Morimond – filie śląskie przez saską Pfortę

Lubiąż, fund. 1163, uposażony 1175

I kościół – do ok. 1200

Filie Lubiąża
Trzebnica, fund. 1203 (bud. do 1240)
Henryków, fund. 1227

Lubiąż II - 2. poł. XIII w.

Lubiąż, kościół Cystersów, przekształcenia
a) 1175-k. XII w.
b) lata 80. XIII w.
c) pocz. XIV w.
d) od poł. XVIII w. (Wg Ewy Łużynieckiej)
Lubiąż, kościół Cystersów
Lubiąż, kościół Cystersów
Lubiąż, kościół Cystersów
Lubiąż I
 Lubiąż II
2. poł. XIII w.
Lubiąż I i Lubiąż II
Trzebnica 1203-1240
Trzebnica, kaplica św.
Jadwigi (1268-1275)
 Trzebnica,
kaplica
św. Jadwigi (1268-1275)
Trzebnica 1203-1240
Trzebnica 1203-1240
Trzebnica 1203-1240
Trzebnica 1203-1240
Trzebnica 1203-
1240
Trzebnica 1203-1240
Trzebnica 1203-1240
Trzebnica
1203-1240
Henryków, fund. 1227
Henryków

1228 konsekracja
1241 zniszczenie w
czasie najazdu
Tatarów
do 1260 r. nowe
prezbiterium i
transept
Henryków
Wrocław, katedra
Wrocław, katedra
maswerk
chór ok. 1244-1270
Wrocław, katedra,
chór

sklepienie 1272
Henryków

Wrocław

Lubiąż II
Wrocław, katedra Lubiąż II Kraków,
katedra
 Dominikanie – ordo
praedicatorum
1206, Langwedocja - do misji nawracania
katarów prowadzonej przez legatów papieskich i
cystersów dołączają Diego z Acebes i Dominik
Guzman
Wzorzec apostolski - wędrowne kaznodziejstwo,
jałmużna jako źródło utrzymania, dysputy z
katarami i waldensami
1215 sobór laterański IV – wstępne zatwierdzenie
zakonu
1216 bulla Honoriusza III – ostateczne
zatwierdzenie zakonu; reguła św. Augustyna, ale
z wyrzeczeniem się własności – ostatecznie
żebrzący charakter zakonu potwierdzony na
kapitule generalnej w 1220
 Franciszkanie – ordo fratrum
minorum
1209 - założenie zakonu przez Franciszka z Asyżu
II zakon – klaryski (Ordo Santae Clarae) powołany 1211

1223 - Reguła św. Franciszka zatwierdzona przez

Honoriusza III
Spory wokół interpretacji reguły

1517 podział na obserwantów (w Polsce zwani

bernardynami) i konwentuałów; z czasem dalsze
podziały
obserwanci, reformaci (Ordo Fratrum Minorum Strictiorum
Observantiae), rekolekci (Ordo Fratrum Minorum
Reccolectorum) i alkantarzyści lub dyskalceaci (Ordo Fratrum
Minorum Discalceatum) – scaleni na mocy unii leonińskiej
(Leon XIII 1897)
 Augustianie – ordo Sancti
Augustini
1256 różne wspólnoty eremitów
żyjących wg reguły św. Augustyna
jednoczą się i przekształcają w
zakon żebrzący
Karmelici - Ordo fratrum Beatae
Virginis Mariae de monte
Carmel

Początkowo grupa pustelników w

Palestynie
1206-1214 łaciński patriarcha Jerozolimy,
Albert, nadaje im regułę (zwaną „formułą
życia”) – zaczątek reguły karmelitańskiej
zatwierdzony przez Honoriusza III w 1226
r.
Po przeniesieniu zakonu do Europy reguła
adoptowana do nowych warunków przez
Innocentego IV w 1247
Konwenty mendykantów w Polsce (lata 30.-50.
XIII w.)

dominikanie - Płock, Kraków, Sandomierz,

Wrocław, Gdańsk, Głogów, Poznań
franciszkanie i klaryski - Inowrocław, Toruń,
Wrocław, Kraków, Gniezno, Zawichost, Nowy
Korczyn, Głogów, Żagań, Kalisz
Sandomierz, kościół Dominikanów
Sandomierz,
Kościół
Dominikanów
Sandomierz, Kościół Dominikanów
Sandomierz, Kościół
Dominikanów
Sandomierz,
Kościół
Dominikanów
Sandomierz, Kościół Dominikanów
Sandomierz, Kościół Dominikanów
Sandomierz, Kościół Dominikanów
Sandomierz,
Kościół
Dominikanów
Sieradz, kościół Dominikanów
Sieradz, kościół Dominikanów
 Wrocław, kościół
Dominikanów (św.
Wojciecha)

Na miejscu kościoła z
pocz. XII w., przekazanego
1148 augustianom, a w
1226 - dominikanom z
Krakowa
Rozbudowa o prezbiterium
Kościół zniszczony w
czasie najazdu tatarskiego
1241
Budowa nowego kościoła
ok. 1250-1270
Pocz. XIV w. nowe
prezbiterium
Podwyższenie i rozbudowa
1487
Wrocław, kościół Dominikanów (św. Wojciecha)
Wrocław, kościół Dominikanów (św. Wojciecha)
Wrocław, kościół Dominikanów (św. Wojciecha)
Wrocław, kościół Dominikanów (św. Wojciecha)
Kraków, pozostałości pierwotnego kościoła Dominikanów
(obecnie refektarz)
Kraków, kościół Dominikanów
Kraków, kościół Dominikanów
 Kraków, kościół
Franciszkanów

Chór 1237-1270
Korpus nawowy
dostawiony w 3. tercji
XIII w
Kraków, kościół
Franciszkanów
Kraków, kościół Franciszkanów
Kraków, kościół Franciszkanów
Kraków, kościół Franciszkanów
Zawichost,
kościół
Franciszkanów
(pierwotnie
Klarysek)

Przed 1257
Zawichost,
kościół
Franciszkanów
(pierwotnie
Klarysek)
Zawichost, kościół Franciszkanów (pierwotnie Klarysek)
Ziębice, fara, 3. ćw. XIII w.
Ziębice, fara,
3. ćw. XIII w.
Trzebnica
Złotoryja, fara
korpus koniec XIII w. – recepcja form gotyku klasycznego w
układzie halowym
Lwówek Śląski, fara, k. XIII w. (po 1270)
Lwówek Śląski, fara, k. XIII w. (po 1270)
Lwówek Śląski, fara, k. XIII w. (po 1270)
 Nurty w architekturze XIII wieku –
recepcja klasycznego gotyku i rozwiązania
antyklasyczne

Różnorodność funkcji (kościoły cystersów,

mendykantów, fary, katedry)
Różnorodność układów przestrzennych (bazyliki,
hale, sale)
Różnorodność konstrukcji (kościoły stropowe,
budowle sklepione krzyżowo-żebrowo)
Różnorodność tworzywa (kamień, cegła)
Dekoracja architektury (rzeźba, detal
kamieniarski, ceglany i ceramiczny)
 Polskie katedry gotyckie
• Wrocław
– chór ok. 1244-1270
– korpus ok. 1320-przed 1376
• Kraków
– Chór 1320-1346
– Korpus do 1364
• Gniezno
– Chór 1342-1370
– Korpus ok. 1370-XIV/XV
• Poznań
– Chór z poł. XIII w. dostawiony do korpusu z 2. poł. XI w.
– Nowa budowla
• 2. poł. XIV w. obecny korpus dostawiony do chóru z XIII w.
• 1. tercja XV w. obecny chór
• Włocławek
– chór 1340-1365
– ukończenie korpusu 1365-1383
– 1365-1383 1411 konsekracja
• Funkcja a forma
– Konkurencja między Wielkopolską a Małopolską?
– Katedra jako kościół królewski
(Hans Sedlmayr, Die gotische Kathedrale als europäische
Königskirche, „Anzeiger der phil.-hist. Klasse der
Österreichischen Akademie der Wissenschaften“, 17:
1949, s. 390-409)

• Różnice formalne między chórami a korpusami: styl

czy modus?
(Jan Białostocki, Styl i modus w sztukach plastycznych,
[w:] tegoż, Sztuka i myśl humanistyczna, Warszawa 1966,
s. 79-92)
Wrocław
Wrocław, katedra, korpus
pseudotransept
Kraków
 Katedra krakowska jako kościół biskupi i
królewski

• Siedziba biskupa krakowskiego

• Od koronacji Władysława Łokietka kościół
koronacyjny królów Polski
• Sanktuarium św. Stanisława
• Od pochówku Władysława Łokietka i Kazimierza
Wielkiego stopniowo kształtuje się funkcja
nekropolii królewskiej

(Jerzy Pietrusiński, Katedra krakowska – biskupia

czy królewska? Dzieje fundacji, [w:] Sztuka i
ideologia XIV wieku. Materiały Sympozjum Komisji
Nauk o Sztuce PAN, Warszawa 29-30 XI 1973 r.,
pod red. Piotra Skubiszewskiego, Warszawa 1975,
s. 249-273)
Kraków, katedra
• System filarowo-
szkarpowy
Nagrobek Władysława Łokietka (zm. 1333)
fund. Kazimierz Wielki, lata 40. XIV w.
baldachim i restauracja figury
króla Sławomir Odrzywolski
1897-1898
 Nagrobek Kazimierza
Wielkiego (zm. 1370)
lata 70. lub 80. XIV w.
Gniezno, katedra
obejście chóru nawa boczna korpusu
Poznań,
katedra
• 1360 w nawie głównej
ustawiony nagrobek
Bolesława Chrobrego
ufundowany przez
Kazimierza Wielkiego
• Fragmenty nagrobka Bolesława Chrobrego
wmontowane w neogotycki nagrobek w Złotej Kaplicy
Włocławek