You are on page 1of 96

Spis treci

1
2
3
4
5
6
1
8
9
10
11
12

Wstp 9
Duchowo i gracja 13
Pojcie energii 27
Oddychanie 43
Wdziczne ciao: utrata gracji 60
Odczuwanie i uczucia 72
Seksualno i duchowo 89
Uziemienie: cznik z rzeczywistoci
Strukturalna dynamika ciaa 122
Twarz do wiata 144
Spokj umysu 159
Mio a wiara 168
Serdeczny umys 175
Objanienie wybranych terminw

185

104

Wstp
W ksice tej sprbuj odsoni duchowe oblicze zdrowia. Zobaczymy, e subiektywne poczucie zdrowia jest odczuwaniem ywotnoci i przyjemnoci z ciaa, uczuciem, ktre urasta niekiedy do
radoci. W takich wanie stanach odczuwamy pokrewiestwo ze.
wszystkimi ywymi istotami i dostrzegamy nasz czno ze wiatem. Natomiast bl izoluje i odcina nas od innych. Gdy jestemy
chorzy, zdrowie jest niweczone nie tylko przez odczuwane symptomy, ale take przez izolacj, jak nam one narzucaj.
Zobaczymy rwnie, e zdrowie przejawia si obiektywnie we
wdziku ruchw ciaa, w cielesnym blasku czy promieniowaniu
(czasami mwimy o kim, i promienieje zdrowiem") oraz w mikkoci i cieple ciaa. Cakowita nieobecno tych cech oznacza
mier lub mierteln chorob. Im nasze ciao miksze i plastyczniejsze, tym blisi jestemy zdrowia. W miar jak z wiekiem nasze
ciao usztywnia si, tym blisi jestemy mierci.
Aldous Huxley opisuje trzy postacie wdziku: gracj zwierzt,
wdzik ludzki oraz wdzik duchowy, czyli askJ (uyty tu angielski
termin grace" oznacza wdzik, gracj, ale take stan aski - przyp.
tum.). Tak wic wdzik duchowy czy si z uczuciem zadowolenia wyszego rzdu. Wdzik ludzki znajduje odbicie w zachowaniu
osoby wobec innych i mona go dokadniej okreli jako askawo czy urok osobisty. Gracj zwierzc znamy z obserwacji dzikich stworze na wolnoci. Lubi obserwowa wiewirki bawice
si wrd drzew. Niewielu ludziom udaje si chociaby przybli y do wdziku wiewirek i pewnoci ich ruchw. Take zwinny
1
Aldous Huxley, The Perennial Philosophy (New York: Harper
& Row, 1954), str. 89-91. Wydanie polskie: Filozofia wieczysta,
Wydawnictwo Pusty Obok, Warszawa 1989.

",

10

Wstp

lot jaskek moe przyprawi o niemy zachwyt. W wikszym lub


mniejszym stopniu wszystkie dzikie zwierzta posiadaj t pikn
cech wdzicznego poruszania si. U ludzi, wedug Huxleya, gracja
zwierzca pojawia si, gdy otwieramy si na cnot soca i ducha
powietrza", zamiast maltretowa swe ciaa i zakca dziaanie naszej wrodzonej zwierzcej inteligencji 2.
Jednake ludzie nie yj i prawdopodobnie nie s w stanie y na
tej samej paszczynie co wolne zwierzta, dla ktrych wedug Huxleya zarezerwowana jest penia zwierzcej gracji. Taka jest natura
czowieka, e musi on y yciem wiadomym w czasie. Oznacza
to, jak pisze Huxley, e gracja zwierzca nie jest ju wystarczajcym elementem ycia i musi by uzupeniana wiadomym wyborem pomidzy dobrem a zem" 3. Trzeba uzna zasadno argumentw Huxleya, lecz nawet jeli gracja zwierzca nie wystar cza czowiekowi, by przej przez ycie, moe by ona jednak konieczna. Innymi sowy, czy moliwe jest zachowanie prawdziwie
pene uroku i askawoci, jeeli brak mu podbudowy w postaci cielesnego wdziku? Kiedy czowiek rozmylnie przyjmuje styl peen
gracji, lecz nie zakotwicza go w cielesnym odczuwaniu przyjemnoci, urok jego jest jedynie fasad wzniesion, by wzbudza podziw
i mami wiat.
Przed zjedzeniem owocu z zakazanego drzewa wiadomoci dobrego i zego, jak czytamy w Biblii, czowiek y w Raju bez samowiadomoci, podobnie jak inne zwierzta. By niewinny i zna
rado ycia w stanie aski. Wraz z poznaniem dobra i za przysza
odpowiedzialno za dokonywane wybory i czowiek straci swoj
niewinno, sta si wiadomy siebie i niespokojny. Harmonia, jaka
istniaa midzy czowiekiem a Bogiem, midzy czowiekiem a natur, zostaa zniszczona. Zamiast bogosawionej niewiedzy, homo
sapiens dowiadczy teraz niewygd i chorb. Cz odpowiedzialnoci za t utrat harmonii Joseph Campbell przypisuje tradycji
chrzecijaskiej, ktra oddziela ducha od ciaa. Chrzecijaskie
oddzielanie materii i ducha, dynamizmu ycia i wartoci ducho wych, naturalnego wdziku i nadprzyrodzonej aski, w istocie okaleczyo natur" 4.
2

Ibid., str. 166.


Ibid., str. 269.
4
Joseph Campbell, The Power ofMyth (New York: Simon & Schuster, 1988), str. 199. W przygotowaniu wydanie polskie w: Jacek
Santorski & Co. Agencja Wydawnicza, Warszawa 1991.
3

Wstp

11

Za tradycj chrzecijask stoi judeogrecka wiara w wyszo rozumu nad ciaem. Gdy oddziela si umys od ciaa, duchowo staje
si zjawiskiem intelektualnym - wiar, a nie witaln si - podczas
gdy ciao staje si po prostu misem na szkielecie z koci lub,
jak widzi je wspczesna medycyna, laboratorium biochemicznym.
Pozbawione ducha ciao cechuje niski stopie ywotnoci i brak
wdziku. Jego ruchy s czsto mechniczne, gdy w duym stopniu
decyduje o nich umys czy wola. Gdy duch wstpuje w ciao, dry
ono z podniecenia, skacze z entuzjazmu niczym potok spadajcy
po zboczu gry, lub porusza si pynnie, jak rozlana po rwninie
gboka rzeka. ycie nie zawsze upywa gadko, lecz gdy kto caymi dniami zmuszony jest popycha swe ciao si woli, oznacza
to, e dynamika jego ciaa zostaa powanie zakcona, naraajc
go na choroby.
Prawdziwa gracja ciaa nie jest czym wyuczonym, lecz stanowi
cz naturalnego wyposaenia czowieka jako jednego z boskich
stworze. Jednak gdy raz zostanie utracona, mona j odzyska
jedynie przez przywrcenie ciau jego duchowoci. Aby to uczy-'
ni, naley zrozumie, dlaczego i w jaki sposb jego wdzik zosta utracony. Ale poniewa nie da si odzyska zagubionej rze czy, jeeli nie wiemy, co konkretnie zgubilimy, musimy zacz od
przestudiowania ciaa naturalnego - ciaa, w ktrym ruch, uczucie i myl stapiaj si w czynnoci pene wdziku. Bdziemy bada
ciao jako oddzielny, samopodtrzymujcy si system energetyczny,
ktry wspreaguje ze rodowiskiem i ktrego przetrwanie od ro dowiska zaley. Spojrzenie na ciao z perspektywy energetycznej
pozwoli nam zrozumie istot wdziku cielesnego i duchowoci
ciaa bez popadania w mistycyzm. Doprowadzi nas to do poznania
zwizku uczuciowoci z wdzikiem. Przy braku uczu ruchy staj
si mechaniczne, a myli zamieniaj si w abstrakcje. Czowiekowi
zaamanemu na duchu, ktrego dusza pena jest nienawici, moemy oczywicie prawi kazania o mioci, lecz trudno oczekiwa,
e odniesie to jaki skutek. Jeli natomiast uda si nam przywrci
mu ducha, mio bliniego zabynie w nim na nowo. Zbadamy
zatem niektre z zaburze, ktre ami ducha czowieka, pomniejszaj wdzik jego ciaa i podkopuj jego zdrowie. Zerodkowanie
uwagi na wdziku jako kryterium zdrowia, pozwoli nam zrozumie
wiele problemw emocjonalnych, jakie trapi istoty ludzkie, a take
rozwija wdzik, ktry sprzyja zdrowiu.
Duch i materia cz si w pojciu wdziku, a raczej aski. W teologii ask definiuje si jako wpyw boski, dziaajcy w sercu, aby

12

Wstp

je odrodzi, uwici i zachowa". Mona by j rwnie okreli


jako boski duch, dziaajcy w ciele. Ten duch odczuwany jest jako
naturalny wdzik ciaa, a take postrzegany we wdzicznej postawie
czowieka wobec wszelkich stworze boskich. Wdzik, czyli aska,
jest stanem witoci, kompletnoci, cznoci z yciem i jednoci
z tym, co boskie. A pojcia te s synonimami zdrowia.

Duchowo

i gracja

NASZE denie do zdrowia moe przynie


rezultaty tylko wtedy, gdy dysponujemy pozytywnym modelem zdrowia. Definiowanie
zdrowia jako braku choroby
jest
ujciem
negatywnym,
poniewa
takie
spdjren1eTra*crao~ przy^
pomin sposb, w jaki mechanik patrzy na
samochd, w ktrym
potrafi wymieni poszczeglne czci, nie naruszajc sprawnoci
caego pojazdu. Nie mona tego samego powiedzie o adnym ywym organizmie, a ju na pewno nie o ludziach. Mamy bowiem
zdolno odczuwania, jakiej nie posiadaj maszyny; poruszamy si
spontanicznie, czego adne urzdzenie nie potrafi; jestemy take
gboko powizani z innymi ywymi organizmami i z przyrod.
Nasza duchowo wywodzi si z tego wanie poczucia cznoci
z si, czy te porzdkiem, potniejszym ni my sami. Nie ma tu
doprawdy znaczenia, jak tjj^jazwiemy ani te czy, jak Hebraj czycy, pozostawimy j bezimienn.
Jeeli przyjmiemy, e istoty ludzkie s stworzpiami duchowymi,
musimy rwnie przyj, i zdrowie ma zwizek z duchowoci.
Jestem przekonany, e utrata poczucia cznoci z innymi ludmi,
zwierztami i natur powaziezaTttrjc^TarowTe ur}iyj3oi&gT"FJa paszczynie kulturowej'nazywamy takie 1 zaklOc^iue^^^^Na poziomie jednostki ludzkiej okrelamy je jako uczuci^zSSi, osamot nienia czy pustki, ktre moe doprowadzi do depresji, a w ostrzejszych przypadkach nawet do schizoidalnge-wyicz.enicLsi z ycia.
Na og nie dostrzega si faktu, e gdy poczenie ze wiatem zewntrznym zostanie przerwane, to nastpuje rwnie utrata cznoci ze swym cielesnym ja". To wanie brak odczuwania ciaa ley

Duchowo ciaa
14
u podoa depresji i stanw schizoidalnych. Wynika on z
obnionej
ywotnoci ciaa, spadku jego ducha witalnego czy kondycji energetycznej. W istocie nie da si oddzieli zdrowia umysowego od
zdrowia fizycznego, bowiem prawdziwe zdrowie czy w sobie obydwa aspekty osobowoci. Mimo to medycyna nie dysponuje adnymi sprawdzonymi kryteriami fizycznymi dla obiektywnej oceny
zdrowia umysowego. Daje si ono mierzy tylko brakiem niepokojcych elementw osobowoci pacjenta i rodzajem zgaszanych
przez niego dolegliwoci.
Obiektywnie zdrowie umysowe objawia si ywotnoci ciaa,
ktr mona dostrzec w bystroci spojrzenia, kolorze i cieple skry,
spontanicznoci wyrazu, -oywieniu ciaa oraz elegancji ruchw.
Szczeglnie wane s oczy, bdce oknami duszy. W nich moemy
dostrzec ycie ducha, ktry tkwi w czowieku. W przypadkach, gdy
duch jest nieobecny, jak w schizofrenii, oczy s puste. W stanach
depresji oczy s smutne, a czsto maluje si w nich gboka rozpacz. W osobowoci z pogranicza tych stanw oczy bywaj matowe
i nieruchome, co wiadczy, e funkcja postrzegania - w sensie rozumienia tego, co si widzi - zostaa upoledzona. W wikszoci
przypadkw takie zmatowienie oczu daje si odnie do cikich
przey i przeraajcych sytuacji z dziecistwa. Poniewa oczy s
wane dla naszych stosunkw z innymi ludmi i otaczajcym wiatem, przeanalizuj ich funkcj dokadniej w rozdziale 9, zatytuowanym Twarz do wiata". Ludzie o ywych, byszczcych oczach
zwykle patrz sobie prosto w twarz, utrzymujc kontakt wzrokowy,
ktry jest czem uczuciowym z drug osob. ywy kolor i ciepo
skry s wynikiem obfitego dopywu krwi do zewntrfych warstw
cia.-..z serca dziaajcego pod wpywem boskiego" ducha. Duch
ten przejawia si take w ywoci ciaa i gracji ruchw. Mieli racj
Grecy twierdzc, i zdrowy duch moe istnie tylko w zdrowym
ciele.
W wietle powyszego wywodu mona zapyta, czy leczenie choroby umysowej bez zwracania uwagi na kondycj ciaa ma sens i rokuje powodzenie oraz czy mona leczy chorob ciaa, nie uwzgldniajc stanu duchowego pacjenta. Odpowied musi brzmie: tak
i nie. Gdy celem terapii jest wyeliminowanie uciliwego objawu,
wyczne skoncentrowanie si na ograniczonym fragmencie osoby,
u ktrej ten-objaw.wystpuje, jest sensowne i moe okaza si skuteczne. Prawie caa praktyka medyczna stosuje ten rodzaj leczenia.
Nie przywraca ono jednak peni zdrowia ani nie dziaa te na przyczyn lec u podtaa^rToramaTtorna czynniki osobowociowe

15
stanowice o skonnoci danej osoby do
zachorowania. Nie zawsze
oczywicie zachodzi konieczno wnikania w te
sprawy. Jeeli kto
Duchowo i gracja zamie ko lub gdy zainfekuje mu si rana, mona
oddziaywa
bezporednio na chore miejsce, aby przyspieszy gojenie. Mimo
ograniczonego podejcia do chorb medycyna Zachodu osigna
zadziwiajce rezultaty w ich leczeniu. Chocia jej stosunek do ciaa
jest mechanistyczny, to znajomo jego mechaniki, zarwno w zakresie strukturalnym, jak i biochemicznym, pozwolia lekarzom na
dokonywanie nieomal -cudw. Ten typ medycyny ma jednak wyrane ograniczenia, ktrych jej praktycy nie chc dostrzec. Wiele
z najpowszechniej wystpujcych chorb jest odpornych na takie
podejcie. Schorzenia dolnego odcinka krgosupa, ktremu czsto
towarzysz zaburzenia nerwu kulszowego, czsto atakuj mieszkacw krajw zachodnich, ale niewielu chirurgw ortopedw rozumie
ten problem i potrafi go skutecznie leczy. Innymi chorobami nie
poddajcymi si wiedzy lekarskiej s artretyzm i schorzenia reumatyczne. Znana jest te nieustpliwoe-raka. Przypomn, e s to
choroby caego organizmu i mona je zrozumie tylko poprzez caociowe spojrzenie na czowieka. Zrozumienie choroby nie zawsze
prowadzi do jej wyleczenia., lecz bez tego zrozurnjejia-oa^f>wno
nie uda si przywrci czowiekowi peni /Uiowia!
Kilka lat temu leczyem kobiet cierpic na ostre zaburzenia jelitowe. Bya ona uczulona na wiele produktw, wcznie z chlebem,
cukrem i misem. Spoycie ktregokolwiek z tych pokarmw wywoywao u niej skurcze odka i biegunki, ktre j wyczerpyway
i osabiay. Z koniecznoci musiaa przestrzega cisej diety. Mimo
wielkiej ostronoci nkay j ataki biegunki. Borykaa si z niedowag i niedoborem energii. Oczywicie zasigaa porady wielu
lekarzy, ktrych badania wykazyway, e jej jelita s zakaone pasoytami - zarwno ameb, jak_Lgrzybkiem. Lekarstwa, jakie jej
przepisywano, przynosiy jednak krtkotrwa ulg. Pasoyty wydaway si znika, by wkrtce pojawi si ponownie.
Jako terapeuta poznaem j dobrze. Nazwijmy j Ruth. Ruth bya
kobiet filigranow, cakiem przystojn, o adnej twarzy. Dwie cechy jednake powanie zakcay jej urod. Jej due oczy pene byy
strachu i bya take krtkowidzem. Doln szczk miaa niezwykle
napit i wysunit do-pFzedt. Nadawao to jej twarzy wyraz nieustpliwoci, jak gdyby mwia: Nie uda si wam mnie zniszczy".
Na tle przestrachu malujcego si w jej oczach, szczka wydawaa
si mwi: Nie bd si was baa". Ruth nie zdawaa sobie sprawy
z owego przestrachu.

16

Duchowo ciaa

Podczas analizy wypyny nastpujce informacje: Ruth bya jedynym dzieckiem ydowskich rodzicw, ktrzy wyemigrowali do
USA wkrtce po wojnie, jeszcze przed urodzeniem crki. Jak ustalilimy, kade z rodzicw miao problemy emocjonalne. Matka bya
kobiet przestraszon i pen obaw. Ojciec by chorowity, ale bardzo pracowity. Ruth scharakteryzowaa swe dziecistwo jako nieszczliwe. Czua, e matka bya do niej wrogo usposobiona i e
nazbyt obciaa j domowymi obowizkami, ktre nie pozostawiay jej czasu na zabaw. Bya te wobec niej krytyczna. Ruth nie
moga sobie przypomnie ciepa czy bliskiego kontaktu fizycznego
ze swoj matk. Wobec ojca natomiast zachowaa ciepe uczucia
i czua, e j kocha. Odsun si od niej jednak, gdy bya jeszcze
maa.
Duch Ruth zosta zamany, jednak jej ciao nie byo go cakiem
pozbawione. W jej ciele istniaa pustka wiadczca, e jej duch
jest saby. Nie bya agresywna. Z wielk trudnoci osigaa do bre samopoczucie. Jej oddech by pytki, a poziom energii niski.
Zdawaa sobie spraw, jak trudno przychodzi jej wycign rk
do innych, co przypisywaa swojej nieufnoci wobec ludzi. Jej problem z jelitami skojarzy mi si z t wanie nieufnoci, a take
z niezdolnoci do przyjmowania i wchaniania poywienia. Byo
to tak, jak gdyby na mleko swojej matki reagowaa jak na trucizn. Piersi karmiona bya krtko i mimo e nie moga sobie
przypomnie momentu odstawienia od piersi, ten wanie moment
uznaem za pierwszy powaniejszy uraz w jej yciu. Z pewnoci
wrogo matki bya trujca. Drugi powany uraz stanowia utrata
bliskiego kontaktu z ojcem, spowodowana w duej mierze zazdroci matki o jego mio do Ruth. Odsunicie si ojca uczynio j
bezbronn wobec wrogo nastawionej matki i dao jej poczucie, e
nikomu ju na niej nie zaley.
Mimo moich wysikw aby pomc Ruth, pozostawaa ona wobec mnie nieufna. Chocia po kadym seansie czua si bardziej
ywotna, poprawa ta bya nietrwaa. A wydarzya si rzecz zaskakujca. Ruth miaa przyjacik, ktra opowiedziaa jej o pewnej
kobiecie zajmujcej si uzdrawianiem w ramach religii Chstian
Science 1. Ruth odbya kilka wizyt u tej kobiety i ta opowiedziaa
jej o uzdrowicielskiej mocy wiary w Jezusa Chrystusa. Wyjania te
Ruth, e dusza jest niemiertelna i e chocia ciao moe umrze,
czowiek yje nadal w swej duszy. Podkrelia rwnie, e Ruth
1

Bliski psychologii, humanistyczny ruch duchowego rozwoju wywodzcy si z nowatorsko pojmowanego chrzecijastwa (red.)

Duchowo i gracja

17

utosamia si ze swoimi dolegliwociami. Mogaby jednak prze rwa t identyfikacj poprzez uwiadomienie sobie, e objawy choroby s czci jej ciaa, a nie duszy. Ruth rzeka wwczas do mnie:
Prosz sobie wyobrazi mnie, ydwk, wierzc w Jezusa Chrystusa'
Niezwyk spraw byo to, e dolegliwoci u Ruth cakowicie
ustpiy. Wygldaa i czua si dobrze. Nawet spoywanie pokarmw, na ktre bya uczulona, nie powodowao ju nieprzyjemnych
reakcji. Wygldao to na cud wiary, gdy wiara jest w stanie przynie efekty wygldajce na cuda. Wierze powic zatem jeden
z nastpnych rozdziaw. To cudowne wyzdrowienie Ruth daje si
jednak wytumaczy na innej paszczynie.
Wyjanienie opiera..sigJOfl trrie, ae rinlrg)jwnfci--i-patologiczny
stan jelit u Ruth stanowiy jej identyfikacj z matk, ktr Ruth
postrzegaa jako kobiet upoledzon i cierpic. Szczegln ce ch ludzkiej natury jest to, e tego typu utosamianie si jest zawsze skierowane na przeladowc. Ruth, jak widzielimy, czua si
gnbiona przez matk, baa si jej i nienawidzia. Rwnoczenie
bardzo jej wspczua-Laiiaa wobecnieT ogrdfflrte poczucie winy.
W podwiadomoci, tzn. w swoim duchu, bya z matk zwizana.
Musiaa wic cierpier-"
""
Dla ydwki przyjcie Chrystusa oznacza zerwanie z rodzin
i wasn przeszoci. Czynic to, Ruth uwolnia swego ducha od
patologicznych wizw z cierpieniem swojej matki, przynajmniej
na jaki czas, pokonujc tym samym chorob. W jzyku psychoterapii nazywamy to pr7f mf*m _PrjHm jest wanym krokiem do
przywrcenia zdrowia i uwolnienia ducha pacjenta, wymaga jednak utrwalenia. Po tym przeyciu Ruth bya bardziej zrelaksowana,
cho jej twarz pozostaa nadal napita, oczy przestraszone, a ramiona skurczone. Zator, ktry uwizi jej ducha, zaczyna pka,
ale Ruth wiedziaa, e musi jeszcze rozwiza kilka problemw
i pracowa ze swym ciaem, by odzyska gracj.
Inn pacjentk, ktra osigna przeom w terapii poprzez uwolnienie swego ducha, bya Barbara. Ta blisko szedziesicioletnia
kobieta od przeszo dziesiciu lat cierpiaa na cige ataki bie gunki. Spoycie cukru lub czegokolwiek sodkiego zwykle wywoywao atak. Czynnikiem dodatkowym by stres, poniewa ataki
zdarzay si czciej, gdy przebywaa poza domem lub miejscem
zamieszkania. Najwikszym rdem napi byo jednak dla niej
arugie maestwo, pene konfliktw. Mimo swych kopotw Barara niechtnie szukaa pomocy uwaajc, e sama powinna ra -

18

Duchowo ciaa

dzi sobie z problemami. Gdy w kocu rozpocza terapi, postp


by bardzo powolny. Barbara uwaaa, e musi sama kontrolowa
przebieg terapii w ten sam sposb, w jaki kontrolowaa swoje ycie.
Kontrola oznaczaa powciganie uczu i bezemocjonalne reagowanie na wszelkie sytuacje. Obawiaa si, e tracc pen kontrol
i folgujc uczuciom moe wpa w obd. J
Przeom-*-Bafr3ary nastpi dopiero wtedy, gdy zdaa sobie
spraw, e przegraa. Jej maestwo znalazo si na krawdzi rozpadu i ogarna j panika. Gdy po raz pierwszy od wielu lat
bara zacza przyznawa si przed sam sob do swych uczu, zaamaa si i rozpakaa. Czua, e przegraa i e jest zagubiona.
W modoci zawsze bya ma creczk" swojego tatusia i zawsze
wierzya, e potrafi zaspokoi oczekiwania swojego mczyzny i zatrzyma go przy sobie. Utrata pierwszego ma, ktry j odumar,
nie zakcia tej iluzji. Po sesji, podczas ktrej si rozpakaa, poczua silny gniew wobec ojca za to, i zama sw porednio wyraon obietnic, e bdzie j kocha, jeli bdzie grzeczna". Bycie
grzeczn dziewczynk oznaczao dla niej powstrzymywanie si od
okazywania uczu, jak rwnie bycie sprytn i siln. Taka postawa
sprawdzaa si, jak si wydaje, w jej pierwszym maestwie, w ktrym bya stron sprawujc kontrol. Nie dao to jednak efektw
w drugim, ktre spowodowao wzrost potrzeby kontroli. W rezultacie nabawia si zespou nadwraliwoci jelita grubego, ktry pod
wpywem stresu powodowa napady biegunki. Po przeomie w terapii napady u Barbary UStpHyrpcztkowo przypisywaa to starannemu unikaniu cukru. Dopiero gdy pewnego razu ulega aknieniu
na sodyczeTlrnino to nie nastpiy adne przykre konsekwencje,
zdaa sobie spraw, e uwolnia si od tego problemu. Stanowio
to take uleczenie duchowe, gdy dajc upust uczuciom uwolnia
rwnie swego ducha.
Przypadek Ruth ukazuje potencja siy duchowej w leczeniu
ciaa. Christian Science znana jest z-wiary w t si i ze stosowania jej~\v swoim programie uzdrawiania. Jednake medycyna
wiata zachodniego, z racji swojej mechanistycznej orientacji, nie
chce uzna tej siy, ktra jest zasadniczym elementem medycyny
Wschodu. Na Wschodzie skupia si uwag na zachowaniu zdrowia,
a nie na leczeniu choroby. Wymaga to jednak caociowego, holistycznego spojrzenia-Jia-zdrewie^obcego medycynie zachodniej.
Na caym obszarze Wschodu zdrowie jest powszechnie postrzegane jako stan rwnowagi czy te harmonii, midzy tym co indywidualne a tym co uniwersalne. Zasada ta ley u podstaw praktyki

Duchowo i gracja

19

taiiiquan2, programu wicze nastawionych na wyrobienie w czowieku poczucia jednoci z kosmosem poprzez pynne i wdziczne
ruchy. Ta sama zasada funkcjonuje w medytacji, ktra zmierza do
wyciszenia umysu^jedftoski-po to,by mogja_ojm_o^czuswegp ducha^ wewnirznego i poczu sw czno z duchem uniwersalnym".
Pojcie rwnowagi i harmonii odnosi si rwnie do dwch wielkich si, ktre.ChicCT_cy^nazywaj yin i yang. Te dwie siy, jedna
wyraajca ziemi, a druga nieboypC5wniny si w jednostce rwno^
way, tak jak rwnowa""si"we wszechwiecie. ChorobHntTna
postrzega jakojrakj&wewftgi miray nimi^
Choroby Ruth i Barbary daj si zrozumie jako nierwnowaga
tych si. Dwie dziaajce tu siy mona utosamia z ego i ciaem,
myljjiczucieja, dobrem i zem, W obydwu przypadkach nierwTiowaga' uwidocznia si w donmijcjJL^oM^j^d^arn. Dla Ruth

sne p o y
prylUflJ-?!^

a by z,^o by uczuciowa_.JW niniejszej ksice stale podkrela.


bd potrzeb harmonii ego i ciaa jako podstawy gracji i prawdziwej duchowoci.
Wane jest, bymy zdawali sobie spraw, e wschodnie i zachodnie filozofie i religie patrz na duchowo - czyli poczucie cznoci
z wyszym porzdkiem - z rnych punktw widzenia. Podczas gdy
myl Wsehodjmostrzega duchowo...iako.,jziawisko cielesne, myl
Zachedtt-trak-tttje. ia przede wszystkim jako tunKcj umysuT^tnic t mona inaczej wyrazie "rwle732e"flle*mTze na Z-ahocTTe duchowo jest gwnie sprawjuiar^ a na Wscho^zjeJiardziej spraw
"-uczucia.JTo prawda, e wiara moe "TJ^rr na y^y^ tak
iby dobr znaczyo by wraliw na cierpienie matki i negowa wasne poireby. Dla Barbary by Hnhr ynarTyn hyp sprylUflJ?! 1"^
b
i J W
ii

TJ^

uczucia mog-ok-relaL pi/1'kundiiiafW historii Ruth widzielimy,


w jak wielkim stopniu wiara w Chrystusa i niemiertelno duszy
moe wpyn na procesy ciaa. Z drugiej strony przeycie transcendentalne, w ktrym odczujemy si ducha, moe skoni nas do

wiary w bstwo lub wiar t wzmocni. Musimy jednak uzna, e


istnieje zasadnicza rnica midzy tymi dwoma spojrzeniami na relacj czowieka z jego wiatem. Wschdjawj$z przejawia wikszy
szacunek dla przy-mrly ni-rJZarhH w pr7P.lrnnaniii_ e dobro czowieka zaley od jego harmonii z natur. Tao jest przecie drog
natury. Zachd, przynajmniej w cigu kilku ostatnich stuleci, zmierza do przejcia kontroli i wadzy nad przyrod, a rnica ta jest
widoczna w zachodniej postawie wobec ciaa. Czowiek
Zachodu
2 ^ : ~ ------------' ai chi ch 'uan w obecnie przyjtej w Polsce transkrypcji

20

Duchowo ciaa I
gracja

myli o.zdrowiu cielesnym w kategoriach sprawnoci, dobrej kondycji PO2walaj^cjjriu_pi2erjracowa cae ycie, tak jak o sprawnej
maszynie.' Fostaw t mona~d*ostrzec w wiczeniach fizycznych
jafcrnrw^ oddaje, takich jak podnoszenie ciarw czy trening na
specjalnych maszynach. Wschodnie wiczenia, takie jak joga czy taijiuan, odzwierciedlaj zainteresowanie ywotnoci ciaa - czyli
jego duchowoci.
Historia utraty gracji (w znaczeniu wdziku, ale take aski) powtarza si przy narodzinach kadej nowej osoby. Jak kady inny
ssak, niemowl ludzkie rodzi si w stanie zwierzcej, gracjK-mimo
e przez kilka nastpnych miesicy jego ruchy s nieporadne. Musi
bowiem wyrobi sobie dopiero koordynacj mini, ktra z czasem
pozwoli mu porusza si na tyle sprawnie, by zaspokoi swoje potrzeby. Nawet pena wdziku sarna zaraz po urodzeniu niezgrabnie
gramoli si, by po raz pierwszy stan na nogach. aden jednak
organizm zwierzcy nie musi robi wiadomych wysikw, by rozwija koordynacj, jest ona bowiem zaprogramowana genetycznie
i rozwija si^S3raa-w miar wzrastania ciaa.
Ju w pierwszych miesicach, ycifl-nitmowl wykonuje ruchy
naprawd pene wdziku. Najbardziej oczywistym przykadem jest
wysuwanie ust, by dosign matczynej piersi i possa j. W tym
ruchu, przypominajcym rozchylanie si patkw kwiatu pod wpywem promieni porannego soca, jest jaka mikko, sodycz
i pynno. Usta s tym obszarem ciaa niemowlcia, ktry doj rzewa najpierw; ich ssanie za jest mu niezbdne do ycia. Natomiast wielu dorosych, ktrych w yciu spotkaem i z ktrymi
pracowaem, nie potrafi wysuwa ust w sposb naturalny i peny.
U wielu wargi s cignite i twarde, a szczki napite, co nadaje
twarzy ponury wyraz. Niektrzy maj nawet trudnoci z szerokim
otwarciem ust. W zaledwie kilka miesicy po urodzeniu niemowl
potrafi wycign rk, by dotkn ciaa matki mikkim, delikatnym ruchem, ktry jest bardzo wdziczny.
Niemniej w trakcie dorastania dzieci wczeniej czy pniej trac
swj wdzik, trac ask, w miar jak zmuszone s poddawa si
zewntrznym oczekiwaniom, kosztem suchania swych wewntrznych impulsw. Gdy ich wasne impulsy kc si z nakazami rodzicw, dzieci ucz si szybko, e zachowanie takie jest ze. Jeeli
dziecko trwa w zym zachowaniu, zostaje samo zakwalifikowane
jako ze. Wjufiml .wszystkich przypadkach impulsy i zachowania
bardzo maych dzieci s niewinne,"a~dz!ecko jest po prostu wierne
swojej naturze. Typowym przykadem jest tu zachowanie dziecka

Duchowo i

21

eczone go, ktre chce, by je wzi na rce. Tymczasem matka


sama moe by zmczona, zajta lub moe nie ciki pakunek, co
nie pozwala jej podnie dziecka. W tej sytuacji paczce dziecko
doprowadza matk do rozpaczy sw odmow chodzenia. Niektre
matki karc dziecko i ka. mu przesta paka Jeli jego denerwujce zachowanie trwa nadal, marfcTfirje je uderzy, co powoduje
jeszcze wicej ez. Jak dotd, w niniejszym przykadzie, dziecko
nie utracio swej gracji- Dopki potrafi ono paka w peni, jego
ciao pozostanie mikkie. Niemowlta czsto-dewiadezaj frustracji i blu, co powoduje, e ich mae ciaka napinaj si i sztywniej; ten stan nie trwa jednak dugo. Wkrtce podbrdek dziecka
zaczyna dre i wybucha ono paczem. Gdy przez ciao przechodz fale paczu, jego sztywno rozpywa si i napicie--topnieje.
Nadchodzi jednak czas, e dziecko zostj.e^kareone~7S~piaernusi
zdusi w sobie spaziy-i~przcka4zy. W rym wanie momencie
jest ono wypchnite" ze stanu aski i staje si kim, kto nie jest ju
w stanie podaJ^u_bQgoc^^iak zaleca Josep-^ampbett."
Innym naturalnyrrTuczuciem, trudnym do przyjcia dla wielu rodzicw, jest gniew, zwaszcza gdy jest skierowany przeciwko nim samym. A jednak dzieci spontanicznie atakuj rodzicw, kiedy czuj,
e si je ogranicza lub narzuca im swoj wol. Niewielu rodzicw
potrafi zaakceptowa gniew swojego dlecTcarpcmiewaz zagraa on
ich wadzy i kontroli. Tak czy inaczej, bd oni uczy swoje dziecko,
e-gniew jest 7ym /rfiowaniniUr 70'^iinir nVnrnnj Nrrnrt tak niewinne czynnoci, jak bieganie, haasowanie czy, zachowywanie si
w sposb aktywny potrafi zirytowa! niektrych rodziew, ktrzy
daj, by dziecko si uspokoiOjjzachowywao grzecznie i siedziao
cicho.
~~~~~- ----- -----Dla wielu dzieci lista zachowa nakazanych i zakazanych jest
bardzo obszerna. Pewien zakres kontroli ze strony rodzicw jest
oczywicie konieczny w wychowywaniu, niemniej spraw kluczow
staje si nazbyt czsto niejo^co^dobre dla dziecka, lecz to, co
odpowiada redzicjdowL Ten konflikt przeradza si bardzo czsto
w walk o wadz. Nie ma tu znaczenia, kto wygra w takim konflikcie, poniewa przegrane s obydwie strony. Bez wzgldu na to,
czy dziecko si poddaszy te bdzie s,ie buntowa, przerwana zos^aje ni mioci4c2ca,xlziiecJaiJOjcom lwb matk. Wraz z utrat

rizjfickp ftj
u
z ut
mioci duchowo dziecka ulega zniszczeniu i traci ono gracj.
Utrata gracji jest zjawiskiem fizycznym.TJostrzegamy-to w sposobie, w jaki ludzie poruszaj si lub stoj. W ramach konsultacji
czsto widuj pacjentw cierpicych na powszechn dolegliwo,

22

Duchowo ciaa I
gracja

jak jest depresja. Jak pisaem w swej wczeniejszej pracy 3, depresja wpywa nie tylko na myli danej osoby, ale take na jej ruchy,
apetyt, oddychanie i wytwarzanie energii. Aby w peni zrozumie
t chorob, przygldam si ciau. Bardzo czsto dostrzegam osob
stojc w postawie grzecznego chopca lub dziewczynki i czekajc,
a jej si powie, co ma zrobi. Ta niewiadoma postawa staa si
czci ich osobowoci, wchodzc w struktur ich ciaa. Gdy uwiadamiam pacjentom znaczenie takiego sposobu stania, niezmiennie
potwierdzaj, e byli uwaani przez rodzicw za grzeczne dzieci.
Takie dobre" dzieci wyrastaj na wydajnych pracownikw, lecz
jeli nie nastpi radykalna zmiana w ich osobowoci, to nigdy nie
_osJ3gnJ>enej ywotnoci i wdziku.
CzstosiTn^wi^e4esliriy-uksztatowani przez nasze przeycia, lecz teraz chc to powiedzie jak najbardziej dosownie. Nasze ciaa odzwierciedlaj nasze przeycia. Dla zilustrowania tego
stwierdzenia opisz trzy przypadki z wasnej praktyki. Pierwszy dotyczy psychologa z Holandii, ktry by uczestnikiem seminarium,
jakie prowadziem wiele lat temu w Instytucie Esalen. Postpujc zgodnie z rutynow ju praktyk w terapii bioenergetycznej,
mam zwyczaj szuka w ciele danej-osobywskazwek, co do jej
przey. Ciao tego czowieica wykazywao niezwyke zaburzenie,
a mianowicie gbokie na sze cali wcicie czy wgbienie po lewej stronie ciaa. Nigdy przedtem takiego wgbienia nie widziaem i nie byem w stanie go sobie wytumaczy. Kiedy zapytaem
Holendra, w jakich okolicznociach ono wystpio, powiedzia, e
pojawio si jako niewielka wklso w lewym boku, gdy mia lat
jedenacie. W cigu trzech nastpnych lat wklso pogbia si,
osigajc stan, w jakim je zobaczyem. Holender nie zwraca si
z tym nigdy do lekarza, poniewa wgbienie nie utrudniao mu
normalnego funkcjonowania. Zapytaem go, czy wydarzyo si co
wanego w jego yciu, gdy mia jedenacie lat. Odpar, e jego
matka wysza wwczas powtrnie za m i e zosta on wysany
do szkoy z internatem. To stwierdzenie nie wywaro wraenia na
pozostaych osobach w grupie, ale dla mnie byo ono znaczce.
Natychmiast pojem znaczenie tego wcicia: to tak jakby czyja
rka mocno go odepchna.
Drugi przypadek stanowi mody czowiek o tak szerokich ramionach, z jakimi nigdy przedtem si nie spotkaem. Gdy podczas
konsultacji zwrciem na to uwag, opowiedzia mi o swoim ojcu,
3

Alexander Lowen, Depression and the Body: The Biological Basis


ofFaith and Reality (New York: Penguin, 1973).

Duchowo i

23

wyraajc si o nim jak o czowieku, ktrego bardzo podziwia.


Powiedzia, e kiedy, gdy w wieku lat szesnastu wrci do domu
ze szkoy wojskowej, ojciec poprosi, by stan obok niego przed
lustrem. Mody czowiek spostrzeg, e wzrostem dorwnuje ojcu,
i uderzya go myh e gdyby jeszcze bardziej urs, to spogldaby
na ojca z gry. Qd-amtego dnia nie urs ju ani o centymetr,
natomiast poszerzay mu si barki. Stao si dla mnie oczywiste, e
caa energia wzrostu zostaa skierowana na boki, by uchroni syna
od przeronicia ojca.
Trzecim przykadem moe by przypadek modego czowieka
0 wysokim wzrocie, ok. 190 cm. Narzeka, e czuje si odcity od
ycia. Mwi, e podczas chodzenia nie czuje dolnych czci swych
ng ani te swych stp. Gdy stawia krok, niemmia wyczu, kiedy
jego stopa uderzy o ziemi 4. Wzrost swj osign cakiem gwatownie, gdy mia okoo czternastuJat^Gdy wypytywaem go o jego
ycie, opowiedzia, e w owym czasie jego ojciec wyprowadzi si ze
wsplnej sypialni rodzicw i zaj pokj chopca. Ten z kolei zmuszony by spa na poddaszu. Wedug jego wasnych sw, odczu to
jak kopniaka w gr".
Dla wikszoci ludzi tego rodzaju urazy emocjonalne nie wydaj si dostatecznie mocne, by mogy spowodowa tak zauwaalne znieksztacenia ciaa. Jednake, jak dowiadczyem, gbia
1 sia uczu czowieka czsto wyraaj si w reakcjach ciaa. Kade
przeycie, ktrego czowiek dowiadcza, dotyka jego ciaa i zapisuje si w umyle. Jeeli przgyck-jes^rzyjejnae, tfi wpywa ono
pozytywnie na jego zdroMSa._wjtalno i prcie ciaa. W przypadku
przey bolesnych, negatywnych,-jesL.odwrotnie. Jeli dana osoba
potrafi odpowiednio zareagowa na odniesiony uraz, to jego skutek nie bdzie trway, jako e ciao si goi. Jeeli natomiast reakcja
zostanie zablokowana, uraz pozostawia na ciele pitno w postaci
chronicznego napicia miniowego.
Rozwamy, co si dzieje z dzieckiem, ktre jest uczone, i pacz
jest zachowaniem nie do przyjcia. Odruch paczu tkwi w ciele
i musi zosta w jaki sposb cablokewan^jeli nie moe by wyraony. Aby opanowa ten odruch, mieini_biora_ce udzia w paczu
musz si skurczy i pozosta w tym napitym stanie, dopki odruchjrtaczu niewjgaaie. Odruch ten jednak nie zamiera, a jedynie
wycofuje si do wntrza ciaa, gdzie tkwi w podwiadomoci. Daje
Przypadek ten zosta dokadnie opisany w pracy: Alexander Loen, Ihe Language oj the Body (New York: Macmillan, 1971).

24

Duchowo ciaa

si go po latach uaktywni poprzez terapi lub jakie silne przeycie. Dopki to nie nastpi, waciwy zesp mini - w tym wypadku
minie ust, szczk i garda - pozostaj w chronicznym napiciu.
O tym, e stanowi to czsty problem, wiadczy powszechno zesztywnienia szczk, ktre w cikiej postaci znane jest jako zesp
stawu skroniowo-szczkowego.
Ilekro w ciele wystpuje chroniczne napicie miniowe, naturalne odruchy s niewiadomie blokowane. Dobrym przykadem
jest tu przypadek mczyzny,-ktrego minie barkowe byy do
tego stopnia napite i skurczone, e nie by on w stanie unie rk
nad gow. Owo zablokowanie stanowio przypadek hamowania
impulsu podniesienia rki na rodzica. Gdy go zapytaem, czy by
kiedykolwiek w stanie rozzocjtsi-na swegaojca, odpar, e nigdy.
Myl, e mgby go uderzyTbya dla niego tak samo nie do przyjcia, jak dla jego ojca. Niemniej konsekwencj owego zahamowania
byo zniszczenie naturalnego wdziku ruchw ramion.
Kilka lat temu byem w Japonii wiadkiem, jak dziecko okoo
trzyletnie okadao piciami swoj mam. Wraenie zrobio na
mnie to, e matka nie uczynia niczego, aby je powstrzyma lub
aby mu w jakikolwiek sposb odda. Dowiedziaem si p niej,
e dopiero gdy dziecko ukoczy sze lat, uczy si je kontroli potrzebnej do wyrobienia umiejtnoci towarzyskich. Zanim dziecko
osignie ten wiek, uwaane jest za istot niewinn, niezdoln odrni to, co waciwe od rzeczy niewaciwych. U szecioletniego
dziecka ego jest na tyle rozwinite, e uczenie si jest czynnoci
wiadom, opart na chci, a nie na strachu. Na tym etapie dziecko
uwaane jest za dostatecznie dojrzae, by mogo wiadomie wzorowa si na zachowaniu swoich rodzicw. Kar za zaniedbywanie
uczenia si nie jest przemoc fizycznajub^agrzestanie okazywania
mioci, ale zawstydzanie dziecka. W tym wieku dziecko zaczyna
na og chodzi do szkoy. W naszej kulturze panuje silna tendencja do rozpoczynania tego procesu wczeniej*. Dzieci modsze
oczywicie take ucz si, ale ich nauka jest cakowicie spontaniczna. Narzucanie dziecku zbyt wielu regu i przepisw, zanim
osignie ten wiek, tylko ogranicza jego ywotno, spontaniczno
i wdzik.
Widoczna u Japoczykw i innych narodw Wschodu zdolno
patrzenia na dziecko jak na istot niewinn wywodzi si z gbo 5

Dalsze omwienie wanych zmian, zachodzcych na tym etapie


ycia jednostki, znajdzie czytelnik w pracy: Alexander Lowen, Fear
oj Life (New York: Macmillan, 1981).

Duchowo i gracja

25

kieeo szacunku dla natury. Jeeli yjejnj/wharmonii z przyrod


z samymi sob, potrafimy rwnie y w rrarfnonii z naszymi
dziemi Ludzie Zachodu natomiast staraj^sic^podporzdkowa
Sobie przyrod. Jeeli eksploatujemy przyrod, to bdziemy nieuchronnie eksploatowa swoje dzieci. .
Jednak w miar industrializacji gospodarki krajw Wschodu, ludzie tam yjcy upodobniaj sie do ludzi Zachodu. Spoeczestwo
przemysowe opiera si na sile, ktra pocztkowo jest si do dziaania, lecz w kocu staje si si wadzy^ Sia zmienia stosunek czowieka do przyrody. Pojcie harmonii zostaje zastpione kontrol,
a szacunek eksploatacj. Rwnoczesne nastawienieTia wadz i denie do harmonii s ze sob sprzeczne. W sposb nieunikniony
ludzie Wschodu bd cierpie na te same zaburzenia emocjonalne,
ktre gnbi czowieka Zachodu, a mianowicie niepokj, depresj
i utrat wdziku.
Powrt do dawnego sposobu ycia nie jest niestety moliwy. Raz
utraconej niewinnoci nie da si odzyska. Z tego wanie powodu,
dawne praktyki wschodnich filozofw nie s w stanie rozwiza
emocjonalnych problemw, z ktrymi borykamy si dzisiaj. Nawet najdusze medytacje nie przywrc zdolnoci paczu osobie,
u ktrej odruch paczu zosta zdawiony. adne wiczenia jogi nie
zwolni napicia barkw u czowieka, ktry nie mie podnie rki
w gniewie na osob bdc dla niego autorytetem. Nie jest to rwnoznaczne z twierdzeniem, e medytacja czy joga nie maj adnego dobroczynnego oddziaywania. Istnieje wiele praktyk i wicze majcych pozytywn warto dla zdrowia. Na przykad masa
jest rwnoczenie przyjemny i poyteczny. Taniec, pywanie i spacery s tym rodzajem ruchu, ktry mocno zalecam. % udi,y>kat
Wdzik ciaa
tr-z^ha wiarizip/., jak eig gp ntrarin
Twiarlnmipnip

j
ana|jyy ^^
-.

i ......

W kontekcie uwagi, z jak traktujemy ciao, powinno by wyranie podkrelone, e gdy mwi o analizie, to nie mam na myli
psychoanalizy. Nie odzyskuje si gaciLl^Mw, lec na kanapie
UD siedz
fl i
^
T
tego czowiekowi jest w ostatecznym rozrachunku zadaniem dla
|j

ranie podkrelone, e gdy mwi


nie ,mam na
myli
psychoanalizy. Nie odzyskuje si
, lec na
~ ""T"1*' w luie'u i rozmawiajc o swoictrprzezyciacl
kanapie
mowa jest potrzebna i poyteczna, ale *-hrnnic7nym nap
^yaacrTTaka
ni, ktre towarzysz utracie^racjr,"na1e3rstawiezoo
na poziomie
roz-ktre staram si
ata. Czyni to waH4>ieEget)ika, podejcie,
- i doskonali od trzydziestu piciu lat. Jest to podejcie
w sobie idee ze Wschodu i Zachodu, i wykorzystujce si

gaciLl^Mw, lec na
p
UD siedzc w fotelu i rozmawiajc o-swidrpTz^yaacrTTaka rozmowa jest potrzebna i poyteczna, ale *-hronir7nym napirintn mi
t

26

Duchowo ciaa

rozumu dla zrozumienia napi, ktre krpuj ciao. Mobilizuje


ono te energi ciaa do wyeliminowania tych napi.
Nici czc jest tu pojcie- energii, ktre przenika myl
Wschodu i Zachodu. Energia jest si stojc za duchem, stanowi
zatem podstawyduchowoci-ciaa. Uyta wiadomie, staje Si si
potg. W nastpnym rozdziale zbadam wschodnie i zachodnie
ujcia energii i uka, jak bioenergetyka integruje te dwa stanowiska.

Pojcie energii

WSCHODNIA myl religijna charakteryzuje


&ie^tym, eczy.jlucha, ryy durhnwnr, 7-energetycznym spojrzeniem na ciao. Na przykad hatha^jogg zakada,
istnienie dwch przeciwstawnych sobie energii: /i -czyJi. energii
soca i tha - czyli energii ksiyca. Celem hatha-jogi jest uzyskanie rwnowagi midzy tymi dwoma siami. Wedug Yesudiana
i Haicha, autorw pracy pt. Yoga and Health (Joga a zdrowie),
nasze ciao jest oplecjjone-pFdarnt pozyywayoyLi. negatywnymi,
i gdy te prdy cakowicie si rwnowa, cieszymy si doskonaJym. zdrowiem"1. atwo zrozumie, dlaczego ludy prymitywne uwaaj soce i ksieyr ?a riaa fnrrgrtyfranfj b^yi"" 1 obydwa wyij
b

yg y j
y --------------------------------- y
wieraj bezporedni wpyw na ziemi i ycie na njfij. Wedug myli
chiskiej zdrowie rwnie zaley od rwnowagi midzy przeciwstawnymi energiami, tyyin iyaagi, reprezentujcymi energi_ziemii -nteba. Chiska praktyka leczenia- akupunktur rozpoznaje ustalone kanay, ktrymi przepywaj te energie. Poprzez nakuwanie
igami lub naciskanie wybranych punktw eMa mona pokierowa
przepywem energii w ciele w celu wyleczenia choroby i wzmocnienia zdrowia.
,
' ''
_______________________
Innym sposobem, stosowanym przez Chiczykw do mobilizacji

energii ciaa dla ochrony zdrowia, jest program specjalnych wicze


znanych jako taijiuan. Ruchy taiji s zwykle wykonywane wolno
i rytmicznie, przy uyciu minimalnej siy potrzebnej do osignicia
Kadej z pozycji. Wedug Hermana Knz^ktodiaio ai naoioh na
Selva Yesudian i Elisabeth Haich, Yoga and Health (New York:
Hai
Per&Row,1953),str.21.

28

Duchowo ciaa

relaksadj", ktra wspomaga przepyw wewntrznej energii zwanej po crfskii^, a po jappslif!'. Rezerwuar tej. nergji znajduje
si, jak si wydaje, w dolnym rejonie brzucha."!. Do innych aspektw wschodniej m'yli-detyczCyt5n"przepywu energii ciaa nawi
w dalszych rozdziaach niniejszej ksiki.
Myl Zachodu postrzega energi w kategoriach mechanistycznych, jako co, co daje si zmierzy. Poniewa adnym dostpnym
instrumentem nie zdoano zmierzy tych rodzajw energii, ktre
na Wschodzie s przyjmowane za oczywiste, cisy umys zachodni
neguje istnienie owych energii. Niemniej jednak organizmy ywe
reaguj na poszczeglne aspekty energii ciaa w sposb, w jaki
maszyny reagowa nie potrafi. Na przykad podniecenie, jakie odc2T3wa~to5cTTaek, gdy spotyka si z ukochan, jest zjawiskiem energetycznym, ktrego nie zarejestrowa jeszcze aden instrument, Witalno promieniujca z osb zakochanych jest kolejnym przykadem zjawiska energetycznego, ktrego nie zarejestrowa jeszcze
aden-przyi^d: (Mimo e fotografia kirlianowska wykazaa istnienie aury lub powiaty wok czci ciaa, nikomu nie udao si do
tej pory uj tego zjawiska w kategoriach ilociowych).
Jeszcze zanim myl Wschodu zacza przenika do kultury zachodniej, co miao miejsce niedawno, niektrzy ludzie kwestionowali pogld, jakoby ciao byo tylko zoon maszyn biochemiczn,
oywion przez bliej nieokrelonego ducha i uszlachetnion przez
metafizyczn dusz. I tak w dziewitnastym stuleciu francuski pisarz i filozof HejBBttkjjOffiffiT nnstnlnwa istnienie siy czy energii witalnej, zwanej elan'viicu, ktra oywia ciao. Eksponenci witalizmu,
jak nazwano ten pogld, nie mogli zaakceptowa myli, e funkcjonowanie ywego organizmu daoby si w peni wytumaczy w kategoriach mechanicznych lub chemicznych. Jednak w miar rozwoju
metod i technik bada naukowych, ktre umoliwiy poznanie biochemicznej bazy prawie wszystkich czynnoci ciaa, zaczto patrze
na witalizm jak na pojcie nie poddajce si badaniom naukowym
1 nie majce odbicia w obiektywnej rzeczywistoci.
Wspczesna medycyna w dalszym cigu hoduje takiemu pogldowi. Gdy rozpoczem studia medyczne w wieku lat trzydziestu
szeciu, byem ju wczeniej studentem u Wilhelma Reicha i od
kilku lat terapeut. Chciaem pozna ciao i jego choroby, ale take
pragnem je zrozumie w kategoriach ludzkich. Mwic dokadniej, zastanawiaem si, jakie znaczenie dla zdrowia maj uczucia
2

Herman Kanz, The Martial Spirit (Woodstock, N.Y.: The Overlook Press, 1977), str. 42.

Pojcie energii

29

i iak moemy wyjani mjo^dwagrgedno ^^kno. Wiedza,


'aka zdobyem w akademii medycznej, okazaa sie bezcenna, ale
dne z wyliczonych poj nie zostao tam nawet wspomniane. Nie
omawiano nawet tak wanych emocji, jak strach, gniew i smutek,
ooniewa uwaano je za zjawiska psychologiczne, a nie fizyczne.
Bl badany by tylko z neurologicznego i biochemicznego punktu
widzenia, natomiast uczuciem przyjemnoci nie zajmowano si
wcale mimo e stanowi ono tale potn si w naszym yciu.
Najpowaniejsz luk w medycznej edukacji wwczas by, a nawet, cho w mniejszym stopniu, take obecnie jest seksualizm czowieka. Jak kady lekarz dobrze wie, jest to funkcja niezwykle wana
dla ycia i zdrowia. O ile funkcj reprodukcyjn potraktowano
w sposb wyczerpujcy, o tyle seksualizm pominito z tej racji,
e nie ogranicza si on do jednego tylko organu, lecz poczony
jest z uczuciami obejmujcymi cae ciao. Dziki przestudiowaniu
tej wanie funkcji Reich zrozumia, na czym polega rola czynnika
energetycznego w procesie ycia.
Nauki medyczne w obecnym ksztacie zajmuj si przede wszystkim funkcjami narzdw. Lekarze z koniecznoci specjalizuj si
w leczeniu poszczeglnych ukadw, takich jak: oddechowy Ajt=
eni czy trawienny. Nauka o caym czowieku jest nieznana zachodniej medycynie. Mona by pomyle, e stanowi ona domen
psychiatrii lub psychologii, jednak dyscypliny te ograniczyy si do
badania procesw umysowych i ich wpywu na ciao.
Pogld, e-procesymmysowe nale.do. jadnej-dziedzmy, tj. psychologii, a procesy fizyczne do drugiej, tj. medycyny ocganjeznetr"
jest sprzeczny z modelem podstawowej jednoci i caoci jednostki
ludzkiej. Pogld taki jest rezultatem oddzielania duchalodcjaa i ograniczania go do sfery-Hmystar To foTOaTcie-TTicalEcyTopsyehiatn4. wyjaowio medjcyjiej Jedynym sposobem na pokonanie tego naruszenia jednoci czowieka jest przywrcenie psychiki
ciau. Tam byo jej pocztkowe miejsce, gdy jak podaje International Dictionary Funka i Wagnalla, w oryginalnym znaczeniu psychika bya ywotn zasad, ktra uruchamia wewntrzne spryny dziaania i rozwoju". Dopiero pniej zacza oznacza byt
ichowy oddzielny od ciaa". Jej czno z ciaem jest rwnie wiosna w greckim temacie tego wyrazu, psychein, co znaczy oddyac Ca
ociowe spojrzenie na ludzki organizm doprowadzioby
do
Z ania> e
giate-iest wyneninne Hnj-ym ktry jest oywiany
D" "
przez jego psychik i czuwa nad jego dziaaniem.
--------------- J
J

30

Duchowo ciaaB Pojcie energii

Poniewa tak zdefiniowana psychika jest pojciem witalistycz-riym, nauka nie moga jej zaakceptowac. Zostaa zatem relego wana do krlestwa metafizyki. Jednak wanie poprzez psychologi, w formie psychoanalizy^ zostaa otwarta droga do zrozumienia
ducha jako zjawiska energetycznego. Droga ta przywioda psychologw do terytorium seksualizmu, ignorowanego przez medycyn
tradycyjn. Freud stan przed problemem seksualizmu prbujc
zrozumie objawy histeryczne, chorob fizyczn, ktrej medycyna
jako nauka nie bya w stanie wytumaczy i dla ktrej brako - >
wao zadowalajcego wyjanienia psychologicznego, zanim Freu nie opublikowa swego klasycznego studium. Wykaza on, e histe
ria jest rezultatem przeniesienia na paszczyzn fizyczn konfliktu
psychicznego dotyczcego seksualizmu, a wywodzcego si z wczesnego traumatycznego przeycia seksualnego. Jednak ani Freud,
ani inni psychoanalitycy nie byli w stanie wyjani, w jaki sposb

czy tych dwch rzeczy.


7 ~~*y*
Poczenia takiego dokonat^Reich w oparciu o pojcie energii.
Zda on sobie spraw, e konflikt wystpuje rwnoczenie na obydwu poziomaclvpsychiczny.m i.somatycznym. Spojrza na psyche
i soma jak na dwa aspekty, umysowy i fizyczny, jednego niepodziel
nego procesu. Odpowiedni metafor moe tu by rewers i-awe
monety, gdy cokolwiek robimy z monet, dotyczy to obydwu je
stron. Jednake umys i ciao take stanowi dwie r ne funkcj
wpywajce na siebie wzajemnie. Reich sformuowa swoj kon
ceptualizacj jako zasad psychosomatycznej jednoci i antytezy
Jedno istnieje na poziomie energetycznym w gbi organizmu,
podczas gdyna poziomie zjawisk oberwowalnych istnieje antyteza,
czyli przeciwstawno. Ten pozornie zoony stosunek daje si jasno przedstawi za pomoc diagramu, ilustrujcego dialektyczny,
model tych powiza (ryc. 2.1).
Powstaje natychmiast pytanie dotyczce natury tego procesu
energetycznego oraz energii biorcej w nim udzia. Reich postrzega ten^proGes jako pulsacj (rozszerzanie i kurczenie, jak w biciu
serca) i jako propagacj fal ekscytacji, ktre da si odczu jako
strumienie energii w ciele. Jednak idea energii dziaajcej w ciele,
konkretnie w jego funkcji seksualnej, naley do Freuda. Stwier dzi on, e inne fizyczne dolegliwoci, jak neurastenia, hipochondria czy niepokj, s zwizane z zaburzeniem funkcji seksualnej.
Skoro akt pciowy koczy si emocjonalnym rozadowaniem, Freud

Antyteza
Umys
Psychika

Ciao

Somatyka

Proces energetyczny
Jedno
Ryc. 2.1. Reich
ciao
jako
czone
na
przeciwstawne
powierzchni.

postrzega umys i
zjednopoziomie gbokim, lecz
bliej

zda sobie spraw, i to rozadowanie ma charakter energetyczny,


i postulowa, e popd prinwyJesj uruchamiany uiz.cz nagromadzenic energii seksualnej, ktr nazwa libido. Freud pocztkowo
sdzi, e libido jest energi fizyczn, ale nie bdc w stanie do wie jej istnienia, zdefiniowa "j pniej jako umysow energi
popdu pciowego. Czynic to, powikszy podzia midzy umysem a ciaem.
W przeciwiestwie do Freuda, Jung postrzega libida jako si
energii, ktra umcharn^ia^s^y^tkic.iE^qej:uhy, ciaa. Nie nazwa jej jednak si fizyczn. Dziki temu duch, psychik oraz libido pozostay pojciami metafizycznymi, a 3uchTw"o zjawiskiem
umysu.
--_ ~-^____
Reich powrci do pocztkowej freudowskiej koncepcji libido
jako energii fizycznej i dokona pewnych eksperymentw, by stwierdzi, czy da si j mierzy. Wykaza, e adunek elektryczny na
powierzchni strefy erogenicznej (usta, sutki i donie) ulega zwikszeniu, gdy obszar ten by pobudzany w sposb przyjemny. Bolesna
stymulacja, z drugiej strony, obniaa w adunek. Ponadto Reich
wykaza, e przyjemnej ekscytacji towarzyszy zwikszony przepyw

32

Duchowo cia

krwi przez podniecany obszar, podczas gdy stymulacji bolesnej t


warzy szyo pewne wycofanie pynw ciaa3.
Te eksperymenty pozwoliy Reichowi rozstrzygn konflikt mi
dzy witalistami a mechanistami. Zaleno midzy nabrzmienien
zwikszonym 'fa'c(unkinre*Ie*ktrycznym. i przyjemn stymulacj ni
wystpuje w naturze nieoywionej. Podkreli jed3KT~e' mai
ria ywa funkcjonuje w oparciu o te same prawa fizyki co materi
nieoywiona" 4. Prawa te po prostu dziaaj inaczej, poniewa
ciao jest odrbnym systemem energetycznym.
Pniej jednak Reich doszed do przekonania, e w procesi
ycia bierze udzia specjalny rodzaj energii. Nazwa j orgoni
i twierdzi, e jest to pradawna energia wszechwiata. W okre;
wspdziaania z Reichem rwnie wierzyem w istnienie tej ene
gii. Wedug mnie istniej dowody przemawiajce za ide, e ene:
gia procesu ycia jest inn energi ni elektromagnetyzm. Moem;
si zgodzi, e do napdzania trybikw ycia potrzebna jest energia. Aby unikn sporw, jakie mogyby wynikn z uycia termin
orgon czy innej podobnej nazwy, mwic o energii ycia, uywai
terminu bioenergia. Poniewa moja forma terapii oparta jest
koncepcji energetycznych procesw ciaa, nazywam j analiz bi
energetyczn.
By uatwi czytelnikowi ledzenie dalszego wywodu, poczyni t
raz dygresj, by wyjani, na czym polega analiza bioenergetyczn
Osobowo w analizie energetycznej jest widziana jako struktu
w rodzaju piramidy. U wierzchoka (w gowie) znajduje si um;
i ego. U podstawy, czyli na najgbszym poziomie ciaa, s pro
energetyczne, ktre pobudzaj czowieka do dziaania. Te pro
przejawiaj si w ruchach, ktre prowadz do uczu, a kocz si
mylami. Zaleno midzy tymi elementami jest przedstawiona na
ryc. 2.2.
Linia przerywana midzy rnymi poziomami osobowoci wskazuje na wspzaleno tych dwch warstw. W analizie bioenerge
tycznej, aby zrozumie osobowo, badany jest kady z poziomw
Z racji ich wyjtkowego znaczenia, w centrum uwagi znajduj si<
procesy energetyczne lece u podstawy piramidy. Tematem cigej oceny jest zasb energii danej osoby i sposb, w jaki j ona
wykorzystuje.
3

Zob. Wilhelm Reich, The Function of the Orgasm (New York


Orgone Institute Press, 1934), str. 326-329, peniejsze sprawozdanie z tych eksperymentw.
4
Ibid., str. 338.

Pojcie energii

33

Ryc. 2.2. Hierarchia osobowoci.


Wiemy, e energia wytwarzana jest w ciele na drodze reakcji
chemicznych, zachodzcych podczas przemiany materii. Mimo caej swej zoonoci chemia metabolizmu jest w gruncie rzeczy podobna do procesu, w ktrym paliwo zamieniane jest w energi,
wedug oglnego wzoru:
P (paliwo lub poywienie) + O 2 -> CO 2 + E (energia).
Czynnikiem odrniajcym organizmy ywe od przyrody nieoywionej jest fakt, e w organizmach proces ten zachodzi wewntrz
powoki, dziki czemu wytworzona energia nie jest tracona do ro dowiska, lecz zuywana przez organizm speniajcy swoje funkcje
yciowe. Jedn z gwnych jego funkcji jest uzyskanie ze rodowiska skadnikw koniecznych do podtrzymania produkcji energii,
lo wymaga, aby powoka bya przenikalna dla wchanianego poywienia i tlenu, jak te wydalanych produktw odpadowych przemiany materii. W przypadku organizmw bardziej skomplikowanych ni bakterie czy proste organizmy jednokomrkowe, proces
ten jest poczony z aktywnym poszukiwaniem potrzebnych proauktow. Dlatego te ruchy organizmu nie mog by przypadkowe.
Musz one by sterowane przez jak form wraliwoci na roaowisko. Jak zauway jeden z czoowych badaczy funkcjonowania
protopiazmy, protoplazma moe nie by inteligentna, ale int/fi -V

34

Duchowo ciaW
energii

gentne jest to, co robi" 5. Czy nie jest bowiem rzecz inteligentr
otwieranie si na poywienie, mio i kontakty przyjemne, a cofa
nie si przed niebezpieczestwem lub blem? Proces ten nie je
jednak mechaniczny, gdy kady organizm stale sonduje i bada i
otoczenie. To siganie i cofanie si jest czci pulsujcej akt
noci wewntrz organizmu, obejmujcej take bicie serca, wzri
szenie i opadanie puc oraz perystaltyk przewodu pokarmowego
Wszystkie te czynnoci s rezultatem stanu pobudzenia w kade
komrce i w kadym narzdzie ciaa. Moemy wic zdefiniowa )
cie jako stan kontrolowanego wewntrznego pobudzenia, w ktryi
wytwarzana jest energia napdzajca wewntrzne procesy, podtr
mujce funkcje yciowe oraz zewntrzne dziaania dla utrzymar
lub zwikszenia pobudzenia organizmu.
Rozpoczynajc ycie, posiadamy duy potencja wraliwoci
pobudzanie, ktra zmiejsza si w miar, jak si starzejemy. Sd
e t utrat podatnoci na pobudzanie mona wyjani tym,
z wiekiem ciao staje si coraz bardziej ustrukturyzowane, a zatei
bardziej usztywnione. Nadchodzi w kocu czas, gdy starszy cze
wiek tak si utrwala w swoich nawykach, e jest niemal niezdolr
do poruszania si. Nie przypominam sobie, abym kiedykolwiek'
dzia starsz osob podskakujc z radoci tak, jak to robi dzie
Niemowlta maj najbardziej oywione (uduchowione) ciaa,
niewa bardziej ni ktokolwiek inny s wraliwe na otaczajcy jej
wiat oraz innych ludzi. Natomiast ludzie starsi s uduchowier
w sposb bardziej wiadomy, gdy w wikszym stopniu zdaj sobid
spraw, jak mocno s zespoleni z otaczajcym wiatem. W pojcia
duchowoci ciaa zawiera si mocny duch oraz silna wiadome
duchowego zadowolenia.
Proces nawizywania cznoci ze wiatem zewntrznym jest pre
cesem energetycznym. Aby przedstawi sposb, w jaki on zachoc
midzy dwoma osobami, wyobramy sobie dwa kamertony nastre
jone na t sam czstotliwo. Gdy znajduj si one blisko siebie
to uderzenie jednego z nich powoduje, e drugi rwnie zaczyni
drga. W podobny sposb mona wyjani czno midzy dwojl
giem gboko zakochanych ludzi. Obraz dwch serc, bijcych ja
jedno, moe by czym wicej ni tylko czyst metafor. Jak
kazalimy, nasze serca i ciaa s systemami pulsacyjnymi, ktrd
emituj fale - fale, ktre mog wpywa na inne serca i ciaa.
5

William E. Seifriz, w wykadzie i filmie prezentowanym na Ur


wersytecie Stanu Pennsylwania, 1954.

Pojcie

35

Przyjemno = ruch pynw


i pobudzenia ku powierzchni
ciaa

Bl = wycofanie pynw
i energii od powierzchni
"
Fale sabego
pobudzenia
\
przechodz przez
granic
\
= spokj

Granica przenikliwa lub osabiona = sabe ego lub jego brak

Fale intensywnego pobudzenia


pokonuj siln granic
zalewem uczu = rado

Ryc. 2.3. Procesy energetyczne w ciele.


(A) Normalna reakcja na przyjemno i bl.
(B) Proces energetyczny zachodzcy po poddaniu ego.
(C) Proces energetyczny podczas podwyszonej ekscytacji.

36

Duchowo cia

stepujca czsto u matek zdolno wyczuwania, co przeywa ic


malestwo, zaley od tego typu cznoci midzy nimi.
Poczucie cznoci z uniwersum mona osign, zatracajc
czucie jani - poddajc je lub przekraczajc. Poczucie jani - zwa
rwnie ego - jest granic tworzc indywidualn ja. Wewnt
tej granicy zawarty jest samopodtrzymujcy si system energe
tyczny, ktrego podstawow cech jest stan pobudzenia. Na
cinach 2.3A-C organizm przedstawiony jest jako okrg otaczaj
pulsujcy rdze energii. Bez istnienia granicy nie mogaby istnic
adna ja ani wiadomo.
Ryc. 2.3A przedstawia normaln energetyczn interakcj org
nizmu ze swoim otoczeniem, gdy dowiadcza on przyjemnoci li
blu. Ego poredniczy w tej interakcji w interesie samozachowa
nia (gdy organizm napotyka bodce blu) lub samospenienia (gd
organizm napotyka bodce dajce przyjemne odczucia).
Ryc. 2.3B pokazuje, jak fale pobudzenia przechodz z rdzeni^
do wiata, gdy ego zostaje poddane. W tym momencie ja
jest ju osobn jani. Rezultatem takiego dowiadczenia, ktrd
mona przey poprzez gbok medytacj, jest stan wyciszenia
i spokoju.
Na ryc. 2.3C wewntrzne pobudzenie staje si tak silne, e fale
ktre ono emituje - jak podczas orgazmu lub innego radosnej
podniecenia - przepeniaj ego, promieniujc poza jego granic
Doznaje si uczucia jednoci z kosmosem, ale nie jest to uczuci^
spokoju, lecz ekstazy.
Przejdmy teraz do praktycznych aspektw tych rozwaa na te
mat energii. Najczstszym problemem zdrowotnym ludzi w na
kulturze jest depresja. Trudno jest okreli czstotliwo jej wyst
powania, poniewa nie dysponujemy obiektywnymi kryteriami ro2
poznawania depresji, z wyjtkiem jej najostrzejszych postaci. Czc
wiek w stanie klinicznej depresji moe lee bez ruchu w ku lul]
siedzie w otpieniu na krzele, nie wykazujc najmniejszej ochot
do podjcia aktywnej roli w yciu. W wielu przypadkach znaczcyn
symptomem jest poczucie rozpaczy, w innych natomiast depresji
moe czy si z niepokojem albo wystpowa na przemian z okresami wzmoonej aktywnoci. Gdy dominuj wahania nastroji
mwimy, e choroba jest zaburzeniem maniakalno-depresyjnyrj
W tego typu zaburzeniu jest spraw oczywist, e pacjent pr
skakuje ze stanu nadpobudzenia w stan niedostatecznego pobu -j
dzenia.

Pojcie energii

37

Podczas gdy ostry przypadek depresji jest atwy do rozpoznania, agodne przypadki czsto nie s w ogle zauwaane. Dana
osoba moe narzeka na zmczenie i przypisywa mu swoje zmniejszone podanie - jeszcze jeden objaw depresji. Ale jeeli po duszym odpoczynku nadal czuje si zmczona, to waciw diagnoz
jest depresja. Gdy pacjenci kontaktuj si ze sob poprzez tera pi, mona czsto usysze takie uwagi: Zdaj sobie teraz spraw,
e stan depresji towarzyszy mi przez wiksz cz ycia". Jak to
si stao, e jej nie zauwayli? Odpowied jest prosta: starali si
by zajci. Wielu moich pacjentw przyznaje, e ich aktywno jest
obron przed depresj; gdy zaczynaj czu si troch przygnbieni,
podejmuj nowe przedsiwzicie. Ciekawe zajcie moe posuy
do psychicznego i fizycznego pobudzenia danej osoby, tak e poziom jej energii wzronie. Jednak wczeniej czy pniej depresja
powrci.
Konkretnym urazem, ktry predysponuje osob ku depresji jest
utrata mioci 6. Niemowl, pozbawione bliskiego kontaktu z matk
lub osob zastpujc mu matk, moe wpa w stan depresji anaklitycznej i umrze. Bez wzgldu na wiek wszyscy potrzebujemy
cznoci z kim, kto nas kocha, aby podtrzyma podatno naszych
cia na pobudzanie. Starsi ludzie, ktrzy utracili ukochanego towarzysza lub towarzyszk, czsto trac ochot do ycia. Wikszo
dorosych ludzi potrafi wycign rk do wielu rnych osb, by
mie poczucie kontaktu, podczas gdy dzieci i ludzie starsi s ograniczeni w swej zdolnoci zadzierzgania wizw mioci. Niemniej
poczucie takiej cznoci jest im absolutnie niezbdne dla zachowania zdrowia.
Jeszcze przed narodzeniem dziecko jest blisko zwizane ze swoj
matk. W onie to poczenie jest fizycznie najcilejsze i najintymniejsze z moliwych. Gdy dziecko ju si urodzi, prbuje ono
odtworzy ciepo tamtego kontaktu przy piersi lub w ramionach
matki. Takie kontakty s dla niemowlcia niezmiernie wane. Pobudzajc jego ciao, stymuluj one jego funkcje oddechowe i tra I wienne. Przyjemna fizyczna blisko daje pozytywne skutki przez
I cae ycie, odnawiajc entuzjazm i si yciow jednostki.
Utrata bliskiego kontaktu bywa czsto dowiadczana jako zamane serce lub bolesny skurcz w piersi. Wszyscy, z wyjtkiem istot
Pen analiz przyczyn i sposobw leczenia depresji znajdzie czytelnik w mojej pracy: Alexander Lowen, Depression and the Body:
The Biological Basis of Faith and Reality (New York: Penguin,

38 Duchowo i
bardzo modych, potrafi otrzsn si po takiej stracie i odblokc
wa skurcz wewntrzny, opakujc ow strat. Proces opakiwa
niesie z sob zy i zawodzenie, co uwalnia napicie i przywr
ciau bardziej pynny stan. Gdy pulsowanie serca staje si znc
silne, fale pobudzenia docieraj do powierzchni ciaa i przenika
poza ni. Pobudzajc inne ciaa, fale te su ustanowieniu eneij
getycznej cznoci midzy nimi.
Mae dzieci, cierpice z powodu utraty mioci, nie mog niestel]
przyj do siebie, dopki nie zostanie nawizana nowa wi uc
ciowa. Uwolnienie napicia i rozlunienie, jakie przynosi pa
okae si nietrwae, o ile nie zostanie przywrcona czno z
chajc osob. Mae dziecko potrzebuje takiego kontaktu dla pc
trzymania siy pulsacji w swoim ciele. Najczciej bywa tak,
utrata mioci nie jest spowodowana mierci czy zniknicie
matki, ale jej niemonoci zaspokojenienia ustawicznej potrz
mioci u dziecka. Matka moga sama by dzieckiem pokrzywd
nym, ktre cierpiao z powodu utraty mioci swej wasnej matk
Zdrowy i energiczny ojciec moe by zdolny do reagowania na
trzeby dziecka, lecz nie jest on w stanie w pem zastpi mat
nawet jeli potrafi umierzy bl zamanego serca. W wiksz
przypadkw bl serca z powodu utraty mioci matki trwa u dziec
a do wieku dorosego, przejawiajc si jako chroniczny zac
w piersi utrudniajcy oddychanie. Poprzez zmniejszenie dop
tlenu do organizmu takie chroniczne napicie tumi pomie pr
miany materii i obnia produkcj energii u danej jednostki.
Nie jest moliwe, by taki czowiek podnis swj poziom ener
po prostu przez zwikszenie poboru poywienia oraz tlenu. Jeefi
ciao nie ma zapotrzebowania na dodatkow energi, to poywieni|
odoy si w postaci tuszczu, a nadmiar tlenu doprowadzi do sta
zwanego hiperwentylacj. Organizmy musz zachowa rwnowa
midzy naadowaniem a rozadowaniem, wytwarzaniem energii i j
zuyciem. Rwnowaga midzy naadowaniem a rozadowaniem je
kontrolowana przez zapotrzebowanie. Zwikszenia podstawowej!
poziomu energii u jednostki mona dokona jedynie dziki
wieniu ciaa poprzez wyraanie uczu. Brak ywotnoci jest zav
rezultatem tumienia uczu.
Jednym z zadziwiajcych skutkw obnionego poziomu
jest wzrost aktywnoci, bdcy zwykle prb pozyskania mie
Wikszo dzieci, ktre przeyy utrat mioci, uwaa, i ta
spowodowana bya tym, e nie potrafiy na mio zasuy. Wie
matek zaszczepia takie poczucie winy w dziecku ganic je za

\Pojcie energii

39

e iest nazbyt wymagajce, nazbyt ywe, nazbyt krnbrne, nazbyt


nieszczliwe i jest go nazbyt duo. Dziecko wkrtce zdaje sobie
spraw e jeeli ma otrzyma cho troch mioci, musi dostosowa si do wymaga matki. To przekonanie, e na mio trzeba
zasuy, zwykle utrzymuje si a do wieku dorosego, kiedy to
czsto przejawia si deniem do osigni i potrzeb sukcesu.
Zachowanie takie jest typowe dla osb ze skonnoci do zachowa typu A, ktr charakteryzuje przesadne denie do wykazania
swojej wartoci poczone z tumionym gniewem, widocznym w czstym poirytowaniu. Zachowanie typu A jest gwnym czynnikiem
predysponujcym osob do depresji i chorb serca 7. Zachowanie
takie jest take odpowiedzialne za endemiczne w naszej kulturze
chroniczne zmczenie.
Na nieszczcie wikszo ludzi nie umie zwolni tempa dziaania na tyle, by odczu, e s zmczeni. Bdc pod presj ycia
| wierz, e musz dalej y tak, jak yli do tej pory, bo jest to spraw
przetrwania. Uczucie zmczenia budzi w nich obaw, e nie bd
mogli kontynuowa walki. Wielu ludziom trudno jest powiedzie
sobie: Nie potrafi". Gdy byli dziemi, uczono ich, e dla chccego nie ma nic trudnego. Powiedzie nie potrafi" rwna si
przyznaniu do poraki* a to jest postrzegane jako dowd, e nie s
godni mioci.
Istnieje rwnie fizyczny powd, dla ktrego wzrasta aktywno,
gdy spadaj zasoby energii i forma psychiczna. Podczas gdy zyskanie dodatkowej energii poprzez relaks jest zupenie moliwe, to nie
mona si zrelaksowa, kiedy poziom energii jest zbyt niski, poniewa do uwolnienia napicia mini potrzebna jest wanie energia.
Fakt ten, mimo e nie jest powszechnie uznawany, daje si atwo
zilustrowa i wyjani.
Gdy misie kurczy si, wykonuje prac, ktra pochania energi. Bdc w stanie skurczonym, ju wicej pracy wykona nie
moe. Aby misie si rozszerzy i by zdolny do dalszego dziaania, konieczne jest, by komrki miniowe wyprodukoway potrzebn do tego energi. To z kolei wymaga doprowadzenia tlenu
Meyer Friedman i Ray H. Rosenman, Type A Behaviour and
Your Heart (New York: Fawcett, 1981), str. 110-114; Alexander
Lowen, Love, Sex, and Your Heart (New York: Macmillan, 1988),
str. 159-160. Wydanie polskie: Mio, seks i serce, Wydawnictwo
Pusty Obok i Jacek Santorski & Co. Agencja Wydawnicza, Warszawa 1991.

si przez ycie z minimalnym wysikiem. Jedynie w sytuacji kry- 41


zysowej mona u nich dostrzec pewien wysiek, ale nawet
wtedy i

40 Duchowo cia
Rozadowanie

Powtrne naadowanie

-E
*Skurczony
Rozluniony

Ryc. 2.4. Energia w miniu. Misie rozluniony jest


energetycznie naadowany i rozszerzony, podczas gdy
misie skurczony, po zuyciu swej energii podczas
pracy, jest zacignity.
i usunicia kwasu mlekowego. Zasada dziaania mini pok*
jest na ryc. 2.4.
Popatrzmy na rozszerzony misie jak na taki, w ktrym naci,
gnito spryn. Jest on teraz naadowany energi. Gdy misiei!
kurczy si, aby wykona prac, staje si krtszy i twardszy. W mij
zuycia energii spryna ulega rozadowaniu. Misie regenea
si i rozlunia, zwikszajc swj poziom naadowania energetyc
nego, co odpowiada nacigniciu spryny, tak by moga wykons
dalsz prac.
Gdy czowiek jest przemczony, a poziom jego energii nis
moe atwo wpa w stan nakrcenia", podobnie jak osoba ciei
pica na stany maniakalno-depresyjne, u ktrej hiperpobudliwo
i hiperaktywno zwiastuj nadejcie depresji. Klasycznym przyka
dem takiego stanu jest podniecone i niespokojne dziecko, ktr
mimo e jest przemczone, nie moe si uspokoi ani zasn. Rc
dzice mog w kocu nakrzycze na nie w desperacji, a nawet niL
potrzsn, aby je uspokoi. Dziecko reaguje wybuchem kania, na.
co rodzice reaguj, obejmujc je i tulc. Po wypakaniu si dziecka
zasypia. Na skutek paczu zaczyna ono oddycha gbiej, co dajf
mu energi potrzebn do rozlunienia si.
Osoba o wysokim poziomie energii nieatwo wpada w stan nadl
miernego podniecenia, poniewa jej ciao, dziki rozlunionym
miniom, potrafi utrzyma wysoki poziom naadowania. W rezultacie jej ruchy s swobodne, czynione bez wysiku, a take pene
graqi. Jak samochd z silnikiem o duej mocy, ktry z atwo ci pokonuje wzniesienia, osoby naadowane energi poruszaj

Pojcie energii

maj one wystarczajcy zapas energii, by sprawia wraenie, e to,


co robi, wykonuj z atwoci.
Rwnie inne aspekty ciaa odzwierciedlaj stan naadowania
energi. By moe adna inna cecha nie wskazuje tak wyranie na
ywotno ciaa jak oczy. Okrelano je ju jako okna duszy, lecz s
one rwnie oknami ciaa. Ukazuj one wewntrzny pomie jednostki. Gdy ogie ten jest gorcy, jego pomie jest jasny i byska
w oczach. Na przykad oczy osoby zakochanej byszcz, odzwierciedlajc stan silnego naadowania. W oczach rwnie przejawiaj si
uczucia. Iskrz si, gdy czowiek jest wesoy, arz, gdy jest szczliwy, a trac blask, gdy jest przygnbiony. Poniewa oczy peni
tak wan rol w yciu czowieka, powrcimy do nich w jednym
z nastpnych rozdziaw tej ksiki.
Stan i wygld skry jest jeszcze jedn oznak stopnia oywienia
ciaa. Ludzie o wysokiej energii, bez wzgldu na rodzaj karnacji,
maj zwykle skr o rowym odcieniu, gdy jest ona nasycona
krwi. Wystpuje to wwczas, gdy fala pobudzenia z wntrza organizmu czowieka dociera do powierzchni, powodujc silne naadowanie energetyczne na skrze. Odcie szary, biaawy, tawy lub
brzowawy wskazuje, e skra jest niedostatecznie naadowana i e
przepyw krwi do skry uleg zmniejszeniu. Podobnie skra szorstka, sucha lub zimna stanowi oznak zaburze zarwno na poziomie krenia, jak i na poziomie energetycznym. Te stany maj
rwnie znaczenie emocjonalne. Na przykad w stanie lku krew
odpywa od powierzchni, pozostawiajc skr zbiela, zimn, a nawet lepk. Gsia skrka, jeszcze jedna oznaka strachu, wystpuje
wtedy, gdy elastyczne wkna skry kurcz si, powodujc uwypuklanie si mieszkw wosowych.
Ciao jest ksztatowane przez to, czego dowiadcza. Skr, ktr
lubicie dotyka, dotykano z mioci we wczesnym dziecistwie.
Reagujc na czuy dotyk, ciao rozszerza si pod wpywem przyjemnego pobudzenia. Pozbawione bliskiego kontaktu ciao dziecka
skurczy si i stanie si zimne. Jego wraliwo na pobudzanie
ulega zmniejszeniu, a wewntrzna pulsacja zostaje zredukowana.
U osoby zdrowej pulsacja ta jest silna i trwaa, co skania j do nawizywania bliskiego kontaktu ze wszystkimi i wszystkim w swoim
otoczeniu. Taka kochajca osoba stanowi rzadko w naszej kulturze, nieczsto bowiem dostrzegamy pierwiastek duchowy w pragnieniu ciaa do otwierania si na zewntrz. Zamieszczony poniej zestaw pyta pomoe czytelnikowi oceni wasny stan energetyczny, jak rwnie sta si bardziej wiadomym tego, jak funkcjo-

42

Duchowo cia

nuje. Jak oszacowaby poziom wasnej energii - jako wysoki


niski?
WIADOMO ENERGII - AUTODIAGNOZA
Zjawiska wskazujce na niski poziom energii:
a. Czy czujesz si zmczony?
b. Czy masz trudnoci z porannym wstawaniem? Czy czujesz i
zmczony po wstaniu?
c. Czy czujesz si znkany, zagoniony lub pod cig presj?
d. Czy jeste stale w dziaaniu?
e. Czy trudno jest ci si odpry, posiedzie spokojnie?
f. Czy poruszasz si swobodnie, czy te twoje ruchy s gwatowny
i popieszne?
g. Czy masz kopoty z zasypianiem?
h. Czy czujesz si czasami przygnbiony?
Zjawiska wiadczce o wysokim poziomie energii:
a. Czy dobrze sypiasz i budzisz si wypoczty?
b. Czy twoje oczy s jasne i byszczce?
c. Czy znajdujesz przyjemno w wykonywaniu swoich nornu
nych zaj?
d. Czy z optymizmem oczekujesz kadego nastpnego dnia?
e. Czy lubisz stan wyciszenia?
f. Czy poruszasz si z gracj?
Ksika ta ma na celu pomc ci w zrozumieniu swojego cia
jako zewntrznego przejawu" twojego ducha. Zrozumienie
kad zarwno poznanie, jak i odczuwanie. W nastpnych rcdziaach zbadamy czynniki, ktre ksztatuj twj stan energetyczny
Poznasz take wiczenia, ktre sprawi, e poczujesz rnic sf
wodowan oywieniem ciaa i gracj ruchw.

3
)ddychanie
PRAWO do bycia osob realizuje si od naszego pierwszego oddechu. Jak silnie odczuwamy
to prawo wida po tym, jak dobrze oddychamy. Gdybymy wszyscy oddychali w sposb rwnie naturalny jak zwierzta, poziom
naszej energii byby wysoki i rzadko
cierpielibymy na chroniczne
zmczenie czy depresj. Jednake wikszo
ludzi z krgu naszej
kultury oddycha pytko i ma skonno do
wstrzymywania oddechu. Co gorsza, nie s nawet wiadomi faktu, e maj problemy
z oddychaniem. Za to pdz przez ycie na zamanie karku, zatrzymujc si czasami, by sobie wzajemnie powiedzie, e ledwie
| zd zaczerpn powietrza".
Wikszo postulowanych dzi programw treningowych podkrela potrzeb gbokiego oddychania. wiczenia oddechowe s
od dawna integraln czci jogi. Jednake zalecane przez rne
szkoy wiczenia oddechowe, mimo swej wielkiej wartoci, nie zawieraj wyjanienia, dlaczego ludzie maj takie trudnoci z prawidowym, naturalnym oddychaniem. Problemem tym zajmiemy si
w niniejszym rozdziale. Musimy jednak najpierw zrozumie dynamik oddychania.
Jak wszyscy wiemy, oddychanie dostarcza tlenu koniecznego do
podtrzymania ognia metabolizmu. Niestety organizm nie przechowuje tlenu w jakichkolwiek znaczcych ilociach, wic gdy oddychanie ustanie na duej ni kilka minut, wwczas nastpuje mier.
(W przeciwiestwie do oddychania, bez wody mona przey kilka
ani, a bez jedzenia ponad miesic). Tymczasem oddychanie nie
jest po prostu czynnoci mechaniczn. Jest ono jednym z aspek-

44

Duchowo cM oddychanie

tw gbszego cielesnego rytmu rozszerzania si i kurczenia,


znajduje wyraz rwnie w biciu serca. Co wicej, jest ono v
zem duchowoci ciaa. Biblia podaje, e tworzc czowieka, u
wzi kawaek gliny i tchn w ni ycie. Idea, e powietrze zawie
jak si niezbdn do ycia, stanowi take wany element filoi
fii hinduizmu, w ktrej nazwano j prana. Tak yciow si j|
tlen zdolny sprawi, e martwa substancja, taka jak drewno, n
gorzeje pomieniem. Podobn waciwo ma tlen w organizma
ywych.
Oddychanie ma bezporedni zwizek ze stanem pobud,^
ciaa. Gdy jestemy odpreni i spokojni, nasz oddech jest powoh
i swobodny. W stanie silnej emocji oddech staje si szybki i
tensywny. Gdy si boimy, oddychamy gwatownie i wstrzymuje
oddech. W stanie napicia natomiast nate oddech staje si pfyi
Odwrotne stwierdzenie jest rwnie prawdziwe. Gbsze oddycl
nie uspokaja ciao.
Po raz pierwszy dostrzegem zwizek midzy napiciem a od(
chaniem, gdy jako kandydat do korpusu szkolenia oficerw rezeP,
wiczyem strzelanie z karabinka na strzelnicy. Mimo e si ba
dzo staraem, wystrzeliwane przeze mnie pociski omijay ro
tarczy. Obserwujcy mnie instruktor doradzi, abym wzi trzy j
bokie oddechy i nacisn na spust wypuszczajc powietrze po ti
cim wdechu. Powiedzia, e jeeli bd wstrzymywa oddech po,
czas oddawania strzau, to moje ciao bdzie usztywnione i r|
mi zadry. Mia racj, co potwierdziem swoim nastpnym, <
nym strzaem. Wydarzenie to wywaro na mnie wraenie, ale
z tym odkryciem nie zrobiem a do czasu swojej terapii u \^
helma Reicha. Terapia ta uwiadomia mi, e czsto wstr zymi
oddech. Tendencji tej mogem przeciwdziaa koncentrujc uw
na oddychaniu. Skuteczno tej koncentracji miaem okazj wie
razy sprawdzi w trakcie leczenia zbw. Gdy le na fotelu den
stycznym, koncentruj si na swobodnym i gbokim oddychanij
starajc si rwnoczenie maksymalnie rozluni. O ile dentysta i
boruje w jakim szczeglnie wraliwym miejscu, bl jest atwy
zniesienia i nie potrzebuj nowokainy. Przez kilka nastpnych
po terapii u Reicha pracowaem nad swym oddechem, pocztkw
stajc si bardziej wiadomym oddychania, a nastpnie wykont
jc bioenergetyczne wiczenia oddechowe, ktre opisuj w dal
czci tego rozdziau. wiczenia te rni si od zwykych wic
oddechowych tym, e zachcaj do bardziej naturalnego spos~ gbokiego oddychania, niezalenego od naszej woli. Nie znajduj

45

sw by w peni wyrazi, jak dobroczynne skutki przyniosa mi


ta praca. Wpyna korzystnie na moje zdrowie, wzmocnia mnie,
a take umoliwia mi swobodniejsze i skuteczniejsze funkcjonowanie we wszelkich sytuacjach stresujcych. Okazuje si bezcenna
w trakcie wystpie publicznych, gdy pozwala mi unika napicia
zwizanego z przemawianiem do wielkiej grupy suchaczy.
Wane jest, abymy byli wiadomi swego oddychania i zwracali
uwag, czy oddychamy nosem, czy ustami, czy te wstrzymujemy
oddech. Cenn oznak jest tu wzdychanie, gdy stanowi ono reakcj na wstrzymywanie oddechu. Normalne oddychanie jest syszalne i daje si ono sysze jeszcze lepiej podczas snu. Osoby,
ktre oddychaj niemal bezgonie, powanie zakcaj swoje oddychanie.
W przeciwiestwie do wzdychania, ktre polega na wypuszczaniu
powietrza, przy ziewaniu powietrze jest wcigane do puc. Ziewanie jest oznak zmczenia lub sennoci i wystpuje wtedy, gdy zasoby energii wymagaj uzupenienia. Bywa te oznak nudy. W sytuacjach stymulujcych i ekscytujcych nasz oddech jest mocny,
a energia wzrasta.
Oddychanie naturalne, czyli sposb, w jaki oddycha dziecko lub
zwierz, angauje cae ciao. Co prawda, nie wszystkie jego czci
s zaangaowane aktywnie, lecz na kad wpywaj fale oddechowe
przechodzce przez ciao. Gdy wcigamy powietrze, owa fala bierze pocztek w gbi jamy brzusznej i pynie w gr ku gowie.
Podczas wydechu fala przemieszcza si od gowy w kierunku stp.
Fale te atwo mona dostrzec, atwo te jest zaobserwowa wszelkie
zakcenia procesu oddychania. Czstym zakceniem jest zatrzymanie fali na poziomie ppka lub koci miednicy. Nie pozwala to
na zaangaowanie miednicy czy wntrza jamy brzusznej w proces
oddychania i powoduje krtki oddech. Gbokie oddychanie angauje doln cz jamy brzusznej, ktra wydyma si przy wdechu
i opada podczas wydechu. Moe si to wydawa nieco mylce, jako
ze powietrze nigdy faktycznie nie dostaje si do jamy brzusznej,
niemniej podczas gbokiego oddychania rozszerzenie dolnej czsci jamy brzusznej pozwala pucom atwiej i peniej rozszerza si
KU doowi. Poniewa ten kierunek umoliwia maksymalne rozszerzenie puc, oddychanie takie jest swobodniejsze i bardziej pene.
W S^k'e mae dzied oddychaJ w ten sposb.
W pytkim oddychaniu ruchy oddechowe nie wychodz poza
watk piersiow i obszar okoo przepony. Ruchy przepony w d
ograniczone, co zmusza puca do rozszerzania si na zewntrz.

46 Duchowo i

Obcia to organizm, gdy rozszerzanie sztywnej klatki


pier
wej wymaga wicej wysiku anieli rozszerzanie jamy brzusz
Uzasadnione jest wic pytanie, dlaczego taki sposb oddycha
wymagajcy wikszego wysiku przy mniejszym poborze tlenu, L
stpuje czciej. Odpowied na to pytanie ley w zrozumieniu i
lenoci pomidzy oddychaniem a odczuwaniem.
Oddycha gboko znaczy gboko odczuwa. Jeli oddycha
gboko do jamy brzusznej, obszar ten oywia si. Nie oddycha
gboko, tumimy niektre uczucia zwizane z brzuchem. Jedr
z tych uczu jest smutek, poniewa brzuch bierze udzia w g
kim paczu. Ten rodzaj paczu okrelamy mianem paczu br
sznego". Taki pacz ma gbi smutku, ktra w wielu wypad
graniczy z rozpacz. Dzieci wczenie odkrywaj, e przez wcig.,
cie i napicie brzucha mona wyzby si bolesnych uczu smut
i alu.
Posiadanie paskiego brzucha moe si wydawa estetyc i modne. Aby podkreli sw modo, modelki w magazynach ii
strowanych zwykle pozuj z wcignitymi, paskimi brzuchami, i
pasko wskazuje rwnie na brak peni ycia. Gdy okrelamy
jako paskie, to mamy na myli, e rzecz ta pozbawiona jest
lora, smaku i oryginalnoci. Czsto miaem okazj sysze z .
osb o paskich brzuchach narzekania na wewntrzn pustk. Bi
czucia w tej czci ciaa oznacza rwnie niedostatek wspaniae
seksualnego uczucia ciepa i topnienia w rejonie miednicy. U
kich osb podniecenie seksualne jest ograniczone gwnie do ge
taliw. Problem ten jest nastpstwem tumienia uczu seksualnj
w dziecistwie. Gdy wywrzemy pewien nacisk na brzuch za pomc
pici, nie wyczujemy oporu, tak jak gdyby w dolnej czci bn.
cha bya dziura; jeli natomiast brzuch jest wikszy i zaokrglol
dziury takiej nie wyczuwamy. Trzeba w takich wypadkach skon
t osob do gbokiego oddychania brzuchem, by przywrci.
ycie i czucie w tym obszarze ciaa. Nawet gdy czowiek star,
si wiadomy, e nie oddycha gboko, potrzebne mu s specjaU
wiczenia uaktywniajce takie oddychanie. Mona na przykad
skoni, by oddycha pokonujc ucisk doni na brzuch. W leczer
rozedmy puc, powanego zaburzenia oddychania, pacjenci a
sto musz oddycha pokonujc wag ciarka umieszczonego
brzuchu, podnoszc go si wdechu i pozwalajc mu powoli of
da podczas wydechu. Inny sposb otwarcia oddychania polega
tym, by pooy si na pododze ze zwinitym kocem podoon)
pod kark, ze zgitymi kolanami i z poladkami opartymi moc

Oddychanie

47

0 podog 1 . Bez wzgldu na metod, jak stosujemy, aby pogbi oddech, tak a poczujemy go na dnie miednicy, rezultat bdzie
taki e uaktywni si stumione uczucia smutku i seksualnoci.
Jeli potrafimy zaakceptowa te uczucia - a zwaszcza jeli potrafimy gboko si rozpaka - to cae ciao radonie si oywi. Byem
wiadkiem, jak dowiadczyo tego wielu pacjentw.
O tym, jak wielkie znaczenie ma wypenienie czy pustka brzucha,
przekonaem si w nastpujcych okolicznociach: suka rasy collie,
ktr mielimy z on kilka lat temu, urodzia czternacie szczenit. Ostatnie cztery urodziy si martwe, bo pord trwa dla nich za
dugo, lecz i tak dziesi szczenit to wicej, ni suka moe karmi
jednoczenie. Wkrtce zdalimy sobie spraw, e cae mleko trafia
do szczenit silniejszych i e sabsze niebawem zdechn. Wezwany
na pomoc weterynarz doradzi, abymy dopuszczali do piersi naj pierw sabsze szczenita, bo gdy one si nasyc, wwczas silniejsze
1 tak bd w stanie wyssa do pokarmu, by zaspokoi gd. Ale
jak mielimy rozpozna, ktre z caej dziesitki s silniejsze, a ktre
sabsze? Wpadlimy na pomys, by maca ich brzuszki. Te, ktrych
brzuszki byy w dotyku pene, wdroway do jednego koszyka, a te,
ktrych brzuszki przy dotkniciu wydaway si puste, kadlimy do
drugiego. Te ostatnie dawalimy suce do karmienia jako pierwsze.
Tym sposobem wszystkie z dziesiciu szczenit przeyy i wyrosy
na zdrowe psy.
W innym zaburzeniu oddychania klatka piersiowa jest sztywna
i stosunkowo mao ruchoma, a oddychanie przewanie przeponowe, z pewnym rozszerzeniem do jamy brzusznej. W schorzeniu tym klatka piersiowa jest nadmiernie rozdta, czasami do tego
stopnia, e przybiera ksztat beczkowaty. Beczkowaty wygld moe
si wydawa mski, ale powoduje skonno do rozedmy. Stae
nadmierne wypenianie klatki powietrzem rozciga i szarpie delikatn tkank pucn, w wyniku czego pobr tlenu do krwi jest
niewystarczajcy pomimo mczcych i bolesnych wysikw, by wcign jeszcze wicej powietrza. Nawet jeli takie rozdcie przybiera
agodniejsz form, stwarza ono zagroenie dla zdrowia, ponieif e ornwienie tych wicze i ilustracje do nich znajdzie czytelnik w ksice: Alexander Lowen i Leslie Lowen, The Way to Vibrant
nealth (New York: Harper & Row, 1977), str. 101 i dalsze. W litera urze polskiej wiczenia te bd przedstawione w ksice Jacka
antorskiego Organizm i orgazm, Jacek Santorski & Co. Agencja
Wydawnicza, Warszawa 1991.

48

Duchowo i

wa sztywno klatki piersiowej stanowi olbrzymie


obcienie
serca2.
Moje najwaniejsze dowiadczenie, zwizane z oddychar.,,.
miao miejsce podczas mego pierwszego seansu u
Wilheli
Reicha. W trakcie swej praktyki psychoanalitycznej Reich zauv
y, e gdy pacjent powstrzymywa si od wyraenia jakiej myli i
uczucia, wstrzymywa te oddech. Bya to forma oporu, ale Re
zamiast kierowa uwag pacjenta na ten opr, radzi mu jedy,
aby oddycha swobodnie. Gdy tylko pacjent uwalnia swj odde,
natychmiast stawa si wylewny w wyraaniu hamowanych dot
myli i uczu. Spostrzegszy t prawidowo, Reich koncentro
si od tej pory na oddychaniu lecym u podoa wiadomego i i
uwiadomionego oporu stawianego przez pacjenta.
Podczas mego pierwszego seansu z Reichem leaem na tap.
nie w samych szortach, tak aby mg on obserwowa moje o<
chanie. Reich ograniczy si do poinstruowania mnie, abym oc
cha. Wydawao mi si, e wykonuj to polecenie, ale po dziesic,
minutach Reich rzek: Lowen, pan nie oddycha". Odparem,
oddycham, gdy inaczej bym nie y. Odrzek: Ale paska klat
piersiowa jest nieruchoma". Poprosi mnie wwczas, abym poc
rk na jego piersi i zaobserwowa, jak si wznosi i opada z
dym oddechem. Zauwayem, e moja pier porusza si zna
sabiej ni jego i postanowiem j zmobilizowa, tak by porus
si w rytm moich oddechw. Czyniem to przez kilka minut, o
chajc ustami. Wwczas Reich poprosi, abym otworzy oczy. ^
je otwarem, z ust wydar mi si krzyk. Usyszaem ten krzyk, ale L
da mi si nie zwizany ze mn. Nie czuem strachu - byem tyt
zdziwiony. Reich kaza mi si uciszy, bym nie zakca spokc
ssiadw, wic umilkem. Zaczem znowu oddycha ustami i
okoo dziesiciu minutach Reich ponownie poleci, abym otwr
szeroko oczy. Jeszcze raz wydar si ze mnie krzyk i znw usys
em go jakby z wewntrz, jakbym nie mia w nim adnego udzis
Gdy opuciem gabinet Reicha, zdaem sobie spraw, e mam js
powany problem, ktrego wcale nie byem wiadom. ZrozumiaJ
rwnie, e swobodne, gbokie oddychanie jest w stanie doti
do wyhamowanych uczu i wyzwoli je3.
2

Zob. Alexander Lowen, Love, Sex and Your Heart (New ,


Macmillan, 1988), str. 83, 86. (wyd. polskie: Pusty Obok 1<
str. 89, 90)
3
Zob. Alexander Lowen, Bioenergetics (New York: Peng1976), str. 17-18. Fragmenty wydane w Polsce jako skrypt Wstp i

49
Oddychanie

Reich powici nastpne seanse terapeutyczne gbokiemu oddychaniu, poprosiwszy mnie uprzednio, abym mu powiedzia o swoich negatywnych mylach i uczuciach na jego temat. Miao to na
celu ujawnienie negatywnej transferencji, po to by j dostrzec,
przeanalizowa i wyeliminowa. Po wstpnej rozmowie kadem si
na tapczanie i oddychaem. Gdy jakie myli wydaway si wane,
dzieliem si nimi z Reichem. Jednak waniejsz rzecz byo to,
abym si podda naturalnemu oddychaniu. Gdy robiem wysiek,
by oddycha gboko, Reich mwi: Nie rb tego, pozwl tylko,
by si to dziao". Z pocztku mnie to mylio, poniewa staraem si
wypenia jego instrukcje jak najlepiej. Oczywicie nie wydarzyo
si nic dramatycznego. Poprzez wiadome oddychanie kontrolowaem, nie zdajc sobie z tego sprawy, wyzwalanie swoich uczu.
Pierwszy seans przekona mnie jednak, e podejcie Reicha byo
waciwe, wic chtnie kontynuowaem terapi starajc si, by moje
oddychanie stao si naturalne.
Przez pierwszy miesic terapii regularnie odczuwaem parestezj
(zaburzenia czucia), czyli objawy hiperwentylacji. Na doniach i rkach czuem mrowienie, a kilkakrotnie bolesne szczypanie. Zdarzyo si te kilka razy, e moje donie stay si zimne jak ld
i wystpi w nich kurcz chwytu. Wyglday wwczas jak szpony
ptaka i nie mogem poruszy palcami. Reich zapewni mnie, e te
objawy min, gdy mj oddech si wyrwna i rzeczywicie tak si
stao.
U wikszoci z nas wystpi objawy hiperwentylacji, jeeli zaczniemy gboko oddycha lec bez ruchu. Fizjologicznie da si
to wyjani tym, e tego rodzaju oddychanie nadmiernie obnia poziom CO2 we krwi, co powoduje tak wanie reakcj. Mona temu
zaradzi oddychajc do papierowej torby, gdy wtedy cz dwutlenku wgla zostanie powtrnie zaabsorbowana. W miar postpu
terapii przestaem odczuwa symptomy hiperwentylacji po gbszym i swobodniejszym oddychaniu. Zrozumiaem, e pojcie hiper 'jest relatywne w stosunku do poprzedniej gbokoci oddychania; innymi sowy, e symptomy hiperwentylacji pojawi si, jeeli
zaczniemy oddycha gbiej, ni jestemy przyzwyczajeni. Z chwil
gay organizm przyzwyczai si do gbszych oddechw, taka wentylacja ' przestaje by dowiadczana jako hiper".
ad C Sa.me.^Jawy mona rwnie wyjani tym, e oddychanie naowuje ciao energi. Jeeli ciao danej osoby przystosowane jest
bioenergetyki, red. M. Drabikowski, Laboratorium Psychoedukacji,
Warszawa 1988.

50

Duchowo i

do pewnego poziomu naadowania lub pobudzenia, to


zostanie
naadowane nadmiernie, co jest stanem przeraajcym i bolesnj
Jeli ten zwikszony adunek nie zostanie uwolniony, to ciao
skurczy, dajc opisane wyej objawy. Jednake gdy osoba ta pot
znie wyszy adunek, ciao poczuje si ywsze, a to wanie pt
darzyo si mnie, gdy rozluniem si podczas terapii z Reicw
Objawom hiperwentylacji mona rwnie zapobiec albo je ogra
czy, na przykad kopic w ko lub robic inny wysiek dostato
nie wyczerpujcy, aby zuy nadmiar energii.
W trakcie mojej wasnej terapii zaszy dwa nastpne dramat
wydarzenia, gdy kontynuowaem prac nad oddechem i pode
em si ciau. Pewnego razu, gdy leaem na materacu treningo
oddychajc, co mn poruszyo, koyszc moim ciaem, dopki;
nie podniosem. Staem przez chwil twarz do materaca. 11
zaczem wali we piciami. Gdy to robiem, zobaczyem
swego ojca. Wiedziaem, e bij go, poniewa da mi klapsa - i
renie, ktrego zupenie nie pamitaem. Gdy w jaki czas p
spotkaem si z ojcem, zapytaem go, czy kiedykolwiek mnie
rzy. Przyzna, e zrobi to raz, gdy zdenerwowaem matk, wrac
zbyt pno do domu z zabawy na dworze.
To spontaniczne powstanie z materaca zadziwio mnie. W ,
ciwiestwie do mojego pierwszego seansu z Reichem, kiedy to 1
czaem nie czujc jednak adnego strachu, tym razem odezi
pen moc swojego gniewu. Trzeba zdawa sobie spraw, e a,
z moich czynw nie by wykonany wiadomie. Co na gbszym j
ziomie - na poziomie id, jak go nazwa Freud - kazao mi si
zachowa.
Idea dziaania bez udziau wiadomego umysu jest centra...
pojciem w praktyce i filozofii zen. Eugene Harrigel, opisujc j
wiczy zen, by sta si mistrzem ucznictwa, pisze, e dochodzi i
do punktu, gdy sami nie wypuszczamy strzay. Co robi to za nas i
C takiego dziaa w nas lub poprzez nas, lecz nie jest uznawa
za ja? Jest to pewnego rodzaju sia, ale taka, ktra wydaje
mie swj wasny rozum oraz wiadomo, gbsz i szersz ni i
sza wiadomo. Jeeli potrzebujemy dla niej okrelenia, to mo:
j tylko nazwa duchem mieszkajcym w nas, ktry mobilizuje
do dziaania.
4

Eugene Harrigel, Zen and the Art of Archery (New York: j


tage, 1971), str. 58, 84. Wydanie polskie: Zen w sztuce tucznict\
Wydawnictwo Pusty Obok, Warszawa 1988.

\oddychanie

51

Ujmujc to inaczej, dowiadczanie duchowoci ciaa nie zaley


od dziaania, lecz od odczuwania siy wewntrz siebie, ktra jest
wiksza ni wiadome ja.
Drugi punkt zwrotny w mojej terapii nastpi jaki czas pniej.
Podczas jednego z seansw, gdy leaem na tapczanie oddychajc,
miaem wyrane wraenie, e jestem bliski zobaczenia obrazu na
suficie. Podczas kilku nastpnych seansw to przeczucie nasilao
si. Potem obraz ten pojawi si. Ujrzaem twarz mojej matki patrzc na mnie z gry, bardzo zagniewan. Dowiadczyem siebie
w wieku siedmiu miesicy, lecego w wzku przed domem. Pakaem przedtem za mam, lecz mj pacz musia jej przeszkodzi
w jakim zajciu. Gdy wysza do mnie, miaa tak zimny i surowy wyraz twarzy, e zamarem. Zdaem sobie spraw, e krzyk, ktrego
wwczas z siebie nie wydobyem, by tym krzykiem, ktry wydaem podczas swojego pierwszego seansu z Reichem. Dalej tkwi
w moim gardle, ktre byo tak zacinite, e nie mogem ani krzycze, ani ka. Wiele lat pniej, podczas roboczego seminarium,
ktre prowadziem, wydarzyo si co, co pomogo mi lepiej to
zrozumie. Jeden z uczestnikw zaproponowa, abymy popracowali nad moim ciaem, by rozadowa niektre z moich napi.
Zgodziem si. Leaem na pododze, a dwie kobiety pracoway
rwnoczenie nad moim ciaem; jedna zaja si moim zacinitym
gardem, a druga stopami, czyli dwoma obszarami, gdzie napicie
byo due. Pamitam, e czuem si bezradny i w tym momencie
poczuem w gardle ostry bl, jak gdyby kto mi je podci. Zrozumiaem, e moja matka psychicznie podcia mi gardo, tak e
trudno mi byo mwi lub paka.
Czytelnik przypomni sobie, e tamten krzyk wyrwa si ze mnie,
gdy poruszyem swoj pier oddychaniem. Krzyk uwiz w moim
gardle, ale w mojej piersi utkwi bl z powodu wrogoci matki. To
wanie bl zamanego serca po utracie mioci mamy by tym, co
musiaem stumi, aby przey, bowiem gdy walczyem krzykiem
i paczem przeciwko odstawieniu od piersi, ona zwrcia si przeciwko mnie. Udao mi si stumi ten bl, unieruchamiajc klatk
piersiow, ale skutkiem tego by olbrzymi stres oddziaujcy na
serce. yem w niewiadomym strachu, e zostan opuszczony, od
Kiorego mogem si uwolni tylko stawiajc czoo lkowi i opakujc swoj strat.
P ld
wsze
J?!r;JeSt 3t0 C
^CZ P
chnieboiuznawany,
jednake tumienie
wiek si
? ^T '

8 - StaJe sie ono Przysowiow szafie, na ktry nie miemy spojrze. Im


duej

52

Duchowo i

to uczucie jest ukrywane, tym bardziej si go boimy. Podczas ter


stwierdzamy, e gdy drzwi szafy zostan otwarte, tj. gdy stumi
uczucie zostaje wydobyte, zawsze okazuje si mniej przeraaj
ni oczekiwalimy. Jednym z powodw jest to, e nie jestemy ]
bezradnymi dziemi. Wikszoci z nas udaje si rozwin na
silne ego, by radzi sobie z uczuciami, podczas gdy dziecko
kiego ego nie posiada. Siy ego nie da si jednak wykorzysta, ]
mamy do czynienia z uczuciami stumionymi, poniewa nie s i
uwiadomione. Stumione uczucia s jak cienie w nocy, ktre na
wyobrania powiksza, a stan si zjawami.
Jeeli jeste osob skonn do duszenia w sobie uczu,
masz trudnoci z wypakaniem si, najprawdopodobniej bc
mia zaburzenia w oddychaniu. Jeeli zatrzymujesz w sobie
cia, to bdziesz rwnie zatrzymywa powietrze i twoja klatka
siowa bdzie prawdopodobnie rozdta. Kobiety s swobodniej!
w wyraaniu uczu ni mczyni - pacz przychodzi im at
- i w rezultacie ich oddech jest swobodniejszy, rzadziej dost
ataku serca i yj duej. Nie oznacza to, e nie maj emc
nalnych problemw lub e ich oddychanie jest w peni natura
Kobiety, ktre wzoruj si na takich mskich wartociach, jak 1
twardym i sprawnym oraz trzymanie uczu na wodzy, s tak
naraone jak mczyni i rwnie mog mie rozdte klatki
siowe. Szczeglnie podatni na tak przypado s palacze o.
pci. Palenie daje wraenie oddychania, nie dostarczajc jedri
do organizmu wiele tlenu; tlenu, ktry mgby pobudzi bok
odczucia.
W interesie wasnego zdrowia wane jest, abymy stali si
domi swego sposobu oddychania. Pomocne w tym moe by
nisze wiczenie, ktre powinno rwnie wpyn na pogbier
oddechu. Po pierwsze, zwr uwag na rozmiary swojej klatki pie
siowej i zaobserwuj, czy mocno wcigasz powietrze. Czy dugo
trzymujesz powietrze? Jeeli tak, to moesz mie takie same pr
blemy z wyzwalaniem uczu, jakie masz z penym wydychanie
powietrza.
WICZENIE 3.1
W pozycji siedzcej, najlepiej na twardym krzele, wymw swoiq
normalnym gosem cigy dwik ,,aaa", patrzc na sekundnik sv
jego zegarka. Jeeli nie jeste w stanie utrzyma dwiku przez

Oddychanie

53

najmniej dwadziecia sekund, oznacza to, e masz jak trudno


z oddychaniem.
Aby poprawi swj oddech, powtarzaj to wiczenie regularnie,
taraic si wyduy czas trwania dwiku. wiczenie nie jest
niebezpieczne, ale moesz odczu zadyszk. Twj organizm zareaguje intensywnym oddychaniem, aby uzupeni poziom tlenu
we krwi. Takie intensywne oddychanie uruchamia napite minie
klatki piersiowej, pozwalajc im si rozluni. Proces ten moe si
zakoczy paczem.
Moesz take wykona to wiczenie, liczc gono w staym rytmie. Uycie gosu w sposb cigy wymaga utrzymujcego si duej wydechu. wiczenie to bdzie miao taki sam efekt jak poprzednie. Przy peniejszych wydechach bdziesz wdycha gbiej.

W tym oraz innych wiczeniach wane jest, aby nie stara si


za wszelk cen osign wyniku. Jak wszystkie naturalne funkcje
organizmu, oddychanie po prostu dzieje si. Gdy przestaniesz si
opiera i poddasz si tajemniczej mocy swojego ciaa, odzyskasz
swoj gracj i zdrowie.
A co z ludmi, ktrych klatki piersiowe s stosunkowo ruchliwe
i sabo napenione? Stan taki jest normalny, jeeli oddychanie siga
rwnie w gb jamy brzusznej. W takim przypadku fala oddechowa
przechodzi przez cae ciao. Czsto jednak sabo napeniona klatka
jest paska i wska, a oddychanie nie wychodzi poza ni. Jednostki
o takiej budowie maj wiksze trudnoci z wdechem ni z wydechem. Nie dusz w sobie uczu, lecz si od nich odcinaj. Dotyczy
to zwaszcza uczu zwizanych z gbi jamy brzusznej, takich jak
smutek, rozpacz i podanie. Urazy, jakich te osoby doznay we
wczesnym okresie ycia, byy dotkliwsze ni przeciwnoci dowiadczane przez wikszo ludzi. Ich pragnienie kontaktu nie byo po
prostu torpedowane od czasu do czasu, lecz zostao zdawione, co
doprowadzio je do poczucia, e nie maj prawa do radoci czy samorealizacji; std ich gboka rozpacz.
U dzieci pragnienie bliskiego kontaktu najczciej przybiera
orm chci possania piersi matki. Jeeli mielibymy potraktowa
owiadczenie moich pacjentw jako wiarygodny wskanik, to spenienie tego pragnienie bywa czsto udaremniane. Tylko niewielki
[ocent Pord osb dorosych potrafi skutecznie ssa. Czowiek
lekk ' wkada J3 c kciuk do ust, bdzie prawdopodobnie ssa go
wargami. Nowo narodzone dziecko lub zwierz bdzie nato-

54 Duchowo i

miast ssao gwatownie caymi ustami. Przyciskajc sutek jzyki


do podniebienia twardego, podczas gdy gardo otwiera si twr
podcinienie, noworodek jest w stanie wycign z piersi ma
maln ilo pokarmu. Natomiast niemowlta karmione z but
ss gwnie wargami; wikszo pracy wykonuje za nie sia
witacji. Tak wic ssanie pokarmu z piersi jest bardziej akt
i agresywn czynnoci.
Lekarz pediatra Margaret Ribble w swej ksice The Rights
Infants (Prawa niemowlt) 5 jasno wykazaa cisy zwizek mi
ssaniem a oddychaniem. Dr Ribble stwierdzia, e jeli nieme
jest odstawione od piersi przedwczenie, tj. w cigu pierws2
roku ycia, jego oddychanie staje si pytkie i nieregularne,
mowl przeywa strat piersi jako utrat swojego wiata. Cie
ono czstokro wielk niedol, na ktr pacz rzadko pomaga.
niewa dziecko nie jest w stanie odzyska bliskiej cznoci z p
si, musi stumi swoje pragnienie, prbujc unikn blu tskr
Niemowlta robi to zwykle poprzez napinanie mini garda i
wyk ten czsto utrzymuje si a do wieku dorosego, wpywa
negatywnie na oddychanie.
Aby oddycha agresywnie, powinnimy odczuwa, jak dziaa
sze gardo w trakcie oddychania, podobnie jak niemowl musi
czuwa dziaanie swego garda, tak aby ssa agresywnie. Jednym j
sposobw uaktywnienia mini garda jest wydawanie jku pode
wdechu. Mona te stosowa jk na wydechu w poczeniu z jki^
na wdechu, jak pokazano w nastpnym wiczeniu.
WICZENIE 3.2
Przyjmij t sam siedzc pozycj co w poprzednim wicze
Przez jedn minut oddychaj normalnie, aby si zrelaksowa,
stpnie, na wydechu, wydaj jk trwajcy przez cay peny wydc
Staraj si wyda taki sam dwik na wdechu. Z pocztku moel
by trudne, ale da si osign przy odrobinie wicze. Czy
czuwasz, jak powietrze jest zasysane do wntrza ciaa? Tu
5

Margaritha Ribble, The Rights of Infants (New York: Columt


University Press, 1965), str. 82.

55
\Oddychanie
kichniciem ciao zasysa powietrze z si odkurzacza. Czy dowiadczye kiedy tego?

Stosuj rwnie to wiczenie, by pomc ludziom si rozpaka,


gdy maj z tym wielkie trudnoci. Po tym, jak wydadz jk przez
trzy pene cykle oddechu, prosz ich, aby przeamali jk na wydechu na dwiki uh, uh", czyli odgosy kania, kontynuujc wokalizacj na wdechu. Jeeli wydech jest dostatecznie gboki, by
sign brzucha, czsto koczy si nie zamierzonym paczem. Czasami, gdy osoba zaczyna paka, mwi tonem penym zdziwienia:
,Ale nie jest mi smutno". Ten dystans podczas doznawania najgbszych uczu podobny jest do mojego przeycia, kiedy to krzyczaem nie odczuwajc strachu.
Zwykle mwi wwczas do pacjenta: Jest ci smutno, poniewa
jeste usztywniony, napity". Mam na myli to, e straci poczucie
gracji. A skoro da si tak powiedzie o nas wszystkich, znaczy to,
e wszyscy mamy jaki powd do paczu.
Nic tak nie usprawnia oddychania jak porzdny pacz. Pacz jest
naszym gwnym mechanizmem wyzwalania napi, i jedynym, jaki
jest dostpny niemowlciu. Paczemy nie tylko wtedy, gdy jestemy
w rozpaczy, ale take w momencie, gdy desperacja ustpuje. Matka,
ktrej zgino dziecko, nie pacze, kiedy go gorczkowo poszukuje,
lecz dopiero gdy je znajdzie. Czasami ludzie pacz po osigniciu
orgazmu, poniewa w pewnym sensie odnajduj w sobie zaginione
dziecko, ktre kiedy znao uczucie radoci.
Mimo e pacz jest niezbdny w przypadkach rozdtej klatki
piersiowej, a bardzo pomocny w przypadkach klatki niedostatecznie wypenionej powietrzem, nie jest to dziaanie na tyle skuteczne,
by usun te problemy. Do zmobilizowania agresji koniecznej, by
w
peni rozszerzy klatk piersiow, potrzebujemy o wiele silniejszej emocji. Tak emocj jest gniew. Osoba, ktrej wielkie pragnienie zostao zniweczone, ma wystarczajcy powd, by odczuwa
gniew, lecz brak jej energii, by wzbudzi w sobie i utrzyma emo9C na takim poziomie intensywnoci, na jakim mogaby si sta
skuteczn si. W tym celu stosuj wiczenie polegajce na ude aniu tapczanu z pozycji stojcej. W wiczeniu tym kolana musz
^c u8'Cte, by stworzy spryste oparcie dla ciaa. Osoba wykonujca wiczenie wznosi pici nad gow, trzymajc ramiona blisko
z
u i sigajc jak najdalej za siebie. okcie powinny by lekko
g1 e ta
^ > k aby barki byy rozcignite. Istot tego wiczenia jest

56

Duchowo cm oddychanie

oddychanie. Z tej pozycji wyjciowej ramiona s wycigane r_


w ty trzy razy, podczas gdy wiczcy oddycha jak najgbiej, naj
niajc klatk piersiow. Po trzecim silnym wdechu zadawany
cios, z rwnoczesnym wyrzuceniem z siebie powietrza. W i
szci przypadkw, gdy wiczenie zostaje powtrzone dziesi^
dwudziestu razy, nastpuje wybuch gniewu i zadawane ciosy n
ju kontrolowane przez wol. wiczenie to moe rwnie zak
czy si spontanicznym kaniem, gdy gniew zostanie wyadowt.
Efekt jest w wielu wypadkach zadziwiajcy. Naadowane enei
ciao staje si oywione. Jeden z pacjentw, ogarnity uczuci
rozpaczy i bezsilnoci, po wykonaniu tego wiczenia, w ktrym L
czu silny gniew, zauway: Nigdy nie sdziem, e ycie moe I
pikne".
Ludzie s dzi bardziej wiadomi tego, jak wane jest odd)
nie, ni dawniej. Wynika to gwnie z wikszej troski o zd r
i z obecnej wiedzy na temat pozytywnych efektw wicze fi_,
nych i oddychania. Jednake na skutek swoistego prania mzgu {
rzuconego nam przez nasz kultur uwierzylimy, e istniej pe
techniki oddychania. Chcielibymy wic nauczy si, jak to si .
prawidowo. Powstao wiele nieporozumie dotyczcych zalet
dychania nosem w przeciwiestwie do oddychania ustami.
Wielu ludzi uwaa, e naley oddycha nosem i e usta pov._
by zamknite. Uzasadniaj ten pogld tym, e przechodzc pi
nos powietrze ulega podgrzaniu i przefiltrowaniu, co jest rzeko
zdrowsze dla puc. Matki czsto wymagaj od dzieci, aby trzyr
usta zamknite z wyjtkiem sytuacji, gdy mwi lub jedz,
daj przy tym krytycznie: Co robisz, chcesz pokn much?
gldasz gupio z otwartymi ustami". Prawd jest, e opuszc
szczka nadaje twarzy rozmyty wyraz, kontrastujcy z pojt
bystry wygld". Ale dlaczeg mielibymy by cay czas u\.,
i skoncentrowani? Czy musimy bez przerwy panowa nad sytua
i swqjm zachowaniem? Jak przekonamy si w jednym z nastpr
rozdziaw, napita szczka ma kluczowe znaczenie dla potr
kontroli.
Oddychanie przez nos uaktywnia grne przewody oddechc
podnoszc wraliwo zmysw, a zwaszcza zmysu powoniei
Zwiksza si rwnie czujno i koncentracja uwagi. W rez
cie twarz ma bardziej oywiony wygld, gdy oddychamy no~
Podczas snu, w stanie zmniejszonej czujnoci, szczka opada i
dychanie odbywa si gwnie ustami. Mwic najoglniej, o
chanie nosem ograniczone jest do okresw spokoju i maej

57

tywnoci. Gdy czowiek zajty jest jak fizyczn czynnoci wymagajc wysiku, oddycha zwykle ustami z powodu zwikszonego
zapotrzebowania na tlen. To samo odnosi si do silnych stanw
emocjonalnych, takich jak gniew, lk, smutek, pasja czy podanie. W podobnych sytuacjach zamknicie ust i oddychanie przez
nos jest sposobem na utrzymanie kontroli. Tak jak jest waciwy
czas i miejsce na opanowanie, tak samo jest czas i miejsce na zwolnienie wszelkich hamulcw. Sposb oddychania powinien zalee
od sytuacji, a nie od tego, jak dana osoba uwaa, e powinna si
zachowa. Ciao wie, jak odpowiednio zareagowa, i naley mu zaufa, e tak wanie postpi, jeeli tylko mu pozwolimy.
Gdy prowadz wykad, stwierdzam, e wan spraw jest mwi
wolno i zostawia sobie czas na oddychanie. Pozwala mi to odpry si i utrzyma koncentracj. Czsto jednak dostrzegam, e moi
suchacze nie oddychaj gboko. Mimo e s zainteresowani wykadem, suchaj z coraz mniejsz uwag. Gdy widz, e zaczynaj
opada na krzesach, robi przerw i prosz ich, aby przecignli
si i wzili kilka gbszych oddechw. To sprawia, e atwiej jest im
sucha wykadu, a mnie mwi. W podobnej sytuacji mog si te
znale czytelnicy, tak pochonici tym, co czytaj, e podwiadomie ograniczaj swe oddychanie. Z tego powodu chciabym teraz
przedstawi najwaniejsze wiczenie w oddychaniu, jakim dysponuje bioenergetyka.
WICZENIE 3.3
Jeeli czytajc t ksik siedzisz na krzele, przerwij, aby odetchn. Przechyl si do tyu, unie w gr ramiona i we kilka
gbokich oddechw.

Czy takie przecignicie si pozwolio ci oddycha gbiej? Gdy


siedzimy oklapnici, brzuch jest cinity i gbokie oddychanie jest
niemoliwe. W celu wyprostowania brzucha stosuj stoek bioenergetyczny (ryc. 3.1). Pacjent ley na stoku, opierajc stopy o pod og i sigajc ramionami w ty do stojcego za stokiem krze sa. W takiej pozycji rozcigaj si minie plecw, ktre musz
yc rozlunione, jeli ma nastpi pene i swobodne oddychanie,
ydy staramy si unika usztywniania ciaa, gdy spodziewamy si
'u czy niewygody, oddychanie samoistnie staje si gbsze i pe -

58

Duchowo i

Ryc. 3.1. Tak kadziemy si na stoku bioenergetycznym.


niejsze6. Pierwszym stokiem, jaki zastosowaem do tego celu,
stary, drewniany stoek kuchenny ze stopniami, na ktrym pora
yem zwinity koc. Jeeli czytelnik ma w domu podobny stoej
to moe go wykorzysta w tym wiczeniu. Mona go rwnie ujj
do opisanych powyej wicze z gosem. Prosz pamita o prza
rwaniu wiczenia, gdy zacznie sprawia bl. Nie znam co prawd!
przypadku, aby ktokolwiek dozna urazu, uywajc stoka lub ZMM
nietgo koca do wicze oddechowych, ale zmuszanie si nic 9
nie daje. Swobodne oddychanie jest darem od Boga, ktry tchnij
ycie w nasze ciaa.
6

Peny opis konstrukcji i zastosowa stoka bioenergetyczne^


znajdzie czytelnik w cytowanej ksice: Lowen and Lowen, Th
Way to Yibrant Health. W literaturze polskiej patrz: J. Santorsli
Organizm i orgazm, podrcznik wicze, Jacek Santorski &
Agencja Wydawnicza (w przygotowaniu do druku).

oddychanie
59
Jest to dogodny moment, aby zauway, e wdychanie jest sylonimem inspiracji [ac. spiro, spirare - oddycha] i natchnienia,
jowniki podaj, e inspirowa" to napeni kogo oywiajcym,
irzypieszajcym lub egzaltujcym wpywem, a taki wanie skutek
ma wdychanie tlenu. Potrafimy czasami tchn w czowieka ycie za
jomoc sztucznego oddychania cietod usta-usta, tak jak wedug
jrzekazu uczyni to Bg z pierwszym czowiekiem. Potrafi sobie
wnie wyobrazi, jak Bg, stworzywszy ju wiat, zatrzymuje si,
by porzdnie odetchn, jak kady uczciwy pracownik po wykonaniu zadania. Uczyniwszy tak, nie mam co do tego adnej wtpliwoci, dostrzeg, e jest to znaczce i suszne. Gdy oddychamy
gboko, atwo przychodzi nam odczu, jak suszny jest wiat, jak
sprawiedliwy i pikny. Jestemy natchnieni. Jakie to tragiczne, e
tak niewielu ludzi oddycha swobodnie i dobrze.

Wdziczne ciao: utrata gracji

Wdziczne ciao:
utrata gracji
GRACJA jest naturalnym atrybutem wsz,
kich stworze, ktre yj w stanie niewinno
Utrata aski przez czowieka nastpia z
chwil, gdy zdoby wiec
znajomo dobrego i zego, tego, co
suszne i co niewaciw
Od
tej pory nie mg ju poda za instynktem
ani ufa swoi
uczuciom, pewny, e go nie zawiod. Przekonany przez wa,
stanie si podobny do boga, stwierdzi jednak, e zosta skazany u
prac, by zdobywa chleb w pocie czoa. Zakosztowawszy owoc
z drzewa wiedzy, czowiek sta si samowiadomy, a wic take
swym punkcie uczulony.

Samowiedza jest zarwno dobrodziejstwem, jak i przeklestwei


ludzkoci. Jest to cecha, ktra popycha czowieka do tworzeni^
ale te wydobywa z niego bezwzgldno, okruciestwo i c^
wo. We wspaniaoci swoich osigni czowiek moe dostrz
cechy boskie, lecz w swojej obsesji, by osiga coraz to wic
okazuje si bardziej szalecem ni bogiem. Dziki samowiac
moci sta si outsiderem w wiecie naturalnym. Moe lepszyokreleniem byoby tu angielskie sowo misfit, tzn. niedostosij
wany, pokrewne take wyrazowi fit (sprawny fizycznie), a zatel
niesprawny; odzwierciedla ono bowiem rosnc wiadomo wspij
czesnego czowieka, i nie jest on dostatecznie sprawny fizyczni^
Niektrzy bior swj brak sprawnoci dosownie i prbuj prz
biega dystans maratoski czy wyciska sztang. Nie czyni ich
jednak sprawnymi do ycia w ramach naturalnego porzdku a
zdolnymi odczuwa sw czno ze wszechwiatem, ani nawet czet

61

na rado z faktu, e s ywi i zdrowi. By tego dowiadczy, musz


zakotwiczy sw samowiadomo w wiadomoci siebie.
S to dwa rne pojcia, mimo e brzmi podobnie. Aby by
samowiadomym, czowiek musi stan na zewntrz siebie, tak jak
zdarzyo si to mnie, gdy usyszaem, e krzycz, nie czujc jednak
lku. Samowiadomo oznacza jaki podzia w osobowoci, ktry
moe oscylowa od pknicia a po pene rozdarcie, jak w schizofrenii. Pojcie to bdzie omwione szerzej w rozdziale smym. Natomiast aby by wiadomym siebie, czowiek musi odczuwa swoje
ciao.
Znamy wszyscy t historyjk o stonodze, ktra zastanawiajc si
nad tym, ktr ze swych licznych ng poruszy najpierw, nie bya
zdolna poruszy si wcale. Na szczcie dla stonogi i dla nas wszystkich wszystkie wane funkcje organizmu s oparte na samoregulacji. Jednak w przeciwiestwie do stonogi, my ludzie jestemy w stanie przemyle niektre czynnoci i ruchy oraz zaprogramowa je
wiadomie jako cz naszego zachowania. Czynic to ryzykujemy .
jednak, e potraktujemy swe ciao jak maszyn i zniszczymy jego
gracj. W swoim stosunku do ciaa ego jest jak jedziec na koniu.
Jeli narzuci zwierzciu swoj wol, sprawi, e zwierz zrobi to, co
on zechce; powici jednak naturaln gracj konia. Jeeli natomiast
prowadzi konia pozwalajc mu reagowa uczuciowo, wwczas ko
i jedziec stapiaj si z sob w ruchach, ktre s wdziczne i zarazem przyjemne. Jest to wana analogia, poniewa jako ludzie
posiadamy dwa tryby dziaania: jeden zaleny, a drugi niezaleny
od naszej woli. Ruchy celowe -jak przy chodzeniu, pisaniu ksiki
czy przygotowywaniu posikw - s pod kontrol ego i podlegaj
wiadomej woli. Niektre ruchy mimowolne - mruganie powiek,
skurcze i tiki, oddychanie - wystpuj bez wzgldu na to, czy tego
chcemy, czy nie. Nad innymi natomiast umys potrafi zapanowa,
ecz uwaa si je za mimowolne, poniewa s spontaniczne. W trakcie rozmowy wykonujemy wiele gestw, ktre nie s dziaaniami
woluntarnymi, tzn. nie byy zaplanowane. Takie spontaniczne ruy s wykonywane bez przerwy; przykadamy rk do ust lub do
a
rzy, splatamy donie, bujamy nog siedzc na krzele. Czsto
jestemy niewiadomi danego ruchu, o ile nie skoncentrujemy na
: , ., uwagi- W przeciwiestwie do nich, ruchy zamierzone maj
wj Swiadomy cel- Gdy czycimy zby, wkadamy ubranie lub spoarny posiek, czynimy to ze wiadomym zamiarem,
CS z a an
mim
^ ' * celowych jest niewielki w porwnaniu z ruchami
'owolnymi, jakie stale zachodz w ciele. Nawet jeli pominiemy

62 Duchowo i

Wdziczne ciao: utrata gracji

ruchy narzdw wewntrznych, to i tak wszyscy dowiadczamy


skoczenie minimalnych ruchw na powierzchni ciaa. Ciao
dosownie w cigym ruchu, nawet podczas snu.
Ruchy mimowolne s bezporednim przejawem ywotnoci cia
Oto co powiedzia mj przyjaciel artysta o osobie pozujcej
portretu: Ma twarz tak yw, e nie jestem w stanie uch \
jej wyrazu". Ruchy celowe lub kontrolowane nie sprawiaj takie
wraenia, bo maj w sobie co mechanicznego. Jednake wiks
szerszych ruchw nie naley ani do jednej, ani do drugiej kategol
lecz stanowi kombinacj obydwu. Im mniej dany ruch kontro
wany jest przez wol, tym bardziej jest spontaniczny i wdzic
Jeli nasze czynnoci maj by nacechowane gracj i brakiem
siku, ego musi zaufa podwiadomoci na tyle, by reagowa w ]
i bez oporw na jej wskazwki.
Brak elegancji ruchw jest oznak dis-ease, czyli stanu b
cego przeciwiestwem nieskrpowania. Poniewa takiego bra
swobody nie da si unikn w naszej kulturze, ciao pene
cji bywa rzadkoci wrd dorosych. Obserwujc ludzi na
moemy zauway, jak niezgrabnie wikszo z nich si por
Jeszcze smutniejsze jest to, jak bardzo s oni niewiadomi swe
braku wdziku. Wielu z nich nie dostrzega rwnie, e ma ja
powany problem emocjonalny. Mimo e badania wykazay
ste wystpowanie chorb umysowych w naszej kulturze, wiksz
ludzi nie uwaa, by objawy depresji, niepokoju lub niepewnoci, j
kie u siebie zauwaaj, stanowiy powany problem emocjona
cho niewtpliwie tak wanie jest. Bardzo niewiele osb dostr
jakikolwiek zwizek midzy tymi tak zwanymi zaburzeniami
sowymi a brakiem gracji. Nieporozumienia dotyczce tej mat
wynikaj std, e dziaania medycyny nie s oparte na zrozur
niu zdrowia, lecz na pewnym zakresie wiedzy na temat chc
zawsze postrzeganych jako niepokojce objawy lub niewydolne
Wikszo programw terapeutycznych, bez wzgldu na to,
oparte na analizie, czy te nie, jest skaona takim zawonym sp
reniem i koncentruje si na objawach, zamiast na oglnym
wiu lub stanie niewygody, lub te niepokoju (dis-ease) jedne
Poniewa kade zaburzenie osobowoci dotyka w rwnym stc
ciaa, jak i umysu, musimy umie spojrze na problem psychic
jak na odbicie problemu fizycznego i na odwrt. Skuteczna ter
nastawiona na umocnienie zdrowia musi by oparta na zrozur
niu, jak i dlaczego dana osoba utracia ask wdziku.

Kilka lat temu leczyem pewnego wzitego adwokata, ktry


zwrci si do mnie, poniewa mia kopoty ze swoj przyjacik.
Narzeka, e ona nie chce si zaangaowa w trwalszy z nim zwizek, mimo i zbliyli si ju seksualnie. Mj pacjent, ktrego nazw
tutaj Paul, twierdzi, e bardzo kocha sw przyjacik i nie rozumie, dlaczego ona nie chce wzi z nim lubu, skoro kilkakrotnie
wyznawaa, e go kocha.
Paul by atrakcyjnym mczyzn okoo pidziesitki, ktry mia
ju za sob jedno maestwo, wychowa trzech synw, a obecnie
by rozwiedziony. Powodem rozwodu, jak poda, byo to, e ona
za bardzo we wszystkim na nim polegaa, co pozbawio ich zwizek
elementu podniecenia i uczynio go nudnym. Paul prowadzi ycie
aktywne, uprawia dwie dyscypliny sportu i wydawao si, e ma
wiele do zaoferowania kobiecie. By pogodny i zrelaksowany, i nigdy nie zachowywa si w sposb narzucajcy wobec nikogo oprcz
tej kobiety.
Jest spraw niewtpliw, e ilekro w zwizku dwojga ludzi wystpuj jakie problemy, to oboje maj w tym swj udzia. Znajc
jednak tylko Paula, musiaem stara si zrozumie te problemy
w kategoriach jego wasnej osobowoci. Nie tai on swoich uczu
i mwi o sobie bez skrpowania. W tej sytuacji jedyn drog, by
uzyska wskazwki dotyczce jego problemu, byo obserwowanie
wygldu jego ciaa i sposobu poruszania si. Ciao mia dobrze zbudowane, silne i zwarte, lecz gdy poprosiem go, aby si pooy na
stoku bioenergetycznym, by zobaczy, czy swobodnie oddycha, ze
zdziwieniem spostrzegem, e plecy ma sztywne jak deska, a jego
oddychanie jest mocno ograniczone. Pomylaem, e by moe jego
zrelaksowany, swobodny sposb bycia jest postaw, jak przybra,
by robi wraenie na ludziach i zrekompensowa swj stan wewntrznego napicia. Albo te pod tym nienarzucajcym si stylem kryo si silne ego, dce do panowania nad innymi. Paul
Przyzna, e osiga w yciu to, czego chce, i pomimo wysokiego
stopnia samokontroli bardzo denerwowao go, e nie udaje mu si
usidli tej kobiety. Mogem tylko zgadywa, e istniejca u Paula
Potrzeba panowania nad sob i innymi ludmi miaa istotny wpyw
n
3 to, e jego przyjacika nie bya chtna do trwalszego zwizania
si z nim. Pomimo ujmujcej powierzchownoci nie by osob
serdeczn.
tr Moja interpretacja problemu Paula okazaa si dla niego zbyt
I na do przyjcia. Nie mg jednak zanegowa sztywnoci swych
ecow w
> 'Cc zaakceptowa potrzeb pracy nad swym ciaem. Za-

63

64
kupi stoek i uywa go regularnie w domu dla rozlunienia i
prenia mini plecw. Gdy sobie nieco
Duchowo ciajfl
odpuci na poziomi
fizycznym, by take w stanie pozwoli odej swej
przyjaciek
Gdyby mu ustpia, ich zwizek mg si zakoczy tak samo j
jego maestwo, utrat jego zainteresowania.
Relacje Paula z kobietami przebiegay w wikszoci podob;
jak jego stosunki z matk. Bya ona kobiet potrzebujc
opad
cia i przywizaa do siebie syna w imi mioci. Na zewntrz
J
by czowiekiem niezalenym, ale jego duch nie by wolny. St;
odczuwa potrzeb udowadniania swojej wartoci - musia odnoi
sukcesy, osiga cele, przyjmowa wyzwania i wygrywa. By zaws:
aktywny. Nieznana mu bya zwyka przyjemno egzystencji.
Paul by osobowoci samowiadom, czu na swym punkcijj
a zatem yjc wedug wartoci ego, a nie wartoci ciaa. Wartoa
ego wi si z satysfakcj, jak si ma z osignicia celu. Wal
to ciaa to fizyczna przyjemno odczuwana z dowolnego dzia
ania wykonanego z gracj. Koncentrujc si na osigniciu celu
powicamy przyjemno wynikajc z denia do niego. Narcial
stwo, na przykad, jest takim wanie zajciem, jakie ludzie moglib
z powodzeniem podj dla samej frajdy beztroskiego szusowana
po zboczu. Tymczasem zbyt wielu narciarzy nastawia si na tecl
niczn doskonao. Bezustannie osdzaj siebie, oceniajc, jak ii
poszo. Mimo e w jedzie na nartach niczego si nie osiga, wi
znaczaj sobie cel: jedzi dzisiaj lepiej ni wczoraj. Jest spraw
oczywist, e aby doj do punktu, w ktrym zjedanie staje sl
atwe, trzeba zwraca uwag na to, jak si jedzi, poniewa na*
ciarstwo nie jest czynnoci naturaln. Jednak wspczesny iare
narciarij
:
stale poszukuje trasy zjazdowej godnej mistrza lub coraz to tr niu
niejszego stoku. Takim narciarzem by Paul.
Poprzez rozwijanie swych umiejtnoci w dowolnym
dziaania
nabieramy jeszcze wikszego wdziku, a przynajmniej tak to vm
glda z zewntrz. Zaawansowany narciarz wyglda wdzicznie sul
nc po stoku. Elegancko prezentuje si tancerka wykonujc kroa
wymylone przez choreografa. Nazbyt czsto nie ma jednak arn
nego zwizku midzy wdzikiem wyuczonej sztuki a naturalnyil
wdzikiem ciaa. Wiele razy, gdy obserwowaem tancerki i ta
cerzy baletowych idcych ulic, uderza mnie ich niezgrabny chii
Pozycja pita, postawa baletowa, w ktrej stopy s zwrcone na tm
wntrz, pozwala im wykonywa z gracj taneczne ruchy, jednakl
poprzez usztywnienie mini bioder i poladkw utrudnia im ow
stawianie wdzicznych krokw poza scen.
tat-

Wdzkczne ciao: utma rac-'1"

65

Jeeli nie chcemy, aby wiczenie


zniszczyo naturalny wdzik
ciaa, nie moe ono kolidowa z naturalnym przepywem pobudzenia w ciele. Jeeli strumie pobudzenia jest silny, mona go
odpowiednio skierowa oraz wykorzysta do wykonania wdzicznej i efektywnej czynnoci, lecz jeeli zostanie on przerwany, to razem z nim zaamie si duch w organizmie. Wwczas, bez wzgldu
na to, jak skuteczna okae si czynno wyuczona, zawsze bdzie
wygldaa mechanicznie i tak te bdzie odczuwana przez jej wykonawc. Ludzie zajmujcy si trenowaniem koni wiedz, e zwierz, ktremu zamano ducha, nigdy nie zostanie asem torw wycigowych. Rodzicom, niestety, czsto tej wiedzy brakuje. Pewna
kobieta, z ktr pracowaem, opowiadaa o swoich trudnociach
w kierowaniu synem. Rzeka: Jeszcze go zami" z tak zacitoci, e zdaem sobie spraw, ile wrogoci ywia do niego. Powiedziaem jej, e nie mog z ni pracowa, poniewa nie mgbym
zaakceptowa takiej postawy u kogo, kto zwraca si do mnie o pomoc. Niewtpliwie sama zostaa zamana, gdy bya dziewczynk,
ale w adnym stopniu nie usprawiedliwiao to jej postawy wobec
wasnego dziecka.
Gracja i zdrowie polegaj na uchwyceniu rwnowagi midzy ego
a ciaem, midzy wol a ochot. Filozofia chiska okrela te dwie
pierwotne siy organizmu jako yin \yang, czyli energia ziemi i energia nieba. Tak wic yang reprezentuje si dziaajc z gry, a yin
- si dziaajc od dou. Nadmiar lub niedobr jednej lub drugiej
zakca rwnowag, od ktrej zaley zdrowie. Stosunek midzy
ego a ciaem, wol a ochot, mona rwnie porwna do stosunku
midzy jedcem a koniem. Jak kusujcy ko, ochota dostarcza siy
napdowej do czynu. Tymczasem wola nadaje jej kierunek i kontroluje j, tak jak uczyniby to jedziec. Nie jest jednak funkcj
woli poskramianie ducha.
Niestety w naszej kulturze wola determinuje du cz naszych
dziaa wbrew pragnieniom ciaa. Jestemy zmuszeni wsta i pj
d
o pracy bez wzgldu na to, czy nasze ciao jest wypoczte, czy te
zmczone, i czy zajcia w danym dniu nas ekscytuj, czy te nute. Z pewnoci trzeba zarabia na ycie, tote naciski woli, abymy wstali z ka, mog si okaza w tym wzgldzie zbawienne.
cz
potrzeba zarabiania na ycie, zdobywania poywienia, ubrana 'schronienia jest rwnie pragnieniem ciaa. Czy da si powie'cc to samo o rzekomo imperatywnym deniu niektrych ludzi
.e8. by sta si bogatym, wpywowym i sawnym? Ciao nie ma
"ch pragnie.

66 Duchowo cia
Kluczowym sowem jest tutaj napd. Ilekro jestemy
popdzan
tracimy swj wdzik i nasze ciao staje si maszyn. Odpowiedni
moment) by zacytowa biblijne napomnienie: Co warte jest zysk
nie wiata, jeeli utracimy dusz? Czowiek jest jedynym stwr
niem, ktre popdza siebie samego a do utraty zwizku z Bogier
yciem i natur.
Tak jak ja to widz, wanym czynnikiem w deniu do sukces
i wadzy jest tkwice w kadym z nas pragnienie, by by kochanyu
Cho sukces moe prowadzi do zdobycia powszechnego uznanfaj
nie przynosi on prawdziwej mioci. Aby by kochanym, trzeba std
si osob, ktr da si pokocha, tzn. samemu umie kocha. Na
ley by pokornym, umie wycign rk i otworzy serce, a takij
mie czue miejsca. Jednak czowiek kierujcy si swoj wasr
wol jest dumny. Po tym, jak zosta zraniony jako dziecko, gd
jeszcze by otwarty i wraliwy, postanowi nigdy wicej nie
pi takiego blu i upokorzenia. Bdzie nakazywa mio wykc
rzystujc swoj pozycj i si. Dowiedzie swojej wyszoci, a nie
bdzie paka i baga o mio. Intensywno jego pdu do suk
cesu jest wprost proporcjonalna do jego godu mioci, lecz
sukces w kocu przyczynia si tylko do udaremnienia realizacji
tego pragnienia.
W przeciwiestwie do umylnych ruchw wymuszonych prz
wol, ruchy wynikajce z ochoty s spontaniczne. U osoby zdrowd
ruchy spontaniczne nigdy nie s chaotyczne czy niewaciwe, chyb|
e byy wczeniej wyhamowane i dopiero teraz przeamuj blc
kad, by znale swj wyraz. Takie przeamywanie jest konieczni
aby spontaniczno moga sta si zasadniczym elementem zachc
wania danej osoby, lecz waciwym dla niego miejscem s seari
terapeutyczne, gdzie da si je zrozumie w relacji do przeszyc
wydarze.
Duch czowieka tskni do odzyskania swej naturalnej gracji,
uwolnienia si z wizw narzuconych przez ego, do tego, by od
czu swj udzia w strumieniu ducha uniwersalnego. Mimo e wold
nie jest w stanie podyktowa powrotu do gracji, zdarza si czaij
sami, e jednostka wyamuje si z programu narzuconego p^
ego i staje si spontaniczna w sposb naturalny. Przypominam sc
bie zwyczajne zdarzenie, ktre plastycznie unaocznio mi to zja
wisko. Graem w baseball i gdy stanem na bazie jako batsma
wiedziaem, e zdobd home run. Mj wiadomy umys nie kie
rowa mymi ruchami i nie zrobiem adnego wysiku, by uderzy^
pik celnie i mocno. Jednak przy pierwszym wrzucie wykonaec

Wdziczne ciao: utrata gracji

67

zamach kijem i wysaem pik daleko, by bez przeszkd obiec pole


z powrotem do bazy. Byo to mistycznym przeyciem. Nie miaem
adnej kontroli nad zamachem i zdobycie cennego punktu mo gem sobie tylko wyjani przyjmujc, e byem tak dostrojony do
sytuacji, e nie mogem chybi. To co", co trafio w pik, tak
idealnie odpowiadao temu czemu", co zwalniao strza z uku
ucznika praktykujcego zen. Niemal wszystkie osoby, ktrym opowiedziaem o tym zdarzeniu, przeyy niegdy podobne. Sdz, e
tego typu wiedza o czym, co dopiero ma si wydarzy, oparta jest
na podwiadomym wyczuwaniu si dziaajcych w danej sytuacji.
Takie dostrojenie jest przejawem duchowoci ciaa, ktra jednak
zostaje sparaliowana, gdy logiczny umys narzuca naszemu zachowaniu cisy zwizek przyczynowo-skutkowy.
Jestem przekonany, e fale pobudzenia w ciele wysyaj wibracje
do otaczajcej przestrzeni. Niektre z tych wibracji maj form fal
dwikowych przenoszcych gos, podczas gdy inne s bardziej subtelne. Mimo to wielu ludzi potrafi wyczuwa fluidy" innych osb.
Gdy taka empatia wystpuje na odlego, jak na przykad wtedy,
gdy kto nagle zdaje sobie spraw, e wanie umara bliska mu
osoba, to wydaje si niewiarygodne. Trudno mi jednak odrzuci
tak wielk liczb zgodnych relacji, pochodzcych od tylu rnych
ludzi, ktrzy doznali podobnych przey.
Ludzie gruboskrni oraz tacy, ktrzy zamykaj si w kokonie
ochronnym, rzadko dowiadczaj tego typu zbiegw okolicznoci", poniewa sztywno ich cia uniemoliwia im wibracj w rezonansie z innymi. Jednake wysoki stopie wraliwoci te nie jest
gwarancj zdrowia. Schizofrenicy s znani ze swej hiperwraliwoci
na to, co dzieje si wok nich, a wielu z nich miewa przeycia pozazmysowe. W ich przypadku granica jani jest zbyt przepuszczalna,
co w kategoriach psychologicznych oznacza, e ego nie utrzymuje
skutecznej bariery przeciwko zewntrznym bodcom. Tacy ludzie
maj skonno do zaamywania si pod ich naporem'.
W zdrowym organizmie istnieje stan rwnowagi midzy opanowaniem a pobudzeniem; jednostka czuje si wolna w wyraaniu
swych uczu i impulsw, lecz jest na tyle opanowana, by umie je
1

Zob. Stanley Keleman, Emotional Anatomy: The Structure oj


Experience (Berkeley, Calif.: Center Press, 1985), str. 107, fragm
ent tej ksiki zamieszczony zosta w antologii Rezonans i Dialog
tom IV, Jacek Santorski & Co. Agencja Wydawnicza, Warszawa
19
9l; oraz Alexander Lowen, The Language oj the Body (New
Y
ork: Macmillan, 1971), str. 346-47.

68 Duchowo cia
wyrazi w sposb waciwy i skuteczny. U takich ludzi umys i
ciao
s ze sob poczone rwnie cile }ak yin iyang w krgu caoci".
S oni wiadomi siebie, ale nie przewraliwieni na swoim punkcie
Kady ruch angauje ca ich osob w sposb rwnomierny.
Z powyszego omwienia wynika jasno, e kluczem do gracji jest
zezwolenie ciau, aby si poruszao samo. Proces ten ulega jednak
zniszczeniu w dziecistwie, gdy rodzice nie ufaj zdolnoci ciaa dc
samoregulacji. Nawet w tak bahej sprawie jak jedzenie, niewielu
rodzicw pozwala dzieciom kierowa si wasnymi pragnieniami
i impulsami; ka im raczej je to, co wedug nich stanowi wa ciw diet. Prawd jest, e jeeli pozostawi si dzieciom decyzj
to mog si naje tzw. junk food, np. chrupkw czy sodyczy, lec
jeli dziecko nie ma powaniejszych problemw emocjonalnych, te
tendencja taka przemija. Bardziej szkodliwe ni pozwalanie dzie ciom od czasu do czasu na zjedzenie bezwartociowych smako ykw" jest zmuszanie ich, by jady to, czego nie chc. Czasami
rodzice postpuj w sposb skrajny, wysyajc dzieci do ka be~
kolacji dlatego, e nie chciay zje tego, co im podano. Znam te
przypadek, gdy dziecko byo zmuszane do zjedzenia tego, co zwymiotowao, co miao stanowi dla niego nauczk, e ma sucha
rodzicw i je, co mu ka. Nawet w czasach, gdy tyle si syszy o zym traktowaniu dzieci, takie okruciestwo wobec wasnego
dziecka ze strony rodzicw po prostu szokuje. Jest to sprzeczne
z nasz wiar i zasad, e stosunki midzy dziemi a rodz icar
winny by oparte na zaufaniu.
Wspczeni rodzice znajduj si pod tak wielk presj rnyc
zaj, e bywaj niecierpliwi wobec dzieci. W przeciwiestwie J
matki czy ojca, dziecko ma mnstwo czasu: czas na zabaw, c:
na beztrosk, czas na uciech. Dziecko nie jest jeszcze czci
dorosego wiata celw i de, a to potrafi wyprowadzi rodzi
cw z rwnowagi. Przesta si ociga - mwi - pospiesz si^
zrb to wreszcie". A tymczasem wywierajc na dziecko tak pre
sj, skutecznie zabijaj w nim spor cz przyjemnoci, jak mc
goby czerpa ze swych zaj i ruchw. Z chwil gdy wyrobienie
si" staje si spraw najwaniejsz, utracony zostaje wdzik. Jel
czowiek zainteresowany jest odzyskaniem czci utraconej gracji
musi zrozumie, jak krytyczn rol odgrywa czas. We wspc
snym wiecie czas to pienidz. Jedynie w dziecistwie i tylko
tych nielicznych dzieci, ktre nie s popdzane, stanowi on pi
jemno.

Wdziczne ciao: utrata gracji

59

Ponisze wiczenie bdzie pomocne w zilustrowaniu, jak tyrania


czasu ograbia nas z wdziku.
WICZENIE 4.1
Wybierz dowoln czynno spord tych, ktre normalnie wykonujesz, np. chodzenie, sprztanie mieszkania, przygotowanie posiku lub pisanie listu.
Zacznijmy od chodzenia. Czy zdajesz sobie spraw, e czsto
tak si spieszysz, by gdzie dotrze, i ledwo jeste wiadom swojego chodzenia? Czy wyczuwasz, jak mao wdziczne s twoje ruchy? Sprbuj zwolni, tak aby odczuwa kady krok, jednake nie
myl o tym, jak chodzisz. Pozwl natomiast swemu ciau nie ci
w swoim wasnym tempie. Twoje wiadome ja" udaje si tylko
na przejadk. Jeli to wiczenie sprawia, e czujesz si nieswojo,
oznacza to, e stae si przewraliwiony na punkcie chodzenia. Innymi sowy, osdzasz swj styl i mylisz o tym, jak ci widz inni.
Zamiast tego sprbuj skoncentrowa uwag na samym odczuwaniu
chodzenia. Przekonaj si, czy potrafisz, poruszajc si swobodnie,
bez adnych trosk, odczu przyjemno z samego faktu, e yjesz.

W rozgorczkowanym i stresujcym wiecie, w jakim yjemy, nie


jest atwo utrzyma rytm odmienny od oglnego tempa. W przeszoci bywao tak, e kiedy wracaem z zimowych wakacji na Karaibach, stwierdzaem idc do swego biura, e wszyscy mnie wyprzedzaj. Niestety po tygodniu zauwaaem, e chodz rwnie szybko
jak oni. Jest to jednak jeden ze zych nawykw, z jakim udao mi si
zerwa. Obecnie zawsze chodz powoli i stwierdzam, e odczuwam
dziki temu o wiele wiksz przyjemno. Czasami nawet prbuj
j tak wolno, jak potrafi. Wwczas uczucie ywotnoci w stopach
1 w nogach rozszerza si na cae ciao.
To samo wiczenie daje si te zastosowa do innych czynnoci,
nawet do zmywania naczy, ktr to czynno czasami wykonuj
Jak kady nowoczesny mczyzna. Moja ona narzeka, e chocia
robi to szybko, naczynia nigdy nie s bez skazy i musi je po mnie
Poprawia. Zdaj sobie spraw, e zmywam je szybko, bo chc
SI
5 upora z tym zajciem jak najszybciej. Staje si oczywiste, e
nie
sprawia mi ono prawdziwej przyjemnoci. Ale niemoliwe jest

70 Duchowo cia

czerpanie przyjemnoci z czynnoci, ktr wykonujemy w popie-s


chu. Gdy udaje mi si opanowa popiech i zwolni tempo, stwie
dzam, e odczuwam pewn przyjemno ze zmywania naczy. Po
wodem, dla ktrego czysto jest bliska boskoci, jest przecie fakt, I
e jest ona oznak porzdku, ladem boskiego trudu w tworzenia
wszechwiata z chaosu.
Jak zilustrowano powyej, bycie uwanym - czyli niewymuszona
wiadomo siebie - pomaga czowiekowi lepiej wykorzysta sw
naturaln gracj. Naley przy tym pozwoli, by ruch przepywa
przez cae ciao, a nie ogranicza si tylko do jego czci. Jak pokazuje ponisze wiczenie, nawet wycignicie rki w gecie pozdrowienia moe uaktywni ciao od stp do gw, o ile na to
pozwolimy.
WICZENIE 4.2
wiczenie to polega na prostym ruchu wycignicia rki, jak bymy chcieli kogo pozdrowi lub co mu da. Sta w takiej pozycji,
aby twoje stopy byy uoone rwnolegle, w odstpie okoo 20 cm.
Ugnij lekko kolana. Bdzie to twoja zasadnicza pozycja stojca,!
ktr omwi bardziej szczegowo w jednym z nastpnych rozdziaw.
Wycignij rk, jak gdyby chcia pozdrowi kogo lub mu co
wrczy. Opu j z powrotem wzdu ciaa, a nastpnie sprbuj!
jeszcze raz. Tym razem, zanim wycigniesz rk, wcinij odpowiadajc jej stop w podoe i pochyl si lekko do przodu wycigajc
rk. Fala, ktra wytwarza ten ruch, powinna zacz si od ziemi !
i przej przez cae ciao.
Czy odczue ten gest tak samo jak poprzednio? Czy wyczue, jak zaangaowao si we cae ciao? Czy dostrzege rnic J
midzy czynnoci, ktra angauje cae ciao, a ruchem, ktry tej I
cechy nie posiada?

W niniejszym rozdziale omwiem zagadnienie wdziku z pePi


spektywy konfliktu midzy ego a ciaem. Konflikt ten rodzi roai
darcie midzy myleniem a odczuwaniem, wol a ochot, opanoj
waniem a beztrosk, jak rwnie midzy grn a doln poo'
ciaa. Gdy osobowo jest zdominowana przez grn poow ci
tracimy swj naturalny wdzik. Aby przywrci ciau duchowi
powinnimy odwrci t postaw: musimy porusza si od same:

Wdziczne ciao: utrata gracji

dou, w reakcji na odczuwanie Jak srwiWn -

ruch peen gracji rozpoczyna % w Sne? L?/ ^ Chwil

71

w go r o raz na zewntrz za fal p ob ud ze a W ? '* ' ^" ^


dziale zbadamy istot uczu ktre n*? ^ nastpnym roz P
J gdy fala
dociera do powierzchni ciaa.
'
Pobudzenia

Odczuwanie i uczucia

5
Odczuwanie
i uczucia
** DUCHOWO ciaa, jak ju po wiedziaem, \
^z^Jr*^ j e st p 0 Cz uc i e m cznoci z uniwersum.
Uczucie J
nie jest myl czy przekonaniem; jest czym
wicej ni procesemB
umysowym, poniewa angauje ciao. Skada si z dwu elementw.
czynnoci ciaa i umysowego postrzegania tych czynnoci. Mona
je wic uwaa za si jednoczc umys i ciao, czc wiadomy
umys z czynnociami ciaa. Ciao nie moe samo przyczyni si
do powstania uczucia. Na przykad podczas snu ciao moe wy - !
konywa silne ruchy, lecz nie ma tu odczuwania, poniewa wia domy umys jest upiony. Mona jednak mie wiadomy i czujny
umys, a mimo to nie odczuwa niczego, jeeli w ciele nie wystpuj adne spontaniczne ruchy. Jeli pozwolimy, aby nasze rami
zwisao wzdu boku cakowicie bezwadnie przez kilka minut, to
utracimy w nim czucie. Moliwe jest take, e ciao bdzie aktywne,
a nie powstan adne uczucia. Dzieje si tak, jeli wystpi zerwanie
cznoci midzy organem postrzegajcym, czyli ego, a obiektem
postrzegania, czyli ciaem. Jest to zaburzenie typowe dla osobowoci narcystycznej.
Dopki czowiek yje, nie jest zupenie pozbawiony czucia, na- j
wet w stanie narcystycznym. Potrafi odczuwa ciepo, zimno, bl,
ucisk, itp. Nieobecne lub mocno ograniczone s w tego typu osobowoci uczucia, ktre nazywamy emocjami, a mianowicie lk, gniew,
smutek, mio, itd. Uczucia te powstaj ze spontanicznych ruchw
ciaa, reprezentujcych odruchy sigania do otoczenia lub wycofywania si przed nim. Odruch sigania odzwierciedla pragnienie
przyjemnoci i spenienia. Jeli czowiek jest wiadomy tego odru^^-

tffr

73

chu, prowadzi on do mioci. Odruch wycofywania si byby natomiast reakcj na odczuwanie lub oczekiwanie blu, dajc pocztek
uczuciu lku. Czowiek mgby te zareagowa uderzeniem, aby
oddali t grob, co zrodzioby uczucie gniewu. Dla wystpienia
uczucia nie jest jednak konieczne, aby odruch czy reakcja zostay
odegrane do koca. Gdy odruch dociera do powierzchni, powstaje
uczucie, bez wzgldu na to, czy akcja bdzie wykonana, czy nie.
Mona by rozgniewanym, a nie atakowa, przestraszonym, a nie
ucieka, lub smutnym, a nie paka, poniewa odruch zosta dostrzeony. Niektrzy ludzie mwi jednak o mioci nie odczuwajc impulsu, by sign z ciepem i tkliwoci po kontakt. W takim
wypadku mio jest myl, a nie uczuciem.
W dalszym cigu niniejszej dyskusji zajm si uczuciami i emocjami. Aby unikn pomieszania poj, trzeba zda sobie spraw,
e kada emocja jest uczuciem, lecz nie kade uczucie jest emocj.
Mio, gniew i lk s typowymi emocjami, nazywanymi rwnie
uczuciami. Doznawanie gorca, zimna, blu i dotyku, wraenia .
smakowe oraz wchowe s uczuciami, ale nie emocjami. Wyraz
emotion zawiera pierwiastek dziaania (motion - ruch - i przedrostek e - z, na zewntrz), ktry wyrnia ten rodzaj uczucia. Emocje s ponadto przeywane jako reakcje caego ciaa. Bl mog
odczuwa na przykad w dolnej czci plecw, ale gdy jestem rozgniewany, uczucie to nie jest umiejscowione czy ograniczone, bo
cay jestem gniewny. Jednake odruchy zwizane z poszczeglnymi
emocjami rni si midzy sob i maj oddmienne cieki ku ekspresji.
Funkcjonalne zrozumienie uczucia musi si opiera na procesach energetycznych ywego organizmu. Procesy te s dwojakiego
rodzaju: (1) uoglniona pulsacyjna aktywno w poszczeglnych
organach i w caym ciele, i (2) konkretne odruchy i reakcje, jakie
przed chwil opisalimy. Ruchy rozszerzania i kurczenia s widocznymi oznakami siy yciowej organizmu. Takie rytmiczne pulsowanie najatwiej dostrzec u prymitywnego stworzenia, jakim jest meduza. Kady, kto obserwowa te stworzenia, jest na pewno pod wraeniem ich zdolnoci poruszania si w wodzie jedynie za pomoc
rozszerzania si i kurczenia. U czowieka, najbardziej oczywist
znak tej siy ycia jest, jak widzielimy, wdychanie i wydychanie.
Podobny rytm wystpuje w ruchach perystaltycznych jelit i w biciu
se
rca. W rzeczywistoci oddychaj wszystkie ywe komrki. Pobiera
J tlen i wydzielaj dwutlenek wgla w procesie znanym jako

74

Duchowo ciaa

respiracja wewntrzna, ktra jest podstawow aktywnoci pulsacyjn ycia.


Poniewa ruchy rozszerzania si i kurczenia s samoistne, wypada zapyta, czy istniej, przynajmniej u ludzi, zwizane z nimi
stany odczuwania. Zgodnie z moim dowiadczeniem, istniej. Gdy
w trakcie terapii bioenergetycznej oddech pacjenta staje si swobodny, atwy i gboki, zauwaam na og, jak opanowuje go wyciszony spokj. Gdy pytam, jak si czuje, niezmiennie odpowiada:
Czuj si dobrze". Chocia ze stanem tym nie wie si adna
emocja, ma on cechy uczucia. Jeszcze aden pacjent nie odpowiedzia: Nie czuj nic". Takie stwierdzenie wskazywaoby na zmniejszenie normalnego nasilenia aktywnoci pulsacyjnej ciaa i z wikszym prawdopodobiestwem mogoby by wypowiedziane przez
osob w stanie klinicznej depresji. Zdrowie nie jest zatem nieobecnoci blu, lecz obecnoci w ciele podstawowego tonu przyjemnoci.
Nasza zdolno wyczuwania, co dzieje si z drugim czowiekiem,
zdolno, ktr okrelam mianem empatii, oparta jest na fakcie,
e nasze ciaa rezonuj z innymi ywymi organizmami. Jeli nie
rezonujemy z innymi, to dlatego, e nie rezonujemy wewntrz siebie. Gdy kto jest w stanie powiedzie nie czuj niczego", znaczy
to, e wyczy w sobie nie tylko poczucie wasnej ywotnoci, ale
i wszelkie uczucia, jakie mgby ywi dla innych, czy to ludzi, czy
zwierzt.
Aby przetrwa, organizm musi by czuy na swoje otoczenie.
To wyczulenie umiejscowione jest w membranie cile otaczajcej organizm, w selektywnie przenikliwej otoczce, ktra dopuszcza
ywno i niezbdne dla ycia elementy, a wypuszcza produkty spalania. Selektywno, czyli zdolno rozrniania bodcw, jest podstaw wiadomoci. Prawdziwe jest wic stwierdzenie, e wiadomo jest zjawiskiem powierzchniowym.
Nasza wiadomo wiata zaley w duym stopniu od funkcjonowania gwnych narzdw zmysu, ktre s wyspecjalizowanymi
strukturami skry (lub powierzchni ciaa). Informacja, ktr te or gany otrzymuj, jest przekazywana za porednictwem nerww do
mzgu, gdzie jest wywietlana na ekranie umysu", abymy mogli
reagowa na nadchodzce bodce. Informacji tej nie towarzysz
jednak adne konkretne uczucia. Uczucie zaley od rodzaju na szych reakcji. Jeli nasza reakcja jest pozytywna - tzn. jeli bodziec
wywouje w ciele ruch rozszerzajcy - dowiadczymy uczucia przyjemnoci i podniecenia. Jeeli reakcja jest negatywna - tj. jeli

Odczuwanie i uczucia

75

bodziec prowokuje skurcz ciaa - dowiadczymy uczucia strachu


lub blu. Przypisujemy te uczucia samym bodcom, ale w rzeczywistoci s one percepcjami naszych reakcji. Gdybymy byli pod
wpywem znieczulenia uniemoliwiajcego jakkolwiek reakcj, nie
czulibymy absolutnie nic.
Nasze czynnoci nie s jednak zdeterminowane wycznie przez
bodce atakujce nasze ciaa. Reagujemy rwnie na impulsy, ktre
powstaj spontanicznie od wewntrz. Impulsy te odnosz si do
naszych potrzeb: potrzeba podniecenia rodzi impuls szukania kontaktu z innym ciaem, podczas gdy potrzeba poywienia rodzi impuls jedzenia. Te ruchy wewntrzne wzbudzaj rwnie uczucia,
gdy tylko dotr do powierzchni ciaa i do mzgu, gdzie nastpuje
percepcja.
Impuls pochodzcy
od silnej fali
pobudzenia
Powierzchnia

Bodce
Ryc. 5.1. Reakcje organizmu na stymulacj
Diagramy na ryc. 5.1 i 5.2 redukuj te procesy do najprostszych
poj. Na ryc. 5.1 organizm przedstawiony jest jako kula, troch na
ksztat pojedynczej komrki. Jej rodek, odpowiadajcy jdru komrki, stanowi rdo energii dla wszelkich ruchw. Impuls, czyli
fala pobudzenia, porusza si od rodka ku obrzeom, gdzie nastpuje ekspresja. Rwnoczenie z zewntrz powierzchni komrki
atakuj bodce, prowokujc reakcje wewntrzne.
W organizmach wyszych ego posiada, obok funkcji percepcyjne
J, rwnie funkcj motoryczn. Poniewa minie szkieletowe
ciaa s kontrolowane przez nerwy biegnce od wiadomych orodkw mzgu, wszelkie wiadome czynnoci s kontrolowane przez

Odczuwanie i uczucia

76
Skra
Impuls
Minie
woli

Duchowo ciaa
podlegajce
Chroniczne
napicie
= zablokowanie
impulsu

Ryc.

5.2. Efekt
impulsu na
system
mini. Impuls uaktywnia minie, lecz moe zosta zablokowany przez
chroniczne napicie, ktre nie pozwoli mu dotrze do
powierzchni.
ego. System mini podlegajcych woli, przedstawiony na ryc. 5.2
jako cigi linii falistych, jest umiejscowiony blisko powierzchni ciaa
i stanowi naturaln oson. Kady impuls szukajcy ekspresji musi
zaangaowa ten system. Ego potrafi zatem pokierowa ekspresj
danego impulsu lub nawet j zablokowa poprzez skurcz odpowiednich mini, uniemoliwiajc im dziaanie. Zablokowany w ten
sposb impuls nie moe zrodzi uczucia, gdy nie jest w stanie dotrze do powierzchni, gdzie nastpuje percepcja.
W pewnych sytuacjach czowiek moe wiadomie blokowa ekspresj impulsu. Moe na przykad mie impuls uderzenia kogo,
kto zadaje mu bl, ale zdawszy sobie spraw, e agresor jest wikszy
i silniejszy, moe postpi rozsdnie i opanowa ten impuls. W takiej sytuacji jest jednak w peni wiadomy swego gniewu i napicia
spowodowanego powstrzymaniem swego agresywnego impulsu. Jeeli sytuacja ulegnie zmianie lub gdy on si od niej oddali, bdzie
mg uwolni napicie lub wyrazi swj gniew sownie czy te kopic lub uderzajc w jaki przedmiot. Sprawa wyglda inaczej, gdy
sytuacja si nie zmieni lub gdy on nie moe si z niej wycofa.
W tak sytuacj bez wyjcia moe uwika si dziecko. Moe ono

11

odczuwa uzasadniony gniew z powodu nieprzyjaznego zachowania


rodzica, ale istnieje due prawdopodobiestwo, e z obawy przed
odwetem nie bdzie mogo swego gniewu wyrazi. W naszej kulturze wychowanie dzieci czsto wywouje walk, w trakcie ktrej
wolno dziecka jest przemoc ograniczana, a jego duch amany.
Rodzice mog uderzy dziecko, ale biada dziecku, ktre uderzenie
odda. Czsto miaem okazj widzie, jak po utarczce z rodzicem
rozgniewane dziecko mruczy co do siebie pod nosem, lecz nie
mie nic powiedzie gono. W takich sytuacjach dziecko nie ma
innego wyjcia, jak tylko si podda, co oznacza, e jego gniew
musi pozosta stumiony.
Gdy odruch zostaje wiadomie wstrzymany, skurcz mini, ktry
nastpuje, jest niezwykle silny. Fale pobudzenia nadal docieraj do
mini, ktre dr jak konie wycigowe palce si do biegu, lecz
powstrzymywane przez dokejw. Jednak gdy to napicie staje si
chroniczne, minie zastygaj w skurczu i powstrzymywanie impulsu zaczyna by niewiadome. Zastygy, napity misie uniemoliwia spontaniczne ruchy, tak e czowiek nie jest ju duej'
wiadomy gniewu czy jakiegokolwiek innego uczucia, ani te faktu,
e tumi uczucie. Wraliwo w danym miejscu zanika, tak e czowiek nie odczuwa ju napicia. Po latach, gdy misie osabnie,
powstaje bl, ale w tym momencie osoba ta nie potrafi skojarzy
blu z napiciem i z tumieniem uczu. Chroniczne napicie, ktre
uniemoliwia impulsom uruchamianie minia, a zatem sprawia, e
czowiek ich nie odczuwa, pokazane jest na ryc. 5.2 jako zaczerniony okrg.
Stopie tumienia takich uczu, jak gniew, waha si u rnych
osb w zalenoci od tego, jak wielkie byo zagroenie, ktre doprowadzio do stumienia. Niektrym osobom odczuwanie i wyraanie gniewu przychodzi niezwykle trudno, podczas gdy inni s
w stanie odczuwa pewien gniew, gdy prowokacja jest dostatecznie silna. S te jednostki, ktre wybuchaj przy najmniejszej prowokacji. Okazuje si zwykle, e poziom napicia u takich osb
Jest tak wysoki, i stanowi sta prowokacj. Poniewa takie wybuchy gniewu nastpuj bez udziau ego - tj. zanim osoba zda
sobie spraw, jak mocno jest rozgniewana i dlaczego - nie su
ne rozadowaniu chronicznego napicia.
. Chronicznie napite minie nadaj ciau sztywno i niszcz
J e o gracj, blokujc przepyw pobudzenia. Zacinite minie
w
jakiejkolwiek czci ciaa maj ograniczajcy wpyw na oddychanie
poniewa peny oddech wymaga, aby fale oddechowe prze-

~^

78

Duchowo ciaa

chodziy przez cae ciao. Ograniczajc peni i gboko oddechu, chroniczne napicie mini obnia rwnie poziom energii
danej osoby, co zmniejsza ogln ywotno ciaa. W konsekwencji tumienie jednego uczucia zmniejsza odczuwanie w ogle. Gdy
wyhamowany jest gniew, zwykle sabnie rwnie odczuwanie mioci, smutku i strachu, chocia niekoniecznie w tym samym stopniu.
U wielu ludzi ciao jest rozdarte w ten sposb, e jedne uczucia atwiej ulegaj zablokowaniu ni inne. To wyjania, dlaczego niektrym mczyznom atwiej jest wyraa gniew, ni paka, a u wielu
kobiet jest na odwrt.
Emocje s bezporednim wyrazem ducha danej osoby. Si ducha jednostki da si zmierzy intensywnoci jej uczu, wielko jej
ducha - gbokoci uczu, a swobod ducha spokojem jej uczu.
Kiedy poruszamy si z uczuciem, ruch jest peen gracji, poniewa
jest rezultatem przepywu energii w ciele. Uczucia stanowi zatem
klucz do gracji i duchowoci ciaa.
Po tych oglnych rozwaaniach na temat uczu moemy zbada
bliej poszczeglne emocje: mio, gniew, lk, smutek i rado. Mio jest uczuciem ekspansywnym, powodujcym, e powierzchnia
ciaa jest silnie naadowana energi, w wyniku czego ciao nabiera
mikkoci, staje si ciepe i zarowione, a przyjemnie patrze.
Mio jest uczuciem ciepym, a ilo mioci, ktr czujemy lub wy^
raamy, jest wprost proporcjonalna do mikkoci i rozgrzania ciaa
- mwimy zatem o gorczce namitnoci. Odruchem w mioci jest
denie do kontaktu i bliskoci z kochan osob, w oczekiwaniu
przyjemnoci, jaka moe z tego wynikn1.
Ludzie, ktrzy wycigaj rk w sytuacji, gdy mog z duym
prawdopodobiestwem przewidzie, e spotka ich zawd, bywaj
okrelani mianem masochistw. Masochizm wydaje si by zaprzeczeniem powyszej definicji mioci, ale mona to zrozumie, jeeli uznamy, e wikszo ludzi cierpi w pewnym stopniu na ambiwalencj uczu - odczuwajc mio i nienawi do tej samej
osoby. Taka ambiwalencja wywodzi si czsto z konfliktowych relacji w dziecistwie, bo gdy uczucia dziecka zostaj zranione przez
rodzica, jego mio do niego zostaje zmieszana z gniewem i nienawici. Cho przez cae swe ycie taka osoba zachowa mio,
bd jej rwnie towarzyszyy nienawi i gniew, chocia mog
by tumione. Tumienie, usuwajc w cie wspomnienia konfliktu
1
Zob. Alexander Lowen, Love, Sex, and Your Heart (New York:
Macmillan, 1988). (Mio, seks i serce, Pusty Obok, Warszawa
1990).
1

Odczuwanie i uczucia

79

z dziecistwa, naraa jednostk na powtrne zranienie, gdy signie


po mio. Taka ambiwalencja zamanifestuje si take w sposobie,
w jaki osoba ta wyraa mio.
Gdy mio stygnie, zamienia si w nienawi. Mona rzec, e
nienawi to zamroona mio, co oznacza, e odruch sigania
zosta stumiony lub zamroony. Uczucie nienawici wskazuje zatem na wczeniejsze uczucie mioci wobec tego samego obiektu,
ukryte obecnie pod warstw lodu. Mio nigdy w peni nie umiera,
bo gdyby tak byo, to zastygoby rwnie serce, powodujc mier.
Jednostka moe wic deklarowa mio, nawet jeli jej zachowanie
i obejcie zadaj kam temu zapewnieniu. Poniewa mio i nienawi s w stosunku do siebie przeciwstawne, uczucie nienawi ci przeksztaca si nierzadko w mio, gdy tylko odruch sigania
wyamie si z narzuconych mu okoww. Nienawi jest reakcj
wtrn na zranienie, lub tylko grob zranienia, przez osob kochan. Pierwsz i bezporedni reakcj jest smutek i gniew. Jeli
te uczucia zostan wyraone, to jednostka nie zamarza w sobie.
Tumienie tych uczu poprzez chroniczne napicie mini buduje
lodowy mur, ktry wizi serce i uczucie mioci. Swoim winiem
czyni rwnie ducha, zrywajc jego czno z duchem uniwersalnym. Smutek jest naturaln reakcj na utrat mioci. Gniew jest
rwnie zwizany z mioci, nie gniewamy si bowiem na ludzi, na
ktrym nam nie zaley, lecz po prostu od nich odchodzimy. Gniewamy si na tych, ktrych kochamy, gdy rani nas, niweczc nasze
pragnienie radowania si bliskoci mioci.
O ile w mioci wycigamy rk delikatnie, o tyle w gniewie uderzamy ni gwatownie. Jednak podczas gdy w gniewie staramy si
usun przeszkod do mioci, to opanowani wciekoci traktujemy obiekt swego gniewu jak wroga, jak kogo, kto dy do naszego unicestwienia. Mwimy, e odczuwamy mordercz wcieko", e gotowi jestemy zabi". Czsto taki gniew obraca si
przeciw osobom niewinnym, zwaszcza dzieciom. Nic nie potrafi
tak rozwcieczy rodzica jak zbuntowane lub nieposuszne dziecko.
Rodzice reaguj tak, jak gdyby dziecko, poprzez niepoddawanie
S1
ich woli lub sprzeciwianie si ich wadzy, zadawao im mierteln ran. Czsto rdem takiej furii s rany, jakie zadano rodzicowi, gdy sam by dzieckiem - zamanie jego wasnego ducha,
dy zosta surowo ukarany za to, e mia przeciwstawi si auor
ytarnemu, niekochajcemu ojcu lub matce. Stumienie gniewu
"Owoanego tak okrutnym traktowaniem powoduje, e gniew ten
staje zamknity w osobowoci rodzica, gdzie moe tli si latami,

80

Duchowo ciaa

a ktrego dnia wybucha przeciwko komu niewinnemu i bezbronnemu. Przesanie zawarte w tym gniewie jest jasne: Dlaczego ty
[dziecko] miaby by wolnym duchem, gdy ja zostaem zamany?"
To zazdro rodzica o niezaleno dziecka prowadzi do wybuchu
gniewu.
Pojcie zamanego ducha" nie jest metafor czy terminem ukutym przez psychologw. Oddaje ono raczej fizyczn rzeczywisto
w ciele jednostki. Jestem przekonany, e kada osoba, ktrej duch
zosta zamany, nosi w sobie stumion wcieko zamknit w napiciu mini grnej czci plecw i barkw. Napicie to moemy
dostrzec jako zaamanie naturalnej linii plecw, jako przesadn wypuko tu poniej barkw albo te w dolnej czci plecw, jako
lordoz lub spaszczenie naturalnego wygicia ldwiowego 2. Spaszczenie tego odcinka krgosupa wypycha miednic do przodu, zabijajc jakiekolwiek uczucie pewnoci siebie u danej osoby. Pozycja
taka jest odpowiednikiem podwinitego ogona u psa. Zwracajc
uwag pacjentom na ten stan mwi czasami: Wyglda to tak, jak
gdyby dosta mocnego kopniaka w siedzenie". Jednym z urazw
powodujcych ten stan s mocne lub czste klapsy. Nadmierne
wygicie grnej lub dolnej czci plecw stanowi zaamanie wyprostowanej postawy bdcej oznak wolnego ducha. Chroniczne
napicie mini plecw utrudnia przepyw pobudzenia wzdu krgosupa, ktry to przepyw daje silne poczucie, e jest si wolnym
duchem. Efekt jest taki, e duch jednostki zostaje zamany, i dopki znajduje si w tym stanie, jednostka nosi bdzie w sobie
morderczy gniew, bez wzgldu na to, czy bdzie wiadoma owego
faktu, czy nie. Zanim wcieko nie znajdzie ujcia, duch pozostanie zamany. Danie upustu gniewowi moe ducha uzdrowi, skoro
tylko dana osoba zrozumie, e ma on swj pocztek w utracie
gracji.
Jednake wyadowanie gniewu, aby si odegra, na osobach,
ktre nie przyczyniy si do zamania ducha jednostki, tzn. na osobach modszych, sabszych lub zalenych, nie daje pozytywnego
skutku, poniewa nikt nie moe czu si dobrze z takim zachowaniem. Wpdza ono w poczucie winy i zwiksza napicie. Waciwym kontekstem dla uwolnienia zoci jest terapia, gdzie mona
straci panowanie nad sob, gdy kontrol utrzymuje terapeuta.
2

Zob. Alexander Lowen and Leslie Lowen, The Way to Vibrant


Health (New York: Harper & Row, 1977), str. 34, oraz Alexander
Lowen, Love, Sex, and Your Heart (New York: Macmillan, 1988),
str. 190.

Odczuwanie i uczucia

81

Pacjent wali w materac piciami, jeeli jest mczyzn, a jeli jest


kobiet, uywajc rakiety tenisowej, co daje jej wiksze poczucie
siy. Sigajc ramionami w gr i za siebie wyprostowuje plecy
i rozciga skurczone minie. Uderzeniom towarzysz zwykle ta kie sowa, jak zatuk ci" lub zabij". Taka technika uwalniania gniewu oraz inne rodki zmniejszania napicia, redukowania
sztywnoci i dawania upustu tumionym uczuciom bd omwione
szerzej w rozdziale smym.
Wyadowywanie wciekoci jest rzecz wan, lecz nie stanowi
gwnego celu terapii, ktrym jest, jak wspomnielimy wczeniej,
odzyskanie gracji. Wyraenie swej zoci przynosi tylko chwilowe
rozadowanie napicia i nie uzdrawia ducha danej osoby. Gdy walimy w jaki przedmiot, to napinamy minie barkw, by uzyska
wiksz si, ale rwnoczenie tracimy na gracji. Musimy wic uderza inaczej - nie po to, by rozwali i zniszczy - lecz tak, by rwnoczenie zachowa sw integralno i ochroni ducha. Powinnimy
nauczy si wyraa swj gniew, co w przeciwiestwie do wcieko-,
ci jest czynnoci wdziczn, stanowi bowiem ruch pynny. Walc
z gniewem w materac, jednostka rozciga swe ciao od stp w gr,
wycigajc ramiona jak najdalej w ty. Nastpnie ramiona zataczaj
uk, by zada cios ruchem rozlunionym i swobodnym. Jeeli wykonamy te ruchy poprawnie, to przez cae ciao, od stp a po
donie, przepynie fala pobudzenia, nadajc tej czynnoci wdzik.
Waciwy sposb wyraenia gniewu uwalnia ducha.
Siganie po kontakt miosny jest ruchem agresywnym. Jedyna
rnica midzy wycigniciem ramion w mioci a uderzaniem nimi
w zoci polega na tym, e to pierwsze jest ruchem delikatnym
i mikkim, a drugie mocnym i twardym. Mimo e emocje zwizane z tymi czynnociami s rne, sia uczucia jest wprost proporcjonalna do dugoci ruchu rozcigajcego. Peny wysig ramion
wyraa pene uczucie. Jeli jednak barki s sptane stumionym
gniewem, wysig ramion ulega skrceniu, a uczucie osabieniu.
Emocje wystpuj parami zoonymi ze swych skrajnych przeciwiestw, takich jak mio i nienawi, rado i smutek, gniew
1
strach. W obliczu groby lub niebezpieczestwa czowiek moe
zada cios w gniewie lub wycofa si ze strachu. Obydwie emocje
Przepywaj tymi samymi ciekami. W gniewie, ruch fali pobudzenia jest skierowany na zewntrz i pynie w gr poprzez micie plecw, unoszc grzbiet w gotowoci do ataku, jak to widzimy
" kota lub psa, i przechodzc nastpnie do ramion lub zbw.
a
'a skierowana ku zbom, naszemu pierwotnemu organowi ataku,

82

Duchowo ciaa

przepywa przez czubek gowy. Odczuem osobicie, jak owa fala


pobudzenia dochodzi do moich kw. W przypadku strachu natomiast kierunek przepywu pobudzenia zostaje odwrcony. Kierunek ten mona wyczu naladujc wyraanie gniewu. Gaki oczne
uciekaj w gr, gowa zostaje cignita w ty, powodujc skurczenie karku, a barki s uniesione. Cae ciao kurczy si i napina.
Jeeli strach jest emocj chwilow, to napicie zostanie rozadowane i minie si rozluni, gdy tylko minie niebezpieczestwo.
Czasami strach powoduje gniew jako powrotn fal pobudzenia.
Wystarczy przestraszy dziecko, by zobaczy, jak wzbiera w nim
gniew.
Strach oddziauje paraliujco na ducha. Poprzez cignicie
mini powoduje, e ciao zastyga. Gdy stan ten trwa duej, ciao
drtwieje i jednostka przestaje odczuwa strach. W takim wanie
stanie wikszo ludzi zgasza si na terapi. S przygnbieni, ale
nie przestraszeni, nie s nawet smutni. Zadanie terapeuty polega
wwczas na skontaktowaniu pacjenta z jego strachem; musi on
sprawi, by pacjent odczu napicia w swoim ciele. Gdy bdzie
prbowa rozrusza zacinite miejsca, poczuje strach. Gdy poczuje
strach, moe si obawia, e terapeuta zada mu bl - co bdzie
oczywicie projekcj strachu, jaki odczuwa przed ojcem lub matk.
Ale moe te ba si odruchw kryjcych si za tym strachem, zwaszcza odruchu gniewu - lub cilej, zoci - ktry mgby okaza
si morderczy.
Gdy fizyczne napicie spowodowane strachem jest chroniczne, to
mona je rozadowa jedynie wwczas, gdy zamieni si je w gniew,
tzn. poprzez odwrcenie kierunku przepywu energii. Gniew wyraa si przez uderzanie, gryzienie, kopanie, skrcanie rcznika
(dobry substytut karku) oraz innymi rodkami. Wszystkich tych
dziaa uywa si w terapii, aby uwolni napicie i przywrci ciau
swobod oraz wdzik ruchw. Ta technika jest w peni skuteczna
tylko wtedy, gdy jednostka jest wiadoma swego strachu. Bez tej
wiadomoci opisane sposoby postpowania pozostan wycznie
wiczeniami, nawet jeli wywouj silne uczucie gniewu.
Wikszo z nas boi si rwnie smutku, jaki nosimy w sobie.
Ilekro pozwalamy sobie na pacz, wpadamy w przeraenie, poniewa smutek wydaje si jak d bez dna lub gboka studnia,
w ktrej utoniemy, jeli tylko zwolnimy samokontrol. Nasz smutek ma oczywicie dno, ale zanim go osigniemy, dowiadczamy
uczucia rozpaczy, ktre moe by przeraajce. Mona przeprowadzi pacjenta przez jego rozpacz, pomagajc mu uwiadomi sobie,

Odczuwanie i uczucia

83

e wywodzi si ona z jego przey w dziecistwie i jest z nimi powizana. Pacjenci pytaj: Jak dugo musz paka, zanim uwolni
si od mego smutku? Wydaje si, e pacz ju bardzo dugo".
Odpowiadam, e sprawa nie polega na tym, jak dugo si pacze,
ale na tym, by zapaka wystarczajco gboko, aby dotrze do
dna studni, do samych trzewi. Gdy konwulsyjna fala kania dotrze
do dna miednicy, otwiera si klapa pozwalajc jednostce wyj na
soce. T klap jest aparat genitaliw, poprzez ktry nastpuje
odrodzenie wraz z orgazmem.
Obok omwionych emocji - mioci, gniewu i strachu - istniej
rwnie uoglnione stany uczu, ktrych nie da si zakwalifikowa
jako emocje. Jednym z takich stanw odczuwania jest upokorzenie, ktre, podobnie jak emocje, moe by stumione i jednostka
nie jest wwczas go wiadoma. Niemniej jednak bdzie si on czsto wyraa w ciele jako skon i pochylenie gowy. Stan przeciwny,
jakim jest uczucie dumy, wyraa si wysoko uniesion gow.
Pojedynczy przypadek upokorzenia nie spowoduje utrwalenia si
postawy jednostki w strukturze ciaa. Wiele kobiet jest jednake
poddawanych, jako dzieci, cigym upokorzeniom za wszelkie przejawy seksualizmu. Brutalno seksualna w kadej formie jest dla
dziecka niezwykle upokarzajcym przeyciem, a bicie po poladkach uwaam za pewn form naduycia seksualnego, bo atak skierowany jest na stref erotyczn. Szczerze mwic, kade brutalne
potraktowanie dziaa upokarzajco na ducha jednostki, poniewa
daje jej odczu, i jest ona podporzdkowana wadzy innej osoby.
Jednostka upokarzana nie potrafi utrzyma gowy w pozycji uniesionej, ktra, jak zauwaylimy, jest oznak wolnego i niezalenego ducha. Skon lub pochylenie gowy jest take oznak wstydu
zwizanego z seksualn natur ciaa. Poniewa seksualizmu nie
da si zanegowa, uczucie upokorzenia zwizane z seksualizmem
byoby cigle obecne, co kadego mogoby doprowadzi do szalestwa. Kobiety obcione w ten sposb tumi upokorzenie poprzez
chroniczne napinanie mini, ktre pochylaj gow. Te cignite
minie staj si z czasem wzem na poczeniu torsu i karku, powszechnie znanym jako wdowi garb". Podobne ciganie rzadko
mona dostrzec u mczyzn, gdy u nich silne uczucie upokorzenia przybiera form krtkiej szyi. W przeciwiestwie do kobiet,
mczyni rzadziej bywaj upokarzani z powodu zachowa seksuan
' ych, a ci, ktrzy bywaj upokarzani przez swoje matki, wyado^j to na swoich onach.

84

Duchowo ciaa

Innym stanem uczuciowym, odnoszcym si do niniejszej dyskusji, jest poczucie winy. Jest ono dziwnym uczuciem, poniewa nie
wyraa si w ciele w jaki szczeglny sposb. Jest to co, co nazwabym emocj osdzajc 3. Wie si z poczuciem, e zrobilimy co
zego. Cigle oceniamy czyje zachowanie jako waciwe lub niewaciwe, zgodne lub niezgodne z prawem. Mona by winnym
pogwacenia dowolnej z przyjtych zasad postpowania, lecz wielu
ludzi popeniajcych przestpstwa nie czuje si winnymi, podczas
gdy poczucie winy gnbi wielu takich, ktrzy nie maj pojcia, i
pogwacili jak zasad postpowania. Jest zatem oczywiste, e poczucie winy musi mie gbsz podstaw; ma si uczucie, e co
z nami samymi jest nie w porzdku. Mona do pewnego stopnia
zrozumie to tak zwane uczucie rozwaajc nastpujc kwesti:
zawsze pytam swoich pacjentw, czy czuj si winni, gdy chodzi
o ich seksualizm, a zwaszcza o wczesn masturbacj. Wielu pacjentw przyznaje, e onanizowali si, gdy byli dziemi, na og
z poczuciem winy. Niektrzy jednak nie odczuwali adnej winy
zwizanej z t czynnoci, mimo e rodzice mwili, e nie naley
tego robi. Jak to wyrazia pewna kobieta: Jakesz mogoby to by
ze czy niewaciwe, skoro daje tyle frajdy?" Jednak gdyby z jakiego powodu, np. strachu lub wstydu, nie sprawiao to takiej przyjemnoci, wwczas mogoby powodowa poczucie winy.
Uwaam, e wina jest zwizana z oglnym uczuciem w ciele.
Gdy kto jest z siebie zadowolony, to nie moe czu si winny
czegokolwiek. Rozumujc identycznie, jeli kto nie ma w ciele
adnych uczu, to rwnie nie moe czu si winnym. Czowiek
czuje si dobrze, gdy ycie czy duch przepywa przez jego ciao
w sposb peny i swobodny. Gdy tak nie jest, a to z powodu wikszych napi w ciele, ktre ograniczaj lub ami ducha jednostki,
bdzie si ona czua le albo te nie pozwoli sobie na odczuwanie
czegokolwiek. W pierwszym przypadku bdzie wiadoma pewnej
winy. To uczucie winy bdzie zwizane z tumieniem seksualizmu
lub gniewu. Stwierdziem, e pacjenci, ktrzy czuj si winni wobec rodzica, trac poczucie winy, gdy tylko ich gniew skierowany
przeciwko rodzicowi zostanie wyraony w sposb peny w trakcie
terapii.
Odczuwanie jest yciem ciaa, tak samo jak mylenie jest yciem umysu. Gdy pacjent potrafi odczu swoje napicie nie jako
jaki tajemniczy bl, lecz jako obron przed pewnymi impulsami
3
Zob. Alexander Lowen, Pleasure: A Creative Appruach to Life
(New York: Penguin, 1975), str. 187-193.

Odczuwanie i uczucia

85

czy uczuciami, zmobilizuje swoj energi, by rozadowa owo napicie i pozwoli sobie na odpowiednie wyraenie uczucia. To zadanie nie jest jednak atwe. Zrozumienie i odczucie, jak bardzo
zostalimy zranieni, moe by rdem ogromnego blu. Jednak
jedynym sposobem, by sta si wolnym, jest odczu swoje napicia
i odnale ich zwizek ze stumionymi uczuciami strachu, gniewu
i smutku. W wielu wypadkach uwiadomienie sobie tego prowadzi
do spontanicznego wyraenia uczucia i wynikajcego std rozadowania napicia. Wielu pacjentw powiedziao mi, e w bolesnych
sytuacjach wypowiedzieli si zupenie spontanicznie, z korzyci dla
ich zwizku z blisk osob, a take dla szacunku wobec siebie.
Swoje uczucia tumimy z obawy, e gdy raz si odezw, moglibymy sobie z nimi pniej nie poradzi. Obawa ta wywodzi si
jednak z dowiadcze w dziecistwie. Obecnie jako ludzie doroli
nie jestemy ju ani bezradni, ani zaleni, lecz dojrzalsi, jeli chodzi o zrozumienie ycia. Niektrzy z nas potrzebuj jednak opar cia u terapeuty, by ujawni swoje najgbsze uczucia. Stumionygniew, na przykad, moe by tak kracowy, e a mordeczy, jednostka trzyma go wic pod pokrywk, nie zdajc sobie sprawy,
e stumiony gniew jest jak dynamit, gotowy w kadej chwili wybuchn, ranic niewinne osoby postronne. wiadomo wasnego
gniewu daje pewien stopie kontroli nad nim, a zatem i troch
bezpieczestwa. Wielu pacjentw boi si rwnie swojego smutku,
poniewa jest on bliski rozpaczy. Jednake stumiony pacz jest niszczc si, ktra rujnuje nasze narzdy wewntrzne, a zwaszcza
jelita. Ludzie cierpicy na t czy inn form zapalenia jelita grubego wedug mnie pacz wewntrznie, gdy boj si paka na
zewntrz4.
Jeeli mamy odzyska swoj gracj i zdrowie, musimy czu kad
cz swego ciaa. Jak widzielimy, wielu ludzi ma obszary ciaa,
ktrych nie dowiadcza w peni. Wszyscy na przykad wiemy, e
mamy plecy, ale niewielu z nas wyczuwa tkwice w nich napicie
lub wie, czy s one spryste, czy sztywne. Czsto musz demonstrowa pacjentom, e mona lee na stoku bioenegetycznym nie
odczuwajc przy tym blu, poniewa plecy s - lub powinny by
"-elastyczne. Plecy pozbawione czucia nie mog spenia wszystkich funkcji ywych, elastycznych plecw. Na przykad umiejtno
Poparcia jakiego stanowiska lub wycofania si z niego, gdy jest
. Alexander Lowen, A Psychosomatic Illness", Bioenergetic
is 2 (1986), str. 1-11. Zob. Nowiny Psychologiczne nr 5-6,

Duchowo ciaa

86

Odczuwanie i uczucia

87

to konieczne, zaley wanie od elastycznoci. Osoba usztywniona,


ktra dosownie nie potrafi si zgi, jest take mao elastyczna
w swoich przekonaniach.
Kady obszar ciaa pozostajcy w chronicznym napiciu i pozbawiony czucia, jest potencjalnym sabym ogniwem, ktre moe
zawie. Napicie w szyjnym lub dolnym odcinku krgosupa moe
doprowadzi do zapadania si krgw lub pkania dyskw. Napicie jest w niektrych wypadkach tak silne, e powstaj deformacje wymagajce interwencji chirurgicznej. Owym znieksztaceniom
mona by zapobiec, gdyby tylko dana osoba bya wiadoma swoich
napi miniowych i postaw, ktre za nimi stoj.
Najwaniejszym krokiem w kierunku poprawy zdrowia jest ustalenie, ile mamy czucia w kadej czci ciaa. Bdzie w tym pomocne ponisze wiczenie. Naley pamita, e zdolno odczuwania w ciele zmniejsza si od gowy w kierunku stp.
WICZENIE 5.1
Czy czujesz swoj twarz? Czy jeste wiadom jej wyrazu? Czy
potrafisz wyczu, czy twoje usta s napite lub rozlunione?
Czy potrafisz wyczu napicie w swojej szczce? Czy moesz porusza ni swobodnie wysuwajc j do przodu, do tyu i na boki,
nie odczuwajc blu?
Czy wyczuwasz jakiekolwiek napicie w szyi i karku? Czy moesz
swobodnie porusza gow w lewo i w prawo, w gr i w d?
Czy trzymasz swoje barki sztywno? Czy potrafisz porusza nimi
atwo w przd, do tyu, w gr i w d?
Czy wyczuwasz swoje plecy? Czy s one usztywnione, czy te
gitkie?
Czy normalnie utrzymujesz swoj klatk piersiow w pozycji wdechu, czy te wydechu? Czy twoja klatka porusza si swobodnie
podczas oddychania?
Czy twoja przepona jest rozluniona? Czy oddychasz brzuchem?
Czy twoje biodra s rozlunione? Czy poruszaj si podczas chodzenia? Czy w swojej normalnej pozycji s wysunite do przodu,
czy do tyu?
Czy podczas siedzenia czujesz, jak poladki dotykaj krzesa?

Ryc. 5.3. Rysunki ujawniajce uczucia wobec ciaa. Posta z zaznaczonymi oddzielnymi czciami ciaa wskazuje na uczucie braku jednoci ciaa i brak poczucia
wasnego ja", podczas gdy posta przedstawiona za pomoc kresek wskazuje na brak czucia, poczucie e si
nie ma ciaa.
Czy czujesz, e twoje stopy dotykaj ziemi, gdy stoisz lub chodzisz? Czy normalnie czujesz swoje stopy?

Innym sposobem oceny poziomu czucia w ciele jest poproszenie


pacjentw, aby narysowali posta kobiety i mczyzny na dwch
osobnych kartkach papieru. Stopie kompletnoci owych postaci
1
podobiestwa do ywych ludzi wskazuje na stopie odczuwania
swojego ciaa przez pacjentw oraz umiejscowienie tego odczuwania (ryc. 5.3). Na przykad niektrzy pacjenci rysuj postacie bez
doni i stp, lub bez oczu czy jakiegokolwiek wyrazu twarzy. PostaCle
takie wyranie wiadcz o braku czucia w tych miejscach. Inni

88

Duchowo ciaa

z kolei rysuj schematycznie, prost kresk, postacie jakby z patyczkw, co wskazuje na niemal zupeny brak odczuwania ciaa. Nie
znaczy to oczywicie, e tacy ludzie s odporni na ukucie szpilki,
lecz e nie s w stanie skojarzy z ciaem takich uczu, jak smutek,
rado czy strach.
Nie omwilimy tutaj jednego rodzaju uczu, a mianowicie uczu
seksualnych. Zajmiemy si nimi w nastpnym rozdziale, aby okreli ich rol w gracji i duchowoci ciaa.

6
Seksualno
i duchowo

JAK ju wspomniano w poprzednich rozdziaach, wielu ludzi uwaa, e seksualno i duchowo stanowi przeciwiestwo. Wyznaj oni
pogld, e duchowo
jest
zjawiskiem zachodzcym w gowie, podczas
gdy seksualno"
zlokalizowana jest w dolnych rejonach ciaa.
Pogld ten przeczy
rzeczywistoci, gdy istota ludzka w kadej swej komrce jest zrnicowana pciowo. U mczyzny kada komrka zawiera dwa chromosomy Y, w przeciwiestwie do komrek ciaa kobiety, ktre
posiadaj po jednym chromosomie X i Y. W podobny sposb duchowo jest funkcj caego ciaa. W oderwaniu od seksualnoci
duchowo staje si abstrakcj, a seksualno oderwana od duchowoci jest tylko aktem fizycznym. Rozdzia taki spowodowany
jest izolacj serca, gdy zrywa ono czno midzy dwoma kracami ciaa. Gdy uczucie mioci przenika z serca do gowy, czowiek odczuwa czno z uniwersum i tym, co powszechne. Gdy
wypenia ldwia i nogi, czuje on si zczony z ziemi i tym, co
szczeglne. Przesuwajc si w gr, nasz duch nabiera cech yang,
a przemieszczajc si w d, cech yin. Podstawowa zasada bioenergetyki stwierdza, e przepyw pobudzenia w d i w gr ciaa ma
charakter pulsacyjny, co oznacza, e nie jest w stanie przemieci
si w jednym kierunku dalej ni w drugim. W kategoriach uczu
nie moemy by bardziej duchowi ni seksualni.
Gdy nasz duch angauje si w peni w jaki akt, to akt ten nabiera charakteru duchowego dziki transcendencji naszego
ja",
transcendencja ta daje si odczu najywiej w akcie pciowym,
jeli prowadzi on do zespolenia si dwojga ludzi w tacu ycia.
Gdy

90

Duchowo ciaa

nastpuje owo zespolenie, kochankowie przenikaj granice swej


jani, by zjednoczy si z wikszymi mocami wszechwiata.
Kluczem do takiego zespolenia jest mio. Blisko midzy mczyzn a kobiet wynika z tego samego uczucia mioci, ktre czy
matk i dziecko, osob i jej ulubione zwierz, czowieka i jego bliniego. Mio jest stanem przyjemnego podniecenia, ktry rni
si intensywnoci zalenie od sytuacji. Ten sam rodzaj podniecenia ma miejsce w mistycznym zwizku czowieka z jego bogiem.
Podniecenie, jakie odczuwa dwoje kochankw, gdy znajduj blisko
siebie, ma oczywicie dodatkowy wymiar. Przepywa ono rwnie
w d ciaa, silnie pobudzajc narzdy pciowe. Gdy tak si dzieje,
podniecenie i napicie wzrastaj do tego stopnia, e czowiek odczuwa nieodparte pragnienie bardziej intymnego kontaktu i rozadowania owego podniecenia. Rado seksu ma dwa skadniki:
(1) przyjemno, jak czowiek odczuwa z podniecenia dotykiem,
i (2) spenienie, jakie daje pciowe rozadowanie podniecenia. Pocztkowa przyjemno jest zmysowa i zwizana z oczekiwaniem,
natomiast przyjemno orgastycznego uwolnienia jest czysto seksualna i wielce satysfacjonujca. Podczas szczytowania osiga poziom
eksatazy.
Dla pewnej niewielkiej liczby ludzi seks jest niezwykle wzruszajcym przeyciem, w ktrym udzia bierze cae ciao, a podniecenie pciowe jest bardzo silne. Powierzchnia ciaa staje si naadowana, oczy byszcz, a skra jest wilgotna, ciepa i zarowiona.
Rwnie strefy erogeniczne staj si mocno ukrwione, w miar
jak serce, ktremu take udziela si podniecenie, wyrzuca krew ku
powierzchni ciaa. Gdy oczy kochankw spotykaj si, dreszcz podniecenia przebiega jak elektryczno przez cae ciao. Pragnienie
kontaktu jest bardzo silne. Jeeli nastpuje on przez pocaunek,
ciao miknie i topnieje, i czowiek odczuwa bogie wraenie topnienia w dolnej czci brzucha. W tym momencie narzdy pciowe
s nabrzmiae krwi, lecz ukrwienie nie jest jeszcze maksymalne,
gdy umiejscowione jest gwnie w brzuchu. Pragnienie gbszego,
bardziej intymnego kontaktu prowadzi do zblienia. Z chwil penetracji nastpuje chwilowe uspokojenie, zanim zacznie si rytmiczny
taniec, ktry prowadzi do orgazmu.
Wszystko to dzieje si spontanicznie, gdy dwoje ludzi jest w sobie gboko zakochanych. D do zblienia, niemal jak gdyby byli
w transie, chocia s wiadomi tego, co robi. Na szczycie penego
orgazmu mog jednak prawie straci przytomno. Wyadowanie
energetyczne jest tak silne, e ego zostaje pokonane przez uczu-

Seksualno i duchowo

91

cie uwolnienia. Poczucie zespolenia si dwch cia moe by tak


zupene, e kochankowie czuj si, jak gdyby byli jednym ciaem.
Rwnoczenie mog mie take wraenie, jak gdyby ju nie mieszkali w swym ciele.
Po silnym wyadowaniu orgastycznym czowiek odczuwa gboki spokj. Zanim powrci wiadomo siebie, moe nadej sen.
Takie zatarcie wiadomoci Francuzi nazywaj le petit mort, maa
mier. Po takim przeyciu czowiek czuje si odrodzony.
Zarwno w przeyciu mistycznym, jak i orgastycznym, mamy do
czynienia z wyczuwaniem komunii z potniejszymi siami wszechwiata. Jednak podczas gdy przeycie mistyczne jest stonowane
i wyciszone, przeycie orgastyczne jest niczym wybuch wulkanu lub
trzsienie ziemi. W powieci Hemingwaya Komu bije dzwon bohater zauwaa po takim orgastycznym przeyciu, e poczu, jak ziemia drgna. W przeyciu mistycznym, osoba poddaje swoje ja";
w orgazmie to ja" zostaje otoczone zalewem energii i uczu. Jednak aby dowiadczy tak potnego uczucia, trzeba pozosta wiadkiem owego spitrzenia podniecenia a do momentu jego wybuchu'.
Wymaga to w rzeczywistoci silnego ja, poniewa sabe ja byoby
zbyt przestraszone, aby zaryzykowa kataklizm. Przypomina to jazd szalonym pocigiem w wesoym miasteczku. Aby zay penej
frajdy, trzeba mie oczy cigle otwarte i napawa si, przyprawiajcym o zawrt gowy, wznoszeniem si i opadaniem wagonikw.
Nie docenia si na og faktu, e akt pciowy zainspirowa prymitywn metod wzniecania ognia, polegajc na bardzo szybkim
krceniu kijem w rowku w innym kawaku drewna do chwili a
powstanie ciepo potrzebne do zapalenia suchych gazek i lici.
Tarcie ciepo - pomie, taka oto kolejno wystpuje w obydwu czynnociach, ktrych celem jest rozniecenie piknego pomienia. Niestety dla wikszoci ludzi akt pciowy koczy si skrzesaniem zaledwie kilku iskier, a nie pomieniem, ktry trawi ciao,
zamieniajc je w czystego ducha. A na tym wanie polega transcendencja.
Osign transcendencj mona rwnie poprzez dziaania pozapciowe. Za kadym razem, gdy ulegamy silnemu uczuciu lub
jestemy poruszeni wielkim przeyciem, dowiadczamy transcendencji. W obydwu wypadkach duch staje si naadowany do tego
stopnia, e wylewa si poza granice naszego ja". Gdy tak si stan
'e, nie czujemy ju, e posiadamy ducha, lecz e jestemy przez
niego opanowani, czy wrcz optani. Przykadem takiego opanowania ducha wzitym z religii moe by ceremonia voodoo, ktrej

92

Duchowo ciaa

byem wiadkiem na Haiti. Podczas tej ceremonii osobnik,


taczc
przez duszy czas w rytm bbnw, wprowadzi si w trans, po czym
przystpi do poykania ognia, co najwidoczniej mu nie szkodzio.
W sufizmie trans osiga si poprzez dugi wirujcy taniec. W stanie
transu ja" ulega rozproszeniu i czowiek przeywa transcendencj. Gdy ucznik praktykujcy zen, o ktrym wspomniaem w rozdziale czwartym, owiadczy, e strza zwalnia ono", tym ono"
by duch, ktry opanowa jego jestestwo i kierowa jego czynnociami. Byo to prawdziwe przeycie transcendentalne.
Kady akt twrczy zawiera pewien element transcendentalny.
Aby wywoa t transcendencj, konieczne s dwa czynniki: natchnienie i pasja. Natchnienie do pracy artystycznej zawsze zawiera
odrobin boskiego ducha, pozwalajcego artycie podda swoje
ego i zjednoczy si ze swym dzieem. Poprzez owo poddanie si
i zjednoczenie, rodzi si co nowego, co, co zawsze jest wiksze
od samego artysty - czy bdzie to ogromne malowido, czy wielki
utwr muzyczny - i zawiera w sobie ducha, ktry potrafi gboko
wzrusza tak wykonawcw, jak i publiczno. Takie dziea wydaj
si y wasnym yciem.
Czy moe istnie waniejszy akt twrczy ni stworzenie nowej
ywej istoty? Powiada si, e mio zaczyna si od bysku w oku,
a koczy narodzeniem dziecka. Akt pciowy, widziany w tym wietle, jest esencj kreatywnoci. Podczas gdy na gbokim biologicznym poziomie stwierdzenie to jest zawsze prawdziwe, nie sposb
jest przey tajemniczoci i wspaniaoci seksu, jeeli nie damy si
ponie boskiej pasji mioci.
Nasza niemono przeycia orgastycznej reakcji prowadzcej
do transcendencji spowodowana jest brakiem pasji w grze miosnej. Czsto pasja ta zostaje wytumiona wczenie, przez bolesne
dowiadczenia zarwno w oralnym, jak i edypalnym okresie rozwojowym. Okres oralny to pierwsze trzy lata ycia, gdy potrzeby
dziecka dotyczce karmienia, oparcia i bliskiego kontaktu s zaspokajane przez matk. W cigu tego okresu poziom jego energii
wzrasta do takiego stopnia, e pasja staje si moliwa. Potrzeby te
mog by zaspokajane poprzez akt karmienia piersi, gdy daje on
najbardziej bliski, pobudzajcy i satysfakcjonujcy kontakt midzy
matk a dzieckiem. Wikszo ludzi Zachodu, ktrzy zaznali tych
gboko zadowalajcych wrae, dowiadczaa ich nie duej ni
przez dziewi miesicy, podczas gdy w krajach sabo rozwinitych
i spoeczestwach prymitywnych okres karmienia piersi trwa trzy
lata lub duej. Jeeli dziecko zostanie odstawione zbyt wczenie,

Seksualno i duchowo

93

jnoe odczu brak piersi jako utrat swojego wiata, co moe mu


zama serce. Jeli ta strata zostanie utrwalona przez niewaciwe
reakcje rodzicw w okresie edypalnym, moe to doprowadzi do
poczucia: Nigdy nie bd mia tego, czego pragn, wic po co si
podnieca? Skoczy si to tylko blem".
Jeeli dziecko nie bdzie karmione piersi, nie znaczy to, e zostanie ono pozbawione poywienia i troski przy karmieniu. Jednak
niemowlta maj potrzeb odczuwania ciaa matki, wyczuwania jej
ywotnoci i absorbowania jej energii. Kontakt z matk pobudza
oddychanie niemowlcia i wzmacnia jego metabolizm. Gdy kontakt ten zostanie utracony z powodu mierci, choroby lub depre sji matki, dziecko najprawdopodobniej bdzie wstrznite i zaamane. Jak zauwaylimy w jednym z poprzednich rozdziaw,
dziecko uzbraja si przed tym blem wstrzymujc oddech i napinajc minie klatki piersiowej. Skutkiem tego jest ograniczenie jego
zdolnoci oraz skonnoci do sigania po mio, a take osabienie
gotowoci do poddania si mioci, gdy nadarzy si moliwo zblienia z drug osob. W okresie dorosoci cierpi na tym obcowanie
pciowe, bo nie moe by przeywane penym sercem.
Inny negatywny wpyw na pobudzenie u dziecka wywiera niezdolno rodzicw do tolerowania u niego wysokiego poziomu energii.
Zarzucaj oni dziecku, e jest zbyt wymagajce, zbyt aktywne i e
za duo chce. Twierdz, e dziecko powinno by wida, ale nie
powinno go by sycha. Wiele dzieci w wieku trzech lat wykazuje
ju znaczn utrat ywotnoci. Widziaem mnstwo dzieci wygldajcych apatycznie, z oczyma pozbawionymi blasku i mwicych
sabiutkim gosem, w wzeczku popychanym przez obojtn matk
lub opiekunk.
Namitno i wraliwo seksualna ulegaj dalszemu upoledzeniu na skutek tego, co dzieje si podczas wstpnego rozkwitu uczu
seksualnych w okresie edypalnym w wieku od trzech do szeciu
lat. W okresie tym maego chopca przyciga seksualnie matka,
a ma dziewczynk ojciec. To przyciganie jest silne i podniecajce, lecz dziecko nie pragnie kontaktu pciowego. W rzeczywistoci
taki kontakt byby dla dziecka przeraajcy. W zdrowym rodowisku rodzinnym przyciganie seksualne zanika, gdy dziecko wchodzi
w
tzw. okres latencji i angauje si bardziej w wiecie zewntrznym,
Poza rodzin. W otoczeniu niezdrowym, rodzic zachca dziecko do
zainteresowa seksualnych lub na nie reaguje. Zdarza si czsto, e
r
dzice zachowuj si wobec dzieci uwodzicielsko, szukajc u nich
Podniecenia, ktrego nie otrzymuj od swoich maonkw. Wnosi

94

Duchowo ciaa

to do relacji midzy nimi wymiar dorosoci, wprowadzajc uczucia seksualne skupiajce si na narzdach rozrodczych. Uczucia
te frapuj, przeraaj i odpychaj dziecko, ktre nie jest w stanie
si wycofa, gdy jest od rodzica zalene i potrzebuje jego aprobaty i wsparcia. Nie moe te tych uczu odwzajemni z obawy
przed faktycznym kazirodztwem. Na og bywa tak, e kada seksualna reakcja ze strony dziecka naraa je na potpienie i upokorzenie. Mimo wasnego udziau rodzice wini dzieci za ich reagowanie w sposb seksualny, co w sposb oczywisty jest projekcj
wasnego poczucia winy na potomstwo. W samoobronie dzieci wyczaj swe uczucia seksualne, co pozwala im zachowa mio do
rodzicw. Dziki temu mio zostaje oddzielona od podania seksualnego.
Podobnie jak stumienie kadej innej emocji, wyczenie uczu
seksualnych uzyskuje si poprzez chroniczne napicie mini, co
zapobiega docieraniu uczucia podniecenia do ldwi lub uniemoliwia miednicy swobodne poruszanie si, jeli troch podniecenia
tam przeniknie. Problem ten dobrze wida na przykadzie Anny.
Gdy zobaczyem j po raz pierwszy, bya atrakcyjn kobiet tu po
czterdziestce, niezamn, lecz zawsze zaangaowan w seksualny
zwizek z jakim mczyzn. Nie bya przygnbiona, lecz wyczuwaa, e nie najlepiej umie zorganizowa sobie ycie. Aby zrozumie Ann, naleao spojrze uwanie na jej ciao, gdy odzwierciedlao histori jej ycia. Obie poowy jej ciaa wyglday tak,
jakby nie naleay do tej samej osoby. Dolna poowa bya pena
i cika, lecz prawie nie promieniowaa yciem i uczuciem. Grna
poowa natomiast bya wska i charakteryzowaa si adniejsz tonacj skry oraz wiksz ywotnoci. Anna miaa pene i ksztatne
piersi, co dodawao jej kobiecoci, a jej oczy byy due, o agodnym
ujmujcym spojrzeniu, co podobao si mczyznom. Bya w stosunku do nich uwodzicielska, ale nie rozpustna. Angaowaa si
seksualnie z rnymi mczyznami, lecz mimo pozornego ciepa,
jakim ich darzya, aden z tych, z ktrymi si zwizaa, nie chcia
jej polubi.
Dysfunkcja zachodzca midzy dwoma poowami ciaa Anny
wskazywaa na rozszczepienie osobowoci. Jedna cz jej dziaaa w sposb niezaleny i kompetentny; na przykad radzia sobie
bardzo dobrze pod wzgldem materialnym. T cech utosamiaem z grn poow jej ciaa. Druga strona jej osobowoci czya
si z pasywn, stosunkowo mao ywotn, doln poow jej ciaa.
Mimo e Anna prowadzia aktywne ycie seksualne, jej uczucia se-

Seksualno i duchowo

95

ksualne byy sabe i nigdy nie osigna orgazmu. To, e mczyzna


jej potrzebowa lub pragn, pobudzao j, ale nie wzbudzao namitnoci. Taki stan jest dla kobiety rozpaczliwy, jednake Anna
nie wygldaa na zrozpaczon. W grupie bya oywiona i potrafia
doskonale bawi ludzi swoimi opowieciami i dowcipami. Dopiero
po okoo dwch latach terapii ujawnia tkwic w niej gbok rozpacz, ktrej wczeniej wiadomie zaprzeczaa. Tymczasem ju na
pocztku terapii wyczuem, e Anna jest przekonana, i nie uda jej
si nigdy otrzyma tego, czego pragnie. Wczenie daa za wygran,
jeli chodzi o wyjcie za m i zaoenie rodziny, i a do chwili,
gdy rozpocza u mnie terapi, nie miaa pojcia, czego naprawd
chce.
W miar postpu terapii, gdy odrzucia ju fasad otwartego
i beztroskiego zachowania, staa si przygnbiona. Zy nastrj nie
powstrzymywa jej od pracy, lecz dziaalno ta wydawaa jej si
bezsensowna. Przez kilka miesicy dawaa wyraz uczuciu, e chciaaby umrze; nie chodzi o to, e mylaa o samobjstwie, lecz ycie
wydawao si jej puste. Ta rozpacz stanowia konieczny krok ku
wyzdrowieniu, gdy zmuszaa j do powanego spojrzenia na siebie i zakceptowania rzeczywistoci bycia wanie tak, jak wyraao
to jej ciao.
Anna bya postaci tragiczn. Jej aktywno seksualna pozbawiona bya zarwno radoci, jak i duchowoci. Mimo e jej ruchy
byy szybkie i sprawiay wraenie rozlunionych, bya to tylko gra
na pokaz, poniewa jej ciau brakowao gracji.
Ociao dolnej poowy ciaa Anny wynikaa std, e powstrzymywaa si przed podnieceniem seksualnym. Zacisk talii utrzymywa t martwot przez zablokowanie normalnego przepywu pobudzenia w d ciaa. Rwnoczenie jej oddech nie dochodzi do
brzucha. Wyczuwaem jednak, e bya kiedy bardzo yw dziewczynk.
Ludzie wyczaj swe uczucia seksualne wwczas, gdy staj si
ne rdem blu, upokorzenia i zagroenia, i dowiadczenie Anny
nie byo tu wyjtkiem. We wczesnym dziecistwie przywizaa si
niocno do swego ojca i czca ich silna wi przetrwaa a do jego
mierci, na dwa lata przed rozpoczciem przez ni terapii. Bya go|owa zrobi dla niego wszystko i postaw tak przeniosa pniej na
innych mczyzn. Ojciec by do niej przywizany w rwnym stopniu
> a take wyranie wiadomy jej rozwijajcej si seksualnoci.
Mimo e nie dostrzegaa z jego strony adnych otwartych reakcji
Se
ksualnych, zdawaa sobie spraw z jego seksualnego zaintereso-

96
Seksualno i duchowo

97

Duchowo ciaa
wania. Wiedziaa, e podnieca go seksualnie, w sposb, w jaki nie
udawao si to jej matce. Cho kontrolowa on swoje zachowanie,
gnbio go jednak poczucie winy z powodu swych uczu; win t
przerzuca na Ann, pitnujc jako nieprzyzwoity kady przejaw
jej uczu seksualnych. Gdy chciaa chodzi z chopcami w swoim
wieku, nazwa j ladacznic. Zwraca baczn uwag na jej sposb
ubierania si i mia pretensje o to, e si maluje. Nie waha si
jednak przed zalecaniem si do innych kobiet lub robieniem niezupenie przyzwoitych uwag w domu. Rezultat by taki, e Anna
postrzegaa wasn seksualno jako co nieprzyzwoitego, uczucie,
ktre umiejscowio si w dolnej poowie jej ciaa. Nie miaa innego
wyboru, jak tylko odci si od swej seksualnoci, uznajc rwnoczenie, e tego yczy sobie jej ojciec. Do czasu gdy staa si osob
doros, nawyk ukrywania uczu seksualnych tak si u niej utrwali,
e czsto tracia wszelk nadziej, e uda jej si znale mczyzn,
ktrego mogaby w peni pokocha.
Moim zadaniem jako prowadzcego terapi byo pomc jej w ponownym oywieniu dolnej poowy ciaa. Nie byo to zadaniem atwym, zwaywszy na to, e odczuwanie byo w niej wyczone przez
wiele lat. Do problemu tego naleao podej od strony psychologicznej i fizycznej. Na paszczynie psychologicznej, Anna musiaa
pozna, jaka jest naprawd i zrozumie, na jakim tle tak si staa.
Od strony fizycznej, musiaa uaktywni doln poow ciaa, po to by
mc j odczuwa. Specjalne wiczenia pogbiy jej oddychanie, co
pozwolio jej odczu smutek zamknity w brzuchu, smutek, od ktrego poprzednio skutecznie si izolowaa. Rwnoczenie zacza
paka, lecz dopiero z czasem pozwolia, by jej pacz sta si gboki. Uczuciem, z ktrego wyzwoleniem miaa wielkie trudnoci,
by gniew, gwnie dlatego, e by on skierowany przeciwko ojcu,
ktry j wykorzystywa, lecz ktrego kochaa i od ktrego czua si
zalena. Nie potrafia skierowa swego gniewu przeciwko innym
mczyznom, ktrzy rwnie j wykorzystywali, poniewa czua, e
im na to pozwolia. Stanowio to kluczowy problem w jej terapii,
poniewa nie mona byo pomc Annie odzyska swe uczucia seksualne inaczej, jak sprawiajc, by poczua si osob majc swoje
prawa oraz umiejc je chroni i wymaga ich respektowania.
W miar postpw w terapii Anna coraz silniej odczuwaa, e
bya obiektem pewnego naduycia seksualnego ze strony swego
ojca, a take i brata. Sam fakt, e zdaa sobie spraw, i mogo si
to zdarzy, przeama zator w jej osobowoci. Teraz mona byo
uruchomi jej morderczy gniew. Dyszc ciko i tukc rakiet te-

nisow o tapczan, wyrazia swj gniew na ojca z tak si i z tak


wielk furi, jakiej nigdy przedtem nie widziaem. Zosta zapalony
w niej ogie, ktry z czasem mg zapon namitn mioci.
Seksualne uwiedzenie dziecka przez rodzica jest czste w naszej kulturze. Rodzice, ktrzy nie znajduj spenienia w swoim
zwizku, mog kierowa w stron dzieci potrzeb czuoci, podziwu
czy seksualnego podniecenia. Czasami dochodzi do kontaktu seksualnego, lecz czciej uwiedzenie przyjmuje form intymnoci,
w ktrej dziecko jest wystawione na seksualno rodzica. W nazbyt
wielu domach rodzice zachowuj si nieskromnie przy dzieciach,
w bdnym przekonaniu, e pozostaj one niewiadome tego, co
si dzieje. Sprawia to, e dziecko, stymulowane i podniecane seksualn intymnoci rodzica, czuje si traktowane w sposb wyjtkowy, specjalny", co prowadzi do rozwoju osobowoci narcystycznej1. Dziecko boi si moliwoci kazirodztwa i jednoczenie jest
naraone na zazdro i wrogo ze strony rodzica tej samej pci.
Aby ustrzec si przed tymi niebezpieczestwami, dziecko odcina
si od podniecenia seksualnego, jak to miao miejsce w przypadku
Anny. Sytuacja w domu jest dodatkowo komplikowana przez istniejc w naszej kulturze tendencj do obalania barier midzy dorosymi a dziemi w sprawach pci, co pozbawia te ostatnie ich
niewinnoci. Niektrzy rodzice s nawet perwersyjnie dumni z seksualnej wiedzy swoich dzieci. Takie dzieci wyrastaj potem na
dorosych, ktrzy zachowuj si tak, jakby byli lepsi i mdrzejsi
od innych, ale w gbi duszy czuj si niepewnie i wtpi w swoje
moliwoci sprostania sytuacji. W sferze seksu powierzchowne wyrafinowanie pokrywa rzeczywisty niepokj i win z powodu uczu
seksualnych.
Uwiedzenie seksualne dziaa zatem niszczco na osobowo
dziecka, wpywajc zarwno na jego ciao, jak i na jego zachowanie. Ociao i bierno dolnej czci ciaa, jaka rozwina si
u Anny, jest tylko jedn z form, ktre taki uraz moe przyj. Bardzo czsto, zwaszcza u chopcw, uczucia seksualne nie zostaj
zupenie wyczone, ale s hamowane poprzez napicie miniowe
wok miednicy. W takich przypadkach, miednica nie porusza si
swobodnie, tak e osoby te rzadko osigaj faz ruchw spontanicznych, w ktrej wystpuje pene uwolnienie orgastyczne. Podniecen
'e narzdw moe by bardzo silne, lecz u wielu mczyzn koczy
Y

Zob. Alexander Lowen, Narcissism: Denial ofthe Tnie 5e//(New


ork: Macmillan, 1985), str. 105-109.

98

Duchowo ciaa

si ono przedwczesnym wytryskiem nasienia, gdy sztywno miednicy ogranicza jej zdolno do wchonicia adunku podniecenia,
zanim zdoa on obj cae ciao. W skrajnych przypadkach moe
to rwnie wpywa na potencj erekcyjn.
Oznak osoby prawdziwie seksualnej jest wdzik. Wdzik nie
oznacza umiejtnoci koysania biodrami, wykonywania taca brzucha czy skakania z trampoliny, lecz charakteryzuje ciao, ktre jest
mikkie, w ktrym zachodzi przepyw pobudzenia oraz uczucia ywotnoci i ktre doznaje przyjemnoci z moliwoci poruszania si.
Osoba seksualna nie krci biodrami podczas chodzenia; natomiast
jej miednica porusza si swobodnie, pync z caym ciaem. Gdy
osoba chodzi w ten sposb, czuje dotknicie ziemi przy kadym
kroku, a fala pobudzenia pynca od palcw stp skoordynowana
jest z fal oddechu, ktra, jak widzielimy wczeniej, powoduje, e
miednica porusza si z kadym oddechem. Ten sposb chodzenia
obserwuje si czciej u ludzi mieszkajcych w krajach sabo rozwinitych, ktrzy nie s tak zdominowani przez swoje ego jak ludzie
Zachodu. My, mieszkacy wiata, zachodniego jestemy by moe
bardziej wyrafinowani seksualnie, lecz tamci ludzie s bardziej ywi
pod tym wzgldem.
Ciao wolne od napomnie superego - bd grzeczna, suchaj
ojca i matki, nie podno rki na rodzicw - jest ciaem wolnym
od napi. Staym, cho nigdy nie wypowiedzianym napomnieniem
w naszej kulturze jest wymaganie, by dzieci kontroloway swoje
uczucia. Znajduje ono wyraz w popularnym powiedzeniu: Nie tra
gowy i nie daj si ponie emocjom". Pewna doza samokontroli
jest rzecz pozytywn, lecz gdy kontrola staje si podwiadoma, jest
utrzymywana poprzez chroniczne napicie mini, a wwczas mija
si z celem. By nie by goosownym, to wanie napicie zwizane z obaw, e stracimy gow, jest odpowiedzialne za artre tyzm szyjnego odcinka krgosupa i za napiciowe ble gowy. Podobne napicie u nasady krgosupa, w miejscu gdzie czy si on
z sacrum, stanowi przyczyn wikszoci dolegliwoci wystpujcych
w dole plecw. To chroniczne napicie, zazbiajce si z napiciem
mini, takich jak uadriceps femoris czcy miednic z nogami,
unieruchamia miednic tak, e nie jest ona w stanie porusza si
spontanicznie.
Unieruchomiona miednica jest odchylona albo do tyu, albo do
przodu (zob. ryc. 6.1A-C). W normalnym stanie (ryc. 6.1A) miednica porusza si swobodnie do przodu i do tyu wraz z naturalnyni
ruchem ciaa i w harmonii z falami oddechowymi. Gdy fala schodzi

Seksualno i duchowo

Ryc 6.1. Pozycja miednicy w reakcji na napicie.


(A) Pozycja normalna, miednica rozluniona.
(B) Miednica odwiedziona do tyu, co powoduje przesadn wklso dolnego odcinka plecw.
(C) Miednica zablokowana w pozycji wypchnitej do
przodu, co powoduje zapadnicie plecw.

100

Duchowo ciaa

do miednicy przy kadym wydechu, porusza miednic do przodu.


Przy wdechu miednica przesuwa si do tyu. Te spontaniczne ruchy
mog by nieznaczne, gdy siedzimy, a staj si wyraniejsze podczas chodzenia. W szczytowym podnieceniu seksualnym staj si
szybkie i mocne. Nie wystpuj natomiast, gdy miednica jest unieruchomiona w jednej lub drugiej pozycji. W pozycji odchylonej do
tyu (ryc. 6.1B) miednica jest odwiedziona i gotowa do akcji. Unieruchomienie miednicy w pozycji odchylonej do tyu wskazuje na
wstrzymywanie uczu seksualnych. Pozycj t spotyka si czciej
u kobiet, poniewa napomnienie do wstrzymywania uczu seksualnych czciej kierowane jest wanie do nich. U mczyzn czstszym
zaburzeniem jest pozycja przednia (ryc. 6.1C), ktra wyraa pseudoagresj. Wysuwanie miednicy do przodu jest ruchem seksualnie
agresywnym, ale poniewa miednica jest zamknita w tej pozycji, to
za gestem nie stoi adna rzeczywisto. Zanim dalszy ruch miednicy do przodu bdzie moliwy, musi ona zosta odcignita do
tyu jak kurek strzelby. Gdy miednica jest wypchnita do przodu,
wwczas plecy s zaokrglone i oklape, co przypomina postaw
psa z podwinitym ogonem.
Jeeli jednostka utrzymuje sw miednic w tej pozycji, czsto
jest to wynikiem tego, e bya le traktowana. Kada forma fizycznego zncania si podkopuje naturaln pewno siebie danej
osoby, czynic j bojaliw i uleg, lecz najbardziej powszechn
form karania zakadajc taki skutek jest bicie po poladkach.
Dziecko, ktre dostaje klapsa, w sposb nieunikniony wcignie
pup i napnie poladki, reagujc na bl. Ale uraz jest nie tylko
natury fizycznej. Dostawanie klapsw jest przeyciem upokarzajcym, ktre stanowi narcystyczny uraz dla ego dziecka. W pewnych
przypadkach dziecko jest nawet zmuszane do pomagania w wymierzaniu mu kary poprzez odsonicie poladkw, pochylenie si do
przodu, pooenie si na kolanie rodzica lub przyniesienie pas czy
trzcinki. Uwaam, e istniej inne sposoby dyscyplinowania dziecka
bez uciekania si do tego rodzaju sadystycznych praktyk. Komu,
kto by bity po poladkach, trudno jest stan dumnie w pozycji
wyprostowanej czy chodzi z rozlunion, swobodnie poruszajc
si miednic.
Wikszo ludzi nie zdaje sobie sprawy, e ich miednica zastyga
w jednej pozycji. Czsto potrafi ni porusza w taki sposb, e
sprawia wraenie swobodnej, lecz gdy nie robi wiadomego wysiku, powraca ona do swej ustalonej pozycji. W swej aktywnoci
seksualnej ludzie z miednic wysunit do przodu wymuszaj swe

Seksualno i duchowo

101

ruchy seksualne, a ci, ktrzy utrzymuj sw miednic w pozycji cofnitej, maj tendencj do ograniczania ruchw.
Oto proste wiczenie, ktre pomoe ci ustali, w jakiej pozycji
utrzymujesz swoj miednic.
WICZENIE 6.1
Sta przed lustrem tak, aby widzia swoje plecy, gdy odwrcisz
gow. Czy twoje plecy wygldaj na wyprostowane, czy gowa jest
uniesiona, czy miednica jest cofnita? Teraz ustaw stopy rwnolegle do siebie w odlegoci ok. 15 cm; nastpnie wypchnij miednic
cakiem do przodu. Czy dostrzegasz, jak twoje plecy zaokrglaj si
lub zginaj, sprawiajc, e stajesz si niszy? Cofnij powoli miednic. Czy widzisz, jak twoje plecy si prostuj? Jakie uczucia kojarz
ci si z kad pozycj? Ktra z nich jest twoj zwyk poz?
Stojc tak, ugnij lekko kolana i postaraj si, by twoja miednica
zwisaa luno, tak aby mona byo ni porusza jak doni na prze-"
gubi. Oddychaj gboko i swobodnie, starajc si wyczu, jak fala
oddechowa dochodzi do gbi miednicy. Czy wyczuwasz jaki ruch
w tej strukturze? Jakie to uczucie? Czy wyczuwasz jaki niepokj
w tym ruchu? Z powodw wymienionych powyej nie wystpuje on
u wikszoci ludzi.

Jak moglimy zobaczy, na wraliwo seksualn hamujco


wpywa napicie w dowolnej czci ciaa. Jednak na zdolno do
poddania si orgazmowi wpywa w sposb szczeglny napicie dna
miednicy. U wikszoci ludzi dno miednicy jest napite z podwiadomej obawy, e rozlunienie mini w tym rejonie moe
si skoczy niepodanym wyprnieniem. Taka obawa wywo dzi si z dowiadcze ze zbyt wczesnym przyuczaniem dziecka do
nocnika. Gdy przyuczanie ma miejsce przed osigniciem przez
dziecko wieku dwch i p lat, uywa ono do kontrolowania funkcji wydalniczej mini dna miednicy i poladkw, poniewa dopiero
w
tym wieku zaczyna dziaa zewntrzny zwieracz odbytu. Nawet
P tym, jak zewntrzny zwieracz zaczyna funkcjonowa, obawa ta
trwa nadal i przenosi si pniej na orgazm. Taka osoba nie moe
sobie pozwoli na pene i swobodne rozadowanie napicia seksua
lnego, gdy wymagaoby to zrezygnowania ze zdobytej z wielkim
tr
udem kontroli. Im wczeniej dziecko poddawane jest treningowi czystoci", tym wiksze napicie wystpuje w dnie miednicy.

102

Duchowo ciaa

Czstym rezultatem takiego przyuczania s zaburzenia w oddawaniu stolca. Jeeli rodzice reaguj na nie stosowaniem lewatywy lub
czopkw, inwazja i pogwacenie ciaa dziecka powiksza tylko problem. Miaem dwie pacjentki, ktre byy przyuczane do nocnika,
zanim osigny wiek dziewiciu miesicy, co narazio je na niemal
zupen utrat czucia w miednicy i jej dnie.
Odbyt jest otoczony podwjnym zestawem mini zwierajcych.
Zwieracz wewntrzny, ktry nie podlega wiadomej kontroli, pozostaje zamknity do momentu, gdy zbierze si ka i wypeni odbytnic. Do tej chwili zwieracz zewntrzny pozostaje otwarty i rozluniony. Gdy odbytnica si zapeni i osoba odczuwa potrzeb wyprnienia, zwieracz wewntrzny si rozlunia, podczas gdy zwieracz zewntrzny zwiera si mocno do momentu, gdy osoba bdzie
moga si waciwie wyprni. Znaczy to, e gdy nie wystpuje potrzeba wyprnienia, mona sobie spokojnie pozwoli na utrzymywanie dna miednicy w stanie rozlunionym. Wielu ludzi obawia si
jednak, e niekontrolowane wyadowanie seksualne moe doprowadzi do zabrudzenia kaem. W niektrych przypadkach obawa
ta zamienia si w uoglniony niepokj, e wyleci dno", jak gdyby
za chwil mia si zdarzy wypadek lub katastrofa.
W rzeczywistoci wszelkie obawy i strach oddziauj na dno
miednicy. Nagy strach powoduje ostry skurcz. Stumiony strach
natomiast wywouje chroniczne napicie. Napicia tego nie odczujemy jednak, gdy nie jestemy wiadomi swego strachu.
Abymy mogli rozluni dno miednicy, musimy sobie najpierw
uwiadomi, do jakiego stopnia je napinamy. W uwiadomieniu
sobie napicia miedniczego moe by pomocne ponisze wiczenie.
WICZENIE 6.2
Sta na stopach ustawionych rwnolegle w odstpie ok. 20 cm,
z kolanami lekko ugitymi i z ciaem podanym do przodu. Rozlunij si i pu" miednic naturalnie, jak to opisano w poprzednim
wiczeniu. Robic gboki wdech brzuchem, postaraj si wywrze
parcie na dno miednicy. Rwnoczenie sprbuj otworzy zwieracz
odbytu, jak gdyby chcia wypuci gazy. (Nic si nie wydostanie,
o ile niczego nie wstrzymywae. Przeprowadzam to wiczenie na
0
swoich zajciach grupowych od wielu lat i nikomu nie przydarzy'
si nic wstydliwego.)

Seksualno i duchowo

103

Nastpnie wiadomie podcignij odbyt i dno miednicy w gr,


przez zacinicie poladkw. Czy czujesz, jak wzrasta napicie?
Teraz sprbuj opuci dno miednicy. Czy daje to uczucie rozlunienia? Powtrz to wiczenie kilka razy, by dokadnie pozna rnic
midzy napitym a rozlunionym dnem miednicy.
Aby sta si bardziej wiadomym stanu, w jakim jest twoje dno
miednicy podczas normalnych codziennych zaj, powtarzaj to wiczenie kilkakrotnie w cigu dnia, podczas spaceru, siedzc przy
biurku lub gdy jeste zajty jakkolwiek inn czynnoci. Moe si
okaza, e bdziesz musia powici wiele uwagi temu obszarowi
ciaa, zanim uda ci si doprowadzi go do stanu penego rozlunienia, lecz ten wysiek zostanie sowicie nagrodzony zwikszonym
odczuwaniem seksualnym.

Poniewa seks, podobnie jak oddawanie moczu i wyprnianie,


jest jedn z funkcji, ktre najbardziej utosamiamy z nasz zwie'
rzc natur, zaakceptowanie zwizku midzy duchowoci i pciowoci moe nam sprawia trudno. Jeeli tego zwizku nie dostrzegamy, to stracilimy kontakt z tym, co je czy, czyli z sercem
ciaa. Gdy obdarzamy naszego partnera czy partnerk ca mioci, jak mamy w sercu, obejmowanie si ma nie tylko charakter
seksualny, lecz take duchowy. Gdy obejmujemy Boga mioci naszych cia, kontakt ten jest nie tylko duchowy, ale i seksualny. Moe
to brzmie jak herezja, lecz w rytuaach religijnych prymitywnych
kultur zachowania seksualne od dawna suyy temu, by dotkn
bstwa. Nawet w judeochrzecijaskiej tradycji taniec by elementem wielu religijnych ceremonii. Bez wzgldu na to, jakie rodki s
uywane dla ustanowienia uczuciowej cznoci z nieskoczonym,
musz one uaktywnia ciao, jeeli ma to by czym wicej ni
tylko umysowym wyobraeniem. Wszystkie religie uznaj, e czowiek musi zrezygnowa z wasnego ja", jeli ma si zjednoczy ze
swym bogiem. Nie ma lepszego, bardziej bezporedniego sposobu,
by dowiadczy tej rezygnacji ni seksualny akt mioci.
W nastpnym rozdziale zostan omwione warunki pozwalajce
jednostce osign tego rodzaju transcendencj. Stan taki nazywany jest grounding - uziemieniem.

Uziemienie: cznik z rzeczywistoci

Uziemienie*: cznik
z rzeczywistoci
JAKO odczuwania seksualnego jednostki
zaley od iloci energii czy te pobudzenia w jej
ciele, bowiem obnienie poziomu energii
oznacza spadek uczu.
Odczuwanie zaley rwnie od stopnia
wdziku, ktry pozwala adunkowi energetycznemu w ciele na peny i
swobodny przepyw.
Wreszcie zaley te od tego, jak dobrze jednostka jest uziemiona,
tzn. poczona energetycznie z podoem. Jeeli jaki system energetyczny (na przykad obwd elektryczny) jest nie uziemiony, istnieje ryzyko, e wyjtkowo silny adunek przeciy i spali system.
W podobny sposb jednostki nie uziemione ryzykuj, e zostan
pokonane przez silne uczucia, seksualne czy innego rodzaju. Aby
tego unikn, zmuszone s hamowa wszelkie uczucia, bo przeraa
je myl, i mogyby zosta przez nie pokonane. W przeciwiestwie
do nich, jednostka uziemiona potrafi wytrzyma silne pobudzenie,
ktre dowiadczy jako rado i transcendencj.
My, istoty ludzkie, jestemy jak drzewa, zakorzenione jednym
kocem w ziemi, a drugim sigajce ku niebiosom. Gbia siga nia zaley od siy naszego systemu zakorzeniajcego. Wyrwanemu
drzewu obumieraj licie, a u czowieka, ktremu odcito korzenie,
duchowo staje si martw abstrakcj.
Niektrzy przytocz argument, e ludzie nie maj takich korzeni
jak drzewa. Jednake jako stworzenia ziemskie, jestemy poczeni
* W oryginale grounding, pojcie tumaczone dotd w literaturze polskiej jako ugruntowanie. Po rozwaeniu konotacji obydwu
terminw zdecydowalimy w tej ksice tumaczy grounding jako
uziemienie (red.).

105

z ziemi poprzez nogi i stopy. Jeli to poczenie jest ywe, mwimy, e dana osoba jest uziemiona. Tego samego terminu uywa
si dla okrelenia poczenia przewodnika elektrycznego z ziemi
dla ochrony obwodu elektrycznego przed przecieniem. W bioenergetyce uywamy tej nazwy, by okreli czno jednostki ludzkiej z ziemi, z jej fundamentaln rzeczywistoci. Gdy mwimy,
e dana osoba jest dobrze uziemiona lub e stoi mocno na ziemi,
oznacza to, e wie ona, kim jest i na czym stoi. By uziemionym
- znaczy mie czno z podstawowymi realiami ycia: z ciaem,
z seksualnoci, a take z ludmi, z ktrymi obcujemy. Jestemy
poczeni z tymi realiami w takim samym stopniu jak z ziemi.
Wan spraw przy diagnozie osobowoci jednostki jest dostrzeenie sposobu, w jaki ona stoi, i ustalenie, jak mocno jest poczona
z ziemi. Jest to normalne postpowanie w analizie bioenergetycznej. Osoba majca poczucie siy i bezpieczestwa przyjmuje w sposb naturalny postaw wyprostowan. Jeeli si boi, ma tendencj
do kulenia si. Gdy jest smutna czy przygnbiona, jej ciao garbi
si i robi oklape. Gdy natomiast jednostka prbuje zanegowa
lub zrekompensowa swe wewntrzne poczucie niepewnoci, staje
wwczas nienaturalnie sztywno, w postawie subisty.
Obok wymiaru psychologicznego, sposb, w jaki czowiek stoi,
jest rwnie znaczcy w sensie socjologicznym. Gdy mwimy, e
jaka osoba ma pozycj w spoecznoci, mamy na myli to, e jest
ona uznawana jako kto wany. Oczekujemy od krla, e bdzie
sta po krlewsku, a od sugi, e przyjmie postaw pokorn, za
od wojownika, e bdzie sta na lekko sprystych nogach, uka zujc sw gotowo do dziaania. Wiemy, e osoba z charakterem
bdzie obstawa przy swoich przekonaniach bez wzgldu na okolicznoci.
Wiemy te, e niektrzy doroli, mimo przeytych lat, nie potrafi stan na wasnych nogach. Chodzi o to, e ludzie tacy zale od
innych, na ktrych mog si oprze. Brak czucia w nogach sprawia,
e ich kontakt z ziemi jest czysto mechaniczny. St ma nogi, na
ktrych si opiera, lecz nigdy nie powiedzielibymy o nim, e jest
uziemiony. Oczywicie, w przeciwiestwie do przedmiotw martwych, ludzie zawsze do pewnego stopnia maj czucie w nogach.
Jednak dla niektrych czucie to nie jest na tyle silne, by docierao
do ich wiadomoci, o ile nie koncentruj uwagi na swym ciele. Nie
wystarczy po prostu wiedzie, e nasze stopy dotykaj ziemi. Konieczny jest proces energetyczny, w ktrym fala pobudzenia pynie
w d przez ciao do ng i stp. Odczucie uziemienia ma miej sce wwczas, gdy fala pobudzenia dociera a do ziemi, zmienia

106

Duchowo ciaa

kierunek, po czym pynie w gr, jak gdyby ziemia kierowaa si


zwrcon w gr, aby nas utrzyma. Stojc w ten sposb, potrafimy
wiadomie dotrzyma pola przeciwnociom.
Gdy mwimy o kim, e buja w obokach, nie chodzi nam o to,
e jego stopy dosownie odrywaj si od ziemi, ale e wiksz cz
uwagi powica swoim mylom - lub, co bardziej prawdopodobne,
swoim marzeniom na jawie - ni stawianiu stp jedn przed drug.
Osoba ta wie, dokd idzie, lecz moe by tak pochonita myleniem o tym, co zrobi, gdy tam dotrze, e sama czynno chodzenia staje si automatyczna. Poniewa jako istoty ludzkie mylimy
niemal cay czas, kiedy tylko nie pimy, mona si zastanawia, czy
roztargnienie nie jest stanem naturalnym. Jednak normalnie uwaga
oscyluje na tyle szybko, e mona by rwnoczenie wiadomym
tego, co zachodzi w umyle, jak i w ciele. Wyksztaciem w sobie
taki nawyk, e podczas wygaszania wykadw czsto robi pauzy
dla skontrolowania swego stanu napicia i swego oddechu, a take
by poczu, jak moje stopy dotykaj podogi. Moi suchacze przyjmuj te krtkie przerwy z zadowoleniem, gdy daj im one czas na
zaczerpnicie oddechu, tak jak mnie daj czas na skoncentrowanie
si. Powodzenie mego wykadu jest zawsze wprost proporcjonalne
do stopnia mego kontaktu z wasnym ciaem i uczuciami. O powodzeniu tej praktyki decyduje obecno w organizmie silnego pulsowania energetycznego, ktre czy obydwa krace ciaa. Gdy to poczenie zostaje przerwane, tak e osoba przestaje by uziemiona,
wiadoma prba przeniesienia uwagi powoduje kopotliw i denerwujc przerw w cznoci midzy mwc a suchaczami. Dugo
pracowaem bioenergetycznie ze swym ciaem, by uzyska dobre
uziemienie.
Jako uziemienia danej osoby okrela jej wewntrzne poczucie
bezpieczestwa. Gdy jest dobrze uziemiona, czuje si bezpiecznie na nogach i jest pewna, e ma grunt pod stopami. Nie jest
to kwestia siy ng, lecz raczej tego, ile mamy w nich czucia. Silne
i muskularne nogi mog si wydawa szczeglnie przystosowane do
podtrzymywania czowieka, ale nazbyt czsto dziaaj one w sposb
mechaniczny. Takie nogi zdradzaj podstawowy brak pewnoci siebie, ktry w silny rozwj mini ma za zadanie zrekompensowa.
Podobny brak pewnoci mona stwierdzi u ludzi, ktrych nogi nie
s dostatecznie rozwinite, lecz maj oni szerokie i silne barki.
Obawiajc si podwiadomie upadku lub pozostania w tyle za innymi, osoby takie podtrzymuj si na ramionach, zamiast szuka
oparcia na ziemi. Taka postawa wywiera na ciao olbrzymi presj,
utrwalajc w ten sposb lec u jej podoa niepewno.

Uziemienie: cznik z rzeczywistoci

107

Podstawowe poczucie bezpieczestwa u jednostki jest zdeterminowane przez jej wczesn relacj z matk. Dowiadczenia pozytywne - czua opieka, oparcie, tkliwo, aprobata - pozostawiaj
ciao dziecka w stanie mikkim, naturalnym i wdzicznym. Dziecko
dowiadcza swego ciaa jako rda radoci i przyjemnoci, wic
utosamia si z nim i odczuwa czno ze sw zwierzc natur.
Takie dziecko wyronie na osob dobrze osadzon w rzeczywistoci, obdarzon silnym poczuciem wewntrznego bezpieczestwa.
I przeciwnie, gdy dziecko odczuwa brak mioci i oparcia ze strony
matki, jego ciao robi si sztywne. Usztywnienie jest naturaln reakcj zarwno na fizyczne zimno, jak i na chd emocjonalny. Jakakolwiek ozibo ze strony matki osabia u dziecka poczucie
bezpieczestwa poprzez zerwanie cznoci z jego pierwotn rzeczywistoci. Matka jest nasz osobist ziemi, tak samo jak ziemia
jest nasz uniwersaln matk. Kada niepewno, jak dziecko odczuwa w stosunkach z matk, znajdzie odbicie w strukturze jego
ciaa. Dziecko bdzie podwiadomie napinao przepon, wstrzymywao oddech i unosio barki ze strachu. Jeli niepewno odoy si
w strukturze jego ciaa, to wpadnie ono w bdne koo, gdy bdzie
odczuwao brak pewnoci jeszcze dugo po tym, jak przestanie by
zalene od swej matki.
Problem braku bezpieczestwa jest nierozwizalny, jeeli czowiek pozostaje niewiadomy swego braku uziemienia. Moe wierzy, e jest bezpieczny, bo posiada pienidze, pozycj i rodzin,
lecz jeeli nie jest uziemiony, bdzie cierpia na brak wewntrznego
poczucia bezpieczestwa.
Najbardziej widocznym objawem braku uziemienia jest tendencja do stania z zablokowanymi kolanami, w pozycji, ktra usztywnia nogi i osabia w nich czucie. Taki sposb stania uniemoliwia
rwnie spenianie przez kolana funkcji amortyzatorw dla ciaa.
Podobnie jak amortyzatory w samochodzie, kolana uginaj si, gdy
ciao jest przecione, pozwalajc na przeniesienie stresu poprzez
nogi do ziemi (zob. ryc. 7.1A i 7.1B). Jak wida na ryc. 7.1, zablokowane kolana powoduj, e cinienie stresu przejmowane jest
przez doln parti plecw. Wikszo z nas nie zdaje sobie sprawy,
e psychiczne stresy powoduj w ciele takie same naprenia jak
siy fizyczne. Gdy blokujemy kolana, aby znie te przecienia, naraamy dolne partie krgosupa na powane uszkodzenia.
Stanie na lekko ugitych kolanach moe by niewygodne, jeeli
nie jestemy do tego przyzwyczajeni. Gdy minie si zmcz, zamiast blokowa kolana, lepiej jest usi i pozwoli im odpocz.
Zablokowanie kolan moe usun bl, ale tylko dziki temu, e

108

Duchowo ciaa

Zwikszony stres

Kolana
rozlunione

Stres na
doln
cz plecw
Kolana
,1 ugite
Kolana
zablokowane

Ryc. 7.1. Uziemienie


a stres
(A) Gdy kolana mamy rozlunione, stoimy w peni
wyprostowani.
(B) Gdy zwiksza si stres spowodowany zmczeniem fizycznym lub obcieniem emocjonalnym, kolana uginaj si by go
zamortyzowa
*
(C) Gdy kolana s zablokowane, co nie pozwala im na pochonicie stresu, stres koncentruje si w dolnym odcinku plecw i
powoduje pochylenie grnej czci ciaa

Uziemienie: cznik z rzeczywistoci

109

nogi ulegaj usztywnieniu i trac wszelkie czucie. Ludzie, ktrzy


nauczyli si sta prawidowo, zwykle stwierdzaj, e powoduje to
zasadnicz rnic w sposobie odczuwania ciaa. Jak napisa do
mnie pewien czytelnik: Odblokowujc moje kolana, odblokowa
Pan moj energi". Z tego wanie powodu rutynowym postpowaniem w terapii bioenergetycznej jest cige przypominanie pacjentom, aby zawsze stali na lekko ugitych kolanach ].
Zgosia si raz do mnie na konsultacj moda kobieta, narzekajc na brak samorealizacji i zadowolenia z ycia. Gdy poprosiem
j, aby wstaa, zauwayem, e jej kolana s zablokowane i e cay
ciar jej ciaa spoczywa na pitach. Zademonstrowaem jej, jak
niewywaona i niepewna jest taka pozycja, lekko naciskajc jednym palcem na jej klatk piersiow, co spowodowao, e upada
do tyu. Gdy wykonalimy to wiczenie powtrnie, upada ponownie, mimo e wiedziaa, co si moe sta. Natychmiast uwiadomia sobie znaczenie takiej postawy. Zauwaya, e chopcy mwi
0 niej, i ma okrge pity". Znaczy to, e si zbyt atwo pod daj", powiedziaa. I rzeczywicie nie umiaa si im przeciwstawi.
Poprosiem j wwczas, by ugia kolana i pozwolia, aby ciar
ciaa przenis si do przodu, tak aby rodek cikoci znalaz si
w p drogi midzy pitami a duymi palcami. Przyjmujc tak
postaw przestaa by dziewczyn, ktr mona pooy jednym
palcem.
Wielu ludzi stoi w biernej pozycji, ktra uniemoliwia im ruch
do przodu. Gdy zwracam im na to uwag, na og przyznaj, e
przyjli pasywn postaw wobec ycia. Niektrzy z nich utrzymuj
jednak, e s cakiem agresywni w swym postpowaniu z ludmi.
W takich przypadkach mona przewidzie z duym prawdopodobiestwem, e grna cz ich ciaa wyglda jak gotowa do ataku,
podczas gdy dolna poowa ma wygld pasywny. Nierzadkie jest takie rozdarcie. Poniewa agresywno grnej poowy ciaa jest nienaturalna, czsto nabiera cech przesadnych, co wiadczy, e jest
to tylko manewr obronny. Ani postawa pasywna, ani pseudoagresywna nie pozwala osign pynnoci ruchw, co jest warunkiem
koniecznym, by czowiek czu, e jest uziemiony. Swobodne ruchy
s moliwe tylko wwczas, gdy stoimy z kolanami lekko ugitymi
1 ciarem ciaa przeniesionym do przodu - czyli w pozycji naturalnie agresywnej.
Chodzi tu o naprawd lekko ugite, waciwie tylko odblokowane" kolana. W innym razie pozycja ta staje si sztuczna i wymuszona (przyp. red.).

110

Duchowo ciaa

Ponisze wiczenie pozwoli wam oceni swoj normaln postaw


stojc.
WICZENIE 7.1
Sta w postawie wyjciowej - stopy ustawione rwnolegle, kolana lekko ugite, miednica rozluniona i lekko odchylona. Teraz
pozwl grnej poowie ciaa pochyli si do przodu, a poczujesz
swj ciar na poduszkach przednich czci stp. Moe ci si wydawa, e zaraz upadniesz na twarz, ale jeli stracisz rwnowag,
to wystarczy zrobi krok do przodu. Nie stracisz rwnowagi, jeeli
twoja gowa znajdzie si w jednej linii z ciaem.
Podnie gow tak =iby mg patrze prosto przed siebie. W celu
wywaenia swego ciaru wyobra sobie, e niesiesz na gowie
kosz.
Nastpnie z gow uniesion, pozwl, by twoja pier staa si
wklsa, a brzuch si rozszerza, tak aby twj oddech by peny
i gboki. Pozwl, by ziemia ci podtrzymywaa.
Na pocztku taka postawa moe si okaza niewygodna. Moesz nawet odczuwa bl, gdy napite minie ulegaj rozcigniciu. Gdy minie te si rozluni, bl w kocu zaniknie. Trzeba
to po prostu cierpliwie znie. Nie ma powodu do obaw, e bl
si zwikszy, zwaszcza gdy zaley ci na tym, by ycie swobodnie
przepywao w twoim ciele.

Z tej wanie pozycji moemy najbardziej wdzicznie wprawi


ciao w ruch. Odblokowanie kolan przenosi si na sprysty krok,
ktry z kolei pozwala nam poczu si lepiej uziemionymi.
WICZENIE 7.2
Podczas chodzenia staraj si wiadomie poczu, jak twoje stopy
dotykaj ziemi przy kadym kroku. W tym celu chod powoli pozwalajc, by cay ciar ciaa przenosi si na przemian na kad ze
stp. Rozlunij barki i zwracaj uwag na to, by nie wstrzymywa
oddechu i nie blokowa kolan.
Czy wyczuwasz obnienie rodka cikoci swego ciaa? Czy czujesz lepszy kontakt z ziemi? Czy czujesz si bardziej zrelaksowany
i bezpieczniejszy? Ten sposb chodzenia moe ci si z pocztku

Uziemienie: cznik z rzeczywistoci

111

wyda dziwny. Jeli tak, to musisz zda sobie spraw, e pod presj
wspczesnego ycia utracie naturaln gracj swego ciaa.
Na pocztku chod powoli, aby wzmocni czucie w nogach i stopach. Gdy ju bdziesz mia dobre wyczucie ziemi, moesz zmienia
rytm krokw zalenie od nastroju.
Czy w wyniku tego wiczenia czujesz, e masz lepszy kontakt ze
swym ciaem? Czy rzadziej bywasz pogrony w mylach podczas
chodzenia? Czy czujesz si luniej i swobodniej?

Zwracanie uwagi na sposb, w jaki chodzimy, jest tylko pierwszym krokiem do odzyskania gracji. Musimy rwnie uelastycz ni nogi i pozwoli, by w wikszym stopniu rozwino si w nich
czucie i wraliwo. Nastpne wiczenie polecam swym pacjentom
wykonywa regularnie, zarwno podczas sesji terapeutycznych, jak
i w domu. Nazwaem je podstawowym wiczeniem uziemiajcym
i zostao ono po raz pierwszy opisane w mojej ksice zawierajcej
wiczenia bioenergetyczne, The Way to Yibrant Health.^. Poniewa
jest wane, przytaczam je tutaj ponownie.
WICZENIE 7.3
Stojc ze stopami ustawionymi rwnolegle w odlegoci ok. 45
cm, pochyl si do przodu i dotknij podogi koniuszkami palcw obu
rk, uginajc kolana na tyle, na ile jest to konieczne. Oprzyj ciar
ciaa na poduszkach stp, a nie na doniach czy pitach. Dotykajc
podogi palcami rk powoli wyprostuj kolana, lecz nie blokuj ich.
Pozosta w tej pozycji przez okoo dwadziecia pi cykli oddechu,
oddychajc swobodnie i gboko. Prawdopodobnie zauwaysz, e
twoje nogi zaczynaj drga, co oznacza, e zaczynaj przepywa
przez nie fale pobudzenia.
Jeeli drgania nie wystpi, oznacza to, e nogi s zbyt napite.
W takim wypadku moemy sprowokowa drgania, powoli zginajc
i prostujc nogi. Ruchy te musz by jednak minimalne - ich zadaniem jest tylko rozlunienie kolan. wiczenie powinno by wykonywane przez co najmniej dwadzieci pi cykli oddechu lub dopki
nie wystpi drgania ng. Moesz take zauway, e twj oddech
stanie si gbszy i bardziej spontaniczny.

Alexander Lowen i Leslie Lowen, The Way to Vibrant Health


(New York: Harper & Row, 1977), str. 11-12.

Uziemienie: cznik z rzeczywistoci

112
Duchowo ciaa
Gdy powrcisz do pozycji stojcej, miej kolana lekko ugite,
stopy ustawione rwnolegle i ciar ciaa podany do przodu. Twoje
nogi mog dalej dre, co bdzie oznak ycia. Czy masz teraz wicej czucia w nogach? Czy czujesz si bardziej rozluniony?

Jeeli w tej pozycji nogi nie drgaj, moesz wyduy wiczenie


do szedziesiciu cykli oddechu i powtarza je kilka razy dziennie. (Mona te sprowokowa wibracj ng, stajc na jednej nodze
w takiej samej pozycji, jak opisano powyej i podnoszc drug nog
z podogi. Zwiksza to naadowanie w opartej nodze.) To podsta wowe wiczenie uziemiajce wzmacnia poczucie odpuszczenia",
czy odprenia si. Gdy wiele lat temu prowadziem cykl zaj
z grup psychologw w Esalen Institute na temat poj bioenergetycznych, zademonstrowaem to wiczenie modej kobiecie, ktra
bya tancerk, a take instruktorem taijiuan w instytucie. Gdy
jej nogi zaczy dre, powiedziaa: Cae ycie spdziam na nogach, ale po raz pierwszy jestem w nich". Gdy w trakcie terapii
bioenergetycznej czowiek ulegnie nadmiernej ekscytacji, wiczenie to przywrci mu samokontrol. Jeden z moich pacjentw, aktor
muzyczno-komediowy, stosowa je czekajc za kulisami na przesuchanie do nowej roli. Gdy jego koledzy robili wokaliz lub wiczyli
piosenki, on przyjmowa pozycj uziemiajc i doprowadza swe
nogi do wibracji. Opowiada, e wikszo ubiegajcych si o rol
bya tak spita w czasie przesuchania, e na skutek tego napi cia ama im si gos. On za czu si odprony, tote czsto rola
przypadaa jemu. Ja sam konsekwentnie wykonuj to wiczenie od
trzydziestu dwch lat i powtarzam je co rano, by utrzyma swe nogi
w stanie gitkoci i rozlunienia. Moe si ono wydawa niewane
dla ludzi modych, lecz jest niezbdne, jeli chcemy zachowa na
staro troch wdziku w ruchach. Wiek dotyka nogi bardziej ni
jakkolwiek inn cz ciaa. Nie bdzie wic przesad stwierdzenie, e czowiek jest tylko na tyle mody, na ile mode s jego
nogi.
Innym wiczeniem wzmacniajcym uczucie uziemienia jest kucanie, zblia ono bowiem czowieka maksymalnie do ziemi, bez potrzeby pooenia si. Z atwoci przyjmuj t pozycj dzieci, jak
rwnie mieszkacy krajw sabo rozwinitych i ludy prymitywne.
Jednak wikszo ludzi Zachodu nie potrafi ukucn, nie wywracajc si przy tym do tyu. Mog utrzyma t pozycj tylko przez
krtk chwil, podpierajc si lub trzymajc jakiej podpory. Taka

113
niezdolno do utrzymania pozycji kucznej bez oparcia
spowodowana jest ogromnym napiciem, jakie wikszo ludzi ma w swych
udach, poladkach i dolnym odcinku plecw. wiczenie w kucaniu
zaleca si zwaszcza ludziom majcym takie problemy.
WICZENIE 7.4
Stopy powinny by ustawione rwnolegle, w odlegoci okoo
dwudziestu centymetrw. Sprbuj ukucn i utrzyma t pozycj
nie uywajc adnej podpory. Gdyby jednak pewne oparcie byo
konieczne, zap si jakiego solidnego mebla przed sob. Poprawna
pozycja kuczna wymaga, by obie pity dotykay podoa, a ciar
ciaa spoczywa na przedniej czci stp.
Jeeli potrzebujesz oparcia, innym sposobem wykonania tego
wiczenia jest uycie zwinitego rcznika, ktry wkadamy pod
pity przed ukucniciem. Waek powinien by na tyle gruby, by
zapewni ci utrzymanie tej pozycji. Ta podprka nie powinna by
wygodna, bo cel wiczenia, jakim jest rozcignicie skurczonych
mini ng, nie zostaby speniony. Osignicie tego celu mona
przybliy, koyszc si na stopach i przenoszc ciar ciaa w przd
i w ty.
Jeli kucanie zacznie sprawia ci bl, opadnij na kolana, wysu
stopy w ty i usid na pitach. To moe rwnie okaza si bolesne, jeli przeguby ng i stopy s napite. Jeeli tak jest, ukucnij
ponownie, aby rozluni kostki. Naprzemienne kucanie i siadanie na
pitach przyspiesza proces odpuszczania".

Trzeba w tym miejscu przypomnie, e wdziczny ruch rozpoczyna si od stp i od ziemi. Po zakoczeniu opisanych powyej
wicze uziemiajcych mona wyraniej odczu dziaanie tej zasady, wykonujc wiczenie nastpne, ktre naladuje jedn z najczstszych czynnoci, jakie codziennie wykonujemy, a mianowicie
wstawanie z krzesa.
WICZENIE 7.5
Usid na krzele o prostym oparciu, opierajc obie stopy o podog. Podniesiesz si z tej siedzcej pozycji odpychajc si od podogi, a nie przez uniesienie si z krzesa. Aby to uczyni, przenie

114

Duchowo ciaa

ciar ciaa na poduszki stp. Nastpnie wcinij stopy w podog


i odepchnij si prosto w gr. Czynic to, miae mocny kontakt
z ziemi. Powtrz teraz wiczenie, lecz tym razem podnie si
z krzesa, tak jakby to robi normalnie.
Czy odczuwasz rnic midzy tymi dwoma sposobami wstawania? Powtrz wiczenie dwa lub trzy razy, a rnica stanie si
oczywista. Gdy wypychasz si w gr, uywasz w peni swoich ng.
Przy unoszeniu si z krzesa bardziej zaangaowana jest grna cz
ciaa, tote potrzebny jest wikszy wysiek.

Oprcz rozlunionych mini, dla uzyskania penego i swobodnego przepywu pobudzenia w ciele niezbdna jest waciwa geometria ciaa. Takie ustawienie zaczyna si od stp, ktrych podbicie dziaa jak resor niwelujcy wstrzsy podczas chodzenia. Jeli czowiek jest dobrze uziemiony, przy kadym stawianym kroku
jego podbicie ulegnie lekkiemu spaszczeniu przy przenoszeniu ciaru na drug stop. Jest oczywiste, e osoba nie moe by dobrze
uziemiona, jeli jej stopy s tak wysoko sklepione, e nie maj
penego kontaktu z ziemi lub jeli jej podbicia utraciy sw elastyczno i zapady si. Paskostopie powoduje utrat sprystoci
kroku. Zapadnite podbicia oznaczaj, e stopy s niedoadowane
energetycznie i przecione napiciem. Tendencj do paskosto pia maj ludzie otyli, a take wszyscy, ktrzy zmagaj si z wielkim obcieniem emocjonalnym lub fizycznym. Natomiast wysokie
podbicia spotykamy u osb o ptasich nogach. Ludzie tacy, zwykle
wychowywani przez nieprzystpne lub nieprzyjazne matki, czuj si
zmuszeni do utrzymywania si nad ziemi.
Samo ustawienie stp jest rwnie wane dla waciwej geometrii. W naszym krgu kulturowym rzadko widuje si ludzi, ktrzy
stoj lub chodz ze stopami skierowanymi do przodu. Wikszo
ludzi chodzi majc stopy zwrcone w wikszym lub mniejszym stopniu na zewntrz. Takie uoenie powoduje, e ciar ciaa przenosi
si na pity, a fala uciskowa na boczne, zewntrzne strony ng.
W poczeniu z paskostopiem, takie ustawienie moe spowodowa powane uszkodzenie ciaa, jak opisa to w licie do mnie jeden
z moich przyjaci lekarzy. Dalej cierpi na nadwag, a moje stopy
i kolana ponosz skutki dugich lat napicia i zakconej geometrii. Boczne powierzchnie chrzstek w moich stawach kolanowych
wytary si a do koci i nie mog pozostawa dugo na nogach.
Zapytaem ortopedy, jak mogo doj do tego stanu, a on wyra-

Uziemienie: cznik z rzeczywistoci

115

zi przypuszczenie, e moje spaszczone stopy od wczesnego dziecistwa przerzucay wikszo napi przenoszonych przez stawy
kolanowe na stron zewntrzn, ktra teraz si zuya, a jest to
stan, ktremu nie da si zaradzi. Jestem wic, jak zawsze, ociay w ruchach". Tym smutnym nastpstwom mona byo zapobiec
za pomoc wicze. Kady z nas powinien si nauczy sta ze stopami umieszczonymi rwnolegle w odlegoci 20 cm oraz z kolanami lekko ugitymi i ustawionymi w jednej linii ze rodkiem kadej ze stp. Jeeli cierpimy rwnie na paskostopie, powinnimy
przenosi ciar na krawdzie stp, utrzymujc kolana w opisanej
pozycji. Nogi mog zacz dre, co wskazuje, e uwalniane jest
napicie.
Stanie lub chodzenie ze stopami zwr conymi na zewntrz
w ksztacie litery V moe by take skutkiem chronicznych napi w miniach poladkowych. W wikszoci wypadkw napicie
to powstaje w wyniku wczesnego treningu czystoci, co powoduje
pupocisk" i chd w jodek. Ponisze wiczenie pokazuje efekt
dziaania tego napicia na ciao.
WICZENIE 7.6
Przyjmij pozycj stojc, ustawiajc stopy idealnie rwnolegle
w odlegoci ok. 20 cm. Kolana winny by lekko ugite, a ciar
ciaa przeniesiony do przodu. Przy do do dna miednicy, poniej odbytu. Teraz zestaw pity razem, by tworzyy liter V. Czy
czujesz, jak twoje poladki napinaj si i zwieraj?
Pochod teraz troch ze stopami w pozycji V i zwr uwag,
jak mao wdziczne staj si twoje ruchy. Nastpnie zrb par krokw stawiajc stopy rwnolegle. Czy wyczuwasz znaczc rnic
w swoich ruchach? Obserwuj, jak chodz inni ludzie. Czy dostrzegasz rnic midzy tymi, ktrzy stawiaj stopy rwnolegle, a tymi,
ktrzy skrcaj je na zewntrz?

Nastpne wiczenie ma na celu po prostu wyluzowanie stp.


Stosowane tu przed udaniem si na spoczynek, pozwala zasn

116

Duchowo ciaa

wielu osobom cierpicym na chroniczn bezsenno, a to poprzez


zredukowanie naadowania gowy.
WICZENIE 7.7
Sta jedn lub obydwiema stopami na drewnianym waku lub
kiju od szczotki. Podobnie jak przy innych wiczeniach, powiniene by boso, aby wzmocni czucie w stopach. Moesz je przesuwa
tak, by waek uciska na przd stopy, jej uk lub blisko pity.
Czy po wykonaniu tego wiczenia masz wicej czucia w stopach? Czy masz teraz lepszy kontakt z podoem ni poprzednio?
Czy odczuwasz rnic w stopniu rozlunienia ciaa?

Te wiczenia bioenergetyczne s niewtpliwie cenne, gdy pomagaj ludziom wyczuwa, jak mocno ich stopy s osadzone na
ziemi, jednak do osignicia znaczcych zmian w odczuwaniu i zachowaniu konieczna jest ciga wiadomo ciaa. Wane jest zatem, abymy byli wiadomi naszych ng i stp bez wzgldu na to,
czy chodzimy, stoimy, czy siedzimy. Podczas siedzenia powinnimy rwnie by wiadomi tej czci ciaa, ktra jest w kontakcie
z krzesem. Wikszo ludzi zapada si w krzeso, tak e rodek
cikoci ciaa pada na sacrum i coccyx, a nie na wyrostki kulszowe.
Taka pozycja moe si wydawa wygodna i sprzyjajca rozlunieniu, a tymczasem odzwierciedla ona pewien stopie zamknicia
w sobie, podobnie jak to ma miejsce u dziecka, ktre zwija si
w kbek w jakim kcie, by si ukry i schroni przed wiatem.
W takiej pozycji brak jest prawdziwego poczucia bezpieczestwa,
gdy osoba siedzca w ten sposb nie jest przygotowana, by stawi
czoo rzeczywistoci dorosego ycia. By siedzie w pozycji uziemionej, musimy czu, jak poladki dotykaj siedziska krzesa. To
powoduje, e plecy pozostaj wyprostowane, a gowa skierowana
jest do przodu.
Terapeuta czsto siada twarz w twarz z pacjentem, by przedyskutowa z nim jego problemy i uczucia. Stwierdziem, e te
rozmowy s bardziej bezporednie i owocne, gdy pacjent i ja siedzimy w pozycji uziemionej. Kontakt midzy nami jest uatwiony,
gdy kade z nas patrzy drugiemu prosto w oczy. Owo poczucie
kontaktu wizualnego i poprzez ziemi wzbogaca terapi o element
duchowy. Poprzez zredukowanie niepokoju i zwikszenie poczucia bezpieczestwa, odnosi ono pozytywny skutek w kadej sytu-

Uziemienie: cznik z rzeczywistoci

117

acji, gdy ludzie siedz i rozmawiaj ze sob. Kontakt tego typu


jest bezcenny w sytuacjach kryzysowych, czego dowiadczyem kiedy podczas lotu maym hydroplanem, gdy napotkalimy huragan.
Udao mi si unikn paniki, jaka ogarna niektrych z pozostaych pasaerw, gdy skoncentrowaem si na odczuwaniu, jak
mocno moje siedzenie tkwi w fotelu, a take na swobodnym i gbokim oddychaniu.
Poniewa ble w krzyu s bardzo rozpowszechnione, niektrzy utrzymuj, e czowiek nigdy nie powinien by przyj postawy
wyprostowanej. Gdyby jednak problemy z dolnym odcinkiem krgosupa wynikay z pomyki natury, to wszyscy cierpielibymy na t
dolegliwo. Gdy bada si postaw rnych ludzi z punktu widzenia
bioenergetyki, staje si jasne, e problemy z dolnym krgosupem
odczuwaj osoby, ktre s nie uziemione. Ci, ktrzy s uziemieni
i zachowali gracj ruchw, s utrzymywani w postawie wyprostowanej przez si yciow wdrujc od ziemi przez stopy, nogi, uda,
miednic, plecy, szyj i gow. Istnienie tej yciowej siy lub energii jest uznawane w jodze, gdzie zwana jest kundalini, i mwi si
0 niej, e przepywa wzdu krgosupa od sacrum a po gow,
gdy ucze jogi medytuje w pozycji kwiatu lotosu. Podczas stania
lub chodzenia odczuwa si ten ruch energii jako pochodzcy od
ziemi. Bez wzgldu na pozycj, taki przepyw energii moliwy jest
tylko wwczas, gdy jestemy uziemieni. Niektrzy ludzie posiadaj
t cech w sposb naturalny. Jak twierdzi Lee Strasberg, Eleonora
Duse, znany pedagog aktorstwa, miaa dziwny sposb umiechania si. Jej umiech wydawa si pochodzi od samych palcw jej
ng. Wydawa si wdrowa przez ciao, zanim dotar do twarzy
1 ust"3.
Rozwaajc kwesti wyprostowanej postawy czowieka, warto
powrci do obrazu drzewa. Zdolno drzewa do zachowania pozycji stojcej zaley bardziej od siy jego korzeni ni sztywnoci jego
struktury. W rzeczywistoci im sztywniejsza struktura drzewa, tym
bardziej jest ono podatne na wyrwanie przez wicher. Korzenie s
wane nie tylko dlatego, e tworz system oparcia, lecz poniewa
dostarczaj rwnie z ziemi odywczych skadnikw koniecznych
dla wzrostu drzewa. Soki przenoszce te skadniki w gr do li ci s drzewu niezbdne do ycia. Lecz soki musz rwnie spyn w d, po tym jak zostan naadowane energi soca. Podob3

Lee Strasberg,v4 Dream ofPassion (Boston: Little, Brown, 1987),


str. 17.

118

Duchowo ciaa

nie u czowieka witalny przepyw energetyczny odbywa si w gr


i w d.
Organizm ludzki ogromnie si rni od drzewa, lecz niemal
wszelkie ycie podobne jest w tym, e istnieje w strefie, gdzie ziemia
spotyka si z niebem. To tutaj energia soca przetwarza materi
ziemsk w protoplazm. Tak jak drzewa, my, istoty ludzkie, spogldamy ku niebiosom jako rdu yciodajnej energii, lecz zaleymy
rwnie od ziemi, ktra dostarcza nam naszej substancji. Tylko
anioowie wolni s od tej zalenoci od ziemi, nie s bowiem zwierzciem ni rolin. Czowiek nie moe niestety by rwnoczenie
zwierzciem i anioem. Jeeli oderwiemy si od swojej zwierzcej
natury (i dolnej poowy ciaa), tracimy swoje uziemienie. Aby by
uziemionym, trzeba by osob seksualn. A jak wynika z dyskusji
w rozdziale szstym, osob seksualn mona by wtedy, gdy ruchy
naszej miednicy stan si swobodne.
Ruchy te, w fazie przedorgastycznej, zale od woli, lecz w czasie
szczytowania staj si spontaniczne i niekontrolowane. Te ostatnie dostarczaj wiele przyjemnoci, lecz ruchy woluntarne rwnie
mog by przyjemne, gdy nie s wymuszone. Wszelkie wiadome
ich wymuszanie stwarza napicie. Mwic oglnie, nasze ruchy s
wdziczne tylko wwczas, gdy pozwalamy fali pobudzenia pyn
bez przeszkd w gr, od ziemi. Pomocna w tym jest rozluniona
miednica. Gdy wypychamy j do przodu podczas chodzenia lub
w akcie pciowym, minie wok miednicy napinaj si, co ogranicza odczuwanie. O wiele lepiej jest pozwoli miednicy samej z siebie siga do przodu.
W rozdziale szstym przedstawilimy wiczenie majce na celu
zmierzenie zaciskowego napicia w miednicy. Obecnie, wykorzystujc pojcie uziemienia, moemy podj pewne wiczenia,
ktre mog rzeczywicie pomc miednicy w swobodnym poruszaniu si.
i
WICZENIE 7.8
Sta na stopach ustawionych rwnolegle w odlegoci ok. 20 cmUgnij lekko kolana. Wychyl si do przodu, przenoszc swj ciar
na poduszki stp. Czy czujesz, e jeste pchany do przodu? Wanie w ten sposb chodzimy, z tym e naciskamy na jedn stop
na raz.

Ugnij teraz mocniej kolana i ponownie przenie nacisk na przednie czci stp. Tym razem nie pozwl, aby pity oderway si

Uziemienie: cznik z rzeczywistoci

119

podogi. Czy odbita od podoa sia przesuna si w gr, wyprostowujc twoje kolana?
Powtrz powyszy manewr po raz trzeci, majc kolana
ugite
i trzymajc pity na ziemi. Tym razem pochyl si do przodu
i rozlunij miednic. Czy czujesz, jak miednica wysuwa si do
przodu?

Zauwayem, e wikszo ludzi ma z tym wiczeniem trudnoci, poniewa nie potrafi nacisn palcami stp o ziemi bez napinania ng. Jeeli jestemy uziemieni, wiczenie to wykonuje si
atwo. Oto inne wiczenie majce na celu ten sam skutek, a mianowicie odczucie, e miednica moe porusza si od dou raczej
ni od gry. To wiczenie jest rwnie trudne, ale przy pewnej
praktyce moemy uwolni doln cz ciaa do tego stopnia, e
staje si czym znacznie wicej ni tylko mechaniczn podwod.
Gdy miednica porusza si swobodnie, czowiek czuje si podniesiony na duchu, peen gracji i odprony.
WICZENIE 7.9
Sta na stopach ustawionych rwnolegle w odlegoci ok. 30 cm.
Kolana powinny by lekko ugite, a donie umieszczone na kolanach. Celem wiczenia jest koysanie miednic z boku na bok za
pomoc tylko ng i stp. Grna cz ciaa powinna by rozluniona i nieaktywna.
Przenie nacisk na przd prawej stopy, wyprostuj prawe kolano
i pozwl, by miednica zakoysaa si w prawo. Osigniesz to skrcajc minie prawej nogi. Nastpnie przenie ciar ciaa na lew
stop, nacinij na ni, po czym lekko wyprostuj lewe kolano. Powiniene poczu, e miednica przesuwa si w lewo. Teraz przenie
ciar na praw nog i powtrz manewr, starajc si spowodowa,
by miednica przesuna si w prawo bez udziau grnej czci ciaa.
Kontynuuj wiczenie, przenoszc na przemian ciar z jednej stopy
na drug okoo piciu razy.
Wikszo ludzi potrafi porusza miednic poprzez skrcanie grnej czci ciaa, ale poniewa ruch ten nie czy si z ziemi, jest po-

120

Duchowo ciaa

zbawiony gracji i nie daje adnej przyjemnoci. Ruch uziemiony


jest
podniecajcy, podczas gdy ruch wymuszony jest mechniczny.

Powysze wiczenie podobne jest do podstawowego kroku w tradycyjnym hawajskim tacu hula. W wykonaniu Hawajek i Hawajczykw taniec ten wyglda wdzicznie i wydaje si atwy. Jednak
wikszo ludzi Zachodu taczc go wyglda bardzo niezgrabnie,
poniewa ich ciaa s zbyt usztywnione, a ponadto nie maj oni wyczucia, jak mogliby si porusza od ziemi. Ruchy miednicy, ktre
nie s uziemione, mog wyglda seksownie i wydawa si podniecajce, lecz jest to seksualno oderwana od uczucia. Gdy ruchy te
s uziemione, nabieraj cech duchowych, co wyjania ich stosowanie w rytuaach pradawnych religii.
Mona si zastanawia, jak zasada uziemienia odnosi si do aktu
pciowego, gdy dwoje ludzi ley jedno na drugim w ku. Jeeli
mczyzna jest na grze, moe si uziemi wciskajc stopy w desk
na kocu ka lub w cian. Gdy ma ugite kolara, jego miednica
bdzie si porusza w sposb naturalny. Jeli w nogach ka brak
jest deski lub ciany, moe on wcisn palce stp w materac, tak
by ruch miednicy rozpoczyna si od stp. Jeeli kobieta jest na
dole, moe si uziemi wciskajc stopy w materac lub oplatajc
nogami partnera, tak e jego ciao staje si jej gruntem. (Part nerzy mog oczywicie odwrci pozycje.) Stosowanie tej zasady
do ruchw seksualnych podczas stosunku moe przynie znaczn
rnic w jakoci i intensywnoci odczuwania. Zwiksza si podniecenie, gdy caa dolna cz ciaa, a nie tylko aparat rozrodczy,
zostaje zaangaowana w akt pciowy. Poniewa miednica porusza
si swobodniej, czucie w tym rejonie staje si silniejsze. Gdy w trakcie aktu pciowego jestemy uziemieni, atwiej poddajemy si orgastycznemu wyzwoleniu.
Z czysto medycznego punktu widzenia uziemienie ma nieocenion warto. Wywiera bezporedni, dobroczynny wpyw na wysokie cinienie krwi. W poczeniu z gbszym oddychaniem, wiczenia uziemiajce wyranie obniaj cinienie ttnicze i mog mie
rwnie pewien wpyw na obnienie cinienia ylnego. Obnienie
cinienia nie bdzie oczywicie trwae, o ile dana osoba nie wprowadzi istotnych zmian w swym stosunku do ziemi, na ktrej stoi,
swego ciaa, swej seksualnoci, a take do swych relacji z innymi.
W terapii bioenergetycznej dy si do tego, by zmiana taka przejawiaa si w wygldzie fizycznym pacjenta. Gdy terapia jest sku-

Uziemienie: cznik z rzeczywistoci

121

teczna, jego stopy faktycznie powikszaj si, podczas gdy jego nogi
robi si miksze, miednica ulega rozlunieniu, oddech staje si
gbszy, a ramiona opadaj. Skoro tylko osoba staje si uziemiona,
nie stara si ju utrzymywa w grze, lecz pozwala, by podtrzymywaa j ziemia. Zstpiwszy na ziemi stwierdza, e jej cinienie
krwi rwnie opada. Jednake osignicie tego rodzaju zmiany wymaga powicenia si ciau i przyjcia takiego stylu ycia, w ktrym
szanuje si ciao i uznaje jego potrzeby.
Niestety nasza kultura oddala si od ciaa jako rda uczucia i duchowoci. Obecne programy wiczenia sprawnoci fizycznej nie s nastawione na wzmocnienie wraliwoci ciaa, lecz na
eksploatowanie go, jak gdyby byo maszyn. Produkuj one w rezultacie ludzi, ktrzy nadaj si tylko do startu w wycigu ycia.
Przypuszczam, e jeli dotarcie na szczyt stanowi dla kogo cel
ycia, to wspczesne programy rozwoju sprawnociowego mog
mu w tym pomc. Jeeli jednak naszym celem jest rado z peni
ycia, podniecenie wynikajce z tego, e czujemy si czci pulsujcego wszechwiata, oraz gbokie zadowolenie, e si jest osob
zarwno wdziczn, jak i pen aski, to musimy zwrci si gdzie
indziej.
Kiedy byem modym czowiekiem, trzymanie si ziemi" uwaano za cnot. Dawno ju nie syszaem, by kto uywa tego okrelenia. Czyby umiejtno stania mocno na ziemi stracia na znaczeniu? Sdz, e istotnie stracia. Do wspczesnego czowieka
lepiej pasuje okrelenie, e lata wysoko i szybko". Trudno jest
zwolni tempo, gdy wiat pdzi koo nas. Trudno jest by uziemionym, gdy sama kultura jest nie ugruntowana, gdy zaprzecza ona
rzeczywistoci i propaguje iluzj, e sukces stanowi wyszy stan istnienia, a ludzie, ktrym si powiodo, yj bogatszym i bardziej
spenionym yciem. Prawdziwe wartoci w yciu s mimo wszystko
wartociami przyziemnymi": zdrowie, wdzik, zadowolenie, przyjemno i mio. Wartoci te realizujemy tylko wtedy, gdy stoimy
mocno na wasnych nogach.

123

Strukturalna dynamika ciaa


Energia yang

8
Interakcja - zwizek

Strukturalna
dynamika ciaa

Energia yin
Ryc. 8.1. Reichowskie pojcie superimpozycji

CIAO ludzkie jest wywaone


energetycznie
i
strukturalnie. Jest take zrwnowaone
chemicznie, dziki procesowi zwanemu
homeostaz, ktry utrzymuje
kwasowo krwi na starym poziomie. Pod wzgldem energetycznym
rwnowag w ciele utrzymuj dwie przeciwne siy, z ktrych jedna,
dziaajc od gry, cignie organizm w gr, a druga, dziaajca od
dou, ciga organizm w d. Ponownie odpowiednim przykadem
jest tutaj drzewo; jego gazie rosn w gr ku socu, podczas gdy
korzenie zapuszczaj si w ziemi. W tradycyjnej myli chiskiej, te
dwie siy, znane jako yin i yang, reprezentuj odpowiednio energi
ziemi i soca. Korzenie roliny wchaniaj energi yin z ziemi, a licie pochaniaj energiyang ze soca. W myli Tao,yin i yang le
obok siebie w harmonii. A tymczasem ycie nie jest statyczne; jest
w stanie cigej pynnoci, dziki interakcji tych dwu si, uprawiajcych, jak by si wydawao, bezustanne przeciganie liny. Harmonia
jest jak punkt rodkowy w wahniciu wahada, ktry istnieje tylko
w momencie, kiedy ruch zmienia kierunek.
ycie rozwino si na powierzchni ziemi, tam gdzie jej energia
reagowaa i czya si z energi soca. Dla stworzenia ycia taki
zwizek przeciwiestw jest zasad reprodukcji pciowej. Dla Chiczykw te przeciwiestwa s zorientowane seksualnie; yin stanowi
dla nich pierwiastek eski, a yang pierwiastek mski. Aby zrozumie t interakcj midzy przeciwnymi siami energetycznymi,
potrzebne nam bdzie stworzone przez Reicha pojcie superimpozycji, czyli nakadania si, wedug ktrego dwie fale energetyczne

wiruj wok siebie w twrczym dziaaniu1. Proces ten zosta przedstawiony w formie diagramu na ryc. 8.1.
W trakcie ewolucji poziom energii niektrych organizmw bardzo si podnis, z takim skutkiem, e u wyszych zwierzt adunek "
na obydwu kocach ciaa sta si dostatecznie silny, by stworzy
dwa orodki. Orodek grny sta si mzgiem, dolny za uka dem pciowym i reprodukcyjnym. Centralnym ogniskiem aktywnoci stao si serce, a pompowana przez nie w obydwu kierunkach krew czy energetycznie przeciwlege koce ciaa z centrum
(zob. ryc. 8.2). W przypadku drzewa poczenie to dokonuje si poprzez przepyw sokw w gr i w d. Jak zauwaylimy w rozdziale
drugim, przemieszczanie si pynu jest zwizane z odpowiadajcym
mu przepywem energii oraz od niego zaley; przybiera on form
fal pobudzenia, ktre przebiegaj przez organizm. W ciele czo wieka owe fale pobudzenia stanowi si, ktra utrzymuje je w pozycji wyprostowanej. Na og fale te s silniejsze podczas okresw
aktywnoci w porze dziennej ni podczas nocnych okresw spoczynku.
Podstawow zasad bioenergetyki jest regua, e naadowanie
energi nie moe przewysza wyadowanej energii. Mimo e
mona zje wicej, ni potrzeba do produkcji energii w danym
przedziale czasu, to nadwyka zostanie zmagazynowana w postaci
tuszczu, gotowego do przerbki na energi, gdy zajdzie taka potrzeba. Podobnie, gdy czowiek znajdzie si w sytuacji bez wyjcia,
na przykad podczas klski godu, moe wydatkowa wicej energii,
1

Wilhelm Reich, Cosmic Superimposition (Rangeley, Me.: Orgone


Institute Press, 1951).

124
Duchowo ciaa
Orodek grny = gowa
= mzg, umys
i funkcje mylowe
Orodek rodkowy
=
serce, puca oraz
narzdy trawienne
Ryc. 8.2. Orodki energii w ciele.

et ^tu lit
m Ze

y enei
aStpi

*" SPadna do takiego

mierd

ciaa mona kE \ f "


Rwnowag
Orodek dolny = miednica
oddechu - ale rn U s i on, 7 " "* ^^ P r z e z = funkcje pciowe
otrzymanie
i reprodukcyjne
nadal.
*'
a Zostac
"
Psocona,
jeeli ycie ma
trwa

rozszerzania
charakt
eryzuje

STSe Wa,"ie' ^n
procS
UW dacznia sie w

staltyce, biciu era o


' '
oddychaniu, peryfunkc ach ci
zasadnicz dh ws% ". '""^
?
^Jest
ono
spraw
rozmiary. W S? f^f o r 8 a n l z m > bez wzgldu na
ich
w ca ym oi
gSf c" ? T ^ P u I s o w a n i e ^tpuj e nie tyl ko
ganiz
dzie.
e, lecz w kadej komrce, tkance czy narz-

Ttwomtd^S^ r dna zachowa


- gdy przecizewn z

form pulsacji %ZllT


f adwycofywaniem
si jest
P
k ntaktu ze wiate
trznyml podczasgSv
T^'

m
zewnd k ntaktU czowieka
z samym^obT N a teTte an'e ^T^

Iytm dzienn
Jestem
bardziej otwarci
ew
^^
yy
wewntrz w novyJZ
- Zaden z V^ d"la> 3 bardzieJ zwrceni do
S in
od drugiego , obvd5 P \
tych stanw nie j est lepszy
g ego obydwa s niezbdne dla dobrego zdrowia Tkwienie

Strukturalna dynamika ciaa

125

w ktrymkolwiek z nich jest patologi, gdy ycie zaley od pulsacji, od zdolnoci do wychodzenia na zewntrz lub wycofywania si
w zalenoci od sytuacji.
Ryc. 8.3A przedstawia podstawow pulsacj rozszerzania si
i kurczenia w organizmie jednokomrkowym. Aby odnie t
zasad do ciaa czowieka, wyobracie sobie osob stojc
z rozpostartymi ramionami na szeroko rozstawionych nogach.
Ryc. 8.3B pokazuje podobiestwo ciaa do szecioramiennej gwiazdy, gdzie gowa, rce, nogi i genitalia stanowi jej sze wierzchokw. Na t figur mona naoy dwa koncentryczne okrgi,
z ktrych jeden jest styczny ze wszystkimi punktami zewntrznymi,
a drugi ze wszystkimi punktami wewntrznymi. Kady z szeciu
punktw zewntrznych reprezentuje waniejsze punkty kontaktu ze
wiatem. Okrg zewntrzny mona utosami z powierzchni ciaa,
podczas gdy okrg wewntrzny mgby odpowiada rdzeniowi,
z ktrego wychodz impulsy. W ludzkim organizmie kady wikszy impuls naadowuje w rwnym stopniu wszystkie sze punktw
i podobnie kady skurcz wycofuje t sam ilo energii ze wszystkich szeciu punktw. U ludzi otwartych i energicznych punkty
owe s naadowane w wikszym stopniu ni u ludzi zamknitych
w sobie i przygnbionych.
Jak pokazano na ryc. 8.4, istnieje bezporedni zwizek midzy
naadowaniem oczu i stp, poniewa znajduj si one na przeciwlegych biegunach ciaa. Zwizek ten najatwiej jest zrozumie
w kategoriach podunej pulsacji w ciele i przepywu pobudzenia
w gr i w d. Struktura ciaa wszystkich wyszych organizmw
oparta jest na strukturze robaka, rurki wewntrz rurki, i skada
si z segmentw, czyli metamerw. Rurka wewntrzna skada si
z ukadu oddechowego i pokarmowego. Rurka zewntrzna funkcjonuje jako system mini szkieletowych, podlegych woli. Robak
porusza si, gdy fale pobudzenia przechodz przez jego ciao, powodujc rozszerzanie si i kurczenie kolejnych segmentw. Ruch
poywienia przez wewntrzn rurk ciaa robaka przebiega wedug tego samego wzoru. Podobna zasada ma zastosowanie w ciele
czowieka, z t rnic, e struktura jego ciaa jest bardziej zoona i zrnicowana. W trakcie ewolucji rne segmenty zczyy
si z sob, by utworzy trzy gwne segmenty - gow, klatk piersiow i miednic - i dwa pomniejsze segmenty: szyj i tali. Fuzja pozwolia tym segmentom wyksztaci wysoce wyspecjalizowane
struktury, ktre w mniejszym stopniu wystpuj u niszych krgowcw, a w wikszym u ssakw. Podstawowa struktura segmentalna

126

Duchowo ciaa

127

Strukturalna dynamika ciaa


Oczy

Rozszerzanie = energia przmieszcza si


ku powierzchni
Kurczenie = energia przmieszcza si
ku rodkowi

Gowa

Rami i rka

Rami i rka

Stopy
Ryc. 8.4. Przepyw pobudzenia wzdu ciaa.
Noga i stopa

Noga i stopa

Genitalia
Ryc. 8.3. Procesy rozszerzania i kurczenia zachodzce w ciele.
(A) Podstawowa pulsacja w organizmie jednokomrkowym.
(B) Podstawowa pulsacja w ciele czowieka.

uwidacznia si w krgosupie, ale nawet tutaj niektre segmenty,


a mianowicie krgi 1-5, ulegy fuzji tworzc sacrum, czyli ko krzyow.
Segmenty gwne s tak pomylane, by ochrania zawarte w nich
wraliwe narzdy. Klatka piersiowa, centralny segment ciaa, kryje
pod oson eber dwa najwaniejsze organy - serce i puca. Gowa
mieci w sobie oczywicie nie tylko nos, usta i oczy, ale przede wszystkim mzg, ktry spod pokryw czaszki dyryguje caym ciaem. Na
drugim kocu tuowia znajduje si miednica, struktura kostna obejmujca narzdy rozrodcze i wydalnicze. Tymczasem szyja i talia

128
Duchowo ciaa
stanowi gwnie przejcia od jednego gwnego odcinka do drugiego. Prowadz przez nie nerwy i naczynia krwionone, podobnie
jak przewody oddechowe i pokarmowe. Na ryc. 8.5 zilustrowane
s te rne segmenty ciaa. Poczenia midzy nimi umoliwiaj
zginanie i skrcanie. Zasig moliwego ruchu midzy segmentami
zaley od dugoci czcych je czci.
Gowa

Szyja

Odcinek piersiowy
( ---- Talia
Odcinek brzucha i miednicy

Ryc. 8.5. Odcinki ciaa.


Zbadajmy teraz niektre problemy, jakie mog powsta w wyniku zakce w tej strukturalnej dynamice.

Strukturalna dynamika ciaa

129

Gdy odcinek czcy jest wyduony, to oddala od siebie dwie


wiksze struktury, ktre czy, wskazujc na stopie ich rozdzielenia. Tak wic wyduona szyja umieszcza gow wysoko nad ciaem.
Osoba o takiej szyi bdzie prawdopodobnie odczuwaa wyszo
wobec swej zwierzcej natury. Moe sprawia wraenie wyrafinowanej, ale wszystko, co zdoaa zrobi, to uksztatowa swoje uczucia tak, by odpowiaday standardom kulturowym. Osoby o krt kich szyjach i ciszej budowie ciaa bd prawdopodobnie blisze
swej zwierzcej natury i lepiej bd si utosamiay z czysto fi zyczn si swego ciaa. Oczywicie istotny wpyw na budow ciaa
maj czynniki genetyczne. Jednak jak stwierdzilimy w rozdziale
pierwszym, wpywy rodowiskowe rwnie odgrywaj rol w ksztatowaniu formy ciaa. Wielki wpyw na ciao maego dziecka maj
zwaszcza dania i postawy rodzicw.
Kilka lat temu pomagaem modemu czowiekowi, ktry by wyjtkowo wysoki i szczupy, o wraliwej twarzy i piknych krconych
wosach. atwo mogem go sobie wyobrazi jako zotowosego cherubinka. Matka wychowaa go w przekonaniu, e przewysza wszystkich innych chopcw. Czua, e jest dla niej darem niebios i dostrzegaa w nim boskie cechy. Skutkiem takiego wychowania byo
oddalenie go od ziemi, tak e nie by uziemiony. Mimo e jego
nogi wyglday na silne, mia w nich mao czucia. Nie by te mocno
zwizany z rzeczywistoci, gdy postrzega siebie jako osob wyjtkow. Cho posiada pewne zdolnoci artystyczne, nie potrafi si
wybi jako malarz. Mia te trudnoci w kontaktach z kobietami,
bo w kadej z nich dostrzega siln posta swojej matki.
Powstaje pytanie, co spowodowao, e ciao tego modego czowieka wyduyo si do tego stopnia, zwaszcza e jego ojciec mia
normaln budow. Przypuszczam, e jego rozwj da si zrozumie
w kategoriach wzdunej pulsacji ciaa. W dugim, szczupym ciele,
fala pobudzenia jest wcigana do gry, co zmniejsza jej intensywno. Ten ruch w gr moe mie kilka znacze: siganie po czuo i oparcie, tak jak siga dziecko, ktre chce, aby je podnie;
oddalenie si od swojej zasadniczej zwierzcej natury, a take denie, aby si wznie ponad innych. wiczenia uziemiajce odwrciy
ten kierunek, dostarczajc wicej energii do ng i stp, co pomogo
temu modemu czowiekowi pokona swoje wewntrzne opory na
tle bycia kim wyjtkowym. Kuracja nie uczynia go ani odrobin
niszym, niemniej sprawia, e poczu si bardziej zwarty w sobi e
i mniej zagroony. Nauczywszy si oddycha gbiej, zwikszy rw-

130

Duchowo ciaa

nie swoj energi i wzmocni energetyczn pulsacj w swym ciele,


co spowodowao, e poczu si silniej i peniej.
Jeli dugie szczupe ciao odzwierciedla osabienie pulsacji energetycznej, to ciao krtkie i grube oznacza wzmocnienie teje pulsacji, poniewa zagszczenie fali zwiksza jej moc. Jednostki o takiej budowie posiadaj znaczn si fizyczn. Skonni do wyrywania
do przodu bez ogldania si na innych, mczyni o takiej budowie czsto swym wygldem i zachowaniem przypominaj byka.
Nikita Chruszczow mia tak wanie budow, wraz z agresywn
osobowoci. Jednak tego typu budowie moe take towarzyszy
postawa biernego oporu, jak w przypadku Arnolda, mczyzny powyej czterdziestu piciu lat, ktry zgosi si do mnie po porad
z powodu niepokoju.
Mimo e Arnold nigdy intensywnie nie wiczy, przypomina
z wygldu ciarowca, z ogromnymi pofadowanymi miniami.
Rozmawiajc z nim szybko ustaliem, e jego problem niepokoju
ma swoje rdo w stosunkach z matk. Arnold by jedynakiem.
Jego matka bya kobiet agresywn, ktrej gwnym zainteresowaniem w yciu by syn. Nic wic dziwnego, e odbiera j jako
osob wtrcajc si, zazdrosn o niego, starajc si nim kierowa. Gdy by dzieckiem, jego najwikszym pragnieniem byo uciec
od niej. Ojciec nie by niestety pomocny w jego staraniach, by si
od niej uwolni. Kiedy Arnold si do mnie zgosi, wci jeszcze
prbowa wyzwoli si z jej ucisku. Uwolni si od niej na poziomie emocjonalnym dopiero z chwil jej mierci, gdy mia ju
okoo pidziesitki. Do tego czasu zdy si ju oeni po raz
pierwszy, lecz z on czu si tak samo w puapce jak wczeni ej
z matk.
Gdy podczas naszych spotka Arnold opisywa mi swoj matk,
zaczem wyobraa j sobie jako czog, a jego samego jako malekie blaszane pudeeczko na piguki. Owalne pudeeczka nie daje
si zgnie, lecz cho potrafi skutecznie oprze si czogowi, nie
moe go jednak zniszczy. Nie moe te od niego uciec. Arnold
podobnie, nie umia uciec przed matk, mimo e potrafi si jej
oprze. Problem terapeutyczny polega na tym, jak przeksztaci
pudeko na piguki w pojazd bojowy, co mona byo zrobi poprzez zmobilizowanie powstrzymywanego gniewu. Naleao jednak
dziaa powoli. Arnold odczuwa strach przed swym gniewem, bo
by to gniew morderczy. Jego niepokj wynika z konfliktu midzy
pragnieniem, by dziaa pod jego wpywem, a obaw przed takim
dziaaniem. Czu, e jeli jego gniew wybuchnie, to zniszczy za -

Strukturalna dynamika ciaa

131

rwno jego samego, jak i innych. By zmuszony chroni si przed


tym stosujc obron rwnie potn jak sia, ktr naleao zneutralizowa. Gdy Arnold zrozumia dynamik swej struktury oraz
swj problem, mona byo uwolni jego zdawiony gniew zalecajc
mu, by uderza w tapczan regularnie i pod kontrol. Dziki temu,
e utrzymywany by w stanie uziemionym, nie wyrwa si spod kontroli i nie wyrzdzi nikomu krzywdy. Stopniowo jego ciao ulego
rozlunieniu. Co najdziwniejsze, stao si rwnie wysze.
Opisujc w ten sposb Arnolda i jego matk, zwracam uwag
na zasadniczy aspekt ich osobowoci, ktry odbija si w strukturalnej dynamice ich cia. Korelacja midzy ciaem a osobowoci
jest absolutna, a to z powodu ich funkcjonalnej tosamoci. Nie
jest jednak po prostu tak, e ciao jest instrumentem umysu, gdzie
umys stanowi osobn si oddziaujc na nie. Zamiast tego, duch
tkwi w ywej tkance. W momencie mierci duch ganie, a ciao staje
si czyst materi. Duch jest jak pomie, ktry zamienia materi
w energi. Sam ogie nie jest substancj czy energi, lecz procesem przemiany. Gdy proces ten ustaje, znika pomie i materia
rozsypuje si w martwy popi.
Dynamika strukturalna pozwala nam zrozumie zjawisko rozszczepienia, powanego zaburzenia w ciele, ktre moe wystpowa w korelacji z rwnie znaczcym zaburzeniem osobowoci. To,
e ludzie mog cierpie na rozszczepienie osobowoci, nie jest ide
now. Niektre jednostki zostay opisane jako posiadajce kilka
osobowoci. Wedug powyszej tezy, owe rozszczepienia musz istnie w ciele w takim samym stopniu, w jakim wystpuj w osobowoci. Taka dysocjacja jest moliwa, poniewa ciao ludzkie podzielone jest na trzy gwne obszary: gow, klatk piersiow oraz
miednic. Rozszczepienie wystpuje wwczas, gdy zatracone zostaje poczucie cznoci midzy nimi. Istnieje wielu ludzi, u kt rych gowa nie ma cznoci z sercem, a serce z genitaliami. We
wszystkich tych przypadkach mona znale napicia w miniach
szyi i talii ograniczajce przepyw pobudzenia midzy gwnymi
odcinkami ciaa. Oczywicie na gbokim poziomie owe segmenty
pozostaj poczone. Od mzgu, ktry reguluje i koordynuje funkcje yciowe wszystkich segmentw, nerwy biegn bez przeszkd od
jednego odcinka do drugiego. To samo dotyczy naczy krwiononych, ktre dostarczaj tlenu i skadnikw odywczych do kadej
komrki ciaa, a zabieraj produkty spalania. Ta integralno organizmu znajduje odbicie w podobnej integralnoci osobowoci na
poziomie podwiadomoci. Jednak na powierzchni, gdzie krluje

132
Duchowo ciaa
wiadomo, integralno zostaje rozbita na skutek zakcenia fali
pobudzenia, ktra pynie po powierzchni. W zalenoci od intensywnoci tych zakce moe wystpi przerwa w trzech rnych
wzorach zachowa, z ktrych kady zwizany jest z jednym z gwnych segmentw. Ilustruje to poniszy przypadek.
Kilka lat temu zwrci si do mnie po porad mczyzna okoo
pidziesicioletni, ktrego nazw Roger. Roger narzeka, e czuje
si przygnbiony, poniewa traci kontrol nad swym yciem. By
wiadom, e za duo pije, le si odywia i zaniedbuje swoje ciao.
Niewiele te brakowao, by odesza od niego ona. Niektre ze
swych problemw kad na karb swych czstych podry subo wych. Najczciej wstpowa wwczas do baru lub dyskoteki, spotyka tam kobiet i na og spdza z ni potem noc. Roger nie mia
trudnoci z podrywaniem kobiet, gdy by mczyzn przystojnym
i urokliwym, czowiekiem sukcesu. Jednak jego stosunki z on
ulegay pogorszeniu, podejrzewa wic, e odkrya jego sekrety,
zwaszcza e ich wspycie pciowe ustao. Roger powiedzia, e
jego ona jest kobiet przystojn, lecz przestaa go pociga. Nie
chcia jednak zakoczy zwizku, poniewa mieli troje dzieci, do
ktrych by przywizany.
Spostrzegem, e Roger ma bystry i logiczny umys, co niewtpliwie tumaczyo jego sukces. Jednak gdy mwi, jego gos by
niemal wyprany z uczucia, a oczy na og zimne i ciemne. Wyda waoby si, e w peni panuje nad sob, lecz przeczyo temu jego
zachowanie. Zdaem sobie spraw, e Roger potrafi zachowa kontrol, dopki baz jego dziaania pozostaje gowa. Podczas pierwszych miesicy terapii Roger okazywa bardzo niewiele emocji, gdy
opowiada o swoim przeszym lub obecnym yciu. Byo w nim jednak co ujmujcego. Czasami spoglda na mnie i umiecha si.
Wwczas jego oczy rozpromieniay si i przez chwil wyglda jak
jasnookie niewinne dziecko. Gdy to wiato blako, oczy Rogera ponownie staway si mroczne. Czasami rozwietlay si znowu, gdy
mwi o swoich uczuciach do matki i do innych kobiet, i sprawia
wraenie, jakby ogarniao go dziwne podniecenie. Uznawa fakt,
e kobiety go fascynuj, i przyzna, e podczas trwania maestwa
by zwizany z kilkoma innymi kobietami oprcz ony.
Aby pomc Rogerowi, musiaem najpierw zrozumie, kim jest,
lecz nie byo to atwe. W dzie by chodnym, logicznym inynierem
i wietnym biznesmenem. Noc zmienia si w satyra. W rzadkich
chwilach stawa si niewinnym dzieckiem o promiennych oczach.
To ta strona jego osobowoci bya odpowier' ialna za inwencj,

Strukturalna dynamika ciaa

133

jak wykazywa w pracy, i za urok, jaki wywiera na kobietach.


Gdy
tylko zdaem sobie spraw z tego potrjnego podziau jego osobowoci, byem w stanie zrozumie, e podstaw tego podziau jest
jego ciao, ktre rwnie byo podzielone na trzy czci, a mianowicie gow, odcinek piersiowy i odcinek ldwiowy. Silne napicia
w szyi, a zwaszcza u podstawy czaszki, skutecznie izoloway jego
gow od reszty ciaa. Podobne napicia w talii i wok miednicy
odczay narzdy pciowe od serca i gowy.
Chodna, profesjonalna strona osobowoci Rogera opieraa si
w swym dziaaniu wycznie na gowie. W tej roli jego oczy byy
zupenie bez wyrazu. Gwatownie namitna strona Rogera dzia aa wycznie na bazie jego genitaliw. W tej roli Roger zapala
si bezbonym pomieniem. Trudno jest oczekiwa po kim, by pozostawa chodny i logiczny, gdy ogarnia go gorczka seksualnego
podniecenia, lecz normalna osoba nie traci w takich chwilach rozsdku, jak to miao miejsce u Rogera. Jak wykazaem w rozdziale
szstym, utrata ego i poddanie swego ja" wystpuje w najlepszym
wypadku tylko podczas szczytu orgazmu. W takich przypadkach
poddanie swego ja" dziaa jak spenienie siebie. W przeciwnej
sytuacji, poddanie swego ja" seksowi bez mioci dziaa samounicestwiajco. Byem przekonany, e Roger zdolny jest do mioci,
i to przekonanie umoliwio nam wsplne dziaanie na rzecz rozwizania jego problemu. Lecz kiedy rozpoczlimy terapi, nie by
on w stanie skojarzy ani swego mylenia, ani pragnie seksualnych
z mioci. Z powodu rozszczepie osobowoci, nie umia poczy
tych rnych funkcji.
Jak stwierdziem w rozdziale pierwszym, dowiadczenia yciowe
czowieka ksztatuj struktur jego ciaa, ktre z kolei ksztatuje
jego osobowo. W ten wanie sposb jego przeszo yje nadal
w jego teraniejszoci. Aby jednostka moga si uwolni od ogranicze przeszoci, musi sta si wiadoma przey, ktre jej te ograniczenia narzuciy. Jest to zadaniem analizy, bowiem dostarcza nam
ona ram, wewntrz ktrych moe nastpi przemiana struktury.
Przebudowa struktury wymaga bezporedniej pracy z ciaem w celu
zredukowania napicia mini. Analiza i przebudowa powinny postpowa rwnolegle. Zwykle rozpoczynam od historii pacjenta,
ktra na pocztku jest zawsze niekompletna. W trakcie terapii,
w miar jak stumione wspomnienia przechodz do wiadomoci,
obraz pacjenta staje si wyraniejszy.
Roger by jedynakiem. Opisa swoj matk jako kobiet atrakcyjn i dumn ze swego wygldu i pozycji spoecznej. Lubia bawi

134
Duchowo ciaa
goci i chodzi na przyjcia. Jego ojciec by zapracowanym biz nesmenem, ktry czsto wraca pno z biura. Rodzice rzadko si
kcili, niemniej Roger wyczuwa, e ich poycie nie jest szczliwe.
Czu si blisko zwizany z matk, lecz wiedzia, e jej zainteresowanie nim nie jest stabilne. Gdy ojca nie byo w domu, chciaa, by syn
dotrzymywa jej towarzystwa, narzekajc czasami na niewraliwo
ojca na jej potrzeby. Ale kiedy w kalendarzu bya jaka impreza
towarzyska, wtedy go ignorowaa. Roger mia kilka przyjemnych
wspomnie z gry w pik ze swoim ojcem i wsplnych wypraw na
ryby. Mimo e rzadko si zdarzao, by ojciec go uderzy lub ukara,
Roger zdawa sobie spraw, e jest on czowiekiem skonnym do
gniewu. W trakcie terapii uwiadomi sobie, e -jako dziecko ba
si go.
Dotychczas w tej historii znajdujemy niewiele, co mogoby wyjani tak powane zaburzenie osobowoci Rogera. Mamy tu jed nak zaledwie wzmianki na temat prawdziwych stosunkw Rogera
z matk. Gdy kobieta nie znajdzie spenienia w maestwie, prawdopodobnie zwrci si ku synowi w poszukiwaniu bliskiego kon taktu i tkliwoci, ktrych nie otrzymuje od ma. Roger by dla niej
powiernikiem w wielu sprawach. Jednak kiedy tylko miaa okazj
pj z wizyt lub spotka si z innym mczyzn, odwracaa si
od niego. Podobny zawd sprawiaa mu co wieczr, gdy zamy kaa drzwi do sypialni, ktr dzielia z jego ojcem. Gdy zwrciem
uwag Rogera na ten fakt, zda sobie spraw , e wwczas czu
si zdradzony. Czuem si zobligowany do szczegowego zbada nia tej czci historii Rogera, poniewa byo dla mnie jasne, e
Roger traktuje kobiety tak, jak matka traktowaa jego. Potrafi by
uroczy i zayty w sposb powierzchowny, lecz nie potrafi odda si
w peni adnej kobiecie. By wobec nich seksualnie uwodzicielski,
tak jak matka zachowywaa si wobec niego. U podstaw takiego
zachowania kry si silny gniew, bdcy przeniesieniem zoci, jak
czu do matki. Ten wanie gniew zmusi Rogera do odcicia uczu
serdecznych od uczu seksualnych. Taki rozdzia odzwierciedli si
w braku poczenia midzy jego klatk piersiow a miednic.
Niestety Roger musia rwnie odci si od swych uczu mioci
do ojca. Jako dziecko zosta schwytany w trjkt Edypa. Faworyzowany przez matk, naraony zosta na zazdro i wrogo ojca,
ktry by mczyzn silniejszym ni on. Roger stwierdzi podczas
konsultacji, e jako dziecko nie mia wiadomoci, i boi si ojca.
Jednak z czasem stao si jasne, e stumi w sobie ten strach,
podobnie jak tumi swj gniew skierowany przeciw matce za jej

Strukturalna dynamika ciaa

135

uwodzicielsko. Strach ten wypyn pniej, gdy ustaa u niego


represja. Zda sobie wwczas spraw, e jego wikszy ni ojca sukces zawodowy wynika std, e chcia go zakasowa. Lecz osign
ten sukces tylko poprzez silniejsz kontrol swej potrzeby mio ci i zrozumienia. Tego rodzaju sukces okaza si osigniciem bez
znaczenia, ktre wyjaowio jego ycie z uczu. Szuka ucieczki w alkoholu i w wyywaniu si seksualnym, by wyrwa si spod kontroli
narzucanej przez gow. To z kolei umoliwiao pewien przepyw
uczucia przez jego ciao.
Uwikany w silny konflikt edypalny w dziecistwie, Roger dozna
rozszczepienia. Pozosta w nim jednak pewien rdze integralnoci, ktry doprowadzi go do terapii i podjcia poszukiwa swego
prawdziwego ja". Objawiao si ono czsto w jasnych, niewinnych
oczach tkwicego w nim dziecka. Gdy zobaczyem to spojrzenie,
wiedziaem, e jako niemowl i mae dziecko Roger by obiektem
mioci obojga rodzicw. Targany dorosymi namitnociami konfliktu Edypa, zostawi to dziecko za sob, zamykajc je w swym
sercu. Roger pragn otworzy swe serce, lecz mg to zrobi jedynie w tych rzadkich momentach, gdy mia nadziej, e kto zrozumie jego zagubienie i strach. To wanie strach przed poddaniem
si uczuciom - bojani, gniewu, smutku, mioci - objawi si w rozerwaniu jego cielesnej integralnoci.
Terapia takiego rozszczepienia osobowoci, jak u Rogera, nie
jest atwa. Analiza zachowania, mimo e jest konieczna, nie stanowi
efektywnej siy integrujcej, poniewa angauje przede wszystkim
umys. Roger uznawa zasadno moich interpretacji, lecz miao
to niewielki wpyw na jego uczucia i zachowanie. Emocje, bdc
uczuciami caego ciaa, maj moc integrowania osobowoci. Ale
jak uruchomi emocj, ktra byaby dostatecznie silna, by spowodowa taki skutek? I ktra mogaby to by emocja? Tak moc maj
tylko dwie emocje: mio i gniew. Jedyn osob zdoln wywoa
te emocje w nateniu potrzebnym do zintegrowania osobowoci
jest terapeuta. Staem si ojcem, ktrego Roger potrzebowa, i byem te ojcem, ktrego si ba i wobec ktrego mgby ywi gniew
proporcjonalny do swego strachu.
Projekcja stumionych w dziecistwie uczu na osob terapeuty
znana jest jako tranferencja, czyli przeniesienie. Wszyscy psychoanalitycy pracuj nad tym aspektem problemu terapeutycznego,
gwnie jednak na poziomie intelektualnym. Na og nie wystarcza
to, by zmieni psychologiczn i fizyczn struktur pacjenta. Przeniesienie musi by przeyte silnie i wyranie. W przypadku Rogera

136
Duchowo ciaa
nie byo to atwe, poniewa mia wobec mnie nastawienie ambiwalentne. Potrzebowa ojcowskiego oparcia i mioci, ale zarazem
mia wobec swego ojca poczucie wyszoci. Uznawa mj autorytet
jako terapeuty bioenergetyka i wsppracowa w pracy nad ciaem
w zakresie oddychania, uziemienia i wyraania uczucia. Zawsze
jednak pozostawa pod kontrol swego umysu, dlatego te nie by
w stanie podda si w peni ani mnie, ani terapii, ani te sobie
i swojej namitnoci.
Roger rwnie ba si mnie, chocia nie fizycznie, gdy by ode
mnie modszy i silniejszy. Jednake wyczuwa, a do pewnego stopnia wierzy, e podobnie jak jego ojciec, mam nad nim wadz wynikajc z faktu, e potrzebowa mojej pomocy. Potrzeba pomocy
sprawia, e czu si ulegy, co zwaywszy na jego edypaln sytuacj z dziecistwa, wywoywao u niego podwiadomy strach przed
kastracj. Gniew skierowany przeciwko mnie zwiksza z drugiej
strony ryzyko, e mgbym go porzuci i zakoczy terapi. Po trzebowa take mojej mioci, tak jak w przeszoci potrzebowa
mioci ojca, stara si wic zrobi na mnie wraenie pracujc nad
swym ciaem przez wykonywanie wicze bioenergetycznych. Skuteczno wicze ograniczay jednak jego ambiwalentne uczucia.
Z jednej strony, wiczenia sprawiay, e czu si lepiej, lecz z drugiej, nie by w stanie w peni im si odda, gdy potrzeba wywarcia
na mnie wraenia denerwowaa go. Sytuacja bya wic beznadziejna
i po kilku latach wysikw wydawao si, e terapia skazana jest na
niepowodzenie.
Tymczasem wanie w takim punkcie terapia ma prawdziw
szans si powie. Jeli kto pogodzi si z niepowodzeniem, nie
ma nic do stracenia. Mona zatem pozosta wiernym sobie. W tym
momencie Roger by wic w stanie wyrazi caty swj gniew wobec
mnie i swego ojca. Robi to uderzajc piciami w tapczan i powtarzajc, jak bardzo denerwuje go moja postawa wyszoci. Gniew
szybko przenis si na ojca, za to, e nie stan przy nim, by udzieli mu oparcia zaatwiajc otwarcie i po msku spraw konfliktw
w swych stosunkach z on. Sowa, ktrych uy, brzmiay: Nie jeste mczyzn". Znaczyo to, e jego ojcu brakowao charakteru.
By te wcieky na matk za zdrad jego mioci i brak uczciwej
postawy. Wyzwolenie tego gniewu odbywao si przez pewien czas,
w trakcie ktrego Roger nabra poczucia integralnoci umoliwiajcego mu odblokowanie mioci.
Terapia Rogera zaja kilka lat, lecz nie narzeka, e trwa ona
zbyt dugo, gdy wyczuwa, e postpuje ona we waciwym kie -

Strukturalna dynamika ciaa

137

runku. Czu stopniow zmian na lepsze w swym ciele, w miar jak


nawizywa z nim lepszy kontakt poprzez uczucia. Zmiany w jego
ciele znajdoway odbicie w odpowiednich przemianach w zachowaniu i relacjach z innymi ludmi. By w stanie poczu gbok mio
do swojej ony i wsplnie odnaleli przyjemno w swym odnowionym kontakcie seksualnym. Jego zachowanie seksualne zmienio
si jednak radykalnie. Na pewien czas, gdy stan jego si poprawia,
utraci popd pciowy. Martwio go to, dopki mu nie wyjaniem,
e przesta traktowa seks jak przyjemno, ktrej nie mona si
oprze. Seks bdzie teraz dla niego bardziej wyrazem mioci, kt rej nie da si zaprogramowa czy wpisa w rozkad zaj.
Klasycznym przykadem kobiety z podzielon osobowoci jest
Marylin Monroe. Monroe nigdy nie bya moj pacjentk i znam j
tylko z filmw i fotografii. Jej ciao wykazuje podobny rodzaj zaburze do tego, jaki wystpi u Rogera, a mianowicie brak silnego
i jednolitego przepywu energii czcego gow z klatk piersiow
oraz klatk piersiow z miednic. U Monroe kady z tych odcinkw ciaa wydawa si porusza niezalenie, jak u lalki o ruchomej
gowie i biodrach. Ten brak poczenia midzy segmentami ciaa
przejawia si u niej rwnie jako u osoby publicznej i w jej publicznym zachowaniu. Monroe bya profesjonaln aktork, dzieckiem i krlow seksu, a kada z tych osobowoci funkcjonowaa
w odmiennej sytuacji. Gdy graa jak rol, jej zachowanie kontrolowane byo przez inteligentny i bardzo kompetentny umys.
W swych relacjach z mczyznami bya jak dziecko potrzebujce
aprobaty i czuoci. Dla publicznoci za bya wiatow i niezwykle
zmysow kobiet. Rzeczywisto przeczya temu image'owi. Marylin Monroe nie bya osob zintegrowan, o mocnym i bezpiecznym
poczuciu siebie. Jako dziecko doznaa urazw z powodu braku mioci i wykorzystania seksualnego.
Jak doszlimy do wniosku w rozdziale szstym, nic tak nie rozbija
osobowoci dziecka jak naduycie seksualne, ktre moe przyj
form od sodomii, przez kazirodztwo, a po emocjonalne uwiedzenie dziecka przez rodzica. U Monroe takie negatywne rodowisko
zaowocowao silnym energetycznym skurczem w jej ciele, podobnym w skutku do tego, jaki na rolin wywiera zimno, co rozszczepio jedno jej osobowoci. Powrc do tego tematu w ostatnim
rozdziale.
Osobowo naraona jest na proces rozszczepienia z powodu
konfliktu midzy racjonalnym umysem a zwierzc natur, mi dzy deniem do dominacji a potrzeb przynalenoci. Konflikt ten

138
Duchowo ciaa
tkwi w naturze ludzkiej. Czyni on czowieka podatnym na chorob,
lecz z drugiej strony bywa rdem jego kreatywnoci i podstaw
wiadomej duchowoci. Rezultat tego konfliktu w yciu kadej jednostki zaley od jego ostroci, a take od tego, jak gboko siga
podzia. Istotny wpyw ma rwnie to, jak spoeczestwo, w ktrym
jednostka yje, radzi sobie z wasnym rozziewem midzy kultur
a natur. Rozszczepienie w spoeczestwie, przeniesione na ob szar rodziny, staje si wojn - midzy mem a on, rodzicami
a dziemi. W tej sytuacji dziecko czsto bywa rozerwane na dwie
czci.
Jak wspomnielimy w rozdziale pitym, gdy konflikt nie jest zbyt
ostry, a wystpujce w nim strony zbyt silne, dziecko moe zachowa pewn integralno poprzez usztywnienie ciaa. Sztywno dotyka zwykle szyi i talii. W wikszoci przypadkw nie jest to usztywnienie na tyle ostre, by stao si problemem medycznym, chocia
moe spowodowa dolegliwoci, ktre z czasem bd wymagay interwencji medycznej. Utrata gitkoci szyi moe doprowadzi do
stanw artretycznych w krgach, powodujcych bl przy obraca niu gow. Podobne napicie w talii dotknie krgw ldwiowych,
czsto dajc w efekcie ble ldwiowo-krzyowe, podranienie nerww kulszowych, a take wypadanie i pkanie dyskw. Wane jest,
by dostrzec, e ta sztywno jest postaw obronn. Jednostka mwi
w jzyku ciaa: Nie, nie uda ci si mnie zama ani rozszczepi".
Niestety, sztywno przychodzi dopiero po tym, jak dziecko ju
w pewnym stopniu dowiadczyo amania i rozszczepiania. Sztywno dziaa jak szyna, ktra zapobiega, by niewielkie pknicie nie
przerodzio si w zamanie.
Jednake integralno, kompletno, ktr zapewnia usztywnienie, oparta jest na unieruchomieniu, a nie na przepywie, na woli
raczej ni na uczuciu. Sztywno jest wic w efekcie stwierdzeniem
negacji, a nie afirmacji. Mwi ona: Nie ustpi, nie zmikn, nie
poddam si". Pocztkowo skierowana jest przeciwko wymaganiom
lub grobom ze strony spoeczestwa czy rodzicw, lecz gdy tylko
odoy si w strukturze ciaa, staje si oporem przeciw yciu. Ograniczajc przepyw pobudzenia w ciele, zakca pulsacj i ogranicza
oddychanie, co obnia poziom energii. Skoro jednak suy funkcji
przetrwania, ludzie czsto uwaaj j raczej za zalet ni obcienie. Dotyczy to zwaszcza tych przypadkw, gdy osoba niewiadoma
jest swej sztywnoci, dopki nie spowoduje ona blu.
Poniewa ego sprawuje kontrol nad miniami woluntarnymi,
sztywno jest wyrazem woli. Jej owiadczenie Nie chc" mogoby

Strukturalna dynamika ciaa

139

rwnie brzmie Chc, zrobi". Nie poddam si" mogoby rwnie dobrze zosta wyraone przez Pokonam, zwyci". Ludzie
usztywnieni maj siln wol, lecz nie jest to oznak zdrowia. Wola
pozwala czowiekowi osiga, lecz nie pozwala mu si cieszy tym,
co osign, poniewa to drugie zaley od umiejtnoci poddawania
si. Wola sama w sobie nie jest niezdrowa lub neurotyczna. W sytuacjach zagroenia moe ratowa ycie, jak to na pocztku ma miejsce u osb usztywnionych. Aspektu neurotycznego nabiera wwczas, gdy wchodzi w struktur ciaa do tego stopnia, e czowiek
nie jest w stanie jej odrzuci, by podda si swemu sercu lub namitnociom seksualnym. Mimo pozorw integralnoci, jakie daje
sztywno, jednostka cierpi na rozszczepienie midzy gow a ciaem, midzy myleniem a odczuwaniem.
W sumie mamy tu do czynienia z czynnikiem ilociowym. Kada
jednostka ludzka w naszej kulturze cierpi w jakim stopniu na rozszczepienie. Gdy rozdwik ten nie jest gboki, towarzyszy mu
usztywnienie. Ostre rozszczepienie prowadzi do widocznego rozamu midzy gwnymi segmentami ciaa. W tym samym stopniu, -
w jakim jednostka ulega rozszczepieniu, jest ona take ograbiana
z gracji i pozbawiona duchowego dowiadczania identyfikacji z uniwersum. Tak samo bowiem jak wola oddziela gow od ciaa, oddziela ona rwnie jednostk od spoecznoci blinich.
Z drugiej strony, to oddzielenie pozwala rozkwitn indywidualnoci. Czowiek moe by kim wanie dlatego, e posiada wol.
Posiadanie woli i bycie upartym to jednak dwie rne rzeczy. Sztywnienie w sytuacji kryzysowej jest czym zupenie innym ni bycie
sztywnym przez cay czas. Cenimy jednak sztywno w naszej kulturze, poniewa daje ona si napdow. Mwic oglnie, jestemy
ludmi z napdem. Uwaamy, e to wielka sprawa co osign,
odnie sukces, kogo pokona lub co przezwyciy, i nie zdajemy sobie sprawy, e nie ma w yciu nic do przezwycienia poza
strachem przed samym yciem. Im bardziej si boimy, tym bardziej
stajemy si sztywni.
Oto wiczenie, ktre jest testem na sztywno, poprzez mierze nie gitkoci szyi i talii.
WICZENIE 8.1
Sta w wyjciowej pozycji opisanej w poprzednich rozdziaach.
Obejrzyj si przez lewe rami, odwracajc gow maksymalnie
w lewo. Utrzymaj t pozycj przez kilka oddechw i staraj
si

140
Duchowo ciaa
wyczu napicie w miniach biegncych od podstawy czaszki do
barkw. Przekr gow w prawo i obejrzyj si przez prawe rami,
oddychajc gboko kilka razy.
Jest to wiczenie, ktre wykonuj co rano pi do dziesiciu razy.
Naley ono do mojego programu osobistej sprawnoci.
Aby zmierzy gitko talii, podnie ramiona z ugitymi okciami
na wysoko barkw i rozpostrzyj je. Teraz skr ciao maksymalnie w lewo i utrzymaj t pozycj przez kilka oddechw. Nastpnie
skr ciao w prawo i utrzymaj pozycj przez kilka oddechw. Czy
czujesz, ile masz napicia w miniach plecw i talii? Czy wykonujc to wiczenie jeste w stanie wciga powietrze doln czci
brzucha? Czy stoisz we waciwej pozycji (stopy rwnolege, kolana
lekko ugite, ciar ciaa przeniesiony do przodu)?

Prawdziwa sztywno obejmuje cae plecy, ktre mog sta si


jak deska, od gowy po ko krzyow. Znaem kiedy czowieka,
ktry cierpia na ankylosis spondylitis, artretyczny stan krgosupa
tak ostry, e jego krgi stay si jednolit kolumn, co jest kra cowym przykadem usztywnienia. Czowiek ten nie mg zgina
ani skrca swego ciaa, a jego nastawienie byo rwnie sztywne
jak jego plecy. Wiedziaem, e jego ojciec odnis w yciu sukces
i by czowiekiem bardzo dominujcym, ktry wymaga od syna stuprocentowego posuszestwa. Na zewntrz chopiec by mu posuszny, lecz wewntrznie zesztywnia w oporze. Niestety stumi swoje
uczucie oporu do tego stopnia, e stao si ono czci struktury
jego ciaa. Czowiek ten nie mg nawet opakiwa tragedii swej
choroby, bo paka oznacza podda si i zmikn, a to byo dla
niego niemoliwe.
Na og napicie mini plecw towarzyszy stumionemu gniewowi (zob. ryc. 8.6). W gniewie fala pobudzenia pynie w gr
wzdu plecw do zbw (impuls gryzienia) i do ramion (impuls
uderzania). Gdy zwierz jest ze, jego grzbiet unosi si, a sier
si jey. Kiedy czowieka ogarnia gniew, jego plecy rwnie si
unosz. Mwimy wwczas o nim, e podnosi grzbiet, co wskazuje,
e jest gotowy do ataku. Wyraenie gniewu rozadowuje pobudzenie i pozwala plecom ponownie opa. Jednak gdy gniew zostaje
stumiony, napicie utrzymuje si i staje chroniczne. Taka sytuacja
powstaje w dziecistwie, gdy dziecko po raz pierwszy odczuwa atak
na swoj integralno, na og wwczas, gdy rodzic nakazuje mu
wykonanie czego, czego ono nie chce zrobi. Jeeli opr wobec

141

Strukturalna dynamika ciaa

Plecy uniesione = tumiony gniew

Ryc. 8.6. Chroniczne napicie w wyniku tumienia gniewu.


tego dania spotyka si z kar, naturaln reakcj dziecka bdzie
gniew. Niestety jego gniew moe si spotka z kar na tyle surow,
e zmusi je do stumienia gniewu. W takim wypadku podda si,
lecz tylko zewntrznie. Wewntrz zesztywnieje w oporze, wstrzymujc si przed wyraeniem gniewu, lecz nie odrzucajc jego impulsu, ktry pozostanie ywy w podwiadomoci. Jako osoba dorosa moe nie odczuwa gniewu, jaki w sobie nosi, lecz bdzie on
si objawia w sztywnoci i napiciu plecw, ktrych nie widzi, bo
s z tyu. Nawet gdyby mg zobaczy nienaturalne wygicie grnego odcinka swych plecw, nie wiedziaby, jak je zinterpretowa,
bo jest to zadaniem terapii.

142

Duchowo ciaa

Sztywnoci plecw nie da si znaczco zredukowa, dopki


stumiony gniew nie zostanie sobie uwiadomiony i rozadowany.
Osoba mogaby podejrzewa istnienie ukrytego gniewu, jeli stwierdzi, e zdarzaj si jej niekontrolowane wybuchy wciekoci lub
gdy przeladuje j cige poczucie rozdranienia. Poniewa jednak
takie reakcje nie s zwizane z rzeczywist przyczyn, wic nie s
te skuteczne w rozadowywaniu napicia. Dopiero gdy napicie
ponownie odyje, czowiek jest w stanie odczu gniew i skojarzy
go z urazem, ktry go spowodowa.
Jak wspomniaem w rozdziale pitym, podstawowym wiczeniem, jakiego uywam w terapii bioenergetycznej, by pomc pacjentom w uwolnieniu napicia plecw, jest uderzanie tapczanu
piciami lub rakiet tenisow. Nikt nie moe zrobi sobie krzywdy
podczas tego wiczenia, ktre jest skutecznym sposobem rozadowania chronicznego napicia wywoanego stumionym gniewem.
Stosuj to wiczenie w swym gabinecie, a take zalecam pacjentom,
by wykonywali je w domu. Wskazane jest, by tapczan mia materac
z gumy piankowej, ktry wytrzymuje takie traktowanie. Mczyni
uywaj zwykle pici, kobiety natomiast rakiety tenisowej, by lepiej odczu skuteczno uderze.
WICZENIE 8.2
Sta w rozkroku twarz do tapczanu, na stopach ustawionych
rwnolegle. Kolana powinny by ugite, by zapewni dobre resorowanie, poniewa ruch wychodzi od ziemi. Unie pici lub rakiet
nad gow, wychylajc si lekko do tyu. Nie odchylaj si za daleko,
bo przerwiesz swj kontakt z ziemi. Zamiast tego, by zyska na
sile, odcignij ramiona jak najdalej w ty, trzymajc je blisko gowy.
Moe si to okaza trudne z powodu napicia w barkach, lecz jeeli bdziesz czsto powtarza to wiczenie, owo napicie ulegnie
rozproszeniu.
Z ramionami w takim zamachu we gboki oddech i uderz
w tapczan. Postaraj si, aby ten ruch rozpocz si od stp, po
to by by wykonany z gracj. Poniewa cios wymuszony jest sabszy, nie staraj si uderza tapczanu najmocniej jak potrafisz. Tak
jak w ucznictwie, gdzie odlego, na jak wylatuje strzaa, zaley
od stopnia napicia ciciwy uku, sia kadej akcji mini zaley od
dugoci ich rozcignicia, a nie od intensywnoci skurczu.
Dopilnuj, aby twj oddech by gboki i swobodny. Nie wstrzymuj oddechu. wiczenie to moe wzbudzi w tobie silne uczucie

Strukturalna dynamika ciaa

143

gniewu, lecz nie jest to jego celem. Sam cios jest wyrazem gniewu.
Zwolni napicie plecw, jeeli bdzie wykonywany waciwie, a wiczenie powtarzane przez duszy czas.

Sam wykonaem to wiczenie wiele razy, by pomc sobie wyzwoli gniew, jaki utrzymuj w swoich plecach. Od dawna byem
wiadom, e moje plecy s uniesione, zaokrglone i zacinite. Pewnego razu wyjaniem masaycie, pracujcemu wanie nad moimi
plecami, powd tego napicia, ktry okreliem jako wstrzymywany
gniew. Wwczas spontanicznie powiedziaem: Nie musz ju duej by gniewny". Kiedy wypowiedziaem to stwierdzenie, poczuem, jak co w moich plecach opada. Poczuem si bardziej wyprostowany i swobodniejszy, jak gdyby kto zdj ze mnie ciar.
Zrzuciem z siebie troch sztywnoci i kontroli, ktra ograniczaa
moje ycie.
Aby odrzuci kontrol, musimy pozwoli, by gowa poddaa si
ciau. Jake trudno przychodzi to wikszoci ludzi w uprzemysowionym wiecie! Zbyt wielu z nas mieszka w swojej gowie zamiast w ciele. To, jak powstrzyma bezustann aktywno naszego
wiadomego umysu, bdzie tematem jednego z najbliszych rozdziaw. Przedtem musimy jednak zrozumie niektre z funkcji
zwizanych z gow, t czci naszego ciaa, ktr zwracamy ku
wiatu.

wiata
145

9
Twarz
do wiata
TWARZ, skadajca si z ust, nosa, ocz.
^*r i uszu, jest t czci ciaa, ktra jest najbardzk
wystawiona na wiat zewntrzny. Uywana do
sygnalizowania uczm
i
postaw, jest najbardziej ekspresywn czci
ciaa. Praktycznie
spenia funkcj nadajnika przekazujcego wiatu to, co aktualni,
czujemy, chyba e decydujemy si ukry swoje uczucia. Ale naw
wwczas dowiadczone oko szybko odkryje jej nieszczery wyraLudzie, ktrzy usiuj sprawia wraenie szczliwych, nigdy tac
nie s. Najczciej osoba o szczliwej twarzy usiuje ukry uczi.
cie smutku. Znaem ludzi, ktrzy zaznali harmonii i przyjemno
w yciu, lecz nie uwaali si za wyjtkowo szczliwych ani te n
mieli przyklejonego do twarzy umiechu.
Miaem raz pacjenta, ktry uwaa si za czowieka szczliwe
L

i twierdzi, e jego przyjaciele te go tak postrzegaj. Gdy popr


siem go, by odrzuci swj zwyky umiech, jego twarz przybra
bardzo smutny wyraz. Stao si dla mnie oczywiste, e jego twa
miaa ukry smutek. Nie trudno byo odkry jego powd. Gdy p
cjent by dzieckiem, jego matka miewaa depresje, on za mus
podnosi j na duchu. Teraz, jako czowiek ponad pidziesici
letni, przybiera uszczliwion min, by poprawi swoje was
samopoczucie.
Zastygy umiech jest najczciej noszon mask. Pokrywa
uczucia smutku, gniewu i strachu, i charakteryzuje jednostk ja
osob mi". Jest jednak tylko fasad. Prywatnie, osoba, kt(
przybiera szczliw min, moe odsoni zupenie inn stron s\
osobowoci. Z tego powodu zawsze trzeba by nieufnym wobec

stygego umiechu. Gdy napotykani go u pacjenta, staram si mu


co uzmysowi, po to by mg nawiza kontakt ze swoimi prawdziwymi uczuciami. W przeciwnym wypadku, jego osobowo jest
pknita; ego pacjenta identyfikuje si z umiechnit twarz, podczas gdy jego ciao reaguje na najgbsze uczucia. Takie rozszczepienie nie tylko zakca integralno osobowoci, lecz take pozbawia ciao gracji i zagraa jego zdrowiu. Chowajc bolesne uczucia gboko w ciele, poddajemy narzdy wewntrzne olbrzymiemu
stresowi. Na przykad osoba, ktra zaprzecza swemu dugotrwa emu smutkowi i gniewowi zwizanemu z wczesn utrat mioci,
jest szczeglnie naraona na choroby serca'.
Moim zdaniem, inn chorob cile zwizan z tumieniem uczu
jest rak. Widziaem sporo pacjentw cierpicych na raka, ktrzy
w obliczu tej miertelnej choroby umiechali si i wyraali przeko nanie, e j pokonaj. Jeden z pacjentw, ktry by bez wtpienia
w ostatnim stadium choroby, umiecha si i stanowczo twierdzi, e
wyzdrowieje. Nie da si jednak walczy o zdrowie, gdy si jest oderwanym od swoich uczu. Jeli, leca u podoa wielu przypadkw
raka, rozpacz nie zostanie wydobyta na powierzchni i wyraona,
powstrzymywanie jej pochania energi chorego i przyczynia si do
degeneracji tkanek ciaa 2.
Inn mask, jak czsto widuj, jest maska klowna. Ta maska
rwnie polega na umiechu, lecz wyraa inn postaw, a mianowicie tak, e sytuacja, w ktrej znajduje si dana osoba, nie jest
powana, nawet wtedy, kiedy jest. Postaw tak mona wyrazi na
wiele sposobw, na przykad przez udawanie gupiego lub sardoniczny pumiech. Wystpuje ona u ludzi, ktrych rodzice ranili
i upokarzali. Jako dzieci nauczyli si ratowa twarz niemal za kad
cen. Zaprzeczali, i s gnbieni, bo przyznanie si do swych emocji rwnaoby si poddaniu poczucia wasnego ja".
Zachowanie twarzy jest, a raczej byo do tej pory, bardzo wan
kwesti dla ludzi Wschodu. Wielu z nich zadaje sobie niezwy ky trud, by nie ujawnia swoich uczu, gdy pocigaoby to za
>ob utrat pozycji spoecznej. Podobnie jak ludzie Zachodu, mieszkacy Orientu nosz maski. Nie maj one jednak na celu zamaskowania prawdziwych uczu przez projekcj uczu przeciwnych.
1
Zob. Alexander Lowen, Love, Sex, and Your Heart (New York:
Macmillan,
1988).
2
Zob. Wilhelm Reich, The Cancer Biopathy (New York: Farrar,
Straus & Giroux, 1973).

146 Duchowo ciaa


Maska orientalna ma wyraz spokoju i opanowania, poniewa
filozofia Wschodu pochwala ycie pene kontemplacji, niezakcone
falami namitnoci. Religie wschodnie daj od swych wyznawcw, by wyciszyli swe ciao i nie wznosili si ponad nie. Chodzi
bowiem o to, by uspokoi ciao, tak aby mona byo wyczu pulsowanie w rdzeniu swego bytu, ktry czy czowieka ze wszechwiatem. Cicha woda brzegi rwie, wic osoba wyciszona odczuwa
silnie i gboko. W krajach Orientu za waciwy sposb zwracania
si do wiata uwaana jest twarz bez wyrazu. Poniewa taka postawa wpajana jest w dziecistwie, staje si czci struktury ciaa
czowieka Wschodu, tak e trudno mu jest okazywa uczucia czy
chociaby pozwoli im si uzewntrzni. Dzieci w sposb naturalny naladuj swoich rodzicw, przyjmujc te same postawy ciaa
i miny. Jednak skoro takie maskowanie nie pociga za sob rozamu osobowoci, nie narusza te naturalnego wdziku. Gracja jest
wana w yciu orientalnym, ale nie ma w sobie adunku ego. Okazywanie wdziku zawsze byo drog natury, czyli Tao. Mam jednak
wtpliwoci, czy taka postawa przetrwa w obliczu postpujcej industrializacji.
Rnic midzy szczerym umiechem a mask w sposb nieunikniony demaskuj oczy. Szczery umiech jest rezultatem fali pobudzenia, ktra ptynie w gr, rozjaniajc twarz i zapalajc oczy,
tak jak rozwietlaj si okna, gdy kto jest w domu. Oczy bez wyrazu sprawiaj wraenie, e dom tej osoby jest pusty. Najbardziej
puste s oczy zmarego. Kiedy spojrzaem w oczy pacjenta i zobaczyem puste spojrzenie mierci. Nie miaem wtpliwoci, e ta
osoba umara dawno temu, nie fizycznie, lecz psychicznie. Widziaem rwnie puste spojrzenia w oczach schizofrenikw, ktrych
umys znajduje si gdzie indziej i ktrych oczy nie nawizuj kontaktu.
Gdy bdc studentem medycyny otworzyem podrcznik okulistyki, znalazem zdanie: Oczy s zwierciadem duszy". Ucieszyem
si na myl, e dowiem si wicej na temat tego aspektu oczu, lecz
sowa zwierciado" i dusza" ju si wicej nie pojawiy. Medycyna jako nauka cisa interesuje si tylko mechanicznym funkcjonowaniem narzdw, a nie tkwic w nich duchowoci. Jeeli co
nie daje si zmierzy, nie poddaje si te opisowi naukowemu. Nie
mamy obiektywnych sposobw mierzenia uczuciowoci, mioci czy
nienawici. Wszyscy jednak dowiadczylimy spojrzenia oczu kochajcych, oczu nienawidzcych czy oczu wypenionych uczuciem.

Twarz do

147
na-

P
za
3'e jeStemytakze
widziani
PodobSe jak
CZy S rwnie

"yposaone w okiennice
dy zam k
ft
V
^y Pwieki,
wwczas nie X
Wiatem
"*y,
ale
take nioerny
bari
^ wewn ^ trzne *>***>> co
nam ukry sK
pozwala

SS

jasne pcScSSS z mf)^ W*"**Stao si to dla mnieCzowiekiem


ktrego nazteDawSrT

nionym w rozwoju, Dawid mia ok


edv matka
do

'T'

pj
KSS

'wic

o dwudziestu trzech lat

byem

kaW Stanu Dawida


lea

" a taP czanie '

'

m ^TtworTy/S r%\ **
postanowie "noi
ze ^ C p d jeg
Z WM^
Iiem si na?nTmJ z
dwo ma kci uka m^o ob ^ 1'
> ^^^ e kki u ci sk
Sa Wz Dawida
wyraz, ktry rnSna bv o^ r"^ JC8 i d"
i ty
n a j e g o m k o n t r o . ^ "ieC
^ ^h
"'lecz mJ
Ku memu S" wienm s^f' WTJg OCZaCh
P^*
jego umiech,
byS in
teligentne sp e G? u ' ^

" "
przybraa popSn iwS-/ ,fI J e. dostrze gei"' JegP twarz
prawda. Nie tem in7el ' Jf ^by Chaa Powiedzje: To niegbokim ozi
mie nawiza sm V Lzno ^M Y ' ^mmeJ
"'jakim
P u waaem e ni
pomc. Powi Sf m " e
, g d' k o^l ePotrafi
mu
gi e ne r
terapeuty, kt^y e s t rff
"^

^^

8wid zareagowa7oStro na t UZna


%mZW
Psychlatra
dziecicym.
Da?
C
d matki owie

dzia: M fm? l a ch praC^^WaC ^d kt ^remLow P


"
mnie to wzriZTe nimo* em /
^em". Tak

kaem si zDWldem
^*\*, 8 odmwi takiej probie. SpotyW trakcie f e r a IIPegularnie
co tydzie
przez cztery lata.
a W id
C P St y ?ednak

wicej nt zob a c z ylem n

^1 ^ -

"^y

renia. Gboko U S J e g O , ^ W e g i n t e l i g e n t n ego spoj SWOJe os


tw wydoby Bi? ^ a" 3Spekt
J bowoci
nie by go-Z
Z
P idCZ3S
nej ^nsufty o ZtfZ-80 ^SP S
f"

S
dz aaem na Dawida

skoczenie. Zastanawiaem m' ^Zg awida


! by rzec
uszkodzony S S^S > **' ^
zywicie
oznaki niedor
pierwsze

Jego matka

Pow

iedziaa mi, e

0 P JaWily U nieg gdy mia


okoo
iS^SZwT^*

^
'
'
J Sta
m dz
wiadkiem Utm
6tTSv
T " SZkWi' jaki przey b^dac
k

$ y rodzicami, w trakcie ktrej jego ojciec

za-

148

Duchowo ciaa

uderzy matk. Zachowanie Dawida pod prawie kadym wzgldem


naleao zakwalifikowa jako niedorozwinite, ale radzi sobie ze
wszystkimi swoimi podstawowymi potrzebami. Emocjonalnie zachowywa si jak dziecko cztero- lub picioletnie. Sprawia wraenie, e wie, co si wok niego dzieje, ale powtarza si i szuka
u mnie potwierdzenia. By rwnie niezgrabny w ruchach. Zauwaaem to zwaszcza, gdy podawa mi rk po przybyciu na sesj.
Bra wwczas moj rk, ale nie czyni adnego wysiku, aby j
ucisn. W odpowiedzi na moj sugesti, by uj moj rk mocniej, kurczy bark. Woylimy wiele pracy w to, by mg poczu
zdolno rki do nawizania znaczcego kontaktu z drug osob.
Potafi trzyma przedmioty - nauczy si na przykad gra w golfa
- ale kontakt z drugim czowiekiem by dla niego niemoliwy. Fala
pobudzenia konieczna do wykonania takiego gestu zatrzymywaa
si na barkach i nie dopywaa do jego rk. Tak samo wiato istnienia nie malowao si w jego oczach. By cofnity w rozwoju, lecz
take zamknity w sobie. Czuem, e musi najpierw jako osoba
otworzy si na zewntrz.
Aby tego dokona, Dawid musia nauczy si zaznacza swoj
wol. Zaleny by od swojej matki, ktra go kontrolowaa. W jednym z wicze, jakie stosowaem w jego terapii, mia lee na tapczanie z nogami wycignitymi tak, aby mg nimi kopa na znak
protestu. Kazaem mu te rwnoczenie woa Nie!" jak najgoniej, Dawid najwyraniej bardzo lubi to wiczenie. Woa Nie!"
z radoci w gosie i patrzy na mnie szukajc aprobaty. Byo dla
mnie oczywiste, e jest mu bardzo trudno powiedzie nie" swojej matce. Mia jednak w swojej naturze stron buntownicz, ktra
objawiaa si w pokrtny sposb. Na przykad gdy by sam na spacerze, uruchamia sygna poarowy w jednej ze skrzynek alarmowych
napotkanych po drodze, po czym przyglda si, jak wozy straackie nadjedaj z rykiem syren w poszukiwaniu poaru. Poniewa
wyglda tak niewinnie, straacy nigdy nie pytali go, co si stao,
mimo e by jedyn osob w pobliu. Nie znam innych sposobw,
jakimi wyraa swoj buntowniczo, lecz jestem przekonany, e
znajdowa ku temu wiele sposobnoci.
Mimo e matka ustpowaa mu w wielu jego zachciankach nie tylko pobiera lekcje golfa od zawodowego gracza w klubie,
lecz mia take regularne masae i nosi doskonae ubrania - jego
najwikszym marzeniem byo mie prac, gdzie mgby spotyka
innych ludzi. Matka sprzeciwiaa si temu, dopki nie wyjaniem
stanowczo, e tego mu wanie potrzeba. Znalaz prac, ktr bar-

Twarz do wiata

149

dzo polubi, w dziale spedycyjnym pobliskiej kompanii, ale trwao


to zaledwie kilka miesicy. Chcia podj inne zajcie, ale matka
nie zrobia nic, by mu w tym pomc. Robi jednak postpy w terapii. Sta si bardziej spostrzegawczy, atwiej zabiera gos i porusza
si swobodniej. Mimo e nigdy nie wspomina o swoim zainteresowaniu dziewczynami, wyczuwaem, e istotnie si nimi interesuje,
i sugerowaem jego matce, by wysaa go na lekcje taca. Wyjaniem, e taniec wpynby korzystnie na jego koordynacj ruchw
i daby mu sposobno objcia dziewczyny. Jego matka moga sobie
z atwoci pozwoli na taki wydatek (od dziecistwa prowadzaa
go do specjalistw po diagnoz i leczenie), lecz niedugo po tym,
jak wspomniaem o lekcjach taca, odwoaa pozostae terminy moich spotka z Dawidem pod byle pretekstem.
Wtedy wanie zdaem sobie spraw, na czym polega problem
Dawida. Jego matka potrzebowaa go; opiekowanie si nim nada wao sens jej yciu. Niewiele j czyo z mem, ktry, jak podejrzewaa, zwiza si z jedn z kobiet w swojej fabryce. Bez Dawida .
jej ycie staoby si puste. Jake by moga pozwoli, by sta si
mczyzn i zaangaowa w zwizek z inn kobiet? Nigdy nie
przedstawiem jego matce swoich uwag na ten temat, gdy byem
pewien, e poczuaby si dotknita i zdradzona. Mimo e terapia
zakoczya si pewnym zawodem, zarwno Dawid, jak i jego matka
do tej pory utrzymuj ze mn kontakt. Dawid telefonuje do mnie
od czasu do czasu i wyraa ch spotkania si ze mn, lecz ona
nigdy go nie przyprowadza. Nic si w ich wzajemnych stosunkach
nie zmienio. Utraciwszy sw tosamo jako osoba i jako mczyzna, Dawid potrzebuje teraz swej matki rwnie mocno, jak ona
potrzebuje jego.
Sdz, e ta analiza wyjania problem opnionego rozwoju Dawida. By moe dozna pewnego uszkodzenia mzgu z powodu zaniedbania swego intelektu, lecz nie w tym upatruj przyczyn jego
problemu. Matka wbia w niego szpony, gdy by may, i jego jedyn
obron byo wycofanie si do wewntrz. Wyczy swoj wiadomo tej sytuacji, aby przetrwa.
Gdybymy mogli zajrze dostatecznie gboko w oczy ludzi, dostrzeglibymy ich obawy, bl, smutek, gniew - wszystkie ich uczucia. S to jednak emocje, ktrych ludzie nie chc okazywa. Zwaszcza na Wschodzie, ale nawet i na Zachodzie, bycie widzianym
w smutku, strachu lub gniewie oznacza utrat twarzy. Staramy si
wic ukrywa swoje saboci przed innymi i przed sob. Sdz, e
funkcjonujemy wedug cichej umowy: Nie bd zaglda w twoj

150

Duchowo ciaa

dusz, jeeli ty nie bdziesz zaglda w moj". Uwaamy to za


kwesti dobrego wychowania, by nie przenika masek, jakie nosz
ludzie. W rezultacie rzadko dostrzegamy ludzi. Gdy ludzie pozdrawiaj si, rzadko patrz sobie w oczy. W odpowiedzi na Jak si
masz?" automatycznie odpowiadaj, e wietnie". Jake to dalekie od tradycyjnego pozdrowienia afrykaskiego Widz ci", ktre
op uje Laurens van der Post 3 .
Kontakt wzrokowy jest nie tylko form rozpoznania, lecz take
sposobem nawizania cznoci energetycznej z drug osob. Dosownie dotykamy si oczami. Dzieje si tak dlatego, e gdy oczy s
naadowane, wysyaj promie energii. Ludzie, ktrzy s wraliwi
na aur otaczajc ludzkie ciao, rzeczywicie widz ten promie,
podczas gdy inni odczuwaj go jako fizyczn sensacj. Wiele osb
zgaszao, e czuj, jak kto na nie patrzy, nawet gdy s odwrcone
plecami do patrzcego. Jeeli promie czcy oczy dwojga ludzi
jest delikatny i czuy, moe obudzi w ich sercach uczucie mioci.
Std wzio si wyraenie mio od pierwszego wejrzenia". Sam
odczuem dotyk oczu, ktre sprawiay, e przez moje ciao przepywaa fala przyjemnego podniecenia. Lecz tak samo jak oczy mog
promieniowa mioci, mog te promieniowa gniewem i nienawici. Mwimy o zym spojrzeniu", ktre podobno ma moc
rzucania na czowieka uroku. Gniewne spojrzenie moe by tak
silne, e potrafi sprawi, i czowiek zastygnie w miejscu. Nienawistne spojrzenie moe by dostatecznie ostre, by zmrozi wraliw
jednostk.
Nasz duch przejawia si w naszych oczach i z nich promieniuje,
oczy s bowiem najprostsz i najkrtsz drog do wyraania duchowoci ciaa. Oczy szeroko otwarte, mikkie i naadowane podnieceniem mioci wyraaj wysoki stopie duchowoci>Takie oczy
patrz na wiat z zachwytem i przestrachem zarazem. Niestety niewielu ludzi ma takie oczy. wiat ich dziecistwa nie by otoczeniem,
ktre wzbudzaoby takie uczucia. Nie mam tu na myli fizycznego
wiata, w ktrym wyroli, lecz jako rodowiska emocjonalnego,
a konkretnie stosunki midzy dzieckiem a rodzicami.
Nic tak nie okrela stosunkw midzy matk a dzieckiem jak
stopie kontaktu wzrokowego midzy nimi. Gdy dziecko dostrzega
przyjemno i mio w oczach matki, odpra si w cieple zadowolenia. Moja praca z pacjentami i obserwacja ludzi mwi mi,
e niewiele dzieci miao szczcie widzie mio w oczach swych
3

Laurens van der Post,y4 Story Like the Wind (New York: William
Morrow, 1972), str. 44.

Twarz do wiata

151

matek. Jeeli matka jest przygnbiona, jej smutne, puste oczy zawisn jak chmura nad dzieckiem. Jeeli ma ona jakkolwiek skonno do umysowych aberacji, jej spojrzenie podkopie bezpieczestwo dziecka i jego poczucie rzeczywistoci. W takim wypadku jego
wzrok moe pozosta nienaruszony, ale oczy stan si puste, poniewa energia zostanie odprowadzona z powierzchni ciaa.
W obliczu blu kurczymy si psychicznie i fizycznie. Nie chcemy
oglda bolesnych i nieprzyjemnych scen, ani blu na twarzach
ludzi. Jeeli tego typu niech staje si chroniczna i nieuwiado miona, moe zakci funkcjonowanie oka. Dosownie, myopia,
czyli krtkowzroczno, jest niezdolnoci widzenia poza wasny
nos. Oko krtkowzroczne jest okiem przestraszonym, lecz krtkowidz rzadko ten strach odczuwa. Jego strach datuje si jednak od
dziecistwa - i jest to strach przed zobaczeniem spojrzenia penego
nienawici i gniewu w oczach rodzica. Szczeglnie destruktywny
dla dziecka jest widok skierowanego przeciwko niemu wrogiego
spojrzenia matki. W mgnieniu oka ciao dziecka kurczy si ze strachu, ono za zaciska oczy, by nie dopuci do siebie widoku twarzy
matki. Z czasem chroniczne mruenie oczu wrasta w struktur jego
ciaa. Mruenie to jest prb zanegowania prawdziwoci owego widoku wrogoci. Zwajc pole widzenia, eliminuje ono zagroenie.
Gdy jednak wrogo matki trwa nadal, taka postawa obronna ulega
zaamaniu i oczy dziecka robi si szerokie ze strachu. Krtkowzroczno czsto pojawia si tu przed osigniciem dojrzaoci
pciowej i mj pogld jest taki, e czsto mona j skojarzy z niepokojem na tle seksualnym. Zwizek krtkowzrocznoci z seksualnoci potwierdzaj przeycia pewnej pacjentki, ktra zgosia, e
ilekro fala pobudzenia docieraa do genitaliw, jej wzrok natychmiast si poprawia. Po przepywie fali pobudzenia w d nastpuje
przepyw pobudzenia o takiej samej sile w gr ku oczom, i wtedy
wanie oczy mej pacjentki rozluniay si i oywiay.
Zadaniem terapeutycznym jest przywrcenie czucia w oczach.
Oznacza to, e trzeba sprawi, by osoba krtkowzroczna wyczua
strach w swoich oczach, a osoba, ktrej oczy s puste czy bez
wyrazu, nawizaa kontakt wzrokowy z oczami drugiej osoby, na
przykad terapeuty. Swoich pacjentw zachcam, aby patrzyli mi
w oczy; w wikszoci wypadkw zbliam swoj twarz do ich twarzy, tak jak zrobiem to z Dawidem. Dziki temu mog oni zaj rze w moje oczy, tak samo jak ja patrz w ich oczy. Wikszo
osb mwi mi, e moje oczy s jasne, a wielu dostrzega w nich
smutek, z ktrego istnienia zdaj sobie spraw. Pracujc nad oso -

152

Duchowo ciaa

bami krtkowzrocznymi, mobilizuj gniewne spojrzenie w swoich


oczach, aby w ich oczach wywoa strach. Gdy uczucie zostaje wyraone oczyma, wzrok zawsze si poprawia. Pomocne s rwnie
wiczenia uziemiajce, poniewa zwikszaj przepyw energii nie
tylko w d do stp, ale i w gr do oczu. Nie spowoduje to jednak
trwaej poprawy, o ile nie nastpi znaczca zmiana w osobowo ci, ktra pomoe danej osobie wyraniej dostrzec siebie i swoje
ycie.
Kontakt wzrokowy jest prawie niemoliwy, gdy osoba nosi okulary. Z tego powodu zawsze prosz pacjentw, by zdjli okulary,
tak abym mg patrze im w oczy. Wielu robi to niechtnie, poniewa nie widz wyranie mojej twarzy. Jednak zogniskowanie oczu
na mej twarzy polepsza ich wzrok. Przysuwam te swoje krzeso
bliej, by uatwi im zadanie.
Okulary nie tylko uniemoliwiaj utrzymanie kontaktu wzrokowego, ale take blokuj dostp wiata. W metodzie Batesa polepszania wzroku u krtkowidzw podkrela si otwieranie oczu
na wiato. Jedna z technik polega na wyobraaniu sobie obrazu
play zalanej socem. Jasne wiato soneczne przytumia ciemne
spojrzenia w oczach matki, ktre zmusiy dziecko do ograniczenia
swego wzroku. Widzc wiat znowu jasnym, minie oka rozluniaj si. Odkryem to w wieku lat czternastu, gdy powiedziano
mi, e potrzebne mi s okulary. Dostaem je, ale nie chciaem ich
nosi, wic trzymaem je w teczce. Nie min tydzie, a zgubiem je.
Moja matka zamwia now par, ktr rwnie zgubiem. Mimo
e okulary kosztoway zaledwie siedem dolarw, mojej mamy nie
byo sta na nastpn par. Czytaem i uczyem si przy wietle
sonecznym. Graem take duo w tenisa na kortach ziemnych,
gdzie wiato byo ostre. Mj wzrok ulega staej poprawie. To zadziwiajce, e od tamtej pory nigdy nie potrzebowaem okularw
do patrzenia i do czytania. Obecnie w wieku lat siedemdziesiciu
siedmiu nadal obywam si bez nich, by moe dlatego, e zarwno
w yciu, jak i w pracy mam potrzeb, by widzie i rozumie. Mam
skonno do dalekowidztwa, co jest rwnie cech mojej osobowoci. Mwic oglnie, jestem zorientowany wzrokowo, co moe
mie inn przyczyn, na przykad zablokowan ciekawo seksualn w dziecistwie. Bez wzgldu na przyczyn, jestem wdziczny,
e moje oczy s nadal ywe.
Zarwno usta, jak i szczka poczone s z oczami za pomoc
cieki energetycznej z przodu ciaa. Znaczne napicie w szcz -

Twarz do wiata

153

kach zmniejsza naadowanie oczu i obnia sprawno wzrokow,


jak wykazuje ponisze wiczenie.
WICZENIE 9.1
Wysu szczk do przodu i napnij minie szczkowe jak najmocniej. Czy odczuwasz jak zmian w ostroci widzenia? Czy
przedmioty wydaj si mniej wyrane? Czy masz jak trudno
z akomodacj? Napicie w szczce nie pozwala fali pobudzenia
w ciele dotrze do oczu.

Kilka lat temu zgosia si do mnie na konsultacj kobieta, ktrej


amputowano pier z powodu raka. Lois miaa okoo pidziesi ciu lat, bya matk i matk dorosych dzieci. Wesza do mego
gabinetu w ciemnych okularach. Kiedy poprosiem, aby je zdja,
odpara, e bez nich nie bdzie moga mnie widzie. Bya silnie"
krtkowzroczna. Na dodatek jej wargi byy cienkie i wskie, usta
miay zacity wyraz, a zarys jej szczki dawa si okreli jedynie
jako ponury. Lois zapewnia mnie, e dziecistwo miaa szczliwe
i e jej maestwo byo udane. Jednak ciao przeczyo jej sowom.
Oczy byy rozszerzone strachem, ktry, zdeterminowana, chciaa
pokona, a jej twarz wyraaa dezaprobat dla frywolnoci i przyjemnoci. Gdy bya dzieckiem, ojciec oczekiwa po niej, e bdzie
silna, opanowana i e odniesie sukces. Postanowia wic, e nigdy
nie bdzie si baa ani nie bdzie smutna. Gdy dorosa, zostaa od noszc sukcesy kobiet interesu, pracowit, inteligentn i bystr,
lecz nade wszystko zdeterminowan. Gdy do mnie przysza, bya
zdecydowana, e pokona chorob si swej woli; lecz nie moga tej
walki wygra. Musiaa odczu swj strach i dostrzec, czego si boi.
Gdyby jej si to udao, wwczas energia, ktrej uywaa do tumienia swych uczu, mogaby by uyta przez jej system odpornociowy
do walki z chorob.
Wszyscy zaciskamy szczki, gdy jestemy zdeterminowani.
W wikszoci przypadkw napicie rozchodzi si, kiedy mi ja potrzeba szczeglnej mobilizacji woli. Chroniczne napicie
w szczkach charakteryzuje osobowo o chronicznej determina cji. W przypadku Lois zobaczylimy, e powodem tego napicia
jest strach i smutek. W rzeczywistoci determinacja nie jest w stanie pokona strachu. Strach mona stumi i wwczas go nie odczuwamy, lecz przetrwa on w obronie, jak mu przeciwstawiamy;

154

Duchowo ciaa

tak byo w przypadku Lois. Bywaj oczywicie sytuacje, kiedy nie


mona si podda przeraeniu, jak na przykad podczas poaru,
gdy spraw podstawow jest nie wpada w panik. Wtedy jednak
wiadomie kierujemy si wol. Nie dzieje si tak, gdy determinacja
jest charakterologicznie wronita w struktur ciaa.
Silne postanowienie, e nie bdziemy si ba, jest czym wicej
ni procesem mylowym. Podbrdek musi by zacinity, by uniemoliwi czowiekowi uwiadomienie sobie uczucia strachu. Nie
da si przecie wybuchn kaniem, gdy podbrdek nie jest rozluniony na tyle, by mg drga.
Niezdolno wikszoci rodzicw do tolerowania paczu u swych
dzieci stwarza u tyche dzieci zadatek postawy penej zdecydowania w pniejszym yciu. Pocztkowo rodzice mog czyni wysiki,
by dziecko uspokoi, lecz gdy pacz trwa nadal, mog si rozgniewa na tyle, by dziecko zastraszy lub uderzy. Wyglda to tak,
jak gdyby pacz dziecka doprowadza ich do szalestwa i naleao
ten pacz powstrzyma za wszelk cen. W takich okolicznociach
dziecko tumi swj pacz. Moe wyrosn na czowieka, ktry potrafi jeszcze uroni kilka ez, lecz gboki szloch bdzie dla niego
prawie niemoliwy. Niestety, tumic swj pacz, tumi take sw
zdolno kochania. Napity podbrdek blokuje dopyw czucia do
warg, co czyni pocaunki pustym gestem.
Zacinity podbrdek moe by wysunity lub cofnity. Wysunity podbrdek oznacza postaw agresywn, wyraajc gotowo
do walki, i towarzysz mu czsto zacinite pici i gniewne spoj rzenie. Jeeli podbrdek jest zablokowany i nieruchomy, uczucie
agresywnoci jest nieuwiadomione. Cofnity podbrdek oznacza
hamowanie impulsu agresji. Osob o tak uksztatowanej dolnej
szczce okrela si czasami jako czowieka bez charakteru, daj cego si atwo zastraszy. On rwnie nie jest wiadom, e wstrzymuje jaki impuls agresji. W obu przypadkach osoba powinna uwolni swj podbrdek, tak by mg si swobodnie porusza do przodu
i do tyu oraz na boki. Podczas terapii nakaniam pacjentw, by wysuwali swj podbrdek jak najmocniej do przodu, po to by mogli
odczu agresywno tego ruchu. Jeeli dana osoba tumi w sobie
gniew, gest wysuwania szczki moe jej pozwoli go odczu. Je li podbrdek zostanie wypchnity do przodu dostatecznie mocno,
gniew uwidoczni si rwnie na twarzy i w oczach, gdy napynie do
nich energia. Proponuj na og, by wiczeniu temu towarzyszyy
deklaracje sowne. Osoba moe mwi nienawidz ci" lub nawet

Twarz do wiata

155

mgbym ci zabi". Rwnoczenie pici powinny by zacinite,


by zaangaowa cae ciao w wyraenie zoci.
Silne wysunicie podbrdka jest rwnie przejawem nieposuszestwa i wyzwania. Jak mwi mi dowiadczenie, kady pacjent
powinien nauczy si wyraa tak postaw, poniewa bardzo niewielu z nich potrafi wypowiedzie si otwarcie i wprost przeciwko
przewaajcej sile, zaznaczajc w ten sposb swoj wol. W dziecistwie t przewaajc si byli rodzice. W yciu dorosym moe
to by maonek lub pracodawca. Niektrzy pacjenci s otwarcie
buntowniczy, natomiast inni bardziej si z tym kryj. Ich opr przybiera wic form niewiadomego usztywniania ciaa, ktre w ten
sposb przyjmuje postaw mwic subtelnie nie". Podczas gdy
wydaj si wykonywa polecenie lub prob, wewntrznie wstrzymuj si przed ich spenieniem i utrudniaj osignicie wyniku.
Osobowoci poddacza i buntownicza s w rzeczywistoci odwrotnymi stronami tej samej monety. Tak jak buntownik zwalcza w sobie tendencj do poddawania si, tak samo osoba o sabej woli nosi
w sobie wewntrzn buntowniczo.
Ponisze wiczenia zostay tak pomylane, by uwolni napicie
mini podbrdka. Nawizanie kontaktu z tym napiciem, a take
z uczuciem gniewu lub morderczej pasji, ktre le u jego podstaw,
jest dowiadczeniem pozytywnym, dajcym czowiekowi wiksz samokontrol.
WICZENIE 9.2
Sta w wyjciowej postawie stojcej, jak opisano w poprzednim rozdziale. Wypchnij podbrdek do przodu i utrzymaj go w tej
pozycji przez trzydzieci sekund, miarowo oddychajc. Czy odczuwasz jaki bl w stawie skroniowo-szczkowym? Czy minie s
napite? Poruszaj szczk w prawo i w lewo, trzymajc j wysunit do przodu. Ruch ten moe wywoa nastpny bl w karku.
Otwrz teraz usta jak najszerzej i sprawd, czy uda ci si woy midzy zby trzy rodkowe palce doni. U wielu ludzi napicie
mini podbrdka jest tak silne, e nie potrafi otworzy szeroko
ust.
Pozwl podbrdkowi odpry si. Nastpnie wysu go ponownie do przodu, zacinij pici i powiedz kilkakrotnie Nie bd!"
stanowczym tonem. Czy twj gos brzmi przekonujco? Moesz
take wykona to wiczenie mwic Nie!". W terapii bioenergetycznej zachcamy pacjenta, by uywa gosu i mwi Nie bd!"

156

Duchowo ciaa

i Nie!" jak najgoniej, dla zaznaczenia swojej woli. Im mocniej zostanie ona wyraona, tym silniejsze bdzie wywoane w ten sposb
poczucie wasnego ja".

Odruch gryzienia jest ostatnim aspektem napicia mini podbrdka, ktry wymaga omwienia. Podczas ssania niemowlta czsto zaciskaj dzisa na piersi matki, by skuteczniej wciga po karm. Zby s rwnie naszym pierwszym narzdziem obrony
i ataku. Niemowl potrafi ugry, zanim zdoa uderzy. Przez cae
dziecistwo niektre dzieci gryz, wyraajc w ten sposb gniew.
Mj wasny syn, gdy mia cztery lata, ugryz naszego psa rasy afgaskiej, by nie da mu si zepchn ze swej drogi. Dla wikszoci
rodzicw uderzenie jest bardziej do przyjcia ni gryzienie, ktre
wielu z nich postrzega jako irraq'onalne i przeraajco zwierzce.
Gryzienie piersi stwarza szczeglne problemy. Wystpuje czsto
w momencie, gdy matka prbuje wycofa pier, zanim dziecko
skoczyo ssa. W takiej sytuacji ugryzienie bywa bolesne, lecz jeli
matka zareaguje gniewem, dziecko moe si przestraszy. Bdzie
wwczas tumio odruch gryzienia napinajc minie szczk. Je stem skonny twierdzi, e kada z osb cierpicych na zesp stawu
skroniowo-uchwowego lub na usztywnienie mini podbrdka tumia odruch gryzienia. Wyzwalanie tych odruchw uwalnia napi cie i rozlunia szczki. Tumienie ich osabia zby i powoduje inne
problemy z uzbieniem.
Wiele lat temu zajmowaem si pacjentk, ktrej czsto nio
si, e gdy prbowaa co ugry, zby kruszyy jej si w ustach.
Gdy j poznaem, cierpiaa na ostr chorob okostnej, w wyniku
ktrej obruszao jej si ju kilka zbw. Bya pod opiek dentysty,
lecz widziaem, e powinna doprowadza wicej energii do zbw
i twarzy. Opowiedziaa mi histori, ktr usyszaa od swojej matki.
Bya to smutna historia, ktra wyjania jej sen.
Pacjentka opowiedziaa, e gdy bya niemowlciem, jej matka
bawia si z ni w nastpujc zabaw: dawaa dziecku sw pier,
lecz gdy dziecko sigao po ni ustami, zabieraa j. Matk bawi
widok twarzy dziecka wykrzywiajcej si w podkwk, gdy zaczynao paka. W tym momencie ponownie dawaa dziecku pier, po
to by j znowu cofn. W kocu dziewczynka dostawaa pier, lecz
ta zabawa pozostawia w niej silny uraz. Naturalny odruch jej ust,
by siga, uchwyci i trzyma pier, skojarzy si u niej z niepewnoci i niepokojem. Jednym z naturalnych odruchw bya ch ugry-

Twarz do wiata

157

zienia piersi, gdy zostaa podana, aby j zatrzyma, lecz czua, e


takie dziaanie mogoby oznacza utrat piersi. By moe rzeczywicie ugryza pier, co mogo spowodowa bardzo gniewn reakcj.
Moja pacjentka nauczya si bardzo wczenie, e gryzienie miaoby
surowe i nieprzyjemne konsekwencje, wic w obawie przed tym wycofaa ca energi z zbw i poniechaa ochoty do gryzienia. Lecz
to pragnienie nie znikno, bo gryzienie ley w naturze ludzkiego
zwierzcia. Jednak, jak wykazay sny, realizacja tej funkcji bya odczuwana jako rzecz niebezpieczna. Oddziaywanie bioenergetyczne
oraz dobra opieka dentystyczna przyniosy znaczn popraw stanu
uzbienia pacjentki.
Wbicie zbw w jaki przedmiot oznacza, e si go posiada, jak
wie kade polujce zwierz. Pacjenci powinni mie poczucie, e
s w stanie ugry oraz docenia poczucie siy, jak im to daje.
wiczenie, jakie im czsto w tym celu zalecam, polega na gryzieniu zrolowanego rcznika. Nigdy nie przestaj si dziwi, jak wiele
osb obawia si, e uszkodzi sobie zby. Czasami bawi si z nimi
w przeciganie rcznika zbami. Jak dwa psy walczce o ko,
kade z nas gryzie zbami jeden koniec rcznika i stara si go
wyrwa drugiemu. To wiczenie uaktywnia rwnie minie szyi,
ktre u wielu ludzi s stale cignite. Nie stwarza ono wikszego
ryzyka, jeeli chwyta si rcznik mocno zbami trzonowymi.
Oczywicie nie kady odruch ustny jest odruchem wrogim. Niemowlta sigaj ustami po pokarm matki, a doroli sigaj ustami
po pocaunek. Wielu ludzi ma jednak trudnoci z delikatnym siganiem ustami. Gdy prbuj to zrobi, wypychaj do przodu podbrdek. Jak widzielimy, ten ruch szczki wyraa postaw negatywn
- Nie bd!" - ktra niweczy pozytywny gest ust sigajcych delikatnie, by pocaowa. Wypchnicie podbrdka mwi Nie ustpi".
Jest to typowy objaw ambiwalencji, ktra charakteryzuje zachowanie osb neurotycznych. Jedna ich cz chce sign, podczas gdy
druga wstrzymuje si ze strachu i gniewu. Wynik netto tego dziaania jest zerowy, a jest nim nieobecno jakiegokolwiek prawdziwego uczucia przy pocaunku. By dowiadczy podniecenia i radoci ycia, trzeba umie podda si cakowicie swojej tsknocie oraz
pragnieniu bliskoci i kontaktu. Problem ambiwalencji musi zosta
rozwizany. Nie da si tego zrobi wycznie na poziomie psychologicznym, gdy ambiwalencja zostaa ju wbudowana" w napicie mini wok ust. Potrzeba wielu wicze, jeeli siganie ma
by swobodne i pene, by uaktywni wargi niezalenie od ruchw
Podbrdka. Gdy napicie opuci minie ust, bd one drga z po-

158

Duchowo ciaa

budzenia, tak jak dr nogi przy wiczeniu uziemiajcym. Pacjenci


odczuwaj wwczas swe usta w nowy, oywiony sposb.
Wikszo ludzi napotyka trudnoci w siganiu grn warg. Nauczono ich zachowywa twarz pokerzysty" z usztywnion grn
warg, co rwna si naoeniu szczelnej powoki na tkliwe uczucia.
Gdy kto nie siga, nie moe by odrzucony, a jego uczucia nie
bd naraone na zranienie. Jasne jest, e taka jednostka zostaa
mocno zraniona bdc dzieckiem, gdy z ca niewinnoci i otwartym sercem sigaa po kontakt (mio). Tymczasem sztywna grna
warga oznacza jeszcze co innego, a mianowicie, e gdy zostanie
si zranionym, to si nie pacze. W kulturze zachodniej niemal
obowizuje pogld, e pacz jest oznak saboci. Niektrzy ludzie
s dumni ze swej umiejtnoci niepoddawania si uczuciom blu
i smutku. Nawet gdy stan w obliczu utraty kogo bliskiego, wielu
z nich uwaa, e powstrzymanie si od paczu jest oznak siy.
Mog zaistnie sytuacje, kiedy korzystniej jest nie zaamywa si
i nie paka, lecz by mogo to by zdrow reakcj, musi wynika
ze wiadomego wyboru, a nie z postawy wrosej w struktur ciaa.
Jeli kto nie potrafi paka, nie potrafi si te cieszy.
Pacz jest jak deszcz: czasami delikatny, a czasami gwatowny,
lecz zawsze niezbdny do ycia na ziemi. Tak jak ziemia bez deszczu wysycha i pka, podobnie ycie bez ez staje si pustyni.
Jeeli nie potrafimy paka, odcinamy si od innych ludzi. Ludzie
obawiaj si, e jeeli si rozpacz, dosownie strac twarz. Czsto
sysz, jak kobiety, po gbokim paczu, mwi, e musz wyglda
okropnie". To prawda, e ich twarze s troch niepozbierane, lecz
czsto wygldaj mimo wszystko promiennie. Ich byszczce oczy
i zarowione twarze przypominaj niebo po deszczu: s czyste,
jasne, wiee i poyskliwe.
Gdy mija burza, wieo zmyte niebo jest pogodne, a wiat wydaje si pogrony w spokoju. Jednak niestety u istot ludzkich
emocjonalne burze rzadko oczyszczaj do koca atmosfer. Powodem tego jest fakt, e spokj umysu zaley od spokoju ciaa. Ciao
w stanie spokoju nie jest nieruchome; pobudzenie pynie w nim jak
wielka rzeka - gboka i pena. Tak jak kamienie w rzece zakcaj
jej przepyw powodujc zawirowania, podobnie chroniczne napicie miniowe w ciele utrudnia przepyw uczu, powodujc konflikty i emocjonalny szum". Te zakcenia czyni z istot ludzkich
jedyne stworzenia, ktrym brak jest spokoju ducha. Problem, jak
ten spokj odzyska, bdzie tematem nastpnego rozdziau.

10
Spokj umysu
NA paszczynie fizycznej konflikt midzy ego
a ciaem przynosi utrat gracji. Ten sam konflikt
pozbawia rwnie jednostk spokoju umysu. U wikszoci ludzi,
gdy nie pi, umys jest cay czas aktywny i jedna myl goni drug,
czsto bez jakiegokolwiek dostrzegalnego
porzdku. Tok myli, czy
strumie wiadomoci", uwaany jest na og
za
cech pozytywn.
Czsto jednak przybiera przesadne proporcje;
jednostka jest pochonita myleniem o sobie i swoich problemach, wic separuje si
w pewnym stopniu od swego otoczenia. Stae zajmowanie si tym,
co si dzieje w umyle, utrudnia uczuciowy kontakt z innymi ludmi
i ze rodowiskiem, osabia zmys duchowy i obnia zdolno kochania, gdy mio, podobnie jak duchowo, zaley od umiejtnoci
sigania poza granice siebie. Zaabsorbowanie mylami nie tylko
upoledza zdolno przekraczania swego ja", lecz take ogranicza
moliwo utosamiania si jednostki ze swym prawdziwym ja",
ktrym jest stan odczuwania swego ciaa. Niemoliwa jest prawdziwa gracja bez spokoju umysu.
U paru jednostek o niezwykej inteligencji taka umysowa hiperaktywno moe zrodzi byskotliwe teorie naukowe. Istnieje
jednak sporo przykadw twrczych natchnie, ktre przyszy nagle, gdy jednostka wcale nie staraa si myle. U osoby przecitnej
owa ciga aktywno umysowa obraca si wok problemw osobistych, ktre zazwyczaj nie maj adnych logicznych rozwiza.
Wikszo problemw wynika z konfliktu midzy odczuwaniem
a myleniem, midzy tym, co kto chce zrobi, a tym, co uwaa, e
powinien robi. Gdybymy zawierzyli swoim odczuciom i wedug

160

Duchowo ciaa

nich postpowali, cieszylibymy si spokojem umysu.


Tymczasem
istoty ludzkie, ku swemu bogosawiestwu lub przeklestwu, posiadaj umys, ktry stara si zrozumie i kontrolowa przyrod,
cznie z ciaem. Czowiek nie jest jednak bogiem; jego wiedza
jest ograniczona, a zdolno rozumienia niedoskonaa. Sdzc, e
wie i mylc, e ma racj, czowiek obraca si przeciwko naturze.
Jest to walka, ktrej nie moe wygra, lecz ktr boi si przegra.
Dopki walczy, dopki istnieje konflikt wewntrz jego osobowoci, dopty nie moe zazna spokoju umysu. Oczywicie natenie
tego konfliktu i intensywno walki mog si rni u rnych ludzi.
Musimy zrozumie, e spokj umysu wynika z harmonii wewntrz
siebie i harmonii z natur.
W rozdziale drugim wskazaem na fakt, e po to, by mc si
rozluni, potrzebujemy energii. Rwnie prawdziwa jest teza przeciwna. Jeeli si nie wyciszymy, wwczas nie moemy nagromadzi
energii potrzebnej, by sprosta stresom wspczesnego ycia. A po
to, eby si wyciszy, musimy w peni zamieszka w swoim ciele.
Im bardziej nam si to uda, tym mniej bdziemy polega wycznie
na swoim wiadomym ja". Jak to ujmuje podstawowa zasada bioenergetyki, czowiek traci kontakt z kad czci ciaa, w ktrej
istnieje chroniczne napicie miniowe. Im sztywniejsze jest ciao,
tym mniej ma czucia i tym bardziej upodabnia si ono do ma szyny. Rwnoczenie mzg staje si bardziej aktywny i dana osoba
zaczyna opiera poczucie siebie wycznie na swoich procesach mylowych. Ciao staje si zaledwie aparatem do przenoszenia gowy
i do wykonywania jej myli. W takiej osobie jest bardzo mao ycia,
a take niewiele duchowoci.
ycie jednostki usztywnionej staje si z czasem bezustann walk
o znalezienie rozwizania jej wewntrznych konfliktw. W cigu
dnia, mzg pracuje bez przerwy; w nocy za jest poddawany niemal
cigym marzeniom sennym. Sny stanowi niewiadom prb rozwizania i rozadowania konfliktw oraz napi obecnych w ciele.
Mimo e obrazy senne powstaj w mzgu, w sny zaangaowane jest
cae ciao. Wiemy, e marzeniom sennym towarzysz szybkie ruchy
gaek ocznych i pobudzenie pciowe. nicy mog rwnie mwi,
paka lub krzycze przez sen, a nawet bi i kopa ze zoci. Podczas snu hamujca funkcja obrony ego jest osabiona. Napicie
rodzce sny moe wynika ze wieych dowiadcze lub ze stumionych przey z dziecistwa. Moe mie rwnie swe korzenie
w napiciu tkwicym w ludzkiej naturze - a mianowicie w konflik-

Spokj umysu

161

cie midzy wiedzcym umysem a instynktownym ciaem, midzy


indywidualnoci a tosamoci, midzy kontrol a wiar.
Konflikt ma zarwno moc tworzenia, jak i niszczenia. Debata
midzy zwolennikami dwch przeciwnych pogldw moe doprowadzi do gbszego zrozumienia. Natomiast wojna midzy nimi
byaby niszczca dla obydwu stron, bez wzgldu na to, kto odnisby zwycistwo. Staroytni Chiczycy mieli wiadomo, e istnieje
potrzeba harmonii midzy przeciwstawnymi stanowiskami i przeciwnymi siami. Wspczenie moglibymy osign tak harmo ni poprzez integracj filozofii Wschodu i Zachodu. Zachodnia
droga do spokoju umysu prowadzi przez proces znany jako analiza lub terapia. Metod Wschodu jest medytacja. Przyjrzyjmy si
teraz obydwu sposobom i sprbujmy pokaza, jak mona by je zintegrowa.
Na samym pocztku naley zda sobie spraw, e wikszo wysikw terapeutycznych nie pomaga jednostkom w rozwizaniu ich
konfliktw i znalezieniu spokoju umysu. Uwaam, e istniej dwicpodstawowe przyczyny tego niepowodzenia. Jedn z nich jest brak
zrozumienia istoty problemu przez terapeut, a drug, zwizan
zreszt z t pierwsz, jest nadmierne poleganie na intuicji przy
prbach zmiany zachowa. Czsto podkrelaem w tej ksice, e
naley patrze na ciao, obserwowa jego ruchy i odczytywa jego
wyraz,, po to by zrozumie jednostk oraz rozpozna i leczy jej
emocjonalne zaburzenia. Te zaburzenia odkadaj si w strukturze ciaa i uzewntrzniaj si utrat wdziku. Analiza lub terapia
koncentrujca si gwnie na zgaszanych dolegliwociach lub objawach nie jest podejciem holistycznym, poniewa nie obejmuje
caej jednostki. Wdziku nie da si osign wycznie przez prac
nad umysem. Bdem jest wierzy, e gbokie konflikty emocjonalne daj si rozwiza tylko przez wiadome rozumowanie.
Znacznie wiksz czci naszych dziaa i zachowa rzdz uczucia i odruchy, z ktrych moemy, lecz nie musimy zdawa sobie
sprawy. Analiza usiuje sprowadzi te nieuwiadomione siy, jakkolwiek grone by one byy, do wiadomoci. Psychoanaliza polega
gwnie na swobodnych skojarzeniach, przejzyczeniach, na interpretacji snw, a analiza oparta jest na przeniesieniu. Wszystkie te
zjawiska i procesy maj rzuci wiato na niewiadomo. Analiza
jungowska polega w wikszym stopniu na interpretacji snw. Poniewa jednak s to metody porednie, w wikszoci wypadkw nie
sigaj dostatecznie gboko. Nawet jeli pacjenci stan si wia-

162

Duchowo ciaa

domi niektrych swoich niewiadomych motywacji, takie


zrozumienie nie prowadzi na og do wyranych zmian. Postawy i zachowania neurotyczne zostaj przewanie wbudowane" w ciao poprzez
chroniczne napicia miniowe, nad ktrymi umys nie ma adnej
kontroli. Napicia te musz zosta uwolnione, zanim moe nastpi rozwizanie konfliktu.
Bioenergetyka jest silniejsz i skuteczniejsz technik ni sama
analiza, poniewa stwarza moliwo bardziej bezporedniego dotarcia do tego, co nieuwiadomione. Odczytujc mow" ciaa, terapeuta moe natychmiast zobaczy osobowociowe konflikty pacjenta, umiejscowione w usztywnionych i chronicznie napitych obszarach. Poprzez prac z ciaem, jak opisano w poprzednich rozdziaach, pacjent uczy si odczuwa te napicia i wchodzi w kontakt dokadnie z tym, co byo nieuwiadomione. Takie podejcie nie
lekceway zastosowania analizy sownej, wczajc w to interpretacj snw i analiz oporu i przeniesienia, lecz koncentruje si przede
wszystkim na ciele. Sztywno ustpuje, chroniczne napicia ulegaj rozadowaniu, a ciao zostaje uwolnione, by mogo odczuwa
ycie ducha. W efekcie ciao odzyskuje swj naturalny wdzik.
W wikszoci wypadkw ludzie nie potrafi tego osign sami.
Uczucia, ktre zostay stumione, s na og zbyt przeraajce, by
je przeywa samemu, bez oparcia i zrozumienia terapeuty, ktry
peni rol przewodnika po podwiadomoci pacjenta. Jak dobrym
przewodnikiem si okae, zaley od tego, w jakim stopniu spenetrowa nieznany wiat swej wasnej podwiadomoci. Lubi porwnywa przeycia terapeutyczne do sposobu, w jaki Dante relacjonuje swe przygody w Boskiej komedii. Gdy poeta gubi si w lesie,
gdzie czyhaj na niego trzy dzikie bestie, wzywa Beatrycze, swoj
opiekunk w niebie. Poniewa droga do domu prowadzi przez pieko i czyciec, Beatrycze posya rzymskiego poet Wergiliusza, by
go poprowadzi. Gdy przechodz przez pieko, Dante przyglda
si karom wymierzanym grzesznikom. Przejcie jest niebezpieczne,
gdy jeden faszywy krok moe spowodowa, e utknie na zawsze
w jednym z dow piekielnych. Tylko dziki przewodnictwu Wergiliusza udaje si Dantemu przej bezpiecznie przez pieko i czyciec. W trakcie terapii pacjent przechodzi przez podobne dowiadczenie podajc ciek ku samopoznaniu i zdrowiu. Jego wasne
prywatne pieko skada si z bolesnych uczu - rozpaczy, paniki,
zoci, upokorzenia - ktre tumi, aby przetrwa. Chronicznych napi mini, jakie powoduj te stumione uczucia, nie da si w peni

Spokj umysu

163

uwolni, dopki same uczucia nie zostan sprowadzone do wiadomoci i wyraone. Proces ten wymaga pomocy terapeuty, ktry
przeszed ju przez wasne pieko, odkrywajc jego niebezpieczestwa i znajdujc z nich wyjcie.
Wikszo yjcych wspczenie ludzi jest zawieszona midzy
niebem a piekem, skd mog czasami zaglda do obydwu. Przeywamy wzloty, lecz nazbyt czsto obawiamy si upadkw. Jedynym sposobem wyjcia z tej niebezpiecznej sytuacji jest zrobi to,
co uczyni Dante. Poprzez eksploracj swojego osobistego pieka,
przez zejcie do gbin swego istnienia ze wiatem wiadomoci,
pieko zostanie obalone, gdy moe ono istnie tylko w ciemnoci.
Podobnie jest ze stumionymi uczuciami: gdy tylko zostan sprowadzone do wiadomoci i zaakceptowane, nie mog nas ju duej
drczy.
Na roboczym seminarium bioenergetycznym jedna z moich pacjentek staa przed grup uczestnikw i wykrzykiwaa swoj nienawi do matki za to, e nie pozwalaa jej by osob i e sama nre"
potrafia by osob. Matka Jane nigdy nie wyraaa adnych uczu
i nie pozwalaa rwnie swojej crce ich wyraa. Bya kobiet uleg, ktra wkadaa na twarz umiech i udawaa, e wszystko jest
tak, jak by powinno. Ojciec Jane by nieinteligentnym, chamskim
i zamknitym w sobie indywiduum, odnoszcym si ze wstrtem
do wszystkich kobiet, nie wyczajc crki. Jane, ktra bya atrakcyjn kobiet o troch lalkowatej urodzie, zgosia si na terapi
narzekajc, e jej ciao jest odrtwiae i pozbawione czucia od stp
do gw. Mimo e nie miaa adnych zaburze organicznych, nigdy
nie zaznaa jakichkolwiek uczu seksualnych. Jej jedynym pragnieniem byo, aby kto okaza jej troch dobroci. Stykaa si jednak
z mczyznami, ktrzy j wykorzystywali, i pracowaa dla pracodawcw, ktrzy j eksploatowali. Miaa wszelkie moliwe powody,
by odczuwa gniew.
W trakcie dugiej terapii Jane powoli oywia si. Jej ciao odzyskao czucie, zacza odbiera siebie bardziej jako osob i nauczya
si upomina o swoje. W tym czasie, gdy wystpia na seminarium,
nie odzyskaa jednak jeszcze swojej seksualnoci, mimo e odczuwaa, jak gboko zostaa zraniona i jakim smutkiem napawao j
to, e tak wiele utracia z ycia. Gdy wykrzykiwaa swoj nienawi
przed grup, jej twarz bya wykrzywiona, oczy zrobiy si mae i potrzsaa przy tym zacinitymi piciami. Wygldaa demonicznie.
Odnosio si wraenie, jak gdyby w jej wybuchu zostay spuszczone

164

Duchowo ciaa

z-uwizi wszystkie furie piekielne. Wyznaa pniej, e na pewnej


paszczynie wiedziaa, e tkwi w niej taka nienawi, lecz nie moga jej dotkn, gdy natenie tej nienawici sprawiao, e czua
si, jakby bya potworem. Gdy ju wyrzucia z siebie nienawi, jej
twarz si rozlunia i zmika, a oczy nabray blasku. Poczua si
bardziej wolna.
Wyobraamy sobie pieko jako miejsce pooone gboko w trzewiach ziemi. Nasze osobiste pieko tkwi gboko w trzewiach ciaa,
w jamie miedniczej, gdzie znajduje si nasza zakuta w kajdany seksualno. Tu tkwi korzenie naszej prawdziwej duchowoci, podstawa prdu kundalini. To tu, w onie, rozpoczyna si ycie i tu
po raz pierwszy dowiadczamy rajskiej szczliwoci. Gdy przychodzimy na wiat, zostajemy wypdzeni z raju. Moemy odzyska
tamto uczucie szczcia, gdy bezpieczni, w ramionach matki ssiemy
jej pier. Moemy go rwnie zazna, gdy bezpieczni dziki mioci naszego partnera lub partnerki czymy si z nim w seksualnym
ucisku. Zdarzaj si rwnie inne sytuacje, w ktrych przeywamy
rado spenienia, sdz jednak, e moemy jej zazna tylko wtedy,
gdy pozostajemy w kontakcie z t gbok czci siebie. Wiemy,
e nastpuje to wwczas, gdy czujemy, jak fala pobudzenia pynie
do dna miednicy i wzdu ng do ziemi.
Religie wschodnie doceniaj, jak wane jest, bymy wydostali
si z gowy i zeszli do gbin swego istnienia. Technik stosowan
do tego celu jest medytacja. Poprzez wyciszenie szumu umysu pozwala nam ona usysze dwiki duszy. Jej zasady s bardzo proste.
Trzeba znale spokojny kt, gdzie bdziemy wolni od haasu i zakce ze strony wiata zewntrznego. Mieszkacy Wschodu przyjmuj zwykle pozycj lotosu lub siadaj w pozycji klczcej na pododze. Ludzie z Zachodu bd zapewne woleli usi na krzele.
By wyciszy umys, powtarza si mantr, czyli krciutk modlitw.
Czsto uywanym dwikiem jest oum", ktry brzmi jak gone
buczenie. W medytacji transcendentalnej kada osoba otrzymuje
swoj wasn mantr. Uwaam, e jej tre jest stosunkowo mao
wana. To dwik ich recytacji przynosi wyciszajcy skutek. Zostao
udowodnione, e gdy mylimy, struny gosowe s aktywne, mimo e
sowa, ktre one formuj, pozostaj nieme. Gdy struny gosowe s
zajte wytwarzaniem dwikw, nie mog rwnoczenie formowa
sw.
Po to by waciwie medytowa, nie jest konieczne wydawanie
dwiku. Kluczem do medytacji jest gbokie oddychanie, ktre

Spokj umysu

165

pomaga si zrelaksowa. Stajemy tu jednak przed faktem, e nie


da si uwolni chronicznych napi mini, ktrych jestemy niewiadomi. U wikszoci ludzi trzeba si tymi napiciami zaj analitycznie i fizycznie, by wyzwoli ciao od ich ucisku. Zauwayem,
e medytacja przychodzi atwiej i jest skuteczniejsza w przypadku
osb ze Wschodu ni dla mieszkacw Zachodu, ktrzy s bardziej
spici. Jednak na tyle, na ile potrafimy si rozluni i gboko od dycha, medytacja pozwala osign pewien spokj umysu, czego
dowodzi ponisze wiczenie.
WICZENIE 10.1
Znajd spokojne miejsce. Usid na krzele w taki sposb, by
stopy spoczyway na pododze i byy ustawione rwnolegle.
Trzymaj gow uniesion i sied jak najbardziej wyprostowany.
Wyczuwaj, jak poladki dotykaj krzesa. Pozwl, by rce spoczyway lekko na kolanach. Nie usztywniaj si, gdy zniweczy to el
wiczenia.
Zamknij oczy i skoncentruj si na oddychaniu, nie czynic przy
tym jednak specjalnego wysiku. Uwiadomisz sobie, e wdech i wydech nastpuje sam. Poczujesz fal oddechu (fal pobudzenia)
przechodzc przez ciao, ktra pynie w gr przy wdechu i w d
przy wydechu. Pozosta skoncentrowany na tej fali, pozwalajc jej
wpywa coraz to gbiej do brzucha i miednicy. Aby to osign,
musisz rozluni doln poow ciaa, pozwalajc, by brzuch wystawa do przodu, a poladki opaday. Wikszo ludzi podciga dno
miednicy w gr, jak zauwaylimy w jednym z wczeniejszych rozdziaw. Czy czujesz, jak fala oddechowa pynie do samego dou,
a do dna miednicy?
Jeeli zdoasz, pozosta przy tym wiczeniu przez dziesi minut.
Niech twj umys pozostanie skoncentrowany na wdychaniu i wydychaniu powietrza, tak aby wyczu podstawow pulsacj swego
ciaa. Moesz j wyczuwa caym ciaem, od stp a po gow. Jeeli ci si to uda, moesz przez moment sta si wiadomy, e jeste
czci pulsujcego wszechwiata. W tym momencie przekroczye
granic siebie wstpujc do uniwersum.

Mam swj osobisty sposb medytacji, ktry, jak stwierdziem,


jest bardzo pomocny. Podczas chodzenia koncentruj uwag na

166

Duchowo ciaa

swoim ciele, by odczuwa kady jego ruch. Kiedy pozwalam,


by
nogi same mnie niosy, czuj si zjednoczony ze swym ciaem, ziemi i rodowiskiem. Mj oddech staje si samoistnie gbszy, sigajc miednicy. Umys przestaje formowa sowa, gdy ledzi wraenia
powstajce w ciele. Technik t stosuj take wtedy, gdy wykonuj
wiczenia bioenergetyczne. Zasad jest tu odczuwanie ciaa, a wiczenia s pomylane tak, aby ten cel osign. Jest to zasada, ktr
mona stosowa do kadej czynnoci.
yjemy peni chwili obecnej, gdy w peni zamieszkujemy swoje
ciao. wiadomo siga tak gboko w ciao, e odczuwamy puls ycia. W taki wanie sposb funkcjonuj zwierzta. Kot, wylegujcy
si na socu i spogldajcy przez okno, jest doskonaym przykadem organizmu w stanie pokoju z samym sob i ze wiatem. My,
istoty ludzkie, przeywamy ten stan, gdy nasza teraniejszo zawiera nasz przeszo i okrela przyszo, a tradycja jest czcym
je ogniwem. Przed wiekami ludzie yli w klimacie mitologii, ktre
podtrzymyway przeszo yw w teraniejszoci i jasno okrelay
przyszo. Ich kultura bya jednak kultur poziom, w ktrej nastpowa niewielki wzrost i niewielkie zmiany. W kulturze takiej
jak nasza, w ktrej zachodz cige zmiany, poczenia midzy
przeszoci, teraniejszoci i przyszoci ulegaj czsto zerwaniu. W miar jak przeszo jest przemilczana i ulega zapomnieniu,
przyszo staje si niebezpieczna i niepewna. W rozdziale smym
pokazalimy, jak niszczcy wpyw na osobowo ma zakcenie pocze midzy gwnymi segmentami ciaa. Rozwamy tutaj ten
sam problem, lecz z bardziej globalnej perspektywy.
W samym rdzeniu naszego istnienia tkwi zwierzca dusza pozostajca w harmonii z natur, ze wiatem i z uniwersum. Jeeli
si od niej odetniemy, nasz umys bdzie nadal funkcjonowa logicznie, lecz nasze myli bd miay niewielk ludzk warto. Jak
pisa Saul Bellow: Pord najwikszego zamieszania istnieje jeszcze otwarty kana cznoci z dusz. Moe on by trudny do
znalezienia... Lecz kana ten zawsze tam si znajduje i jest nasz
spraw, bymy utrzymywali go otwartym, po to aby mie dostp
do najgbszej czci siebie - do tej czci nas samych, ktra jest
wiadoma wyszej wiadomoci"'.
Nie istnieje taki kana w umyle. Istnieje natomiast w ciele, jako
kana, ktrym fale pobudzenia przechodz do miednicy. Nastp 1

Saul Bellow, w przedmowie do: Allan Bloom, The Closing of the


American Mind (New York: Simon & Schuster, 1987)y-str. 16.

167
Spokj umysu
nie poniewa ma on charakter wahadowy, fala pynie tak daleko
Z, ak nrzedtem pyna w d. Wysza wiadomo czy si

rS^t^SdTl^ewo potrafi siga ku niebu tylko tak


wysoko Jak jego korzenie sigaj w gb ziemi. W nastpnym rozdziale przyjrzymy si wyszej wiadomoci.

Mio a wiara

11
Mio
a wiara

STWIERDZENIE, i nie samym chlebem


_
czowiek yje, implikuje, e do przeycia oprcz
chleba potrzebna jest take wiara. Sam chleb wyywi ciao, lecz
ludzkie zwierz potrzebuje innego pokarmu, by pokrzepi swego
ducha. Takim duchowym pokarmem jest mio, ktra jest gbok
i serdeczn wizi z drug osob lub osobami, z innym stworze niem, z natur lub z Bogiem. Nie sdz, by istoty ludzkie miay
monopol na t potrzeb. Duch kadego zwierzcia osabnie, gdy
zostanie ono pozbawione kontaktu z yciem. W iele yjcych na
wolnoci zwierzt umiera, gdy zostan schwytane do niewoli, gdy
ich duch zostaje zamany. Byy czci pewnego rodowiska, ktre
utrzymywao ich ciao i nadawao sens ich yciu. Ten sens po lega na podnieceniu zwizanym ze zdobywaniem p okarmu i seksualnego partnera. czno zwierzcia ze swym rodowiskiem,
wraz ze stworzeniami w nim yjcymi, okrelibym jako mio, na
tym samym poziomie co mio, jak moe odczuwa osoba do
swego domu lub ziemi. Niektre zwierzta, ktre jak gsi i abdzie cz si w stae pary, tak si przywizuj do partnera, e jego
utrata moe je doprowadzi do mierci. Czy mona kwestiono wa potg mioci i niszczcy skutek, jaki wywiera na jednostk
jej utrata?
Jaki jest zwizek midzy mioci a wiar? Czy zwierz posiada
wiar? Odpowied na to ostatnie pytanie zaley od tego, czy mwimy tu o wierze jako systemie przekona, czy te o cielesnym
nastawieniu. To rozrnienie jest bardzo wane, poniewa istnieje
moliwo, e jednostka zadeklaruje swoj wiar, bdzie jednak

169

dziaa w sposb zadajcy kam tej deklaracji. W rozdziale pierwszym omwiem przypadek Ruth, ktra w zadziwiajcy sposb wysza z powanej choroby, gdy uwierzya w niemiertelno duszy
i lecznicz moc Christian Science. Jej ozdrowienie nie okazao si
w peni trwae, moemy wic sdzi, e jej wiara zachwiaa si lub
osaba. To jednak nie wiara j uzdrowia, lecz przypyw ducha w reakcji na wiar. Moemy rwnie powiedzie, e t skuteczn si
jest natenie uczucia stojcego za wiar. Uczuciem tym moe by
mio lub zawierzenie, bo s to pozytywne i potne impulsy towarzyszce silnej fali lub stanowi pobudzenia. Mio jest skuteczn
si uzdrawiajc bez wzgldu na to, kogo kochamy. Moc uzdrawiajc ma sam akt kochania. Rwnie nie tre systemu religijnego
okrela si wiary. Sia tkwi w charakterze samej wiary.
Jeeli mio jest cielesnym uczuciem, a wiara cielesnym nastawieniem, mona powiedzie, e zwierz zdolne jest odczuwa mio i posiada wiar. Postaw, ktra charakteryzuje jego wiar, jest
podwiadoma akceptacja, e wiat, w ktrym yje, jest dobrze urzdzony. Przemawia za tym fakt, e zwierz i jego rodowisko pasuj
do siebie niemal tak, jak gdyby byli dla siebie stworzeni. Tygrys
znajduje zwierzta, na ktre moe polowa, bbr ma wod, a wiewirka drzewo rodzce orzechy. Mwimy, e zwierz jest dostosowane do rodowiska, co oznacza, e moe na nie liczy i bezpiecznie zakada, e nie zostanie przez nie zdradzone. Majc poczucie
bezpieczestwa zwierz czuje si swobodnie w swym naturalnym
otoczeniu. Nie utracio aski.
Taka bya kondycja czowieka we wczesnym okresie jego istnienia, zanim uzyska samowiadomo. W owym czasie jego wiara
w natur i ycie bya okrelona biologicznie przez peny i swobodny
przepyw pobudzenia w jego ciele. Przynalea; stanowi cz naturalnego porzdku i byo to waciwe. Mamy rwnie sowo Boga
na to, e tak byo w istocie, poniewa czytamy w Biblii, e po stworzeniu wiata Bg przyjrza mu si i by zadowolony. W tamtych
czasach wiat czowieka okrelano jako Rajski Ogrd. Jednak po
tym, jak czowiek zjad owoc z drzewa wiadomoci, zosta wypdzony z Rajskiego Ogrodu i zmuszony by pracowa na swe poywienie w pocie czoa. Zosta oraczem ziemi i aktem tym oderwa
si od natury.
Powstanie rolnictwa nie doprowadzio do zupenego zerwania
z natur ani do utraty wiary. Wprowadzio jednak nowy etap w stosunku czowieka do wiata. Przesta by jednym ze stworze ziemi,
oywianych yciowym duchem, ktry naleao szanowa; sta si in-

170

Duchowo ciaa

nym stworzeniem, wyjtkowym i doskonalszym. Uznawa jednak,


e nadal jest uzaleniony od natury i od tego, czy ziemia wyda
owoc. Wyczuwa istnienie mocy wikszej od wszelkiej innej, jak do
tej pory zna, a ktrej aski potrzebowa, by podtrzymywaa jego ycie. yczliwo tej mocy mg sobie zaskarbi powiceniem i ofiarami. Rytuay towarzyszce tej praktyce stay si systemem wierze,
ktry ucielenia jego wiar. Ta moc staa si bogami i boginiami,
ktre czci. Wyobraajc ich sobie w swej wasnej postaci, co byo
naturalne, poczu si im bliski. On rwnie sta si jak bg w tym
sensie, e posiada w sobie moc twrcz. Nazwa t moc swoj
dusz j pocz uwaa j za bosk i niemierteln. Wielkie religie
Zachodu oparte s na takim wanie widzeniu wiata. Religia jest
rodkiem wiary czowieka, bez wzgldu na to, czy jest animistyczn
religi pierwotnego czowieka, czy jednym ze zoonych systemw
religijnych czowieka wspczesnego.
Interesujce jest spostrzeenie, e religie wschodnie zachowuj
wicej animistycznych przekona, jako cz swego religijnego rozumienia, ni religie zachodnie. Na przykad buddyci uwaaj, e
wszystkie stworzenia czerpi z natury Buddy. Taoici z Chin wierz
w harmoni si naturalnych i podkrelaj potrzeb tej harmonii na
poziomie jednostki. Na Zachodzie proces industrializacji zaszed
tak daleko, e nadszarpn wiar wikszoci ludzi w dobre urzdzenie ich wiata oraz w istnienie dobrotliwej siy we wszechwiecie,
ktra mogaby zapewni im przetrwanie i dobrobyt. Zamiast wie rze, my, yjcy w wiecie zachodnim zaufalimy nauce, reprezentujcej si ludzkiego umysu w pokonywaniu wszelkich trudnoci,
jakie nam zagraaj. Niektrzy ludzie s przekonani, e wszystko,
co nam potrzeba, to dobra wola i do pienidzy na wykonanie tego
dziea. Jednak taka ufno pokadana w nauce jest naiwnoci, gdy
opiera si na zaoeniu, e czowiek jest doskonalszy od przyrody
oraz e sam moe zosta bogiem, wszechmocnym i wszechwiedzcym. Czowiek marzy nawet, e uda mu si kiedy pokona staro
i mier. Marzenie to jest jednak nierealne, poniewa czowiek,
bdc czci natury, nigdy nie zdoa ogarn umysem caoci jego wiedza bdzie zawsze ograniczona. Nierealne jest ono rwnie dlatego, e pomija wzajemne stosunki midzy czowiekiem
a przyrod. Zudzenie wyszoci wobec natury niszczy jego zwizek z otoczeniem, ktry nadaje yciu sens, pasj i rado. Przeczy
wic duchowej naturze czowieka.
Grzeszybym brakiem realizmu, gdybym pomin fakt, e rozum
i nauka wielce wzbogaciy nasze ycie. aden cywilizowany czo-

Mio a wiara

171

wiek nie zechciaby, ani te w peni by nie potrafi, powrci do


prymitywnego sposobu ycia. Brak by nam byo pikna i urozmaicenia, jakie wniosa do naszego ycia kultura, i byoby dla nas prawie niemoliwoci przetrwanie bez umiejtnoci i narzdzi, ktre
czowiek wytworzy w cigu wiekw. Nie potrafilibymy przey na
tamtym poziomie, poniewa utracilimy wraliwo na przyrod
i zdolno jej rozumienia, jak posiada czowiek pierwotny. Nie
powinnimy jednak wybiera adnej z tych dwch skrajnoci - ulegej zalenoci od natury ani wyrafinowanej niezalenoci od niej.
Potrzebna jest nam raczej waciwa rwnowaga i harmonia midzy
przeciwnymi siami w naszej osobowoci, midzy racjonalnym umysem a zwierzcym ciaem, midzy aspiracj do wzlotw a potrzeb
bycia zakotwiczonym w rzeczywistoci naszej zalenoci od ziemi,
ktra zapewnia nam pokarm i oparcie.
Na Wschodzie, rwnolegle z zachowaniem bardziej animistycznych przekona, ludzie maj rwnie wicej wiary w uzdrawiajc
moc ciaa. Wiara ta nie odrzuca oczywicie pomocy, jakiej moe
udzieli antybiotyk w zwalczeniu ostrej infekcji, niemniej przekonanie, e wiara czyni cuda, nie jest pozbawione susznoci. W bardzo
wielu udokumentowanych przypadkach wiara zamienia prognoz
mierci w wyleczenie wygldajce na cud. Cuda takie nie s jednak
owocem dziaania tajemniczych si zewntrznych, ktre wchodz
do ciaa, by uleczy chorob. Na tej zasadzie dziaa przewanie
wspczesna medycyna, interweniujc za pomoc lekarstw lub instrumentw. Wiara dziaa od wewntrz, chocia moe zosta wywoana dowiadczeniem mioci. Na przykad otwarcie si na mio
Boga wywiera bardzo pozytywny skutek na ciao, poprzez jej pobudzajce i otwierajce dziaanie. Gdy kto czy si z uniwersum,
co jest tym samym, co dowiadczenie mioci Boga, wwczas jego
energia wzrasta do tego stopnia, e przepenia ciao, promieniujc
na zewntrz radosnym podnieceniem. Owo zewntrzne promie niowanie moe by widoczne w postaci piknej aury wok ciaa.
A poniewa owo podniecenie lub energia jest rdem ycia, moe
czasami pokona destrukcyjne oddziaywanie choroby.
Mona by dowodzi, e wiara nie zawsze ma taki dobroczynny
skutek. Nie jest to prawd, jeeli wyobraamy sobie wiar jako cielesn reakcj na ycie. Otwarcie siebie na ycie (i w konsekwencji
rwnie na mio) zawsze zwiksza poziom energii w ciele i dlatego zawsze daje pozytywny efekt. Wiar trzeba zatem zdefiniowa
jako stan bycia otwartym, ktry pozwala, by naturalne pobudzenie
przepywao swobodnie przez ciao.

172
Duchowo ciaa
Nie mona si zamkn przed yciem, a mimo to y. Dlatego
dopki pozostajemy przy yciu, mamy jak wiar w ycie i w uniwersum, ktre jest rdem ycia. Tylko w mierci wyst puje zupeny brak wiary. Z tego samego powodu nie mona si zupenie
zamkn na mio, gdy wwczas nasze serce ostygoby i przestao
bi. Niestety wielu ludzi zamkno si czciowo na ycie i mio,
gdy byli zdradzeni w dziecistwie, co zmusio ich do zacinicia
ciaa, obniajc poziom ich energii i zmniejszajc ich wiar. Wyksztacili wic chroniczne napicie mini, ktre mona porwna
do zbroi w tym sensie, e o ile te napicia maj za zadanie ochroni
jednostk przed dalszym zranieniem, czyni to jednak, zamykajc
j w na wp sztywnej skorupie. Jednostka jest tylko czciowo
otwarta na ycie i nieufna wobec kadego dziaania zmierzajcego
do przeniknicia jej osony i dotarcia do serca. Ale to wanie w
system obronny podkopuje jej zdrowie i czyni j podatn na cho rob.
Jeeli swobodny dopyw pobudzenia do powierzchni ciaa jest
objawem pozytywnym, to chroniczne napicie, ktre blokuje lub
dusi ten przepyw, jest zjawiskiem negatywnym. Jeeli otwarto
jest pozytywnym nastawieniem do ycia, to zamknicie si w jakimkolwiek stopniu jest postaw przeciw yciu. Mikko jest cech towarzyszc yciu i mioci, natomiast chroniczna sztywno
jest cech zwizan ze mierci i nienawici. Nienawi czyni czowieka zimnym i twardym, podobnie jak mier. Podczas gdy te negatywne cechy maj bezporedni zwizek z urazami, jakich dana
osoba doznaa w dziecistwie, u ludzi dorosych utrzymywane s
przez strach przed odpuszczeniem sobie", poddaniem si ciau,
zrezygnowaniem z kontroli.
Umys ludzki nie ustaje w poszukiwaniu bezpieczestwa. Naj wikszym zagroeniem dla bezpieczestwa czowieka jest natura wasna natura czowieka i pena zaskocze gra si natury w jego
otoczeniu. Poniewa czowiekowi nigdy nie udaje si w peni poskromi przyrody, prowadzi z ni cig walk. Te zmagania czo wieka z natur, ktrych odzwierciedleniem jest walka midzy ego
a ciaem, okradaj czowieka ze spokoju umysu, ktry jest mu
potrzebny, by mg zazna radoci, jak niesie ycie. Jedynie mae
dzieci i dzikie zwierzta znaj t rado, ktr Dostojewsici okreli
jako dar od Boga. Ta wewntrzna walka jest bardziej intensywna
u jednostek neurotycznych ni u zdrowych osb. Czsto zreszt
przybiera ona posta walki o wadz, sukces, szacunek dla samego
siebie lub mio.

Mio a wiara

173
Ludziom gboko religijnym udaje si unikn tej walki
dziki
wierze w Boga. Jeeli osoba wierzy, e jej ycie jest w rku Boga
i cokolwiek si dzieje, jest wypenieniem woli boej, wwczas nie
musi si zmaga. Moe nie by szczliwa, lecz porzucajc myl,
e potrafi sprawowa kontrol nad yciem i natur, przynajmniej
zazna troch spokoju umysu. Wraz z zaniechaniem sprawowania
kontroli przez ego, osoba moe podda si radosnemu przepywowi
ycia i uczucia w ciele. Dla narodu, ktrego kultura oparta jest na
potdze umysu, religia wymagajca poddania ego dziaa jako antidotum na narcyzm tkwicy w kulturze.
Religie wschodnie nie posiadaj antropomorficznego boga,
wszechwiedzcego i wszechmocnego. Spokj umysu wie si na
Wschodzie z zaakceptowaniem idei losu. Mimo dziaa jednostki
nie uwaa si, e ycie spoczywa w jej wasnych rkach. Skoro jest
si bezsilnym wobec losu, walka jest bezcelowa.
Bez wzgldu na to, czy poddamy si woli Boga, czy te losowi,
zaprzestajemy walki o to, by zmieni warunki ycia. Koliduje to
ze wspczesn wiar w postp. Poczyniono oczywicie wielki krok
naprzd stwarzajc kolejnym grupom ludnoci wiata wiksze moliwoci indywidualnego wyrazu i wyszego poziomu dostatku materialnego. Jednak tym ulepszeniom nie towarzyszy wikszy spokj
umysu. Wrcz przeciwnie, ludzie s obecnie bardziej niespokojni,
bardziej przygnbieni i bardziej niepewni ni kiedykolwiek przedtem. Moe to brzmie jak sprzeczno, lecz pokonujc natur podcilimy wasne korzenie. Mimo e postp jest pomocny, musimy
uzna, e kierunek, jaki obiera, prowadzi zawsze w gr, dalej od
ziemi. W krajach sabo rozwinitych, ludzie odpoczywaj kucajc.
W naszej kulturze nikt nie kuca i niewielu ludzi odpoczywa. Zamiast tego, zaniechalimy chodzenia na rzecz jazdy samochodem
i jeszcze bardziej dystansujemy si od ziemi latajc samolotami.
Gdy udajemy si w kosmos, opuszczamy ziemi zupenie.
Zintegrowan osobowo buduje si od ziemi w gr, tak jak buduje si dom kadc najpierw fundamenty. Nie da si znale bezpieczestwa w jakimkolwiek procesie mylowym oddzielonym od
swoich korzeni w uczuciach ciaa. Wynikaoby wic z tego, e adna
myl nie jest dobra dla czowieka, jeeli nie czuje si z ni dobrze
jego ciao. Niedawno przeyem co, co potwierdzio ten pogld.
Obudziem si pewnego ranka z najsodszym uczuciem w caym
ciele, jakiego nigdy przedtem nie zaznaem. Wwczas przez mzg
przemkna mi taka myl: Jeeli jeste wierny sobie, nie boisz si
mierci". Wiedziaem, e to myl prawdziwa, gdy mocno odczu-

174
Duchowo ciaa
waem jej suszno. Przypomniaem sobie, e poprzedniego wie czoru obejrzaem film Pluton. Nie pamitaem, czy mi si ni, lecz
wyczuem, e to on zainspirowa t myl. W filmie tym onierze
amerykascy zabijaj nie tylko Wietnamczykw, ale take siebie
nawzajem, prbujc zanegowa swj strach przed mierci. Uzna nie i zaakceptowanie tego strachu zwolnioby jego ucisk i uczynio
ich bardziej ludzkimi. Wielu ludzi stano twarz w twarz ze mierci bez lku, poniewa waniejsze dla nich byo pozosta szczerym
wobec samych siebie, ni y w kamstwie. By wiernym sobie, to
pozna i zaakceptowa wszystkie swoje uczucia.
Opisaem problem gnbicy wspczesn jednostk jako nar cyzm 1 . Osoba narcystyczna nie ufa swoim uczuciom, nie moe
siebie zaakceptowa, poniewa czuje, e osoba, ktr jest, nie dorwnuje tej, ktr by powinna. My, mieszkacy wsp czesnego
wiata, zaangaowani jestemy w bezowocne starania, by sta si
kim innym i przewyszy natur. Niezdolni ufa sobie, nie potrafimy te ufa innym. Bez zaufania i wiary w siebie, nie potrafimy
ufa naturze. W kocu, tak jak w Wietnamie, zniszczymy innych,
a potem siebie.
Czarnym charakterem w tym scenariuszu zawsze pozostaje ego,
ze sw potrzeb sprawowania kontroli'nad yciem. Oczywicie ego
jest take si twrcz, lecz moe by destruktywne, jeeli nie zo stanie uziemione, zakorzenione w ciele, wzmocnione wiar w ciao
i natur. Bez tej wiary zmuszeni jestemy kontrolowa i trzyma na
wodzy swoje naturalne reakcje, a czynic to, wytwarzamy w mi niach tak wybuchowe napicia, e boimy si utraci kontrol.
Osoba, ktra posiada wiar, nie wytwarza wybuchowych napi wymagajcych tumienia z powodu ich niszczcego potencjau, a za tem nie obawia si utraty kontroli. Wierzc w ycie, moe pozwoli
na swobodny przepyw swych naturalnych impulsw, modyfikujc
je tylko na tyle, by zapewni waciwy ich wyraz, co omwimy w nastpnym rozdziale. Wwczas utrata kontroli, jaka ma miejsce w orgazmie pciowym, w tacach Sufi, czy w praktyce zen, doprowadza
do radoci i spenienia - do poczucia duchowoci ciaa.

Pene omwienie tego problemu znajdzie czytelnik w pozycji:


Alexander Lowen, Narcissism: Denial ofthe Tnie Self (New York:
Macmillan, 1985)

12
Serdeczny
umys

JAK ju zauwaylimy, zawierzenie naturze


jest podstaw zwierzcego bytu, esencj zwierzcej
duchowoci. Duchowo czowiecza jest
duchowoci wyszego
rzdu w tym sensie, e wymaga, aby ego
rwnie byo wczone
w
proces istnienia. Gdy ego jest dobrze
zintegrowane, moemy
osign stan askawoci - podnoszc duchowo zwierzc do poziomu czowieczego.
Stosunek ego lub umysu do ciaa jest zoony. Ju samo istnienie woli implikuje, e osoba moe dziaa wbrew pragnieniom
ciaa. Dziaanie takie jest pozytywne wwczas, gdy osoba jest w stanie pokona panik w obliczu niebezpieczestwa i uratowa ycie.
Jest natomiast negatywne, gdy osoba bez potrzeby igra z niebezpieczestwem i wyrzdza sobie krzywd lub traci ycie. Posiadanie woli pozwala czowiekowi by twrczym lub destruktywnym,
szlachetnym lub podym, boskim lub diabelskim. Z tego powodu
wszystkie religie uznaj, e ludzkie zwierz musi wybiera midzy
dobrem a zem, tym, co waciwe a tym, co niesuszne. Jednak
pomimo faktu, e czowiek dawno temu utraci ask, nie jest on
stworzeniem straconym. Stracony jest tylko wtedy, gdy przedkada
zo nad dobro. Gdy oddany jest prawdzie, przyzwoitoci, godnoci
i askawoci, bdzie mg osign bardzo wysoki stopie wdziku,
zdrowia i duchowoci.
Jednoczenie trudno jest ustali, jak w istocie rol w yciu czowieka odgrywa wybr. Jako czonkowie spoeczestwa zmuszeni
jestemy zaoy, e jednostki maj wybr, gdy inaczej nie moglibymy ich kara za pogwacenie spoecznych praw. Jednake gdy
__

176
Duchowo ciaa
podczas swej praktyki analizuj zachowanie pacjentw, niezmiennie stwierdzam, e zostao ono zdeterminowane przez przeycia
z okresu dziecistwa, z ktrych wikszo bya poza ich kontrol.
adne dziecko nie wybiera utraty aski ani te nie traci swej nie winnoci z powodu bdnej oceny sytuacji. Prowadzone jest natomiast od stanu, gdzie niewiedza jest szczliwoci, do spoecznej
wiadomoci. Po drodze rodzice i nauczyciele ucz je, co jest akceptowalne, a co nie. Jeeli te zasady zachowania s w zgodzie
z praktyk spoeczn, a nie s wprowadzane w ycie arbitralnie
i brutalnie, to nie naruszaj osobowoci dziecka. Poniewa istoty
ludzkie s stworzeniami spoecznymi, wikszo z nich woli y
i postpowa wedug tych zasad, nawet jeli pocigaj one za sob
utrat wolnoci.
Kada religia stawia sobie za cel pomoc czowiekowi w pogo dzeniu si z tym, e borykanie si z cierpieniem jest nieuniknione.
W religiach monoteistycznych proponowanym rozwizaniem jest
zoenie swego losu w rce Boga, przez rezygnacj ze swego egotyzmu i wiary we wasn moc. Religie orientalne rwnie zalecaj
rezygnacj z egotyzmu i wadzy. W hinduizmie i buddyzmie celem
jest poczenie indywidualnego ja" z jani uniwersaln poprzez
denie do utosamienia si z Bramanem lub Budd. W filozofii
chiskiej celem jest uchwycenie rwnowagi midzy dwiema potnymi siami natury, yin i yang. We wszystkich religiach kluczowym
elementem jest pokora.
O ile nie zamykamy si w sobie przed wiatem, droga dobrych
uczynkw, cnotliwego ycia i moralnego postpowania jest jedynym
sposobem osignicia spokoju umysu i prawdziwie duchowego ycia. Dla okrelenia postawy obejmujcej te wartoci uywaem konsekwentnie terminu graciousness' - askawo. W niniejszym rozdziale zamierzam uwypukli ide, e istnieje biologiczna podstawa
dla tej drogi. Uwaam bowiem, i osoba bdca w naturalny spo sb askawa - gracious - jest rwnie naturalnie wdziczna, pena
gracji - graceful.
Na poziomie zwierzcym ycie przeywane jest z podwiadom
konsekwencj. Podwiadoma uczciwo oznacza, e zwierz dziaa
zgodnie z tym, co odczuwa jako waciwe lub przyjemne. W po dobny sposb yj i funkcjonuj rwnie mae dzieci. Jednak wraz
1
Wyraz ten, zbudowany na temacie grace - aska, wdzik - czy
w sobie dobro, uprzejmo, serdeczno, ale take wyszukan elegancj i urok. W brytyjskim hymnie przymiotnik gracious okrela
krlow: Godsave ourgracious Queen... fprzyp. tum.]

Serdeczny umys

177

z rozwojem ego i poznawaniem dobrych i zych zachowa spoecznych, jak je postrzegaj rodzice, nie da si duej polega na
podwiadomych, wypywajcych z organizmu zasadach jako wzorcach postpowania. Jako istoty spoeczne nie moemy robi wszystkiego, na co mielibymy ochot. Nawet w niektrych spoecznociach zwierzcych mode s uczone kodeksu zachowa, ktry
rzdzi stosunkami wewntrz grupy w celu zredukowania konfliktw i zachcenia do wsppracy. Z tego samego powodu o wiele
bardziej zoone spoeczestwa ludzkie maj potrzeb bardziej rozwinitych norm. Podwiadoma integralno i konsekwencja musi
zosta uzupeniona integralnoci wiadom, czyli zasadami. Jednake zasady, jakie czowiek przyjmie, by go prowadziy przez ycie,
nie mog kolidowa z podwiadom integralnoci jego ciaa, gdy
wpakowaoby go to w nie lada kopoty.
Osoba askawa jest czowiekiem z zasadami, ktry w swym postpowaniu nie kieruje si wzgldami doranymi. Kieruje si natomiast kodeksem postpowania wynikajcym z wewntrznego poczucia tego, co dobre i co ze. Jego kodeks moe zawiera przykazania moralne ustalone przez jego spoeczno, jeli tylko s
one zgodne z jego wasnym poczuciem przyzwoitoci. Na przykad
wikszo ludzi uwaa za suszne takie przykazania z kodeksu mojeszowego, jak: nie cudzo, nie bdziesz dawa faszywego wiadectwa przeciwko bliniemu swemu, czy czcij ojca swego i matk
swoj. Podobnie zasada, by mwi prawd, jest cakowicie zgodna
z osobistym poczuciem integralnoci. Mj mistrz, Wilhelm Reich,
powiedzia mi pewnego razu: Lowen, jeeli nie moesz powiedzie prawdy, nie mw nic". Gdy postanawiamy nie odnosi korzyci z nieuczciwoci, mimo e oszustwo by si opacio, dokonujemy
wiadomego wyboru. Wybieramy prawd, poniewa wzmacnia to
integracj ego i ciaa, wiadomego umysu i podwiadomych odruchw.
Osoba bez zasad funkcjonuje w kategoriach swoich biecych
pragnie i bezporednich potrzeb. Ten typ dziaania jest charakterystyczny dla jednostek neurotycznych, ktre myl wycznie w kategoriach wasnej osoby. Jest on rwnie charakterystyczn cech
zachowania infantylnego. W przeciwiestwie do maych dzieci, doroli posiadaj zdolno odkadania na pniej przyjemnoci. Gdy
dziecko jest godne, chce natychmiast co zje. Moe wic wzi
do jedzenia cokolwiek, co jest pod rk. Natomiast osoba dorosa potrafi znosi gd do chwili, gdy posiek i sposb jego podania speni jej oczekiwania. Wikszej przyjemnoci doznaje zatem

178

Duchowo ciaa

osoba dorosa zachowujca si dorole, ni czowiek dorosy za chowujcy si jak dziecko.


Umiejtno odkadania przyjemnoci lub, logicznie z niej wynikajca, umiejtno wytrzymywania blu i frustracji jest funkcj
ego. U niemowlcia ego nie jest jeszcze dostatecznie rozwinite,
by mggo dziaa hamujco na uczucia i impulsy^ Rozwj ego trwa
okoo trzech lat, midzy wiekiem trzech a szeciu lat, gdy osobowo ulega zakotwiczeniu w pciowoci. Ta sama pulsacja energetyczna, ktra ustanawia dominacj genitalnoci ustanawia rwnie
hegemoni ego. U jednostki narcystycznej w rozwj zostaje zakcony kazirodczym charakterem sytuacji edypalnej, ktra zmusza
j do odcicia si od swojej bazy genitalnej. To odcicie narusza,
jak widzielimy, integralno osobowoci i odcina ego od swej podstawy w ciele. Powciganie staje si trudne, jeli nie niemoliwe,
czego konsekwencj jest niemono ustanowienia zasad.
Zasady zwikszaj przyjemno i zadowolenie z ycia poprzez
powstrzymanie odruchu szukania natychmiastowej satysfakcji. Jak
pokazalimy na przykadzie seksu, zadowolenie jest najwiksze, gdy
cae ciao lub caa osoba s seksualnie pobudzone przez drug
osob. Powstrzymywanie wstpnego podniecenia pozwala na pogbienie tego uczucia. W jego najgbszym punkcie angauje si
serce i uczucie przeksztaca si w mio. Oznacza to, e uczu cie mioci do partnera jest niezbdne dla penego rozadowania
w orgazmie. To samo odnosi si do kadej innej aktywnoci. Tylko
wkadajc serce w to, co robimy, moemy osign uczucie penej
satysfakcji i spenienia.
Osobiste zasady s rwnie wane pod innym wzgldem. Wemy
na przykad przypadek czowieka, ktry zakocha si po uszy w onie przyjaciela. Jeeli pomyli, e zblienie seksualne zrani przyjaciela, nie bdzie w stanie skonsumowa zwizku. Zaangaowanie
si seksualne w tych warunkach zepsuoby przyjemno. Mona
znale wiele powodw dla uzasadnienia takiego zwizku seksualnego. Maestwo moe by nieszczliwe. Mona te twierdzi,
e mio powinna przeway wszelkie inne wzgldy. Jednak osoba
z zasadami bdzie postpowaa zgodnie z nimi. Inne postpowanie
po prostu odczuaby jako niewaciwe. Powstaoby rozszczepienie
w jej osobowoci, ktrej jedna cz mwiaby tak", a druga nie".
Jak widzielimy, takie rozszczepienie niszczy integralno osobowoci.
Brak zasad jest oczywisty u mczyzny okrelanego mianem kobieciarza" i u kobiety czsto zmieniajcej partnerw. W tym drugim

Serdeczny umys

179

przypadku aktywno seksualna wynika z braku uczucia i jest prb


znalezienia oywienia seksualnego. Kobiety, ktre yy rozpustnie,
zgaszaj, e zaprzestay takiego postpowania, gdy odzyskay odczuwanie seksualne. Mczynie, ktry ugania si za kobietami,
moe si wydawa, e jest jurnym samcem, lecz w rzeczywistoci
jest na odwrt. Poniewa nie potrafi powstrzyma podniecenia, nie
osiga spenienia w akcie pciowym i jest przez to zmuszony dalej
biega za kobietami w prnej nadziei, e znajdzie spenienie poprzez seks. Rado z seksu dostpna jest tylko dla tych, ktrzy s
przepenieni mioci i dziel t mio z partnerem. Nic dziwnego,
e ludzie rozpustni postrzegani s jako ludzie bez zasad.
W bioenergetyce terminu integralno" uywa si dla okrelenia niezakconego przeprywu pobudzenia w ciele od gowy do
stp i z powrotem. Mielimy okazj zobaczy, e u wielu ludzi ten
przepyw jest zakcony przez napicia, ktre oddzielaj gow od
klatki piersiowej i klatk piersiow od miednicy. Te rozszczepienia
wystpuj oczywicie na powierzchni ciaa, a nie w gbi organizmu, gdzie serce poprzez arterie i yy jest poczone ze wszystkimi
czciami ciaa. Jednak osoba cierpica na takie napicia nie jest
wiadoma swojej zasadniczej jednoci. W trakcie terapii, gdy przepyw energetyczny zostaje przywrcony, taka osoba czsto nagle
oznajmia: Czuj si caa poczona". Zasada integralnoci opiera
si na czuciu, e si jest w jednym kawaku". Bez takiej jednoci
osoba nie potrafi odczu rnicy midzy tym, co waciwe a tym, co
niewaciwe, mimo i moe j zna na poziomie wiadomoci.
U niektrych jednostek utrata integralnoci jest tak dotkliwa, e
ich postpowanie staje si pozbawione zasad. Wydaj si kierowa
maksym, e wszystko ujdzie". W literaturze psychiatrycznej ludzi
takich okrela si jako jednostki narcystyczne 2. W bardziej ekstremalnej formie ten typ osobowoci charakteryzuje si brakiem
sumienia, co prowadzi do zachowa okrelanych jako psychopatyczne i socjopatyczne. Psychopata nie umie odrni prawdy od
faszu i potrafi powtarza oczywiste kamstwo bdc przekonanym,
e jest to prawda. Natomiast socjopata nie umie rozrni dobra
od za. Obydwaj s typami skrajnymi, lecz integralno wszystkich
jednostek narcystycznych naruszona jest w jakim stopniu przez
rozszczepienie.
Narcyzm jest najczstszym utrapieniem wspczesnego czowieka. Jednostka narcystyczna yje kryjc si za fasad majc na
2

Zob. Alexander Lowen, Narcissism: Denial oj the True Self (New


York: Macmillan, 1985).

180

Duchowo ciaa

celu z jednej strony zdobycie akceptacji i podziwu, a z drugiej


kompensacj i zanegowanie wewntrznych uczu niszoci, niedorastania do wymaga, smutku i rozpaczy. Dobrym przykadem tego
typu osobowoci jest mczyzna, ktry rozwija swe minie po to,
by sprawia wraenie mskoci, siy, wadzy. W wikszoci przypadkw za fasad wielkiego macho kryje si zagubione i przestraszone dziecko. Rozdwik midzy zewntrznym wygldem kulturysty a wewntrznym uczuciem samotnoci rozszczepia integralno
jego osobowoci.
Narcyzm nie jest jednak podobny do choroby, ktr si albo ma,
albo nie ma. W kulturze takiej jak nasza, nastawionej gwnie na
wartoci ego, takie jak wadza i sukces, wikszo ludzi ma w swojej osobowoci pewn doz narcyzmu. Zasadnicz spraw jest wic
to, do jakiego stopnia pozostaje si w kontakcie ze swymi najgbszymi uczuciami i wasnym ciaem. Im lepszy mamy z nimi kontakt,
tym wicej mamy integralnoci.
Z powyszej dyskusji powinno jasno wynika, e instytucjonalne
nauczanie zasad moralnych odniesie niewielkie skutki. Zasady
winny opiera si na uczuciach, a tych nie da si nauczy. Jestem
zdania, e nauki moralne, nawet jeli s udzielane w domu, maj
jakkolwiek warto tylko w takim stopniu, w jakim rodzice sami
ucieleniaj te zasady i postpuj wedug nich w swych relacjach
z dziemi. Nie uda nam si nauczy mioci, uczciwoci, szacunku,
godnoci lub jakiejkolwiek innej cnoty za pomoc samych sw,
bez dawania przykadu. Nie uda nam si nauczy integralnoci,
jeeli zignorujemy fakt, e jest ona zjawiskiem dotyczcym ciaa,
przejawiajcym si w sposobie, w jaki czowiek stoi, porusza si
i zachowuje. Musimy zda sobie spraw, e umys nie jest tak silny
i e czste prawienie kaza nie sprawi, i ludzie lepi na prawd
j dostrzeg. Bardziej precyzyjne bdzie stwierdzenie, e nawet
najdusze nauki nie pozwol jednostce odczu susznoci lub nie susznoci jej czynw, jeeli jej ciao pozbawione jest integralnoci,
poniewa jest rozszczepione przez napicia. Wiara, e sia umysu
sprawuje kontrol nad zachowaniem, jest produktem umysu, ktry
nie jest w peni poczony z ciaem i jego uczuciami.
Istnieje jednak potrzeba formuowania i nauczania zasad etycznych, na ktrych istoty ludzkie mog wzorowa swoje zachowanie.
Aby takie nauczanie mogo by owocne, naley uznawa podstawow rol, jak ciao i uczucia w nim zachodzce odgrywaj we
wszelkich sprawach moralnoci. Wymaga to podkrelenia faktu, e
zachowanie moralne ma na celu rozwijanie dobrych uczu u jedno-

Serdeczny umys

181

stki, a rwnoczenie dobro spoecznoci, w ktrej ona yje. Jeeli


gwnym celem ycia jest, o czym jestem przekonany, bycie osob
pen gracji i askawoci, to taki wanie powinien by rwnie
cel programw edukacyjnych, a nie nabywanie wiedzy. Nie wolno
nam si ograniczy do przekonania, e wiedza wraz z wadz, jak
ona daje, jest drog do dobrego" ycia. ycie bez stosowania si
do zasad opartych na wysokich wymaganiach etycznych pociga za
sob utrat najwikszego daru, jaki niesie ycie - radoci. Nie bdc osob zintegrowan fizycznie i psychicznie, nie zaznamy gbokiej przyjemnoci i dobrych uczu, jakie daje wdziczne poruszanie
si, ani nie dowiadczymy duchowej ekstazy bycia osob askaw.
Bez wzgldu na sw wadz i bogactwo, czowiek nie posiadajcy
tych cech yje w mrocznym wizieniu strachu, nieufnoci i wro goci.
Nie jest atwo oprze si urokowi wadzy i przymusowi podania. Wszyscy czasami ulegamy i zdradzamy pokadane w nas zaufanie. Moe si tak niestety zdarzy nawet w stosunkach midzy
terapeut a klientk, gdy klientka jest kobiet zdesperowan, te rapeuta niezaspokojonym mczyzn, i oboje podwiadomie poszukuj mioci. W atmosferze intymnoci, jak stwarza sytuacja, gdzie
jedna strona otwiera swoje serce przed drug, budz si czasami
namitnoci seksualne, ktre mog prowadzi do zblienia ciele snego. Niemal wszyscy terapeuci przestrzegaj kodeksu etycznego,
ktry uznaje takie zachowanie za nieprofesjonalne i nieetyczne.
Mimo e klientka jest osob doros, wiadomie godzc si na
zblienie, odpowiedzialno terapeuty polega na tym, aby uchroni
j przed jakimkolwiek dziaaniem z jej strony, ktre w konsekwencji naruszyoby zaufanie do niego i zniszczyo atmosfer umo liwiajc terapi. Jest to zasada moralna, ktr kady terapeuta
musi uszanowa, bez wzgldu na swoje potrzeby. Nikt z nas nie
moe polega wycznie na uczuciach, poniewa nie moemy ni gdy stwierdzi, czy dziaanie jest waciwe, czy niewaciwe, dopki
nie przerodzi si ono w czyn. Nie powinnimy take polega na samym rozumie, poniewa argumentacja diaba moe mie wiksz
si przekonywania ni boska. Rozum i uczucie musz si czy
w zasadach, ktre prowadz nas do waciwego i zdrowego post powania w yciu.
Posiadanie zasad i stosowanie si do nich ley w dobrze pojtym
interesie jednostki. Moe to by jednak rwnie wysoce duchowym aktem. Istoty ludzkie potrafi naladowa mio Boga do
czowieka poprzez mio, jak darz si wzajemnie. Bg jest nie

182

Duchowo ciaa

tylko wszechwiedzcy; jest take wszechobecny. Jest w nas wszystkich. Mistycy wielu rnych religii napisali, e Bg yje w ludzkim
sercu3. Gdy czujemy w sercu mio, wwczas jestemy w komunii
z Bogiem. Gdy okazujemy t mio, czsto udaje nam si poczy
ze swym blinim. Wdziczny umiech potrafi podnie drug osob
na duchu jak promie soca. askawy czyn moe pobudzi ducha
i otworzy dusz na pikno ycia. Osoba wdziczna i askawa akceptuje innych nie z poczucia obowizku, lecz z mioci. Co nie
oznacza, e nigdy nie wybucha gniewem; jednake jej gniew jest
jak gniew Boga, bezporedni i krtkotrway. Po takiej burzy, niebo
jest czyste i jasne, a soce wieci wesoo.
Dusza to imi, jakie nadajemy systemowi energetycznemu, ktry
oywia kady organizm. Gdy jestemy nienawistni, nasze serce si
zaciska, a dusza kurczy. Gdy jestemy askawi, serce si rozsze rza, a dusza wzbiera. Promienno askawego umiechu pochodzi
z serca wypenionego dobrym uczuciem. Ciepo osoby askawej wynika z jej wielkiej pasji ycia i braku sztywnoci. Nie da si by
rwnoczenie askawym i pdzi do jakiego celu Osoba askawa
jest na tyle cierpliwa, e potrafi nawiza szczer : ciep czno
ze wszystkimi, z ktrymi si styka.
Osoba askawa mu rwnie poczucie, e podlega czemu wikszemu i potniejszemu ni ona sama. Mam tu oczywicie na myli
Boga oraz wiar, jak omwilimy w rozdziale jedenastym. Bez takiej siy, c byoby w stanie powcign egotyzm i chciwo czowieka, ktre sprawiaj, i patrzy on na ziemi i jej mieszkacw jak
na rzeczy do wykorzystania dla osobistych pragnie i satysfakcji?
Ulegajc swej chciwoci czowiek niszczy ziemi, od ktrej zaley
jego istnienie. Wszyscy dobrze znamy problem zanieczyszczenia
powietrza, gleby i wd, wraz z utrat lasw i wymieraniem li cznych gatunkw dzikich stworze. Tej niszczycielskiej dziaalnoci
towarzyszy zaamanie wartoci moralnych i odpowiednie pogorszenie zdrowia i ywotnoci ludzi. Depresja staa si zjawiskiem en demicznym, a wielu ludzi odczuo potrzeb zwrcenia si w stron
takich czy innych rodkw, by jako wytrwa.
W wiecie zachodnim ycie ulego znacznej sekularyzacji. Sprawy
wite poddawano uproszczeniom, a stay si zbiorem przeko na i symboli. W dalszym cigu wywieraj one znaczny wpyw na
3
Zob. Alexander Lowen, Love, Sex, and your Heart (New York:
Macmillan, 1988), str. 3-4, 208. Wydanie polskie: Mio, seks
i serce, Jacek Santorski & Co. Agencja Wydawnicza, Warszawa
1990.

Serdeczny umys

183

ycie niektrych ludzi. Jednak wierzenia i symbole s procesami


umysowymi, nie biorcymi pod uwag ciaa. Wedug pogldw zachodnich, ciao mieci si w kategorii rzeczy wieckich, wulgarnych,
materialnych. Powoduje to rozszczepienie midzy umysem a ciaem, co, jak wykazaem, tkwi u korzeni emocjonalnych cierpie
czowieka.
Moim zamiarem w tej ksice byo wykazanie, e ciao nie jest
tak po prostu przedmiotem materialnym, ktry daje si zrozumie
w czysto fizycznych kategoriach. Nie, ciao nie jest naczyniem ducha, lecz duchem, ktry sta si ciaem. Jak stwierdzilimy, duch
rezyduje w protoplazmie, gdzie objawia si zdolnoci organizmu
do reagowania na rodowisko w taki sposb, ktry suy jego wasnym procesom yciowym. Taka jest historia ycia na Ziemi od
kilku miliardw lat.
W moim przekonaniu, umys ze swoim naciskiem na wiedz i rozum jest wiecki, natomiast ciao jest wite. Mimo i nam si
wydaje, e potrafimy wyjani mechanizmy dziaania ciaa, w ich
centralnym punkcie tkwi tajemnica mioci. Serce czowieka, gdzie
mieszka mio, jest rwnie wityni, w ktrej mieszka Bg
w istocie ludzkiej.
Podstaw do takiego pogldu daje zdolno czowieka do odczuwania rezonansu midzy pulsem serca a pulsem wszechwiata.
Puls ycia wystpuje w kadej komrce i kadym narzdzie ciaa,
jednake jest wyczuwany najmocniej w biciu serca, a dowiadczany
jako uczucie mioci. Opisaem ywy organizm jako stan kontrolowanego podniecenia, ktrego orodkiem jest serce. To pobudzenie
wzbiera i wylewa si poza granice organizmu, gdy jestemy zakochani; wyczuwamy wwczas nasz czno z uniwersum. Mio
jest prawdziwie duchowym uczuciem. Jestem przekonany, e wikszo czytelnikw kiedy w swoim yciu go dowiadczya.
Ale dlaczego tylko kiedy? Zaskakujc odpowiedzi jest stwierdzenie, e niedostatecznie kochamy siebie. Mio do siebie nie
oznacza samouwielbienia, ktre jest narcyzmem, stanem, w kt rym brak jest podniecenia mioci. Kocha siebie, oznacza kocha
ycie i wszystko, co yje. Nie da si w peni kocha kogo, jeeli
nie kocha si samego siebie. Bez umiowania siebie, czowiek tylko
przyjmuje, a nic w zamian nie daje.
Z mioci do siebie zdoamy osign trzy, wymienione w przedmowie do tej ksiki, formy gracji, ktre zdefiniowa Aldous Huxley; gracj zwierzc, czyli integralno utrzymywan przez peny
i swobodny przepyw pobudzenia w ciele; wdzik ludzki, dziki

184

Duchowo ciaa

stosowaniu w yciu zasady By wiernym samemu sobie" i dziki


przeniesieniu tej zasady na blinich poprzez askawe postpowa nie; oraz ask duchow, poprzez czno z wyszym porzdkiem.
Tylko poprzez zintegrowanie osobowoci na tych trzech paszczyznach udaje si nam otworzy na transcendencj, ktr nazywamy
stanem aski" - w istocie prawdziw duchowo ciaa.

Objanienie
wybranych terminw
Agresja. A. Lowen traktuje agresj, za Reichem, jako naturalny
i wrodzony impuls do ruchu na zewntrz, siganie oraz przyswajanie (np. ssanie piersi matki, gryzienie pokarmw), realizujcy
si poprzez ciao. Gniew i destrukcja pojawia si dopiero w odpowiedzi na ograniczenie wolnoci spontanicznego wyraania siebie
i sigania ku otoczeniu.
Analiza bioenergetyczna - trwajca przynajmniej kilka lat regularna psychoterapia obejmujca prac z ciaem" i studia nad
ujawniajcymi si w trakcie wicze bioenergetycznych i w kontakcie terapeutycznym stereotypw charakterologicznych pa cjenta.
Bioenergetyka - zapocztkowany na kanwie odkry Wilhelma
Reicha przez Alexandra Lowena i Johna Pierrakosa kierunek
psychoterapii obejmujcy umys, ciao i procesy energetyczne
czowieka. Bioenergetyka Lowena nie ma nic wsplnego z bioenergoterapi - dziedzin radiestezji i psychotroniki.
Blok - ograniczenie hipotetycznego przepywu energii w ciele, na
og w postaci napicia lub zwiotczenia grupy mini. W bioenergetyce rozpatruje si wydatek energetyczny zwizany z utrzymywaniem bloku. Blokowi energetyczno-miniowemu odpowiada
blok w wiadomoci - tumienie lub wypieranie impulsw albo
uczu.
Charakter - przejawiajcy si w schematach zachowania, sylwetce
(tzw. pancerz" lub zbroja charakteru"), stereotypach mylenia
i przeywania rezultat przystosowania do dowiadcze emocjonalnych wczesnego dziecistwa. Dla uproszczenia diagnozy stereotypw charakterologicznych powstao kilka ich typologii za-

186

Objanienie wybranych terminw

pocztkowanych przez Wilhelma Reicha. W bioenergetyce rozpatruje si typy: schizoidalny", oralny", psychopatyczny", masochistyczny" i sztywny".
Depresja - poczucie przygnbienia i apatii, ktremu towarzyszy
stan przeduajcego si zahamowania i rozregulowania procesw yciowych oraz podstawowych dla funcjonowania emocjonalnego i dla ycia w ogle czynnoci: odywiania, snu, ruchu, seksualnoci. Wedug Lowena u podoa depresji le zwykle tumiona
zo i rozpacz zwizana z utrat obiektu mioci.
Ego - wiadomy aspekt osobowoci speniajcy funkcj integrowania w dziaaniu impulsw i reakcji emocjonalnych z obrazem
wiata i wasnej osoby. U osb dobrze funkcjonujcych ego jest
zespolone i peni konstruktywnie funkcje sterujce wobec jani
(ja", self), czyli gboko zakorzenionego w organizmie, niezrnicowanego poczucia siebie. Zaburzenie funkcji ego przejawia si
osabieniem lub przerostem funkcji kontrolnych i sterujcych, antagonizmem lub rozszczepieniem ego od jani i rzeczywistoci zewntrznej.
Emocja - A. Lowen zarwno w etymologii sowa emotion" jak
i w badaniach desygnatw tego pojcia akcentuje rol ruchu
w powstawaniu i dowiadczaniu emocji. Tam, gdzie nie ma ruchu,
nie ma emocji i nie ma ycia - pisze twrca bioenergetyki.
Empatia - wczuwanie si w drug osob nie tylko poprzez wyobraanie sobie jej stanu, ale i odczuwanie w ciele rezonansu na
jej dowiadczenia.
Energia. A. Lowen uywa w swoich najnowszych pracach pojcia
energia" jako raczej hipotetycznego konstruktu wyjaniajcego
wielo rnorodnych zjawisk toczcych si rwnoczenie w czowieku i jego interakcji z otoczeniem. W tym sensie oddali si
od Reicha i niektrych jego kontynuatorw bardziej zdecydowanie opowiadajcych si za istnieniem uniwersalnej formy energii,
nazywajc j orgone energy".
Gestalt - kierunek psychoterapii zapocztkowany przez Friderica
Perlsa nastawiony na rozwj wiadomoci, twrczo integrujcej
dane pynce z organizmu i ze rodowiska. Sowo Gestalt" oznacza figur (na tle) oraz cao.
Granice - metafora, przy pomocy ktrej prbuje si odda sposb okrelenia wasnej tosamoci i ustosunkowania do tosamoci innych osb. Granice mona sobie wyobrazi jako otaczajce
osoby niewidzialne bony o zrnicowanej przepuszczalnoci dla

Objanienie wybranych terminw

187

przepywu informacji i energii, jako bioenergetyczne krace ja".


Granice mog by zbyt sabe, elastyczne, lub zbyt sztywne. Rozpatruje si te stany nieograniczenia. W odniesieniu do inter akcji moemy rozpatrywa kontakt graniczny, stopienie, inwazj,
wchanianie, deprywacj.
Introjekcja - identyfikowanie si bez asymilacji z uczuciami, wartociami, pogldami narzucanymi przez osoby z otoczenia.
Jzyk ciaa - ekspresja i sygnay ciaa, ktre przekazuj informacje na temat osoby i jej stanu (np. zacinita i wysunita szczka
jako wyraz determinacji albo szeroko otwarte oczy i znierucho mienie twarzy w przestrachu) oraz okrelenia werbalne, ktrych
znaczenie odwouje si do funkcjonowania ciaa (np. stan na
wasnych nogach").
Kateksja - inwestowanie energii popdowej ku osobie lub innemu obiektowi tak, e kontakt z nim zaspokaja podstawowe
potrzeby i rozadowuje napicia emocjonalne - termin psychoanalityczny.
Lk -jakikolwiek zesp okolicznoci, ktry zakca przebieg yciowych funkcji organizmu (np. pracy serca i krenia, oddychania)
wywoujcy lk. Przedmiotem psychoterapii bioenergetycznej jest
lk, ktrego rdem nie jest zagroenie realne, lecz wytworzona
w podwiadomoci i utrwalona w miniowych napiciach dezaprobata dla przyjemnoci, naturalnej pulsacji ycia oraz powstajcych, w wyniku ich zagroenia lub utraty, rozpaczy, zoci i blu.
Tumienie tych uczu zwizane jest z ograniczeniem oddycha nia i zakceniem pracy serca, co wtrnie utrwala lk (bdne
koo).
Lk przed opuszczeniem - obawa pozostania w osamotnieniu
w wiecie postrzeganym jako zagraajcy.
Metoda wolnych skojarze - w psychoanalizie mwienie terapeucie wszystkiego, co przychodzi do gowy, bez wzgldu na sens,
moliw ocen itp. W terapii Gestalt podobna technika nazywana
jest continuum wiadomoci".
Mieszczenie w sobie - zawieranie, (containment) - utrzymywanie
pobudzenia uczu i energii wewntrz ciaa. Jest zwizane z dobrym ugruntowaniem zrelaksowaniem, brzusznym oddychaniem,
elastycznoci granic ja".

188

Objanienie wybranych terminw

Narcyzm - zaburzenie osobowoci charakteryzujce si nadmiernym zaangaowaniem si w obraz wasnej osoby kosztem gbszych potrzeb i uczu.
Orgazm. W odrnieniu od potocznego rozumienia, w ktrym
orgazm kojarzy si z poczuciem rozadowania i przyjemnoci
w okolicach genitaliw podczas miosnego szczytowania (lub masturbacji), Lowen przyjmuje za Reichem, e jestemy w tym kontekcie zdolni do caociowej, spontanicznej reakcji wyadowania
energetycznego, odpuszczenia kontroli i roztopienia granic ja",
i to nie tylko w akcie seksualnym, ale na przykad w tacu, religijnej ekstazie, a take w trakcie obejmujcej ciao sesji psychoterapii. Odblokowanie odruchu orgazmu" i przywrcenia organizmowi moliwoci spontanicznego pulsowania to moliwe rezultaty bioenergetycznej psychoterapii.
Pancerz - opancerzenie, zbroja charakteru - przejawiajcy si
na poziomie systemu miniowego wzorzec napicia i powstrzymywania reakcji emocjonalno-ruchowych, pierwotnie sucy
dziecku jako ochrona przed dowiadczaniem nadmiaru lku
i blu zwizanego z zagroeniem i niezaspokajaniem podstawowych potrzeb w odpowiedni sposb, czyli z mioci i uszanowaniem granic oraz we waciwym momencie. Pancerz staje si
czci struktury charakteru.
Pozycje stresowe - stosowane w bioenergetyce najczciej statyczne
wiczenia wprowadzajce niektre grupy napitych mini w stan
szczeglnego rozcignicia, na innych, natomiast, zbyt zwiotczaych, wymuszajce intensywn prac. Trafnie dobrana bioenergetyczna pozycja stresowa uatwia uwolnienie przepywu zablokowanych impulsw i emocji.
Praca z ciaem - body work - zajmowanie si ciaem jako przejawem naszej emocjonalnej i osobistej egzystencji poprzez jego obserwacj (analiz), wiczenia, rne formy masau, fizyczne eksperymenty, pogbienie oddychania. Praca z ciaem w tym sensie
rni si tym od sportu czy nawet jogi, e wszelkie dziaanie fizyczne jest nierozerwalnie zwizane z odczuciami i psychologicznym znaczeniem interakcji midzy pacjentem i terapeut.
Projekcja - przypisywanie swoich, zwykle nieuwiadamianych,
uczu, intencji i pogldw osobom (obiektom) zewntrznym.
Psychoanaliza. Odkrycie przez Freuda niewiadomoci zrewolucjonizowao psychoterapi i psychoanaliza stanowi nieustannie wiodcy jej kierunek. Jednoczenie takie indywidualnoci jak

Objanienie wybranych terminw

189

Jung, Perls, Reich wywiody z psychoanalizy nowe, niezalene


nurty psychoterapii o wielkiej sile oddziaywania. W ostatnim
trzydziestoleciu psychoanaliza przeywa renesans dziki odkryciom na temat wczeniejszych jeszcze ni opisywane przez Freuda
mechanizmw rozwoju emocjonalnego od chwili narodzin do
trzeciego roku ycia (rozwojowa psychologia ego i teoria relacji
z obiektem"). Nawizuje do nich rwnie Bioenergetyka, Biosynteza i Biodynamika - wiodce kierunki somatycznej psychoterapii. W pierwszych pracach prekursorw psychoanalizy Freuda
i Ferenziego, a take u Adlera, znajdujemy odniesienia do ciaa
i energii, ktre podj i konsekwentnie rozwin Wilhelm Reich.
Bioenergetyka Lowena nawizuje do psychoanalizy w wyjanianiu zaburze emocjonalnych, jednake metodyka pracy Lowena
obejmuje (za Reichem) aktywny kontakt terapeutyczny z ciaem
pacjenta i w zasadniczy sposb odbiega od kanonw psychoanalitycznej kozetki.
Przeniesienie - relacja pacjenta z terapeut wcznie z projekcjami
i przenoszonymi z dziecistwa nierealistycznymi oczekiwaniami,
pyncymi z poziomu struktury charakteru.
Przeciwprzeniesienie - przeniesienie ze strony terapeuty wobec pacjenta (te jest moliwe i podlega tak zwanej superwizji, tzn. pracy
z innym psychoterapeut nad reakcjami na osob i zachowania
pacjenta).
Stadia wczesnodziecicego rozwoju osobowoci - w psychoanalizie
wyodrbnione z uwagi na dominujc w danym okresie funkcj
fizjologiczn:
- faza oralna - ssanie,
- faza analna - funkcje wydalnicze,
- faza falliczna - doznania z obszaru genitaliw.
Dojrzao osobowoci zwizana jest z prymatem genitalnoci",
co oznacza podporzdkowanie czstkowych popdw (oralnych,
analnych i fallicznych) orientacji realistycznej spoecznie i prospoecznie (np. wspczucie, tjpska).
wiadomo - pojcie wiadomoci (i podwiadomoci) w bioenergetyce rozumiane jest podobnie jak w psychoanalizie z rozszerzeniem na moliwo transpersonalnej" wiadomoci oraz
z duym naciskiem na znaczenie uprzytomnienia sobie i gbokiego zrozumienia sygnaw pyncych z organizmu (wiadomo
ciaa).

You might also like