Scenariusze Lekcji Języka Polskiego

Scenariusze lekcji
Pejzaż z pociągiem – obraz Władysława Krzyżanowskiego

Wracamy – wiersz Tadeusza Kubiaka
Temat: Jaki pociąg przywiózł nas z wakacji? Nazwy własne i pospolite.

Cele lekcji: uczeń umie
• opowiadać o swoich wakacjach,
• pracować w grupie,
• wypowiadać się na temat dzieła malarskiego,
• po poznaniu zasady prawidłowo zapisywać nazwy własne i pospolite,
• odczytać wiersz i wypowiadać się na jego temat,
• znaleźć to, co łączy sytuację, o której pisze poeta, z obrazem.
Metody i formy pracy: praca w grupie, mapa skojarzeń, techniki manualno-pla-
styczne.
Środki dydaktyczne: kolorowe kartki formatu A3, wycięta z papieru lokomotywa
z napisem ,,WAKACJE”, wycięte koła do wagonów, magnesy lub szpilki (zależy
gdzie i jak przyczepimy pociąg), mazaki, klej, nożyczki, pamiątki z wakacji, które
można przykleić do kartki, mapa Polski, Europy.
Czas zajęć: 45 min
Tok lekcji:
1. Uczniowie rozmawiają z nauczycielem o obrazie: starają się uzasadnić tytuł
obrazu, określają jego nastrój, nazywają barwy, w jakich został namalowany.
2. Nauczyciel odczytuje wiersz, a potem czytają go uczniowie – każdy po jednej
zwrotce lub po jednej wypowiedzi, np.: 1. zwrotka – 3 uczniów, 2. zwrotka – 3
uczniów, 3. zwrotka – 2 uczniów, 4. zwrotka – 2 uczniów, 5 zwrotka – wszyscy
chórem.
3. Uczniowie odpowiadają na 1. pytanie pod tekstem (przytaczają cytaty).
4. Odpowiadają na 4. pytanie: co łączy wiersz Wracamy i obraz Pejzaż z pociągiem
(przede wszystkim sam pociąg, barwy, nastrój).
5. Pod kierunkiem nauczyciela uczniowie tworzą mapę skojarzeń wokół wyrazu
POCIĄG.
szybkość przygoda
wakacje POCIĄG podróż
wagony powrót wyjazd
www.wsip.com.pl 81
6. Uczniowie starają się wyjaśnić, dlaczego właśnie ten obraz znalazł się na po-
czątku podręcznika (w odpowiedziach pomaga im mapa skojarzeń).
Może się okazać, że niewielu uczniów w czasie wakacji (lub w ogóle) podró-
żowało pociągiem, nauczyciel powinien więc im uświadomić, że pociąg jest tu
tylko symbolem podróży (wyjazdu – powrotu).
7. Nauczyciel prosi uczniów, by powiedzieli, gdzie spędzili wakacje, a potem
dzieli ich na grupy, np.
• tych, którzy zostali w domu, nigdzie nie wyjeżdżali,
• tych, którzy odwiedzili różne miejsca w Polsce,
• tych, którzy wyjechali, ale blisko domu,
• tych, którzy podróżowali poza granicami kraju.
(jeżeli któraś grupa uczniów jest duża, dzielimy ją na dwie mniejsze).
8. Każda grupa otrzymuje kartkę, na której przygotowuje z przyniesionych mate-
riałów jeden wagon pociągu ,,WAKACJE”.
9. Uczniowie pracują 10–15 minut (uwaga: musimy zadbać o to, by uczniowie,
wykonując swoją pracę, nie zniszczyli przyniesionych pamiątek).
10. Po skończeniu pracy nauczyciel doczepia wagony do lokomotywy. Każda gru-
pa opowiada o swoim wagonie.
11. Ponieważ w czasie wypowiedzi uczniów często będą padać nazwy miejscowości,
rzek, gór, zapoznajemy ich z zasadą ortograficzną (s. 16), wprowadzamy ter-
miny nazwa własna i nazwa pospolita.
12. Rozdajemy uczniom rysunek pociągu (ksero) z liczbą wagonów odpowiadającą
liczbie grup lub uczniowie sami wykonują taki rysunek. W odpowiednich wago-
nikach wpisują nazwy własne, wymienione przez kolegów z każdej z grup.
Pierwszą lekcję kończymy wyszukaniem na mapie Polski (Europy) miejsc, o któ-
rych opowiadali uczniowie.
Wracamy – Tadeusz Kubiak
Temat: Jakie było nasze pożegnanie wakacji, a jak żegna je osoba mówiąca
w wierszu Tadeusza Kubiaka Wracamy?
• wysłuchać ze zrozumieniem treści wiersza,
• wyraźnie i wyraziście przeczytać wiersz,
• współpracować w małej grupie,
• wyrażać emocje za pomocą symboli plastycznych, głosu, ciała i mimiki,
• wymienić uczucia towarzyszące mu na myśl o kończących się wakacjach,
• określić nastrój wiersza,
• dostrzegać osobę mówiącą i adresata wiersza.
Metody i formy pracy: praca w grupie, praca z tekstem literackim, słoneczko,
techniki dramy: stop-klatka, rysowanie, improwizacja.
Środki dydaktyczne: żółte karteczki (ok. 10 dla grupy), żółta kartka w kształcie
koła z napisem KONIEC WAKACJI , magnesy, czarno-białe reprodukcje obrazu
82
Władysława Krzyżanowskiego Pejzaż z pociągiem formatu A4 (dla każdej grupy
jedna), kredki, kolorowa reprodukcja obrazu Pejzaż z pociągiem zamieszczona
w podręczniku, tekst wiersza Tadeusza Kubiaka pt. Wracamy, rysunek przedsta-
wiający wnętrze sali lekcyjnej.
Tok lekcji:
1. Uczniowie zostają podzieleni na małe grupy.
2. Na otrzymanych karteczkach (najlepiej żółtych) wypisują uczucia, które towa-
rzyszyły im na myśl o kończących się wakacjach. (7 min).
3. Nauczyciel umieszcza na tablicy żółtą kartkę w kształcie koła z napisem KO-
NIEC WAKACJI.
4. Liderzy grup odczytują wyniki pracy swojej grupy i za pomocą magnesów
tworzą wokół napisu na tablicy promienie słoneczne (powtarzające się nazwy
uczuć tworzą dłuższe promienie), np.
k
ute
żal sm
roz k
cza ute
wa ro- sm
nie roz żal
cza k
wa ro- ute
nie sm
KONIEC
złość WAKACJI radość
-
owo
zad ie przygnę-
tęs
kno
owo
- len ta
zad ie bienie tęs
- len kno
owo ta
zad ie przygnę-
len bienie
5. Następnie grupy otrzymują czarno-białą reprodukcje obrazu Władysława

Krzyżanowskiego Pejzaż z pociągiem i kolorują je w ten sposób, by wyrazić
uczucia, które wymienili w poprzednim ćwiczeniu. (10 min).
6. Liderzy grup omawiają wszystkie prace, zwracając szczególną uwagę na wybór
kolorów: jasne – radość; ciemne – smutek; ciepłe – przyjazne, radosne, sło-
neczne; zimne – chłodne, nieprzystępne.
7. Po wykonaniu tego ćwiczenia uczniowie umieszczają swoje prace w widocz-
nym miejscu i otwierają podręcznik na stronie 11, gdzie znajduje się kolorowa
reprodukcja obrazu Pejzaż z pociągiem.
8. Dzieci wymieniają luźne uwagi na temat użytych przez artystę barw, wypowia-
dają się na temat nastroju dzieła, porównują je ze swoimi pracami.
9. Nauczyciel czyta wiersz Tadeusza Kubiaka.
10. Po wcześniejszym krótkim przygotowaniu uczniowie czytają wiersz.
11. Następnie grupy odpowiadają na 4 pytania znajdujące się pod tekstem wier-
sza. Zespoły zajmują się tylko jednym zagadnieniem. (ok. 20 min).
www.wsip.com.pl 83
• Grupa 1: Kto kogo żegna w tym wierszu? Jakie jest to pożegnanie? Przed-
stawcie na rysunku miejsce, które opuszcza osoba mówiąca w wierszu.
• Grupa 2: Powiedzcie słowami Tadeusza Kubiaka, co wydarzy się nazajutrz
rano? Przedstawcie sytuację w formie stop-klatki. (Uczniowie odgrywają
scenkę pantomimiczną, na znak jednego z członków grupy zastygają w bez-
ruchu i odpowiadają na zadawane przez niego pytania: Kim jesteś? Co ro-
bisz? Jak się czujesz?).
• Grupa 3: Co łączy sytuację, o której pisze poeta, z obrazem Pejzaż z pocią-
giem? Zwróćcie uwagę na zastosowane barwy.
• Grupa 4: Wyszukajcie wyrażenia, które odnoszą się do szkoły. Jak przedsta-
wił ją poeta? Uzupełnijcie rysunek przedstawiający wnętrze sali lekcyjnej.
12. Omówienie prac przez liderów. (Najkorzystniejsza byłaby zmiana liderów

grup na czas wykonywania każdego zadania, aby w tej roli mogło wystąpić jak
najwięcej uczniów).
13. Wszystkie grupy po krótkim przygotowaniu (3 min) odgrywają scenkę „Powi-
tanie po wakacjach”.
14. Uczniowie podsumowują lekcję, odpowiadają na pytania nauczyciela: Jak
żegna wakacje osoba mówiąca w wierszu? Kto wypowiada się w utworze?
Jakie uczucia towarzyszyły wam na myśl o kończących się wakacjach?
15. Praca domowa: Przedstaw dowolną techniką plastyczną swoje pożegnanie
wakacji lub powitanie szkoły (ćw. 5., s. 12). Za pomocą odpowiednich barw
wyraź towarzyszący ci w tych sytuacjach nastrój.
Przed pierwszym dzwonkiem – wiersz Ludwika Jerzego Kerna
Temat: Przyrzekam ci, szkoło...

• wysłuchać ze zrozumieniem treści utworu poetyckiego,
• wyraźnie i wyraziście odczytać wiersz,
• podkreślić w jego tekście rzeczowniki kojarzące się ze szkołą,
• dobrać rzeczowniki nazywające uczucia do 3 różnych sytuacji,
• wskazać czasowniki świadczące o uosobieniu,
84
• napisać przyrzeczenie w formie zdania (nakazu lub zakazu),
• pisać oddzielnie cząstkę nie z czasownikiem,
• ujednolicić formy podmiotu lirycznego w całym wierszu.
Metody i formy pracy: indywidualna praca z tekstem literackim, praca w gru-
pach.
Środki dydaktyczne: tekst wiersza Przed pierwszym dzwonkiem L. J. Kerna, plan-
sza z definicją uosobienia, plansza do utworzenia grafu z wyrazem szkoła, dla każ-
dej grupy tabelka i 32 karteczki z nazwami uczuć, kartki A4, kolorowe flamastry,
klej.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel czyta wiersz.
2. Potem wyznaczeni uczniowie czytają po jednej zwrotce utworu. Wszyscy pod-
kreślają rzeczowniki, które kojarzą im się ze szkołą, są związane ze szkołą.
3. Dopisują podkreślone rzeczowniki do strzałek na plakacie wiszącym na tablicy
(graf). Do pustych strzałek należy na końcu dopisać rzeczowniki: uczniowie,
nauczyciele.
Biały Orzeł ławki
telewizor w świetlicy
klasy
SZKOŁA
kreda katedra
tablica dzwonek
4. Nauczyciel prosi uczniów, aby odpowiedzieli na pytanie, co odczuwała główna

bohaterka wiersza – szkoła: a) przed ostatnim dzwonkiem, czyli pod koniec
roku szkolnego? b) po ostatnim dzwonku, czyli na początku wakacji? c) przed
pierwszym dzwonkiem, czyli przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego?
5. Następnie dzieli klasę na kilka grup. Każda dostaje kopertę zawierającą trój-
rubrykową tabelkę i zestaw 32 karteczek z rzeczownikami nazywającymi różne
uczucia. Ma je logicznie przyporządkować do poszczególnych rubryk.
6. Po odczytaniu nazw uczuć dzieci przyklejają karteczki w odpowiednich rubry-
kach.
www.wsip.com.pl 85
UCZUCIA SZKOŁY
(rzeczowniki kto? co?)
przed pierwszym
przed ostatnim
po ostatnim dzwonku, dzwonkiem,
dzwonkiem, czyli pod
czyli na początku wakacji czyli przed rozpoczęciem
koniec roku szkolnego
nowego roku szkolnego
zdenerwowanie zadowolenie tęsknota
zmęczenie radość przygnębienie
wyczerpanie spokój smutek
rozdrażnienie błogość pustka (w sercu)
niechęć wyciszenie samotność
złość odpoczynek żal
przykrość ukojenie nuda
bezradność równowaga (psychiczna) udręka (rozstania)
7. Później odpowiadają na pytania: O którym zestawie uczuć szkoły mówi wiersz?

W jakim celu poeta obdarzył szkołę ludzkimi uczuciami? O co ona prosi ucz-
niów w ostatnich linijkach wiersza?
8. Każdy uczeń otrzymuje kartkę A4 i kolorowym flamastrem pisze w formie
zdania jedno przyrzeczenie osobiste: co będzie robić albo czego nie będzie
robić, aby swojej szkole nie sprawiać przykrości. Podpisuje się pod zobowiąza-
niem.
9. Nauczyciel pokazuje (wywiesza) planszę z zasadą pisowni cząstki nie z czasow-
nikami.
10. Dzieci po kolei czytają przyrzeczenia i przyczepiają kartki magnesami na ta-
blicy z podziałem na NAKAZY i ZAKAZY.
11. Nauczyciel informuje, że na najbliższej lekcji wychowawczej klasa będzie
omawiać regulamin szkoły i kryteria ocen zachowania.
12. Praca domowa:
1. W zwrotce III, IV i V wiersza zmień niektóre wyrazy tak, żeby podobnie jak
w zwrotce I i II wypowiadali się uczniowie.
2. Czy naprawdę „w samotności każdy się nudzi”? Napisz, co o tym sądzisz.
Lekcja przyrody Jeana Jacques’a Sempé’go, René Goscinny’ego
Temat: Niezapomniana lekcja.

• formułować i zadawać pytania,
• opowiedzieć treść utworu,
• poprawnie zapisywać nazwy geograficzne,
86
• określić nastrój opowiadania,
• korzystać z atlasu geograficznego w celu wskazania miejsc, o których mowa
w tekście,
• redagować kilkuzdaniową wypowiedź pisemną na zadany temat,
• korzystać ze słownika ortograficznego,
• redagować pozdrowienia z wakacji,
• opowiedzieć o prawdziwych sytuacjach i przeżyciach związanych z dowolną lek-
cją.
Metody i formy pracy: rozmowa, praca w grupie, śnieżna kula.
Środki dydaktyczne: szkic mapy Europy dla grup, kartki samoprzylepne, podręcz-
nik, zeszyt ćwiczeń, słownik ortograficzny, atlasy geograficzne (po 2 dla grupy),
pocztówki z wakacji przyniesione przez uczniów.
Przygotowanie do lekcji: uczniowie przeczytali tekst w domu i ułożyli po 5 pytań
dotyczących treści opowiadania.
Tok lekcji:
1. Uczniowie pracują w parach: na zmianę zadają sobie pytania do tekstu ułożone
w domu i odpowiadają na nie. (7 min).
2. Wspólnie określają osobę opowiadającą o wydarzeniach. Chętni lub wybrani
uczniowie opowiadają treść przeczytanego fragmentu, wcielając się w rolę Mi-
kołajka (w pierwszej osobie liczby pojedynczej). Pozostali uczniowie starają się
dokładnie zapamiętać informacje o przyniesionych przez bohaterów pamiąt-
kach.
3. Nauczyciel dzieli klasę na czteroosobowe grupy. Każdemu zespołowi rozdaje
szkic mapy politycznej Europy, atlas geograficzny świata oraz zestaw 18 karte-
czek. Grupy muszą dopasować kartki z imionami chłopców i nazwami miejsc
do obrazków przedstawiających przyniesione pamiątki, a następnie umieścić
karteczki we właściwym miejscu na mapie. (15 min).
Mikołaj Joachim Alcest
Euzebiusz Ananiasz Gotfryd
Morskie Skałki Toledo Bretania
Lazurowe Wybrzeże Normandia Szwajcaria
www.wsip.com.pl 87
4. Liderzy prezentują wyniki pracy grup.
5. Każdy uczeń indywidualnie wybiera najciekawszą według niego pamiątkę
przyniesioną przez chłopców z klasy Mikołajka i układa kilkuzdaniową wypo-
wiedź pisemną, uzasadniając swój wybór.
6. Chętni lub wybrani uczniowie czytają swoją notatkę.
7. Uczniowie określają charakter opowiadania – ćw. 1., s. 18.
8. Wspólnie zastanawiają się nad poleceniem 4., s. 19.
9. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na pisownię wielką literą nazw geograficz-
nych (s. 16). Przypomina, jak należy szukać haseł w słowniku ortograficznym.
10. Uczniowie w parach rozmawiają o miejscach, które odwiedzili podczas wakacji,
zapisują wymienione przez siebie nazwy geograficzne, pamiętając o zasadzie
pisowni.
11. W grupach wykonują ćw. 271. w Zeszycie ćwiczeń. Korzystają z atlasów geo-
graficznych Polski.
12. Jeżeli klasa pracowała sprawnie nad poprzednimi poleceniami, uczniowie
mogą w czteroosobowych zespołach zagrać w inteligencję – ćw. 272. (ZĆ).
13. Chętni uczniowie opowiadają o lekcji, która według nich była interesująca,
obfitowała w niezwykłe wydarzenia (ćw. 5., s. 19).
14. Dzieci przeglądają przyniesione przez siebie pocztówki z pozdrowieniami
z wakacji. Metodą kuli śniegowej rozmawiają o tym, jakie informacje umieścili
nadawcy tych kart. (Początkowo każdy uczeń cicho czyta informacje zamiesz-
czone na swojej pocztówce, następnie dzieli się swoimi spostrzeżeniami
z kolegą z ławki. Po uzgodnieniu wspólnego stanowiska uczniowie omawiają
problem z inną parą, np. siedzącą za nimi. Gdy czwórka ustali wnioski, prezen-
tuje je innej czteroosobowej grupie. Utworzony w ten sposób ośmioosobowy
zespół ustala wspólne stanowisko i prezentuje je na forum klasy). Nauczyciel
może podsumować lub uzupełnić rozważania uczniów.
15. Uczniowie indywidualnie wykonują ćw. 52. (ZĆ).
16. Praca domowa (do wyboru):
• Korzystając ze zbiorów czytelni w twojej szkole, wykonaj polecenie 1. ze s. 17.
• Wykonaj pisemnie ćw. 6., s. 19.
• Dla chętnych: Wypożycz jedną z książek o Mikołajku, przeczytaj i wykonaj
plakat.
88
Kłopoty z imieniem Kseni Bagniewskiej
Temat: Pomagamy Dorocie w rozwiązaniu kłopotów z imieniem – opowiadanie

Kseni Bagniewskiej Kłopoty z imieniem.
• opowiadać treść tekstu,
• określić jego nastrój,
• znaleźć odpowiednie cytaty,
• przedstawić wyniki wspólnej pracy,
• umotywować użycie przezwiska, pseudonimu.
Uczeń poznaje pojęcia: przezwisko, pseudonim.
Metody i formy pracy: praca w grupach, techniki plastyczne.
Środki dydaktyczne: wycięte z papieru ( format A3 ) trzy postaci dziewcząt, mag-
nesy, mazaki.
Przygotowanie do lekcji: uczniowie przeczytali opowiadanie w domu.
Tok lekcji
1. Nauczyciel przedstawia temat lekcji.
2. Uczniowie tłumaczą, na czym polegał kłopot Doroty.
3. Oceniają pomysł Doroty i jej koleżanek, by używać drugiego imienia (można
zaproponować, by uczniowie przedstawili się drugim imieniem).
4. Wyjaśniają, na czym właściwie polegał pomysł Michała, który różnie nazywał
swoją siostrę – ćw. 2., s. 24 (wyszukanie tych nazw, określenie, co je łączy).
5. Określają nastrój opowiadania.
6. Odpowiadają na pytanie nauczyciela, jak z takim problemem radzą sobie kole-
żanki i koledzy z klasy (używają zdrobnień, przezwisk).
7. Wykonują ćw. 3. ze s. 24 (wyjaśnienie pojęć: przezwisko, pseudonim).
8. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy. Każda otrzymuje swoją ,,Dorotę” – kon-
tur postaci namalowany czarnym mazakiem na kartce formatu A3. Uczniowie
w grupach:
• mogą pokolorować włosy, oczy itd.,
• na sukience wypisują swoje propozycje, jaką nazwą można odróżnić jedną
Dorotę od drugiej (np. zdrobnienia, przezwiska, pseudonimy), uzasadniają
ich użycie,
• przyczepiają swój rysunek magnesami do tablicy, a jedna osoba z grupy oma-
wia zaproponowane pomysły (konieczna jest nasza reakcja, jeżeli uczniowie
wymyślili złośliwe przezwiska).
9. Notatka z lekcji. Uczniowie rysują (wklejają, jeżeli im przygotujemy na ksero)
kontury postaci „Doroty” i wpisują to, co najbardziej im się podobało z pomy-
słów grup. Na kolorowo mogą zapisać ,,złote myśli”, które powinny nasunąć się
im w czasie omawiania tematu:
Nie można nikogo krzywdzić złośliwym przezwiskiem.
Imię pięknieje dzięki osobie, która je nosi (i na odwrót).
www.wsip.com.pl 89
10. Praca domowa nawiązująca do ostatniego zdania w opowiadaniu: Podaj
krótką informację o jednej znanej postaci literackiej lub historycznej, która
nosiła takie imię jak ty.
Kartki z kalendarza
(lekcję należy przeprowadzić po omówieniu tekstu K. Bagniewskiej pt. Kłopoty
z imieniem)
Temat: Dzisiaj są moje imieniny – projektujemy kalendarz naszej klasy.

• współpracować w grupie,
• poszukiwać, porządkować i wykorzystywać informacje z różnych źródeł,
• posługiwać się technologią informacyjną,
• pisać nazwy świąt wielką literą.
Metody i formy pracy: kalendarz radości (metoda opisana w przewodniku Edyty
Brudnik Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. O metodach aktywizujących), praca
w grupie.
Środki dydaktyczne: duży arkusz papieru dla każdej grupy, kredki, mazaki lub
farby, kalendarz na bieżący rok szkolny.
Przygotowanie do lekcji: w domu każdy uczeń wykonuje kartkę z kalendarza
z datą swoich imienin i zdobytymi na temat swojego imienia informacjami, może
również zamieścić ilustrację (swoją fotografię).
Tok lekcji:
1. Nauczyciel omawia cel zajęć – zaprojektowanie kalendarza na bieżący rok
szkolny, z uwzględnieniem w nim dni imienin wszystkich uczniów z klasy oraz
uroczystości ujętych w podręczniku dla klasy IV: 1 listopada – Wszystkich Świę-
tych, 11 listopada – Święta Niepodległości, 25 grudnia – Bożego Narodzenia,
Wielkanocy, Święta Konstytucji 3 maja.
2. Zapoznaje uczniów z zasadą pisowni nazw świąt wielką literą (s. 111).
3. Uczniowie wykonują ćw. 1. i 2., s. 111.
4. Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy.
5. Każda grupa przygotowuje jedną z czterech części kalendarza obejmującą jed-
ną porę roku (3 kolejne miesiące). Kalendarz może mieć formę dużego zegara
ze wskazówką, którą uczniowie będą przesuwać w dniu omawianego na lek-
cji święta. Do tarczy zegara wyznaczony uczeń dokleja w odpowiednie miejsce
karteczkę z datą i nazwą święta.
6. Uczniowie układają przygotowane w domu kartki z datą swoich imienin w ko-
lejności chronologicznej, tworząc kalendarz kartkowy. Będą je prezentować
w dniu swoich imienin. Ważnym elementem pracy tą metodą jest ocena pracy
każdego ucznia w dniu prezentacji.
7. Kartki z kalendarza związane ze świętami omówionymi w podręczniku dla kla-
sy IV uczniowie będą przygotowywać w grupach na lekcji w odpowiednim dniu,
90
wykorzystując zgromadzone informacje i materiały. Dlatego przed przypadają-
cym świętem należy zadać uczniom pracę domową dotyczącą danego tematu.
W 1
sz LI
ys ST
tk O
ich PA
Św DA G
S
ięt t
yc r
h y L
u u
dL c
t
i z z y
s e
t i
o e ń
M
p
a
r
ń
P
z
ń i a
a
e
ź
d
z
c
k d
i
e
r
n
ń
e
i
c
e
c ń
e
w
i
K
i
s
e
e
e
r
W
i
i c p
w e r
j
a
r i e
M
e i
p S
z i
C L
8. Podsumowaniem każdej takiej lekcji będzie prezentacja wyników pracy grup

i dołączenie kartek do klasowego kalendarza.
Rozmowa – wiersz Danuty Wawiłow
Temat: Czy to naprawdę jest rozmowa? – wiersz Danuty Wawiłow.

• nazwać, na czym polega rozmowa,
• wiedzieć, kto to jest nadawca, a kto odbiorca,
• nazwać cel rozmowy – porozumienie się,
• odczytać wiersz, oddając nastrój utworu poetyckiego,
• określić cechy osoby mówiącej w wierszu.
Metody i formy pracy: podająca, uzupełnienie schematu, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: podręcznik, s. 26.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel wprowadza uczniów do tematu, rozmawiając z nimi o rozmowie:
Na czym polega rozmowa? Kto musi w niej brać udział? Kiedy jest dobrze prze-
prowadzona? (dochodzi do porozumienia).
www.wsip.com.pl 91
2. Uczniowie oglądają schemat podziału znaków (s. 27). Starają się uzasadnić,
jaki rodzaj znaków jest na ogół najważniejszy w rozmowie ( słowa).
3. Nauczyciel prosi uczniów o odpowiedź na pytanie 3. ze s. 27, a następnie –
pytanie 2. i 5. (po co inne znaki, kiedy ich używamy?).
4. Odczytuje głośno wiersz.
5. Uczniowie starają się określić, kogo słucha osoba mówiąca w wierszu.
6. Nauczyciel dzieli klasę na grupy, które będą naśladować ,,mowę” pola, kąkoli,
krów, świń, wietrzyka. Odczytuje wiersz, a kolejne grupy włączają się w odpo-
wiednich miejscach, wydając ustalone z nimi dźwięki.
7. Podaje temat.
8. Uczniowie odpowiadają na pytanie 2. ze s. 26, uzupełniając schemat do wier-
sza (wzorują się na schemacie ze s. 28 ).
NADAWCA ODBIORCA
(przyroda) (słucha, jest ciekawy, chce zrozumieć świat przyrody)
9. Wykonują ćw. 4. ze s. 26 (powinni dojść m.in. do wniosku, że wyraz rozmowa

wystąpił w tytule wiersza w przenośni).
10. Wyjaśniają żart językowy – ćw. 3., s. 26.
11. Przy pomocy nauczyciela sporządzają notatkę – odpowiadają na pytanie za-
warte w temacie.
Temat: Patrzę, słucham, chyba rozumiem – wycieczka do ... (wpisujemy miejsce)

• zauważyć i usłyszeć znaki dawane przez przyrodę,
• przedstawić efekty swoich obserwacji w formie tabelki.
Metody i formy pracy: wycieczka, praca w grupie.
Środki dydaktyczne: podręcznik, s. 26.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel dzieli klasę na grupy, przedstawia zadanie (jednakowe dla wszyst-
kich grup) – zaobserwowanie znaków dawanych przez jesienną przyrodę, za-
pisanie obserwacji w tabelce zbudowanej z trzech rubryk: Widzę / Słyszę / Jak
rozumiem.
2. Klasa wychodzi na krótką wycieczkę (może to być wycieczka do lasu, ogrodu,
parku). Jeżeli nie ma takiej możliwości, nauczyciel pokazuje uczniom krótki
film przyrodniczy.
3. W czasie wycieczki grupy rozchodzą się, prowadzą obserwację i zapisują w ta-
belkach spostrzeżenia. Czas wykonania zadania – 10–15 min.
4. Po powrocie do klasy grupy przedstawiają swoje obserwacje. Na tablicy wypeł-
niają wspólną tabelkę, wykorzystując notatki sporządzone na wycieczce, np.
92
Tok lekcji:
1. Dzieci siadają wygodnie i starają się przypomnieć sobie, jaka atmosfera naj-
częściej panuje w klasie podczas lekcji.
2. W tym czasie nauczyciel zadaje pytania: Jak wygląda sala lekcyjna? Jak za-
chowują się koledzy? Jak ty się zachowujesz? Czy coś lub ktoś ci przeszkadza?
Jakie zadania podczas lekcji wykonujesz najchętniej?
3. Uczniowie indywidualnie spisują swoje spostrzeżenia i uwagi na kolorowych
kartkach (układają poprawne gramatycznie wypowiedzi jednozdaniowe lub
kilkuzdaniowe).
4. Nauczyciel dzieli klasę na małe grupy. Chłopcy i dziewczęta w zespołach
składają zapisane kartki na środku stolika (nauczyciel również może wrzucić
zapisaną przez siebie kartkę) i mieszają je tak, aby mogły zostać odczytane
anonimowo. Grupy odczytują informacje, omawiają je i decydują, czy umieś-
cić je w koszu, czy w walizeczce. (Jeżeli uczniowie do tej pory nie spotkali się
z metodą, należy ją omówić: do kosza wrzucają kartki, na których są zapisane
negatywne według nich zachowania, do walizeczki – pozytywne). (6 min)
5. Lider grupy wrzuca odpowiednie kartki do stojącego w klasie przygotowanego
na lekcję kosza lub walizeczki albo przykleja je do przedstawiających te rekwi-
zyty plansz.
Koledzy zachowują Zgłaszam się.

się tak głośno, Uważnie słucham wypowiedzi nauczyciela.
że nie mogę się Nie przerywam kolegom podczas
skupić. odpowiedzi.
Piszę liściki Nie przeszkadzam.
do koleżanki. Nie rozmawiam z kolegami z grupy
Oglądam na tematy niezwiązane z lekcją.
czasopisma. Chętnie rysuję.
6. Po umieszczeniu kartek w koszu lub walizeczce przez wszystkie grupy ucznio-

wie odczytują wyniki pracy.
7. Pod kierunkiem nauczyciela dzielą się uwagami, czy wszystkie decyzje były
według nich słuszne.
8. Nauczyciel czyta wiersz Jana Twardowskiego W klasie.
9. Uczniowie przygotowują się do samodzielnego odczytania utworu. Muszą
zdecydować, w którym miejscu zrobić przerwę w czytaniu.
10. Wybrane osoby odczytują wiersz.
11. Uczniowie odpowiadają na pytania z ćw. 2., s. 42. Wyrazy i wyrażenia z wiersza
zapisują w formie grafu.
www.wsip.com.pl 109
kogoś biorą
za nogawki
wyją
piszczą
wypchanego
szczypią ptaka ryczą
ZACHOWANIE
chcą położyć się UCZNIÓW
na mapie W KLASIE głośno chrapią
książkę do religii
drapią
dokazują
najgrzeczniejszych
kotem szczują biją się
nogi po łapie
skaczą
Pracując w parach, w wypisanych wyrażeniach odszukują rzeczowniki i w for-

mie zabawy (na zmianę wymieniając po jednym) układają je alfabetycznie.
12. Nauczyciel wprowadza termin wers, następnie wybrani uczniowie odczytują
wskazane przez niego wersy – prosi np.: Przeczytaj trzeci wers wiersza.
13. Wskazany uczeń odczytuje dwa ostatnie wersy utworu. Wspólnie dzieci odpo-
wiadają na pytanie, czym zaskoczył je poeta-ksiądz.
14. Uczniowie podsumowują lekcję, wykonując ćw. 5., s. 42.
• Wykonaj ćw. 4., s. 42.
• Odpowiedz pisemnie na pytania zawarte w ćw. 5., s. 42.
Temat: Po co w wierszu Jana Twardowskiego pt. W klasie tyle czasowników?

• wysłuchać ze zrozumieniem treści utworu poetyckiego,
• wyraźnie i wyraziście odczytać wiersz,
• policzyć wersy w I i II części utworu,
• podać informacje o czasowniku,
• podkreślić w tekście czasowniki,
• podać wyrazy bliskoznaczne nazywające zachowanie uczniów w klasie,
• prawidłowo dopisać nie do czasowników,
• zmienić formy czasowników z 3. osoby l. mnogiej na 1. osobę l. mnogiej,
110
• ułożyć II część wiersza sensownie łączącą się ze zmienioną I częścią,
• za pomocą 30 kresek zobrazować właściwe i niewłaściwe zachowanie uczniów
w klasie,
• współpracować i komunikować się w grupie.
Metody i formy pracy: indywidualna praca z tekstem literackim, praca w grupach,
przekład intersemiotyczny.
Środki dydaktyczne: tekst wiersza Jana Twardowskiego W klasie, plansza z defini-
cją czasownika, plansza z zasadą pisowni nie z czasownikami, kartki A4 z tekstem
wiersza z lukami do wypełnienia, kartki z poleceniami dla grup, czyste kartki A4,
mazaki.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel czyta wiersz, potem zadaje pytania: Na ile części autor podzielił
utwór? Czyje zachowanie przedstawia w jego I części? Jak nazywamy wyrazy
mówiące o zachowaniu uczniów? Jak o nie pytamy?
2. Pokazuje planszę z definicją czasownika, którą odczytuje wskazany uczeń.
3. Prosi o policzenie wersów w I części utworu, podkreślenie w niej i policzenie
wszystkich czasowników. Pyta, po co poeta użył tylu czasowników, i zapisuje na
tablicy temat lekcji.
4. Po wspólnym ustaleniu odpowiedzi uczniowie notują w zeszytach: Jan Twar-
dowski w I części utworu użył aż 15 czasowników, żeby ukazać panujący w sali
przyrodniczej bałagan, krzyk, wrzask, harmider, chaos, hałas, kotłowaninę,
zgiełk, awanturę, zamieszanie, ruch. (po pierwszym słowie bałagan uczniowie
dodają wyrazy bliskoznaczne). Kończą notatkę odpowiedzią na pytanie, kiedy
uczniowie tak się zachowują w klasie: Uczniowie tak niesfornie zachowują się
w klasie pod nieobecność nauczyciela.
5. Dzieci wymieniają zachowania, które im się nie podobają.
6. Nauczyciel pyta, jaki wyraz należy dodać do czasowników w I części wiersza, by
mówił on o grzecznych uczniach. Jak go piszemy z czasownikami? Po otrzyma-
niu odpowiedzi pokazuje planszę z zasadą: Nie z czasownikami piszemy oddziel-
nie.
7. Dzieli klasę na kilka małych grup i przekazuje liderom karteczki z poleceniami
dla grupy oraz dla każdego dziecka kartkę z tekstem wiersza, w którym są luki.
Polecenia:
Zad. 1. (5 min): W I części wiersza do przeczenia nie dopiszcie takie formy czasow-
ników, aby mówiły one o waszym grzecznym zachowaniu w klasie. Zastanówcie się,
dlaczego wyrażenie „lepsza draka” zostało ujęte w cudzysłów?
I część wiersza:
Nie ryczymy w klasie nie .................................
najgrzeczniejszych kotem nie ...............................
nie ..................... nie.................. o łapie
nie ................. położyć się na mapie
na przyrodzie „lepsza draka”
wypchanego nie .......................... ptaka
nogi nie skaczą nie skrzypią ławki
www.wsip.com.pl 111
kogoś nie ...................... za nogawki
nie ..........................nie .....................głośno nie ..........................
książki do religii nie .............................
Wybrane dziecko czyta nową wersję wiersza, inne wyjaśnia wyróżnione w tekście wy-
rażenie „lepsza draka”.
Zad. 2. (5 min): Za pomocą 30 kresek narysujcie na oddzielnych kartkach A3 trzydzie-
stoosobową klasę: a) niegrzeczną, b) grzeczną. Grupy oglądają swoje prace, przekazu-
jąc sobie kartki zgodnie z ruchem zegara.
Zad. 3. (10 min): Przeczytajcie z podręcznika II część wiersza Jana Twardowskiego
W klasie. Z ilu wersów się składa? Czym zaskoczył was poeta-ksiądz? Do nowej wersji
utworu dopiszcie własną dwuwersową II część, w której anioł odpowiednio zareaguje
na wasze właściwe zachowanie.
II część wiersza:
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
Każda grupa prezentuje swoje zakończenie utworu. Klasa wybiera najciekaw-

szą propozycję.
8. Nauczyciel kończy zajęcia uwagą: Na szczęście bohaterom wiersza krzywda się
nie stała, ale często niewinne z pozoru zabawy i figle mogą skończyć się jakimś
urazem, raną lub nawet kalectwem. Na lekcji wychowawczej przypomnijcie, jak
należy się zachowywać, kiedy choć przez chwilę nauczyciela nie ma w klasie.
9. Praca domowa: Opisz taką szkolną zabawę, która jest bezpieczna i nikomu nie
sprawia przykrości.
Gołębie pana Brożka Mariana Orłonia
Temat: Czego uczy nas bohater opowiadania Gołębie pana Brożka?

• określić, kto opowiada o wydarzeniach,
• opowiadać o wydarzeniach, zachowując chronologię,
• ocenić postępowanie bohatera i umieć uzasadnić swoją wypowiedź,
• oddzielić wydarzenia z przeszłości od teraźniejszych,
• odpowiedzieć na pytanie zawarte w temacie lekcji (zapakować walizkę, wyrzucić
do kosza),
• użyć terminu narrator, akapit.
Metody i formy pracy: burza mózgów, drama, tzw. metoda kosza i walizki.
Środki dydaktyczne: zdjęcia gołębi, rekwizyty do dramy (gazeta, pióro, kartka,
koperta), koperta – ,,walizka”.
Tok lekcji:
1. Uczniowie uzasadniają, dlaczego taki jest tytuł opowiadania.
112
2. Nauczyciel pokazuje na zdjęciach, jakie gołębie hodował pan Brożek (ucznio-
wie szukają odpowiedniego cytatu: ,,śmigały latawce i garłacze, kuraki i turkoty,
mewki i pawiki”). Teraz uczniom łatwiej będzie sobie wyobrazić piękno ptaków,
Księcia.
3. Nauczyciel zwraca uczniom uwagę na różnicę między mową a pismem w wy-
razach: gołąb, Brożek – ćw.1., s. 54 i 3., s. 55 (na tej lekcji tylko sygnalizujemy
ten problem, szczegółowiej zajmiemy się tym przy okazji lekcji z zeszytem ćwi-
czeń).
4. Na prośbę nauczyciela uczniowie wskazują osobę, która nam o wszystkim opo-
wiada (używają terminu narrator).
5. Określają czas wydarzeń. Chętny uczeń pokazuje to, co robi w opowiadaniu
dorosły Krzysztof (rekwizyty: gazeta, długopis, kartka papieru, koperta): czy-
ta gazetę (notatkę o nagrodzie dla pana Brożka może odczytać głośno), myśli
(wspomina), pisze list.
6. Opowiadają o wspomnieniach szkolnych Krzysztofa, oceniają zachowanie
chłopców, Krzysztofa, nauczyciela – ćw. 1. (termin – akapit), 2., 4. i 5. ze s. 58.
7. Nauczyciel podaje temat lekcji.
8. Przypomina uczniom, na czym polega metoda walizki i kosza. Pomogą w tym
skojarzenia, np.:
bagaż odpady
walizka potrzebne rzeczy kosz śmieci
podróż do wyrzucenia
Do walizki chowamy to, co warto zapamiętać z utworu literackiego, to, co

można wziąć za wzór, to, co może nam się przydać w dalszej nauce (życiu).
Nauczyciel pokazuje uczniom taką walizkę – może to być np. duża koperta
z napisem WALIZKA lub duża kartka z takim samym tytułem.
9. Uczniowie szukają odpowiedzi na pytanie postawione w temacie lekcji. Wy-
bierają to, co warto , zapakować” do walizki czwartoklasisty (możemy odtąd
przy okazji różnych utworów, lektur pakować naszą walizkę – sprawdzimy jej
zawartość na końcu roku szkolnego).
10. Przy pomocy nauczyciela redagują notatkę o zawartości walizki. Ucznio-
wie klasy IV jeszcze bardzo lubią rysować, dlatego mogą namalować walizkę,
a w nią wpisać to, co warte ,,zapakowania”.
Pakujemy np.: należy cenić wspomnienia, nie wolno postępować bezmyślnie,
trzeba mieć odwagę przyznać się do winy, warto mieć pasję, hobby.
11. Praca domowa: Wykonaj ćw. 7. ze s. 58.
Temat: Zastanowię się, zanim popełnię błąd.

• samodzielnie zrozumieć problemy ukazane w opowiadaniu,
• włączyć się w tok przedstawianej historii, układając sensowne zdanie ją konty-
nuujące,
www.wsip.com.pl 113
• odróżnić czas akcji od czasu wspomnień,
• posługiwać się określeniami: narrator, bohater, retrospekcja,
• wskazać wszystkie niewłaściwe zachowania chłopca,
• dokonać prawidłowej oceny moralnej zachowania chłopca,
• wczuć się w sytuację bohatera (empatia),
• odegrać przydzieloną rolę w wylosowanej scence,
Metody i formy pracy: praca z tekstem, praca w grupach, drama.
Środki dydaktyczne: tekst opowiadania Mariana Orłonia Gołębie pana Brożka,
rysunek lub zdjęcie ukazujące gołębia, plansza z definicją wyrazu retrospekcja,
kartki do losowania tematów scenek.
Przygotowanie do lekcji: czwartoklasiści przeczytali opowiadanie w domu.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie przypomnieli treść opowiadania – każdy uczeń
mówi jedno zdanie o kolejnym wydarzeniu przedstawionym w tekście. Zaczyna
opowieść: Pewnego razu młody mężczyzna o imieniu Krzysztof przeczytał w miej-
scowej gazecie notatkę o konkursie gołębi pocztowych. Kontynuują uczniowie.
2. Po zakończeniu opowieści nauczyciel pyta: Kto jest narratorem opowiadania?
Jakie uczucia wywołała w nim szkolna retrospekcja? (Pokazuje planszę z defi-
nicją wyrazu retrospekcja). W jakich sytuacjach Krzysztof jako kilkunastolet-
ni chłopiec postąpił niewłaściwie, wbrew zdrowemu rozsądkowi i sumieniu?
(1. Namówiony przez kolegę strzelił z procy do gołębia, aby go przepłoszyć.
2. Wraz z kolegami złożył przyrzeczenie, że nie wyda nikomu tajemnicy o nie-
fortunnym wypadku. 3. Na lekcji przyrody nie przyznał się do winy mimo wy-
rzutów sumienia i sygnałów, że nauczyciel domyśla się prawdy).
3. Nauczyciel dzieli uczniów na 6 grup. Liderzy losują kartki z poleceniem: Przy-
gotujcie w ciągu 5 minut scenkę z propozycją, co chłopiec powinien powiedzieć
i uczynić w danej sytuacji, aby uniknąć jakichkolwiek problemów. (każda sytu-
acja dla dwóch grup).
a) Aby uniknąć jakiegoś nieszczęścia, Krzysztof odmawia oddania strzału do
ptaka po słowach Jacka: „Jak nie chcesz, to ja spróbuję. Daj procę”.
b) Krzysztof nie zgadza się na ucieczkę z miejsca wypadku i ukrywanie prawdy
o przypadkowym zabiciu Księcia po żądaniu kolegi: „Uciekajmy! Nikt nie
może nas tutaj zobaczyć!”
c) Krzysztof na lekcji przyznaje się do winy, żeby mieć czyste sumienie i nie
zawieść swojego nauczyciela, po pytaniu: „Który to zrobił?”
4. Grupy prezentują swoje scenki – po dwie grupy jeden temat.
5. Nauczyciel prosi uczniów o ponowne przeczytanie tematu lekcji i zastanowie-
nie się, co scenki im uświadomiły.
6. Praca domowa:
Wykonaj ćw. 7., s. 58.
114
Wesołe pacholęta – obraz Leona Wyczółkowskiego
Piosenka o wakacjach – wiersz Stanisława Grabowskiego
Temat: Jaką tematykę rozdziału II zapowiada obraz, piosenka i wiersz? Tworzy-

my własne żywe obrazy.
• wypowiadać się o dziele malarskim,
• interpretować utwór poetycki,
• umieć znaleźć to, co łączy obraz i wiersz,
• używać rekwizytów.
Metody i formy pracy: praca w grupach (w parach), żywy obraz.
Środki dydaktyczne: uczniowie przynoszą na lekcję ,,wesołe” rekwizyty (stroje,
nakrycia głowy, zabawki), płyta do podręcznika – piosenka Przyjaciel wie
Tok lekcji:
1. Uczniowie wspólnie z nauczycielem oglądają obraz Leona Wyczółkowskiego
Wesołe pacholęta i rozmawiają o nim: kogo przedstawia (ćw. 3., s. 60), co robi
każda z postaci, w jakich barwach obraz jest namalowany, dlaczego ma ta-
ki tytuł? (jeżeli jest taka potrzeba, nauczyciel wyjaśnia termin pacholęta), czy
i dlaczego dzieci są wesołe?
2. Nauczyciel lub chętni uczniowie odczytują wiersz (przynajmniej dwukrotnie).
3. Uczniowie na podstawie wiersza (cytaty) odpowiadają na pytania: Kto, gdzie
i kiedy śpiewa piosenkę? O czym jest piosenka?
4. Wykonują ćw. 4. ze s. 60.
5. Słuchają piosenki Przyjaciel wie (Może kiedyś taką piosenkę śpiewali? Co mówi
nam ona o przyjacielu?).
6. Nauczyciel dzieli klasę na grupy (jeśli jest taka możliwość – mało liczna klasa
– uczniowie dobierają się w pary). Korzystając z przyniesionych rekwizytów,
każda grupa tworzy swój żywy obraz „Wesołe pacholęta”. Czas pracy w grupach
5–10 min (na ,,obrazach” przygotowanych przez grupy wystąpi większa liczba
postaci niż na obrazie Wyczółkowskiego, ale chodzi po prostu o oddanie klima-
tu dzieła).
7. Grupy prezentują swoje żywe obrazy. Jeżeli mamy taką możliwość, robimy każ-
dej grupie zdjęcie aparatem cyfrowym i uczniowie mogą obejrzeć swoje dzieło
na ekranie komputera. Można potem przygotować wystawę z reprodukcji obra-
zu Wyczółkowskiego i cyklu „Wesołe pacholęta” – dzieła uczniów utrwalone-
go na zdjęciach. Jest to w ogóle pomysł do wykorzystania przy okazji różnych
tematów z dziełem sztuki (obraz, rzeźba) w tle. Można nawet zorganizować
konkurs „Dzieło malarskie a żywe obrazy utrwalone na zdjęciach”.
8. Uczniowie sporządzają krótką wspólną notatkę – ćw. 2., s. 60.
www.wsip.com.pl 115
O tym, co najpiękniejsze na świecie Anatola Sterna
Temat: Co jest najpiękniejsze na świecie? – szukamy odpowiedzi.

• słuchać z uwagą wypowiedzi koleżanek i kolegów,
• wypowiedzieć swoje zdanie i uzasadnić je,
• samodzielnie sporządzić krótką notatkę.
Metody i formy pracy: burza mózgów (próba tej trudnej metody), praca w gru-
pach, plakat.
Środki dydaktyczne: duże arkusze papieru (mogą być szare), mazaki, kredki, kreda.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel przedstawia cel lekcji.
2. Prosi uczniów o przypomnienie, co według bohaterów opowiadania było naj-
piękniejsze na świecie?
3. Uczniowie szukają odpowiedzi na pytanie: Z czego wynikały ich opinie?
(z własnego doświadczenia).
5. Dzieli klasę na grupy, każda otrzymuje arkusz papieru, mazaki, kredki. Grupo-
wy losuje kartkę z przedstawioną sytuacją. Grupa otrzymuje zadanie, które ma
opracować w formie plakatu. Czas pracy 10–15 min.
Kartki z przedstawioną sytuacją (miejscem), w której znajduje się człowiek
mający odpowiedzieć na pytanie: Co jest najpiękniejsze na świecie?
• Dom Dziecka.
• Od kilku tygodni pacjent szpitala.
• Kraj, w którym jest wojna.
• Człowiek, który od wielu miesięcy jest bez pracy.
• Samotność.
• (lub inne).
Zadanie dla grupy:
,,Spróbujcie wyobrazić sobie sytuację, w której znalazł się ten człowiek. Jaką da
odpowiedź na pytanie z tematu? Wypiszcie słowa, które kojarzą się wam z tą
sytuacją, można też coś narysować. Jaskrawym kolorem zapiszcie odpowiedź na
pytanie”.
Przykład plakatu:
Od kilku tygodni pacjent szpitala.
Cierpienie, strach przed śmiercią, czarne myśli, bezczynność, tęsknota za zwykłymi

czynnościami, dużo czasu, wspomnienia, przykre zabiegi, ból, styczność z ludźmi
ciężko chorymi, tęsknota za domem, bliskimi, bezsenność, przykry zapach...
Rysunek, np. strzykawki, łóżka...
ZDROWIE
116
6. Grupy wieszają plakaty, uzasadniają swoje wybory.
7. Nauczyciel rozdaje uczniom kolorowe paski, na których każdy zapisuje swoją
odpowiedź na pytanie z tematu. Pomoże mu w tym znajomość opowiadania,
wypowiedzi przedstawicieli grup, własne dotychczasowe doświadczenia i prze-
myślenia – ćw. 3., s. 65. (Mogą oczywiście powtórzyć odpowiedź taką, jaka już
padała na lekcji, jeżeli uznają ją za własną).
8. Z zebranych pasków tworzymy plakat podsumowujący lekcję. Ma kształt sło-
neczka. (Można ten plakat przypomnieć przy okazji analizy wiersza J. Kulmo-
wej Błękit).
9. Uczniowie rysują w zeszytach słoneczko, zapisując na promieniach odpowie-
dzi kolegów, które najbardziej im się spodobały. Swoją zapisują kolorem. Np.
dom rodzinny pokój
zdrowie
10. Praca domowa: Uzasadnij w 2–3 zdaniach swoją odpowiedź na pytanie o to, co
jest najpiękniejsze na świecie.
Jutro znów pójdę w świat Marii Ewy Letkiej
Temat: Jak rozumiemy słowa Andrzeja: „Żeby dobrze mieć siebie, trzeba mieć
kogoś, kto miałby nas”?
• przedstawić swojego przyjaciela,
• ułożyć pytania do tekstu,
• wskazać narratora,
• wymienić głównego bohatera oraz postaci drugoplanowe,
• ocenić postawę bohatera, używając argumentów.
Metody i formy pracy: karuzela, praca z tekstem, śnieżna kula, praca w grupie.
Środki dydaktyczne: tekst M.E. Letkiej Jutro znów pójdę w świat, fotografie przy-
niesione przez uczniów, kartki, na których uczniowie zapisują pytania.
Przygotowanie do lekcji: uczniowie przeczytali tekst opowiadania w domu; na
dzisiejszą lekcję przynieśli zdjęcie swojego przyjaciela.
Tok lekcji:
1. W parach (najlepiej dobrać osoby, które nie znają się dobrze) dzieci przedstawiają
swoich przyjaciół, korzystając z 10 wskazówek dla tego, kto się przedstawia (s. 21).
2. Chętne lub wybrane osoby opowiadają o przyjacielu kolegi z pary.
3. Uczniowie, podzieleni na 4 grupy, układają i zapisują ok. 10 pytań dotyczących
treści przeczytanego w domu tekstu, każdy członek grupy robi własne notatki.
(5 min).
www.wsip.com.pl 117
4. Dzieci ustawiają się w dwóch kręgach (jeżeli klasa jest liczna, można stworzyć
dwie karuzele). Krąg wewnętrzny zadaje pytania, a krąg zewnętrzny na nie od-
powiada. Karuzela kręci się po każdym pytaniu. Po pięciu pytaniach następuje
zmiana: krąg zewnętrzny pyta, wewnętrzny – odpowiada. (10 min).
5. Uczniowie zapisują temat lekcji.
6. Wykonują wspólnie ćw. 1., s. 70 – przypominają sobie, jak nazywa się osoba
opowiadająca o zdarzeniach i uzupełniają tabelę w zeszycie.
Główny bohater Postaci drugoplanowe
narrator Andrzej, tata, mama, wychowawca,

Paweł, Tomek
7. Tłumaczą, na czym polegało „przeczekiwanie” wymyślone przez chłopca

(ćw. 3., s. 70).
8. Metodą śnieżnej kuli zastanawiają się nad przyczyną postępowania chłopca,
który wybrał „przeczekiwanie”. Oceniają zachowanie bohatera.
9. Przedstawiciel 8-osobowej grupy, która tworzyła śnieżną kulę, prezentuje
wnioski zespołu.
10. Uczniowie wspólnie zastanawiają się nad znaczeniem słów Andrzeja: „Żeby do-
brze mieć siebie, trzeba mieć kogoś, kto miałby nas”. Nauczyciel pomaga im,
zadając pytania dodatkowe, odwołuje się do zwrotu „mieć przyjaciela”.
11. W parach uczniowie przygotowują scenkę, w której Maciek i Tomek udo-
wadniają, że nowy przyjaciel może na nich liczyć (ćw. 6., s. 70).
• Opisz wydarzenie, które zaważyło na tym, że chłopiec zaczął wychodzić na
podwórko.
• Ułóż kilka pytań, które chciałbyś zadać głównemu bohaterowi.
Temat: Mieć przyjaciela – co to znaczy?

Cele lekcji:
Uczeń umie:
• podejmować próby dyskutowania,
• wytłumaczyć znaczenie wyrazu przyjaciel,
• ułożyć dialog na wskazany temat,
• wskazać charakterystyczne cechy przyjaźni,
• wytłumaczyć znaczenie przysłów na temat przyjaźni,
• wyrażać emocje za pomocą ciała i mimiki twarzy.
Metody i formy pracy: praca w grupie, kosz i walizeczka, chmurki, technika dra-
my: rzeźba.
Środki dydaktyczne: słownik języka polskiego, zestawy cech w kopertach dla grup,
kosz i walizeczka, podręcznik, zeszyt ćwiczeń.
118
Tok lekcji:
1. Lekcja rozpoczyna się od sprawdzenia zadania domowego, które jest punktem
wyjścia do krótkiej dyskusji o postępowaniu bohatera i o znaczeniu słowa przy-
jaciel.
2. Uczniowie w parach układają definicje wyrazu przyjaciel i odczytują je.
3. Następnie sięgają do słownika języka polskiego i odczytują definicję słowni-
kową.
4. Grupy otrzymują w kopertach zestawy cech i uczuć, decydują, które z nich
są charakterystyczne dla przyjaciela, kartki wrzucają do kosza lub walizeczki.
(5 min). Przykładowy zestaw: złość, gniew, wstyd, zazdrość, życzliwość, dobroć,
troska, żal, zadowolenie, tęsknota, zdenerwowanie, rozdrażnienie, niechęć,
wdzięczność, poświęcenie, zaufanie, wierność.
złość, gniew,
wstyd, zazdrość,
żal, zdenerwowanie, życzliwość, dobroć, troska,
rozdrażnienie, niechęć zadowolenie, tęsknota, wdzięczność,
poświęcenie, zaufanie, wierność
5. Nauczyciel zapoznaje uczniów z definicją przysłowia (s. 71). Uczniowie w pa-

rach układają dialog obrazujący znaczenie przysłowia wylosowanego z ćw. 8.,
s. 71. (Przysłowie wymówione przez jednego z rozmówców będzie wówczas
wnioskiem ze zdarzenia opowiedzianego w formie dialogu). Ćwiczenie to moż-
na przeprowadzić ustnie lub metodą chmurek.
www.wsip.com.pl 119
6. W 4-osobowych grupach uczniowie „tworzą pomnik” zatytułowany „Przyjaźń”.
7. Dzieci, które były w grupach rzeźbiarzami, prezentują swoje „rzeźby”. Wszyscy
uczestnicy zabawy mogą wybrać „rzeźbę”, która podobała im się najbardziej.
8. Uczniowie wykonują polecenie 9., s. 71 oraz odpowiadają na pytania konkurso-
we (ZĆ, s. 165).
9. Praca domowa: Jak sobie wyobrażasz prawdziwego przyjaciela? Opowiedz, ko-
rzystając z Banku przyjacielskich słówek ze s. 71 (ćw. 7., s. 70).
Kartka z kalendarza: 1 listopada – Wszystkich Świętych

Znicze – wiersz Danuty Wawiłow
Praca nad tym tematem będzie wyglądała inaczej w szkołach warszawskich i tych
spoza stolicy. Moja propozycja dotyczy tych drugich.
Temat: Kartka z kalendarza: 1 listopada – Wszystkich Świętych.
• odczytać wiersz, oddając jego nastrój,
• rozpoznać jakiego miasta dotyczy (podać cytaty),
• wypowiadać się o tradycjach związanych z tym świętem w naszym kraju, w jego
domu rodzinnym,
• ładnie odczytać wiersz,
• umieć uzasadnić, dlaczego muzyka podkreśla wymowę wiersza; pasuje do tego
święta.
Metody i formy pracy: pogadanka, mapa skojarzeń.
Środki dydaktyczne: mapa Warszawy, zdjęcia Warszawy dawnej i dzisiejszej (war-
to śledzić program telewizyjny w dniu 1 XI, bo może uda nam się nagrać „ulice
Warszawy kwitnące zniczami”), znicz, nagrania muzyki poważnej – np. Tomaso
Albinoni Adagio g-moll.
Tok lekcji:
1. Uczniowie wypowiadają się na temat zbliżającego się święta – tradycje w na-
szym kraju, w ich domach rodzinnych.
2. Nauczyciel opowiada o genezie święta (może skorzystać z informacji w En-
cyklopedii tradycji polskich autorstwa R. Hryń-Kuśmierek i Z. Śliwy, rozdział
Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny, s. 92–93).
3. Nauczyciel czyta wiersz głośno, potem uczniowie cicho.
4. Uczniowie odnajdują w tekście dowody na to, że wiersz mówi o ulicach War-
szawy (możemy odtworzyć nasze nagrania ulic Warszawy, pokazać je na mapie
stolicy, ale nie jest to konieczne).
5. Nauczyciel opowiada uczniom o losach Warszawy i warszawiaków w czasie
II wojny światowej. Pokazuje zdjęcia stolicy z okresu wojny i współczesne.
6. Uczniowie odszukują w wierszu fragmenty mówiące o tym, dla kogo palą się
znicze?, gdzie? (cytaty).
7. Próbują zinterpretować zdanie: „Każdemu z serca / drzewo wyrasta...”
120
8. Na podstawie wiersza i własnych przemyśleń starają się określić, czym właś-
ciwie jest znicz (można zapalić mały znicz w czasie ostatniej recytacji lub już
wcześniej, przy słuchaniu wybranego utworu muzycznego).
błędne ogniki
światło
dowód pamięci
dowód uczuć – miłości, tęsknoty
wspomnienie
9. Uczniowie słuchają muzyki, uzasadniają, dlaczego pasuje do naszego wiersza,

do listopadowego święta (mogą zamknąć oczy, wsłuchać się i wyobrazić sobie
„ulice kwitnące zniczami”).
10. Chętni uczniowie odczytują wiersz, w tle muzyka.
11. Uczniowie sporządzają notatkę z lekcji: mogą w niej zamieścić fragment wier-
sza, np. pierwszych 11 wersów, oraz rysunek znicza i skojarzenia (tak jak
w pkt. 6.).
12. Nauczyciel prosi uczniów o wskazanie miejsc, gdzie jeszcze, oprócz cmentarzy,
zapalamy znicze (np. miejsca wypadków, niektóre pomniki).
13. Praca domowa: Przygotuj mały znicz, który 1 XI zapalisz na zapomnianym
grobie w miejscu pamięci narodowej.
Temat: Czcijmy pamięć bohaterów, którzy zginęli w obronie Ojczyzny.

• zdefiniować pojęcie bohater i heroiczna walka,
• wyjaśnić przenośnie zawarte w utworze,
• wykonać do niego ilustrację,
• połączyć wydarzenia historyczne z polskimi tradycjami,
• wyrazić szacunek zmarłym,
• zaprojektować własny pomnik bohaterom narodowym,
ścieżka edukacyjna – wychowanie patriotyczne i obywatelskie
Metody i formy pracy: indywidualna praca z tekstem, praca w grupie.
Środki dydaktyczne: tekst wiersza Danuty Wawiłow Znicze, tabelki do analizy
i interpretacji utworu, materiały do narysowania warszawskich ulic, kserokopie
pomnika „Kotwica” upamiętniającego 50. rocznicę Powstania Warszawskiego
Tok lekcji:
1. Nauczyciel kieruje do dzieci pytania:
Czyją pamięć czcicie w Dzień Wszystkich Świętych?
Komu jeszcze, oprócz zmarłych krewnych, przyjaciół i znajomych, Polacy składają
hołd 1 listopada?
2. Nauczyciel czyta wiersz Danuty Wawiłow Znicze.
3. Dzieci otrzymują na kartce A4 dwurubrykową tabelkę, w której pod kierun-
kiem nauczyciela wyjaśnią cytowane fragmenty uworu:
www.wsip.com.pl 121
fragment wiersza wyjaśnienie
„Na Marszałkowskiej, / na Kanoniczej Mieszkańcy Warszawy zapalili znicze na ulicach

/ palą się znicze. / Na Ogrodowej, / i chodnikach.
Sadowej, Wilczej / palą się znicze. /
Kwitną zniczami / ciemne chodniki”
„Dziesiątki, / setki, / tysiące zniczy. / Liczba zniczy jest przeogromna, bo tysiące

Nikt ich nie zliczy”. ludzi zginęło w stolicy.
„tym, którzy w ogniu / dla niej Zginęli podczas II wojny światowej w strasz-
płonęli, / nych mękach i cierpieniach. Śmierć dopadła ich
tym, co zginęli / w huku i dymie” niespodziewanie w domach, na ulicach.
„i nie wiesz nawet, / jak im na imię” Nie znamy imion i nazwisk tych, którzy polegli.
„A oni w trawie / śpią pośród miasta. Zostali pochowani tam, gdzie stracili życie
/ Każdemu z serca / drzewo wyrasta” – na podwórkach i skwerach, w ogródkach.
Cała Warszawa była jednym, ogromnym
cmentarzem. Po ich mogiłach nie ma śladu.
Ich prochy dały życie pięknym drzewom.
„Przechodzą ludzie / i chylą głowy”. Warszawiacy oddają hołd poległym w dowód

pamięci i wdzięczności.
„Wśród żółtych liści / listopadowych / 1 listopada w Dzień Wszystkich Świętych

palą się znicze.” Polacy czczą pamięć bohaterów, którzy zginęli
w obronie ojczyzny.
4. Nauczyciel dzieli uczniów na 5 grup (tyle ulic zostało wymienionych w wier-

szu).
Każda grupa w ciągu 10 minut przedstawia na plakacie wygląd wylosowanej
warszawskiej ulicy współcześnie w Dzień Wszystkich Świętych.
5. W zeszytach dzieci notują: Wierszem pt. „Znicze” pani Danuta Wawiłow oddaje
hołd tysiącom mieszkańców stolicy, którzy zginęli w strasznych mękach z rąk hitle-
rowców podczas Powstania Warszawskiego. Ta heroiczna walka narodu polskiego
trwała 63 dni od 1 sierpnia do 2 października 1944 r. Symbolem obrońców Ojczyzny
była kotwica (Polska walcząca). Z okazji 50 rocznicy Powstania Warszawskiego
na Kopcu Czerniakowskim usypanym z wojennych gruzów stolicy wzniesiono pom-
nik w kształcie kotwicy. Górując nad Warszawą, przypomina wszystkim bohaterów
II wojny światowej.
heroiczna walka – bohaterska, pełna bezgranicznych poświęceń, „na śmierć i życie”
6. Dzieci otrzymują kserokopię pomnika i wklejają do zeszytu.
7. Praca domowa: Na kartce A4 zaprojektuj swój pomnik ku czci bohaterskich
Polaków z twojej miejscowości, którzy zginęli w obronie Ojczyzny. Pamiętaj
o umieszczeniu na nim odpowiedniego napisu.
122
Przyjaciele Adama Mickiewicza
Temat: „Gdzie ty, tam ja, – co moje, to twoje” – na czym polega przyjaźń?
• z uwagą wysłuchać treści wiersza,
• recytować wiersz z podziałem na role,
• wyrazić nastrój wiersza za pomocą symboli plastycznych,
• określić nastrój utworu,
• prezentować własny punkt widzenia, posługując się argumentami, współpraco-
wać w grupie,
• wskazać rymy i zwrotki,
• wymienić cechy prawdziwej przyjaźni.
Metody i formy pracy: bazgroły, rzeźba, słoneczko, śnieżna kula lub krąg we-
wnętrzny, praca w grupie, praca z tekstem literackim, znaczki pocztowe.
Środki dydaktyczne: kartki dla uczniów, plakat przedstawiający uśmiechniętą
twarz, kaseta z nagraniem utworu, karteczki w kształcie kwiatka (ok. 8 dla grupy),
plansza w kształcie kwiatka z napisem PRZYJAŹŃ, ilustracja przedstawiająca se-
rię znaczków lub znaczki z jednej serii.
Tok lekcji:
1. Przed zapoznaniem uczniów z treścią utworu, nauczyciel rozdaje im kartki, na któ-
rych za pomocą bazgrołów (plam, kresek i kolorów) oddadzą nastrój bajki.
2. Uczniowie słuchają nagrania utworu i wykonują polecenie.
3. Nauczyciel omawia ich prace.
4. Uczniowie odpowiadają na pytanie, co jest ważniejsze w tym utworze – nastrój
czy opisywane zdarzenie (ćw. 1., s. 75).
5. W zespołach 3-osobowych przygotowują recytację wiersza z podziałem na
role.
6. Chętni uczniowie przedstawiają sytuację za pomocą rzeźby. Po wyjściu z roli
odpowiadają, jak się czuli.
7. Dzieci wypisują na tablicy w formie grafu wyrażenia z pierwszych wersów utwo-
ru odnoszące się do przyjaźni Leszka i Mieszka:
dwój duch w jednym ciele gdzie ty, tam ja
przyjaciel
ziarnko dzielili na dwoje co moje, to twoje
www.wsip.com.pl 123
8. Indywidualnie na karteczkach kończą zdanie: Chciałbym mieć przyjaciela,
który…, np.: zawsze chętnie mi pomoże, będzie czekał na mnie po lekcjach;
jeśli będę chory, odwiedzi mnie i przyniesie zeszyty, chętnie pożyczy mi swoją
ulubioną płytę, książkę.
9. Kartki składają na podłodze na planszy przedstawiającej uśmiechniętą twarz.
10. Po wymieszaniu kartek każdy bierze jedną i odczytuje jej treść. Uczniowie
wspólnie uzupełniają graf na tablicy najtrafniejszymi spostrzeżeniami.
11. W małych grupach analizują graf i wypisują na karteczkach w kształcie kwia-
tów cechy prawdziwej przyjaźni.
12. Liderzy grup prezentują wyniki pracy. Na tablicy wokół napisu PRZYJAŹŃ
tworzą słoneczko.
pomoc
troska
troska pomoc
troska pomoc
zaufanie
życzliwość
zaufanie
życzliwość
PRZYJAŹŃ
wyrozu- poświę-
miałość cenie
wyrozu- poświę-
miałość cenie
wyrozu- poświę-
miałość cenie
13. Uczniowie wykonują ćw. 5., s. 75.

14. Nauczyciel proponuje wykonanie ćw. 6. ze s. 75 metodą kręgu wewnętrznego
lub metodą śnieżnej kuli (w zależności od możliwości i umiejętności uczniów).
124
Pracując metodą kręgu wewnętrznego, dzieli uczniów na 4 grupy, przedstawia
im problem i daje około 10 minut na przemyślenie i przygotowanie stanowi-
ska. Po wyznaczonym czasie grupy wybierają swojego przedstawiciela, który
zasiądzie w kręgu z przedstawicielami innych grup i nauczycielem. W środku
kręgu utworzonym przez pozostałe dzieci powinny znajdować się krzesła dla
4 uczniów i nauczyciela oraz 2 krzesła dla zasiadających w kręgu, którzy będą
chcieli włączyć się w dyskusję i na chwilę dołączyć do rozmówców. Najpierw
przedstawiciele zespołów prezentują wyniki pracy w grupie. Jeżeli stanowis-
ko uczniów odnośnie do tematu będzie takie samo, to nauczyciel musi wejść
w rolę oponenta.
15. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela zapoznają się ze znaczeniem termi-
nów: rym, zwrotka, wykonując ćw. 8. ze s. 75 i ćw. 9. ze s. 78.
16. Wykonują ćw. 249 (ZĆ).
17. Na zakończenie lekcji przypominają cechy prawdziwej przyjaźni.
• Zaprojektuj serię znaczków na temat przyjaźni. (To zadanie powinno być
poprzedzone prezentacją i omówieniem serii znaczków na dowolny temat).
• Wykonaj ćw. 7., s. 75.
Temat: Przyjaciela poznasz w biedzie...

• układać chronologicznie wydarzenia,
• uzupełniać równoważnikami brakujące punkty planu,
• formułować pytania o motywy postępowania człowieka, o uczucia towarzyszące
mu podczas dramatycznych wydarzeń,
• wczuć się w sytuację bohaterów (empatia),
• właściwie ocenić postępowanie bohaterów,
• wyrażać swoimi słowami znane przysłowia,
• odróżnić optymistyczne i pesymistyczne podejście do życia i ludzi,
Metody i formy pracy: praca z tekstem, praca w grupach, „gorące krzesło”.
Środki dydaktyczne: kaseta lub CD z nagraniem recytacji wiersza A. Mickiewicza
Przyjaciele, dla każdej grupy 9 podłużnych karteczek z punktami planu (w tym
3 puste), kartki A4, flamastry.
Przygotowanie do lekcji: stoliki w sali są ustawione do pracy w grupach tak, aby
duża przestrzeń w środku była wolna.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel dzieli klasę na kilka małych grup, które siadają przy swoich stoli-
kach i wybierają lidera.
2. Uczniowie wysłuchują z kasety lub CD recytacji wiersza i zapamiętują przedsta-
wione w nim wydarzenia.
3. Potem pracują w grupach nad zadaniami.
www.wsip.com.pl 125
Zad. 1. (10 min): Każda grupa otrzymuje w kopercie 9 podłużnych karteczek bez nume-
rów, na 6 są zanotowane punkty planu przedstawiające opisane w wierszu wydarzenia.
Na 3 brakuje zapisu, dlatego trzeba je uzupełnić. Potem dzieci numerują punkty planu
i karteczki przykleją na kartkę A4.
Uporządkujcie chronologicznie punkty planu, a na pustych karteczkach zapiszcie
brakujące wydarzenia.
a) Znane na Litwie dowody przyjaźni łączącej Leszka i Mieszka.
b) Wyprawa towarzyszy do lasu i ich czuła rozmowa o przyjaźni.
c) Niespodziewane pojawienie się groźnego niedźwiedzia.
d) Wdrapanie się zwinnego Leszka na wysoki dąb.
e) Daremna prośba Mieszka o pomoc.
f) Sprytny pomysł bezbronnego młodzieńca dla ratowania życia.
g) Odejście drapieżnika od niedoszłej ofiary.
h) Pytanie kuma zaskoczonego zachowaniem zwierza.
i) Inteligentna odpowiedź zawiedzionego druha.
(Można dać wszystkim grupom puste karteczki c) f) h), na których muszą zredagować
własne punkty, i potem je porównać. Można wykorzystać ćw. 241. w zeszycie ćwiczeń).
Zad. 2. (5 min):
Odszukajcie w utworze przysłowie i sformułujcie je swoimi słowami, bez rzeczow-
nika bieda. Zapiszcie swoją wersję flamastrem na kartce A4.
4. Nauczyciel proponuje uczniom pracę metodą „gorącego krzesła”. Uczniowie

siadają w kręgu na krzesełkach. Prowadzący odgrywa rolę Mieszka, z którym
mają przeprowadzić wywiad. Przygotowują sobie pytania, dzięki którym pozna-
ją jego uczucia w momencie pojawienia się niedźwiedzia, ucieczki Leszka na
drzewo, nieotrzymania pomocy od kuma, obwąchiwania przez drapieżnika itd.
Co myśli o towarzyszu po wycieczce do lasu? Jeśli starczy czasu, wybrany przez
nauczyciela uczeń wciela się w postać Leszka i udziela odpowiedzi na pytania
dostosowane do niego. Dzieci próbują wyjaśnić i zrozumieć motywy jego postę-
powania.
5. Praca domowa: Jak potoczą się dalsze losy bohaterów wiersza? Napisz krótkie
opowiadanie w wersji optymistycznej lub pesymistycznej. Najpierw z dostęp-
nych źródeł przeczytaj definicje wyrazów: optymizm, pesymizm.
Temat: Dwie opowieści o tym samym wydarzeniu... (na podstawie Przyjaciół

Adama Mickiewicza)
• opisywać chronologicznie wydarzenia z pozycji jednego bohatera w narracji
1. osoby w czasie przeszłym,
• wyjaśniać motywy jego postępowania i nazywać uczucia towarzyszące mu pod-
czas dramatycznych wydarzeń,
• przymiotnikami nazywać cechy przyjaciela i dobierać przeciwstawne cechy pseu-
doprzyjaciela,
• pisać poprawnie nie z przymiotnikami,
• dopisywać wyrazy pokrewne do rzeczownika przyjaciel,
• układać sensowne zdania z podanymi wyrazami,
126
Metody i formy pracy: praca z tekstem, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: kaseta z nagraniem recytacji wiersza A. Mickiewicza Przyja-
ciele, dla każdej grupy tabelka na kartce.
Przygotowanie do lekcji: stoliki w sali są ustawione do pracy w grupach tak, aby
duża przestrzeń w środku była wolna.
Przebieg lekcji:
1. Nauczyciel dzieli klasę na kilka małych grup. Potem połowa grup losuje karteczki
a), a połowa karteczki b). Siadają przy swoich stolikach i wybierają lidera.
2. Uczniowie wysłuchują z kasety lub CD recytacji wiersza i zapamiętują przedsta-
wione w nim wydarzenia.
3. Praca w grupach:
Zad. 1. (30 min – każdy uczeń pisze opowiadanie na kartce, a cała grupa je układa):
Ułóżcie plan wydarzeń do wiersza, wykonując ćw. 241 w zeszycie ćwiczeń. Na podsta-
wie punktów planu napiszcie opowiadanie, wcielając się w rolę: [karteczki a)] – Mieszka
i zacznijcie tak: „Napiszę wam o tym, jak zawiodłem się na Leszku, którego uważałem
za swojego przyjaciela...” lub [karteczki b)] – Leszka i zacznijcie tak: „Kiedyś postą-
piłem bardzo samolubnie, przez co straciłem prawdziwego przyjaciela...” Pamiętajcie
o wyjaśnieniu motywów postępowania bohaterów i nazwaniu ich uczuć. Pamiętajcie
o prawidłowej budowie opowiadania, którą przedstawia poniższy obraz graficzny [Kla-
sa zdolniejsza sygnalizuje akapitem wszystkie punkty planu w rozwinięciu]:
WSTĘP
Akapit 1. punkt planu
ROZWINIĘCIE
Akapit 2. punkt
(Akapit) 3. punkt
(Akapit) 4. punkt
(Akapit) 5. punkt
(Akapit) 6. punkt
ZAKOŃCZENIE
Akapit 7. punkt
Sprawozdawcy grup odczytują teksty. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela dyskutu-

ją, który zespół najlepiej przedstawił wydarzenia z pozycji Mieszka i Leszka. Dlaczego?
Zad. 2. (10 min): Używając przymiotników, wpiszcie do tabelki cechy prawdziwego

przyjaciela, a potem dobierzcie do nich cechy przeciwstawne (kontrastowe) charak-
teryzujące fałszywego przyjaciela, czyli pseudoprzyjaciela. Posłużcie się Bankiem przy-
jacielskich słówek (s. 71) – odczytajcie nazwy cech i uzupełnijcie tabelki brakującymi
przymiotnikami. Tabelki wklejcie do zeszytów.
www.wsip.com.pl 127
Cechy prawdziwego przyjaciela – jaki? Cechy fałszywego przyjaciela – jaki?
(przymiotniki dodatnie) (przymiotniki ujemne)
wierny niewierny
Zad. 3. (5 min): Utwórzcie w zeszycie rodzinkę wyrazów przyjaciel, pamiętając o po-

prawnej pisowni wszystkich słów: przyjaciółka, przyjaźń, przyjaźnić się, zaprzyjaźnić
się, przyjazny (człowiek), przyjacielska (pomoc), przyjaźnie (zachować się).
4. Praca indywidualna:
Zad. 4. (10 min): Ułóżcie w zeszycie sensowne i ciekawe zdania z wyrazami z zad. 3.
W razie potrzeby zmieńcie ich końcówki.
5. Praca domowa: Wykonaj ćw. 7., s. 75.
Oś czasu: Adam Mickiewicz i jego epoka
Temat: Adam Mickiewicz – nasz wieszcz narodowy.

• pokazać na mapie miejsca związane z życiem poety,
• podać tytuły kilku napisanych przez Mickiewicza utworów,
• podać nazwę epoki, w której żył i tworzył Mickiewicz (zapamiętać, w którym
wieku żył poeta),
• wyjaśnić, dlaczego Mickiewicza nazywa się naszym wieszczem narodowym.
Metody i formy pracy: wykład, praca z mapą.
Środki dydaktyczne: zdjęcia z Wilna, widokówka z pomnikiem A. Mickiewicza
w Krakowie, współczesna mapa Europy i mapa Polski przed zaborami, słownik
terminów literackich, świecznik, świeca, kałamarz, pióro.
Tok zajęć:
Proponuję, by temat związany z pierwszą osią czasu w klasie IV poświęconą Ada-
mowi Mickiewiczowi omawiać z uczniami po 11 XI. Wtedy uczniowie posiadają
już pewną wiedzę związaną z zaborami, rolą poezji (pieśni patriotycznej) w tych
trudnych dla Polaków czasach (wiedzą m.in., jak długo Polska była pod zaborami,
jakie to były zabory).
1. Nauczyciel przedstawia uczniom wielkiego polskiego poetę Adama Mickiewi-
cza. Uczniowie poznali już wcześniej jego wiersz Przyjaciele. Musimy pamiętać,
że są to uczniowie klasy IV, wybieramy więc takie informacje z życia poety, by
uczniów nie przytłoczyć nadmiarem faktów, zwłaszcza historycznych. Ważne,
by uczniom wyjaśnić, dlaczego poeta, który urodził się w Nowogródku, napisał
,,Litwo, ojczyzno moja”, jest poetą polskim. Tu koniecznie potrzebne są mapy
– współczesna Europy i Polski przed zaborami.
128
2. Nauczyciel pokazuje uczniom dodatkowe materiały związane z poetą, np. zdję-
cia z Wilna, inne pomniki Mickiewicza (Wilno, Kraków), omawia fotografie
i reprodukcje umieszczone na osi czasu.
3. Przedstawia epokę, w której żył poeta, wielką rolę literatury – „patriotyczna
służba” (jeżeli to konieczne, tłumaczy termin patriotyzm; uczniowie mogą na-
wet zapisać jego definicję). Może pokusić się o przytoczenie cytatu z Konrada
Wallenroda: ,,Płomień rozgryzie malowane dzieje, / Skarby mieczowi spustoszą
złodzieje, / Pieśń ujdzie cało”. Uczniowie powinni poradzić sobie z interpreta-
cją tych słów (wielka rola pieśni – poezji, literatury).
4. Nauczyciel przedstawia uczniom przyczyny emigracji Mickiewicza.
5. Wspomina o wielkich dziełach poety (uczniowie powinni zapamiętać przynaj-
mniej Pana Tadeusza i utwory, które poznają w klasie IV).
6. Podsumowując wszystkie wiadomości o poecie, jakie uczniowie poznali na
lekcji, nauczyciel wprowadza termin wieszcz (słownik terminów literackich),
a uczniowie starają się uzasadnić, dlaczego jest nim Adam Mickiewicz.
7. Uczniowie sporządzają indywidualnie krótką notatkę na temat Mickiewicza.
8. Dobrym pomysłem na zakończenie lekcji jest ćw. 11. ze s. 78 (można odegrać
obie proponowane scenki lub tylko jedną).
Kartka z kalendarza: 11 listopada – Święto Niepodległości

Mazurek Dąbrowskiego Józefa Wybickiego
Temat: Kartka z kalendarza: 11 listopada – Święto Niepodległości.

• zaśpiewać polski hymn,
• podać zasady zachowania w czasie śpiewania, słuchania hymnu,
• określić, w jakich sytuacjach hymn jest grany, śpiewany,
• określić wszystkie symbole narodowe.
Uczeń zna:
• historię hymnu,
• postaci historyczne występujące w tekście hymnu,
• genezę Święta Niepodległości,
• związane z historią hymnu opowiadanie, film, reprodukcje Juliusza Kossaka
(w zależności jaki wariant lekcji wybieramy).
Metody pogadanka, praca z podręcznikiem (praca z komputerem),
Środki dydaktyczne: opowiadanie J.S. Kopczewskiego Stary wiarus z Reggio (np.
w dawnym podręczniku M. Nagajowej Język polski 4. Polska mowa, WSiP), mate-
riały ze „Świerszczyka” pomocne dla nauczyciela: Narodowe Święto Niepodległo-
ści (nr 21/2000), O naszym hymnie narodowym (nr 21/2002), ilustracje do hymnu
pędzla J. Kossaka, film na wideo Historia Mazurka Dąbrowskiego (nagrany z pro-
gramu telewizyjnego w dniu 11 XI 2005, scenariusz i realizacja filmu – Marek
Maldis), mapa Europy z okresu po III rozbiorze Polski.
www.wsip.com.pl 129
Tok lekcji:
1. Nauczyciel krótko (to klasa IV) przedstawia genezę Święta Niepodległości
(wykorzystuje mapę).
2. Uczniowie wymieniają polskie symbole narodowe.
3. Określają zasady zachowania w czasie śpiewania, słuchania hymnu.
4. Nauczyciel czyta głośno opowiadanie Stary wiarus z Reggio.
5. Uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela dotyczące przeczytanego teks-
tu, zbierając najważniejsze informacje związane z powstaniem pieśni (autor
słów, skąd melodia, gdzie, kiedy i dlaczego powstał Mazurek Dąbrowskiego).
6. Odczytują głośno chórem tekst Mazurka Dąbrowskiego.
7. W rozmowie z nauczycielem interpretują 1. zwrotkę.
8. Wyszukują występujące w tekście postaci historyczne, nauczyciel krótko je
przedstawia (pokazuje np. portrety Dąbrowskiego, Napoleona, Czarnieckiego
lub reprodukcje obrazów J. Kossaka).
9. Uczniowie sporządzają wspólnie notatkę, w której uwzględniają: symbole na-
rodowe (rysują flagę), autora słów Mazurka Dąbrowskiego, datę ustanowie-
nia tej pieśni naszym hymnem. Kończą ją przepisanymi na kolorowo dwoma
pierwszymi wersami pieśni.
10. Praca domowa: Jak należy się zachować, gdy grany jest nasz hymn?
11. Na zakończenie lekcji uczniowie wstają i śpiewają hymn (pamiętajmy o tym,
by dzwonek nie przerwał uczniom śpiewania hymnu).
Temat: Jestem Polakiem – Mazurek Dąbrowskiego to mój hymn narodowy...

• wysłuchać ze zrozumieniem treści hymnu,
• zrozumieć fakty historyczne wiążące się z treścią hymnu,
• uzupełnić zdania podanymi wyrazami,
• pisać poprawnie – wielką lub małą literą – podane wyrazy,
• odśpiewać hymn, zachowując prawidłową postawę, okazać patriotyzm poprzez
szacunek do hymnu (ścieżka edukacyjna – wychowanie patriotyczne i obywatel-
skie),
• zrozumieć znaczenie hymnu dla narodu polskiego dawniej i dziś,
Metody i formy pracy: praca w grupach, praca w parach.
Środki dydaktyczne: tekst Mazurka Dąbrowskiego, faksymile jego rękopisu, tekst
hymnu według pisowni rękopisu, materiały o postaciach historycznych (Józef Wy-
bicki, Jan Henryk Dąbrowski, Stefan Czarniecki, Napoleon Bonaparte) i sytuacji
Polski w chwili powstania hymnu, słownik języka polskiego, encyklopedia, wy-
jaśnienia wyrazów staropolskich przewód, pono, jeno, ankiety, kartki A4 lub A3,
wielki karton, materiały piśmiennicze.
Tok lekcji:
1. Klasa śpiewa jedną zwrotkę hymnu z refrenem. zachowując prawidłową posta-
wę, okazując patriotyzm i szacunek.
130
2. Nauczyciel czyta cały tekst hymnu i przekazuje główne informacje historyczne
o jego powstaniu.
3. Wyjaśnia, że uczniowie wykonają wspólnie gazetkę o hymnie narodowym, która
będzie wartościową pomocą naukową dla niższych klas. Każda grupa przygotu-
je część gazetki na odrębnym papierze (A4 lub A3), a potem wszystkie przykle-
ją swoje prace na jeden wielki karton. W jego centrum można usytuować tekst
hymnu oraz faksymile rękopisu Pieśni Legionów Polskich we Włoszech oraz jej
tekst według pisowni rękopisu. Uczniów może zaskoczyć większa liczba zwro-
tek hymnu i jego staropolski język.
4. Prowadzący dzieli uczniów na 6 grup i rozdaje im materiały przygotowane przez
siebie lub wcześniej dostarczone przez dzieci. Materiały powinny być dostoso-
wane do możliwości percepcyjnych czwartoklasistów (kserokopie zdjęć postaci
historycznych, krótkie notki biograficzne, mapki itp.).
Grupa I – Napiszcie starannie na kartce wyjaśnienia wyrazów. Niektóre wy-
szły z użycia lub mają staropolską formę: przewód – przywództwo; jeno – tylko;
pono – podobno; taraban – bęben wojskowy; złączym się, przejdziem, będziem,
wrócim się – czasowniki w 1. os. l. mnogiej (my) w czasie przyszłym (złączymy
się); zabór szwedzki – gdy w XVII wieku Szwedzi zajęli Polskę, polskie wojsko
pod wodzą Czarnieckiego wyparło ich z ojczyzny; hymn państwowy – uroczy-
sta pieśń patriotyczna przyjęta za symbol jedności narodowej będąca oficjalną
formą społecznej manifestacji uczuć narodowych; mazur, mazurek – polski ta-
niec. (Dzieci otrzymują niezbędne pomoce naukowe: słownik, encyklopedię,
karteczki z objaśnieniem wyrazów staropolskich, przygotowane przez nauczy-
ciela).
Grupa II – Przygotujcie informację o Józefie Wybickim. (Józef Wybicki, 1747–
1822, działacz polityczny, uczestnik Powstania Kościuszkowskiego, współza-
łożyciel Legionów Polskich, autor słów pieśni Mazurek Dąbrowskiego napisa-
nej dla Legionów Polskich we Włoszech w 1797 r. do starej melodii ludowej.
W 1926 r. stała się ona polskim hymnem narodowym).
Grupa III – Przygotujcie informację o Janie Henryku Dąbrowskim. (Jan Hen-
ryk Dąbrowski, 1755–1818, generał, twórca Legionów Polskich, które stacjono-
wały we Włoszech w 1797 r., uczestnik obrony Warszawy w Powstaniu Kościusz-
kowskim, organizator Powstania Wielkopolskiego, zwolennik Napoleona).
Grupa IV – Przygotujcie informację o Stefanie Czarnieckim. (Stefan Czar-
niecki, 1599–1665, hetman wielki koronny, czyli dowódca polskiego wojska
w okresie najazdu szwedzkiego 1655–1660, wyzwolił Warszawę spod panowania
Szwedów).
Grupa V – Przygotujcie informację o Napoleonie Bonapartym. (Napoleon Bo-
naparte, 1769–1821, cesarz Francji, wybitny wódz i polityk. Po jego zwycięskich
wojnach wiele krajów europejskich zmieniło władców, ustrój, granice. Utwo-
rzył w czasie zaborów Księstwo Warszawskie. Przyjaciel Polaków).
Grupa VI – Przygotujcie informacje o sytuacji Polski w 1797 r., czyli pod koniec
XVIII wieku. (Pod zaborem Rosji, Prus i Austrii).
5. Pod kierunkiem nauczyciela uczniowie przyklejają na karton przygotowane
kartki A4 lub A3 z materiałami i prezentują je przed całą klasą. Nauczyciel
w razie potrzeby uzupełnia lub koryguje wypowiedzi dzieci.
www.wsip.com.pl 131
6. Uczniowie w parach pracują nad poleceniem: Wpiszcie do zdań następujące
wyrazy, zapamiętajcie ich znaczenie i pisownię małą lub wielką literą: Rzecz-
pospolita Polska, Polska, Polak, język polski, państwo polskie, naród polski,
polskie ziemie, polskość, po polsku, Polanie.
W 1795 r. Rosja, Prusy i Austria dokonały III rozbioru ........... (Polski). Nasz
kraj, który wywodzi się od słowiańskiego plemienia zwanego............................
(Polanie), stracił wolność i znikł z mapy Europy na 123 lata. W czasie zaborów
dzieci nie mogły mówić po ............................ (polsku), a .......................... ........
......................... (naród polski) był gnębiony i prześladowany. Nikt jednak nie
wyparł się .................................... (polskości) i języka ................................ (pol-
skiego).
W 1797 r. generał Jan Henryk Dąbrowski uzyskał zgodę Napoleona Bona-
partego na utworzenie Legionów Polskich we Włoszech. Polacy pomagali ce-
sarzowi, gdyż mieli nadzieję, że u boku wojsk francuskich odbiorą zaborcom
........................ (polskie) ziemie. Przebywając wśród żołnierzy, poeta Józef Wy-
bicki ułożył Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, która zagrzewała i porywała
ich do walki z wrogiem, była nadzieją i marzeniem o wolnej Ojczyźnie. Od tej
pory towarzyszyła ona .............................. (Polakom) w walkach „za wolność na-
szą i waszą” – na obczyźnie i w kraju.
Dopiero 11 listopada 1918 r. ......................... ......................... (państwo polskie)
odzyskało niepodległość po tak długiej niewoli. Oficjalnie „Mazurek Dąbrow-
skiego” został uznany za hymn narodowy i państwowy w 1926 r. na mocy ustawy
Sejmu ................................. ................................... (Rzeczypospolitej Polskiej).
Pieśń ta była i jest symbolem jedności narodowej ............................. (Polaków).
Budzi naszą dumę i radość z przynależności do Ojczyzny. Jest wyrazem naszej
wiary i siły. To także pieśń najbliższa sercu .......................... (polonii) rozsianej
na całym świecie.
7. W trakcie odczytywania przez wybranych uczniów poszczególnych zdań na-
uczyciel wyjaśnia wszystkie trudne kwestie.
8. Na koniec zajęć dzieci wypełniają indywidualnie ankietę „Jestem Polakiem
– znam swój hymn narodowy”, nie zaglądając do notatek.
Imię i nazwisko: ........................................ Data: ................................

Kl. IV
Jestem Polakiem – znam swój hymn narodowy

Ścieżka edukacyjna: wychowanie patriotyczne i obywatelskie
Do każdego pytania są trzy odpowiedzi.
Zawsze tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa. Podkreśl ją.
Jeśli zdobędziesz 10 punktów, możesz być z siebie dumny.
1. Polski hymn narodowy nosi tytuł:

a) „Jeszcze Polska nie zginęła”
b) „Marsz, marsz Dąbrowski”
c) „Mazurek Dąbrowskiego”
132
2. Słowa hymnu napisał:
a) Józef Piłsudski
b) Józef Wybicki
c) Józef Poniatowski
3. Tekst hymnu powstał w roku:
a) 1797
b) 1918
c) 1939
4. W tekście hymnu występują nazwiska:
a) Dąbrowski, Czarniecki, Poniatowski
b) Bonaparte, Czarniecki, Dąbrowski
c) Dąbrowski, Poniatowski, Bonaparte
5. W zacytowanej 4. zwrotce hymnu brakuje imienia:
a) Stasi
b) Kasi
c) Basi
„Już tam ojciec do swej ………..
Mówi zapłakany –
Słuchaj jeno, pono nasi
Biją w tarabany.”
6. Pieśń Legionów Dąbrowskiego została polskim hymnem narodowym
w roku:
a) 1918
b) 1926
c) 1939
7. Nasza ojczyzna była 123 lata pod zaborami:
a) Rosji, Francji, Prus
b) Austrii, Prus, Rosji
c) Prus, Austrii, Francji
8. Polska po zaborach odzyskała niepodległość 11 listopada w roku:
a) 1818
b) 1918
c) 1898
9. Nazwa naszego kraju POLSKA pochodzi od wyrazu:
a) polana (łąka)
b) polonez (taniec)
c) Polanie (plemię)
10. Poprawne nazwy bez błędów to:
a) Język Polski, Rzeczpospolita Polska, Polak, Polskość, po Polsku, Polonia
b) język Polski, Rzeczpospolita Polska, polak, polskość, po polsku, Polonia
c) język polski, Rzeczpospolita Polska, Polak, polskość, po polsku, polonia
9. Praca domowa:
1. Napiszcie, przy jakich okazjach, w jakich okolicznościach Polacy śpiewają lub
słuchają hymnu narodowego.
2. Nauczcie się całego hymnu na pamięć na ....................... (data). Tego dnia
odśpiewacie hymn w całości, a potem napiszecie go z pamięci na stopień.
www.wsip.com.pl 133
Rzeczownik – wprowadzenie
Uczniowie są po zajęciach, podczas których poznali cztery podstawowe części

mowy: rzeczownik, przymiotnik, czasownik, przysłówek (ćw. 1–5, s. 73 w podręcz-
niku i ćw. 72–76 w zeszycie ćwiczeń).
Proponuję cykl czterech tematów związanych z rzeczownikiem. Po jego zrealizo-
waniu powinien odbyć się sprawdzian kontrolny, badający stopień opanowania
materiału przez uczniów. Terminy sprawdzianów reguluje w każdej szkole WSO.
Podczas tych zajęć uczniowie będą pracować w małych grupach (4–5 osób) pod
kierunkiem rówieśników, którzy dobrze sobie radzą z gramatyką. Najpierw wyła-
niamy liderów, a potem oni w kilku „rundkach” dobierają sobie współpracowni-
ków i siadają przy wyznaczonych stolikach.
Nauczyciel pełni funkcję doradcy-konsultanta, kontroluje poprawność wykony-
wanych ćwiczeń oraz czuwa, aby współpraca i komunikacja w zespołach przebie-
gała prawidłowo. Cały czas motywuje dzieci do pracy, zapewniając, że poradzą
sobie z zadaniami, potrafią logicznie myśleć, a w razie potrzeby mogą liczyć na
jego pomoc.
Na początku każdej lekcji podaje wiadomości, które uczniowie będą wykorzy-
stywać w czasie pracy w grupach. Wszystkie pomoce naukowe (kartki A4 z po-
trzebnymi na zajęcia napisami) mogą wykonać dla czwartoklasistów starsi koledzy
na swojej lekcji gramatyki lub informatyki. Warto je potem wyeksponować na ga-
zetce w pracowni języka polskiego.
Po cyklu zajęć dzieci wypełnią kartę „Jak współpracowałem z rówieśnikami w grupie”.
Tematy:
1. Potrafimy wskazać i podać wymagane rzeczowniki.
2. Potrafimy rozpoznać rodzaj rzeczowników.
3. Potrafimy odmieniać rzeczowniki przez przypadki w liczbie pojedynczej i mno-
giej.
4. Z rzeczownikiem za pan brat – przygotowujemy się do sprawdzianu.
Rzeczownik (cz.1.)
Temat: Potrafimy wskazać i podać wymagane rzeczowniki.

• zapytać o rzeczownik,
• nazwać kategorie rzeczowników,
• podać rzeczowniki do każdej kategorii,
• wskazać rzeczowniki pospolite i własne,
• dobrać rzeczowniki bliskoznaczne,
• tworzyć rzeczowniki przeciwstawne przez dodanie nie,
• pisać poprawnie nie z rzeczownikami,
Metody i formy pracy: wykonywanie ćwiczeń, praca w grupie, zabawa dydaktyczna.
Środki dydaktyczne: podręcznik, zeszyt ćwiczeń, kartka z tabelką do gry „pań-
stwa, miasta”,
134
kartki A4 z: nazwami kategorii rzeczowników (osoby, przedmioty, rośliny, zwie-
rzęta, zjawiska przyrody, pojęcia), rzeczownikami pospolitymi i własnymi, rze-
czownikami bliskoznacznymi i przeciwstawnymi.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel informuje uczniów, że od dziś będą dokładnie poznawać rzeczow-
nik – część mowy najczęściej używaną w mowie i piśmie. Po cyklu zajęć każde
dziecko wypełni kartę „Jak współpracowałem z rówieśnikami w grupie”, a za
tydzień, po powtórzeniu wiadomości, odbędzie się sprawdzian. Prowadzący po-
daje obowiązujące do niego zagadnienia.
2. Po zanotowaniu tematu nauczyciel pyta: Na jakie pytania odpowiadają rze-
czowniki. Na tablicy zapisuje odpowiedzi podane przez dzieci.
3. Następnie zaprasza na środek 6 uczniów, którzy losują po jednej kartce A4.
Na każdej jest nazwa jednej kategorii rzeczowników: osoby, przedmioty, rośliny,
zwierzęta, zjawiska przyrody, pojęcia. Uczniowie pokazują swoje kartki, a pozo-
stałe dzieci zgłaszają przykłady rzeczowników z każdej kategorii.
OSOBY
4. Potem nauczyciel zaprasza 2 uczniów, którzy pokazują kartki A4 z napisem:

rzeczowniki własne, rzeczowniki pospolite. Pozostałe dzieci zgłaszają po jednym
przykładzie z każdej grupy rzeczowników, wyjaśniają ich nazwę i pisownię.
RZECZOWNIKI
POSPOLITE
5. Z kolei należy przypomnieć, jakie rzeczowniki nazywamy bliskoznacznymi

i przeciwstawnymi. W tym celu prowadzący zaprasza dwie pary uczniów –
pierwsza para do kartki A4 z napisem: rzeczowniki bliskoznaczne dobiera kart-
kę z przykładami pałac – zamek, pogoda – aura, buty – obuwie, a druga para
do kartki A4 z napisem rzeczowniki przeciwstawne dobiera kartkę z przykłada-
mi pogoda – niepogoda, przyjaciel – nieprzyjaciel, ład – nieład. Zwraca uwagę
na łączną pisownię „nie” z rzeczownikiem.
RZECZOWNIKI
BLISKOZNACZNE
pałac – zamek
pogoda – aura
buty – obuwie
www.wsip.com.pl 135
6. Później dzieci odszukują w podręczniku omówione wiadomości związane z rze-
czownikiem i zaznaczają je zakładkami: s. 87 (Rzeczownik to część mowy. Na-
zywa osoby, przedmioty, rośliny, zwierzęta, zjawiska przyrody i pojęcia. W formie
podstawowej odpowiada na pytania kto? lub co?), s. 88 (Wśród rzeczowników
wyróżniamy: nazwy własne – piszemy je wielką literą, i nazwy pospolite – pisze-
my je małą literą), s. 96 ( „Nie” z rzeczownikami piszemy łącznie: nieporządek,
niepogoda. Tak często tworzymy rzeczowniki przeciwstawne: przyjaciel – nieprzy-
jaciel). Zapisują także definicję: Rzeczowniki bliskoznaczne mają podobne lub
identyczne znaczenie, ale inaczej brzmią, np. pałac – zamek, pogoda – aura, buty
– obuwie.
7. Uczniowie, wyposażeni w taką wiedzę, pracują w grupach – wykonują w zeszy-
tach przedmiotowych ćw. 2., s. 87 z podręcznika i w zeszycie ćwiczeń ćw. 77.
i 78., potem ćw. 6. ze s. 88 i ćw. 7. ze s. 89 oraz w zeszycie ćwiczeń ćw. 79., na-
stępnie ćw. 1. s. 96, ćw. 2. i 3., s. 97. Nauczyciel kilkakrotnie podchodzi do każ-
dej grupy, sprawdza poprawność odpowiedzi, w razie potrzeby udziela wskazó-
wek, śledzi współpracę i komunikację w zespole.
8. Jeśli starczy czasu, uczniowie otrzymują kartki z tabelką i do końca lekcji grają
w grupie w „państwa i miasta”, pamiętając o poprawnej pisowni rzeczowników
własnych. Gra będzie kontynuowana na następnej lekcji.
państwo miasto roślina zwierzę imię rzecz pkt.
9. Praca domowa:
1. Rozwiąż krzyżówkę: ćw. 354.
2. Do każdej rubryki tabelki wpisz według wzoru po 5 rzeczowników nazywa-
jących osoby (kto?). Pamiętaj o poprawnej pisowni rzeczowników, które są
nazwami własnymi. Potem ułóż z nimi sensowne zdania, np.: Dla mojego ku-
zyna nazywanego Chudzielcem krawiec Jan Kowalski szyje nowe spodnie.
136
przezwisko lub stopień
nazwisko imię zawód
pseudonim pokrewieństwa
Kowalski Jan Chudzielec kuzyn krawiec
Rzeczownik (cz. 2.)
Temat: Potrafimy rozpoznać rodzaj rzeczowników.

• podać podstawową formę rzeczowników do pytania kto? lub co?,
• rozpoznać i nazwać rodzaj rzeczowników,
• połączyć rodzaj rzeczownika z wyrazami pomocniczymi ten, ta, to,
Metody i formy pracy: wykonywanie ćwiczeń, praca w grupie, gra dydaktyczna.
Środki dydaktyczne: podręcznik, zeszyt ćwiczeń, kartki A4 z napisem: ten, ta, to
oraz rodzaj męski, rodzaj żeński, rodzaj nijaki.
Tok lekcji:
1. Wybrani uczniowie czytają pracę domową.
2. Nauczyciel uzmysławia dzieciom możliwości komunikacyjne naszego języka,
wykorzystania jednego rzeczownika w różnych funkcjach. Po zanotowaniu te-
matu lekcji zaprasza na środek klasy 3 uczniów. Każdy pokazuje swoją kartkę A4
z jednym wyrazem: ten, ta, lub to. Na prośbę prowadzącego dzieci biorą do ręki
3 przedmioty, które pasują do widniejących napisów. Wymieniają rzeczowniki
do wyrazów ten, ta, to. 3 następnych uczniów dobiera do nich kartki A4 z nazwa-
mi rodzajów: ten – rodzaj męski, ta – rodzaj żeński, to – rodzaj nijaki. Potem dzie-
ci odszukują w podręczniku omówione wiadomości związane z rzeczownikiem
i zaznaczają je zakładkami: s. 88 (Rzeczownik występuje w jednym z trzech rodza-
jów: męskim (ten), żeńskim (ta) i nijakim (to). Rodzaj rzeczownika należy określać
na podstawie jego formy podstawowej w liczbie pojedynczej: telewizorami – (ten)
telewizor, czyli rodzaj męski, książkach – (ta) książka, czyli rodzaj żeński, oknom
– (to) okno, czyli rodzaj nijaki. Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje! Każdy
rzeczownik ma swój jeden stały rodzaj.
3. Uczniowie, bogatsi o taką wiedzę, pracują w grupach – wykonują w zeszytach
ćw. 4. i 5. ze s. 88. Wybrane dziecko czyta rozwiązania.
www.wsip.com.pl 137
4. Później uczniowie kontynuują pracę w grupach: wykonywanie ćwiczeń od ćw.
80. do 85. w zeszycie ćwiczeń. Nauczyciel kilkakrotnie podchodzi do każdej
grupy, sprawdza poprawność odpowiedzi, w razie potrzeby udziela wskazówek,
śledzi współpracę i komunikację w zespołach.
5. Prowadzący dyktuje polecenie: W wierszu Tadeusza Kubiaka Wracamy (s. 12)
podkreślcie wszystkie rzeczowniki. Przerysujcie do zeszytów tabelkę z tablicy.
Potem do odpowiednich rubryk wpiszcie podkreślone rzeczowniki w formie
podstawowej (pytanie kto? lub co?).
6. Wybrani uczniowie zapisują rzeczowniki na tablicy.
Rodzaj męski Rodzaj żeński Rodzaj nijaki

(ten) (ta) (to)
mrok biel słońce
7. Praca domowa: Zapoznaj się z wiadomościami dotyczącymi odmiany rzeczow-

ników przez przypadki, znajdującymi się w podręczniku na s. 89. Napisz staran-
nie i czytelnie na kartce A4 nazwy przypadków i ich skróty oraz pytania do nich
wraz z pomocniczymi czasownikami.
Rzeczownik (cz. 3.)
Temat: Potrafimy odmieniać rzeczowniki przez przypadki w liczbie pojedynczej

i mnogiej.
• odróżnić i podać liczbę pojedynczą i mnogą rzeczowników,
• wymienić po kolei nazwy przypadków,
• podać ich skróty,
• przyporządkować do przypadków pytania wraz z pomocniczymi czasownikami,
• odmienić przez przypadki w obu liczbach dowolny rzeczownik,
• podać liczbę i przypadek rzeczownika w zdaniu na podstawie trafnie postawio-
nego pytania,
Metody i formy pracy: wykonywanie ćwiczeń, praca w grupie, zabawa dydaktyczna.
Środki dydaktyczne: podręcznik, zeszyt ćwiczeń, kartki A4 z nazwami przypadków.
Tok lekcji:
1. Uczniowie siedzą ponownie w tych samych grupach i wykładają na ławki swoje
kartki A4 z pracą domową. Na sygnał nauczyciela dziewczynki wymieniają na-
zwy przypadków i ich skróty, a chłopcy dopowiadają pytania wraz z pomocni-
czymi czasownikami.
138
2. Cała klasa czyta pytania z ćw. 10., s. 90. Jedno wyznaczone dziecko podaje od-
powiedź pełnym zadaniem w liczbie pojedynczej, drugie – w liczbie mnogiej.
3. Nauczyciel wybiera siedmiu uczniów. Każdy z nich czyta jedno zdanie z ćw. 9.,
s. 90. i pokazuje, które dziecko ma podać pytanie i nazwę przypadka do wyróż-
nionego w tekście rzeczownika.
4. Nauczyciel prosi słabszych uczniów z grupy pierwszej o wykonanie ustnie
ćw. 11., s. 91., a z drugiej – ćw. 12., s. 91. Jeśli dzieci poradziły sobie, zespoły
mogą przystąpić do samodzielnej pracy.
5. Po zapisaniu w zeszytach tematu uczniowie wykonują w zeszytach ćwiczeń ćw.
86–93. Jeśli nie zdążą uczynić tego na lekcji, powinni dokończyć w domu. Na-
uczyciel kilkakrotnie podchodzi do każdej grupy, sprawdza poprawność odpo-
wiedzi, w razie potrzeby udziela wskazówek, śledzi współpracę i komunikowa-
nie się uczniów w zespołach.
6. Praca domowa:
• Naucz się na pamięć – śpiewająco nazw przypadków i ich skrótów, pytań
do nich wraz z pomocniczymi czasownikami. Jutro kartkówka z przypadków.
• Przed rodzicami, rodzeństwem lub pisemnie odmień rzeczownik r. męskiego,
r. żeńskiego i r. nijakiego przez przypadki w liczbie pojedynczej i mnogiej.
Możesz także sprawdzić swoje umiejętności, nagrywając się na taśmę magne-
tofonową.
Rzeczownik (cz. 4.)
Temat: Z rzeczownikiem za pan brat – przygotowujemy się do sprawdzianu.

• wskazywać i podawać wymagane rzeczowniki – a) pospolite i własne, b) blisko-
znaczne, c) przeciwstawne tworzone za pomocą cząstki nie,
• prawidłowo je pisać,
• rozpoznawać rodzaj rzeczowników,
• odmienić dowolny rzeczownik przez przypadki w obu liczbach,
Metody i formy pracy: wykonywanie ćwiczeń, praca w grupie, zabawy dydaktyczne.
Środki dydaktyczne: kartki A4 z nazwami przypadków.
Tok lekcji:
Przygotowanie do sprawdzianu można przeprowadzić w formie konkursu, w któ-
rym wezmą udział grupy pracujące w składzie z trzech poprzednich lekcji. Po
otrzymaniu od nauczyciela kartki z punktowanymi zadaniami muszą je wykonać
w wyznaczonym czasie. Za każdym razem na sygnał prowadzącego uczniowie
kończą pisanie i podnoszą kartki z odpowiedziami do góry. Potem przekazują je
nauczycielowi lub odczytują przed klasą. Przyznane punkty nauczyciel zapisuje
w tabeli narysowanej na tablicy albo na planszy.
www.wsip.com.pl 139
Zad. 1. (3 min) za 12 pkt. (6+6)
Do podanej tabelki wpiszcie najpierw nazwy 6 kategorii rzeczowników. Potem do każdej
kategorii podajcie po jednym rzeczowniku na literę „w”:
Zad. 2. (3 min) za 6 pkt. (5+1)

Do podanej tabelki wpiszcie rzeczowniki nazywające osoby, zaczynające się literą „s”,
o które pytamy ........?
przezwisko stopień
nazwisko imię zawód
lub pseudonim pokrewieństwa
Zad. 3. (2 min) za 11 pkt. (10+1)

W podanym zestawie rzeczowników podkreślcie tylko te, które są nazwami własnymi:
Bałtyk, morze, Giewont, miłość, Barbara, Mruczek, Indianin, poeta, poznaniak, Poznań.
Uzupełnijcie definicję: Rzeczowniki własne piszemy ......................... literą.
Zad. 4. (3 min) za 12 pkt. (3+6+3)

Do podanych wyrazów pomocniczych dopiszcie nazwy rodzajów rzeczownika i po dwa
rzeczowniki pospolite:
(ten) (ta) (to)

rodzaj .............................. rodzaj .............................. rodzaj ................................
Skreślcie nieprawidłowe fragmenty definicji:

Rzeczownik odmienia się / nie odmienia się przez rodzaje.
Każdy rzeczownik ma jeden rodzaj / ma 3 rodzaje.
Rzeczowniki pospolite piszemy małą / wielką literą.
Zad. 5. (7 min) za 34 pkt. (26 + 8)

W podanym tekście podkreślcie wszystkie rzeczowniki. Ile ich jest? .................. Potem
wypiszcie tylko rzeczowniki rodzaju nijakiego w ich podstawowej formie.
„Na znak faraona wbiegło kilku dworzan gotowych na rozkazy.
– Wyślijcie gońców we wszystkie strony świata! Niech przebiegną Górny i Dolny Egipt
od wschodu do zachodu, od południa do północy... Niech idą brzegami Nilu, od morza
po krańce pustyni, nie omijając żadnego pałacu, żadnego miasta, oazy, namiotu, lepian-
ki... Niech szukają dziewczyny, której pantofelek spadł z nieba... A gdy odnajdą, niech ją
co rychlej przywiozą przed moje oblicze!”
Zad. 6. (10 min) za 21 pkt. (7+7+7)

Ułóżcie w prawidłowej kolejności nazwy przypadków z pytaniami. Przyklejcie je na kartce
A4, a potem pisemnie odmieńcie w liczbie pojedynczej i mnogiej rzeczownik dworzanin.
140
Pytania
Nazwa Liczba Liczba
Skrót z pomocniczym
przypadka pojedyncza mnoga
czasownikiem
Zad. 7. (2 min) za 4 pkt.

Aby uniknąć powtórzeń, wpiszcie do zdań rzeczowniki bliskoznaczne:
• Kolega opowiedział nam świetny kawał o kosmitach.
Długo śmialiśmy się z jego .......................... .
• Turyści mozolnie wspinali się na wierzchołek góry.
Na ..................... odpoczywali pół godziny.
• Faraon wydał rozkaz dworzanom.
..................... pokornie słuchali swego ................... .
Zad. 8. (5 min) za 10 pkt. (7+2+1)

Od podanych rzeczowników utwórzcie rze-
czowniki przeciwstawne zaczynające się
cząstką nie. Wpiszcie je kolejno poziomo
do krzyżówki. Potem wyjaśnijcie, co oznacza
hasło. Skorzystajcie z pomocnych źródeł.
1. ład
2. dola
3. takt
4. rozwaga
5. chęć
6. wiedza
7. moc
Hasło: ..........................
Wyjaśnienie ..................................................................................................................... .
Cząstkę nie z rzeczownikami piszemy ..................................... .
Tabela z punktacją dla 6 grup:
Nr Suma
Zad. 1. Zad. 2. Zad. 3. Zad. 4. Zad. 5. Zad .6. Zad. 7. Zad. 8.
grupy pkt.
I
II
III
IV
V
VI
www.wsip.com.pl 141
Nauczyciel decyduje o ocenach dla grup. Ogłasza wyniki rywalizacji. Potem wstawia oceny.
Praca domowa
Uczniowie otrzymują do wypełnienia kartę:
„Jak współpracowałem z rówieśnikami w grupie?”
Imię i nazwisko: ..............................................................

Klasa: ..............................................................................
Data: ...............................................................................
Przedmiot: ......................................................................
Działanie zawsze często czasami nigdy
Dzieliłem się z innymi członkami grupy moją

wiedzą i opiniami na omawiany temat.
Pytałem innych o informacje i opinie.
Podsumowywałem pomysły zgłaszane przez

wszystkich członków grupy.
Prosiłem innych członków grupy o pomoc,

kiedy jej potrzebowałem.
Pomagałem innym członkom grupy

w uczeniu się.
Upewniałem się, że wszyscy rozumieją

zagadnienia, nad którymi pracowaliśmy.
Pomagałem skupić się na pracy, którą

mieliśmy wykonać.
Dbałem o to, aby wszyscy członkowie grupy

zostali włączeni do pracy.
Starałem się, aby wszyscy w grupie czuli się

ze mną dobrze.
Czy lubisz pracować w grupie? Odpowiedź uzasadnij.

................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
Oceń swoją pracę w grupie, zaznaczając miejsce na skali:
1 2 3 4 5 6.
142
Imię i nazwisko: ............................................................. Data: ...........................
Kl. IV
Sprawdzian gramatyczny z rzeczownika /100
Zad. 1. Wpisz do każdej rubryki tabelki po dwa rzeczowniki z każdej kategorii.
zjawisko
osoba przedmiot roślina zwierzę pojęcie
przyrody
/12
Zad. 2. W zestawie podkreśl wszystkie rzeczowniki, o które zapytasz kto?:
pisarz, pióro, teściowa, Burek, zboże, Konopnicka, osoba, warszawianin, Murzyniątko,
nauka
/10
Zad. 3. Z zestawu rzeczowników do zad. 2 wypisz wszystkie rzeczowniki, które są nazwa-
mi własnymi, i dokończ definicję.
........................................................................................................................................
Rzeczowniki będące nazwami własnymi piszemy ............................... literą.

/4
Zad. 4. Z zestawu rzeczowników do zad. 2 wypisz tylko rzeczowniki rodzaju nijakiego
i utwórz ich liczbę mnogą.
Rzeczownik rodzaju nijakiego Jego liczba mnoga
/6
Zad. 5. W podanym tekście podkreśl wszystkie rzeczowniki i wpisz je w podstawowej
formie do odpowiednich rubryk tabelki, zgodnie z ich rodzajem.
„Faraon siedział na tarasie pałacu górującego nad miastem. Niewolnicy stojący za tronem
chłodzili go wielkimi wachlarzami z piór strusia. Kilku dworzan trzymało przywiezione
z czterech stron świata podobizny księżniczek, wśród których miał wybrać przyszłą mał-
żonkę”.
Rodzaj męski Rodzaj żeński Rodzaj nijaki
/15
www.wsip.com.pl 143
Zad. 6. Wpisz do tabelki nazwy przypadków i pytania do nich. Potem odmień przez przy-
padki w liczbie pojedynczej i mnogiej jeden dowolny rzeczownik z tekstu do zad. 5.
Nr Nazwa przypadka Pytania Liczba pojedyncza Liczba mnoga
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
/28
Zad. 7. Dopisz rzeczowniki bliskoznaczne do podanych.
magnetowid – ......................... dom – ......................... wierzchołek – .........................
mazak – ......................... dowcip – ......................... odzież – .........................

/6
Zad. 8. Do podanych rzeczowników dopisz cząstkę „nie” i dokończ definicję.
pogoda – ....................... szczęście – ....................... porozumienie – .......................
śmiałość – ....................... dostatek – ....................... porządek – .......................

„Nie” piszemy z rzeczownikami .......................... .
/7
Zad. 9. Z utworzonymi rzeczownikami przeciwstawnymi ułóż ciekawe, sensowne zdania.
a) ....................................................................................................................................
b) ....................................................................................................................................
c) ....................................................................................................................................
d) ....................................................................................................................................
e) ....................................................................................................................................
f) .....................................................................................................................................
/12
Punktacja: bdb (91–100)

db (75–90)
dst (51–74)
dop. (31–50)
ndst (0–30)
144
Ocenianie sprawdzianu gramatycznego z rzeczownika
Zad. Zasady punktowania punkty
1. po 1 pkt. za każdy rzeczownik 12
2. po 1 pkt. za prawidłowo podkreślony i za prawidłowo

niepodkreślony wyraz. 10
3. 3 pkt. za 3 rzeczowniki i jeden za uzupełnienie 4
4. 3 pkt. za 3 rzeczowniki i 3 pkt. za podanie ich w l. mnogiej 6
5. 9 pkt. za r. męski, 4 pkt. za r. żeński, 2 pkt. za r. nijaki 15
6. 7 pkt. za nazwy przypadków, 7 pkt. za dwa pytania do każdego

przypadka,
7 pkt. za formę w l. pojedynczej i 7 pkt. za formę w l. mnogiej 28
7. po 1 pkt. za rzeczownik bliskoznaczny 6
8. po 1 pkt. za rzeczownik przeciwstawny napisany łącznie z „nie” i 1

pkt. za prawidłowe dokończenie definicji 7
9. po 2 pkt. za ułożenie poprawnego gramatycznie zdania związanego

z użytym rzeczownikiem 12
Suma punktów 100
Ocena szkolna Procent punktów Liczba punktów

bardzo dobry 91% – 100% 91 – 100
dobry 75% – 90% 75 – 90
dostateczny 51% – 74% 51 – 74
dopuszczający 31% – 50% 31 – 50
niedostateczny 0% – 30% 0 – 30
Obowiązujące w mojej szkole WSO zakłada taki procentowy przelicznik punktów na oceny
szkolne. Zawsze należy przełożyć punkty na oceny, wykonując obliczenia procentowe.
Jeśli uczeń zdobędzie na sprawdzianie 100% punktów, otrzymuje ocenę bardzo dobrą
plus. Może pisać dodatkowe, trudniejsze zadanie na poziomie klasy V, aby zdobyć ocenę
celującą.
Do oceny dołączamy „plus” przy górnej granicy punktów zdobytych przez ucznia, a „mi-
nus” przy dolnej granicy punktów.
Przykładowe zadanie na ocenę celującą do sprawdzianu o rzeczowniku:

Zad 10. Z tekstu podanego do zad. 5. wypisz wszystkie rzeczowniki, zadaj do nich pyta-
nia, nazwij ich przypadek i liczbę.
Do sprawdzianu dołączam jeszcze kartę „Informacje i wymagania dotyczące języka pol-

skiego”, którą opracowałam dla swoich uczniów. Może ona posłużyć młodemu nauczy-
cielowi jako wzór do przygotowania własnego kontraktu z uczniami. (Zob. s. 97).
www.wsip.com.pl 145
Powidok słońca – obraz Władysława Strzemińskiego
Błękit – wiersz Joanny Kulmowej
Temat: Powidok słońca... z aniołami – obraz Władysława Strzemińskiego

i wiersz Joanny Kulmowej.
• określić temat obrazu,
• wyjaśnić, jak rozumie tytuł obrazu,
• wypowiadać się na temat utworu poetyckiego,
• określić nastrój i wymowę wiersza,
• znaleźć to, co łączy obraz i wiersz,
• wykonać mapę skojarzeń do słowa: anioł,
• określić cechy świata, w którym chciałby żyć,
• wykonać wspólnie plastyczną ilustrację do wiersza.
Metody i formy pracy: mapa skojarzeń, burza mózgów, technika manualno-pla-
styczna.
Środki dydaktyczne: figurki aniołów, błękitny obrazek, czarna plastelina, duży ar-
kusz papieru.
Tok lekcji:
1. Jeżeli jest to możliwe (mniejsza klasa) uczniowie siadają w kręgu. Na środ-
ku nauczyciel kładzie arkusz papieru, na którym zapisał już wcześniej słowo
„Anioł”.
2. Uczniowie ustawiają na słowie „Anioł” przyniesione figurki i tworzą wspólnie
mapę skojarzeń do tego słowa.
3. Słuchają wiersza z zamkniętymi oczami – ćw. 1. ze s. 104.
4. Mówią o swoich wyobrażeniach. Uzupełniają mapę skojarzeń (mogą się na
niej znaleźć takie wyrazy, jak: czystość, dobroć, światło, błękit, biel, srebro,
złociste włosy, niebo, obłoki, muzyka, opieka, stróż, jasność, skrzydła, miłość).
Nauczyciel wiesza mapę na tablicy.
5. Uczniowie analizują treść wiersza – ćw. 2. ze s. 104.
6. Oglądają obraz – ćw. 3. i 4. ze s. 104. Starają się określić, co łączy obraz
i wiersz, dlaczego taki jest tytuł obrazu, jak go rozumieją (można poprosić
uczniów, by przypomnieli sobie, jaki obraz mieli pod powiekami, gdy zdarzyło
im się patrzeć w słońce – po widoku słońca: drgające, barwne plamki. Może to
było inspiracją dla malarza?).
7. Uczniowie siadają w ławkach, zapisują temat.
8. Mówią o tym, w jakim świecie chcieliby żyć, podają jego cechy, odwołują się
do treści wiersza i obrazu.
9. Uczniowie wykonują wspólnie pracę plastyczną, która unaoczni im wymowę
wiersza: nauczyciel wiesza na tablicy jasny obrazek (taki jak 1. zwrotka wier-
sza), każdy uczeń otrzymuje kawałek czarnej plasteliny, podchodzi do obrazka
i ,, robi czarną dziurę w błękicie”. Taki świat im się nie podoba.
146
10. Uczniowie zapisują w zeszycie mapę skojarzeń do słowa: „Anioł” i wspólnie
tworzą notatkę, zaczynającą się od słów: „My chcemy żyć w świecie...” (np.
czystym, pełnym ciepła, światła, miłości i dobroci, wolnym od zanieczyszczeń
i zła). W tworzeniu notatki pomaga im mapa skojarzeń, mogą również
przypomnieć sobie plakat-słoneczko z lekcji o tym, co najważniejsze na
świecie.
11. Uczniowie próbują określić, co będzie tematem rozdziału III.
W leśniczówce – wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego
Temat: ,,Nocne koncertowanie” – wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego

W leśniczówce.
• ładnie przeczytać wiersz, podkreślając nastrój wiersza,
• uzasadnić, dlaczego muzyka Ludwiga van Beethovena i Jana Sebastiana Bacha
pasuje do nastroju wiersza,
• opisać leśniczówkę Pranie na podstawie informacji z wiersza,
• uzasadnić, dlaczego podmiotem w tym wierszu jest poeta,
• znaleźć środki poetyckie: epitety, porównania, przenośnie, rymy, dźwiękonaśla-
downictwo,
• uzasadnić (używając cytatów), że poeta częściej odwołuje się do zmysłu słuchu.
Metody i formy pracy: podająca, praca z komputerem, praca w grupach.
Środki dydaktyczne: w internecie strona poświęcona Muzeum K.I. Gałczyńskiego
w Praniu (szukamy: www.google, hasło – leśniczówka Pranie), nagrania recytacji
wiersza i utworów muzycznych na płycie do podręcznika; jeżeli mamy w klasie
ucznia grającego na skrzypcach, prosimy go o przyniesienie instrumentu i mały
występ muzyczny na lekcji.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel „zaprasza” uczniów do Muzeum K.I. Gałczyńskiego (na stronie in-
ternetowej). Uczniowie zapoznają się z notatką dotyczącą poety, oglądają kilka
zdjęć leśniczówki.
2. Otwierają podręcznik na s. 105, słuchają wiersza (z kasety, płyty), przyglądając
się ilustracji. Ci którzy uważają, że lepiej zrozumieją treść, mogą śledzić tekst
wiersza.
3. Uczniowie wysłuchują utworów muzycznych Ludwiga van Beethovena i Jana
Sebastiana Bacha – ćw.1., s. 106.
4. Uzasadniają, że w tym wierszu osobą mówiącą (podmiotem lirycznym) jest poeta.
5. Nauczyciel prosi chętnych uczniów (1–2) o odczytanie wiersza.
6. Dzieli klasę na dwie grupy:
• pierwsza wypisuje to wszystko, co możemy „zobaczyć”, czytając wiersz (np.
gwiazdy, domek z czerwonej cegły, chmiel, rogi jelenie, szyby, okna, las, pole,
lampę naftową, księżyc, dęby, świerki),
www.wsip.com.pl 147
•druga – związane z muzyką wyrazy, które mają czytelnikowi pomóc „usłyszeć”
wiersz, również te wyrażenia lub zwroty, które umuzykalniają nawet zwykłe
przedmioty (np. kapela gwiazd, skrzypce w jesieni, lament gada z lamentem,
lampa naftowa jak ze stołu Szopena, nucenia, śpiewania, księżyc w srebrnej
peruce gra jak Bach na organach, koncert, nocne koncertowanie).
7. Grupy przedstawią swoją pracę. Mogą pojawić się wątpliwości, czy w tym wier-
szu „widzimy” realne skrzypce, perukę, kapelę? Uczniowie sami powinni to
zauważyć, że niektóre wyrazy nie oznaczają przedmiotów realnych, a tylko
wzbogacają porównania, przenośnie.
8. Uczniowie pracują nad 2. zwrotką – ćw. 3., s. 106 (odczytują ją, przedłużając
zaznaczone głoski). Odpowiadają na pytanie z ćwiczenia (dźwięki kojarzą się
z szelestem, skrzypieniem, odgłosem sypania się). Nauczyciel wprowadza ter-
min: dźwiękonaśladownictwo. Jeżeli w klasie jest uczeń grający na skrzypcach,
to w tym momencie prosimy go o zagranie krótkiego utworu, by uczniowie
usłyszeli ten ,,lament co gada z lamentem”.
9. Na tym etapie lekcji uczniowie powinni już poradzić sobie z ćw. 5., s. 106.
10. Nauczyciel prosi uczniów o odnalezienie rymów, które podkreślają melodię
wiersza – ćw. 4., s. 106.
11. Uczniowie wybierają temat lekcji – ćw. 6., s. 106. Powinni wybrać „Nocne kon-
certowanie”. To będzie dowód na to, że zrozumieli wiersz.
12. Notatka: wypisanie z wiersza wyrazów, wyrażeń, zwrotów nawiązujących do
różnych dźwięków, składających się na nocny koncert.
13. Praca domowa (przygotować ustnie): Przed snem wsłuchaj się w zasypiający
dom, co usłyszałeś?
Mój przyjaciel Kropcio
Temat: Poznajemy budowę opisu zwierzątka. Uczymy się opisywać zwierzątko.

• podzielić opis zwierzątka na wstęp, rozwinięcie i zakończenie,
• podać, jakie informacje o zwierzęciu są we wstępie, rozwinięciu i zakończeniu,
• narysować obraz graficzny opisu,
• ułożyć punkt planu do każdego akapitu w postaci równoważnika,
• stosować wyrazy bliskoznaczne w celu uniknięcia powtórzeń,
• utożsamić liczbę akapitów w opisie z liczbą punktów planu,
• policzyć zdania w akapitach tekstu,
• zaplanować kolejność czynności podczas sporządzania opisu zwierzątka,
• samodzielnie zredagować opis swojego lub wymarzonego zwierzątka na podsta-
wie wskazówek z podręcznika i z lekcji,
• współpracować i komunikować się w grupach.
Metody i formy pracy: praca w grupach, praca indywidualna.
Środki dydaktyczne: tekst „Mój przyjaciel Kropcio” pocięty na trzy części, kartka
A4 z prostokątem.
148
Tok lekcji:
1. Nauczyciel wyjaśnia budowę opisu – podział na III części.
2. Dzieli uczniów na kilka małych grup. Przekazuje im w kopertach pocięty na trzy
części tekst pt. Mój przyjaciel Kropcio (s. 115–116): I część – wstęp (akapit nr 1),
II część – rozwinięcie (akapit nr 2, nr 3, nr 4, nr 5, nr 6), III część – zakończenie
(akapit nr 7).
3. Uczniowie w grupach wykonują zadania:
Zad. 1. Zastanówcie się, który fragment tekstu jest wstępem, rozwinięciem (częś-
cią główną) i zakończeniem. Ułóżcie fragmenty tak, aby powstał prawidłowo
zbudowany opis zwierzątka. (Potem jedno dziecko czyta wstęp, drugie – roz-
winięcie, trzecie – zakończenie. Grupy sprawdzają, czy mają prawidłowy układ
treści).
Zad. 2. Ponumerujcie akapity od 1 do 7. Ile akapitów ma każda część? (Pierw-
szy akapit stanowi wstęp, drugi akapit sygnalizuje rozwinięcie, a ostatni akapit
jest zakończeniem. W rozwinięciu może wystąpić kilka akapitów. Nasze rozwi-
nięcie składa się z pięciu akapitów).
Zad. 3. Na przekazanej kartce narysujcie obraz graficzny opisu zwierzątka pt.
Mój przyjaciel Kropcio.
(A – akapit).
A1 WSTĘP
A2
A3 ROZWINIĘCIE
A4 (ma pięć akapitów)
A5
A6
A7 ZAKOŃCZENIE
Zad. 4. Do każdego akapitu ułóżcie za pomocą równoważnika punkt planu,

który odda jego zawartość. Ile punktów planu napiszecie? Stosujcie wyrazy
bliskoznaczne, aby uniknąć powtórzeń: chomik, zwierzątko, przyjaciel, pod-
opieczny, syryjski gryzoń, mały ssak.
Przykładowy plan:
1. Gwiazdkowy chomik i jego imię (wstęp).
2. Wielkość i ubarwienie Kropcia (rozwinięcie – 5 akapitów).
3. Ścieranie ząbków przez syryjskiego gryzonia.
www.wsip.com.pl 149
4. Przysmaki zwierzątka i związane z nimi przyzwyczajenia.
5. Jego ruchliwość, spryt i znakomita orientacja w terenie.
6. Wspólne zabawy z podopiecznym.
7. Mały ssak moim przyjacielem (zakończenie).
Opis ma tyle akapitów, ile punktów planu.
Zad. 5. Policzcie, ile zdań ma każdy akapit w opisie Kropcia. (A1 – trzy, A2
– trzy, A3 – dwa, A4 – pięć, A5 – trzy, A6 – dwa, A7 – dwa. Wniosek: Redagując
opis, każdy punkt planu przedstawiamy kilkoma zdaniami).
4. Na koniec lekcji dzieci otwierają podręczniki na s. 115 i czytają wskazówki dla
opisującego zwierzę.
Zima zimie nierówna – wiersz Aleksandra Rymkiewicza
Temat: Dwa obrazy zimy w wierszu Aleksandra Rymkiewicza Zima zimie nierówna.
• wysłuchać z uwagą tekstu poetyckiego,
• przeczytać wiersz ze zrozumieniem, oddając głosem wyrazy dźwiękonaśladowcze,
• znaleźć w utworze dwa obrazy poetyckie zimy,
• nazwać typy pogody w styczniu,
• znaleźć w tekście wyrazy dźwiękonaśladowcze,
• dobrać czasowniki dźwiękonaśladowcze do obrazów zimy,
• zilustrować obrazy zimy za pomocą dźwięków wydawanych przez przedmioty
codziennego użytku,
• dobrać kolory charakterystyczne dla obrazów zimy,
• odtworzyć za pomocą słów odgłosy wydawane przez różne urządzenia i maszyny,
• współpracować i komunikować się w parach.
Metody i formy pracy: praca z tekstem, praca w parach, doświadczenia z zakresu
fizyki.
Środki dydaktyczne: wiersz A. Rymkiewicza Zima zimie nierówna, miska, butelka
z wodą, lejek, sitko, styropian, drobna kasza, cukier, talerz, nagranie dotyczące
dźwiękonaśladownictwa (płyta CD dołączona do Przewodnika metodycznego).
Tok lekcji:
2. Pyta, ile obrazów zimy przedstawia utwór, a potem zapisuje temat lekcji.
3. Dzieli klasę na pół. Jedna połowa zajmuje się zwrotkami nr 1, 2, 3, a druga
– zwrotkami nr 4, 5, 6. Uczniowie, pracując parami, w ciągu 10 minut przygoto-
wują odpowiedzi na pytania zapisane wcześniej na tablicy lub plakacie:
a) Jaka pogoda panuje podczas zimy ukazanej w waszym fragmencie wiersza?
b) Jakie odgłosy słychać w przyrodzie? Podkreślcie wyrazy, które je naśladują.
c) Jakie czasowniki naśladujące dźwięki w przyrodzie wymienione w ćw. 3.
na s. 117 pasują do waszego obrazu zimy? Podkreślcie je.
150
d) Jakie rzeczy wymienione w ćw. 4. na s. 117 wykorzystacie do zilustrowania
waszego obrazu zimy? Podkreślcie je.
e) Jakie kolory dominują w przyrodzie przy waszej pogodzie?
4. Wybrani uczniowie czytają swoją część utworu i prezentują wyniki pracy, które
wszyscy zapisują w zeszycie w formie tabelki:
pytanie I obraz zimy w styczniu II obraz zimy w styczniu
a) temperatura powyżej zera temperatura poniżej zera (ujemna),

(dodatnia), brak mrozu, opady mróz, opady śniegu, lód na rzece
deszczu, kapanie z dachów, kałuże
b) kap, kap, kap skrzyp, skrzyp, skrzyp

plusk, plusk, plusk śnieg, śnieg, śnieg
pam, pam, pam
c) kapie, bębni, pluszcze, chlupie chrupie, chrzęści
d) miska, butelka z wodą, lejek, sitko styropian, drobna kasza, cukier, talerz
e) kolor szary, bury, czarny kolor biały
pogoda typowo jesienna pogoda typowo zimowa
5. Nauczyciel poleca, żeby uczniowie przepisali do zeszytu definicję wyrazów

dźwiękonaśladowczych ze s. 117.
6. Później puszcza nagranie na temat dźwiękonaśladownictwa.
7. Uczniowie wymieniają inne wyrazy dźwiękonaśladowcze.
8. Nauczyciel po kolei zaprasza do tablicy czworo dzieci, żeby jak najwierniej za-
pisały odgłosy wydawane przez: zegar, motocykl, dzwonek u drzwi, klawisze
klawiatury komputera. Cała klasa sprawdza poprawność zapisanych przez nie
wyrazów dźwiękonaśladowczych.
9. Praca domowa:
1. Podziel kartkę A4 na dwie części i narysuj dwa obrazy zimy opisane w wierszu
Aleksandra Rymkiewicza. Możesz użyć pasty do zębów.
2. Wklej do zeszytu prognozę pogody na jeden dzień stycznia wyciętą z prasy, np.
z „Gazety Wyborczej”, dokładnie ją przeczytaj i przemyśl. Wygłoś ją przed
klasą w taki sposób, jak prezenter telewizyjny.
Wyrazy dźwiękonaśladowcze
Temat: Od dźwięków i odgłosów dochodzących z otaczającego nas świata

do wyrazów.
• wyszukać w tekście wiersza wyrazy dźwiękonaśladowcze,
• nadać tytuł utworowi poetyckiemu na podstawie jego fragmentu,
• przeczytać wiersz wyraźnie i wyraziście przed klasą,
• tworzyć czasowniki od rzeczowników dźwiękonaśladowczych,
• zapisać odgłosy wydawane przez różne zwierzęta,
www.wsip.com.pl 151
• kojarzyć gatunek zwierzęcia z jego odgłosami oraz utworzonym dla niego imie-
niem, które jest wyrazem dźwiękonaśladowczym,
Metody i formy pracy: praca w grupach.
Środki dydaktyczne: zeszyt ćwiczeń, kartki z fragmentami wierszy Jana Brzechwy
zamieszczonymi w zeszycie ćwiczeń na s. 111 (razem 4), karteczki z numerami
ćwiczeń (nr 260, 261, 262, 263, 264), karteczki z numerami grup (od I do IV).
Tok lekcji:
1. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie sobie, jakie wyrazy nazywamy
dźwiękonaśladowczymi.
2. Dzieli klasę na 4 grupy, zgodnie z fragmentami wierszy Jana Brzechwy za-
mieszczonymi w zeszycie ćwiczeń na s. 111. Uczniowie losują karteczki z nu-
merem grupy: Grupa I – Katar, Grupa II – Kokoszka-smakosza, Grupa III
– Kaczki, Grupa IV – Chrząszcz. Każda grupa otrzymuje kartkę z fragmentem
swojego wiersza, ale bez tytułu.
3. Nauczyciel formułuje polecenie: Zapoznajcie się z fragmentem wiersza Jana
Brzechwy. Podkreślcie w nim wyrazy dźwiękonaśladowcze. Zaproponujcie dla
wiersza własny tytuł i zapiszcie go. Wybierzcie osobę (lub osoby), która prze-
czyta tekst przed całą klasą. Czas wykonania zadania – 5 min.
4. Przed prezentacją nauczyciel uprzedza klasę: Słuchajcie uważnie tekstów czy-
tanych przez rówieśników, ponieważ będziecie musieli wymienić występujące
w nich wyrazy dźwiękonaśladowcze.
5. Przedstawiciel każdego zespołu dokonuje prezentacji fragmentu wiersza,
a wybrane dziecko z klasy wymienia usłyszane wyrazy dźwiękonaśladowcze.
W razie potrzeby grupa poprawia jego odpowiedź.
6. Nauczyciel prosi o otworzenie zeszytów ćwiczeń na s. 111, aby sprawdzić, jak
brzmią tytuły wierszy Jana Brzechwy. Poeta na pewno ucieszyłby się z tych,
które wymyśliły dzieci. Przedstawiciel każdej grupy czyta oba tytuły i uzasad-
nia tytuł nadany przez grupę.
7. Przedstawiciele grup losują lub otrzymują od nauczyciela karteczki z nume-
rem jednego ćwiczenia z zeszytu ćwiczeń (od 260 do 263). Zespoły wykonują
pisemnie wylosowane lub wyznaczone ćwiczenie w ciągu 3 min.
8. Wyznaczona przez zespół osoba (osoby) czyta uzupełnione ćwiczenie przed
całą klasą.
9. Potem do końca lekcji każdy uczeń wykonuje ćwiczenie 264, współpracując
ze swoją grupą.
10. Praca domowa:
1. Napisz, jaką rolę odgrywają dźwięki i odgłosy w życiu człowieka niewido-
mego? Jak radzi sobie w codziennym życiu? Kto, kiedy i jak powinien mu
pomóc?
2. Wybierz 5 czasowników z ćw. 260 i ułóż z nimi sensowne i ciekawe zdania
według poniższego przykładu:
zgrzyt – zgrzytać; W nocy mój brat głośno zgrzyta zębami, gdy śni mu się coś
strasznego.
152
Kartka z kalendarza: 25 grudnia – Boże Narodzenie
Gwiazda – wiersz Leopolda Staffa
Temat: Czarowny czas świąt Bożego Narodzenia – kartka z kalendarza.

• wypowiadać się o polskich tradycjach świąt Bożego Narodzenia, tych, które są
tradycjami również jego rodzinnego domu,
• zaśpiewać kolędy,
• ułożyć życzenia,
• posługiwać się terminami: nadawca, adresat,
• stworzyć mapę skojarzeń (w postaci choinki z bombkami) do nazwy: Boże Na-
rodzenie,
• wyróżnić obrazy poetyckie w wierszu Leopolda Staffa Gwiazda,
• stworzyć plastyczną ilustrację do wiersza – gwiazda z życzeniami.
Metody i formy pracy: mapa skojarzeń, pogadanka.
Środki dydaktyczne: kartki świąteczne, kolorowe kółka, brystol, klej, kokardki,
kolorowa kreda, nagrania kolęd.
Tok lekcji:
1. Uczniowie wypowiadają się na temat zbliżających się świąt: polskie zwyczaje,
tradycje ich rodzinnych domów, potrawy wigilijne, kolędy (mogą zaśpiewać).
Nauczyciel podsumowuje wstęp do lekcji, porządkując wiedzę uczniów, a na-
wet ją wzbogacając (znów polecam Encyklopedię tradycji polskich, s. 20–40).
2. Nauczyciel lub chętny uczeń odczytuje wiersz.
3. Ponowne odczytanie wiersza, ale teraz w tle puszczamy melodię kolędy.
4. Uczniowie wyodrębniają obrazy poetyckie, nadają im tytuły, np. wigilijna
gwiazda z długimi promieniami, mali kolędnicy, kolędnicy trzymający gwiazdę
za promienie.
5. Uczniowie wykonują ilustrację do ostatniej zwrotki (rysują gwiazdę, od każde-
go ramienia odprowadzają „promień” i zapisują pod nim świąteczne życzenie),
np.:
Miłych chwil w rodzinnym gronie.
6. W ćwiczeniu 47., s. 19 (ZĆ) wyszukują życzenia, które mogą wysłać na Boże

Narodzenie.
7. Pokazują przyniesione z domu kartki z życzeniami, odczytują je (często życze-
nia są już wydrukowane na kartce, również takie w formie wierszy).
www.wsip.com.pl 153
8. Nauczyciel zapisuje na tablicy sformułowania najczęściej występujące w życze-
niach świątecznych. Podkreśla te uniwersalne (tłumaczy ten termin).
9. Uczniowie określają, jak osoba adresata wpływa na treść życzeń.
10. Układają własne życzenia i zapisują je w zeszycie (jeżeli robili wcześniej kartki
świąteczne na lekcji plastyki, mogą je zapisać na tych kartkach). Określają
adresata życzeń. Każdy uczeń (lub chętni) odczytuje swoje życzenia.
11. Lekcję kończymy wspólnym kolędowaniem.
Gwiazda Leopolda Staffa
Temat: Przygotowujemy się do celebrowania świąt Bożego Narodzenia.

• stosować czasownik celebrować,
• przeczytać ze zrozumieniem tekst poetycki,
• narysować gwiazdę betlejemską z promieniami,
• napisać od siebie świąteczne życzenia dla rówieśników,
• zaśpiewać wylosowaną, znaną kolędę,
• ułożyć w całość pociętą na kawałki pocztówkę bożonarodzeniową i przykleić ją
na kartce A4,
• podać i zapisać według alfabetu nazwy potraw wigilijnych,
• rozwiązać świąteczną krzyżówkę,
• zaśpiewać mniej znaną kolędę lub pastorałkę,
Środki dydaktyczne: tekst wiersza Leopolda Staffa pt. Gwiazda, na stolikach kart-
ki z numerami grup od I do V, kartki A4 do zad. 2, pięć karteczek z tytułami kolęd
Dzisiaj w Betlejem, Przybieżeli do Betlejem pasterze, Wśród nocnej ciszy, Lulajże,
Jezuniu, Do szopy, hej, pasterze do zad. 3., 5 kopert z pocztówkami bożonarodze-
niowymi pociętymi na 14 części i 5 kartek A4 do zad. 4., 5 kolorowych kartek A4
z nagłówkiem WIGILIJNE MENU do zad. 5., 5 krzyżówek do zad. 6., tekst mniej
znanej kolędy lub pastorałki dla wszystkich uczniów, flamastry, kredki, klej.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel rozpoczyna od wyjaśnienia: Dzisiejsze zajęcia będą dotyczyć Boże-
go Narodzenia – dla wielu chrześcijan najważniejszych świąt w roku. Przygotu-
jemy się do celebrowania tych świąt, czyli uroczystego obchodzenia. Będziecie
pracować w 5 grupach.
2. Każdy zespół otrzymuje swój numer – od 1 do 5. Siedzi przy odrębnym stoliku.
Jego pracą kieruje wybrany przez uczniów lider. Liczba grup jest zgodna z licz-
bą zwrotek w wierszu L. Staffa Gwiazda.
3. Grupy wykonują zadania:
Zad. 1. (5 min): Zapoznajcie się z treścią wiersza Leopolda Staffa Gwiazda
wydrukowanego w naszym podręczniku na s. 118. Przygotujcie się do pięknego
154
odczytania zwrotki, która ma taki numer, jak wasza grupa. Zdecydujcie, kto
będzie reprezentował was przed klasą. (Nauczyciel prosi przedstawicieli grup
o wyjście na środek sali i przeczytanie utworu – wspólna recytacja służy lepsze-
mu zapamiętaniu i zrozumieniu utworu).
Zad. 2. (5 min): Proszę, aby każdy uczeń na kartce A4 narysował gwiazdę bet-
lejemską i odprowadził od niej tyle promieni, ilu członków liczy wasza grupa.
Na promieniach zapiszcie od siebie świąteczne życzenie dla rówieśników. (Tak
przygotowane życzenia można wywiesić na klasowej gazetce lub przeczytać
na forum klasy).
Zad. 3. (10 min): Proszę lidera o wylosowanie karteczki z tytułem kolędy, której
I zwrotkę i refren jak najlepiej powinna zaśpiewać cała grupa. (tytuły kolęd:
Dzisiaj w Betlejem, Przybieżeli do Betlejem pasterze, Wśród nocnej ciszy, Lulajże,
Jezuniu, Do szopy, hej, pasterze).
Zad. 4. (5 min): Proszę o ułożenie w całość puzzli wykonanych z pocztówki
bożonarodzeniowej, która została pocięta na 14 części. Wszystkie elementy
znajdują się w kopercie. Przyklejcie je na otrzymaną kartkę A4. Waszą pracę
wywiesimy na gazetce klasowej. (Pocztówki świąteczne powinny być bogato ilu-
strowane i kolorowe, aby zadanie wydawało się dzieciom trudniejsze. Nauczy-
ciel decyduje, na ile części je potnie dla wszystkich zespołów).
Zad. 5. (5 min): Proszę podać nazwy 12 potraw wigilijnych. Zapiszcie je bez błę-
dów według alfabetu na przygotowanej kartce. (Nauczyciel rozdaje zespołom
kolorowe kartki A4 z nagłówkiem WIGILIJNE MENU. Będą się ładnie prezen-
tować na klasowej gazetce).
Zad. 6. (5 min): Rozwiążcie krzyżówkę. Odgadnijcie pionowe hasło, wpisując
poziomo nazwy związane z Bożym Narodzeniem, o których mówią zapisane
poniżej definicje:
1. zwiastuje na niebie Boże Narodzenie (gwiazda)
2. drzewko pięknie ustrojone (choinka)
3. składnik postnej kapusty (groch)
4. świąteczne ryby słodkowodne (karpie)
5. pieśni o narodzeniu Pańskim (kolędy)
6. świąteczna potrawa z maku i bakalii (kutia)
7. towarzysz świątecznych życzeń (opłatek)
(hasło: wigilia)
4. Lekcję można zakończyć złożeniem życzeń i wspólnym odśpiewaniem np.

mniej znanej kolędy lub pastorałki, której tekst otrzymują uczniowie w prezen-
www.wsip.com.pl 155
cie od nauczyciela. Może to być np. pastorałka śpiewana na melodię góralskiej
pastorałki Oj, maluśki, maluśki, maluśki, kieby rękawica – ulubiona pastorałka
pracowników SP nr 103 w Warszawie, śpiewana razem z emerytami podczas
corocznych uroczystości WIGILIJNYCH.
Refren śpiewany po każdej zwrotce:
Miłość daje to, co ma, to, co ma, to, co ma.
Samą siebie w darze da, w darze da, w darze da.
1. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę moje oczka modre,
By uczyły cię widzieć wokoło same rzeczy dobre.
2. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę moje rączki małe,
By ci w pracy pomogły, pomogły na mą większą chwałę.
3. Daję tobie na gwiazdkę na gwiazdkę niewygody moje,
Za co mi się odwdzięczysz, odwdzięczysz, znosząc chętnie swoje.
4. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę gwiazdę betlejemską,
By ci zawsze świeciła, świeciła w twej wędrówce ziemskiej.
5. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę stajenkę ubogą,
Chcę w twym sercu odpocząć, odpocząć, gdym zmęczony drogą.
6. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę Matkę moją drogą,
Chciej być zawsze jak Ona, jak Ona dobrą i pogodną.
7. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę świetlanych aniołów,
Śpiewaj Gloria, jak one, jak one wśród prac i mozołów.
8. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę owieczkę malutką,
Bądź dla wszystkich jak ona, jak ona życzliwą, cichutką.
9. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę niewinne młodzianki,
Módl się co dzień za dzieci i młodzież nasze wychowanki.
10. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę radość Matki mojej,
By ci zawsze służyła jako wzór dla radości twojej.
11. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę domek w Nazarecie,
Byś wzrastała tam w łasce, miłości, jak ja, Boże Dziecię.
12. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę złoto mi złożone,
By przez miłość twe czyny zostały w niebo przemienione.
13. Daję tobie na gwiazdkę, na gwiazdkę trzech mędrców ze Wschodu,
I ty także śpiesz do mnie, śpiesz do mnie, nie żałuj zachodu.
Nos – wiersz Ryszarda Marka Grońskiego
Temat: Jak w trudnej sytuacji swojemu właścicielowi pomaga pies? Wiersz Nos.
Rytm i jego rola.
Cele lekcji: uczeń rozumie terminy: rytm, układ rymów.
Uczeń umie
• przeczytać głośno utwór poetycki z zachowaniem właściwego tempa i modulacji
głosu,
• wypowiadać się o treści i nastroju utworu poetyckiego,
• odszukać i określić układ rymów oraz rytm w wierszu, muzyce, plastyce, w cza-
sie, w otaczającym świecie,
156
• zrobić samodzielnie notatkę z lekcji,
• wykonać ćwiczenia na zaznaczanie rymu i rytmu,
• pokazać gestem, ruchem rytm – drama.
Metody i formy pracy: podająca, drama – ćwiczenia pantomimiczne, ruchowe.
Środki dydaktyczne: płyta lub kaseta z nagranym wierszem Nos, piosenką Puszek
Okruszek, wystawa widokówek z psami i kotami, przyczepiona magnesami na tab-
licy, rysunki uczniów wykonane wcześniej na lekcji plastyki: ,,Mój czworonożny
przyjaciel” – wystawka na gazetce, tamburyny, grzechotki, tekst z lukami dla każ-
dego ucznia.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel prezentuje dekorację przygotowaną do lekcji – uczniowie powinni
się domyślić, kto będzie bohaterem utworu, który poznają na lekcji.
2. Wysłuchują wiersza Nos z kasety lub płyty, śledząc tekst w podręczniku.
3. Wiersz ponownie czyta chętny uczeń, zwracając uwagę na właściwe tempo
i modulację głosu.
5. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela analizują wiersz: Kto jest adresatem
wiersza? Czego dowiadujemy się na początku wiersza, w pierwszej zwrotce?
Co robi pies, gdy zauważa, że jego pan jest smutny? (można użyć cytatu). Dla-
czego zachowanie psa pomaga właścicielowi?
6. Uczniowie opowiadają, jak ich psy okazują im „psią miłość”, podają własne
przykłady.
7. Wspólnie sporządzają notatkę – odpowiedź na pytanie z tematu lekcji, np.
„Pies jak prawdziwy przyjaciel pomaga w trudnych chwilach, jest blisko właś-
ciciela” (dalej według propozycji uczniów: przytula się, wspina do kolan, pa-
trzy w oczy, zlizuje łzy, merda ogonem itp.).
8. Nauczyciel zapisuje na tablicy dwa wyrazy: „Nos” i „nos”. Uczniowie uzasad-
niają pisownię (nazwa własna i pospolita). Układają zdania z użyciem obu
rzeczowników.
9. Na drugiej lekcji uczniowie odczytują definicję rytmu w wierszu (s. 125).
10. Szukają rytmu w wierszu: Ile zwrotek ma wiersz? Ile wersów ma każda zwrotka?
Ile sylab ma każdy wers? Podzieleni na grupy liczą sylaby w wersach kolejnych
zwrotek. Jedna osoba z grupy rysuje według wzoru obraz układu sylab w wersie:
8
7
8
7
11. Następnie szukają rymu w wierszu i określają jego układ (rymy z przykładowej
zwrotki nauczyciel zapisuje na tablicy).
12. Uczniowie uzupełniają tekst z lukami:
Wiersz Nos składa się z .... zwrotek. Każda ma po .... wersy. Pierwszy i trzeci
wers zawsze liczy .... sylab, a drugi i czwarty .... sylab. Układ rymów w całym
wierszu: ..., ..., ..., .... Np. w ... zwrotce: ........., ........., ........., .........
www.wsip.com.pl 157
13. Wysłuchują piosenki o piesku Puszek Okruszek. Próbują wystukać rytm pal-
cem o ławkę.
14. Nauczyciel zwraca uczniom uwagę na podstawową cechę rytmu – powtarza-
nie. I to nie tylko w muzyce, poezji, ale także w plastyce, w naszym otoczeniu,
w przyrodzie, w czasie.
15. Nauczyciel proponuje zabawy w rytmiczne układy:
• uczniowie sprawdzają, czy siedzą w klasie rytmicznie (odpowiedź zależy od
tego, jak rzeczywiście siedzą),
• grupa uczniów (5 osób) ustawia się twarzą do klasy, 2. i 4. osoba kuca, ucz-
niowie wyjaśniają, na czym polega rytm,
• druga grupa uczniów ustawia się tak samo, ale teraz 1., 3., 5. podskakuje
na jednej nodze, a 2. i 4. na dwóch; uczniowie powinni zauważyć, że rytm
jest mało zauważalny (osoby skaczą na przemian w inny sposób, ale robią
to nierówno, poza tym niektóre osoby skaczą na lewej, a inne na prawej no-
dze); nauczyciel poprawia rytm – poleca jednemu uczniowi, by uderzeniami
w tamburyn wyznaczył tempo skakania, ustala też, na której nodze mają ska-
kać uczniowie,
• wszyscy wstają, nauczyciel poleca, że na raz wszyscy podnoszą ręce w górę,
na dwa w bok, na trzy na dół; dodatkowo do komendy dołącza dźwięk tam-
buryna.
16. Uczniowie szukają rytmu w klasie, w szkole, w widoku za oknem.
17. Uczniowie rytmicznie przechodzą do kolejnego etapu lekcji: na raz wyciągają
ćwiczenia, na dwa otwierają je na stronie 106 , na trzy biorą ołówki do rąk:
• wykonują ćw. 250. (mówią głośno wyliczankę, wskazując przy każdej sylabie
na kolejnego ucznia, liczą sylaby w wersach, sprawdzają układ rymów, for-
mułują wniosek),
• wykonują ćw. 251. (podają własne przykłady wyliczanek, odpowiadają na py-
tanie z ćwiczenia),
• nauczyciel proponuje, by odnaleźli rytm w czasie, w przyrodzie (pory roku,
dni tygodnia, miesiące itp.); ćwiczenie to można zamienić w zabawę rytmicz-
ną: każdy uczeń mówi nazwę dnia tygodnia (miesiąc, godzinę itp.), wstając
przy tym,
• uczniowie wykonują: ćw. 252. (żeby lepiej usłyszeć rytm wiersza, można go
kilkakrotnie przeczytać, np. kolejno czyta każdy po wersie albo jeden uczeń
z pary czyta początek, a drugi wyraz kończący, czytanie z towarzyszeniem
instrumentów, wystukiwanie rytmu).
18. Po dwóch lekcjach na ten temat konieczne jest podsumowanie: Na podstawie
jakiego wiersza poznaliśmy rytm? Jak udowodniliśmy, że w wierszu wystąpił
rytm? Gdzie jeszcze występuje rytm? Czy Nos pomógł wam tylko poznać rytm?
(uczniowie powinni zrozumieć, że ten wiersz miał im uświadomić, jak ważna
dla człowieka jest psia przyjaźń).
19. Praca domowa: Pod notatką w zeszycie narysować szlaczek tak, by wystąpił
rytm (jeżeli tempo pracy na lekcji będzie dobre, to uczniowie zdążą zrobić to
zadanie na lekcji).
158
Ogłoszenie
Temat: Zgubiłem, znalazłem, sprzedam – układamy ogłoszenie.

Cele lekcji: uczeń zna formę ogłoszenia.
Uczeń umie
• ułożyć poprawnie ogłoszenie,
• pracować w grupie.
Metody i formy pracy: praca w grupach.

Środki dydaktyczne: gazety z ogłoszeniami, zdjęcia wycięte z gazet, koperty, po-
cztówki psów, kotów, innych zwierząt, różnych przedmiotów.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel rozdaje uczniom (jedną na ławkę) gazetę z ogłoszeniami. Ucznio-
wie czytają cicho i sami podają nazwę tej formy wypowiedzi.
2. Po odczytaniu kilku ogłoszeń głośno uczniowie powinni zauważyć, z jakich
elementów składa się prawidłowo napisane ogłoszenie.
3. Wykonują ćw. 5. ze s. 123 (potrafią wskazać nieprawidłowe ogłoszenie).
4. Uczniowie potrafią napisać ogłoszenie na wzór – ćw. 55. i 56., s. 22–23 (ZĆ).
5. Poprawiają błędnie napisane ogłoszenia – ćw. 57., s. 23 (ZĆ).
6. Piszą krótkie ogłoszenia – ćw. 58., s. 23 (ZĆ).
7. Uczniowie potrafią powiedzieć, kiedy i po co piszemy ogłoszenie?
8. Zapisują temat w zeszycie.
9. Wklejają 2–3 ogłoszenia wycięte z wcześniej rozdanych gazet.
10. Na drugiej lekcji nauczyciel przedstawia zadanie dla uczniów – pisanie i od-
czytywanie ogłoszeń.
11. Uczniowie pracują pojedynczo lub w parach (zależy od ilości uczniów w kla-
sie). Każdy uczeń (lub para) losuje kopertę z napisem: zgubiłem, znalazłem
lub sprzedam – w środku koperty jest obrazek zwierzęcia, przedmiotu itp.
12. Uczniowie układają treść ogłoszenia (5 min), zapisują starannie na kartce,
wieszają za pomocą magnesu na tablicy.
13. Nauczyciel układa pod tablicą na 1–2 ławkach różne obrazki (również te z ko-
pert). Jest ich dużo więcej niż ogłoszeń (staramy się, żeby na obrazkach było
np. kilka czarnych psów, jeżeli jedno z ogłoszeń dotyczyć miało znalezienia
takiego psa).
14. Uczniowie otaczają te ławki (jeżeli klasa jest bardzo liczna, podchodzą gru-
pami ) i odszukują na obrazku zwierzę, przedmiot, którego dotyczy ogłoszenie
na tablicy.
15. Na tablicy pozostawiamy poprawne ogłoszenia, błędne ściągamy i oddajemy
do poprawy, uczniowie wskazują, na czym polegał błąd.
16. Każdy uczeń przepisuje jedno, dwa wybrane ogłoszenia z tablicy.
www.wsip.com.pl 159
Plakat Ratujmy środowisko! Romana Kalarusa
Dzieci i żaby Ignacego Krasickiego
Temat: Jestem odpowiedzialny, dbam o środowisko.

• wyrazić uczucia za pomocą barw,
• wypisać skojarzenia nasuwające się po obejrzeniu dzieła plastycznego (tu: plakatu),
• formułować jednozdaniowe wypowiedzi pisemne,
• pisać oddzielnie cząstkę nie z czasownikiem,
• napisać przyrzeczenie w formie zdania,
• odszukać w utworze morał,
• uzasadnić swój wybór,
• ocenić postępowanie bohaterów,
• dostrzegać uosobienie,
• wyrazić i przekazać swoje emocje za pomocą głosu, ciała i mimiki.
Metody i formy pracy: burza mózgów, dywanik pomysłów, piramida priorytetów,
praca z tekstem, moja koszulka, improwizacja, praca w grupie.
Środki dydaktyczne: czarno-białe kopie plakatu Ratujmy środowisko! (podręcznik,
s. 133) dla grup, jedna kolorowa kopia plakatu formatu A4, duży plakat przed-
stawiający kulę ziemską, karta pracy do metody piramida priorytetów, karteczki
w kształcie drzewa dla każdego ucznia, tekst utworu I. Krasickiego pt. Dzieci
i żaby, kartki z konturem koszulki dla każdego ucznia.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel dzieli uczniów na małe grupy, które otrzymują czarno-białą kopię
plakatu Romana Kalarusa Ratujmy środowisko! Po zapoznaniu się z tytułem
dzieła ich zadaniem jest pokolorowanie plakatu zgodnie z własnymi odczucia-
mi. (10 min).
2. Liderzy przedstawiają wyniki pracy grup i zawieszają na tablicy swoje plakaty.
Uzasadniają dobór kolorów.
3. Następnie zespół klasowy porównuje swoje prace z plakatem Romana Kala-
rusa zamieszczonym w podręczniku lub przygotowanym przez nauczyciela na
kartce formatu co najmniej A4 i zawieszonym na tablicy.
4. Uczniowie omawiają plakat, biorąc pod uwagę jego treść, barwy oraz tytuł.
Obok plakatu Kalarusa na tablicy gromadzą wszystkie skojarzenia (metoda
burzy mózgów). Mogą się pojawić następujące pomysły: barwa: biało-czerwo-
na – symbol Polski; czerwień – krew, ból, cierpienie; krzyż – grób, śmierć, wia-
ra; biel – pustka, niewinność; drzewo – samotność, susza, życie; czerń – żałoba,
noc, mrok, strach. Uczniowie wykorzystują swoje wiadomości z przyrody, by
podkreślić istotę problemu.
5. Dzieci wymieniają dni poświecone ochronie środowiska: Dzień Ziemi i Sprzą-
tanie Świata. Przypominają, w jaki sposób są one obchodzone w ich szkole
i w Polsce.
160
6. Następnie indywidualnie zapisują na otrzymanych karteczkach inne pomy-
sły na organizację tych dni i układają je na leżącym na podłodze „dywaniku”
przedstawiającym kulę ziemską.
7. Jeden z uczniów odczytuje pomysły (nie należy ich krytykować). Z aktywnym,
twórczym zespołem klasowym można wybrać najlepsze, posługując się metodą
piramidy priorytetów (patrz: scenariusz do wiersza pt. Wszystko dla Babci).
Z zespołem pracującym powoli można zastąpić punkty: 8–11 wykonaniem po-
lecenia 3., s. 133.
8. Każdy uczeń otrzymuje kartkę w kształcie drzewa. Zapisuje na niej w formie
zdania swoje przyrzeczenie, w jaki sposób przyczyni się do ochrony środowi-
ska, np.:
Nie będę Będę

deptał zakręcał
trawników. kran podczas
mycia zębów.
9. Przed wykonaniem tego zadania nauczyciel zwraca uwagę uczniów na zasadę

pisowni nie z czasownikami.
10. Dzieci pojedynczo wychodzą na środek sali, czytają swoje przyrzeczenie
i uzupełniają narysowaną na tablicy tabelę z ćw. 3., s. 133. Następnie na zawieszo-
nym plakacie Kalarusa dorysowują obok samotnego drzewa swoje drzewo.
11. Kartkę ze swoim przyrzeczeniem wklejają do zeszytu.
12. Nauczyciel czyta wiersz Dzieci i żaby Ignacego Krasickiego.
13. Uczniowie opowiadają o zachowaniu chłopców.
14. Każde dziecko otrzymuje kartkę z konturami koszulki, projektuje znaki, sym-
bole lub napisy na koszulkę, wyrażające jego ocenę zachowania chłopców.
15. Uczniowie wywieszają swoje prace i komentują, co chcieli wyrazić przez swój
projekt.
16. Odczytują zawarty w utworze morał (ćw. 2., s. 134).
17. Opowiadają, jakimi cechami poeta obdarzył żaby, jaki środek literacki
zastosował.
18. Jako podsumowanie uczniowie w parach improwizują krótką scenkę, jak
zachowają się w sytuacji, w której człowiek robi krzywdę zwierzęciu.
• Ćw. 4., s. 133.
• Jeżeli klasa rozpoczęła tworzenie swojego klasowego kalendarza, uczniowie
mogą zaprojektować kartkę z kalendarza na temat Dnia Ziemi.
• Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe grupy, które projektują serie znacz-
ków na temat zakazów, które obowiązują turystów w parkach narodowych.
• Wykonaj prezentację multimedialną na temat ochrony środowiska.
www.wsip.com.pl 161
* * * [wszędzie już dawno] – wiersz Emila Bieli
Temat: Czy łatwo być dzisiaj „człowiekowidem”?

• podejmować decyzje,
• formułować wielozdaniowe wypowiedzi ustne,
• wysłuchać z uwagą recytacji wiersza,
• wskazać w wierszu niezwykłe rzeczowniki,
• dostrzec ogólny sens utworu poetyckiego,
• układać dialog na zadany temat,
• wyrazić stosunek do tematu za pomocą symboli plastycznych.
Metody i formy pracy: techniki dramy: zmodyfikowana technika „Bilet do raju”1,
praca z tekstem literackim, praca w grupie, moja koszulka.
Środki dydaktyczne: bilety do kina i bilety autobusowe (przygotowane przez na-
uczyciela), arkusze papieru w kształcie koszulki dla grup, tekst wiersza E. Bieli
„[wszędzie już dawno]”, arkusze papieru w kształcie instrumentów muzycznych
i okularów, lornetki, monitora itp.
Tok lekcji:
1. Po wejściu uczniów do klasy nauczyciel ogłasza, że ma do rozdania bilety do
kina na film przyrodniczy, który otrzymał dwa Oscary, i bilety autobusowe na
jednodniową wycieczkę do małej miejscowości, w pobliżu której znajduje się
las, rzeka oraz rozciąga się przepiękny widok na góry. Uczniowie mogą otrzy-
mać tylko jeden bilet, muszą więc dokonać wyboru. Bilety otrzymają wszy-
scy, którzy podejdą do nauczyciela i uzasadnią swój wybór. Nauczyciel może
podarować bilety wszystkim uczniom przy pierwszym podejściu lub przyjąć
dowolny system, np. co trzeci uczeń w kolejce nie otrzyma biletu, ale prowa-
dzący zachęca go, by podszedł jeszcze raz. Może się zdarzyć, że jakiś uczeń bę-
dzie musiał podejść kilka razy. Ważne jest to, by nie rezygnował. Jeżeli jednak
uczeń się zniechęcił i nie otrzymał biletu w zabawie, nauczyciel powinien jemu
również podarować bilet.
Bilet na film Bilet autobusowy
1
Zmodyfikowaną technikę „Bilet do raju” poznałam, uczestnicząc w warsztatach „Biblioterapii…” prowa-
dzonych przez Annę Sadowską i Grażynę Sobieską-Szostakiewicz.
162
2. Nauczyciel podsumowuje ćwiczenie przez podliczenie, ilu było chętnych na
bilety do kina i na wycieczkę. Wskazani uczniowie mogą głośno powtórzyć, jak
uzasadnili swój wybór, by dostać bilet.
3. Uczniowie zapisują temat lekcji.
4. Nauczyciel czyta wiersz. Uczniowie podkreślają w wierszu niezwykłe rzeczow-
niki, które nie występują w języku polskim, szukają wspólnej cząstki tych wy-
razów.
5. Nauczyciel dzieli uczniów na 4-osobowe grupy i rozdaje im po dwa arkusze
papieru: jeden w kształcie instrumentu muzycznego (np. gitary, trąbki, bęb-
na), drugi – np. monitora, okularów, lornetki itp. Najlepiej dla każdej grupy
przygotować planszę w kształcie innego instrumentu.
6. Dzieci zapisują zaznaczone w wierszu wyrazy w dwu grupach, dzieląc je na
„fony” (na arkuszach przedstawiających instrumenty) i „widy”, a następnie
dopisują podobne wyrazy wymyślone przez siebie. (12 min).
srokofony
wróblofony
szpakofony
skowronkofony
górowidy chmurowidy
rzekowidy lasowidy
7. Liderzy przedstawiają wyniki pracy swoich grup, wieszają arkusze na tablicy

w dwóch rzędach.
8. Uczniowie wspólnie zastanawiają się, jakim człowiekiem jest postać mówiąca
w wierszu, co wybiera i jak uzasadnia swój wybór. Dlaczego nazywa się „czło-
wiekowidem”?
9. W parach układają dialog między „człowiekowidem” a człowiekiem, który
woli korzystać z magnetofonów i magnetowidów.
10. Po wysłuchaniu dialogów uczniowie wspólnie zastanawiają się nad pyta-
niem zawartym w temacie lekcji. Nauczyciel może pokierować rozmową,
doprowadzając do konkluzji na temat bogatej oferty mediów, w tym także in-
ternetu.
11. Nauczyciel omawia z uczniami budowę wiersza, wykorzystując wskazówki
z ćw. 6., s. 153.
www.wsip.com.pl 163
12. Dzieci dobierają się w grupy po 4 osoby. Członkowie grup powinni być
zwolennikami jednego ze stylów życia. Na arkuszach w kształcie koszulek two-
rzą plakat, który jest wyrazem ich zdania na temat wybranego stylu życia.
(15 min).
13. Liderzy prezentują prace grup.
14. Praca domowa: Wykonaj ćw. 4. i 5. ze s. 153.
Dziwny ogród – obraz Józefa Mehoffera

Baśń tęczowa – wiersz Adama Asnyka
Temat: Wkraczamy w dziwny, ale tęczowy świat baśni. Wykonujemy naszą

plastyczną wizytówkę do rozdziału.
• wypowiadać się na temat utworu lirycznego, używając terminów: zwrotka, wers,
epitet, przenośnia, rym,
• interpretować wiersz,
• wypowiadać się na temat obrazu: postaci, kompozycja, barwy,
• wytłumaczyć tytuł obrazu i jego związek z wierszem, z całym rozdziałem,
do którego wprowadza,
• wykonać, wzorując się na pomyśle Józefa Mehoffera, własną plastyczną pracę
– wizytówkę do rozdziału.
Metody i formy pracy: technika plastyczna.
Środki dydaktyczne: stare widokówki, wycinanki, ilustracje z gazet, klej, nożyczki.
Tok lekcji
1. Uczniowie oglądają obraz Józefa Mehoffera: wymieniają postaci, określają tło,
uzasadniają tytuł obrazu, określają rolę wybranych przez malarza barw; rolę
światła.
2. Nauczyciel odczytuje wiersz, potem chętni uczniowie (1–2).
3. Uczniowie wypowiadają się na temat wiersza (ćw. 3., s. 158). Pomagają im py-
tania nauczyciela: Kto wypowiada się w wierszu? (każdy człowiek, poeta, my).
Czym jest baśń tęczowa? (baśnią, wyobraźnią, marzeniem, pięknem). Jaka jest
baśń? Odpowiedz, używając cytatów (czarodziejska, tęczowa, ma skrzydła).
W jaki świat nas przenosi? (dziwny, barwny, cudowny). Jakie środki poety-
ckie zastosował poeta? (m.in. epitety, przenośnie, rymy, anaforę – nie musimy
wprowadzać terminu, ważne, by uczniowie zauważyli, że niektóre kolejne wersy
zaczynają się tym samym wyrazem).
4. Uczniowie znajdują to, co łączy obraz i wiersz (dziwność, kolorystyka, oba dzie-
ła tchną optymizmem, dobrem, cudownością, magią).
5. Próbują wyobrazić sobie, co się stanie, gdy wymażemy wszystkie postaci z obra-
zu. Nadają tytuł takiemu obrazowi. (np. „Piękny ogród”).
6. Wzorując się na pomyśle Józefa Mehoffera, wykonują własne plastyczne pra-
ce pod tytułem np. „Dziwne miasto (dom, morze, góry, łąka, ulica, niebo)”.
Na wybranej widokówce, obrazku, zdjęciu naklejają takie elementy (wycięte
164
z wycinanki, gazety itp.), które sprawią, że obrazek stanie się dziwny, zaskaku-
jący, ale będzie miał koniecznie cechy dzieła Mehoffera (będzie jasny, piękny,
cudowny, po prostu baśniowy).
7. Uczniowie zapisują krótką notatkę dotyczącą lekcji (może być cytat z wiersza)
i wklejają swoją pracę, nadając jej tytuł.
Krajdywan Joanny Kulmowej
Temat: Co trzeba zrobić, aby znaleźć się na czarodziejskiej wyspie?

• napisać o niezwykłym wydarzeniu w formie zdania oznajmującego,
• dopasować zwroty i wyrażenia opisujące to, co zwyczajne, do opisujących to,
co fantastyczne, zgodnie z treścią utworu,
• wypowiadać się na temat, popierać wypowiedź fragmentami utworu.
Metody i formy pracy: praca w grupie, technika dramy: rysowanie; praca z teks-
tem, dywanik pomysłów.
Środki dydaktyczne: tekst wiersza J. Kulmowej Krajdywan, duży arkusz papieru
przecięty poziomo na cztery równe części (lub poziomo sklejone po dwie kartki
A4), kredki, karteczki dla każdego ucznia, koperty po jednej dla każdej grupy
z dwunastoma karteczkami (po sześć w tym samym kolorze), na których są wypi-
sane z wiersza zwroty i wyrażenia zwyczajne i fantastyczne.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel czyta wiersz, uczniowie słuchają recytacji.
2. Prowadzący dzieli klasę na 4 grupy i daje każdej kartkę oraz jeden wers z wier-
sza opisujący Krajdywan: „Lecą ptaki tkane w nieznane.”, „Szumią palmy
w puszystym wzorze.”, „Świecą gwiazdy nad Krajdywanem.”, „Toczy pianę
wzburzone morze.”
3. Uczniowie tworzą rysunek zgodny z opisem zawartym w otrzymanym wersie.
(10 min).
4. Nauczyciel ponownie czyta wiersz.
5. Liderzy grup łączą rysunki, w wyniku czego powstaje Krajdywan.
www.wsip.com.pl 165
6. Uczniowie odpowiadają na pytanie, czym według postaci mówiącej w wierszu
jest Krajdywan, z jakich dwóch wyrazów składa się wyraz Krajdywan.
7. Na otrzymanych kartkach każdy indywidualnie pisze w formie zdania oznajmu-
jącego, co niezwykłego mogło się jeszcze zdarzyć na Krajdywanie, i kładzie je
na stworzonym wspólnie dywanie.
8. Nauczyciel lub jeden z uczniów odczytuje wszystkie pomysły. Chętni rozwijają
swoją wypowiedź.
9. W nowych grupach uczniowie wykonują ćw. 2., s. 159. Przed wykonaniem ćwi-
czenia po raz kolejny zapoznają się z treścią wiersza i zamykają podręczniki.
Następnie otrzymują kopertę z dwunastoma kartkami (po sześć w tym samym
kolorze). Na sześciu jednakowego koloru znajdują się zwroty i wyrażenia zwy-
czajne, na pozostałych sześciu – fantastyczne. Zadaniem grup jest przypomnie-
nie, w jaki sposób poetka stopniowo przemienia to, co zwyczajne, w fantastycz-
ne i dopasowanie kartek zgodnie z treścią wiersza. (6 min).
dywan
staniesz na dywanie
tkane ptaki
palmy w puszystym wzorze
(sufit pokoju)
podłoga
wyspa
zacznie się dalekie odpływanie
lecą w nieznane
166
szumią
świecą gwiazdy
wezbrana (woda – morze, ocean)
10. Nauczyciel sprawdza wyniki pracy grup, prosząc liderów o odczytanie po jed-
nym przykładzie. Zapisuje wyniki pracy w formie tabeli.
zwyczajne fantastyczne
dywan wyspa (Krajdywan)
staniesz na dywanie zacznie się dalekie odpływanie
tkane ptaki lecą w nieznane
palmy w puszystym wzorze szumią
(sufit pokoju) świecą gwiazdy
podłoga wezbrana (woda – morze, ocean)
11. Uczniowie wskazują ten fragment wiersza, który jest odpowiedzią na pytanie
zawarte w temacie lekcji. Odczytują symbolikę podłogi (wezbrana podłoga
to otaczająca nas rzeczywistość).
Poza murami gimnazjum Clive’a Staplesa Lewisa
Temat: Na czym polega magia „Tamtego Miejsca”?

• dokładnie opowiedzieć przeczytany tekst,
• określić narratora,
• wypisać nazwy uczuć towarzyszących bohaterom opowiadania,
• wyrażać emocje za pomocą ciała, mimiki twarzy,
• wyodrębnić uczucia pozytywne i negatywne,
• wyrażać myśli i sądy w wielozdaniowej wypowiedzi,
• redagować rady w formie zdania rozkazującego,
• opisać miejsce, wykorzystując podane przymiotniki,
• odróżnić wydarzenia oraz postacie realistyczne i fantastyczne.
Metody i formy pracy: praca z tekstem literackim, praca w grupie, technika dra-
my: poza; kosz i walizeczka, śnieżna kula, metoda aktywizująca „Podróż w świat
wyobraźni”, dywanik pomysłów.
www.wsip.com.pl 167
Środki dydaktyczne: tekst C.S. Lewisa pt. Poza murami gimnazjum, po 10 kar-
teczek dla grup, arkusz papieru w kształcie chmury, kartki dla każdego ucznia,
rekwizyty: kosz i walizeczka; zeszyt ćwiczeń.
Przygotowanie do lekcji: uczniowie przeczytali tekst w domu.
Tok lekcji:
1. Na prośbę nauczyciela uczniowie opowiadają przeczytany w domu tekst Poza
murami gimnazjum.
2. Przypominają, kim jest narrator, czy uczestniczy w opisywanych zdarzeniach
(ćw. 1., s. 163).
3. W grupach wypisują towarzyszące bohaterom uczucia (każde uczucie na od-
dzielnej kartce). Kartki wrzucają do jednego pudełka. (12 min).
4. Chętni uczniowie wychodzą pojedynczo na środek sali, losują z pudełka jedną
karteczkę i próbują mimiką twarzy wyrazić zapisane na kartce uczucie. Pozo-
stali odgadują nazwę uczucia.
5. Uczeń, który pierwszy prawidłowo odgadnie, decyduje, czy dane uczucie jest
pozytywne czy negatywne i wrzuca kartkę do kosza lub walizeczki.
smutek, lęk,
strach,
zakłopotanie, ekscytacja,
rozczarowanie nadzieja,
zachwyt
6. Uczniowie wykonują ćw. 3., s. 163. Zastanawiają się nad pytaniem zawartym
w temacie.
7. Metodą kuli śniegowej układają rady dla Julii, jak mogłaby bronić się przed
gangiem.
8. Przedstawiciele zespołów prezentują swoje pomysły. Uczniowie wspólnie wy-
bierają najodpowiedniejsze zachowanie.
9. Nauczyciel zaprasza dzieci w świat wyobraźni: „Zamknijcie oczy i wyobraźcie
sobie wasze ulubione miejsce, gdzie czujecie się najlepiej. Wiecie, że tam je-
steście bezpieczni. Jakie słowa słychać tam najczęściej, które z nich są dla was
najważniejsze, kto je wypowiada?”
10. Uczniowie indywidualnie tworzą opis miejsca lub je rysują, zapisują najważ-
niejsze słowa. Swoje prace składają na „dywaniku” w kształcie chmury. Chętni
prezentują własne prace, pozostałe odczytuje nauczyciel.
168
Nie jesteś
Kocham Cię. sama.
Tu jesteś
Zawsze Ci bezpieczny. Już nie musisz
pomogę. się bać.
Jestem Twoim
przyjacielem.
11. Uczniowie odpowiadają na pytanie, czy wszystko w tym utworze mogło się
zdarzyć naprawdę, czytają fragmenty tekstu, które odnoszą się do Tamtego
Miejsca, opisują je, posługując się przymiotnikami zgromadzonymi w polece-
niu 5., s. 163.
12. Nauczyciel wprowadza pojęcia: świat wyobrażony; świat przedstawiony, wyo-
brażenia literackie prawdopodobne (realistyczne) oraz nieprawdopodobne (fan-
tastyczne), wykorzystując informacje z ćw. 2., s. 166.
13. Uczniowie wykonują ćwiczenia 1. i 3., s. 166.
14. Praca domowa (do wyboru): Wykonaj ćw. 6., s. 163 lub ćw. 4., s. 166.
Perła jaśniejąca w nocy Mieczysława Künstlera
Temat: Który z bohaterów baśni zasługuje na rękę królewny?

• ułożyć plan wydarzeń,
• dokładnie opowiedzieć treść baśni,
• odszukać w tekście motywy fantastyczne,
• projektować mapę skojarzeń na zadany temat,
• dostrzec uosobienie,
• nazwać cechy charakteru bohaterów,
• popierać wypowiedź fragmentami tekstu,
• wyjaśnić różnicę między dobrem a złem, posługując się przykładem postępowa-
nia bohaterów,
• wymienić cechy baśni.
www.wsip.com.pl 169
Metody i formy pracy: praca w grupie, praca z tekstem literackim, mapa skoja-
rzeń.
Środki dydaktyczne: tekst baśni Perła jaśniejąca w nocy, kolorowe kartki formatu
A4 dla grup, karteczki (po 10 dla grupy), koperty dla grup z wypisanymi na kart-
kach cechami baśni oraz nieprawidłowymi informacjami.
Przygotowanie do lekcji: uczniowie przeczytali tekst opowiadania w domu.
Tok lekcji:
1. Uczniowie w parach układają plan wydarzeń w baśni.
2. 2–3 uczniów opowiada jej treść według punktów planu.
3. Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy. Każda z nich odszukuje w tekście fantastycz-
ne postaci, przedmioty, miejsca i zdarzenia.
4. Grupy tworzą mapę skojarzeń, której centralnym hasłem jest fantastyka w baś-
ni. Za pomocą symboli i słów-kluczy starają się zaznaczyć, dlaczego są to moty-
wy niezwykłe i jakie mają właściwości. (15 min).
5. Liderzy grup uzupełniają graf na tablicy odnośnie tylko jednego zagadnie-
nia, ale pozostałe grupy mogą uzupełniać wspólną mapę skojarzeń o własne
pomysły.
POSTACI Znalazłem
kandydata.
FANTASTYKA W BAŚNI PRZEDMIOTY

ZDARZENIA
MIEJSCA
6. Uczniowie uzasadniają, że w utworze występuje uosobienie – przyroda ma ce-

chy ludzkie: mówiące zwierzęta, pełniące określone funkcje na dworze Króla
Smoków Wschodniego Morza (ćw. 2., s. 174).
7. Nauczyciel dzieli klasę na pięcioosobowe grupy, które wybierają spośród sie-
bie lidera, lektora, sprawozdawcę, sekretarza oraz członka. Zespoły otrzymują
kilka karteczek, na których wypisują cechy braci wraz z ich uzasadnieniem we-
dług wzoru w poleceniu 3., s. 174. Szukają w tekście fragmentów ilustrujących
te cechy, a w czasie prezentacji odczyta je lektor. (15 min).
170
8. Podczas prezentacji uczniowie wypisują na tablicy w dwóch kolumnach prze-
ciwstawne cechy braci:
dobry – zły
odważny – tchórzliwy
skromny – chciwy
altruista – egoista
9. Uczniowie w parach wykonują ćw. 4., s. 174.
10. Chętni odczytują swoje wypowiedzi.
11. Nauczyciel zapoznaje uczniów z definicją baśni zamieszczoną w podręczniku.
12. Grupy w takim samym składzie otrzymują koperty z kartkami, na których
są wypisane cechy baśni, ale także błędne informacje. Uczniowie wybierają
spośród nich tylko te odnoszące się do baśni (w tym czasie mają zamknięte
podręczniki). (6 min).
dobro zostaje ukarane
zło zostaje ukarane
dobro zwycięża
zło zwycięża
szczęśliwe zakończenie
nieszczęśliwe zakończenie
przyroda ma często cechy ludzkie
fantastyczny utwór obszernych rozmiarów
fantastyczny utwór niewielkich rozmiarów
nieprawdopodobne postacie, przedmioty, zdarzenia
czas i miejsce akcji są nieokreślone
czas i miejsce akcji są dokładnie określone
bohaterowie zestawieni są w pary o przeciwstawnych charakterach
zwana niekiedy legendą
www.wsip.com.pl 171
13. Sprawozdawcy odczytują wybrane przez grupę cechy baśni.
• W bibliotece szkolnej lub internecie poszukaj autorów i tytułów kilku baśni.
Zapisz w zeszycie wyniki swoich poszukiwań.
• Zaprojektuj krzyżówkę, układając pytania do tekstu baśni tak, by rozwiąza-
niem był wyraz DOBRO.
Przysłówek
Temat: Chcesz wiedzieć więcej? Nie zapomnij o przysłówku.

• wskazać wyrazy odpowiadające na pytania: jak? kiedy? gdzie?,
• dostrzegać przysłówki w tekście i określać ich rolę,
• tworzyć przysłówki od przymiotników,
• używać przysłówków w wypowiedziach ustnych i pisemnych w celu wzbogacenia
języka,
• poprawnie pisać nie z przymiotnikami i przysłówkami od nich pochodzącymi,
• stosować w swych wypowiedziach zaprzeczone przymiotniki i przysłówki.
Metody i formy pracy: wykonywanie ćwiczeń.
Środki dydaktyczne: podręcznik (s. 175–176), zeszyt ćwiczeń (ćw. 169–178), krzy-
żówki dla każdego ucznia.
Tok lekcji:
1. Każdy uczeń otrzymuje kartkę z krzyżówką do rozwiązania.
Z podanych wyrazów wybierz te, które odpowiadają na pytania: jak? kiedy? gdzie?
Wpisz je kolejno do diagramu. Odczytaj hasło (przysłówek).
poprawnie, smutny, dobrze, wczoraj, zabawny, szybko, ósmy, interesująca, blisko, we-
soło, szczególnie, ciekawe, podstępny, szczęśliwie, małomówna, wieczorem, gościnny,
zagadkowe, pięknie, brzydki
2. Uczniowie wspólnie wykonują ćw. 1., s. 175 i zapoznają się z definicją przysłówka.
172
3. Pracując w parach, na zmianę tworzą przysłówki od przymiotników z ćw. 2.,
s. 176 i zapisują je do zeszytu w słupku, np. mądry – mądrze.
4. Po wykonaniu ćwiczenia jeden lub kilku uczniów odczytuje głośno utworzone
przysłówki, pozostali sprawdzają, czy utworzyli je poprawnie.
5. Uczniowie wspólnie decydują, która grupa przysłówków z ćw. 4., s. 176 wyraża
ocenę pozytywną, a która negatywną.
6. Nauczyciel zapoznaje uczniów z regułą ortograficzną dotyczącą pisowni nie
z przymiotnikami oraz przysłówkami pochodzącymi od przymiotników.
7. Uczniowie wykonują wspólnie ćw. 1., s. 176. Przykłady zapisują na tablicy i prze-
pisują do zeszytu.
• Wykonaj ćw. 3. s. 176.
• Wykonaj ćw. 5. s. 176.
Temat: Wspaniale, to już wiem! Klasowy konkurs z wiadomości o przysłówku.

Cele lekcji: uczeń umie wykorzystać wiadomości o przysłówku w praktyce.
Metody i formy pracy: wykonywanie ćwiczeń, konkurs.
Środki dydaktyczne: zeszyt ćwiczeń.
Czas zajęć: 45 min.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel dzieli uczniów na 4 grupy.
2. Zespoły wybierają spośród siebie 2 przedstawicieli, którzy będą reprezentować
grupę podczas konkursu.
3. Nauczyciel zapoznaje klasę z regulaminem konkursu.
• Za każdą poprawną odpowiedź grupa otrzymuje 2 punkty.
• Przedstawiciele grupy mogą poprosić o pomoc członków zespołu 3 razy pod-
czas konkursu, za poprawną odpowiedź otrzymują wtedy tylko 1 punkt.
4. Nauczyciel zadaje pytania (zeszyt ćwiczeń, ćw. 169, 171–178) i pilnuje czasu
(np. 5 sekund na odpowiedź).
5. Pozostali uczniowie wpisują poprawne rozwiązania w zeszycie ćwiczeń.
6. Nauczyciel ocenia uczniów.
7. Praca domowa: Wykonaj ćw. 170. (zeszyt ćwiczeń).
Trójkątna bajka – wiersz Danuty Wawiłow
Temat: Co może być prawdziwą bajką? – wiersz Danuty Wawiłow Trójkątna

bajka.
• przeczytać głośno utwór poetycki, podkreślając modulacją głosu jego wymowę,
• wypowiadać się o treści utworu poetyckiego, używając terminów: baśń, strofa,
wers, przenośnia,
• pokazać w formie plastycznej świat przedstawiony w utworze,
• znaleźć odpowiedź na pytanie zadane w temacie lekcji.
www.wsip.com.pl 173
Metody i formy pracy: praca w grupach, technika manualno-plastyczna.
Środki dydaktyczne: stare gazety, nożyczki.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel wprowadza do tematu, nawiązując do omawianych wcześniej baś-
ni i podkreślając, że często miejscem akcji jest w niej królestwo istniejące
w nieokreślonym miejscu i czasie, że baśń zaskakuje niezwykłym wydarzeniem,
przedmiotem, osobą.
2. Podaje uczniom tytuł utworu, a uczniowie określają, co prawdopodobnie bę-
dzie cechowało świat przedstawiony w utworze.
3. Uczniowie czytają wiersz po cichu.
4. Nauczyciel odczytuje wiersz głośno, a uczniowie włączają się, czytając chórem
wyrazy zapisane w wierszu drukowanymi literami i starając się oddać głosem
zdziwienie, zachwyt nad dziwnością przedstawionego świata.
5. Uczniowie opowiadają o trójkątnym królestwie i zastanawiają się, co zmieniło
się w nim po rozkazie króla. (królestwo z przewagą jednego kształtu – trójkąta
zmieniło się w królestwo znów jednego kształtu – koła, bo powstało królestwo
okrągłe).
6. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy. Każda wycina ze starych gazet i układa
na ławce królestwo: pierwsza – trójkątne, druga – okrągłe, trzecia – królestwo
pełne różnych kształtów. Po 10 minutach uczniowie oglądają przygotowane
wystawki, a potem starają się określić, które królestwo nam jest najbliższe
– ćw. 1., s. 179.
7. Nauczyciel podaje temat, uczniowie zapisują w zeszytach.
8. Uczniowie określają, co było „prawdziwą bajką” w trójkątnym królestwie –
ćw. 2., s. 179.
9. Wspólnie redagują notatkę – odpowiedzi na pytanie zadane w temacie lekcji.
Uczniowie powinni zrozumieć, że wyraz bajka w wierszu po prostu określa
coś, co nas zadziwia, zachwyca, zaskakuje.
10. Nauczyciel proponuje zabawę z wierszem. Przez zmianę nazw kształtów na
nazwy kolorów powstaje wiersz, np. wiersz o czerwonym królestwie zamienio-
nym na niebieskie.
„Była raz sobie skała
Bardzo dziwna, CZERWONA...”
11. Praca domowa: Wykonaj plastyczną ilustrację wymowy wiersza (jako przykład
nauczyciel może pokazać uczniom kartę pocztową przedstawiającą jedną
truskawkę na tle jagód).
Jeżeli starczy nam czasu, można uczniom opowiedzieć baśń o pewnej kociej
rodzinie, która świetnie ilustruje wymowę wiersza Danuty Wawiłow.
„W rodzinie białych kotów urodził się czarny jak noc kociak. Wszyscy go kochali,
ale on czuł się inny, dziwny; chciał być taki, jak reszta rodziny. Rodzice, rodzeństwo,
dziadkowie i pozostali krewni postanowili stać się tacy jak nieszczęśliwy kociak, by
się już nie martwił i nie był smutny. Poszli do kotłowni pełnej węgla i wytarzali się
dokładnie w pyle węglowym, aż stali się czarni jak noc. Tymczasem czarny kotek
poszedł do piekarni, tak długo tarzał się w mące, aż stał się biały od czubka głowy
174
po koniuszek ogonka. Gdy czarne teraz koty wróciły do domu, ujrzały jednego,
małego, białego kociaka. Zrozumiały, co się stało. A ponieważ bardzo się kochały,
zaczęły się ściskać, całować, przytulać, aż w końcu w pokoju była już tylko bardzo
szczęśliwa rodzina... szarych kotów”.
Przygody Sindbada Żeglarza Bolesława Leśmiana
Temat: Kim są bohaterowie utworu Bolesława Leśmiana pt. Przygody Sindbada

Żeglarza?
• opowiedzieć treść przeczytanego utworu,
• odnaleźć w tekście motywy baśniowe,
• opisać bohaterów utworu,
• określić cechy postaci,
• uzasadnić cechy postaci.
Metody i formy pracy: praca z tekstem, praca w grupie, śnieżna kula, mapa sko-
jarzeń, technika dramy: rysowanie.
Środki dydaktyczne: fragment utworu B. Leśmiana pt. Przygody Sindbada Żegla-
rza, kolorowa kreda, kartki z nazwiskiem głównych bohaterów, kolorowe oraz bia-
łe kartki A4 dla grup (w celu sporządzenia przez grupy opisu i portretu bohatera),
kredki.
Tok lekcji:
Uczniowie przeczytali tekst w domu.
1. Wybrany uczeń lub kilku opowiada treść utworu.
2. Dzieci wymieniają zdarzenia i postaci baśniowe występujące w utworze i w li-
ście Diabła Morskiego (metoda śnieżnej kuli). Zapisują je na tablicy w postaci
mapy skojarzeń. Zamieszczone obrazki powinny ukazywać niezwykłe cechy wy-
mienionych motywów (motywy baśniowe: w utworze: Diabeł Morski, Latająca
Ryba, list z głębin morza, napisanie listu przez Diabła Morskiego, dostarcze-
nie listu przez Latającą Rybę, umiejętność czytania i pisania Diabła Morskiego;
w liście Diabła Morskiego: zaklęta kraina, Królewna, skarby, czary, dziwy).
(20 min)
3. Nauczyciel dzieli uczniów na pięcioosobowe grupy, które losują karteczkę z na-
zwiskiem jednego z głównych bohaterów: Sindbada, wuja Tarabuka lub Diabła
Morskiego. Opisują wylosowanego bohatera (wygląd zewnętrzny i cechy cha-
rakteru), uzasadniając cechy postaci (ćw. 3. s. 207). Następnie wymieniają się
opisami z innymi grupami, które korzystając tylko z otrzymanych informacji,
tworzą portret bohatera. (7 min)
4. Liderzy prezentują portrety i odczytują opis bohatera otrzymany od innej grupy.
5. Pozostali uczniowie odgadują, czyj portret prezentuje lider.
6. Dziewczęta i chłopcy zapoznają się z informacją „Dla ciekawych” na temat
Baśni z tysiąca i jednej nocy (s. 208).
www.wsip.com.pl 175
• Ćw. 5., s. 208.
• W imieniu Sindbada napisz list do Diabła Morskiego, będący odpowiedzią na
jego wiadomość.
Temat: Co się kryje w oddali? – planujemy podróż z Sindbadem.

• z uwagą wysłuchać prac kolegów,
• wypowiadać się na temat prac kolegów,
• korzystać z różnych źródeł informacji,
• wymienić najciekawsze miejsca, odszukać informacje na ich temat,
• poprawnie zapisywać nazwy geograficzne,
• uzasadnić ich wybór,
• popierać wypowiedź fragmentami tekstu.
Metody i formy pracy: praca w grupie, techniki dramy: dokumentowanie, ryso-
wanie.
Środki dydaktyczne: fragment utworu B. Leśmiana Przygody Sindbada Żeglarza,
duży arkusz papieru z narysowanymi konturami kontynentów dla każdej grupy,
Internet, atlasy geograficzne, książki popularnonaukowe na temat ciekawych
miejsc, zjawisk przyrodniczych itp.
Czas i miejsce zajęć: 45 min, czytelnia multimedialna.
Tok lekcji:
1. Wybrani lub chętni uczniowie czytają napisany przez nich w imieniu Sindbada
list do Diabła Morskiego.
2. Pozostali wychowankowie słuchają kolegów i wypowiadają się na temat ich
prac.
3. Nauczyciel dzieli klasę na czteroosobowe grupy, które wybierają spośród sie-
bie lidera, sprawozdawcę, lektora i sekretarza.
4. Zespoły otrzymują arkusz papieru z konturami kontynentów.
5. Uczniowie, korzystając z Internetu i zbiorów czytelni, planują podróż Sindba-
da. Zaznaczają na mapie miejsca, które chcieliby wraz z Sindbadem zwiedzić,
piszą ich nazwy i rysują symbol tego, co chcieliby tam zobaczyć, zbierają in-
formacje na temat tych miejsc. Nauczyciel przypomina o prawidłowej pisowni
nazw geograficznych.
6. Praca trwa ok. 25 minut.
7. Grupy prezentują wyniki swojej pracy. Lektorzy czytają ciekawostki o wybra-
nych miejscach. Każda grupa krótko stara się przekonać pozostałe, dlaczego
Sindbad powinien wybrać zaplanowaną przez nią trasę podróży (tu uczniowie
powinni się odwołać do utworu B. Leśmiana).
8. Nauczyciel ocenia pracę uczniów.
9. Uzupełnione przez dzieci mapy można umieścić na gazetce ściennej.
10. Praca domowa: Wykonaj ćw. 6., s. 208 (pisemnie).
176
Zasmucona – obraz Wojciecha Weissa
*** [Matki dłonie] – wiersz Stanisława Grabowskiego
Temat: Co w moim (wymarzonym) domu najważniejsze? – wkraczamy

do rozdziału V.
• opowiedzieć o swoim domu lub o domu wzorowym, wymarzonym,
• na zasadzie mapy skojarzeń stworzyć obraz domu z przygotowanych cegiełek,
• porównać dzieło malarskie i własne,
• odnaleźć to, co łączy obraz i wiersz.
Metody i formy pracy: mapa skojarzeń, pogadanka.
Środki dydaktyczne: portrety pod tytułem „Zasmucona” wykonane przez ucz-
niów (na lekcji plastyki), kolorowe cegiełki – prostokąciki (2x1 cm), klej , maza-
ki, Encyklopedia tradycji polskich, słownik języka polskiego, zdjęcia lub ilustracje
przedstawiające różne domy.
Przygotowanie do lekcji: przed lekcją wyznaczeni uczniowie (np. dyżurni) wiesza-
ją wystawkę prac uczniów.
Tok lekcji:
Pamiętajmy! Jeżeli w klasie są uczniowie z domów dziecka, z rodzin rozbitych,
patologicznych, lepiej tak poprowadzić temat, by nie padło pytanie odwołujące się
do osobistych doświadczeń uczniów. Rozmawiajmy o wzorowym, wymarzonym
domu ich przyszłości, a nie o domu, w którym żyją.
1. Uczniowie oglądają wystawę, określają, w jaki sposób starali się oddać temat
pracy (wyraz twarzy namalowanej postaci, barwy).
2. Otwierają podręcznik i oglądają obraz Wojciecha Weissa. Porównują swoje
prace z dziełem malarza – zad. 1., s. 210.
3. Uczniowie starają się uzasadnić, dlaczego ten właśnie obraz znalazł się na po-
czątku rozdziału W naszej rodzinie. ( np. żeby nam uświadomić, że łatwiej poko-
nać smutek w domu, w gronie bliskich nam osób, mając ich oparcie).
4. Odpowiadają na pytanie: Co to jest dom? Podsumowując odpowiedzi uczniów,
nauczyciel sprawdza znaczenie hasła dom w słowniku języka polskiego.
5. Nauczyciel pokazuje uczniom zdjęcia, ilustracje przedstawiające domy z róż-
nych części świata, dawne i dzisiejsze. Uczniowie mają zauważyć, że w pierw-
szym znaczeniu (dom – budynek) domy się różnią, w drugim (dom – rodzina)
bez względu na czas i miejsce zamieszkania wyobrażenia ludzi są takie same.
7. Wskazany uczeń odczytuje wiersz.
8. Uczniowie wykonują ćw. 2. i 3. ze s. 210. Nauczyciel zapisuje na tablicy skoja-
rzenia podawane przez uczniów do słowa dom i burza.
9. Nauczyciel rozdaje uczniom cegiełki lub uczniowie wyciągają swoje cegiełki,
które mieli przygotować w domu. Zapisują na nich to, co według nich stanowi
szczęśliwy dom (korzystają ze skojarzeń do słowa dom, wypisanych na tablicy).
Nauczyciel nie powinien ingerować w skojarzenia uczniów, najwyżej coś pod-
powiedzieć, skorygować, zasugerować, podać przykład.
www.wsip.com.pl 177
10. Uczniowie rysują kontur domu i wklejają w niego swoje kolorowe cegiełki.
11. Po zakończeniu „budowy domu” opowiadają o swojej pracy, czyli odczytują to,
co zapisali na cegiełkach.
12. Nauczyciel uświadamia uczniom, że oni kiedyś założą swoje domy, może
wzorując się na swoich rodzinnych domach, a wtedy pamięć o rodzinnym
domu będą nosić w sercu. Uczniowie otaczają rysunek domu kształtem serca.
13. Praca domowa: Zaproponuj swój tytuł dla wiersza (część ćw. 4., s. 210).
*** [Matki dłonie] Stanisława Grabowskiego
Temat: Kto mnie ochroni przed burzą?

• wyrazić nastrój za pomocą symboli plastycznych,
• wysłuchać z uwagą recytacji utworu,
• czytać głośno z właściwą intonacją,
• określić nastrój wiersza,
• dostrzegać osobę mówiącą w wierszu,
• formułować i zadawać pytania,
• odczytać ogólny sens wiersza.
Metody i formy pracy: techniki dramy: poza, wywiad, rzeźba; burza mózgów, pra-
ca w grupie.
Środki dydaktyczne: pięć karteczek z nazwami uczuć do wylosowania, czarno-
-białe kopie obrazu Zasmucona dla grup, kolorowe kredki, tekst wiersza S. Gra-
bowskiego ***[Matki dłonie], plansza przedstawiająca dom, plansza w kształcie
chmury, kolorowa reprodukcja obrazu z podręcznika.
Tok lekcji:
1. Chętni uczniowie prezentują wylosowane uczucia, przyjmują odpowiednią
pozę: radość, złość, smutek, wstyd, strach. Pozostali odgadują prezentowane
uczucia.
2. Nauczyciel prezentuje czarno-białą reprodukcję obrazu Zasmucona. Wycho-
wankowie wspólnie zastanawiają się nad tytułem obrazu.
3. Po kilku wypowiedziach uczniów wraz z uzasadnieniem ich pomysłów, nauczy-
ciel zdradza tytuł obrazu.
4. Następnie dzieli klasę na czteroosobowe grupy, które otrzymują czarno-bia-
łą kopię obrazu Wojciecha Weissa. Uczniowie mają za zadanie pokolorować
obraz tak, by wyrazić nastrój postaci. (8 min)
5. Liderzy prezentują wyniki pracy grup. Podczas ich omawiania powinni zwrócić
uwagę na zastosowane barwy. Następnie porównują swoje prace z kolorową re-
produkcją zamieszczoną w podręczniku, zwracają uwagę na zastosowane barwy.
6. Chętna lub wybrana uczennica wciela się w postać z obrazu Zasmucona. Pozo-
stali przeprowadzają z nią wywiad, dążą do tego, by dowiedzieć się, czym jest
zasmucona, jak często się smuci, dlaczego, co pomaga jej w takich chwilach.
178
7. Dzieci słuchają recytacji wiersza Stanisława Grabowskiego.
8. Metodą burzy mózgów uzupełniają planszę przedstawiającą dom, wypisu-
jąc na niej wszystkie skojarzenia związane z domem, a następnie na planszy
w kształcie chmury – skojarzenia związane z burzą.
BURZA
strach, niepokój,
niebezpieczeństwo,
przerażenie
bezpieczeństwo, radość,
szacunek, miłość,
spokój, zrozumienie,
pomoc, zaufanie
9. Uczniowie przygotowują piękną recytację wiersza.

10. Kilku uczniów odczytuje wiersz.
11. Dzieci wspólnie zastanawiają się, kim jest osoba mówiąca w wierszu, oraz
określają nastrój wiersza.
12. W parach próbują nadać tytuł wierszowi.
13. Uczniowie, pracując w grupach, tworzą pomnik będący odzwierciedleniem
słów wiersza: „Matki dłonie są domem”. (4 min)
14. Praca domowa: Grupy projektują serię 4–5 znaczków, której bohaterem jest
mama.
O mojej mamie – wiersz Magdy z Wrocławia
Temat: Moja mama… (zakończenie wpisują uczniowie, np. rozmawia ze mną

po powrocie ze szkoły; pomaga mi odrabiać lekcje).
• ze zrozumieniem wysłuchać wiersza,
• wyraźnie przeczytać wiersz,
• omówić budowę wiersza (podział na strofy, wiersz pozbawiony rymów, ciekawy
pomysł – powtórzenie na początku strof),
• ułożyć życzenia,
• prezentować własny punkt widzenia.
Metody i formy pracy: praca z tekstem, techniki dramy: etiudy dramowe; niedo-
kończone zdania, śnieżna kula.
Środki dydaktyczne: po dwie kartki różnego koloru dla każdego ucznia z nie-
dokończonymi zdaniami (jeżeli w klasie są uczniowie pochodzący z niepełnych
www.wsip.com.pl 179
rodzin, należy tylko zasugerować ustnie, co mają napisać odnośnie najbliższej
osoby), tekst wiersza O mojej mamie, rekwizyt nasuwający skojarzenia związane
z mamą, np. kuferek; kartki dla uczniów przeznaczone na napisanie życzeń.
Tok lekcji:
1. Ćwiczeniem wprowadzającym do tematu dzisiejszej lekcji może być prezen-
tacja wraz z omówieniem serii znaczków (praca domowa) i wywieszenie ich
w widocznym miejscu.
2. Następnie uczniowie otrzymują kartki w dwu kolorach. Na jednej kończą pi-
sać zdanie rozpoczynające się od słów: Moja mama nie umie…; na drugiej:
Moja mama umie… . Po uzupełnieniu zdań gromadzą je w dwóch miejscach.
3. Dwóch uczniów odczytuje zdania. (Ważne jest to, by nauczyciel znał zespół kla-
sowy, aby nikogo nie urazić poleceniem. Jeżeli dziecko pochodzi z niepełnej ro-
dziny, nauczyciel może polecić wszystkim uczniom, by wypowiedzieli się na temat
najbliższego członka rodziny (cioci, babci, starszej siostry lub opiekunki.)
4. Następnie w parach dziewczęta i chłopcy przygotowują scenki na temat: Roz-
mowa z mamą po przyjściu ze szkoły.
5. Pary prezentują scenki.
6. Uczniowie dyskutują na temat obejrzanych scenek, rozmawiają o swoich od-
czuciach i wrażeniach.
8. Wychowankowie przygotowują piękną recytację utworu.
9. Dwóch uczniów odczytuje wiersz.
10. Dzieci indywidualnie podkreślają wyrażenia, które powtarzają się w wierszu
najczęściej. Metodą śnieżnej kuli, w oparciu o zdobyte w ciągu całego roku
informacje, omawiają budowę wiersza i pomysł autorki. Zwracają uwagę
na element zaskoczenia występujący w ostatniej strofie (ćw. 1., 2., s. 211).
11. Uczniowie indywidualnie układają życzenia dla mamy.
12. Złożone w kuferku życzenia odczytuje dwoje uczniów na zmianę: dziewczynka
i chłopiec.
13. Dzieci wybierają najpiękniejsze według nich życzenia i przepisują je do zeszytu.
14. Następnie uczniowie wypisują na tablicy w formie grafu, jak mogą pomóc swo-
im mamom, np.
wynieść
śmieci
nakryć stół
pozmywać
do obiadu
naczynia
POMOGĘ
MOJEJ MAMIE
sprzątnąć rozpakować
moje zabawki zakupy
odkurzyć
180
• Jeżeli zespół klasowy tworzy swój kalendarz, a temat jest realizowany w oko-
licach Dnia Matki, uczniowie projektują kartkę z kalendarza na temat Świę-
ta Matki.
• Uczniowie indywidualnie układają wiersz poświęcony najbliższej osobie.
• Uczniowie układają zaproszenie dla mam na przedstawienie z okazji Dnia
Matki w wykonaniu ich klasy.
Czerwony zeszyt Sławomira Grabowskiego
Temat: Jak powinien postąpić Mariusz?

• ułożyć różne rodzaje wypowiedzeń,
• opowiedzieć treść opowiadania,
• wymienić elementy świata przedstawionego,
• popierać wypowiedź fragmentami tekstu,
• nazwać uczucia bohatera,
• ustalić kolejność wydarzeń w pamiętniku,
• wymienić charakterystyczne cechy pamiętnika,
• ocenić postępowanie bohatera,
• uzasadnić swoją opinię,
• napisać list, pamiętnik; opisać bohatera literackiego.
Metody i formy pracy: śnieżna kula, karuzela, praca w grupie.
Środki dydaktyczne: tekst utworu S. Grabowskiego pt. Czerwony zeszyt, słownik
terminów literackich, kartki i polecenia dla grup.
Tok lekcji:
Uczniowie przeczytali tekst w domu.
1. Nauczyciel sygnalizuje, że głównym zagadnieniem, o którym będzie mowa na
lekcji, jest pamiętnik.
2. Uczniowie indywidualnie układają trzy zdania z wyrazem pamiętnik: oznajmu-
jące, pytające i rozkazujące. Przypominają, jaka to część mowy.
3. Dziewczęta i chłopcy odczytują zdania.
4. Jeden z uczniów opowiada krótko treść opowiadania.
5. Wychowankowie wymieniają elementy świata przedstawionego.
6. Metodą śnieżnej kuli zastanawiają się, dlaczego pamiętnik Lemka wywarł na
Mariuszu tak silne wrażenie. Swoje wypowiedzi obrazują fragmentami tekstu.
7. Wspólnie wypisują w tabeli wyrazy i wyrażenia opisujące uczucia Mariusza
w trakcie czytania pamiętnika.
www.wsip.com.pl 181
Cytat Uczucia Mariusza
„Mariusz poczuł się głupio jak złodziej”. wstyd
„Szczerość Lemka zdumiała go i zawstydziła”. zdumienie, zawstydzenie
„Mariusz poczuł nagle łomot serca”. strach, niepokój, zaciekawienie
„Mariusz niespodziewanie poczuł łzę spływającą

wzruszenie
po policzku…”
„Przerzucił nerwowo kilka kartek”. zdenerwowanie
8. Dzieci w parach wykonują ćw. 2., s. 225, odtwarzają losy Lemka, ustalając ko-
lejność wydarzeń.
9. Wskazani uczniowie czytają ponownie całość według ustalonej przez siebie
kolejności, pozostali sprawdzają, czy prawidłowo ponumerowali fragmenty.
10. W sześcioosobowych grupach uczniowie wypisują w formie planu najważniejsze
wydarzenia z życia Lemka.
11. Następnie każda grupa tworzy dwa kręgi – po trzy osoby (karuzelę). Członkowie
wewnętrznego kręgu opowiadają stojącym w kręgu zewnętrznym kolegom
o losach Lemka. Gdy wszyscy z kręgu wewnętrznego skończą opowiadać
wydarzenia odnoszące się do pierwszego punktu, karuzela obraca się i tworzą
się inne pary. Opowiadanie rozpoczyna krąg zewnętrzny. Uczniowie korzystają
z ułożonego przez siebie planu wydarzeń.
12. Dzieci wykonują ćw. 4., s. 225. Cechy pamiętnika wypisują w formie grafu.
1. osoba liczby
pojedynczej
zapis przeżyć
i uczuć autora osobiste
notatki
CECHY
PAMIĘTNIKA
opis autentycznych autor był uczestnikiem

(prawdziwych) lub świadkiem
wydarzeń opisywanych wydarzeń
13. Swoje wypowiedzi uzupełniają o informacje ze słownika terminów literackich.

14. Nauczyciel dzieli uczniów na 4 grupy i przydziela zadania (15 min):
I grupa: Wyobraź sobie, że jesteś Mariuszem. Napisz o dręczących cię wyrzu-
tach sumienia po przeczytaniu pamiętnika kolegi. (Ćw. 5., s. 225).
II grupa: Wyobraź sobie, że jesteś Mariuszem i przeczytałeś pamiętnik Lem-
182
ka. Napisz list do kolegi. Zastanów się dokładnie, co możesz w tej sytuacji
napisać.
III grupa: Na podstawie fragmentów pamiętnika Lemka opisz bohatera.
IV grupa: Mariusza dręczą wyrzuty sumienia po przeczytaniu pamiętnika ko-
legi, poradź mu, co powinien zrobić. Napisz kilka rad w formie zdań rozkazu-
jących.
15. Liderzy prezentują wyniki pracy grup.
16. Uczniowie oceniają postępowanie Mariusza. Uzasadniają swoje opinie,
zastanawiają się, dlaczego nie wolno czytać cudzych pamiętników.
17. Praca domowa: Ułóż dialog między Lemkiem a Mariuszem, w którym Ma-
riusz przyzna się do przeczytania pamiętnika kolegi.
Smutny wiersz Danuty Wawiłow

Radość – wiersz Ewy Zawistowskiej
Temat: Radość i smutek jak światło i cień w naszym życiu.

Wiersze Smutny wiersz Danuty Wawiłow i Radość Ewy Zawistowskiej.
• interpretować utwory poetyckie, odnajdując odniesienia w muzyce i plastyce,
• wypowiadając się o utworach poetyckich, używać terminów: strofa, porównanie,
przenośnia (uosobienie),
• skorzystać z pomocy przygotowanych do lekcji, zrobić maskę,
• sporządzić pod kierunkiem nauczyciela notatkę z lekcji,
• przedstawić inscenizację inspirowaną treścią wierszy i muzyką (odpowiedni
gest, ruch).
Metody i formy pracy: drama – pantomima, praca w grupach, wykonywanie masek.
Środki dydaktyczne: kilka czarnych parasoli, kolorowych baloników, papierowy
talerzyk dla każdego ucznia, mazaki; utwory muzyczne: Adagio C-dur J.S. Bacha
i Wiosna A. Vivaldiego.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel przedstawia uczniom cel lekcji – po interpretacji i analizie wierszy
przygotowanie w grupach inscenizacji, w których uczniowie spróbują bez słów
zagrać uczucia.
2. Analiza wiersza Smutny wiersz:
• nauczyciel głośno odczytuje wiersz, potem – chętni uczniowie (1–2),
• uczniowie określają podmiot liryczny: kto to jest, co o nim wiemy, do kogo
się zwraca,
• odnajdują porównania i określają, jaki ptak kojarzy im się ze smutkiem, jaki
deszcz (można przytoczyć cytat z wiersza Wandy Chotomskiej Deszcz, z które-
go wynika, że człowiek jest smutny, gdy: „deszcz pada w środku człowieka”),
utrwalają znaczenie terminu porównanie (ćw. 3–4., s. 227 i 5–7., s. 228),
• określają, jakimi barwami namalowaliby ilustrację do wiersza (przypominają
www.wsip.com.pl 183
swoje ustalenia związane z tematem wprowadzającym do rozdziału – obra-
zem Zasmucona),
• wyjaśniają, w jaki sposób autorka osiągnęła melodię wiersza (ćw. 1., s. 227).
3. Analiza wiersza Radość:
• nauczyciel lub uczeń odczytuje wiersz,
• uczniowie określają podmiot: kto to jest, do kogo się zwraca (ćw. 1., s. 229),
• przedstawiają, jak wygląda radość, nazywają środek poetycki (ćw. 3., s. 229),
• proponują kolory, jakich użyliby do zilustrowania tego wiersza.
5. Uczniowie wspólnie redagują notatkę w formie tabelki (rubryki: Smutek / Ra-
dość) z wykorzystaniem cytatów.
6. Słuchają dwóch utworów muzycznych (Adagio C-dur J. S. Bacha i Wiosna
allegro A. Vivaldiego) i określają, który z nich pasuje do smutku, a który
do radości.
7. Nauczyciel informuje, że wysłuchane utwory będą tłem do występu. Dzieli
klasę na dwie grupy: jedna będzie przygotowywała inscenizację pt. „Smutek”,
a druga „Radość” (grupy 8–10 osób, jeżeli klasa jest liczniejsza, dzieli na wię-
cej grup).
• uczniowie w grupach malują maski (maski wykonane z papierowych tale-
rzyków – namalowane, nic nie wycinamy, uczniowie trzymają przez cały wy-
stęp przed twarzą albo pokazują tylko na zakończenie, to oczywiście zależy
od koncepcji),
• wybierają rekwizyty, ustalają sposób poruszania się.
8. Grupy prezentują swoje inscenizacje na tle muzyki.
9. Chętni uczniowie z obu grup odgrywają scenkę (już bez tła muzycznego),
pokazującą, że radość ze smutkiem przeplata się w życiu.
10. Praca domowa. Wypisz na kartce z zeszytu pojęcia, które kojarzą ci się
ze smutkiem lub radością. Użyj mazaków o odpowiedniej barwie (te kartki
i maski można wykorzystać do wykonania gazetki).
Pomysł wykorzystania papierowych talerzyków do wykonania masek, użycia
kolorowych baloników jako rekwizytu przy odgrywaniu radości wzięłam
z zajęć na Warsztatach Teatralnych w Parchowie w grudniu 2004 r.
Wszystko dla Babci – wiersz Ludmiły Marjańskiej
Temat: Co mógłbym/mogłabym podarować swojej babci?

• z uwagą wysłuchać recytacji wiersza,
• określić osobę mówiącą w wierszu,
• wymienić cechy babci,
• ułożyć dialog,
• redagować zaproszenie.
184
Metody i formy pracy: burza mózgów, piramida priorytetów, praca w grupie,
techniki dramy: rysowanie, rozmowy, etiudy dramowe.
Środki dydaktyczne: kredki, ilustracja z czasopisma lub zdjęcie babci, kartki dla
uczniów lub przygotowane przez nauczyciela obrazki różnych przedmiotów ko-
jarzących się z babcią, tekst wiersza L. Marjańskiej pt. Wszystko dla Babci, karty
pracy do metody piramida priorytetów, karteczki samoprzylepne.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel zleca uczniom, by spośród wywieszonych na tablicy obrazków wy-
brali lub narysowali przedmiot kojarzący im się z babcią.
Prowadzący może wywiesić następujące rysunki:
2. Uczniowie układają ustną wypowiedź jednozdaniową będącą uzasadnieniem

ich wyboru, np. Wybrałem rysunek przedstawiający czasopismo, ponieważ
moja babcia często czyta. Mogą również wybrać pustą kartkę, co oznacza, że
mają inne skojarzenia, o których także układają zdanie. Jeżeli nauczyciel wy-
brał drugi wariant, narysowane przez dzieci prace zawiesza w centralnej czę-
ści tablicy wokół ilustracji z czasopisma lub zdjęcia przedstawiającego babcię.
Wychowankowie również wypowiadają się na temat narysowanych przez siebie
przedmiotów.
3. Nauczyciel zapowiada, że za chwilę przeczyta wiersz. Prosi uczniów, by zasta-
nowili się, kim jest postać mówiąca w wierszu.
4. Dzieci czytają wersy, które świadczą o tym, że jest to małe dziecko, szczególną
uwagę zwracają na zakończenie wiersza.
5. W formie grafu uczniowie zapisują na tablicy cechy babci wynikające z treści
wiersza, następnie metodą burzy mózgów dopisują inne określenia.
6. Wychowankowie w parach przygotowują dialog między babcią a wnuczkiem lub
scenkę, która obrazuje cechy babci, za które najbardziej ją cenią. Nauczyciel
przypomina uczniom sposób zapisywania dialogów.
www.wsip.com.pl 185
pracowita
zmęczona współczująca
radosna
wyrozumiała
BABCIA
życzliwa
troskliwa
opiekuńcza kochająca
7. Prezentacja scenek i dialogów.

8. Wspólnie uczniowie wykonują ćw. 2., s. 235.
9. Dziewczęta i chłopcy komentują tytuł wiersza w odniesieniu do zakończenia:
„Wszystko dla Babci” – „…kupię ci, Babciu, lizaka”.
10. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Zespoły wykonują ćwiczenie 4., s. 235:
na samoprzylepnych karteczkach wypisują pomysły na sprawienie radości
bliskim. Następnie, posługując się metodą piramidy priorytetów, wybierają
najważniejsze i najciekawsze pomysły. (10 min)
2 3
4 5 6
7 8 9 10
11. Liderzy prezentują wyniki prac grup.

• Zredaguj zaproszenie dla babci lub bliskiej ci osoby na twoje przyjęcie uro-
dzinowe.
• Zaprojektuj do klasowego kalendarza kartkę z okazji Dnia Babci.
186
Kartka z kalendarza – Wielkanoc
Wielkanoc – wiersz Joanny Kulmowej
Temat: Kartka z kalendarza – Wielkanoc. Motywy świąteczne w wierszu Joanny

Kulmowej.
• wytłumaczyć, skąd pochodzi nazwa Wielkanoc,
• opowiedzieć o tradycjach związanych z samym świętem i czasem poprzedzają-
cym święta,
• ładnie odczytać wiersz, oddając modulacją głosu jego nastrój i wymowę,
• znaleźć w wierszu przenośnie, umieć wytłumaczyć, dlaczego wyrazy: Prawda
i Życie zostały napisane wielką literą,
• pracować w grupie – wykonać „szkolne pisanki”.
Metody i formy pracy: pogadanka, wystawa świątecznych widokówek, praca
w grupach, technika plastyczna.
Środki dydaktyczne: kartki wielkanocne, papierowe pisanki (z kartki formatu
A 4), mazaki, kredki, wycinanki, klej, nożyczki, Encyklopedia tradycji polskich
(rozdz.: Wielki Tydzień, Wielkanoc, Lany poniedziałek), artykuły z czasopism
na temat tradycji Świąt Wielkanocnych.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel wiesza na tablicy kartki świąteczne (podobnie jak przy temacie
o Bożym Narodzeniu), co wprowadza w temat lekcji nawet przed jego poda-
niem.
2. Uczniowie tłumaczą, skąd pochodzi nazwa Wielkanoc, opowiadają o znanych
im tradycjach związanych z tym świętem. Nauczyciel porządkuje wypowiedzi
uczniów, pytając kolejno o tradycje: Wielkiego Tygodnia, Wielkanocy (pierwszy
dzień świąt), drugiego dnia świąt – tzw. lanego poniedziałku. Może poszerzyć
wiedzę uczniów o zwyczajach wielkanocnych, sięgając do literatury, np. Ency-
klopedii tradycji polskich, artykułów w czasopismach itp.
3. Po takim przypomnieniu wiedzy „świątecznej” uczniowie powinni umieć wy-
jaśnić występowanie pewnych motywów na kartkach świątecznych (Chrystus
Zmartwychwstały, pisanki, kurczątka, zając, baranki , baranek z czerwoną cho-
rągiewką, dzwony, wiosenne kwiaty itd.).
4. Nauczyciel odczytuje wiersz Wielkanoc, potem czytają chętni uczniowie.
5. Uczniowie analizują wiersz: określają, jakie obrazy przywołuje przed ich ocza-
mi ten wiersz (rozkołysane dzwony, otwarty grób Chrystusa, kwiaty – hiacynty,
krokusy, sasanki, chmury w kształcie baranków), odnajdują przenośnie (np.
radość z serc wypływa na ulice, radość woła dzwonami), starają się wytłuma-
czyć, dlaczego wyraz Prawda jest napisany wielką literą, z kolei wyraz życie jest
napisany raz małą, a raz wielką literą („bo jest po życiu Życie”.), wymieniają
motywy typowe dla Świąt Wielkanocnych użyte przez poetkę.
6. Uczniowie zapisują temat. Przepisują fragment wiersza, np. pierwsze cztery
wersy.
www.wsip.com.pl 187
7. Pracując w grupach (3–4 osoby), wykonują „szkolne pisanki”. Jeden uczeń
z grupy losuje nazwę przedmiotu (j. polski, j. niemiecki, matematyka itd.), któ-
remu ma być poświęcona pisanka. Potem grupy starają się papierową pisankę
tak udekorować rysunkami, wyrazami, by łatwo można było poznać, jakiego
przedmiotu dotyczy. Można wybrać inną tematykę albo pozostawić ten wybór
uczniom.
8. Lekcja kończy się oglądaniem wykonanych pisanek.
9. Praca domowa: Na wzór pisanek wykonywanych w klasie narysuj swoją pisankę
(np. rodzinną, wiosenną, miłosną, apetyczną, owocową), nadaj jej tytuł.
Powrót taty Adama Mickiewicza
Temat: Życie kupca i jego dzieci wisiało na włosku – Adam Mickiewicz Powrót taty.
• wysłuchać wiersza ze zrozumieniem,
• wyodrębnić w jego treści fragmenty wypowiadane przez narratora i poszczegól-
nych bohaterów,
• podkreślić w tekście zdania rozkazujące i pytające,
• znaleźć wyrazy wymagające zaakcentowania,
• przeczytać prawidłowo utwór, oddając głosem uczucia postaci,
• napisać opowiadanie na podstawie fragmentu wiersza z pozycji wybranego bo-
hatera,
• współpracować i komunikować się w grupie
Środki dydaktyczne: wiersz Adama Mickiewicza Powrót taty, CD z nagraniem
utworu, instrukcja dla grup, papier do pisania dla każdego ucznia.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel zaprasza uczniów do wysłuchania wiersza Adama Mickiewicza Po-
wrót taty i zapamiętania przedstawionych w nim zdarzeń.
2. Po zapisaniu tematu lekcji prosi, aby dzieci przygotowały własną recytację
utworu. W tym celu dzieli klasę na kilka małych grup. Każda pod kierunkiem
wybranego lidera w ciągu 10 minut opracowuje zagadnienia zapisane w ćw.1.,
s. 247. W trakcie pracy dzieci nauczyciel dyskretnie czuwa nad poprawnością
wykonywania ćwiczenia.
3. Potem wszyscy ustalają, kto będzie kreował rolę: narratora oraz matki, dzieci,
ojca, herszta bandy i rozbójnika. Nauczyciel daje im wskazówki, żeby czytali
swoje kwestie:
• wyraźnie i płynnie wymawiając całe wyrazy,
• zwracając uwagę na znaki interpunkcyjne,
• oddając głosem uczucia bohaterów,
• prawidłowo intonując zdania rozkazujące i pytające,
• akcentując wyrazy, które uważają za bardzo ważne.
188
4. Po zbiorowej recytacji prowadzący pyta, dlaczego spotkanie kupca i jego dzie-
ci z groźną bandą zakończyło się szczęśliwie. Na podstawie czterech ostatnich
zwrotek wiersza każda grupa pisze opowiadanie, które na to pytanie odpowie
(czas pracy – 15 min). Nauczyciel rozdaje Instrukcję dla grup:
Przeczytajcie ponownie cztery ostatnie zwrotki wiersza. Potem na ich podsta-
wie w imieniu herszta bandy napiszcie współczesnym językiem opowiadanie.
Pamiętajcie o:
• narracji w 1. osobie liczby pojedynczej,
• trzech częściach – wstępie, rozwinięciu i zakończeniu,
• zaznaczeniu każdej części akapitem,
• poprawności językowej tekstu,
• ciekawym tytule.
Wspólnie układajcie opowiadanie. Każdy zapisuje jego treść na kartce.
(Jeśli uczniowie sprawnie pracowali, zdążą zredagować opowiadania „na brud-
no”).
5. Praca domowa:
1. Przepisz do zeszytu przedmiotowego opowiadanie ułożone wspólnie z grupą.
W razie potrzeby dokonaj w nim poprawek i uzupełnień.
2. Uzasadnij pisemnie, czy herszta bandy można nazwać „czarnym charakte-
rem”?
Dorośli i kłopoty – wiersz Ryszarda Marka Grońskiego
Temat: Czy dorośli dostają stopnie?

• wymienić skojarzenia z młodością i dorosłością,
• wymienić cechy dorosłego z wiersza,
• opisać dorosłego, używając przymiotników,
• wyciągać wnioski,
• przedstawić zachowanie dorosłego z wiersza za pomocą pantomimy,
• określić osobę mówiącą w wierszu,
• prezentować własny punkt widzenia, używając argumentów,
• wskazać właściwe fragmenty wiersza,
• współpracować w grupie.
Metody i formy pracy: dywanik pomysłów, rundka: niedokończone zdania; praca
z tekstem, pantomima, praca w grupie, poker kryterialny.
Środki dydaktyczne: plansza w kształcie piłki plażowej oraz w kształcie kapelusza,
karteczki dla uczniów, plansza do przeprowadzenia gry – poker kryterialny, karty
do gry, na których uczniowie spisują pomysły na zadany temat.
Tok lekcji:
1. Ćwiczenie wprowadzające – dywanik pomysłów. Uczniowie piszą na oddziel-
nych karteczkach, z czym kojarzy im się młodość, a z czym dorosłość. Spisane
pomysły składają na dwóch dywanikach: w kształcie piłki plażowej – na temat
www.wsip.com.pl 189
młodości; w kształcie kapelusza – na temat dorosłości. Nie ograniczamy liczby
skojarzeń spisanych przez dzieci.
2. Następnie dwóch uczniów odczytuje skojarzenia.
3. Podsumowanie rozważań.
4. Dziewczęta i chłopcy, nie znając tytułu, słuchają recytacji wiersza i wypisują ze
słuchu wyrażenia dotyczące dorosłego z utworu: milczący, wsłuchany w ciszę,
nie chce jeść, głowę na dłoniach ciężko opiera, nie ma chęci na rozmowę.
5. Następnie uczniowie opisują dorosłego z wiersza, używając przymiotników:
zniecierpliwiony, smutny, zmęczony, zamyślony itp. Zastanawiają się nad
przyczyną takiego zachowania dorosłego.
6. W parach wymyślają tytuł wiersza.
7. Następnie nauczyciel ponownie czyta wiersz razem z tytułem. Uczniowie
wskazują zdanie, które tłumaczy zachowanie dorosłego.
8. Chętni odgrywają scenkę pantomimiczną przedstawiającą sytuację z wiersza
(ćw. 2., s. 249).
9. Uczniowie zastanawiają się nad poleceniem 3. i 4., s. 249.
10. Cytują fragmenty mówiące o tym, czego nie słyszą i nie widzą dorośli:
„Wiatr / Strzęp / Melodii / Wesołej / Przygnał…”,
„Nie widzi nieba / Ani gwiazd złotych…”.
Zastanawiają się, kto widzi te obrazy i słyszy dźwięki; kto zatem jest osobą
mówiącą w wierszu?
11. Wychowankowie czytają ostatnią zwrotkę wiersza i wyjaśniają jej sens: klasów-
ki to zadania, wyzwania w pracy i w domu, dwóje to niepowodzenia.
12. Zapisanie tematu lekcji.
13. Rundka: uczniowie kończą zdania:
Chciałbym być już dorosły, ponieważ …
Nie chciałbym jeszcze być dorosły, ponieważ …
14. Praca w grupach (5 osób lub inna nieparzysta liczba): Członkowie grup
zbierają pomysły, co można zrobić, gdy ktoś bliski „w szkole życia oberwie
dwóję” (mogą korzystać z Banku serdecznych słówek, s. 217), sekretarz spisuje
je na oddzielnych kartkach i układa jak talię kart. Grupy otrzymują planszę do
przeprowadzenia gry – poker kryterialny. Nauczyciel musi wcześniej dokładnie
omówić zasady gry i znaczenie poszczególnych pół planszy: w polu najbliżej
hasła umieszczamy karty z pomysłami, które wydają się najlepsze (ważne,
możliwe do zrealizowania). W jednym polu mogą znaleźć się np. tylko 2 kar-
ty. Uczniowie ciągną karty z talii i przed umieszczeniem ich na polu muszą
uargumentować swoją decyzję. Aby umieścić kartę na tym polu, muszą uzyskać
zgodę co najmniej połowy grupy. Karty można przesuwać na inne pola lub
usuwać z planszy. Usunięte karty nie są ponownie losowane (20–25 min).
190
III
II
Co zrobić, gdy ktoś

bliski „w szkole życia
oberwie dwóję”?
15. Prezentacja wyników gry.

16. Praca domowa: Ułóż 3 zdania rozwinięte o dorosłych: mamie, tacie, babci,
dziadku, cioci itp.
Macoszka Barbary Wizy
Temat: Sytuacja i problemy wielodzietnej rodziny z opowiadania pt. Macoszka.

• przeczytać ze zrozumieniem opowiadanie,
• zrozumieć ukazane w nim problemy rodzinne,
• wczuć się w sytuację bohaterów opowiadania (empatia),
• uporządkować podany plan zgodnie z kolejnością zdarzeń,
• dopasować do punktów planu odpowiednie fragmenty tekstu,
• przekształcić punkty planu w zdania oznajmujące,
• posługiwać się terminami narrator, narracja w 1. osobie, bohater, pamiętnik,
• odpowiedzieć sensownie na pytania do tekstu opowiadania,
• zająć stanowisko w sprawie i podać uzasadniające argumenty,
• napisać krótkie pocieszenie dla bohaterki opowiadania na temat przyszłości jej
nowej rodziny.
Metody i formy pracy: pytania i odpowiedzi, debata.
Środki dydaktyczne: tekst opowiadania B. Wizy Macoszka, pytania przygotowane
na karteczkach, pudełko, kartki A3.
Przygotowanie do lekcji: uczniowie w domu przeczytali opowiadanie Barbary
Wizy Macoszka i wykonali ćw. 1., s. 254.
www.wsip.com.pl 191
Tok lekcji:
1. Wybrane dziecko czyta pracę domową (uporządkowany plan zgodny z kolej-
nością zdarzeń) i wskazuje, które fragmenty opowiadania odpowiadają po-
szczególnym punktom.
2. Na tablicy i w zeszytach uczniowie przekształcają punkty planu na zdania oznaj-
mujące. Nauczyciel pyta: Jaką część mowy muszą zawierać zdania? Jakie zda-
nia nazywamy oznajmującymi? Przykładowe zdania oznajmujące:
a) Dziewczynka wspomina śmierć mamy.
b) Tata wraca do domu z pracy.
c) Zaskakuje dzieci wiadomością o powtórnym małżeństwie.
d) Rodzina dyskutuje o swojej przyszłości.
e) Ojciec rozmawia w cztery oczy z najstarszą córką.
3. Uczniowie podają, kto jest narratorem opowiadania i w jakiej osobie prowadzi
narrację, kto jest głównym bohaterem wydarzeń. (To jedna osoba, Tekla – naj-
starsza, czternastoletnia córka pana Wenantego. Opisuje wszystkie zdarzenia
w 1. osobie, jakby prowadziła swój pamiętnik).
4. Dzieci siadają na krzesełkach ustawionych w kręgu. Z pudełka krążącego z rąk
do rąk każde losuje jedną karteczkę z pytaniem do Tekli, na które sam od-
powiada. Jeśli jego odpowiedź jest niepełna lub nieprawidłowa, pomaga inna
osoba. Tym sposobem wszyscy uczniowie przez chwilę wczuwają się w sytua-
cję bohaterki opowiadania. Przykładowy zestaw pytań do Tekli, dzięki którym
zostaną wyjaśnione najważniejsze problemy z opowiadania Macoszka: Gdzie
mieszka twoja rodzina? Z jakich osób się składa? Dlaczego nie wymieniłaś
mamy? Ile miałaś lat, jak mama zmarła? Czy ją dobrze pamiętasz? Kto oprócz
taty wychowuje waszą gromadkę? Jakie zasady postępowania w życiu wpoił
wam tata i dziadek? Kto zastępuje mamę w domowych obowiązkach? Jak sobie
radzisz z domowymi obowiązkami? Dlaczego tata nazwał ciebie „swoją dzielną
podporą”? Po ilu latach od śmierci mamy tata podjął decyzję o powtórnym
małżeństwie? Kogo wybrał na drugą żonę? Jakimi uczuciami ją darzy? Kiedy
zawiadomił was o ślubie? Dlaczego nie uczynił tego wcześniej? Jak przyjęłaś
postawienie was przed faktem dokonanym? Jak tata powinien postąpić w tej
sprawie? Czy zgadzasz się ze słowami taty, że dojrzałość to „sztuka tolerancji,
sztuka rozumienia innych, przyjmowania z wiarą decyzji bliskich”? Kto weźmie
udział w uroczystości ślubnej? Z jakimi uczuciami przyjęłaś to postanowienie
taty i pani Anny Kowalskiej? Kim dla ciebie i rodzeństwa będzie druga żona
taty? Z jaka osobą kojarzy ci się słowo „macocha”? Ilu członków będzie liczyć
po ślubie połączona rodzina? Jak rozumiesz słowa siostry Korduli: „Siedem
sztuk!!! Ponad moje siły!!!” Kto według ciebie powinien zająć się domem, wy-
konywać poszczególne obowiązki domowe po ślubie taty? Czego jeszcze oba-
wiasz się, gdy tak liczna rodzina zamieszka pod jednym dachem? Co powinno
cię cieszyć w nowej sytuacji?
5. Potem nauczyciel przeprowadza głosowanie: Kto uważa, że pan Wenanty po-
stąpił właściwie, nie informując wcześniej swoich dzieci o bliskiej znajomości
z panią Anią i zamiarze jej poślubienia? Kto uważa, że pan Wenanty postą-
pił niewłaściwie, nie informując wcześniej swoich dzieci o bliskiej znajomości
z panią Anią i zamiarze jej poślubienia? Podaje wyniki i prosi, aby uczniowie
192
rozdzieli się na dwie grupy i na kartce A3 zapisali argumenty potwierdzające
ich stanowisko. Po ich wygłoszeniu wracają do swoich ławek.
6. Uczniowie samodzielnie układają i zapisują w zeszytach podsumowanie lekcji
w postaci pocieszenia dla nastolatki. Przykładowy tekst: Teklo, wybacz tacie, je-
śli miał tajemnice przed tobą i rodzeństwem. Ciesz się, że w końcu ułożył sobie
życie i pokochał kobietę, której ufa. Na pewno razem w dziewięcioro stworzycie
szczęśliwą rodzinę. Będziecie się wspierać w każdej sytuacji, dzielić się codzien-
nymi obowiązkami, wesoło spędzać wspólne chwile. Zostanie ci więcej czasu
na naukę. Pani Anusia będzie matkować całej waszej gromadce, a jej dzieci
pokochają twojego tatę. Bądź optymistką – wszystko się dobrze ułoży.
7. Praca domowa (do wyboru): Wykonaj pisemnie: ćw. 7. lub ćw. 8., s. 254.
Teatr dziecięcy – obraz Tadeusza Makowskiego

*** [tak sobie kreślić] – wiersz Zbigniewa Rossy
Temat: Czy każdy może być artystą?

• opowiedzieć o przedstawionej na obrazie sytuacji,
• wyrazić uczucia, emocje za pomocą obrazu,
• wyciągać wnioski,
• z uwagą wysłuchać treści wiersza,
• prezentować własny punkt widzenia, używając argumentów,
• wskazać pozytywne i negatywne strony bycia sławnym,
• redagować zaproszenie.
Metody i formy pracy: śnieżna kula, bazgroły, burza mózgów, technika dramy:
sytuacja symulowana; praca w grupie, kosz i walizeczka.
Środki dydaktyczne: reprodukcja obrazu Tadeusza Makowskiego, odtwarzacz CD
lub magnetofon, kartki dla uczniów, kredki, płyta lub kaseta z dowolną muzyką,
tekst wiersza Z. Rossy „*** [tak sobie kreślić]”, stałe rekwizyty: kosz i walizeczka.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel pokazuje reprodukcję obrazu Tadeusza Makowskiego.
2. Uczniowie metodą śnieżnej kuli opowiadają sobie o przedstawionej na obrazie
sytuacji. Jedna osoba z ośmioosobowej grupy pracującej metodą śnieżnej kuli
przedstawia wnioski.
3. Następnie w parach dziewczęta i chłopcy nadają tytuł obrazowi.
4. Uczniowie odczytują wymyślone przez siebie tytuły. Jest to dobry moment na
to, by zwrócić uwagę na nastrój obrazu. Można również zapoznać uczniów z syl-
wetką malarza, który m.in. zajmował się scenografią teatralną, przygotowywał
kukiełki dla krakowskiego kabaretu „Zielony Balonik”. Można również poin-
formować uczniów, że bohaterami obrazów Makowskiego są przeważnie dzie-
ci, wyobrażone jako małe figurki w spiczastych czapeczkach, często pokazane
www.wsip.com.pl 193
w scenach teatralnych, muzycznych i maskaradowych. Należy zwrócić uwagę na
uśmiechnięte twarze, oświetlone postaci dzieci, różnorodność barw dziecięcych
strojów. Na tym etapie nauki niepotrzebna wydaje się natomiast głębsza inter-
pretacja dzieła jako ukazywania świata zdominowanego przez maski i rekwizyty.
5. Dzieci słuchają muzyki (może być to muzyka wskazana przez uczniów) i kreślą
na otrzymanych kartkach dowolne kształty, mogą również spisywać swoje my-
śli lub dołączać napisy do rysunków.
6. Składają kartki w wyznaczonym miejscu, a następnie biorą jedną i przyglądają
się rysunkom. Chętni lub wybrani przez nauczyciela omawiają prace: co we-
dług nich przedstawiają – lub czytają napisy.
7. Prowadzący zapisuje spostrzeżenia uczniów na tablicy w postaci grafu.
9. Na podstawie treści wiersza i poprzedniego ćwiczenia uczniowie omawiają
wiersz. Tłumaczą znaczenie wyrażeń: „czasem trafi się / jakiś zabłąkany wiersz
/ z podkulonym ogonem”: niespodziewanie powstanie wiersz, którego twórca
nie jest pewien swojego talentu, swoich możliwości.
10. Uczniowie przypominają sobie uczucia i myśli, gdy udało im się napisać ciekawy
utwór lub namalować piękny obraz (burza mózgów). Spisują je w formie grafu,
np.
radość
zadowolenie
duma
UCZUCIA I MYŚLI
PO STWORZENIU
CIEKAWEGO DZIEŁA
cieszę się, że podobał postaram się napisać
im się mój wiersz jeszcze lepsze
wypracowanie
jestem naprawdę
dobry
11. Uczniowie wykonują ćwiczenie ruchowe. Wyobrażają sobie, że są sławnymi

aktorami i przechodzą po czerwonym dywanie na galę rozdania Oskarów. Po-
zostali koledzy klaszczą.
12. Po zakończeniu ćwiczenia uczniowie dzielą się swoimi wrażeniami.
13. Ćwiczenie podsumowujące: dzieci, pracując w grupach, zastanawiają się nad
wadami i zaletami bycia sławnym. Na karteczkach zapisują swoje spostrzeżenia
(np. bogactwo, sława, bogate życie towarzyskie, przyjęcia, brak anonimowości,
niebezpieczeństwo), a następnie odczytują je głośno i wrzucają do kosza lub
walizeczki. (10 min)
14. Praca domowa: Zredaguj zaproszenie dla dowolnej osoby na galę rozdania
Oskarów. (Na koniec lekcji można przypomnieć elementy zaproszenia).
194
Ojciec w bibliotece – wiersz Czesława Miłosza
Temat: Za co dzieci podziwiają ojców?

• wysłuchać z uwagą treści utworu poetyckiego,
• przeczytać wiersz ze zrozumieniem,
• znaleźć w utworze i wyjaśnić poetyckie zwroty i wyrażenia,
• zapisać poprawnie dyktowaną notatkę,
• pisać bezbłędnie tytuły utworów literackich i prac naukowych,
• nazwać uczucia żywione do rodzica,
• w grupie kulturalnie dokonywać wyborów,
• docenić swego ojca (ścieżka edukacyjna – wychowanie do życia w rodzinie).
Metody i formy pracy: praca z tekstem, „śnieżna kula”, indywidualne prezentacje.
Środki dydaktyczne: wiersz C. Miłosza Ojciec w bibliotece, plansza z nazwami
uczuć, zasady pisowni tytułów utworów literackich i prac naukowych.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel czyta wiersz Czesława Miłosza Ojciec w bibliotece.
2. Potem uczniowie czytają go po cichu.
3. Odpowiadają ustnie na pytania: Gdzie się znajduje ojciec? Czym się zajmuje?
Kto go obserwuje?
4. Następnie zapisują w zeszytach: Tytułowy bohater wiersza Czesława Miłosza
prawdopodobnie przebywa w pokoju zwanym biblioteką, w którym rodzina
przechowuje zgromadzone książki – prywatny księgozbiór. Ojciec jest kolek-
cjonerem i miłośnikiem książek, pasjonatem czytelnictwa. Dziecko na pewno
często widzi go z książką w ręku i pójdzie w jego ślady. Będzie pielęgnowało tę
rodzinną tradycję. Ojciec stanowi dla niego wzór do naśladowania.
5. Nauczyciel dzieli klasę na 3 rzędy i przydziela każdemu ćwiczenia z podręcz-
nika: rząd I – ćw. 1., s. 268, rząd II – ćw. 2., s. 268, rząd III – ćw. 3., s. 268.
Formułuje polecenie: W ciągu 2 minut przygotujcie w parach odpowiedź
na swoje pytanie.
6. Wybrane dzieci udzielają odpowiedzi. Klasa kontynuuje notatkę lekcyjną: Gdy
z zachwytem i zainteresowaniem czyta jakąś lekturę, w oczach potomka przeista-
cza się we władcę swojego książkowego królestwa lub niezwykłego czarodzieja.
7. Na planszy wywieszonej na tablicy uczniowie podkreślają nazwy uczuć, który-
mi dziecko darzy ojca: niechęć, miłość, pogarda, podziw, szacunek, tolerancja,
uznanie, zazdrość, zachwyt, duma.
8. Gdy wybrani uczniowie wskażą właściwe wyrazy, kontynuują notatkę lekcyjną:
Takiego tatę dziecko darzy miłością, szacunkiem, podziwem, uznaniem, za-
chwytem i jest z niego dumne. Może to przed oczami Czesława Miłosza jawi się
jego ojciec...
9. Nauczyciel zaprasza uczniów do konkursu na inny tytuł wiersza Czesława Mi-
łosza. Najpierw jednak mają przypomnieć sobie, jak piszemy tytuły utworów
literackich i prac naukowych (definicja na s. 268).
www.wsip.com.pl 195
10. Nauczyciel prosi uczniów: Metodą „śnieżnej kuli” w ciągu 5 minut wybie-
rzemy wspólnie najciekawszą propozycję. Najpierw każdy uczeń wymyśli swój
tytuł i zapisze go na karteczce. Później połączcie się w pary i wybierzcie tylko
jeden tytuł z dwóch. Następnie połączcie się parami w grupę czteroosobową
i wybierzcie ponownie jeden tytuł z dwóch. Potem połączcie się czwórkami
w grupę ośmioosobową i wybierzcie znów jeden tytuł z dwóch. Przedstawiciele
tych zespołów zapiszą na tablicy uzgodnione propozycje i przez głosowanie
cała klasa zadecyduje o nowym tytule wiersza Czesława Miłosza.
11. Na koniec lekcji nauczyciel stawia pytania: Czym pasjonuje się twój tato?
Za co go podziwiasz? Kiedy jesteś z niego dumna/dumny?
12. Praca domowa:
1. W zeszycie przedmiotowym wykonaj ćw. 6. i 7., s. 269.
2. Na kartce A4 zapisz prawidłowo pięć tytułów swoich ulubionych książek
wraz z imionami i nazwiskami autorów. Podpisz się. Wszystkie kartki wywie-
simy na gazetce klasowej i na ich podstawie sporządzimy listę bestsellerów
literackich czwartoklasistów.
Oś czasu: Juliusz Słowacki i jego epoka
Temat: „Bo to jest wieszcza najjaśniejsza chwała…” – przygotowujemy wystawę

poświęconą Juliuszowi Słowackiemu i jego epoce.
Cele lekcji:
Uczeń umie
• wyszukiwać, porządkować i wykorzystywać informacje z różnych źródeł,
• prezentować publicznie wyniki swojej pracy,
• opowiedzieć o epoce romantyzmu,
• wymienić najpopularniejsze tytuły utworów Juliusza Słowackiego,
• wymienić najważniejsze fakty z życia poety, które wpłynęły na jego twórczość.
Metody i formy pracy: praca w grupie, dokumentowanie, targ.

Środki dydaktyczne: zbiory biblioteki szkolnej, komputer z dostępem do Interne-
tu, drukarka, stoliki, kolorowy papier, kredki, farby, nożyczki itp.
Tok lekcji:
1. Nauczyciel krótko wprowadza uczniów w temat: Każdy artysta tworzy w pew-
nym określonym miejscu i czasie (umownie nazwanej epoce literackiej). Na jego
twórczość wpływa kilka elementów: historia kraju, sytuacja polityczna, materialna,
gospodarcza, rozwój techniczny i kulturalny, a także osobiste przeżycia. Epoką li-
teracką, w której tworzył Słowacki był romantyzm. Na dzisiejszej lekcji postaramy
się zdobyć jak najwięcej informacji o epoce, w której żył i tworzył Juliusz Słowacki,
jego życiu i dziełach.
2. Uczniowie oglądają ilustracje znajdujące się w podręczniku na s. 272 i 273. Przy
pomocy nauczyciela zapoznają się z osią czasu.
3. Prowadzący dzieli uczniów na grupy (najlepiej wziąć również pod uwagę zain-
teresowania uczniów).
196
4. Dziewczęta i chłopcy losują dziedziny, o których będą szukać informacji:
BIOGRAFIA JULIUSZA SŁOWACKIEGO
TWÓRCZOŚĆ JULIUSZA SŁOWACKIEGO
RYS HISTORYCZNY EPOKI
LITERATURA ROMANTYZMU
SZTUKA: MUZYKA, MALARSTWO, RZEŹBA, ARCHITEKTURA
5. Korzystając z różnych źródeł, uczniowie poszukują informacji i przygotowują

rekwizyty, które wystawią na swoich stoiskach na następnej lekcji.
6. Dzieci przygotowują w domu materiały do prezentacji.
7. Grupy prezentują swoje stoiska.
8. Każdy uczeń może wybrać przedmiot, który chciałby kupić.
9. Nauczyciel ocenia pracę wychowanków.
www.wsip.com.pl 197

Scenariusze Lekcji Języka Polskiego

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Scenariusze Lekcji Języka Polskiego

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Scenariusze lekcji

Pejzaż z pociągiem – obraz Władysława Krzyżanowskiego

Temat: Jaki pociąg przywiózł nas z wakacji? Nazwy własne i pospolite.

wakacje POCIĄG podróż

wagony powrót wyjazd

Wracamy – Tadeusz Kubiak

5. Następnie grupy otrzymują czarno-białą reprodukcje obrazu Władysława

12. Omówienie prac przez liderów. (Najkorzystniejsza byłaby zmiana liderów

Przed pierwszym dzwonkiem – wiersz Ludwika Jerzego Kerna

Temat: Przyrzekam ci, szkoło...

Biały Orzeł ławki

4. Nauczyciel prosi uczniów, aby odpowiedzieli na pytanie, co odczuwała główna

zdenerwowanie zadowolenie tęsknota

zmęczenie radość przygnębienie

wyczerpanie spokój smutek

rozdrażnienie błogość pustka (w sercu)

niechęć wyciszenie samotność

złość odpoczynek żal

przykrość ukojenie nuda

bezradność równowaga (psychiczna) udręka (rozstania)

7. Później odpowiadają na pytania: O którym zestawie uczuć szkoły mówi wiersz?

Lekcja przyrody Jeana Jacques’a Sempé’go, René Goscinny’ego

Temat: Niezapomniana lekcja.

Mikołaj Joachim Alcest

Euzebiusz Ananiasz Gotfryd

Morskie Skałki Toledo Bretania

Lazurowe Wybrzeże Normandia Szwajcaria

Temat: Pomagamy Dorocie w rozwiązaniu kłopotów z imieniem – opowiadanie

Temat: Dzisiaj są moje imieniny – projektujemy kalendarz naszej klasy.

8. Podsumowaniem każdej takiej lekcji będzie prezentacja wyników pracy grup

Rozmowa – wiersz Danuty Wawiłow

Temat: Czy to naprawdę jest rozmowa? – wiersz Danuty Wawiłow.

9. Wykonują ćw. 4. ze s. 26 (powinni dojść m.in. do wniosku, że wyraz rozmowa

Temat: Patrzę, słucham, chyba rozumiem – wycieczka do ... (wpisujemy miejsce)

Koledzy zachowują Zgłaszam się.

6. Po umieszczeniu kartek w koszu lub walizeczce przez wszystkie grupy ucznio-

Pracując w parach, w wypisanych wyrażeniach odszukują rzeczowniki i w for-

Temat: Po co w wierszu Jana Twardowskiego pt. W klasie tyle czasowników?

Każda grupa prezentuje swoje zakończenie utworu. Klasa wybiera najciekaw-

Gołębie pana Brożka Mariana Orłonia

Temat: Czego uczy nas bohater opowiadania Gołębie pana Brożka?

walizka potrzebne rzeczy kosz śmieci

Do walizki chowamy to, co warto zapamiętać z utworu literackiego, to, co

Temat: Zastanowię się, zanim popełnię błąd.

Temat: Jaką tematykę rozdziału II zapowiada obraz, piosenka i wiersz? Tworzy-

Temat: Co jest najpiękniejsze na świecie? – szukamy odpowiedzi.

Cierpienie, strach przed śmiercią, czarne myśli, bezczynność, tęsknota za zwykłymi

dom rodzinny pokój

Jutro znów pójdę w świat Marii Ewy Letkiej

Główny bohater Postaci drugoplanowe

narrator Andrzej, tata, mama, wychowawca,

7. Tłumaczą, na czym polegało „przeczekiwanie” wymyślone przez chłopca

Temat: Mieć przyjaciela – co to znaczy?

5. Nauczyciel zapoznaje uczniów z definicją przysłowia (s. 71). Uczniowie w pa-

Kartka z kalendarza: 1 listopada – Wszystkich Świętych

9. Uczniowie słuchają muzyki, uzasadniają, dlaczego pasuje do naszego wiersza,

Temat: Czcijmy pamięć bohaterów, którzy zginęli w obronie Ojczyzny.

„Na Marszałkowskiej, / na Kanoniczej Mieszkańcy Warszawy zapalili znicze na ulicach

„Dziesiątki, / setki, / tysiące zniczy. / Liczba zniczy jest przeogromna, bo tysiące

„Przechodzą ludzie / i chylą głowy”. Warszawiacy oddają hołd poległym w dowód

„Wśród żółtych liści / listopadowych / 1 listopada w Dzień Wszystkich Świętych

4. Nauczyciel dzieli uczniów na 5 grup (tyle ulic zostało wymienionych w wier-

dwój duch w jednym ciele gdzie ty, tam ja