3.

Ulusal zel Gvenlik Sempozyumu

1-2 Mart 2013 Gaziantep

BARAJ GVENL VE ZEL GVENLK LKS

C.Gazi UKUN1, Tuba CANGEL 2 Asiye YKSEL 3 ,
Bar DEMR 4
1
Kocaeli niversitesi Hereke mer smet Uzunyol MYO (guckun@gmail.com)
Kocaeli niversitesi Hereke mer smet Uzunyol MYO (tugba.cangel@kocaeli.edu.tr)

Kocaeli niversitesi Hereke mer smet Uzunyol MYO(asiye.yuksel@kocaeli.edu.tr)

Kocaeli niversitesi Hereke mer smet Uzunyol MYO(baris.demir@kocaeli.edu.tr)

ZET
Baraj gvenlii konusunda son on yldr eitli lkelerde sempozyumlar dzenlenmekte
ve farkl alanlar ilgilendiren kurslar verilmektedir. Acil durum eylem plan ve eitli
saldrlar konularn ieren baz ngilizce ve Franszca raporlar hazrlanm olmasna
ramen henz dnya apnda da standartlatrlm bir uygulama bulunmamaktadr.
Ancak ilerleyen teknoloji ve enerji ihtiyac altnda barajlara olan talep de artm,
gnmzde birka zc saldr rneklerinin de yaanmas ile birlikte bu konu olduka
nem arz etmeye balamtr. Bu kapsamda bu almada, barajlar ve tehlikeleri, eksik
emniyet tedbirleri, barajlarda emniyet kapsam, gz nne alnmas gereken hususlar,
karlalan durumlar, bu durumlar karsndaki hukuki ve mali sorumluluklar, ABDde
baraj gvenlii ve hukuku ile Trkiye kyaslamas, acil eylem planlamas,
koordinasyonu, acil eylem plan uygulamas, hazrlklar ve gncelletirilmesi gibi
konular ele alnm ve bu kriterlerin zel gvenlik elemanlar ile olan ilikileri
irdelenerek aklanmaya allmtr.

Anahtar Kelimeler: zel Gvenlik, Baraj Gvenlii, antiye Gvenlii

1. GR
Uluslararas Byk Barajlar Komisyonu (ICOLD), 1987 ylnda yaynlad Baraj
Gvenlii Klavuzunda u ifadeyi kullanmtr: Her bir baraj iin, baraj gvenlii ile
ekonomi arasnda bir denge bulunmaldr. Byk barajlardan insan hayatna ve
mallarna byk tehdit gelmesine ramen pek az lkenin esasl baraj gvenlii hukuku
vardr. Bu kanunlar yeni barajlarda yerine getirilecek mhendislik kriterlerini
karlamal, eski barajlarn dzenli muayene ve bakmn, barajn aasnda yaayan
insanlarn acil boaltmas iin hazrl iermelidir.
ABDde almalar gstermitir ki, erken uyar sistemi ve boaltma plan uygulanan
yerlerde, baraj yklmasndan kaynaklanan lmler %100 azalmtr. Bununla birlikte bu
tr planlar, ou ABD, Kanada ve Avustralya gibi lkelerde olmak zere, bir elin
parmaklar kadar azdr. Bir acil durum eylem plannn ilk adm, baraj ykld zaman

155

sular altnda kalacak alanlar gsteren haritalar hazrlamak ve halka bildirmektir. Henz
pek az lke bu haritalar hazrlamtr. Baz lkeler bu haritalar o kadar gizli
bulmaktadr ki, acil servislerin bile bunlar grmesine izin vermemektedir. Bunu
dmann sava zamanlarnda kullanabilecei bir sr olarak alglamaktadr. Baz
yneticiler de baraj aasnda yaayan insanlarn bu potansiyel tehdidi bilmesini
istememektedir.
Akas dnya apnda baraj gvenlii hukuku kurmak, gelitirmek ve uygulamaya acil
ihtiya vardr. zellikle gelimekte olan lkelerde, mevcut barajlar daha gvenli hale
getirmek iin mali kaynak olmamas esas kstlamadr.bunun iin bir kaynak
bulunmaldr. Baraj iletmeleri de barajlarn bakmnda kullanlacak bir fon (vakf)
kurmalar gerekir. Birlemi Milletler evre Programnn Barajlar ve Gelitirilen
Projeler Dairesi tarafndan desteklenen ve 2004 ylnda Nairobide gerekletirilen
Mevcut Barajlar hakkndaki altayda baz grler tartlmtr. Bu altayda baraj
sanayi temsilcileri, sivil toplum kurulular, hkmetler ve uluslar aras kurumlar
aadaki tavsiyeler zerine anlamlardr:
- Hkmetler baraj gvenlii ynetmeliklerini yrrle koymaldr.
- Mali kurulular gelimekte olan lkelerde baraj gvenlii programlarn
desteklemelidir.
- Projelerde ilk yatrm maliyeti, baraj gvenlii programnn maliyetini de
kapsamaldr.
- Acil hazrlk ve boaltma planlar her bir baraj iin yrrle konmaldr.
- Yerel topluluklar, afet ynetimi ve boaltma plan hazrlklarna katlmaldr. Ayrca
bu
kiilere baraj yklmas riski ile ilgili bilgi verilmelidir.
- klim deiiklii etkileri, baraj gvenlii deerlendirmelerinde dikkate alnmaldr.

2. BARAJLARDA EMNYET KAPSAMI

Bir baraj gvenlii zeti, btn mevcut baraj verilerinin toplanmas, arazi muayeneleri,
ayrntl incelemeler, muhtemel laboratuar deneylerini ve baraj arazisinin sosyoekonomik ve jeopolitik konumunu kapsar. Bundan sonra yapnn stabilitesinin kontrol
ve gvenli bir baraj iletmesi gzden geirilir. Baraj gvenlii zetinin ayrnt
seviyesini barajn nemi ve karmakl ile barajn yklmasnn sonular belirler.
Baraj gvenlik kararlar srasyla gelecek eylemleri iermelidir: 1-nleme:
Muhtemelyklma balangc, 2-Kontrol: Bir bozulma durumunda, 3-Azaltma: Bir ykm
tam nlenemezse.
Genelde baraj gvenlik metotlar snflama ve standartlara dayanan deterministik
metotlardr. Bunlar ayn zamanda risk deerlendirmesi asndan da ihtimale de
dayanmaktadrlar.
Bir barajn gvenlik analizinde aadaki hususlar nemlidir:
1) Muhtemel tehlikeler ve bunlarn analizi,
2) Muhtemel yklma biimleri ve bunlarn etkileri,
3) Baraj iletme gvenilirlii,
4) Baraj stabilite davran,
5) Tehlikeli insan etkileri,
6) Muhtemel acil senaryolar.

156

Baraj tehlikeleri inaat srasnda, ilk doldurma srasnda veya iletme srasnda ortaya
kabilir. Baraj tehlikeleri iki gruba ayrlabilir: D tehlikeler ve i tehlikeler.
D tehlikeler: 1) Takn, kuraklk, scaklk, buzlanma, rzgar gibi meteorolojik ve
hidrolojik ar olaylar, 2) Doal depremler, madencilik patlamalar, 3) Memba tarafta
dengesiz evler ve membadaki barajlarn etkisi, 4) Terr sabotaj gibi ar sosyal
olaylar.
tehlikeler:1) Barajn tasarm, 2) Barajn yapm, 3) naat srasnda ve iletme
srasnda bakm, 4) Barajn hazne iletmesi, 6) Baraj sonradan ykseltmek veya baraja
ek bir hizmet yklemek gibi gelecekteki planlar ve ilemler.

3. BARAJLARDA EMNYET VE TEHLKE LKS

Bugn modern ilim ve teknoloji ilerlemesine ramen, iddetli afetlerden kaynaklanan
insan lmleri ve yklmalar devam etmektedir. Doal tehlikeler insanlk tarihinin bir
parasdr. Ksacas en az tehlike, en iyi emniyet demektir.
Baraj mhendisliinde tehlike ile risk birbirine bamldr. Pek ok tehlikeli durumun
ayn zaman ve mekanda ortak pek ok noktalar vardr. Bunlar yle sralanabilir:
1) zelliklerinin etkisi ile hasarn balangc belli olur,
2) kaz sresi ksadr, mesela bir baraj yklmas bir anda meydana gelebilir,
3) Olayn oluundan ok ksa sre sonra mal ve can kayplarnn ou meydana
gelmi olur,
4) Oluma riski irade dnda meydana gelir ve normal hallerde riskli, tehlikeli ve
emniyetsiz alanlardaki insanlarn bulunduu yerlerde olur,
5) Savunma ve acil durumlarda uygulanan davrana gre son felaket, belli bir
byklk ve iddette olur.
Bilim ve teknolojideki gelimelere ramen, hala gvensizlik ihtimallerinin
bulunmasnn sebepleri aada anlatlmaya allmtr:
1) Zaman zaman glerle birlikte, dnyadaki nfus arttndan mevcut tesisler de
insanlar barndrmaya yetememeye balyor.
2) Arazi kullanm ve planlama basks uygun olmayan yerleri planlama ve
gelecekteki muhtemele tehlikeleri dikkate almama eklinde sonular veriyor.
3) Ekonomik byme insanlarn dinlenme zamann oaltmtr. Bu ise
potansiyel
tehlike olan yerlerde ek evler ina etmeyi gerektirmitir.
4) Baraj ve byk baraj inaatlarnda kullanlan teknolojiler gelimitir.
5) Hidroelektrik retimi ve su temini gibi ihtiyalar karlanan tketicilerin
sosyal
adan emniyetli hizmet beklentileri artmtr.
6) Bymeye bal olarak tehlikeler ieren emniyetsiz alanlarda insan faaliyetleri
artmaktadr.

4. TRKYEDEK BARAJLAR
ICOLD (Uluslararas Byk Barajlar Komisyonu) standartlarna gre, temelden
ykseklii 15 m ve 3 hmveya daha fazla hazne hacimli barajlar byk baraj olarak
nitelendirilmektedir. Bu deerlerden az zelliklere sahip barajlar glet (kk baraj)
olarak adlandrlmaktadr. Tablo 1.1 de grlecei zere 2009 ylna gre Trkiyede
toplam olarak 1330 baraj ve glet yaplmtr ve 190 baraj ve glet inaat halindedir.

157

2009 Ylna Gre

letmede
naat Halinde
Baraj (adet)
673
146
Glet (adet)
657
44
Toplam (adet)
1330
190
Tablo 1.1: 2009 ylna gre Trkiyede yaplm ve inaat halindeki
baraj ve gletlerin says
Baraj yklma potansiyelinde can ve mal tehdidi vardr. Baz barajlarn ise yksek
yklma tehlikesi vardr. Arazi kullanm, yerleim alanlar ve nfus artarken tehlikenin
de artmas sz konusudur.
Trkiyede yaplan barajlarn iletmeye aldklar tarihler incelendiinde, barajlarn bir
ksmnn 50 yldan aha yal olduklar anlalr. Bu eskime baz bozulma ve zayflama
skntlarn da beraberinde getirmektedir. Bir baraj yklmasnda, yetkililer ve mahalli
ynetimler barajdan birden boalan suya nasl mdahale edeceklerine hazr olmadklar
iin yklmada acil eylem plan hazrl eksiklii vardr.
Barajlarn bozulmalardan dolay veya gvenlik standartlarnn ykseltilmesinden dolay
barajlarn bakmlarnn ve iyiletirilmelerinin (rehabilitasyon) yaplmas gerekir. Bunun
iin kamu sektrnde bu ie yeterli para ayrlmad da bir gerektir. lkemizde, baraj
gvenlik programlar iin yetkili bir makam ve bu ie ayrlm bir kaynak
bulunmamaktadr. Genel olarak her 250 baraj veya glet iin en az 10 kiilik baraj
muayene ekibi gerekir.
Baraj planlayclarnn barajn yklmas durumunda hangi alanlarn sular altnda
kalacan hesaplamas gerekir. Vatandalar takn sularnn ykselecei alanlarn iinde
yaplar ina etmemelidir. Baraj yapan zel ve kamu sektr elemanlarnn bile barajlarn
srekli bakm ve iyiletirme tekniklerini anlamadklar bilinmektedir. Ksaca genel
anlamda bir kamu bilinci eksiklii vardr.

5. BARAJ GVENL HUKUKU

5.1 ABDde Baraj Gvenlii Hukuku
Baraj gvenlii konusunda pek ok lkede kanun ve ynetmelikler karlm ve
karlmaktadr. Burada kaynaklar araclyla kolayca ulalabilen ABD mevzuatndan
ksaca bahsedilecektir. 1965 ylnda barajn gvenli yaplmas ve iletilmesi iin
yetkililerin sorumluluklarn aklayan bir kanun karlmtr. Baz barajlarn yklmas
zerine 1972 ylnda Milli Baraj Muayene Kanunu karlmtr. 1979da, baraj
gvenlii konusunda Federal Emergency Management Acency (FEMA) (Federal Acil
Ynetim daresi) adl kurum grevlendirilmitir. 1995 ylnda, Mili Baraj Gvenlik
Program Kanunu karlarak su kaynaklarn gelitirme mevzuatnda baz eklemeler ve
deiiklikler yaplmtr. Association of State Dam Safety Officals (ASDSO) (Devlet
Baraj Gvenlii Grevlileri Birlii) kurularak, konu ile ilgili almalar daha dzenli
yrtlebilir hale getirilmitir.
Gnmzde mali sorumlulukla ilgili dncenin ana kayna u kanuna dayanmaktadr:
Bir kimsenin arazisi zerinde byk bir su tutmak veya toplamak ciddi bir etkinlik
oluturur. Bu toplama ilemini ileten, toplama sonucunda meydana gelecek btn
riskleri karlar.

158

Devlet Baraj Gvenlii Grevlileri Birliine (ASDSO) gre u hkmler geerlidir:

1) Bir barajn gvenlii ile ilgili sorumluluk sonunda sahibine kalr.
2) Uygun iletme ve bakm baraj sahibinin etkinliklerinden yalnz bir tanesi ise
de, bir barajn gvenli bakm, yklmay nlemede ve sahibinin mali
sorumluluunun azaltlmasnda kilit unsurdur.
Mali sorumluluk deerlendirilirken baraj sahibinin uygulad standart bakm ok
yakndan incelenmelidir. Mesleki ve devlet standartlarna uymak baraj sahibini mali
sorumluluktan kurtarmaz. Genel olarak, baraj sahibinden, bir baraj ve haznesinin bakm
ve iletilmesinden makul bir bakm uygulanmas istenir. ASDSOya gre ayrca her
barajda aadaki hususlar bulunmaldr:
1) Bir devlet baraj gvenlik ruhsat olmal,
2) Bir iletme plan olmal,
3) Belgelenmi dzenli bakm plan olmal,
4) Bir acil eylem plan olmal,
5) Belgelenmi sreli muayeneleri olmal,
6) kaz iaretleri ve kontrol girileri olmaldr.
Unutulmamaldr ki bir barajn yklmas bir mali sorumluluk ortaya karmaktadr.
Zarar gren taraf temsil ettiinizi dnerek baraj sahibinin nasl daha iyi bir tedbir
alabilmi olabileceini dnerek davay bu gzle analiz etmek gerekmektedir. Baraj
sigortas baraj sahibinin ve iletmecisinin mali sorumluluunu ve korunmasn bir
miktar salayabilir.

5.1. Trkiyede Baraj Gvenlii Hukuku

Trkiyede afetlerle zellikle su baskn afetleri ile ilgili kanunlar yle sralanabilir:
1) l daresi Kanunu,
Kanun Numaras: 5442,
Kabul Tarihi: 10/06/1949
2) Nbeti Memurluu Kurulmas ve Olaanst Hal Tatbikatlarnda Mesainin
24 Saat Devamn Salayan Kanun,
Kanun Numaras: 711,
Kabul Tarihi: 18/01/1966.
3) Umumi Hayata Messir Afetler Dolaysyla alnacak Tedbirlerle Yaplacak
Yardmlara Dair Kanun, Kanun Numaras:
769, Kabul Tarihi: 15/05/1959.
Bu kanunlarda zaman iinde byk deiiklikler yaplarak bugnk hallerini almalar
salanmtr. Bunlardan baka son zamanlarda afet ve Acil Durum Ynetimi hakknda
bir kanun kmtr. Trkiyede, Afet ve Acil Durum (AFAD) Ynetimi Bakanlnn
Tekilat ve grevleri hakknda Kanun ad ile 5902 Sayl Kanun 29/05/2009 tarihinde
resmi gazetede yaymlanmtr. Bu kanuna gre:
a) Acil Durum: toplumun tamamnn veya belli kesimlerinin normal hayat ve
faaliyetlerini durduran veya kesintiye uratan ve acil mdahaleyi gerektiren
olaylar ve bu olaylarn oluturduu kriz halini tanmlamtr.
b) Afet: Toplumun tamam veya belli kesimleri iin, fiziksel, ekonomik ve sosyal
kayplar douran, normal hayat ve insan faaliyetlerini durduran veya
kesintiye uratan doal, teknolojik veya insan kaynakl olaylar ifade
etmektedir.

159

6. ACL EYLEM PLANLAMASI

6.1. Acil Eylem Planlamasnn Amac
Bilindii gibi bir barajn yklmas byk can ve mal kaybn ifade eden bir durumdur.
Bu bakmdan acil eylem planlamasnn amac canlar korumak ve mal hasarlarn
azaltmaktr. Acil eylem plan (AEP), bir resmi belgedir ve aadaki durumlar ierir:
1) AEP ile muhtemel acil durumlar belirlenir.
2) AEP ile bir acil durum olaynda incelenecek eylemler nceden planlanr.
3) AEP ile baraj sorumlularna barajdaki problemleri hafifletmeleri veya
azaltmalar iin zel eylemler teklif edilir.
4) AEP ile erken uyar ve ikaz hususlarnda baraj sorumlularna yardmc olacak
ilemler ve bilgiler salanr.
5) AEP ile acil eylem ynetim kurumlarna bir acil durumda harekete gemeleri
iin takn alanlarn (sular altnda kalacak alanlar) gsteren haritalar salanr.
Amerika Birleik Devletlerinde, byk ve anlaml baraj hasarlarnn %83nde
herhangi bir AEP yoktur. Bunun iin 1998de btn lke iin baraj sorumlularna
ynelik geerli bir Acil eylem Planlamas Klavuzu hazrlanmtr.

6.2. Acil Eylem Plannn Temel Unsurlar

AEPlerin genellikle 6 ana eleman vardr: 1-Bilgilendirme Ak emas, 2-Acil durumu
belirleme, deerlendirme ve snflandrma, 3-Sorumluluklar, 4-Hazrlklar, 5-Takn
haritalar, 7-Ekler.
Bilgilendirme Ak emas: Acil eylemleri alacak sorumlu insanlara zamannda bilgi
vermek iin bilgilendirme ak emas hazrlanr. Bu emada, kime bilgi verilecek, kim
bilgi verecek ve hangi ncelikle insanlara bilgi verilecei bilgileri yer alr.
Acil Durumu Belirleme, deerlendirme ve Snflandrma: Acil durumu balatan ve
gerektiren olaylar belirlenir. Uygun olan eyleme geebilmekten emin olmak iin
gvenilir ve zamanlamaya uygun bir eylem plan durumu kurulur.
Sorumluluklar: Baraj sorumlular ortaya kacak problemlerden, yaplarn bakmndan
ve AEPnin yrtlmesinden sorumludurlar. Merkezi ve mahalli idarelerin acil eylem
yneticileri etkilenecek alanlarn uyarlmasndan ve boaltlmasndan sorumludurlar.
Her baraj ve etkilenecek alann konumu farkl olduundan, AEPde baraj yerine gre
nlem teklif edilmelidir.
Hazrlk: Etkili bir zm retmek iin bir acil eylem durumunda yaplacak ilemlerin
ok iyi anlalmas gerekir. Bir acil durum ortaya kmadan nce bir AEPnin bu ksm
acil eylemleri belirlemelidir.
Takn Haritalar: Bir barajn hasar almas durumunda sular altnda kalacak alanlar
gstermek zere takn haritalar hazrlanmtr. Bu har
Talar, zamannda bilgilendirme ve etkilenecek alanlarn boaltlmas durumlarnda
kullanlmaldr. Bu haritalarda genellikle taknlarn yaylaca alanlarn ekli, hassas
alanlarda taknlarn ulama sreleri ve bu hassas alanlarda beklenen en byk takn
deerleri gsterilmelidir.

160

Ekler: AEP, bu plann bakm ve uygulanmasn destekleyen btn bilgi, belge ve

ekilleri ek olarak iermelidir.

6.3. Koordinasyon
AEPnin gelitirilmesi btn kullanclar, karar vericiler, firmalar ve kurumlar
tarafndan koordine edilmelidir. Bu btn taraftarlar, baraj yklmasndan etkilenenleri,
byk insan boaltmalarndan etkilenenleri veya yapmaktan, boaltmalarda ve takn
sonras eylemlerden sorumlu olanlar da kapsar. Bu konuda haberleme ok nemlidir.
Hangi ksmlardan kimin sorumlu olduu hususunda uyuma salanmaldr. AEP
gelimesine katlm, o ksmn hassaslnda katlanlarn gvenliini zenginletirmelidir.
Mal sahiplerinin ve acil eylem yetkililerinin grev ve sorumluluklar olabildiince
ayrntl olmak zorundadr.

6.4. Blgeyi Boaltma

Merkezi ve yerel idare elemanlar blgeyi boaltmann planlama ve yrtlmesinden
sorumludur. Mal sahipleri boaltmay salamada yerel yetkililerin sorumluluklarn
zerine alamaz. Bununla birlikte, dinlenme alanlar, kamp yerleri ve yerleimler hemen
barajn aasnda yer alyorsa, baraj sorumlular bu alandaki insanlar ikaz etme
sorumluluunu belirlemek iin yerel ynetim yetkilileri ile bir koordinasyona
girebilirler.

6.5 Acil Eylem Hazrlklar

Baraj sahibi kurum, iki hususun belirlenmesinde sorumlu olmaldr: Acil sresi ve
koruyucu hazrlklar. in bandan itibaren durum raporlar ve durum deerlendirmeleri
baraj yetkilileri tarafndan gerekli organizasyonlara salanr. AEP, baraj insanlarn
tahribinden koruyacak ve acil durumda etkili eylem iznini verecek ekilde koruma
tedbirlerini belirlerler.
Acil Eylemin Sonlandrlmas: Acil eylem sonlandrlmasnn belirlenmesi arttr. Bu iki
durumda ortaya kar: 1-Barajda artk acil durum artlar kalmamtr. 2-Boaltma veya
afet sonras etkinlikleri gvenli olarak son bulmutur. Ayrca acil eylem sonras
etkinlikler de bilinmelidir.
Son Deerlendirme: Btn iler gzden geirildikten sonra katlmclar tarafndan
aadaki hususlar tartlmal ve deerlendirilmelidir.
1) Acil durumdan nce, srasnda ve sonrasndaki olaylar.
2) Her bir katlmcnn yapt nemli eylemler ve gelecek acil durum iin
gelimeler.
3) lgili ilemlerde, malzemelerinde, kadrolarnda, grevlendirmelerde ve
liderlikte karlalan skntlar ve yetersizlikler.

6.6. Acil Eylem Plannn Gncellenmesi

AEP gelitirildikten, onaylandktan ve kurumlara datldktan sonra onun gncel
olduu ve etkili olduundan emin olmak iin iki ilem yaplmaldr: Eitim
uygulamalar ve AEPnin gncelletirilmesi. Eitim uygulamalar merkezi ynetimlerce
ve mahalli idarelerde yaplabilir.

161

Ynlendirme Semineri: Ynlendirme semineri dzenleyerek AEP ile birlikte

gelecekteki uygulamalar iin planlar tartmak, rolleri, sorumluluklar ve ilemleri
tartmak iin katlmclar davet edilir.
Eitim: AEPdeki metinler ve her bir ilem eitilir. Mesela acil eylem temasnda
telefonlar ve dier haber balantlar yenilenir.
Masast Uygulamalar: Bir uygulama olay dzenleyerek yaplacak ilem resmi
olamayan toplantlarda grlr (Masa ba uygulamalar).
Fonksiyonel Uygulama: Her be ylda bir yaplr.
Tam lekli (Kapsaml) Uygulama: Tercihe bal olarak yaplabilir. Bu uygulamada
benzetirilen olayn en yksek gerekleme durumu, mansaptaki hassas yerleimlerde
gerek bir boaltma yaplmaldr.
AEP Gncellemesi: AEPnin alabilirlii ve verimlilii asndan bir btn olarak
yllk olarak gzden geirilmesi gerekir. Sk sk istenen gzden geirmede ortaya kan
deiiklikler:
1) Personelde deiiklik,
2) Haberleme sisteminde deiiklik,
3) Baraj veya takn yatanda deiiklikler sebebiyle takn haritalarnn
yenilenmesi eklinde olur.
Gncellenmi AEP, konu ile ilgili btn katlmclara datlr.

6.7. Yaygn eksiklikler

AEPde yaygn eksiklikler yle sralanabilir: 1) Konu ile ilgisi olmayan belge ve
bilgiler. Bunlar dikkat datr. 2) Gncelliini yitirmi bilgiler. Kesin karar verme
yeteneini azaltr. Kilit temaslar yapnn yeteneini azaltr. 3) Eksik bilgiler. 4)
Maksimum klavuzluk: Sz ve yazdan ok i yapmna nem verilmelidir. 5) AEPnin
gncelliini korumak. Burada bahsi geen her adm tek tek zetlemek gerekir. Baz
hallerde bu zet zel maksatl ierikleri, atlacak admlarn listesini, ak emasn
zetleyebilir. Allmam olaylar ve can tehlikesi olan acil eylem iin iki defa
dnlmelidir. Eitim malzemeleri ile destek malzemelerinde ayrmak gerekmektedir.
Riski deerlendirmeye yarayan klavuzlar temin edilmelidir. Baraj gvenlii uzmannn
tecrbe seviyesi az ise klavuzun nemi artar. Baraj sahiplerine veya ynetime ayr ayr
nshalar dzenlenmelidir.

6.8. Bir Balama Noktas

Acil Eylem Plan iin aada balklar verilen bir raporla ie balanabilir:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)

Balk sayfas ve kapak kad,

indekiler,
Bilgilendirme, ak emas,
Ama ifadesi,
Projenin tantm,
Acil durum bulma, deerlendirme ve snflama,
Genel sorumluluklar,
Hazrlk,
Takn haritalar,

162

10) Ekler: a) Baraj yklma analizi ve incelemeler, b) Eitim, uygulama, gncelleme ve ilan
etme planlar (duyurma), c) zel arazi hususlar, d) AEPnin onay.

7. YAANMI GVENLK VAKALARI

Deien teknoloji ve hzla artan nfus sonucu enerjiye olan ihtiyacn artmas sonucnda
mevcut kaynaklar enerji asndan olduka yetersiz kalmaya baladndan, hidroelektrik
enerjiye olan ihtiya da artmtr. Bununla birlikte de lkemizde baraj inaat says da
gnden gne artmaktadr. Ne yazk ki jeopolitik nemi olduka yksek olan lkemizde de
baraj inaatlar hem lke ekonomisi asndan hem de stratejik adan olduka nem
tamaktadr. Bu anlamda zellikle son zamanlarda baz barajlara ne yazk ki zc
saldrlarda bulunulmutur. Bunlara birka rnek vermek gerekirse:
Baraj antiyesine Saldr (Tarih: 05/04/2010)
Hakkrinin ukurca ilesinde yapm sren baraj antiyesine dzenlenen silahl saldrda, 2
geici ky korucusu yaraland. Hakkrinin ukurca ilesi Narl ky yaknlarnda yapm
devam eden Kartalkaya Baraj'nn antiyesine, gece kimlii belirsiz kii ya da kiilerce
silahl saldr dzenlendi. Saldrda, antiyede nbet tutan geici ky korucusu Sleyman
Atak ve Sleyman Durdu yaraland. Hakkari Devlet Hastanesi'ne kaldrlan yarallarn salk
durumlarnn iyi olduu renildi. evrede inceleme yapan gvenlik gleri, blgede geni
apl operasyon balatt.
Ilsu Baraj naatna Saldr (Tarih: 18/02/2011)
Ilsu Baraj inaatnn antiyesine Ilsu Ky'nde yaayan bir grup kyl tarafndan saldr
dzenlendi. Ilsu Kynde yaayan bir grup kyl, antiye yolunu kullanamadklar
gerekesiyle antiyeye ta ve sopalarla saldrd. Saldrda antiyedeki idare binas ile baz i
makinelerinin camlar krld. Olay yerine gelen jandarma ekiplerince antiyenin etrafna
barikat kurularak gvenlik nlemi alnd.antiye yetkilileri, bir grup kylnn eski kylerine
gidebilmek iin antiye alma sahasndan gemek ve eski kaplcay kullanabilmek gibi
eitli taleplerle antiyeye saldrda bulunduunu belirtti.antiyenin alma alannda olmas
nedeniyle, can gvenlii tehlikesinin bulunduunu ve bu nedenle vatandalarn bu
taleplerinin yerine getirilemediini ifade eden yetkililer, taleplerinde srar eden kyllerce
antiyeye ta ve sopalarla saldr dzenlendiini sylediler. Diyarbakr Valisi Hasan Duruer,
50-60 kiilik bir grubun u anda baraj inaatnda yetkilerle grtn belirterek,
''Vatandalarn baz talepleri var. Bu taleplerini yetkililere bildirmek zere gittiler. u an
vatandalar barajdaki yetkililerle gryor'' dedi.
Terristlerden Baraj alanlarna Saldr (Tarih: 28/08/2011)
Kahramanmaran Nurhak ilesinde baraj alanlarna ynelik gerekletirilen saldrda
yaralananlarn hayati tehlikesinin bulunmad renildi. Alnan bilgilere gre, Umutlu
Barajnda grevli mhendis M.E. (30) ve beraberindeki 3 arkadana athiye blgesinde
PKKl terristlerce ate ald. ddiaya gre, saldrdan kurtulmay baaran alanlar, hzla
olay yerinden uzaklat. Saldry kk syrklarla atlatan ve Ankaral olduu renilen
M.E. Elbistan Devlet Hastanesine getirilerek tedavi altna alnd. Hayati tehlikesi olmayan
M.E.nin tedavisinin ardndan gvenlik glerine saldryla ilgili bilgi verdii renildi. te
yandan terristlerin saldrnn ardndan 34 FCG 49 plakal siyah renkli bir arala olay
yerinden katklar ne srld. Adyaman istikametine kam olabilecekleri zerinde
durulan terristlerin yakalanmas iin operasyonlar sryor.

163

8. TARTIMA VE SONU
Yukarda alt blmde ayr ayr anlatlmaya alld zere gelien teknoloji ve artan enerji
talebine verilmesi gereken cevap sebebiyle, hidroelektrik enerji retimi artmtr. Artan
hidroelektrik ihtiyac ile birlikte de lkemizdeki iletmede ve inaat halinde olan baraj ve
glet saysnda ciddi bir art olmutur. Bu sebeple artan baraj ve glet says beraberinde
riski getirmitir. Gn getike artan i ve d tehditler ile baraj ve gletlerin stokastik sre
sebebiyle belirsiz olmalar durumlar gz nne alndnda, herhangi bir afet ya da saldr
an iin nceden hazrlkl ve tetikte olma durumu bir zorunluluk halini almtr.
Gerek yaanan ve yaanma ihtimali olan ykml ya da hasarl afet durumlarnda, gerekse
terr vb gibi i ya da d kaynakl saldrlarda uyulmas gereken protokoller (Acil Durum
Eylem Planlar), lkemizde de son yllarda giderek daha da nem kazanmaya balamtr. Bu
gibi olaan st hal durumlarnda, koruma ve gvenlik anlamnda daha fazla sayda, eitimli
ve oluabilecek senaryolar hakknda bilgi sahibi kiilere duyulan ihtiya da artmtr.
almada da belirtildii gibi her bir barajn kendine zg ve zel bir problem olarak ele
alnmas zmlenmesi gerektiinden bu anlamda lkedeki kolluk kuvvetleri ne yazk ki acil
durum eylem planlarnn tatbikatnda yeterli sayya ulaamamaktadr. te bu anda devreye
girmesi planlanan zel Gvenlik Elemanlarnn gerek herhangi bir afet annda Acil Durum
Eylem Planlamasnn her bir alt aamasn uygulamada, gerekse i veya d tehditler
karsnda baraj veya glet yapsn, alanlarn ve hazne etrafndaki sosyal evreyi koruma
altna almak balca grevleri arasndadr. Burada alt aamalardan kastn sular altnda
kalacak olan alann tahliye ileminden, tahliye edilecek insanlarn lojistik organizasyonuna
kadar tm alt balklar ierdii unutulmamaldr.
Gnmzde zelleen baraj iletmeleri ile birlikte, zel Gvenlik irketleri de kendilerine
bu ve benzeri sorumluklar alabilecekleri ok sayda i imkn bulmu olsalar da henz tm
baraj ve gletlerde bu uygulamaya ne yazk ki geilememitir.
zellikle afet ya da saldr annda bilgili ve donanml insan gcne olan ihtiya gz nne
alndnda, baraj iletmecilerinin ivedilikle zel gvenlik irketleri ile temasa geerek i
birlii iinde olmalar gerekmektedir. Bunun yan sra kendi baraj ya da gletlerine zg
Acil Durum Eylem Planlarn hazrlayarak olas tm senaryolar zerinde almalar ve tm
durumlarda sorumluluk ve yetki alabilecek kadar bilgili hale gerekmektedir.

KAYNAKLAR
ICOLD, Dams and Floods, Guidelines ans cases historiesi Bulletin: 125. International
Commission on Large Dams, 2003.
FEMA, Research Needs Workshop: Hydrologic Issues for Dams, The National Dam
Safety Program, Federal Emergency Management Agency, 2001.
AIRALOULU, N., Baraj Planlama ve Tasarm (Baraj Gvdeleri), Cilt 2, Su
Vakf, stanbul, 2006b.
ASDSO, Association of State Dam Safety Officals, Summary of State Laws &
Regulations on Dam Safety, 163 pp., July 2000.
AIRALOULU, N., Baraj Gvenlii, Beta Yaynlar, stanbul, 2011.
USACE, U. S. Army Corps of Engineers, Shore ProtectionManual, 4th Edition,
Vicksburg, Ms. U. S. Army Corps of Engineers Waterways Experiment Station, 1984.
http://www.ntvmsnbc.com/id/25078178/
http://www.ntvmsnbc.com/id/25184146
http://www.bidoluhaber.tv/teroristlerden-baraj-calisanlarina-saldiri/

164