Zapach Chirurg Skórki

wojny strona 18 Hercules strona 37 z pomarańczy strona 53

w w w . p o l s k a - z b r o j n a . p l
T Y G O D N I K

NR 41 (663) 11 października 2009 Cena 3 zł (w tym 7% VAT) INDEKS 337 374 ISSN 0867-4523

Patrioci strona 30
przy Newach
Plan
ratunkowy
strona 43

Przerwa
obiadowa strona 8
SYSTEM
SZYBKOZŁĄCZA dni w
tygodniu
SERPA
Teraz w łatwy sposób możesz
zamontować szybkozłącze
na każdej kaburze SERPA.

Od platformy udowej po platformę

mocowaną na kamizelkach, system
szybkozłącza pozwala na sprawne
przełożenie kabury SERPA pomiędzy
Oficjalny dystrybutor na Polskę produktów
wszystkimi platformami systemu SER-
PA. Dzięki temu prostemu systemowi
natychmiast możesz dostosować układ
swojego wyposażenia do wymagań da-
nej sytuacji, co odgrywa istotną rolę
w trakcie np. misji, gdzie w szybko
zmieniającym się otoczeniu, komforto-
wy dostęp do osprzętu odgrywa ogrom-
ną rolę. System pozwala na skokowe
dostosowanie kąta mocowania kabu-
ry w pełnym zakresie 360°, a także,
w nowej wersji, częściową płynną re-
gulację przez śruby mocujące.
Szybkozłącze podobnie jak same ka-
bury BlackHawka wykonane jest
z kompozytu włókna węglowego, który
to jest jednym z najbardziej zaawan-
sowanych i wytrzymałych materiałów
stosowanych do produkcji tego typu
elementów. Budowa kabury pozwa-
la na szybkie wyjęcie jak i ponow-
ne umieszczenie broni w kaburze.
Automatycznie blokuje pistolet na-
tychmiast po włożeniu. Fakt
całkowicie ukrytego spu-
stu daje dodatkowe
bezpieczeństwo. Kabu-
ra wyposażona jest
w system SERPA za-
bezpieczający broń w kabu-
rze (w celu wyjęcia broni należy naci-
snąć przycisk blokady).
Dokonując zakupu tak istotnego wy-
posażenia bojowego, nie mamy dyle-
matu, jaki rodzaj kabury kupić, czy S.T.R.I.K.E. PLATFORM
z uchwytem na pasek czy z płetwą,
SHOULDER HARNESS
czy z montażem na system MOLLE. TACTICAL PLATFORM
Blackhawk daje możliwość zastoso-
FAMALE
wania systemu szybkozłącza zezwala-
OD
jącego na montaż kabury w dowolnej
CONCEALMENT BELT LOOP MOD-U-LOK
konfiguracji.
Szybka i solidna kabura Blac-
kHawk SERPA wraz z szybko-
złączami, opatentowaną uprzę-
żą i platformami systemu SER- CONCEALMENT
PA to funkcjonalność i jakości DUTY DUTY PLATFORM
wykonania nieporównywalna JACKET SLOT HIGH RIDE
z żadną inna kaburą na naszym
rynku.

www.sharg.pl
Pozwalamy Tobie samemu decydo- Sklep Warszawa – Al. Dzieci Polskich 65 A, tel. (0-22) 517 34 90, fax (0-22) 517 34 93
wać, jakiej opcji chcesz używać dając
równocześnie pewność komfortu
i bezpieczeństwa w użytkowaniu.

SAN DIEGO, 2009 ROK
I D E O L O
Generałowie są zmęczeni
Czy lampasy zobowiązują
właściciela spodni do ślubu z ojczyzną?
G
enerał dywizji Piotr Szembek
(43 lata) swe motywacje przedstawił
najszczerzej: „Służyłem wojskowo, bo
chciałem emerytury doczekać”. Może dlatego
od jego nazwiska wziął nazwę bazar na Grocho-
wie. Był dowódcą 3 Brygady w 1 Dywizji Pie-
choty Królestwa Kongresowego. Nie miał jesz-
cze wysługi, więc jesienią 1930 roku chciał
swych żołnierzy prowadzić do wielkiego księcia
Konstantego. Oficerowie zawiedli go jednak do
obozu powstańczego. („Z Sochaczewa, po bło-
cie, co rozlało jak rzeka, idą w szczerej ochocie
strzelcy piesi Szembeka”). I tak, wbrew sobie,
został bohaterem spod Wawra i Grochowa.
Powstańcy potrzebowali dowódców. Żaden
z poruczników i kapitanów nie miał dość siły
charakteru, żeby podjąć leżącą na ulicy buławę.
Generał jazdy Wincenty Krasiński (48 lat) nie
był brany pod uwagę, bo w byłym bohaterskim
dowódcy 1 Pułku Szwoleżerów słusznie widzia-
no teraz generała-dworaka. Generałowi jazdy
Aleksandrowi Rożnieckiemu (56 lat) los ojczy-
zny był o tyle bliski, o ile nie przeszkadzał w in-
teresach. Donosił Konstantemu o buncie pod-
chorążych, aby odwrócić uwagę od afery finan-
sowej, do której się przyczynił.
Tymczasem generał-adiutant Stanisław
Potocki (54 lata) gani podchorążych: „Dzieci,
uspokójcie się”. Odmawiają również: generał
brygady Stanisław Trębicki (38 lat), generał
J A S N O W I Z O R
brygady Tomasz Siemiątkowski (44 lata), gene-
rał brygady Ignacy Blumer (57 lat), generał bry-
gady Józef Nowicki (64 lata), generał artylerii
Jan Maurycy Hauke (55 lat). Wszyscy zostają
zastrzeleni przez powstańców w noc listopado-
wą. Ze zwłok zdarto carskie ordery, a pozosta-
wiono tylko polskie i francuskie. Tym bohaterom
wojny w obronie konstytucji (1792), powstania
kościuszkowskiego, legionów, Księstwa War-
szawskiego, wojen napoleońskich, car Mikołaj I
kazał w 1841 roku wystawić na placu Saskim
obelisk „Wierni monarsze”. Aż do momentu,
kiedy go zburzono w 1917 roku, pomnik cieszył
się popularnością warszawiaków, którzy przy-
chodzili na niego pluć.
Gdy śmierć zabrała Poniatowskiego,
Dąbrowskiego i Sokolnickiego, a Kniaziewicz
wyjechał z kraju, cała legenda napoleońska ucie-
leśniła się w generale Józefie Chłopickim
(60 lat). A ten już w 1813 roku potrafił zawzięcie
targować się z Napoleonem o awans na generała
dywizji, a w 1816 roku zabiegał o protekcję
Konstantego dla uzyskania dotacji francuskich
z czasów napoleońskich, jak ocenili współcze-
śni: „aż nadto układnie wobec rozpętanych wła-
śnie brutalnych znęcań się wielkiego księcia nad
wojskiem polskiem.” W 1818 roku domagał się
od Aleksandra I stopnia generała-adiutanta, sta-
wiając to jako warunek powrotu do armii. Na
czele insurekcji zastąpił go generał brygady Jan
FOT. US DOD
MAREK
SARJUSZ-WOLSKI
Zygmunt Skrzynecki (43 lata), który zaniechał
okazji rozbicia korpusu gwardii cesarskiej i ni-
weczył dobre plany swego doradcy Ignacego
Prądzyńskiego.
Generał dywizji Franciszek Żymirski
(51 lat) był jedynym z polskich generałów, który
padł od kuli nieprzyjaciela. Przed śmiercią po-
wiedział: „Źle się stało, panowie, ale gdyśmy
podnieśli broń, trzeba zwyciężyć. Jeśli każdy
z nas: wódz, oficer, żołnierz postanowią jedno-
zgodnie szczerze i święcie zginąć lub zwyciężyć,
to żadna siła się nam nie oprze. Zwyciężymy!”.
Za to nienawidził go Chłopicki.
Czego pragnęli? Dożyć w równowadze
i splendorze końca swych dni. Zadbać o kiesę
i atencję. Dlatego żaden z polskich generałów
nie stanął przeciw carowi. Wszyscy byli prze-
ciwni powstaniu. Jedni jawnie, drudzy skrycie.
Głuszyli i amortyzowali insurekcję, bowiem
marzyli o petersburskiej nagrodzie. Jak to traf-
nie ujął generał Skrzynecki: „Zostawiając
wszystko na miejscu swoim jako było, utrzy-
mać potrafię cesarza w opinii, że swe małe kró-
lestwo odzyszcze”. Narwani podchorążowie
przekreślili ich plan na życie i zburzyli ciepłe
gniazda, które miały ochronić nietykalny spo-
kój zmęczonych bohaterów. Naród szybko się
zorientował i nadzieję pokładał już tylko w wy-
branych. „Ufaj Szembekowi. Szembek nie
zdradzi!”. 
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 3
 K R Ó T K A S E R I A

ARMIA BEZPIECZEŃSTWO

8 | KRZYSZTOF WILEWSKI 43 | MAREK PIELACH

Przerwa obiadowa Plan ratunkowy
14 | PIOTR BERNABIUK 46 | MAŁGORZATA
Kosmiczne żarcie SCHWARZGRUBER
16 | MAŁGORZATA Stare nowe Niemcy
SCHWARZGRUBER 49 | ROBERT CZULDA
MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER
Seler zamiast kotleta Nieformalny adwokat
Seler zamiast 18 | BOGUSŁAW 50 | KRZYSZTOF GŁOWACKI
Apetyt na Ukrainę
kotleta 16 POLITOWSKI
Zapach wojny 52 | MARCIN KACZMARSKI
WEGETARIANIN w wojsku? Sierotka
23 | MICHAŁ FISZER,
Raczej nie ma szans. 53 | DOMINIK JANKOWSKI
JERZY GRUSZCZYŃSKI
Skórki z pomarańczy
Pilnie poszukiwany
55 | ANDRZEJ JONAS
26 | ARTUR GOŁAWSKI
To tylko prawo jazdy
Seniorzy w F-16
58 | ROMAN KUŹNIAR
30 | ARTUR GOŁAWSKI Ekonomiczne G20
Patrioci przy Newach
32 | KRZYSZTOF WILEWSKI HORYZONTY
Eksplozja pod matą
36 | BOGUSŁAW PACEK 59 | MAŁGORZATA
MAREK PIELACH
Wojewodowie na bombach SCHWARZGRUBER

Plan MILITARIA
Piekielne fantazje Boscha
62 | ZDZISŁAW NAJDER
ratunkowy 43
37 | PAWEŁ HENSKI
O odzyskanie honoru
63 | TOMASZ GOS
Eksperci uczestniczący w konferencji
„Polski Zbrojnej” zadziwiająco zgodnie Chirurg Hercules Wraki nie lubią odwiedzin
wskazali problemy OBRONY CYWILNEJ 40 | ROBERT CZULDA 66 | MAREK PRZYBYLIK
i sposoby ich naprawy.
Gąsienicowa łasica Przyroda robi swoje

tel.: +4822 684 52 30, CA MON 845 230; WSPÓŁPRACOWNICY

Aneta Wiśniewska, tel.: +4822 684 52 13,
CA MON 845 213;
DYREKTOR REDAKCJI WOJSKOWEJ polska-zbrojna@redakcjawojskowa.pl
REDAKTOR NACZELNY
Marek Sarjusz-Wolski, KIEROWNICY DZIAŁÓW
tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, Anna Dąbrowska, ppłk Artur Goławski,
faks: 684 55 03; CA MON 845 365, Marek Pielach, Tadeusz Wróbel,
845 685, faks: 845 503; tel.: +4822 684 03 55, CA MON 840 355;
sekretariat@redakcjawojskowa.pl
Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa PUBLICYŚCI
WARSZAWA: Piotr Bernabiuk, Paulina
ZASTĘPCA DYREKTORA Glińska, Małgorzata Schwarzgruber,
REDAKCJI WOJSKOWEJ Aaron Welman,
SEKRETARZ REDAKCJI „POLSKI ZBROJNEJ” tel.: +4822 684 52 44, CA MON 845 244;
Wojciech Kiss-Orski, tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
tel.: +4822 684 02 22, CA MON 840 222; BYDGOSZCZ: Krzysztof Wilewski,
wko@redakcjawojskowa.pl tel.: +4852 378 25 90, CA MON 415 200;
GDYNIA: Tomasz Gos, tel.: +4858 626 24
ZASTĘPCA DYREKTORA 13, CA MON 262 413;
REDAKCJI WOJSKOWEJ KRAKÓW: Magdalena Kowalska-Sendek,
ppłk Lech Mleczko Jacek Szustakowski,
„Kwartalnik Bellona”, przeglądy rodzajów sił tel.: +4812 455 17 80,
zbrojnych, lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl, CA MON 131 780;
tel.: +4822 684 56 85; POZNAŃ: Marceli Kwaśniewski,
Piotr Laskowski, CA MON 572 446;
REDAKTORZY PROWADZĄCY WROCŁAW: Bogusław Politowski,
Katarzyna Pietraszek, tel.: +4822 684 02 tel.: +4871 765 38 53,
27, CA MON 840 227; Joanna Rochowicz CA MON 653 853;
Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów.
Robert Czulda, Andrzej Fąfara, Krzysztof ZDJĘCIE
Głowacki, Janusz Grochowski, Paweł Henski, NA OKŁADCE
Andrzej Jonas, Marcin Kaczmarski, Studio Iwona/
Włodzimierz Kaleta, Roman Kuźniar, ISW
Damian Markowski, Zdzisław Najder, Marek
Orzechowski, Bogusław Pacek, Roman
Przeciszewski, Marek Przybylik, Henryk Suchar
FOTOREPORTER Redaktor
Jarosław Wiśniewski, wydania
tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229; KATARZYNA
PIETRASZEK
DZIAŁ GRAFICZNY
tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170; PRENUMERATA: RUCH SA, KOLPORTER SA,
Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, Garmond PRESS, GLM.
Monika Klekociuk, Andrzej Witkowski Informacja: +4822 684 04 00
OPRACOWANIE STYLISTYCZNE KOLPORTAŻ I REKLAMACJE
tel.: +4822 684 55 02, CA MON 845 502; Bellona SA, tel.: +4822 457 04 37,
Renata Gromska (kierownik), Małgorzata 6879 041, CA MON 879 041
Mielcarz, Aleksandra Ogłoza
DRUK
BIURO REKLAMY I MARKETINGU Drukarnia Wydawnicza „Trans-Druk”, Golina
Adam Niemczak (kierownik), Małgorzata Numer zamknięto: 5.10.2009 r.
Szustkowska, Anita Kwaterowska (tłumacz),
tel. +4822 684 53 87, 684 51 80,
684 55 03, faks: +4822 CA MON 845 387;
reklama@redakcjawojskowa.pl

4 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009

 M E L D U N E K

Wojskowe Gaudeamus
Na uczelniach wojskowych uroczyście zainaugurowano nowy rok akademicki.
i wdrożeniowe Ministerstwa Obro-
ny Narodowej oraz systemu bezpie-
czeństwa państwa. Jako centralne
ogniwo systemu wyższego szkol-
nictwa wojskowego WAT w dużym
stopniu decyduje o przyszłości woj-
ska. To właśnie tutaj kształtuje się
oblicze naszych sił zbrojnych”, mó-
wił podczas uroczystości minister
Bogdan Klich.
Kolejnego dnia „Gaudeamus Igi-
tur” odśpiewało w gdyńskiej Aka-
demii Marynarki Wojennej prawie
W O J S K A L Ą D O W E
Święto
WARSZAWA. Wojskowe Cen-
trum Geograficzne 15 listopada
każdego roku będzie obchodzić
swoje święto. Pomysłodawcami
ustanowienia takiego dnia byli
szef, żołnierze i pracownicy woj-
ska centrum. Ich inicjatywa uzy-
skała akceptację ministra obrony
narodowej.

W Akademii Obrony Narodo-
wej na studiach i kursach
będzie się uczyć w tym roku po-
nad tysiąc oficerów i 4200 studen-
tów cywilnych. Podczas uroczysto-
ści 1 października Czesław Piątas,
sekretarz stanu w resorcie obrony
do spraw społecznych i profesjona-
lizacji, podziękował kadrze AON
za to, że potrafiła nadążyć z prze-
budową akademii do nowych wy-
zwań: „Jesteście dobrą, rozpozna-
walną marką Wojska Polskiego”.
Tego samego dnia odbyła się inau-
guracja roku akademickiego
w Wojskowym Instytucie Medycz-
nym w Warszawie oraz Wyższej
Szkole Oficerskiej Wojsk Lądo-
wych we Wrocławiu – wręczono
FOT. MON
indeksy 141 podchorążym pierw-
szego roku studiów.
W Wojskowej Akademii Tech-
nicznej nowy rok akademicki roz-
poczęło 2 października prawie dzie-
więć tysięcy studentów (z tego pra-
wie dwa tysiace na pierwszym ro-
ku). Wśród słuchaczy jest 864 pod-
chorążych. W wystąpieniu inaugu-
racyjnym rektor WAT generał bry-
gady Zygmunt Mierczyk zapo-
wiedział zwiększenie roli akademii
dzięki wspólnym przedsięwzię-
ciom z innymi ośrodkami nauko-
wymi Warszawy i województwa
mazowieckiego. „WAT jest jedną
z naszych perełek. Akademia sta-
nowi zaplecze dydaktyczne, eks-
perckie, naukowo-badawcze
2,5 tysiąca studentów. Złożyli oni
uroczyste ślubowanie i otrzymali
indeksy.
Ostatni nowy rok zainaugurowa-
li słuchacze Wyższej Szkoły Ofi-
cerskiej Sił Powietrznych w Dębli-
nie. W poczet podchorążych przy-
jęto 138 studentów pierwszego ro-
ku. Ponadto po raz pierwszy
w prawie 85-letniej historii „Szko-
ły Orląt” studia rozpoczęło tutaj
również 301 studentów cywilnych,
wśród których są 73 kobiety. Uro-
czystość 5 października poprze-
dziło otwarcie Ośrodka Szkolenia
Kontrolerów Ruchu Lotniczego.
Inauguracja nowego roku akade-
mickiego była we wszystkich
uczelniach okazją do wręczenia
odznaczeń, medali i nagród za
osiągnięcia naukowe. (AD)  pierwszoklasistów ze Szkoły Pod-
Wizyta
WROCŁAW. Szef szkolenia
Wojsk Lądowych generał dywizji
Paweł Lamla 1 października od-
wiedził utworzone w styczniu
Centrum Szkolenia Wojsk Inżynie-
ryjnych i Chemicznych. Gościa
przywitał pełniący obowiązki
komendanta podpułkownik
Aleksander Wlizło. Szefowi szko-
lenia przedstawiono strukturę, za-
dania i możliwości szkoleniowe
centrum. 
M A R Y N A R K A W O J E N N A
Ślubowanie
GDYNIA. Ponad czterdziestu
stawowej nr 11 im. Bohaterów

Zmiana bez błędów załogi ORP „Grom” z Gdyni zo-

stało pasowanych na ucznia. Ce-
Dowódcą VI zmiany Polskiego Kontyngentu remonia z udziałem przedstawi-
cieli Marynarki Wojennej, władz
Wojskowego Afganistan będzie generał brygady Janusz Bronowicz. miasta, szkoły i bliskich odbyła

T eraz przejmuje on w tym kra- nu. W przeszłości dowodził mię-

ju obowiązki od dowódcy dzy innymi 21 Brygadą Strzelców
V zmiany pułkownika Rajmunda Podhalańskich, która stanowi trzon
cając się do żołnierzy, powiedział,
że czeka ich trudna, wymagająca
ofiarności misja, podczas której
się 2 października na pokładzie
ORP „Błyskawica”. 
S I Ł Y P O W I E T R Z N E
Andrzejczaka.. Szef resortu najbliższej zmiany kontyn- nie mogą pozwolić sobie na żadne
obrony Bogdan Klich,
przedstawiając nowego
Swoje
obowiązki
gentu. „Cieszę się, że
przyjdzie mi dowodzić
błędy. Swoje obowiązki VI zmia-
na zacznie wykonywać pod koniec Spotkanie
dowódcę 2 październi- VI zmiana zacznie żołnierzami, których października. ŁASK. Członkowie sejmowej Ko-
ka podczas wideokon- wykonywać znam”, mówił podczas Do głównych zadań Polaków misji Obrony Narodowej złożyli wi-
ferencji, podkreślił, że pod koniec wideokonferencji. będzie należeć ochrona odcinka zytę w 32 Bazie Lotniczej
liczy, iż ten transfer października. „Pragnę podkreślić, że autostrady Kabul–Kandahar prze- i 10 Eskadrze Lotnictwa Taktycz-
wiedzy i doświadczeń ponad 90 procent składu biegającej przez prowincję Gha- nego. W spotkaniu uczestniczyli
odbędzie się płynnie. Gene- osobowego kontyngentu to zni, zapewnienie bezpieczeństwa między innymi dowódca SP gene-
rał Bronowicz jest szefem wojsk żołnierze, którzy mają za sobą co lokalnej społeczności, szkolenie rał broni pilot Andrzej Błasik, do-
pancernych i zmechanizowanych najmniej dwie misje”. afgańskich sił bezpieczeństwa oraz wódca 2 Skrzydła Lotnictwa Tak-
w Dowództwie Wojsk Lądowych, Żołnierzy VI zmiany PKW ochrona realizowanych projektów tycznego generał brygady pilot
a od czerwca 2009 roku pełni Afganistan pożegnano 30 wrze- odbudowy w prowincji. „To prio- Włodzimierz Usarek. Rozmawia-
w Afganistanie funkcję dyrektora śnia w 5 Batalionie Zmechanizo- rytety, które pozostają aktualne”, no o procesie szkolenia lotniczego
Departamentu do spraw Szkolenia wanym. Dowódca 21 Brygady ge- podkreślał 2 października mini- personelu latającego w Siłach Po-
i Wyposażenia Armii Afganista- nerał brygady Tomasz Bąk, zwra- ster Klich. (AD)  wietrznych. 

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 5

 M E L D U N E K

FOT. ARCH. 15. BZ

GIŻYCKO

Orkiestr czar
PRZEMARSZE ULICAMI MIASTA, pokazy musztry paradnej oraz koncert w wykonaniu połączonych orkiestr wojskowych, którymi dyrygował in-
spektor orkiestr Wojska Polskiego podpułkownik Paweł Lewandowski – to wszystko można było podziwiać 24–26 września podczas 44. Konkur-
su Orkiestr Garnizonowych „Giżycko 2009”. Muzycy ośmiu orkiestr wojskowych z wszystkich rodzajów sił zbrojnych zaprezentowali szeroki repertu-
ar – obok tradycyjnych marszy, pieśni i piosenek patriotyczno-militarnych nie zabrakło utworów największych polskich kompozytorów, muzyki roz-
rywkowej, musicalowej, a także jazzu. Jury konkursu przyznało dwie nagrody: w kategorii koncertu estradowego – Orkiestrze Garnizonowej Sił Po-
wietrznych z Bytomia, w kategorii musztry paradnej – Orkiestrze Garnizonowej Wojsk Lądowych z Krakowa. (ATU) 

KAIA wraca do domu wódca 33 Bazy Lotniczej w Powi-

dzu, następnie obowiązki te przejął Pożegnanie
Polscy żołnierze zarządzający pułkownik pilot Wojciech Pikuła,
dowódca 12 Bazy Lotniczej w Mi-
z mundurem
portem lotniczym w Afganistanie zakończyli misję.

N a Międzynarodowym Lotni-
sku w Kabulu 1 października
nasi żołnierze przekazali dowodze-
nie KAIA (Kabul Afghanistan In-
ternational Airport) hiszpańskim si-
łom powietrznym. Przez ostanie pół
roku Polacy sprawowali tam kontro-
lę jako tak zwana grupa dominująca
(lead nation). W skład grupy, która
otrzymała nazwę Zgrupowanie
KAIA, wchodzili specjaliści z róż-
nych dziedzin lotniczych, wspierani
przez saperów, żołnierzy Żandar-
merii Wojskowej i personel me-
dyczny. Służbę na lotnisku pełniło
w sumie 70 polskich żołnierzy. Od-
powiadali za kierowanie wojskowy-
mi i cywilnymi operacjami lotni-
czymi, koordynację przestrzeni po-
wietrznej oraz kierowanie kluczo-
wymi strukturami sztabu.
Żołnierzami polskich Sił Po-
wietrznych do lipca dowodził puł-
kownik pilot Lesław Dubaj, do-
rosławcu.
Port lotniczy w Kabulu obsługu-
je około 380 operacji powietrznych
dziennie, w okresie przygotowań
i wyborów prezydenckich w Afga-
nistanie ta liczba wzrosła do ponad
450. W czasie polskiego dowodze-
nia obsłużono ponad 56 tysięcy
operacji powietrznych, odprawiono
ponad 73 tysiące pasażerów oraz
przeładowano prawie 38 tysięcy
ton wyposażenia i sprzętu dla ISAF
w Afganistanie. (ANN)  generałowi Skrzypczakowi za lata
G enerał broni Waldemar
Skrzypczak, były dowódca
Wojsk Lądowych, pożegnał się
29 września z mundurem. W sie-
dzibie Dowództwa WL w warszaw-
skiej Cytadeli odbyła się ceremonia
wieńcząca wieloletnią służbę woj-
skową generała, w której uczestni-
czyli jego współpracownicy, pod-
władni i przyjaciele. Obecny do-
wódca Wojsk Lądowych generał
dywizji Tadeusz Buk podziękował
ofiarnej służby i życzył mu wszel-

Morskie bezpieczeństwo kiej pomyślności. (AD) 

W spółpraca cywilno-wojsko-
wa oraz działania w dzie-
dzinie bezpieczeństwa morskiego
w basenie Morza Bałtyckiego były
jednymi z głównych tematów Nie-
formalnego Spotkania Ministrów
Obrony Państw Unii Europejskiej
w Göteborgu 28–29 września,
w którym uczestniczył minister
Bogdan Klich.
Szefowie resortów obrony od-
wiedzili Centrum Surveillance Co-
operation Baltic Sea (SUCBAS).
Przygotowywane są tam mapy sy-
tuacyjne dla Bałtyku oraz mórz
Północnego i Norweskiego. Bank
danych służy poprawie bezpieczeń-
stwa morskiego oraz integracji
działań państw z basenu Morza
Bałtyckiego, łącznie z Islandią.
Ministrowie podczas spotkania
w Göteborgu mówili między inny-
mi o utworzeniu grup bojowych
UE, współpracy państw Unii w roz-
wijaniu zdolności obronnych, euro-
pejskim przemyśle obronnym, dzia-
łaniach Europejskiej Agencji Obro-
ny, a także zaangażowaniu Unii Eu-
ropejskiej w działania w Afganista-
nie i Pakistanie. (ATD)  Redakcja
W NUMERZE 39. „Polski Zbrojnej”
pojawił się błąd. Oczywiście za
prace rozwojowe i wdrożeniowe
w MON odpowiada Departament
Polityki Zbrojeniowej, a nie Depar-
tament Przemysłu Zbrojeniowego.
Za tę niezamierzoną pomyłkę
przepraszamy wszystkich zainte-
resowanych.

6 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009

 edną z przyczyn takiego zachowania RYSZARD KACZOROWSKI
była tradycja poszanowania wartości
historii, tworzona przez wieki w ro-
dzinach. Przetrwała rozbiory,
a wzbogacona przeżyciami powstań Patriotyzm podstawą
obronności ojczyzny
narodowych, legła u podstaw odbudowy Rze-
czypospolitej. Różne są źródła poznania i zro-
zumienia historii narodu.
Pierwsze i najważniejsze, bo z niego kieł-
kuje świadomość przynależności narodowej,
to dom rodzinny.
Obywatele Rzeczypospolitej zawsze
Drugie to czas, kiedy świadomość przecho- świadomie bronili własnej państwowości.
dzi w wiarę.
Trzecie to cementowanie świadomości
i przynależności. Elementem spajającym jest
język, w którym łączą się doświadczenia ży-
cia, osiągnięć i strat.
Mówimy często, że cena krwi musi być pła-
cona za wolność i niepodległość, za siłę naro-
du, bo dla niego suwerenność i wolna ojczy-
zna jest jedyną podstawą tożsamości. W wielu
polskich rodzinach tą drogą poszedł pradziad
w powstaniu listopadowym, dziadek w stycz-
niu 1863 roku i ojciec, który uciekł do Legio-
nów Józefa Piłsudskiego. Ta postawa świado-
mego patriotyzmu była jedną z podstaw pol-
skiego społeczeństwa obywatelskiego. Zdała
egzamin w 1939 roku, gdy niemiecka i so-

FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI

wiecka przemoc zagroziły istnieniu narodu.
Przysięga wojskowa była w II Rzeczypo-
spolitej wydarzeniem szczególnym. Służba
ochotników i poborowych wymagała odpo-
wiedzialności, obowiązkowości, budowała ce-
chy przywódcze i organizatorskie, niezbędne
do prawidłowego działania w każdych warun-
kach. Dzięki niej utożsamiano się z organi-
zmem państwowym i przyjmowano odpowie-
dzialność za jego funkcjonowanie.
W Polsce mojej młodości powszechne było
przekonanie, że obowiązkiem każdego żołnie-
rza jest walka za wolność i suwerenność Oj-
czyzny. Los sprawił, że wielu zginęło w boju.
Ofiara ich życia miała znaczenie militarne,
a nekropolie polskich żołnierzy w kraju, w Eu-
ropie, Afryce i Azji dokumentują prawa naszej
Ojczyzny do miejsca we wspólnocie narodów
wolnych i demokratycznych.
Żadnej nagrody dać im za służbę nie może-
my, ale trzeba przypomnieć ponadczasową
ideę ich działań. Trafnie sformułował ją kardy-
nał Stefan Wyszyński. Napisał przed laty:
„Dla nas po Bogu największa miłość – to Pol-
ska! (...) Po Bogu więc nasza miłość należy się
naszej Ojczyźnie, mowie, dziejom i kulturze,
z której wyrastamy na polskiej ziemi. I cho-
ciażby obwieszczono na transparentach naj-
rozmaitsze wezwania do miłowania wszyst-
kich ludów i narodów, nie będziemy temu
przeciwni, ale będziemy żądali, abyśmy mogli
żyć przede wszystkim duchem, dziejami, kul-
turą i mową polskiej ziemi, wypracowanej
przez wieki życiem naszych praojców”.
Kardynał był autorytetem nie tylko dla Ko-
ścioła, ale dla całej Polski w trudnych latach
walki o utrzymanie etosu narodowe-
go. W II Rzeczypospolitej autoryte-
tem był Józef Piłsudski. O Polsce
i miłości do niej mówił zawsze, nawet
używając gorzkich słów. Znamienna
jest jego pierwsza międzynarodowa
depesza: „Państwo polskie powstaje
z woli całego narodu i opiera się na
MÓWIMY podstawach demokratycznych. Rząd
CZĘSTO, polski zastąpi panowanie przemocy,
że cena krwi która przez sto czterdzieści lat ciążyła
musi być
płacona nad losami Polski, ustrojem zbudowa-
za wolność nym na porządku i sprawiedliwości.
i niepodległość, Opierając się na polskiej armii pod
za siłę narodu. moją komendą, mam nadzieję, że od-
tąd żadna armia obca nie wkroczy do
Polski, nim nie wyrazimy w tej spra-
wie formalnej woli naszej”.
Armia polska, odbudowana po la-
tach niewoli, stała się filarem Rzeczy-
pospolitej, a jej żołnierze dawali dowo-
dy przywiązania do wolności, niepod-
ległości i kultury Ojczyzny. Pamiętaj-
my o ich dokonaniach, by kształtując
przyszłość, unikać zła, a wzorować się
na czynach patriotycznych.
„Państwo Polskie jest wspólnym do-
brem wszystkich obywateli. Wskrze-
szone walką i ofiarą najlepszych sy-
nów, ma być przekazywane w spadku
dziejowym, z pokolenia na pokolenie.
Każde pokolenie obowiązane jest wy-
siłkiem własnym wzmóc siłę i powagę
państwa. Za spełnienie tego obowiązku
odpowiada przed potomnością swoim
honorem i swoim imieniem”.
Ten nakaz moralny artykułu
1 konstytucji z 1935 roku, choć nie po-
wtórzony w obecnej konstytucji, niech
będzie ideowym drogowskazem profe-
sjonalizacji sił zbrojnych. Służba woj-
skowa jest nie tylko wypełnieniem obo-
wiązków zawodowych, ale w pierw-
szym rzędzie powołaniem do szczegól-
nej pracy dla kraju i narodu, symbolem
gotowości do największego poświęce-
nia i wzorcem wychowawczym dla
obywateli. 
RYSZARD KACZOROWSKI,
były prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Powyższy tekst został zaprezentowany
podczas międzynarodowej konferencji na-
ukowej na temat „Profesjonalizacja Sił
Zbrojnych a powszechny obowiązek
obrony”, która odbyła się 7 października
2009 roku pod patronatem ministra
obrony narodowej w Wojskowej Akademii
Technicznej w Warszawie.

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 7

 P E R Y S K O P

KRZYSZTOF
WILEWSKI

MON znalazło się w niezręcznej sytuacji.

Wiosną przyznało żołnierzom prawo
do bezpłatnego żywienia, a teraz chce je odebrać.

8
Przerwa obi
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
 ARMIA ARMIA
ARMIA Redaktor działu ARTUR GOŁAWSKI

G
dy w marcu 2009 roku we-
szło w życie rozporządzenie
ministra obrony o zmianie
przepisów regulujących zasa-
dy bezpłatnego żywienia żoł-
nierzy zawodowych i kandydatów na żołnie-
rzy zawodowych, wywołało konsternację.
Oto resort, zmagający się ze skutkami kryzy-
su finansowego, ograniczający zakupy nowe-
go sprzętu i uzbrojenia, zdecydował, że od
stycznia 2010 roku każdemu zawodowemu
żołnierzowi przysługiwać będzie jeden dar-
mowy posiłek!
Nieważne komu: sierżantowi, który z kan-
celarią tajną nie rozstał się od dwudziestu lat;
saperowi z patrolu oczyszczania po dwóch
misjach w Iraku i jednej w Afganistanie, czy
oficerowi – urzędnikowi centrali MON.
Wszyscy noszący mundur mieli otrzymywać
posiłki. I choć to samo rozporządzenie jedno-
cześnie zabierało prawo do bezpłatnego cało-
dziennego wyżywienia szeregowym zawodo-
wym, potraktowano je w kategoriach nieuza-
sadnionego rozdawnictwa. Nikomu nie chcia-
ło się wnikać w argumenty przemawiające za
nową koncepcją. Za jej negacją przemawiała
prosta, zrozumiała arytmetyka. A dokładnie
– wyniki pozbawienia budżetu dziesiątek mi-
lionów złotych, bo tyle miały kosztować bez-
płatne posiłki.
Nie chcemy dochodzić, czy kierownictwo
MON aż tak bardzo wzięło sobie do serca
głosy krytyki, także ze strony pracowników
wojska domagających się potraktowania ich
w kwestii służbowego kateringu na równi
z żołnierzami, czy może policzono na nowo
budżety obronne na najbliższe lata. Wiemy
natomiast – i to jest najważniejsze – że cen-
trala przygotowuje obecnie nowe rozporzą-
dzenie. Radykalnie ograniczy ono grono
uprawnionych do darmowego posiłku.

KULINARNY SOCJALIZM
„Wyżywienie według zasadniczej normy
wyżywienia szkolnej 020 w wymiarze
50 procent tej normy przysługuje żołnierzom

biadowa
zawodowym służącym w jednostkach szczeb-
la taktycznego (kompania, eskadra, placówka
ŻW, batalion, dywizjon, pułk, komenda portu
wojennego, oddział specjalny ŻW, baza lotni-
cza, oddział zabezpieczenia, wojskowy od-
dział gospodarczy, brygada) i równorzędnych
– w dniach wykonywania obowiązków służ-
bowych”. Tak brzmi paragraf siódmy rozpo-
FOT. US DOD

rządzenia z 9 marca 2009 roku, regulującego

zasady bezpłatnego wyżywienia żołnierzy

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 9

 P E R Y S K O P
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI (2)
Zaoszczędzimy

99 milionów
P rojektowane rozporządzenie MON
w sprawie bezpłatnego wyżywienia
żołnierzy zawodowych i kandydatów na
żołnierzy zawodowych nie spowoduje do-
datkowych skutków finansowych w budże-
cie resortu i budżecie państwa. Przewidu-
je się, że koszt żywienia w 2010 roku wy-
niesie około 76 milionów złotych. W po-
równaniu z wydatkami planowanymi na
żywienie w roku 2009 (około 175 milio-
nów) przyniesie to około 99 milionów
oszczędnościami.
zawodowych i kandydatów na żołnierzy za-
wodowych. Według armii, taka treść spowo-
dowała, że stało się zadość sprawiedliwości
dziejowej. Pojawiły się nawet głosy, że wresz-
cie zrównano przywileje podoficerów, ofice-
rów i szeregowych; oczywiście tylko w kwe-
stii sponsorowanej przerwy obiadowej.
Dziennikarze obśmieli ten idylliczny
obraz, zauważając, że oficerowie wojskowej
administracji, mający po kilka tysięcy zło-
tych pensji i żadnych dokonań w polu,
pierwsi ustawili się w kolejce po darmowy
posiłek.
Wkrótce okazało się też, że nowe przepisy
są obarczone wadami. „Polska Zbrojna” za-
uważyła, że przedstawiciele służby żywnoś-
ciowej z jednostek spierają się z Inspektoratem
Wsparcia Sił Zbrojnych o to, komu przysługu-
10 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
Wstępnie
szacuje się, że
w stutysięcznej
zawodowej
armii prawo
do bezpłatnego
posiłku będzie
przysługiwało
około 30–35
tysiącom żołnierzy.
je bezpłatny posiłek od momentu wejścia
w życie nowych regulacji, a komu będzie się
on należał dopiero od stycznia 2010 roku. Mi-
nister obrony, wydając rozporządzenie, po-
stanowił bowiem rozbić nadawanie kadrze
uprawnień do sponsorowanego kateringu na
dwie tury. Choć idea w założeniach była
słuszna, okazała się źródłem kłopotów, bo
szef MON nie rozdzielił przywilejów wystar-
czająco precyzyjnie.
STARCIE NA INTERPRETACJE
Wprawdzie na naszych łamach przedsta-
wiciele Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych
bronili zapisów rozporządzenia, wskazując
na warunki, jakie musi spełnić jednostka,
by już teraz kadra mogła otrzymać bezpłat-
ny posiłek, jednak Departament Prawny
MON zinterpretował rozporządzenie ina-
czej niż IWSZ.
Przypominamy, że w inspektoracie za
uprawnionych do nowego świadczenia
uznano wszystkich żołnierzy zawodowych
służących w jednostkach wojskowych
szczebla taktycznego – do brygady włącz-
nie. Zgodnie z tą interpretacją uprawnień
nie nabywali żołnierze w jednostkach
szczebla taktycznego powyżej brygady oraz
służący w jednostkach szczebla operacyjne-
go i strategicznego.
Opinia Departamentu Prawnego MON
ograniczyła uprawnienia do 50-procentowej
normy wyżywienia do żołnierzy służących
tylko w „jednostkach bojowych”, czyli prze-
widzianych do działań taktycznych na polu
walki i prowadzących ciągłe szkolenia bojo-

toracie
W inspek , że zmiany
n ia ją
zapew
ie żywien
w system oduje nowa
w
które spo istra, nie
in
decyzja m atywnie na
eg
wpłyną n ościową.
wn
służbę ży
we personelu, oraz do służących w jednost-
kach wspierających ich działania. Z listy bez-
płatnie żywionych zniknęli więc na przykład
żołnierze z terenowych organów administra-
cji wojskowej.
KUCHARZ MON
Jakie były efekty dwóch sprzecznych inter-
pretacji, łatwo się domyślić. Choć inspektorat
nie agitował w terenie za własnym opracowa-
niem, niektóre jednostki uznawały w tej spra-
wie jedynie dokumenty wydane w Bydgosz-
czy, bo ich kadra mogła być dzięki temu ży-
wiona za darmo. Zdecydowana większość od
razu zaakceptowała wytyczne DP MON.
Ostatecznie nieporozumienia wyjaśniono.
Według informacji z IWSZ, „interpretację
rozporządzenia wydaną przez Departament
A R M I A
C O M M E N T A R I U M
ia,
Zasady żywienia
KRZYSZTOF SZYMAŃSKI
Bezpłatne wyżywienie będzie
przysługiwać żołnierzom pełniącym
dyżury bojowe i ratownicze.
O
pracowany przez Inspekto-
rat Wsparcia Sił Zbrojnych
projekt rozporządzenia
MON w sprawie wyżywienia żoł-
nierzy zawodowych przewiduje
zmiany w dotychczasowych prze-
pisach dotyczących korzystania
z bezpłatnych posiłków. Żołnie-
rzom wyżywienie przysługiwać bę-
dzie między innymi w czasie
uczestniczenia w ćwiczeniach,
szkoleniach w garnizonie lub akty-
wowaniu systemu zarządzania
kryzysowego, trwających powyżej
8 godzin – w wymiarze 50 procent
zasadniczej normy wyżywienia
szkolnej 020, a powyżej 12 godzin
– w pełnym wymiarze tej normy.
Ponadto wyżywienie takie przysłu-
giwać będzie żołnierzom pełnią-
cym dyżury bojowe i ratownicze.
Nie zmienią się zasady żywienia
żołnierzy biorących udział w ćwi-
czeniach, szkoleniach poligono-
wych, pełniących całodobowe nie-
etatowe służby określone w „Re-
gulaminie ogólnym Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej”, uczest-
niczących w zwalczaniu klęsk ży-
wiołowych, akcjach poszukiwaw-
czych lub antyterrorystycznych,
Prawny MON, na wniosek Departa-
mentu Kontroli MON, przyjęły
wszystkie jednostki wojskowe”.
Zanim wszyscy żołnierze zdążyli
posmakować sponsorowanej kuchni,
w centrali MON postanowiono roz-
począć prace nad nowymi przepisa-
mi żywieniowymi. Przedstawiciele
IWSZ, odpowiedzialnego za opraco-
wanie rozporządzenia, nie kryją, że
wzięli pod uwagę głosy krytyki
i zmienili kryteria oceny, której gru-
pie żołnierzy darmowe posiłki się
należą, a dla kogo byłby to niczym
nieuzasadniony przywilej.
„Obecnie szykowany projekt roz-
porządzenia dokonuje zasadniczej
zmiany w podejściu do nadawania
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
skierowanych do pełnienia służby
w misjach pokojowych organiza-
cji międzynarodowych lub sił wie-
lonarodowych. Bez zmian pozo-
stawiono uprawnienia do bez-
płatnego wyżywienia dla niektó-
rych grup żołnierzy zawodowych,
na przykład personelu latające-
go, załóg jednostek pływających
i podobnych.
Niezależnie od tego, zmiany w or-
ganizacji systemu żywienia zakła-
dają, że żołnierze i pracownicy
wojska będą mogli korzystać z od-
płatnego, taniego wyżywienia przy-
gotowywanego w stołówkach woj-
skowych. Szczegóły dotyczące
uprawnień do bezpłatnego wyży-
wienia kadry będą znane po osta-
tecznej akceptacji rozporządzenia
przez ministra obrony. Departa-
ment Prawny MON prowadzi obec-
nie działania proceduralne. 
Generał brygady
KRZYSZTOF
SZYMAŃSKI
jest szefem
Zarządu Planowania
Logistyki SGWP.
uprawnienia”, wyjaśnia pułkownik
Jerzy Jastrzębski, szef służb mate-
riałowych inspektoratu. „Zakłada on,
że zamiast dotychczasowej zasady,
zgodnie z którą tytułem do uzyska-
nia uprawnienia jest służba w danym
rodzaju jednostki wojskowej, teraz
podstawą będzie wykonywanie przez
żołnierza określonych zadań,
w szczególności takich jak uczestni-
ctwo w różnych formach szkolenia
i pełnienie dyżurów”.
Pułkownik ujawnia też, że w pro-
jekcie rozporządzenia postuluje się
ograniczenie wypłaty równoważni-
ków pieniężnych, jako jednej z form
zaspokojenia potrzeb żywieniowych,
na rzecz żywienia w naturze.
11
 P E R Y S K O P

Tajemnicza tradycja
Grochówką można się najeść tak, jak chówkę, wybrała więc proste
i skuteczne rozwiązanie prob-
chyba żadną inną polską zupą. lemu wyżywienia wygłodnia-

Z awiesistą zupą na bazie

grochu, wędzonki i ziem-
niaków polskie wojsko czę-
kulinarnej. Co bardzo istot-
ne, grochówką można się,
jak chyba żad-
łych żołnierskich mas. Trud-
niej, niestety, odpowiedzieć
na pytanie, od kiedy grochów-
stuje od dziesięcioleci ną inną ka jest wojskową zupą. Przy-
zawsze, gdy chce puszczamy, że potrawy
pokazać swoją z grochu jedli już woje Chro-
gościnność. Cze- brego.
mu to jednak W żołnierskich menażkach
ŹRÓDŁO: INSPEKTORAT WSPARCIA SIŁ ZBROJNYCH

grochówka, grochówka pojawiała się

a nie np. pomi-
dorowa albo
ogórkowa, stała
się wojskową zu-
pą? Odpowiedź
jest bardzo prosta.
Można ją w łatwy spo-
sób przygotować, jest też
jedną z najbardziej pożyw-
nych zup w naszej kulturze
polską zupą, najeść tak, że
nie potrzeba drugiego dania.
Nasza armia, sięgając po gro-
w okresie Królestwa Polskie-
go. To jednak tylko nasze dy-
wagacje. Jeśli mają państwo
informacje, które pomogą roz-
wikłać zagadkę, od kiedy gro-
chówka jest wojskowym posił-
kiem, prosimy je przesyłać na
adres:
polska-zbrojna@
redakcjawojskowa.pl. 

W praktyce oznacza to, że jeden darmowy w czasie kryzysu i wojny, jak również zapew-
posiłek będzie przysługiwał żołnierzom tylko nią rotację zapasów wojennych”, podkreśla
wtedy, gdy będą się szkolić (lub pracować jeden z oficerów z IWSZ, uczestniczący
w jednostce) dłużej niż 8 godzin dziennie. Je- w przygotowaniu nowych przepisów.
śli spędzą na zajęciach służbowych ponad Liczby mówią jednak co innego. Skoro bę-
12 godzin, należeć się im będzie całodzienne dzie mniej żywionych, to nie będzie potrzeba
darmowe wyżywienie. tylu stołówek, kucharzy (kucharek) i perso-
Wstępnie szacuje się, że w stutysięcznej nelu pomocniczego. I co oczywiste, armia
zawodowej armii prawo do bezpłatnego po- nie będzie kupować tyle jedzenia, ile do tej
siłku będzie przysługiwało około 30–35 ty- pory, gdy miała szeregowych z poboru i gdy
siącom żołnierzy, bo tylu codziennie spełni planowano żywić każdego żołnierza zawodo-
rygory rozporządzenia. Na- wego. Teoretycznie będą
dal możemy mówić jedynie więc oszczędności. Aby gle kupować świeże produkty), była krótka.
o przybliżonych liczbach, bo Zanim wszyscy poprawnie ocenić skutki Barierą nie do pokonania okazały się prze-
projekt rozporządzenia nie
jest jeszcze gotowy. żołnierze zmian prawnych, trzeba
jednak rozważyć rzecz
de wszystkim rozkazy szefa Sztabu General-
nego WP. One jasno określają, ile i czego si-
Pewne jest natomiast, że
w specjalny sposób potrakto-
posmakowali bardziej wnikliwie.
Przypominamy, że po-
ły zbrojne powinny zgromadzić na wypadek
wojny. Produkty te muszą mieć odpowiednio
wane będą załogi jednostek sponsorowanej mysł jednego darmowe- długi termin przydatności do spożycia, a więc
pływających i personel lata-
jący. Wobec nich utrzymane kuchni, go posiłku, którym mo-
gły być zarówno talerz
być rotowane.

zostaną stare zasady, czyli

prawo do całodziennego bez-
w centrali MON zupy, jak i racja żywnoś-
ciowa w postaci puszki
NOWA ŻYWNOŚCIÓWKA
Laikowi wydaje się, że zmienić takie roz-
płatnego wyżywienia. Powo- rozpoczęto prace mielonki i pieczywa, nie kazy jest łatwo. Ale laik nie wie, że jeden
dy wyjaśnia w komentarzu został wyciągnięty z ka- z najważniejszych w sprawie żywienia roz-
generał brygady Krzysztof nad nowymi pelusza. Gdy się pojawił, kazów pisano prawie dwa lata, a specjaliści
Szymański, szef Zarządu
Planowania Logistyki – P4
przepisami polskie wojsko pozbywa-
ło się właśnie ostatnich
z IWSZ szacują nieoficjalnie, że aby teraz
opracować nowy dokument tej rangi, potrze-
Sztabu Generalnego WP. poborowych. Niestety, ba minimum 16 miesięcy. Rozporządzenie,
nie dało się tak łatwo przestawić na nowe za- które przyznawało darmowy posiłek każde-
STATYSTYKI NIE KŁAMIĄ sady systemu gromadzenia i przechowywania mu żołnierzowi, rozwiązywało problem ro-
W inspektoracie zapewniają, że nowa de- zapasów żywności na czas wojny. tacji żywności bez potrzeby natychmiasto-
cyzja ministra nie wpłynie negatywnie na Poza decyzjami o ograniczeniu zakupów do wej zmiany rozkazów szefa SGWP. Kar-
służbę żywnościową. „Proponowane zmiany minimum, lista pomysłów na to, co zrobić, by mionych miało być tylu, że zapasy odświe-
pozwolą na utrzymanie minimalnego pozio- nie mieć takiej góry jedzenia w magazynach, żano by w sposób naturalny. Równolegle
mu zdolności potencjału żywieniowego jed- jaką gromadziła armia z przymusowym pobo- zaś można by było szykować nowe przepisy
nostek wojskowych do wykonania zadań rem (która te zapasy zjadała, więc mogła cią- i rozkazy.

12 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009

 A R M I A

FOT. TOMASZ SZULEJKO

Aneksy do kotletów
Teraz kierownictwo MON ma problem, bo Już w 2008 roku resort obrony zamówił mniej wędlin i mięsa, przewidując,
każde rozwiązanie wywoła negatywne skut- że będzie mniej żołnierzy uprawnionych do bezpłatnego posiłku.
ki. Jeśli zostanie stare rozporządzenie o bez-
płatnym żywieniu żołnierzy, to trzeba będzie
znaleźć pieniądze, by za nie zapłacić. Mówi
się nawet, że będzie to aż 250 milionów zło-
O siem rejonowych baz
materiałowych zawarło
42 umowy na dostawy
go wejścia – w tym czasie
– w życie postanowień nowe-
go rozporządzenia ministra
obecnie uzgodnieniom mię-
dzyresortowym. Zamówienia
na dostawy mięsa i wędlin
tych rocznie przy całodziennym żywieniu w 2009 roku do wszystkich w sprawie bezpłatnego wyży- mogą zostać zredukowane
(od 2010 roku). Jeśli zaś ministerstwo ogra- jednostek mięsa i wędlin wienia żołnierzy zawodowych nawet o połowę w stosunku
niczy listę żywionych, tak jak obecnie jest o wartości 49,96 miliona zło- i kandydatów na żołnierzy za- do pierwotnego planu. Bazy
planowane, będzie musiało zwolnić część tych. Zamówiono 55 rodzajów wodowych, podle- informowały dostawców
pracowników wojska, zamknąć niektóre sto- produktów o ogólnej wadze gającego o skali potrzeb w poszczegól-
łówki i pogodzić się z tym, że nieprzejadane około 5610 ton. Do 1 sierpnia nych jednostkach, w tym
zapasy trzeba będzie sprzedać za bezcen al- 2009 roku odebrano 2150 o zmniejszeniu zamówień.
bo wyrzucić. ton, czyli 40 procent za- Do końca lipca wprowa-
Zmiana rozkazów na czas „W”, która by kontraktowanych dziły 37 zmian – anek-
temu zapobiegła, potrwa i też wywoła skutki dostaw na ca- sów do realizowa-
finansowe. Trudno bowiem przypuszczać, że ły rok. Według nych umów, do
firmy zgodzą się za darmo zapewnić goto- informacji czego miały pra-
wość na przykład do dostarczenia na zawoła- MON, potrze- wo, gdyż prze-
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI

nie tysiąca ton konserw, tysiąca ton mąki czy by w pozosta- widywały to
dziesiątek ton koncentratów obiadowych. łym okresie bie- specyfika-
Pół żartem pół serio można powiedzieć, żącego roku będą cje istot-
że minister ma do połknięcia żabę. I musi ją mniejsze od prze- nych warun-
połknąć. Może jedynie wybrać, jaka ona widywanych, także ków zamó-
będzie.  z powodu planowane- wienia. 

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 13

 P E R Y S K O P
PIOTR BERNABIUK

Kosmiczne żarcie
Żołnierz działający w terenie może dziś zamienić dziką kurę na pastylki.

Z
a współczesnym żołnierzem, co- z salcesonem saperskim i sucharami pancerny- kach po grzejniki chemiczne. Michał Kozera,
raz bardziej mobilnym, działają- mi było jednakże zawsze nie lada kłopotem. szef firmy, oferuje najnowsze technologie i naj-
cym w małych zespołach, czasem Objuczony wszelakim wyposażeniem niczym bardziej wyrafinowane smaki. Trudności ma je-
pieszo, częściej z pojazdu czy muł, stawał przed wyborem: amunicja i mate- dynie z dotarciem do… wojska.
z pokładu śmigłowca, wojskowa riały wybuchowe czy żarcie? Przetrwać o gło- W Wojskowym Ośrodku Badawczo-Wdroże-
kuchnia na kołach z pewnością nie nadąży. dzie czy skończyć marnie, ale z pełnym żołąd- niowym Służby Żywnościowej (WOBWSŻ),
W konwoju czy na patrolu, nie mówiąc o specy- kiem? Często więc bywało głodno. gdzie próbowałem
ficznych działaniach specjalsów, podstawę tere- rozwiązać dyle-
nowego menu od lat stanowią „eski”, czyli racje „ESKI” STARUSZKI mat, tłuma-
suche o przedłużonej trwałości. Wraz z wejściem do sojuszu i umiędzynaro- czono, że
Bardziej nowoczesną, wręcz kosmiczną od- dowieniem naszych sił zbrojnych nie tylko ko- wojsko
mianą suchego prowiantu jest żywność liofili- mandosi dokonali epokowego odkrycia, że ma
zowana – lekka, smaczna i niezwykle trwała. amerykańskie menu składa się z dwóch tuzi-
Szczytem osiągnięć technologicznych są zaś su- nów propozycji, francuskie zaś zaskakuje wyra-
plementy, czyli śniadanie w batonie, obiad w że- finowaniem. Tylko u nas po staremu, chociaż
lu, a na kolację zestaw pastylek. Kiedy jednakże zmieniono opakowanie i parę drobiazgów…
wszystkie sposoby zawiodą, w sytuacjach awa- Szukając przyczyn takiego stanu rzeczy, pod-
ryjnych pozostaje praktykowane przez pokolenia czas ostatnich targów militarnych zajrzałem
komandosów poprzednich generacji „żywienie na stoisko firmy Arpol.
z wykorzystaniem zasobów naturalnych”. Co Ku zaskoczeniu, najstarszy producent su-
wcale nie jest takie proste, gdy się znajdziemy chych racji Arpol oferował menu niezwykle
w skalistych górach czy pośrodku pustyni. bogate i urozmaicone, przeznaczone nie tyl-
ko dla wojskowych, ale również dla ratowni-
DZIKA KURA ków, rajdowców terenowych, żeglarzy, mi-
Pozyskiwanie żywności w warunkach na- łośników terenowych gier militarnych
turalnych zawsze budziło emocje, dziś jed- i wszelkiego rodzaju survivalow- h
owanyc
nakże upolowanie dzikiej kury, nie mówiąc ców. Znalazłem tam, co nie- wyrafin
W dobie ii wojennych
g
już o bezpańskich psach i kotach, zakończy- zwykle istotne dla żoł- technolo dno wyobrazić
u
łoby się zapewne interpelacją poselską, a na- nierzy działających trochę tr ierza, który
ż o łn
so b ie rawny
wet skandalem o zasięgu unijnym. Jeśli jed- w wielogodzinnych w in ie n być sp cego się
po ginają
nak szkolimy pilotów w sztuce przetrwania, patrolach czy y, u
i mobiln rem „cegieł”
ża stko
na wypadek awaryjnego lądowania w nie za- konwojach, pod c ię Na wszy
rwami. ż
wsze przyjaznej okolicy, nie powinniśmy za- kilka sposo- z konse no już przecie
yn a le zio stko
w Na wszy
trzymywać edukacji w pół drogi, by z łowcy bów pod- tabletki. ody.
nie stać się łupem organów ścigania. Pomija- grzewania opró c z w
jąc fakt, że w amatorskie pułapki nie wpad- dań, od za-
łby nawet pijany zając, jedyną nadzieją na stosowania
szkoleniowy sukces byłaby współpraca z my- paliwa w kost-
śliwymi i wytrawnymi wędkarzami. A tych
w wojsku z pewnością nie brakuje. Na razie
zwierzynę łowną w postaci kur i ryb dowozi
się na pole bitwy z hipermarketów.
Komandosom sprzed lat często zdarzało się
pościć, siorbiąc uzbieraną w chaszczach herbat-
kę z pokrzyw czy też malin. Post całkowity,
działający ponoć oczyszczająco na organizm,
nigdy nie był dobrym rozwiązaniem. Prowa-
dzenie działań, które wymagają dużego wysił-
ku, powoduje wielkie zamieszanie w funkcjo-
nowaniu organizmu, a ponadto okrutnie działa
na psychikę. Czy jest więc w tej sytuacji jest ja-
kieś sensowne rozwiązanie?
Z żywieniem w warunkach naturalnych przez
dziesięciolecia konkurowały „eski”. Dopako-
wanie do bagażu komandosa kilku „cegieł”

14 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009


„bardzo ścisłe” wymagania, jeśli chodzi o ja-
kość i przechowywanie, korzysta jedynie z te-
go, na co jest opracowana i zatwierdzona nor-
ma obronna. Zapewniano też, że nasze racje są
nieskomplikowane, proste w użyciu, kaloryczne
i w zasadzie smaczne.
Szykują się też nowości. Wkrótce zostanie
ogłoszony przetarg na opracowanie „eski” tro-
pikalnej. Projekt, jak dobrze pójdzie, w przy-
szłym roku ujrzy światło dzienne. No cóż, le-
piej późno niż wcale, chociaż z Czadu to wróci-
my w tym roku.
APETYCZNE LIOFILIZATY
Nowoczesną alternatywę dla racji suchych
stanowią liofilizaty, będące wynalazkiem kos-
micznym. Dosłownie, gdyż technologię susze-
nia żywności w niskich temperaturach opraco-
wano na potrzeby lotów kosmicznych.
Sztuka liofilizacji polega na suszeniu pro-
duktów w stanie zamrożonym, z pominięciem
fazy ciekłej. W efekcie następuje niemalże cał-
kowite (95–98 procent) wyeliminowanie wody,
pozostaje struktura sucha, dzięki
temu niezwykle lekka i po za-
pakowaniu próżniowo o nie-
malże nieograniczonej
trwałości. To jednakże nie
wszystko, bowiem tak ob-
robiona żywność nie traci
niemal nic ze swych
właściwości, zachowuje
sole, witaminy, białka,
a także smak, zapach i, co
wcale nie jest bez
znaczenia, rów-
nież barwę
i apetycz-
ny wy-
gląd.
A R M I A
Przygotowanie posiłku jest niezwykle proste,
gdyż wystarczy produkty na kilka minut na-
wodnić, lub, jak w przypadku owoców, przeżu-
wać w ustach, by odnieść wrażenie, że są to
przysmaki przygotowane przed chwilą.
Z produktów liofilizowanych coraz częściej
korzysta się podczas wypraw i ekstremalnych
ekspedycji, gdy znaczenie mają zarówno waga
bagażu, jak i możliwość długotrwałego prze-
chowywania ich w wilgoci i skrajnych tempera-
turach. Testowano je już na żołnierzach, którzy
chwalili bigos, jajecznicę, szczególnie zaś pach-
nące naturalnie poziomki. Cóż, z założenia bę-
dzie to żywość stosowana sporadycznie,
w szczególnych warunkach.
TABLETKI NA ODWAGĘ
Liofilizaty nie są jednakże szczytem techno-
logicznych możliwości. Rembertowski
WOBWSŻ we współpracy z jed-
ną z renomowanych firm przy-
gotował dla żołnierzy działań Dzika kura,
specjalnych propozycję z wyko-
rzystaniem suplementów diety.
„eski”,
W zestawie znajdują się trzy ba- liofilizaty czy
tony proteinowo-węglowodano-
we, zapewniające organizmowi suplementy?
odpowiednią (około 1500 kalo-
rii) dawkę energii, a ponadto
Każde z tych
wysokowartościowe białko. Tab- rozwiązań
letki zawierające kofeinę
i guaranę działają z kolei stymu- ma swoje
lująco, niwelują zmęczenie fi-
zyczne i psychiczne, zwiększają
zastosowanie
koncentrację i zdolność zapa-
miętywania. Zestaw antystresowy, tak zwane
„tabletki na odwagę”, zawierają adaptogeny, za-
pewniające przystosowanie organizmu do
zmienności warunków. Ważne jest, że uspoka-
jają, lecz nie otumaniają żołnierza, w przeci-
wieństwie do powszechnie stosowanych środ-
ków. Kolejny zestaw trzech pastylek zawiera
witaminy i sole mineralne w dawce równej
dziennemu zapotrzebowaniu or-
ganizmu. Kompletu
dopełniają: immuno-
biotyczny ze-
staw odpor-
nościowy o działaniu probiotycznym, specjalnie
wyselekcjonowane szczepy bakterii, które wspo-
magają naturalne odruchy obronne organizmu,
zapewniają dobrą pracę jelit, a także cynk i selen,
podnoszące odporność organizmu.
Najważniejszym elementem w zestawie jest
półlitrowy zbiornik wody z fiordów norwe-
skich, dla bezpieczeństwa podzielony na dzie-
sięć osobno zafoliowanych ampułek. Nie ma
bowiem możliwości wchłonięcia pozostałych
składników zestawu „na sucho”. Oczywiście,
w ciągu tego czasu wody musi wypić żołnierz
znacznie więcej. Całodzienna racja, zapewnia-
jąca sprawne funkcjonowanie w warunkach
bojowych, waży 250 gramów na sucho, 750
z wodą.
Prawdopodobnie proces od opracowania
dokumentacji technicznej, przez badania na-
ukowców, sprawdzenie na ludziach, do wpro-
wadzenia do produkcji, po-
trwa jeszcze długo, gdyż ta-
kie są procedury. Czy nie
prościej byłoby iść do skle-
pu z suplementami? Puł-
kownik Paweł Kler, ko-
mendant WOBWSŻ, nie
widzi takiej możliwości:
„Byłoby to zbyt duże ry-
zyko. Procedury i prace ba-
dawczo-wdrożeniowe są
nieodzowne do uzyskania
zatwierdzanej przez mini-
stra obrony narodowej nor-
my obronnej czy też woj-
skowej dokumentacji tech-
nicznej, zatwierdzanej przez szefa Inspektora-
tu Wsparcia Sił Zbrojnych”.
Dzika kura, „eski”, liofilizaty czy suple-
menty? Każde z tych rozwiązań ma swoje za-
stosowanie, ma też wady i zalety. Bo nie wia-
domo, dokąd los rzuci żołnierza, w jakich wa-
runkach przyjdzie mu wykonywać zadania.
Sensowne rozwiązanie jest chyba jedno: nale-
ży być przygotowanym na wszystkie możliwe
okoliczności, a tym samym mieć w zasobach
zarówno „kosmiczne” technologie, jak
i smaczne żarcie z puszki. A także opanować
umiejętność radzenia sobie w warunkach zu-
pełnie ekstremalnych, kiedy do dyspozycji po-
zostają jedynie ryby w rzece, zwierzyna w le-
sie i korzonki pod ziemią. 
FOT. US DOD
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 15
 P E R Y S K O P

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER

Seler
zamiast
kotleta
Wegetarianin w wojsku?
Raczej nie ma szans.

S 
zacuje się, że dietę wegetariań-
ską stosuje około 10 procent Po-
laków, zazwyczaj z powodów
etycznych (nie godzą się na zabi-
janie zwierząt). Coraz częściej
jednak wybierają ten sposób żywienia, bo
uznają go za zdrowszy. Naukowcy dowodzą,
że wegetarianie mają niższą średnią masę AMERYKAŃSKIE
racje żywnościo-
ciała, niższy poziom złego cholesterolu we we MRE (Meals
krwi, niższe ciśnienie krwi, mniej jest wśród Ready to Eat) są
nich przypadków zawału serca, nadciśnienia, o wiele bardziej
cukrzycy, kilkunastu rodzajów nowotworów zróżnicowane niż
polskie.
i miażdżycy. W związku z tym żyją dłużej
niż osoby, które nie rezygnują z kotleta.
Dziś wegetarianizm przestał dziwić, co
więcej – zaczął być modny i nie wypada już
patrzeć krzywym okiem na roślinożerców.
Lekarze twierdzą, że nie ma znaczenia, czy
na talerzu leży kotlet schabowy, czy sojowy,
jeśli dieta jako całość jest odpowiednio
skomponowana.

ZAWODOWIEC NA DIECIE
FOT. US DOD (2)

Skoro co dziesiąty Polak nie jada mięsa, sta-

tystycznie wegetarianie powinni trafiać się
także wśród żołnierzy. Czy w wojsku mają
szansę na odpowiednią dietę? Czy wegetariań-
skie dania różnią się tym od „normalnych”, że
są pomniejszone o przysługującą porcję mięsa
– zamiast kanapki z szynką dwie kromki chle-
ba z masłem? Tak bywa w innych jednostkach
zbiorowego żywienia – w więzieniach, szpita-
lach, bądź stołówkach w internatach.
„W dotychczasowej działalności służby
żywnościowej nie odnotowano zapotrzebo-
wania na posiłki wegetariańskie, zarówno
wśród żołnierzy zawodowych, jak i służby
zasadniczej”, mówi podpułkownik Andrzej
Lis, rzecznik Inspektoratu Wsparcia
Sił Zbrojnych. Zapewnia przy tym, że żyw-
nościowcy, podobnie jak w przypadkach ży-
wienia dietetycznego, są w stanie zapewnić
żołnierzom bezmięsne potrawy.
Jak mówi pułkownik Leszek Staniszewski,
oficer Służby Żywnościowej Inspektoratu
Wsparcia, przez 26 lat służby zdarzył mu się
jeden przypadek, kiedy podczas oficjalnej
wizyty delegacji brytyjskiej pewien generał
okazał się wegetarianinem. Zamówienie na
bezmięsny obiad zostało przekazane wcześ-
niej, i generał zamiast kotleta dostał gotowa-
ny panierowany seler. Z informacji IWSZ
wynika, że czasem przygotowywano posiłki
dietetyczne dla żołnierzy. Zalecali je leka-

16 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009

 A R M I A

z żywienia w jednostkach”. Wariantu wege-

tariańskiego nie przewiduje skład polskich
polowych paczkowanych zestawów wyży-
wienia. „Mamy jednego wegetarianina
w kontyngencie w Czadzie, a właściwie to
wegetariankę. Niestety, kuchnia wojskowa
nie uwzględnia zamówień specjalnych”.
Również warunki żywieniowe w Czadzie
nie dają nam wielkiego pola manewru. Co
możemy zaoferować wegetarianom? Warzy-
FOT. ALEKSANDER RAWSKI

wa, dżem, masło i żółty lub biały ser, czasem

Kauczukowe buty dla żołnierzy
Około 150 Izraelczyków rozpoczynających co roku w wieku 18 lat
36-miesięczną służbę wojskową to wegetarianie. Mogą zażyczyć sobie
od sił zbrojnych buty kauczukowe zamiast tradycyjnych ze skóry zwierzę-
cej. Kosztują one około stu dolarów, o połowę drożej niż skórzane.  puszki po 300 gramów z różnymi daniami.
Wegetarianizm przestał dziwić, co więcej – zaczął być modny i nie wypada już pa-
trzeć krzywym okiem na roślinożerców. Na zdjęciu francuski żołnierz w Czadzie.
mleko. Wszystko zależy od dostaw, jakie do
nas trafiają”, zauważa major Sławomir
Ratyński, oficer prasowy kontyngentu w
oenzetowskich siłach MINURCAT.
Jeśli zaś chodzi o porcje suche, to polscy
żołnierze w Czadzie jedzą produkty francu-
skie. Do wyboru mają 12 zestawów, w któ-
rych skład wchodzą między innymi dwie
„Właściwie dla wegetarian nadają się cztery
zestawy, zawierające puszki z rybami, sałat-
kami warzywnymi i tortellini”, ocenia major
Ratyński.
W bazie Ghazni polscy i amerykańscy
żołnierze posilają się w tej samej stołówce.
Jedzenie przygotowują pracownicy amery-
kańskiej firmy KBR. „Nie ma dwóch syste-
mów żywienia. Nie ma specjalnych progra-
mów dla jaroszy ani wydzielonych lad
z daniami jarskimi. Zawsze jednak
– w trakcie śniadania, obiadu i kolacji – są
potrawy bezmięsne”, mówi pracująca w na-
szym kontyngencie Bogusława Piekut.
I wylicza: na śniadanie trafiają się placki
ziemniaczane, naleśniki, tosty z serem; na
obiad – ryż z warzywami, gotowany miks
warzywny, placki z kukurydzą i serem
w środku; na kolację – owoce morza, sałat-
ki warzywne. Do wyboru są także dwa,
trzy rodzaje ciast.

RÓŻNORODNOŚĆ
WSKAZANA
Amerykańskie racje żywnościowe MRE
FOT. BOGUSŁAW POLITOWSKI

(Meals Ready to Eat) są o wiele bardziej

Czy wegetariańskie dania „normalnych” różnią się tylko tym, że są pomniejszone
o przysługującą porcję mięsa?
rze. Wówczas służba żywnościowa danej
jednostki wojskowej tworzyła oddzielny jad-
łospis, a kuchnia przygotowywała odpo-
wiednie potrawy.
ROŚLINOŻERCY NA MISJI
„Wegetarianizm w wojsku to sprawa do
rozwiązania”, zapewnia pułkownik Paweł
Kler, komendant Wojskowego Ośrodka Ba-
dawczo-Wdrożeniowego Służby Żywnościo-
wej. Jak mówi, jeśli żołnierz zgłosi, że jest we-
getarianinem, a ma takie prawo, wówczas zo-
stanie dla niego przygotowana specjalna dieta.
„Jednak ten problem już zniknął, bo po
wprowadzeniu profesjonalizacji armii nie
prowadzi się żywienia żołnierzy służby za-
sadniczej, tylko zawodowych. Ci z nich, któ-
rzy są wegetarianami, przeważnie rezygnują
zróżnicowane niż polskie. Pośród kilkunastu
rodzajów znajdziemy typowo jarskie, które
zamiast potraw z mięsem zawierają pasty
makaronowe, ryż z warzywami, ciastka.
„Nasze suche racje żywnościowe różnią się
od siebie tak naprawdę rodzajem konserwy.
Do wyboru jest w praktyce pasztet albo mie-
lonka”, stwierdza Bogusława Piekut.
Podpułkownik Lis zwraca uwagę, że
obecnie w kraju żołnierze spędzają w kosza-
rach tylko czas służbowy, zatem zapotrzebo-
wanie na żywienie jest zdecydowanie mniej-
sze niż w latach poprzednich. Poza tym
obowiązujące przepisy i stosowane przez
dowódców jednostek rozwiązania organiza-
cyjne dopuszczają możliwość zarówno
żywienia w naturze, jak i wypłaty równo-
ważnika pieniężnego. 

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 17

 N A C E L O W N I K U
Zapach
wojny
POLSKA ZBROJNA: Od chwili wręczenia
Panu naszej nagrody minęło prawie sześć
miesięcy. Czy w tym czasie coś się zmieniło
w życiu żołnierza roku?
GRZEGORZ KALICIAK: Buzdygan posta-
wiłem na honorowym miejscu w domu. Jestem
z niego dumny, ale nie wpłynął on zanadto na
moje życie zawodowe. Robię swoje. Batalion
zmotoryzowany, w którym pełnię obowiązki
zastępcy dowódcy, szkoli się bardzo intensyw-
nie, bo od stycznia 2010 roku zacznie dyżur
w Grupie Bojowej Unii Europejskiej. Do tego
czasu musimy przejść certyfikację i wiele
sprawdzianów. Na pewno się nie nudzę.
POLSKA ZBROJNA: Kilka dni temu usły-
szałem od dowódcy 11 Dywizji Kawalerii
Pancernej, że niebawem dostanie Pan awans
na stopień majora i zostanie zatwierdzony
na stanowisko zastępcy dowódcy batalionu.
GRZEGORZ KALICIAK: Do mnie też do-
tarły takie wiadomości. Zacznę się cieszyć,
kiedy akt mianowania na wyższy stopień będę
trzymał w ręku. Wcześniej, po misji Iraku,
miałem propozycję przejścia do pracy w szta-
bie dywizji. Byłby to też awans, ale się nie
zgodziłem. Jestem za młody, aby usiąść za
biurkiem. Satysfakcję daje mi praca z ludźmi,
działanie, a nie przewracanie papierów.
POLSKA ZBROJNA: Jak trafił Pan do
wojska?
GRZEGORZ KALICIAK: Od dziecka
marzyłem, żeby zostać oficerem. Gdy po
maturze w 1993 roku zdawałem do wroc-
ławskiego Zmechu, bałem się, że odpadnę.
Na jedno miejsce było sześciu kandydatów.
Na wszelki wypadek dwa tygodnie wcześ-
niej zdawałem egzamin do Akademii Rolni-
czej na geodezję. Wojskowe egzaminy prze-
szedłem jednak bez problemu i z wielką ra-
dością mogłem włożyć mundur.
POLSKA ZBROJNA: Po czterech latach
sentyment do munduru nie minął?
18 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
GRZEGORZ KALICIAK: Wręcz przeciw-
nie. Zawód, który wybrałem, zawsze traktowa- Z GRZEGORZEM
łem bardzo poważnie. Wiedzę zdobywałem
nie tylko na uczelni, ale także indywidualnie. KALICIAKIEM
Bardzo dużo czytałem na temat wojska, dzia-
łań taktycznych i specjalnych. Ucieszyłem się, o walkach na
gdy po promocji zostałem dowódcą plutonu
specjalnego w batalionie rozpoznawczym. śmierć i życie
Wówczas nikt jeszcze nie myślał, że kiedyś
weźmiemy udział w jakichś misjach wojen- w Iraku oraz
nych, ale ja uważałem, że muszę być gotowy
do dowodzenia ludźmi nie tylko w koszarach sztuce dowodzenia
i na poligonie, ale przede wszystkim w praw-
dziwej walce. rozmawia
POLSKA ZBROJNA: No i w końcu miał
Pan to, co chciał.
BOGUSŁAW
GRZEGORZ KALICIAK: Ucieszyłem się,
gdy w 2003 roku, jako dowódca kompanii roz-
POLITOWSKI
poznawczej, zostałem zakwalifikowany do
wyjazdu na II zmianę do Iraku. Nigdy jednak
nie sądziłem, że trafię na prawdziwą wojnę.
O ile przez pierwsze dwa miesiące było
względnie spokojnie, o tyle później, podczas
powstania as-Sadra w Karbali, rozpoczęły się
regularne bitwy.
POLSKA ZBROJNA: Dodajmy, że nasza
armia dopiero uczyła się wojować, a sprzęt,
którym dysponowała, pozostawiał wiele do
życzenia.
GRZEGORZ KALICIAK: Do misji przy-
gotowywali nas między innymi Amerykanie
z Gwardii Narodowej. To byli ostrzelani żoł-
nierze i wiele nas nauczyli. Ani ja, ani zdecy-
dowana większość moich ludzi na żadnej misji
nigdy nie była. Co do sprzętu, to dozbrajali-
śmy go sami. Nasi logistycy wycinali z rozbi-
tych irackich transporterów pokrywy włazów
i inne blachy, żeby nimi wzmocnić honkery.
Jakaż była radość, gdy w trakcie zmiany zosta-
liśmy wyposażeni w BRDM-y Szakale.
Dzisiaj dużo mówi się o naszym sprzęcie
w Afganistanie. Gdybym ja miał wtedy taki
sprzęt i uzbrojenie, jakim żołnierze na misji
A R M I A

FOT. EWA KORSAK

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 19

 N A C E L O W N I K U
dysponują obecnie, byłbym chyba
królem Karbali.
POLSKA ZBROJNA: Przez ponad
dwa miesiące walczyliście na śmierć
i życie.
GRZEGORZ KALICIAK: Na po-
czątku żołnierze liczyli wybuchające
miny pułapki. Po miesiącu już nikt
nie liczył. Zaczęła się rebelia i regu-
larna wojna w mieście. Ostrzały
moździerzowe bazy i potyczki og-
niowe były codziennością. Moi lu-
dzie słaniali się na nogach. Dowódz-
two podjęło decyzję, że na patrole do
ochrony campu będą w grupach za-
daniowych wyjeżdżali wszyscy. Za
broń musieli sięgnąć kucharze, ma-
gazynierzy, kanceliści... Innego wyj-
ścia nie było. W końcu doszło do
słynnej bitwy o City Hall. Przez wie-
le dni i nocy broniliśmy miejscowe-
go ratusza. Najgorsza była pierwsza
noc. Kilkudziesięciu moich ludzi
20 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
FOT. ARCHIWUM GRZEGORZA KALICIAKA
i bułgarskich żołnierzy broniło się
przed kilkuset rebeliantami.
POLSKA ZBROJNA: Co się czuje,
kiedy dowodzi się w tak wielkiej
i krwawej bitwie?
GRZEGORZ KALICIAK: Właści-
wie nie ma czasu na analizowanie od-
czuć. Trzeba mieć oczy dookoła gło-
wy. Trzeba być pewnym podwład-
nych. Musiałem dokładnie wyzna-
czyć sektory ostrzału i ustalić drogi
wycofania.
POLSKA ZBROJNA: Przecież nie
mieliście się gdzie wycofać. Byliście
otoczeni. Wiedział Pan doskonale,
że ewakuacja śmigłowcami z dachu
też nie wchodzi w rachubę.
GRZEGORZ KALICIAK: Dach
był naszą ostatnią linią obrony, gdyby
rebelianci wdarli się do ratusza. Mie-
liśmy tam ustawione skrzynki z gra-
natami. Sadrowcy musieliby się sporo
natrudzić, aby nas stamtąd usunąć. Na
szczęście moi ludzie i Bułgarzy się nie ulękli.
Dobry dowódca Z moich podwładnych nikt nie został ranny. Po
powinien umieć stronie przeciwnej, jak nas później poinformo-
słuchać
podwładnych. wała iracka policja, było około stu zabitych i
Czasami uwaga kilkuset rannych. Jeśli miałbym mówić o lęku,
szeregowego to był tylko jeden taki moment. Podczas naj-
może być bardzo większego ostrzału pomyślałem, co będzie, jeśli
cenna.
któryś z moich żołnierzy zginie. Co wtedy po-
wiem jego najbliższym, kiedy im spojrzę
w oczy?
POLSKA ZBROJNA: Jak w czasie wojny
i ciągłych walk dowódca może motywować
ludzi?
Nagroda za odwagę
Doceniono zdolności dowódcze kapitna
Grzegorza Kaliciaka. Prezydent Lech
Kaczyński 3 maja 2009 roku w Sali Senatu
Zamku Królewskiego za śmiały czyn bojowy
oraz osobiste męstwo wykazane w akcjach
na misji odznaczył go Krzyżem Kawalerskim
Orderu Krzyża Wojskowego. 

FOT. ARCHIWUM 17 WBZ
GRZEGORZ KALICIAK: W najprostszy
sposób – własnym przykładem. Miałem
wspaniałych dowódców plutonów i drużyn.
Oni narażali się najbardziej. Podwładni brali
z nich wzór. Bardzo dużo też rozmawialiśmy.
Po każdej akcji siadaliśmy i wspólnie ją oma-
wialiśmy. Bywały jednak przypadki załamań.
Po jednym ostrzale z granatnika RPG celow-
niczy karabinu maszynowego zostawił broń,
wyszedł na drogę w trakcie boju i krzyczał,
że już nie będzie walczył. Był w szoku. Cud,
że nie został trafiony. Po walce w bazie po-
stanowił, że chce wracać do kraju. Razem
z nim wróciło czterech innych żołnierzy.
Kolejny przykład. Podczas walk o City Hall
rebeliant, który próbował strzelać do nas
z RPG, został trafiony przez naszego żołnie-
rza z dachu. Odniósł rany, ale przeżył. Leżał
na ulicy i ponownie sięgał po RPG, aby od-
dać strzał. Przez radio poszła komenda do ce-
lowniczego BRDM-a, który miał dobrą wi-
doczność, aby strzelał. On się zawahał. Padła
kolejna komenda: „Ognia”. Trwało kilka se-
kund, zanim wieżyczka wozu drgnęła i poszła
A R M I A
seria. Ten celowniczy transportera później
przez dwa dni nie mógł walczyć. Doszedł jed-
nak do siebie i jeździł na kolejne akcje.
POLSKA ZBROJNA: Po walkach o ratusz
było oczyszczanie Karbali.
GRZEGORZ KALICIAK: To były typowe
walki w mieście. Bywało, że walczyliśmy na uli-
cach lub zdobywaliśmy budynki zajęte przez
sadrowców. Robiliśmy to już razem z amerykań-
skimi żołnierzami. Mieliśmy wprawdzie wspar-
cie ich czołgów, ale od przeciwnika dzieliła nas
często odległość rzutu granatem. Jeden z na-
szych ludzi został niegroźnie ranny w nogę, na-
wet nie musiał wracać do kraju. Pewnej nocy,
gdy ze swoim łącznościowcem rozpoznawałem
teren, dostaliśmy się w tak silny ogień, że musie-
liśmy się chować za ciała
zabitych rebeliantów. To
dowód, jak okrutne były
Moją radością jest
te bitwy i w jak skraj-
nych warunkach musie-
praca z ludźmi.
liśmy działać. Działanie, a nie
POLSKA ZBROJNA:
przewracanie
Do kraju wrócił Pan
ze wszystkimi swoimi
papierów
żołnierzami.
GRZEGORZ KALICIAK: I jako dowódca
uznaję to za największy sukces. Ubolewam
jednak, że do dzisiaj wielu moich ludzi, którzy
brali udział w bitwach, nie zostało należycie
docenionych. Pisaliście zresztą o tym w „Pol-
sce Zbrojnej”, ale nic to nie pomogło.
POLSKA ZBROJNA: Czy zadbano o to, by
doświadczenia zdobyte w walce mógł Pan
przekazywać podwładnym?
GRZEGORZ KALICIAK: Kiedy uczę żoł-
nierzy taktyki, tłumaczę im, że dobry dowód-
ca, szczególnie podczas walk w mieście, musi
być nie tylko odważny, ale również mądry,
sprytny i mieć odpowiednią wiedzę. W wal-
kach nieregularnych trzeba starać się przechy-
trzyć przeciwnika. Przewidzieć jego ruchy i za-
miary. Podam przykład: w Karbali w budyn-
kach robiliśmy pozorowane stanowisko ognio-
we w jakimś oknie. Gdy następował szturm,
sadryści skupiali się właśnie na ostrzale tego
miejsca. Tymczasem znacznie niżej mieliśmy
wykuty w murze mały otwór i stamtąd razili-
śmy przeciwnika silnym ogniem.
Co do przekazywania doświadczeń, to już gdy
wracałem z Iraku, wiedziałem, że zostanę do-
wódcą kompanii zmotoryzowanej. Zacząłem
wtedy robić notatki i zapisywać, czego ewentu-
alnie chciałbym nauczyć podwładnych.
W urzeczywistnieniu tych planów pomógł mi
ówczesny dowódca jednostki generał brygady
Mirosław Różański. Za jego zgodą do progra-
mu nauczania zamiast niektórych zbędnych te-
matów mogłem wprowadzać bardziej przydat-
ne. Prowadzone później w brygadzie zajęcia na
temat działania wielokierunkowego na rondzie
miejskim czy działania żołnierzy w parach ma-
ją ścisły związek z moimi doświadczeniami
irackimi. Mając wolną rękę, prowadziłem na-
wet szkolenie wewnątrz schronów Międzyrze-
ckiego Rejonu Umocnionego. To było ciekawe
doświadczenie z uwagi na ograniczoną po-
wierzchnię, ciemność, inną cyrkulację po-
wietrza, wilgotność oraz temperaturę. Takie
zajęcia bardzo wzmacniają psychicznie i mo-
gą przygotowywać na przykład do penetracji
afgańskich jaskiń.
POLSKA ZBROJNA: Jakie miałby Pan ra-
dy dla młodych dowódców, którzy są teraz
na misji i mogą się nagle znaleźć w walce.
GRZEGORZ KALICIAK: Przede wszyst-
kim powinni dbać o dobrą atmosferę w podod-
dziale. Na wojnie, podczas
walki, musi być partner-
stwo. Wtedy nie liczy się,
kto ile gwiazdek ma na na-
ramiennikach. Grupa czy
pluton muszą stanowić jed-
ność. Dobry dowódca po-
winien rozmawiać z pod-
władnymi. Słuchać i przyj-
mować ich sugestie czy po-
mysły. Nikt nie jest nie-
omylny. Czasami uwaga szeregowego może
być bardzo cenna. Dowódca musi też wie-
dzieć, że swoim zachowaniem może dodać
żołnierzom animuszu albo wręcz przeciwnie
– zniechęcić ich, a nawet niepotrzebnie nara-
zić na niebezpieczeństwo.
POLSKA ZBROJNA: Chodzą słuchy, że
wkrótce Pana dywizja zacznie przygotowy-
wać się do wyjazdu do Afganistanu.
GRZEGORZ KALICIAK: Mam nadzieję,
że przy ustalaniu składu na ten wyjazd nikt
mnie nie pominie. Chcę tam jechać i wcale nie
po to, by pełnić jakąś funkcje sztabową. Moje
miejsce jest w dowodzeniu. Chcę być tam ze
swoimi ludźmi z pododdziału.
POLSKA ZBROJNA: Kapitan Kaliciak
w życiu prywatnym jest...
GRZEGORZ KALICIAK: Mężem i ojcem.
Syn Antoś ma już dwa i pół roku. Jest moim
oczkiem w głowie i wielką radością. Z żoną
Justyną, której pobytem w Iraku przysporzy-
łem wielu zmartwień, tworzymy udane mał-
żeństwo. Moją wielką pasją jest nurkowanie.
Mogę ją realizować w okolicach Międzyrze-
cza. Nie ograniczam się jednak tylko do akwe-
nów krajowych. Schodziłem już pod wodę
w Egipcie, Chorwacji, a nawet w Kuwejcie.
Z natury jestem optymistą, bardzo pozytywnie
nastawionym do świata i ludzi. Walki w Iraku
tego nie zmieniły. 
Kapitan GRZEGORZ KALICIAK
jest żołnierzem 17 Wielkopolskiej Brygady
Zmechanizowanej, został żołnierzem roku 2008
w plebiscycie „Polski Zbrojnej”.
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 21
22 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 października 2009

MICHAŁ FISZER, JERZY GRUSZCZYŃSKI
Pilnie poszukiwany
Bez pilotów Siły Powietrzne są nic nie warte,
a bez Sił Powietrznych system obrony państwa jest ułomny i nieefektywny.
S
ytuacja Sił Powietrznych, jeśli
chodzi o szkolenie zaawanso-
wane i taktyczno-bojowe
(LIFT), jest fatalna. W latach
osiemdziesiątych XX wieku służyły do
tego celu wycofane z jednostek linio-
wych odrzutowce bojowe Lim-5 i szkol-
no-bojowe SBLim-2. Ich następcami są
turbośmigłowe Orliki i leciwe samoloty
szkolenia podstawowego TS-11 Iskra,
które niespodziewanie awansowały do
roli maszyny szkolenia zaawansowane-
go i taktyczno-bojowego.
Iskra była bardzo udanym samolo-
tem, ale jej awionika pochodzi z lat
sześćdziesiątych i siedemdziesiątych,
więc dziś jest reliktem muzealnym.
Ma dość zawodny, przestarzały silnik
i pochodzące z Lim-2 fotele katapulto-
we. Brakuje jej wigoru i osiągów choć
trochę zbliżonych do samolotu bojo-
A R M I A
SAMOLOT T-50 GOLDEN EAGLE
wprowadzono do regularnej
eksploatacji w lotnictwie Korei
Południowej w 2006 roku.
Wyprodukowano już
40 egzemplarzy seryjnych.
wego, co powoduje, że przeskok na
niego prosto z Iskry przypomina prze-
siadkę z gokarta do bolida formuły
pierwszej. Przejście pilota z Iskry na
MiG-29, Su-22, a tym bardziej na F-16
to wielki szok i kosztowna, niepotrzeb-
nie długa nauka latania na zupełnie in- ISKRA była
nym samolocie. bardzo udanym
samolotem,
ale jej awionika
TANIEJ I BEZPIECZNIEJ pochodzi z lat
Kolejni dowódcy naszego lotnictwa sześćdziesiątych
wojskowego na różne sposoby i z róż- i siedemdziesią-
nym zaangażowaniem próbowali roz- tych i dziś jest
już reliktem
wiązać problem zdobycia samolotów muzealnym.
szkolno-bojowych. Szczególne wysiłki
podejmowali, kiedy stało się jasne, że
przygotowanie załóg na samoloty F-16
Jastrząb wymusi radykalne podniesie-
nie poziomu szkolenia lotniczego.
Przełożonym, a przede wszystkim po-
litykom z kolejnych rządów i parla-
FOT. YUNJIN LEE
mentarnych komisji wskazywali różne możli-
wości: od zakontraktowania szkolenia zaawan-
sowanego za granicą, przez wynajem samolo-
tów szkolnych, zakup używanych wraz
z większymi czy mniejszymi pakietami moder-
nizacyjnymi, po zakup nowych maszyn. Nic
z tego nie wyszło.
JAKI SAMOLOT?
Dziś zasadnicze pytanie brzmi: czy chcemy
problem rozwiązać trwale, na wiele dekad, czy
interesuje nas „tymczasówka”? Rozwiązanie
tymczasowe to zakup samolotów używanych,
odpowiednio zmodernizowanych. Niestety,
wszystko wskazuje na to, że możliwości finan-
sowe państwa nie zostawią nam wyboru i bę-
dziemy zmuszeni do pozyskania maszyn uży-
wanych. To jednak tylko półśrodek, ponieważ
roczne koszty ich utrzymania mogą być nawet
wyższe niż koszty zakupu i eksploatacji samo-
lotów nowych podzielone przez dziesiątki lat
ich planowanego użycia. Poza tym poziom
szkolenia byłby niższy niż na maszynach nowo-
czesnych.
Trwałe rozwiązanie to zakup za granicą no-
woczesnego systemu szkolenia lotniczego wraz
z samolotem. Trzeba skorzystać z gotowych
konstrukcji, a dokładnie z trzech: BAE Systems
Hawk, Aeromacchi M-346 lub KAI/Lockheed
T-50 Golden Eagle.
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 23
 L O T N I C T W O
Poddźwiękowy Hawk jest już u kresu roz-
wojowej drogi. Samolot szkolny nie musi być
co prawda naddźwiękowy, ale dziś musimy pa-
miętać, że współczesne myśliwce, będące ma-
szynami o olbrzymim nadmiarze ciągu, jedno-
cześnie są bardzo dynamiczne – szybko przy-
spieszają, utrzymują prędkość nawet
w czasie gwałtownych manewrów. Jeśli samo-
lot szkolny ma w pewnym stopniu symulować
podobne możliwości, to powinien być nad-


dźwiękowy. Poddźwiękowy jest zbyt „anemicz-
ny”. Ponadto układy aerodynamiczne samolo-
tów naddźwiękowych sprawiają, że mają specy-
ficzne własności pilotażowe przy prędkościach
poddźwiękowych. I o tę kwestię też chodzi.
Kiedy w latach osiemdziesiątych pojawił się
Hawk Mk.100, jego konstruktorzy z firmy Bri-
PODDŹWIĘKOWY
tish Aerospace (obecnie BAE Systems) ofero- BAE SYSTEMS
wali nie tylko sam samolot, ale również zbudo- HAWK
wany wokół tego typu system szkolenia obej- jest już u kresu
rozwojowej drogi.
mujący różne elementy. Taka koncepcja prze-
niosła szkolenie lotnicze na zupełnie nowy po-
ziom, jednakże wciąż był to tylko substytut
współczesnych systemów szkolenia lotniczego,
bo i tak wciąż mieliśmy do czynienia z przesta-
rzałym już samolotem.
Szersze i nowocześniejsze podejście zapre-
zentowały firmy Korea Aerospace Industries
(KAI) i Lockheed Martin, które wspólnie stwo-
rzyły program szkolenia na bazie T-50/TA-50,
oraz firma Aeromacchi, opracowująca system
FOT. DEAN WEST

szkolenia z wykorzystaniem samolotu M-346.

Obecnie znajduje się on w końcowej fazie prób
dwóch prototypów i budowy pierwszych samo-
lotów przedseryjnych, na razie w wersji nie-
uzbrojonej.
Samolot T-50 wprowadzono do regularnej
eksploatacji w lotnictwie Korei Południowej
w 2006 roku. Wyprodukowano już 40 egzem-
plarzy seryjnych, które dostarczono do 1 Skrzy-
dła w bazie Gwangju. Obecnie odbywa się na
nich już piąty kurs szkoleniowy. Na etapie za-
kończenia prób prototypów jest uzbrojona wer-
sja LIFT, będąca jednocześnie lekkim samolo-
tem myśliwsko-bombowym.
Mamy więc dwa typy, oba bardzo nowocze-
sne i naddźwiękowe, choć parametry T-50 co
do prędkości, przyspieszeń, pułapu i wznosze-
nia są lepsze. Oba mają aktywne układy stero-
wania i zintegrowane systemy awioniki, będące
uproszczonymi odmianami awioniki maszyn
bojowych. W obu przypadkach równolegle
z samolotem powstaje cała systemowa otoczka
– symulatory lotów różnych klas, interaktywne
podręczniki, skomputeryzowane programy
szkolenia i śledzenia postępów studentów, zin-
tegrowane, nowoczesne pakiety logistyczne.
PRAWIE JAK F-16
Kiedy podejmowano się opracowania samo-
lotu szkolenia zaawansowanego dla sił po-
wietrznych Korei, od razu założono, że ma
być on jednocześnie prostym samolotem bojo-
wym. Zastosowano w nim nowoczesne rozwią-
zania, takie jak aktywny układ sterowania, no-
woczesny silnik dwuprzepływowy, zintegrowa-
ną awionikę pokładową z szynami danych
i komputerem misji. Jednocześnie sama kon-
strukcja miała być lekka i wykonana z konwen-
cjonalnych, dobrze sprawdzonych materiałów.
Zdecydowano się na zbliżoną do F-16 konfigu-
rację aerodynamiczną.
Jednocześnie postanowio-
no zwiększyć powierzch- Polska pilnie
nię nośną skrzydeł i uste-
rzenia, żeby uzyskać lep-
potrzebuje
sze własności lotne efektywnego
i mniejsze prędkości po-
dejścia do lądowania, kosz- systemu szkolenia
tem takich parametrów jak
rozpędzanie i prędkość
zaawansowanego
maksymalna. i szkolenia
Bardzo łatwo prze-
kształcić T-50 w tani, sto- taktyczno-bojowego
sunkowo prosty samolot
bojowy, nie ustępujący wielu współczesnym
myśliwcom wielozadaniowym. Jeżeli działa
w ugrupowaniu bardziej zaawansowanych samo-
lotów, może skutecznie wesprzeć ich uderzenia.
Może też samodzielnie walczyć z mniej wyma-
gającym przeciwnikiem. Myśliwski FA-50 (jed-
na z wersji T-50) wyposażony w dobry radiolo-
kator i kierowane pociski rakietowe potrafi sta-
wić czoło nawet MiG-29. Spory udźwig w po-
łączeniu ze stosunkowo dużymi możliwościami
uzbrojenia kierowanego pozwala też na sku-
teczne atakowanie celów naziemnych.
W ten sposób powstał jakby latający symula-
tor F-16, ale perspektywicznie nie odbiegający
zbytnio od F-35 JSF, bo awionika tego ostatnie-
go jest rozwinięciem
awioniki najnowszych
wersji F-16. Gdyby ży-
czył sobie tego przyszły
użytkownik, awionikę
i sterowanie T-50 można
by dostosować do innych
samolotów, pod warun-
kiem zmiany oprogramo-
wania.
W 1992 roku firma
Aermacchi rozpoczęła
prace nad nowym samo-
lotem szkolenia zaawan-
sowanego (następcą MB-339), przeznaczonego
raczej na eksport, a nie dla włoskiego lotnictwa
wojskowego. M-346 powstał z myślą o myśliw-
cu Eurofighter. Ma dwusilnikowy układ, sys-
tem sterowania symuluje własności Eurofighte-
ra, a jego ogólne własności aerodynamiczne też
są podobne, choć ten ostatni ma usterzenie
przednie, a M-346 – klasyczne.

24 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009

 A R M I A

Prototypy
M-346 został też wybrany jako samolot szkolenia struktury płatowca, a także do Ma zmienione podwozie, wzboga-
zaawansowanego przez Zjednoczone Emiraty Arabskie. zbierania uwag dotyczących obsłu- cony system awioniki pokładowej,
gi technicznej. 10 kwietnia 2008 a w konstrukcji wykorzystano wię-

P ierwszy prototyp M-346 ukoń-

czono 7 czerwca 2003 roku.
Powstał w zakładach Aeromacchi
w Venegono pod Mediolanem. Zo-
stał oblatany 15 lipca 2004 roku,
a potem służył do badań podstawo-
wych właściwości lotnych początko-
wo w zakresie startu i lądowania
oraz lotów po trasie, a następnie
w wykonywaniu różnorodnych ma-
newrów. Drugi prototyp oblatano
17 maja 2005 roku. Od tego mo-
roku ukończono pierwszy
samolot w konfiguracji
produkcyjnej. Został
cej elementów kompozytowych.
Obecnie trwają próby wszystkich
trzech egzemplarzy. 18 czerwca
mentu nastąpił podział – pierwszy on oblatany 15 lip- 2009 roku siły po-
prototyp służy do prób silnika i in- ca 2008 roku. wietrzne Włoch za-
stalacji pokładowych, drugi nato- mówiły 15 seryjnych
miast jest używany do badania samolotów w celu
własności pilotażowych podjęcia ich próbnej
oraz sprawdzania eksploatacji. 

Już w produkcji
T-50 i jego odmiana LIFT TA-50 były
budowane z myślą o najnowszych wersjach F-16.

J est to samolot jednosilni-

kowy o sylwetce bardzo
podobnej do F-16, z opro-
gramowaniem układu stero-
wania napisanym na bazie
oprogramowania z F-16, ze
zbliżonym systemem awio-
niki i z identyczną koncep-
FOT. KIM JONG KWAN
samolotów w wersji szkolnej
T-50 dla sił powietrznych Ko-
rei Południowej.
Obecnie wykonują zamówie-
nie na 50 samolotów szkol-
nych dla dwóch dywizjonów
i jednostki doświadczalnej
(w końcowej fazie realizacji),
wizjonów szkolenia bojowe-
go oraz 10 T-50B dla zespo-
łu akrobacyjnego sił po-
wietrznych Korei.
Pierwszy samolot seryj-
ny, ukończony 30 sierp-
nia 2005 roku, został ob-
latany 28 września

cją zarządzania systemami a niedługo ruszy produkcja 2005 roku. 

z kabiny pilota. 19 grudnia 44 samolotów TA-50 dla
2003 roku firmy KAI i Loc- dwóch dy-
kheed Martin otrzymały
pierwszy kontrakt pro-
KABINA PILOTA T-50 Golden Eagle
dukcyjny na dostawę 25

System awioniki pokładowej i sposób zarzą-
dzania nim to też eurofighterowska koncepcja.
Nic dziwnego, projektuje się go przecież z my-
ślą o państwach europejskich eksploatujących
ten typ samolotu. Do końca jego opracowania
jest jednak jeszcze dość daleko. Produkcja se-
ryjna dotychczas nie została podjęta, nie ma
więc żadnych doświadczeń z eksploatacji tej
maszyny.
M-346 został zgłoszony do programu euro-
pejskiego samolotu szkolnego (Eurotrainer),
który będzie rozwijany we współpracy między-
narodowej. Aby spełnić wymagania Eurotraine-
ra, równolegle z projektem tworzone jest zaple-
cze szkoleniowe. Razem z samolotem powstają
wiernie odwzorowujący go symulator, pełny
zestaw obsługowo-diagnostyczny oraz progra-
my szkolenia zaawansowanego i bojowego.
Sam M-346 wyposażono we wbudowany
kompleks symulacji, złożony z oprogramowa-
nia komputera misji, pozwalającego na symulo-
wanie stacji radiolokacyjnej, generowanie obra-
zu sytuacji taktycznej, sztucznego obrazu z ka-
mery termowizyjnej oraz sztucznych ostrzeżeń
układu ostrzegania przed opromieniowaniem
radiolokacyjnym, zgodnie ze sztucznym scena-
riuszem sytuacji.
Dodatkowo system pozwala na symulowanie
wielu różnych typów uzbrojenia kierowanego
i niekierowanego, co umożliwia szkolenie pi-
lota w celowaniu i użycie uzbrojenia bez jego
faktycznego odpalania. Z systemem współpra-
cuje układ wymiany informacji taktycznej, co
pozwala na jednoczesne szkolenie kilku pilo-
tów wykonujących loty na różnych samolo-
tach, a także siedzących na ziemi za sterami
symulatorów!
Co do ceny, to istnieje niewielka różnica na
korzyść M-346. Nieoficjalnie mówi się (odpo-
wiednio) o 26 i 28 milionach dolarów za eg-
zemplarz w pakiecie systemu szkolenia lotni-
czego. KAI proponuje Polsce odroczenie spłaty
kupionych samolotów poza rok 2012 lub 2013
(w zależności od daty zawarcia kontraktu), czy-
li po zakończeniu spłat za F-16.
DWA W JEDNYM
Według nas TA-50 byłby idealnym sprzętem
dla eskadry szkolenia zaawansowanego Wyż-
szej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dę-
blinie. Eskadra ta mogłaby prowadzić zarówno
szkolenie zaawansowane, jak i taktyczno-bojo-
we (LIFT). Dodatkowo, dzięki pewnym możli-
wościom bojowym wersji TA-50, samoloty te-
go typu mogłyby wzmocnić Siły Powietrzne na
wypadek konfliktu zbrojnego. TA-50 jest w za-
sadzie zgodny ze standardami NATO, gdyż zo-
stał zbudowany według amerykańskiej specyfi-
kacji MIL STD, na której bazie pisze się natow-
skie stanagi.
Ulokowanie w Dęblinie TA-50 pozwoliłoby
nie tylko na szkolenie polskich pilotów F-16,
ale także na zaoferowanie szkolenia lotniczego
sąsiadom. To z kolei zmniejszyłoby nasze wła-
sne koszty szkolenia. Także perspektywa opra-
cowania wersji FA-50, będącej lekkim samo-
lotem bojowym, dobrze komponującym się
z ugrupowaniami bojowymi F-16, jest kuszą-
ca. W ten sposób na miejsce wycofywanych
Su-22 można by zakupić co najmniej jedną
eskadrę FA-50, która też mogłaby pełnić rolę
jednostki doskonalącej dla absolwentów Wyż-
szej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych, tak
by do eskadr F-16 trafiali piloci z pewnym
doświadczeniem lotniczym i z właściwymi
nawykami.
Polska pilnie potrzebuje efektywnego,
w miarę taniego w eksploatacji systemu szkole-
nia zaawansowanego i szkolenia taktyczno-bo-
jowego (LIFT), przy czym TA-50 może z po-
wodzeniem spełnić obie te funkcje, bo dla nas
zakup T-50 i TA-50 oddzielnie nie byłby uzasad-
niony ekonomicznie. W naszym przypadku wy-
starczyłaby jedna eskadra szkolna z 16 TA-50,
która prowadziłaby zarówno szkolenie zaawan-
sowane, jak i taktyczno-bojowe dla słuchaczy
III i IV roku studiów w WSOSP. 

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 25

 S I Ł Y P O W I E T R Z N E

ARTUR GOŁAWSKI

Seniorzy w F-16
Pięćdziesięciolatkowie mogą latać na najnowocześniejszych
myśliwcach. Czy jednak będą to robić w naszej armii?

P
odczas lotu F-16 na pilota
ważącego 80 kilogramów
działają chwilami przecią-
żenia dochodzące do 9 G.
Jego ciało waży wówczas 720 kilo-
gramów. To ekstremalny test dla ukła-
du krążenia i kręgosłupa. Serce musi
przecież wciąż toczyć krew, a kręgo-
słup ten ciężar, zwłaszcza głowy,
utrzymać. W przypadku zdrowego
i wyszkolonego do znoszenia takich
przeciążeń 25-latka nie powinno to
stanowić problemu. Za sterami pol-
skich F-16 siadają jednak piloci już
po czterdziestce, którzy w założe-
niach powinni latać jeszcze dekadę.
Czy zatem pięćdziesięciolatkowie bę-
dą pilotować najnowocześniejsze wy-
sokomanewrowe myśliwce w naszej
armii? I czy będzie to bezpieczne?
NAJDROŻSI
SĄ INSTRUKTORZY
„Z trudem wyobrażam sobie pilota
F-16 po pięćdziesiątce, ale wiem, że
nie jest to sytuacja nierealna”, komen-
tuje pułkownik doktor nauk medycz-
nych Krzysztof Kowalczuk, kierow-
nik Zakładu Szkolenia i Treningu Lot-
niczo-Lekarskiego Wojskowego In-
stytutu Medycyny Lotniczej w War-
szawie. Zna on osobiście dwóch pilo-
tów F-16 po czterdziestce i czasem wydaje mu
się, że będą latać dłużej niż ludzie o dekadę
młodsi. Fachowcy z Instytutu bardzo wnikli-
wie badają takich kandydatów, mając świado-
mość, że wyszkolenie pilota kosztuje niemałe
pieniądze i muszą być one dobrze ulokowane.
Zastępca dyrektora resortowego biura nad-
zorującego wdrażanie F-16, pułkownik rezer-
wy pilot Tadeusz Pieciukiewicz przypomina,
że program przeszkolenia, jego czas trwania
NIE WIEK, i koszty, był (i jest) zróżnicowany dla poszcze-
lecz kondycja gólnych grup pilotów. Najdłużej szkoleni byli
przesądza kandydaci na instruktorów. W ich przypadku
o zdolności
pięć kursów – od poznania lotniczej terminologii
do pilotowania
nowoczesnych angielskiej po kurs instruktorski – trwało dwa la-
odrzutowców. ta i kosztowało około 3,2 miliona dolarów za

26 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009


osobę. Piloci, którzy zaliczyli cztery kursy, koń-
cząc na kursie dowódcy klucza, przebywali
w Stanach Zjednoczonych o trzy–cztery miesią-
ce krócej, a ich naukę wyceniono na 2,5 miliona
dolarów. Piloci wyszkoleni na F-16 w zakresie
podstawowym (do Basic Course) przebywali za
oceanem półtora roku, zainwestowano w nich po
mniej więcej dwa miliony dolarów.
Koszty szkolenia naszych pilotów F-16 są
pokrywane z dwóch źródeł: z polsko-amery-
kańskiego kontraktu na zakup samolotów (umo-
wa PL-D-SAC, finansowana z kredytu zacią-
gniętego w USA przez polski rząd, z której to
wydzielono na ten cel łącznie 61 milionów do-
larów) oraz z bezzwrotnej pomocy wojskowej
rządu USA – wartej 83 miliony dolarów (umo-
wa PL-D-TAB dotycząca przeszkolenia 36 pi-
lotów na F-16 w zakresie podstawowym oraz
umowa PL-D-TAD dotycząca przeszkolenia pi-
lotów na samolocie T-38C).
A R M I A

ATUTAMI
STARSZYCH
PILOTÓW
są ogromne
doświadczenie,
rozsądek oraz
solidność,
których często
brakuje
rywalizującym
ze sobą młodym
lotnikom.
FOT. USAF
Do dziś przeszkoliliśmy w Stanach Zjedno-
czonych 43 pilotów F-16. Czterdziestu z nich
lata Jastrzębiami, trzech już nie – z powodów
zdrowotnych. Jeden odszedł do cywila, dwóch
jest uziemionych, ale niewykluczone, że jed-
nemu uda się wrócić za stery odrzutowca.
„Takie ubytki są rzeczą naturalną”, komentu-
je generał dywizji pilot Anatol Czaban. Szef
szkolenia Sił Powietrznych przypomina, że
pierwsze Jastrzębie przybyły do Krzesin w li-
stopadzie 2006 roku. Według Amerykanów,
współczynnik strat kadrowych za trzy lata po-
winien być większy.
BYĆ JAK MIKE
Opinię, że to nie wiek, lecz kondycja orga-
nizmu przesądza o zdolności do pilotowania no-
woczesnych odrzutowców, potwierdza major
Ireneusz Nowak. Ma 37 lat, jest szefem szkole-
nia 10 Eskadry Lotnictwa Taktycznego w Łasku.
FOT. ARTUR WEBER
C O M M E N T
Generał dywizji pilot
ANATOL CZABAN
szef szkolenia
Sił Powietrznych:
Z awsze opowiadałem się za tym,
by nie robić przerw w szkoleniu pilo-
tów – by szkolić nawet mniejsze grupy,
ale regularnie. Z powodu tych przerw
mamy dziś ukompletowanie w grupie
osobowej pilotów na poziomie 71 pro-
cent. Powstała dziura, bo były ubytki do
rezerwy, a szkoła nie wypuszczała absol-
wentów. Ostatnia promocja pilotów od-
była się w 2004 roku. Może z ówcze-
snych analiz wynikało, że mamy za dużo
lotników, ale raptem zrobiło się ich za
mało. Nowi bardzo się przydadzą, bo
szkolenie na F-16 chcemy prowadzić już
tylko w kraju i siłami naszych instrukto-
rów. Dobrze to zaplanowaliśmy: 3 Eska-
dra Lotnictwa Taktycznego w Krzesinach
jest przeznaczona między innymi do
szkolenia, a wyszkoleni piloci dużo dla
siebie latać już nie muszą. Problemy,
których obawialiśmy się dwa lata temu,
dziś przestają istnieć.
Podczas kursu w Stanach Zjednoczonych spoty-
kał wielu instruktorów w wieku 45–50 lat, a ge-
nerał dowódca skrzydła w Tucson przekroczył
pięćdziesiątkę. „Pracujący z nami obecnie w Ła-
sku instruktor Mike ma ponad 45 lat i nosi na-
szywkę na ramieniu z informacją, że na F-16
wylatał ponad 4 tysiące godzin. Tacy jak on są
najlepszymi nauczycielami lotniczego rzemio-
sła”, ocenia major Nowak. Przyznaje jednak, że
w amerykańskich jednostkach bojowych domi-
nują kapitanowie przed trzydziestką. Nie tak do-
świadczeni, ale bardzo ambitni. To oni latają na
wojny. Natomiast pięćdziesięciolatkowie nie la-
tają już wyczynowo. Ich atutami są ogromne do-
świadczenie, rozsądek, solidność oraz chłodna
ocena sytuacji, których często brakuje rywalizu-
jącym ze sobą młodym lotnikom. Dlatego nada-
ją się do prowadzenia szkolenia.
Aby więc pogodzić dwie sprzeczności
– kondycję fizyczną z doświadczeniem – opty-
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 27
 S I Ł Y P O W I E T R Z N E
C O M M E N T A R I U M

Szkolenie w kraju
TADEUSZ PIECIUKIEWICZ
Do pełnej obsady trzech eskadr
wyposażonych w 48 myśliwców
F-16C/D należy przeszkolić 72 pilotów.

Z
godnie z normą sojuszu pół-
nocnoatlantyckiego na sa-
molot musi przypadać pół-
tora pilota. Po powrocie do kraju
do końca 2009 roku ostatniej
siedmioosobowej grupy, dla której
zaplanowano przeszkolenie
w USA na F-16, szkolenie kolej-
nych grup – do uzyskania pełnej
obsady etatowej eskadr – będzie
prowadzone w kraju. Przeszkole-
nie kontynuowania przeszkalania
części pilotów na F-16 w zakresie
podstawowym w USA – jeżeli zo-
staną zapewnione środki na ten
cel. Pozwoliłoby to odciążyć eska-
dry użytkujące F-16 od zadań
szkolenia podstawowego i skupić
ich wysiłek na szkoleniu zaawan-
sowanym oraz zadaniach opera-
cyjnych. 

FOT. ARTUR WEBER

niem tym będą objęci głównie pi-
loci wracający ze Stanów Zjedno-
czonych ze szkolenia na T-38C.
Nie wykluczamy jednak ostatecz-
Pułkownik rezerwy pilot
TADEUSZ PIECIUKIEWICZ
jest wicedyrektorem Biura MON
do spraw Wdrażania F-16.

malnym momentem na rozpoczęcie szkolenia
na F-16 jest wiek 25–28 lat. Wszędzie na
świecie szkolenie podstawowe na tego typu
maszynach zaczyna się przed trzydziestką,
aby zapewnić jak najdłuższe utrzymanie zdro-
wotnej gotowości do pilotowania, a tym sa-
mym efektywność inwestowania w pilotów.
U nas również jednym z kryteriów kierowania
na szkolenie w Ameryce było nieukończenie
35 roku życia.
Generał Czaban przyznaje jednak, że nie za-
wsze można było tego warunku przestrzegać.
W połowie dekady brakowało bowiem doświad-
czonych pilotów, władających językiem, mają-
cych zdrowie pozwalające
latać myśliwcem ponad-
dźwiękowym i nieprzy-
Pod koniec roku
wiązanych do ważnych będziemy mieli
stanowisk w eskadrach
MiG-29 oraz Su-22. 47 pilotów F-16,
„Nawet pierwsi dowódcy
eskadr – Rościsław
czyli przypadnie
Stepaniuk, Dariusz jeden na myśliwiec
Malinowski, Zbigniew
Zawada – mieścili się w przedziale 35–40 lat”,
mówi szef szkolenia Sił Powietrznych. Uważa
on, że rozwiązaniem optymalnym jest kierowa-
nie na kurs pilotażu odrzutowców szkolenia za-
awansowanego typu LIFT podporuczników za-
raz po Wyższej Szkole Oficerskiej Sił Powietrz-
nych, a docelowo należałoby to robić w kraju,
najlepiej jeszcze w czasie studiów w Dęblinie.
NAUKA W KRAJU
Pod koniec 2009 roku będziemy mieli
47 pilotów F-16. Można zatem przyjąć, że jed-
nego na myśliwiec. W Stanach Zjednoczonych
szkoli się bowiem jeszcze dziesięciu, z których
siedmiu na tego typu maszynach. W tym roku
wrócą oni do kraju, a trzech pozostałych
– w przyszłym. Następna czwórka zostanie wy-
słana za ocean pod koniec 2009 roku.
Szkolenie za granicą dobiega jednak końca.
„Zależy nam na narodowym systemie szkole-
nia i w kooperacji z Amerykanami, bo nie ma-
my na razie własnych instruktorów do kursu
początkowego. Pozyskamy dwóch instrukto-
rów z USA, by przy pomocy naszych ludzi za-
cząć szkolić kandydatów na pilotów F-16
w kraju”, ujawnia generał Czaban. Ekspery-
ment zacznie się od dwóch pilotów przeszko-
lonych na T-38C oraz od
jednego na MiG-29 i jed-
nego na Su-22. Będzie to
sprawdzian, czy da się
przeszkolić pilotów z po-
minięciem kursu na ma-
szynach klasy LIFT
u nas, w Polsce.
Pocieszające jest rów-
nież to, że problem nie-
wystarczającej liczby pilotów wkrótce sam się
rozwiąże. Po pięcioletniej przerwie spowodo-
wanej brakiem rekrutacji do Wyższej Szkoły
Oficerskiej Sił Powietrznych (WSOSP) w Dębli-
nie 27 listopada 2009 roku wypromowanych zo-
stanie 17 podporuczników – absolwentów kie-
runku pilot samolotów odrzutowych. Z tej pro-
mocji dziesięć osób w 2010 roku zostanie skiero-
wanych do USA na kurs pilotażu T-38. Pozosta-
ła siódemka przeszkoli się na MiG-29, bo eska-
dry tych samolotów też potrzebują uzupełnień.
Niewykluczone jednak, że niektórzy z nich po-
lecą za ocean szkolić się na T-38 w 2011 roku,
jeśli spełnią kryteria znajomości języka angiel-
skiego i przygotowania specjalistycznego.
Pułkownik Pieciukiewicz potwierdza:
„Kandydaci do przeszkolenia zostaną wytypo-
wani przede wszystkim spośród absolwentów
WSOSP najbliższej oraz kolejnych promocji.
Rekrutacja kandydatów na pilotów będzie tak-
że kontynuowana wśród służących w eska-
drach lotnictwa taktycznego wyposażonych
w inne samoloty oraz wśród instruktorów
WSOSP”.
Wybór oraz przygotowanie pilotów należą
do kompetencji Dowództwa Sił Powietrznych.
BEZ ROZSTAŃ
Teraz zatem już 24-latek będzie mógł trafić
na kurs latania na LIFT i wylaszować się (od-
być samodzielny lot) na F-16 w wieku 26 lat.
To ponad dziesięć lat wcześniej niż niektórzy
z pilotów pierwszej grupy przeszkalanych na
te samoloty. Nie oznacza to jednak, że „pierw-
szy nabór” ustąpi im pola. Major Nowak, aby
zachować jak najdłużej zdolność do prowa-
dzenia F-16, ćwiczy regularnie na drążku, ro-
bi wymyki i rozciąga się, często biega, chodzi
na siłownię, a gdy ma okazję – pływa. „Czuję
się dobrze. Może właśnie dzięki tej aktywno-
ści nie mam żadnych kłopotów z kręgosłupem.
Każdy sport jest wskazany, byle nie przesa-
dzić”, mówi. Pilot zapewnia, że wśród kole-
gów nie ma takich, którzy z własnej, nieprzy-
muszonej woli chcieliby rozstać się z F-16.
Dla nich latanie to wielka frajda i pasja, nie ro-
bią tego tylko dla pieniędzy. Choć przy tym to
naprawdę ciężka praca. 
Współpraca MAREK PIELACH

28 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009


Szczere wyrazy głębokiego żalu
i współczucia
Panu sierż. sztab. Robertowi
PIEŃKOSZOWI
z powodu śmierci
OJCA
składają
dowódca, kadra i pracownicy wojska
1 Dęblińskiego Batalionu
Drogowo-Mostowego.
Ppłk. Robertowi KUPRACZOWI
wyrazy szczerego, głębokiego żalu
i współczucia
z powodu śmierci
MAMY
składają
koleżanki i koledzy
z Departamentu Prasowo-Informacyjnego
MON.
Serdecznej Koleżance
Pani Małgorzacie PŁANECIE
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu śmierci
SIOSTRY
składają
koleżanki i koledzy
z Oddziału Kadr i Szkolenia
Pracowników
Departamentu Administracyjnego.
Panu mjr. Pawłowi KUTY
oraz Jego RODZINIE
najszczersze wyrazy współczucia
i głębokiego żalu
z powodu śmierci
OJCA
składają
szef, kadra i pracownicy wojska
Szefostwa Służby Ruchu Lotniczego
Sił Zbrojnych RP.
A R M I A
Szczere wyrazy głębokiego żalu
i współczucia
Panu kpr. Tomaszowi CIEŚLAKOWI
z powodu śmierci
OJCA
składają
dowódca, kadra i pracownicy wojska
1 Dęblińskiego Batalionu
Drogowo-Mostowego.
„Im droższy człowiek, tym większy ból,
lecz wolą Boga jest rozstanie...”
Sierż. Sylwestrowi
BAJTKIEWICZOWI
wyrazy szczerego, głębokiego żalu
i współczucia
z powodu śmierci
OJCA
składają
dowódca, kadra i pracownicy wojska
22 Ośrodka Dowodzenia
i Naprowadzania w Bydgoszczy.
Panu kmdr. ppor. Waldemarowi
CICHOCKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia
i szczerego żalu z powodu śmierci
TEŚCIA
składają
dowódca, kadra i pracownicy wojska
43 Bazy Lotniczej Marynarki Wojennej.
Pani Barbarze POLUCHOWICZ
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu śmierci
MĘŻA
Pana gen. bryg. Witolda
POLUCHOWICZA
składa
gen. bryg. rez. Jerzy Zatoński
wraz z żoną Małgorzatą.
Panu ppłk. Sylwestrowi
KULIŃSKIEMU
oraz Jego NAJBLIŻSZYM
wyrazy głębokiego współczucia
i najszczersze kondolencje
z powodu śmierci
MATKI
składają dowódca, kadra i pracownicy
wojska 2 Inowrocławskiego Pułku
Komunikacyjnego
im. gen. Jakuba Jasińskiego.
Panu porucznikowi Tomaszowi
SEWASTYNOWICZOWI
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu śmierci
OJCA
składają dowódca oraz żołnierze
i pracownicy wojska
Batalionu Reprezentacyjnego Wojska
Polskiego.
Pogrążonym w żałobie i smutku
ŻONIE i RODZINIE Zmarłego
płk. w st. spocz. Jerzego
KOWALCZYKA
wieloletniego pracownika
Instytutu Technicznego
Wojsk Lotniczych
serdeczne wyrazy współczucia
składają dyrektor i pracownicy
Instytutu Technicznego Wojsk
Lotniczych.
Panu ppłk. Robertowi KUPRACZOWI
oraz Jego NAJBLIŻSZYM
wyrazy szczerego współczucia
i głębokiego żalu
z powody śmierci
MATKI
składają dyrektor, kadra i pracownicy
wojska Departamentu Prasowo-
-Informacyjnego MON.
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 29
 S I Ł Y P O W I E T R Z N E
Polscy przeciwlotnicy odbywają strzelania ćwiczebne na poligonie w Wicku
Morskim. Strzelania z nowo pozyskanych rakiet średniego i dużego zasiegu
będą musiały być wykonywane za granicą.

ARTUR GOŁAWSKI

Patrioci przy Newach

Przed dekadą mieliśmy je trzy. Dziś są dwie, za kilka lat zostanie jedna.
A i ona zmieni się nie do poznania.

C
zego jak czego, ale stolicy za-
wsze się broni”, mówi plutonowa
Katarzyna Grudzień z plutonu
przeciwlotniczego 83 Dywizjo-
nu Dowodzenia 3 Brygady Rakietowej Obro-
ny Powietrznej w Warszawie. Obsługuje wy-
rzutnie rakiet przeciwlotniczych Grom
w przeciwlotniczym module polskiego kon-
tyngentu do Sił Odpowiedzi NATO. Za kil-
ka lat może znajdzie się w załodze obsługu-
jącej zestaw Aster lub Patriot.
„Jeśli będzie trzeba, to się przeszkolę”, de-
klaruje ochoczo plutonowa i przyznaje, że inte-
resuje się polsko-amerykańskimi rozmowami
na temat tarczy antyrakietowej. „W końcu od
tego, czy będziemy mieli nowe systemy rakieto-
we, zależy przyszłość brygady i moja kariera”.
Gdy zaczęły się rozmowy o elemencie tar-
czy w Redzikowie, dowódca 3 BROP generał
brygady Ryszard Szulich miał nadzieję, że
wraz z antyrakietami przyjdą nowe zestawy do
jego jednostki i będą obsługiwane przez pol-
skich żołnierzy: „Wciąż liczymy na to, że mi-
mo rezygnacji z budowy bazy pod Słupskiem
coś dostaniemy”. Przekonuje, że choć Amery-
kanie nie chcą rozwijać u nas tarczy, to wciąż
mamy własny parasol przeciwlotniczy.
Brygada eksploatuje przeciwlotnicze zesta-
wy małego zasięgu S-125 Newa SC, czyli
zmodernizowane przez polskich konstrukto-
rów i inżynierów wersje radzieckich Newa M,
wprowadzonych do arsenału ówczesnych
Wojsk Obrony Powietrznej Kraju w latach sie-
demdziesiątych. Mimo unowocześnienia nie
dorównują one osiągami taktyczno-technicz-
nymi nowoczesnym zestawom przeciwlotni-
czym dostępnym na rynku zbrojeniowym.
Następca Newy SC musi więc znaleźć się
w dywizjonach dość szybko. Gdyby nie uda-
ło się wyposażyć ich w broń nowej genera-
cji, pieniądze inwestowane w pozostałe ro-
dzaje wojsk można by uznać za wyrzucone
w błoto. Każdy konflikt rozpoczyna bowiem
obecnie bitwa o panowanie w powietrzu.
Przegrana w niej prowadzi do klęski na zie-
mi i wodzie, niwecząc cały wysiłek militar-
ny państwa. Do tego nie można dopuścić.
WYJŚCIE Z KANAŁU
Polskim rakietowcom marzy się wieloka-
nałowość. Nasze zestawy są jednokanałowe
– jeden zestaw może zwalczać jednocześnie
tylko jeden statek powietrzny, bo tylko na
jeden cel w danym momencie może napro-
wadzić wiązka stacji radarowej. Nowocze-
sne zestawy rakietowe są wielokanałowe
– mogą zwalczać kilka–kilkanaście celów
jednocześnie.
Pułkownik Piotr Jurek, zastępca dowód-
cy 3 BROP, świeżo po studiach polityki
obronnej w amerykańskim Air University,
nie ma złudzeń:
„Całościowej modernizacji obrony prze-
ciwlotniczej budżet państwa nie udźwignie;
sprzęt OPL jest droższy od samolotów. Była
szansa pozyskania nowszych zestawów i są-
dzę, że jest nadal”, komentuje doniesienia
mediów, sugerujące, że Amerykanie czymś
się Polsce zrewanżują w zamian za zmianę
koncepcji obrony przeciwrakietowej.
Generał Szulich przyznaje, że martwi go
obecna sytuacja: „Newy są sprawne i sku-
teczne. Zostały zmodernizowane, ale – co tu
kryć – nie są nowe. Marzy nam się coś
o większych możliwościach. Niestety, decy-
zje co do technicznego wymiaru przyszłych
wojsk OPL odsuwają się w czasie”.
Ze względu na ograniczenia finansowe
kierownictwo MON postanowiło, że Newy
będą utrzymywane nawet do końca następ-
nej dekady, choć po 2010 roku z 61 Skwie-

30 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009


Święto Brygady
W tym roku 3 BROP
obchodzi 65. rocznicę
utworzenia.
B ardzo się przez ten czas zmieniła. Przeło-
mowe było wprowadzanie rakietowych
zestawów przeciwlotniczych w latach sześć-
dziesiątych i siedemdziesiątych, najpierw
Dźwin, potem Wołchowów, a następnie New.
Teraz przełomem można nazwać wdrażanie
nowego systemu dowodzenia (Przelotu)
i zwolnienie żołnierzy służby zasadniczej.
Newy będą
utrzymywane
nawet do
końca
następnej
dekady.
FOT. KRZYSZTOF GOGO (2)
rzyńskiego Pułku Rakietowego Obrony Po-
wietrznej zostaną wycofani – po 35 latach
używania – ich rówieśnicy, praktycznie nie-
modernizowane zestawy rakietowe Krug.
Teraz przeciwlotnicy planują zapewnić
sobie wielokanałowość dzięki zmianie struk-
tur jednostek OPL Sił Powietrznych, co
wzmocni wartość taktyczną dywizjonów.
Dziś przy każdej stacji naprowadzania rakiet
są trzy wyrzutnie, a dywizjon to jeden taki
zestaw. Po reorganizacji tworzyć go będą
trzy grupy bojowe. Zmniejszy się też obsada
sztabu, nie będzie za to redukcji personelu
mundurowego bezpośrednio zaangażowane-
go w pracę bojową i obsługę sprzętu.
PRZELOT KU PRZYSZŁOŚCI
Sprawne dowodzenie pododdziałem uła-
twi wdrożenie partii próbnej mobilnych sta-
nowisk dowodzenia i kierowania walką jed-
nostek wojsk obrony przeciwlotniczej szcze-
bla brygady i dywizjonu rakietowego. Wy-
konał je Przemysłowy Instytut Telekomuni-
kacji jako pracę Przelot – SAMOC. Trwają
badania weryfikujące pod kątem spełnienia
wymagań wojska, równocześnie szkolą się
przyszli operatorzy tego sprzętu.
Pod koniec października „przelotowskie”
kabiny powinny znaleźć się w 83 Dywizjo-
nie. Stanowiska te umożliwią wpięcie w sys-
tem dowodzenia sił obrony powietrznej
A R M I A
ewentualnych przyszłych zestawów rakieto-
wych. Pozwolą też naszym rakietowcom
funkcjonować w trybie on-line w zintegro-
wanym systemie obrony powietrznej NATO
(NATINADS). Dziś, gdybyśmy gościli
Amerykanów z baterią Patriotów, podłącze-
nie do naszych narodowych systemów do-
wodzenia byłoby utrudnione.
Pułkownik Jurek potwierdza: „Przelot
– SAMOC zaprojektowano w taki sposób, aby
był przydatny także po wycofaniu New”.
JEDNA, ALE „TRZECIA”
„Łączenie dywizjonów i reorganizacja
struktury wojsk obrony przeciwlotniczej Sił
Powietrznych będą miały charakter pilotażo-
wy, byśmy mogli spokojnie ocenić wszyst-
kie jego skutki”, zapewnia generał Szulich.
Wierzy, że przedsięwzięcie się uda i nowe-
mu dywizjonowi będzie można już powie-
rzyć osłonę jednego małego obiektu.
Dwa „potrójne” dywizjony (z sześciu poje-
dynczych) będą w pierwszej kolejności for-
mowane w 1 Śląskiej Brygadzie Rakietowej
OP. W niedalekiej perspektywie znajdą się
w składzie 3 BROP. Zmiany strukturalne do-
prowadzą do tego, że w Siłach Powietrznych
będzie funkcjonować tylko jedna brygada ra-
kietowa, właśnie „trzecia”. Jej sztab wraz
z 83 Dywizjonem przeniesie się do Socha-
czewa. Podwarszawskie dywizjony pozostaną
w dotychczasowych miejscach, choć docelo-
wo i one zostaną prze-
formowane. Zmiany nie
ominą też dywizjonów
Brygada nie
z Wybrzeża. przyjmuje obecnie
Gdy ostatni żołnierze
z poboru odeszli z dywi- nowych
zjonów, na krótko znala-
zły się one w trudnej sy-
szeregowych
tuacji. Podpułkownik z cywila, mimo
Antoni Sidoruk w Bo-
rzęcinie musiał posyłać 60 procent
na posterunki wartowni-
cze nawet chorążych.
wakatów.
Podległy mu, liczący
około 110 żołnierzy, dywizjon nie miał wów-
czas warty cywilnej: „Wakacje były ciężkim
okresem, bo ludzie korzystali z urlopów, a ktoś
musiał pełnić warty”.
Teraz jednostki pilnuje specjalistyczna for-
macja ochronna. Żołnierze mogą się szkolić,
co było utrudnione, gdy na okrągło pełnili
warty i służby oraz odbierali za nie dni wolne.
Kryzys powoduje, że prace gospodarcze w dy-
wizjonie wykonuje kadra. Rakietowcy mają
jednak nadzieję, że wkrótce będzie można za-
trudnić cywilne firmy sprzątające.
Brygada nie przyjmuje obecnie nowych
szeregowych z cywila, mimo 60 procent wa-
katów. Generał Szulich przyznaje, że grono
szeregowych zawodowych powiększa się
tylko dzięki przyjmowaniu do służby zawo-
dowej żołnierzy nadterminowych: „W przy-
szłym roku pojawi się możliwość przyjmo-
wania rezerwistów”. Ocenia, że po zmianie
struktur dywizjonów w brygadzie ubędzie
stanowisk dla szeregowych. „Jeśli przyjęli-
byśmy tylu szeregowych, ilu już mamy, to
bylibyśmy zadowoleni”.
Dziś 62 Dywizjon jest ukompletowany
w około 50 procentach. „To całkiem niezły
wskaźnik”, uważa podpułkownik Sidoruk.
W ubiegłym roku udało mu się przyjąć
18 szeregowych zawodowych, 18 kolejnym
musiał odmówić podpisania kontraktu, gdy
wstrzymano zaciąg do wojska. „Pod koniec
akcji rekrutacyjnej zgłaszało się do mnie po
trzech kandydatów dziennie”, wspomina.
W tym roku przyjął do służby dwóch sze-
regowych ze służby nadterminowej. „Jeden
z nich miał uprawnienia do prowadzenia
wyrzutni, drugi znał się na elektronice. Stra-
tą byłoby ich nie przyjąć, bo takich ludzi
brakuje”, podkreśla dowódca jednostki. „Tu
kadra czuje się jak w wielkiej rodzinie. Taka
jest specyfika dywizjonów rakietowych”.
ZGRANY ZESPÓŁ
Podpułkownik Mirosław Wiktorowski
stoi na czele 83 Dywizjonu Dowodzenia.
Podlega mu pluton wystawiający 19-osobo-
wy moduł obrony przeciwlotniczej, dyżu-
rujący w Siłach Odpowiedzi NATO. „Gdy
dostaniemy sygnał, w określonym czasie
moduł osiągnie gotowość do działania i zo-
stanie przerzucony we
wskazany rejon”.
Żołnierze modułu szko-
lą się w jednostce i obsłu-
gują sprzęt. Biorą też
udział w ćwiczeniach
w kraju i za granicą. Jed-
nym z nich jest starszy ka-
pral Mariusz Kruk, do-
wódca obsługi bojowej.
W sierpniu został żołnie-
rzem zawodowym: „Z ra-
cji naszego przeznaczenia
jesteśmy traktowani prio-
rytetowo. Aby do nas dołączyć, trzeba przejść
badania lekarskie pod kątem wymogów zwią-
zanych z wyjazdami na misje Sił Odpowiedzi
NATO, w różne warunki klimatyczne. Wielu
kandydatów odpada w trakcie tych badań,
a trzeba je cyklicznie powtarzać”.
Kapral zachwala swoją pracę: zgrany ze-
spół, dużo wyjazdów, ciekawe treningi. Za-
pewnia, że jemu potężne rakiety nie impo-
nują. „Dwa razy strzelałem z przenośnych
wyrzutni, ze Strzały i z Gromu. To niezapo-
mniane uczucie trzymać je na ramieniu, gdy
opuszcza je rakieta. Czujesz przypływ adre-
naliny, o co trudno w kabinie naprowadza-
nia rakiet New”. Kapral Kruk chyba nie za-
pisze się na przeszkolenie w kierunku ob-
sługi Patriota czy Astera: „Czas pokaże, co
i gdzie będziemy robić za kilka lat”. 
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 31
 S A P E R Z Y

K
omunikat ministerstwa obrony
z 27 maja 2008 roku był krótki
i lakoniczny: „O godzinie
16.35 na terenie parku sprzętu
technicznego 6 Batalionu De-
santowo-Szturmowego w Gliwicach doszło do
samozapłonu amunicji, przechowywanej na
skrzyni ładunkowej pojazdu przystosowanego
do przewozu materiałów niebezpiecznych (Star
266). Skorupy pocisków artyleryjskich i moź-
dzierzowych z okresu II wojny światowej (oko-
ło 50 sztuk) przygotowano do transportu; miały
być nazajutrz zniszczone na poligonie w Nowej
Dębie. W trakcie wczorajszego zdarzenia znisz-
czeniu uległa jedynie skrzynia ładunkowa po-
jazdu saperskiego. Akcja dogaszania została za-
kończona. Teren parku sprzętu technicznego
zabezpieczają służba dyżurna i żandarmeria”.
Media nadały wydarzeniu więcej kolorytu.
W relacjach podkreślały, że wybuch było sły-
chać w całym mieście, ewakuowano miesz-
kańców czterech okolicznych ulic, a to, że nikt
nie zginął, należy zaliczyć do zjawisk nad-
przyrodzonych. Przedstawiciele MON, którzy
odnieśli się do wypadku ponownie kilka dni
później, o cudzie nie mówili. Zapowiedzieli
jednak, że do patroli rozminowania trafią nie-
bawem sprzęt i wyposażenie, które zapobie-
gnie takim wypadkom. Obietnice te złożyli
jednak tuż przed kryzysem finansowym… W POLSCE mamy
około sześćdziesięciu
miejsc, w których
TEORIA I PRAKTYKA można niszczyć
Od maja bieżącego roku na terenie firmy niewypały i niewybuchy.
Jakusz w Kościerzynie działa pierwszy w Pol-

KRZYSZTOF WILEWSKI

Eksplozja pod matą

Z każdym rokiem ubywa miejsc, w których wojskowe patrole rozminowania
mogą likwidować niebezpieczne znaleziska. Okazało się, że i na to jest sposób.
sce prywatny ośrodek szkolenia saperów.
W połowie września gościli w nim dowódcy
patroli rozminowania z całego kraju. Jak wyja-
śnił szef Inżynierii Wojskowej Sztabu Gene-
ralnego WP generał brygady Janusz Lalka,
saperzy przyjechali tam z okazji odbywające-
go się co dwa lata centralnego szkolenia do-
wódców patroli rozminowania. Organizatorem
przedsięwzięcia było w tym roku Szefostwo
Inżynierii Morskiej Marynarki Wojennej.
„Postawiliśmy sobie trzy cele. Pierwszym
i najważniejszym było przeanalizowanie prze-
pisów i norm bezpieczeństwa. Drugim – omó-
wienie z kadrą patroli nowych regulacji praw-
nych dotyczących oczyszczania. Trzecim – za-
poznanie saperów z nową techniką, która
wchodzi do wyposażenia patroli”, komento-
wał generał, dodając, że o ile teorię i przepisy
saperzy omówili na zajęciach w gdyń-
skiej Akademii Marynarki Wojennej,
o tyle z nowym sprzętem zapoznawa-
li się w Kościerzynie. Firma Jakusz
ma bowiem nie tylko ośrodek szkole-
nia saperów, który zgodnie z rządo-
wym rozporządzeniem jest uprawnio-
ny do certyfikowania cywilów chcą-
cych zajmować się oczyszczaniem
W LUTYM terenu z materiałów niebezpiecznych,
2009 ROKU ale także, jak wyjaśnił generał:
wszystkie stare
„W ubiegłym roku wygrała przetarg
wykrywacze min
W-3-P i W-4-P na dostawę dla naszych jednostek po-
w kontyngencie jemników antywybuchowych oraz
w Afganistanie kontenerów do przechowywania ma-
zostały
zamienione
teriałów niebezpiecznych. Ponieważ
na nowe – Minex z powodu kryzysu realizacja kontrak-
2 FD 4.530. tu się przeciąga, tutaj saperzy mogą
zapoznać się ze sprzętem, który nie-
długo do nich trafi”.
O tym, że patrole rozminowania
z niecierpliwością czekają na nowy
sprzęt, mówili pracujący w nich sape-
rzy. Za najważniejsze problemy służ-
bowe uznawali: konieczność pokony-
wania setek kilometrów po materiały
wybuchowe, brak możliwości bez-
piecznego składowania znalezisk (za
każdym razem muszą pokonać dodat-
kowe dziesiątki kilometrów do miej-
sca, w którym mogą wysadzić niewy-
pały i niewybuchy) oraz coraz mniej
terenów, na których można je bez-
piecznie likwidować. Podczas szkole-
nia w Kościerzynie przyznawali, że
dwa pierwsze problemy od ręki roz-

32 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009


FOT. TOMASZ SZULEJKO
Wyposażony
w kamerę
T-hawk
może przydać
się saperom
na misjach.
wiąże sprzęt, który wojsko już zamó-
wiło, a który jeszcze nie dotarł do jed-
nostek. Są to kontenery do składowania mate-
riałów wybuchowych oraz niewypałów i nie-
wybuchów, a także pojemniki do przewozu
przedmiotów niebezpiecznych.
ROBOTY TYLKO MAŁE
Podczas szkolenia okazało się, że firma Ja-
kusz przygotowała dla saperów niespodziankę –
rozwiązanie trzeciego problemu. „Nasze pokry-
wy w połączeniu z matami z kevlaru pozwolą na
wysadzanie niewypałów praktycznie wszędzie”,
wyjaśnił jeden z pracowników firmy. Po chwili
zdetonował niewielki ładunek przykryty pokry-
wą i matą. Zebrani usłyszeli przytłumione „bum”
i nawet grudka ziemi nie została wyrzucona
w powietrze. Na saperach zrobiło to duże wraże-
nie. Inżynierowie z Jakusza podkreślali, że w ten
sposób nie można likwidować bardzo dużych
niewypałów i niewybuchów.
Generał Lalka przyznał, że pokazany przez
firmę Jakusz system umożliwiający likwidację
powojennych niewypałów i niewybuchów
praktycznie w miejscu znalezienia zrewolucjo-
nizuje pracę saperów.
Przedstawiciele patroli rozminowania z ca-
łego kraju, poza pokrywami, kontenerami do
przechowywania ładunków niebezpiecznych
A R M I A
i pojemnikami do przewozu nie-
wypałów i niewybuchów, bardzo in-
teresowali się bezzałogowcem. Urządzenie
w Kościerzynie zaprezentowała firma Micro-
System. Wyposażony w kamerę niewielki śmi-
głowy pojazd może przydać się saperom na mi-
sjach. Dostrzegli to Amerykanie i kilka miesię-
cy temu kupili kilkanaście T-hawków – latają-
cych robotów, które są w stanie szybko i bez na-
rażania życia żołnierzy sprawdzić, czy pod
przepustem nie ukryto ładunku albo czy zie-
mia w pobliżu drogi nie jest naruszona. Szef
wojsk inżynieryjnych komentował, że choć te-
go typu urządzeniami warto się zainteresować,
dla polskiego wojska są pieśnią przyszłości.
Nie oznacza to, że do Afganistanu nie trafi
w najbliższym czasie nowoczesny sprzęt inży-
nieryjno-saperski. Jak wyjaśniał generał Lalka:
„W trybie pilnej potrzeby operacyjnej kupimy
18 minirobotów oraz trzy zestawy RCP (Road
Clearance Patrol – zespół oczyszczania dróg).
Na roboty przeznaczymy około 5 milionów zło-
tych, na RCP – blisko 70 milionów”.
Nasza armia chce pozyskać małe maszyny,
bo średnie już mamy (Experty i Inspektory
wyprodukowane przez Przemysłowy Instytut
Automatyki i Pomiarów), natomiast duże nie
są w Afganistanie potrzebne. Co do RCP, to
wiadomo tylko, że w skład zestawu wejdą wy-
 NA TERENIE
KRAJU działa
39 patroli
rozminowania
oraz dwie grupy
płetwonurków
minerów.
FOT. KRZYSZTOF WILEWSKI (2)
posażone w georadary pojazdy rozpoznawcze
oraz maszyny będące w stanie bezpiecznie
podjąć znalezisko.
LEPSZE DNI DLA SAPERÓW
Przez wiele lat saperzy z patroli rozminowy-
wania, mimo ogromnego wysiłku włożonego
w oczyszczanie kraju z niewypałów i niewybu-
chów, byli na szarym końcu listy pododdziałów,
które dostawały nowy sprzęt. Coś zmieniło się
na korzyść, gdy zaangażowaliśmy się w misje
w Iraku i Afganistanie, choć nowe wykrywacze
zastąpiły leciwe W-3 dopiero w tym roku.
Sytuacja będzie się jednak poprawiać, i to
we wszystkich jednostkach inżynieryjnych.
Widać to po finalizacji prac nad Tują – koło-
wym transporterem rozpoznania inżynieryj-
nego. Prototypowy wóz pokazano na kielec-
kiej wystawie przemysłu obronnego prak-
tycznie w finalnej wersji, która niedługo za-
cznie próby zakładowe, a w przyszłym roku
kwalifikacyjne. Świadczą o tym również de-
klaracje ze strony resortu odnośnie do zaku-
pu nowego sprzętu i wyposażenia (kolejne
wersje kombinezonów ochronnych, pojemni-
ki do przewozu materiałów wybuchowych
i niebezpiecznych plus kontenery do ich prze-
chowywania), oraz deklaracja o doposażeniu
personelu kontyngentów. 
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 33
 S A P E R Z Y

Wybuch System detona

cji
ia
ciągłej umożliw
wykonywanie
ci
różnego typu sie e-
sk ich (równ ol
miner
ych,
głych, szeregow
mieszanych).

34 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009

 A R M I A

kontrolowany Okolicą wstrząsnęły trzy głośne eksplozje.

To znak, że saperzy dobrze wykonali swoją pracę.

ODPRAWA przed zajęciami jest poświęcona
warunkom bezpieczeństwa.
N a poligonie w Wojciecho-
wie odbyło się szkolenie
plutonu z kompanii saperów
17 Wielkopolskiej Brygady
Zmechanizowanej, w czasie
którego żołnierze zapoznawali
się z działaniem systemu deto-
nacji ciągłej (Schock Tube Sy-
stem – STS).
Odprawę poświęconą warun-
kom bezpieczeństwa podczas
pracy z materiałami wybuchowy-
mi poprowadził zastępca dowód-
cy kompanii saperów porucznik


Maksymilian Libelt, szkoleniem
zaś kierowali dowódcy drużyn:
starszy plutonowy Bernard
Chajducki, kapral Radosław
Morawski oraz dowódca patrolu
rozminowania młodszy chorąży
sztabowy Mirosław Jankowiak.
Saperzy formują Żołnierze mieli utworzyć sieć
kule z plastycz- minerską. Kiedy już była goto-
nego materiału wa, rozkaz do zdetonowania
wybuchowego,
ładunków dał podporucznik
następnie zaś
dowódca drużyny Paweł Michalak. (JW) 
uzbraja ładunek.
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI (5)

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 35


F E L I E T O N
BOGUSŁAW
PACEK
Wojewodowie na bombach
P
rzeciętny zjadacz chle-
ba nie ma pojęcia, że
tak dużo jest niewybu-
chów. Tylko w roku
2008 wykopano ich
prawie 540 tysięcy. Zgodnie z pra-
wem za oczyszczanie terenu
z przedmiotów wybuchowych i nie-
bezpiecznych odpowiedzialne jest
wojsko, a za przygotowanie miejsc
do ich detonowania – wojewoda.
Niestety, nie jest to pierwszy przy-
padek, że zdyscyplinowana armia
wywiązuje się z zadania jak może,
a władza cywilna nie przejmuje się
swoimi obowiązkami.
Wojewodowie nie przygotowują
takich miejsc, a patrole wojsk inży-
nieryjnych, odpowiedzialne za
oczyszczanie kraju z niewybuchów,
przemierzają tysiące kilometrów,
z konieczności niszcząc powojenne
znaleziska na wojskowych poligo-
nach. Jest 41 takich patroli i ich za-
danie wcale nie jest łatwe. To bezi-
mienni bohaterowie naszej armii.
W ciągłej gotowości i pełnej dys-
pozycyjności, czasami są narażeni
na niebezpieczeństwo w takim sa-
mym stopniu jak ich koledzy w po-
ważnej operacji w Afganistanie.
Trzeba przyznać, że wojska inży-
nieryjne wywiązują się z tego za-
dania wzorowo. Reagują natych-
miast po zgłoszeniu i – co najważ-
niejsze – bez wypadków w pracy,
a wiadomo przecież, że saper myli
się tylko raz.
Zdarza się, że patrole wożą bom-
by o wadze 500 kilogramów. By-
wa też tak, że jadą z kilkoma al-
bo nawet jednym granatem,
znalezionym na przykład pod-
36 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
W samo sedno
Ponad 60 lat po wojnie na polskich budowach
wciąż odkopywane są stare bomby, granaty i miny.
czas budowy autostrady, na naj-
bliższy poligon. Ale z tym „naj-
bliższym” różnie bywa. Jazda do
200 kilometrów w jedną stronę też
się zdarza, a dochodzi jeszcze ko-
nieczność udania się do rejonowej
bazy materiałowej po środki zapa-
lające i wybuchowe niezbędne do
detonacji.
W 2008 roku patrole przejechały
prawie dwa miliony kilometrów,
a w pierwszej połowie 2009 – po-
nad 800 tysięcy. Koszty są ogrom-
ne, ale co robić? Nic nie wskazuje
na to, że szybko coś się zmieni. Nie
dosyć, że wojewodowie nie przygo-
towali miejsc do niszczenia niebez-
piecznych przedmiotów, to jeszcze
liczba wojskowych miejsc wyzna-
czonych do tego celu maleje. Nie
ma możliwości przechowywania,
nawet tymczasowo, w jednostkach
wojskowych znalezionych niewy-
buchów, a i środki transportu, któ-
rymi dysponują patro-
le, są już wysłużone
i trzeba by pomyśleć
o nowych.
Niewybuchów
i różnych znale-
zisk powojennych
wciąż jest du-
żo. Plan bu-
dowy autostrad każe spodziewać się, że ich
liczba może jeszcze wzrosnąć. Ale czy tylko
wojsko powinno się martwić, jak uporać się
z tym problemem? Potrzebne jest nowe ure-
gulowanie prawne dotyczące oczyszczania
terenu kraju z przedmiotów wybuchowych
i niebezpiecznych. Zadanie to powinno być
powierzone nie tylko naszym saperom, ale
także policji i firmom cywilnym. Na wła-
snym poletku też można by coś usprawnić.
Zakup specjalnych pojemników do transpor-
tu niewybuchów i niewypałów oraz konte-
nerowych magazynów nie tylko zwiększył-
by efektywność i bezpieczeństwo wykony-
wanych zadań, ale także pozwolił na
oszczędności.
A tak swoją drogą, ciekawe jak zareago-
wałby wojewoda, gdyby dowiedział się, że
przerwano prace na budowie narodowego
stadionu, gdyż wykopano tam starą amuni-
cję, a patrol wojsk inżynieryjnych nie widzi
sensu jechać z taką drobnicą 200 kilome-
trów na poligon i czeka, żeby wojewoda
wyznaczył miejsce blisko Warszawy? 
FOT. WWW.SXC.HU
 MILITARIA
MILITARIA

MILITARIA PAWEŁ
HENSKI
MILITARIA
Redaktor działu TADEUSZ WRÓBEL

Chirurg
Hercules
Już wkrótce amerykańska piechota morska
będzie mogła atakować cele z powietrza za pomocą...
latających cystern KC-130J.
FOT. USAF

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 37

 L O T N I C T W O
Chirurg Hercules
D
o tej pory jedynym posia-
daczem samolotów Her-
cules w wersji gunship by-
ło USAF, a dokładnie: lot-
nictwo Dowództwa Operacji Specjal-
nych (SOCOM). Jego samoloty
AC-130H Spectre oraz AC-130U
Spooky (uzbrojone w działka kalibru
25 i 40 milimetrów oraz działo
105 milimetrów) są w stanie w ciągu
kilku minut zniszczyć niemalże każ-
dy cel na ziemi z chirurgiczną do-
kładnością. Tego właśnie od lat za-
zdrościła siłom specjalnym amery-
kańska piechota morska. Koszt zaku-
pu gunshipów jest jednak ogromny
– jeden AC-130U kosztuje ponad
190 milionów dolarów – i piechota
morska nigdy nie miała szans, aby
dostać takie maszyny.
DOZBRAJANIE CYSTERNY
Sytuacja zmieniła się w 2004 roku,
wraz z rozpoczęciem wprowadzania
38 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
do uzbrojenia piechoty morskiej no-
wych latających cystern KC-130J.
Okazało się, że zbudowane na bazie
nowej wersji Herculesa (C-130J
Super Hercules), z nowoczesną awio-
niką i mocnymi silnikami, mogą być
idealną platformą dla planowanej
przez marines adaptacji cystern do ro-
li gunship.
Opracowano program nazwany Ha-
rvest HAWK (Hercules Airborne We-
apons Kit), którego realizacją zajmie
się firma Lockheed Martin Aeronau-
tics. Zakłada on wyposażenie latają-
cej cysterny KC-130J w zestaw po-
zwalający na precyzyjne niszczenie
celów naziemnych, przy jednocze-
snym zachowaniu zdolności do tanko-
wania w powietrzu innych samolotów
oraz właściwości transportowych Her-
culesów. Co więcej, dzięki moduło-
wej konstrukcji zestaw będzie można
łatwo przenosić z jednego KC-130J
do drugiego.
Idea programu Harvest HAWK jest prosta.
Jeśli oddziałom na ziemi brakuje wsparcia
z powietrza, można wykorzystać do tego lata-
jące cysterny, które i tak utrzymywane są
w powietrzu godzinami, aby móc przekazy-
wać paliwo innym samolotom i śmigłowcom.
Dzięki KC-130J będzie można zapewnić
wsparcie w każdej chwili, bez potrzeby kosz-
DZIĘKI KC-130J
będzie można townego podrywania w powietrze myśliwców.
zapewnić Pierwsza faza programu zakłada instalację
wsparcie systemu rozpoznania, śledzenia i namierzania
w każdej chwili, celów powierzchniowych (ISR) oraz pylonu do
bez potrzeby
kosztownego przenoszenia czterech rakiet powietrze-ziemia
podrywania typu AGM-114P Hellfire II. Rdzeniem systemu
w powietrze będzie wieżyczka AN/AAQ-30 TSS (Targeting
myśliwców. Sight System), która montowana jest również
w śmigłowcach szturmowych piechoty mor-
skiej AH-1Z Viper. W KC-130J zostanie za-
montowana pod lewoskrzydłowym podwiesza-
nym zbiornikiem paliwa. Również pod lewym
skrzydłem, w miejscu zasobnika z elastycznym
przewodem do tankowania, będzie umieszczo-
ny pylon typu M299 do przenoszenia czterech
rakiet Hellfire. Konsola operatora systemu znaj-
 M I L I T A R I A

Dragon Spear
Dowództwo Operacji Specjalnych szuka
możliwości uzupełnienia swojej floty o tanie gunshipy.

P lan zakłada zmodyfikowa-

nie ośmiu z dwunastu sa-
molotów MC-130W Combat
Spear do standardu nazwane-
go Dragon Spear. Amerykański
departament obrony wyasygno-
wał już na ten cel 31,6 miliona
dolarów z budżetu obronnego
na 2010 rok. MC-130W Com-
bat Spear służą do skrytej infil-
tracji oddziałów i sprzętu
na/z terytorium wroga.
Są również latającymi cyster-
nami – mają podskrzydło-
we zasobniki z elastycznymi
przewodami do tankowania.
W ramach programu Dragon
Spear MC-130W mają zostać
wyposażone w zestaw czujni-
ków ISR, pojedyncze działko
średniego kalibru oraz
prawdopo-
dobnie możliwość przenosze-
nia podwieszanego uzbrojenia
precyzyjnego. Całość ma funk-
cjonować na zasadzie moduło-
wej – tak jak w przypadku ze-
stawu Harvest HAWK.
USAF zaangażowało się w pro-
gram Dragon Spear rów-
nież dlatego, że zrezy-
gnowano z planu za-
adaptowania do roli gun-
shipów średnich samolo-
tów transportowych C-27J
Spartan. 

Pod skrzydłem Herculesa

będzie umieszczony pylon
typu M299 do przenoszenia
rakiet Hellfire.

PIECHOTA MORSKA

FOT. USMC
chciałaby wysłać
do Afganistanu
pierwsze dwa uzbrojone
KC-130J już
FOT. USAF

w listopadzie tego roku. PROGRAM NAZWANY HARVEST HAWK zakłada wyposażenie latającej cysterny KC-130J w zestaw
pozwalający na precyzyjne niszczenie celów naziemnych.

dzie się w przedziale transportowym Herculesa,
co jednak tylko w małym stopniu ograniczy je-
go zdolności transportowe. Pod prawym skrzy-
dłem samolotu pozostanie zasobnik z przewo-
dem do tankowania, tak że Hercules nie straci
funkcji latającej cysterny.
W drugiej fazie programu przewiduje się
zamontowanie w miejscu lewych tylnych
drzwi burtowych działka kalibru 30 milime-
trów. Jednak na obecnym etapie piechota mor-
ska koncentruje się przede wszystkim na zinte-
growaniu systemu ISR oraz rakiet Hellfire, co
jest prostsze i szybsze w realizacji.
ZA MIESIĄC NA MISJĘ
Wstępne plany zakładają pozyskanie trzech
zestawów Harvest HAWK – po jednym dla każ-
dego dywizjonu wyposażonego w KC-130J.
Następnie, do 2011 roku, każdy dywizjon ma
mieć po trzy zestawy. Po 2012 roku, gdy ostat-
ni, czwarty dywizjon latających cystern prze-
zbroi się ze starych KC-130T na nowe
KC-130J – również dostanie trzy zestawy.
W tym czasie we wszystkich używanych przez
piechotę morską KC-130J ma znaleźć się oka-
blowanie i instalacja, dzięki którym w każdej
chwili będzie można przenieść na ich pokład
system Harvest HAWK.
Na początku września system został przete-
stowany, po czym przeszedł udane próby z od-
paleniem rakiet Hellfire. Całość prac wdroże-
niowych prowadzona jest przez zakłady woj-
skowe w Palmdale w Kalifornii, próbami
w powietrzu zajmuje się natomiast dywizjon
testowy marynarki wojennej VX-20. Piechota
morska chciałaby wysłać do Afganistanu
pierwsze dwa uzbrojone KC-130J już w listo-
padzie tego roku. Trzeci samolot zostanie
w USA z przeznaczeniem do celów testowych
i szkoleniowych.
Piechocie morskiej pozostaje jeszcze kwestia
wyboru działka pokładowego. Rozważa się
montaż Mk 44 Bushmaster II albo M230 Chain
Gun (obydwa kalibru 30 milimetrów). Mk 44
wykorzystuje cięższe pociski zawierajace wię-
cej materiału prochowego. Ich prędkość wylo-
towa oraz zasięg są większe niż pocisków wy-
korzystywanych przez M230. Z drugiej strony,
M230 wraz z amunicją zajmuje mniej miejsca.
Na korzyść Mk 44 działa to, że znajduje się już
w wyposażeniu US Navy i marines.
Po przeprowadzeniu testów lotnictwo sił
specjalnych uznało, że dokładność działka
Mk 44 jest niewystarczająca, więc zrezygno-
wało z montowania ich w swoich gunshipach
i wybrało działka kalibru 25 i 40 milimetrów.
Piechota morska uważa jednak, że Mk 44 speł-
nia ich oczekiwania i będzie wystarczający
w prowadzonych przez nią działaniach.
Dalsze plany zakładają poszerzenie gamy
uzbrojenia KC-130J o moździerz kalibru
81 milimetrów, strzelający pociskami napro-
wadzanymi GPS-em, opracowanymi przez fir-
mę General Dynamics, a także o naprowadza-
ne laserem i GPS-em bomby szybujące
GBU-44/B Viper Strike firmy Northrop Grum-
man. W te ostatnie chce wyposażyć swoje
gunshipy lotnictwo sił specjalnych.
Koszt wyprodukowania zestawu Harvest
HAWK wyniósł 22,8 miliona dolarów, co jest
stosunkowo niską ceną za możliwość prze-
kształcenia latających cystern w gunshipy. 

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 39

 T E C H N I K A
FOT. NATO
ROBERT CZULDA
Gąsienicowa łasica
Bundeswehra zamówiła osiem kolejnych pojazdów Wiesel. To dowód,
że ten niepozorny pojazd jest bardzo udaną i uniwersalną konstrukcją.
W
iesel jest przede
wszystkim gąsie-
nicowym wozem
piechoty, charak-
teryzującym się
niewielkim – iście miniaturowym jak
na tę kategorię pojazdów – rozmiarem
oraz małą masą. W pierwotnej wersji
waży niecałe trzy tony, a w nowszej
około czterech. Osiągnięto to dzięki
ograniczeniu rozmiarów konstrukcji
i zastosowaniu lekkich materiałów,
w tym gumowego zbiornika na paliwo
z warstwą samouszczelniającą. Dłu-
gość wersji Wiesel 1 to zaledwie 3,5
metra, wysokość i szerokość natomiast
to raptem 1,8 metra.
MAŁE I ZWINNE
Niepozorny wygląd nie powinien
jednak nikogo zwieść – Wiesel jest bar-
dzo dobrą i uniwersalną konstrukcją,
40 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
do tej pory świetnie sprawdzającą się
w siłach Bundeswehry. Genezy pojaz-
du należy szukać w latach siedemdzie-
siątych, kiedy to rozpoczęto poszuki-
wania lekkiego pojazdu, który jednost-
ki aeromobilne mogłyby zrzucać na
spadochronach z samolotów desanto-
wych. Na lądzie jego podstawowym
zadaniem miało być wspieranie sił
walczących zarówno przeciwko pie-
chocie wroga, jak i jego pojazdom
opancerzonym.
Z powodu ograniczeń finansowych
projekt Porsche został w latach siedem-
dziesiątych spowolniony. Dopiero pod
koniec lat osiemdziesiątych Bundes-
wehra złożyła pierwsze zamówienia,
opiewające łącznie na 345 egzempla-
rzy. Dostawę zakończono w 1992 roku.
Pojazd nazwano Wiesel, czyli łasica.
Miała mieć cechy tych drapieżników
– zwinność i niewielki rozmiar.
Siedem maszyn za-
mówiły Stany Zjedno-
czone. Tam poddano je
testom i badaniom. Kilka
modeli trafiło również do
Francji, gdzie Wiesel 2 zo-
stał przerobiony na bojowego
robota SYRANO (Système
Robotisé d’Acquisition pour la
Neutralisation d’Objectifs). Wiesel
był również prezentowany i testowany
w Grecji, Singapurze, Indonezji, Malezji,
Tajlandii, Norwegii, Wielkiej Brytanii i Zjed-
noczonych Emiratach Arabskich, ale żaden
z tych krajów nie zdecydował się na jego zakup.
BOGACTWO WERSJI
Wiesel jest zbudowany ze spawanych płyt sta-
lowych, które zapewniają ochronę przed ostrza-
łem z broni kalibru 5,56 oraz 7,62 milimetra.
Lekka konstrukcja ułatwia transport lotniczy,
WIESEL jest chociaż praktyka wykazała, że zrzucanie pojaz-
przede du ze spadochronem jest ryzykowne – testy za-
wszystkim kończyły się porażką, ponieważ większość ma-
gąsienicowym
szyn rozbiła się przy lądowaniu. Wiesel bez
wozem piechoty,
charakteryzują- problemu mieści się jednak w lukach większo-
cym się niewiel- ści samolotów transportowych. Co więcej, może
kim jak na tę być przenoszony także przez śmigłowce. Ame-
kategorię
pojazdów
rykański CH-53 Sea Stallion, który ma armia
rozmiarem niemiecka, może transportować aż dwie takie
oraz małą masą. maszyny jednocześnie.
 M I L I T A R I A

Wiesel iesel 1),

2,7 t (W l 2)
MASA: e
4 t (W s sel 1),
ie
3,5 m (Wie
DŁUGOŚ
Ć: iesel 2)
4,2 m (W
m
OŚĆ: 1,8
SZEROK Ć: 1,8 m
SO KO Ś
WY 500 km
ZASIĘG : Ć: 70 km/godz.
O Ś
PRĘDK

FOT. NORBET BĄCZYK

W wersji podstawowej uzbrojeniem pojazdu
Wiesel jest, znane choćby z gąsienicowego wo-
zu bojowego Marder, automatyczne działko ka-
libru 20 milimetrów MK20 RH 202, zaprojekto-
wane i produkowane przez niemiecką firmę
Rheinmetall (jednocześnie producenta wozu).
Szybkostrzelność wynosi do tysiąca pocisków
na minutę, a zasięg efektywny – dwa tysiące
metrów. Armata znajduje się w jednoosobowej
wieży KUKA E6-II-A1. Obecnie w służbie są
133 tak uzbrojone pojazdy.
Drugą najbardziej rozpowszechnioną wersją
jest Wiesel wyposażony w wyrzutnię przeciw-
pancernych pocisków kierowanych TOW (z cze-
go dwa w gotowości do natychmiastowego uży-
cia, a pięć w zapasie). W tej konfiguracji załoga
składa się z trzech osób (kierowca, strzelec, ła-
downiczy).
Odmian Wiesla jest kilkanaście (główna to
zmodernizowana wersja Wiesel 2, dłuższa i cięż-
sza). Pojazd skonstruowano w konfiguracji trans-
portowej (czterech żołnierzy desantu), medycz-
nej, ewakuacyjnej, amunicyjnej, rozpoznawczej,
dowódczej, przeciwlotniczej (wyposażonej w ra-
kiety Stinger) lub kierowania ogniem. Wóz moż-
na również wyposażyć w radar lub inne systemy
uzbroje-
nia: przeciwpan-
cerne pociski HOT
o zasięgu czterech kilome-
trów; moździerz kalibru 60 milime-
trów; karabin maszynowy 7,62 milimetrów
w wieży SAMM BTM 208 oraz 12,7 milime-
trów lub też armatę 30 milimetrów.
Chociaż konstrukcja wydaje się wszechstron-
na, nie spotkała się z zainteresowaniem innych
państw. Jedynym jej użytkownikiem jest Bun-
deswehra, która z powodzeniem wykorzystuje te
pojazdy w misjach pokojowych i stabilizacyj-
nych: w Somalii, Bośni i Hercegowinie, Koso-
wie, Macedonii, a ostatnio także Afganistanie.
Wiesel sprawdza się dobrze w patrolach, ope-
racjach wsparcia ogniowego piechoty oraz dzia-
łaniach żandarmerii wojskowej. Chociaż nie oka-
zał się eksportowym hitem, będzie nadal rozwi-
jany i wykorzystywany przez Bundeswehrę. 

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 41

 M U Z E U M
Pan c erne  klechdy
MARCELI KWAŚNIEWSKI
O najdłuższej lufie
nowożytnej Europy
Do dziś nie ma broni, która dorównałaby PION-owi mocą.
Z
imowy wieczór. Oddział żołnie-
rzy ubranych w białe kombine-
zony i maski sprawnie przygoto-
wuje armatę 2S7 PION do ak-
cji. Wojskowi wspinają się na pancerz,
zdejmują plandekę z ogromnej, 10-me-
trowej lufy, odpalają silnik, a celowniczy
zajmuje miejsce przy przyrządach. Za
chwilę w lufie PION-a znajdzie się po-
cisk jądrowy kalibru 202,3 milimetrów,
który zostanie wystrzelony na odległość
47 kilometrów. Na Zachód.
Tak wyglądała scena z filmu „Operacja Wi-
sła” o pułkowniku Ryszardzie Kuklińskim.
W ten sposób reżyser chciał pokazać, jakim
zagrożeniem w roku 1981 były słynne armaty.
POŁOŻONA TRAWA
Te największe w historii Wojska Polskiego
działa weszły do uzbrojenia pod koniec lat
siedemdziesiątych i aż do 2006 roku stacjo-
nowały w 23 Śląskiej Brygadzie Artylerii
w Bolesławcu.
Od 1976 roku PION, zwany też Piwonią,
znalazł się w wyposażeniu artylerii Związku
Radzieckiego i państw Układu Warszawskie-
go. W Rosji używany jest do dziś. Rosjanie
mają jeszcze 80 takich dział, a w pozostałych
państwach byłego bloku jest ich jeszcze dwie-
ście, w tym spora część na Białorusi. W Polsce
stacjonowało osiem PION-ów, lecz dziś nie ma
już po nich śladu. Nie trafiły jednak na złom.
Schowane są na razie w magazynach, bo po-
dobno państwa zainteresowane są ich odkupie-
niem od Polski.
Ci, którzy obsługiwali działo, opowiadają,
jak to po wystrzale trawa kładła się w promie-
niu stu metrów. I nawet jeśli przesadzają, to sa-
ma waga pocisku konwencjonalnego, którym
był 110-kilogramowy granat odłamkowo-bu-
rzący, mówi sama za siebie. Tam, gdzie spadł,
powstawał mały krater. PION był także szyb-
kostrzelny jak na swoje gabaryty, ponieważ
42 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
B R O N I P A N C E R N E J
można było oddać
z niego do dwóch strzałów na
minutę. Musiała go obsługiwać siedmioosobo-
wa załoga. Aż czterech żołnierzy było potrzeb-
nych do załadowania na wieszak jednego poci-
sku, który był już potem automatycznie wkła-
dany do zamka przez specjalny podajnik. Sto-
sowano amunicję tak zwanego rozdzielnego ła-
dowania, czyli pociski zamykane osobnym ła-
dunkiem prochowym. Dodatkowo można było
stosować do nich napęd rakietowy.
OLBRZYM NA GĄSIENICACH
Cel stworzenia wielkiego działa pozostawał
nie do końca jasny, ale za to zgodny z doktryną
obronną ZSRR – prowadzić negocjacje rozbro-
jeniowe i zbroić się jednocześnie na potęgę.
W zasadzie nie ma informacji, jak PION
sprawdzał się w akcji, jest jednak prawdopo-
dobne, że służył Rosjanom w Afganistanie.
Tym bardziej że jego parametry umożliwiają
strzelanie w temperaturze od minus 50 do plus
50 stopni Celsjusza i przy wilgotności powie-
trza dochodzącej nawet do 98 procent.
Jeden z ośmiu polskich PION-ów trafił do
poznańskiego Muzeum Broni Pancernej
dzięki inicjatywie pułkownika Jarosława
Wierzcholskiego, ówczesnego komendanta
Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych.
FOT. ARCHIWUM CSWL
„Chcecie PION-a?”, zapytał kapitana
Tomasza Ogrodniczuka, kustosza Muzeum
Broni Pancernej. „Przydałby się do obrony
okrężnej Poznania, panie pułkowniku”, za-
żartował kapitan.
Kilka miesięcy później z Nowej Wsi Pol-
skiej wyruszył transport wiozący działo. Wy-
dający sprzęt magazynierzy bazy materiałowej
nie wierzyli, że 13-metrowej długości PION
zmieści się na naczepie Iveco. Kiedy porusza-
jący się w nocy konwój wjechał na stację ben-
zynową, jej pracownicy, porzucając z wrażenia
kasy i dobytek, wybiegli na zewnątrz, by obej-
rzeć działo z wielką lufą.
„PION jest u nas największym ekspona-
tem. Niestety, nie jeździ, bo nie znam żad-
nego mechanika, który by przy nim służył”,
martwi się kustosz Ogrodniczuk. Bez uru-
chomienia silnika nie da się także unieść do
pionu lufy PION-a. Mimo to, choć zabeto-
nowana, z zaspawanym zamkiem, wciąż bu-
dzi respekt. 
W Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu można
obejrzeć 37 pojazdów pancernych. Większość ekspo-
natów była wykorzystywana podczas II wojny świato-
wej. Nieetatowym kustoszem muzeum jest kapitan
TOMASZ OGRODNICZUK.
 BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
MAREK
PIELACH
Redaktor działu MAREK PIELACH

Plan
ratunkowy
FOT. ALEKSANDER RAWSKI

Eksperci uczestniczący w konferencji

„Polski Zbrojnej” zadziwiająco zgodnie wskazali
problemy Obrony Cywilnej i sposoby ich naprawy.
Czas już, aby wysłuchali ich politycy.
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 43
 O B R O N A
Plan ratunkowy
T
ylko jedna rzecz wzbu-
dziła spore wątpliwości.
Jedno niepozorne słowo
„zalecenia”, które zdomi-
nowało dyskusję podczas czwartego
tematu. Znajduje się ono w artyku-
le 12 ustęp 2 nowelizacji ustawy
o zarządzaniu kryzysowym. Prezy-
dent co prawda ustawę podpisał, ale
temu punktowi ma się przyjrzeć
Trybunał Konstytucyjny. 24 wrze-
śnia przyglądali mu się natomiast
zaproszeni przez nas goście. Zda-
niem Pawła Solocha z Biura Bez-
pieczeństwa Narodowego, szef
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrz-
nego (który, jego zdaniem, niepo-
trzebnie znalazł się w tej ustawie)
może „wydawać zalecenia pewnym
44 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
C Y W I L N A
podmiotom de facto z pominięciem
podmiotów je nadzorujących”.
„Kierownik wodociągów podle-
gający bezpośrednio prezydentowi
miasta może być nadzorowany przez
szefa ABW. Oczywiście nie pisze
się o żadnych sankcjach. Argumen-
tacja prawników Fundacji Helsiń-
skiej jest jednak taka, że niedostoso-
wanie się do tego zalecenia może
być rozpatrywane jako niewypełnia-
nie obowiązków służbowych w ro-
zumieniu kodeksu karnego”, tłuma-
czył Paweł Soloch, kreśląc wizję
sporych wpływów ABW nawet
w prywatnych firmach.
Nie zgadzał się z tym doktor
Witold Skomra z Rządowego Cen-
trum Bezpieczeństwa. „Szef ABW
w obszarze zarządzania kryzysowego nie
jest organem, a tym bardziej organem wład-
czym. Nie ma więc prawa wydawać poleceń
obywatelom i firmom. Wybraliśmy najbar-
dziej miękkie prawnie słowo «zalecenia»,
bo musi istnieć mechanizm, aby powiada-
miać właścicieli infrastruktury krytycznej
o zagrożeniach”, tłumaczył doktor Skomra.
Spór dotyczył także kwalifikowania obiek-
tów jako infrastruktury krytycznej (tylko
właścicielom takich obiektów ABW będzie
mogła wydawać zalecenia). „Infrastruktura
U NAS OCHRONA
krytyczna to taka, której uszkodzenie grozi
LUDNOŚCI bezpieczeństwu wszystkich obywateli. Mó-
I OBRONA wimy tu o naprawdę małej liczbie obiektów,
CYWILNA to a nie o drodze dojazdowej do domu wójta”,
wciąż dwa różne
światy, co tym
uspokajał Witold Skomra.
bardziej pokazuje
formalnoprawną CZEKAMY NA RATOWNICTWO
nieadekwatność O ile w sprawie zarządzania kryzysowego
pewnej
terminologii do spory nie ustawały nawet w kuluarach, o ty-
zadań, które nas le w zasadniczej części naszej konferencji
czekają. poświęconej Obronie Cywilnej nasi prele-
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O
PRELEGENCI byli zgodni, że to, co nazywamy Obroną Cywilną jest reliktem przeszłości.
Obrona
Cywilna jest
nam dziś
potrzebna
nawet bardziej
niż tradycyjna
obrona
genci byli zgodni. Ich zdaniem to, co teraz
nazywamy Obroną Cywilną, nie tworzy żad-
nego systemu i jest reliktem przeszłości.
„1 stycznia 1997 roku Obrona Cywilna
przeszła z rąk ministra obrony narodowej
w ręce ministra spraw wewnętrznych i admi-
nistracji. Już lipiec pokazał, że przestała być
wydolna. Była przygotowywana na zagroże-
nia wojenne, a wszyscy oczekiwali od niej,
że stanie się lekarstwem na wielką powódź,
że będzie formacją ratowniczą”, przypo-
mniała doktor habilitowana Aleksandra
Skrabacz, dyrektor Centralnej Biblioteki
Wojskowej. Od 1997 roku wciąż czekamy.
Całe szczęście Państwowa Straż Pożarna ma
tego świadomość i przygotowuje ustawę
o ratownictwie oraz o ochronie ludności.
„Obrona Cywilna nie musi nazywać się tak
jak teraz. W projekcie tej ustawy skupiamy
się bardziej na zadaniach, które mają być
wykonywane, a nie na nazwach”, tłumaczył
starszy brygadier Krzysztof Zieliński, za-
stępca dyrektora Biura do spraw Ochrony
ręku skupiał więc i reagowanie, i odbudowę
po różnych klęskach żywiołowych.
„Nie obciążajmy straży pożarnej nadmier-
ną liczbą zadań”, zgodziła się Aleksandra
Skrabacz. „W Krajowym Systemie Ratow-
niczo-Gaśniczym straż ma już zadania zwią-
zane z zagrożeniami pożarowymi, ratownic-
twem medycznym, chemicznym, ekologicz-
nym. To już naprawdę wystarczy”. Jej zda-
FOT. ALEKSANDER RAWSKI, EWA KORSAK
niem, nadzór nad tymi funkcjami powinien
sprawować ktoś z kierownictwa MSWiA,
z możliwością nakładania zadań na komen-
danta głównego PSP. Ważny jest także po-
ziom najniższy – społeczne organizacje ra-
townicze. Nie mogą być one przymusowe
i należy je doceniać. „Mamy całą grupę
osób, która dosłownie za jedno słowo „dzię-
kuję” może wykonywać te zadania. Uczest-
nicy szkolenia w 2001 roku, na którym by-
Ludności i Obrony Cywilnej PSP. „Musi to łam, ubrali się na przykład w piękne mun-
być jeden system, którego misja polega na dury z błyszczącym napisem Obrona Cywil-
zapewnieniu ochrony ludności, a który bę- na. To już jest pewnie jakaś forma nobilita-
dzie funkcjonował we wszystkich stanach cji – czy dla gospodarza bloku, czy dla zwy-
państwa, czy to pokoju, czy wojny”, zgodził
się pułkownik doktor Krzysztof Gąsiorek
kłego ochotnika”.
z Akademii Obrony Narodowej.
„Obrona Cywilna jest nam dziś potrzebna
PO PROSTU TO ZRÓBMY
Niecodzienną tezę przedstawił Witold
nawet bardziej niż tradycyjna obrona”, pod- Skomra. „Na pytanie, czyja ma być Obrona
sumował doktor Andrzej Karkoszka, były
wiceminister obrony narodowej. „W ciągu
Cywilna, przewrotnie odpowiem, że samo-
rządowa. Polska zgodnie z konstytucją ma
najbliższej dekady i my będziemy świadkami
masowej migracji z Afryki i Bliskiego
być krajem zdecentralizowanym i obowiązu-
je zasada adekwatności. Wyższy szczebel
Wschodu, powstanie zagrożenie terrorystycz- ma wspierać niższy tylko wtedy, gdy tamten
ne. Przestępczość zorganizowana już istnieje.
Wywiad, służba konsularna, granice stano-
nie daje sobie rady z określonym zagadnie-
niem. Nie sprawdziło się budowanie syste-
wią więc pierwszą linię obrony państwa. Po- mu scentralizowanego. W Warszawie nie
tem są zwykli obywatele, a dopiero na końcu wiedzą lepiej, czego brakuje jakiejś gminie
siły zbrojne”, tłumaczył doktor Karkoszka. w Małopolsce. Na szczeblu centralnym po-
„W języku angielskim wyrażenie Civil Pro- winno być tylko ustalanie strategii, tworze-
tection niewiele się różni od Civil Defense. nie prawa i kontrola jakości całego syste-
U nas ochrona ludności i obrona cywilna to mu”, udowadniał. Inni uczestnicy dyskusji
wciąż dwa różne światy, co tym bardziej po- mieli jednak spore wątpliwości. Ich obawy
kazuje formalnoprawną nieadekwatność pew- wynikały głównie z tego, że władza samo-
nej terminologii do zadań, które nas czeka- rządowa nie inwestowałaby w Obronę Cy-
ją”, ocenił Paweł Soloch. wilną, skupiając się na rzeczach bardziej no-
śnych społecznie i bardziej opłacalnych pod
STRAŻAKOM WYSTARCZY kątem kolejnych wyborów. Mówili wprost,
Żywą dyskusję wzbudziło też pytanie że czym wyższy szczebel, tym bardziej po-
o to, kto ma zająć się tą nową Obroną Cy- ważnie traktuje się te sprawy.
wilną czy, jak ustaliliśmy, ochroną ludności. Andrzej Karkoszka zauważył z kolei,
Paweł Soloch był zwolennikiem rozwiąza- że takie rozważania – podobnie jak dyle-
nia, które sam przetestował w praktyce. mat, czy szefem Obrony Cywilnej ma być
W latach 2005–2007 był podsekretarzem cywil, czy nie – to sprawy trochę drugo-
stanu w MSWiA i jednocześnie szefem rzędne. „Czyja ma być OC? Ma być nasza,
Obrony Cywilnej Kraju. Cywilem, którego państwowa, zdolna do reagowania na
zastępcą był komendant główny Państwowej wszystkich szczeblach i na wszelkie sytu-
Straży Pożarnej. acje”, podsumował.
„Wiodąca rola straży, jeśli chodzi o reago- Wiemy więc, co z Obroną Cywilną jest
wanie, nie musi być rozwiązaniem dobrym dla źle. Praktycy i teoretycy zaproszeni przez
każdego państwa i dla każdej sytuacji”, prze- nas na konferencję zgodzili się co do sposo-
konywał Soloch. Dodał też, że jako cywilny bu poprawy sytuacji. Brakuje już tylko poli-
urzędnik miał do dyspozycji biuro odpowie- tycznej woli, aby te reformy w bardzo waż-
dzialne za usuwanie klęsk żywiołowych bu- nej dla nas wszystkich dziedzinie po prostu
dżetem kilkuset milionów złotych. W jednym wcielić w życie. 
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 45
 P O L I T Y K A E U R O P E J S K A

MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER

Stare nowe Niemcy

Wynik wyborów parlamentarnych w Niemczech
nie oznacza przełomu ani w polityce zagranicznej,
ani w relacjach polsko-niemieckich.

N
owy niemiecki rząd ma powstać
przed 9 listopada, aby powitać go-
ści, którzy przyjadą na obchody
20. rocznicy upadku muru berliń-
skiego. „To koalicja marzeń”, tak o wspólnym
rządzie z liberałami mówi chadecka kanclerz
Angela Merkel. Wyniki wyborów nie były za-
skoczeniem. Wygrała je CDU/CSU, zdobywa-
jąc 33,8 procent głosów (gorszy wynik osiągnę-
ła tylko w 1949 roku), SPD natomiast poniosła
największą w historii porażkę, osiągając
23-procentowe poparcie. Postkomunistyczna le-
wica zdobyła 11,9 procent,
a Zieloni – 10,7 procent.
Prawdziwym zwycięzcą
Wyniki wyborów
okazali się liberałowie, na pokazały, że
których głosowało 14,6 pro-
cent wyborców, najwięcej wielkie partie
w powojennej historii.
Przez lata liberałowie
ludowe, CDU/CSU
zwani byli partią władzy, oraz SPD, tracą
rządzili z socjaldemokracją
(1969–1982) oraz z chade- masowy charakter
kami (1982–1998). Jednak
przez ostatnich jedenaście lat zasiadali w opo-
zycyjnych ławach, a do niektórych parlamentów
16 krajów związkowych nie wchodzili wcale.
Teraz triumfalnie powrócili. Są partią tradycyj-
nie ukierunkowaną na Zachód i bardziej wstrze-
mięźliwą wobec Rosji.
Wyniki wyborów pokazały, że wielkie par-
tie ludowe, CDU/CSU oraz SPD, tracą maso-
wy charakter. Po raz pierwszy w historii RFN
aż trzy małe partie zdobyły powyżej 10 pro-
cent, razem ponad jedną trzecią wszystkich
głosów. Z tej statystyki wynika, że długo nie
będzie powtórki z „koalicji słoni”. Rządziła
ona Niemcami przez ostatnie cztery lata. Te-
raz wyborcy ją odrzucili. „Nie dlatego, że źle
pracowała, ale z tego powodu, że ludzie nie
mieli ochoty na drugą rundę leniwych kom-
promisów”, uznał dziennik „Bild”.
GRA W RULETKĘ
„Po pierwsze, gospodarka” – to podstawo-
we hasło nowego rządu. Największym wy-
zwaniem będzie walka z ponadpięcioprocen-
tową recesją gospodarczą,
rekordowym zadłużeniem
oraz rosnącym bezrobo-
ciem, które w przyszłym
roku może dotknąć
4,5 miliona Niemców.
„Obniżanie podatków mi-
mo stu miliardów euro no-
wych długów, aby w ten
sposób wywołać rzekomo
silny wzrost – to byłaby
gra w rosyjską ruletkę
z niemieckim społeczeństwem”, ostrzega
dziennik „Sueddeutsche Zeitung”. Ekonomi-
ści twierdzą jednak, że podatki zostaną obni-
żone, ale nie od razu. Największych starć skarży do trybunału konstytucyjnego. Solą
między koalicjantami należy jednak oczeki- w oku liberałów pozostają także tajne rewizje
wać w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego. on-line prywatnych komputerów i gromadze-
FDP jest zagorzałym przeciwnikiem planów nie danych.
CDU/CSU, aby umożliwić operacje Bunde- Sprawą sporną będzie obowiązkowa służba
swehry także wewnątrz kraju. Można się spo- wojskowa. Chadecy chcą ją utrzymać. Dla li-
dziewać, że regulacje prawne rządu wielkiej berałów optymalnym rozwiązaniem byłoby
koalicji dotyczące bezpieczeństwa FDP za- powołanie armii zawodowej.

Niemiecka scena polityczna działalność do Bawarii, tworzy

W Bundestagu zasiada sześć partii.
Unia Chrześcijańsko-
-Demokratyczna (CDU)
powstała po II wojnie światowej,
nawiązywała do przedwojennych
tradycji ugrupowań chadeckich.
Rządziła od powstania RFN
w 1949 roku do 1969 roku, a na-
stępnie w latach 1982–1998
w koalicji z FDP. Od 2000 roku
na czele CDU stoi Angela Merkel.
W 2005 roku chadecy wygrali
przedterminowe wybory, minimal-
nie wyprzedzając socjaldemokra-
tów. W programie CDU jest
zmniejszenie podatków oraz
wsparcie dla osób o najniższych
zarobkach.
Unia Chrześcijańsko-
-Społeczna (CSU),
siostrzana partia CDU, powstała
w 1946 roku. Ogranicza swoją
wraz z CDU wspólną frakcję
w Bundestagu. Oba ugrupowania
mają też wspólny program wybor-
czy. CSU rządzi w Bawarii od
1957 roku. W 2008 roku straciła
absolutną większość i rządzi
z FDP. Przywódcą partii i premie-
rem landu jest Horst Seehofer.
CSU zajmuje bardziej konserwa-
tywne stanowisko niż CDU w spra-
wach polityki wewnętrznej i oby-
czajowych, jest bardziej „socjal-
na” w kwestiach gospodarczych
i społecznych.
Socjaldemokratyczna
Partia Niemiec (SPD)
jest najstarszą niemiecką partią
– powstała w 1875 roku. Zdelegali-
zowana po dojściu Hitlera do wła-
dzy, reaktywowana po 1945 roku.
Od 1966 roku do 1969 rządziła
z CDU, a w latach 1969–1982
z FDP. Jej najwybitniejszym polity-
kiem był kanclerz Willy Brandt,
twórca tak zwanej polityki wschod-
niej, czyli zbliżenia z krajami Europy
Wschodniej. W 1998 roku wróciła
do władzy. Rządziła z Zielonymi do
2005 roku, a przez ostatnie cztery

46 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C O M M E N T
Profesor IRENEUSZ
KAROLEWSKI, kierownik
Katedry Nauk Społecznych
Centrum Studiów Niemieckich
i Europejskich imienia Willy’ego
Brandta we Wrocławiu:

W niemieckiej polityce zagranicznej mo-

że nastąpić proces tak zwanej ekono-
mizacji. FDP jest także partią praw obywa-
telskich, więc na poziomie symbolicznym
będzie wplatać aspekty i retorykę ochrony
praw człowieka wobec Chin czy Rosji. Zwy-
cięży jednak pragmatyzm, czyli forsowanie
własnych interesów, bowiem Niemcy to kraj
uzależniony od eksportu. Chcą mieć dobre
relacje z państwami, które mają dobre ryn-
ki, a takie są w Rosji i Azji.

rytorium Niemiec składowanych tu amerykań-

skich głowic jądrowych. Uznał, że Niemcy po-
winny budować partnerstwo z Rosją, jednak
jako liberał nie może „przeoczyć pewnych nie-
pokojących tendencji w tym kraju”.
Pierwsze zagraniczne wizyty nowy szef
dyplomacji złoży zapewne w Warszawie
i Paryżu, by zaakcentować znaczenie przy-
jaznych stosunków z sąsiadami. „Zada-
niem mojego pokolenia jest zakończenie
procesu pojednania w kierunku wschod-
nim oraz podziału Europy”, mówił pod-
czas odczytu w Niemieckim Towarzystwie
FOT. DIE BUNDESREGIERUNG

Przywódca liberałów 47-letni Guido
Westerwelle zostanie zapewne szefem dy-
plomacji. Nie ma wielkiego doświadczenia
w sprawach międzynarodowych, za to ma do-
brego i niezwykle doświadczonego nauczy-
ciela – Hansa-Dietricha Genschera, mini-
stra spraw zagranicznych w rządzie Helmuta
Kohla. Westerwelle już zasygnalizował, że
chciałby „zasadniczo kontynuować politykę
rządu Merkel–Steinmeier”. Wiosną wygło-
sił odczyt w Niemieckim Towarzystwie Poli-
tyki Zagranicznej (DGAP) w Berlinie, przed-
stawiając zarys swej koncepcji polityki zagra-
nicznej. Opowiedział się za rozbrojeniem nu-
klearnym oraz ograniczeniem zbrojeń kon-
wencjonalnych, a także za wycofaniem z te-
Polityki Zagranicznej.
Westerwelle będzie pewnie chciał nawią-
zać do tradycji wielkich polityków FDP,
w tym byłego szefa dyplomacji Hansa-
-Dietricha Genschera (szef MSZ w latach
1974–1992) oraz Waltera Scheela (szef
MSZ w latach 1969–1974 i były prezydent
Niemiec). Uważali oni, że należy współpra-
cować ze wszystkimi krajami europejskimi,
nie tylko z tymi największymi.
BEZ SYMPATII Z SARKOZYM
W Brukseli nikt nie okazywał najmniejsze-
go zdenerwowania, gdy między Odrą a Re-
nem liczono głosy wyborców. W centralach

lata – w wielkiej koalicji z CDU
i CSU. Przewodniczącym jest Franz
Muentefering. SPD postuluje wpro-
wadzenie płacy minimalnej, obniże-
nie najniższych stawek podatko-
wych i podwyższenie najwyższych.
Wolna Partia
Demokratyczna (FDP)
to ugrupowanie liberalne, uważane
za przedstawiciela interesów wiel-
kiego kapitału i wolnych zawodów.
W latach 1969–1982 była koali-
cjantem SPD, by następnie zmienić
front i utworzyć rząd z chadekami.
Do najwybitniejszych polityków FDP
należy Hans-Dietrich Genscher, w la-
tach 1974–1992 szef niemieckiej
dyplomacji. Od 1998 roku FDP jest
w opozycji. W programie domaga się
zmniejszenia podatków oraz liberali-
zacji rynku pracy. Od 2000 roku na
jej czele stoi Guido Westerwelle.
Sojusz 90/Zieloni
powstał w 1980 roku z inicjatywy
organizacji ekologicznych. W 1998
roku wszedł po raz pierwszy do rzą-
du jako partner SPD. Ówczesny li-
der Zielonych Joschka Fischer był
wicekanclerzem i szefem dyploma-
cji. Jako koalicjant przeforsowali
m.in. decyzję o stopniowym odej-
ściu przez Niemcy od energii ato-
mowej, liberalizację prawa o cu-
dzoziemcach, ustawę o związkach
partnerskich dla gejów i lesbijek.
Centralną częścią programu wy-
borczego jest rozwój polityki ochro-
ny środowiska, czystej energii i wal-
ka z globalnym ociepleniem.
Lewica
to najmłodsze ugrupowanie na nie-
mieckiej scenie politycznej. Po-
wstało w 2007 roku po połącze-
niu postkomunistycznej Partii De-
mokratycznego Socjalizmu (PDS)
oraz „Alternatywy Wyborczej – Pra-
ca i Sprawiedliwość” (WASG), two-
rzonej przez działaczy związkowych
i rozłamowców z SPD. Partii prze-
wodniczą Lothar Bisky i Oskar
Lafontaine. Lewica chce podwyżki
podatków dla najbogatszych oraz
wprowadzenia płacy minimalnej.
Jako jedyna partia domaga się wy-
cofania niemieckich sił z Afgani-
stanu oraz jest przeciwna unijne-
mu traktatowi lizbońskiemu. 

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 47

 P O L I T Y K A
UE i NATO większość polityków
była zgodna, że po wyborach w nie-
mieckim rządzie pojawią się zapew-
ne nowe twarze, ale polityka zagra-
niczna Berlina się nie zmieni. Profe-
sor Ireneusz Karolewski, kierownik
Katedry Nauk Społecznych Centrum
Studiów Niemieckich i Europejskich
imienia Willy’ego Brandta we Wro-
cławiu, nie ma wątpliwości, że UE
nadal będzie napędzana przez nie-
miecko-francuski motor. Jedynym
problemem w tym tandemie mogą
być osobiste relacje i brak sympatii
między prezydentem Sarkozym
a kanclerz Merkel. „Jeśli Sarkozy
będzie chciał samotnie brylować na
międzynarodowym parkiecie, będzie
dochodzić do niesnasek”, przewiduje
profesor Karolewski.
W polityce europejskiej główny
cel Berlina to zapewnienie zdolno-
ści UE do działania, czyli reforma
instytucjonalna przewidziana
przez traktat lizboński. Po zjedno-
czeniu Niemcy stały się normal-
E U R O P E J S K A
nym członkiem Wspólnoty, czyli
takim, który oprócz dbałości o in-
teresy UE pilnuje też, w większym
stopniu, własnych.
W kluczowych sprawach polityki
europejskiej CDU/CSU i FDP będą
jednomyślne, poza kwestią człon-
kostwa Turcji w Unii Europejskiej.
Merkel faworyzuje tak zwane
„uprzywilejowane partnerstwo”
Ankary. FDP nie jest przeciwna
pełnemu członkostwu Turcji, uwa-
ża jednak, że jest na to jeszcze za
wcześnie.
SPÓR O AFGANISTAN
Niemcy opowiadają się za wstrzy-
maniem dalszego rozszerzania zarów-
no UE, jak i NATO. Przyszłość i re-
forma sojuszu będzie z pewnością na-
leżała do głównych zagadnień w poli-
tyce zagranicznej. Westerwelle
w jednym z wywiadów stwierdził, że
NATO powinno stanowić bardziej
wspólnotę wartości niż sojusz woj-
skowy. Miałby on opierać się na
dwóch filarach: amerykańskim i europejskim
– co oznacza wzmocnienie Europejskiej Poli-
tyki Bezpieczeństwa i Obrony.
FDP mówi także o „pragmatycznym part-
nerstwie z Rosją”. Jest to osłabienie dotych-
czasowego partnerstwa strategicznego, cho-
ciaż nowa koalicja będzie zapewne dążyła
NAJWIĘKSZYM do dobrych relacji z Rosją, także do do-
WYZWANIEM brych relacji UE z Rosją. Moskwa pozosta-
nowego rządu
będzie walka
je bowiem dla Berlina partnerem, bez któ-
z ponadpięcio- rego nie da się rozwiązać wielu lokalnych
procentową i globalnych problemów. Należą do nich na
recesją przykład kwestie irańskiego programu ato-
gospodarczą,
rekordowym
mowego, niepokoje na Kaukazie czy wojna
zadłużeniem oraz w Afganistanie.
rosnącym Jednym z największych wyzwań stanie się
bezrobociem. opracowanie strategii wycofania sił Bunde-
swehry z Afganistanu. Nowy rząd będzie mu-
siał włożyć o wiele więcej energii w wyja-
śnienie opinii publicznej celu udziału nie-
mieckich żołnierzy w tej wojnie. Zapewne
dojdzie też do sporu z Amerykanami o skalę
zaangażowania Bundeswehry w tym kraju.
Nie będzie on jednak ostry. „Strategiczne in-
teresy Niemiec i USA wykazują dużą zbież-
ność”, uważa amerykanista profesor Longin
Pastusiak. „Prezydent Barack Obama jest
nawet bardziej popularny w Niemczech niż
w Ameryce”.

Trzy pytania do... SŁABSZA STEINBACH

KAI-OLAFA LANGA, eksperta
berlińskiej Fundacji Nauka
i Polityka (SWP)
POLSKA ZBROJNA: Jaką politykę wo-
bec wypędzonych będą prowadzić libe-
rałowie?
KAI-OLAF LANG: FDP nie jest związa-
na ze środowiskiem niemieckich wypędzo-
nych i nie zechce obciążać stosunków
z waszym krajem przez sprawę personal-
ną, dotyczącą udziału Eriki Steinbach
w radzie fundacji mającej upamiętnić
powojenne wysiedlenia Niemców.
Ta kwestia może stać się okazją
dla Westerwellego, by zbudo-
wać swój wyraźny profil w ko-
alicji z CDU i CSU, których
klientelą są wypędzeni.
POLSKA ZBROJNA: W jakim
stopniu budowa Gazociągu Północ-
nego będzie nadal kłaść się cieniem na sto-
sunkach z Polską?
KAI-OLAF LANG: Nie należy oczeki-
wać, że Niemcy zrezygnują z budowy Ga-
zociągu Północnego, ale dla nowego rządu
będzie to przede wszystkim projekt bizne-
sowy. Można spodziewać się prób ograni-
czenia kosztów politycznych tego projek-
tu. Ważne, aby strona niemiecka zasygna-
lizowała gotowość poparcia polskich po-
mysłów dotyczących solidarności energe-
tycznej. Chodzi o konkretne mechanizmy,
które mogą zadziałać w chwili kryzysu
energetycznego. W krajach UE wokół Mo-
rza Bałtyckiego ma powstać sieć wzajem-
nych połączeń, co przyczyniłoby się do
lepszego bezpieczeństwa energetycznego.
Ważne, aby Niemcy aktywnie popiera-
ły ten proces.
POLSKA ZBROJNA: Czy
zmieni się polityka wobec
Rosji?
KAI-OLAF LANG: Nie. Do-
tychczasowy kurs pragmatyczny
wobec Rosji zostanie utrzymany
– jest ona uważana za strategicznego
partnera Niemiec oraz UE. Ale jako kraj kło-
potliwy powinna być wciągana w dialog ze
Wspólnotą. Uważam, że unijne Partnerstwo
Wschodnie stanie się w coraz większym stop-
niu projektem firmowanym wspólnie przez
Polskę i Niemcy.  tach z Polską. I to się raczej nie zmieni. Nie
Rozmawiała MAŁGORZATA
SCHWARZGRUBER
„Nie wydaje mi się, aby zmieniły się nasze
relacje z Niemcami. Możemy być spokojni
o kwestie historyczne, gdyż FDP nie jest partią
ideologiczną, lecz pragmatyczno-gospodarczo-
-wielkomiejsko-przemysłowo-bankową, która
ma bardzo mało zrozumienia dla spraw histo-
rycznych i światopoglądowych”, przewiduje
pełnomocnik premiera do spraw dialogu mię-
dzynarodowego Władysław Bartoszewski.
Na początku roku FDP sprzeciwiła się
udziałowi szefowej Związku Wypędzonych
Eriki Steinbach w radzie fundacji „Uciecz-
ka, Wypędzenie, Pojednanie”, która ma stwo-
rzyć w Berlinie muzeum poświęcone wysie-
dleniom Niemców. Wejściu Steinbach do te-
go gremium sprzeciwiała się Polska. Postula-
ty tego środowiska nie będą już miały tak sil-
nego poparcia, bo CSU wyszła z tych wybo-
rów znacznie osłabiona. Westerwelle jest
pragmatykiem, środowiska wypędzonych
traktuje jako relikt przeszłości.
Liberałowie, którzy nie mają związków
z żadną naszą partią, jako jedyne ugrupowa-
nie umieścili w programie wyborczym relacje
w Polską. W wywiadzie dla dziennika „Die
Welt” Westerwelle mówił, że stosunki pol-
sko-niemieckie są dla niego tak samo ważne
jak niemiecko-francuskie. Dotychczas to pani
kanclerz grała pierwsze skrzypce w kontak-
bez przyczyny magazyn „Forbes” już cztero-
krotne uznał Angelę Merkel za najbardziej
wpływową kobietę na świecie. 

48 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C na to  NATO
Kraje regionu musiały poczekać na lepszą
atmosferę. Polska należała jednak do państw
uprzywilejowanych, jako że do NATO
weszła już w 1999 roku (razem z Czechami
i Węgrami). Należy pamiętać, że inne kraje
Europy Środkowo-Wschodniej, takie jak Sło-
wenia, Słowacja, Bułgaria, Rumunia, oraz
nadbałtyckie: Łotwa, Litwa i Estonia,
musiały czekać aż do 2004 roku.
Cel Berlina Zachodni członkowie NATO nie
od początku byli wówczas gotowi, aby nakła-
był taki sam
dać na siebie nowe zobowiązania
– przesunąć
granicę NATO sojusznicze.
na wschód.
TWORZENIE BUFORA
Cel Berlina od początku był taki sam
– przesunąć granicę NATO maksymalnie na
wschód. Dzięki temu Niemcy nie byłyby już
krajem granicznym sojuszu, państwem fron-
towym. Mówiąc innymi słowami: w przy-
padku agresji ze wschodu na obszar NATO

FOT. NATO
niszczycielska wojna toczyłaby się nie
w Niemczech, lecz w Polsce. Co więcej,
dzięki przesunięciu tej granicy (ale również
ROBERT CZULDA granicy Unii Europejskiej) Niemcy mogły
stać się geograficznym i politycznym cen-

Nieformalny adwokat trum integracyjnych procesów na kontynen-

cie. Z tego też powodu tak intensywnie
wspierały Polskę w dążeniach do członko-
stwa w sojuszu i Unii Europejskiej.
Niewielu pamięta, że największym orędownikiem Chociaż taka strategia może wydawać się
przyłączenia naszego kraju do sojuszu były Niemcy. cyniczna (wszak polega na schowaniu się za

W
pierwszym okresie po zakoń-
czeniu zimnej wojny NATO
nie było zainteresowane roz-
szerzeniem na Wschód. Kra-
je zachodnie wolały okopać się na swoich
pozycjach i poczekać na rozwój wydarzeń.
Rosyjskie weto wobec rozszerzenia dało
się zauważyć szczególnie od 1993 roku
jako efekt nieudanego puczu Ruckoja
i Chasbułatowa przeciw Jelcynowi. Oba-
wiano się, że przyjęcie takich państw jak
Polska czy Czechy mogłoby zostać odebrane
w Rosji jako próba okrążenia, tworzenie no-
wego „kordonu sanitarnego”. To z kolei unie-
możliwiałoby realizację strategicznych celów
członków NATO, przede wszystkim Stanów
Zjednoczonych – demokratyzację Rosji oraz
likwidację arsenałów strategicznych.
NIE IRYTOWAĆ ROSJI
Gorącym zwolennikiem włączenia Polski
do NATO był szef niemieckiego MON
Volker Rühe, który domagał się rozszerze-
nia sojuszu przed 2000 rokiem. Jak sam mó-
wił, jedyną drogą uniknięcia „importu desta-
bilizacji” ze Wschodu jest „eksport stabiliza-
cji” z Zachodu. Inni politycy koalicji
CDU/CSU podzielali jego pogląd, chociaż
stali na stanowisku, że rozszerzenie (także
o Rumunię i Bułgarię) powinno przebiegać
w sposób przemyślany, który nie burzy rela-
cji z Moskwą. Ideę otwarcia NATO w 1994
roku przyjęła FDP. Z czasem nawet scep-
tyczne SPD zgodziło się na poszerzenie
sojuszu.
Niemcy nie mogli jednak sami wpłynąć
na rozszerzenie NATO na Wschód. Decydu-
jącą rolę odgrywali wszak Amerykanie, któ-
rzy przez długi czas nie chcieli przyłączenia
Polski i innych państw regionu do NATO
(przede wszystkim prezydent Bill Clinton).
Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom Berli-
na i krajów postkomunistycznych, Waszyng-
ton zaproponował ostatecznie koncepcję
Partnerstwa dla Pokoju, które nie irytowało-
by Rosji, ale jednocześnie spełniało choćby
część nadziei krajów Europy Środkowo-
Wschodniej.
plecami sojusznika), to z punktu widzenia
bezpieczeństwa narodowego jest jak najbar-
dziej oczywista i pożądana. Stworzenie bu-
foru bezpieczeństwa odsuwa zagrożenie bez-
pośredniego uczestniczenia w wojnie.
Kierując się taką filozofią, Polska aktywnie
zabiegała o członkostwo w NATO krajów
nadbałtyckich. Dawało to bowiem nadzieję,
że w przypadku konfliktu wojna rozegra
się na Litwie, Łotwie i w Estonii, ale nie
w Polsce.
W ostatnich latach Niemcy porzuciły tę
strategię. Uznały, że ten bufor bezpieczeń-
stwa, oddzielający je od zagrożenia wschod-
niego, można uznać za wystarczający. Pań-
stwem frontowym stała się bowiem Polska.
Dlatego też w polskim interesie leży przesu-
wanie granicy NATO na wschód poprzez
przyjmowanie kolejnych członków: Ukrainy,
Gruzji, Azerbejdżanu, a w odległej przyszło-
ści także Białorusi. Nie będzie to zadanie ła-
twe, dlatego że obecnie polski interes naro-
dowy jest sprzeczny z niemieckim. Dla Ber-
lina ważniejszy od dalszego rozszerzania jest
strategiczny sojusz z Rosją. 

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 49

 K R Y M
KRZYSZTOF GŁOWACKI
Apetyt na Ukrainę
Barki desantowe lądujące na wybrzeżach Krymu i czołgi wjeżdżające
do Doniecka. Premier Putin ogłaszający „wyzwolenie” wschodniej Ukrainy.
To wcale nie political fiction.
D
uma Państwowa przyjęła
w pierwszym czytaniu
prezydencki projekt nowe-
li ustawy „O obronie”,
który rozszerza możliwość użycia ro-
syjskich wojsk poza granicami kraju.
Nowela daje prezydentowi prawo po-
dejmowania decyzji o użyciu sił zbroj-
nych za granicą nie tylko w celu od-
parcia agresji na Rosję, obrony inte-
gralności i nietykalności jej teryto-
rium oraz wypełnienia zobowiązań
międzynarodowych Moskwy, ale tak-
że w celu odparcia ataków na rozloko-
wane za granicą rosyjskie oddziały,
odparcia lub zapobieżenia agresji
przeciwko jakiemukolwiek państwu
trzeciemu, obrony obywateli FR, wal-
ki z piractwem i zapewnienia bezpie-
czeństwa żeglugi.
Dmitrij Miedwiediew, gdy mie-
siąc temu przesyłał projekt do parla-
50 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
mentu, podkreślał, że ma on bezpo-
średni związek z ubiegłoroczną woj-
ną w Gruzji. „Mamy oczywiście na-
dzieję, że takie incydenty nie będą
się powtarzały, ale to nie zmienia
faktu, że potrzebujemy dokładniej-
szej podstawy prawnej na taką oko-
liczność”, tłumaczył.
W sierpniu 2008 roku, ze względu
na pośpiech, decyzję o użyciu sił zbroj-
nych za granicą podjęto niezgodnie
z rosyjskim prawem. „Nie było czasu.
Nawet gdyby zwołano nadzwyczajną
sesję, to zanim by wydano na niej zgo-
dę, Gruzini byliby już w Tunelu Roc-
kim (stanowiącym jedyną drogę z Ro-
sji na terytorium Osetii Południowej
– przypis redakcji). Dlatego też wymy-
ślono dziwną nazwę «operacja zmu-
szenia do pokoju». Chociaż i tak nie
było to do końca legalne. Rada Fede-
racji wydała zgodę na użycie wojsk
dopiero po zakończeniu konfliktu”, twierdzi
politolog Aleksiej Makarkin.
Zdaniem wojskowego komentatora dzienni-
ka „Nowaja Gazieta” Pawła Felgengauera,
nowa formuła ustawy pozwala na wysłanie
wojsk praktycznie wszędzie. „Obywateli ro-
syjskich można znaleźć nawet na Antarkty-
dzie, a już «zapobieganie agresji» można in-
terpretować bardzo szeroko”, wyjaśnia. „To
kopiowanie Ameryki. Imitacja mocarstwowe-
go atrybutu”, ocenia z kolei ekspert wojskowy
Aleksander Chramczychin. Według tego
analityka, poprawki mają na celu przede
wszystkim usankcjonowanie stacjonowania ro-
UKRAIŃCY syjskich żołnierzy w bazach w Osetii Połu-
obawiają się dniowej i Abchazji.
o Krym,
gdzie
Rosjanie UZASADNIONY STRACH
stanowią Nie wszystkich jednak przekonuje argu-
większość, ment, że chodzi wyłącznie o jasność proce-
a stacjonująca
dur. Gdy Duma Państwowa przyjęła w pierw-
tam rosyjska
Flota szym czytaniu prezydencki projekt noweli
Czarnomorska ustawy „O obronie”, natychmiast zareagowa-
jest regularną ła Ukraina, domagając się od Moskwy wyja-
przyczyną
konfliktów
śnień. Szczególne zaniepokojenie wywołują
między Moskwą w Kijowie zapisy o możliwości „obrony ro-
a Kijowem. syjskich obywateli” i „wojsk na terytorium
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C O M M E N T A R I U M

Sól w oku Moskwy

Sytuacja na Ukrainie
bardzo przypomina tę
w Gruzji sprzed wybuchu wojny.

W
Kijowie, tak jak sięcy. Niezależny ekspert
w Tbilisi, rządzi pro- Giennadij Nadtoka uważa, że
zachodni prezydent, wzmacnianie ukraińskich
kraj aspiruje do NATO. Ukra- granic jest konieczne.
ina, podobnie jak Gruzja, ma „Wypadki na Kaukazie poka-
także ważne znaczenie zały, że można mieć nadzieję
w tranzycie surowców do Eu- na pomoc społeczności mię-
ropy. I tu również istnieje dzynarodowej, ale lepiej
problem braku kon- liczyć na samego
Ukraina
troli nad częścią te- siebie”.
ma ważne
rytorium zajętą znaczenie Trudno nie przy-
przez rosyjskie w tranzycie znać mu racji,
wojsko. surowców zwłaszcza, że
Gdy Gruzja posta- do Europy. ukraińska zapo-
nowiła upomnieć się wiedź redyslokacji
o swoje, Rosja odpowie- znacznych sił na granicę
działa natychmiastowym ata- południowo-wschodnią nie zo-
kiem. Oczywiście, Ukraina stała przez Moskwę zignoro-
jest dużo większym i moc- wana.
FOT. SEVASTOPOL.INFO

niejszym państwem, jednak Zastępca szefa sztabu sił

z drugiej strony, kilkanaście zbrojnych Federacji Rosyjskiej
milionów jej mieszkańców generał pułkownik Anatolij
mówi po rosyjsku. Osetyjczy- Nogowicyn zareagował wyjąt-
ków w Gruzji jest tylko 70 ty- kowo ostro. 

innych państw”. Ukraińcy obawiają się
o Krym, gdzie Rosjanie stanowią większość,
a stacjonująca tam rosyjska Flota Czarno-
morska jest regularną przyczyną konfliktów
między Moskwą a Kijowem. „Nie przekonu-
je nas argument, że jest to
wyłącznie reakcja na ubie-
głoroczne wydarzenia na
Ponad połowa
Kaukazie. Te zapisy mogą ludności Ukrainy
być wykorzystane do legity-
mizacji zbrojnej obrony ro- sprzeciwia się
syjskich interesów na Kry-
mie, na przykład na «proś-
wstąpieniu
bę» rosyjskojęzycznej lud- do NATO
ności”, twierdzi ukraiński
politolog Wadym Karasiow. Przypomina on
jednocześnie, że Rosja wciąż jest jedyną i de-
cydującą militarną siłą na terenie byłego
ZSRR, a nowelizując ustawę o obronie, Mo-
skwa rezerwuje sobie prawo do użycia siły.
NA CELOWNIKU
„Następnym celem doktryny Putina może
być Krym. Doktryna ta ma być realizowana
w czterech krokach: prowokowanie sporów
etnicznych, rozdawanie rosyjskich paszportów,
uzbrojenie separatystów i wprowadzenie wojsk
rosyjskich jako pokojowych”, napisała nie-
dawno wpływowa internetowa „Ukraińska
Prawda”. Zdaniem autora artykułu znanego
politologa Tarasa Kuzio, na Krymie istnieją
sprzyjające warunki do realizacji tej doktry-
ny, na przykład dzięki rosyj-
skiej większości. O tym,
że te obawy nie są bezpod-
stawne, świadczy deklaracja
rosyjskiej społeczności
Krymu, opublikowana
w „Krymskiej Prawdzie”.
Oprócz poparcia dla decy-
zji Dumy znalazło się
w niej stwierdzenie, że „ro-
syjska społeczność Krymu ma nadzieję na
kontynuację rosyjskiej polityki popierania ro-
daków za granicą”.
Zdaniem analityków, Rosjanie mogą wyko-
rzystać chęć władz w Kijowie do akcesji
z NATO jako pretekst do ingerencji. Jak wy-
nika z sondaży, ponad połowa ludności Ukra-
iny, zwłaszcza we wschodnich – rosyjskoję-
zycznych i rusofilskich – rejonach kraju,
sprzeciwia się wstąpieniu do sojuszu północ-
noatlantyckiego. Rosja często powołuje się
na społeczną dezaprobatę wobec takiej per-
spektywy, wykorzystując przy tym swoich
zwolenników.
OBRONNA REDYSLOKACJA
Kijów jest świadomy zagrożenia i broni się
jak umie. Wiktor Juszczenko podpisał de-
kret o wypowiedzeniu umowy dotyczącej
środków uprzedzania o uderzeniu rakieto-
wym i kontroli przestrzeni kosmicznej, na
której podstawie Rosja korzystała ze stacji ra-
darowych w Mukaczewie i Sewastopolu.
Ukraińskie władze wzmocniły także siły de-
fensywne. Zastępca szefa sztabu generalnego
Igor Romanienko poinformował, że na
wschodzie Ukrainy został sformułowany no-
wy pułk obrony przeciwlotniczej. Jego zada-
niem jest stworzenie parasola ochronnego
nad obwodami donieckim i ługańskim. Mini-
sterstwo obrony zapowiada również wzmoc-
nienie sił na południu kraju, w szczególności
tych stacjonujących na Krymie. Sztab gene-
ralny planuje zwiększyć liczbę samolotów
stacjonujących na półwyspie, zamierza prze-
nieść stanowiska obrony przeciwlotniczej
oraz pułki myśliwców z innych regionów
kraju oraz zmodernizować istniejące rakiety
i ich wyrzutnie. 

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 51

 U K R A I N A

Na Wsch dzie  bez zmian?

nastawiona na „odwojowanie” Ukrainy. Rosyj-
ska elita, przekonana, że pomarańczowa rewo-
lucja była spiskiem zorganizowanym przez
państwa zachodnie, sięgnęła po cały katalog
dostępnych narzędzi wpływania na sytuację na
Ukrainie. Rosja podniosła ceny gazu, w stycz-
niu 2006 roku zaprzestała jego dostaw, narzu-
ciła pośrednictwo w handlu tym surowcem
„nieprzejrzystej” spółki RosUkrEnergo (zli-
kwidowaną po kryzysie gazowym 2009 roku).
Moskwa zaczęła domagać się przedłużenia
terminu stacjonowania Floty Czarno-
Unia nie na-
grodziła Ukrainy morskiej w Sewastopolu. Rosyjscy po-
za proeuropejski wy- litycy wielokrotnie ostrzegali Za-
bór. Na zdjęciu: inau- chód, że rozpoczęcie procesu przyj-
guracja Dnia Euro- mowania Ukrainy do NATO zostanie
FOT. MSZ UKRAINY

py w Kijowie. potraktowane jako przekroczenie

„czerwonej linii”. Można zakładać, że
również aktywizacja separatyzmu na Kry-
mie dokonała się nie bez udziału Rosji.

MARCIN KACZMARSKI SŁABOŚĆ KLASY POLITYCZNEJ

Sierotka
Przy licznych problemach zewnętrznych
Ukrainy w największym stopniu odpowiedzial-
ny za fiasko drogi na Zachód wydaje się jed-
nak czynnik wewnętrzny – stan ukraińskich
elit politycznych. To przede wszystkim twórcy
Ukraina nie może przekonać Zachodu do tego, że jest jego częścią.

O
d czasu uzyskania niepodległości
w 1991 roku Ukraina balansowała
na geopolitycznej linie pomiędzy
Wschodem i Zachodem – ani nie
była częścią rosyjskiej strefy wpływów, ani nie
weszła w skład zachodnich organizacji. Wraz
z narastającą asertywnością Kremla względem
swojego sąsiada (czego wyrazem było wstrzy-
manie wysłania ambasadora do Kijowa i list
prezydenta Miedwiediewa, w praktyce zamra-
żający relacje dwustronne do czasu wyboru
nowego prezydenta) kres tej sztucznej „neu-
tralności” wydaje się powoli dobiegać końca.
SKAZANA NA WSCHÓD?
Jeśli Ukraina nie oprze się rosyjskiej presji,
prędko nastąpi jej powrót do rosyjskiej prze-
strzeni geopolitycznej. Bez pomocy Zachodu
ten opór wydaje się praktycznie niemożliwy.
Wprawdzie Międzynarodowy Fundusz Walu-
towy kredytami uratował Ukrainę przed ban-
kructwem bądź koniecznością starań o wspar-
cie finansowe w Moskwie, jednak państwa za-
chodnie wydają się niechętne większemu za-
angażowaniu w sprawy rosyjsko-ukraińskie.
Naturalne wydaje się w tej sytuacji pytanie,
jak to się stało, że Kijów nie skorzystał z szan-
sy, by „uciec na Zachód” tuż po pomarańczo-
wej rewolucji w końcu 2004 roku. Analiza sy-
tuacji wokół Ukrainy przez ostatnie pięć lat po-
kazuje, że nastąpił splot niekorzystnych dla Ki-
jowa czynników, które nawzajem się wzmac-
niały: niechęć państw zachodnich do realnego
otwarcia się na Ukrainę, rosyjska kontrofensy-
wa polityczna, niedojrzałość i partykularyzm
ukraińskiej klasy politycznej.
NIECHĘTNY ZACHÓD
Państwa Unii Europejskiej pod koniec roku
2004, po zwycięstwie pomarańczowej rewolucji,
nie potrafiły rozwiązać podstawowego dylema-
tu: jak nagrodzić Ukrainę za proeuropejski i de-
mokratyczny wybór, nie otwierając przed nią
perspektywy członkostwa w Unii? Dla Kijowa
wszystkie pozytywne gesty, poczynając od in-
tensyfikacji kontaktów politycznych z prezyden-
tem Juszczenką, a na modyfikacji planu działa-
nia kończąc, były niewiele warte, jeśli nie szła
za nimi chociażby szansa na integrację. Z kolei
dla Unii przeszkodą nie do przejścia było zasu-
gerowanie Ukrainie możliwości integracji
w perspektywie 20–30 lat. Tego fundamentalne-
go sporu obu stron nie zmieniło Partnerstwo
Wschodnie, nie zakończą go też negocjowane
porozumienia w sprawie pogłębionej strefy wol-
nego handlu i uprzywilejowanego partnerstwa.
Drugi czynnik, który wyhamował drogę Ki-
jowa na Zachód, stanowiła polityka rosyjska,
pomarańczowej koalicji – Wiktor Juszczenko
i Julia Tymoszenko – zmarnowali kapitał
uzyskany w grudniu 2004 roku. Skorzystał
z tego lider przeciwnego obozu Wiktor
Janukowycz. Partykularyzmy, brak odpowie-
dzialności i walka o władzę sięgnęły szczytu
– pojęcia interesu narodowego czy racji stanu
stały się zupełnie obce wszystkim ukraińskim
politykom. Politykę zagraniczną podporządko-
wano celom walki o prezydenturę.
Wewnętrzne zamieszanie na Ukrainie do-
starczyło idealnego pretekstu Zachodowi, aby
ograniczyć swoje zaangażowanie. Można było
bez trudu odłożyć rozszerzenie NATO, argu-
mentując, że dzieje się tak bynajmniej nie
z uwagi na sprzeciw Rosji, lecz dlatego, że
Ukraina nie jest gotowa do członkostwa. Mo-
skwa konsekwentnie ten obraz podtrzymuje,
tłumacząc Zachodowi, jak bardzo nieodpowie-
dzialnym partnerem jest Kijów. 
WIZYTÓWKA
MARCIN
KACZMARSKI
Analityk Ośrodka Studiów
Wschodnich, pracuje
również w Instytucie Stosunków Międzynaro-
dowych Uniwersytetu Warszawskiego, autor
książki „Rosja na rozdrożu”.

52 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

Na masowe protesty
Ukraińców, takie jak w czasie
pomarańczowej rewolucji,
nie ma już co liczyć.

FOT. MSZ UKRAINY

DOMINIK JANKOWSKI
darczych na Ukrainie. Gdyby nie pomoc fi-
nansowa z Międzynarodowego Funduszu Wa-

Skórki z pomarańczy
lutowego, która warunkowana była między in-
nymi tak kontrowersyjnymi decyzjami, jak
wprowadzona przez rząd Julii Tymoszenko
podwyżka cen gazu dla ukraińskich odbior-
Cztery miesiące przed wyborami prezydenckimi Ukraina ców indywidualnych i sektora ciepłownicze-
staje się ponownie miejscem rozgrywki politycznej i gospodarczej Rosji. go, to nie wiadomo, jak potoczyłyby się dalsze

W
piątą rocznicę poma-
rańczowej rewolucji
historia zdaje się za-
taczać koło. Zamiast
radości i świętowania wydarzeń, które
pół dekady temu doprowadziły do
usamodzielnienia Ukrainy i wyłącze-
nia jej spod bezpośredniej kurateli
Rosji, możemy zaobserwować w Ki-
jowie jedynie rosnącą nerwowość, po-
głębiające się problemy ekonomiczne
i coraz dosadniej angażującą się
w ukraińską kampanię wyborczą Ro-
sję. Moskwa bowiem nigdy na dobre
nie pogodziła się z częściową utratą
wpływów na Ukrainie – geopolitycz-
nym sworzniu Europy.
Wybory prezydenckie, które odbę-
dą się 17 stycznia 2010 roku, stano-
wią doskonałą okazję, by raz jeszcze
spróbować zmienić bieg historii i zde-
tronizować polityków wyniesionych
na szczyty władzy przez pomarańczo-
wą rewolucję. Ponadto obecna sytu-
acja na Ukrainie tylko ułatwia Rosja-
nom coraz bardziej bezpardonowe
mieszanie się w kampanię wyborczą.
WEWNĘTRZNY PARALIŻ
Ostatni rok był dla Ukrainy nie-
zwykle trudny. Taka sytuacja wynikła
jednak ze splotu wydarzeń, zarówno
politycznych, jak i ekonomicznych,
które przesądziły o dryfowaniu ukra-
ińskiej polityki i gospodarki w stronę
wewnętrznego paraliżu.
Po pierwsze, światowy kryzys fi-
nansowy dramatycznie wpłynął na
kondycję całej ukraińskiej ekonomii.
30 czerwca tamtejszy Komitet Staty-
styki podał, że spadek PKB Ukrainy
w pierwszym kwartale 2009 roku wy-
niósł 20,3 procent, co stanowiło naj-
gorszy wynik w całej Europie. Jeśli
dodać do tego gwałtowną obniżkę
wartości hrywny, pogłębiający się
kryzys w sektorze bankowym czy na-
wet w Donieckim Zagłębiu Węglo-
wym, to stajemy się świadkiem jed-
nego z największych załamań gospo-
losy gospodarki tego kraju.
Kryzys finansowy przyczynił się także do
poważnego paraliżu ukraińskiej sceny poli-
tycznej. Właściwie od końca zeszłego roku
trwały przepychanki między prezydentem
Wiktorem Juszczenką, premier Julią
Tymoszenko oraz Partią Regionów z Wiktorem
Janukowyczem na czele o termin zarówno
Obecna
wyborów prezydenckich, jak i parlamentar-
wewnętrzna
sytuacja nych. Do dziś bowiem nie udało się na przy-
na Ukrainie kład ustalić, kiedy tak naprawdę wybrany zo-
tylko ułatwia stanie nowy skład Rady Najwyższej Ukrainy
Rosjanom
– wiadomo jedynie, że nastąpi to dopiero po
coraz bardziej
bezpardonowe styczniowych wyborach prezydenckich.
mieszanie się Współczesny ukraiński system polityczny
w kampanię stał się za bardzo zdecentralizowany i w rze-
wyborczą.
czywistości działają dwa paralelne państwa
ukraińskie: jedno pod przywództwem prezy-
denta Juszczenki, drugie zaś pod kuratelą pre-
mier Tymoszenko. Takie rozłożenie akcentów
politycznych znacznie utrudnia identyfikację
osób odpowiedzialnych za polityczne i ekono-
miczne problemy państwa.
Z tej sytuacji, pełnej niejasności i niedomó-
wień, największe korzyści czerpie Moskwa,
która wyczuła swoją szansę na powrót Kijowa

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 53

 U K R A I N A
CHRONICZNE niedofinansowanie ukraińskich sił zbrojnych ma bezpośredni wpływ na jakość bezpieczeń-
stwa państwa.
do jej strefy wpływów. Na masowe protesty
Ukraińców, takie jak w czasie pomarańczowej
rewolucji, nie ma już co liczyć. Należy oczeki-
wać raczej rozczarowania, pasywności i głoso-
wania na partie głoszące hasła radykalne.
ROSYJSKI KONTRATAK
Pięć lat po pomarańczowej rewolucji Rosja
ponownie dostaje szansę odzyskania wpły-
wów na terenie Ukrainy.
Dotychczas bowiem pro-
wadziła jedynie politykę Kryzys finansowy
„negatywnych emocji”,
czego najdobitniejszym
przyczynił się
przykładem stały się wła- do poważnego
ściwie coroczne rosyj-
sko-ukraińskie wojny paraliżu
gazowe.
W tym roku sytuacja
ukraińskiej sceny
może wyglądać odmien- politycznej
nie, choć nie musi. Rosja,
mając swojego faworyta do zwycięstwa w oso-
bie Wiktora Janukowycza, będzie starała się
prowadzić politykę dwutorową: deprecjono-
wania pozostałych kandydatów na prezydenta
i zarazem wsparcia przywódcy Partii Regio-
nów, co również może wiązać się z tym, że za-
niechane zostaną spektakularne akcje w ro-
dzaju wojny gazowej, jeśli mogłyby one przy-
czynić się do porażki prorosyjskiego kandyda-
ta. Przez zwiększenie swej obecności politycz-
nej i gospodarczej na Ukrainie Rosja pragnie
osiągnąć dwa strategiczne cele: zapobiec wstą-
pieniu Ukrainy do NATO i utrzymać kontrolę
nad Krymem poprzez zmianę warunków umo-
wy o stacjonowaniu w Sewastopolu Floty
Czarnomorskiej.
Całkowite odcięcie od zachodnich struktur
integracyjnych nie będzie jednak możliwe nie
tylko dlatego, że Ukraina liczy na pieniądze,
które Bruksela przeznaczy na Partnerstwo
54 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
FOT. NATO
Wschodnie, ale przede wszystkim z tego po-
wodu, iż sam Wiktor Janukowycz nie jest
zwolennikiem całkowitej separacji od Unii Eu-
ropejskiej.
Na razie jednak na linii Moskwa–Kijów do-
chodzi jedynie do kolejnych napięć. Ukraińska
milicja od lipca kilkakrotnie zatrzymywała ko-
lumny pojazdów należących do rosyjskiej Floty
Czarnomorskiej, które bez uzgodnienia ze stro-
ną ukraińską przewoziły
między innymi rakiety.
Kulminacją narastające-
go sporu było opublikowa-
nie 11 sierpnia przez służ-
by prasowe Kremla specjal-
nego listu prezydenta
Dmitrija Miedwiediewa
do prezydenta Wiktora
Juszczenki, w którym
w ostrych słowach oskar-
żył on władze Ukrainy
o odpowiedzialność za kryzys w stosunkach
obu państw oraz wstrzymał wyjazd nowego
rosyjskiego ambasadora do Kijowa, mimo iż
ten uzyskał już zgodę na przyjazd władz ukra-
ińskich. List należy tym samym potraktować
jako swoistego rodzaju cezurę, pokazującą, że
Rosja ma zamiar aktywnie włączyć się w kam-
panię wyborczą na Ukrainie i przyczynić do
zwycięstwa opcji prorosyjskiej.
Prezydent Miedwiediew wytknął Ukrainie
dążenia do członkostwa w NATO, oskarżył
między innymi o dostawy broni dla wojska
gruzińskiego podczas konfliktu w Osetii Połu-
dniowej, a także o pragnienie rewizji stosun-
ków energetycznych poprzez podpisanie me-
morandum w sprawie polityki gazowej z Unią
Europejską czy o utrudnianie działalności go-
spodarczej firm rosyjskich na Ukrainie. List
prezydenta Rosji wskazał tym samym kieru-
nek działań Kremla na najbliższe miesiące,
których celem ma być całkowite odzyskanie
wpływów w tym kraju.
UKRAIŃSKIE OBAWY
Wielu intelektualistów, publicystów czy
wreszcie polityków ukraińskich ma świado-
mość, że zbliżające się wybory prezydenckie
stanowią dla Rosji doskonałą okazję, aby jesz-
cze raz rozegrać geopolityczną partię szachów
o Ukrainę.
Niemniej jednak nie widać, aby którykolwiek
z obozów – czy to związany z prezydentem
Juszczenką, czy też z premier Tymoszenko
– pragnął zakończenia wewnętrznego konflik-
tu i paraliżu politycznego, który zdecydowa-
nie ułatwia Rosji działanie. Część establish-
mentu ukraińskiego zaś coraz bardziej obawia
się rosyjskiego ataku, który mógłby zakoń-
czyć się nawet podziałem państwa.
10 września grupa ukraińskich intelektuali-
stów i polityków, z byłym prezydentem
Leonidem Krawczukiem, z pisarzami Jurijem
Andruchowyczem i Oksaną Zabużko na
czele, wystosowała do państw Zachodu, w tym
przede wszystkim do członków Rady Bezpie-
czeństwa, list, w którym zaapelowała o nowe
gwarancje bezpieczeństwa dla swojego pań-
stwa. Kiedy bowiem w grudniu 1994 roku
w Budapeszcie Ukraina ostatecznie zrzekła
się znajdujących się na jej terytorium arsena-
łów atomowych, niejako w zamian Rosja,
Wielka Brytania i USA, a później również
Francja i Chiny podpisały memorandum gwa-
rantujące nienaruszalność ukraińskich granic.
Obecne obawy Ukraińców nie wynikają je-
dynie z tego, że Rosja obiera coraz bardziej ko-
lizyjny kurs w stosunkach z Kijowem. Kwestią
równie ważną, na co także zwrócili uwagę auto-
rzy listu, jest chroniczne niedofinansowanie
ukraińskich sił zbrojnych, co ma bezpośredni
wpływ na jakość bezpieczeństwa państwa.
Ukraińscy intelektualiści i niektórzy polity-
cy dostrzegli już, jak słaby wobec potencjalnej
agresji ze strony Rosji jest obecnie ich kraj
i jak coraz bardziej obojętnieje elitom poli-
tycznym Zachodu kwestia jego przyszłości.
Miejmy zatem nadzieję, że najważniejsi poli-
tycy ukraińscy, chociażby podczas zbliżającej
się kampanii prezydenckiej, także zauważą,
jak wątłe są współczesne fundamenty ukraiń-
skiej stabilności. 
WIZYTÓWKA
DOMINIK JANKOWSKI
Redaktor naczelny
„Komentarza Międzynaro-
dowego Pułaskiego” wydawanego przez Fun-
dację imienia Kazimierza Pułaskiego, współ-
pracownik fundacji Aleksandra Kwaśniew-
skiego „Amicus Europae”, analityk stosun-
ków międzynarodowych i polityki bezpieczeń-
stwa narodowego Polski.
 Mi g a w k i z e ś w i a t a
To tylko prawo jazdy
Irlandia zaakceptowała wreszcie traktat lizboński.
Warto pamiętać o drodze, która do tego prowadziła,
bo doświadczenie jest zawsze pouczające.
eszcze nieraz zdarzy się, że
ludność jakiegoś kraju bę-
dzie głosowała przeciw
wspólnocie międzynarodo-
wej – bez wątpienia taki wła-
śnie był skutek poprzedniego referen-
dum irlandzkiego – kierując się niechę-
cią do własnego rządu. Jeszcze nieraz
taka niechęć będzie cynicznie eksplo-
atowana przez egoistyczne partie bądź
nawet poszczególnych polityków (ka-
zus pana Ganleya i jego Libertasu).
Czy taka postawa Irlandczyków uświa-
domi społeczeństwom Unii wartość
wspólnoty, potrzebę jej uspraw-
niania i negatywne skutki
postaw obstrukcyjnych?
Gdyby tak się stało, opóź-
nienie akceptacji traktatu
można by nawet uznać za
pożyteczne. Choć z drugiej
strony – gdyby traktat już
obowiązywał, być może ła-
twiej byłoby zapanować nad
kryzysem.
Na tle irlandzkiej ob-
strukcji ujawniły się posta-
wy polityków innych kra-
jów. Miała ona charakter
swoistego aparatu rentge-
nowskiego, który prześwie-
tlił Czechy i Polskę. Zdjęcia
są odmienne już choćby z te-
go względu, że prezydent
Lech Kaczyński oświad-
czył, iż wstrzymuje swój pod-
pis do czasu irlandzkiego refe-
rendum, a prezydent Vaclav
Klaus swoją postawę przedstawiał
bardziej mgliście. Jedno jest pewne
F E L I E T O N
– prezydent Czech gotów jest uczynić
wiele, by spowolnić europejską integra-
cję. Pytanie, co nim powoduje: wrogość
wobec niej czy też egoistyczne ambicje
polityczne? Podobno miałby chęć sta-
nąć na czele paneuropejskiej partii prze-
ciwników Unii.
Tak czy inaczej, Irlandczycy powie-
dzieli „tak” i szanse wejścia traktatu
w życie jeszcze w tym roku są niemal
stuprocentowe. Czy oznacza to, że już
następnego dnia znaj-
ANDRZEJ
JONAS
redaktor
naczelny
„The Warsaw
Voice”
dziemy się w nowej rzeczywistości, a Unia uzy-
ska sterowność, jakiej wcześniej nie miała? De-
cyzje będą zapadały szybciej i będą bardziej ra-
cjonalne? Wspólnota stworzy politykę obronną
i będzie miała jednolitą politykę zagraniczną, co
odczują wszyscy jej partnerzy – i ci na wscho-
dzie, i ci na zachodzie? Dojdzie do głosu solidar-
ność europejska, na przykład w sprawach ener-
getycznych, w stopniu większym niż dotąd? Na
pytania te nie można udzielić odpowiedzi twier-
dzącej, przynajmniej w tej chwili. Pewne jest na-
tomiast, że bez traktatu lizbońskiego,
czyli bez porządko-
wania Unii i uspraw-
niania działania tego
tworu o 27 podmiotach,
ta odpowiedź byłaby z pew-
nością negatywna.
Liczący już 50 lat projekt o nazwie
„Unia” przypomina drogę o różnej szero-
kości i zmiennym kierunku. Na samym po-
czątku była w swej wizji szeroka, ale
w praktyce wąska, obejmowała przede
wszystkim wspólnotę węgla i stali. Z cza-
sem ogarniała coraz więcej dziedzin, a jej
szlak stawał się coraz bardziej prosty.
Pomiędzy drogą a poruszającymi się nią
kierowcami zachodzi i taka relacja, że po-
czątkowo starcza im umiejętności, ale z bie-
giem lat, gdy staje się ona coraz szersza
i coraz bardziej ruchliwa, trzeba tworzyć
nowe przepisy ruchu i wydawać nowe pra-
wa jazdy. Traktat lizboński jest właśnie ta-
kim nowym kodeksem ruchu drogowego
i nowym prawem jazdy. Ma zatem wielki
wpływ na przebieg zdarzeń na naszej dro-
dze i na zdolność skutecznego przebywania
kolejnych odcinków tej wspólnej podróży,
ale roli kierowców, czyli państw i ich polity-
ków, nic nie umniejsza. 
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 55
 B E Z G R A N I C
O G Ł O S Z E N I E
XIII Konferencja
Naukowo-Szkoleniowa
Wojskowej Służby Zdrowia
Problemy zabezpieczenia
medycznego
w dobie transformacji
sił zbrojnych
Warszawa/Rynia
9–10 listopada 2009 roku
Miejsce obrad:
I dzień – Wojskowy Instytut Medyczny,
04-141 Warszawa, ul. Szaserów 128
II dzień – WDW w Ryni, 05-127 Białobrzegi,
ul. Wczasowa 59
Zakwaterowanie: WDW w Ryni
Koszty uczestnictwa:
• opłata konferencyjna
– 200 zł (płatne przelewem
na konto bankowe)
• zakwaterowanie (ze śniadaniem)
– 80 zł/dobę (płatne na miejscu)
Rejestracja i informacje
organizacyjne:
Zakład Organizacji Ochrony Zdrowia Wojsk
i Zdrowia Publicznego Wojskowego
Instytutu Medycznego,
tel. wojsk. 444 265 (275), tel. cyw.:
042 75 04 265, faks wojsk. 445 565,
faks cyw. 042 75 05 565,
e-mail: oozw@wim.mil.pl
Opłatę konferencyjną
prosimy przekazywać
na konto:
WDW w Ryni, Bank Śląski SA,
Oddział w Legionowie,
numer rachunku:
04-1050-1012-1000-0005-0241-6688
56 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
STANY ZJEDNOCZONE
Nowa tarcza
w Polsce
W amerykańskim parla-
mencie padły ważne dla
nas słowa. „Zaoferowali-
śmy Polakom część przy-
szłego systemu, który bę-
dzie wykorzystywał rakiety
SM-3”, powiedziała pod-
sekretarz do spraw kon-
troli zbrojeń i bezpieczeń-
stwa międzynarodowego
w Departamencie Stanu
Ellen Tauscher na przesłu-
chaniach przed Komisją
Sił Zbrojnych Izby Repre-
zentantów. Oznaczałoby
to, że najwcześniej
w 2015 roku, kiedy doj-
dzie do rozmieszczania
antyrakiet SM-3 na lądzie,
możemy liczyć, że znajdą
się one na naszym teryto-
rium, wraz z wojskami
amerykańskimi do ich ob-
sługi. Tauscher zapowie-
działa również, że do tego
czasu do Polski będzie ro- 
tacyjnie trafiać bateria ra-
kiet Patriot. (PM) 
Irlandia za traktatem
Traktat lizboński poparło w referendum 67,1 procent Irlandczyków.
Dlaczego rok temu ponad 53 procent mieszkańców Zielonej Wyspy
było przeciwnych temu dokumentowi?
IRLANDIA. W niedzielę cy pokazali, że wiążą przy- przez obie izby parlamentu.
4 października traktat lizboń- szłość swoją i swoich dzieci Grupa senatorów złożyła jed-
ski reformujący Unię Euro- z Europą”. nak wniosek o ponowne zba-
pejską poparło 67,1 procent Po decyzji Irlandczyków danie zgodności traktatu
Irlandczyków. Było to drugie oczy wszystkich są teraz skie- z czeską konstytucją. Prezy-
referendum. W 2008 roku rowane na Polskę i Czechy. dent Vaclav Klaus, który
ponad 53 procent mieszkań- wielokrotnie podkreślał, że
ców Zielonej Wyspy było jest to zły dokument, powie-
przeciwnych temu dokumen-
Po decyzji dział, że na pewno nie złoży
towi. Tymczasem wybuchł Irlandczyków oczy swego podpisu przed orzecze-
kryzys gospodarczy, a Bruk- wszystkich są teraz niem trybunału.
sela dała Dublinowi gwaran- Traktat budzi tyle kontro-
cję, że traktat z Lizbony nie
skierowane na wersji, bo zachowuje najważ-
będzie dotyczył irlandzkich Polskę i Czechy niejsze postanowienia po-
podatków, zakazu aborcji wszechnie krytykowanej eu-
i neutralności kraju. Irlandia Prezydent Lech Kaczyński rokonstytucji. Tworzy na
utrzyma też stanowisko ko- zapowiadał jednak, że podpi- przykład stanowisko powoły-
misarza w Komisji Europej- sze traktat ratyfikowany przez wanego na 2,5 roku przewod-
skiej. Nic dziwnego, że po polski parlament po pozytyw- niczącego Rady Europejskiej,
ogłoszeniu wyników premier nym wyniku głosowania w Ir- który ma być twarzą UE.
Brian Cowen z zadowole- landii. W Czechach również Wzmocniona ma też zostać
niem powiedział: „Irlandczy- został on już ratyfikowany rola wysokiego przedstawi-

wane na
Zainstalo egis poci-
ch A
okręta n-
są eleme
ski SM-3 ańskie-
ryk
tem ame obrony
u
go system znej.
antybalist
yc
FOT. MDA
ciela UE do spraw polityki zagra-
nicznej, który ma otrzymać
pokaźny budżet i mieć kontrolę
nad nową unijną służbą dyploma-
tyczną.
Traktat odchodzi też od prawa
weta państw członkowskich w po-
nad 40 dziedzinach. Decyzje
w Radzie UE (po okresie przej-
ściowym) miałyby być podejmo-
wane systemem tak zwanej po-
dwójnej większości (większość
krajów – 55 procent i większość
obywateli – 65 procent).
Do traktatu dołączona jest też
Karta Praw Podstawowych, okre-
ślająca wiele swobód obyczajo-
wych i socjalnych. Obywatele
Unii będą mogli powoływać się
na jej zapisy przed sądami we
wszystkich krajach wspólnoty.
Dlatego Polska przyłączyła się do
protokołu brytyjskiego ogranicza-
jącego stosowanie karty. O ile
Brytyjczykom chodziło o zablo-
kowanie narzucania nadmiernych
postulatów socjalnych, o tyle nam
chodziło o nienarzucanie standar-
dów moralnych. (MP)  dat ma duże szanse, w tajnym gło-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
MAEA znów odwiedzi Iran
IRAN. Niekończący się spór ame-
rykańsko-irański tym razem odby-
wał się w scenografii szwajcar-
skich gór. 1 października w Gene-
wie Grupa 5+1 (USA, Rosja, Chi-
ny, Francja, Wielka Brytania oraz
Niemcy) i negocjator irański Sajed
Dżalili „zasadniczo porozumieli
się w kwestii możliwości docelo-
wego wzbogacania uranu poza
granicami Iranu”. Tak przynaj-
mniej twierdzi Javier Solana, szef
unijnej dyplomacji. Zanim jednak
do tego doszło, prezydent Barack
Zwycięstwo
socjalistów
GRECJA. Ogólnogrecki Ruch
Socjalistyczny (PASOK) wygrał
wybory, które przeprowadzono
4 października, i prawdopodobnie
uda mu się stworzyć samodzielny
rząd. Nowym premierem będzie
Wina gruzińsko-rosyjska
GRUZJA. To Gruzja rozpoczęła
działania wojenne w sierpniu
2008 roku, ale Rosja je sprowoko-
wała – taką odkrywczą tezę przy-
nosi raport sporządzony na zamó-
wienie Unii Europejskiej. Eksper-
ci – po dziesięciu miesiącach
prac, którym przewodniczyła
szwajcarska ambasador Heidi
Tagliavini – ustalili, że począt-
kiem konfliktu było bombardo-
wanie stolicy Osetii Południowej
Wygrał Norweg
FOT. MSZ BIH
UNIA EUROPEJSKA. Sekreta-
rzem generalnym Rady Europy
został premier Norwegii
Thorbjørn Jagland, a nie Polak
– Włodzimierz Cimoszewicz.
Choć mówiło się, że nasz kandy-
Obama zagroził za pośrednictwem
mediów, że „cierpliwość USA jest
ograniczona”. Była to kolejna groź-
na wypowiedź zachodniego przy-
wódcy po ujawnieniu, że Iran nie-
mal ukończył budowę drugiego
ośrodka atomowego w pobliżu
miasta Kum. Ostatecznie inspekto-
rzy Międzynarodowej Agencji
Energii Atomowej (MAEA) od-
wiedzą ten zakład 25 października.
Poinformował o tym przebywający
z wizytą w Teheranie szef MAEA
Mohamed ElBaradei. (PIEL) 
Jeorjos Papandreu. Jego ojciec
i dziadek również byli premierami.
Dotychczasowy premier Kostas
Karamanlis zrezygnował z funkcji
szefa Konserwatywnej Nowej De-
mokracji (ND). Na trzecim miej-
scu znalazła się Komunistyczna
Partia Grecji, na czwartym skrajnie
prawicowe Ludowe Stowarzysze-
nie Ortodoksyjne, a na piątym Ko-
alicja Radykalnej Lewicy. (M) 
FOT. US DOD
przez armię Gruzji w nocy z 7 na
8 sierpnia 2008 roku. Rosja odpo-
wiada jednak za wcześniejsze
sprowokowanie napięcia wokół
republik Osetii Południowej i Ab-
chazji. Zdaniem autorów, nad-
użyła też siły zbrojnej w odpo-
wiedzi na gruziński atak. Po
ogłoszeniu raportu z mocną kry-
tyką opozycji spotkał się w swo-
im kraju prezydent Gruzji
Micheil Saakaszwili. (MP)  być sprawniejsza i nowocześniej-
sowaniu zdobył ponad połowę
mniej głosów – 80 do 165. Wymy-
ślono do tego sporo uzasadnień.
Wskazywano, że po sukcesie
Jerzego Buzka, który został prze-
wodniczącym Parlamentu Euro-
pejskiego, za dużo znaczących sta-
nowisk przypadłoby Polsce. Po-
nadto prawicowy rząd miał prob-
lem z uzyskaniem poparcia dla
zgłoszonego przez siebie lewico-
wego kandydata. Natomiast nasze
MSZ twierdzi, że Rada Europy nie
była gotowa na reformy, o jakich
mówił Cimoszewicz. (MAR)  roku. (MA)
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
Sześćdziesiąt lat
CHINY. Parada na ponad sto
tysięcy osób, defilada wojskowa
i fajerwerki – w ten sposób 1 paź-
dziernika świętowano w Pekinie
60. rocznicę proklamowania
Chińskiej Republiki Ludowej.
„W ciągu ostatnich 30 lat Chiny
przeszły nadzwyczajną transfor-
mację gospodarczą”, zauważyła
w specjalnym oświadczeniu se-
kretarz stanu USA Hillary Clinton.
Kontynuację tej drogi zapowie-
dział chiński prezydent Hu Jintao.
W przemówieniu rocznicowym
stwierdził, że Chiny „nadal będą
iść drogą socjalizmu we własnym
stylu”. Będą też dążyć do „osta-
tecznego zjednoczenia ojczyzny”
i prowadzić „niezależną politykę
pokoju”. Co to konkretnie ozna-
cza, wyjaśnili agencji Reutersa
anonimowi chińscy wojskowi. We-
dług nich, w ciągu trzech lat naj-
większa armia świata (ponad
2,2 mln żołnierzy) zmniejszy li-
czebność o ponad jedną trzecią.
Zaoszczędzone w ten sposób pie-
niądze zostaną zainwestowane
głównie w marynarkę wojenną
i lotnictwo. Chińska armia musi
sza, aby prowadzić „niezależną
politykę pokoju”. (P)
Zbliżenie
KOREA PÓŁNOCNA. Od 4 do
6 października w Korei Północ-
nej przebywał z wizytą chiński
premier Wen Jiabao. Wiadomo,
że głównym tematem rozmów
był północnokoreański program
atomowy. Dziś tylko Chińczykom
może udać się przekonać Ko-
reę, aby powróciła do rozmów
sześciostronnych na ten temat.
Phenian wycofał się z negocjacji
z USA, Koreą Południową, Chi-
nami, Japonią i Rosją w 2003

57

F E L I E T O N
ROMAN
KUŹNIAR
Ekonomiczne G20
U
jawnienie przez Iran
informacji o budowie
drugiego obiektu wzbo-
gacania uranu i teatralne
wystąpienie przywód-
ców USA, Francji i Wielkiej Brytanii
przesłoniło inne, o wiele ważniejsze
wydarzenie, które odbywało się w tym
samym czasie w Pittsburgu. Chodzi
oczywiście o spotkanie G20. Kilkana-
ście tygodni temu, po słabym szczycie
G8 w Acquilla, pisałem na łamach
„PZ” w felietonie „Jałowe G8”, że za-
pewne było to ostatnie spotkanie w tym
składzie.
O sprawach gospodarki światowej
nie można poważnie rozmawiać bez
udziału Chin, Indii czy Brazylii. I to
się potwierdziło. Zebrani w Pittsbur-
gu przywódcy 19 państw oraz szef
Komisji Europejskiej postanowili, że
to forum przejmie rolę G8. W ten spo-
sób doszło do narodzin nowej formy
składającej się na global governance,
czyli formuły porozumiewania się
najważniejszych uczestników spo-
łeczności międzynarodowej w spra-
wach gospodarczych. To nie jest go-
spodarczy dyrektoriat świata, bo też
wpływy rządów na globalne procesy
gospodarcze są w najlepszym razie
połowiczne. Rynki i kapitały pozosta-
ją w rękach prywatnych. Rządy mogą
starać się ujmować przepływy han-
dlowe i kapitałowe w jakieś reguły
i czynią to, lecz wielki biznes ma sta-
łą skłonność, niczym wezbrana rzeka,
do rozrywania tam lub przelewania
się nad nimi. Zbyt daleko idące regu-
lacje mogą natomiast zamienić rze-
ki w jałowe, pozbawione
życia kanały.
Uczestni-
cy nowego
58 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
Powiększenie
Uczestnicy nowego forum od początku
starają się szybko wprowadzić w życie wnioski,
które wypływają z lekcji światowego kryzysu.
forum od początku starają się uzgodnić
i szybko wprowadzić w życie wnioski,
które wypływają z lekcji światowego
kryzysu, zapoczątkowanego załama-
niem rynków finansowych w Stanach
Zjednoczonych we wrześniu 2000 roku.
Zgodzono się na tak daleko idącą koor-
dynację swych polityk ekonomicznych
i finansowych, jakiej do tej pory nie by-
ło. Zaskakująca jest zwłaszcza zgoda na
dokonywanie przeglądów poszczegól-
nych polityk gospodarczych przez po-
zostałych członków G20 pod kątem ich
wewnętrznej równowagi.
Chodzi w szczególności o lepszą
równowagę pomiędzy eksportem i im-
portem oraz kontrolowanie zadłużenia
wewnętrznego i zewnętrznego. Intencją
takiego zobowiązania jest uniknięcie
w przyszłości sytuacji, z którą mieliśmy
do niedawna do czynienia. Tani chiński
eksport zalewał rynek Stanów Zjedno-
czonych, które z kolei na różne sposoby
zadłużały się w Chinach mających gi-
gantyczne nadwyżki bilansu (i rezerw)
i finansujących tą drogą konsumpcyjne
rozpasanie w Ameryce. Jedni (Amery-
kanie) będą odtąd więcej oszczędzać,
drudzy (Chińczycy) będą więcej konsu-
mować, a nie zaciskać pasa w celu mak-
symalizacji eksportu i nadwyżki w bi-
lansie. Ten proces krytycznego przyglą-
dania się politykom gospodarczym
uczestników G20 ma się odbywać pod
nadzorem Międzynarodowego Fundu-
szu Walutowego.
Spore zmiany zostały tak-
że uzgodnione
w odniesieniu do sektora bankowego, którego
bezgraniczna żarłoczność doprowadziła do zała-
mania na rynkach finansowych w USA i Europie
(z chwalebnym wyjątkiem Polski i kilku innych
krajów).
Będą więc ograniczenia w wysokości premii
wypłacanych menedżerom instytucji finanso-
wych, które z kolei będą miały obowiązek utrzy-
mywania zwiększonych rezerw (finansowych
poduszek amortyzujących zakłócenia w płynno-
ści, na przykład w razie niewypłacalności wiel-
kich pożyczkobiorców). Wreszcie zgodzono się
przyjąć surowe regulacje dotyczące instrumen-
tów finansowych wielkiego ryzyka. Jak pamięta-
my, ujawnienie braku realnej wartości tych pa-
pierów, będących przejawem skrajnej finansowej
hucpy, zapoczątkowało krach w Nowym Jorku.
Ponadto, Chiny i inne wschodzące gospodarki
dostaną większe prawo głosu w Funduszu Walu-
towym i Banku Światowym. W sferze gospodar-
czej doszło zatem do uznania przez wielkich no-
wego rozkładu sił. Ciekawe, ile czasu zajmie im
uznanie tego w sferze politycznej i uzgodnienie
długo odwlekanej reformy Rady Bezpieczeń-
stwa Narodów Zjednoczonych. 
TO NIE JEST
GOSPODARCZY
DYREKTORIAT ŚWIATA
 HORYZONTY
HORYZONTY HORYZONTY MAŁGORZATA
SCHWARZGRUBER
Piekielne
fantazje Boscha
„Polacy walczyli, na Boga, lepiej niż my”, pisał o powstaniu
warszawskim 22-letni porucznik niemieckiej armii.
B
ohaterscy powstańcy i barba-
rzyńcy z Wehrmachtu – taki ob-
raz sierpniowych dni 1944 roku
w Warszawie wyłania się z li-
stów Petera Stöltena do rodzi-
ców, sióstr, narzeczonej. Opisywał w nich
przebieg powstania i swoje wrażenia. Na tę
korespondencję przypadkiem trafiła niemiec-
ka historyczka Astrid Irrgang i opublikowała
ją w pracy doktorskiej.
PIĘĆ LAT LISTÓW
Kim był człowiek, który docenił odwagę i siłę
woli powstańców, uważający walczących po dru-
giej stronie barykady rówieśników nawet za bo-
haterów? Peter Stölten (rocznik 1922), jeden
z osiemnastu milionów żołnierzy służących
w Wehrmachcie, wychował się w Berlinie wraz
z dwiema młodszymi siostrami w protestanckiej
mieszczańskiej rodzinie. Chciał zostać mala-
HORYZONTY
Redaktor działu ANNA DĄBROWSKA
rzem, ale wojna pokrzyżowała te plany. Jako
świeżo upieczony maturzysta zgłosił się na
ochotnika do wojska. Jak sam mówił, trochę
w nadziei na przygodę, ale też z poczucia obo-
wiązku. Poszedł w ślady ojca Wilhelma, który
był żołnierzem, uczestnikiem I wojny świato-
wej. W armii Peter doszedł do stopnia porucz-
nika. Walczył na najważniejszych frontach
II wojny – brał udział w napaści Niemiec na
ZSRR, stacjonował w Normandii podczas lądo-
wania aliantów (przeżył jako jedyny oficer swo-
jej kompanii), a także w Warszawie w okresie
powstania warszawskiego.
Przez pięć lat pisał listy. W ten sposób doku-
mentował swoje wojenne życie i walki niemiec-
kiej armii. Z tej lektury widać, jak początkowy
zapał młodego chłopaka do „wojennej przygo-
dy” ustępuje miejsca coraz bardziej powszednie-
jącemu poczuciu zagrożenia. Zafascynowany
walką maturzysta zmienia się w zaangażowane-
go oficera, który wykonuje rozkazy przełożo-
nych, ale ich nie ocenia. Później staje się pełnym
zwątpienia, gotowym na śmierć żołnierzem.
Gdy o piątej po południu 1 sierpnia 1944 roku
wybuchło powstanie warszawskie, Heinrich
Himmler informował Hitlera: „Akcja Polaków
jest dobrodziejstwem. Wykończymy ich (…).
Warszawa zostanie zlikwidowana, a to miasto
(…), stolica narodu, (…) które przez 700 lat
wstrzymywało nas w naszym dążeniu na wschód,
(…) przestanie istnieć”. Według niemieckich
planów z 1940 roku, obszar stolicy Polski miał
być zredukowany o jedną dziesiątą, a liczba
mieszkańców – o jedną czwartą. Hitler chciał,
żeby Warszawa stała się drugorzędnym, prowin-
cjonalnym miastem.
Z listów Petera Stöltena przebija podziw dla
Polaków i niechęć do kolegów z kompanii, żoł-
nierzy SS, których nie cenił wysoko. Dostrzegał
wysoką kulturę warszawiaków, zachwycał się
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 59
 P O W R Ó T
wystrojem wnętrz w mieszkaniach, co
zauważał mimo zniszczeń.
„Wkrótce miasto spłonie. Już teraz
wszystko jest zdemolowane. Po kolana
grzęźnie się w domowych sprzętach,
śmieciach, skorupach naczyń i bru-
dzie! Niewyobrażalne, wstrząsające
spustoszenie. (...) Od wczoraj mieszka-
my obok elektrowni. Często widzia-
łem tu mieszkania o wysokim standar-
dzie i piękne, nowoczesne meble. Wy-
daje się, że małe, głównie słowiańskie
narody mają w tym kierunku pewien
szczególny zmysł. Może to znak ich
wielkiej przyszłości? Niemcy oczywi-
ście nie potrafią im dotrzymać kroku,
podobnie jak stara Francja. Policja
puszcza z dymem ostatnie nienaruszo-
ne kamienice. O SS nie chcę pisać. To
zbieranina ludzi na specjalnych pra-
wach”, pisał do rodziców 16 września
1944 roku.
Walcząc z powstańcami, którzy byli
jego rówieśnikami, Peter doceniał ich
odwagę oraz wolę walki. Przerażały go
obrazy zniszczeń. Pisał o tym do narze-
czonej 23 września 1944 roku. „Dziś
przedzierałem się wzdłuż Wisły, docie-
rając do naszych przednich linii. Obra-
zy te trudno zapomnieć. Wśród ruin do-
mów na odcinku operacyjnym jednej
kompanii na jednego zabitego żołnierza
przypadało dziesięć trupów mieszkań-
ców, mężczyzn i kobiet. Cuchnące, po-
kurczone zwłoki. Ze zgliszcz i ruin ział
nieprawdopodobny odór. Jakie piekiel-
60 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
PO KAPITULACJI
powstańcy
maszerowali
równym krokiem,
czwórkami,
bez rozpaczy,
nieugięci
w narodowej
dumie.
ne fantazje namalowałby Bosch, gdyby
to wszystko zobaczył?”.
Chociaż jako żołnierz wiele razy
ocierał się o śmierć, dostrzegał bezsen-
sowność zniszczeń. Wzruszyła go foto-
grafia dziecka znaleziona w ruinach
i nie pozostał wobec niej obojętny.
24 września donosił w liście siostrze:
„W stojących jeszcze kamienicach brnie
się po zdemolowanych mieszkaniach
niczym w błocie po kolana. Wszystko
zostało bezsensownie zniszczone
i szczęka pod stopami. Pomimo zgliszcz
można zobaczyć, jak żyli tu ludzie, a po
rozrzuconych wyrobach rzemieślni-
czych i dziełach sztuki – ich wysoką
kulturę osobistą. Ale nic tak nie chwyta
za serce, jak porzucona fotografia dziec-
ka o blond włosach z loczkami. Daj Bo-
że, by nic mu się nie przytrafiło”.
Peter walczył na wielu frontach, ale
dopiero Warszawa pokazała mu praw-
dziwe oblicze wojny pod koniec wrze-
śnia 1944 roku. „Pisząc do ojca, wspo-
mniałem o dziewczynie, o której się
mówiło w naszej kompanii. Nigdy jej
nie widziałem, znam ją jednak z opo-
wiadań. (...) Kiedy zdobywano bank
emisyjny, od wielu dni sztukasy, działa
przeciwlotnicze, moździerze, gazy za-
palające używane były do zdobywania
tego jednego budynku. Kiedy szereg
działek szturmowych z lufami na wyso-
kości piersi człowieka podjechał pod
same piwnice, większa część ludzi pod-
dała się. Wychodzili w strachu. Pełzali
po ziemi wśród gwizdu granatów nad ich głowa-
mi, błysku strzałów i huku działek szturmowych,
skamląc jak opętani. Ta dziewczyna stała wypro-
stowana, ze spokojnym, poważnym wyrazem
twarzy, lekko tylko kiwając głową nad tym sza-
lonym zachowaniem, wywołanym strachem
o życie znajomych i obcych. Stała w ogniu,
w obłąkaniu, nietknięta” (z listu do narzeczonej,
28 września 1944 roku).
WALCZYLI BOHATERSKO
Peter Stölten przyznaje, że powstańcy nie za-
służyli na porażkę, bo walczyli o wiele lepiej niż
Wehrmacht. W liście do ojca, napisanym na po-
czątku października, opisuje kapitulację Warsza-
wy: „Była bez wątpienia przeżyciem, jakie rzad-
ko trafia się w życiu. Usuwa w cień każdy teatr,
DLACZEGO każdą wielką tragedię. Polacy otrzymali żołnier-
tak trudno skie, honorowe warunki, na które zasłużyli sobie
jest dziś
autentycznym bohaterstwem w walce. Walczyli,
w Polsce zapytać
o sens tego na Boga, lepiej niż my. (...) Czy historia może
powstania, być sprawiedliwa? Tutaj nie. Czym jest naród,
aby nie narazić skoro mocarstwo zawsze go zgniecie?”
się na zarzut
(z listu do ojca, 5 października 1944 roku).
niedoceniania
godności ofiar? Stölten z podziwem pisze o powstańcach.
W liście do matki tłumaczy, że nie mogli oni wy-
grać tej nierównej walki, bo Niemcy mieli prze-
wagę i dysponowali o wiele większą siłą ognia.
W postawie Polaków dostrzega siłę ducha i ofiar-
ność, z żalem przyznaje, że tymi cechami nie mo-
gą poszczycić się jego koledzy.
„Jestem tam, gdzie kręci się kronikę «Wo-
chenschau», widziałem w tych dniach dramat
polskiej kapitulacji. Nie oszukujmy się: Warsza-
wa padła na skutek koncentracji naszej ciężkiej
broni, a nie dzięki odwadze różnych oddziałów,

PETER STÖLTEN przyznaje,
że Warszawa padła na skutek
koncentracji ciężkiej broni,
a nie dzięki odwadze
niemieckich oddziałów.
FOT. BUNDESARCHIV
nawet jeśli niektóre z nich bardzo dobrze walczy-
ły. Straty stanowią około połowy tych z kampa-
nii wrześniowej. Warszawa była księgą ludz-
kich namiętności: słabości, wzlotów, bestial-
stwa i szaleństwa. Powstańcy walczyli bohater-
sko. Gdyby Londyn, który wydawał polecenia
dotyczące nawet najdrobniejszych spraw, nie
rozkazał kapitulacji, długo jeszcze mielibyśmy
twardy orzech do zgryzienia. Przelałoby się jesz-
cze wiele krwi”.
„Powstańcy zasłużyli, by traktowano ich jak
żołnierzy. Cóż Polacy mogli poradzić na to, że
utracili państwowość, że nie mieli sił zbrojnych?
Ja także nie chciałbym żyć pod niemiecką admi-
nistracją. Po kapitulacji powstańcy maszerowali
równym krokiem, czwórkami, mijając zamaza-
ne, przepełnione bólem twarze kobiet, ubrani we
wszystkie możliwe części mundurów Wehr-
machtu i organizacji politycznych, z bronią goto-
wą do złożenia. Bez rozpaczy, nieugięci w naro-
dowej dumie. Wzorowo!” (z listu do matki,
16 października 1944 roku).
Peter wykonuje rozkazy przełożonych, ale nie
uzurpuje sobie prawa do ich moralnej oceny.
W jednym z listów do matki tak pisał o swojej
żołnierskiej służbie: „To jest po prostu konieczne
zło. Aby jako żołnierz coś osiągnąć, muszę we-
wnętrznie w tym uczestniczyć. Bądźcie szczęśli-
wi, że możecie trzymać się od tego z daleka”.
Peter Stölten spłonął w czołgu zniszczonym
przez Rosjan pod Olsztynem w styczniu 1945
roku.  się dla niego dramatycznym zwrotem. Po- zdają sobie jednak sprawę, jak wielką po-
Fragmenty listów porucznika PETERA STÖLTENA
przetłumaczone na polski są dostępne w książce
„Powstanie Warszawskie 1944”, wydanej przez
Wydawnictwo Polsko-Niemieckie w 1999 roku.
H O R Y Z O N T Y
Listy prawdy
Z ASTRID IRRGANG
o jej zainteresowaniach
II wojną światową
rozmawia MAŁGORZATA
SCHWARZGRUBER
POLSKA ZBROJNA: Jak trafiła Pani Czerwona czekała na Pradze na koniec
na listy Petera Stöltena? walk.
ASTRID IRRGANG: Gdy studiowałam
w Polsce, wspólnie z moim późniejszym pro- POLSKA ZBROJNA: Co sprawiło, że
motorem profesorem Berndem Martinem zainteresowała się Pani powstaniem war-
z Uniwersytetu Alberta-Ludwiga we szawskim i polską historią?
Freiburgu przygotowywałam pierwszą pol- ASTRID IRRGANG: Pytanie „dlaczego”
sko-niemiecką konferencję na temat po- związane z II wojną światową pozostaje dla
wstania warszawskiego. Poszukiwaliśmy Niemców kluczowe. Historycy znają do-
wówczas relacji żołnierzy Wehrmachtu brze fakty z tamtego okresu, ale pytania
z ich udziału w powstaniu. W archiwach dotyczące żołnierzy biorących udział
było niewiele materiałów na ten temat. w walkach pozostają bez odpowiedzi. Jak
Przypadkiem poznałam we Freiburgu oceniali wydarzenia, w których uczestni-
starszą kobietę, której brat uczest- W Polsce czyli? Czy czuli się winni? Czy
niczył w tłumieniu powstania. najbardziej wszyscy byli narodowymi socja-
Dowiedziałam się, że przez ca- pasjonuje mnie listami? Jak młody chłopak wy-
ły czas swojej służby w armii olbrzymie poparcie chowany w mieszczańskiej ro-
w latach 1940–1945 pisał li- ludności dla dzinie stawał się żołnierzem, któ-
sty. I ta korespondencja się za- powstańców ry mordował? W polskiej historii
warszawskich.
chowała. Udało mi się zdobyć najbardziej pasjonuje mnie olbrzy-
zaufanie rodziny i dostałam zgodę mie poparcie ludności cywilnej dla po-
na wykorzystanie listów w mojej pracy wstańców warszawskich, nawet gdy było
doktorskiej. Uznałam je za szalenie intere- wiadomo, że walka ta zakończy się przegra-
sujące, niepozbawione intelektualnej ną i bardzo wielu Polaków przypłaci ją ży-
refleksji nad wojenną rzeczywistością. ciem. Zastanawiam się, czy ta skłonność do
Miały różnych adresatów: rodziców, sio- poświęceń była wynikiem straszliwych lat
stry, najlepszego przyjaciela, narzeczoną okupacji, czy też może wynika z tradycji?
i chrzestnego. Dlaczego tak trudno jest dziś w Polsce zapy-
tać o sens tego powstania, żeby nie narazić
POLSKA ZBROJNA: Czy zaskoczyła Pa- się na zarzut niedoceniania godności ofiar?
nią ich treść? Są one pełne podziwu dla
odwagi, siły woli i ducha powstańców. POLSKA ZBROJNA: Czy dziś Niemcy
ASTRID IRRGANG: Byłam zdumiona, wiedzą więcej na temat powstania war-
jak silnie wpłynęło na Petera Stöltena szawskiego niż kilka lat temu?
powstanie warszawskie. Oczekiwałam ra- ASTRID IRRGANG: Ta tragedia polskiej
czej bardziej rzeczowego i trzeźwego po- stolicy nie jest powszechnie znana Niem-
dejścia, gdyż poprzednio zdobył doświad- com. Nawet były prezydent Niemiec
czenie na dwóch frontach – w Rosji, gdzie Roman Herzog, zaproszony w 1994 roku
spędził dwa lata, i w Normandii w czerw- do Polski na obchody 50. rocznicy wybu-
cu 1944 roku, gdy wylądowali tam alian- chu powstania warszawskiego, pomylił je
ci. Tymczasem to właśnie powstanie stało z powstaniem w getcie. Wszyscy Niemcy
dziwiał bohaterską odwagę Polaków, któ- noszą wobec Polski winę. 
rzy walczyli za „przegraną” sprawę. Wi-
Doktor ASTRID IRRGANG jest historykiem,
dział, że powstańcy nie mieli szans na pracownikiem naukowym Fundacji Badań
zwycięstwo bez pomocy aliantów, a Armia nad Narodem Niemieckim.
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 61
 Rycerskie sprawy
F E L I E T O N (40)
ZDZISŁAW NAJDER

Ksiądz Robak i Andrzej Kmicic mogliby być bohaterami

średniowiecznych rycerskich opowieści.

O odzyskanie honoru
G
łówny bohater „Potopu” jest
zapewne najbardziej popu-
larną postacią literatury pol-
skiej. Wygadany zawadiaka
z poczuciem humoru, „gorą-
ca głowa”, młody, a już wsławiony bitewny-
mi wyczynami, budzi od razu sympatię czy-
telników. Poznajemy go w chwili, kiedy za-
kochuje się na umór w ślicznej Oleńce
Billewiczównie i odtąd z zapartym tchem
śledzimy jego losy. Jest jedynym bohaterem
„Trylogii”, który się wewnętrznie głęboko
zmienia. Na początku opowieści traci cześć
– a potem mozolnie stara się ją odzyskać,
wraz z utraconym sercem ukochanej.
Ale w tej drodze od honoru utraconego
do odzyskanego pan Andrzej ma w litera-
turze polskiej ważnego poprzednika. Jest
nim Jacek Soplica, czyli ksiądz Robak,
bohater „Pana Tadeusza”. Warto się im obu
przyjrzeć.
Soplica,, z temperamentu i średnioszla-
checkiego pochodzenia podobny do
Kmicica,, został odtrącony jako kandydat
do ręki znacznie bogatszej od niego córki
stolnika Horeszki. Rozgoryczony, pod-
czas oblężenia zamku Horeszków przez
Rosjan staje po stronie najeźdźców i strze-
la do ojca ukochanej. Dopuszcza się po-
dwójnej zbrodni, zabójstwa i zdrady naro-
dowej. Skruszony, resztę życia poświęca
odkupieniu winy.
Kmicic ma na rękach znacznie więcej
krwi: pomordowanych mieszkańców Lubi-
cza, gdzie sobie „zaszaleli” jego pijani kom-
pani (postaci jak z filmu „The Dirty
Dozen”), i z zemsty wyciętych w pień
Butrymów w Wołmontowiczach. Obie zbrod-
nie są skutkiem ślepej lojalności wobec to-
warzyszy broni. Późniejsze sprzymierzenie
się z Bogusławem Radziwiłłem również
wynika z typowo feudalnej lojalności wa-
sala wobec wielmoży. Kiedy jednak
Radziwiłł odsłania swoje rzeczywiste ego-
istyczne i zdradzieckie oblicze, Kmicic
„budzi się” i rozpoczyna mozolną wojenną
wędrówkę dla odzyskania honoru.
Droga życiowa Soplicy zasługuje
na nasz szacunek, ale czytelnik nie
jest skłonny utożsamiać się z boha-
terem, którego zgubiła własna py-
cha. Kibicuje natomiast Kmicicowi,
który zawinił głównie popędliwo-
ścią (skądinąd przykład obu jest
ostrzeżeniem przed pijaństwem!)
i naiwnością. Obaj mogliby być bo-
haterami średniowiecznych rycer-
skich opowieści o zmazywaniu
plam na honorze. A ich losy poka-
zują, jak silnie polski etos rycerski
powiązany jest z chrześcijaństwem.
Droga Kmicica jest drogą pokuty
i odkupienia, a u jej kresu bohatero-
wi zostaje przywrócona cześć przez
króla, pomazańca bożego, co doko-
nuje się podczas mszy świętej
w Upicie. Jacek Soplica, ukrywa-
jący się pod kapturem skromnego
bernardyna kwestarza, własnym
ciałem broni potomka Horeszków
i na łożu śmierci uzyskuje wyba-
czenie człowieka, który go przez
wiele lat nienawidził.
Etos rycerski nie jest etosem reli-
gijnym. Ścisłe łączenie go z wiarą
chrześcijańską, w Polsce trwające do
końca XIX wieku, to w znacznym
stopniu nasza specjalność. Obo-
wiązki honoru okazują się zgodne
z obowiązkami chrześcijanina.
Twarde wymogi kodeksu nie
zmieniają się, ale zostają ser-
decznie obramowane nauką
o miłosierdziu. To ułatwia po-
wrót na łono wspólnoty. 
Etos rycerski
nie jest etosem
religijnym

62 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009


MARYNARZE wierzą, że wraki nie lubią
odwiedzin. Lista nurków, którzy z nich
nie wypłynęli, zdaje się to potwierdzać.
TOMASZ GOS
Wraki nie lubią odwiedzin
Na dnie Bałtyku może spoczywać od dwóch
do trzech tysięcy wraków. To gratka dla amatorów nurkowania.
N
iewiele jest rzeczy zwią-
zanych z morzem, które
tak pobudzają wyobraź-
nię, jak wraki statków
i okrętów. O tym, że nasz swojski Bał-
tyk kryje jeszcze wiele niespodzia-
nek, przekonała się ostatnio załoga
ORP „Lech”. Marynarze z tego okrę-
tu wspólnie z naukowcami z Central-
nego Muzeum Morskiego w Gdańsku
zbadali wrak osiemnastowiecznego
żaglowca, leżącego na dnie nieopodal
Półwyspu Helskiego. Ekipa nurków
głębokowodnych wydobyła znalezio-
ne wokół wraku między innymi ele-
menty takielunku, naczynie kamion-
kowe i dobrze zachowaną, szczelnie
zamkniętą butelkę wina lub piwa. Na-
ukowcom nie udało się jeszcze w stu
procentach potwierdzić, jaki trunek
znajduje się w butelce. Przekonali się
jednak, że zalegający na głębokości
83 metrów zabytek to jeden z lepiej
zachowanych drewnianych wraków
w rejonie Morza Bałtyckiego. Po-
twierdza to kapitan marynarki Robert
Pełnikowski, zastępca dowódcy ORP
„Lech”.
H O R Y Z O N T Y
Lista dobrze zachowanych wraków
może się niedługo powiększyć. Między
17 a 21 sierpnia załoga „Lecha” badała
szczątki kolejnego żaglowca, tak zwa-
nego książkowca. Kilka lat temu rybacy
zarzucili sieci w miejscu, gdzie znajdu-
je się ten wrak. Wyciągnęli wtedy w sie-
ciach stertę desek, a wśród nich prze-
moczoną okładkę książki, która w chwi-
lę później się rozpadła. Z tego powodu
zatopioną jednostkę nazwano „książ-
kowcem”. Wrak leży na głębokości
80 metrów. Obraz z sonaru wskazuje,
że jest to świetnie zachowany drewnia-
ny kadłub niewielkiej jednostki handlo-
wej. Najprawdopodobniej brygu z prze-
łomu XVIII–XIX wieku.
ZEGAR Z HEWELIUSZA
W umiejscowionej w mesie oficer-
skiej ORP „Lech” gablocie znajduje się
zegar z wraku promu „Jan Heweliusz”.
Wskazówki na nim zatrzymały się na
godzinie 5.12. Dokładnie o tej porze
prom wywrócił się do góry dnem. Zało-
ga „Lecha” brała udział w penetracji
„Heweliusza” i wydobywaniu z niego
ciał. „Gdy nurkowie wyciągali zwłoki
FOT. US DOD
kapitana, te zahaczały o wszystkie wystające
z kadłuba elementy. Wyglądało to tak, jakby ka-
pitan nie chciał opuścić statku”, wspominał ka-
pitan Robert Pełnikowski. Dodaje, że najwięk-
sze wrażenie zrobił na nim wrak niemieckiego
lotniskowca „Graf Zeppelin”. Ten potężny okręt
(ponad 262 metry długości) też jest świetnie
zachowany.
Na dnie Bałtyku leży legendarny niemiecki
statek pasażerski storpedowany w czasie
ABY WEJŚĆ II wojny światowej – MS „Wilhelm Gustloff”.
do wraku
na polskich Na jego pokładzie znajdowało się ponad 10 ty-
wodach sięcy osób. Uratowało się zaledwie kilkaset.
terytorialnych, Innym znanym wrakiem jest MS „Goya”, nie-
trzeba uzyskać miecki motorowy statek transportowy, którego
zgodę
odpowiedniego zatopienie w 1945 roku przez okręt podwodny
urzędu było także jedną z największych katastrof
morskiego. morskich w historii. Zginęło wówczas co naj-
mniej 6 tysięcy ludzi.
Kilka lat temu specjaliści z okrętu hydrogra-
ficznego ORP „Arctowski”, należącego do Dy-
wizjonu Zabezpieczenia Hydrograficznego MW
w Gdyni, odnaleźli wrak poszukiwanego od lat
statku pasażerskiego MS „Steuben”. Niemiecki
liniowiec, obok „Wilhelma Gustloffa” i „Goi”,
był trzecim bałtyckim „Titanikiem”. Dzięki uzy-
skanym obrazom sonarowym wraku załodze
„Arctowskiego” udało się ustalić, że jedna z tor-
POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 63
 P O W R Ó T
FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI
Literacka przepowiednia
Pisarz Morgan Robertson przepowiedział
zderzenie „Titanica” z górą lodową.
A merykański pisarz
Morgan Robertson
opublikował w 1898 ro-
tapialny. Nie ma na nim
jednak wystarczającej
liczby łodzi ratunkowych.
ku powieść „Futility”, W czasie swojej trzeciej
znaną także jako „The podróży, w kwietniu, ude-
Wreck of the Titan”. Opo- rza on w górę lodową
wiada ona o potężnym i tonie na północnym
okręcie pasażerskim Atlantyku.
zbudowanym w Anglii Podobieństwo do kata-
i nazwanym „Titan”, któ- strofy „Titanica” (która
rego uważano za nieza- wydarzyła się dopiero
ped uderzyła w dziób statku, a nie w rufę, jak do
tej pory uważano.
„Wilhelm Gustloff”, „Goya” i „Steuben” zo-
stały uznane za mogiły. Oznacza to, że nie moż-
na schodzić pod wodę w obrębie 500 metrów od
ich wraków. Niestety, ten zakaz to raczej poboż-
ne życzenie. Na stronach internetowych roi się
od ogłoszeń firm oferujących podwodne wypra-
wy. Nie wszystkie są legalne.
Aby wejść do jakiegokolwiek wraku na pol-
skich wodach terytorialnych, trzeba uzyskać zgo-
dę odpowiedniego urzędu morskiego. Jak to wy-
gląda w praktyce? „Bardzo często brakuje sto-
sownego pozwolenia. Kutry pseudorybackie
z nurkami na pokładzie opuszczają porty, płynąc
oficjalnie na połów ryb. Potem kotwiczą nad
znanymi sobie obiektami i nurkują, często bez
zachowania podstawowych zasad bezpieczeń-
stwa. Tak właśnie zginęli nurkowie, schodząc do
wraku «Goi». Wyszli na kutrze, który oficjalnie
dostał pozwolenie na połów ryb”, wspomina ko-
mandor porucznik Dariusz Beczek, szef pionu
radionawigacyjnego Dywizjonu Zabezpieczenia
Hydrograficznego MW (były dowódca ORP
„Arctowski”).
Na morskim terytorium obcego państwa nie
wolno prowadzić nawet tak zwanego trałowa-
nia hydroakustycznego, dzięki któremu uzy-
64 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I

Zasada:
„jak nie twoje,
to nie bierz”,
na morzu bardzo
często przestaje
obowiązywać.
w 1912 roku) jest ude-
rzające. Długość, wypor-
ność i liczba pasażerów
„Titana” są prawie iden-
tyczne jak w przypadku
„Titanica”. Miesiąc i miej-
sce katastrofy również
się zgadzają. Nawet na-
zwa literackiego statku
przywołuje skojarzenia NA MORSKIM TERYTORIUM obcego państwa nie wolno
prowadzić nawet tak zwanego trałowania hydroakustycznego,
z prawdziwym.  dzięki któremu uzyskuje się obrazy sonarowe dna.
skuje się obrazy sonarowe dna oraz zalegają-
cych na nim obiektów. O tym, jak bardzo Szwe-
dzi przestrzegają tego przepisu, przekonał się
komandor podporucznik Artur Grządziel,
dowódca ORP „Arctowski”. „Byliśmy ostat-
nio na wodach terytorialnych Szwecji”, opo-
wiada. „Zmniejszyliśmy prędkość do pięciu
węzłów i od razu skontaktowali się z nami
przez radio pracownicy szwedzkiej kontroli
ruchu statków. Spytali, czy przypadkiem nie
wykonujemy pomiarów hydrograficznych.
Oficer wachtowy odpowiedział, że nie. Wyja-
śnił, że idziemy zgodnie z planem rejsu i mu-
sieliśmy zwolnić, żeby być na miejscu o odpo-
wiednim czasie”.
WŁASNOŚĆ BAŁTYKU
Zasada: „jak nie twoje, to nie bierz”, na morzu
(a może raczej w morzu) bardzo często przestaje
obowiązywać. Penetracje wraków są na porząd-
ku dziennym. Tymczasem wyciągnięcie z Bałty-
ku czegokolwiek bez zgody urzędu morskiego
jest kradzieżą. „Na zatopionym w czasie wojny
ORP «Wicher» urząd morski kilkanaście lat te-
mu dokonał inwentaryzacji rzeczy znajdujących
się w jego wnętrzu. Dzisiaj nic już z tego nie ma.
Wszystko, co można było wynieść, zostało wy-
niesione. Tak jest niestety z większością zatopio-
PRACOWNIK
Centralnego
Muzeum Morskiego
Iwona Pomian
zabezpiecza
podwodne znaleziska.
C O M M E N T
Komandor podporucznik ARTUR GRZĄDZIEL,
dowódca ORP „Arctowski”:
Z auważyliśmy kiedyś na monitorze
obraz sonarowy z widocznym na nim
okrętem podwodnym leżącym na dnie
Bałtyku. Obraz był na tyle wyraźny, że nie
można było mówić o pomyłce. Myśleli-
śmy, że to wrak, bo nasze jednostki nie
pływały w tym miejscu. Wróciliśmy tam
po kilku dniach i okazało się, że zatopio-
nego okrętu już nie ma.
FOT. MW RP
nych jednostek”, ubolewa komandor porucznik
Dariusz Beczek.
Chociaż przejrzystość wody w Bałtyku jest
słaba, akwen przyciąga wielu amatorów pod-
wodnych wrażeń. „Dzieje się tak z kilku
względów. Istotna jest bliskość i stosunkowo
niewielkie koszty wyprawienia się na wodę,
zwłaszcza z nieprofesjonalną ekipą. Ponadto
zalegające na dnie płytkiego morza, na głębo-
kości kilkunastu czy kilkudziesięciu metrów,
wraki wydają się dostępne nawet dla nurków
amatorów. W porównaniu z «Titanikiem»,
który spoczął prawie cztery kilometry pod po-
wierzchnią wody, może wydawać się, że pene-
tracja łupów na dnie płytkiego Bałtyku to ła-
twizna, ale tak nie jest. Poza tym wiele wra-
ków cieszących się zainteresowaniem leży
z dala od linii brzegowej, co utrudnia kontrolę
jednostek je penetrujących”, zauważa koman-
dor porucznik Marek Czarnecki, szef szkole-
nia Dywizjonu Zabezpieczenia Hydrograficz-
nego MW (były dowódca okrętu hydrograficz-
nego ORP „Heweliusz”).
Marynarze wierzą, że wraki nie lubią odwie-
dzin. Lista nurków, którzy z nich nie wypłynęli,
zdaje się to potwierdzać. Warto o tym pamiętać,
zanim zdecydujemy się zabrać Bałtykowi coś, co
już od dawna należy tylko do niego. 
 H O R Y Z O N T Y

P o s ł u ż b i e
 Nie przegap
 Warto
 Niezłe
 Nie warto

GRA 

Western po polsku
T echland, rodzimy produ- grywką również nie będą roz-

FOT. DAWID SKOBLEWSKI

cent gier komputero-
wych, postanowił wydać ko-
lejną część popularnego
FPS-a, którego akcja dzieje
się na Dzikim Zachodzie.
Najmocniejszym atutem pro-
 gramu jest historia. Fabuła
toczy się kilkanaście lat
WYSTAWA Totalitaryzm przed wydarzeniami z pierw-
szej części gry. Ray oraz jego
czarowane. Rozbudowany
został bowiem system osłon
przy użyciu poszczególnych
elementów terenu. Dostęp-
ny jest szeroki wachlarz bro-
ni. W grze nie zabrakło rów-
nież legendarnych pojedyn-
ków na rewolwery. W zasa-
dzie jedyną wadą programu
jest zbyt wielu przeciwników.

W Domu Spotkań z Historią można

obejrzeć wystawę „Oblicza tota-
litaryzmu”, przygotowaną przez Ośro-
dek Karta. Ekspozycję podzielono na
kilkanaście części, przedstawiających
rewolucję 1917 roku, wojnę polsko-
-bolszewicką, wydarzenia związane
z wielkim terrorem w ZSRR, powsta-
nie III Rzeszy. Przybliżono również
okres sojuszu obu państw totalitar-
nych, ich późniejszą walkę między so-
bą, Holokaust, koniec nazizmu i dal-
szą historię ekspansji komunizmu.
Na wystawie znalazły się teksty źró-
dłowe (fragmenty dokumentów, listów,
zapisy przemówień), fotografie, filmy
archiwalne, sowieckie i nazistowskie
plakaty propagandowe oraz nagrania
brat Thomas – dwa „wście-
kłe psy” – walczą w wojnie
secesyjnej po stronie konfe-
Poza tym wierzchowce poru-
szają się sztywno i są bardzo
wytrzymałe na ostrzał. To
przemówień. Dzięki temu, że oficjalne deratów. Po klęsce wojsk Po- jednak nieliczne wpadki
dokumenty zestawiono z relacjami łudnia obaj dezerterują twórców tej gry. (AW) 
świadków wydarzeń, pokazano trage- i uciekają na rodzinną far-
dię ofiar systemów totalitarnych. Na mę. Tam pojawia się szansa „Call of Juarez: Więzy
wystawie znajdują się bowiem wspo- zdobycia azteckiego złota. Krwi”, Techland, 2009
mnienia nie tylko polskich świadków, W czasie zabawy gracz bę-
lecz także Ukraińców, Rosjan, Żydów dzie mógł napawać się pięk-
i Niemców. (AWIS)  nem genialnej muzyki, skom-
ponowanej przez Pawła
Dom Spotkań z Historią, ul. Karowa 20, Błaszczaka, i nasycić wzrok
Warszawa. Wystawę można oglądać niezwykłymi widokami suro-
do 17 stycznia 2010 roku. wej krainy Apaczów. Osoby
zainteresowane głównie roz-

 właśnie naciski Hitlera, żeby obecnie, że Hitler miał jakiś plan
KSIĄŻKA
Beczka prochu Gdańsk przyłączyć do Rzeszy,
stał się bezpośrednią przyczyną
(choć lepiej byłoby powiedzieć
czy dokładniejszy projekt podbo-
ju świata, w którym Polska była
pierwszym etapem na drodze ku
Dziesięć dni przed wybuchem II wojny – pretekstem) tego międzynaro-
dowego konfliktu. Richard Overy,
jakiemuś przyszłościowemu nie-
mieckiemu imperium globalne-
światowej to taniec nad przepaścią. wybitny brytyjski historyk, mu. Z ostatnich badań wynika
w książce „1939 – nad przepa- raczej, że nie wiedział wówczas

H erbert George Wells, an-

gielski powieściopisarz, je-
den z prekursorów literatury
science fiction, w 1933 roku
w książce „The Shape of Things
to Come” („Kształt rzeczy przy-
szłych”), przedstawił wizję świa-
ta na przestrzeni nadchodzą-
cych pięćdziesięciu lat. Przepo-
wiedział, że w styczniu 1940 ro-
ku w Europie wybuchnie „ostat-
nia wojna”, która rozpocznie się
od drobnego incydentu w Gdań-
sku. Według Wellsa, na dworcu
polski Żyd poprawi sobie pęk-
niętą sztuczną szczękę. Prze-
chodzący obok Niemiec uzna to
za obraźliwy gest w stosunku do
przedstawiciela III Rzeszy i za-
strzeli polskiego obywatela. To
wydarzenie miało być iskrą, od
której eksploduje europejska
„beczka prochu”. Jak napisał
Wells: „Napięcie osiągnęło taki
poziom, że katastrofa zdawała
się nieść ulgę. Europa teraz mo-
gła rozszarpać się sama”. Jakże
prorocze okazały się jego słowa.
Genezy wybuchu II wojny świato-
wej nie można oczywiście spro-
wadzić do zastrzelenia polskie-
go obywatela na dworcu, ale to
ścią” pokazuje „wojnę nerwów”,
która rozegrała się w 1939 roku
między mocarstwami – od
dokładnie, co zrobić z podbitą
Polską, a wizja nowego niemiec-
kiego imperium w Europie Środ-
24 sierpnia, czyli od podpisania kowej i Wschodniej była tworzo-
paktu Ribbentrop-Mołotow, do na niemal na kolanie”. Co skłoni-
3 września, kiedy Francja i Wiel- ło zatem polityków Francji i Wiel-
ka Brytania wypowiedziały Niem- kiej Brytanii do włączenia się
com wojnę. Według Overy’ego w ten prowincjonalny konflikt?
wówczas była jeszcze szansa na Chcieli przyjść z pomocą sojusz-
porozumienie z Niemcami, nikowi? A może raczej zrobili to
a „pogłoski o wahaniach Hitlera pod „groźbą rozpadu świata
budziły zarówno nadzieje, jak – ich świata”. (AWIS) 
i poczucie niepewności”.
Wówczas Führer nie dążył za Richard Overy,
wszelką cenę do wojny powszech- „1939 – nad przepaścią”,
nej. „Niewielu historyków sądzi W.A.B. 2009

POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009 65


F E L I E T O N
MAREK PRZYBYLIK
Dzień po dniu jesteśmy bombardowani niezwykle ważnymi
informacjami, wnikliwymi komentarzami, które już po paru dniach
odchodzą w zapomnienie, choć miały mieć znaczenie historyczne.
Przyroda robi swoje
esień nas dopadła. Rolnicy kończą
wykopki, kopcują ziemniaki i sieją
oziminy. Rybacy spieszą się, żeby
wyłowić ryby, nim nadejdą sztormy.
Drogowcy pracują, aby wybudować
nam dłuższe autostrady przed terminem. Jed-
nym słowem – dzień w dzień dzieją się wokół
nas rzeczy ważne lub bardzo ważne, decydują-
ce o tym, co nas spotka w nieodległej przy-
szłości.
Rytm przyrody nie znajduje jednak swego
miejsca w mediach. Te zajmują się kwestiami,
które według redaktorów są
podobno ważne, bar-
dzo ważne,
66 POLSKA ZBROJNA NR 41 | 11 PAŹDZIERNIKA 2009
Bez kamuflażu
niezwykle ważne i każde z przedstawianych moralności opowiadał coś o nieletniej prosty-
wydarzeń ma swoją wagę historyczną. Media tutce, śmiało wspierając niedawnego wicepre-
dostarczają nam codzienną porcję wiadomości miera o nieznanym już nazwisku, którego kie-
niezwykłych – każdego dnia dowiadujemy się, dyś rozbawiła możliwość zgwałcenia kogoś
że to, co jeszcze wczoraj zaprzątało naszą uwa- takiego. Dyskusja stawała się gorąca, gdy za-
służony agent Tomasz M. omotał kolejną nie-
gę, teraz jest nieistotne. Trzeba zająć się rozwa-
żaniem wydarzeń dzisiejszych i przygotować na wiastę, która trafiła do aresztu. Wywoływało
to, co wstrząśnie nami jutro. to sensację, gdyż przydybana była wcześniej
Z wakacyjnej beztroski wpadliśmy w goni- żoną słynnego aktora, który teraz powiadamia
twę wydarzeń, w której jesteśmy bombardowa- społeczeństwo, że nie ma z nią już nic wspól-
ni newsami. Liczymy zarządy telewizji publicz- nego. Za co dokładnie Weronikę M.-P. posa-
nej, a zaraz potem potępiamy rzecznika praw dzono, nie wiemy.
obywatelskich za naganny stosu- Jeszcze zachwycaliśmy się talentami
nek do feministek. Za- Tomasza M., kiedy gruchnęła wiadomość
nim wyrobiliśmy o dwóch (też utalentowanych) politykach wyso-
sobie na ten te-
kiej rangi, którzy mieli wspierać podejrzane in-
dywidua zarabiające na hazardzistach. Czy im
coś załatwili, czy nie, dokładnie nie wiadomo,
ale przy okazji obaj się rozgadali. Jeden
oświadczył, że chcącym sprowadzić go na złą
drogę kolegom hazardzistom chodziło o to,
żeby nasze państwo na niedobrej ustawie nie
straciło. Drugi natomiast bez większego zaże-
nowania oświadczył, że zdarzało mu się pod-
pisywać ważne urzędowe pisma, chociaż nie
mat zdanie, musie- wiedział, o czym one traktują. Do tego wszyst-
liśmy, z powodu za- kiego wypada dodać, że można było w tym
trzymania w Szwaj- czasie postawić parę groszy i wygrać 40 milio-
carii sławnego reży- nów. Tak rozpaliło to umysły społeczeństwa,
sera, wysłuchać opi- że nie zauważyło ono sukcesu rządu, który za
nii wybitnych blisko 8 miliardów odbił z obcych rąk PZU.
twórców na te- Tak godzina po godzinie, dzień po dniu jeste-
mat wyższości śmy bombardowani niezwykle ważnymi wie-
polskiego prawa ściami, wnikliwymi komentarzami, celnymi
nad amerykań- analizami wydarzeń, które już po paru dniach
skim. Przy okazji odchodzą w zapomnienie, choć miały mieć
autorytet od znaczenie historyczne. Wystarczy jednak
odejść od telewizora, aby zaobserwować, że
bez względu na te denerwujące
Wystarczy odejść okoliczności, przyroda robi swo-
je. Babie lato jak co roku,
od telewizora, aby grzyby rosną, ryby nadal bio-
zaobserwować, że bez rą, klucze ptaków przelatują
względu na niezwykłe jak przelatywały, jesienne
liście tradycyjnie się złocą.
wiadomości, przyroda A poza tym nic na działkach
robi swoje się nie dzieje. 