You are on page 1of 13

Fizjologia czucia i odruchw

O stanie naszego organizmu jak i o wszystkich docierajcych do niego bodcach informuj nas
wyspecjalizowane struktury receptory. S one strukturami nerwowymi zdolnymi do odbioru bodcw i
ich przekazywania. Zasada ich dziaania opiera si na przetwarzaniu energii bodca na potencja generujcy,
czyli miejscow zmian potencjau bonowego, przekazywanego nastpnie do orodkowego ukadu
nerwowego w postaci potencjaw czynnociowych wkien aferentnych. Receptorami mog byd
pojedyncze komrki receptorowe, jak i obwodowe zakooczenia neuronw czuciowych.

narzd zmysu = receptor + otaczajce komrki nienerwowe


np.narzdem zmysu dla procesu widzenia jest oko, w ktrym rol
receptorw peni czopki i prciki, inne narzdy zmysw:

Rodzaj zmysu

Receptor

Narzd zmysu

such
wch

komrki zmysowe rzsate


neurony wchowe

smak
dotyk/ucisk
ciepo/zimno
bl
dugod minia

komrki receptorowe smaku


zakooczenia nerwowe
zakooczenia nerwowe
zakooczenia nerwowe
receptory piercienno
spiralne; receptory kwiatowate
receptory cigniste
zakooczenia nerwowe

ucho (narzd Cortiego)


bona luzowa okolicy
wchowej
kubki smakowe
zakooczenia nerwowe
zakooczenia nerwowe
zakooczenia nerwowe
wrzecionko nerwowominiowe
narzd cignisty Golgiego
receptory wraliwe na
rozciganie w zatoce ttnicy
szyjnej i uku aorty
receptory wraliwe na
rozciganie w miszu puc
kbki szyjne i aortalne
ucho (przewody pkoliste/
woreczek i agiewka

napicie minia
cinienie ttnicze krwi

stopieo wypenienia puc


powietrzem
PO2 krwi ttniczej
przyspieszenie ktowe/liniowe

I.

zakooczenia nerwowe
komrki kbkowe
zakooczenia nerwowe

PODZIA RECEPTORW

1. Podzia ze wzgldu na rdo bodca


eksteroreceptory odbieraj informacje spoza organizmu np. receptory dotyku, ucisku, ciepa, zimna
interoreceptory odbieraj informacje z wntrze organizmu np. baroreceptory, kebki aortalne, kbki
szyjne
priopioreceptory informuj o pooeniu cia w przestrzeni oraz o pooeniu elementw ciaa wobec
siebie np. receptory piercienno-spiralne, receptory cigniste
telereceptory odbieraj informacje docierajce od organizmu ze znacznej odlegoci (czasem s
traktowane jako podgrupa eksteroreceptorw) np. czopki, prciki, receptory suchu i wchu

1
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


2. Podzia ze wzgldu na typ energii bodca
mechanoreceptory (odksztacenia skry i dwiki)
termoreceptory
fotoreceptory
chemoreceptory (substancje wywoujce wraenie smaku i zapachu)
baroreceptory

3. Podzia ze wzgldu na szybkod adaptacji (szersze omwienie por. dalej)


receptory szybkoadaptujce si (fazowe, dynamiczne) wysyaj potencjay czynnociowe ze
zmniejszajc si czstotliwoci pomimo trwania bodca - wartod potencjau szybko opada np. ciako
Paccinego
receptory wolnoadaptujce si (toniczne, statyczne) wysyaj potencjay czynnociowe przez cay czas
trwania bodca np. wrzecionko nerwowo-miniowe, baroreceptory, receptory blu

Adaptacja spadek wielkoci potencjau generujcego podczas utrzymujcego si dziaania bodca. Jak
opisano wczeniej wyrniamy receptory szybko- i wolnoadaptujce si.

4.

Podzia ze wzgldu na rodzaj bodca adekwatnego


Bodziec adekwatny jest to taki bodziec, dla ktrego dany receptor ma najniszy prg pobudliwoci i
najwysz pobudliwod. Pomimo tego, e kady receptor ma wasny bodziec adekwatny to mog one
reagowad rwnie na inne formy energii, jeli jej intensywnod jest wystarczajco dua np. siatkwka jest
zdolna do reagowania na pojedynczy foton wiata, ale rwnie na silne bodce mechaniczne wywoujce
wraenie wiata (pocieranie oka) . Jest to tzw. prawo swoistej energii zmysw Mllera.
Przykady receptorw i ich bodcw adekwatnych:
mechanoreceptor ucisk
termoreceptory temperatura
fotoreceptory wiato

II.

FIZJOLOGIA DZIAANIA RECEPTORW

Sekwencja zjawisk zwizana z odbiorem bodca:

Rol receptorw jest przetworzenie energii bodca w potencja czynnociowy lub pobudzenia wydzielenia
neuromediatora wywoujcego potencjay czynnociowe, ktre przewodzone s nastpnie drogami
czuciowymi do orodkowego ukadu nerwowego. Pierwszym etapem jest transdukcja bodca, czyli jego
zamiana na tzw. potencja generujcy, wyzwalajcy nastpnie (jeli osignie odpowiedni wartod)
potencja czynnociowy.

2
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw

Potencja generujcy (potencja receptorowy) miejscowa zmiana potencjau w obrbie


receptora pod wpywem dziaania bodca. Jeeli dziaajcy bodziec jest wystarczajco silny to
wyzwolony potencja generujcy speni rol bodca, ktry powoduje wytworzenie potencjau
czynnociowego albo wydzielenie mediatora przez receptor czuciowy.
zmiana miejscowa bierna
nie stosuje si do prawa wszystko albo nic
wartod maleje wraz z oddalaniem si od miejsca powstania
jest odpowiednikiem EPSP w synapsach

Zjawiska jonowe i elektryczne zachodzce w receptorach


1. Receptory fazowe ciako Paciniego
Najlepiej przebieg zjawisk elektrycznych i jonowych poznano na przykadzie tzw. ciaka Paciniego, czyli
mechanoreceptora zawartego w skrze, dla ktrego bodcem adekwatnym jest ucisk.
Ciako Paciniego skada si z nagiego zakooczenia wkna nerwowego, otoczonego cznotkankow torebk
zawierajc wewntrz koncentrycznie uoone blaszki, pomidzy ktrymi przestrzenie wypenione s
pynem. Charakterystyczny jest rwnie fakt, e w obrbie torebki wystpuje pierwsze przewenie
Ranviera wkna nerwowego. Jest receptorem szybkoadaptujcym si potencja generujcy szybko spada,
pomimo trwania bodca.
1) Rozpoczyna si dziaanie bodca wytwarzany jest nacisk
2) Pod wpywem nacisku nastpuje odksztacenie torebki cznotkankowej receptora co powoduje
wzrost cinienia wewntrz torebki
3) W odpowiedzi na wzrost cinienia dochodzi do rozcignicia nagiego zakooczenia wkna nerwowego
co wyzwala otwarcie kanaw jonowych dla Na+
4) Jony Na+ napywaj do wntrza wkna zgodnie ze swoim gradientem elektrochemicznym bona
receptora ulega miejscowej depolaryzacji, dochodzi do powstania potencjau generacyjnego
(receptorowego)
5) Wielkod potencjau generacyjnego wzrasta wprost proporcjonalnie do wielkoci odksztacenia, a
wic i do siy powstajcego bodca nie stosuje si wic on do prawa wszystko albo nic (kady
bodziec progowy wyzwala taki sam potencja czynnociowy o maksymalnej amplitudzie)
6) Odpowiednio szybko i mocno dziaajcy bodziec w receptorze szybkoadaptujcym si, takim jak
ciako Pacciniego, wyzwala krtki, silny potencja generujcy obserwowany jako pierwszy pik
potencjau generujcego, po czym bardzo szybko nastpuje powrt do spoczynkowego stenia
jonw wewntrz wkna
7) Jeeli potencja generacyjny jest wystarczajco silny dochodzi do wyzwolenia przez niego w
przeweniu Ranviera potencjau czynnociowego przewodzonego nastpnie do odpowiedniego
orodka czuciowego jako impuls nerwowy
8) Mimo cigego dziaania bodca na ciako Pacciniego nie dochodzi do wyzwolenia kolejnych
potencjaw generacyjnych zmniejsza si podwyszone wczeniej cinienie rdtorebkowe, bona
wkna ulega skurczeniu, a kanay jonowe czciowemu zamkniciu. Jest to sposb reakcji nazywany
adaptacj, w takim przebiegu charakterystyczny dla receptorw szybkoadaptujcych si

3
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


9) Nastpuje zakooczenie dziaania bodca, czyli nacisk przestaje dziaad powoduje to odksztacenie
torebki i kolejny wzrost cinienia w jej wntrzu, co jest przyczyn wygenerowania w sposb
identyczny jak wczeniej, drugiego piku potencjau generujcego.

Warto rozwayd w przypadku ciaka Paciniego, dwa przypadki:


zbyt wolno dziaajcy bodziec nie wyzwoli potencjau generujcego cinienie w osonce jest
stosunkowo szybko eliminowane przez jej elastyczne waciwoci.
usunicie kapsuy otaczajcej wkno nerwowe doprowadzioby do wyzwalania potencjau
generujcego zarwno przy ucisku sabym, jak i silniejszym, ale tylko raz zakooczenie dziaania
bodca nie wyzwoli adnej reakcji we wknie
blokada pierwszego wza Ranviera doprowadziaby do tego, e potencja generujcy nie wyzwoliby
potencjau czynnociowego, ale nadal byby tworzony przez napywajce do wntrza zakooczenia
nerwowego jony Na+.

2. Receptory toniczne
Receptory wolnoadaptujce si (toniczne), np. wrzecionko nerwowo-miniowe, wyadowania nastpuj
przez cay czas trwania bodca , charakteryzuj si dwufazow odpowiedzi, skadajc si z:
fazy dynamicznej powstaje w niej krtki i wysoki potencja generujcy w czasie pocztku dziaania
bodca adekwatnego wyduania minia szkieletowego (we wrzecionku odopowiadaj za ni
receptory piercienno spiralne)
fazy statycznej zachodzcej przez cay czas trwania bodca (utrzymujcego si rozcigania minia),
gdy potencja generujcy utrzymuje si na staym poziomie, nieco niszym ni w fazie dynamicznej
(we wrzecionku odpowiadaj za ni receptory kwiatowate)

2.1.Receptory miniowe
Receptory obecne w miniach to proprioreceptory, ktre przekazuj do OUN sygnay o rozciganiu mini i
ich skurczu. Najwaniejsz rol w procesach sterowania ruchami maj wrzecionka nerwowo-miniowe i
receptory cigniste Golgiego.

4
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


2.1.1.Wrzecionko nerwowo - miniowe
S one zawarte pomidzy komrkami miniowymi, uoone rwnolegle do nich, otoczone torebk
cznotkankow, wraliwe na rozcignicia minia. Skadaj si ze zmodyfikowanych wkien
miniowych:
wkien miniowych intrafuzalnych s to
wkna o bardzo niewielkiej sile skurczu,
pozbawione elementw kurczliwych w swojej
rodkowej czci, wrd nich wyrniamy:
wkna z woreczkiem jder dusze, jdra
komrek tworz wiele warstw w krtkim
odcinku wkna powodujc powstanie
zgrubienia (woreczka)
wkna z aocuszkiem jder krtsze, jdra
komrek uoone szeregowo.
unerwienie czuciowe
receptory piercieniowo spiralne
kontaktuj si z czci rodkow wkien obu typw, s wraliwe na rozciganie w sposb
dynamiczny (szybki przyrost siy rozcigajcej). Przekazuj impulsy do OUN poprzez grube wkna
typu Ia
receptory groniaste (kwiatowate) kontaktuj si z obwodowymi czciami wkien z aocuszkiem
jder, reaguj w sposb statyczny (przez cay czas trwania bodca, mniej wraliwe). Przekazuj
impulsy do OUN za pomoc cienkich wkien typu II
unerwienie ruchowe
wkna intrafuzalne unerwione s przez motoneurony gamma () oraz motoneurony beta (),
spord ktrych wyrnia si wkna statyczne unerwiajce wkna z aocuszkiem jder oraz
wkna dynamiczne unerwiajce wkna z woreczkiem jder.
mechanizm dziaania:
receptory cignisto-spiralne oraz kwiatowate s pobudzane w czasie rozcigania rodkowej
czci wkien intrafuzalnych, pozwala to na zlokalizowanie
poszczeglnych czci ciaa kadej pozycji odpowiada
rozcignicie rnych mini do okrelonej dugoci.
powolne rozciganie pobudza oba typy receptorw
dugotrwae rozciganie wyzwala reakcj statyczn, podczas
ktrej
receptory
kwiatowate
za
porednictwem
dorodkowych wkien typu II przekazuj ze sta
czstotliwoci impulsy do OUN
nage, dynamiczne rozcignicie wyzwala reakcj
dynamiczn, za ktr odpowiadaj receptory piercienno spiralne, wysyajce impuls za pomoc wkien typu Ia
impulsy poprzez wkna Ia s przekazywane zarwno w
czasie biernego rozcigania minia, ale rwnie podczas jego skurczu
wszystkie motoneurony alfa, beta i gamma s pobudzane jednoczenie, w zwizku z czym wraz
ze skurczem wkien miniowych ekstrafuzalnych nastpuje skurcz wkien intrafuzalnych.
Skurcz minia wydua czd centraln (niekurczliw) wkna interfuzalnego pobudzajc
jednoczenie wkna Ia (aktywne w czasie rozcigania jak i skurczu)

5
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


s to receptory toniczne, a wic ich adaptacja moe trwad bardzo dugo po pocztkowym
wzrocie iloci wyadowad (wkna Ia faza dynamiczna) dochodzi do ustalenia staego poziomu
(wkna II faza statyczna), intensywnod dziaania bodca moe zostad przekazana poprzez wzrost
iloci potencjaw czynnociowych (kodowanie cyfrowe) bd rekrutacj kolejnych receptorw.

2.1.2.Receptor cignisty Golgiego


Jest to receptor wraliwy na skurcz minia i na bardzo silne rozciganie. Skada si z receptora pooonego
w cignie, w pobliu jego przejcia w tkank miniow oraz z otaczajcych go wkien cignistych
zamknitych w torebce wknistej. Pozwalaj na kontrol przebiegu skurczu miniowego
receptory cigniste stanowi zakooczenie wkien aferentnych
typu Ib
bodcem pobudzajcym receptor jest rozcignicie wkien
kolagenowych w odpowiedzi na skurcz wkien miniowych.
Dochodzi do odksztacenia zakooczenia nerwowego i jego
pobudzenia
do OUN za porednictwem wkien Ib przewodzone s impulsy
nerwowe informujce o przebiegu skurczu
czynnod receptorw cignistych pozwala rwnie odczuwanie
siy wykonywanego skurczu, umoliwiajc nam okrelenie jaki
ciar ma utrzymywany przez nas przedmiot
zbyt silne rozciganie minia moe rwnie pobudzi receptory
cigniste wyzwalajc w nich potencjay czynnociowe
doprowadzajce do odruchowego rozlunienia minia
(odwrcony odruch na rozciganie)
podobnie do wrzecionek nerwowo miniowych, receptory cigniste s receptorami tonicznymi

6
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


3. Kodowanie informacji o charakterze bodca
Impulsy bdce nonikiem informacji czuciowych np. wzrokowych, suchowych, s identyczne, ale ludzki
mzg rozrnia je i tworzy zoone wraenia czuciowe .
Do zakodowania s nastpujce cechy dziaajcego na receptor bodca:
intensywnod (sia) bodca
czas trwania
lokalizacja

3.1.Kodowanie intensywnoci bodca


a) odbywa si za pomoc czstotliwoci generowanych potencjaw czynnociowych w jednostce czasu
czstod wyzwalanych potencjaw czynnociowych jest proporcjonalna do stopnia depolaryzacji
bony komrkowej receptora, wywoujcego w nim potencjay generujce.
kodowanie analogowe stanowi pierwszy etap kodowania informacji o intensywnoci bodca,
polega na odzwierciedleniu siy bodca w postaci rniej amplitudy potencjaw generujcych
receptora.
kodowanie cyfrowe drugi etap kodowania, polega na odpowiedniej iloci wyzwolonych przez
receptor potencjaw czynnociowych w odpowiedzi na wzrost amplitudy potencjau generujcego
(dot.tylko receptorw wolnoadaptujcych si). Potencjay czynnociowe s przewodzone nastpnie
do odpowiedniego orodka czuciowego wknami aferentnymi. Dalszy wzrost siy bodca bdzie
powodowa wyzwalanie kolejnych potencjaw czynnociowych.
b) innym sposobem kodowania siy dziaajcego bodca jest liczba aktywowanych receptorw bd
jednostek czuciowych. Przekroczenie pewnej amplitudy potencjau generujcego jest przekazywane w
postaci:
rekrutacji receptorw wchodzcych w skad jednej jednostki czuciowej, polegajcej na tym, e coraz
silniejszy bodziec bdzie pobudza coraz wiksz liczb receptorw charakteryzujcych si rnym
progiem pobudliwoci.
rekrutacji jednostek czuciowych, polegajcej na tym e wzrastajca sia bodca pobudza coraz
wikszy obszar czuciowy.
Rodzaj kodowania w poszczeglnych receptorach:
receptory szybkoadaptujce si kodowanie analogowe, rekrutacja jednostek czuciowych
receptory wolnoadaptujce si kodowanie analogowe, kodowanie cyfrowe

Jednostka czuciowa jeden neuron wraz ze wszystkimi zakooczeniami zbierajcy informacj z danego

obszaru, kada jednostka czuciowa ma swoje okrelone pole recepcyjne, czyli powierzchni, z ktrej dana
jednostka czuciowa moe byd pobudzona. Wielkod pola recepcyjnego jest odwrotnie proporcjonalna do
zagszczenia receptorw najbardziej wraliwe na dotyk obszary s mae (opuszki palcw) i zawieraj
2500 receptorw/cm2, najmniej wraliwe obszary s due (skra plecw, ydek) i zawieraj 100 razy mniej
receptorw

7
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


3.2.Kodowanie lokalizacji bodca
Kodowanie lokalizacji bodca odbywa si przez lokalizacj projekcji
sensorycznej w korze mzgowej. Wkna nerwowe prowadzce
informacj z okrelonych czci ciaa le obok siebie i ostatecznie
dochodz do lecych obok siebie pl kory mzgu, tworzc regularny
ukad przedstawiany jako tzw. mapy somatosensoryczne kory mzgu
(ukad somatotopowy)
wzgrze rnicuje rodzaj czucia oraz dokonuje oglnej jego
lokalizacji
kora mzgu dokonuje precyzyjnej oceny oraz lokalizacji

3.3.Kodowanie czasu trwania bodca


Kodowanie czasu trwania bodca odbywa si w sposb zaleny rodzaju receptora:
receptory szybkoadaptujce si wyznaczaj czas trwania bodca poprzez wygenerowanie jednego
impulsu nerwowego przy pocztku jego dziaania i jednego przy zakooczeniu.
receptory wolnoadaptujce si wyznaczaj czas trwania bodca poprzez zaprzestanie generacji
nowych impulsw nerwowych w momencie zakooczenia dziaa bodca.

Prawo swoistej energii nerwowej (Mllera) mwi, e pobudzenie drg nerwowych prowadzcych
impulsacje z konkretnego narzdu zmysu do kory mzgu powoduje odczucie charakterystyczne dla tego
receptora, bez wzgldu na to jak wywoano pobudzenie i w ktrym miejscu wzdu tej drogi nerwowej
(prawo projekcji). Praktycznie oznacza to, e pobudzenie nerwu aferentnego w np. poowie jego dugoci,
wywoa odczucie takie samo jak jego pobudzenie przez receptor (prawo projekcji), pozwala take na reakcj
siatkwki manifestujc si byskiem wiata przy silnym pocieraniu oka. Jest take przyczyn tzw. blw
fantomowych powstajce w kbkach nerww (nerwiakach) w pozostaej czci kooczyny impulsy nerwowe,
docieraj do swoich orodkw czucia w korze mzgu, ktra odbiera je jako bl amputowanej kooczyny mimo
jej braku.

4. Drogi czuciowe
Informacja z receptorw przenoszona jest odpowiednimi drogami czuciowymi do podrzdnych orodkw
czuciowych w obrbie rdzenia nerwowego i pnia mzgu. Std s przekazywane bezporednio do
podrzdnych orodkw ruchowych i jednoczenie do nadrzdnych orodkw czuciowych i ruchowych,
znajdujcych si przede wszystkim w korze mzgu. Drogi czuciowe dzielimy na swoiste i nieswoiste.

8
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


4.1.Drogi czuciowe swoiste (pierwotne)
W rozwoju filogenetycznym zaistniaa potrzeba szybkiego reagowania na bodce, a wic szybkiego
przetwarzania informacji czuciowej na ruchow wyksztaciy si wic ukady o maej liczbie neuronw z
dugimi aksonami, szybko przewodzcymi impulsy.
skadaj si najczciej z 2-4 neuronw, z ktrych pierwszy jest jednostk czuciow
swoistod polega na przewodzeniu impulsw od tego samego neuronu czuciowego i poczonych z nim
receptorw, do tego samego nadrzdnego neuronu czuciowego kory mzgu
jest to bardzo szybki sposb przewodzenia z uwagi na ma liczb synaps
informacja biegnca od receptorw jest jednoczenie przekazywana przez neurony ukadu
nieswoistego.
przewodzenie impulsw przez drogi swoiste jest zachowane we nie, a nawet w gbokiej narkozie

4.2. Drogi czuciowe nieswoiste (wtrne)


S to drogi filogenetycznie modsze skadajce si z neuronw zbierajcych, czyli konwergujcych impulsy
prowadzone przez neurony nalece do ukadw swoistych. Nieswoistod tego ukadu polega na tym, e
pobudzenie jednego neuronu przenosi si na rozlege obszary ukadu siatkowatego i odwrotnie pobudzenie
wielu struktur moe spowodowad uaktywnienie tylko okrelonego obszaru.
skupienie cia neuronw ukadu nieswoistego tworzy tzw. twr siatkowaty pnia mzgu, a ich aksony
ulegaj wielorazowym rozgazieniom wstpujcym do kory mzgu lub zstpujcym do rdzenia
krgowego. Pozwala to na stykanie si neuronw tworu siatkowatego z licznymi neuronami
pooonymi zarwno na niszych jak i na wyszych pitrach ukadu nerwowego
drogi czuciowe nieswoiste ze wzgldu na jego czynnociowod nazywamy ukadem siatkowatym
dziki wytworzeniu bardzo licznych i rnorodnych poczeo neurony ukadu siatkowatego mog
wywierad zarwno dziaanie hamujce jak i pobudzajce.
Majc na uwadze zarwno cechy anatomiczne (zstpowanie i wstpowanie aksonw) oraz czynnociowe
(pobudzanie i hamowanie) wyodrbnione zostay nastpujce rodzaje ukadu siatkowatego:
a) Ukad siatkowaty wstpujcy jego czynnociowod jest zwizana z procesami czucia, percepcji,
czuwania i zachowania wiadomoci, dzieli si na:
ukad siatkowaty wstpujcy aktywujcy (ARAS ascending reticular activating system)
odbiera impulsy ze wszystkich receptorw caego ciaa oraz od neuronw struktur mzgowia
neurony tego ukadu docieraj do wszystkich pl kory mzgu (ukad swoisty projektuje jedynie do
pl czuciowych)
rodki narkotyczne znosz przewodzenie w ukadach nieswoistych, blokujc wic take czucie, gdy
warunkiem niezbdnym do wywoania jakiegokolwiek czucia jest nie tylko pobudzenie neuronw w
obrbie pl czuciowych (dokonywane przez ukad swoisty), ale take doprowadzenie do impulsacji
caej kory mzgu i orodkw podkorowych za porednictwem drg nieswoistych
wzbudzaj, czyli desynchronizuj czynnod bioelektryczn mzgu
pobudzaj orodki podkorowe kierujce zachowaniem caego organizmu np. orodki
motywacyjne, oraz kontrolujce ukad autonomiczny i wewntrzwydzielniczy.
ukad siatkowaty wstpujcy hamujcy /rekrutujcy
dziaa antagonistycznie do ukadu wstpujcego synchronizuje aktywnod bioelektryczn kory
mzgu

9
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


b) Ukad siatkowaty zstpujcy kontroluje czynnod odruchow rdzenia krgowego, napicie
miniowe mini szkieletowych, orodek oddechowy i orodek regulujcy krenie krwi. Podobnie
jak ukad nieswoisty wstpujcy dzieli si na:
ukad siatkowaty zstpujcy aktywujcy uatwia i/lub przyspiesza czynnod neuronw rdzenia
krgowego
ukad siatkowaty zstpujcy hamujcy zwalnia lub blokuje czynnod innych neuronw

III.

ODRUCHY

Odruch jest to odpowied narzdu wykonawczego (efektora) wywoana przez bodziec dziaajcy na
receptor i zachodzca za pomoc orodkowego ukadu nerwowego.
Podoem morfologicznym odruchu jest uk odruchowy, czyli droga po ktrej przebiegaj impulsy
wywoujce odruch. Wyrnia si pid skadowych czci uku odruchowego:
1) Receptor np. receptor cignisty
2) Droga dorodkowa, czyli neuron aferentny przewodzcy informacj przez korzeo grzbietowy nerwu
rdzeniowego do rdzenia krgowego np. wkna typu Ib
3) Orodek odruchu, czyli motoneurony i neurony porednie (przekazujce informacj do motoneuronw)
4) Droga odrodkowa, czyli akson motoneuronu, ktry przekazuje informacje do jednostek motorycznych
minia.
5) Efektor, czyli komrki miniowe poprzecznie prkowane, gadkie oraz komrki wydzielnicze

1. Klasyfikacje odruchw rdzeniowych


a) Ze wzgldu na sposb kontroli odruchu dzielimy na:
odruchy rdzeniowe somatyczne uczestnicz w koordynacji pracy mini poprzecznie
prkowanych synergistycznych i antagonistycznych
odruchy rdzeniowe autonomiczne pobudzaj lub hamuj czynnod narzdu wewntrznego,
zmieniaj czynnod wydzielnicz gruczow
b) Ze wzgldu na liczb interneuronw poredniczcych midzy neuronem czuciowym a motoneuronem:
monosynaptyczne od receptora do efektora wystpuje tylko jedna synapsa w rdzeniu krgowym,
miedzy neuronem czuciowym a motoneuronem np. odruch na rozciganie.
dwusynaptyczne informacja z receptora jest przekazywana na motoneuron przy udziale jednego
neuronu poredniczcego np. odwrcony odruch na rozciganie.
polisynaptyczne informacja z neuronu czuciowego jest przekazywana na motoneuron za pomoc
kilku interneuronw np. odruch zginania.

2. Odruch na rozciganie
Zaliczamy go do odruchw monosynaptycznych, zachodzi on w efekcie szybkiego rozcignicia minia np.
poprzez uderzenie moteczkiem neurologicznym w cigno danego minia. Nastpujce elementy stanowi
czci skadowe tego uku odruchowego:
receptorem s receptory piercienno spiralne wkien miniowych intrafuzalnych
drog dorodkow stanowi wkna aferentne typu Ia
orodek ruchu stanowi motoneurony , i
drog odrodkow stanowi aksony motoneuronw
efektorem s wkna miniowe ekstrafuzalne i intrafuzalne

10
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


Charakterystyczn cech odruchu na rozciganie jest ograniczenie reakcji wycznie do minia
rozciganego, tak wic receptor i efektor mieszcz si w tym samym miniu (odruch miotatyczny).

1)

2)
3)

4)

5)

6)

Przebieg uku odruchowego rozpatrzymy na przykadzie odruchu kolanowego:


Szybkie rozcignicie cigna minia czworogowego uda powoduje uaktywnienie receptorw
piercienno spiralnych odpowiedzialnych za faz dynamiczn odpowiedzi receptora we wknach
intrafuzalnych.
Informacja jest przewodzona z receptorw ich wknami typu Ia, z prdkoci 120 m/s do rdzenia
krgowego
W rdzeniu krgowym wkna Ia przekazuj impuls na trzy elementy:
drog opuszkowo rdzeniow do OUN
poprzez synaps z motoneuronem minia czworogowego
wysya do niego impuls do skurczu
poprzez jeden interneuron hamujcy wysya impuls do
motoneuronw mini antagonistycznych g. minia
dwugowego uda
Efektem dziaania uku odruchowego jest skurcz minia, w ktrym
pobudzono receptory na rozcigania (m. czworogowy) i
zahamowanie czynnoci minia antagonistycznego (m.dwugowy
uda) co sumarycznie powoduje wyprost kooczyny dolnej .
OUN otrzymuje informacj o rozcigniciu minia z niewielkim
opnieniem, moe on w nastpstwie tego wzmocnid lub osabid
odruch poprzez ukad siatkowaty zstpujcy.
Bardzo wan rol peni wymienione wczeniej interneurony Ia hamujce, ktre pobudzone przez
wkna Ia oddziaywaj na motoneurony mini antagonistycznych hamujc ich czynnod (unerwienie
wzajemne zwrotne). Drogi zstpujce ruchw dowolnych dziaaj w ten sposb aktywuj minie
zginacze i dezaktywuj minie prostowniki co pozwala na maksymaln kontrole ruchu w stawie
uatwiajc ruchy zginania i prostowania.

3. Odwrcony odruch na rozciganie


Jest przykadem odruchu dwusynaptycznego, w przebiegu ktrego dochodzi do
rozlunienia minia w odpowiedzi na jego rozciganie (reakcja paradoksalna).
Poszczeglnymi elementami uku odruchowego s:
receptory cigniste (Golgiego) zawarte w cignach rozciganego minia
wkna aferentne typu Ib stanowice drog dorodkow
orodek ruchu stanowi interneuron Ib hamujcy oraz motoneurony
drog odrodkow s aksony motoneuronw
efektorem s wkna miniowe rozciganego minia
Przebieg uku odruchowego:
1) Silne rozcignicie minia powoduje wyzwolenie potencjaw generujcych
w receptorach Golgiego, ktre zamieniane s na potencjay czynnociowe
2) Informacja przewodzona jest wknami Ib do rdzenia krgowego, gdzie
pobudzane s interneurony Ib hamujce
3) Interneurony hamuj czynnod motoneuronw rozcignitego minia
hamujc jego skurcz

11
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


Wan rol tego typu odruchw jest dostosowywanie siy skurczu do zmieniajcych si warunkw tj.
zmniejszenie siy skurczu na skutek zmczenia spadek aktywnoci receptorw Golgiego (ich bodcem
adekwatnym jest skurcz mini) sabsze hamowanie motoneuronw tego minia (przez interneurony
Ib hamujce) zwikszenie siy skurczu (utrzymanie staego napicia mini)
Interneurony Ib konwerguj rwnie informacje m.in. z receptorw skrnych i stawowych oraz drg
zstpujcych orodkw nadrdzeniowych. Ma to znaczenia podczas chwytania delikatnych przedmiotw
receptory skrne wysyaj impuls do motoneuronw danego minia poprzez interneurony Ib hamujce
zmniejszajc si skurczu, powodujc e dotyk staje si delikatny.

4. Odruch zginania
Jest to odruch polisynaptyczny, nazywany take odruchem obronnym, w ktrym dochodzi do
zsynchronizowanych skurczy mini antagonistycznych w stosunku do siebie, obu kooczyn. Elementami
uku odruchowego s:
receptory nocyceptywne (blu), ktrych bodcem adekwatnym jest czynnik potencjalnie uszkadzajcy
tkanki
drog dorodkow stanowi wkna aferentne od receptorw
nocyceptywnych
orodek ruchu stanowi wiele interneuronw oraz motoneuronw
drog odrodkow tworz aksony motonerunw
efektorem s wkna miniowe
Przebieg uku odruchowego:
1) Receptory nocyceptywne odbieraj bodziec i generuj w odpowiedzi
na niego potencja generujcy wyzwalajcy potencja czynnociowy o
proporcjonalnej amplitudzie
2) Wkna aferentne od receptorw nocyceptywnych przewodz
informacje do rdzenia krgowego, ktre ulegaj tam dywergencji w
istocie szarej
3) Pobudzane s liczne sieci interneuronw, zarwno hamujcych jak i
pobudzajcych, ktre oddziaywaj:
pobudzajco na motoneurony zginaczy dranionej kooczyny
hamujco na motoneurony prostownikw dranionej kooczyny
pobudzajco na motoneurony prostownikw drugiej kooczyny
hamujco na motoneurony zginaczy drugiej kooczyny

polisynaptyczny skrzyowany odruch


prostowania odpowiedzialny za
utrzymanie rwnowagi (tylko w
kooczynach dolnych)

Odruch zginania nie uczestniczy jedynie w reakcjach obronnych neurony uczestniczce w tym ruchu
otrzymuj rwnie impulsy z orodkw nadrdzeniowych, koordynujc ruchy w czasie ruchw dowolnych np.
poprzez odpowiedni sekwencj skurczu zginaczy i prostownikw w czasie chodzenia.

12
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

Fizjologia czucia i odruchw


5. Koocowa droga wsplna
We wszystkich omwionych wyej rodzajach odruchw bray udzia motoneurony mini ekstrafuzalnych
mona wic stwierdzid, e przez neurony te przechodz wszystkie wpywy nerwowe wywoujce skurcz
minia, dlatego nazywamy je koocow drog wspln.
na pojedynczym motoneuronie zawarte jest do 10 000 kolbek synaptycznych (wysoka konwergencja)
w obrbie rdzenia krgowego kady motoneuron otrzymuje impulsacj z co najmniej piciu drg
przewodzcych, zarwno hamujcych jak i pobudzajcych, z interneuronw poredniczcych oraz drg
zstpujcych OUN impulsacja ze wszystkich tych drg ulega konwergencji i wpywa na czynnod
koocowych drg wsplnych.

13
Micha Piktel (m.piktel@hotmail.com)

You might also like