ARNOLD MINDELL

"PRACA NAD SAMYM SOB"

PODZIKOWANIA

Chciabym szczeglnie serdecznie podzikowa Barbarze Croci za pomoc, ktrej

udzielaa mi w kady moliwy sposb w trakcie eksperymentalnej fazy mojej pracy
medytacyjnej, jak rwnie za wsparcie podczas tworzenia cyklu seminariw na temat
pracy wewntrznej, ktrych pewne aspekty stay si czci tej ksiki. Barbara bya
moj nauczycielk hatha jogi i wsplnie zaczlimy przeksztaca starodawn praktyk
duchow w metody medytacji zorientowanej na proces.
Jestem rwnie niezmiernie wdziczny Carlowi Mindellowi za to, e wiele lat
temu wzbudzi we mnie zainteresowanie medytacj, wprowadzi mnie w zagadnienia
zwizane z siddha jog Muktanandy oraz w medytacj vipasy-ana, jak rwnie udzieli
mi wielu pomocnych informacji o innych autorach zajmujcych si t problematyk.
Jestem take bardzo zobowizany Orodkom Psychologii Zorientowanej na
Proces w Zurichu i Portland oraz zwizanym z nimi grupami w Denver, Seattle, Bostonie
i Santa Cruz, ktre w trakcie eksperymentalnych seminariw sprawdzay pomysy
zawarte w tej ksice. Wiele wartociowych uwag i poprawek wnieli do mojej pracy:
Jan Dworkin, Reinhard Hauser, Amy Kaplan, Dawn Menken, Debbie Schuepbach,
Suzanne Springs i Madeleine Ziegler. Chciabym podzikowa rwnie Katherine Ziegler
za istotne komentarze i sugestie oraz wyrazi szczegln wdziczno Julie Diamond za
pomoc redakcyjn.
Podzikowania kieruj rwnie do Stephana Bodiana z Yoga Journal, ktry tu
przed wydaniem tej ksiki zwrci mi uwag na kilka jawnych bdw, jakie uczyniem
piszc o wschodnich technikach medytacyjnych. Amy Kapan bardzo zachcaa mnie do
wycignicia wnioskw z tej pracy, czego wynikiem jest rozdzia jedenasty. Chciabym
take zoy podzikowanie wszystkim instytucjom i osobom za wyraenie zgody na
reprodukcj ilustracji do tej ksiki.

PRZEDMOWA

Sdz, e ksika ta jest czci nowego, wielopaszczyznowego podejcia do

psychologii i medytacji, do samodzielnej pracy ze snami, odczuciami fizycznymi,
twrczyni ruchem i relacjami. Samodzielna praca nad sob" zostaa zamierzona jako
wyczerpujce wprowadzenie oraz praktyczny poradnik do pracy wewntrznej bez
pomocy terapeuty przy uyciu metod psychologii zorientowanej na proces. Jest ona
przeznaczona dla wszystkich ludzi, ktrzy interesuj si medytacj i psychoterapi.
Moje obecne badania zwizane z medytacj rozwijaj introwertywny aspekt tego,
co pocztkowo nazwaem prac ze nicym ciaem". W ksice Dreambody (1984)
przedstawiem odkrycie, e dowiadczenia cielesne stanowi somatyczn map snw;
nastpna praca Working with the Dreaming Body (1985) zajmuje si struktur kanaw
w pracy z procesem oraz informacjami, ktre pojawiaj si w trakcie takiej pracy, a
Rivers Way (1986) przedstawia jej filozoficzne podstawy. Kolejna ksika, The
Dreambody in Relationships (1987) odnosi jzyk nicego ciaa do pracy z rodzinami, a
w City Shadows zajmuj si ekstremalnymi i psychotycznymi stanami. Obecna praca,
Samodzielna praca nad sob" ukazuje, w jaki sposb sygnay, wiadomo kanaw
oraz teoria procesu skadaj si na uyteczn metod samopomocy.
Ksika ta powstaa w wyniku dwch piciodniowych sesji medytacyjnych.
Pierwsza z nich miao miejsce latem 1981-go roku w czasie mojego pobytu w grach w
Szwajcarii niedaleko przeczy Coldela Croix, a druga wczesn jesieni 1984-go roku,
kiedy odpoczywaem na wybrzeu w Oregon, w Stanach Zjednoczonych. Owe dwie
dugotrwae medytacje cakiem nieoczekiwanie day efekt w postaci ksiki, ktr
trzymacie obecnie przed sob.
Dopiero teraz, siedem lat po tym, jak po raz pierwszy zaczem pisa t ksik,
czuj si wystarczajco miay, aby odda j w wasze rce. Przez ten czas gruntownie
j sprawdzaem i ulepszaem przy pomocy setek uczniw zajmujcych si prac
wewntrzn i jestem przekonany o jej potencjalnej uytecznoci dla rnego rodzaju
ludzi w kadym z moliwych stanw. Jest ona przeznaczona dla kadego, kogo
interesuje wywietlenie tajemnicy snw, dowiadcze cielesnych, relacyjnych oraz
zjawiska synchronicznoci.

W pierwszych trzech rozdziaach skupiam si na podstawowych, czasami

ukrytych zaoeniach rnych rozpowszechnionych procedur medytacyjnych. Druga
cz przedstawia mj wasn prac wewntrzn nad tworzeniem pierwszych krokw
medytacji zorientowanej na proces. Cz I ma w zamierzeniach postawi wyzwanie
umysom Czytelnikw, podczas gdy Cz II zostaa pomylana jako pomoc w
wewntrznej pracy nad sob. Cz III, Praca ze wiatem", przedstawia zastosowanie
pracy wewntrznej do relacji i procesw globalnych.
Celem tej ksiki jest stworzenie wsplnej paszczyzny, ktra bdzie wspiera
tak wschodnie, jak i zachodnie praktyki poprzez zastosowanie poj zwizanych z
procesem i informacj. Stanowi ona prb integracji wschodniego rodzaju medytacji,
zachodnich psychoterapii zajmujcych si ciaem, psychologii analitycznych oraz teorii
informacji. Moe by traktowana jako przewodnik, adresowany tak do nowicjuszy, jak i
osb zaawansowanych, sucy pomoc w stosowaniu medytacji zarwno do badania
swojego wntrza, jak i do pracy z innymi ludmi.
Po wielu wahaniach zdecydowaem si pozostawi t ksik w zasadzie w jej
pierwotnym ksztacie, mianowicie jako medytacj zorientowan na proces, tak, aby
moga jasno przedstawi najbardziej istotne idee. Pozostawienie jej gwnie w formie
medytacji jest korzystne ze wzgldu na fakt, e odwouje si ona w ten sposb do
czytelnikw zainteresowanych dowiadczaniem pracy wewntrznej ju w trakcie
czytania.
Chciabym przeprosi za trudnoci, ktre wynikaj z poczenia medytacyjnego i
liniowego stylu pisania i zapraszam Czytelnikw do wzicia razem ze mn udziau w
przygodzie, ktrej nie mgbym przey w aden inny sposb. Czytelnicy, ktrzy
poszukuj logicznej zwartoci, implikacji oraz zwizkw z innymi systemami, znajd,
mam nadziej, odpowiedzi na swoje pytania w pierwszej czci pracy oraz w rozdziale
dwunastym.
Pytania i odpowiedzi dotyczce medytacji zorientowanej na proces, zawarte w
ostatnim rozdziale, nie zostay tam umieszczone jedynie po to, aby przekaza
konkretne informacje, ale rwnie po to, aby wspomc studia nad medytacj. Jestem
zainteresowany tym, aby czytelnicy wczyli si w obecne badania. Chciabym, abycie
podzielili si ze mn waszymi pytaniami dotyczcymi tematw, ktre nie zostay
poruszone w tej ksice. Wcz je do ewentualnych nastpnych jej wyda z nadziej,

e stanie si ona zbiorowym projektem badawczym dotyczcym medytacji.

Arnold Mindell Avers, 1987

I.
PROBLEMY ZWIZANE Z MEDYTACJ

WSCHODNIE I ZACHODNIE PODEJCIE DO MEDYTACJI

Chocia istnieje wiele podobiestw midzy zachodni psychoterapi, a

wschodnimi technikami medytacji, to jednak nie ulega wtpliwoci, e, najoglniej
rzecz ujmujc, zachodnia psychoterapia koncentruje si bardziej ni wschodnie
podejcia na sprawach zwizanych z zewntrznym wiatem jednostki i std te czsto
wchodzi w konflikt z systemem przekona oraz celami wschodnich technik
medytacyjnych.
Chciabym przytoczy interesujc histori, ktra ukazuje t rnic w
podejciach wschodniej i zachodniej psychologii. Owo zdarzenie miao miejsce na
Zachodzie, gdy Ram Dass, jeden z gwnych propagatorw myli wschodniej w
Ameryce spotka si po raz pierwszy z Fritzem Perlsem, jednym z najbardziej znanych
psychoterapeutw naszych czasw. Spotkanie miao miejsce w ramach programu
radiowego. Ram Dass opowiada potem, e jego reakcj na Perlsa byo zwrcenie si do
wewntrz i zamilknicie. Perls natomiast natychmiast postawi Dass'owi zarzut, e unika
konfrontacji zachowujc si w sposb tak bardzo zdystansowany .
Mam nadziej, e Czytelnicy wybacz mi uycie przykadu tych dwch mczyzn
jako reprezentantw przeciwstawnych sobie wiatw. Chciabym jednak powiedzie, e
Ram Dass reprezentowa, przynajmniej w owym czasie, denie do zagbiania si w
siebie, tendencj do koncentracji na sprawach wewntrznych i oczyszczania umysu z
wewntrznych gosw. Perls natomiast by rzecznikiem przeciwstawnego podejcia,
wedug ktrego zwracanie si do wewntrz" jest odejciem od ycia i unikaniem
trudnoci, ktre ono ze sob niesie. Ta historia ilustruje jednostronno obu podej:
tego, ktre ma wobec ycia wewntrzn i medytacyjn postaw i tego, ktre stara si
radzi sobie z konfliktami w relacji poprzez metod zewntrznych dziaa.
Koncentracja na wiecie zewntrznym, ktr reprezentuje zachodnia psychoterapia i F. Perls w przytoczonej przez Rama Dass'a historii, umoliwia nam rozwj
skutecznych metod interakcji z klientem oraz odkrycie wielu sposobw pracy z relacjami.

Jednak podejcie to nie uwzgldnia caoci zagadnienia i powoduje, e terapeuta nie

ma wystarczajco duo dowiadcze w pracy z samym sob. Moje dowiadczenia z
superwizji i szkolenia wielu terapeutw reprezentujcych rne kierunki w
psychoterapii ujawniy, e przyczyny braku pewnych zawodowych kwalifikacji naley
upatrywa w niewystarczajcych dowiadczeniach terapeutw w pracy wewntrznej.
Ten brak wewntrznych dowiadcze:

1. odcina nas od empatycznego zrozumienia introwertywnych procesw takich

jak milczenie, komunikacja niewerbalna, stany wycofania, katatonia oraz
stany wystpujce w piczce.

2. powoduje, e z lku zaniedbujemy i powstrzymujemy nasze wewntrzne

dowiadczenia oraz dowiadczenia naszych klientw w sytuacjach, gdy
prbuj si one ujawni.

3. sprawia wiele trudnoci w pracy z sytuacjami, w ktrych negatywne przeniesienie powoduje, e musimy szuka rozwiza w naszej pracy poza
przyjtymi z gry programami psychologicznymi.

4. powoduje nasz nadmiern zaleno od kolegw i sprawia, e w zbyt duym

stopniu liczymy na strw porzdku i systemy szpitalne.

5. wzmacnia tendencje do staej zalenoci klientw od terapeutw, jako e

zbyt mao czyni si stara, aby nauczy klientw jak mog sami pracowa
nad sob.

BRAK JEDNOCI W PROCEDURACH STOSOWANYCH NA ZACHODZIE

Zachodnia psychologia skada si obecnie z setek rnorodnych kierunkw i

podej, ktre w niewielkim stopniu s ze sob powizane. Masa i praca z ciaem s
nadal w duej mierze oddzielone od werbalnych form psychoterapii, podobnie jak w
terapii rodzin bardzo mao uwzgldnia si introwertywne metody stosowane w pracy ze

snem i z ciaem. Posiadamy ju pewn wiedz o terapii prowadzonej przez kogo z

zewntrz jednak nadal niewiele wiemy, jak czyni to w pojedynk. Metoda aktywnej
wyobrani" rozwinita przez C.G. Junga, zachodni sposb na samodzieln prac z
materiaem wizualnym, jest skuteczn form pracy wewntrznej ze snami i wizjami.
Osoby pracujce w ten sposb samodzielnie stykaj si z postaciami ze swoich snw, a
take opisuj je. Podobn metod - prac z gorcym miejscem" - odnajdujemy w
terapii Gestalt, gdzie klient uywa terapeuty oraz pustego krzesa (Perls 1960).
Rozszerzone wersje pracy z aktywn wyobrani zajmuj si rwnie obrazkami
namalowanymi przez klientw, uwzgldniajc te ich prace wykonane w innym
materiale, na przykad w piasku (Kalf 1981). Autentyczny ruch" Mary Whitehouse
rozszerza prac z aktywn wyobrani integrujc j z tacem (Whitehouse 1979).
Wzajemne zwizki pomidzy snami, prac z ciaem, aktywn wyobrani oraz
autentycznym

tacem

pozostaj

nadal

obszarem

do

zbadania

praktyce

medytacyjnej.

Inn niezwykle uyteczn metod pracy wewntrznej proponuje Charles Tart w

swej ksice Waking Up (1987). Udao mu si w niej poczy ide Gurdijewa o naszym
duchowym braku przebudzenia z medytacyjnymi wiczeniami opartymi na bazie
zmysw.
Ksika Tarta jest jednym z najlepszych praktycznych przewodnikw
wprowadzajcych w medytacj, jakie kiedykolwiek napisano.

PRAKTYKI WSCHODNIE

Zarwno zachodni jak i buddyjscy nauczyciele s teoretycznie otwarci na kady

rodzaj dowiadcze, technik i podej religijnych, jednak w praktyce maj oni
tendencj do akcentowania wanoci takiego rodzaju wewntrznej uwagi, ktra
eliminuje fantazje, spontanicznie powstae myli czy emocje. W wyniku tego osoby
medytujce czsto s rozpraszane przez rnego rodzaju przeszkody", jakie pojawiaj
si w sposb nieunikniony, a ktre w zaoeniach maj by jedynie tolerowane. Wiele
osb medytujcych bez wtpienia musiao w rnych momentach czu si podobnie jak
Charles Tart:

Praktykowaem przez wiele lat rne formy medytacji, jednak nie miaem w tym
wzgldzie szczeglnych osigni. Czasem p-artobliwie (a na wp smutno)
okrelaem siebie jako eksperta od trudnoci wydarzajcych si w czasie medytacji.
Powstaj one w wyniku bardzo wielu rozmaitych dowiadcze bkajcych si po moim
umyle i uniemoliwiajcych jego koncentracj! Oczywicie intelektualnie zdawaem
sobie spraw z wagi praktyk medytacyjnych, jednak zakopotanie, w jakie popadaem
nie wiedzc co w takich sytuacjach robi oraz stay brak widocznych efektw osabiy
moj motywacj do tego stopnia, e przez wiele lat praktykowaem formaln medytacj
w sposb wyranie nieregularny."
Tart 1986

Mam wraenie, e Tart przeywa w tym wzgldzie katusze z powodu ukrytego

zaoenia

wielu

procedur

medytacyjnych,

wedug

ktrego

dowiadczenia

przeszkadzajce w medytacji po prostu nie powinny wystpowa. Przyjrzyjmy si bliej

niektrym ze wschodnich technik medytacyjnych oraz zaoeniom, na ktrych si
opieraj.

VIPASYANA I SAMATHA

Tart otwiera nowy rozdzia wzmiankujc o doskonaym przegldzie metod

medytacyjnych, dokonanym przez Shinzena Younga (Young 1986). Young wskazuje na
dwa kamienie wgielne" wschodniej medytacji; s nimi samatha - uspokojenie ciaa i
umysu, oraz vipasyana - zwikszenie jasnoci i wiadomoci. Mona je odnale w
Therawadzie, Tantrze oraz Ze, maj one rwnie swoje odbicie w chrzecijaskiej
praktyce kontemplacyjnej.
W celu osignicia samatha stosuje si rozmaite metody: zrelaksowany sposb
siedzenia, wizualizacje lub techniki oddechowe. Monotonny piew jest rwnie czsto
stosowan procedur suc zerodkowaniu. Odnajdujemy j w Chinach, Japonii,

Korei, Wietnamie oraz w krajach prawosawnych. Samatha bez vipasyana jest transem
bez wiadomoci, jak twierdz owe starodawne praktyki, z drugiej za strony vipasyana
bez samatha pozostaje jedynie rodzajem psychicznego odlotu".

SZEREGI ZACNYCH

Medytacja ma wiele rozmaitych celw. Nieprzerwana uwaga skoncentrowana na

tym, co dzieje si wewntrz i na zewntrz jednostki tworzy przeomowe dowiadczenie
wolnoci, ktre buddyjscy uczeni nazywaj wkraczaniem w szeregi zacnych". Oznacza
to uwolnienie si od sytuacji, w ktrej nasza tosamo ogranicza si tylko do jednego
stanu oraz otwarcie si na peen dystansu kontakt z rnymi wewntrznymi stanami i
procesami.

KENSHO

Szkoa Rinzai wprowadza pojcie kensho, oznacza ono widzenie i zrozumienie

natury jednostki. Young stawia znak rwnoci pomidzy tego typu owieceniem a satori
czy te penym zrozumieniem. Kensho i satori opisuj dowiadczenie typu aha", ktre
dotyczy uwiadomienia sobie tego, kim si jest oraz tego, co stanowi istot ycia. Jest
to dokonanie do zaskakujcego odkrycia, e jest si postaci, o ktrej si nio.
Soto, japoska szkoa Ze, kadzie nacisk na zwyk medytacj. Jej celem jest
bycie tym, kim si jest i przeywanie swojej natury Buddy, co oznacza, ujmujc to w
kategoriach psychologicznych, co w rodzaju wiadomoci tego, kim si jest w danej
chwili oraz wspgrania z tym.

PODOBIESTWA I RNICE

Jak si wkrtce przekonamy medytacja zorientowana na proces jest na wiele

sposobw rna, a jednoczenie podobna do wyej opisanych technik medytacyjnych.

Praca z procesem jest podobna do vipasyany poprzez nacisk, ktry kadzie na
wiadomo. Jednak medytacja zorientowana na proces niekoniecznie zaczyna si od
samatha, to znaczy nie zawsze jej pocztkiem s wyciszajce metody, ktre rozluniaj
napicia. Dzieje si tak dlatego, e napicia oraz inne przeszkody" rozpraszajce
uwag s czci merkurialnego procesu, ktry w pracy ze nicym ciaem jest wanie
przedmiotem naszego zainteresowania. W istocie zobaczymy, e jeeli zaczniemy
pracowa z owymi napiciami, to mog one sta si ciek szybkiego dojcia do satori.
Praca z procesem ma wiele wsplnego z Zenem soto poprzez fakt, e rwnie
uznaje, i celem jest metoda pracy. Nie podkrelamy znaczenia adnego ze stanw, bez
wzgldu na to czy jest on peen spokoju czy napicia, przywizujemy natomiast wag
do zdolnoci penego przeywania w kady moliwy sposb tego, co dzieje si w danej
chwili.

KANA RELACJI

W wielu wschodnich tradycjach duchowych stwarza si pewne programy lub

rytuay dla osobistych relacji zaniedbujc zajmowanie si problemami, ktre wystpuj
w komunikacji z drugim czowiekiem. Unikanie procesw relacyjnych daje pewn
korzy jak jest wzmocnienie dowiadcze wewntrznych, jednak wypieranie uczu,
ktre powstaj w danej relacji nigdy nie moe si w peni powie; w ten sposb
tworzymy jedynie coraz wicej konfliktw zewntrznych, gdy emocje, ktrych
unikamy i tak wychodz na jaw w inny sposb.

MIECIE UMYSU"

Czsto zastanawiaem si dlaczego tak wielu nauczycieli robi wraenie, jak

gdyby patrzyli z gry na zwyke, codzienne emocje oraz na tak zwane miecie" umysu,
ktre w kocu stanowi ogromn wikszo ycia psychicznego. Niektrzy nauczyciele
licz oddechy, rygorystycznie koncentruj si na okrelonym obiekcie, skupiaj si na
biciu serca lub powtarzaj mantr w celu poddania zmysw kontroli. Jednake
blokowanie percepcji pochodzcej od jednych zmysw a faworyzowanie innych jest

jedynie prb oszukania wiadomego umysu. Nie mona zniszczy sygnaw

zmysowych skupiajc si na czym innym, postpujc w ten sposb zaledwie je
wypieramy. Jeeli nie zajmiemy si nimi bezporednio, skieruj one medytacj w lepy
zauek i sprawi, e osignicie potrzebnego nam stanu bdzie trwao miesice lub lata,
podczas gdy byoby to do zrobienia w kilka minut, gdyby przeszkadzajce nam myli
dotyczce

zachannoci

czy

zazdroci

zostay

wiadomie

przepracowane

przeksztacone.
W wielu praktykach zwizanych z ruchem New Ag natrafiamy na sprzeczne
postawy w stosunku do niszych ludzkich popdw", takich jak chciwo, zazdro czy
nienawi. Niektrzy nauczyciele zalecaj, aby podchodzi do nich w sposb neutralny:
Kiedy spostrzegasz ich obecno pozwl aby przez ciebie przepyny". Inni z kolei
nauczaj, e naley przezwycia te nisze popdy poprzez odczuwanie mioci i
wspczucia do wszelkiego stworzenia. Jeszcze inni zalecaj trudne do zastosowania
podporzdkowanie si okrelonym moralnym nakazom zwizanym z zachowaniem
czystoci ciaa i umysu .
Jednym z powodw dla ktrych owe sprzeczne podejcia czsto obecne w
praktykach wschodnich s tak powszechnie akceptowane przez ludzi uprawiajcych
medytacj na Zachodzie jest fakt, e podzia na Wschd i Zachd przestaje istnie, gdy
mamy do czynienia z osobistymi problemami jednostki. Kady czowiek chce pozby si
blu, kady obawia si egotycznych i kompulsywnych tendencji, kady te woli spokj
ducha od nadmiernie rozwinitych ambicji. Jednak z mojego dowiadczenia w pracy z
ludmi wynika, e najbardziej istotne zmiany wydarzaj si wtedy, gdy tej czci
osobowoci, ktra sprawia kopoty, pozwolimy si odsoni i w peni wyrazi przy
jednoczesnym uznaniu przez wiadomo wartoci owej czci.
Jeeli wic jeste zachanny lub bardzo ambitny sprbuj wiadomie utosami
si z tymi pogldami. Ujmij si za nimi oraz pom im ujawni przekaz, ktry jest w nich
zawarty. Nie musisz prbowa ich eliminowa, poniewa gdy tylko informacja w nich
zawarta zostanie ujawniona i doceniona same popdy zaczn ulega przemianie.

OWIECENIE CZY PYCHA ZWIZANA Z NEW AG

Podejcia psychologiczne zarwno na Wschodzie jak i na Zachodzie przyznaj,

e zmiana jest jedynie czasowa: tylko sam proces jest stay. Std te jakiekolwiek
staranie, aby stworzy lub osign taki stan umysu, ktry ma miejsce w momentach
wystpowania najwyszej wiadomoci, z koniecznoci musi prowadzi jedynie do
chwilowego sukcesu.
Jednym ze stanw umysu, ktry ludzie czsto staraj si osign, jest pene
mioci wspczucie wobec innych ludzi. Jeeli cel ten osiga si spontanicznie, a nie w
wyniku dziaania w myl okrelonego programu stworzonego przez ego, jest on penym
siy i znaczenia sposobem bycia w tym wiecie. Jednake dla wikszoci ludzi pene
mioci wspczucie jest celem, ktry ma zosta osignity, i zadanie to ma tendencj
do stawania si sztywnym stanem niepodatnym na zmiany. Ludzie, ktrzy maj takie
podejcie nierzadko wykazuj sporo naiwnoci w ocenie samych siebie i czsto okazuje
si, e jest w nich sporo uprzedze i wzgardy wobec innych.
W ten oto sposb bdne rozumienie wschodniej filozofii moe prowadzi do
takiej wizji samego siebie, ktra jest pena pychy. Osoby, ktre medytuj i d do
osignicia owiecenia czsto patrz na innych z gry, uwaaj ich za zablokowanych
przez podstawowe popdy i namitnoci" lub sdz, e ich umysy s prymitywne".
Taki stan rzeczy i podobn puapk napotykamy rwnie w zachodniej psychoterapii.
Terapeuta oraz jej czy jego klient bd mieli tendencj do zachowywania si jak gdyby
byli peni", spokojem" i jak gdyby dziaali we wsplnym celu, nawet jeeli
rzeczywisto jest zupenie inna!

NIEBEZPIECZESTWA ZWIZANE Z RELAKSACJ

Cakowite rozlunienie i eliminowanie myli tworzcych napicia moe by czym

wielce niezdrowym. Kada metoda, nawet zwyky masa, moe by niebezpieczna jako
metoda

relaksacji,

przepracowaniem

jeeli
i

nie

jest

przeksztaceniem

zwizana
rda

dokadnym

napi.

Istniej

szczegowym
dwa

powody

przemawiajce za takim stanowiskiem.

Po pierwsze, lata pracy z ciaem prowadzonej z osobami chorymi wykazay, e
wypieranie napi czsto poprzedzao zachorowania na rnego rodzaju nowotwory.
Napicia, tak jak wszystkie inne procesy, nie znikn jak za dotkniciem magicznej
rdki, cho na krtki okres mona je usun ze wiadomoci. Wyparte czy rozlunione,

napicia nie znikaj, wyglda te, e postpujc w ten sposb sprawiamy, i trudniej
jest nimi kierowa. Jednym z moliwych kierunkw dziaania dla wypieranych, tak jak
napicia, procesw jest tworzy trudne do zwalczania symptomy i choroby takie, jak na
przykad nowotwory.
Po drugie zastanawiam si czy nie zwracanie uwagi na napicia lub otrzsanie
si" z nich, jak jest to przyjte w niektrych formach medytacji, pracy z ciaem i
technikach masau, jest rzeczywicie postpowaniem ekologicznie waciwym dla nas
wszystkich yjcych na tym wiecie. Wszdzie na Ziemi ludzie staj si coraz bardziej
wiadomi tego, jak niebezpieczne moe by zwyke pozbywanie si odpadw zamiast
ich przetwarzania. Tak, jak zanieczyszczamy i destabilizujemy system wodny na Ziemi,
tak rwnie zwyke wypuszczanie" napi w powietrze moe zakci duchowy system
planety, rdo, z ktrego wszyscy pijemy, gdy jestemy spragnieni. Jeeli Ziemi
uwaamy za pewien system czy te pole, to nie jestemy w stanie wyrzuci
czegokolwiek na zewntrz, nadal pozostanie to wewntrz tego systemu. Powinnimy
rozway tak moliwo, e informacja nie ulega zniszczeniu, lecz wrzucona w
globalny przepyw informacji, w jungowsk niewiadomo zbiorow, staje si
problemem, ktry kto inny w polu musi podj.
Sdz, e o wiele bezpieczniej jest pracowa z odpadami psychicznymi" i
przeksztaca je. Czy rzeczywicie musimy programowa nasze umysy aby si
rozluniy"? Dlaczego mamy zastpowa stare myli nowymi wyobraeniami"(Adair
1984)? Chocia takie recepty s proste w uyciu, to jednak mog szkodzi poprzez
tworzenie chorb w poszczeglnych osobach, a take poprzez zakcanie psychicznej
ekologii Ziemi. Wydaje si, e owe podejcia nie uwzgldniaj faktu, e kady proces
medytacyjny ma swoj wasn, specyficzn i wewntrzn metod radzenia sobie z
problemami. Uwaam, e naszym zadaniem jest odkrycie tej wasnej, indywidualnej
metody.

PODSUMOWANIE

Oto zestawienie niektrych cech charakterystycznych dla wschodnich i zachodnich metod pracy wewntrznej:

1. Zachodnia psychologia koncentruje swoj uwag na pracy klinicznej oraz

interakcjach midzy ludmi. Ten typ uwagi skierowanej na zewntrz jednostki powstrzymuje nasze zainteresowanie metodami samodzielnej pracy nad
sob bez udziau terapeuty.

2. Wschodnie metody nastawione na osiganie takiego stanu umysu, zwizanego z odczeniem i zdystansowaniem, nie mog osign tego inaczej ni
przez zastosowanie sztywnych procedur medytacyjnych, ktre programuj
wiadomo koncentrujc j na specyficznych przedmiotach, zdaniach lub
dowiadczeniach cielesnych.

3. Obecne w medytacji tendencje do unikania emocjonalnych interakcji midzy

ludmi wywouj niepotrzebne napicia w relacjach. Dzieje si tak, gdy
wypierane s rne emocje, takie jak zachanno, zazdro i egoizm.

4. Kade podejcie psychologiczne, ktre wypiera napicia obecne w ciele

sprawia, e staj si one trudniej dostpne dla wiadomoci. Jest
prawdopodobne, e owe napicia wczaj si wwczas w zbiorowe pole
psychologiczne lub te, e pojawiaj si ponownie w komrkowych
procesach jednostki, co powoduje, e s one wtedy niedostpne dla
wiadomoci.

5. Wikszo technik medytacyjnych, wyczajc t'ai chi oraz ruch autentyczny,

zaniedbuje emocje oraz twrczy, spontaniczny ruch jednostki. adna z

metod, ktre znam, nie proponuje, aby tworzy lub odkrywa ruch.
Yipasyana i Zen powstrzymuj spontanicznie powstajce ruchy albo te
programuj pewne specyficzne rodzaje ruchu.

6. Wiele metod medytacyjnych niszczy zwizki czowieka ze zwykymi, codziennymi sprawami i wprowadza go w odmienne stany wiadomoci. Powodem tego nie jest jednak wzgld na to, e odmienne stany poszerzaj
psychik czowieka, lecz niemono poradzenia sobie za pomoc tych
metod z codziennymi problemami w jaki inny sposb.

W POSZUKIWANIU NOWEGO PODEJCIA DO MEDYTACJI

Czy jestemy w stanie rozwin takie metody pracy wewntrznej, ktre

umoliwi odkrycie naszych wasnych, wrodzonych sposobw prowadzenia medytacji i
ktre zaspokoj potrzeby okrelane przez istniejce ju wschodnie i zachodnie
podejcia? Trudnoci, ktre napotyka zachodnia psychologia oraz praktyka wschodnich
metod medytacyjnych mog sugerowa, e cele oraz systemy przekona, stojce u ich
podstaw, nie s w stanie rozwiza problemw, ktre daj o sobie zna w trakcie ich
stosowania. By moe powinnimy cofn si do samych podstaw i stworzy od
pocztku nowy system, gdy problemw, o ktrych mwiem uprzednio nie da si
rozwiza jedynie poprzez dodawanie nowych technik do ju istniejcych metod.

II.
ZMIANY PARADYGMATU MEDYTACJI
Nowy paradygmat medytacji powinien umoliwia osiganie zarwno dawnych
jak i nowo postawionych celw, jednak sposb, w jaki ma si to odbywa, bdzie inny.
Typowymi celami, ktre czowiekowi dcemu do osignicia kolejnych stopni rozwoju
stawiay zarwno wspczesne jak i dawne podejcia, byy: podanie za
niewiadomoci (jak czynia to psychologia analityczna), wzrost i uwalnianie energii
(akupresura oraz inne systemy pracy z ciaem), zdolno przepowiadania Tao (jak
dzieje si to w przypadku I-Chingu), stawanie si wojownikiem (Castaneda i Trungpa),
wyzwolenie si ze wiata iluzji (buddyzm) oraz wejcie w przepyw i zmienno
(medytacja vipasyana) . Model pracy z procesem czy wszystkie te cele poprzez prac
ze snem i z ciaem, podanie za przepywem energii nicego ciaa, umoliwienie, aby
osoba medytujca rozumiaa, a nawet bya w stanie domyli si, jaki heksagram
wyszedby jej podczas korzystania z I-Chingu, wiczenie wojownika w zdolnoci
widzenia" rzeczy, realizowanie postawy bezstronnego wiadka" obecnej w
buddyjskiej medytacji oraz poprzez rozwijanie pynnoci medytacji vipasyana.

PROCESY S CELAMI

Fascynujc cech charakterystyczn dla celw stawianych medytacji jest fakt,

e wpyw na nie maj nasze wyobraenia na temat idealnej, w peni rozwinitej
jednostki. Wyobraenia te zmieniaj si wraz z naszym wasnym rozwojem. Czy
jestemy w stanie odkry tak metod medytacyjn, ktra bdzie w stanie realizowa
zarwno nasze cele obecne w danej chwili, jak i dopasowywa si do zmian naszych
celw w czasie? Czy rozpoczynajc medytacj zorientowan na proces bd mg
spenia, na przykad wane dla mnie teraz cele wynikajce z filozofii Ze, a kiedy
indziej realizowa swoj potrzeb zrozumienia snw lub problemw relacyjnych? I czy
bd zdolny do rozwizywania w rnych momentach problemw zwizanych z
codziennym yciem oraz do transformowania choroby? Koncepcje zorientowane na
proces powinny:

l.

korzysta z innych technik medytacyjnych

2. umoliwia jednostce podanie za indywidualnym procesem zmieniajcych

si wraz z rozwojem jednostki celw
3. potwierdzi swoj zdolno do odsaniania znaczenia blu i symptomw
psychosomatycznych, a take do zmniejszania tych objaww
4. umoliwia jednostce odkrywanie rnych wasnych procedur medytacyjnych. Twrczy ruch i taniec, hatha yoga czy praca z relacjami, poszukiwanie
objawienia, wizualizacje i prowadzenie dialogu wewntrznego; wszystko to
pojawia si w sposb naturalny w trakcie medytacji nawet jeeli dana osoba
uprzednio nie miaa z tym kontaktu.
5. by gotowe do poddania si krytyce oraz szczegowym badaniom.

CZY BYCIE CZOWIEKIEM JEST CZYM NIEWACIWYM?

Jednym z fundamentalnych, cho czasami niewiadomych zaoe, jakie

odnajdujemy w wielu kierunkach psychologicznych i metodach medytacyjnych jest
pogld, e czowiek jest istot niezdyscyplinowan, niewiadom, pozbawion mioci,
pen zazdroci, chciwoci i egoizmu, a ponadto niebezpieczn i w pewien sposb co
jest z nianie tak. U podstaw tych zaoe ley ukryte przekonanie, e ludzie nie s w
porzdku bdc takimi, jacy s.
Wikszo z nas tak wanie myli. Sdzimy, e co jest z nami nie tak, e w
wiecie panuje jeden wielki baagan i e nie sposb tego zmieni. Przeladuj nas
dziwne sny, wewntrzne gosy, symptomy cielesne, problemy relacyjne, zatrucie
rodowiska, niezdrowa ywno i agresywni ssiedzi. Ten system przekona powoduje,
e uywajc swojego intelektu prbujemy zrozumie nasze sny, staramy si analizowa
gosy wewntrzne, aby je od siebie odsun, stosujemy mantry do medytacji,
rozwijamy nauki medyczne w celu pozbycia si symptomw fizycznych, zaczynamy
programowa nasze emocje tak, aby przejawiay si poprzez moliwe do
zaakceptowania kanay komunikacyjne oraz tworzymy wojska, ktre maj nas chroni

przed innymi. Nasze przekonania popychaj nas w stron wojny i czasami udaje nam
si, chocia na chwil, wygra bitw prowadzon z wasn natur. Wiara w to, e co
jest nie w porzdku" powoduje, e mylimy w sposb przyczynowy, dzielimy wiat na
problemy i rozwizania. Ten stary paradygmat pomaga nam w przedueniu ludzkiego
ycia wydajc psychologiczn i chemiczn wojn symptomom fizycznym i tym
wewntrznym czciom, ktre zakcaj nasze ycie.

Jednak takie wojujce" przekonanie, e co w naszej naturze jest nie w

porzdku, nie zauwaa potencjalnego celu ukrytego za zdarzeniami. Nie jestem chory
po prostu dlatego, e nie przyjmowaem odpowiedniej iloci witamin, za mao
medytowaem czy te z powodu swojego dziedzictwa genetycznego. Moje problemy
mog reprezentowa t cz mnie samego, o ktrej nic jeszcze do tej pory nie wiem.
Innym problemem, ktry niesie ze sob mylenie przyczynowe jest to, e
zaczynamy nie lubi wiata, gdy nie spenia on naszych oczekiwa. Jeeli nie jestemy
w stanie rozwiza jakiego problemu zwracamy si przeciwko niemu. Agresywnie
dziaajce narody i szaleni despoci nie odpowiadaj moim oczekiwaniom dotyczcym
pokoju na wiecie. Chciabym to zmieni ale nie potrafi. Jeeli nie bd wystarczajco
uwany, mog wypowiedzie im wojn", prbowa ich zdawi lub zamkn w
szpitalach psychiatrycznych. Musimy nauczy si tego, jak radzi sobie z szalestwem i
agresj w sposb, ktry byby dla nas bardziej uyteczny.

KADE WYDARZENIE JEST POTENCJALNIE UYTECZNE

Do naszych przekona dotyczcych tego, co to znaczy by czowiekiem, musimy

wprowadzi nowy wymiar. Brzmi on troch jak starodawne podejcia, ktre stwierdzay,
e wiat jest doskonay takim, jaki jest. Chocia nie czuj, aby wiat by rzeczywicie
doskonay takim, jaki jest, to jednak odkryem, jak bardzo mog wzbogaca nas
pozornie niepomylne wydarzenia. Wanym i prawdopodobnie nowym wymiarem do
wprowadzenia w medytacj byoby zaakceptowanie i pracowanie z procesami
wszystkich moliwych zdarze wcznie z uczuciami gniewu, zazdroci i zachannoci,
aby odsoni ich potencja i znaczenie dla ludzkiego ycia. Zamiast prbowa zmienia
nasz natur tak aby pasowaa do naszych z gry przyjtych pogldw na temat pokoju

i harmonii, moemy stara si odnale cel, do ktrego prowadz nas wydarzenia. Moe
to wanie one s ziarnem dokadnie tego, czego potrzebujemy. Oto pytania, ktre
chciabym postawi: W jaki sposb mog uywa caej swojej percepcji dla dobra
swojego i caej reszty wiata? Kim jest osoba obserwatora zdarze? Kto we mnie chce
pozby si tego, co mi przeszkadza?

WSPCZUCIE

Zacznijmy obecnie rozwaania dotyczce koncepcji procesu. Odrzucanie

jakiejkolwiek czci nas samych nigdy nie moe zakoczy si prawdziwym sukcesem,
gdy tych czci nie da si tak po prostu wymaza. Wewntrzna postawa o wikszej
dozie wspczucia zakadaaby, e ze nastroje, ble, negatywne myli itp. mog by
przynajmniej potencjalnie uyteczne.
Wspczucie jest podstawowym elementem pracy z procesem poniewa oznacza
ono akceptacj i pen mioci tolerancj dla potencjalnego rozwoju czowieka.
Napeniona mioci yczliwo" i inne rodzaje duchowych uczu w stosunku do innych
ludzi zmieniaj si w pracy z procesem w akceptacj i ch do pracy ze wszystkimi
zdarzeniami, ktre pojawiaj si w naszej wiadomoci. Oznacza to postaw, ktra
docenia, e wszystkie nasze czci oraz interakcje z innymi ludmi mog suy
naszemu rozwojowi. Nie ma zych" czy dobrych" ludzi, kady z nas jest czci caoci,
ktra domaga si uwiadomienia oraz tego, aby j w jaki sposb uwzgldnia.
Dlatego te centralnym punktem pracy z procesem jest pena wspczucia
wiadomo naszej wasnej percepcji. Kada interwencja w terapii czy medytacji opiera
si na pewnej bazie filozoficznej; wspczucie, na ile jestem tego wiadomy, stanowi
taki wanie paradygmat pracy z procesem. Filozofia zakada, e natura nie jest za, jest
taka, jaka jest. Ludzie nie s ani mili, ani te paskudni, ciao czuje si zdrowe albo chore,
masz przyjemne albo okropne sny, w twoich uszach brzmi sowa pene mioci bd
krytyki, robisz niezgrabne albo pikne ruchy, jeste radosny bd przygnbiony, a wiat

zachowuje si raz tak, jak gdyby lea u twoich stp, a innym razem zdaje si dziaa
przeciwko tobie. Wszystko, co si dzieje, jest procesem wiadomoci, jest
podstawowym materiaem do medytacji.

ALCHEMIA I AMPLIFIKACJA

Jednak samo wspczucie nie wystarcza, potrzebujemy rwnie metody pracy i

technik przemiany podstawowego materiau. Alchemicy powiedzieliby, e proces
wiadomoci to prima materia, magiczne tworzywo do przemiany, substancja do
transmutacji. Podstawowym materiaem jest proces: sygnay podlegajce zmianie.
Uywajc dalej porwnania z alchemi: alchemik umieszcza proces (sygnay) w
medytacyjnym tyglu (uwaga) i podgrzewa go (amplifikuje), a dokona si przemiana.
Alchemik przetwarza wszystko, cokolwiek si dzieje, cokolwiek postrzega bez wzgldu
na to, czy jest to mie, nieprzyjemne, dziwne czy budzce zakopotanie. Alchemik
wkada rwnie do tygla swoje odczucia i opinie na temat procesw i wszystko to razem
poddaje dziaaniom majc nadziej, e caa ta mikstura przemieni si w zoto.

ZOTO ALCHEMIKW

Ale czym jest to zoto? Wyjciowe cele alchemikw nie rni si od tych, ktre
ma kady czowiek: uwolnienie si od kopotw, nadzieja na osignicie nirwany,
owiecenia, mioci, niemiertelnoci czy spontanicznoci. Jednak to, co faktycznie
otrzymujesz, moe by tak cenne i istotne, e zapomnisz o swoich pocztkowych celach.
Moe to by co, czego braku nie bye nawet dotd wiadomy.
Zoto alchemikw to gbszy kontakt z dowiadczeniem wasnej natury o-raz
natury innych ludzi, a czasem nawet wgld w ni. To zoto otrzymuje si dokadnie w
takiej formie, w jakiej jest ono potrzebne jednostce. Mona otrzyma mio i
elastyczno, wicej ciepa i mioci, wojowniczy nastrj lub wzrost poczucia
nieustpliwoci, uwolnienie od symptomw fizycznych lub po prostu przypyw energii.
Bez wzgldu na to, czym ostatecznie okae si to zoto, bdzie ono stanowi proces
czcy jednostk z istot zdarze.

PROCES I SYGNAY

Punktem wyjcia jest proces, podstawowe tworzywo, ktre ma podlega

przemianie. We proces, dodaj swoje uczucia jakie s z nim zwizane, w to wszystko
do tygla i jeste ju gotowy, eby zaczyna. To wanie tego uczyy alchemia i taoizm
przez tysice lat. Prawdopodobnie jedn z trudnoci, w praktykowaniu alchemii,
taoizmu, wschodnich rytuaw i wielu kierunkw zachodniej psychologii jest fakt, e nie
okreliy one dokadnie, czym jest proces i czym s sygnay. Sprbujmy zatem zacz
od podania takich definicji.
Proces jest to informacja, ktr otrzymujemy dziki specyficznym drogom
(kanaom), takim jak widzenie, syszenie, poruszanie si, odczuwanie, relacje i wiat.
W tym momencie, na przykad, siedz sobie na wybrzeu w stanie Oregon.
Widz siebie (kana wizualny) jak siedz w domku na play oraz sysz i widz morze
naprzeciwko mnie. Tak wic mgbym zaj si tymi wraeniami poprzez wzmacnianie
dozna wzrokowych i suchowych. Proces powoduje zmian sygnaw, ktre widz i
sysz, i po chwili orientuj si, e patrz na swoj maszyn do pisania i sysz dwiki
morza osiemdziesit metrw przede mn, ktre przywodz mi na myl jak
gigantyczn istot. Prbuj skupi si na suchaniu tej istoty jednak na swoich plecach
czuj ciepo (kana propriocepcji - odczuwanie w ciele) ostatnich promieni letniego
soca, zachodzcego za morski horyzont. Zauwaam ruchy, ktre wykonuj moje rce
oraz spokj i bezruch reszty ciaa. Nagle uwiadamiam sobie uczucie otwartoci i
przestrzeni, ktre powstao we mnie po ostatniej rozmowie z Barbar Croci na temat
pisania. Teraz wyobraam sobie, e pisz nie tylko dla wskiej grupy ludzi, ale dla
wiata w ogle. Czyby w istocie to morski duch, owa istota, ktr syszaem, bya
pisarzem? Gdy zajmuj si nim dalej i wzmacniam go, uwiadamiam sobie, e nie jest
jeszcze czas, eby zaprzesta pisania.

TRZY OSOBOWOCI ISTNIEJCE W CZOWIEKU

Pozwlcie, e zadam wam jedno pytanie. Czy wiecie, co dzieje si z wami w

chwilach, gdy nie medytujecie, gdy nie wyapujecie swoich wrae zmysowych? Co
robicie przez wikszo swojego czasu?

Jeeli nie jestecie w stanie na to odpowiedzie, prawdopodobnie wskazuje to na

fakt, e wszystko, co robicie przez wikszo czasu musi by niewiadome. Moecie
odpowiedzie, e w chwilach poza medytacj po prostu yjecie, wstajecie rano z ka,
odywiacie si i picie, pracujecie, dbacie o siebie na rne sposoby, zaspokajacie
potrzeby swojej rodziny oraz innych ludzi. Ale w takiej sytuacji musiabym zapyta:
Kim jest ta osoba, ktra to wszystko robi? Czy jest ona peni i caoci tego, kim
jestecie?" Prawdopodobnie odpowiedzielibycie, e nie. Wiecie, e nie jest to peni i
caoci was, poniewa od czasu do czasu pojawia si w was co, co ma pewne refleksje na temat tego, co robicie.
Wy, lub te raczej co w was, myli o was, jest to mylenie z pozycji meta", to
znaczy jest to mylenie o swoim myleniu. Ten rodzaj wzgldnoci oznacza, e albo
musicie by w dwch miejscach na raz lub te, e w kadym z was musz by
rwnoczenie dwie, a raczej trzy osoby. Jest osoba, ktra co robi, nastpnie ta, ktra
reaguje w jaki sposb na to, co jest robione, to znaczy jest z tego zadowolona bd
niezadowolona, a ponadto jest rwnie obserwator ledzcy interakcj pomidzy rym,
kto robi, i tym, kto na to reaguje.

PROCES PIERWOTNY I PROCES WTRNY

W teorii procesu mwimy o procesie pierwotnym, z ktrym utosamiamy si

przez wikszo czasu. Proces pierwotny jest t czci, ktrej kady z nas nadaje
nazw To jestem ja", jest to cz, ktr spostrzegamy jako twrc naszego ycia,
cz, ktra odgrywa pewne role, pracuje i wykonuje obowizki.
Nastpnie mamy do czynienia z wtrnymi okolicznociami i przeszkodami, ktre
zwykle nie id w parze, to znaczy nie s spjne z tym, co robimy. Wtrny proces reaguje
na to, co robimy, i odciga od tego nasz uwag, jest on rdem problemw
zwizanych z naszym ciaem oraz konfliktw powstajcych w relacjach. Proces wtrny
jest zazwyczaj spostrzegany przez osoby medytujce j oko przeszkoda, jako co, co

rozprasza uwag. Proces wtrny moe pojawi si w wiecie jako przypadek

udaremniajcy nasze zamierzenia lub jako sen zrywajcy nas na rwne nogi w czasie
nocy. To, kim jeste w sposb wtrny, nie zawsze pozostaje w zgodzie z tym, kim jeste
pierwotnie.

METAKOMUNIKATOR

I wreszcie istnieje rodzaj bezstronnego wiadka", metakomunikator, ktry, gdy

czowiek jest wiadomy, moe obserwowa zarwno procesy pierwotne jak i wtrne.
Jest on w stanie patrze na nie z dystansu, jak gdyby ze szczytu gry, i z tej pozycji
komunikowa o swoich wraeniach i wgldach.

CZY MAMY WZMACNIA EGO CZY TE JE ELIMINOWA?

Jak teoretycznie podchodzi si do procesw zwizanych z ego?

Wschodni i zachodni nauczyciele rnie definiuj ego, gdy podstawa ich
obserwacji opiera si na rnych paradygmatach. Wielu zachodnich psychologw
utrzymuje, e powinnimy rozwija nasze ego oraz broni go. Jednak wikszo
nauczycieli ze wschodu doradza, aby je eliminowa. Mwi oni, e nie ma ego, e
istnieje jedynie tak zwany bezstronny wiadek". Oba typy definicji ujmuj ego jako
statyczny stan, ktrym, rzecz jasna, jest ono niezwykle rzadko. Koncepcja psychologii
zorientowanej na proces rozwizuje ten problem poprzez definicj ujmujc ego jako
jednego z naszych moliwych obserwatorw. Rozpoczynajc definiowanie ego
powiedziabym na pocztku, e jest ono takim ja", ktre utosamia si z dziaaniami
dokonywanymi w wiecie.
Ego urodzio si" jako blini procesu pierwotnego. Std te pocztkowo jest
ono rwnie jednostronne jak proces pierwotny, co tak drani osoby praktykujce
medytacj na sposb wschodni. Dlatego te chc oni wyeliminowa ego, przerwa jego
identyfikacj ze sprawami dnia codziennego i oderwa je od nich sprawiajc, by
patrzyo na nie z dystansu zauwaajc rwnie wtrnie dziejce si procesy. Osoba
medytujca ma nadziej, e przeksztaci ego z jednostronnego obserwatora patrzcego
na proces pierwotny w bezstronnego wiadka.

W trakcie medytacji to, co nazywamy ,ja", ego w rozumieniu zachodniej

psychologii, wpada w tarapaty napotykajc na wtrne procesy, ktre stoj w opozycji
do procesw pierwotnych, z ktrymi ,ja" utosamiao si do tej pory. Powiedzmy, e
ego identyfikuje si, na przykad, z byciem mi i sympatyczn osob. Gdy zaczyna ono
odkrywa nieprzyjemne postacie istniejce w jej procesach wtrnych, to znaczy w
snach, wizjach, projekcjach itp., sprawia to, e staje ono wobec pewnego konfliktu.
Konflikt ten stwarza napicia i powoduje, e ,ja" nieustannie przeskakuje" z pozycji na
pozycj, w jednym momencie utosamiajc si z procesem pierwotnym, a w innej chwili
z procesem wtrnym.

ZMIANA POZYCJI I ZDYSTANSOWANIE SI

Ku wielkiemu zmartwieniu otoczenia, ktre znao nas do tej pory jako mie i
postpujce w atwy do przewidzenia sposb osoby, w chwilach zmiany i
wewntrznego rozwoju stajemy si nagle niesympatycznymi i nieprzyjemnymi
postaciami. Dziki procesom wynikajcym z natury, pomocy psychoterapeuty lub
nauczyciela medytacji, ego, ktre pocztkowo byo tylko jednym procesem, a nastpnie
przeskakiwao" w drugi, dystansuje si wobec obu i staje si bezstronnym wiadkiem",
obserwatorem obu swoich czci, metakomunikatorem, ktry patrzy na nie z neutralnej
pozycji.
Kiedy klasyczny" terapeuta dokonuje interpretacji na temat jakiej czci
swojego klienta, mwi do metakomunikatora, cho go tak nie nazywa. Terapie
prowadzone w sposb werbalny w istocie zale od metakomunikatora klienta. Z tego
powodu wikszo kierunkw psychologicznych na zachodzie pragnie rozwija i
wzmacnia ego; musi ono osign taki poziom, z ktrego bdzie w stanie obserwowa
zarwno siebie, jak i proces wtrny.
Wschodnie metody nauczania d do osignicia tego samego celu w inny
sposb. Poprzez medytacj ego rozlunia swoje wizy czce je z procesem
pierwotnym i ostatecznie przeksztaca si w metakomunikatora. Teoretyczne rnice
pomidzy tymi dwoma podejciami maj miejsce ze wzgldu na fakt, e szkoy
wschodnie podkrelaj przejciowo wszystkich rzeczy, podczas gdy zachodnie
kierunki kad nacisk na wano tego wiata.

Std te rnica dotyczy tego, czym jest lub czym powinno by ego. Oba
podejcia uywaj tego terminu, jednak wi go z rnymi niezmiennymi stanami,
albo z pierwotnym ,ja" albo te ze stanem zdystansowania i odczenia si zarwno od
pierwotnych jak i wtrnych procesw. Model psychologii zorientowanej na proces
stosuje jeszcze inny sposb widzenia i rozumienia ego. W terminach pracy z procesem
jest ono tylko jednym ze stanw lub poziomw rozwoju metakomunikatora,
bezstronnego wiadka.

PROCES PIERWOTNY

Z pewn przykroci musiaem wprowadzi tutaj nowe terminy w postaci

procesu pierwotnego i wtrnego", jednak nie byo innej moliwoci. Uywam
okrelenia proces pierwotny" zamiast pojcia wiadomo", ktre jest jego
przyblieniem, jako e proces pierwotny jest zazwyczaj pewnego rodzaju przymusem,
podczas gdy wiadomo" zakada zdawanie sobie sprawy z czego i moliwo
wpywu oraz kontroli.
W trakcie medytacji moemy zaobserwowa, e nasze normalne zachowanie jest
kompulsywne, e myli, ktre organizuj nasze normalne" ycie i dziaania, pozostaj
poza nasz kontrol! Wykonujemy okrelone dziaania w wiecie tak, jak gdybymy byli
bezwiednie zaprogramowani do ich wykonywania. Tego typu dziaania to maya 1 !
Osoba dziaajca jest t postaci ze snu, z ktr si zwykle utosamiamy. Moemy
pragn zmieni swoje zachowania, jednak w pewnym momencie apiemy si na tym,
e bezustannie postpujemy w ten sam sposb. Dlatego wanie wschodnie techniki
medytacyjne zmierzaj do powstrzymania procesu pierwotnego czy te ego, ktre jest
zazwyczaj z nim poczone. Pragn one zatrzyma wiat i uwolni jednostk od
bezustannej powtarzalnoci zwizanej z istnieniem sztywnego ego.
Uyjmy przykadu, eby to zilustrowa. Spdzam obecnie wakacje na wybrzeu
w stanie Oregon. Czsto wstaj wczenie rano, jem niadanie i rozmawiam z Barbar,
nawet wtedy, gdy nie jestem cakowicie i spjnie zaangaowany w robienie wszystkich
tych czynnoci. Tak wic wiksza cz tego, co jest zwizane zjedzeniem i rozmow
naley do mojego procesu pierwotnego. Sprawia to, e mj wiat toczy si naprzd. Mj

proces wtrny moe nie by wcale zainteresowany jedzeniem czy prowadzeniem

rozmw. Mj metakomunikator jest t czci, ktra obserwuje wszystkie te czynnoci
i pisze o nich, jest t czci we mnie, ktra nie utosamia si z adnym z procesw lecz
jedynie chichocze patrzc na nie i prbuje sprawi, aby proces pierwotny otworzy si
na proces wtrny.

O ZALECANIU MEDYTACJI
Nie zalecam medytacji tak dugo, jak dugo osoba 2 utosamia si ze swoim
procesem pierwotnym i jest z niego zadowolona. Dzieje si tak a do momentu, gdy
proces wtrny nie jest wystarczajco silny, aby wej w konflikt z procesem pierwotnym.
Osoby tego typu pozostaj wzgldnie spjne w tym, co robi i s z tego zadowolone. S
usatysfakcjonowane tym, kim s i nie pragn niczego wicej. Jednymi z
najwspanialszych ludzi s ci, ktrzy przy pomocy zwierzcej siy swoich procesw
pierwotnych oraz wasnej cudownej natury pokonuj osobiste problemy, wyrywaj si
z sytuacji bez wyjcia, staj si prawdziwymi indywidualnociami, cieraj si w walce
o siebie samych z osdami i opiniami otoczenia i czyni to wszystko jakby bezwiednie,
nie majc nawet pojcia o istnieniu medytacji. Potrzeba medytacji ujawnia si, gdy
nasza pierwotna tosamo, zwyky sposb ycia, przestaje dobrze funkcjonowa.
Medytacja pojawia si spontanicznie w chwili, gdy nasze ycie wewntrzne nie moe ju
duej trwa w bezruchu, gdy zaczyna ni, dre i hucze, gdy podnosi bunt i prbuje
nas poruszy, abymy si przebudzili.

Iluzja, zuda, mira, nierealno. W hinduizmie pojcie to oznacza wiat materialny postrzegany zmysami, ukrywajcy jedno absolutnego
bytu (przyp. tum.)
2
Arnold Mindell czsto przy okreleniach typu: kto", osoba", .jednostka", czowiek" itp. uywa pniej rodzaju eskiego, amic w ten
sposb tradycyjnie mski" czy te raczej seksistowski pogld na spraw. W polskim tumaczeniu nie byo to moliwe do oddania, staraem si
wic jedynie konsekwentnie uywa okrele nie akcentujcych rodzaju poza gramatyczn koniecznoci

III.
KANAY I RYTUAY MEDYTACYJNE
Uywajc swoich kanaw zmysowych moemy usystematyzowa znane
procedury medytacyjne bez odwoywania si do ich podstaw filozoficznych. Uywanie
kanaw zmysowych jest poza tym wspaniaym narzdziem do radzenia sobie z
trudnymi aspektami medytacji. Sprbujmy wic, jako pewnego rodzaju wprowadzenie,
rozway nastpujce kanay zmysowe i rne techniki medytacyjne, ktre s na nich
oparte:
1.

Odczuwanie cielesne (propriocepcja): hathajoga, liczenie oddechw, masa,

trening autogenny, techniki relaksacyjne, biologiczne sprzenie zwrotne

2.

Wizualizacja: obserwacja jednego okrelonego punktu, medytacja jantry,

praca ze snem

3.

Suchanie: bbnienie, mantry, medytacyjna modlitwa, prowadzenie

wewntrznego dialogu

4.

Ruch (kinestezja): Tai'chi, tace sufickie, ruch autentyczny

5.

Relacje: Tantra, alchemia taoistyczna, siddhajoga

6.

Zjawiska wystpujce w wiecie (kana wiata): poszukiwanie objawienia

przez Indian amerykaskich.

W rozdziale czwartym sprbuj krtko objani rne techniki zwizane z

kadym z tych kanaw. Gruntowne przebadanie kadej z procedur medytacyjnych jest
prac suc kadej z nich.

WYPENIENIE KANAU I ODMIENNE STANY WIADOMOCI

Wikszo technik medytacyjnych pociga nas i wpywa na nasze zachowania

poprzez zmian stanu naszej wiadomoci. Odmienny stan wystpuje, gdy skupiamy
nasz uwag na tym rodzaju percepcji zmysowej, ktrej nie uywamy w sposb
wiadomy. Sprbuj wyjani obecnie czym jest odmienny stan wiadomoci oraz jaki

jest jego zwizek z kanaami zmysowymi.

Kady z nas bez przerwy uywa wyej wymienionych (i nie tylko tych) kanaw,
jednake tylko niektrymi z nich posugujemy si przy okrelaniu naszej tosamoci. Te,
ktrych czsto i wiadomie uywamy s zajte", wypenione przez nasz wiadomo.
Jeeli nie uywamy danego kanau w sposb intencjonalny, pozostaje on nie zajty"
przez nasz wiadomo.
Nasza niewiadoma percepcja moe go wprawdzie uywa, jednak my po
normalnie uywane kanay zmysowe oraz wzmacniajc propriocepcj przez dotykanie,
rozciganie i rozlunianie mini.

WIZUALIZACJA

Rytuay, ktre koncentruj wzrok na wzorach geometrycznych, takich jak jantry

czy mandale, wywouj poczucie spokoju i zerodkowania poprzez celowe skupienie na
harmonijnej strukturze i nie pozwalanie, by wzrok koncentrowa si na tym, co akurat
znajduje si w polu widzenia (Khanna 1979). W tym przypadku odmienny stan
wiadomoci zostaje wywoany nie poprzez przeczenie percepcji na inny kana, lecz
dziki zablokowaniu gwnego kanau i wypenieniu go nowymi informacjami.
Wizualizacja moe rwnie powodowa wystpienie odmiennego stanu, jeeli
kanaem zajtym jest propriocepcja, to znaczy na przykad, gdy przedmiotem uwagi
jest bl. Osoba bardzo cierpica z powodu nieznonego blu moe odkry, e
koncentrowanie si na pomieniu wiecy lub wizualne wyobraanie sobie jasnego
punktu jest niezwykle skuteczn metod osabiajc si dolegliwoci. Oczywicie w ten
sposb nie zmniejszaj si symptomy, ktre s powodem wystpienia blu, jednak
wiadomo jednostki zostaje ,,przeczona" z propriocepcji na wizualizacj. Czy
zauwaylicie moe, e gdy siedzicie na fotelu dentystycznym, blokujecie odczuwanie
blu w ustach poprzez zaciskanie pici, wbijanie palcw w jaki przedmiot lub
wpatrywanie si w jeden punkt na suficie? Tak wanie niewiadomie prbujemy zmieni kanay lub znale inny obiekt dla wasnej propriocepcji.
Popularno wielu rytuaw medytacyjnych ma swoje podoe czciowo w
ludzkich potrzebach zwizanych z ogldaniem telewizji, odwiedzaniem przyjaci czy
braniem rodkw odurzajcych.

Ludzie maj nieuwiadomion potrzeb zmiany kanaw, wyamywania si z

procesu pierwotnego i uwalniania si z blu, maj te potrzeb przeksztacania
wasnego ycia. Metody pozwalajce na zmian kanaw, ktre przedstawiam w dalszej
czci tej ksiki, pomog czytelnikom przy pracy z wasnymi blami fizycznymi w taki
sposb, aby je przeksztaca, a nie jedynie usuwa.

RYTUAY SUCHOWE

Suchanie bbnw, gonej muzyki lub nawet reklam telewizyjnych moe

wypeni kana suchowy, zablokowa zwykle wystpujcy dialog wewntrzny i
spowodowa wystpienie odmiennego stanu wiadomoci (Wosien 1972). Recytowanie
mantr, powtarzanie okrelonej modlitwy, piewanie lub nucenie wywouje podobne
efekty (tame). Sygnay suchowe tworz stany transowe na dwa sposoby. Jednym jest
zaguszanie zwykle wystpujcego dialogu wewntrznego, drugim przeczenie
koncentracji uwagi na kana propriocepcji, jako e muzyk i rytm nie tylko syszymy,
lecz rwnie odczuwamy w sposb fizyczny. Wszyscy wiemy, e w trakcie piewania
mamy rwnie fizyczne odczucia zwizane z wibracjami w pucach, plecach, gardle i
gowie.
Spotkaem ostatnio szamana, ktrego podstawow metod uzdrawiania byo
lekkie gryzienie i uderzanie chorej osoby (uaktywniajc w ten sposb jej propriocepcj)
w celu odnalezienia przez ni swej wasnej pieni. W tym wypadku interakcja pomidzy
propriocepcj a muzyk zachodzi dziki silniejszemu odczuwaniu blu przez jednostk
i przeoeniu go na pie. Zmiana kanaw i odnalezienie pieni pord wielkiego
zamtu bez wtpienia jest w stanie przeksztaci stan zdrowia pacjenta.

AKTYWNA WYOBRANIA

Koncepcja aktywnej wyobrani stworzona przez Junga jest silnie przemawiajcym rytuaem wzrokowym i suchowym. W trakcie tego typu dziaa jednostka
tworzy obraz postaci wystpujcych w jej snach lub fantazjach i wsuchuje oraz
wpatruje si we . W przeciwiestwie do wikszoci technik medytacyjnych, w ktrych
dowiadczanie przebiega w sposb bardziej bierny, Jung zaleca aktywne"

uczestnictwo, co oznaczao, e jednostka miaa wchodzi w interakcje, a nawet

przeciwstawia si przedmiotom swojej percepcji. Owa "auseinandersetzung z
niewiadomoci", jak nazywa j Jung, powodowaa zmian zarwno obserwatora jak
i materiau, ktry by przedmiotem pracy. Mimo e aktywna wyobrania zwykle
przybieraa form dialogu wewntrznego, mona byo rwnie malowa dowiadczenia
ze snw. Medytacja zorientowana na proces rozszerza zakres dziaania aktywnej
wyobrani tak, aby mona j byo stosowa rwnie wtedy, gdy kana wizualny zmienia
si na inny. Jeeli wizualnie wyobraamy sobie posta ze snu i w sposb niewiadomy
zaczynamy si porusza, moe si wydawa, e nasze wyobraenie znika. Jednak w
istocie nasz proces jedynie zmieni kana. Informacja, ktra poprzednio bya obecna w
formie wizji, teraz przejawia si w ruchu, wydarza si i przeksztaca w tym wanie
kanale. Jungici rozszerzaj aktywn wyobrani na krlestwo ruchu stosujc technik
zwan autentycznym ruchem" (Whitehouse 1979).

KINESTEZJA

Ruch (kinestezja) podobnie jak propriocepcja jest dla wikszoci z nas kanaem,
ktrego stosunkowo rzadko uywamy. Jednak rytuay zwizane z ruchem i tacem s
ogromnie istotne w spoecznociach, w ktrych przemys nie jest silnie rozwinity
(Wosien 1972). Wszyscy zdajemy sobie spraw z odmiennych stanw wiadomoci,
ktre wystpuj, gdy poruszamy si w takt muzyki. Codzienne ycie zdaje si odpywa,
gdy poddajemy si sentymentalnej lub penej namitnoci pieni.
Niektre z dobrze znanych form medytacji, takie jak medytacyjne chodzenie
(koncentracja uwagi na ruchu stp w vipasyanie) wydaj si by kompensacj
medytacyjnych metod zwizanych z dugotrwaym siedzeniem. Tai'chi jest inn
technik, ruchy tancerzy s zorganizowane w taki sposb, aby odtworzy specyficzny
wzorzec, kosmiczne Tao. Celem krcenia si i wirowania w tacu derwisza jest zmiana
stanu normalnej wiadomoci, co ma umoliwi jednostce dowiadczenie boga.

RELACJE

Relacja jest rwnie kanaem dla naszej percepcji, poniewa czsto do-

wiadczamy siebie poprzez innych ludzi. Chocia kontakt fizyczny, patrzenie i suchanie
bezsprzecznie odgrywaj wan rol w relacjach, jednak nie mona ich sprowadza
jedynie do zjawisk proprioceptywnych, wizualnych, ruchowych czy suchowych, gdy
zwizki midzy ludmi s bardziej zoone ni tylko suma skadajcych si na nie
elementw.
Relacje, podobnie jak propriocepcj i ruch, zwykle dowiadczamy jako co, co si
nam przydarza, a niejako wiadomy efekt naszych dziaa. Medytacje relacyjne, ktre
znam, mona podzieli na dwie kategorie: medytacje zwizane z kontaktem fizycznym
oraz medytacje przeniesieniowe, w ktrych obecny jest nauczyciel lub guru.
Koncepcja mwica, e odmienne stany wiadomoci i doznania religijne
wystpuj w trakcie seksualnego kontaktu z drug osob, opiera si na rytuaach jogi
tantrycznej, gdzie partnerzy dowiadczaj siebie jako Shakti lub Siwe (Rawson 1973).
Wano seksualnego kontaktu w tego typu rytuaach zostaa najwyraniej przeceniona
przez osoby praktykujce na zachodzie. Tym niemniej jednak tantryczna idea gosi, e
uprawianie mioci i joga pozostaj ze sob w zwizku, i e celem nie jest osignicie
orgazmu, lecz dowiadczenie peni, totalnoci przez obojga partnerw. Jogi oraz jego
lub jej partnerka / partner doznaj odmiennych stanw wiadomoci dziki
zwikszonej propriocepcji oraz wzrostowi poczucia zwizku z drug osob.
Joga taoistyczna, zwana rwnie taoistyczn alchemi, jest rytuaem, w trakcie
ktrego partnerzy wzajemnie stymuluj si seksualnie oraz prbuj zintegrowa czy te
wydoby z partnera esencj jang i jin, msko i kobieco (Yu 1972). Tego typu
praktyki maj wiele wsplnego z tantr. Oba rodzaje rytuaw s somatycznymi
dowiadczeniami relacyjnych dozna cech charakterystycznych dla pci przeciwnej oraz
tego, co zachodnia psychologia okrela jako ich integracj. Integracja kadej nowej
treci czy procesu zmienia wiadomo, gdy wcza w ni nowy aspekt osobowoci
jednostki. Tantra, czy te taoistyczna alchemia wprowadza w jednostronny proces
pierwotny brakujcy, przeciwstawny element mskoci bd kobiecoci.
Jogowie siddha, jak Muktananda, zalecaj stosowanie szczeglnego rodzaju
relacyjnej medytacji, w trakcie ktrej osoba wieo wtajemniczana oddaje cze
nauczycielowi (Muktananda 1974). Ten typ relacyjnej medytacji stanowi rwnie
integracj, gdy w jej trakcie ucze rozszerza swoje dowiadczenie ycia asymilujc te
jakoci, ktre uprzednio zostay przeniesione na posta nauczyciela. Zmiana w

wiadomoci nastpuje poprzez zamian tosamoci. Podczas gdy przed rozpoczciem

medytacji ucze dowiadcza siebie jako zwyk osob, w trakcie medytacji skada z
siebie ofiar, aby sta si bogiem, potn wtrn postaci.

KANA WIATA

Tak jak dla pewnych ludzi sny lub dowiadczenia cielesne s kanaem dla
przepywu informacji, dla Indian amerykaskich takim kanaem jest wiat. Matka
Ziemia jest dla nich rdem mdroci i kanaem, w jaki si przejawia. Poszukiwanie
objawienia jest gwn ceremoni religijn Indian pnocnoamerykaskich, stanowi
ono zwrcenie si o pomoc i przewodnictwo do wyszych mocy, do Ziemi. wieo
wtajemniczany Indianin moe poci, siedzie bez ruchu, medytowa lub rozwaa
swoje problemy w rozmowie z plemiennym szamanem, jednak konieczne jest, aby jego
medytacja zawieraa poszukiwanie objawienia. W tym celu opuszcza on wiosk aby
zetkn si z natur i odkry mdro, ktrej brakuje w jego yciu. Wsuchuje si w
drzewa, czeka na pojawienie si snw, halucynacji lub innych niezwykych dowiadcze,
a nastpnie wraca do szamana i razem z nim interpretuje swoje dowiadczenia .

MEDYTACJA: PROCES I TECHNIKA

Oto niektre techniki medytacyjne przedstawione przeze mnie do tej pory:

1. Liczenie: zamykanie oczu i liczenie oddechw

2. Chodzenie: medytacja nad dowiadczeniem chodzenia
3. Baka": obserwowanie fantazji bez brania w nich udziau
4. Praktyka ascetyczna: powstrzymywanie si od jedzenia i snu
5. Okrelony punkt: koncentrowanie uwagi na jednym punkcie na przykad
takim jak pomie wiecy
6. Mantry: recytowanie mantry lub modlitwy
7. Joga: wykonywanie praktyki hatha jogi i odczuwanie ciaa
8. Modlitwa: przyjmowanie filozoficznej postawy takiej jak: Bd tu i teraz",
Bd osob pen mioci", Patrz, czego starasz si unika", Przyjmij

wszystko tak, jak uczyniby to Budda"

9. Relacje: koncentrowanie si na osobie ukochanej, nauczycielu lub guru
10. Poszukiwanie objawienia: proszenie natury o pomoc

Blokowanie kanaw, zmiana kanaw, ignorowanie lub pomniejszanie wanoci

procesu pierwotnego oraz inne metody wywoywania odmiennych stanw wiadomoci,
ktre zatrzymuj bieg wiata", wszystko to wydarza si jednostce w sposb naturalny
i nie musi stanowi programu dla wiadomoci. Nauczenie si, jak poda za wasnym
procesem pozwoli ludziom na odkrywanie rnych metod pracy wewntrznej, nawet
jeeli nigdy wczeniej o nich nie czytali.
W ostatnim rozdziale zdefiniowaem medytacj jako wychwytywanie informacji
pojawiajcych si w poszczeglnych kanaach. Wielu ludziom dobrze robi medytacja
oparta na okrelonym programie, gdy s oni wywiczeni w pozostawaniu w
specyficznych kanaach okrelonych przez dan technik. Medytacja przebiega bez
przeszkd tak dugo, jak ich proces przebiega w danym kanale. Taka tendencja do
rozwijania wiadomoci i ugruntowywania jej jedynie w pewnych kanaach przy
rwnoczesnym ignorowaniu istnienia innych jest podstaw wielu medytacyjnych
rytuaw. Pozostawanie tylko w jednym kanale daje poczucie poruszania si po
pewnym gruncie i posiadania niezawodnych narzdzi do pracy z tym, co moe nas tam
spotka.
Jednak przebywanie tylko w jednym kanale ma te swoje ujemne strony.
Powoduje ono powstawanie dziur" w wiadomoci i tworzy kanay nie zajte, te
miejsca, w ktrych czowiek moe si zagubi w trakcie medytacji. Niebezpieczestwo
to zostaoby zaegnane gdybymy zrozumieli, e medytacja jest procesem, ktry
obejmuje rne techniki pojawiajce si w czowieku w rnych momentach.

ZAKCENIA I ZMIANY KANAW

Gdy prowadzimy medytacj w specyficznym kanale lub wedug okrelonego

programu, dowiadczamy przeszkd, ktre si wtedy pojawiaj, jako zakce
spychajcych nas z obranej drogi. Jednak wkrtce zobaczymy, e wikszo
pojawiajcych si trudnoci jest zwizana ze zmian kanaw. Osobom, ktre s

zirytowane wystpowaniem takich zakce zalecam, aby sprboway zwikszy

wiadomo tego, co dzieje si w rzadko uywanych kanaach. Relacyjn medytacj
mona na przykad pogbi nie tylko poprzez wizualizacj, lecz take poruszajc si,
wydajc dwiki czy te starajc si odczuwa tak, jak robi to nauczyciel. Adepci hatha
jogi bd mogli w sposb bardziej spjny dopeni wykonywanie asan, jeeli zachci si
ich do podania za niektrymi ruchami ciaa zamiast eliminowania ich w imi
sztywnego programu.
Jeeli w trakcie masau moliwe bdzie rozpoznanie momentu, w ktrym proces
przecza si" w wizualizacj czy przenosi si w kwestie relacyjne, spowoduje to
wzbogacenie dowiadcze czowieka, nawet gdy terapeutka jedynie zapyta o te wizje
czy spraw danego zwizku. Terapia tacem zyskaaby, gdyby uwzgldniono w niej
rwnie prac z ciaem i symptomami fizycznymi, a take prac ze snem.

IV
PERCEPCJA W KANAACH
Ten i nastpne rozdziay pisaem w Alpach Szwajcarskich i na wybrzeu O-regon
bdc w odmiennym stanie wiadomoci wywoanym dugotrwa medytacj. Obecnie
jestem w bardziej zwyczajnym stanie wiadomoci i zdecydowaem, e to co napisaem
wwczas pozostawi prawie bez zmian, zgodnie z tym, co si wtedy ze mn dziao.
Dziki temu bd mg pokaza medytacj zorientowan na proces, jak i postara siej
wyjani.
Przeczytaem wanie to, co wtedy powstao i czuj, e budzi to mj wewntrzny
konflikt. Czuj si zawstydzony niecig struktur tego, co napisaem, a take
otwartoci i szczeroci opisu zwizku z Barbar, moj partnerk w tamtych latach.
Sdz jednak, e tylko pozostawiajc tekst w tej formie mog pokaza techniki
medytacji zorientowanej na proces.

Siedz sobie teraz w grskiej chacie Maiensass", w Alpach Szwajcarskich, l 600

metrw nad poziomem morza, a 10 metrw poniej linii niegu. Siedz i medytuj.
Chata zostaa zbudowana w 1779 roku i stoi na wprost lasu lecego u stp ogromnej
hali wznoszcej si ku lodowcowi. Hala wyglda czasami jak mga otulajca jego grne
partie, odsaniajc na chwil jego bia, postrzpion obecno.
Sysz dwiczce dzwonki krw. Krowy na hali, to ich wakacje, ich czas na
dzwonienie i jedzenie letniej trawy. Siedz na ziemi w pozycji Ze naprzeciwko starej
budy stojcej przed moim domem. To pozycja, w ktrej najbardziej lubi pisa. Pada
leciusieka mawka i owinem si plastikow pacht od deszczu. Czuj si ciki,
bardzo ciki.
Jest wczesne popoudnie a moje pisanie stanowi cz medytacji. Mga
przepywa nad szarym, nierwnym dachem chaty. Myl o swojej ksice Working with
the Dreaming Body 3 , ktrej ostateczn wersj wanie ukoczyem. Chc by tak
otwarty, jasny i bezporedni, jakim byem piszc tamt ksik.
3

A. Mindell Working with the Dreaming Body, Penguin Arkana, 1985; wyd. pol. O pracy ze nicym ciaem, Pusty Obok, W-wa, 1991

Psychoterapia, jak j spostrzegam, jest procedur, w ktrej klient uywa

wyszkolonego terapeuty, aby ten pomg mu w jego yciu. Klient polega, w mniejszym
lub wikszym stopniu, na wiadomoci terapeuty lub terapeutki, dotyczcej
psychofizycznych procesw, ktrych on sam moe nie by wiadomy. W trakcie
psychoterapii klient pozwala, aby kto inny widzia, sysza i pomaga mu odczuwa
siebie. Medytacja zorientowana na proces pomaga czowiekowi w stawaniu si
wyszkolonym obserwatorem, zdolnym do pomocy samemu sobie w sprawach
zwizanych z uczuciami, ruchami oraz problemami cielesnymi.
Podstawowa idea wewntrznej pracy ze nicym ciaem opiera si na zaoeniu,
e wszystko, czego jestemy w stanie dowiadczy, zawiera w sobie swj wasny rozwj
oraz swoje wasne rozwizanie trudnoci. To, czego dowiadczamy w wizjach, gosach
i fizycznym blu nie jest iluzj, to nie maya, ale droga, ktr byskawicznie moemy
dotrze do samych siebie.
Jestem obecnie wewntrz domu i wolno jem banana. Nie mog ju duej
pozwoli sobie najedzenie bez wiadomoci. Jak wiele bananw przeszo ju przeze
mnie pozostawiajc efekty, ktrych nie zauwayem? Mj odek... sysz ogie, ktry
wydaje trzaskajce dwiki w ceramicznym piecu. Widz oczami wyobrani stary dom
w Les Diablaret, w ktrym odbywalimy seminaria. Przypominam sobie czasy, kiedy
zaczynaem uczy si medytacji, pamitam te jak obecnie zaczynam medytacj.

CIERPIENIE I WIADOMO

Buddyzm i chrzecijastwo, dwie wielkie wiatowe religie sugeruj, e

wiadomo tworzy si poprzez bl. W chrzecijastwie mwi si, e nasze cierpienia
bior si z folgowania popdom. W buddyzmie, z kolei, twierdzi si, i ycie jest blem
i cierpieniem. Chocia obecnie wielu ludzi rozpoczyna psychoterapi bez wyranego
powodu, nie ma sposobu, aby omin problem istnienia blu. Rozwj i wewntrzny
wgld najczciej bior swj pocztek z niezadowolenia, braku satysfakcji i cierpienia.
Mona by sdzi, co byo rwnie moim udziaem, e bl moe stanowi motywacj
wystarczajc do zmiany. Zazwyczaj zakadaem, e ludzie zmieniaj si, jeeli musz
to zrobi. Jednak w pewnym momencie, po wielu latach pracy terapeutycznej,
dokonaem niepokojcego odkrycia, ktre wstrzsno moj wiar w ludzi.

Odkryem wtedy, e bl nie wystarcza, aby zmotywowa ludzi do zmiany, jego

wystpienie lub brak nie jest czynnikiem, ktry decyduje o tym czy dokona si zmiana
w czowieku. Istnieje natomiast co innego, pewien dziwny i nieprzewidywalny element,
ktry jest konieczny, aby ludzie mogli rozwiza swoje problemy i zmieni swoje ycie.
Tym czynnikiem jest mieszanina mioci, dyscypliny i wewntrznego owiecenia.

PIERWIASTEK WOJOWNIKA

Dyscyplina podobna do tej, ktra jest udziaem wojownika, stanowi du pomoc

w wewntrznej pracy nad sob i umoliwia radzenie sobie w trudnych momentach. Jest
ona bardzo delikatnym czynnikiem, ktrego nie mona rozwin w sobie jedynie
poprzez zwyke zainteresowanie dan kwesti. Stanowi ona raczej wewntrzny impuls,
ktry popycha ci w pewnym kierunku.
Dyscyplina wojownika ma zwizek z mioci i zadziwieniem. Bierze ona swj
pocztek z ciekawoci i zafascynowania. Jeeli jeste czym zaintrygowany i jeeli
darzysz to mioci, odnajdziesz w sobie dyscyplin niezbdn do zagbienia si w
spraw oraz odkrycia jej istoty. Jeeli natomiast natura ludzka nie pociga ci, zawsze
znajdziesz powd, aby unika odkrywania siebie i innych.
Niektrym ludziom dyscyplina kojarzy si z ostr, rodzicielsk kontrol.
Wewntrzna dyscyplina jest dla nich czarn robot", ktrej woleliby raczej unikn;
bd si tumaczy, e zmczenie lub brak czasu uniemoliwia im zdyscyplinowanie
siebie. Jednak narzucona karno i praca wbrew zmczeniu nie jest tym rodzajem
dyscypliny, o ktry mi tutaj chodzi.
Jeeli jeste zaintrygowany tym, co si w tobie dzieje, to zdasz sobie spraw, e
wiadomo jest ciga, uwiadomisz sobie proces, ktry organizuje egzystencj. To
sam proces porwie ci swoj moc i ten rodzaj fascynacji wytworzy dyscyplin.
Wielu z nas uczy si dyscypliny, poniewa darzy mioci ten wiat. Wielu
dysponuje cudownym umysem nowicjusza", ktry pozwala im medytowa nawet o
tym nie wiedzc. Nasza uwaga koncentruje si na ludziach lub przedmiotach, ktre nas
otaczaj. Wiara i zadziwienie prowadz nas spokojn drog do czynienia tego, co

zazwyczaj uwaa si za domen ludzi o wysoko rozwinitej wewntrznej dyscyplinie.

Jeeli zapytamy takich ludzi, jak to si dzieje, e ich posunicia s tak wnikliwe, a
dziaania tak skuteczne, pene mocy i wgldu, odpowiedz: Nie wiem" albo te padnie
stwierdzenie, ktre kiedy sam usyszaem: Moje serce po prostu to wie."
Dyscyplina, zadziwienie, mio i wewntrzny wgld to elementy sztuki
wojownika w dziedzinie medytacji.

SEN

W tej chwili czuj si dobrze. Jestem rozluniony i zadowolony. Sysz szum

strumyka przepywajcego nie opodal i samochody jadce odleg drog. Przypominam
sobie sen z ubiegej nocy, w ktrym kto chcia osign pewien cel, lecz odkry, e go
ju osign. Moje dzisiejsze pisanie jest swojego rodzaju eksperymentem. Nie wiem,
kim jest ten, kto chce mwi. Medytuj i czekam, efektem tego jest to, co czytacie w tej
chwili.
Siedz na pitach i pisz w papierowym bloku umieszczonym na drewnianym
pniaku wysokim na 80 cm. Po swej prawej stronie dostrzegam, ku swemu zdziwieniu,
kobiet z dwojgiem maych dzieci, ktrzy zbliaj si do mojej odizolowanej od wiata
chaty. Sysz, jak dzieci wydaj mieszne dwiki. Czuj jak napinam si wewntrznie
w obliczu spotkania z nimi, usztywniajc szyj i ramiona. Zawsze chcesz, aby wiat
dostosowywa si do ciebie, adnych goci" sysz wewntrzny gos. Czy ten gos, ta
informacja bya uwiziona, zawarta w moich usztywnionych miniach? Uwiadamiam
sobie, e pisanie byo celem, ktry sobie zaoyem, i ktry staraem si wypeni.
Wszystko inne za traktowaem jako przeszkod. To stary problem, moje minie
rozluniaj si.
Teraz zdaj sobie spraw, e znowu mj wzrok zwraca si na prawo. Co si
dzieje? Kobieta z dziemi powinna ju by blisko domu, ale nie ma ich, zniknli.
Uwiadamiam sobie, e wstaj i porzucam pisanie. Moje ciao robi to wszystko jakby

bez mojego udziau. Dlaczego tak si dzieje i co to wszystko ma wsplnego z moim

snem? W odpowiedzi na tak postawione pytanie pojawia si reakcja aha!". Mj cel na
dzisiaj zosta ju osignity. Osoba z mojego snu, ktra miaa przed sob cel do
spenienia i ktra, jak si okazao, ju go osigna, to byem ja sam. Gdy tylko jestem
w stanie wychwytywa to, co si dzieje, jestem u celu, jestem kocem i spenieniem.
Czy rozumiecie co mam na myli? Do zobaczenia jutro.

PIERWSZY KROK

Dzisiaj biegaem po hali i zgubiem drog. Zapdziem si za daleko, wbiegajc

po stoku gry na szczyt, a potem zbiegajc w d razem z wiatrem dmuchajcym mi w
plecy. Odkryem grskie jezioro, jednak prbujc wrci, zgubiem si. Jak mgbym
odnale drog powrotn?" zastanawiaem si. W zmaganiach z wysokoci i grskim
zboczem przeszedem nieco swj fizyczny prg, moje kinestetyczne granice. W tamtym
momencie pojawi mi obraz. Zobaczyem siebie zupenie samego i niezdolnego do
jakichkolwiek dziaa. Jednak potem, w mojej wizji, nagle odnalazem to, co don Juan
nazywa moc osobist", fizyczn si, ktra przekracza moj normaln energi.
Zaczem znowu biec i nieoczekiwanie odnalazem drog do domu.
Osobicie dowiadczam medytacji jako wielokanaowego procesu, ktry
wydarza si przez cay czas, kiedy ju opanujesz w wystarczajcym stopniu jego
podstawowe zasady. Chciabym opisa teraz pierwszy krok tej metody, jakim jest
odkrywanie kanaw.
Zatrzymaj si, cokolwiek by robi i zamknij oczy. Sied spokojnie przez
chwil i zadaj sobie jedno, tylko jedno pytanie:

W jakim jestem kanale?

Czy odczuwasz proprioceptywnie jakie doznania obecne w twoim ciele? Czy
widzisz co swoimi fizycznymi oczami bd oczami wyobrani? A moe co syszysz!
Kwestia kanaw jest podstaw medytacji. Jeeli wiesz w jakim kanale przebiega
twoja percepcja, nie musisz programowa swojej medytacji, lecz moesz odkry
program, ktry tego dnia pragnie si wydarzy. Jeste ju u celu, ktry chcesz osign.

Jeeli wiesz, w jaki sposb co postrzegasz, moesz pracowa ze swoim procesem,

moesz poda za tym co rozwija i odsania twoje ciao, umys, relacje i sny. Jeeli
natomiast nie wiesz w jaki sposb dowiadczasz, twoje percepcja przebiega
automatycznie, dokadnie tak jak sny.
Std te, gdy pytasz samego siebie o kanay, powoduje to, e zaczynasz zdawa
sobie spraw ze swojej wiadomoci. Za kadym razem, gdy stawiasz sobie pytanie, w
jakim jeste kanale, zaczynasz medytowa. Jeeli czujesz si zagubiony w swojej pracy,
po prostu zapytaj siebie: W jakim kanale jestem w tej chwili?"
Obecnie uwaga mojej wiadomoci jest pochonita (wzrokowo) obserwowaniem Barbary, ktra przysza i usiada koo mnie. Mio jest na ni patrze. Zauwaam
(proprioceptywnie) jak moje ciao niemiao i powoli zaciska si... ono chce zaj si
pisaniem. I sysz (kana suchowy) gos, ktry mwi mojemu ciau: Zacznij j
uwzgldnia, wyobra sobie, e to ona jest czytelniczk twoich ksiek. Porozmawiaj ze
swoj czytelniczk. Nie odsuwaj jej od swojej pracy." Czuj, jak moje ciao rozlunia si.
C to za przyjemno! Zauwaylicie zapewne, e uywam wielu rnych kanaw.
Mwi o bieganiu, chodzeniu, jedzeniu, patrzeniu na zewntrz, odczuwaniu swojego
ciaa, syszeniu gosw i o relacjach. Wszystkie te kanay s rnymi aspektami tej
samej informacji, ktra wyraa si na wiele rnych sposobw. Wszystkie one s
czciami jednego procesu, ktry jest w konflikcie, a zarazem w harmonii z samym
sob.
Powodem, dla ktrego zalecam, abycie rozpoczli swj medytacj jedynie w
trzech kanaach, to znaczy w kanale wzrokowym, suchowym i odczuwania
wewntrznego jest fakt, e s one najczciej uywane i stanowi najlepiej znane
introwertywne sposoby dowiadczania. Ale poczekajcie... nie mog w tym momencie
rozwija dalej tej myli. Zaczekajcie chwil. Wanie usyszaem, jak za domem po
mojej prawej stronie upad kawa drewna.
Spad on ze starannie uoonego sgu. Gdy to usyszaem, przestraszyem si.
Zaczem odczuwa swoje ciao i wyobraziem sobie, e oto pojawi si duch drzewa.
Tak, jestem tutaj" powiedzia do mnie jestem gospodarzem przy pracy. Jestem moj
prac. Ona jest jasna i prosta. Uwierz w ni."
Chciabym mocniej wierzy w to, co robi. Zalecam rwnie co bardzo prostego:
aby moi czytelnicy uwierzyli w swj wewntrzny proces i podali za nim. Nie musicie

ufa ani mnie, ani te adnemu innemu czowiekowi. Nie spotkaem, jak dotd, takiego
guru ani te tak mdrej, owieconej, wyksztaconej, mediumistycznej czy szamaskiej
postaci, ktra byaby tak inteligentna jak jest proces odsaniajcy w rnych kanaach
wasn percepcj czowieka.

ALCHEMIA

Dziki Bogu, e Jung odkry na nowo alchemikw. Sdz, e bardzo podobaaby

im si medytacja zorientowana na proces. W istocie jest ona dokadnie tym, co oni robili.
Alchemicy pracowali z nieznanym nazywajc swoj prac scientia, co oznaczao wiedz,
nauk lub informacj. Ich praca z ow scientia polegaa na medytowaniu nad tym,
czego nie wiedzieli. Owo nieznane nazywali z kolei prima materia, podstawowa
substancja, ktra po przetworzeniu zamieniaa si w zoto. Byli otwarci na nieznane, ale
nie mieli wystarczajco dobrych narzdzi" do pracy. Sdzili, e prima materia bya
materi chemiczn, a nie procesem czy te informacj, ktra wydarzaa si w ich
wasnych kanaach percepcyjnych. Ciekawe, co w przyszoci bdzie si mylao o
ograniczonych narzdziach", ktre obecnie posiadamy.

ZAMKNIJ OCZY I NIE RUSZAJ SI

Sprbuj na pocztek zamkn oczy i nie porusza si w momencie, gdy bdziesz

zadawa sobie pytanie w jakim jeste kanale. Zablokuj widzenie zewntrzne oraz ruch.
Uywaj jedynie trzech kanaw: wewntrznego widzenia, suchania i odczuwania
cielesnego. Postpuj tak przez kilka minut w dowolnej chwili swojego wolnego czasu.
Zalecam abycie nie uywali swojego zewntrznego wizualnego kanau, gdy
widzenie podobne jest do ruchu wydarza si w sposb zbyt spontaniczny. Wasze
oczy i rne czci ciaa poruszaj si bez wiadomoci, brakuje w tym koncentracji
uwagi. Przerzucaj si z du szybkoci z jednej rzeczy na inn, a wy nawet nie

zdajecie sobie sprawy z tego, e na co patrzycie. Wasze oczy wykonuj szybkie

ruchy"4 we dnie i w nocy, nic przez cay czas. Jestecie zafascynowani rzeczami i
sprawami, ktrymi potrzebujecie si sta, wpatrujecie si w przedmioty i w ludzi,
ktrych nie lubicie, poniewa potrzebujecie lepszego kontaktu z nimi wewntrz siebie.
Wasze ciaa podlegaj staym i niewiadomym ruchom, dzieje si tak po to,
abycie nie czuli dyskomfortu. Jeeli zamkniecie oczy i powstrzymacie ruchy, staniecie
si wiadomi waszych myli, tego co widzicie i syszycie. Bdziecie wtedy zmuszeni
zbada rdo waszego dyskomfortu oraz przyjemnoci, istot waszej propriocepcji.
Wasze ruchy tak szybko reaguj na bl, e jeeli nie powstrzymacie ich, moecie nigdy
nie mie moliwoci zdania sobie sprawy z tego, co jest w konflikcie z waszym
biologicznym yciem. Stracicie rwnie okazj, aby zintegrowa wewntrzny leczcy
czynnik, to znaczy tendencj ciaa do unikania blu.
Gdy otworzycie oczy po pitnastu minutach, wasze ruchy i widzenie bd
zwolnione i bdziecie wtedy w stanie zbada je z wiksz dokadnoci. W dalszych
czciach tej ksiki bd pracowa razem z wami w tych oraz innych kanaach,
najpierw jednak chciabym powiedzie co wicej o tym, jak mona pracowa z
wizualizacjami, z tym, co syszymy oraz z odczuciami pyncymi z naszego ciaa.

"Szybkie ruchy oczu" (Rapid Eye Movement) nawizanie do fazy REM, w trakcie ktrej wystpuj marzenia
senne.

V.
WZMACNIANIE
(AMPLIFIKACJA)
Pomylcie o alchemiku, ktry bierze prima materia, swj proces i zaczyna go
przetwarza. W terminach pracy z procesem zwikszanie ognia pod tyglem oznacza
wzmacnianie (amplifikowanie) sygnau w tym kanale, w ktrym on wystpuje. Kiedy
jestecie ju wiadomi kanau, w ktrym przebiegaj wasze doznania, nastpnym
krokiem jest wzmacnianie waszej percepcji. Amplifikujc proces zachowujemy go i
pozwalamy mu rozwija si w jego wasnym tempie. Podstawow zasad jest
pomaganie procesowi, aby si sam wyjani, aby rozwin si w sposb moliwie
najpeniejszy, odsaniajc swj ukryty przekaz.

PRACA Z WIZUALIZACJ

Tak wic jeeli widzicie co, sprbujcie zobaczy to lepiej. Przyjrzyjcie si

dokadnie waszej wewntrznej wizji, zobaczcie j wyraniej, zaobserwujcie kolory,
poszukajcie pewnych postaci, zbadajcie ich cechy charakterystyczne, zauwacie te
wszystkie ruchy jakie maj miejsce w tej scenie. Potraktujcie swoj wizj tak, jak gdyby
potrzebowaa ona waszego wsparcia. Rozwijajcie j do samego koca. Podtrzymujcie
te siebie w trakcie wizualizacji. Mwcie do siebie: Tak, nij dalej, wietnie, zobacz co
si teraz dzieje, spjrz teraz na to" itp.
Zaczynajcie swoj prac z zamknitymi oczami. Gdy je otworzycie, zwrcie
dokadnie uwag na to, co si wtedy dzieje. Jak otwieraj si oczy? Czy widzicie ludzi,
roliny, gry? Czy znajdujecie si w pokoju? Rozejrzyjcie si dookoa. Zauwacie, na co
patrzycie. Uywacie teraz swojego zewntrznego widzenia. Wikszo ludzi jest lepa"
w tym znaczeniu, e nie zwraca uwagi na to, co widzi. Zapytajcie siebie samych,
dlaczego wasz wzrok utkwi akurat w danej osobie czy przedmiocie.
Zauwacie, co dzieje si, gdy nie moecie czego zobaczy. Zamiast zmienia
obiekt waszej koncentracji, przysuwa si bliej lub oddala od przedmiotu, pozostacie
krtko lub dalekowidzami. Co ten zamazany obraz wywouje w tobie, co dla ciebie
oznacza ta sytuacja? Jeeli bdziesz zajmowa si tym zjawiskiem wystarczajco dugo,

moesz odkry, e twoja niemono ostrego widzenia jest zwizana z potrzeb

pofantazjowania na temat tego, czego nie widzisz, z potrzeb wypenienia brakujcej
informacji wasnymi wewntrznymi wyobraeniami i intuicjami. Moe jeste
prawdziwym medium, ktre nigdy dotd nie rozwino swoich intuicyjnych umiejtnoci?
Teraz twoje oczy pomagaj ci w tym. Kim jest ten, kto patrzy? Kto uywa twoich oczu?
Kto za nimi stoi? Czy jeste nim ty, czy te moe orze?

WZMACNIANIE TEGO, CO SYSZYSZ

Zauwa, kiedy co syszysz. Czy syszysz wewntrzne czy zewntrzne dwiki?

Czy moe jest to dialog wewntrzny? Posuchaj tego uwanie. Kto to mwi? Czy jest to
gos mczyzny, czy kobiety, stary czy mody, czy brzmi ostro, czy agodnie, gronie czy
przepraszajco? Wzmocnij te dwiki na swj wasny, indywidualny sposb. I suchaj
tego, co si dzieje.
Rozwa moliwo, e syszysz tylko to, czego w sobie nie znasz lub nie
akceptujesz. Czy syszysz co, z czym si nie zgadzasz, czy zapominasz to, czego nie
musisz wiedzie? Jeeli masz kopoty ze suchem lub z pamici, musisz mie istotne
powody, aby tak wanie byo. Sprbuj mie te kopoty wiadomie i ciesz si nimi.
Gdy co widzisz lub syszysz, jest to dokadnie tym, co jest dla ciebie waciwe,
co przyniesie ci jak now informacj. Jeeli posidziesz ju t wiedz lub odczytasz t
informacj, moe si zdarzy, e ju jej wicej nie usyszysz.
Zajmuj si tym materiaem suchowym, ktry jest obecny, tak dugo, a bdzie
mona go uchwyci, a potem wzmocnij go, uczy goniejszym, wyrazistszym,
pikniejszym lub jeszcze bardziej okropnym, melodyjnym, staccato, rytmicznym lub
pozbawionym rytmu. Z ktrego ucha zdaj si dochodzi dwiki? A moe, jak niektrzy
ludzie, syszysz je z tyu gowy? Zao si, e w tym, co syszysz jest wicej zawioci
ni mgby sobie wyobrazi.
Pniej, gdy bdziesz ju bardziej wyszkolony w medytacji, zauwaysz, e
dwiki, ktre syszysz wewntrz siebie, zmieniaj kanay, i e moesz zacz si
rusza, taczy lub piewa. Jest to co wspaniaego. Zmiany kanaw bd bardziej
szczegowo omawia w dalszych partiach tej ksiki.

WEWNTRZNY KRYTYCYZM

Dialog wewntrzny niejednokrotnie przypomina przebywanie w pomieszczeniu z

kim, kto cigle gada. Takie mwienie non-stop czsto ma miejsce dlatego, e ten, kto
mwi, nie jest syszany. Kwestia braku wysuchania tego co si dzieje jest pewnym
aspektem dialogu wewntrznego, stanowi problem i jest szczeglnego rodzaju
uzasadnieniem jego wystpowania. Wielu ludzi nienawidzi samodzielnej pracy nad sob,
gdy nie moe znie swoich wewntrznych gosw. Wiedz oni, e zanurzenie si w
siebie spowoduje nieuchronne zetknicie si z jak form samokrytycyzmu i
nienawici wobec samego siebie. Kiedy w trakcie pracy nad sob odkryjesz taki niemiy
i dokuczliwy gos, posuchaj go uwanie zanim zmieni si kana. W dalszej czci ksiki
opowiem o rnych sposobach radzenia sobie z takimi gosami.

ODCZUCIE CIELESNE

Jeeli mwimy o propriocepcji, to trzeba przede wszystkim powiedzie, e ciao

kadego z nas bardzo rni si od siebie. Tolerancja na bl, na przykad, zaley od tego,
jak wiele jednostka odczuwa. Pewni ludzie, ktrzy zdaj sobie spraw, i niewiele
odczuwaj, zwykle nie obawiaj si fizycznego blu, zazwyczaj te nie s na zbyt
wraliwi.
Pocztkowo nasza wiadomo propriocepcji skada si z trudnych do rozrnienia, mglistych informacji, takich jak uczucie bycia zdrowym lub chorym,
ociaym, smutnym itp. Pierwszym krokiem w pracy z propriocepcj jest prba
odczucia ciaa tak, jak si ono przejawia. Jest ono wraliwe na wiele sposobw i tylko
sama jednostka moe to odczu. Sprbuj dowiadczy wszelkich dozna pyncych z
twojego ciaa. Pomocne moe by rozpoczynanie od dolnych partii. Poczuj swoje stopy,
dolne i grne czci ng. Skoncentruj si na wszystkich doznaniach, ktre absorbuj
twj uwag. Odczuj miednic, poladki, obszar genitalny. Czy zauwaasz miejsca,
ktre s zimne, ciepe, napite lub takie, w ktrych wystpuj jakie uciski? Co dzieje
si w dolnej czci plecw i w odku? Postaraj si nieco poruszy odek i zauwa,
jakie uczucia to wywouje. Czy jeste wiadomy, jak serce bije ci w klatce piersiowej i
czy zauwaasz jakie napicia w ramionach? Czy moe co ci swdzi? Jakie obszary

ciaa s ciepe, a jakie zimne? A jak si czuje twoja gowa? Twoje ciao jest zbudowane
bardzo indywidualnie, moe chorowa w taki sposb lub doznawa czego, o czym inni
ludzie mog nie mie najmniejszego pojcia. Moe ono rwnie dowiadcza ruchw,
odczu lub archetypowych pozycji, ktre s wszystkim dobrze znane. Jednak chocia
ma ono wiele wsplnego z ciaami innych ludzi, moe mie wicej indywidualnych cech
charakterystycznych ni mgby to sobie wyobrazi.
Jeeli bdziesz rozwija wraliwo ciaa w trakcie medytacji, zaczniesz reagowa
na czynniki, ktrych zwykle nie zauwaasz, takie jak niewielkie zmiany temperatury w
pomieszczeniu, gdzie przebywasz, ucisk ubrania lub cinienie zwizane z wysokoci.
Staniesz si wraliwy i otwarty na doznania, ktrych nigdy wczeniej nie odczuwae.
Zbliysz si do procesu nienia i dokadnie zaobserwujesz, w jaki sposb tworzysz
niezadowolenie i przygnbienie w swoim ciele fizycznym.
Kiedy ju zaczniesz poprzez ciao zauwaa temperatur, ciepo, zimno, napicia,
peny odek oraz bl gowy, moesz zaj si swoimi odczuciami. Najbardziej
skuteczn metod odczuwania ciaa jest pozostawanie w bezruchu, gdy ruchy
odsuwaj uczucia zanim bd miay one szans dotarcia do naszej wiadomoci. Sied
wic bez ruchu i odczuwaj swoje ciao.

SYMPTOMY

Jeeli masz jaki symtom, c za rado, bo bdziesz mg go wzmocni. Sprbuj

odczu go w najdrobniejszych szczegach, zwr uwag jak bl promieniuje w ciele i w
jakim kierunku si rozprzestrzenia. Poczuj towarzyszc mu temperatur, ciepo i zimno,
drenia, uciski, zawroty gowy i nudnoci. Zbadaj gdzie owe nudnoci bior swj
pocztek. Wzmocnij si swojej koncentracji tak, aby mg, gdyby musia, dokadnie
opisa drugiej osobie wszystkie szczegy zwizane z twoimi dowiadczeniami
cielesnymi, i eby mg tak wiernie to przedstawi, aby ta osoba moga odczu twj
symptom w sobie samej. Jeeli nie jeste w stanie odtworzy kadego detalu, wtedy
twoje dowiadczenia proprioceptywne mog pozosta niepene.

WEWNTRZNI LEKARZE

Jeeli dobrze ci idzie medytacja w kanale proprioceptywnym, to jeste w stanie

pracowa z wieloma, a moe nawet ze wszystkimi symptomami bez pomocy terapeuty.
Moesz by rwnie w stanie odkry swojego wewntrznego lekarza. U pewnej kobiety
w trakcie niedawno prowadzonego przeze mnie seminarium wystpia gorczka i
objawy przezibienia podczas medytacji. Wzmocnia ona doznania pynce z ciaa i
poczua, jak gdyby kto dga j noem w gardo. Pracowaa dalej z tym
dowiadczeniem i w wyniku tego poczua si lepiej. W noc po tym seminarium nia, e
spotkaa wewntrznego lekarza, ktry przepisa jej magiczne lekarstwo.
Ostatnio udaem si w teren w poszukiwaniu znaczcej wizji. Poszedem w
szczeglne miejsce u podna lodowca i tam medytowaem, aby w swoich wizjach, w
tym co sysz, czuj oraz w swoim ruchu odnale informacj, ktra bya mi potrzebna.
W swojej wizji ujrzaem ponadczasowego czowieka z lodowca przemawiajcego do
mnie. Wsuchaem si w niego uwanie, a on powiedzia mi, e sensem kadego
ludzkiego ycia, nie tylko mojego, jest sta si kanaem dla kosmicznego procesu. Tak
jak nasze oczy i uszy su jako kanay dla naszej wiadomoci, tak my sami jestemy
uszami i oczami wiata. Powiedzia mi, e takie jest znaczenie ludzkiego ycia - sta si
doskonaym kanaem dla ewolucji naszego wszechwiata. Skay, drzewa i zwierzta,
podobnie jak gry czy rzeki s rwnie szczeglnego rodzaju kanaami. Czy ludzie s
jedynymi kanaami, ktre mog wiadomie wzmacnia dziejce si zmiany i poda za
nimi? Zdawanie sobie sprawy oraz poszerzanie wiadomoci moe rwnie dobrze sta
si naszym etatowym" zatrudnieniem.
Czowiek z lodowca powiedzia mi, i cigle mi si to potwierdza, e poprzez nasze
ciaa przejawia si w bardzo szczeglny sposb uniwersalny duch, i po to wanie je
mamy. Kady czowiek ma wasn indywidualn natur ze wzgldu na swj
jednostkowy cel w tym yciu. Poprzez kadego z nas co ma si przejawi. Najwikszy
bl w yciu bierze si z nieznajomoci tego celu oraz z braku przyzwolenia i akceptacji,
aby szczeglne ciao jednostki wypenio wasne cele i zadania zwizane ze swoj
natur.
Czy te stwierdzenia byy wane tylko dla mnie w tamtym momencie, czy te
miay one warto uniwersaln? Myl, e kady czowiek powinien tworzy swoje
wasne wizje i systemy przekona.

TYPY FIZYCZNEGO CIAA

Podczas jednego z prowadzonych przeze mnie seminariw medytacyjnych

pracowaem z pewnym mczyzn, ktry bezskutecznie prbowa walczy ze swoj
nadwag. W trakcie pracy, wzmacniajc ruch swojego ciaa zacz si wolno porusza.
Jego ciao wykonao asan wieca" (pooy si na plecach i podnis nogi, cisn
biodra rkami, a okcie uoy pasko na pododze a nogi ustawiy si zupenie
pionowo). Nastpnie przeszed do wykonywania asany pug". odek przeszkadza
mu, gdy prbowa przerzuci nogi za siebie na podog, jednak jego ciao domagao si
przyjcia takiej pozycji! Ciar ciaa powodowa, e prawie nie by w stanie oddycha.
Pozosta jednak w pozycji pug" wzmacniajc w ten sposb proprioceptywne
dowiadczenie a do chwili, gdy nie mg duej tak wytrzyma. W tamtym momencie
pojawia mu si wizja. Zmiana kanaw nastpuje automatycznie, gdy wzmacniamy
nasze doznania tak bardzo, jak to jest tylko moliwe, w tym wypadku propriocepcja
przesza w wizualizacj. Mczyzna ujrza w swojej wizji reklam Michelin'a - potnego
mczyzn stojcego pod opon. Powiedzia, e opona jest mikka od zewntrz ale w
rodku posiada elazn struktur.
Waga ciaa bya mu wyranie potrzebna, aby pomc mu w uwiadomieniu sobie,
e to on sam jest tak wanie opon Michelin'a, mikk na zewntrz, lecz tward w
rodku. By zadziwiony swoj wizj, gdy wydawao mu si, e jest saby. Wyobraam
sobie, e ten mczyzna by zdolny do przejawienia poprzez siebie tej szczeglnej czci
wiata, tego jego aspektu, ktry przemawia w sposb delikatny, lecz wewntrz siebie
ma elazn struktur mdroci.
Ciao tego mczyzny niesie w sobie dokadnie to, czego on sam potrzebuje.
Dieta czy zaplanowane wiczenia fizyczne tu nie wystarcz, bowiem potrzebuje on
wiadomoci swej wewntrznej siy.
Podczas innego seminarium medytacyjnego bardzo wysoki mczyzna pracowa
ze s woj tendencj do poruszania si w trakcie medytacji. Wzmocni swoje ruchy i
szybko odkry, e prowadz go one do wyobraenia siebie jako giganta. Kiedy zacz
podnosi si z pozycji siedzcej mia wizj, w ktrej zobaczy siebie stojcego wysoko
ponad wiatem, wznoszcego si ponad swoj matk. Matka, jak opowiada dalej, nie
pozwalaa mu rozwija si i powstrzymywaa jego dowiadczenia zwizane z mioci.

Ten mczyzna potrzebowa wysokiego wzrostu, eby przewyszy swoj matk oraz
inne moce wewntrzne i zewntrzne wobec niego, ktre nie chciay dopuci do tego,
aby mg kocha. Kiedy tak dalej porusza si, nagle w naturalny i spontaniczny sposb
przyj pozycj ciaa, ktra w jodze nosi nazw gra". Ciao kadego z nas jest czym
bardzo szczeglnym, jak widzimy to na podstawie omawianych przykadw, a wzicie
swego ciaa w pene posiadanie, stawanie si tym, co w nim odczuwamy jest zadaniem,
ktre mamy do spenienia na tym wiecie.

RUCH

Zalecam, abycie po trwajcej p godziny medytacji bez ruchu i z zamknitymi

oczami zbadali nastpnie swoj kinestezj, kana ruchowy. Ruch moe by zwizany z
doznaniami wystpujcymi w innych kanaach lub te mona go dowiadcza w sposb
cakowicie samoistny. Niektrzy tancerze, osoby najbardziej uzdolnione ruchowo,
czsto nic nie czuj, nic nie widz ani nie sysz lecz jedynie podaj za swoim
zmysem ruchu.
Aby dowiedzie si czego o ruchu zacznijcie od medytacji nad swoimi uczuciami,
nad tym, co widzicie i syszycie, tak jak to czynilicie do tej pory, a potem wzmocnijcie
te doznania. Sprbujcie nastpnie wychwyci i pody za drobnymi tendencjami do
wykonania jakiego ruchu. Zacznijcie rusza si powoli. Jeeli siedzicie w pozycji lotosu,
moecie odkry, e kiwacie si do przodu i do tyu. Zauwacie swoj potrzeb do
pochylania i odchylania si, co jest zwizane ze zmniejszeniem napicia mini plecw.
Zwrcie uwag na to, co dzieje si w waszej szyi, szczkach oraz wewntrz ust.
Zaobserwujcie jakie ruchy maj miejsce w waszym gardle, gdy koyszecie si na boki.
Jeeli zorientujecie si, e macie ochot wsta, zrbcie to, ale w taki sposb, aby stao
si to najbardziej fascynujc rzecz jak kiedykolwiek w yciu robilicie. Zbadajcie i
przeledcie kady swj ruch. Zauwacie jak skrzypi wam stawy, odkryjcie ich istnienie!
Zbadajcie mechanik ruchw, cigna, minie wewntrzne, a nawet dowiadczenia w
rodku jamy brzusznej, ktre pomagaj w wykonaniu ruchu. Jeeli bdziecie porusza
si naprawd wolno, zajmie wam to mnstwo czasu i pracy, nawet gdy bdzie to ruch
o centymetr w jakimkolwiek kierunku. Ten typ poruszania si naley cakowicie do
obszaru odmiennych stanw wiadomoci. Cieszcie si nim. Jeeli wstajecie,

obserwujcie, co si wtedy dzieje. Wstacie i wyprostujcie si. Sprbujcie stan

najpierw na jednej, potem na drugiej nodze. Ktra z nich jest bardziej obciona
ciarem ciaa, gdy stoicie na obu nogach? Czy moe wolno przestpujecie z nogi na
nog? Czy zaczynacie chodzi? Jeeli tak wanie si przydarza, to zauwacie, co dzieje
si w waszych stopach, obserwujcie ich minie i koci.

JOGA I RUCH

Ten rodzaj medytacji zwizanej z wolnym ruchem poszerza jog, jest pocztkiem hatha jogi. Pozycje ciaa, od ktrych rozpoczynacie swj ruch, do ktrych ten
ruch zmierza lub w ktrych zamiera, s prawie zawsze klasycznymi asanami. Zarwno
Barbarze jak i mnie wydaje si bardzo prawdopodobne, e hatha joga rozwina si z
medytacji zwizanej z wolnym ruchem. Jogowie zaczli porusza si i odkryli, e ich
ciaa potrzeboway, z jakich powodw, przyjmowa okrelone pozycje. Nazwy asan
jogi: kot", kobra", uk" itp. wskazuj w jaki sposb te pozycje ciaa odpowiadaj
okrelonym uczuciom i wyobraeniom.
Wzmacnianie ruchw i odczu cielesnych, kinestezji i propriocepcji, wytwarza
pewnego rodzaj u archaiczn czy te pierwotn form jogi, jog zorientowan na
proces. Moglibymy j rwnie nazwa introwertywn prac z ciaem albo te prac z
procesem. Polega ona na przyzwoleniu, aby nasze ciaa niy". Wzmacniaj swoje ruchy
i podaj za nimi tak daleko, jak pragn ci poprowadzi, a take patrz, co dzieje si w
tobie, gdy to robisz.

ZMIANY KANAW

Na granicy, do ktrej doprowadz ci twoje ruchy, na fizycznym progu

moliwoci twojego ciaa, dziej si procesy wtrne i twoje sny, tam te spotkasz swoje
nice ciao. Sprbuj doprowadzi swoje ruchy do ich kraca i zbadaj swoje progi
(bardziej szczegowo bd je omawia w nastpnym rozdziale), ograniczenia
wasnego ciaa. Postpuj jednak w sposb bardzo delikatny zbliajc si do swoich
granic fizycznych moliwoci, poniewa moliwe jest, e nacigniesz minie, z czego

zdasz sobie spraw dopiero pniej. Celem tej pracy nie jest dokonanie fizycznego
wyczynu, lecz odkrycie tego, kim jeste. Medytuj, ale nie popychaj si zbyt szybko w
stron progu. Ostronie zbliaj si do granicy swoich fizycznych moliwoci, a nastpnie
staraj si utrzyma ciao w tej pozycji.
W takim momencie zmiana kanau wydarzajcego si dowiadczenia da ci
peniejsz informacj o procesie, w ktrym jeste kinestetycznie pogrony. Sprbuj
wykona nastpujcy eksperyment. Zapytaj siebie, jaki obraz jest zwizany z
doznaniem, ktre odczuwasz. Wizja, ktra w wyniku tego powstanie, jest twoim
biologicznym snem, pozycj wyraajc twj moc w danej chwili.
Ruch niesie w sobie wiele procesw i informacji. Nie rb z niego niewaciwego
uytku programujc go lub pozwalajc, aby si jedynie wydarza. Prbuj wychwytywa
te ruchy, ktre przydarzaj ci si spontanicznie, wzmacniaj je, doprowadzaj a do koca,
a nastpnie zmieniaj kanay, aby poszerzy wiadomo tego, co robi twoje ciao.

MOJE CIAO

Nie jestem bardzo elastyczny w fizycznym znaczeniu tego sowa. Ostatnio, gdy
razem z Barbar praktykowalimy jog odkryem, e nienawidz pozycji uk", to znaczy
odginania si do tyu i chwytania si za kostki stp w trakcie leenia na brzuchu. Jak ja
nie cierpi tej pozycji! Przytrzymywaem si za kostki stp tak dugo, jak mogem,
walczc ze sob wszelkimi siami, i nagle, buch, zmieni mi si kana na wizualny i
zobaczyem obraz. I co to byo? elazny Jan, posta z bani! Ujrzaem zaniedbany
aspekt, cie zachodniej cywilizacji, dzikiego czowieka z lasu o prostej, szorstkiej i
nieokrzesanej

osobowoci,

archetyp

pierwotnego

czowieka

odrzucony

przez

nowoczesn cywilizacj. Na granicy mojego fizycznego ruchu pojawia si wizja

nieucywilizowanego faceta, elaznego mczyzny, ktry nie podda si, nie ulegnie, lecz
zawzicie bdzie walczy, aby zachowa siebie. Taka wanie informacja zawarta bya w
moich nacignitych cignach, takie byo znaczenie mojego braku elastycznoci.

WTRNE I MIOKLONICZNE RUCHY

Wiele ruchw wydarza si tak szybko, e mamy trudnoci nawet w ich

zauwaeniu. S to ruchy miokloniczne, to znaczy przypominaj one skurcze, drgnicia

i nage, urywane ruchy, ktre wy stpuj przed zaniciem. Moecie ni na przykad,
e spadacie ze schodw, a ciao reaguje skurczem w momencie upadku", i wtedy, buch,
budzicie si.
W podobny sposb podczas medytacji lub zbliania si do hipnagogicznego5
poziomu dowiadczenia, na ktrym wystpuj wizje i gosy, wasze ciao znajduje si
pod wpywem si zwizanych z procesem nienia, i zaczyna si porusza w ten sam
spontaniczny sposb, jak dzieje si to podczas snu lub w sytuacjach, gdy syszycie gosy.
Musicie wic szybko reagowa! Bdcie uwani i wychwytujcie te niedokoczone ruchy,
wzmacniajcie je, i kiedy tylko jest to moliwe podajcie za nimi a do chwili, w ktrej
si dopeni.
Im bardziej bdziecie wiadomi swoich ruchw tym lepiej bdziecie w stanie
odrni ruch zwizany z procesem pierwotnym, ktry jest tworzony intencjonalnie i
koczy si rwnie w sposb zamierzony, od ruchu zwizanego z procesem wtrnym,
ktry ma charakter miokloniczny. Jeeli jestecie w stanie wychwyci wtrny proces w
kanale ruchowym, to prawie zawsze mona go odnale w waszych snach z ostatniej
nocy.
Taka umiejtno rnicowania ruchw jest niezwykle istotna, poniewa bez niej
kada prba wejcia w autentyczny ruch" czy te staranie si aby, wykorzystujc
twrcze i spontaniczne zdolnoci, wykona taniec z nadziej, e bdzie on oryginalny,
prawdopodobnie zakoczy si niepowodzeniem. Bezporedni drog do twrczego,
autentycznego i niemoliwego do przewidzenia taca wynikajcego z naszego nicego
ciaa s wtrne, niedokoczone oraz niemoliwe do objcia umysem ruchy. To wanie
w takich ruchach, ktre wydarzaj si poza naszymi zamierzeniami mona odnale
informacj zawart rwnie w naszych snach.
Ostatnio pracowaem z pewnym mczyzn nad jego procesem chodzenia.
Chodzenie byo ruchem zwizanym z jego procesem pierwotnym, jednak gdy si
porusza, zda sobie spraw, e czyni to tak, jak gdyby by robotem. Stwierdzi, e ten
sposb chodzenia jest konieczny, gdy umoliwia mu utrzymywanie nad sob kontroli.
Jego procesem pierwotnym, tym, z czym si utosamia, bya kontrola, procesem
wtrnym byo uwolnienie si od niej. Poprosiem go aby nadal si kontrolowa, gdy
5

Hipnagogiczny - przedsenny, wystpujcy w stanach przed zaniciem.

uwaaem, e musi mie po temu istotne powody. Kiedy dalej pracowalimy z jego
sposobem chodzenia, nagle wyzna mi, e cierpi na padaczk i ma napady typu grand
mal.
W tym momencie pojawia si pytanie: co byo pierwsze - kura czy jajko? Czy
jego kontrola bya obron przed atakami grand mal czy te owe napady byy
kompensacyjn odpowiedzi na jego kontrol wobec siebie? W pracy z procesem
rozwaamy pytania dotyczce przyczyn danego zjawiska, wolimy jednak stawia
hipotezy w oparciu o proces, ktry si dzieje. Wobec tego zapytaem go, czy chciaby
abymy razem poeksperymentowali z procesem, bycia poza kontrol, ktry mia
miejsce w zwizku z atakami padaczki. Zgodzi si i w trakcie pracy wyoni si z tego
najpierw twrczy ruch a potem, nagle, pojawia si zo zwizana z dowiadczeniami
ze wczesnego dziecistwa. Wzmacnialimy jego gniewne ruchy, ktre przerodziy si
taniec, pikny i peen wdziku taniec sztuki walki. W jego epileptycznych, wtrnych
ruchach, uwiziona bya jego obrona, wcieko, uraza i sia.
Gdy ten mczyzna chodzi, razem z nim "spacerowao" kilka procesw. Jeden z
nich dotyczy kontrolowania emocji, inny by gniewny i przeciwstawia si kontroli. W
trakcie pracy z procesem pojawi si take inny, taki, ktry przeksztaca obie te formy
czc je ze sob w peen pynnoci i zmiennoci taniec ycia splatajc kontrol z
brakiem pohamowania. Zakrzepnite w czasie dwa stany: kontrola i brak pohamowania
stay si, jak okreliby to Don Juan, sztuk wojownika, "kontrolowanym brakiem
pohamowania". Zorientowana na proces medytacja z ruchem daje nam szans na
szybkie dojcie zarwno do nieznanych stanw wiadomoci, jak i ich twrczej
integracji.

RUCH SAM W SOBIE I DLA SIEBIE

W trakcie medytacji bd zdarza si chwile, gdy odkryjecie, e poruszacie si w

taki sposb, i nic innego poza ruchem nie wydarza si. Nie wystpuj wtedy adne
zmiany kanaw. Moecie na przykad jedynie koysa si w przd czy w ty lub odchyla
si do tyu. W tego typu ruchach i pozycjach cielesnych interesujce jest, e nie
towarzysz im adne informacje pynce z jakiegokolwiek kanau. S to ruchy same w
sobie i same dla siebie. Wydaje si, e jedynym celem ich wystpowania jest funkcja

leczca. Jeeli bdziecie wykonywa je wiadomie, zobaczycie, e leczcy element tych

ruchw polega na masowaniu napitych i penych lku miejsc w naszym ciele.
Praca w kanale ruchowym jest jedn ze szczeglnych cech charakterystycznych
dla medytacji zorientowanej na proces. Staa gotowo do podjcia ruchu wyrnia
prac tego typu spord pewnych wschodnich rytuaw, ktre integruj potrzeb ruchu
poprzez zalecanie, na przykad, aby nowicjusze wstawali od czasu do czasu z miejsc i
chodzili w cile okrelony sposb.

POGRENIE SI W PROCESIE

Kiedy ju zaznajomicie si w wystarczajcy sposb z waszym procesem,

przerywanie medytacji na okresowe chodzenie nie bdzie konieczne, gdy wiadomo
ruchu spowoduje i moliwe bdzie pozostawanie w jednym miejscu na macie do
uprawiania jogi przez kilka godzin bez potrzeby wstawania i rozprostowywania koci. W
czasie tych godzin medytacji moecie pozwala, aby wasz proces zmienia kanay,
moecie najpierw sucha gosw, potem przypatrywa si postaciom ze snw,
dowiadcza wgldw, zapisywa je na kartce, wraca ponownie do siedzenia, a
nastpnie koysa si, wstawa, trz si, ka si na pododze, a nawet zasypia.
Jeeli wszystko to bdzie si dziao przez kilka dni, spowoduje, i coraz bardziej i coraz
gbiej zanurzycie si w wasz proces, a stanie si on czci waszego ycia. Tego typu
samoistne pogrenie si w procesie wydaje si by celem, do ktrego przede
wszystkim dy nasze ciao, my jednak nie jestemy tego wiadomi. Cokolwiek wydarza
si podczas zrytualizowanego czasu medytacji, wszystko jedno czy trwa ona pi minut
czy te pi godzin, jest jedynie migniciem tego, w jak zdumiewajcy i cudowny
sposb mona byoby przeywa ycie!
W tej wanie chwili motyl usiad na moim dugopisie. Nie przerywam pisania,
robi to tylko wolniej, a on nadal nie odlatuje. Rytmiczne ruchy, ktre wykonuje
skrzydami sprawiaj, e z trudnoci widz to, co pisz. Czy to ja jestem motylem?
Zaczynam nad nim medytowa i zwraca moj uwag fakt, e jest on lejszy ode mnie.
To zadanie pisze do was bezstronny wiadek, ktry uwiadamia sobie, e ten ja" z
poprzedniego zdania, ktry pisa i medytowa, jest moim procesem pierwotnym,
podczas gdy motyl utrudniajcy mi pisanie jest moim procesem wtrnym. Czas

przerwa pisanie i dowiedzie si czego wicej o motylu!

VI.
PROGI (GRANICE)
Rne przeszkody i zakcenia, niepokj i zniecierpliwienie, a take trudnoci w
koncentracji uwagi s od wiekw gwnymi problemami zwizanymi z medytacj. Nie
koczce si obroty koa karmy, poruszenia umysu, gosy, ktre pojawiaj si i znikaj,
ruchy, wizje, ble i napicia, owadnicie przez sprawy zwizane z materi czy te przez
kwestie relacyjne uwaa si za najwikszych wrogw osoby uprawiajcej medytacj.
Praca z procesem ocenia wszystkie te zmiany i zakcenia w sposb odmienny. Owe
trudne do poskromienia przeszkody wystpuj w zwizku z dwoma czynnikami, o
ktrych bdzie mowa w tym rozdziale. Mam na myli zmian kanaw oraz progi
(granice).

NIEZMIENNO PRZEKAZU

Dochodzimy do progu, gdy proces ujawnia informacj, ktra jest dla nas trudna
do zaakceptowania. Kana zmienia si na inny, kiedy doszlimy do progu lub gdy jest
odpowiedni czas na to, aby rozszerzy wiadomo o inny obszar. Informacja pozostaje
ta sama, przekaz jest niezmienny, zmienia si jedynie kana. W obu wypadkach
zadziwiajce jest, e wcale nie powoduje to odejcia od tematu. Moecie prbowa
skupia si na jednym procesie, jeeli czujecie, e musicie, co jest przez wiele systemw
medytacyjnych uwaane za wzr, jednak w istocie nie jest to konieczne, gdy ta sama
informacja powtarza si w rnych kanaach za kadym razem, gdy zmienicie przedmiot
waszej uwagi.

ZASADA ZACHOWANIA PROCESU

Wiele lat temu praca ze snem nauczya mnie, e chocia sceny we nie zmieniaj
si, to jednak kada z nich niesie w sobie zasadniczo t sam informacj. Procesu nie
mona stworzy ani te zniszczy, on trwa zawsze", tak naukowiec wyraziby ten fakt.
Proces znika z pola wiadomej koncentracji uwagi, aby pojawi si ponownie w kanale
nie zajtym przez wiadome zdawanie sobie sprawy. Przekaz zaczyna si odrobin

zmienia, gdy tylko go wychwycisz. Sny mog mwi ci, aby podj jakie ryzykowne
dziaanie, ruchy mog prowadzi ci do potykania si i nieomal upadku, ciao moe
przeraa ci powanymi symptomami, ktre si w nim dziej, a twoje relacje mog
prowokowa ci do podjcia szeregu wyzwa i ryzykownych posuni. Jednak gdy tylko
podejmiesz ryzyko, informacja, ktra do tej pory bya obecna we wszystkich moliwych
kanaach, zmienia si.
Powstaje pytanie, co w takim razie powoduje, e zmieniaj si nasze wizje,
dowiadczenia cielesne oraz ruchy. Sdz, e by moe jest to impuls do stania si
caoci i peni, do poznania siebie i poszerzenia wiadomoci we wszystkich
moliwych kanaach.
Tajemniczy punkt, ktry nazywam progiem, jest blokad drogi w danym kanale.
W tym miejscu twj proces zmienia kana, co powoduje, e wiadomo zawiesza si".
Masz, na przykad, sen o kim, kogo nie lubisz, moe o kobiecie, na ktr nie moesz
patrze, gdy zawiera w sobie wszystkie negatywne cechy, jakich najbardziej nie
cierpisz. Mona by powiedzie, e masz prg na t kobiet, std te podczas pracy z tym
snem bdziesz mia tendencj do szukania innych, bardziej atrakcyjnych i
sympatycznych czci tego snu. Jednak pniej moesz, robic zakupy w pobliskim
sklepie, znowu napotka osob o podobnych, negatywnych cechach jak kobieta z
twojego snu. Teraz ta posta znajduje si w kanale wiata, jednak przekaz jest cay
czas ten sam: Zwr uwag na swoje negatywne cechy i dowiadczaj ich.
Jeeli prg ma miejsce w kanale wizualnym, to wystpi odejcie od percepcji
wzrokowej. Normalnie pomylelibymy, e co oderwao nasz uwag, jednak jeeli nie
przerwiemy medytacji zauwaymy, i inny kana - kana wiata - zaczyna pracowa"
przekazujc nam t sam informacj. Ten sam proces rozpoczyna si od nowa w innym
kanale.

KRENIE PROCESU

Moe si nawet zdarzy, e bdzie powtarza si ten sam wizualny proces.

Jeszcze raz doszede do tego samego progu zwizanego z nie znoszeniem 1
negatywnych cech i zaczynasz si krci i kry, jak gdyby w tym samym krgu karmy.

Bez ustanku powielasz te same zachowania, uporczywie nie chcesz nic zmieni i
powtarzasz cigle ten sam motyw, obracasz si stale wok pewnego tajemniczego
miejsca nie zdajc sobie sprawy, e za tym kreniem stoi twj prg na przyjcie
pewnej informacji. Jeeli chcesz wyrwa si z tego krgu, musisz przesta unika progu
i przekroczy go. Jednak nie jest to takie proste, gdy kiedy dochodzisz do progu proces
przecza si, zmieniaj si kanay, medytacja staje si migotliwa, a wiadomo
zaczyna spowija mga. W takiej chwili samotnie pracujesz w medytacyjnych
ciemnociach. Wychwytuj swoje progi, trzymaj si ich i staraj si je poznawa.

WYCHWYTYWANIE PROGW

Istnieje wiele sposobw na dowiedzenie si czego wicej o owych tajemniczych

i niewidzialnych progach, ktre organizuj twoj medytacj. Osobicie znam kilka
metod, ktre mog by w tym pomocne. Jednym ze sposobw jest wzmacnianie
procesw w tych kanaach, w ktrych wystpuj, oraz wychwytywanie tych momentw,
w ktrych zmieniaj kanay lub swoj tre. Mona wtedy sprbowa cofn si, aby
zbada kiedy i gdzie wystpia zmiana.
Ten moment zmiany jest niezwykle istotny, to wanie w takiej chwili stykasz si
z krgiem karmy, z wielk tajemnic zamieszania i merkurialnoci. Musisz by bardzo
szybki, aby wychwyci ten moment. Przeczanie procesu wydarza si tak gwatownie i
w sposb tak bardzo niewiadomy, e wychwycenie progu, ktry strukturalizuje zmian
wymaga, aby by prawdziwym mistrzem. Progi s bardzo delikatne i bardzo trudne do
uchwycenia. Sdz, e najprostsz i najbardziej bezporedni metod, aby zapa te
wymykajce si progi jest najzwyczajniejsza ciekawo i zainteresowanie nimi.
Uytecznym sposobem badania zjawiska progu jest medytacja nad nastpujcymi
pytaniami. Zapisujcie sobie na nie odpowiedzi, uczycie z nich rwnie przedmiot
medytacji, a zrozumiecie struktur wielu waszych autonomicznych procesw.

1. Na jakie obrazy, postacie, przedmioty lub sceny prawie nie jeste w stanie
patrze?
2. Czego nie lubisz sucha/sysze? Jakich gosw lub tonw gosu nie cierpisz?
3. Na jakich emocjach, odczuciach, doznaniach fizycznych lub czciach ciaa

nie znosisz si koncentrowa?

4. Jaki ruch wydaje si by dla ciebie zabroniony?
5. Jakich spraw relacyjnych wolaby unikn, a take jakich ludzi nienawidzisz?
6. Jakich sytuacji w wiecie unikasz lub nie tolerujesz, a take jakie sytuacje s
dla ciebie nie do ogarnicia i zrozumienia?

NIENIE NA PROGU

Jeeli zapisalicie sobie odpowiedzi na te pytania, to bdziecie w stanie odkry,

a nawet przewidzie, jakie bd wasze sny, jako e wydarzaj si one i kr wok
progw, wok interakcji pomidzy pierwotnym i wtrnym procesem. Jeeli znacie
swoje progi w rnych kanaach, to moecie domyli si jakie bd wasze
przypadkowe i twrcze ruchy, jakie synchronicznoci i problemy relacyjne napotkacie w
waszym yciu oraz jakich psychosomatycznych dozna cielesnych bdziecie
dowiadcza. Zapisujcie swoje progi, a medytujc nad nimi i pozostajc z nimi w
kontakcie pracujecie nad centralnymi problemami, ktre organizuj wasz proces, wasz
mit osobisty.
Znajomo swoich progw umoliwia rwnie wykonanie nastpujcego
eksperymentu wrebnego. Kiedy ju zapisalicie swoje progi sprbujcie okreli i
napisa jaki jest wasz proces pierwotny, to znaczy zachowanie, ktremu te progi
przeszkadzaj. Jeeli nie znosicie jakiej osoby, jaka wasza cz jej nie lubi? Jaka cz
waszego zachowania nie moe tolerowa takiej osoby? Odpowied na to jest waszym
procesem pierwotnym.
Nastpnym krokiem jest postawienie sobie I-Chingu, jednak zanim to zrobicie,
sprbujcie domyli si, jaki otrzymacie heksagram. Zrbcie to przy pomocy odpowiedzi,
jakie dalicie na pytania dotyczce swoich progw. Jedna z czytelniczek opisaa ten
eksperyment w nastpujcy sposb:

Wykonaam wiczenie i sprbowaam przewidzie, jaki otrzymam heksagram.

Sdziam, e mgby on by zwizany z agresj. W I-Chingu wyszed mi szsty
heksagram Konflikt". W odpowiedzi na pytanie o progi wizualne zapisaam: zawody
narciarskie w zjedzie ze stromej gry, boks, wojna i zabijanie." Nastpnej nocy nili mi
si ludzie strzelajcy w stron domu, w ktrym byam trzymajc w rkach karabin
maszynowy. Miaam te sen o dwch mczyznach zjedajcych w d po urwistym
zboczu.
Nasuwa si tu interesujca obserwacja, e progi wizualne tej kobiety zawieray
rwnie jej progi ruchowe (jazda na nartach), progi w kanale wiata (wojna) oraz progi
relacyjne (boks). wiczenie to pokazuje, e progi w rnych kanaach pozostaj ze sob
w zwizku oraz strukturalizuj sny i wydarzenia synchronistyczne takie jak heksagramy
I-Chingu. Jeeli znamy swoje progi, moemy przewidzie wiele z tego, co wydarzy si w
naszym yciu!

DEFINICJA PROGU

Teraz, gdy weszlicie ju nieco w kontakt poprzez dowiadczenie z wasnymi

progami, chciabym poda ich definicj, gdy s one niezwykle istotne. Prg jest nazw
nadan dowiadczeniom zwizanym z ograniczeniem, z granic wiadomoci, z
kracem naszej tosamoci. Na granicach procesu pierwotnego odnajdujemy
wikszo powszechnie wystpujcych progw. Okrelenie przez czowieka swojej
tosamoci poprzez stwierdzenie typu: Nie jestem... (tym i tym)" wskazuje na istnienie
progu. Std te przechodzenie progu staje si zawsze ogromnym dowiadczeniem,
czowiek czuje wtedy, e zmienia si jego identyfikacja, towarzyszy temu poczucie
bezadu, zamieszania, zagubienia lub wyzwania.
Granica moe by rwnie wyznaczana przez procesy wtrne. Jeeli jeste mi
i sodk" osob, to twoim procesem wtrnym, na ktry masz prg, jest bycie
nieustpliwym i mniej wraliwym czowiekiem. Moe si rwnie okaza, e kiedy
mylisz o sobie to wcale nie chcesz by mia, co w rzeczywistoci oznacza, e i na to
masz prg! Zarwno pierwotne jak i wtrne procesy s organiczne przez progi, ktre je
od siebie oddzielaj. Jeeli pracujesz ze swoimi granicami, stajesz si, przynajmniej na

krtki czas, pynn i zmienn osob.

WYZWOLENIE

Terminy owiecenie" oraz wolno" zakadaj postaw pen elastycznoci i

otwarcia. Wyzwolenie" w jzyku pracy z procesem oznacza bycie wiadomym swoich
progw oraz zdolno do poruszania si wraz z nimi lub te wok nich. Wyzwolenie
zakada uwalnianie si spod wadzy progw, zarwno na swoje wtrne procesy (co
oznacza, na przykad, bycie nieustpliwym, jeeli tego chcesz), jak i na swoje procesy
pierwotne (to znaczy stawanie si miym, kiedy jest to konieczne). Wyzwolenie jest
oddzieleniem si od progw, od bezustannie krcych procesw, ktre przynosz nam
powtarzajce si, nuce i pozbawione nadziei dowiadczenia yciowe.
W pojciach pracy z procesem pojmujemy wyzwolenie jako element modelu
zmiany, a nie jako cel do osignicia czy utrzymania, jest ono jedynie pewnym
chwilowym stanem w wiecznie zmieniajcym si kalejdoskopie. Istnieje wiele
sposobw sucych osigniciu tego stanu. Mona analizowa swoje sny i
rozpoznawa w nich wtrne procesy, ktre s nam potrzebne. Mona wiczy hatha
jog, pracowa ze swoimi progami w kanale ruchowym, a nastpnie je przekracza. W
poprzednim rozdziale daem przykad elaznego Jana", postaci, ktra pojawia si, gdy
doszedem do jednego ze swoich progw w kanale ruchowym. Praca z t postaci
pozwolia mi na odkrycie nowych sposobw przekraczania swoich progw. Mona te
pracowa z relacj, odkrywa progi, ktre sprawiaj, e oddzielamy si od innych ludzi,
a nastpnie przekracza je i przeywa nowe dowiadczenia wolnoci w przyjani i
mioci. Mona wreszcie pracowa ze wiatem, odnajdywa ograniczajce nas progi i
wkracza na drog oswobadzania si w yciu na tej ziemi.

PRACA Z PROGIEM

Zwyka zachta i nadzieja mog nie wystarczy do tego, by mona byo

przekroczy swoje progi. Jedn z medytacyjnych metod, ktra moe by pomocna w
przechodzeniu progw jest wyobraenie sobie postaci ze snu, ktra mogaby
przekroczy t granic, przez ktr ty nie moesz przej. Mona rwnie przypomnie

sobie, jak w przeszoci pokonywalimy takie progi. Innym sposobem jest pozostanie
na progu i czekanie, patrzc jak twj proces prbuje da sobie rad z zaistnia sytuacj.
Potrzebie wyzwolenia si z mocy progu zawsze towarzysz okrelone wzorce
wewntrzne (takie jak zachta, pojawienie si jakiej postaci ze snu lub pami o
innych podobnych sytuacjach) okrelajce sposb przekraczania granic i otwierania
nowych, nieznanych terytoriw.
Kiedy jeste na progu moesz, zamiast dopuszcza aby powodowao tob
zamieszanie zwizane ze zmian kanaw oraz treci procesu, sam rozmylnie kierowa
tym, co si dzieje, sam zmienia kanay i uywa raz zajtych a raz nie zajtych kanaw.
Jeeli twj umys zaczyna bdzi, wiadomie zmie kana. Jeli za utkne na dobre
w jednym z nich, na przykad w kanale suchowym, zmie go, i na podstawie tego, co
syszae stwrz obraz lub wyprowad z tego taniec.

PROGI I SYMPTOMY

Jeeli pozostaniesz wytrway i nie bdziesz ucieka od zjawisk, ktre dziej si na

progu, przeyjesz zmysowe dowiadczenie tego, w jaki sposb powstaj twoje fizyczne
dolegliwoci, problemy w relacjach, powtarzajce si trudnoci w twoim yciu oraz mit
twojej osobowej egzystencji. Spotkasz si wtedy z t czci siebie, ktra jest jak gdyby
zahipnotyzowana; progi powstaj wskutek istnienia przekona, ktre nie odpowiadaj
obiektywnej rzeczywistoci. Pozwlcie, e dam wam przykad. Pewien mczyzna
cierpicy na chroniczne dolegliwoci zwizane z prostat i pcherzem moczowym
zdecydowa si na medytacyjn prac nad swoimi symptomami. Potem zda mi z tego
nastpujc relacj:

Siedziaem i medytowaem przez dugi czas. Chwil potem zaczem czu swj
pcherz; lekarze orzekli, e wynika to z problemw, ktre mam z prostat. Tym razem
zdecydowaem si odkry, dlaczego nie mog zaj si tym problemem i pracowa ze
swoimi progami. Zauwayem, e bez przerwy przeszkadza mi haas. ona z crk
wtargny do pokoju, w ktrym medytowaem, artujc na temat mojego tak
powanego podejcia do siedzenia. Nastpnie wyszy. Medytowaem nad swoj rodzin
jako przeszkod, jako wyrazem procesu wtrnego, ktry nie idzie w parze z moim
procesem pierwotnym - zawsze zalecae, aby tak wanie postpowa. Sdziem, e

musi by jaki proces wtrny, ale wtedy nie byem jeszcze w stanie zrozumie czym on
mgby by. Czy rodzina bya po to, aby zakca moj powag? W jaki sposb mieliby
oni wskazywa mi drog postpowania?
Medytowaem dalej. Zdecydowaem, e nie wstan, aby odda mocz, lecz
pozwol, by dowiadczenie cielesne doprowadzio mnie do progu. Siedziaem i
siedziaem, a proprioceptywne dowiadczenie cinienia w pcherzu roso coraz bardziej.
Czuem, e za chwil wybuchn. Rs we mnie strach, e mnie rozerwie i umr,
zdecydowaem jednak, i nie przestan. Nagle wypenio mnie bezgraniczne uczucie
czerwieni i staem si balonem zrywajcym si z u-wizi, wzlatujcym ponad wszystkie
moje zahamowania i ponad sam wiat.
Wolno, ogarno mnie uczucie przeogromnej wolnoci i szczcia! Odetchnem bardzo gboko. Wstaem i zaczem taczy paczc ze szczcia i wirujc
wkoo jak szalony. Wiedziaem wtedy, e lki przed mierci, ktre przeladoway mnie
przez cae ycie, wszystkie moje starania i prby ograniczania si w celu stworzenia dla
siebie bezpiecznego miejsca na ziemi byy bezuyteczne. Wiedziaem, e moj
wolnoci jest wolno od tych wanie popdw ku bezpieczestwu. Wbiegem do
kuchni, gdzie wanie siedziaa moja rodzina i jednym tchem powiedziaem im, ebymy
wszyscy razem pojechali na wakacje. Pocztkowo sdzili, e zwariowaem, ale potem
zgodzili si z radoci!
Trudno mi byo si do tego przyzna, ale zdecydowaem si powiedzie im, e
potrzebowaem ich artw na swj temat, e mieli ogromn racj dowcipkujc sobie z
mojej powagi nie tylko dotyczcej medytacji, ale te i wielu innych spraw. Ku memu
zdziwieniu, zamiast mia si ze mnie, co tak wiele razy miao miejsce w przeszoci,
moja ona rozpakaa si i wszyscy zaczlimy paka razem z ni. Operacja prostaty,
ktr planowaem, zostaa na razie odoona, gdy zniky napicia i skurcze w tym
rejonie mojego ciaa.
Opowiadanie tego mczyzny pokazuje, e jego pierwszy prg dotyczy zbadania
blu i napicia w pcherzu. Prawdopodobnie sdzi, e wybuchnie lub umrze, jeeli
wejdzie w kontakt z tymi emocjami. Drugim progiem, ktry przekroczy, byo
przekonanie, e jest on czowiekiem odpowiedzialnym za to, aby ycie szo do przodu".
Sdzi, e umrze, jeeli przestanie dziaa w kierunku wzmacniania swojego poczucia

bezpieczestwa. W trakcie medytacji to, co nazywa skurczem prostaty czy napiciem w

pcherzu, zostao dowiadczone jako napr i presja na wyzwolenie si spod owego
popdu ku bezpieczestwu.

ZMIANY KANAW I ROZWJ CZOWIEKA

Procesy zmieniaj drogi swojego przebiegu i sprawiaj, e tracimy orientacj nie

tylko dlatego, i zmierzaj one w stron progw, lecz rwnie ze wzgldu na to, e s
organizowane przez popd do rozszerzania wiadomoci w tych kanaach, ktre
uprzednio nie byy uywane.
Rozwamy nastpujcy przykad. W trakcie medytacji pewna kobieta zacza
przysypia i nagle pojawia si jej wizja ognistego pioruna. Obraz byskawicy zszokowa
j i poczua, e zaczyna si budzi. Gdy prbowaa nastpnie skupi si i wzmacnia
swoj wizj, niespodziewanie usyszaa gos, ktry mwi jej: Odetnij si od
przeszoci... jak bysk pioruna." Jednak owa kobieta bya cigle zbyt zmczona, aby
posucha si tego zalecenia; tu by jej prg. Dalej wic prbowaa tego sucha,
powtarza te sowa samej sobie i wzmacnia ton owego gosu. Ponownie pojawio si
zmczenie i tym razem kobieta zorientowaa si, e skupia si na swoim ciele. Zacza
je odczuwa i wkrtce okazao si, e zaczyna wykonywa pewn asan jogi, ktra nosi
nazw Ryba" (zob. ry. 10). Wykonaa t pozycj wzmacniajc j poprzez jeszcze
silniejsze otwarcie miednicy i nagle zdaa sobie spraw, e ma wysypk w pachwinie.
Och... aha! Kobieta dokonaa odkrycia. Teraz byskawica" bya obecna w jej pachwinie
pod postaci ognistej wysypki. W ten sposb ta sama informacja pojawia si w jej wizji,
gosie, ktry syszaa, oraz w formie wysypki; kobieta dosza do swojego progu w
jednym kanale i std te przekaz wystpi ponownie w innym. W tym momencie kobieta
zerwaa si na rwne nogi i bya ju gotowa rozway zmiany, ktrych potrzebowaa
dokona w swoim yciu.
Jej medytacja rozpocza si od uczucia zmczenia, to znaczy od dowiadczenia
w kanale propriocepcji. Wzmocnia ten proces i wtedy przeszed on w obraz. Na progu
tej wizji ognistego pioruna nastpia zmiana kanau i kobieta usyszaa gos, ktry mwi,
e ma si zmieni. Ten sam przekaz, ktry by zawarty w gosie, pojawi si nastpnie
w cielesnym odczuciu wysypki, i na koniec w jej ruchu poderwania si na nogi oraz w

gotowoci do przeprowadzenia istotnych zmian w yciu.

Rozpatrujc ten przykad z przyczynowego punktu widzenia powiedzielibymy,
e zmiana kanaw wystpia, gdy owa kobieta czua si niezdolna do dokonania
zmiany pewnych swoich wczeniejszych wzorcw mylenia i zachowania. Jednak ten
sposb patrzenia na spraw jest zbyt ograniczony. Jeeli spojrzymy retrospektywnie na
ca sytuacj zobaczymy, e ze zmian kanaw wynika pewna korzy, a mianowicie
zmuszay j one, aby staa si bardziej wiadoma siebie, aby rozszerzaa swoj
wiadomo siebie na inne obszary. Wysypka wywieraa presj", aby bardziej zdawaa
sobie spraw z tego, co dzieje si w jej ciele, bysk pioruna - aby wizualizowaa, a gos,
ktry si pojawi, aby posuchaa samej siebie. Nie jest wykluczone, e gdyby owa
kobieta po prostu szybciej podja decyzj o dokonaniu zmian, wysypka nie wystpiaby.
Jednak uzdrawianie i zmiany zachowania nie s jedynymi celami naszych procesw.
wiadomo procesu, ktry si dzieje, oraz zdolno do percepcji siebie i wiata na
wiele rnych sposobw to tylko niektre z celw zmiany kanaw oraz istnienia
progw.
Tak wic zacznijcie ponownie od medytacji. Zadajcie sobie pytanie: W jakim
jestem kanale?". Odkryjcie go i wzmocnijcie to, co si w nim wydarza. Jeeli zauwaycie,
e gwatownie zmienia si tre lub nastpuje zmiana kanau sprawdcie, czy nie
przeoczylicie progu. Czy pragnlicie moe czego unikn lub te to, co si dziao byo
zbyt wspaniae, abycie mogli w to uwierzy? Jeeli rozpoznawanie obecnoci progw
nie przychodzi wam atwo, prbujcie poda za zmianami kanaw poszerzajc swoj
wiadomo oraz wiedz o bezkresnych moliwociach poznawania wiata poprzez
rne sposoby percepcji.

VII.
ODMIENNE STANY WIADOMOCI

Dokadnie ten sam proces, ktry sprawia, e wasz umys zaczyna bdzi, moe
by rwnie ratunkiem, gdy utkniecie na dobre podczas dugoterminowej medytacji lub
w chwilach, gdy dojdziecie do kwestii, ktre wydaj si by nie do rozwizania.
Bdzenie umysu jest niewiadom prb dokonania zmiany danego stanu. W tym
rozdziale przedstawi metody zmieniania stanw wiadomoci, ktre s uytecznym
sposobem pracy z wszelkiego typu problemami wystpujcymi tak w trakcie medytacji,
jak i poza ni.
W momentach kiedy dzieje si co przeciwnego do bdzenia umysu, kiedy twj
proces zerodkowuje si i koncentruje na przeraajcych i niesamowitych
zagadnieniach, znajdujesz si w sytuacji bez wyjcia. Uywajc terminw psychologii
analitycznej mona by powiedzie, e zostajesz owadnity przez kompleks: bez koca
powtarzaj si sytuacje, w ktrych syszysz ten sam gos, widzisz t sam twarz czy te
odczuwasz ten sam smutek. Zdolno do przeksztacania tego trudnego i kopotliwego
pooenia jest niezalena od treci kompleksu. Jeeli potrafisz w kategoriach procesu
okreli struktur tego, co si dzieje, moesz zaczyna prac nad sob.
Przez wikszo czasu utykasz na dobre w jednym konkretnym kanale. A jeeli
utkne w takim, ktry jest uywany przez ciebie bardzo rzadko, twoja sytuacja
przypomina pooenie czowieka, ktry znalaz si w obcym kraju i nie zna jzyka, w
jakim mona si tam porozumie. Cecha charakterystyczna dla danego kanau - jego
jzyk - zalewa ci. Wikszo ludzi nie zdaje sobie sprawy z kopotliwego pooenia w
jakim si znajduje i po prostu zaczyna si wtedy czu tak, jak gdyby miaa si
rozchorowa, zwariowa lub nieomal umrze. Albo te, w sytuacjach o mniej
dramatycznym przebiegu, ludzie mog czu si przygnbieni lub niezdolni do dalszej
pracy nad wasn medytacj. Zalecam wam, abycie poznawali wasze progi, odkrywali,
w jaki sposb strukturalizuj one wasz proces, analizowali je i poddawali prbom oraz
przekraczali je, ale nade wszystko, abycie uczyli si sposobw zmiany kanaw.
Pozwlcie, e wyjani wam, jak mona to robi.

WARIACTWO" DZIEJE SI W NIE ZAJTYM KANALE

Osoby, ktre s typami wizualnymi zazwyczaj s zagubione w swojej chaotycznej, nieznanej i nie zajtej propriocepcji. Obawiaj si one tego, e si udusz, e
ich serca przestan bi lub e zostan sparaliowane. Z drugiej strony osoby o typie
proprioceptywnym boj si, e zwariuj albo te maj lki przed potwornymi wizjami
lub dwikami nie do zniesienia. Ludzie, ktrzy s szczeglnie uzdolnieni ruchowo
obawiaj si przekroczenia wasnych granic przez innych lub niemoliwych do
zaakceptowania stwierdze wypowiadanych przez wewntrzne gosy. Wreszcie osoby,
ktre dobrze daj sobie rad w relacjach z innymi ludmi czsto lkaj si owadnicia
przez wewntrzne obrazy i gosy.

ZMIANY KANAW

W opisanych powyej sytuacjach zmiany kanaw mog okaza si bardzo

uyteczn technik. Jeeli trudnoci te maj miejsce w trakcie medytacji, to wiecie w
jakim kanale utknlicie na dobre i moecie go wtedy zmieni. Najprostsz i najbardziej
skuteczn metod zmiany kanaw jest przetumaczenie" dozna dowiadczanych w
kanale nie zajtym na Jzyk" kanau zajtego. Jeeli na przykad muzykowi pojawia si
jaka przeraajca wizja, moe on sprbowa jej posucha zamieniajc j na symfoni
i kontynuujc proces w kanale suchowym.
Osoba, ktra jest typem wizualnym, moe stworzy obraz ruchu, ktry w innym
przypadku bdzie j przeraa. Czowiek uzdolniony ruchowo lub wprawny w
odczuwaniu wasnego ciaa moe przetworzy okropny dialog wewntrzny na
wyodrbnione dowiadczenie cielesne, na przykad przedstawi go w formie walki
prowadzonej przez donie, moe te skupi si na fizycznym dowiadczeniu jakiej
trudnej sprawy relacyjnej i dalej pracowa ze swoim ciaem tam wanie szukajc
rozwizania dla danej relacji. Osoba szczeglnie nastawiona na dowiadczanie poprzez
wzrok czy such moe najpierw odczuwa straszne symptomy fizyczne, by potem

przeoy je na obraz lub pie.

Pewn kobiet, z ktr kiedy pracowaem, owadn lk i uczucie paniki
zwizane z niekontrolowanym dreniem w ciele. Bya ona wzrokowym typem osoby, tak
wic pomogem jej zalecajc, by zmienia kana i uya swojej zdolnoci do wizualizacji.
Zrobia to i wyobrazia sobie przeraajc, trzsc si osob; stworzya te opowie
na jej temat. Ta interwencja umoliwia procesowi przejcie z nie zajtego kanau
propriocepcji w wizualizacj i pozwolia owej kobiecie pracowa dalej z poczuciem
kontroli nad tym, co si z ni dziao.
Inny mczyzna, ktry by raczej suchowym typem czowieka, zacz w trakcie
medytacji obawia si, e moe umrze z powodu procesu dziejcego si w nie zajtym
kanale propriocepcji, ktry dusi go pod postaci ataku alergii. Nalegaem, aby
posucha swojego oddechu i opowiedzia mi jak on brzmi. Mczyzna usysza wtedy
dwik silnika, ktry prbuje zapali w zimny dzie. Fantazja ta przywioda mu na myl
kopoty, jakie mia kiedy wchodzc w bardzo ozib relacj. W trakcie, gdy mi o tym
opowiada przeszed mu atak alergii. Jego proces jak gdyby stara si" spowodowa,
eby zacz porusza si w kanale, ktry by dla niego obcy.
Pewna kobieta miaa z kolei w trakcie medytacji atak astmy, co wywoao u niej
lk przed mierci. Atak osab, gdy za moj zacht opowiedziaa mi o sprawie, ktra
bya dla niej kwesti ycia lub mierci. Nagle bowiem odkrya, jak bardzo zaley jej na
tym, aby przed mierci napisa co intelektualnie wanego. W trakcie pracy zmienia
kana z odczuwania cielesnego na suchowy (opowiadanie) i dlatego moga z poytkiem
dla siebie przeksztaci yciowo wan kwesti.
Inny mczyzna, typ ruchowy, zagubi si z kolei w kanale suchowym - sdzi, e
wewntrzne gosy doprowadz go do szalestwa. Wyzwoli si z omamw suchowych
poprzez odtaczenie gosu" i stworzenie caej osoby z nim zwizanej. Dla wielu osb
du trudno stanowi to, aby doceni dziejcy si proces i poda za jego przekazem,
a

rwnoczenie

zapewni

obserwatorowi

ego

wystarczajce

poczucie

bezpieczestwa, aby mg w proces dopeni. Dokonanie zmiany kanau z nie zajtego

na zajty jest bezsprzecznie uytecznym sposobem dajcym takie bezpieczestwo bez
koniecznoci wypierania informacji pyncych ze nicego ciaa.
Co w istocie dzieje si, gdy dokonuje si zmiana kanau? Powoduje ona
transformacj, przeoenie oraz przemian trudnej do przyjcia wiadomoci lub te

niezwykego Jzyka" na informacj, ktr mona zaakceptowa. Wane jest rwnie, e

dzieje si to bez zmiany treci, a jedynie poprzez przetworzenie jej na jzyk zrozumiay
dla danej jednostki.
Wynika z tego zaskakujca konstatacja. Ot czasami przeraajca i nie do
zniesienia natura niewiadomoci bierze si z nieumiejtnoci jednostki do prowadzenia
pracy wewntrznej w warunkach obcego dla niej kanau, a prawie nigdy nie wynika z
tego, e sama niewiadomo jest nie do zniesienia!

KUNDALINI

Przypomina mi to sen pewnej kobiety, ktrej przyni si przeraajcy w

podpezajcy ku niej. Kobieta obudzia si w szoku.
Swoj medytacj rozpocza od odczuwania wa w swoim ciele - by obecny w
postaci niekontrolowanego drenia. Owo poczucie wystpio tak automatycznie i poza
jakkolwiek kontrol, e byo dla niej absolutnie nie do zniesienia i wpada w panik.
Jednak nadal, tak dugo jak moga, dowiadczaa trzscego si wa, a potem
zmienia kana na ruchowy - z zawodu bya tancerk. Jej kanaem zajtym by ruch,
staa si wic choreografem dla dre w swoim ciele. W trakcie dalszej pracy
znajdowaa si na przemian to w ruchu, to znowu w proprioceptywnych wibracjach.
Trwao to okoo p godziny, a nastpnie wibracje objy cae jej ciao i kobieta wpada
w jeden, z najbardziej cudownych tacw jakie kiedykolwiek widziaem. W by jej
autentycznym tacem, mocami pochodzcymi z jej snw i prbujcymi przebi si do
ycia, Jani, ktra janiaa wewntrz niej. Kobieta przeya dowiadczenie Kundalini,
to znaczy dowiadczenie, jak porusza ni wewntrzny duch.

SPRZYMIERZENIEC WOJOWNICZKI

Don Juan Matus, szaman opisywany przez Castaned, stosuje ciekaw i

uyteczn metafor dla opisania wielkich kompleksw i przeszkd wystpujcych w
yciu. Mwi on o sprzymierzecach" oraz zbrojnych tarczach". Dla wikszoci ludzi

jest rzecz niezwyk spotka swoich sprzymierzecw podczas medytacji, jednak

czasem tak si zdarza, jak w przypadku opisanego uprzednio snu o straszliwym wu.
Sprzymierzeniec to, wedug Don Juana, szczeglna moc, mdro niewiadomoci
czowieka, ktra moe mu suy pomoc i wprowadzi go w yciu na drog, na ktr
nie mogaby go wprowadzi adna ludzka istota. W czasie medytacji sprzymierzeniec
pojawia si najczciej w postaci budzcego groz ataku takiego jak wystpienie
symptomw fizycznych, gosw, halucynacji, ruchu lub wizjonerskich postaci oraz w
formie synchronicznoci.
Mityczna wojowniczka ujarzmia sprzymierzeca, odkrywa tajemnic zakce i
przeszkd, ktre on tworzy, i czyni z niego swojego sojusznika wchodzc z nim w walk.
Zgodnie z szamask tradycj wojowniczka musi przygotowa si do takiej walki
poprzez rozwinicie zdolnoci do konfrontacji z nieznanym oraz tworzc sobie tarcze.
Przerzucenie procesu do gwnego kanau byoby jedn z owych tarcz wojowniczki",
ktrych uywa ona w chwilach gdy czuje, e ulega. Uywajc poj pracy z procesem
powiedzielibymy, e szamaski akt spotkania sprzymierzeca wyraa si poprzez
natrafienie na silny sygna przeraajcego dowiadczenia, ktre wydarza si w nie
zajtym kanale. Nie chodzi o to, aby jedynie wej w dowiadczenie i zintegrowa je,
ale eby rwnie dobrze pozna sam nie zajty kana, poczu si w nim jak u siebie w
domu. ciek wojownika byoby natomiast naprzemienne zmienianie zajtych i nie
zajtych kanaw.

WICZENIE

Tarcza wojownika moe si przyda, ale nie dostaje si jej ju gotowej do uytku.
Jest ona raczej czym, co musimy stworzy zanim spotkamy sprzymierzeca! Techniki
zmiany kanaw mona rozwija w dokadnie taki sam sposb, jak mona wiczy jog
aby wzmocni kondycj fizyczn.
Przeczanie propriocepcji na wizualizacj mona praktykowa w nastpujcy
sposb. Najpierw poczuj rne doznania wewntrz swojego ciaa, a nastpnie uczy
obraz na ich podstawie. Jeeli na przykad czujesz si zmczony sprbuj wyobrazi
sobie jak wyglda osoba zmczona jak sytuacj-otrzymasz w ten sposb symboliczny
wyraz swojego zmczenia. Zajmij si tymi odczuciami z ciaa, ktrych dowiadczasz w

tym momencie, i znajd dwik lub ruch, ktry jest do nich adekwatny. Jeeli jeste
drczony przez jaki dwik czy gos, to czy moesz odczu go w swoim ciele? A jeli tak,
to w jakim miejscu? Wpraw w ruch owo dowiadczenie wewntrznego gosu. Czy
moesz uczyni obraz na jego podstawie?
W ten sam sposb mona postpowa z wizjami. Pomyl o obrazie lub scenie,
ktra jest dla ciebie trudna. Posuchaj jakie dwiki towarzysz temu wyobraeniu, ale
wtedy nie patrz tylko suchaj. Albo te sprbuj odnale tak cz swojego ciaa, ktra
jest adekwatna do tego obrazu i przeksztacaj go w oparciu o fizyczne doznania.
Dokadnie przy uyciu tych samych metod mona pracowa ze swoimi snami. Zajmij si
postaci ze snu lub jak jego scen, znajd odpowiednik tego w ciele i fizycznie wejd
z tym w interakcj. * Bardziej szczegowo zajm si tym tematem w nastpnym
rozdziale.

TRUDNOCI I KOPOTY

Wikszo trudnoci wydarza si w nie zajtych kanaach. Wyobramy sobie, e

jeste w trakcie wykonywania wicze jogi i przeywasz raj na ziemi, rodzaj samadhi.
Ale nagle pies, ktry znalaz si w pomieszczeniu medytacyjnym, zaczyna szczeka.
Jeste tak bardzo przywizany do swego proprioceptywnego dowiadczenia samadhi,
e nie znosisz tego, co robi pies. Jednak co nowego chce si dla ciebie wydarzy.
Trudnoci i przeszkody s wtrnymi procesami, od ktrych prawdopodobnie nie
bdziesz w stanie uciec. Posuchaj wic szczekania psa i zmie kanay, poczuj go w
swoim ciele, sprbuj wykona adekwatne do tego ruchy, a moesz wtedy nagle odkry,
e znajdujesz si w stanie, ktry od bardzo dawna by ci potrzebny.

ODMIENNE STANY WIADOMOCI

W rozdziale drugim wspomniaem krtko o odmiennych stanach wiadomoci.

Mwiem wtedy, e kady z nas ma dwa procesy: pierwotny i wtrny. Proces pierwotny
to ten, z ktrym si utosamiamy, wtrny natomiast zdaje si nam przydarza, tak jak
pies, ktry zaczyna szczeka lub niespodziewany gos pojawiajcy si w naszej gowie
albo te nagy bl odka. Wtrny proces czsto przebiega w kanaach, ktre nie

podlegaj naszej kontroli, z ktrymi si nie utosamiamy albo te nie uywamy zbyt
czsto.
Jeeli jeste na przykad osob, ktra odnosi sukcesy w biznesie i jadc rano do
pracy zostajesz zatrzymana przez wypadek na drodze, twoim pierwotnym procesem
jest punktualna osoba robica zawodow karier, za twoim procesem wtrnym jest
rozlunienie, zwolnienie tempa swoich dziaa. Proces wtrny wydarza" ci si,
przeszkadza ci, budzi zdziwienie oraz irytacj. Powinnicie o tym pamita w trakcie
medytacji, jeeli co wam si przydarza, to jeli jestecie wystarczajco elastyczni,
moecie zmieni stan waszej wiadomoci wychwytujc dziejcy si proces wtrny.
wiadomo w konwencjonalnym znaczeniu tego sowa odnosi si do procesu
pierwotnego, do tego, z czym si utosamiamy i co nie chce, aby mu w czymkolwiek
przeszkadzano.
Kiedy medytujecie, to zazwyczaj wasz proces pierwotny ma zamiar medytowa.
Moe on wykonywa w ten sposb dobr robot, osiga owiecenie, zadowala
nauczyciela medytacji, dy do bycia lepszym od innych adeptem medytacji,
przeywa znaczce dowiadczenia, rozlunia si lub stara si by kim bardzo
mdrym. Czymkolwiek jest wasz proces pierwotny rozpoznacie go poprzez opozycj do
tego, co wam przeszkadza. By moe wtrnym procesem, ktry sprawia trudnoci jest
potrzeba by zasn, podczas gdy wasz proces pierwotny zamierza medytowa. Kim jest
ta osoba w was, ktra chce pj spa? Jeeli zmczenie jest przez was odbierane w
kanale proprioceptywnym, uczycie obraz tego odczucia i zobaczcie, kim jest ta osoba.
Moe si zdarzy, e to co si okae zaskoczy was i natychmiast poczujecie si
przebudzeni.

ZABAWNA MEDYTACJA

Procesy pierwotne i wtrne jako takie zmieniaj si w czasie i moe si to zdarzy

nawet w cigu piciu minut. Jeeli w trakcie medytacji odkryjesz, e kurczowo trzymasz
si swojego procesu pierwotnego, rb tak dalej, ale zwr uwag na to, jak to robisz.
Trzymaj si go wiadomie i nie pozwalaj, aby cokolwiek ulego zmianie. Sprbuj
zauway, jak pracuj twoje minie, aby tak si dziao i stwrz obraz na podstawie
tego dowiadczenia.

Stwarzaj swj proces pierwotny w sposb rozwany i przemylany. Zwr uwag,

ktrych kanaw do tego uywasz, a ktre pomijasz. Moesz mie z tym cakiem niez
zabaw. A teraz, kiedy znasz ju swj proces pierwotny, uyj kanau nie zajtego aby
zmieni swj stan wiadomoci. Moesz to robi w dowolnym momencie, kiedy siedzisz
ze znajomymi, prowadzisz samochd lub gdy samotnie medytujesz. Dla osoby
medytujcej wszystko jest medytacj.
Co w istocie dzieje si, gdy zmieniasz stan wiadomoci? Zmienia si twoja
wiadomo, przedmiot twj ej koncentracji, owietlajc proces wtrny, na ktry do tej
pory nie zwracae uwagi. Nic si nie zmienio, oprcz tego, e twoja uwaga skupia si
na czym innym. Podczas medytacji pracujesz nad wiadomoci przedmiotu swojej
koncentracji, nad rozszerzaniem jej oraz sprawianiem, aby bya bardziej tolerancyjna i
lepiej umiaa sobie radzi z yciem i jego trudnociami.
Teraz, na przykad, utosamiam si z rozmow" z wami. Sysz siebie jak mwi,
podczas gdy pisz do was. I jednoczenie zauwaam, e temu procesowi pierwotnemu
przeszkadza proces wtrny: do domu wesza Barbara, gdy chce pracowa wewntrz.
Jeeli chodzi o mnie, to moje ciao chce przebiec si po play. Sdz, e jest to czas aby
zmieni swoj wiadomo, zmieni kanay, porusza si - a wic do zobaczenia
wkrtce. Zamierzam teraz zmieni kanay oraz swoj tosamo. Cze.

CIERPIENIE

Wszystkie rodzaje cierpienia maj przynajmniej jedn wspln cech

charakterystyczn. Czowiek cierpicy jest ofiara rzeczy lub osoby, ktra jest
przeladowc i to cierpienie tworzy. Kady radzi sobie z cierpieniem na swj wasny
indywidualny sposb. Ludzie umierajcy walcz ze swoim losem, przynajmniej na
pocztku. Pniej mog mie sny i dowiadczenia cielesne, ktre sprawiaj, e si z nim
godz i przestaj walczy ze swoim cierpieniem.
Czym bardzo niezwykym jest, aby czowiek chcia wiadomie solidaryzowa si
czy te utosamia z t czci siebie, ktra tworzy jego cierpienie. Wszyscy staramy si
raczej pozostawa w swoim pierwotnym procesie, ktry nienawidzi przeladowcy.
Jednak kady z nas, oczywicie niewiadomie, staje si takim przeladowc, a
nastpnie cierpi nie wiedzc nawet, dlaczego tak si dzieje.

O NIEZDOLNOCI DO MEDYTACJI

Tak dugo, jak niewiadomie utosamiasz si z ofiar i nie zdajesz sobie sprawy
z tego, kto jest twrc blu, masz poczucie niemonoci ruszenia dalej. To wanie ten
czynnik, a take niezdolno do penego dowiadczenia cierpienia s przyczynami tego,
e cierpienie trwa dalej. Jeeli nie jeste w stanie medytowa, oznacza to, e
utosamie si jedynie z jedn czci dramatu: przeladowca - ofiara, i utracie nader
wan pozycj metakomunikatora, ktry moe pracowa z caociowym procesem.
Wiele osb, ktre bardzo cierpi, mwi, e nie jest w stanie medytowa. Ich
problem polega na tym, e utosamiaj si one z rol ofiary twrcy blu, i staraj si
radzi sobie z przeladowc poprzez unikanie go. Dlaczego dzieje si tak, e prosta
zmiana kanaw i zwyke opowiedzenie historii o osobie cierpicej jest tym ludziom tak
bardzo pomocne? Z punktu widzenia pracy z procesem przyczyna jest bardzo prosta tacy ludzie czuj si lepiej, gdy zmienili swoj tosamo. Nie identyfikuj si ju z
ofiar, lecz staj si bezstronnymi obserwatorami, twrcami, osobami opowiadajcymi
histori. Uprzednie cierpienie wynikao z ich niewiadomoci.
Jung czsto mwi, e metod na zmniejszenie cierpienia jest odnalezienie
znaczenia trudnych zdarze. Takie odnalezienie znaczenia osabia cierpienie poniewa
odkrywa cel, dla ktrego one wystpuj. Jest to rwnie prawdziwe jeeli chodzi o
odnalezienie metakomunikatora, czy te obiektywnego obserwatora, ktry stoi na
zewntrz dramatu dziejcego si pomidzy przeladowc a ofiar. Jeeli utosamiasz
si tylko zjedna czci siebie, nie masz wtedy metakomunikatora, nie ma wtedy nikogo,
kto byby zdolny do pracy z t czci ciebie. Nie moesz zdecydowa czy dalej j bada,
wzmacnia j , czy nawet amplifikowa bl, poniewa jeste nim. Jedn z przyczyn, dla
ktrych pracujemy nad sob jest nawizywanie kontaktw z rnymi aspektami siebie,
stwarzanie sobie moliwoci do stawania si nimi oraz pozwalanie im, aby wychodziy
na wiato dzienne.
Im wicej pracujesz nad sob, tym mniej utosamiasz si tylko z jedn swoj
czci i coraz wicej zaczynasz metakomunikowa. Dlatego te nawet gdy czujesz si
pogrony przez jaki bolesny i trudny element losu pamitaj, e istnieje moliwo
zmiany kanaw oraz tosamoci, ktra pozwala na pogbienie przekazu i szersze

zrozumienie historii twojego cierpienia. Moesz si czu na przykad nieszczliwy, ale

nie odbiera ci to moliwoci uczynienia obrazu tego, kto cierpi i opowiedzenia historii o
tej osobie. Sdz, e najwikszym darem, ktry ofiarowuje nam medytacja, jest fakt, i
dziaa ona w sposb automatyczny i z nie sabnc si we wszystkich moliwych
stanach - czuwania, snu a nawet piczki.

PRZYKAD CHOROBY

Kiedy kto jest chory moe ni, e si dobrze czuje lub w trakcie medytacji
dowiadcza momentw zdrowia. Taka sytuacja jest moliwa, gdy bl fizyczny, tak jak
kady inny proces, wydarza si tylko jednej czci osobowoci czowieka. Kiedy osoba
cierpica medytuje, twrca blu jawi si jako cz ciaa, posta ze snu lub jako duch.
Ta cz, twrca choroby", nie czuje blu. Jeeli zamienisz role i zaczniesz pracowa z
twrc blu zamiast jedynie zajmowa si procesem pierwotnym, to znaczy ofiar,
umoliwi to prac z wasn chorob poprzez wzmacnianie jej symptomw oraz badanie
treci w nich zawartych. Czsto dzieje si tak, e symptomy znikaj, gdy tylko nabior
znaczenia.
Przypomina mi to pewn kobiet, ktra podczas jednego z moich seminariw
odczuwaa silny bl z powodu chorego garda. Pocztkowo jedynie pokadaa si
cierpic z gorczki i wyczerpania. Nagle jednak przypomniaa sobie, e moe przecie
medytowa i zdecydowaa si bardzo dokadnie zbada swj bl. Kiedy zacza to robi
odczua swoje chore gardo jak gdyby byo ono lodowatym, ostrym kawakiem metalu.
W ten sposb zmienia kana z propriocepcji na wizualizacj. Poczua, e taki ostry
przyrzd" tworzy w bl w gardle i nie moga pj dalej za tym procesem.
Zdecydowaa si wic zmieni swj tosamo i sta si t metaliczn broni.
Przesanie, ktre od niej dostaa brzmiao: Jeste zbyt mia i za bardzo mikka!
Wstawaj i przesta wreszcie by taka przeraona, gdy masz wygosi swoj opini na
jaki temat!" Ku memu zdziwieniu zintegrowaa t informacj wchodzc w konflikt z
samym gosem, ktry jej to mwi. Staa si twarda i metaliczna" sprzeczajc si z nim
i zdecydowaa, e bdzie zapisywa swoje opinie nie wygaszajc ich na zewntrz. Bl
garda natychmiast jej przeszed.

CIERPIENIE W RELACJACH

Jeeli chodzi o trudnoci wystpujce w relacjach midzyludzkich, to jednym z

gwnych dozna jest poczucie bycia ofiar dziaania drugiej osoby, ktra jest wobec
nas paskudna zdradza nas, ozible traktuje lub opuszcza. Ta druga osoba staje si
naszym procesem wtrnym. Gdy masz due trudnoci w relacjach musisz wtedy przez
cay czas myle o drugiej osobie, nienawidzi jej, kocha, tskni lub unika, zarwno
w swoich fantazjach jak i poza nimi. Wewntrzna praca w trakcie medytacji nad tymi
problemami moe przynie du ulg. Jedn z metod jest czucie si nadal ofiar,
podczas gdy druga osoba jest twoim przeladowc. W ten sposb postpujemy przez
cay czas, jednak tym razem chodzi o to, aby czyni to rozmylnie i ze wiadomoci.
Alternatywn drog jest zamiana tosamoci i prba stania si swoim procesem
wtrnym zmuszajcym ci do znoszenia gbokich cierpie.
Utosamienie si z przeciwn stron relacyjnego problemu powoduje, e stajesz
si mieszank swojego pierwotnego i wtrnego procesu. Bardzo zalecam podjcie tego
rodzaju prby, albowiem jeeli tego nie zrobisz, bdziesz stawa si t z" czci w
sposb niewiadomy zarwno wobec siebie jak i innych ludzi, a takie rozwizanie jest
mniej konstruktywne ni czynienie tego w sposb wiadomy.
Pozwlcie e opowiem wam zabawn histori. Tego lata moje sprawy uoyy si
w taki sposb, e musiaem spotyka si z wieloma osobami. Spowodowao to, e
zaczem si czu jak ofiara przeladowana przez ludzi. W kocu udao mi si znale
nieco spokoju i samotnoci, gdy uciekem do swojego domu na play. Odetchnem z
ulg i wtedy nagle, tamtego ranka, usyszaem jak kto dobija si do moich drzwi. Do
diaba" - pomylaem -nie mam tu telefonu ani skrzynki pocztowej, jak ktokolwiek
mg mnie tu odnale?" Okazao si, e bya to moja dawno nie widziana przyjacika.
Byem absolutnie wcieky. Jednak dlaczego w takim razie umiechaem si, gdy
w kocu, kilka godzin pniej, poprosiem j, aby sobie posza?
Pniej medytowaem nad t kwesti i odkryem, e, peen psotnych uczu
zaczem skupia si na Barbarze, ktra rwnie medytowaa. Czuem si jak figlarz i
zdecydowaem, e zaczn jej przeszkadza. Teraz ona staa si moj ofiar, a ja byem
zym" przeladowc. Barbara zdenerwowaa si i powiedziaa, ebym siedzia cicho.
Zaczem znowu medytowa, ale figlarz pojawi si ponownie mwic: Ty guptasie,

nie powiniene nikogo za mnie przeprasza ale mnie zintegrowa. To wanie ja

umiechaem si w tobie gdy dawno nie widziana przyjacika wysza, gdy cieszyem
si z jej odwiedzin. Ona podobnie jak ja jest kim, kto przeszkadza ci w osigniciu spokoju! Wiesz jak fajnie jest sprawia kopoty? Sprbuj tylko a zobaczysz!"

VII.
SAMODZIELNA PRACA ZE SNEM I Z CIAEM
Ostatniej nocy nio mi si, e pewna kobieta daa mi pikn, staroytn, chisk
latarni. By to nieduy przedmiot wielkoci mniej wicej ludzkiej doni, dugi i
kwadratowy z malekimi ornamentalnymi malowidami. A przeznaczeniem tej maej
latarni byo, wyobracie sobie, wisie nad moim telefonem i czajniczkiem do herbaty w
moim gabinecie. Czsto uywam tego czajniczka podczas pracy. Uwielbiam pi herbat,
tak w samotnoci, jak i z moimi klientami.
Hej, przebud si teraz, myl, e to by pikny sen, ale o co w rym wszystkim
chodzi? Jakie mam skojarzenia z telefonem? Nie znosz go! Stale dzwoni i nie mog
sobie da z tym rady. Zamiast zatrudni kobiet na peny etat zaoyem sobie
automatyczn sekretark. A mj czajniczek? Naprawd go uwielbiam. Och, by on
rdem wielu inspirujcych kontaktw z rnymi ludmi. Picie herbaty z drugim
czowiekiem jest wspaniaym rytuaem, rozluniajcym i dajcym ogromn satysfakcj.
Czasami miaem nawet fantazje o mistrzu picia herbaty na sposb Ze, ktry potrafi
uczyni z tego prawdziw sztuk.
Ale co ten sen ma wsplnego ze mn? Wanie ulotniem si na tydzie w gry,
eby uciec od telefonw i jestem tu zupenie sam. Czy ten sen oznacza, e powinienem
wprowadzi wicej erosa do swoich relacji i pracy? Intelektualne przypuszczenia, ktre
mi si pojawiaj, brzmi prawdziwie, ale mnie nie satysfakcjonuj.
Poniewa jestem w medytacyjnym nastroju, dam sobie spokj z komputerem i
pjd na spacer. Chc uwolni si od tego, co robi i zbada swj proces nienia.
Teoretycznie rzecz biorc sdz, e aby mc w peni zrozumie sen trzeba poczu swj
wasny proces nienia. Zaczynam wic to robi i orientuj si, e patrz na zewntrz i
ciesz si socem, ktre wysya promienie po niebieskim niebie owietlajc pokryte
niegiem szczyty gr. Siedz i samo patrzenie sprawia mi ogromn rado. Uwielbiam
tu by. - Buch! Teraz znaczenie snu staje si dla mnie jasne poprzez malownicz
reprezentacj procesu, ktr dowiadczam. Sen oznaczao, co obrazuje: chisk
latarni, owietlenie chiskiej drogi, Tao, regu rzdzcych telefonami do mnie i moj
komunikacj z ludmi. W tej chwili sen ma zwizek z moim pisaniem, wyraa mj
kontakt z tob, czytelniku.

W trakcie pisania tej ksiki czsto czuj si zmczony. Powinienem pj na

spacer, nacieszy si grami a potem wrci i troch z tob porozmawia. Ale nie mog
tego zrobi, mam na to prg. Wystpuje u mnie raczej tendencja do pozostawania przy
telefonie zbyt dugo, wspczujc z osob, ktra potrzebuje pomocy, i zachowujc si
tak, jak gdybym mia do energii, aby mc t pomoc jej ofiarowa. Ostatecznie koczy
si to poczuciem, e jestem cierpic ofiar wykorzystywan przez ludzi! Moim
pierwotnym procesem jest niesienie pomocy, moim wtrnym - bycie taoist i podanie
za swoim zmczeniem.

MODELE PRACY ZE SNEM I Z CIAEM

Paradygmatem ukrytym za opisan powyej prac ze snem, ktry wyznacza

sposb mojej pracy ze snami i z problemami cielesnymi jest niewiedza dotyczca tego,
co oznaczaj sowa sen" i ciao". Dlatego te gdy kto opowiada mi sen, myl sobie,
e sowo sen" jest oglnym terminem oznaczajcym nic wicej jak tylko dowiadczenie,
ktre wydarza si osobie picej. Tak wic sucham, patrz i czuj, aby dowiedzie si
co czowiek, z ktrym rozmawiam, rozumie przez sowo sen".
Ograniczam swoje teorie do minimum. Nie myl, e sny s kompensacjami,
chocia w wikszoci wypadkw tak wanie jest, ani te, e s one procesami, ktre
prbuj si wydarzy, cho rwnie i to jest prawd dla wikszoci ludzi. Nie rozpatruj
snw pod ktem wypierania spraw zwizanych z seksualnoci, cho wiele z nich tym
wanie jest, ani te, e s one czym, co chce si wydarzy tu i teraz, chocia w wielu
wypadkach taki wanie jest ich sens. Nie sdz, aby sny byy krlewsk drog" do
niewiadomoci, poniewa ciao jest te tak sam drog, ani te, e naley wypytywa
klienta o skojarzenia z nim zwizane, cho wielu ludzi ma potrzeb, aby to robi. Nie
uwaam, eby sny trzeba byo odgrywa, cho u wielu osb pojawia si to w sposb
spontaniczny, ani te, e s one przekazem pochodzcym z innego wiata, chocia
wiele snw okazuje si nie w sobie takie informacje.
W istocie nie zajmuj si snami - zajmuj si procesem nienia. Dlatego te
utrzymuj, e nie mam adnej teorii snw. Metod, ktra w codziennej pracy ze snami
okazaa si najbardziej podniecajca, uyteczna i praktyczna, jest podanie za tym, co
nieznane. Najbardziej pozytywny oddwik ze strony moich klientw otrzymywaem,

gdy udawao mi si zapomnie o sowach sen", ciao", bl", sprawa" i o innych

terminach, ktrych znaczenia nie rozumiaem w peni, a zamiast tego staraem si
odszuka ten wanie proces, ktry wydarza si przede mn. Dlatego te pracuj
uywajc paradygmatu zwizanego z procesem, a nie przy pomocy okrelonej teorii
snw, gdy taka teoria zazwyczaj pomija ciao, ktre jest yw niewiadomoci w
danym momencie.

Koncepcja procesu pojawia mi si kilka lat temu po napisaniu ksiki p.t.

Dreambody 6 . Znalazem si wtedy w martwym punkcie. Napisaem Dreambody w
oparciu o paradygmat psychologii analitycznej, jednak nie byem ju duej w stanie
dopasowa wynikw mojej pracy do formuy analitycznego mylenia. Czuem si tak,
jak gdybym eglowa po otwartym morzu w dziurawej dce . Prbowaem j ata tak
dugo, a doszedem do punktu zwrotnego. Gdybym skonstruowa inn dk,
mgbym wej w konflikt z pewnymi ludmi, ktrzy j przed laty zaprojektowali.
Jednak zdaem sobie wtedy spraw, e czas i energi, ktr wkadam aby naprawi
star dk, mona byoby powici budowie nowej. Majc now dk mgbym
wyj w morze i dopyn nawet dalej ni udawao mi si to do tej pory. Tak wic z pewnego rodzaju smutkiem, obaw i podnieceniem zabraem si za budow nowej dki, tej,
na ktrej teraz razem pyniemy. Jej konstrukcja opiera si na modelu poprzedniej,
chocia moe wydawa si, e pynie jak gdyby nie miaa przeszoci. Dlatego te
zawsze z mioci odnosz si do Junga, gdy to naprawd od niego zaczerpnem
pomys, e sny s swoimi wasnymi rozwizaniami. Procesy wyjaniaj si same przez
siebie.

O PRACY ZE SNEM

Jeeli podasz za procesem ludzi, ktrzy maj sny, zauwaysz, e pewne osoby
automatycznie zaczynaj tworzy asocjacje ju w trakcie opowiadania snu. Z tego
rodzaju ludmi powinno si pracowa uywajc tych skojarze. Inni z kolei natychmiast
wchodz w dialog z postaci ze swojego snu, std te techniki stosowane w terapii

A. Mindell Dreambody, Los Angeles, Sigo Press, 1982. Wyd. pol. nice Ciao. Rola ciaa w odkrywaniu Jani.
Wyd. Rebirtjing, Opole 1993.

Gestalt lub metody aktywnej wyobrani s tymi sposobami, ktrymi dysponuj oni do
pracy ze swoimi snami. S te osoby, ktre zaraz po opowiedzeniu snu zapominaj o
nim i poruszaj inny temat. Pewni ludzie zaczynaj gwatownie gestykulowa, kiedy
dochodz do okrelonej partii snu - dla tych odpowiednia bdzie praca z ruchem. Kady
klient czy klientka ma swj wasny sposb pracy ze snem. Sny s procesami, ktre
prbuj si wydarzy.
Osoba, ktra pracuje z procesem nie musi dobrze zna rnych technik
stosowanych w pracy ze snem. Teoretycznie rzecz biorc powiniene umie odnale
waciw form pracy w osobie, ktra dany sen nia. Jednak aby mc to zrobi musisz
by bardzo wiadomy. Musisz pracowa ze snem, a nastpnie obserwowa oddwik
klienta.
Model procesu jednoczy w sobie rnorodne kierunki psychologiczne i sprawia,
e praca ze snem i praca z ciaem, medytacja oraz uzdrawianie, poszukiwanie
objawienia i medycyna, s ze sob powizane bardziej ni kiedykolwiek przedtem. W
ramach tego modelu rne dowiadczenia czowieka, takie jak problemy cielesne,
trudnoci wystpujce w relacjach midzyludzkich, sny i fantazje, pozostaj ze sob w
zwizku.

PRZYKAD PRACY ZE SNEM

Pewien mczyzna przez cae swoje ycie pracowa jako dozorca. Zapisa si do
mnie na terapi z powodu swoich problemw z sercem. Jednak kiedy przyszed, w ogle
nie pamita o blach serca i opowiedzia mi nastpujcy sen. niem, e ludzie
wtargnli do mojego domu. Byli pijani i zupenie si ze mn nie liczyli. Opanowali cay
dom a potem po prostu rozsiedli si, spokojni i rozlunieni." Opowiadajc ten sen
pooy do na piersi w chwili kiedy mwi wtargnli". Zapytaem go w jakiej czci
ciaa znajduje si jego dom". Po chwili, widocznie pamitajc o tym, co zrobi,
odpowiedzia: W sercu".
Zapytaem go wtedy w jakiej czci swojego ciaa umiejscawia pijanych ludzi. W
rkach" - odpar. Spontanicznie zacz mwi, e ostatnio podczas pracy poczu si
zupenie wyczerpany i straci ca energi w rkach. Mia serdecznie dosy suenia
ludziom i caego swojego zawodu. Cigle wpada w konflikty ze swoim szefem. Chcia

zmiany, nowego ycia. Ale przecie" - powiedzia - musz wrci do pracy." Kiedy to
mwi, ponownie pooy do na piersi. Zapytaem go, co czuje. Wanie powrci bl
serca" - odpar. Wpu pijanych" - zaproponowaem. Jego dolegliwoci sercowe
zwikszaj si, gdy nie liczy si z sob i zmusza do pracy pomimo, e wcale tego nie
chce. Wpuszczenie pijanych" oznacza pozwolenie na to, aby czasowo podda si woli
tej swojej czci, ktra chce aby usiad spokojnie, rozluni si i nie pracowa tak ciko
dla innych. Jednak ten jego aspekt nie jest dopuszczany do udziau w decyzjach,
stanowi mniejszo".
Pijani z jego snu wtargnli do jego serca, tak jak we nie opanowali pokoje w
jego domu. Wyczerpanie zwizane z wykonywanym w yciu zawodem przejawio si
poprzez jego rce. Prby nie dopuszczenia pijanych" spowodoway wystpienie
kopotw z sercem. Mczyzna natychmiast poj znaczenie snu, gdy dowiadczy
swoich dolegliwoci sercowych w powizaniu z uczuciami, ktre mia wobec pracy.
Praca ze snem poruszya jego ciao i spowodowaa, e poczu si lepiej.

WPYW WYZNAWANEGO PARADYGMATU NA SPOSB PRACY

Gdybymy spojrzeli na sen tego mczyzny z punktu widzenia teorii kompensacji

zrozumielibymy pewien aspekt jego psychiki. Jednake poniewa wyznawany
paradygmat organizuje to, na co patrzymy i co widzimy moliwe jest, e nie
zauwaylibymy jak kadzie do na sercu. Gdybymy uwaali, e sen przedstawia
wyparte i nie przepracowane problemy z dziecistwa, umoliwioby to nam
rozpatrywanie jego trudnoci w pracy w kontekcie nierozwizanych problemw z
rodzicami, ale w ten sposb moglibymy nie uwzgldni jego obaw przed bezporednim
zagroeniem ycia. Gdybymy poprosili go, aby odegra rne postacie ze snu, a on
odpowiedziaby, e nie jest w stanie tego zrobi, zaczlibymy stara si ujawni jego
problemy w relacji z ojcem. Poszczeglny paradygmat czy te przekonanie pasuje do
konkretnej sytuacji, std te kady jest konieczny i waciwy, jednak nie musi by
odpowiedni dla danego klienta.

SAMODZIELNA PRACA

PIERWSZY KROK: PARADYGMAT

Opisuj tak szczegowo rne modele pracy, poniewa maj one ogromny
wpyw na sposb, w jaki prbujemy sobie radzi w sytuacji, kiedy jestemy sami. Jeeli
nie jeste w stanie pracowa nad swoimi snami, moesz sprbowa pomyle Jak"
pracujesz nad sob zamiast czu si winny, e nic ci si nie udaje. Jakie s twj e
aktualne przekonania na temat tego, jak naley ze sob pracowa? Jaki paradygmat
stoi za twoim sposobem mylenia? Na czym polega twoja metoda pracy? Zapisz to
wszystko. Jeeli masz swj wasny sposb, ktry uwzgldnia rne podejcia, zastanw
si czy opiera si on na skojarzeniach, odgrywaniu, uywaniu aktywnej wyobrani,
interpretowaniu wypartego materiau czy te na wizualizacji.

DRUGI KROK: SAMODZIELNIE CZY Z DRUG OSOB

Drugim etapem jest podjcie decyzji czy chcesz pracowa samodzielnie nad
sob. Praca z drug osob moe by pomocna, gdy dotykasz problemw, co do ktrych
oszukujesz siebie samego. Wnosi ona jednak dodatkowo spraw relacji, a poza tym, z
takich czy innych powodw moe by trudne znalezienie kogo, kto bdzie w stanie
poda za twoim indywidualnym, wewntrznym procesem. W takich przypadkach
prawdopodobnie zdecydujesz si na samodzieln prac.

TRZECI KROK: ZAPISYWANIE

Zapisz swoje progi, dziwaczne sny, ktre miewasz, problemy cielesne, ktre ci
interesuj, trudnoci relacyjne i synchronicznoci, ktre ci si przydarzaj, opisz swoj
sytuacj zawodow itp. Nastpnie okrel, na czym koncentruje si twoja uwaga i co
chciaby osign. Czy szukasz rozwizania jakiego problemu? Czy te chciaby
dowiedzie si czego wicej o sobie? A moe potrzebujesz wicej energii?

CZWARTY KROK: PODAJ ZA PROCESEM

Medytuj. Podaj za swoim procesem, gdy kry po rnych kanaach i zapisuj
rezultaty swojej medytacji. Staraj si by wiadomy tego, co si z tob dzieje, a take
porwnuj wyniki z tym, co mylae rozpoczynajc medytacj. Zauwaysz wtedy, e

medytacja odzwierciedla i dopenia niedokoczone sceny z twojego snu.

PITY KROK: PROGI, KANAY I ZMIANA TOSAMOCI Po wykonaniu tej pracy

moesz czu, e wszystko zostao dopenione i zakoczone. Jeeli jednak wynik jest taki,
e wprawdzie rozumiesz swoje sny i problemy cielesne, lecz mimo wszystko nie jeste
w peni usatysfakcjonowany, sprbuj rozway nastpujce kwestie, ktre czsto s
przyczyn problemw wystpujcych w trakcie medytacji.

PROGI. Zbadaj swoje progi. Zapisz je i odkryj sposb w jaki organizuj one twoje
sny i problemy cielesne. W przedstawionym powyej przykadzie dozorca mia prg na
zwyke rozlunienie si i nie dbanie o ludzi.

ZMIENIAJ KANAY. Zmieniaj kanay, w ktrych pracujesz. Jeeli pracowae

wizualnie, sprbuj ruchu; poruszaj si wraz z doznaniami, ktre widziae. Jeeli
natomiast pracowae w ruchu, usid i napisz dialog prowadzony z samym sob.
Jeeli pracowae z problemem fizycznym i nie jeste zadowolony z procesu,
ktry si ujawni, sugeruj aby sprbowa go namalowa . Poczuj swoje ciao a
nastpnie zrb jego obrys na duym kartonie. Nastpnie bez zastanowienia wypenij
tak narysowan sylwetk tym, co jak sdzisz jest w rnych miejscach. Dalej podaj za
artystycznym procesem. Jeeli jaka zamalowana cz z jakichkolwiek powodw
ciga twoj uwag, wzmocnij to powikszajc j na kolejnym rysunku lub namaluj z
wiksz dokadnoci i szczegami. Jeeli uye tego samego koloru malujc rne
czci swojego ciaa, jest to wskazwk, e czci te s zwizane z tym samym
procesem. Postaraj si uy tego koloru bez zastanowienia, nie wpywajc na to, co si
przez niego ma przejawi, i odkryj, co prbuje si w ten sposb wyrazi.

UTOSAMIANIE SI Z ROL OFIARY. Sprawdzaj, czy nie znajdujesz si we

wadzy jednej tylko tosamoci. Jeeli identyfikujesz si z ofiar i odczasz od siebie
przeladowc, uwaaj na to, kto" pracuje z twoim snem. Jeeli bdzie nim
przeladowca, praca wewntrzna bdzie dla ciebie ranica; w takiej sytuacji to nie ty
pracujesz nad swoimi czciami, lecz jedna z nich pracuje nad tob. Moe si zdarzy,
e wanie takie odkrycie jest procesem zawartym w twoim nie.

KANA CIAA W PRACY ZE SNEM

Sny moemy zrozumie jeszcze dokadniej, jeeli przeniesiemy je do kanau

cielesnego. Kiedy to pisz przypomina mi si znowu mj sen o chiskiej latarni. Teraz
interesuje mnie, w jaki sposb ten sen odnosi si do mojego ciaa. Tak wic zapytuj
siebie, gdzie w ciele czuj ow chisk latarni. Po kilku minutach zaczynam odczuwa
j w gowie, w miejscu pomidzy uszami. Teraz, w poowie medytacji, pytam siebie
gdzie w moim ciele znajduje si telefon.. . Odpowied brzmi: w gardle. A gdzie jest
czajniczek? W moim sercu.
Obecnie rozumiem swj sen w sposb fizyczny. Miaem w gardle uczucie
suchoci, lecz sdziem, e jest to wynik zimnego, grskiego powietrza i wysokoci.
Odczuwaem rwnie duo siy oraz mocny ucisk w klatce piersiowej, co sprawiao, e
gboko oddychaem. Moja gowa czua si dobrze, adnych blw, przezibie,
panowao tam due oywienie. Tak wic moja praca z ciaem skada si z tego, co dzieje
si dokadnie w tym momencie. Zawieszenie latarni nad telefonem i czajniczkiem
oznacza pozwolenie aby wawo i oywienie wadao moim gardem: musz przesta
mwi zanim wyschn", zaniemwi. Czas pj na narty. Sprbujcie teraz
popracowa z wasnym snem.

IX.
PRACA NAD RELACJ
Relacja nie jest zazwyczaj przedmiotem medytacji. Dlatego te wiele medytacyjnych procedur uzupenia specjalna przysiga, taka jak synny lub Bodhisattwy,
ktry gwarantuje, e osoba medytujca po osigniciu owiecenia pozostanie na
poziomie czowieka dla dobra innych ludzi (zob. Trungpa 1984). Zgodnie z trdy ej
buddyjsk nowicjusz lubuje, e nie wejdzie w samadhi, lecz pozostanie tutaj dla innych,
aby pomaga im a do momentu, kiedy bd w stanie razem z nim pody ku
wolnoci.
Istnieje pikna opowie ilustrujca ten rodzaj lubowania1. Pewien mdry i
owiecony krl Indii mia sen, e jego poddani zostan zatruci przez ze deszcze i w
wyniku tego oszalej. Ostrzeg wic swj lud o nadchodzcej katastrofie, ale jego
wysiki byy daremne. Kiedy nadeszy deszcze, ludzie pili wod i popadali w szalestwo
tak, jak przewidywa to sen krla. A c on sam zrobi w tej sytuacji? Rwnie napi si
wody i oszala, aby pozosta ze swoimi poddanymi.
Opowie o odwanym krlu jest metafor skierowan do tych, ktrzy chc
opuci ten wiat i zmczeni lub przygnbieni jego szalestwem nie mog znale celu
dla dalszego ycia. Istnieje jednake bardziej subtelny przekaz tej historii. w krl nie
by po prostu odwanym czowiekiem, by on rwnie jednostronny. Mg by
owiecony tak dugo, jak dugo pozostawa krlem, a nie zwykym czowiekiem. Musia
wic powrci do zwykego, codziennego ycia, aby i tam osign owiecenie.
Rezygnacja ze stanu owiecenia oznaczaa dla krla wiadome dowiadczenie,
jak szalonym moe sta si w zetkniciu z codziennymi problemami takimi, jak
zarabianie pienidzy, opiekowanie si dziemi, dokonywanie zakupw w zatoczonym
sklepie oraz pozostawanie w penych radoci, ale i napicia zwizkach.
Decyzja krla o wypiciu trucizny jest podjciem przez niego postanowienia o
wejciu w samsar, w wiry i odmty ycia. Wane, a jednoczenie przeraajce jest
abymy zdali sobie spraw, e owiecenie krla nie uwalnia go od szalestw tego wiata.
Prawdziwe owiecenie oznacza wejcie w wiat i stanie si tak szalonym jak reszta ludzi!
Wielu duchowych przywdcw nie jest w stanie udzieli nam pomocy w trudnociach

yciowych, gdy nie dowiadczyli oni w wystarczajcym stopniu swojego wasnego

szalestwa zwizanego z tym wiatem. Brawo dla naszego krla Indii!
Moesz albo dobrowolnie zoy lub Bodhisattwy i pozosta tutaj, aby pomaga
innym ludziom, albo te zostaniesz zmuszony wbrew sobie, aby sta si Bodhisattw.
wiat moe wywoywa w tobie przygnbienie, moesz chcie opuci swoje ciao i t
planet, moesz te odmawia udziau w szalestwach dziejcych si na tej ziemi,
jednak dla wikszoci z nas nie ma wyboru - musimy w tym wszystkim uczestniczy.
Wszyscy musimy oddycha oraz pi kwane deszcze. Wszyscy te musimy y w
napiciach zwizanych z potencjalnymi i toczcymi si wojnami.
Don Juan powiedziaby, e dla duchowego wojownika, ktrego interesuje
stawanie si sob, wiat jest miejscem doskonaym. Realistyczne owiecenie oznacza
dzisiaj aktywno polityczn, wymaga zwizkw zarwno z najbliszym, jak i dalszym
otoczeniem. W tym rozdziale bd zajmowa si procesami relacyjnymi z najbliszym
otoczeniem, w nastpnym skoncentruj si na procesach globalnych.

NAJBLISZE OTOCZENIE: KANA RELACJI

Kiedy stale fantazjujesz o drugiej osobie i nie moesz zintegrowa jej lub jego
zachowa ani te odnale ich w sobie, znajdujesz si w kanale relacji. Pozostajesz w
nim, kiedy nie jeste w stanie uciec od mylenia o drugim czowieku, od darzenia go
mioci lub nienawici albo te utosamiania si z nim. Zawsze jeste w relacji do
czego. Dowiadczenia, ktrych doznajesz w trakcie samotnej medytacji mona
rozumie jako cz twojego oddwiku na wiat lub kosmos. Kiedy przebywasz z
drugim czowiekiem twoje reakcje mona rozpatrywa jako cz twojego zwizku z
dan osob.

PRACA WEWNTRZNA

Jeeli nie istnieje moliwo, aby pracowa nad problemem relacyjnym razem z
drug osob, ktra jest we zaangaowana, poniewa nie ma jej w pobliu, jest
nieosigalna lub te nie chce rozwizywa z tob trudnoci wystpujcych w waszym
zwizku, musisz wtedy radzi sobie z tym sam. W takim przypadku masz wiele

moliwoci; niektre z nich przedstawiem w poprzednich rozdziaach.

Introwertywn metod radzenia sobie z trudnociami jest spostrzeganie i
rozumienie problemw relacyjnych jako czci samego siebie. Oznacza to, e druga
osoba lub te inni ludzie s pojmowani jako wtrne procesy, ktre sprawiaj ci kopoty.
Medytacyjna praca nad relacj moe rozwija si poprzez zwyke zauwaanie tego, co
twj proces stara si spowodowa. Sposobem na to jest uwane podanie za
dowiadczeniami, ktre maj miejsce w rnych kanaach oraz pozwalanie, aby sam
proces odnalaz wasne rozwizanie tego problemu.
Bardziej bezporedni i szybsz metod uwolnienia si od cierpienia jest
przyjrzenie si, posuchanie oraz poczucie drugiej osoby, a nastpnie postawienie sobie
medytacyjnego pytania, w jaki sposb przypominasz t osob. Mona te wyobrazi
sobie trudnoci, jakie wystpuj w relacji z tym czowiekiem i obserwowa wasne
zachowania w tych sytuacjach. Postaw sobie pytanie, na jakie swoje progi natrafiasz
bdc w kontakcie z dan osob. A take, w jaki sposb nie jeste wolny w tym zwizku
i co powstrzymuje ci od zachowa zgodnych z impulsami i popdami, ktre
odczuwasz.
Inn uyteczn metod introwertywnej pracy z relacj jest wizualne wyobraenie sobie osoby lub ludzi, z ktrymi masz problemy. Sprbuj poczu ich w swoim
ciele, przypomnij sobie ruchy, jakie wykonuj, a nastpnie zrb odwany krok i sta si
nimi. Postaraj si wyglda tak jak oni, mw i poruszaj si jak oni i sprbuj odkry, w
jaki sposb jakoci w tym zawarte mogyby by ci potrzebne. Wgld, ktry bdzie
wynikiem tej pracy, zadziwi ci.

PRACA ZEWNTRZNA

Jeeli moliwa jest praca nad problemem relacyjnym razem z drug osob, ktra
jest we zaangaowana, doradzabym aby zrobia to, a rwnoczenie w trakcie pracy
przypatrywaa si sobie. Uywaj swoich oczu i uszu do dowiadczania drugiej osoby, ale
take staraj si zaobserwowa sygnay, ktre dziej si w tobie. Wiele problemw w
relacji mona bardzo szybko rozwiza poprzez wychwycenie i odsonicie procesu
stojcego za wiadomymi i niewiadomymi przekazami wysyanymi przez drug osob,
to znaczy za jej podwjnymi sygnaami. Bardziej szczegowo zajmuj si t kwesti w

innym miejscu (patrz str. 106-107). Czytelnikw zainteresowanych bardziej

wyczerpujcym przedstawieniem pogldw na prac z relacjami odsyam do swojej
ksiki The Dreambody in Relationships7.
Chciabym obecnie zaleci pewien sposb postpowania przy pracy z drug
osob nad problemami wystpujcymi w zwizku. Opiera si on zarwno na teorii
relacji, jak i na praktyce medytacyjnej. Filozofia tej metody zawiera si w przekonaniu,
e adne z partnerw nie moe wygra ani przegra konfliktu, ktry dzieje si w zwizku;
obie strony albo wygrywaj albo przegrywaj. Natomiast najlepsz drog do
odniesienia zwycistwa w konflikcie relacyjnym jest dokonanie odkry na swj wasny
temat. Proponowany przeze mnie typ pracy relacyjnej moe by stosowany w kadej
sytuacji, jest on natomiast szczeglnie uyteczny w wypadku osb, ktre nie s
nastawione na kontakt werbalny, lub ktre miay wtpliwoci przystajc na prac
relacyjn. Metoda ta jest rwnie skuteczna w pracy z maymi dziemi, z osobami silnie
zaburzonymi oraz w sytuacjach, gdy kto czuje si zablokowany w relacji z drugim
czowiekiem.

NIE REAGUJ OD RAZU

Usid z czowiekiem lub z ludmi, z ktrymi chcesz pracowa nad relacj i okrel
swoje podejcie do problemu, a nastpnie popro, aby druga strona przedstawia swoje.
Kiedy ju usyszysz ich punkt widzenia, nie reaguj od razu, lecz daj sobie czas i zacznij
medytowa nad tym, co dzieje si w tobie w odpowiedzi na ich stwierdzenia. Zamiast
tak, jak zwykle po prostu zareagowa sownie, bezporednio i w sposb niewiadomy,
zatrzymaj si i daj sobie do czasu, aby okreli, co si w tobie dzieje. Nie popdzaj si.
Powiedz partnerowi, e przerwa, ktr robisz, nie ma na celu odizolowania si, lecz
suy zbadaniu samego siebie. Takie dziaanie ju samo w sobie rozaduje w znacznym
stopniu wikszo problemw relacyjnych.

PATRZ I ODCZUWAJ

A. Mindell The Dreambody in Relationships, London, Routledge and Kegan Paul, 1987; wyd. pol. nice ciao w
zwizkach, Warszawa, 1992.

We pod uwag sytuacj, kiedy kto ci zoci. Nie reaguj od razu i poczuj, co si
w tobie dzieje, uyj do tego swojej propriocepcji. Nie mw o tym, lecz najpierw postaraj
si poczu to w sobie. Zrb przerw, odczuj to, a potem wzmocnij swoje odczucia. Czy
serce bije ci szybko? Czy cinienie krwi wzrasta? Czy chciaby uciec? A moe raczej
chciaby kogo zabi?
Sprbuj nastpnie zmieni kanay, zachowujc jednak proces. Poczuj w swoim
ciele wszystko, cokolwiek by to byo, a potem stwrz obraz na bazie tych odczu.
Upewnij si, e wizja, ktra powstaa, odwzorowuje twoje uczucia, a nie jest jedynie
prb ucieczki przed emocjami. Nie unikaj emocjonalnego szalestwa tej planety! Jeeli
czujesz wcieko, a potem pojawia ci si obraz ptaka szybujcego po niebie, to
zmienie nie tylko kanay, lecz rwnie procesy! Wypare swj gniew i zastpie go
czym innym, gdy ptak nie zawiera w sobie tej samej intensywnoci emocjonalnej, co
uczucie wciekoci. Bd wic ostrony i nie dopu, aby twoja zo zostaa zablokowana. Bardziej przekonywujcym przejawem zmiany kanaw w takiej sytuacji
byaby moe wizja niedwiedzia grizzly, ktry prbuje kogo pore, taki bowiem obraz
zachowuje ten sam proces.

UJAWNIJ SWOJ WCIEKO I WEJD Z NI W INTERAKCJ

Nastpnym krokiem, ktry masz do zrobienia jest wejcie w interakcj z

wyobraeniem tego, co dzieje si w twojej propriocepcji. Usilnie zalecam, aby robi to
na gos tak, aby twj partner mg widzie i sysze, e tak postpujesz. Czynic to
powodujesz bowiem, e cz relacji, ktra dotd bya dowiadczana przez was w
sposb niejawny, uzewntrznia si i staje czci systemu komunikacji midzy wami.
Jeeli nie wprowadzisz tej postaci i nie. bdziesz wiadomie z ni pracowa, spowoduje
to, e utosamisz si z ni w sposb niewiadomy.
Niewiadoma identyfikacja z jak swoj czci oznacza, e zaczynasz
zachowywa si wobec swojego partnera tak, jak gdyby dziao si to we nie. Taka
sytuacja powoduje wpadnicie w bdne koo, a niemono wyrwania si z niego
tworzy cierpienie, ktre byoby do uniknicia.
Pewien mczyzna bra kiedy udzia w jednym z moich seminariw. Wyszed
wtedy wanie z wizienia, gdzie zosta osadzony z powodu niekontrolowanych atakw

wciekoci. Gdy tylko mnie zobaczy natychmiast wpad w co, co wydawao mi si

paranoidaln zoci. Zacz mnie oskara o rzeczy, ktrych w aden sposb nie
mogem zrobi. Przez pewien czas prbowaem rozwiza konflikt w sposb
bezporedni, jednak moje wysiki byy bezskuteczne. Zauwayem jednak, e w duchu
poniaem go uwaajc, e jest psychotykiem. Zdecydowaem, e dam sobie troch
czasu na prac wewntrzn, aby poczu i zobaczy, co si we mnie dzieje. Poczuem, e
serce bije mi bardzo szybko, a moje ciao obficie si poci. Przez dusz chwil pozostaem z tymi doznaniami proprioceptywnymi, a kiedy poczuem, e wzmocniem je w
wystarczajcym stopniu, zmieniem kanay i na podstawie swoich dowiadcze
cielesnych stworzyem obraz. Ku swemu zmartwieniu zobaczyem czerwonogow
kobiet miotajc si z wciekoci, walc w ciany pokoju i wykrzykujc, e
wyrzdzono jej krzywd. Przemwiem do niej na gos stojc naprzeciwko owego
mczyzny.
Moja droga czerwonogow diablico" - powiedziaem do niej - stracia
kontrol nad sob, ale twierdzisz, e to inni oszaleli. Nie rozumiem dlaczego tak szybko
wpadasz w zo. Czy jeste rozwcieczona, gdy wpada w rozpacz i boisz si, e ten
mczyzna nigdy si nie zmieni? Moe tak si stanie, a moe nie. Czasami uwaa si, e
bogowie dokonuj tego, czego nikt inny nie jest w stanie spowodowa. Daj szans temu
mczynie!"
Zanim jeszcze miaem okazj sprawdzi, jaki skutek wywar w dialog na t
wewntrzn posta, mczyzna zaama si i wybuchn paczem. Powiedzia, e nikt
nigdy nie da mu szansy ani te nie wierzy w niego. Obydwaj spakalimy si i zy
rozpuciy bloki istniejce w naszej komunikacji. Moglimy ju usi razem i
natychmiast porozmawia o naszych problemach. Obydwaj wygralimy bitw - on
poczu si zrozumiany, a ja odkryem swoj czerwonogow diablic.

TWORZENIE POSTACI ZE SNU

Moesz zaobserwowa, jak tworz si takie wewntrzne postacie, jeeli bdziesz

introwertywnie pracowa ze swoimi relacjami. Gdy w trakcie medytacji kto odzywa si
do ciebie, zaczyna ci to przeszkadza i wpadasz w zo. Jeeli nie podchwycisz tego, co
ci przeszkadza, odczasz to od siebie i powrci to do ciebie w snach. Pamitam na

przykad pewien okres w swoim yciu, kiedy czsto medytowaem i staraem si by

bardzo opanowany. Ktrego dnia podesza do mnie moja crka chcc si ze mn
pobawi. Zachowaem si mio wobec niej, jednak gdy zamknem oczy zobaczyem
reakcj, ktr od siebie odsunem, bo nie chciaem jej mie; ujrzaem posta
paskudnego i nieprzyjemnie zachowujcego si mczyzny. Ujawniem go i zaczem
zachowywa si jak on, bawic si z moj crk postaci, ktra pojawia si w mojej
wizji. Medytacja i praca wewntrzna, ktr dokonuje si w wiecie rzeczywistym
wymaga tego typu wiadomoci.

PODWJNE SYGNAY

To wanie te postacie ze snu, ktre od siebie odczasz s tymi twoimi czciami,

ktre potrzebujesz lepiej pozna oraz wprowadzi w ycie. Pojawiaj si one regularnie
w twoich snach oraz w twojej komunikacji z otoczeniem. To wanie owe podwjne
sygnay" s czci budzcych zamieszanie przekazw, ktre wysyamy. Podwjny
sygna jest niewiadom reakcj, ruchem ciaa wyraajcym wewntrzn posta ze snu,
z ktr si nie utosamiasz. Dla przykadu, przeszkoda, ktra zaistniaa w kontakcie z
moj crk, musiaa znale swj wyraz w postaci moich zaczerwienionych policzkw
czy te jako przyspieszenie rytmu oddychania. Gdybym wzmacnia te doznania
proprioceptywne, odkrybym t sam informacj, ktr niosa w sobie wizja
nieprzyjemnie zachowujcego si mczyzny.
Jeeli pracujesz wewntrznie nad sob, potrzebujesz jedynie niewielkiej pomocy,
aby mc odkry niewiadome ruchy swojego ciaa oraz proprioceptywne odczucia, z
ktrych bior one swj pocztek. Medytacja zorientowana na proces sprawia, e atwiej
mona wej w kontakt ze swoim nicym ciaem przejawiajcym si w relacjach z
innymi ludmi.
Mechanizm wystpowania podwjnych sygnaw podczas komunikacji z drug
osob jest nastpujcy. nice ciao wyraa si rwnoczenie w wielu kanaach.
Wizualna posta ze snu moe pojawi si w twojej propriocepcji albo te w ruchach
ciaa. W wyniku tego wykonujesz pewne gesty, jak gniewne zmarszczenie brwi lub
szybkie i gwatowne ruchy rk, ktre mona odnale w twoich snach i symptomach
fizycznych. Tego typu gesty, podobnie jak zwizane z nimi postacie ze snu, s

archetypowe, a efekt jest taki, e ludzie bdnie sdz, i je rozumiej. Kade z nas
niewiadomie wychwytuje te gwatownie wystpujce ruchy i zazwyczaj je
dezinterpretuje. Tak wic podwjne sygnay s twoimi postaciami ze snu, s wtrnymi
procesami, ktre ludzie wok ciebie odbieraj poprzez ruchy twojego ciaa.
Twj partner czy partnerka reaguje bezwiednie na te sygnay. Moe ona wpa
w zo na ciebie nie wiedzc nawet, dlaczego tak si dzieje. Jeeli twoja partnerka nic
o tym nie wiedzc zaczyna si zoci, jest szansa, e ty te wpadniesz w gniew, cho
oboje moecie temu zaprzecza. Rezultatem moe by sytuacja, w ktrej oboje
zaczynacie na siebie wrzeszcze, e wcale si nie zocicie! To wanie nazywam
relacyjn zup"!
Mora tej historii jest taki, e powiniene sta si bardziej wiadomy podwjnych
sygnaw, ktre wysyasz oraz wnie je do komunikacji z partnerk w sposb bardziej
wiadomy i konstruktywny. Jedn z metod, aby mc to zrobi jest wykonanie
nastpujcego wiczenia. Pomimo, e jest ono wyrwane z kontekstu, przedstawia
jednak pewn koncepcj, jak mona poradzi sobie z podwjnymi sygnaami w
sytuacjach, kiedy si pojawiaj.

EKSPERYMENT RELACYJNY

Popro przyjaciela, aby powiedzia ci co, co zwykle zatrzymuje dla siebie, co,
co mu si w tobie podoba lub nie podoba. Nastpnie zamiast zareagowa, tak jak to
normalnie czynisz, sprbuj pomedytowa nad tym, co si w tobie dzieje i wejd z tym w
interakcj w obecnoci swojego partnera.
Przychodzi mi do gowy zabawny przykad tego wiczenia, ktre obserwowaem
kiedy w trakcie prowadzonego przeze mnie seminarium. Pewien mczyzna powiedzia
jednej z uczestniczek, e naprawd bardzo j lubi, a kobieta zamiast zareagowa od
razu tak, jak to zwykle czynia, zagbia si w sobie, aby poczu swoje doznania w ciele.
Bya w stanie odczuwa jedynie swoje serce, ktre stawao si coraz wiksze".
Uczynia wic obraz tego wielkiego serca i nagle zobaczya kartk, jak wysya si w
dniu witego Walentego, na ktrej byo napisane: Dzikuj, e mnie kochasz. Teraz
stajesz si czci mojego serca." Kobieta powiedziaa wic swojemu adoratorowi:
Jest to bardzo sentymentalne, ale dzikuj ci za to, e mnie kochasz. Stae si czci

mojego serca." Miaa ona prg na przyznanie tego, jak uwielbia by kochan.
Kiedy myl o medytacyjnej pracy z problemami relacyjnymi, to spostrzegam j
jako robienie zbiorowych porzdkw. Zaczynasz wtedy uprzta niektre z
zanieczyszcze powodujcych kopoty w twoim miecie, wiadomie przeksztacasz to,
co dzieje si w tobie i w innych ludziach, zamiast po prostu przerzuca to na zbiorowo,
w ktrej yjesz.

MEDYTACJA W FIZYCZNYM KONTAKCIE Z DRUG OSOB

Do tego typu medytacyjnej pracy, ktr opisywaem, potrzebna jest sowna

interakcja z drug osob oraz jej wizualna percepcja, a take proprioceptywny kontakt
z samym sob. Ten rodzaj pracy medytacyjnej dobrze pasuje do wikszoci interakcji
charakterystycznych dla naszej kultury, jednak pomija on fizyczny kontakt w relacji.
Medytacja w fizycznym kontakcie z drug osob moe by now form tworzenia
zwizkw z ludmi, z ktrymi nie jeste w bliskich relacjach, moe te stanowi wan
drog wiodc do zrozumienia twoich obecnych intymnych stosunkw.
Dotknij rki lub plecw partnera i rozpocznij medytacj. Dotykanie si rkami
jest zazwyczaj akceptowane przez wikszo ludzi, mona jednak uywa dowolnej
czci ciaa. Istotne jest, aby dotykanie si byo wzajemne, aby czyniy to obie osoby
bdce w danym zwizku. Dotyk jest pocztkiem proprioceptywnej medytacji nad
relacj. Odkryj cielesne sygnay obecne w twoich plecach, stopach, odku, gowie,
rkach i klatce piersiowej. Odczuwaj wszystko to, co si dzieje.
Jeeli bdziesz opisywa sowami swoje dowiadczenia, moe spowodowa to
ich zatrzymanie, dlatego te zanim zaczniesz mwi poczekaj, a twoje doznania
zakocz si w naturalny sposb. Pozwl, aby mogy si rozwin, a jeeli jest to
moliwe zrb to, co si wydarza, rwnie w kanale ruchowym, wizualnym, suchowym
i proprioceptywnym. Moe si zdarzy, e spontanicznie zaczniesz wolno masowa
partnera lub oderwiesz si od kontaktu z nim, aby stworzy autentyczny taniec. Moe
te pojawi si improwizacja w ruchu; jeeli tak si zdarzy, nie zaprzestawaj medytowa
w trakcie poruszania si. Wykonujcie ruchy powoli i czycie to razem z partnerem.
Powiniene sprbowa zrobi to zarwno z osob, ktr lubisz, jak i z t, ktrej nie
znosisz.

Efekty, ktre wynikn z ciszy i medytacyjnego dotyku prawdopodobnie ci

zadziwi. Wielu ludzi odkrywa w takiej sytuacji gbokie i nieznane odczucia, z ktrych
nigdy wczeniej nie zdawao sobie sprawy. Pewne osoby, z kolei, czuj wtedy odraz
wobec tych, o ktrych sdzili, e ich lubi, inni odkrywaj subteln mieszanin taca,
seksualnych emocji, poczucia zwizku, mioci oraz nienawici.

DWOJE LUDZI, JEDNO CIAO

Czsto po zakoczeniu tego typu medytacji rni ludzie odkrywaj, e w jej

trakcie przeywali takie same fantazje. Proprioceptywna medytacja nad relacj jest
eksperymentem ze zbiorow niewiadomoci. Kiedy pewna kobieta dotkna palcem
plecw swojego partnera i zastyga w ciszy, nagle pojawia si jej wizja echtaczki.
Jednoczenie mczyzna te ujrza echtaczk. Nie byo midzy nimi adnej formy
sownego porozumiewania si. Ta para odkrya wsplny sen, bogini Shakti, joni.
Skd bior si te rwnoczenie wystpujce fantazje? Czy s one przypadkowym
zbiegiem okolicznoci? W tacu mona zobaczy, w jaki sposb dwoje ludzi tworzy sen,
jednak w sytuacji zwizanej z dotykiem przy braku ruchu mamy do czynienia z
procesem, ktry jest niewidzialny. Poniewa te wsplne wizje bior si z dowiadcze
cielesnych, to znaczy z dotyku oraz ruchu, moemy podejrzewa, e kady czowiek
dzieli z innymi jedno i to samo ciao!

POLA I SNY

Jeeli dowiadczenia osb przeywane w trakcie medytacji rni si nieco od

siebie, mamy do czynienia z jednym nicym ciaem, ktre ma kilka czci. Takie ciao
relacji" lub te globalne nice ciao, jest jak nasze zwyke ciao pene rnych czci i
niespjnoci. Opisywany eksperyment pokazuje, e bdc w relacji jeste czci pola
emocji, ktre jest strukturalizowane przez podobne do snw symbole. Tak w praktyce
przejawia si jungowsk niewiadomo zbiorowa. Jeeli caa grupa ludzi siedzi razem
w krgu zczona dotykiem, to opisem pola tej grupy bdzie zbir indywidualnych dowiadcze powstaych w wyniku takiej sytuacji.

Taoistyczni i tantryczni jogowie praktykuj proprioceptywne dowiadczenia

relacyjne. Poruszaj si oni i odczuwaj, kochaj i wchodz w interakcje z drugim
czowiekiem na sposb medytacyjny odsaniajc tajemnice zwizku, ktre trudno jest
wyrazi sowami. Takie jednostki maj okazj do zrozumienia globalnego nicego ciaa
poprzez bezporednie dowiadczenie, ktre zmienia nieco z szalestw tego wiata w
pene znaczenia zwizki pomidzy ludmi.

PRACA Z ZIEMI

Kiedy ludzie prowadz rozwaania na temat caego wiata maj zazwyczaj na

myli jedynie jego mieszkacw, jednak Ziemia mieci w sobie nie tylko ludzi lecz
rwnie drzewa, gry, kamienie, rzeki, niebo i gwiazdy. Ziemia, jako taka, jest w istocie
pewn ide obecn w wielu mitologiach i towarzyszc czowiekowi przez cae jego
dzieje. Sdzono niegdy, e ziemia jest wielk i nieograniczon si, ktra moe
uzdrawia lub sia zniszczenie, moc, ktra jest w stanie zadba o wszystko. Wielu ludzi
yjcych

krajach

Trzeciego

wiata

czy

te

spoecznociach

niezbyt

uprzemysowionych nadal postrzega ziemi jako boga, od ktrego mona czerpa

informacje jak y w sposb waciwy.
Ludzie yjcy na Zachodzie spostrzegaj dzisiejsz ziemi jako byt, ktry cierpi z
powodu trucizn i nadmiaru odpadkw, z ledwoci prbuj e pomieci obszary o zbyt
duej populacji, jest peen napi sprawiajcych, e w kadej chwili moe doj do
wybuchu. Jedna z ostatnio powstaych koncepcji dotyczcych ziemi rozpatruje j jako
system nerwowych pocze Gai", yjcego anthropos (zob. Mindell, The Year I, 1985).
Wedug niektrych tradycji naszym zadaniem jest sta si uniwersalnym duchem tej
planety.

EKSPERYMENTY Z ZIEMI

Powtrne odkrycie ziemi oznacza odniesienie si do niej przy uyciu naszych

zmysw, a nie tylko naszych dawnych koncepcji na jej temat. Nastpujcy
eksperyment przyniesie wam osobiste informacje dotyczce ziemi. Teraz, kiedy ju
rozwinlicie swoje umiejtnoci zwizane z propriocepcj, pocie donie na ziemi.

Usidcie sobie na dworze i dotknijcie rkami kawaka ziemi. W tej pozycji rozpocznijcie
medytacj i starajcie si zauway, co si z wami dzieje.
Moe was zadziwi odkrycie, e dowiadczenie ziemi w tej eksperymentalnej
sytuacji bardzo si rni od informacji, ktre otrzymujecie czytajc na przykad gazety.
Medytacja zwizana z ziemi daje poczucie jej niewyczerpanej obfitoci i
szczodrobliwoci, a take jej naprawd nieskoczonej cierpliwoci. Stara ziemia jest
nadal twoja i pena mocy; mwi nam o takich sprawach, ktrych nie wie aden
czowiek.
Jeeli mieszkasz w takiej czci wiata, gdzie pozostao co jeszcze z ziemi
oprcz miast, otwrz oczy i popatrz na ni. Zwr uwag, co dzieje si z tob, kiedy to
czynisz. Czy spogldasz jedynie na rzeczy, ktre s pikne? Jeeli jeste w grach, to
czy wpatrujesz si z zachwytem jedynie w grskie szczyty, zarola, urwiste skay?
Zbadaj to wszystko z mioci. Obserwuj sposb, w jaki na to patrzysz, zwr uwag, co
si z tob dzieje, a take wzmacniaj swoje zewntrzne widzenie. Po chwili dowiadczysz
tego, do czego d osoby medytujce nad jantr czy rnandalaj to znaczy staniesz si
mandal, gr i rzek. Stanowi to pocztek dowiadczania siebie jako ziemi.

EKSPERYMENT Z ZIEMI, KTREJ NIE CIERPISZ

Nie dotyczy to jednak caej ziemi. Co na przykad z tymi jej czciami, ktrych nie
bardzo lubisz, z brzydkimi kamieniami i dzikimi obszarami budzcymi twj niepokj? Jak
bdziesz do nich podchodzi? Jeeli bdziesz ignorowa i lekceway te czci ziemi,
ktrych nie lubisz, twoje dziaanie bdzie postpowaniem wbrew jej ekologii. Trzeba
rwnie odkry proces zwizany z tymi czciami, ktrych nie cierpisz, inaczej duch
ziemi zostanie obciony przez niewykorzystane informacje, bdzie jak gdyby przez nie ;
zawalony". Chciabym zaleci wam wany eksperyment medytacyjny, ktry pomoe w
transformowaniu relacji pomidzy tymi czciami ziemi, ktre kochacie oraz tymi,
ktrych nie znosicie.
Wyjd na dwr i niespiesznie rozejrzyj si za dwoma przedmiotami wielkoci
mniej wicej ludzkiej doni, jednym, ktry ci si podoba, i drugim, do ktrego czujesz
niech. Nastpnie rozpocznij medytacj trzymajc w rku najpierw jeden, a potem
drugi przedmiot. Zapisuj efekty tej medytacji w swoim dzienniku, pomoe ci to w ich

zintegrowaniu, a take pozwoli na przerwanie cyklicznej natury samej medytacji. Obiekt,

ktry ci si podoba zwykle okazuje si dokadnie taki sam jak osoba, ktr kochasz w
rzeczywistoci lub w swoich fantazjach. Ten przedmiot jest postaci Jani, cakowitej i
penej osobowoci, do ktrej twj proces stara si ciebie doprowadzi.
Jedna z kobiet wykonujc ten eksperyment podniosa z ziemi okrgy, delikatny
kamie. Powiedziaa, e jest taki jak jej ukochany: silny i peen mocy, a zarazem gadki,
bezporedni i delikatny. Trzymajc ten przedmiot w rku zwrcia uwag na to, jaki
efekt wywouje on w jej ciele. Kobieta ta chciaa rwnie by taka, jak ten kamie i
podaa drog, aby sta si wanie tak. Nie lubiany przez ciebie obiekt jest zazwyczaj
t czci ciebie, ktrej potrzebujesz, a jednoczenie od siebie odrzucasz. Pewien
ksidz, ktry uczestniczy w jednym z moich seminariw, wybra jako przedmiot
budzcy jego niech zardzewiay, metalowy piercie z jakiego motoru. Przedstawia
on wszystko to, czego nie znosi, a co potrzebowa lepiej pozna. Rozpocz medytacj
nad tym piercieniem trzymajc go w rku. Nie znosi go, budzi on jego odraz i w
ksidz chcia si go po prostu pozby. W pewnej chwili pomyla nawet, e zwymiotuje,
jednak nadal nie zaprzestawa medytowa. Zaoy sobie piercie na jedno rami,
potem na drugie, a nastpnie pooy go sobie na gowie. Nagle ku swemu wielkiemu
zdziwieniu sam sta si takim zardzewiaym piercieniem. Sta si wszystkimi takimi
starymi, zardzewiaymi i zaniedbanymi przedmiotami, ktrych nie cierpia, sprawami, o
ktrych nie chcia, aby ktokolwiek o nich wiedzia. Gdy tylko utosami si z nimi, poczu
si wspaniale. Pozby si swojej porzdnej i waciwej, wyrazicie okrelonej maski i
sta si zaniedbanym, brudnym, niechlujnym i rozczochranym, lecz absolutnie
szczliwym czowiekiem. Po skoczonej medytacji, kiedy opowiada mi o swoich
dowiadczeniach, nawet wyglda jak gdyby by nieco pijany. Powiedzia, e poczu si
jak wczga, i z podnieceniem przypomnia sobie, e poprzedniej nocy ni o
wczdze zamknitym w wizieniu. Wiedzia obecnie, e dziki swojej wiadomoci
moe go uwolni!

ZAMIECANA ZIEMIA

Praca z ukochanymi i znienawidzonymi przedmiotami daje ci szans zajcia si

swoimi pierwotnymi i wtrnymi procesami. Nikt nie lubi wtrnych procesw ziemi,

wszyscy prbujemy je tumi, jednak ich stumienie oznacza psychiczne zuboenie i

jedynie przysparza ziemi kopotw. Im wicej odpadw wyrzucamy tym bardziej
zamiecamy ziemi. Powtrne wykorzystanie odpadkw, zamiast pozbywania si ich,
jest aktem psychicznym, ktry w medytacji bierze swj pocztek. Fakt, e ich nie
przeksztacamy, jest objawem tego, e nie przeksztacamy swoich dowiadcze
zwizanych z ziemi. Korzystaj ze swoich mieci, nie pozbywaj si ich ot tak, po prostu!

POLITYKA PROWADZONA NA SPOSB WEWNTRZNY

Mistycy dowiadczali siebie jako czci ziemi. Wierzyli, e zaprowadzajc w sobie

porzdek sprawiaj, e ziemia osiga taki sam stan. Mieli wasny, introwertywny sposb
prowadzenia polityki i dziaa ekologicznych. Takie wanie podejcie zawarte jest w
opowieci o taoistycznym zaklinaczu deszczu, medytujcym czowieku, ktry czyni cuda
poprzez doprowadzanie samego siebie do wewntrznego adu. Histori t opisuje
Richard Wilhelm, tumacz I-Chingu, w prywatnym licie do C. G. Junga .
Nastpnym razem, kiedy bdziesz zaamany sytuacj panujc w wiecie i
bdziesz mia poczucie, e w swych dziaaniach zewntrznych uczynie ju wszystko,
co byo moliwe, aby to zmieni, sprbuj pomedytowa nad dwiema stronami tego
konfliktu, ktry jest przedmiotem twoich zmartwie. Nigdy nie zapomn wojny
szeciodniowej pomidzy Izraelem i Arabami w czerwcu 1967-go roku. Byem wtedy
bardzo zaniepokojony i odnalazem w sobie postacie Arabw i Izraelitw jako strony
gwatownie

przebiegajcego

konfliktu

wewntrznego.

tamtym

okresie

reprezentowali oni moje dwie przeciwstawne postawy wobec wiata. Medytacja, ktr
wtedy przeprowadziem, zakoczya si traktatem pokojowym" midzy nimi. Kiedy
przestaem medytowa wczyem radio i usyszaem, e rwnie na Bliskim Wschodzie
osignito porozumienie. Mona podejrzewa, e wiele politycznej pracy da si
wykona na twojej medytacyjnej macie.
Jednak bdcie ostroni, gdy jeli unikacie wychodzenia do wiata i ze wzgldu
na swoje progi zwizane z relacjami i dziaaniami zewntrznymi prbujecie sobie radzi
z jego problemami jedynie w sposb wewntrzny, wtedy tego typu postpowanie
bdzie jedynie ucieczk od waszego caociowego procesu. W takiej sytuacji
powinnicie nauczy si, jak przezwycia wasne obawy dotyczce zajmowania

stanowiska wobec problemw zwizanych ze wiatem. Jeeli nie pracujecie nad swoimi
progami zwizanymi z dziaaniami zewntrznymi, wasza praca wewntrzna bdzie
podlega nieustannym zakceniom i pozostanie nieskuteczna.

ODNAJDYWANIE SWOJEGO MIEJSCA

Praca wewntrzna polegajca na dotykaniu ziemi stanowi doskonae przygotowanie do innego, bardziej zoonego zadania zwizanego z prac z ziemi. Mam tu
na myli poszukiwanie znaczcej wizji, objawienia. Wprowadzeniem do tego dziaania
jest odnalezienie takiego miejsca na ograniczonym obszarze ziemi, ktre jest dla ciebie
korzystne i dobroczynne.
Pamitam bardzo szczegln sytuacj odnajdywania takiego miejsca, ktra
dziaa si w starym domu w Aawangen w Szwajcarii. Uczestnicy seminarium, ktre
prowadziem, poszukiwali swojego miejsca na terenie niewielkiego podwrza koo
domu. Wszyscy chodzilimy wkoo przez ptorej godziny prbujc odszuka magiczne
miejsce, w ktrym czulibymy si dobrze. Odnalazem swoje miejsce wzrokiem, ale na
nieszczcie kto inny rwnie je wybra i dotar tam pierwszy! Co za szok! C mogem
zrobi w takiej sytuacji? Zaczem medytacyjnie pracowa nad chodzeniem, patrzeniem
i odczuwaniem. Mniej wicej po upywie p godziny moje ciao usadowio si w
przedziwnym i nieprawdopodobnym miejscu w rogu ogrodu o tak stromym nachyleniu,
e nie mona byo tam wygodnie usi. Zaczem wic pracowa z pozy ej swj ego
ciaa uywajc do tego propriocepcji oraz ruchu w powizaniu z ziemi. Po chwili
okazao si, e le na ziemi z gow zwrcon w d stoku, nogami wzniesionymi w
gr, a kolanami przerzuconymi ponad ciaem. Leaem tak i wpadem w odmienny
stan wiadomoci, gdy krew gwatownie napyna mi do gowy. Wkrtce pojawi si
we mnie ekstatyczny stan pustki. C to byo za miejsce!

ZAJMOWANIE MIEJSCA

Zdarzenie, ktre opisaem, jest istotne, gdy silnie zakorzenio w moim ciele
nastpujce dowiadczenie i nauk. Miejsce, ktre zajmujesz na tej ziemi zaley nie
tylko od twojej indywidualnej psychiki, lecz rwnie od tego, jakie miejsca zostay ju

wczeniej zajte. Gdyby kto inny napisa ju t ksik, ja nie mgbym tego uczyni.
Gdyby jaka rolina rosa na moim miejscu, musiabym dla siebie znale inne. W
opisanej historii musiaem poszuka sobie innego miejsca, gdy to, ktre chciaem zaj
wypeni ju kto inny. Znalazem je pracujc wewntrznie nad sob i udao mi si do
niego dopasowa. W istocie to nowe miejsce przynioso mi o wiele wicej ni mogem
oczekiwa.
Uywajc tej analogii mona by powiedzie, e fizyczne i psychiczne miejsca",
ktre narzuca ci wiat, mog by dla ciebie odpowiednie, gdy zmuszajc ci, aby
nauczy si nowych sposobw ycia i pracy nad sob, mog da ci bardzo wiele. Moesz
nie lubi pewnych czci ziemi, okrelonych sytuacji relacyjnych czy te konkretnych rl,
ktre musisz wypenia, gdy jednak zaczniesz radzi sobie z nimi w sposb ekologiczny,
to znaczy sprbujesz ich w peni uywa, wtedy najgorsze miejsce moe zmieni si w
najlepsze.

KANA WIATA

Poszukiwanie znaczcej wizji stanowi medytacj w kanale wiata i jest

dowiadczeniem ziemi jako mdrego guru, ktry przekazuje nam informacje za pomoc
swoich miast, rzek, kamieni, gwiazd i politycznych konfliktw.
Wewntrzna praca z odczuwaniem, widzeniem, poruszaniem si, suchaniem,
odnoszeniem si do innych ludzi oraz dotykaniem ziemi, ktr uprzednio
wykonywalicie, bya dla was przygotowaniem do bycia w wiecie i potraktowania go
jako miejsce do poszukiwania znaczcej wizji. Twj proces przebiega w kanale wiata,
kiedy jeste zmuszony skupia swoj uwag na wiecie, kiedy wysya ci on przekazy, w
ktrych mona si pogubi, gdy ci akceptuje lub odrzuca, wspiera lub niszczy twoj
egzystencj. Jeeli chcesz dowiedzie si czego wicej na temat tych przekazw albo
te gdy interesuje ci naturalne rodowisko i jeste gotowy uy go do poszukiwania
wizji i informacji, a take w celu stania si w peni sob - wtedy jeste w kanale wiata.

POSZUKIWANIE OBJAWIENIA

Poszukiwanie objawienia opisywaem krtko w trzecim rozdziale. Chciabym

teraz jedynie przypomnie czytelnikom, e jest ono centralnym dowiadczeniem

religijnym Indian amerykaskich i pokazuje charakterystyczny sposb, w jaki odnosz
si oni do wiata. Religia ich jest zwizana z bezporednim komunikowaniem si z
ziemi i stawianiem jej pyta dotyczcych tego, co dana jednostka czy grupa ma czyni.
Ziemia jest dla nich kanaem, poprzez ktry otrzymuj informacje oraz mdro
konieczn do ycia. wieo wtajemniczana w poszukiwanie objawienia kobieta
rozmawia najpierw z szamanem o swoich problemach, a nastpnie udaje si na
odludzie i tam oczekuje na sen, wizj lub doznanie cielesne. Potem wraca ze swoimi dowiadczeniami do szamana, ktry pomaga jej w ich interpretacji.
Chciabym wam zaleci, abycie najpierw pomedytowali nad gwnymi
problemami i sprawami ycia, ktre zwracaj wasz uwag, a nastpnie zapiszcie je
rozpoczynajc w ten sposb poszukiwanie swojej znaczcej wizji, objawienia.
Nastpnym krokiem jest obcowanie z natur w sposb medytacyjny oraz
wychwytywanie, przytrzymywanie i podanie za procesem zdarze, ktre bd si
wam wydarza.
W ksice H. Storm'a Seven Arrows odnajdujemy pouczajc i wspania histori
zwizan z poszukiwaniem objawienia. Pewien mody czowiek pragn dowiedzie si,
co powinien zrobi ze swoim yciem i wyruszy na poszukiwanie objawienia. Kiedy
wrci po kilku dniach powiedzia szamanowi, e nic znaczcego mu si nie przydarzyo.
Jednak mdry szaman tak dugo wypytywa chopca, a ten w kocu przyzna, e w
jakim momencie poszukiwa zapragn zdrzemn si na szczycie urwiska
wznoszcego si ponad pla (oznacza to, e odnalaz swoje miejsce!). Wtedy to
spostrzeg w dole mod kobiet. Bya ona tak pikna, e mody czowiek zacz si
onanizowa, tworzc jej obraz w wyobrani. Mdry szaman prawidowo poczy to
zdarzenie z pierwotnym pytaniem postawionym sobie przez chopca i orzek, e celem
jego ycia jest nauczanie innych mioci.
Przykad ten pokazuje, e gwnym problemem zwizanym z poszukiwaniem
objawienia jest waciwa ocena dowiadcze, ktre ci si przydarzaj. Opisywany
mody mczyzna postpowa jak osoba w niewielkim jeszcze stopniu wprowadzona w
medytacj w tym sensie, e wybra si na poszukiwania oczekujc wielkich i
wspaniaych wizji, w ktrych duchy odkryyby przed nim magiczne sfery. Ten wanie
zamiar, samo poszukiwanie, stanowio jego proces pierwotny, jednak to, co mu si

przydarzyo, byo wan lekcj w postaci nieoczekiwanego pojawienia si procesu

wtrnego. Magiczn wizj jest proces, ktrego nie sposb przewidzie, i ktry nie jest
zgodny z twoimi zamiarami. Jeeli nie zwrcisz uwagi na jedn z tych niewielkich wizji,
powrc one powtarzajc si w innym kanale lub w innym momencie.
Pracowaem z wieloma ludmi poszukujcymi swojej znaczcej wizji. Pamitam
pewn kobiet, ktra wybraa si w tym celu na zbocze gry o zachodzie soca. W
trakcie drogi cienie, ktre zaczy si pojawia, przestraszyy j i wdrapaa si na
drzewo. Miaa przeraajce wizje, w ktrych mczyni gonili j, a ona bez koca
uciekaa. Spdzia w ten sposb ca noc na zboczu gry, przeywajc wiele takich
dowiadcze.
Jej trudnoci bray si z dwch problemw. Po pierwsze nie okrelia wystarczajco dokadnie pytania, na ktre szukaa odpowiedzi. I po drugie nie bya w
stanie wychwyci i przytrzyma wtrnych procesw, ktre si jej przydarzyy. Dlatego
te dowiadczenie pojawiajcych si cieni oraz wizja zwizana z mczyznami zostay
zmarnowane, gdy kobieta nie zdawaa sobie sprawy z tego, e owe doznania s
istotne.
Podejrzewam, e jednym z powodw, dla ktrych poszukiwanie objawienia
dokonywane przez Indian bywa czsto bardzo niebezpieczne, a nawet fatalne w
skutkach, jest fakt, e osoby wtajemniczane nie s wystarczajco dobrze wywiczone w
technikach medytacyjnych. Nie s one w stanie przytrzyma ani te wzmacnia swoich
dowiadcze, ktre w zwizku z tym konsekwentnie i bez koca wzmacniaj si same,
przemieniajc si w koszmary, choroby lub wypadki.

MOJA ZNACZCA WIZJA

Ostatnio wybraem si na poszukiwanie znaczcej wizji. Pragnem dowiedzie

si, co dalej powinienem robi ze swoim yciem. Poszedem wic pewnego wieczoru o
zachodzie soca na Skaki Colorado. Dugo wlokem si zmczony w okolicach
Przeczy Loveland. Gdy soce zaszo poczuem, e mam wicej energii i zaczem biec
wyludnion grsk drog. Wraz z zapadajcymi cieniami nocy piem si coraz wyej i
wyej. Kiedy ogarna mnie bezksiycowa ciemno zaczem si coraz bardziej lka.
Pomylaem sobie, e jestem psychologiem analitycznym i mog si obawia jedynie

czego, co jest bardzo obce dla mojej tosamoci. Dlatego te powinienem by uwany
na ciemno i otworzy si na ni tak bardzo, jak jest to moliwe. Ta myl, ktra
pomagaa mi w podobnych sytuacjach w przeszoci, gdy si baem, tej nocy okazaa
si bezuyteczna.
Kiedy wbiegaem drog w gr zdao mi si, e co biegnie razem ze mn!
Sdziem, e to pewnie cie jakiego drzewa, ale, mj Boe, cie zacz posuwa si w
odwrotnym kierunku - w d po drugiej stronie drogi. Powodowany pierwszym
impulsem zaczem racjonalnie analizowa ca sytuacj: To na pewno cie drzewa
albo te supa sucego do oznaczania drogi. Ale natychmiast zdaem sobie spraw, e
nie ma adnych supw na tak odludnych grskich ciekach. Moe to by prawdziwy
duch! W tym momencie wzdrygnem si na myl, e by moe spotkaem cie gry.
Byem miertelnie przeraony, jednak pamitaem, e integrujc dan spraw
osabiamy jej moc. Zebraem si wic na odwag, ktra mnie wczeniej opucia, i
zdecydowaem si zmieni kanay. Zamiast skupia si wizualnie na tym, co mnie
przeraao, postanowiem uy ruchu. Pomylaem, e jeeli nie zmieni swojej
tosamoci, owo co" owadnie mn. Wysikiem caej swojej woli wolno przeszedem
na drug stron drogi i pocc si obficie ze zwykego przeraenia wskoczyem w to
miejsce, gdzie by cie. Zmusiem si, aby porusza si tak jak on i zbiegem w d do
miejsca, gdzie widziaem go po raz ostatni. Gdy zaczem si rusza, mj bieg
przeksztaci si w taniec. Zmieniy si te moje uczucia - z lku w rado.
Przysza mi do gowy nowa myl: powinienem bardziej zaufa mdroci swojego
ciaa oraz intuicji, gdy to one chc sta si twrcami mojego pisania. Nastpnie
zupenie bezwiednie zbiegem za jednym zamachem dug drog do podna gry.
Moje poszukiwanie znaczcej wizji zostao zakoczone i musiao mi ono trafi w samo
sedno sprawy, gdy od tamtej pory kad woln chwil powicam na konfrontowanie
si z owym przeraajcym cieniem. Nawet teraz, wiele tygodni po tamtym wydarzeniu,
odkrywam, e z wielkim napiciem i zaangaowaniem pisz na temat medytacji.
Chocia utosamiam si z psychologiem analitycznym, nauczycielem, badaczem, wykadowc, kochankiem, ojcem, mczyzn itp., mj wtrny proces jest w tych dniach
zwizany z badaniem medytacji i pisaniem o niej. Kusi mnie, aby nazwa autora tej
ksiki Cie Czarnej Gry".
Jest we mnie wiele wdzicznoci za dary, ktre otrzymaem we wszystkich

kanaach, jednak musz przyzna, e obecnie to wanie ziemia jest pord nich dla
mnie najwaniejsza i najbardziej tajemnicza.

XI.
KTO JEST PODMIOTEM PERCEPCJI?
Po tym, jak powicilicie duo czasu i wysiku na samodzieln prac nad sob,
moecie zacz odkrywa szerszy, caociowy proces medytacji. Jeeli przez duszy
czas podacie za swoim procesem, zdacie sobie spraw z istnienia dwch rodzajw
wiadomoci: krtko i dugoterminowej.

KRTKO I DUGOTERMINOWA WIADOMO

Krtkoterminowa wiadomo jest wiadomoci zwizan z kanaami. Jest ona

zdawaniem sobie sprawy z czasowych zmian sygnaw oraz zmian stanw wiadomoci.
Natomiast dugoterminowa wiadomo jest wgldem w sam proces wiadomoci,
ktry oznacza uprzytomnienie sobie kim jest osoba medytujca. Jeeli w trakcie
medytacji zadasz sobie pytanie: Kto medytuje?", odpowied, ktr otrzymasz, pokae
ci, e nie jeste jedyn osob uywajc twojej wiadomoci.
Dzisiaj, na przykad, przebywam w grach i chc pomajstrowa troch w swoim
domu. Jest wczesny poranek i budzc si zauwaam, jak soce bawi si moim
wzrokiem. Mam tylko jedno oko otwarte i na drewnianym suficie dostrzegam formy
zaczerpnite jakby ze snu. Moje wizje sprawiaj wraenie jak gdybym nadal ni. Zdaj
sobie spraw, e mj proces jest wizualny, jednak zastanawiam si, dla kogo
przeznaczone s owe przypominajce sen wizje. Przekrcam si w ku na bok,
zastanawiam si czy moe dalej spa i zauwaam, e zoci mnie to, i wczoraj przed
snem wypiem tak duo soku pomaraczowego. Kim jest to zirytowane ,ja"? Mgbym
poczu swoj zo i pozwoli, aby z propriocepcji rozwina si wizja albo te mog po
prostu medytowa nad koanem8: Kto si irytuje? ".
Chc spa. Ale kto chce rozlunia si i spa? Kto chce zachowywa si jak inni
ludzie? Brzmi to jak proces pierwotny, poniewa wiem, e ja, obserwator, mam
tendencj do utosamiania si z normalnym czowiekiem, ktry woli spa. Jednak jest

on w konflikcie z inn czci mnie, ktra pragnie wsta z ka i zacz pisa. A wic
konflikt. Mj proces pierwotny chce si grzeba, duba i relaksowa, moe zrobi jaki
mebel, jednak inna moja cz chce pisa. Skupiam swoj uwag na tym, kto chce pisa
i nagle zaczynam co czu. Jeeli nie zaczn pisa, wtedy impuls nakaniajcy mnie do
tego pomiesza mi to, co chc robi, i oderwie mnie od mojego procesu pierwotnego
zwizanego z zachowywaniem si jak normalny czowiek, ktry chce spa i relaksowa
si.
Dlaczego tyle czasu spdzam w niewiadomoci? Przez te kilka ostatnich dni w
grach niewiadomie utosamiaem si ze swoim procesem pierwotnym, ktrym by
relaks, budowa domu, martwienie si o ludzi, pienidze itp. Czy pamitacie pytanie,
ktre zadaem wam na pocztku tej ksiki? Co robicie, kiedy nie medytujecie, gdy
jestecie niewiadomi? Odpowied brzmi: utosamiacie si wtedy ze swoim pierwotnym
procesem. Istnienie procesu wtrnego, tej czci mnie, z ktr si nie identyfikuj,
tworzy wiadomo i zmusza mnie, abym rozwija j w formie metakomunikatora.
wiadomo jest terminem empirycznym, jest czym, co moesz odkry i
stworzy w trakcie medytacji. Oznacza to sytuacj, w ktrej zdajesz sobie spraw, e
jeste wiadomy, zdajesz sobie spraw, e nisz, i e znasz znaczenie tego, o czym
bdziesz ni, zanim jeszcze dany sen ci si przydarzy.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE WIADOMOCI

Pojcie wiadomo" odnosi si do zdawania sobie sprawy ze swoich zdolnoci

do percepcji. Wiesz, kto jest podmiotem percepcji, a kto nim nie jest. Bycie wiadomym
oznacza, e wiesz z kim si utosamiasz, a od kogo odgradzasz, oraz e rozpoznajesz
dostpne ci pierwotne i wtrne procesy.
Jedn z cech charakterystycznych wiadomoci jest to, i czyni ci ona zdolnym
do pracy ze swoim yciowym procesem. Wiesz wtedy, e moesz go podj, a nie, e
jeste przez niego tratowany. Czujesz si czowiekiem o wielu wymiarach. Jeeli
bdziesz pracowa z konfliktem pomidzy procesami i w sposb spjny, krok po kroku,
bdziesz poda za nimi, odkryjesz inny aspekt wiadomoci, ktrym jest
8

Koan - opowiastka o dawnym mistrzu, rozmowa midzy mistrzem a mnichami, albo te stwierdzenie lub pytanie
zadane przez nauczyciela. W buddyzmie Zen koanw uywa si w celu otwarcia umysu na pzryjcie prawdy
Zenu.

dowiadczenie wolnoci. Sprbuj wyobrazi sobie, e twj proces jest jak rydwan
cignity przez lwa: nie osigniesz wolnoci, jeeli zostaniesz przejechany przez rydwan
ani te, gdy zje ci lew. To ty masz prowadzi rydwan i kierowa lwem.
Bycie wiadomym i przebudzonym jest z pewnoci jednym z najszczliwszych
i szczytowych dowiadcze zwizanych z yciem. Jest ono te atwe do osignicia.
Jeeli powicasz duo czasu na prac nad sob uwzgldniajc kanay, w ktrych
przebiegaj twoje doznania oraz zauwaasz medytujcych w tobie obserwatorw, to
moesz odnie wraenie, e proces stara si przebudzi ci tak szybko, jak to jest
moliwe. Wzrost wiadomoci dokonuje si w maksymalnie dostpnym tempie.
Oprcz tego rozwj wiadomoci powoduje bardzo niewiele wstrzsw, gdy te
nie przynosz jej trwaego wzrostu, a jedynie powoduj twoje chwilowe przeraenie.
wiadomoci nie uzyskuje si pod grob mierci. Stwierdzenie: Sta si wiadomy
albo umieraj" jest szantaem i sprawia, e moesz jedynie znienawidzi medytacj.
wiadomo nie zrobi ci rwnie prezentu w postaci natychmiastowej satysfakcji, ktra
uczyniaby ci tylko leniwym i zadowolonym z siebie.

TWJ MIT OSOBISTY

Sdz, e wiadomo wpywa na nas w taki sposb, e stale i cierpliwie rzebi

blok naszego ycia, aby wydoby z niego jego pierwotn form, ktra jest widoczna w
naszych snach z dziecistwa, w naszym micie osobistym. Wiele lat temu Jung odkry, e
to, co nazywamy snami z wczesnego dziecistwa oraz przypadkowe zdarzenia z
tamtego okresu nios w sobie wzorce, ktre rzdz naszym trwajcym przez cae ycie
procesem. Jeeli jako dziecko nie, e goni ci gangsterzy, moesz czsto czu si
porzdn osob, ktra nieustannie styka si z gangsterskim" wtrnym procesem.
Wszystko, co ci si przydarza, czyni ci wiadomym ogranicze, jakie nios twoje porzdne i agodne zachowania oraz tego, w jaki sposb nie pozwalaj one ujawni si
twoim wasnym gangsterskim" popdom.
Bycie wiadomym oznacza wic nie tylko zdawanie sobie sprawy z krtkoterminowych zjawisk dziejcych si w naszym yciu, lecz rwnie z naszego mitu
osobistego, snw i wspomnie z okresu dziecistwa, a take obecnych w nas
obserwatorw, ktrzy uywaj naszej wiadomoci.

KTO MEDYTUJE?

Zrbcie sobie w trakcie medytacji eksperyment polegajcy na odkryciu, w jakim

jestecie kanale oraz kto w was postrzega wizje, dwiki, ruchy, sprawy relacyjne oraz
procesy wiatowe dziejce si w was i dookoa was. Kim jest odbiorca przeksztacajcy
te sygnay?
Kto medytuje? Aby si tego dowiedzie moecie zda sobie pytanie: Dla kogo
wszystkie te obserwacje s koniecznie potrzebne?" Czsto mamy do czynienia z takimi
obserwatorami w nas, ktrzy s przekonani o absolutnej prawdziwoci swoich
obserwacji oraz swojego sposobu percepcji. Wszystkie sygnay, ktre postrzegasz i
wszystkie rzeczy, ktre obserwujesz, staj si w ten sposb wzgldne i s przeznaczone
jedynie dla obserwatora rzdzcego medytacj. Jeeli jeste w stanie to uchwyci,
moesz oddzieli si zarwno od obserwatora jak i od przedmiotu obserwacji, by
zadziwiony obydwoma procesami i mia si z nich.

ZASADA WIADOMOCI

Twj proces nie tylko przynosi ci zdystansowanie si i owiecenie, ale te czyni to

tak szybko, jak to jest tylko moliwe. Sdz, e istnieje co w rodzaju zasady czy te
prawa wiadomoci, ktre mwi: Proces, ktry postrzegasz, to na czym koncentrujesz
swoj uwag, zmiany kanaw, progi, problemy oraz choroby s zorganizowane w taki
sposb, aby tak szybko, jak to jest tylko moliwe uczyni ci wiadomym tego, jak twoje
wtrne procesy cieraj si i pozostaj w sprzecznoci z procesami pierwotnymi.
Jeeli na przykad w codziennej rzeczywistoci utosamiasz si z osob wiecznie
zajt, zawsze zagonion, zaangaowan w prac i zaniedbujc swj komfort fizyczny,
moesz mie proces wtrny zwizany z rozlunieniem si, relaksem, zadbaniem o siebie
i zwracaniem uwagi na wystpujce w danej chwili potrzeby fizyczne. Zasada
wiadomoci stwierdza, e wtrny proces zostanie wniesiony do wiadomoci na wiele
rnych sposobw; w cigu dnia bdziesz zauwaa istnienie wielu nie bardzo duych
przeszkd, a wszystkie bd niosy w sobie ten sam przekaz zwizany z procesem wtrnym. Bycie w potrzebie bdzie ci cay czas przeszkadzao i moesz odkry, e masz

nadziej, e inni ludzie zadbaj o ciebie. Nagle w rodku dnia poczujesz nieoczekiwane
zmczenie i bdziesz chcia si zdrzemn, a przyni ci si moe mruczcy i
przecigajcy si kot.
Mwic innymi sowami zasada wiadomoci zapewnia, e wydarzaj ci si tylko
takie wizualne, suchowe, ruchowe, proprioceptywne, relacyjne i wiatowe procesy,
ktre zmuszaj ci, aby tak szybko, jak to jest tylko moliwe, sta si wiadomy swoich
procesw wtrnych.
Czy rzeczywicie mamy do czynienia z tak niesychanym popdem dcym ku
wiadomoci? Jeeli zasada wiadomoci rzeczywicie istnieje, to dlaczego w takim
razie nasze sny ubrane s w symbole i dlaczego nasze ciaa po prostu nie sprawiaj,
abymy szli we waciwym" kierunku? Odpowied jest taka, e wikszo ludzi nie
reaguje na swoje sny i szybko o nich zapomina. Na innych z kolei nie oddziauje choroba,
nawet gdy jej przekaz jest bardzo jasny. Tacy ludzie albo nie chc si zmieni, albo s
przeraeni i staraj si pozby swoich fizycznych dolegliwoci. Inaczej mwic,
intensywno wizji i snw, dowiadcze cielesnych, relacyjnych oraz sytuacji
wystpujcych w wiecie jest odwrotnie proporcjonalna do tego, na ile za nimi
podamy.
Aby informacja moga dotrze do kogo, kto nie wierzy w sny, wizje i problemy
cielesne, musi by odsaniana stopniowo. Jeeli przekaz jest zbyt bolesny lub jego sia
zbyt dua, czowiek bdzie si po prostu opiera przed jej przyjciem. Z drugiej strony,
jeeli bdzie on zbyt agodny, jednostka moe go zwyczajnie zignorowa. Dla
niektrych ludzi przebudzenie ma miejsce gdy wpadaj w kopoty relacyjne. Inni
reaguj dopiero, gdy informacja zostanie im przekazana przez wielkiego nauczyciela. A
ci, ktrych nie interesuj relacje ani nauczyciele, zmieniaj si tylko w sytuacjach, gdy
wyzwanie przychodzi do nich poprzez chorob.

WZGLDNO WIADOMOCI

Zasada wiadomoci nie stwierdza, e uzyskujesz maksimum wiadomoci, lecz

e otrzymujesz tyle wiadomoci, ile twoja osobowo w danym momencie i w danym
miejscu jest w stanie wchon. Maksymalna wiadomo jest pojciem wzgldnym i
zaley od sytuacji, w ktrej si znajdujesz. Moesz mie cakiem wysoki poziom

wiadomoci rozwaajc to w kategoriach miejsca, w ktrym aktualnie yjesz, jednak w

odniesieniu do innych okolicznoci, rodzin i kultur twoja wiadomo moe nie wyglda
na szczeglnie rozwinit. Kiedy pracujesz wewntrznie nad sob, moesz by bardzo
owiecony, jednak praca z innymi ludmi moe ukaza ci, jak bardzo jeste
niewiadomy. Jeeli yjesz w miecie, to proces twojej wiadomoci bdzie si rni od
tego, ktry jest udziaem rolnika yjcego w grach.
Dlatego te naley rozwija rne rodzaje wiadomoci. Jak daleko mona w tym
zaj i czy istnieje jaki punkt kocowy w tym rozwoju to pytania, ktre czekaj nadal
na odpowied. Wiemy jedynie, e droga wiodca ku wiadomoci jest pena zakrtw i
zwrotw, powtrze i paradoksw, prowadzi raz w gr, a kiedy indziej w d. Istnieje
w nas potencja, dziki ktremu moemy by wiadomi w kadym momencie,
musielibymy jedynie dostroi si do niego. Informacje na temat naszych wielu
tosamoci s cigle wok nas i czekaj, abymy je w kocu odebrali.

WIADOMO NICEGO CIAA W DZIEJACH

Proces uzyskiwania wiadomoci swojej cakowitej jani alchemicy opisywali

bardzo szczegowo jako przetwarzanie prima materia a do momentu, gdy zamieni si
ona w zoto. Twrcy Kabay nazywali ten proces boskim wgldem, chrzecijascy
mistycy przedstawiali go jako wiato, a buddyci okrelali mianem atmana, nirwany i
wgldu (zob. Wilbur 1982). Chiscy taoici rozwijali wiadomo w celu stworzenia
diamentowych cia", ktre byyby wolne od ich cia fizycznych. Dla wielu Indian
amerykaskich wiadomo oznacza stawanie si jasnowidzem. Jung nazywa proces
uzyskiwania wiadomoci procesem indywiduacji, ktrego celem byo osignicie peni
i caoci . Ken Wilbur (1982) czy tradycje mistyki Wschodu z zachodni psychologi
aby ukaza sposb, w jaki czowiek zmierza do osigania coraz bardziej kompletnych
stanw peni i owiecenia.

DOSTPNO WIADOMOCI

Podejcia te przedstawiaj wiadomo jako szczytowe czy te religijne

dowiadczenia, jako najdoskonalszy stan umysu, do ktrego naley zmierza i ktry
mona osign. Jednak najwiksi nauczyciele twierdz, e owe szczytowe
dowiadczenia nie okrelaj tego, co bdzie miao miejsce w przyszoci, lecz to, z czym
mamy do czynienia jedynie w danej chwili. Moesz wychwyci je w danym momencie
lub a do mierci czeka na ich nadejcie. wiadomo jest obecna i dostpna dla
kadego w kadej chwili. Nigdy nie jest za wczenie ani za pno, aby zacz poda
t drog. Widziaem ludzi, ktrzy uzyskiwali pen wiadomo w ostatnich momentach
swojego ycia. piczka sama w sobie moe by bram wiodc do przebudzenia
wiadomoci. W ostatnich chwilach ycia ludzie czsto zadaj sobie pytania: Kim
jestem?", Kto myli?", Czym jest ycie?", Kto je przeywa?". Inni stawiaj czoa tym
kwestiom nie czekajc a do koca swoich dni. Jednak szczytowe dowiadczenie
wiadomoci jest zawsze potencjalnie obecne tam, gdzie zaczynasz zadawa sobie
pytania, aby odkry w jakim jeste kanale, kto medytuje oraz kim jest ta osoba, dla
ktrej przeznaczone s sygnay pynce od ycia.
Poprzedni paragraf mia zakoczy t ksik. Kiedy go napisaem, pooyem
si na swojej czarnej kanapie, zdrzemnem si i przeyem dowiadczenie
przeznaczone, jak si wydaje, dla obserwatora we mnie, ktry pragnie dowiedzie si,
o co chodzi w yciu. W swoim dowiadczeniu widziaem zwykego siebie, swojego
sobowtra oraz jeden z celw mojego ycia.
W trakcie snu przeyem najbardziej intensywn wizj, jakiej kiedykolwiek
doznaem. Mogem w niej odrni swoje nice ciao od ciaa lecego na kanapie.
Zobaczyem swoj on, Amy, wiszc nade mn w powietrzu i powiedziaem do niej:
To jest paranormalne dowiadczenie i chc, eby o tym wiedziaa." Amy nic na to nie
odrzeka. (Zadzwoniem do niej w dwie minuty po zakoczeniu si moich przey i
dowiedziaem si, e wanie staraa si medytowa.)
Nastpnie zobaczyem kilku wieniakw jadcych traktorem drog koo mojego
domu. Chocia drzwi i okna byy zamknite, widziaem jak przygotowuj si do sezonu
zimowego wjedajc z nowymi urzdzeniami wycigiem narciarskim pooonym na
kocu doliny. (Kilka miesicy pniej dowiedziaem si, e zaplanowano tam budow
nowego wycigu, ktry sprawi, i grskie szczyty stay si bardziej dostpne dla ludzi.)
Wana bya dla mnie wiadomo tego, e podczas trwania wizji wiedziaem, e

ni. Byem tak bardzo wiadomy, e widziaem siebie lecego na kanapie i

jednoczenie siebie poczonego z wiecznoci. Cakowicie wiadomy medytowaem
bdc w odmiennym stanie wywoanym przez swoj wizj. niem w bardzo czysty i
klarowny sposb, e moje ycie i mier s jedynie czciami mnie samego.
wiadomo, ktr przyniosa ta wizja, daa mi szczeglny rodzaj spokoju, zbyt pikny,
abym mg go opisa.
Ciko byo powrci do fizycznego ciaa. Kada prba, aby si przebudzi
sprawiaa bl, tak wic w peni wiadomy kontynuowaem dalsze badanie wiata.
Trwao to kilka godzin. Potem zapragnem wyj z tego odmiennego stanu, ale nie
wiedziaem jak mam to uczyni. Zdaem sobie wtedy spraw, e niektre z waszych
pyta dotyczcych medytacji z du si wcigay mojego ducha z powrotem w moje
ciao. Dzikuj wam.

XII.
PYTANIA
Proces jest swoim wasnym rozwizaniem. Jeeli w trakcie medytacji popadniesz
w kopoty, moesz je rozwiza w oparciu o swoje wasne dowiadczenie, ktre si w
czasie medytacji wydarza. Chciabym zachci was, abycie powrcili do samych siebie.
Po prostu rozpocznijcie, zadajc sobie pytanie, w jakim jestecie kanale i podajcie za
jego zmianami tak, jak si bd wydarza.
Przedstawi teraz najczciej pojawiajce si pytania dotyczce trudnoci
wystpujcych w trakcie medytacji, z ktrymi zwykle stykam si prowadzc seminaria.
Jeeli macie pytania, ktre si tu nie pojawi, przelijcie je do mnie, postaram si na nie
odpowiedzie w nastpnych wydaniach tej ksiki. Jeeli natomiast nie bd w stanie
udzieli na nie odpowiedzi, uczyni z nich projekt badawczy. Mam nadziej, e w ten
sposb moemy poczy nasze wysiki w studiach dotyczcych medytacji.

PYTANIE
Kiedy medytuj, przychodz mi do gowy jedynie rzeczy banalne. W istocie
banalno drczy mnie przez cay czas, rwnie w snach. Czy mona to traktowa jako
medytacj?
ODPOWIED
Medytacja skada si nie tylko ze stawania si wiadomym banalnych"
przeszkd, ktre wyranie s twoim procesem wtrnym, lecz rwnie ze zrozumienia
swojego procesu pierwotnego, wobec ktrego banalno stoi w opozycji. Kto medytuje?
Powiniene dowiedzie si, kto w tobie chce wyj poza banalno.
PYTANIE
Nie mog si na niczym skoncentrowa. Wszystko wydarza si dla mnie zbyt
szybko, abym mg skupi na tym swoj uwag. Co powinienem zrobi?
ODPOWIED
Twoje pytanie sugeruje mi, e masz za mao dyscypliny w trakcie pracy. Jakie
rzeczy" wydarzaj si zbyt szybko i w jakim kanale wystpuj? Dlaczego nie zacz od
samego pocztku? Odkryj kana, w ktrym przebiega twj proces, zwracaj uwag na

swoje progi i podaj za tym, co si dzieje. Druga moliwo odpowiedzi na twoje

pytanie jest taka, e celem tej twojej czci, ktra medytuje, jest sprawienie, aby
sprawy toczyy si powoli. Szybko moe by istotna dla twojej wolnej czci.
PYTANIE
Mam wraenie, e podczas medytacji nie wydarza mi si nic ciekawego. Musz
by w tym po prostu kiepski.
ODPOWIED
Jeeli surowo oceniasz to, co dzieje si z tob w trakcie medytacji, to
prawdopodobnie tak samo traktujesz siebie przez cay czas. Wyglda na to, e
utosamiasz si z t czci siebie, ktra ci bardzo nie lubi. To nie ty medytujesz, czyni
to

krytyk.

Jeeli medytuje jedynie jaka

cz ciebie,

to

brakuje

wtedy

metakomunikatora, ktry jest wiadomy istnienia innych czci. Dlatego te padasz

ofiar krytyka. Sprbuj zmiany kanaw. Co powiedziaby na odczucie swojego
dylematu, a nastpnie uczynienie obrazu na podstawie tego doznania? Byoby rwnie
uyteczne, gdyby stworzy wyobraenie krytyka drczcego ofiar, a potem
popracowa nad swoj reakcj w odpowiedzi na taki obraz.
PYTANIE
Chocia nazywasz trudnoci i przeszkody wtrnymi procesami, cigle nie znosz
haasu w trakcie medytacji i chciabym nie mie z nim wtedy do czynienia.
ODPOWIED
Ja rwnie. Nie znosz trudnoci i przeszkd, ktre wystpuj, gdy medytuj.
Postaraj si uwzgldni swoj potrzeb spokoju i nie analizuj jej. Zalecibym, aby
potraktowa powanie swj proces pierwotny i powiedzia ludziom wkoo, eby byli
cicho i uszanowali twoj ch do pracy. Sprbuj zmniejszy poziom haasu wok siebie.
Jeeli mimo to bdziesz nadal niezadowolony, moesz sprbowa rozpatrywa swoj
irytacj w kategoriach progu na wasne goniejsze zachowania.
PYTANIE
Czsto podczas medytacji obawiam si, e zwariuj, dzieje si tak szczeglnie
mocno, gdy popracuj z tym przez chwil.
ODPOWIED
Mam na to kilka moliwych odpowiedzi. Po pierwsze mgby sprbowa
dokona eksperymentu i wiadomie straci rozum, to znaczy straci swj proces

pierwotny. Obawa przed zwariowaniem, ktr odczuwasz, moe by wskazwk, e

jaki proces wtrny prbuje si ujawni, ty natomiast jeste zbyt zasklepiony w swojej
normalnej tosamoci. Inn propozycj jest, aby sprbowa zaprzesta samotnej
medytacji i ze swoj wiadomoci wszed w zwyczajne ycie. Czy trzeba spdza tyle
czasu samotnie? Jeszcze inn moliwoci jest, e by moe musisz wicej nauczy si
na temat zmiany kanaw. Wr do tej ksiki i przestudiuj fragmenty dotyczce
progw i odmiennych stanw wiadomoci. Istnieje jeszcze jedna odpowied na twoje
pytanie - wielkie obawy i lki wystpuj w sytuacjach, gdy dochodzimy do centralnych
kwestii naszego ycia. By moe dotare do swoich mitycznych korzeni. Zajmowanie
si tak podstawowymi wzorcami wymaga wielkiej dozy cierpliwoci oraz wiedzy i
umiejtnoci zaczerpnitych tak z ksiek, jak i od nauczycieli medytacji i psychologii.
Przychodzi mi do gowy historia Muktanandy. Kiedy zoy on luby czystoci,
myla e zwariuje, gdy w jego wizjach nieustannie zacza si pojawia pikna kobieta.
Centralnym mitem jego ycia, na ile go rozumiem, byo uczenie ludzi mioci. Guru
Muktanandy pomg mu przekonujc go, e w wizjach pojawiaa mu si bogini Shakti.
Guru uczyni waciwie przeksztacajc problem w taki sposb, e przesta on by
przeszkod, stajc si drog wiodc ku indywiduacji. Ty rwnie moesz rozway
moliwo, e to, co wprawia ci w szalestwo jest pocztkiem nieprzeksztaconego
popdu, ktry moe ci przynie rwnowag i wiele mdroci.
PYTANIE
Podczas medytacji moje problemy bezustannie powracaj i nie mog ich
powstrzyma. Co powinienem robi?
ODPOWIED
Problemy kr i powracaj, gdy ich tre nie jest w wystarczajcym stopniu
przedmiotem naszej uwagi; nie dajemy jej take wystarczajco duo szacunku i
zrozumienia. Zbadaj dokadnie to, co powraca, i zadaj sobie pytanie przed jakimi stoisz
progami. Jeeli je przekroczysz, to zapewniam ci, e problemy przestan kry i nie
powrc wicej. Ostatnio zakupiem pewn nieruchomo, zapaciem pierwsz rat i
spdziem kilka bezsennych nocy zastanawiajc si, jak zapac reszt pienidzy.
Miaem prg na poproszenie o pomoc w tej sprawie i gdy ostatecznie zwrciem si do
przyjaciela z prob o finansowe wsparcie, sprawa przestaa do mnie wraca.
PYTANIE

Jakie s, na podstawie twoich dowiadcze, gwne obszary, w ktrych ludzie

grzzn na dobre w trakcie pracy nad sob?
ODPOWIED
Jednym z takich gwnych miejsc s kanay nie zajte. Tutaj kady utyka na
dobre. Rozwizaniem dla tego typu sytuacji jest uycie jako pomocy gwnego,
zajtego kanau. Inny podstawowy problem polega na tym, e ludzie dochodz do
progu i trac wtedy wiadomo. Jeeli, na przykad w trakcie pracy nad sob zaczynasz
si porusza, lecz zatrzymujesz si nie koczc danego ruchu, oznacza to, e doszede
do progu. Masz prg na wykonanie tego szczeglnego ruchu, jest on zbyt gwatowny,
za bardzo mistyczny lub jest w nim zbyt wiele mioci z punktu widzenia twojego
procesu pierwotnego. Jeeli nie wychwycisz progu, to zablokujesz si i stracisz wiadomo procesu. Czasami prg przejawia si w formie nadmiaru wizji. Jeeli nie
wierzysz w nie lub nie jeste w stanie wyowi ukrytych w nich informacji, obrazy bd
zmienia si bardzo gwatownie.
Ludzie potrzebuj rwnie pomocy w dopenianiu przeywanych dowiadcze.
Czsto dzieje si tak, e czuj oni lub uwaaj, e dana kwestia jest istotna, a potem po
prostu j porzucaj. Dopenienie procesu oznacza nie tylko obserwowanie czy
odczuwanie go, ale dowiadczenie w tak wielu kanaach i w sposb tak peny, jak to jest
tylko moliwe. Dowiadczanie procesu w kanaach, ktre zwykle nie s zajte,
powoduje zwikszenie jego wanoci i znaczenia. Uyj dokadnie tych samych zmian
kanaw, ktre zazwyczaj sprawiaj ci kopoty, jako rodka sucego dopenieniu
twojej pracy.
PYTANIE
Kiedy rozpoczynam tygodniow medytacj, powicam kilka pierwszych dni na
prac nad kompleksami emocjonalnymi. W dalszej czci tygodnia dochodz do
transpersonalnych poziomw dowiadczenia. W jaki sposb te poziomy s ze sob
poczone?
ODPOWIED
Przyjmijmy, e okrelenie transpersonalny" odnosi si do stanw nie
zwizanych z twoim procesem pierwotnym, ktry dotyczy przeywania twojej
codziennej rzeczywistoci. Dlatego te, jeeli po prostu siedzisz spokojnie lub na tydzie
odrywasz si od tego, co zwykle robisz, automatycznie zmieniasz swj proces pierwotny,

ktry odnosi si do codziennej rzeczywistoci, na podejcie medytacyjne. Ta nowa

postawa jest transpersonalna" w tym sensie, e zajmuje si niezwykymi,
niecodziennymi sprawami. W takim momencie staje przed nami nowe zadanie, ktre
polegaoby na powrceniu do naszego zwykego ycia z owym transpersonalnym
podejciem.
PYTANIE
Czym jest dla ciebie owiecenie?
ODPOWIED
Owiecenie" jest sowem, ktrego staram si nie uywa zbyt czsto, gdy
okrela ono pewien stan. Wol raczej mwi o budzeniu si". Przebudzenie" jest dla
mnie pojciem wzgldnym. Osoba przebudzona ma szybki dostp do odmiennych
stanw wiadomoci w rnych kanaach oraz zdolno do pracy z nimi. Moe ona
odczuwa swoje ciao, sysze, widzie, czu, odnosi si do innych ludzi i do ziemi, a
take wie, kim jest ta osoba, ktra medytuje.
Czowiek przebudzony jest zdolny do wchodzenia w odmienne stany
wiadomoci przy zachowaniu metakomunikatora. Dlatego te moe on poda za
procesem zwizanym z silnymi afektami, takimi jak gniew, w wielu rnych kanaach.
Jest w stanie uywa zajtych kanaw jako narzdzia do pracy z odmiennymi stanami
wiadomoci, a take pracowa w kanaach nie zajtych. Gbokie przebudzenie
oznacza, e bdc w stanie wewntrznego spokoju jeste zdolny przywoa trudnoci,
ktre przed tob stj i pracowa nad nimi, nawet jeeli w danym momencie s one
sabo obecne. Oznacza, e bdc pijany masz dojcie do stanu trzewoci. Moesz by
gboko pogrony w prac z ciaem, a jednoczenie w peni zachowywa swoje
zdolnoci intelektualne.
Jeeli jeste przebudzony, zmieniasz si w reakcji na wiat wewntrz i na
zewntrz ciebie. Oznacza to, e moesz rnicowa swoje zachowanie i percepcj
wiata stosownie do sygnaw, ktre on do ciebie wysya, zmieniasz si zgodnie z
oddwikiem, ktry otrzymujesz.
Owiecona jednostka bdzie miaa duo serca i wspczucia wobec innych ludzi,
ale take bdzie zdystansowana, twarda i nieustpliwa w chwilach, kiedy jest to
potrzebne. Uwaam, e gboko przebudzony czowiek jest zdolny do wnoszenia swoich
reakcji wobec innych ludzi w taki sposb, e wszyscy odnosz z tego korzyci.

PYTANIE
Muktananda twierdzi, e powicenie si guru wznieca w czowieku iskr
potrzebn do przebudzenia. Co o tym sdzisz?
ODPOWIED
Kochaem Muktanand i pakaem, kiedy umar. Zgadzam si z nim, e
owiecenie wydarza si dziki shaktipat9, iskrze pochodzcej od dobrego nauczyciela.
Pamitam opowie o tym, jak pewien wybitny fachowiec dozna shaktipat sprztajc
azienk Muktanandy. Muktananda wrci do domu pewnego wieczoru i znalaz tam
owego mczyzn pogronego w gbokim medytacyjnym transie.
Samo pomieszczenie, w ktrym przebywa guru, wytrcio tego wybitnego
fachowca z jego racjonalnego procesu pierwotnego. Uwaam jednak, e taka iskra
stanowi

jedynie

pocztek

gbokich

przemian.

Rozpoczyna

ona

prawdziwie

najwaniejsze dzieo transformowania caego ycia jednostki.

W trakcie swoich warsztatw braem udzia w wielu sytuacjach gwatownie
wystpujcego owiecenia, obserwowaem shaktipat, sam ich dowiadczaem i
syszaem wiele opowieci o tym, jak taka iskra moe wysadzi w powietrze cay wiat
danej jednostki. I cho odnosz si z czci do tego typu momentw, to s one tylko
jedn z wielu rzeczy, ktre interesuj mnie w medytacji. Takie przeomowe chwile s
najbardziej dramatycznymi dowiadczeniami dziejcymi si w trakcie medytacji i
najduej sieje pamita, jednak s one jedynie pocztkiem drogi. Wydarzaj si
czciowo z powodu tego, e ludzie wstrzymuj si zbyt dugo przed dokonaniem
zmiany, jednak bez umiejtnoci ich integracji mog spowodowa jedynie czasowe
rozbicie koncepcji rzeczywistoci wyznawanej przez dan jednostk.
PYTANIE
Czy sdzisz, e wiadomo na wiecie wzrasta? Jeeli zasada wiadomoci
stwierdza, e ycie organizuje si w taki sposb, by tak szybko, jak to jest tylko moliwe
uczyni nas wiadomymi, to czy w takiej sytuacji cay wiat nie staraby si dy do
osignicia takiego stanu?
ODPOWIED
Mam nadziej, e tak. Ekologiczne i militarne zagroenia spowodoway, e wiat
9

Shaktipat - "zapalenie wiec" (zstpienie Shakti), okrelenie uywane przez uczniw siddha jogi w rozwaaniach
dotyczcych obudzenia merkurialnoci, Kundalini, czy mocy ciaa. Zob. A. Mindell nice ciao. Rola ciaa w
odkrywaniu Jani, rozdzia 3.

przebudzi si i zrozumia, e istnieje jako cao. Inynieria genetyczna pozwala nam

na sprawowanie kontroli nad yciem, a bomba atomowa daje moliwo zniszczenia
caej egzystencji. Wszystko co teraz czynimy musi by dokonywane z wielk
wiadomoci, inaczej wszyscy przepadniemy. Istniejce zagroenia s, lub mog by,
potn si motywujc do rozwoju wiadomoci. Czy obecnie wiat rozwinie zdolnoci
do przeksztacania swojej wiadomoci? Sdz, e nie ma innego wyboru.
PYTANIE
W Indiach dowiadczenie religijne jest oceniane w odniesieniu do trzech lub
wicej czynnikw. Musi by ono zatwierdzone przez guru, trzeba je odnale w witych
ksigach oraz musi by doznane przez osob medytujc. Czy nie sdzisz, e takie
podejcie jest autorytarne?
ODPOWIED
Niezupenie. Musisz pamita, e hinduski system musi mie takie reguy,
poniewa w ich medytacji brakuje kanau relacyjnego. Ich modelem jest
zdystansowana, zerodkowana i pena mioci jednostka. Bez wiadomoci nie
zgadzania si z innymi ludmi lub zainteresowania nimi atwo mona utosami si z
jak szczegln czci swj ego procesu i uwaa si za Jezusa lub Hitlera. Dlatego
te wiele osb medytujcych ma odjazdy" i przeywa podniecajce, odlotowe", a
nawet psychotyczne epizody. W tego typu przypadkach nauczyciel i wite ksigi s
wtrnym procesem ucznia, ktry powstrzymuje go przed bujaniem w obokach.
Jeeli jednak medytujesz w oparciu o paradygmat, ktry traktuje relacje jako
przedmiot bada, wtedy nie potrzebujesz tych starodawnych rytuaw. Jeeli
utosamisz si z jak religijn postaci, spowoduje to mnstwo kopotw w twoich
relacjach. Twoje zwizki s w tym wzgldzie pewnym zabezpieczeniem, bd zmuszay
ci do skadania wyjanie i brania odpowiedzialnoci za swoje religijne stany. Dlatego
te twoim nauczycielem mog by wite ksigi, ssiad zza ciany albo te twj partner
czy partnerka.
PYTANIE
Osoby medytujce zawsze przypisyway sobie ponadnaturalne zdolnoci, takie
jak na przykad telepatia. Czy w swojej pracy miae do czynienia z takimi mocami?
ODPOWIED
Tak, i to zarwno w ramach medytacji jak i poza ni. Zdarzenia paranormalne"

oraz synchronicznoci s rozumiane w modelu pracy z procesem jako wyraz nieznanej

informacji, ktra wydarza si w kanale wiata. Kana ten czsto wypeniaj tajemnicze
i znaczce wydarzenia, kiedy jednostka jest bliska rozpoczcia dziaa w wiecie i
potrzebuje wikszego kontaktu z duchowymi i paranormalnymi" siami.
PYTANIE
Czy uwaasz za istotne aby terapeuta pomaga klientowi medytowa?
ODPOWIED
Tak. Jeeli bierzesz na siebie rol osoby pomagajcej i uzdrawiajcej, to dla
wielu klientw przydatne bdzie odkrycie, w jaki sposb mog sobie pomc sami.
Wikszo klientw potrzebuje pomocy, obecnoci oraz wsparcia w docenieniu
mdroci swoich wasnych procesw. Moesz sprbowa towarzyszy swoim klientom
podczas pracy wewntrznej zwracajc ich uwag na progi, zajte i nie zajte kanay, a
take pomagajc im w odkrywaniu, kto medytuje.
PYTANIE
Kiedy przestaj medytowa, wiat powraca do mnie i powoduje, e wpadam w
przygnbienie. Ponowne wejcie w wiat po zakoczeniu medytacji jest czsto trudnym
i bolesnym pomysem, ktry osobicie mog realizowa jedynie dziki swojej mioci do
ludzi.
ODPOWIED
Porusza mnie twoja mio do innych ludzi. Jeeli twoje uczucia wobec nich
nadaj yciu warto, to mog one zmotywowa ci, aby w trakcie medytacji
skoncentrowa si na sprawach relacyjnych. Rozpatrujc tak sytuacj z punktu
widzenia pracy z procesem jeste nadal w tym samym medytacyjnym centrum co
poprzednio, nadal samodzielnie pracujesz nad sob, czy to z innymi ludmi, czy te bez
nich.
W istocie nigdy nie moesz zakoczy medytacji zorientowanej na proces, bo
gdy zaprzestajesz pracy wewntrznej to rozpoczynasz inn medytacj - swoje
codzienne ycie. Pogld, e ponownie wchodzisz w wiat" jest iluzj, gdy, co brzmi
paradoksalnie, w istocie nigdy nie jeste w stanie z niego wyj. Z punktu widzenia
przebudzonej osoby medytujcej wszystkie oddzielone od siebie wiaty, zewntrzne
czy wewntrzne, fizyczne czy psychiczne, zwizane ze mierci czy z yciem, wszystkie
one s aspektami tego samego tajemniczego uniwersum, rnymi kanaami

wypenionymi jasnymi sygnaami i znaczcymi informacjami, ktre czekaj, aby je

uchwyci, odkry i zrozumia.

SOWNIK
Podstawowe pojcia psychologii zorientowanej na proces

(Sowa wyrnione s tumaczone w innym miejscu)

AFEKT: nieprzeparta emocja zwizana z procesem wtrnym, ktra czciowo

lub cakowicie podporzdkowuje sobie proces pierwotny.

AMPLIFIKACJA: termin zaczerpnity z psychologii Junga. Oznacza wzmocnienie

sygnau w celu doprowadzenia go do wiadomoci po to, aby mg si rozwin w cay
proces, ktrego jest fragmentem. W psychologii zorientowanej na proces amplifikuje
si sygna pyncy z procesu wtrnego w kanale, w ktrym on wystpuje.

ARCHETYPY: ukryta struktura i organizacja procesw, ktr moemy dostrzec

w snach, problemach cielesnych, relacjach, synchronicznociach i halucynacjach.

CHOROBA: subiektywne dowiadczenie zakce u danej osoby powodowanych

przez proces wtrny. Choroba jest dowiadczana w rnych kanaach, najczciej
jednak jako symptom fizyczny, ktry stanowi wyraz procesu wtrnego.

CIAO FIZYCZNE: nasza pierwotna identyfikacja ciaa. Jest to dowiadczenie

bycia ofiar czego, bycia obiektem blu lub te bycia biernym odbiorc tego, co robi z
nami wiat zewntrzny.

DEPRESJA: stan wielkiego przygnbienia, w ktrym szybko mwienia i ruchw

ulega zwolnieniu. Moe przej w psychoz, jeeli u danej osoby wystpi zamiana
procesw pierwotnych i wtrnych. W depresji, z wyjtkiem przypadkw
psychotycznych, obecny jest metakomunikator zdolny do komunikacji z innymi.

EKSTREMALNE STANY: stany, ktre zazwyczaj wzbudzaj wrogo lub s

uznawane za niezwyke przez dan spoeczno np. epizod psychotyczny czy
odmienne stany wiadomoci.

GLOBALNE NICE CIAO (global dreambody): dwie lub wicej osb wraz ze
swoim otoczeniem rozpatrywane w swoim funkcjonowaniu jako jedno ciao. Procesy
tych osb, ruchy ich cia i zewntrzne synchronicznoci odzwierciedlaj ich sny.

KANA: specyficzny sposb, w jaki osoba odbiera i wysya informacje. Wyrnia

si cztery kanay zmysowe i dwa zoone.
kanay zmysowe:
- wizualny (widzenie i bycie widzianym)
- suchowy (syszenie i wydawanie dwikw)
- prioproceptywny (odczuwanie dozna cielesnych takich jak bl, ucisk, napicie
itp.)
- kinestetyczny (ekspresja przez ruch).
kanay zoone:
- relacji (ekspresja danej osoby poprzez inn osob)
- wiata (ekspresja danej osoby poprzez znaczce zbiegi okolicznoci).
zajty / nie zajty kana
Mwimy, e kana jest zajty, gdy osoba identyfikuje si z informacj w nim
przebiegajc, natomiast nie zajty, gdy si z ni nie identyfikuje. Jest to chwilowy opis
tego, co si dzieje. Na przykad wizualizacja jest nie zajta, gdy mwimy, e inni patrz
na nas, a nie jestemy wiadomi wasnego aktywnego patrzenia.
zmiana kanaw
Sytuacja, ktra ma miejsce, gdy informacja przepywajca w jakim kanale
gwatownie przeskakuje do innego sygnau zachowujc jednak t sam zawarto
treciow. Mona to porwna do mwienia o tym samym w innym jzyku. Zmiany
kanaw czsto odbywaj si automatycznie w reakcji na ujawniajcy si proces i nasze
progi, by uzupeni go o nowe aspekty.

KONGRUENCJA: zgodno sygnaw wystpujcych we wszystkich kanaach.

METAKOMUNIKACJA: zdolno do komunikowania o treci i procesie

komunikacji.

METAKOMUNIKATOR: jest to pewna pozycja lub rola wewntrz nas zdolna do

obserwowania innych naszych czci i wypowiadania si na ich temat oraz na temat
procesu komunikacji. Metakomunikator nie jest zwizany z adn nasz czci, co
pozwala mu na dystansowanie si bd utosamianie z kad z nich.

MIT OSOBISTY: uoglniony proces zawarty w snach z dziecistwa lub w bardzo

wczesnych wspomnieniach, ktry staje si czynnikiem organizujcym i tworzcym styl
ycia osoby, jej problemy i chroniczne symptomy. Moe on rwnie organizowa
ostatnie chwile ycia.

NAG: konflikt pomidzy procesem pierwotnym i wtrnym, w ktrym

jednostka uywa coraz wicej rodkw (substancji) by wej w odmienne stany
wiadomoci, ktre s inaczej nieosigalne dla procesu pierwotnego danej jednostki.

NERWICA: kade duej trwajce dowiadczenie, w ktrym metakomunikator

dowiadcza zagroenia lub opanowania procesu pierwotnego przez proces wtrny.

NIEWIADOMO: wszystkie procesy pierwotne i wtrne, ktre s

niedostpne dla wiadomoci tego, kto obserwuje lub dowiadcza. Jest to stan, w
ktrym osoba identyfikuje si wycznie ze swoj percepcj, to znaczy, na przykad nie
zdaje sobie sprawy, e postrzega.

ODDWIK (feedback): odpowied, ktra ma miejsce jako reakcja na dany

bodziec.

ODMIENNE STANY WIADOMOCI: czasowe odwrcenie uwagi od procesu

pierwotnego i skupienie jej na procesie wtrnym. Moe to by zwizane z aktem
woli lub te dzia si spontanicznie poprzez zmiany kanaw. Na przykad, jeeli nasza
zwyka wiadomo na jawie jest naszym pierwotnym stanem, to odmienne stany bd
zawieray nocne sny, stany hipnotyczne, narkotyczne, alkoholowe, stany zwizane z
silnymi emocjami jak wcieko, panika, depresja, uniesienie oraz stany wywoane

przez medytacj.

OSOBOWA NIEWIADOMO: pojcie wprowadzone przez Junga. Pierwotny

proces osoby odzwierciedlajcy powszechn opini na temat rzeczywistoci. Proces
ten zwykle symbolizowany jest w snach przez postacie z przeszoci, ktre dana osoba
znaa.

PODWJNY SYGNA: podwjny sygna wystpuje w sytuacji, gdy mamy do

czynienia z dwoma sygnaami zawierajcymi przeciwstawne informacje. Mog to by
sygnay zwizane na przykad z mow (ton, tempo) lub ruchami ciaa, z ktrymi osoba
nie utosamia si jako nadawca komunikatu. S to sygnay lub komunikaty zwizane z
procesem wtrnym.

POLE: poczucie przyczynowego lub pozaprzyczynowego wewntrznego zwizku

midzy rnymi miejscami lub ludmi. Kady z nas jest szczeglnie intensywnym,
skondensowanym punktem w polu snw.

POSTA ZE SNU: jest to personifikacja okrelonego wzorca zachowania lub

pewnej cechy. Postacie ze snu maj wasn osobowo i psychik, maj nastroje,
opinie, mog si zmienia i rozwija. Mog by zwizane zarwno z pierwotnym jak i
z wtrnym procesem. Postacie ze snw pojawiaj si nie tylko w snach ale rwnie
w naszych zachowaniach, w zachowaniach innych ludzi i w fizycznym wiecie.

PRG, KRAWD, GRANICA (edge): granica tego, co jak sdzimy jest dla nas
moliwe. Poczucie, e jest si niezdolnym do zrobienia czego, ograniczonym lub
powstrzymywanym w myleniu, komunikowaniu, robieniu lub odczuwaniu czego.
Strukturalnie prg oddziela proces pierwotny od wtrnego. Progi zwizane s z
systemem przekona, przyzwyczajeniem, kultur lub brakiem wzorca innego
zachowania ni to, z ktrym czowiek normalnie si identyfikuje.

PROCES: przepyw sygnaw i informacji okrelanych przez tego, kto je odbiera.

Proces zawiera w sobie informacje pierwotne i wtrne, ktre s bliej lub dalej

wiadomoci nadawcy.

PROCES INDYWIDUACJI: pojcie wprowadzone przez Junga i odnoszce si do

trwajcego przez cae ycie rozwoju jednostki zdolnej do integrowania rnych czci
swojej osobowoci w codziennym yciu. W psychologii zorientowanej na proces
indywiduacja

ma

rwnie

zwizek

ze

zdolnoci

dochodzenia

do

kadego

odmiennego stanu zawartego w postaciach ze snw, problemach cielesnych czy

projekcjach w relacjach oraz zdolnoci do przeycia i pjcia za procesem tych stanw
w chwili, gdy s obecne, bez utraty kontaktu ze zwyk tosamoci jednostki.

PROCES PIERWOTNY: ruchy ciaa, zachowania i myli, z ktrymi dana osoba

identyfikuje si lub o ktrych mona sdzi, e identyfikowaaby si, gdyby j o to
zapyta. W wypowiedziach przejawia si to poprzez uycie sowa "ja".

PROCES WTRNY: wszystkie werbalne i niewerbalne sygnay wyraane przez

jednostk lub spoeczno, z ktrymi jednostka ta lub spoeczno nie identyfikuje si.
Informacja pynca z procesw wtrnych jest zwykle projektowana lub negowana.
Mona j odnale w ciele bd na zewntrz nadawcy (synchroniczno). Proces
wtrny jest spostrzegany przez osob jako co zakcajcego jej proces pierwotny.

PSYCHOZA: w psychologii zorientowanej na proces psychoza jest rozumiana

jako proces, w ktrym pocztkowy proces pierwotny staje si procesem wtrnym,
a pocztkowy proces wtrny staje si pierwotnym. Ten psychotyczny proces dzieje
si bez metakomunikatora i trwa wiele tygodni.

STAN: statyczna forma procesu. Proces pierwotny jest stanem, jeeli pozostaje niezmienny mimo duych zmian w wiecie zewntrznym i uderzajcych od
wewntrz sygnaw procesw wtrnych. Proces wtrny ukryty w kompleksie lub
chorobie moe by rwnie stanem. Schizofrenia, zaburzenia dwupolowe i inne
choroby psychiczne s stanami.

SYMPTOM FIZYCZNY: samoistnie amplifikujcy si przejaw naszego procesu

wtrnego, ktry prbuje przebi si do naszej wiadomoci.

SYNCHRONICZNO: pojcie wprowadzone przez Junga, w psychologii

zorientowanej na proces oznacza proces wtrny dziejcy si w kanale wiata.

NIENIE (dreaming up): wyraenie to odnosi si do zjawiska, ktre dzieje si,

kiedy podwjny sygna wywouje reakcj drugiej osoby. Pojcie powstao z
empirycznych obserwacji, e reakcja drugiej osoby zawsze odbija si w snach osoby
wysyajcej podwjny sygna.

NICE CIAO (dreambody): fenomen, ktry ujawnia si, gdy dowiadczenia

cielesne bdce procesem wtrnym zawartym rwnie w snach jednostki ulegaj
wzmocnieniu, tworzc odmienny stan wiadomoci. nice ciao jest zwykle
dowiadczane jako co, co przeszkadza ciau fizycznemu i przebija si do wiadomoci
poprzez symptomy.

WIADOMO: pojcie majce zwizek z posiadaniem obserwatora, ktry jest

zdolny do metakomunikacji i ktry jest wiadomy sposobu i kanau, w ktrym
odbywa si percepcja.

ZBIOROWA NIEWIADOMO: pojcie stworzone przez Junga odnoszce si do

dowiadcze, ktre mona znale u ludzi na caym wiecie. Dowiadczenia te s
symbolizowane w snach przez postacie krlw, krlowych, czarodziejw, drzewa,
zwierzta itp., ale nie wi si bezporednio z konkretnymi osobami z przeszoci.
Zbiorowa niewiadomo czsto wystpuje w procesach wtrnych.

ZBIOROWY PROCES PIERWOTNY: jest to powszechna zgoda co do pewnej

rzeczywistoci, proces pierwotny podzielany przez wikszo jednostek w danej
rodzinie bd spoecznoci. Proces ten pozoruje wiat i otoczenie. Osoba
psychotyczna nie podziela tego obrazu wiata. Proces ten jest podobny do procesu
pierwotnego jednostki, jednak zamiast "ja", ktrego uywa jednostka odnoszc si do

swojej roli w danym spoeczestwie, uywa ona my", przez co odnosi si do procesu,
ktry dzieli z innymi.

The End