Professional Documents
Culture Documents
===== =====
GII TCH 1
(Dng cho sinh vin h o to i hc t xa ngnh QTKD)
Lu hnh ni b
H NI - 2007
GII TCH 1
Bin son :
TS. V GIA T
LI NI U
Gii tch (Ton cao cp A1) l hc phn u tin ca chng trnh ton dnh cho sinh vin
cc nhm ngnh Qun tr kinh doanh. hc tt mn Ton cao cp theo phng thc o to t
xa, bn cnh cc hc liu: sch, gio trnh in, bng a hnh,..., sch hng dn cho ngi hc
ton cao cp l rt cn thit. Tp sch hng dn ny c bin son l nhm mc ch trn. Tp
sch c bin son theo chng trnh qui nh nm 2001 ca B Gio dc o to v theo
cng chng trnh c Hc vin Cng ngh BC-VT thng qua nm 2007.
Sch hng dn hc ton cao cp A1 bm st cc gio trnh ca cc trng i hc ang
ging dy chuyn ngnh Qun tr kinh doanh, gio trnh dnh cho h chnh qui ca Hc vin
Cng ngh BC-VT bin son nm 2001 v kinh nghim ging dy nhiu nm ca tc gi. Chnh
v th, ti liu ny c th dng hc tp v tham kho cho sinh vin ca tt c cc trng, cc
ngnh i hc v cao ng.
Cch trnh by trong sch thch hp cho ngi t hc, c bit phc v c lc trong cng
tc o to t xa. Trc khi nghin cu cc ni dung chi tit, ngi c nn xem phn gii thiu
ca mi chng thy c mc ch, yu cu chnh ca chng . Trong mi chng, mi
ni dung, ngi c c th t c v hiu c thng qua cc v d minh ho. Sau cc chng,
ngi c phi t tr li c cc cu hi n tp di dng trc nghim. Nh cc v d minh ho
c a ra t n gin n phc tp, ngi c c th coi l bi tp mu t gii cc bi
tp c trong ti liu. Ngi c c th t kim tra, nh gi kin thc, kh nng thu nhn da
vo phn hng dn v p s c cung cp nhng trang cui sch.
Cng cn nhn mnh rng, ni dung chnh ca ton cao cp l php tnh vi phn v php
tnh tch phn m nn tng ca n l php tnh gii hn ca hm s. Chnh v th chng ti trnh
by kh t m hai chng u ca ti liu ngi hc t c cng c th c c cc kin thc
vng vng c tip cc chng sau. Trong qu trnh t c v hc qua mng, tu theo kh
nng tip thu, hc vin c th ch cn nh cc nh l v b qua phn chng minh ca n.
Nhn y tc gi cng lu rng bc trung hc ph thng ca nc ta, chng trnh
ton cng bao hm cc kin thc v vi, tch phn. Tuy nhin cc ni dung ch mang tnh
cht gii thiu do lng thi gian hn ch, do cu to chng trnh. V th nu khng t c mt
cch nghim tc cc nh ngha, nh l cng s vn ch nm c mt cch hi ht v nh vy
rt gp kh khn trong vic gii cc bi tp ton cao cp.
Sch gm 5 chng tng ng vi hc phn gm 45 n 60 tit:
Chng I: Hm s v gii hn
Chng II: o hm v vi phn.
Chng III: Hm s nhiu bin s
Chng IV: Php tnh tch phn.
Chng V: Phng trnh vi phn
Chng 1: Hm s mt bin s
CHNG I: HM S V GII HN
MC CH, YU CU
Mi vt xung quanh ta u bin i theo thi gian. Chng ta c th nhn thy iu qua
s chuyn ng c hc ca cc vt th: t, my bay; s thay i ca cc i lng vt l: nhit
, tc , gia tc; s bin ng kinh t trong mt x hi: Gi c phiu, li sut tit kim,.... Tt
c cc loi hnh c gn mt tn chung l i lng hay hm s, n ph thuc vo i s
no , chng hn l thi gian. Xem xt hm s tc l quan tm n gi tr, tnh cht v bin
thin ca n. Vic t ra nh mt nhu cu khch quan ca con ngi v x hi.
Trong chng ny, chng ta cn nm c cc ni dung sau:
1. M t nh tnh v nh lng cc hm s s cp c bn. Nhn bit hm s s cp, tnh
cht gii hn v lin tc ca n.
2. Khi nim gii hn ca hm s trong cc qu trnh khc nhau, cc tnh cht v gii hn
v thnh tho cc phng php kh cc dng bt nh da trn php thay th cc VCB, VCL
tng ng, c bit cc gii hn ng nh:
x
sin x
x
1
1
= lim
= 1 , lim 1 + = lim 1 + = e
x +
x
x 0
x 0 sin x
x
x
x
lim
NI DUNG
1.1. CC KHI NIM C BN V HM S
1.1.1. Cc nh ngha c bn
A. nh ngha hm s
Cho X l tp khng rng ca
. Mt nh x f t X vo
gi l mt hm s mt bin s
f :X
x 6 f ( x)
X gi l tp xc nh ca f , f ( X ) gi l tp gi tr ca f . i khi k hiu
f ( x) = f ( x) .
f ( x) = f ( x).
C. Hm s tun hon
7
Chng 1: Hm s mt bin s
*
+
,(
*
+
c k hiu l tp cc s
2.
3.
x1 , x 2 X , x1 < x 2 f ( x1 ) < f ( x 2 ) .
x1 , x 2 X , x1 < x 2 f ( x1 ) > f ( x 2 ) .
E. Hm s b chn
1. Hm s f (x) b chn trn trong X nu tn ti s A sao cho :
x X , f ( x ) A .
2. Hm s f (x) b chn di trong X nu tn ti s B sao cho:
x X , B f ( x) .
x X , B f ( x ) A .
F. Hm s hp
Cho f : X
v g: Y
vi f ( X ) Y gi nh x
g0 f : X
x 6 g ( f ( x))
Hay y = g( f (x)) l hm s hp ca hai hm f v g.
G. Hm s ngc
Cho song nh
f : X Y,
X ,Y
nh x ngc f 1 : Y X gi l hm s ngc ca f
y 6 x = f 1 ( y )
Thng thng i s k hiu l x, hm s k hiu l y, vy hm ngc ca y = f (x ) l
hm s y = f 1 ( x ) . V th trn cng mt phng to Oxy, th ca hai hm s f v f 1 l
i xng nhau qua ng phn gic ca gc phn t th I v III.
1.1.2. Cc hm s s cp c bn
A. Hm lu tha
Cho . Hm lu tha vi s m ,c k hiu l P , l nh x t
nh nh sau x
*
+
, P ( x) = x
8
*
+
vo
, xc
Chng 1: Hm s mt bin s
th ca P ( x ) cho bi h.1.1
y
>1
=1
0 < <1
=0
<0
O
1
H.1.1
B. Hm m c s a
Xt a
*
+
vo
*
+
, xc nh nh
*
+
nh vy ( x, y )
*
+
y = log a x x = a y
y
logax, a>1
ax, a>1
logax, 0<a<1
H.1.3
log a 1 = 0
Chng 1: Hm s mt bin s
*
+
log a
x
= log a x log a y
y
log a x = log a x
3.
a, b
4.
*
+
*
+
log 1 x = log a x
a
lg e =
1
= 0, 434294...
ln10
D. Cc hm s lng gic
Cc hm s lng gic: sinx, cosx, tgx, cotgx c xt k trong chng trnh ph thng
trung hc. Di y chng ta ch nhc li mt s tnh cht c bn ca chng.
Tnh cht:
1. sinx xc nh trn
1 sin x 1, x
2. cosx xc nh trn
1 cos x 1, x
3. tgx xc nh trn
\{
2
nhn gi tr trn khong (,+) .
4. cotgx xc nh trn
+ k , k
\{ k , k
1. Hm arcsin (c l c-sin) l nh x ngc ca sin: , [ 1,1]
2 2
K hiu l arcsin: [ 1,1] , .
2 2
Vy ta c: x [ 1,1], y , ,
2 2
y = arcsin x x = sin y
10
Chng 1: Hm s mt bin s
y
arccosx
arcsinx
2 -1
O
H.1.4
H.1.5
2
Vy
arccos x + arcsin x =
3. Hm arctang (c l c-tang) l nh x ngc ca tg : , , k hiu:
2 2
arctg : ,
2 2
Vy ta c x , y ,
2 2
y = arctgx x = tgy
arc cot g : 0,
2
Vy ta c
x , y 0,
2
k hiu:
Chng 1: Hm s mt bin s
y
tg
2
arctg
H.1.6
arccotg
0
H.1.7
12
Chng 1: Hm s mt bin s
x ,
Vy
1. nh x P: X
(a0 , a1 ,..., an )
n +1
P ( x ) = ai x i
sao cho x X ,
i =0
nh x f :
P, Q:
Gi f ( x ) =
3.
sao cho x X , Q( x ) 0,
f ( x) =
P( x )
Q( x )
P( x )
l hm hu t thc s khi v ch khi: degP(x) < degQ(x)
Q( x )
A
Bx + C
hoc
k
2
( x a)
( x + px + q) k
Trong k
, a, p, q, A, B , C l cc s thc v
p 2 4q <0
P( x ) = an ( x 1 ) k1 ...( x l ) k l ( x 2 + p1 x + q1 ) 1 ...( x 2 + pm x + qm ) m
trong i (i = 1, l ) l cc nghim thc bi ki ca a thc, cn p j , q j , j
vi j = 1,2,..., m v
i =1
j =1
ki + 2 j = n ,
p j 4q j < 0 ; j = 1, m
1.1.3. Hm s s cp
nh ngha: Hm s s cp l nhng hm s c to thnh bi mt s hu hn cc php
tnh cng, tr, nhn, chia v cc php ly hm hp i vi cc hm s s cp c bn v cc hng
s, chng hn f ( x) = e cosx ln x 2 x3arcsinx 2 l mt hm s s cp.
1.1.4. Cc hm s trong phn tch kinh t
A. Hm cung v hm cu
Khi phn tch th trng hng ha v dch v, cc nh kinh t s dng khi nim hm cung
(supply function) v hm cu (demand function) biu din s ph thuc ca lng cung v
lng cu ca mt loi hng ha vo gi tr ca hng ha . Hm cung v hm cu biu din
13
Chng 1: Hm s mt bin s
p = S 1 (Qs )
p = D 1 (Qs )
H.1.8
Trong kinh t hc khi nim ngn hn v di hn khng c xc nh bng mt khong thi
gian c th, m c hiu theo ngha nh sau:
Ngn hn l khong thi gian m t nht mt trong cc yu t sn xut khng thay i. Di
hn l khong thi gian m tt c cc yu t sn xut c th thay i.
Khi phn tch sn xut, ngi ta thng quan tm n hai yu t sn xut quan trng l vn
(capital) v lao ng (labor), c k hiu tng ng l K v L.
Trong ngn hn th K khng thay i, do hm sn xut ngn hn c dng:
Q = f ( L)
14
Chng 1: Hm s mt bin s
= (Q)
Hm li nhun c th xc nh thng qua hm doanh thu v hm chi ph:
= TR(Q) TC(Q).
D. Hm tiu dng
Lng tin m ngi tiu dng dnh mua sm hng ha v dch v ph thuc vo thu nhp.
Cc nh kinh t s dng hm tiu dng biu din s ph thuc ca bin tiu dng, k hiu C
(consumption) vo bin thu nhp Y (income):
C = f(Y)
Theo qui lut chung, khi thu nhp tng, ngi ta c xu hng tiu dng nhiu hn, do hm
tiu dng l hm ng bin.
1.2.GII HN CA HM S
1.2.1. Khi nim v gii hn
A. nh ngha gii hn
Ta gi ln cn ca im a
l tp (a) = (a , a + )
Chng 1: Hm s mt bin s
l ti + nu
l ti nu
> 0, B () X , x B () f ( x ) l < .
6. Ni rng f c gii hn l + ti + nu
+
8. Ni rng f c gii hn l + ti nu
A > 0, M () X , x M () f ( x) > A .
9. Ni rng f c gii hn l ti khi v ch khi f c gii hn l + ti
Khi f ( x ) c gii hn l l ti a hoc ti ni rng f ( x ) c gii hn hu hn ti a hoc ti
lim f ( x ) = l
x a
f ( x) l
hoc
x a
lim f ( x) = l , +,
( )
lim f ( x ) = f a + = l2
x a +
B. Tnh b chn
nh l 1.4: Nu lim f ( x ) = l th f (x ) b chn trong mt ln cn ca a.
x a
Chng minh:
16
( )
lim f ( x ) = f a = l1
x a
Chng 1: Hm s mt bin s
1
1
sin khng c gii hn hu hn ti 0.
x
x
1. Nu
2. Nu
3. Nu
Chng minh:
1. = l c > 0, 1 , x 1 (a) \ {a} f ( x ) l < l c c < f ( x )
2. = d l
1. Nu c f (x ) trong ln cn ca a th c l
2. Nu f ( x ) d trong ln cn ca a th l d
3. Nu c f ( x ) d trong ln cn ca a th c l d
Nh vo lp lun phn chng, chng ta thy nh l trn thc cht l h qu ca nh l 1.
nh l 1.7( Nguyn l kp): Cho ba hm s f , g, h tho mn: f ( x ) g ( x ) h( x ) trn X; v
x a
Chng minh:
lim g ( x ) = l
x a
> 0, 1 ,2 , x :
x X :
f ( x) l <
0 < x a <
h( x) l <
Ch : nh l ng vi cc trng hp a = +, a =
17
Chng 1: Hm s mt bin s
lim g ( x ) = +
x a
Chng minh:
A > 0, 1 , x :
Mt khc 2 , x :
0 < x a < 2 f ( x ) g ( x )
Ch :
nh l ng vi trng hp a = +, a =
Tng t c nh l khi f ( x)
xa
xa
2. f ( x) 0 f ( x) 0
xa
xa
3. f ( x) l1 v g ( x) l2 f ( x) + g ( x) l1 + l2
xa
xa
xa
4. f ( x) l . f ( x) l ,
xa
xa
xa
6. f ( x) l1 v g ( x) l2 f ( x).g ( x) l1.l2
xa
xa
xa
7. f ( x) l1 v g ( x) l2 0
x a
xa
l
f ( x)
1
g ( x ) x a l2
xa
x a
E. Gii hn ca hm hp
Cho f :
nh l 1.11: Nu
X , g:
f (X ) Y
f ( x) b v g ( y ) l th g ( f ( x)) l
x a
y b
xa
Chng minh:
> 0, , y :
, x :
g ( f ( x)) l
xa
18
Chng 1: Hm s mt bin s
F. Gii hn ca hm n iu
nh l 1.12: Cho f :
( a, b) ,
a, b hoc a, b
v l hm tng.
nh l 1.12 c th suy din cho trng hp f ( x) gim trn (a,b).Kt qu cho trn hnh 1.9
f : ( a, b)
Kt lun
Tng v b
chn trn
th
Gim v b
chn di
Gim v b
chn trn
Tng v b
f ( x) + Inf f ( x)
xa (a,b)
x a
chn di
Tng v khng
b chn trn
f ( x) +
x b
Gim v khng
b chn di
f ( x)
x b
Gim v khng f ( x) + +
xa
b chn trn
Tng v khng f ( x) +
x a
b chn di
H.1.9
19
Chng 1: Hm s mt bin s
lim f ( x) f (a ) lim+ f ( x)
xa
xa
Chng minh:
R rng: f (x) tng v b chn trn bi f (a) ln cn bn tri ca a.
f (a + )
f (a)
f (a )
0
H.1.10
1.2.3. Cc gii hn ng nh
lim
A.
x 0
sin x
x
= lim
=1
x
0
sin x
x
(1.1)
Chng minh: D dng thy c x , \ {0}
2 2
th c bt ng thc kp: cos x <
sin x
< 1.
x
Dng nh ngha chng minh c lim cos x = 1 . Vy suy ra cng thc (1.1)
x 0
1
1
lim 1 + = lim 1 + = e
x +
x
x
x
B.
C.
lim ln x = +,
lim ln x =
x 0 +
x +
(1.2)
*
+
nn ti + hm s c gii hn hu hn hoc l + .
l th lim ln x = l = lim ln 2 x.
x +
Tuy nhin ln 2 x = ln 2 + ln x l = l + ln 2 v l.
Vy ln x + .
x +
(1.3)
*
+
ln x = ln
1
x x o+
20
Chng 1: Hm s mt bin s
lim
1
=0
x
Gii:
1
1
< x > = A
> 0
Vy A
*
+
, x :
x > A
2x + 1 3
,
x+2 2
V d 2: Tnh lim
x4
lim
1
1
< . Chng t
0
x x
x
(x
+ 1 x2 1
Gii:
2 x + 1 3 2( x 4).( x 2 + 2)
2.2 2 2
=
= . 2
x
4
2.3
3
x2 2
( x 4).( 2 x + 1 + 3)
2
x2 + 1 x2 1 =
0
2
x + 1 + x 2 1 x
V d 3: Tnh lim
x0
cos x cos 3 x
x2
Gii:
2 sin 2
x
3x
+ 2 sin 2
2
2
2
x
x
3x
sin 2
sin 2
1
9
2+
2 1 + 9 = 4
=
2
2 x
2 3 x 2 x 0 2 2
2
2
x2
x2 1
V d 4: Tnh lim 2
,
x x + 1
lim (1 + sin x ) x
x 0
Gii:
1+ x 2 2 x 2
2 x 2 +1
x2
x2 1
2
1
=
2
1+ x
x +1
1
e-2
sin x
x
x 0
D. S tn ti gii hn ca cc hm s cp
nh l 1.14: Hm s s cp xc nh ti x0 th lim f ( x) = f ( x0 )
x x0
21
Chng 1: Hm s mt bin s
X , gi l i lng VCB ti a nu nh ( x) 0 , a c th l +
x a
hoc -
H qu: tn ti lim f ( x) = l iu kin cn v l hm s ( x) = f ( x) l l VCB ti a.
xa
a th tng
( x) , tch ( x) cng
i
i =1
i =1
VCB ti a
2. Nu (x) l VCB ti a, f (x) b chn trong ln cn ca a th ( x). f ( x) l VCB ti a.
C. So snh cc VCB
Cho ( x), ( x) l cc VCB ti a.
1. Nu
= lim 1
xa
xa
1
H qu 1: Nu ~ 1 , ~ 1 ti a th lim
H qu 2: Nu = o( ) ti a th + ~ ti a .
H qu 3: Qui tc ngt b VCB cp cao:
i =1
xa n
lim
j =1
*
xa *
= lim
Ch : Cc VCB ng nh l:
22
Chng 1: Hm s mt bin s
1.
x 0, > 0
2.
a x 0, ( a > 1)
3.
sinx 0,
4.
arctg 0
x 0
a x 0, ( 0 < a < 1)
x 0
x +
tgx 0,
x 0
arcsin x 0
x0
x 0
(a c th l + hoc ).
H qu: A(x) l VCL ti a th cn v l ( x) =
1
l VCB ti a.
A( x)
(+ )
hay
( )
ti a th tng
A ( x) l VCL mang du ti a.
i =1
B ( x) l VCL ti a
i
i =1
A( x). f ( x) l VCL ti a.
C. So snh cc VCL
Cho A( x), B( x) l cc VCL ti a
1. Nu
A( x)
th ni rng A(x) l VCL cp cao hn B(x) ti a, hay B l
B ( x) x a
VCL c cp thp hn A ti a
2. Nu
A( x)
c 0 th ni rng A, B l VCL ngang cp ti a.
B ( x) x a
A( x)
A ( x)
= lim 1
x
a
B( x)
B1 ( x)
23
Chng 1: Hm s mt bin s
m
A ( x)
i =1
xa n
lim
B ( x)
j =1
A* ( x)
= lim *
x a B ( x)
( > 0 )
2. a x + , ( a > 1)
a x + , ( 0 < a < 1)
x +
3. log a x + , ( a > 1)
4. log a x + , ( a > 1)
x +
x 0
x +
x 0
lim
sin x
x
1
1
1 lim sin x.cos = 0
x 0
x 0
x
x
1
sin x
0, sin x 1 lim
=0
x
x x
x
sinx 0, cos
Gii:
tg 2 x x 3
x 0 sin 2 x
sin 2 x
,
x 0 sin 4 x
V d 6: Tnh lim
Gii:
lim
sin 2 x ~ 2 x
sin 2 x
2x 1
= lim
=
lim
x 0 sin 4 x
x 0 4 x
sin 4 x ~ 4 x
2
tg 2 x x 3
x2
tg 2 x ~ x 2 , sin 2 x ~ x 2 lim
=
lim
=1
x 0 sin 2 x
x0 x2
x2 + x 1
,
x 2 x 2 2
V d 7: Tm lim
Gii:
x2 + x + 1
,
x
x3 + 2
x2 + 1
x x2 1
lim
lim
1
x2 + x 1
x2
lim
=
=
x 2 x 2 2
x 2 x2
2
lim
x2 + 1
x2
=
lim
=1
x x 2 1
x x 2
x2 + x + 1
x2
1
=
lim
= lim = 0
3
3
x
x x
x x
x +2
lim
lim
1.4. S LIN TC CA HM S
1.4.1. Cc khi nim c bn
A. Hm lin tc ti mt im
Cho f :
Tc l > 0, > 0, x :
xa
xa
B. Hm lin tc mt pha ti a
Cho f :
Chng 1: Hm s mt bin s
lim f ( x) = f (a ) = f (a )
xa
Hm f lin tc bn phi ti a nu
lim f ( x) = f (a + ) = f (a )
xa +
f (a ) = f (a + ) = f (a)
C. Hm lin tc trn mt khong
1. Hm f ( x) lin tc ti mi im x X th ni rng n lin tc trn tp X .
2. Hm f ( x) lin tc trn khong m (a,b) v lin tc tri ti b, lin tc phi ti a ni rng
n lin tc trn [a,b]
D. im gin on ca hm s
1. Nu f (x) khng lin tc ti a, ni rng f (x) c im gin on ti x = a .
2. Nu a l im gin on v f (a ), f (a + ) l cc s hu hn th gi x = a l im gin
on loi 1 ca hm s v gi h f (a ) = f (a + ) f (a ) l bc nhy ca f (x) ti a.
H qu: Nu f ( x) tng (gim) ln cn im a khi f ( x) lin tc ti a khi v ch khi
f ( x) c im gin on loi 2 ti x = a .
Cc nh ngha trn c m t trn hnh 1.11.
y
a1
a2
loi 1
a3
a4
loi 2
a1
a2
a3
[ a, b ]
a, b .
25
Chng 1: Hm s mt bin s
a X ,
X ,
nh l 1.15: Cho f , g :
1. Nu f ( x) lin tc ti a th f ( x) lin tc ti a.
2. Nu f ( x), g ( x) cng lin tc ti a th f ( x) + g ( x) lin tc ti a.
3. Nu f (x) lin tc ti a th f (x) lin tc ti a.
4. Nu f ( x), g ( x) lin tc ti a th f ( x).g ( x) lin tc ti a.
5. Nu f ( x), g ( x) lin tc ti a v g ( x) 0 th
f ( x)
lin tc ti a.
g ( x)
X
a X,
g:
Y v f ( X ) Y . Nu f (x) lin
tc ti a v g ( y ) lin tc ti b = f (a ) th hm hp g ( f ( x)) lin tc ti a.
nh l 1.16: Cho f :
nh l 1.16 cng c pht biu tng t cho f lin tc trn X v g lin tc trn Y.
lim
log a (1 + x)
= log a e
x
(1.4)
lim
ln(1 + x)
=1
x
(1.5)
x 0
c bit
xa
x 0
ax 1
= ln a,
x 0
x
lim
(0 < a 1)
(1.6)
ax 1
y
1
lim
= lim
=
= ln a
0
x 0
y
x
log a (1 + y ) log a e
lim
x 0
(1 + x ) 1 =
(1.7)
Gi y = ( x + 1) 1 ln(1 + x) = ln(1 + y )
(
y ( x)
1 + x) 1
lim
= lim
= lim
x0
x 0
y
ln( x + 1)
=
x 0 ln( y + 1)
x
[ a, b ]
A.Tnh tr mt ca hm s lin tc
nh l 1.18: Nu f (x) lin tc trn [a, b] v f (a ). f (b) < 0 th tn ti c (a, b ) f (c) = 0
26
Chng 1: Hm s mt bin s
Chng minh: Thc hin phng php chia i on [a, b] . Nu trong qu trnh chia i tm
c im c s dng li. Nu khng tm c c th nhn c dy cc on lng nhau ([an , bn ])
ba
.
2n
g (a) < 0, g (b) > 0 . Theo nh l 1.18 th tn ti c (a, b) g (c) = 0 hay f (c) = .
B.Tnh b chn ca hm s lin tc
nh l 1.20: Hm s f (x) lin tc trn [a, b] th t c gi tr ln nht v nh nht trn
[a, b] , ngha l:
xm , xM [a, b],
x [a, b] c f ( xm ) f ( x) f ( xM )
TM TT NI DUNG CHNG I
Cc khi nim v tnh cht c bn v hm s: nh ngha hm s, hm s tun hon,
hm s chn, l, hm s hp, hm s ngc, hm s cho di dang tng minh, dng n,
dng tham s. Tnh cht c bn ca hm s: n iu, b chn.
Cc hm s s cp c bn: hm s ly tha, hm s m, hm s lgarit, hm s lng
gic, hm s lng gic ngc, a thc, hm hu t. Hm s s cp.
Cc hm s c dng trong phn tch kinh t
nh ngha gii hn ca hm s tng ng vi cc qu trnh
Chng hn, f c gii hn l
B. Tnh b chn
Nu lim f ( x ) = l th f ( x ) b chn trong mt ln cn ca a.
x a
Chng 1: Hm s mt bin s
1. Nu
2. Nu
3. Nu
4. Nu c f ( x ) trong ln cn ca a th c l
5. Nu f ( x ) d trong ln cn ca a th l d
6. Nu c f ( x ) d trong ln cn ca a th c l d
Cho ba hm s f , g, h tho mn: f ( x ) g ( x ) h( x ) trn X; lim f ( x ) = lim h( x ) = l
xa
x a
lim g ( x ) = l
khi
x a
lim g ( x ) = +
x a
xa
2. f ( x) 0 f ( x) 0
xa
xa
3. f ( x) l1 v g ( x) l2 f ( x) + g ( x) l1 + l2
xa
x a
x a
4. f ( x) l . f ( x) l ,
x a
xa
xa
6. f ( x) l1 v g ( x) l2 f ( x).g ( x) l1.l2
xa
x a
x a
7. f ( x) l1 v g ( x) l2 0
xa
xa
l
f ( x)
1
x
a
g ( x)
l2
xa
xa
E. Gii hn ca hm s hp
Nu
f ( x) b v g ( y ) l th g ( f ( x)) l
x a
xa
y b
F. Gii hn ca hm s b chn
Cho f :
( a, b) ,
a, b hoc a, b
v l hm tng.
28
Chng 1: Hm s mt bin s
G. Gii hn ca hm s s cp
Hm s s cp xc nh ti x0 th lim f ( x) = f ( x0 )
x x0
Cc gii hn ng nh
x
sin x
= lim
=1
x
0
x
sin x
1.
lim
2.
1
1
lim 1 + = lim 1 + = e
x +
x
x
x
x0
lim ln x = +,
3.
lim ln x =
x 0 +
x +
log a (1 + x)
= log a e
x0
x
4.
lim
5.
ax 1
lim
= ln a,
x0
x
c bit
ln(1 + x)
=1
x0
x
lim
(0 < a 1)
i lng VCB
A. nh ngha:
nh x :
( x) 0 , a c th l + ( hoc - )
x a
a th tng
i ( x) , tch
i =1
( x) cng
i
i =1
VCB ti a
2. Nu (x) l VCB ti a, f (x) b chn trong ln cn ca a th ( x). f ( x) l VCB ti a.
C. So snh cc VCB
1. Nu
29
Chng 1: Hm s mt bin s
5. Nu ~ 1 , ~ 1 ti a th lim
xa
= lim 1
x
6. Nu = o( ) ti a th + ~ ti a .
7. Qui tc ngt b VCB cp cao:
i =1
xa n
lim
j =1
*
= lim *
xa
i lng VCL
A. nh ngha
nh x A: X
A( x) l VCL ti a th cn v l ( x) =
1
l VCB ti a.
A( x)
A ( x) l VCL mang du ti a.
i =1
B ( x) l VCL ti a
i
i =1
A( x). f ( x) l VCL ti a.
C. So snh cc VCL
Cho A( x), B( x) l cc VCL ti a
1. Nu
A( x)
th ni rng A( x) l VCL cp cao hn B( x) ti a, hay B l
B ( x) x a
VCL c cp thp hn A ti a
2. Nu
A( x)
c 0 th ni rng A, B l VCL ngang cp ti a.
B ( x) x a
A( x)
A ( x)
= lim 1
x a B( x)
x a B ( x)
1
3. Nu A ~ A1 , B ~ B1 ti a th lim
Chng 1: Hm s mt bin s
A ( x)
i =1
xa n
lim
B ( x)
j =1
A* ( x)
x a B* ( x)
= lim
xa
Tc l > 0, > 0, x :
xa
B. Hm lin tc mt pha ti a
Cho f :
xa
Hm f lin tc bn phi ti a nu
lim f ( x) = f (a + ) = f (a )
xa +
f (a ) = f (a + ) = f (a)
C. im gin on ca hm s
1.Nu f (x) khng lin tc ti a, ni rng f (x) c im gin on ti x = a .
2.Nu a l im gin on v f (a ), f (a + ) l cc s hu hn th gi x = a l im gin on
loi 1 ca hm s v gi h f (a ) = f (a + ) f (a ) l bc nhy ca f (x) ti a.
Nu f (x) tng (gim) ln cn im a khi f (x) lin tc ti a khi v ch khi h f (a ) = 0 .
D. Cc php ton i s ca hm lin tc
1. Nu f (x) lin tc ti a th f (x) lin tc ti a.
2 Nu f ( x), g ( x) cng lin tc ti a th f ( x) + g ( x) lin tc ti a.
3. Nu f (x) lin tc ti a th f (x) lin tc ti a.
4. Nu f ( x), g ( x) lin tc ti a th f ( x).g ( x) lin tc ti a.
5. Nu f ( x), g ( x) lin tc ti a v g ( x) 0 th
6. Cho f :
a X,
g:
f ( x)
lin tc ti a.
g ( x)
Y
31
v f ( X ) Y . Nu f (x) lin tc ti a
Chng 1: Hm s mt bin s
xm , xM [a, b],
x [a, b] c f ( xm ) f ( x) f ( xM )
CU HI V BI TP CHNG I
1.1. Hm s khng xc nh ti a th khng c gii hn ti a?
ng
Sai
Sai
Sai
Sai
Sai
Sai
Sai
Sai
Sai
Sai
32
Chng 1: Hm s mt bin s
Sai
1.12. Hm s xc nh ti im a th lin tc ti a?
ng
Sai
Sai
1.14. Hm s lin tc trn khong m (a,b) th khng th c GTNN, GTLN trn khong ?
ng
Sai
1.15. Hm s lin tc trn khong (a,b) v f (a) f (b) > 0 th v nghim trn khong ?
ng
Sai
1
), f (1), f (10) .
10
f ( x) = arccos(lgx) . Tnh f (
1.16. Cho hm s
b. g ( x) =
c. h( x) =
d. k ( x ) =
x2 x ,
1
,
x +1
2
2 x .
b. g ( x) =
x ,
1
c. h( x ) =
4 x2
x 2 2x + 1 ,
d. k ( x ) = x + x 2 .
b. g ( x) = sin x ,
c. h( x) =
d.
tgx ,
k ( x) = sin x .
b.
c. y = 1 x ,
d. y = ln
1.21.
y = x 2 1, x < 0 ,
x
,
2
Tm cc gii hn
a. lim
x2
(x
(x
x2
20
12 x + 16
10
x + x 2 + ... + x n n
,
x 1
x 1
b. lim
33
Chng 1: Hm s mt bin s
x100 2 x + 1
,
x 1 x 50 2 x + 1
c. lim
1.22.
xa
x+ x+ x
,
x +1
x +
x +
b. lim
1 + x .n 1 + x 1
.
x
sin x sin a
,
xa
xa
b. lim
1 + tgx 1 + sin x
,
x3
d. lim
cos x 3 cos x
.
sin 2 x
m
x 0
1 + x n 1 + x
,
x
x 2
,
x4 x 5x + 4
b. lim
x +
x3 + x 2 1 x .
Tm cc gii hn
3x x + 1
a. lim 2
x + 2 x + x + 1
x2
1 x
x 1
c. lim(1 2 x ) x ,
x 2 1 x +1
,
b. lim 2
x x + 1
d. lim cos x x .
x0
x0
tgx
x +
ex e x
,
x 0 sin x sin x
c. lim
1.28.
x0
Tm cc gii hn
a. lim
1.27.
x0
x0
c. lim
1.26.
Tm cc gii hn
a. lim
1.25.
x +3 x +4 x
.
2x + 1
b. lim
Tm cc gii hn
a. lim
1.24.
a n na n 1 ( x a )
.
( x a) 2
Tm cc gii hn
a. lim
1.23.
(x
d. lim
d. lim n 2
n
x n +1 x ,
x > 0.
a. lim 1 + x
x0
2
2 cot g x
(
(
)
)
1 + tgx sin x
b. lim
,
x 0 1 + sin x
ln 2 + e3 x
.
c. lim
x ln 3 + e 2 x
1.29.
Xt s lin tc ca cc hm s sau:
a. f ( x) = x ,
( x 2 4 ) ( x 2 )
b. f ( x) =
A
34
x2
x=2
Chng 1: Hm s mt bin s
1 1
1.30. Hm f (x) lin tc trn [0,1] v ch nhn gi tr hu t v f = .
2 2
Hy tnh
35
NI DUNG
2.1. O HM
T nay v sau ta coi rng f : X , X v X khng thu v mt im, tc l X l
khong no trn , v X l tp cc nh x ni trn, cn C f l th ca hm s f .
2.1.1. o hm ti mt im
2.1.1.1. nh ngha o hm ti mt im
Cho a X , a + h X , f X . Ni rng f kh vi ti a nu tn ti gii hn hu hn
lim
h 0
f ( a + h) f ( a )
h
df
(a ) gi l o hm ca f ti a.
dx
T s
f (a + h) f (a ) f (a)
gi l t s ca cc s gia hm s v s gia i s.
=
h
x
1.
lim+
h 0
f ( a + h) f ( a )
h
2.
lim
h 0
f ( a + h) f ( a )
h
f (a + h) f (a )
h
f ( a + h) f ( a )
f '(a ) f (a + h) f (a) . Chng t f lin tc ti a.
h 0
h0
h
Ch :
1. f c th lin tc ti a nhng khng kh vi ti a chng hn cc hm di y v th ca
chng trn hnh 2.1. m t iu
h
h
khng c
f + cho bi f ( x) =
h
1
=
+ ( + c k hiu tp cc s khng m)
h
h h 0+
x.sin ,
f cho bi f ( x) =
x
0
x0
x=0
37
1
h = sin 1
h
h
h.sin
x
x
f (x)
H.2.1
1. Nu f kh vi phi (hoc tri) ti a th f lin tc phi (hoc tri) ti a.
2. Nu f kh vi phi v tri ti a th f lin tc ti a.
2.1.1.3. ngha hnh hc ca o hm
Nu f kh vi ti a th tn ti tip tuyn ca th C f ti im A(a, f (a)) . Tip tuyn
ny khng song song vi trc 0y v c h s gc l f ' (a) .
Trng hp f khng kh vi ti a m tn ti f t ' (a ) v f p ' (a ) . Lc gi im
f ( a + h) f ( a )
+ hoc
h 0+
h
f ( a + h) f ( a )
+ hoc th ti A(a, f (a)) ng cong C f c mt
h 0
h
bn tip tuyn song song vi Oy. Hnh 2.2. m t cc ni dung trn.
hoc
38
Cf
Cf
f (a )
f (a )
H.2.2
2.1.1.4. ngha c hc ca o hm
Cho cht im chuyn ng ti thi im t c nh v bi vc t bn knh r (t )
(Xem hnh 2.3.)
z
G
r (t )
O
y
H.2.3
r
t2 t1
r (t2 ) r (t1 )
l vn tc trung bnh t thi im t1 n t2
t2 t1
39
t2 t1 0
G
G
G
r (t2 ) r (t1 ) G
v(t1 ) = lim
= r (t1 )
t2 t1
t2 t1
Vy vn tc tc thi ca cht im chnh bng o hm ca vc t bn knh theo thi gian t.
2.1.1.5. ngha ca o hm i vi cc bi ton kinh t
Xt m hnh hm s:
y = f ( x)
Trong x v y l cc bin s kinh t (ta coi bin c lp x l bin s u vo v bin s ph
thuc y l bin s u ra). Trong kinh t hc ngi ta quan tm n xu hng bin thin ca bin
ph thuc y ti mt im x0 khi bin c lp x thay i mt lng nh. Chng hn, khi xt m
hnh sn xut Q = f ( L) ngi ta thng quan tm n s lng sn phm hin vt tng thm khi
s dng thm mt n v lao ng
Khi hm s kh vi ti x0 v khi x = 1 suy ra y f / ( x0 ) . Nh vy, o hm f / ( x0 ) biu din
xp x lng thay i gi tr ca bin s y khi bin s x tng thm mt n v. Trong kinh t hc,
cc nh kinh t gi f / ( x0 ) l gi tr y cn bin ca x ti im x0 . i vi mi hm kinh t, gi
tr cn bin c tn gi c th nh sau:
MPC = C / (Y ) . Ti mi mc thu nhp Y, MPC l s o xp x lng tiu dng gia tng khi c
thm $1 thu nhp.
40
MPPL = Q / =
5
2 L
= 0, 25 (khi L = 100)
iu ny c ngha l khi tng mc s dng lao ng hng tun t 100 ln 101 th sn lng hng
tun s tng thm khong 0,25 n v hin vt.
2.1.2. Cc php tnh i s ca cc hm kh vi ti mt im
nh l 2.1: Cho f v g kh vi ti a khi :
1. f + g kh vi ti a v ( f + g )' (a ) = f ' (a ) + g ' (a )
2. , f kh vi ti a v (f )' (a ) = . f ' (a )
3. f .g kh vi ti a v ( f .g )' (a) = f ' (a).g (a) + f (a).g ' (a)
f
4. Nu g (a ) 0 th
kh vi ti a v
g
'
f
f ' (a).g (a) f (a).g ' (a)
( a) =
.
g 2 (a)
g
nh l 2.2: (o hm ca hm hp).
Cho a X , f : X , g : Y vi f ( X ) Y . Nu f kh vi ti a v g kh vi ti
f (a) th hm hp gof kh vi ti a v
( gof )' (a) = g ' ( f (a) ). f ' (a).
(2.1)
nh l 2.3: (o hm ca hm ngc).
Gi s f : X n iu ngt v lin tc trn X kh vi ti a X v f ' (a) 0
Khi hm ngc ca f l f 1 : f ( X ) kh vi ti f (a ) v
( f ) ( f (a ) ) =
1 '
1
f ' (a)
(2.2)
41
C f 1
Cf
f ' (a) 0
f ' (a ) = 0
H.2.4
x 6 f ' ( x)
l nh x o hm hay o hm ca f (x) trn (a,b) thng k hiu f ' ( x) hay
df
( x), x (a, b) . Cng ni rng f ( x) kh vi trn (a, b) X
dx
B.Cc tnh cht
Cc nh l di y suy ra mt cch d dng t cc nh l mc 3.12.
nh l 2.4: Cho f , g : X kh vi trn X , (tc l (a, b) = X ) khi .
1. f + g kh vi trn X v ( f + g )' = f '+ g '
2. , f kh vi trn X v (f )' = f '
(2.3)
f
f
f ' g fg '
4. g ( x) 0 trn X th
kh vi trn X v =
g
g2
g
Bng mt php qui np n gin, nhn c:
Nu n * v f1 , f 2 ,..., f n kh vi trn X th
n
i =1
'
n
n
f i kh vi trn X v f i = f i '
i =1 i =1
42
f
X
kh
vi
trn
v
f
=
f1 ... f k 1 f k' f k +1 ... f n
i
i
i =1
i =1 k =1
n
(2.1)
f 1 kh vi trn f ( X ) v
( f 1 )' =
1
f'
(2.2)
f :
h
f ( x + h) f ( x ) a x + h a x
x a 1
=
=a
a x ln a (nh vo cng thc (1.6))
h
h
h
(2.4)
B. Hm s lgarit
*
x' = a y ln a y ' =
c bit y = ln x th y '=
1
1
=
a ln a x ln a
(2.5)
1
x
C. Hm lu tha
*
ln y = ln x
S dng o hm ca hm hp ta c
1
y'
= y ' = x 1
y
x
(2.6)
D. Hm lng gic
Cho f ( x) = sin x, f [ 1,1]
sin( x + h) sin x
cosh 1
sinh
+ cos x
= sin x
h
h
h
h
2 + cos x sinh
h
h
2 sin 2
= sin x
2sin 2
sinh
Theo cng thc (1.1) suy ra
1,
h h 0
Vy
h
2 0
h 0
(2.7)
(2.8)
'
2
2
1
sin x cos x + sin x
(tgx)' =
=
= 1 + tg 2 x
=
2
2
cos x
cos x
cos x
(2.9)
cotgx kh vi trn \ {k , k } v
(cot gx)' =
1
= (1 + cot g 2 x) .
sin 2 x
(2.10)
[1,1]
1
1 cos y
2
(arctgx)' =
1
1 x2
(2.12)
1 x2
1
1 + x2
(2.11)
(2.13)
1
1 + x2
(2.14)
44
x : ( , ) X ,
x = (t )
C th
y = (t )
y : ( , )
vi t ( , ) = T
dy ' (t )
=
dx ' (t )
(2.15)
G. o hm lgarit
Nu f c dng tch ca cc nhn t vi s m c nh hoc f ( x) = u v , u = u ( x) > 0, v = v( x)
th ta c th xt o hm logarit ca f tng t nh hm lu tha trong mc C hoc hm s m
trong mc A. Sau s dng nh l o hm ca hm hp.
Tht vy f ( x) = u v trong , , cn cc hm u ( x), v( x), ( x) kh vi trn
f
u
v
v'
'
u'
f ' ( x) = + + f ( x)
v
(2.16)
f ( x) = e ln u + ln v + ln w
Cc cch tnh o hm thng qua cng thc o hm ca hm lgarit gi l o hm lga.
H. Bng cc o hm ca cc hm s thng dng
y = C = const
x
y'= 0
y = x ,
x X
y ' = x 1
x X 1 X
y = sin x
x
y ' = cos x
x
y = cos x
x
y ' = sin x
x
y = tgx
x
x \ + k , k , y ' =
= 1 + tg 2 x x \ + k , k
2
cos x
2
45
x
y = log a x
x *+
y = arcsin x
y ' = a x ln a
y'=
x [ 1,1]
y'=
y = arc cot gx x
x *+
x (1,1)
1 x2
y' =
x
x
1
x ln a
y' =
x [ 1,1]
y = arccos x
y = arctgx
1
= (1 + cot g 2 x) x \ {k , k }
2
sin x
1
1 + x2
y'=
x (1,1)
1 x2
1
1 + x2
x
x
2.
3.
1
2
x sin
f1 ( x) =
x
0
f 2 ( x) = x
f3 ( x) = x
x0
x=0
1
3
2
3
Gii:
f (h) f1 (0)
1. 1
=
h
1
h = h sin 1 0 = f '(0)
h
h h 0
h 2 sin
f (h) f 2 (0) h 3
1
2. 2
=
= 2 + , f 2 ( x) khng kh vi ti 0
h 0
h
h
h3
2
f (h) f3 (0) h 3
1
3. 3
=
= 1 + +
h 0
h
h
h3
, f 3 ( x) khng kh vi ti 0
h 0
y= xx
46
y = ln x
2.
Gii:
x 2 , x 0
2 x,
1. y = x x = 2
y'=
x0
x ,
2 x,
yt ' (0) = lim
x 0
x2
=0 ,
x
x<0
x>0
ln( x) x < 0
2. y = ln x =
x>0
ln x
1
x (1) x < 0
1
y' =
y '= vi x *
x
1
x>0
x
Hnh 2.5. m t cc th ca y v y
y
y'
2
1
-1
1
-1
-1
-1
y'
H.2.5
V d 3 : Tnh o hm y x ' ca hm s
x = ln(1 + t 2 )
y = t arctgt
1
dy d (t arctgt )
1+ t2 = t
=
=
yx '=
2t
2
dx
d ln(1 + t 2 )
2
1+ t
1
Gii:
47
2.2. VI PHN CA HM S
2.2.1. nh ngha vi phn ti mt im
Cho f X , f kh vi ti a X . Vi phn ca f ti a k hiu df (a ) xc nh bi cng
thc
df (a ) = f ' (a).h
vi h
(2.17)
Vy df (a ) l mt hm tuyn tnh ca h
Xt hm s f ( x) = x trn R , f '( x) = 1, x vy dx = 1.h
T cng thng k hiu df (a ) = f ' (a ).dx hoc dy (a ) = f '(a ).dx
H qu: f (x) kh vi ti a iu kin cn v l tn ti hng s v mt
VCB (h) ti 0 sao cho
hay
f ( a + h) f ( a )
= f ' (a)
h
f ( a + h) f ( a )
f '(a) = (h) 0
h 0
h
f ' (a) =
f
1
(g (a)df (a) f (a)dg (a) ) khi g (a) 0
4. d (a ) = 2
g
g
(
a
)
Ch :
48
f
1
(g ( x)df ( x) f ( x)dg ( x) ) khi g ( x) 0
4. d ( x) = 2
g ( x)
g
V d 4: Tnh gn ng sin 60 o 40'
Gii:
t f ( x) = sin x , ta c f ' ( x) = cos x
Chn x o = 60 o =
, khi h = 40' =
40.
=
60.180 270
270
3 1
+ .
= 0,866 + 0,006 = 0,872
2
2 270
4
V = R 3
3
Sau khi gin n, bn knh hnh cu l R + R , th tch mi ca hnh cu tnh chnh xc
l:
4
4
V + V = ( R + R) 3 = (5 + 0,1) 3 = 176,868 cm 3
3
3
Nu tnh gn ng, ta xem : V dV ( S gia ca th tch gn bng vi phn) v khi
4 3
th tch V =
R xem nh hm s ca i s R . Vy:
3
dV = V R '.R = 4R 2 .R
= 4 .5 2 .0,1 = 10 cm 3
Th tch ban u ca hnh cu:
V=
4 3 4 3
R = 5 = 166,666 cm 3
3
3
V + V V + dV = 176,666 cm 3
Sai s tuyt i trong bi ton ny l:
0,202
= 0,0011
176,868
X , n * trong f ( n ) ( x) l o hm ca f ( n 1) ( x)
3. Ni rng f (x) kh vi v hn ln trn X khi v ch khi f (x) kh vi mi cp trn X , .
Sau y thng k hiu f ( 0) ( x) = f ( x)
Ch :
50
(f )
( p) (q)
= f ( p + q)
B.nh l 2.9:
Cho , f , g X , n * kh vi n ln trn X , khi trn X c cc h thc sau y
1.
(f
+ g)
( n)
2. (f )
(n)
= f (n) + g (n)
= f ( n )
n
3.
4. g ( x) 0 trn X th
f
kh vi n ln trn X
g
3. d ( f .g ) = Cnk d k f .d n k g
n
k =0
4. Nu g ( x) 0 th
f
c vi phn n cp n.
g
Ch :
51
f
Khng c cng thc tng qut cho
g
( n)
cng nh d n
f
.
g
f ( x) = x 3 , g ( f ) = f 2 g ( f ( x) ) = x 6
dg ( f ( x) ) = 6 x 5 dx d 2 g ( f ( x) ) = 30 x 4 dx 2
Mt khc dg ( f ) = 2 fdf d 2 g ( f ) = 2(df ) 2
m
df = 3x 2 dx d 2 g ( f ) = 18 x 4 dx 2 30 x 4 dx 2
V d 6: Cho f ( x) = x m , x , m
Tnh f ( n ) ( x) vi n
Gii:
f ' ( x) = mx m 1 ,
f ( k ) ( x) = m(m 1)...(m k + 1) x m k
Chng t
m(m 1)...(m n + 1) x m n
f ( n ) ( x) = m!
0
nu n < m
nu n = m
nu n > m
x ,
f ( n ) ( x) = sin x + n , n *
2
Gii:
Gi s cng thc ng vi n
x, n
52
k
f (100) ( x) = C100
( x 2 )( k ) (sin x) (100 k )
k =0
0
1
2
f (100) ( x) = C100
x 2 (sin x) (100 ) + C100
( x 2 )' (sin x)( 99) + C100
( x 2 )" (sin x)( 98)
99
f ( x) =
2x + 3
hy tnh f ( n ) ( x)
( x 1) 2 ( x + 1)
1 1
1
1 1
5
f ( x) = .
.
+ .
2
4 x 1 4 x +1
2 ( x 1)
n!
n!
1
(n + 1)! 1
5
.(1) n
+ .(1) n
f ( n ) ( x) = .(1) n .
2+ n
n +1
( x + 1) n
( x 1)
4
( x 1)
4
2
f ( a + h) f ( a )
0
h > 0
h
h < 0 f ( a + h ) f ( a ) 0
h
Chuyn qua gii hn khi h 0 s c
f ' (a) 0
f ' (a) = 0
f ' (a) 0
Hm t cc tiu a phng cng c chng minh tng t
Ch :
Nu hm t cc tr ti a th a phi l im trong ca X . Nh vy nu f ( x) xc nh
t cc i (cc tiu) ti a th
f t ' (a ) 0 v f p ' (a ) 0
( f t ' (a ) 0 v f p ' (a ) 0 )
Hm s c cc tr ti a cha chc kh vi ti a
f (h) f (0) h
=
h
h
x 3 0 vi x 0
f ( x) = x 3 c f ' (0) = 0 tuy nhin 3
Vy n khng c cc tr ti 0.
x 0 vi x 0
2.4.2. nh l Rn (Rolle)
a ,b
nh l 2.12: Cho f [ ] tho mn.
54
f (a) = f (b)
H.2.6
Chng minh:
Theo tnh cht ca hm lin tc trn [a, b] th f (x) s t gi tr nh nht m v ln
nht M trn [a, b]
m = Min f ( x) = Inf f ( x) ;
[a , b ]
[a , b ]
M = Max f ( x) = Sup f ( x)
[a , b ]
[a , b ]
(2.18)
Chng minh:
55
f (b) f (a )
a ,b
Xt hm [ ] xc nh bi ( x) = f ( x)
( x a ) R rng (x) lin
ba
tc trn [a, b], kh vi trn (a, b) v (a ) = (b) = f (a ) . Theo nh l Rolle tn ti c (a, b) sao
cho ' (c) = 0
' (c ) = f ' (c )
f ' (c ) =
Suy ra
Nh vy
f (b) f (a )
=0
ba
f (b) f (a)
hay f (b) f (a) = f ' (c)(b a)
ba
Ch :
nh l Lagrange c th minh ho hnh hc nh sau :
Tn ti t nht mt im M (c, f (c) ) C f vi c (a, b) m tip tuyn ti song song
vi ng thng AB, trong A(a, f (a ) ) , B(b, f (b) ) . Xem hnh 2.7.
H qu 1: (nh l gii hn ca o hm )
Cho x0 (a, b), f ( a ,b ) tho mn:
1. f ( x) lin tc ti x0
2. f (x) kh vi trn (a, b) \ {x0 }
3. lim f ' ( x) = l . Khi f kh vi ti x0 v f ' ( x) lin tc ti x0
x x0
Chng minh:
V lim f ' ( x) = l nn > 0, > 0 sao cho
x x0
x (a, b) \ {x0 } :
f ( x) f ( x0 )
l = f ' (c x ) l <
x x0
56
f (b )
C
f (a)
H.2.7
Ch :
Chng ta nhn c nh l tng t i vi o hm tri hoc phi
a ,b
H qu 2: Cho f [ ] tho mn:
1. f lin tc phi ti a
2. f kh vi trn (a,b)
3. lim+ f ' ( x) = l khi c f p ' (a ) = lim+
xa
h0
f ( a + h) f ( a )
=l
h
x x0
f ( x) f ( x0 )
= +, ()
x x0
(2.19)
( x) = f ( x) f (a )
f (b) f (a )
(g ( x) g (a) )
g (b) g (a )
f ' (c )
Ch :
Pn( k ) (a ) = f ( k ) (a )
k = 0, n
Pn ( x) = f (a) +
f ' (a)
f ( n ) (a)
( x a) n
( x a) + ... +
n!
1!
Chng minh:
Gi s tn ti a thc th hai l Qn (x) khi hiu Pn ( x) Qn ( x) l a thc c
bc khng vt qu n v c nghim x = a bi n + 1, chng t Pn ( x) = Qn ( x)
t Pn ( x) = A0 + A1 ( x a ) + ... + An ( x a ) n
58
Pn( k ) (a ) = k! Ak = f ( k ) (a) Ak =
n
Chng t
Pn ( x) =
k =0
f ( k ) (a)
k!
(k = 0,1,..., n)
f ( k ) (a)
( x a) n
k!
f ( n +1) (c)
( x a) n +1 vi c (a, x)
rn ( x) =
(n + 1)!
(2.20)
f ( n +1) (c)
( x a ) n +1 .
(n + 1)!
Suy ra rn ( x) =
n
2.
f ( x) =
k =0
f ( n +1) (a + ( x a))
f ( k ) (a)
( x a) n +1
( x a)k +
(n + 1)!
k!
(2.21)
3.
f ( x) =
k =0
(2.22)
59
x a ngha l rn ( x) = 0 ( x a ) n
rn ( x)
f ( n +1) (c)
=
( x a) dn n 0 khi
( x a)n
(n + 1)!
Ngi ta chng minh phn d vit trong dng khc, gi l dng Cauchy:
rn ( x) =
f ( n +1) (x)
(1 ) n x n +1
n!
f ( x) = e x , x .
1.
Ta c f ( k ) (0) = 1, k
Suy ra
2.
xk
e = + 0( x n )
k = 0 k!
n
f ( x) = sin x,
(2.23)
x ,
k = 2m
k 0 ,
sin x =
(1)m
m=0
Tng t cos x =
(1)m
m =0
x 2 m +1
+ 0( x 2 n + 2 )
(2m + 1)!
(2.24)
x2m
+ 0( x 2 n +1 ) .
(2m)!
(2.25)
f ( x) = (1 + x) , , x X , X ph thuc . Vi x ln cn ca 0, k ta c
f ( k ) ( x) = ( 1)...( k + 1)(1 + x) k
f ( k ) (0) = ( 1)...( k + 1)
n
( 1)...( k + 1)
k =1
k!
Suy ra (1 + x) = 1 +
Cc trng hp c bit:
Vi = 1
60
x k + 0( x n ) .
(2.26)
1
= 1 x + x 2 ... + (1) n x n + 0( x n )
1+ x
1
= 1 + x + x 2 + ... + x n + 0( x n )
1 x
Vi =
1
2
1+ x = 1+
Vi =
1
1
x x 2 + 0( x 2 )
2
8
1
2
1
3
1
= 1 x + x 2 + 0( x 2 )
2
8
1+ x
3. f ( x) = ln(1 + x) . Trong ln cn 0 th
f ( n +1) ( x) = (1) n
n!
f ( n +1) (0) = (1) n .n !, n
n +1
( x + 1)
n
x2
n 1 x
ln(1 + x) = x + ... + (1)
+ 0( x n )
2
n
4. f ( x) = tgx.
(2.27)
Trong ln cn ca 0 hm kh vi mi cp
x3 x5
+ + ...
x3
sin x
3!
5!
Ta biu din tgx =
=
= x + + 0( x 3 )
2
4
x
x
cos x
3
1 + + ...
2! 4!
x
lin tc ti a v kh vi ln cn (a ) \ {a}
2.
g ' ( x) 0
3.
lim
xa
Khi lim
xa
x (a) \ {a}
f ' ( x)
=l
g ' ( x)
f ( x) f (a)
= l.
g ( x) g (a)
Chng minh:
f ' ( x)
l <
g ' ( x)
61
(2.28)
f ( x ) f ( a ) f ' (c x )
=
g ( x ) g ( a ) g ' (c x )
f ( x) f (a)
l <
g ( x) g (a )
f ( x) f (a)
=l
g ( x) g (a )
Ch :
Nu f (a ) = g (a ) = 0 th r rng qui tc LHospital cho ta iu kin tm gii hn
dng
0
0
lim
xa
f ( x)
f ' ( x)
= lim
=l
g ( x) x a g ' ( x)
xa
1
1
v
v nh vy
f ( x)
g ( x)
Nhn thy rng trong php chng minh qui tc LHospital nu a = hoc l = kt
qu vn ng.
Cn lu rng qui tc LHospital ch cho iu kin tm gii hn. Bi v khi khng
f ' ( x)
f ( x)
vn c th tn ti lim
. Chng hn :
tn ti lim
x a g ' ( x )
x a g ( x )
lim
x + cos x 1
1 sin x
( x + cos x)'
= lim
khng tn ti
= . Tuy nhin lim
x
2x
2
2
(2 x)'
tm lim
x a
f ' ( x)
ng nhin c th p dng qui tc LHospital trong f v g thay
g ' ( x)
x sin x
x(1 cos x)
Gii:
p dng cc cng thc khai trin hu hn s nhn c
1 3
x + 0( x 4 )
x sin x
1
lim
=
= lim 6 2
x 0 x (1 cos x )
x 0 x
3
x + 0( x 3 )
2
62
1 e x 1 cos x
sin x
Gii:
1 e x = 1 (1 x + 0( x) ) =
x + 0( x) =
x2
1 cos x = 1 1
+ 0( x 3 ) =
2
sin x =
Vy lim+
1 e
x 0
V d 12:
x3
+ 0( x 4 ) =
6
x + 0( x )
x2
x
+ 0( x 3 ) =
+ 0( x )
2
2
x + 0( x )
x
0( x)
2
= lim+
x 0
x + 0( x )
x + 0( x )
1 cos x
= lim+
x 0
sin x
x
=1
x
Tm
a. lim
x 0
ln(1 + x)
,
x
b.
lim+ x ln x, ( > 0)
x 0
Gii:
ln(1 + x)
= lim 1 + x = lim
=
a. Nhn xt lim
x 0
x 0
x 0
( x) '
b. lim+ x ln x = lim+
x 0
V d 13:
x 0
(ln x)'
x
ln x
= lim+
= 0 .Vy I = 0.
= I , lim+
x 0
x 0
1
1
( )'
x
x
Tnh
x
ln x
,
(
>
0
)
,
b.
lim
, (a > 1, > 0)
x + a x
x + x
a. lim
Gii:
1
(ln x)'
1
ln x
= x 1 = 0 khi x + chng t lim = 0
a.
x + x
( x )' x
x
b.
( x )' x 1
=
, ly o hm hu hn n ln sao cho n 0 . Khi
(a x )' a x ln a
( 1)...( n + 1) x n
a x ln n a
x
0 chng t lim x = 0
x + a
x +
63
Vy ta so snh c cc VCL ln x, x , a x ti .
V d 14: Bng phng php lga hy tnh cc gii hn sau y
1
sin x 1cos x
, I 3 = lim+ (cot gx) ln x
I 1 = lim+ x x , I 2 = lim
x 0
x 0 x
x 0
Gii:
ln x x = x ln x + 0 (theo v d 4)
x 0
I1 = e 0 = 1
1
sin x ln sin x ln x
1
sin x 1cos x
=
ln
=
ln
x
1 cos x
1 cos x
x
x cos x sin x
x sin 2 x
1
( x cos x sin x)'
1
x sin x
=
=
2
2
x 0 3
( x sin x)'
sin x + 2 x sin x cos x sin x
+ 2 cos x
x
I2 = e
ln(cot gx)
1
3
1
ln x
1
ln cot gx
ln x
1
1
( 2 )
x
(ln cot gx)' cot gx sin x
=
=
1
1
sin x cos x x0+
(ln x)'
x
I 3 = e 1
64
Gi s f tng trn [a, b]. Cho x0 (a, b), h * sao cho x0 + h (a, b) , ta c:
f ( x 0 + h) f ( x 0 )
0
h
Qua gii hn khi h 0 nhn c f ' ( x 0 ) 0
*
f ( x 2 ) f ( x1 ) = ( x 2 x1 ) f ' (c)
( x 2 x1 )( f ( x 2 ) f ( x1 )) 0 f ( x) tng trn [a, b]
Thay f bi f s nhn c nh l trong trng hp hm gim.
2.6.2. iu kin hm s t cc tr
nh l 2.18: Cho
f ' ( x) 0 trn (a + , a) th f c mt cc i ti a.
nh l ny suy trc tip t nh l 2.17 trong mc 2.6.1 v nh ngha cc tr ca hm s.
nh l 2.19: Cho c o hm lin tc n cp n ti ln cn (a ) v tha mn iu kin:
(n)
(a ) > 0 , t cc i nu
f ( n ) (a) < 0 .
b. Nu n l th f(x) khng t cc tr ti a.
Chng minh:
Trong ln cn b ca a, ta c cng thc Taylor ti ln cn :
f ( x ) = f (a ) +
f ( n ) ( )
f ' (a)
f ( n 1) (a )
( x a ) n 1 +
( x a) n
( x a ) + ... +
n
(n 1)!
1!
f ( x) = f (a ) +
f ( n ) ( )
( x a) n ,
n!
( a, x )
65
a. Nu n chn th ( x a ) n 0
Gi s f(n)(a) > 0, do tnh lin tc ca f(n)(x) ln cn a nn f
(n)
( ) > 0 trong (a ) .
Vy f t cc tiu ti a.
Gi s f(n)(a) > 0, khi f ( x) f (a ) chng t f t cc i ti a.
b. Nu n l, (x a ) i du ln cn (a ) trong khi f
n
(n)
(a ) 0 . Gi s
.
2
3
2
3
2 1
1 /
y/ = 3 + 3
, y = 0 khi
3 x
x 1
+
y
1
2
0
3
1
Vy hm s gim trong cc khong (;0), ( ;1)
2
1
hm s tng trong cc khong (0; ), (1;+)
2
y min = y (0) = y (1) = 1
66
1
2
1
y max = y ( ) = 3 2
2
m = f ( x1 ) f ( x), x X
Ni rng hm f ( x) t GTLN l M ti x 2 X khi v ch khi :
M = f ( x 2 ) f ( x), x X
2.7.1. Hm lin tc trn on kn [a, b]
Theo tnh cht lin tc ca hm s trn mt on kn bao gi cng tn ti m,M. Theo
nh l Fermat nu hm kh vi ti x0 v t cc tr ti th f(x0) = 0. V cc tr c tnh a
phng nn cc im ti hm t GTBN, GTLN ch c th l hoc cc im ti hm s
khng kh vi hoc cc im lm o hm trit tiu hoc cc im a, b. T cc quy tc tm m,
M tng ng x1, x2 nh sau:
a. Tm cc gi tr f(a), f(b).
b. Tm cc gi tr ca hm s ti cc im hm s khng kh vi.
c. Tm gi tr ca hm s ti cc im lm trit tiu o hm f(x).
d. So snh cc gi tr tm c trn tm ra gi tr b nht, l m, tm ra gi tr ln
nht, l M.
2.7.2. Hm lin tc trn khong m, khong v hn
Trong trng hp ny, thay v tnh f(a), f(b), ta tm gii hn ca hm s khi x dn ti a,
dn n b, hoc dn n . Tuy nhin phi xem xt hm s c t c gii hn ny khng. Cc
bc tip theo thc hin nh mc trn.
V d 16: Tm GTBN, GTLN ca hm s y = 3 ( x 2 2 x) 2 ,
Gii:
y (0) = 0, y (3) = 3 9
Hm s kh vi trn khong (0, 3) \ {2}. y (2) = 0 .
y' =
4
3
x 1
3
x( x 2)
= 0 khi x = 1 , y (1) = 1
{ }
M = max{0,1, 9 }=
m = min 0,1, 3 9 = 0 t c ti x = 0, x = 2
3
9 t c ti x = 3
67
0 x3
y (0,1) = 10
1
10
, lim y = lim x x = +
x +
x +
1
e
1 1
1
1
Vy m = min 1 ,
= 1 t c ti x = e
10
10
e e
ee
Hm s khng c GTLN.
2.8. HM LI
2.8.1. Khi nim v hm li, hm lm v im un
A. nh ngha
1. nh x f : X c gi l li nu
x1 , x 2 X , [0,1], f (x1 + (1 ) x 2 ) f ( x1 ) + (1 ) f ( x 2 )
(2.29)
x = x1 + (1 ) x 2 , M 1 ( x1 , f ( x1 )), M 2 ( x 2 , f ( x 2 )), C f l th ca hm s f
y
f ( x2 )
M2
f ( x1 ) + (1 ) f ( x 2 )
M1
f ( x1 )
f (x)
x1
H.2.8
68
x2
Nh vy nh x f li khi v ch khi vi bt k cp im ( M 1 , M 2 ) ca C f , mi im
X \ {a} , tc l
a ( x) =
f ( x) f (a)
tng trn X \ {a} .
xa
Chng minh:
Ly ty a, b, c X sao cho a <b <c . Gi A(a, f(a)), B(b, f(b)), C(c, f(c)) v P(AB),
P(AC), P(BC) l cc h s gc ca cc ng AB, AC, BC.
Nh vy a (b) = P ( AB), a (c) = P( AC ) . Do vy nh l c chng minh khi ta ch ra
cb
[0,1]
ca
f li c ngha l:
ba
ca
hay P ( AB) P( AC )
2.8.2. iu kin hm li
nh l 2.21: Gi s f l li trn X khi f kh vi phi v tri ti mi im trong ca X v
f ' (a)
f (b) f (a )
f ' (b) f ' ( x) tng trn X
ba
Ngc li cho f(x) tng trn X, cho a, b X sao cho a < b v [0,1] , t
f ( x) f (a ) + (1 ) f (b)
Chng t f li trn X.
H qu 1: Cho f kh vi hai ln trn X. f l li iu kin cn v l f " ( x) 0
H qu 2: u(a, f(a)) l im un ca th hm f X vi a X , f kh vi hai ln trn X ,
iu kin cn v l f(a) = 0 v f(x) i du khi x i qua im a.
V d 18: Xt tnh li, lm v tm im un ca th hm s y =
a a
ln , a > 0
x x
Gii:
Hm s kh vi mi cp khi x > 0 .
y' =
y" =
a
a
(1 + ln )
2
x
x
a
a
(3 + 2 ln )
3
x
x
3
y"= 0 khi 3 + 2 ln
a
= 0 hay x = ae 2
x
3
2
3
2
3
32
ae ,+ vy xU = ae 2
3
yU = ae 2
2
TM TT NI DUNG CHNG II
nh ngha o hm ti mt im
Cho a X , a + h X , f X . Ni rng f kh vi ti a nu tn ti gii hn hu hn
70
lim
h 0
f ( a + h) f ( a )
h
df
(a ) gi l o hm ca f ti a.
dx
nh ngha o hm mt pha
1. Cho a X , a + h X . Ni rng f kh vi phi ti a nu tn ti gii hn hu hn
lim+
h 0
f ( a + h) f ( a )
h
lim
h 0
f ( a + h) f ( a )
h
Cc php tnh i s ca o hm ti mt im
Cho f v g kh vi ti a khi :
1. f + g kh vi ti a v ( f + g )' (a ) = f ' (a) + g ' (a)
2. , f kh vi ti a v ( f ) '(a ) = f '(a )
3. f .g kh vi ti a v ( f D g ) '(a) = f '(a) g (a) + f (a) g '(a)
'
f
f
f '(a) g (a) f (a ) g '(a )
kh vi ti a v (a ) =
.
4. Nu g (a ) 0 th
g 2 (a)
g
g
5. o hm ca hm hp:
Cho a X , f : X , g : Y vi f ( X ) Y . Nu f kh vi ti a v g kh vi ti
f (a) th hm hp gof kh vi ti a v
( gof )' (a) = g ' ( f (a) ). f ' (a ).
6. o hm ca hm ngc:
Gi s f : X n iu ngt v lin tc trn X kh vi ti a X v f ' (a) 0
Khi hm ngc ca f l f 1 : f ( X ) kh vi ti f (a ) v
71
( f ) ( f (a ) ) =
1 '
1
f ' (a)
f
f ' g fg '
f
4. g ( x) 0 trn X th
kh vi trn X v =
g2
g
g
5. Cho f X v g Y . Nu f kh vi trn X v g kh vi trn f ( X ) th gof kh
vi trn v ( gof )' = ( g ' of ) f ' . M rng (hogof )' = (h' ogof )( g ' of ) f '
6 .Cho f X n iu ngt trn X , kh vi trn X v f ' ( x) 0 trn X khi
f 1 kh vi trn f ( X ) v ( f 1 )' =
1
f'
nh ngha vi phn ti mt im
Cho f X , f kh vi ti a X . Vi phn ca f ti a k hiu df (a ) xc nh bi cng
thc: df (a) = f '(a).dx
f
1
(g (a)df (a) f (a)dg (a) ) khi g (a) 0
4. d (a ) = 2
g (a)
g
2. d (f )( x) = df ( x)
3. d ( f .g )( x) = f ( x)dg ( x) + g ( x)df ( x)
f
1
(g ( x)df ( x) f ( x)dg ( x) ) khi g ( x) 0
4. d ( x) = 2
g ( x)
g
o hm cp cao
Qui c: f ( 0) ( x) = f ( x) . o hm cp n c k hiu l f ( n ) ( x) v xc nh nh sau:
(n)
df ( n 1) ( x)
( x) =
dx
(f )
( p) (q)
= f ( p + q)
( n)
= f (n) + g (n)
2. (f )
= f ( n )
3. ( fg )
(n)
(n)
k =0
4. g ( x) 0 trn X th
f
kh vi n ln trn X
g
Vi phn cp cao
d n f (a) = f ( n ) (a)dx n ,
d n f ( x) = f ( n ) ( x)dx n
3. d n ( f .g ) = Cnk d k f .d n k g
k =0
4. Nu g ( x) 0 th
f
c vi phn n cp n.
g
nh l Fermat
73
nh l Rn (Rolle)
a ,b
Cho f [ ] tho mn.
Pn( k ) (a) = f ( k ) (a )
k = 0, n
Pn ( x) = f (a ) +
f ' (a )
f ( n ) (a )
( x a ) + ... +
( x a) n
1!
n!
74
3. Gi rn ( x) = f ( x) Pn ( x) l phn d Taylor bc n ti a ca f ( x)
Phn d rn (x) c dng:
f ( n +1) (c)
rn ( x) =
( x a) n +1 vi c (a, x)
(n + 1)!
c = a + ( x a ), 0 < < 1 , gi l phn d trong dng Lagrange
Cng thc McLaurin ca cc hm thng dng
xk
1. e = + 0( x n )
k = 0 k!
x
2. sin x =
(1)
m=0
3. cos x =
(1)m
m =0
x 2 m +1
+ 0( x 2 n + 2 )
(2m + 1)!
x2m
+ 0( x 2 n +1 ) .
(2m)!
( 1)...( k + 1)
k =1
k!
4. (1 + x) = 1 +
x k + 0( x n ) .
1
= 1 x + x 2 ... + (1) n x n + 0( x n )
1+ x
1
= 1 + x + x 2 + ... + x n + 0( x n )
1 x
5. ln(1 + x) = x
x2
xn
+ ... + (1) n 1 + 0( x n )
2
n
x3 x5
x +
3
sin x
3! 5! = x + x + 0( x 3 )
=
6. tgx =
x2 x4
3
cos x
1 +
2! 4!
Qui tc Lpitan (LHospital)
Cho a X , f , g X tho mn cc iu kin sau:
1. lin tc ti a v kh vi ln cn (a ) \ {a}
2. g '( x) 0 ,
3. lim
xa
x (a ) \ {a}
f ' ( x)
f ( x) f (a)
= l Khi lim
=l
x a g ( x) g (a)
g ' ( x)
75
Tnh n iu ca hm kh vi
a ,b
Cho f [ ] tha mn:
f ' ( x) 0, x (a, b)
iu kin hm s t cc tr
1. Cho f X . Nu tn ti ln cn (a ) X v f ' ( x) 0 trn (a , a) v f ' ( x) 0
trn (a + , a) th f c mt cc i ti a.
2. Cho c o hm lin tc n cp n ti ln cn (a ) v tha mn iu kin:
(n)
(a) > 0 , t cc i nu
f ( n ) (a) < 0 .
b .Nu n l th f(x) khng t cc tr ti a.
x1 , x 2 X , [0,1], f (x1 + (1 ) x 2 ) f ( x1 ) + (1 ) f ( x 2 )
Ni rng f l lm khi v ch khi f l li.
1. Cho f kh vi hai ln trn X. f l li iu kin cn v l f " ( x) 0
2. u(a, f(a)) l im un ca th hm f X vi a X , f kh vi hai ln trn X , iu
kin cn v l f(a) = 0 v f(x) i du khi x i qua im a.
3. Cho f X kh vi. f li trn X iu kin cn v l f tng trn X
CU HI V BI TP CHNG II.
2.1. Hm s lin tc ti x0 th kh vi ti ?
ng
Sai