You are on page 1of 177

Historia sztuki

średniowiecznej w Polsce

(zdjęcia z prezentacji internetu)


Sztuka przedromańska
Katedra w Poznaniu, ok. 968

wg K.
Józefowiczówny

wg A.
Biedronia i
T.
Rodzińskiej-
Chorąży
Katedra w Poznaniu,
ok. 968
a. Misa chrzcielna
b. Misa do mieszania wapnia (b. prawdopodobne)

Poznań, katedra, Poznań, katedra, faza


faza I II
(czasy bpa Ungera) (1. poł. XI w.)
Katedra w Poznaniu, ok. 968
(obecny wygląd)
Ostrów Lednicki
Żurowska – dwie fazy (k. X w. i
rozbudowa w XI w.)
Świechowski – lata 20. XI w.
Ostrów Lednicki, faza I wg K. Źurowskiej

Datowanie związane z
szukaniem związku z
chrztem Mieszka

Ostrów Lednicki, faza II wg K. Żurowskiej


Giecz – palatium z rotundą
Giecz, kościół św. Jana
Chrzciciela

makiet
a
Wiślica, rotunda i palatium wg Z.
Wartałowskiej
Przemyśl – palatium z rotundą, ok.. 1020-
1030
Wawel

abudowa wzgórza wg Z. Pianowskiego


Fragmenty płyty dekorowanej plecionką z katedry
przedromańskiej (pozostałości przegród
chórowych?)
„sala na 24 słupach” wg Z. Pianowskiego

tzw. budowla czworokątna


rotunda B wg Kozieła

rotunda jednoapsydowa przed


północną elewacją katedry wg J.
Firleta i Z. Pianowskiego
rotunda św. Feliksa i Adaukta
rekonstrukcja A. Szyszko-Bohusza, rys. W.
Zin

rekonstrukcja wg K. Żurowskiej i T.
Węcławowicza
rotunda św. Feliksa i Adaukta
tunda św. Feliksa i Adaukta
Gniezno, rotunda Mieszka I (?)

wg Dalbora
Sztuka romańska
(architektura romańska i jej
dekoracja)
Katedra w Gnieźnie, (lata 40. XI-1064)
konsekracja 1064 ; 1192 pożar

Relikt absydy

Model przyziemia
Katedra w Gnieźnie, (lata 40. XI-1064) konsekracja
1064 ; 1192 pożar
Drzwi Gnieźnieńskie, ok. 1170-
1180
Wawel, kościół św. Gereona (1038-1058)

Widok wnętrza pn
ramienia
transeptu z
apsydą i ołtarzem

Krypta
Wawel, kościół św. Gereona (1038-1058)
raków, Wawel, II katedra (ok. 1090-1142)

Relikt wieży

Rekonstrukcja wnętrza
Krypta św. Leonarda przed 1118

Fragment nadproża wtórnie


użyty w przedsionku
Krypta św. Leonarda przed 1118

Posadzka krypty po pn stronie


prezbiterium

Głowica znaleziona w gotyckiej zakrystii


Kolegiata w Tumie pod Łęczycą (ok. 1140-1161)
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą
(ok. 1140-1161)
Kolegiata w
Tumie pod
Łęczycą (ok.
1140-1161)
Kolegiata w Tumie pod
Łęczycą (ok. 1140-
1161)
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą (ok.
1140-1161)
Tum pod
Łęczycą

• Fragment
lektorium
(przegrody
chórowej)
lub
antependium
Tum pod Łęczycą

Malowidło w
apsydzie –
Maiestas Domini
Opatów, kolegiata, 2. ćw. XII w.

wg Świechowskiego
Opatów, kolegiata, 2. ćw. XII w.
Opatów, kolegiata, 2. ćw. XII w.
Kraków, kościół św. Andrzeja, ok. 1100
Kruszwica, kolegiata (2. ćw. XII
w.)
Kruszwica, kolegiata (2. ćw. XII
w.)
Kruszwica, kolegiata (2. ćw. XII w.)
Czerwińsk, klasztor Kanoników
Regularnych, do 1155
Czerwińsk, klasztor Kanoników Regularnych, do
1155
Czerwińsk, klasztor Kanoników Regularnych, do 1155
Czerwińsk, klasztor
Kanoników Regularnych, do
1155
Strzelno
Rotunda Św. Prokopa
Kościół Św. Trójcy (Noebertanek
Strzelno – Rotunda św. Prokopa
Strzelno – Rotunda św. Prokopa

• Lata 30. XX w.
Strzelno – Rotunda św. Prokopa
Strzelno – Rotunda św. Prokopa

Tympanon fundacyjny (kopia)


Strzelno – Rotunda św. Prokopa
Strzelno – Rotunda św. Prokopa
Strzelno – Rotunda św. Prokopa
Strzelno
Kościół Św. Trójcy, po 1193, konsekracja 1216
Strzelno
Kościół Św. Trójcy,
Strzelno
Kościół Św. Trójcy,
Strzelno
Kościół Św. Trójcy,
Strzelno
Kościół Św. Trójcy,
Strzelno
Kościół Św. Trójcy,
Strzel
no

• Fragment
lektorium
?
Gniew
Krzywoprzysięstwo i
Bałwochwalstwo
Gniew
Gniew
Gniew
Gniew
Strzelno
Strzelno
• Strzelno, portal pn
• Strzelno
Architektura i sztuka romańska – sztuka i
liturgia
• przebieg liturgii (alegoreza rememoratywna)
• obrzęd poświęcenia kościoła (dedicatio ecclesiae),
ołtarza etc.

• architektura, wystrój i wyposażenie wnętrza (drzwi,


lektorium, ołtarz)
• naczynia i paramenty liturgiczne
• szaty liturgiczne
• księgi liturgiczne

• gesty i ruchy liturgiczne (pokłony, znak krzyża,


pocałunek)
• dźwięki (dzwonki)
Drzwi i portale

• Symbolika bramy
– Etymologie słowa ostium
• ostendere (trzymać naprzeciw, ukazywać,
wyjaśniać)
• obsistere (stanąć naprzeciw, zagrodzić
drogę)
– Chrystus jako brama (Ego sum ostium)
• Symbolika przejścia
Poznań
Poznań
Poznań
Poznań
Kraków, Wawel, katedra (ok. 1090-1142)
Kraków, Wawel, katedra (ok. 1090-1142)
Kraków, Wawel, katedra (ok. 1090-1142)
Krypta św.
Leonarda
przed 1118
Krypta św.
Leonard
Płock, katedra
1102 pochówek Władysława Hermana
1144 konsekracja przez bpa Aleksandra z
Malonne
Płock, katedra
Płock, katedra
Drzwi Płockie,
(Nowogród Wielki,
Sobór św. Zofii)
poł XII w.
Gniezno - Drzwi Gnieźnieńskie,
ok. 1170-1180
Gniezno
Gniezno
Tum pod Łęczycą,
kolegiata
Tum pod Łęczycą,
kolegiata
Tum pod Łęczycą,
kolegiata
Tum pod Łęczycą,
kolegiata
Tum pod Łęczycą,
kolegiata
Tum pod Łęczycą,
kolegiata
Tum pod Łęczycą,
kolegiata
Czerwińsk, kościół Kanoników Regularnych,
Czerwińsk,
kościół
Kanoników
Regularnych,
Czerwińsk,
kościół
Kanoników
Regularnych,
Czerwińsk, kościół Kanoników Regularnych,
rekonstrukcje portalu
Wrocław, opactwo benedyktynów na Ołbinie (zniszczone
1529)
Wrocław, opactwo benedyktynów na Ołbinie (zniszczone
1529)
Portal Ołbiński (z nieistniejącego opactwa na Ołbinie) k. XII w.
(wtórnie osadzony w elewacji kościoła św. Marii Magdaleny we
Wrocławiu
Portal Ołbiński (z nieistniejącego opactwa na Ołbinie) k. XII w. (wtórnie
osadzony w elewacji kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
Portal Ołbiński (z nieistniejącego opactwa na Ołbinie) k. XII w. (wtórnie
osadzony w elewacji kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
Portal Ołbiński (z nieistniejącego opactwa na Ołbinie) k. XII w. (wtórnie
osadzony w elewacji kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
Portal Ołbiński (z nieistniejącego opactwa na Ołbinie) k. XII w. (wtórnie
osadzony w elewacji kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
Portal Ołbiński (z nieistniejącego opactwa na Ołbinie) k. XII w. (wtórnie
osadzony w elewacji kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
• Muzeum
Narodowe we
Wrocławiu
Wrocław, opactwo św. Wincentego na Ołbinie
Tympanon Jaksy, 1160-1163
(Muzeum Architektury we Wrocławiu)
Prefacja
(od Sursum
corda do
Sanctus)

Sakramentarz
tyniecki

Kolonia, ok. 1060-1070


Codex purpureus
Dar Bolesława
Szczodrego dla
opactwa
Benedyktynów w
Tyńcu
T(e igitur)

Sakramentarz
tyniecki
Sakramentarz Tyniecki
Kielichy i pateny
z Tyńca, XI w.
„Czara włocławska” ok. 900 lub 1. poł. X w.,
pokaroliński warsztat zachodni
Muzeum Narodowe w Krakowie
Kielich agatowy
(tzw. Kielich św.
Wojciecha) z
Trzemeszna ok.
1180
Kielichy trzemeszneńskie – niellowany i
królewski,
oba ok. 1180,
Gniezno, Muzeum Archidiecezjalne
Kielich
królewski
Architektura i sztuka romańska –
wątek komemoracji

• Przedstawienia fundacyjne
• Nagrobki

• Treści retrospektywne
• Treści prospektywne

• Pozycja prawna fundatora


• Pochówek ad sanctos
Kielich niellowany z pateną z Trzemeszna

(Gniezno, Muzeum Archidiecezjalne)


Patena
Mieszka
Starego z
klasztoru
Cystersów w
Lądzie (tzw.
Patena
kaliska),
1193-1202

awers
Rewers

Mieszko III
św. Mikołaj
opat Szymon

z Lądu

u dołu
popiersie
złotnika
Konrada z
Lądu
Kielich i patena Konrada Mazowieckiego z katedry w
Płocku
ok. 1239
• Agafia i
Konrad z
kielichami
• Kazimierz i
Ziemowit

• Na
krawędzi
wypisane
imiona
członków
Psałterz Egberta, ok. 980; Cividale, Museo Civico

Rękopis trafił do Polski


zapewne ok.. 1013 r. jako
część wyprawy Rychezy,
żony Mieszka II (córki
Ezzona, palatyna
lotaryńskiego i Matyldy)

Później był własnością córki


Mieszka i Rychezy, Gertrudy,
żony Izajsława, wraz z
którym została wygnana z
Kijowa w 1068
Ordo Romanus
(rkps. zaginiony z
2. poł. XI w.),
Matylda
Lotaryńska
wręczająca
kodeks Mieszkowi
II, przerys z 1842
r.
• Ewangeliarz
Emmeramsk
i, XI/XII w.
• Kraków,
Biblioteka
Kapitulna KP
208
• Aleksander, bp
płocki w
otoczeniu
diakonów
Wrocław, kościół Panny Marii na Piasku
tympanon Marii i Świętosława, po poł. XII w.
Wiślica,
kolegiata

• Poł. XII w.

• 1. Tercja XIII w.
Wiślica,
kolegiata

• posadzka
ok. 1175-1177
Wiślica, kolegiata
Wiślica, kolegiata
Wiślica, kolegiata
HI CONCULCARI QUERUNT UT IN ASTRA LEVARI POSSINT
ET PARITER...
„Ci chcą być podeptani aby mogli być wzniesieni do
gwiazd”
Konin-Stare Miasto, 1. poł. XIII w.
Kalisz, 1 poł. XIII w.
Głogów,
przed 1240
• Wąchock, 1. poł. XIII w.
Strzelin, Radom, Sandomierz
• Tum pod
Łęczycą, 2.
poł. XII w.
• Wiślica, 2.
poł. XII w.
• Strzelno,
XII/XIII w.
Kraków-Wawel, katedra, skrzynka srebrna,
wtórnie relikwiarz św. Stanisława, XII w.
Włocławek, katedra, relikwiarz tzw. kruszwicki, XII
w.
Objezierze i Kamień Pomorski, relikwiarze z 1. poł. XIII w.
Architektura cystersów

• Stan pierwotny budowli i ich przekształcenia


• Rola cystersów w rozpowszechnianiu gotyku
– Romanizm a gotyk
– Gotyk katedralny a gotyk cysterski
• Problem specyfiki architektury i sztuki
cysterskiej
– Architektura i sztuka a przepisy zakonne
– Architektura i sztuka a poglądy głównych
przedstawicieli zakonu
– Drogi rozwoju (regiony, filiacje klasztorne, problem
warsztatów zakonnych)
Jędrzejów –
Klasztor
Ojców Cystersów
Jędrzejów -
Klasztor Ojców
Cystersów
Jędrzejów –
Klasztor
Ojców Cystersów
Jędrzejów
Klasztor
Ojców
Cystersów
Sulejów, ok. 1176-ok. 1232 (konsekracja)
kapitularz
Wąchock, do 2. ćw. XIII
Wąchock, nawa główna
kapitularz
refektarz
Koprzywnica
1207 lub 1218-ok.
1238
Rekonstrukcja wirtualna bryły

You might also like