Polskie organizacje zarzdzania zbiorowego i ich dane finansowe

Autorzy: Jan Strycharz, ukasz Manica, Anna Mazgal

Projekt graficzny okadki: Magdalena Konik-Machulska, VIVID STUDIO

Autorzy dzikuj mecenasowi Maciejowi lusarkowi, mecenasowi Marcinowi Serafinowi

oraz dr Agnieszcze Zasikowskiej za recenzj raportu i uwagi, ktre przyczyniy si do
lepszego zrozumienia specyfiki organizacji zbiorowego zarzdzania i przekrojowego ujcia
zebranych danych.

Warszawa 2015

Publikacja jest dostpna na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 3.0 Polska,
pewne prawa zastrzeone na rzecz autorw i Centrum Cyfrowego Projekt: Polska. Pena
tre licencji jest dostpna na stronie creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl . Zezwala si
na dowolne wykorzystywanie treci publikacji pod warunkiem wskazania autorw oraz
podania informacji o licencji.

Publikacja jest dostpna w sieci pod adresem: http://centrumcyfrowe.pl/czytelnia/polskieorganizacje-zarzadzania-zbiorowego-i-ich-dane-finansowe/

Spis treci
Wprowadzenie ......................................................................................................................................... 4
Organizacje zbiorowego zarzdzania i ich spoeczne znaczenie ............................................... 4
OZZ jako uczestnicy rynku kreatywnego ....................................................................................... 6
Oglna charakterystyka polskich OZZ ............................................................................................ 7
Zasady dziaania OZZ .......................................................................................................................... 8
Struktura reprezentacji praw przez OZZ ..................................................................................... 10
Analiza danych finansowych - przychody ........................................................................................ 13
Specyfika raportowania OZZ ......................................................................................................... 13
Przychody ujcie globalne ........................................................................................................... 16
Przychody z dziaalnoci statutowej ............................................................................................ 17
Inne przychody okrelone statutem ............................................................................................ 19
Przychody operacyjne ..................................................................................................................... 20
Przychody finansowe bodziec do kumulowania rodkw przez OZZ ................................ 21
Analiza danych finansowych - skuteczno, koszty, efektywno ............................................. 25
Skuteczno OZZ .............................................................................................................................. 25
Efektywno OZZ ............................................................................................................................. 26
Pozostae kategorie kosztw koszty pracy, oraz usugi obce.............................................. 30
Podsumowanie ..................................................................................................................................... 31
Przejrzysto i realizacja kontroli spoecznej ............................................................................. 32
Dwa wymiary efektywnoci ........................................................................................................... 32
Skuteczno w przekazywaniu rodkw na rzecz uprawnionych ........................................... 33
Efektywno a konflikt interesw ................................................................................................ 33
Struktura a konflikt interesw ...................................................................................................... 34

Wprowadzenie
Organizacje zbiorowego zarzdzania i ich spoeczne znaczenie
Organizacje zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi maj do spenienia wane
spoecznie zadanie. Ustawowa i statutowa rola tych stowarzysze polega na
reprezentowaniu twrcw i egzekwowaniu ich praw do utworw, jakie stworzyli. OZZ
zbieraj w imieniu tych osb wynagrodzenie pozyskane w zamian za moliwo
odtworzenia czy wykorzystania dziea przez firmy, instytucje i osoby prywatne.
Potencjalnie na systemie poredniczenia w pobieraniu opat z tytuu autorskich praw
majtkowych mog skorzysta wszyscy twrcy i producenci treci, ktrzy nie musz sami
pilnowa, kiedy i gdzie ich utwory s wykorzystywane i odtwarzane; a take uytkownicy,
ktrzy zamiast wyszukiwa po kolei kadego twrc i twrczyni, z ktrych kreatywnoci
chc skorzysta, kontaktuj si z porednikiem i to jemu przekazuj stosowne
wynagrodzenie.
Poniewa aktywno kulturalna to wana dziedzina ycia spoecznego,
inwestycje krtkoterminowe
a rynek kreatywny to istotna ga gospodarki, przepyww z tytuu
ZAIKS:
majtkowych praw autorskich jest bardzo duo i z roku na rok zyskuj
one na wartoci. Oprcz inkaso, czyli opaty z tytuu eksploatacji praw
ponad
autorskich, organizacje te pobieraj take opaty reprograficzne,
doliczane do ceny urzdze i nonikw umoliwiajcych kopiowanie,
jako rekompensat za wykorzystywanie, w tym kopiowanie utworw
w ramach dozwolonego uytku. I tak w 2013 r. polskie OZZ
odnotoway przychody w wysokoci 287,9 mln z dla porwnania,
mniej wicej tyle kosztuj
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dysponuje zaledwie
polskie muzea finansowane
1/3 tej kwoty na upowszechnianie i promocj kultury polskiej za
z budetu centralnego
granic. Wiele organizacji zbiorowego zarzdzania dziaa ju od wielu
lat i zdoao zgromadzi pokany majtek ZAiKS, zaoona w 1918 r.,
wykazaa na koniec 2013 r. warto inwestycji krtkoterminowych na poziomie ponad 1
miliarda z. To mniej wicej tyle, ile wydaje si rocznie na wszystkie polskie muzea
finansowane z budetu centralnego.

1
miliard z

OZZ s niezwykle wanymi podmiotami polskiego sektora kultury nie tylko ze wzgldu na
skal przepyww i rozmiary majtku jakim dysponuj. Organizacje te, zrzeszaj ogem
niemal 28 tys. osb i podmiotw gospodarczych, wystpuj take w imieniu kolejnych 28
tys. podmiotw, z ktrymi zawary umow o reprezentacji. Na podstawie umw o
wzajemnej reprezentacji praw swoich czonkw z zagranicznymi OZZ, chroniony wiatowy
repertuar utworw szacowany jest na okoo 22 mln dzie1. Dodatkowo, Ustawa o prawie
autorskim i prawach pokrewnych przyznaje OZZ domniemanie zarzdu co sprawia, e OZZ
pobieraj opaty licencyjne rwnie w imieniu podmiotw, z ktrymi nie zawary umowy o
reprezentacji. Oznacza to, e potencjalnie kady posiadacz praw do opublikowanego
utworu moe spodziewa si, e ktra z organizacji zbiorowego zarzdzania zebraa w
jego imieniu opaty za wykorzystanie tego utworu przez osoby trzecie.

liczba podana za http://zaiks.org.pl/druk/226,154,60_domniemanie_zarzadu_prawami_autorskimi (link z 3 kwietnia 2015)

22 miliony
mniej wicej tyle dzie liczy
sobie wiatowy repertuar
dzie chronionych na
podstawie umw o
wzajemnej reprezentacji
pomidzy OZZ na caym
wiecie

Organizacje zbiorowego zarzdzania nie s zatem zwyczajnymi

stowarzyszeniami realizuj one zadania o systemowym znaczeniu
dla kultury, sztuki, wasnoci intelektualnej i kreatywnoci w ogle.
Mechanizmy ich dziaania, skuteczno w poredniczeniu w
transferach midzy poszczeglnymi aktorami sektora kreatywnego,
struktura i wysoko kosztw funkcjonowania organizacji, w tym
kosztw
repartycji,
czy
wreszcie
proporcje
rodkw
przekazywanych uprawnionym w stosunku do rodkw repartycji
niepodlegajcych, nie s jedynie wewntrzn spraw tych
podmiotw. Skuteczno przyjtych przez OZZ rozwiza ley w
interesie ich czonkw, podmiotw reprezentowanych, ale take
ogu spoeczestwa.

Autorzy i autorki niniejszej analizy przyjli sobie za cel prb odpowiedzi na pytania o
skuteczno przyjtego mechanizmu funkcjonowania polskich organizacji zbiorowego
zarzdzania wanie ze wzgldu na spoeczne znaczenie tych podmiotw. Interesuje nas
odpowied na pytanie czy dziaania OZZ prowadz do wywizywania si z funkcji
ustawowych. Ze wzgldu na rol porednika w transferach finansowych, wynikajcych z
realizacji praw autorskich przyjta zostaa perspektywa ekonomiczna. Analiza obejmuje
finansowe i merytoryczne sprawozdania polskich OZZ za lata 2010-2013, ktre miay one
obowizek ujawni do chwili sporzdzenia niniejszego opracowania.
Sprawozdania nie s jedynie sposobem na wykazanie formalnej zgodnoci prowadzonych
operacji z obowizujcymi przepisami o rachunkowoci. Ich publikacja realizuje niezwykle
wany cel, jakim jest powiadomienie opinii publicznej o zaoeniach gospodarki finansowej
tych organizacji. Aby cel ten zosta zrealizowany, sprawozdania musz by sporzdzone w
sposb umoliwiajcy jednoznaczne okrelenie rde przychodw, struktury kosztw i
poszczeglnych rde ich finansowania, czy proporcje midzy realizacj celw
statutowych, a akumulacj majtku.
Zadanie jakie sobie postawilimy to opisanie w jakim stopniu sprawozdania pozwalaj
opinii publicznej na zrozumienie zasad funkcjonowania OZZ. W tym znaczeniu, nasza
analiza nie jest audytem poprawnoci rachunkowej, a realizacj spoecznej kontroli
przejrzystoci zestawionych w ten sposb informacji.
Analizujc te dokumenty napotkalimy na pewne trudnoci. Brak
jednolitych praktyk opisywania poszczeglnych pozycji, rnice
ponad
w ujmowaniu kategorii przychodw i kosztw, brak informacji
o skadowych
tych
kategorii,
czy
rozbienoci
midzy
sprawozdaniami merytorycznymi a finansowymi spowodoway, e
trudno jest jednoznacznie wnioskowa jak wyglda zdrowie
finansowe tych podmiotw. Co do niektrych kwestii moglimy
reprezentuj na co dzie
jedynie stawia hipotezy i zadawa pytania, na ktre nie da si
polskie OZZ
odpowiedzie bez udziau OZZ. Z tego wzgldu naley stwierdzi,
e sprawozdawczo OZZ w obecnej formie nie realizuje w
dostatecznym stopniu celu, jakim jest przejrzysto dla opinii publicznej.

55 tys.
podmiotw

Jednoczenie mamy nadziej, e zebrane przez nas wnioski stan si gosem otwierajcym
publiczn debat na temat mechaniki funkcjonowania OZZ. Wyjanienie niejednoznacznie
przedstawionych w sprawozdaniach kwestii ley w interesie OZZ, ktrych wizerunek ma
wpyw na funkcjonowanie ponad 55 tys. twrcw i podmiotw reprezentowanych na co
dzie przez te organizacje. Z radoci powitamy kad inicjatyw, ktra pomoe rozwia
wtpliwoci wok sprawozda i przyczyni si do ich wikszej przejrzystoci.

OZZ jako uczestnicy rynku kreatywnego

We wspczesnych gospodarkach, kreacja, wiedza i
innowacje s decydujce dla rozwoju i w zwizku z tym
odgrywaj coraz wiksz rol. Jak podaje Ernst&Young
w raporcie opracowanym na zlecenie Komisji
Europejskiej i przy wsppracy Gesac (stowarzyszenie
zrzeszajce
ponad
80
organizacji
zarzdzania
zbiorowego z UE w tym polski ZAiKS), przemysy
kulturowe i kreatywne (CCIs od ang. Creative and
Cultural Industries) stanowi 4,2% europejskiego PKB.
Ich przychody ksztatuj si na poziomie 536 miliardw
Euro2, a w organizacjach sektora CCIs zatrudnienie
znajduje obecnie ponad 7 mln Europejczykw. Dla
porwnania mona wskaza, i ok. 7 mln osb pracuje
przy produkcji i sprzeday samochodw, a ok. 10 mln
zatrudnionych jest w rolnictwie. Sia sektora CCIs ronie
na tle bardziej tradycyjnych gazi gospodarek.

536 miliardw
euro
przychd europejskich przemysw
kreatywnych

4,2%
% europejskiego PKB w ytwarzanego przez
przemysy kreatywne

7 milionw osb
zatrudnionych w europejskich C CIs

W Europie funkcjonuje aktualnie ponad 250 OZZ, a ich skumulowany roczny przychd
ksztatuje si na poziomie ok. 6 mld euro3. Mimo, i kwota ta stanowi nieco ponad 1%
wielkoci caego sektora CCIs, OZZ peni wan funkcj instytucjonaln. Organizacje te nie
s by moe znaczce w sensie finansowym (1,1% wielkoci caego sektora), s jednak
wanym instytucjonalnym trybem caego systemu, bez ktrego CCIs nie mogyby
funkcjonowa i rozwija si gospodarczo w obecnym ksztacie. Dziaalno europejskich
OZZ ju teraz jest kluczowa dla brany muzycznej jak informuje Komisja Europejska, 80%
dziaa OZZ zwizana jest z przemysem muzycznym (ok. 4,8 mld euro), ktry stanowi
wan cz przemysw kreatywnych. Warto brany muzycznej zostaa wyceniona przez
cytowanych wczeniej specjalistw Ernst&Young na 25,3 mld Euro. Oznacza to, e OZZ
zajmujce si muzyk, zarzdzaj niemal pit czci przepyww biznesu muzycznego.

Ernst&Young 2014: 10
KE 2012: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-12-545_en.htm

Oglna charakterystyka polskich OZZ

W Polsce aktywnie dziaa 14 organizacji zarzdzania zbiorowego. Zgodnie z art. 104,
Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych4, funkcjonuj one jako organizacje
spoeczne ustanowione w celu jakim jest zbiorowe zarzdzanie i ochrona powierzonych im
praw autorskich lub praw pokrewnych. Powierzenie OZZ tej odpowiedzialnoci wynika z
uznania faktu, i uprawnieni mieliby znaczne trudnoci w dochodzeniu swoich praw wobec
mnogoci rodkw masowego przekazu i masowego wykorzystania utworw i
przedmiotw praw pokrewnych. System OZZ ma w swoim zamyle chroni twrcw
przed nieodpatnym wykorzystywaniem ich dzie, odciy ich od koniecznoci dbania o
swoje interesy majtkowe, wreszcie wzmocni ich pozycj w negocjacjach z podmiotami
bdcymi uytkownikami praw. W wyniku tego maj oni odnosi korzy finansow, a take
zyskiwa czas na dziaania twrcze.

2,4 miliarda
tak kwot na realizacj celw
statutowych dysponoway na koniec
2013 r. polskie O ZZ

W 2013 roku OZZ zaraportoway przychd w wysokoci 287,9

mln z. Przy czym jest to przychd wykazywany w rachunkach
zyskw i strat otrzymane i zaksigowane wpywy pienine
byy na znaczco wyszym poziomie i wyniosy ok. 800 mln z.5
Jednoczenie
skumulowane
aktywa
finansowe
tych
organizacji, w postaci inwestycji krtkoterminowych (gwnie
rodki finansowe na rachunkach biecych i lokatach) wyniosy
na koniec 2013 roku 1,6 mld zotych.

Mona zatem powiedzie, i na koniec 2013 r. wszystkie OZZ dysponoway sum ok. 2,4 mld
z na poczet realizacji swoich celw statutowych. Aby uzmysowi sobie jak znaczca jest to
kwota dla wspierania twrczoci w spoeczestwie mona przywoa, e budet Akademii
Sztuk Piknych w Krakowie, zatrudniajcej ok. 280 nauczycieli akademickich i ksztaccej
ok. 1200 studentw, wynis w 2013 roku 51razy mniej czyli niespena 45 mln z. Przy tym
cao budetu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wynis 2,8 mld z w roku
2013.
Porwnanie to tylko pozornie wydaje si niezwizane z meritum sprawy. Analiza
instytucjonalno-ekonomiczna, ktr prezentujemy w tym opracowaniu ma na celu
uwzgldnienie szerokiego kontekstu dla systemu OZZ, aby przybliy nas do odpowiedzi na
pytanie, czy ten konkretny element reymu praw autorskich (tzw. instytucja zbiorowego
zarzdu), oraz sposb jego wdroenia dobrze realizuje interesy spoeczne.

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. Dz. U. 1994 Nr 24 poz. 83 z pn. zm.
Podana kwota bierze pod uwag wszystkie przyhody, oraz wpywy tytuem inkasa. Naley doda, i OZZ nie traktuj
rodkw finansowych, jakie do nich trafiaj, jako przychody firmy. Pienidze zbierane z rynku od podmiotw eksploatujych
prawa autorskie trafiaj do budetu OZZ, jednak poniewa s przeznaczane do dalszego oddania nie stanowi one
przychodw firmy. Przychd wg naszej intuicji pojawia si wtedy, gdy pienidze realnie zostan oddane do prawowitego
waciciela. Wtedy OZZ potrca swoj prowizj i ksiguje j po stronie przychodu. Do czasu oddania wacicielowi co
czasem moe trwa dugo pienidze s na kontach danej OZZ i stanowi jej aktywa finansowe. Taka praktyka jest zgodna z
ustaw o rachunkowoci, jednak OZZ nie wyjaniaj dokadnie zasad wedug jakich rozliczane s i wykazywane w
sprawozdaniach kwoty wpat pobranych przez OZZ z rynku, co naley oceni jako problematyczne z punktu widzenia
spoecznej kontroli tych organizacji.

Tabela 1. Polskie OZZ

Lp.

Nazwa organizacji

Obszar zarzdzania

Podmioty, od ktrych
pobierane s pienidze

Stowarzyszenie Zbiorowego
Zarzdzania Prawami
Autorskimi Twrcw Dzie
Naukowych i Technicznych
KOPIPOL

odtwarzanie utworw
naukowych i technicznych

producenci kserokopiarek,
skanerw, urzdze
reprograficznych, wydawcy,
orodki informacji i
dokumentacji, biblioteki

Zwizek Artystw Scen Polskich

ZASP

prawa autorskie i prawa do

wykona artystycznych

operatorzy kablowi, kina,

nadawcy, wydawcy nonikw

Zwizek Polskich Artystw

Fotografikw

prawa autorskie zwizane z

fotografi oraz rzeb

organizatorzy wystaw,
wydawcy

Stowarzyszenie Autorw ZAiKS

utwory sowne, muzyczne,

choreografia

lokale, organizatorzy
wystpw

Stowarzyszenie Artystw
Wykonawcw Utworw
Muzycznych i SownoMuzycznych

artystyczne wykonanie
muzyczne i sowno-muzyczne

radio, telewizja

Zwizek Artystw Wykonawcw

STOART

artystyczne wykonania
muzyczne i sowno-muzyczne

radio, telewizja, wydawcy

Zwizek Polskich Artystw

Plastykw

dziea plastyczne

organizatorzy wystaw,
telewizja

Zwizek Producentw AudioVideo

fonogramy, wideogramy

radio, telewizja, nadawcy

internetowi

Stowarzyszenie Wydawcw
REPROPOL

utwory prasowe

wydawcy podrcznikw,
licencje za korzystanie z
publikacji

10

Stowarzyszenie COPYRIGHT
POLSKA

ksiki i czasopisma

opaty reprograficzne,
licencja za korzystanie z
materiaw

11

Stowarzyszenie Polski Rynek

Oprogramowania PRO

oprogramowanie

Firmy

12

Stowarzyszenie Architektw
Polskich

architektura

Brak danych

13

Stowarzyszenie Twrcw
Ludowych

kultura ludowa

radio, telewizja

14

Stowarzyszenie Filmowcw
Polskich/ZAPA

twrczo filmowa i
audiowizualna

telewizja, internet, prasa

(inserty), kina, domy kultury,
hotele, czyste noniki,

rdo: opracowanie wasne

Zasady dziaania OZZ

Podstawowa zasada dziaania organizacji zbiorowego zarzdzania nie jest skomplikowana.
Organizacja przy pomocy tzw. inkasentw pobiera opaty (tzw. inkaso) od podmiotw
eksploatujcych prawa autorskie (np. od restauratora odtwarzajcego muzyk w swojej

restauracji), ktre nastpnie przekazuje odpowiedniemu twrcy. OZZ potrca przy tym
koszt administrowania takim procesem, ktry nazywany jest kosztem inkasa.
Ponadto OZZ s rwnie organizacjami pobierajcymi tzw. opaty reprograficzne lub
inaczej opaty CL. Jest to narzut, ktry pastwo dodaje do ceny produktw takich jak pusta
pyta CD, papier do drukarek/xero, lub inne noniki danych. Kwoty w ten sposb zebrane
maj stanowi rekompensat dla twrcw, ktrych dziea s wykorzystywane w ramach
dozwolonego uytku prywatnego6, tzn. gwnie kopiowane na prywatne potrzeby, lub
take jako rekompensata za nieodpatne uycie do celw edukacyjnych.

Tabela 2. Finanse OZZ

rdo wpywu

Inkaso

Opaty reprograficzne

Opis
Inkaso to opata pobrana od podmiotu eksploatujcego
prawa autorskie np. od restauracji, ktra w swoim lokalu
odtwarza publicznie muzyk objt ochron z racji prawa
autorskiego. Tak pobrane inkaso OZZ maj przekazywa
wacicielom eksploatowanych praw.
Opaty reprograficzne to opaty pobierane od producentw
sprztu kopiujcego i czystych nonikw, ktre staj si
powiernikiem kopiowanych treci np. od producentw
kserokopiarek i producentw czystego papieru.

rdo zysku

Koszt inkasa

Opis
Jest to cz inkasa zatrzymana przez OZZ na pokrycie
wszelkich kosztw zwizanych z dziaaniem na rzecz
cignicia inkasa i przekazania go wacicielowi
eksploatowanych praw.

Polski ustawodawca zdecydowa, e OZZ bd funkcjonoway w formule stowarzyszenia,

uregulowanej w ustawie Prawo o stowarzyszeniach7. Prawo to definiuje, i rodki
finansowe pozyskiwane przez stowarzyszenie su realizacji celw statutowych. Zatem
jeli OZZ s stowarzyszeniami specjalnego rodzaju, ktrych szczeglny cel precyzuje
Ustawa o prawie autorskim jako zbiorowe zarzdzanie i ochrona powierzonych im praw
autorskich lub praw pokrewnych, naleaoby si spodziewa, i koszty inkasa bd
zachowyway zdrow proporcj w stosunku do przychodw organizacji. A take, e
organizacja ta nie bdzie raczej gromadzi majtku, a sprawnie zbiera pienidze z rynku i
przekazywa je do tych podmiotw, ktrym si one nale. Jest to jeden z moliwych
wymiarw oceny skutecznoci OZZ, do ktrego bdziemy si odwoywa w tym
opracowaniu.

Dozwolony uytek prywatny jest realizowany na podstawie art. 23 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Prawo o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855)

Tabela 3. Przykadowe zadania statutowe zwizane z celami ustawowymi OZZ na przykadzie

ZAiKS
Ochrona praw autorskich oraz reprezentowanie twrcw - czonkw Stowarzyszenia i ich
nastpcw prawnych w zakresie zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi oraz
1
dochodzenie ochrony ich praw autorskich w pozostaym zakresie o charakterze
precedensowym.
2

Ochrona praw autorskich oraz zbiorowe zarzdzanie autorskimi prawami majtkowymi

twrcw i ich nastpcw prawnych, zarwno krajowych jak i zagranicznych, niebdcych
czonkami Stowarzyszenia.

Wykonywanie praw autorskich, w tym zbiorowego zarzdzania tymi prawami, z

umocowania ustawowego na zasadzie rwnego traktowania z prawami autorskimi
czonkw Stowarzyszenia.

Gdyby OZZ byy organizacjami prywatnymi dziaajcymi na zasadach komercyjnych,

wwczas sposb ich dziaania zaleaby wycznie od relacji midzy OZZ a jej klientami.
Jednak ustawodawca da OZZ pewne przywileje jak np. monopol, czy reprezentacja
dorozumiana, o ktrej piszemy poniej wymagajc, aby zasady funkcjonowania tej grupy
podmiotw w zakresie dziaa naoonych ustaw - byy oparte o standardy organizacji
dziaajcej nie dla zysku (not-for-profit).

Struktura reprezentacji praw przez OZZ

Z racji tego, i jako stowarzyszenia OZZ maj struktur czonkowsk, mog umieszcza w
swoich statutach nie tylko szczeglne cele wynikajce z ustawy (ustawowe dziaania
statutowe), ale take i inne dziaania (pozaustawowe dziaania statutowe) niezwizane
bezporednio z zarzdem zbiorowym. Podejcie to wydaje si by powszechn praktyk.
Jeden z czonkw kadry kierowniczej ZAiKS, stwierdzi podczas obrad Senackiej Komisji
Kultury i rodkw Przekazu w maju 2013 roku, e organizacje zbiorowego zarzdzania nie
powstay po to, eby zbiera i dzieli pienidze. Organizacje zbiorowego zarzdzania
realizuj umow, jak zawary z autorem czy z autorsko uprawnionymi, ktra to umowa
wyranie zobowizuje ich do pewnych dziaa8.
Stanowisko to sugeruje, i OZZ zobowizuj si do bardziej kompleksowej obsugi
podmiotw, z ktrym wchodzi w relacje formalne. Jednak aby zrozumie dokadny zakres
tych zobowiza niezbdne byoby wykonanie prawnej analizy umw zawieranych midzy
ZAiKS a jego klientami. Poniej prezentujemy przykadowe zadania statutowe
niezwizane ze zbiorowym zarzdem prawami autorskimi, ktre mog nieco przyblia
charakter pozaustawowego zaangaowania OZZ.

Sowa wygoszone przez reprezentanta ZAiKS w trakcie 47 posiedzenia Senackiej Komisji Kultury i rodkw
Przekazu w dn. 21 maja 2013 r.

10

Tabela 4. Przykadowe zadania statutowe niezwizane z celami ustawowymi OZZ na

przykadzie ZAiKS
1

Inicjowanie i podejmowanie dziaalnoci zmierzajcej do doskonalenia prawa autorskiego

Popieranie twrczoci i kultury polskiej

Podejmowanie i realizacja inicjatyw o charakterze socjalnym na rzecz czonkw

Stowarzyszenia

Praktyka szerokiej dziaalnoci OZZ owocuje brakiem jasnoci wzgldem tego, jaka funkcja
stowarzysze jest ich funkcj wiodc. Czy s to po pierwsze stowarzyszenia twrcw,
reprezentujce szerokie interesy czonkw i realizujce przede wszystkim te cele, ktre
czonkowie uznaj za wane? Czy te w pierwszym rzdzie s to organizacje zbiorowego
zarzdzania ktre nad interesy swoich czonkw przedkadaj zadania zwizane z
transferami finansowymi zwizanymi z inkaso i repartycj? W aktualnym stanie co
wyjaniamy dokadnie w dalszej czci dokumentu nie jest jasne, czy rodki finansowe
pozyskane w zwizku z realizacj ustawowego celu zbiorowego zarzdzania prawami
autorskimi nie s wykorzystywane dla realizacji innych celw statutowych.
Tak sytuacj mona postrzega jako korzystn dla czonkw
stowarzyszenia ale niekoniecznie korzystn dla innych twrcw,
w imieniu ktrych OZZ pobieraj inkaso. Jeli z tych rodkw OZZ
dofinansowuj realizacj celw innych ni zarzd zbiorowy a
wic takich, ktre su czonkom a niekoniecznie ju ogowi
na rzecz reprezentowanych,
reprezentowanych (stosunek czonkw do nie-czonkw wynosi
ktrzy nie s czonkami
mniej wicej 1:1) to do dziaa na rzecz czonkw dokadaj si
wszyscy, w imieniu ktrych OZZ pobieraj inkaso. Polskie prawo
przewiduje przecie dorozumian realizacj zarzdu zbiorowego,
take wobec tych twrcw, ktrzy nie weszli w formaln relacj z
adnym z OZZ. Dla pokazania skali transferw wystarczy
na podstawie domniemania
uzmysowi sobie, e tylko w 2013 r. sam ZAiKS dokona repartycji
reprezentacji
w wysokoci 114 mln z na rzecz podmiotw, ktre reprezentuje,
a ktre nie s czonkami stowarzyszenia, oraz ok. 20 mln z na

rzecz podmiotw nie bdcych w adnej formalnej relacji z t OZZ.
repartycja Z AiKS w 2013:

114 mln
20 mln

Jednak tylko czonkowie formalnie zrzeszeni w danej organizacji maj wpyw na ustalanie
pozaustawowych celw statutowych i wybr zarzdu danego stowarzyszenia. Osoba
niezrzeszona, a reprezentowana przez OZZ w zakresie poboru inkasa ma bardzo
ograniczony wpyw na to, jak zarzdzane s nalene jej finanse; oraz ograniczon wiedz w
tym zakresie. W poniszej tabeli prezentujemy dane o proporcjach midzy liczb czonkw
danego stowarzyszenia, a liczb podmiotw reprezentowanych. W skali globalnej, s to
podobnie liczne grupy, jednak niektre OZZ reprezentuj znacznie wiksz grup
podmiotw na podstawie umowy, ni na zasadach wynikajcych z czonkostwa (np. SFP,
ktry statystycznie na 1 czonka reprezentuje w przyblieniu 4 osoby na podstawie
umowy), inne z kolei reprezentuj jedynie swoich czonkw, lub maj znacznie wicej
czonkw ni podpisanych umw o reprezentacji. aden OZZ nie prezentuje danych o
liczbie osb uprawnionych na podstawie reprezentacji dorozumianej.

11

Tabela 5. Polskie OZZ

Obszar zarzdzania

Podmioty, od ktrych
pobierane s pienidze

Liczba podmiotw
reprezentowanych

W tym
czonkw

Odsetek
czonkw

Stowarzyszenie
Zbiorowego
Zarzdzania Prawami
Autorskimi Twrcw
Dzie Naukowych i
Technicznych
KOPIPOL

odtwarzanie
utworw
naukowych i
technicznych

producenci
kserokopiarek,
skanerw, urzdze
reprograficznych,
wydawcy, orodki
informacji i
dokumentacji,
biblioteki

142

62

44%

Zwizek Artystw Scen

Polskich
ZASP

prawa autorskie i
prawa do
artystycznych
wykona

operatorzy kablowi,
kina, nadawcy,
wydawcy nonikw

12235

9408

77%

Zwizek Polskich
Artystw Fotografikw

prawa autorskie
zwizane z
fotografi oraz
rzeb

organizatorzy wystaw,
wydawcy

1058

382

36%

Stowarzyszenie
Autorw ZAiKS

utwory sowne,
muzyczne,
choreografia

lokale, organizatorzy
wystpw

10268

7986

78%

Stowarzyszenie
Artystw
Wykonawcw
Utworw Muzycznych i
Sowno-Muzycznych

artystyczne
wykonanie
muzyczne i
sowno-muzyczne

radio, telewizja

4256

2185

51%

Zwizek Artystw
Wykonawcw STOART

artystyczne
wykonania
muzyczne i
sowno-muzyczne

radio, telewizja,
wydawcy

7855

1249

16%

Zwizek Polskich
Artystw Plastykw

dziea plastyczne

organizatorzy wystaw,
telewizja

8711

3026

35%

Zwizek Producentw
Audio-Video

fonogramy,
wideogramy

radio, telewizja,
nadawcy internetowi

385

138

36%

Stowarzyszenie
Wydawcw REPROPOL

utwory prasowe

Brak danych

Brak
danych

10

Stowarzyszenie
COPYRIGHT POLSKA

ksiki i
czasopisma

43

0%

11

Stowarzyszenie Polski
Rynek
Oprogramowania PRO

oprogramowanie

Firmy

79

40

51%

12

Stowarzyszenie
Architektw Polskich

architektura

Brak danych

4575

26

1%

13

Stowarzyszenie
Twrcw Ludowych

kultura ludowa

radio, telewizja

2138

169

8%

14

Stowarzyszenie
Filmowcw Polskich

twrczo filmowa
i audiowizualna

telewizja, internet,
prasa (inserty), kina,
domy kultury, hotele,
czyste noniki,

4032

3211

80%

55777

27882

Lp.

Nazwa organizacji

wydawcy
podrcznikw, licencje
za korzystanie z
publikacji
opaty reprograficzne,
licencja za korzystanie
z materiaw

SUMA

12

Aby realizowa cele niezwizane z zarzdem zbiorowym, stowarzyszenia pobieraj od

swych czonkw opaty czonkowskie, co tworzy dodatkowe rdo przychodw. Przychody
z tego tytuu stanowi niewielk cz wszystkich przychodw OZZ ok. 7%. W przypadku
najwikszej OZZ, ZAiKS byo to zaledwie 333 tys. z z 485 mln z wpyww w roku 2013.
Ponadto cz stowarzysze generuje dochody prowadzc dziaalno gospodarcz i
sprzedajc produkty w obrocie wolnorynkowym.
Funkcjonowanie w dwch reymach ustawowych, z ktrych jeden nadaje szczeglne
uprawnienia, takie jak domniemanie reprezentacji, legitymacj procesow czy roszczenie
informacyjne, a drugi pozwala realizowa konstytucyjn wolno zrzeszania si na zasadzie
samorzdnoci, powoduje e OZZ s organizacjami o skomplikowanej strukturze
reprezentacji praw. Praktyka ich funkcjonowania pokazuje, e konstatacja o tym, ktry
reym ustawowy powinien mie decydujce znaczenie, jest niejednoznaczna. Nie jest te
powizana z proporcjami midzy liczebnoci podmiotw faktycznie decydujcych o
samorzdnoci tych organizacji, a liczb podmiotw reprezentowanych na innych zasadach.
Ten zoony obraz ich funkcjonowania jest niezwykle problematyczny dla analizy
skutecznoci i efektywnoci funkcjonowania OZZ.

Analiza danych finansowych - przychody

Specyfika raportowania OZZ
Przedstawiona w tej czci opracowania wielko i struktura przychodw zostaa
odtworzona w oparciu o dane finansowe zaraportowane przez OZZ w rachunkach zyskw i
strat (RZiS) za dany okres rozliczeniowy. RZiS to podstawowy i obligatoryjny element
sprawozdania finansowego, ktry powinien ukazywa wszystkie przychody danej
organizacji i zestawia je z poniesionymi kosztami. Wgld w poszczeglne kategorie
przychodw i kosztw powinien da podstawowy obraz zasad dziaalnoci, skutecznoci i
efektywnoci danej jednostki.
Jednak analiza sprawozda polskich OZZ nakazuje stwierdzi, i sposb raportowania nie
jest dobrze dopasowany do specyfiki tych organizacji. Innymi sowy poprzez analiz
sprawozda finansowych trudno jest zrozumie wprost ile dana organizacja pozyskaa
rodkw tytuem inkasa, ile tytuem opat reprograficznych, a ile tytuem opat
czonkowskich, czy z innych rde zwizanych z inn dziaalnoci stowarzyszenia.
Informacje te mona czsto uzyska ze sprawozda merytorycznych OZZ, i dopeni analiz
bilansw lub dodatkowych not wyjaniajcych. Jednak uwaamy, i ten sposb
raportowania nie jest transparentny i znaczco utrudnia spoeczn kontrol tych
organizacji.9 Spraw uatwioby prezentowanie przez OZZ rachunkw przepyww
pieninych, co jednak nie ma na og miejsca.
Co prawda 9 z 14 organizacji wyrnia w swoich RZiS skadki okrelone statutem ju na
poziomie RZiS, dziki czemu mona w atwy sposb szacowa udzia skadek we wpywach
finansowych. Jednak ju tylko jedna organizacja Copyright Polska wyrnia w swojej
strukturze przychodw wprost wpywy z opat reprograficznych. Na og nie s
prezentowane adne kategorie przychodw, ktre mona by w sposb bezporedni
powiza z aktywnoci inkasenck OZZ.

9

Zupenie inaczej sprawa si ma z regularnymi organizacjami pozarzdowymi, do ktrych zaliczaj si stowarzyszenia, ktre
dokadnie wyliczaj rda wpyww z poszczeglnych rde i jeeli dane rdo jest publiczne mona domaga si
wgldu w konkretn umow, okrelajc warunki i cele wykorzystania pienidzy publicznych.

13

Kategorie przychodw trudnoci w interpretacji

Aby unaoczni trudnoci w interpretowaniu danych finansowych OZZ posuymy si
przypadkami Zwizku Artystw Scen Polskich i Zwizku Artystw i Kompozytorw
Scenicznych. Sprawozdanie finansowe ZASP prezentuje przychody tej organizacji wedug
nastpujcych kategorii.

Tabela 6. Przychody Zwizku Artystw Scen Polskich za rok

2013
rdo przychodw
Dane za rok 2013
Sprzeda produktw
3 000 307,74 z
Przychody z tyt. kosztw inkasa i repartycji
2 374 501,32 z
Inne przychody z dziaalnoci gospodarczej
390 464,94 z
Inne przychody operacyjne
1 062 429,58 z
Dotacja operacyjna
372 273,53 z
Przychody finansowe
924 463,90 z

Gdyby ocenia t organizacj na podstawie tylko tych danych, trzeba by stwierdzi, i

prowadzi ona dziaalno gospodarcz sprzedajc jakie produkty, prawdopodobnie nie
pobiera opat czonkowskich, nie pobiera opat reprograficznych, jednak pobiera inkaso z
rynku, co moemy wywnioskowa z umieszczenia w sprawozdaniu pozycji przychody
tytuem potrcenia kosztw inkasa.

W przypadku ZAiKS-u sposb prezentacji jest inny, a uzyskiwanie przychodw z tytuu

kosztw inkasa nie jest ju tak oczywiste. Ta najwiksza OZZ ktra zgodnie z zacznikiem
do sprawozdania finansowego Wykonanie Podziau na zwrot kosztw inkasa I-XII 2013,
uzyskaa w 2013 r. 71 mln z przychodu z tytuu tej ustawowej dziaalnoci statutowej nie
informuje o nim w pozycji Przychody statutowe RZiS, podajc w tej kategorii jedynie
kwot 15,7 mln z. W dalszej czci sprawozdania powysze okrelone s przez ZAiKS jako
przychody z dziaalnoci spoecznej w zaczniku do sprawozdania rozliczenia wyniku
finansowego za 2013 r.

Odrbnie raportowane s dane dotyczce poboru przez OZZ opat przewidzianych w

ustawie o prawach autorskich. I tak ZASP raportuje w swoim sprawozdaniu merytorycznym,
i w roku 2013 zainkasowaa niemal 16,2 mln z od podmiotw eksploatujcych prawa
twrcw oraz 123,7 tys. z z tytuu opaty reprograficznej. W przypadku ZAiKS byy to
odpowiednio kwoty 351,9 mln z oraz 4 mln z. Pozycji tych jednak nie znajdujemy ani w
rachunku zyskw ani w bilansie. Poniej prezentujemy dane, ktre pokazuj, e brakuje
cisego, przejrzycie wykazanego zwizku midzy ustawow statutow aktywnoci OZZ,
jak jest inkaso i repartycja, a danymi sprawozda finansowych tych organizacji,
odczytywanymi wprost.

14

Tabela 7. Inkaso a przychody statutowe OZZ w 2013 r.

Skrt
nazwy

Nazwa organizacji

Inkaso
pobrane przez
OZZ z rynku

Koszty
inkasa
otrzymane
przez OZZ

Suma
przychodw
statutowych
OZZ

PRO

Stowarzyszenie Polski Rynek

Oprogramowania

154 297,21

SAWP

Stowarzyszenie Artystw
Wykonawcw Utworw
Muzycznych i SownoMuzycznych

18 027 930,64

2 809 087,62

2 902 797,09

ZPAP

Zwizek Polskich Artystw

Plastykw

202 831,74

556 806,50

ZASP

Zwizek Artystw Scen

Polskich

16 154 070,85

2 374 501,32

3 809 204,43

ZAiKS

Zwizek Autorw i
Kompozytorw Scenicznych

351 912 035,12

71 036 977,95

15 736 826,76

STL

Stowarzyszenie Twrcw
Ludowych

194 795,21

54 542,71

brak danych

ZPAV

Zwizek Producentw Audio

Video

40 326 397,23

8 593 647,19

9 664 193,90

SFP

Stowarzyszenie Filmowcw
Polskich

23 501 784,50

ZPAF

Zwizek Polskich Artystw

Fotografikw

113 664,44

11 779,44

3 697,20

STOART

Zwizek Artystw
Wykonawcw

62 298 132,37

10 255 592,85

24 624 315,84

KOPIPOL

Stowarzyszenie Zbiorowego
Zarzdzania Prawami
Autorskimi Twrcw Dzie
Naukowych i Technicznych

11 730 848,66

1 761 973,47

14 000 389,83

SARP

Stowarzyszenie Architektw
Polskich

129 715,26

brak danych

COPYRIGHT
POLSKA

Stowarzyszenie Autorw i
Wydawcw

9 690 706,49

617 360,95

10 531 041,24

REPROPOL

Stowarzyszenie wydawcw
REPROPOL

3 302 747,57

2 821 203,92

514 083 875,5

97 515 463,50

190 954 473,12

SUMA

Powysza tabela pokazuje, i trudnoci z przejrzystym wykazaniem rde przychodw OZZ

nie pozwalaj na jednoznaczn interpretacj danych finansowych. ZASP ujawnia w swoim
rachunku zyskw i strat ile pienidzy zaksigowaa na swoich rachunkach tytuem pobrania
nalenoci za pobr i repartycj rodkw, jednak jest to niestety wyjtek. Wikszo OZZ
posuguje si jedynie ogln kategori przychody z dziaalnoci statutowej, czy
pozostae przychody operacyjne (s to dwie najbardziej znaczce kategorie wpyww),
15

ktre nie daj dobrego pojcia o rdach tych przychodw, jako e rne organizacje
stosuj rne praktyki sprawozdawczoci. Prowizja od zarzdzania prawami autorskimi jest
przez niektre OZZ wykazywana w kategorii przychody statutowe, a przez inne jako
wanie pozostae przychody operacyjne.
Dane dotyczce ZAiKS-u pokazuj ponadto, e nie wszystkie OZZ traktuj koszty inkasa
jako przychody ze swojej statutowej dziaalnoci. Jak wida w tabeli - przy kosztach inkasa
wynoszcych ponad 71,0 mln z ZAiKS raportuje przychody z dziaalnoci statutowej na
poziomie niewiele ponad 15,7 mln z.
Inny istotny problem sposobu prezentacji danych w finansowych to fakt, e nie mona na
ich podstawie ustali ile wynosz przychody z ustawowej dziaalnoci statutowej
(zarzdzania prawami autorskimi), ktra dotyczy wszystkich twrcw objtych obszarem
dziaalnoci konkretnego OZZ, a ile przychody z pozaustawowej dziaalnoci statutowej
dotyczcej wyczenie czonkw danego stowarzyszenia. Z tego powodu nie mona oceni
czy i jaka cz ustawowych przychodw statutowych jest przekazywana na realizacj
innych celw statutowych, z ktrych korzystaj wycznie czonkowie danego
stowarzyszenia stanowicy jak w przypadku ZAiKS-u niewiele ponad 22% uprawnionych.

Przychody ujcie globalne

287,9 mln

Skumulowane przychody wszystkich 14 OZZ wyniosy w roku

2013 287,9 mln z. Taka kwota zostaa przekazana na realizacj
wszystkich celw statutowych tych organizacji. Analiza danych
za poprzednie lata pozwala stwierdzi, i przychody OZZ
przychody wszystkich OZZ w
stopniowo rosn. W 2010 roku jest to pierwszy rok, za ktry
2013 r.
OZZ zostay zobowizane do upublicznienia danych
finansowych skumulowane przychody wyniosy 235,4 mln z.
Nieznaczny spadek w przychodach odnotowano midzy rokiem 2012 a 2013, jednak trend
zwykowy jest wzgldnie wyrany przy czym nastpny rok pokae, czy zostanie on
utrzymany.

W milionach zotych

Diagram 1. Przychody OZZ ujcie globalne

300
290
280
270
260
250
240
230
220
210
2010

2011

2012

2013

rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozda finansowych OZZ z 2014 r.

16

Dokadna struktura przychodw OZZ w ujciu globalnym przedstawiona jest w poniszej

tabeli.

Tabela 8. Przychody OZZ za rok 2013 w ujciu globalnym

Oglna kategoria
przychodw
Przychody ze sprzeday
usug lub towarw
Przychody z dziaalnoci
statutowej
w tym skadki
czonkowskie

Wysoko

8 274 261,10 z

3%

102 289 043,50 z

35,5%

20 704 786,94 z

7%

Pozostae przychody
operacyjne

97 722 498,21 z

33,9%

Przychody finansowe

79 681 077,66 z

27,7%

287 966 880,47 z

100,0 %

SUMA
w tym zysk z roku 2012

94 161 691,01 z

Przychody z dziaalnoci statutowej

10 z 14 OZZ posuguje si w RZiS kategori przychody z dziaalnoci statutowej. Suma tych
przychodw dla wszystkich organizacji wyniosa w 2013 roku - 102,3 mln z i bya o 36%
wysza w stosunku do analogicznej pozycji z 2010r., wynoszcej 75 mln z. Jednoczenie
jest to najwiksza kategoria przychodw, stanowica ponad 1/3 wszystkich przychodw.
Nastpne w wielkoci kategorie to przychody operacyjne w roku 2013 wyniosy one 97,7
mln z w porwnaniu do 81,8 mln z w roku 2010 oraz przychody finansowych
(analogicznie 79,7 mln z w roku 2013 i 70,1 mln z).
Kategoria przychody z dziaalnoci statutowej nastrcza duych problemw
interpretacyjnych. W zasadzie jedyne, co mona powiedzie na podstawie analizy RZiS
wszystkich OZZ to tyle, e ze 102,3 mln z z tej kategorii wpyww 20,7 mln z stanowiy w
roku 2013 wpaty czonkw stowarzysze. Przy czym jak wykazano wczeniej nie we
wszystkich przypadkach pozycja ta obejmuje koszty inkasa, bdce podstawowym
przychodem z ustawowej dziaalnoci statutowej OZZ.
Ustalenie rde pochodzenia pozostaych 81,6 mln z przychodw z dziaalnoci
statutowej wymaga wnikliwego studiowania pozycji liczbowych, umieszczanych w rnych
czciach sprawozda i nie zawsze przynosi efekt. Dla przykadu, taka organizacja jak
ZAiKS, ktra w porwnaniu z innymi najdokadniej prezentuje t kategori przychodw,
rozbija j na nastpujce podkategorie, z ktrych najwiksza pozycja okrelona jest jako
pozostae przychody i pominite s przy tym przychody otrzymane z tytuu kosztw inkasa.

17

Tabela 9. Przychody z dziaalnoci statutowej ZAiKS, 2013 r.10

Podkategoria

Kwota

Skadki brutto okrelone statutem

Przychody z dziaalnoci Domu Pracy
Twrczej
Pozostae przychody okrelone statutem
SUMA

332 961,40 z
2 717 970,00 z
12 685 895,36 z
15 736 826,76 z

Mona zatem zrozumie, i w ramach dziaalnoci statutowej ZAiKS pozyska finansowanie

ze skadek czonkowskich oraz z tytuu prowadzenia Domu Pracy Twrczej (DTP).11 Aby
dowiedzie si, co byo rdem pozostaych przychodw okrelonych statutem w
wysokoci 12,7 mln z naley przestudiowa dodatkowe wyjanienia, w ktrych czytamy e
kwota ta pochodzi ze skadki procentowej na FS od honorariw autorskich12. Dalsze
analizy pokazuj, e moe chodzi o Fundusz Specjalny ZAiKSu.

Przepywy finansowe wewntrz OZZ przykad Funduszu Statutowego ZAiKS

ZAiKS regularnie odprowadza okrelony procent jako skadk na FS. Kwota pobranej
skadki wykazywana jest przez ZAiKS jako odrbny przychd, cho jest to dodatkowy
narzut, jaki ZAiKS nakada na wacicieli zarzdzanych praw autorskich. Dynamik tych
dodatkowych kosztw, o jakie zmniejszane s kwoty wypacane twrcom, przedstawiono
poniej.

Tabela 10. Dynamika skadki procentowej na FS odliczanej od honorariw autorskich

przez ZAiKS w latach 2010-2013
2010

2011

2012

2013

9 mln z

11,4 mln z

10,8 mln z

12,6 mln z

ZAiKS tumaczy w swoim sprawozdaniu merytorycznym, i te 12,6 mln z (przeznaczone na

FS) zasilio fundusz spoeczny stowarzyszenia, jednak w sprawozdaniu finansowym nie
umieszczono funduszu o takiej nazwie. ZAiKS prowadzi jeden Fundusz Statutowy, ktrego
wielko na koniec roku 2013 wynosia 372,8 mln z, oraz 7 Funduszy Specjalnych: (1)
Antypiracki, (2) wiadcze Socjalnych, (3) Popierania Twrczoci, (4) Rezerw i Korekt, (5)
Nagrd, (6) Inwestycyjny i (7) Kas Zapomogowo-poyczkow czonkw, ktrych czna
warto na koniec 2013 r. wyniosa 31,7mln z.

10

Vide zacznik do sprawozdania finansowego na 31 XII 201 3r. Rozliczenie Wyniku Finansowego z 2013 rok.
Koszt prowadzenia tej placwki wynis w 2013 r. 10,7 mln z i by najwikszym w kategorii kosztw realizacji zada
statutowych.
12
Prawie 12, 6 mln z, pozostae 140 tys. zotych do opaty na Fundusz Pomiertny, oraz opaty na wiadczenia lekarskie
11

18

Analiza informacji finansowych dotyczcych tych funduszy, nie pozwala stwierdzi, ktry z
nich zosta zasilony kwot dokadnie 12,6 mln czyli dodatkowym kosztem inkasa,
potrconym z wypat nalenych twrcom. Caociowa wielko Funduszy Specjalnych ZAiKS
zostaa w roku 2013 zwikszona o 26,8 mln z i wahaa si jednostkowo od 8,4 tys. z
(fundusz nr 7) do 10 mln z (fundusz nr 6). W tym czasie warto poszczeglnych funduszy
zostaa zmniejszona o 48,8 mln z, z czego 31,8 mln z wydatkowano z Funduszu Rezerw i
Korekt, a ponad 4,1 mln z z Funduszu Nagrd. Na koniec roku 2013 wszystkie Fundusze
Specjalne miay warto 31,7 mln z. By moe zatem kwota potrcana jako dodatkowy
koszt inkasa jest dzielona midzy te fundusze.

Z analizy dokumentacji finansowej nie udao nam si take ustali, w jaki sposb ZAiKS
zasila swj Fundusz Statutowy, ktry aktualnie wynosi 372,8 mln z. ZAiKS twierdzi, i jest
on utworzony z majtku trwaego oraz z odpisw z podziau wyniku finansowego czyli
jest zasilany z czci pienidzy bdcych zyskiem tej organizacji. W latach 2010-2013 ZAiKS
przeksigowa na korzy swojego Funduszu Statutowego ok. 19,5 mln z.

Warto wyjani z jakich konkretnie rde finansowych Fundusz ten

osign warto 372,8 mln z, bowiem, jak wskazujemy w dalszej
czci tego opracowania, zyski finansowe ZAiKS osiga gwnie dziki
przychodom finansowym, ktre czerpie z kapitau powstaego z
pobranych i nieprzekazanych prawowitym wacicielom (twrcom)
opat z tytuu praw autorskich. Praktyka przeksigowywania zysku na
rachunki Funduszu Statutowego powinna zosta poddana specjalnej
uwadze organu nadzorujcego OZZ w naszej ocenie moe to by
praktyka przejmowania finansw nalenych wacicielom praw
autorskich przez OZZ, a jeeli tak jest, powinna ona zosta poddana
odpowiednim regulacjom.

372,8 mln
warto Funduszu
Statutowego ZAiKS w 2013
r., ktrego rda
finansowania nie s znane
opinii publicznej

Tabela 11. Dynamika Funduszu Statutowego ZAiKS za lata 2010-2013

2010

2011

2012

2013

349,5 mln z

372,9 mln z

369,8 mln z

372,8 mln z

Inne przychody okrelone statutem

Analiza pozycji innych (pozostaych) przychodw statutowych pokazuje, e pomimo wielu
opisanych niejasnoci, ZAiKS i tak wyjania t pozycj w swoich sprawozdaniach
finansowych najdokadniej ze wszystkich OZZ. Inne organizacje nie s tak precyzyjne w
prezentowaniu struktury tej kategorii przychodw statutowych. Jedynie 7 z 14 OZZ w
ogle posiada t kategori w swoich sprawozdaniach. Poniej prezentujemy przychody z
tytuu innej dziaalnoci statutowej dla poszczeglnych organizacji posugujcych si t
kategori.

19

Tabela 12. Inne przychody okrelone statutem OZZ w 2013 r.

Inne lub pozostae
przychody okrelone
statutem

Nazwa OZZ
Stowarzyszenie Polski Rynek Oprogramowania PRO

61 846,94 z

Stowarzyszenie Artystw Wykonawcw Utworw

Muzycznych i Sowno-Muzycznych

2 778 298,90 z

Zwizek Autorw i Kompozytorw Scenicznych ZAiKS

12 685 895,36 z

Stowarzyszenie Filmowcw Polskich

13 413 982,22 z

Zwizek Artystw Wykonawcw STOART

23 397 293,92 z

Stowarzyszenie Zbiorowego Zarzdzania Prawami

Autorskimi Twrcw Dzie Naukowych i Technicznych
KOPIPOL

13 979 687,39 z

Stowarzyszenie wydawcw REPROPOL

2 706 426,01 z
SUMA

71 844 050,37 z

Tabela 13. Inne przychody statutowe w strukturze przychodw OZZ, 2013 r.

Przychody OZZ ,cznie
287 966 880,47 z

100 %

Przychody z dziaalnoci statutowej

102 289 043,50 z

35,5 %

20 704 786,94 z

7%

9 690 706,49 z

3%

71 844 050,37 z

25,5 %

W tym
Skadki czonkowskie brutto
Wpywy z opat reprograficznych
Inne przychody okrelone statutem

Dla uzyskania przejrzystoci tych organizacji, naleaoby wprowadzi jasne zasady opisu
tego typu kategorii. Brak szczegowego wyjanienia rda innych przychodw z
dziaalnoci statutowej jest niezrozumiay w sytuacji, kiedy jest to jeden z gwnych
przychodw OZZ. Ta najwiksza w niektrych przypadkach kategoria wpyww stanowia w
roku 2013 35,5% wszystkich zaraportowanych przychodw. Z kolei 70% tej kategorii (25,5
% wszystkich wpyww) stanowi wanie inne przychody okrelone statutem.
Przychody operacyjne
Drug, co do wielkoci kategori przychodw OZZ s pozostae przychody operacyjne. W
roku 2013 wyniosy one cznie 97,7 mln z. Trzeba jednak zaznaczy, e jedynie 7 z 14
organizacji odnotowuje tutaj znaczce wpywy, przy czym przychody operacyjne samego
ZAiKSu wyniosy 82,6 mln z. Druga w kolejnoci organizacja to Zwizek Producentw
Audio-Video z kwot 9,7 mln z trzecia, to Zwizek Artystw Scen Polskich z wpywami na
poziomie 1,4 mln z. W sumie te trzy OZZ raportuj przychody operacyjne na poziomie 96%
wpyww operacyjnych wszystkich OZZ.

20

Tabela 14. Pozostae przychody operacyjne

2010

2011

2012

2013

Zmiana 2010
do 2013

ZAiKS

71 847 801,82

56 506
671,27

61 555
751,80

82 647
914,70

15%

ZPAV

6 299 241,94

7 830 543,61

9 062 300,68

9 664 193,90

53%

ZASP

1 657 290,37

1 724 034,38

1 398 567,47

1 434 703,11

-13%

[z]

Diagram 2. Wysoko pozostaych przychodw operacyjnych OZZ w ujciu globalnym

Pozostae przychody operacyjne OZZ (w mln z)
100
90
80
70
2010

2013

Pod pojciem pozostaych przychodw operacyjnych rozumie si przychody zwizane

porednio z podstawow dziaalnoci organizacji, takie jak np. sprzeda lub wynajem
rodkw trwaych czyli nieruchomoci, budynkw, lokali, maszyn, lub innych urzdze,
umorzenie zobowiza; otrzymanie odszkodowa lub darowizn, czy rozwizanie rezerw.
Mog to te by przychody zwizane z aktualizacj wartoci posiadanych aktyww.

Jednak analiza aktyww trwaych ZAiKS, ZPAV, oraz ZASP nie daje odpowiedzi na pytania o
rda tak wysokich pozostaych przychodw operacyjnych, raportowanych przez te
organizacje. Dzieje si tak, poniewa zarwno ZAiKS, jak i ZPAV wykazuj w tej kategorii
przychody z tytuu prowizji pobranej od inkasa. Mona zaoy, e podobn praktyk
stosuje ZASP std tylko w przypadku tych trzech organizacji ta kategoria przychodw ma
tak due i stale rosnce znaczenie i obrazuje ogln skuteczno OZZ w zwikszaniu w
ujciu nominalnym prowizji od pobieranego inkasa.

Przychody finansowe bodziec do kumulowania rodkw przez OZZ

Trzeci najwiksz kategori przychodw dla organizacji zbiorowego zarzdzania s
przychody finansowe. Stanowi one w zalenoci od roku od okoo 25% do 33%
wszystkich rodkw, jakie ksigowane s po stronie przychodowej w rachunkach zyskw i
strat OZZ. W 2013 roku czna kwota przychodw finansowych badanej grupy podmiotw
wyniosa blisko 80 mln z.

21

Tabela 15. Dynamika przychodw finansowych OZZ w latach 2010-2013

2010

2011

2012

2013

70 134 210,29

76 982 202,51

100 107 819,10

79 681 077,66

ZAiKS

54 498 278,65

61 784 000,16

80 628 284,09

35 086 725,15

ZAPA

5 426 949,55

4 866 848,93

6 384 243,61

18 028 185,28

463 936,66

653 299,25

1 134 182,06

3 376 324,03

czne
przychody
finansowe OZZ
W tym:

KOPIPOL

Zdecydowanym liderem pozyskiwania przychodw finansowych jest ZAiKS. W ostatnich

latach pozycja ta wynosia w przypadku tej organizacji rednio okoo 58 mln z (najwicej w
2012 roku 80,6 mln z, a najmniej w roku 2013 35,1 mln z). Znaczce przychody
wykazuj w tym obszarze take ZAPA (18 mln z) oraz KOPIPOL (3,4 mln z).
Opisujc rda tak znaczcych przychodw finansowych OZZ naley odnie si do
bilansw tych organizacji. Do przychodw finansowych zalicza si m.in. odsetki od lokat,
papierw wartociowych, rodkw na oprocentowanych rachunkach bankowych, czy
udzielonych poyczek). Zasoby kapitau, z ktrych organizacje zarzdzania zbiorowego
pozyskuj przychody finansowe (czyli wanie odsetki widoczne s w bilansie tych
podmiotw)13.
Analiza sprawozda finansowych pozwala stwierdzi, e OZZ posiadaj bardzo due zasoby
gotwki utrzymywanej na rachunkach bankowych. Na koniec 2013 roku by to kapita
o cznej wartoci przekraczajcej 1,6 miliarda zotych, z czego najwiksz pul kwot
ponad 1,0 miliard zotych dysponowa ZAiKS.

ponad

1,6 mld

kapita na rachunkach bankowych OZZ

na koniec 2013 r.

80 mln

rocznego zysku z lokat

Jest to fakt niepokojcy, poniewa dua cz

opisywanych rodkw pochodzi z tytuu pobranego, acz na
ten
moment
niewypaconego
twrcom
inkasa.
Przykadowo ZAiKS podaje, i na koniec roku 2013
dysponowa kwot 645,5 mln z, ktrych nie odda na ten
moment
prawowitym
wacicielom
(cznie
z niewypaconymi twrcom honorariami autorskimi).
Wiemy te, i dodatkowe 372,8 mln z to (opisywany
wyej) Fundusz Statutowy ZAiKS, ktry zosta stworzony w
oparciu o zysk finansowy; wypracowany w wyniku
rozcignitej w czasie czynnoci przekazywania rodkw
do ich prawowitych wacicieli. Kolejnym Funduszem
gromadzcym rodki pienine jest Fundusz Spoeczny
wynoszcy na koniec 2013 r. 31 mln z.

Posugujemy si przypadkiem OZZ ZAiKS dla zobrazowania szkodliwego w naszej ocenie

mechanizmu, jaki mona zaobserwowa take u innych OZZ. Szczegowe zestawienie
kapitau finansowego zakumulowanego przez poszczeglne OZZ prezentujemy poniej.

13

Zasoby te wykazywane s w bilansie jako inwestycje krtkoterminowe, stanowice skadow aktyww obrotowych.

22

Tabela 16. Warto inwestycji krtkoterminowych

poszczeglnych OZZ na koniec 2013 roku
Nazwa OZZ

Warto inwestycji
krtkoterminowych

ZAiKS
SFP
STOART
SAWP
ZPAV
KOPIPOL
ZASP
SAiW "Copyright Polska"
REPROPOL
PRO
ZPAP

1 012 209 986,40 z

213 779 008,06 z
176 277 294,68 z
51 591 846,01 z
45 672 303,03 z
36 652 404,03 z
25 541 039,93 z
10 934 354,83 z
6 409 201,21 z
1 248 399,92 z
784 828,77 z

SARP

67 027,69 z

Jak wskazywalimy wczeniej, ZAiKS posiada inwestycje krtkoterminowe o najwikszej

wartoci. Aktywa skumulowane przez ZAiKS wynosz 1 012,2 mln z i stanowi 243,2%
kwoty przeznaczonej w 2013 r. do repartycji. Prg 50 mln z na rachunkach bankowych
przekroczyy kolejne trzy organizacje zarzdzania zbiorowego mowa o SFP (213,8 mln z),
STOART (176,3 mln z) oraz SAWP (51,6 mln z). Jedynie dwie spord przedstawionych
organizacji posiadaj inwestycje krtkoterminowe o wartoci mniejszej ni milion zotych.

OZZ nie maj obowizku natychmiastowego wypacenia twrcom nalenoci pobranej

poprzez inkaso. Niemniej jednak kumulowanie pobieranych rodkw przez wiele kolejnych
lat wydaje si niezgodne z duchem instytucji zarzdu zbiorowego ustanowionej przez
ustawodawc. Naley mie oczywicie wiadomo, e proces wypaty nalenoci twrcom
w wielu przypadkach nie jest atwy. Wymaga dotarcia do osb, w imieniu ktrych pobrane
zostay rodki (nie zawsze s to czonkowie danego OZZ, co utrudnia wypat nalenoci),
ale wykazanie si umiejtnoci sprawnego dotarcia do uprawnionych twrcw jest jednym
z istotnych elementw zbiorowego zarzdzania prawami autorskim.

Trzeba take zauway, i w obecnym stanie prawnym OZZ nie posiadaj praktycznie
adnej motywacji do intensyfikacji wysikw w celu wypaty pobranego inkasa twrcom,
ktrych te organizacje reprezentuj. Dzieje si tak dlatego, e pobrane i zarazem
niewypacone inkaso trafia rok rocznie na rachunki bankowe OZZ. Organizacje kumuluj te
rodki, pobieraj z nich odsetki, a te stanowi przychody finansowe OZZ, ktre mog zosta
wykorzystane na utrzymywanie biecej dziaalnoci (rosnce wynagrodzenia, lub usugi
obce, ktrych warto stale ronie). Wieloletni stabilno inwestycji finansowych OZZ na
poziomie 1,5-1,6 mld. z potwierdzaj ponisze dane.

23

Tabela 17. Dynamika inwestycji krtkoterminowych w latach 2010-2013

Inwestycje
krtkoterminowe
ogem

2010

2011

2012

2013

1 487 865 234,71

(100%)

1 507 775 945,79

1 583 697 578,49

1 581 100 666,87

(106,3%)

Opisywane zjawisko niemal z roku na rok zwiksza swoj skal. Od 2010 do 2013 roku
warto inwestycji krtkoterminowych wykazanych w sprawozdaniach OZZ zwikszya si o
93,2 mln z (6,3%). Korzystaj na tym OZZ, ktrym coraz atwiej jest zwiksza rodki na
wasne utrzymanie. Jednak stoimy na stanowisku, i tego rodzaju kumulacja przychodw
nie jest celem ich dziaalnoci i nie powinna by dla nich celem nadrzdnym w wietle
zada, jakie wyznaczy im ustawodawca.
Tabela 18. Organizacje o najwyszej dynamice wzrostu inwestycji krtkoterminowych
midzy 2010 a 2013 r.
Rnica
Wzrost od
Nazwa OZZ
2010
2013
(2013-2010)
2010
KOPIPOL
12 013 473,16 z
36 652 404,03 z
24 638 930,87 z
205%
REPROPOL
2 757 578,36 z
6 409 201,21 z
3 651 622,85 z
132%
SAiW "Copyright
5 231 138,56 z
10 934 354,83 z
5 703 216,27 z
109%
Polska"
STOART
117 423 292,70 z 176 277 294,68 z 58 854 001,98 z
50%
ZPAV
31 211 267,80 z
45 672 303,03 z
14 461 035,23 z
46%
SAWP
35 639 448,42 z
51 591 846,01 z
15 952 397,59 z
45%
SFP
175 991 115,57 z 213 779 008,06 z 37 787 892,49 z
21%
Najwikszy wzgldny wzrost aktyww utrzymywanych w postaci inwestycji
krtkoterminowych nastpi w organizacji KOPIPOL. W okresie od 2010 do 2013 wynis
dokadnie 205%. Liderem wzrostu w wartociach bezwzgldnych okaza si STOART, ktry
zwikszy w tym okresie posiadane rodki finansowe o blisko 59 mln z.

6,3%
wzrost wartoci inwestycji
krtkoterminowych OZZ
2010-2013

205%
wzrost wartoci inwestycji
krtkoterminowych
KOPIPOL 2010-2013

Dodatkowo, warto odnotowa, e warto majtku OZZ

skumulowanego w rodkach trwaych (gwnie w postaci
nieruchomoci) wynosi cznie prawie 83 mln z. Liderami, jeli
chodzi o zakumulowany w ten sposb kapita s ZAiKS (51,7 mln
z), SARP (8,7 mln z) oraz SFP (8,4 mln z). Bez znajomoci
charakteru tych nieruchomoci, ich przeznaczenia i wykorzystania
- nie mona odpowiedzie na pytanie - na ile gromadzenie tych
zasobw suy podwyszeniu efektywnoci zbiorowego
zarzdzania prawami autorskimi, a na ile innym celom. Wiadomo
natomiast, e zakup nieruchomoci zosta zrealizowany ze
rodkw finansowych potrconych z wynagrodze twrcw
lub wypracowanych
na
bazie
wynagrodze
jeszcze
niewypaconych (tj. przychodw finansowych).

24

Tabela 19.
Dynamika Aktyww Trwaych w OZZ, lata 2010-2013;
2010
2011
2012
Aktywa trwae cznie
66 284 761,09 77 966 446,61 75 680 513,30

2013
82 854 129,42

Analiza danych finansowych - skuteczno, koszty, efektywno

Skuteczno OZZ
Oceniajc dziaalno OZZ w pierwszej kolejnoci naley si przyjrze, czy s one skuteczne
w przekazywaniu pienidzy prawowitych wacicielom. Poniej prezentujemy dane
wykazane przez OZZ w ich sprawozdaniach merytorycznych nt. kwot przekazanych do tzw.
repartycji.

Tabela 20. Skuteczno OZZ w przekazywaniu rodkw uprawnionym podmiotom w

2013r.

Skrt nazwy

ZAiKS
STOART
ZPAV
SAWP
ZASP
KOPIPOL
COPYRIGHT
POLSKA
STL
ZPAF
SUMA

Kwota pobrana
od podmiotw
eksploatujcych
prawa (inkaso)

Kwota repartycji

Procent inkasa
przekazany do
repartycji

351 912 035 z

62 298 132 z
40 326 397 z
18 027 931 z
16 154 071 z
11 730 849 z

416 255 780,58 z

30 116 860,00 z
23 048 079,13 z
10 823 444,98 z
15 924 412,82 z
17 489 498,99 z

118,3%
48,3%
57,2%
60,0%
98,6%
149,1%

9 690 706 z

7 630 009,57 z

78,7%

194 795 z
113 664 z
510 448 581 z

38 421,27 z
101 885,00 z
521 428 392,34 z

19,7%
89,6%
102,2%

Analiza tego zestawienia pokazuje, e organizacje takie jak KOPIPOL czy ZAiKS przekazuj
uprawnionym wicej ni zbieraj w danym okresie. Jest to moliwe dziki akumulacji inkasa
z wczeniejszych okresw, ktre zostao wypacone z opnieniem. Przykadowo, jeli
chodzi o OZZ KOPIPOL, to a 16,7 mln z oddanych twrcom w roku 2013, to rodki z lat
poprzednich, ktrych rozkad przedstawiamy w poniszej tabeli zapoyczonej ze
sprawozdania merytorycznego tej organizacji.

25

Tabela 21. Inkaso pobrane przez KOPIPOL w kolejnych latach, a wypacone w roku
2013
Rok pobrania
inkasa
2007
2008
2009
2010
2011
2012

Jego cz wypacona w
roku 2013
1,7 mln z
1,6 mln z
1,9 mln z
2,4 mln z
3,3 mln z
5,9 mln z

Powysze dane pozwalaj wysnu wniosek, i dynamika pracy OZZ jest relatywnie niska. Na
wypat rodkw mona czeka nawet 6 lat. Przy czym w tym czasie OZZ obraca tymi
pienidzmi, jako wasnymi aktywami finansowymi, czerpic z tego tytuu zyski finansowe,
co opisalimy ju w poprzednich czciach tej analizy. Na podstawie powyszych danych
mona rwnie wyliczy, i jedynie 700 tys. z - pobranych jako inkaso w roku 2013 - trafio
do prawowitych wacicieli w tym samym roku. Przy caociowej puli 11,7 mln zotych.
Oznacza to, i ponad 11 mln z zasilio w tym okresie aktywa finansowe tej OZZ. W tym
momencie KOPIPOL posiada lokaty terminowe w wysokoci 35,4 mln z i jak informuj
dane przedstawione w tabeli 20 odnotowa ponad trzykrotny wzrost tych rodkw od
roku 2010. Std analiza praktyk repartycyjnych tej organizacji wykraczajca poza saldo
przepyww pozwala zakwestionowa jej skuteczno.
Podobnie mona odnie si do OZZ ZAiKS. Co prawda ta OZZ przekazaa w roku 2013
niebotyczn kwot 416,3 mln z do wacicieli praw, jednak w tym samym momencie ok.
645 mln z cigle czeka na rozdysponowanie. Dodatkowo tylko pobiena analiza takich
organizacji, jak STOART, ZPAV, czy SAWP pokazuje, e nie przekazujc rodkw zebranych z
inkasa w tym samym roku, kumuluj one i pomnaaj wasne rodki finansowe.

Efektywno OZZ
Jako jeden z podstawowych wymiarw oceny efektywnoci dziaania OZZ przyjlimy
zestawienie wysokoci inkasa z kosztami dziaania tych organizacji. Analizujc efektywno
dziaalnoci OZZ naley pamita, e podstawowym celem
naoonym na te organizacje przez ustawodawc jest inkasowanie
rodkw finansowych od podmiotw eksploatujcych prawa
autorskie i sprawne przekazanie ich wacicielom tych praw.
Wczeniej zwracalimy rwnie uwag na fakt, i ustawodawca
warto inkaso pobranego okreli, e OZZ bd dziaa w formie stowarzyszenia a zatem na
przez 10 O ZZ w 2013 r. zasadach non-profit

510,6 mln
97,5 mln

warto prowizji od inkaso w

2013 r. 19%

W tym opracowaniu zwracalimy rwnie uwag na trudnoci z

dokadnym zrozumieniem struktury przychodw OZZ, wpyww z
inkasa oraz redystrybucji tych wpyww, jako e organizacje te nie
raportuj w swoich sprawozdaniach
finansowych informacji
niezbdnych do penego i jasnego wyjanienia tych kategorii
ekonomicznych. Jedynie cz potrzebnych informacji mona

26

odczyta z dodatkowych dokumentw, czy ze sprawozda merytorycznych, ktre nie

podlegaj kontroli biegych rewidentw i s ujawnianie przez niektre tylko OZZ.
Na podstawie danych 10 z 14 OZZ (tylko 10 organizacji ujawnia te informacje w
sprawozdaniach merytorycznych w sposb peny umoliwiajcy agregacj i porwnanie),
wynika, i organizacje te pobray w roku 2013 inkaso w wysokoci 510,6 mln, z czego
pobray prowizj w wys. 97,5 mln z tj. na poziomie 19,1%. Warto jednak zaznaczy, i
prawie 70% caej kwoty inkasa w roku 2013 zostao pobrane przez jedn organizacj
ZAiKS. Skumulowany udzia w rynku inkasa trzech najwikszych organizacji wynosi 89%.

Tabela 22. Koszt inkasa na podstawie sprawozda merytorycznych 10 OZZ

Skrt nazwy

ZAiKS

Kwota pobrana od
podmiotw
eksploatujcych
prawa (inkaso)

Udzia w
rynku
inkasa

Stopa
procentowa
kosztw
W tym koszt inkasa, z
inkasa
(prowizji
OZZ), %

351 912 035 z

68,45%

71 036 978 z

20%

STOART

62 298 132 z

12,12%

10 255 593 z

16%

ZPAV

40 326 397 z

7,84%

8 593 647 z

21%

SAWP

18 027 931 z

3,51%

2 809 088 z

16%

ZASP

16 154 071 z

3,14%

2 374 501 z

15%

KOPIPOL
COPYRIGHT
POLSKA
ZPAP

11 730 849 z

2,28%

1 761 973 z

15%

9 690 706 z

1,89%

617 361 z

6%

202 832 z

0,04%

6 458 z

3%

STL

194 795 z

0,04%

54 543 z

28%

ZPAF

113 664 z

0,02%

11 779 z

10%

SUMA

510 651 413 z

99,33%

Pozostae

3 432 462,50 z

0,67%

Ogem OZZ

514 083 875,5

100,00%

97 521 921 z
Brak danych

19%
Brak
danych

Koszt inkasa przedstawiony powyej nie odpowiada jednak caociowym kosztom

funkcjonowania organizacji. Nie wiadomo jaka jest podstawa kalkulacji kosztw o
wyjanienie szczegw naleaoby poprosi zarzdy i ksigowych OZZ. Jednak, aby
pokaza efektywno OZZ naley wzi pod uwag caociowe koszty funkcjonowania tych
organizacji, ktre w roku 2013 wyniosy 183,5 mln z w ujciu globalnym.

27

Tabela 23. Realne koszty funkcjonowania OZZ

Procent inkasa i
repartycji realnie
wydawany przez
OZZ

Koszt inkasa
wykazany w
sprawozdaniach
merytorycznych

Cakowity koszt OZZ

(jeli koszty inkasa s
wliczone w RZiS)

Wysoko inkasa

97,5 mln z

183,5 mln z

510,6 mln z

19%

36%

Aby spraw wyjani prezentujemy poniej analiz przypadku OZZ ZAiKS, ktrym
posugiwalimy si wczeniej. Organizacja ta jest zdecydowanie najwiksza ze wszystkich
OZZ i std ma wyjtkowe znaczenie dla polskiego systemu zbiorowego zarzdzania
twrczoci.

Koszty funkcjonowania OZZ na przykadzie ZAiKS

ZAiKS poda w zaczniku do sprawozdania finansowego, i w roku 2013 podzieli midzy
twrcw 416,3 mln z14. Z tej sumy potrci koszt inkasa w wysokoci 71,0 mln z. W cigu
2013 roku ZAiKS zatrzyma rwnie dodatkowe 12,7 mln z, ktre przeznaczy na wsparcie
funduszy specjalnych. Zatem przeznaczajc do podziau midzy twrcw kwot 416,3 mln
z ZAiKS zatrzyma dla siebie w roku 2013 kwot w wysokoci 83,7 mln z (71 mln z koszt
inkasa + 12,7 mln z fundusz specjalny). Oznacza to, e ta najwiksza OZZ na obsug
zbiorowego zarzdu prawami autorskimi wykorzystuje ponad 20% wynagrodze twrcw.
Powstaje zatem pytanie na jaki cel wykorzystywane s te rodki i w jakim stopniu su one
poniesieniu efektywnoci zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi.

Jednoczenie, okazuje si take, e jak czytamy ju w rachunku zyskw i strat ZAiKS

nawet te znaczce zasoby nie s wystarczajce do pokrycia cakowitych kosztw
funkcjonowania tej organizacji, ktry w roku 2013 wynis 87,5 mln zotych (przy
przychodach na poziomie 133,4 mln z) podzielony wg kategorii przedstawionych w
poniszej tabeli. Mamy zatem do czynienia z dodatkowymi kosztami na poziomie ok. 15 mln
z (rnica midzy kosztem inkasa a caociowymi kosztami funkcjonowania organizacji).
Struktur kosztw ZAiKS prezentujemy w poniszej tabeli w sposb, w jaki opisuje je ta
organizacja.

14

Kwota ta jest wysza od tej zaraportowanej w tabeli 22, poniewa ZAiKS przekaza do repartycji rwnie
rodki inkasa pobrane w porzednich latach.

28

Tabela 24. Koszty OZZ ZAiKS

13,6 mln z
71,1 mln z
0,1 mln z
1,3 mln z
5,8 mln z
1,0 mln z

W tym

Koszty z realizacji zada statutowych

Koszty administracyjne
Amortyzacja
Zuycie materiaw i energii
Usugi obce
Podatki i opaty
Wynagrodzenia i ubezpieczenia
spoeczne
Pozostae
Pozostae koszty operacyjne
Koszty finansowe
Obowizkowe odpisy od zysku

59,2 mln z
3,8 mln z
1,7 mln z
0,004 mln z
1,1 mln z
93,2 mln z

Suma

Skd ZAiKS bierze dodatkowe rodki na pokrycie kosztw swojej dziaalnoci? rdem tych
dodatkowych rodkw mog by przychody finansowe, ktre na koniec roku 2013 wyniosy
35,1 mln z. Jeli prawdopodobne jest, e ZAiKS dofinansowuje funkcjonowanie wanie z
przychodw finansowych, to koszty te s pokrywane ze rodkw ktre organizacja ta
uzyskaa dlatego, e nie przekazuje rodkw finansowych wszystkim prawowitym
wacicielom od razu niezalenie od przyczyn. Teza ta powinna zosta jednak
zweryfikowana poprzez pogbion analiz przepyww finansowych.

W tym kontekcie warto doda, i rodki pobrane z rynku i nieprzekazane twrcom w cigu
10 lat przedawniaj si i przechodz bezporednio w dyspozycj organizacji. ZAiKS zosta w
ten sposb zasilony kwot 9,7 mln w roku 2013. Ponadto, ZAiKS wykaza zysk w wysokoci
45,9 mln z na koniec roku 2013. W roku 2014 cz tej kwoty zostanie jeli ZAiKS utrzyma
swoje dotychczasowe praktyki przeksigowana i zasili Fundusz Statutowy, co ostatecznie
wyczy j z koniecznoci wypacenia prawowitym wacicielom. W naszym przekonaniu
zyski osigane przez ZAiKS dziki lokatom pieninym, powinny by obligatoryjnie
przeznaczone na zmniejszenie kosztw inkasa, (w tym take zyski powstae z tytuu
przedawnienia si zobowiza).

Sytuacja wyglda podobnie w przypadku organizacji STOART. Prowizja tej OZZ na obsug
kosztw inkasa i repartycji to wg raportu merytorycznego 10,3 mln z. Jednak caociowy
koszt funkcjonowania tej organizacji w roku 2013 to 15,1 mln z. Oznacza to, i realny koszt
zarzdzania zbiorowym zarzdem tej organizacji to 24% (nie, jak twierdzi ona w
sprawozdaniu merytorycznym, 16%), przy czym cz tej kwoty pokrywana jest z
wypracowywanych zyskw.

29

Pozostae kategorie kosztw koszty pracy, oraz usugi obce

Kategorie kosztw takie jak wynagrodzenia i usugi obce, wykazywane przez organizacje
zbiorowego zarzdzania w rachunkach zyskw i strat, maj znaczenie dla zrozumienia
mechaniki dziaania OZZ.

Tabela 25: czne koszty wykazywane przez OZZ w RZiS

Koszty (cznie)

2010

2011

2012

2013

Dynamika
2013:2010

164 048 916,06

163 616 778,13

197 754 027,53

183 471 082,60

11,8%

74 061 631,54

83 761 111,62

87 551 396,82

90 214 186,11

21,8%

21 137 408,57

24 481 272,76

26 768 830,95

29 554 107,08

39,8%

W tym:
Wynagrodzenia,
ubezpieczenia
spoeczne i inne
wiadczenia
Usugi obce

Jak zauwaylimy wczeniej, czne koszty raportowane przez OZZ w cigu 2013 roku
wyniosy prawie 183,5 mln z. Blisko poow tej kwoty (90,2 mln z) stanowiy nakady
organizacji zbiorowego zarzdzania na wynagrodzenia oraz zwizane z nimi ubezpieczenia
spoeczne i inne wiadczenia. Drug najwiksz kategori w strukturze kosztw OZZ
stanowiy z kolei usugi obce w 2013 roku badane podmioty przeznaczyy na nie ponad
29,5 mln z. Obie powysze kategorie zwikszaj swoj warto w sposb stopniowy i
nieprzerwany od 2010 roku. W cigu ostatnich czterech lat nakady
na wynagrodzenia zwikszyy si cznie o 21,8%, natomiast koszty
zwizane z usugami obcymi powikszyy si w tym okresie o 39,8%.

50%

Warto w tym miejscu wyjani, e pod pojciem usugi obce naley

rozumie koszt usug wiadczonych przez zewntrznych dostawcw.
Przykadowo, mog tu znale si nakady m.in. na usugi najmu
(dzierawy) obiektw, cznoci (pocztowe, telefoniczne), bankowe,
czy konsultacyjne np. dotyczce systemu zarzdzania bd badania
sprawozda finansowych. Dynamiczny wzrost tej kategorii
kosztowej sugeruje, e polskie organizacje zbiorowego zarzdzania
generuj coraz wikszy popyt na usugi wykonywane przez
zewntrzne podmioty. Zjawisko to obserwowane jest z rwnolegym
staym zwikszaniem nakadw na wynagrodzenia wewntrz
organizacji.

% wszystkich kosztw OZZ

przeznaczany na
wynagrodzenia i
powizane wiadczenia
to ponad

90 mln

Tabela 26. Warto usug obcych

zleconych przez OZZ w 2013 r.
STOART
6 795 857,89 z
ZPAV
6 086 371,61 z
ZAiKS
5 745 398,87 z
ZASP
1 733 462,59 z
ZAPA
1 639 194,32 z
SAWP
1 564 897,44 z
30

Cztery organizacje odpowiadaj za okoo 2/3 wszystkich nakadw na usugi obce. S to:
STOART (6,8 mln z), ZPAV (6,1 mln z), ZAiKS (5,7 mln z). Znaczce wydatki w tym zakresie
przekraczajce milion zotych wykazuj take ZASP, ZAPA oraz SAWP.

Tabela 27. Kwoty przeznaczane na wynagrodzenia,

ubezpieczenia spoeczne i inne wiadczenia w 2013 r.
ZAiKS
59 228 343,83
ZAPA
5 294 285,60
STOART
5 117 690,32
ZASP
4 975 209,85

W przypadku wynagrodze, liderem jest ZAiKS, gdzie nakady na pensje pracownikw to

blisko 60 mln z rocznie. Znaczce wydatki wykazuj w tym zakresie take: ZAPA (5,3 mln
z), STOART (5,1 mln z) oraz ZASP (5 mln z).
Przygldajc si bliej nakadom na wynagrodzenia w ZAiKS warto zauway, e
wynagrodzenie (wraz ze skadkami spoecznymi) przypadajce w 2013 roku na jednego
zatrudnionego wynosio 125 750,25 z, co odpowiada redniej miesicznej pensji na
poziomie okoo 8500 z brutto.
Tabela 28. Nakady na wynagrodzenia w ZAiKS przypadajce na 1 osob zatrudnion (2013 rok)
Koszt wykazany w RZiS
w kategorii
Przecitna roczna
redni koszt
Wynagrodzenia,
liczba osb
przypadajcy na
ubezpieczenia
zatrudnionych
jednego pracownika
spoeczne i inne
wiadczenia
ZAiKS

59 228 343,83

471

31

125 750,20

Podsumowanie
Przejrzysto i realizacja kontroli spoecznej
Analiza sprawozda finansowych nie daje odpowiedzi na wszystkie pytania dotyczce
funkcjonowania polskich organizacji zbiorowego zarzdzania. Wtpliwoci dotycz m. in.
rde znaczcego majtku poszczeglnych stowarzysze, czy przesanek stojcych za
wysokoci kwot przeznaczanych na repartycj w danym roku. Informacje pozyskane z
dodatkowych wyjanie oraz sprawozda merytorycznych rzucaj nieco wiata na
niejasnoci, jednak nie pozwalaj na uzyskanie penego obrazu zdrowia finansowego w
przypadku adnej OZZ. Koronnym przykadem jest mao przejrzysty sposb raportowania
wpyww z tytuu inkasa, ktrego pobieranie jest gwnym zadaniem organizacji
zbiorowego zarzdzania: praktycznie adna organizacja nie sporzdza sprawozda
pokazujcych warto wpyww oraz sposb ich podziau i wykorzystania (redystrybucji).
Poniewa jednoznaczne ustalenie dokadnych wartoci tak poszczeglnych rde
przychodw, jak i szczegowych kategorii kosztowych nie jest moliwe bez wgldu w
szczegy dotyczce wpyww i wydatkw OZZ, bardzo trudno sfomuowa jednoznaczn
opini, czy organizacje te podejmuj racjonalne decyzje co do finansowania wasnej
dziaalnoci, jak i wartoci repartycji. Ze wzgldu na rozbienoci w przyjtej praktyce
raportowania, trudno jest te porwna te organizacje midzy sob.
Problem ten zdaje si dostrzega Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ktre 5
lat temu wprowadzio obowizek publicznej sprawozdawczoci. Co wicej, za 2014 rok OZZ
sprawozdawa si bd zgodnie ze zmienionym rozporzdzeniem Ministra15, co pozwala
mie nadziej, e nowy format bdzie bardziej przejrzysty i pozwoli wszystkim
zainteresowanym na lepszy wgld w finanse tych organizacji.

Dwa wymiary efektywnoci

Czy biorc pod uwag kopoty z jakoci informacji zamieszczonych w sprawozdaniach OZZ,
da si odpowiedzie na pytania o efektywno tych organizacji? Biorc poprawk na bdy
interpretacyjne wynikajce wanie z nieprzejrzystoci i braku jednolitych praktyk
uwzgldniania poszczeglnych wpyww i kosztw, mona z du pewnoci opisa
efektywno w dwch wymiarach. Mowa o efektywnoci w wypenianiu ustawowych
obowizkw zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi i efektywnoci tych organizacji
jako stowarzysze, realizujcych pozaustawowe (inne ni zbiorowe zarzdzenie) obowizki
wobec swoich czonkw.
Lektura sprawozda OZZ od momentu powstania obowizku sprawozdawczego pozwala
na stwierdzenie, e organizacje te z roku na rok pozyskuj coraz wiksz sum pienidzy z
rynku; w roku 2013 bya to kwota 287,9 mln z pokazujca rozmiar dziaalnoci OZZ. Fakt,
e organizacje te posiadaj na swych rachunkach bankowych cznie ponad 1,6 mld z
pokazuje, jak dziaa efekt skali w przypadku podmiotw, ktre tylko w roku 2013
skapitalizoway odsetki i inne przychody finansowe w wysokoci blisko 80 milionw

15

Rozporzdzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 17 lipca 2014 r. w sprawie szczegowego zakresu
rocznego sprawozdania z dziaalnoci organizacji zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi (Dz.
U. z 2014 r. poz. 978)

32

zotych. Mona zatem powiedzie, e obok skutecznoci w pozyskiwaniu rodkw, OZZ z

sukcesem kumuluj kapita i generuj zyski z odsetek. Przoduje w tym ZAiKS, ktrego
rezerwy finansowe to 2/3 aktyww wszystkich OZZ, a zgromadzone rodki pienine
wystarczyby na pokrycie wypat dla uprawnionych na obecnym poziomie, przez 2,5 roku.
Skuteczno w przekazywaniu rodkw na rzecz uprawnionych
Warto podkreli, e na rodki te skadaj si w duej mierze pobrane i niewypacone
twrcom kwoty z tytuu inkasa. Prowadzi to do postawienia pytania o sprawno
opisywanych podmiotw w zakresie realizacji jednego z gwnych celw statutowych,
jakim jest repartycja przekazywanie pobranego inkaso wacicielom eksploatowanych
praw. Aby zgbi ten problem warto ponownie zwrci uwag na ZAiKS - organizacj ktra
dysponuje ponad miliardem z rezerwy. Na pocztek 2013 r. ZAiKS dysponowa kwot 674,3
mln z nieprzekazanych honorariw. W 2013 roku pobra z rnych rde cznie 351,9 mln
z z tytuu inkasa, a do podziau przeznaczy za 416,3 mln z.
Prosta matematyka pokazuje, e kwota przekazana wacicielom praw przewysza t
pobran z rynku. Dokadniejsza analiza dokumentw daje jednak zgoa inny obraz. W
kwocie 416,3 mln z zawieraj si rodki zebrane w 2013 r. (cho nie wiadomo jaki procent z
tej kwoty) oraz cz rodkw zalegych z lat poprzednich. ZAiKS na koniec roku 2013
wykazuje ok. 645,5 mln z, ktre jak dotd nie trafiy do prawowitych wacicieli, zatem w
sumie stan na koniec roku sprawozdawczego 2013 jest taki, e ZAiKS przekaza
uprawnionym znacznie mniej, ni ostatecznie zatrzyma. Skuteczno ZAiKS w
przekazywaniu rodkw pieninych na rzecz uprawnionych twrcw wyniosa w 2013 r.
ok. 50%.
Efektywno a konflikt interesw
Ujcie efektywnoci w dwch wymiarach w sposb naturalny prowadzi do pytania czy
zdolno do kumulowania rodkw wspiera zdolno repartycyjn czy te moe z ni
konkuruje?
Niestety, efektywno w pozyskiwaniu i kumulowaniu kapitau nie zwiksza efektywnoci
w repartycji na rzecz czonkw ani reprezentowanych przez OZZ podmiotw. W naszej
ocenie kluczowym rdem utrzymania tej grupy organizacji s bowiem przychody
finansowe, w tym odsetki od kapitau. S to rodki, ktre OZZ w mniejszym lub wikszym
stopniu zakumuloway w czasie swojego funkcjonowania i to ich pomnaanie staje si coraz
bardziej znaczcym elementem mechaniki ich funkcjonowania.
Nie znamy dokadnie pochodzenia ok. 1,6 miliarda z aktyww, jakimi dysponuj OZZ.
Wnioskujc ze struktury aktualnie raportowanych przychodw, s one efektem
kumulowanego przez lata nierozdysponowanego inkasa, odoonych kosztw jego
pobrania oraz odsetek od tych rodkw. cznie zasoby te utworzyy gigantyczne, jak na
warunki polskiego sektora kultury, rezerwy finansowe.
Analizujc logik funkcjonowania organizacji zarzdu zbiorowego mona doj do wniosku,
e organizacje te posiadaj ograniczon motywacj do podnoszenia efektywnoci
przepyww, tj. przekazywania pobranego inkasa twrcom. OZZ na mocy swoich
ustawowych uprawnie kadego roku zasilane s poprzez przychody z tytuu pobranego
inkasa. W wietle celw statutowych, powinno im zatem zalee, aby maksymalizowa
efektywno przepyww i moliwie du cz uzyskanych kwot przekazywa twrcom.
33

Struktura a konflikt interesw

Nie jest naszym zadaniem formuowanie oceny, czy to dobrze, e organizacje zbiorowego
zarzdzania s majtne, czy moe lepiej byoby gdyby nie miay moliwoci kumulowania
majtku. Jednak stoimy na stanowisku, i powinny istnie jasne reguy wzgldem tego, jak
OZZ mog si bogaci. Obecnie obserwujemy, i buduj one swj majtek w oparciu o
odsetki z kapitau, ktry czeka na repartycj powinny zosta sformuowane jasne reguy
jak OZZ mog wykorzystywa finanse pozyskane w ten sposb. Dodatkowo OZZ
wypracowuj w ten sposb zysk, ktry niektre z nich nastpnie przeksigowuj na poczet
realizacji celw statutowych, odczajc go w ten sposb od pierwotnego rda, czyli
inkasa. Ta praktyka rwnie powinna zosta poddana regulacji i nadzorowi.
Na podstawie przytoczonych przez nas danych kady sam moe wyrobi sobie opini, co do
tego jak mgby wyglda zarzd zbiorowy prawami autorskimi w Polsce po wprowadzeniu
zmian. Czynic to, naley naszym zdaniem wzi pod uwag nastpujce okolicznoci
towarzyszce takiej a nie innej strukturze majtkowej tych organizacji:
Organizacje zbiorowego zarzdzania to samorzdne stowarzyszenia i pozostaje jedynie
mie nadziej, e przynajmniej cz z 28 tys. ich czonkw angauje si na tyle, eby
uczestniczy w ksztatowaniu strategii tych organizacji z przewidzianej dla nich ustawowo
pozycji nadrzdnej wadzy stowarzyszenia. A take, e czyni to na podstawie informacji
bardziej kompletnych i przejrzystych ni te, ktre OZZ prezentuj w swych sprawozdaniach.
Jednak naley rwnie pamita, e statystycznie na jednego czonka/czonkini OZZ
przypada jedna osoba lub podmiot, ktre s reprezentowane na podstawie umowy o
reprezentacji i ktre nie ciesz si przywilejami kontrolnymi i nadzorczymi, jakimi
dysponuj czonkowie tych stowarzysze. Domylnie reprezentowana i reprezentowany
jest kady z nas, kto kiedykolwiek realizowa si twrczo w formie objtej ochron
prawnoautorsk. Obecnie nie mamy adnego wpywu na funkcjonowanie OZZ ani dostpu
do informacji niewynikajcych wprost ze sprawozda. Moemy tylko sprawowa kontrol
spoeczn i mie nadziej, e nasza opinia zostanie wzita pod uwag.
Te samorzdne stowarzyszenia maj nadan na mocy ustawy szczegln funkcj, ktra w
pewnym sensie ogranicza ich samorzdno. Ich celem nie jest jedynie zaspokajanie
rnorakich potrzeb czonkw, ale take ochrona praw innych osb. Z prawnego punktu
widzenia, cel szczegowy winien ogranicza zasady oglne i w przypadku OZZ stanowi
raison d tre tych stowarzysze. Mechanika dziaania tych organizacji opiera si na
konflikcie interesw i rozdwiku pomidzy korzyciami z kumulowania kapitau a
statutowym zobowizaniem do koncentracji na skuteczniejszej repartycji. Obserwowane
rnice midzy rezerwami finansowymi, a rodkami rzeczywicie podlegajcymi repartycji
daj przesanki, co do tego, e tak zdefiniowany konflikt jest realny.

34