HKMET YURDU

Dnce Yorum Sosyal Bilimler Aratrma Dergisi

ISSN: 1308-6944
www.hikmetyurdu.com

Hikmet Yurdu, Ocak Haziran 2011, Yl: 4, C: 4, Say: 7, ss. 217 - 222

Hr rade Savunmas
Alvin PLANTNGA
eviren: Hsamettin YILDIRIM
e-posta: yildirimhusamettin@hotmail.com/hyildirim@firat.edu.tr

Aada Hr rade Savunmas zerine younlaacam. Konuyu

tm aklyla ve itirazlar dikkatlice yakndan tetkik edeceim ve sonunda bunun baarl oluunu tartacam. ncelikle biz, Tanrnn iyi
durumlar arasnda ktle sebebiyet vermeksizin meydana getiremeyecei baz durumlarn olduunu grdk. Yani bu iyilikler, kt durumlar
gerektirir veya ierir. Hr irade savunmas, ktle izin vermeksizin
Tanrnn meydana getiremeyecei pek ok farkl iyililik eidinin olabileceini gsterme gayreti olarak gsterilebilir. Bunlar, ktln olmad
durumlardr; her hangi bir ktl iermezler; yine de bizzat Tanr, ktle izin vermeden onlar meydana getiremez.
O halde, Hr rade Savunmas nasl aklanabilir? Ve Hr rade
Savunucusu, insanlar hr veya hr olabilir dediinde bu ne anlam ifade
etmektedir? Hr rade Savunmas ile ilikili olan ey, bir fiille ilgili olarak
hrriyetin bulunduu idesidir. ayet bir insan belirli bir fiille ilgili olarak
hr ise, o zaman o, bunu yapmakta veya yapmamakta hrdr; Hibir
nce gelen koullar ve/veya nedensellik kanunlar onun fiilini gerekletirme iradesini veya terk etme isteini belirleyemez. Ayn zamanda bu
konuda fiili terk etmek veya gerekletirmek onun gc dahilindedir. Bu
ekilde tasavvur edilen hrriyet belirsizlik/gvenilmezlik ile kartrlmamaldr. Ele alnan bir durumda sen, o durumda baka bir ey yapma
zgrln olsa bile ne yapacan tahmin edebilirsin. ayet ben seni iyi
tanrsam, belirli koullarn bulunduu bir durumda senin yapacan eyi

Bu eviri, Alvin Plantingann God, Freedom and Evil (William B.Eerdmans Publishing Company,
Reprinted, 2002) adl esrinin Natural Atheolegy blmn 2934. sayfalar arasnda yer alan The
Free Will Defense balkl ksmn iermektedir.

218

Alvin PLANTNGA / Hsamettin Yldrm

nceden haber verebilirim; bu senin o fiile ilgili hr olmadn sonucunu

ortaya karmaz. kinci olarak, bir kii iin eer bir fiili yerine getirmek
yanl fakat yapmamak doru ise veya terside olabilir, bu fiilin ahlaki
olarak anlaml olduunu syleyeceim. rnein bir kimse iin bir sz
tutma, orduya katlmay reddetmek kadar sradan bir ekilde ahlaki
neme sahip olabilir. Dier taraftan kahvaltda buday gevrei
(Wheaties) yerine ball tahln (Cheerosun) olmas normal olarak ahlaki
adan anlaml deildir. Dahas bir kiinin, belirli bir durumla ilgili olarak, hr olduunun farz edildiini syleyelim, ayet yleyse o, ahlaki
olarak anlam olan fiille ilgili hrdr. Ve son olarak biz ahlaki ktlk ve
doal ktlk arasnda ayrm yapmalyz. lki hr insan fiillerinden doan ktlktr, doal ktlk ise ktln dier bir tarzdr.1
Bu tanmlamalar ve ayrmlar yaptktan sonra, Hr rade Savunmasnn balang ifadesini aadaki gibi yapabiliriz. Dier tm koullar
eit olan yeterince hr varlklarn bulunduu bir dnya, (hr olarak kt
fiillerden daha ok iyi fiiller yapan), hibir hr varln bulunmad bir
dnyadan daha deerlidir. imdi Tanr, hr varlklar yaratabilir fakat
onlarn sadece doru olan eyi yapmalarnn belirleyicisi veya nedeni
deildir. Zira eer Tanr byle yaparsa, o zaman btn bunlarn sonunda
onlar yeterince hr olmazlar; onlar hr olarak uygun fiili yapm olmazlar. Bu sebeple Tanr, ahlaki iyilie muktedir varlklar yaratmak iin, ahlaki ktle muktedir varlklar yaratmaldr ve Tanr, ayn anda, bu varlklara hem ktl gerekletirme hrriyetini verip hem de ktl
gerekletirme imkanndan mahrum brakmaz. Yeterince zc olsa da,
olaylar yle geliti ki Tanrnn yaratt hr varlklardan bazlar hr fiillerinde yanla dtler; bu ahlaki ktln kaynadr. Hr varlklarn
bazen yanl yapmas gerei ne Tanrnn mutlak gcnn olmad ne
de Onun iyi olmadn gsterir; zira O, sadece ahlaki iyiliin imkann
kaldrmak sureti ile ahlaki ktln olumasnn nne geebilirdi.

Bu ayrm ok kesin bir ayrm deildir (nasl, kesin olarak, eklinde sonulardan hareketle demek
sureti ile yorum yapmamz mmkn olabilir mi ?) fakat muhtemelen bizim uan ki amacmza
hizmet edecektir.

Hr rade Savunmas

219

Daha nce sylediim gibi Hr rade Savunucusu,

(1) Tanr her eyi bilen, her eye gc yeten ve tmyle iyidir
ve bu (1) deki nerme ktl gerektirir, nermesi ile uyumlu
bir nerme bulmaya alr.
Hr rade Savunmasna gre, biz yukarda ifade edilen bu nermeyi bir yerlerde bulmak zorundayz. Hr rade Savunmasnn kalbi,
Tanrnn ayn zamanda iinde ahlaki ktlk bulunmakszn ahlaki iyiliin bulunduu (veya bu dnyann ierdii kadar ahlaki iyilik olan) bir
evren yaratmam olduunun mmkn olduu iddiasdr. Ve eer yleyse, o zaman Tanrnn ktln bulunduu bir dnya yaratmak iin iyi
bir sebebinin olmas mmkndr.
imdi bu savunma baz itirazlarla karlar. rnein baz filozoflar bizim dndmzn aksine kozal determinizm ve hrriyet gerekten
uyumsuzdur derler.2 Eer yleyse, o zaman Tanr, hr olarak yanl eyler yapan hr varlklar yaratabilirdi fakat bununla birlikte nedensel olarak sadece doru olan eyi yapmalar ile snrlandrabilirdi. Bylece -basit
bir ekilde onlarn nedensel olarak sadece doru olan eyi yapmakla snrlandrldklarn gstermekle- tmyle yanl fiillerden onlar engelleme gc olmasna ramen, Tanr, hr olarak yanl eyler yapan varlklar
yaratabilirdi. Tanrnn sadece doru olan yapmalar iin hr varlklar
snrlandrd varsaymnda tutarszlk olduuna gre tabi ki bu Hr
rade Savunmas ile eliir. Fakat fiillerinden bir ksm hr olmasna ramen bir kiinin fiillerinin tmnn nedensellik ile snrlamas gerekten
mmkn mdr? Bu ekilde nasl olabilir? Bu konuyla ilgili doktrinin bir
versiyonuna gre Georgenin belirli bir durum ile ilgili hr olarak eylemde bulunduu sylendiinde bu sadece unu sylemektir; ayet George
baka trl yapmay semi olsayd, o baka trl yapm olacakt. imdi
Georgenin A fiili -onun kontrolnn dnda bir takm durumlarda- ortaya kan bir E olay tarafndan nedensel olarak snrlanm ise, Enin

Bkz. rnek, A. Flew, Divine Omnipotence and Human Freedom New Essays n
Philosophical Theology, iinde, eds. A. Flew and A. MacIntyre (London: SCM,1955), s. 150-153.

220

Alvin PLANTNGA / Hsamettin Yldrm

vuku bulduu durum Georgenin A fiilini yapmaktan kanma an ile

kesitii yerde bu fiili terk etmesi nedensel olarak imkanszdr. O zaman
birisi, yukarda ifade edilen anlamda hem insann baz fiillerinin bir ksmnda hr olduunu hem de fiillerinin tamamnda nedensel olarak snrlandn uyumlu olarak savunabilir. Her hangi bir durumla ilgili olarak,
bir insann tm fiilleri nedensel olarak belirlendii ve aksini yapamad
varsayldnda, o gerekletirdiinden farkl hibir ey yapamaz ve seemez. ayet o baka trl yapmay semi olsayd, baka trl yapabilirdi ifadesi hala doru olabilir. Kabul edelim ki o, baka trl yapmay
semedi; fakat eer semi olsayd bu farkl ynlerde gerekleirdi demekle tutarldr.
Hr rade Savunmasna bu itiraz batan aa btnyle mantksz grnyor. Birisi iddia edebilir ki eer bir kimsenin hapiste olmas
onun zgrln kstlar nk hapiste olmasayd istedii yere gelir ve
giderdi. Bu itirazla ilgili burada fazla bir ey sylemeyeceim.3
kinci itiraz daha gldr. Temelde una benzer. Kesinlikle birisi
yanl yapmakta hr olsa bile sadece doru olan eyi yapmas mmkndr. nk kabaca mantki bakmdan, daima doruyu yapan hr varlklarn bulunduu bir dnyann olmas mmkndr. Kesinlikle bu fikirde
hibir eliki ve tutarszlk yoktur. Fakat Tanr, her eye gc yetendir;
Onun gcnn mantki olarak snr yoktur. Bu yzden eer yanl yapma hrriyetine sahip varlklarn bulunduu fakat asla yanl yapmayabilecekleri bir dnyann bulunmas mmkn olursa, o zaman her eye gc
yeten bir Tanrnn byle bir dnya yaratt sonucu kar. Fakat yle ise
Hr rade Savunmas, Tanrnn her eye gc yeten olmas fakat ahlaki
ktle izin vermeksizin ahlaki iyilii ieren bir dnya yaratamamasnn mmkn olmas hakknda srar etmekte hata yapmaktadr. J.L.
Mackie (yukarda)* bu itiraz dile getirir:

Bununla ilgili tartma iin bkz. A. Plantinga, God and Other Minds, s. 132135.

Hr rade Savunmas

221

ayet Tanr, bazen ktlk ve bazen de iyilii tercih edecekleri hr seimleri olan insanlar yaratt ise niin daima hr olarak iyilii seen insanlar yaratmad? Eer bir veya birka olay hakknda bir insann hr olarak iyi olan semesinde hibir mantki imkanszlk yok ise, onun her olayda hr olarak iyi olan
semesinde mantki bir imkanszlk olamaz. O zaman Tanr, masum bir makine
olarak yaratlm ve hr fiillerinde bazen yanl yapan varlk yaratma arasnda
bir seimle kar karya kalmaz. Hr fiil yapan fakat daima doruyu yapan varlklarn yaratlmasnn daha mmkn olduu Tanrya ak olmaldr. Aka,
Tanrnn bu imkandan faydalanmadaki baarszl Onun hem her eye gc
yeten hem de tmyle iyi olan varl ile uyumaz.4
imdi Mackienin burada gr tam olarak nedir? u ki; Hr rade Savunmasna gre, hem Tanrnn her eye gc yeten olmas hem de
ahlaki ktln bulunduu bir yaratma olmakszn ahlaki iyiliin bulunduu bir dnya yaratamayacann mmkn olmasdr. Fakat Mackie,
Tanrnn yaratma gc hakknda bu snrlamann, Tanrnn her eye
gc yeten olmas ile uyumaz diyerek buna cevap verir. Zira kesinlikle
mkemmel olarak -yeterince hr olan fakat daima doru eyleri yapanerdemli insanlarn bulunduu bir dnyann olmas mmkndr. Kesinlikle ahlaki ktln olmad fakat ahlaki iyiliin bulunduu dnyalar
vardr. Fakat eer Tanr, her eye gc yeten ise, kendinin setii her
hangi bir mmkn dnyay yaratabilir. Bu sebeple Hr rade Savunmasnn aksine hem Tanrnn her eye gc yeten olmas hem de sadece
ahlaki ktln bulunduu bir yaratma yoluyla ahlaki iyiliin bulunduu bir dnya yaratmas imkanszdr. ayet Tanr, her eye gc yeten
ise, o halde Tanrnn yaratamayaca hibir mmkn dnyann olmamas hakknda Onun gc ile ilgili snrlamalar mantki snrlamadr.

Plantinga, burada God, Freedom and Evil, sayfa 12 de Mackieden yapm olduu alntya
iaret etmektedir. Bu itiraz u ekildedir. Problemin en basit hali udur. Tanr, her eye gc yetendir; Tanr, tmyle iyidir; ktlk vardr. Bu nerme arasnda bir eliki grnyor, ilk iki
nerme doru ise nc yanltr. Ayn zamanda bu nerme teolojiye ait konularn en nemli
ksmn ihtiva etmektedir; yle grnyor ki teolog, ilk olarak buna raz olmal ve nermeyi de
ayn anda savunmamaldr. John Mackie, Evil and Omnipotence In The Philosophy of Religion, ed.
Basil Mitchell (London. Oxford Umversity Press, 1971) s. 92. evirenin notu.
Mackie, The Philosophy of Religion iinde, s. 100101

222

Alvin PLANTNGA / Hsamettin Yldrm

Bu ince ve nemli bir noktadr. Byk alman filozofu G.W.

Leibnize gre, bil-fiil bu dnya, tm mmkn dnyalarn en iyisi olmaldr. Leibnizin gerekeleri aadaki gibidir. Tanr, alemi yaratmadan
nce, sonsuz bir tercih dizisi ile kar karyayd; O, sonsuz sayda farkl
mmkn dnyalardan herhangi birini ortaya karabilirdi ve yaratabilirdi. En yksek iyi olarak, Onun yaratabilecei en iyi dnyay semesi gerekirdi; Her eye gc yeten olarak, istedii her hangi bir dnyay yaratabilirdi. Bununla birlikte Tanr, tm mmkn dnyalarn en iyisini semitir. Bu yzden Tanrnn yaratt biri olan bu dnya, mmkn olann
en iyisi olmaldr. imdi Tanr, eer her eye gc yeten ise, istedii her
hangi bir dnyay yaratabilecei ve Onun yaratabilecei en iyi dnyay
yaratm olaca hususunda Mackie, Leibniz ile mutabktr. Fakat d grn itibariyle Leibniz, bu dnyann en iyi mmkn dnya olduu sonucunu karmasna ramen, Mackie Tanrnn tmyle iyi ve her eye
gc yeten olmad sonucuna varr. nk uan ki dnyann mmkn
dnyalarn en iyisi olmadnn yeterince ak olduunu syler.
Hr rade Savunucusu, hem Leibniz hem de Mackie ile ayn fikirde deildir. lk olarak o, mmkn dnyalarn en iyisi gibi bir eyin
olduunun farz edilmesinin sebebi nedir? diye sorabilir. Bir dnya ne
kadar olaanst olursa olsun -ne kadar ok insan tam olarak mutlulua
erimi olursa olsun daha ok insann mutlu olaca daha iyi bir dnya
mmkn deil midir? Fakat Tanr hakkndaki Hr rade Savunmasnn
merkezi ve gerek karakteri olan ey, her ne kadar her eye gc yeten
olsa da Tanr, istedii herhangi bir dnyay gerekletiremezdi.