Finansijska Matematika 1

Dragan Vugdelija
Otilija Sedlak
FINANSIJSKA I AKTUARSKA MATEMATIKA

- osnovni koncept za nastavu -
Subotica
2008.
I DEO
FINANSIJSKA MATEMATIKA
SADRAJ I DELA
1. PROCENTNI I PROMILNI RAUN
2. INTERESNI (KAMATNI) RAUN
2.1. Pojam interesa i kapitalisanja
2.2. Prost interes
2.3. Sloen interes
3. ESKONTOVANJE MENICA
4. KAMAENJE I DISKONTOVANJE VIEKRATNIH PERIODINIH
PLAANJA (Ulozi i rente)
5. AMORTIZACIJA ZAJMOVA
5.1.Anuiteti jednaki
5.2. Anuiteti razliiti
5.2.1. Otplate jednake
5.2.2. Anuiteti se menjaju po aritmetikoj progresiji
5.2.3. Anuiteti se menjaju po geometrijskoj progresiji
5.2.4. Anuiteti heterogeno (nepravilno) razliiti ili proizvoljno odreeni
5.3. Konverzija zajmova
1. Procentni i promilni raun

Srazmerni raun pomou koga direktan odnos dve veliine (tekue i bazne, dela i celine) izraavamo
tako to jednu od veliina (baznu, odnosno celinu) uzimamo kao 100 odnosno 1.000 jedinica
nazivamo procentni odnosno promilni raun.
Poimo do sledeih dogovora:
1% = 1/100 = 0,01;
6% = 6 1/100 = 6/100 = 0,06;
o
1 /oo = 1/1.000 = 0,001;
o
6 /oo = 6 1/1.000 = 6/1.000 = 0,006.
Prema ovim dogovorima odnos broja 180 i 9.000 moemo prikazati ovako:
2 : 100 = 0,02 : 1 =
2%:100%
180 : 9.000 =
20:1.000
20
:
1
.
000
=
0
,
002
:
1
=
20
Uoptimo ovaj primer i napiimo sledeu proporciju:

P : G = p : 1 G : P = 1 : p P = pG

(1)
G je oznaka za baznu veli inu, celinu ili tzv. istu glavnicu;

P je oznaka za tekuu veli inu, deo ili tzv. procentni (promilni) prinos;
p je oznaka za tzv. procentnu (promilnu) stopu, i predstavlja tekuu veli inu na 1 jedinicu bazne veliine
(glavnice), p se po elji i potrebi moe prikazati u obliku s/100 ili s/1.000, pa tada s predstavlja prinos (tekuu
veli inu) na 100 odnosno 1000 jedinica glavnice (bazne veliine).
Iz ove injenice i dolazi naziv "procentni" odnosno "promilni" raun.

Proporcija (1) slui za tzv. procentni (promilni), raun od sto, (hiljadu) jer pretpostavlja rad sa tzv.
istom glavnicom. Meutim, u praksi se javljaju i sluajevi kada je data ili se pretpostavlja glavnica
zajedno sa prinosom ili glavnica po odbitku prinosa. Za takve sluajeve jednostavno formiramo
izvedene proporcije (polazei od (1)) poznate pod nazivom proporcije za procentni (promilni) raun
vie i nie sto (hiljadu).
G : 1
(G P) : (1 p) =
P : p
(2)
Iz (2) se po potrebi mogu dobiti:

P=
p( G P)
1 p
(3)
G=
G P
1 p
(4)
2. Interesni (kamatni) raun

2.1. Pojam interesa i kapitalisanja
Interesni ili kamatni raun je srazmerni raun zasnovan na procentnom raunu, a od njega se
razlikuje po tome to ukljuuje i vreme kao faktor. Interesni raun se koristi u poslovima regulisanja
kreditnih odnosa koji nastaju izmeu dunika i poverioca.
Interes ili kamata je naknada koju dunik plaa poveriocu za korienje pozajmljenog novca na
odreeno vreme. Interes se moe obraunavati dekurzivno i anticipativno.
Dekurzivno obraunavanje interesa se obavlja krajem perioda, za protekli period (unazad), na
raniju (diskontovanu) vrednost, kao istu glavnicu, pa je stoga kasnija (ukamaena) vrednost uveana
glavnica.
Odnos ranije i kasnije vrednosti pri dekurzivnom obraunavanju interesa moemo, u svrhu boljeg
razumevanja, ematski prikazati na tzv. vremenskoj liniji kojom predstavljamo samo jedan
obraunski period (Slika 1).
Slika 1
Proces kamaenja
Raun "od sto"

Raun "vie sto"
Proces diskontovanja
G
I
G+I
je oznaka za istu glavnicu;

je oznaka za interes ili kamatu;
je oznaka za uveanu glavnicu (glavnicu uveanu za interes).
Anticipativno obraunavanje interesa se obavlja poetkom perioda, za period unapred, na kasniju

vrednost kao istu glavnicu, pa je stoga ranija vrednost umanjena glavnica (Slika 2).
Slika 2
Proces kamaenja
Raun "nie sto"

Raun "od sto"
Proces diskontovanja
Kada je re o dunikopoverilakim odnosima izmeu privrednih i drugih subjekata treba rei da se
kamata obraunava u odreenim vremenskim intervalima (npr. godinje) ili po isteku perioda
kamaenja koji je ugovoren. Kamata se, zavisno od propisa ili dogovora, po obraunu ili isplauje
posebno u dogovorenom roku ili se pripisuje glavnici radi daljeg kamaenja.
Postupak obrauna kamate i njenog pripisivanja glavnici naziva se kapitalisanje. Pojam kapitalisanja
se u praksi komplikuje zbog razliitih varijanti zadatih (propisanih, ugovorenih ili dogovorenih)
kamatnih stopa o emu e u nastavku biti rei detaljnije.
Obraun kamata, bez obzira da li se vri dekurzivno ili anticipativno, mora biti zasnovan na sledeim
principima:
1) Princip zajednikog roka, to znai da novani iznosi, ili druge veliine koje se koriste umesto
njih, radi uporedivosti moraju biti svedeni (kamaenjem ili diskontovanjem) na isti rok.
2) Princip ekvivalencije odnosno jednakosti uplata i isplata svedenih na isti rok.
Oblast matematike koja za predmet izuavanja ima interesni raun i modalitete njegove primene
nazivamo finansijska matematika. Primetimo da zadatak finansijske matematike nije odreivanje
uslova uspostavljanja dunikopoverilakih odnosa, ve korektno matematiko reavanje problema
nastalih u dogovoreno (ugovoreno) ili zakonski uspostavljenim dunikopoverilakim odnosima.
2.2. Prost interes

Interes koji se svakog perioda rauna na istu glavnicu je konstantna veliina i naziva se prost
interes.
U svrhu formiranja odgovarajuih obrazaca za obraun kamate, uvodimo sledee oznake:
je oznaka za interesnu (kamatnu) stopu i predstavlja interes (kamatu) na 1 novanu jedinicu

(npr. 1 dinar) glavnice, za 1 period (najee za 1 godinu);
g je oznaka za vreme izraeno u godinama. Tako npr. ako je potrebno izraunati kamatu za 3
godine onda je g = 3, za 5 meseci g = 5 , a za 78 dana g = 78 (za prostu godinu) ili
p
12
78
g=
366

365
(za prestupnu godinu);
je oznaka za raniju (poetnu) ili diskontovanu vrednost;

je oznaka za kasniju (krajnju) ili ukamaenu vrednost (vrednost K posle g godina);
je oznaka za ukupnu kamatu ostvarenu u periodu od g godina, pri emu je I = Kg
Kg
I
- K,
I
g
je
kamata u jednom periodu (godini), inae konstantna veliina zbog obrauna proste kamate, tj.
vai:
I1 = I2 = ... =
I
.
g
Prema uvedenim oznakama i proporciji G : P = 1 : p, za dekurzivno obraunavanje interesa bie: G = K,

I
P = , pa e dalje biti:
g
K:
I
I
=1:p
= Kp,
g
g
tj.
(5)
I = Kpg
Kg = K + I = K + Kpg
Kg = K (1 + pg)
(6)
Moe i ovako:
I1 = Kp, I2 = Kp, ..., Ig = Kp
g
I=
Ij =g Kp = Kpg
j =1
Primer 1.
Obraunati 20% interesa na iznos od 18000 din. za vreme od: a) 7 godina; b) 5 meseci; c) 73 dana; d) 7
godina i 73 dana.
Reenje:
c)
g=
73
365
I = 18000 0,1
73
= 360 din.
365
Kamata za 1 dan je 365-ti ili 366-ti deo godinje kamate.

Kg = K + I = 18360 din.
Kamata u jednoj godini iznosi:
I
360
=
= 1800 din.
73
g
365
d)
g=7
73
365
73
) = 12960 din.
365
Kg = K + I = 30960 din.
I = 18000 0,1 (7 +
I
12960
=
= 1800 din.
73
g
7+
365
Ako je obraunavanje kamate anticipativno, jednostavnije je koristiti izvedenu proporciju za

G : P = 1 : p, tj. proporciju: (G - P) : (1 - p) = P : p pri emu je, s obzirom na definiciju anticipativnog
obraunavanja interesa i uvedenih oznaka:
G - P = K; P =
I
g
pa je dalje:
K : (1 - p) =
I=K
I
I
:p
(1 - p) = Kp
g
g
pg
1 p
(7)
Kg = K + I = K + K
pg
1 p
pg
Kg = K 1 +
1 p
(8)
Moe i ovako:
I1 = K
p
p
p
; I2 = K
, ..., Ig = K
1 p
1 p
1 p
I=
Ij = gK
j =1
I
p
pg
=K
, zbog I1 = I2 = ... =
g
1 p
1 p
a moe i ovako:
I1 = (K +
I
I
I
) p, I2 = (K + )p, ..., Ig = (K + )p
g
g
g
g
I=
Ij = g (K + g ) p = Kpg + pI
j =1
I (1-p) = Kpg I = K
K+
I
g
je vrednost
krajem perioda, tj.
pg
1 p
iznos na koji se (prema definiciji anticipativnog
obraunavanja interesa) rauna kamata u jednom periodu, pa se
K+
I
g
tretira kao ista glavnica, dok
je K umanjena glavnica.
2.3. Sloen interes

Interes koji se svakog perioda rauna na uloenu sumu (glavnicu) i na dospeli interes iz ranijih
perioda naziva se interes na interes ili sloen interes.
Polazei od ranije usvojenih oznaka, za dekurzivno obraunavanje sloenog interesa vai:
K 1 = K + I1 = K + K p 1 = K (1+p) je ukamaena vrednost
godine, dok je I1, interes u prvoj godini.
K 2 = K 1 + I2 = K 1 + K1 p 1 = K 1 (1+p) = K(1+p)
I2
novanih jedinica (npr. din) na kraju prve
je ukamaena vrednost K din na kraju druge godine, dok je
interes u drugoj godini.
Dalje e po analogiji biti:
K3 = K(1+p) itd.
Zakljuujemo da vai:
g
(9)
Kg = K(1+p) , g N
1+p
je ukamaena vrednost jednog dinara za jednu godinu uz kamatnu stopu p.
Dalje zakljuujemo da K1,K2,...,Kn predstavljaju lanove geometrijskog niza sa kolinikom 1+p.

Za anticipativno obraunavanje interesa vai:
p
1
= K(1 p)
1 p
p
2
K2 = K1 + I2 =K1 +K
= K(1 p)
1 p
K1 = K + I1 =K +K
Kg = K(1p) , p < 100%
(10)
(9) i (10) bi se moglo prikazati objedinjeno ovako:

Kg = K(1p)g,
pri emu bi se znak
koristio za dekurzivno, a znak
za anticipativno obrunavanje
interesa.
Koristei savremene tehnike (raunare) raunanju numerike vrednosti izraza (1p)g, odnosno
(1 p ) m g , za eljene vrednosti p i g moemo brzo i lako izraunati. U praksi se mogu nai sada ve
zastarele tablice izraunatih vrednosti za ove izraze za odreene vrednosti p i g. Prema ovim
tablicama je Kg = K Ipg , K = Kg IIpg ( Ipg i IIpg oznaavaju broj tablice u kojoj se nalazi eljeni broj).
Prikazani postupak konstrukcije formule (9) podrazumeva broj godina izraen celim brojem i
godinje kapitalisanje. Meutim, kamata se u praksi retko obraunava za ceo broj godina, ve
najee za vremenski period koji je kombinacija odreenog broja godina i odreenog broja dana.
Nadalje, sloenost odnosa u savremenom poslovanju i sloboda ugovaranja uslova kamaenja
iskomplikovali su pojam kapitalisanja, nominalne stope i godine kao osnovnog perioda za obraun
kamate.
U praksi se namee potrebna reavanja problema eeg kapitalisanja od godinjeg i obrauna
kamate za vremenski period koji je manji od perioda u kome se obavlja jedno kapitalisanje.
Ako je p oznaka za nominalnu (datu, uglavnom godinju) kamatnu stopu i ako je m oznaka za broj
kapitalisanja u jednoj godini, onda se postupkom koji vai za formiranje formule (9) dolazi do
jednaine (formule):
Kg = K(1+p/m) mg , mg N

(11)
Izraz p/m se naziva relativna kamatna stopa.

1+p/m je ukamaena vrednost jednog dinara za 1 period kapitalisanja, uz stopu p/m.
Odgovarajua formula za anticipativno obraunavanje interesa je:

Kg = K(1p/m) mg, p/m < 100%
Primer 2.
1. Pozajmljen je iznos od 1.000 din. na 5 godina, uz 18% kamate godinje i kapitalisanje:

a) godinje,
b) polugodinje (semestralno),
c) tromeseno (kvartalno),
d) meseno.
e) dnevno.
Koliko dunik treba da vrati poveriocu?
Reenje:
K = 1.000; g = 5; p=18% = 0,18.
a)
m = 1,
1 5
5
Kg = 1.000 (1+0,18/1) = 1.000 1,18 = 2.287,76 din;
(12)
10
b)
m = 2,
2 5
10
Kg = 1.000 (1+0,18/2) = 1.000 1,09 = 2.367,36 din;
c)
m = 4,
4 5
20
Kg = 1.000 (1+0,18/4) = 1.000 1,045 = 2.411,71 din;
d)
m = 12,
12 5
60
Kg = 1.000 (1+0,18/12) = 1.000 1,015 = 2.443,22 din;
e)
m = 365,
365 5
Kg = 1.000 (1+0,18/365) = 2.459,06 din;
Ovo je ilustrativni primer, a u praksi je period kamaenja odreen datumima. Da je to uinjeno u

ovom primeru onda bi jedna ili dve godine bile prestupne, pa bi rezultati bili neto drugaiji.
Uoimo da sa eim kapitalisanjem zbog upotrebe relativne kamatne stope, ukamaena vrednost, za
isto vreme, biva sve vea, zatim da je to poveanje sve manje i da nije teko pretpostaviti da
ukamaena vrednost ima graninu vrednost za sluaj da broj kapitalisanja u jednoj godini tei u
beskonano. Re je tada o tzv. kontinuelnom kapitalisanju, pri kojem vremenski interval izmeu
dva kapitalisanja tei nuli, za razliku od kapitalisanja kao to su ona u 1. primeru pod a) do e) koje
tretiramo kao diskontinuelna.
U slaju da je obraunavanje interesa anticipativno ukamaena vrednost za Primer 2. bi bila:
a) 2.697,31; b) 2.567,95; c) 2.511,50; d) 2.460,15.
Dalje zakljuujemo da, ako je kapitalisanje kontinuelno, onda broj kapitalisanja tei u beskonano u
bilo kom konano datom vremenskom intervalu, a ne samo u jednoj godini (ovo ima veze sa
injenicom da podeljeno sa konanim brojem daje za rezultat ).
Neka je pN oznaka za datu, nominalnu kamatnu stopu (ona moe biti i godinja p) i neka je n oznaka
za odgovarajui broj perioda na koje se odnosi pN, tada e biti:
Kg = K lim (1pN/m) mn
m
Kg = K
lim
m / PN
((1 p
/ m ) m / pN
npN
K g = K e npN
(13)
Specijalno za pN=p, bie n=g i:

gp
(13a)
Kg = K e
Kontinuelno kapitalisanje moe i ima smisla da se primeni u analizi kretanja mnogih prirodnih i
drutvenih procesa, a moda bi ga trebalo i imalo smisla primeniti i u sluaju obrauna kamata.
Koristei podatke iz 1. primera za sluaj kontinuelnog kapitalisanja dobije se:
50,18
Kg = 1.000 e
= 2.459,60 din,
dok bi se (radi poreenja) za sluaj obrauna prostog interesa dobilo:

Kg = 1.000 (1 + 0,18 5) = 1.900 din.
Kamatnu stopu pc kojom se sa m obrauna kamate u jednoj godini postie isti efekat (ista ukamaena
11
vrednost) kao sa jednim obraunom kamate sa godinjom stopom p, nazivamo konformna kamatna
stopa, a dobijamo je iz jednaine:
m
(1+ pc ) = 1 + p pc = (1 + p)
1/m
(14)
a za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:

e pc = 1 + p pc = ln(1+p)
(14a)
pri emu, u ovom obrascu pc znai godinju stopu kojom bi se kontinuelnim kapitalisanjem za isto
vreme ostvario isti efekat koji bi se postigao godinjim kapitalisanjem sa stopom p.
U sluaju koji predstavlja 1. primer bie:
1/1
a) m = 1, p = 0,18 = 18%; pc = 1,18
1 = 0,18 = 18%
1/2
b) m = 2, pc = 1,18 1 = 8,6278% < p/2 = 9% je stopa kojom za 5 godina polugodinjim obraunom kamate 1.000
din. poraste na 2287,76 din tj. na iznos koji bi se dobio godinjim obraunom kamate sa 18% godinje.
c) m = 4, pc = 1,18
1/4
1 = 4,2246636% < p/4 = 4,5%
1/12
d) m = 12, pc = 1,18
1 =1,388843% < p/12 = 1,5%
1/365
e) m = 365, pc = 1,18
1 = 0,0453567% < p/365
f) m , pc = ln 1,18 = 16,5514438% < p = 18%
Ova poslednja stopa pokazuje koliko bi trebalo da bude godinja stopa da bi se kamata obraunavala
kontinuelno, a krajnji efekat eleo isti kao jednim obraunom kamate godinje uz p=18%.
U vezi sa konformnom kamatnom stopom u praksi nastaje i ova situacija: U datom periodu
(konanom) kapitalisanja (koje ne mora biti godinje) sa relativnom stopom p/m, iz odreenih
razloga, eli se vie puta (npr. s puta) obraunati kamata, ali tako da se u tom periodu ostvari isti
efekat koji bi se postigao jednim obraunom kamate sa stopom p/m. Ovo se ne moe ostvariti
stopom p/m podeljenom sa s, ve sa odgovarajuom konformnom kamatnom stopom pc, koja se
dobije iz jednaine:
s
(1 + pc) = 1 + p/m pc = (1 + p/m)
1/s
(15)
a za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:

e pc = 1 + p / m p c = ln (1 + p / m)
(15a)
pri emu u ovom obrascu, pc znai kamatnu stopu kojom se uz kontinuelno kapitalisanje postigne
isti efekat kao jednim obraunom kamate sa relativnom stopom p/m u datom konanom periodu
kapitalisanja.
Na ovaj nain su reeni i problemi obrauna kamate za vremenski period krai od jednog punog
perioda datog kapitalisanja, tj. manji od mtog dela godine, izuzev za odreen broj dana, zbog toga
to ni dve uzastopne godine, ni dva uzastopna polugodita, ni dva uzastopna tromeseja, pa ni dva
uzastopna meseca ne moraju sadrati isti broj dana. Ovaj problem moemo reiti na sledei nain:
1) Ako je izmeu dunika i poverioca dogovorena, ugovorena ili zakonski propisana upotreba
konformne kamatne stope, onda e biti:
12
Kg = K(1 + p / m) d1 / s1 + mg + d2 / s2
(16)
pri emu je 0 d1 < s1; 0 d2 < s2; zatim

d1 je oznaka za broj dana, koji prethodi prvom celom periodu datog kapitalisanja, za koji treba
obraunati kamatu;
s1 je oznaka za ukupan broj dana u periodu kapitalisanja kome pripada d1.
d2 je oznaka za broj dana, koji sledi posle poslednjeg celog perioda datog kapitalisanja, za koji
treba obraunati kamatu;
s2 je oznaka za ukupan broj dana u periodu kapitalisanja kome pripada d2.
2) Ako je dogovorena, ugovorena ili propisana upotreba prostog interesa za vremenske periode koji
su krai od punog perioda datog kapitalisanja, onda vai:
Kg = K(1+p
d1
d
mg
)(1 + p/m) (1+p 2 )
dg1
dg 2
(17)
pri emu je 0 d1 < dg1; 0 d2 < dg2.

dg1 je oznaka za broj dana u godini kojoj pripada d1,
dg2 je broj dana u godini kojoj pripada d2 (dg1 i dg2 mogu biti 365 ili 366).
Ako je dogovoreno, ugovoreno ili propisano kontinuelno kapitalisanje, onda vai:
3)
K g = K e p( d1 / dg1 + g + d2 / dg2 )
(18)
Primetimo da za d1=d2=0, obrasci (16) i (17) postaju (11), a (18) postaje (13a).
Primer 3.
4. 16.2.2008. godine dato je na kamaenje 8.000 din uz 16% kamate godinje. Sa kojim iznosom e se
raspolagati na dan 17.9.2011. godine ako je kapitalisanje:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
godinje,
polugodinje,
tromeseno,
meseno,
dnevno i
kontinuelno,
i ako se
1) upotrebljava konformna kamatna stopa,
2) upotrebljava kombinacija prostog i sloenog interesa.
Reenje:
a)
1) Kg = 8.000 1,16319/366+2+260/365 = 13.617,64 din.
2
2) Kg = 8.000 (1+0,16 (319/366)) 1,16 (1+0,16(260/365)) = 13.663,98 din.
b)
c)
d)
e)
f)
135/182+6+79/184
1) Kg = 8.000 1,08
= 13.892,34 din.
2) Kg = 8.000(1+0,16 (135/366)) 1,086 (1+0,16 (79/365)) = 13.909,78 din.
44/91+13+79/92
1) Kg = 8.000 1,04
= 14.040,60 din.
13
2) Kg = 8.000 (1+0,16 (44/336)) 1,04 (1+0,16 (79/365)) = 14.046,98 din.
13/29+42+17/30
1) Kg = 8.000 (1+0,16/12)
= 14.142,50 din.
42
2) Kg = 8.000 (1+0,16 13/366)) (1+0,16/12) (1+0,16 (17/365)) = 14.137,52 din.
319
990
Kg = 8.000 (1+0,16/366) (1+0,16/365) = 14.192,90 din.

0,16(319/366+2+260/365)
Kg = 8.000 e
= 14.194,69 din.
13
5. Amortizacija zajmova
Zadatak finansijske matematike je kvantitativna analiza otplate (amortizacije) zajmova, uz napomenu
da se zajmovi koji imaju specifian karakter (kao npr. zajmovi podeljeni na obveznice) obrauju
posebno.
Zajam moe biti vraen jednokratno u celosti, pa se u tom sluaju primenjuje obraun prikazan u
poglavlju o kamaenju i diskontovanju jednokratnih plaanja. U ovom poglavlju emo razmatrati
sluaj amortizacije (otplate) postepeno, viekratnim iznosima koji se nazivaju rate ili anuiteti, a mogu
biti jednaki ili razliiti. Ako su razliiti, onda anuiteti mogu da se menjaju prema nekom od
matematikih zakona (npr. prema aritmetikoj ili geometrijskoj progresiji), a mogu biti razliiti bez
odreene pravilnosti meu njima.
Polazei od pretpostavke da pozajmljivanje i vraanje duga podrazumeva i plaanje kamate od strane
dunika, anuitet treba da sadri i kamatu na dug koji prestaje nakon plaanja prethodnog anuiteta i
deo za koji se smanjuje dug u posmatranom periodu (ovaj deo se obino naziva otplata). Prema
tome vai:
(19)
Aj = Ij + Bj

Aj je oznaka za anuitet u jtom periodu;

Ij je oznaka za kamatu u jtom periodu;
Bj je oznaka za otplatu u jtom periodu.
Pored ovih oznaka koristie se i sledee:

Z je oznaka za zajam,
O je oznaka zaotplaeni deo duga,
D je oznaka za dug (ostatak duga) .
5.1. Anuiteti jednaki

Pretpostavimo da se plaanje anuiteta vri u momentu obrauna kamate relativnom ili konformnom
stopom na kraju perioda kao na sledeoj vremenskoj liniji (Slika 3):
Slika 3
1
smg-1
smg
s je oznaka za broj anuiteta u jednom periodu datog kapitalisanja i istovremeno broj perioda u kojima se vri
obraun kamate konformnom kamatnom stopom.
Potujui osnovne principe finansijske matematike zajam Z mora biti suma diskontovanih vrednosti
buduih anuiteta, tj.
Z = A(1+p/m)
1/s
+ A(1+p/m)
2/s
smg/s
+ ... + A(1+p/m)
odnosno:
Z=A
odnosno:
1 (1 + p / m) mg
(1 + p / m)1 / s 1
(20)
14
Z=A
1 (1 + pc ) smg
1 (1 + p / m) mg
=A
pc
pc
(20')
pri emu je:

1/s
pc = (1+p/m)
1/s
1 1+pc = (1+p/m)
Za s=1, vai:
Z=A
1 (1 + p / m) mg
p/m
(21)
Za m=1 i s=1 vai:

g
(22)
Z = (A/p)(1(1+p) )
Ako je data kamatna stopa pN (koja ne mora biti godinja) i odgovarajui broj perioda n, a nije
eksplicitno reeno kakvo je kapitalisanje, onda vai:
Z=A
1 (1 + pN )n
pN
(23)
Ako se u jednom periodu za koji vai pN plaa s anuiteta, onda vai:

Z=A
1 (1 + pN ) n
(24)
(1 + pN )1/ s 1
Za s=1 od (6) se dobije (5).

Sada raspolaemo sa dovoljno elemenata da postavimo sledei zadatak:
Zajam od Z din treba otplatiti za g godina uz kamatnu stopu p i m kapitalisanja godinje sa s anuiteta u
jednom periodu kapitalisanja. Izraditi plan amortizacije, kontrolisati ga i utvrditi veze izmeu veliina u planu
amortizacije.
Reenje:
I Izrada plana amortizacije

Opti zadatak podrazumeva da su veliine Z, g, p, m i s date, pa da bi se pristupilo izradi plana
amortizacije treba izraunati A. Ovo se moe uraditi transformacijom (2), (3) i (4) iz kojih se dobije:
A=Z
(1 + p / m)1/ s 1
(20a)
1 (1 + p / m) mg
ili
A=
Z pc
1 (1 + p / m) mg
=A
Z pc
1 (1 + pc ) smg
(20'a)
odnosno:
A=Z
p/m
1 (1 + p / m) mg
(21a)
odnosno:
A = Z (p/(1(1+p)g))
Opti plan amortizacije prikazujemo u Tabeli 1.
(22a)
15
Tabela 1
Ij=pc Dj1
1/s
pc=(1+p/m) 1
I1=pc D 0 = pc Z
I2 = pc D1
I3 = pc D2
...
Ik = Pc Dk1
B 1=A I1
B 2 = A I2
B 3 = A I3
...
B k = A Ik
Dk = Dk1 B k = Z O k
...
Dsmg1 =D smg2B smg1=ZOsmg1
...
Ismg = pc Dsmg1
...
B smg = A Ismg
smg
smg
smg
smg
j =1
j =1
j =1
j =1
j
1
2
3
...
k
k+1
...
smg
Dj1
D0=Z
D1=D0B1=ZO1
D2=D1B2=ZO2
...
Ij =pc D j1
D j1
B j = A Ij
B j =Z
Primer 4.
4. Zajam od 30.000 din. treba otplatiti za 5 meseci jednakim mesenim anuitetima, uz polugodinje
kapitalisanje i 18% kamate godinje.
Reenje: (Tabela 2)
Z = 30.000; g = 5/12; m=2; s=6; p=0,18
A = 30.000
1,091/ 6 1
1 1,09 25 / 12
= 6.262,89
Tabela 2
j
1
2
3
4
5
Dj1
30000,00
24171,11
18257,89
12259,13
6173,58
90861,71
Ij=pc Dj1
434,00
349,67
264,13
177,35
89,31
1314,46
B j = A Ij
5828,89
5913,22
5998,76
6085,54
6173,59
30000,00
1/6
pc = 1,09 1 = 0,014466592; A = 6.282,89
Primer 5.
5. Zajam od 30.000 din. treba otplatiti za 5 meseci jednakim mesenim anuitetima, uz 8% kamate meseno.
Reenje: (Tabela 3)
Poto uestalost kapitalisanja nije definisana, problem moemo reiti pomou jednaine (5) ovako:
Z = 30.000; pN = pM = 0,08; n = M = 5;
pM
0,08
A=Z
=30.000
= = 7.513,69
1 (1 + pM )M
1 1,08 5
ili pomou (6) ovako:
Z = 30.000; pN = pM = 0,08; n = M = 5; s=1.
a moe i pomou (2a) ako se pretpostavi meseno kapitalisanje, ovako:
Z = 30.000; g=5/12; m = 12; s=1; p/m = pM = 0,08
A = 30.000
0,081 / 1 1
1 1,08 12 5 / 12
16
Tabela 3
j
1
2
3
4
5
Dj1
30.000,00
24.886,31
19.363,52
13.398,90
6.957,12
94.605,85
Ij=0,08 Dj1
2.400,00
1.990,90
1.549,08
1.071,91
556,57
7.568,46
B j = A Ij
5.113,69
5.522,79
5.964,61
6.441,78
6.957,13
30.000,00
pc = 0,08; A = 7.513,69
U praksi se zbog jednostavnijeg prikaza esto postupa i ovako: objedini se zajam i ukupna kamata,
pa se od tako objedinjenog duga oduzme anuitet da bi se dobilo stanje duga (zajedno sa kamatom).
Ovo se ponavlja iz perioda u period dok se ne dobije da je stanje duga nula.
Primer 6.
Neka je u 5. primeru odreeno da anuiteti dospevaju svakog 10. u mesecu poev od 10.7.2008. Tada plan
otplaivanja moe izgledati ovako (Tabela 4):
Tabela 4
Redni broj
anuiteta
1
2
3
4
5
Dan dospea
anuiteta
10.07.2000.
10.08.2000.
10.09.2000.
10.10.2000.
10.11.2000.
Anuitet
Stanje duga
7.513,69
7.513,69
7.513,69
7.513,69
7.513,69
30.054,77
22.541,08
15.027,39
7.513,70
0
Z + I = 5 A = 37.568,46;
A = 7.513,69
Problemi u ovom sluaju nastaju ako dunik izrazi elju da preostali dug isplati u celosti pre roka
dospea poslednjeg anuiteta. Pretpostavimo da u ovom primeru dunik hoe da isplati preostali dug
na dan 1.9.2008. godine. Znai dunik na dan 1.9.2008. treba da plati, trei, etvrti i peti anuitet
diskontovano na dan 1.9. tj.
1
D = (7.513,69 + 7.513,69 1,08 + 7.513,70 1,08 ) 1,08

D = 20450,52 din
9/31
dunik treba da plati na dan 1.9.2008. da bi preostali dug platio u celosti.
Do istog rezultata moemo doi ako ostatak duga posle drugog plaenog anuiteta (Tabela 3) u
iznosu od 19363,52 din ukamatimo i svedemo na dan 1.9.2008. (sa 10.8.2008.), tj. bie:
D = 19.363,52 1,08
22/31
= 20.450,52 din.
Primetimo da je u prvom nainu upotrebljeno 9/31 iako se radi o 9 dana iz septembra, koji ima 30
dana. Ovako je uraeno zbog toga to smo za obraunski mesec, u kome vai mesena stopa, uzeli
period od 10.8.2008. do 10.9.2008. a u tom periodu ima 31 dan. Da je uzeto da je obraunski mesec
period od prvog do zadnjeg dana u mesecu onda se ne bi dobio isti rezultat na oba naina.
Ako dunik eli preostali dug platiti na dan 10.9.2008. onda treba da plati dospeli anuitet za taj dan u
iznosu od 7513,69 plus dug koji proistie iz poslednja dva anuiteta koji dospevaju za plaanje 10.10. i
17
10.11.
(pazi to nije jednako stanju duga u poslednjoj koloni koja glasi na iznos od 15.027,39 din.) tj.
D = 7.513,69 + 7.513,69 1,081 + 7.513,70 1,082 = 20.912,60 din.
Za sluaj da je nepoznat broj anuiteta ili kamatna stopa vai ono to je reeno da vai za periodina
plaanja uopte, uz napomenu da pojmovi vreme amortizacije i broj anuiteta nisu isto, ali se broj
anuiteta odreuje iz prethodno odreenog vremena amortizacije.
Pri odreivanju broja anuiteta dat je zajam i dat je anuitet, pa mogu nastupiti sledea dva sluaja:
1)
izraunamo vreme amortizacije (smg)t i za rezultat dobijemo ceo, prirodni broj. Ovaj broj je
ujedno i broj anuiteta pa se radi o ve prikazanom sluaju jednakih anuiteta.
2)
Izraunamo vreme amortizacije (smg)t i za rezultat dobijemo broj koji nije ceo, tj.
smg1<(smg)t<smg, pri emu je smg 1 = [(smg)t], dok je smg = [(smg)t] +1.
U ovom sluaju kaemo da e dunik platiti smg1 datih anuiteta A dok e poslednji smgti put
platiti tzv. anuitetni ostatak Ao<A. Anuitetni ostatak Ao moe biti i posledica izvrenog zaokrugljivanja
anuiteta.
Zaokrugljivanje anuiteta moe da se vri u okviru datog broja anuiteta ili proizvoljno pa se broj
anuiteta odreuje kao posledica proizvoljno odreenih anuiteta.
Primer 7.
1. Zajam od 100.000 din. treba otplatiti sa 6 mesenih anuiteta uz 18% kamate meseno. Dobijeni anuitet
zaokruiti na:
a) najmanju moguu celu hiljadu;
b) najveu moguu celu hiljadu;
c) najmanju celu stotinu;
d) najveu celu stotinu;
e) najveu celu desetinu hiljada.
Reenje:
U problemima ove vrste zaokrugljeni anuitet se odreuje ovako:
(25)
Amin A < A max

pri emu je:
Amin = Z(smg) = Z
(1 + p / m)1/ s 1
1 (1 + p / m) mg
Amax = Z(smg1) = Z
(1 + p / m)1 / s 1
1 (1 + p / m) (smg 1) / s
(26)
(27)
U datom primeru e biti:

Z = 100.000; g=1/2; m=12; s=1
Amin =100.000
Amax = 100.000
0,18
1 1,18 6
0,18
1 1,18 5
28.591,01 je meseni anuitet kojim se dati zajam moe otplatiti za est meseci.
= 31.977,78 din je meseni anuitet kojim se dati zajam moe otplatiti za pet meseci.
a) A = 29.000 din, to zna i da e se dati zajam otplatiti sa pet anuiteta od po 29.000 din. i estim koji e biti manji
od 29.000, tj. Ao < 29.000
b)
A = 31.000 din;
c)
A = 28.600 din;
18
d)
e)
A = 31.900 din;
A = 30.000 din.
Dunik i poverilac se mogu dogovoriti da se anuitet zaokrui npr. na 32.000 din, ali tada esti anuitet nije potreban; ili
da se zaokrui na 28.000 din pa e poslednji anuitet biti ve i od 28.000 din, tj. bie A0 > A. Ove varijante su vie za
taku 4.6.2.2.
Primer 8.
2. Zajam od 100.000 din treba otplaivati mesenim anuitetima koji iznosi 30% od zajma uz 18% kamate
meseno. Izraunati koliko anuiteta treba platiti?
Reenje:
Iz (2') dobijemo:
z
ln 1 p c
A
(smg)t =
ln(1 + p c )
(28)
Konkretno e biti:
100 .000 0,18
ln 1
30 .000
= 5,536 meseci
(smg) t =
ln 1,18
odnosno:
5 < (smg)t < 6,
to zna i da treba platiti 5 anuiteta po 30.000 din, a jedan (esti) e biti Ao < 30.000.
Za sluaj postojanja anuitetnog ostatka vai:

Z = A(1+p/m)
1/s
+ A(1+p/m)
2/s
+ ... + a(1+p/m)
(smg1)/s
+ Ao(1+p/m)
smg/s
odnosno:
Z=A
1 (1 + p / m) (smg 1) / s
(1 + p / m)1/ s 1
+Ao(1+p/m)
smg/s
(29)
ili
Z=A
1 (1 + p / m) ( smg1)
smg
+Ao(1+pc)
pc
(29')
Dalje vai:
1 (1 + p / m)( smg 1) / s
smg/s
Ao = Z A
(1+p/m)
1/ s
(
1
+
p
/
m
)
(29a)
odnosno
1 (1 + p c ) ( smg 1)
Ao = Z A
pc
(1+pc)smg
Primer 9.
1. Za primer 8. sainiti plan amortizacije.

Reenje:
Z = 100.000, smg = 6, smg 1 = 5, m=12, s=1, p/m = 0,18, pa se pomou (29a) dobije:
1 1,18 5
6
Ao = 100 .000 30.000
1,18 = 16.696,39 din.
0,18
(29'a)
19
Plan amortizacije prikazuje Tabela 5.

Tabela 5
j
1
2
3
4
5
6
Dj1
Ij=pc Dj1
100.000,00
88.000,00
73.840,00
57.131,20
37.414,82
14.149,48
18.000,00
15.840,00
13.291,20
10.283,62
6.734,67
2.546,91
66.696,40
Bj=A Ij; j=1,2,3,4,5

B6=A0I6
12.000,00
14.160,00
16.708,80
19.716,38
23.265,33
14.149,49
100.000,00
pc = 0,18;
A = 30.000;
A0=16.696,39
Vanije kontrole plana amortizacije u sluaju ovakve vrste, tzv. zaokruenih anuiteta:
1)
B smg = D smg1;
smg
B j = Z;
2)
j =1
smg
smg
j =1
j =1
Ij + B j = (smg 1) A + Ao
3)
Iz 1) i 2) se moe dobiti obrazac za izraunavanje ukupne kamate:

smg
Ij =(smg1) A + Ao Z
(30)
j =1
U reenom primeru (Tabela 5) vai:

smg
Ij = 5 30.000 + 16.696,39 100.000 = 66.696,39

j =1
5.2. Anuiteti razliiti

Napred je reeno da se zajam moe otplatiti odjednom (jednokratno) po isteku dogovorenog
perioda ili viekratno anuitetima koji mogu biti jednaki ili razliiti, plaati se u jednakim ili razliitim
vremenskim razmacima.
Ako su anuiteti razliiti onda mogu biti:
a) heterogeno nepravilno razliiti bez odreene matematike zakonitosti, u jednakim ili
razliitim vremenskim razmacima,
b) takvi da se menjaju periodino po nekoj od matematikih zakona (anuiteti rastu ili opadaju
po aritmetikoj ili geometrijskoj progresiji, otplate jednake ili se menjaju prema aritmetikoj
ili geometrijskoj progresiji i dr.).
5.2.1. Otplate jednake
U ovom sluaju polazimo od pretpostavke:
B1 = B2 = ... = B smg = B,
pa vai:
20
Z = smgB B = Z/smg
(31)
Ok = kB = k/smg Z
(32)
smg k
Z
smg
(33)
smg k + 1
= pc B(smg k +1)
smg
(34)
Dk = Z Ok = (smg k) B =
Ik = pcDk1 = pc Z
Ak = B + Ik
Ak = Z
1 + pc (smg k + 1)
smg
(35)
(36)
Ak =B (1+pc(smgk+1))
smg
2Z
3Z
Ij = I1+I2+I3+I4+...+Ismg = pc Z + pc Z smg +pc Z smg +pc Z smg + ...+pc Z

j =1
( smg 1)Z
=
smg
1
2
3
smg 1
1
= pc Z smg
+ 1
+ 1
+ ... + 1
(1 + 2 + 3 + ... + smg 1 =
= pcZ 1 + 1
smg
smg
smg
smg
smg
1 ( smg 1) smg
= pc Z smg
smg
2
smg
Ij = pc Z
j =1
smg + 1 smg( smg + 1)pc B

=
2
2
smg
smg
j =1
j =1
A j = Z + Ij = Z 1 + pc
(37)
smg + 1
(38)
Primer 10.
Zajam od 90.000 din treba otplatiti za est meseci mesenim anuitetima i jednakim otplatama uz 18% kamate
meseno. Izraditi plan amortizacije.
Reenje: (Tabela 6)
Tabela 6
j
1
2
3
4
5
6
Dj1
90.000,00
75.000,00
60.000,00
45.000,00
30.000,00
15.000,00
Ij=pc Dj1
16.200,00
13.500,00
10.800,00
8.100,00
5.400,00
2.700,00
56.700,00
Z=90.000;
B=15.000;
pc =0,18
Aj=B+Ij
31.200,00
28.500,00
25.800,00
23.100,00
20.400,00
17.700,00
146.700,00
21
Kontrola:
Z=
j =1
j =1
A j = Z + Ij = 146.700 56.700 = 90.000
5.2.2. Anuiteti se menjaju po aritmetikoj progresiji

Za ovu priliku emo pokazati sluaj da se periodika plaanja anuiteta poklapa sa periodikom
obrauna kamate. Bez izvoenja dajemo formule za zajam i anuitet:
(1 + p / m) mg 1

smg
1/ s
1 (1 + p / m)
1
(39)
(1 + p / m)1 / s 1
d(1 + p / m) mg (1 + p / m)mg 1
smg
A1 = Z
1 (1 + p / m) mg
(1 + p / m)1 / s 1 (1 + p / m)1 / s 1
(40)
Z = A1
1 (1 + p / m) mg
1/ s
(1 + p / m)
d (1 + p / m) mg
1/ s
(1 + p / m)
odnosno:
pri emu je:

(41)
Ak = A1 + (k1)d=Ak1 +d
d je oznaka za diferenciju, tj. razliku bilo kog i prethodnog anuiteta.
Primer 11.
Zajam od 100.000 din treba otplatiti za 5 meseci, mesenim anuitetima koji sukcesivno rastu za 2.000 din, uz
2% kamate meseno. Izraditi plan otplaivanja.
Reenje:
Tabela 7
Z = 100.000; g=5/12; m=12; s=1; p/m=0,02; d=2.000
2.000 1,02 5
Z = 100.000
0,02
1,02 5 1
0,02
5
0,02
1 1,02 5
Tabela 7
j
1
2
3
4
5
Dj1
100.000,00
84.704,96
67.104,03
47.151,07
24.799,06
Ij=pc Dj1
2.000,00
1.694,10
1.342,08
943,02
495,98
6.475,18
Aj=Aj1+d
17.295,04
19.295,04
21.295,04
23.295,04
25.295,04
106.475,20
pc =0,02
A1=17.295,04
d=2.000
5.2.3. Anuiteti se menjaju po geometrijskoj progresiji

1. sluaj:
q 1 + pc = (1+p/m)
1/s
Bj = Aj Ij
15.295,04
17.600,94
19.952,96
22.352,02
24.799,06
100.000,00
22
q je oznaka za kolinikk bilo kog i prethodnog anuiteta

Z = A1
A1 = Z
1 ( qs /(1 + p / m))mg
(1 + p / m)1/ s q
(1 + p / m)1 / s q
1 ( qs /(1 + p / m))mg
Ak = A1 q
k1
(42)
(43)
(44)
= Ak1 q
Primer 12.
Zajam od 100.000 din treba otplatiti za 5 meseci, mesenim anuitetima koji sukcesivno rastu za 10% u
odnosu na prethodni, uz 2% kamate meseno. Izraditi plan otplaivanja.
Reenje:
(Tabela 8)
Z = 100.000; q=5/12; m=12; s=1; p=0,02; q=1,1

1,02 1,1
A1 = 10 .000
= 17.441,03
1 (1,1 : 1,02 ) 5
Tabela 8
j
1
2
3
4
5
Dj1
100.000,00
84.558,97
67.065,02
47.302,67
25.034,72
Ij=pc Dj1
2.000,00
1.691,18
1.341,30
946,05
500,69
6.479,22
Aj=q Aj1
17.441,03
19.185,13
21.103,65
23.214,01
25.535,41
106.479,23
Bj = Aj Ij
15.441,03
17.493,95
19.762,34
22.267,96
25.034,72
100.000,00
pc =0,02;
q=1,1;
A1=17.441,03
2. sluaj:
q = 1 + pc = (1+p/m)
1/s
1/s
(45)
Z = smgA1(1+p/m)
1/s
(46)
A1=(1+p/m) Z/smg
Primer 13.
Zajam od 100.000 din treba otplatiti 5 meseci, mesenim anuitetima koji sukcesivno rastu za 2% u odnosu na
prethodni, uz 2% kamate meseno. Izraditi plan otplaivanja.
Reenje:
(Tabela 9)
Z = 100.000; q=5/12; m=12; s=1; p/m=0,02; q=1,02;

A1 = 1,02 100.000/5 = 20.400
Tabela 9
j
1
2
3
4
5
Dj1
100.000,00
81.600,00
62.424,00
42.448,32
21.648,64
Ij=pc Dj1
2.000,00
1.632,00
1.248,48
848,97
432,97
6.162,42
Aj= Aj1 1,02

20.400,00
20.808,00
21.224,16
21.648,64
22.081,62
106.162,42
pc=0,02; q=1,02; A1=20.400
Bj = Aj Ij
18.400,00
19.176,00
19.975,68
20.799,68
21.648,64
100.000,00
23
5.2.4. Anuiteti heterogeno (nepravilno) razliiti ili proizvoljno odreeni

Poto u ovom sluaju ne postoji jedinstvena matematika veza izmeu anuiteta, plan amortizacije se
radi prema opte vaeim pravilima.
Ij = pc Dj1; Bj = Aj Ij; Dj = D j1Bj
Primer 14.
Zajam od 50.000 din treba otplatiti za najvie 5 meseci, mesenim anuitetima koji su najmanje 10% od ostatka
duga, uz 8% kamate meseno. Izraditi plan otplaivanja.
Reenje:
(Tabela 10)
Pretpostavimo da dunik, u okviru datih ogranienja, moe birati veliinu anuiteta. Ovo meutim nije mogue u
sluaju poslednjeg anuiteta koji mora obuhvatiti kamatu na ostatak duga i ostatak duga.
Tabela 10
j
1
2
3
4
5
Dj1
50.000,00
45.000,00
34.000,00
24.000,00
11.000,00
Ij=pc Dj1
4.000,00
3.600,00
2.720,00
1.920,00
880,00
13.120,00
Aj
9.000,00
14.600,00
12.720,00
14.920,00
11.880,00
63.120,00
Bj = Aj Ij
5.000,00
11.000,00
10.000,00
13.000,00
11.000,00
50.000,00
pc = 0,08;
U poslednjem periodu otplata mora biti jednaka ostatku duga bez obzira na veliinu toga ostatka.
U problemima ove vrste treba voditi rauna da po pravilu ora biti Aj>Ij, jer e se u protivnom dug
poveati.
Poverilac kao izuzetak moe dozvoliti i ovaj sluaj ali to kasnije mora biti nadoknaeno.
Pretpostavimo da je u obraenom primeru dozvoljeno da dunik ne plati anuitet u drugom mesecu,
a da u treem plati samo kamatu, onda bi plan amortizacije izgledao ovako (Tabela 11).
Tabela 11
j
1
2
3
4
5
Dj1
50.000,00
45.000,00
48.600,00
48.600,00
33.600,00
Ij= pc D j1
4.000,00
3.600,00
3.888,00
3.888,00
2.688,00
18.064,00
Aj
9.000,00
0,00
3.888,00
18.888,00
36.288,00
68.064,00
Bj = Aj Ij
5.000,00
3.600,00
0,00
15.000,00
33.600,00
50.000,00
5.3. Konverzija zajmova

U toku otplaivanja duga, na predlog dunika ili poverioca moe doi do dogovora dunika i
poverioca da se izvri izmena prvobitno utvrenih uslova amortizacije. Npr. dunik predlae
smanjenje veliine anuiteta uz poveanje broja anuiteta; dunik trai smanjenje kamatne stope ili
poverilac trai poveanje kamatne stope; dunik trai mirovanje duga; dunik eli odjednom platiti
iznos vei od jednog anuiteta; dunik trai oprotaj dela duga i drugo. Sve ove i druge promene se u
terminologiji finansijske matematike nazivaju konverzija zajma, ili konverzija duga. Ako se
konverzija sprovodi tako to se dva ili vie dugova spajaju u jedan, onda je re o tzv. konsolidaciji
dugova.
24
Matematiki posmatrano problem se sastoji u odreivanju ostatka duga na dan konverzije i njegovo
svoenje na jedan period pre dospea prvog novog anuiteta, koji se izraunava iz ostatka duga kao
novog zajma.
Primer 15.
Zajam od 15 mil. din amortizuje se za 6 godina, polugodinjim jednakim anuitetima, uz 5% kamate godinje i
kapitalisanje polugodinje, a zajam od 20 mil. din. se amortizuje za 8 godina godinjim jednakim anuitetima
uz 6% kamate godinjeg kapitalisanja. Oba zajma su uredno otplaivana prvih 5 godina. Tada je dogovoreno
da se izvri izmena uslova tako da se dugovi objedine i otplauju polugodinjim jednakim anuitetima uz 4%
kamate godinje i polugodinje kapitalisanje, i :
a)
da se spajanje dugova izvri odmah nakon poslednjeg uredno plaenog anuiteta, da anuitet bude
10% ostatka duga zaokrueno na bliu celu stotinu hiljada i da prvi novi anuitet dospeva za plaanje 6
meseci od dana konverzije,
b)
da se spajanje dugova izvri 22 meseca nakon poslednjeg uredno plaenog anuiteta, tj. da od tada
vae novi uslovi, da se anuitet plaa 5 godina i da prvi dospeva za plaanje 2 godine od dana spajanja
dugova, tj. od dana konsolidacije.
Izraunati novi anuitet.
Reenje:
a)
Obraun ostatka duga prvog zajma na dan konsolidacije:
0,025
A = 15
1 1,025 12
D10 = A
1 1,025 2
1 1,025 2
= 15
= 2,818486 mil. din je ostatak duga prvog zajma na dan spajanja dugova.
0,025
1 1,025 12
Obraun ostatka duga drugog zajma na dan konsolidacije:

A = 20
D5 = A
0,06
1 1,06 8
1 1,06 3
1 1,06 3
= 20
= 8,60901998 mil. din je ostatak duga drugog zajma na dan spajanja
0,06
1 1,06 8
dugova.
Objedinjavanjem ovih dugova dobije se novi dug:
ZN = 11427505,62 din.
Novi anuitet e biti:
AN = 1100000din.
Treba jo izraunati koliko puta e se plaati ovakav anuitet. Prema (28) e biti:
ln(1
(2g) t =
11427505,62
0,02)
1.100.000
= 11,76 polugodita, to zna i da treba platiti 11 puta anuitet po 1.100.000
ln 1,02
din, a 12. put anuitetni ostatak Ao <1.100.000 din.

Ao = (11427505,621.100.000
b)
1 1,02 11
12
) 1,02 = 839541,53 din.
0,02
Ostatak duga prvog zajma na dan konsolidacije e biti:

3+4/6
DI = 2,818486 1,025
= 3,085579 mil. din.
25
Ostatak duga drugog zajma na dan konsolidacije e biti:

DII = 8609019,98 1,06
1+10/12
= 9579609,41 din.
Objedinjeni dug na dan konsolidacije iznosi:

D = DI + DII = 12665188,38 din.
Osnovica za obraun novog anuiteta e biti:
3
ZN = D 1,02 = 13440399,23 din.

Novi anuitet e biti:
AN = ZN
0,02
1 1,02 10
= 1496272,98 din.
26
II DEO
AKTUARSKA MATEMATIKA
27
SADRAJ II DELA
1. MATEMATIKE OSNOVE OSIGURANJA
1.1. Pojam i predmet aktuarske matematike
1.2. Zakon velikih brojeva
1.3. Raun verovatnoe
1.4. Tablice smrtnosti
1.5. Verovatnoa ivota i smrti jednog lica
1.6. Verovatno i srednje trajanje ivota
1.7. Komutativni brojevi
2. OBRAUN TARIFA U IVOTNOM OSIGURANJU
2.1. Osiguranje line rente
2.1.1. Uplatom mize
2.1.1.1. Neposredna doivotna renta
2.1.1.2. Odloena doivotna renta
2.1.1.3. Neposredna privremena renta
2.1.1.4. Odloena privremena renta
2.1.2. Uplatom premije
2.1.2.1. Premija se plaa doivotno
(A) Renta se prima neposredno i doivotno
(B) Renta se prima doivotno, poev od x+k god.
2.1.2.2. Premija se plaa privremeno (najvie m puta)
(B) Renta se prima doivotno, poev od x+k godina ivota
(C) Renta se prima prvih n godina
(D) Renta se prima poev od x+k godina ivota, a najvie n puta
(do x+k+n god.)
2.2.Osiguranje kapitala
2.2.1.Uplatom mize
2.2.1.1. Osiguranje kapitala za sluaj smrti
(A) Doivotno
(B) Odloeno
(C) Privremeno
(D) Odloeno i privremeno
2.2.1.2. Osiguranje kapitala za sluaj doivljenja
2.2.1.3. Meovito osiguranje kapitala
(A) Neposredno osiguranje kapitala
(B) Odloeno osiguranje kapitala
2.2.2.2. Premija se plaa privremeno
(A) Doivotno osiguranje kapitala za sluaj smrti
(B) Privremeno osiguranje kapitala za sluaj smrti
(C) Privremeno osiguranje kapitala za sluaj doivljenja
(D) Meovito osiguranje kapitala
28
1. MATEMATIKE OSNOVE OSIGURANJA

1.1. Pojam i predmet aktuarske matematike
Aktuarska matematika je oblast matematike kojom se reavaju raunski
(matematiko-statistiki) problemi osiguranja (pre svega problemi obrauna
premija).
Aktuarska matematika uvaava iste principe koje uvaava i finansijska matematika
(pre svega princip ekvivalencije svih isplata i svih uplata svedenih na isti vremenski
rok). Od finansijske matematike se razlikuje po injenici da su rauni finansijske
matematike bezlini, tj. ne zavise od starosti lica, dok su rauni aktuarske
matematike ivotnog osiguranja vezani za starost lica koje se osigurava.
Tekoe u predvianju nastupanja osiguranih dogaaja su problemi koje aktuarska
matematika uspeno reava koristei se Zakonom velikih brojeva i raunom
verovatnoe, koji su omoguili da se kao pomono sredstvo formiraju tzv. Tablice
smrtnosti i Komutativni brojevi.
1.2. Zakon velikih brojeva
Spoznaja o delovanju ovoga zakona omoguava uoavanje pravilnosti i zakonitosti
u nastupanju posmatranog dogaaja. Karakteristika delovanja zakona velikih
brojeva je u posmatranju nastupanja dogaaja u velikom broju sluajeva, jer se
samo u masi ispoljavaju pravilnosti i zakonitosti. Nastupanje dogaaja pojedinano
i u malom broju predstavlja sluaj, a nastupanje istog dogaaja u masi se ispoljava
kao zakonitost. Tako npr. ako u posmatranoj godini od konkretne grupe ljudi od 8
lica iste starosti umre estoro (75%), ne treba izvui zakljuak da je verovatnoa
smrti za ljude posmatrane starosti 75%. Meutim posmatranje grupe od npr.
80000 ljudi iste starosti moe rezultirati u formiranju verovatnoe smrti lica
posmatrane starosti.
Delovanje Zakona velikih brojeva najbolje ilustruju primeri iz eksperimenata koji
su vreni u svrhu prouavanja vezanih za ovaj zakon.
1. primer
Vreni su eksperimenti bacanja novia i praena pojava grba na gornjoj strani, pri
svakom bacanju. Rezultate eksperimenata prikazuje sledea tabela:
Istraiva
Broj bacanja
Pojava
grba Relativna uestalost
(Dogaaj A)
W(A)
Bifon
4040
2048
0,50693=50,693%
K. Pirson
12000
6019
0,50158=50,158%
K.Pirson
24000
12012
0,5005=50,05%
29
2. primer
Prati se pojava broja 1 na gornjoj povrini pri bacanju numerisane kocke
(brojevima 1 do 6). Rezultate prikazuje sledea tabela:
Broj bacanja
Broj pojav. 1 (Dogaaj B) Relativna uestalost W(B)
50
5
0,1 = 10%
100
13
0,13 = 13%
500
88
0,176 = 17,6%
1000
159
0,159 = 15,9%
5000
822
0,1644 = 16,44%
Primetimo da broj pojavljivanja grba tei ka
ka
1
= 50%, a pojavljivanje broja 1 tei
2
1
= 0,16 16,67%.
6
1.3. Raun verovatnoe

Izraunavanje verovatnoe nastupanja tetnih dogaaja u osiguranju je osnova za
odreivanje premija osiguranja. Ove verovatnoe se odreuju na osnovu iskustva,
a za nove sluajeve na osnovu procene eksperata.
Razlikujemo pojam klasine definicije verovatnoe od pojma empirijske (a
posteriori) definicije verovatnoe.
Vrimo neki eksperiment E. Meu ishodima eksperimenta javljaju se dogaaji A,
B, C, ... .
Neka je n oznaka za broj svih jednako moguih ishoda eksperimenta E, a m
oznaka za broj ishoda eksperimenta E koji dovode do realizacije (nastupanja)
dogaaja A (tzv. broj povoljnih ishoda za nastupanje dogaaja A).
Klasina definicija verovatnoe:
Verovatnoa realizacije (nastupanja) dogaaja A, u oznaci P(A), je odnos broja
povoljnih mogunosti za nastupanje dogaaja A i svih jednako moguih ishoda
nekog eksperimenta E, tj.
P(A) =
m
n
S obzirom na veliine i odnos brojeva m i n mogui su ovi sluajevi:

(1) m = n, onda je P(A) = 1, pa je tada re o tzv. sigurnom dogaaju.
(2) m = 0, onda je P(A) = 0, pa je re o tzv. nemoguem dogaaju.
(3) 0 < m < n, tj. 0 <
m
< 1, odnosno 0 < P(A) < 1, pa je tada re o tzv.
n
sluajnom ili verovatnom dogaaju.

Nejednakost 0 P(A) 1 obuhvata sva tri sluaja.
30
P(A) =
m
je matematiko oekivanje nastupanje dogaaja A u budunosti.
n
Za razliku od pojma klasine definicije verovatnoe, koja podrazumeva

izraunavanje verovatnoe pre eksperimenta i nezavisno od toga da li e se
eksperiment vriti, a posteriori (empirijska) verovatnoa ili relativna uestalost
dogaaja A, u oznaci W(A), se izraunava posle eksperimenta i odnos je broja
ishoda u eksperimentu u kojima se realizovao (nastupio) dogaaj A i broja svih
ishoda (ukupno izvrenih pokuaja), tj.
W(A) =
M
n
Primeujemo da pri velikom broju pokuaja bude W(A) P(A), tj. ako n ,
onda W(A) P(A). U primerima koje smo iskoristili za objanjenje zakona velikih
brojeva:
1
= 0,5
2
1
W(B) P(B) = = 0,16
6
W(A) P(A) =
Ako je P(A) verovatnoa da e se realizovati dogaaj A, onda je P(AC) verovatnoa

realizacije suprotnog dogaaja, tj. verovatnoa da se nee realizovati dogaaj A, pri
emu je P(AC) = 1 - P(A)
1.4. Tablice smrtnosti
Poznavanje rauna verovatnoe je omoguilo da se formiraju tzv. Tablice
smrtnosti koje slue kao tehnika osnova za formiranje tarifa u osiguranju ivota.
Osnovni (polazni) pokazatelj tablice smrtnosti su tzv. izravnate verovatnoe
smrtnosti. Iz ovih pokazatelja se dalje formiraju ostale biometrijske funkcije, meu
kojima su: verovatnoa doivljenja i kretanja broja ivih i umrlih lica u
posmatranom skupu. Ovi podaci, uz upotrebu odreene kamatne stope
omoguuju da se izraunaju tzv. Komutativni brojevi koji se neposredno koriste za
izraunavanje neto premija ivotnog osiguranja.
Tablice smrtnosti se formiraju direktno ili indirektno.
Direktni metod podrazumeva praenje ivota i smrti odreenog skupa
novoroenih, tako to se konstatuje koliko lica iz toga skupa je ostalo u ivotu po
isteku prve godine ivota, zatim po isteku druge godine ivota itd. sve do smrti
poslednjeg lica iz posmatranog skupa. Iz mnogo razloga, ovaj metod je praktino
neizvodljiv pa se upotrebljava indirektni metod.
Indirektni metod podrazumeva praenje ivota i smrti istovremeno (npr. u jednoj
godini) za vie generacija, tj. za skupove lica starosti od nekog malog broja godina
do najdublje starosti. Dobijeni podaci se primene na fiktivnu grupu za sve godine
starosti.
Pokazaemo kako to praktino izgleda:
Neka je lx oznaka za broj ivih lica starih x godina.
31
Neka se dalje posmatraju, u istoj godini, sledee grupe:

1. grupa od 100.000 lica starih 10 godina
itd.
itd.
92. grupa od 100.000 lica starih 101 godina,
itd. sve do najstarije grupe lica.
Napomena: kod ovih poslednjih grupa se uzima u skup toliko lica koliko je
mogue, s obzirom na mali broj ivih lica duboke starosti.
U toku jedne (iste) godine je konstatovano da je umrlo:
6,76 lica iz 1. grupe
itd.
2,166 % lica iz 46. grupe
itd.
75 % lica iz 89. grupe
100% lica iz 90. grupe
91 i ostale grupe nisu ni formirane.
Ovi pokazatelji (promili i procenti) umrlih lica po grupama, primenjeni npr. na 1.
grupu kao model, tj. kao fiktivnu grupu, daju podatke sline onima koji bi se dobili
praenjem ove grupe tokom 90 godina. Dobijeni podaci ine moguu tablicu iz
koje se dalje izvode drugi podaci potrebni za izraunavanje tarifa u osiguranju
ivota.
- l10 = 100.000 (broj ivih krajem 10. odnosno poetkom 11. godine)
- u toku 11. god. umre 6,76 = 676 lica
- l11 = 99324 (broj ivih krajem 11. odnosno poetkom 12. godine)
- u toku 12. godine umre 6,786 = 674 lica
- u toku 13. godine umre 6,812 = 672 lica
- u toku 14. godine umre 6,848 = 671 lice
- l14 = 97307 (broj ivih krajem 14. odnosno poetkom 15. godine
itd.
- l55 = 63.469 (broj ivih krajem 55. odnosno poetkom 56. godine)
- u toku 56. godine umre 2,166% = 1375 lica
- l56 = 62094
32
itd.
- l98 =4 (broj ivih krajem 98. odnosno poetkom 99. god.
- u toku 99. godine umre 75% = 3 lica
- l99 = 1
- u toku 100. godine umre 100% = 1 lice.
- l100 =0 (poetkom 101. godine nema ivih lica posmatrane grupe)
Dobijeni podaci za l10 , l11 , l12 , ... mogu se nai u Tablicama smrtnosti 17 engleskih
drutava (interes 4%).
1.5. Verovatnoa ivota i smrti za jedno lice
Neka su lx , lx+1 , lx+2 ,..., lx+n oznake za broj ivih lica starih x, x+1, x+2, ..., x+n
godina.
Prirodna je injenica, a vidi se u Tablicama smrtnosti, da vai:
lx > lx+1 > lx+2 > ... > lx+n.
Neka je dalje dx oznaka za broj lica koja umru u toku (x+1) -ve godine, tj: izmeu
punih x i x+1 godina.
Lako se uoava da je:
(1) dx = lx - lx+1 lx+1 = lx - dx
Koristei raun verovatnoe, dalje zakljuujemo:
Verovatnoa px da e lice staro x godina doiveti (x+1)-nu godinu iznosi:
(2) px =
l x +1
lx
Verovatnoa da e lice staro (x+1)-nu godinu doiveti x+2 godine iznosi:

(3) px+1 =
l x +2
l x +1
Po analogiji zakljuujemo da vai:

(4) px+2 =
l x+3
l x +2
itd.
(5) px+k-1 =
(6) px+k =
l x+k
l x + k 1
l x + k +1
l x+k
itd.
l x + n1
l x + n 2
l
(8) px+n-1 = x + n
l x + n1
(7) px+n-2 =
(9) px+n =0
33
Mnoenjem (2) sa (3) dobijemo:

(10) 2 p x =
l x +2
, to predstavlja verovatnou da e lice staro x godina doiveti x + 2
lx
godine.
Mnoenjem (2), (3) i (4) dobijemo:
(11) 3 p x =
l x +3
, to predstavlja verovatnou da e lice staro x godina doiveti x+3
lx
godine.
Proizvod px px+1 px+2 ... px+k-1 daje:
(12)
px =
l x+k
, to predstavlja verovatnou da e lice staro x godina doiveti x+k
lx
godine.
Proizvod px px+1 px+2 ... px+k-1 px+k ... px+n-1 daje:
(13)
px =
l x+n
, to predstavlja verovatnou da e lice staro x godina doiveti x+n
lx
godina.
Neka je qx oznaka za verovatnou da lice staro x godina nee doiveti x+1 godinu, tj.
da e umreti u toku (x+1)-ve godine
(14) q x =
d x l x l x +1
l
=
= 1 x +1 = 1 p x
lx
lx
lx
Verovatnoa da lice staro x godina nee doiveti x+2 godine iznosi:

(15) / 2 q x =
l x l x+2
l
= 1 x + 2 = 1 2 p x
lx
lx
itd.
Verovatnoa da lice staro x godina nee doiveti x + k godina, bie:
(16)
/k
qx =
l x l x+k
l
= 1 x + k = 1 k p x
lx
lx
itd.
Verovatnoa da lice staro x godina nee doiveti x+n godina, bie:
(17)
/n
qx =
l x l x+n
l
= 1 x + n = 1 n p x
lx
lx
Primetimo da vae relacije:

p x + q x = 1, 2 p x +, / 2 q x = 1,..., n p x + / n q x = 1
34
3. primer
Za lice staro 35 godina izraunati verovatnou:
a) da e doiveti 36. godinu
b) da nee doiveti 36. godinu, tj. da e umreti u toku 36. godine ivota
c) da e doiveti 50 godina ivota
d) da nee doiveti 50 godina ivota, tj. da e umreti pre nego to navri 50 godina
ivota.
Reenje:
a) x = 35
Na osnovu (2), uz upotrebu Tablica smrtnosti, bie:
p 35 =
l36 81814
=
= 0,990712 = 99,07%
l 35 82581
b) Prema (14) bie:

q35 = 1 p35 = 0,009288 = 0,93% = 9,3
c) prema (12), bie:

15
p 35 =
l35+15 69517
=
= 0,8418038 = 84,18%
l35
81581
d) Prema (16), bie:

/ 15
q35 = 115 p35 = 0,158196 = 15,82%
Ako je G oznaka za broj lanova neke grupe lica starosti x godina, onda e broj
lanova ove grupe koji e verovatno iveti posle k godina biti:
(18) Gk = G k p x = G
l x+k
lx
4. primer
U jednoj firmi ima 14 radnika sa po 20 godina ivota, 10 radnika sa po 28 godina, 8
radnika sa po 34 godine, 5 radnika sa po 42 godine i 2 radnika sa po 56 godina. Koliko
od ovih radnika e verovatno iveti posle 15 godina?
Reenje
G15 = 14
+8
l 20 +15
l
l
l
l
82581
76173
+ 10 28+15 + 8 34 +15 + 5 42+15 + 2 56 +15 = 14
+ 10
+
l 20
l 28
l34
l 42
l56
93268
87726
70580
60658
33510
+ 5
+ 2
33
83339
77012
62094
Posle 15 godina e verovatno biti u ivotu 33 od 39 radnika posmatrane firme.
35
1.6. Verovatno i srednje trajanje ivota

Ako prihvatimo da verovatnoa da e lice staro x godina iveti u proseku jo k godina
iznosi 50%, tj. 1/2, onda se iz relacije:
(19)
l
l x+k 1
= l x+k = x
lx
2
2
dobije x + k kao broj koji moemo prihvatiti kao verovatno trajanje ivota osobe stare
x godina.
5. primer
Koliko iznosi verovatno trajanje ivota osobe stare 35 godina?
Reenje:
l35+ k =
82581
= 41290,5
2
Uvidom u Tablice smrtnosti zakljuujemo da je:

l 67 = 42565 > l35+ k = 41290,5 > l68 = 40374
tj. da je 67 < 35 + k < 68
Po dogovoru zaokruujemo na manji broj godina tj. uzimamo da je:
35 + k 67 k 32.
Verovatno trajanje ivota lica starog 35 godina iznosi priblino jo 32 godine.
Za odreivanje srednjeg trajanja ivota poimo od sledeih varijanti:
I varijanta
Uzmimo da sve osobe koje umru u toku jedne godine umru poetkom godine. Po
ovoj varijanti od grupe koja ini lx lica starih x godina sledeu (x+1)-vu godinu
doivee lx+1 lica. Svako od ovih lx+1 lica u posmatranoj godini ivi po 1 godinu, pa
ukupan broj proivelih godina za posmatranu grupu lx+1. Drugu godinu proivee lx+2
osobe, itd.
lx+1 + lx+2 + lx+3 + ... je ukupan broj godina koje proive sve osobe grupe od lx lica.
Srednje trajanje ivota lica iz ove grupe bie:
(20) e x =
l x +1 + l x + 2 + l x +3 + ...
lx
II varijanta
Uzmimo da sve osobe koje umru u toku jedne godine, umru krajem godine, pa e biti:
(21)
e' x =
l x + l x +1 + l x + 2 + ...
= 1 + ex
lx
Reenje problema priblinog odreivanja srednjeg trajanja ivota bi moglo da se nae

u aritmetikoj sredini I i II varijante jer se umiranje rasporeuje tokom cele godine, pa
36
e biti:
(22)
e xo =
e x + e' x e x + 1 + e x 1
=
= + ex
2
2
2
6. primer:
Koliko iznosi srednje trajanje ivota osobe stare 35 godina?
Reenje:
o
e35
=
1 l36 + l37 + l38 + ...

2508901
+
= 0,5 +
2
l 35
82581
o
e35
30,88
Oekivano srednje trajanje ivota lica starosti 35 godina je jo 30,88 godina.

1.7. Komutativni brojevi
Napred objanjeni pokazatelji lx i dx vezani za broj ivih odnosno umrlih lica ine
grupu tzv. osnovnih brojeva tablica smrtnosti, pri emu je:
lx+k - oznaka za broj ivih lica starih x+k godina
dx+k - oznaka za broj umrlih lica u toku (x+k+1)-ve godine, pa je dx+k = lx+k-lx+k+1
Upotrebom ovih osnovnih brojeva i obraunske kamatne stope p izraunavaju se
sledei izvedeni brojevi, pod nazivom komutativni brojevi:
A) Komutativni brojevi za iva lica:
(23) Dx = l x (1 + p ) x = l x r x =
lx
,
rx
r = 1+ p
Dx je oznaka za broj diskontovanih ivih lica starih x godina

Slino objanjavamo Dx+1, Dx+2, Dx+3, ...
(24) Nx = Dx + Dx+1 + Dx+2 + ... + D
Nx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir brojeva diskontovanih ivih lica,
poev od starosti x do najdublje starosti .
(25) Nx+1 = Dx+1 + Dx+2 + ... + D
Oduzimanjem (25) od (24) dobije se:
(26) Nx - Nx+1 = Dx Nx+1 = Nx - Dx Nx = Dx + Nx+1
37
(27) Sx = Nx + Nx+1 + Nx+2 +... + N

Sx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir zbirova diskontovanih ivih lica,
poev od starosti x do najdublje starosti , koju prema tablicama doivi posmatrana
grupa.
(28) Sx+1 = Nx+1 + Nx+2 + ... + N
(29) Sx - Sx+1 = Nx Sx = Nx + Sx+1 Sx+1 =Sx -Nx
B) Komutativni brojevi za umrla lica:
(30) Cx = dx(1+p)-(x+1) = dxr-(x+1)

Cx je oznaka za broj diskontovanih umrlih lica u toku (x+1)ve godine
Slino objanjavamo Cx+1 , Cx+2 , Cx+3 ...
(31) Mx = Cx + Cx+1 + Cx+2 + ... + C-1
Mx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir brojeva diskontovanih umrlih
lica, poev od onih koja su umrla u toku (x+1)-ve godine.
(32) Mx+1 = Cx+1 + Cx+2 + ... + C-1
(33) Mx - Mx+1 = Cx Mx = Cx + Mx+1 Mx+1 =Mx -Cx
(34) Rx = Mx + Mx+1 + Mx+2 + ... + M-1
Rx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir zbirova brojeva diskontovanih
umrlih lica, poev sa onima koji su umrli u toku (x+1)-ve godine starosti.
(35) Rx+1 = Mx+1 + Mx+2 + ... + M -1
(36) Rx - Rx+1 = Mx Rx = Mx + Rx+1 Rx+1 =Rx - Mx
38
Rezime:
lx, px, Dx, Nx i Sx su pokazatelji vezani za broj ivih lica.
dx, qx, Cx, Mx i Rx su pokazatelji vezani za broj umrlih lica.
Veze izmeu komutativnih brojeva Dx, Cx, Nx i Mx:
Cx =
l x l x +1
l
l
l
= xx+1 xx++11 = x x D x +1
x +1
r
r
r
r r
(37) Cx = r-1Dx - Dx+1

Po analogiji e biti:
(37a) Cx+1 = r-1Dx+1 - Dx+2
(37b) Cx+2 = r-1Dx+2 - Dx+3
itd.
Zamenom (37), (37a), (37b)... u (31) dobije se:
Mx = Dx r-1 -Dx+1 + Dx+1 r-1 - Dx+2 + Dx+2 r-1 - Dx+3 +...
(38) Mx =( Dx + Dx+1+ Dx+2 +...) r-1 - (Dx+1 + Dx+2 + Dx+3 +...)
Prema (24) i (25), (38) postaje:
(39) Mx = Nx r-1 - Nx+1 = Nx r-1 - (Nx - Dx) =
= Nx (r-1 -1) + Dx = Dx - Nx (1-r-1)
39
2. OBRAUN TARIFA U IVOTNOM OSIGURANJU

Osigurava se: LINA RENTA
KAPITAL
(Viekratni iznos)
(Jednokratni iznos)
Uplatom:
MIZE
a) Neposredna
a) Osiguranje kapitala
(Jednokratni iznos)
doivotna renta
za sluaj smrti:
b) Odloena doivotna
- Doivotno
renta
- Odloeno
c) Neposredna
- Privremeno
privremena renta
- Odloeno
d) Odloena
i privremeno
privremena renta
b) Osiguranje kapitala
za sluaj doivljenja
c) Meovito osiguranje
kapitala
a) Premija se plaa
PREMIJE
a) Premija se plaa
doivotno
(Viekratni iznos)
doivotno
- Neposredno
- Renta se prima
osiguranje kapitala
neposredno i
- Odloeno
doivotno
osiguranje kapitala
- Renta se prima
b) Premija se plaa
odloeno i
privremeno
doivotno
- Doivotno
b) Premija se plaa
osiguranje kapitala
privremeno
za sluaj smrti
- Renta se prima
- Privremeno
neposredno i
osiguranje kapitala
doivotno
za sluaj smrti
- Renta se prima
- Privremeno
privremeno
osiguranje kapitala
- Renta se prima
za sluaj doivljenja
odloeno i
privremeno
- Meovito
osiguranje kapitala
40
2.1. OSIGURANJE LINE RENTE

2.1.1. Uplatom mize
Miza je jednokratna premija koju osiguranik treba da uplati osiguravajuem drutvu,
da bi u budunosti, po osnovu tako uplaene mize, primao rentu kao viekratni iznos
ili kapital, kao jednokratni iznos.
2.1.1.1. Neposredna doivotna renta
a) Anticipativna renta (renta poetkom godine - perioda)

Opti zadatak:
Koliko iznosi neto miza koju treba da uplati lice staro x godina, da bi po osnovu
uplate primalo godinju rentu od R dinara poetkom svake godine, neposredno od
dana osiguranja, do kraja ivota?
neka je ax oznaka za neto mizu za 1 din. ovakve rente.
Pretpostavimo dalje da e lx lica starih x godina osigurati rentu od po 1 dinara.
Osiguravajue drutvo e, u tom sluaju, od lx lica primiti lxax dinara, a isplatiti:
- poetkom 1. godine lx 1 din = lx din.
- poetkom 2. godine lx+1 1 din = lx+1 din.
- poetkom 3. godine lx+2 1 din = lx+2 din.
itd.
Potujui principe finansijske matematike koji vae i u aktuarskoj matematici, bie:
zbir uplata = zbir isplata (svedenih na "danas")
l x +1 l x + 2
1
+ 2 + ... / x
r
r
r
lx
l x l x +1 l x + 2
a x = x + x +1 + x + 2
rx
r
r
r
lx ax = lx +
Dx ax = Dx + Dx+1 + Dx+2 + ...

(40) Dx ax =Nx ax =
Nx
Dx
(41) M = R ax
b) Dekurzivna renta (renta krajem godine)
Opti zadatak:
Koliko iznosi neto miza koju treba da uplati lice staro x godina, da bi po osnovu
uplate primalo godinju rentu od R dinara, krajem svake godine, neposredno od
godine osiguranja do kraja ivota?
Neka je a'x oznaka za neto mizu za 1 din. ovakve rente.
41
Uplate = Isplate :
l x a ' x = l x +1 r 1 + l x + 2 r 2 + ...
/ r x
l x a ' x r x = l x +1 r ( x +1) + l x + 2 r ( x + 2) + ...

D x a ' x = D x +1 + D x + 2 + ...
D x a' x = N x Dx
(42) a'x =
N x Dx N x
N
=
1 = a x 1 = x +1
Dx
Dx
Dx
(43) M = R a'x
7. primer
Lice staro 35 godina, 25 godina i 65 godina, osigurava rentu od 1000 dinara, koju e
primati od dana osiguranja do kraja ivota, godinje: a) anticipativno, b) dekurzivno.
Koliko iznosi miza za ovo osiguranje?
Reenje:
a)Za x = 35
a35 =
N 35 358785,45
=
= 17,14437
D35
20927,30
M = 1000 a35 = 1000 17,14437 = 17144,37 din.

Za x = 25
M = 1000 a25 = 1000
N 25
633626,65
= 1000
= 18802,75 din.
D25
33698,62
Za x = 60
M = 1000 a65 = 1000
N 65
32276,412
= 1000
= 8835,55 din.
D65
3653,017
b) Za x = 35
a'35 =
N 35+1
=16,14437
D35
M = 1000 a'35 = 16144,37 din.

2.1.1.2. Odloena doivotna lina renta
Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara koju treba da prima doivotno, poev
od isteka k godina od dana osiguranja. Izraunati neto mizu za ovo osiguranje.
Napomena:
Ako osiguranik umre pre nego to pone da prima rentu, uplaenu mizu zadrava
42
osiguravajue drutvo, a ako umre posle primljene prve rente, preostali deo mize se
koristi za isplatu ivim osiguranicima.
a) Anticipativna renta
Ako je k / a x oznaka za neto mizu za 1 dinar ove rente, onda se dobije:
(44)
k/
ax =
N x+k
Dx
(45) M = R
n/
ax =
k/
ax
N x N x+n
ax
Dx
ako N x + n 0,
tj. ako x + n + 1 odnosno

podaci u Tablici smrtnosti.
Krae:
lim
n ( +1 x )
/n
n +1 x ,
je najdublja starost za koju postoje
ax = ax
b) Dekurzivna renta
Ako je k / a' x oznaka za neto mizu za 1 dinar ove rente, onda se dobije:
(46)
k/
N x + k +1
Dx
a' x =
(47) M = R
k/
a' x
8. primer:
Lice staro 35 godina osigurava rentu, od 1000 dinara koju e primati doivotno
godinje a) anticipativno, b) dekurzivno, po isteku 15 godina od dana osiguranja.
Koliko iznosi neto miza za ovo osiguranje?
Reenje:
a)
15 /
a35 =
N 35+15 131765,619
=
= 6,2963506
D35
20927,30
M = 1000
b)
15 /
a ' 35 =
15 /
a35 = 6296,35 dinara
N 35+15+1 121983,7
=
= 5,8289268
D35
20927,30
M = 1000
15 /
a ' 35 = 5828,93 dinara.
2.1.1.3. Neposredna privremena renta
Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima doivotno, ali najvie n
godina. Koliko iznosi neto miza za ovo osiguranje?
43
Ako je / n a x oznaka za neto mizu za 1 dinar ove rente, onda se dobije:
(48)
/ n ax
N x N x+n
Dx
(49) M = R
/n
ax
b) Dekurzivna renta
a' x oznaka za neto mizu za 1 dinar ove rente, onda se dobije:
N N x + n +1
(50) / n a' x = x +1
Dx
Ako je
/n
(51) M = R
/n
a' x
9. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara, da je prima doivotno, ali najvie
20 godina, poev neposredno po osiguranju: a) anticipativno, b) dekurzivno: Koliko
iznosi miza za ovo osiguranje?
N 35 N 55
= 12942,96 din.
D35
N N 56
b) M = 1000 / 20 a'35 = 1000 36
= 12293,73 din.
D35
a) M = 1000
2.1.1.4.
/ 20
a 35 = 1000
Odloena privremena renta
Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima po isteku k godina u
toku n godina. Koliko iznosi neto miza za ovo osiguranje?
Ako je k / n a x oznaka za neto mizu za 1 din. ove rente, onda se dobije:
(52)
k/n
ax =
(53) M = R
N x +k N x +k + n
Dx
a
k /n x
b) Dekurzivna renta
Ako je
(54)
k/n
k / n a' x
a' x oznaka za neto mizu za 1 dinar ove rente, onda se dobije:
N x + k +1 N x + k + n +1
Dx
44
(55) M = R
k/n
a' x
10. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara, da je prima po isteku 15 godina,
ali najvie 20 godina. Koliko iznosi neto miza za ovo osiguranje, ako je renta: a)
anticipativna, b) dekurzivna?
Reenje:
N 35+15 N 35+15+ 20
= 5491,66din.
D35
N
N 35+15+ 20+1
= 5134,21din.
b) M = 1000 15 / 20 a '35 = 1000 35+15+1
D35
a) M = 1000
15 / 20
a 35 = 1000

Premija je viekratni iznos koji se uplauje u jednakim vremenskim razmacima
(godinje) i jednakim ili promenljivim iznosima, u svrhu osiguranja primanja
jednokratnog iznosa (kapitala) ili viekratnog iznosa (rente).
2.1.2.1. Premija se plaa doivotno (godinje, anticipativno)
Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima neposredno i doivotno.
Koliko iznosi premija P za ovo osiguranje?
Reenje:
Ako je P(ax) oznaka za premiju koja obezbeuje rentu od 1 dinar, onda se dobije:
Uplate = Isplate :
l x P(a x ) + l x +1 P(a x ) r 1 + l x + 2 P(a x ) r 2 + ... = l x 1 + l x +1 1 r 1 + l x + 2 1 r 2 + ...
(l x + l x +1 r 1 + l x + 2 r 2 + ...) P(a x ) = l x + l x +1 r 1 + l x + 2 r 2 + ...
P(ax) = 1 P = R P(ax)= R
Ovaj sluaj nema praktinog smisla!
b) Dekurzivna renta
Ako je P(a'x) oznaka za premiju koja obezbeuje rentu od 1 dinar, onda se dobije:
45
Uplate = Isplate :
l x P( a ' x ) + l x +1 P ( a' x ) r 1 + l x + 2 P( a ' x ) r 2 + ... = l x +1 1 r 1 + l x + 2 1 r 2 + ... / r x
(l x r x + l x +1 r ( x +1) + l x + 2 r ( x + 2) + ...) P( a ' x ) = l x +1 r ( x +1) + l x + 2 r ( x + 2) + ...
(D x + D x +1 + D x + 2 + ...) P(a' x ) = D x +1 + D x + 2 + ...

N x P (a ' x ) = N x D x P (a ' x ) =
(56) P(a'x)= 1 -
N x Dx
Nx
Dx
1
= 1
Nx
ax
(vidi (40))
(57) P = R P (a'x)
11. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara, da je prima neposredno,
doivotno i dekurzivno. Koliko iznosi premija za ovo osiguranje, ako je premija
anticipativna?
Reenje:
D
P = 1000 1 35 = 941,67din.
N 35
(B) Renta se prima posle k godina i doivotno (anticipativno)
Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima posle k godina,
doivotno. Koliko iznosi premija za ovo osiguranje?
Reenje:
Ako je P ( k / a x ) oznaka za premiju koja obezbeuje rentu od 1 dinar, onda se dobije:
(58) P ( k / a x ) =
N x+k
Nx
(59) P = R P ( k / a x )
12. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara. Renta poinje da se prima po
isteku 15 godina od dana osiguranja i doivotno. Izraunati premiju koja se plaa
anticipativno i doivotno.
Reenje:
P = 1000
N 35+15
= 367,25din.
N 35
46
2.1.2.2. Premija se plaa privremeno (najvie m puta) i anticipativno

Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima neposredno i doivotno.
Koliko iznosi premija za ovo osiguranje, ako se plaa najvie m puta?
Reenje:
Ako je mP(ax) oznaka za premiju koja obezbeuje rentu od 1 dinar, onda se dobije:
(60) mP(ax) =
Nx
N x N x+m
(61) P = R mP(ax)
13. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara. Renta se prima neposredno i
doivotno, a premija se plaa prvih 14 godina i anticipativno. Izraunati premiju.
Reenje:
P = 1000
N 35
N 35
= 1655,75din.
N 35+14
(B) Renta se prima posle k godina i doivotno
Opti zadatak:
Lice staro x godina osigurava rentu od R dinara, da je prima posle k godina,
doivotno i anticipativno. Koliko iznosi premija za ovo osiguranje, ako e se plaati m
puta?
Reenje:
Ako je ( k / a x ) oznaka za premiju koja obezbeuje rentu od 1 dinar, onda se dobije:
(62) mP ( k / a x ) =
N x+k
N x N x+m
(63) P = R mP ( k / a x )
14. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara. Renta se prima posle 15 godina i
doivotno, a premija se plaa prvih 14 godina i anticipativno. Koliko iznosi premija?
Reenje:
P = 100014 P ( 15 / a 35 ) = 1000
N 35+15
= 608,08din.
N 35 N 35+14
47
(64) mP ( / n a x ) =
N x N x+n
N x N x+m
(65) P = R mP ( / n a x )
15. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara. Renta se prima prvih 20 godina,
a premija se plaa prvih 14 godina i anticipativno. Koliko iznosi premija?
Reenje:
P = 100014 P( / 20 a35 ) = 1000
N 35 N 35+ 20
1250din.
N 35 N 35+14
(D) Renta se prima posle k godina, ali najvie n puta

N x +k N x +k + n
N x N x+m
(67) P = Rm P( k / n a x )
(66) mP ( k / n a x ) =
16. primer
Lice staro 35 godina osigurava rentu od 1000 dinara. Renta se prima posle 15 godina
ali najvie 20 godina, a premija se plaa prvih 14 godina i anticipativno. Koliko iznosi
premija?
Reenje:
P = 100014 P( 15 / 20 a 35 ) = 1000
N 35+15 N 35+15+ 20
= 530,37din.
N 35 N 35 +14
48
2.2. OSIGURANJE KAPITALA

2.2.1. Uplatom mize
Re je o osiguranju koje podrazumeva uplatu jednokratnog iznosa (miza) radi
obezbeenja mogunosti dobijanja u budunosti jednokratnog iznosa (kapitala)
2.2.1.1. Osiguranje kapitala za sluaj smrti
(A) Doivotno
Po osnovu uplaene mize naslednicima se isplauje osigurani iznos (kapital -K).

Ako je Ax oznaka za mizu za 1 dinar kapitala, onda se dobije:
Uplate = Isplate :
Ax l x = d x r 1 + d x +1 r 2 + ... / r x
Ax l x r x = d x r ( x +1) + d x +1 r ( x + 2) + ...
Ax D x = C x + C x +1 + ...
Ax D x = M x
(68) Ax =
Mx
Dx
(69) M = K Ax
17. primer
Lice staro 35 godina osigurava kapital od 100000 dinara. Kapital se isplauje
naslednicima posle smrti osiguranika. Koliko iznosi miza za ovo osiguranje?
Reenje:
M = 100000 A35 = 100000
M 35
= 34060,10din.
D35
(B) Odloeno
Naslednicima se isplauje K dinara, ali samo ako osiguranik umre po isteku k godina.
(70)
k/
Ax =
M x+k
Dx
(71) M = K
k/
Ax
18. primer
naslednicima ako osiguranik umre po isteku 15 godina od dana osiguranja. Koliko
49
Reenje:
M = 10000015 / A35 = 100000
M 35+15
= 22525,65din.
D35
(C) Privremeno
Naslednicima se isplauje K dinara, ali samo ako osiguranik umre u prvih n godina.
Ako umre posle toga perioda, osiguravajue drutvo zadrava mizu.
(72)
/n
Ax =
M x M x+n
Dx
(73) M = K
/n
Ax
19. primer
naslednicima ako osiguranik umre u prvih 20 godina. Ako umre posle toga,
osiguravajue drutvo zadrava mizu. Koliko iznosi miza za ovo osiguranje?
Reenje:
M = 100000 / 20 A35 = 100000
M 35 M 35+ 20
= 15143din.
D35
Naslednicima se isplauje K dinara, ali samo ako osiguranik umre posle k godina u
sledeih n godina.
(74)
k/n
Ax =
M x+k M x+k +n
Dx
(75) M = K
k/n
Ax
20. primer
naslednicima ako osiguranik umre posle 15 godina od dana osiguranja, a u toku
sledeih 20 godina. Koliko iznosi miza za ovo osiguranje?
Reenje:
M = 10000015 / 20 A35 = 100000
M 35+15 M 35+15+ 20
= 14623,34din.
D35
2.2.1.2. Osiguranje kapitala za sluaj doivljenja
Osigurana suma se isplauje samo osiguraniku ako doivi narednih n godina.

(76)
/n
Ex =
Dx+n
Dx
50
(77) M = K / n E x
21. primer
osiguraniku ako doivi narednih 20 godina. Koliko iznosi miza za ovo osiguranje?
Reenje:
M = 100000 / 20 E 35 = 100000
D35+ 20
= 35076,38din.
D35
2.2.1.3. Meovito osiguranje kapitala
Osigurana suma se isplauje osiguraniku ako doivi narednih n godina, a

naslednicima, ako umre pre toga.
(78) Ax,n =
/n
Ax + / n E x =
M x M x+n + Dx+n
Dx
(79) M = K Ax ,n
22. primer
osiguraniku ako doivi narednih 20 godina ili naslednicima ako umre pre toga. Koliko
Reenje:
M = 100000 A35, 20 = 100000( / 20 A35 + / 20 E 35 ) = 100000
M 35 M 35+ 20 + D35+ 20
= 50219,38din.
D35

Re je o osiguranju koje podrazumeva uplate viekratnog iznosa (premije), radi
obezbeenja mogunosti dobijanja u budunosti jednokratnog iznosa (kapitala)
(A) Neposredno osiguranje kapitala (bez uslova i ogranienja)
Naslednicima se isplauje osigurana suma (kapital) bez obzira kada osiguranik umre.
P(Ax) je oznaka za premiju koja obezbeuje 1 dinar kapitala, pa e biti:
51
Uplate = Isplate :
l x P( Ax ) + l x +1 P ( Ax ) r 1 + ... = d x r 1 + d x +1 r 2 + ... / r x
(D x + D x +1 +...) P( Ax ) =C x +C x +1 + ...
N x P ( Ax ) = M x
(80) P(Ax) =
M x Ax
=
Nx
ax
(81) P = K P(Ax)
23. primer
naslednicima posle smrti osiguranika. Koliko iznosi premija za ovo osiguranje?
Reenje:
P = 100000 P( A35 ) = 100000
M 35
= 1986,66din.
N 35
Naslednicima se isplauje osigurana suma, ali samo ako osiguranik umre posle k
godina.
(82) P( k / Ax ) =
M x +k
A
= k/ x
Nx
ax
(83) P = K P( k / Ax )
24. primer
naslednicima ako osiguranik umre po isteku 15 godina od dana osiguranja. Koliko
iznosi premija za ovo osiguranje?
Reenje:
P = 100000 P (15 / A35 ) = 100000
M 35+15
= 1313,88din.
N 35
2.2.2.2. Premija se plaa privremeno (m puta)

(A) Doivotno osiguranje kapitala za sluaj smrti (bez uslova i ogranienja)
Naslednicima se isplauje osigurana suma, bez obzira kada osiguranik umre.

(84) m P( Ax ) =
Mx
Ax
=
N x N x+m
/ m ax
(85) P = K m P( Ax )
52
25. primer
naslednicima posle smrti osiguranika. Koliko iznosi premija koja se plaa 14 godina?
Reenje:
M 35
= 3283,41din.
N 35 N 35+14
P = 10000014 P ( A35 ) = 100000
(B) Privremeno osiguranje kapitala za sluaj smrti (na n godina)
Naslednicima se isplauje osigurana suma, ako osiguranik umre u toku prvih n godina
(period privremenog osiguranja), a ako umre nakon toga, osigurana suma se ne
isplauje nikom.
(86) m P( / n Ax ) =
M x M x+n
=
N x N x +m
Ax
/ m ax
/n
(87) P = K m P( / n Ax )
26. primer
naslednicima ako osiguranik umre u toku prvih 20 godina. Koliko iznosi premija koja
se plaa prvih 14 godina?
Reenje:
P = 10000014 P ( / 20 A35 ) = 100000
M 35 M 35+ 20
= 1462,46din.
N 35 N 35+14
Osigurana suma se isplauje samo osiguraniku ako doivi n godina privremenog

osiguranja.
(88) m P( / n E x ) =
Dx+n
=
N x N x +m
Ex
/ m ax
/n
(89) P = K m P( / n E x )
27. primer
osiguraniku ako doivi 20 godina od dana osiguranja. Koliko iznosi premija koja se
plaa 14 godina?
Reenje:
P = 10000014 P ( / 20 E 35 ) = 100000
D35+ 20
= 3387,56din.
N 35 N 35+14
53
Osigurana suma se isplauje naslednicima, ako osiguranik umre pre isteka n godina
privremenog osiguranja, a osiguraniku ako doivi n godina od dana ugovaranja
osiguranja.
(90) m P( A x ,n ) =
M x M x+ n + Dx+n
= m P ( / n Ax )+ m P ( / n E x )
N x N x+m
(91) P = K m P( Ax ,n )
28. primer
naslednicima ako osiguranik umre u prvih 20 godina ili osiguraniku ako doivi 20
godina od dana osiguranja. Koliko iznosi premija koja se plaa prvih 14 godina?
Reenje:
P = 10000014 P ( A35, 20 ) = 100000
M 35 M 35+ 20 + D35+ 20
= 4850,02din.
N 35 N 35+14
54
LITERATURA
1. Koovi, J., Aktuarske osnove formiranja tarifa u osiguranju lica, Ekonomski
fakultet u Beogradu, Beograd, 2006.
2. Koovi, J., Rakonjac, A. T., Zbirka reenih zadataka iz Finansijske i
Aktuarske matematike, Ekonomski fakultet u Beogradu, Beograd, 2005.
3. Vugdelija, D., i drugi, Matematika za ekonomiste, Ekonomski fakultet
Subotica, Subotica, 2007.
55
TEORIJSKA PITANJA
1. Definicija pojmova: procentni i promilni raun
2. Definicija pojma: interesni (kamatni) raun
3. Definicija pojma: dekurzivno obraunavanje kamate
3. Definicija pojma: anticipativno obraunavanje kamate
4. Osnovni principi obrauna kamate
5. Pojam interesa i kapitalisanja
6. Pojam prostog interesa
7. Pojam sloenog interesa
8. Pojam kontinuelnog kapitalisanja
9. Definicija konformne kamatne stope
10. Pojam amortizacije zajmova
11. Opis izrade plana amortizacije ako su anuiteti jednaki
12. Nain provere tanosti plana amortizacije
13. Opis izrade plana amortizacije ako su anuiteti razliiti
14. Mogui razliiti anuiteti
15. Pojam konverzije zajmova
16. Pojam konsolidacije dugova
17. Pojam eskontovanja menica
18. Mogui akteri u procesu eskontovanja menica
19. razlike i slinosti Finansijske i Aktuarske matematike
20. Pojam i predmet aktuarske matematike
21. Zakon velikih brojeva
22. Definisanje rauna verovatnoe
23. Nastanak i nain formiranja Tablice smrtnosti
24. Osnovni i izvedeni pokazatelji Tablice smrtnosti
25. Verovatnoa ivota i smrti jednog lica
26. Definicija pojma: verovatno trajanje ivota
27. Definicija pojma: srednje trajanje ivota
28. Vrste komutativnih brojeva
29. Pojam mize
30. Pojam premije
31. Pojam osiguranja line rente
32. Vrste osiguranja line rente uplatom mize
33. Vrste osiguranja kapitala uplatom mize
34. Vrste osiguranja line rente uplatom premije
35. Vrste osiguranja kapitala uplatom premije
56
FORMULE ZA PREDMET
AKTUARSKA MATEMATIKA
1. Matematiko-tehnike osnove ivotnog osiguranja
dx = lx - lx+1 lx+1 = lx - dx
l x +1
lx
l x+k
k px =
lx
d
qx = x = 1 px
lx
px =
/k
qx =
l x l x+k
l
= 1 x + k = 1 k p x
lx
lx
l x+k
lx
l x+k 1
l
= l x+k = x
lx
2
2
l + l + l + ...
e x = x +1 x + 2 x +3
lx
l + l + l + ...
e' x = x x +1 x + 2
= 1 + ex
lx
1
e xo = + e x
2
G k = G k p x = G
Dx = l x (1 + p )
= l x r x =
lx
,
rx
r = 1+ p
Dx je oznaka za broj diskontovanih ivih lica starih x godina.

Nx = Dx + Dx+1 + Dx+2 + ... + D
Nx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir brojeva diskontovanih ivih lica,
poev od starosti x do najdublje starosti .
Sx = Nx + Nx+1 + Nx+2 +... + N
Sx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir zbirova diskontovanih ivih lica,
poev od starosti x do najdublje starosti , koju prema tablicama doivi posmatrana
grupa.
57
Cx = dx(1+p)-(x+1) = dxr-(x+1)
Cx je oznaka za broj diskontovanih umrlih lica u toku (x+1)ve godine.
Mx = Cx + Cx+1 + Cx+2 + ... + C -1
Mx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir brojeva diskontovanih umrlih
lica, poev od onih koja su umrla u toku (x+1)-ve godine.
Rx = Mx + Mx+1 + Mx+2 + ... + M-1
Rx je oznaka za komutativni broj koji predstavlja zbir zbirova brojeva diskontovanih
umrlih lica, poev sa onima koji su umrli u toku (x+1)-ve godine starosti.
Cx = r-1Dx - Dx+1
Mx = Nx r-1 - Nx+1 = Nx r-1 - (Nx - Dx) =
= Nx (r-1 -1) + Dx = Dx - Nx (1-r-1)
2. Osiguranje line rente uplatom mize
Neposredna doivotna renta
ax =
Nx
Dx
M = R ax
b) Dekurzivna renta
a'x =
N x Dx N x
N
=
1 = a x 1 = x +1
Dx
Dx
Dx
M = R a'x
Odloena doivotna lina renta
k/
ax =
N x+k
Dx
M=R
k/
ax
b) Dekurzivna renta
k/
a' x =
M=R
N x + k +1
Dx
k/
a' x
58
Neposredna privremena renta
/n
N x N x+n
Dx
ax =
M=R
/n
ax
b) Dekurzivna renta
/n
a' x =
N x +1 N x + n +1
Dx
M=R
/n
a' x
Odloena privremena renta
k/n
ax =
N x +k N x +k + n
Dx
M=R
a
k /n x
b) Dekurzivna renta
k/n
a' x =
N x + k +1 N x + k + n+1
Dx
M=R
k/n
a' x
3. Osiguranje line rente uplatom premije

Premija se plaa doivotno (godinje, anticipativno)
Dekurzivna renta
P(a'x)= 1 -
Dx
1
= 1
Nx
ax
P = R P (a'x)
(B) Renta se prima posle k godina i doivotno (anticipativno)
P (k / ax ) =
N x+k
Nx
P = R P (k / ax )
59
Premija se plaa privremeno (najvie m puta) i anticipativno

P(ax) =
Nx
N x N x+m
P = R mP(ax)
(B) Renta se prima posle k godina i doivotno
m
P (k / ax ) =
N x+k
N x N x+m
P = R mP ( k / a x )
m
P (/ n ax ) =
N x N x+n
N x N x+m
P = R mP ( / n a x )
(D) Renta se prima posle k godina, ali najvie n puta
P (k / n ax ) =
N x +k N x +k + n
N x N x+m
P = R m P ( k / n a x )
4. Osiguranje kapitala uplatom mize

Osiguranje kapitala za sluaj smrti
(A) Doivotno
Ax =
Mx
Dx
M = K Ax
(B) Odloeno
k/
Ax =
M x+k
Dx
M=K
k/
Ax
60
(C) Privremeno
/n
M x M x+n
Dx
Ax =
M=K
/n
Ax

k/n
Ax =
M x+k M x+ k + n
Dx
M=K
k/n
Ax
Osiguranje kapitala za sluaj doivljenja

/n
Ex =
Dx + n
Dx
M = K / n Ex
Meovito osiguranje kapitala
Ax , n =
/n
Ax + / n E x =
M x M x+n + Dx+n
Dx
M = K Ax , n
5. Osiguranje kapitala uplatom premije
Premija se plaa doivotno
(A) Neposredno osiguranje kapitala (bez uslova i ogranienja)
P(Ax) =
M x Ax
=
Nx
ax
P = K P(Ax)
P ( k / Ax ) =
M x+k
A
= k/ x
Nx
ax
P = K P( k / Ax )
61
Premija se plaa privremeno (m puta)

(A) Doivotno osiguranje kapitala za sluaj smrti (bez uslova i ogranienja)
m
P ( Ax ) =
Mx
A
= x
N x N x+m
/ m ax
P = K m P( Ax )
(B) Privremeno osiguranje kapitala za sluaj smrti (na n godina)
m
P( / n Ax ) =
M x M x+n
=
N x N x +m
Ax
/ m ax
/n
P = K m P( / n Ax )
m
P( / n E x ) =
Dx+n
=
N x N x+m
Ex
/ m ax
/n
P = K m P( / n E x )
m
P ( A x ,n ) =
M x M x+ n + Dx+n
= m P ( / n Ax )+ m P ( / n E x )
N x N x+m
P = K m P( Ax ,n )

Finansijska Matematika 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Finansijska Matematika 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dragan Vugdelija

FINANSIJSKA I AKTUARSKA MATEMATIKA

1. Procentni i promilni raun

Uoptimo ovaj primer i napiimo sledeu proporciju:

G je oznaka za baznu veli inu, celinu ili tzv. istu glavnicu;

Iz ove injenice i dolazi naziv "procentni" odnosno "promilni" raun.

Iz (2) se po potrebi mogu dobiti:

2. Interesni (kamatni) raun

Raun "od sto"

je oznaka za istu glavnicu;

Anticipativno obraunavanje interesa se obavlja poetkom perioda, za period unapred, na kasniju

Raun "nie sto"

Kada je re o dunikopoverilakim odnosima izmeu privrednih i drugih subjekata treba rei da se

2.2. Prost interes

je oznaka za interesnu (kamatnu) stopu i predstavlja interes (kamatu) na 1 novanu jedinicu

(za prestupnu godinu);

je oznaka za raniju (poetnu) ili diskontovanu vrednost;

Prema uvedenim oznakama i proporciji G : P = 1 : p, za dekurzivno obraunavanje interesa bie: G = K,

Kamata za 1 dan je 365-ti ili 366-ti deo godinje kamate.

Ako je obraunavanje kamate anticipativno, jednostavnije je koristiti izvedenu proporciju za

krajem perioda, tj.

iznos na koji se (prema definiciji anticipativnog

obraunavanja interesa) rauna kamata u jednom periodu, pa se

tretira kao ista glavnica, dok

2.3. Sloen interes

novanih jedinica (npr. din) na kraju prve

je ukamaena vrednost K din na kraju druge godine, dok je

interes u drugoj godini.

Dalje e po analogiji biti:

je ukamaena vrednost jednog dinara za jednu godinu uz kamatnu stopu p.

Dalje zakljuujemo da K1,K2,...,Kn predstavljaju lanove geometrijskog niza sa kolinikom 1+p.

Kg = K(1p) , p < 100%

(9) i (10) bi se moglo prikazati objedinjeno ovako:

pri emu bi se znak

koristio za dekurzivno, a znak

Izraz p/m se naziva relativna kamatna stopa.

Odgovarajua formula za anticipativno obraunavanje interesa je:

1. Pozajmljen je iznos od 1.000 din. na 5 godina, uz 18% kamate godinje i kapitalisanje:

Ovo je ilustrativni primer, a u praksi je period kamaenja odreen datumima. Da je to uinjeno u

Specijalno za pN=p, bie n=g i:

dok bi se (radi poreenja) za sluaj obrauna prostog interesa dobilo:

a za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:

a) m = 1, p = 0,18 = 18%; pc = 1,18

1 = 4,2246636% < p/4 = 4,5%

1 =1,388843% < p/12 = 1,5%

1 = 0,0453567% < p/365

f) m , pc = ln 1,18 = 16,5514438% < p = 18%

(1 + pc) = 1 + p/m pc = (1 + p/m)

a za sluaj kontinuelnog kapitalisanja vai:

pri emu je 0 d1 < s1; 0 d2 < s2; zatim

pri emu je 0 d1 < dg1; 0 d2 < dg2.

Kg = 8.000 (1+0,16/366) (1+0,16/365) = 14.192,90 din.

Aj je oznaka za anuitet u jtom periodu;

Pored ovih oznaka koristie se i sledee:

5.1. Anuiteti jednaki

pri emu je:

Za m=1 i s=1 vai:

Ako se u jednom periodu za koji vai pN plaa s anuiteta, onda vai:

Za s=1 od (6) se dobije (5).

I Izrada plana amortizacije

Opti plan amortizacije prikazujemo u Tabeli 1.

pc = 1,09 1 = 0,014466592; A = 6.282,89

D = (7.513,69 + 7.513,69 1,08 + 7.513,70 1,08 ) 1,08