BLGESEL ALIMALAR AVRUPA BRL

DEV
ERKAN KARACA

lama Merkez ve Dou

Avrupa lkeleri ile T

zet:
Bu alma Avrupallama kavramnn Avrupa Merkez ve Dou Avrupa lkeleri
asndan

aklanmasn

ve

elde

edilen

bilgilerin

karlatrmal

olarak

deerlendirilmesini hedeflemektedir. Avrupa btnlemesinin lkeler zerinde

yaratt erozyon, kuramsal manada uyum hedefleri, yaklak yirmi ylda giderek
daha fazla kullanlan Avrupallama kavramnn poplerlemesinin nedenleri
incelenecektir. nemli analistlerin tanmlarna deinilerek, genileme ve btnleme
sreleri irdelenecek, btnleme kuramlarnn Avrupallama kavramna bak
deerlendirilecektir. Son olarak Merkez ve Dou Avrupa lkeleri ile Trkiyenin AB ile
ilikileri karlatrmal olarak siyasal ve ekonomik ve sosyal bak as ile
aklanmaya allacaktr.

Giri:
ll. Dnya sava sonras ABD ve SSCB arasndaki souk sava sonraki yllarn
Dnya siyasetinin temelini oluturmutur. ABD, Sovyetlerin etrafn sarmak, tam
kapitalist olan ekonomisine yeni pazarlar bulmak, neoliberal siyaset dzenini ihra
etmek ve Dnya siyasetine nizam vermek saikiyle Dnya zerinde eitli uzun
vadeli operasyonlar uygulamaya koymutur. Avrupa Birlii, bir sper g olan
ABDnin, yukarda saylan ve saylar bugn Siyaset Bilimciler tarafndan arttrlmaya
devam eden operasyonlarnn sonucudur.

Avrupallama ise AB iindeki

btnleme,

srelerin

genileme,

derinleme

gibi

tezahrdr.

Roma

Antlamasndan bu yana genileme kavram AB nin deimez siyasal projesidir.

Genileme salt ekonomik manada fayda salamam jeopolitik anlamda da birlii
glendirmi insani geliimin nn aan nemli bir etken haline gelmitir. Tarihsel
sre iinde Avrupa Birlii bir yandan derinleirken bir yandan da genilemitir.
Genileme kavram srekli olarak AB gndemindedir souk savan ardndan birlik
iinde daha fazla dikkat eken bu kavram aratrmalarn ilgi oda olmu gnmze
kadar gelen Avrupann kapsaycln ele alan saysz alma hazrlanmtr.
Birlie aday lkeler, uluslararas kurulular ve ye devletler genileme etkisini
hissederken birok kuram genilemenin AB btnlemesinin zerindeki etkilerini
incelemekte bu konuda eitli almalar yaplmaktadr. AB, 1993 ylnda
gerekletirilen Kopenhag zirvesinin ardndan hukukun stnl, demokrasi, insan
haklarna ve aznlklara sayg temelinde bir Deerler birlii olarak tanmlanmtr.
Genileme dncesi ile birlikte Souk savan ardndan Avrupa btnlemesi,
uluslar st bir st kimliin oluturulmas ve Avrupallk kavramlar n plana
kmaya balamtr.
2

Avrupallama ve kreselleme ilikisi yadsnamaz bir gerektir. ABnin iinde

Avrupallama, kresellemenin sosyo-liberal tezahrdr. Bu nedenle ABnin tm
politikalar, hem kresellemenin hem Avrupallamann etkisi altndadr. Bu kavram
zellikle

SSCBnin

dalmasndan

sonra

dou

genilemesi

sonrasnda

kullanlmaya balamtr. Dou genilemesi sonras Dou Blokunda yer alan lkeler,
bilimsel, siyasal ve en nemlisi ekonomik anlamda Avrupa Birlii lkelerinin ok
gerisinde olduundan AB ye kar byk bir sayg ve istek meydana kmtr.
Trkiyede bu ilgi 1990 l yllarn ardndan Avrupal, Avrupai, Avrupallara zg gibi
kavramlar ortaya karm, lke iinde Avrupa Birlii lkelerinin bilim, teknik ve
ticaretteki stnlkleri kabul edilmi bunun sonucunda AB yelii hedefi iddetle
desteklenmitir.

Genileme ve Btnleme Kuramlar:

Gl bir Avrupa, merkezilemi bir Birlik demek deildir. ABde gerek bir
dinamizm, yaratclk ve demokratik meruiyet gerekletirmenin yolu ok katl
ynetiim seviyelerinde var olan potansiyeli zgr brakmaktan geiyor (Romano
Prodi, 2001)
Avrupallama, Avrupa lkeleri arasnda bir yaknlama, uyum ve/veya btnleme
hareketinin olmas ve bu hareket sonucunda, Avrupa dzeyinde kendine zg bir
ynetsel yapnn ortaya kmas manasna gelmektedir. Avrupa Birlii normlarnn ve
politikalarnn ye lkelerin milli sistemlerine etki etmesini ifade etmektedir. Hangi
ynyle olursa olsun, bu srecin kesintiye uramas hatta srecin gerektirdii
rotadan uzaklalmas da mmkndr. Avrupallama kavramnn incelenmesine,
btnleme, genileme konularnn derinlemesine ele alnmasna yardmc kuramlar
konunun btn ynleri ile ele alnmasnda yardmc olacaktr.
Federalizm:
ye devletlerin egemenlik haklarnn snrl olduu federal dzenleme, ulus
devletlerin kademeli olarak, egemenlik haklarnn z kendilerinde kalmak zere,
merkezdeki ynetim aygtnn otoritesine balanmalarn ngren bir btnleme
yaklamdr. (Karaka, 2002: 12).
Genileme olgusunu, federalizm asndan deerlendirdiimizde; ncelikle kimin
Birlie ait olduu sorusunun cevab son derece basittir. Herhangi bir lke ya da bir
3

lkenin alt biriminin, gnll olarak Birliin anayasasndaki kurallar, ykmllkleri

ve haklar kabul etmesi yelik iin yeterlidir (Schmitter, 2004: 73).
Federalistler asndan genileme srecindeki en nemli ama, aday lkelerin
mktesebata nemli saylabilecek bir zarar vermeden uyum salamalarnn temini
ve Avrupann derinlemesini salayan 198990 yllarndan beri devam eden reform
srecinin kesintiye uramamasn salamaktr. Federalistler daha ok Avrupa
Birliinin kurumsal ve politik dzeylerde ulat federal ve konfederal zelliklerin
arttrlmasna odaklanmlardr (Burgess, 2004:40).
Federalizm asndan genilemenin getirdii en nemli mcadele alan ortak
politikalarn ve kurumlarn korunmasyla Birliin srdrlmesinin salanmasdr.
zellikle Avrupa Parlamentosu, Komisyon ve Avrupa Topluluklar Adalet Divan
(ATAD) ile ilgili kurumsal reformlarn devamnn sekteye uramamas federalist
dncenin ncelik verdii sorunlardr.
Yeni ilevselcilik:
Yeni ilevselci yaklama gre iktisadi, mali ve teknik alanlar gibi daha az nemli
politika alanlarnda balatlan btnleme, zamanla yaylma (spill-over) etkisi diye
adlandrlan bir tr tetiklemeyle dier alanlara da yaylp siyasal btnlemeye
dnmektedir. (Ar, 2004: 462).
Avrupa Birliinde egemen olan, iktisadi btnlemenin gereklemeden, siyasi
btnleme ve onun uzants olan askeri btnlemenin imknsz olduu sav da
byle bir dncenin rndr. Parasal birlik ve i gvenlik gibi nemli alanlarda
btnlemesini gerekletirebilmi olan AB, d politika ve gvenlik alanlarnda ayn
baary gsterememitir. Krfez krizi, Bosna ve Kosova olaylar ve Irak savasnda
ABnin bir btn olarak d politikasn ynlendirememesi bunun en iyi kantlarn
oluturmaktadr. Yeni ilevselci yaklamlarn argmanlar halen kabul
edilmekle birlikte, 1990lar sonras gelimeleri aklayabilecek nitelikte deildir
(Karacasulu, 2007: 89).
Ernst Haas tarafndan gelitirilen yeni ilevselcilik yaklam ise Sovyetler Birliinin
dalmasna kadar, AB btnlemesinin souk savaa bir tepki olarak ortaya
ktn ileri srdnden, 90l yllardan sonra ortaya kan AB btnlemesini ve
genilemesini aklamakta yetersiz kalmaktadr. Gerek ilevselcilik gerekse, yeni

ilevselciliin genilemeyle ilgili syledii ok fazla bir ey yoktur. Schmittere gre

bu iki yaklamda federalizm kadar genileme olgusuna sessiz kalmtr.
Yeni ilevselciliin varsaymlarna gre, yanll ok ksa bir zamanda kantlanm
olan, ABnin blgesel btnlemesine kimin katlp kimin darda kalaca
ynndeki ngrsne gre, svire ok nceden Birlie ye olmalyken Yunanistan
ABnin dnda kalmalyd. nk svire ilevsel anlamda daha ok Avrupann bir
parasyken Birlie katlmam, iktisadi ve siyasi olarak Avrupaya daha uzak olan
Yunanistan Birlie katlmtr. (Schmitter, 2004: 70).
AB genileyecek olursa, ortaya kacak olan yeni Avrupada, yeni ilevselciliin en
nemli argman olan yaylma etkisinin gecikecei ve yavalayaca aikardr.
Bunun iin yaylma etkisinin tam yelik ncesindeki mzakere srecinde bir hedef
olarak ortaya konulmas ve hem mevcut yelerin hem de aday lkelerin zararlarnn
tazmin edilmesi gerekmektedir.
Liberal Hkmetlerarasclk:
Andrew Moravcsik tarafndan gelitirilen, AByi kuran antlamalarn yeniden
dzenlenmesinde ve Birliin derinlemesinde olduu gibi genilemeyi de aklama
kapasitesine sahip olan kuramlardan biri liberal hkmetlerarasclktr (Rosamond,
2000: 201).
Genileme karar da hkmetler aras mzakereler sonucunda oybirlii ile oluan bir
karardr. Liberal hkmetlerarascln temel deneye dayal alma alan
genileme olmamakla beraber Mattli (1999) ve Gsthl (2002)in almalar aday
lkelerin yelii zerine odaklanm, ABnin genileme konusundaki karar analiz
edilmemitir. (Schimmelfennig, 2004: 86; Mattli, 1999; Gsthl, 2002).
1960lardaki ngilterenin yelik konusunu inceleyen Moravcsike gre ngilterenin
yelik istei ile De Gaulle Fransasnn buna kars kmasnn arkasndaki temel
neden ekonomik karlardr (Schimmelfennig, 2004: 86).
O tarihlerde, ngilterenin ekonomik karlar Birliin dnda kalmaktan zarar
grrken, Fransa dk fiyatl ticari rekabetten ve ngilterenin ortak tarm
politikasna kars kmasndan endie ediyordu. Fransann muhalefeti ancak ortak
tarm politikasnn oluturulmasndan sonra ortadan kalkmtr.

Moravcsik ve Vachudovann Liberal Hkmetlerarascln pazarlk teorisine

dayandrdklar dou genilemesinde aday lkeler srekli olarak AB ile olan
mzakerelerde zayf olan taraf olmulardr (Moravcsik and Vachudova,2003: 20).
ngilterenin tam ye olmas srecinde her iki tarafta benzer bir kazanm elde
etmilerdir. Bu genilemede ye olmayan kk lkelerin topluluun ortak pazarna
dhil olmasnn getirdii kazanmlar, topluluun pazarnn genilemesinin ye
lkelere getirdii kazanmdan daha fazla olmutur. Bu karlkl bamllktaki
asimetrik durum dou genilemesinde daha da fazla gze arpmtr.

ok Dzeyli Ynetiim Yaklam ve Genilemeye Baks:

Avrupa Birlii ynetimi iinde snrl sayda olan aktrlerin saylarnn arttn ve
eitlendiini, bundan dolay da devlet merkezli btnleme anlaynn aklayc
etkisinin azaldn iddia eden ok dzeyli ynetiim yaklam, genilemenin boyutu
ve zamanlamasyla ilgili hkmetler arasndaki kararlar incelememitir.
Bu yaklam, genilemenin Avrupa kurumlar ve ynetiimi zerindeki etkileri ile yeni
ye olan lkelerdeki ynetiimin deiimine odaklanmtr. Bu yaklama gre:
genileme sonrasnda Avrupann yzletii en nemli sorunlardan biri AB iinde
artan heterojenliktir. Buna gre Birliin politika yapm sreci ve anayasal sistemi
gerek mzakereler srasnda gerek ise sonrasnda bu heterojenlikle mcadele
etmek zorunda kalacaktr (Jachtenfuchs and Koch, 2004: 112).
Genileme sonrasnda, lkelerin sahip olduklar deiik politik tercihler nedeniyle,
Konseyde daha kesin, zellikli ve bir rnek kararlarn alnmas ok daha
zorlaacaktr. Bu nedenden dolay alnacak kararlarda olabildiince esnek olunup
karar srelerinde oluacak bir kilitlenmeden kanlmaya allacaktr.
Yeni Kurumsalclk ve Genileme:
Yeni kurumsal analizler btnlemeyi aklamak iin yerel ve uluslararas
kurululara ilikin genel teorilerden istifade ederler. Aslnda, yeni kurumsalclk bir
tek deil birden fazla kurumsalclktan meydana gelir. Bunlardan en ok gze
arpanlar, tarihsel ve sosyolojik kurumsalclktr. Dierleri ise yasal (legal) ve
epistemic kurumsalclktr. Yeni kurumsalc yaklamlarn temel zellii; AB
kurumlar zerine, sadece amalar ve kkenleri aklanmas gereken sonu
6

deikenler olarak deil, ayn zamanda aktrlerin uyum alanndaki stratejilerini ve

hedeflerini nemli bir biimde etkileyen bamsz ve/veya ara deikenler olarak
odaklanmalardr (Sangiovanni, 2006: 194).
Genilemenin ABnin kurumsal yaps ve politikalar zerinde etkilerini inceleyen
kurumsalclardan, rasyonalistler ve bir sonraki blmde incelenecek olan inaclarn
tezleri ksmen rekabet ederken, ksmen de birbirini tamamlayc niteliktedir.
Rasyonalist kurumsalclkta kurumlarn oluma nedenleri bireyin ve karlarnn
arkasnda kalmaktadr. Bireyselcilik ve materyalizm ile sembolize edilen rasyonalist
kurumsalclkta aktrlerin bencil davrandklar, dierlerinden ziyade nce kendi
refahn dndkleri varsaylmaktadr (Schimmelfennig, 1999: 3).
Rasyonalist yaklam uluslararas rgtlere kulp olarak bakmaktadr. Bu gnll
kulbe katlm, ancak yelerin kulpten net bir kazan elde etmeleri durumunda
gereklemektedir.

Dolaysyla

lkelerin

genileme

konusundaki

tercihlerini

maliyetler ve faydalar belirlemektedir. Maliyet/fayda analizi ye lkeler ile toplulua

katlacak yeni lkeler asndan farkl ekilde ele alnabilir. ye devletler asndan
en nemli maliyet rgt iindeki kaynaklarn yeni yelerle paylalacak olmas ve
politika yapma iradesinin ksmen kaybedilmesidir. Buna karsn, rgte katlacak yeni
yeler ise, politika yapma iradesini kaybetmenin yan sra, adaptasyon maliyetlerine
katlanacaklardr.
AB liderleri genilemenin uzun dnem ekonomik ve corafi yararlarn, komsu
lkelerle

ticari

frsatlar

ve

istikrarn

yaratlmasn

dnerek

genilemeyi

istemektedirler. Dou Avrupa devletleri de benzer ekilde, AB yeliini dnyann en

byk tek pazarna katlmay, batyla gl politik balar ve i demokrasi ile
kapitalizm konusunda istikrar salayaca iin tercih etmektedirler (Moravcsik and
Vachudova, 2002: 1-2).
Dou Avrupaya doru olan genilemede yeni yeler, ekonomik ve corafi
kazanmlarnn yan sra hukuk ve demokrasilerini teminat altna almak ve sistemin
dnda kalmamak iin istemektedirler. Rasyonalist yaklama gre, Orta ve Dou
Avrupa devletleri net faydalarn maksimize ettikleri iin yatay kurumsallamadan
yana olmulardr. ye lkeler ise ekonomik ve corafi faydalarnn yan sra, yeni
yelerin katklarndan dolay politik yararlar elde etmektedirler.

Kurumlarn uzun dnemli etkileri zerine odaklanan tarihsel kurumsalclk, Orta ve

Dou Avrupa lkelerindeki reform sreciyle ilgilenmitir. Tarihsel kurumsalclar,
ABye tam yeliin ve/ veya yelik sznn aday lkelerdeki, zellikle de eski
komnist lkeler olan Orta ve Dou Avrupa lkelerindeki, ekonomik ve politik sre
zerinde etkileri var m? Varsa bu etkiler nasl olmaktadr? Sorularnn zerine
younlamlardr (Rosamond, 2003: 117; Pollack, 2004: 151-152).
AB genilemesiyle ilgilenen sosyolojik kurumsalclar ise, daha ok 1990l yllarn
sonunda mevcut ye lkelerin yzlemek zorunda kalacaklar btesel ve kurumsal
zorluklara ramen bu 12 yeni ye ile neden mzakereye baladklar ve mzakereler
sresince Birliin sahip olduu pazarlk gcne ramen bu lkeler ile neden
uzlamaya gittii zerine odaklanmlardr
Rasyonalistlerin aklayamadklar, mevcut yelerin byk ekonomik maliyetlerine
ramen, son genilemeyi nasl ve niin kabul ettikleri olgusunu, sosyolojik
kurumsalclar; sosyal inaclara benzer ekilde ortak norm ve deerlere, ABnin
kolektif kimliine, kltrel faktrlere atf yaparak aklamlardr (Schimmelfennig,
2001: 61).
Sosyal naclk ve btnleme:
Rasyonalist kurumsalclarn tersine, sosyal inac yaklam genilemeye sosyolojik
aklamalar getirmektedir. Rasyonalistler genileme tercihlerini ye devlet ve aday
lkenin beklenen maliyet ve faydalarnn temeline dayandrrken, sosyal inaclar
genileme politikalarnn fikirsel ve kltrel faktrler ile ekilleneceini ileri
srmektedirler.
Birlik iindeki ve dndaki aktrlerin ortak kimlik, norm ve temel inanlar paylama
derecesi genilemenin temel belirleyicisidir. Dier bir deyile genileme, uluslararas
rgt ve d devlet arasnda ortak deer ve normlarn paylalma derecesine gre
gereklemektedir. Deer ve normlar ne kadar paylalrsa, kurumsal normlar o
kadar gl olur ve ye devletler d lkeyle yatay btnlemeye o kadar istekli
olurlar (Schimmelfennig and Sedelmeier, 2002: 514).
ll. Dnya sava sonrasnda Avrupada bir st akln ya da kimliin oluturmas iin
eitli dnceler ortaya atlmtr. Giri cmlesinde de yer ald gibi Avrupa Birlii
Kopenhag zirvesinin ardndan kendisini demokrasi ve hukukun stnl alanlarnn
egemen olduu deerler birlii eklinde tanmlamtr. Genilemenin sonucu
olarak Avrupallama konusu da bu deerler birliinin salanmas iin Dou Avrupa
8

lkelerinden eitli reformlara imza atmalar istendi. AB tek pazarn oluturacak

derinleme abalarn srdrrken, uzun bir aradan sonra Avrupa Serbest Ticaret
Alan (EFTA) genilemesi gndeme geldi. Literatrde bu genilemeyi hazrlayan
temel

etmenler

btnlemesinin

arasnda;

souk

derinlemesinden

savasn

sona

ermesinin

yan

sra, AB

negatif

koullar

kaynaklanan

gsterilmektedir. Ayrca petrol krizi ve kresellesme gibi dnya ekonomisindeki

deimeler gl bir kurumsal iliski iin olumlu tesvik yaratmstr.
Avrupallama Sreci:
II. Dnya sava sonras kavram genelde aadan yukarya seyir eden bir sreci
ifade etmektedir. Ayn zamanda Avrupallama kavram AByi ifade etmekte AB
politikalarndan, siyasal sisteminden, ekonomik yapsndan ayr dnlmemektedir.
Uluslarst (Supranasyonal) bir rgtlenme eklini tercih eden AB lkeleri
egemenlik

konusundaki

haklarn

hukuk,

ekonomi

ve

uluslararas

ilikiler

balamnda aadan yukarya doru snrlamay hedeflemekteydi. AB nin byle bir

hedefi tercih etmesinin nedeni olarak sava sonrasnn ykm, lkelerin daha gl
ekonomik yapya sahip olmak istemeleri, tam rekabeti piyasalar ve pazarlar
oluturma gayretleri gsterilebilir. Avrupallama, ulus devletlerin egemenlik
haklarnn st akl tarafndan belirlenmesini de ierir. Kavram her ne kadar
toplumlarn Avrupa deerlerine uyumunu artrsa da sistematik, bilinli, tartlm
bir kavram olduu ok aktr. Sre ilk yllarda aadan yukarya byyen gelien
ve btnleen bir kavram olarak ortaya ksa da ortak para birimi, ortak gvenlik
politikas, Avrupa Parlamentosu gibi projelerin hayata geirilmesi ile yukardan
aaya doru seyreden bir grnm almtr. AB bu uluslarst yaplanmas ile
byk bir Pazar haline gelmitir. Hzl gelime potansiyeli ile hzla byyen ve youn
yatrmlarla kendisine g kazandrlm olan AB, Avrupallama ile lkelere byk
ekonomik faydalar salamtr.

Avrupallama Tanmlar:
AB ile ilgili analizlerde farkl bak alar Avrupallama kavramn beslemitir.
Souk sava sonrasnda popler hale gelen Avrupallama olgusu, Sosyal Bilimler
iinde geni perspektifle kullanlmaya balamtr. Avrupann sekin analistlerinin
grleriyle: kavram kullanan makaleler dikkate alndnda, Avrupallama ile ilgili
almalar akademik olarak byyen bir endstri haline gelmitir (Olsen, 2002:
921). Kavramn en byk eksii kavramn snrlarnn izilememesi ve ortak bir
tanm etrafnda gr birliine varlamamasdr. Bu durumun sebebi kavramn henz
9

emekleme dneminde olmasndan kaynakland dnlmektedir. Yaplan analizler

erevesinde Bilimsel olarak incelendike byk resim dnrlerin, Siyaset ve
Sosyal Bilimler evrelerinin ilgisini ekmekte konu ile ilgili yeni tanmlar, yorumlar
ortaya kmaktadr.

Kavram karmaasnn nne gemek ve bu konuda etkin

almalar yapan dnrlerin tanmlarna bakmak gerekirse

Mjoset (1997: 1) Avrupallama Kavramn Avrupa nfuzunun ortaya kt odaklar
dnda da geliip yaylmas eklinde tanmlar. Winn ve Harrise gre (2003: 1)
Avrupallama, Avrupa dzeyinde kurum inasnn yerel dzeyde deiime sebep
olduu sre ve mekanizmalar ifade eder. Kurumsalc (institutionalist) yaklama
gre Avrupallamay tanmlayan Brzel (1999: 574) iin kavram yerel politika
alanlarnn artan bir ekilde Avrupa lsndeki politika retiminin konusu haline
geldii sreci ifade etmektedir.
Avrupallamann AB dzeyindeki bir kurumsallama olduunu vurgulayan eitli
yazarlar bulunmaktadr. Caporaso ve Jupille AB dzeyinde siyasal kurumsallama
olarak tanmlar. Lawton Avrupallama egemenliin de jure olarak AB dzeyine
transfer edilmesidir eklinde dnr. Wessels ve Rometsch tm ulusal kurumlarn
ilgi alanlarnda bir kayma yaanmas ve bu kurumlarn AT-AB karar alma srecine
artan katlmlar olarak tanmlar. Cowles ve arkadalar iin Avrupallama, Avrupa
dzeyinde farkl bir siyasal sistem ile aktrler arasndaki etkileimleri biimsel ve
rutin hale getiren bir siyasal kurumlar kmesinin ortaya kmas ve yaptrm gcne
sahip Avrupa kurallarnn yaratlmasnda uzmanlam bir politika ann gelimesi
anlamna gelmektedir.
Avrupallama almalarnn nemli isimlerinden birisi olan Radaelli (2000) kavram
ABnin siyasal, sosyal ve ekonomik dinamiklerinin yerel sylemlere, kimliklere,
siyasal yaplara ve kamusal politikalara hkim olan mantn bir paras haline
geldii bir sreler kmesini betimlemek iin kullanr. Bu balamda Radaelliye gre
Avrupallama hem AB yesi lkeler hem de dier lkeler iin kullanlabilecek bir
kavramdr. Onun bu geni tanmlamas iinde kltrel deiimler, yeni kimliklerin
ortaya kmas, izlenen politikalarda yaanan deiimler, ynetim alanndaki
yenilikler Avrupallama kavram ile birletirilmektedir. Yazarn daha sistematik bir
tanmlamasna gre Avrupallama ilk olarak AB politika retim sreleri iinde
tanmlanan ardndan da yerel (ulusal ve ulusalt) sylem, siyasal yap ve kamu
politikalarna dahil edilen formel ve informel kurallarn, srelerin, politika
paradigmalarnn, tarzlarn, i yapma yntemlerinin ve ortak inan ve normlarn a)
ina edildii b) yayld c) kurumsallat sreleri iermektedir (Radaelli, 2004: 4).

10

Avrupallama karar alma srecinde ulustesileme; ulustesi ynetimin yeni

kurumlarnn, izlenmekte olan ulusal politikalar iin yeniliki saylabilecek deerlerin,
ilkelerin ve politikalarn ortaya kmas ve ulusal ve ulusalt ynetim kurumlarnn
kapasitelerinin yeniden tanmlanmas olarak da grlmektedir (Graziano, 2000).
Avrupallama kavramnn ve bu kavram inceleyen bilim insanlarnn asli konusu
AB yesi ve AB aday lkelerin Avrupallama sonrasnda uradklar erozyon ya da
kazanmlar eklindedir. Bu dnmn iddeti, etkisi ve faydas zerine incelemeler
yaplmaktadr. DouAvrupa lkelerinin birlie katlmadan nceki ve sonraki
durumlar bu konuya verilmi gzel bir rnektir.

Orta ve Dou Avrupa Genilemesi ile Dou blokunun dalmas sonras

gelimeler:
1980 li yllarn sonunda gerekleen halk hareketleri sakin bir tarzda cereyan
ettiinden,

Merkezi

ve

Dou Avrupa

lkelerindeki

kurumlar

yerli

yerinde

durmaktayd. Siyasal alanda gereklemesi gereken yapsal problemlerin zm

aamasna geilmesi gerekiyordu. Serbest seimler blgenin demokratiklemesi,
Avrupallamas iin elzem bir durumdu. Bununla birlikte yeni bir seim sistemine
ihtiya duyulmaktayd. Var olan seim sisteminin yerine Bat ile daha uyumlu daha
uzlamac ve etkin bir sistem hedeflenmekteydi. Romanya ve Macaristanda
parlamento 4 yl iin seilirken; Bulgaristan, ek Cumhuriyeti, Polonya ve Slovakya
da parlamento 5 yl iin seiliyordu.
Gerekleen yenilikler, reformlar ve yapsal iyiletirme abalar yine de yetersiz
kalyor, MDA lkelerinde komnizm fikriyat hortluyor kimi lkelerde yasaklanm
olan komnist partiler yeniden kuruluyordu. inde eitli etnik unsurlar barndran
byk lkeler (SSCB ve Yugoslavya) milliyetilik akmlarnn ykc etkisi ile
uramak zorunda kalyor, kaynaklarn bu dncelerle savamak iin boa heba
ediyordu. Ksacas mevcut durum MDA lkelerinin Avrupallamas iin uygun olsa
da yeterli yaknlama salanamyordu.
Ekonomik manada MDA lkeleri tam rekabeti, liberal ekonomilerle eit artlarda
ticaret yapacak gte deildi. lkelerinin merkezi ekonomik modeline uygun olarak
iktisadi planlarn hazrlayan MDA lkelerinin rekabeti, tam kapitalist ekonomiye
gemesi uzun, dikkatli ve zorlu bir srecin sonunda gereklemesi mmkn

11

grnyordu. Bu zorlu srecin sonunda iktisadi geliimin, deiim ve dnmn

oluu bu lkeleri motive eden nemli bir unsurdu.
Planl ekonominin en byk eksiklerinden birisi rekabetin azaltc etkisi ile
rnlerdeki kalitesizlik olarak gze arpmaktayd. Ayrca tek tip rn piyasaya giriyor
bu rne ulaamama durumu talep patlamas oluturuyordu. Liberal ekonomik
modele gemek isteyen MDA lkelerinin ou bu karar aamal olarak
gerekletirmeye karar vermitir.

Aamal olarak ekonomik serbestlik ve

dereglasyon politikalar benimsenmitir. Piyasa ekonomisine gei aamasnda,

MDA lkelerinde tketici rnlerinde ve hizmet sektrnde yaygnlamaya balayan
inovasyon almalarnn, uzun vadede rn ve hizmet eitliliini artrrken refah
dzeyini de ykselteceine inanlyordu. zelletirme, piyasa ekonomisine geite
nemli bir problem tekil ediyordu. Merkezi ekonomik modelden kta devletin
ekonomi

zerindeki

tahakkm

minimum

dzeye

indirilmeli,

gerekli

yasal

dzenlemeler acilen yaplmal ve- kapitalist sisteme uyum salanmalyd. Mevcut

dzen bireylerin tasarruf yapmasn engellediinden bireylerin kendi sanayilerine
yatrm yapmalar engelleniyordu. Byle bir ortamda Dou Avrupa lkeleri parasal
bamszlklarn kazanma dncesiyle ayn zamanda milliyeti partilerin de basks
ile kendi para birimlerini kullanmaya baladlar.
Merkezi ve Dou Avrupa lkelerinin Avrupallamas:
Avrupa Birliinin cazibe merkezi haline gelmesi Gmrk birlii ve Demokratikleme
hamleleri sonrasnda olumutur. Birliin cazibe merkezi haline gelmesi, ABde
genileme projeleri balatm bu projeler politikalara dnmtr. lk genileme
dalgasnda, 1972 ylnda ngiltere, rlanda ve Danimarka ABye ye olmu ve
balangta 6 olan ye says, 9a kmtr.
1981 ylnda Yunanistann ABye katlmyla ikinci dalga gereklemi, ye says
10a ykselmitir. 5 yl sonra, 1986da AB, nc genileme dalgas olan 25
Akdeniz genilemesini gerekletirmi ve ilk kez 1962 ylnda Toplulua bavuran
spanya ve Portekizin katlmyla ye says 12ye ulamtr. Drdnc genileme
dalgas, nceki iki genilemede alnan lkelere gre ekonomik ve siyasi adan daha
ileri olan Avusturya, sve ve Finlandiyay kapsamaktadr. Souk savan sona
ermesiyle tarafsz kalma politikalarn sona erdiren kuzey Avrupa lkeleri, 1993
ylnda lkede e zamanl balayan mzakerelerin ksa srede sonulanmas ile
1995 ylnda Avrupa Birliine ye olmulardr. Dier genileme dalgalarndan daha
zorlu ve daha yava geen genileme, Souk Sava dneminin sona ermesinin
12

ardndan bamszlklarn kazanan ve ekonomik ve siyasal deiim srecine giren

Merkezi ve Dou Avrupa lkelerinin yeliiyle sonulanan beinci genileme
dalgasdr.
1990 ylnda Roma Antlamas ile mali adan desteklenen MDA lkeleri Kopenhag
kriterleri erevesinde Avrupallama yolunda byk admlar atmtr. Birlie ye
olan lkeler ile MDA lkeleri arasndaki ilikiler uluslararas ticaret ve siyasal
mutabakatnda tesine gemitir. MDA lkeleri birlie ye olma yolunda motive
edilmi, Sovyetler zamannda bastrlm, sindirilmi ve serbest ticaret yapmalarna
izin verilmeyen halk Avrupallama konusunda heveslendirilmitir. Yine bu dnemde
Kopenhag Kriterlerinin birlie girmek isteyen tm lkeleri kapsad AB tarafndan
aday olmayan lkeleri motive etmek aasndan deklare edilmitir. AB komisyonu
ilerleme raporu ad verilen belgelerle aday lkelerin parametrelerini deerlendirmi,
tam ye olunmas iin gerekli artlarn salanp salanmad konusunda grlerini
belirtmitir.
Lksemburg Zirvesinde Avrupa Birlii tam yelii iin aday 10 lke iinde daha ileri
dzeyde bulunan ek Cumhuriyeti, Estonya, Gney Kbrs (GK), Macaristan,
Polonya ve Slovenya ile Aralk 1997 de mzakerelerin balamas karar ile hz
kazanmtr. Lksemburg Grubu olarak adlandrlan bu lkeler. Aralk 1999
tarihinde Helsinki Grubu olarak adlandrlan lkeler Bulgaristan, Romanya, Malta,
Letonya, Litvanya ve Slovakya ile mzakerelerin almas karar kmtr. Uzun
soluklu mzakerelerin ardndan Bulgaristan ve Romanya dnda kalan tm aday
lkeler, 1 Mays 2004 tarihinde AB yesi olmutur. Bulgaristan ve Romanya ise
altnc genileme dalgasn oluturarak, 1 Ocak 2007 tarihinde nihai hedeflerine
ulamtr.
MDA lkeleri ile AB yesi lkeler arasndaki ilikilerin tarihi eskilere dayanr. Byk
dnya savalar sonrasnda ksa sreli kopukluklar yaansa da kltr ve ekonomik
ibirlii temelindeki ortak deerler gelime gstermitir. Souk savan son yllarnda
birlie ye lkeler MDA lkelerinin ekonomik ve siyasal temelde hazrlanmas in
gerekli abay gsterme yoluna gitmilerdir. Topluluk ile Comecon arasnda
imzalanan Ortak Bildiri ve sonrasnda gelen ekonomik ve ticari ibirlii anlamalar
ile, temelde Avrupa Ekonomik Topluluunu kuran Roma Antlamasna dayanan bir
iliki ortaya kmtr.

13

AB ve MDA lkelerinin arasndaki iliki byk lde mali kaynaklarn geliimini

hedeflese de salt mali konular zerindeki mutabakata dayanmamaktadr. Finansal
almlarn yan sra teknik konularda da Birlik, aday lkelere gerekli destei
salamaktadr. AB sbvansiyonlarna bakldnda srdrlebilir bir byme, ihracat
tevik edici kredilerin verilmesi, borlarn yaplandrlmas ve bor silinmesi gibi
konularda byk destekler gze arpmaktadr. Ekonomik karakterli yardmlarn yan
sra, teknik ve ynetimsel konularda danmanlk, eitim ve teknolojik altyap
salanmas gibi alanlar ile; ila ve yiyecek gibi insani yardmlar biiminde yardm
ve destekler de bulunmaktadr.
Mali kapsaml destekler MDA lkelerinin AB uyum srecinde karlaacaklar parasal
sorunlarn minimize edilmesi adna gerekleir. Bu yardmlar, SSCBnin yklmas ve
eski demir perde lkelerin bazlarnn ABye ye olmak iin bavurmalar sonrasnda
daha da nemli hale gelmitir.
Trkiyenin Avrupallama serveni:
Trkiye, 17 Aralk 2004 tarihindeki AB Zirvesi sonrasnda uzun yllardr bekledii
adaylk srecinin 2005 ylnn Ekim ay banda gerekleen mzakereler sayesinde
AB hayali nin gerek olma ihtimali zerinde yeni bir gndem oluturmutur.
Trkiyenin diplomatik olarak greceli baar salad AB ilikilerinden daha nemli
olan nokta Trkiyenin ABne ne kadar hazr olduu, Avrupallama srecini ne
derece baar ile zmseyip sreci sonlandraca zerine younlamaktadr.
Trkiye ABnin Avrupallama eklinde aklanan bu ak btnleme kuatclnn
karsnda ne derece egemenlik haklarndan vazgeecek, halklar bu yeni duruma ne
derece uyum salayacak ve kltrel farkllk ne ekilde ortak zeminde siyaset
yapmaya elverili olacaktr. Bu sorular ayn zamanda Trkiyenin Avrupallama
konusundaki yaklamnn cevaplarn da iermektedir.
ABni

oluturan

gcn

devletlerin

egemenlik

haklarndan

kendi

istekleri

dorultusunda vazgetikleri ve devletlerin bu uluslarst mekanizmann ana kayna

olduunu syleyebiliriz. Aday lke konumunda olan Trkiye de her ne kadar
mzakereleri ulus devlet kavramnn glgesinde gerekletirse de tam yelik
sonrasnda politika tasarm dnda ulus devletin baz haklarndan fedakarlk
yapmas kanlmazdr.

14

AB ile Trkiye arasndaki iliki nmzdeki yllarda Trkiyenin ABnin etkiledii veya
ABnin resmi kurumlar ile etkileimin st seviyeye kaca bir dnem olacaktr.
Yasalarda hukuki metinlere geen ynetiim bilgisine, devletin egemenlik haklar
noktasndaki karar alc konumundaki brokrasinin ABne devredilmesi ile,
yaanacak Avrupallama ile Trk brokrasisi Avrupa Ynetsel Alannn bir paras
haline gelecektir. Trkiyede adaylk srecinin resmen balad gnden bugne AB
ile ilgili incelemeler ve analizlerin olduka artt gzlemlenmektedir. nceleme ve
analizlerin artmasnn en byk sebebi Trkiyenin geliimi asndan ABnin rolne
iaret edilmekte tam yelik iin gerekli olan kriterin yerine getirilmesini hzlandrma
eklinde aklanabilir.
Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri ile Trkiye karlatrmas:
1980lerin sonlarnda, Komnist rejimlerin son bulmas ve Orta ve Dou Avrupa
lkelerinin birer birer kendi demokratik-liberal sistemlerini kurmalar, bu lkelerde
romantik ieriin ar bast bir Avrupaya dn mitinin ortaya kmasna sebep
olmutur. Sz konusu lkelerin gerek elit gerekse geni halk kesimlerinde olduka
kabul gren ve heyecan uyandran bu mitin
vurgulad hedef, Avrupann iki yakas arasndaki (Dou-Bat) tarihi ayrln sona
erme vaktinin geldii ve artk Orta ve Dou Avrupa lkelerinin, Avrupann ana politik
ve ekonomik eksenine yeniden dahil olmalar gerektiidir ki bunun da en geerli yolu
AB yeliidir. Kendilerine yansyan btn olumsuzluk ve zorluklarna ramen bu
lkelerin hemen hepsinde, geni kesimlerin ekonomik ve demokratik dnm
programlarn desteklemelerinin en byk sebebi de, bu programlar Avrupaya
dn hedefine ulamalar iin gereken yol olarak grmelerinden kaynaklanmtr.
Bu adan bakldnda Avrupaya dn kavram ile Avrupallama kavram ayn
anlam ifade etmekte ve bu da Avrupallama kavramnn neden daha fazla
kullanlmaya balandn aklamaktadr. Bir nceki sebeple ilintili olarak, nc
sebebi yle aklanabilir: Avrupallamann, bu lkeler asndan ve bu arada
Trkiye asndan da modernleme, batllama gibi kavramlarla ayn ierikte
alglanmas ve fakat dier kavramlara nazaran daha somut, birok adan llebilir
bir nitelik tamas daha fazla tercih edilmesine sebep olmutur.
Son iki yzylla beraber, gnmz dnyasnn dominant medeniyet anlayn
oluturan batllama ya da modernleme srelerinin ifade ettikleri sistem, hr
teebbs ve serbest rekabete dayal bir ekonomik yaplanma ile sekler ve
demokratik bir politik yaplanmay iermektedir. Avrupallama ile sz konusu
15

rtmeye ramen, rnein, her hangi bir Dou Avrupa lkesi asndan, kendisinin
de batl veya modern olduunu kantlamak her zaman ak ve net olamayabilecek;
her zaman bu lkelerdeki ekonomik ve sosyal olumsuzluklar ne srerek aksini
iddia edebilecek grler ortaya atlabilecektir. Ancak, zellikle 1990larn ikinci
yarsndan itibaren tam yelik rotasnn iyice izilmesi ve 2004te de elde edilmesi,
bu lkeler asndan Avrupallk kavram ve bu kavram zerinden modern, batl,
medeni dnyann bir paras olduklarn seslendirmek daha elle tutulur ve garanti bir
yol olmutur. Konuyu pekitirmek asndan, Trkiyenin durumuna da gz atabiliriz.
Batllama, modernleme, Avrupallama srelerini uzun sreden beri yaayan;
belki bu srelerin ngrd ekonomik ve siyasi kriterleri iselletirme asndan
birok Dou Avrupa lkesinden de iyi durumda olan Trkiye, buna ramen devaml
olarak Doulu mu Batl m olduu tartlan bir lke konumundadr. Bir an iin,
Trkiyenin ABye tam ye olduunu varsaydmzda, bu tartmaya, siyasi
anlamda, belki de en kesin cevap verilmi olacaktr. Kavramlar arasndaki bu tercih
meselesini kmsememek ve hatta bahsi geen lkelere snrlandrmamak gerekir.
ABnin, bata Fransa ve Almanya gibi nc lkeleri olmak zere Avrupallama
kavramn, Birliin ayr kimlik ve kiiliini, zellikle ABDyi iine alan Modern Bat
kavramna gre daha net ortaya koyduu iin n planda tutmaya almaktadrlar.
Avrupallamann 1990larla beraber poplaritesinin artmas sadece bir sreci ifade
eden yararl bir kavram olmasndan dolay deil, sz konusu srece ilikin olumlu
olumsuz ok ynl tartmalarn da artmasndan kaynaklanmtr. Avrupallama
kavramnn arlkl olarak yukardan-aaya anlamyla yaygnlk kazanmasnda ve
poplaritesinin artmasnda; bizzat kavramn ieriinin zenginlemesi ve kullanm
alanlarnn farkllamas nemli bir etken olmutur. yle ki, Birliin derinleme ve
genileme stratejilerine paralel olarak, zaman iinde ok farkl alanlarda, detay
denebilecek konularn dahi, ABye entegrasyon srecinde deiiminin izlenmesinde
kullanlan bir kavram haline gelmitir.

16

Sonu:
Avrupallama, Birliin bekas iin gerekli bir kavramdr. Hem AB taraf hem de aday
lkeler bu kavram etrafnda fikri temellerini oturtarak kazan-kazan minvalinde
politikalar retmektedirler. Dou Avrupa lkeleri ve Trkiye rneinde olduu gibi
lkelerin Avrupallama histerisinin altnda yatan temel sebep Avrupa Birliini
mayasn oluturan Birliin gl lkelerinin nsani gelimilik, iktisadi kalknma, milli
hasla ve tasarruf gibi hibir beerin kaytsz kalamayaca alanlarda Dnya
ortalamalarnn olduka stnde olmalardr. Bu sebepledir ki Avrupa Birlii hayali
kuran uluslarn kalknma ve byme hayallerini Birlik ayakta kald srece
Avrupallama gibi kltrel ve dnsel kavramlar etkileyecek, yeni nesillerin bu
hedefe ulamas iin bugnden politikalar retilecektir. Buna karn Avrupa Birlii
entegrasyon srecini kontrol edilebilir seviyede tutmak, Avrupallamak isteyen
lkelere gerekli yardmlar yaparak bu lkelerden ne lde ve hangi zeminlerde
yararlanacan hedeflemek isteyecektir.

17

Kaynaka:
Btnleme Kuramlarnn Avrupa Birlii Genilemesine Baks
gr. Gr. Hseyin Kutay AYTUG

AVRUPA YNETSEL ALANINA DORU TRK KAMU YNETM: OK DZLEML

YNETM Yrd. Do. Dr. Murat Oku
AVRUPA

BRL

(AB)

BLGESEL

KALKINMA

POLTKALARININ

AVRUPALILAMASI
Adnan MEN
http://www.euractiv.com.tr/abnin-gelecegi/link-dossier/avrupali-degerleri-ve-kimligi
AVRUPA BRL ADAY LKELERNN AVRUPALILAMA ARACI OLARAK SIGMA
PROGRAMI VE AVRUPA YNETSEL ALANI Nihat YILMAZ - Kadir Caner DOAN
http://www.dw.de/yorum-t%C3%BCrkiye-avrupa-birli%C4%9Fine-al
%C4%B1nmamal%C4%B1/a-5846011
18

Avrupa Birliinin Ulusuluk ve Btnleme Paradoksu Muharrem GRKAYNAK

http://www.bilgesam.org/incele/140/-balkanlilasmadan-avrupalilasmaya-avrupabirligi-balkan-ulkeleri-iliskileri/#.VLTN-dKsWYU
http://sam.gov.tr/tr/balkan-savasindan-balkan-barisina-projesi-sofya-calistayi/
Avrupa Entegrasyonu Kuramlaryla Trkiyeyi Konu Alan Yaznn Etkileimi:
Avrupallama Aratrma Programn Trkiye zelinde Yeniden Dnmek
H. Tolga BLKBAI, Ebru ERTUGAL ve Saime ZRMEZ
Avrupallama AVRUPALI MI? Hakan vn ONGUR
Bir Kavramsal ereve Olarak Avrupallama: Kapsam, Gereklilik ve Snrlar*
Europeanization As A Conceptual Framework: Scope, Necessity and the Limits
Yrd. Do. Dr. Hatice Yazgan
DEEN VE POPLERLEEN BR KAVRAM OLARAK AVRUPALILAMA
Yrd. Do. Dr. Hakan SAMUR
YEREL YNETMLERDE AVRUPALILAMA VE DEMOKRATKLEME PM.Akif
UKURAYIR Seluk niversitesi, BF retim yesi
AVRUPADA G POLTKALARININ ULUSSTLEMES VE BR GVENLK
KONUSUNA DNM: AVRUPA G TARHNDE YEN BR DNEM M
Gkay ZERM

Romanyann Avrupa Birlii Btnleme Srecinde Romen Milliyetilii ve Etnik

Macar Aznln Konumu Blent Sarper AIR

Romanyann Avrupa Birlii Btnleme Srecinde Romen Milliyetilii ve Etnik

Macar Aznln Konumu Blent Sarper AIR
TRKYE AVRUPA BRL
GRAMSCIC

TARHSEL

LKLER

VE

MATERYALZMN

UZGREN
19

ENTEGRASYON
LTERATRE

TEORLER:

KATKILARI

Elif

TRKYEDE DI POLTKANIN AVRUPALILAMASI Ufuk ALKAN

Trkiyenin Avrupallamas Naciye Yldz

20