BLM 11

SALII ve GVENL
Do. Dr. Ferdi TANIR

AMA: Bu dersin sonunda ..T.F. Dnem IV rencileri, alma koullar ile oluabilecek salk
sorunlarn, zmlerini ve iyeri hekimlii uygulamalarn bileceklerdir.
HEDEFLER: Drt ders saati sonunda ..T.F. Dnem IV rencileri;
1. sal ve gvenlii kavramn, tarihesini ve yasal dayanan aklayabilecek,
2. sal ile insan salnn ve Halk Salnn ilikilerini aklayabilecek,
3. sal uygulama ilkelerini sayabilecek,
4. Tehlike ve risk kavramlarn, deerlendirmeyi ve korunmay aklayabilecek,
5. Meslek hastal tanmn, zelliklerini, nedenlerini ve korunma yollarn sayabilecek,
6. le ilgili hastalklar aklayabilecek,
7. kazalarn, nedenlerini ve korunma yntemlerini sralayabilecek,
8. Ergonomi, ie devamszlk ve beslenmenin i salndaki konumlarn aklayabilecek,
9. yeri salk biriminin zelliklerini sayabilecek,
10. sal ve gvenlii kurulunun ilevini ve yelerini sayabilecek,
11. yeri hekiminin grevlerini ve sorumluluklarn aklayabilecek,
12. lkemiz i salndaki sorunlar, zmleri ve T.T.B. ile ilikisini aklayabileceklerdir.
SALII KAVRAMI-TARHES-AMACI
nsan yaam iin temel gereksinimleri oluturan yiyecek, iecek, konut ve belirli konforuygunluk koullar, almakla, i grmekle salanr ve bu yzden genelde insan iin alma-i grme
kanlmaz bir zorunluluktur. Toplumlarda insan ve ie verilen deerlerin deimesi, yzyllar iinde
gereklemitir. Dnyada ve lkemizde sanayileme ile teknolojik gelimelere paralel olarak, zellikle
iyerlerinde, retken faktr olan alan kiilerin sal ile ilgili baz sorunlar ortaya kmtr.
Balangta fazla nemsenmeyen bu sorunlar, i verimini ve iletmeyi tehlikeye sokmasyla nem
kazanmtr. Bu aamada yaplan almalar sonucunda, iyerlerinde alma dzenini ve koullarn
kapsayan bir takm kurallar ve kanunlar yrrle konmutur. Zaman iinde bu dzenlemelerin yetersiz
olduu grlm ve soruna daha deiik alardan yaklalmas gerektii belirlenmitir. Yaplan
almalar ve aratrmalar sonucunda i Sal ve Gvenlii (SG) kavram domu, konuya
bilimsel olarak yaklalmaya balanmtr. i Sal ve Gvenlii; tbbn, tekniin ve dier bilim
dallarnn alma alan olmutur. Teknolojik gelimenin ve sanayilemenin sreklilik gstermesiyle her
gn alma alanlarna katlan yeni i kollar, kimyasal maddeler, makine ve aletler bu konu zerinde
srekli allmasn ve her yeni teknoloji ile karlalan yeni sorunlarn aratrlmasn ve
zmlenmeye allmasn gerektirmektedir. Gnmzde alan herkesin iyerinde salk
sorununun olabileceinin belirlenmesi, i Sal ve Gvenlii terminolojisinin deitirilerek
Sal ve Gvenlii olarak tanmlanmasn gerektirmitir. Sal ve Gvenlii; (SG)
yerlerinde iin yrtlmesi srasnda, eitli nedenlerden kaynaklanan sala zarar verebilecek
koullardan korunmak amacyla yaplan sistemli ve bilimsel almalardr. SG; tbbn, tekniin
ve birok bilim (fizik, kimya, mhendislik, sosyoloji, psikoloji, hukuk, sosyal politika vb.) dalnn ilgi
alanna giren ok sektrl bir alma alandr. Tm sektrlerdeki ama, alanlar korumak, iletme
ve retim gvenliini salamaktr. lkemizde bu konudaki en son dzenlemelerde; 20.06.2003 tarihli
6331 Sayl Sal ve Gvenlii Kanunu ile Sal ve Gvenliinin tm kurallar
belirlenmitir.
Sal, insan ile i ilikilerini salk ynnden inceleyen Halk Sal dal olmakla birlikte en geni
anlamda; Sal; her meslekte alanlarn bedensel, ruhsal ve sosyal ynlerdeki iyilik
hallerini en yksek dzeye getirme ve bu dzeyi srdrme almalardr(ILO-WHO Joint
Committee,1951).
alanlarn salnn korunmas, hastalanan veya kazaya urayanlarn
iyiletirilmesi uygulamalar i salnn tbbi boyutu olan Hekimlii=occupational medicinei,
iyerindeki sal etkileyen madde ve etkenlerin saptanmas, dzeylerinin llmesi ve gerektiinde
kontrol altna alnmas gibi teknik konular da Hijyeni=occupational hygieneni kapsamaktadr.
Sal=occupational health ise bu iki uygulamay kapsamaktadr.
1919 ylnda kurulan Uluslararas alma rgt-U(International Labour Organization-ILO) ile
Dnya Salk rgt-DS(World Health Organization-WHO) bir komisyon kurarak, Sal
Hizmetlerinin Amalarn saptamlar ve ILO nun 112 sayl tavsiye karar(1959) ile duyurmulardr.
Bu amalar:
1. alanlarn salk kapasitelerini en yksek dzeye karmak,
11.1

2. almann olumsuz koullar nedeni ile saln bozulmasn nlemek,

3. Her alan fiziksel ve ruhsal yeteneklerine uygun ilerde altrmak,
4. ile alan arasnda uyum salayarak, asgari yorgunlukla optimal verim elde etmektir.
sal hizmetlerinde tm arlk; yaplan iin, alann saln bozmasn nleyecek, onu salkl
bir ekilde tutmay salayacak, koruyucu hekimlik hizmetlerindedir. Bu amalara ulamak iin; srasyla
devletin, iverenlerin, sendikalarn ve alanlarn Sal ve Gvenlii bilincini almalar ve
uygulamalar gerekmektedir. 04.07.1989 Tarih, 20215 sayl R.G.de yaymlanan Avrupa Sosyal art
(Avrupa Sosyal Haklar Szlemesi) Blm 1in 3. Fkrasnda Tm alanlarn gvenli ve salkl
alma koullarna sahip olma hakk vardr ilkesi lkemizde uluslararas sorumlulukla geerli
olmutur.
WHO ve ILO 2008-2017 dnemi iin alanlarn Sal in Kresel Eylem Plan erevesinde
Salkl yerlerinin Balangcndaki Eylem in Kresel Bir Modl ieriinde:
1. e bal fiziksel ve psiko-sosyal risklerin belirlenmesi
2. Salkl davranlar destekleme, gelitirme ve tantma
3. evresel ve sosyal etkenleri belirleme balklarn belirlemitir.
Gnmzde uluslar aras karlatrmalarda kriter olarak A.B.D.nin Gvenlii ve Sal Ynetimi
(Occupational Safety and Health Administration-OSHA) ve Avrupa Birlii (European Union-EU)
kriterleri dikkate alnmaktadr. Bu kriterlerin temeli iyerlerinde koruma felsefesine dayaldr. Buna
ramen Avrupa blgesinde her yl kt alma koullar sonucu 300.000 kadar ie bal lm ve
toplam retimin %4 kadar ekonomik kayp olmaktadr. Birok Avrupa lkesinde alanlarn <%20
blm, yeterli i sal bakmna-hizmetlerine ulaabilmektedir.
DSnn Avrupa Blgesinde ie bal sakatlklarn ve lmlerin azaltlmasnda, alanlarn sal
iin 2008-2017 hedefleri:
1. alanlarn saln ve alma kapasitelerini srdrlebilir ekilde gelitirmek
2. alma ortamn, gvenlik ve sala daha ok destek olacak ekilde gelitirmek
3. Sorunsuz alma ve olumlu sosyal ortam salayarak salk ve gvenlii destekleyen alma
kltr oluturmak ve i organizasyonunu gelitirerek verimlilii de artrmaktr.
ILO, her yl 28 Nisan gnnn Sal ve Gvenlii iin Dnya Gn olarak anlmasn salamtr.
2009da slogan yerinde Yaam ve Salk: Temel Bir nsan Hakk, 2010da Dnyasndaki
Deiimde Korunmann Yeni Modeli ve Acil Riskler, 2011de Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemi:
Srekli yiletirme in Bir Ara ve 2012de Yeil Bir Ekonomide Sal ve Gvenlii Teviki olarak
belirlenmitir.
Trkiye 1932 ylnda ILOa ye olmakla birlikte szlemelerin yarya yaknna henz taraf olmamtr.
Sal ve Gvenlii ile ilgili; 115 Sayl Radyasyondan Korunma Szlemesi, 155 Sayl Sal ve
Gvenlii ve alma Ortamna likin Szleme ve 161 Sayl Salk Hizmetlerine likin Szleme ve
182 Sayl En Kt Biimlerdeki ocuk iliinin Yasaklanmas ve Ortadan Kaldrlmasna likin Acil
Eylem Szlemesini (2005) onaylamtr. lkemizde i salnn yasal dayanann balcalar,
Anayasa, Kanunu, sal ve Gvenlii Kanunu, yeri Salk Birimleri ve yeri Hekimlerinin
alma Usul ve Esaslar Hakkndaki Ynetmelik, Sal ve Gvenlii Kurulu Ynetmelii ve
Sal ve Gvenlii Eitimi Ynetmeliidir.
XIII. Dnya SG Kongresine(29 Haziran 2008, Seul) gre; iyerinde salk ve gvenlik, temel bir insan
hakkdr. Ulusal ve uluslararas kurum ve kurulular bunu tanmal ve geliimine ncelik etmelidir.
ILOnun SG kurallar esastr ve Seul deklarasyonu dikkate alnmaldr. XIX. Dnya Sal ve
Gvenlii Kongresi (11-15 Eyll 2011, stanbul) slogan Salkl ve Gvenli Bir Gelecek iin Kresel
Gvenlik Kltrn Oluturalm dr. 35 lke Bakannn imzas ile stanbul deklarasyonu
yaymlanmtr. Buna gre:
1. SGnin iyerindeki dzeyini gelitirerek en yksee karmak, alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanlklarnn sorumluluundadr. SG Bakanlklar, srdrlebilir SG Kltrnn temel
olduu almalarn sistemli ve dzenli bir ekilde izlenmesini ulusal gndemde tutmaldr.
2. Srdrlebilir SG kltrnn geliimi, hkmetler, iverenler ve alanlarn belirlenmi haklar,
sorumluluklar ve grevlerini iine alan ve tm iletmelerde SG koullarn tayan evrenin
oluumunu ieren sistemle en yksek seviyede salanmaldr.
3. Katlmclarn tm, nkoulsuz olarak 2008 Seul Deklarasyonu amalarna uymaktadr.
4. Tm katlmclar, kiisel ve ulusal gndemlerine SGnin en yksek grev olduu kavramn ve
Dnyada srdrlebilir SG kltrn hedef alnd grne katlrlar.

11.2

NSAN - LKS

nsan salna etki eden faktrler balca iki kaynakldr:

1. Kiisel zellikler: Cins, ya, rk, genetik yap, yetenek, fizik yap vb.
2. evresel zellikler: Yaanlan corafya, i evresi, ev evresi vb.
Bunlardan deitirmeye ve istediimiz yapy kazandrmaya yetimiz olan evresel zelliklerdir.
Yaanlan yerin zaman dilimi asndan deerlendirilmesinde de grlecektir ki en ok yaamsal
srecimiz (salk durumumuzu etkilemesi ynnden) iyeri ortamnda gemektedir. Buda bize i
yerindeki salk etkenlerinin yaammzn salk boyutuna katksn ortaya koymaktadr.
nsanlar, evrelerini etkiledikleri gibi yaamlarnn hemen en uzun sresini geirdikleri alma
evrelerini de etkiler ve alma ortamndan etkilenirler. Bu karlkl etkileimde rol alan etkenler;
alann kiisel zellikleri ile alma ortam etkenleridir.
A) alanlarn Kiisel zellikleri: Ya, cins, genetik yap, yetenek, beslenme ve fiziksel yap
(sakatlk) alanlarn etkilenimlerini deitirmektedir.
Bu zelliklere ynelik koruyucu hekimlik almalar; ie giri, dn ve periyodik muayeneler,
salk eitimi, kiisel koruyucular kullanmay gerekletirme, erken tan ve yksek salk
kapasitesinin salanmas olarak sralanabilir.
B) alma Ortam Etkenleri: Fiziksel, kimyasal, biyolojik, mekanik, ruhsal faktrler ve tozdur.
SALII-HALK SALII LKS
sal, halk salnn balca ilgi alanlarndandr. Bu ilikilerin gruplar:
1. alanlar toplumda byk bir grup:
Toplumda 15-65 ya aras nfus ekonomik olarak aktif-retken nfus olarak adlandrlr ve toplumun
byk bir ksmn (%64) oluturur. alanlarn byk ksm, tarm, sanayi ve hizmet sektrnde
almaktadr. Son yllarda sanayi ve hizmet sektrnde art, tarmda ise azalma sz konusudur.
Kaytl 12 milyon kadar alan vardr.
2. alanlar toplumda risk grubu:
Mesleklerdeki alma koullar nedeni ile alanlar, almayanlara gre salk sorunlar ynnden
daha riskli grup olarak deerlendirilirler. Genel salk ve/veya genel eitim dzeylerinin dk, mesleki
eitimlerinin yetersiz, sosyal gvencesiz alanlarn, kk yata alanlarn olmas ve sendikaszrgtsz almann fazla olmas nedeniyle de risk grubudurlar.
3. Sanayi kurulularnn evre kirliliine yol amas:
Sanayi kurulular atklaryla evre kirliliine yol aabilmektedirler. alma alan oluturmas asndan
yararlar olan sanayi kurulularnn, atklaryla evreye zarar verebildikleri de bir gerektir.
4. Byk endstriyel kazalar:
Sanayi kurulularnn evreye verdikleri atklar dndaki en byk zarar riski, byk endstriyel
kazalardr. Bhopal-Hindistan/1984 27 ton toksik gaz (metil izosiyanat) kaa-2500 ex, 150 bin
etkilenmi(grme kayb) insan, ernobil-Ukrayna/1986da Cesium-137den yaylan nkleer radyasyon
yaylmas-31 ex, binlerce etkilenmi insan.

11.3

11.4
SALII UYGULAMA LKELER
salnn amacna ulama almalar iin gerekli olan uygulama ilkeleri alt adettir:
1. Uygun ie yerletirme
2. yeri ortam faktrlerinin deerlendirilmesi
3. Salk risklerinin kontrol
4. Aralkl kontrol muayeneleri
5. yerinde salk hizmeti sunulmas
6. Salk eitimi ve danmanlk
1. Uygun e Yerletirme
almaya aday kiilerin ie balamadan nce ie giri muayenesi ile deerlendirilerek niteliklerinin
belirlenmesi ve niteliklerine uyan bir ie yerletirilmeleri gerekmektedir. salnda primer-birincil
koruma olarak uygulanan bu almalar ok nemlidir.
2.yeri Ortam Faktrlerinin Deerlendirilmesi
ve salk ilikisindeki ikinci temel e, iyeri ortam faktrleridir. alanlarn salnn korunmas
iin bu faktrlerin kontrol altna alnmalar gereklidir. yerinde aadaki faktrlerden hangilerinin
olduunun uzman kiilerce gzlem, lm ve deerlendirmeler yaplmaldr. Bu ilemler i hijyeni
almalarnn konusudur.
3.yeri Salk Risklerinin Kontrol

yeri ortamnda varl ve dzeyi saptanan ortam faktrnn dzeyi snr deerlerin zerinde ise
risklerin kontrol iin uygulamalar yaplmaldr. Bu kontrol kaynakta, ortamda ve alcdadr.
4. Aralkl Kontrol Muayeneleri
alanlardaki olas salk sorunlarn erken dnemde yakalamak amac ile alanlar belirli aralklarla
(periyodik) kontrollerden geirilirler. Erken tanda(-sekonder-ikincil korunmada) aralkl muayeneler ok
nemlidir ve her i kolu iin ilgili yasal dzenlemeler ile belirlenmitir.
5.yerinde Salk Hizmeti Salanmas
yerlerinde ncelikle koruyucu hizmetleri srdrmek zere salk hizmeti verilmesi yasa gereidir.
Yasal dzenlemelerle, srekli olarak 50 yada daha fazla alan olan yerler iyeri salk birimi
kurmakla ykmldrler. Bu birimin temel fonksiyonu koruyucu uygulamalar olmaldr.
6.Salk Eitimi ve Danmanlk
Bu eitim ve danmanlk hizmetlerinde balca; yeri risk etmenleri, risklere bal geliebilecek salk
sorunlar, meslek hastalklar ve i kazalarndan korunma, genel salk korunmas (kiisel hijyen,
beslenme, egzersiz, sigara vb.) , >40 ya alanlar iin hipertansiyon, diyabet, koroner kalp hastal
vb. kronik ve dejeneratif hastalklardan korunma hakknda genel bilgiler verilmelidir.

11.5

YERNDE RSK GRUPLARI

Bireysel zellikler ve i tipi-koullarna (madencilik-inaat gibi) bal olarak alma hayatnda risk
gruplar vardr. sal ve gvenlii yasal dzenlemelerinde iyerleri risk derecelerine gre be gruba
ayrlrlar. Birinci grup en dk, beinci grup en yksek risk grubu ilerli belirler. Hangi iyerinin hangi
grupta olduu, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan oluturulacak olan bir komisyon
tarafndan her yl ubat aynda dzenlenir. alanlarn demografik ve bireysel zellikleri dikkate
alndnda risk gruplarnn dalm aadadr:
1. ocuk alanlar: 15 ve 18 ya gruplar vardr. Kanununun 71 maddesine gre; 15 yan
doldurmam ocuklarn altrlmas yasaktr. Ancak, 14 yan doldurmu ve ilkretimi tamamlam
olan ocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelimelerine ve eitime devam edenlerin okullarna
devamna engel olmayacak hafif ilerde altrlabilirler. ocuk ve gen iilerin ie yerletirilmelerinde
ve altrlabilecekleri ilerde gvenlik, salk, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelimeleri, kiisel
yatknlk ve yetenekleri dikkate alnr. ocuun grd i onun okula gitmesine, mesleki eitiminin
devamna engel olamaz, onun derslerini dzenli bir ekilde izlemesine zarar veremez. ocuklar; fizik
ve mental gelime evresini tamamlamam, yeterince eitim almam, risk kavram ve bilinci tam
olarak gelimemi, iyerindeki dzenekler-dzenlemeler erikinlere gre yapldndan, deneyimsi,
merakl, oyun eilimli olduklarndan, toplam etkilenim srelerinin uzun olmasndan, emekleri ucuz
olduundan ve evre faktrlerinden daha abuk ve daha ok etkilendiklerinden, altrlmalar
sakncaldr.
18 yan doldurmam ocuk ve gen iiler bakmndan yasak olan iler ile 15 yan tamamlam,
ancak 18 yan tamamlamam gen iilerin almasna izin verilecek iler, 14 yan bitirmi ve
ilkretimi tamamlam ocuklarn altrlabilecekleri hafif iler ve alma koullar alma ve
Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan alt ay iinde karlacak bir ynetmelikle belirlenir. Temel eitimi
tamamlam ve okula gitmeyen ocuklarn alma saatleri gnde yedi ve haftada 35 saatten fazla
olamaz. Ancak, 15 yan tamamlam ocuklar iin bu sre gnde sekiz ve haftada krk saate kadar
artrlabilir. Okula devam eden ocuklarn eitim dnemindeki alma sreleri, eitim saatleri dnda
olmak zere, en fazla gnde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapal olduu dnemlerde
alma sreleri 35 saati aamaz.
2. Yal alanlar: OECD > 40 ya, AB >50-55 ya yal alan kabul etmektedir. Bu grup
alanlar; grme, iitme gibi duyularda, fizyolojik fonksiyonlarda, zihinsel kapasitede-alglamada,
hareket yeteneinde zayflama, kronik hastalklar nedeniyle risk grubudurlar.
3. Kadn alanlar: Fizik yap(su-kas az, ya fazla), dourganlk, aile ve sosyal nedenle farkldrlar.
4. Engelli alanlar: alma yeteneinin en az %40n kaybedenler sakat olarak nitelendirilir.
Ergonomik altrlmaldrlar. zel iyerleri idealidir. yerinde en az %3 istihdamlar zorunludur.
5. Gmen alanlar: Yasal ykmllk farkll asndan nemlidir. Belirgin olan, uluslararas g
ile gelen sorunlardr.
6. Eitimsiz, acemi alanlar: Kaza asndan nemli risk grubudurlar.

11.6

YER RSK FAKTRLER

a) Fiziksel Faktrler: Termal konfor (s, nem, havalandrma), aydnlatma, grlt, radyasyon,
tireim-vibrasyon ve basn deiimleridir. yerinde en sk karlalan faktrlerdir.
b) Kimyasal Faktrler: Sanayide kullanlan kimyasallarn toplam says 500-600 bin kadardr.
1.Metaller: Balca solunum yolu ile etkirler. Kurun, civa, arsenik, krom, berilyum, asbest,
kadmiyum, kobalt, talyum, manganez, nikel, baryum, uranyum, selenyum, antimon, magnezyum
3
daha fazla toksik olmak zere, demir, bakr ve alminyum da etkilidir ve mg/m olarak llrler.
2.Solventler (zcler): Benzen, toluen, ksilen, benzin, mazot, nafta, klorobenzen,
trikloroetilen, karbon tetraklorr, kloroform, etilen diklorr, aldehitler, alkoller, eterler, ketonlar,
esterler, glikoller, karbon slfr ve nitroparafinler nemlileridir.
3.Gazlar: lkemizde kullanlan; karbon monoksit, klor, kkrtl hidrojen, brom, iyot, fluor, amonyak,
3
3
kkrt dioksit ve nitroz gazlar balcalardr ve (ppm;parts per million, cm /m ) veya (ppb;parts
3
3
per billion,mm /m ) olarak llr.
4.Asit ve alkaliler: Nitrik, slfirik, formik, asetik ve oksalik asit en ok kullanlanlardr.
5.Boyalar: Aromatik aminler ve nidrazinler i salnda en nemli boyalardr. Arsenik ve kromatl
boyalar da etkindirler.
6.Pestisidler: Zararl hayvan ve bitkileri ldrmede kullanlan kimyasallardr. Insektisitler,
Rodentisitler, Mollositler, Herbesitler gibi gruplar vardr. Klorlu ve organik fosforlu insektisitler ile
talyumlu rodentisitler, en fazla zehirlenmelere neden olanlardr. zellikle organik fosforlu olanlar,
deriden ve solunum yolundan ok kolay gemeleri nedeniyle en ok grlenidir.
7. Plastik maddeler: Vinil klorr, kloropen ve resin trevleri plastik madde retiminde alanlarn
saln en fazla etkileyen maddelerdir.
8. Kanserojen maddeler: Katran, zift, mineral yalar, aromatik aminler, radyasyon, krom tuzlar,
asbest, nikel, arsenik, ultraviyole, benzen, parafin, fenol, slfr, azot ve karbonil balcalardr.
c) Biyolojik Faktrler: Bulac hastalklarn etkenleri olup, balcalar: Tetanos, arbon, Brusella,
Kuduz, Tberkloz, Viral Hepatitler(A,B,C) ve barsak parazitleridir. Ayrca AIDS, Toksoplazmozis,
Ekinokokkozis, Ruam, nC.Jacobs, Tularemi, Veba, Psittakkozis, Leptospirozis, Ensefalitler,
Kzamk ve Q atei ie bal geliebilmektedir.
d) Tozlar: alma ortamndaki tozlarn akcierde birikerek oluturduklar hastalklara
Pnmokonyoz denilir. En sk hastalk etkeni olanlar; Silis, Asbest, Talk, Alminyum, Kurun,
Kadmiyum, Mangan, Arsenik, Berilyum, Kromatlar, Nikel, Uranyum, Toryum, Seryum,
Zirkonyum, Trityum, Radyum, Yem, Saman, Ot, Tahl lifi, Pamuk, Keten, Kenevir, Kmr, Demir,
Baryum, Magnezyum, Kire ta, mermer, al ta ve tozlardr. Bu tozlarla sklkla Silikozis
(nodler), Asbestozis (diffz), Antrakozis=Kmr tozlar(makl) formasyonla pnmokonyoz
olutururlar. Bissinozis(=ifti Atei, Pazartesi atei) pamuk tozu ile geliir. Berilyozis,
Sarkoidoza benzer sistemik granlomatz hastalk yapar.
e) Mekanik Faktrler: Duru bozukluklar, ar yk kaldrma-tama ve i kazalardr.
f) Psikososyal Faktrler: Stres, iyerindeki ilikiler, monotizm, ve ynetim-organizasyon
uygulamalar en nemli psikososyal etkenlerdir.

11.7

YERNDE RSK DEERLENDRMES ve KONTROL

11.7.1 Tehlike-Risk Kavramlar

yerinde bulunan veya evreden gelen kapsam belirlenmemi, iyerine ya da evreye zarar verme
potansiyeline Tehlike, tehlikelerden kaynaklanan bir olayn meydana gelme olasl ile zarar verme
bilekesine Risk denir. Tehlike genel ve soyut bir kavram iken, risk bireysel ve somut kavramdr.
yerlerinde eitli salk tehlikeleri vardr ama ancak belirli alanlar asndan bu tehlikeler risk
oluturur. Riskler olaslk=likelihood olarak belirtilir.
11.7.2 Risk Deerlendirilmesi ve Risk Ynetimi
Risklerin deerlendirilmesi (assessment) teknik bir ilem, risk ynetimi (management) ise bir politika
karardr. yerinde bulunabilecek tehlikelerin riski teknik yntemlerle belirlenir. Bu belirleme ile riskin
miktar, dzeyi hakknda bilgi edinilir. Daha sonra riskin alanlar tarafndan alglanmas (risk
perception) ve kontrolne geilir.
Risk = Olabilirlik X iddetin-Zararn derecesi
11.7.3 Riskin Deerlendirme Yntemleri

1. Tehlikenin tanmlanmas: Bir iyerinde kullanlan yntemler, hammaddeler, ara rnler ve

retilen maddeler, enerji kaynaklar vb. zelikler bakmndan bir tehlikenin varlnn saptanmasdr.
2. Etkilenimin deerlendirilmesi: Tehlikenin varlnn etki dzeyi ile lmnde, evresel ve kiisel
deerlendirme iin ortam ve biyolojik rnekler alnarak durumun saptanmasdr.
3. Doz-yant ilikisinin deerlendirilmesi: Etkilenilen dozun dzeyinin belirlenmesi ve ardndan da
deiik etkilenmede ortaya kan belirtilerin (etkisiz, kliniksiz, en az etkili vb. gibi)deerlendirilmesidir.
4. Riskin karakteri: Riske bal olarak meydana gelmesi beklenen etkilerin trleri ve bu etkilerin
oluma olaslnn ifadesidir. Yaam boyu risk, toplumsal risk, rlatif risk, ve bu riske bal kaybedilen
yaam sresi gibi ltler kullanlmaktadr.
11.7.4 Risk Kontrol ve Korunma
Gerekte yaamn kendisi eitli riskler ierse de nemli olan ortamdaki risklerin kontrol ile
alanlarn ve toplumun salnn korunmasdr. Bunun iin yaplmas gereken riskin oluumunu
nlemek, bu mmkn deilse alana ulamasn engellemektir. Riskten korunma yolla yaplr:
1.Kaynakta kontrol: En etkili yaklamdr. Tehlikeli maddeyi kullanmama, kullanlan miktar azaltma,
tehlikesiz madde ile yer deitirme, tehlikesiz yntem-ilem(process) kullanma, boaltc havalandrma
uygulama, tehlike dzeyini izleme, ilemi sonlandrma-kapatma yntemleri uygulanabilmektedir.
2.Ortamda kontrol: Kaynak kontrolne ek olarak uygulanr. alan ile kaynak aras uzakl artrma,
engeller koyma gibi yntemler uygulanabilir.
3.Alcda kontrol: Kaynak ve ortamda istenen korunma salanamaz ise alcda kiisel koruyucularla
yaplan kontroldr. Aralarn kullanlmasnda kiisel alglama ve gvenlik kltr nem kazanmaktadr.

11.8

MESLEK HASTALIKLARI

506 Sayl Sosyal Sigortalar Kanununun 11. Maddesine gre; Sigortalnn alt iin niteliine gre
tekrarlayan bir sebeple veya iin yrtm koullar yznden urad geici ya da srekli hastalk,
sakatlk ve/veya ruhsal bozukluk durumlarna Meslek Hastal denir. Bu tanma gre, meslek
hastal ile alann yapt i arasnda nedensellik ba vardr. Yani salk riski ile hastaln
ilikisinin vazgeilmezlii, neden-sonu ilikisi vardr. Bu ilikinin derecesi, genellikle ok ynl ve
karmaktr. Bu yzden tans olduka zor hastalklardr. Buz dana benzetilebilir boyutta olduu
gsterilmitir. Meslek hastalklar kavram, i kazas kavram ile mediko-legal olarak edeer kabul
edilir. ortamnda gvenlik nlemlerinin alnmamas sonucu oluan patolojilere i kazalar; gerekli
salk nlemlerinin alnmamas sonucu oluan patolojilerin genel ad ise meslek hastalklardr.
11.8.1 Meslek Hastalklarnn zellikleri
1. Meslek hastalklar bir ya da daha ok salk zararlsndan oluan hastalklardr.
2. Tm hastalklar meslek hastal (grnm veya anatomo-patolojisi mesleki olmayan benzer
hastalklarla ayndr) olabilir, yeter ki nedeni iyerindeki bir etken olsun.
3. Genelde iyice belirlenmi bir hastalk etkeni vardr ama bazen mesleki olmayan benzer
durumlardan ayrm zordur. Mesleksel kanser ve astm gibi.
4. Hastalk etkeni veya rn tek faktrse biyolojik ortamda (kan, idrar vb.) gsterilebilir.
5. zgn bir klinik tablo oluturabilir.
6. Hastalk deneysel olarak oluturulabilir.
7. Hastaln ilgili meslekteki insidans, toplumdaki insidansndan yksektir.
8. yerinde hastalk etkeninden etkilenildii gsterilmelidir.
9. Etkenle temas baladktan sonra meslek hastal oluumu, 1 hafta ile 30 yl arasndadr.
Latent sre ok deikendir.
10. Genellikle kronik hastalklardr ve belirgin yaknmalar olduunda hastalk veya sakatlk
balamtr. Bu nedenle erken tan nemlidir.
11. Hastaln oluumunda, tipinin belirlenmesinde, progresyonunda, etkenlerin
younluu ok nemlidir.
12. Ayn toksik etkenlere kiilerin yant verme sresi ve ekli nemli farkllklar
gsterebilmektedir.
13. Etkenle temas kesilince, meslek hastal genelde o evrede durur ne ilerler ne de geriler.
14. Etkeni belirli olan meslek hastalndan tamamen korunmak mmkndr.
11.8.2 Meslek Hastalklar Listesi
alanlarda oluan hastaln mesleksel olduunun kesin kantlar olmaz ise hukuksal sorunlarn
yaanmamas iin meslek hastalklar listesi yaplmtr. lkemizdeki meslek hastalklar listesi:
A) Kimyasal Maddelerle Oluan Meslek Hastalklar: Metaller, Solventler, tarm ilalar, Gazlar-

Buharlarla oluabilirler.
B) Mesleki Deri Hastalklar: rritan veya allerjik kontakt dermatit ile deri kanserleri balcalardr.
C) Mesleki Solunum Sistemi Hastalklar: Pnmokonyozlar (Silikoz, asbestoz, antrokoz vb.),
Kronik bronit, Astma, Amfizem balcalardr.
D) Mesleki Bulac Hastalklar: Viral Hepatitler, Brusella, arbon, Tetanos, Tberkloz, Kuduz,
AIDS nemlileridir.
E) Fiziksel Etkenlerle Oluan Meslek Hastalklar: Is, grlt, basn, vibrasyon, nlar en sk
grlenlerdir.
Her meslek hastal ilgili lkenin kendi meslek hastalklar listesinde bulunmaldr.(ILO 29lu liste,
ABnin 14l listesi). Listede anlanlarn dndaki bir hastaln meslek hastal saylabilmesi karar,
Sosyal Sigortalar Yksek Salk Kurulu tarafndan verilebilir.
11.8.3 Mesleki Solunum Sistemi Hastalklar (MSSH)
Tarihte meslek hastalklar iinde bilimsel olarak ilk tan ve tedavisi yaplan hastalk grubunu oluturan
hastalklar olarak adlandrlrlar. talyan hekim Bernardino Ramazzini (1633-1714) De Morbis Artificum
Diatriba (Zanaatkarlarn Hastalklar) adl kitabnda bir ok meslek hastaln (Bissinosis, mesleki
astm ve toza bal hastalklar) tanmlayarak, anamnezde Mesleiniz nedir, ne i yapyorsunuz?
sorusunun hekimlerce sorulmasnn art olduunu ilk kez yazl olarak belirtmitir. yi bir mesleki
anamnez alndnda meslek hastalklar belki de tans en kolay konan hastalklarn banda
gelmektedir. MSSH Genel Snflamas:
A. Pnmokonyozlar
- Kmr isi Pnmokonyozu (KP)
- Silikozis
- Asbestozis
- Silikat pnmokonyozlar
- Berilyum hastal
- Dierleri: Antimon, Baryum, Kobalt, Siderozis, Miks toz pnmokonyozlar vb.
B. Mesleki Astm
C. Bissinozis
D. Mesleki Hipersensitivite Pnmonileri (HSP)
E. Mesleki KOAH (Kr.Bronit-Amfizem)
F. Toksik ajanlara Bal Patolojiler: Amonyak, Kadmiyum, Klorin, Metal-Plymer-Organik Tozlarn
Atei (MFF-PFF-ODF)
G. Mesleki Akcier Kanserleri
H. Solunum Sisteminin Mesleki nfeksiyoz Hastalklar
Kmr isi Pnmokonyozu(KP) : Maden alanlarnda klinik ksrk, balgam, dispne gibi genel
bulgularla bazen melanoptysis=siyah balgam grlebilir. Morfolojik olarak kmr makl ve Progresif
Masif Fibrosis(PMF) grlr. Son dnem sa kalp yetmezlii, kor pulmonale ve solunum yetmezliidir.
Silikosis: Silisyum dioksit(Si02)-silika dnyada en ok bulunan minerallerdendir. Kristal formunun
kuvars, tiridimit ve kristabolit ekilleri vardr. Yaygn kullanlan ve en sk silikosis tablosu yapan kuvars
formudur. Amorf formu silikosise yol amaz. Silikann asbest, talk, mika ve dier minerallerle
oluturduu forma silikatlar denir. Silikatlar hangi mineral arlkl ise o formun pnmokonyozuna yol
aar ki buna da mikst toz pnmokonyozu denir.
Silikosis riskinin olduu i kollar: ta ocaklar kum pskrtme ileri, tnel kazclar, cam sanayi,
imento retimi, kiremit-tula-balk retimi, madenciler, dkmcler, seramik-vitray yapm, anakmlek yapm, kuvars deirmenleridir. Akcierde nodler ve silikoproteinosis tipinde 2 tip lezyon
yapar. Buna bal basit tip(hiler kalsifikasyon) ve PMF tipinde grlr. Birincil korunma nlemleri (tozun
oluumu, yaylm ve ulamnn engellenmesi) alnmaz ise (Brezilyada yaplan bir almaya gre)
heykel sanatlarnda bile silikosis prevalansnn %53.7 olabilecei bildirilmitir.
Asbestosis: Asbest Yunanca yanmaz demektir. Isya, aside dayankl ve bklebilir olduu iin geni
kullananm alan vardr. Asbest, kimyasal olarak silisik asitle magnezyum, kalsiyum ve demirin
birlemesinden oluan bir grup fibrz minerale verilen isimdir. Mineralojik olarak iki tr vardr:
1. Serpentin grubu: Hidrate magnezyum silikat olup dnyadaki asbest retiminin %95idir. Ticari
olarak kullanlan tipi krizotil (beyaz asbest)dir.
2. Amfibol grubu: Amosit, krokidolit, antefolit, tremolit ve aktinolitdir.
Krizotil Amosit, Tremolit en ok plevra-pulmoner hastala neden olan tipleridir. Asbest madenleri,
ocaklar, inaat, otomotiv, gemi yapm, tamiri, izolasyon ileri en ok etkilenilen i kollardr. nce raller,

dispne, omak parmak ve radyolojide plevral plaklar en sk bulgulardr. 10-40 yllk anamnez yks
olabilir.
Bissinozis: Pamuk, keten, kenevir tozlarna maruz kalanlarda hafta sonu veya izin dn gste
skma hissi, ksrk balgam ve dispne karakterizedir. 18. y.y.da Ramazzini pamuk iilerinin astm
olarak tanmlamtr. Pazartesi atei, ifti hastal adlar da verilmitir. Ksa sreli etki ve sonlanma ile
tamamen geebildii gibi uzun sreli etkilenim sonras KOAH oluabilmektedir.
11.8.4 Meslek Hastalklar Tan Yntemleri
1. Ayrntl alma yks: yi bir i ve meslek anamnezi alnrsa, bazen meslek hastalklar
tans en kolay konan hastalklarn banda gelir. allan tm iler, tarihleri, sras, sresi, iin
tr, ortam etkileri, dier alanlardaki bulgular, i d etkilenmeleri vb. incelenmelidir.
2. Klinik bulgular: Fizik muayenedeki bulgular. Genellikle semptomlar ortaya ktnda patoloji
nemli progresyon gstermitir.
3. Laboratuar: Biyokimyasal (kan, idrar), radyolojik (AC, USG, CT, MR) ve patolojik-sitolojik
(doku, balgam, plevra svs, idrar) incelemelerin sonular. Solunum Fonksiyon Testi (SFT).
4. yeri ortam bulgular: Termal konfor, toz, gaz, grlt, aydnlatma, basn, titreim,
radyasyon, metal, iyeri hijyeni inceleme sonular.
Erken Tannn nemi:
Tan ve bildirim esas olduu meslek hastalklarnda bir p, q veya st pnmokonyozu ancak byk
akcier grafisi ile tannabilir. Sbjektif ikayet yoktur. Grltl iyerinde alan bir iide odiyo
ekilmeden mesleki entik veya mesleki anak evresini hatta meslek hastalnn balangc olan 5001500 LU frekanslarda 35 dB kayplar bile tanmak mmkn deildir. Hasta bu evrelerde sesleri iitir,
fsltlar bile duyar. Yine 40mcg/100ml kan kurununu geen bir ak iisinde hibir ikayet yoktur ve
ancak kan kurunu lm ile meydana kar. Bu nedenlerle erken tan iin ie giri ve periyodik
muayeneler ile mesleki yk ve dikkat de ok nemlidir.
11.8.5 Meslek Hastalklarnda Yasal Ykmllkler ve lkemizdeki Durum
Meslek hastalklar, kiilerin geimini salamak iin bir bakasnn iyerinde yaptklar almalar
srasnda meydana geldiinden ve genellikle iyerinde gerekli korunma nlemlerini alnmamas iin
gerekletiinden iveren sorumluluu sz konusudur. alanlar bu ynden meslek hastalklar iin
gvence altna alnmlardr. nk meslek hastalna bal i gn kaybnn alan asndan
giderilmesi gerekmektedir. Meslek hastalna yakalanan bir alana, alamad gnler iin geici
i gremezlik denei denir. Hastalk nedeniyle i grme gcnde kalc bir azalma varsa srekli
i gremezlik denei denmektedir. gremezlik dzeyi, Sosyal Sigortalar Salk lemleri
Tznde belirtilen hesaplamalarla hastala bal fonksiyonel kaybn yannda ya ve meslek
zellikleri de dikkate alnarak hesaplanmaktadr. yerinde yaplacak incelemelerde, iverenin nlemler
konusunda eksiklikleri saptanrsa, alana denen tazminatn bir blm iverenden alnr.
Meslek hastalklarndaki hukuksal boyuttaki dier kavramlardan biriside Ykmllk Sresi(liability
period)dir. Ykmllk sresi, zararl mesleksel etkinin sona ermesi ile hastaln ortaya
kmasna kadar geebilecek en uzun sredir. Hastalklara gre deimekte olup, bulac
hastalklarda ykmllk sresi inkbasyon sresi kadardr. Ayn amala kullanlan benzer kavramda
Etkilenim Sresidir. Etkilenim-Maruziyet sresi, zararl etkinin balamasyla hastalk
belirtilerinin kmas iin gereken en az sre olarak tanmlanr.
lkeler arasnda deimekle beraber, ylda her bin alan iin 4-12 meslek hastal olgusu
beklenmektedir. Bu oran dikkate alnrsa; sadece SGK kaytlarna gre bile ylda 40.000-123.000 kadar
yeni meslek hastal tans konmas gerekmektedir. Yasaya gre sadece SSKllar(SGK-4/a) Meslek
Hastalna yakalanabilir?!.. lkemizde 10.030.810 (2010) sigortal vardr ve toplam alan says en
az 23 milyondur. SGK istatistiklerinde son 5 yl iinde meslek hastalna yakanlarn says deikenlik
gsterse de giderek azalmaktadr. Trkiyede 2010 ylnda 544 meslek hastal tans konmu ve
10u(%1,8) lmtr. Ayn ylda alan 10.030.810 sigortal bulunduuna gre, 2010 yl iin meslek
hastal insidans %0.005 olur ki buda meslek hastal saysnn yetersizliini ortaya koymaktadr.
Klasik tp eitiminde meslek hastalklarna ok az yer verilmesi, hekimlerin ounun bir hastada
meslek hastal phesi-varln belirlemesi durumunda idari anlamda ne yapacan bilmemesi,
iyeri hekimlerinin bu konuda yeterince aydnlatlmadan sertifika almalar, meslek hastal
uzmanlnn olmamas, meslek hastalklarna niversiteler ve dier eitim aratrma hastanelerinde
yeterli ilginin gsterilmemesi ve meslek hastalklar hastanelerinin yeterince tannmamas gibi nedenler,
meslek hastal tans konulmasnda karlalan balca sorunlardr. Kk iletmelerde iyeri

hekimlerinin olmamas, meslek hastalklar hastanelerine sevk zincirinin yeterince ilememesi, iyeri
hekimlerinin dorudan meslek hastalklar hastanelerine sevk yetkisinin olmamas, yatakl tedavi
kurumlarnda bavuran hastalara meslekleri ile ilgili yknn alnmamas, periyodik muayenelerin
iyerlerince yeterli yaplmamas, erken tan-tedavinin meslek hastalna bal olarak gelien tedavi ve
maluliyet tazminatndan daha ucuz olduu bilincinin yerlememesi gibi dier nedenlerde istenilen
dzeyde meslek hastalklarnn tansnn konulamamasnn nedenleridir.
yerlerinde meslek hastalklarnn aratrlmas, izlenmesi ve kukulu durumda ilgili salk kurumlarna
gnderilmesi, iyeri hekiminin balca grevlerindendir. Dnyada meslek hastalklar tans; iinde
meslek hastalklar uzmanlarnn alt enstitler, niversitelerin i-ii sal krsleri veya meslek
hastalklar hastaneleri tarafndan konur. lkemizde meslek hastalklarnn kesin tans Meslek
Hastalklar Hastaneleri(MHH)nde ve geen yl yaplan deiiklikle niversite Hastanelerinde
konur. Tan konulan iinin, salk zararnn derecesini, SGK Meslek Hastalklar Hastaneleri (stanbul,
Ankara, Zonguldak) ile niversite Hastaneleri belirler. Bu hastanelere sevk iin alanlar; iyeri hekimi
tarafndan (poliklinik veya periyodik muayeneler srasnda tespit edilince iverene bildirerek oda 2 gn
iinde SGK blge mdrlne bildirerek), SGK salk birimlerinden, aratrmalar srasnda sevk
edilenlerden ve alann kendisinin bavurusu ile gnderilebilirler. Aldklar zamandan 1984 ylna
kadar youn alan MHHleri, bu tarihten sonra sadece mesleki maluliyet veren kurumlar olarak
grlmler ve ilevsiz hale getirilmilerdir. nk bu tarihte karlan i yasas deiiklii ile i
mfettilerinin meslek hastalklar hastanelerine sevk ve iliki ba ortadan kaldrlmtr.
lkemizde yaklak 23 milyon kii almasna karn, sigortal (SGK-4/a) olan on milyon kadar alan,
i kazas ve meslek hastalklar sigorta ansna sahiptir ve tazminatndan yararlanabilir. Meslek
hastalklarnn saylar hakknda tek kaynak olan SGK istatistikleri yetersizdir. nk tan koymak
gtr, 50den az alan olan yerlerde iyeri hekimi ve kaytlar yoktur, bu iyerleri toplam iyeri
saysnn (%98.1) ve alanlarn byk ksmn (%60.5)oluturmaktadr.
11.8.6 Meslek Hastalklarnda Tedavi
Meslek hastalklar tan pratiinde tbbi sorunlar:
1. Meslek hastalklarnn ounu dier hastalklardan ayrt etmek zordur
2. Meslek hastalklarnn oununun oluumunda tek faktr rol oynamaz
3. Etkilenimin balamas ile meslek hastalnn oluumunun arasndaki (latent) sre ok deikendir
4. Meslek hastalklarnn oluumunda, tipinin belirlenmesinde, geliiminde etkileyen ajanlarnn
younluu nemlidir
5. Ayn ajanlarn kiilerin yant verebilirlik sresi ve ekli nemli farkllklar gstermektedir.
Meslek hastalklarndaki akut veya kronik olma durumuna gre deiebilen ama temel olarak ayn olan
ilkeler aadaki srayla uygulanr:
a) Etkilenimin-maruziyetin sonlandrlmas
b) Spesifik (varsa) tedavi
c) Semptomatik-destekleyici (gerekiyorsa) tedavi
11.8.7 Meslek Hastalklarndan Korunma
Meslek hastalklarndan korunmak mmkndr ve drt balkta incelenir:
1. Kaynakta kontrol yaklamlar: Riskin kaynakta kontroln salayan i hijyeni almalardr. En
nemli korunma yntemidir.
2. Ortamda kontrol yaklamlar: yeri ortamndaki etkenlerin alana ulamasn nleyen
hijyen uygulamalardr.
3. Alcda kontrol yaklamlar: Kiisel koruyucu uygulamalardr ve kaynakta-ortamda kontrol tam
deil ise kiisel koruyucularn (kulaklk, baret, gzlk, maske vb.) kullanlmasyla uygulanr.
4. Tbbi yaklamlar: e giri, ie dn, periyodik muayeneler ve salk eitimi uygulamalardr.
LE LGL HASTALIKLAR
Dnya Salk rgt (DS-WHO) tarafndan le lgili Hastalklar (Work-related
diseases); bilinen ve kabul edilen meslek hastalklar deil, fakat olumasnda ve gelimesinde,
alma ortam ve eklinin dier nedenlere gre nemli bir faktr olduu hastalklar olarak
tanmlanmtr. Bu hastalklar:
11.9

A) Koroner Kalp Hastalklar: Bu hastalklarn ortaya kmasnda iyerindeki, fiziksel (s, nem vb.),
kimyasal (arsenik, CO, karbondislfr, Kadmiyum, Pb, organik nitratlar vb.), fiziksel aktivite azl
ve stresrler (rekabet, i gvencesi, dzensiz veya gece almas, monotoni vb.) etkenler rol
oynamaktadr.
B) Kronik Solunum Yolu Hastalklar: Kronik bronit, bronial astma ve amfizem balcalardr.

C) Kas-skelet Sistemi Hastalklar: Srt arlar ve osteoartrozisin ie bal oluabilecei

belirlenmitir.
Dnyada en ok lme ve hastalanmaya neden olan hastalklarn sralamasnn da hemen
ayn olmas, i sal ve gvenliinin insan sal ile e deer olarak anlabileceinin gstergesidir.

11.10

KAZALARI

Kaza, beklenmeyen bir anda ortaya kan ve sosyo-ekonomik ynden zarar veren bir olaydr. Kazann
olutuu an, klinik ncesi dnemin sona erdii ve klinik dnemin balad andr. Bu andan sonra
yaplacak olan korunma nlemleri, sekonder ve tersiyer (ikincil, ncl) salk hizmetlerini ierir. Kaza
olumadan nceki almalarn tm, primer (birincil) salk hizmetlerinin kapsamna girer. Kazadan
korunma, klinik ncesi devre denilen bu dnemde mmkndr. Kaza olutuktan sonra tedavi etmek,
daima korumadan ok pahal olacaktr.
kazalar, trafik kazalar ve ev kazalarndan sonra en ok lme, kazalar iinde en fazla
sakatlanmaya neden olan kaza trdr. yerindeki mekanik faktrlerin en nemli grubudur. nk i
kazalarnn byk ounluunu ( SGK 2009 verilerine gre %47.2) mekanik etkenler oluturmaktadr.
506 sayl Sosyal Sigortalar Kanununun 11. Maddesine gre eer bir kaza;
a) Sigortalnn iyerinde bulunduu srada,
b) veren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla,
c) Sigortalnn, iveren tarafndan grev ile baka bir yere gnderilmesi nedeniyle asl iini
yapmakszn geen zamanlarda,
d) Emzikli kadnn ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda veya
e) Sigortalann, iverence salanan bir tatla iin yapld yere toplu halde gtrlp getirilmeleri
srasnda olumusa i kazas olarak nitelendirilmektedir.
Trkiyede 2010 yl verilerine gre;
Kazas Sklk Hz: Tam gn alan her yz kiide 0.6, her bir milyon i saatinde 2.5,
Kazas Arlk Hz: Her bir milyon i saatinde 641 i gn, allan her yz saatte 0.6 saat (36 dk.)
i kayb olutuu belirlenmitir.
Eksik bildirimlere ramen olgu says yksektir. Bu kazalarn 40.674(%64.7) sigortal saysnn 50nin
altnda olduu kk iyerlerinde olmutur(Tablo 1). kazalarna bal bir ylda yaklak 4.000.000
Trk Liras kadar kayp olduu ortaya karlmtr.
Tablo 1: Kazalarnn yerinde alan Sigortal (4/a) Saysna Gre Dalm
Sigortal Says
2008
2009
2010
1-3
18.791
17.823
15.840
4-9
7.357
6.850
7.425
10-20
12.037
9.745
8.656
21-49
11.364
9.757
8.753
50-99
6.402
5.784
5.697
100-199
8.068
6.828
5.466
200-249
2.678
2.133
1.553
250-499
6.400
5.849
4.424
500-1000
3.867
3.736
2.432
>1000
3.638
4.458
2.666
Toplam
80.602
72.963
62.903
kazalarnn sigortalnn hizmet sresine gre dalm incelendiinde; i kazalarnn %3.3nn
alann ie girdii ilk gnde, %44.7sinin ilk yl iinde meydana geldiinin bildirildii saptanmtr.
Ancak, zellikle ilk ay iinde olduu bildirilen i kazalarnn ne kadar daha nceden kaak altrld
halde i kazasndan sonra sigortal olan alanlara ait olduu bilinmemektedir. Bylece kaak
altrlanlarn iinde bulunduklar i kazalarnn eksik bildirildii dnlmektedir. Genlerin ve i
deneyimi az olanlarn daha ok i kazas geirdikleri belirgindir. Erkekler (%1.0) kadnlara (%0.2) gre
be kat fazla i kazas geirme oranna sahiptir.
Bildirimlere gre i kazalarnn %28.8i (18.116) ilk iki saatte olumakta, son iki saatte i kazalarnn
%26.7si(16.798) meydana gelmektedir. Dnyada i kazas ve meslek hastalklarnn toplam iinde,
meslek hastalklarnn oran % 56, i kazasnn oran %44 iken; lkemizde meslek hastalklar oran
%0.9(544), i kazalar oran %99.1(62.903)dir.
Kazalarnn Nedenleri

ILO snflandrmasna gre:

1. nsan faktr: Eitim ve bilgi eksiklii, dalgnlk vb.
2. Makine-malzeme faktr: Malzeme yorgunluu, uygun olmayan makine, retim sistemi
3. Sosyal-teknik evre faktr: Termal konfor, grlt, salk koullar vb.
Bir baka gruplandrmada;
1.alana bal olanlar-Gvencesiz davranlar (yorgunluk, acemilik, dikkatsizlik, eitim yetersizlii,
dk duyu-motor aktivite, beceriksiz/sakar vb.),
2.evresel olanlar-Gvencesiz koullar (termal konfor, aydnlatma, grlt, makineler, kaygan zemin
vb) olarak deerlendirilmektedir.
Tm kazalarda dorudan veya dolayl olarak insan faktrne bal bir hata vardr. Fakat bu hata,
sadece kaza yapan kiiye ait deildir. Hata; fabrika projesini izen mimarda, inaat yapan mteahhitte,
iyeri ynetiminde, iletme mhendisinde, makineleri planlayp monte eden mhendiste, elektrikide,
ustabanda, operatrde, bakm ve onarm yapanda, temizlikide, iinin seimini yapan iverende,
iyeri hekiminde vb. olabilir.
Kazalarnn Salk Sonular
lkeden lkeye deimekle beraber, ylda her on bin ii iin 20-100(200.000-1.000.000) i kazas
olgusu beklenmektedir. Trkiyede 2010 ylnda ise 62.903 i kazasnda, 1.444 kii lm 1.976 kii
srekli i gremez hale gelmi, 1.502.871 i gn kayb olmutur. Yaklak her yedi dakikada bir i
kazas olmakta, her drt saatte bir alan srekli i gremez hale gelmekte ve her alt saatte bir
alan hayatn kaybetmektedir. Dier bir deyile her i gnnde; 172 i kazas olmakta, alt alan i
gremez hale gelmekte ve drt alan lmektedir.
Bu kazalarda en ok cisim sktrmas, batma, kesme (%37) eklinde yaralanma olduu, en fazla st
ekstremitelerin 33.329 (%53.0) yaraland, en ok yaralanma tipinin 26.743 (%41.6) yzeyel
yaralanma ve ak yaralar eklinde olduu belirlenmitir. kazas asndan, bildirimlere gre en riskli
i kollarn srasyla; kmr madencilii, metal endstrisi ve inaat ilk sray oluturmaktadr. En ok
lm ise 475 (%32.9) ii ile inaat sektrndedir.
kazalarnn sonularnn olas dalmn gsteren piramit yllar ierisinde deiime urayarak
ILOnun 2002 versiyonu olarak en son aadaki tipi kullanlmaktadr. Buna gre bir iyerinde her bir
lml kazaya karlk dierlerinin oluma olasl verilmitir:

1
1200
1200
5000
7000

lml kaza
gnden fazla iten kalmaya neden olan kaza
1-3 gn iten kalmaya neden olan kaza
lk yardm gerektiren kaza
Hasarsz olay

ekil 1. kazalarnn sonularna gre dalm olasl (ILO 2002)

lkemizde i kazas istatistiklerinin tek kayna olan SGK verileridir. yerinde oluan i kazalarnn
iyeri salk biriminde, tedavi edilemeyenleri hastanelere sevk edilerek bu istatistiklere girmektedir.
Kazalarn % 64.7 kadarnn 50den az, %37sinin dokuz ya da daha az ii altran ve iyeri hekimi
olmayan ok kk iletmelerde olduu da dnlrse, verilerin gerek kaza say ve oranlarn
yanstmaktan uzak olacan sylemek gerekir. statistiklere gre giderek i kazas saysnn dp i
kazasna bal lmlerde ayn oranda azalma grlmemesi de bu dnceyi dorulamaktadr.
kazalarnn deerlendirilmesinde kullanlan en nemli ltler; i kazas insidans hz, fatalite ve arlk
hz ile standardize i kazas orandr.

Bir ylda oluan i kazas says

n
kazas insidans hz = -------------------------------------------------------------- X 10
Bir yldaki toplam i saati

Bir ylda i kazasyla kaybedilen toplam gn

n
kazas arlk hz = ---------------------------------------------------------------------------- X 10
Bir yldaki btn alanlarn toplam alma saati
Bir ylda i kazasndan lm says
n
kazas fatalite hz = ------------------------------------------------------------ X 10
Bir yldaki toplam i kazas says
11.10.2 Kazalarndan Korunma
kazalarnn insana ya da alma ortamna bal olarak olutuundan hareketle, korunma
yntemleri de bu etkenlere yneliktir. nlemlerin temelini, iyerindeki kaza olaslklarn belirleyen iyeri
risklerinin saptanmas almas oluturmaktadr. Bu riskler belirlendikten sonra risklere ve iyeri
koullarna gre gerekli nlemlerin alnmas almalar tamamlanmaldr. Bu almalarda ana
balklar aadadr:
11.10.2.1 Kiiye ynelik nlemler
1. SG eitiminin verilmesi ve izlenmesi,
2. Ergonomik alma kurallarna uyulmas,
3. Riskli gruplarn uygunsuz yerlerde altrlmamas,
4. Uyar, iaret ve levhalarnn uygun yerlere konulmasdr.
11.10.2.2 alma ortamna ynelik nlemler
1. Makine koruyucularnn eksiksiz olmas,
2. Kiisel koruyucularn verilmesi ve kullandrlmas,
3. Fizik koullarn (termal konfor, aydnlatma, grlt, toz vb.) dzeltilmesi,
4. Ergonomik aralarn kullanlmasdr.
Kaza incelenmesinde; ne, nerede, ne zaman, kim(ler)le, neden olduu ve tekrarnn nasl
nlenecei aratrlmaldr. Kazadan hemen sonra, olay yerinin gvenliinin salanmas, yarl(lar)a
mdahale yaplmas, olay yerinin grnmnn yaz ve fotoraf ile tespiti ve tanklarn belirlenmesi
ilemleri uygulanmaldr. Tm kazalar kayt altna alnarak incelenmeli, gnden fazla rapor
gerektiren i kazalar SGK blge mdrlne yasal zorunluluk gerei bildirilmelidir.
Avrupada i kazalarnn % 90 kadarnn Sal ve gvenlii Ynetim Sistemlerinin
eksikliinden kaynakland, son ylarda yaplan almalarda bu eksikliklerin giderilmesi sonrasnda, i
kazalarnda en az % 30 azalma kaydedildii saptanmtr.

NLEMEK DEMEKTEN UCUZ VE KOLAYDIR

11.11

SALIK ALIANLARININ SALII

Dnya genelinde 35.7 milyon salk alan olduu tahmin edilmektedir. lkemizde Salk Bakanlna
bal kurumlarda alan salk personeli says yaklak 250.000, toplamda (niversite ve zel) ise
430.943dr.
Tablo-1: Trkiyede Salk alanlar (Salk Bakanl-2011)
nvan
Yllar
2006
2007
2008
Hekim
104 475
108 402
113 151
Hemire
82 626
94 661
99 910
Ebe
43640
47175
47673

2009
118 641
105 176
49357

2010
123 447
114 772
50 343

Salk memuru*
Dier**

58473
41 472

78 439
43 255

83 993
44 737

92 061
45 790

94 443
47 938

Toplam
248 060
371 932
389 464
411 025
430 943
*Salk Bakanlnda salk memurluu salk memuru ve aada belirtilen branlarda alan
tekniker ve teknisyenler biiminde tanmlanmaktadr: Ilk Acil Yardm (Acil Tp), Salk, Anestezi, evre
Sal, Di Protez, Laboratuvar, Ortopedi, Rntgen, Di, Fizik Tedavi, Kalp Akcier Pompa, Patolojik
Anatomi, Odyometri, Protez, Toplum Sal.
**Di hekimi ve Eczac
11.11.1 Salk Personelinin Mesleki Riskleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Enfeksiyon
Radyasyon
Toksik-kimyasal riskler
Fiziksel (s, grlt, toz) riskler
Kas-iskelet sorunlar
Stres
Gvenlik

Literatrde salk alanlar arasnda en sk grlen i kazalarn, delici-kesici alet yaralanmalar, kasiskelet sistemi yaralanmalar, kayma-dmeler, tehlikeli kimyasallara maruziyet ve iddet olarak
gruplamak mmkndr.
11.11.2 Salk alanlarnn Salnn Korunmas
06 Nisan 2011de yaymlanan Hasta ve alan Gvenliinin Salanmasna Dair Ynetmelik gerei;
alan gvenlii uygulamalar iin salk kurumlar;
a)alan gvenlii programnn hazrlanmas,
b)alanlara ynelik salk taramalarnn yaplmas,
c)Engelli alanlara ynelik dzenlemelerin yaplmas,
)alanlarn kiisel koruyucu nlemleri almasnn salanmas,
d)alanlara ynelik fiziksel saldrlarn nlenmesine ynelik dzenleme yaplmas konularnda gerekli
tedbirleri alr ve dzenlemeleri yapmakla ykmldr.
Bu almalar;
A. Enfeksiyon risklerinin deerlendirilmesi
B. Baklama programlar
C. kstlamalar
D. Eitim-Danmanlk hizmetleri
E. Kaytlarn dzenli ve etkin yaplmas ile tamamlanabilir.
lgili ynetmelikte belirtilen almalar sadece salk hizmetlerinin ikinci ve nc basamaklarndaki
hizmet yerleri iin dzenlenmitir. Ayrca salk kurumundaki bu hizmetlerin sunulaca birim de
belirtilmemitir. Hizmet sunumu ve nlemleri alrken Salk Bakanlnn sitesindeki Hizmet Kalite
Standartlar esas alnr denerek, hasta sal ve alan gvenliinden ok alanlarn performans
ve kalite almalarnn dikkate alnacann belirtilmesi amala elimektedir.
Amerikan Ulusal Mesleki Gvenlik ve Salk Enstits-NIOSH ve Gvenlik ve Salk Ynetimi rgtOSHA'nn nerdii Hastane Salk ve Gvenlik Komitesini, ncelikli olarak salk alanlarnn
saln gelitiren, koruyan, hastalklarn nleyen ve ayaktan tedavi edici salk hizmetlerini yerine
getiren birinci basamak salk hizmeti olarak tanmlam ve grevlerini sralamtr. Etkili bir hastane
alan sal program en azndan aadakileri iermelidir:
1.

Tarn tbbi anamnez ieren ie giri muayenesi

2. Periyodik muayeneler
3. Salk ve gvenlik eitimleri
4. Baklamalar
5. Salk danmanl

6. evre kontrol ve srveyans

7.

Salk ve gvenlik kayt sistemleri

8. Hastane blm ve servisleri arasnda koordine edilmi planlama.

11.12 HASTA GVENL

Hasta Gvenlii-HG, hastalarn kt olaylardan etkilenmelerini ve olasln en aza indirme ile en
yksek dzeyde iyilemelerini salamak iin yaplan uygulamalar btndr. Gnmzde birok
uygulama abalarna ramen salk hizmetleri gvenliksiz olmaya devam etmektedir ve HG
zlememi halk sal sorunlarndandr. Bu sorunun srmesindeki en nemli nedenlerinden biri tp
fakltelerinin ve eitim hastanelerinin hekimleri gvenli pratikleri benimseyecek, kt sonular
zmleyecek ve tbbi uygulamalar gvenli hale getirecek ekip almalar yapacak biimde
eitmemesidir. Bu yndeki eitim faaliyetleri tp fakltesinin ilk gnnde balamal ve uzmanlk eitimi
boyunca da aksatlmadan srdrlmelidir.
HGnin salanmasnda alan kii, teknoloji, uygulama yntemleri ve iinde bulunulan bina zellikleri
etkendir. Gvenli bir salk hizmeti sunabilmenin en nemli art, iyi bir ekip almasdr. Ekip,
hastann zelliine gre hzl deiikliklere ayak uydurabilen, koordineli, akc ve esnek bir yapda
olmaldr. Ekip almasnn en nemli zelliklerinden biri, herkesin birbiriyle ak, drst ve etkili
iletiim kurmasdr. Etkili iletiim, tm ekip almalarnda ok nemlidir, ancak bu balamda, ekipteki
elemanlardan birinin iletiim asndan dezavantajl olduu grlmektedir: Bu kii hastadr. Hastalar,
salk hizmeti sunumunda daha aktif hale getirmek iin baz almalar yrtlmekle beraber, bu konu
gnmzde daha balang evresindedir.
Gvenli hasta bakm iin, yalnzca doktor, hemire, teknisyen ve diyetisyenlerin uyumlu ekip almas
deil, temizlik personelinden sekreterlere ve muhasebe personeline kadar herkesin uyum iinde
almas gerekir. Eer teknoloji ok ne karlrsa, insanlarn oynad rol unutulabilir. Hastalarla ilgili
her ilem ve yntemde herkes u soruyu sormaldr: Bu ilemde, HG hangi derecededir, nasl salanr
veya nasl artrlabilir? nsanlarmzn saln gerektii gibi koruyabilmek iin bilimsel almalar ve
yaklamlarn yan sra, btncl salk anlayn cesaretle ve inatla savunmak gerekir. Salk hizmeti
sunan tm birimler, HG dncesini uygulama yeteneini gsterebilmelidir.
Hasta ve salk alannn gvenliini salamaya ynelik, Salkta Ulusal Renkli Kod uygulamasna
2012 yl balarnda geilmitir. Buna gre acil durumlara hazrlkl olmay salayan renkli kod
uygulamasnda tip kod uygulamas bulunmaktadr;
Beyaz Kod (1111): Hastanelerde alanlara ynelik iddeti nlemeyi amalayan acil durum ynetim
aracdr ve gvenlik ihlalini bildirir.
Mavi Kod (2222): Acil tbbi mdahaleye gereksinimi olan hastalar, hasta yaknlar ve tm hastane
personeline en ksa srede mdahale edilmesini salayan acil durum ynetim aracdr. Tm dnyada
ayn acil durum iin ayn rengin kullanld tek koddur.
Pembe Kod (3333): Hastane servislerinde tedavide olan bebek veya ocuk hastay karma giriiminin
veya karma durumunun tespitinde uygulanan acil durum kodudur.

11.13 ERGONOM
Ergon(alma-i) ve nomos(yasa) kelimelerinden oluur. Gnmzde Bilimi olarak anlr. alma
hayatnn salk konular iinde Ergonomi; almay, insan anatomisine ve fizyolojisine
uydurmak olarak ya da iin, yapld evreyle (iyeri) ve onu yapanlarla (alanlar) ilikisi
iinde incelenmesi veya alanlar iin iyerinin ve aralarn bilimsel tasarmlar olarak
tanmlanr.
11.13.1 Ergonomi Kavram ve Amac
Ergonomi; alann yaam kalitesini ykseltmek amacyla salnn ve gvenliinin korunmas,
iyiletirilmesi ve i veriminin artrlmasna ynelik olarak alma yaamnda ve gnlk yaamda
kullanlan her trl ara ve gerecin kiiye uydurulmas iin yaplan tm faaliyetleri kapsar. Ergonomi,
kalitenin ve verimliliin nndeki engelleri kaldrr. Ama, alann saln korumak, en az
yorgunlukla en fazla verimlilii salamak ve almay insancllatrmaktr. Ergonomi, ok eitli salk

sorunlarn nlemek ve verimlilii arttrmak iin iyerinin nasl tasarlanmas ya da alana uyumlu hale
getirilmesi gerektiini belirlemek iin kullanlr. Bir baka deyi ile alan ie uymay zorlamak yerine,
ii alana uygun hale getirmektir. Bunlar yaparken dier hedefler; i memnuniyetini artrmak, yaam
kalitesini artrmak, retimin kalite ve kantitesini artrmak, i gn kayb ve hastalklarn maliyetini
azaltmak, ie dn kolaylatrmak ve irkete rekabet olana salamaktr. Bu amalarla ergonomi
uzman (ergonomist); alan, iyeri ve i tasarm arasndaki ilikiyi inceler. Bu amalara ulamak iin
ilgili bilim dallar, devlet kurumlar, endstri ve sivil toplum kurulular ibirlii iinde almaldr.
11.13.2 Ergonomi Kapsam
Ergonomi; vardiyal alma, ara dinlenmeleri ve yemek molas programlar gibi faktrleri ieren, i
tasarm, aydnlatma, grlt, s, titreim, alma yeri tasarm, alet tasarm, makine tasarm,
sandalye tasarm ve i ayakkablar gibi faktrlerin de iinde yer ald, alann rahat ve sal
zerinde etkili olabilecek ok eitli alma koullarn kapsayan geni bir bilim daldr.
sal ve gvenliinin temelini oluturan ergonomi, ok disiplinli almay kapsayan bir bilim ve
sanattr. sal ve gvenlii ile ilgili eitli alanlar kapsayan ergonomi balca mhendislik, tp
(anatomi, fizyoloji, psikoloji), antropoloji ve iletme dallarn ilgilendirir. ok sektrl bir yaklamla
birok endstriyel sorun, ergonomist, iyeri hekimi ve dier profesyonellerin birlikte almas ile
dzeltilebilmektedir. Son dnemlerdeki almalar zellikle ie bal kas-iskelet sistemi sorunlarna
odaklanmtr.
Ergonominin temel eleri:
1. alann eitimi
2. yerinde ergonomik giriimler ile alma koullarnn iyiletirilmesi
11.13.3 Ergonomide Baary Etkileyen Faktrler
Ergonomide mucize baar mmkn deildir. En iyi sonular ergonomi eitimi ve ergonomik
iyiletirmelerin birlikte uyguland ve alanlarn aktif olarak katld programlar ile elde edilir.
Ergonomi uygulamalarnda baar;
*Ynetici destei
*alanlarn katlm
*Plann yaplmas, uygulanmas, kontrol
*Ergonomi bilincinin olumas
*Zaman ve ekonomik destekle salanabilir.

11.14

E DEVAMSIZLIK (ABSENTEEISM)

salnda ten kalma-ie devamszlk (absenteeism); iilerin ie gelmeleri beklendiinde,

tbbi veya herhangi bir nedenle ie gelmemeleri veya iinin hastalk ya da bunun dndaki
eitli psikolojik, sosyal ve ekonomik nedenlerle, alma saatleri ierisinde iinin banda
bulunmamas hali olarak tanmlanr.
Hzla gelien teknolojik yeniliklerin retime katklar kadar, insan faktrnn de etkisi, en az teknolojik
yenilikler kadardr.
Tm kurulularda alanlarn ie devamszl, bir ok sonular ve uzantlar
olan bir sorundur. En nemli etkisi, verimlilik zerinedir. alanlar asndan nedensiz ve zrsz
devamszlk, bir tr honutsuzluk sorunu veya belirtisi olarak deerlendirilebilir. Yksek oranda hastalk
devamszl, toplam mal ve hizmet retiminin olmas gerekenden daha dk bir dzeyde
gereklemesi demektir. Ayrca, salk kurumlarnda hizmete olan istein artmas, bu kurumlardaki
kaynaklarn gereksiz yere kullanlmasna da neden olmaktadr. Bu nedenlerden dolay, ie
devamszla yol aan etkenlerin aratrlmas, sorunun zm iin gelitirilebilecek politikalarn
saptanmasnda kaynak olacaktr. e devamszlk nedenlerinin (%60 hastalk nedenli) tespit edilerek
gerekli nlemlerle ortadan kaldrlmas, salk sorunlarnn ve harcamalarnn azalmasna, iten
honutluun(sosyal uyumluluk ve mutluluun) ve verimliliin artmasna neden olduu gsterilmitir.
e Devamszlk Hz: Belirli srede ie devam etmeyenlerin says X 1000
Ayn sre iindeki ortalama alan says
11. 15 ALIMA HAYATI VE BESLENME
Toplumun ve bireylerin salkl yaamasnda, sosyo-ekonomik ynden geliiminde ve mutlu
yaamasnda, yeterli ve dengeli beslenme(YDB) temel koullardan birisidir. alan kii asndan

yetersiz ve/veya dengesiz beslenme; salk bozukluklarna, alma yetenei ve verimliliinde

azalmaya ve i kazalarnda artmaya neden olmaktadr.
alma Bakanl 4857 sayl Kanunu ile alanlara bir saat beslenme ve drt saate kadar alana
15 dakika, 7.5 saate kadar alan 30 dakika, daha uzun sreli alana ise bir saat dinlenme sresi
vererek uygun dinlenme srelerini oluturma almalarna balamtr.
11.15.1 lkemizde, alanlarn iyerlerinde beslenmesindeki balca sorunlar
1. alanlara verilen beslenme hizmetlerinde genellikle yemein sadece enerji deeri n planda
tutulmaktadr.
2. Saylar ok fazla olan (50den az alan olan yerler) kk iyerlerinde yemek verilmemektedir.
3. Tarm iilerinin beslenmesi izlenememektedir.
11.15.2 alanlar iin YDB nerileri
1. alanlarn gnlk enerji ve beslenme gereksinimlerinin yarsn iyerinde karlayacak bir
planlama yaplmaldr.
2. Verilecek besinler, tek n yerine en az bir ara n eklenerek verilmelidir.
3. Seimsiz menler veriliyorsa drt kap yemekten oluturulmaldr.
4. ok scak ve ar tozlu ortamda alanlara bol sv (su, ayran, limonata, meyve suyu, ay vb.)
verilmelidir.
5. ok souk ortamda alanlara scak iecekler, orbalar verilmelidir.
6. Gne altnda uzun sre alanlar ile rntgen n ve dier kimyasallarn etkisinde kalanlara,
antioksidanlar ve karotenoidden zengin sebze ve meyveler verilmelidir.
7. Beslenme hizmetlerinden diyetisyen sorumlu olmal ve iyeri hekimi ile birlikte almaldr.
8. Beslenme servisi, tketicilerin grleri sk aralklarla alnarak deerlendirilmelidir.
9. alanlar, iveren, iyeri hekimi ve beslenme yneticisi uygun yerlerde birlikte yemek yemelidirler.

11.16

YER SALIK HZMETLER

11.16.1 yerleri ve Sigortallar

Trkiyede SGK verilerine gre 2010 ylndaki iyeri says 1.325.749dur. Bu iyerlerinde toplam olarak
kaytl 10.030.810 kii (4/a) almaktadr. alanlarn gruplarna gre dalm Tablo 2de
gsterilmitir.
Tablo 2. Sigortal alan ve yeri Saysna Gre Sigortallarn (4/a)Dalm(2010)
Sigortal alan Says
yeri Says
1-9
1.136.803
10-49
163.600
50-249
22.267
250
3.079
TOPLAM
1.325.749
Kaytlara gre lkemiz sosyal gvenlik kurumlarndan yararlanlan nfusun dalmnda; lke alan
nfusunun zorunlu sigortal olan 16.088.553nden, 10.030.810 (%62.3)nn SGK-Sosyal Sigortalar
Kurumu(4/a), 3.775.241 (%23.5)inin SGK-Ba-Kur(4/b), 2.282.502(%14.2)sinin SGK-Emekli
Sand(4/c) blmne kaytldr. Dier sigortalar; zel, istee bal, sandk, tarm, muhtar, topluluk,
rak olup toplam 9.114 (%12.4) kiidir. Aile fertleriyle birlikte yaklak 64.500.000 (%87.7) kii sigorta
kapsamnda(n=73.500.000), yaklak 9.000.000 (%12.3) kadarnn ise sosyal gvenlikte kapsam d
olduu belirlenmitir. SGK mfettilerinin denetimlerine gre kaak iilik orannn %40n zerinde
olduu aklanmaktadr ki bu oran yalnzca denetim sonularna aittir ve Trkiyede kaak ii
altrma orannn %50den fazla olduu tahmin edilmektedir.
11.16.2 Sal ve Gvenlii Kurulu
Elli ve daha fazla alann bulunduu ve alt aydan fazla sren srekli ilerin yapld iyerlerinde
iveren, i sal ve gvenlii ile ilgili almalarda bulunmak zere kurul oluturur. veren, i sal
ve gvenlii mevzuatna uygun kurul kararlarn uygular. lgili ynetmelik gerei Sal ve
Gvenlii Kurulu aada belirtilen kiilerden oluturulur:
a) veren veya iveren vekili, (bakan)
b) gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman, (sekreter)
c) yeri hekimi,

d) nsan kaynaklar, personel, sosyal veya idari-mali ilerden bir kii,

e) Sivil savunma uzman, (varsa)
f) Formen, ustaba veya ustadan birisi,
g) yerinde bulunan sendika temsilcilerinin kendi aralarnda seecekleri kii, yoksa o
iyerindeki iilerin yardan fazlasnn katlaca toplantda ak oyla seilecek ii,
h) Salk ve gvenlik ii temsilcisi.
Bu kurulun (b), (c), (d), (e) srasnda gsterilen yeler iveren veya iveren vekili tarafndan atanrlar.
Bu kurulun (f) srasnda belirtilen ye o iyerindeki formen, ustaba veya ustalarn yardan fazlasnn
katlaca toplantda ak oyla seilen kiidir, (f) ve (g)de sz geen kurul yelerinin ayn yntemlerle
yedekleri de seilir.
veren tarafndan, i sal ve gvenlii kurulu yelerine ve yedeklerine i sal ve gvenlii
konularnda eitim verilmesi salanr. Eitimler asgari; kurulun grev ve yetkileri, i sal ve gvenlii
konularnda ulusal mevzuat ve standartlar, ska rastlanan i kazalar ve tehlikeli vakalarn nedenleri,
endstriyel hijyenin temel ilkeleri, etkili iletiim teknikleri, acil durum nlemleri, meslek hastalklar,
iyerlerine ait zel riskler konularn kapsar.
11.16.2.1 SG Kurulunun Grev ve Yetkileri
sal ve gvenlii kurullarnn grev ve yetkileri aada belirtilmitir;
a) SG i ynetmelik hazrlamak ve ynetmeliin uygulanmasn izlemek,
b) SG konularnda alanlara yol gstermek,
c) SGe ilikin tehlikeleri ve nlemleri deerlendirmek, tedbirleri belirlemek,
d) Her i kazas- meslek hastalnda aratrma yapmak, nlemleri bir raporla tespit etmek,
e) SG eitimini planlamak ve uygulamak,
f) Bakm ve onarm almalarnda gerekli gvenlik tedbirlerini planlamak ve kontrol etmek,
g) yerinde yangnla, doal afetlerle, sabotaj v.b. ile ilgili nlemleri izlemek,
h) yerinin salk ve gvenlik durumuyla ilgili yllk bir rapor hazrlamak,
i) lgili ynetmelikte belirtilen acil durumlar oluunca acilen toplanmak ve karar vermek.
Kurullar en az ayda bir kere toplanr. Toplantnn gndemi, yeri, gn ve saati toplantdan en az krk
sekiz saat nce kurul yelerine bildirilir. Kurulun olaan toplantlarnn sresi toplam olarak ayda yirmi
drt saati geemez. Bu toplantlarn gnlk alma saatleri iinde yaplmas gerekir.
11.16.3 yeri Salk Birimleri
alanlarn sal alan, temel olarak koruyucu hekimlik hizmetlerinin sunulduu bir alan olmasna
karn alma Bakanl ve SGKnun koruyucu hekimlik hizmetlerini sunmak zere bir salk
rgtlenmesi yoktur. SGK hizmetlerini ikinci basamak tedavi hizmeti arlkl olarak srdrmektedir.
Sal ve Gvenlii iin SGKnun Meslek Hastalklar Hastanesi ile alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanlndaki Sal ve Gvenlii Genel Mdrlne bal olarak iyeri denetimi ve
aratrmalarn yapan Sal ve Gvenlii Merkezi (SGM)de faaliyet gstermektedir. sal
alannda koruyucu hekimlik hizmeti sunan temel oluum, banda iyeri hekiminin bulunduu iyeri
salk birimleridir. Belirlenen alma sresi nedeniyle iyeri hekimi ve i gvenlii uzmannn tam
sreli grevlendirilmesi gereken durumlarda; iveren, iyeri salk ve gvenlik birimi kurar.
yeri salk ve gvenlik birimi; en az bir iyeri hekimi ile en az bir i gvenlii uzmanndan ve yaplacak
almalara yardmc olmak iin gerektiinde dier personelden oluur. Bu birimlerin grevleri: salkl
ve gvenli bir alma ortam oluturmak zere iin normal akn aksatmamak artyla ve verimli bir
alma ortamnn salanmasna katkda bulunmak amacyla;
a) ilerin salk gzetimi,
b) alma ortamnn gzetimi,
c) Eitim, danmanlk ve bilgilendirme,
) lkyardm ve acil mdahale,
d) Kayt ve istatistik, grevleri ile benzeri dier grevleri yerine getirmekle ykmldr.
11.16.4 yeri hekiminin nitelikleri
yeri hekimi: sal ve gvenlii alannda grev yapmak zere Bakanlka yetkilendirilmi, iyeri
hekimlii belgesine sahip hekimi ifade eder. yeri hekimi olarak alabilecek hekimler, SGB
tarafndan yetkilendirilmi eitim kurumlar tarafndan dzenlenen iyeri hekimlii eitim programlarna
katlmak ve eitim sonunda Genel Mdrlke yaptrlacak snavda baarl olmak zorundadr. Bir
iyerinde

11.16.4.1 yeri hekiminin yetkileri

a) Bamsz alma ilkesi uyarnca bu Ynetmelik hkmlerini yerine getirirken, iveren tarafndan
hibir ekilde engellenemez, grevini yapmaktan alkonulamaz,
b) almalarn tam bir mesleki bamszlk iinde ve tbbi deontoloji kurallarna uygun biimde
yrtr,
c) yerinde alanlarn hayat ile ilgili yakn tehlike oluturan bir husus tespit ettiinde, iin geici
olarak durdurulmas iin derhal st ynetimi bilgilendirir,
) Salk durumu bakmndan yapt ile uyumsuz olduu belirlenen iilerin, iyerinde uygun bir ite
grevlendirilmesini tavsiye eder,
d) retim teknolojilerinin planlanmasnda i sal ile ilgili tavsiyelerde bulunur,
e) Grevi gerei iyerinin btn blmlerinde i sal konusunda inceleme, aratrma yapar ve
alanlarla grr,
f) Gerektiinde konu ile ilgili kurum veya kurulular ile ibirlii yapar.
yeri salk ve gvenlik birimi ile ortak salk ve gvenlik birimi personelinin mesleki bamszl
korunur. yeri salk ve gvenlik birimi ile ortak salk ve gvenlik birimi personeli, bamsz alma
ilkesi uyarnca bu Ynetmelik hkmlerini yerine getirirken, iveren tarafndan grevini yapmaktan
alkonulamaz. veren, bu personelin malzemeler, rnler, maddeler ve iin yapl ile ilgili bilgilere
ulamasn salar.
11.16.4.2 yeri hekiminin sorumluluklar
yeri hekimleri, bu ynetmelikte belirtilen grevlerini yaparken, iin normal akn mmkn olduu
kadar aksatmamak ve verimli bir alma ortamnn salanmasna katkda bulunmak, iverenin ve
iyerinin meslek srlar, ekonomik ve ticari durumlar hakkndaki bilgiler ile alann kiisel salk
dosyasndaki bilgileri gizli tutmakla ykmldrler.
11.16.4.3 yeri hekiminin grevlendirilmesi
yeri hekimleri ve i gvenlii uzmanlarnn eitimleri, kurulu kanunlarnda iyeri hekimlii ve i
gvenlii uzmanl eitimlerini verme yetkisi bulunan kurum ve kurulular, niversiteler ve Genel
Mdrlke yetkilendirilen kamu kurum ve kurulular, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular
veya zel hukuk tzel kiileri tarafndan dzenlenir. yeri Hekimlii eitimi en az 180 saat teorik ve 40
saat uygulama olmak zere toplam 220 saattir. Teorik eitimin en fazla te ikisi uzaktan eitim
yntemi kullanlarak da verilebilir. Uygulamal eitimler ise iyeri hekimi bulunan bir iyerinde yaplr.
yeri hekimlii eitim programlarnn sonunda Genel Mdrlke snav(SYM veya MEB) yaptrlr.
sal ve gvenlii alannda en az yl tefti yapm olan hekim i mfettii veya niversitelerden i
sal bilim uzmanl ve/veya bilim doktoras alm veya i ve meslek hastalklar ya da iyeri
hekimlii yan dal uzmanl alm olan hekimler ile SGB-SG Genel Mdrl ve bal birimlerde i
sal alannda fiilen en az yedi yl alm hekimlere istekleri halinde,
b) yeri hekimlii eitim programlarna katlan ve eitim sonunda Genel Mdrlke yaptrlan snavda
baarl olan hekimlere, genel mdrlk tarafndan verilir.
yeri hekimlii snavnda baarl olamayanlar, snava girdikleri tarihten itibaren bir yl iinde bir kez
daha snava girme hakkna sahiptirler. Ancak, bu hakkn kullanmayan veya iki snavda da baarl
olamayan adaylar yeniden eitim programna katlmak zorundadrlar. yeri hekimleri, iyeri hekimlii
belgelerini aldklar tarihten itibaren yedi yllk aralklarla eitim kurumlar tarafndan dzenlenecek bilgi
yenileme eitimine katlmak zorundadrlar. Bu eitimin sresi 24 saatten az olamaz. Bilgi yenileme
eitimine katlmayan iyeri hekimlerinin, iyeri hekimlii belgeleri geersiz saylr ve bilgi yenileme
eitimine katlncaya kadar Ynetmelik kapsamndaki grev ve yetkilerini kullanamazlar.
verenler, sertifikas olan iyeri hekimi veya hekimleri ile szleme yaparlar. Yaplan szlemenin bir
nshas SGK Genel Mdrlne gnderilir. zel kurum ve iyeri hekimleri, altklar yerlerin salk
hizmetlerinin baka bir yerde ikinci bir grev yapmalarna elverili bulunduuna dair tabip odalarnca
izin verilmesi halinde iyeri hekimlii yapabilirler.
11.16.4.4 yeri Hekimlerinin alma Sreleri
yeri hekimleri, ynetmelikte belirtilen grevlerini yerine getirmek iin aada belirtilen srelerde
grev yaparlar:
a) Az tehlikeli snfta yer alan iyerlerine; salk gzetimi iin ayda en az 12 saat, buna ilave olarak ie
giri ve periyodik muayeneleri ile eitim iin on ii bana ylda en az 30 dakika,
b) Tehlikeli snfta yer alan iyerlerine; salk gzetimi iin ayda en az 24 saat, buna ilave olarak ie
giri ve periyodik muayeneleri ile eitim iin on ii bana ylda en az 60 dakika,

c) ok tehlikeli snfta yer alan iyerlerine; salk gzetimi iin ayda en az 36 saat, buna ilave olarak ie
giri ve periyodik muayeneleri ile eitim iin on ii bana ylda en az 90 dakika.
(2) Az tehlikeli snfta yer alan ve 1000 in zerinde (1000 dahil) ii altrlan iyerlerinde tam gn
alacak bir iyeri hekimi ile birinci fkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iyeri hekimi eklenir.
(3) Tehlikeli snfta yer alan ve 750nin zerinde (750 dahil) ii altrlan iyerlerinde tam gn
alacak bir iyeri hekimi ile birinci fkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iyeri hekimi eklenir.
(4) ok tehlikeli snfta yer alan ve 500n zerinde (500 dahil) ii altrlan iyerlerinde tam gn
alacak bir iyeri hekimi ile birinci fkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iyeri hekimi eklenir.
yeri hekiminin iyerinde drt konumu n plana kmaktadr:
1. verenle i szlemesi olan kanunu kapsamnda mesleksel stats olan bir iidir.
2. yerinde salk ve gvenlik konusunda iverenin teknik danmandr.
3. SG konusunda iilerin karsnda iveren vekili konumundadr.
4. yeri hekimi, iinin salndan sorumlu ve ii-i uyumu hakknda karar verebilecek
yetkili kiidir.
11.16.4.5 yeri Hekiminin Grevleri
yeri hekimleri, i sal hizmetleri kapsamnda aadaki grevleri yapmakla ykmldr:
1) le ilikisi bakmndan, gece postalar da dahil olmak zere iilerin salk gzetimini yapmak,
2) yerlerinde sala zararl riskleri tanmlamak ve deerlendirmek,
3) Birden fazla madde veya etkene ayn anda maruz kalnmas durumunda, ortaya kabilecek salk
tehlikelerini i sal ve gvenlii mevzuat kapsamnda deerlendirmek,
4) ilerin ie girilerinde salk muayenelerini yaparak ie uygun olduklarn belirten salk raporunu
hazrlamak,
5) Yaplan iin zelliine gre, iin devam sresince iilerin periyodik salk muayenelerini i sal
ve gvenlii mevzuatnda belirtilen aralklarla yapmak,
e) ilerin ie giri ve periyodik muayenelerini rneine uygun olarak yapmak,
6) Ar ve Tehlikeli ler Ynetmeliinde belirtilen ilerde alan iilerin ie giri ve periyodik salk
muayenelerini, ayn Ynetmeliin Muayene Formu rneine gre yapmak,
7) Salk sorunlar nedeniyle ie gelememe ve iyerinde olabilecek salk tehlikeleri arasnda bir
ilikinin olup olmadn tespit etmek,
8) Salk sorunlar nedeniyle haftadan daha uzun sreli iten uzaklamalarda veya meslek
hastalklar, i kazalar nedeniyle ya da sk tekrarlanan iten uzaklamalarda ie dn muayenesi
yapmak,
9) inin ie giriinde ve i deiikliinde, ie uyumunun belirlenmesi amacyla yaplan salk
muayenesi sonucunda dzenlenen raporda, altrlaca iler ve alma artlarn belirtmek, rapor
sonucunu iveren ve iiye yazl olarak bildirmek,
10) Herhangi bir kaza, hastalk veya periyodik muayene sonrasnda eski iinde almas sakncal
bulunan iinin, mevcut salk durumuna uygun bir ite altrlmasn tavsiye etmek,
11) zrl ve eski hkmllerin ie alnmalar, iyerinde oluan bir kaza veya hastalk sonrasnda
geici ya da kalc i gremezlii olanlarn ie balamalar, uygun ie yerletirilmeleri iin gerekli salk
muayenelerini yaparak rapor hazrlamak ve ilerine uyumlarn salamak,
12) Gebe veya emziren kadnlar, on sekiz yandan kkleri, iki yandan kk ocuu olan
anneleri, meslek hastal tans veya phesi olanlar, kronik hastal olanlar, yallar, malul ve
zrlleri, alkol, ila ve uyuturucu bamll olanlar, birden fazla i kazas geirmi olanlar gibi
zellii olan iileri; yakn takip ve koruma altna almak, bilgilendirilmelerine zel nem vermek,
yaplacak risk deerlendirmesinde zel olarak dikkate almak,
13) Gerekli laboratuar tetkiklerini, radyolojik tetkik ve muayeneleri yaptrmak,
14) Bulac hastalklarn kontroln salayarak yaylmasn nleme ve alama almalar yapmak,
portr muayenelerini yaptrmak,
15) yerinin genel hijyen artlarn srekli izleyerek ve denetleyerek iyerindeki btn birimlerin iilerin
saln koruyup gelitirecek biimde dzenlenmesi, iiye salkl bir ortamda ve yrtlen iin
gerektirdii kaloriyi karlayacak nitelikte yemek verilmesi, ime suyu imkan salanmas, soyunma
odalar, banyo, lavabo ve tuvaletlerin bakml ve temiz olmas ve genel temizlik donanmnn temin
edilmesi ve srdrlmesi, mevcutsa yatakhanelerin sala uygunluunun salanmas konularnda
tavsiyelerde bulunmak ve uygulamalarn takibini yapmak,
16) yerinde mevcutsa kre ve ocuk bakm yurdu ile emzirme odalarnn salk artlarn kontrol
etmek, salk artlarna uygunluunun salanmas iin tavsiyelerde bulunmak ve uygulamalarn takibini
yapmak,
17) in alana uygunluunun salanmasn tavsiye etmek,
18) Meslek hastal tans veya phesi olan ve i kazas geiren iileri izlemek ve bunlarn
kontroln yapmak, meslek hastalklar tansnda yetkili hastaneler ile ibirlii iinde almak,

19) kazasna urayan veya meslek hastalna yakalanan iilerin rehabilitasyonu konusunda
iyerindeki ilgili birimlerle ibirlii iinde almak,
20) sal ve gvenlii ile ilgili mevcut durum, sorunlarn tespiti, bunlarn zm iin etkin
metotlarn gelitirilmesi, ncelikler ve sonularn deerlendirilmesi amacyla belirli aralklarla
incelemeler yapmak,
21) alma ortamnn gzetimi ile ilgili olarak gerektiinde lmler yaplmasn salayarak alnan
sonularn iilerin sal ynnden deerlendirmesini yapmak,
22) yerinde varsa i sal ve gvenlii kuruluna katlarak alma ortam ve iilerin salk gzetimi
ile ilgili gerekli aklamalarda bulunmak, danmanlk yapmak ve kurulda alnan kararlarn
uygulanmasn izlemek,
23) Yrtlecek her trl salk gzetim faaliyetleri sonucunda elde edilen verilerin kullanlmas ile ilgili
olarak iileri ve temsilcilerini bilgilendirmek ve onlarn rzasn almak,
24) ileri, iiyle ilgili salk tehlikeleri, yaplan salk muayenesinin sonular ve bunlarn
deerlendirilmesi konusunda yeterli ve uygun ekilde bilgilendirmek,
25) ilerin, zamanlarn etkin ve verimli biimde deerlendirmeleri amacyla eitici, kltrel ve sportif
etkinliklerle zenginletirilmi dinlenme imkan salamak iin tavsiyelerde bulunmak,
26) yerinde ilkyardm ve acil mdahale hizmetlerinin organizasyonunu yapmak, ilgili personelin
eitiminin salanmas almalarn yrtmek,
27) ile iinin uyumunu salamak iin; i usullerinin iilerin fiziksel ve zihinsel kapasitelerine
uyarlanmas, iilerin salnn yaplan i ve ilemler ile alma ortamndaki eitli stres
faktrlerinden olumsuz ynde etkilenmesi ihtimaline kar inceleme ve aratrmalar yapmak,
28) kazalar ve meslek hastalklarnn analizine katlmak, meslek hastal tans veya phesi
olanlarn bulunduu ortamlarda alan iilerle ilgili inceleme yapmak,
29) Yeni tehizatn salk asndan deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi i uygulamalarnn
iyiletirilmesine ynelik programlarn gelitirilmesi almalarna katlmak,
30) Yllk alma plann, varsa i gvenlii uzman ile ibirlii yaparak hazrlamak,
31) yerindeki salk gzetimi ile ilgili almalar kaydetmek ve rneine uygun yllk deerlendirme
raporunu, varsa i gvenlii uzman ile ibirlii yaparak hazrlamak,
32) sal, hijyen ve ergonomi alanlarnda bilgi ve eitimin verilmesi iin ilgili taraflarla ibirlii
yapmak,
33) sal, hijyen ve ergonomi ile kiisel koruyucu donanmlar ve toplu koruma yntemleri
konularnda tavsiyelerde bulunmak,
34) yeri yneticilerine, i sal ve gvenlii kurulu yelerine, iilere ve temsilcilerine genel salk
konularnda eitim vermek ve bu eitimlerin srekliliini salamak,
35) ilere, bamllk yapan maddelerin, zellikle ttn ve ttn mamullerinin, kullanlmasnn zararlar
konularnda eitim vermek,
36) Yukarda belirtilen grevleri ile ilgili gerekli kaytlarn tutulmasn salamak.
Dier bir snflama ile:
1- yeri Hekiminin Tbbi Grevleri
a) alanlarn ie giri muayenelerinin yaplmas
b) Aralkl kontrol (periyodik)muayenelerinin yaplmas
c) Meslek hastal d, haftadan uzun sren iten uzaklamalar halinde ie dn
muayenelerinin yaplmas.
d) zellii olan alanlara bu arada ar ve tehlikeli ilerde alanlara, gebe ve emzikli
kadnlara, 18 yandan aa genlere, iki yandan kk ocuk sahibi annelere, malul ve
arzallara, alkoliklere, birden fazla i kazas geirmi risk grubu alanlar daha sk ve
zenle izleme,
e) Tamamlayc riskli grup tetkik (odiyo, spiro, kanda kurun, rntgen gibi ) yaptrlmas,
f) veren tarafndan gerekli grlen alanlarn muayenelerinin yaplmas,
g) lkyardm organizasyonu ve gerekli durumlarda acil tedavilerin yaplmas
h) Koruyucu alarn yaplmas ve izlenmesi,
) Kadn alanlarn altrld iyerlerinde varsa kre ve ocuk bakm yerlerinin denetimi,
buralardaki ocuklarn salk kontrollerinin yaplmasdr.
2. yeri Hekiminin Tbbi-Teknik Grevleri
yeri hekiminin, alanlarn alma ortamndan etkilenmelerini inceleme ve deerlendirme
almalardr.
A. yeri Hijyeni ve Gvenlii Konularnda nceleme ve Aratrma
a) yerinin tannmas, kullanlan ve retilen (hammadde, ara ve son rn) maddelerin bilinmesi ve
aralklarla iyerinin incelenmesi,
b) alma ortamnn (termal konfor, aydnlatma, grlt, nlar, gazlar, tozlar, zcler vb.)
deerlendirilmesi ve gerekli nlemlerin alnmas,

c) yerinin genel hijyen artlarnn izlenmesi,

d) kazalarn inceleme, soruturma ve nlemleri belirleme,
e) lkyardm ve kurtarma ekibinin oluturulmas, eitilmesi denetlenmesi,
f) Meslek hastal veya ile ilgili hastalklarn oluumunun nlenmesi iin gerekli nlemlerin alnmas
ve olumusa izlenimlerinin yaplmas,
h)yerindeki SG kurullar toplantlarna katlma.
B. ve i Uyumunu Salama
a)kolu ve iyerindeki teknolojik artlarn iyeri salk artlarna uygunluunu kontrol etmek,
b)yerinin alma postasnn(vardiya) gerektirdii yetenekler ile alanlarn kiisel niteliklerinin
belirlenerek, kiilerin uygun ilerde altrlmasnn salanmas,
c) deiimlerinde danmanlk yaplmas,
d)Olaandan fazla yorgunluk oluturan iyerlerinin incelenmesi,
e) kazas ya da meslek hastal geirenlerin rehabilitasyonlarna yardm,
f)Engelli ve arzallarn altrlacaklar yerlerin belirlenmesine katlma ve uyumlarna yardmc olma.
C. Salk Eitimi
alanlara kiisel ve genel hijyen, beslenme, i kazalar, meslek hastalklar ve kiisel koruyucular
konularnda eitim verme, alanlarn bo zamanlarn deerlendirmelerine, dinlenme kamplar, spor
vb. konularndaki almalarna katlr.
3. Kayt ve statistik Grevleri
a) yeri salk biriminde her alan iin bir kiisel salk dosyas dzenler ve gizlilik
kurallaryla saklar.
b) yeri salk biriminde i kazas ve meslek hastal iin gerektiinde doldurmak zere
hazr form bulundurur,
c) yeri salk biriminde, pansuman, enjeksiyon yannda muayene de yaplyorsa, SSK veya
zel kayt dzenlemesi ile protokol defteri tutulur. Bilgisayar kaytlar, kart ve kiisel
dosyalar hukuksal olarak deer tamaz, protokol defteri esas alnr.
d) yeri salk birimleri, tm almalarn ak olarak grld yllk alma raporu
Hazrlamal, iverene bir rneini vermeli ve alanlara duyurmaldr.
4. nceleme - Aratrma ve Dier Kurulularla birlii Grevleri
yeri salk birimleri, SG konularnda yeni bilgilerin kazanlmas ve koruyucu nlemlerin
belirlenmesinde kaynak nitelii tadndan, iyeri hekimi; bu birimlerde inceleme ve
aratrmalar yapmal, gerektiinde aratrma yapan SG konusunda uzmanlam kii, kurum
ve niversitelerle, ASGEM ile ibirliine giderek birlikte almalar planlamaldr.
11.17 SALII ve GVENLNDE GNMZ GELMELER
lkemizde kurulu, personel, ara-gere vb. tm i elemanlarnn teknik zelliklerinin standartlarnn
belirlendii ve onayland yer olan Trk Standartlar Enstits (TSE), yesi olduu Avrupa
Standardizasyon Tekilat (CEN-Comit Europen de Normalisation) tarafndan kabul edilen
Uluslararas Kalite Standartlar (ISO-International Standardization of Organization) ieriini lkemizde
resmi olarak uygulamaya balamtr. Bu standartlardan iyerlerinde salk ve gvenlikle ilgili olanlar;
ISO 9001(Kalite Ynetim Sistemleri-Koullar), ISO 14000 ve 14001(evre Ynetim Sistemleri) ve
OHSAS 18001-(alan Sal ve Gvenlii Deerlendirme Serileri-Ynetim Sistemi
Standardizasyonu) eklindedir. Ayrca zellikle Gda Sal ve Gvenliinde kullanlan HACCP
(Hazard Analysis and Critical Control Points) ve uygulamalarndaki FMEA (Failure Mode Effect
Analysis-hmal Etkisi Analizi) ile ETA (Event Tree Anlysis-Olay Aac Analizi-Nedenlerden sonuca
Tme Varm) ve FTA (Fault Tree Analysis-Hata Aac Analizi-Sonudan Nedenlere Tmden Gelim)
kullanlmaktadr. Bu sistemlerde temel felsefe Planlama, Uygulama, Kontrol, yiletirme (PUK)
aamalarnn iyerlerinde uygulanmasnn standardize edilmesidir. Tm standartlarda ama,
iletmelerin hem alan ve evresi, alan, yneteni, rn hem de mterisi asndan en kabul
edilebilir boyutunun kazandrlmas almalarn sistemli duruma getirmektir.
Ayrca gnmzde iyerinde sal gelitirme ve gvenlik kltr oluturma programlar, oklu
kimyasal duyarllk, hasta bina sendromlar, elektromanyetik alanlardan etkilenme gibi yeni i sal ve
gvenlii aratrma ve uygulama konular zerinde almalar srdrlmektedir.
11.18 LKEMZ SALIINDA SORUNLAR N ZM NERLER
1. SG ile ilgili hukuksal dzenlemelerin etkinlii belirgin olarak arttrlmaldr. Bu dzenlemelerde
meslek rgtlerinin, sendikalarn ve niversitelerin danmanl ile denetim gc oluturmalarna
katks salanmaldr.

2. Tp faklteleri ile salk ve meslek yksekokullarna, i sal ve meslek hastalklar ile ilgili dersler
daha geni ve yeni bilgilerle donatlarak konulmaldr.
3. yeri hekimi bulundurma, her alann ve iyerinin tam gn bavurabilecei iyeri hekimi-birinci
basamak hekiminin olmas salanmaldr.
4. Yeterli sayda uzman olana kadar, iyeri hekimlerinin tmnn ASGEM-TTB ve niversitelerin
birlikte dzenledii eitimlerle sertifika alm olmas salanmaldr.
5. yeri hekimlerinin dzenli aralklarla tekrar eitimleri ve srekli denetimleri yaplmaldr.
6. e girite gerekli alar ve tekrar dozlar yaplarak alanlarn tam baklklar salanmaldr.
7. alanlara gerekli kiisel koruyucularn verilmesi ve bunlarn kullanlmas salanmaldr.
8. yerinde ilk yardm iin yeterli sayda eitilmi personelin bulunmas gerekletirilmelidir.
9. yerinin zelliklerine uygun olarak iyeri salk nitesi, ara, gere ve nitelikli salk personeli
olmaldr.
10. yeri hekimleri alanlara i kazalar ve meslek hastalklar konularnda ylda bir, dier salk
konularnda dzenli aralklarla eitim vermelidir.
11. Bata poliklinik defteri olmak zere tm salk ilemlerinin kaytlar dzenli ve eksiksiz olmaldr.
Her alann bir salk dosyas ile kart olmal ve her salk ilemi bu dosya ve karta ilenmelidir.
12. alanlarn sal konusunda, rgn eitim yannda yaygn eitim yaplmal ve bu eitim yazl
basn ile televizyon, radyo gibi grsel basn gibi yaygn haberleme aralar ile sunulmaldr.
11.19 TRK TABPLER BRL VE YER HEKML
TTBnin iyeri hekimlii uygulamalarnda, sertifika kurslar balamadan nce hibir kurumun etkin bir
almas olmamtr. Daha nce iyerlerinin hekim altrp altrmad, kontrol edilmiyor,
bilinmiyordu. Bir ok iyeri hekim altrmyor, bazlar kat zerinde iyeri hekimi olduunu
gsteriyordu. Baz hekimler, iyeri hekimliinin gereklerini yerine getirmeden 8-10 gibi ok sayda
iyerinin hekimliini yapyorlard. 1980 ylnda karlan yeri Hekimlerinin alma artlar ile Grev
ve Yetkileri Hakkndaki Ynetmelik ile sertifika zorunluluu getirildi. 1987 ylnda TTB 35. byk
kongresinde, TTBnin iyeri hekimlii sertifika kursu dzenleme karar alnd. 1988de 35 hekim ile ilk
kurs stanbulda dzenlendi. Gnmze kadar giderek artan sayda, her yl hemen tm tabip odalar
bnyesi ya da yakn illerinde kurslar dzenlenerek 30.000den fazla hekime iyeri hekimlii sertifikas
verildi. Bu sertifika kurslar halen deiik aamada srdrlmektedir.
A Tipi Kurslar: Temel eitim kurslar,
B Tipi Kurslar: yeri hekimleriyle iletiim ve sorun saptama kurslar,
C Tipi Kurslar: kolu dzeyinde eitim kurslardr.
Son dnemde, iyeri hekimlii sertifikas almak isteyen hekimler; bavurular internet ortamnda
yaparak nce uzaktan eitime alnmakta, yeterlilik alanlar blgesel olarak gruplandrlarak alacak ilk
9 gnlk kursa katlmalar salanmaktadr. Bu kursta baarl olanlara 6 aylk iyeri raporu hazrlama
sresi verilmekte ve bu srede raporunu tamamlayan ve onay alanlara sertifika verilmektedir. yeri
hekimi almasnn onayn veren kurum tabip odalardr. Baka hi bir kurumun onay yetkisi yoktur.
Eer iyeri hekimi halen bir kamu kurumunda da alyor ise kamudaki almalarna engel
olmayacan gsterir onay da ilgili birim sorumlularndan alarak tabip odasna vermesi gereklidir.
Ayrca iyeri hekimi tedavi edici hizmetlerde SGK reetesi kullanmak ve iki i gn rapor verebilmesi
iin SGKdan onay almas gereklidir.
Uzun yllar zveri ile yaplan almalardan sonra iyeri hekimliinin organizasyonu TTB bnyesine
alnmtr. Tabip odalarna katlm ve aktif almalarla iyeri hekimlii hizmetlerinin, ada iyeri
hekimlii konumuna gelmesine yardmc olacaktr. Burada grev, odamza katlmlar ve almalaryla
destek verecek olan gen hekim arkadalarmza dmektedir.
KAYNAKLAR
1. Tuner A, Akbaba M. yerlerinde i Salnn Korunmas, Karlalan Problemler ve Alnacak
Salk Tedbirleri.i Sal ve Gvenlii Haftas. Adana, 1987.
2. Gler . Ergonomiye giri. Salk Bak. evre Sa.Temel Kaynak Dizisi No:45,Ankara,1997.
3. Rosskam, E. Ergonomi (ev:C.KO). ILO-Uluslararas alma Brosu, Ankara,1997.
4. Harrington JM., Gill FS.,Aw TC. at all. Occupational Health, Blackwell Science,Fourth Ed.,1998.
5. Tanr F. Tekstil yerlerinde i sal ve Gvenlii (Doankent Beldesinde Bir Tekstil yerinde
Yaplan Aratrma). alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Yakn ve Orta Dou alma Eitim
Merkezi, Yayn no:14. Ankara, 1999.
6. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, i sal Daire Bakanl. i Sal ve Gvenlii le
lgili Genel Bilgiler. Yayn No:77. Ankara, 1998.
7. Saltk A. ada Salk Anlay. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.)TTB yayn. Ankara,
2000; 45-47,61-66.

8. Sirer H. Meslek Hastalklar. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.)TTB yayn. Ankara,
2000; 67-77.
9. Bilir N, Yldz A.N. Sal ve Gvenlii. Hacettepe nv. Yaynlar.2004.
10. Akkurt . Mesleki Solunum Hastalklar. TTB yayn. Ankara, 2007;9-19.
11. Akbulut T. le lgili Hastalklar. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.)TTB yayn. Ankara,
2000; 61-66.
12. Sabuncu H. Kazalar. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.)TTB yayn. Ankara, 2000;
259-268.
13. Beyhan Y. alma Hayat ve Beslenme. yeri Hekimlii Ders Notlar(Ed.:Akbulut T.) TTB yayn.
Ankara, 2000;297-316.
14. Gner . TTB yeri Hekimlii Uygulamalar. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.) TTB
yayn. Ankara, 2000;403-412.
15. Emirolu C. yeri Hekiminin Grevleri. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.)TTB yayn.
Ankara, 2000;413-433.
16. Akbulut T. Ramazziniden Aksoya.Mesleki Salk ve Gvenlik Dergisi. TTB Yaynlar Ankara,
Say:8, Ekim 2001, Syf:11-13.
17. zelik Z, Gler M., Giritliolu H. Hukuksal Boyutuyla yeri Hekimlii. TTB Yaynlar No: 010/01
Ankara, ubat 2001.
18. Topuzolu . Salnda Temel Kavramlar ve Strateji. Sal ve Gvenlii Dergisi. SGBSGGM, Ankara, Say:4, Yl:1, Kasm-Aralk 2001, Syf: 4-6.
19. Baykasolu A., Dereli T. Endstriyel letmelerde i Sal Gvenlii ve Gaziantep rnei.
alma Ortam Dergisi. Mart-Nisan 2002; 61:2-5.
20. T.C. Anayasas-1982.
21. 04.07.1989 Tarih, 20215 sayl R.G.de yaymlanan Avrupa Sosyal art (Avrupa Sosyal Haklar
Szlemesi).
22. 07.04.2004 Tarih, 25426 sayl R.Gde yaymlanan Sal ve Gvenlii Kurullar Ynetmelii
23. 15 Austos 2009 Tarih ve 27320 Sayl R. G.de yaymlanan yeri Salk ve Gvenlik Birimleri le
Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmelik
24. 06.04.2011 Tarih ve 27897 Sayl R.G.de yaymlanan Hasta ve alan Gvenliinin
Salanmasna Dair Ynetmelik
25. 30.06.2012 Tarih, 28339 Sayl R.G.de yaymlanan 6331 Sayl Sal ve Gvenlii Kanunu
26. nternetden; http://www.ilo.org/safework/events/safeday/lang--en/index.htm, eriim: 06.07.2012.
27. nternetden; http://www.euro.who.int/occhealth/networks, eriim: 06.07.2012.
28. nternetten: http://www.ergonomi.itu.edu.tr/ergonomi.html, eriim: 25.07.2012.
29. nternetten: http://www.ergonomistanbul.com/ergonomi.html, eriim:26.07.2012.
30. nternetteden; www.saglik.gov.tr, www.csgb.gov.tr, www.ttb.org.tr, www.who.org, www.ilo.org