‘TALIA WYSZOGRODZKA-LIBERADZKA edra Slawistyki iwersytet Gdaniski ba za razbijanje. raz chorwackiego Pokolenia X ut prozatorski Tomislava Zajca, absolwenta dramaturgii zagrzebskiej Aka- iji dramskih umjetnosti (Akademii Sztuki Dramatycznej) i uznanego drama- jisarza mlodego pokolenia, wydana w 1998 r. Soba za razbijanje (Pokéj do icia)', zostat zauwazony nie tylko ze wzgledu na osobe tworcy, lecz takze, 0ze przede wszystkim, z powodu poruszanej tematyki. Autor postawit przed zadanie opisania sytuacji spolecznej panujacej w Chorwacji pod koniec 0. anajlepszym sposobem, azeby ja zobrazowac, wydato mu sie wgtebienie cie najblizszej mu mtodej generacji, wowczas nasto- i dwudziestoparolatkow. Mlodzi bohaterowie pierwszej powieSsci Zajca dorastali w obliczu ciezkiej acji politycznej w Chorwacji, ktérej kulminacja byla toczaca sie w latach 1—1995 wojna. Po jej zakoriczeniu nastapila naga tajkunizacija’ spoleczeristwa, i gwaltowne, znaczne wzbogacenie sie jego czesci. Wielkie oddzialywanie na to lenie, oprécz traumy wyniktej z przebytej wojny, miato réwniez otwarcie sie rwacji na bardziej rozwiniety Zachéd. Jak méwi sam autor, nastaly czasy swa- F, polegajace na przechwyceniu przez wyczerpane latami wojen spoleczeristwo odnich trendéw. Skutki ich bezkrytycznego wchlaniania w wyzszym stopniu ula mtodsza generacja, bardziej podatna na przejecie wzorcéw, réwniez tych itywnych. Pozbawiona opieki i uwagi rodzic6w mtodziez, pokolenie niezna- -e wiasciwych wzoréw zachowani czuje sie calkowicie bezkame, co w powiesci adzi do uzaleznieri, coraz ciezszych przewinien i innych dewiacyjnych zacho- ., jak np. kradziezy, pobi¢, prostytucji, nielegalnego handlu narkotykami, a na- * 'T. Zajec, Soba za razbijanje, Zagreb 1998. 2 Zob. np. B. Joviéevié, Balkanski kapitalizam: Prijavo bogacenje i tajkunizacija politiéara, io Slobodna Evropa 25.06.2011, http://www.slobodnaevropa.org/content/tema_sedmice_bal- _tajkuni_politika/24246230.html (04.05.2012). >, Vrijeme objesti”, rozmowa autorki artykulu z Zajcem za posrednictwem poczty intemetowej.448 NATALIA WYSZOGRODZKA-LIBERADIN® wet morderstwa. Zajec bezlitosnie sportretowal chora rzeczywistos¢ ,,bi milodziezy”, zabierajac tym samym glos w dyskusji nad stanem jej patologizes Powiesé Soba za razbijanje z 1998 r. krytyka przyjela rozmaicie, lecz, bis pod uwage, Ze chodzito o debiut prozatorski, nie atakowano zbyt mocno. naprawde nie byto realnych podstaw do ostrej krytyki. By¢ moze datoby si zarzucié autorowi, ze przedstawit w sposdb wrecz nierealny temat uzaleznie zagrzebskiej miodziezy, styl zycia drobnych kryminalistéw z szeregow ma narkotykowej czy tez mata wiarygodnosé niektérych z postaci oraz widocz iniekiedy irytujace wyliczanie firm, modnych marek, a takze konkretnych p 7 dukt6w w stylu American Psycho*. Rozwazania na temat sportretowanej mtodziezy mozna umiescié w &cie Generation X”. Termin ten szerzej zaistniat w kulturze masowej od 1S kiedy kanadyjski pisarz Douglas Coupland wydat zbiér Generation X: Tal es an Accelerated Culture (Pokolenie X. OpowieSci na czas przyspieszajqcej * ry®), ktéry natychmiast stat sie bestsellerem i zostal przethimaczony na wie I zykow, stajac sie swoistym pokoleniowym manifestem. Coupland nie byt j autorem tego okreslenia. Po raz pierwszy termin ten zostal uzyty przez brytyjska socjolog Jane De son. Przeprowadzita ona w 1964 r. badania nad brytyjskimi nastolatkami, spali ze soba przed zawarciem maiéeristwa, nie wierzyli w Boga, nie lubili! lowej i nie szanowali rodzicéw. Wyniki swoich badati Deverson opubliko w ksiazce Generation X°. Kilka lat pézniej okreslenie ,,Generation X” zos wykorzystane przez punkrockowego muzyka Billy’ego Idola, ktory wtasnie mianem nazwat sw6j powstaly w 1976 r. zespét. Nazwa miata by¢ wyrazem c takterystycznego dla subkultury punk nihilistycznego podejgcia do rzeczywist iodrzucenia powszechnie szanowanych przez spoteczny establishment wa © ,Sobu za razbijanje iz 1998. krititari su razlitito dotekali, no, uzevsi u obzir da © prvom romany, nitko je nije odveé napadao. Zapravo, i nije bilo realne podloge za stroge Mofda mu se mogla zamjeriti tek pomalo nerealno postavijena glavna tema ovisnosti zagr= mladeZi, blago pretjerivanje pri prikazu Zivotnoga stila sitnijih kriminalaca iz. redova narkon ipak, blaga neuvjerljivost nekih od likova te odveé otigledno i povremeno iritantno nabrajanje modnih marki ili odredenih proizvoda u stilu Ameriékog psiha”, J. Gluhak, Petica iz testa, Ve 2001, nr 203, http://Awww.matica.hr/Vijenac/vij203.nsf/AllWebDocs/Peticaiztesta (10.05.20 5 D, Coupland, Generation X: Tales for an Accelerated Culture, New York 1991; Pokolenie X. Opowiesci na czasy przySpieszajacej kultury, tum. J. Rybicki, Warszawa 1998 6 Ch, Hamblett, J. Deverson, Generation X, New York 1964. 7 R. Bomba, Generacja x, [w:] Internetowa Encyklopedia Epistema, hasto d 19.01.2008, http://wiedzaiedukacja.eu/archives/76 (7.05.2012).KULTURA 449 »Pokoleniem X” nazywa sie generacje, ktéra wycofala sie na margines zycia jolecznego, by znalezé sie ,,poza klasa”. Fenomen ten opisuje miedzy innymi Fight lub Chucka Palahniuka, w ktérym jeden z bohateréw — Tyler Durden — méwi: Jestesmy Srednimi dzieémi historii, bez celu i miejsca. Nie mieligmy zadnej wielkiej wojny ani wielkiej depresji. Wielka wojna to wojna duchowa. Wielka depresja to nasze zycie. Wychowafa nas telewizja, bysmy wierzyli, ze mozemy byé milionerami lub gwiazdami — ale nie bedziemy. I uswiadamiamy sobie to®, edstawiona przez Zajca mlodziez jest czeSciq Pokolenia X, roini sie jednak eco od réwiesniczej generacji na Zachodzie, ktéra nie przezyta nigdy wstrzasu koleniowego, jakim jest wojna. Powojenne nagle zachly$niecie sie Zachodem, wszystkimi jego plusami i minusami, upodobnito jednak chorwacka mlodziez tej z krajéw bardziej rozwinietych. Mtodzi ludzie — Luka, Simun, Dora, Vili, Patrik i Iva — sportretowani w po- ieSci Soba za razbijanje maja od kilkunastu do dwudziestu paru lat. To dzieci ‘obogackich, tzw. tajfundw, ich rodzice najezesciej sa jednak rozwiedzeni. cowie to ludzie na wysokich stanowiskach, ktorzy osiagneli bardzo duze suk- y zawodowe, a co za tym idzie — posiadaja pokaZne zasoby finansowe. Matki zaabsorbowane soba kobiety, ktore pozbawione wsparcia bylych malzonk6w sto nie poradzily sobie z wychowywaniem dzieci. Zar6wno ojcowie, jak i mat- zyja w prawie bezustannych rozjazdach i podrdzach, pozostawiajac dzieci bez iejkolwiek opieki, skazujqc je na szybkie dorosniecie. O kolejnym wyjezdzie zice informuja poprzez krétkie wiadomosci na sekretarce badé notki pozo- wione na stole: ,,Stara na stole zostawita czeki, jedna ze swoich kart i wiado- $C, Ze ona i Antonio wyjechali do stonecznego Palermo”, Bohaterowie rzadko tykaja swoich rodzicéw, czasem ciezko im nawet sobie przypomnieé, kiedy itnio ich widzieli: ,,Zastanawiam sie, kiedy ostatni raz widziatem star. Przed iesiqcem czy jakos jeszcze wezesniej”*°. Blanka Brzozowska przyjmuje, iz Iksy to dzieci pokolenia zwanego baby jomers, czyli rewolucyjnej generacji lat 60., ktéra swoje idealy zaprzepascita rzecz intratnych posad i wygodnego, konsumpcyjnego zycia. Zazdrosé, jaka ? Cyt. za: B. Brzozowska, Gen X: Pokolenie konsumentéw, Krakéw 2005, s. 9. * Stara je na stolu ostavila Gekove, jednu od svojih kartica i poruku da su ona i Antonio otputovali u sunéani Palermo”, T. Zajec, op. cit., s. 150, Thumaczenia cytat6w na jezyk polski sa mojego autorstwa —N. W-L. '° ,Razmisljam kad sam posljednji puta vidio staru, Prije mjesec dana, ili ne8to vi8e od toga”, ibidem, s. 35.450 NATALIA WYSZOGRODZKA-LIBERAD=* wywolat u dzieci ,,.X” materialny dobrobyt rodzicow, spowodowala u miodycs opozycyjne nastawienie w stosunku do matek i ojcéw, odmowe przejecia ich temu wartosci i udzialu w wyécigu szczuréw, niecheé w wyznaczaniu sobie i poszukiwania dobrze platnej pracy, ostentacyjne snicnierobienie”™. Podobnie jak ich zachodnie odpowiedniki, chorwackie Iksy wytzelag wyscigu szczurdw, w ktorym brali udziat ich rodzice. Kierunki studiow, kt bie wybierajq, nie zapowiadajq wielkich karier i pieniedzy: L..] typ obok niego sie rozesmiat [...] i pyta, na ktérym jestem roku, st méwi, ze historia sztuki to delikatne studia, grubas klepie mnie po ramiel »Mogles i8¢ na coé bardziej konkretnego, powiedzmy na zarzadzanie, jak tata, hahahaha”. Bohaterowie powiesci, podobnie jak Iksy z Zachodu, zastepuja pospolii zdaniem zajecia praca tworcza, jak Iva, kt6ra rzezbi cal kolekcje wagin. innych gléwnych bohateréw — Simun i Luka — zamiast regularnej Sciezki obrali handlowanie narkotykami. W ten spos6b moga zarabiaé duzo pienied nie przemeczajac sie i pracujac w nienormowanych godzinach pracy, nawet dy, kiedy sie po prostu bawia ze znajomymi: Zycie slackers6w/X-6w odbywa sie w ramach dyskursu wyznaczonego p! mass media, ktory jest 2rédtem ich rozméw i fantazji. Mamy tu do czyni z bezcelowym zyciem, odbywajacym sie — jak to miato miejsce w filmie Sla ker — od jednej do drugiej sceny i sytuacji, bez wiekszego zwiqzku miedzy ni: Przypadkowe spotkania, nieustrukturyzowane przyjscia i odejécia, banalnosi wszystko to okraszone ,momentami euforycznej intensywnosci”®. Bohaterowie niekonwencjonalni, bulwersujacy, wrecz szokujacy otoczenie waniem, zyja wedlug wiasnych zasad; nieprzewidywalni, patologicznie nie} ni przysztosci tesknia za prawdziwa mitoscia i wlasnym, bezpiecznym do! jednak nie chca powiedzie¢ o tym na gtos lub — moze — nie potrafia, chor przerazenie, niepewnoé¢ i samotnos¢ pod maska wyluzowania i zabawy. Co 1B, Brzozowska, op. cit., s. 13. 2 | [...] tip pokraj njega se nasmije [...] i pita na kojoj sam godini, stari govori da je po umjetnosti delikatan studij, debeli me tapsa po ramenu: »Mogao si neSto konkretno, recimo uw duzetnike, kao tvoj tata, hahahaha«”, T. Zajec, op. cit., s. 209. 8 Cyt, za: Z. Melosik, Kultura popularna jako czynnik socjalizacji, [w:] Pedagogika. recznik akademicki, t. 2, red. B. Sliwerski, Z. Kwiecifiski, Warszawa 2003, http://czytelnia.« pW/0,1163838,do_czytania.html (4.05.2012).KULTURA 451 kawe, Zajcowi udato sie spojrzeé na opisywane srodowisko z boku, nie potepiajac w czambut, ani nie sympatyzujac z nim. Zdaniem Gorana Rema: Tomislav Zajec wydaje w 1998 roku ,,chorwackie pulp-fiction”, powiesé Soba za razbijanje, w ktorej w solidnie umotywowany pod wzgledem socjologicz- nym spos6b opowiada o swiecie narkotyk6w, sukceséw i zbrodni, nie zajmu- Jac okreSlonego stosunku wzgledem tych zjawisk i nie proponujac zadnej drogi wyjscia z patologicznych sytuacji'*. Przekonani o swojej bezkarnosci, dreczeni mnéstwem problemow wewnettz- nych, sfrustrowani, pograzaja sie w tym ryzykownym Swiecie coraz bardziej. Niemal wszyscy bohaterowie powiesci Soba za razbijanje zmagaja sie z jakims natogiem. Czesto nie jest to tylko jedna zaleznos¢, a wspdlwystepujace uzalez- nienia od substancji psychoaktywnych — nikotyny, alkoholu, lekéw i narkotykéw, nawet od kofeiny: Nic mi sie rano nie chce, z 46zka patrze przez okno [...] inie chce wstaé. Okolo je- denastej jednak méwie sobie samej, Ze juz czas [...]. Schodze do kuchni, wypijam trzy tabletki musujace i dwa podwéjne espresso. Wypijam jeszcze jedna kawe, ale od razu zaczynam sie trzasé, bo nic nie zjadtam i dlatego tykam valium [...]5. ohaterowie konsumuja alkohol, aby dodaé sobie odwagi i by méc zareagowat, ip. odpowiedzieé na niewygodne, krepujace pytanie: ,,Nie wiedzialam, co mu lpowiedzie¢, wiec chwycilam za wédke”**. Osoby chcace podbudowaé wiasna joocene, nawigza¢ nowe znajomoésci, zaistnie¢ w towarzystwie, takze postu- ja sig alkoholem jako narzedziem ulatwiajacym im zredukowanie napiecia: [...] reszte wieczoru skrywa mgla. Ja — rozmawiam 0 czymé z jakimig ludémi, rych nigdy nie widziatam”’”. “ G, Rem, Tendencje rozwojowe a proces transformagji. Tekstualnosé i pozatekstualnosé wspétezesnej chorwackiej poezji i prozie. Wojna i pokéj w chorwackim fantomie transformacji Ibo: czy metafora jest zbrodniq doskonatq?, ,,Tygiel Kultury” 2006, nr 4-6, s. 13, htp:/Awww. gielkultury.ew/4_6_2006/aneks/16.pdf (10.05.2012). 'S ,,NiSta mi se jutros ne radi, iz kreveta gledam kroz prozor [...] i ne Zelim ustati. Oko lanaest ipak govorim samoj sebi da je vrijeme [...]. Silazim u kuhinju, pijem tri Sumeée tablete ‘idvije produzene esspreso kave. [...] Pijem jo8 jednu kavu, ale se odmah potinjem tresti jer nisam ‘i8ta jela i zato uzimam valium [...]”, T. Zajec, op. cit., s. 104. 6 Nisam znala kako da mu odgovorim, pa sam zbog toga uhvatila vodku”, ibidem., s. 168. ¥ \[...] ostatak veteri je u magli. Ja — priam ne8to s nekim Ijudima koje nikada nisam vidjela”, ibidem., s. 115.452 NATALIA WYSZOGRODZKA-LIBERADZ® + Rownie tatwo przyjmujqa ogélnodostepna marihuane, jak tez kokaine cay heroine. Narkotyki daja im niczym nieograniczone chwile uniesien, uczucie be kresnego szczescia, euforii. Wrazenia te poréwnujqa do maja w penym rozkwi do promieni stonecznych, ,,jakby znowu byto wszystko w porzadku’”™*. £) tez duze ilosci farmaceutykéw, ponownie, by poprawié sobie nastr6j, a takze zmniejszy¢é skutki naduzywania pozostalych substancji uzalezniajacych. Se w gléwnej mierze leki uspokajajace (,,biore valium, kt6re kradne z jednej z rebek, kt6re stara trzyma na korytarzu”'’), przeciwbdélowe oraz antydepre Zazwyczaj wszystkie te srodki odurzajace, jak alkohol, narkotyki i leki, nie zazywane samodzielnie, lecz spozywa sie je tacznie, tworzac bardzo niebezpie ne mieszanki: ,,Biore jeszcze jeden listek apaurynu, [...] i od razu tykam Gis z piwem. Reszte popoludnia spedzam [...] palac trawe””. W zestawieniu wackimi Iksami kultowi Jay i Cichy Bob z filméw Kevina Smitha, nieust palacy skrety, wydaja sie grzecznymi przedszkolakami. ‘ Generacja X czgsto jest nazywana dziecmi telewizji. Jednakée perce przez to pokolenie programéw nie jest zupelnie bezkrytyczna, ma raczej ch ter ironiczny czy tez nostalgiczny. Powszechny jest rytual ogladania wybra emisji telewizyjnych w gronie znajomych w celu ich wysmiania badZ, jesli gram uzyskat status kultowego (np. Simpsonowie, Star Trek, Przyjaciele), 2 mie¢ tematy do pelnych powagi, codziennych rozméw”. »Ztota mlodziez” z kart powiesci Zajca rowniez wychowywana byla p telewizje, ktra przejela role rodzicéw. Bohaterowie powiesci spedzajq przed lewizorem duzo czasu, ogladajac przypadkowe programy: ,,Ogladam najp stary Hit Depo, nagrany na jednej z kaset, potem MTV News, dalej jakis show na SKY, reportaz CNN z Somalii, nowy klip U2 ina koricu wywiad z € dy Lauper z 1984”72, Towarzyszacy nastolatkom przez cale zycie i zastepujacy im rodzicé lewizor staje sig dla nich czyms w rodzaju autorytetu, przekaznikiem wzore zachowati, przez co upodabniaja sie oni do Ikséw z Zachodu. Bohaterowie o gi danych przez nich programéw konfrontowani sq z prawdziwym zyciem, a po przyréwnywani do niego. Postaci wykreowane przez Zajca prawie w kazdej '8 Kako je ponovno sve u redu”, ibidem., s. 9. *® Uzimam valium koji kradem iz. jedne od torbica koje stara dri u hodniku’, ibidem, ® ,Uzimam joj jednu ploticu apaurina, [...] iodmah pijem dva, s pivom. Ostatak popodne provodim [...] puSeéi travu”, ibidem, s. 189. 3 2! Zob. B. Brzozowska, op. cit,, s. 21-23. ® ,Gledam prvo stari Hit Depo, snimljen na jednoj od kazeta, zatim MTV News, pa nekit show na SKY-u, pa reportaztr CNN-a iz Somalije, novi spot U2 ina kraju intervju sa Cindy Lau iz, 1984.”, T. Zajec, op. cit., s. 189.KULTURA 453 acji zyciowej potrafia znalez¢ jakies jej odniesienie do ogladanego, uwazanego za Jkultoswyy senialuozyfilmuy 0. luiedziakam, zeta kaniag aloanioaulor stay, w og6le, a tylko nieopisane szczescie, [...] jak w tym odcinku Archiwum X, kiedy Scully umiera i jest zupelnie spokojna, wiesz”™*.” Kolejnqa cecha wyrdézniajacqa Pokolenie X jest hiperkonsumpcyjny styl zy- cia. Wedtug Brzozowskiej telewizor spelniat role opiekunki i nauczycielki dla tejze generacji, natomiast supermarkety i domy handlowe zaczely pelnié funkcje placéw zabaw. Staty sie gkownym miejscem spotkari towarzyskich z réwiesnika- mi. Przy jednoczesnym popieraniu ideologii antykonsumeryzmu, Generacja X idealnie wpasowala sie w Swiat stworzony przez reklamy i zaakceptowala go”. Bohaterowie chorwackiej powieSci réwniez prowadzq konsumpcyjny tryb zycia. Jako ze pochodza z majetnych rodzin i nie musza sie martwié o brak pie- niedzy, wazna role spelnia dla nich nie tylko liczba posiadanych rzeczy, ale i ich wysoka jakos¢. Dlatego przywiazujqa duza uwage m.in. do tego, zeby nosié ubra- nia, galanterie i wszystkie pozostate akcesoria tylko od najlepszych, najbardziej Swiatowych projektant6w i marek (Hugo Boss, Donna Koran, Ungaro, Yves Sa- int-Laurent, Jean-Paul Gaultier, Calvin Klein, Gucci, Versace, RayBan). Oczy- wiscie nie poruszaja sie komunikacja miejska, lecz posiadaja wlasne BMW czy Cherokee, a czas spedzaja w modnych centrach handlowych*. Pomimo tego, ze kazdy z nich chciatby byé oryginalny, wszyscy sie do sie- bie upodabniaja, Slepo podazajac za moda: ,,[...] jedyne co zauwazam to to, ze wszystkie sq na czarno, wszystkie majq te same sandaly Bruno Theodori, w ten sam sposdb podcigte pdidtugie wiosy i wszystkie méwia z ta sama intonacja””’, Nawet jeSli jest to osoba aspirujaca, azeby nalezeé do jakiej§ niszowej subkultury, to najczesciej i tak, nie rozumiejac do korica ideologii owej grupy, nie r6zni sie wiele od reszty rowiesnikow: ,,Jacy$ trzej nieletni cata noc mnie przekonywali, ze sq punkami, a ja ich, ze punki nie noszq spodni Benetton”?”. Postepujace za- Cieranie r6znic pomiedzy wygladem poszczeg6lnych os6b nie koniczy sie tylko ® ,[...] znala sam da je to kraj ali nisam osjeéala strah, uopée nisam, veé jedino neopisive sreéu, [...] kao u onoj epizodi X Files, kad Scully umire i ba’ je spokojna, zna8”, ibidem, s. 10. % B, Brzozowska, op. cit; s. 37-40. 2 Zob. M. Kolanovié, Sto se dogodilo s trapericama? Dijalog popularne kulture i novije hrvatske proze, ,,Anagram. Zagrebatka slavisti¢ka Skola”, s. 9, http://www.hrvatskiplus.org/ prilozi/dokumenti/anagram/Kolanovic_Traperice.pdf (7.05.2012). © ,[...] jedino Sto primjecujem je da su sve u crnom, da sve imaju iste »Bruno Theodori« sandale, na isti nagin pod&iSanu poludugu kosu i jednaku intonaciju dok govore”, T. Zajec, op. cit, s. 106. 2 ,Neka tri maloljetnika Zitavu su me noé uyjeravala da su punkeri, a ja njih, da punkeri ne nose »Benetton« traperice”, ibidem, s. 51.454 NATALIA WYSZOGRODZKA-LIBERADZ* na ubraniach. Wyznacznikiem tego, co akurat jest modne i co powinno sie nosi= sa Magazyny z moda i teledyski: Zaktadam spodnie Blue System, ale je od razu Sciagam, bo stato sie dla zupelnie jasne, ze czarne Unlimited beda lepiej pasowaé do pomarariczowej szuli. Diugo ogladam sie w lustrze sczesujac wlosy na twarz, tak jak nieda\ widziatem, jak to robia tancerze w jakims starym klipie Madonny. Déwiek w lewizorze w moim pokoju jest na maksimum, ale nie dziwi mnie wcale, ze nil nie reaguje”*. Kolejnym wyznacznikiem pokoleniowym Generacji X zdaje sie nieobe religii i wiary w zyciu mlodych. Coupland w jednym z opowiadaii napisa: steScie pierwszym pokoleniem, ktére rosnie bez religii”**. Kryzys wiary, dotknat te generacje, doprowadzit do wykluczenia problemu Ssmierci z co noéci. Smieré stata sie niemalze tematem tabu. Bohaterowie Soba za razl je rekompensuja sobie nieobecnoéé religii r6znymi mistycznymi wierze! i praktykami, jak tarot, rany czy krysztalowa kula. Przyktadowo Iva za’ sw6j los i ewentualne przyszie dzialania wrdzbom: ,,Dwa razy sprawdzik magicznych runach, kt6re miatam w kieszeni ptaszcza i nie byto biedu. To. on. »Czarny nieznajomy«”*°. Gtowni bohaterowie powiesci Zajca powoli dojrzewaja i wchodzqa w sle zycie pozbawieni autorytetu rodzic6w czy wzorca moralnego, zastepujac popkulturowa medialng ,,papkq”. Pokolenie X taczy podlegtos¢ konsumpej zmowi, mediom, opinii Srodowiska, niecheci do robienia kariery zawodowej przychylnoscia w stosunku do srodkéw odurzaj acych. Piotr Samolewicz, pot nujac polskie realia z amerykariskimi, zauwazi Postawa mtodych Amerykanéw z epoki masowych tam wideo i polaroidéw. musi byé mato kuszaca w spoteczenstwie wciaz na dorobku, jeszcze nie nasyco- nym konsumpcyjnymi dobrami. U nas postawa cool nie polega na ucieczce od zaprogramowanego przez rynek zycia, ale odwrotnie, na zyciu w pogoni za ga- 8 Oblatim »Blue Systeme traperice, ali ih odmah skidam jer mi je postalo sasvim j da mi cme »Unlimited« stoje bolje uz narandéastu ko8ulju. Dugo se gledam u ogledalu Cela kosu uz lice, onako kako samo malo prije vidio da to rade plesati na nekom starom Mado spotu. Ton na televiziji u mojoj sobi je na maksimumu ali se uopée ne €udim da nitko u stanu reagira”, ibidem, s. 59. 2 D. Coupland, Na pustyni, [w:] idem, Zycie po Bogu, thum. J. Rybicki, Warszawa 1997, s. 20, Dva puta sam povjerila na magitnom runu koje sam imala u dZepu sakoa, i nije bilo zab To je bio on. »Crni neznanac«”, T. Zajec, op. cit., s. 125.KULTURA 455 dzetami. Bycie polskim iksem wynikaloby raczej z niemoznosci dorobienia sie, znalezienia dobrze ptatnej pracy, niz z wolnego, Swiadomego wyboru. W Polsce w 2011 roku mepraca jest nadal smutna koniecznoscia wielu mlodych ludzi, niz Ppostawa cool, Bohaterowie chorwackiej powiesci nie réznia sie bardzo od zachodnich réwiesni- kéw, mimo przezycia pokoleniowego w postaci wojny, o kt6rej w ksiazce Zajca nie ma jednak ani stowa. Miodziez podaza za tymi samymi trendami, co reszta nastoletnich Europejczyk6w, nie tylko w modzie, ale i w sposobie bycia. Z drugiej jednak strony, ran wywolanych przezyciem konfliktu zbrojnego i duchowej prézni spowodowanej utrata poczucia bezpieczeristwa nie udaje sie do korica schowaé pod maska ,,Juzu i obojetnosci”. Fakt, iz wydarzenia wojenne zostaly w powieSci przemilczane nie oznacza, ze nie mozna braé ich pod uwage przy catosciowej ocenie tematu. Zagrzebskie Iksy sq emocjonalnie puste, agresywniejsze i bardziej autodestrukcyjne niz zachodnia mlodziez, co sprawia, Ze postaci te bardziej niz na usmiech politowania, zastuguja na nasze wspdlczucie. SUMMARY Soba za razbijanje. The Picture of Croatian Generation X leased in 1998, Tomislav Zajec’s prose debut received much publicity and favourable reviews from both critics and readers. The novel Soba za razbijanje (A Room for Breaking) about the golden youth of the Croatian capital, the Cro- jan Generation X, which matured mentally and emotionally during the bloody integration of Yugoslavia, is almost a documentary, a literary record of the blems that have affected the generation of transition — its excesses, anger, his- of drug abuse and drug dealers. The article focuses on the comparison between the Croatian image of Gen- ition X and its American prototype. Generation X, which has become a socio- ical category in the United States, devoid of illusions, inert, passive, and wary erged as a negative reaction to the present ideology of success. Croatian “X’s” at the same time the children of war and the disintegration of Yugoslavia but the victims of a new social order, which makes the whole picture even more plicated. % P, Samolewicz, Czy w Polsce pojawilo sie pokolenie X?, http://mechaniczna.redblog. iny24,pl/2011/01/11/czy-w-polsce-pojawilo-sie-pokolenie-x/ (10.05.2012).Interdyscyplinarne Koto Naukowe Doktorant6w UMK Pozna¢ Batkany HISTORIA — POLITYKA — KULTURA - JEZYKI V pod redakcja Katarzyny Taczynskiej i Aleksandry Twardowskiej Torun 2013