1.

MATERIAŁY NARZĘDZIOWE :

a) Stale narzędziowe

W grupie stali narzędziowych, można wyróżnić następujące podgrupy:

- stale narzędziowe węglowe, w których można wyróżnić stale płytkohartujące się

(N7E do N13 E ) oraz głęboko hartujące się (N5 do N13). Stale narzędziowe
węglowe w temperaturach skrawania przekraczających około 200*C, szybko tracą
twardość, a co za tym idzie właściwości skrawania. Ze względu na
odkształcalność stali w procesie obróbki cieplnej, nie można wykonywać ze stali
węglowych narzędzi o zbyt małych średnicach, o zbyt dużych wymiarach i
skomplikowanym kształcie ostrzy. Znajdują one zastosowanie do wyrobów
przeznaczonych do obróbki ręcznej (pilniki, gwintowniki, brzeszczoty, rozwiertaki)
materiałów o dobrej skrawalności małymi prędkościami skrawania.

- stale narzędziowe stopowe, gdzie można wyróżnić stale do pracy na zimno oraz
na gorąco, a także stale szybkotnące, będące niejako osobną grupą. Stale do
pracy na zimno stosuje się do obróbki materiałów, które nie powinny być
nagrzewane. Stale do pracy na gorąco stosuje się na narzędzia przeznaczone do
obróbki plastycznej metali nagrzanych do temperatury plastyczności. Nie używa
się ich do wyrobu narzędzi skrawających. Stale szybkotnące zachowują twardość
i zdolność skrawania przy temperaturach do 650*C. Ich zaletą jest bardzo duża
odporność na zginanie. Właściwości tych stali można dodatkowo polepszyć
poprzez stosowanie specjalnych zabiegów obróbki cieplno-chemicznej.

b) Węgliki spiekane

Węgliki spiekane odznaczają się zdecydowanie lepszymi właściwościami niż stale

narzędziowe. Charakteryzują się one twardością zbliżoną do twardości diamentu
oraz dużą odpornością na ścieranie. Zachowują one swoją twardość i odporność
na ścieranie w temperaturach 700-1000*C, co umożliwia ich stosowanie –
najczęściej w postaci płytek – na części robocze narzędzi pracujących z bardzo
dużymi prędkościami skrawania oraz uzyskanie powierzchni obrobionej o bardzo
małej chropowatości powierzchni i dużej dokładności. Ich wadą jest jednak ich
kruchość.

c) Węgliki spiekane pokrywane

Rolą powłok ceramicznych z materiałów takich jak TiC, TiN, TiCN, TiAlN, TiAlCN,
Al2O3, ZrN, HfN jest umocnienie krawędzi skrawających, zwiększenie twardości
materiału, stworzenie bariery chemicznej chroniącej przed utlenieniem,
zmniejszenie tarcia oraz izolacja termiczna. Węgliki spiekane pokrywane cechują
się znacznie większą skrawalnością, nawet niż węgliki niepokrywane.

d) Cermetale

Cermetale w porównianiu z węglikami spiekanymi wykazują większą

wytrzymałość na zginanie, mniejszą przewodność cieplną i są nieco twardsze.
Mają lepsze właściwości skrawne wynikające zarówno z większej odporności na
zużycie ścierne i adhezyjne oraz na utlenienie w wysokich temperaturach, jak i
mniejszej skłonności do mikrowykruszeń krawędzi skrawającej, co sprzyja małej
chropowatości powierzchni obrobionej. Do wad cermetali należy mała odporność
na szoki cieplne, co ogranicza ich stosowanie w warunkach wymaganej wysokiej
niezawodności.

e) Spieki ceramiczne

Ceramikę narzędziową stanowią bardzo zróżnicowane materiały narzędziowe.

Można je podzielić na trzy grupy: ceramikę tlenkową, ceramikę tlenkowo-
węglikową oraz ceramikę azotkową. Wśród najważniejszych cech materiałów
ceramicznych należy wymienić duża twardość i odporność na ścieranie, małą
przewodność elektryczną i cieplną, duża wytrzymałość w bardzo wysokich
temperaturach, bardzo dużą odporność chemiczną. Ich wadami są jednak: duża
kruchość, mała odporność na zmienne obciążenia mechaniczne i na gwałtowne
zmiany temperatury.

f) Materiały supertwarde

Diament – czysty węgiel w postaci krystalicznej, jest najtwardszym ze wszystkich

znanych materiałów i przy tym bardzo odporny na ścieranie. W temperaturze
800*C przemienia się w grafit, oczywiście tracąc swoje poprzednie cechy. Do tego
diament charakteryzuje się dużą ostrością i trwałością krawędzi skrawających
oraz bardzo dużą przewodnością cieplną.
Regularny azotek boru – jest to materiał syntetyczny. Pod względem twardości
ustępuje nieco diamentowi, lecz jest znacznie twardszy od materiałów
ceramicznych. Ma małą rozszerzalność i dużą przewodność cieplną, jest odporny
na ścieranie, adhezję i dyfuzję. Właściwości te zachowuje w temperaturach do ok.
100*C również w kontakcie ze stopami żelaza, niklu i kobaltu.

2. PORÓWNIANIE ZASTOSOWAŃ DANYCH MATERIAŁÓW NARZĘDZIOWYCH

Materiał narzędziowy Rodzaj Zakres stosowania

obróbki
Stale szybkotnące stale, stale żaroodporne, stale nierdzewne
Stale szybkotnące pokryte Stale, stale nierdzewne
TiN
Węgliki spiekane stale, tytan, stopy żaroodporne, stale
konwencjonalne nierdzewne
Węgliki spiekane pokryte stale, stale stopowe na bazie Ni, stale
TiC i TiN nierdzewne
Cermetale Obróbka stale, stale nierdzewne
Węgliki spiekane pokryte zgrubna, stale, stale nierdzewne
fazami ceramicznymi kształtując
Pokryte węgliki Spiekane a, stale, stopy żaroodporne, stale nierdzewne
(TiC+Al2O3+TiN) Wykończe
CBN niowa stale, stale zahartowane powyżej 40HRC,
żeliwa szare perlityczne powyżej 30 HRC
Ceramika narzędziowa stale, spieki metali
Ceramika Narzędziowa stopy żaroodporne, stale hartowane, staliwa
umocniona whiskerami
Ceramika azotkowa żeliwa szare, żeliwa ciągliwe
PCD aluminium, stopy Al. o dużej zawartości Si,
stopy metali nieżelaznych, niemetale
 W YTRZ
TWARDOŚĆ ODPORNOŚ ODPORN
YMAŁOŚ
GĘSTO LUB Ć NA OŚĆ NA
Ć NA
ŚĆ MIKROTWAR KRUCHE TEMPERA
RODZAJ MATERIAŁU
DOŚĆ PĘKANIE
ZGINANI
TURĘ
E

Ρ HRC LUB K LC RG Θ MAX [°C]

[G/CM ] 3
HV30 [MPA*M1/2 ] [MPA]

STALE 7,9- <69 - <4000 <680

SZYBKOTNĄCE 8,75

WĘGLIKI SPIEKANE 10,6- 1290- 6,9-12,7 4450- 8000-

15,1 1730 5700 10000

CERMETALE 6,1-7,0 1450- 7,2-10 4600- -

1650 5000

CERAMIKA 3,6-4,2 1730- 4,5-5,1 4700- <2000

TLENKOWA 1750 5000

CERAMIKA 4,1-4,7 1730- 4,2-4,5 4800 <1400

MIESZANA 1930

CERAMIKA 3,2-3,3 1750 7,0 3500- <1200

AZOTKOWA 5500

SIALONY 3,25 1800 7,7 <3500 -

CBN 3,45 5000 - <6500 <1500

PCD 3,48- 8000- - <2000 <800

3,56 10000

3. PODSTAWOWE ORIENTACYJNE WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE MATERIAŁÓW NARZĘDZIOWYCH

4. WYKRES ZALEŻNOŚCI TWARDOŚCI OD TEMPERATURY MATERIAŁÓW NARZĘDZIOWYCH.