Rozdzial 18 (agi Fae] — 18.1 W komérkach eukariotyeznych fosforylacja oksydacyjna zachodz w mitochondriach 18.2 Fosforylacja oksydacyina zalezy fod transport elektronow 18,3 W sktad taricucha oddechowego wchoda cztery kompleksy: tray pompy protonowe i kompleks fFiaycanie zwigzany z cyklem kwasu eytrynowego 18.4 Gradient protonomy zasila syntezg ATP 18.5 Praemieszczanie sig przez btong Lumodliwiaa liczne systerny wahadtowe {czétenka) 18.6 Zapotrzebowanie na ATP jest _gtownym czynnikier regulujacym oddychanie komérkowe 502 Fosforylacja oksydacyjna prez paliwo jostarczane — omorkowe |, 40s keew ate Mitochondria, wybarwione na kalorzielony, tworz siatecake w komorce fibroblast (po lew). Mitochondila utieniai palixo Komorkowe destaczaigkomorce energle (Po lewe)) Duet uprima ‘Michael P. Yaffe, Dept of Biology, University of California at San Diego) los ATP potzzebna czlowiekowi do przezycia jest awrotna. Mezezyzna wazacy 70 kg i prowadzacy umiarkowanie aktywny tryb Zycia potrzebuje 400 kJ (2000 keal) dziennie. Dostarczenie tej ilosci energii wymaga 83 kg ATP, Jednak ilosé ATP w organizmie czlowieka wynosi tylko okolo 250 g, Zasadnicza rinica pomiedzy posiadang iloscig ATP a iloscia wymagang nie stanowi problemu, dzieki ponownemu wykorzystywaniu ADP do syntezy ATR Kazda czasteczka ATP jest odzyskiwana 300 razy dziennie. Wesrne wprowa- dzanie ATP do obiegu zachodzi w procesie fosforylacii oksydacyjne). Prooes syntezy ATP zachodzacy w wyniku przeniesienia elektronow z NADH lub FADH na O> przez Szereg przenosnikéw elektronsw nazywany fosforylacia oksydacyjna ‘Ten proces, zachodzacy w mitochondriach, jest gléwnym Zrédlem ATP u org: nizméw tlenowych. Na przyklad, sposréd 30 czasteezek ATTP syntetyzowanyeh w czasie zupelnego utleniania glukozy do CO> i H2O, 26 powstaje w wyniky fosforylacji oksydacyjnej. Fosforylacja oksydacyjna sprzega utlenianie paliwa komérkowego z synteza ATP poprzez gradient protonowy Czasteczki NADH i FADE, utworzone podezas glikolizy, utleniania kvae sw tluszczowych oraz w cyklu kwas cytrynowego, sa bogate w energie adyé zawieraja pary elektronéw 0 wysokim potencjale przenoszenia. Energi swobodna uwalniana w znaczne} ilosci podezas przenoszenia tych elektrondw na tlen caasteczkowy zostaje wykorzystana do syntezy ATP. Proces fosforylacji oksydacyjnej, w istocie prosty, ma natomiast skompliko- wany mechanizm molekularny. Poznanie molekularnych podstaw fosforyla oksydacyjnej bylo jednym z najwiekszych wyzwani biochemii. Przeplyw eleke tronéw z NADH i FADH) do O3 przez kompleksy bialkowe umicjscowione Ww wewnetrznej blonie mitochondriéw powoduje wypompowanie protondwadientu pH i transblonowego potencjatu elektrycznego, Synteza ATP ii na skutek prayplywu protondw przez kompleks enzymatyczny z po- m do matriks. Tak wigc uilenianie paliva komorkowego jest sprzezone acy przez gradient protonowy wytworzony w poprzek blony mitochon- (ns. 18.1). lacja oksydacyina stanowi punkt kulminacyjny szeregu preemian awaiych oddychaniem komérkowym lub po prostu addychaniem. Najpierw nianie jednostck weglowych w cyklu kwasu cytrynowego daje elektrony im potencjale przenoszenia. Nastepnie sila elektronomotoryezna je przeksztalcona w sile protonomotoryczna i wreszcie sila protono- ezna ulega przeksztalceniu w potencjal przenoszenia fostorandw. licuchu oddechowym z udzialem trzech pomp protonowych napedzanych tronami: oksydoreduktazy NADH-O, oksydoreduktazy Q-cytochrom ¢ zy eytochromu c (cytochromowej). W skkad tych wielkich kompleks6w lonowych wehodza zlozone centra oksydoredukeyjne zawierajace chi- ay, flawiny, centra Zelazo-siarkowe, hemy i jony miedzi. W koficowej fazic forylacji oksydacyjnej uczestniczy syntaza ATP, ktora syntetyzuje ATP pod ciskiem proton6w przeplywajacych z powrotem do matriks mitochondrial- i Ruch obrotowy podjednostek tego niezwyklego enzymu stanowi istotny ement jego mechanizmu katalitycznego. Fosforylacja oksydacyjna pokazuje, -gradienty protonowe umozliwiaja wzajemne preeksztatcenia energit w ukla- ch biologicenych, 18.1 W komérkach eukariotycznych fosforylacja oksydacyjna zachodzi w mitochondriach ondria sq owalnymi organellami o wymiarach podobaych do bakterii dlugosé mitochondrium wynosi 2 um, a Srednica 0,5 um. Eugene ennedy i Albert Lehninger odkryli w polowie ubieglego wieku, ze mitochon- ria zawieraiq zespoly oddechowe, enzymy cyklu kwasu cyirynowego i enzymy tezestniczqce w utleniani kwasow tluszczowyeh, Ktdre prowadzili George Palade i Fritjof Sjéstrand uzywajgc mikro- nuelektronowego, wykazaly, Ze mitochondria maja dwa systemy blon: blone ewnetreng i silnie pofaldowana blone wewnetrzng. Faldy blony wewnetrzne} worza szereg skierowanych do matriks grzebieni mitochondrialnych. W mi iochondriach istniejg zatem dwa przedzialy: (1) przestrzeri migdzyblonowa, za- ta miedzy blong zewnetrzna i blona wewngtrzna oraz (2) matriks otoczona 503 181 Mitochondria ‘Oddychanie Proces tworzena ATP, w ktorym ostatece nym akceprorem elektronow est awiazek nieorganicany (na prayklad castectla tlenu), Donorem elektronow mote bye _zwigzakorganicany albo 2wiazek nieorgs scary.riketsja (bakterie) O Arabidopsis (osina) Plasmodium (pierwotniak) ° Homo sopiens Rys.183Wielkos¢ genomow mitochondrialnych, Porownanie wielkosci treech genomow mitechondralnych Zz wielkoscia genomu rketsj, pokrewne} cdomniemanemu preodkowi wszystkich rmitochondriow. Kolor czerwony ~ odujacy region DNA zawierajacy gery ‘© znanej funkcji(zaznaczono w genomach wiekszych niz 60 kpz. 504 fys. 182 Mikrografia elektronowa (A) mitochondrium 18) schemat mitochondrium [(A) Dziell uprzejmosci- George Palade {BlWedlug: 5. L Wolf, Biology of the Cll, © 1972 by Wadsworth Publishing Company. Inc, Belmont California 94002. Adaptacja za ‘2godq wydawcy.] graebienie praestrzei migdzybtonowa -matiks blona zewnetrzna blona wewnetrana ® bblong wewnetrzng (rys. 18.2). Fosforylacja oksydacyjna jest umiejscowiona w wewngtrzne} blonie mitochondrialnej, natomiast wigkszosé reakeji cyklu kwasu. cytrynowego i utleniania kwas6w tluszezowyeh zachodzi w mattis. Powierzchnia wewngtrznej blony mitochondrialnej, powiekszona o grzebienie, stwarza wigce} miejse dla fosforylacji oksydacyjne), niz moglaby zapewni¢ niepofaldowana blona. Blona wewnetrzna mitochondriGw ezlowieka zajmuje okolo 14000 m?, co w przyblizeniu odpowiada powierzchni trzech boisk pit- karskich w Stanach Zjednoczonych. Blona zewnetrzna jest katwo przepuszezalna dla wigkszosei malych czaste- czek i jondw, poniewaz znajduja sig w niej licane kopic mitochondrialnej poryny, biatka tworzacego por, 0 masie czastecrkowej 30-35 kDa, ktore nazywamy réwniez kanalem anionowym zaleinym od potencjatu, VDAC (ang. voltage-de- pendent anion channel). Odgrywa on role w regulacji praeplywu metabolitsw przez blone zewnetrznq. Na og6t VDAC kontroluje przeplyw anionéw, takich jak fosforany, chlorki, aniony organiczne i nukleotydy adeninowe. Natomiast bblona wewngtrzna jest nieprzepuszczalna prawie dia wszystkich jondw i czaste- czek polarnych. Takie metabolity, jak ATP czy eytrynian przenoszone s przez mitochondrialng blong wewngtrzng z udzialem duzej rodziny nosnikéw. Dwie strony blony wewnetrznej bedziemy okresla¢ jako strong matriksowy i strong cytoplazmatyezng (ta ostatnia nazwa podkresla swobodny dostep wigkszosci matych czasteczek znajdujacych sig w cytoplazmie). Sq one r6wniez nazywane strong N (ang, negative) i strona P (ang. positive), poniewaz potencjat blonowy jest ujemny po stronie matriks, a dodatni po stronie cytoplazmatyczne} W organizmach prokariotycznych pompy protonowe napedzane elektro- nami i kompleks syntetyzujacy ATP sq umiejscowione w blonie cytoplazma- tycznej, czyli bardziej wewnetrzne} z dwéeh blon otaczajgcych komérke. Blona zewngtrzna bakterii jest przepuszezaina dla wigkszosci malych czasteczek, poniewaé podobnie jak zewnetrzna blona mitochondriéw zawiera poryny. Mitochondria powstaty w wyniku endosymbiozy Mitochondria sq organellami pélautonomicznymi, Zyjacymi w endo- — T symbiotycznym zwiqzku 2 komérka gospodarzem. Zawierajg one sw6) wlasny DNA kodujacy néznego rodzaju bialka i RNA. Mitochondrialny DNA zanwyezaj przedstawiany jest w postaci kolistej, ale ostatnie badania sugeruja, Ze mitochondrialny DNA wielu organizméw mode byé liniowy. U rozmaitych gatunk6w wielkosé genoméw mitochondrialnych znaczaco sie rézni. Genom mitochondrialny pierwotniaka Plasmodium falciparum zawiera nie mniej ni 6000 par zasad (6 kpz), natomiast genom mitochondrialny niektérych roslini obejmuje ponad 200 kpz (rys. 18.3). Genom mitochondrialny czlo- ada sig 2 16 569 pzi koduje zarwno 13 bialek taricucha oddechowego, 'y RNA male} i duzej podjednostki rybosomu, a takze wystar- ilosé tRNA niezdednego do translacji wszystkich kodonéw. Jednakie ia zawicraja rowniez wiele bialek kodowanych przez jgdrowy DNA. ‘majgce mitochondria sq uzaleznione od tych organelli ze wzgledu lacje oksydacyjna, mitochondria zas zupetnie nie moglyby istnieé bez iki, Jak doszto do powstania tak bliskiego zwigzku symbiotycznego? Do endosymbiozy doszlo prawdopodobnie wtedy, gdy wolno zyjacy or am zdolny do fosforylacji oksydacyjnej zostat wehlonigty przez inna ko- ke. Podwojna blona, kolisty DNA (z pewnymi wyjatkami) oraz specyficzny chondriéw mechanizm transkrypeji i translacji — wszystko to prowadzi ego wlasnie wniosku, Dzieki szybkiemu zgromadzeniu danych 0 se- genoméw mitochondrialnych i bakteryjnych mozna juz 2 pewnym aniem spekulowaé na temat pochodzenia pierwszego mitochondrium. podobny do mitochondrialnego jest genom Rickettsia prowazekii, powodujace] tyfus przenoszony przez wszy. Genom tego organizmu nad 1 milion par zasad i zawiera 834 geny kodujace bialka. Dane doty- owendji sugeruja, Ze na skutek jednego zdarzenia endosymbiotycznego, rzodka R. prowazekii pochodza wszystkie wspstezesne mitochondria. Dowodu, ze wystepujace obecnie mitochondria sq rezultatem jednego zda- a, dostarczylo badanie genomu mitochondriainego Reclinomonas ame- Genom mitochondriainy tego pierwotniaka jest najbardziej podobny omaw bakteryjnych, Zawiera on 97 gendw, z ktérych 62 kodujq bialka, iy Kodujace te bialka obejmujg wszystkie geny bialck wykryte we wszystkich kwencjonowanych genomach mitochondrialnych (rys. 18.4). Jednak jest mnie} niz. 2% gendw kodujgcych biakka w genomie E. coli. Nie wydaje sie idopodobne, Zeby genomy mitochondrialne mogly powstaé wskutek wiek- liceby 2darzeri endosymbiotycznych i ulec niezalezne| redukeji do takich ach gendw, jakie wystepuja wR. americana, Zauwaimy, Ze w swiecie bakterii przejsciowe webtoniecie komérki pro- ezne} przez wicksza komérke nie nalezy do rzadkosci. W przypadku jondridw taki tymezasowy zwiazek zamienit sig w staly, edy ubytek DNA gt Acanthamoeba Si 7 (ameba) itoscchoromycesPorphyra nates 906) (amore) | sporhartie (anon) Pe (mszak) (pierwotniak) (pt 10,1819,2027,31,32,34 184 _Zestawinie gendw kodowanych przez genomy mitochondrialne etaych m6. Kazdy oval ~ genom mitochondhialny jednego organizmu: wevnatre aractono nazwy gens. Pokazane tylko geny kodujace RNA | bala. Genem elinomonaszawiea wszystkie geny balek wykryte we wszystkich dotycheras onowsanych genomach mitochondkinych, [Weds M, W. Gray, G Burger, Long Science 283995} 1476-1481] 7 505 181. Mitochondria506 ROZDZIAL 18 Fosforylacja oksydacyina woltomierz roztw5r TMG TMX 1 MH’ w réwnowadze 1 gazowym H, pod cisnientern 1 atm Rys. 185 Pomiar potencjatu redoks Zestaw do pomiaru standardowego pptencjalu oksydoredukcyinego. Elektrony praeplywaja wadtu mostka agarowego, ratomiat substancje X czy X- nie moga przeplywa¢ przez mostek we wehlonigte} komérce bakteryjnej uczynit ja niezdolna do samodzielnego ‘aycia, a komérka gospodarza uzaleznila sig od ATP wytwarzanego przcz je) lokatora. 18.2 Fosforylacja oksydacyjna zalezy od transportu elektronow ale 17 byla mowa o najwazniejszej funkeji cyklu kwasu cytrynowego, jest utlenianie acetylo-CoA prowadzace do tworzenia NADH i FADE. W procesie fosforylacji oksydacyjnej NADH i FADH) uczestnicza w redukejt tenu ezasteczkowego do wody. Ta kowego przez NADH i FADH zachodzi przez. ciag reakeji przeniesienia elek- trondw z udzialem szeregu bialek blonowych, nazwany Jaficuchem transportu elektronéw. Miarg potencjatu przenoszenia elektronow jest potencjat redoks ic egzoergiczna redukeja tlenu czastecz- Podczas fosforylacji oksydacyjnej potencjal preenoszenia elekirondw NADH. lub FADE) ulega przeksztalceniu w potencjat przenoszenia fosforandw ATP. Potrzebne nam jest ilosciowe okreslenie tych form energii swobodne}. Miara przenoszenia grup fosforanowych jest dobre nam znana AG" hydrolizy zaktywowanego zwigzku fosforanowego. Wartos , Ktéra okresla potencjal przenoszenia elektronéw, jest potencjal redukcyjny, Eq’ (nazywany rowniei po- tencjalem redoks lub potencjatem oksydoredukeyjnym). Potencjal redukcyjny jest pojeciem elektrochemicznym. Rozwazmy sub- stancje wystepujaca w formic utlenionej X lub w formie zredukowanej X-. Jest to tak zwana para spregona oksydoredukcyjnie. Potencjal redukcyjny takie) pary mozna okreslié przez pomiar sily elektromotoryeznej, wytwarzane} ie- zy polognivem zawierajacym badany zwigzek a standardowym potogniwem poréwnanczym (rys. 18.5). Badane pélogniwo zawiera elektrode zanurzona ww roztworze I M utleniacza (X) i | M reduktora (X°). Pélogniwo standar- dowe sklada sie z elektrody zanurzonej w 1 M roztworze H* zréwnowazonym z gazowym Hp pod cisnieniem 1 atmosfery (+1000 hPa). Eaczae elektrody obu PSlogniw przewodem elektrycznym 2 podlaczonym woltomierzem, a plyny elektrodowe most 1m agarowym, spowodujemy przeplyw clektrongw z.jed- nego pélogniwa do drugiego. Jezeli reakeja zachodzi w kierunku XxX +Ht —> X+%Hb to reakeje w pélogniwach (nazwane reakejami poldwkowymi lub reakcjami sprzeonymi) musza zachodzié w nastepujacy sposdb: x Xt Ht +e —> Hp Elektrony przeplywaja wige 2 pélogniwa badanego do pétogniwa standardo- wego iw rezultacie elektroda pélogniwa badanego jest ujemna w stosunku do clektrody standardowej. Potencjalem oksydoredukeyinym pary X : X” nazy- wamy napiecie obserwowane w odpowiednim ogniwie na poczatku doswiadeze- nia (gdy stgzenie X, Xi H* sq 1 M). Potencjat oksydoredukeyjny pary H™: Hy 2 definieji wynosi 0 woltéw. Znaczenie potencjalu redukcyjnego jest teraz oczywiste. Ujemny potencjat redukeyjny Swiadezy, Ze dana substaneja ma mniejsze powinowactwo do elek- tronéw niz Hp, jak opisano w doswiadezeni, Substancja o dodatnim poten- Gjale redukeyjnym wykazuje wigksze powinowactwo do elektron6w nid. Ho. Pordwnania tego typu odnosza sig do warunk6w standardowych, ezyli do stezea 1 M utleniacza, reduktora i H* zrdwnowazonego z H» pod cisnieniem | at- mosfery. Zatem silne reduktory (na preyklad NADH) wykazujq ujemny potencjal oksydoredukcyjny, a silne utleniacze (takie jak Os) maja potencjal dodatn.1181 Standardowy potencjat oksydoredukcyjny niektérych reakeji $07 a EM CO, ‘eKetoglutaran 2 = 067 Aldehyd octowy 2 = 060 (utleriona) —__Ferredoksyna(eredukowana) 1 093 » 2 -00 NADH + Ht 2 032 NADPH + Ht 2 032 axleniony) LUponian faredukowany) 2 029 {atieniony) CGlutation fedukowany) 2 = 023 FADH 2 -on Joctowy Etanol 2 020 Mleczan 2 = 039 Bursrtynian Al +003 (0) Gytochrom b (2) 1 +007 orbinan Askerbinian 2 +008 [uleniony) Ubichinon (eedutowany) f +00 (3), Gytechrom ¢(2) 1 +022 Fea) 1 +077 1.0 2 ea prerestonycheletrondn ~ standardowy poten oksydotedueyy (97 emp 25°) od enc) cxastiowes enlace +e” —> redkaor jaly oksydoredukeyjne wielu waznych biologicznie par oksydoreduk- ch przedstawiono w tabeli 18.1. Przypomina ona tabele przedstawione gcznikach do chemi, z wyjatkiem przyjgtego przez biochemik6w stanu urdowego, tj. stezenia jonéw wodorowych 10-” M (pH 7) zamiast steze- M (pH 0). Ta r6inica ma pierwszorzedne znaczenie dla wartosci Ey etajmy, 2e w pH 7 zmiang energii swobodnej okresla sie AG". tandardowa zmiana energii swobodne} AG*" jest skorelowana ze zmiana cjalu redukcyjnego AE’ réwnaniem: AG" = nFAE :n—liczba przeniesionych elektronéw, F — stata Faradaya (96,48 kF-mol!'V", fi 23,06 kcalmot-V""); AEg' jest wyrazana w woltach, a AG” w kilodzulach ilokaloriach) na mol. Zmiane energii swobodnej reakeji oksydoredukcyjne} moéna latwo wyli €z potencjal6w redukeyjnych reaktant6w. Na przyklad rozwaémy redukej¢ gronianu przez NADH, katalizowang przez dehydrogenaze mleczanowa: pirogronian + NADH + H* == mleczan + NAD* (A) jal redukeyjny pary NAD*: NADH, czyli reakeja polbwkowa wynosi 332 V, natomiast pary pirogronian: mleczan ~0,19 V. Umownie potencjaly dukeyjne (Lab. 18.1) dotyeza reakeji czqstkowych bedacych reakcjami reduk- liacz + &” — reduktor. Zatem, pitogronian + 2H* +2e° —> mleczan Ey =-0,19 VB) NAD* + H* + 2e° —> NADH Ey =032V (0) ‘otrzymaé (A) z (B) i (C), musimy odwrécié kierunek reakeji (C) w taki db, Zeby NADH znalaz! sie po lewej stronie strzalki. W konsekwencji zo- ‘zmieniony znak przy Ey! pirogronian + 2H* +2e ——> mleczan Ey =-0,19V_(B) NADH —> NAD* + H* +207 Ey = +032 (D) 182. Transfer elektronéw5 ROZDZIAL 18 Fosforylacja oksydacyjna Wartosé energii swobodnej dla reakeji (B) moina wyliczyé dla n = 2. AG" = ~2 x 96,48 k-mol-V™ [23,06 kealmol-W"!] x -0,19 V = +36,7 ki-mol" [48,8 kcal mot} Podobnie dla reakeji (D) AG" = -2 x 96,48 kI-mol-V-" [23,06 keal- mol” = 61,7 kF-mot"! [-14,8 keal'mol] Vl} x +0,32V ‘Tak wige wartosé energii swobodnej dla reakeji (A) otrzymujemy 2: AG" = A (dla reakeji B) + AG* (dla reakeji D) 36,7 + (- 61,7) = -25,1 k-mol! 8,8 + (-14,8) = -6,0 kcalmol] Transport elektronow przez taricuch oddechowy, napedzany przez réznice potencjatow miedzy NADH i czasteczka tlenu wynoszaca 1,14 V, wymusza tworzenie gradientu protonowego Sila napedzajaca fosforylacje oksydacyjna jest potenejal przenoszenia elektro- néw NADH lub FADH) do O). Jaka ilosé ‘energii zostaje uwolniona z NADH. W procesie redukeji O2? Obliczmy AG” tej reakeji, Reakeje ezastkowe s4 na- stepujace %O;+2H* +2e —> 4,0 Eq = +082V (A) NAD* + H* + 2e° —> NADH Ej =032V_— (B) Odejmujac reakeje B od reakeji A otrzymujemy: %O2 + NADH + Ht —» H,0 + NADt © Standardowa energia swobodna obliczona dla tej reakeji wynosi: AG" = -2 x 96,48 K-mol VW"! x +0,82 V- (-2 x 96,48 kI-mol-V7 x ~ 0,32 V) 18,23 k-mol"! — 61,75 k-mol! = -220,1 kJ-mol™ [-52.6 keal-mot!] Jest to znaczna ilosé uwolnione) energii. Pamigtajmy, 2¢ hydroliza ATP ma AG" = -31,4 kJ-mol! (-7,5 kealmot”), Uwalniana energia najpicrw zostaje wykorzystana do tworzenia gradientu protonowego, ktéry nastepnie napedza synteze ATP i transport metabolitsw przez blong mitochondrialna. W jaki spos6b mozna obliczyé energie zawarta w gradiencie protonowym? Wiemy, 2e zmiang energii swobodnej dla czasteczek przemieszezajacych sig 1 jednego miejsca blony (gdzie ich stezenie wynosi c;) do drugiego miejsca (gdzie ich stezenic wynosi c>) okresla rownanie: AG = RT in(oyle,) + ZF = 2,303RT logio (c2/e1) + ZFAV gdzie: Z — ladunek elektryczny transportowanej czasteczki, AV — potencjal ‘wytworzony w poprzek blony wyrazony w woltach (s, 353). W warunkach ty-ch dla wewnetrzne} blony mitochondrialnej pH po zewnetrznej stronie jest 0 1,4 jednostki nizsze od pH po stronie wewngtrznej [poniewad eafe)) wynosi 1,4), a potencjal blonowy wynosi 0,14 V, tworzae po stroni j ladunek dodatni. Poniewaz Z = +1 dla proton6w, zmiana energii * TT x 310K x 14) + (+1 Y Zatem energia swobodna niesienia kazdego protonu z matriks do cytozolu wynosi 21,8 ki-mol. _Wsktad taricucha oddechowego wchodza cztery ~_kompleksy: trzy pompy protonowe i kompleks fizycznie zwiazany z cyklem kwasu cytrynowego my sq przenoszone z NADH do O) poprzez ustawione w taricuchu trzy Kompleksy bialkowe o nazwie: oksydoreduktaza NADH-Q, oksyidore- za Q-cytochrom c i oksydaza cytockromu c (cytochromowa) (rys. 18.6 tab. Preplyw elekironow przez te kompleksy transblonowe powoduje transport Gw w poprzek wewnetrznej blony mitochondrialne). Cawarty wielki kom- bialkowy o nazwie reduktaza bursztynian-O zawiera dehydrogenaze msztynianowa, generujgca FADH, w cykiu kwasu cytrynowego. Elektrony DH wprowadzane sq do Jaricucha transportu elektrondw na poziomie doreduktazy Q-cytochrom c. Reduktaza bursziynian-Q w odrdinie- od pozostalych kompleks6w nie pompuje protondw. Oksydoreduktaze I-Q, reduktaze bursztynian-Q, oksydoreduktaze Q-cytochrom ¢ cytochromu c nazywamy r6wniez, odpowiednio: kompleksem I, I / Polaczone kompleksy 1, 1 i IIT tworza kompleks supramolekularny na- ny respirasomem. Jak juz widzielismy, taki wielkoczqsteczkowy kompleks szybkie przeniesienie substratu i zapobiega uwalnianiu produktow ich reakeji. calne nosniki elektrondw transportujg elektrony z jednego kompleksu drugi. Elektrony przenoszone saz oksydoreduktazy NADH-O do drugiego pleksu faricucha oksydoreduktazy Q-cytochrom ¢ przez zredukowana zoenzymu Q (Q), nazywanego réwnied. ubichinonem, bo jest to chinon ijacy powszechnie (ang. ubiquitous) w ukladach biologicznych. Ten hy- ry chinon szybko dyfunduje w wewnetrznej blonie mitochondrialne}. hrom c, male rozpuszczalne bialko, przerzuca elektrony z oksydoreduk- ‘Q-cytochrom ¢ na oksydaz¢ cytochromowa ~ koricowy skladnik laricucha atalizujacy redukeje O>, Elektrony z FADH2 generowane przez dehydroge- bursztynianowa w cyklu kwasu cytrynowego sq najpierw przenoszone ubichinonu, a nastepnie do kompleksu oksydoreduktazy Q-cytochrom c. 18.2 _Skledniki mitochondrialnego tanicucha transportu elektronow Ep (wolty) NADH 4 4 008 Qe, souls 4 . 4 4 o Rys.18.6 Sekwencja przenosnikow ¢elektronéw w lanicuchu oddechowym. Zauwat, 2e powinowactwo elektronaw do przenosnikow rosnie wraz z przechodzeniem elektronow ,w dot farcucha Urleniace lub reduktor set me ee vston A on a omens reel eer Hi 7 @ =" wae a reo ms oun 20 " fei @ Sess feet coo ane ms va 0 fom fa om eae out lr W. Deer, Enter Ann Rex Bachem A977. ate. Ann. Rev Biochem, S985): Waller, er Bepys 25192}25,510 Koenzym Q jest pochodna chinonowa z dlugim ogonem izoprenowym. ROZDZIAL 18 Fosforylacja oksydacyjna -—-‘Liczba pigcioweglowych jednostek izoprenowych w koenzymie Q_zaleiy od gatunku. Forma najpowszechniej spotykana u ssakéw zawiera 10 jedno- stek izoprenowych (koenzym Qj). Dla uproszezenia pominiemy w symbolu koenzymu Q indeks sygnalizujacy liczbe jednostek izoprenowych, poniewai wwickszos¢ form funkejonuje w identyczny sposdb. Chinony moga wystepawaé w trzech stanach utlenienia, W stanie calkowicie uttenionym (Q) koenzym Q ‘ma dwie grupy ketonowe (rys. 18.7). Dolaczenie jednego elektronu i jednego protonu powoduje przejscie do formy semichinonu (QH-). Forma semichino- nowa weglednie latwo ulega deprotonagji, tworzae rodnik anionowy semichi- nonu (Q*). Po dolaczeniu drugiego elektronu i protonu powstaje Calkowicie zredukowana forma koenzymu Q, ubichinol (QH3), ktéry bardzo silnie przytrzymuje protony. Tak wige w przypadku chinondw reakeje przenoszenia elektronéw sq sprapione z preylaczaniem i uwalnianiem protondw, co stanowi podstawowa wlasciwas¢ transportu protondw przez. blong. Uwaza sie, Ze pula 0 (Qi QH,) moze funkcjonowaé w wewnetrznej blonie mitochondrialne}, po- niewaz ubichinon jest czasteczka swobodnie poruszajaca sie w blonic. ie Hac’ . bi ~ TY i < gs gis 7 ns ie Ak She ee sey Oh : “R ‘a oH uteniona forma koenzymu Q intermediat ‘redukowana forma koenzymuQ (@ ubichinon) semichinanowy (@°) (Qi, wbichinol) Rys.18.7Stany utlenienia chinonu, Redukcja ubichinonu (Q) do ubichinolu (Qh) preebiega poprzez intermediat, anion semichinonowy (Q Elektrony 0 wysokim potencjale wchodza do taricucha oddechowego na poziomie oksydoreduktazy NADH-Q Elektrony z NADH wprowadzane sq do laricucha oddechowego na poziomie oksydoreduktazy NADH-Q (nazywanej takie kompleksem I tub dehydrogenaza NADH), duéego enzymu (900 kDa) zawierajacego przynajmniej 46 taricuchy polipeptydowe. Ta pompa protonowa, podobnic jak pozostake duze pompy Jaricucha oddechowego, kodowana jest wsp6lnie przez dwa genomy, mitochon- Grialny i jadrowy. Reakeja katalizowana przez enzym przebiega nastepujaco: NADH + Q + 5 Hiatriks ——* NAD* + OH) + 4 HG soz ‘wszym etapem jest zwiqzanie NADH i przeniesienie jego dwoch elek- tronéw 0 wysokim potencjale na grupg prostetyczng kompleksu — mononu- Kleotyd flawinowy (FMN), kt6ry przechodzi w forme zredukowana, FMNH2Sr corer ‘wo Hye “yoo Hs in Pa Imonnsetd amino redukowany —on —on ‘CH;0P0;*" Binoy (tenon) Rys. 188 Stany utlenienia flawin 8.8). Akceptorem elektronéw w FMN jest pierscies izoalloksazynowy, tyeeny z wystepujacym w FAD. ony 2 FMNH) zostaja nastepnie przekazane na szereg centrow iela- konych, stanowigcych drugi typ grup prostetycznych oksydoreduktazy Q. W uktadach biologicznych centra Fe-S, znajdujace sig w biatkach ‘h (nazywanych réwniez biatkami z zelazem niehemowym), ywaja bardzo istotna role w wielu reakcjach redukcji. Poznano réine ro- centrdw Fe-S (rys. 18.9). W najprostszym z nich pojedynezy jon Zelaza traedrycznie skoordynowany 2 grupami hydrosulfidowymi czterech i a. Drugi rodzaj, oznaczany 2Fe-28, zawiera dwa jony ne siatczki i zazwyczaj cztery reszty cysteiny. Trzeci lony jako 4Fe-4S, zawiera cztery jony ielaza, cztery nieorganicane i eatery reszty cysteiny. Oksydoreduktaza NADH-O zawiera centra 2-28 i 4Fe-4S. Jony zelaza tych centréw przechodza na zmiane od stanu edukowany) do stanu Fe** (utleniony) i odwrotnie. W przeciwieristwie nondw i flawin, podczas reakcji oksydoredukcyjnych z udzialem centrw zachodzi uwalnianie i wiqzanie protonéw. Centra telazo-siarkowe. (A) Jeden jon telaza 2wigzany 2 czterema resztami ny. (B) Centrum 2Fe-25: ony zelaza poaczone z jonami siarczkowymi. (C) Centrum #5 Kazde 2 tych centrow ulega reakcjom utleniania i redukej thie reakeje redoks zachodza w wystajace] 2 blony czesci oksytlo- NADH-O. Chociat szczegsly transportu elektronéw przez. ten pozostaja nadal przedmiotem badai, wiadomo, ze NADH wiaze ‘miejscem polozonym w domenie wystajacej z blony. NADH przenosi ‘lektrony do FMN. Elektrony te przeplywajg przez szereg centrow Fe-S j do koenzymu Q. Przejscie dwach elektronéw z NADH do ‘koenzymu Q za inictwem oksydoreduktazy NADH-O powoduje wypompowanie czterech wodoru z matriks mitochondrialne}. Koenzym Q odbierajge dwa elekirony = sn 183 tahcuch eddechowy