlupotaa mu w sercu.
Dlaczego powtrne narodziny, ta druga szansa dana Gibrilowi Fariszcie i jemu
samemu, byy tak bardzo podobne, w jego przypadku, do bezustannego konca?
215

Rodzac
sie na nowo, otrzyma wiedze o smierci; i nieuchronnosc zmian, rzeczy-zawsze-innych, drg-bez-powrotu zatrwozya go. Kiedy tracisz swoja przeszosc ,
stajesz zupenie nagi przed pogardliwym Azrailem, anioem-smierci. Trzymaj sie,
jezeli mozesz, powiedzia do siebie. Trzymaj sie kurczowo swoich dni wczorajszych. Pozostaw po sobie slady paznokci na tym szarym zboczu, po ktrym sie
zeslizgujesz.
Billy Battuta: ta bezwartosciowa kupa gwna. Pakistanski playboy zmieni
zwyke biuro podrzy Battutas Travels we flote supertankowcw. Oszust,
znany gwnie ze swoich romansw z czoowymi gwiazdami hinduskich filmw,
i wedug plotek, ze szczeglnego upodobania do biaych kobiet o wydatnym biuscie i takim samym zadku, z ktrymi zle sie obchodzi, jak brzmiao eufemistyczne okreslenie, i ktre sowicie wynagradza. Na co by Mimi potrzebny zy
Billy, jego akcesoria seksualne i jego maserati biturbo? Dla chopcw pokroju

Battuty biae kobiety niewazne, czy grube, czy Zydwki,

nie-atwe biae kobiety sa po to, by je pieprzyc i porzucac. To, czego nienawidzi sie u biaych
zamiowanie do kolorowych panienek zasuguje rwniez na nienawisc , kiedy
analogicznie pojawia sie u czarnych. Fanatyzm niekoniecznie musi byc pochodna
siy.
Mimi zadzwonia nastepnego wieczora z Nowego Jorku. Anahita zawoaa go
do telefonu, imitujac
jak tylko umiaa najlepiej tych cholernych Jankesw. Szybko
zacza
sie ubierac. Zanim dotar do telefonu, zda
zya juz odozyc suchawke, ale
za chwile zadzwonia ponownie. Nikt nie bedzie paci transatlantyckich sum
za czekanie na linii. Mimi powiedzia z wyrazna rozpacza w gosie nic
mi nie mwias o tym, z e wyjezdzasz. A ty nawet nie podaes mi tego cholernego adresu odpara. Tak wiec kazde z nas ma swoje tajemnice. Chcia
jej powiedziec, Mimi, wracaj do domu, zostaniesz sponiewierana. Przedstawiam go rodzinie powiedziaa nazbyt ironicznie. Mozesz sobie wyobrazic.
Jasir Arafat spotyka sie z panstwem Begin. Mniejsza o to. Przezyjemy. Chcia
jej powiedziec, jestes wszystkim, co mi pozostao. Zdoa ja tylko wkurwic.
Chciaem ostrzec cie przed Billym tylko tyle powiedzia.
Jej gos sta sie lodowaty. Suchaj, Czamcza. Kiedys porozmawiam o tym
z toba, bo chociaz pieprzysz, troche ci na mnie zalezy. Zrozum wiec, prosze, z e
jestem inteligentna kobieta. Czytaam Finnegans Wake i posiadam gruntowna
znajomosc post-modemistycznej krytyki Zachodu, na przykad tej, ktra twierdzi,
z e my tutaj jestesmy spoeczenstwem, ktre stac tylko na pastisz: spaszczony
swiat. Kiedy staje sie gosem butelki z pynem do kapieli,

wchodze do Pasklandii swiadomie, rozumiejac,

co robie i dlaczego. To jest tuke szmal. I jako inteligentna kobieta, ktra potrafi mwic przez pietnascie minut na temat stoicyzmu
i duzej na temat japonskiego kina, oswiadczam ci, Czamczo, z e w peni jestem
swiadoma repertuaru Billy boya. Nie rb mi wykadw o wyzysku. Mielismy
prawdziwy wyzysk, kiedy ty, przepraszam, wy, biegaliscie w skrach. Sprbuj
216

raz byc narodowosci z ydowskiej, kobieta i moze na dodatek brzydula. Bedziesz

wtedy baga, z ebys mg stac sie czarny. Przepraszam cie za te chinszczyzne:
brazowy.

Przyznajesz wobec tego, z e on cie wykorzystuje wtraci

Czamcza, ale
potok mowy porwa go z soba. Co to, kurwa, zmienia? powiedziaa jak

Cwierkaj
acy
Placek z reklamwki. Billy jest zabawnym chopcem, naturalnym naciagaczem,

artysta, jednym z najwiekszych. Kto wie, jak dugo to potrwa?

Podam ci kilka pojec , do ktrych ja nie przywiazuj
e wagi: patriotyzm, Bg i miosc . Zdecydowanie nie sa potrzebne w czasie podrzy. Lubie Billyego, poniewaz
zna z ycie.
Mimi powiedzia cos mi sie przydarzyo ale ona wcia
z go przekrzykiwaa i uszo to jej uwagi. Odozy suchawke, nie podajac
jej swojego adresu.
Zadzwonia do niego jeszcze raz, kilka tygodni pzniej i teraz trzymali sie
juz niewypowiedzianych zasad ustalonych w poprzednich rozmowach; ona nie
prosia o jego adres, on go nie poda, byo oczywiste dla obojga, z e skonczya
sie pewna epoka, z e oddalili sie od siebie i przyszed czas, by sobie pomachac
na do widzenia. Mimi wcia
z mwia o Billym: jego planach krecenia hinduskich
filmw w Anglii i Ameryce, importowania takich gwiazd, jak Vinod Khanna, Sridevi, robieniu z szumem zdjec przed ratuszem w Bradford i na tle Golden Gate
Oczywiscie jest to pewien sposb na obejscie podatkw spiewaa Mimi radosnie. W rzeczy samej. Billyemu pali sie grunt pod nogami; Czamcza dostrzeg
wczesniej jego nazwisko w gazetach, w sasiedztwie

okreslen brygada sledcza d/s

oszustw i uchylania sie od podatkw, ale skoro juz raz ktos by naciagaczem,

zawsze nim zostanie, powiedziaa Mimi. Wiec on mnie pyta, czy chcesz futro
z norek? Mwie, Billy, nie kupuj mi rzeczy, ale on na to, kto tu mwi o kupowaniu? Wez sobie futro. To business. Byli znowu w Nowym Jorku i Billy wynaja
mercedesa-limuzyne z naciaganym

dachem i naciaganym

szoferem.
Kiedy przyjechali do sklepu z futrami, wygladali

jak szejk, wasciciel pl naftowych, i jego dupeczka. Mimi zaczea przymierzac pieciocyfrowe modele czekajac

na zagrywke Billyego. W koncu ten powiedzia, Podoba ci sie to? adne. Billy,
wyszeptaa, to czterdziesci tysiecy, ale on juz gadko przekonywa sprzedawce:
byo piatkowe

popoudnie, banki juz zamkniete, czy wobec tego przyjma czek.

Cz, obsuga sklepu wiedziaa juz teraz, z e jest on szejkiem naftowym, powiedzieli wiec tak, wychodzimy z futrem, a on prowadzi mnie do drugiego sklepu, tuz
za rogiem, i mwi, przed chwila kupiem to za czterdziesci tysiecy dolarw, oto
rachunek, czy mozecie dac mi trzydziesci, potrzebuje gotwki, mam przed soba
upojny weekend. Mimi i Billyego poproszono, by poczekali, a w tym czasie
pracownicy drugiego sklepu zadzwonili do pierwszego, gdzie w mzgu kierownika zadzwiecza system alarmowy, a po pieciu minutach przyjechaa policja, aresztowaa Billyego za puszczenie w obieg czeku bez pokrycia, i on i Mimi spedzili
217

weekend w wiezieniu. W poniedziaek rano otwarto bank i okazao sie, z e konto

Billyego ma saldo dodatnie na sume czterdziestu dwch tysiecy stu siedemnastu
dolarw, a wiec czek mia pokrycie. Poinformowa sklep futrzarski o swoim zamiarze zaskarzenia ich do sadu
o odszkodowanie w wysokosci dwch milionw
dolarw za zniesawienie, byskawiczna rozprawa, i w ciagu
czterdziestu osmiu
godzin zaatwili sprawe polubownie za 250.000 dolarw patnych od reki. Jak
tu go nie lubic? zapytaa Mimi Czamcze. Ten chopak jest geniuszem. Chce
powiedziec, z e to byo zrobione z klasa.
Jestem czowiekiem, pomysla sobie Czamcza, ktry nie zna z ycia, z yjac

w amoralnym swiecie, w ktrym wazne jest, aby przetrwac i miec-farta. Miszal

i Anahita Sufjan, ktre wcia
z z niezrozumiaych powodw traktoway go jako
pokrewna-dusz

e mimo jego prb przekonania ich, z e sa w bedzie, byy istotami najwyrazniej penymi podziwu dla takich stworw jak osoby wyudzajace
zasiek dla bezrobotnych, zodzieje sklepowi, drobne zodziejaszki: dla mistrzw
nieuczciwosci oglnie rzecz biorac.
Poprawi sie: nie, nie podziwu, to nie o to

chodzio. Zadna
z dziewczyn nie ukradaby nawet szpilki. Ale uwazay takie osoby za przedstawicieli prawdziwego swiata. Chcac
przeprowadzic doswiadczenie,
opowiedzia im historie Billyego Battuty i futra z norek. Oczy im byszczay,
a pod koniec biy brawo i chichotay z uciechy: niegodziwosc nie ukarana wywoywaa smiech. Czamcza zrozumia, z e nie inaczej ludzie bili kiedys brawo
i chichotali nad wyczynami wczesniejszych wyjetych spod prawa Dicka Turpina, Neda Kellyego, Phulan Devi i oczywiscie, tego innego Billyego: Williama
Bonneya, bardziej znanego jako Billy the Kid.

Przestepczy Idole Smietnikowych

Gwniarzy, przeczytaa Miszal w jego myslach, a nastepnie, smiejac
sie z jego dezaprobaty, przetumaczya je na nagwki
prasy brukowej, a na dodatek ukadaa swoje smuke i, jak zauwazy to Czamcza,
zdumiewajace
ciao, w rwnie wystudiowane pozycje, tak charakterystyczne dla
fotosw tychze gazet. Nadymajac
bezwstydnie wargi, w peni swiadoma tego, z e
go podniecia, adnie dodaa: Buzi, buzi?
Nie chcac
byc gorsza, jej modsza siostra prbowaa nasladowac poze Miszal, ale z mamiejszym rezultatem. Porzucia te prbe z pewnym zakopotaniem
i powiedziaa nadasana:

Chodzi o to, z e mamy dobre perspektywy, my. Interes rodzinny, z adnych braci, i juz. Ten dom robi duza kase, cholera. No nie?

Shaandaar by domem zaklasyfikowanym jako interes Sniadaniowo-

zkowy.
Rady poszczeglnych dzielnic miejskich coraz czesciej korzystay z takich budynkw z powodu kryzysu w publicznym budownictwie mieszkaniowym; umieszczay piecioosobowe rodziny w jednym pokoju, przymykajac
oko na naruszanie
przepisw sanitarnych i bezpieczenstwa, domagajac
sie funduszy na mieszkania tymczasowe od rzadu.
Dziesiec funciochw za noc od osoby poinformowaa Czamcze Anahita w jego pokoju na poddaszu. Trzysta piec dziesiat

funciakw za pokj tygodniowo, najczesciej dochodzi do takich sum. Szesc za218

jetych pokoi: oblicz sobie sam. Obecnie tracimy trzysta funtw miesiecznie na
tym pokoiku, mam wiec nadzieje, z e jestes naprawde zmartwiony. Za takie
pieniadze,

zorientowa sie Czamcza, mozna by wynaja

c niedrogie mieszkanie dla
caej rodziny w sektorze prywatnym. Ale wwczas nie mogoby ono zostac zaklasyfikowane jako mieszkanie tymczasowe; z adnych centralnych funduszy dla
takich rozwiaza
n. Przeciwstawiliby sie temu rwniez miejscowi politycy, zaangazowani w walke cieciami. La lutte continue; w tym czasie Hind i jej crki
zgarniay pieniadze,

a oderwany od swiata Sufjan pojecha do Mekki i wrci do

domu, aby dzielic sie niewyszukana madro
scia, z yczliwoscia i usmiechami. A za
szesciorgiem drzwi, ktre uchylay sie nieco za kazdym razem, kiedy Czamcza
szed do telefonu albo do toalety, przebywao tymczasowo okoo trzydziestu istot
ludzkich, nie majacych

niemal z adnej nadziei, z e zmieni sie ich status.

Po prostu realia.
Nie musisz przy tym robic miny oburzonego swietoszka wytknea mu
Miszal Sufjan. Spjrz tylko, dokad
zaprowadzio cie to twoje przestrzeganie
prawa.

***

Twj wszechswiat sie kurczy. Zapracowany czowiek, Hal Valance, twrca programu Obcy z kosmosu oraz wyaczny

posiadacz, poswieci dokadnie

siedemnascie sekund na zozenie Czamczy gratulacji z okazji przezycia katastrofy, a nastepnie przeszed do wyjasnien, dlaczego ten fakt nie wpyna
na zmiane
decyzji zwalniajacej
Czamcze z udziau w programie. Valance rozpocza
kariere
w reklamach i jego sownictwo nigdy nie powrcio do normy po tym ciosie. Jednak Czamcza by w stanie dostosowac swj sposb mwienia do interlokutora.
Wszystkie te lata pracy przy uzyczaniu gosu nauczyy go kilku ordynarnych wyrazen. W jezyku reklam wszechswiat by olbrzymim potencjalnym rynkiem zbytu
dla danego produktu czy usugi: wszechswiat czekolady, wszechswiat odchudzania. Wszechswiat zebw oznacza wszystkich ludzi z zebami; pozostali tworzyli
cos, co nazywano kosmosem protetyki. Mam w tej chwili na mysli popyna

linia telefoniczna najlepszy wariant jego Geboko Gardowego gosu wszechswiat etniczny.
Znowu mj nard: ubrany w turban i caa reszte z le na nim lezacych

cudzych
rzeczy, sta w hallu ze suchawka mocno przycisnieta do ucha, a oczy kobiet
i dzieci bez prawa do staego pobytu byszczay w szparach uchylonych drzwi;
i zastanawia sie, co tez takiego ten jego nard mu zrobi. Nie kapuje powiedzia, pamietajac
o zamiowaniu Valancea do wosko-amerykanskiego z ar219

gonu zodziejskiego ostatecznie by to autor hasa reklamujacego

potrawy na
wynos Bierz pizze i szamaj. Jednak tym razem Valance nie podja
gry. Sondaze wsrd telewidzw wykazuja sapa w suchawke z e kolorowi nie chca
oglada
c programw z kolorowymi. Nie chca ich, Czamcza. Chca tej pierdolonej Dynastii, tak jak wszyscy inni. Masz zy profil, jesli dobrze mnie rozumiesz:
twoje uczestnictwo w programie zmienia go w spektakl z kontekstem rasowym,
zbyt cholernie rasowym. Obcy z kosmosu jest wielkim przedsiewzieciem i nie
moga go wstrzymywac problemy rasowe. A jakie sa mozliwosci sprzedazy tego
programu, o tym chyba nie musze ci mwic.
Czamcza zobaczy swoje odbicie w maym popekanym lustrze nad aparatem
telefonicznym. Wyglada

jak zagubiony dzinn z bajek arabskich, poszukujacy

swojej cudownej lampy. To zalezy od punktu widzenia odpowiedzia Valanceowi, wiedzac,

z e spieranie sie nie ma sensu. Dla Hala wszystkie wyjasnienia
byy jedynie racjonalizacja post factum. By czowiekiem, ktry-kieruje-sie-wyacznie-wasnym-wyczuciem

i ktry za swoje motto przyja

rade udzielona przez
Geboko Gardowy gos Bobowi Woodwardowi: Gon za pieniedzmi. Kaza wydrukowac to haso wielka czcionka i zawiesic nad fotografia sceny z filmu Wszyscy
ludzie prezydenta: Hal Holbrook (jeszcze jeden Hal!), na parkingu samochodowym, stoi w cieniu. Gon za pieniedzmi: slogan ten wyjasnia, jak Valance lubi
powtarzac, skad
sie wzieo jego piec z on, z ktrych kazda bya bogata i zostawia mu nieza sumke jako odprawe rozwodowa. Jego obecna z ona byo wyblake dziewcze, prawdopodobnie trzykrotnie modsze od niego, o kasztanowych,
dugich, siegajacych

do pasa wosach i przenikliwym spojrzeniu, dziewcze, ktre miaoby duze szanse zostac wielka pieknoscia c wierc wieku wczesniej. Ta
akurat nie ma ani grosza; wyciaga
ode mnie wszystko, co mam, a kiedy juz nic
nie zostanie, oleje mnie powiedzia Valance Czamczy, kiedys, w szczesliwych
jeszcze czasach. Tam do diaba. Tez jestem czowiekiem. Tym razem to miosc .
Coraz czesciej stare pierniki wia
za sie z maolatami. To nagminne w dzisiejszych czasach. Teraz, w trakcie rozmowy, Czamcza stwierdzi, z e nie moze sobie
przypomniec imienia tej maej. Znasz moje motto mwi Valance. Tak
odpowiedzia Czamcza obojetnie. Tak wasnie postepuje sie z towarem.
Ten towar, skurwielu, to ty.
Kiedy spotka po raz pierwszy Hala Valancea (ile to lat temu? Piec , moze
szesc ), na obiedzie w White Tower, czowiek ten juz by znany jako potwr: idealny, stworzony przez niego samego wizerunek, bez z adnych domieszek, zbir
cech gesto poprzylepianych jedna przy drugiej na jego ciele, jak mwi sam Hal,
miay go upodobnic do Orsona Wellsa. Pali absurdalnie smieszne cygara, rezygnowa jednak z gatunkw kubanskich ze wzgledu na swoja nieprzejednana kapitalistyczna postawe. Nosi kamizelke z flaga brytyjska i upar sie, z e nad jego
agencja, jak rwniez drzwiami domu w Highgate takze powinien wisiec Union
Jack; mia skonnosc do przebierania sie za Mauricea Chevaliera i do nasladowa220

nia jego spiewu, z kapeluszem somkowym i laseczka, na wazniejszych konferencjach w obecnosci zdumionych klientw; twierdzi, z e posiada pierwszy chateau
nad Loara wyposazony w teleks i fax; a takze chwali sie swoja wielka zazyoscia
z pania premier, o ktrej mwi z czuoscia Pani Tortura. Hal, mwiacy

akcentem srodkowoatlantyckim, uosobienie filisterskiego triumfalizmu, by jedna ze sawniejszych postaci tego wieku, twrcza poowa najbardziej energicznej
agencji w miescie, Spki Valance i Lang. Podobnie jak Billy Battuta lubi wielkie samochody prowadzone przez wielkich chauffeurs. Mwiono o nim, z e kiedys
jego szofer spowodowa wypadek, jadac
po waskich

drogach Kornwalii z predkoscia, ktra miaa rozgrzac towarzyszac

a Valanceowi wyjatkowo

lodowata
dwumetrowa finska modelke: nikt nie zosta ranny, ale kiedy kierowca drugiego wozu wscieky wynurzy sie ze swojego rozbitego pojazdu, okazao sie, z e
jest jeszcze wyzszy od kierowcy Hala. I kiedy kolos ten rzuci sie ku niemu, Hal
nacisna
guzik i opusci szybe, i powiedzia cicho, ze sodkim usmiechem: Naprawde, radze panu, z eby pan zawrci i szybko odjecha; poniewaz, szanowny
panie, jezeli pan tego nie zrobi w ciagu
pietnastu sekund, kaze pana zabic. Inni
geniusze reklamy syneli ze swoich dzie: Mary Wells ze swoich rzowych samolotw Braniff, David Ogilvy ze swojej opaski na oko, Jerry delia Femina z dziea
Od tych wspaniaych facetw, ktrzy dali wam Pearl Harbour. Valance, ktrego agencja zajmowaa sie tania i wesoa wulgarnoscia, wszystkie te damskie tyki
i wesoa muzyczka, znany by w branzy wasnie z tego (prawdopodobnie mao
oryginalnego) zwrotu Kaze pana zabic, ktry dla dobrze poinformowanych by
dowodem, z e facet naprawde jest geniuszem. Czamcza od dawna podejrzewa,
z e caa ta historia zostaa przez niego zmyslona, zwaszcza jesli sie wezmie pod
uwage doskonae egzotyczne elementy skandynawska krlowa lodu, dwch
bandziorw, kosztowne samochody, Valance w roli Blofelda, no i agent 007 nieobecny na scenie a do tego rozpuszczona jako plotka, kora moga byc pomocna
w interesach.
Obiad by forma podziekowania Czamczy za jego ostatnia przebojowa kampanie reklamowa dietetycznej z ywnosci Slimbix. Saadyn by wtedy gosem rezolutnej plamki z filmu rysunkowego: Czesc . Nazywam sie Kal i jestem po prostu
smutna kaloria. Cztery dania i mnstwo szampana jako nagroda za namwienie ludzi, by sie godzili. W jaki sposb biedna kaloria moze zarobic na z ycie?
To dzieki Slimbixowi jestem bez pracy. Czamcza nie wiedzia, czego sie spodziewac po Halu. To, co w koncu powiedzia, byo przynajmniej pozbawione upiekszen. Niezle to zrobies pogratulowa mu Valance jak na kolorowego.
I kontynuowa, nie odrywajac
wzroku od twarzy Czamczy: Pozwl, z e podam ci kilka faktw. W ciagu
ostatnich trzech miesiecy musielismy powtrnie
krecic reklame masa orzechowego, poniewaz nasz sondaz opinii publicznej wykaza, z e bedzie przyjety lepiej bez czarnego dziecka w tle. Musielismy jeszcze
raz nagrywac wierszyk reklamujacy
przedsiebiorstwo, poniewaz Szefunio uzna,
221

z e piosenkarz ma gos Murzyna, mimo z e ten by biay jak, kurna, przescierado;

i chociaz rok wczesniej uzylismy gosu czarnoskrego chopaka, ten, na szczescie
dla siebie, nie uwaza sie za Jamesa Browna. Jedna z wazniejszych linii lotniczych
powiedziaa nam, z e nie mozemy pokazywac Czarnych w jej reklamach, mimo z e
wielu z nich byo tam zatrudnionych. Czarny aktor zgosi sie do mnie na przesuchanie i mia wpiety w ubranie okragy
znaczek Rwnosci Rasowej, czarna reka
sciskajaca
biaa. Powiedziaem mu tak: nie mysl sobie, koles, z e bede cie traktowa w jakis specjalny sposb. Rozumiesz? Czy rozumiesz, co do ciebie mwie?
Przeciez jestem wasnie na cholernym przesuchaniu zda sobie sprawe Saladyn. Nigdy nie czuem przynaleznosci do jakiejs rasy odpar. I byc moze
wasnie dlatego Czamcza znalaz sie na liscie A Hala Valancea, kiedy ten uruchamia swoje przedsiebiorstwo produkcyjne; i dlatego w koncu trafia mu sie rola
Maksyma Obcego.
Kiedy program Obcy z kosmosu zacza
byc krytykowany przez czarnych
radykaw, do Czamczy przylgneo przezwisko. Ze wzgledu na to, z e chodzi do
prywatnej szkoy i ze wzgledu na powiazania

ze znienawidzonym Valanceem,
znany by jako Brazowy

Wuj Tom.
Najwyrazniej presja polityczna wywierana na ten program musiaa wzrosna
c
pod nieobecnosc Czamczy. Wszelkimi naciskami kierowa niejaki doktor Uhuru
Simba. Doktor czego, zastanawiam sie powiedzia Valance do suchawki
swoim niskim gosem. Nasi specjalisci jeszcze niczego nie znalezli. Masowe pikietowanie, kopotliwe wystapienie

w programie Prawo do odpowiedzi

Facet wyglada
jak, kurwa, nie przymierzajac
czog. Czamcza wyobrazi
sobie te pare, Valancea i Simbe, z ktrych jeden by antyteza drugiego. Wydaje
sie, z e protesty poskutkoway: Valance odpolityczni swj program, zwalniajac

Czamcze i wrzucajac
w swiat olsniewajacego

uzebienia i komputerowej wyobrazni jasnowosego Teutona z przerosnieta klata i kobiete o ostrych rysach. Lateksowy-i-wysokojakosciowy Schwarzenegger, syntetyczna, przemawiajaca
biodrami

wersja Rutgera Hauera z owcy androidw. Zydzi

tez musieli odejsc : zamiast
Mimi w nowym programie miaa wystapi
c zmysowa gojka. Posaem doktorowi Simbie wiadomosc : Wsadz sobie w dupe to swoje pieprzone de er. Nie
nadesza z adna odpowiedz. Bedzie musia wzia
c sie ostro do roboty, jezeli chce
przeja
c to mae panstwo. Ja oznajmi Hal Valance kocham to pieprzone
panstwo. I wasnie dlatego zamierzam sprzedac je caemu cholernemu swiatu, Japonii, Ameryce, pieprzonej Argentynie. Zamierzam wyprzedac jego dupe. I to
wasnie sprzedawaem przez cae swoje pieprzone z ycie: ten pieprzony nard. Te
flage. Nie sysza tego, co mwi. Kiedy juz wszed na ulubiony temat, robi sie
czerwonobrazowy,

a czesto paka. Wasnie tak stao sie w White Tower, za pierwszym razem, kiedy zapcha sie greckim jedzeniem. Czamcza przypomnia sobie
date: byo to tuz po wojnie o Falklandy. Ludzie mieli w tym czasie skonnosc
do skadania przysiegi lojalnosci, w autobusach nucili sobie pod nosem Wielka
222

Parade. A wiec kiedy Valance, nad olbrzymia butla Armagnac, rozpocza

Powiem ci, dlaczego kocham ten kraj Czamcza, ktry sam popiera rozwiazanie

falklandzkie, by przekonany, z e wie, co sie stanie. Ale Valance zacza

opisywac
program badan naukowych brytyjskiego przedsiebiorstwa produkujacego

sprzet
lotniczy i kosmiczny, ktre byo jednym z jego klientw, a ktre wasnie, w wyniku studiw nad lotem zwyczajnej muchy domowej, zrewolucjonizowao budowe
systemu kierowania pociskami. Poprawki kursu podczas lotu wyszepta teatralnie. Tradycyjnie przeprowadza sie to w paszczyznie lotu: poprawic o lekki
kat
w gre, nieco w d, mae wychylenie w prawo lub w lewo. Jednak naukowcy,
przestudiowawszy film w zwolnionym tempie, odkryli, z e te mae dranie dokonuja korekty lotu zawsze, ale to zawsze, pod katem

prostym. Zademonstrowa to
wyciagaj
ac
otwarta don ze zaczonymi

palcami. Bzzt! Bzzt! Te cholerniki, tak

naprawde, lataja pionowo do gry, na d lub pod katem

prostym w bok. Jest to

o wiele dokadniejsze. Zaoszczedza sie wiecej paliwa. Sprbuj to zrobic z silnikiem, ktry uzalezniony jest od przepywu powietrza, od-przodu-do-ogona i co sie
dzieje? Ta pieprzona maszyna nie potrafi oddychac, traci predkosc , spada z nieba,
laduje

wprost twoim cholernym sojusznikom na gowy. Za karma. Rozumiesz?

Rozumiesz, co mwie? A wiec ci faceci biora i wymyslaja silnik o potrjnym
przepywie powietrza: od przodu do ogona, a dodatkowo od gry ku doowi, plus
z jednej strony na druga. I oto, hokus pokus: pocisk, ktry zapierdala jak mucha
i moze trafic w piec dziesieciopenswke z predkoscia stu piec dziesieciu kilometrw na godzine z odlegosci trzech mil. To, co tak bardzo lubie, jesli chodzi o ten
kraj, to jego geniusz. Najwieksi wynalazcy na swiecie. Wspaniae: mam racje czy
nie? By smiertelnie powazny. Czamcza odpowiedzia: Masz racje. A ty
masz, kurwa, racje mwiac,
z e mam racje potwierdzi.
Po raz ostatni spotkali sie tuz przed odlotem Czamczy do Bombaju: niedzielny
obiad w ozdobionej flagami rezydencji w Highgate, boazeria z palisandra, taras
z kamiennymi urnami, widok w d z porosnietego lasem wzgrza. Valance narzekajacy
na ekspansje nowych domw, ktre zepsuja krajobraz. Jak byo do przewidzenia, obiad skada sie z dan szowinistycznych: rosbif, boudin Yorkshire, choux
de brouxelles. Dziecina, czyli jego dziewczeca z ona, nie przyaczya

sie do nich,
lecz jada gorace
z ytnie pastrami w pobliskim pokoju, grajac
jednoczesnie w bilard. Suzba, zwalajacy
z ng burgund, znowu Armagnac, cygara. Raj czowieka,
ktry wszystko zawdziecza tylko sobie, rozmysla Czamcza i dostrzeg zazdrosc
w tych rozmyslaniach.
Po obiedzie, niespodzianka. Valance zaprosi go do pokoju, w ktrym stay
dwa klawikordy, sprawiajace
wrazenie bardzo lekkich i delikatnych. Tak, sam
je zrobiem przyzna. Dla relaksu. Dziecina chce, z ebym jej, kurna, zrobi
gitare. Bezsprzecznie Hal Valance by utalentowanym stolarzem meblowym
i jakos w talent pozostawa w sprzecznosci z reszta osobowosci tego czowieka.
Mj ojciec by z branzy przyzna sie w koncu Czamczy i Saladyn zrozumia,
223

z e uprzywilejowano go, pozwalajac

mu rzucic okiem na jedyna nie zmieniona
czesc , jaka pozostaa po oryginalnym Halu, na tego Harolda, ktry wywodzi sie
z historii i krwi, a nie by jedynie wytworem jego wasnego, szalonego umysu.
Kiedy zostawili za soba tajna sale klawikordw, natychmiast powrci ten dobrze znany Hal Valance. Opierajac
sie o balustrade tarasu, zwierza sie Czamczy:
Zdumiewa przy tym ogrom tego, czego ona chce dokonac. Ona? Dziecina?
Czamcza straci orientacje. Wiesz, o kim w tej chwili mwie brzmiao pomocne wyjasnienie Valancea. O Torturze. O Maggie Suce. Ona naprawde
jest radykalna. Chce teraz i w rzeczy samej sadzi,

z e tego, kurwa, dokona, dosownie tworzyc caa te cholerna nowa klase srednia w kraju. Pozbyc sie tych starych
sklerotycznych nieudolnych dziadw z pieprzonych hrabstw Surrey i Hampshire
i wprowadzic nowych. Ludzi bez przeszosci, bez historii. Godnych ludzi. Ludzi, ktrzy naprawde chca i ktrzy wiedza, z e dopty, dopki ona sprawuje urzad,

z e, do cholery, na pewno dostana to, czego chca. Nikt nigdy wczesniej nie prbowa wymienic caej pieprzonej klasy i jest rzecza zdumiewajac
a, z e ona moze
dopia
c swego, chyba z e wczesniej jej dopadna. Stara klasa. Trupy. Rozumiesz,
o czym mwie. Tak, sadz
e, z e tak skama Czamcza. I nie chodzi wyacznie

o biznesmenw doda Valance, zlewajac

ze soba sowa. Rwniez
o intelektualistw. Won z caa ta zramolaa zgraja. Wpuscic zgodniaych facetw
z niewasciwym wyksztaceniem. Nowi profesorowie, nowi malarze, wszyscy. To
cholerna rewolucja. Nowe wchodzi do tego kraju, ktry wypchany jest po brzegi pieprzonymi starymi trupami. Bedzie to cos, co warto zobaczyc. Zreszta juz
mozna.
Dziecina wysza wolno z budynku, zmierzajac
w ich strone. Wygladaa

na
znudzona. Czas na ciebie, Czamcza zarzadzi

jei ma
z. w niedzielne
popoudnie idziemy do zka i ogladamy

filmy porno. To zupenie nowy swiat,

Saladynie. Wszyscy musza kiedys sie do niego przyaczy
c.
Zadnych kompromisw. Jestes z nimi albo po prostu giniesz. Nie bya to droga Czamczy; ani jego, ani tej Anglii, ktra sobie wyidealizowa i ktra przyjecha
podbic. Powinien by od razu to zrozumiec: dawano mu, dano mu uczciwe ostrzez enie.
A teraz coupe de grce. Nie czujesz sie chyba urazony mwi mu cicho
do ucha Valance. Do zobaczenia kiedys tam, co? OK. W porzadku.

Hal zmusi sie, by zaprotestowac Przeciez mam kontrakt.

Jak bydo prowadzone na rzez. Gos w jego uchu by teraz szczerze rozbawiony. Nie wygupiaj sie powiedzia mu. Jasne, z e nie masz. Przeczytaj
tekst drobnym drukiem. Daj ten tekst prawnikowi do przeczytania. Wytocz mi
sprawe. Rb, co musisz zrobic. Mnie to nie obchodzi. Czy jeszcze nie rozumiesz?
Przeszedes do historii.
Ciagy
sygna w suchawce.

224

***

Porzucony przez jedna obca mu Anglie, izolowany w drugiej, pan Saladyn

Czamcza by wcia
z bardzo przygnebiony, kiedy nadeszy wiadomosci o jego starym wsptowarzyszu, ktremu najwidoczniej powodzio sie o wiele lepiej niz jemu samemu. Wrzask jego gospodyni Tini benche achen! ostrzeg go, z e
cos sie szykuje. Hind biega jak wzburzona fala po korytarzach czesci mieszkalnej

Shaandaaru (Noclegi-i-Sniadania),
machajac,
jak sie okazao, ostatnim numerem
importowanego hinduskiego fanzin Cine-Blitz. Drzwi otworzyy sie; tymczasowi wyskoczyli na korytarz, zdziwieni i zaniepokojeni. Miszal Sufjan wynurzya
sie ze swojego pokoju ukazujac
cae kilometry brzucha pomiedzy krciutka koszulka a piec setjedynkami. Z biura po drugiej stronie korytarza wyoni sie Hanif
Johnson w zupenie niestosownym jak na te okazje eleganckim garniturze z kamizelka i porazony widokiem goego ciaa zakry twarz. Panie, zmiuj sie
baga. Miszal zlekcewazya jego uwage i krzyknea do matki: Co sie dzieje?
Kto z yje?
Bezwstydnico odkrzyknea Hind zakryj swoja nagosc .
Spierdalaj mruknea cicho Miszal i utkwia buntownicze oczy w Hanifie Johnsonie. Chciaabym wiedziec, co to za zway tuszczu pomiedzy jej
sari a choli. W przycmionym swietle mozna byo dostrzec Hind rzucajac
a Cine-Blitz w lokatorw i powtarzajac
a, on z yje. Z caym tym ferworem, z jakim
Grecy po zniknieciu polityka Lambrakisa pokryli mury caego kraju litera Z. Zet:
on z yje.
Kto? dopytywaa sie znowu Miszal.
Gibril odkrzykney tymczasowe dzieci. Fariszta benche achen.
Hind, znikajac
na parterze, nie przygladaa

sie, jak starsza crka wraca do pokoju,

ta zostawia drzwi uchylone; a kiedy byo pewne, z e korytarz jest pusty,
wslizna
sie za nia odziany w garnitur, znany prawnik Hanif Johnson, ktry prowadzi biuro, aby zachowac kontakt z nizinami spoecznymi, ktremu sza rwniez niezle praktyka w wytwornej dzielnicy miasta, ktry posiada rozlege znajomosci wsrd miejscowego kierownictwa Partii Pracy i ktrego aktualny czonek
parlamentu z tego okregu oskarza o intrygi, majace
na celu zajecie jego miejsca
w najblizszych wyborach.
Kiedy wypaday osiemnaste urodziny Miszal Sufjan? Nie wczesniej jak za
kilka tygodni. I gdzie bya jej siostra, jej wspmieszkanka, kompan, cien, echo
i partner do sparingw? Gdzie bya jej potencjalna przyzwoitka? Bya: poza domem.
Ale oto i dalszy ciag:

Wiadomosc z Cine-Blitz gosia, z e nowa wytwrnia filmowa z siedziba

225

w Londynie, na czele ktrej stoi cudowne dziecie, potentat przemysowy Billy

Battuta, o szeroko znanych koneksjach w swiecie kina, przystapi
do spki z szanowanym niezaleznym hinduskim producentem filmowym panem S. S. Sisodia
w celu nakrecenia filmu, ktry byby okazja do powrotu na ekran legendarnego
Gibrila, ktry, jak ujawnia artyku w gazecie, w ostaniej chwili uciek smierci
spod kosy. To prawda, z e miaem zarezerwowane miejsce w tym samolocie pod
nazwiskiem Nadzmuddin przekazywaa gazeta sowa gwiazdora. Wiem, z e
kiedy tajniacy prowadzacy
sledztwo odkryli, z e byo to moje przybrane nazwisko w rzeczy samej, moje prawdziwe wywoao to wielki z al w kraju i za
to szczerze przepraszam swoich wielbicieli. Widzi pan, rzecz w tym, z e dzieki
asce boskiej jakos nie zda
zyem na ten samolot i poniewaz chciaem i tak zdezintegrowac sie, przepraszam bardzo, ten dowcip jest zupenie niezamierzony, pozwoliem sobie nie prostowac tej pomyki na temat wasnej smierci i poleciaem
pzniejszym samolotem. Alez miaem szczescie: naprawde, musia czuwac nade
mna anio. Po okresie przemyslenia doszed jednak do wniosku, z e jest bedem
w tak niesportowy i bolesny sposb pozbawianie publicznosci prawdziwych informacji, a rwniez jego obecnosci na srebrnym ekranie. Tak wiec przyjaem

ten projekt z penym zaangazowaniem i radoscia.

Film ten mia byc jakzeby
inaczej filmem religijnym, ale nowego typu. Akcja rozgrywaaby sie w zmyslonym i bajecznym miescie wzniesionym z piasku i byaby to historia spotkania
proroka i archanioa; a rwniez kuszenia proroka, ktry wybiera droge czystosci
zamiast nedznego kompromisu. Jest to film jak poinformowa Cine-Blitz
producent Sisodia o tym, jak nowe przychodzi do tego swiata. Ale czy
nie bedzie to uwazane za bluznierstwo, zbrodnie przeciw. . . Z pewnoscia nie
utrzymywa Billy Battuta. Fikcja jest fikcja;
a fakty faktami. Naszym zamiarem nie jest nakrecenie sieczki takiej jak film Posanie w ktrym jesli tylko
Prorok Mahomet (pokj z nim!) zaczyna mwic, widziao sie jedynie eb jego
wielbada
z poruszajacym

sie pyskiem. Takie postepowanie prosze mi wybaczyc, z e tak to podkreslam nie miao klasy. Krecimy w tej chwili niezy obraz
o wysublimowanej estetyce. Opowiesc z moraem: podobnie jak w tych tam
jak je nazywacie? bajkach.
Podobnie jest we snie, podpowiedzia pan Sisodia.
Kiedy Anahita i Miszal Sufjan przyniosy te wiadomosc na poddasze do pokoiku Czamczy, ogarnea go najgwatowniejsza furia, jaka kiedykolwiek widziay,
sza, pod ktrego strasznym wpywem jego gos podnis sie tak wysoko, z e wydawa sie rozdzierac powietrze, jak gdyby w gardle wyrosy mu noze i rozpruway
jego okrzyki na strzepy; jego wstretny oddech prawie wyrzuci je z pokoju, a tanczac
wsciekle na kozlich nogach i trzymajac
rece wzniesione wysoko w gre wyglada
wreszcie niemal identycznie jak ten diabe, ktrego sta sie wizerunkiem.
Kamca wrzeszcza pod adresem nieobecnego Gibrila. Zdrajca, dezerter, szumowina. Nie zda
zyem na ten samolot, ha, czyzby? W takim razie czyja
226

to gowa, w moich objeciach. . . ? Kogo to gadziem, kto mwi wcia

z o zmorach
czyhajacych

we snie i kto wreszcie spad z nieba ze spiewem na ustach?

Dobrze, juz dobrze prosia przerazona Miszal. Uspokj sie. Zaraz
sciagniesz

tu mame.
Saladyn uciszy sie i znowu by patetyczna brya koziego miesa, nie zagrazajac
a nikomu. To nieprawda lamentowa. To, co sie przydarzyo, przydarzyo sie nam obu.
Oczywiscie z e tak zachecia go Anahita. Nikt przeciez nie wierzy temu, co wypisuja w tych czasopismach filmowych. Sa gotowi wypisac najwieksza
bzdure, ci tam.
Siostry wycofay sie z pokoju, wstrzymujac
oddech, pozostawiajac
Czamcze
z jego wasnym cierpieniem i nie zauwazajac
czegos naprawde nadzwyczajnego. Nie nalezy ich za to winic; bazenstwa Czamczy wystarczyy, by odciagn
a
c
uwage najbystrzejszych oczu. Trzeba tez uczciwie przyznac, z e i sam Saladyn nie
zauwazy tej zmiany.
Co sie stao? Mianowicie to: podczas krtkiego, ale gwatownego wybuchu
gniewu Czamczy rogi na jego gowie (ktre, jak moze warto by zaznaczyc, w cza
sie jego cierpien na poddaszu Shaandaar, Noclegi-i-Sniadania,
urosy o kilka dalszych cali) zdecydowanie, tu nie moze byc z adnej pomyki skurczyy sie o
okoo trzy czwarte cala.
W imie jak najwiekszej precyzji trzeba by dodac, z e nieco nizej jego zmienionego ciaa, wewnatrz
pozyczonych spodni (skromnosc nie pozwala na okreslenie dokadniej tych szczegw) cos innego, zostawmy to w tej formie, rwniez
nieco sie zmniejszyo.
Jak tam byo, tak byo: wyszo na jaw, z e optymizm doniesienia zamieszczonego w importowanym czasopismie filmowym by przedwczesny, poniewaz kilka
dni pzniej miejscowe gazety doniosy o aresztowaniu w centrum Nowego Jorku w barze Sushi Billyego Battuty oraz towarzyszacej
mu Mildred Mamoulian,
wedug dziennikarza, aktorki, lat czterdziesci. Zgodnie z tym doniesieniem Billy zwrci sie do pewnej liczby matron, przedstawicielek sfer bardzo wpywowych, z prosba o pokazna
sume pieniedzy, ktrych jak twierdzi, potrzebowa
na wykupienie swojej wolnosci od sekty czcicieli diaba. Oszust zawsze pozostanie oszustem: niewatpliwie

akcje te Mimi Mamoulian nazwaaby majstersztykiem. Docierajac

do samego rdzenia religijnosci Amerykanw, bagajac
o pomoc
w zbawieniu kiedy sie juz sprzedao dusze, nie mozna liczyc na to, z e bedzie
ja mozna wykupic za grosze Billy otrzymywa, jak wykazao dochodzenie
sumy szesciocyfrowe. Pod koniec lat osiemdziesiatych

swiatowa spoecznosc
wiernych tesknia za bezposrednim kontaktem z sitami nadprzyrodzonymi i Billy,
twierdzac,
z e rozzosci piekielne bestie (i w rezultacie potrzebowa ratunku przed
nimi), by bliski sukcesu, zwaszcza z e Diabe, ktrego im oferowa, by tak demokratycznie posuszny nakazom Wszechmocnego Dolara. W zamian za pokaz227

ne czeki Billy oferowa damom z West Side potwierdzenie: tak, Diabe istnieje;
widziaem go na wasne oczy Boze, to byo przerazajace!
a jezeli istnieje
Lucyfer, to musi istniec rwniez Gabriel; jezeli widziano Ognie Piekielne, wobec
tego gdzies tam, nad tecza, z pewnoscia jest Raj. Wedug gazet Mimi Mamoulian
braa udzia w tych oszustwach, paczac
i bagajac
o pomoc tak przekonujaco,

jak tylko potrafia. Zgubia ich nadmierna pewnosc siebie, w barze Takesushi dostrzega ich (krzyczacych

z radosci i dowcipkujacych

z szefem kuchni) niejaka

pani Aileen Struwelpeter, ktra poprzedniego popoudnia wreczya nieszczesliwej wwczas i przerazonej parze czek na piec tysiecy dolarw. Pani Struwelpeter
miaa pewne wpywy w nowojorskiej policji i niebiescy chopcy przyjechali, zanim Mimi zda
zya spozyc swoja tempure. Oboje poszli spokojnie do wozu. Na
zdjeciach w gazetach widac byo, z e Mimi ma na sobie okrycie, ktre Czamcza
uzna za futro z norek wartosci czterdziestu tysiecy dolarw, a wyraz jej twarzy
mozna byo interpretowac w jeden tylko sposb.
Do diaba z wami wszystkimi.
Przynajmniej przez jakis czas milczano o filmie Fariszty.

***

Byo tak, a moze nie byo, z e w miare, jak uwiezienie Saladyna Czamczy
w ciele diaba i na poddaszu Shaandaaru (Noclegi-i-Sniadania) przeciagao

sie
juz w tygodnie i miesiace,
nie mozna byo nie zauwazyc, z e jego stan stopniowo sie pogarsza. Rogi (pomijajac
ich chwilowe i niezauwazalne zmniejszenie sie)
stay sie i grubsze, i duzsze, zwijajac
sie w fantazyjne arabeski, wienczace
jego gowe turbanem ciemniejacej
kosci. Wyrosa mu gesta, duga broda, co byo
dezorientujace
u osoby, ktrej okraga,

ksiez ycowa twarz nigdy wczesniej nie moga poszczycic sie owosieniem; w rzeczy samej wosy rosy mu na caym ciele,
a u nasady kregosupa zafundowa sobie wspaniay ogon, ktry z kazdym dniem
stawa sie coraz duzszy i ktry zmusi go do rezygnacji z noszenia spodni; zamiast tego wkada swoja nowa czesc ciaa w obszerne majtasy, ktre Anahita
Sufjan dziubnea z zasobnej kolekcji matki. atwo sobie wyobrazic rozpacz, ktra wywoyway u Saladyna niekonczace
sie przeobrazenia w jakis gatunek dzinna
z butelki. Nawet jego przyzwyczajenia kulinarne zaczey sie zmieniac. Zawsze
by bardzo wybredny, jesli chodzi o jedzenie, a teraz z przerazeniem stwierdzi,
z e traci delikatnosc podniebienia, z e wszystko zaczyna mu smakowac tak samo,
a od czasu do czasu przyapywa sie tez na tym, z e z roztargnieniem podskubuje
swoja posciel lub stare gazety, i natychmiast, zaskoczony, przytomnia w poczuciu winy i bardzo zawstydzony z powodu tych kolejnych dowodw na postep, jaki
228

czyni na drodze od czowieczenstwa ku tak, tak ku kozowatosci. Trzeba

byo coraz wiekszych ilosci zielonego pynu do pukania ust, z eby utrzymac jego oddech w granicy ludzkiej wytrzymaosci. To juz naprawde byo trudne do
zniesienia.
Jego obecnosc w tym domu bya cierniem w oku Hind, u ktrej z al straconych pieniedzy miesza sie z resztkami pierwszego przerazenia, jakkolwiek prawda bedzie, jezeli powiemy, z e kojace
procesy przyzwyczajenia podziaay na nia
jak czary i spowodoway, z e zaczea uwazac przypadek Saladyna za rodzaj esoniowacizny, choroby, ktra wywouje obrzydzenie, ale niekoniecznie obawe.
Niech mi nie wchodzi w droge, a ja nie bede jemu wchodzia powiedziaa
swoim crkom. A wy, dzieci mojej straconej nadziei, dlaczego spedzacie tyle
czasu siedzac
tam z chora osoba, podczas gdy wasza modosc ucieka, kto to wie,
ale w tym Wilajacie mam wrazenie, z e wszystko, co zdoaam poznac, jest kamstwem, jak na przykad prawidowosc , z e mode dziewczeta powinny pomagac
swojej matce, myslec o mazenstwie, zajmowac sie studiami, a nie przesiadywac
z kozami, ktrym nasz stary zwyczaj, tam w Indiach Wschodnich, kaze podrzynac garda.
Jej ma
z nie przesta troszczyc sie o Czamcze nawet po dziwnym incydencie,
ktry wydarzy sie wtedy, kiedy ktregos dnia wspia
sie na poddasze i powiedzia
Saladynowi, z e moze jednak dziewczeta miay troche racji, z e byc moze temu, jak
to wyrazic, temu opetaniu jego ciaa mozna poozyc kres przez interwencje muy? Na wzmianke o kapanie Czamcza stana
deba, unis rece nad gowe i jakims
dziwnym sposobem pokj wypeni sie gestym siarczanym dymem, a wysoki wibrujacy
skrzek o rozdzierajacych

wasciwosciach przebi uszy Sufjana jak ostrze.

Dym znikna
szybko, poniewaz Czamcza otworzy okno i przepedzi opary, przepraszajac
jednoczesnie Sufjana, najwyrazniej bardzo zazenowany: Naprawde
nie wiem, co mnie opetao, ale czasami boje sie, z e zamieniani sie w cos co
nazywaja zem.
Sufjan, bedac
dobrodusznym facetem, podszed do Czamczy, ktrego rece
kurczowo zaciskay sie na rogach, poklepa go po ramieniu i prbowa go na tyle,
na ile mg, pocieszyc. Kwestia zmiennosci zasadniczego rdzenia jazni zacza
ni w piec , ni w dziewiec od dawna jest przedmiotem gebokiej debaty. Na
przykad, wielki Lukrecjusz mwi nam w swoim De Rerurn Natura taka rzecz:
quodcumque suis mutatum finibus exit, continuo hoc mors est illius quod fuid ante. Co w tumaczeniu brzmi, wybacz mi moja niezdarnosc , Cokolwiek wskutek
swej zmiany wychodzi poza swoje granice to jest, wystepuje ze swoich brzegw albo tez byc moze, omija swoje ograniczenia z e tak powiem, przestaje
zwazac na rzadz
ace
nim zasady, lecz byc moze jest to zbyt dowolne, mysle. . .
w kazdym razie ta rzecz, jak utrzymuje Lukrecjusz, poprzez takie zachowanie sprowadza natychmiastowa smierc na swoja poprzednia jazn . Jednakze
palec byego nauczyciela powedrowa w gre poeta Owidiusz w swoich Meta229

morfozach przyjmuje diametralnie odmienny poglad.

Dowodzi on w nastepujacy

sposb: Jak miekki wosk ogrzewany, rozumiesz, po to, by pieczetowac dokumenty i tym podobne, jest wyciskany wcia
z nowymi stemplami i zmienia
ksztat i nie wydaje sie byc nadal tym samym. A jednak jest on wcia
z taki sam,
podobnie ma sie nawet z naszymi duszami czy syszysz, mj panie? Nasze
duchy! Nasza niesmiertelna istota! Na zawsze sa one takie same, ale przyjmuja
w swoich migracjach wcia
z zmieniajace
sie formy.
Przeskakiwa teraz z nogi na noge, wzruszony antycznymi sowami.
Zawsze stawiam Owiudiusza nad Lukrecjuszem oswiadczy. Twoja dusza, mj dobry biedny szanowny panie, pozostaje niezmieniona. Jedynie
w swojej migracji przyjea te obecnie przeksztacajac
a sie forme.
To mizerna pociecha. Czamcza zdoby sie na odrobine swojego dawnego sarkazmu. Albo przyjmuje Lukrecjusza i wyciagam

wniosek, z e jakies
diabelskie i nieodwracalne mutacje zachodza w najskrytszych gebiach mojej duszy, albo tez przyjmuje rozumowanie Owidiusza i przyznaje, z e wszystko to, co
zaczyna sie obecnie pojawiac, nie jest niczym innym, jak przejawem tego, co juz
od dawna tam byo.
przedstawiem swoja argumentacje usprawiedliwia sie przygnebio Zle
ny Sufjan.
Chciaem jedynie rozproszyc twoje watpliwo

sci.
Jaka
z pocieche moze znalezc czowiek zgorzkniaLe odpowiedzia
Czamcza, po czym jego ironia rozsypaa sie w py pod wpywem nieszczescia
ktrego stary przyjaciel i wybawca jest jednoczesnie conocnym kochankiem jego
z ony, w ten sposb powodujac
co twoje stare ksia
zki z pewnoscia potwierdza
wzrost rogw rogacza?

***

Stary przyjaciel, Jumpy Joshi, nie potrafi pozbyc sie swiadomosci, nawet na
drobna chwile w ciagu
dnia, z e po raz pierwszy, jak daleko siegna
c pamiecia
wstecz, straci wole, by kierowac sie w z yciu w oparciu o wasne normy moralne.
W osrodku sportowym, gdzie coraz wieksze masy studentw uczy technik walk
Wschodu, podkreslajac
duchowe aspekty tych dyscyplin, zreszta wzbudzajac
tym
ich wesoosc (Ach, rozumiem. Koniku Polny draznia sie z nim jego najlepsza studentka, Miszal Sufjan kiedy czcigodna faszystowska swinia wyskoczy
na ciebie z ciemnej bocznej uliczki, zaoferuj mu najpierw nauki Buddy, zanim
go kopniesz w jego czcigodne jaja), zacza
przejawiac porywcza intensywnosc , az jego studenci, domyslajac
sie jakiejs wewnetrznej przyczyny, powaznie
230

sie zaniepokoili. Kiedy Miszal zapytaa go o to pod koniec treningu, z ktrego

oboje wyszli zasapani i posiniaczeni, i podczas ktrego oboje, studentka i nauczyciel rzucili sie na siebie jak wygodzeni kochankowie, odpowiedzia jej pytaniem,
z nietypowym dla siebie brakiem otwartosci. Przygania kocio garnkowi
powiedzia. Problem z dzba w oku blizniego, belki w twoim. Stali przy automatach z napojami. Wzruszya ramionami. W porzadku

powiedziaa.
Wyznam ci cos, ale trzymaj to w tajemnicy. Siegna
po swoja cole: Co to za
tajemnica? Naiwny Jumpy. Miszal szepnea mu do ucha: Sypiam z facetem.
Z twoim przyjacielem: panem Hanifem Johnsonem, adwokatem.
Oburzy sie, co z kolei ja rozzoscio. Daj spokj, przeciez to nie to samo,
co gdybym miaa pietnascie lat. Odpowiedzia, bez przekonania: Gdyby twoja
mama kiedykolwiek i ponownie zniecierpliwia sie. Jesli chcesz wiedziec
opryskliwie martwie sie nie o siebie, ale o Anahite. Ona zawsze chce miec
to, co ja. A ona, tak a propos, ma wasnie pietnascie lat Jumpy zauwazy, z e
potraci
swj tekturowy kubek z cola i wyla jego zawartosc na buty. Wydus
to z siebie nalegaa Miszal. Ja swoje powiedziaam. Teraz twoja kolej.
Ale Jumpy nie mg powiedziec; wcia
z kreci gowa na mysl o Hanifie. To
go wykonczy powiedzia. Na to Miszal zadara gowe. Ach, rozumiem
odpara. Uwazasz, z e nie jestem dla niego wystarczajaco
dobra. I rzucia
przez ramie: Hej, Koniku Polny. Czy swieci nigdy sie nie pieprza?

Nie tacy swieci. Nie by stworzony do swietosci, przynajmniej nie bardziej

niz postac Davida Carradinea w starych programach Kung Fu: podobny do Konika Polnego, podobny do Jumpyego. Codziennie cierpi meki usiujac
trzymac
sie z dala od duzego domu w Notting Hill i co wieczr laduje

u drzwi Pameli,
z palcem w ustach, z ktrego obgryza skrki wok paznokcia, odpedzajac
psa
i wasne wyrzuty sumienia, i kierujac
sie od razu, bez zbednych ceregieli, do sypialni. Gdzie w koncu rzucaja sie na siebie, usta szukaja tych miejsc na ciele,
od ktrych zaczynali lub nauczyli sie zaczynac gre miosna:
najpierw jego wargi
wok jej sutkw, pzniej jej wzduz jego kciuka.
Pokochaa w nim te niecierpliwosc , poniewaz sza za nia taka cierpliwosc ,
jakiej ona nigdy nie doswiadczya, cierpliwosc mez czyzny, ktry nigdy nie by
atrakcyjny, i ceni sobie to, co mu oferowano, w kazdym razie mysla tak na
poczatku;

pzniej nauczya sie doceniac to, z e wyczuwa i przejmowa sie wasnym wewnetrznym napieciem, z e orientowa sie w trudnosci, z jaka jej szczupe
kosciste ciao o maych piersiach znajdowao, uczyo sie i w koncu poddawao
jego rytmowi, jego znajomosci czasu. Kochaa w nim rwniez jego pokonywanie
siebie; kochaa wiedzac,
z e jest to niedobre uzasadnienie, jego gotowosc przezwyciez ania skrupuw po to, z eby mogli byc razem: kochaa w nim to pozadanie,

ktre odsuwao na bok wszystkie jego imperatywy. Kochaa je, nie chcac
widziec
wasnie w tej miosci poczatku
konca.
Pod koniec aktu miosnego stawaa sie haasliwa. Och! krzyczaa, caa
231

arystokratycznosc jej gosu skupiaa sie w tych pozbawionych znaczenia sylabach

sylabach oddania i samotnosci. Uch! Och! Och!
Wcia
z pia na umr, rzne szkocka burbon z ytniwke, czerwona prega biega przez srodek jej twarzy. Pod wpywem alkoholu jej prawe oko skurczyo sie
do poowy wielkosci lewego i, ku przerazeniu Hanifa, zaczea wzbudzac w nim
odraze. Jednak zabroniona bya jakakolwiek dyskusja na temat jej chlania: raz,
kiedy prbowa, znalaz sie na ulicy z butami w prawej rece i paszczem przewieszonym przez lewe ramie. Nawet po tym wydarzeniu powrci: a ona otworzya
drzwi i posza prosto na gre, jak gdyby nic sie nie stao. Zakazane tematy Pameli: dowcipy o jej pochodzeniu, wszelkie uwagi o pustych butelkach po whisky
i jakiekolwiek sugestie, z e jej swietej pamieci ma
z, aktor Saladyn Czamcza z yje
pod postacia nadprzyrodzonej bestii i mieszka w tanim hotelu oferujacym

noclegi
i sniadania.
Obecnie Jumpy ktry poczatkowo

zadrecza ja nieustannymi uwagami

o Saladynie, mwiac,
z e powinna bez namysu rozwiesc sie z nim, z e przeciez to
symulowanie wdowienstwa jest nie do zniesienia: przeciez co stanie sie z majat
kiem tego czowieka, co z jego prawem do nieruchomosci, i tak dalej? Chyba nie
zostawi go bez srodkw do z ycia? juz nie protestowa przeciw jej niedorzecznemu zachowaniu. Mam prawnie potwierdzony akt zgonu powiedziaa mu
wtedy, ten jedyny raz, kiedy zdecydowaa sie zabrac gos w tej sprawie. A ty co

masz? Smierdz
acego

capa, potwora z cyrku, nic wsplnego toto ze mna nie ma.

I to takze, podobnie jak jej picie, zaczeo ich dzielic. Treningi sztuki walki prowadzone przez Jumpyego staway sie tym gwatowniejsze, im wiekszy niepokj
odczuwa z powodu swoich problemw.
Jak na ironie, mimo z e Pamela kategorycznie odmwia przyjecia do wiadomosci faktw dotyczacych

swojego wypedzonego mez a, zostaa wciagni

eta,
poprzez prace w Komitecie do Spraw Spoecznosci, w sledztwo, jakie wszczeto
w zwiazku

z doniesieniem o czarnej magii szerzacej

sie wsrd policjantw miejscowego komisariatu. Rzeczywiscie rzne komisariaty od czasu do czasu wymykay sie spod kontroli to w Notting Hill, to w Kentish Town, to znowu
w Islington ale czarna magia? Jumpy odnosi sie do tego sceptycznie. Kopot z toba odezwaa sie do niego Pamela najbardziej wzniosym i arystokratycznym gosem, na jaki moga sie zdobyc polega na tym, z e wcia
z sadzisz,

z e normalnosc jest normalna. Mj Boze: popatrz, co sie dzieje w tym kraju. To,
z e kilku popieprzonych gliniarzy sciaga
swoje gatki i pije mocz z wasnych hemw, nie jest jeszcze niczym niesamowitym. Mozna to raczej nazwac masoneria swiata pracy. Codziennie przychodza do mnie Murzyni, wprost nieprzytomni
ze strachu i mwia o fetyszach, wnetrznosciach kurczakw, o takich rzeczach.
Te cholerne skurwiele uwielbiaja takie sytuacje: przerazic czarnuchw, wykorzystujac
ich wasne czary mary, a potem na dodatek otrzymuja w prezencie kilka
niegrzecznych nocy. Nieprawdopodobne? Cholerne obudz sie. Polowania na
232

czarownice, wydawao sie, sa cecha rodzinna:

od Matthew Hopkinsa po Pamele
Lovelace. W gosie Pameli, syszanym wszedzie na zebraniach ludnosci w lokalnym radiu, nawet w wiadomosciach regionalnych telewizji, da sie syszec cay
ten zapa i autorytet starego Wielkiego Inkwizytora i wasciwie tylko z tego powodu, z e gos ten przywodzi na mysl dwudziestowieczna Gloriane, kampania
ta nie zostaa tak od razu wysmiana i zapomniana. Nowa Miota Potrzebna, by
Wymiesc Czarownice. Syszano pogoski o oficjalnych dochodzeniach. Jednak do
zupenego szau doprowadzi Jumpiego upr Pameli, ktra nie chciaa przeniesc
argumentw uzytych w kwestii okultyzmu policyjnego na sprawe swojego wasnego mez a: ostatecznie transformacja Saladyna Czamczy miaa wiele wsplnego
z idea goszac
a, z e normalnosc przestaa sie juz skadac (jesli kiedykolwiek w ten
sposb bya skonstruowana) z banalnych, normalnych elementw. Nie ma
to z tym nic wsplnego odpowiedziaa stanowczo, kiedy prbowa argumentowac: rwnie stanowczo, pomysla, jak pierwszy lepszy sedzia wydajacy
wyrok
smierci.

***

Dowiedziawszy sie od Miszal Sufjan o jej potajemnych stosunkach seksualnych z Hanifem Johnsonem, Jumpy idac
znowu do Pameli Czamczy, musia stumic w sobie caa mase fanatycznych mysli, takich jak: gdyby jego ojciec
nie by biaym, nigdy by tego nie zrobi; Hanif, Jumpy az szala ze zosci, ten
niedojrzay skurwiel, ktry prawdopodobnie robi sobie naciecia na kutasie, z eby
nie stracic rachuby podbojw miosnych, ten Johnson z aspiracjami reprezentanta
swoich udzi, ktry zaczyna ich dziobac, zanim osiagn
a penoletnosc !. . . czy nie
widzia, z e Miszal, pomimo tego swojego wszechwiedzacego

ciaa, jest jeszcze

dzieckiem? Nie, juz nie jest. Niech go diabli, niech go diabli wezma za to (i
tutaj Jumpy zaszokowa sam siebie), z e by pierwszy.
Idac
tak do swojej kochanki, Jumpy usiowa przekonac sam siebie, z e uraza,
jaka czuje do Hanifa, przyjaciela Hanifa, ma swoje uzasadnienie jak to powiedziec? lingwistyczne. Hanif doskonale wada jezykami, ktre sie liczyy:
jezykiem socjologicznym, socjalistycznym, murzynskich radykaw, anty-anty-antyrasistowskim, demagogicznym, krasomwczym, kaznodziejskim: wszelkim
sownictwem dajacym

wadze. A ty, skurwielu, ty grzebiesz w moich szufladach

i smiejesz sie z moich gupich wierszy. Prawdziwy problem z jezykiem: jak nagia
c
go, nadac mu ksztat, jak zmusic, by by nasza wolnoscia, jak odzyskac jego zatrute swiato, jak opanowac te rzeke sw czasu krwi; o tym wszystkim nie mia
najmniejszego pojecia. Jak ciez ka to walka, jak nieunikniona kleska. Nikt nie wy233

bierze mnie na z adne stanowisko. Gdzie moi zwolennicy, gdzie moi wyborcy: to
tylko walka przy pomocy sw. Ale on, Jumpy, musia tez przyznac, z e w rwnym stopniu zazdrosci Hanifowi wiekszej atwosci w posugiwaniu sie jezykami
pozadania.

Miszal Sufjan jest bardzo atrakcyjna dziewczyna, pieknoscia o smukym ciele, ale on nie wiedziaby, jak to zrobic, nawet gdyby o tym pomysla,
nigdy by sie nie osmieli. Jezyk jest odwaga:
umiejetnoscia sformuowania mysli,
wypowiadania jej, a przez to uwiarygodnienia.
Kiedy Pamela Czamcza otworzya mu drzwi, dowiedzia sie, z e w ciagu
jednego dnia jej wosy zmieniy kolor na snieznobiay i z e w odpowiedzi na to niewytumaczalne nieszczescie sciea je i ogolia do samej czaszki, a nastepnie owinea gowe absurdalnym turbanem w kolorze burgunda, ktrego za nic nie chciaa
zdja
c.
Po prostu stao sie to i juz powiedziaa. Nie mozna wykluczyc mozliwosci, z e zostaam zaczarowana.
Nie mia zamiaru tego tak zostawic. Albo tez prawdopobienstwa, z e jest
to reakcja, jakkolwiek spzniona, na wiadomosc o zmienionym i niestety wcia
z
trwajacym

stanie twojego mez a.

Odwrcia sie gwatownie w jego strone, bedac
w poowie schodw prowadzacych

do sypialni i dramatycznym gestem wskazaa na otwarte drzwi salonu.

W takim razie powiedziaa triumfujaco
dlaczego to samo przydarzyo
sie psu?

***

Mg powiedziec jej tej nocy, z e chce to zakonczyc, z e jego sumienie nie pozwala mu juz duzej, moze i gotw by zniesc jej gniew i z yc ze swiadomoscia
paradoksu, z e decyzja moze wynikac z dyktatu sumienia i mimo to byc niemoralna (poniewaz jest okrutna, egoistyczna i podjeta tylko przez jedna strone); ale
kiedy wszed do sypialni, ujea jego twarz w donie i obserwowaa go bacznie,
z eby przekonac sie, jak zareaguje na wiadomosc o jej kamstwach dotyczacych

brania przez nia srodkw antykoncepcyjnych. Bya w cia

zy. Okazao sie, z e ona
o wiele lepiej sobie radzi z jednostronnymi decyzjami niz on i z e po prostu wziea sobie z niego dziecko, ktrego Saladyn Czamcza nie by jej w stanie dac.
Chciaam tego dziecka krzyknea wyzywajaco,
tuz przy jego twarzy. A teraz
zamierzam je urodzic.
Jej egoizm przelicytowa jego wasny. Odkry, z e czuje niesamowita ulge;
zwolniony od odpowiedzialnosci dokonywania wyborw moralnych i wprowadzania ich w z ycie, no bo jak mg ja teraz zostawic? wyrzuci takie mysli
234

z gowy i pozwoli, by agodnie, ale niedwuznacznie pchnea go na zko.

***

Bez wzgledu na to, czy uznamy, z e przeobrazajacy

sie Saladyn Czamcza zmieni sie w pewien rodzaj mutanta z ksia
zek science-fiction lub filmw grozy, a wiec
by rzadkim przykadem przypadkowej mutacji, ktra wkrtce miaa go wyeliminowac zgodnie z prawami doboru naturalnego, czy tez przeksztaca sie
we wcielenie Wadcy Piekie, czy tez w zupenie cos innego (a wnioskowac
w obecnej sprawie nalezy ostroznie, przechodzac
krok po kroku od jednego ustalonego faktu do drugiego, nie skracajac
sobie drogi do konkluzji, z e slepy zauek
nienawisci stanowi zaledwie cal lub dwa naszego szlaku ku przeznaczeniu) pozostaje faktem, z e dwie crki Hadzi Sufjana wziey Czamcze pod swoje skrzyda,
opiekujac
sie Bestia tak jak tylko Piekne potrafia;
i z e z biegiem czasu sam bardzo
je polubi. Przez duzszy czas uwaza Miszal i Anahite za nierozoczna pare, piesc
i jej cien, wystrza i echo, przy czym modsza dziewczyna usiowaa zawsze rywalizowac z wyzsza od siebie, wojownicza starsza siostra, c wiczac
kopniecia karate, wyprowadzane z przedramienia ciosy wedug systemu Wing-Chun, co byo
pochlebna imitacja bezkompromisowego stylu Miszal. Jednak ostatnio Czamcza
ze smutkiem zauwazy narastanie wrogosci miedzy siostrami. Ktregos wieczoru
Miszal pokazywaa mu z okna jego pokoiku na poddaszu bardziej znane postacie Ulicy, o, tam, staruszek Sikh, ktry w czasie rasistowskiego napadu dozna
szoku i straci mowe; nie mwi juz, wedug miejscowych, od prawie siedmiu lat;
przed atakiem by jednym z nielicznych czarnych sedziw w miescie. . . , teraz
jednak nie wypowiada z adnych skazujacych

formuek prawniczych i wszedzie

towarzyszy mu jego kaprysna z ona, odnoszaca
sie do niego lekcewazaco
i z rozgoryczeniem. O, nie zwracajcie na niego uwagi, on nigdy nie puszcza pary z ust;
a tam znowu, cakiem zwyczajnie wygladaj
acy
typ ksiegowego (okreslenie Miszal), ktry wraca do domu z teczka i pudekiem sodyczy w reku; znany jest
z tego na Ulicy, z e rozwina
w sobie dziwny nawyk przestawiania co wieczr mebli w salonie przez p godziny, ustawia krzesa rzedem, z przerwa na przejscie
w srodku i udaje, iz jest konduktorem w autobusie jadacym

do Bangladeszu, obsesyjna fantazja, zachcianka, w ktrej musi brac udzia caa rodzina, dokadnie
po p godzinie otrzasa
sie z tego nastroju i przez pozostaa czesc doby pozostaje najnudniejszym facetem, jakie go mozna spotkac; po kilku minutach takich
objasnien pietnastoletnia Anahita wmieszaa sie do rozmowy ze zosliwa uwaga:

Ona chce przez to powiedziec, z e nie jestes jedyna ofiara, takich dziwade jest
tu na peczki, trzeba tylko dobrze popatrzec.
235

Miszal miaa zwyczaj mwic o Ulicy tak, jak gdyby byo to mitologiczne pole
walki, a ona, stojac
na wysokosciach przy oknie poddasza Czamczy, bya anioem
rejestrujacym

szczegy, a takze anioem ferujacym

wyroki. To od niej Czamcza

usysza basni o nowych synach Kuru i Pandu, biaych rasistach i czarnej samopomocy, czyli oddziaach strazy obywatelskiej, wystepujacych

w tej nowozytnej
Mahabharacie, albo tez, co byoby trafniejsze, Mahawilajacie. A tam dalej pod
wiaduktem kolejowym Front Narodowy stacza bitwy z nieustraszonymi radykaami z Socjalistycznej Partii Robotniczej, co niedziele od czasu zamkniecia
do czasu otwarcia szydzia pozostawiajac
nam wszystkim tyle gruzw do
sprzatania,

z e mielismy co robic przez reszte pieprzonego tygodnia. W gebi

tamtej uliczki synna Trjka z Brickhall zostaa zaatakowana i pobita przez policje, a nastepnie sterroryzowano ich i postawiono w stan oskarzenia; z kolei, gdyby
skrecic w te boczna uliczke, znalezlibysmy sie w miejscu, gdzie zamordowano Jamajczyka Ulissesa E. Lee, a plama na dywanie tamtej knajpy oznacza dokadnie
miejsce, w ktrym wyziona
ducha Jatinder Singh Meht. Thatcheryzm wyda
swoje owoce perorowaa Miszal, natomiast Czamcza, ktremu zabrako juz
ochoty i sw, by sprzeczac sie z nia, by mwic o sprawiedliwosci i rzadach

prawa, przyglada
sie, jak w Anahicie narasta gniew. Nie ma obecnie z adnych
walnych bitew wyjasniaa Miszal. Teraz popiera sie rozwj przedsiebiorczosci na maa skale i podkresla sie znaczenie pojedynczego czowieka. Innymi
sowy, pieciu lub szesciu biaych skurwysynw morduje nas, jednego po drugim.
Obecnie grupy ochotnikw wedruja nocami po Ulicy gotowi pogorszyc sytuacje. To nasza dziaka powiedziaa Miszal Sufjan o tej Ulicy bez jednego
kwiatka jak okiem siegna
c. Niech tylko sprbuja przyjsc ja zabrac.
Patrzcie ja wybucha Anahita. Alez wytworna z niej dama, no nie?
A jak madrze

mwi. Wyobrazcie sobie, co powiedziaaby mama, gdyby wiedziaa.

Gdyby co wiedziaa, ty maa donosicielko? Ale Anahita nie daa sie zastraszyc: O, tak zawodzia. O, tak, my wiemy, nie mysl sobie, z e nie. Jak to
w niedzielne poranki ona chodzi sobie na koncerty, na ktrych potajemnie zazywaja narkotyki, jak to przebiera sie w damskiej toalecie w te bezwstydne szmatki
z kim to wije sie, kreci tykiem w dziennej dyskotece Hot Wax, wedug niej ja
o tym miejscu nigdy nie syszaam o tym, co sie dziao podczas tych tancw
bluesowych, na ktre wymknea sie razem z Panem Ty-wiesz-kim Chujoglutem
to mi dopiero siostra po czym zamknea wystapienie

bardzo efektownie
prawdopodobnie skonczy umierajac
na tak zwana ignorancje. Chciaa powiedziec, jak Czamcza i Miszal dobrze wiedzieli, te reklamy filmowe, ekspresjonistyczne nagrobki powstajace
z ziemi i z morza, niezle wszczepiy swj slogan,
chocby w szczatkowej

postaci, nie ma watpliwo

sci Aids.
Miszal rzucia sie na siostre, szarpnea ja za wosy Anahita, mimo z e zabolao ja to bardzo, zdoaa jednak zrewanzowac sie nastepnym docinkiem.
Ja przynajmniej nie obcieam swoich wosw i nie zamieniam ich w dziwacz236

na poduszke do igie, tylko jakiemus pomylencowi moze podobac sie cos takiego
i obydwie wyszy, pozostawiajac
Czamcze jego myslom; zastanawia sie nad
tym, co mogo spowodowac, z e Anahita tak nagle i tak cakowicie popara etyke
kobiecosci goszona przez swoja matke. Dojrzewa jakas burza, podsumowa.
I burza nadesza: niedugo potem.

***

Coraz czesciej w chwilach samotnosci czu, z e jakis powolny ciez ar pcha go

ku doowi, az w koncu traci przytomnosc i smiga jak wiatraczek, a w tych okresach nieaktywnosci, ktre zreszta zawsze konczyy sie tuz przed przyjsciem gosci, jego ciao wydawao zatrwazajace
dzwieki, wycie piekielnych przetwornikw
o-uuu, o-uuu, trzaskanie szatanskich kosci. W takich to momentach jego ciao powoli roso. A wraz z ciaem rosa liczba plotek na temat jego postaci; nie mozna
zamkna
c diaba na strychu i spodziewac sie, z e nikt sie o tym nigdy nie dowie.
A oto, w jaki sposb wiadomosc o nim dotara do ludzi (bo przeciez ci, ktrzy
byli wtajemniczeni, trzymali jezyk mocno za zebami, Sufjanowie w obawie
przed utrata klientw, tymczasowi dlatego, z e ich ulotny status nie pozwala im
dziaac, przynajmniej na razie, a wszystkie zainteresowane strony po prostu
z obawy przed przybyciem policji, ktra chetnie wykorzystywaa kazda okazje do
wkroczenia do instytucji tego typu, przy czym policjanci najzupeniej przypadkowo uderzali w drobniejsze meble i rwnie przypadkowo przydeptywali jakies tam
ramiona nogi szyje): zacza
sie ukazywac mieszkancom dzielnicy w ich snach.
Muom meczetu Dzame Masdzid, ktry wczesniej by synagoga Machzikel HaDath, ktra z kolei zajea miejsce koscioa kalwinw; i doktorowi Uhuru Simbie, czowiekowi-grze w afrykanskiej okragej

sztywnej czapeczce bez daszka

i czerwono-zto-czarnym ponczo, ktry sta na czele udanej kampanii protestw
przeciwko programowi Obcy z kosmosu i ktrego Miszal Sufjan nienawidzia
najbardziej ze wszystkich Murzynw, a to z powodu jego zamiowania do bicia
zarozumiaych kobiet piescia w twarz, sama moga suzyc tu za przykad, stao
sie to w miejscu publicznym, na zebraniu, mnstwo swiadkw, ale nie przeszkodzio to Doktorowi, to szalony skurwysyn powiedziaa Czamczy, wskazujac
mu
go ktregos dnia z okna pokoika na poddaszu, zdolny do wszystkiego; mg mnie
wtedy zabic, a to wszystko dlatego, z e rozpowiadaam naokoo, z e nie jest z adnym
tam Afrykanczykiem, znaam go, kiedy nazywa sie po prostu Sylwester Roberts
i mieszka przy ulicy New Cross; pieprzony szarlatan, jesli chcesz wiedziec;
ukazywa sie tez samej Miszal i Jumpyemu, i Hanifowi; a takze Konduktorowi Autobusowemu, wszyscy oni widzieli go w swoich snach, jak gruje nad Ulica
237

na ksztat Apokalipsy i bez trudu spala miasto jak grzanke. I w kazdym z tych
tysiaca
i jeden snw on, gigantyczny i z turbanem na gowie Saladyn Czamcza
spiewa, spiewa gosem tak diabelnie upiornym i gardowym, z e niemozliwoscia
byo rozpoznac sowa, mimo z e okazao sie, z e te sny sa emitowane z przerazajac
a jakoscia i tworza pewien rodzaj serialu, kazdy nastepny jest kontynuacja snu
z nocy poprzedniej i tak dalej, noc po nocy, az w koncu nawet Milczacy
Czowiek,
byy sedzia pokoju, ktry nie odezwa sie sowem od tego wieczora w hinduskiej
restauracji, kiedy to pijany mokos podsuna
mu nz pod nos, zagrozi pocieciem
go, a nastepnie popeni o wiele bardziej skandaliczne przestepstwo, bo oplu mu
cae jedzenie, az w koncu ten agodny dzentelmen zadziwi swoja mazonke,
siadajac
nagle wyprostowany w zku, nadal pogra
zony we snie, pochylajac
gowe ku przodowi jak goab,
klaszczac
donmi przy prawym uchu i wykrzykujac

z caych si piesn , ktra wydawaa sie tak cudzoziemska i bya tak niewyrazna, z e
kobieta nie moga zrozumiec ani sowa.
Poniewaz obecnie wszystko, co ma sie zdarzyc, zdarza sie raczej wczesniej
niz pzniej, podobizna diaba ze snw szybko wesza w obieg, stajac
sie niezwykle popularna, trzeba to dodac, jedynie wsrd grup, ktre Hal Valance nazwa
ludzmi o kolorowym przekonaniu. I kiedy niekolorowym neo-georgianom jawi
sie we snie ziejacy
siarka wrg, miazdzacy
swoja dymiac
a pieta ich wychuchane rezydencje przywrcone do poprzedniej swietnosci, spiacy
brazowi-i-czarni

krzyczeli, dodajac
otuchy temu jak-by-nie-byo-czarnemu, byc moze nieco skrzywionemu przez los klase rase historie, albo wszystkie naraz, zemu i wsciekemu,
podnoszacemu

wreszcie swj zasiedziay dotad

zad, aby kopna
c tamta delikatna
dupke.
Poczatkowo

sny te byy intymna kwestia nocna, lecz wkrtce zaczey przenikac w dzienne z ycie ludzi, kiedy azjatyccy sprzedawcy i producenci odznak
koszulek afiszw zrozumieli potege tego snu, i wtedy z dnia na dzien pojawi
sie on wszedzie, na piersiach modych ino dziewczat
i w oknach zakratowanych
w obawie przed rzucanymi cegami, by wyzwaniem i ostrzezeniem. Sympatia
dla Diaba; nowe z ycie dla starej spiewki. Dzieciaki na Ulicy zaczey nosic na
gowach diabelskie rogi z gumy, zupenie tak jak kilka lat wczesniej nosiy rzowe-i-zielone kulki koyszace
sie na koncach sztywnych drutw, kiedy to wolay
nasladowac obcych z kosmosu. Symbol Rogatego, z piescia wzniesiona w gre na
znak potegi, zacza
pojawiac sie wszedzie. Wskakiwa na flagi niesione w czasie
demonstracji politycznych. Ocalic Szesciu, Uwolnic Czterech, Zjesc Heinza 57.
Pleasechu meechu, spieway odbiorniki radiowe, hopeyu guessma nayym. Rzecznicy prasowi policji wskazywali na rosnacy
kult diaba posrd modych Murzynw i Azjatw, nazywajac
go pozaowania godna skonnoscia,
korzystajac

z tego nawrotu satanizmu w walce z oskarzeniami Pani Pameli Czamczy i miejscowych Komitetw do Spraw Stosunkw Spoecznych: Kto teraz jest czarownica?
Czamcza wykrzyknea podniecona Miszal jestes bohaterem. Wiesz,
238

ludzie naprawde identyfikuja sie z toba. Biae spoeczenstwo od tak dawna odrzuca ten obraz, z e naprawde mozemy go przeja
c, wiesz, zaja
c go, wprowadzic do
niego nasze wartosci, oswoic go i uczynic naszym. Czas najwyzszy, z ebys zacza

dziaac.
Odejdz krzykna
Saladyn, pogra
zony w plataninie

mysli. Nie tego

chciaem. To wcale nie to, co zamierzaem osiagn
a
c.
W kazdym razie stajesz sie za duzy na to poddasze odpara Miszal,
urazona. Juz wkrtce bedzie ci tu za ciasno.
Wydarzenia zblizay sie do punktu kulminacyjnego.

***

Nastepna starsza dama dostacz ciach wczorajszej nocy oznajmi Hanif

Johnson, silac
sie, co byo typowe dla niego, na wymowe trynidadzka. Juz wiecej nie miecz z adne ubezpieczenie. Anahita, ktrej akurat przypad dyzur za
kontuarem Shaandaar Caf, trzasnea talerzami i filizankami. Nie wiem, dlaczego to robisz utyskiwaa. Denerwuje mnie to. Hanif nie zwrci na
nia uwagi, usiad obok Jumpyego, ktry zamrucza nieprzytomnie: Co mwia. Mysl o nadchodzacym

ojcostwie przygniataa Jumpy Joshiego, ale Hanif

klepna
go po plecach. Cz, stara poezja nie robicz postepu, co, brachu wyrazi swoje wspczucie. Wygladacz

na to, z e ta rzeka krwi po prostu stygnacz.

Tu Jumpy tak popatrzy na Hanifa, z e ten z miejsca przesta sie wygupiac.

Mwia, co mwia odpowiedzia. Zwracacz uwage na kolorowi wolno
jezdzacy
samochodami. No, a gdyby staruszka bya Murzynka, czowieku, wtedy
mwiliby Brak podstaw, by podejrzewac motywy rasowe. Mwie ci tu zupenie juz zrezygnowa z silenia sie na inny akcent. Czasami poziom agresji
pulsujacej
tuz pod skra tego miasta po prostu mnie przeraza. I to nie tylko ten
Rozpruwacz Staruszek. To jest wszedzie. Zawadzisz o gazete faceta w porannym
pociagu
i pokiereszuja ci twarz. Wydaje mi sie, z e wszyscy sa jakos cholernie
wsciekli. acznie,

stary przyjacielu, z toba ta uwaga zakonczy. Jumpy wsta,

przeprosi i wyszed bez sowa. Hanif przeciagn
a
sie i poczestowa Anahite swoim najbardziej ujmujacym

usmiechem: Co takiego ja zrobicz?

W odpowiedzi Anahita usmiechnea sie sodko. Czy ty kiedykolwiek pomyslecz, z e byc moze ludzie nie przepadaja za toba az tak bezgranicznie?
Kiedy rozniosa sie wiadomosc o nastepnym uderzeniu Rozpruwacza, coraz
czesciej day sie syszec gosy, z e do rozwiazania

tajemnicy tych ohydnych zabjstw starych kobiet dokonywanych przez diaba w ludzkiej skrze ktry
niezmiernie troskliwie ukada organy wewnetrzne ofiar przy ich ciaach, puca
239

przy uszach, a serca z oczywistych przyczyn wozone w usta moze doprowadzic sledztwo nad nowym okultyzmem, ktry zdoby sobie tak wielka popularnosc wsrd murzynskiej ludnosci miasta i ktry sta sie tez powodem powaznego
zaniepokojenia wadz miejskich.
W zwiazku

z tym nasilono zatrzymania i przesuchania kolorowych, jak

rwniez zwiekszono czestotliwosc niespodziewanych najazdw policji na hoteliki
podejrzane o udzielanie schronienia zakonspirowanym komrkom ruchu okultystycznego. Jakkolwiek nie przyznawano sie do tego, a poczatkowo

nawet nie
zdawano sobie z tego sprawy, wszyscy: czarni brazowi

biali zaczeli uwazac postac ze snw za prawdziwa, za kogos, kto przekroczy granice, unikajac
kontroli
wszelkich norm, i teraz wedrowa nie skrepowany po miescie. Nielegalny tuacz
imigrant, krl wyjetych spod prawa, ohydny przestepca lub bohater rasy, Saladyn Czamcza stawa sie powoli rzeczywistoscia. Po miescie kra
zyy plotki: jakas
fizjoterapeutka sprzedaa absurdalna historie niedzielnym gazetom, nie uwierzono
temu, ale nie ma dymu bez ognia, mwili ludzie; by to bardzo niepewny stan rzeczy i wkrtce nalezao spodziewac sie rozrby zakonczonej posaniem Shaandaar
Caf do diaba. Do dysputy przyaczyli

sie duchowni, ktrzy dodali jeszcze jeden

watpliwy

element powiazanie

pomiedzy pojeciem belzebub a grzechem bluznierstwa do tej caej mieszaniny. A Saladyn Czamcza powoli rs na swoim
poddaszu.

***

Przedkada Lukrecjusza nad Owidiusza. Niestay duch, zmiennosc wszystkiego, das Ich, do ostatniego z dzba. Istota idaca
przez z ycie moze stac sie tak
odmienna, w swoim mniemaniu, z e po prostu staje sie kims innym, oderwanym,
odcietym od historii. Mysla czasami o Zini Wakil na tej drugiej planecie, w Bombaju, na krancach galaktyki; Zini, ekletycznosc , hybrydyzacja. Optymizm tamtych idei! Pewnosc , ktrej byli pewni: wola, wybr! Alez, mojaz ty Zini, z ycie po
prostu ci sie przytrafia, jak wypadek. Nie: to przydarza sie jako wynik tego uwarunkowania. Nie wybr, lecz w najlepszym razie proces, a w najgorszym
wstrzasaj
aca,
cakowita zmiana. Nowosc : poszukiwa innego rodzaju, a oto, co
otrzyma.
Rwniez gorycz i nienawisc , wszystkie te prostackie, ordynarne i nieokrzesane cechy. Wejdzie w te swoja nowa osobowosc ; bedzie tym, czym sie sta:
gosnym, smierdzacym,

olbrzymim, groteskowym, nieludzkim, potez nym. Mia

swiadomosc , z e moze wyciagn
a
c may palec i burzyc wieze koscielne przy pomocy tej siy, ktra wcia
z w nim rosa, tego gniewu, tego gniewu, tego gniewu.
240

Moce.
Szuka kogos, kogo mgby obarczyc wina za to wszystko. On rwniez mia
sny; i tam w jego snach pewien ksztat, pewna twarz podpywaa coraz blizej
do niego, wcia
z jeszcze bya rozmazana jak oblicze upiora, mglista, ale wkrtce przyjdzie taki dzien, kiedy bedzie mg zwrcic sie do niej, nazywajac
ja jej
wasnym imieniem.
Jestem, zgodzi sie, tym, czym jestem.
Ulegosc .

***

Jego z ycie w bezpiecznym kokonie Shaandaar Caf, Noclegi-i-Sniadania,

skonczyo sie nagle tego wieczoru, kiedy Hanif Johnson wszed do kawiarni krzyczac,
z e aresztowano Uhuru Simbe za morderstwa Rozpruwacza Staruszek, i z e
mwiono, z e oskarza go o Czarna Magie, zrobia z niego kapana-voodoo, barona-samedi, koza ofiarnego, a akcje odwetowe pobicia, ataki na domy, to co
zwykle juz sie zaczey. Zamknijcie drzwi na klucz poleci Hanif Sufjanowi i Hind. Czeka nas fatalna noc.
Hanif sta dokadnie na samym srodku kawiarni, pewien wrazenia, jakie musi wywrzec przyniesiona przez niego wiadomosc , totez kiedy Hind podesza do
niego i z caej siy uderzya go w twarz, by tak nie przygotowany na ten cios, z e
po prostu zemdla, bardziej ze zdziwienia niz z blu. Ocuci go Jumpy, wylewajac

na niego szklanke wody, dokadnie tak, jak nauczy sie z filmw. Jednak w owej
chwili Hind bya juz w biurze, na pietrze, skad
wyrzucaa wyposazenie biurowe
przez okno na ulice; tasmy maszynowe i czerwone tasiemki, suzace
do zabezpieczenia waznych dokumentw prawnych, leciay w powietrze niczym swiateczne

serpentyny. Anahita Sufjan nie potrafia juz duzej walczyc z diabelskimi podszeptami swojej zazdrosci i zdradzia matce tajemnice zwiazku

Miszal z wielce
obiecujacym

prawniko-politykiem, a wtedy nie byo juz niczego, co mogoby powstrzymac Hind, wszystkie te lata jej ponizenia znalazy teraz swoje ujscie; nie

dosyc, z e utknea w tym kraju penym Zydw

i przybyszw z obcych stron, ktrzy pakowali ja do jednego worka z Murzynami, nie dosyc, z e ma
z by sabym
czowiekiem, ktry co prawda odby hadzdze , ale ktremu we wasnym domu nie
mozna byo zawracac gowy poboznoscia, nie dosyc byo tego wszystkiego, to
jeszcze musiaa ja spotkac taka rzecz; ruszya na Miszal z nozem kuchennym, a jej
crka odpowiedziaa bolesna seria kopniec i uderzen, oczywiscie tylko z zakresu
samoobrony, inaczej z caa pewnoscia skonczyoby sie to matkobjstwem. Hanif odzyska przytomnosc i Hadzi Sufjan pochyli sie nad nim, nieskoordynowane
241

ruchy rak
byy odzwierciedleniem bezradnosci, nie ukrywajac
ez, niezdolny czerpac pocieche z wiedzy, poniewaz jezeli dla wiekszosci muzumanw podrz do
Mekki bya wielkim bogosawienstwem, w jego przypadku staa sie poczatkiem

dziaania klatwy;

Odejdz powiedzia Hanifie, mj przyjacielu, wynos

sie. Ale Hanif nie zamierza sie wyniesc bez wypowiedzenia ostatniego sowa, Trzymaem gebe na kdke zbyt dlugo krzycza nazywacie siebie ludzmi
o wysokiej moralnosci, podczas gdy zbijacie fortuny na nieszczesciu wasnej rasy, stao sie wtedy jasne, z e Hadzi Sufjan nie mia pojecia o pobieranych przez
z one opatach, ktra nie powiedziaa mu o tym, i zaklea na wszystkie swietosci
swoje crki, aby dochoway tajemnicy, wiedzac,
z e jesli on to odkryje, na pewno
znajdzie sposb na zwrcenie tych pieniedzy, tym samym pogra
zajac
caa rodzine
w ubstwie; a on, wiecznie z ywy rodzinny duch Shaandaar Caf, straciby caa
radosc z ycia. A teraz w kawiarni pojawia sie Miszal i ku zawstydzeniu rodziny
zaczea wywlekac na swiato dzienne ich prywatne sprawy, ktre jak tania komedia rozegray sie przed oczyma klientw, pomimo ucieczki ostatniej amatorki
herbaty, ktra wyniosa sie z widowni tak szybko, jak byy w stanie uniesc ja stare
nogi. Miszal trzymaa w rekach torby. Ja tez sie wyprowadzam zakomunikowaa. Sprbuj mnie zatrzymac. To tylko jedenascie dni.
Kiedy Hind zobaczya swoja starsza crke, odchodzac
a z jej z ycia na zawsze,
zrozumiaa, z e to cena, jaka paci czowiek za przyjecie pod swj dach Ksiecia
Ciemnosci. Bagaa mez a, by poja
wreszcie, z e jego dobroduszna bezinteresownosc sprowadzia na nich to pieko i gdyby tylko ten diabe Czamcza zosta usuniety po pierwszych zwiastunach nadchodzacego

nieszczescia, wtedy zapewne

mogliby na powrt stac sie szczesliwa rodzina z tradycjami. Zaledwie jednak
zamilka, dom nad jej gowa zacza
grzmiec i trza
sc sie i wkrtce na schodach
rozlego sie ciez kie stapanie

czegos, co ryczao i jakby podspiewywao sobie i to

gosem tak wstretnie ochrypym, z e niemozliwoscia wprost byo zrozumiec sowa.
W koncu Miszal zdobya sie na odwage i posza na gre. Miszal z Hanifem
Johnsonem trzymajacym

ja za reke, a zdrajczyni Anahita przygladaa

sie temu
z dou. Czamcza rozrs sie i mierzy obecnie prawie dwa i p metra, z jego
nozdrzy wydobywa sie dym w dwch rznych kolorach: z ty z lewej strony,
a czarny z prawej. Stwr nie mia na sobie odzienia. Wosy na ciele zmieniy sie
w gesta i duga siersc , ogon w zosci ze swistem przecina powietrze, oczy byy
bladoczerwone, ale byszczace
i potwr zda
zy juz smiertelnie przerazic tymczasowych lokatorw, wszystkich tymczasowych mieszkancw instytucji noclegi
i sniadania. Jednakze Miszal nie bya na tyle wystraszona, z eby stracic gos.
Dokad
to sie wybierasz? zapytaa go. Myslisz, z e przezyjesz na ulicy chocby piec minut, wygladaj
ac
tak jak wyladasz?

Czamcza przystana,
spojrza na
siebie, dostrzeg pokaznych rozmiarw erekcje, ktra zaczynaa sie gdzies w okolicach ledzwi i wzruszy ramionami. Zamierzam natychmiast zacza
c dziaac
powiedzia, uzywajac
jej wasnych sw, jakkolwiek wypowiedziane tym go242

sem ze sfery lawy, gromw i piorunw, nie wydaway sie nalezec do niej. Jest
pewna osoba, ktra pragne odnalezc .
agnij
Sci

cugle odpowiedziaa Miszal. Cos wymyslimy.

***

Cz mozna tu znalezc , w odlegosci okoo jednej mili od kawiarni Shaandaar,

tu gdzie rytm wychodzi na ulice, tu w Klubie Hot Wax, dawniej u Brazowo-Czar
nych? W te nieszczesna i bezksiez ycowa noc pjdzmy za tymi postaciami niektre z nich ida dumnym krokiem, wystrojone, drepczace
niecierpliwie w miejscu,
inne przemykaja sie ukradkiem, trzymajac
sie cienia, niesmiae da
zacymi

tutaj
z caej okolicy i nagle zapadajacymi

sie pod ziemie, za tymi bardzo zwyczajny

mi drzwiami. A co wewnatrz?

Swiata, pyny, pudry, proszki, trzesace

sie ciaa,
pojedynczo, parami, trjkami, prbujace
wszelkich mozliwosci. Lecz czym sa te
inne postacie, niemal niewidoczne w migoczacym

teczowym blasku przestrzeni,

te formy zastyge w swoich pozach posrd oszalaych tancerzy? Kim sa ci, ktrzy
gotowi sa plasa
c w rytmie hip-hop i hindu-pop, ale nie porusza sie ani o krok?
Swietnie wygladacie,

pospolite ruszenie Klubu Hot Wax! Nasz gospodarz mwi: deklamuje z patosem, wznosi toasty, niezrwnany DJ tanczacy
Pinkwalla,
jego swietlisty strj skrzy sie zgodnie z pulsem rytmu. Naprawde jest nadzwyczajny; albinos o ponad dwch metrach wzrostu, wosy w odcieniu najbledszego rzu,
podobnego koloru biaka jego oczu, rysy niewatpliwie

hinduskie, hardy nos, wa

skie usta, twarz jakby przeniesiona z tkaniny Hamzanama. Hindus, ktry nigdy
nie widzia Indii, czowiek Wschodnich Indii z Indii Zachodnich, biay czarny.
Gwiazda.
W dalszym ciagu
nieruchome postacie tancza posrd gibajacych

sie sistr,
podskokw i odskokw modziezy. Co to za postacie? Cz, figury woskowe,
nic wiecej. Kim sa?
Historia. Popatrz, oto Mary Seacole, ktra zdziaaa na
Krymie tyle samo, co inna Dama od magicznej lampy, ale z powodu ciemnej skry
bya niewidoczna przy pomyku swiecy Florence; a tam znowu, o tam! Niejaki
Abdulkadir, znany jako Munsji, ktrego krlowa Wiktoria chciaa odznaczyc, ale
zosta oszukany przez ministrw majacych

awersje do kolorw. Sa tu oni wszyscy, tancza bez ruchu w goracym

wosku: czarny bazen Septymiusza Sewera, to

ten na prawo; na lewo tanczy cyrulik Jerzego IV z niewolnica, Grace Jones. Afrykanski ksia
ze Ukawsaw Groniosaw, sprzedany za szesc okci sukna, tanczy swj
staroswiecki taniec razem z synem niewolnika, Ignatiusem Sancho, ktry w 1782
zosta pierwszym afrykanskim autorem, ktrego dzieo opublikowano w Anglii.
Ci migranci przeszosci, w rwnym stopniu poprzednicy, jak i krew z krwi,
243

kosc z kosci z ywych tu tancerzy, wiruja nieruchomo, podczas gdy Pinkwalla deklamuje wznosi toasty dowcipkuje na scenie. Teraz-mi-czuc-abominacja-kiedy-ich-m wic-imigracja-kiedy-ich-robic-insynuacja-myy.wiznie-czescia-nacji-i-my
-z-melka-dete rminacja-dac-wykad-od-Rzymu-Okupacja, a z rznych czesci zatoczonej sali czogaja sie ze strachu i wysyaja przerazone grymasy skapani

w zielonym swietle za, woskowi nikczemnicy: Mosley, Powell, Edward Long i inni
miejscowi awatarzy Legree. I nagle sychac pomruk w samych trzewiach Klubu, pomruk narasta, staje sie pojedynczym sowem, skandowanym raz po raz:
Stopic zazadali

goscie. Stopic, stopic, stop.

Pinkwalla szybko podchwyci mysl tumu, wiec-to-czas-topienia-kiedy-zbrodniarze- ustawiaja-si
e-w-kolejce-aby-smazyc-sie- w-piekielnym-ogniu, po czym
zwraca sie do tumu z szeroko rozpostartymi ramionami, nogi ruszaja sie zgodnie
z rytmem i pyta Kto-to-ma-byc? Kogo-chcecie-zobaczyc? Wykrzykuja nazwiska, gosy rywalizuja ze soba zlewaja sie, az w koncu zebrane towarzystwo jest
znowu jednomyslne i skanduje tylko jedno sowo. Pinkwalla klaszcze w donie. Za
jego plecami rozsunea sie kurtyna, co pozwala dziewczynom w byszczacych

rz owych szortach i krtkich koszulkach wytoczyc przerazajac

a szafke: wysokosci
czowieka, z przednia sciana ze szka i wewnetrznym oswietleniem kuchenke
mikrofalowa, z kompletnym wyposazeniem i Krzesem Elektrycznym, ktra znana jest bywalcom jako: Kuchnia Piekie. W porzadelu

krzyczy Pinkwalla.
No, teraz to naprawde gotujemy.
Dziewczyny z obsugi ida w strone grupy znienawidzonych postaci, rzucaja sie
na te, ktra dzisiejszej nocy ma byc zozona w ofierze, postac najczesciej dotad

wybierana, jezeli mamy powiedziec prawde, przynajmniej trzy razy w tygodniu.

Ze swoja trwaa ondulacja, perami na szyi, niebieskim strojem. Maggie-maggie-maggie wyje tum. Na stos-na stos-na stos. Przywiazuj
a kuke do Krzesa
Elektrycznego. Pinkwalla naciska przeacznik.

O, jak pieknie sie topi, od srodka,

pzniej na zewnatrz,

zapadajac
sie w bezksztatnosc . A pzniej jest juz jedynie
kauza i tum wzdycha w ekstazie: zrobione. Alez tym razem by ogien
mwi im Pinkwalla. Muzyka ponownie zawadnea noca.

***

Kiedy DJ Pinkwalla zobaczy, jaki to stwr wspina sie pod osona ciemnosci
na ty jego bagazwki, ktra jego przyjaciele Hanif i Miszal polecili mu podstawic
pod kawiarnie Shaandaar od podwrza, serce zamaro w nim ze strachu przed czarami; ale dozna tez uczucia przeciwnego, radosci, kiedy zda sobie sprawe z tego,
z e potez ny bohater wielu jego snw jest postacia prawdziwa, z krwi-i-kosci. Sta
244

pzniej po drugiej stronie ulicy pod latarnia i trzas

sie cay, mimo z e nie byo
specjalnie zimno, sta tam z p godziny, podczas gdy Miszal i Hanif usilnie go
przekonywali, on potrzebuje jakiegos lokum, musimy myslec o jego przyszosci.
Wreszcie wzruszy ramionami, poszed do bagazwki i uruchomi silnik. Hanif
usiad obok niego w kabinie; Miszal jechaa z tyu z Saladynem, ukrytym przed
ludzkim wzrokiem.
Bya prawie czwarta nad ranem, kiedy uozyli Czamcze do snu w pustym i zamknietym nocnym klubie. Pinkwalla nikt nigdy nie nazywa go jego wasciwym nazwiskiem Sewsunker zdoby gdzies na zapleczu kilka spiworw i to
wystarczyo. Hanif Johnson, mwiac
dobranoc tej przerazajacej
istocie, ktrej jego kochanka Miszal zupenie sie nie obawiaa, usiowa nadac rozmowie ton powazny. Musisz zdac sobie sprawe z tego, z e mozesz byc nam bardzo potrzebny,
z e chodzi tu o cos wiecej niz twoje osobiste problemy ale mutant Saladyn tylko
prychna,
z tym i czarnym dymem, i Hanif szybko sie wycofa. Kiedy Czamcza
pozosta sam na sam z figurami woskowymi, mg znowu skoncentrowac swoje
mysli na twarzy, ktra wreszcie ukazaa sie oczom jego duszy jako jedna caosc ,
na tej promieniujacej
twarzy, otoczonej swiatem pynacym

z punktu tuz na gowa, na Panu Perfecto, odtwrcy bogw, ktry zawsze spada na cztery apy, ktremu zawsze wybaczano grzechy, ktrego zawsze kochano, chwalono, wielbiono. . .
twarz te usiowa odtworzyc w swoich snach, Pana Gibrila Fariszte rwnie pewnie
przeksztaconego w cos na podobienstwo anioa, jak on sam by zwierciadlanym
odbiciem samego Diaba.
Kogo Diabe powinien winic, jesli nie Archanioa, Gibrila?
Stwr w spiworze otworzy oczy, z jego nozdrzy pocza
wysnuwac sie dym.
Twarze wszystkich woskowych figur byy teraz takie same, twarz Gibrila, z charakterystyczna grzywka nad czoem i jego spojrzenie przeciage
ostre ponure
dobre. Stwr obnazy zeby i zrobi geboki, dugi wydech o obrzydliwym zapachu
i z figur woskowych zostay kauze i ubrania. Stao sie tak z wszystkimi figurami,
co do jednej. Stwr z powrotem poozy sie, zadowolony. I skupi caa uwage na
swoim wrogu.
Wtedy wasnie zacza
odczuwac, z e w jego wnetrzu maja miejsce dziwne procesy, jakies sciskanie, wsysanie, cofanie sie; jego ciaem wstrzasn
ey straszliwe
konwulsje. Skowycza przy tym gosem tak przenikliwym, z e nikt, nawet Miszal,
ktra staa z Hanifem w pokoju Pinkwalli nad Klubem, nie zdobya sie na odwage, by zejsc na d i zbadac sytuacje. Ble staway sie bardziej intensywne i stwr
miota sie po parkiecie, walac
rekoma i nogami we wszystko, co stao na drodze
i zawodzac
z aosnie; az w koncu, gdy spynea nan upragniona ulga, natychmiast
zasna.

Kiedy Miszal, Hanif i Pinkwalla osmielili sie kilka godzin pzniej zejsc do sali Klubu, oczom ich ukazaa sie scena przerazajacego

spustoszenia, powywracane
stoy, poamane krzesa i, co oczywiste, wszystkie figury woskowe i dobre,
245

i ze Topsy i Legree roztopiy sie jak maso; a w samym srodku tego pobojowiska, spiac
jak niemowle, wcale nie z adna postac z mitologii, z adny tam
konwencjonalny Stwr znany z obrazw, z rogami i o piekielnym oddechu, ale
pan Saladyn Czamcza we wasnej osobie, najwyrazniej przywrcony do swojej
dawnej postaci, nagusienki jak go Pan Bg stworzy, lecz o ludzkim wygladzie

i proporcjach, uczowieczony cz pozostao innego jak podsumowac? poprzez przerazajac

a koncentracje wasnej nienawisci.
Otworzy oczy; ktre wcia
z z arzyy sie blada czerwienia.

2
Alleluja Cone, schodzac
z Everestu, zobaczya miasto z lodu na zachd od
Obozu Szstego, za Opaska Skalna, cae lsniace
w swietle sonecznym ponizej
masywu Cho Oyu. Shangri-La pomyslaa natychmiast; jednak nie bya to wcale
z adna zielona dolina niesmiertelnosci, lecz metropolia gigantycznych lodowych
iglic, cienkich, ostrych i zimnych. Z zamyslenia wyrwa ja gos Szerpy Pemby, nakazujacego

jej zachowanie koncentracji i kiedy obejrzaa sie, miasta juz nie byo.
Znajdowaa sie wcia
z na wysokosci osmiu tysiecy metrw, ale widok nie widzianego miasta przenis ja wstecz w czasie i przestrzeni do gabinetu przy londynskim Bayswater, penego starych ciemnych mebli i ciez kich aksamitnych zason,
w ktrym jej ojciec, Otto Cone, historyk sztuki i biograf Picabii, opowiada jej
wchodzia wwczas w swj czternasty, a on w ostatni rok z ycia o najbardziej
niebezpiecznym ze wszystkich kamstw, jakim karmi sie nas za naszego z ycia,
ktrym jest, wedug niego, idea continuum. Jezeli ktokolwiek bedzie usiowa ci
wmwic, z e ta najpiekniejsza i najbardziej za z planet jest jednak jednorodna,
z e skada sie z mozliwych do pogodzenia elementw, z e ostatecznie to wszystko
pieknie sie sumuje, dzwon wwczas do krawca szyjacego

kaftany bezpieczenstwa
poradzi jej, i udao mu sie przy tym stworzyc wrazenie, z e przed dojsciem do

takiego wniosku zwiedzi wiecej niz jedna planete. Swiat

skada sie z elementw nie do pogodzenia, nigdy tego nie zapomnij: jest wariatem. Duchy, nazisci,
swieci, wszyscy oni z yja obok siebie; na jednej ulicy, w jednym miejscu bogie
szczescie, a nieco dalej pieko. Nie ma nigdzie niczego bardziej zwariowanego. Otto nie przejaby
sie wcale lodowymi miastami na dachu swiata. Podobnie
jak jego z ona Alicja, matka Allie, by polskim emigrantem, czowiekiem, ktrem
u udao sie przezyc obz koncentracyjny w czasach wojny; nazwy obozu nie wymieniono przy Allie przez cae dziecinstwo. Chcia wymazac obz z pamieci, jak
gdyby go w ogle nie byo powiedziaa pzniej Alicja swojej crce. Pod
wieloma wzgledami nie by realista. Ale by dobrym czowiekiem; najlepszym,
jakiego znaam. Twarz jej rozjasnia sie przy tym jakims wewnetrznym usmiechem tolerancji, na ktra nie zawsze byo ja stac za jego z ycia, kiedy czesto by
dla niej po prostu przerazajacy.
Na przykad: z ywi taka nienawisc do komunizmu, z e prowadzio to do skrajnych reakcji, kopotliwych dla innych, zwaszcza
at
upiera sie, z e bedzie wraz ze
podczas Swi
Bozego Narodzenia, kiedy to ten Zyd

swoja z ydowska rodzina i znajomymi Zydami

obchodzi swieta wedug czegos,
co okresla jako angielski rytua, na dowd szacunku dla narodu, dla swojego
nowego narodu zastepczego a nastepnie zepsu wszystko (w opinii z ony)
wpadajac
do salonu, gdzie zebrane towarzystwo odpoczywao przy z arzacym

sie
na kominku ogniu, swiecacych

na choince lampkach i kieliszku brandy, przebrany

za typowego Chinczyka z pantomimy, z obwisym wasem

i tak dalej, i krzyczac:

247

 ety Mikoaj nie z yje! Zabiem go! Jestem Mao: z adnych prezentw dla ni Swi
kogo! Hi hi hi! Wspominajac
to na Everescie, Allie skrzywia sie
grymas jej matki, zdaa sobie z tego sprawe, zosta przeniesiony na jej wasna
oszroniona twarz.
Niemoznosc pogodzenia elementw z ycia: w namiocie Obozu Czwartego,
osiem tysiecy dwiescie osiemdziesiat
metrw, idea, ktra nieraz bya natchnieniem jej ojca, wydawaa sie banalna, pozbawiona znaczenia, atmosfery, przez sama wysokosc . Everest cie wycisza zwierzya sie Gibrilowi Fariszcie w zku, nad ktrym jedwab spadochronu tworzy firmament pustych Himalajw.
Kiedy schodzisz w d, wydaje sie, z e nie ma niczego, o czym warto by mwic,
dosownie niczego. Stwierdzasz, z e spowija cie nicosc , jak dzwiek. Niebyt. Nie

mozna tego utrzymac przez duzszy czas, oczywiscie. Swiat

szybko znowu wdziera sie w ciebie. A zamyka ci usta, jak sadz
e, ten obraz czegos doskonaego, ktry
miaes przed oczyma: dlaczegz mwic o tym, jezeli nie dysponujesz doskonaymi myslami, doskonaymi zdaniami? Odczuwa sie to jako zdrade tego, przez
co sie przeszo. Ale uczucie to zanika; zgadzasz sie z tym, z e pewne kompromisy, zanikniecia rozdziaw sa konieczne, jezeli mamy trwac. Podczas pierwszych
wsplnych tygodni wiekszosc czasu spedzili w zku: pozadanie,

jakie odczuwali
wobec siebie, zdawao sie byc nie do zaspokojenia, kochali sie szesc lub siedem
razy dziennie. Otworzyes mnie mwia mu. Ty, z ta szynka w ustach.
Wygladao

to dosownie tak, jak gdybys rozmawia ze mna, jak gdybym moga

czytac w twoich myslach. Nie, nie jak gdyby dodaa. Ja naprawde w nich
czytaam, czy nie tak? Kiwna
gowa:
Prawda. Czytaam w twoich myslach,
a z moich ust wypyway wasnie te sowa, co trzeba powtarzaa zdumiona.
Po prostu wypyway. Brawo: miosc . Na poczatku
byo sowo.
Matka Allie zapatrywaa sie fatalistycznie na ten dramatyczny zwrot w jej
z yciu, na ten powrt kochanka zza grobu. Powiem ci uczciwie, co pomyslaam, kiedy przekazaas mi wiadomosc mwia nad obiadowa zupka i kreplach
w restauracji Blooma w Whitechapel. Pomyslaam sobie, Boze mj, to wielka
namietnosc , i biedna Allie musi teraz wasnie przez to przechodzic, nieszczesne
dziecko. Strategia Alicji polegaa na dokadnym panowaniu nad swoimi uczuciami. Bya wysoka kobieta o bujnych ksztatach i zmysowych ustach, ale jak
sama przyznawaa, Nigdy nie krzyczaam z rozkoszy. Szczerze mwia Allie
o swojej seksualnej biernosci i ujawnia, ze Otto wykazywa, Powiedzmy, inne
skonnosci. Mia sabosc do wielkiej namietnosci i zawsze by bardzo przygnebiony z tego powodu, ze nie umiem dojsc do stanu duzego podniecenia. Pocieszaa
ja jednak swiadomosc , z e kobiety, z ktrymi zadawa sie jej niski, ysy i kaprysny
ma
z, byy jej typu, podobne do niej, wysokie i hoze, poza tym, z e byy rwniez bezwstydne: robiy to, co on chcia, krzyczay gosno, aby go jeszcze bardziej
podniecic, udajac,
ile tylko mogy; reagoway w ten sposb na jego zapa, sadz
e,
a byc moze rwniez na jego ksia
zeczke czekowa. By ze starej szkoy i dawa
248

hojne prezenty.
Otto nazywa Alleluje swoja bezcenna pera
i marzy o wielkiej przyszosci
dla niej, przyszosci wielkiej pianistki lub, gdyby to nie wyszo, Muzy. Twoja siostra, szczerze mwiac,
zawioda moje nadzieje powiedzia trzy tygodnie
przed swoja smiercia w tym gabinecie Wielkich Ksiag
penym Picabianskich bibelotw a to wypchana mapa, ktra, wedug niego, bya pierwszym szkicem
synnego Portretu Cezannea, Portretu Rembrandta, Portretu Renoira, a to liczne urzadzenia

mechaniczne, pomiedzy nimi stymulatory seksualne, ktre potrafiy

wywoywac lekkie wstrzasy
elektryczne, a to znowu pierwsze wydanie Ubu Krla
Jarryego. Zamiast mysli Elena ma zachcianki. Zangielszczy to imie z Jelieny na Ellayna podobnie zreszta jak jego pomysem byo skrcenie Alleluji do
Allie, a takze usuniecie drazliwego fragmentu z wasnej ksiegi z ycia, zamiana Cohena z Warszawy na Conea. Echa przeszosci przygnebiay go; nie czyta w ogle
literatury polskiej, odwrci sie plecami do Herberta, do Miosza, do modszych
facetw, takich jak Baranczak, poniewaz w jego oczach jezyk ten by nieodwracalnie skazony przez historie. Jestem teraz Anglikiem mwi dumnie z wyraznym wschodnioeuropejskim akcentem. Gupie sredniaki! Tez mi cos! Wdowa
po Ksieciu Windsoru! Wielkie zero. Pomimo tych niedopowiedzen robi wraz enie czowieka w miare zadowolonego z tego, z e jest pantomimicznym czonkiem angielskiej klasy wyzszej. Jednak z perspektywy lat wydawao sie prawdopodobne, z e dobrze wiedzia, iz cae przedstawienie opiera sie na bardzo kruchych
podstawach i dlatego tez grube zasony w jego pokoju byy zawsze zaciagni
ete,
na wypadek gdyby nielogicznosc rzeczy kazaa mu zobaczyc za oknem potwory
lub krajobraz ksiez ycowy zamiast dobrze znanej Moscow Road.
By cakowitym zwolennikiem stopienia sie wielu narodowosci w jeden nard powiedziaa Alicja atakujac
duza porcje cymesu. Kiedy zmieni nasze
nazwisko, powiedziaam mu, Otto, nikt tego od nas nie z ada,
to nie Ameryka, to
Londyn W-2; ale on chcia zacza
c zupenie od nowa i wymazac przeszosc , nawet
swoje z ydowskie pochodzenie, wybacz, ale tak byo. Te walki z Rada Deputowanych! Wszyscy zachowywali sie nienagannie, kulturalne sowa od poczatku
do
konca, niemniej jednak sza tam walka na noze. Po jego smierci wrcia od
razu do nazwiska Cohen, do synagogi, chanuki i Blooma. Koniec z imitacja
z ycia z ujac,
machnea widelcem w nagym, roztargnionym ruchu. Ten film.
Przepadaam za nim. Lana Turner, czyz nie? I Mahalia Jackson spiewajaca
w kosciele.
Majac
lat siedemdziesiat
z okadem Otto Cone skoczy do szybu dzwigowego
bez windy i zgina.
I bya to sprawa, o ktrej Alicja absolutnie nie chciaa mwic,
mimo iz zazwyczaj nie uznawaa niemal z adnych tematw tabu: dlaczego wiezien, ktry przezy obozy koncentracyjne, z yje jeszcze czterdziesci lat, po czym
wykancza to, czego nie zdoay zrobic te bestie? Czy ostatecznie, triumfuje wielkie zo bez wzgledu na wysiki przeciwstawienia sie mu? Czy pozostawia ono we
249

krwi lodowa drzazge, aby powoli torowaa sobie droge i w koncu uderzya w serce? Albo gorzej: czy smierc czowieka moze byc niezgodna z jego z yciem? Allie,
ktrej pierwsza reakcja na wiadomosc o smierci ojca by atak szau, zarzucaa
teraz matke pytaniami wasnie tego typu. A ona, z kamienna twarza ukryta pod
szerokim rondem czarnego kapelusza, powiedziaa tylko: Odziedziczyas po
nim brak umiaru, moja droga.
Po smierci Ottona Alicja zarzucia elegancki wyniosy styl ubierania sie i gestykulacji, ktry by dotad
jej ofiara skadana na otarzu mez owskiej pasji osia
gniecia integracji, jej prba stania sie jego beatonowska wielka dama. Uff
zwierzya sie Allie co za ulga, moja droga, znowu byc dla odmiany niezgrabna.
Upinaa teraz swoje rzadkie siwe wosy w kok, nosia jedna po drugiej identyczne perkalowe sukienki z supermarketu z nadrukowanymi wzorami kwiatw,
przestaa sie malowac, sprawia sobie z le dopasowana bolesna sztuczna szczeke,
sadzia jarzyny, tam gdzie wedug Ottona mia byc angielski ogrd kwiatowy (porzadnie

utrzymane rabatki wok centralnego, symbolicznego drzewa, chimery

powstaej ze szczodrzenca i janowca) i wydaa, w miejsce kolacji penych intelektualnego szczebiotu, cay szereg obiadw kazdy z nich to ciez kostrawne
gulasze i minimum trzy niesamowite puddingi na ktrych wegierscy dysydenccy poeci opowiadali metne dowcipy Gurdzijewowskim mistykom, albo tez (jezeli
bya totalna klapa) goscie siedzieli na poduszkach na pododze, wpatrzeni ponuro
w swoje naadowane talerze i w pokoju panowao cos na ksztat totalnej ciszy, i to
zdawao sie trwac cale tygodnie. Allie w koncu porzucia ten rytua niedzielnych
popoudni i tkwia nadasana

w swoim pokoju, az osiagn

ea penoletnosc i moga
sie wyprowadzic, na co Alicja chetnie przystaa; porzucia rwniez droge, jaka
wybra dla niej ojciec, ktrego sprzeniewierzenie sie wasnej woli przetrwania
z okresu wojny tak bardzo ja rozzoscia. Zwrcia sie ku dziaaniu; i odkrya, z e
czekaja na nia gry, na ktre musi sie wspia
c.
Alicja Cohen, ktra te zmiane kursu Allie uznaa za rzecz cakowicie zrozumiaa, a nawet godna pochway, i ktra kibicowaa jej przez cay czas, nie rozumiaa poczynan crki (przyznaa to przy kawie), jesli chodzi o Gibrila Fariszte,
powracajac
a z zaswiatw gwiazde filmu hinduskiego.
Sposb, w jaki o nim mwisz, moja droga, swiadczy o tym, z e nie jest to
czowiek twojej klasy powiedziaa, uzywajac
zwrotu, ktry, jak sadzia,

znaczy tyle samo co nie w twoim typie, byaby oburzona, gdyby ktos odebra to jako
obrazliwa uwage o podozu rasowym lub religijnym, zmaze albo plame: nieoczekiwanie wasnie w tym znaczeniu odebraa ten zwrot jej crka, Allie. Mnie to
nie przeszkadza odciea sie z ywo i wstaa. W rzeczy samej nawet nie lubie
mojej klasy.
Stopy miaa obolae i z tego powodu wysza z restauracji kustykajac,
zamiast
wypasc z niej jak burza. Wielka namietnosc usyszaa za soba, jak jej matka
mwi gosno, na caa sale. Dar jezykw; oznacza to, z e kazda dziewczyna
250

moze wyrzucic z siebie kazde bluznierstwo.

***

Pewne aspekty edukacji zostay z niewiadomych powodw przez nia zaniedbane. Ktrejs niedzieli tuz po smierci ojca kupowaa wasnie niedzielna prase
w kiosku na rogu ulicy, kiedy sprzedawca oznajmi: To juz ostatni tydzien.
Stoje na tym rogu od dwudziestu trzech lat i w koncu przez Pakistancw musze
zwijac interes. Dosyszaa tylko sowo p-a-k-i i od razu stana
jej przed oczyma
dziwaczny obraz soni ciez ko biegnacych

wzduz Moscow Road i wdeptujacych

w ziemie sprzedawcw niedzielnych gazet. Co to takiego paki? zadaa nie

madre
pytanie, a w odpowiedzi otrzymaa zjadliwe: Brazowy

Zyd.
Po tym
wydarzeniu przez dugi czas uwazaa wascicieli miejscowego kiosku SPP (sodycze-papierosy-prasa) za pakidermw: grupy ludzi izolowanej i obrzydliwej ze
wzgledu na kolor swojej skry. Opowiedziaa te historyjke rwiez Gibrilowi.
Och, jego odpowiedz bya miazdzaca,
ciez ki dowcip. Nie by on atwym
czowiekiem.
Niemniej jednak miaa go akurat w swoim zku, tego wielkiego prostackiego
faceta, przed ktrym potrafia otworzyc sie jak przed nikim dotad;
potrafi siegna
c
donia do samego jej serca i piescic je. Od dawna juz nie wchodzia na arene z ycia
seksualnego z taka skwapliwoscia i nigdy przedtem tak szybko nawiazany

romans
nie pozostawa cakowicie wolny od wyrzutw sumienia i uczucia obrzydzenia do
samej siebie. Przeduzajace
sie milczenie Gibrila (gdyz za takie je uwazaa, az
do chwili, gdy dowiedziaa sie, z e jego nazwisko figurowao na liscie pasazerw
Bustana) bolao bardzo i swiadczyo o tym, z e on inaczej ocenia ich spotkanie;
ale pomylic sie co do jego pozadania,

co do jego samotnosci, choc to bolesne

uswiadomienie, byo niemozliwe. Tak wiec wiadomosc o jego smierci wywoaa
u niej dwojakiego rodzaju reakcje: z jednej strony odczuwaa wdziecznosc , ulge
i radosc , jakie czerpaa ze swiadomosci, z e oto gna przez p swiata, z eby tylko
zrobic jej niespodzianke, z e zrezygnowa z caego swojego dotychczasowego z ycia po to, aby zacza
c budowac nowe razem z nia, no i z drugiej strony pozosta jej
pusty z al, z e odebrano go jej dosownie w tym momencie, kiedy spostrzega, z e
ktos ja naprawde kocha. Pzniej zdaa sobie sprawe z jeszcze jednej, juz nie tak
szlachetnej mysli. Co tez on sobie wyobraza, jesli zamierza przybyc bez uprzedzenia pod jej drzwi i jesli spodziewa sie, z e bedzie na niego czekaa z otwartymi
ramionami, z e bedzie prowadzi z ycie wolne od obcia
zen i z e bez watpienia

zamieszkaja w apartamencie wystarczajaco

duzym dla nich obojga? Takiego postepowania mozna byo sie spodziewac po zepsutym do cna aktorze filmowym, ktry
251

oczekuje, iz przedmioty jego pozadania

wpadna mu w rece jak dojrzae sliwki. . .

krtko mwiac,
czua, z e naruszono jej spokj, wzglednie zamierzano to uczynic. Po takich myslach czynia sobie wyrzuty, a same mysli spychaa do dou,
z ktrego wypezy, bo czyz Gibril nie zapaci ciez ko za swoja pewnosc , jezeli to
naprawde bya pewnosc siebie. Zmary kochanek zasuguje na to, by watpliwo

sci,
ktre go dotycza, interpretowac na jego korzysc .
Pzniej znowu leza nieprzytomny u jej stp w sniegu, a jej az dech zaparo
na sama mysl, jak nieprawdopodobny jest fakt jego istnienia, i przez chwile zastanawiaa sie, czy aby nie jest on wynikiem jeszcze jednej aberracji wzrokowej,
ktrych miaa dotad
caa serie wolaa uzyc tu neutralnego zwrotu, zamiast bardziej obcia
zonego semantycznie sowa wizje i ktre przesladoway ja od chwili,
kiedy pogardzia butlami z tlenem i postanowia zdobyc Czomolungme polegajac

tylko na mozliwosciach swoich puc. Wysiek, jaki musiaa wozyc w podniesienie go, zarzucenie sobie jego reki na ramiona i niemal zaniesienie go do swojego
domu a nawet wiecej, niz niemal, jezeli mamy powiedziec prawde cakowicie przekona ja, z e nie jest z adna chimera, ale ciez ka istota z krwi i kosci.
Kucie w stopach czua przez caa droge do domu, a bl ponownie tchna
z ycie
we wszystkie urazy, ktre zdusia w sobie, kiedy sadzia,

z e on nie z yje. Co teraz miaa z nim zrobic, z tym cioem, rozwalonym na jej zku? Boze, przeciez
juz zapomniaa, jakim rozwalaczem by ten mez czyzna, jak w nocy kolonizowa
jej czesc zka i anektowa caa kodre. Ale pojawiy sie ponownie takze i inne
uczucia, i one odniosy zwyciesto; bo przeciez ma go tu, spiacego

pod jej opieka,

porzucona nadzieje: po dugim czasie wreszcie, miosc .
Przez tydzien przesypia niemal dwadziescia cztery godziny na dobe, budzac

sie tylko po to, by nieco zaspokoic gd i podstawowe potrzeby fizjologiczne,

prawie sie wtedy nie odzywa. We snie znosi meczarnie: rzuca sie po caym zku, a od czasu do czasu jakies sowa uciekay z jego warg: Dzahilijja, Al-Lat,
Hind. W tych krtkich chwilach, kiedy nie spa, sprawia wrazenie, z e chce odeprzec atak snu, ale sen wygrywa, caymi falami przelewa sie i zatapia, podczas
gdy on, niemal z aosnie, macha sabo wyciagni
eta reka. Allie nie bya w stanie
odgadna
c, jakie to traumatyczne wrazenia mogy spowodowac takie zachowanie
i, powaznie zaniepokojona, zadzwonia do swojej matki. Alicja przybya na inspekcje, przyjrzaa sie spiacemu

Gibrilowi, zacisnea usta i oswiadczya: To

czowiek opetany. Coraz bardziej uciekaa w praktyki religijne typu spirytyzmu braci Singer, zajmujacego

sie dybukami, i nie byo wypadku, by mistycyzm

Alicji nie zdenerwowa jej pragmatycznej crki-alpinistki. Byc moze nalezaoby przyozyc mu do ucha pompe ssac
a zalecia. Jest to wyjscie, ktre te
istoty przedkadaja nade wszystko. Allie odciagn
ea swoja matke do drzwi.
Bardzo ci dziekuje powiedziaa. Zadzwonie do ciebie.
Sidmego dnia obudzi sie na dobre, wytrzeszczy oczy i natychmiast wycia
gna
po nia reke. Bezceremonialnosc tej propozycji, w rwnym stopniu co jej
252

nagosc , rozsmieszya ja, ale znowu w tym gescie bya naturalnosc i poczucie
susznosci; usmiechnea sie. W porzadku,

sam tego chciaes i wysliznea

sie z luznych, elastycznych kasztanowych spodni i luznego kaftana nie znosia
rzeczy, ktre podkreslay ksztat jej ciaa i tak rozpocza
sie ich zkowy maraton. Kiedy sie wreszcie skonczy byli obolali, wyczerpani, ale i szczesliwi.
Powiedzia jej: spad z nieba i z yje. Odetchnea geboko i uwierzya mu, czesciowo ze wzgledu na wiare jej ojca w niezliczone i wzajemnie wykluczajace
sie
mozliwosci, jakie nioso z ycie, a czesciowo rwniez ze wzgledu na nauke, ktra otrzymaa od himalajskiej gry. W porzadku

powiedziaa, wypuszczajac

powietrze. Kupuje to. Tylko nie opowiadaj tego mojej matce, dobrze? Swiat
jest miejscem, w ktrym dzieja sie cuda, i jedynie przyzwyczajenie, ta narkoza codziennosci, przytepia nasz wzrok. Kilka dni wczesniej czytaa, z e w trakcie swojego naturalnego procesu spalania gwiazdy na niebie miazdza wegiel i zamieniaja
w diamenty. Idea gwiazd sypiacych

deszczem diamentw w pustke kosmiczna:

to rwniez brzmi jak cud. Jezeli taka rzecz jest mozliwa, to dlaczego nie upadek
Fariszty. Niemowleta spadaja z okien milionowych pieter i skacza sobie jak piki.
Bya taka scena w filmie Francois Truffauta LArgent du Poche. . . Skupia mysli.
Czasami zdecydowaa sie wreszcie ujawnic mnie takze przydarzaja sie
cudowne rzeczy.
Powiedziaa mu wtedy o przezyciach, o ktrych dotad
nie mwia nikomu:
o wizjach na Everescie, anioach i miescie z lodu. I nie dziao sie to tylko
tam dodaa i po chwili wahania mwia dalej. Po powrocie do Londynu posza
na spacer bulwarem nad Tamiza, prbujac
zapomniec o nim, a takze o grze.
By wczesny ranek i swiat spowijaa mga, a gesty snieg odbiera wszystkiemu
kontury. Wtedy nadeszy te gry lodowe.
Byo ich dziesiec i posuway sie w uroczystym pochodzie, jedna za druga,
w gre rzeki. Mga wok nich bya gestsza, i dopiero kiedy podpyney blizej,
zrozumiaa ich ksztaty, byy dokadnymi miniaturami dziesieciu najwyzszych gr
swiata, przy czym pyney w kolejnosci od najnizszej, a jej gra, ta gra, zamykaa pochd. Allie usiowaa wasnie odpowiedziec sobie na pytanie, w jaki sposb
te gry lodowe zdoay przepyna
c pod mostami na rzece, kiedy mga zgestniaa,
a nastepnie, kilka chwil pzniej, rozwiaa sie cakowicie, zabierajac
gry ze soba.
Ale one naprawde tam byy tumaczya Gibrilowi Nanga Parbat, Dhaulagiri, Szisza Pangma. Nie spiera sie. Skoro tak mwisz, wobec tego wiem, z e
naprawde tak byo.
Gra lodowa to woda, ktra stara sie byc ladem;

natomiast gra, szczeglnie

gra w Himalajach, a w szczeglnosci Everest, jest z kolei prba ziemi, by przemienic sie w niebo; jest unieruchomionym lotem, ziemia zmieniona prawie
w powietrze, czyms, co w istocie rzeczy, stao sie wyniose. Na dugo przed spotkaniem z gra Allie zdaa sobie sprawe z tej cia
zacej
obecnosci w swojej duszy.
Jej mieszkanie wypenione byo Himalajami. Everesty rzezbione w korku, two253

rzywach sztucznych, kaflach, kamieniu, z ywicach akrylowych, cegle, rozpychay

sie i walczyy o przestrzen; w kolekcji by nawet jeden wyrzezbiony w lodzie,
malenka gra lodowa, ktra trzymaa w zamrazarce i wyjmowaa od czasu do
czasu, aby pochwalic sie nia przed przyjacimi. Dlaczego az tyle? Dlatego
chyba tylko tak mozna byo na to odpowiedziec z e po prostu tam byly. Popatrz powiedziaa, wyciagn
ea reke nie wstajac
z zka i podniosa ze stolika
swj najnowszy nabytek, prosty Everest rzezbiony w powykrzywianej przez wichry sosnie. Podarunek Szerpw z Namche Bazar. Gibril wzia
go do rak

i obejrza dokadnie. Pemba wreczy go jej niesmiao przy pozegnaniu, mwiac,

z e jest to prezent od caej grupy Szerpw, mimo z e nawidoczniej wystruga to

sam. By to szczeglny model, ukazujacy
nawet lodospad i Stopien Hillaryego,
ostatnie powazne przeszkody przed samym szczytem, a droga, ktra przeszli, bya
oznaczona gebokim wycieciem w drewnie. Kiedy Gibril odwrci model do gry
nogami, znalaz w podstawie napis wydrapany tam w mozolnej angielszczyznie.
Dla Ali Bibi. My mieli szczescie. Nie prbowac znowu.
Allie nie powiedziaa Gibrilowi, z e zakaz Szerpy przerazi ja, gdyz utwierdzi
w przekonaniu, z e jesli kiedykolwiek postawi ponownie stope na tej bogini-grze, z pewnoscia umrze, poniewaz smiertelnik moze tylko raz spojrzec bstwu
w twarz; jednak gra ta jest w rwnym stopniu diaboliczna co transcendentalna, albo jeszcze inaczej, jej diabolicznosc i transcendentalnosc to jedno, nic wiec
dziwnego, z e samo rozwazanie zakazu Pemby wydobyo z niej tak bolesne pragnienie, z e az jeknea gosno, jak gdyby w ekstazie seksualnej czy rozpaczy.
Himalaje zaczea szybko tumaczyc Gibrilowi, chcac
ukryc prawdziwa mysl
to szczyty zarwno w sensie fizycznym, jak i emocjonalnym: podobnie jak
opera. I wasnie przez to budza taka groze. Nic oprcz zawrotnych wysokosci.
Rzadko komu udaje sie ta sztuka. Allie miaa zwyczaj przeskakiwania z tematw
konkretnych na abstrakcyjne, przy czym przejscie to nastepowao tak niepostrzez enie, z e wreszcie suchacz zaczyna sie zastanawiac, czy dostrzega ona rznice
miedzy nimi, czy w ogle mozna powiedziec o owej rznicy istnieniu.
Allie nie podzielia sie z nikim swoim przekonaniem, z e musi albo odpowiedziec na zew gry, albo umrzec, z e pomimo paskich stp, ktre wykluczay mysl
o jakiejkolwiek powaznej wspinaczce, wcia
z bya zarazona bakcylem Everestu
i z e w najgebszych tajnikach swojej duszy wcia
z przechowywaa nieprawdopodobny plan, smiertelna wizje Mauricea Wilsona, nie speniona po dzis dzien. To
jest: samotne wejscie.
O czym jeszcze nie powiedziaa: o tym, z e po swoim powrocie do Londynu widziaa Mauricea Wilsona, siedzacego

sobie na dachu wsrd kominw, tego chochlika w kraciastych pumpach i w szkockim berecie z pomponem, ktry
to chochlik przywoa ja do siebie. Z kolei Gibril Fariszta nie opowiedzia jej
o swojej ucieczce przed duchem Rekhi Merchant. Mimo caego tego fizycznego
zblizenia wcia
z istniay miedzy nimi zamkniete drzwi; kazde z nich utrzymywao
254

w tajemnicy istnienie niebezpiecznego ducha. Gibril, syszac

relacje Allie o innych zjawach, musia ukryc swoje wiekie wzburzenie za pozornie obojetnym
jezeli tak mwisz, wobec tego wiem wzburzenie, ktre reakcje na pojawienie
sie dalszych dowodw swiadczacych

o tym, z e swiat marzen sennych przedostawa sie do jego realnego swiata, z e pekay pieczecie na bramach dzielacych

te
dwie rzeczywistosci i z e lada moment te dwa firmamenty moga zlac sie w jeden. Ktregos ranka Allie, budzac
sie z gebokiego i niczym nie zakconego snu,
zaskoczya Gibrila na lekturze ksia
zki, ktrej od dawna nie otwieraa, Blakea
Zaslubiny Nieba i Pieka; w egzemplarzu tym naniosa kiedys, w modosci,
kiedy nie szanowaa specjalnie ksia
zek, caa serie uwag: podkreslen, znaczkw
na marginesie, wykrzyknikw, wielokrotnych znakw zapytania. Kiedy zobaczy,
z e juz nie spi, przeczyta jej kilka wyjatkw

z figlarnym usmiechem na twarzy.

Z Przysw piekielnych zacza.
Lubieznosc satyra jest hojnoscia Boza.
Zaczerwienia sie nagle. A co wiecej czyta dalej Prawdziwym jest
starozytny przekaz, jaki usyszaem w Piekle, z e swiat bedzie ogniem strawiony
po szesciu tysiacleciach.

A nastepnie, nizej na tej samej stronie: Dokona sie to

dzieki wydoskonaleniu uciech zmysowych. Powiedz mi, kto to jest? Znalazem ja
pomiedzy stronami tej ksia
zki. Poda jej fotografie nie z yjacej
kobiety: jej siostry, Eleny, zagrzebanej tutaj i zapomnianej. Jeszcze jednej osoby oddajacej
sie
naogowo wizjom; i ofiary wasnego nawyku. Nie mwimy o niej prawie wcale. Kleczaa naga na zku, jasne wosy zasaniay jej twarz. Odz ja tam,
gdzie ja znalazes.
Nie widziaem z adnego Boga ani tez nie usyszaem gosu Jego w ograniczonym organicznym postrzeganiu; ale moje zmysy odkryy to, co jest nieskonczone
w kazdej rzeczy. Przerzuci kilka kartek ksia
zki i umiesci Elene Cone obok podobizny Odrodzonego Czowieka, ktry siedzia sobie na wzgrzu, nagi i z szeroko
rozstawionymi paskimi stopami, a sonce swiecio zza jego plecw. Zawsze wiedziaem, z e Anioowie sa na tyle przni, by podawac sie za jedynych madrych.

Allie ukrya twarz w doniach. Gibril prbowa ja pocieszyc. Napisaas na

poczatku
ksia
zki: Stworzenie swiata wg Arcybisk. Ushera rok 4004 przed Chr.
Przewid. data apokalipsy,.., 1996. A wiec mamy jeszcze troche czasu na doskonalenie uciech zmysowych. Potrzasn
ea gowa:
Przestan. Przesta.
Opowiedz mi powiedzia odkadajac
ksia
zke.

***

Majac
lat dwadziescia, Elena szturmem zdobya Londyn. Swoim nieokieznanym stuosiemdziesieciocentymetrowym ciaem przeswitujacym

przez strj przy255

pominajacy
zota kolczuge. Zawsze nosia sie z niesamowita pewnoscia siebie,
goszac
swoje prawo do caej ziemi. Miasto byo jej z ywioem, potrafia pywac
w nim jak ryba. Majac
lat dwadziescia jeden, juz nie z ya, utopiwszy sie w wannie
z zimna woda, przy czym ciao jej wypenione byo srodkami psychotropowymi.
Czy mozna utopic sie we wasnym z ywiole, zastanawiaa sie Allie dawno temu.
Jezeli ryby potrafia utopic sie w wodzie, czy istoty ludzkie moga udusic sie powietrzem? W tym czasie, majac
osiemnascie-dziewietnascie lat, Allie zazdroscia
Elenie braku watpliwo

sci. A co byo jej wasnym z ywioem? W jakiejze to periodycznej tablicy ducha mozna by go znalezc ? Teraz, jako paskostopa weteranka
Himalajw, opakiwaa jego utrate. Kiedy juz zdobedzie sie wysokie horyzonty,
nie jest atwo na powrt wtoczyc sie w ramy, na wask
a wyspe, do ciagej

przyziemnosci. Ale stopy odmwiy jej posuszenstwa, a gra mogaby zabic.

Mitologiczna Elena, dziewczyna z okadek, spowita w sztuczne tworzywa najmodniejszych kreacji, bya pewna swojej niesmiertelnosci. Allie, odwiedzajac
ja
w jej tymczasowym locum przy Worlds End, nie przyjea ofiarowanej kostki cukru, mamroczac
cos o uszkodzeniach mzgu i jak zwykle, czujac,
z e nie dorasta
Elenie do piet. Twarz jej siostry, z oczyma otwartymi zbyt szeroko, ze zbyt ostrym
podbrdkiem, wrazenie niesamowite, kpiaco
wpatrywaa sie w nia. Kto tu mwi o braku komrek mzgowych powiedziaa Elena. Mogabys sporo ich
odstapi
c. Nadmierna pojemnosc mzgu bya kapitaem Eleny. Pozbywaa sie
swoich szarych komrek jak pieniedzy, poszukujac
wasnych szczytw; i w kul
minacji usiujac
odleciec, fraza dnia. Smierc, podobnie jak z ycie, przysza do niej
polukrowana.
Prbowaa popracowac nad modsza od siebie Alleluja. Hej, masz piekne ksztaty, dzieciaku, dlaczego chowac je w tych drelichowych spodniach? Chce
przez to powiedziec, Boze drogi, kochana, schowaas tam swj cay ekwipunek.
Ktregos wieczoru sama ubraa Allie, wozya na nia cos oliwkowo-zielonego, co sie skadao prawie wyacznie

z falbanek i wyciec i co ledwie zakrywao

jej pachwiny, na ktre naciagni
ety by obcisy trykot: pokrywa mnie lukrem, jak
ciasteczko, przysza Allie do gowy purytanska mysl, moja rodzona siostra wypycha mnie na wystawe w oknie sklepowym, dziekuje bardzo. Poszy do klubu
gry penego podjaranych lordziatek
i Allie szybko wysza stamtad,
gdy tylko Elena odwrcia od niej uwage. Tydzien pzniej, wstydzac
sie, z e bya takim tchrzem i z e odtracia

prby siostry, zmierzajace

do nawiazania

z nia serdeczniejszych stosunkw, siedziaa na twardej poduszce w mieszkaniu przy Worlds End
i przyznaa sie Elenie do utraty dziewictwa. Na co jej starsza siostra uderzya ja
w twarz i obrzucia starodawnymi wyzwiskami: ladacznica, lampucera, wszetecznica. Elena Cone nigdy nie pozwalaa mez czyznie dotkna
c sie chocby palcem
wrzeszczaa, pokazujac
przy tym, z e potrafi myslec o sobie w osobie trzeciej nawet cholernym tycim paznokietkiem. Wiem, co jestem warta, kochana,
wiem, jak caa tajemniczosc ginie natychmiast z chwila, gdy wsadza co trzeba do
256

srodka, powinnam bya sie domyslec, z e okazesz sie w koncu kurwa. To pewnie
jakis pierdolony komunista zakonczya. Odziedziczya po ojcu jego uprzedzenia w tych kwestiach, czego nie mozna byo powiedziec o Allie, i Elena dobrze
o tym wiedziaa.
Po tym wydarzeniu spotykay sie sporadycznie, Elena pozostaa dziewicza
krlowa miasta sekcja zwok potwierdzia jej status okreslony jako Virgo intacta natomiast Allie przestaa nosic bielizne, chwytaa sie rznych dorywczych
prac w maych, gniewnych czasopismach i poniewaz jej siostra bya nietykalna,
sama staa sie jej przeciwienstwem, a kazdy stosunek z mez czyzna policzkiem
wymierzonym w te groznie patrzac
a twarz siostrzyczki o sinych wargach. Trzy
usuniecia cia
zy w przeciagu
dwch lat i poniewczasie uzyskana swiadomosc , z e
wskutek czestego stosowania piguki antykoncepcyjnej znajduje sie w grupie osb
o najwyzszej zapadalnosci na raka.

O zgonie siostry dowiedziaa sie z afisza przy kiosku z gazetami, SMIER

C

MODELKI W KWASNEJ
KAPIELI.

Nawet smierc nie chroni czowieka przed

kalamburami dziennikarzy, to bya jej pierwsza mysl. A zaraz potem stwierdzia,
z e nie potrafi pakac.
Jeszcze przez wiele miesiecy wcia
z widziaam ja w czasopismach powiedziaa Gibrilowi. A to z powodu dugiego cyklu wydawniczego periodykw
drukowanych na byszczacym

papierze. Zwoki Eleny tanczyy po marokanskich

pustyniach okryte jedynie przezroczystymi welonami; albo tez dostrzezono je
znowu na ksiez ycowym Morzu Cieni, zupenie nagie, jezeli nie bedziemy liczyli
kosmicznego hemu na gowie i kilka jedwabnych krawatw opasujacych

jej piersi i biodra. Allie zaczea dorysowywac wasy

na ilustracjach, ku oburzeniu wascicieli kioskw z gazetami; obrywaa okadki ze swietej pamieci siostra z czasopism pokazujacych

nie-smierc w stylu zombie i zgniataa je. Przesladowana

przez periodycznego ducha Eleny, Allie rozmyslaa o niebezpieczenstwach zwia
zanych z odlotem; jakiez to upadki w ogniu pomieni, jakie makabryczne pieka
byy zarezerwowane dla tych, ktrzy szli w slady Ikara! Zaczea w koncu myslec o Elenie jako o duszy w meczarniach i dosza do przekonania, z e jej wasna
niewola w swiecie determinujacych

notatek w kalendarzyku, w swiecie czarnych

biustonoszy z wkadkami o trzy numery powiekszajacymi

piersi; w swiecie pseudo-erotycznych pz; i hase wydrukowanych na jej pepku, z e ta wasnie niewola
nie bya wcale lzejsza od osobistego pieka Eleny. W jej oczach Allie zaczea dostrzegac niemy krzyk, udreke z powodu uwiezienia na zawsze w tych reklamach
mody. Elena bya dreczona przez demony, niszczy ja ogien, a ona nawet nie moga sie ruszyc. . . po jakims czasie Allie musiaa omijac sklepy, w ktrych moga
dostrzec siostre patrzac
a na nia z pek. Nie potrafia zdobyc sie na kartkowanie
czasopism i schowaa wszystkie fotografie Eleny, jakie tylko byy w jej posiada
niu. Zegnaj,
Jel powiedziaa wspomnieniu siostry, nazywajac
je imieniem
wczesnego dziecinstwa. Musze odwrcic od ciebie wzrok.
257

 Ale w koncu okazaam sie podobna do niej. Gry zaczey wabic ja

swoim spiewem; po czym rwniez ona zaryzykowaa swoje komrki mzgowe,
decydujac
sie na poszukiwanie uniesien. Wybitni lekarze specjalizujacy
sie w problemach, jakie staja przed himalaistami, udowodnili wielokrotnie ponad wszelka
watpliwo

sc , z e istoty ludzkie nie moga utrzymac sie przy z yciu bez aparatu tlenowego na wysokosciach znacznie przekraczajacych

osiem tysiecy metrw. Nastepuje wwczas krwawienie z gaek ocznych, nie do opanowania, a i mzg zaczyna
eksplodowac, miliardami tracac
komrki, a wiec zbyt wiele i za szybko, co ostatecznie prowadzi do staych uszkodzen, znanych jako Deterioracja Wysokogrska,
po ktrych szybko nastepuje smierc. W warunkach wiecznej zmarzliny panujacej

na tych najwyzszych zboczach oslepione zwoki nie ulegna rozkadowi. A jednak

Allie i Szerpa Pemba poszli w gre, a nastepnie zdoali zejsc i przekazac innym
swoje doswiadczenie. Komrki ze skrzynek depozytowych mzgu zastapiy

te,
ktre pady ofiara i znikney z rachunku biezacego.

Nie peky rwniez ich oczy.

Dlaczego naukowcy sie pomylili? Uprzedzenie, przede wszystkim powiedziaa Allie, lezac
zwinieta wok Gibrila pod jedwabiem spadochronu. Nie
potrafia oznaczyc ilosci woli, a wiec pomijaja ja w swoich obliczeniach. A przeciez to wola stawia cie na szczycie Everestu, wola i wsciekosc , i potrafi nagia
c
kazde prawo przyrody, jakie tylko przyjdzie ci do gowy, przynajmniej na krtko,
nie wyaczaj

ac
prawa cia
zenia. To jest, jezeli nie wystawisz swojego szczescia na
prbe zbyt czesto.
Pewne uszkodzenia jednak nastapiy.

Od czasu do czasu miaa niewytumaczalne zaniki pamieci: nieistotne, nage zjawiska. Kiedys w sklepie rybnym zapomniaa sowa ryba. Innego ranka zauwazya w azience, z e bierze do reki szczotke
do zebw i spoglada
na nia zakopotana, nie majac
pojecia, do czego moze suz yc. Jeszcze innego ranka obudzia sie obok wcia
z jeszcze spiacego

Gibrila i juz
chciaa szarpna
c go za ramie i zapytac, Kim pan, u diaba, jestes? Jak sie znalazes w moim zku? kiedy akurat w pore wrcia jej pamiec . Mam nadzieje,
z e to chwilowe powiedziaa mu. Ale nawet teraz nie zdecydowaa sie przyznac,
z e raz po raz widzi ducha Mauricea Wilsona machajacego

do niej zapraszajaco

z dachw domw wok parku Fields.

***

Bya swietnym fachowcem, kobieta, z ktra pod wieloma wzgledami trzeba

byo sie liczyc: typowa zawodowa sportsmenka lat osiemdziesiatych,

klientka gigantycznej agencji reklamowej MacMurraya, osoba sponsorowana az do przesady. Obecnie rwniez wystepowaa w programach telewizyjnych, reklamujac

258

sprzet i stroje alpinistyczne, aby maksymalnie poszerzyc to, co Hal Valance nazwaby wszechswiatem w danej dziedzinie, przy czym adresatami tej reklamy byli
raczej urlopowicze i amatorzy alpinistyki niz zawodowi wspinacze. Bya ta zota
dziewczyna z dachu swiata, pozostaa przy z yciu czescia mojego teutonskiego
duetu, jak Otto Cone mia w zwyczaju nazywac swoje crki. I znowu, Jel, ide
twoimi sladami. To, z e bya atrakcyjna kobieta w dziedzinie sportu zdominowanej
przez, hm, cz, zarosnietych mez czyzn, oznaczao atwosc w znalezieniu sponsorw, no a obraz krlowej lodu, jaki stworzono, rwniez nie przynosi jej szkody.
Byy w tym pieniadze

i teraz, kiedy wiek pozwala juz jej na skwitowanie starych,

pomiennych ideaw prostym wzruszeniem ramion i wybuchem smiechu, gotowa bya zarabiac mase pieniedzy, gotowa nawet wystapi
c w dyskusjach telewizyjnych, podczas ktrych odparowywaa, stosujac
pikantne docinki, nieuniknione
i wcia
z niezmiennie pojawiajace
sie pytania o wspzycie z chopcami na wysokosci osmiu tysiecy metrw. Takie amance prezentowane szerokiej widowni
telewizyjnej niezbyt pasoway do obrazu wasnej osoby, jaki chciaa za wszelka cene zachowac: do idei, z e jest naturalna samotniczka, najbardziej prywatna
sposrd wszystkich kobiet i z e wymogi jej zawodowego z ycia dosownie rozdzieraja ja na p. Pierwsza swoja walke z Gibrilem stoczya wasnie z tego powodu, poniewaz powiedzia, jak to on zwykle, bez upiekszen: Mysle, z e uciekac
przed kamerami mozna dopty, dopki wiemy, z e jeszcze nas gonia. Ale przypusc my, z e zatrzymuja sie, co wtedy? Mysle, z e wtedy zawrcisz i pobiegniesz
w przeciwnym kierunku. Pzniej, kiedy sie pogodzili, draznia go swoja rosna
ca popularnoscia (poniewaz bya pierwsza pociagaj
ac
a blondynka, ktra podbia
Everest, wrzawa wok niej zrobia sie naprawde duza, otrzymywaa poczta fotografie wspaniaych modych atletw, a takze zaproszenia na wieczorne spotkania
smietanki towarzyskiej i pewna ilosc obelg od osb niezrwnowazonych): Cz,
mogabym teraz sama zostac aktorka filmowa, skoro ty sie wycofaes. Kto wie?
Byc moze to zrobie. Na co odpowiedzia, zaskakujac
ja przy tym gwatownoscia sw: Kurwa, po moim trupie.
Mimo, iz gotowa bya z chodnym pragmatyzmem wskoczyc w brudne wody swiata wolnego, a takze pyna
c z ich pradem,

nigdy wasciwie nie pozbya

sie przeswiadczenia, z e jakies straszliwe nieszczescie czyha zaraz za rogiem
nastepstwo gwatownych smierci jej ojca i siostry. To przewrazliwienie spowodowao, z e wspinaa sie bardzo ostroznie, zupenie jak posrednik w handlu nieruchomosciami, jak mawiali chopcy, a kiedy uwielbiani przez nia przyjaciele
gineli na rznych grach jeden po drugim, jej ostroznosc wzrastaa, W normalnym z yciu przejawiao sie to pod postacia niespokojnego spojrzenia, nadmiernej
nerwowosci; w koncu robia na ludziach wrazenie mocno obwarowanej fortecy
przygotowujacej
sie na nieuchronny atak. Wspgrao to z obiegowa opinia o niej,
utrzymujac
a, z e jest kobieca gra lodowa, a nie kobieta;
ludzie odnosili sie do niej
z rezerwa, a z jej wasnych sw wynikao, z e uwazaa samotnosc za cene, ktra
259

jej przyszo pacic za przywilej samotnosci. Byo tutaj jednak wiecej sprzecznosci, ostatecznie dopiero niedawno zaniechaa ostroznosci, kiedy postanowia
przeprowadzic bez tlenu koncowy szturm na Everest. Pomijajac
juz wszelkie inne
implikacje zapewniaa ja agencja w formalnym liscie z gratulacjami czyn
ten przybliza pania wszystkim ludziom, ujawnia, z e drzemie w pani ta gotowosc
poniesienia ryzyka, ta furia a-do-diaba-z-tym, i jest to pozytywny nowy wymiar
pani osobowosci. Agencja od razu zabraa sie do pracy nad tym. Tymczasem, pomyslaa Allie, pomimo zmeczenia usmiechajac
sie zachecajaco
do Gibrila, kiedy
ten zeslizna
sie w d w strone jej nizszych gebi, tymczasem ty jestes tutaj. Niemal zupenie obcy czowiek, zjawies sie tu i wtargnae
s do srodka. Boze, nawet
przeniosam cie przez prg, chociaz to chyba nie ma znaczenia. Trudno cie winic
za to, z e pozwolies sie podwiezc .
Nie by przyzwyczajony do porzadku.

Zwykle robili to suzacy,

a wiec zostawia garderobe, okruchy, torebki po herbacie tam, gdzie upady. Gorzej jeszcze, on
je upuszcza, dosownie pozwala im upasc tam, gdzie trzeba bedzie je podniesc ;
cakowicie nieswiadom, w peni nieswiadom tego, co robi, w dalszym ciagu
udowadnia sobie, z e on, biedny chopak z ulicy, nareszcie nie musi po sobie sprzata
c.
Nie tylko tym doprowadza ja do szewskiej pasji. Jezeli nalewaa wino do kieliszkw, szybko oprznia swj i kiedy nie patrzya, chwyta jej kieliszek, uspokajajac
ja doskonale-niewinnym tonem, z anielskim-wyrazem-twarzy. Jest jeszcze
troche, no nie? Lubi pierdziec. Uskarza sie rzecz nie do wiary, naprawde
uskarza sie, i to po tym, kiedy ona dosownie wygrzebaa go ze sniegu! na
ciasnote mieszkania. Za kazdym razem po wykonaniu dwch krokw uderzam
twarza w sciane. Obraza ludzi telefonujacych

do Allie, naprawde obraza, bez

zadania sobie trudu, by upewnic sie, kto dzwoni: by to automatycznie przejety
styl zachowania gwiazd filmowych Bombaju, kiedy jakims zbiegiem okolicznosci nie byo pod reka fagasa, ktry chroniby ich przed natretem. Kiedy Alicja
przetrwaa jedna taka burze i wysuchaa steku obscenicznych przeklenstw, powiedziaa crce (kiedy ta wreszcie dostaa sie do telefonu): Wybacz, z e o tym
wspominam, kochana, ale twoja sympatia to moim zdaniem niezy okaz.
Okaz, mamo? Pytanie sprowokowao Alicje do uzycia jej najwytworniejszego tonu. Wcia
z stac ja byo na majestatycznosc , miaa szczeglny dar ku
temu, chociaz od smierci mez a z uporem manifestowaa swoja bylejakosc .
Okaz oznajmia, biorac
pod uwage fakt, z e Gibril jest towarem importowanym
z Indii dziwactwa i mapich jaj.
Allie nie prbowaa spierac sie z matka, sama nie bedac
wcale pewna, czy
bedzie w stanie z yc dalej z Gibrilem, nawet jezeli przypedzi tu z drugiego konca
swiata, nawet jezeli spad z nieba. Trudno byo przypuszczac, z e potrwa to dugo,
nawet srednio-dugo wydawao sie byc watpliwe.

Na razie skoncentrowaa sie na

prbie rozgryzienia tego czowieka, ktry wasnie przed chwila wyrazi przekonanie, ot tak, od razu, z e jest wielka mioscia jej z ycia, i mwi to bez cienia wat
260

pliwosci, co oznaczao, z e albo ma racje, albo zwariowa. Takich trudnych chwil

byo mnstwo. Nie miaa pojecia o tym, cz on ma w swojej gowie, nie wiedziaa, jakiej wiedzy sie u niego spodziewac: sprbowaa sprawdzic to pewnego
razu, nawiazuj
ac
do fatalistycznego gracza szachowego, Luzina, u Nabokova, ktry doszed do przekonania, z e w z yciu, podobnie jak w szachach, istnieja pewne
kombinacje, ktre kiedys na pewno pojawia sie, aby go pokonac, przez analogie
chciaa wyjasnic wasne przeczucie (w rzeczywistosci nieco przeciez odmienne)
nieuchronnej katastrofy (ktra w jej przypadku nie miaa nic wsplnego z powtarzaniem sie pewnych schematw, a raczej wynikaa z niemoznosci ucieczki
przed czyms niemozliwym do przewidzenia), ale on jedynie spojrza na nia uraz ony i ten wzrok powiedzia jej, z e Gibril nigdy nie sysza o takim pisarzu, a co
dopiero o jego powiesci. Dla odmiany, on zaskoczy ja nagym pytaniem, Dlaczego Picabia?. Doda przy tym, z e byo to dziwne, czyz nie, iz Otto Cohen,
weteran obozw koncentracyjnych, zaja
sie caa ta neofaszystowska mioscia do
maszynerii, przemocy, wrecz dehumanizacji. Jezeli ktokolwiek przez chwile chociaz zajmowa sie maszynami, dziecino wyjasni dotyczy to i ciebie, i mnie,
nas wszystkich, zorientuje sie z miejsca, z e tylko jedno jest w nich pewne i tylko
to jedno mozna o nich powiedziec, niewazne, czy to bedzie komputer, czy rower. Wszystkie one sie psuja.
Skad
sie dowiedziaes o. . . , zaczea, i zajakn
ea
sie, gdyz nie spodoba jej sie protekcjonalny ton, w ktry zaczea uderzac, lecz
odpowiedzia bez cienia prznosci. Kiedy po raz pierwszy usysza o Marinettim,
powiedzia, pomieszao mu sie wszystko i sadzi,

z e futuryzm to cos, co wia

ze
sie z kukiekami. Marionetki, kathputli, w tym czasie bardzo interesowao mnie
zastosowanie w filmie udoskonalonych technologii kukiekowych, na przykad
w celu przedstawienia demonw i innych nieziemskich istot Tak wiec znalazem
sobie ksia
zke. Znalazem ksia
zke: samouk Gibril powiedzia to tak, jak gdyby
mwi o zastrzyku. W oczach dziewczyny wychowanej w rodzinie odnoszacej

sie do ksia
zek z nadzwyczajna rewerencja jej ojciec zmusza je wszystkie, by
caoway kazdy tom, ktry przypadkiem upad na ziemie dziewczyny, ktrej
reakcja byo niszczenie ksia
zek, wyrywanie stron potrzebnych jej lub przez nia
znienawidzonych, bazgranie na nich i gryzmolenie, po to, aby pokazac im, kto tu
jest panem, ta forma braku specjalnego szacunku, jaka wybra Gibril, poprawna
i traktujaca
ksia
zki tak, jak na to zasugiway, ani na kleczkach, ani z nienawiscia,
bya czyms nowym i przyznaa przyjemnym. Uczya sie od niego. On jednak
wydawa sie byc odporny na wszelkie madro
sci, jakie mgby zechciec od niej
przeja
c, na przykad gdzie jest miejsce odpowiednie do skadania brudnych skarpetek. Kiedy usiowaa przekonac go, z e powinien miec swj udzia w utrzymaniu porzadku,

na dugo straci humor i obnosi sie ze swoja mina urazonego

dziecka oczekujac,
z e zostanie przeproszony i przebagany, i bedzie mg powrcic do pogodnego nastroju. Zdziwiona i oburzona stwierdzia u siebie gotowosc
spenienia jego oczekiwan, przynajmniej na razie.
261

Najgorsza strona jego charakteru, skonkludowaa ostroznie, jest jego wybitny

talent do przedstawiania siebie jako osoby lekcewazonej, nie docenianej, nieustannie atakowanej. Doszo do tego, z e nie mozna byo zwrcic mu najdrobniejszej
uwagi, nawet jezeli wymaga tego rozsadek,

nawet jezeli robia to bardzo delikatnie. No, dalej, dalej, karm sie zudzeniami krzycza wtedy i ucieka pod
namiot swojej urazonej dumy. A jego najbardziej ponetna cecha byo intuicyjne
wyczucie jej pragnien, atwosc , z jaka, jesli tylko chcia, mg zawsze zostac powiernikiem tajnikw jej duszy. Skutkiem tego ich z ycie seksualne byo dosownie
naelektryzowane. Ta pierwsza malenka iskra, ktra pojawia sie przy ich inauguracyjnym pocaunku, nie bya bynajmniej jednorazowym zjawiskiem. Fenomen
ten wcia
z trwa i czasami, kiedy sie kochali, bya przekonana, z e dookoa syszy
trzaski wyadowan elektrycznych; czasami czua, z e wosy jej staja na gowie.
Przypomina mi to tego elektrycznego Huta z gabinetu mojego ojca powiedziaa
Gibrilowi i oboje wybuchneli smiechem. Czy jestem mioscia twojego z ycia?
rzucia, o on odpowiedzia, rwnie szybko: Oczywiscie.
Na poczatku

ich zazyosci zwierzya mu sie, z e pogoski o jej nieosiagalno

sci, a nawet oziebosci nie sa nieuzasadnione. Po smierci Jel i w tej dziedzinie
poszam jej sladami. Nie czua juz potrzeby szokowania siostry swoimi kochankami. A poza tym przestao mi to sprawiac przyjemnosc . Wtedy przewaznie byli to rewolucyjni socjalisci, ktrzy musieli zadowalac sie mna, podczas
gdy tak naprawde marzyli o bohaterskich kobietach widzianych na Kubie podczas trzytygodniowych wycieczek na te wyspe. Tamtych nigdy nie tkneli palcem,
oczywiscie; mundury polowe i czystosc ideologiczna odstraszay ich nie na z arty. Wracali do kraju nucac
Guantanamere i dzwonili do mnie. Wypisaa sie
z tego. Pomyslaam sobie, niech najswiatlejsze umysy mojego pokolenia wygaszaja swoje mowy nad ciaem jakiejs innej pozaowania godnej kobiety, ja to
olewam. Zaczea sie wspinac i zwykle tumaczya wtedy robie to, gdyz wiem,
z e oni nigdy za mna tam nie wejda.
Potem jednak pomyslaam, a gwno. Nie
zrobiam tego ze wzgledu na nich; zrobiam to dla siebie.
Co wieczr przez godzine c wiczya boso na palcach wbieganie i zbieganie po
schodach, a to ze wzgledu na swoje obnizone uki stp. Po powrocie rozwscieczona padaa na stos poduszek, nastepnie miotaa sie bezsilnie po mieszkaniu
i wreszcie konczyo sie to nalaniem sobie mocnego drinka: przewaznie irlandzkiej whisky. Zaczea niezle popijac, kiedy zrozumiaa wreszcie, jak realnym problemem jest jej paskostopie. (Na miosc Boska, niech pani tylko nie wspomina
o swoich stopach gos z agencji reklamowej nierealnie brzmia w suchawce
telefonicznej. Jezeli wyjda na jaw, wwczas finito, koniec, sajonara, zbieramy manatki, dobranoc.) Podczas dwudziestej pierwszej wsplnej nocy, kiedy juz
rozprawia sie z piecioma podwjnymi drinkami Jamesona, powiedziaa: Dlaczego naprawde poszam w te gry. Tylko sie nie smiej: aby uciec przed dobrem
i zem. On sie nie zasmia. Czy sadzisz,

z e moralnosc nie dotyczy gr?

262

 zapyta powaznie. Tego nauczyam sie podczas rewolucji zaczea.

Przede wszystkim: informacje obalono kiedys tam w dwudziestym wieku, nie potrafie powiedziec dokadnie kiedy; trudno temu zaprzeczyc, to wasnie ta czesc
informacji, ktra musiaa zostac obalona. Obalona. Od tego czasu z yjemy w bajce. Rozumiesz mnie? Wszystko dzieje sie za dotknieciem czarodziejskiej rzdzki. My, wrzki i czarnoksiez nicy, nie mamy najmniejszego pieprzonego pojecia
o tym, co naprawde sie dzieje. Skad
wiec mamy wiedziec, czy cos jest suszne,
czy nie? Nie wiemy nawet, czym to jest. Pomyslaam wiec sobie, z e albo czowiek zameczy sie na smierc, usiujac
rozwikac to wszystko, albo tez wdrapie sie
i siadzie

na grze, bo wasnie tam ucieka prawda, mozesz mi wierzyc lub nie,

po prostu uniosa sie wysoko w gre i ucieka daleko od tych miast, gdzie nawet
grunt pod naszymi stopami jest czyms sztucznym, faszem, i ukrya sie tam wysoko, wysoko, w rzadkim powietrzu, gdzie kamcy nie osmiela sie przyjsc w pogoni
za nia, bojac
sie eksplozji swoich mzgw. Ona naprawde tam jest Byam tam.
Zapytaj mnie. Zasnea; zanis ja do zka.
Kiedy dotara do niej wiadomosc o jego smierci w katastrofie lotniczej, zadreczaa sie wymyslaniem go: inaczej mwiac,
rozmyslaniem o swoim utraconym
kochanku. Przez ostatnie piec lat, do chwili, kiedy nie pojawi sie on, nie spaa z z adnym mez czyzna, to niezle, jak na nia. Odwrcia sie od seksualnosci, jej
instynkt ostrzeg ja, z e seksualnosc moze ja pochona
c; z e jest to dla niej, zawsze bedzie, wazna dziedzina, cay nieznany kontynent, ktrego mape dopiero
trzeba sporzadzi
c, i z e ona nie moze pjsc ta droga, zostac tym odkrywca, nakreslic zarys tych brzegw: juz nie moze tego zrobic, wzglednie, byc moze, jeszcze
nie. Nigdy jednak nie pozbya sie uczucia, z e niszczy ja jej nieznajomosc Miosci, nieswiadomosc tego, jak mgby wyglada
c moment, kiedy w archetypiczny
dzinn o imieniu pisanym wielka litera posiadby ja cakowicie, owa tesknota za
tym zacieraniem sie wasnego ja, owo stopniowe rozpinanie, az otwierasz sie od
jabka Adama po krocze: ale to wszystko sowa, poniewaz nie znaa istoty rzeczy.
Przypusc my, z e jednak przyjecha do mnie, marzyo sie jej. Mogabym nauczyc
sie go, krok po kroku, wspinac sie po nim az do samego szczytu. Skoro moje
stopy o sabych kosciach nie pozwoliyby mi pjsc w gry, szukaabym tej gry
w nim: zaozyabym gwny obz, powoli badaa trasy przejscia, pokonaa lodospady, szczeliny, nawisy. Zaatakowaabym szczyt i ujrzaa tanczace
anioy. Och,
z ebym tak moga, ale on nie z yje i spoczywa na dnie morza.
I wtedy go znalaza. Byc moze on rwniez wymysli ja sobie, chociaz troche wymysli kogos, dla czyjej miosci warto byoby porzucic stare z ycie. Nic
w tym nadzwyczajnego. Zdarza sie to w miare czesto i dwoje takich wynalazcw kontynuuje swoje eksperymenty, scierajac
sobie wzajemnie ostre krawedzie,
przystosowujac
nawzajem do siebie swoje wymysy, rzezbiac
wyobraznie tak, by
pasowaa do stanu rzeczywistego, uczac
sie, jak byc razem: albo i nie. Konczy sie
to sukcesem, albo i nie. Jednak przypuszczajac,
z e Gibril Fariszta i Alleluja Co263

ne mogli pjsc tak zgodnie ta droga, popenilibysmy powazny bad:

uznalibysmy
ich zwiazek

za przecietny. Nie by nim; nie mia w sobie najmniejszej drobiny

przecietnosci.
By to zwiazek

peen prawdziwych skaz.

(Wspczesne miasto mwi na temat swojego konika Otto Cone, wygaszajac
odczyt dla znudzonej rodziny siedzacej
wok stou stanowi locus classicus nie przystawalnych rzeczywistosci. Ludzie nie majacy
ze soba nic wsplnego mieszaja sie ze soba w dumie, siedzac
obok siebie w autobusie. Jeden swiat,
mrugajacy
wasnie jak krlik, stoi na przejsciu dla pieszych oslepiony swiatem
reflektorw samochodu, w ktrym znajduje sie cakowicie odmienne, a wrecz
przeciwne continuum. I dopki do tego sie to sprowadza, mijaja sie w ciemnosci
nocy, potracaj
ac
sie na stacjach metra, uchylajac
kapelusza w jakims korytarzu
hotelowym, nie jest z le. Ale jesli sie spotkaja!
Wwczas jest to uran i tor, jedno
powoduje rozpad drugiego, buum. Prawde powiedziawszy, najdrozszy skomentowaa Alicja z powazna mina ja rwniez czesto czuje sie troche skcona
z soba sama.)

Skazy w wielkiej namietnej miosci Allelui Cone i Gibrila Fariszty byy nastepujace:
jej tajemniczy strach przed wasnym tajemnym pozadaniem,

to jest, mioscia;
z ktrego to powodu miaa zwyczaj uciekac od tej wasnie osoby, ktrej
oddania najbardziej poszukiwaa, a nawet czesto czynia ja celem swoich atakw;
im wieksza intymnosc , tym mocniej sie buntowaa; tak wiec jej partner,
przywiedziony do miejsca, w ktrym panowao absolutne zaufanie, wyzbywa sie
srodkw samoobrony i wwczas spadaa na niego caa sia ciosu i niszczya go;
i wasnie to przydarzyo sie Gibrilowi Fariszcie, kiedy to po trzech tygodniach
najbardziej ekstatycznego kochania sie, jakie obojgu byo znane, powiedziano mu
po prostu, z eby znalaz sobie inne miejsce do mieszkania, i to szybko, poniewaz
ona, Allie, potrzebowaa wiecej wolnej przestrzeni niz miaa do dyspozycji w danej chwili;
oraz jego arogancka zaborczosc i zazdrosc , z ktrej jedynie on sam cakowicie nie zdawa sobie sprawy, a ktra wynikaa z faktu, z e nigdy poprzednio
nie uwaza kobiety za skarb, ktrego za wszelka cene nalezy strzec przed hordami
piratw, ktrzy oczywiscie zawsze beda prbowali ja porwac; o czym bedzie
mowa zaraz dalej;
i decydujaca
skaza, mianowicie, niebezpieczna swiadomosc Gibrila Fariszty lub, jesli wolicie, obaka
ncza idea z e by ni mniej, ni wiecej, ale archanioem w ludzkiej postaci, i to nie byle archanioem, lecz Anioem Recytacji,
najwyzej postawionym (skoro juz Szejtan by upad) ze wszystkich aniow.

264

***

Spedzili te dni w takiej izolacji, owinieci w paszczyzny przescierada wasnego pozadania,

z e jego dzika, nieposkromiona zazdrosc , co do ktrej Jago ostrzega, z e czyni posmiewiskiem ciao, na ktrym sie z ywi, nie od razu wysza na
jaw. Po raz pierwszy pojawia sie przy absurdalnej okazji trzech rysunkw, ktre
Allie powiesia przy drzwiach frontowych, w kremowej oprawie i ramkach koloru starego zota, wszystkie miay te sama dedykacje zagryzmolona w prawym
dolnym rogu kremowej oprawki: Dla A, z nadzieja, od Brunela. Kiedy Gibril zobaczy te dedykacje, zazada
wyjasnienia, z wsciekoscia wskazujac
jedna reka na
rysunki, a druga przytrzymujac
na sobie przescierado (odziany by w ten nieformalny strj, poniewaz doszed do wniosku, z e nadszed stosowny czas, aby przeprowadzic dokadna inspekcje caego lokalu, nie mozna przeciez spedzic caego
z ycia na wasnych plecach, czy chocby na twoich powiedzia); Allie, przebaczajac
mu, rozesmiaa sie. Wygladasz

jak Brutus, peen godnosci i z adzy

mordu
draznia go. Portret szacownego mez a. Przerazi ja krzyczac
gwatownie:
Powiedz mi natychmiast, kim jest ten skurwiel.
Chyba nie mwisz powaznie odpara. Jack Brunel pracowa jako animator, zbliza sie do szesc dziesiatki
i zna jeszcze jej ojca. Nigdy nie bya nim
zainteresowana w najmniejszym stopniu , ale on zacza
starac sie ojej wzgledy
w ten wasnie dziwny sposb, bez sw, podarowujac
jej od czasu do czasu takie
rysunki.
Dlaczego nie wyrzucias ich do kosza na smieci? zawy Gibril. Allie,
wcia
z jeszcze do konca nie pojmujac
intensywnosci jego furii, ciagn
ea swoje
wyjasnienia tonem z artobliwym. Zachowaa te rysunki, poniewaz podobay jej
sie. Pierwszy z nich by stara karykatura z Puncha, w ktrej Leonardo da Vinci
sta w swojej pracowni w otoczeniu grona uczniw i jak dyskiem rzuca Mona
Liza przez cay pokj. Zwazcie na moje sowa, panowie mwi w podpisie
pod ilustracja ktregos dnia ludzie beda latac do Padwy w taki wasnie sposb. W drugiej ramce znajdowaa sie strona z Toff, pisma humorystycznego dla

chopcw z czasw Drugiej Wojny Swiatowej.

Pomyslano w redakcji tego pisma,
z e w czasach, kiedy tyle dzieci zostao wysiedlonych ze swoich domw, koniecznie trzeba stworzyc komiksowa wersje wydarzen w swiecie dorosych, ktra by
te tak niecodzienne wydarzenia tumaczya. Tak wiec ilustracja przedstawia jedno
z cotygodniowych spotkan miedzy zespoem gospodarzy Elegant (przerazajacy

dzieciak z monoklem w oku, ubrany w etonski frak i pra

zkowane spodnie) i Bert,
chopiec w kaszkiecie i z poobijanymi kolanami a wrazym zespoem szubrawcw, to jest Hokropnym Hadolfem i Nieprzyjemniakami (banda niesamowitych
zbirw, z ktrych kazdy mia jaka
s bardzo nieprzyjemna czesc ciaa, np. stalo-

265

wy hak zamiast doni, stopy podobne do szponw, zeby, ktre mogy przegryzc
ci ramie). Zesp brytyjski niezmiennie wygrywa. Gibril pogardliwie spojrza
na komiks w ramce. Wy cholerne Angole. Naprawde myslicie w ten sposb;
oto czym naprawde bya dla was ta wojna. Allie postanowia nie wspominac
o swoim ojcu, ani tez nie mwic Gibrilowi o tym, z e jeden z artystw pracuja
cych dla Toffa, zjadliwie antyfaszystowski Berlinczyk o nazwisku Wolf, zosta
pewnego dnia aresztowany i odtransportowany do obozu dla internowanych razem z innymi Niemcami zamieszkaymi w Brytanii i wedug Brunela ani jeden
z jego kolegw nie kiwna
palcem w jego obronie. Nieczuosc rozmysla przy
niej Jack. Jedyna rzecz, ktra jest karykaturzyscie naprawde potrzebna. Czegz
mgby dokonac Disney, gdyby nie mia serca. A on mia te nieszczesna wade.
Brunel prowadzi mae studio filmw rysunkowych o nazwie Wytwrnia Strach
na Wrble, zapozyczonej z Czarnoksiez nika z Krainy Oz.
Trzecia ramka zawieraa ostatnie ujecie z jednego z filmw wielkiego japonskiego animatora Yoji Kuri, ktrego wyjatkowo

cyniczne obrazy doskonale ilustruja niesentymentalny poglad

Brunela na sztuke rysownika. W tym filmie czowiek spada z drapacza chmur, wz strazacki zajezdza pedem na miejsce i ustawia
sie pod wcia
z spadajacym

czowiekiem. Z otwartego dachu samochodu wysuwa

sie olbrzymi stalowy kolec. W kadrze wiszacym

na scianie pokoju Allie czowiek

spadajac
gowa w d wbija sobie w kolec w mzg. Chore zawyrokowa
Gibril Fariszta.
Skoro te hojne dary nie przyniosy z adnych rezultatw, Brunel musia wyjsc
z ukrycia i zjawic sie we wasnej osobie. Stawi sie w mieszkaniu Allie ktregos wieczoru, nie zapowiedziany, niezle podchmielony, i wyciagn
a
butelke rumu
z podniszczonej aktwki o trzeciej nad ranem wypi ostatnia krople trunku, ale nie
zdradza najmniejszej ochoty do wyjscia. Allie ostentacyjnie ruszya do azienki
umyc zeby i kiedy wrcia, zastaa animatora stojacego

nagusienkiego na samym
srodku dywanu w jej saloniku, ku swojemu zdziwieniu zauwazya, z e ma on niezwykle ksztatne ciao pokryte nadmierna masa gestych siwych wosw. Kiedy ja
zobaczy, wyciagn
a
ramiona i zawoa: Bierz mnie! Rb ze mna, co zechcesz!
Ubraa go, zdobywajac
sie przy tym na caa uprzejmosc , jaka jej jeszcze zostaa
i delikatnie wypchnea go razem z teczka za drzwi. Nigdy nie wrci.
Allie opowiedziaa Gibrilowi te historyjke, niczego nie tajac
i chichoczac
od
czasu do czasu, co sugerowao, z e jest cakowicie nie przygotowana na burze, ktra jej opowiadanie miao rozpetac. Jest jednak prawdopodobne (stosunki miedzy
nimi byy raczej napiete przez kilka ostatnich dni), z e jej niewinna postawa bya
nieco obudna, z e miaa prawie nadzieje, iz on zacznie zachowywac sie niewasciwie, w wyniku czego za wszelkie nastepstwa odpowiedzialnosc spadnie na niego,
a nie na nia. . . bad
z co bad
z, Gibril wybuchna
jak wulkan, pod same chmury,
oskarzajac
Allie o to, z e sfaszowaa koniec opowiadania, sugerujac,
z e biedny
Brunel na pewno wcia
z czeka na telefon od niej i z e wasnie zamierzaa zadzwo266

nic do tamtego, skoro tylko on, Fariszta, odwrciby sie na chwile. Miotanie sie
w szale, krtko mwiac,
zazdrosc o jej przeszosc , najgorsza ze wszystkich. Kiedy to okrutne uczucie cakowicie go opanowao, zapa sie na tym, z e wymysla
dla niej tabuny kochankw, wyobrazajac
sobie, z e czekaja za kazdym rogiem. Posuzya sie historia o Brunelu po to, aby naigrywac sie z niego, wrzeszcza, bya
to okrutna grozba, przygotowana z caa premedytacja. Chcesz widziec mez czyzn kleczacych

u twych stp krzycza, resztki jego opanowania dawno juz

sie ulotniy. Ja, ja na kolana nie padne.
Otz to powiedziaa. Wynocha.
Gniew rozgorza w nim na dobre. Trzymajac
kurczowo w garsci swoja toge,
przeszed majestatycznie do sypialni, aby sie ubrac; wozyc na siebie jedyne rzeczy, jakie posiada, waczaj

ac
w to gabardynowy paszcz o szkaratnym podbiciu
i szary filcowy kapelusz Don Enrique Diamonda; Allie staa w drzwiach i przygladaa

sie. Nie mysl sobie, z e wrce krzykna,

wiedzac,
z e jego wsciekosc
jest sia, ktra bez trudu przepchnie go przez prg i wcia
z czekajac
na jej gest, na
to, z e zacznie go uspokajac, przemawiac do niego czule, z e da mu pretekst pozwalajacy
zostac. Ale ona wzruszya ramionami i odesza, i wasnie wtedy, dokadnie
w momencie jego najwiekszego gniewu, peky granice ziemi, usysza haas przypominajacy
jakby pekanie tamy i kiedy duchy swiata marzen sennych zaczey sie
wlewac przez wyrwe do swiata codziennosci, Gibril Fariszta zobaczy Boga.
Dla Blakeowego Izajasza Bg by po prostu immanentnoscia, bezcielesnym
oburzeniem; ale wizja Najwyzszej Istoty, jaka mia Gibril, nie bya bynajmniej
abstrakcyjna. Ujrza siedzacego

na zku mez czyzne mniej wiecej rwnego sobie

wiekiem, sredniego wzrostu, o krepej budowie ciaa i z szara broda przycieta krtko, blisko linii szczeki. Najbardziej uderzyo go to, z e duch ten wyraznie ysia,
mia prawdopodobnie upiez i nosi okulary. Nie by to Wszechmocny, jakiego sie
spodziewa. Kim jestes zapyta z zainteresowaniem. (Nie interesowaa go
natomiast w tej chwili Alleluja Cone, ktra usyszawszy, z e zaczyna rozmawiac
sam ze soba, natychmiast sie zatrzymaa i obserwowaa go wasnie najwyrazniej
ogarnieta panika.)

Nad-ziemiarz odpowiedziaa zjawa. Facet z Gry.

Skad
mam wiedziec, z e nie jestes tym Drugim? zapyta chytrze Gibril
Pod-ziemiarzem. Facetem z Dou?

Smiae
pytanie, wywoujace
natychmiastowa zgryzliwa odpowiedz. To Bstwo mogo sobie wyglada
c jak jakis urzedniczyna krtkowidz, ale z caa pewnoscia potrafio zmobilizowac tradycyjny aparat gniewu bozego. Za oknem zgestniay chmury; wiatr i gromy wstrzasn
ey pokojem. W parku Fields amay sie drzewa.
Tracimy do ciebie cierpliwosc , Gibrilu Fariszto. Chyba juz dosyc dugo w Nas
watpie

s. Gibril zwiesi gowe, zmiazdzony gniewem Boga. Nie musimy

sie przed toba tumaczyc z Naszej istoty pranie mzgu trwao dalej. Nie
bedzie sie tutaj rozwiazywao

kwestii, czy My jestesmy wielopostaciowi, w wielu

267

osobach, czy stanowimy jednosc -poprzez-krzyzowanie takich przeciwienstw jak

Nad i Pod, ani tez tej kwestii, czy My jestesmy nieskalani, absolutni i najwyzsi. Rozgrzebane zko, na ktrym jego gosc usadowi Swj tyek (teraz dopiero
Gibril zauwazy, z e tyek w lekko promieniowa, podobnie jak i reszta Osoby)
zostao obrzucone spojrzeniem penym najwyzszej dezaprobaty. Rzecz w tym,
z e nie bedzie juz z adnego ociagania

sie. Domagaes sie wyraznych dowodw Naszego istnienia? Zesalismy Objawienie, ktre wypenio twoje sny: wyjasnio nie
tylko Nasza istote, ale i twoja. Ale ty walczyes z nim, walczyes z tym snem,
w ktrym My ciebie budzilismy. Twj strach przed prawda zmusi Nas w koncu
do ujawnienia sie o pznej nocnej porze, z niewatpliwym

narazeniem sie na osobiste niewygody, w miejscu zamieszkania tej kobiety. Czas juz najwyzszy, z ebys
zacza
rozwijac sie po naszej mysli. Czy po to wyrwalismy cie z niebios, bys mg
sie gzic i kcic z jaka
s (niewatpliwie

godna uwagi) paskostopa blondynka?

Jest
robota.
Jestem gotw powiedzia Gibril pokornie. Tak, czy inaczej, juz odchodziem.
Suchaj powiedziaa Allie Cone Gibril, niech to cholera, zapomnij
o walce. Posuchaj: kocham cie.
W mieszkaniu byli teraz tylko oni we dwoje. Musze isc powiedzia
cicho Gibril. Uwiesia sie u jego ramienia Naprawde, jestem pewna, z e z le
sie czujesz. W dalszym ciagu
zachowywa sie w stosunku do niej wyniosle.
Skoro rozkazaas mi wyjsc , nie mozesz juz decydowac o moim zdrowiu.
Uciek. Allie usiowaa isc za nim i nagle odczua tak rozdzierajacy
bl w stopach,
z e nic innego jej nie pozostao jak upasc , szlochajac,
na podoge: podobnie jak
aktorka w hinduskim filmie masala; lub jak Rekha Merchant w dniu, w ktrym
Gibril porzuci ja na dobre. W kazdym razie podobnie jak postac w opowiadaniu,
z ktra utozsamienia nigdy wczesniej by sobie nie wyobrazia.

***

Turbulencje meterologiczne wywoane gniewem Boga na swojego suge usta

piy miejsca jasnej kojacej
nocy, ktrej przewodniczy tusty kremowy ksiez yc.
Jedynie zwalone drzewa wcia
z swiadczyy o potedze przechodzacego

tedy Najwyzszego. Gibril, w filcowym kapeluszu wcisnietym az po oczy, z pasem na

pieniadze

mocno zapietym na brzuchu, rekoma geboko w kieszeniach gabardyny, przy czym prawa wyczuwaa wyrazny ksztat ksia
zki cicho dziekowa za
swoja ucieczke. Pewien juz swojego archanielskiego statusu, odpedzi od siebie
wszelkie wyrzuty sumienia, ktre mgby odczuwac z powodu momentu zwat
268

pienia, a w ich miejsce wprowadzi nowe postanowienie: przywrcenie tej metropolii wspczesnych bezboznych pobratymcw ludu Ad i plemienia Samud wiary
etego Sowa. Poczu,
w Boga, obsypania ich bogosawienstwami Recytacji, Swi
z e odpada oden poprzednie ego, pozegna je wzruszeniem ramion, postanowi
jednak zachowac, przynajmniej na razie, wymiary ludzkiego ciaa. Nie nadszed
jeszcze czas, by zacza
c rosna
c i wypenic w koncu cae niebo od horyzontu po
horyzont chociaz i to stanie sie juz niedugo.
Ulice miasta okrecay sie wok niego, wijac
sie jak wez e. Londyn ponownie
straci rwnowage, jeszcze raz ujawniajac
swoja prawdziwa, kaprysna i udreczona nature, katusze miasta, ktre zagubio swj sens i pawio sie w poczuciu bezsilnosci wobec swojego egoistycznego i wsciekego organizmu skadajacego

sie
z masek i parodii, miasta umeczonego i powykrecanego przez nieznosna i na czas
nie wyrzygana zawartosc trzewi wasnej przeszosci, miasta wpatrzonego w posepny obraz nedznej przyszosci. Wedrowa jego ulicami tej nocy, cay nastepny
dzien, caa nastepna noc, az w koncu swiato i ciemnosc straciy jakiekolwiek znaczenie. Wydawao sie, z e przesta odczuwac potrzebe jedzenia czy odpoczynku,
szed wcia
z naprzd przez te umeczona metropolie, ktrej budulec uleg obecnie
cakowitej przemianie, domy w bogatych dzielnicach byy zbudowane z zastygego strachu, budynki rzadowe

czesciowo z zarozumialstwa, czesciowo z pogardy,

a miejsca zamieszkania biedoty z baaganu i marzen o bogactwie. Kiedy spogladao

sie na to wszystko oczyma anioa, widziao sie esencje zamiast powoki,

widziao sie wyciek dusz z pecherzy bulgoczacych

na skrach przechodnikw, widziao sie wspaniaomyslnosc pewnych dusz, ktre pod postacia ptakw spoczey
na ludzkich ramionach. I kiedy tak wczy sie po tym przemienionym miescie,
widzia skrzaty o skrzydach nietoperzy, siedzace
na naroznikach budynkw zbudowanych z oszustwa i dojrza rwniez chochliki wydostajace
sie z pokrytych
potuczonymi dachwkami publicznych pisuarw. Podobnie jak kiedys trzynastowieczny mnich niemiecki Richalmus zamyka oczy i natychmiast widzia chmary
maych demonw otaczajacych

kazdego mez czyzne i kobiete na ziemi, tancza

cych w swietle sonecznym jak pyki kurzu, tak i Gibril, majac
otwarte oczy i to
przy swietle ksiez yca jak i sonca, dostrzega wszedzie obecnosc swojego adwersarza, swojego wrcmy tu do oryginalnego znaczenia tego starego sowa
szejtana.
Na dugo przed Potopem, przypomnia sobie teraz, kiedy ponownie przyja

role archanioa, najwyrazniej krok po kroku przywracano mu peen zakres archanielskiej pamieci i madro
sci pewna liczba aniow (jako pierwsze przyszy mu
na mysl imiona Semdzaza i Azazel) zostaa wyrzucona z nieba, poniewaz poza
daa crek czowieczych, ktre w odpowiednim czasie wyday na swiat za rase
gigantw. Zaczyna teraz rozumiec ogrom niebezpieczenstwa, przed ktrym go
ocalono, pozwalajac
mu odejsc od Allelui Cone. O najbardziej faszywe ze stworzen! O ksiez niczko mocy powietrza! Kiedy Prorok, niech bedzie pokj Jego
269

imieniu, po raz pierwszy otrzyma wahi, Objawienie, czyz nie obawia sie, z e postrada zmysy? A kto wwczas ofiarowa mu te uspokajajac
a pewnosc , ktra
tak bya mu potrzebna? Cz, Chadidza, jego z ona. To ona przekonaa go, z e
nie jest majaczacym

pomylencem, lecz Posancem Bozym. Natomiast co zrobia dla niego Alleluja? Nie jestes soba. Jestem pewna, z e z le sie czujesz. O
przynoszaca
cierpienia stworzycielko konfliktw i blu duszy! Syreno, kusicielko, diable w ludzkiej skrze! To snieznobiae ciao i te jasne, jasne wosy: jak
ona posuzya sie nimi, aby otumanic jego dusze, i jak ciez ko byo jemu, ktry
ma takie sabe ciao, odeprzec to. . . do tego stopnia przez nia usidlony, zapany
w pajeczyne miosci tak skomplikowana, z e wprost trudno uwierzyc, doszed do
samej krawedzi ostatecznego Upadku. Jak dobroczynna okazaa sie wobec niego
Nad-Istota! Rozumia teraz, z e wybr jest prosty: pomiedzy diabelska mioscia crek czowieczych a niebianskim uwielbieniem Boga. By w stanie wybrac
to drugie; i w sama pore.
Wyciagn
a
z prawej kieszeni paszcza ksia
zke, ktra tkwia tam cay czas od
momentu, kiedy wyszed z domu Rosy tysiaclecie

temu: ksia
zki o tym miescie,
ktre przyszed ocalic, o Tym Wasnie Londynie, stolicy Wilajatu, miescie, ktre
byo tu szczegowo naszkicowane specjalnie dla niego. Wybawi to miasto: Londyn Geografw i to cay od A do Z.

***

Na rogu ulicy w centrum miasta, dzielnicy niegdys synnej ze wzgledu na

jej mieszkancw, artystw i radykaw, mez czyzn poszukujacych

prostytutek,
a obecnie danej w posiadanie urzednikom zajmujacym

sie reklamami i drobniejszym producentom filmowym, Archanio Gibril przypadkowo dostrzeg zagubiona dusze. Bya moda, rodzaju meskiego, wysoka i bardzo piekna, o orlim nosie,
z dugimi czarnymi wosami nasmarowanymi olejkiem i z przedziakiem na srodku gowy; miaa zote zeby. Zagubiona dusza staa na samej krawedzi chodnika,
odwrcona tyem do ulicy, lekko pochylaa sie do przodu i trzymaa w prawej rece cos, co najwyrazniej byo jej bardzo drogie. Zachowanie duszy zastanawiao:
najpierw dzikim wzrokiem patrzya w rzecz, ktra trzymaa w prawej doni, nastepnie rozgladaa

sie na wszystkie strony, i z przenikliwa koncentracja wbijaa

wzrok twarze przechodniw. Nie chcac
sposzyc duszy, Gibril mina
ja bez sowa
i zobaczy, z e tym przedmiotem w jej doni bya maa paszportowa fotografia. Za
drugim nawrotem podszed wprost do nieznajomego i zaoferowa mu swoja pomoc. Tamten nieufnie popatrzy na niego, a nastepnie podetkna mu te fotografie
niemal pod sam nos. Ten czowiek powiedzia, dzgajac
fotografie dugim
270

palcem wskazujacym.

Czy zna pan tego czowieka?

Kiedy Gibril zobaczy, z e z fotografii spoglada
na niego mody, bardzo piekny
mez czyzna, o imponujacym

orlim nosie, z dugimi czarnymi wosami nasmarowanymi olejkiem i z przedziakiem na srodku gowy, zrozumia, z e instynkt go
nie zawid, z e tutaj, na rogu ruchliwej ulicy przygladaa

sie przechodniom, aby

w koncu wyowic siebie samego, gdyby tamtedy przechodzi, Dusza poszukuja
ca swojego zagubionego ciaa, widmo rozpaczliwie odczuwajace
brak utraconej
powoki fizycznej archanioom bowiem znany jest fakt, z e dusza lub Ka nie
moze sama istniec (po zerwaniu zocistego sznura swiata acz
acego

ja z ciaem)
duzej niz jedna noc i jeden dzien. Moge ci pomc obieca i mody duch
popatrzy na mego z bliskim obedu niedowierzaniem. Gibril pochyli sie, uja

twarz istoty Ka w donie i mocno pocaowa w same usta, poniewaz dusza ucaowana przez archanioa odzyskuje natychmiast utracone poczucie orientacji i w ten
sposb wchodzi na droge prawdy i sprawiedliwosci. Jednakze zagubiona dusza zareagowaa zdumiewajaco
na to wyrznienie archanielskim pocaunkiem.
Odpierdol sie krzyknea. Moze jestem doprowadzony do ostatecznosci, ale
nie az na tyle, facet Po czym zademonstrowaa krzepkosc fizyczna niezwyka
dla ducha uwolnionego od powoki cielesnej i zadaa Archanioowi Panskiemu
mocne uderzenie w nos ta sama piescia, w ktrej znajdowaa sie fotografia;
powodujac
dezorientujace
i krwawe nastepstwa.
Kiedy poprawio sie jego widzenie, zagubionej duszy juz nie byo, natomiast
tuz obok, na swoim latajacym

dywanie kilka stp nad ziemia siedziaa Rekha Merchant, kpiac

sobie z jego porazki. Nie taki znw dobry poczatek
prychnea.
Archanio, dobre sobie. Mj ty szanowny panie Gibril, zwariowaes, uwierz
mi. Graes zbyt wielu typw ze skrzydami, z eby ci to wyszo na dobre. Nie ufaabym rwniez temu twojemu Bstwu, gdybym bya na twoim miejscu dodaa
bardziej konspiracyjnym tonem, chociaz Gibril podejrzewa, z e intencje jej wypowiedzi pozostaja przesmiewcze. Sam to zasugerowa, partaczac
odpowiedz na
twoje pytanie o kwestie Nad i Pod. Ta mysl o rozdzieleniu funkcji, swiato przeciw
ciemnosci, zo przeciw dobru, moze byc wystarczajaco
niedwuznaczna w Islamie
O, dzieci Adama, niech was Diabe nie zwiedzie, tak jak wygna waszych rodzicw z ogrodu, sciagaj
ac
z nich ich przyodziewek, z eby mc pokazac im ich wstyd
ale cofnij sie troche, a przekonasz sie, z e jest to cakiem niedawno zmyslona
rzecz. Amos, smy wiek przed Chrystusem, pyta: Czyz zdarza sie w miescie nieszczescie, by Pan tego nie sprawi? A rwniez Jahwe, wedug Deutero-Izajasza,
zauwaza: Ja tworze swiato i stwarzam ciemnosci, sprawiam pomyslnosc i stwarzam niedole. Ja, Pan, czynie to wszystko. Dopiero w Ksiedze Kronik, a wiec
zaledwie w czwartym wieku przed Chrystusem, po raz pierwszy zostaje uzyte
sowo szejtan w znaczeniu osobnej istoty, a nie jedynie atrybutu Boga. Prawdziwa Rekha nie byaby po prostu w stanie wygosic takiego przemwienia, gdyz
wychowaa sie, jakby nie byo, w politeistycznej tradycji i nigdy nie przejawiaa
271

najmniejszego zainteresowania porwnywaniem religii, a juz na pewno nie Apokryfami. Ale ta Rekha, ktra scigaa go nieustannie od chwili, kiedy wysypa sie
z Bustana, nie bya, i Gibril dobrze o tym wiedzia, rzeczywista w jakikolwiek
obiektywny, psychologicznie lub cielesnie konsekwentny sposb. Czym wiec
bya? atwo byoby wyobrazic ja sobie jako zjawisko, do ktrego powstania sam
przyozy reke jego wasnego wsplnika-przeciwnika, jego wewnetrznego demona. To wyjasniaoby atwosc , z jaka poruszaa sie po zakamarkach wiedzy.
Ale w jaki sposb on sam doszed do takiej znajomosci rzeczy? Czy naprawde
w dawnych czasach posiada te wiedze, a pzniej ja utraci, jak to obecnie donosia mu pamiec ? (Nie dawao mu spokoju wrazenie jakiejs niescisosci, ale kiedy
usiowa skoncentrowac mysli na swoim ciemnym okresie, to znaczy na tym
czasie swojego z ycia, kiedy w niewyjasniony sposb przesta wierzyc w swoje
anielskie posannictwo, napotyka gesty wa chmur, przez ktre, jak by nie wytez a wzroku, nie potrafi dostrzec niczego poza rozmazanymi cieniami.) Albo
tez, czyz mogo byc tak, ze materia wypeniajacy
obecnie jego mysli, dalekie
echo, by przytoczyc tylko pojedynczy przykad, starodawnej historii, kiedy to jego posancy anioowie Ituriel i Zefon zdybali adwersarza przykucnietego jak

ropucha przy uchu Ewy w Edenie, uzywajac

swych sztuczek by osiagn
a
c Zrda
jej wyobrazni, i tam wykuc Iluzje, jakie tylko chcia, przywidzenia i sny, wiec
czyz byo tak, z e to wszystko zostao wprowadzone do jego gowy i tam zaszczepione przez te sama zagadkowa Istote, te rzecz Z-Gry-i-Z-Dou, ktra stanea
przed nim twarza w twarz w sypialni Allelui i ktra obudzia go z dugiego snu na
jawie? Wobec tego, moze i Rekha bya emisariuszka tego Boga, boza antagonistka z zewnatrz,
a nie wewnetrznym cieniem, wytworem winy; kims, kto zosta
posany, aby mocowac sie z nim, przywrcic mu integralnosc .
Nos, z ktrego wcia
z leciaa krew, zacza
dawac o sobie znac rwacym,

pulsujacym

blem. Nigdy nie by w stanie zniesc cierpienia fizycznego. Zawsze

byes mazgajem Rekha parsknea smiechem. Szejtan rozumia wiecej:
Czy jest ktos taki, kto kocha swj bl?
Kto, znalazszy droge, nie wyrwaby sie z pieka,
Choc tam jego przeznaczenie? Ty postapiby

s tak, to pewne,
I smiao ucieka dokadkolwiek,

Byle od blu jak najdalej, gdzie mgbys z ywic nadzieje na zamiane

Udreczenie na ulge. . .
Nie mozna by tego uja
c lepiej. Osoba, ktra trafi do jakiegos pieka, jest gotowa robic wszystko, gwacic, wydzierac sia pieniadze,

mordowac, popenic samobjstwo, cokolwiek, aby tylko sie stamtad

wydostac. . . przyozy sobie chusteczke
do nosa, a Rekha, wcia
z obecna na swoim latajacym

dywanie, domyslajac
sie intuicyjnie, z e wspia
sie (zszed w d?) w krlestwo spekulacji metafizycznych,
usiowaa sprowadzic wszystko na blizsza sobie paszczyzne. Powinienes by
272

zostac ze mna wyrazia swoje zdanie. Moges mnie kochac uczciwie, tak jak
nalezy. Wiem przeciez, jak kochac. Nie kazdy to potrafi; ja potrafie. Potrafiam,
chciaam powiedziec. Nie jestem jak ta egocentryczna blond bomba, ktra potajemnie zamierza miec z toba dziecko, a tobie nawet jednym sowem o tym nie
wspomni. Ani jak twj Bg; juz nie te czasy, kiedy takie Osoby okazyway stosowne zainteresowanie.
Az sie prosio, z eby temu zaprzeczyc i to na kilku paszczyznach. Byas
zamez na, od poczatku
do konca odpowiedzia. ozyska kulkowe. Byem dla
ciebie przystawka, a nie gwnym daniem. Tak wiec ja, ktry czekaem tak dugo
na Niego, i jego objawienie sie, nie bede tutaj wyraza sie o Nim maodusznie,
po tym jak mi sie objawi we wasnej Osobie. Wreszcie o co tu chodzi z tym
dzieckiem? Wydaje sie, z e popadasz w przesade.
Nie wiesz, jak wyglada
pieko odparowaa natychmiast, zrzucajac
maske
niewzruszonosci. Ale mozesz byc pewien, nieudolny skoczku, z e je poznasz.
Gdybys tylko zazada,

rzuciabym tego nudziarza od ozysk w dwie sekundy, ale

ty trzymaes gebe na kdke. A teraz dopilnuje, z ebys sie znalaz tam na dole:
w Hotelu Pod-ziemia.
Nigdy nie zostawiabys swoich dzieci dalej upiera sie przy swoim.
Biedaczyny, posuneas sie nawet do tego, z e rzucias je w d, zanim sama skoczyas. To ja ruszyo. Lepiej nic nie mw! Jeszcze taki dzib otwiera! Szanowny panie, juz ja nawarze ci piwa! Usmaze twoje serce i zjem je z grzanka!

A jesli chodzi o twoja Biaa Krlewne Sniezke, uwaza ona, z e dziecko jest wyaczn
a wasnoscia matki, poniewaz mez czyzni raz sa, raz ich nie ma, ale ona trwa
zawsze, czyz nie? Jestes jedynie, przepraszam, nasieniem, ona jest ogrodem. Kto
pyta nasienie, czy chce ono wykiekowac? No i czy ty wiesz, co robisz, cholerny
gupi bombajski chopaczku, zadajac
sie z kobietami o nowoczesnych pogladach?

A ty odpowiedzia gwatownie. Czy na przykad zapytaas tatusia

swoich dzieci o zgode, zanim zrzucias je z dachu?
Zniknea w ataku furii i w oboku z tego dymu, wywoujac
eksplozje, ktra zachwiaa nim i zdmuchnea mu kapelusz z gowy (odwrcony wyladowa

na
chodniku u stp Gibrila). Do tego wszystkiego uruchomia rwniez mocne efekty
zapachowe o tak obrzydliwej woni, z e zmusio go to do zatkania ust, nastepnie
zebrao mu sie na wymioty. A tu nic: poniewaz nie byo w nim z adnego jedzenia,
ani z adnych pynw; juz od wielu dni nie jad i nie pi. Ach, niesmiertelnosc , mysla: ach, szlachetne uwolnienie sie od tyranii ciaa. Zauwazy, z e przyglada
mu
sie z zaciekawieniem dwoje ludzi, jednym by agresywnie wygladaj
acy
mody
czowiek, ubrany w skre i c wieki, z mohikanska fryzura we wszystkich kolorach
teczy i z agrafka w nosie, druga osoba bya z yczliwa kobieta w srednim wieku
i w chustce na gowie. No i bardzo dobrze: korzystaj z chwili. Okazcie skruche
krzykna
z arliwie Poniewaz jestem Archanioem Pana.
Biedny skurwiel powiedzia Mohikanin i rzuci monete do lezacego

ka273

pelusza Fariszty. Odszed; z yczliwa dama o byszczacych

oczach pochylia sie

jednak konfidencjonalnie w strone Gibrila i podaa mu ulotke. Zainteresuje to
pana. Szybko zorientowa sie, z e jest to rasistowski tekst domagajacy
sie repatriacji czarnych obywateli. Wziea go, wywnioskowa, za biaego anioa. A wiec
anioowie rwniez podlegaja takim kategoriom, przyja
te wiadomosc z niedowierzaniem. Niech pan spojrzy na to w ten sposb mwia kobieta, tumaczac

sobie jego milczenie jako przejaw niepewnosci i swoim przejsciem na zbyt wyrazna i zbyt gosna artykulacje dowodzac,
z e uwaza go za nie cakiem biaego, za
anioa z Lewantu byc moze, Cypryjczyka lub Greka, do ktrego powinna przemawiac najlepszym, na jaki potrafia sie zdobyc, tonem stosowanym-wobec-ciez ko-dotknietych. Gdyby przyjechali i zapchali ten kraj, skadkolwiek

pan jestes,
cz! Z pewnoscia to by sie panu nie spodobao.

***

Uderzony w nos, wysmiewany przez zjawy, otrzymawszy jamuzne zamiast

szacunku, i rznorodnymi drogami wprowadzony w bagno upadku mieszkancw
miasta, przy czym wyraznie widac byo tu niezmienna wyzszosc za, Gibril by
bardziej niz kiedykolwiek zdecydowany rozpocza
c czynienie dobra, zacza
c wielkie dzieo odsuniecia jak najdalej granic panowania adwersarza. Mapa w kieszeni
bya jego gwnym planem dziaania. Wybawi miasto kwadrat po kwadracie, od
Hockley Farm w pnocno-zachodnim rogu nakreslonego obszaru do Chance Wood na poudniowym wschodzie; po czym, byc moze, uczci zakonczenie swoich
prac drobna rozgrywka na zlokalizowanym na samej krawedzi mapy polu golfowym o trafnie dobranej nazwie: Odludzie.
A gdzies tam po drodze bedzie na niego czeka sam gwny przeciwnik. Szejtan, Iblis, czy jakiekolwiek inne imie sobie przybra i w rzeczy samej imie to
Gibril mia wcia
z na koncu jezyka podobnie jak twarz przeciwnika, zosliwa
i z rogami nad czoem, wcia
z bya jakos zamazana. . . cz, niedugo odzyska ona
swoja wyrazistosc , podobnie jak i imie wrci do jego pamieci, Gibril by tego pewien, bo czyz jego mozliwosci nie powiekszay sie z kazdym dniem, czyz on nie
by tym, ktry przywrcony do swojej chway cisnie przeciwnika w d, ponownie w Najciemniejsza Gebie? To imie: cz to mogo byc? Cz-cos? Czu Cze
Czin Czou. Niewazne. Wszystko w swoim czasie.

274

***

Ale miasto w swoim zepsuciu moralnym nie chciao poddac sie nowemu panowaniu kartografw, zmieniajac
ksztat wedug wasnego widzimisie i bez ostrzez enia uniemozliwiajac
Gibrilowi zblizanie do obranych celw w jakis systematyczny sposb, ktry by przeciez wola. W niektre dni skreca na rogu przy koncu
wspaniaej kolumnady zbudowanej z ciaa ludzkiego i pokrytej skra, ktra krwawia, jesli sie ja podrapao, i nagle znajdowa sie na nie wykorzystanych terenach,
pustkowiu nie ujetym na mapie, na ktrego obrzezu mg rozpoznac wysokie
sylwetki znajomych budowli, kopue katedry sw. Pawa, sypiac
a iskrami, swiece zaponowa Wiezy Telekomunikacyjnej, rozsypujace
sie na wietrze jak zamki
z piasku. Badz
ac
przechodzi przez anonimowa platanin

e parkw i wychodzi na
zatoczone ulice West Endu, na ktrych, ku osupieniu kierowcw, z nieba zacza

padac kwas, wypalajac

wielkie dziury w nawierzchni drg. W tym pandemonium
mirazy czesto sysza smiech: miasto wysmiewao jego bezsie, oczekujac
poddania sie, przyznania, z e nie jest nawet w stanie obja
c rozumem tego, co tu istnieje, a cz dopiero mwic o zmienianiu. Wykrzykiwa przeklenstwa pod adresem
wcia
z niewidocznego przeciwnika, baga Boga o nastepny znak, obawiajac
sie,
z e jego siy naprawde nigdy nie sprostaja zadaniu. Krtko mwiac,
stawa sie najbardziej z aosnym i zszarganym z archaniow; ubir jego brudny, wosy dugie
i przetuszczone, podbrdek pokryty kepkami nieujarzmionych kakw. W takim
wasnie z aosnym stanie dotar do stacji metra Angel.
Musia byc wczesny ranek poniewaz na jego oczach gebia wyplua z siebie
obsuge, ktra otworzya, a nastepnie odciagn
ea metalowa krate nocy. Wszed
za nimi powczac
nogami, gowa spuszczona, rece geboko w kieszeniach (plan
ulic zosta juz dawno wyrzucony); i podnisszy w koncu oczy, znalaz sie twarza
w twarz z osoba, ktra bya bliska paczu.
Dzien dobry zaryzykowa, a moda kobieta w kasie biletowej odpowiedziaa z gorycza:
Co w nim takiego dobrego, chciaabym wiedziec i teraz
dopiero pojawiy sie jej zy, pene, kuliste i obfite. No dobrze, juz dobrze,
moje dziecko powiedzia i dziewczyna spojrzaa na niego z niedowierzaniem.
Nie jest pan wcale ksiedzem wyrazia swoje zdanie. Odpowiedzia troche
niezdecydowanie: Jestem Anioem, Gibrilem. Rozesmiaa sie, rwnie niespodziewanie, jak wczesniej zaczea pakac. No tak, tylko z e anioy zwisaja
tu z lamp ulicznych na Boze Narodzenie. Ozdoby. Tylko, z e Rada Miejska wiesza je za szyje. Nic nie mogo zbic go z tropu. Jestem Gibril powtrzy
i utkwi w niej wzrok. Recytuj. I ku swemu zdziwieniu, ktre z naciskiem
podkreslia, nie moge uwierzyc, z e to robie, z e zwierzam sie jakiemus wczedze,
nie podoba mi sie to, wie pan, kasjerka biletowa zaczea mwic.

275

Nazywaa sie Orfea Phillips, miaa dwadziescia lat, utrzymywaa obydwoje

rodzicw, zwaszcza teraz, kiedy jej postrzelona siostra Hiacynta utracia prace
fizjoterapeutki pakujac
sie w jakis zupeny nonsens. Mody czowiek nazywa
sie, bo, a jakze, by w tym i mody czowiek, Uriasz Moseley. Na stacji ostatnio
zainstalowano dwie byszczace
nowe windy, i Orfei i Uriaszowi powierzono ich
obsuge. W godzinach szczytu, kiedy pracoway obydwa dzwigi, byo mao czasu
na rozmowy; jednak w innych porach dnia uzywano tylko jednego. Orfea stawaa
wwczas na stanowisku kontroli biletw nie opodal szybu windy i Uriemu udao
sie spedzic wiele godzin na rozmowie z nia tam na dole, wspiera sie o futryne drzwi swojej byszczacej
windy i czysci zeby srebrna wykaaczka, ktra jego
pradziadek dawno temu dziubna
jakiemus wascicielowi plantacji. Bya to prawdziwa miosc . Ale mnie ponioso uczucie zawodzia Orfea przed Gibrilem.
Jestem zbyt szybka, by zachowac rozsadek.

Pewnego popoudnia, przy sabym

ruchu, opuscia swj posterunek i stanea przed nim, kiedy by akurat pochylony i czysci zeby, i widzac
to spojrzenie jej oczu, odozy wykaaczke. Po tym
wydarzeniu zacza
przychodzic do pracy sprez ystym krokiem; ona rwniez bya
w sidmym niebie, zjezdzajac
codziennie do wnetrza ziemi. Ich pocaunki staway
sie coraz duzsze i bardziej namietne. Czasami nie potrafia oderwac sie od niego,
kiedy dzwoniono po winde; Uriasz musia ja wtedy odpychac krzyczac,
Opanuj
sie, dziewczyno, ludzie czekaja.
Uriasz podchodzi do swojej pracy jak do powoania. Mwi Orfei o dumie z munduru, ktry nosi, o zadowoleniu ze suzby
dla spoeczenstwa, z tego, z e daje spoeczenstwu z ycie. Pomyslaa, z e brzmi to
nieco pompatycznie i chciaa powiedziec: Uri, czowieku, ty z es tutaj tylko windziarz, ale wyczuwajac,
z e taki realizm nie byby mile przyjety, powstrzymywaa
swj nieznosny jezyk, a scislej mwiac,
wsadzaa go w jego usta.
Ich usciski w tunelu przeksztaciy sie w wojny. Prbowa, powiedzmy, oderwac sie od niej, wygadzajac
swj mundur, kiedy ugryza go w ucho i wsadzia
reke do jego spodni. Chyba zwariowaas powiedzia, ale ona kontynujac,

zapytaa: No to co? Przeszkadza ci to?

Jak mozna byo przewidziec, przyapano ich: skarge zozya dobrotliwa kobieta w chustce na gowie i tweedowym paszczu. Mieli szczescie, z e nie wyrzucono
ich z pracy. Orfee uziemiono, oderwano od szybw i wind, przeniesiono na gre
i odizolowano w kasie biletowej. Co gorsza jej miejsce zajea stacyjna pieknosc ,
Rachela Watkins. Wiem, co sie dzieje krzyknea ze zoscia. Widze wyraz
twarzy Racheli, kiedy wjezdza na gre, poprawia wosy i nie wiedziec co jeszcze.
Uriasz unika obecnie wzroku Orfei.
Nie mam pojecia, jak pan zmusi mnie, abym opowiedziaa swoja historie
zakonczya niezdecydowanie. Nie jestes pan z adnym anioem. To pewne.
Ale nie potrafia, mimo z e usilnie prbowaa, wyrwac sie spod wadzy jego
paralizujacego

spojrzenia. Wiem powiedzia jej co jest w twoim sercu.

Siegna
przez okienko kasy i uja
jej nie opierajac
a sie don. Tak, o to cho276

dzio, wypenia go sia jej pragnien, co pozwalao mu przetumaczyc je i przesac

z powrotem do niej, dzieki czemu stao sie mozliwe dziaanie wypowiedzenie
przez nia i spenienie tego, czego najgebiej pozadaa;

tak, to byo cos, co pamieta, ta cudownosc aczenia

sie z ta, ktrej sie objawia, a to, co dalej nastepowao,

byo owocem tego poaczenia.

Wreszcie pomysla wracaja archanielskie

umiejetnosci. W kasie biletowej kasjerka Orfea Phillips miaa zamkniete oczy,
jej ciao osuneo sie na krzesle, wygladaa

na ciez ka i ospaa, a jej wargi poruszay sie. Rwnoczesnie, w cakowitej zgodzie z nimi, poruszyy sie jego usta.
Otz i to. Zrobione.
W tym samym momencie zawiadowca stacji, may zagniewany czowieczek
z dziewiecioma dugimi woskami, ktre zapane na poziomie ucha jak plaster
przylepione byy przez caa ysine, wypad jak kukieka zza swoich maych drzwi.
Co ty tam knujesz? krzykna
na Gibrila. Wyrywaj stad,
zanim zawoam
policje. Gibril nie ruszy sie z miejsca. Zawiadowca stacji zobaczy, z e Orfea wychodzi ze swojego transu i zacza
wrzeszczec: Ty, Phillips, nigdy nie widziaem
czegos takiego. Lecisz na kazde spodnie, ale to juz jest smiechu warte. Jak dugo z yje. I przysypia w czasie pracy, tez pomys. Orfea wstaa, wozya swj
paszcz przeciwdeszczowy, wziea skadana parasolke i wynurzya sie z kasy.
Zostawia wasnosc publiczna bez opieki. Natychmiast tu wracaj, albo tracisz robote, masz to jak w banku. Orfea ruszya w strone spiralnych schodw i zesza
ku gebi. Pozbawiony pracownika, zawiadowca odwrci twarz do Gibrila. No,
dalej powiedzia. Zjezdzaj, juz cie nie ma. Pal zelwy.
Ja czekam odpowiedzia Gibril z godnoscia na winde.
Kiedy Orfea Phillips dotara na sam d i wysza zza rogu, zobaczya Uriasza
Moseleya we wasciwy sobie sposb opartego o budke kontrolera biletw i Rachele Watkins, gupawo usmiechnieta w rozkoszy. Ale Orfea wiedziaa, co robic.
Daes juz poczuc Cheli swoja wykaaczke, Uri? zawoaa gosno. Na
pewno chciaaby sobie potrzymac.
Oboje podskoczyli jak uzadleni.

Uriasz prbowa ja zagadac: No, no nie

bad
z taka wulgarna, Orfea ale jej spojrzenie od razu ostudzio jego zapedy. Potem ruszy w jej strone, cay rozmarzony, zostawiajac
Rachele na lodzie. Wasnie tak powiedziaa delikatnie, nie spuszczajac
z niego wzroku ani na chwile.
No, chodz. Chodz do mamy. Teraz musze isc tyem do windy i po prostu
wessac go tam do srodka, a potem w gre i odchodzimy sobie. Ale cos byo nie
tak. Juz nie szed ku niej. Rachela Watkins stanea obok niego, cholera, o wiele za
blisko, i zatrzyma sie. Powiedz jej, Uriasz odezwaa sie Rachela z e jej
gusa tu na dole nie dziaaja. Uriasz obja
ramieniem Rachele Watkins. Nie tak
to sobie wyobrazaa, nie takiego rozwoju akcji staa sie nagle pewna, bardzo pewna, kiedy Gibril uja
jej don, ot po prostu tak, jak gdyby byli sobie przeznaczeni;
my-ty, myslaa; co sie ze mna dziao? Podesza blizej. Wez ja ode mnie, Uriasz
krzyknea Rachela. Gniecie mi mundur i w ogle. Wtedy Uriasz, trzyma277

jac
szamoczac
a sie bileterke za oba nadgarstki, ogosi te wiadomosc : Prosze
ja wasnie, z eby za mnie wysza! Na te sowa Orfee opuscia jakakolwiek chec
walki. Ozdobione paciorkami warkocze przestay wirowac i trzaskac. Wiec
zostajesz skreslona z zamwienia, Orfeo Phillips ciagn
a
Uriasz, sapiac
nieco.
I tak jak dama tu mwi, z adne gusa niczego nie zmienia. Orfea, z ubraniem w nieadzie i rwniez dyszac
ciez ko, opada na podoge, zwrcona tyem
do kretej sciany tunelu. Do ich uszu dobieg odgos hamujacego

pociagu,

para
zareczonych pospieszya na swoje stanowiska, po drodze doprowadzajac
sie do
porzadku,

zostawiajac
Orfee tam, gdzie usiada. Dziewczyno wypowiedzia
Uriasz Moseley swoja opinie zamiast pozegnania jestes zbyt nieprzyzwoita,
diabelnie nieprzyzwoita jak na mj gust. Rachela Watkins przesaa Uriaszowi buziaka ze swojej budki kontrolera biletw; on, z kolei, nonszalancko opar sie
o swoja winde i zacza
czyscic zeby. Domowe jedzenie obiecaa mu Rachela
bez jakichkolwiek niespodzianek.
Ty ohydny wczego wrzasnea Orfea Phillips na Gibrila, kiedy juz
pokonaa dwiescie czterdziesci siedem stopni w spiralnych schodach kleski.
Ty nic nie wart diabelny wczego. Kto cie prosi, z ebys tak diabelnie zniszczy
mi z ycie?

***

Nawet aureola zgasa, zupenie jak przepalona z arwka, a ja nie wiem, gdzie
jest sklep. Gibril na awce w maym parku w poblizu stacji medytowa nad bezskutecznoscia swoich dotychczasowych wysikw. I stwierdzi, z e gra sa bluznierstwa: jezeli puszki z jedzeniem zostay z le oznakowane i trafiy do niewasciwego odbiorcy, czy jest to wina dostawcy? Jezeli ktrys z efektw specjalnych
latajaca
mata, czy cos takiego nie uda sie, i widzisz byszczace
niebieskie
kontury postaci lecacego

faceta, jak mozna winic za to aktora? Podobnie dowodzac,

jezeli jego anioowanie okazywao sie mao skuteczne, kto, przepraszam,
by za to odpowiedzialny? On sam czy tez jakas inna Wielka Figura? W ogrodzie jego zwatpienia,

posrd rojw muszek, krzakw rzy i rozpaczy bawiy sie

dzieci. Kroki babci, pogromcy duchw, moray. Eloen deigreken, Londyn. Upadek aniow rozmysla Gibril, to nie bya ta sama para kaloszy co Upadek Kobiety i Mez czyzny. W przypadku ludzi chodzio o moralnosc . O owoc z drzewa
poznania dobra i za, ktrego spozywac nie mieli, a spozyli. Najpierw kobieta,
a za jej namowa mez czyzna, zdobyli zakazane normy etyczne, zaprawione atrakcyjnym smakiem jabek: wa
z przynis im system wartosci. Umozliwiajac
im,
miedzy innymi, osad
Samego Boga, dajac
mozliwosc , we wasciwym czasie, za278

danie wszystkich tych niefortunnych pytan: dlaczego zo? Dlaczego cierpienie?

Dlaczego smierc? Tak wiec, fora ze dwora, wyszli. On chcia, aby Jego piekne
stworzenia wywyzszay sie ponad swj stan. Dzieci smiay mu sie w twarz:
Cos dziiiwnego w sasiedztwie.

Uzbrojeni w pistolety-zabawki, udawali, z e chca

go poskromic jak jakiegos zwyczajnego podego oszusta. Odejdzcie stamtad

rozkazaa jakas kobieta kobieta schludnie ubrana, biaa, rudowosa, z szerokim
pasem piegw na samym srodku twarzy, jej gos by peen wstretu i awersji. Syszeliscie? W tej chwili! Natomiast katastrofa aniow bya po prostu sprawa
wadzy: dziecinnie atwym fragmentem pracy nad utrzymaniem porzadku

w niebie, kara za bunt, dobra i twarda pour encourager les autres. Wobec tego jak
bardzo niepewnym Samego Siebie by ten Bg, Ktry nie chcia, aby Jego najpiekniejsze stworzenia odrzniay dobro od za, i Ktry rzadzi

terrorem, domagajac

sie bezwzglednego posuszenstwa nawet Swoich najblizszych wsptowarzyszy,

wysyajac
wszystkich dysydentw do Swoich ogniem ponacych

Syberii, guagw-piekielnych przedsionkw Pieka. . . pohamowa sie. Byy to szatanskie mysli, wozone mu do gowy przez Iblisa-Belzebuba-Szejtana. Jezeli Byt Najwyzszy
wcia
z kara go za wczesniejsza utrate wiary, z pewnoscia nie tedy droga do uzyskania odpuszczenia grzechw. Po prostu musi dalej isc , az, oczyszczony, poczuje, z e przywrcona mu zostaa caa moc. Oczyszczajac
swj umys siedzia sobie
w zapadajacym

zmierzchu i obserwowa (juz z pewnej odlegosci) zabawe dzieci.

Hip-hop-raz-dwa-trzy kto-tam-to-nie-ty nie-bo-jestes-brudny nie-bo-jestes-czysty,
i w tym momencie, by tego pewien, jeden z chopcw powazny jedenastolatek
o bardzo duzych oczach utkwi w nim wzrok: mama-mwi-zes-krlewna-z-bajki.
Zmaterializowaa sie Rekha Merchant, caa wystrojona, caa w klejnotach.
Chopcy ukadaja teraz obrazliwe wierszyki o tobie, Aniele Panskim szydzia.
Nawet ta maa kasjerka, nawet ona nie jest specjalnie toba zachwycona. Wcia
z
idzie z le, baba, tak to mi wyglada.

***

Tym razem, jednakze, duch samobjczyni Rekhi Merchant nie zjawi sie tylko
po to, aby kpic. Ku zdumieniu Gibrila stwierdzia, z e przyozya reke do jego rozlicznych cierpien: Czy wyobrazasz sobie, z e tylko ta twoja Jedyna Istota nimi
szafuje? krzyknea. Cz, mj kochasiu, pozwl sobie objasnic. Jej przemadrzaa

angielszczyzna z Bombaju bolesnie ukua go w serce naga tesknota za

tym utraconym miastem, ale Rekha nie czekaa, az Gibril odzyska rwnowage.
Pamietaj, z e umaram z miosci do ciebie, ty nieszczery pochlebco; daj mi moje
prawa. W szczeglnosci do zemsty na tobie, poprzez cakowite zepsucie ci z ycia.
279

Czowiek musi sporo wycierpiec za spowodowanie skoku kochanki; nie uwazasz?

Taka jest zasada, w kazdym razie. Az dotad
wywracaam cie na druga strone, ale
teraz mam po prostu dosyc. Nie zapominaj, jak dobra byam w przebaczaniu.
Rwniez i tobie sie to podobao, co? Tak wiec pojawiam sie, z eby powiedziec,
z e kompromis zawsze jest mozliwy. Chcesz porozmawiac o tym czy tez wolisz
w dalszym ciagu
gubic sie w tym szalenstwie, stajac
sie nie anioem, a wykolejencem, z aosnym nieporozumieniem?
Gibril zapyta: Co za kompromis?
Ha, czby innego? odpowiedziaa, jej zachowanie zmienio sie, staa
sie delikatna jak nigdy, a twarz jej promieniaa. Mj fariszto, to przeciez tak
niewiele.

Zeby
tylko powiedzia, z e ja kocha:

Zeby
tylko powiedzia to i z eby raz w tygodniu, gdy ona przyjdzie poozyc sie
obok niego, okaza jej swoja miosc :
Jezeli podczas jednej z nocy, o terminie zadecyduje on sam, bedzie mogo byc
tak jak kiedys, podczas suzbowych podrzy czowieka od ozysk kulkowych:
Wwczas pooze kres szalenstwom miasta, ktrymi tak cie nekam; skonczy
sie rwniez twoje opetanie ta pomylona mysla, z e musisz zmienic miasto, wykupic
je, jakby byo zastawione w lombardzie; wszedzie bedzie cicho cichutenko;
mozesz sobie nawet z yc ze swoja bladolica kobieta i zostac najwieksza gwiazda
filmowa na swiecie, jak mogabym byc zazdrosna, Gibrilku, skoro juz umaram,
nie chce, z ebys mwi, z e jestem tak wazna w twoim z yciu jak ona, nie, wystarczy
mi drugorzedna miosc , pozycja dodatkowej kochanki, jak dodatkowej potrawy na
stole. Co ty na to, Gibril, wystarcza dwa-krtkie-swka, cz ty na to?
Daj mi czas.
Ostatecznie nie prosze cie o nic nowego, o nic, na co jeszcze nigdy dotad
sie
nie zgadzaes, czego jeszcze nie robies, czemu dotad
nie ulegaes. Przespanie sie
ze zjawa to nie najgorsza rzecz. A ta historia na pododze u starej pani Diamond
w szopie na odzie, tamtej nocy? Nieza heca, nie uwazasz? A wiec: jak myslisz,
czyja to robota? Posuchaj, moge przybrac dowolny ksztat, jakiego sobie tylko
zazyczysz, jest to jedyna korzysc z mojego obecnego stanu. Chcesz ja znowu,
te kobiete z epoki kamiennej, ktra spotkaes w szopie na odzie? Hej, presto.
A moze chcesz zwierciadlane odbicie tej twojej alpinistycznej spoconej narwanej
gry lodowej? To tez tylko chwila, czowieczku, chystku. Jak myslisz, ktz to
czeka na ciebie po smierci starszej pani?
Przez caa te noc chodzi ulicami miasta, ktre wcia
z pozostaway niezmienione, banalne, jak gdyby ponownie oddano je pod wadanie praw przyrody; podczas
gdy Rekha pynac
przed nim na dywanie, zupenie jak artystka na scenie, tuz
nad gowa umilaa mu czas spiewajac
najsodsze z piesni miosnych przygrywajac
sobie na starej fisharmonii o sciankach z kosci soniowej, spiewaa wszystko, poczawszy

od Faiz Ahmada Faiza, a skonczywszy na najlepszych utworach

280

muzycznych ze starych filmw, takich jak pena buntu aria spiewana przez tancerke Anarkali w obecnosci Wielkiego Mogoa Akbara w klasycznym filmie z lat
piec dziesiatych

Mughal-e-Azam, w ktrej ogasza i opiewa swoja miosc do

Ksiecia, Salima, uczucie w jej sytuacji nieprawdopodobne i zakazane, Pyaar
kiya to darna kya? Co znaczy miniej wiecej, dlaczego bac sie miosci? i Gibril, ktrego zaczepia w ogrodzie jego watpliwo

sci, czu, z e muzyka ta zakada

coraz wieksza liczbe petli na jego serce i prowadzi go wprost ku niej, poniewaz
to, o co prosia, byo, w istocie rzeczy, takim drobiazgiem.
Doszed do rzeki; i do jeszcze jednej awki, wielbady
z z eliwa podtrzymyway drewniane listwy, tuz pod Iglica Kleopatry. Siedzac,
zamkna
oczy. Rekha
spiewaa Faiza:
Nie pros mnie, moja miosci,
o te miosc , ktra-
zem cie kiedys darzy. . .
Jaka sliczna wcia
z jestes, moja miosci
lecz ja tez jestem bezradny
poniewaz swiat ma inne zmartwienia, niz miosc
I inne tez przyjemnosci.
Nie pros mnie, moja miosci,
o te miosc , ktra-
zem cie kiedys darzy.
Poprzez zamkniete powieki Gibril ujrza mez czyzne: nie Faiza, lecz innego
poete, ktry najlepsze lata z ycia mia dawno za soba, zniedoez niaego faceta.
Tak, to byo, jego imie: Baal. Cz on tu porabia? Co ma do powiedzenia?
Poniewaz wyraznie usiowa cos powiedziec; jego gos, niewyrazny i ochrypy, utrudnia jednak zrozumienie. . . Kazdej nowej idei, Mahoundzie, stawia sie
dwa pytania. Pierwsze zadaje sie wtedy, gdy idea jest saba JAKIEGO RODZAJU
Czy nalezysz do tych idei, ktre ida na kompromis, ukadaja sie,
IDEA JESTES?
przystosowuja do spoeczenstwa. Szukaja dla siebie schronienia, aby przetrwac,
czy tez jestes przekorna i krwiozercza mysla, sztywna jak kij ciez ka idiotka, ktra
predzej zamie sie niz ugnie pod podmuchem wiatru? Tym rodzajem, ktry najprawdopodobniej, dziewiec dziesiat
dziewiec razy na sto, zostanie starty na proch;
ale, za setnym razem, zmieni swiat.
Jakie jest drugie pytanie? zapyta gosno Gibril.
Odpowiedz najpierw na pierwsze.

***

Gibril, otworzywszy oczy o swicie, zasta Rekhe niezdolna do spiewu, uci281

szona przez nadzieje i niepewnosc . Z miejsca postanowi dac jej za swoje. To

podstep. Nie ma Boga prcz Boga. Nie jestes ani Bytem, ani Jego przeciwnikiem,

lecz jedynie jaka

s awanturujac
a sie mgieka. Zadnych
kompromisw, nie bede
prowadzi rozmw z oparami. Zobaczy wwczas, z e spady z niej szmaragdy
i brokaty, a nastepnie jej ciao, az zosta sam szkielet, po czym i on rozsypa sie
w py, w koncu da sie syszec z aosny rozdzierajacy
krzyk i to, co jeszcze zostao
z Rekhi, odleciao ze zdruzgotana furia do sonca.
I nie powrcio: az dopiero lub prawie przy koncu.
Przekonany, z e przeszed jaka
s prbe, Gibril uswiadomi sobie, z e pozby sie
wielkiego ciez aru; jego nastrj ulega poprawie z sekundy na sekunde i kiedy sonce pojawio sie na niebie, dosownie szala juz z radosci. Teraz naprawde mogo
sie to zacza
c: tyrania jego wrogw, Rekhi i Allelui Cone i wszystkich kobiet, ktre chciay go zwiaza
c okowami pozadania

i piesni, zostaa przeamana na dobre;

czu teraz, z e znowu z niewidocznego punktu tuz nad jego gowa wypywa strumien swiata; i ciez ar jego ciaa, takze, by coraz mniejszy. Tak, traci resztki
swojej ludzkiej natury, powraca don dar latania, w miare jak stawa sie coraz bardziej eteryczny, utkany z oswietlonego powietrza. Mg zrobic krok naprzd,
dosownie w tej sekundzie, opuszczajac
poczerniaa krawedz nabrzeza, i wzniesc
sie wysoko ponad stara szara rzeke; albo tez skoczyc z ktregos z jej mostw
i nigdy juz nie dotkna
c stopa ziemi. A wiec: nadszed czas, aby pokazac temu miastu wspaniay widok, poniewaz jesli dostrzeze ono Archanioa Gibrila stajacego

w caym swym majestacie na zachodnim horyzoncie, skapanego

w promieniach
wschodzacego

sonca, z pewnoscia jego mieszkancy okrutnie sie przeraza i beda

z aowac za swoje grzechy.
Zacza
powiekszac swoja osobe.
Jakzez wiec zdumiewajace
byo, z e z wszystkich kierowcw jadacych

nieprzerwanym potokiem wzuduz Nabrzeza ostatecznie byy to godziny szczytu

ani jeden nie spojrza w jego kierunku, nie mwiac
juz o zauwazeniu jego obecnosci! Tak, zaiste by to lud, ktry oslep. A poniewaz zwiazek

miedzy ludzmi
i anioami jest niejasny anioowie lub malaika sa zarwno zarzadcami

swiata
przyrody, jak i posrednikami miedzy Bogiem a rodzajem ludzkim, ale jednoczesnie, jak Koran dobitnie stwierdza, i rzeklismy do aniow, bad
zcie posuszni Adamowi, miao to symbolizowac zdolnosc czowieka do panowania, dzieki jego wiedzy, nad siami przyrody, uosobionymi przez aniow doprawdy niezbyt wiele
mg tu zdziaac niezauwazony i rozwscieczony malak Gibril. Archanioowie moga mwic jedynie wtedy, gdy ludzie zdecyduja sie suchac. Co za banda! Czyz nie
on pierwszy dostrzeg Najwyzsza-Istot

e, zanim uczynia to ta zgraja przestepcw

i zoczyncw? Czy umiescisz ich na ziemi, aby siali na niej niezgode i przelewali
krew? zapyta wtedy, a Najwyzszy, jak zwykle odpowiedzia, z e on wie lepiej.
Cz, oto byli oni, panowie ziemi, upakowani jak sardynki w puszkach na kkach
i slepi jak nietoperze; ich gowy wypenione sa intrygami, a gazety krwia.
282

Naprawde trudno byo w to uwierzyc. Oto pojawia sie tu niebianska istota,

pena blasku, promiennosci i dobroci, wieksza niz Big Ben, zdolna okrakiem stana
c na obu brzegach Tamizy, zupenie w stylu kolosa, a te mae mrweczki w dalszym ciagu
tkwiy po uszy w programie radiowym dla kierowcw i ktniach
z innymi kierowcami. Jestem Gibril krzykna
gosem, ktry wstrzasn
a
kazdym budynkiem na obu brzegach rzeki: nikt nie zauwazy. Ani jedna osoba nie

wybiega z tych trzesacych

sie budowli, aby uciec przed trzesieniem ziemi. Slepi,

gusi i pogra
zeni we snie.
Postanowi isc za ciosem.
Potok samochodw pyna
obok niego. Wzia
potez ny oddech, podnis gigantyczna stope i zrobi zamaszysty krok naprzd, aby stawic czoa samochodom.

***

Cay potuczony, ze skra otarta w wielu miejscach na ramionach i twarzy, ale

pod wpywem wstrzasu
mniej wiecej w normie psychicznej, Gibril Fariszta zosta
odstawiony z powrotem przed drzwi Allie przez niskiego byszczacego

dzentelmena, ktry niemozliwie sie jaka

i ktry nie bez trudnosci przedstawi sie jako
producent Filmowy S. S. Sisodia, znany jako Whi-whisky p-p-poniewaz nie s-s-stronie od k-k-kieliszka; p-prosze p-p-pani, moja w-w-wizytwka. (Kiedy juz
poznali sie blizej, Sisodia czesto wywoywa u Allie paroksyzmy smiechu, kiedy
podciaga
sobie prawa nogawke spodni, obnazajac
kolano, i gaszczac
je dumnie,
trzyma swoje olbrzymie okulary filmowca tuz przy skrze: Au-au-autoportret.
W pewnym stopniu by dalekowidzem: Nie potrzebuje szkie, z eby oglada
c
f-film, ale n-n-normalne z ycie wdziera sie, psiakrew, pod sam nos.) To wasnie
wypozyczona limuzyna Sisodii potracia

Gibrila; na szczescie by to wypadek

w zwolnionym tempie, wskutek korkw ulicznych; aktor wyladowa

na masce samochodu, wygaszajac

z patosem najstarsza kwestie w historii kina: Gdzie ja jestem, a Sisodia, widzac
wcisniete w przednia szybe legendarne rysy zaginionego
pboga, mia ochote odpowiedziec: Zpo-zpo-powrotem na Swo-o-oim miejscu:
na szk-szk-szklanym ekranie. k-k-kosci ma cae powiedzia Sisodia Allie.
Pra-a-awdziwy cud. Wpa-wpa-a-akowa mi sie wprost pod k-k-koa w-w-wozu.
Wiec wrcies, Allie przywitaa cicho Gibrila. Wydaje sie, z e jest to miejsce,
w ktrym zawsze ladujesz

po upadku.
Rwniez Scotch-i-Sisodia producent filmowy powrci do tematu swoich przydomkw. Ze wzgledw hu-hu-humorystycznych. Moja ulubiona t-t-trucizna.
283

 Bardzo to uprzejme z pana strony, z e przywiz pan Gibrila do domu

Allie wreszcie zrozumiaa przytyk. Pozwoli pan poczestowac sie drinkiem?
Alez oczywiscie! Oczywiscie! Sisodia nawet klasna
w donie. Dla
mnie, dla c-c-caego h-h-hinduskiego kina jest dzis w-w-wielki dzien.

***

Byc moze nie syszaas tej historii o paranoidalnym schizofreniku, ktry uwazajac
sie za Cesarza Napoleona Bonaparte, zgodzi sie poddac testowi
z wykrywaczem kamstw? Alicja Cohen, jedzac
apczywie rolmopsy, machaa
przed nosem crki jednym z widelcw Blooma. Pytanie, jakie mu zadano: czy
jestes Napoleonem? A oto odpowiedz, ktra da, usmiechajac
sie zosliwie, bez
wahania: Nie. Patrza wiec na maszyne, ktra z caa przenikliwoscia wspczesnej
nauki pokazuje, z e wariat kamie. Znowu Blake, pomyslaa Allie. Wtedy zapytaem: czy mocne przekonanie o tym, z e rzecz jest taka, a nie inna, powoduje
zaistnienie tej wasnosci? On tj. Izajasz odpowiedzia. Wszyscy poeci byli
przekonani, z e tak sie dzieje. I w epokach wyobrazni to mocne przekonanie przenosio gry; lecz wielu nie stac na gebokie przekonanie. Suchasz mnie, moda
damo? Mwie teraz powaznie. Ten dzentelmen, ktrego masz u siebie w zku:
jemu nie sa potrzebne twoje conocne zaloty wybacz, powiem wprost, bo widze,
z e to konieczne ale, szczerze mwiac,
szpitalna cela dla wariatw.
Ty bys to zrobia, niewatpliwie.

Allie nie pozostaa duzna. Potem

wyrzuciabys klucz. Byc moze nawet podaczya

go do pradu.

Wypalic diaba
z jego mzgu: dziwne, jak nasze uprzedzenia wcale sie nie zmieniaja.
Hmm Alicja przemysliwaa sprawe, jednoczesnie przybierajac
swj najbardziej nieprzytomny i najniewinniejszy wyraz twarzy, aby rozoscic crke.
W czym to moze zaszkodzic? Tak, moze niezbyt duze napiecie, maa dawka pra
du. . .
Dostaje to, czego potrzebuje, mamo. Wasciwa opieka lekarska, mnstwo
odpoczynku i cos, o czym byc moze juz zapomniaas. Zaniemwia nagle, jej
jezyk zasupa sie i juz zupenie innym, niskim gosem, wpatrujac
sie w swoja
nietknieta saatke, wydobya z siebie to ostatnie sowo. Miosc .
Ach tak, ta potega miosci Alicja poklepaa crke po doni (ktra od
razu zostaa cofnieta). Nie, tego nie zapomniaam, Allelujo. Jest to cos, czego wasnie zaczeas sie uczyc po raz pierwszy w swoim pieknym z yciu. I kogo
to wybierasz? Wznowia swj atak. Biegacza-z-obiadami! Dziewiec dziesiat-pensw-zamiast-funta!

Faceta-z-motylami-w-mzgownicy! Chciaam powiedziec anioa, kochanie, nigdy czegos takiego nie syszaam. Mez czyzni zawsze
284

roszcza sobie prawa do specjalnych przywilejw, ale ten pobi wszystkich.

Mamo. . . zaczea Allie, jednak nastrj Alicji znowu sie zmieni, i tym
razem, kiedy odezwaa sie ponownie, Allie nie przysuchiwaa sie juz sowom,
gdyz dotar do niej bl, ktre sowa te zarazem ujawniay i ukryway, bl kobiety,
ktra historia potraktowaa jak najbardziej brutalnie, ktra stracia juz mez a i doczekaa sie tego, z e jej starsza crka zrobia jej cos, co kiedys, z niezapomnianym
czarnym humorem, nazwaa falstartem w wyscigu przez Styks (musiaa chyba
czytac kolumny sportowe w czasopismach, z eby natkna
c sie na to okreslenie).
Allie, moja kochana powiedziaa Alicja Cohen bedziemy musieli bardzo na
ciebie uwazac.
Allie bya w stanie dostrzec ten wyraz paniki-udreki na twarzy swojej matki
miedzy innymi dlatego, z e niedawno zauwazya te sama kombinacje rysw u Gibrila Fariszty. Kiedy Sisodia pozostawi go pod jej opieka, stao sie jasne, z e cos
musiao wstrzasn
a
c Gibrilem do gebi, mia wyglad
czowieka tak przerazonego
i tak zszokowanego swoja wewnetrzna rana, z e widok ten wprost rozdziera jej
serce. Fakt swojej choroby psychicznej Gibril przyja
z odwaga, nie chcia go pomniejszac, ani ukrywac pod jaka
s faszywa nazwa, ale uswiadomienie sobie tej
niemocy przerazio go, co cakiem zrozumiae. Nie by juz (przynajmniej na razie) tym porywczym parweniuszem, ktry wzbudzi w niej wielka namietnosc
i sta sie teraz dla niej, w tym nowym wcieleniu osoby narazonej na niebezpieczefistwo, o wiele drozszy niz kiedykolwiek przedtem. Postanowia doprowadzic
go z powrotem do zdrowia psychicznego, wytrzymac do konca i zdobyc swj
szczyt. A by Gibril obecnie najatwiejszym i najbardziej posusznym z pacjentw,
do pewnego stopnia otumaniony silnymi lekami przepisanymi przez specjalistw
ze szpitala Maudsley, spa caymi godzinami, a miedzy jednym snem a drugim bez
najmniejszego sprzeciwu spenia wszystkie jej polecenia. W momentach penej
swiadomosci wyjasni jej wszystkie szczegy dotyczace
choroby: dziwne serie
marzen sennych, a jeszcze przed nimi niemal-smiertelna utrate zdrowia w Indii.
Nie boje sie juz snu powiedzia jej. Poniewaz to, co przydarza mi sie na
jawie, jest obecnie o wiele gorsze. Jego najwiekszy lek przypomina jej Karola
II, ktry, odzyskawszy juz tron, zawsze czu strach, przed ponownym wysaniem
w swoja droge: Dabym wszystko za pewnosc , z e to wiecej juz mi sie nie
przydarzy powiedzia jej, potulny jak baranek.
Czy jest ktos taki, kto kocha swj bl? To sie nie powtrzy uspokajaa
go. Masz najlepsza opieke, jaka mozna zdobyc. Wypyta ja o pieniadze,

i kiedy prbowaa zmienic temat, zacza

nalegac, z eby potracia

koszty leczenia
psychiatrycznego z maej fortunki, jaka schowa na pzniej w swoim pasie na
pieniadze.

By w dalszym ciagu
przygnebiony. Mozesz mwic, co chcesz
wymamrota w odpowiedzi na jej optymistyczne i wesoe uwagi. Szalenstwo
tkwi tutaj i wprost dretwieje cay, kiedy pomysle, z e moze wydostac sie na zewnatrz
lada chwila, dosownie teraz, i z e on znowu przejmie kontrole. Zacza

285

okreslac anielska,
opetana
czesc wasnego ja jako druga osobe: prawdziwie
Beckettowska formua, Nie ja. On. Jego jak najbardziej wasny Mr. Hyde. Allie
prbowaa wyperswadowac mu taki opis. To wcale nie on, to ty, a kiedy wrcisz do zdrowia, nie bedzie juz tamtego ciebie.
Bez skutku. Przez jakis czas jednak wygladao

na to, z e leczenie przyniesie

efekty. Gibril wydawa sie spokojniejszy, bardziej opanowany; sny w odcinkach
jednak wcia
z sie pojawiay wcia
z mwi, w nocy, wiersze po arabsku, w jezyku, ktrego nie zna: tilk al-ghara-niq alula wa inna shafa ta-hunna la-turtadza,
na przykad, co, jak okazao sie, oznacza (Allie, obudzona jego mwieniem przez
sen, zapisaa to fonetycznie i ze swoim skrawkiem papieru posza do meczetu
w Brickhall, gdzie jej recytacja spowodowaa, z e wosy muy staney deba pod
turbanem na jego gowie): Sa to wysoko postawione niewiasty i ich wstawiennictwo jest pozadane

ale zdawao sie, z e Gibril uwaza te nocne wystepy za

nie zwiazane

z soba samym, co dla Allie i psychiatrw ze szpitala Maudsley byo

dowodem na to, z e Gibril powoli odbudowuje mur dzielacy
marzenia senne od
rzeczywistosci i z e jest na najlepszej drodze do odzyskania zdrowia; w rzeczy
samej, jak sie okazao, to rozdzielenie byo powiazane,

byo nawet tym samym

zjawiskiem, co podzia jego swiadomosci samego siebie na dwa osobne byty,
z ktrych jeden Gibril usiowa bohatersko zdusic, lecz ktry, poprzez podkreslenie odmiennosci od wasciwego Gibrila, przetrwa, wcia
z karmiony i potajemnie
wzmacniany.
Jesli chodzi o Allie, pozbya sie, przynajmniej chwilowo, kujacego

mylnego odczucia, z e zostaa zrzucona w jakies nieprawdziwe otoczenie, jakies nieznane sobie opowiadanie; zajmujac
sie Gibrilem, inwestujac
w jego mzg, i jak
tumaczya to samej sobie, walczac
o uratowanie go, aby mogli podja
c na nowo
wielka, ekscytujac
a walke swojej miosci poniewaz prawdopodobnie beda sie
juz sprzeczac az do samej smierci, dumaa sobie wyrozumiale, beda dwojgiem
starych dziwakw, okadajacych

sie nieudolnie po gowach zwinietymi gazetami,

kiedy tak beda sobie siedzieli na wieczornej werandzie o zmierzchu swojego z ycia
z kazdym dniem czua sie coraz scislej z nim zwiazana;

zakorzeniona, mozna powiedziec, w jego ziemi. Sporo juz czasu upyneo od chwili, kiedy widziaa
Mauricea Wilsona siedzacego

na dachu wsrd kominw i przywoujacego

ja ku
smierci.

***

Pan Whisky Sisodia, to byszczace,

pene uroku kolano w okularach, sta
sie czestym gosciem trzy lub cztery wizyty w tygodniu podczas rekonwale286

scencji Gibrila, niezmiennie przywozacym

ze soba pudeka pene akoci. Podczas

swojego anielskiego okresu Gibril zagodzi sie niemal na smierc i zdaniem lekarzy to wygodzenie w niemaym stopniu przyczynio sie do jego halucynacji.
Wiec teraz u-u-utuczymy go Sisodia klasna
w donie i skoro tylko z oa
dek chorego by gotw sprostac temu zadaniu, Whisky zacza
wpychac w niego
przysmaki: chinska sodka kukurydze i zupe z kurczaka, bombajskie placki bhel-puri, zakupione w nowej eleganckiej restauracji na nieszczescie nazwanej Pagal
Khana, ktrej Wariackie jedzenie (chociaz nazwe te mozna by rwniez przetumaczyc jako Dom Wariatw) stao sie bardzo popularne, szczeglnie wsrd
modych brytyjskich Azjatw, i zaczeo nawet podwazac wieloletni prymat kawiarni Shaandaar, w ktrej Sisodia, nie chcac
okazac sie gorszaco
stronniczym,
takze kupowa jedzenie, sodycze, samosa, kurczaka patti dla coraz bardziej
nienasyconego Gibrila. Przywozi rwniez potrawy, ktre sam przygotowa, ryby w curry, chodniki raita, danie siwajjan, ryz khir, a nastepnie skapo
rozdziela,
oprcz z ywnosci, opowiadania o uroczystych kolacjach z udziaem znakomitych
osobistosci, ktre miay swiadczyc o jego z nimi zazyych stosunkach: jak Pavarotti uwielbia napj chodzacy
lassi przyrzadzony

przez Whiskyego, i Och,

jakzez ten biedny James Mason przepada za jego ostro przyprawionymi krewetkami. Vanessa, Amitabh, Dustin, Sridevi, Christopher Reeve, wszyscy oni zostali rwniez przywoani. S-s-supergwiazda powinna orientowac sie w g-gustach
swoich k-k-kolegw. Sam Sisodia by czyms w rodzaju chodzacej
legendy, tyle
Allie dowiedziaa sie od Gibrila. Ten najbardziej przebiegy i elokwentny sposrd
producentw filmowych zrobi cay szereg cenionych filmw przy zupenie mikroskopijnym budzecie, przez dwadziescia lat bazujac
wyacznie

na osobistym
uroku i nieustannej krzataninie.

Byway trudnosci z paceniem ekipie, ale nikomu

to jakos nie przeszkadzao. Stumi pewnego razu bunt obsady ktregos z filmw
oczywiscie bunt wywoany kwestiami pacowymi, jakze by inaczej zabierajac
cay zesp na wielki piknik w jednym z najsynniejszych paacw maharadzy
w Indii, miejscu, ktre na co dzien dostepne jest jedynie dla elity wysokourodzonych, ksia
zat
z Gwalijaru, Dzajpuru i Kaszmiru. Nikt nigdy nie dowiedzia sie,
w jaki sposb udao mu sie to zaatwic, ale wiekszosc czonkw tamtego zespou
zawsze juz chetnie zgadzaa sie pracowac przy dalszych filmach Sisodii, kwestia
finansw znikaa odsunieta na dalszy plan przez wspaniaomyslnosc takich gestw. A kiedy jest komus naprawde potrzebny, natychmiast staje na wysokosci
zadania doda Gibril. Kiedy Czarulata, cudowna aktorka-tancerka, ktra
czesto zatrudnia, potrzebowaa pieniedzy na leczenia raka, nagle z dnia na dzien
zmaterializoway sie cae lata nie zapaconych honorariw.
Obecnie, dzieki caej serii zadziwiajacych

kasowych przebojw filmowych,

opartych na kompendium Katha-Sarit-Sagar Ocean Strumieni Opowiesci,
duzszych od Tysiaca
i jednej nocy i rwnie jak one dziwacznych, Sisodia nie
dziaa juz tylko i wyacznie

ze swojego maego biura na bombajskiej ulicy Ready287

money Terrace, ale mia apartamenty w Londynie i Nowym Jorku, a w szafkach

Oskary. Mwiono o nim, z e nosi w portfelu fotografie mieszkajacego

w Hong
Kongu producenta filmw kung-fuj, Run Run Shawa, jego domniemanego bohatera, ktrego imienia absolutnie nie by w stanie wymwic. Czasami wychodza
cztery Runy, a kiedy indziej szstka opowiada Gibril Allie, ktra bya szczesliwa, z e widzi go smiejacego

sie. Ale nie mgbym przysiac.

To tylko plotki
z gazet i telewizji.
Allie bya wdzieczna za uprzejmosc Sisodii. Synny producent wydawa sie
dysponowac nieograniczonym czasem, w momencie, kiedy harmonogram zajec
Allie znacznie sie zwiekszy. Podpisaa kontrakt promocyjny z gigantyczna siecia
sklepw sprzedajacych

mrozonki, ktrej agent reklamowy, pan Hal Valance, powiedzia Allie przy sniadaniu otwierajacym

ich wspprace grejpfruty, sucha

grzanka, kawa bez kofeiny, wszystko to po niebotycznych cenach z e jej sylwetka, acz
ac
w sobie pozytywne parametry (dla naszego klienta) chodu i opanowania jest wasnie odpowiednia. Niektre gwiazdy funkcjonuja jak wampiry,
odciagaj
ac
uwage od nazwy firmy, ale to zapowiada sie na prawdziwa synergie.
A wiec nastapiy

teraz uroczyste, z przecinaniem wstegi otwarcia osrodkw handlujacych

chodniami, i konferencje omawiajace

polityke dziaw handlowych,
i zdjecia reklamowe z wannami penymi lodw, a dodatkowo regularne spotkania
z projektantami i producentami, przygotowujacymi

jej reklamy sprzetu turystycznego i odziezy; oraz, oczywiscie, musiao sie znalezc miejsce na c wiczenia sprawnosciowe. Zapisaa sie na bardzo przez wszystkich polecany kurs walk Wschodu
prowadzony przez pana Joshiego w miejscowym centrum sportowym i w dalszym ciagu
przebiegaa piec mil dziennie wok parku Fields, pomimo blu stp
jak-gdyby-biegaa-boso-po-rozbitym-szkle. Nie ma p-p-pro-blemu Sisodia
odsya ja do jej zajec pogodnym machnieciem reki. Zo-zo-zostane tutaj tylko
do p-p-pani powrotu. Przebywanie z Gi-i-ibrilem jest dla mnie za-za-zaszczytem.
Wychodzac
zostawiaa go usypiajacego

Fariszte jak zwykle niewyczerpanym

zasobem anegdot, opinii i ploteczek, a kiedy wracaa, wcia
z trzyma sie dzielnie.
Powoli ustalia kilka gwnych tematw, a w szczeglnosci zbir jego wypowiedzi o Kopocie Z Anglikami. Kopot z An-an-anglikami po-po-lega na tym, z e
ich hi-hi-historia dzi-dziaa sie za morzami, wiec n-n-nie wiedza, co ona nanaprawde z-znaczy. Ta-ta-tajemnica u-u-udanego przyjecia w Londynie p-polega
na prze-e-ewadze liczebnej n-n-nie-Anglikw. Jezeli jest ich mniej, zazachowuja
sie popoprawnie, w przeciwnym razie jestes w k-k-kopocie. Idz do Ga-Ga-Gabinetu Okropnosci i zobaczysz, czego b-b-brakuje Anglikom. To, co nanaprawde
lubia, t-t-trupy w w-w-wannach krwi, f-f-fryzjerzy-sza-lency, it-it-takdalej. Ich
gag-gazety pene zbo-bo-boczonego seksu i smierci. Ale mwia sw-swiatu, z e
zazachowuja sie z rezerwa, sa t-t-twardzi i tak dalej, a my jejestesmy na t-t-tyle
gupi, z eby w to uwierzyc. Gibril przysuchiwa sie tej litanii uprzedzen z taka
mina, jakby cakowicie sie z nimi zgadza, co niezmiernie rozdraznio Allie. Czy
288

ich obraz Anglii naprawde ogranicza sie do tych uoglnien? Nie przyzna
Sisodia, bezczelnie sie usmiechajac.
Ale cz-cz-czo-wiek cz-czuje sie lepiej,
k-k-kiedy to z siebie wyrzuci.
Do czasu, kiedy specjalisci z Maudsley uznali, z e moga zalecic zasadnicza redukcje dawek przyjmowanych przez Gibrila, Sisodia zdoa utkna
c na dobre przy
jego zku, do tego stopnia stajac
sie kims w rodzaju nieoficjalnego ekscentrycznego i zabawnego, penego energii kuzyna, z e kiedy uruchomi swoja puapke,
Gibril i Allie byli kompletnie zaskoczeni.

***

By w kontakcie ze swoimi kolegami z Bombaju: siedmioma producentami,

ktrych Gibril pozostawi wasnemu losowi, kiedy wsiad do samolotu Air India
Lot Nr 420, Bustan. Na wiadomosc o tym, z e z -zyjesz wszyscy bab-bardzo sie
u-u-ucieszyli poinformowa Gibrila. N-nie-niestety, pojawia sie k-k-kwestia
zerwania kontraktu. Rwniez rzne inne osoby sa zainteresowane zaskarzeniem Fariszty o duze sumy, a zwaszcza gwiazdka o nazwisku Pimple Billimoria,
ktra twierdzi, z e poniosa straty finansowe, a takze zawodowe. To moze kosztowac dziesiatki
milionw rupii rzek ponuro Sisodia. Allie bya wscieka.
Poruszy pan to gniazdo os powiedziaa. Daam sie wywiesc w pole: to byo
zbyt piekne, z eby byo prawdziwe.
Sisodia wyraznie sie zdenerwowa. Ch-cholera ch-cholera ch-cholera.
Tu sa damy ostrzeg Gibril, wcia
z jeszcze by troche otumaniony narkotykami, ale Sisodia zacza
machac ramionami jak wiatrak, dajac
tym samym
znak, z e prbuje przecisna
c sowa poprzez zbyt wzburzone zeby. No i nareszcie:
Ograniczyc straty. Moim zamiarem. Nie zdrada, nie w-wolno wam tak m-m-myslec.
Wedug Sisodii, nikt tam w Bombaju nie zamierza tak naprawde skarzyc Gibrila o odszkodowanie, zabijac w sadzie

te kwoke, ktra znosi zote jaja. Wszyscy

zainteresowani zgodzili sie, z e prac nad tymi przerwanymi filmami nie da sie juz
wznowic: aktorzy, rezyserzy, najwazniejsi czonkowie zespow, a nawet plany
filmowe, na ktrych mozna by krecic, wszystko to byo wykorzystane w innych
filmach. Nastepnie wszystkie strony uznay, z e powrt Gibrila ze swiata zmarych jest elementem daleko bardziej istotnym handlowo niz kazdy z tych swietej
pamieci tytuw filmowych; pozostawa tylko problem jak spozytkowac ten element, by odbyo sie to z jak najwieksza korzyscia dla wszystkich zainteresowanych. To, z e ostatecznie wyladowa

w Londynie, rwniez sugerowao mozliwosc

miedzynarodowych powiaza
n, byc moze zagranicznego finansowania, wykorzy289

stania do krecenia zdjec miejsc poza India, udzia gwiazd zagranicznych itd.:
krtko mwiac,
nadszed juz czas, aby Gibril porzuci swoje odosobienie i stana

ponownie twarza w twarz z kamera. Nie ma innego w-w-wyjscia wyjasni

Sisodia Gibrilowi, ktry usiad w zku prbujac
pozbierac mysli. Jezeli odmwisz, wszyscy rusza przeciw tobie jak jeden ma
z, i nawet twj ma-ma-majatek

na niewiele sie zda. Bankructwo, w-w-wiezienie, ruina.

Sisodia przekona zainteresowanych, z eby to jemu wasnie powierzyc kierownictwo realizacji projektu. Wszyscy mandatariusze zgodzili sie przekazac mu
swoje penomocnictwo w tej sprawie, no i tym razem udao mu sie uozyc niezy plan. Brytyjski impresario Billy Battuta mia wielka ochote zainwestowac,
zarwno w funtach szterlingach, jak i zablokowanych rupiach zyskach osia
gnietych na subkontynencie indyjskim przez rznych brytyjskich dystrybutorw
filmowych, ktrych to zyskw nie wolno byo wywiezc z Indii, a ktre Battuta przeja
pacac
w zbywalnych walutach po maksymalnie obnizonych stawkach
(trzydziestosiedmiopunktowy rabat). Wszyscy hinduscy producenci dadza swj
wkad finansowy, a panna Pimple Billimoria, aby pozbawic ja checi zgaszania
roszczen, zostanie obsadzona w widowiskowej roli, co prawda nie gwnej, ale
takiej, ktra przewidywaaby przynajmniej dwa numery taneczne. Zdjecia beda
krecone na trzech kontynentach Europa, Indie, wybrzeze Afryki Pnocnej.
Nazwisko Gibrila ma byc umieszczone na afiszach przed tytuem filmu, a on sam
ma otrzymac trzy procent od zyskw netto producentw filmu. . . Dziesiec
przerwa Gibril zamiast dwch od wpyww brutto. Najwyrazniej jego umys odzyskiwa swoja sprawnosc . Sisodia nie mrugna
okiem. Dziesiec
zamiast dwch zgodzi sie. Kampania reklamowa ma wyglada
c n-na-nastepujaco.
..
Ale cz to za projekt? dopytywaa sie Allie Cone. Pan Whisky Sisodia
rozpromieni sie od ucha do ucha Szanowna p-p-pani odpar. Bedzie gra
archanioa, Gibrila.

***

Propozycja dotyczya serii filmw, zarwno historycznych, jak i wspczesnych, kazdy z nich mia koncentrowac sie na jednym wydarzeniu z dugiej i znakomitej kariery anioa: co najmniej trylogia. Chyba nie powie mi pan cia
gnea Allie, przedrzezniajac
te maa lsniac
a wazna osobistosc . Gibril w Dzahilijji, Gibril spotyka Imama, Gibril z Motylowa Dziewczyna. Sisodia nie by
ani troche zakopotany, natomiast z duma kiwa gowa. W-w-watki,

projekty
scenariuszy, w-warianty obsady sa juz roz-rozwazone. Tego byo juz za wiele
290

dla Allie. To jest obrzydliwe wscieka sie na niego, a on cofna

nieco swoje
drzace
i przepraszajace
kolano, az w koncu zaczea go gonic po caym mieszkaniu, wpadajac
na meble, trzaskajac
drzwiami. To jest wykorzystywanie jego
choroby, nie ma to nic wsplnego z jego obecnymi potrzebami i okazuje cakowite lekcewazenie jego wasnym intencjom. On sie wycofa z z ycia zawodowego;
czy wy, ludzie, nie mozecie tego uszanowac? On nie chce byc gwiazda. I prosze,
niech pan wreszcie sie zatrzyma. Nie zjem pana.
Stana,
ale roztropnie, za sofa. Prosze, niech pani zrozumie, z e to jest w-w-waz-wazne, krzykna,
w zdenerowaniu jakaj
ac
sie jeszcze bardziej. Czy
k-k-ksiez yc moze sie wycofac? A poza tym, prosze wybaczyc, ale istnieje tych
siedem pod-pod-pod. Podpisw. To go absolutnie oddaje w ich rece. Chyba, z e
chce pani go oddac do pa-pa-pa. Zrezygnowa, zlany potem.
Co takiego?
Pagal Khana. Szpital psychiatryczny. To byoby to drugie w-w-wyjscie.
Allie podniosa ciez ki mosiez ny kaamarz w ksztacie Mount Everestu i przygotowaa sie do rzutu.
Jest pan prawdziwym ajdakiem zaczea, ale wtedy Gibril stana

w drzwiach, wcia
z bardzo blady, koscisty i o zapadnietych oczach. Alleluja
powiedzia. Tak sie zastanawiam, moze ja jednak tego potrzebuje. Moze
powinienem wrcic do pracy.

***

Gibrilu, sahibie! Nie umiem wprost powiedziec, jak sie ciesze. Gwiazda
narodzia sie na nowo. Billy Battuta zaskoczy ich: nie by juz tym lwem
z kolumn z ycia towarzyskiego z-zelem-we-wosach-i-pierscionkami-na-palcach;
na sobie mia nie rzucajac
a sie w oczy kurtke z mosiez nymi guzikami i granatowe
dzinsy, a w miejsce pewnej siebie fanfaronady, ktrej Allie sie spodziewaa, pojawia sie sympatyczna, niemal ulega, maomwnosc . Zapusci krtka, wypielegnowana brdke, ktra spowodowaa, z e sta sie uderzajaco
podobny do Chrystusa
z Caunu Turynskiego. Witajac
caa trjke (Sisodia przyjecha po nich swoja limuzyna, a kierowca Nigel, elegancik z wyspy St. Lucia, przez caa droge opowiada
Gibrilowi, jak wielu pieszych zawdziecza swoje ocalenie od ran lub smierci jego
byskawicznemu refleksowi, od czasu do czasu akcentujac
te wspomnienia rozmowami przez samochodowy telefon, w ktrych to rozmowach omawiano tajemnicze transakcje dotyczace
zdumiewajacych

sum pieniez nych), Billy ciepo uscisna

don Allie, a nastepnie rzuci sie na Gibrila i porwa go w ramiona w przypywie czystej, zarazliwej radosci. Jego towarzyszka, Mimi Mamoulian, bya o wiele
291

mniej opanowana. Wszystko jest zaatwione ogosia. Owoce, gwiazdki,

reporterzy, wywiady telewizyjne, plotki, wzmianki o skandalach: wszystko, czego
postac o sawie swiatowej moze wymagac. Kwiaty, ochrona, kontrakty na tryliony
funtw. Rozgosc cie sie. Czujcie sie jak u siebie w domu.
O to w zasadzie chodzio, pomyslaa Allie. Jej poczatkowy

sprzeciw wobec
caego projektu musia ustapi
c wobec zainteresowania samego Gibrila, co z kolei
skonio lekarzy do wyrazenia zgody, uwazali bowiem, z e jego powrt do znanego srodowiska niejako przeciez, powrt do domu naprawde moze wywrzec
dobroczynny wpyw. A to, z e Sisodia ukrad historie z marzen sennych, o ktrych
usysza przy zku Gibrila, moze okazac sie zbawienne: skoro juz historie te zostana wyraznie umieszczone w sztucznym, wymyslonym swiecie kina, powinno
wwczas byc atwiej Gibrilowi odbierac je jako fantazje. Ten Mur Berlinski miedzy stanem widzenia marzen sennych a jawa mgby w rezultacie zostac o wiele
szybciej wzniesiony. Ostateczny werdykt stwierdza, z e warto sprbowac.
Rzeczy (poniewaz sa rzeczami) nie poszy po ich mysli. Allie czua oburzenie
z powodu przejecia kontroli nad z yciem Gibrila przez Sisodie, Battute i Mimi,
w tym rwniez objecia przez nich opieki nad jego ubraniami i rozkadem zajec ,
oburzao ja tez i to, z e wyprowadzili go z jej mieszkania, oswiadczajac
przy tym,
z e nie nadszed jeszcze czas na trway zwiazek,

z e psuje to jego pozytywny

image. Po oszczednym okresie u Ritza, Gibril otrzyma trzy pokoje w przepastnym i elegancko urzadzonym

mieszkaniu Sisodii w starym domu przy Grosvenor

Square, wszedzie art deco, marmurowe podogi, stonowane kolory na scianach.
Najbardziej ze wszystkiego zoscia Allie pasywnosc , z jaka Gibril przyjmowa te
wszystkie zmiany i powoli zaczynaa rozumiec, jak wielki krok zrobi wtedy, kiedy porzuci to wszystko, co najwyrazniej stanowio jego druga nature, i kiedy uda
sie na jej poszukiwania. Teraz, gdy ponownie pogra
za sie w swiecie uzbrojonych
goryli i pokojwek ze sniadaniem na tacy i chichotami, czy porzuci ja rwnie dramatycznie, jak wczesniej wszed w jej z ycie? Czyzby ona sama przyozya reke
do przeprowadzenia jego podrzy w odwrotnym kierunku, podrzy, ktra ja sama
zepchnie na mielizne? Gibril patrzy na nia z gazet, czasopism, odbiornikw telewizyjnych, z wieloma rznymi kobietami uczepionymi jego ramienia, szczerzac

zeby w gupim usmiechu. Nie cierpiaa tego, ale on nie chcia zauwazyc jej wstretu. Czym sie przejmujesz? zbywa ja, zapadajac
geboko w pokryta skra
sofe wielkosci furgonetki. To tylko okazja do reklamy: biznes, i to wszystko.
Najgorsze ze wszystkiego: on sta sie zazdrosny. Kiedy przesta brac silnie
dziaajace
lekarstwa i kiedy jego praca (a rwniez jej) zaczea wymuszac na
nich okresy rozaki,
znowu opanowaa go irracjonalna nie-kontrolowana podejrzliwosc , ktra wywoaa te smieszna ktnie z powodu rysunkw Brunela. Kiedykolwiek sie spotykali, poddawa ja surowemu i dokadnemu przesuchaniu: gdzie
292

bya, kogo widziaa, a co on robi, czy ona go do tego nie prowokowaa? Czua,
z e sie dusi. Jego choroba psychiczna, nowe prady
w jego z yciu, a teraz ta conocna
kuracja trzeciego stopnia: byo to tak, jak gdyby jej prawdziwe z ycie, to, ktrego
pragnea, to, w ktrym tkwia i o ktre walczya, pogra
zao sie coraz gebiej pod
lawina faszywych posuniec . A co z moimi potrzebami chciao jej sie krzyczec
kiedy to ja bede ustalaa warunki? Doprowadzona niemal do utraty kontroli
nad soba, zwrcia sie z prosba o porade do swojej matki, jako ostatniej deski ratunku. W starym gabinecie ojca w domu przy Moscow Road w ktrym Alicja
utrzymywaa wszystko jak to Otto lubi, z wyjatkiem

zason, ktre obecnie byy

odsuniete, z eby wpuscic do srodka tyle swiata, na ile Anglie byo stac, i wazonw z kwiatami w wazniejszych punktach Alicja poczatkowo

nie ofiarowaa
jej nic oprcz uwag osoby zmeczonej swiatem. Tak wiec plany z yciowe kobiety zostaja stumione przez plany mez czyzny powiedziaa nie bez z yczliwosci.
Witaj wiec wsrd swojego rodzaju. Widze, z e dziwnie sie czujesz pozbawiona
kontroli. I Allie przyznaa sie: chciaa go rzucic, ale stwierdzia, z e nie potrafi. Nie tylko z powodu poczucia winy, z e porzuca powaznie cierpiac
a osobe,
ale rwniez z powodu wielkiej namietnosci, z powodu tego sowa, ktre nadal
usztywniao jej jezyk, kiedy prbowaa je wypowiedziec. Chcesz jego dziecka Alicja nazwaa rzecz po imieniu. Poczatkowo

Allie wybucha gniewem:

Chce swojego dziecka ale pzniej, uspokajajac
sie nagle i wycierajac
nos,
kiwnea bez sowa gowa, a oczy miaa pene ez.
Musisz dac sobie gowe do zbadania, ot, co pocieszya ja Alicja. Jak
dawno juz nie obejmoway sie tak jak teraz? Zbyt dawno. A moze to byc ostatni
raz. . . Alicja trzymaa crke w objeciach. No, juz dobrze. Wytrzyj oczy. Teraz
kolej na dobra wiadomosc . Twoje sprawy moga rozleciec sie na strzepy, ale twoja
stara matka jest w lepszej formie.
Chodzio o profesora amerykanskiego uniwersytetu, niejakiego Bonka, gruba rybe w inzynierii genetycznej. Tylko nie zaczynaj, kochana, nic nie wiesz,
to wszystko to wcale nie Frankenstein i o rany, co to takiego, ma to wiele korzystnych zastosowan Alicja mwia z widocznym zdenerwowaniem, i Allie,
przezwyciez ajac
swoje zaskoczenie i swoje czerwonookie poczucie nieszczescia,
wybuchnea konwulsyjnym i wyzwalajacym

smiechem, az sie od niego zanoszac,

a do niej przyaczya

sie jej matka. W twoim wieku Allie az pakaa powinnas sie wstydzic. A wasnie, z e sie nie wstydze odpowiedziaa przysza
pani Boniek. Profesor, i to w Standford w Kalifornii, a wiec wnosi w moje z ycie i promyki sonca. Zamierzam spedzac wiele godzin pracujac
nad swoja
opalenizna.

293

***

Kiedy Allie odkrya (raport znaleziony przypadkowo w szufladzie biurka

w paacu Sisodii), z e Gibril wynaja
agentw, ktrzy mieli ja sledzic, zerwaa
z nim w koncu. Napisaa na karteczce To mnie zabija wsunea ja do raportu,
ktry poozya na wierzchu; i wysza bez sowa pozegnania. Gibril ani razu do niej
nie zadzwoni. W tym czasie odbywa prby przed swoim wielkim publicznym
powrotem; mia wystapi
c w ostatnim z caej cieszacej
sie wielkim powodzeniem
serii przedstawien, acz
acych

spiew-i-taniec, w ktrym miay sie zaprezentowac

gwiazdy hinduskiego filmu, a przedstawienie wystawia jeden z teatrw Billyego
Battuty na Earls Court. Gibril mia wystapi
c jako nie zapowiedziana gwiazda-z-czowki-afisza, absolutna-niespodzianka, aktor otrzymujacy
owacje na stojaco

po kazdym numerze, caymi tygodniami c wiczy wiec kroki taneczne z zespoem

tancerek rewiowych: musia rwniez przypomniec sobie technike poruszania ustami do muzyki z playbacku. Plotki na temat tozsamosci Tajemniczego Czowieka
lub Czarnej Gwiazdy puszczali w obieg z aptekarska dokadnoscia i monitorowali
specjalisci od promocji Billyego Battuty. Wynajeto rwniez agencje reklamowa
Valancea, aby przygotowaa serie reklam radiowych oraz lokalna kampanie czterdziestoosmioarkuszowych plakatw. Zamierzano uczynic z przybycia Gibrila na
scene na Earls Court mia zostac tam spuszczony z nadscenia w otoczeniu
chmur z tektury i dymu kulminacyjny punkt angielskiego etapu jego powrotu do gwiazdorstwa; nastepny przystanek Bombaj. Opuszczony, jak to nazywa,
przez Alleluje Cone, ponownie odmwi paszczenia sie i rzuci sie w wir pracy.
Nastepnym problemem w przygotowaniach byo aresztowanie Billyego Battuty w Nowym Jorku za jego szatanskie oszustwo. Allie, przeczytawszy o tym
w niedzielnej gazecie, schowaa do kieszeni swoja dume i zadzwonia do Gibrila,
ktry by na prbach, aby ostrzec go przed zadawaniem sie z takim jawnie kryminalnym elementem. Battuta to gangster utrzymywaa. Ten cay jego
sposb zachowania by przedstawieniem, by udawany. Chcia byc pewien, z e uda
sie mu ten numer z majetnymi wdowami Manhattanu, a wiec wyprbowa swoje
wrazenie na nas. Ta brdka! I kurtka uniwersytecka, na Boga: jak moglismy dac
sie na to nabrac? Ale Gibril by chodny i zamkniety w sobie; w jego rejestrach
figurowaa jako ta, ktra zostawia go na lodzie, a nie mia zamiaru przyjmowac
rad od dezerterw. A poza tym, Sisodia i promocyjny zesp Battuty zapewnili
go a wypyta ich o to jak w sledztwie z e problemy Battuty nie maja z adnego zwiazku

z wieczorem galowym (Filmmela, oto jak go nazwano) poniewaz

stan finansw przygotowawczych by w dalszym ciagu
solidny, pieniadze

na honoraria i gwarancje zostay juz wyasygnowane, wszystkie gwiazdy z Bombaju

potwierdziy przylot i swj udzia zgodnie z planem. Wszystkie p-p-przygoto-

294

wania zblizaja sie juz do konca. obiecywa Sisodia P-przedstawienie musi

sie odbyc.
Kolejny problem, jaki sie pojawi, dotyczy samego Gibrila.

***

Plan Sisodii, zakadajacy,

z e ludzie musza sobie amac gowe tozsamoscia
Czarnej Gwiazdy, oznacza rwniez, z e Gibril powinien wejsc przez drzwi od
sceny ubrany w burke zakrywajac
a caa twarz oprcz oczu. Tak wiec nawet pec
wchodzacej
osoby pozostawaa w tajemnicy. Otrzyma najwieksza garderobe
na drzwiach przylepiono piecioramienna czarna gwiazde a drzwi za nim zostay bezceremonialnie zamkniete na klucz przez kolano-podobnego producenta
z okularami na nosie. W garderobie znalaz swj anielski kostium, w tym rwniez
urzadzenie,

ktre wozone na czoo powodowao swiecenie z arwek z tyu gowy,

stwarzajac
w ten sposb iluzje aureoli; dalej system telewizji przemysowej,
ktry pozwoli mu sledzic przebieg spektaklu a wiec podskoki i harce Mithuna i Kimi w numerze disco-maniakw; Dzajapradhe i Rekhe (zbieznosc imion
przypadkowa: megagwiazda filmowa, a nie tam jakas fikcja na dywanie) askawie
znoszacych

pytania osb przeprowadzajacych

wywiady na scenie, w ktrych Dzaja wyjawia swoje poglady

na poligamie, podczas gdy Rekha fantazjuje na temat
alternatywnych wyborw z yciowych Gdybym urodzia sie poza India, byabym malarka w Paryzu; kaskaderskie wyczyny He-mana w wykonaniu Winoda
i Dharmendry; numer Sridewi, w ktrym jej sari staje sie kompletnie mokre az
w koncu nadszed czas, by on sam zaja
miejsce w rydwanie zawieszonym wysoko nad scena, a poruszanym przy pomocy koowrotu. By tam bezprzewodowy
telefon, przez ktry Sisodia powiedzia mu, z e widownia jest pena. Przyszli
ludzie wszelkiego rodzaju triumfowa, a nastepnie zacza
objasniac Gibrilowi swoja technike analizy widowni: mozesz odrznic Pakistanczykw, poniewaz
sie niesamowicie wystrojeni, Hindusw, poniewaz sa niesamowicie ufryzowani,
i mieszkancw Bangladeszu, poniewaz sa niesamowicie pstrokaci, zupenie bez
gustu, cay ten purpurowy i rzowy i z-zo-zoty blichtr, ot, co oni uwielbiaja
a ktry poza tym jednym razem milcza jak zaklety; w koncu olbrzymia
paczka przewiazana

wsta
zka jak prezent, malenki prezencik od jego troskliwego
producenta, w ktrym, jak sie okazao, znajdowaa sie panna Pimple Billimoria,
z uroczym usmiechem na twarzy i masa wsta
zeczek gdzie indziej. Kino przyjechao.

295

***

To dziwne uczucie pojawio sie to znaczy powrcio kiedy wszed do

rydwanu i czeka, az go opuszcza na d. Uwaza sie za osobe, ktra podrzuje
wzduz pewnej trasy, na ktrej juz lada moment moze stana
c przed nim koniecznosc wyboru, wyboru ta mysl sama sformuowaa sie w jego gowie bez jakiejkolwiek pomocy z jego strony miedzy dwiema rzeczywistosciami, pomiedzy
tym swiatem a tym drugim, ktry rwniez jest dokadnie tutaj, widzialny, lecz
nie widziany. Czu w sobie jaka
s powolnosc , ociez aosc , czu sie oddzielony od

swojej swiadomosci i zda sobie sprawe, z e nie ma najmniejszego pojecia, ktra

droge wybierze, do ktrego swiata wejdzie. Teraz dostrzeg, z e lekarze mylili sie
diagnozujac
jego chorobe jako schizofrenie; rozszczepnienie nie byo w nim, ale
we wszechswiecie. Kiedy rydwan zacza
obnizac sie ku olbrzymiemu przypywowi rynku, ktrego fala zaczea pietrzyc sie pod nim, powtarza pierwsze sowa
swojej kwestii Nazywam sie Gibril Fariszta, i powrciem i usysza je, jakby w stereo, poniewaz one rwniez tkwiy w dwch swiatach, majac
w kazdym
z nich odmienne znaczenie; a teraz, kiedy poraziy go swiata, podnis wysoko rece, powraca spowity wiencem chmur, i tum rozpozna go, podobnie jak
jego koledzy aktorzy; wszyscy ludzie wstali z miejsc, kazdy mez czyzna, kobieta
i dziecko na sali, pynac
fala, ktrej nic nie moze powstrzymac, w kierunku sceny, jak morze. Pierwszy czowiek, ktry go dopad, zda
zy wykrzykna
c Pamietasz
mnie, Gibrilu? Szesc palcw u ng. . . Maslama, prosze pana, John Maslama. Nikomu nie powiedziaem o twojej obecnosci miedzy nami; ale owszem, mwiem
o przyjsciu Pana, szedem przed toba, Gos woajacego

na pustyni, drogi krete

niech sie stana prostymi, a wyboiste gadkimi zanim zosta odciagni
ety, a ludzie z ochrony otoczyli Gibrila, sytuacja wymknea sie spod kontroli, przeciez to
niemal pieprzone rozruchy, bedziecie musieli, ale on nie chcia sie ruszyc z miejsca, poniewaz zobaczy, z e prawie poowa ludzi na widowni ma dziwaczne przybranie gowy, rogi z gumy, ktre nadaway im wyglad
diabw, jak gdyby byy to
symbole przynaleznosci i buntu; i w tym momencie, kiedy ujrza znak swojego
wroga, poczu, z e wszechswiat sie rozwidla i wszed na sciezke po lewej stronie.
Oficjalna wersja wydarzen, ktre nastapiy,

wersja przyjeta przez wszystkie

srodki przekazu, utrzymywaa, z e Gibril Fariszta zosta wyniesiony z niebezpiecznego obszaru w tym samym rydwanie, poruszanym korba, w ktrym opad na
scene, i z ktrego po prostu nie mia czasu wysia
sc ; atwo wiec mu byo uciec
z tego izolowanego i nie obserwowanego miejsca wysoko ponad zamieszaniem.
Wersja ta okazaa sie na tyle odporna, z e udao sie jej przezyc, mimo rewelacji
podanej przez Voice, z e asystent rezysera odpowiedzialny za mechanizm dzwigowy nie uruchomi go, powtarzam, nie uruchomi, po wyladowaniu

rydwanu;

296

z e, w rzeczy samej, rydwan pozosta na scenie podczas tego zamieszania wywoanego przez rozradowanych fanw filmowych; i z e znaczne sumy pieniedzy
wypacono obsudze sceny, aby namwic ja do udziau w zmowie, ktrej celem
byo sfabrykowanie historyjki, ktra wasnie z tego powodu, z e bya cakowita
fikcja, staa sie na tyle realistyczna, by mogli w nia uwierzyc czytelnicy gazet. Jednakze pogoska, z e Gibril Fariszta naprawde unis sie ze sceny teatru przy Earls
Court i znikna
w jasnym niebie bez jakiejkolwiek pomocy z zewnatrz,

rozesza
sie byskawicznie wsrd azjatyckiej ludnosci miasta i podtrzymywao ja wiele relacji naocznych swiadkw, ktrzy widzieli aureole wychodzac
a z punktu tuz za
jego gowa. W niewiele dni po drugim zniknieciu Gibrila Fariszty, sprzedawcy
nowosci w Brickhall, Wembley i Brixton sprzedawali rwne ilosci zabawkowych
aureol (zielone fluoryzujace
obrecze cieszyy sie najwieksza popularnoscia)
co
opasek na gowe, do ktrych bya przymocowana para gumowych rogw.

***

Unosi sie wysoko nad Londynem! Ha, nie mogy go teraz tkna
c z adne
diaby pedzace
na niego w tym Pandemonium! Spojrza w d na miasto i zobaczy Anglikw. Problem z Anglikami polega na tym, z e sa angielscy: cholernie
a pod woda przez wieksza czesc roku, przez dni o kolorze nozimne ryby! Zyj
cy! Cz: oto i on, wielki Transformujacy,
i tym razem pewne zmiany zostana
przeprowadzone prawa przyrody sa prawami przemiany, a on by wasnie ta
osoba, ktra miaa je spozytkowac! Tak, naprawde: tym razem klarownosc .
On im pokaze tak! swoja moc. Ci bezsilni Anglicy! Czy nie spodziewali sie, z e ich historia powrci, aby ich przesladowac? Krajowiec jest
ucisniona osoba, ktrej nieustannym marzeniem jest stac sie przesladowca
(Fanon). Angielki nareszcie go nie wia
za;
spisek zosta ujawniony! Wobec tego
precz z wszystkimi mgami. Stworzy te ziemie na nowo. Jest Archanioem, Gibrilem. Wrciem!
Twarz jego przeciwnika ponownie wisiaa przed nim, wyostrzajac
sie, stajac

sie wyrazniejsza. Ksiez ycowa z sardonicznym skrzywieniem warg: ale imie wcia
z
mu sie wymykao. . . cza, podobnie jak herbata? Szczacza Tak, to juz prawie
to. A charakter przeciwnika: nienawidzacy
sam siebie, tworzacy
faszywa jazn ,
autodestrukcyjny. Fanon ponownie: W ten sposb osobnik ten Fanoniowski
krajowiec zgadza sie na rozpad zarzadzony

przez Boga, pokornie schyla sie

przed przybyym kolonista i jego pobratymcami i poprzez wewnetrzna ponowna stabilizacje uzyskuje kamienny spokj. Ja mu dam kamienny spokj
Krajowiec i kolonista, ta stara dysputa, kontynuowana nawet teraz na tych prze297

niknietych wilgocia ulicach, przy czym kategorie ulegy odwrceniu. Przyszo

mu na mysl, z e jest na zawsze zaczony

z przeciwnikiem, spleceni w uscisku ramion, usta w usta, gowa przy tyku, tak jak wtedy, gdy spadali na ziemie: kiedy
osiedli. Wszystko trwa tak, jak sie zaczeo. Tak, tamten by coraz blizej.
Cziczi? Sasa? Mj sobowtr, moja miosc . . .
. . . Nie! Pyna
teraz nad parkiem i wrzasna,
straszac
ptaki. Koniec
z tymi ambicjami sprowokowanymi przez Anglie, tym biblijno-szatanskim pomieszaniem! Klarownosc , klarownosc , za wszelka cene klarownosc ! Ten
Szejtan nie by wcale z adnym upadym anioem! Zapomnij o tych fikcyjnych
historyjkach o synu-poranka; to wcale nie by dobry chopak, ktry zszed na za
droge, to byo nie faszowane zo. Prawde powiedziawszy, nie by to wcale z aden
anio. By on z dzinnw, a wiec zgrzeszy. Koran 18:50, byo to jasne
jak sonce. Jak duzo prostsza bya ta wersja! O ilez praktyczniejsza, o wiele
bardziej przyziemna, zrozumiaa! Iblis/Szejtan oznacza ciemnosc , Gibril swiato.
Precz, precz z ta czuostkowoscia:
aczenie

sie, splot we wzajemnym uscisku,

miosc . Szukaj i niszcz: to wszystko.
. . . O najbardziej nieuczciwe, najbardziej szatanskie z miast! W ktrym
takie wyrazne i niezbedne kontrasty toney pod niekonczac
a sie mzawka szarosci. Jak susznie postapi,
na przykad, i wypedzi te swoje szatansko-bibilijne
watpliwo

sci te dotyczace
niecheci Boga, aby zezwolic na bunt wsrd swoich
zastepcw, poniewaz, skoro Iblis/Szejtan nie by wcale anioem, nie byo z adnych aniow buntownikw, ktre Bg musiaby poskramiac; oraz watpliwo
sci dotyczace
zakazanego owocu i rzekomej odmowy Boga obdarowania swoich
stworzen wyborem moralnym; poniewaz nigdzie w caej Recytacji nie napisano, z e drzewo to zwano (tak jak twierdzia Biblia) drzewem poznania dobra i za.
To byo po prostu inne Drzewo! Szatan, kuszac
edenska pare, nazwa je tylko
Drzewem Niesmiertelnosci a poniewaz jest kamca, prawda (odkryta przez
odwrcenie) byo, z e zakazany owoc (jabek konkretnie nie wymieniono) wisia

na Drzewie Smierci,
a nie na niczym innym, na zabjcy ludzkich dusz. Co
teraz pozostao z tego obawiajacego

sie moralnosci Boga? Gdzie Go teraz szukac? Tylko tam na dole, w sercach Anglikw. Ktre on, Gibril, przyszed
przemienic.
Abrakadabra!
Hokus-pokus!
Ale gdzie ma zacza
c: Cz, w takim razie, kopot z Anglikami polega na
ich:
Ich:
Jednym sowem, Gibril uroczyscie oswiadczy, na ich pogodzie.
Pynac
na swojej chmurze Gibril Fariszta doszed do wniosku, z e brak wyrazistosci moralnej u Anglikw wynika z ich meteorologii. Kiedy dzien nie jest
wcale cieplejszy od nocy rozumowa kiedy swiato nie jest jasniejsze od
298

ciemnosci, kiedy ziemia nie jest bardziej sucha od morza, wwczas ludzie najwyrazniej traca zdolnosc odrzniania jednego od drugiego, i zaczynaja widziec
wszystko poczynajac
od partii politycznych, poprzez partnerw seksualnych
i wyznania religijne jako cos-bardzo-podobnego, brak-rznicy, wzajemnosc .
Co za szalenstwo! Przeciez prawda jest czyms krancowym, jest taka, a nie tak
wiec, jest nia. a nie nim; jest sprawa, w ktrej okazujemy swoje zaangazowanie, a nie sportem widzw. Krtko mwiac,
wywouje gorace
dyskusje. Miasto
zakrzykna,
i jego gos potoczy sie oskotem po metropolii. Uczynie cie
tropikalnym.
Gibril wyliczy korzysci z proponowanej zmiany Londynu na miasto tropikalne: lepsze definicje moralne, instytucja oglnonarodowej sjesty, wyonienie sie
z ywych i ekspansywnych wzorcw zachowania wsrd ludnosci, wyzszej jakosci
pop-music, nowe ptaki na drzewach (papugi ary, pawie, kakadu), nowe drzewa
pod ptakami (palmy kokosowe, tamaryndy, banijany z wiszacymi

brodami). Poprawa jakosci z ycia na ulicy, jaskrawe kolory kwiatw (karmazyn, cynober, seledyn), mapy szerokonose na debach. Nowy olbrzymi rynek dla domowych urza
dzen klimatyzacyjnych, wentylatorw podsufitowych, moskitier i sprayw. Przemys bazujacy
na koprze i wknie kokosowym. Zwiekszona atrakcyjnosc Londynu jako centrum konferencyjnego, itd.; lepsi gracze w krykieta; wiekszy nacisk na
opanowanie piki przez zawodowych pikarzy, zdezaktualizowane, pod wpywem
upau, tradycyjne i bezduszne przywiazanie

Anglikw do wysokiej wydajnosci

pracy. Zarliwosc religijna, polityczny ferment, wznowienie zainteresowania inteligencja. Koniec z brytyjska rezerwa;
nakaz wyrzucenia butelek z gorac
a woda na
zawsze, zastapienie

ich dotychczasowego uzycia podczas cuchnacych

nocy przez
powolna i pachnac
a miosc . Pojawienie sie nowych wartosci spoecznych: przyjaciele zaczynaja odwiedzac sie wzajemnie bez wczesniejszego umawiania sie,
zamkniecie domw starcw, nacisk poozony na szeroko pojeta rodzine. Bardziej
pikantne jedzenie; uzycie zarwno wody, jak i papieru w angielskich toaletach;
radosc z biegania w ubraniu przez pierwsze monsunowe deszcze.
Strony ujemne: cholera, dur brzuszny, choroba legionistw, karaluchy, kurz,
haas, kultura nadmiaru.
Stojac
na horyzoncie, rozkadajac
ramiona tak, aby wypeniy niebo, Gibril
krzykna:
Niech sie stanie.
Wydarzyy sie trzy rzeczy, szybko.
Pierwsza to nage wypyniecie z jego ciaa niewyobrazalnie kolosalnych z ywiow-poteg procesu transformacyjnego (czyz nie by on tych poteg wcieleniem?); chwilowo ogarnea go ciepa, wirujaca
ociez aosc , wywoujaca
sennosc
kipiel (bynajmniej nie nieprzyjemna), ktra zmusia go do zamkniecia, chociaz
na krtka chwile, oczu.
Druga polegaa na tym, z e w chwili, kiedy mia na krtko zamkniete oczy,
pokazay sie zaopatrzone w rogi kozie ksztaty pana Saladyna Czamczy na ekranie
299

jego umysu, obraz tak ostry i wyrazny, jak tylko sobie mozna wyobrazic; do
obrazu doaczone

byo nazwisko jego przeciwnika, jak gdyby by to podtytu.

Trzecia rzecza byo to, z e kiedy Gibril Fariszta otworzy oczy, stwierdzi, z e
ponownie lezy przed drzwiami Allelui Cone, bagajac
o przebaczenie, szlochajac,

O Boze, to sie stao, to naprawde znowu sie stao.

***

Poozya go do zka; czu, z e ucieka w sen, nurkujac

gowa naprzd w materie senna, byle dalej do Tego Wasnie Londynu, w strone Dzahilijji, poniewaz
prawdziwy strach przeszed przez zburzony mur graniczny i juz na jawie zacza

podchodzic coraz blizej.

Instynkt naprowadzajacy
na cel: jeden wariat bierze kurs na drugiego
powiedziaa Alicja, kiedy jej crka zadzwonia do niej z wiadomoscia. Pewnie
wysyasz jakis sygna, pewnie masz przy sobie jakis rodzaj maego aparaciku emitujacego

wysokie dzwieki. Jak zwykle, ukrya zaniepokojenie pod dowcipami.

W koncu wyrzucia z siebie: Tym razem bad
z rozsadna,

dobrze, Allelujo? Tym

razem do szpitala.
Zobaczymy, mamo. W tej chwili spi.
A wiec nie obudzi sie juz Alicja prbowaa przekonywac, ale opanowaa
sie. W porzadku,

wiem, to twoje z ycie. Suchaj, alez ta pogoda jest niesamowita. Mwia, z e moze tak potrwac kilka miesiecy: Zablokowany ukad wyzw
i nizw syszaam w telewizji, deszcz nad Moskwa, gdy tutaj mamy fale upaw.
Dzwoniam do Bonka w Standford i powiedziaam mu: my w Londynie tez mamy
teraz piekna pogode.

VI
Powrt do Dzahilijji

Kiedy poeta Baal ujrza pojedyncza krople koloru krwi, ktra pojawia sie
w rogu lewego oka posagu
Al-Lat w Domu Czarnego Kamienia, zrozumia, z e
Prorok Mahound jest w drodze powrotnej do Dzahilijji po c wiercwieczu spedzonym na wygnaniu. Odbio mu sie gwatownie przypadosc wieku, tak, niewat
pliwie, a grubianstwo tego odruchu zdawao sie odpowiadac oglnemu grubieniu
wywoanemu upywem lat, grubieniu jezyka, jak i reszty ciaa, powolnemu gestnieniu krwi, co w wieku lat piec dziesieciu zmienio Baala w postac zupenie nie
przypominajac
a jego samego, bystrego sprzed lat. Czasami mia wrazenie, z e samo powietrze zgestniao, stawiajac
mu opr, w wyniku czego nawet krciutki
spacer wywoywa u niego zadyszke, co przy blu w ramieniu i koatania serca. . .
i Mahound takze musia sie zmienic, skoro wraca obecnie z przepychu i wszechmocy do miejsca, z ktrego kiedys uciek z pustymi rekoma, a nawet bez z ony.
Mahound szesc dziesieciopiecioletni. Nasze imiona spotykaja sie, rozdzielaja i ponownie spotykaja, mysla Baal, lecz ludzie noszacy
te imiona nie pozostaja tacy
sami. Opusci Al-Lat, by wynurzyc sie w penym blasku sonca, a za soba usysza
krtki, uragliwy

chichot. Odwrci sie ociez ale; nikogo nie byo widac. Kraj szaty
znika za rogiem. Przezywajacy
obecnie chude lata Baal czesto stawa sie posmiewiskiem dla nieznajomych. Skurwiel! krzykna
na cay gos, gorszac
tym
wiernych w Domu. Baal, zniedoez niay poeta, znw zachowuje sie nieodpowiednio. Wzruszy ramionami i poszed do domu.
Miasto Dzahilijja nie byo juz zbudowane z piasku. Upyw czasu, magia pustynnych wiatrw, zamieniajacy
wszystko w kamien ksiez yc, ludzka zdolnosc
zapominania oraz nieuchronnosc postepu zahartoway miasto, stracio wiec ono
swj dawny, zmienny, tymczasowy status fatamorgany, w ktrej mogli z yc ludzie,
a stao sie prozaicznym miejscem, codziennym i (jak jego poeci) biednym. Rece
Mahounda z czasem wyduzyy sie: jego potega otoczya miasto, odciea dopyw
z ywotnych sokw, pielgrzymw i karawan. W obecnych czasach targi Dzahilijji
stanowiy z aosny widok.
Nawet sam Naczelnik zacza
sprawiac wrazenie zabiedzonego, jego siwe wosy byy rwnie przerzedzone jak uzebienie. Jego konkubiny umieray ze starosci,
a jemu samemu brakowao energii lub, jak gosiy plotki szeptane w bezadnie
rozmieszczonych uliczkach miasta, potrzeby by szukac nowych. Czasami zapomina sie ogolic, co jeszcze bardziej wzmagao wrazenie upadku i kieski. Tylko
Hind bya taka sama jak dawniej.
Zawsze uwazano ja za kogos w rodzaju czarownicy, ktra moze zesac na
ciebie chorobe, jezeli nie skonies sie wystarczajaco
nisko przed jej lektyka, za
wiedzme zdolna przemieniac swoich mez czyzn w pustynne wez e, kiedy ma ich
juz dosyc, a nastepnie apac za ogony i z ywcem gotowac na kolacje. Teraz miaa
szesc dziesiat
lat i wcia
z w nadzwyczajny i nienaturalny sposb zachowywaa modosc , co dodatkowo potwierdzao legendarna sie jej czarw. Podczas gdy wszystko wok niej twardniao i zastygao, podczas gdy dawni czonkowie gangw Ba302

wochwalcw wkraczali w wiek zaawansowany, wysiadujac

na rogach ulic, grajac

w karty i w kosci, podczas gdy niby-wrzki i akrobaci cyrkowi umierali z godu w rynsztokach, podczas gdy wyroso nowe pokolenie, ktrego konserwatyzm
i slepe uwielbienie dbr materialnych zrodziy sie z przekonania, z e bezrobocie
i nedza naprawde istnieja, podczas gdy to wielkie miasto utracio poczucie wasnego znaczenia i gdy nawet kult zmarych traci na znaczeniu, ku wielkiej uldze
wielbadw

Dzahilijji, ktrych niechec do zdychania z podcietymi sciegnami na

grobach wascicieli atwo mozna zrozumiec. . . a wiec, krtko mwiac,
podczas
gdy Dzahilijja rozkadaa sie, twarz Hind wcia
z pozostawaa gadka, bez zmarszczek, ciao wcia
z jedrne jak u modej kobiety, wosy wcia
z czarne jak skrzyda
kruka, oczy wcia
z byszczace
jak noze, postawa wcia
z wyniosa, gos wcia
z nie
znoszacy
z adnego sprzeciwu. Hind, a nie Simbel, rzadzia

obecnie miastem; lub

przynajmniej bya o tym swiecie przekonana.
Kiedy Naczelnik sta sie w koncu zniewiesciaym i otyym starcem, Hind zabraa sie do pisania caego cyklu napominajacych

i nawoujacych

episto lub bulli

skierowanych do ludnosci miasta. Rozklejono je na wszystkich murach. Tak wiec
to Hind, a nie Abu Simbel, staa sie dla Dzahilijjan symbolem miasta, jego awatarem, poniewaz w jej fizycznej niezmiennosci i niezachwianym zdecydowaniu
pisanych przez nia odezw znalezli o wiele pochlebniejszy obraz samych siebie
niz w wizerunku, ktry patrzy na nich z popekanego lustra twarzy Simbela. Obwieszczenia Hind wpyway na nich silniej niz wiersze ktregokolwiek z poetw.
Wcia
z bya seksualnie wyuzdana i spaa juz ze wszystkimi literatami tego miasta
(jakkolwiek dawno miney te czasy, kiedy Baal mia wstep do jej oza); obecnie
zuzya juz i odprawia wszystkich ludzi pira, wcia
z niesyta. Zarwno miecza, jak
i pira. Bya ta Hind, ktra wyruszya razem z dzahilijjanska armia, przebrana za
mez czyzne, uzywaa czarw przeciwko wczniom i mieczom wrogw, odnalaza zabjce swoich braci w zawierusze bitewnej. Hind, ktra zaszlachtowaa wuja
Proroka i zjada watrob

e i serce starego Hamzy.

Ktz mgby sie jej oprzec? Ze wzgledu na jej wieczna modosc , ktra bya rwniez ich modoscia;
ze wzgledu na jej dzikosc , ktra dawaa im zudzenie,
z e sa niezwyciez eni; i ze wzgledu na jej bulle; ktre sprzeciwiay sie upywowi
czasu, historii, epoki, ktre opieway niczym nie przycmiona wspaniaosc miasta
i ignoroway brud i zrujnowane ulice, ktre kady nacisk na wielkosc , na przywdztwo, na niesmiertelnosc , na status Dzahilijjan jako straznikw boskosci. . .
z wdziecznosci za to, co pisaa, ludzie wybaczali jej rozwiazo
sc , gusi na opowiastki o tym, jak w dzien urodzin wazono Hind, uzywajac
gry szmaragdw jako przeciwwagi, puszczali mimo uszu plotki o orgiach, smiali sie, kiedy mwiono
o przepychu jej garderoby, o pieciuset osiemdziesieciu jeden nocnych koszulach
wykonanych z patkw zota i o czterystu dwudziestu parach pantofelkw wysadzanych rubinami. Obywatele Dzahilijji snuli sie po coraz bardziej niebezpiecznych ulicach, na ktrych zabjstwo za drobna opata byo na porzadku

dziennym,
303

na ktrych gwacono i rytualnie zarzynano stare kobiety, na ktrych osobista policja Hind, Mantykorpus, brutalnie tumia rozruchy godowe; i wbrew swiadectwu
wasnych oczu, z oadkw

i trzosw, wierzyli w to, co Hind szeptaa do ich uszu:

Panuj, Dzahilijjo, chlubo swiata.
Nie wszyscy z nich, oczywiscie. Nie Baal, na przykad. Ktry odwraca wzrok
od spraw publicznych i pisa wiersze o nieodwzajemnionej miosci.
Chrupiac
biaa rzodkiewke, dotar do domu, przeszedszy pod obdrapanym
ukiem w popekanym murze. Znajdowao sie tu mae, smierdzace
moczem, zasmiecone mieszanina pir, obierkw z jarzyn, krwi podwrko. Ani sladu czowieka: tylko muchy, cienie, lek. W tych czasach trzeba byo miec sie na bacznosci.
Zbrodnicza sekta asasynw wczya sie po miescie. Zamozniejszym obywatelom radzono, by wracali do siebie idac
po przeciwnej stronie ulicy, aby sprawdzic, czy ich dom nie jest obserwowany; jesli droga bya wolna, pedem wbiegali
do srodka, natychmiast zatrzaskiwali za soba drzwi, uniemozliwiajac
czyhajace
mu przestepcy wdarcie sie do wewnatrz.

Baal nie zawraca sobie gowy takimi

srodkami ostroznosci. Kiedys by bogaty, ale byo to c wierc wieku temu. Popyt
na satyre zanik powszechny strach przed Mahoundem zniszczy rynek szyderstwa i dowcipu. A wraz z upadkiem kultu zmarych nastapi
gwatowny spadek
zamwien na epitafia i triumfalne, przesycone sodycza, ody do zemsty. Czasy
w ogle byy ciez kie.
Marzac
o minionych bankietach, Baal wszed po rozchwierutanych schodach
do swojego pokoiku na grze. Czy ma tu cokolwiek, co mozna by ukrasc ? Nie
jest wart nawet pchniecia nozem. Otworzy drzwi i przestapi
prg, kiedy silny
cios przewrci go i posa z rozkwaszonym nosem pod przeciwlega sciana.
Nie zabijaj mnie zaskowyta, nie widzac
jeszcze nikogo. O Boze, nie zabijaj
mnie, na litosc boska, O.
Intruz zamkna
drzwi. Baal wiedzia, z e moze sobie teraz krzyczec na cae
gardo, i tak zostana tu sami, odcieci od swiata w tym obojetnym na wszystko pokoju. Nikt nie przyjdzie; on sam, syszac
krzyki sasiada,

zabarykadowaby jedynie
drzwi wasnym barogiem.
Kaptur paszcza cakowicie skrywa twarz napastnika. Baal klecza i trzesac

sie wyciera zakrwawiony nos. Nie mam pieniedzy baga. Nie mam niczego. Teraz nieznajomy przemwi: Jezeli godny pies szuka jedzenia, nie
zaglada
do psiarni. A nastepnie, po chwili: Baal. Niewiele z ciebie zostao.
Liczyem na wiecej.
O dziwo, w tym momencie, pomimo strachu, Baal poczu sie dotkniety. Czy
jest to jakis zwariowany wielbiciel, ktry zabije go za to, z e jego poezja obnizya
loty? Wcia
z dygocac,
sprbowa posuzyc sie faszywa skromnoscia. Spotkanie
z pisarzem zwykle rozczarowuje podsuna.
Tamten zby uwage. Mahound
nadchodzi powiedzia.
To kategoryczne stwierdzenie przerazio Baala do gebi. Co to ma wspl304

nego ze mna?
krzykna.
Czego on chce? To byo tak dawno temu cae
z ycie temu wiecej niz cae z ycie. Czego on chce? Czy przychodzisz od, czy
jestes przysany przez niego?
Jego pamiec siega rwnie daleko jak ramie powiedzia obcy, odrzucajac

kaptur. Nie, nie jestem jego posancem. Ja i ty jestesmy nieco podobni do

siebie. Obydwaj sie go boimy.
Znam cie powiedzia Baal.
Tak.
Twoja wymowa. Jestes cudzoziemcem.
Rewolucja nosiwodw, imigrantw i niewolnikw zacytowa przybysz. Twoje sowa,
Jestes tamtym imigrantem przypomnia sobie Baal. Pers. Sulejman.
Pers wykrzywi twarz w usmiechu. Salman poprawi. Nie madry,

lecz
skonny do ugody.
Byes jednym z najblizszych jemu powiedzia Baal, zdumiony.
Im blizej jestes kuglarza, tym atwiej poznasz sie na jego sztuczkach.
A oto, co Gibril wysni:
W oazie Jasrib zwolennicy nowej wiary, Ulegosci nie mieli ziemi uprawnej,
byli wiec biedni. Przez wiele lat jedynym z rdem ich utrzymania by rozbj,
napadali karawany bogaczy przybywajacych

do Dzahilijji, lub z niej wyjezdzajacych.

Mahound nie mia czasu na skrupuy, mwi Salman Baalowi, ani tez
wyrzutw sumienia z powodu celw czy srodkw. Wierni z yli z bezprawia, lecz
w owych latach Mahound a moze powinno sie powiedziec Archanio Gibril?
a moze Al-Lah? zosta opetany obsesja praworzadno
sci. Gibril ukazywa
sie Prorokowi posrd palm oazy i caymi strumieniami tryskay z niego przepisy, przepisy, przepisy, az w koncu wierni prawie nie mogli zniesc perspektywy
jakichkolwiek dalszych objawien, mwi Salman, przepisy dotyczace
kazdego
cholernego drobiazgu, jezeli czowiek pierdnie, niech zwrci twarz ku wiatrowi, przepis mwiacy,
ktrej reki uzywac przy myciu zadka. Wygladao

to tak, jak
gdyby z adna dziedzina ludzkiego z ycia nie moga pozostac wolna, nie uregulowana przepisami. Objawienie przemwienie mwio wiernym, ile maja jesc ,
jak geboki powinien byc ich sen i ktre pozycje seksualne otrzymuja przyzwolenie Najwyzszego, a wiec dowiedzieli sie, z e sodomia i po bozemu uzyskay
aprobate archanioa, natomiast w poczet zakazanych zostay zaliczone wszystkie
te, w ktrych kobieta bywa na grze. Dalej Gibril wyliczy dozwolone i zabronione tematy rozmw i wymieni te czesci ciaa, po ktrych nie wolno sie drapac,
bez wzgledu na to, jak by nie swedziao. Postawi veto konsumpcji krewetek,
tych dziwacznych stworzen z innego swiata, ktrych z aden czonek spoecznosci
wiernych nigdy w z yciu na oczy nie widzia, oraz zazada,

aby zwierzeta zabijac

305

powoli, przez wykrwawienie, gdyz tylko pene doswiadczenie smierci pozwala

ludziom zrozumiec sens z ycia, dopiero w momencie ostatecznym rozumieja, z e
egzystencja jest czyms obiektywnym, a nie rodzajem marzenia sennego. I archanio Gibril tak szczegowo okresli sposb pochwku zmarego i podziau jego
majatku,

z e Salman Pers zacza

sie zastanawiac, jakiego rodzaju jest to Bg, skoro
tak bardzo przypomina buchaltera. I wtedy wasnie przysza mu do gowy mysl,
ktra zniszczya jego wiare, poniewaz przypomnia sobie, z e przeciez oczywiscie
sam Mahound by kiedys buchalterem i to takim na dodatek, ktremu sie cholernie powodzio, nie mia najmniejszych trudnosci z organizacja i formuowaniem
przepisw, a wiec niesychanie dogodne byo sprowadzenie przez Mahounda tego
tak bardzo rzeczowego i tak podobnego ksiegowemu archanioa, ktry przekazywa decyzje w sprawach zarzadzania

podjete przez te wysoce prawna, aczkolwiek

niematerialna osobe, Boga.
Nastepnie Salman zacza
zauwazac, jak przydatne i na czasie sa anielskie objawienia, a wiec kiedy wierni kwestionowali poglady
Mahounda na dowolny temat,
od prawdopodobienstwa podrzy kosmicznych poczawszy,

a na wiecznosci mak

piekielnych skonczywszy, pojawia sie anio z odpowiedzia i zawsze popiera Mahounda, stwierdzajac
ponad wszelka watpliwo

sc , z e jest rzecza niemozliwa, aby

czowiek mg kiedykolwiek chodzic po ksiez ycu, i majac
rwnie niezachwiane
przekonanie na temat przemijajacego

charakteru potepienia: nawet najgorsi zoczyncy zostana w koncu oczyszczeni przez ogien piekielny i odnajda droge do
wonnosci Gulistanu i Bustanu. Wygladaoby

to inaczej, uskarza sie Salman Baalowi, gdyby Mahound zaja

stanowisko w jakiejs sprawie natychmiast po objawieniu sie Gibrila, ale nie, po prostu wprowadza jakies prawo, a nastepnie anio
sankcjonowa je; wiec zaczeo mi to brzydko pachniec i pomyslaem sobie, musi
to byc won tych osawionych, legendarnych nieczystych stworzen, tych, jak im
tam, krewetek.
Ten rybi zapach zacza
przesladowac Salmana, ktry dzieki wyzszemu poziomowi szkolnictwa w wczesnej Persji by najlepiej wyksztaconym czowiekiem
sposrd zaufanych Mahounda. Ze wzgledu na wysoki poziom wiedzy Salman zosta mianowany oficjalnym skryba Mahounda, a wiec to jemu przypado w udziale spisywanie tych mnozacych

sie bez konca przepisw. Wszystko to byy bardzo

dogodne objawienia, powiedzia Baalowi, i im duzej wykonywaem swoja prace,
tym bardziej sytuacja pogarszaa sie. Na pewien czas musia jednak odwiesic
swoje podejrzenia na koek, gdyz wojska Dzahilijji maszeroway na Jasrib, zdecydowane jednym pacnieciem pozbyc sie tych natretnych much, ktre przesladoway karawany i przeszkadzay w interesach. Powszechnie wiadomo, jak potoczyy
sie wypadki, nie ma potrzeby, abym to powtarza, powiedzia Salman, ale zaraz
potem wylaz z niego brak skromnosci, zmuszajac
do opowiedzenia Baalowi tego, w jaki sposb on, we wasnej osobie, ocali Jasrib przed nieuchronna zagada, jak jego pomys wykopania rowu ocali gowe Mahounda. Salman namwi
306

Proroka, by ten rozkaza wykopac geboki rw wok caej, pozbawionej murw

obronnych osady w oazie, tak szeroki, by nie mogy go przeskoczyc nawet synne
arabskie wierzchowce znakomitej kawalerii dzahilijjskiej. Rw: z zaostrzonymi
palami wbitymi w dno. Kiedy Dzahilijjanie zobaczyli ten ohydny przykad niesportowego kopania dokw, poczucie rycerskosci i honoru zmusio ich, aby zachowali sie tak, jak gdyby przeszkoda nie istniaa, i caym pedem ruszyli ku niej.
Kwiat armii dzahilijjskiej, zarwno ten ludzki, jak i konski, dokona z ywota wbity na zaostrzone z erdzie salmansko-perskiej przebiegosci, i wierz tu obcemu, z e
nie bedzie sie ucieka do nieuczciwych sposobw. A po pokonaniu Dzahilijji? Salman biadoli w rozmowie z Baalem: Mgbys sobie pomyslec, z e zostaem
bohaterem, nie jestem przny, ale gdzie podziay sie publiczne zaszczyty, gdzie
wdziecznosc Mahounda, dlaczego archanio nie wymieni mnie w swoich rozkazach dziennych? Nic, ani sowa, wygladao

to tak, jak gdyby rwniez wierni

uznali mj rw za nedzny podstep, za rzecz barbarzynska, hanbiac
a, nieszlachetna;
jak gdyby ich meski honor narazony zosta przez to na szwank, jak gdybym
urazi ich dume, ocalajac
im skre. Trzymaem gebe na kdke, nic nie powiedziaem, ale potem straciem wielu przyjaci, mwie ci, ludzie znienawidza cie, jesli
wyswiadczysz im przysuge.
Pomimo rowu w Jasrib, wielu wiernych polego w wojnie z Dzahilijja. Podczas wypadw na siy wroga ich straty zrwnay sie z dotychczasowymi stratami
przeciwnika. Ledwo wojna dobiega konca, hej presto, juz na miejscu by Archanio Gibril, ktry poleci, by wszyscy mez czyzni, jacy zostali jeszcze przy z yciu,
poslubili wdowy, gdyz poprzez zwiazki
z niewiernymi owe kobiety byyby stracone dla Ulegosci. Och, jaki praktyczny anio, szydzi Salman. Wyciagn
a
juz
butelke araku ukryta pod paszczem i obaj mez czyzni popijali miarowymi ykami przy gasnacym

swietle dnia. W miare jak poziom z tawego pynu w butelce

obniza sie, Salman stawa sie coraz bardziej rozmowny; Baal nie mg sobie przypomniec, kiedy po raz ostatni sysza taki potok sw. Och, te praktyczne objawienia, krzykna
Salman, powiedziano nam nawet, z e nie jest istotne, czy jestesmy
juz z onaci, mozemy miec nawet cztery z ony, jesli stac nas na to, cz, mozesz sobie
wyobrazic, chopcom naprawde sie to spodobao.
Co ostatecznie spowodowao, z e Salman wzia
rozbrat z Mahoundem: problem kobiet; a takze Szatanskich wersetw. Suchaj, nie jestem plotkarzem, zwierza sie podpity Salman, ale po smierci z ony Mahound nie by bynajmniej anioem, rozumiesz, co mam na mysli. Lecz w Jasrib trafi na rwnego sobie przeciwnika. Och, tamtejsze kobiety: sprawiy, z e w ciagu
p roku siwizna przyprszya
mu brode. Rzecz w tym, mj drogi Baalu, z e Prorok nie lubi, kiedy jego kobiety odgryzaja sie w odpowiedzi, zazwyczaj szuka typu matki lub crki, pomysl
o jego pierwszej z onie, a nastepnie o Aiszy: jedna zbyt stara, a druga zbyt moda,
jego dwie miosci. Nie lubi kobiet rwnych sobie. Lecz w Jasrib kobiety sa inne,
moze nie wiesz, tu, w Dzahilijji, jestes przyzwyczajony do tego, z e mozesz nimi
307

komenderowac, ale tam nie pozwola ci na to. Po slubie mez czyzna mieszka z rodzina z ony! Wyobraz to sobie! Wstrzasaj
ace,
no nie? A poza tym przez cay czas
z ona nadal ma swj osobny namiot. Jezeli chce sie pozbyc mez a, obraca namiot
w ten sposb, by wchodzio sie don z przeciwnej strony, wiec kiedy ma
z chce
przyjsc do niej, zamiast wejscia znajduje tkanine, i to byby koniec, jest wyrzucony, rozwiedziony i nic nie moze wskrac. Cz, naszym dziewczetom zaczeo sie
to podobac, nie wiadomo jakie jeszcze rzeczy przyszyby im do gowy, kiedy nagle, bum, pojawia sie ksiega z prawami, anio wydaje przepisy, jeden za drugim,
mwiace,
czego kobietom nie wolno robic, zaczyna zmuszac je do powtrnego
przyjmowania pokornych postaw, ktre tak podobaja sie Prorokowi, pokornych
lub macierzynskich, chodzenia trzy kroki za, albo siedzenia w domu, co jest rozsadne,

a poza tym zaokragla

ksztaty. Alez te kobiety z Jasrib smiay sie z wiernych, sowo daje; a ten czowiek jest czarodziejem, nikt nie mg oprzec sie jego
urokom; wyznajac
wiare, czyniy, jak im nakaza. Okazay Ulegosc : ostatecznie
obiecywa im Raj.
Tak czy inaczej powiedzia Salman, kiedy ukazao sie dno butelki
w koncu postanowiem poddac go prbie.
Pewnej nocy perski skryba mia sen, w ktrym unosi sie nad postacia Mahounda w poblizu jaskini Proroka na grze Cone. Poczatkowo

Salman uzna to jedynie za nostalgiczne wspomnienie starych czasw w Dzahilijji, ale uderzyo go
to, z e w tym snie jego punkt widzenia jest punktem widzenia archanioa, i w tej
chwili nagle przypomniaa mu sie historia z Szatanskimi wersetami, obraz tak z ywy, jak gdyby to wydarzenie miao miejsce wczoraj. Byc moze nie sniem sie
sobie jako Gibril rozpamietywa Salman. Byc moze byem Szejtanem.
Uswiadomienie sobie takiej mozliwosci poddao mu iscie diabelski pomys. Potem, kiedy tak siedzia u stp Proroka spisujac
przepisy, przepisy, przepisy, zacza

ukradkiem zmieniac.
Na poczatek
drobiazgi. Jezeli Mahound recytowa werset, w ktrym Bg
by opisany jako wszystko-syszacy,
wszystko-wiedzacy,
ja pisaem: wszystko-wiedzacy,
wszech-madry.

I oto rzecz najwazniejsza: Mahound nie zauwazy tych

zmian. Tak wiec wasciwie to ja pisaem Ksiege albo redagowaem ja, wszystko jedno, w kazdym razie zanieczyszczaem sowo Boze swoim wasnym bluznierczym jezykiem. Lecz, wielkie nieba, jezeli nie mozna byo odrznic moich
nedznych sw od Objawienia przekazanego przez Posanca samego Boga, co
to mogo oznaczac? Cz mozna powiedziec o jakosci caej tej boskiej poezji?
Zrozum, przysiegam, wstrzasn
eo mna to do gebi. Jedna sprawa, to byc sobie
przemadrzaym

draniem i miec pewne podejrzenia co do jakiejs dziwnej sprawy,

w porzadku,

ale co innego stwierdzic, z e ma sie racje. Suchaj: zmieniem cae

swoje z ycie dla tego czowieka. Rzuciem ojczyzne, przeszedem p swiata, zamieszkaem wsrd ludzi, ktrzy uwazaja mnie za przebrzydego cudzoziemskiego
tchrza za to, z e ocaliem im z ycie, nigdy nie docenili, z e ja, zreszta mniejsza o to.
308

Prawde powiedziawszy, spodziewaem sie, z e po zrobieniu mojej pierwszej maej zmiany, wszystko-wiedzacy
w miejsce wszystko-syszacego

pragnaem

tego
kiedy przeczytam to jeszcze raz Prorokowi, on odpowie, Co sie z toba dzieje, Salmanie, czy oguches? A ja wtedy odpowiem, Ojej, o Boze, pomyka, jak
mogem, i poprawie swj bad.
Ale nic takiego nie nastapio;

i to ja sam pisaem
Objawienie i nikt niczego nie zauwazy, a nie miaem na tyle odwagi, z eby sie do
tego przyznac. Byem nieprzytomny ze strachu, wierz mi. A takze: byo mi smutno jak nigdy dotad.
Musiaem wiec brna
c dalej. Byc moze on tego nie zauwazy,
myslaem, kazdy moze sie pomylic. Wiec nastepnym razem zmieniem wieksza

rzecz. On powiedzia Chrzescijanin, a ja zapisaem Zyd.

Zauwazy na pewno; jak
mgby nie zauwazyc? Ale kiedy przeczytaem mu cay rozdzia, kiwna
gowa
i podziekowa uprzejmie, a ja wyszedem z jego namiotu ze zami w oczach. Po
tym wydarzeniu wiedziaem, z e moje dni w Jasrib sa policzone; ale nie mogem
tego przerwac. Nie mogem. Nie ma goryczy wiekszej niz gorycz czowieka, ktry
odkrywa, z e wierzy w cienie. Wiedziaem, z e mj upadek nastapi,
ale on upadnie razem ze mna. Kontynuowaem wiec te swoje diabelskie sztuczki, zmieniajac

wersety, az tu ktregos dnia czytam mu to, co spisaem, i widze, z e zmarszczy

brwi i potrzasn
a
gowa, jak gdyby chcia odzyskac klarownosc mysli, a dopiero potem przytakna
z ociaganiem,

wyrazajac
zgode zabarwiona cieniem niedowierzania. Wiedziaem, z e doszedem do konca drogi i z e przy nastepnej prbie
zmiany Ksiegi on domysli sie wszystkiego. Tej nocy lezaem, nie mogac
zasna
c,
trzymajac
w swoich rekach zarwno jego los, jak i mj. Gdybym zgodzi sie na
wasna zgube, mgbym tym samym zgubic i jego. Musiaem wybierac tej okropnej nocy, czy wole smierc i zemste, czy tez z ycie i nic wiecej. Jak widzisz, dokonaem wyboru: z ycie. Przed switem opusciem Jasrib na swoim wielbadzie

i po
wielu niezbyt miych przygodach, ktrych opisywaniem nie bede zawraca sobie
gowy, powrciem do Dzahilijji. I teraz Mahound nadchodzi w triumfalnym pochodzie, a wiec mimo wszystko utrace z ycie. Jest teraz zbyt potez ny, bym mg
go zniszczyc.
Baal zapyta: Dlaczego jestes pewien, z e cie zabije?
Pers Salman odpowiedzia: Swoim Sowem wystapi
przeciw mojemu.

***

Kiedy Salman zeslizna

sie nieprzytomny na podoge, Baal poozy sie na swoim szorstkim, soma wypchanym sienniku, czujac
stalowa obrecz blu wok czoa, ostrzegawcze trzepotanie serca. Czesto pod wpywem zmeczenia z yciem z aowa, z e sie zestarza, lecz, jak to powiedzia Salman, nasze marzenia o czyms
309

bardzo sie rznia od ich spenienia. Od pewnego juz czasu by swiadom tego, z e
swiat zamyka sie wok niego coraz ciasniejszym kregiem. Nie mg juz duzej
udawac, z e jego oczy widza rwnie dobrze jak dawniej, a ich osabienie uczynio
jego z ycie jeszcze bardziej niewyraznym, trudniejszym od uchwycenia. Obraz zamazywa sie, szczegy znikay: nic dziwnego, z e jego poezja zesza na psy. Nie
mg tez polegac na swoim suchu. W ten sposb wkrtce utrata zmysw zupenie
odetnie go od swiata. . . lecz byc moze nie wystarczy na to czasu. Mahound nadchodzi. Byc moze nigdy juz nie uda mu sie pocaowac z adnej kobiety. Mahound,
Mahound. Dlaczego ten gadatliwy pijak przyszed do mnie, mysla ze zoscia. Co
ja mam wsplnego z jego zdrada?
Wszyscy wiedza, dlaczego przed wielu laty
pisaem te satyry; on musi wiedziec. Jak Abu Simbel terroryzowa i grozi. Nie
moga pociagn
a
c mnie do odpowiedzialnosci. A w ogle: kim on jest, ten zadzierajacy
nosa, naigrawajacy
sie cudowny chopiec, Baal o ostrym jezyku? Ja go nie
rozpoznaje. Popatrzcie na mnie: ciez ki, tepy, krtkowzroczny, wkrtce oguchne.

Komu zagrazam? Zadnej

z ywej duszy. Zacza
trza
sc Salmanem: obudz sie, nie
chce, by uwazano nas za wsplnikw, wpakujesz mnie w tarapaty.
Pers w dalszym ciagu
chrapa, siedzac
na pododze z szeroko rozrzuconymi
nogami, wsparty plecami o sciane, z gowa zwieszona na bok jak u kukieki; Baal, umeczony blem gowy, opad z powrotem na zko. Jego wersety, mysla, jak
one brzmiay? Jakiego rodzaju idea, do cholery, nie moze nawet przypomniec ich
sobie nalezycie wydaje sie dzisiaj Ulegosc , tak, chyba cos w tym rodzaju, po tak
dugim czasie prawie juz nie dziwi, z e to idea, ktra ucieka, tak czy inaczej to jest
koniec. Mahoundzie, kazdej nowej idei zadaje sie dwa pytania. Kiedy jest saba:
czy pjdzie na kompromis? Znamy odpowiedz na to pytanie. A teraz, Mahoundzie, jako z e wracasz do Dzahilijji, czas na drugie pytanie. Jak postepujesz, kiedy
zwyciez asz? Kiedy wrogowie sa zdani na twoja aske i nieaske i kiedy twoja wadza staje sie absolutna: co wtedy? My wszyscy zmienilismy sie: wszyscy oprcz
Hind. Ktra zdaje sie, biorac
pod uwage to, co mwi ten pijak, bardziej przypominac kobiete z Jasrib niz z Dzahilijji. Nic dziwnego, z e wy dwoje nie mogliscie
sie pogodzic: ona nie byaby ci ani matka, ani dzieckiem.
Dryfujac
w kierunku snu, Baal rozmysla o swojej bezuzytecznosci, o swojej
zbankrutowanej sztuce. Teraz, gdy zrezygnowa z wszelkich publicznych wystepw, jego wiersze przepenione byy poczuciem utraty: modosci, piekna, miosci,
zdrowia, niewinnosci, celu, energii, pewnosci, nadziei. Utraty wiedzy. Utraty pieniedzy. Utraty Hind. W kazdej z jego d ktos go opuszcza, i im z arliwiej nawoywa, tym predzej odchodzili. Krajobrazem jego poezji pozostawaa wcia
z pustynia, ruchome wydmy z piropuszami biaego piasku wzbijajacymi

sie z ich wierzchokw. Sypkie gry, nie ukonczone podrze, nietrwaosc namiotw. Jak sporza
dzic mape kraju, ktry codziennie ujawnia nowe formy? Stawianie takich pytan
czynio jego jezyk zbyt abstrakcyjnym, jego obrazowanie zbyt pynnym, jego metrum zbyt nieregularnym. Wskutek tego tworzy formy-chimery, o lwich
310

gowach, kozlich tuowiach i wez owych ogonach, niemozliwosci, ktrych ksztaty

uwazay, z e powinny zmieniac sie natychmiast po zozeniu razem, tak wiec gminnosc zakcia klasyczna czystosc wersu, a obrazy miosci byy stale osmieszane
przez wszechobecny element farsy. Nikt nie przepada za takimi rzeczami, mysla po raz tysiac
pierwszy, i kiedy wreszcie zaczea go ogarniac nieswiadomosc ,
pocieszy sie wnioskiem: Nikt mnie nie pamieta. Bezpieczenstwo lezy w zapomnieniu. A wtedy jego serce pomylio sie o jedno uderzenie i od razu sie obudzi,
przerazony, zmarzniety. Mahoundzie, byc moze ograbie cie z twojej zemsty. Przez
reszte nocy nie zmruzy oka, przysuchujac
sie oceanicznemu falowaniu Salmanowego chrapania.
Gibril wysni ogniska obozowe:
Synna i nieoczekiwana postac przechodzi pewnej nocy pomiedzy ogniskami
obozu armii Mahounda. Byc moze z powodu ciemnosci lub tez ze wzgledu
na nieprawdopodobienstwo jego obecnosci tutaj, wydaje sie, z e naczelnik Dzahilijji odzyska, w tym koncowym momencie swojej wadzy, czesc siy, jaka mia
w modosci. Przyby sam i jest prowadzony przez Chalida, ongisiejszego nosiwode, i Bilala, byego niewolnika, do kwatery Mahounda.
Nastepnie Gibril wysni powrt Abu Simbela do domu:
Miasto wrze od plotek, przed domem zebra sie tum. Po pewnym czasie mozna dosyszec gniewny, podniesiony gos Hind. Potem na grnym balkonie ukazuje
sie sama Hind i domaga sie, by tum rozerwa jej mez a na drobne strzepy. Obok
niej pojawia sie Naczelnik; i przyjmuje gosne, upokarzajace
uderzenie w oba policzki od swojej kochajacej
z ony. Hind odkrya, z e mimo wszystkich wysikw,
nie jest w stanie przeszkodzic Naczelnikowi w poddaniu miasta Mahoundowi.
Ponadto: Abu Simbel przyja
wiare.
Simbel, choc pokonany, niemal cakowicie pozby sie pokornej do niedawna
postawy. Pozwala, by Hind bia go po twarzy, a nastepnie spokojnie przemawia
do tumu. Mwi: Mahound obieca, z e wszyscy, ktrzy znajduja w obrebie murw
Abu Simbela, zostana oszczedzeni. Tak wiec chodzcie wszyscy i przyprowadzcie swoje rodziny.
Hind przemawia w imieniu rozjuszonego tumu. Ty stary gupcze. Ilu obywateli pomiesci jeden dom, chocby taki jak ten? Dobies targu, aby ocalic wasna
gowe. Niech cie rozszarpia i rzuca w mrowisko.
Abu Simbel jest nadal agodny. Mahound obiecuje rwniez, z e ci wszyscy,
ktrych zastanie w domach, za zamknietymi drzwiami, beda bezpieczni. Jezeli
nie chcecie przyjsc do mojego domu, idzcie wobec tego do swoich; i czekajcie.
Trzeci raz jego z ona usiuje podburzyc tum przeciw niemu; zamiast miosci,
balkonowa scena nienawisci. Nie moze byc z adnych kompromisw z Mahoundem, krzyczy, nie wolno mu wierzyc, ludzie musza obalic wadze Abu Simbela
311

i przygotowac sie do walki, do ostatniego mez czyzny, ostatniej kobiety. Ona sama
jest gotowa walczyc ramie w ramie z nimi i umrzec za wolnosc Dzahilijji. Czy
po prostu legniecie u stp tego faszywego proroka, tego Dadzdzala? Czy mozna
spodziewac sie honorowego postepowania po czowieku, ktry przygotowuje sie
do ataku na swoje rodzinne miasto? Czy mozna miec nadzieje na uzyskanie kompromisu od bezkompromisowego, litosci od bezlitosnego? My jestesmy potez nymi Dzahilijjanami i nasze boginie, wspaniae w walce, zwyciez a. Nakazuje im
walczyc w imie Al-Lat. Ludzie jednak zaczynaja sie rozchodzic.
Ma
z z z ona stoja na balkonie i ludzie widza ich wyraznie. Przez tyle lat miasto
patrzyo w tych dwoje jak w swoje zwierciado, a poniewaz ostatnio Dzahilijjanie woleli odbicie Hind niz siwiejacego

Abu Simbela, doznali teraz potez nego

wstrzasu.
Nard, ktry pozostawa tak dugo w przekonaniu o swojej wielkosci
i niezwyciez onosci, ktry zdecydowa sie uwierzyc w ten mit wbrew wszelkim
dowodom, jest narodem pozostajacym

w szponach jakiegos snu lub szalenstwa.

Teraz, gdy Naczelnik obudzi ich z tego snu, stoja zdezorientowani, przecieraja oczy, poczatkowo

nie mogac
uwierzyc jezeli jestesmy tacy potez ni, wobec
tego w jaki sposb upadlismy tak szybko, tak cakowicie? a potem przychodzi wiara i pokazuje im, z e pewnosc siebie bya zbudowana na piasku, na pasji
brzmiacej
w oswiadczeniach Hind i prawie na niczym wiecej. Porzucaja ja, a wraz
z nia nadzieje. Pogra
zajac
sie w rozpaczy, mieszkancy Dzahilijji ida do domw
pozamykac drzwi na klucz.
Ona wrzeszczy na nich, baga, rozpuszcza swoje wosy. Przyjdzcie do Domu Czarnego Kamienia! Przyjdzcie i zzcie ofiare Lat! Oni jednak juz poszli.
A Hind i Abu Simbel stoja sami na swoim balkonie, podczas gdy w caej Dzahilijji zapada cakowita cisza, miasto pogra
za sie w absolutnym bezruchu, Hind
opiera sie o sciane swojego paacu i zamyka oczy.
To koniec. Abu Simbel mamrocze cicho: Niewielu z nas ma tyle powodw
do strachu przed Mahoundem co ty. Jezeli jadasz na surowo, bez odrobiny soli czy
czosnku, wnetrznosci czyjegos ukochanego wuja, nie zdziw sie, jezeli on z kolei
uzna cie za kawa miesa. Nastepnie zostawia ja i schodzi na d, idzie ulicami,
z ktrych znikney nawet psy, aby otworzyc bramy miejskie.
Gibril wysni swiatyni
e:
Tuz przy otwartych bramach Dzahilijji staa swiatynia

Uzzy. I Mahound rzek

Chalidowi, ktry dawniej by nosiwoda, a obecnie nosi wieksze ciez ary: Idz
i oczysc to miejsce. Tedy Chalid z sia mez w ruszy na swiatyni
e, albowiem
Mahounda mierzio wchodzenie do miasta, pki takie paskudztwa stay przy jego
bramach.
Kiedy straznik swiatyni,

ktry by z Bawochwalcw, zobaczy, z e zbliza sie

Chalid z niezliczonym tumem z onierzy, wyja
swj miecz i podszed do posagu

312

bogini. Po odmwieniu ostatnich modlitw powiesi miecz na jej szyi, mwiac:

Jeslis w istocie boginia, Uzzo, obron siebie i twojego suge przed przybyciem
Mahounda. Wtedy Chalid wszed do swiatyni

i kiedy bogini nie poruszya sie,

straznik powiedzia: Teraz zaiste wiem, z e Bg Mahounda jest prawdziwym
Bogiem, a ten gaz jedynie gazem. I Chalid rozbi swiatyni
e i bozka i wrci do
Mahounda siedzacego

w swoim namiocie. A Prorok zapyta: Czes widzia?

Chalid rozozy rece. Nic odpowiedzia. Tedys jej nie zgadzi
zakrzykna
Prorok. Idz raz jeszcze i doprowadz swoje dzieo do konca. Tak
wiec Chalid powrci do zburzonej swiatyni

i tam olbrzymia kobieta, caa czarna

z wyjatkiem

dugiego szkaratnego jezyka, wybiega mu naprzeciw, naga od stp

do gw, z kruczoczarnymi wosami spywajacymi

az do kostek. Zblizywszy sie

do niego, zatrzymaa sie i wyrecytowaa strasznym gosem penym siarki i ognia
piekielnego: Syszeliscie o Lat, i Uzzie, i Manat, tej Trzeciej, tej Innej? Sa one
Wywyzszonymi Ptakami. . . Ale Chalid przerwa jej, mwiac:
Uzzo, sa to
diabelskie wersety, a tys jest cra Diaba, stworzeniem, ktremu nalezy sie nie
boska czesc , lecz potepienie. Wyciagn
a
wiec miecz i powali ja.
I powrci do Mahounda w jego namiocie i opowiedzia, co ujrza. A Prorok
odrzek: Teraz mozemy wejsc do Dzahilijji i powstali, i weszli do miasta,
i wzieli je we wadanie w Imie Najwyzszego, Niszczyciela Istot Ludzkich.

***

Ilu bozkw w Domu Czarnego Kamienia? Zapamietajcie: trzystu szesc dziesieciu. Bg-sonce, orze, tecza. Kolor Hubal. Trzystu szesc dziesieciu czeka na
Mahounda, wiedzac,
z e nie zostana oszczedzeni. I nie sa:
ale nie tracmy tam czasu. Posagi
upadaja;
kamien peka; co miao byc dokonane, jest dokonane.
Mahound, po oczyszczeniu Domu, rozbija swj namiot na terenie dawnego
jarmarku. Ludzie tocza sie wok namiotu, przyjmujac
zwycieska wiare. Ulegosc Dzahilijji: to rwniez jest nieuchronne i nie mozna z tym zwlekac.
Kiedy tak Dzahilijjanie pochylaja sie przed nim, mamroczac
sowa, ktre uratuja im z ycie, nie ma Boga oprcz Al-laha, Mahound szepcze do Chalida. Ktos
nie przyszed uklekna
c przed nim; ktos od dawna oczekiwany. Salman chce
wiedziec prorok. Czy go znaleziono?
Jeszcze nie. Ukrywa sie; lecz to nie potrwa dugo.
Chwilowe zamieszanie. Kobieta z zakryta twarza kleka przed nim, caujac
jego stopy. Przestan nakazuje jej. Wielbic nalezy tylko Boga. Alez,
cz to za niezwyke stopo-caowanie! Palec po palcu, staw po stawie, kobieta lize,
cauje, ssie. A Mahound, zbity z tropu, powtarza: Przestan. To niestosowne
313

Teraz jednak kobieta zajmuje sie podeszwami jego stp, objawszy

donmi jego
piete. . . On, zazenowany, kopie noga, trafiaja w szyje. Ona upada, kaszle, a nastepnie pada na twarz przed nim i mwi mocnym gosem: Nie ma Boga oprcz
Al-Laha, a Mahound jest jego Prorokiem. Mahound uspokaja sie, przeprasza,
wyciaga
reke. Nie spotka cie z adna krzywda zapewnia ja. Wszyscy, ktrzy ulegaja, zostana oszczedzeni. Lecz odczuwa dziwne pomieszanie i teraz
rozumie dlaczego, rozumie gniew, gorzka ironie w jej oszaamiajacej,

przesadnej,
zmysowej adoracji jego stp. Kobieta odrzuca zasone: Hind.

Zona
Abu Simbela oznajmia donosnie i zapada cisza. Hind mwi
Mahound. Ja nie zapomniaem.
Lecz po duzszej chwili, kiwa gowa. Okazaas Ulegosc . Nie stanie ci sie
krzywda w moich namiotach.
Nastepnego dnia, podczas ciagn
acych

sie w nieskonczonosc nawrcen, przed

oblicze Proroka zostaje przy wleczony Pers Salman. Chalid wprowadza do namiotu skulonego, skomlacego

z blu imigranta, ciagn

ac
go za ucho i przyciskajac

nz do jego garda.
Znalazem go, gdziezby indziej, u kurwy, ktra dara sie na niego, bo nie

mia pieniedzy, aby jej zapacic. Smierdzi

alkoholem.
Salmanie Persie. Prorok przystepuje do wygaszania wyroku smierci,
lecz wiezien zaczyna wykrzykiwac kalime, wyznanie wiary:
La ilaha ilallah! La ilaha!
Mahound kreci gowa. Twoje bluznierstwo, Salmanie, jest niewybaczalne.
Czy udzies sie, z e sie nie zorientuje? Stawiac swoje sowa przeciw sowom Boga.
Skryba, kopacz roww, skazaniec: niezdolny, by zdobyc sie na najmniejszy
chocby okruch godnosci, beczy skamle baga bije w piers poniza sie z auje. Chalid mwi: Ten haas jest nie do wytrzymania, Posancze. Czyz nie mgbym
obcia
c mu gowy? Na co haas wzmaga sie. Salman reczy za swoja odnowiona
lojalnosc , w dalszym ciagu
baga, po czym, w bysku rozpaczliwej nadziei, wystepuje z propozycja. Moge wam wskazac miejsce, gdzie jest wasz prawdziwy wrg. Zyskuje w ten sposb kilka sekund. Prorok pochyla gowe. Chalid
ciagnie

kleczacego

Salmana, szarpiac
go za wosy: Jaki wrg? I Salman
wymienia imie. W miare jak powraca mu pamiec , Mahound coraz gebiej zapada
w poduszki.
Baal mwi, i powtarza dwukrotnie: Baal, Baal.
Ku wielkiemu rozczarowaniu Chalida, Pers Salman nie zostaje skazany na
smierc. Wstawia sie za nim Bilal, a Prorok, nieobecny duchem, zgadza sie: tak,
tak, niech ten z aosny czek sobie z yje. O, wspaniaomyslna Ulegosci! Hind zostaa oszczedzona; i Salman; i w caej Dzahaliji nie wywazono ani jednych drzwi,
ani jeden z dawnych wrogw nie zosta wywleczony z domu i nie zgina,
zarznie314

ty jak kurczak, na zakurzonej ulicy. Oto odpowiedz Mahounda na drugie pytanie:

Co sie dzieje, kiedy zwyciez asz? Lecz jedno imie przesladuje Mahounda, skacze
wok niego, mode, bystre, wskazujace
dugim pomalowanym palcem, wyspiewujace
wersety, ktrych okrutna doskonaosc sprawia bl. Wieczorem, kiedy suplikanci juz sobie poszli, Chalid pyta Mahounda: Wcia
z myslisz o nim?
Posaniec kiwa gowa, ale nie odzywa sie. Chalid mwi: Zmusiem Salmana,
z eby mnie zaprowadzi do jego domu, nory, lecz nie byo go tam, gdzies sie ukrywa. Ponowne skinienie gowa, ale bez sowa. Chalid naciska: Chcesz, abym
go wydoby spod ziemi? Uwine sie w mig. Co chcesz, by mu sie stao? To? To?
Chalid najpierw przesuwa palcem po szyi, a nastepnie dzga nim w swj pepek.
Mahound traci cierpliwosc . Jestes gupcem krzyczy do byego nosiwody,
bedacego

obecnie szefem sztabu jego wojsk. Czy nie potrafisz niczego zrobic
bez mojej pomocy?
Chalid oddaje pokon i wychodzi. Mahound zasypia: jego cenny talent, sposb
na zy humor.

***

Lecz Chalid, naczelny dowdca wojsk Mahounda, nie odnalaz Baala. Pomimo rewizji przeprowadzonej dom po domu, obwieszczen, poruszenia nieba i ziemi, poety nie udao sie aresztowac. A usta Mahounda pozostay zamkniete, nie
wydobyo sie z nich ani jedno z yczenie. W koncu, nie bez rozdraznienia, Chalid
zaniecha poszukiwan. Niech tylko ten skurwysyn wychyli gowe, chocby raz
tylko, kiedykolwiek zaklina sie w penym miekkosci i cieni namiocie Proroka.
Potne go na tak cienkie plasterki, z e bedzie mozna przez nie patrzec.
Wydawao sie Chalidowi, z e Mahound jest rozczarowany; ale w mroku namiotu trudno to byo stwierdzic z caa pewnoscia.

***

Dla Dzahilijji rozpoczeo sie nowe z ycie: wezwanie do modlitwy piec razy
dziennie, z adnego alkoholu, z ony pod kluczem. Hind ukrya sie w swoich pokojach. . . ale gdzie jest Baal?
Gibril wysni zasone:
Zasona, Hidzab, taka nazwe przybra najpopularniejszy dom publiczny

315

w Dzahilijji, olbrzymi paac z palmami daktylowymi wok fontann na dziedzincach, otoczonych podzielonymi na mae pomieszczenia budynkami poaczonymi

ze soba wedug oszaamiajacych

mozaikowych wzorw; przez podwrce przebiegay zawie korytarze, ktrym celowo nadano podobny wyglad,
na scianach
kazdego wykaligrafowano identyczne inwokacje do Miosci, kazdy wyozony ta
kimi samymi dywanami, w kazdym duza kamienna urna oparta o sciane. Zaden
z klientw Zasony nie potrafi bez pomocy znalezc drogi, ani do apartamentw
swojej ulubionej kurtyzany, ani tez z powrotem na ulice. W ten sposb dziewczeta
byy chronione przed niepozadanymi

gosc mi, poza tym dawao to gwarancje, z e

gosc zapaci przed opuszczeniem przybytku. Olbrzymi czerkiescy eunuchowie,
ubrani w niedorzeczne stroje dzinnw od cudownej lampy, odprowadzali gosci do
celu, a nastepnie z powrotem, czasami przy pomocy kebka nici. By to miekki,
pozbawiony okien swiat draperii, rzadzia

nim bardzo stara bezimienna Madam,

Pani Zasony, ktrej gardowe komunikaty wychodzace
z tajemniczego miejsca
osonietego pachtami czarnej tkaniny nabieray z biegiem czasu charakteru przepowiedni. Ani jej personel, ani klienci nie smieli nie speniac rozkazw tego sybillinskiego gosu, ktry by, poniekad,
swiecka i bluzniercza antyteza swietych
wypowiedzi Mahounda wygaszanych w wiekszym i bardziej dostepnym namiocie, niezbyt oddalonym od tego miejsca. Tak wiec, kiedy zaszczuty poeta Baal
upad przed nia na twarz i baga o pomoc, jej decyzja, by go ukryc i ocalic mu
z ycie, przejaw nostalgii za pieknym, penym z ycia i zosliwym modziencem, ktrym kiedys by, zostaa przyjeta bez zastrzezen; i kiedy z onierze Chalida przyszli, by przeszukac pomieszczenia, eunuchowie poprowadzili ich w przyprawiaja
ca o zawrt gowy podrz wok tych naziemnych katakumb penych sprzecznych
i kolidujacych

ze soba szlakw, az w koncu z onierze byli kompletnie skoowani i po zagladni

eciu do trzydziestu dziewieciu kamiennych urn i znalezieniu tam
jedynie masci i marynat, wyszli, przeklinajac
siarczyscie, nawet przez chwile nie
podejrzewajac,
z e istnieje jeszcze czterdziesty korytarz, ktrym ich ani razu nie
poprowadzono, oraz czterdziesta urna, wewnatrz
ktrej ukrywa sie, jak zodziej,
trzesacy
sie i coraz to moczacy
swoja pizame poeta, ktrego szukali.
Po tym wydarzeniu Madam kazaa eunuchom farbowac skre poety, az staa
sie ciemnoniebieska, jego wosy rwniez, a wozywszy na niego pantalony i turban dzinna, kazaa mu rozpocza
c intensywny kurs kulturystyki, poniewaz swoim
fatalnym wygladem

z pewnoscia wzbudzi podejrzenia, jesli szybko nie przybedzie

mu miesni.

316

***

Pobyt Baala w Zasonie bynajmniej nie odcia

go od informacji o wydarzeniach w swiecie na zewnatrz;

w rzeczy samej, wprost przeciwnie, gdyz wykonujac

swoje obowiazki
eunucha sta na strazy komnat przyjemnosci i sysza plotki
przynoszone przez klientw. Cakowita niedyskrecja ich jezykw, sprowokowana
przez pieszczoty kurew, dajacych

im radosne uniesienie oraz swiadomosc , z e ich

tajemnice nie zostana zdradzone, umozliwiaa podsuchujacemu

poecie, krtkowzrocznemu i sabo syszacemu,

lepszy wglad
we wspczesne sprawy niz ten,
ktry by uzyska, gdyby nadal wolno mu byo wedrowac po ulicach purytanskiego od niedawna miasta. Guchota bya czasami kopotliwa; powodowaa braki
w jego wiedzy, poniewaz klienci czesto znizali gos i szeptali; lecz zmniejszaa
ona rwniez do minimum element lubieznosci w podsuchiwaniu, gdyz omijay
go odgosy towarzyszace
nierzadowi,

z wyjatkiem,

oczywiscie, tych momentw,

w ktrych ekstatyczni klienci lub symulujace
pracownice podnosili gos w okrzykach prawdziwej lub syntetycznej radosci.
Oto, czego Baal dowiedzia sie w Zasonie:
Od zrzedliwego rzeznika Ibrahima pochodzia wiadomosc , z e pomimo wprowadzenia zakazu na wieprzowine, powierzchownie nawrceni mieszkancy Dzahilijji tumnie przychodzili do jego sklepu od tyu, z eby potajemnie kupic zakazane
mieso. Obroty rosna mwi pgosem, wchodzac
na swoja wybrana dame
ceny wieprzowiny na czarno sa wysokie; ale niech to cholera, te nowe przepi
sy bardzo utrudniy mi prace. Swinia
nie jest zwierzeciem, ktre atwo zarzna
c po
kryjomu, bez haasu i tutaj sam zacza
kwiczec, z powodu, nalezy przypuszczac, przyjemnosci raczej niz blu. A sklepikarz, Musa, przyzna sie innej osobie
z poziomego personelu Zasony, z e trudno jest skonczyc ze starymi przyzwyczajeniami i z e kiedy jest pewny, z e nikt nie podsuchuje, wcia
z odmawia jedna lub
dwie modlitwy do mojej ulubienicy, Manat, a czasami, cz zrobic, rwniez do
Al-Lat; nie ma to jak boginie, maja takie atrybuty, z e gdzie tam chopakom do
nich po czym rwniez on pada z ochota na ziemskie imitacje tych atrybutw.
A wiec zwiedy, wiednacy
Baal dowiedzia sie, w swojej udrece, z e z adne imperium nie jest absolutne ani z adne zwyciestwo cakowite. I stopniowo zaczeto
krytykowac Mahounda.
Baal zacza
sie zmieniac. Wiadomosc o zburzeniu wielkiej swiatyni

Al-Lat
w Taif, ktra dotara do jego uszu w przerwach miedzy chrzakni
eciami pokatnego

rzeznika Ibrahima, pogra

zya go w gebokim smutku. Poniewaz nawet w okresie
najwiekszego nasilenia modzienczego cynizmu, miosc , jaka z ywi dla tej bogini,
bya niekamana, byc moze bya jedynym jego prawdziwym uczuciem i jej upadek odsoni przed nim pustke z ycia, w ktrym jedyny szczery sentyment z ywi

317

dla kupy kamieni, ktra nie potrafia walczyc we wasnej obronie. Kiedy stepia
sie ostra krawedz z alu, Baal doszed do przekonania, z e upadek Al-Lat oznacza,
z e byc moze jego wasny koniec jest bliski. Straci to dziwne poczucie bezpieczenstwa, jakie na krtko zaszczepio w nim przebywanie w Zasonie; jednak powracajaca
swiadomosc jego wasnej tymczasowosci, pewnego odkrycia, po ktrym
nastepowaa rwnie pewna smierc, o dziwo, wcale go nie przerazia. Przezywszy
cae z ycie jako zdeklarowany tchrz, teraz ze zdumieniem stwierdzi, z e poczucie
zblizajacej
sie smierci naprawde pozwala mu delektowac sie sodkim smakiem
istnienia, i zastanawia sie nad paradoksem, jakim byo dostrzezenie przez niego
prawdy w tym domu kosztownych kamstw. A co byo ta prawda?
To, z e Al-Lat
nie z yje nigdy nie z ya lecz nie czynio to Mahounda od razu prorokiem.
Krtko mwiac,
Baal sta sie bezbozny. Potykajac
sie wyruszy w droge prowadzac
a poza idee bogw i przywdcw, i przepisw; zacza
dostrzegac rwniez, z e
jego historia tak splataa

sie z historia Mahounda, z e konieczne jest jakies wielkie

rozwiazanie.

To, z e takie rozwiazanie

najprawdopodobniej bedzie oznaczao jego

smierc, ani go zbytnio nie oburzao, ani nie martwio; i kiedy sklepikarz Musa
wspomnia ktregos dnia o dwunastu z onach Proroka, narzekajac:
jedne przepisy
dla niego, inne dla nas, Baal zrozumia, jaka forme bedzie musiaa przybrac jego
ostateczna konfrontacja z Ulegoscia.
Dziewczeta w Zasonie byo sprawa zupenie umowna, z e nazywano je
dziewczetami, poniewaz najstarsza bya kobieta dobrze po piec dziesiatce,

natomiast najmodsza, majac

lat pietnascie, bya bardziej doswiadczona niz niejedna
piec dziesieciolatka polubiy tego powczacego

nogami Baala, w rzeczy samej sprawiao im radosc , z e maja przy sobie eunucha-ktry-nim-nie-jest i nieraz
po godzinach pracy drazniy go wybornie, ostentacyjnie wystawiajac
na pokaz
swoje ciaa, przyciskajac
swoje piersi do jego ust, oplatajac
go nogami, caujac

sie namietnie niecay centymetr od jego twarzy, az w koncu ziemistoskry poeta

by beznadziejnie pobudzony; smiay sie wwczas z jego sztywnosci i zwodzac

go, doprowadzay do rozedrganego wstydliwego ustapienia;

lub, bardzo rzadko,

kiedy juz przesta miec jakakolwiek

nadzieje, delegoway jedna sposrd siebie,

aby zaspokoia, nieodpatnie, z adz
e, ktra rozbudziy. I tak, podobny do krtkowzrocznego obaskawionego byka, spedza poeta te dni, kadac
gowe na kolanach
kobiet, rozwazajac
o smierci i zemscie i nie mogac
zdecydowac, czy jest najbardziej zadowolonym, czy tez najnieszczesliwszym z mez czyzn.
Wasnie podczas jednej z takich swawolnych sesji pod koniec dnia pracy, kiedy dziewczeta byy sam na sam z eunuchami i winem, Baal usysza, z e najmodsza opowiada o kliencie, sklepikarzu Musie. Ach, ten! powiedziaa. On
ma bzika na punkcie z on Proroka. Tak mu nie daja spokoju, z e podnieca go juz
samo wymawianie ich imion. Mwi, z e ja osobiscie jestem kropka w kropke podobna do samej Aiszy, a ta jest ulubienica Wazniaka, jak nam wszystkim dobrze
wiadomo. I kropka.
318

Piec dziesiecioletnia kurtyzana wtracia

sie do rozmowy. Suchajcie, kobiety w tym haremie, mez czyzni obecnie o niczym innym nie mwia. Nic dziwnego,
z e Mahound trzyma je pod kluczem, ale to tylko pogarsza sprawe. Ludzie fantazjuja wiecej na temat czegos, czego nie moga zobaczyc.
Zwaszcza w tym miescie, pomysla Baal; przede wszystkim w naszej wyuzdanej Dzahilijji, gdzie az do przybycia Mahounda i jego ksiegi przepisw kobiety
nosiy jasne stroje i gdzie rozmawiano jedynie o pieprzeniu i pieniadzach,

pienia
dzach i seksie, zreszta, nie tylko rozmawiano.
Powiedzia do najmodszej dziwki: Dlaczego nie udajesz przed nim?
Przed kim?
Przed Musa. Jezeli Aisza tak go podnieca, dlaczego nie miaabys zostac
jego prywatna i osobista Aisza?

Boze powiedziaa dziewczyna. Gdyby usyszeli, co tu wygadujesz,

usmazyli by ci jaja na masle.
Ile z on? Dwanascie, i jedna stara dama, zreszta zmara dawno temu. Ile nierzadnic

za Zasona?
Znowu dwanascie; oraz ukryta na swoim tronie w czarnym
namiocie, bardzo stara Madam, wcia
z opierajaca
sie smierci. Gdzie nie ma wiary,
tam nie ma i bluznierstwa. Baal powiedzia Madam o swoim pomysle; rozstrzygnea kwestie, mwiac
gosem z aby cierpiacej
na zapalenie krtani. To bardzo
niebezpieczne zawyrokowaa ale interes moze na tym wiele zyskac. Bedziemy dziaac ostroznie, ale bedziemy.
Pietnastoletnia szepnea cos sklepikarzowi do ucha. Od razu zaswieciy mu
oczy. Opowiedz mi wszystko baga ja. Twoje dziecinstwo, twoje ulubione zabawki, konie krla Salomona i caa reszte, opowiedz mi, jak graas na
tamburynie i jak Prorok przyszed popatrzec. Opowiedziaa mu i wwczas zapyta ja, jak utracia cnote majac
dwanascie lat, i powiedziaa mu rwniez o tym,
a potem zapaci podwjnie, poniewaz byo mi tak dobrze jak nigdy. Bedziemy musiay uwazac na stan twojego serca powiedziaa Madam do Baala.

***

Kiedy roznioso sie po Dzahilijji, z e kazda z nierzadnic

Zasony przybraa tozsamosc jednej z z on Mahounda, skryte podniecenie mez czyzn miasta znacznie sie
nasilio; jednak tak bardzo obawiali sie odkrycia, zarwno dlatego, z e z pewnoscia zgineliby, gdyby Mahound lub jego zastepcy dowiedzieli sie, w jakich swie319

tokradczych aktach uczestnicza, jak rwniez dlatego, z e zalezao im na utrzymaniu usug w Zasonie, wiec wiadomosc utrzymano w tajemnicy przed wadzami.
W tym czasie Mahound powrci z z onami do Jasrib, przedkadajac
chodny klimat oaz pnocy nad upa Dzahilijji. Piecze nad miastem powierzono generaowi
Chalidowi, przed ktrym atwo wszystko byo ukryc. Przez pewien czas Mahound
waha sie, czy nie powiedziec Chalidowi, by zarzadzi

zamkniecie wszystkich domw publicznych w Dzahilijji, lecz Abu Simbel odradzi mu ten gwatowny krok.
Dzahilijjanie nawrcili sie niedawno zauwazy. Nie spiesz sie. Mahound, najbardziej pragmatyczny z Prorokw, zgodzi sie na okres przejsciowy.
Tak wiec, pod nieobecnosc Proroka, mez owie Dzahilijji tumnie szli do Zasony,
w ktrej odnotowano trzystuprocentowy wzrost obrotw. Z oczywistych powodw nie byo roztropnie ustawiac sie w kolejce na ulicy, tak wiec przez wiele
dni sznur mez czyzn wi sie wok wewnetrznego podwrca burdelu, okra
zajac

centralnie poozona Fontanne Miosci, zupenie tak jak pielgrzymi z cakiem innych powodw kra
za wok starozytnego Czarnego Kamienia. Wszystkim klientom Zasony wydawano maski i Baal, obserwujac
z wysokiego balkonu przesuwajace
sie wokoo zamaskowane postaci, by zadowolony. Istnieje wiele sposobw walki z Ulegoscia. W nastepnych miesiacach

personel Zasony naprawde

zapali sie do nowego zadania. Pietnastoletnia nierzadnica

Aisza cieszya sie

najwieksza popularnoscia wsrd klienteli zakadu, podobnie jak jej imienniczka
u Mahounda, i podobnie jak tamta Aisza, ktra z ya wstrzemiez liwie w swoich
apartamentach w pomieszczeniach haremu w wielkim meczecie miasta Jasrib, ta
dzahilijjanska Aisza zaczea byc zazdrosna o dajacy
jej przewage nad innymi
tytu Najbardziej Ukochanej. Czua sie dotknieta, jesli ktras z jej sistr miaa
wiecej gosci lub otrzymywaa wyjatkowo

hojny napiwek. Najstarsza, najbardziej

otya z kurew, ktra przyjea imie Sauda, opowiadaa swoim gosciom, a miaa
ich sporo, poniewaz wielu mez czyzn Dzahiijji wybierao wasnie ja ze wzgledu na jej macierzynskie dobrotliwe usposobienie historie o tym, jak Mahound poslubi ja i Aisze tego samego dnia, kiedy Aisza bya jeszcze prawie dzieckiem. W nas dwch mwia, bardzo podniecajac
tym mez czyzn znalaz
dwie powki swojej zmarej pierwszej z ony: dziecko i matke zarazem. Nierzad
nica Hafsa zaczea rwnie atwo wpadac w zosc , jak jej imienniczka, i wraz
z przejeciem przez tuzin kurew osobowosci ich pierwowzorw, sojusze w burdelu
stay sie odbiciem politycznych koterii w meczecie w Jasrib; Aisza i Hafsa,
na przykad, bray udzia w niekonczacej
sie rywalizacji, czasami o bahostki,
z dwiema najbardziej wyniosymi dziwkami, ktre pozostae uwazay za nieco
zarozumiae, a ktre to wybray dla siebie najbardziej arystokratyczne tozsamosci, stajac
sie Umm Sulma Machzumitka
oraz, ta najbardziej snobistyczna ze
wszystkich, Ramla;
jej imienniczka, jedenasta z ona Mahounda, bya crka Abu
Simbela i Hind. Poza tym byy jeszcze Zajnab bint Dzahsz i Dzuwajrijja,
ktra przyjea imie kobiety pojmanej podczas wyprawy wojennej, oraz Rajhana
320


Zydwka,
Safija, Majmma i najbardziej rozpustna ze wszystkich nierzadnic,

znajaca
sztuczki, ktrych nie chciaa ujawnic swojej rywalce Aiszy: olsniewaja
ca Egipcjanka, Maria Koptyjka. Najdziwniejsza ze wszystkich bya kurwa, ktra przybraa imie Zajnab bint Dzahsz, wiedzac,
z e ta z ona Mahounda niedawno
umara. Nekrofilia jej kochankw, ktrzy zakazywali jej wykonywania jakichkolwiek ruchw, bya jednym z bardziej niesmacznych aspektw nowego porzadku

w Zasonie. Ale interes jest interesem, a kurtyzany zaspokajay wszelkie potrzeby.

Pod koniec pierwszego roku dwunastka nabraa takiej wprawy w odgrywaniu swoich rl, z e ich poprzednia tozsamosc zaczea zanikac. Baal, z kazdym
miesiacem

coraz bardziej krtkowzroczny i guchy, widzia ksztaty mijajacych

go dziewczat,
ich zamazane kontury, ich obraz w jakis podwojony sposb, jakby
jeden cien naozono na drugi. Dziewczetom przyszy do gowy rwniez nowe pomysy dotyczace
Baala. W owych czasach byo zwyczajem, z e nierzadnica

przed
przystapieniem

do wykonywania zawodu braa sobie mez a, ktry nie sprawiby jej

z adnego kopotu gre, fontanne, krzak a dzieki ktremu oficjalnie mogaby
cieszyc sie tytuem kobiety zamez nej. W Zasonie panowaa zasada, z e wszystkie dziewczeta poslubiaja Dzibek Miosci fontanny na centralnym podwrzu,
lecz obecnie bunt wisia w powietrzu i nadszed dzien, kiedy prostytutki poszy
do Madam, aby ogosic, z e skoro teraz weszy w role z on Proroka, domagaja sie
lepszego mez a, niz jakis tam tryskajacy
kamien, co ostatecznie jest niemal bawochwalstwem, i by powiedziec, z e postanowiy wszystkie zostac z onami tego,
ktry powczy nogami, Baala.
Poczatkowo

Madam usiowaa im to wyperswadowac, lecz kiedy zobaczya,

z e dziewczeta traktuja sprawe powaznie, przyznaa im racje i nakazaa posac po
poete. Wsrd chichotw i poszturchiwan dwanascie kurtyzan eskortowao powczacego

nogami poete do sali tronowej. Kiedy Baal usysza, o co chodzi, serce

zaczeo mu walic tak nierwno, z e straci rwnowage i upad, a Aisza krzyknea
przerazona: O Boze, bedziemy wdowami po nim, zanim staniemy sie z onami.
Ale przyszed do siebie; serce uspokoio sie. I nie majac
innego wyjscia, przyja
dwunastokrotne oswiadczyny. Wtedy Madam udzielia wszystkim slubu i w tej
jaskini zwyrodnialstwa Baal poeta zosta mez em z on byego biznesmena, Mahounda.
Jego z ony day mu nastepnie jasno do zrozumienia, z e spodziewaja sie, iz
bedzie spenia swoje mez owskie obowiazki
co do joty i opracoway system rotacji, wedug ktrego mia spedzac dni z kazda z dziewczyn po kolei (W Zasonie
porzadek

dzien-noc by odwrcony, noc poswiecano na prace, a dzien na odpoczynek). Zaledwie podja

ten wyniszczajacy
program, zwoay one zebranie, na
ktrym powiedziay mu, z e powinien zacza
c sie zachowywac nieco bardziej jak
prawdziwy ma
z, to jest, Mahound. Dlaczego nie zmienisz imienia jak my
wszystkie? pytaa gderliwa Hafsa, lecz tutaj Baal sprzeciwi sie stanowczo.
Byc moze nie ma powodu, by nim sie pysznic klarowa ale to moje imie.
321

A poza tym, ja nie pracuje tu z klientami. Nie ma z adnego zawodowego uzasadnienia dla takiej zmiany. Cz, tak czy owak zmysowa Maria Koptyjka
wzruszya ramionami z imieniem czy bez, chcemy, abys zacza
zachowywac
sie jak on.
Nie wiem wiele o. . . Baal chcia protestowac, ale Aisza, ktra naprawde bya najbardziej ponetna z nich wszystkich, albo tak zaczeo mu sie ostatnio
wydawac, wydea czarujaco
wargi. Naprawde, mez u namawiaa przymilajac
sie. To nie takie trudne. Po prostu chcemy, abys tak sie zachowywa, wiesz.
Bad
z tu szefem.
Okazao sie, z e kurwy z Zasony sa najbardziej staroswieckimi i konwencjonalnymi kobietami w Dzahilijji. Ich praca, ktra tak atwo moga zmienic je w cyniczne i pozbawione zudzen istoty (oczywiscie, potrafiy zabawiac sie najdzikszymi myslami o swoich gosciach), miast tego uczynia je marzycielkami. Odciete
od swiata zewnetrznego, stworzyy sobie fantazje normalnego z ycia, w ktrym
nie chciay niczego innego, jak byc posusznymi, i o, tak ulegymi towarzyszkami z ycia mez czyzny, ktry byby madry,

kochajacy,
silny. Innymi sowy:
cae lata spedzone na odgrywaniu fantazji mez czyzn wkrady sie w koncu do ich
marzen i zmieniy je, w wyniku czego nawet w najtajniejszych gebiach swoich
dusz pragney przemienic sie w najstarsza ze wszystkich meskich fantazji. Dodatkowy posmak pikanterii, zwiazany

z parodiowaniem prywatnego z ycia Proroka,

wprowadzi ich wszystkich w stan najwyzszego podniecenia i rozbawiony Baal
odkry sytuacje, w ktrej dwanascie kobiet zabiega o jego wzgledy, o przywilej
jego usmiechu, obmywajac
mu stopy, wycierajac
je swoimi wosami, smarujac

olejkami jego ciao i tanczac

dla niego, i na tysiac
innych sposobw odgrywajac

sceny z wymarzonego mazenstwa, ktrego nigdy nie spodzieway sie zaznac.

Nie mozna byo sie temu oprzec. Powoli odnajdywa w sobie smiaosc , aby
wydawac im rozkazy, rozsadza
c spory pomiedzy nimi, karac je, kiedy by zy.
Raz, gdy rozgnieway go ich ktnie, na cay miesiac
obozy je klatw
a. Kiedy poszed do Aiszy po dwudziestu dziewieciu nocach, dogadywaa mu, z e nie mg
wytrzymac bez nich. Ten miesiac
mia tylko dwadziescia dziewiec dni odpowiedzia. Innym razem zosta przyapany przez Hafse z Maria Koptyjka,

i to w pokojach Hafsy, a w dzien Aiszy. Baga Hafse, aby nie informowaa

jego ukochanej Aiszy, lecz ta i tak doniosa i Baal przez duzszy czas musia
trzymac sie z dala od Marii o jasnej skrze i kedzierzawych wosach. Krtko
mwiac,
uleg pokusie stania sie zakonspirowanym swieckim odbiciem Mahounda; i znw zacza
pisac.
Byy to najsodsze strofy, jakie kiedykolwiek stworzy. Czasami, kiedy by
z Aisza,
czu, z e nadchodzi jakas ospaosc , ociez aosc i musia sie wtedy pooz yc. To dziwne powiedzia jej. To tak, jak gdybym widzia siebie samego
stojacego

obok. I moge sprawic, by on przemwi; wtedy wstaje i zapisuje jego

wiersze. Ta artystyczna ociez aosc Baala bya przedmiotem wielkiego podzi322

wu ze strony jego z on. Kiedys, zmeczony, przysna

w fotelu w pokojach Umm
Sulmy Machzumitki. Kiedy sie obudzi kilka godzin pzniej, cae ciao mia obolae, kark i ramiona zdretwiae i zwymysla Umm Sulme: Dlaczego mnie nie
obudzias? Odpowiedziaa: Baam sie, myslaam, z e moze przychodza do
ciebie wiersze. Pokreci gowa. O to sie nie martw. Jedyna kobieta, w ktrej
towarzystwie przychodza do mnie wiersze, jest Aisza, a nie ty.

***

W dwa lata i jeden dzien po sprowadzeniu sie Baala do Zasony, jeden z klientw Aiszy rozpozna go pomimo farbowanej skry, pantalonw i c wiczen kulturystycznych. Baal sta na zewnatrz
pokoju Aiszy, kiedy wyszed od niej klient, wskaza wprost na niego i krzykna:
A wiec to tutaj sie ukryes! Wybiega Aisza,
przerazenie malowao sie w jej oczach. Lecz Baal krzykna:
W porzadku.

On
nie narobi nam kopotw. Zaprosi Persa Salmana do swoich apartamentw
i odkorkowa butelke sodkiego wina z caych, nie rozgniatanych winogron, ktre
Dzahilijjanie zaczeli robic, kiedy stwierdzili, z e nie jest ono zakazane przez to, co
zaczeto nazywac pogardliwie Ksiega Przepisw.
Przyszedem, bo ostatecznie opuszczam to piekielne miasto powiedzia
Salman i chciaem przezyc w nim choc jedna przyjemna chwile po tych wszystkich gwnianych latach. Po tym, kiedy Bilal wstawi sie za nim w imie ich
starej przyjazni, imigrant znalaz prace kopisty listw i skryby do wszystkiego,
sonca nada blask
siedzac
na poboczu gwnej ulicy w dzielnicy finansistw. Zar
jego cynizmowi i rozpaczy. Ludzie pisza, aby kamac powiedzia, pijac
pospiesznie. A wiec zawodowy kamca moze swietnie zarobic. Moje listy miosne
i korespondencja handlowa szybko zasyney jako najlepsze w miescie, dzieki darowi wymyslania pieknych kamstw, opartych na nieznacznych odstepstwach od
prawdy. Skutkiem tego juz po dwch latach zda
zyem zebrac odpowiednia sumke
na podrz do domu. Dom! Kraj rodzinny! Ruszam jutro, najwyzszy czas.
Po oprznieniu butelki Salman powrci znw, tak jak przewidywa Baal, do
przyczyny wszystkich swoich kopotw, do Posanca i jego posania. Opowiedzia Baalowi o ktni miedzy Mahoundem i Aisza, opierajac
sie na pogoskach,
jak gdyby byy one niezaprzeczalnymi faktami. Ta dziewczyna nie moga pogodzic sie z mysla, z e jej ma
z pozada
tylu innych kobiet powiedzia. Prawi
jej o koniecznosci, sojuszach politycznych i tak dalej, ale nie daa sie okpic. Ktz
moze ja potepiac? W koncu wpad w co innego by to mogo byc? jeden
ze swoich transw i powrci z niego z posaniem od archanioa. Gibril wygosi
wersety dajace
mu pene boskie poparcie. Pozwolenie samego Boga na pieprzenie
323

tylu kobiet, ile mu sie tylko z ywnie podoba. I co mu zrobisz: cz moga biedna
Aisza powiedziec, majac
przeciw sobie wersety Boga? Jednak wiesz chyba, co
powiedziaa? To: Alez ten twj Bg musi sie spieszyc, by pozaatwiac za ciebie
wszystkie twoje sprawy. Cz! Gdyby to nie bya Aisza, kto wie, co by uczyni,
lecz na pewno z adna inna nie odwazyaby sie. Baal nie przerywa mu. Seksualne aspekty Ulegosci nie daway Persowi spokoju. Chorobliwe to, caa ta
nierwnosc . Nic dobrego z tego nie wyniknie.
W koncu Baal zaoponowa i zdumiony Salman usysza, z e poeta bierze strone
Mahounda. Przypatrz sie jego punktowi widzenia argumentowa Baal.
Jezeli rodziny ofiarowuja mu swoje crki za z ony, a on odmwi, przysporzy sobie
wrogw a poza tym, jest on kims szczeglnym i mozna by znalezc podstawy
zastosowania specjalnych ulg a co do zamykania ich, cz, jaka by to bya hanba, gdyby ktrejs przydarzyo sie cos brzydkiego! Suchaj, gdybys tu mieszka,
nie uwazabys, z e pewne ograniczenia swobody seksualnej sa nie na miejscu
w przypadku posplstwa, oczywiscie.
Oszalaes chyba powiedzia Salman stanowczo. Zbyt dugo nie przebywaes na soncu. Albo tez to przebranie sprawia, z e przemawiasz jak bazen.
Baal w tym momencie mia juz dobrze w czubie i rozpocza
jaka
s ostra replike, lecz Salman podnis niepewna reke. Nie chce zwady powiedzia.
Opowiem ci zamiast tego historyjke. Najpikantniejsza historie w miescie. I ma
zwiazek

z tym, czo, czo mwisz.

Historyjka Salmana: Aisza i Prorok pojechali w podrz do odlegej wioski
i w drodze powrotnej do Jasrib rozozyli sie na noc z obozem posrd wydm. Obz
zwinieto jeszcze w ciemnosci przed switem. W ostatniej chwili Aisza musiaa
pobiec za potrzeba do jakiegos doka. W tym czasie tragarze niosacy
jej lektyke podniesli palankin i odeszli. Jest przeciez lekka kobieta i nie zauwazywszy
specjalnie rznicy w wadze tego ciez kiego palankinu, sadzili,

z e znajduje sie ona

w srodku. Aisza powrcia z ustronia i nie zastaa juz nikogo. Kto wie, co mogoby
sie jej przytrafic, gdyby pewien mody mez czyzna, niejaki Safwan, nie przejezdza przypadkowo tamtedy na swoim wielbadzie.

. . Safwan przywiz Aisze do

Jasrib zdrowa i caa, i jesli chodzi o ten ostatni punkt, zaczeo sie mielenie ozorami, szczeglnie w haremie gdzie jej przeciwniczki skrzetnie skorzystay z nadarzajacej
sie sposobnosci na osabienie pozycji ulubienicy. Dwoje modych ludzi
samotnie przebywao razem na pustyni przez wiele godzin i robiono aluzje, coraz
gosniej i gosniej, z e Safwan to dziarski przystojny facet, a Prorok jest o wiele
starszy od z ony i, ostatecznie, wiec czyz nie moga ona poczuc sympatii do kogos, kto jest w jej wieku? Prawdziwy skandal komentowa Salman, cay
szczesliwy.
Co zrobi Mahound? dopytywa sie Baal.
Och, juz zrobi odpowiedzia Salman. To samo, co zawsze. Widzia sie ze swoim ulubiencem, archanioem, a nastepnie poinformowa kazdego
324

i wszystkich, z e Gibril oczysci Aisze z zarzutu. Salman, czowiek byway,

rozpostar rece w gescie rezygnacji. I tym razem, szanowny panie, dama nie
skarzya sie na dogodnosc wersetw.

***

Pers Salman odjecha nastepnego ranka z karawana wielbadw

udajac
a sie
na pnoc. Kiedy z egna sie z Baalem, uscisna
poete, ucaowa w oba policzki
i powiedzia: Byc moze masz racje. Byc moze lepiej jest trzymac sie z dala od
swiata dziennego. Mam nadzieje, z e ci sie to uda. Baal odpowiedzia: A ja
mam nadzieje, z e znajdziesz dom i pokochasz kogos lub cos. Salman zmiesza
sie. Otworzy usta, ale rozmysli sie i odszed.
Aisza przysza do pokoju Baala, aby sie upewnic. Czy nie rozgosi tajemnicy po pijanemu? zapytaa, gaszczac
mez a po gowie. Przepuszcza przez
siebie bardzo duzo wina.
Baal powiedzia: Nic juz nie bedzie takie jak dawniej. Odwiedziny Salmana obudziy go ze snu, w ktrym pogra
za sie stopniowo w ciagu
tych lat w Zasonie, i teraz nie mg juz zasna
c na nowo.
Alez bedzie upieraa sie Aisza. Bedzie, zobaczysz.
Baal pokreci gowa i wypowiedzia jedyne w swoim z yciu proroctwo. Wydarzy sie cos powaznego przepowiedzia. Mez czyzna nie moze w nieskonczonosc ukrywac sie za spdnicami.
Nastepnego dnia powrci do Dzahilijji Mahound i z onierze przyszli powiadomic Madam, Pania Zasony, o zakonczeniu okresu przejsciowego. Burdele maja zostac zamkniete natychmiast. Dosyc tego dobrego. Zza swoich zason Madam
zazadaa,

aby z onierze wycofali sie na godzine w imie przyzwoitosci, by umozliwic gosciom opuszczenie zakadu i oficer dowodzacy
pododdziaem by na tyle
niedoswiadczony, z e sie zgodzi. Madam wysaa eunuchw, aby poinformowac
dziewczeta i wyprowadzili gosci przez tylne wyjscie. Prosze przeprosic ich
za przerwe w usugach polecia eunuchom i powiedziec, z e ze wzgledu na
okolicznosci nie bedzie sie pobierac opaty.
Byy to jej ostatnie sowa. Kiedy zatrwozone, rozgadane dziewczeta weszy
do sali tronowej, aby upewnic sie, czy to rzeczywiscie prawda, nie odpowiadaa
na ich przerazone pytania, czy jestesmy bez pracy, co bedziemy jady, czy pjdziemy do wiezienia, co sie z nami stanie az w koncu Aisza zdobya sie na
odwage i zrobia to, na co z adna z nich nigdy sie nie odwazya. Kiedy odrzucia
czarne zasony, zobaczyy niezywa kobiete o wygladzie

duzej lalki, ktra rwnie

dobrze moga miec piec dziesiat,
co i sto dwadziescia piec lat, wzrostu nie wiek325

szego niz metr, siedzac

a z podwinietymi nogami na wymoszczonym poduszkami
wiklinowym fotelu, trzymajac
a w doni buteleczke po truciznie.
Skoro juz zaczeyscie powiedzia Baal, wchodzac
do pokoju rwnie
dobrze mogbybyscie zdja
c wszystkie zasony. Nie ma duzej sensu chronic sie
przed soncem.

***

Mody dowdca pododdziau, Omar, nie potrafi ukryc niezwykej wsciekosci, kiedy dowiedzia sie o samobjstwie szefowej burdelu. Cz, jezeli nie
mozemy powiesic szefowej, bedziemy musieli zadowolic sie pracownicami
wrzasna
i rozkaza swoim ludziom zastosowac scisy areszt wobec dziwek, zadanie to wykonali z duza gorliwoscia. Kobiety robiy wrzawe, prboway kopac
swoich oprawcw, ale eunuchowie stali nieruchomo i przygladali

sie, ani drgnaw

szy, poniewaz Omar powiedzia im: Oni chca wytoczyc proces tym pizdom,
jesli o was chodzi, nie mam z adnych rozkazw. A wiec, jezeli nie chcecie stracic
gw, tak jak juz straciliscie jaja, trzymajcie sie z dala od tego. Eunuchowie nie
staneli w obronie kobiet z Zasony, kiedy z onierze powali je na ziemie: a miedzy
eunuchami by Baal o farbowanej skrze, ten od poezji. Tuz przed zakneblowaniem jej ust, najmodsza pizda lub szpara zawya: Mez u, na miosc Boska
pomz, jesli jestes mez czyzna. Kapitan pododdziau by rozbawiony. Ktry
z was jest jej mez em? zapyta, zagladaj
ac
uwaznie w kazda zwienczona turbanem twarz. No juz, przyznac sie. Chyba przyjemnie razem z z onusia oglada
c
sobie swiat?
Baal utkwi wzrok w nieskonczonosci, aby unikna
c penych nienawisci spojrzen Aiszy i zwez onych oczu Omam. Czy to ty?
Wielmozny panie, pan rozumie, to po prostu takie wyrazenie kama
Baal. One lubia sobie z artowac, te dziewczyny. One nazywaja nas mez ami,
poniewaz my, my. . .
Bez ostrzezenia Omar zapa go za genitalia i scisna.
Poniewaz nie mozecie
nimi byc powiedzia. Mez owie. . . Dobre sobie.
Kiedy bl ustapi,
Baal zobaczy, z e kobiety juz wyprowadzono. Wychodzac

Omar poradzi eunuchom: Zmywajcie sie. Jutro moge otrzymac rozkazy dotyczace
was. Niewielu szczesciarzy otrzymuje dwudniowa szanse ucieczki.
Kiedy dziewczeta z Zasony zostay zabrane, eunuchowie usiedli przy Fontannie Miosci i wybuchneli niepohamowanym paczem. Lecz Baal nie paka,
przepeniony wstydem.

326

***

Gibril wysni smierc Baala:

Dwanascie nierzadnic

zdao sobie sprawe, wkrtce po swoim aresztowaniu, z e

tak sie przyzwyczaiy do swoich nowych imion, az nie moga sobie przypomniec
starych. Byy zbyt przerazone, by podac dozorcom wieziennym przybrane tytuy
i w koncu nie poday z adnych imion. Po wielu krzykach i rwnie wielu grozbach
dozorcy ustapili

i zapisali je jako kolejne numery. Zasona numer l, Zasona numer 2 i tak dalej. Ich dotychczasowi klienci, bojac
sie konsekwencji, jakie mgby
wynikna
c, gdyby tajemnica o zabawie nierzadnic

wysza na jaw, rwniez nie pisneli swka i mozliwe jest, z e nikt nie odkryby jej, gdyby poeta Baal nie zacza

przytwierdzac swojej poezji do murw miejskiego wiezienia

Dwa dni po aresztowaniu wiezienie pekao w szwach od prostytutek i alfonsw, ktrych namnozyo sie w ostatnich dwch latach, kiedy to Ulegosc wprowadzia do Dzahilijji segregacje seksualna. Okazao sie, z e wielu dzahilijjanskich
mez czyzn gotowych jest narazic sie na drwiny miejskich szumowin, nie wspominajac
juz o prawdopodobienstwie sprawy sadowej,

przewidywanej przez nowe

przepisy przeciwko niemoralnosci, aby tylko stana
c pod oknami wiezienia i wyspiewywac serenady tym wymalowanym paniom, ktre pokochali. Na kobietach
nabozenstwa te nie wywieray z adnego wrazenia i nie day one najmniejszej chocby zachety konkurentom stojacym

u zaryglowanych bram. Na trzeci dzien jednak

pojawi sie miedzy nimi, usychajacymi

z miosci gupcami, szczeglnie przygnebiony facet w turbanie i pantalonach, o ciemnej, mocno krostowatej skrze. Wielu
przechodniw pekao ze smiechu na jego widok, lecz kiedy zacza
spiewac swoje
wersety, wszelkie smiechy z miejsca ucichy. Dzahiiijjanie zawsze byli znawcami sztuki poetyckiej i piekno d, ktre wyspiewywa teraz ten osobliwy gosc ,
wprost zmuszao ich do zatrzymania sie w miejscu. Baal spiewa swoje utwory
miosne i bl w nich tkwiacy
ucisza innych rymopisw, ktrzy pozwalali Baalowi, by mwi za nich wszystkich. W oknach wiezienia po raz pierwszy mozna
byo ujrzec twarze odseparowanych nierzadnic,

przyciagni
etych magia strof. Kiedy zakonczy swj recital, podszed do muru, aby przybic wiersze. Straznicy przy
bramach, z oczyma penymi ez, nie uczynili jednego ruchu, by go zatrzymac.
Od tej pory co wieczr pojawia sie ten dziwaczny facet i spiewa nowy wiersz,
zawsze piekniejszy od poprzedniego. Prawdopodobnie ten nadmiar piekna spowodowa, z e nikt nie zauwazy, az dopiero podczas dwunastego wieczoru, kiedy
zakonczy on spiewac swj dwunasty i ostatni zbir wersetw, z ktrych kazdy
dedykowany by innej kobiecie, z e imiona jego dwunastu zon byy takie same
jak imiona innej dwunastki.
Lecz dwunastego dnia zauwazono to, i z miejsca olbrzymi tum, ktry zebra

327

sie, aby suchac Baala, zmieni swoje nastawienie. W miejsce zachwytu pojawio sie oburzenie i Baal zosta otoczony przez rozzoszczonych mez czyzn, ktrzy
chcieli znac powody tej aluzyjnej, tej najbardziej bizantyjskiej z obelg. W tym
momencie Baal zdja
swj niedorzeczny turban. Jestem Baal oznajmi.
Nie uznaje z adnej wadzy oprcz wadzy mojej Muzy; lub scislej mwiac,
tuzina
moich Muz.
Straze pochwyciy go.
Genera Chalid chcia przeprowadzic egzekucje Baala od razu, lecz Mahound
zazada,

by poeta stana
przed sadem

bezposrednio po rozprawie nierzadnic.

Totez kiedy dwanascie z on Baala, ktre rozwiody sie z kamieniem, aby poslubic
jego, poete, zostao juz skazanych na smierc przez ukamienowanie, co byo kara
za ich niemoralne z ycie, Baal stana
twarza w twarz z Prorokiem, zwierciado naprzeciw odbicia, ciemnosc naprzeciw jasnosci. Chalid, siedzacy
po prawicy Mahounda, da Baalowi ostatnia szanse wytumaczenia sie z ohydnych uczynkw.
Poeta opowiedzia historie pobytu w Zasonie, posugujac
sie jak najprostszym
jezykiem, nie ukrywa niczego, nawet swojego tchrzostwa, ktre chcia naprawic caym pzniejszym postepowaniem. Ale teraz wydarzya sie rzecz niezwyka.
Tum szczelnie wypeniajacy
namiot sadu,
wiedzac,
z e ostatecznie jest to synny
satyryk Baal, niegdys wasciciel najostrzejszego jezyka i najbystrzejszego umysu w Dzahilijji, zacza
(mimo z e usilnie stara sie tego nie robic) sie smiac. Im
szczerzej i prosciej Baal opisywa swoje zaslubiny z dwunastoma zonami Proroka, tym bardziej niepohamowane stawao sie gorszace
rozbawienie widowni.
Pod koniec jego przemwienia dobrzy mieszkancy Dzahilijji dosownie pakali ze
smiechu, niezdolni opanowac sie nawet wtedy, gdy z onierze z bykowcami i buatami zagrozili im natychmiastowa smiercia.
Naprawde, nie nabieram was! krzykna
Baal skrzekliwym gosem do
tumu, ktry w odpowiedzi gwizda, wrzeszcza, bi sie po udach. To nie z arty!
Ha ha ha. Az w koncu powrcia znowu cisza; Prorok powsta.
Dawniej drwies sobie z Recytacji przerwa cisze Mahound. Rwniez
i wtedy tym ludziom podobay sie twoje kpiny. Teraz powracasz, aby pohanbic
mj dom i wydaje sie, z e jeszcze raz udao ci sie wydobyc z ludzi to, co najgorsze.
Baal odpar: Ja skonczyem. Czyn, co ci sie podoba.
Tak wiec zosta skazany na sciecie w przeciagu
godziny i kiedy z onierze brutalnie wyprowadzili go z namiotu, by powiesc ku miejscu egzekucji, krzykna

przez ramie: Nierzadnice

i pisarze, Mahoundzie. Jestesmy ludzmi, ktrym nie

mozesz wybaczyc.
Mahound odpowiedzia: Pisarze i nierzadnice.

Nie widze tu z adnej rznicy.

328

***

Dawno, dawno temu bya sobie kobieta, ktra sie nie zmienia.
Po tym, kiedy zdrada Abu Simbela wreczya Mahoundowi Dzahilijje jak na
pmisku i zastapia

idee wielkosci miasta potega Mahounda, Hind ssaa jego palce ng, recytowaa La-ilaha, a nastepnie wycofaa sie do wysokiej wiezy w swoim paacu, gdzie dosza ja wiadomosc o zniszczeniu swiatyni

Al-Lat w Taif oraz

wszystkich istniejacych

posagw

bogini. Zamknea sie w pokoju na wiezy razem

ze zbiorem starozytnych ksiag
napisanych w alfabetach, ktrych z adna inna istota
ludzka w Dzahilijji nie potrafiaby odczytac; przez dwa lata i dwa miesiace
pozostaa tam, studiujac
potajemnie okultystyczne teksty, proszac
jedynie o pozostawianie za drzwiami raz dziennie talerza z prosta strawa i o jednoczesne wyprznianie jej nocnego naczynia. Przez dwa lata i dwa miesiace
nie widziaa z adnej
innej z ywej istoty. Po upywie tego czasu wesza o swicie do sypialni mez a, caa
wystrojona, z klejnotami pobyskujacymi

na przegubach rak,
kostkach u ng, palcach stp, uszach i szyi. Obudz sie rozkazaa, odsuwajac
zasony. Dzis
jest dzien godny swietowania. Zobaczy, z e nie zestarzaa sie ani o jeden dzien
od czasu, kiedy widzia ja po raz ostatni: jezeli juz, to wygladaa

nawet modziej
niz zwykle, co przydawao wiarygodnosci pogoskom, ktre sugeroway, z e jej
czary zmusiy czas do biegniecia wstecz w granicach wyznaczonych przez przestrzen jej pokoju na wiezy. A co mamy swietowac? zapyta byy Naczelnik
Dzahilijji, wykaszlujac
codzienna porcje porannej krwi. Hind odpowiedziaa:
Moge nie byc wadna, aby odwrcic bieg historii, ale przynajmniej zemsta jest
sodka.
Godzine pzniej przysza wiadomosc , z e Prorok, Mahound, smiertelnie zachorowa, z e lezy w zku Aiszy, a w gowie mu tak huczy, jak gdyby bya wypeniona demonami. Hind w dalszym ciagu
czynia przygotowania do bankietu,
wysyaa suzbe do wszystkich zakatkw

miasta, spraszajac
gosci. Ale, oczywiscie, nikt nie przyszed w taki dzien na przyjecie. Wieczorem Hind zasiada sama
w wielkiej sali swojego domu, posrd zotych talerzy i krysztaowych kieliszkw
swojej zemsty, jedzac
prosta potrawe kuskus, a wok niej stay pobyskujace,

parujace,
najaromatyczniejsze potrawy, jakie sobie mozna tylko wyobrazic. Abu
Simbel odmwi przyaczenia

sie do niej, nazywajac

jej uczte nieprzyzwoita.
Zjadas serce jego wuja krzycza Simbel a teraz zjadabys jego. Zasmiaa
mu sie w twarz. Kiedy suzba uderzya w pacz, zwolnia ja i siedziaa, swietujac

samotnie, podczas gdy swiece rzucay dziwaczne cienie na jej bezwzgledna, bezkompromisowa twarz.
Gibril wysni smierc Mahounda:
329

Kiedy gowa zaczea bolec Posanca jak nigdy dotad,

zrozumia, z e nadszed
czas, w ktrym zostanie mu ofiarowany Wybr:
Poniewaz z aden Prorok nie moze umrzec, zanim nie pokaza mu Raju, a nastepnie poprosza, by wybiera miedzy tym swiatem a drugim:
Totez kiedy leza z gowa na kolanach ukochanej Aiszy, zamkna
oczy i wydawao sie, z e z ycie uszo z niego; ale po pewnym czasie powrci do przytomnosci.
I rzek do Aiszy: Ofiarowano mi mozliwosc Wyboru, dokonaem go i wybraem krlestwo Boze.
Wtedy ona zapakaa, wiedzac,
z e mwi o swojej smierci; spojrza wwczas
na nia, ale zdawa sie patrzec na inna postac w pokoju, mimo z e kiedy ona, Aisza,
odwrcia sie, z eby tam spojrzec, zobaczya tylko lampe ponac
a na stojaku.
Kto tam? zawoa. Azaliz to ty, Azrailu?
Lecz Aisza usyszaa, jak straszny, sodki kobiecy gos odpowiada: Nie, Posancze Al-Laha, to nie Azrail.
I lampa przygasa; a w ciemnosci Mahound zapyta: Czy wobec tego ta
choroba to twoja sprawka, o Al-Lat?
I odpowiedziaa: Jest to moja zemsta na tobie i to mnie zadowala. Niech
przetna wielbadowi

sciegna i umieszcza go na twoim grobie.

Wtedy odesza, a lampa, ktra przed chwila przygasa, znowu buchnea i zaponea jasnym swiatem, i Posaniec powiedzia pgosem: Jednakowoz dziekuje Ci, o Al-Lat, za ten dar.
Wkrtce potem umar. Aisza przesza do pokoju obok, gdzie pozostae z ony
i uczniowie czekali zrozpaczeni, i zaczeli gosno lamentowac.
Ale Aisza otara oczy i powiedziaa: Jezeli jest ktos, kto czcia obdarzy
Posanca, niech rozpacza, bo Mahound nie z yje: jednak jezeli jest tu ktos, kto czci
Boga, niech sie raduje, gdyz On na pewno z yje.
By to koniec snu.

VII
Anio Azrail

1
To wszystko sprowadza sie do miosci, rozmysla Saladyn Czamcza w swojej
pracowni: miosc , zbuntowany ptak z libretta Meilhaca i Halvyego do Carmen
jeden z najcenniejszych okazw, ten, w Alegorycznej Ptaszarni, ktra zgromadzi w radosniejszych czasach, a ktra zawieraa wsrd swoich Uskrzydlonych

metafor Sodkiego (modosci), Ztego

(szczesliwszego ode mnie) bezprzymiotnikowego Ptaka Czasu Chajjama-FitzGeralda (ktry ma do przebycia jedynie bardzo krtka droge, i patrzcie oto! juz jest w Locie) oraz ptaka Ohydnego; ten ostatni
z listu napisanego przez Henryego Jamesa Seniora do synw. . . Wszyscy, ktrzy
doszli w rozwoju intelektualnym chociazby do poziomu nastolatka, zaczynaja podejrzewac, z e z ycie bynajmniej nie jest farsa;
z e nie jest nawet elegancka komedia
w dobrym tonie; z e wprost przeciwnie, kwitnie i owocuje, czerpiac
z najbardziej
przepastnych tragicznych otchani zasadniczego nieurodzaju, w ktrym zapuszczone sa korzenie jego podmiotu. Naturalnym dziedzictwem kazdego, kto zdolny jest podja
c z ycie duchowe, staje sie nieokieznana puszcza, gdzie wyje wilk
i skrzeczy ohydny ptak nocy. Zapamietajcie to, dzieci. A w oddzielnej, lecz
znajdujacej
sie w poblizu, szklanej gablocie, nalezacej
do wyobrazni modszego,
szczesliwszego Czamczy, trzepocze zapany w utworze z listy przebojw muzyki
pop Promienny Nieuchwytny Motyl, ktry reprezentuje te sama lamour, co
oiseau rebelie.
Miosc obszar, w ktrym nikt, kto pragnie zebrac pewien zasb doswiadczen ludzkich (jako przeciwienstwo mechanicznych, czy skinnerowsko-androidalnych), nie moze pozwolic sobie na przerwanie badan niewatpliwie

oszukaa
cie, a cakiem mozliwe, z e i wykonczya. Nawet z gry cie ostrzegaa. Miosc to
cyganskie dziecie spiewa Carmen, sama bedaca
Idea Ukochanej, jej doskonaym wzorcem, wiecznym i boskim i jesli mnie kochasz, strzez sie. Trudno
o uczciwsze postawienie sprawy. Jesli o niego chodzi, Saladyn by w swoim czasie bardzo kochliwy, i obecnie (doszed do takiego przekonania) dopada go zemsta
Miosci za grzechy lekkomyslnego kochanka. Z obszarw nalezacych

do sfery ducha najbardziej pokocha proteuszowa, niezmordowana kulture narodw anglojezycznych; Powiedzia kiedys, kiedy zaleca sie do Pameli, z e wasnie ta jedna
sztuka, Otello, rwna sie wartosci caego dorobku kazdego innego dramaturga piszacego

w jakimkolwiek innym jezyku, i mimo iz by swiadom, z e przesadza, nie

uwaza tej hiperboli za nazbyt smiaa. (Pamela, oczywiscie, czynia bezustanne
wysiki, aby zdradzic swoja klase spoeczna i rase, i jak mozna byo sie spodziewac, udaa, z e jest przerazona, wozya Otella do jednego worka z Shylockiem,
walac
nastepnie tym pakunkiem rasiste Szekspira po gowie.) Usiowa, podobnie
jak jego poprzednik, pisarz, Nirad Chaudhuri jakkolwiek bez tego szelmowskiego pociagu
kolonialnej inteligencji do bycia postrzeganym jako enfant terrible sprostac wyzwaniu ukrytemu w zwrocie Civis Britannicus sum. Nie byo
332

juz Imperium, a jednak wiedzia, z e wszystko, co byo dobre i z yo w nim zostao utworzone, uksztatowane i pobudzone do z ycia przez jego spotkanie z ta
wyspa wrazliwosci, otoczona przez chodny rozsadek

morza. Z materialnych
obszarw, obdarzy swoja mioscia to miasto, Londyn, przedkadajac
je nad swoje
miasto rodzinne czy jakiekolwiek inne; skrada sie w jego kierunku, ukradkiem,
coraz bardziej zdenerwowany, zastygajac
w bezruchu jak kamien, kiedy spogla
dao ono w jego strone, marzy o tym, by je posia
sc i w ten sposb, w pewnym
sensie, stac sie nim, podobnie jak w zabawie zwanej sladami babuni, dziecko
dotykajace
tego, ktry jest tym (na tym, jak by powiedzieli wspczesni modzi londynczycy) przejmuje wymarzona tozsamosc ; podobnie zreszta jak w micie
Zotej Gaezi. Londyn, ze swoja zozona natura odbijajac
a jego wasna, ze swoja
powsciagliwo

scia podobna jego; ze swoimi gargulcami, odgosami upiornych krokw Rzymian na ulicach, z krzykami odlatujacych

dzikich gesi. Jego goscinnosc

tak! pomimo przepisw imigracyjnych i jego wasnych ostatnich doswiadczen, wcia
z obstawa przy prawdziwosci tego stwierdzenia, nie najlepsze powitanie, owszem zapalczywe, ale prawda jest mimo to, z e istnieje w poudniowym
Londynie knajpka, gdzie poza ukrainskim nie syszy sie z adnego innego jezyka,
albo tez coroczny zjazd w Wembley, o rzut kamieniem od wielkiego stadionu,
wspomnienia po imperium Empire Way, Empire Pool przeszo stu delegatw, ktrych praszczurami byli mieszkancy jednej maej wioski w Goa. My,
Londynczycy, mozemy byc dumni ze swojej goscinnosci, powiedzia kiedys Pameli, a ona, nie mogac
opanowac chichotu, zabraa go do kina na film Bustera
Keatona pod tym wasnie tytuem, w ktrym komik, po dotarciu do konca jakiejs
absurdalnej linii kolejowej, spotyka sie z zabjczym przyjeciem. W owych czasach takie rznice pogladw

sprawiay im przyjemnosc i po zazartych dysputach

ladowali

w zku. . . Ponownie skupi wzbierajace

mysli na metropolii. J powtarza sobie uparcie duga historia jako azylu, funkcja, ktra nadal speniaa,
pomimo niewdziecznosci niepokornych dzieci azylantw; i bez cienia tej samozadowolonej retoryki cieszacej
sie ze zgromadzenia w jednym miejscu olbrzymich
mas ludzkich, retoryki narodu imigrantw zza oceanu, gdzie przeciez przybyszw nie zawsze przyjmowano z otwartymi ramionami. Czy Stany Zjednoczone,
ze swoimi czy-jestes-kiedykolwiek-byes pozwoliyby Ho Szi Minowi gotowac
w kuchniach swoich hoteli? Co miaaby do powiedzenia ustawa McCarrana-Waltera na temat wspczesnego Karola Marksa stojacego

ze swoja krzaczasta broda

u ich bram, czekajacego,

az mu bedzie wolno przekroczyc z ta ciag

a linie? O Ty
Wasnie Londynie! Naprawde nieczuym byby czowiek, ktry nie przedkadaby
jego wyblakych splendorw konserwatywnej architektury nad najnowoczesniejsze oczywistosci Nowego Rzymu z drugiej strony Atlantyku, z jego urbanistyczna gigantomania, przywodzac
a na mysl nazistowska, ktra wykorzystaa technike
przytaczania ogromem po to, aby mieszkancy poczuli sie robakami. . . Londyn,
pomimo coraz wiekszej liczby nowotworw, takich jak NatWest Tower olbrzy333

mi trjwymiarowy znak firmowy zachowa ludzki wymiar, Viva! Zindabad!

Pamela zawsze zjadliwie traktowaa takie piesni pochwalne. Sa to okazy
muzealne mwia mu zwykle. Uswiecone, wiszace
w zotych ramach na
honorowym miejscu. Nigdy nie miaa cierpliwosci do rzeczy, ktre opieray
sie wpywowi czasu. Zmienic wszystko! Zburzyc! Powiedzia: Jezeli ci sie to
uda, uniemozliwisz ludziom twojego pokroju jakikolwiek postep wewnetrzny i to
juz za z ycia nastepnego pokolenia. Celebrowaa wizje wasnego starzenia sie
i rozkadu. Jezeli skonczy jako dodo wypchany relikt czasw, Zdrajczyni Swojej Klasy, lata osiemdziesiate
z pewnoscia bedzie to oznaczao postep, mwia.
On pozwala sobie byc odmiennego zdania, lecz wtedy zaczynali sie juz piescic:
co samo w sobie na pewno byo postepem, tak wiec przyznawa jej racje rwniez
i w tym drugim punkcie.
(Ktregos roku rzad
wprowadzi opaty za wstep do muzew i grupy rozezlonych miosnikw sztuki zorganizoway pikiety przed tymi swiatyniami

kultury.
Kiedy Czamcza to zobaczy, chcia pjsc z wasnym afiszem i przeprowadzic jednoosobowy antyprotest. Czy ci ludzie nie zdaja sobie sprawy z tego, jaka wartosc
maja te przedmioty wewnatrz?

Prosze, stoja sobie tam, radosnie niszczac

puca
dymem z papierosw, ktrych paczka kosztuje wiecej niz bilety, przeciwko ktrym protestuja;
demonstruja w ten sposb swiatu, jak niska wartosc ma dla nich
dziedzictwo kulturowe. . . Pamela tupnea noga. Nie waz sie powiedziaa. Wyznawaa wasciwy wwczas poglad:
z e muzea sa zbyt cenne, aby pobierac
opate za wstep. A wiec: Nie osmielisz sie i ku swojemu zdumieniu stwierdzi, z e sie nie osmieli. Nie mia na mysli tego, co, jak mu sie wydawao, mia.
A mia na mysli to, z e oddaby, byc moze, w odpowiednich warunkach, swoje
z ycie za to, co znajdowao sie w tych muzeach. Nie mg wiec powaznie traktowac sprzeciww wobec kilkupensowej opaty. Dobrze jednak rozumia, z e jest to
stanowisko niejasne i trudne do obrony.)
A ze wszystkich istot ludzkich, Pamelo, pokochaem ciebie.
Kultura, miasto, z ona; i czwarta, ostatnia miosc , o ktrej nikomu nie mwi:
umiowany sen. Dawniej sen ten powraca mniej wiecej raz w miesiacu:
nieskomplikowany sen, dziejacy
sie w parku miejskim, w alejce wiekowych wiazw,

ktrych zwisajace
gaezie zmieniy ja w zielony tunel, do srodka ktrego skapywao
niebo i swiato soneczne, to tu, to tam, doskonae niedoskonaosci firmamentu
z lisci. W tej lesnej skrytosci Saladyn ujrza siebie samego w towarzystwie piecioletniego chopca, ktrego uczy jezdzic na rowerze. Chopczyk, poczatkowo

niebezpiecznie sie chwiejac,

podejmowa heroiczne wysiki, aby odzyskac i utrzymac rwnowage, a robi to z zawzietoscia kogos, kto pragnie, aby jego ojciec
by z niego dumny. Ten Czamcza ze snu bieg za swoim wymarzonym synem,
trzymajac
rower za bagaznik, z eby pomc dziecku zachowac pion. Potem pusci
i chopiec (nie wiedzac,
z e nikt go juz nie podtrzymuje) jecha dalej: rwnowaga
pojawia sie jako dar lotu i obydwaj szybowali wzduz alejki, Czamcza biegnac,

334

a chopiec pedaujac
coraz mocniej. Udao ci sie! cieszy sie Saladyn, a rwnie uradowane dziecko odkrzykneo: Popatrz na mnie! Popatrz, jak szybko sie
nauczyem. Jestes ze mnie zadowolony? Jestes zadowolony? By to sen, nad
ktrym mozna zapakac; poniewaz gdy Czamcza sie budzi, nie byo ani roweru,
ani dziecka.
Co teraz zrobisz? zapytaa go Miszal wsrd szczatkw

klubu nocnego
Hot Wax, a on odpowiedzia, zbyt beztrosko: Ja? Chyba powrce do normalnego z ycia. atwo powiedziec, trudniej wykonac; ostatecznie byo to z ycie, ktre
miosc do chopca ze snu wynagrodzio mu bezdzietnoscia;
miosc do kobiety
jej odsunieciem sie i zapodnieniem przez jego dawnego przyjaciela z czasw
studiw; miosc do miasta rzuceniem sie ku jego ulicom z himalajskich wysokosci; a jego miosc do cywilizacji przemiana jego postaci, sponiewieraniem,
ponizeniem, amaniem koem. amaniem, ale nie zamaniem, przypomnia sobie;
znowu jest cay, a poza tym biorac
pod uwage przykad Niccolo Machiavellego
(niesusznie szkalowany czowiek, jego nazwisko, podobnie jak imie Muhammada-Mahona-Mahounda, stao sie synonimem za; natomiast w rzeczywistosci oddanie republikanizmowi zostao nagrodzone amaniem koem, ale on przetrwa, to
chyba byy trzy obroty? wystarczajaco,
w kazdym razie, aby zmusic wiekszosc
mez czyzn do przyznania sie, z e zgwacili wasna babke lub popenili jakiekolwiek
inne przestepstwo, wszystko, aby przerwac torture; jednak nie przyzna sie do
niczego, do z adnych zbrodni podczas penienia suzby w Republice Florenckiej,
tej o-wiele-za-krtkiej przerwie w rzadach

rodziny Medyceuszy); przeciez jezeli Niccolo potrafi zniesc takie meczarnie, przezyc je po to, z eby napisac te byc
moze gorzka, byc moze sardoniczna parodie literatury pochlebiajacej
zwierciadu
ksia
zat,
literatury tak bardzo wwczas w modzie, czyli Ksiecia, a takze apodyktyczne Rozwazania, wobec tego on, Czamcza, z pewnoscia nie moze pozwolic
sobie na luksus porazki. To jest Zmartwychwstanie, wobec tego; odwal ten gaz
z ciemnego wylotu jaskini i niech pieko pochonie problemy prawne.
Miszal, Hanif Johnson i Pinkwalla w oczach ktrych Czamcza, dzieki swoim metamorfozom, przedzierzgna
sie z aktora w bohatera, dzieki ktremu magia
fantastycznych filmw ze specjalnymi efektami (Labirynt, Legenda, Kaczor
Howard) staje sie Rzeczywistoscia podwiezli Saladyna w bagazwce DJ pod
dom Pameli; tym razem jednak wcisna
sie on z pozostaa trjka do kabiny kierowcy. Byo wczesne popoudnie; Jumpy bedzie jeszcze w swoim centrum sportowym. Powodzenia z yczya Miszal, caujac
go, a Pinkwalla zapyta, czy
powinni zaczekac. Nie, dziekuje odpowiedzia Saladyn. Kiedy juz spado sie z nieba, zostao opuszczonym przez przyjaciela, znioso brutalnosc policji,
przeszo metamorfoze w koza, stracio prace i z one, nauczyo sie potegi nienawisci i odzyskao ludzka postac, co pozostao czowiekowi, prcz, bez watpienia

nazwalibyscie to tak samo, upomnienia sie o swoje prawa? Pomacha im na

pozegnanie. Brawo rzucia Miszal i odjechali. Na rogu ulicy te same co
335

zwykle dzieciaki z sasiedztwa,

z ktrymi nigdy nie by w dobrych stosunkach,

gray w pike. Jeden z nich, diablikowaty, nieprzyjemny dziewiecio- lub dziesieciolatek o swinskich oczkach, wymierzy na niby pilotem od wideo w Czamcze
i krzykna:
Szybkie przewijanie do przodu! Naleza do pokolenia, ktre
wyznawao zasade przeskakiwania nad nudnymi, kopotliwymi i przykrymi fragmentami z ycia, przechodzac
szybko-naprzd od jednego punktu kulminacyjnego
przeadowanego akcja do drugiego. Witaj w domu, pomysla Saladyn i nacisna

dzwonek.
Pamela, kiedy go zobaczya, chwycia sie za gardo. Nie myslaem, z e ludzie w dalszym ciagu
reaguja w ten sposb powiedzia. Chyba od emisji
filmu Dr Strangelove juz nie. Jej cia
za bya jeszcze niewidoczna; zapyta
o to, a ona zaczerwienia sie, lecz potwierdzia, z e wszystko przebiega bez komplikacji. Jak dotad
wszystko w porzadku.

Pamela najwyrazniej bya wytracona

z rwnowagi; propozycja wypicia kawy w kuchni przysza o kilka uderzen serca

za pzno (ona pozostaa wierna swojej whisky, ciagle
pijac
pomimo cia
zy); ale
w rzeczy samej to Czamcza czu sie tak, jakby by po jednym gebszym (by taki czas, kiedy pilnie czyta i zbiera zabawne mae ksia
zeczki Stephena Pottera)
w trakcie caego tego spotkania. Pamela najpewniej czua, z e to ona powinna przyja
c, z e znajduje sie w kopotliwym poozeniu. To ona chce rozbic mazenstwo, to
ona wypara sie go co najmniej trzykrotnie; lecz on by rwnie zakopotany i speszony jak ona, tak wiec oboje sprawiali wrazenie, z e rywalizuja o prawo do tytuu
osoby w nieasce. Przyczyna, dla ktrej Czamcza zmiesza sie a nie przyby tu,
przypomnijmy sobie, ani troche zakopotany, lecz nastawiony wojowniczo i zawadiacko byo to, z e zda sobie sprawe ujrzawszy Pamele, z jej zbyt jaskrawa
jaskrawoscia, twarza podobna swiatobliwej

masce, za ktra kto wie jakie robaki ucztuja delektujac

sie gnijac
a strawa (zaniepokoia go wrogosc i gwatownosc
obrazw wyaniajacych

sie z jego podswiadomosci), z jej wygolona gowa pod

absurdalnym turbanem, oddechem przepojonym whisky i z ta surowoscia, ktra wyrya drobne bruzdy wok ust z e cakiem po prostu odkocha sie i nie
chciaby jej odzyskac, nawet gdyby taka koncepcja przysza jej do gowy (co byo
nieprawdopodobne, lecz nie niezrozumiae). Z chwila, kiedy uswiadomi sobie,
z e z jakiegos powodu czuje sie winny, znalaz sie w niekorzystnej sytuacji. Na
dodatek posiwiay pies warcza na niego. Przypomnia sobie, z e nigdy specjalnie
nie przepada za zwierzetami domowymi.
Przypuszczam mwia Pamela do swojego kieliszka, siedzac
przy starym sosnowym stole w przestronnej kuchni z e to, co zrobiam, jest niewybaczalne, huh?
Ten may amerykanizm huh by czyms nowym: czyzby nastepny z serii ciosw
wymierzonych w jej wychowanie? Albo tez podapaa to jak chorobe od Jumpiego
czy ktrejs z jego znajomych maych sportsmenek? (Znowu ta opryskliwa agresja:
precz z nia. Teraz, kiedy juz w ogle nie chce Pameli, taka reakcja jest cakowicie
336

nieodpowiednia.) Nie sadz

e, z ebym potrafi przewidziec, co jestem w stanie
wybaczyc odpar. Wydaje sie, z e nie mam z adnego wpywu na te konkretna
odpowiedz; albo ona gdzies tam istnieje, albo nie, i dojde do tego w odpowiednim
czasie. Czyli, powiedzmy, z e chwilowo awa przysiegych opuscia sale, aby sie
naradzic. Nie spodobao jej sie to, oczekiwaa, z e w jakis sposb on rozaduje
napiecie i z e beda mogli spokojnie zasia
sc przy tej piekielnej kawie. Pamela zawsze robia poda kawe: jednak nie to byo jego zmartwieniem w tej chwili.
Wprowadzam sie z powrotem oznajmi. To duzy dom i jest w nim mnstwo
pokoi. Zajme pracownie i pokoje na pietrze pod nia, acznie

z dodatkowa azienka,
a wiec bede mieszka cakowicie niezaleznie. Z kuchni zamierzam korzystac bardzo rzadko. Zakadam, z e skoro moje ciao nigdy nie zostao odnalezione i nadal
oficjalnie figuruje jako zaginiony-przypuszczalnie-zmary, to nie poszas do sadu

zaatwic skreslenie mnie z rejestrw. Jezeli tak sie sprawy maja, wskrzeszenie nie
powinno zaja
c zbyt wiele czasu, kiedy tylko postawie w stan pogotowia Bentinea, Milligana i Sellers. (Odpowiednio, ich prawnika, ich ksiegowego i agentke
Czamczy.) Pamela suchaa oniemiaa, poza, ktra przybraa, wyrazaa ulegosc
wobec jego planw, czegokolwiek on sobie zazyczy, jest okay: naprawienie bedw przy pomocy mowy ciaa. A nastepnie zakonczy sprzedamy dom
i dostaniesz rozwd. Wyszed szybko i zda
zy uciec do swojej pracowni, zanim dopady go dreszcze. Pamela, na dole, na pewno bedzie pakaa; jemu pacz
nigdy nie przychodzi atwo, lecz za to by mistrzem dygotu. A teraz, oprcz tego,
odezwao sie jeszcze jego serce: bum badum dududum.
Aby narodzic sie ponownie, najpierw musisz umrzec.

***

W samotnosci niespodziewanie przypomnia sobie, z e on i Pamela posprzeczali sie kiedys, tak jak sprzeczali sie o wszystko, o nowelke, ktra oboje czytali,
a ktrej tematem bya wasnie istota tego, co niewybaczalne. Tytu i autor umkney z jego pamieci, lecz sama historia powrcia jak z ywa. Kobieta i mez czyzna
byli bliskimi przyjacimi (nigdy kochankami) przez cae swoje dorose z ycie.
Na dwudzieste pierwsze urodziny (oboje byli biedni w tym czasie) podarowaa
mu, dla z artu, najokropniejszy tani szklany wazon, jaki moga znalezc , jaskrawa
parodia weneckich barwnosci. Dwadziescia lat pzniej, kiedy juz oboje doszli do
czegos, posiwieli, pewnego razu odwiedzia go i pokcia sie z nim o sposb traktowania przez niego ich wsplnego znajomego. Podczas ktni zauwazya wazon,
ktry ciagle
sta na honorowym miejscu na obramowaniu kominka w jego salonie, i nie przerywajac
tyrady, zrzucia go na podoge, gdzie roztrzaska sie tak, z e
337

nie byo co sklejac. Nigdy juz nie odezwa sie do niej; kiedy umieraa, p wieku pzniej, odmwi zobaczenia jej na ozu smierci czy nawet wziecia udziau
w pogrzebie, mimo z e przysaa umyslnych, aby powiedziec mu, z e z caego serca
sobie tego z yczy. Powiedzcie jej oznajmi posancom z e nigdy nawet
nie zdawaa sobie sprawy z tego, jak bardzo ceniem to, co zniszczya. Emisariusze perswadowali, prosili, szaleli. Jezeli ona nie zdawaa sobie sprawy z tego, jak
wiele ten wazon znaczy dla niego, jak mozna, w swietle sprawiedliwosci, winic
ja za to? I czyz nie czynia niezliczonych prb, przez te wszystkie lata, aby go
przeprosic i odkupic wine? A teraz przeciez staa u progu smierci, na miosc boska;
czyz nie mozna w koncu zaagodzic tej starej dziecinnej rznicy pogladw?

Zniweczyli dugoletnia przyjazn ; czyz nie moge sie nawet pozegnac? Nie
powiedzia bezlitosny mez czyzna. Czy to naprawde z powodu tego wazonu?
A moze skrywasz jakis inny mroczny powd? Chodzi o wazon odpowiedzia o wazon, i tylko o to. Pamela uznaa tego mez czyzne za maostkowego
i okrutnego, lecz Czamcza juz wtedy ceni sobie te osobliwe zastrzezone obszary
z ycia wewnetrznego, nie dajac
a sie wytumaczyc istote tej sprawy. Nikt nie
potrafi osadzi
c, jak powazne jest obrazenie wewnetrzne powiedzia wtedy
na podstawie powierzchownej ranki.
Sunt lacrimae rerum, jak powiedziaby byy nauczyciel Sufjan, i Saladyn
w ciagu
wielu nastepnych dni mia az nadto okazji, aby rozmyslac o zach w swiecie rzeczy. Poczatkowo

wasciwie nie rusza sie ze swojej jaskini, dajac

jej czas,
aby na powrt, bez ponaglania, odbudowaa sie wok niego, czeka, az odzyska
chociaz czesciowo te swoja dawna krzepiac
a niezmiennosc , ktra bya jej sensem,
nim zmieni sie swiat. Sporo oglada
telewizji, choc niezbyt uwaznie, przeskakujac,
chcac
nie chcac,
z kanau na kana, poniewaz by czonkiem nowozytnej kultury zdalnego sterowania w tym samym stopniu, co chopiec oswinskichoczkach
z rogu ulicy; tamten rwniez potrafi zrozumiec lub przynajmniej wprowadzic
do swojego mzgu iluzje zrozumienia tego zozonego sztucznego wideo-potwora,
ktrego powoywao do z ycia guziko-przyciskanie. . . jakimze wyrwnywaczem
byo to zdalnie sterowane cos, prokrustowe oze dla dwudziestego wieku; obcinao
potez nych, rozciagao

maluczkich, az w koncu wszystkie programy w odbiorniku,

reklamy, morderstwa, turnieje, tysiac
i jeden rznych uciech i strachw, prawdziwych i zmyslonych, robiy sie jednakowo wazne: i gdy prawdziwy Prokrust,
obywatel, ktry, jakbysmy to dzisiaj powiedzieli, trzyma ape na kulturze, musia
wysilac zarwno swj mzg, jak i muskuy, on, Czamcza, mg sie rozciagn
a
c
wygodnie w odchylanym fotelu firmy Parker-Knoll i pozwolic palcom na dokonywanie ciec . Wydawao mu sie, kiedy tak skaka po kanaach, z e pudo pene
jest potworw: byli tam mutanci Mutts w programie Dr Who, dziwaczne stworzenia, ktre sprawiay wrazenie, z e powstay w wyniku skrzyzowania
z przerznymi maszynami przemysowymi: kombajnami silosowymi, chwytakami, transporterami tasmowymi, wiertarkami udarowymi, motami pneumatyczny338

mi, piami, i ktrych okrutni wodzowie-kapani zwani byli Mutilazjatami; zdawao mu sie, z e telewizje dla dzieci zaludniay wyacznie

czekoksztatne roboty
i stworzenia o metamorficznych ciaach, natomiast programy dla dorosych prezentoway nie konczacy
sie pochd zdeformowanych ludzkich produktw ubocznych, jakie zrodziy sie z najnowszych pomysw w nowoczesnej medycynie oraz
u jej wsplniczek w sferach wspczesnej choroby i wojny. Oto jakis szpital
w Gujanie najwyrazniej zakonserwowa kompletnie uksztatowane ciao trytona,
w caosci razem ze skrzelami i uska. Wilkoactwo szerzyo sie. coraz bardziej
w grach Szkocji. Powaznie dyskutowano nad genetyczna mozliwoscia stworzenia centaurw. Pokazano operacje zmiany pci. Tu przypomnia mu sie ohydny
wiersz, jaki po chwili wahania pokaza mu Jumpy Joshi w kawiarni Shaandaar,

Noclegi-i-Sniadania.
Tytu utworu, Opiewam moje eklektyczne ciao, doskonale oddawa jego tresc . Ale ostatecznie ciao tego faceta jest w porzadku,

pomysla Saladyn z gorycza. Zrobi Pameli dziecko bez najmniejszych trudnosci: z adnych tam zamanych paeczek w jego cholernych chromosomach. . . przez
moment ujrza siebie w powtrce starego klasycznego programu Obcy z kosmosu. (W tej kulturze szybkiego przewijania do przodu utwr lub film mg
zyskac status klasyki w ciagu
zaledwie szesciu miesiecy; czasami nawet z dnia
na dzien.) Nastepstwem tych dugich seansw przy pudle byo powstanie powaznej rysy w tym, co jeszcze pozostao z jego wyobrazenia o normalnej przecietnej
jakosci rzeczywistosci; jednak dao sie rwniez odczuc dziaanie si rwnowaza
cych.

W programie Swiat
dziakowicza pokazano, jak dojsc do czegos, co nosi
nazwe szczepu chimery (dokadnie to, przypadek tak zrzadzi,

co stanowio dume ogrodu Otto Conea); i jakkolwiek nieuwaga spowodowaa, z e Czamcza nie
uchwyci nazw dwch drzew, z ktrych wyhodowano jedno Morwa? Szczodrzeniec? Janowiec? jednak na widok samego drzewa nagle sie zaciekawi.
Oto i ona, namacalna, prawdziwa, chimera z mocno tkwiacymi

korzeniami w kawaku angielskiej ziemi i krzepko na nim rosnaca:

drzewo, mysla sobie, ktre metaforycznie moze zaja
c miejsce tamtego drzewa, scietego przez jego ojca
w dalekim ogrodzie innego, nieprzystawalnego swiata. Jezeli mozliwe jest zaistnienie takiego drzewa, wobec tego to samo mozna powiedziec o nim; on rwniez
moze sie przyja
c, zapuscic korzenie, przetrwac. Posrd tych wszystkich telewizyjnych obrazw przedstawiajacych

tragedie mieszancw bezuzytecznosc trytonw, zawodnosc chirurgii plastycznej, esperanto-podobna pustke przewazajacej

czesci sztuki wspczesnej, Coca-kolonizacje planety oto otrzyma ten jeden

podarunek. Wystarczy. Wyaczy

odbiornik.
Jego zosc na Gibrila powoli przemijaa. Ani tez rogi, kozle kopyta itd. nie
zdradzay najmniejszej checi ponownego pojawienia sie. Wygladao

na to, z e trwa
proces powrotu do zdrowia. W rzeczy samej, z biegiem czasu nie tylko Gibril,
ale wszystko, co przydarzyo sie ostatnio Saladynowi, a co byo nie do pogodze339

nia z banalnoscia codziennego z ycia, zaczeo sie wydawac odlege i nieistotne,

podobnie jak to sie dzieje z najbardziej nieustepliwymi nocnymi zmorami, jesli
tylko przemyjesz twarz woda, umyjesz zeby i chlapniesz sobie mocnego drinka
na rozgrzewke. Zacza
robic wypady w swiat zewnetrzny do tych zawodowych
doradcw, prawnika ksiegowego agentki, ktrych Pamela nazywaa kiedys Cymbaami, i kiedy tak sobie siedzia w wykadanej boazeria, pocietej rzedami ksia
zek
i rejestrw niezachwianej staosci tych biur, w ktrych cuda po prostu nigdy nie
mogy sie wydarzyc, zaczyna mwic o swoim upadku-zaamaniu, szoku
po wypadku, i tak dalej, wyjasniajac
swoje znikniecie, jak gdyby nigdy nie
spada z nieba koziokujac,
spiewajac
hymn Rule, Britannia, podczas gdy Gibril wy piesni z filmu Shree 420. Cakiem swiadomie czyni prby powrotu do
drobnych przyjemnosci z poprzedniego etapu swojego z ycia, chodzac
na koncerty, do galerii i na przedstawienia teatralne, i chociaz jego reakcja na to wszystko
bya przytumiona; chociaz caa ta wielka sztuka, wbrew jego oczekiwaniom, nie
odsyaa go jak dawniej w swiat wielkich uniesien; on i tak wmawia sobie,
z e dreszcz emocji niedugo powrci; mia ciez kie przejscia i potrzebuje troche
czasu.
Siedzac
w pracowni, rozparty w fotelu firmy Parker-Knoll, w otoczeniu znajomych przedmiotw pierrotw z porcelany, lustra w ksztacie serca karykaturzysty, Erosa podtrzymujacego

globus zabytkowej lampy gratulowa sobie, z e

jest tym rodzajem czowieka, ktry przez duzszy czas nie potrafi chowac w sercu
nienawisci. Moze jednak, mimo wszystko, miosc jest silniejsza od nienawisci; nawet jezeli przemija, pozostawia chocby waty
swj cien. Do Pameli, na przykad,
teraz by juz tego pewien, nie z ywi nic oprcz uczuc jak najbardziej altruistycznych. Nienawisc byaby moze podobna do odciskw palcw na gadkim szkle
wrazliwej duszy; jedynie delikatnym sladem, ktry pozostawiony znika. Gibril?
pstryk! Znikna
w mrokach niepamieci, przesta istniec. Otz to; wyrzec sie zosci
oznacza stac sie wolnym.
Optymizm Saladyna rs, ale biurokratyzm obrastajacy
kwestie jego powrotu do z ycia okaza sie wiekszym utrudnieniem niz sie tego Czamcza spodziewa.
Banki nie spieszyy sie z odblokowaniem jego konta; by zmuszony pozyczyc
pieniadze

od Pameli. Nie byo mu tez atwo znalezc prace. Jego agentka, Charlie Sellers, wyjasnia przez telefon: Klienci sa zabawni. Mwia o chodzacych

trupach, czuja sie jakby nieczysci: jak gdyby okradli grb. Charlie, ktra przy
swoich piec dziesieciu kilku latach wcia
z sprawiaa wrazenie nie zorganizowanej,
nieco stuknietej modej osoby z najlepszej rodziny ziemianskiej, zdawaa sie raczej podzielac opinie owych klientw. Przeczekaj doradzaa. Jeszcze
oprzytomnieja. Ostatecznie, na miy Bg, nie jestes przeciez z adnym Drakula.
Dziekuje, Charlie.
Tak: jego obsesyjny wstret do Gibrila, jego marzenie o obmysleniu jakiejs
okrutnej i stosownej zemsty, te rzeczy nalezay do przeszosci i byy aspektami
340

pewnej rzeczywistosci nie do pogodzenia z jego z arliwym pragnieniem powrotu do normalnego z ycia. Nawet buntownicze i destrukcyjne obrazy telewizji nie
mogy odwiesc go od tego pragnienia. Przede wszystkim odrzuca portret przedstawiajacy
jego samego i Gibrila jako potwory. Potwory, tez mi: najbardziej absurdalny z pomysw. Na swiecie istniay prawdziwe monstra dyktatorzy dokonujacy
masowych morderstw, gwaciciele dzieci. Rozpruwacz Staruszek. (Tutaj
czu sie zmuszony przyznac, z e chociaz wysoko ceni Policje Miejska, aresztowanie Uhuru Simby byo zbyt cholernie akuratne.) Wystarczy tylko rozozyc gazete,
w ktrykolwiek dzien tygodnia, i juz mamy przed soba szalonych irlandzkich homoseksualistw, napychajacych

ziemia usta niemowlat.

Pamela, oczywiscie, uwaz aa, z e okreslenie potwr jest zbyt jakie? wyrokoferujace,
by odnosic je
do takich osb; wspczucie, powiedziaa, nakazuje dostrzec w nich ofiary wieku.
Wspczucie, odpar, nakazuje dostrzec ofiary w osobach przez nich skrzywdzonych. Juz nic nie da sie z toba zrobic oznajmia swoim najbardziej arystokratycznym tonem. Rzeczywiscie rozumujesz w sposb wasciwy uczestnikom
tandetnych debat publicznych.
A takze inne potwory, nie mniej realne niz ci maniacy z prasy brukowej: pieniadze,

wadza, seks, smierc, miosc . Anioy i diaby komu sa potrzebne?

Dlaczego demony, skoro sam czowiek jest demonem? pyta ostatni demon
laureata Nagrody Nobla, Singera, ze swojego stryszku w Tyszowcach. Do powyzszego czamczowskie poczucie rwnowagi, jego odruch za-ktrym-i-przeciw-ktremu-duzo-przemawia, chciao dodac: I dlaczego anioy, skoro czowiek sam jest
rwniez anielski? (Jezeli nie jest to prawda, wobec tego jak nalezy wyjasnic, na
przykad, Karton Leonarda? Czy Mozart by naprawde Belzebubem w upudrowanej peruce?) Jednak nalezy przyznac, i od tego zreszta wyszed, z e sytuacja
tego wieku nie wymaga z adnych diabolicznych wyjasnien.

***

Nic nie mwie. Nie pros, abym wyjasni sytuacje w ten czy inny sposb;
czas objawien dawno mina.
Zasady Stworzenia sa cakowicie jasne: ustala sie
caosc , stwarza sie rzeczy tak a tak, a potem puszcza je w ruch. Gdzie przyjemnosc , jesli wcia
z miabys interweniowac, aby dac wskazwki, zmienic zasady,
rozsadzi
c konflikty? Cz, az dotad
zachowaem zimna krew i nie zamierzam teraz tego zmienic. Nie mysl sobie, z e nie chciaem sie wtraca
c; alez tak, chciaem,
wielokrotnie. A teraz, to prawda, zrobiem to. Siedziaem na zku Allelui Cone
i rozmawiaem z supergwiazda, Gibrilem. Nad-Ziemiarz czy Pod-Ziemiarz, chcia
wiedziec, i nie oswieciem go; a na pewno nie zamierzam teraz wypaplac tajem341

nicy temu pomieszanemu Czamczy. Odchodze. Ten czowiek teraz zasnie.

***

Jego odrodzony, swiezo opierzony, wcia

z-omylny optymizm najtrudniej byo
utrzymac przy z yciu w nocy; poniewaz w nocy nie tak atwo zaprzeczyc istnieniu
tego innego swiata rogw i kopyt. Pojawia sie rwniez sprawa dwch kobiet, ktre zaczey ukazywac sie w jego snach. Pierwsza trudno mu byo przyznac sie
do tego, nawet przed soba samym by nie kto inny, jak dziecko-kobieta z Shaandaaru, jego lojalna sojuszniczka w owych koszmarnych czasach, ktre teraz tak
usilnie prbowa ukryc wsrd komunaw i mgie, entuzjastyczna adeptka walk
Wschodu, kochanka Hanifa Johnsona, Miszal Sufjan.
Druga ktra pozostawi w Bombaju z cierniem jego wyjazdu tkwiacym

w sercu i ktra na pewno wcia

z jeszcze uwaza go za zmarego bya Zini Wakil.

***

Nerwowosc Jumpy Joshiego, kiedy dowiedzia sie o powrocie Saladyna

Czamczy w ludzkiej postaci i zajeciu przez niego wyzszych pieter domu w Notting Hill, bya nie do zniesienia i doprowadzia Pamele do niewyrazalnej wprost
wsciekosci. Pierwszej nocy postanowia nie mwic mu nic do czasu, az znajda
sie bezpiecznie razem w zku wyskoczy na metr z poscieli usyszawszy wiadomosc , i stana
na bladoniebieskim dywanie nagusienki, trzesacy
sie i z kciukiem
wetknietym w usta.
Wracaj mi tu zaraz i przestan baznowac rozkazaa, ale on potrzasn
a

gwatownie gowa i wyciagn

a
palec z ust na tyle szybko, by zda
zyc wymamrotac:
Skoro on jest tutaj! W tym domu! Wiec jak ja moge. . . ? Mwiac
to, porwa
swoje ubranie i uciek z pokoju; uyszaa guche uderzenia i omot, co wskazywao
na to, z e buty, byc moze w towarzystwie jego wasnej osoby, spady ze schodw.
Dobrze ci tak krzyknea za nim. Mieczak, zam sobie kark.
Kilka chwil pzniej zozya Czamczy wizyte jego odseparowana i googowa,
purpurowa na twarzy z ona, ktra powiedziaa ochrypym gosem przez zacisniete
zeby: J. J. stoi przed domem. Ten cholerny idiota mwi, z e nie wejdzie do
srodka, dopki nie powiesz, z e nie masz nic przeciwko temu. Jak zwykle bya
juz podpita. Czamcza, ogromnie zdziwiony, wyrzuci z siebie: A ty, czy ty

342

chcesz, z eby on wszed do srodka? Co Pamela z miejsca uznaa za sypanie soli

na jej rany. Zrobia sie jeszcze bardziej purpurowa i kiwnea gowa z upokorzona
dzikoscia. Tak.
Tak wiec pierwszego swojego wieczora w domu Saladyn Czamcza wyszed
na zewnatrz:
Hej, hombre! Jestes naprawde w porzadku!

Jumpy powita go
z przerazeniem, zacierajac
nerwowo rece, aby ukryc strach i Czamcza przekona kochanka swojej z ony, z e powinien dzielic z nia oze. Nastepnie schroni sie na
grze, poniewaz wstyd nie pozwala wejsc Jumpiemu do domu, dopki Czamcza
nie zniknie z pola widzenia.
Co za czowiek! szlocha Jumpy Pameli. To ksia
ze , swiety!
Jezeli nie przestaniesz ostrzega Pamela wzburzona, ze spurpurowiaa
twarza poszczuje cie tym pieprzonym psem.

***

Jumpy w dalszym ciagu

czu sie zakopotany obecnoscia Czamczy, postrzegajac
go (a przynajmniej swiadczyo o tym jego zachowanie) jako groznego ducha,
ktrego stale nalezy sobie zjednywac przekupstwami. Kiedy ugotowa posiek dla
Pameli (okaza sie, co stwierdzia ze zdumieniem i wielka ulga, prawdziwym
kuchmistrzem), upar sie, z eby zaprosic Czamcze do nich na d, a kiedy Saladyn odmwi, zanis mu tace na gre, wyjasniajac
Pameli, z e gdyby tego nie
zrobi, byoby to niegrzeczne, a takze prowokujace.
Popatrz, na co on pozwala
pod wasnym dachem! To jest gigant; jedyne, co mozemy zrobic, to zachowywac
dobre maniery. Pamela, z narastajac
a furia, musiaa cierpliwie znosic szereg
takich sytuacji, wraz z towarzyszacymi

im kazaniami. Nigdy nie sadziam,

z e
jestes tak uozony wsciekaa sie, a Jumpy odpowiada: To po prostu kwestia
szacunku.
W imie szacunku Jumpy zanosi Czamczy herbate, gazety i poczte; nigdy nie
omieszka, przychodzac
do duzego domu, pjsc najpierw na gre i zozyc wizyte trwajac
a co najmniej dwadziescia minut, minimum w jego skali grzecznosci,
podczas gdy Pamela trzy pietra nizej czekaa bez konca i zalewaa sie burbonem.
Przynosi Saladynowi drobne prezenty: przebagalne dary w postaci ksia
zek, starych programw teatralnych, masek. Kiedy Pamela prbowaa poozyc temu kres,
z mina niewiniatka
uparcie dowodzi swego: Nie mozemy zachowywac sie tak,
jak gdyby ten czowiek nie istnia. Przeciez on tu jest, tak czy nie? Wobec tego
musimy go wciagn
a
c w nasze z ycie. Pamela odpowiadaa cierpko: No to
dlaczego nie zaprosisz go na d, aby przyaczy

sie do nas w zku? Na co

Jumpy, powaznie: Myslaem, z e nie przypadoby ci to do gustu.
343

Pomimo z e nie potrafi odprez yc sie i uznac obecnosci Czamczy na grze

za rzecz naturalna, jednak cos w srodku Jumpy Joshiego doznao ulgi z powodu
otrzymanego w tak niezwyky sposb bogosawienstwa od swojego poprzednika.
Mogac
poaczy
c ze soba imperatywy miosci i przyjazni, nabiera otuchy, zapa
sie nawet na tym, z e powaznie zastanawia sie nad idea ojcostwa. Ktrejs nocy
wysni sen, ktrego wspomnienie nastepnego ranka wycisneo mu zy, potegujac
rozkosz oczekiwania: nieskomplikowany sen, w ktrych bieg alejka w tunelu
utworzonym przez zwisajace
gaezie, pomagajac
maemu chopcu jezdzic na rowerze. Jestes ze mnie zadowolony? krzycza chopiec w uniesieniu. Hej:
jestes zadowolony?

***

Pamela i Jumpy zaangazowali sie w kampanie przeciwko aresztowaniu dra

Uhuru Simby, oskarzonego o tak zwane Morderstwa Rozpruwacza Staruszek. I to
Jumpy poszed przedyskutowac z Saladynem na grze. Caa sprawa jest od poczatku
do konca sfingowana, oparta na dowodach posrednich i insynuacjach. Hanif uwaza, z e materia przygotowany przez prokurature ma takie dziury, z e bedzie
mg przez nie przejechac ciez arwka. Jest to oczywisty przypadek zosliwego
wrabiania; pytanie tylko, jak daleko sie posuna. Na pewno beda starali sie zapac
go na sprzecznych zeznaniach. Byc moze znajda sie nawet swiadkowie, ktrzy
stwierdza, z e widzieli, jak rzna.
Wszystko zalezy od tego, jak bardzo beda chcieli
go pognebic. A powiedziabym, z e jednak bardzo; ta sprawa narobia sporo szumu w miescie. Czamcza zaleci ostroznosc . Przypominajac
sobie, jaki wstret
czua Miszal Sufjan do Simby, powiedzia: Ten gosc synie, prawda, z brutalnego traktowania kobiet. . . Jumpy rozozy rece. W swoim z yciu osobistym
przyzna facet jest, szczerze mwiac,
kupa gwna. Ale to nie znaczy, z e
rozpruwa brzuchy starym ludziom: nie musisz byc anioem, aby byc niewinnym.
O ile, oczywiscie, nie jestes czarny. Czamcza pusci to mimo uszu. Rzecz
w tym, z e to nie jest prywatna sprawa jednego czowieka, to sprawa polityczna
podkresli Jumpy, dodajac,
kiedy podnosi sie do wyjscia: Hm, jutro odbedzie
sie zebranie mieszkancw w tej sprawie. Pamela i ja musimy tam byc; prosze, to
znaczy gdybys chcia, gdyby cie interesowao, to jest, mozesz pojechac z nami,
jesli chcesz.
Poprosies go, z eby z nami pojecha? Pamela nie moga uwierzyc. Miaa teraz bardzo czesto nudnosci, co nie najlepiej wpywao na jej nastrj. Naprawde to zrobies, nie pytajac
mnie o zdanie? Jumpy by przygnebiony.
No, dobrze, mniejsza z tym przestaa sie nad nim znecac. On i pjscie na
344

cos takiego. . .
Jednak rano Saladyn pojawi sie na dole w holu, ubrany w elegancki brazo
wy garnitur, paszcz z wielbadziej

weny z jedwabnym konierzem i szykowny,

brazowy,

filcowy kapelusz. Dokad

to popierdalasz w tym stroju? zapytaa
Pamela, w turbanie, wojskowej skrzanej kurtce i spodniach od dresu, ktre nie
najlepiej maskoway zaokraglaj
acy
sie brzuch. Czyzby do Ascot? O ile sie
nie myle, zostaem zaproszony na zebranie odpowiedzia Saladyn jak najbardziej ugodowym tonem i Pamela zdebiaa. Uwazaj ostrzega go. Tak sie
odpierdolies, z e jeszcze zarobisz w czache.

***

Co wciagn
eo go z powrotem do innego swiata, do tego pod-miasta, w ktrego
istnienie tak dugo nie wierzy? Co, lub raczej, kto zmusi go prostym faktem
swojego istnienia, aby wynurzy sie z tej jaskini-kokonu, w ktrej przechodzi
albo tak mu sie tylko zdawao proces powrotu do dawnego ja, i aby ponownie
rzuci sie na niebezpieczne (poniewaz nie zbadane) wody swiata i siebie samego?
Cz, chyba wcisne to zebranie powiedzia Jumpy Joshi Saladynowi tuz
przed lekcja karate. Gdzie oczekiwac bedzie jego wzorowa uczennica: wysmuka, o wosach koloru teczy i, doda Jumpy, w dodatku osiemnastolatka. Nie
wiedzac,
z e Jumpiego rwniez wioda tam zakazane ciagotki,

Saladyn jecha przez

cae miasto, aby byc blizej Miszal Sufjan.

***

Spodziewajac
sie, z e zebranie bedzie kameralne, wyobraza sobie jakis pokj
gdzies na zapleczu, peen podejrzanych typw o wygladzie

i sposobie mwienia
klonw Malcolma X (Czamcza przypomnia sobie, z e kiedys uzna za smieszny
dowcip komika telewizyjnego A oto jeszcze jeden, o Murzynie, ktry zmieni
nazwisko na Pan X i oskarzy Wiadomosci ze swiata o zniesawienie co sprowokowao jedna z najwiekszych ktni, jakie Czamcza przezy w trakcie swojego
mazenstwa) oraz kilku rozzoszczonych kobiet; przedstawia sobie pojedynki na
piesci i wiele susznego gniewu. Zasta natomiast olbrzymia sale, wypeniona po
brzegi ludzmi wszelkiego mozliwego autoramentu starymi kobietami o watpli
wej reputacji, dziecmi w mundurkach szkolnych, Rastafarianami i obsuga restau-

345

racji, personelem maego chinskiego supersamu z Plassey Street, nijako ubranymi

facetami i rozbestwionymi modziencami, biaymi i czarnymi; nastrj tumu daleki by od histerii ewangelikw, ktra to sobie wczesniej wyobrazi; byo spokojnie, zmartwieni ludzie chcieli wiedziec, czy mozna cos zrobic. Obok niego staa
moda Murzynka, ktra obrzucia jego ubir rozbawionym spojrzeniem; w odpowiedzi utkwi w niej peen dezaprobaty wzrok i kobieta wybuchnea smiechem:
W porzadku,

przepraszam, nie chciaam urazic. Miaa przypieta trjwymiarowa odznake, jedna z tych, ktre zmieniay wzr przy lekim poruszeniu. Pod
jednym katem

napis gosi Uhuru dla Simby, a przy innym, Wolnosc dla Lwa.
To ze wzgledu na imie, ktre sobie przybra wyjasniaa niepotrzebnie.
Po afrykansku. W jakim jezyku? chcia wiedziec Saladyn. Wzruszya ramionami i odwrcia sie, by suchac przemawiajacych.

Po prostu po afrykansku:
urodzio sie to to, przypuszczaa po wymowie, w Lewisham lub Deptford, lub
New Cross, i to wszystko, co chciaa wiedziec. . . Pamela zasyczaa mu do ucha.
Widze, z e w koncu znalazes sobie kogos, wobec kogo mozesz czuc sie lepszy.
Wcia
z moga czytac w nim jak w otwartej ksia
zce.
Na drugim koncu sali na scenie pojawia sie drobna kobieta w wieku okoo
siedemdziesieciu pieciu lat, wprowadzona przez z ylastego mez czyzne, ktry, jak
zauwazy Czamcza niemalze uspokojony ta obserwacja, naprawde by podobny do
przywdcy amerykanskiego ruchu Black Power, modego Stokelyego Carmichaela, w rzeczy samej te same silne okulary i ktry spenia role konferansjera.
Okazao sie w koncu, z e to rodzony brat dra Simby, Walcott Roberts, a drobniutenka dama, Antoinette, jest ich matka. Bg jeden wie, jak cos tak wielkiego jak
Simba mogo kiedykolwiek z niej wyjsc szepna
Jumpy, a Pamela zrobia sroga
mine powodowana nowym poczuciem solidarnosci z wszystkimi ciez arnymi kobietami, zarwno z przeszosci, jak i terazniejszosci. Jednakze, kiedy Antoinette
Roberts przemwia, jej gos okaza sie tak silny, z e nie musiaa nawet uzywac
mikrofonu. Chciaa opowiedziec o wystapieniu

swojego syna w sadzie

podczas
rozprawy wstepnej, a mwca naprawde bya swietnym. Wedug Czamczy miaa
gos osoby wyksztaconej; mwia z akcentem rodem z BBC, jakby dykcji uczya

sie od spikerw Serwisu Swiatowego,

ale byy w tym gosie rwniez z arliwosc
i zapowiedz ognia piekielnego. Mj syn zasiad na awie oskarzonych powiedziaa do milczacej
sali Boze, on tam zasiad. Sylwester wybaczcie mi
iz uzywam imienia, ktre mu nadaam, nie chce pomniejszyc tym imienia bojownika, jakie sam przybra, robie to wyacznie

z przyzwyczajenia Sylwester,
on wznis sie ponad te awe jak Lewiatan ponad fale. Chce, abyscie wiedzieli,
jak mwi: mwi gosno i mwi wyraznie. Mwi, patrzac
swojemu przeciwnikowi prosto w oczy, i czy prokurator by w stanie zmusic go do spuszczenia
wzroku? Nigdy w z yciu. I chce, abyscie wiedzieli, co powiedzia: Stoje tutaj
oswiadczy mj syn poniewaz zgodziem sie przyja
c stara i zaszczytna role zarozumiaego czarnucha. Jestem tutaj, poniewaz nie chciaem byc rozsadny.

Jestem
346

tutaj z powodu mojej niewdziecznosci. By tam kolosem pomiedzy karami.

Niech to bedzie jasne powiedzia na tamtej sali sadowej

jestesmy tu po to,
aby zmienic porzadek

rzeczy. Przyznaje od razu, z e my sami musimy sie zmienic;

Afrykanie, mieszkancy Karaibw, Hindusi, Pakistanczycy, mieszkancy Bangladeszu, Cypryjczycy, Chinczycy, nie bylibysmy tacy, jacy jestesmy, gdybysmy nie
przepyneli oceanu, gdyby nasi ojcowie i matki nie przecieli nieba w poszukiwaniu pracy, godnosci i lepszgo z ycia dla swoich dzieci. Zostalismy stworzeni na
nowo: ale podkreslam, z e bedziemy rwniez tymi, ktrzy zmienia to spoeczenstwo, przeksztaca je od stp do gw. Bedziemy drwalami karczujacymi

martwy
las i zaozycielami ogrodw nowego. Teraz nasza kolej. Chce, abyscie pomysleli nad tym, co mj syn, Sylwester Roberts, dr Uhuru Simba, powiedzia
w przybytku sprawiedliwosci. Myslcie o tym, kiedy decydujecie, co uczynic.
Jej syn, Walcott, pomaga jej zejsc ze sceny posrd burzy oklaskw i spiewu;
skonia sie z powaga w kierunku wrzawy. Nastapiy

mniej charyzmatyczne przemwienia. Hanif Johnson, obronca Simby, przedstawi caa liste propozycji
miejsce dla publicznosci musi byc wypenione po brzegi, wydajacy
wyrok musza
miec swiadomosc , z e sa obserwowani; przed sadem

musza stac pikiety i nalezy

zorganizowac ich zmiany; trzeba zaapelowac o pomoc finansowa. Czamcza powiedzia pgosem do Jumpiego: Nikt nawet nie napomkna
o przypadkach
jego agresji seksualnej. Jumpy wzruszy ramionami. Kilka kobiet, na ktre
napad, siedzi na tej sali. Miszal, na przykad, o tam, spjrz, w rogu przy scenie. Ale ani to czas, ani miejsce po temu. Samcze szalenstwo Simby jest, mozna
by powiedziec, jego osobistym dramatem. To, z czym mamy tu do czynienia, to
dramat Czowieka. W innej sytuacji Saladyn miaby wiele do powiedzenia na
takie oswiadczenie. Przeciwstawiby sie chocby temu, z e nie mozna tak atwo odrzucic przypadkw poprzedniego stosowania przemocy w sprawie o morderstwo.
Nie podobao mu sie rwniez takie amerykanskie okreslenie jak Czowiek uzyte w bardzo odmiennej brytyjskiej sytuacji, gdzie nie istnieje z adne dziedzictwo
niewolnictwa; wygladao

to jak prba wypozyczenia blasku wspaniaosci od innych, bardziej niebezpiecznych walk; podobnie zreszta mysla o decyzji organizatorw, aby jako przerywnikw pomiedzy przemwieniami uzyc takich penych
tresci piesni jak We Shall Overcome, a nawet, na miosc boska Nkosi Sikeleli Afrika. Jak gdyby wszystkie przypadki byy identyczne, wszystkie historie
wymienne. Ale nic nie powiedzia, poniewaz zaczeo mu sie krecic w gowie, zrobio mu sie sabo, gdyz przed chwila zostao mu dane, po raz pierwszy w z yciu,
zadziwiajace
przeczucie smierci.
Hanif Johnson konczy swoje przemwienie. Tak jak napisa dr Simba, nowe wkroczy w to spoeczenstwo poprzez zbiorowy, a nie indywidualny wysiek.
Cytowa tu cos, co Czamcza rozpozna jako jeden z najbardziej popularnych sloganw Camusa. Przejscie od mowy do moralnej akcji, mwi Hanif, ma nazwe:
stanie sie czowiekiem. A teraz mia, moda brytyjska Azjatka, z nosem jak
347

kartofel i o nieprzyjemnym bluesowym gosie, odwaznie zaintonowaa piosenke

Boba Dylana I Pity the Poor Immigrant. To juz kolejna faszywa i importowana
nuta: wydawao sie, z e piosenka tchnie raczej wrogoscia do imigrantw, jakkolwiek byy w niej rwniez linijki, ktre tracay

wasciwa strune, o wizji imigranta

rozpadajacej
sie jak domek z kart, o tym jak musi on wzniesc to miasto na kauzach krwi. Jumpiemu, z jego poetyckimi prbami wyrazania na nowo starego
rasistowskiego obrazu rzeki krwi, z pewnoscia to sie spodoba. Wszystkich tych
rzeczy Saladyn doswiadcza, a takze mysla o nich jak gdyby z bardzo daleka.
Co sie stao? To: kiedy Jumpy Joshi wskaza mu obecna na sali Domu Spotkan
Miszal Sufjan, Saladyn Czamcza, patrzac
w jej strone, zobaczy ogien buchajacy

ze srodka jej czoa; i w tym samym momencie poczu omotanie serca i lodowaty cien pary ogromnych skrzyde. Obraz nieco mu sie zamaza, co pozostawao
w scisym zwiazku

z podwjnym widzeniem, jak gdyby spoglada

w dwa swiaty jednoczesnie; jeden to jasnooswietlona, palenie-surowo-wzbronione, sala zebran, a ten drugi to swiat fantomw, w ktrym Azrail, anio smierci, spada na
niego, a czoo dziewczyny mogo sie palic zowieszczym pomieniem. Ona
jest moja smiercia, oto co to oznacza, mysla Czamcza w pierwszym ze swiatw,
podczas gdy w drugim nakazywa sobie zachowanie rozsadku;

w sali toczyli sie

ludzie noszacy
te idiotyczne symbole przynaleznosci szczepowej, ktre ostatnio
stay sie tak popularne, zielone neonowe aureole, rogi diaba pomalowane farba
fluorescencyjna;
Miszal zapewne ma na sobie cos z niepowaznej bizuterii ery podrzy kosmicznych. Ale jego drugie ja ponownie przejeo nad nim kontrole, ona
jest poza twoim zasiegiem, oznajmio mu, nie wszystkie mozliwosci stoja przed

nami otworem. Swiat

ma swj kraniec; nasze nadzieje przelewaja sie przez jego
skraj. Po czym na scene wkroczyo jego serce, bababum, bum ba, dabadum.
Teraz znajdowa sie na dworze, obok zaniepokojony Jumpy, nawet Pamela
okazywaa troske. To ja jestem w cia
zy, nie ty burknea, ale w jej gosie
sychac byo pozostaosc dawnej czuosci. Jakim prawem sobie mdlejesz?
Jumpy nalega: Najlepiej bedzie, jesli pojedziesz ze mna na zajecia; posiedzisz
sobie spokojnie, a pzniej odwioze cie do domu. Ale Pamela wcia
z pytaa, czy
nie trzeba wezwac lekarza. Nie, nie, pojade z Jumpym, przejdzie mi. Po prostu tam
w srodku byo goraco.
Duszno. Jestem za grubo ubrany. To gupstwo. Nic takiego.
Obok Domu Spotkan znajdowao sie kino studyjne i Czamcza sta tam teraz,
opierajac
sie o afisz filmowy. Wyswietlano Mefista, historie aktora wciagni
etego do wsppracy z nazistami. Na afiszu gwny bohater gra go niemiecki
gwiazdor filmowy Klaus Maria Brandauer jest przebrany za Mefistofelesa,
blada twarz, postac okryta czarnym paszczem, ramiona wzniesione ku grze. Powyzej umieszczono cytat z Fausta.
Kimze jestes tedy?
Jam czescia Mocy niepojetej,
348

Ktra Za zawsze pragnac,

Jeno Dobro czyni.

***

W centrum sportowym: z trudem zmusi sie, z eby spojrzec na Miszal. (Ona

rwniez opuscia zebranie w sprawie Simby, aby zda
zyc na zajecia.) Mimo z e
cay by nia przepeniony, wrcies, zaoze sie, po to, z eby mnie zobaczyc, jakie
to mie, nie mg prawie wykrztusic z siebie z adnego grzecznego sowa, a cz
dopiero zapytac, czy miaas cos takiego swiecacego

na srodku czoa, poniewaz

teraz nie miaa, c wiczac
ciosy i wyginajac
smuke ciao, wspaniale wygladaj
ace

w czarnym trykocie. Az w koncu, wyczuwajac

w nim chd, wycofaa sie,
samo zmieszanie i zraniona duma.
Nasza druga gwiazda nie przysza dzisiaj powiedzia Jumpy Saladynowi podczas przerwy w c wiczeniach. Pani Alleluja Cone, ta, ktra wesza
na Everest. Chciaem przedstawic was sobie. Ona zna, to znaczy, mieszka razem
z Gibrilem. Gibrilem Fariszta, aktorem, ktry razem z toba ocala z katastrofy.
Rzeczy otaczaja mnie coraz ciasniejszym kregiem. Gibril powoli dryfowa ku
niemu, podobnie jak Indie, oderwawszy sie od prakontynentu Gondwany, zmierzay ku Laurazji. (Jego procesy myslowe, zauwazy z roztargnieniem, wyrzucay
na powierzchnie naprawde dziwne skojarzenia.) Po ich zderzeniu ze soba wypietrzyy sie Himalaje. Czym jest gra? Przeszkoda;
transcendentnoscia;
a przede
wszystkim skutkiem.
Dokad
idziesz? zawoa Jumpy. Myslaem, z e cie podwioze. Lepiej
ci?
Tak, w porzadku.

Musze sie przejsc , to wszystko.

W porzadku,

jesli jestes pewny.

Pewny. Odejsc szybko, omijajac
zasmucony wzrok Miszal.
. . . Na ulicy. Odejsc szybko z tego niewasciwego miejsca, z tego podziemnego swiata. Boze: nie ma ucieczki. Oto szyld sklepowy, sklep sprzedajacy

instrumenty muzyczne, trabki

saksofony, oboje jak sie nazywa? Pomyslnych
Wiatrw, a tu znowu w oknie wystawowym byle jak wydrukowana ulotka. Ogasza bliski juz powrt, tak, zgadza sie, Archanioa Gibrila. Jego powrt i zbawienie
swiata. Isc . Odejsc jak najszybciej.
. . . Zatrzymac te takswke. (Jego ubranie wzbudza w takswkarzu szacunek.)
Prosze, niech pan wsiada, czy panu przeszkadza radio. Jakis naukowiec, ktrego
zapali podczas tego porwania samolotu i ktry straci poowe jezyka. Amerykanin. Zrekonstruowali mu go, mwi, ciaem pobranym z jego zadka, z przepro349

szeniem. To chyba niezbyt przyjemne miec w ustach kawa wasnego tyka, ale

biedny dupek chyba nie mia wyboru, no nie. Smieszny

gnojek. Ma smieszne pomysy.
Eugene Doomsday omawia przez radio, przy pomocy swojego posladkowego jezyka, braki w systematyce skamieniaosci przewodnich. Diabe prbowa
mnie uciszyc, lecz dobry Pan i amerykanska technika chirurgiczna byli lepsi. Te
braki byy gwnym punktem argumentacji kreacjonisty: jezeli istnienie doboru
naturalnego jest prawda, to gdzie podziay sie te wszystkie przypadkowe mutacje, ktre nie zostay wybrane? Gdzie sa te dzieci-potworki, zdeformowani po
tomkowie ewolucji? Skamieniaosci milcza. Zadnych
trzynoznych koni. Nie ma
sensu dyskutowac z tymi starymi prykami, powiedzia taksiarz. Ja sam nie wierze w Boga. Nie ma sensu, zgodzia sie jakas czastka

swiadomosci Czamczy. Nie

ma sensu zakadac, z e systematyka skamieniaosci przewodnich nie jest czyms
w rodzaju doskonaej kartoteki. A teoria ewolucji posunea sie duzo do przodu
od czasw Darwina. Dowodzi sie obecnie, z e wazniejsze zmiany w gatunkach
wcale nie dokonyway sie na slepo, metoda prb i bedw, lecz w wielkich radykalnych skokach. Historia z ycia to wcale nie postep powolny, chaotyczny kojarzacy
sie z angielska klasa srednia jakim chciaa go widziec mysl wiktorianska,
lecz gwatowny, na ktry skaday sie dramatyczne, kumulujace
sie transformacje:
wedug dawnego sownictwa, bardziej rewolucja niz ewolucja. Dosyc sie juz
nasuchaem, powiedzia takswkarz. Eugene Doomsday znikna
z eteru, a jego
miejsce zajea muzyka dyskotekowa. Ave atque vale.
Saladyn Czamcza zrozumia tego dnia, z e z y dotad
w stanie zudnego spokoju, z e zmiana, jaka w nim nastapia,

jest nieodwracalna. Nowy, mroczny swiat

otworzy sie przed nim (lub: w nim samym), kiedy spad z nieba; bez wzgledu
na to, jak usilnie prbowa odtworzyc swj poprzedni byt, faktu tego, teraz to
dostrzeg, nie da sie zmienic. Wydao mu sie, z e widzi przed soba droge rozwidlajac
a sie na lewo i na prawo. Zanikna
oczy, rozsiad sie wygodniej na siedzeniu
takswki i wybra droge na lewo.

Temperatura wcia
z rosa; i kiedy fala upaw osiagn
ea swoje apogeum
i utrzymywaa sie na tym poziomie tak dugo, z e cae miasto, jego budowle, jego
kanay, jego mieszkancy osiagn
eli stan niebezpiecznie bliski wrzenia, wwczas
pan Billy Battuta i jego towarzyszka Mimi Mamoulian, ktrzy niedawno wrcili do metropolii po krtkim pobycie w Nowym Jorku jako goscie tamtejszych
wadz penitencjarnych, zapowiedzieli wydanie wielkiego wyjsciowego przyjecia. Powiazania

Billyego z elita swiata biznesu spowodoway, z e sprawa toczya

sie przed z yczliwie usposobionym sedzia;
urok osobisty Billyego by tak zniewalajacy,
z e kazda z bogatych frajerek (acznie

z pania Struwelpeter), od ktrych wyudzi hojne datki na wykupienie swojej duszy z rak
Szatana, podpisaa
petycje o uaskawienie, w ktrej matrony owe daway wyraz swojemu przekonaniu, z e pan Battuta okaza szczera skruche za grzechy, i prosiy, w swietle jego
przyrzeczenia, z e odtad
skoncentruje sie on na swojej zdumiewajaco
byskotliwej karierze impresaria (ktrej spoeczna przydatnosc w zakresie dochodowosci
oraz tworzenia nowych mozliwosci zatrudnienia, sugeroway one, powinna byc
rwniez brana pod uwage przez sad
przy zmniejszaniu kwalifikacji prawnej jego
wystepkw) oraz jego nastepnego solennego przyrzeczenia, z e podda sie gruntownemu leczeniu psychiatrycznemu, ktre pomoze mu przezwyciez yc sabosc
do przestepczych wybrykw, aby szanowny pan sedzia zechcia wydac jakis agodniejszy wyrok niz kara wiezienia, poniewaz cel odstraszania, przyswiecajacy

takiemu wyrokowi, mozna atwiej tu osiagn

a
c, w opinii dam, przy pomocy bardziej chrzescijanskiego werdyktu. Mimi, uznana przez sad
jedynie za zaslepiona
mioscia wykonawczynie rozkazw Billyego, otrzymaa wyrok w zawieszeniu;
w wypadku Billyego kara miaa byc deportacja oraz bardzo wysoka grzywna,
lecz nawet i to ulego zagodzeniu. Koniec koncw sedzia przychyli sie do prosby obroncy Billyego, by pozwolono jego klientowi opuscic kraj dobrowolnie, bez
pietna deportacji w postaci pieczatki
w paszporcie, ktra byaby katastrofalna dla
jego rozlicznych interesw. Dwadziescia cztery godziny po ogoszeniu wyroku
Billy i Mimi znajdowali sie juz z powrotem w Londynie, radosnie celebrujac
te
okazje u Crockforda i wysyajac
fantazyjne zaproszenia na to przyjecie, ktre, jak
obiecywali, miao byc przebojem tego dziwnie upalnego sezonu. Jedna z kartek
dotara, dzieki pomocy pana S. S. Sisodii, do rezydencji Allelui Cone i Gibrila Fariszty; inna przybya nieco spzniona do jaskini Saladyna Czamczy, wsunieta pod
drzwi przez troskliwego Jumpiego. (Mimi zadzwonia do Pameli, aby ja zaprosic,
dodajac
z charakterystyczna dla niej bezposrednioscia:
Czy moze wiesz, gdzie
sie podziewa twj ma
z? Na co Pamela odpowiedziaa z angielskim zakopotaniem, tak eee ale. Mimi wyciagn
ea z niej caa historie w mniej niz p godziny,
351

niezy rezultat, i zakonczya triumfalnie: Wyglada

na to, z e twoje z ycie nabiera kolorw, Pam. Przyprowadz ich obu; przyprowadz wszystkich. Zapowiada sie
niezy cyrk.)
Przyjecie miao odbyc sie w obiekcie, ktry by kolejnym nie dajacym

sie wytumaczyc sukcesem Sisodii: na gigantycznej uzywanej do nagrywania dzwieku

scenie studia filmowego w Shepperton, wynajetego najwyrazniej bezpatnie; tak
wiec gosci czekaa zabawa w pieczoowicie zrekonstruowanej scenerii dickensowskiego Londynu. Ostatnia ukonczona powiesc wielkiego pisarza, w adaptacji
musicalowej przemianowana na Przyjacielu!, z librettem i sowami piosenek napisanymi przez uznana wielkosc sceny muzycznej, pana Jeremyego Benthama,
okazaa sie olbrzymim sukcesem na West Endzie i Broadwayu, pomimo makabrycznego charakteru niektrych z jej scen; tak wiec teraz Kumple, jak poufale
mwiono o niej w swiecie biznesu, byli okrzyczani jako murowany kandydat na
wysokobudzetowa produkcje filmowa. Lu-ludzie od re-reklamy powiedzia
Sisodia Gibrilowi przez telefon uwazaja, z e taka im-im-im-preza, dzieki ktrej po-po-pojawi sie wie-wie-wie-wiele gwiazd, bedzie swie-swie-swietna dla ich
k-k-kurwa kampanii re-re-reklamowej.
Nadszed wyznaczony wieczr: wieczr straszliwego ukropu.

***

Shepperton! Pamela i Jumpy sa juz na miejscu, przyniesieni na skrzydach MG Pameli, natomiast Czamcza, wzgardziwszy ich towarzystwem, przybywa w jednym z caej flotylli autobusw, ktra gospodarze wieczoru udostepnili
gosciom z rznych powodw przedkadajacym

bycie pasazerami nad byciem kierowcami. Rwniez ktos inny ten, z ktrym nasz Saladyn spad na ziemie
przyby, baka
sie wok. Czamcza wkracza na scene; i jest zdumiony. Londyn zmieni sie nie, zagesci, zgodnie z wymaganiami filmu. Patrzcie,
oto Stucconia panstwa Veneeringsw, tych swiezo wykonanych, nowiusienkich
jak spod igy ludzi, lezaca
niepokojaco
blisko Portman Square i ciemnego zauka, w ktrym tkwia rzni Podsnapsowie. Ba, gorzej jeszcze: oto hady smieci
w Boffins Bower, normalnie w poblizu Holloway, a tutaj, w tej skrconej metropolii, wyaniaja sie tuz nad pokojami Fascination Fledgeby w Albany, samym
sercu West Endu! Lecz goscie nie sa skonni do narzekan, to odrodzone miasto, mimo z e poprzemieszczane, wcia
z zapiera dech w piersiach; zwaszcza w tej
czesci olbrzymiego studia, w ktrej wije sie rzeka, rzeka ze swoja mga i odzia
Gaffera Hexama, Tamiza w odpywie, pynaca
tu pod dwoma mostami, z elaznym
i kamiennym. Wesoe kroki gosci dzwiecza na kamiennym brzegu i sychac
352

ponure, wyguszone mga stapania

o zowieszczym tonie. Nad planem filmowym

podnosi sie sztuczna, gesta jak grochwka mga.
Wazniaki z towarzystwa, wziete modelki, gwiazdy filmowe, grube ryby korporacji, parka pomniejszych krlewskich Osobistosci, uzyteczni politycy i podobna
haastra poci sie i miesza na tych podrabianych ulicach wraz z tumami mez czyzn
i kobiet rwnie lsniacych

od potu jak prawdziwi goscie i rwnie podrabianych,

jak samo miasto: z wynajetymi statystami w historycznych strojach i grupa gwnych aktorw z tego filmu. Czamcza, ktry uswiadomi sobie w chwili, kiedy go
dostrzegli, z e to spotkanie jest zasadniczym celem jego podrzy, fakt ten udao
mu sie ukryc przed samym soba az do tego momentu, zauwaza Gibrila w coraz
bardziej wzburzonym tumie.
Tak: tam, na Moscie Londynskim, Ktry Jest Z Kamienia, niewatpliwie,

Gibril! A to musi byc jego Alleluja, jego Krlowa Lodw Cone! Jak niewidzacym

spojrzeniem zdaje sie on patrzec, jak przechyla sie kilka stopni w lewa
strone; jak szalenczo ona wydaje sie byc zakochana w nim jakim uwielbieniem wszyscy go obdarzaja:
poniewaz jest pomiedzy najznakomitszymi na tym
przyjeciu, Battuta po jego lewej rece, Sisodia po prawej rece Allie, a wszedzie
wok mnstwo twarzy, ktre rozpozna kazdy od Peru po Timbuktu! Czamcza
przepycha sie przez tum, im blizej mostu, tym wiecej ludzi; ale on jest zdecydowany Gibril, dotrze do Gibrila! kiedy nagle dzwiek cymbaw rozpoczyna gosna muzyke, jedna z niesmiertelnych natychmiast oklaskiwanych melodii
pana Banthama, i tum rozstepuje sie jak Morze Czerwone przed dziecmi Izraela.
Czamcza traci rwnowage, chwiejnie cofa sie i zostaje przygnieciony przez
rozstepujacy
sie tum do sztucznej budowli z pruskiego muru a czegz to?
Magazynu Osobliwosci; i, aby sie ratowac, umyka do srodka, podczas gdy wielka
spiewajaca
cizba piersiastych dam w czepkach i marszczonych bluzach, odprowadzona przez wiecej niz dostateczna liczbe dzentelmenw w wysokich cylindrach,
przechodzi, swietnie sie bawiac,
nadrzeczna uliczka, spiewajac
ile si w pucach.
Jakim facetem Nasz Wsplny Przyjaciel jest?
Jaki zamierza uczynic gest
Czy przy tobie bedzie sta fest?
Itd. itd. itd.
Dziwne odzywa sie za nim kobiecy gos ale kiedy dawalismy przedstawienie w teatrze, obsade ogarna
sza namietnosci; czegos takiego w mojej karierze nie widziaam. Ludzie zaczeli zapominac kwestie z powodu igraszek za
kulisami.
Zauwaza, z e kobieta jest moda, niska, hoza, raczej atrakcyjna, wilgotna z goraca,
zarzowiona od wina i najwyrazniej owadnieta owa goraczk
a zmysw,
o ktrej mwi. W pokoju panuje pmrok, lecz moze dostrzec bysk w jej
oku. Mamy czas ciagnie

rzeczowo. Jak ci tam skoncza, pan Podsnap

353

ma solo. Nastepnie, swietnie parodiujac

zarozumiaa postawe agenta Ubezpieczen Morskich, rozpoczyna wasna wersje przewidywanej w programie muzycznej Podsnaperii:
Bogaty Jezyk Nasz,
Mowa dla Obcych nad Siy;
Wyrzniony Nard Nasz,
Bogosawion i Bogu Miy. . .
A teraz, w spiewnej manierze RexoHarrisonowej, zwraca sie do niewidzialnego Cudzoziemca: A Jak Sie Panu Podoba Londyn? Nesamowitong bogaty? My mwimy Niesamowicie Bogaty. Nasze angielskie przyswki Nie
koncza sie na Ong. A Czy Pan, Prosze Pana, Dostrzega Wiele Chodzacych

Przykadw Naszego Brytyjskiego Charakteru Narodowego Na Ulicach Tej Swiatowej Metropolii, Londonu, Londres, Londynu? Powiedziaabym dodaje
wcia
z Podsnapujac
z e jest w Angliku pewne poaczenie

cech, skromnosci,
niezaleznosci, odpowiedzialnosci, spokoju, ktrych na przno by szukac wsrd
Narodw Ziemi.
Stworzenie zbliza sie do Czamczy wyrzucajac
z siebie te kwestie jednoczesnie rozpina bluzke; a on, mangusta wobec swojej kobry, stoi jak wmurowany;
podczas gdy ona, odsaniajac
ksztatna prawa piers i podajac
mu ja, wskazuje, z e
narysowaa na niej z obywatelskiej dumy mape Londynu, ni mniej ni wiecej, czerwonym markerem, a rzeka caa na niebiesko. Metropolia wzywa go;
lecz on, wydajac
zupenie dickensowski okrzyk, wypada z Magazynu Osobliwosci w szalenstwo ulicy.
Gibril patrzy na niego wprost z Mostu Londynskiego; ich oczy przynajmniej tak sie Czamczy zdaje spotykaja sie. Tak: Gibril spokojnie podnosi reke
i macha mu.

***

To, co dzieje sie potem, jest tragedia. Lub przynajmniej echem tragedii, poniewaz penokrwisty orygina jest niedostepny dla nowozytnych mez czyzn i kobiet, tak sie przynajmniej uwaza. Burleska dla naszych zwyrodniaych wtrnych czasw, w ktrych bazny odtwarzaja to, co pierwotnie czynili bohaterowie
i krlowie. Cz, wobec tego, niech tak bedzie. Pytanie zadawane tutaj pozostaje nadal tak wielkie, jakim zawsze byo: a jest nim istota za, jak sie ono rodzi,
dlaczego rosnie, w jaki sposb przejmuje w jednostronne posiadanie wszechstronna ludzka dusze. Lub, powiedzmy: zagadka Jagona.
354

Nie jest rzecza nieznana wsrd literacko-teatralnych egzegetw, pokonanych

przez swojego bohatera, przypisywanie jego czynw nie umotywowanej zosliwosci. Zo jest zem i bedzie czynio zo, i tyle; jad wez a jest dokadnie jego
definicja. Cz, takie wzruszanie ramionami nie zda egzaminu. Mj Czamcza
moze nie byc z adnym Starcem z Wenecji, moja Allie z adna uduszona Desdemona,
Fariszta nie dorwna Maurowi, lecz zostana przebrani w kostiumy interpretacji,
tak jak to rozumiem. Tak wiec, oto, Gibril macha na powitanie; Czamcza zbliza
sie, kurtyna podnosi sie, ukazujac
pogra
zajac
a sie w ciemnosciach sale.

***

Zauwazmy najpierw, jak osamotniony jest Saladyn; jedyna osoba, ktra pragnie jego towarzystwa jest odurzona nieznajoma z kartograficzna piersia, przepycha sie ona w pojedynke przez te rozbawiona cizbe, w ktrej wszystkie osoby
zdaja sie byc (a nie sa)
przyjacimi; podczas gdy tam, na Moscie Londynskim,
stoi Fariszta, oblegany przez wielbicieli, w samym srodku tumu;
a nastepnie zdajmy sobie sprawe z wrazenia, jakie wywiera na Czamczy, ktry
kocha Anglie pod postacia swojej utraconej angielskiej z ony, zocista, blada
i lodowata obecnosc Allelui Cone przy boku Fariszty; porywa kieliszek z tacy
przechodzacego

kelnera, szybko wypija wino, bierze nastepny; i zdaje mu sie, z e

widzi w tej odlegej Allie penie swojej straty;
rwniez pod innymi wzgledami Gibril szybko staje sie dla Saladyna suma jego
wasnych klesk; tam, teraz za nim, w tej wasnie chwili, stoi kolejny zdrajca;
woowina przebrana za cielecine, piec dziesiatka
z hakiem, a trzepocze rzesami
jak nastolatka, agentka Czamczy, straszna Charlie Sellers; nie porwnaabys
go do jakiejs Transylwanskiej pijawki, no nie, Charlie, krzyczy w duchu rozzoszczony obserwator; i chwyta nastepny kieliszek; i widzi, na jego dnie, wasna
anonimowosc , rwnej wielkosci sawe tamtego, i wielka niesprawiedliwosc tego
podziau;
przede wszystkim zastanawia sie z gorycza poniewaz Gibril, zdobywca
Londynu, nie dostrzega z adnej wartosci w swiecie, ktry w tej chwili pada mu do
stp! dlaczego ten skurwiel zawsze szydzi z tego miejsca, Ten Wasnie Londyn, Wilajat, Anglicy, Spoono, cz z nich za zimne ryby, sowo daje; Czamcza
przeciska sie nieugiecie w jego kierunku przez tum i wydaje mu sie z e widzi, o
wasnie teraz, to samo szyderstwo na twarzy Fariszty, te sama pogarde odwrconego Podsnapa, dla ktrego wszystko, co angielskie, zasuguje na drwine, a nie
na podziw; O Boze, co za okrucienstwo, z e on, Saladyn, dla ktrego celem
i krucjata byo uczynienie tego miasta swoim, musi oglada
c, jak kleczy ono przed
355

godnym pogardy rywalem! a wiec jest jeszcze i to: z e Czamcza chciaby bardzo znalezc sie w skrze Fariszty, natomiast jego wasna powoka w najmniejszym
stopniu Gibrila nie obchodzi.
Co jest niewybaczalne?
Czamcza, patrzac
Fariszcie w twarz, po raz pierwszy od ich burzliwego rozstania w holu Rosy Diamond, widzac
dziwnie obojetny i pusty wzrok tamtego,
przypomina sobie z oszaamiajac
a wyrazistoscia te dawniejsza pustke, Gibrila
stojacego

na schodach i nie robiacego

nic, podczas gdy jego, Czamcze, rogatego i bezbronnego, wleczono w noc; i czuje powrt nienawisci, czuje jak od-stp-do-gw wypenia go swieza zielona z c, mniejsza o usprawiedliwienia krzyczy
w nim, do diaba z agodzeniem i tym co-mgby-zrobic-a-nie-zrobi; czego nie
mozna wybaczyc, tego nie mozna. Jest. Nikt nie potrafi osadzi
c, jak powazne jest
obrazenie wewnetrzne, na podstawie powierzchownej ranki.
A wiec: Gibril Fariszta, osadzony

przez Czamcze, jest potraktowany gorzej

niz Mimi i Billy w Nowym Jorku i zostaje uznany winnym, po wsze czasy, Rzeczy Niewybaczalnej. Co z tego wynika, to wynika. Lecz pozwlmy sobie troche porozmyslac o prawdziwej istocie tej Ostatecznej, tej Nie Do Odpokutowania
Zbrodni. Czy to naprawde, czy to byc moze, jego obojetnosc na schodach Rosy? A moze istnieja tu gebsze urazy, bolesci, dla ktrych ta tak zwana Przyczyna Pierwotna jest, w rzeczy samej, niczym wiecej jak namiastka, fasada?

Bo czyz nie sa oni poaczonymi

przeciwienstwami, ci dwaj, kazdy z nich cieniem

drugiego? Jeden pragnie zostac przeobrazonym w te cudzoziemskosc , ktra
podziwia, drugi woli z pogarda przeobrazac; jeden, nieszczesliwy facet, ktry wydaje sie byc ustawicznie karany za nie popenione przestepstwa, ten drugi, nazywany przez kazdego anielskim, typ czowieka, ktremu wszystko ujdzie na sucho.
Mozemy opisac Czamcze jako osobe nieco ponizej wielkosci naturalnej; lecz
gosny, ordynarny Gibril jest, bez watpienia,

postacia o wymiarach niecodziennych, niewspmiemosc , ktra z atwoscia mogaby wzbudzic neoprokrustowskie

ciagotki

u Czamczy: rozciagn
a
c siebie poprzez przycinanie Fariszty.
Co jest niewybaczalne?
Co, jesli nie drzaca
nagosc bycia na wskros poznanym przez osobe, ktrej nie
ufamy? A czyz Gibril nie widzia Saladyna Czamczy w okolicznosciach
porwanie, upadek, aresztowanie w ktrych sekrety wasnego ja zostay cakowicie ujawnione?
Cz, w takim razie. Czy jestesmy blizsi temu? Czy powinnismy powiedziec, z e ci dwaj sa dwoma fundamentalnie rznymi rodzajami jazni? Czy nie
moglibysmy sie zgodzic, z e Gibril, pomimo tego caego swojego pseudonimu artystycznego i wystepw w filmach; i pomimo sloganw o ponownych narodzinach; nowych poczatkach,

metamorfozach; pragna
pozostac, w duzym stopniu, w stanie ciago
sci to jest zaczony

ze swoja przeszoscia i wyaniajacy

sie
z niej; z e nie wybra sobie ani smiertelnej choroby, ani przeobrazajacego

spa356

dania; z e tak naprawde obawia sie przede wszystkim stanw przemiany, w ktre
jego sny przesaczaj

a sie i zatapiaja przebudzona jazn , zmieniajac

go w tego anielskiego Gibrila, ktrym wcale nie z yczy sobie byc; tak wiec jego jazn pozostaje
wcia
z ta, ktra, ze wzgledu na nasze obecne cele, mozemy opisac jako prawdziwa.
. . natomiast Saladyn Czamcza jest istota wybranych nieciago
sci, ochoczym
odkrywaniem sie na nowo; jego swiadomy bunt przeciw historii czyni go, z eby
uzyc wybranego przez nas zwrotu, faszywym? I czy wobec tego nie mozna by
pjsc dalej i powiedziec, z e wasnie ta faszywosc jazni u Czamczy czyni mozliwym u niego gorszy i gebszy fasz nazwijmy to zem i z e to jest prawda,
drzwi, ktre otworzyy sie w nim poprzez upadek? Podczas gdy Gibril, by
pjsc za logika ustalonej przez nas terminologii, ma byc uwazany za dobrego
z tego tytuu, z e pragnie pozostac, mimo zmiennych kolei losu, w gruncie rzeczy,
czowiekiem nieprzetumaczalnym.
Lecz, i znowu lecz: nie wyglada
to, prawda, na niebezpiecznie podobne do
zamierzonego sofizmatu? Takie rozrznienia, skoro opieraja sie, a opierac sie
musza, na idei jazni jako bytu (idealnie) jednorodnego, nie skrzyzowanego, czystego, absolutnie fantastyczne pojecie! nie moga, nie wolno im pozwolic
wystarczac. Nie! Raczej powiedzmy cos bardziej brutalnego: z e zo moze nie kryc
sie az tak bardzo geboko pod nasza powoka, jak to bysmy sobie chcieli wyobra w rzeczy samej, ulegamy mu naturalnie, to znaczy, nie jest to wbrew
zic. Ze,
naszej naturze. i z e Saladyn Czamcza przystapi
do zniszczenia Gibrila Fariszty,
poniewaz w koncu okazao sie to takie atwe; prawdziwy urok za lezy w kuszacej

atwosci, z jaka mozna wstapi

c na te droge. (I, dodajmy, niemozliwosci powrotu
z niej.)
Saladyn Czamcza woli jednak upierac sie przy prostszej wersji. To z powodu
jego zdrady w domu Rosy Diamond; jego milczenia, niczego wiecej.
Wstepuje na imitacje Mostu Londynskiego. Z pobliskiej budki lalkarza, pomalowanej w-czerwono-biae-paski, pan Punch woa do niego: Tak sie to robi! Po
czym Gibril wypowiada sowa powitania, ktrych entuzjazm niweczy niestosowna obojetnosc w jego gosie: Spoono, to ty. Ty cholero. Tak, we wasnej osobie.
No, chodz tu blizej, ty Salad baba, stary Czamczo.

***

To sie stao:
Z chwila, kiedy Saladyn Czamcza podszed na tyle blisko do Allie Cone, z e
zosta sparalizowany, a nawet poniekad
zmrozony jej wzrokiem, poczu, jak jego odrodzona wrogosc do Gibrila przenosi sie rwniez na nia, kobiete z tym jej
357

spojrzeniem zero-stopni idz-w-cho-ere, z tym jej sposobem bycia osoby dopuszczonej do jakiejs wielkiej, scisle tajnej tajemnicy wszechswiata; a rwniez z jej
cecha, ktra pzniej bedzie uwaza za nieujarzmiona dzikosc , cos nieugietego,
nieuchwytnego, antyspoecznego, niezaleznego, sama tresc . Dlaczego wzburzyo
go to tak bardzo? Dlaczego, zanim nawet zda
zya otworzyc usta, juz ja zaklasyfikowa jako czesc wroga?
Byc moze dlatego, z e jej pozada;

pozada
nawet czegos wiecej, tego, co wzia

za jej wewnetrzna pewnosc siebie; a poniewaz brakowao mu tej cechy, by o nia

zazdrosny i da
zy do zniszczenia tego, co byo przedmiotem zazdrosci. Jezeli miosc jest pragnieniem, aby upodobnic sie do osoby kochanej (a nawet stac sie nia),

wobec tego nienawisc , trzeba powiedziec, moze byc uczuciem zrodzonym z tej
samej checi wtedy, kiedy nie moze ona zostac zaspokojona.
To sie stao: Czamcza wymysli sobie jaka
s Allie i sta sie antagonista swojej fikcji. . . nie ujawni tego. Usmiechna
sie, uscisna
reke, mio mu byo, z e ja
pozna; i obja
Gibrila. Poda
zam za nim, aby odpacic mu pieknym za nadobne.
Allie, nie podejrzewajac
niczego, przeprosia ich. Na pewno maja tyle do omwienia, powiedziaa; i, obiecujac
wrcic wkrtce, odesza: wybadac teren, jak to
ujea. Zauwazy, z e utyka stawiajac
pierwszych kilka krokw; potem zatrzymaa
sie i po chwili energicznie ruszya dalej. Wsrd rzeczy, ktrych o niej nie wiedzia,
byo rwniez jej cierpienie.
Nie mia pojecia o tym, z e ten Gibril, ktry stoi przed nim, patrzy niewidza
cym wzrokiem i wita go niedbale, znajduje sie pod scisa kontrola lekarska;

albo o tym, z e musi codziennie zazywac lekarstwa, ktre otepiaja jego umys,
z powodu bardzo realnego prawdopodobienstwa nawrotu juz-nazwanej-choroby,
to jest, schizofrenii paranoidalnej; albo o tym, z e dotad
by przetrzymywany, w wyniku nie znoszacych

sprzeciwu nalegan Allie, z dala od ludzi filmu, do

ktrych cakowicie stracia zaufanie po jego ostatnim ataku szalenstwa; albo
o tym, z e bya ona absolutnie przeciwna przyjsciu na przyjecie Battuty-Mamoulian, przystaa na to dopiero po straszliwej scenie, podczas ktrej Gibril rycza,
z e nie pozwoli sie duzej wiezic i z e jest zdecydowany czynic dalsze prby powrotu do prawdziwego z ycia; albo o tym, z e opieka nad jej umysowo chorym kochankiem, ktry dostrzega mae nietoperzowate chochliki wiszace
do gry
nogami w lodwce, wymaga od niej wysiku, ktry skrajnie ja wyczerpuje, narzucajac
jej role pielegniarki, koza ofiarnego i podpory, z adaj
ac
od niej, jednym
sowem, by dziaaa przeciw swojej skomplikowanej i udreczonej naturze; nie
mia pojecia o z adnej z tych rzeczy, nie rozumia, z e ten Gibril, na ktrego patrzy
i ktrego, jak mu sie wydaje, widzi, Gibril uosobienie szczesliwego losu, ktrego
tak wyraznie brakuje przesladowanemu przez Furie Czamczy, jest w tym samym
stopniu wytworem jego wyobrazni, w tym samym stopniu fikcja co wymyslona-nienawidzona Allie, ta klasyczna zabjcza blondynka lub femme fatale wyczarowana przez jego zazdrosna, udreczona, orestejanska wyobraznie niemniej
358

jednak, zupenie nieswiadomie i przypadkowo, Saladynowi udao sie przenikna

c
przez szpare w zbroi Gibrila (przyznac nalezy, z e nieco donkiszotowskiej) i zrozumia, w jaki sposb najszybciej mozna zniszczyc ta znienawidzona Druga czesc
wasnego ja.
Stao sie to mozliwe dzieki banalnemu pytaniu Gibrila. Zmuszony przez srodki uspokajajace
do poruszania tematw zupenie bahych, zapyta nieco niejasno:
I jak, powiedz mi, ma sie twoja pani? Na co Czamcza, rozluzniony pod
wpywem alkoholu, wybekota: Jak? Z brzuchem. Z pierdolonym dzieciakiem
w srodku. Ciez arna. Otumaniony dziaaniem lekarstw, Gibril nie wyczu agresywnosci tych sw, rozpromieni sie, nadal nieobecny, i obja
Saladyna ramieniem. Szabasz, mubarak zozy gratulacje. Spoono! Cholernie szybka
robota!
Pogratuluj jej kochankowi zapieni sie Saladyn. Mojemu staremu
przyjacielowi, Jumpy Joshiemu. To dopiero, przyznaje, jest mez czyzna. Kobiety szaleja za nim, zdaje sie. Bg raczy wiedziec dlaczego. Chca od niego jego
cholernych dzieci i nawet nie czekaja na pozwolenie.
Na przykad ktra? rykna
Gibril tak gosno, z e zaczey sie ku nim odwracac gowy, a Czamcza cofna
sie zdziwiony. Ktra ktra ktra pohukiwa, wywoujac
chichot podchmielonych gosci. Saladyn Czamcza zasmia sie
rwniez, lecz wymuszenie. Powiem ci, ktra na przykad. Moja z ona na przy
kad, oto ktra. Zadna
z niej dama, panie Fariszta, Gibrilu. Pamela, moja z adna-dama z ona.
Dokadnie w tej chwili, jak zazyczy sobie los, podczas gdy Saladyn, niez le wstawiony, nie zauwazy, jaki wpyw jego sowa wywieraja na Gibrilu,
w ktrego umysle dwa obrazy poaczyy

sie z gosna eksplozja, pierwszym byo nage wspomnienie Rekhi Merchant na latajacym

dywanie, ostrzegajacej
go
przed tajemnym pragnieniem Allie, by miec dziecko bez powiadamiania o tym
ojca, kto pyta nasienie o zgode na posianie, drugim natomiast wizja instruktora
walk Wschodu zaczonego

w zmysowej zniewalajacej
cielesnosci z ta sama panna Alleluja Cone, na moscie Southwark ukazaa sie postac Jumpy Joshiego,
ktry wyglada
na nieco wzburzonego, polujacego

na Pamele, z ktra rozdzieli go ten sam pochd spiewajacych

dickensowcw, ktry popchna

Saladyna ku
metropolitalnym piersiom modej kobiety w Magazynie Osobliwosci. O wilku
mowa wskaza Saladyn. Oto idzie dranstwo. Odwrci sie ku Gibrilowi:
lecz ten znikna.

Pojawia sie z powrotem Allie Cone, wscieka, oszalaa. Gdzie on jest?

Jezu! Czy nie moge go juz zostawic samego na jedna pieprzona chwile? Cholera,
czy nie mg pan nie spuszczac z niego zasranego oka?
Dlaczego, o co chodzi? Lecz Allie juz zniknea w tumie, tak wiec gdy
Czamcza dojrza Gibrila na moscie Southwark, bya poza zasiegiem gosu.
Z kolei pojawia sie Pamela, pytajac:
Czy widziaes Jumpiego? Wskaza.
359

Tam po czym ona rwniez zniknea bez sowa podziekowania; a teraz znowu
widac byo Jumpiego, jak idzie po moscie Southwark w przeciwnym kierunku,
jego krecone wosy jeszcze bardziej zmierzwione niz zwykle, jego opadajace
ramiona skulone pod paszczem, ktrego nie chcia zdja
c, rozbiegane oczy, kciuk
kierujacy
sie ku ustom; i chwile pzniej Gibril przeszed przez to upozorowa
nie mostu Ktry Jest Z Zelaza,
idac
w tym samym kierunku, co Jumpy.
Krtko mwiac,
bieg wydarzen zacza
przypominac farse; lecz kiedy kilka
minut pzniej aktor grajacy
role Gaffera Hexama", ktry pilnowa tego odcinka
dickensowskiej Tamizy, poszukujac
trupw unoszonych przez wode, aby im ulzyc
i odebrac bizuterie przed przekazaniem policji, podpyna,
wiosujac
szybko po
studyjnej rzece, z przewidzianymi przez scenariusz zwichrzonymi siwymi wosami stojacymi

deba, farsa natychmiast sie skonczya; poniewaz tam, w jego haniebnej odzi, lezao bezwadne ciao Jumpy Joshiego w nasiakni
etym woda paszczu.
Zaatwili go krzycza, wskazujac
na olbrzymi guz z tyu czaszki Jumpiego
cud, z e sie nie utopi w tej wodzie.

***

Tydzien pzniej, w odpowiedzi na gorace

telefoniczne prosby Allie Cone, ktra odszukaa go poprzez Sisodie, Battute i w koncu, Mimi, i ktra, wydawao sie,
nieco odtajaa, Saladyn Czamcza znalaz sie na siedzeniu obok kierowcy w trzyletnim duzym citroenie srebrzystego koloru, ktry przysza Alicja Boniek sprezentowaa crce przed wyjazdem na duzszy pobyt do Kalifornii. Allie przyjechaa
po niego na stacje w Carlisle, powtarzajac
wczesniejsze telefoniczne przeprosiny.
Nie miaam prawa odezwac sie do pana w ten sposb; przeciez nic pan nie
wiedzia, mam na mysli jego, cz, dzieki Bogu nikt nie widzia samego momentu
ataku i wydaje sie, z e sprawa zostaa wyciszona, ale ten biedny czowiek, wiosem w ty gowy, fatalnie; rzecz w tym, z e wynajelismy dom na pnocy kraju,
moi przyjaciele wyjechali na jakis czas i wydaje sie, z e to najlepszy sposb, z eby
go odseparowac od istot ludzkich, no i, cz, pyta o pana; uwazam, z e naprawde moze mu pan pomc, a poza tym, uczciwie mwiac,
i mnie by sie przydaa
pomoc z ktrych Saladyn niewiele rozumia, ale ktre sprawiy, z e zaczea zzerac go ciekawosc a teraz za oknami citroena z przerazajac
a predkoscia
uciekaa Szkocja: krawedz Muru Hadriana, Gretna Green dawna mekka modocianych kochankw-zbiegw i dalej w gab
kraju w strone Wyzyny Poudniowoszkockiej, Ecclefechan, Lockerbie, Beattock, Elvanfoot. Czamcza mia skonnosci do uwazania wszystkich miejscowosci poza metropolia za cos w rodzaju
pustki miedzygalaktycznej, a podrz do tych miejsc za wyprawy najezone nie360

bezpieczenstwami: poniewaz jakakolwiek awaria w takiej pustce oznaczac musi

smierc w osamotnieniu i ciao latami czekajace
na odnalezienie. Ostroznosc kazaa mu dostrzec, z e jedno ze swiate drogowych citroena jest uszkodzone i z e
wskaznik paliwa znajduje sie na czerwonym polu (okazao sie, z e rwniez i on
jest uszkodzony), swiato dnia powoli gaso, a Allie jechaa tak, jak gdyby szosa
A 74 bya torem wyscigowym w Silverstone w soneczny dzien. On nie moze
uciec daleko bez samochodu, ale nigdy nic nie wiadomo wyjasnia ponuro.
Trzy dni temu ukrad kluczyki od wozu i znaleziono go, kiedy jecha pod prad

zjazdem z autostrady M 6, wrzeszczac

o wiecznym potepieniu. Gotujcie sie na
zemste Pana, powiedzia gliniarzom patrolujacym

autostrade, albowiem wkrtce

przywoam mego zastepce, Azraila. Zapisali to wszystko w tych swoich maych
notesikach. Czamcza, ktrego serce byo wcia
z jeszcze wypenione wasnym
pragnieniem zemsty, uda wspczucie i zaskoczenie. A Jumpy? zapyta.
Allie zdjea obe rece z kierownicy i wyciagn
ea je w gescie ja-sie-poddaje, podczas gdy samochd zacza
niebezpiecznie zataczac sie na caej szerokosci kretej
drogi. Lekarze mwia, z e zazdrosc o cos, co sie uwaza za swoja wasnosc , moz e byc czescia tej samej choroby, a przynajmniej moze wywoac atak szalenstwa,
jak zapalnik.
Bya zadowolona, z e ma okazje otworzyc do kogos usta; a Czamcza sucha
chetnie. Jezeli ufaa mu, to dlatego, z e Gibril rwniez mu ufa; nie mia najmniejszego zamiaru niszczyc tego zaufania. Kiedys on zawid moje zaufanie; niech
teraz przez jakis czas mi ufa. By poczatkuj
acym

lalkarzem; musia nauczyc sie,

do czego suza poszczeglne sznurki, co do czego jest przymocowane. . . Nic
na to nie poradze mwi Allie. Niejasno czuje, z e ja rwniez ponosze wine za jego stan. Nie ukada nam sie, i to mj bad.
Moja matka zosci sie, kiedy
tak mwie. Alicja, tuz przed wejsciem do samolotu, ktry mia ja uniesc na zachd, zwymyslaa crke w Terminalu Trzecim. Nie rozumiem, skad
ci sie to
bierze krzyczaa otoczona paczacymi

azjatyckimi mamusiami, wascicielami

plecakw i walizkami. Mogabys stwierdzic, z e z ycie twojego ojca rwniez
nie przebiegao zgodnie z planem. Czy w takim razie obozy koncentracyjne to
jego wina? Studiuj historie, Allelujo. W tym stuleciu historia przestaa wreszcie
zwracac uwage na stare psychologiczne podejscie do rzeczywistosci. Chce przez
to powiedziec, z e obecnie nie istnieje cos takiego, jak przeznaczenie jednostki.
Przeznaczenie to ekonomia. Przeznaczenie to ideologia. Przeznaczenie to bomby. Czy kleske godu, komory gazowe, granat obchodzi to, jak z yas? Przychodzi
kryzys, przychodzi smierc i twoje patetyczne indywidualne ja nie moze nic z tym
zrobic, moze tylko ponosic konsekwencje. Ten twj Gibril: byc moze w ten sposb oddziauje na ciebie historia. Ostatnio, bez sowa ostrzezenia, powrcia do
wytwornych ubiorw, ktre tak lubi Otto Cone, a teraz z kolei do krasomwczej
maniery, pasujacej
do duzych czarnych kapeluszy i plisowanych strojw. Baw
sie dobrze w Kalifornii, mamo powiedziaa Allie uszczypliwie. Jedna z nas
361

jest szczesliwa powiedziaa Alicja. Dlaczego nie mogabym to byc ja?

I zanim jej crka zda
zya odpowiedziec, przesza przez bramke tylko-dla-pasaz erw, wymachujac
paszportem, karta pokadowa, biletem, kierujac
sie w strone
wolnych od opaty celnej flakonikw Opium i butelek dzinu Gordons, ktre
sprzedawano pod podswietlonym napisem: ODLEC Z ZAKU-PA PA!-MI.
W zapadajacych

ciemnosciach droga okra

zaa wrzosowiska. Dawno temu,
w innym kraju, innym zmierzchu, Czamcza okra
zy inna grupe podobnych wzniesien i nagle zobaczy ruiny Persepolis. Teraz jednak zmierza ku ludzkiej ruinie;
i nie po to, by podziwiac, lecz moze nawet po to (poniewaz decyzja czynienia
za nigdy nie zostaje ostatecznie podjeta, do momentu samego popenienia czynu;
zawsze istnieje ostatnia szansa, by sie wycofac), by ja zniszczyc. Nagryzmolic
swoje imie na ciele Gibrila: T byem Zaladyn. Dlaczego pani z nim jest?
zapyta Allie, a ona ku jego zaskoczeniu zaczerwienia sie. Dlaczego nie
oszczedzi sobie pani blu?
Prawde mwiac,
mao pana znam, wasciwie wcale zaczea, nastepnie
zawahaa sie i podjea decyzje. Nie jestem dumna z tej odpowiedzi, ale taka jest prawda powiedziaa to seks. Jest nam niewiarygodnie dobrze razem,
doskonale, niczego takiego do tej pory nie doswiadczyam. Kochankowie z krainy
marzen. Wydaje sie, z e on po prostu wie. Zna mnie. Zapada cisza; noc skrya
jej twarz. W Czamczy na nowo wezbraa gorycz. Wszedzie wok niego kochankowie z krainy marzen; a on, bez marzen, mg sie tylko przyglada
c. Zazgrzyta
za zosci zebami; i ugryz sie niechcacy
w jezyk.
Gibril i Allie zaszyli sie w swojej dziurze w Durisdeer, wiosce tak maej, z e
nie byo w niej nawet pubu, mieszkali w dawnym kosciku Freekirk, przemienionym to na wp religijne okreslenie wydao sie Czamczy dziwne przez
architekta, przyjaciela Allie, ktry dorobi sie fortuny na takich metamorfozach
sacrum w profanum. Uderzyo go, z e jest to bardzo ponure miejsce, pomimo biaych scian, reflektorw punktowych ukrytych w rogach pokojw i grubych dywanw pokrywajacych

caa podoge. W ogrodzie znajdoway sie nagrobki. Nie jest

to najlepsze schronienie dla czowieka, ktrego nekaja paranoidalne przywidzenia, z e jest szefem archanioem Boga, rozmysla Czamcza, w kazdym razie nie
wybraby tego, gdyby zalezao to od niego. Freekirk sta troche na uboczu, oddalony od kilkunastu krytych dachwka kamiennych domw, ktre skaday sie na te
spoecznosc : odosobniony nawet wewnatrz
tego odosobnienia. Kiedy samochd
sie zatrzyma, Gibril sta w drzwiach, cien na tle oswietlonej sieni. Dojechaes
wrzasna.
Jar, jak swietnie. Witaj w pieprzonym wiezieniu.
Pod wpywem lekarstw Gibril sta sie niezdarny. Kiedy tak siedzieli w trjke
wok stou z amerykanskiej z tej sosny pod opuszczana lampa z regulatorem
mocy swiata, dwukrotnie przewrci swoja filizanke z kawa (ostentacyjnie nie
drinkowa; Allie, nalawszy dwa pene kieliszki whisky, dotrzymywaa towarzystwa Czamczy) i przeklinajac
potyka sie w kuchni w poszukiwaniu papierowych
362

recznikw. Kiedy mam dosyc takich reakcji, po prostu biore mniej nic jej nie
mwiac
przyzna. A wtedy zaczyna sie to gwno. Przysiegam ci, Spoono,
z e nie moge wprost zniesc tej cholernej mysli, z e to sie nigdy nie skonczy, z e
jedyna alternatywa jest miedzy bzikiem a zastrzykiem. Cholera, nie moge tego
zniesc . Nie moge tego zniesc , kurde. Przysiegam, przyjacielu, gdybym mysla, z e
to to, wtedy pas, to, nie wiem, ja bym, nie wiem co.
Zamknij gebe poprosia Allie cicho. Ale on krzycza: Spoono, ja ja
nawet uderzyem, wiesz? Psiakrew, ktregos dnia myslaem, z e ona jest demonem
rakszasa i rzuciem sie na nia. Czy wiesz, co to jest za sia, sia szalenstwa?
Na swoje szczescie chodziam na ojej, ach te zajecia z samoobrony
Allie usmiechnea sie szeroko. On przesadza, z eby zachowac twarz. A w koncu
sam wyrzna
gowa o podoge. Dokadnie tutaj potwierdzi Gibril z zazenowaniem. Podoga kuchenna wyozona bya kamiennymi pytami Bolesne
zaryzykowa Czamcza. Jak cholera rykna
Gibril, nagle poweselay. Po
prostu, kurwa, odjechaem.
Wnetrze koscioa Freekirk zostao podzielone na duzy dwupoziomowy (w z argonie posrednika handlu nieruchomosciami, o podwojonej przestrzeni) salon
dawniej miejsce zebran wiernych i na bardziej konwencjonalna druga czesc ,
z kuchnia i pomieszczeniem gospodarczym na dole i sypialniami, i azienka na
pietrze. Nie mogac
z jakiegos powodu zasna
c, Czamcza zawedrowa o pnocy do
wielkiego (i chodnego: fala upaw moga sie przelewac na poudniu Anglii, ale
tutaj, gdzie byo jesiennie i zimno, nie dochodzia jej najdrobniejsza zmarszczka)
salonu i wedrowa posrd cieni gosw wygnanych kaznodziejw, podczas gdy na
grze Gibril i Allie kochali sie na cay regulator. Zupenie jak Pamela. Prbowa
myslec o Miszal, Zini Wakil, ale nie wychodzio. Zatykajac
uszy palcami, walczy
z efektami dzwiekowymi kopulacji Fariszty i Allelui Cone.
Ich zespolenie cechowa duzy stopien ryzyka od samego poczatku,

rozmysla:
po pierwsze, dramatyczne porzucenie przez Gibrila jego kariery i pospieszna podrz przez cay swiat, a teraz bezkompromisowa determinacja Allie, aby doprowadzic sprawe do samego konca, aby pokonac w nim szalona anielska boskosc
i przywrcic jego nature ludzka, ktra kochaa. Nie uznawali z adnych kompromisw; szli na caosc . Natomiast on, Saladyn, uzna, z e zadowala go z ycie
pod jednym dachem z wasna z ona i jej kochasiem. Co jest lepsze? Kapitan Ahab
utona,
przypomnia sobie; a jedyna osoba, ktra ocalaa, by Ismael, pomocnik
palacza.

363

***

Rankiem Gibril zarzadzi

wejscie na miejscowy Szczyt. Jednak Allie odmwia udziau, chociaz Czamcza widzia wyraznie, z e powrt na wies sprawi,
z e twarz jej az promieniaa z radosci Cholerny platfusik przeklina pieszczotliwie Gibril. Chodz, Salad. My, cholerni miejscy spryciarze, pokazemy
zdobywczyni Everestu, jak trzeba sie wspinac. Co za cholerne z ycie wywrcone do gry nogami, jar. My idziemy sie wspinac, a ona siedzi tu sobie i zaatwia
sprawy przez telefon. W gowie Saladyna kebiy sie mysli: zrozumia teraz to
dziwne utykanie w Shepperton; zrozumia rwniez, z e to ustronne niebo musi byc
tymczasowe z e Allie, przyjezdzajac
tutaj, poswieca wasne zdrowie i z e nie
bedzie moga tego robic bez konca. Co powinien zrobic? Cokolwiek? Nic? Jez eli zemsta ma byc wymierzona, to kiedy i jak? Wz te buty poleci Gibril.
Czy myslisz, z e deszcz powstrzyma sie od padania przez cay ten pieprzony
dzien?
Nie powstrzyma sie. W momencie, kiedy doszli do kamiennego kopca na
szczycie wybranym przez (Gibrila, spowia ich chmura drobnej mzawki. Niez le, kurwa sapa Gibril. Patrz: oto i ona, tam na dole, siedzi sobie na krzesle
jak Bardzo Wielka Figura. Wskaza w d na Freekirk. Czamcza, z gosno omoczacym

sercem, czu, z e przesadzi. Musi wreszcie zacza

c sie zachowywac jak
czowiek, ktrego serduszko nie wyrabia. Cz w tym chwalebnego umierac na
serce na tym byle jakim Szczycie, niepotrzebnie, w deszczu? Wwczas Gibril wyciagn
a
lornetke i zacza
pilnie przyglada
c sie dolinie. W polu widzenia nie byo
niemal z adnych poruszajacych

sie obiektw dwch lub trzech mez czyzn z psami, kilka owiec, nic wiecej. Gibril sledzi mez czyzn przez lornetke. A teraz,
kiedy jestesmy sami odezwa sie nagle moge ci powiedziec, dlaczego naprawde przyjechalismy tutaj, do tej cholernej pustej dziury. To ze wzgledu na nia.
Tak, tak; nie daj sie zwiesc mojej grze! To wszystko przez te jej pieprzona urode.
Mez czyzni, Spoono: gonia za nia jak popierdolone muchy lecace
do gwna. Przysiegam ci! Widze ich, jak sie slinia i wyciagaj
a apy. O, to nie jest w porzadku.

Ona jest bardzo prywatna osoba, najbardziej prywatna osoba na swiecie. Musimy
chronic ja przed pozadaniem.

To przemwienie zaskoczyo Saladyna. Ty biedny gnojku, mysla, twoje szalenstwo powieksza sie juz z predkoscia kilku mil na godzine. I zaraz po tej mysli
pojawio sie drugie zdanie, jak gdyby za dotknieciem czarodziejskiej rzdzki: Nie
wyobrazaj sobie, te to oznacza, ie zostawie cie w spokoju.

364

***

W drodze powrotnej na stacje kolejowa w Carlisle, Czamcza napomkna

o wyludnieniu wsi. Nie ma wcale pracy powiedziaa Allie. Wobec tego jest
pusto. Gibril twierdzi, z e nie moze przyzwyczaic sie do mysli, z e caa ta kosmiczna pustka oznacza biede: mwi, z e jemu kojarzy sie raczej z luksusem, po tumach
Indii. A twoja praca? zapyta Czamcza. Co z nia?
Posaa mu usmiech,
od dawna juz niezdolna zachowac chodnej wyniososci Krlowej Lodu. Mio,
z e pytasz. Wcia
z sobie mysle, z e ktregos dnia na pierwszy plan wyjdzie to z ycie,
ktre nosze w sobie. Czy tez, chociaz ciez ko mi sie przyzwyczaic do pierwszej
osoby liczby mnogiej, nasze z ycie. Tak brzmi lepiej, no nie?
Nie daj sie odcia
c doradzi Saladyn. Od Jumpiego, od twojego wasnego swiata, czegokolwiek. By to moment, w ktrym naprawde, mozna powiedziec, rozpocza
kampanie; chwila, w ktrej wszed na te atwa, kuszac
a droge
bez powrotu. Masz racje mwia Allie. Boze, gdyby on tylko wiedzia.
Jego nieoceniony Sisodia, na przykad: temu juz nie wystarcza uganianie sie za
dwumetrowymi aktoreczkami, chociaz pewne jest jak wszyscy diabli, z e wcia
z
bardzo to lubi. Dostawia sie zgad Czamcza; i jednoczesnie umiesci te
informacje w swojej kartotece, do ewentualnego pzniejszego wykorzystania.
On nie ma wstydu rozesmiaa sie Allie. I zrobi to dosownie pod nosem
Gibrila. Jednak potrafi pogodzic sie z odmowa:
po prostu kania sie i mruczy b-b-b-bez obrazy, i tyle. Wyobraz sobie, co by byo, gdybym powiedziaa o tym
Gibrilowi.
Na stacji kolejowej Czamcza z yczy Allie powodzenia. Bedziemy w Londynie przez kilka tygodni powiedziaa przez otwarte okno samochodu. Musze odbyc pare spotkan. Moze wpadniesz w tym czasie do Gibrila; twoje odwiedziny zawsze dobrze mu robiy.
Dzwon, kiedy tylko zechcesz powiedzia jej na pozegnanie i przyglada

sie odjezdzajacemu

citroenowi, dopki nie znikna

mu z pola widzenia.

***

To, z e Allie Cone, trzeci wierzchoek trjkata

urojen bo czyz drogi Gibrila i Allie nie zeszy sie gwnie dlatego, ze, odczuwajac
taka potrzebe, wyobrazili sobie jaka
s Allie i jakiegos Gibrila, w ktrych nawzajem mogli sie
zakochac; i czyz Czamcza nie widzia ich obojga w sposb dyktowany mu przez
udreczone i rozczarowane serce? ma byc nieswiadoma, Bogu ducha winna
365

wykonawczynia jego zemsty, wydao sie jeszcze bardziej oczywiste intrygantowi, Saladynowi, gdy odkry, z e Gibril, z ktrym umwi sie na wsplne spedzenie popoudnia w tropikalnym Londynie, niczego bardziej nie pragnie, jak opisac
mu w najdrobniejszych z enujacych

szczegach zmysowa ekstaze miosci z Allie. Cz to za ludzie, zastanawia sie Saladyn z niesmakiem, ktrym przyjemnosc
sprawia zmuszanie osb postronnych do wysuchiwania zwierzen z wasnego z ycia intymnego? Gibril (z niejakim upodobaniem) opisywa pozycje, ugryzienia
miosne, sekretne sowa pozadania,

gdy spacerowali po parku Brickhall Fields

posrd uczennic i dzieciakw na wrotkach oraz ojcw rzucajacych

nieudolnie
bumerangami i dyskami frisbi w strone pogardliwie przygladaj
acych

sie temu synw, i posuwali sie ostroznie pomiedzy przypiekajacym

sie w poziomej pozycji

miesem sekretarek, a Gibril przerwa na chwile swa erotyczna rapsodie, aby powiedziec z wsciekoscia, z e czasami patrze na tych rzowych ludzi i zamiast skry, Spoono, widze psujace
sie mieso, wyczuwam ich gnicie, tutaj gwatownym
ruchem dotkna
kilka razy swoich nozdrzy, jakby zwierza sie z jakiejs tajemnicy
moim nosem. I z powrotem do ud Allie, jej zamglonych oczu, doskonaej doliny w dolnej partii plecw, stumionych okrzykw, ktre wydaje. By to czowiek,
nad ktrym wisiaa grozba, iz peknie w szwach. Ta dzika energia, maniakalna
drobiazgowosc opisu stanowiy dla Czamczy sygna, z e Gibril ponownie zacza

sam zmniejszac dawki lekarstw, z e toczy sie rozpedem pod gre ku grani szczytu
obedu, ku temu stanowi goraczkowego

podniecenia, ktry pod jednym wzgledem jest podobny do pijackiego urwania filmu (wedug Allie), mianowicie kiedy
Gibril wraca na ziemie, co jest nieuniknione, nie pamieta zupenie nic z tego, co
mwi i robi. Wcia
z i wcia
z nowe szczegy, niezwyka dugosc jej sutkw,
jej niechec , by dotyka jej pepka, wrazliwosc jej palcw u ng. Czamcza mwi
sobie, z e szalenstwo szalenstwem, ale opisy te ujawniay (poniewaz byo w nich
i o Allie w samochodzie) saby punkt ich tak zwanej wielkiej namietnosci
okreslenia tego Allie uzywaa tylko p z artem poniewaz, krtko mwiac,
nie
byo w niej nic poza seksem, nie byo z adnego innego aspektu ich zwiazku,

nad
ktrym warto by sie rozwodzic. Jednoczesnie jednak czu rosnace
podniecenie.
Zobaczy siebie stojacego

pod jej oknem, podczas gdy ona stoi w srodku zupenie

naga, jak aktorka na ekranie, meskie donie pieszcza ja na tysiac
rznych sposobw, doprowadzajac
do ekstazy; wyobrazi sobie, z e on sam jest para tych rak,

niemal wyczuwa chd jej skry, jej reakcje, prawie sysza jej krzyki. Opanowa sie. Czu obrzydzenie do tego pozadania,

ktre nim zawadneo. Ona jest

nieosiagalna;

a to by czysty voyeuryzm, i nie podda mu sie. Lecz pozadanie

wzniecone rewelacjami Gibrila nie chciao odejsc nie zaspokojone.

Obsesja seksualna Gibrila, uprzytomni sobie Czamcza, w rzeczywistosci uatwia sprawe. Tak, w rzeczy samej jest bardzo atrakcyjna kobieta powiedzia pgosem tytuem prby, i w odpowiedzi z miejsca zosta wynagrodzony
gniewnym, penym napiecia spojrzeniem. Po czym Gibril, dajac
pokaz opano366

wania, obja
Saladyna ramieniem i zagrzmia: Przepraszam, Spoono, jestem
przykry, kiedy chodzi o nia. Ale ty i ja! Jestesmy bhai-bhai. Przeszlismy przez
najgorsze i wyszlismy z tego z usmiechem na ustach; chodz teraz, mam juz dosc
tego idiotycznego parku. Uderzamy w miasto.
Jest moment przed popenieniem za; nastepnie moment jego popeniania, nastepnie czas, kiedy ono juz sie dokonao, kiedy ten krok zosta juz zrobiony i kazdy kolejny staje sie coraz atwiejszy. Nie mam nic przeciwko temu odpowiedzia Czamcza. Ciesze sie, z e widze cie w tak dobrym humorze.
Obok nich przejecha na rowerze BMX chopczyk w wieku szesciu, a moze
siedmiu lat. Czamcza odwrci gowe, aby sledzic jego dalsza droge, i zobaczy,
z e chopiec mknie teraz alejka ocieniona zwisajacymi

z drzew gaeziami, przez

ktre goracemu

swiatu sonecznemu udao sie spyna

c kroplami to tu, to tam.
Wstrzas
wywoany odkryciem miejsca, w ktrym ukrywa sie dotad
jego sen,
zdezorientowa Czamcze na krtko i pozostawi po sobie gorycz w ustach: cierpki smak rznych mogo-by-byc. Gibril zapa takswke i poprosi na Trafalgar
Square.
Och, by on tego dnia w tak przewybomym nastroju, w czambu potepia Londyn i Anglikw prawie z ta sama werwa co niegdys. Tam, gdzie Czamcza widzia interesujaco
wyblaka wspaniaosc , Gibril dostrzega ruine, miasto-Robinsona Crusoe, uwiezione na wyspie swojej przeszosci i prbujace
przy pomocy podklasy Pietaszkw zachowac pozory. Pod czujnym spojrzeniem kamiennych lww
goni goebie, krzyczac:
Przysiegam, Spoono, w naszym kraju te tusciochy nie
przezyyby dnia; zapmy jednego na kolacje. Zangielszczona dusza Czamczy
skulia sie ze wstydu. Pzniej, w Covent Garden, opisa na uzytek Gibrila dzien,
kiedy stary targ owocowo-warzywny zosta przeniesiony stamtad
do Nine Elms.
Wadze zablokoway wszystkie kanay sciekowe i zabiy dziesiatki
tysiecy szczurw, zaniepokojone ich iloscia. Ale dalsze setki tysiecy unikney zagady. Tego
dnia na chodniki wyszy godne szczury wspomina. Wszedzie, na Strand
i na moscie Waterloo, w sklepach i na zewnatrz
sklepw, rozpaczliwie poszukujace
z ywnosci. Gibril parskna.
Teraz juz jestem pewien, z e to tonacy
statek
krzykna,
a Czamcza poczu w sobie narastajacy
gniew, gdyz to on umozliwi
to stwierdzenie. Nawet cholerne szczury sie wynosza. A po chwili przerwy:
Brakowao tylko fletoszczuroapa, no nie? Wiodacego

je ku zagadzie przy
pomocy muzyki.
Kiedy nie obraza Anglikw i nie opisywa ciaa Allie od nasady jej wosw po
miekki trjkat,
miejsce miosci, cholerna joni, sprawia wrazenie, z e interesuje
sie gwnie robieniem list: chcia znac dziesiec ulubionych ksia
zek Spoono; jak
rwniez filmy, gwiazdy filmowe, potrawy. Czamcza udzieli konwencjonalnych
i kosmopolitycznych odpowiedzi. Na jego liscie filmw znalazy sie, miedzy innymi Potiomkin, Kane, Osiem i p, Siedmiu Samurajw, Alphaville,
Anio Zagady. Zrobili ci wode z mzgu szydzi Gibril. Cae te zachod367

nie brednie o sztuce. Kazda z jego list czoowych dziesiatek

zawieraa tytuy
z kraju i wrecz zaczepnie reprezentowaa niewybredne upodobania. Mother
India, Mr India, Shree Charsawbees: z adnego Raya, z adnego Mrinal Sena,
z adnego Aravindana czy Ghataka. Gowe masz tak wypeniona smieciami
powiedzia Saladynowi z e zapomniaes juz wszystko, co warto znac.
Jego narastajace
podniecenie, jego przekonanie, szumiace
cay czas jak potok,
z e swiat musi zostac przemieniony w zlepek list przebojw, tempo marszu, jakie
narzuci musieli przejsc ze dwadziescia mil, nim zakonczyli swoja wedrwke
podsuway Czamczy mysl, z e niewiele juz trzeba, by zepchna
c go w przepasc .
Wyglada
na to, Mimi, ze rwniez i ja staem sie oszustem wykorzystujacym

zaufanie ludzi. Zrecznosc skrytobjcy polega na tym, by jak najblizej przyciagn

a
c ku
sobie ofiare; atwiej wtedy wbic nz. Robie sie godny ogosi Gibril wszem
i wobec. Wez mnie do ktrejs z twoich dziesieciu najlepszych knajp.
W takswce Gibril drazni Czamcze, ktry nie zdradzi mu, dokad
jada.
Pewnie jakas francuska speluna, na? Albo japonska, z rybami na surowo i osmiornicami. Boze, dlaczego polegam na twoim guscie.
Przyjechali do Shaandaar Caf.

***

Jumpiego tam nie byo.

Ani tez, najwyrazniej, Miszal Sufjan nie zaagodzia sporu ze swoja matka;
nie
byo Miszal i Hanifa, ani Anahita, ani jej matka nie zgotoway Czamczy przyjecia,
ktre mozna byo nazwac ciepym. Jedynie Hadzi Sufjan przyja
ich z radoscia.
Prosze, prosze, siadajcie, niezle wygladacie.

Kawiarnia bya dziwnie pusta

i nawet obecnosc Gibrila nie wywoaa specjalnego poruszenia. Dopiero po kilku
sekundach Czamcza zrozumia co sie dzieje; zobaczy czterech biaych modziencw przy stoliku w rogu sali, az rwacych

sie do bitki.
Mody kelner, Bengalczyk (ktrego Hind bya zmuszona zatrudnic po odejsciu
starszej crki), podszed do nich i przyja
zamwienie oberzyny, sisz kebab, ryz
cay czas spogladaj
ac
ze zoscia w strone nieznosnej czwrki, ktra bya, jak
Saladyn teraz dopiero dostrzeg, naprawde bardzo pijana. Kelner Amin by rwnie
wscieky na agresywnych modziencw co na Sufjana. Nie powinien pozwolic
im usia
sc mrucza do Czamczy i Gibrila. Teraz juz musze ich obsuzyc.
Bogaczowi wszystko jedno, on nie jest w pierwszej linii, rozumiecie.
Pijanym podano jedzenie w tym samym czasie, co Czamczy i Gibrilowi. Kiedy zaczeli wybrzydzac, atmosfera w sali staa sie jeszcze bardziej napieta. W koncu wstali. Nie bedziemy jedli tego gwna, wy pizdzielce wrzasna
ich przy368

wdca, drobny karowaty facet o rudoblond wosach, bladej pociagej

twarzy, caej w pryszczach. To jest gwno. Sami to wpierdalajcie, pierdolone pizdy.

Jego trzej kompani, chichoczac
i przeklinajac,
wyszli z kawiarni. Przywdca zatrzyma sie na chwile. Smakuje jedzonko? krzykna
do Czamczy i Gibrila.
To pierdolone gwno. Czy to wasnie jecie u siebie, co? Pizdy. Twarz Gibrila przybraa wyraz, ktry zdawa sie mwic jasno i dobitnie: oto, czym stali
sie w koncu Brytyjczycy, wielki nard zdobywcw. Nie odezwa sie ani sowem.
Niski facet o szczurzym obliczu podszed do nich. Kurwa, chyba pytaem was
o cos powiedzia. Powiedziaem. Czy wam, kurwa, smakuje wasz pierdolony gwniany obiad? I Saladyn Czamcza, prawdopodobnie na zosc Gibrilowi,
ktry omalze nie zabi czowieka, w ogle nie stajac
z nim twarza w twarz
atakujac
od tyu, z zaskoczenia, jak tchrz usysza swj wasny gos: Smakowaby, gdyby was tu nie byo. Szczurzy syn, chwiejac
sie na nogach, przyja

do wiadomosci te informacje, a nastepnie zrobi cos zdumiewajacego.

Biorac
geboki oddech, wyprostowa sie prawie do swojego penego metra szesc dziesiat;

potem pochyli do przodu i naplu gwatownie i obficie w ich jedzenie.

Chopcze, jezeli ten jest na liscie twoich dziesieciu najlepszych powiedzia Gibril w takswce w drodze powrotnej to nie zabieraj mnie do lokali, za
ktrymi specjalnie nie przepadasz.
Minnamin, Gut mag alkan, Pern dirstan odpowiedzia Czamcza.
To znaczy Kochanie, Bg czyni nas godnymi, Szatan spragnionymi. Nabokov.
Znowu on poskarzy sie Gibril. Co to, cholera, za jezyk?
Sam go wymysli. Mwi to Kinbotemu, kiedy jeszcze by dzieckiem, jego
zemblenska niania. W Bladym Ogniu.
Perndirstan powtrzy Fariszta. Wyglada
to na nazwe jakiegos kraju:
pieka, moze. W kazdym razie poddaje sie. Jak mozna czytac ksia
zke faceta, ktry
pisze w jakims przez siebie wymyslonym z argonie?
Byli juz z powrotem tuz przy mieszkaniu Allie, ktrego okna wychodziy na
park Brickhall Fields. Dramaturg Strindberg powiedzia Czamcza z nieobecnym wyrazem twarzy, jakby poda
za za jaka
s geboka mysla po dwch
nieszczesliwych mazenstwach poslubi synna i urocza dwudziestoletnia aktorke

o nazwisku Karnet Bosse. W Snie

wspaniale zagraa Puka. Pisa rwniez specjalnie dla niej: role Eleonory w Wielkanocy. Anioa pokoju. Modzi mez czyzni szaleli za nia, a Strindberg, cz, sta sie tak zazdrosny, z e prawie postrada
zmysy. Prbowa zamykac ja w domu, z eby bya poza zasiegiem wzroku mez czyzn. Chciaa podrzowac, to przynosi jej ksia
zki podrznicze. Zupenie jak
w starej piosence Cliffa Richarda: Zamkne ja w kufrze / aby nie porwa jej nikt /
nawet jesli sie uprze.
Fariszta skina
ociez ale gowa. Popad w zadume. I co sie stao? zapyta, kiedy dotarli na miejsce. Rzucia go stwierdzi niewinnie Czamcza.
Powiedziaa, z e nie moze pogodzic go z rodzajem ludzkim.
369

***

Alleluja Cone czytaa, idac

od stacji metra, delirycznie radosny list od matki,
ze Stanford w Kalifornii. Jezeli ludzie mwia ci, z e szczescia nie da sie osiagn
a
c
pisaa leworeczna Alicja swoim duzym, pochylonym w lewo pismem penym
zawijasw bad
z tak uprzejma i przyslij ich do mnie. Wyprowadze ich z bedu.
Znalazam je dwukrotnie, pierwszy raz z twoim ojcem, jak ci wiadomo, zas po
raz drugi z tym dobrym duzym czowiekiem, ktry ma twarz koloru pomarancz,
rosnacych

tu wszedzie. Proste zadowolenie, Allie. Jest ono o wiele lepsze niz

wielkie uniesienia. Sprbuj tego. Spodoba ci sie. Kiedy Allie podniosa wzrok,
zobaczya ducha Mauricea Wilsona, siedzacego

na samym czubku duzego czerwonego buka i majacego

na sobie ten sam weniany strj co zazwyczaj szkocki

beret, sweter w romby, pumpy ubir sprawiajacy
w tym upale wrazenie zbyt
ciepego. Nie mam teraz dla ciebie czasu powiedziaa, a on wzruszy ramionami. Moge poczekac. Znowu bolay ja stopy. Zacisnea usta i posza dalej.
Saladyn Czamcza, ukryty za tym samym czerwonym bukiem, z ktrego duch
Mauricea Wilsona sledzi pene cierpienia kroki Allie, zobaczy wypadajacego

przed frontowe drzwi wiezowca Gibrila Fariszte, czekajacego

dotad
niecierpliwie na jej powrt i odchodzacego

od zmysw, ujrza jego zaczerwienione oczy.

Demony zazdrosci siedziay na jego ramionach i wywrzaskiwa wcia
z te sama
stara piosenke, gdziedodiaba ktodo codo niemyslsobiezemozeszmydlicoczy, jaksmieszty sukosukosuko. Wydaje sie, z e Strindbergowi powiodo sie tam, gdzie
Jumpy (poniewaz by nieobecny) przegra.
Obserwator z najwyzszych gaezi zdematerializowa sie; ten drugi z zadowoleniem kiwna
gowa i powedrowa alejka wzduz rzucajacych

geboki cien rozoz ystych drzew.

***

Telefony, ktre zaczeli teraz odbierac Gibril i Allie, poczatkowo

w swoim
londynskim mieszkaniu, a nastepnie pod bardzo odlegym adresem w Dumfries
i Galloway, nie byy zbyt czeste; ale, z drugiej strony, nie mozna powiedziec,
by byy rzadkie. Podobnie rozmwcw dzwoniacych

do nich nie byo zbyt wielu, co mogoby swiadczyc o braku jakiegokolwiek miedzy nimi powiazania,

ale
z drugiej strony, byo ich wystarczajaco
wielu. Nie byy to rozmowy krtkie, takie jak wwczas, gdy dzwonia osoby ciez ko sapiace
do suchawki i inni maniacy
naduzywajacy
sieci telefonicznej, ale tez, dla odmiany, nigdy nie trway wystar370

czajaco
dugo, by umozliwic policji, prowadzacej
stay podsuch, dotrzec do ich
z rda. Ani tez cay ten nieprzyjemny epizod nie trwa zbyt dugo jakies trzy
i p tygodnia, po czym dzwoniacy
nie odezwali sie wiecej; lecz mozna by rwniez wspomniec, z e telefony te trway dokadnie tak dugo, ile byo trzeba, to jest,
az pchney Gibrila Fariszte do popenienia wobec Allie Cone tego, co wczesniej
uczyni Saladynowi Rzeczy Niewybaczalnej.
Nalezy powiedziec, z e nikomu, ani Allie, ani Gibrilowi, ani nawet specjalistom od podsuchu telefonicznego, ktrych sprowadzili do domu, na mysl nie
przyszo, z e rozmowy mogy byc dzieem jednego czowieka; lecz dla Saladyna
Czamczy, znanego niegdys (cz z tego, z e jedynie w kregach poniekad
specjalistycznych) jako Czowiek Tysiaca
Gosw, taka mistyfikacja bya prosta sprawa,
nie wymagajac
a wysiku i nie pociagaj
ac
a za soba z adnego ryzyka. Oglnie rzecz
biorac,
musia wybrac (sposrd swoich tysiaca
i jednego gosw) nie wiecej niz
trzydziesci dziewiec .
Kiedy suchawke podnosia Allie, syszaa nie znanych sobie mez czyzn szepczacych

do ucha o jej intymnych sekretach, panw, ktrzy zdawali sie znac najtajniejsze zakatki
jej ciaa, ludzkie istoty bez twarzy, ktre najwyrazniej znay
z doswiadczenia jej najulubiensze, sposrd niezliczonych, formy kochania sie;
a kiedy rozpoczeto prby wytropienia autorw tych tortur, doznawaa jeszcze gorszego upokorzenia, poniewaz teraz nie moga po prostu odozyc suchawki, lecz
zmuszona bya stac i suchac, z ponacymi

policzkami i zimnymi dreszczami przebiegajacymi

po plecach, usiujac
nawet (bezskutecznie) przeduzyc rozmowe.
Gibril rwniez otrzyma swj przydzia gosw: znakomitych byronicznych
arystokratw przechwalajacych

sie zdobyciem Everestu, szyderczych ulicznikw, gosy obudnych najlepszych-przyjaci, ktrzy z udawanym wspczuciem
udzielali mu przestrg, madrej

gowie dosc dwie sowie, jakzez tak gupio mozesz,

czy jeszcze nie wiesz, kim ona jest, cokolwiek co nosi spodnie, ty biedny kretynie,
przyjmij to od przyjaciela. Lecz jeden gos zwraca na siebie szczeglna uwage,
wysoki, natchniony gos poety, jeden z pierwszych, ktre Gibril usysza i ktry
jednoczesnie zalaz mu najbardziej za skre; gos mwiacy
wyacznie

do rymu,
recytujacy
marne wierszyda, w ktrych wyczuc mozna byo naiwnosc , a nawet
niewinnosc , co stanowio tak jaskrawy kontrast z masturbacyjna nieprzyzwoitoscia wielu pozostaych rozmwcw, z e Gibril wkrtce zacza
uwazac go za najbardziej podstepny i zowrogi z nich wszystkich.
Mie sa kawki, mie herbatki
Najmilej, gdy juz zlatuja twe szatki.
Powiedz jej to, gos zamar i poaczenie

zostao przerwane. Innego dnia gos

powrci z inna rymowanka:

Lubie ciastko, lubie krem,

Lecz najchetniej ciebie zjem.
371

To rwniez jej przekaz; bad

z tak uprzejmy. Jest cos demonicznego, doszed do
wniosku Gibril, cos geboko niemoralnego w tym naduzyciu formy trywialnych
wierszykw urodzinowo-pocztwkowych pam-pi-pam.
Rumiane jabka, sodkie maliny
Otz i imie mej drogiej dziewczyny.
A. . . l. . . l. . . Gibril, oburzony i wystraszony, rzuci suchawke; i cay zadrza.
Po tym incydencie wierszokleta zamilk na pewien czas; ale to wasnie na jego
gos zacza
Gibril czekac z niecierpliwoscia, obawiajac
sie jego pojawienia i chyba
godzac
sie juz z faktem (na ktryms tam poziomie geboko pod swiadomoscia),

z e to piekielne zo w dzieciecej postaci zada mu ostateczny cios.

***

Jednak, och, jakie to wszystko okazao sie proste! Jak wygodnie zamieszkao sobie zo w tych podatnych, nieskonczenie elastycznych strunach gosowych,
tych sznurkach aktora z teatru marionetek! Z jaka pewnoscia siebie szo po liniach drutw telefonicznych, utrzymujac
rwnowage jak bosonogi akrobata; jak
pewnie opanowywao swoja ofiare, rwnie przekonane o efekcie, jaki wywrze, co
przystojny mez czyzna w doskonale skrojonym garniturze! I jak rozwaznie czekao stosownej chwili, wysyajac
wszystkie gosy, z wyjatkiem

tego, ktry zada

ostateczny cios poniewaz Saladyn rwniez by swiadom szczeglnej potegi
kiepskiej rymowanki gebokie gosy i piskliwe gosy, te powolne i te spieszne,
smutne i wesoe, pene agresji i niesmiae. Jeden po drugim saczyy

sie do uszu
Gibrila, osabiajac
jego wiez z realnym swiatem, wciagaj
ac
go krok po kroku
w zdradziecka pajeczyne, i w rezultacie krok po kroku ich wymyslone wyuzdane
kobiety zaczey pokrywac soba te prawdziwa kobiete lepka, zielona bona i pomimo jego uroczystych zapewnien, z e tak nie jest, zacza
dryfowac, oddalajac
sie
coraz bardziej od niej; i wwczas okazao sie, z e nadszed czas powrotu maych
szatanskich wersetw, ktre doprowadziy go do szalenstwa

***

Na grze rze, na dole fioki,

My sie kochamy jak dwa anioki.
372

Przekaz jej to. Gos powrci, niewinny jak zawsze, wywoujac

nowa fale nerwowych skurczw z oadka

u Gibrila. Pzniej rymy zaczey juz przepywac czesto

i w duzych ilosciach. Czasami mozna byo w nich znalezc sprosnosc boiska szkolnego:
Gdy na Waterloo wsiadaa.
To na sobie ciuszki miaa.
Leicester Square koniec wycieczki;
Zniky gdzies biae majteczki;
lub raz, czy dwa, rytmiczny zaspiew wodzireja podajacego

sowa skandujacym

kibicom:
Rajty, majty
Siup! Bum! Trach!
Alleluja! Alleluja!
Rach! Ciach! Ciach!
I w koncu, kiedy powrcili do Londynu, a Allie pojechaa na uroczyste otwarcie centrum mrozonek w Hounslow, ostatni rym:
Kilka fiokw, duzo rz,
Teraz w zku mam ja juz.

Zegnaj,
frajerze.
Ciagy
sygna.

***

Kiedy Alleluja Cone wrcia, Gibrila juz nie byo i w startej na proch ciszy
mieszkania powziea decyzje, z e tym razem nie przyjmie go z powrotem, chociazby wrci w najbardziej pozaowania godnym stanie, czy tez kornie peza
u jej stp, bagajac
o przebaczenie i miosc ; poniewaz zanim wyszed, dokona
na niej straszliwej zemsty, niszczac
wszystkie zastepcze Himalaje, ktre nagromadzia przez lata, topiac
Everest z lodu, ktry przechowywaa w zamrazarce,
sciagaj
ac
na podoge i drac
na strzepy szczyty udrapowane ze spadochronowego
jedwabiu, wznoszace
sie dotad
nad jej zkiem, i rabi
ac
na kawaki (uzy maego
toporka, ktry trzymaa razem z gasnica w schowku na mioty) bezcenna rzezbe
373

wystrugana na pamiatk
e zdobycia przez nia Czomolungmy, otrzymana od Szerpy Pemby, w rwnym stopniu upominek, co i ostrzezenie. Dla Ali Bibi. My mieli
szczescie. Nie prbowac wiecej.
Jednym pchnieciem otworzya okno i obrzucia obelgami niewinny park Fields
lezacy
ponizej. Bodajbys skona w mekach. Niech cie pieko pochonie.
Nastepnie, paczac,
zadzwonia do Saladyna Czamczy, by przekazac mu za
wiadomosc .

***

Pan John Maslama, wasciciel klubu nocnego Hot Wax, sieci salonw pytowych o tej samej nazwie, oraz Pomyslnych Wiatrw, wprost legendarnego sklepu,
gdzie mozna byo nabyc najlepsze rogi klarnety, saksofony, puzony jakie
mozna znalezc do decia w caym Londynie, by bardzo zajetym czowiekiem,
tak wiec zawsze juz pzniej bedzie przypisywa interwencji Bozej Opatrznosci
szczesliwy traf, ktry sprawi, z e znajdowa sie akurat w sklepie z trabami,

kiedy
wkroczy tam Archanio Boga wsrd piorunw i byskawic okalajacych

jak liscie
wawrzynu jego szlachetne czoo. Jako praktyczny czowiek interesu pan Maslama skrywa dotad
przed swoimi pracownikami pozasuzbowa dziaalnosc , ktra
rozwija jako naczelny zwiastun powtrnie przybyej Niebianskiej i Na-Wp-Boskiej Istoty, rozlepiajac
afisze w oknach wystawowych swoich sklepw, kiedy
by pewien, z e nikt go nie widzi, zapominajac
o zozeniu podpisu na olbrzymich
ogoszeniach prasowych obwieszczajacych

boska Chwae Nadejscia Pana, ktre

zamieszcza w gazetach i czasopismach, ponoszac
ogromne koszta. Wydawa komunikaty prasowe za posrednictwem agencji reklamowej Valancea, zastrzegajac

sobie zachowanie cakowitej anonimowosci. Nasz klient jest w stanie potwierdzic, gosiy tajemniczo te komunikaty ktre przez jakis czas miay wziecie
wsrd rozbawionych pamietnikarzy z Fleet Street, ze na wasne oczy oglada

Chwae, o ktrej mowa wyzej. Gibril jest w tej chwili posrd nas, gdzies w poblizu centralnych dzielnic wielkiego Londynu byc moze w Camden, Brickhall,
Tower Hamlets lub Hackney i objawi sie juz wkrtce, prawdopodobnie w ciagu

kilku dni lub tygodni. Wszystko to ukrywa przed trzema wysokimi, ociez aymi sprzedawcami. Pomyslne Wiatry, (Maslama nie chcia zatrudnic tutaj kobiet;
moje motto, lubi powtarzac, brzmi: nikt nie powierza kobiecie spraw zwiaza
nych ze swoim rogiem); dlatego tez nie mogli uwierzyc wasnym oczom, kiedy
ich nie bawiacy
sie w sentymenty i praktyczny pracodawca nagle przeszed cakowita metamorfoze, rzuci wszystko i pospieszy ku temu nie ogolonemu nieznajomemu z obedem w oczach, jak gdyby by on Bogiem Wszechmogacym

374

w tych swoich dwukolorowych lakierkach, garniturze od Armaniego i z przylizanymi swiecacymi

wosami a la Robert de Niro nad krzaczastymi brwiami, Maslama nie wyglada

na faceta, ktry zwykby paszczyc sie przed innymi, a jednak
wasnie teraz to robi, pezajac
na swoim cholernym brzuchu, odsuwajac
personel
sklepu na bok, ja sam obsuze tego pana, grzeczny az do unizonosci, idac
tyem
przed tamtym, czy uwierzycie? W kazdym razie nieznajomy mia pod koszula wypchany pas na pieniadze

i zacza
wyciaga
c cay plik banknotw o duzych
nominaach, wskaza na trabk
e lezac
a wysoko na pce, o to ta, nic wiecej, prawie na nia nie spojrza i pan Maslama juz by na drabinie, pronto, juz podaje
powiedzia juz podaje, i tutaj naprawde zdumiewajaca
rzecz, on prbowa odmwic przyjecia naleznosci, on, Maslama!, mwi nie nie prosze pana nic pan nie
paci, lecz nieznajomy mimo to zapaci, wpychajac
Maslamie banknoty do kieszeni marynarki, jak gdyby by on jakims goncem hotelowym, szkoda naprawde,
z e nie byliscie przy tym, a na samym koncu nieznajomy zwrci sie do wszystkich obecnych i wrzasna
na cae gardo, jam jest prawica Boga. Naprawde,
nie dalibyscie temu wiary, pieprzony dzien sadu
ostatecznego jest blisko. Po
tej zapowiedzi Maslama nie by juz soba, w istocie wstrzasn
eo nim to do gebi,
dosownie upad na dosowne kolana. Wwczas nieznajomy podnis trabk
e
wysoko nad gowa i krzykna
nadaje tej trabie
imie Azrail, Ostatnia Traba,
Zguba Ludzkosci! i po prostu stalismy tam, mwie wam, jak wrosnieci w ziemie,
poniewaz wok tej pieprzonej obakanej,

kompletnie zwariowanej gowy skurwysyna pojawia sie ta jasna poswiata. Wyobrazacie sobie? Wypywajaca,
zdawao
sie, z punktu jakby tuz za jego gowa.
Aureola.
Mwcie, co chcecie, trzej ekspedienci powtarzali pzniej kazdemu, kto chcia
suchac, mwcie, co chcecie, ale widzielismy to, co widzielismy.

Smier
c dra Uhuru Simby, dawniej Sylwestra Robertsa, podczas pobytu
w areszcie w oczekiwaniu na rozprawe sadow

a, zostaa okreslona przez rzecznika prasowego komisariatu dzielnicy Brickhall, niejakiego inspektora Stephena
Kincha, jako jeden przypadek na milion. Okazao sie, z e drowi Simbie przysnio sie cos tak przerazajacego,

z e zacza
krzyczec przez sen, co natychmiast
zwrcio uwage dwch dyzurnych oficerw. Panowie ci wpadli do celi i zda
zyli
jeszcze zobaczyc, jak ogromne ciao spiacego

dosownie unosi sie nad prycza pod

zowrogim wpywem dziaania zmory, a nastepnie spada na podoge. Obydwaj
oficerowie usyszeli gosny trzask; by to odgos amiacego

sie karku dra Uhuru

Simby. Smierc przysza natychmiast.

Filigranowa matka zmarego, Antoinette Roberts, ubrana w tandetny czarny
strj, staa na skrzyni bagazwki swojego modszego syna, z aobny welon odsunea wyzywajaco
z twarzy, nie przekonay jej argumenty inspektora Kincha, odrzucia mu je wprost w jego rumiana, wyrazajac
a nieudolnosc twarz o obwisych
policzkach, ktrej podobienstwo do twarzy skazanca tuz przed powieszeniem najlepiej wyrazao ponizenie, jakie znosi z rak
kompanw oficerw nazywajacych

go gupimjasiem lub, co gorsza, pieczarkiem, co miao oznaczac, z e zawsze jest

trzymany w mrokach niewiedzy, a od czasu do czasu na przykad w obecnej,
pozaowania godnej sytuacji obrzuca sie gwnem. Chce, z ebyscie zrozumieli przemawiaa pani Roberts do sporego tumu, ktry, rozgniewany, zebra
sie przed komisariatem policji na High Street z e ci ludzie igraja z naszym
z yciem, zmniejszaja nasze szanse przetrwania. Chce, z ebyscie zdali sobie sprawe z tego, co to oznacza w kontekscie ich szacunku do nas jako istot ludzkich.
A Hanif Johnson, obronca Uhuru Simby, doda z bagazwki Walcotta Robertsa wasne wyjasnienie, zaznaczajac
przy tym, z e rzekomo tragiczny upadek
jego klienta nastapi
z nizszego posania dwupietrowego zka; z e w okresie nadmierngo zageszczenia w aresztach i wiezieniach jest rzecza co najmniej niezwyka, z e drugie zko pozostawao wolne, dzieki czemu oprcz oficerw policji nie
ma z adnych innych swiadkw; i z e koszmar senny nie jest jedynym mozliwym
wytumaczeniem krzykw czarnego czowieka znajdujacego

sie w rekach wadz

wieziennych. W koncowych uwagach, okreslonych pzniej przez inspektora Kincha jako podzegajace
i tracace
amatorszczyzna,
Hanif Johnson powiaza
sowa
rzecznika policji z wypowiedzia znanego rasisty Johna Kingsleya Reada, ktry
kiedys na wiadomosc o smierci czarnego czowieka zareagowa sloganem, jeden
mniej; milion za nim. Tum pomrukiwa i wrza; to by upalny dzien peen zosci.
Podgrzewajcie swj gniew woa brat Simby, Walcott, do zebranych. Nie
pozwlcie mu stygna
c. Pozostancie wsciekli.
376

Poniewaz Simba zosta w istocie juz osadzony

i skazany przez cos, co kiedys

nazwa teczowa prasa czerwona jak ochapy miesa, z ta jak grom, niebieska jak pornole, zielona jak szlam, wielu biaych ludzi uwazao, z e jego koniec
jest uzasadnionym aktem sprawiedliwosci, zasuzonym upadkiem morderczego
potwora. Lecz przed innym sadem,

milczacym

i czarnym, otrzyma on znacznie przychylniejszy wyrok, i te, tak rzne oceny zmarego przedostay sie, w nastepstwie jego smierci, na ulice miasta, i wzburzyy nastroje niezliczonych tropikalnych zapalencw. W Teczowej prasie az roio sie od artykuw o poparciu
Simby dla Kadafiego, Chomeiniego i Louisa Farrakhana; podczas gdy na ulicach
dzielnicy Brickhall modzi ludzie podtrzymywali i podsycali przycmiony pomien
swojego gniewu, ten pomien-widmo, zdolny jednak do przesoniecia swiatosci.
Dwie noce pzniej na zapleczu browaru Chaningtons w Tower Hamlets Rozpruwacz Staruszek uderzy ponownie. A nastepnego wieczora ktos zamordowa
starsza kobiete w poblizu placu zabaw w parku Wiktorii, w Hackney; i jeszcze
raz makabryczny podpis Rozpruwacza organy wewnetrzne uozone rytualnie wok ciaa ofiary wedug wzoru, ktrego nigdy nie podano do wiadomosci
publicznej zosta doaczony

do zbrodni. Kiedy inspektor Kinch, wyraznie niedospany i wymeczony, pojawi sie w telewizji i wysuna
fantastyczna teorie, z e
mapujacy
zabjca w jakis sposb odkry znak zbrodniarza, tak skrzetnie dotad

skrywany, i w ten sposb podja

rekawice, ktra nieboszczyk Uhuru Simba upusci tuz przed smiercia jednoczesnie komisarz Policji uzna za rwnie suszne,
w ramach podjecia srodkw ostroznosci czterokrotne zwiekszenie liczby policjantw na ulicach Brickhall i utrzymywanie w odwodzie tylu oddziaw policyjnych,
z e trzeba byo odwoac wszystkie mecze pikarskie przewidziane w stolicy na
ten weekend. I rzeczywiscie, krew wrzaa w ludziach wszedzie tam, gdzie znano
Uhuru Simbe; Hanif Johnson wyda oswiadczenie stwierdzajace,
z e zwiekszona
liczebnosc oddziaw policji jest prowokacja i podzeganiem, a w Shaandaar
i Pagal Khana zaczey sie zbierac grupy modych Murzynw i Azjatw zdecydowanych stawic czoa patrolujacym

ulice wozom policyjnym. W klubie Hot Wax

kuka, ktra wybrano na stopienie, przedstawiaa ni mniej, ni wiecej, ale spocona,
bo juz roztapiajac
a sie postac rzecznika prasowego policji. A temperatura wcia
z
nieubagalnie rosa.
Coraz czesciej miay miejsce akty przemocy: ataki na rodziny murzynskie
w osiedlach mieszkaniowych nalezacych

do lokalnych samorzadw,

nekanie dzieci murzynskich wracajacych

ze szk do domw, burdy w pubach. W Pagal Khana modzieniec o szczurzej twarzy i trzej jego kompani napluli wielu ludziom
w jedzenie; w nastepstwie awantury, ktra pzniej miaa miejsce, trzech kelnerw
Bengalczykw zostao oskarzonych o pobicie i spowodowanie trwaych uszkodzen ciaa; plujacy
kwartet nie zosta jednak zatrzymany. Opowiesci o brutalnosci
policji o modych Murzynach wciaganych

byskawicznie, a nastepnie rwnie

cicho wyrzucanych z nie oznakowanych wozw i furgonetek nalezacych

do spe377

cjalnych grup patrolowych, przy czym ciaa ofiar pokryte byy ranami i siniakami
szerzyy sie wsrd miejscowych spoecznosci. Patrole samoobrony skadaja
ce sie z modych Sikhw, Bengalczykw i czarnych mieszkancw Karaibw
nazywane przez ich przeciwnikw politycznych grupami terrorystw zaczey
przemierzac dzielnice, pieszo i w starych fordach zodiakach i cortinach, zdecydowane nie pozostac biernymi. Hanif Johnson powiedzia swojej zamieszkaej
w miejscu pracy kochance Miszal Sufjan, z e jego zdaniem wystarczy jeszcze jedno zabjstwo Rozpruwacza i zapalnik zostanie uruchomiony. Ten morderca
nie tylko piszczy z radosci, poniewaz dotad
nie zosta ujety stwierdzi. Ma
rwniez swietny ubaw w zwiazku

ze smiercia Simby i tego ludzie nie moga przetrawic.

Tamtymi wasnie kipiacymi

ulicami przeszed ktregos wieczora, niezwykle

parnego jak na te pore roku, Gibril Fariszta, dmac
w swj zoty rg.

***

O godzinie smej tego wieczora, w sobote, Pamela Czamcza staa razem

z Jumpy Joshim ktry nie chcia pozwolic, by posza sama obok automatu fotograficznego w rogu gwnej hali dworca kolejowego Euston, czujac
sie
idiotycznie konspiracyjnie. O smej pietnascie podszed do niej z ylasty mody
czowiek, ktry wyda sie jej wyzszy niz go zapamietaa; razem z Jumpym ruszyli za nim bez sowa, wsiedli do jego poobijanej niebieskiej furgonetki i zostali
zawiezieni do maego mieszkania nad sklepem z alkoholem przy Railton Road,
w Brixton, gdzie Walcott Roberts przedstawi im swoja matke, Antoinette. Nie
przedstawiono im natomiast trzech mez czyzn, ktrych Pamela poczatkowo

wziea za Haitanczykw, ze wzgledu na stereotypowe pominiecie ich przy prezentacji.

Wypij szklaneczke napoju imbirowego polecia Antoinette Roberts. To
dobre dla dziecka.
Kiedy juz Walcott wypeni honory pana domu, pani Roberts, wygladaj
aca
na
zagubiona w olbrzymim podniszczonym fotelu (jej zdumiewajaco
biae, cienkie
jak zapaki nogi, wyaniajace
sie spod czarnej sukni, konczace
sie buntowniczymi,
krtkimi rzowymi skarpetkami i solidnymi sznurowanymi butami, nie siegay
podogi), przystapia

do rzeczy. Ci dzentelmeni byli kolegami mojego chopca

powiedziaa. Okazuje sie, z e prawdopodobnie zamordowano go z powodu
zadania, ktre wykonywa, a ktre, jak sysze, interesuje rwniez ciebie. Sadzimy,

z e nadszed czas dziaan bardziej formalnych, przy wykorzystaniu wszystkich dostepnych ci kanaw. W tym momencie jeden z milczacych

Haitanczykw
wreczy Pameli czerwona plastikowa teczke. Zawiera ona wyjasnia pani
378

Roberts w oglednych sowach niezbite dowody na organizowanie sabatw czarownic w caej Policji Miejskiej.
Walcott wsta. Powinnismy juz isc powiedzia stanowczo. Bardzo
prosze. Pamela i Jumpy podniesli sie. Pani Roberts kiwnea gowa, jakby niezdecydowana, z roztargnieniem, wyamujac
palce przywiedych doni Do widzenia powiedziaa Pamela i zaczea wypowiadac konwencjonalna formue
kondolencji. Dziewczyno, szkoda twoich sw przerwaa pani Roberts.
Tylko przygwozdz mi tych czarownikw. Wbij im ostrze w samo serce.

***

Walcott Roberts wysadzi ich w Notting Hill o dziesiatej.

Jumpy bardzo kaszla i skarzy sie na ble gowy, ktre nekay go raz po raz od czasu wypadku
w Shepperton, ale kiedy Pamela przyznaa sie, z e jest zdenerwowana swiadomoscia posiadania w plastikowej teczce jedynego egzemplarza sensacyjnej dokumentacji, bombowego materiau o sile mieszanki wybuchowej, Jumpy od razu
potwierdzi, z e bedzie jej towarzyszy, tym razem do biur rady stosunkw spoecznych dzielnicy Brickhall, gdzie zamierzaa sporzadzi
c fotokopie dokumentw, celem rozprowadzenia ich wsrd zaufanych przyjaci i kolegw. Tak wiec o dziesiatej
pietnascie siedzieli juz w ulubionym MG Pameli, kierujac
sie na wschd
poprzez centrum miasta, prosto ku nadciagaj
acej
burzy. Stara niebieska furgonetka marki Mercedes poda
zaa cay czas za nimi, identycznie jak poprzednio za
bagazwka Walcotta, to znaczy nie zauwazona.
Pietnascie minut wczesniej patrol skadajacy
sie z siedmiu potez nych modych Sikhw scisnietych we wnetrzu vauxhall cavalier jecha akurat przez most
nad kanaem Malaya Crescent w poudniowym Brickhall. Kiedy usyszeli krzyki
dobiegajace
ze sciezki pod mostem i popedzili w te strone, zobaczyli mez czyzne
sredniego wzrostu i takiej budowy, o bladej poczciwej twarzy i jasnych wosach
opadajacych

na piwne oczy, ktry zerwa sie na rwne nogi, i wcia

z sciskajac

w doni skalpel, rzuci sie do ucieczki, byle dalej od ciaa staruszki, ktrej niebieska peruka koysaa sie jak meduza na powierzchni wody. Modzi Sikhowie bez
trudu dogonili i ujeli uciekajacego

czowieka.
Do godziny jedenastej tego wieczora wiadomosc o ujeciu mordercy dotara
do wszystkich zakatkw

dzielnicy, a towarzyszya jej masa pogosek: policja nie

kwapi sie z postawieniem maniaka w stan oskarzenia, czonkowie patrolu zostali
zatrzymani na przesuchanie, zamierza sie zatuszowac caa sprawe. Na rogach ulic
gromadziy sie tumy, a po zamknieciu piwiarni wybucha caa seria bjek ulicznych. Odnotowano kilka przypadkw uszkodzenia mienia: wybito szyby w trzech
379

samochodach, spladrowano

sklep z aparatura wideo, rzucono kilka cegie. Dokadnie w tym momencie, o wp do dwunastej w te sobotnia noc, kiedy kluby
i dyskoteki zaczey wyrzucac z siebie podekscytowane grupy gosci, nadinspektor
policji, po konsultacji z przeozonymi, ogosi, z e w centrum Brickhall zaistniaa sytuacja zagrozenia rozruchami na duza skale, i skierowa caa potege Policji
Miejskiej przeciwko uczestnikom rozruchw.
Rwniez w tej samej chwili Saladyn Czamcza, ktry zosta zaproszony przez
Allie Cone na kolacje do jej mieszkania znajdujacego

sie tuz przy parku Brickhall

Fields, w czasie ktrej to kolacji zachowywa wszelkie stosowne pozory, wyrazajac
sympatie i mruczac
nieszczere zachecajace
uwagi, wynurzy sie z mroku nocy;
zauwazy testudo ogromnego z wia, ktrego pancerz utworzony by z plastikowych tarcz trzymanych przez ludzi, biegnacych

w jego strone przez park miarowym, nieubaganym truchtem; by swiadkiem pojawienia sie nad gowa jakby
chmary szaranczy, olbrzymich helikopterw, z ktrych swiato spywao jak rzesisty deszcz; dostrzeg nadciagaj
ace
wozy bojowe wyposazone w armatki wodne i dajac
posuch nieprzepartemu instynktowi pierwotnemu, wzia
nogi za pas
i bieg, nieswiadom tego, z e pedzac
w strone kawiarni Shaandaar obra zy kierunek.

***

Kamery telewizyjne zjawiy sie akurat na czas, z eby pokazac najscie policji
na HotWax.
Oto, co widzi kamera telewizyjna; mniej utalentowana niz ludzkie oko, jej
nocne pole widzenia ograniczone jest do obszaru oswietlonego przez lampy ukowe. Helikopter zawis nad nocnym lokalem, sikajac
w d dugimi, zocistymi
strugami swiata; kamera rozumie ten obraz. Machina panstwa zwala sie na jego
wrogw. A teraz znowu kamera pojawia sie na niebie; szef dziennika telewizyjnego gdzies tam zaakceptowa koszt filmowania z powietrza, jeszcze jeden
helikopter polujacy
na tum. Nikt go nie odgania. Haas opat wirnikw zagusza
haas tuszczy. I pod tym wzgledem aparatura nagrywajaca
jest mniej czua niz,
w tym przypadku, ludzkie ucho.
Ciecie. Czowiek namierzony jupiterem mwi predko do mikrofonu.
Za nim rozgardiasz cieni. Ale miedzy reporterem a obszarem cieni stoi sciana;
ludzie w bojowych hemach, dzierzacy
tarcze. Reporter mwi bardzo powaznie;
koktajle Mootowa plastikowe kule poranieni policjanci armatki wodne pladrowa
nie, ograniczajac
sie, oczywiscie, do faktw. Ale kamera widzi to, o czym on nie
mwi. Kamera jest rzecza, ktra atwo pada ofiara awarii lub kradziezy; kruchosc
380

czyni ja wybredna. Kamera wymaga prawa, porzadku,

cienkiej niebieskiej linii.

Usiujac
za wszelka cene utrzymac sie przy z yciu, pozostaje za ochronnym murem tarcz, przypatrujac
sie obszarom cieni z daleka, i oczywiscie z gry: to jest,
opowiada sie po ktrejs stronie.
Ciecie. Jupitery namierzaja nowa twarz, o obwisym podbrdku, zaczerwieniona. Ta twarz otrzymuje nazwe: przez jego mundur biegna litery napisu. Inspektor Stephen Kinch. Kamera postrzega go przez pryzmat jego funkcji: dobry fachowiec, ktremu powierzono awykonalne zadanie. Ojciec, mez czyzna, ktry lubi
strzelic sobie piwko. Mwi: nie-mozna-tolerowac-wyaczonych-spod-kontroli-re
wirw niezbedna-lepsza-ochrona-dla-policjantw widac-plastikowe-tarcze-bojowe-zapalaja-si
e. Kieruje swoje sowa do zorganizowanego swiata przestepczego,
agitatorw politycznych, wytwrni bomb, narkotykw. Rozumiemy uczucia
czesci tych dzieciakw, maja one powd do z alu, ale nie bedziemy i nie mozemy
byc dla spoeczenstwa chopcami do bicia. Osmielony swiatami i cierpliwymi, cichymi obiektywami, kontynuuje. Te dzieciaki nie wiedza, jak bardzo im
sie powiodo sugeruje. Powinny zapytac swoich krewnych i znajomych.
Afryka, Azja, Karaiby: oto sa miejsca z prawdziwymi problemami. Sa to miejsca,
gdzie ludzie moga miec suszne z ale, ktrych nalezy wysuchac. Tutejsze warunki
naprawde nie sa ze. Daleko im do takich: nie ma tu z adnych rzezi, z adnych tortur, z adnych przewrotw. Ludzie powinni sobie cenic to, co maja, zanim to utraca.
Nasz kraj zawsze miowa pokj mwi. Nasza pracowita wyspiarska rasa.
Za nim kamera widzi nosze, ambulanse, bl. Widzi dziwne czekoksztatne
postacie wyciagane

z trzewi Klubu Hot Wax i rozpoznaje kuky moznych tego

swiata. Inspektor Kinch wyjasnia. Smazono je w piecu na dole, nazywajac
to
swietnym ubawem, ja bym tego tak nie nazwa. Kamera przyglada
sie z niesmakiem woskowym figurom. Czyz nie traci
to zabobonem, pewnego rodzaju
ludozerstwem, czyms niezdrowym? Czy uprawiano tu czarna magie? Kamera
widzi wybite szyby. Widzi, z e cos sie pali na drugim planie: samochd, sklep. Nie
potrafi zrozumiec, lub wykazac, co zostao dzieki temu osiagni
ete. Ci ludzie pala
wasne ulice.
Ciecie. Oto jasno oswietlony sklep z aparatura wideo. W oknach wystawowych pozostawiono kilka odbiornikw; kamera, najbardziej szalona z wszystkich narcystycznych istot, obserwuje ekran tworzac
na chwile obraz telewizorw
zmniejszajacych

sie nieskonczenie, az do punktu. Ciecie. A oto wazna gowa skapana

w swietle: dyskusja w studiu. Gowa mwi o wyjetych spod prawa.

Billy Kid, Ned Kelly: byli to ludzie, ktrzy stali zarwno za, jak i przeciw. Wspczesne wampiry, nie posiadajac
tego heroicznego wymiaru, sa niczym wiecej jak
chorymi, kalekimi istotami, osobowosciami cakowicie pozbawionymi wyrazu,
w ich zbrodniach na uwage zasuguje jedynie sposb ich dokonania, metodologia
powiedzmy obrzadek

a oni sami powodowani sa, byc moze, pragnieniem

nic nie znaczacego

czowieka, by zostac zauwazonym, by wyniesc sie ponad sza381

ry tum i stac sie, na chwile, gwiazda. Albo tez pewnym rodzajem pragnienia
smierci przeniesionego na druga osobe: zabic ukochana i w ten sposb zniszczyc
samego siebie. I taki jest Rozpruwacz Staruszek? pada pytanie. No, a Kuba?
Prawdziwy wyjety spod prawa, upiera sie gowa, jest ciemnym odbiciem lustrzanym bohatera. Moze to uczestnicy tych rozruchw? pojawia sie kpiarska
uwaga. Czy nie popenia pan bedu dodawania blasku, bedu legalizowania?
Gowa zaprzecza, ubolewa nad materializmem wspczesnej modziezy. Pla
drowanie sklepw ze sprzetem wideo, nie, przeciez nie o tym gowa mwia.
Dobrze, a wobec tego, co powiedziec o tych z dawnych czasw? Butch Cassidy,
bracia James, kapitan Moonlight. gang Kellych? Wszyscy oni napadali czyz
nie tak? na banki. Ciecie. Pzniej, noca, kamera powrci do tej wystawy
sklepowej. Telewizorw juz nie bedzie.
Kamera obserwuje z powietrza wejscie do Klubu Hot Wax. Policja skonczya juz z woskowymi kukami i wyprowadza teraz prawdziwych ludzi. Kamera
mierzy do aresztowanych osb: wysoki mez czyzna albinos; mez czyzna w garniturze od Armaniego wygladaj
acy
jak ciemny sobowtr Roberta de Niro; moda
dziewczyna lat ile? czternascie, pietnascie? wscieky mody mez czyzna
okoo dwudziestki. Nie pojawiaja sie z adne nazwiska; kamera nie zna tych twarzy.
Stopniowo jednak wychodza na jaw fakty. DJ Klubu, Sewsunker Ram, znany jako
Pinkwalla, oraz wasciciel Hot Wax, pan John Maslama, maja zostac oskarz eni o prowadzenie handlu narkotykami na duza skale meskalem, heroina,
haszyszem, kokaina. Czowiek aresztowany razem z nimi, ekspedient zatrudniony w pobliskim sklepie muzycznym Maslamy Pomyslne Wiatry, jest formalnym
wascicielem bagazwki, w ktrej znaleziono blizej nie okreslona ilosc twardych
narkotykw, jak rwniez duza liczbe magnetowidw podejrzanego pochodzenia.
Moda dziewczyna nazywa sie Anahita Sufjan, jest nieletnia, wydaje sie, z e pia
na umr, a takze, podobno, wspzya co najmniej z jednym z trzech aresztowanych mez czyzn. Wedug dalszych informacji znana jest jako zatwardziaa wagarowiczka i osoba powiazana

ze znanymi kryminalistami: najwyrazniej element

przestepczy. Oswietlony oswiecony dziennikarz poda narodowi te smaczne
kaski
wiele godzin po samym wydarzeniu, ale wiadomosc juz szaleje na ulicach:
Pinkwalla! I Wax. rozbili lokal na drobne kawaki doszczetnie go zniszczyli!
To wojna!
Dzieje sie to jednak podobnie jak wiele innych rzeczy w miejscach,
ktrych kamera nie widzi.

382

***

Gibril:
porusza sie, jak gdyby szed przez swiat marzen sennych, poniewaz po dniach
wedrowania po miescie bez snu i jedzenia, z trabk
a zwana Azrailem, schowana
bezpiecznie w kieszeni paszcza, nie widzi juz rznicy miedzy jawa a snem;
zaczyna miec jakies pojecie o tym, czym musi byc wszechobecnosc , gdyz dziaa
w kilku opowiadaniach jednoczesnie, jest Gibrilem, ktry opakuje zdrade Allelui
Cone, i Gibrilem unoszacym

sie nad ozem smierci Proroka, i Gibrilem potajemnie czuwajacym

nad pielgrzymka ku morzu, oczekujacym

chwili, kiedy bedzie

mg sie objawic, i Gibrilem, ktry czuje z kazdym dniem coraz silniejsza wole
przeciwnika, przyciagaj
acego

go coraz blizej, prowadzacego

go do ich ostatecznego zwarcia: subtelny to, zwodniczy przeciwnik, ktry przybra sobie twarz jego
przyjaciela, Saladyna jego najprawdziwszego przyjaciela, aby uspic jego czujnosc i zaskoczyc go. I jest jeszcze Gibril, ktry idzie ulicami Londynu, prbujac

zrozumiec wole Boga.

Czy ma byc narzedziem gniewu Bozego?
Czy jego miosci?
Czy jest on zemsta, czy wybaczeniem? Czy ta trabka

rozstrzygajaca
wszystko
ma pozostac w jego kieszeni, czy tez ma ja wyciagn
a
c i zada
c?
(Nie udzielam mu z adnych porad. Rwniez i mnie interesuje jego wybr
rezultat jego walki zapasniczej. Postac przeciw przeznaczeniu: zapasy w stylu
wolnym. Dwa upadki, dwa poddania sie lub nokaut zadecyduja.)

Zmagajac
sie w tych zapasach w trakcie wielu swoich opowiadan, posuwa sie
naprzd.

***

Przychodza chwile, kiedy pragnie jej, Allelui, juz samo jej imie wywouje
uniesienie; ale pzniej przypomina sobie te diaboliczne wersety i kieruje mysli
w inna strone. Instrument domaga sie, aby w niego zada
c: lecz on sie powstrzymuje. Jeszcze nie nadszed czas. Poszukujac
wskazwki co musi byc zrobione?
przemierza ulice miasta.
Gdzies przez wieczorne okno dostrzega telewizor. Na ekranie kobieca gowa,
znana prezenterka, z ktra przeprowadza wywiad rwnie znany gospodarz
programu, byskotliwy Irlandczyk. Co jest najgorsza rzecza, jaka pani moze
sobie wyobrazic? Och, mysle, jestem pewna, jest nia, och tak: spedzenie Wi383

gilii Bozego Narodzenia w samotnosci. Trzeba by wtedy stana

c twarza w twarz
z soba samym, czyz nie, spojrzec w chropowate lustro i zapytac, czy to, co tam widac, to juz wszystko? Gibril, samotny, nieswiadom pory, idzie dalej. W lustrze,
przeciwnik zbliza sie z ta sama szybkoscia, kiwajac
nan, wyciagaj
ac
ramiona.
Miasto wysya mu sygnay. W tym wasnie miejscu, mwi, zdecydowa sie
zamieszkac holenderski krl, gdy przyjecha do tego kraju trzysta lat temu. Wwczas miejsce to znajdowao sie poza miastem. Bya to wioska poozona posrd
zielonych angielskich pl. Ale gdy przyby tu Krl, aby zaozyc dom, wsrd pl
pojawiy sie nagle place Londynu, a budynki z czerwonej cegy i z holenderskim
krenelazem wznosiy sie ku niebu, aby jego dworzanie mieli gdzie mieszkac. Nie
wszyscy emigranci sa bezsilni, szepcza wcia
z stojace
gmachy. Narzucaja swojej
nowej ziemi wasne potrzeby, nadajac
nowo odkrytej krainie swj wasny sens,
wyobrazajac
ja sobie od poczatku.

Ale uwaga, ostrzega miasto. Bezsens rwniez

musi miec swj dzien triumfu. Jadac
parkiem, w ktrym kiedys postanowi zamieszkac i ktry ucywilizowa Wilhelm III zosta zrzucony przez konia,
upad ciez ko na krnabrn
a ziemie i zama swj krlewski kark.
W niektre dni spostrzega, z e znajduje sie wsrd chodzacych

trupw, wielkich
tumw zmarych, z ktrych z aden nie chce sie przyznac, z e juz wyciagn
a
kopyta,
posrd zbuntowanych trupw nadal zachowujacych

sie jak z ywi ludzie, robiacych

zakupy, wsiadajacych

do autobusu, flirtujacych,

jadacych

do domu, z eby sie ko

chac, palacych

papierosy. Przeciez jestescie martwi, krzyczy do nich. Zywe

trupy,
z powrotem do grobw. Nie zwracaja na niego uwagi lub smieja sie, lub wygladaj
a
na zazenowanych, lub wygrazaja mu piesciami. Milknie i szybko idzie dalej.
Miasto staje sie nieuchwytne, bezksztatne. Opisanie swiata staje sie niemozliwe. Pielgrzymka, prorok, poaczenie

przeciwienstw, zanurzenie w mgle, wyonienie. Podobnie zreszta ona: Allie, Al-lat. Jest wyniesionym ptakiem. Wielce poz adanym.

Przypomina sobie teraz: opowiedziaa mu, dawno, dawno temu, o poezji Jumpiego. On prbuje pisac zbiorek. Ksia
zke. Ten artysta wcia
z ssacy
swj
kciuk i te jego piekielne poglady.
Ksia
zka jest rezultatem ukadu z Diabem, ktry odwraca faustowski kontrakt, powiedzia kiedys Allie. Doktor Faust poswieci
wiecznosc w zamian za dwa tuziny lat mocy; pisarz zgadza sie na zrujnowanie
swojego z ycia i otrzymuje (ale jedynie wtedy, gdy bedzie mia szczescie) byc
moze nie wiecznosc , ale przynajmniej pamiec nastepnych pokolen. W obydwu
przypadkach (bya to puenta Jumpiego) Diabe jest tym, ktry wygrywa.
Co pisze poeta? Wersety. Co pobrzekuje w mzgu Gibrila? Wersety. Co zamao mu serce? Wersety i jeszcze raz wersety.
Trabka,

Azrail, woa do niego z kieszeni paszcza: Wyciagnij

mnie! Taktaktak:
Traba.

Do diaba z tym wszystkim, tym caym z aosnym baaganem: po prostu

nadmij policzki i rata-ta-ta. No, juz, czas sie zabawic.
Alez goraco:
parno, duszno, nie do zniesienia. To nie z aden Ten Wasnie Londyn: nie, to wasnie nie to miasto. Pas startowy Numer Jeden, Mahagonny, Alpha384

ville. Wedruje przez mieszanine jezykw. Babel: skrt asyryjskiego sowa babilu. Brama Boga. Babilondyn.
Gdzie to jest?
Tak. Ktrejs nocy baka
sie on na tyach swiaty
n rewolucji przemysowej, koncowych stacji kolejowych pnocnego Londynu. Anonimowej stacji
Kings Cross, potwornej wiezy St Pankras podobnej do nietoperza, czerwonych-i-czarnych zbiornikw gazu nieustannie wdychajacych

i wydychajacych,

jak jakies
gigantyczne z elazne puca. Tam, gdzie kiedys polega w bitwie Krlowa Boudicca, Gibril Fariszta mocuje sie z soba samym.
Ulica Towarw: alez Och, jaki soczysty towar przechadza sie w bramach
i pod lampami ulicznymi, cz za delicje sa do nabycia na tej ulicy! Wywijajac
torebkami, woajac
do siebie nawzajem, w srebrzystych spdniczkach i kabaretkach: jest to towar nie tylko mody (przecietny wiek trzynascie do pietnastu),
ale rwniez tani. Kazda z nich ma krtki, niemal identyczny z yciorys: dziecko
upchniete gdzies u znajomych, kazda wyrzucona z domu przez rozgniewanych
purytanskich rodzicw, z adna z nich nie jest biaa. Alfonsi, uzbrojeni w noze,
zabieraja dziewiec dziesiat
procent ich zarobkw. Ostatecznie towar jest tylko towarem, zwaszcza wtedy, gdy jest smieciem.
Na Ulicy Towarw Gibril Fariszta syszy, z e przywouja go spod latarni,
z cienia; i poczatkowo

przyspiesza kroku. Co ja mam z tym wsplnego? Cholerna

banda dup. Ale potem zwalnia i zatrzymuje sie, syszac,
z e cos innego wzywa
go spod lamp i z cieni, jakies cierpienie, jakas prosba bez sw, z trudem ukryta pod dzwiecznym gosem dziesieciofuntowych prostytutek. Idzie coraz wolniej
i wolniej, staje. Zatrzymao go ich pozadanie.

Po co? Ida teraz ku niemu, przyciagane

jak ryby na niewidzialnych haczykach. Kiedy zblizaja sie do niego, ich

chd sie zmienia, ich biodra traca dumne rozkoysanie, ich twarze, pomimo caego
makijazu, zaczynaja wyglada
c na swoje lata. Kiedy dochodza do niego, klekaja.
Kim jestem, mwicie? pyta, i chce dodac: Ja znam wasze imiona. Kiedys juz
was spotkaem, w innym miejscu, za kurtyna. Dwanascie was teraz, tak jak wtedy.
Aisza, Hafsa, Ramla, Sauda, Zainab, Majmma, Safija, Dzuwajrijja, Umm Sulma

Machzumitka, Rajhana Zydwka

i piekna Maria Koptyjka. W milczeniu, wcia
z
klecza. Bez sw wie, jakie jest ich z yczenie. Czym jest archanio, jesli nie jedynie marionetka?
Kathputli, kukieka. Wierni naginaja nas do swojej woli. Jestesmy
siami przyrody, a oni naszymi panami. A takze paniami. Ociez aosc w jego rekach
i nogach, a w uszach brzeczenie jakby pszcz w letnie popoudnie. atwo byoby
zemdlec.
Nie mdleje.
Stoi otoczony kleczacymi

dziecmi, czekajac
na alfonsw.
A kiedy nadchodza, wyjmuje w koncu i przyciska do ust swj niespokojny
385

instrument: tepiciela, Azraila.

***

Kiedy strumien ognia wypyna

z jego zocistej trabki
i pochona
zblizajacych

sie mez czyzn, owijajac

ich kokonem pomienia i niszac
tak doszczetnie, z e na
chodniku nie pozostaja nawet skwierczace
buty, Gibril rozumie.
Idzie znowu dalej, pozostawiajac
za soba wdziecznosc kurew, kierujac
sie
w strone dzielnicy Brickhall, a Azrail ponownie zajmuje miejsce w jego obszernej
kieszeni. Rzeczy staja sie jasne.
Jest Archanioem Gibrilem, anioem Recytacji, dzierzacym

moc objawienia
w rekach. Moze siegac w serca mez czyzn i kobiet, wyrywac najskrytsze marzenia z gebi ich duszy i realizowac je. Zaspokaja z adze,

gasi pragnienia, spenia

marzenia. Jest dzinnem od lampy, a jego panem jest Ptak-Rok.
Jakie pragnienia, jakie imperatywy kra
za w nocnym powietrzu? Wdycha je
geboko. I kiwa gowa, a wiec, niech bedzie, tak. Niech sie stanie ogien.
Jest to miasto, ktre oczyscio sie w pomieniach, pozbyo sie domieszki za, wypalajac
sie do samej ziemi.
Ogien spadajacy
ogien. Oto wyrok gniewu Bozego ogasza Gibril Fariszta zbuntowanej nocy. Pragnienia dusz ludzkich maja byc spenione, a nastepnie maja wchona
c tych ludzi na zawsze.
Teraz ze wszystkich stron otaczaja go tanie punktowce mieszkaniowe. Czarnuch jesc gwno biaego czowieka, rzucaja mysl banalne mury. Budynki maja
swoje nazwy: Isandhlwana, Zaspa Rorkego. Ale rewizjonisci rozwijaja dziaalnosc , poniewaz dwa z czterech wiezowcw otrzymay nowe nazwy i teraz nazywaja sie Mandela i Toussaint lOuverture. Wiezowce stoja na kolumnach
i specyficzna bezksztatnosc pod nimi i pomiedzy nimi wypenia nieustanne wycie wiatru i wirujace
w powietrzu kawaki: porzuconych mebli kuchennych, opon
rowerowych bez powietrza, skorup potrzaskanych drzwi, ng lalek, roslinnych odpadw wygrzebanych przez godne psy i koty z plastikowych workw na smiecie,
opakowan po gotowych daniach, toczacych

sie puszek, przekreslonych szans na

prace, porzuconych nadziei, straconych zudzen, wygasych zosci, nagromadzonej goryczy, zwymiotowanego leku i przerdzewiaej wanny. On stoi nieruchomo,
podczas gdy obok przebiegaja w rznych kierunkach mae grupki mieszkancw.
Niektrzy (nie wszyscy) maja przy sobie bron. Paki, butelki, noze. We wszystkich tych grupach sa zarwno biali, jak i czarni modzi ludzie. Przykada trabk
e
do ust i zaczyna grac.
Niewielkie wiazki
pomieni podskakuja na cemencie, podsycone stosami po-

rzuconych rzeczy i marzen. Oto maa, rozkadajaca

sie sterta zawisci: w ciemnosci
noc pali sie zielonym pomieniem. Ognie przybieraja wszystkie kolory teczy i nie
kazdy z nich potrzebuje paliwa. Gibril wydmuchuje ze swojej traby
mae ogniste
kwiaty, tancza one na cemencie, nie potrzebujac
ani opau, ani korzeni. A ten tu,
rzowy! Ha, co by dodac adnego? wiem: srebrna rze . I teraz paczki

przeksztacaja sie w krzaki, wspinaja sie jak pnacza

po scianach wiezowcw, wycia

gaja odrosla do swoich sasiadw,

tworzac
z ywopoty wielokolorowych pomieni.
Wyglada
to jak swietlny ogrd, jedynie jego wzrost zosta przyspieszony tysiace

razy, ogrd kwitnacy,

bujnie rozrastajacy
sie, przechodzacy
w nadmiernie porosy,
splatany

i w koncu nieprzenikniony ogrd splecionych ze soba chimer, konkurujacy

na swj z arzacy
sie sposb z lasem krzeww ciernistych, ktry wyrs wok
paacu spiacej
krlewny w innej bajce, dawno temu.
Ale tu, w srodku, nie spi z adna piekna krlewna. Jest za to Gibril Fariszta idacy

przez swiat ognia. Na High Street widzi domy zbudowane z pomieni, o scianach
z ognia, w oknach pomienie wiszace
jak wymiete firany. A wszedzie dookoa
mez czyzni i kobiety o goracej
skrze, ktrzy ida powoli, biegna, kreca sie wok niego, odziani w paszcze ognia. Ulica rozpalia sie do czerwonosci, roztopia
w rzeke koloru krwi. Wszystko, wszystko ponie, kiedy on dmie w uszczesliwiona trab
e, dajac
ludziom to, czego chca, wosy i zeby obywateli dymia i sa
czerwone, szko ponie, a nad gowa lataja ptaki o ponacych

skrzydach.
Przeciwnik jest bardzo blisko. Przeciwnik jest magnesem, jest centrum wiru,
jest nie uznajacym

oporu srodkiem czarnej dziury, jego sia grawitacji tworzy przy

tym horyzont zdarzen, przed ktrym ani Gibril, ani swiato nie moze uciec. Tedy,
woa przeciwnik. Jestem tutaj.
Nie paac, lecz jedynie kawiarnia. A w pokojach nad kawiarnia tani hotel,

tlacy
sie skret z Noclegw-i-Sniada
n. Zadnej
spiacej
krlewny, lezy tu jedynie
rozczarowana kobieta, nieprzytomna, pokonana przez dym; a obok niej, na pododze tuz przy ich wsplnym zku, rwnie nieprzytomny jej ma
z, byy nauczyciel
i pielgrzym do Mekki, Sufjan. Natomiast w innym fragmencie ponacego

Shaandaaru osoby pozbawione twarzy stoja przy oknach, machajac

z aosnie rekoma
w niemym woaniu o pomoc, gdyz nie sa w stanie (brak ust) krzyczec.
Przeciwnik: tutaj sie ukry!
Sylwetka rysuje sie wyraznie na tle dekoracji ponacej
kawiarni Shaandaar,
widzicie, o, to wasnie ten facet!
Azrail nie proszony wskakuje do reki Fariszty.
Nawet archanio moze doswiadczyc objawienia, i kiedy Gibril sciaga
na sie387

bie, na najbardziej przelotna z chwil, spojrzenie Czamczy wwczas w tym

byskawicznym i nieskonczonym momencie zostaje zerwana zasona z jego oczu
widzi siebie, jak idzie z Czamcza przez park Brickhall Fields, cay zatracony
w piesni pochwalnej, jak odkrywa najbardziej intymne tajemnice stosunku miosnego z Alleluja Cone te same sekrety, ktre pzniej tum szatanskich gosw bedzie szepta do suchawki telefonicznej za tymi wszystkimi gosami
Gibril dostrzega teraz jednoczacy
talent przeciwnika, ktry potrafi mwic gardowo i wysoko, ktry obraza i przymila sie, ktry by jednoczesnie natarczywy
i niesmiay, ktry mwi proza tak! i wierszem, rwniez. I teraz w koncu
Gibril Fariszta poznaje po raz pierwszy, z e przeciwnik nie przybra postaci Czamczy, aby sie pod nia ukryc; i z e nie jest to przypadek paranormalnego opetania,
porwania ciaa przez najezdzce z Pieka; jednym sowem, z e zo nie jest czyms
znajdujacym

sie na zewnatrz
Saladyna, ale wypywa z jakichs zakamarkw jego prawdziwej natury, z e rozprzestrzeniao sie w caej jego osobowosci jak rak,
usuwajac
to, co byo w nim dobre, niszczac
jego ducha a proces ten zachodzi z tyloma zwodniczymi symulacjami i unikami, z e wydawao sie czasami, iz
sie cofa; gdy w rzeczy samej pod pozorem rezygnacji, niejako, w dalszym ciagu

niebezpiecznie sie rozprzestrzenia; a teraz, bez watpienia,

wypeni go caego;
teraz nic nie zostao z Saladyna oprcz tego czarnego ognia za w jego duszy, trawiacego

go rwnie doszczetnie, jak ten drugi ogien, wielokolorowy i pochaniajacy,

pozera wrzeszczace
miasto. Naprawde, sa to najbardziej wstretne, zosliwe,
krwiozercze pomienie, w niczym niepodobne do pieknego pomienia zwyczajnego ognia.
Ogien jest ukiem rozpostartym na niebie. Saladyn Czamcza, przeciwnik, ktry jest rwniez Spoono, moim starym Czamcza, znikna
w drzwiach Shaandaar
Caf. To przepasc czarnej dziury; horyzont zamyka sie wok niej, wszystkie inne
mozliwosci znikaja, wszechswiat kurczy sie do tego pojedynczego i nieodparcie
przyciagaj
acego

punktu osobliwosci. Dmac

z caych si w trab
e, Gibril znika za
otwartymi drzwiami.

***

Budynek zajmowany przez rade stosunkw spoecznych w Brickhall by parterowym potworkiem z czerwonej cegy i z kuloodpornymi szybami, bunkropodobnym produktem lat szesc dziesiatych,

kiedy fason ten uwazano za atrakcyjny.

Nieatwo byo wejsc do tego budynku; u drzwi dodatkowo zamontowano specjalny akustyczny zamek, otwierany gosem upowaznionej osoby; dalej szo sie wa
skim korytarzem rwnolegym do sciany frontowej i konczacym

sie nastepnymi
388

drzwiami, rwniez zabezpieczonymi szyfrem i alarmem przeciwwamaniowym.

Ten alarm, wyszo na jaw pzniej, zosta wyaczony

prawdopodobnie przez
dwie osoby, mez czyzne i kobiete, ktrzy weszli posugujac
sie kluczem.
Oficjalnie dopuszczono mozliwosc , z e osoby te zamierzay dokonac sabotazu, poniewaz jedna z nich, zmara kobieta, w rzeczy samej bya zatrudniona w instytucji
zajmujacej
te pomieszczenia. Motywy tej zbrodni pozostaja niejasne, a poniewaz
sprawcy zgineli w pozarze, nieprawdopodobienstwem jest, by zagadka kiedykolwiek zostaa rozwiazana.

Najbardziej prawdopodobnym powodem wydaje sie jednak korzysc wasna.

Tragiczny przypadek; zmara kobieta bya w zaawansowanej cia
zy.
Inspektor Stephen Kinch, skadajac
oswiadczenie dotyczace
powyzszych faktw, powiaza

pozar w Radzie Stosunkw Spoecznych w Brickhall z pozarem

w kawiarni Shaandaar, gdzie druga ze zmarych osb, mez czyzna, zamieszkiwa
od czasu do czasu. Mozliwe, z e prawdziwym podpalaczem by wasnie w mez czyzna, a kobieta, ktra bya jego kochanka, aczkolwiek z ona innego mez czyzny,
z ktrym nadal wsplnie mieszkaa, tutaj znalaza sie w roli jego ofiary. Nie mozna wykluczyc motyww politycznych obie osoby byy dobrze znane ze swoich
radykalnych pogladw

jakkolwiek sytuacja w tych skrajnie lewicowych mikrougrupowaniach, w ktrych dziaali, jest tak metna, z e trudno byoby stwierdzic, na
czym dokadnie miayby owe motywy polegac. Jest rwniez mozliwe, z e za obydwiema zbrodniami, mimo iz popenionymi przez tego samego osobnika, kryla sie
odmienna motywacja. Byc moze by on po prostu wynajetym przestepca i spali
kawiarnie Shaandaar na polecenie niezyjacych

juz wascicieli, ktrzy zamierzali

podja
c pieniadze

z tytuu ubezpieczenia, a w siedzibie Rady podozy ogien na

z adanie

swojej kochanki, moze z powodu jakiejs wendety w samym biurze?

To, z e spalenie budynku Rady Stosunkw Spoecznych byo dzieem podpalacza, nie ulegao najmniejszej watpliwo

sci. Biurka, papiery, firanki zostay oblane

spora iloscia benzyny. Wielu ludzi nie zdaje sobie sprawy, jak szybko rozszerza
sie ogien podsycony benzyna oswiadczy inspektor Kinch skrupulatnie notujacym

dziennikarzom. Ciaa, ktre spaliy sie do tego stopnia, z e do identyfikacji

potrzebna bya dokumentacja dentystyczna, znaleziono w pokoju z fotokopiarka.
To wszystko, co mamy. Koniec.
Ja mam wiecej.
Przynajmniej mam kilka pytan. O te, na przykad, nie oznakowana niebieska furgonetke marki Mercedes, ktra jechaa za bagazwka Walcotta Robertsa,
a pzniej za MG Pameii Czamczy. O tych ludzi, ktrzy wyszli z furgonu, z twarzami w maskach noszonych zwykle w czasie Halloween i wdarli sie do biur Rady
w chwili, gdy Pamela otworzya zewnetrzne drzwi. O to, co naprawde zaszo
w tych biurach, gdyz oko ludzkie niezbyt atwo przenika przez czerwona cege
389

i kuloodporne szko. A na koniec, o to, co stao sie z czerwona plastikowa

teczka i z dokumentami, ktre zawieraa.
Inspektorze Kinch? Jest pan tam?
Nie. Juz odszed. Nie ma dla mnie z adnych odpowiedzi.

***

Oto i pan Saladyn Czamcza, w paszczu z wielbadziej

weny z jedwabnym
konierzem; biegnie wzduz High Street niczym jakis nedzny oszust. Ten sam
potworny pan Czamcza, ktry wasnie bez sladu skrupuw spedzi wieczr w towarzystwie roztargnionej Allelui Cone. Spogladam

na jego stopy powiedzia Otello o Jagonie ale to bajka. Ani Czamcza nie jest juz postacia z basni; jego ludzka postac cakowicie wystarcza do tego, by znalezc wytumaczenie
dla jego uczynku. Zniszczy to, czym nie jest i byc nie moze; zemsci sie, odpacajac
zdrada za zdrade; a dokona tego wyzyskujac
sabosc wroga, raniac
jego nie
osonieta piete. Jest to wyrwnanie dugu. I znw, oto pan Czamcza biegnie.

Swiat
jest peen gniewu i wydarzen. Rzeczy zawisy w rwnowadze. Pali sie jakis
budynek.
Bumba, wali jego serce. Dumba, bumba, dadum.
Teraz spostrzega Shaandaar w ogniu; i zatrzymuje sie gwatownie. Czuje ucisk
w klatce piersiowej; badumba! a teraz bl w lewej rece. Nie zwraca na to
uwagi: wpatruje sie w ponacy
budynek.
I widzi Gibrila Fariszte.
I odwraca sie; i wbiega do srodka.
Miszal! Sufjan! Hind! krzyczy nikczemny pan Czamcza. Pozar nie ogarna
jeszcze parteru. Saladyn gwatownym ruchem otwiera drzwi prowadzace
na
schody i parzacy,
palacy
powiew powietrza odrzuca go. Oddech smoka, mysli.

Ppietro ponie; pomiedzy podoga a sufitem wznosi sie sciana ognia. Zadnej
szansy wejscia.
Hej! wrzeszczy Saladyn Czamcza. Jest tam kto? Lecz smok ryczy
gosniej od jego krzykw.
Cos niewidzialnego kopie go w piers, a on pada na wznak, pomiedzy puste
stoy. Dum, spiewa jego serce. A masz, a masz.
Nad jego gowa sychac haas, jakby pedziy miliony szczurw, gryzonie-widma spieszace
za upiornym czarodziejem z fujarka. Patrzy do gry: pali sie sufit.
Stwierdza, z e nie moze wstac. I kiedy tak sie przyglada,
widzi, z e czesc sufitu
zaamuje sie i fragment belki spada wprost na niego. Krzyzuje ramiona w bezskutecznym gescie obrony.
390

Belka przygwazdza go do podogi, amiac

mu obie rece. Klatke piersiowa roz
rywa bl. Swiat oddala sie. Ciez ko oddychac. Nie moze mwic. Jest Czowiekiem
Tysiaca
Gosw, a nie pozosta mu ani jeden.
Gibril Fariszta, dzierzac
w doniach Azraila, wchodzi do Shaandaar Caf.

***

Co sie dzieje, kiedy zwyciez asz?

Kiedy wrogowie sa zdani na twoja aske: jak wtedy postapisz?

Kompromis
jest pokusa sabych; a to jest prba dla silnych. Spoono Gibril kiwa gowa
powalonemu mez czyznie. Alez mnie nabraes, powaznie, niesamowity z ciebie
facet. I Czamcza, patrzac
w oczy Gibrila, nie moze zaprzeczyc temu, co tamten
juz wie. Co zaczyna i rezygnuje. Co zamierzasz zrobic? Wszedzie wok
nich ogien: skwierczenie, trzask zocistego deszczu. Dlaczego to zrobies?
pyta Gibril, a nastepnie oddala pytanie machnieciem reki. Jestem ciez kim idiota, z e pytam o taka rzecz. Rwnie dobrze mgbym prbowac sie dowiedziec, co
cie opetao, z eby tu wtargna
c? Trzeba byc ciez kim idiota, z eby to zrobic. Ludzie,
co, Spoono? Pieprznieci skurwiele, to wszystko.
Teraz juz wszedzie wok nich tworza sie kauze ognia. Zaraz zostana okra
zeni, odizolowani na samotnej i tymczasowej wyspie, posrd tego smiercionosnego
morza. Po raz drugi Czamcza czuje kopniecie w piers, szarpiace
nim gwatownie.
W obliczu trzech smierci w ogniu, z przyczyn naturalnych i z rak
Gibrila
wytez a rozpaczliwie wszystkie siy, prbujac
mwic, ale wydobywa z siebie
tylko krakanie. Prz. By. Mmm. Przebacz mi. Zi. T. Zlituj sie. Pala sie stoliki
kawiarniane. Z gry spadaja kolejne belki. Gibril sprawia takie wrazenie, jakby
wpad w trans. Powtarza nieprzytomnie: Cholernie idiotyczne rzeczy.
Czy to mozliwe, z e zo nigdy nie jest absolutne, z e jego zwyciestwo, nie wazne
jak bardzo przytaczajace,
nigdy nie jest cakowite?
Rozwazmy przypadek tego upadego czowieka. Usiowa bezlitosnie zniszczyc umys innej istoty ludzkiej; w tym celu wykorzysta cakowicie niewinna
kobiete, przynajmniej po czesci z powodu nieprawdopodobnego voyeurystycznego pozadania,

ktre czu do niej. A jednak ten sam czowiek, ryzykujac

smiercia,
bez wahania podja
szalona prbe pomocy.
Co to znaczy?
Pierscien ognia zamkna
sie wok dwch mez czyzn, a dym jest wszedzie.
Tylko kilka sekund dzieli ich od momentu porazki. Do rozstrzygniecia sa kwestie
pilniejsze niz te idiotyzmy powyzej.
Jakiego wyboru dokona Fariszta?
391

Czy pozosta mu jeszcze jakis wybr?

Gibril upuszcza swoja trabk
e; nachyla sie; uwalnia uwiezionego przez belke Saladyna; i bierze go na rece. Czamcza oprcz poamanych rak
ma jeszcze
zmiazdzone z ebra, jeczy cicho, wydajac
dzwieki podobne do mowy kreacjonisty
Doomsdaya, zanim otrzyma nowy jezyk wykrojony z najprzedniejszego zadu.
Za, Po Jest juz za pzno. Mae lizniecie ognia dosiega brzegu jego paszcza.
Gryzacy
czarny dym wypenia caa dostepna przestrzeli, wslizgujac
sie do oczu,
zatykajac
uszy, zapychajac
nos i puca. Teraz jednak Gibril Fariszta zaczyna
ostroznie wydychac powietrze, jest to dugi nieprzerwany wydech, wprost nieskonczony, ktry docierajac
do drzwi, przecina dym i ogien jak nz; i Saladynowi Czamczy, ktry nie moze zapac tchu i omdlewa, z rozszalaym sercem
w piersiach, wydaje sie, z e widzi ale nigdy pzniej nie bedzie pewien, czy tak
byo naprawde ogien rozstepujacy
sie przed nimi jak morze czerwone, ktrym
sie sta, i z e dym rwniez sie rozsuwa, jak firanka lub welon; az w koncu przed
nimi rozposciera sie wolna droga ku drzwiom; wtedy Gibril Fariszta rusza pedem, wynoszac
Saladyna po tej drodze przebaczenia na gorace
nocne powietrze;
tak wiec tej nocy, kiedy miasto jest w stanie wojny, nocy az ciez kiej od nienawisci
i niepohamowanego gniewu, ma miejsce to mae zbawcze zwyciestwo miosci.

***

Wnioski.
Kiedy sie wynurzaja, Miszal Sufjan stoi przed Shaandaarem, opakujac
swoich
rodzicw, pocieszana przez Hanifa. Teraz przychodzi kolej na zaamanie Gibrila;
wcia
z jeszcze niosac
Saladyna, traci przytomnosc u stp Miszal.
Teraz Miszal i Hanif jada karetka z dwoma nieprzytomnymi mez czyznami.
Czamcza ma na twarzy maske tlenowa, a Gibril, ktry jest jedynie oglnie wyczerpany, mwi przez sen: majaki o magicznej trabie
i ogniu, ktry wydmuchiwa
z niej jak muzyke. I Miszal, ktra pamieta Czamcze jako diaba i pogodzia
sie juz z tym, z e wiele niemozliwych rzeczy okazuje sie mozliwymi, zastanawia
sie: Czy sadzisz?

Lecz Hanif jest pewny, zdecydowany. Niemozliwe. To

jest Gibril Fariszta, aktor, nie poznajesz? Biedak odgrywa po prostu jaka
s filmowa
scene. Miszal nie daje za wygrana. Alez, Hanifie. I on staje sie jeszcze
bardziej stanowczy. Mwi agodnie, gdyz ona wasnie stracia rodzicw, w koncu
jednak uparcie podkresla. Wydarzenia dzisiejszej nocy w Brickhall sa zjawiskiem spoeczno-politycznym. Nie wpadajmy w sida jakiegos cholernego misty-

392

cyzmu. Mwimy o historii: wydarzeniu z historii Brytanii. O procesie zmian.

Naraz zmienia sie gos Gibrila, a takze tresc wypowiadanych przez niego zdan.
Mwi o pielgrzymach i o martwym dziecku i jak w Dziesieciu Przykazaniach
i o niszczejacym

dworze i o drzewie; poniewaz pod wpywem dziaania oczyszczajacego

ognia ma we snie, juz naprawde po raz ostatni, jedno ze swoich seryjnych

widzen; a Hanif mwi: Posuchaj, Miszu, kochanie. Po prostu fikcja, i juz.
Obejmuje ja ramieniem, cauje w policzek, przytula mocno. Zostan ze mna.

Swiat
jest realny. Musimy w nim z yc; musimy z yc tutaj, z yc dalej.
Wasnie wtedy Gibril Fariszta, wcia
z spiac,
krzyczy wniebogosy.
Miszal! Wrc! Nic sie nie dzieje! Miszal, na litosc Boska;
zawrc, wracaj,
wracaj.

VIII
Przejscie przez Morze Arabskie

Sriniwas, sprzedawca zabawek, mia w zwyczaju straszyc swoja z one i dzieci.

Nadejdzie jeszcze taki dzien, kiedy swiat materialny straci dla niego znaczenie
i Sriniwas zmieni sie w sanyasi, i zaopatrzony tylko w miske i kij z ebraczy bedzie
wczy sie od wioski do wioski, proszac
o wsparcie. Pani Sriniwas bya bardzo
wyrozumiaa wobec dziwactw mez a, wiedzac,
z e jej rozlazy, pogodnego usposobienia mazonek chce uchodzic za czowieka bogobojnego i chyba tez troche
za poszukiwacza przygd (czyz przed laty nie nalega na absurdalny i przeraz ajacy
pomys przelotu przez Wielki Kanion w Amrice?); perspektywa zostania
swietym mez em zaspokoiaby oba jego z yciowe marzenia. Jednak kiedy z ona patrzya na obfite ksztaty swojego slubnego, wypeniajace
fotel na ganku lub
gdy obserwowaa, jak bawi sie z ich najmodsza, piecioletnia creczka Min, lub
tez podziwiaa mez owski apetyt, daleki od ascezy z ebraczej, jej usta wykrzywiay
sie w grymasie podpatrzonym u aktorek filmowych, (pomimo z e bya rwnie grubasna jak mazonek), wychodzia przed dom lekkim krokiem, cicho pogwizdujac.

Kiedy jednak znajdowaa tam tylko pusty fotel i niedopita szklanke lemoniady,
czua sie kompletnie wytracona

z rwnowagi.
Prawde mwiac
Sriniwas sam nie potrafi sobie odpowiedziec na pytanie, co
spowodowao, z e opusci wygodny fotel na ganku i wyruszy, z eby zobaczyc przybycie wiesniakw z Titlipur. Miejscowe urwisy, wiedzace
o wszystkim na godzine
wczesniej niz inni, zapowiaday wrzaskiem wkroczenie niewiarygodnej procesji,
z torbami i toboami ciagn
acej
droga kartoflana ku gwnemu szlakowi, pielgrzymw prowadzia srebrnowosa dziewczyna i chmara motyli, wirujaca
nad ich gowami, a pochd zamyka w swojej oliwkowozielonej limuzynie mercedes-benz
mirza Sajjid Achtar z taka mina jakby w gardle utkwia mu pestka owocu mango.
Pomimo ziemniaczanych silosw i synnych fabryk zabawek Czatnapatna nie
byo na tyle duza miejscowoscia, aby przybycie stu piec dziesieciu osb mogo pozostac nie zauwazone. Tuz przed pojawieniem sie pielgrzymw Sriniwas przyja

delegacje robotnikw z fabryki, ktrzy, takze chcieli byc swiadkami tego waznego
wydarzenia i prosili o kilkugodzinna przerwe w pracy. Wiedzac,
z e i tak zrobiliby
sobie wolne, przysta na to. Sam jednak, przynajmniej do czasu, tkwi uparcie na
swojej werandzie udajac,
z e nie sciska go w doku z powodu motylich emocji.
Pzniej bedzie mg wyznac Miszal Achtar: To byo przeczucie. Cz mam powiedziec? Wiedziaem, z e wy-wszyscy nie wyszliscie po prostu na spacer. Ona
przysza po mnie.
Titlipur wkroczy do Czatnapatna przy wtrze wycia noworodkw, krzykw
dzieci, skrzekliwych nawoywan starcw i niewybrednych z artw Osmana od wou bum-bum, na co Sriniwas nie zwraca najmniejszej uwagi. Nastepnie ulicznicy
poinformowali krla zabawek, z e wsrd przybyszy znajduja sie z ona i tesciowa
zamindara mirzy Sajjida, idace
pieszo jak chopki, odziane jedynie w kurta-pazama, bez z adnych klejnotw. Wtedy wasnie Sriniwas zacza
sie przedzierac w kierunku przydroznej kantyny, wok ktrej toczyli sie titlipurscy pielgrzymi, wy395

ciagaj
ac
rece po ziemniaczane bhurta i panathy. Dotar tam w tym samym czasie,
co jeep policyjny z Czatnapatny. Inspektor sta na siedzeniu pasazera, krzyczac

przy megafon, z e jest w sianie podja

c stosowne kroki przeciwko komunalnemu
przemarszowi, jesli ten sie w koncu nie rozejdzie. Hindusko-muzumanskie sprawy, pomysla Sriniwas; niedobrze, niedobrze.
Policja potraktowaa pielgrzymke jak jaka
s sekciarska demonstracje, ale kiedy mirza Sajjid Achtar wystapi
i oznajmi Inspektorowi, jak wyglada
prawda, ten
zmiesza sie. Sri Sriniwas, bramin, by czowiekiem, ktry oczywiscie nigdy nie
planowa udania sie na pielgrzymke do Mekki, niemniej jednak zrobio to na nim
wrazenie. Przepycha sie przez tum, aby lepiej syszec to, co mwi zamindar:
Celem tych dobrych ludzi jest dotarcie do Morza Arabskiego z wiara, z e wody
rozstapi
a sie przed nimi. Gos mirzy Sajida brzmia sabo i Inspektor, oficer komisariatu w Czatnapatna nie sprawia wrazenia przekonanego. Czy pan mwi
powaznie? Mirza Sajjid odpowiedzia: Ja nie. Oni sa piekielnie powazni. Mam
zamiar wpyna
c na zmiane ich decyzji zanim zrobia cos szalonego. Wasaty

oficer,
swiadomy wasnej waznosci, potrzasn
a
gowa. Ale prosze zrozumiec, sir, jak
moge pozwolic na to, aby tak wielu osobnikw zbierao sie na ulicy? Ludzie sa
podenerwowani; moze dojsc do jakiegos incydentu. Wtedy wasnie tum pielgrzymw rozstapi
sie i Sriniwas po raz pierwszy zobaczy fantastyczna postac
dziewczyny, odziana cakowicie w motyle, ze snieznobiaymi wosami spywajacymi

do kostek, Arre deo krzykna

Aisza, czy to ty? I po chwili
doda gupio: Wobec tego moze mi powiesz, gdzie sa moje lalki do planowania
rodziny?
Jego wystapienie

zostao zignorowane; wszyscy obserwowali dziewczyne

podchodzac
a do dyszacego

spazmatycznie oficera. Nic nie mwia, usmiechaa

sie tylko, potem skinea gowa w jego strone, i zdawao sie, z e facet odmodnia
w ciagu
sekundy o jakies dwadziescia lal, az wiecie odpowiedzia jej w taki sposb, jak to czynia dziesiecio- jedenastoletni chopcy: Dobrze dobrze, mausi.
Przepraszam, ma. Bez obrazy. Prosze o wybaczenie. By to koniec kopotw
z policja. Tego dnia, pzniej, w popoudniowym upale grupa wyrostkw znanych
z kontaktw z RSS i Wiszwa Hindu Pariszad zaczea rzucac kamieniami z dachw
pobliskich budynkw; komendant komisariatu poleci ich aresztowac i po dwch
minutach siedzieli juz pod kluczcm.
Aiszo, crko woa Sriniwas na przno co u diaba siao sie z toba?

Chroniac
sie przed upaem, pielgrzymi odpoczywali we wszystkich ocienionych miejscach, ktre udao im sie znalezc . Sriniwas wczy sie pomiedzy nimi
oszoomiony, przepeniony emocjami, zdajac
sobie sprawe z tego, z e oto jego z ycie niespodziewanie znalazo sie w punkcie zwrotnym. Oczyma wcia
z szuka odmienionej postaci Aiszy-wrzki, odpoczywajacej
w cieniu swietego drzewa w towarzystwie Miszal Achtar i jej matki pani Kurajszi i chorego z miosci Osmana
z jego woem. W koncu Sriniwas natkna
sie na zamindara mirze Sajjida, wycia
396

gnietego na tylnym siedzeniu mercedesa, nie spa, czowiek w udrece. Sriniwas

przemwi do niego z agodnoscia zrodzona ze zdumienia. Seth-dzi, ty nie
wierzysz w dziewczyne?
Sriniwasie mirza Sajjid, aby odpowiedziec, usiad jestesmy ludzmi
nowoczesnymi. Wiemy na przykad, z e starcy umieraja podczas dugich podrzy,
z e Bg nie leczy raka i nie rozstepuja sie oceany. Musimy przerwac to szalenstwo. Jedz ze mna. W samochodzie jest mnstwo miejsca. Moze ty ich przed tym
powstrzymasz: ta Aisza jest ci wdzieczna, moze cie posucha.
Mam jechac samochodem? Sriniwas poczu sie tak bezradny, jak gdyby
krepoway go jakies niewidzialne wiezy. Mam w tym swj interes, ale.
To wyprawa samobjcza dla wielu naszych ludzi nalega mirza Sajjid.
Potrzebuje pomocy. Oczywiscie, moge zapacic.
Pieniadze

nie wchodza w gre oschle odpowiedzia dotkniety Sriniwas

Wybacz mi, seth-dzi, musze to rozwazyc.
Nie rozumiesz? glos mirzy Sajjida przeszed w krzyk My nie jestesmy, posplstwem ani ty, ani ja. Niech z yje braterstwo hindusko-muzumanskie! Mozemy utworzyc swiecki front przeciwko tym zabobonom.
Snniwas odwrci sie. Ale ja nie jestem niwierzacy
zaprotestowa.
Obraz bogini Lakszmi wisi od zawsze u mnie na scianie.
Mamona jest najlepsza boginia dla biznesmena odpowiedzia mirza Sajjid.
I jest w moim sercu doda Sriniwas. Mirza Sajjid straci panowanie nad
soba. Ale boginie. . . Nawet wasi mysliciele przyznaja, z e to tylko abstrakcyjne idee ucielesnienia sakti, pojecia abstrakcyjnego samego w sobie: dynamicznej
mocy bogw
Sprzedawca zabawek parzy na spiac
a pod okrywajacymi

ja motylami Aisze.
Nie jestem myslicielem, selh-dzi powiedzia. Nie powiedzia, z e jego serce gwatownie zaomotao, poniewaz zda sobie sprawe z lego, z e twarz spiacej

dziewczyny jest dokadnie taka sama, jak twarz bogini z kalendarza wiszacego

na
scianie jego fabryki.

***

Sriniwas doaczy

do opuszczajacej

miasto pielgrzymki, puszczajac

mimo
uszu bagania rozczochranej z ony, ktra podniosa do gry Minu i potrzasaa

nia
przed jego twarza. Tumaczy Aiszy, z e chociaz nie pragna
odwiedzic Mekki, nagle opanowaa go przemozna chec towarzyszenia jej przez jakis czas byc moze
nawet az do morza.
397

Kiedy zaja
miejsce wsrd wiesniakw z Titlipur i zrwna krok z idacym

obok czowiekiem, z mieszanymi uczuciami niezrozumienia i leku obserwowa

nie konczacy
sie rj motyli, ktre kebiy sie nad gowami pielgrzymw jak gigantyczny parasol, chroniacy
ich przed soncem. Wygladao

to tak, jakby motyle

z Titlipur przejety zadanie wielkiego drzewa. Po chwili z jego ust doby sie okrzyk
przestrachu, zdziwienia, i radosci, poniewaz kilka tuzinw tych kameleono-skrzydych stworzen usadowio sie na jego ramionach i nagle sprawio, z e szkarat
koszuli zakwit mnstwem kolorw. Teraz mirza Sajjid rozpozna idacego

obok
mez czyzne. By to sarpancza, Muhamnud Din, ktry zrezygnowa z miejsca na
czele pochodu. Pomimo zaawansowanego wieku dziarsko maszerowa z mazonka u boku. Kiedy Muhammad Din dostrzeg skrzydlate bogosawienstwo, ktre
spyneo na sprzedawce zabawek, pochwyci go za reke.

***

Wydawao sie oczywiste, z e spadna deszcze. Szeregi koscistego byda przemierzay przestrzen w poszukiwaniu wody. Miosc w Woda informowa biay napis na ceglanym murze fabryki skuterw. Spotykali po drodze cale rodziny w nadziei znalezienia wody kierujace
sie na poudnie z dobytkiem zaadowanym na
grzbietach zdychajacych

osw. Ale nie tej cholernej sonej wody krzycza

mirza Sajjid na pielgrzymw z Titlipur i nic po to, aby zobaczyc, jak sie rozstepuje! Chca z yc, a wy szalency chcecie zgina
c! Sepy zbieray sie w stada po
obu stronach drogi, obserwujac
przemarsz.
Pierwsze tygodnie pielgrzymki do Morza Arabskiego upyney mirzy Sajjidowi pod znakiem ciagej,

histerycznej agitacji. Najwiecej drogi pokonywano rankami i popoudniami, wtedy to Sajjid wychyla sie z okna swojej limuzyny i molestowa konajac
a z one. Opamietaj sie. Miszu. Jestes chora kobieta. Chodz
i poz sie przynajmniej na troche, rozmasuje ci stopy. Ale ona odmawiaa,
a jej matka odganiaa mirze. Widzisz, Sajjidzie, jestes w nieodpowiednim nastroju, to jest bardzo przygnebiajace.
Wez, napij sie tej swojej koka-sroli w swoim
klimatyzowanym aucie i zostaw nas, yatri, w spokoju. Po tygodniu klimatyzowany samochd straci kierowce. Szofer mirzy Sajjida zrezygnowa z posady
i przyaczy

sie do pielgrzymw; zamindar zosta zmuszony do zajecia miejsca za

kkiem. Po tym fakcie zawadna
nim lek, musia zatrzymac samochd, zaparkowac go i wtedy popedzi ku pielgrzymom grozac,
bagajac
i prbujac
przekupic
niektrych z nich. Przynajmniej raz dziennie rzuca Aiszy w twarz przeklenstwa
za zniszczenie mu z ycia, ale nigdy nie mg wytrwac w zorzeczeniach, poniewaz za kazdym razem, kiedy na nia popatrzy, pragna
jej tak bardzo, z e czu sie
398

tym zazenowany. Choroba nowotworowa zmienia kolor skry Miszal na szary, jej
matka bya juz przysmazona w kilku miejscach, rozpady sie jej sanday i srodze
cierpiaa z powodu olbrzymich pecherzy przypominajacych

mae bukaki z woda.

Kiedy Sajjid zaoferowa jej wygodne miejsce w samochodzie, natychmiast odmwia. Czar rzucony przez Aisze na pielgrzymw wcia
z utrzymywa swoja moc.
Pod koniec wypraw do serca pielgrzymki mirza Sajjid, spocony i zrozpaczony na
skutek upau i bezsilnosci, zda sobie sprawe z tego, z e odeszli spory kawa drogi
od jego samochodu i z e bedzie teraz musia wrcic do niego, zatopiony w ponurych myslach. Dzien pzniej dotar do limuzyny i stwierdzi, z e przyciemniona
szyba zostaa rozbita przez pusta skorupe orzecha kokosowego, wyrzucona zapewne z przejezdzajacego

autobusu. Szyba wygladaa

teraz jak pajecza siec pena

diamentowych much. By zmuszony wytuc ja do konca, a szklane diamenty wydaway sie kpic z niego, kiedy upaday na droge i do wnetrza wozu, zdaway sie
mwic o przemijaniu i bezwartosciowosci dbr ziemskich, ale czowiek swiecki
z yje w swiecie rzeczy i mirza Sajjid nie zamierza dac skruszyc sie rwnie atwo
jak szyba. Noca, kiedy leza pod gwiazdami na poboczu gwnej drogi obok swojej z ony i kiedy powiedzia jej o wypadku, nie znalaz u niej wspczucia. To
znak odrzeka. Porzuc samochd i przyacz
sie w koncu do nas.
Porzucic mercedesa-benza? zawy Sajjid, ogarniety najprawdziwsza
groza.
No i cz to takiego? odpowiedziaa Miszal surowym, ale zmeczonym
gosem. Wcia
z mwisz o zrujnowaniu. Cz ci wiec po mercedesie?
Ty nic nie rozumiesz zapaka. Nikt mnie nie rozumie!
Gibril wysni susze:
Kraina spalona przez bezchmurne niebo. Zwoki autobusw i starozytnych posagw,

gnijace
na skrajach pl. Mirza Sajjid widzia przez potrzaskana szybe zapowiedz zagady: dzikie osy pieprzyy sie niemrawo, po czym paday martwe na
srodku drogi, wcia
z zaczone

ze soba;
drzewa stojace
na korzeniach wyrzuconych
na powierzchnie zerodowanej gleby i wygladaj
ace
jak wielkie drewniane grabie,
ryjace
ziemie w poszukiwaniu wody, zamozni farmerzy zmuszeni do niewolniczej
pracy, kopiacy
zbiorniki wzduz drogi puste rowy na deszcz, ktry nie spadnie.
Zaosne pobocze z yje swoim z yciem: kobieta z tobokiem kierujaca
sie ku namiotowi zrobionemu z kawaka szmaty i kija, dziewczyna skazana kazdego dnia na
szorowanie, tego naczynia, tego garnka w zakurzonym skrawku brudu. Czy ich
z ycie jest rzeczywiscie tyle samo warte co nasze? zapyta w duchu mirza Sajjid
Achtar. Tyle co moje, co Miszal? Jak ubodzy sa w wiedze, jak niewiele potrzeba im strawy duchowej. Mez czyzna ubrany w dhoti i luzne, z te pugri sta jak
ptak na kamieniu milowym. Stercza tak z noga zaozona na drugie kolano i z reka na drugim okciu pali biri. Kiedy mirza Sajjid Achtar przejezdza obok, ten
399

spluna,
trafiajac
zamindara prosto w twarz.
Pielgrzymka postepowaa powoli, idac
trzy godziny rano i trzy po wielkim
upale, szli, dostosowujac
swj krok do najwolniejszego, nie konczace
sie opznienia, choroby dzieci, podkopywanie autorytetw, koo odpadajace
w jednym
z wozw zaprzez onym w woy; w najlepszym wypadku dwie mile dziennie, sto
piec dziesiat
mil do morza, w przyblizeniu okoo jedenastotygodniowa podrz.
Pierwsza smierc miaa miejsce osiemnastego dnia. Chadidza, nietaktowna starsza niewiasta, bedaca
od p wieku kochana i kochajac
a mazonka sarpanczy Muhammada Dina zobaczya we snie archanioa. Gibrilu wyszeptaa czy to
ty?
Nie odpowiedziaa zjawa to ja, Azrail, ten od brudnej roboty. Prosze
mi wybaczyc, z e rozczarowaem.
Nastepnego dnia rano sza dalej, nic nie mwiac
mez owi o swoim objawieniu. Po dwch godzinach zblizyli sie do ruin jednej z mogolskich oberzy, ktrych
obejscia, budowane w zamierzchych czasach, stawiano co piec mil wzduz drogi. Kiedy Chadidza zobaczya gruzy, nie wiedziaa nic o ich przeszosci, o podrznych rabowanych we snie i tym podobnych zdarzeniach, dostatecznie dobrze
rozumiaa za to stan obecny. Musze tam wejsc i poozyc sie powiedziaa
sarpanczy, ktry natychmiast zaprotestowa: Ale co z marszem! Niewazne
odpowiedziaa agodnie dogonisz ich pzniej.
Poozya sie na rumowisku z gowa na gadkim kamieniu, ktry wyszuka jej
ma
z. Starzec zapaka, ale nic to nie pomogo zmara w przeciagu
minuty.
Sarpancza pobieg ku pielgrzymom, stana
przed Aisza i rzuci jej wsciekle:
Nigdy nie powinienem by cie posuchac powiedzia. I teraz ty zabias moja
z one.
Kolumna zatrzymaa sie. Mirza Sajjid Achtar, upatrujac
w tym fakcie swoja
szanse, gosno nalega na pochowanie Chadidzi na muzumanskim cmentarzu. Ale
Aisza sprzeciwia sie. Archanio kaza nam isc prosto ku morzu, bez powrotw
czy zbaczania z drogi. Mirza apelowa do pielgrzymw: To ukochana z ona
sarpanczy krzycza czy pozostawicie ja w przydroznym rowie?
Sajjid nie chcia wierzyc wasnym uszom, kiedy usysza, z e wiekszosc mieszkancw Titlipur zgodzia sie na to, aby niezwocznie ja pochowac. Uswiadomi
sobie, z e ich determinacja jest o wiele wieksza, niz poczatkowo

przypuszcza: nawet nieutulony w z alu sarpancza zgodzi sie na to. Pochowano Chadidze na ugorze
za oberza z przeszosci.
Jednak nastepnego dnia mirza Sajjid zauwazy, z e sarpancza oddala sie nieco
od grupy. Baka
sie niepocieszony w pewnej odlegosci od innych, wdychajac
zapach krzeww bugenwilli. Sajjid wyskoczy z mercedesa i popedzi do Aiszy, aby
zrobic jej nastepna scene. Ty potworze! krzycza. Potworze bez serca!
Po co poprowadzias te stara kobiete na smierc? Dziewczyna zignorowaa go,
ale kiedy wraca do samochodu, podszed do niego sarpancza i rzek: Bylismy
400

biednymi ludzmi. Nie mielismy nawet nadziei na to, z e udamy sie kiedykolwiek
etej Mekki, dopki ta tutaj nas nie przekonaa. Przekonaa nas i oto widzisz
do Swi
owoce jej uczynku.
Kapanka Aisza poprosia sarpancze o chwile rozmowy, nie wypowiedziaa
jednak ani sowa pocieszenia. Umocnij swoja wiare upomniaa go. Ta,
ktra umiera w czasie wielkiej pielgrzymki, pewna jest swojego domu w Raju.
Twoja z ona siedzi teraz posrd aniow i kwiatw; czego miabys z aowac?
Tego wieczora sarpancza Muhammad Din podszed do mirzy Sajjida, siedza
cego przy maym ognisku. Przepraszam, Seth-dzi zapyta czy to jest
mozliwe, abym ja tez jecha samochodem, jak to wczesniej proponowaes?
Nie w peni skory do porzucenia przedsiewziecia, za ktre umara jego z ona, niezdolny do zachowania duzej absolutnej wiary, ktrej wymagaa wyprawa,
Muhammad Din znalaz sie wewnatrz
limuzyny sceptycyzmu. Mj pierwszy
nawrcony mwi o nim z radoscia mirza Sajjid.

***

Czwartego tygodnia przejscie sarpanczy Muhammada Dina do przeciwnego

obozu zaczeo przynosic efekty. Siedzia na tylnym siedzeniu mercedesa, jak gdyby to on by zamindarem, a mirza Sajjid jego szoferem i powoli skrzana tapicerka, klimatyzacja, barek z whisky i elektrycznie sterowane lustrzane szyby
zaczey uczyc go pychy; jego nos zadziera sie coraz wyzej, a twarz przybieraa
wyraz lekcewazenia, charakterystyczny dla czowieka, ktry widzi wszystko, sam
nie bedac
widzanym. Oczy i nos mirzy Sajjida, siedzacego

za kierownica, wypenia py dostajacy

sie przez otwr po szybie, ale pomimo tych niewygd Sajjid
czu sie lepiej niz przedtem. Teraz, pod koniec kazdego dnia, wok mercedesa-benza i jego byszczacej
gwiazdy zbieraa sie grupka pielgrzymw i mirza Sajjid
stara sie przemwic im do rozsadku,

podczas gdy oni patrzyli, jak sarpancza

Muhammad Din podnosi i opuszcza lustrzane szyby i widzieli na przemian jego
i swoje twarze. Obecnosc sarpanczy w mercedesie nadaa nowa wartosc sowom
mirzy Sajjida.
Aisza nie staraa sie odciagn
a
c wiesniakw od samochodu i jak dotad
jej pewnosc siebie bya uzasadniona; nie byo wiecej przejsc do obozu niewiernych. Ale
Sajjid dostrzeg liczne spojrzenia rzucane przez nia w jego kierunku i, czy miaa
zdolnosc jasnowidzenia, czy nie, mirza Sajjid gotw by sie zaozyc o duze pieniadze,

z e to byy gniewne spojrzenia modej dziewczyny, ktrej nie bedzie juz

dany wybr wasnej drogi.
A potem zniknea.
401

Odesza ktregos popoudnia podczas sjesty i nie pojawia sie przez ptora
dnia, podczas ktrych wsrd pielgrzymw panowa rwetes nie do opisania ona
zawsze wiedziaa, jak poskromic emocje tumu, to Sajjid musia przyznac; potem przysza wolnym krokiem przez tumany wszechobecnego pyu tym razem
jej srebrne wosy mieniy sie zotem, tak jak brwi. Zebraa wiesniakw i powiedziaa im o niezadowoleniu archanioa z tego, z e ludzie z Titlipur sa przepenieni
zwatpieniem

po tym, jak meczennica wstapia

do Raju. Ostrzega, z e archanio

rozwaza cofniecie swojej oferty dotyczacej
rozstapienia

sie wd. Pjdziecie sie

tam tylko wykapa
c w sonej wodzie i powrcicie na swoje spustoszone susza pola ziemniakw, na ktre juz nigdy nie spadnie ani kropla deszczu. Wiesniakw
ogarnea trwoga. Nie, to nie moze byc! biadali. Bibidzi, przebacz nam.
Po raz pierwszy wymienili imie mitycznej swietej, aby nadac je dziewczynie
posiadajacej
wadze absolutna i wywoujacej
po raz pierwszy strach, prawie tak
silny jak poprzednio uwielbienie. Po przemowie sarpancza i mirza Sajjid zostali
sami w limuzynie. Druga runda dla archanioa pomysla Sajjid.

***

Piatego

tygodnia zdrowie wiekszosci starszych pielgrzymw zaczeo mocno szwankowac, zapasy z ywnosci byy na wykonczeniu, trudno byo o wode,
a oczom dzieci zabrako juz ez. Stada sepw nie oddalay sie ani na krok.
Kiedy pielgrzymi zostawili za soba obszary wiejskie i weszli w gesciej zaludnione rejony, trudy eskapady wzrosy niepomiernie. Autobusy i ciez arwki,
jezdzace
na dugich trasach, nie byy skore do manewrw i piesi musieli, wrzeszczac
i tratujac
sie wzajemnie, nie raz uciekac. Rowerzysci, szescioosobowe rodziny na skuterach marki Radzut, obwozni sprzedawcy kleli na czym swiat stoi.
Szajbusy! Postrzelency! Muzumanie! Czesto byli zmuszeni maszerowac caa
noc, poniewaz wadze w tym czy innym miasteczku nie z yczyy sobie, aby taki
motoch spa na ich chodnikach. Wzrost liczby zgonw by nieunikniony.
Wtedy w pewnym bezimiennym miasteczku, w nawrconego Osmana upad
na kolana pomiedzy rowery i wielbadzie

odchody. Wstawaj, idioto wrzeszcza bezsilnie na zwierze. Co ty sobie wyobrazasz? Zdychasz przed obcymi?!
W pokiwa bem, dwa razy na tak, i wyziona
ducha.
Motyle przykryy ciao, przybierajac
kolor szarego korpusu, rogw i dzwonkw. Zrozpaczony Osman pobieg do Aiszy (wok ktrej, pomimo z e zaozya brudne sari, aby zadosc uczynic miejskiej pruderii, unosia sie wcia
z aureola
z motyli). Czy woy ida do Nieba? zapyta z aosnym gosem; wzruszya
ramionami. Woy nie maja duszy odpowiedziaa chodno. My mamy du402

sze do ocalenia. Osman popatrzy na nia i zda sobie sprawe z tego, z e juz jej nie
kocha Staas sie demonem powiedzia do niej z odraza.
Ja jestem niczym odpara Aisza. Jestem posancem.
Powiedz mi w takim razie, dlaczego twj Bg jest tak skory do tego, aby
unicestwiac niewinne istoty? wybuchna
Osman. Czego sie boi? Czy jest tak
niepewny swego, z e potrzebuje naszej smierci na dowd tego, z e go miujemy?
Jakby w odpowiedzi na tak jawne bluznierstwo, Aisza wymoga na pielgrzymach jeszcze wiekszy rygor, nalegajac,
aby odmawiali wszystkie piec modlitw,
i ustanawiajac
piatek
dniem postnym. Pod koniec szstego tygodnia zmusia maszerujacych,

aby zostawili cztery ciaa tam, gdzie upady: dwch starcw, staruszke i szescioletnia dziewczynke. Pielgrzymi maszerowali dalej, zostawiajac
umarych za soba;
mirza Sajjid Achtar zbiera ciaa i zapewnia im godny pochwek.
Pomagali mu w tym sarpancz Muhammad Din i wczesniej nietykalny Osman.
W takie dni zostawali nieco w tyle, jednak mercedes-benz nie potrzebowa wiele czasu, aby dogonic ponad stuczterdziestoosobowa kolumne zozona z kobiet
i dzieci powczacych

nogami w kierunku morza.

***

Liczba zgonw wzrastaa gwatownie, i rosy tez grupki zaniepokojonych pielgrzymw gromadzacych

sie noc w noc wok mercedesa. Mirza Sajjid zacza

opowiadac im rzne historie. Mwi im o lemingach i o tym, jak czarownica Kirke
przemieniaa mez czyzn w swinie; opowiedzia takze, jak szczuroap, grajac
na fujarce, wywid dzieci z miasteczka i zwabi je nad grskie urwisko. Kiedy skonczy, wyrecytowa im wersety po angielsku, aby mogli wsuchac sie w muzyke
poezji, chociaz nie mogli zrozumiec sw. Hemelin towns in Brunswick
zacza.
Near famous Hanover City. The Ricer Weser, deep and wide, washes
its walls on the southern side. . .
Czu satysfakcje, patrzac
na zblizajac
a sie dziewczyne Aisze. Wygladaa

na
wscieka. Za jej plecami motyle jasniay jak ogien i odnosio sie wrazenie, z e
pomienie wypezaja z jej ciaa.
Ci, ktrzy suchaja wersetw Diaba, mwia jezykiem Diaba woaa
w koncu pjda do Diaba.
Maja wiec wolny wybr odpowiedzia mirza Sajjid wybr pomiedzy
diabem a geboka bekitna tonia.

403

***

Mineo juz osiem tygodni i stosunki pomiedzy mirza Sajjidem a jego z ona
popsuy sie tak bardzo, z e nie odzywali sie nawet do siebie. Teraz, pomimo raka,
ktry nada skrze Miszal odcien szarosci popiou kremacyjnego, zostaa ona adiutantka i najwierniejsza uczennica Aiszy. Watpliwo

sci pozostaych pielgrzymw

wzmocniy tylko jej wiare, wine za te wahania ponosi oczywiscie jej ma
z.
Zatem podsumowaa go w ostatniej rozmowie nie ma juz w tobie
ciepa. Boje sie podejsc do ciebie.
Nie ma ciepa wrzasna.
Jak mozesz tak mwic? Nie ma ciepa?
Dla kogo pobiegem na te cholerna pielgrzymke? Aby kim sie opiekowac? Poniewaz kogo kocham? Poniewaz o kogo sie martwie, kto przepenia mnie smutkiem
i zgryzota?
Nie ma ciepa? Czy mnie nie znasz? Jak mozesz wygadywac takie
rzeczy?
Posuchaj siebie powiedziaa cichnacym

gosem. Zawsze ten gniew.

Zimny, lodowaty gniew, jak twierdza.
To nie gniew wydar sie. To obawa, zgryzota, bezradnosc , rany, bl.
Gdzie ty syszysz gniew?
Sysze wyszeptaa sysza wszyscy w promieniu czterech mil.
Pojedzmy stad
baga ja zawioze cie do najlepszych klinik w Europie,
Kanadzie. Ufaj zachodnim technologiom. Potrafia czynic cuda. Zawsze lubias te
ich zabaweczki.
Ide z pielgrzymka do Mekki odpara i odwrcia sie od niego.
Ty cholerna gupia dziwko rykna.
To, z e chcesz sobie umierac, wcale nie oznacza, z e masz ciagn
a
c ze soba tych ludzi. Ale ona odesza wzduz
przydroznego obozu, nie zaszczyciwszy go nawet spojrzeniem, i teraz Mirza stajac
sie z ywym dowodem, z e nie jest w stanie utrzymac nerww na wodzy i z e
mwi same ohydztwa, pad na kolana i zapaka. Po ktni Miszal zabronia mu
kiedykolwiek spac obok siebie. Ona i jej matka zwiney derke i przeniosy sie
w poblize motylego posania prorokini pielgrzymki do Mekki.
Za dnia Miszal pracowaa bez wytchnienia wsrd pielgrzymw, utwierdzajac

ich w wierze, wzmacniajac

morale i chroniac
ich pod skrzydami wasnej agodnosci. Aisza usuwaa sie coraz bardziej w cien, poczas gdy Miszal Achtar stawaa
sie, pod wieloma wzgledami i z rznych powodw, przywdczynia grupy. Jednak
nad jednym z uczestnikw pielgrzymki stracia kontrole: bya to jej matka, z ona
dyrektora banku panstwowego, pani Kurajszi.
Przybycie pana Kurajszi, ojca Miszal, byo waznym wydarzeniem. Pielgrzymi zatrzymali sie w cieniu platanw, zajeci zbieraniem chrustu i szorowaniem
naczyn, kiedy pojawia sie kawalkada samochodw. Pani Kurajszi, dwadziescia

404

piec funtw lzejsza niz na poczatku

wedrwki, natychmiast skoczya z piskiem

na nogi i zaczea goraczkowo

otrzepywac z brudu ubranie i doprowadzac wosy

do porzadku.

Miszal zobaczya matke, gdy ta pospiesznie smarowaa sie nadtopiona szminka do ust. Co cie dzieje, mateczko, uspokj sie, na.
Matka wskazaa drzac
a donia na zblizajace
sie samochody. Kilka chwil pzniej wysoki, srogi bankier stana
obok nich. Nie uwierzybym, gdybym nie
zobaczy powiedzia. Mwili mi, ale ja to olaem. Jednak troche to trwao,

abym sie przekona. Zeby

tak znikna
c z Peristanu bez jednego sowa: co to za
przeklenstwo?
Pani Kurajszi zadygotaa pod spojrzeniem mez a i zaczea pakac, czujac
drzenie kolan i zmeczenie, wypeniajace
kazda komrke jej ciaa. O Boze, nie
wiem, przepraszam powiedziaa. Bg jeden wie, jak to sie stao.
Czy nie wiesz, jaka zajmuje pozycje! dar sie pan Kurajszi. Jej fundamentem jest zaufanie ludzi. Jak to wyglada,
kiedy moja z ona wczy sie z bhangi?
Miszal objea matke i powiedziaa ojcu, z eby przesta sie nad nia pastwic.
Pan Achtar po raz pierwszy dostrzeg znak smierci na czole swojej crki i powietrze uszo z niego jak z dziurawej detki. Miszal powiedziaa mu o nowotworze
i obietnicy sri Aiszy. Obietnicy cudu, ktry ma sie wydarzyc w Mekce. Obietnicy
cakowitego powrotu do zdrowia.
Pozwl wiec, z ebym cie predziutko zawiz do Mekki samolotem nalega ojciec. Po co isc , skoro mozna poleciec?
Ale Miszal pozostaa nieugieta. Powinienes odejsc powiedziaa ojcu
tylko wiara moze tego dokonac. Mamusia bedzie sie mna opiekowac.
Nie znalazszy wyjscia z sytuacji, pan Kurajszi doaczy

wraz ze swoja limuzyna na koniec procesji do mirzy Sajjida, przez cay czas posyajac
jednego
z dwch swoich suzacych

na skuterze, aby zapytac, czy crka nie potrzebuje

z ywnosci, lekarstw, srodkw wzmacniajacych

w ogle czegokolwiek. Miszal

odrzucaa wszystkie jego propozycje, az po trzech dniach poniewaz biznes to
biznes pan Kurajszi uda sie do miasta, zostawiajac
jednego z czaprasi na skuterze, aby usugiwa kobietom. Zostawiani go na wasze usugi powiedzia
nie bad
zcie gupie. Uatwiajcie sobie podrz, jak to tylko mozliwe.
Dzien po odjezdzie pana Kurejszi, czaprasi Gul Muhammad wywali swj
skuter do rowu i przyaczy

do pielgrzymw, zawiazuj
ac
chustke na gowie, aby
podkreslic swoja religijnosc . Aisza nic nie powiedziaa, ale kiedy zobaczya kierowce skutera przyaczaj

acego

sie do pieszych, usmiechnea sie szeroko figlarnym

usmiechem, ktry przypomnia mirzy Sajjidowi, z e nie jest ona tylko, pomimo
wszystko, postacia ze snu, ale takze moda dziewczyna z krwi i kosci.
Pani Kurajszi zaczea narzekac. Krtki powrt do dawnej rzeczywistosci zama jej zaangazowanie i teraz, po fakcie, zaczea przypominac sobie przyjecia,
miekkie poduszeczki i szklanki zmrozonej lemoniady. Nagle wydao sie jej zupenie absurdalne to, z e kobieta o takim pochodzeniu moze chodzic boso jak zwyka
405

pomywaczka. Zwrcia sie z zakopotana mina do mirzy Sajjida. Sajjidzie,

synu, nienawidzisz mnie, prawda? Mizdrzya sie pulchnymi wdziekami w z aosnej parodii kokieterii.
Sajjida zatrwozyy jej zabiegi. Oczywiscie, z e nie zdoa wykrztusic.
Alez tak, nienawidzisz mnie i mj przypadek jest beznadziejny kokietowaa dalej.
Ammadzi Sajjid gosno przekna
sline co ty mwisz?
No, bo od czasu do czasu nie byam dla ciebie zbyt dobra.
Zapomnijmy o tym powiedzia Sajjid, rozbawiony tym wstepem, ale ona
nie chciaa zapomniec. Trzeba ci wiedziec, z e mwiam to wszystko z miosci.
Miosc powiedziaa pani Kurajszi to szczytna i zbozna rzecz.
Sprawia, z e istnieje swiat zgodzi sie mirza Sajjid, starajac
sie uchwycic
ducha tej konwersacji.
Miosc pokona wszystko potwierdzia pani Kurajszi. Pokonaam
swj gniew. Musze ci to udowodnic, jadac
z toba w twojej maszynie.
Mirza Sajjid skoni sie nisko. Na twoje usugi, Amma-dzi.
Wobec tego poprosisz tych dwch wiesniakw, aby usiedli z toba z przodu.
Damy nalezy ochraniac, prawda?
Oczywiscie odpowiedzia.

***

Opowiesc o mieszkancach pewnej wsi idacych

do morza rozniosa sie po caym kraju i dziewiatego

tygodnia pielgrzymw zaczeli nawiedzac dziennikarze,

miejscowi politykierzy w poszukiwaniu wyborcw, biznesmeni, oferujacy
chec
sponsorowania marszu, jesli tylko yatri zgodziliby sie nosic tablice reklamuja
ce towary i usugi, zagraniczni turysci aknacy
tajemnic Wschodu, nostalgiczni
gandhisci i specyficzny rodzaj ludzkich sepw, chodzacych

zwykle na wyscigi
samochodowe, aby oglada
c wypadki. Kiedy zobaczyli rj kameleonowych motyli
i sposb, w jaki ubieraja i z ywia dziewczyne Aisze, byli wstrza
snieci i odjezdzali zawiedzeni w swoich oczekiwaniach, to znaczy z wielka luka w obrazie
swiata, ktrej nie mozna zapenic kolorowymi fotkami. Fotografie Aiszy ukazyway sie we wszystkich gazetach, pielgrzymi czasami mijali supy ogoszeniowe
z trzykrotnie powiekszona postacia motylej pieknosci, ponizej slogany informoway Nasze ubrania sa rwnie delikatne jak skrzyda motyli, lub cos podobnego.
Potem dotary do nich bardziej alarmujace
wiesci. Pewne ugrupowania religijnych ekstermistw wyday oswiadczenie, oznajmiajace,
z e Hadzdza Aiszy jest
przykadem porwania uwagi publicznej, aby podzegac nastroje ludzkie. Kol406

portowano ulotki Miszal podniosa jedna z drogi w ktrych twierdzono, z e

Padjatra, czy tez piesza pielgrzymka, jest starodawnym, pre-islamskim obyczajem wchodzacym

w skad kultury narodowej, a nie zapozyczeniem od mogolskich

imigrantw. Takze: zawaszczenie tego obyczaju przez tak zwana Aisze Bibidzi
jest swiadomym i celowym zaognianiem juz i tak napietej sytuacji.
Nie bedzie kopotw zakomunikowaa kahina, przerywajac
swoje milczenie.

***

Gibril wysni przedmiescie:

Kiedy Aisza Hadz zblizya sie do Sarang, przedmiesc wielkiej metropolii przy
Morzu Arabskim, ku ktremu wizjonerka prowadzia pielgrzymw, wizyty politykierw, policji i dziennikarzy przybray na sile. Na poczatku
policjanci zagrozili,
z e rozpedza marsz; jednakze politycy odradzili ten sposb, poniewaz mogoby
to wyglada
c na decyzje sekciarska i spowodowac wybuch niepokojw spoecznych w caym kraju, wzduz i wszerz. W koncu policja zezwolia na przejscie
pielgrzymki, ale ostrzega tez powaznie, z e nie jest w stanie zagwarantowac bezpiecznego przejscia. Miszal Achtar zadecydowaa: Idziemy dalej.
Przedmiescie Sarang nosio ewidentne pietno obecnosci sporych zasobw wegla kamiennego. Okazao sie, z e tutejsi grnicy, dzieki ktrym rozstepoway sie
skay rozstepuja je, jakby ktos mg powiedziec nie mogli scierpiec mysli
o tym, z e jakas dziewczyna mogaby zrobic to samo z falami morskimi, skinawszy

tylko reka. Kadry pewnych ugrupowan komunistycznych miay rece pene roboty,
podburzajac
grnikw do atakw przemocy, i na skutek dziaalnosci prowokato
rw zacza
sie zbierac motoch, niosac
transparenty oznajmiajace:
ZADNYCH

ISLAMSKICH PADJATR! MOTYLA WIEDZMO,

DO DOMU.
W nocy przed wejsciem do Sarangu mirza Sajjid wygosi kolejne kwieciste
przemwienie, apelujac
do pielgrzymw: Zrezygnujcie tumaczy. Jutro
wszyscy zginiemy Aisza szepnea cos do Miszal, a ta wypowiedziaa gosno
sowa dziewczyny: Lepiej byc meczennikiem niz tchrzem. Czy sa tutaj jeszcze jacys tchrze?
By jeden. Sri Sriniwas, badacz Wielkiego Kanionu, wasciciel Toy Univas,
ktrego mottem przewodnim bya efektywnosc i uczciwosc , stana
po stronie mirzy Sajjida. Jako oddany czciciel bogini Lakszmi, ktrej spojrzenie zwodzio tak,
jak spojrzenie Aiszy, poczu, z e nie jest w stanie uczestniczyc w nadchodzacych

zamieszkach. Jestem mieczakiem wyzna Sajjidowi Kochaem panne

Aisze, a mez czyzna powinien walczyc za to, co miuje; ale teraz, cz pocza
c,
407

musze zaja
c stanowisko neutralne. Sriniwas zosta piatym

czonkiem towarzystwa renegatw z mercedesa, zas pani Kurajszi, nie majac

innego wyboru, musiaa dzielic miejsce z tyu wozu z czowiekiem z gminu. Sriniwas pozdrowi ja bez
specjalnego entuzjazmu i widzac,
jak ostentacyjnie odsuwa sie od niego, prbowa
ja uagodzic. Prosze to przyja
c jako wyraz mojego szacunku. I wyciagn
a

z kieszeni lalke do planowania rodziny.

Tej nocy dezerterzy pozostali w samochodzie, podczas gdy wierni modlili sie
pod goym niebem. Pozwolono im na rozbicie obozu na zomowisku starych lokomotyw, strzezonym przez z andarmerie. Mirza Sajjid nie mg zasna
c. Mysla
o tym, co mu powiedzia Sriniwas, mysla o byciu w gebi duszy gandhista,
ale jestem zbyt saby, aby wcielic w z ycie swoje ideay. Prosze mi wybaczyc, ale
to prawda. Nie urodziem sie po to, by cierpiec, Seth-dzi. Powinienem by zostac
z z ona i dzieciakami i zwalczyc te chorobe wiecznego poszukiwacza przygd,
ktra sprowadzia mnie w takie miejsce.
Takze w mojej rodzinie, umeczony mirza Sajjid odpowiedzia spiacemu

sprzedawcy zabawek, cierpielismy na pewna chorobe: chorobe izolacji, niemoznosci

identyfikacji samych siebie z rzeczami, zdarzeniami, uczuciami. Wielu ludzi realizuje sie poprzez prace, miejsca, z ktrych pochodza i tym podobne rzeczy; my
z ylismy zbytnio pochonieci wasnymi myslami. To czyni rzeczywistosc cholernie
trudna do zniesienia.
Oznaczao to, z e odkry, jak trudno jest uwierzyc, z e to wszystko dzieje sie
naprawde; ale tak byo.

***

Rankiem, kiedy Pielgrzymi Aiszy byli gotowi do wymarszu, olbrzymie chmury motyli, towarzyszace
im od Titlipur nagle rozpady sie i znikney, odkrywajac,

z e niebo wypeniay inne jeszcze, bardziej prozaiczne chmury. Nawet stworzenia,

ktre osaniay Aisze elitarna gwardia, mozna by powiedziec zdemobilizoway sie i dziewczyna poprowadzia procesje ubrana w niepozorne, stare baweniane sari z drukowanymi na oblamowaniu lisc mi. Znikniecie cudu, ktry zdawa
sie podkreslac swietosc pielgrzymki, przygnebio wszystkich; tak z e pomimo nawoywan Miszal Achtar szli, niezdolni do spiewu, pozbawieni bogosawienstwa
motyli, ku przeznaczeniu.

408

***

Tum Przeciwnikw Islamskiej Padjatry zgotowa powitanie dla Aiszy, stojac

po obu stronach ulicy ogrodzonej budami warsztatw naprawy rowerw. Zablokowali trase pielgrzymw zepsutymi rowerami i teraz za barykada poamanych k,
pogietych kierownic i uciszonych dzwonkw czekali na to, az Hadzdza Aiszy wejdzie w ulice od pnocnej strony. Aisza sza przez tum, jakby w ogle nie istnia,
i kiedy dotarta do ostatniego skrzyzowania, za ktrym oczekiway ja paki i noze,
rozleg sie grzmot, zupenie jak gdyby traby
oznajmiy nadejscie Dnia Sadu,
i na
ziemie runa
z nieba ocean. Ulewa przysza zbyt pzno na to, by uratowac zbiory;
po chwili pielgrzymi uwierzyli, z e Bg oszczedza wode w tym wasnie celu, pozwala jej zbierac sie w niebie, az staa sie bezkresna jak morze, poswieci roczny
plon, aby ocalic swoja prorokinie wraz z jej ludzmi.
Oszaamiajaca
moc ulewy zmusia do kapitulacji zarwno pielgrzymw, jak
i napastnikw. W zamieszaniu spowodowanym powodzia usyszano gos drugiej
traby.
By to, jakby na zawoanie, klakson mercedesa-benza mirzy Sajjida, pedza
cego z zawrotna predkoscia przez duszne wawozy

przedmiescia, przewracajacego

stojaki z koszulami, wzki pene dyn i tace z tanimi plastikowymi wyrobami,

docierajacego

az do ulicy wikliniarzy, ktra graniczya z ulica warsztatw rowerowych, na pnoc od barykady. Tutaj przyspieszy jeszcze i popedzi ku skrzyz owaniu, roztracaj
ac
we wszystkich kierunkach przechodniw i wilkinowe taborety. Dopad celu tuz po wybuchu ulewy i gwatownie zahamowa. Sri Sriniwas
i Osman wychylili sie z samochodu i pochwycili Miszal Achtar oraz Aisze, wcia
gajac
je do mercedesa przy wtrze obelg, kopania i plucia. Sajjid odjecha szybko,
zanim ktokolwiek zdoa otrzec zalewajac
a oczy wode.
Wewnatrz
samochodu: ciaa stoczyy sie w gwatownej szamotaninie. Miszal
Achtar, lezaca
na dole, miotaa przeklenstwa pod adresem swojego mez a: Sabotazysta! Zdrajca! Szumowina znikad!
Mu! Na co Sajjid odpowiedzia sarkastycznie: Meczenstwo jest zbyt atwe, Miszal. Nie chcesz zobaczyc oceanu
otwierajacego

sie jak kwiat?

Pani Kurajszi wydostajac
gowe spomiedzy zacisnietych kolan Osmana, z zapartym tchem dodaa: Juz dobrze, przestan, Miszu, daj spokj. Chcielismy
dobrze.

***

Gibril wysni powdz:

409

Kiedy spad deszcz, grnicy z Sarang czekali z kilofami na pielgrzymw, ale

kiedy zmioto barykade z rowerw, nie mogli sie oprzec mysli, z e Bg rzeczywiscie stana
po stronie Aiszy. System kanalizacyjny miasta podda sie natychmiast
przytaczajacemu

atakowi wody, a grnicy wcia

z stali w mulistej mazi, siegajacej

im teraz do pasa. Niektrzy z nich starali sie dostac do pielgrzymw, ktrzy takze
czynili prby podjecia dalszej drogi. Ale teraz potop deszczu zwiekszy sie, a potem sta sie po dwakroc obfitszy, spadajac
z nieba sciana, przez ktra trudno byo
oddychac; jakby ziemia zaczea ulegac pochonieciu, a firmament niebieski aczy

sie z firmamentem oceanu. Gibril, sniac,

doszed do wniosku, z e jego objawienie
przycmia woda.

***

Deszcz przesta padac i wodniste sonce opromienio wenecka scene zagady.

Drogi Sarangu zamieniy sie w kanay, po ktrych pyway rozmaite przedmioty.
W miejscu, gdzie do niedawna widac byo motorowe riksze, wielbadzie

wzki
i naprawione rowery, teraz na wodzie unosiy sie strzepy gazet, kwiaty, bransolety, koszyki, ekskrementy, fiolki po lekarstwach, karty do gry, placki, lampy. Woda
miaa dziwny czerwonawy odcien, co podtrzymywao wiare przemoczonego ludu
w to, z e ulica spywa krwia. Nie byo ani sladu osikw z kopalni i Pielgrzymw
Aiszy. Jakis pies pyna
ulica po drugiej stronie rozwalonej barykady z rowerw,
wszedzie wok zalegaa gucha cisza powodzi, ktrej fale otulay porzucone autobusy, podczas gdy dzieci gapiy sie z dachw zalanych zaukw, zbyt przerazone,
z eby zejsc i sie bawic.
Wtedy wrciy motyle.
Znikad,
jakby choway sie za soncem, aby swietowac koniec ulewy, przybray kolor promieni sonecznych. Przybycie tego fantastycznego dywanu swiatosci
z niebios kompletnie wytracio

z rwnowagi mieszkancw Sarang, ktrzy jeszcze nie doszli do siebie po przezyciach zwiazanych

z burza;
a teraz drzac
przed
apokalipsa, schowali sie w domach, dokadnie ryglujac
drzwi. Jednakze na pobliskim wzgrzu mirza Sajjid Achtar i jego grupa obserwowali cudowny powrt
przepenieni, wszyscy, nawet zamindar, czyms na ksztat grozy.
Pomimo zalewajacej
oczy wody, deszczu, ktry przenika przez otwr po wybitej szybie, mirza Sajjid nie zdejmowa nogi z pedau gazu, az przy koncu drogi
wiodacej
w gre dookoa wzgrza zatrzyma sie przy bramie Kopalni Nr l w Sarang. Wieze szybowe byy ledwie widoczne w strugach deszczu. Pgwek
przeklinaa niemrawo Miszal Achtar. Sraluchy czekaja tylko, z ebysmy tam
wrcili, a ty przywiozes nas tutaj na spotkanie z ich kumplami. Wspaniae zagra410

nie, Sajjidzie. Pierwsza klasa.

Ale nie mieli juz wiecej kopotw z grnikami. By to dzien, w ktrym katastrofa grnicza pogrzebaa z ywcem pietnascie tysiecy pracownikw pod wzgrzem Sarangi. Sajjid, Miszal, sarpancza, Osman, pani Kurajszi, Sriniwas i Aisza
stali na poboczu wycienczeni i przemoknieci do suchej nitki, kiedy karetki, wozy strazackie, oddziay ratownicze i wasciciele szybw przybywali licznie i duzo
pzniej odjezdzali, potrzasaj
ac
gowami. Sarpancza chwyci patki uszu kciukami

i palcami wskazujacymi.

Zycie
jest blem powiedzia. Zycie
jest blem
i zguba;
moneta bez wartosci, warta nawet mniej niz kauri czy dam.
Osman od zdechego wou, ktry tak jak sarpancza straci podczas pielgrzymki
ukochanego towarzysza, rwniez zapaka. Pani Kurajszi staraa sie spojrzec nieco
bardziej optymistycznie na zaistniae dotad
wydarzenia: Najwazniejsze jest to,
z e nic sie nam nie stao. Ale nikt jej nie odpowiedzia. Potem Aisza zamknea
oczy i spiewnym gosem wyrecytowaa przepowiednie. I sad
nasta na tych, co
ze uczynki czynic chcieli.
Mirza Sajjid by wscieky. Oni nie byli na tej cholernej barykadzie krzycza. Pracowali pod ta przekleta ziemia.
Kopali sobie groby odpowiedziaa Aisza.

***

Byo to wtedy, kiedy zobaczyli powracajace

motyle. Sajjid z niedowierzaniem
obserwowa zota chmure, najpierw narastajac
a, a potem wysyajac
a we wszystkich kierunkach strumienie skrzydlatego swiata. Aisza chciaa wrcic na skrzyz owanie. Sajjid zaprotestowa: Tam w dole wszystko jest zalane. Mozemy jedynie zjechac zboczem wzgrza i wjechac do miasta od drugiej strony. Ale Aisza
i Miszal same podjey decyzje; prorokini podtrzymywaa poblada towarzyszke,
obejmujac
ja w pasie.
Miszal, na miosc Boska zawoa mirza Sajjid do swojej z ony. Na
miosc Boga. Co mam zrobic z samochodem?
Ale ona schodzia juz ze wzgrza w kierunku wody, opierajac
sie ciez ko na sri
Aiszy, bez rozgladania

sie wok.
W taki to wasnie sposb mirza Sajjid Achtar musia opuscic swojego ukochanego mercedesa-benza przy bramie wjazdowej do zatopionych kopalni w Sarang
i doaczy
c do pieszej pielgrzymki do Morza Arabskiego.
Siedmioro zmordowanych podrznikw stao po uda w wodzie na skrzyzowa-

411

niu ulicy warsztatw rowerowych i alei wikliniarzy. Powoli, powoli woda zaczea
opadac. Spjrzmy prawdzie w oczy kci sie mirza Sajjid. Pielgrzymka
skonczona. Mieszkancy wioski sa Bg wie gdzie, zostali zamordowani, utoneli,
a na pewno zagineli. Nie zosta ci nikt oprcz nas. Utkwi wzrok w twarzy
Aiszy. Zapomnij o tym siostro, umoczyas.
Spjrzcie powiedziaa Miszal.
Z wszystkich stron, z zakamarkw, z zaukw mieszkancy Titlipur wracali do
miejsca, w ktrym sie rozpierzchli. Od stp do gw odziani byli w zote motyle, a dugie sznury tych maych stworzen ciagn
ey sie za nimi jak liny, w kazdej
chwili gotowe wyciagn
a
c ich z opresji. Mieszkancy Sarang ze zgroza obserwowali
przez okna, jak karzace
wody opadaja, a Pielgrzymka Aiszy na powrt uformowaa sie posrodku drogi.
Nie wierze w to powiedzia mirza Sajjid.
Ale to bya prawda. Kazdy uczestnik pielgrzymki zosta wytropiony przez
motyle i na powrt przywiedziony ku gwnej drodze. Pzniej dziay sie jeszcze
dziwniejsze rzeczy: kiedy stworzenia siaday na zamanej kostce, ta zrastaa sie,
a otwarte rany zamykay sie jakby pod dziaaniem czarw. Wielu pielgrzymw
mwio, z e zostali ocuceni przez motyle trzepoczace
skrzydami przy ich ustach.
Niektrzy nawet wierzyli, z e byli juz martwi, utopieni, i ufali, z e to motyle przywrciy ich z yciu.
Nie bad
zcie idiotami krzycza mirza Sajjid. Burza was ocalia; fala
wymya was spod ap wrogw, nic wiec dziwnego, z e kilku z was jest rannych.
Prosze, myslcie naukowo.
Zdejmij przepaske z oczu, Sajjjidzie powiedziaa do niego Miszal, wskazujac
na ponad setke mez czyzn, kobiet i dzieci spowitych w jarzace
sie motyle.
Co mwi o tym twoja nauka?

***

Przez ostatnie dni pielgrzymki otaczao ich miasto. Oficerowie z Korporacji

Miejskiej spotkali sie z Miszal i Aisza, aby zaplanowac trase przejscia przez metropolie. Na trasie miay sie znalezc meczety, w ktrych pielgrzymi, nie tarasujac

ulic, mogliby spac. W miescie panowao niesamowite poruszenie: kazdego dnia

niezliczone tumy obserwoway pielgrzymw wyruszajacych

do nastepnego miejsca spoczynku, niektrzy szydzili i kleli, ale wielu przynosio sodycze, lekarstwa
i z ywnosc .
Mirza Sajjid, zachany i brudny, znajdowa sie teraz w stanie frustracji, wywoanej niemoznoscia przekonania wiecej niz garstki pielgrzymw, z e lepiej jest
412

wierzyc w rozum niz w cuda. Cuda dziaay na nich swietnie, wiesniacy z Titlipur
rozumieli to doskonale. Te pieprzone motyle wyszepta Sajjid do sarpanczy.
Gdyby nie one, mielibysmy szanse.
Ale one byy z nami od poczatku
odpar szarpancza i wzruszy ramionami.
Miszal Achtar bya niemal bliska smierci; zaczea juz ja wyczuwac, skra jej
przybraa kolor kredy, co przerazio Sajjida. Ale Miszal nie pozwalaa mu zbliz ac sie do siebie. Odsunea takze swoja matke, a kiedy ojciec oderwa sie od
bankowosci i znalaz czas, aby ja odwiedzic podczas pierwszej nocy spedzonej
w meczecie, powiedziaa mu, z eby sie odpieprzy. Rzeczy zaszy tak daleko
stwierdzia z e tylko nieskalany moze przebywac z nieskalanym. Kiedy
mirza Sajjid usysza, z e z ona nasladuje sposb mwienia prorokini Aiszy, niemal
do konca utraci nadzieje.
Nadszed piatek
i Aisza zgodzia sie na postj, by pielgrzymi mogli uczestniczyc w piatkowych

modlitwach. Mirza Sajjid, ktry prawie zapomnia wszystkie

arabskie wersety, wbijane niegdys rzga, z trudem odnalaz w pamieci elementy
obrzadku,

kiedy stac z rekoma wyciagni

etymi przed siebie, kiedy upasc na kolana,
a kiedy bic czoem w ziemie; przebrna
przez caa ceremonie z rosnacym

obrzydzeniem do samego siebie. Pod koniec modlitw zdarzyo sie jednak cos takiego,
co spowodowao, iz Pielgrzymka Aiszy zatrzymaa sie.
Kiedy pielgrzymi obserwowali zgromadzonych opuszczajacych

dziedziniec
meczetu, przed gwna brama wszcza
sie jakis rwetes. Mirza Sajjid poszed to
sprawdzic. Co to za haasy? zapyta i zacza
sie przeciskac przez tum na
schodach meczetu; nastepnie zobaczy koszyk na najnizszym stopniu. Z koszyka dobieg go przybierajacy
na sile pacz noworodka.
Podrzutek mia moze ze dwa tygodnie; na pewno pochodzi z nieprawego oza,
oczywistym byo to, z e jego szanse na z ycie sa ograniczone. Tum mia raczej
sceptyczne nastawienie. Na to u szczytu schodw pojawi sie imam z meczetu,
tuz za nim staa sri Aisza, ktrej sawa rozniosa sie juz po miescie.
Tum rozstapi
sie jak morskie fale, a Aisza wraz z imaniem podeszli do miejsca, w ktrym sta koszyk. Imam obejrza dziecko; podnis je; i zwrci sie do
tumu.
To dziecko zostao zrodzone ze za powiedzia. To dziecko Diaba.
By modym mez czyzna.
Tum zawrza gniewem. Mirza Sajjid Achtar krzykna:
A ty, kahina Aisza.
Co ty na to powiesz?
Wszystko zostao powiedziane odrzeka.
Tum, nie wymagajac
wyrazniejszego zaproszenia, ukamienowa niemowlaka.

413

***

Po tym wydarzeniu Pielgrzymi Aiszy odmwili dalszego marszu. Smier

c podrzutka wytworzya atomosfere apatii wsrd zmeczonych ludzi, sposrd ktrych
z aden nawet nie podnis kamienia. Biaa jak snieg Miszal bya zbyt saba, aby
pogonic mieszkancw Titlipur, Aisza, jak zwykle odrzucia wszelkie dyskusje.
Jesli odwrcicie sie do Boga plecami ostrzega wiesniakw nie zdziwcie
sie, jesli on uczyni wam to samo.
Pielgrzymi kucneli w rogu duzego meczetu pomalowanego na zewnatrz
na

kolor seledynowy, jasnoniebieskiego w srodku i oswietlonego, jesli byo to konieczne, dzieki wielokolorowym jarzeniwkom. Po ostrzezeniu Aiszy obrcili sie
do niej plecami i stoczyli sie, pomimo wysokiej temperatury i wilgotnosci powietrza. Mirza Sajjid, widzac
w tym sprzyjajac
a sposobnosc , postanowi jeszcze
raz wyzwac Aisze. Powiedz mi konkretnie zapyta sodko w jaki sposb
anio przekazuje ci te informacje? Nigdy nie przytaczasz nam jego sw, tylko
swoja ich interpretacje. Po co taka gmatwanina? Dlaczego by go po prostu nie
cytowac?
Przemawia do mnie odpowiedziaa Aisza w prosty i atwy do powtrzenia sposb.
Mirza Sajjid, peen nie spenionego pozadania

do prorokini i blu po utraconym kontakcie z umierajac

a z ona, pamietajac
trudy wyprawy i czujac
przewage
nad Aisza, poszed za ciosem. Mogabys wyrazac sie bardziej precyzyjnie?
nalega. Bo wasciwie dlaczego mamy ci wierzyc? O jakimze to sposobie
mwias?
Archanio spiewa do mnie wyznaa na melodie popularnych przebojw.
Mirza Sajjid klasna
uradowany w donie i wybuchna
smiechem zemsty,
a Osman, chopiec-od-wou, doaczy

do niego, uderzajac
w swoje dholki i skaczac
wok siedzacych

wiesniakw, spiewa szlagier z ostatniego filmu i robi

oczy sodkiej idiotki. Ho dzi! zaintonowa. Tak oto przemawia Gibril, ho
dzi! Ho dzi!
I jeden po drugim, pielgrzym za pielgrzymem, wstawali i doaczali

do pla
sajacego

bebniarza, wytancowujac
na dziedzincu meczetu swoje rozczarowanie
i odraze, az przybieg imam, rugajac
ich za bezboznosc uczynkw.

414

***

Zapada noc. Wiesniacy zgromadzili sie wok swojego sarpanczy Muhammada Dina; trway powazne rozmowy o powrocie do Titlipur. Byc moze uda sie
ocalic troche plonw. Miszal Achtar umieraa w ramionach swojej matki, zamana
blem, z pojedyncza za wypywajac
a z lewego oka. W odlegym rogu dziedzinca
zielono-niebieskiego meczetu z jego technikolorowymi jarzeniwkami, siedziaa
wizjonerka i zamindar. Rozmawiali. Ksiez yc zmieniony, w nowiu, chodny
swieci nad nimi.
Jestes madrym

czowiekiem powiedziaa Aisza. Wiedziaes, jak wykorzystac swoja szanse.

Wtedy mirza Sajjid zaproponowa kompromis.
Moja z ona umiera powiedzia a ona bardzo chce dojsc do Mekki
Szafir. Mamy wiec wsplny interes, ty i ja.
Aisza suchaa. Sajjid dra
zy dalej: Aiszo, ja nie jestem zym czowiekiem.
Pozwl sobie powiedziec, z e byem pod cholernym wrazeniem wielu rzeczy podczas tej wyprawy; pod cholernym wrazeniem. Ofiarowaas tym ludziom niezapomniane doswiadczenie duchowe, bez watpienia.

Nie mysl, z e nam, wspczesnym, brak wymiaru duchowego.

Ludzie mnie opuscili powiedziaa Aisza.
Ludzie sa w rozterce odrzek Sajjid. Chodzi o to, z e jesli zaprowadzisz ich do morza i nic sie nie stanie, mj Boze, to moga naprawde obrcic sie
przeciwko tobie. Proponuje ci ukad. Rozmawiaem z ojcem Miszal, a on zgodzi
sie pokryc poowe kosztw. Mamy taka propozycje: chcemy, abyscie ty, Miszal
i powiedzmy dziesieciu dwunastu! wiesniakw dolecieli do Mekki w ciagu

czterdziestu osmiu godzin. Mozna jeszcze zarezerwowac bilety. Tobie pozostawiamy wybr osb najbardziej predysponowanych do podrzy. W ten sposb,
naprawde, bedziesz moga uczynic jeden cud zamiast z adnego. Wedug mnie ta
pielgrzymka i tak sama w sobie bya w pewnym sensie cudem. Uczynisz wiec
bardzo duzo.
Mirza wstrzyma oddech.
Musze to przemyslec odpara Aisza.
A przemysl, przemysl zacheca ja Sajjid ochoczo. Zapytaj swojego
archanioa. Jesli sie zgodzi, to bedzie dobrze.

415

***

Mirza Sajjid Achtar wiedzia, z e jesli Aisza ogosi, z e Archanio Gibril przyja

oferte, jej wiedza przepadnie na zawsze, poniewaz wiesniacy dostrzega jej oszustwo i desperacje. Ale jak moze sie nie zgodzic? Jaki ma inny wybr?
Zemsta jest sodka powiedzia do siebie. Jak juz zdyskredytuje pozycje kobiety,
zabierze oczywiscie Miszal do Mekki, jesli nadal jest to jej z yczeniem.
Motyle z Titlipur nie wleciay do meczetu. Otaczay go z zewnatrz,
jego mury
i cebulasta kopue, jarzac
sie w ciemnosciach zielonkawa poswiata.

***

Aisza w nocy: chodzia kocim krokiem w mroku, kada sie, wstawaa znowu
i wczya sie bez celu. Trapio ja niezdecydowanie; a wtedy przysza powolnosc
i dziewczyna roztopia sie w cieniach meczetu. Wrcia o swicie.
Po porannej modlitwie poprosia pielgrzymw o chwile uwagi; a ci, peni wat
pliwosci, przystali na to.
Ostatniej nocy anio nie zaspiewa powiedziaa. Zamiast tego opowiedzia mi o zwatpieniu

i o tym, jak Diabe robi z tego uzytek. Ja rzekam, ale

oni watpi
a, co mam uczynic? Odpowiedzia: tylko dowd jest w stanie rozproszyc
watpliwo

sci.
Suchali z zapartym tchem. Nastepnie opowiedziaa o tym, co jej powiedzia
w nocy mirza Sajjid. Powiedzia mi, z ebym posza i zapytaa mojego anioa,
ale ja wiem lepiej krzyczaa. Jak mogabym wybierac? Albo wszyscy, albo
nikt.
Dlaczego mamy isc za toba zapyta sarpancza. Po tych wszystkich
zgonach, dziecku i w ogle?
Poniewaz, kiedy wody sie rozstapi
a, bedziecie zbawieni. Wkroczycie
w Chwae Najwyzszego.
Jakie wody wrzasna
mirza Sajjid. W jaki sposb sie rozstapi
a?

Idzcie za mna zakonczya Aisza i osad

zcie mnie po ich rozstapieniu.

Jego propozycja zawieraa stare pytanie: Jakiej hodujesz idei? A ona odpacia
mu stara odpowiedzia. Kusio mnie, przyznaje, ale oto jestem odrodzona; bezkompromisowa; nieskalana, czysta.

416

***

Przypyw juz wzbiera falami, kiedy Pielgrzymka Aiszy sza w d aleja za

Holiday Inn, ktrego okna pene byy kochanek gwiazd filmowych, uzywajacych

swoich nowych polaroidw kiedy pielgrzymi poczuli, z e miejski asfalt zmienia sie w piach, kiedy znalezli sie posrd wysokiej sterty gnijacych

orzechw
kokosowych pustych pudeek po papierosach konskiego gwna nieszkodliwych
dla srodowiska naturalnego butelek skrek owocw meduz i papieru, nad brazo
wawym piaskiem zwieszay sie liscie palm kokosowych i balkony luksusowych
apartamentw z widokiem na morze, wsrd grup modych mez czyzn, ktrych
miesnie byy tak uksztatowane, z e wygladali

jak zdeformowani, i ktrzy wykonywali rozmaitego rodzaju c wiczenia gimnastyczne, z pasja, jak mordercza armia
tancerzy baletowych, poprzez grabiacych

plaze , czonkw klubw i rodziny

tych, ktrzy przyszli tu po to, aby zaczerpna
c powietrza lub nawiaza
c kontakty
uatwiajace
robienie interesw lub oczyscic z ycie z piasku, i gapili sie, po raz
pierwszy w swoim z yciu, na Morze Arabskie.
Mirza Sajjid zobaczy Miszal, podtrzymywali ja dwaj wiesniacy, poniewaz nie
moga ustac juz o wasnych siach. Aisza staa tuz za nia, i Sajjidowi wydawao
sie, z e prorokinie w pewnym stopniu raduje fakt, z e Miszal umiera, z e caa jasnosc
uleci z jej ciaa, przybierajac
mitologiczny ksztat i zostawiajac
za soba ziemska
powoke na zatracenie. By zy na siebie za to, z e on rwniez da sie zarazic supernaturalizmem Aiszy.
Wiesniacy z Titlipur po dugich dyskusjach zgodzili sie dalej isc za Aisza,
chociaz prosili ja wczesniej o to, aby zrezygnowaa z wyprawy. Zdrowy rozsadek

podpowiedzia im, z e byoby gupio wycofac sie teraz, kiedy zaszli tak daleko i sa
prawie u celu; ale ogarney ich nowe watpliwo

sci. Byo teraz tak, jakby wynurzyli sie z jakiegos Szangri-La dziea Aiszy, poniewaz teraz raczej spacerowali
niz poda
zali za nia, choc z kazdym krokiem zdawali sie starzec i marniec. Kiedy
dotarli do morza, byli juz tylko zbieranina okaleczonych, kulejacych,

rozgoracz
kowanych reumatykw z przekrwionymi oczyma i mirza Sajjid zastanawia sie,
ilu z nich zdoa przejsc kilka koncowych jardw dzielacych

ich od wody.
Motyle wcia
z byy z nimi, wysoko nad ich gowami.
I co teraz, Aiszo? zawoa Sajjid, przepeniony okropna wizja smierci
swojej ukochanej z ony pod kopytami kucykw i spojrzeniami sprzedawcw napojw orzezwiajacych.

Przywiodas nas wszystkich na krawedz istnienia, ale

oto niezaprzeczalny fakt morze. Gdzie jest teraz twj anio?
Dziewczyna wspiea sie przy pomocy wiesniakw na niepotrzebny kosz, stojacy
tuz przy budce z napojami orzezwiajacymi,

nie odpowiedziaa Sajjidowi od

razu, uczynia to dopiero wtedy, kiedy moga spojrzec na niego z gry. Gi-

417

bril powiada, z e morze jest jak nasze dusze. Kiedy je otworzymy, znajdziemy
madro
sc . Jesli potrafimy rozewrzec nasze serca, potrafimy to samo uczynic z morzem.
Rozstapienie

byo kleska na ladzie

kpi Sajjid. Wielu ludzi zmaro,

jak zapewne pamietasz. Myslisz, z e w wodzie bedzie inaczej?
Ciii odezwaa sie nagle Aisza. Anio jest bardzo blisko.
Byo to w gruncie rzeczy zdumiewajace,
z e pomimo caej uwagi, jaka na sobie
skupiali, tum na plazy by niewielki, ale i tak miejscowe wadze podjey daleko
idace
srodki ostroznosci, z zamknieciem drg i objazdami wacznie,

tak wiec na
plazy stao okoo dwustu gapiw. Nie byo sie czego obawiac.
To, co byo dziwne, to fakt, z e ci ludzie nie widzieli ani motyli, ani tego, co
zrobiy pzniej. Mirza Sajjid natomiast pilnie obserwowa wielka swietlista chmare unoszac
a sie nad morzem; odpoczynek; wzlot; i formujac
a sie w olbrzymie
istnienie; pulsujacego

olbrzyma zozonego z malutkich wibrujacych

skrzydeek,
rozciagaj
acego

sie od horyzontu po horyzont, wypeniajacego

nieboskon.
Anio! zawoaa Aisza do pielgrzymw. Teraz widzicie! Cay czas
by wsrd nas. Czy teraz mi wierzycie?! Mirza Sajjid zauwazy nawrt wiary
u pielgrzymw.
Tak szlochali, bagajac
Aisze o przebaczenie. Gibril! Gibril! Ya Allah.
Mirza Sajjid jeszcze raz sprbowa zasiac ziarno sceptycyzmu. Chmury
przybieraja rzne ksztaty krzycza. Soni, gwiazd filmowych, czegokolwiek. Spjrzcie, nawet teraz sie zmienia. Ale nikt nie zwraca na niego uwagi;
obserwowali, peni zachwytu, jak motyle zanurzyy sie w morzu. Wiesniacy krzyczeli, tanczac
z radosci. Rozstapienie!

Rozstapienie!

Naoczni swiadkowie
zawoali do mirzy Sajjida: Hej, panie, co ich tak rajcuje? My niczego nie widzimy.
Aisza ruszya w kierunku wody i Miszal poda
zya za nia, ciagni
eta przez
dwch ludzi. Sajjid dopad jej i zacza
siowac sie z wiesniakami. Zostawcie
moja z one! Natychmiast! Niech was szlag! Jestem waszym zamindarem. Pusc cie
ja;
precz z tymi brudnymi apami! Ale Miszal wyszeptaa: Nie zrobia tego.
Odejdz, Sajjidzie. Ty jestes zamkniety. Morze otwiera sie tylko dla tych, ktrzy
otwieraja serca.
Miszal! wrzasna,
ale jej stopy obmywaa juz woda.
Kiedy tylko Aisza wesza do wody, wiesniacy rozpoczeli wyscig.
Ci, ktrzy sami nie mogli, biegli wsparci na ramionach sprawniejszych. Matki
z Titlipur, z dziecmi na rekach wpaday do wody; wnuki niosy babcie i wskakiway z nimi w fale. W ciagu
kilku minut caa wies znajdowaa sie w wodzie,
prychajac,
padajac,
wstajac,
idac
pewnie naprzd, do horyzontu, nie ogladaj
ac
sie
418

na brzeg. Mirza Sajjid takze wszed do wody. Wracaj baga z one. Nic
sie nie dzieje; wracaj.
Na brzegu stali pani Kurajszi, Osman, sarpancza, Sri Sriniwas. Matka Miszal
teatralnie szlochaa: O Boze, dzieciatko,

moja dziecinka. Co z nia bedzie?

Osman odpar: Kiedy stanie sie jasne, z e nie ma z adnych cudw, wrca.
A motyle? zapyta przekornie Sriniwas. Czym byy? Przywidzeniem?
Powoli docierao do nich, z e wiesniacy nie wrca. Juz niedugo straca grunt
pod nogami powiedzia sarpancza. Ilu z nich potafi pywac? zapytaa
pani Kurajszi pochlipujac.
Pywac? zawy Sriniwas. A od kiedy to wiejski ludek potrafi pywac? Krzyczeli na siebie, tak jakby byli oddaleni o mile,
przeskakiwali z nogi na noge, ciaa przygotowyway sie do wejscia w wodny z ywio, aby uczynic cokolwiek. Wygladali

tak, jak gdyby tanczyli na rozzarzonych

weglach. Wkroczenie policji, wykonujacej
rutynowy obchd, byskawicznie wywabio Sajjida z wody.
Co sie dzieje? zapyta oficer. Co to za zgromadzenie?
Zatrzymajcie ich wykrztusi mirza Sajjid, wskazujac
na morze.
Czy to sa heretycy? zapyta policjant.
Maja zamiar umrzec odpowiedzia Sajjid.
Byo juz zbyt pzno. Wiesniacy, ktrym juz tylko gowy wystaway z wody, zachystywali sie ostatnimi ykami powietrza, docierajac
do krawedzi szelfu.
Prawie jednoczesnie, nie okazujac
z adnych wyraznych oznak prb szamotania,
znikneli pod powierzchnia wody. Po chwili morze pochoneo wszystkich Pielgrzymw Aiszy.

Zaden
z nich nie pojawi sie juz ponownie. Nie byo widac z adnej wyciagni
etej
reki ani bijacych

wode ramion.
Sajjid, Osman, Sriniwas, sarpancza i nawet tusta pani Kurajszi pognali w strone wody, wrzeszczac
wniebogosy: Boze, miej litosc ; niech ktos pomoze.
Czowiek, ktry tonie, walczy z z ywioem. To wbrew naturze ludzkiej isc po
prostu w morze i czekac, az ono cie pochonie. Ale Aisza, Miszal Achtar i mieszkancy wsi Titlipur zeszli ponizej poziomu wody; i nikt ich wiecej juz nie zobaczy.
Policja wyciagn
ea na brzeg pania Kurajszi, miaa sina twarz i puca pene wody, potrzebowaa pocaunku z ycia. Osman, Sriniwas i sarpancza zostali wcia
gnieci wkrtce potem. Tylko mirza Sajjid Achtar kontynuowa nurkowanie, dalej
i dalej od brzegu, przebywajac
coraz duzej pod powierzchnia wody; az w koncu
i on zosta wyratowany z objec Morza Arabskiego, przegrany, chory i omdlewaja
cy. Pielgrzymka dobiega konca.
Mirza Sajjid obudzi sie na oddziale szpitalnym, aby odkryc, z e przy jego z419


ku stoi oficer z Wydziau Dochodzeniowo-Sledczego.
Wadze rozpatryway mozliwosc oskarzenia ocalaych uczestnikw wyprawy Aiszy pod zarzutem nielegalnej emigracji i detektywi mieli polecenie zebrac zeznania, zanim podejrzani beda
mieli okazje skontaktowac sie ze soba.
Zeznanie sarpanczy z Titlipur, Muhammada Dina, brzmiao nastepujaco:

Wasnie wtedy, kiedy opadem z si i pomyslaem, z e utone, zobaczyem to na
wasne oczy; zobaczyem morze rozstepujace
sie jak przedziaek we wosach;
i oni wszyscy tam byli, daleko, odchodzac
ode mnie. Ona tez tam bya, moja
z ona, Chadidza, ktra kochaem.
Oto, co zezna detektywom, juz i tak mocno wstrza
snietym zeznaniem sarpanczy, Osman, chopiec-od-wou: Na poczatku
bardzo sie baem, z e utone. Ale
wcia
z szukaem i szukaem, gwnie Aiszy, bo lubiem ja, zanim sie tak zmienia.
I wtedy zobaczyem, co sie dzieje, cudowna rzecz. Woda sie otworzya i ujrzaem
ich idacych

po dnie oceanu i omijajacych

zdychajace
ryby.
Sri Sriniwas takze, przysiegajac
sie na boginie Lakszmi zarzeka sie, z e widzia rozstapienie

wd Morza Arabskiego; i kiedy detektywi poszli do pani Kurajszi, byli juz kompletnie rozstrojeni, poniewaz zdawali sobie sprawe z tego, z e
nie uda im sie poskadac tych zeznan w logiczna caosc . Matka Miszal, z ona wielkiego bankiera, opowiedziaa te sama historie wasnymi sowami: Wierzcie lub
nie zakonczya z emfaza ale mj jezyk mwi to, co widziay oczy.

Prosci urzednicy Wydziau Dochodzeniowo-Sledczego

sprbowali zastosowac metode przesuchania trzeciego stopnia: Suchaj, sarpancza, nie pierdol
bez sensu. Tak wielu tam byo i nikt tego nie widzia. Ciaa topielcw juz za kilka
godzin zostana wyrzucone na brzeg, opuchniete jak banie i smierdzace
jak gwno.
Jesli bedziesz nam wstawiac takie kity, wsadzimy ci nochal w dowody rzeczowe.
Mozecie zrobic, cokolwiek bedziecie chcieli odpowiedzia przesuchujacym

sarpancz Muhammad Din. Ale ja i tak widziaem to, co widziaem.

A pan? Inspektorzy pospieszyli z pytaniami do przebudzonego mirzy
Sajjida Achtara. Co pan widzia na plazy?
Jak mozecie pytac? zaprotestowa. Moja z ona utonea. Nie meczcie
mnie swoimi pytaniami.
Kiedy doszed do siebie, dowiedzia sie, z e jest jedynym ocalonym, ktry nie
widzia rozstapienia

sie fal Sri Sriniwas, ktry przekaza mu to, co widzieli

inni, doda z aosnie: Przed nami, seth-dzi, wody zamkney sie, zatrzasney sie
jak bramy Raju. Mirza Sajjid zaama sie i paka przez tydzien i jeden dzien,
az jego oczom zabrako ez. Zamieniy sie w sl.
Potem wrci do domu.
420

***

Mole zjady wachlarze Peristanu, a biblioteke pochoney miliardy wygodniaych owadw. Kiedy odkreci kurki, z kranu wypezy wez e zamiast wody, owiney sie dookoa ng zka z baldachimem, w ktrym niegdys sypiali wicekrlowie.
Byo tak, jakby czas przyspieszy swj bieg podczas jego nieobecnosci, miesia
ce zmieniay sie w stulecia, tak wiec kiedy dotkna
w sypialni zrolowany perski
dywan, ten rozpad mu sie w rekach, a azienke wypeniay szkaratnookie z aby.
W wietrzna noc za oknami wyy szakale. Wielkie drzewo stao martwe lub bliskie
smierci, pola zamieniy sie w pustynie; ogrody Peristanu, w ktrych dawno temu
po raz pierwszy zobaczy piekna moda dziewczyne, ohydnie zzky. Sepy byy
jedynymi ptakami szybujacymi

po niebie.
Wyciagn
a
na werande fotel na biegunach, usiad i delikatnie ukoysa sie do
snu. Raz, tylko raz odwiedzi drzewo. Wioska rozpada sie w proch; bezrolni chopi i rabusie prbowali zawadna
c opuszczona ziemia, ale przegonia ich susza.
Deszcze tu juz nie paday. Mirza Sajjid wrci do Peristanu i zamkna
na kdke przerdzewiaa brame. Nie interesowa go los towarzyszy niedoli; podszed do
telefonu i zerwa go ze sciany.
Przemijanie dni uswiadomio mu, z e godzi sie na smierc, poniewaz zaczyna
czuc fetor wasnego ciaa, do zudzenia przypominajacy
zapach zmywacza do paznokci; ale nie by ani godny, ani spragniony; uzna, z e nie ma sensu troszczyc sie
o jedzenie. Bo niby po co? O wiele lepiej jest koysac sie w fotelu na biegunach
i nie myslec, nie myslec, nie myslec.
Ostatniej nocy z ycia usysza haas, jakby olbrzym stopami zgniata las, i poczu smrd pierdniecia olbrzyma, wyczu, z e ponie drzewo. Wsta z fotela i na
wp przytomny powlk sie do ogrodu, aby obserwowac pozar, ktrego pomienie pozeray wspomnienia, historie, genealogie, oczyszczajac
ziemie i przynoszac

wyzwolenie; poniewaz wiatr gna pomienie na teren jego posiadosci, wkrtce, juz wkrtce nadejdzie jego kolej. Widzia, jak drzewo eksploduje w tysiace

kawakw i peka pien, jak serce; wtedy odwrci sie i z trudem dotar do tego
miejsca w ogrodzie, gdzie Aisza po raz pierwszy przyciagn
ea jego uwage;
poczu, jak ogarnia go jakes spowolnienie, ociez aosc i poozy sie na spopielaej
ziemi. Zanim zamkna
oczy, cos otaro sie o jego wargi i zobaczy maa gromadke
motyli starajacych

sie wejsc mu do ust. Wtedy zalao go morze i juz by u boku

Aiszy, ktra w cudowny sposb wysza z ciaa jego z ony. . . Otwrz! krzyczaa. Otwrz szeroko! Promienie swiata biy z jej pepka, a on przecina je
kantem doni. Otwrz! wrzeszczaa. Zaszedes juz tak daleko, dokoncz
dziea. Jak mg syszec jej gos? Byli pod woda, zagubieni w ryku fal, ale sy421

sza ja wyraznie, wszyscy mogli ja syszec, ten gos jak bicie dzwonu. Otwrz
powiedziaa. Zamkna.

By jak forteca z zatrzasnieta brama. Tona.

Ona takze tonea. Widzia
wode zalewajac
a jej usta, sysza bulgot w jej pucach. Nagle cos w nim sprzeciwio sie temu, zmienio decyzje i na moment przed tym, jak peko mu serce,
otworzy sie.
Jego ciao, od jabka Adama po krocze, rozpado sie, tak z e moga siegna
c
geboko do jego wnetrza i teraz ona bya otwarta, wszyscy byli, i w chwili ich
otwarcia rozstapiy

sie wody i ruszyli do Mekki po dnie Morza Arabskiego.

IX
Cudowna lampa

W osiemnascie miesiecy po przebytym zawale serca Saladyn Czamcza znw

uda sie w podrz, tym razem na wiesc o chorobie ojca, znajdujacego

sie w terminalnym stadium szpiczaka mnogiego, ukadowego nowotworu szpiku kostnego,

stuprocentowo smiertelnym jak przez telefon poinformowaa go bezdusznie lekarka ojca. Tak naprawe nie byo miedzy nimi z adnego kontaktu, od czasu,
kiedy Czangez Czamczawalla przekaza Saladynowi pieniadze

za wykarczowany w zamierzchych czasach orzech. Saladyn przesa krtka notke informujac

a
o tym, z e przezy katastrofe Bustana, a w zamian otrzyma jeszcze bardziej lapidarna wiadomosc : Wiad. przyjeta. To rozsadne.

Kiedy przyszed telegram z fatalnymi doniesieniami podpisany przez nieznana druga z one, Nasrin II, a jego
CHCE SIE

ton by wiecej niz lakoniczny Z OJCEM ZLE

STOP JESLI

ZOBACZYC SZYBKO STOP N. CZAMCZAWALLA ku swojemu zdumieniu stwierdzi, z e pomimo caego z ycia penego sporw, bezpowrotnych poz egnan, skomplikowanych stosunkw, jest znowu zdolny do spontanicznej reakcji. Po prostu kategoryczny imperatyw nakaza mu pojechac do Bombaju, zanim
Czangez opusci go na dobre.
Spora czesc dnia spedzi w dziale konsularnym Domu Indyjskiego, oczekujac

na wize i starajac
sie wytumaczyc umeczonemu pracownikowi, jak niezbedny
w tej sprawie jest pospiech. Jakims idiotycznym sposobem zapomnia o telegramie, az w koncu powiedziano mu, z e potrzebny jest dowd. Widzi pan, kazdy

mgby przyjsc i powiedziec, z e jego ojciec jest umierajacy,

prawda? Zeby
wjechac. Czamcza z trudem powstrzymywa gniew, ale w koncu wybuchna:

Czy wygladam

na ekstremiste z Kalistanu? Urzednik wzruszy ramionami.

Powiem panu, kim jestem Czamcza podnis gos zirytowany taka reakcja.
Jestem biednym frajerem postrzelonym przez terrorystw, spadem z nieba z wysokosci dziesieciu tysiecy metrw, wszystko przez terrorystw, a teraz przez tych
samych terrorystw obrazaja mnie takie gryzipirki jak pan. Podanie o wize,
skrupulatnie umieszczone przez adwersarza na samym spodzie olbrzymiego stosu
podobnych dokumentw, zostao rozpatrzone dopiero po trzech dniach. Najblizszy samolot odlatywa dopiero w trzydziesci szesc godzin pzniej; by to samolot
Air India, Boening 747, a nosi nazwe Gulistan.
Gulistan i Bustan, blizniacze ogrody Raju jeden znikna,
zmieciony z powierzchni ziemi, ale drugi pozosta. . . Czamcza zjezdzajac
rynna, przez ktra wlewali sie do samolotu podrzni z Terminalu Trzeciego, zobaczy nazwe wymalowana tuz przy otwartych drzwiach 747 i zblad jak sciana. Nastepnie usysza gos
odzianej w sari stewardesy pozdrawiajacej
go z nienagannym kanadyjskim akcentem i straci zimna krew zatrzyma sie tuz przed wejsciem w nagym przypywie grozy. Sta tak, wywoujac
irytacje tumu pasazerw wchodzacych

na pokad,
swiadomy tego, jak musi wyglada
c z brazow

a walizka w jednej rece, dwiema torbami zapinanymi na zamek byskawiczny w drugiej i oczyma wytrzeszczonymi
do granic mozliwosci, ale i tak przez duzsza chwile nie mg sie nawet poruszyc.
424

Tum zacza
sia denerwowac. Jesli to jest arteria zacza
rozwazania to ja
jestem skrzeplina. Ja takze kiedys miaem pie-pie-pietra odezwa sie pogodny gos ale teraz mam sposb. Ma-ma-macham rekoma podczas st-staartu
i samolot z-z-zawsze sie wznosi w niebo.

***

W dzisiejszych czasach najlepsza bo-bo-boginia z caa pewnoscia jest

Lakszmi zwierzy sie Sisodia sponad szklanki whisky, kiedy tylko usiedli wygodnie. (Wierzy w to, co mwi, bijac
wsciekle ramionami, kiedy samolot pomkna
pasem startowym, i po chwili usadowi sie ukontentowany, usmiechajac

sie skromnie. Dzi-dzi-dziaa za k-k-kazdym razem. Obaj podrzowali na

wyzszym pokadzie 747, zarezerwowanym dla niepalacych

biznesmenw, a Sisodia wypeni wolne miejsce przy Czamczy, jak powietrze wypenia prznie.
Mw mi Whisky nalega. W czy-czy-czym robisz? Ile za-za-zarabiasz? Kiedy wyjechaa twoja z -z-zona? Znasz jakies kobit-ki w miescie czy chcesz, z ebym
ci po-po-p-pomgl?) Czamcza zamkna
oczy i skupi swoje mysli na ojcu. Najsmutniejsza rzecza, jaka sobie uswiadomi, by fakt, z e nie przypomnia sobie
ani jednego szczesliwego dnia spedzonego z Czangezem w ciagu
caego swojego dorosego z ycia. Najbardziej podnoszace
na duchu byo odkrycie, z e nawet ta
najpaskudniejsza zbrodnia, bycie czyims ojcem, w koncu moze zostac, pomimo
wszystko, wybaczona. Trzymaj sie. Baga cicho. Przyjade tak szybko, jak
tylko to bedzie mozliwe. W tym materialistycznym swiecie wyjasni Sisodia
kto inny jak nie bogini do-dodobrobytu? W Bombaju pewien mody biznesmen
wydawa caonocne p-p-przyjecia. Mia u siebie figure Lakszmi z wyciagni
etymi
rekoma i z arwkami zapalajacymi

sie w j-j-jej pa-pa-pa-palcach, kapujesz, jak

gdyby dobrobyt ska-ska-skapywa z jej doni. Na ekranie kinowym stewardesa
demonstrowaa rzne sposoby postepowania w sytuacji zagrozenia. W rogu ekranu jakis mez czyzna tumaczy jej sowa na jezyk migowy. To jest postep, uzna
Czamcza. Film zamiast istot ludzkich, nieznaczne udogodnienie (jezyk migowy)
w zamian za znaczny wzrost ceny biletu. Najdoskonalsza technika do usug; podczas gdy w rzeczywistosci podrze powietrzne z dnia na dzien sa bardziej niebezpieczne, park maszynowy swiata staje sie wykopaliskiem archeologicznym i nikt
nie moze pozwolic sobie na jego odnowienie. Kazdego dnia rzne kawaki odpadaja od samolotw, lub tak to przynajmniej wyglada,
liczba katastrof i cudownych ich unikniec takze wzrasta. Dlatego film by pewnego rodzaju kamstwem,
poniewaz samym swoim istnieniem mwi: Zauwazcie, co robimy dla waszego
bezpieczenstwa. Nakrecilismy nawet dla was film. Forma zamiast tresci, obrazek
425

zamiast rzeczywistosci. Planuje zrobic z nia wysokonakadowy obraz powiedzia Sisodia to jest najskrytsza ta-ta-tajemnica. Moze po-po-po-pojazd Sridevi, m-m-mam nadzieje. Powrt Gibrila u-u-udowadnia, z e ona jest absolutnym
numerem jeden.
Czamcza sysza, z e Gibril Fariszta mia mocny powrt. Jego pierwszy film
Przejscie przez Morze Arabskie by kompletna klapa;
efekty specjalne wygla
day, jakby byy robione w szopie, dziewczyna grajaca
gwna role, role Aiszy,
niejaka Pimple Billimoria bya tragicznie nieodpowiednia, a sama kreacja Gibrila
w roli archanioa zyskaa wsrd krytykw opinie narcystycznej i megalomanskiej.
Dni, w ktrych nie mg wypuscic knota, dawno miney; jego drugi obraz Mahound uderzy we wszystkie mozliwe swietosci i przepad bez sladu. Widzisz, on
wy-wy-wybra sobie innych producentw biadoli Sisodia. Za-za-zachannosc gwiazdy. U mnie efekty zawsze dziaaja i sa w d-d-dobrym tonie. To masz jak
w ba-ba-b-banku. Saladyn Czamcza zamkna
oczy i uozy sie wygodnie w fotelu. Zbyt szybko wypi whisky na konto leku przed lataniem, i teraz gowa zaczea
mu sie kiwac. Sisodia nie przywoywa z przeszosci swoich koneksji z Fariszta,
adnie z jego strony. Do niej wasnie nalezay te koneksje, do przeszosci. S-s-s-sridewi jako Lakszmi rozmarzy sie Sisodia, nie dbajac
o dyskrecje teraz
to cz-cz-czyste zoto. Jestes a-a-aktorem. Powinienes znw pracowac w domu.
Zadzwon do mnie. Moze ubijemy i-i-interes. Taki film to czysta p-p-platyna.
Czamczy zakrecio sie w gowie. Jakze dziwne znaczenia przybieray sowa.
Jeszcze kilka dni temu to w domu zabrzmiaoby faszywie, ale teraz jego ojciec
umiera i stare sentymenty wyciagn
ey macki po Czamcze. Byc moze zmieni mu
sie wymowa, wraz z caa reszta przeniesie sie na wschd. Niemalze nie mia odwagi otworzyc ust
Prawie dwadziescia lat temu Saladyn, mody i ze swiezo zmienionym nazwiskiem, prbowa zaczepic sie w londynskich teatrach w nadziei na utrzymanie sie
w bezpiecznej odlegosci od ojca; i kiedy Czangez da za wygrana, sta sie poboznym samotnikiem; pzniej, pewnego dnia, ni z tego ni z owego ojciec napisa do
niego list, oferujac
mu dom. Bya to zrujnowana posiadosc na wzgrzu przy stacji Solan. Moja pierwsza wasnosc napisa Czangez jest takze pierwsza,
ktra ci daje. Saladyn natychmiast zacza
dopatrywac sie w tym puapki, prby ponownego wchoniecia go przez dom, siec ojcowskiej wadzy; a kiedy dowiedzia
sie, z e posiadosc Solan zostaa dawno temu zajeta przez rzad
Indii w zamian za
opate za pieprz i od wielu lat znajduje sie tam szkoa dla chopcw, podarunek
okaza sie kolejnym urojeniem. Cz z tego, skoro podczas okazjonalnych wizyt
szkoa traktowaa go jak wizytujac
a Gowe Panstwa, urzadzaj

ac
parady i pokazy
gimnastyczne? Takie rzeczy przemawiay do niezmierzonej pychy Czangeza, ale
Czamczy to byo zupenie niepotrzebne. Chodzio o to, z e utrzymanie szkoy byo
kosztowne; prezent z rodzaju bezuzytecznych, najprawdopodobniej przyprawiaby o administracyjny bl gowy. Czamcza napisa do ojca, odrzucajac
oferte. To
426

bya ostatnia podjeta przez Czangeza Czamczawalle prba podarowania synowi

czegokolwiek. Dom odcia
sie od syna marnotrawnego.
Nigdy nie zapominam t-t-twarzy mwi dalej Sisodia. Jestes p-p-przyjacielem Mimi. Ocalay z Bustana. Wiedziaem o tym od chwili, w ktrej
zobaczyem twj straach przy w-w-w-wejsciu. Mam nadzieje, z e nie cz-cz-czujesz sie z le. Saladyn z topniejacym

sercem potrzasn
a
gowa, nie, wszystko
w porzadku,

naprawde. Byszczacy
jak kolano Sisodia spojrza z ukosa na przechodzac
a stewardese i zgarna
kolejne szklaneczki whisky. Co za wstyd z Gibrilem i jego pania kontynuowa jak adnie sie nazywaa Al-al-alleluja, Ale
temperament ma ten chopak, temperament za-zaz-zazdrosnego tatuska. Ciez ki
dla wspczesnej dziewczyny. Tacy to zrywaja. Saladyn znw zasugerowa chec
zasniecia. Dopiero co wyleczyem sie z przeszosci. Odejdz, odejdz ode mnie.
Koniec jego rekonwalescencji ogoszono formalnie piec tygodni wczesniej na
przyjeciu weselnym Miszal Sufjan i Hanifa Johnsona. Po smierci rodzicw Miszal przesladowao straszliwe, irracjonalne poczucie winy, wywoane przez pojawianie sie w jej snach matki, czyniacej
jej nieustanne wyrzuty. Gdybys tylko
podaa te gasnice, tak jak cie prosiam, gdybys tylko dmuchnea troche mocniej.
Ale ty nigdy nie suchasz, co do ciebie mwie i twoje puca sa tak zniszczone
przez papierosy, z e nie potrafisz nawet zdmuchna
c jednej swiecy, od ktrej moze
zapalic sie dom. Pod srogim okiem matczynego ducha Miszal wyprowadzia
sie z mieszkania Hanifa i wynajea pokj na spke z trzema innymi kobietami,
staraa sie i dostaa prace po Jumpy Joshim w centrum sportowym, walczya z towarzystwami ubezpieczeniowymi, az w koncu wypacili jej pieniadze.

I zaraz po
tym, gdy Shaandaar Caf byo gotowe do ponownego otwarcia pod jej kierownictwem, duch Hind Sufjan zdecydowa, z e juz czas na wedrwke w zaswiaty; wtedy
to Miszal zadzwonia do Hanifa i oswiadczya mu sie. By zbyt zaskoczony, aby
powiedziec cokolwiek i poda suchawke koledze, ktry wyjasni, z e pan Johnson zapomnia jezyka w gebie, ale on w imieniu oniemiaego prawnika przyjmuje
oswiadczyny. Tak wiec wszyscy otrzasali
sie z tragedii; nawet Anahicie, ktra musiaa mieszkac z nieprawdopodobnie konserwatywna ciotka, udao sie na slubie
sprawiac wrazenie zadowolonej, byc moze pod wpywem zozonej przez Miszal
obietnicy udostepnienia kilku pokoi w swiezo wyremontowanym hotelu Shaandaar. Miszal poprosia Saladyna, w uznaniu dla podejmowanych przez niego prb
uratowania z ycia jej rodzicw, aby by gwnym swiadkiem, a po drodze do urzedu stanu cywilnego w furgonetce Pinkwalli (wszystkie oskarzenia przeciwko DJ
i jego szefowi Johnowi Maslamie zostay wycofane z powodu braku dowodw)
Czamcza powiedzia do panny modej: Czuje sie, jakby dzisiaj dla mnie tez
zaczynao sie nowe z ycie, chyba zreszta dla nas wszystkich. W jego przypadku wiazao

sie to z przebytymi operacjami, niemoznoscia pogodzenia sie ze

smiercia wsppasazerw i koszmarna wizja powtrnej metamorfozy w parzystokopytnego, cuchnacego

siarka demona. Przez pewien czas by takze okaleczony

427

profesjonalnie tak wielkim wstydem, z e gdy klienci w koncu znw zaczeli zamawiac u niego na przykad gos zamrozonego placka czy tez paczki pacynkowych
kiebasek, mia ciagle
w pamieci swoje telefoniczne zbrodnie, a jego gardo dusio
w zarodku wszelka zdolnosc wcielania sie. Jednakze na slubie Miszal poczu sie
cakowicie wyzwolony. Wyjawszy

kilka drobiazgw, bya to wspaniaa uroczystosc . Moda para nie moga sie powstrzymac od caowania podczas ceremonii
i urzedniczka (moda kobieta, przestrzegajaca
takze gosci, aby nie pili za duzo,
jesli maja zamiar prowadzic) musiaa ich poganiac, by mg sie odbyc nastepny slub. Potem w Shaandaar kontynuowano pocaunki, staway sie coraz duzsze
i bardziej wyszukane, az goscie poczuli sie intruzami i wymykali sie po cichu, aby
modzi mogli cieszyc sie swoja na tyle oslepiajac
a namietnoscia, z e nie zauwazali
nawet wyjscia przyjaci; nie zwrcili tez uwagi na grupke dzieci, obserwujacych

ich przez okno Shaandaar Caf. Czamcza, ktry wyszed ostatni, wyswiadczy im
przysuge, ku irytacji dzieci, odciagaj
ac
od siebie nowo poslubionych. Nastepnie
pomaszerowa w d odbudowanej High Street tak lekki, z e az poczu sie zazenowany.
Nic nie jest wieczne stwierdzi w duchu, kra
zac
myslami nad Azja Mniejsza moze nieszczescie jest osia, wzduz ktrej biegnie z ycie ludzkie, a radosc
jak wierzchoki wykresu funkcji trygonometrycznej, krzyzujacej
sie z ta linia jak kamienie w strumieniu. A jesli nie nieszczescie, to przynajmniej melancholia. . . Jego rozwazania przerwa odgos lubieznego chrapania, dobiegajacy

z sasiedniego

fotela. Pan Sisodia zasna

ze szklanka whisky w reku.
Producent by najwyrazniej w dobrej komitywie ze stewardesami. Krzatay

sie wok spiacego

wyjey mu szklanke z doni i umiesciy ja w bezpiecznym miejscu, okryy go kocem i swiergotay sodko nad chrapiacym.

Czyz nie
wyglada
slicznie? Daje sowo, taki may pieseczek! Niespodziewanie Czamczy
przypomniay sie damy z bombajskiego towarzystwa, gadzace
go po gowie na
soire jego matki i ledwo opanowa zy wzruszenia. Sisodia wyglada
dosc obscenicznie; przed zasnieciem zdja
okulary i ich brak nada mu dziwnie nagi wyglad.

Oczom Czamczy przypomina nic innego jak tylko postac Sziwy Lingam. Moze
wiazao

sie to z jego popularnoscia u pan.

Przerzucajac
strony magazynw i gazet, rozdawanych przez stewardesy, Saladyn dowiedzia sie, z e jego stary znajomy jest w tarapatach. Wyciagni
ety z lamusa
program Hala Valancea pod tytuem Obcy w kosmosie zrobi klape w Stanach
Zjednoczonych i zosta zdjety z ekranu. A co gorsza, jego agencja reklamowa
wraz z funduszami zostaa wchonieta przez amerykanskiego lewiatana i stao sie
bardzo prawdopodobne, z e Hal jest na wylocie, pokonany przez transatlantyckiego smoka dotar do dna. Naprawde trudno byo wspczuc Valanceowi, bezrobotnemu i pozbawionemu ostatnich kilku milionw, opuszczonemu przez swoja
kochana pania Torture i jej kolesiw, odesanym na pke zarezerwowana dla byych ulubiencw, wraz z wrobionymi impresariami, finansistami i eksministrami;
428

ale Czamcza lecia do ojca lezacego

na ozu smierci i by w takim stanie psychicznym, z e los, nawet niegodziwego Hala, wywoa krtkotrway ucisk w gardle. Przy
czyim to stole zastanawia sie gra teraz Dziecinka?
W Indii wojna trwajaca
pomiedzy mez czyznami a kobietami nie zdradzaa
najmniejszych oznak wygasania. W Indian Express przeczyta kilka notatek
o ostatnich samobjstwach panien modych. Ma
z, Pradzapati, zbieg. Na nastepnej stronie, w cotygodniowych drobnych ogoszeniach matrymonialnych, rodzice chopakw prezentuja co raz to bardziej wyszukane wymagania, a rodzice
dziewczat
coraz dumniej oferuja narzeczone z mlecznobiaa
cera. Czamcza pamieta przyjaciela Zini, poete Bhupena Gandhiego, mwiacego

o tych sprawach
tonem penym pasji i goryczy. Jak tu oskarzac kogos o uprzedzenia, kiedy
samemu ma sie tak brudne rece? gosi. Wielu z was tam w Wielkiej Brytanii mwi o brutalizacji z ycia. Cz, nie byem tam, nie znam waszej sytuacji, ale
z wasnego doswiadczenia wiem, z e utozsamiany z ofiara nie czubym sie dobrze.
Rozpatrujac
aspekty klasowe, oczywiscie nia nie jestem. Mwiac
oglednie, znajdziesz tutaj wszystkie odmiany fanatyzmu, rozmaite dziaania stosowane przez
klase przesladowcw. Tak wiec, podczas gdy tak wielu Hindusw jest niewatpli
wie przesladowanych, to nie sadz
e, aby ktokolwiek z nas mg predystynowac do
tego swietlanego statusu.
Problem z radykalnymi przeciwnikami Bhupena zauwazya Zini polega na tym, z e reakcjonisci pokroju Salad baba po prostu kochaja sie z nimi
zgadzac.
Narasta skandal zbrojeniowy; czy rzad
indyjski dawa apwki posrednikom,
a potem szed w zaparte? Byy w to zainwestowane olbrzymie srodki, wiarygodnosc premiera znacznie zmalaa, ale Czamczy nie interesowao ani jedno,
ani drugie. Gapi sie na zamazana fotografie w gazecie, na ktrej rzeka pyney znaczne ilosci jakichs nieokreslonych, rozdetych ksztatw. W jednym z miast
pnocnych Indii dokonano rzezi muzumanw, ich zwoki wrzucono do wody,
gdyz oczekiway na ostatnia posuge dwudziestowiecznego Gaffera Hexamy. Setki opuchnietych, gnijacych

cia; z gazety zdawa unosic sie smrd. W Kaszmirze

natomiast popularny swego czasu minister zawar porozumienie z Kongresem
musia potem chronic sie przed butami rzucanymi w niego przez rozwscieczonych fundamentalistw islamskich podczas swiatecznych

modlitw. Komunalizm,
napiecia pomiedzy sektami byy wszechobecne: jak gdyby bogowie wybierali sie
na wojne. W wewnetrznej walce pomiedzy pieknem i okrucienstwem, okrucienstwo zyskiwao przewage. Gos Sisodii przerwa jego ponure zamyslenie. Producent obudzi sie, by zobaczyc fotografie z Mirut lecac
a na skadanym stoliku
Czamczy. Faktem jest powiedzia bez swojej zwykej jowialnosci z e w-w-wiara religijna, ktra zawiera w sobie najwyzsze as-as-aspiracje rasy ludzkiej,
jest teraz, w naszym kraa-kraju, suga najnizszych instynktw, a B-B-Bg sta
sie ucielesnieniem Za.
429

WIELU DAWNYCH, WPYWOWYCH POLITYKW JEST ODPOWIEDZIALNYCH ZA ZABJSTWA, twierdzi rzecznik rzadu,
ale postepowe elementy odrzuciy to stwierdzenie. MIEJSKI KOMISARIAT ZANIECZYSZCZONY PRZEZ SAMORZADOWYCH

AGITATORW sugerowa kontragument.

HINDUSCY NACJONALISCI WPADAJA W AMOK. Polityczna popoudniwka zawieraa fotografie tablic wywieszonych przed Dzama Masdzid w Starym
Delhi. Imam, o obwisym brzuchu i cynicznych oczach, ktrego mozna rankami
spotkac w jego ogrodzie rozkopanym czerwonym ugorze w cieniu meczetu,
liczacego

rupie ofiarowane przez wiernych i osobiscie rozwijajacego

kazdy banknot, tak z e wydawao sie, z e frzyma garsc cienkich, podobnych do bidi papierosw; i nie by obcy politykom samorzadw

lokalnych, by najwyrazniej przekonany, z e rzez w Mirut obrci sie na dobre. Ugascie ognie pod naszymi piersiami
krzyczay tablice czesc i chwaa tym, ktrzy znalezli Meczenstwo od K ul Polis.
A takze: Biada! Biada! Biada! Zbudz sie, premierze! I w koncu nawoywanie do
akcji: Bandh wkrtce, i data strajku.
Ze czasy kontynuowa Sisodia dla k-k-kina, takze telewizja i gospodarka wywieray nan swj Delhi-Delhi-delirycznie destrukcyjny wpyw rozchmurzy sie, kiedy nadesza stewardesa, Wyznam, z e jestem cz-cz-czonkiem
o wiele wyzej notowanego k-k-klubu wtraci
miedzy wierszami. A ty? Czy
mam sie dowiedziec, co mozna za-za-zaatwic?
Jakim to rozdwojeniom jazni moze ulegac ludzki umys dziwowa sie ponuro Saladyn. Jakze te wszystkie zagmatwane jaznie miotaja sie i tuka wewnatrz

swoich workw ze skry. Nic dziwnego, z e nie jestesmy sie w stanie skupic na
jednej rzeczy przez duzszy czas; nic dziwnego, z e wynajdujemy piloty do przeskakiwania z kanau na kana. Gdybysmy skierowali te urzadzenia

w swoja strone, odkrylibysmy wiecej kanaw, niz ma telewizja kablowa czy satelitarna. . .
Sam zauwazy, z e jego mysli badz
a w kierunku panny Zini Wakil pomimo usilnych prb skupienia ich wok ojca. Zatelegrafowa wczesniej, powiadamiajac
ja
o swoim przybyciu; czy zda
zy? Co mogoby lub nie mogoby sie miedzy nimi
zdarzyc? Czy opuszczajac
ja, nie wracajac,
na pewien czas tracac
kontakt, zrobi
Rzecz Niewybaczalna?
Czy bya pomysla i wstrza
sniety faktem, z e mysl ta
nie przysza mu do gowy wczesniej zamez na? Zakochana? A co do niego, to
czego on naprawde chcia? Bede wiedzia, kiedy sie z nia zobacze pomysla.
Przyszosc , nawet jesli bya tylko okrytym caunem watpliwo

sci promykiem nadziei, nie moze zostac zacmiona przez przeszosc ; nawet jesli smierc stanie na
srodku sceny, z ycie bedzie z nia walczyc o rwne prawa.
Lot przeszed bez zakcen.
Zinat Wakil nie czekaa na lotnisku.
Chodzmy pomacha do niego Sisodia. Mj samochd przyjecha,
z eby mnie za-za-zabrac, wiec prosze dac sie po-po-pod-rzucic.

430

***

Trzydziesci piec minut pzniej Saladyn Czamcza stana

z walizka i torbami
w reku przed brama wiodac
a do swojego dziecinstwa, patrzac
na kontrolowany

kamera system alarmowy. Scian

e okalajac
a budynek zdobiy hasa antynarkoty
kowe: PADAJA MARZENIA / GDY PROCH ZYCIE
ZMIENIA, PRZYSZOS C

JEST CZARNA / GDY PROCH ZYCIE

ZMIENIA. Odwagi, mj stary, wzia
sie
w garsc ; zadzwoni jak zalecono, raz, mocno, by przyciagn
a
c uwage.

***

Wewnatrz
bujnego ogrodu uwage jego niespokojnego oka przyku pniak ze
zwalonego orzecha. Prawdopodobnie teraz uzywali go jako stou w czasie piknikw rozmysla gorzko. Jego ojciec zawsze mia dar wykonywania melodramatycznych, wzbudzajacych

litosc gestw i jedzenie posikw na tak uczuciowo

naadowanej powierzchni niewatpliwie

z penymi wzruszenia westchnieniami

pomiedzy duzymi kesami miao wasciwa wymowe. Saladyn zastanawia sie,
czy ze swojej smierci takze bedzie robi taki cyrk. Jaka fete wspczucia mg
sobie teraz urzadzi
c ten stary sukinsyn! Kazdy szanujacy
ostatnie chwile umierajacego

by cakowicie zdany na jego aske. Kuksance posyane z oza smierci

zostawiaja siniaki, ktre nigdy nie znikna.
Zza marmurowej posiadosci, wasnosci umierajacego,

wyonia sie macocha,

aby powitac Czamcze bez cienia zosliwosci: Dobrze, z e przyjechaes, Salahuddinie. To podniesie go na duchu, w tej walce moze polegac jedynie na duchu,
gdyz jego ciao jest prawie kaput. Miaaby moze szesc czy siedem lat mniej
od matki Saladyna, gdyby tamta z ya, ale tak jak i ona przypominaa nieco ptaka.
Przynajmniej w tym wzgledzie jego potez ny, zaborczy ojciec by konsekwentny.
Ile czasu mu zostao? zapyta Saladyn. Nasrin nie miaa zudzen, tak jak
to sugerowa jej telegram: dzien, moze dwa. Rak rozprzestrzeni sie na kosci
dugie Czangeza choroba wniosa z soba do domu nowy sownik, nie uzywao
sie tutaj sw typu reka czy noga rozprzestrzenia sie tez na czaszke. Komrki rakowe zostay nawet wykryte we krwi pobranej z okolic kosci chorego.
Powinnismy byli to zauwazyc powiedziaa Nasrin i Saladyn zacza
odczuwac
wielka sie starszej pani, sie woli, ktra pozwalaa jej panowac nad uczuciami.
Bardzo straci na wadze. Narzeka takze na rwanie i ble, na przykad w stawach
kolanowych. Wiesz, jak to jest. U starego czowieka zrzucasz wszystko na karb
jego wieku, nie dopuszczajac
mysli o podstepnej, zosliwej chorobie przerwa431

a, aby przywrcic gosowi jego naturalne brzmienie. Kasturba, ex-aja doaczya

do nich w ogrodzie. Okazao sie, z e jej ma

z Wallabh zmar prawie rok temu, we
snie, ze starosci; smierc o wiele agodniejsza niz ta wyzerajaca
sobie droge na zewnatrz
z ciaa jego pracodawcy, uwodziciela jego z ony. Kasturba wcia
z ubieraa
sie w stare, wzorzyste, krzykliwie barwne sari odziedziczone po Nasrin I. Dzisiaj zaozya jedno z najkrzykliwszych, w czarno-biae wzory op-artu. Ona takze
goraco
powitaa Saladyna: usciskami, pocaunkami i paczem. Co do mnie
zaszlochaa nie przestawaabym sie modlic o cud, jego biedne puca jeszcze
oddychaja.
Nasrin II objea Kasturbe; zozyy sobie gowy na ramionach. Bliskosc pomiedzy tymi dwiema kobietami bya spontaniczna i niewymuszona; jak gdyby zbliz anie sie smierci rozmyo kontrowersje i codzienne zawisci. Dwie starsze panie
pocieszay sie nawzajem w ogrodzie przygotowujac
sie do nieuchronnego konca najcenniejszej w swoim z yciu miosci. Lub raczej: ukochanego. Chodz
powiedziaa w koncu Nasrin do Saladyna. Powinien cie zobaczyc, migiem.
Czy on wie? zapyta Saladyn. Nasrin odpowiedziaa wykretnie: Jest
inteligentnym czowiekiem. Wcia
z pyta, gdzie mu ucieka ta caa krew? Powiada, z e sa tylko dwie choroby na swiecie, przy ktrych krew tak znika. Jedna to
gruzlica. Ale Saladyn przypar ja do muru: On rzeczywiscie nie wymawia
tego sowa? Nasrin opuscia gowe: Nie wolno wymawiac tego sowa, ani
w jego obecnosci, ani tez w ogle. Czy nie powinien wiedziec? zapyta
Czamcza. Czy czowiek nie ma prawa przygotowac sie na smierc? Przez
chwile wpatrywa sie w gorejace
oczy Nasrin. Kim ty jestes, aby mwic nam, co
mamy robic? Ty utracies wszelkie prawa do tego. Po chwili wszystko wrcio
do normy i przemwia swoim cichym beznamietnym gosem: Moze masz racje. Ale Kasturba zaprotestowaa: Nie! Jak powiedziec to temu biednemu
czowiekowi? To zamie mu serce.
Choroba w taki sposb zagescia krew Czangeza, z e serce miao duze kopoty
z jej przetaczaniem. Skazia takze krew przeciwciaami, pytkami mogacymi

zatruc kazda krew z transfuzji, nawet jesli jest tej samej grupy. A wiec nawet w ten
sposb nie jestem w stanie mu pomc zrozumia Saladyn. Czangeza moga
w kazdej chwili usmiercic skutki uboczne dziaania lekw, zanim nawet wykonczy go rak. A jesli to nawet bedzie rak, to wyreczy sie zapaleniem puc albo niewydolnoscia nerek; lekarze wiedza, z e sa bezradni, odesali go domu, aby czeka na
koniec. Poniewaz szpiczak jest choroba ukadowa, nie mozna zastosowac ani
naswietlania, ani chemioterapii wyjasnia Nasrin. Jedynym lekarstwem jest
Melfalan, mogacy
w niektrych przypadkach przeduzyc z ycie nawet o kilka lat.
Jednakze dowiedzielismy sie, z e organizm ojca nalezy do typu nie reagujacego

na
Melfalan. Nikt mu tego nie powiedzia natarczywie odzywa sie wewnetrzny gos Saladyna. I to jest nie w porzadku,

nie w porzadku,

nie w porzadku.

A
jednak i tak to cud wykrzyknea Kasturba. Lekarze powiedzieli, z e to jeden
432

z najbardziej bolesnych nowotworw, ale twj ojciec nie odczuwa blu. Jesli ktos
sie modli, to od czasu do czasu mozna liczyc na aske. To wasnie z powodu niewystapienia

blu tak trudno byo postawic diagnoze; choroba rozprzestrzenia sie

w ostatnich latach po caym ciele Czangeza. Musze go zobaczyc poprosi
miekko Saladyn. Jego walizka i torby zostay zabrane przez suzacego

podczas
rozmowy; teraz w koncu, poda
zy za nimi.
Wnetrze domu pozostao niezmienione szacunek drugiej Nasrin wzgledem
pamieci tej pierwszej zdawa sie nie miec granic, przynajmniej podczas ostatnich
dni z ycia ich wsplnego mazonka z wyjatkiem

kolekcji wypchanych ptakw

nalezacej
do Nasrin II (byy w niej dudki, rzadkie okazy papug, przykryte szklanymi kloszami, i dorosy okaz pingwina krlewskiego z malenkimi czerwonymi
mrwkami uwijajacymi

sie na jego dziobie, stojacy

w wyozonej marmurowa posadzka holu), oraz gablotki z przyszpilonymi motylami. Saladyn przeszed przez
gabinet ojca wyozony galeria barwnych, martwych skrzyde. Czangez nalega,
aby przeniesiono jego sypialnie na d, do penej starych ksia
zek samotni, tak aby
ludzie przychodzacy
do niego i opiekujacy
sie nim nie musieli wbiegac i zbiegac
po schodach i w koncu stana
przed drzwiami smierci.
W dziecinstwie Czangez Czamczawalla nabra nawyku spania z otwartymi
oczyma, sta na strazy, jak lubi mawiac. Teraz, kiedy Saladyn wszed cicho do
pokoju, odebra z przerazeniem widok otwartych szarych oczu patrzacych

slepo
w sufit. Na chwile Saladynowi przyszo do gowy, z e ojciec zmar podczas tamtej
pogawedki w ogrodzie. Czowiek na zku zakaszla, odwrci gowe i wyciagn
a

niepewne ramie. Saladyn Czamcza pochyli gowe. Don starca piescia jego wosy.

***

Zakochac sie we wasnym ojcu po dugich latach gniewu byo pieknym i przejmujacym

uczuciem; Saladyn chcia powiedziec, odradzajacym

i dajacym

z ycie,
ale nie powiedzia zabrzmiaoby to dosc upiornie; jak gdyby wysysajac
tamto z ycie z ojca czyni w jego ciele miejsce na smierc. I chociaz zatrzyma owo
spostrzezenie dla siebie, to jednak Saladyn ciagle
czu sie zwiazany

z wieloma
starymi, odrzuconymi istnieniami, alternatywnymi Saladynami, czy tez raczej Salahuddinami, ktrzy oddzielili sie od niego w chwilach podejmowania z yciowych
decyzji i egzystowali nadal w rwnolegych swiatach teorii kwantowej. Rak obdar z ciaa Czangeza Czamczawalle; policzki zapady mu sie w gab
czaszki i ze
wzgledu na zanik miesni musia umieszczac piankowa poduszke pod posladkami. Odar go zarazem z jego wad, z wszystkiego tego, co byo w nim apodyk433

tyczne, tyranskie i okrutne, tak z e ten przewrotny, a w rzeczywistosci kochajacy

i wspaniay mez czyzna znowu by w centrum uwagi. Gdyby tylko zechcia byc
taki cae swoje z ycie, Saladyn (ktremu po raz pierwszy spodobao sie nie-angielskie brzmienie swego imienia) rozmarzy sie. Jakie to straszne odnalezc ojca
w momencie, gdy trzeba sie z nim pozegnac.
Rano, w dniu powrotu, ojciec poprosi Salahuddina Czamczawalle, aby ten go
ogoli. Te moje starowinki zupenie nie wiedza, ktra strona maszynki sie to robi. Skra Czangeza Czamczawalli tworzya mnstwo miekkich, pomarszczonych,
zwisajacych

workw, a jego zarost, wysypany z maszynki, wyglada

jak popi.
Salahuddin nie pamieta, kiedy ostatni raz dotyka twarzy ojca w ten sposb, delikatnie rozprostowujac
skre i przesuwajac
po niej bezprzewodowa maszynka,
a nastepnie gaszczac
ja reka, by sprawdzic, czy jest gadka. Po goleniu dugo
jeszcze muska palcami twarz ojca. Popatrz na starego powiedziaa Nasrin
do Kasturby, kiedy weszy do pokoju nie moze oderwac wzroku od swojego
chopca. Czangez Czamczawalla usmiechna
sie szeroko, moze zbyt szeroko,
ukazujac
popsute zeby spowite gesta slina.
Kiedy ojciec poozy sie spac, zmuszony przedtem przez Kasturbe i Nasrin do
wypicia odrobiny wody i patrzy na co? otwartymi oczyma potrafiacymi

widziec trzy swiaty jednoczesnie: gabinet, wizyjny swiat snu i zblizajacy

sie krajobraz z ycia-po-zyciu (lub tez tak sobie to Salahuddin wyobraza); wtedy syn
Czangeza poszed odpocza
c do dawnej sypialni ojca. Groteskowe gowy z terakoty wlepiay w niego wzrok ze sciany, rogaty demon, ypiacy
okiem Arab z sokoem na ramieniu; ysy mez czyzna unoszacy
wzrok w gre, w przestrachu wywalajacy
jezyk na widok duzej, czarnej muchy laduj
acej
na jego brwi. Niezdolny do
snu pomiedzy tymi figurkami, zna je od zawsze i szczerze nienawidzi, widzac

w nich odbicie tamtego Czangeza, przenis sie w koncu do innego, neutralnego

pokoju.
Pznym popoudniem obudzi sie, zszed na d i zasta dwie starsze panie
starajace
sie rozpracowac szczegy dozowania lekw. Poza codziennym Melfalanem przepisano mu caa szafke prochw w nadziei na zwalczenie groznych
chorb towarzyszacych:

anemii, niewydolnosci kra

zenia i tym podobnych. Izosorbid cztery razy dziennie po dwie tabletki, furosemid jedna tabletka trzy
razy dziennie, prednisolon dwa razy dziennie po szesc . . . Ja to zrobie
powiedzia zbitym z tropu kobietom. To jedno chociaz moge zrobic. Agarol
na obstrukcje, spironolakton na Bg wie co. Allopurinol: nagle, zupenie bez sensu, przypomnia sobie artyku angielskiego krytyka Kennetha Tynana w starym
pismie teatralnym o polisylabicznym charakterze Tamerlana Wielkiego Christophera Marlowea i wyobrazi sobie hordy piguek starajace
sie nawzajem dziesiatkowa

c:
Czy syszysz, o cny Barbituranie?
434

Zmar ojciec twj stary Nembutal.

Gwiazdy swietliste zapacza za Nembutalem. . .
Czy odchodzic mez nie nie znaczy wadca byc,
Aureomycyno i ty Formaldehydzie,
Czy odchodzic mez nie nie znaczy wadca byc
I jechac w tryumfie na Amfetaminie?
Takie rzeczy wyrzuca ludzka pamiec ! Ale byc moze taki farmaceutyczny Tamerlan nie by najgorszym panegirykiem dla upadego monarchy lezacego

w swoim penym moli gabinecie, zerkajacego

w swoje trzy swiaty, czekajacego

na koniec. Chodz, Abba. Czas, aby ocalic twoje z ycie.

Bya wcia
z na swoim miejscu, na pce gabinetu Czangeza: lampa z miedzi
i mosiadzu,

majaca
rzekomo posiadac moc spenienia z yczen, ale jak dotad
(nigdy
nie bya pocierana) nie sprawdzona. Cokolwiek zmatowiaa, patrzya na swego
umierajacego

wasciciela. Teraz patrzy na nia jego jedyny syn. Korcio go, aby
ja zdja
c, potrzec trzy razy i nakazac skrytemu w niej dzinnowi wypowiedziec
magiczne zaklecie. . . a jednak Salahuddin zostawi lampe na swoim miejscu. Nie
byo to dobre miejsce na dzinny, zjawy i afryty; duchy i wrzki nie maja tu wstepu.

Zadne
magiczne formuy tylko moc piguek. Oto twj znachor zaspiewa
Salahuddin, grzechoczac
fiolkami i jednoczesnie budzac
ojca. Lekarstwa
usmiechna
sie dziecinnie. Iik, bak, too.

***

Tej nocy Salahuddin zmusi Nasrin i Kasturbe do udania sie na spoczynek,

a sam czuwa nad Czangezem na rozozonym na ziemi materacu. Po nocnej dawce izosorbidu konajacy
spa przez trzy godziny, a kiedy sie obudzi, musia isc do
toalety. Salahuddin uczynnie pomg mu wstac i zdziwia go lekkosc ojcowskiego ciaa. Zawsze by ciez ki, ale teraz stanowi jedynie z ywy pokarm dla komrek
rakowych. . . w toalecie Czangez odmwi przyjecia pomocy. Nie pozwoli
ci zrobic tylko jednej rzeczy uroczo narzekaa Kasturba. Jaki to niesmiay
czowiek. W drodze powrotnej do zka opar sie lekko na ramieniu Salahuddina i szura swoimi paskimi stopami w starych kapciach, resztki jego wosw sterczay komicznie we wszystkich kierunkach, gowa koysaa sie w przd i w ty
na rachitycznej, kruchej szyi. Nagle Salahuddin zapragna
wzia
c starca na rece,
ukoysac i zaspiewac mu sodka, kojac
a piosenke. Zamiast tego wypali w najbardziej nieodpowiednim momencie, prbujac
sie pojednac: Abba, przyjechaem,
bo nie chce wiecej zatargw z toba. . . Pieprzony idiota! Niech cie pieko pochonie, ty szubrawy kretynie. W srodku tej przekletej nocy! A jesli do tej pory nie
435

wiedzia, z e umiera, to ta maa mwka pogrzebowa z pewnoscia mu to uswiadomi. Czangez dalej szura kapciami po pododze; uscisk jego reki na ramieniu syna
wzmocni sie nieznacznie. To juz nie ma znaczenia powiedzia cokolwiek to byo, zostao zapomniane.
Rankiem Nasrin i Kasturba pojawiy sie wypoczete, ubrane w nowe sari i zaczey narzekac: Spanie z dala od niego byo tak okropne, z e nie zmruzyysmy
oka. Przypady do Czangeza, a ich pieszczoty miay w sobie tyle czuosci,
z e Salahuddin mia to samo uczucie podpatrywania czyjegos z ycia prywatnego,
jak na slubie Miszal Sufjan. Cicho wymkna
sie z pokoju, kiedy troje kochankw
obejmowao sie, caowao i pakao.

Smier
c, wielki gosc , omotaa dom w Scandal Point swoim czarem. Salahuddin
podda sie temu jak kazdy z domownikw, nawet Czangez, drugiego dnia czesto
usmiecha sie swoim szelmowskim usmiechem, jakby mwi wiem, co jest
grane. Pogodze sie z tym, nie sad
zcie, z e daem sie zwiesc . Kasturba i Nasrin niezmiennie krzatay

sie wok niego; czesay mu wosy, zmuszay go do jedzenia

i picia. Jezyk obrzmia mu nieco, nieznacznie zmieniajac
wymowe i utrudniajac

poykanie; odmawia przyjmowania czegokolwiek, co miao kosci lub z yy, nawet

piersi z kurczaka, za ktra zawsze przepada. Odrobina zupy, purc ziemniaczane, odrobina kremu mleczno-jajecznego. Jedzenie dla niemowlat.
Kiedy usiad na
zku, Salahuddin usiad za nim; Czangez opar sie o niego na czas posiku.
Otwrz dom zarzadzi

rano. Chce zobaczyc troche usmiechnietych

twarzy zamiast waszych ponurych facjat. Tak wiec po dugiej przerwie zaczeli przychodzic ludzie: starzy i modzi, niemal zapomniani kuzyni, wujkowie,
ciotki; kilku starych towarzyszy z czasw ruchu nacjonalistycznego, srebrnowosi
dzentelmeni w eleganckich garniturach, z monoklami w oczach, pracownicy rozmaitych towarzystw filantropijnych i fundacji zaozonych przez Czangeza wieki temu; konkurencyjni przedsiebiorcy produkujacy
nawozy rolnicze i sztuczne
ajno. Zbieranina, pomysla Salahuddin; by jednak przyjemnie, zaskoczony ich
pieknym zachowaniem w obliczu konajacego

czowieka; modzi zwierzali mu sie

z sekretw swojego z ycia, jak gdyby upewniajac
go o wiecznosci bytu, uswiadamiajac
mu pocieszajac
a mysl o jego przynaleznosci do wielkiego ancucha rasy
ludzkiej podczas gdy starzy wywoywali obrazy przeszosci, aby wiedzia, z e
nic nie zostao zapomniane, zatracone i pomimo swojego swiadomego odciecia

od swiata nadal do niego nalezy. Smier

c przywioda najlepsze cechy ludzkie do
tego domu uswiadomi sobie Salahuddin a wiec tacy tez sa ludzie: troskliwi, kochajacy,
nawet szlachetni. Egzaltacja wcia
z jeszcze nie jest dla nas pustym
pojeciem pomysla w swiatecznym

nastroju pomimo wszystko mozemy

wzniesc sie jeszcze ponad ziemskie problemy. Jakas piekna, moda kobieta
Salahuddinowi zdawao sie, z e to prawdopodobnie jego bratanica (zawstydzi sie,
z e nie zna jej imienia) robia zdjecia polaroidem. Fotografowaa Czangeza z jego gosc mi, a chory bawi sie doskonale, robi miny i caowa nadstawiane policzki
436

z byskiem w oku, ktry Salahuddin odebra jako znak nostalgii. Przypomina to

przyjecie urodzinowe pomysla lub jak Finnegans Wake. Trup odmawiajacy
pochwku i dostarczajacy
z yjacym

rozrywki.
Musimy mu powiedziec nalega Salahuddin po wyjsciu odwiedzajacych.

Nasrin skonia gowe i przytaknea. Kasturba wybuchnea paczem.

Powiedzieli mu nastepnego dnia rano, proszac
wczesniej lekarza specjaliste
o przybycie i udzielenie odpowiedzi na ewentualne pytania Czangeza. Specjalista, Panikkar (nazwisko najprawdopodobniej byo przekrecane i z le wymawiane
przez Anglikw, pomysla jak muzumanskie Fakhar) przyby o dziesiatej,

cay promieniujac
powaga swojej osoby. Ja powinienem mu powiedziec
rzek przejmujac
kontrole. Wielu pacjentw wstydzi sie okazywania strachu
w obecnosci bliskich sobie osb. Gwno tam powinienes odpar Salahuddin zdziwiony swoja impulsywnoscia. No cz, w takim razie. . . Panikkar
wzruszy ramionami i skierowa sie do wyjscia, czym wygra. Nasrin i Kasturba
powiedziay Salahuddinowi: Prosimy, nie wtracaj
sie. Salahuddin pokonany
wskaza lekarzowi droge do ojca i zamkna
za nim drzwi gabinetu.
Mam raka zakomunikowa Czangez Czamczawalla Nasrin, Kasturbie
i Salahuddinowi po wyjsciu Panikkara. Mwi wyraznie, wymawiajac
to sowo
bez strachu, z przesadna starannoscia. Zaawansowane stadium. Nie jestem zaskoczony. Powiedziaem Panikkarowi: To wasnie powiedziaem panu pierwszego dnia, no bo gdzie indziej mogaby sie podziac krew? Po wyjsciu z gabinetu
Kasturba rzeka do Salahuddina: Od twojego przyjazdu jego oczy odzyskay
blask. Jaki by wczoraj szczesliwy wsrd tych wszystkich ludzi! Ale teraz jego
wzrok zmetnia, nie bedzie juz walczy.
Podczas popoudniowej drzemki dwch kobiet Salahuddin znalaz sie z ojcem
sam na sam. Stwierdzi, z e on, tak da
zacy
do mwienia wszystkiego wprost, jest
teraz niemy i wylekniony, nie wiedzac,
jak zacza
c. Ale to Czangez mia cos do
powiedzenia.
Chce, abys wiedzia rzek do syna z e nie robie z tego tragedii. Czowiek musi na cos umrzec, a ja nie umieram modo. Nie mam zudzen; wiem, z e
nie podniose sie z tego. To koniec. Wszystko w porzadku.

Jedyna rzecz, ktrej

sie obawiam, to bl, poniewaz tam, gdzie pojawia sie bl, czowiek traci ludzka
godnosc . Nie chciabym, z eby mnie sie to przytrafio. Saladyn by przerazony.
Najpierw uczymy sie od nowa miosci do ojca, a potem uczymy sie takze szacunku do niego. Lekarze powiedzieli, z e jestes przypadkiem jednym na milion
odpowiedzia peen wiary w swoje sowa. Wyglada
na to, z e bl zosta ci
oszczedzony. Po tych sowach Czangez sie rozluzni i Salahuddin uswiadomi sobie, jak bardzo ba sie stary czowiek, jak bardzo potrzebowa sw otuchy. . .
Bas powiedzia szorstko Czangez Czamczawalla wobec tego jestem gotw.
437

Aha, przy okazji, dostaniesz lampe, mimo wszystko.

Godzine pzniej zaczea sie biegunka: cienki czarny strumien. Nasrin bez
przerwy dzwonia do szpitala Bareach Candy, dowiadujac
sie, z e Panikkar jest
nieosiagalny

Odstawcie zaraz agarol zarzadzia

dyzurujaca
lekarka i zamiast tego zalecia imodium. Nie pomogo. O sidmej po poudniu wzroso niebezpieczenstwo odwodnienia, a Czangez by zbyt saby, aby usia
sc do jedzenia.
Naprawde nie mia apetytu, ale Kasturbie udao sie yzeczka nakarmic go kilkoma
kroplami kleiku z morelami obranymi ze skrki. Mniam mniam powiedzia
ironicznie, usmiechajac
sie swoim szelmowskim usmiechem.
Zasna,
ale do pierwszej przynajmniej trzy razy przechodzi kryzys. Na
miosc boska krzycza do suchawki Salahuddin dajcie mi numer domowy
Panikkara. Ale byo to wbrew szpitalnym przepisom. Musi pan osadzi
c
powiedziaa dyzurujaca
lekarka czy nadszed juz czas na niego. O ty kurwo
wyrzuci z siebie Salahuddin Czamczawalla dzieki za wszystko.
O trzeciej nad ranem Czangez by tak osabiony, z e Salahuddin przenosi go
do toalety. Wyprowadzcie samochd! krzykna
na Nasrin i Kasturbe.
W tej chwili jedziemy do szpitala. Dowodem na zblizanie sie konca Czangeza
by fakt, z e pozwoli sobie pomc. Czarne gwno, niedobrze powiedzia
prbujac
zapac oddech. Puca zarzeziy alarmujaco;
oddycha w taki sposb, jakby pecherzyki powietrza przedostaway sie przez klej. Niektre sa powolne, ale
mysle, z e ten jest bardzo szybki. Zniszczenia postepuja byskawicznie. I tu Salahuddin, aposto prawdy, skama: Abba, nie martw sie. Wydobrzejesz. Czangez
Czamczawalla potrzasn
a
gowa. Odchodze, synu powiedzia. Klatka piersiowa chorego unosia sie spazmatycznie; Salahuddin chwyci plastikowa nerke
i przytrzyma ja przy ustach Czangeza. Konajacy
mez czyzna zwymiotowa flegma
zmieszana z krwia;
po tym by zbyt saby, z eby mwic. Tym razem Salahuddin
musia przeniesc ojca do samochodu, umiesci go na tylnym siedzeniu mercedesa
pomiedzy Nasrin i Kasturba i pogna na najwyzszych obrotach silnika do szpitala
Breach Candy oddalonego o jakies pl mili od domu. Otworzyc okno, Abba?
zapyta w pewnym momencie. Czangez potrzasn
a
gowa i wybekota: Nie.
Duzo pzniej do Salahuddina dotar fakt, z e byo to ostatnie sowo wypowiedziane
przez ojca.
Izba przyjec . Tupot biegnacych

stp, pozornie pospieszne polecenia, fotel na

kkach, Czangez wrzucany na zko, zasony. Mody lekarz robiacy
wszystko
bardzo szybko, ale bez widocznego dla laika pospiechu. Lubie go, pomysla Salahuddin. Po chwili lekarz spojrza mu prosto w oczy i powiedzia: Nie sadz
e,
z eby to przetrzyma. To byo jak uderzenie w z oadek.

Salahuddin spostrzeg,
z e trzyma sie kurczowo nadziei, poskadaja go i wrcimy do domu, to nie jest
to, i odruchowa reakcja na sowa lekarza bya wsciekosc . Pan jest tu mechanikiem. Niech mi pan nie mwi, z e nie zapali, napraw go pan do cholery! Czangez dogorywa duszac
sie wasnymi pucami. Nie mozemy dostac sie do klatki
438

piersiowej przez te kurte; czy mozna by. . . Tnijcie. Rbcie, co do was nalezy. Kroplwki, dzwiekowy sygna sabnacego

serca, kompletna bezsilnosc . Mody lekarz

mruczacy
pod nosem: To nie potrwa dugo, a wiec. . . Na co Salahuddin
Czamczawalla zwrci sie do Nasrin i Kasturby i wypali bezmyslnie: Chodzcie, szybko! Chodzcie sie z nim pozegnac. Na miosc boska!
wybuchna

lekarz. . . Kobiety nie pakay, ale podeszy do Czangeza i wziey go, kazda za
jedna reke. Salahuddin zaczerwieni sie ze wstydu. Nigdy sie nie dowiedzia, czy
ojciec sysza ten wyrok smierci z ust swojego syna.
Po chwili Salahuddin wzia
sie w garsc , lepiej dobiera sowa, po duzszej
przerwie znw mwi w jezyku Urdu. Jestesmy przy tobie, Abba. Wszyscy cie
bardzo kochamy. Czangez nie by w stanie mwic, ale a moze nie nie, to
musiao byc to kiwna
gowa na znak zrozumienia. Syszy mnie. Ale wtedy nagle i niespodziewnie Czangez Czamczawalla opusci obecnych; z y jeszcze, ale
odszed gdzies, jakby patrzy teraz w gab,
jakby byo tam cos jeszcze do obejrzenia. On mnie uczy, jak nalezy umierac, pomysla Salahuddin. Nie odwraca od
niej oczu, ale patrzy jej prosto w twarz. W ciagu
caego swojego konania Czangez
Czamczawalla nie wezwa imienia Boga.
Prosze powiedzia lekarz wyjdzcie zza parawanu i pozwlcie nam
robic swoje. . . Salahuddin odciagn
a
dwie kobiety i dopiero kiedy zakryty kotara Czangez Czamczawalla znikna
im z oczu, zapakay. Przysiega, z e mnie
nigdy nie opusci kaa Nasrin, jej samokontrola lega w gruzach, i odszed.
Salahuddin podglada
przez szpare w parawanie; i zobaczy, jak pompuja w niego prad
elektrycznym, nagy zielony impuls na ekranie monitora; zobaczy, jak
lekarz z pielegniarkami wala w klatke piersiowa ojca; zobaczy kleske.
Ostatnia emocja goszczac
a na twarzy ojca, tuz po bezowocnych wysikach
suzb medycznych, bya nieopisana groza, tak wyrazna, z e Salahuddin stana
jak
skamieniay. Co widzia? Co czekao tam na niego, na nas wszystkich, z e tak
przerazio tego dzielnego czowieka? Kiedy byo juz po wszystkim, powrci do
zka Czangeza i dostrzeg usmiech przylepiony do wykrzywionych ust.
Pogaska te sodkie policzki. Nie goliem go dzisiaj. Zmar z zarostem na twarzy. Jakze bya juz zimna; ale mzg zachowa jeszcze troche ciepa. Wepchneli mu
waciki do nosa. A jesli to pomyka? Jesli on chce oddychac? Nasrin Czamczawalla
staa tuz za nim. Zabierzmy twojego ojca do domu powiedziaa.

***

Czangez Czamczawalla powrci do domu ambulansem, lezac

na aluminiowej tacy na pododze samochodu pomiedzy dwiema kochajacymi

go kobietami.
439

Salahuddin jecha za karetka. Sanitariusze uozyli starca w gabinecie; Nasrin wa

czya klimatyzacje na maksimum. Bya to, pomimo wszystko, smierc w tropiku,
a sonce miao wzejsc juz wkrtce.
Co widzia? Obraz ze szpitala nie dawa Salahuddinowi spokoju. Dlaczego by
tak przerazony? I skad
na koniec wzia
sie ten usmiech?
Znowu przyszli ludzie. Wujkowie, kuzyni, przyjaciele wzieli na siebie brzemie
przygotowan do pogrzebu. Nasrin i Kasturba siedziay na ziemi na biaych przescieradach, w pokoju, w ktrym razu pewnego Saladyn i Zini odwiedzili wilkoaka, Czangeza; kobiety usiady z nimi i rozpaczay, recytujac
kalime, raz za razem
przesuwajac
palcami paciorki rzanca. Salahuddin by szczerze zirytowany, nie
wystarczyo mu jednak woli, aby to przerwac. Wtedy przyszed mua i zszy caun dla Czangeza; przyszed czas obmycia ciaa i pomimo, z e obecnych byo wielu mez czyzn i nie potrzebowa pomocy, Salahuddin nalega. Jesli on mg patrzec
smierci prosto w oczy, to ja tez moge. Przy myciu ciaa mua wydawa polecenia
co do obracania i uozenia posiniaczonych i wychudzonych zwok, odznaczaa sie
na nich duga brazowa

blizna po wycietym wyrostku robaczkowym, Salahuddin

przypomnia sobie tylko jeden raz, kiedy zobaczy nagie ciao swego ojca; mia
wtedy dziewiec lat zakrad sie do azienki, kiedy Czangez bra prysznic i na cae z ycie zapamieta wstrzas,
jaki wywoa u niego widok ojcowskiego penisa. By
gruby i kanciasty jak paka. O, mocy tej rzeczy; i jego wasnej nicosci. . .
Nie mozna mu zanikna
c oczu narzeka mua powinniscie to zrobic wczesniej. By krepym, pragmatycznym facetem, taki mua z broda, bez wasw.

Traktowa zwoki jak zwyka rzecz wymagajac

a mycia w takim samym stopniu
jak samochd, okno czy naczynie. Mieszka pan w Londynie? W Tym Wasnie Londynie? Mieszkaem tam wiele lat. Byem szwajcarem w Claridge Hotel.
Och, tak? Naprawde? Jakie to ciekawe. Facet najwyrazniej chcia sobie ucia
c pogawedke. Salahuddin przerazi sie. To mj ojciec, rozumiesz pan? A ten ubir
zapyta mua, wskazujac
na ostatnia kurte pidzame Czangeza, te rozcieta
przez personel szpitalny starajacy
sie dostac do klatki piersiowej chorego. Potrzebuje jej pan? Nie, nie, wez ja sobie. Prosze. Jest pan bardzo uprzejmy. Mae
kawaki czarnej tkaniny wypeniay usta Czangeza i sterczay spod jego powiek.
Ten materia by w Mekce rzek mua. Zabieraj to sobie! Nie rozumiem. To
swieta materia. Syszaes, won, wynocha, wynocha mi stad.
Niech Bg zlituje sie
nad jego dusza.
I:
Mary, przybrane kwiatami, jak becik wyrosnietego dziecka.
Ciao, spowite biela, z wirkami drzewa sandaowego, rozsypanymi wok dla
przyjemnego zapachu.
Jeszcze wiecej kwiatw i zielona atasowa materia wyhaftowana zotymi wersetami Koranu.
Ambulans z katafalkiem w srodku, oczekujacy
pozwolenia wdowy na odjazd.
440

Ostatnie pozegnania kobiet.

Cmentarz. Zaobnicy
spieszacy,
by podniesc trumne, tratujacy
stope Salahuddina i zdzierajacy
mu paznokiec z wielkiego palca u nogi
Posrd z aobnikw osamotniony stary przyjaciel Czangeza obecny na
cmentarzu pomimo obustronnego zapalenia puc; jeszcze jeden stary dzentelmen
paczacy
rzewnymi zami, sam jutro umrze; i wszelkiego rodzaju chodzace

swiadectwa z ycia zmarego.

Grb. Salahuddin schodzi do wnetrza od strony gowy, grabarz od strony ng.
Opuszczaja Czangeza Czamczawalle. Ciez ar gowy mego ojca spoczywa na mojej
doni. Skadam ja;
na wieczny spoczynek.

Swiat,
jak ktos napisa, jest miejscem, ktrego istnienie potwierdzamy, umierajac
na nim.

***

Czekaa na niego, kiedy powrci z cmentarza: lampa z miedzi i mosiadzu,

dopiero co odziedziczona. Wszed do gabinetu Czangeza i zamkna

za soba drzwi.
Stare kapcie ojca lezay przy zku: stay sie, jak to przepowiedzia, para porzuconych butw. Przescierado wcia
z zachowao odcisk ciaa ojca; pokj wypeniay mdlace
zapachy: drzewa sandaowego, kamfory, olejku gozdzikowego.
Zdja
lampe z pki i usiad przy biurku Czangeza. Nastepnie wyciagn
a
z kieszeni chustke i potar niecierpliwie stary przedmiot: raz, dwa, trzy.
Natychmiast zapaliy sie wszystkie swiata.
Do pokoju wesza Zinat Wakil.
Och, przepraszam, moze nie chciaes zapalac, ale ze spuszczonymi storami byo tak smutno. Wymachujac
rekoma, przemawiajac
gosno tym swoim
pieknym, nieco chropawym gosem, z wosami ukadajacymi

sie w konski ogon

siegajacy
talii, bya tutaj, jego wasny dzinn. Miaam wyrzuty sumienia, z e nie
przyszam wczesniej, ale chciaam po prostu cie zranic; ale wybra sobie moment,
zawsze sobie pobaza, jar, dobrze cie znowu widziec, biedny osierocony gasiorku.

Bya taka jak zawsze, zanurzona w z yciu po szyje, acz

aca
uniwersyteckie wykady z historii sztuki z praktyka medyczna i polityka. Byam w tym cholernym
szpitalu, wiesz? Byam tam, ale nie wiedziaam, co jest z twoim tata az dopiero. . .
a nawet wtedy nie podeszam cie usciskac, ale ze mnie suka. Jesli chcesz mnie wyrzucic za drzwi, nie bede sie skarzya. Szlachetna kobieta, najszlachetniejsza
na swiecie. Kiedy ja zobaczysz, bedziesz wiedzia, obiecywa sobie i okazao sie,
z e mia racje. Kocham cie usysza swj gos zatrzymujacy
ja w miejscu.
Dobra, nie bede ci tego perswadowac powiedziaa w koncu rozpromienio441

na. Oczywiscie jestes wytracony

z rwnowagi. To szczescie, z e nie znalazes

sie w jednych z tych olbrzymich szpitali miejskich; oni trzymaja tam czubkw
tuz obok heroinistw i panuje tam na oddziaach taki obrt narkotykami, z e biedne swirusy z le koncza. Tak czy inaczej, jesli powtrzysz to samo po czterdziestu
dniach, uwazaj, bo wezme to powaznie. Teraz moze to byc choroba.
Niepokonana (i jak sie zdawao bez zobowiaza
n) Zini powtrnie wkroczya
w jego z ycie, bedac
ukoronowaniem procesu odnowy, regeneracji bedacej
najbardziej nieoczekiwanym paradoksalnym wynikiem choroby ojca. Jego dawne,
angielskie z ycie ze wszystkimi dziwactwami, zem, byo teraz bardzo odlege, nawet nieistotne, tak jak jego imie okaleczone do pseudonimu artystycznego.
Najwyzszy czas stwierdzia Zini, gdy powiedzia jej o swoim powrocie do Salahuddina. Teraz mozesz w koncu przestac grac. Tak, wygladao

to jak nowy rozdzia, w ktrym swiat bedzie rzeczywisty i naturalny, w ktrym nie bedzie
juz potez nej figury rodzica stojacej
pomiedzy nim a nieuchronnoscia grobu. Osie
rocony z ywot, jak Mahometa, jak wszystkich. Zycie
rozswietlone przez dziwnie
jasniejac
a smierc, lsniac
a dalej w jego swiadomosci jak magiczna lampa.
Od teraz musze myslec o sobie, jakby wcia
z z yjac
w pierwszym momencie
przyszosci postanowi, w kilka dni pzniej, w mieszkaniu Zini na Sophia College Lane, kiedy wasnie dochodzi do siebie pO jej spontanicznych wyczynach.
(Zaprosia go niesmiao do siebie, jakby zdejmowaa woalke po dugiej z aobie).
Ale nie tak atwo jest zerwac z przeszoscia;
pomimo wszystko z y w terazniejszej chwili przeszosci i jego dawne sprawy gromadziy sie wok aby dopenic
swojego przeznaczenia.

***

Zacza
zdawac sobie sprawe z tego, z e sta sie bogatym czowiekiem. Zgodnie
z ostatnia wola zmarego przedsiebiorcy, jego fortuna i kolosalne odsetki maja zostac pod kontrola grupy zaufanych przyjaci zyski beda dzielone na trzy rwne czesci: jedna dla Nasrin, drugiej z ony Czangeza, druga dla Kasturby, do ktrej
zwraca sie w testamencie pod kazdym wzgledem mojej trzeciej, i trzecia
dla syna, Salahuddina. Jednakze po smierci kobiet, kiedy tylko zechce, przejmie
kontrole nad wszystkim, krtko mwiac,
odziedziczy mnstwo. Pod warunkiem
zastrzeg przewrotnie Czangez Czamczawalla z e otr przyjmie podarunek,
ktry wczesniej odrzuci, to znaczy zarekwirowany budynek szkolny usytuowany
w Solanie, Himachal Pradesz. Czangez mg scia
c orzech, ale nigdy nie prbowa odebrac Salahuddinowi wolnosci wyboru. Jedynie dwa domy zostay wya
czone z zapisu Pali Hill i Scandal Point. Pierwszy otrzymaa Nasrin Czam442

czawalla, drugi przypad Kasturbie, ktra natychmiast wyrazia chec sprzedania

starego domu inwestorom. Dziaka miaa olbrzymia wartosc , a Kasturba bya zupenie pozbawiona sentymentw. Salahuddin zaprotestowa gwatownie, ale usadzono go ostro. Mieszkaam tu cae z ycie oznajmia i dlatego ja o tym
decyduje. Nasrin Czamczawalla nie miaa wiecej zainteresowania dla losu starej budowli. Jeden wiezowiec wiecej, jeden kawaek starego Bombaju mniej.
Wzruszya ramionami. Co za rznica? Miasta sie zmieniaja. Przygotowywaa sie do powrotu do Pali Hill, zdejmowaa pudeka z motylami ze scian,
zbieraa swoje wypchane ptaki w holu. Niech tak bedzie powiedziaa Zinat
Wakil i tak nie mgbys mieszkac w tym muzeum.
Oczywiscie, miaa racje; jeszcze nie zrobi kroku w kierunku przyszosci, a juz
rozpacza z z alu za utraconym dziecinstwem. Wychodze, musze sie spotkac
z Georgeem i Bhupenem, pamietasz? zapytaa. Dlaczego nie pjdziesz ze
mna?
Musisz sie przyzwyczaic do miasta. George Miranda skonczy wasnie
dokumentalny film o komunalizmie, z wypowiedziami Hinduistw i Muzumanw dwie strony medalu. Fundamentalisci obu religii domagaja sie ciagle
decyzji urzedowej, ktra zdejmie film z ekranu i pomimo tego, z e sady
w Bombaju
odrzuciy skarge, sprawa zostaa przekazana do Sadu
Najwyzszego. George, jeszcze bardziej zarosniety, z prostymi wosami i z oadkiem

bardziej niz pamieta to

Salahuddin owrzodzonym, pi nim w spelunce Dhobi Talao i zdesperowany wali w st piesciami. To Sad
Najwyzszy spod znaku Szacha Bano krzycza,
nawiazuj
ac
do wyroku, wydanego pod naciskiem ekstremistw islamskich, stanowiacego,

z e swiadczenia sprzeczne z wola Allaha, czyniac

tym samym prawa indyjskie bardziej reakcyjnymi niz na przykad pakistanskie. Tak wiec nie mam
wielkich nadziei. Niepocieszony podkreci nasmarowany brylantyna koniec
wasa.
Jego nowa dziewczyna, wysoka szczupa Bengalka z krtko przycietymi
wosami, przez co przypominaa Salahuddinowi troche Miszal Sufjan, skorzystaa z okazji, aby zaatakowac Bhupena Gandhiego za opublikowanie tomiku wierszy powstaego po wizycie w maym miescie ze swiatyni
a,
w Gagari. Wiersze
natychmiast zostay skrytykowane przez hinduistw, jeden znany profesor z Poudniowych Indii oznajmi nawet, z e Bhupen straci prawo do miana indyjskiego
poety, ale w opinii modej kobiety Swatelekhi, religia zawioda Bhupena w rejony niebezpiecznych dwuznacznosci. Nerwowo odrzucajac
z czoa siwe wosy,
Bhupen (z byszczac
a okrag
a twarza)
broni sie sam. Powiedziaem, z e jedyne
zbiory z Gagari to kamienie wydobywane z kamienioomw na wzgrzach. Mwiem o legendarnych stadach dzwieczacych

swietymi dzwonkami, pasacych

sie
na stokach wzgrz. To nie sa dwuznaczne obrazy. Nie przekonao to Swatelekhi. W obecnych czasach musimy przedstawiac sytuacje z krystaliczna wyrazistoscia. Wszelkie metafory nosza w sobie zarodek bednej interpretacji.
Dziewczyna wysnua teorie. Spoeczenstwo zostao omotane przez to, co ona nazywaa wielkimi formami narracyjnymi: historie, ekonomike, etyke. W Indiach
443

rozwj zamknietego i skorumpowanego aparatu panstwa wykluczy masy ludzkie z planu etycznego. W rezultacie szukali etycznego spenienia w najstarszej
z wielkich form narracyjnych, to znaczy w wierze. Ale forma narracyjna jest
manipulowana przez teokratw i rzne siy polityczne, co powoduje uwstecznienie. Bhupen odpowiedzia: Nie mozemy zanegowac wszechobecnosci wiary.
Gdybysmy pisali w ten sposb, jakby przesadzaj

ac,
z e wiara jest faszem lub uuda, to czy nie ponosilibysmy winy za jednostronnosc widzenia jej jedynie przez
pryzmat obrzadku?

Swatelekha zirytowaa sie. Juz dzisiaj tworza sie ogniska zapalne w Indiach krzyczaa sekularyzm kontra racjonalizm, oswiecenie
przeciwko ciemnocie. Lepiej powiedz, po ktrej jestes stronie.
Bhupen, wscieky, podnis sie i chcia wyjsc . Zini uspokoia go:
Nie mozemy sobie pozwolic na schizmy. Musimy dziaac razem. Bhupen usiad, a Swatelekha pocaowaa go w policzek. Przepraszam powiedziaa. Zbyt wiele czasu spedziam w collegeu. Tak zawsze mwi George.
Poza tym wiersze sa swietne. Kciam sie tylko dla zasady. Bhupen udobrucha sie i udawa, z e chce ja uderzyc w nos; kryzys mina.

Spotkali sie juz z Salahuddinem, aby omwic swj udzia w waznej politycznej demonstracji: mia to byc ludzki ancuch rozciagaj
acy
sie od Wrt Indii do najbardziej wysunietych na pnoc przedmiesc miasta, popierajacy
intergracje narodu. Komunistyczna Partia Indii (Marksistowska) zorganizowaa ostatnio z olbrzymim powodzeniem taki ludzki ancuch w Kerala. Ale zauwazy George Miranda tutaj w Bombaju bedzie zupenie inaczej. W Kerala KPIM jest
przy wadzy. Tutaj pod okiem tych drani z Sziw Sena mozemy spodziewac sie
wszystkiego, od trudnosci z policja po niekonczace
sie ataki motochu na ogniwa ancucha szczeglnie wtedy, kiedy bedzie przechodzi, a bedzie musia,
przez fortece Sena w Mazagaonie. Pomimo tych niebezpieczenstw wyjasnia Zini Salahuddinowi takie demonstracje sa niezbedne. Przy takiej eskalacji
przemocy Mirat byo tylko jednym z ostatnich krwawych incydentw. Nalezao
koniecznie powstrzymac siy da
zace
do dezintegracji. Musimy udowodnic, z e istnieja aktywne siy przeciwne. Salahuddin by co nieco wytracony z rwnowagi
tempem kolejnych zmian w jego z yciu. Ja, bioracy
udzia w manifestacji KPIM.
Cuda nigdy nie ustana. Musze byc powaznie zakochany.
Kiedy juz ustalili szczegy jak wielu przyjaci moze przyprowadzic kazdy z nich, gdzie sie zbiora, co nalezy zabrac do jedzenia, picia i co z artykuw
pierwszej pomocy rozluznili sie, popijali tani ciemny rum i rozmawiali o niczym. I wtedy po raz pierwszy Salahuddin usysza plotki o dziwnym zachowaniu
gwiazdy filmowej Gibrila Fariszty, ktre kra
zac
po miescie, dopady Czamcze
i uwieray go teraz jak ciern z minionego z ycia; przywoujac
przeszosc jak odlegy dzwiek traby,
dzwoniacy
w uszach.

444

***

Tenze Gibril Fariszta powrciwszy z Londynu do Bombaju, aby pozbierac

resztki swojej kariery filmowej, nie by zgodnie z oglnie panujac
a opinia starym
Gibrilem o nieodpartym uroku. Facet wydaje sie kroczyc prosta droga do samobjstwa zawyrokowa George Miranda, znajacy
wszystkie plotki filmowego
swiatka. Nie wiadomo dlaczego. Powiadaja, z e po zawodzie miosnym troche
mu odbio. Salahuddin nic nie mwi, ale czu, jak twarz zaczyna mu pona
c.
Allie Cone odtracia

Gibrila po pozarach Brick Hall. W kwestii przebaczenia,

zauwazy Salahuddin, nikt nie pomysla, aby miec na uwadze zupenie niewinna i mocno poraniona Alleluje; jeszcze raz zepchnelismy ja na boczny tor. Nic
dziwnego, z e wcia
z szaleje. Gibril przekaza Salahudinowi w ostatniej, cokolwiek
dziwnej rozmowie telefonicznej, z e wraca do Bombaju. W nadziei na to, z e nie
bede widzia jej, ciebie i tego cholernego zimnego miasta w czasie, ktry jeszcze mi pozosta. A tutaj znowu, wszystko na to wskazywao, znalaz sie na dnie.
Kreci jakies dziwne filmy kontynuowa George. Ale tym razem musia
wpakowac wasne pieniadze.

Po dwch ostatnich producenci szybko sie wycofali.

Tak wiec jesli poniesie kleske, jest przegrany, skonczony, zrobiony na szaro.
Gibril wzia
sie za realizacje wspczesnej wersji Ramajany, w ktrej bohaterowie i heroiny staja sie z li i przewrotni zamiast byc czystymi i wolnymi od grzechu.
Znalaz sie tutaj sprosny, zapijaczony Rama i kaprysna Sita; podczas gdy Rawana, krl-demon, zosta przedstawiony jako prawy i uczciwy czowiek. Gibril
gra role Rawany wyjasni George z mieszanina fascynacji i grozy. Wyglada

to tak, jakby wytrwale da

zy do konfrontacji z religijnymi sektami, wiedzac,
z e
nie moze wygrac, z e rozniosa go na strzepy. Kilku czonkw zespou zwolnio sie
i udzielio sensacyjnych wywiadw, oskarzajac
Gibrila o bluznierstwo, satanizm
i inne wystepki. Jedna z jego ostatnich kochanek, Pimple Billimoria, pojawia sie
na okadce Cin-Blitz ze sowami: To byo jak pocaunek Diaba. Stary problem Gibrila, zwiazany

z siarczanym oddechem, zemsci sie na nim.

Jego dziwaczne zachowanie oplotkowano jeszcze bardziej niz wybr tematu
filmu. Niekiedy jest sama sodycza i swiatem doda George a czasem
przychodzi do pracy jak pan bg wszechmogacy
i wymaga od ludzi, aby padali
na kolana. Osobiscie uwazam, z e film nie zostanie ukonczony, jesli on nie zadba
o swoje zdrowie psychiczne, ktre, jak sadz
e, nie jest w najlepszym stanie. Najpierw choroba, potem katastrofa lotnicza i na koniec niefortunny romans. Chyba
jestescie w stanie zrozumiec problemy tego faceta. Byy tez gorsze plotki: jego
sprawy podatkowe sa przedmiotem sledztwa; policjanci przesuchiwali go na okolicznosc smierci Rekhi Merchant, a jej ma
z, krl ozysk kulkowych, zagrozi, z e
poamie temu draniowi kazda kosteczke, tak z e przez kilka dni Gibril wsiada

445

do wind Everest Vilas w towarzystwie goryli; a najgorsze z nich byo posadze

nie o nocne wizyty w dzielnicy pod czerwona latarnia,
skad,
jak ktos zezna,
alfonsi musieli go przepedzac, gdyz okalecza kobiety. Powiadaja, z e niektre
z nich byy paskudnie uszkodzone powiedzia George i z e musia zapacic
olbrzymie sumy za zachowanie milczenia. Ja tam nie wiem, ludzie wygaduja rzne rzeczy. Ta Pimple, oczywiscie, gra teraz pierwsze skrzypce. Mez czyzna, ktry
Nienawidzi Kobiet. Z tego powodu robi teraz z siebie femme fatale. Jednak rzeczywiscie cos niepokojacego

dzieje sie z Fariszta. Znasz tego goscia, jak syszaem

skonczy George, patrzac
na rumieniacego

sie Salahuddina.
Nie za dobrze. Wasciwie tylko z powodu katastrofy lotniczej i tak dalej.
By wyraznie zmieszany. Wygladao

na to, z e Gibrilowi nie udao sie uciec

od wewnetrznych demonw. On, Salahuddin, wierzy, naiwnie jak sie okazao, z e
wydarzenia w Brickhall, kiedy Gibril ocali mu z ycie, w pewnym sensie oczysciy
ich obu; z e te diaby zostay pochoniete przez pomienie; i z e miosc potrafia
wydobyc z niego sie czowieczenstwa rwna sile nienawisci; z e cnota potrafi
zmieniac ludzi tak samo jak wystepek. Ale nic nie jest wieczne. Jak sie okazao,
kuracja nie bya skuteczna.
Przemys filmowy zawsze by peny odlotowcw mwia z egzaltacja
Swatelekha do Georgea. Spjrz pan na siebie. Bhupen zachowywa powage: Zawsze widziaem w Gibrilu pozytywna sie powiedzia. To jeden
z nielicznych, ktrzy zyskuja akceptacje, grajac
role wyznawcw rznych religii.
Utrata popularnosci, w jego przypadku, to zy znak.
Dwa dni pzniej Salahuddin Czamczawalla przeczyta w niedzielnych gazetach, z e miedzynarodowa ekspedycja alpinistw, majaca
zamiar zdobyc Hidden
Peak, przybya do Bombaju; a kiedy pomiedzy alpinistami zobaczy nazwisko
krlowej Everestu, panny Allelui Cone, poczu lek, uczucie to, skrywajace
sie
w jego wyobrazni, teraz zstepowao do rzeczywistego swiata, zachowujac
spowolniona smiertelna logike snu. Teraz wiem, co to sa duchy pomysla.
To po prostu nie zaatwione do konca sprawy.

***

W ciagu
nastepnych dwch dni swojej obecnosci w Bombaju, Allie dawaa
mu sie coraz bardziej we znaki. Jego umys uparcie kojarzy ze soba rzne fakty,
na przykad widoczne wyleczenie jej stp z zakonczeniem romansu z Gibrilem:
jak gdyby okalecza ja swoja zazdrosna mioscia. Jego racjonalny umys zdawa
sobie sprawe, z e to wszystko ma logiczne wyjasnienie, ale ogarna
go dziwny
marzycielski nastrj i zdawa sie byc odporny na logike. Co ona naprawde tu
446

robi? Zacza
wierzyc, z e ma sie spenic jakies straszliwe przeznaczenie.
Zini, ktrej operacje, wykady uniwersyteckie i praca na rzecz ludzkiego ancucha nie pozwalay obecnie na zajmowanie sie Salahuddinem i jego nastrojami, opacznie odczytywaa jego zanikniecie sie w sobie i milczenie jako wyraz
watpliwo

sci, zwiazanych

z powrotem do Bombaju, wciagni

eciem w dziaalnosc
polityczna, ktra bya mu zawsze wstretna, oraz z jej osoba. Aby ukryc swoje leki, przemawiaa do niego tonem wykadu. Jesli mwies powaznie o pozbyciu
sie zachodnich nawykw, Salad baba, nie popadaj dla odmiany w stan otepienia charakterystyczny dla czowieka wykorzenionego. W porzadku?

Jestesmy tu
wszyscy. Tuz przy tobie. Naprawde powinienes sprbowac w sposb dorosy dopasowac sie do tego miejsca i czasu. Przygarnij to miasto, a nie jakies wspomnienia z dziecinstwa, ktre wywouja nostalgie i nudnosci. Przyciagnij

je do siebie.
Rzeczywiste, a nie urojone. Pozwl, z eby jego wady stay sie twoimi. Bad
z jego
czescia Salahuddin przytakna
z roztargnieniem, a ona myslac,
z e znowu ma
zamiar ja opuscic, wypada wscieka z mieszkania, zostawiajac
go sam na sam
z rozterkami.
Czy powinien zatelefonowac do Allie? Czy Gibril powiedzia jej o gosach?
Czy powinien zobaczyc sie z Gibrilem?
Cos sie wydarzy, ostrzega go wewnetrzny gos. Wydarzy sie, a ty wiesz, co to
jest, a ty, do jasnej cholery, nie mozesz nic zrobic. O tak: cos zego.

***

Stao sie to w dniu demonstracji, ktra, pomimo wszelkich przeciwnosci, odniosa sukces. W dzielnicy Mazagaon miay miejsce drobne utarczki, ale generalnie rzecz biorac
demonstracja przebiega spokojnie. Obserwatorzy KPIM doniesli
o sformowaniu nieprzerwanego ancucha zozonego z kobiet i mez czyzn, ciagn
a
cego sie przez cae miasto, a Salahuddin stojacy
pomiedzy Zini i Bhupenem na
ulicy Muhammada Alego nie mg odmwic tej demonstracji imponujacego

wraz enia. Wielu ludzi stojacych

w ancuchu pakao. Organizatorzy dali znak do wziecia sie za rece Swatelekha bya wsrd nich; jechaa na tylnym siedzeniu dzipa
z megafonem w reku, bya dokadnie sma rano; w godzine pzniej rozpoczey sie
godziny szczytowego nasilenia ruchu ulicznego i toku, wiec tum zacza
sie rozchodzic. Jednakze pomimo tysiecy ludzi zaangazowanych w tworzenie ancucha,
nie byo o nim relacji w wiadomosciach telewizji Durdarszan. Radio All-India takz e nie podao tej informacji. Wiekszosc (rzadowych)

gazet rwniez nie zamiescia

wzmianek. . . jeden dziennik wychodzacy
w jezyku angielskim i jeden tygodnik
to wszystko. Zini, majac
w pamieci ancuch w Kerala, przepowiedziaa te mar447

twa cisze, kiedy wraz z Salahuddinem wracali do domu. To komunistyczna

manifestacja wyjasnia tak wiec oficjalnie nie istniaa.
Co wypeniao nagwki prasowe?
Co krzyczao do czytelnikw wielkimi literami, podczas gdy relacja z utworzenia ludzkiego ancucha nie zaistniaa nawet petitem?
A
KRLOWA EVERESTU, FILMOWY MOGO, NIE ZYJ
PODWJNA TRAGEDIA W MALABAR HILL GIBRIL FARISZTA
ZNIKA

CZYZBY
ZNOWU KLATWA

EVEREST VILAS?
Ciao znanego producenta filmowego S. S. Sisodii z dziura w sercu zostao
znalezione w apartamencie synnego aktora, pana Gibrila Fariszty. Panna Alleluja Cone, nie bez zwiazku

z tym wydarzeniem, spada z dachu drapacza chmur,

z ktrego wczesniej Rekha Merchant rzucia sie na beton wraz z dziecmi.
Poranne gazety bardziej jednoznacznie przedstawiy ostatnia role Fariszty.
FARISZTA, PODEJRZANY, ZBIEG.
Wracam do Scandal Point powiedzia Salahuddin do Zini, ktra z le
interpretujac
te rejterade, wscieka sie. Suchaj, lepiej sie zastanw. Wyjezdzajac
nie wiedzia, jak upewnic ja, jak wytumaczyc ogarniajace
go poczucie winy, i odpowiedzialnosci: jak jej powiedziec, z e te zabjstwa byy czarnymi
kwiatami wyrosymi z nasion, ktre zasadzi wiele lat temu? Musze po prostu
przemyslec to i owo powiedzia sabym gosem, utwierdzajac
jej podejrzenia.
Tylko na dzien lub dwa. Salad Baba powiedziaa ostrym tonem musze
ci to powiedziec, czowieku. Masz doskonae wyczucie chwili.

***

W noc po uczestnictwie w ludzkim ancuchu, Salahuddin Czamczawalla przez

okno sypialni z czasw dziecinstwa spoglada
na nocne wzory Morza Arabskiego,
kiedy Kasturba niecierpliwie zapukaa do i drzwi. Jakis czowiek do pana.
Prawie syczaa ze strachu. Salahuddin nie widzia, by ktos wchodzi przez brame.
Wszed wejsciem dla suzby odpowiedziaa Kasturba na jego pytajace
spojrzenie. I, baba, posuchaj, to jest ten Gibril, o ktrym gazety mwia. . . Gos
jej zamar, gdy bezwiednie przygryza palce lewej reki.
Gdzie on jest?
Co miaam robic, baam sie! jeczaa Kasturba. Powiedziaam, z eby
448

poszed do gabinetu panskiego ojca, czeka tam. Moze niech pan nie idzie. Mam
zadzwonic po policje? Baapu r, co za nieszczescie!
Nie. Nie dzwon. Zobacze, czego chce.
Gibril siedzia na zku Czangeza, w rekach trzyma stara lampe, mia na sobie
brudna kurta-pidzame i wyglada,

jakby od dawna nie spa. Jego oczy byy metne,

pozbawione blasku, martwe. Spoono powiedzia sabym gosem, wskazujac

lampa na fotel czuj sie jak u siebie w domu

Okropnie wygladasz.

Salahuddin zblizy sie, wywoujac

u tamtego cyniczny, daleki, wczesniej nieznany mu usmiech. Siad
z i zamknij sie, Spoono
powiedzia Gibril Fariszta. Przyszedem opowiedziec ci pewna historie.
A wiec to ty zrozumia Salahuddin naprawde to zrobies, zamordowaes
ich oboje. Ale Gibril zamkna
oczy, zaczy

palce obu rak

i rozpocza
opowiadanie
bedace
jednoczesnie finaem wielu innych historii a brzmiao ono tak:
Kan ma kan
Fi qadim azzaman. . .

***

Byo tak albo nie dawno temu nie wiem gdzie

No cz to idzie jakos tak
Nie mam pewnosci bo jak przyszli nie byem soba nie jar zupenie nie soba
czasem sa takie ciez kie dni jak opowiedziec o chorobie cos jak to ale nie mam
pewnosci
Zwykle moja druga poowa stoi na zewnatrz
krzyczac
nie prosze nie ale to
niedobrze widziec nadchodzac
a chorobe
Jestem anioem cholernym bozym anioem i tym razem anioem zemsty Gibril
msciciel ciagle
zemsta dlaczego
Nie mam pewnosci cos jak to za zbrodnie bycia czowiekiem
szczeglnie rodzaju z enskiego ale nie wyacznie

ludzie musza pacic

Mniej wiecej tak
A wiec przyprowadzi ja nie chcia z le teraz wiem chcia tylko z ebysmy byli ze soba nie-niee widzisz powiedzia ona nnieeezyyyywi urazy powiedzia ani
odrobiny a ty powiedzia w-wciaa
z szaaalejesz za nia kazdy to widzi chcia tylko
abysmy byli byli byli
Ale usyszaem wersety
kapujesz Spoono

449

wersety
Rzowe jabuszko i kwasna cytryna Ua mua rike kina
Dobra kawka i herbatka
Niebieskie fioki z te motyle ty wspomnij mnie na mej mogile mogile mogile
Takie rzeczy
Nie mogem tego zapac i ona zmienia sie na moich oczach woaem na nia
kurwa wasnie tak i on on wiedziaem o nim
Sisodia stary zbereznik wiedziaem do czego zmierzaja aby
smiac sie ze mnie w moim wasnym domu cos na ten ksztat
Dobre maseko dobre grzanki
Wersety Spoono kto jak myslisz robi takie cholerne rzeczy
Wznieciem wiec gniew Bozy wskazaem palcem trafiem go w serce ale ona
suka myslaem suka zimna jak ld
staa i czekaa po prostu czekaa a pzniej nie wiem nie mam pewnosci nie
bylismy sami
Mniej wiecej tak
Bya tam Rekha unoszac
sie na dywanie pamietasz ja Spoono
pamietasz Rekhe na dywanie kiedy spadlismy i ktos jeszcze zwariowany koles
w szkockich ciuchach taki gora
nie zapamietaem nazwiska
Widziaa ich albo nie nie mam pewnosci po prostu tam staa
To by pomys Rekhi zabrac ja na gre na szczyt Everestu raz tam byes droga
tylko w d
Wskazaem na nia palcem wznieslismy sie
Ja jej nie popchnaem

Rekha ja popchnea
Ja bym jej nie popchna

Spoono
Zrozum mnie Spoono
Do diaba
Kochaem te dziewczyne

***

Salahuddin zastanawia sie, jak Sisodia, ze swoim wyjatkowym

szczesciem
do przypadkowych spotkan (Gibrilem kroczacym

wsrd ruchu ulicznego, z nim,

Salahuddinem panikujacym

przed otwartymi drzwiami samolotu i teraz, jak sie

zdawao, z Alleluja Cone w hotelowym korytarzu) zdoa przypadkowym trafem
450

zetkna
c sie ze smiercia;
mysla takze o Allie, majacej
mniej szczescia niz on,
osiagaj
acej
(zamiast dugo oczekiwanego samotnego wejscia na Everest) sromotnie smiertelne zejscie, i o tym, jak umrze za swoje wersety, ale nie potrafi sie
zdobyc na uznanie wyroku smierci za niesprawiedliwy.
Rozlego sie pukanie do drzwi. Prosze otworzyc, policja. A jednak Kasturba
ich wezwaa.
Gibril zdja
klosz z cudownej lampy Czangeza Czamczawalli i pozwoli mu
roztrzaskac sie na pododze.
Schowa w srodku bron uswiadomi sobie Salahuddin. Uwaga krzykna
ten czowiek ma bron! Pukanie ustao, Gibril potar donia krawedz magicznej lampy: raz, dwa, trzy.
Rewolwer pojawi sie w jego drugiej doni.
I wtedy w strasznej postaci pojawi sie srogi dzinn przypomnia sobie Salahuddin jakie jest twoje z yczenie? Jestem niewolnikiem tego, kto posiada lampe.
Jakimz ograniczeniem jest bron, pomysla Salahuddin, czujac
sie dziwnie oderwanym od wydarzen. Tak jak Gibril, kiedy nadchodzi atak choroby. Tak,
w istocie; najbardziej ograniczajaca
z rzeczy. Jak niewielu dano wybr, teraz
ten Gibril by uzbrojony, a on nie uzbrojony; jakzez skurczy sie wszechswiat!
Prawdziwe dzinny z zamierzchych czasw miay moc otwierania bram Nieskonczonego, czynienia cudw i wszystkiego mozliwym; jak banalny by w porwnaniu z nimi ten wspczesny fantom, ten zdegenerowany suga swoich potez nych
mocodawcw, ten cherlawy niewolnik dwudziestowiecznej lampy.
Juz dawno ci mwiem powiedzia spokojnie Gibril Fariszta z e jesli
bede wiedzia, ze choroba nigdy mnie nie opusci, z e zawsze bedzie wracac, to ja
nie bede w stanie tego zniesc . I wtedy bardzo szybko, zanim Salahuddin zda
zy
ruszyc palcem, wozy do ust lufe pistoletu; nacisna
spust; by wolny.
Salahuddin sta przy oknie swojego dziecinstwa i patrzy na Morze Arabskie.
Ksiez yc by prawie w peni; jego swiato rozchodzio sie ze ska Scandal Point
az po horyzont, tworzac
iluzje srebrzystej drogi jakby droge posrd swietlistych
wosw morza, droge do cudownych krain. Potrzasn
a
gowa;
nie mg juz duzej
wierzyc w bajki Dziecinstwo skonczyo sie i widok z okna by tylko jego starym
sentymentalnym echem. Do diaba z tym! Niech przyjada buldozery. Jesli stare
nie chce umrzec, nowe nie moze sie narodzic.
Chodz powiedzia gos Zinat Wakil zza jego ramienia. Wygladao

na
to, z e pomimo swoich wszystkich zych uczynkw, sabosci, winy pomimo
swojego czowieczenstwa dosta jeszcze jedna szanse. Nie byo niczego takiego
jak usmiech fortuny, to oczywiste. Bya po prostu czyjas reka dotykajaca
jego
okcia. Do mnie zaproponowaa Zini wynosmy sie stad.

Ide odpowiedzia i odwrci sie od widoku za oknem.

Podziekowania autora
Znajdujace
sie w tej ksia
zce cytaty z Koranu pochodza z przekadu angielskiego (N.J. Dawood, wydanego przez Penguina; niektre cytaty za: Maulana
Muhammad Ali, Lahore, 1973). Przekady te poddaem kilku drobnym zmianom. Cytat z Faiza Ahmada Faiza jest przerbka tumaczenia dokonanego przez
Mahmooda Jamala w Penguin Book of Modern Urdu Poetry. Opis mantykory
zawdzieczam Zoologii fantastycznej Jorge Luisa Borgesa, natomiast materiay
dotyczace
Argentyny pochodza z pism W. H. Hudsona, ze szczeglnym uwzglednieniem Far Away and Long Ago. Powinienem rwniez podziekowac Paulinie
Melville za rozplatanie

mojej fryzury Rasta. Musze rwniez wyznac, z e wiersze

Bhupena Ghandiego sa w rzeczywistosci echami lektury zbioru Aruna Kolatkara
Jejuri. Cytat z piosenki Living Doll do sw Lionela Barta; natomiast fragmenty ostatniego rozdziau mojej ksia
zki zostay zaczerpniete z Tynan Rightand
c
Left Kenetha Tynana ( Kenneth
Tynan, 1967).
Nazwiska autorw, ktrym zawdzieczam mj zapa, sa mam nadzieje
oczywiste. Inni pozostana anonimowi, lecz im rwniez dziekuje.

Sownik

A
Abba (hind.) ojciec.
Abu Simbel, Karim literacki odpowiednik postaci historycznej, gowy rodu
Omajjadw Abu Sufjana. By to zagorzay przeciwnik Proroka i islamu; w walkach przeciwko muzumanom dowodzi oddziaami mekkanskimi. Ok. 630 r. Mahomet pozyska go i przy jego pomocy opanowa Mekke.
Ad nazwa mitycznego plemienia olbrzymw, nalezacego

wedug tradycji
i Koranu do tzw. plemion wygasych, ktre Allah zgadzi za ich pyche
i bezboznosc .
afryt w wierzeniach muzumanskich: okrutny demon.
Aga Khan tytu przywdcy muzumanskiej sekty izmailitw w Indii.
ai-hai (hind.) okrzyk z alu, smutku lub rozpaczy.
aja (hind.) tubylcza piastunka, niania, suzaca.

Akbar (15421605) cesarz, najpotez niejszy wadca z dynastii mogolskiej.

Usiowa w swoim panstwie wprowadzic syntetyczna religie acz
ac
a zasady
islamu z hinduizmem i chrzescijanstwem.
Akbar i Birbal popularny w Indiach cykl opowiesci o cesarzu Akbarze i jego
synnym z przebiegosci i madro
sci hinduskim wezyrze Birbalu.
Allahu Akbar (arab.) Allah jest wielki.
al-quran transkrypcja arabskiej nazwy Koranu.
Amitabh imie popularnego aktora indyjskiego.
Amma (arab.) matka.
Ammadzi (hind.) matko, mateczko.
Arawindan (18721950) znany poza India jako Aurobindo, wasciwe nazwisko Arawinda Ghosz (Aurobindo Ghosh), indyjski mysliciel, polityk i reformator, autor filozoficzno-spoecznego systemu integralnej wedanty, realizowanego przez jego kontynuatorw w miescie przyszosci Auroville
koo Puttuczary w pd.-wsch. Indii.
454

Arre deo (hind.) O Boze!

asasyni (z arab. haszaszijjun oszaamiajacy
sie haszyszem) nazwa skrajnej sekty izmailitw, ktrej obowiazkiem

religijnym byo zniszczenie przeciwnikw poprzez zabjstwa i szerzenie terroru. Do rytuau religijnego nalezao uzywanie narkotykw, szczeglnie haszyszu.
awatar (sanskr.) zstapienie;

wcielenie boga, w szczeglnosci Wisznu, konieczne dla ratowania ludzkosci przed zagada. Hinduizm uznaje dziesiec
takich wcielen zstapie
n Wisznu.

B
baba (hind.) dziecko, may; okreslenie aczone

czesto z imieniem chopca,

uzywane przez rodzicw i suzbe. Natomiast w jez. arabskim baba znaczy
tatus.
baboo (w transkrypcji polskiej: babu) gra sw pomiedzy wyrazem nasladuja
cym koatanie serca a pogardliwym okresleniem Hindusa zasymilowanego
do kultury angielskiej.
Bawochwalcy autor uzywa tu angielskiego sowa shark; podobnie jak arabskie sowo shirq znaczy ono rekin. Jednak shirk znaczy rwniez bawochwalca i to znaczenie wydaje sie bardziej odpowiednie: w Dzahilijji
(Miescie Niewiedzy) wadze sprawowali Bawochwalcy, czciciele idoli.
Bibhutibhuszan, Banerdzi (18991950) pisarz bengalski, wasciwa postac
nazwiska: Bandjopadhjaj.
Baprebap (hind. bap: ojciec, tato, ojczulek, tatulo). Cae wyrazenie znaczy tyle co ojczulku zoty!, z intonacja zdumienia, oburzenia lub (niekiedy udawanego) przerazenia.
Battuta, Billy gra znaczen, w ksia
zce jest to wasciciel biura podrzy. W rzeczywistosci imie to nosi synny arabski geograf i podrznik Ibu Battuta
(XIV w.); z racji bardzo licznych podrzy i ich opisw zwany Podrznikiem epoki.
begam (pers.) pani, krlowa; zwrot grzecznosciowy uzywany w stosunku do
kobiet muzumanskich.
455

bhai (hind.) brat, tu: bracie. Bhai-bhai tu: miedzy nami przyjazn jak miedzy
bracmi.
bhangi (hind.) czonek jednej z najnizszych kast w Indii, niedotykalny, trudniacy
sie zamiataniem ulic i czyszczeniem latryn. Przenosnie czowiek bez
sumienia, otr.
bhel-puri (hind.) smazony na topionym masle lub oleju placek z maki
pszennej, podawany z ryzem i soczewica z dodatkiem ostrych sosw.
bhurta (hind.) pure z gotowanych lub smazonych na oleju warzyw.
bibi (pers.) pani, dama, z ona; zwrot grzecznosciowy, uzywany w stosunku do
zamez nych kobiet muzumanskich.
Bilal ibw Rabah (zm. 638 lub 642) niewolnik abisynski, jeden z pierwszych
wyznawcw Proroka i pierwszy w islamie muezzin, zwoujacy
na modlitwe
z dachu Kaaby.
Billimoria, Pimple imie jej znaczy tyle co pryszczyk.
Binaka marka popularnej w Indii pasty do zebw.
Birbal por. Akbar.
biri, bidz (hind.) tanie, popularne wsrd indyjskiej biedoty (oraz w srodowiskach lewicujacej
inteligencji i artystw) cygaretki skrecane z jednego liscia
tytoniu.
bodhi (sanskr.) przebudzenie, iluminacja. Nazwa drzewa Przebudzenia" (pipal, Ficus religiosa), pod ktrym Budda mia w trakcie medytacji
odniesc ostateczne zwyciestwo nad pokusami i zrozumiec sens istnienia.
Miejsce, gdzie roso owo drzewo, jest celem pielgrzymek buddystw (Bodh
Gaje w Biharze).
burka (arab.) nakrycie gowy, noszone przez kobiety muzumanskie i zasaniajace
caa twarz z wyjatkiem

oczu.
Bustan (pers.) kwiatowy ogrd wonnosci, miejsce rozkoszy. Tytu jednego
z poematw poety perskiego Sadiego z Szirazu (ok.12131292).

456

C
Chajjam-FitzGerald: Omar Chajjam (10481131) perski uczony, matematyk i poeta. Z jego synnym utworem Rubajjat (Czterowiersze) zapoznano sie na zachodzie w roku 1859 dzieki parafrazie E. FitzGeralda.
Chalistan nazwa niezawisego panstwa, o ktrego powstanie walcza ekstremisci sikhijscy. Granice Chalistanu miayby sie pokrywac z granicami obecnego stanu Pendzab w pn.-zach. Indii.
Cone literacki odpowiednik gry Hira (w poblizu Mekki), w ktrej znajdowaa sie grota miejsce objawien Proroka.
Czamcza, Saladyn w tym miejscu autor ironicznie poaczy

dwa elementy:
imie Saladyn (z arab. Salah ad-Din Miecz wiary), wdz i sutan
z dynastii Ajjubidw (XIIw.); synny z madro
sci i cnt rycerskich; rozgro eta;
mi krzyzowcw i zawadna
niemal caa Ziemia Swi
w wersji skrconej Salad saatka, oraz nazwisko Czamcza (hind.) yzka, yzeczka; pogardliwie sowo to oznacza takze czowieka bez woli, bez wasnego
zdania, czowieka, ktrym sie pomiata. Nazwisko ojca Saladyna, Czangez
Czamczawalla, znaczy ten od yzek, sprzedawca lub producent yzek.

Czandelw dynastia okres w historii Indii, zwiazany

z dynastia Candelw
(Czandelw) IX XII w. Dzieki mecenatowi wadcw z tej dynastii
powstay synne erotyczne rzezby w tantryckich swiatyniach

khadzuraho
w pn. czesci kraju.
czapati (hind.) cienkie placki z nie zakwaszonej maki,
smazone na tuszczu;
dodatek do wielu potraw.
czaprasi (hind.) goniec, posugacz, strz, szeregowy funkcjonariusz policji.
Czaudhuri, Nivad wspczesny pisarz indyjski pochodzenia bengalskiego.

D
dadzdzal (arab.) oszust, szarlatan, antychryst

457

Devi, Phulan postac autentyczna, pochodzaca

z indyjskich nizin spoecznych
przywdczyni bandy rabusiw. Schwytana w poowie lat siedemdziesia
tych, Phulan zostaa poddana resocjalizacji, udzielia wielu wywiadw, a jej
fotografie publikowano na pierwszych stronach dziennikw indyjskich.
dhaba (hind.) tania jadodajnia.
dholki (hind.) bebenek.
dhoti (hind.) tradycyjny indyjski strj meski; pat bawenianej materii owiniety wok bioder i siegajacy
po kolana; luzny koniec dhoti przeciaga
sie
miedzy nogami i zatyka od tyu zapas.
Dom Czarnego Kamienia por. Kaaba.
Doomsday, Eugene nazwisko to znaczy Dzien Sadu
Ostatecznego.
Dzahannum (hebr.) Gehenna, pieko w tradycji islamu.
Dzahilijja (arab.) pod ta nazwa ukrywa sie Mekka. Nazwa symboliczna,
poniewaz Arabowie tym mianem okreslaja epoke przedislamska. Okres
ciemnoty, niewiedzy.
Dzaisalmen miasto w pustynnej czesci Radzasthanu w pn.-zach. Indii, synne
ze sredniowiecznej architektury kamiennej.
Dzama Masdzid meczet katedralny zbudowany w p. XVII w. Nalezy do
najwspanialszych dzie architektury muzumanskiej w Indii; takze: duzy
meczet, gdzie w piatki
odbywaja sie modlitwy wiernych.
dzelaba (albo galabijja) (arab.) strj, przewaznie meski; rodzaj dugiej do kostek, rozszerzanej koszuli.
Dzurhum jedno z legendarnych plemion staroarabskich, zaliczanych do Arabw wygasych. Plemie wspomniane w Koranie jako to, ktre wygubi Allah za grzechy.

F
Fachar duma.

458

Faiz Ahmasd Faiz (ur. 1911) poeta tworzacy

w jezyku urdu, jeden z najwybitniejszych twrcw pakistanskich, laureat Leninowskiej Nagrody Pokoju
(1961).
Fariszta, Gibril (Dzibril Farishta) Archanio Gabriel. Farishta (pers.)
firishte anio i pose.
figury tantryczne zwiazane

z tantryzmem przedstawienie postaci w pozach

erotycznych.
Filmmela (mela z hind. zgromadzenie") spotkanie filmowe.

G
Gagari nazwa miasteczka w regionie Zachodnich Ghatw (Pobrzeze Malabraskie); synne z kamiennych bstw.
Ganesz (sanskr.) Ganesa pan zastepw; bg madro
sci wzywany przy rozpoczynaniu wszelkich waznych czynnosci jako ten, ktry usuwa przeszkody.
Syn Sziwy i Parwati (Crki Gr). Wyobrazany jako gruby mez czyzna
z gowa sonia.
Gautama wasciwe imie Buddy (Siddhartha Gautama z rodu Sza-kjw).
gazel (arab.) tradycyjny gatunek arabskiej poezji liryczno-miosnej. Pojawi
sie w VII w. w Mekce i Medynie, skad
jego dwa typy mekkanski (realizm
w opisywaniu scen miosnych, wesoosc , czesto frywolnosc ) oraz medynski (miosc nie- szczesliwa, platoniczna). Gatunek ten jest rwniez rozpowszechniony w poezji perskiej i wsrd muzumartskich poetw indyjskich.
ghoul (arab.) demon, kanibal.
Gitandzali zbir poezji, za ktry Rabindranath Tagore otrzyma nagrode Nobla (1913). Tytu przekadu polskiego: Piesni ofiarne.
Gloriana jacht wyscigowy skonstruowany w 1891 roku przez Na-thaniela G.
Herreshoffa. By to jacht waski
i bardzo szybki dzieki zmniejszeniu zanurzonej powierzchni kaduba i niskim uozeniu balastu. Konstrukcja ta stanowia kres po- szukiwan takich parametrw odzi regatowej, ktre zapewniyby jej rozwiniecie najwiekszej predkosci. Spowodowaa przewrt w budownictwie jachtowym.
459

gopi pasterka, mazonka Kriszny-Pasterza.

Gulistan (pers.) ogrd rzany, tytu poematu Sadiego.

H
hadzdz pielgrzymka do Mekki, jeden z pieciu podstawowych obowiazkw

muzumanina, odbywana w okreslonym terminie (miesiac

zu1-hidzdza).
Kazdy wierny powinien w miare mozliwosci raz w z yciu odbyc te pielgrzymke. Jest ona kontynuacja pielgrzymek przedislamskich do Czarnego
Kamienia w Kaabie. Pierwsza oficjalna pielgrzymke poprowadzi sam Prorok w 10 r. hidzy (632).
Hadzdzi (lub hadzi) ktos, kto odby pielgrzymke do Mekki.
Hamza stryj Proroka.
Hamzanama dzieje Hamzy (wuja Proroka) zobrazowane na beli ptna tak,
aby mozna je byo ukazywac publicznosci w sekwencji chronologicznej.
Hanuman mityczny wdz map z Ramajany, ktry pomg Ramie pokonac
demona, Rawane; jedno z popularnych bstw hinduizmu ludowego.
Haram Szarif swiety obreb miasta Mekki. Wstepujac
na ten obszar, pielgrzymi biora na siebie stan uswiecenia i przyoblekaja szaty pielgrzymie.
Heinz wielkie amerykanskie przedsiebiorstwo zajmujace
sie produkcja z ywnosci. Od 1896 posuguja sie sloganem reklamowym 57 varieties".
Hidzaz kraina geograficzna w srodkowej Arabii; g. miasta: Mekka, Jasrib
(Medyna), Taif.
hidzra (hind.) eunuch, hermafrodyta. W Indii eunuchowie speniaja role
rytualne (tance na szczescie w trakcie ceremoniau slubnego i przy narodzinach syna) i stanowia rozwinieta sekte kaste o wasnym obrzadku

religijnym, bliskim sziwaizmowi stad trjzab,

symbol Sziwy. Hidzrowie
nosza z enskie stroje, dlatego porwnuje sie ich do Amazonek.
Ho dzi! ho dzi! (hind.) dzi odpowiednik polskiego pan, pani, panstwo;
dodawany jest do nazwisk, terminw pokrewienstwa i sw oznaczajacych

osoby speniajace
istotne i obdarzone szacunkiem role i zawody. Tu w znaczeniu: oho, szanowny panie / szanowni panstwo, oho!"
460

Hubal bozek przedislamski; kult Hubala rozpowszechniony by w Mekce,

gdzie znajdowa sie posag
bstwa w ksztacie postaci ludzkiej.
Hubszis (hind.) Etiopczyk, czarny, murzyn, czarnuch.
Iblis wadca dzinnw, muzumanski Lucyfer, przed upadkiem nazywa sie
Azazel. Ibrahim prorok, bibilijny Abraham, ojciec Ismaila (por. Zaniz am).

I
Imam duchowy przywdca w islamie, wg szyitw: najwyzszy zwierzchnik
muzumanw. Zgodnie z niektrymi odamami szyitw ostatni imam (a jest
ich dwunastu lub siedmiu) pozostaje w ukryciu i kiedys pojawi sie jako
prorok i odnowi swiat w duchu sprawiedliwosci.
Ituriel i Zefon dwaj anioowie, ktrzy zostali posani przez Gabriela na poszukiwania Szatana ukrywajacego

sie w Raju. Ituriel uzbrojony by we

wcznie, ktrej dotkniecie ujawniao fasz i kamstwo; tkniety owa wcznia Diabe objawia sie w swojej wasciwej postaci.

J
jar (hind.) przyjaciel, druh. Tu: przyjacielu, mj drogi.
Jasrib przedislamska nazwa Medyny. (Madinat An-Nabi Miasto Proroka).
jelama z Karnataki bogini zwiazana

z kultem wegetacji i podnosci; czczona

w pd.-zach. Indii.
Johnson, Hanif autor bawi sie znaczeniami: swojemu bohaterowi prawnikowi
nada imie synnego teologa i prawnika z yjacego

w VIII w. Abu Hanify.

461

K
ka pojecie z mitologii egipskiej jeden z niematerialnych elementw osobowosci czowieka i jego indywidualny geniusz opiekunczy. Gdy ciao wydaje
ostatnie tchnienie, ka opuszcza zmarego i udaje sie do kraju na Zachodzie.
kachori (hind.) rodzaj pierozkw przygotowywanych z maki
i grochu i przysmazanych na topionym masle lub oleju.
Kaaba najwazniejsza swiatynia

islamu, poozona na dziedzincu wielkiego

meczetu w Mekce. W jednym z naroznikw wbudowany jest Czarny Kamien.
kabin (forma z enska: kabina) (arab.) wrzbita, wieszczek. Odgrywa duza
role wsrd Arabw poganskich. Wierzono, z e otrzymuje nadprzyrodzona
wiedze od demona. Kahin udziela rady we wszystkich sprawach plemienia.
Czesto stanowi potege polityczna. Prorok wyraznie twierdzi, z e nie nalezy
go traktowac jako kabina.
kalima wyznanie wiary: La ilaha illa1-lah wa Muhammad rasu-lu1-lah
(Nie ma Boga prcz Allaha, a Mahomet jest jego prorokiem). Salman Pers
mwi natomiast La ilaha illa1-lah! La ilaha!, co jest oczywistym bluznierstwem (Nie ma Boga prcz Allaha! Nie ma Boga!)
Kan ma kan. . . (arab.) formua wstepna basni arabskich.
karma (sanskr.) w buddyzmie i hinduizmie: suma skutkw dobrych albo
zych mysli, sw i uczynkw czowieka, wyznaczajaca
jego los w nowej
inkamacji, a potem kolejno w dalszych, az do osiagni
ecia penego wyzwolenia.
Katha-Sarit-Sagar (sanskr.) Ocean strumieni opowiesci tytu klasycznego zbioru bajek indyjskich.
khati-pili chalas (arab.) chaa al-bali beztroska, niefrasobliwa; chalas
koniec; nalezaoby to tumaczyc: juz bez trosk.
khir (hind.) ryz na sodko, gotowany w mleku z dodatkiem orzeszkw pistacjowych i rodzynkw; rodzaj deseru.

462

Koran swieta ksiega wyznawcw islamu, religii goszonej przez Proroka Mahometa. Koran zawiera nie tylko przepisy religijne i nakazy moralne, ale
rwniez przepisy prawne i stanowi pierwsza konstytucje" tworzacego

sie
panstwa.
Kurajszi nazwa plemienia arabskiego sprawujacego

wadze w Mekce.
kurta-pazama (padzama) 1. kurta (hind.) duga, siegajaca
poowy ud koszula meska, noszona na spodnie, szyta z grubego samodziau bawenianego, ptna lub muslinu; 2. pazama (pers.) nogawice; kurta-pazama
rozpowszechniony w pn. Indii i Pakistanie strj meski, skadajacy
sie z dugiej, wypuszczonej na wierzch koszuli i workowatych spodni z bawenianego ptna, zawiazywanych

w pasie na tasiemke.
Kuru i Panalu bohaterowie Mahabharaty.
kuskus potrawa przyrzadzona

ze specjalnego rodzaju kaszy. Moze byc podawana zarwno z miesem, jak i na sodko.

L
Lakszmi w panteonie hinduskim: bogini dobrobytu i domowego szczescia,
mazonka Wisznu.
Laliquea, krysztay Rene Lalique (18601945) francuski emalier i zotnik.
Lalique projektowa takze secesyjne naczynia szklane i krysztay.
lassi (hind.) napj chodzacy:
jogurt zmieszany z zimna woda i sola.
Lat, AI-Lat bogini z panteonu bstw przedislamskich, czczona, obok bogini
Al-Uzza. Szczeglnie powazana w Mekce. U innych plemion bya utozsamiana z Abena i Minerwa.

M
Mababharata nazwa narodowego eposu indyjskiego; w jez. polskim znaczy
Wielka wojna Bharatw (Bharatowie -zwiazek

plemienny zamieszkujacy

463

w starozytnosci Nizine Gangesu; od nazwy tego plemienia pochodzi obecnie nazwa panstwa indyjskiego Bharat). Dla wielu wspczesnych Hindusw Mahabharata to po prostu wielkie Indie, stad
tez autor tworzy analogiczne wyrazenie: Mahawilajat, co znaczy Wielka Obczyzna.
Mahound literackie imie Proroka Muhammada (Mahometa) prorok i twrca islamu, prawodawca, reformator spoeczny i polityczny, zaozyciel panstwa arabsko-muzumanskiego. W wieku ok. czterdziestu lat w grocie gry
Hira w po- blizu Mekki mia doznac pierwszych objawien, przekazanych
mu od Allaha przez Archanioa Gabriela. Poczatkowo

grupa wyznawcw
nowej wiary islamu bya nieliczna, a ogromna wiekszosc Mekkanczykw odnosia sie do niej wrogo i z pogarda. Wreszcie w roku 622 Mahomet wraz z grupa wiernych wyruszy do Jasrib (pzniejszej Medyny),
aby tam znalezc schronienie. Prorok, oprcz wypeniania misji posanca
Allaha", sta sie rwniez przywdca nowej spoecznosci muzumanskiej,
kodyfikatorem praw i zasad etycznych. Liczba wyznawcw nowej religii
stopniowo powiekszaa sie, az wreszcie po wielu trudach i niepowodzeniach
Mahomet ostatecznie opanowa Mekke i w roku 632 uda sie z triumfalna
pielgrzymka do Kaaby. Trzy miesiace
pzniej zmar.
malaika (arab.) anioy.
Manat (arab.) bogini przeznaczenia, uwazana za najstarsze bstwo epoki
przedislamskiej. Oddaway jej czesc plemiona z okolic Mekki. Jej siedliskiem by kamien miedzy Mekka a Nadzranem.
mantra w hinduizmie: swieta sylaba OM. Moc duchowa przypisywano nie
tylko caej sylabie, ale i jej czesciom skadowym o-h-m. W pzniejszym
hinduizmie stay sie one symbolem trjjednosci Brahmy, Wisznu i Sziwy
oraz symbolem wielu innych triad. Sylabe OM umieszcza sie na poczatku

wszystkich tekstw religijnych i wymawia na koncu i na poczatku

recytacji
hymnw wedyjskich. W lamaizmie OM jest pierwszym elementem mantry
Om mami padme hum Om, klejnocie, ktry jestes w lotosie, hum;
klejnot w lotosie to Budda.
mantykom fantastyczne zwierze heraldyczne: lew z ludzka gowa.
masala dosa (hind.) potrawa kuchni poudniowoindyjskiej cienki nalesnik
z maki
ryzowej podawany z ostrym sosem.
Maslama, John znowu gra znaczen autor nadaje maniakowi religijnemu
nazwisko czowieka, ktry za czasw Mahometa gosi, z e jest prawdziwym
prorokiem. Maslama (albo Musajlima) z y w VII wieku, objawienia swoje
464

podawa w formie krtkich inwokacji. Ograniczy ilosc modlitw z pieciu

do trzech, propagowa ostra asceze, zabrania picia wina i stosunkw seksualnych po urodzeniu pierwszego syna. Nauka jego stanowia zagrozenie
dla islamu. W 634 r. w bitwie pod Akraba jego wojska zostay pobite przez
ekspedycje pod wodza Chalida ibn al-Walida.
mausi (hind.) siostra matki, mateczka.
Mekka Szarif swieta Mekka.
Merchant, Rekha ang. merchant kupiec, handlowiec.

Meczenstwo
jest przywilejem" wg islamu kazdy, kto zginie w swietej wojnie (dzihad), jest meczennikiem i pjdzie prosto do raju.
Mother India", Mr India", Sh ree Charsawbees" ksia
zki o Indii pisane
z perspektywy kolonialnej.
mubarak (arab.) szczesciarz, pobogosawiony.
Mughal-e-Azam (urdu) Wielkosc Mogow".
Mumbaj maracka nazwa miasta Bombaj; nazwa angielska Bombaj wywodzi sie z portugalskiego Bom Bahin (Dobra Przystan"), co moze byc znieksztaceniem nazwy oryginalnej Mumbaijjam miejsce (bogini) Mumby. Autor ironizuje nt. mody przywracania miastom indyjskim oryginalnych nazw, juz od dawna nie uzywanych i odmiennych od przyjetych we
wszystkich swiatowych jezykach.
Muttalib (arab. Abd al-Muttalib) dziadek Mahometa; pochodzi z rodu Haszim, odgaezienia plemienia Kurajsz. Mia dwunastu synw, jednym z nich
by Abdallah ojciec Proroka.

N
na (hind.) na koncu zdania odpowiada polskiemu: nieprawdaz? no nie?
Nakrah przedislamskie bstwo solarne.
Nandu byk Nandu jest w ikonografi hinduistycznej zwierzeciem, na ktrym
jezdzi bg Sziwa; figury byka Nandu ustawia sie czesto przed wejsciem do
swiaty
n.
465

Nasr (arab.) Orze bstwo plemienne plemienia Zu1-Kah.

Nataradza (hind.) Nataradz nazwa rozpowszechnionego w epoce Czolw typu rzezby sakralnej (wyobrazenie boga Sziwy jako Kosmicznego
Tancerza).
nikah (arab.) zaslubiny.

P
palia (hind.) opadajacy
z ramienia luzny koniec sari.
panczajat (hind.) wiejska rada starszych (piecioosobowa).
panka-walla (hind.) panka wachlarz, wentylator. Tu: opis starszego typu
wentylatora pat ciez kiego materiau przybity do podwieszonej u sufitu
belki, ktra za pomoca sznura przeciagni
etego od belki przez otwr w scianie do drugiego pomieszczenia wprawia w ruch specjalnie do tego zatrudniony suzacy
pankawalla.
paratha (hind.) placek z ciasta pszennego wielokrotnie przekadanego i rozwakowywanego, podsmazany na masle lub przypiekany bez uzycia tuszczu i dopiero przed podaniem na st skraplany masem.
parda (pers.) zasona, welon; wyzej postawione kobiety muzumanskie mogy
rozmawiac z obcymi mez czyznami tylko przez zasone. W pn. Indii zwyczaj ten przejeo wiele ortodoksyjnych rodzin hinduskich. Nazwa parda
obejmuje dzis takze i sama instytucje separowania kobiet od mez czyzn.
Parsi, styl styl architektoniczny charakterystyczny dla Parsw, wyznawcw
Zaratustry, ktrzy znalezli schronienie w zach. Indiach przed przesladowaniami muzumanw.
patti (hind.) drobno pokrajany kurczak, podawany w ostrym sosie.
Peristan (pers.) kraina pieknych wrzek.
pista (pers.) deser pistacjowy; rodzaj sodyczy migdaowo-pistacjo wych.

466

Powell, Enoch (ur. 16.06.1912) polityk brytyjski, czonek Parlamentu, znany ze swoich rasistowskich pogladw.

W 1968 r. w swoim przemwieniu

(nazwanym pzniej Rzeka krwi) Powell po raz pierwszy poruszy brytyjska kwestie rasowa. Twierdzi w nim, z e napyw kolorowych imigrantw do Anglii spowoduje po pewnym czasie krwawa wojne rasowa. Po tym
przemwieniu Powell zosta wykluczony z Gabinetu Cieni, nie zrezygnowa jednak z ambicji politycznych.
Puna miasto w zach. Indii, nazwa maracka: Pune.
parany (sanskr.) stare opowiesci swiete teksty hinduizmu, osiemnascie sanskryckich zbiorw o tresci kosmogonicznej i mitologicznej, zawierajacych

takze genealogie bogw, swietych mez w i rodw krlewskich. Najstarsze

purany pochodza z poczatku
I tysiaclecia

n.e.
puri (hind.) cienkie placki pszenne smazone na oleju lub topionym masle,
spozywane jako dodatek do innych potraw.

R
Radznis nazwisko indyjskiego guru, ktry dla swej zachodniej klienteli poa
czy c wiczenia jogi z praktyka wyzwalania sie od zahamowali seksualnych.
Szkoa jego miesci sie w Punie.
radiaz najstarsze metrum poezji arabskiej. Wg tradycji radzaz powstao od
rytmu piosenki nuconej w takt chodu wielbada.
Jedno z najprostszych metrw.
raita (hind.) krajane ogrki lub dynia w rozrzedzonym jogurcie z dodatkiem
pieprzu.
rakszasa demony wystepujace
w mitologii; w Ramajanie rakszase sa rodz.
z enskiego, w Mahabharacie rodz. meskiego. Istnieje wiele legend dotyczacych

ich powstania. Jedna z nich mwi, z e wyszy z paznokci Brahmy.

Rama bohater Ramajany, uwazany za wcielenie boga Wisznu.
Ramajana narodowy epos indyjski powstay pomiedzy II w. p.n.e. a II w. n.e.
Rawana czarny charakter z Ramajany; demon, ktry porwa Site i uprowadzi ja na Cejlon, ostatecznie pokonany przez Rame.
467

riszi w lit. sanskrytu: medrzec, czarodziej, czarownik; ma w sobie moc i ma

drosc .
RSS, Wiszwa Hindu, Pariszad nazwy indyjskich organizacji skupiajacych

wielkohinduskich szowinistw.

S
salah (arab.) gwno.
Salim najstarszy syn cesarza Akbara (15691627), od 1605 wadca Imperium

Mogow; po koronacji przyja

imie Dzahangir Zdobywca Swiata.
Salman Pers niewolnik perski, ktry zaproponowa Mahometowi wykopanie
fosy wok Medyny, dzieki czemu Mekkanie i ich sojusznicy zmuszeni byli
sie wycofac. Bya to tak zwana bitwa rowu 627 r.
samosa smazone trjkatne
pierozki nadziewane mielonym miesem, ryba albo
jarzynami.
Sam ud legendarne plemie staroarabskie, nalezace
do Arabw wygasych.
Wedug tradycji i Koranu Allah zgadzi ich za uporczywe trwanie w bawochwalstwie.
Sardar tym mianem okresla sie w Indiach Sikhw, ktrym religia zabrania
scinania wosw. Sikh, ktry obcia
sobie wosy, jest wiec odstepca od wiary, a w oczach wspczesnych ekstremistw walczacych

o niezawise panstwo Sikhw jest takze zdrajca narodu.

sarpancza (hind.) zwierzchnik nad piecioma, przewodniczacy
piecioosobowej rady miejskiej (panczajatu), wjt
Semdzadza; Azazel imiona aniow upadych, straconych

do pieka; por.
Iblis.
Sethidzi, seth (hind.) bogaty kupiec, bankier.
siedem wersetw chodzi o Fatihe, Otwierajac
a"
ure Koranu. Recytuje sie
ja przed kazda modlitwa i przy waznych okazjach z ycia codziennego.
Sita bohaterka Ramajany, z ona Ramy. Spoono ang. spoon yzka;
tu: gupek, gupol.
468

Sridewi (sanskr. sri szanowny, czcigodny, tytu stawiany przed nazwiskiem

na znak szacunku; devi bogini) tu: czcigodna bogini. Sridevi popularna aktorka indyjska.
swadesz (hind.) swadesi ze swego kraju, miejscowy"; nazwe te nadano przed
II wojna swiatowa kampanii bojkotu towarw pochodzenia zagranicznego,
zwaszcza brytyjskiego, prowadzonej przez zwolennikw Gandhiego.
Szangri-La mityczna kraina szczesliwosci w Tybecie, zamieszkiwana przez
dugowiecznych medrcw.

szatanskie
wersety tradycja mwi, z e Prorok poczatkowo

uzna boginie Al-Lat, Al-Manat i Al-Uzze, dopiero po jakims czasie odwoa te wersety,
nazywajac
je szatanskimi. Uwaza sie, z e poczatkowo

uznanie gwnych
bogin przedislamskich byo aktem politycznym, majacym

na celu zjednanie
sobie Mekkanczykw.
Sziwa Lingam; Lingam (sanskr.) symbol boga Sziwy, falliczny symbol
podnosci i twrczej energii pierwiastka meskiego.

T
Taif miejscowosc w Hidzazie, w poblizu Mekki i Medyny.
teologiczne filmy popularne w Indii filmy o tematyce religijno-mitologicznej.
(Widownia traktuje aktorw jak wcielenia bogw.) W ich produkcji specjalizuja sie wytwrnie w Bombaju i Madrasie.
Thums Up Cola marka produkowanego w Indii napoju orzezwiajacego

(na
bazie koli). Tini benche achem (hind.) On z yje. Titlipur Motylkowe
(hind. titli motyl; -pur wies).

U
Uhud miejsce sawnej bitwy (625 n.e.) skaliste wzgrze na pn. od Medyny.
Mahomet z tysiacem

wyznawcw zosta pobity przez trzykrotnie liczniejszych przeciwnikw. Prorok zosta ranny, a rozbite wojsko odprowadzi do
Medyny Abu Bakr, pzniejszy pierwszy kalif prawowierny.
469

Ulegosc dosowne tumaczenie sowa islam ulegosc , poddanie sie (Allahowi).

umra tzw. maa pielgrzymka", ktra mozna odbyc w dowolnym miesiacu.

Uzza (arab. Al-Uzza potez na") bogini przedislamska, jej symbolem byy
akacje -jedna lub trzy; utozsamiana z Wenera.

V
Vinod Khanne popularny aktor indyjski.

W
Wadodara gudzaracka nazwa miasta Bawoda; nazwa angielska i polska jest
nie znieksztacona.
wahi (arab.) objawienie, takze: natchnienie.
Whittington, Richard (zm.marzec 1432) bogaty angielski kupiec i trzykrotny burmistrz Londynu. Legenda gosi, z e bedac
biednym sierota pracowa
jako pomywacz u bogatego londynskiego kupca. Zaryzykowa wysanie
na sprzedaz, na statku pryncypaa, jedynej wasnosci kota. Nie mogac

zniesc zego traktowania ze strony pracodawcy, pewnego dnia ucieka, ale

tuz za miastem syszy gos dzwonkw, ktry zdaje sie mwic: Zawrc,
Whittingtonie, burmistrzu wielkiego Londynu. Powraca zatem i dowiaduje
sie, z e jego kot zosta za wielka sume pieniedzy sprzedany mauretanskiemu
wadcy, ktrego posiadosci gnebione byy plaga szczurw. Juz jako bogaty
czowiek Whittington z eni sie z crka swojego pracodawcy, dziedziczy jego
majatek,

a pzniej po trzykroc zostaje burmistrzem Londynu.

Wilajat (arab. wilayat) obczyzna, obcy kraj, zagranica. W Indii powszechne
jest przekonanie, z e stolica Wilajatu jest Londyn.
Wilson,Maurice Brytyjczyk, ktry w 1934 roku usiowa samotnie zdobyc
Everest. Opuszczony przez Szerpw kontynuowa swoja szalencza wyprawe i zmar z zimna i wyczerpania na wysokosci ok. 6400 m n.p.m., a jego
ciao i dziennik z notatkami znalaza ekspedycja w roku 1935.
470

Y
yakhni (hind.) ros, tez: sos.
yatri (hind.) pielgrzymi.

Z
zamindar (pers.) wasciciel ziemski, obszarnik.
Zarazam (arab.) Al-Zam-zam: nazwa swietej studni znajdujacej
sie w Mekce.
Wg legendy arabskiej Zanizam zostaa pokazana przez Archanioa Gabriela
egipskiej niewolnicy Hagar i jej synowi Ismailowi umierajacemu

z pragnienia na pustyni. Woda uratowaa im z ycie i Ismail sta sie protoplasta plemion
pnocnoarabskich.
zawieszone wiersze zawieszone poematy (arab. muallaka) poematy wyrznione na konkursach poetyckich, urzadzanych

w dawnej Arabii w miejscowosci Ukaz. Wyszyto je zotem na jedwabiu i zawieszono w swiatyni

Kaaba.
Zindabad (pers.) Niech z yje!

Zony
i naoznice Mahometa :
Aisza ukochana z ona Proroka, crka Abu Bakra (pzniejszego pierwszego kalifa prawowiernego), zwana Matka Wiernych. Aisza musiaa pobiec za potrzeba do jakiegos do- ka. . . tradycja podaje te
opowiesc , jednakze powodem oddalenia sie Aiszy byy poszukiwania
zagubionego naszyjnika.
Chadidza pierwsza z ona Mahometa. Bogata wdowa, ktra po smierci
drugiego mez a powierzya swoje interesy Mahometowi i wkrtce wysza za niego. Tradycja mwi o niezachwianej wierze Chadidzy w misje prorocza Mahometa, nawet wwczas, gdy by szykanowany. Prorok do konca z ycia wspomina je imie z mioscia i czcia.
Dzuwajrijja bya crka naczelnika plemienia al-Mustaliq. W czasie
walk zostaa wzieta do niewoli i w podziale upw przypada Prorokowi, ktry po zawarciu pokoju uwolni ja i poja
za z one.
471

Hafsa crka Omara ibu al-Chattaba (drugiego Kalifa Prawowiernego),

wdowa po muzumaninie, ktry zgina
w bitwie pod Badr.
Majmma prawdopodobnie chodzi tu o Majmuhe, szwagierke stryja
Proroka, al-Abbasa, z ktra Prorok ozeni sie w 629 roku.
Maria Koptyjka konkubina Proroka, przysana w darze przez namiestnika egipskiego.

Rajhana Zydwka
nalezaa do plemienia Banu Qurajza, przypada
Prorokowi jako up wojenny.
Ramla literackie imie Umm Habiby, crki Abu Sufjana (ksia
zkowego
Abu Simbela).

Safija Zydwka
zostaa wzieta do niewoli w Chajbar i bya konkubina
Proroka niemal do konca jego z ycia. Tuz przed jego smiercia przyjea
islam i staa sie jego prawowita mazonka.
Sauda druga z ona Proroka, wdowa po jednym z najstarszych muzumanw.
Umm Sulma (Umm Salama, z arystokratycznego klanu Machzum)
rwniez wdowa, ma
z jej zmar na skutek ran odniesionych w bitwie
pod Uhud, z ona Proroka.
Zajnab bint Dzahsz poczatkowo

bya z ona adoptowanego syna Proroka, ktry rozwid sie z nia. Prorok ozeni sie z Zajnab, aby zwiaza
c
sie z Abd Szams rodem jej ojca.