HI K L QUANG DIU

T hng tin s c h:
T n s c h: H I K L Q U A N G D I U
T c gi: L Q uang D iu
D c h gi: P hm V im P hng H unh V n T hnh
S trang: 6 8 7
Xut bn: thng 9 /2 0 0 0
N XB T P H C h M inh
Kh 1 4 ,5 x2 0 ,5 c m
G i tin: 6 9 .0 0 0

HoikyLyQuangDieu1.00
S ha bi A BBY Y FineReader 1 1
C hp hnh: bodauphong
H iu nh v ng s c h bi bun_oc _girl
N gun: e thuvien.c om
E book: daotieuvu.blogs pot.c om
T hi gian hon thnh: thng 2 /2 0 1 3

Danh sch cc tn chuyn m:

L ee Kuan Y ew L Q uang D iu
Kwa G eok C hoo Kha N gc C hi
L ee H s ien L oong L H in L ong
L ee H s ien Y ang L H in D ng
L ee Wei L ing L V L inh
T oh C hin C hye T in T i
G oh Keng Swee N g Khnh T hy
G oh C hok T ong N g T c ng
O ng T eng C heong V ng nh Xng
Wee Kim Wee H ong Kim H uy
L im C hin Siong L m T hanh T ng

Fong Swee Suan P hng T hy Song

L im Y ew H oc k L m H u P hc
L ee Siew C hoh L T hiu T
C hiang Kai s hek (T ng G ii T hc h)

MC LC

LI NH XUT BN
C u c huyn Singapore" l hi k c a T h tng L Q uang
D iu vit v qu trnh c lp c a t nc Singapore v nhng
n lc phn u c a bn thn ng lnh o t nc .
Khi u t nhng ngy o quc ny c n l thuc a c a
nc A nh, ri n nhng nm thng ngi dn Singapore phi
s ng di s c him ng c a qun N ht.
C th ni iu u tin m t nc nh b ny rt ra c
t hon c nh thc t c a t nc mnh c hnh l s qu gi c a
c lp t do. M c d Singapore c c lp trong mt hon
c nh ht s c c bit, nh T h tng L Q uang D iu pht
biu: M t s quc gia c c lp t khi lp quc , mt s khc
phi ginh mi c , Singapore th b bt phi c lp.
Singapore b bt phi c lp, tht ra s bt buc c hnh
l h qu c a mt hon c nh khng th khc c a mt qu trnh
u tranh ht s c kin tr, mu tr v c ng khng phi l khng
c mt mt hy s inh! Trn c on ng ginh c lp, t do c ho t
quc , nhng ngi lnh o v nhn dn Singapore c ng phi tri
qua nhng bc d dm t u tranh s p nhp vi lin bang
M alays ia ri tc h ra khi lin bang l c mt on ng nhiu
c ay ng, th thc h.
iu th hai c hng ta c th rt ra c t hi k c a L
Q uang D iu c hnh l qu trnh phn u v rn luyn c a tc gi
t nhng quyt tm c gng trong thi k hc tp v nhng n
lc vt bc c a bn thn ng trong s ut thi k tham gia c hnh
trng, u tranh hon thin bn thn, thc hin vai tr c a
ngi lnh o t nc ng khng c h l s quyt tm kin
tr c a c h m c n l s thng minh, mu tr v nht l s kh
luyn t c mc c h c ui c ng. Bi hc y tht c n thit
c ho mi ngi. C hnh tc gi c kt:
N hn t quyt nh l c on ngi vi nhng n lc t nhin
c ng vi hc vn v rn luyn c a h".
Q ua hi k, mc d nhiu lc tc gi c c c h nhn nhn, nh
gi nhng s vic , vn x hi trn nhng quan im, lp
trng khng ng nht vi c hng ta, thm c h c lc hon ton

tri ngc ; nhng hi k c a ng l mt ngun t liu qu gi

c hng ta tm hiu v mt t nc tuy nh b nhng c mt trnh
pht trin c ao trong khu vc .
V nhng bi hc v s rn luyn c h, nhng n lc hon
thin bn thn mu c u nhng li c h c hung c ho dn tc bao
gi c ng l bi hc qu gi ng c ho c hng ta trn trng.
N h Xut bn T hnh ph H C h M inh xin trn trng gii
thiu vi c gi H i k c a L Q uang D iu v mc c h .
NH XUT BN THNH PH H CH MI NH

1
T NHIN, C
LP

Ba c ng nh mi bui s ng th H ai

khc Singapore

c ho n khi nhc ngng li. L c 1 0

gi sng, giai iu nhc pop trn

i pht thanh b ct ngang bt
thn. N hng thnh gi y

hoang mang nghe ngi

xng ngn vin long trng c

li tuyn b

90 ch lm thay i cuc i
ca nhn dn Singapore v M alaysia.
Xt v quyn ng nhin c a mt dn
tc l c t do v c
lp, ti, Lee Kuan Yew, Th tng

Singapore, thay mt nhn dn v chnh

ph Singapore, xin tuyn b v khng
nh rng t hm nay, ngy
9/8/1965, Singapore

l mt quc gia c lp,

dn ch v c ch quyn, c

xy dng trn c c

nguyn l v t do, cng bng v

mu tm kim an sinh v hnh phc
cho nhn dn trong mt x hi cng
bng v bnh ng hn.
C c h hai trm dm v pha Bc , trn bn o

M alaysia, Tunku Abdul Rahman cng ang a ra li tuyn b ca

ng, xc nh
rng: Singapore s thi l mt
bang ca M alaysia v s vnh vin l
mt quc gia c lp, c ch
quyn, tch khi v c lp

i vi M alaysia, v chnh ph
M alaysia cng nhn chnh ph Singapore l
chnh ph c lp v c
ch quyn v s lun lun lm
vic trong tinh thn hu ngh v hp
tc vi c hnh ph .
C hia tc h! iu m ti u tranh gian kh

ginh ly nay c
gii quyt. Ti sao? V ti s ao li bt ng nh th?

o Singapore

mi tr

thnh mt b phn ca Lin bang

M alays ia (vn bao gm c lnh th Sarawak v Sabah

trn o Borneo) mi c

hai nm nay. L c 1 0 gi

sng cng ngy, ti Kuala Lumpur, th

M alaysia, Th tng gii thch
vi quc hi:

 Sau c ng c hng ta thy

rng c h c hai phng

sch cho chng ta: dng bin php

p ch chnh quyn hay cc lnh
o Singapore v nhng hnh vi ca
mt s lnh o , v
phng sch hin chng ta ang
thc hin, ct la chnh quyn
bang Singapore vn thi khng cn
by t lng trung thnh vi chnh
quyn trung ng na.
H vin lng nghe trong im lng hon ton. T h tng ang
trnh

by trong cuc tho lun vng u

v mt d lut do Ph th tng
Tun Abdul Razak xut thng
qua D tho Tu chnh n Singapore 1965 ngay

lp tc. Lc 1 gi 30 pht, cuc

tho lun vng hai v ba kt
thc v d tho c chuyn
qua Thng vin. Thng vin khi
s tho lun vng u lc
2 gi 30 v kt thc tho lun
vng ba lc 4 gi 30 cng ngy. Ch
tch nc, quc vng Yang
diPertuan Agong ph chun d lut cng
trong ngy hm , kt thc cc
th tc hin nh. Singapore c
tch ra.
T heo phong tc H i gio M alays ia, ngi c hng, c h khng

phi ngi v, c th tuyn

b Talak (T i li d b) v th
ph n b li d. H c th

l ngi

ha gii v ngi chng c

th ti hn ngi v, nhng
khng th lm th sau khi ngi
chng ni Talak ba ln. Ba vng tho lun ti lng
vin quc hi chnh l ba ln
tuyn b talak, qua M alaysia li d
Singapore. Dn chng, ngi M alay chim
a s M alaysia v ngi Hoa a
s Singapore, khng th tn
ti ha hp. S kt hp ca
h b cn tr v s bt
ng ngy cng tng v vn
Lin bang M alaysia mi thnh lp
phi l mt x hi a chng
tc hay l mt nc do ngi

M alay thng tr.

Singapore la c hn hnh thc li d, c h khng phi

cc th tc php l ca vn
. Nu m phi li d,
th ti mun bo m rng c c

iu khon phi thc t, kh

thi v dt khot.
c hc c hn rng tuyt i khng c n

cht h nghi no v tnh cht

dt khot ca n, chnh ph
Singapore cho ng hai li tuyn b trn t c ng bo c
bit pht hnh sng hm .
Ti hi xin v Th
tng M alaysia chp thun
vn bn tuyn b ca ng c
km ch k bo m
khng c chuyn lt ngc vn

, cho d cc nh lnh o
khc hay i biu quc hi
M alaysia c bt ng vi bn
tuyn b ny. P.S. Raman, Gim c
i pht thanh v truyn hnh
Singapore nhn c cc
vn kin ny t tay th k Vn
phng chnh ph. ng ta quyt nh
cho c li ton vn, bng ting
M alay, Quan thoi v ting Anh, trn ba ln
sng ring cho tng th ngn ng
v c na gi th lp li
mt ln. Ch vi pht sau, cc
hng thng tn chuyn tin ny
i khp th gii.

T i khi u c ng vic ngy hm

, th Hai ngy 9/8, bng mt lot nhng bui hp vi c c

c hc c ao

cp, nht l cc v c thm

quyn cp lin bang, thng bo
vi h rng cc b trng
Singapore by gi s nm quyn kim
sot. Lc gn 10 gi, khi bn tuyn
b sp c pht i, ti
i gp cc vin chc thuc cc
ngoi giao on ti Singapore m h
c th ti d hp gp c.
Ti ni vi h v vic chia tch
v nn c lp ca Singapore, v
ngh chnh quyn ca h
cng nhn.

c ng

Khi c c nh ngoi giao ra v, ti mi v ph

t cao y n v tng lnh s

Ai Cp nn li v a cho h
l th gi Th tng Shastri v
Tng thng Nasser. n v Ai
Cp hi , c ng vi I ndones ia, l nhng nc
o phong tro Phi. Trong nhng th
y, ti yu cu h cng nhn
v ng h. Vi n , ti
yu cu gip c vn
hun luyn qun i, v vi
Ai C p, ti xin mt c vn

xy

dng lc lng phng v duyn

hi.
G n tra, ti n i pht thanh v truyn

hnh Singapore m cuc hp

lnh

bo. Cuc hp ny c mt kt
qu bt ng ngoi d kin. Sau
mt vi cu hi v tr li
m u, mt phng vin
hi: ng c th s lc
cho chng ti v chui s kin
dn ti bn tuyn b
sng nay khng?
T i k

li nhng cuc hp vi Th tng

M alaysia ti Kuala L umpur trong hai ngy

trc :

N hng T h
tng M alays ia ni rt n gin rng

khng c c c h no khc , v s
c rt nhiu rc ri nu chng
ta c nht

nh tip tc th ny. V ti mun

ni thm Ngi thy ,

y

l mt thi im mi khi c hng ti nhn li thi

im y khi chng ti k tha

c, vn c li cho c M alaysia
ln Singapore, s l mt thi
im y bn khon v c
i mnh ti tin tng
vo s hi nhp v thng nht
ca hai min lnh th ny.
l mt dn tc c ni
kt nhau v a l, kinh t v
nhng mi dy thn thuc Cc
v c phin khng nu chng ta
ngng mt lt?
V o lc , nhng xc c m dng tro trong ti

v phi hai mi pht s au ti mi c th

ly li

bnh tnh v tip tc cuc hp bo.

khng phi bui truyn hnh trc tip,

v i ch pht

s ng t 6 gi ti. T i yu c u P .S.

Raman ct b on ti b xc
ng.

ng ta tch cc khuyn ti
ng lm th. ng ta ni bo
ch chc chn s tng thut
s kin , v nu ng ct
b th nhng tng thut ca
h s khin s kin c v
ti t hn. Ti nhn ra Raman, mt
tr thc ngi Tamil sinh M adras v
l mt cng dn Singapore trung thnh,
qu l mt c vn khn ngoan.
Ti theo li khuyn ca ng

ta. V do , nhiu ngi

Singapore v nc ngoi thy
cnh ti khng kim ch c
xc cm ca mnh. Ti hm ,
i pht thanh v truyn hnh
M alaysia Kuala Lumpur pht hnh cuc hp
bo, c c on phim y. Vi
ngi Hoa, l ra s km cng ci
l mt vic khng nn. Nhng ti
khng km mnh c.
C iu cng an i l nhiu
khn gi Anh, c v New Zealand
ny sinh thin c m vi ti v Singapore. H ang quan tm
ti M alaysia v qun i c a h ang bo v
bang ny chng li lc lng i

lin

u", mt m t m Tng
thng Sukarno ca Indonesia dng

gi c uc c hin khng tuyn

b v quy m nh ca ng ta nhm c hng li c i L in bang thc

dn mi ang bnh trng
ny.
T i b

qu cng thng v mt tnh cm,

tri qua ba ngy

m trn tr kh s . T hiu

ng mi t ti th Su ti
Kuala Lumpur, th lc ca ti hu nh
kit qu. Ti b nng
bi mt mc cm phm ti. Ti
thy mnh lm tht vng
hng triu ngi M alaysia: nhng
kiu dn n, Hoa, u v
thm ch c mt s ngi

M alay na. Ti khi dy hy vng

cho h, v h ng cng
dn Singapore chng li quyn
lnh o ca ngi M alay, ngun
gc cuc tranh u ca chng ti.
Ti thy xu h v
mc cc ng minh v ngi
ng h chng ti phi t thn
vn ng, trong c c
cc lnh t ng phi ti
nhiu tiu bang ca M alaysia nh Sabah,
Sarawak, Perak, Selangor v Negeri Sembilan. Chng ti cng
nhau thnh lp M inh c
on kt M alaysia tp trung v
phi hp cc hot ng ca
chng ti nhm huy ng nhn dn

u tranh cho mt x hi phi sc

tc. Chng ti khi s
xy dng mt lin minh c th
i hi chnh quyn Lin hip
Kuala Lumpur phi to mt nc
M alaysia cho ngi M alaysia, ch khng phi
ring cho ngi M alay mt cng
vic khng d dng g, bi v
chnh ph Lin hip ng
quyn ang nm di s khng
ch ca ng UM NO (United M alays National
Organization T chc quc gia thng
nht ngi M alay) ca Th tng
M alaysia.
T i c ng c m thy ray rt v n hn v giu dim c c th

tng Anh, c

v N ew Zealand.

Trong ba tun qua, trong khi h dnh mt s ng h lng l

mnh m

cho ti v Singapore

tm mt gii php ha bnh c ho c c vn

sc tc ca M alaysia, th ti b mt thng tho

v vic chia tch.
N hng ngh

ny giy v ti trong sut

ba tun l m phn vi Razak,
Ph Th tng M alaysia. Khi m cuc
u tranh ch y cn tip
tc th ti cn gi c
bnh tnh. Nhng khi cng vic
xong th cm xc li hon ton
ch ng ti.
T rong khi ti xc ng nh th th c c thng

gia ti Chinatown (Ph Tu) ca Singapore

li qu i vui mng. H t
pho cho mng vic c
thot khi nn cai tr sc tc
ca ngi M alay Kulua Lumpur v ri
giy hoa rc cc ng
ph. T bo ting Hoa Sin Chew

Jit Poh tng thut rng dn

c hng t

pho nh du ngy
trng i ny v vit theo li
bng gi tiu biu ca ngi
Hoa: "C l rng h tin
hnh sm l cng C hn.
T bo cng thm mt on
kh hiu: "Trong tm can mi ngi
l li cu nguyn ca ring
mnh. Cn t Nanyang Siang Pau vit: "T ri tim c th

hiu m

khng cn ni ra.
Soon P eng Y am, C h

tch Phng thng mi Hoa kiu

Singapore, cng khai cho mng vic
Singapore tch khi M alaysia. y ban ca ng ta s hp vo ngy
hm sau
tho lun vic bo tr mt bui
l mng nn c lp ca hn
o ny chung cho tt c cc
nghip on, hip hi, phng
hi v cc t chc dn s.
ng ta ni: Gii doanh nghip ni
chung cm thy rt nh nhm trc
nhng bin chuyn chnh tr gn
y.
C c nh u t c ng khng c m thy ni bn

khon ca ti. Vic chia tch

lm bt pht hot ng ca
th trng chng khon. Ngay ngy
hm , cc phng giao dch ca
S giao dch chng khon SingaporeM alaysia
(cha i tn kp) ti Singapore v
Kuala Lumpur ghi nhn mt mc tng
gp i khi lng giao dch
so vi nhng ngy hot ng mnh
nht ca tun trc. Ngy k
, cc nh u t
xc nh c lp l thun
li cho kinh t v vn lun
chuyn mnh hn na. Gi ca 25
trong s 27 chng khon cng nghip

tng mnh.
T i trung tm thnh ph, ngc li, ng

ph vng hoe vo bui chiu ngy

9/8. Ti hm trc, ti
thng bo cho John Le Cain, qun trng
cnh st Singapore, v bn tuyn b
sp ti, v a cho ng
ta mt l th ca Ismail bin Dato Abdul
Rahman, B trng ni v lin
bang, yu cu ng t y nhn
lnh t chnh ph Singapore. Le Cain
trin khai cc n v cnh st
d b, cc lc lng bn
qun s chuyn i ph vi
bo lon, phng trng
hp nhng ngi M alay ng h ng

UM NO ti Singapore gy lon chng

i vic chia tch. Dn chng
mau chng cm nhn c nguy him
nh vo kinh nghim t hai v bo
ng ca ngi Hoa v M alay vo
nm trc, 1964. S c mt ca
cc lc lng chng bo ng
vi nhng xe chuyn dng, trang b vi
rng v c li st bo v
ca knh chng tc n,
li cng nhc nh ngi ta cn
thn. Nhiu ngi dn
quyt nh ri s v nh
sm hn thng l.
H m tri nng v m, kiu thi tit

tiu biu ca thng 8. Lc chiu

ti, tri du i v ti rt
mt mi. Nhng ti quyt tm gi
n np vn ng hng ngy
gim cng thng. Ti b ra
hn mt gi qut 150 pht
banh gn trong bi tp trc Sri
Temasek, ta nh lu tr chnh thc
ca ti thuc khun vin Istana (trc
y l Dinh chnh ph). Vic ny
khin ti thy khe hn v n
ti ngon ming hn trc khi gp g
ngi Head, Cao y Anh ti Kuala Lumpur.
T h k c a ti nhn c in

thoi gi t vn phng ngi

Antony Head vo 9 gi 30 sng hm ,
v bi v lc y l ch

c 30 pht trc khi a ra bn

tuyn b nn th k ca ti
bo rng ti rt bn. Head
hi l c th gp ti vo
chiu ti c khng. Ti
gi in sang ngh
gp lc 8 gi. Ri chng ti
nht tr gp g lc 7 gi 50.
V o gi , ng ta ti Sri T emas ek (v l do an ninh

ti khng v nh ring
ng Oxley) v thy Wei Ling,
con gi 10 tui ca ti trong b o
thun qun short ang chi ngng
ca.
ng mun gp ba c hu h? n hi ngi

Head.

 qu l mt li c ho khng kiu c c h

nhng thch hp, v cng vi

nn c lp, nhng quan h ca
ti vi ng ta t nhin tr
nn m h hn. Ti bc ra
ng lc cho n
khi ng ta bc ra khi xe, v ti
hi: ng s ni chuyn nhn
danh ai y?
, d nhin ng ta p ng bit

, ti c c lm
i din ti mt chnh ph
nc ngoi.
C hnh xc l th. ng c c giao thm

quyn ni chuyn vi ti
v quan h ca Singapore vi nc

Anh khng?
Khng.
V y y l c uc gp hai ngi, c h ni

chuyn phim thi.

N u ng mun n nh th.
V n nh th.
Khi m t c uc gp g ny c ho mt nhm c c

phng vin Anh v c vo cui

thng , ti c gng
to n tng y l cuc
chm trn ca hai i th. S
thc, sut thi gian lng ti
nng tru. Thi ca Head khin
ti c n tng. Cung cch ca
ng xng ng vi mt s
quan V binh xut thn t trng

V b Sandhurst. ng tng l B
trng quc phng hi lin qun
AnhPhp chim ng knh Suez
nm 1956, v t chc cng lc
vi Anthony Eden1, c hp nhn trc h nhim c ho v trit
thoi. ng thuc gii thng lu
Anh, rt gii vic gi bnh thn
trong mi tnh hung.
ng ta c ht s c ngn c n vic

chia tch ny. ng tn lc

thuyt phc Th tng
M alaysia v chnh ph lin bang theo cc
chnh sch c th xy dng s
thng nht ti M alaysia. C ng ta, v
Cao y Anh lm vic trc tip vi
Th

tng M alays ia v c c b trng, c ng

nh Th tng Anh Harold Wilson ti

London dnh cho ti s ng h
v hn tm mt gii php
hp hin cho cuc tranh chp gia
Singapore v Kuala Lumpur. H kin
nh, mt cch thnh cng, rng
tuyt khng nn dng v lc. Nu
h khng lm th th hn kt
qu i khc. Nhng chia
tch chc chn khng phi gii
php m h lao tm kh tr
tm kim.
N hng bt k

s c mt ca khong 63.000 lnh

Anh, hai hng khng mu hm, 80 chin
hm v 20 phi i ti ng

Nam phng v Lin bang, ng

ta cng khng th chng li sc
mnh ca tinh thn sc tc M alay. Cc
lnh t M alay, k c Th tng
M alaysia, e rng nu chia s quyn lc
chnh tr vi cc sc tc khc,
th ngi M alay s b nut gn.
chnh l mu cht ca
vn . ng Head khng
hiu iu ny. Chnh ti ban u
cng khng hiu, nhng ti
dn hiu ra trc ng y v
ti c nhiu thi gian tip
xc hn vi Tunku, Razak v Ismail. V
ti ni c ting M alay, cn

Head th khng. Ti cn nh c
nhng s kin biu hin s rn
nt v th nghch gia ngi
M alay v cc sc tc khc trong qu
kh ca ti, nht l nhng ngy
hc i hc Raffles vo nm 1940
v 1941. Ti hiu ngi M alay r
hn. Nn vo cui thng 6/1965, ti
c c tin rng Th tng
Tunku ng bnh herpes (mn rp do vi khun)
ti London, ti e rng ng s
khng chu ni na.
H ead v ti gp g trong khong mt ting, v ti

c trnh by r mi
chuyn cho ng. Nhng lm sao ti gii
thch vi ng c rng, sau

cuc gp g tay i gia ti

v Razak ngy 29/6 ti vn phng ca
ng y ti Kuala Lumpur, ti
thy chng cn hy vng g my
v mt gii php ha bnh cho
cc vn ca chng ti?
Head v ti u t kim ch
trong cuc trao i. ng ta khng a
ra li trch c no, m ch t
ra rt tic l ti khng
thng bo kp thi cho ng ta v
chnh ph Anh v nhng din bin,
v phn mnh, ti cm thy rt
bun v phi giu kn vi ng
ta v nhng din bin trong ba tun

trc khi kt thc bng vic chia

tch. Ti ngh ng trng cng bun
b vy. Nhng nu ti ni vi
Head rng Tunku mun chng ti tch
khi M alaysia, mc d iu ti
mun l mt lin bang rng ri
hn, th chc hn ng ta
tm c cch ngn chn
Tunku v vic Singapore tch ring v
c lp l i ngc li
quyn li ca Anh. Ri nhng bo
lon sc tc c th
phi c tnh ti. M i
by gi sau cuc gp g, chnh
ph Anh cng nhn Singapore c

lp.
Sau khi H ead ra v, ti c rt nhiu tho

lun qua in thoi vi cc ng

s trong ni cc trao i
kin v vic tnh hnh
ra sao v kim im li cc din
bin. E ngi mt s rn nt su
xa trong ni cc v trong nhng i
biu quc hi, ti yu
cu tng B trng k vo
Tha c chia tch ngay v ti
bit rng mt s ngi s
kch lit chng i.
N hng ti phi tip tc vi vic iu hnh

t nc Singapore mi m ny.
Gn nh sut ngy hm

ti lm vic vi cng s thn

tn l Goh Keng Swee, chng ti phi
gii quyt cc vn an ninh v
quc phng. Ti quyt nh
sp nhp B Ni v vi B
Quc phng v giao cho ng ta ph
trch. Nhng ri ai s thay ng ta lm
B trng ti chnh? Chng ti
nht tr chn Lim Kim San. Vn
k tip l s cng nhn quc
t v nhng quan h tt p
vi nhng nc c th h
tr gi gn an ninh v sinh tn cho
Singapore. Chng ti nht tr
rng S. Rajaratnam, thnh vin sng lp

ca ng PAP (Peoples Action Party

ng hnh ng nhn dn) ca
chng ti, s m trch B
Ngoi giao. Chng ti vn trong tnh
trng ri lon, cha thch nghi vi
thc t mi m v lo s nhng
bt trc pha trc.
C hng ti i mt vi mt tng lai u m.

Singapore v M alaysia, ni vi nhau bng mt con ng p bng

qua eo Johor, vn
do ngi Anh cai tr nh mt
lnh th thng nht. M alaya l ni
a ca Singapore, cng nh ca
Sarawak, Brunei v Sabah trn o Borneo vy.
Tt c l b phn ca
quc Anh ti ng Nam , vi

Singapore ng vai trung tm hnh chnh

v thng mi. By gi chng
ti phi ng mt mnh, cn
chnh ph M alaysia li mun dy chng
ti mt bi hc v
cng u, khng chu tun
theo cc tiu chun v tp qun
ca h v thch nghi vi c cu
ca h. Chng ti c th ch
i h loi chng ti khi
v tr ca ng xut nhp khu
hng ha v ngun cung cp nhiu
dch v khc. Trong mt th gii
y nhng quc gia mi, mi nc
u theo ui cc chnh sch

kinh t quc gia, ai cng mun t mnh

lm ly mi th v trc tip
lm vic vi nhng khch mua khch
bn chu u, Bc M hay Nht
Bn, lm sao Singapore ng vng khi
khng c ni a pha sau? Nh
th, lm sao chng ti sng c?
Ngay c ngun nc sinh hot ca
chng ti cng n t bang Johor
ca M alaysia. Ti cn nh rt r
ngi Nht chim nhng h
d tr nc vo
u thng 2/1942 nh th no, ri
nh tiu dit lc lng
phng th Anh ra sao, tuy rng lc

vn cn nc trong cc h cha
ti Singapore.
M t s quc gia c c lp t khi lp

quc, mt s khc phi ginh

mi c. Singapore th b bt
phi c lp. Khong 45 cu thuc
a ca Anh t chc trng
th cc bui l chnh
thc ha v cho mng vic
chuyn giao quyn lc t ngi Anh
sang chnh quyn bn x. Cn
Singapore, ngy 9/8/1965 chng l dp l
nghi g c. Chng ti chng h
mu cu c lp. Trong mt cuc
trng cu dn ba nm trc
, chng ti thuyt

phc 70% c tri on b phiu tn

thnh sp nhp vi M alaya. K t
, nhu cu ca Singapore mun tr
thnh mt phn ca Lin bang trong mt
chnh th chnh tr, kinh t v
x hi khng h thay i.
khng c g thay i
ch c iu chng ti b
loi ra ngoi. Chng ti ni
rng mt Singapore c lp l
khng th ng vng. By gi
nhim v chng ai mun ca chng
ti l lm cho Singapore sng c.
Lm sao chng ti xy dng c
mt quc gia t mt tp hp a

ngn ng gm cc kiu dn t
Trung Quc, n , M alaysia, Indonesia v
nhiu nc chu khc?
Singapore l mt hn o vi din tc h 2 1 4 dm

vung lc triu thp. N pht

trin v n l trung tm ca
quc Anh ti ng Nam ,
sau chia tch, n tr thnh mt tri
tim m khng c thn th. 75% ca
s dn 2 triu ngi y
l ngi Hoa, mt thiu s nh
xu trong mt qun o c ti
30.000 o vi c dn gm hn
100 triu ngi M alay hoc ngi
Indonesia Hi gio. Chng ti l mt
hn o ngi Hoa gia mt

bin ngi M alay. Lm sao chng ti

tn ti c trong mt mi
trng th ch nh th?
T nh trng th c h l qu r rng:

gy thm kh khn, ngi Indonesia

cn tin hnh phong tro i
u chng li M alaysia khi Lin
bang ny hnh thnh vo thng
9/1963, l mt cuc chin cp
thp bao gm s ty chay kinh t, nhng
hnh ng khng b do nhng bit
kch xm nhp vo Singapore
nh bom v nhng tn cng qun
s bng cch nhy d vo
Johor. Ngi Hoa M alaya v Singapore bit
rng chnh quyn Indonesia cng chn

p ngay c ba triu Hoa kiu sng trn

t Indonesia.
T rong khi , khng nhng hot ng nhp v

ti xut vn l ch da ca
Singapore t khi c thnh lp
nm 1819, phi i mt vi mt
tng lai bt trc, m ngay v tr
chin lc ca n i vi
ngi Anh trong vic kim sot khu vc
ny ca quc cng bin
mt khi quc Anh tan r. Nn
kinh t ca Singapore s b nh hng
nghim trng khi s hin din ca
ngi Anh t ngt ct gim.
Chi ph qun s ca Anh ti Singapore
em li n 20% GDP, qun i

ny to cng n vic lm trc

tip cho 30.000 cng nhn v cng vic
gin tip cho 10.000 nhn cng na,
cha k nhng ngi cung ng cho h
nhng dch v khc. Qun i
Anh to cng n vic lm
cho hn 10% lc lng lao ng vo
thi im mc tng dn s
2,5% mi nm ang gy p lc ln
vi chnh ph v vn
nhn dng cng nh gio dc, y t
v nh .
N hng trong lc ny, ti thy an tm v nh

nhm l chng ti tri

qua ngy hm m khng gp
ri lon g. Qu na m

ti mi ln ging, mt mi
nhng khng bun ng. M i n
2 hay 3 gi sng ti mi kit sc
ng thip i, thnh thong vn
git mnh khng an gic khi tim thc
ca ti vt v vi cc u
t. Lm sao ti gii quyt c
chng? Ti sao chng ti li i
ti ch ng tic ny? Phi
chng y l kt qu sau cng
ca 40 nm hc tp, lm vic v
u tranh? Tng lai s c g
cho Singapore? Ti s dnh 40 nm k
tip tm cho ra cu tr li
cho cc cu hi hc ba y.

2
LN LN
H i c s ng ng v xa xa nht c a ti

l chuyn b xch l tai trn

ming ging trong khun vin mt ta
nh gia nh ti sng hi ,
ni by gi l ng
Tembeling ca Singapore. Lc y, ti c chng 4 tui.
T i rt nghc h ngm v ph phc h hp

du chi u hiu 4711 mu xanh

nht thm phc v t tin
ca cha ti. Tnh tnh ca ng
rt nng ny v ti hm
cn gin ca ng n tung c
mi nh. ng tm ly gy ti,

li t trong nh ra ging v xch

ti l lng trn . Lm
sao tai ti li dai n ni khng
toc ra cho ti ri xung ging nh
th? Nm mi nm sau, vo thp
nin 1970, ti c trong t Scientific American mt bi bo gii
thch s
au n v chn ng
tit cht peptit vo no b th
no, ri ghi du n su m
trong cc t bo thn kinh nn chc
chn rng bin c s
c ghi nh mi rt lu sau
ny.
T i c ho i Singapore ngy 1 6 /9 /1 9 2 3 trong mt c n nh
ln hai tng s 9 2 ng Kampong

Java. M ti, b Chua Jim Neo lc

16 tui. Cha ti, ng Lee Chin Koon, mi 20.

ng b hai bn ca ti
t chc m ci cho cha m
ti mt nm trc . C
hai gia nh hn ngh nh
th l mn ng h i,
v sau ny h cn ci em gi
cha ti cho em trai m ti na.
C ha ti l c on nh giu c . ng thng t

ho k vi chng ti rng khi

cn nh, cha ca ng, tc ng
ni ti, cho ng mt s
n v gii hn ti hai ca hng
bch ha hng u trong thng
x Raffles hi l Robinson v
John Little, ti y

ng c th ghi s bt c b qun

o hay mn hng no m ng
mun c. ng c hc chng
trnh Anh ti H c

vin T hnh J os eph, mt trng

hc Thin cha gio do cc ng

cha dng De La Salle thnh lp nm 1802. ng k rng ng u
tiu
hc, sau ng thi hc khin
c ng ln m ti cn tic
mi. Khng ngh nghip, ng ch
c th xin c chn bn
hng cho Cng ty xng du Shell khi ti sn ca c hai nh ni ngoi
u
tan tnh v cuc Khng hong kinh t
th gii.
L c h s gia nh ti ti Singapore bt u vi ng

c ni ca ti, Lee Bok Boon, mt ngi Hakka (ngi H). Ngi

Hakka l

ngi Hn min ng bng Hoa

trung v Hoa bc di c n Fujian (Phc Kin), Guangdong (Qung
ng) v cc
tnh khc Hoa Nam khong 700 n
1.000 nm trc, v v l k
n sau, h ch c th sng
chen chc trn nhng mnh t i
km mu m khng c dn a
phng c ng. Theo vn bia trn m
ng c sau cn nh ca ng
ti Trung Quc, Lee Bok Boon ra i nm 1846 ti lng Tangxi,
qun Dabu, Guangdong. ng theo tu di c sang Singapore. Gia
nh chng bit g v ng t sau
n nm 1870 khi ng ci mt
c gi ngi Hoa, Seow Huan Neo, sinh ti Singapore trong gia nh
mt tiu thng.
N m 1 8 8 2 , ng c

ti quyt nh rng mnh

kim c tin
tr v lng qu Trung Quc,
xy mt ci nh ln v tr
thnh quan chc trong lng. Tuy nhin, b c ni ti khng mun
xa gia nh
b Singapore ti mt ni
cha tng bit ti. Theo li ng
ni ti, lc mi 10 tui,
cc con ci v b c ni ti
sang trn bn nh gia nh
b trn ng Ah Hood. ng c
Lee Bok Boon tr v Trung Quc mt mnh.
ng ly v khc, xy
mt cn nh ln v ng
hong mua mt chc quan nh. ng cho

v chn dung mnh trong quan phc ri

gi sang Singapore cng mt bc khc
v mt ngi nh kin trc kiu
Trung Quc truyn thng cng mt
khong sn v nhng mi ngi
xm. Bc tranh v cn nh th
nay mt, nhng bc chn dung
ng c ti th cn.
ng ni ti, L ee H oon L eong m ti vn quen gi

l Kung, trong ting Trung Quc ngha l ng sinh ra Singapore

nm 1871, cha ti ni ng ni hc ti Hc vin
Raffles ti lp 5, tng ng
vi nm u cp trung hc ngy
nay. ng ni k cho ti nghe l ng
lm vic pha ch thuc trong tim
thuc khi thi hc, nhng vi nm

sau, ng i lm qun l trn mt

con tu ch hng i li gia
Singapore v vng ng n thuc
H Lan2.
Con tu ny thuc mt i tu
ca hng Heap Eng M oh Shipping Line m ng ch l Oei Tiong
Ham, mt triu ph
ngi Tu lm vua ngnh ng
ma Java.
T rong mt t ngh, ng c i b ni ti,

Ko Liem Nio, ti Semarang, mt thnh ph

min trung Java. C mt vn bn bng
ting H Lan, ghi ngy 25/3/1899, do Ta m ci Semarang3 c p
pht, c ho php Ko L iem N io, 1 6 tui,

c ci Lee Hoon Leong, 26 tui.

Phn bi th ghi mt lng cho
bit hn l c c

hnh ngy 26/3/1899. Cha ti ra i

ti Semarang nm 1903. Nhng ng l thn dn Anh theo dng di,
v cha ca
ng Kung l dn Singapore. Sau khi c con, Kung mang v con
tr v Singapore v sinh sng sut i .
T i s n c a ng tng dn khi ng c O ei

Tiong Ham tin cy v y quyn cho ng

qun l mi cng vic ca hng
ti Singapore. Kung ni cho ti nghe ng c tin cn th no
n
nm 1926, bng quyn hn ca
mnh, ng tng 150.000 la,
hi l s tin rt ln,
t qu ca ng Oei cho vic xy
dng i hc Raffles.
G ia c ha ti v ng ni ti th khng th xc

nh ti knh trng ai hn. ng

ni thng v nung chiu ti.

Cn cha ti, ngi gi k lut
trong gia nh, th kh tnh vi
ti. ng ni ti gy
dng c mt gia sn ln.
Cha ti ch l cu con nh giu,
chng c g k v chnh
ng.
Khi ti s n gia nh s uy kit trong thi khng hong

kinh t th gii vn lm gi
cao su gim t 80 xu mt cn Anh (khong 450gr) nm 1927 xung
cn 20 xu nm 1930, Kung b thit hi nng. R
rng ng khng khn ngoan trong kinh doanh bng ng ngoi ti l
Chua Kim Teng.
Ti sn ca ng ngoi Chua cng
b thit hi v ng u

t vo n in cao su v
u c trong th trng cao su.
Nhng ng cng thm nhp th trng
bt ng sn na. ng s hu
nhiu sp ch v ca hng nn
khng b sp hon ton
nh ng ni Kung ca ti. Nn nm
1929 cha m ti dn t nh
ng ni sang trong cn nh ln
m ba bn ca ng ngoi trn
ng Telok Kurau.
ng ni ti b T y phng ha, do

nhiu nm lm vic trn tu bun

chung vi ngi Anh, t thuyn trng, my trng ti cc nhn
vin.
ng thng k li cho ti nghe

nhng kinh nghim v chuyn trn tu

th ngi ta k lut ti mc
no. Th d, d cho kh hu
nhit i nng v m, thuyn
trng v cc thuc vin vn
phi mc b vi trng gi
nt kn c n ti vi
y dao mung na v khn
n c by dn ng
hong. Qua li ng k v nhng
chuyn hi hnh trong khu vc th r
rng cc s quan Anh y
li trong ng du n su m
v tnh trt t, sc mnh v
hiu nng.

Khi ti ra i, gia nh hi mt

ngi quen thng tho chuyn con ci

tm tn tt t cho ti.
ng ngh ch Kuan
Yew, trong ting Quan thoi l guang yao, ngha l thng minh
v s ng lng.

Nhng ng ni ti, v lng

ngng m nc Anh, thm
cho ti tn Harry, nn tn ti thnh
Harry Lee Kuan Yew. Hai em trai ti, Kim Yew v Thiam Yew,
cng c tn thnh Ty phng
nh th ln lt l Dennis
v Freddy. Thi t c ngi
Hoa khng theo o Thin cha li
c tn thnh nh th, nn sau
ny i hc ti thy mnh k
cc vi ci tn Harry. Khi em t ca

ti, Suan Yew, ra i nm 1933, ti thuyt phc cha m ti

ng t
tn thnh lm g v gia nh
u c theo o Thin cha.
T uy ng ni ti khng c n tin s ng

v n mc ng cung cch na,

nhng ng vn cn gi c
nhng du tch ca thi sung tc
trc y, trong c my
mn ni tht rt p
nhp t Anh hi thp nin 1910. Hn
na, ng cn l tay snh n.
M i ba n vi ng l mt
nghi thc. B ni ti nu n cng
gii. B c th chin tht b
vi nhc u khu ti vng

sm mng nc, dn chung vi khoai

ty c chin vng m
nhng khng nhy m, vn l chi
tit m ng ni ti rt
. Ti c n tng r
rng rng ng ni ti l ngi
vn ln trong cuc sng
v bit sng sao cho ra sng.
ng khc bit rt r vi ng ngoi ti. ng

Chua Kim Teng khng hng nn gio dc Anh v cng khng lm

n hp tc
vi cc vin chc Anh hay cc triu
ph ngi Hoa trong ngnh ng.
ng sinh ra Singapore nm 1865 trong gia nh gc Hakka
M alacca. ng giu ln nh
lm lng chm ch v sng tit

kim, dng tin dnh c

u t mt cch thn trng
vo ngnh cao su v bt ng
sn.
ng ly v ba ln. H ai ngi v u

mt v b v th ba l
b ngoi ti, Neo Ah Soon, mt ph n
Hakka vai rng qu Pontianak trong vng o Borneo thuc H
Lan. B ni
c ting Hakka v ting M alay
ca ngi Indonesia. Khi b ly ng
ngoi ti, b c mt
i chng vi hai con ring, ngi
chng trc cht t lu
sau khi c a con th hai. B c
vi ng Chua by ngi con trc

khi cht vo nm 1935. Cn ng ngoi

ti cht nm 1944, thi ngi Nht
chim Singapore.
M ti l c on ln nht c a hai ng b, v

khi m ti ly cha ti nm 1922 lc

b 15 tui th tnh hnh ca
gia nh c hai bn cn rt sung
tc. B cn mang theo c, nh
mt phn ca hi mn, mt c
hu nh c nhim v gip b
tm, lau chn, tho hoc i giy
cho b. Tt c nhng biu hin
giu sang y u bin
mt khi ti nhn thc c
mi trng xung quanh mnh vo nm
4 hoc 5 tui. Nhng k c v

thi k tt p y vn cn
trong nhng nh chp xa ca ti
mt cu b mc th o
qun nhp t Anh, hay nm trong mt
chic xe ni sang trng. Nh ca ng
ngoi Chua Telok Kurau l mt cn nh trt rt rng bng g v
gch.
ng v tt c con ci ca b
v th ba sng trong cn nh ,
m ti, con gi ln, cng vi
cha ti v nm anh em ti chim mt
phng ng ln. Tt c hp thnh
mt i gia nh trong
mi ngi sng ha hp ngoi
tr nhng xung t nho nh, ch
yu v nhng a chu nghch

ngm v a gu . C th
ti ln ln cng vi ba em trai v
mt em gi cng su anh em h trong
cng mt ngi nh. Nhng v tt
c chng n u nh tui
hn ti, nn ti thng chi
vi nhng a tr con nh ng
dn ngi Hoa hay ngi M alay sng
trong khu gn , mt cm chng
hai ba chc ngi nh l hay g c
mi tn trong mt ng i din
nh ng ngoi ti. Nhng ng dn
ny kim n dc bi bin Siglap
cch chng 200 thc.
qu l mt th gii n gin. C hng

ti chi diu, bng v, bi v c

c na. Nhng tr chi

hun c mt tinh thn chin
u v kht khao chin thng.
Ti khng bit c phi nhng
chuyn chun b bn
thn ti cho nhng cuc u tranh
sau ny trong lnh vc chnh tr hay
khng. Chng ti khng mm yu,
m cng khng h hng. L mt
cu b, ti khng c nhng th
qun o giy dp l k nh
ca nhng a chu ti ngy
nay.
C hng ti khng ngho nhng c hng ti c ng khng

trn ngp nhng chi, v

cng khng c TV. Nn chng ti

phi tho vt, phi s dng tr

tng tng. Chng ti c,
v iu c li cho ng
vng ca chng ti, nhng hi
chng c my sch hnh cho tr
con, v li t tin na. Ti
mua nhng truyn rng rn r tin
v theo di nhng cuc phiu lu
ca cc ch nh Harry Wharton,
Billy Bunter v cc bn. Ti st rut
ch i con tu bu in t
Anh mi tun n u ti bn
Tanjong Pagar vo th Su, mang theo cc tp ch v truyn tranh
ca Anh.
Nhng nhng th ny cng khng r.
Khi ln hn mt cht, ti s dng

th vin Raffles, ni c th mn
sch c trong hai tun. Ti c
th sch nhng thch truyn
min vin ty hn truyn trinh thm.
T rong nhng t ngh, gia nh ti c th n

chi c tun l trong ngi nh g

ca ng ngoi ti n in
cao su ca ng Chai Chee. T ng
Changi, chng ti ln ng i
n in trn mt chic xe b
thng hai con b do ngi lm vn
ca b ngoi ti iu khin.
Chic xe c bnh g bc ning
st v khng c dn nhn, nn
na dm trn con ng t
l y nhng c dn xc

rt bun ci. Nm mi nm
sau, 1977, khi ti p my bay Concord t
London i New York bng qua i

T y D ng trong vng c h c

ba gi,

ti t hi khng bit c
ngi khch ng hnh no
ca ti tng bit n nim
vui ca vic ngi xe b khng.
T uy nhin c uc s ng khng c h l nhng nim vui

n s. Thnh thong cha ti li

v nh vi tm trng bc bi
v thua x dch hay th bi bc
no ti Cu lc b bi
li ngi Hoa ng Amber,
v i m ti a mn
n trang no em cm

ri tr li chiu bc th thi
vn ln na. Th l c ci
nhau kch lit v i khi cha ti
rt th bo. Nhng m ti l
mt ph n can m quyt tm
gi ly ti sn v ci
ca ng b ngoi cho. L mt
con ngi mnh m vi ti tho
vt v nng lc ln lao, b
b g chng qu sm. thi
ca b, ngi ta mun ph n
phi l mt ngi m tt,
sinh nhiu con ci ri nui
dy chng thnh nhng ngi
chng ngi v tt. Nu b

ra i chm mt th h v
c hc cao hn bc trung hc
th b d dng tr
thnh mt nh qun tr gii
ri.
B dnh c i lo c ho c on c i

c hc hnh t t v
c ngh chuyn mn, v b
ng u vi cha ti
bo v tng lai cho con ci. Ti
v cc em ti thc r s
hy sinh ca b, chng ti hiu mnh
khng c lm b tht vng
v c ht sc
xng ng vi b v t
c nhng iu b mong mun.

Khi ti ln hn, b bt u
hi kin ti, a con c,
v mi chuyn quan trng trong nh,
nn tuy mi mi my tui, ti
thc s ng vai ngi
u no ca gia nh. iu
ny dy ti cch a ra nhng
quyt nh.
B ngoi ti c quan im rt r v vic

hc hnh ca ti. Nm 1929, khi ti

cha c 6 tui, b
nht nh ti phi cng cc
tr con nh ng dn i hc mt
trng gn ; mt ngi
trng bng g v l vi
nn t nn. Ngi trng ch

c mt phng hc vi nhng bng

gh g, mt bn l tm vn
th v mt phng na dng lm
ch cho ng thy ngi Hoa trung
nin gy g ca chng ti. ng
bo chng ti c theo ng m
chng ti chng hiu ngha g c
nu ng c gii thch th
ti cng khng hiu.
T i phn nn vi m v b ni li vi

b ngoi. Nhng b m 22 tui

ca ti th khng th ci c
b ngoi hai ln ly chng,
nui ln n chn a con v
li quyt tm l ti phi hc
c cht nh ting Hoa.

Nhng b ngoi ti cng cho php

i trng v ti sang hc
trng Choon Guan khu Joo Chiat cch nh ti mt dm v ti
phi i
b n mi ngy. Ngi
trng ny th ng hong
hn, mt ta nh g hai tng c
nn xi mng, v khong 10 phng hc
ng quy cch c bn gh ri
cho 35 ti 40 hc sinh. Nhng bi hc
bng ting Hoa th vn gian nan nh
vy. nh ti ni ting Anh
vi cha m ti, ting M alay bi
pha trn gia ting M alay vi ting Hoa vi ng b ngoi, ri
ting
M alay pha mt t ting Hakka vi bn

b v nhng a tr con nh
ng dn. Ting Quan thoi th hon
ton xa l vi ti, v chng
dnh dng g ti cuc sng ca
ti. Ti chng hiu g lm nhng
iu cc thy gio ni.
Sau hai ba thng nh

th, ti li xin m ti cho chuyn

sang mt trng dy bng ting
Anh. Ln ny th b thuyt phc
c b ngoi v thng
1/1930 ti vo hc trng ting
Anh Telok Kurau. By gi ti hiu cc
thy gio ni g v ch c
gng cht nh l c tin
b. Hc sinh a s l ngi

Hoa, c mt t ngi n v
mt t ngi M alay chuyn t
trng Telok Kurau ting M alay qua.
C ha m ti e rng ti km c huyn c n, v m

ti giao cho ch Keng Hee mt nhim v

l buc ti chun b bi ngy
mai cho chu o. M i tun ba ln trc gi n ti, ti phi ngi vi
ch mt ting. Ngay t hi
ti thy tht k cc khi
ng ch t hc nht trong cc
ch ca ti li c giao
nhim v kim tra vic lm bi
nh ca ti.
T i c php nhy thng t lp ng

u 1 ln lp 1, khng phi qua lp

ng u 2. n ht nm lp

5, sau by nm tiu hc m ti
ch hc trong 6 nm chng ti
d mt k thi t chc cho ton
o c tuyn vo
cc trng trung hc cng lp.
Trong nm cui y, 1935, ti c
gng hn nhiu, c ng
u trng v c tuyn
vo Hc vin Raffles vn ch thu nhn
nhng hc sinh xut sc.
H c vin Raffles , hi c ng nh by gi,

l trng trung hc ting Anh hng

u Singapore v mang tn ngi
sng lp ra n. N sn sinh ra tng
t t i nhng con ngi
xut sc v c hc vn tt,

rt nhiu ngi trong c

hc bng N hong i hc
Cambridge, Oxford, London, Edinburg v nhiu hc vin khc ca
Anh, v y khoa, lut v
c kh.
N m 1 9 3 6 , ti vo H c vin Raffles c ng vi khong 1 5 0

hc sinh hng u ca 15 trng

tiu hc cng lp. Vic tuyn
chn hon ton da trn ti
nng. Hc sinh thuc mi chng
tc, giai cp v tn gio, v
c c nhiu hc sinh t lc a
M alaya ra na. Cc v hiu trng
u tin ca hc vin ny
l ngi Anh v m
phng n theo cc trng cng

lp Anh.
H c trnh

y chun b cho cc hc sinh

tham d nhng k thi ton quc
Anh ly bng Trung hc
nht cp Cambridge v Trung hc
nh cp Cambridge. Cc sch gio
khoa, nht l sch v ngn ng
Anh, vn chng Anh, lch s
quc Anh, ton v a l l
loi tiu chun cho mi thuc a
m ti chc l cng phng theo
sch gio khoa chun ca Anh. Vic
ging dy hon ton bng ting
Anh. Nhiu nm sau, bt c lc no
ti gp cc nh lnh o

trong Khi Thnh vng chung4 t nhng x xa xi nh qun o

Caribbean hay vng Thi Bnh Dng,
ti u khm ph ra rng h
cng tng i qua mt qu trnh
rn luyn nh ti vi cng nhng
cun sch gio khoa v c th
trch ra cng nhng on th ca
Shakespeare.
C bn c p lp trong trng trung hc : lp 6 v

lp 7, ri nht cp Cambridge
v nh cp Cambridge. Ti
khng phi loi chm ch lm nhng
ti kh mn ton, khoa hc v
c cn bn ting Anh vng chc.
Do , cui nm lp 6, ti nm
trong s nhng hc sinh gii v c

xp vo lp 7A, y ti
khng cn c gng lm cng nm
trong tp ba ngi dn u lp.
Ti vn khng ch lm trong
lp hc v c gng bt kp
bng cch lic vo tp ca bn
ngi cnh. Teo Kah Leong khng nhng ng u lp m bn y
cn gi
tp v rt p. Nhng n
thng ly tay che v li. Tuy vy,
gio vin ph trch lp ca
ti, ng M .N. Campos ngi n, vn
ph trong hc b ca ti nhng
li khen v khuyn khch: Harry Lee
Kuan Yew c quyt tm ginh mt v
tr ni bt, c th t

a v cao trong cuc sng.

T i ln lp nht c p A , lp gii nht

trong khi. Ph trch l mt thy

ngi Anh, A.T. Grieve, l mt ngi
tt nghip Oxford vi mi tc vng
hoe rt dy v phong thi thn thin
ci m. Gn ba mi m ng
vn c thn v lm vic
hi ngoi ln u. Thy Grieve
khng c thnh kin chng tc,
c l v ng x thuc
a cha lu hiu
rng phi gi mt khong cch
vi dn bn x, tc phong ny
vn c coi nh cn thit
ngi ta phi tn trng s cai tr

ca ngi Anh. ng ci
thin ting Anh ca ti rt nhiu
v ti tin b r rt, ng
u trng trong k thi ca cp
lp ny. Bi thi quan trng u
tin ca ti c trng
Cambridge ra v chm. Ti cng
t hai phn thng trong nm
l hc bng Tan Jiak Kim v hc bng
Raffles. Tng cng, chng em li cho
ti 350 la Straits. S tin ny
d cho ti mua c mt chic
xe p Raleigh gi 70 la, c b
bnh rng ba a thay i
tc v dy xch chy

trong hp kn. Ti ng hong

p xe ti trng m vn cn
tin dnh. Nhng tng lai
cn nhng iu tt p hn.
T i quyt tm ginh v tr c ao trong c c

k thi nh cp Cambridge, v
ti tht sung sng khi kt qu
c thng bo u nm
1940 l ti ng nht trng
v ng nht trong tt c hc
sinh ti Singapore v M alaya.
T i rt s ung s ng vi thi gian hc Raffles ,

gii quyt vic hc hnh kh

nhn h v tch cc trong phong tro
hng o sinh, chi qun vt
v cricket, bi li v tham d nhiu

cuc trn thuyt. Nhng ti cha

tng l mt hc sinh hon ho,
ch ng ni ti mt hc
sinh ng u lp hon ho.
ti vn cn thi tinh nghch
ham chi. Ti thng b bt gp
khng tp trung nghe ging bi, lo vit ci g cho bn hay nhi
theo iu b ca ng thy no
. Vi mt ng thy ngi
n kh chm chm dy khoa hc,
ti b bt gp ang v
ci gy ca ng vi mng u
hi.
C ln ti b n roi c a ng hiu trng,

D.C. M cLeod, mt con ngi k lut

nghim ngt nhng cng bng, lun

thi hnh k lut mt cch cng

minh, v c mt quy nh
rng hc sinh no i hc tr ba
ln trong mt hc k s phi chu
ba roi. Ti l a thng dy
tr, thc khuya gii hn dy sm,
v khi ti i hc tr ln th
ba th gio vin ph trch buc
ti ln vn phng hiu trng.
Thy hiu trng bit ti do tng
c hc bng v ot
nhiu phn thng. Nhng ti cng
khng c tha vi li cnh
co qua loa, ti phi ci xung gh
v lnh ba roi ch ng. Ti

khng ngh l thy c nng

tay, v cng chng bao gi hiu c
ti sao cc nh gio dc phng
Ty li tch cc chng vic
trng pht thn th n th.
Chuyn khng gy tn thng
g cho ti cng nh cc bn hc
sinh khc.
T uy nhin ti hiu ra rng phi s ng nghim tc

hn. Cha m ti ch cho ti

thy mt s bn b ca ng
b sng sung tc nh th no
nh h tr thnh bc
s hay lut s. H hnh ngh c
lp nn khng b nh hng
ca Khng hong kinh t. Cha ti cng

tic cho tui tr lu lng ca

ng v h thc p ti phi
tr thnh dn c chuyn mn.
Nn ngay t hi cn nh y, ti
nhm ti vic tr thnh
lut s, mt ngi hnh ngh
chuyn mn, ch khng phi k lm
thu. K hoch ca ti l hc
lut London.
N hng nm 1 9 4 0 , c hin tranh c hu u tr nn gay

gt hn. Nc Php b e da
v sp b chim. K hoch i
hc lut London tt nht l
nn hon li. Nh u u
Singapore v M alaya trong k thi Cambridge
nh cp, ti c hng

hc bng Anderson, thuc loi cao gi

nht thi , theo hc
ti i hc Raffles. Ti quyt
nh nhn hc bng ny. N
cao hn cc phn thng khc ca
chnh ph khong 200 la, d
trang tri hc ph, sch v, ch
v cn dnh c
t nhiu na.
i hc Raffles c c hnh quyn C c

thuc a vng eo bin5 thnh lp vo nm 1 9 2 8 . N i y

ngi ta dy nhiu mn x hi
(ting Anh, s, a, kinh t) v
khoa hc (l, ho, ton l thuyt
v ng dng). Chnh quyn
xy nhiu ta nh p cho n

vi kin trc b tng chy chung

quanh to thnh khong sn gia, mt
tin gi , ging kiu i
hc Oxford v Cambridge nhng c iu
chnh cho hp vi kh hu nhit
i.
L s inh vin c hc bng, ti phi trong khu k

tc. qu l mt vic
kh khn. thch nghi vi kh
hu nng v m ca Singapore, cc
kin trc s thit k
nhng k tc x rng ln, trn
nh rt cao. M i khu chia lm 20 phng c ca s lp knh chy t
trn xung gn sn m ra hng
hin rng. Vch ngn gia cc
phng ch cao ngoi 2 mt, hn u

ngi mt cht, khng kh

lu thng d dng. iu ny
c ngha l ting n cng truyn
i thoi mi sut 20 phng v
20 hng hin dnh cho 20 sinh vin tr
tui.
M i s inh vin phi hc ba mn. T i hc ting

Anh, vn l mn bt buc i
vi mi sinh vin khoa hc x hi,
v tp trung vo
tng kh nng s dng v
gip ti hc lut sau ny, k
l ton, v ti thch
v cng gii mn y, v kinh t
hc v ti ngh n c th
dy ti cch kim tin trong kinh

doanh v th trng chng khon.

Ti tht ngy th! Sau nm th
nht, sinh vin phi chn mt mn
lm mn chnh. Ti chn
ton.
C ui mi hc k, trong ba hc k c a nm hc ,

u c k thi, v trong k thi

u tin ca ti y,
ti v nht mn ton,
t hn 90 im. Nhng ti
chong vng khi thy mnh khng t
im cao nht trong mn ting Anh v
kinh t, m ng th hai, di
mt c tn l Kwa Geok Choo. Ti
gp c Kwa ny hi cn hc
Hc vin Raffles. Nm 1939, l hc sinh n duy nht trong mt

lp ton l
nam, c c hiu trng
mi trao phn thng trong l pht
thng hng nm, v ti
nhn t tay c ba cun sch. C
hc trong mt lp c bit chun
b ginh hc bng N
hong hai nm lin tip. Ti tht
bi ri v lo lng. M i nm ch
c hai hc bng N hong cho ton
b Cc thuc a vng eo bin,
v khng nht thit l chng
s lt vo tay hai sinh vin t
im cao nht. Trn ht l ti
s mt kiu phn chia ng u

v mt a l nhm to c
hi cho cc sinh vin M alacca v Penang.
Hi ng xt hc bng c
th khng mun trao c hai hc bng
cho sinh vin Singapore, trong trng hp th ng th nh l
khng
xong ri.
T i khng thoi mi vi nm th nht c a ti

y nh nm u Hc
vin Raffles. Bt nt v n hip
hi l mt phn trong bc
khi u ca sinh vin nm th
nht v ko di sut hc k.
L sinh vin ng u, tn
tui ti cn ti trc c
ti, v ti ngh rng ti cng

l mt trong nhng sinh vin nm u

cao ln v ni bt, nn mt s
sinh vin n anh x p
ti.
T i phi ht, phi b quanh s n trng

dng mi y mt vin bi. Ti

phi i dn u tp th sinh
vin nm u, tht mt c
vt xanh l cy t ti v cm
mt cy c cng xanh l cy. Ti
ngh nhng tr tht ngu ngc,
nhng tri qua tt c nh
mt phn ca ci gi phi tr
ha vo mt ngi trng
thiu trng thnh v ang pht
huy nhng truyn thng lch lc. Nm

th hai, khi tr thnh n anh, ti

chng bng tr bt nt v c
gng ngn cn tr , nhng
khng thnh cng. Ti ht sc
phn i nhng sinh vin lm tr
vi nhng sinh vin nm u
b li nhng g m h
phi chu ng khi cn
l ma mi.
Khi ln ging ng, c hng ti phi mc o

ln, c vt. Ging ng li

khng c my lnh nn mt
trong nhng phng hc ca khi khoa
hc tr thnh ci l vo bui
chiu v n quay v pha Ty.
Gp gi lnh khi c ngi m

a m hi l chc chn
ti b cm v ho. Li cn tnh
trng mt qun bnh do phi sng
trong mi trng xa l, nhi nht
cng 19 sinh vin khc trong mt khu v n nhng thc n nu d
ca
k tc x.
Sau nm th nht, ti c huyn t khu C s ang khu E c v

tr tt hn, ti c
c mt phng mt m v
thoi mi hn. Nhng s mt qun
bnh hn nh hng cht
lng hc tp ca ti. Ti
nh trong mt k thi hc k, ngay c
vi mn ton ti cng khng chim
ni hng u. Tuy nhin trong cc

k thi cui nm hc y (thng

3/1941), ti lm bi tt v
ng u v mn ton l
thuyt. Nhng c Kwa Geok Choo li ng u mn ting Anh v
kinh t, v
c l trong mn s, mn th ba
ca c, cng vy. Trong bi thi thng
k, mt phn ca mn kinh t, ti
t im cao hn c cht
nh. Ti hiu rng mnh s
phi ganh ua quyt lit ginh
hc bng N hong.
C n c nhng vn khc na. C hnh nh

hi tng m ti nhn ra rng

i hc Raffles l bc u
ca ti i vo lnh vc chnh

tr v chng tc v tn gio.
Trong mt thuc a Anh khng c
phn bit chng tc, ngi M alay
Singapore quen c i x
nh mi ngi khc. Nhng vo
thng 6/1940, ln u tin ti
gp mt s ng k nhng
ngi M alay c sinh ra v
ln ln trong mt ch khc.
Trong cc tiu bang lin minh ca ngi M alay (Federated M alay
States FM S) nh Perak, Selangor, Penang v Negeri Sembilan, v
hn th na ti nhng bang ca ngi M alay khng
lin minh (Unfederated M alay States) nh Johor, Kedah, Perlis,
Kelantan v Terengganu, ngi M alay bn x c c nhng u
quyn
chnh tr v kinh t. Ti nhng
bang FM S, ch c nm hc bng theo hc i hc Raffles l dnh

cho nhng
ngi khng thuc chng M alay, trong khy sinh vin M alay c la
chn nhiu hn, cng nh ti cc bang khng lin
minh. Trong s hng trm sinh vin c nhp hc hng nm th c
khong
20 ngi M alay t lc a vi
hc bng do chnh quyn bang ca h
cung cp.
C mt tinh thn on kt rt mnh trong s

nhng ngi M alay, m sau ny ti

hiu ra l xut pht t cm
gic b e da, t ni lo s
b ln t bi nhng sinh vin
ngi Hoa v ngi n nng
ng v chm ch hn. M t
sinh vin M alay cng nm vi ti sau

ny s tr thnh th tng
M alaysia, Abdul Razak bin Hussain, hc chung lp ting Anh v
kinh t vi ti, nhng chng
ti khng phi bn thn. Anh ta l
dng di qu tc M alay ti bang
Pahang, nn do t nhiu xa cch
cc sinh vin M alay khc, m nhng
ngi ny cng knh trng anh.
Nhng ngi m ti d thn
cn hn l nhng sinh vin bnh
thng, trong c hai bn chi
trong i cricket ca trng. V
ti c nhiu bn M alay t hi
nh nn ting M alay ca ti rt
lu lot. Nhng ri ti nhn ra
thi ca h i vi

ngi khc chng M alay, nht l

ngi Hoa, th hon ton khc
thi ca ngi M alay
Singapore.
M t s inh vin bang Kedah ni vi ti vo nm th

hai, sau khi chng ti tr thnh

bn. Ngi Hoa cc anh qu nng
ng v khn ngoan so vi chng
ti. Kedah chng ti c
qu nhiu ngi Hoa. Chng ti
khng chu ni sc p y.
anh mun ni l sc p cnh
tranh kim vic lm,
kinh doanh, tm ch ng trong
cc trng trung v i hc.
Ngi M alay l cc ch t,

vy m cng c nguy c b nhng

ngi nhp c ht vng khi
cc a v quan trng, nhng
ngi nhp c ny lanh li, c
ch tin th v quyt tm hn.
C l bi v hc gii hn
v t tin hn, nn sinh vin ngi
Hoa v ngi n thiu tinh thn
on kt ny. Khng c s
thng nht trong bn h v h
khng cm thy b e da.
C mt s

kin in r trong tr nh ca ti.

Vo nm th hai, c nhiu iu
khng vui trong cch sp xp ba tic
hng nm ca Hi sinh vin Raffles ti Khch sn Seaview. Nhng

sinh vin khng phi ngi M alay ly lm tc gin

trc nhng cu tr li gay gt
v bt cn ca th k danh d
Ungku Aziz bin Abdul Hamid trc nhng phn nn ca h. M t
s sinh vin bt
u vn ng mt i hi
bt thng phn i
anh ta v y anh ta khi chc v
trn. Nhng anh ta l ngi M alay. Khi nhng ch k i t chc
i hi bt thng tng dn,
cc sinh vin M alay on kt
chung quanh anh ta, v tuyn b rng nu anh ta b bi chc, h s
ng
lot rt khi Hi sinh vin. iu
ny tr thnh mt thch thc
cho nhng sinh vin cn li. Ti c

h n gp v yu cu c
bi din vn khai mc trnh by
nhng phn i ca h i
vi Ungku Aziz. Ti khng d bui tic v cng khng c xung
t
c nhn g vi anh ta. Nhng v
chng c ai mun m ng
cng vic kh chu ny, nn ti
quyt nh nhn lnh. i
hi din ra vo mt chiu th
By, v sut c ngy sinh vin
b i, c l v h
mun trnh chuyn tranh ci. Trong cc khu k tc, nhng sinh
vin M alay t
li rt ng. Tnh hnh rt
cng thng v t tng chng

tc dng ln hng hc.

l kinh nghim u tin c a ti v

tinh thn chng tc M alay, mt tnh

cm su v rng bnh vc ngi
M alay v chng li dn nhp c.
Ti trnh by s v bng li
l chng mc, kin nh nhng,
ti hy vng, khng qu khch. Ungku
Aziz pht biu bc b mi dn
chng v cch c x th l
ca anh. Ti c th cm thy m
ng khong 80 sinh vin cm thy
rt kh chu v s i u
ny. Khi b phiu, nhng sinh vin
M alay ginh c thng
li cho Ungku Aziz, nn khng c v

ng lot rt ra khi hi. Nhng

nhng sinh vin cn li cm thy
ni ln c quan im
ca h. Chuyn y ri cng phai m
trong ti. Ch n sau ny, khong
19631965, khi chng ti M alaysia v cng ng phi nhng vn

vi tinh thn chng tc M alay y th

ti mi nh li.
N hng nu l thi k c h,

th n cng l thi k to
nn nhng tnh bn lu di.
Nhiu ngi ti quen bit ln u
ti i hc Raffles sau ny
tr thnh ng s chnh tr
thn cn vi ti, trong c

Toh Chin Chye, mt sinh vin khoa hc trn ti mt nm, chm

ch, c h
thng, trm lng v kin nh,
ri Goh Keng Swee, mt gio s kinh t
vi tr tu siu hng, km hng
bin nhng c ngi bt sc bn.
N h vy khi ti khi s hnh ngh lut s vo

thp nin 1 9 5 0 , ti c mt mng li

nhng bn b v ngi quen gi
nhng a v quan trng trong chnh
quyn v trong gii chuyn mn ti Singapore
c h

c bn khng trc tip bit

nhau, nhng vic c chung mt qu kh
khin chng ti d tip nhn
nhau, v mi dy trng c
rt hu hiu ti Singapore v M alaya,

v M alays ia. T hm

cho d l trong nhm ngi H oa, ngi n hay

im hot ng

chnh tr tr nn si ni, khi

quyn lc cn nm gn trong tay ngi
Anh, ti khng h cm thy c
him khch hay th ght g v
pha nhng bn gc M alaya.
Ti lm bn vi rt nhiu ngi
trong s h, k c hai v
thm phn ngi M alay m sau ny
ti phi trnh din trc mt
h.
l mng li bn hc c trong mt

thnh phn u t ca nhng ngi

c gio dc Anh c h
thng gio dc thuc a Anh bi

M alay. T rc thi

dng nn. Chng ti

cng hc qua nhiu trng, c
cng th sch gio khoa v c
chung mt s c tnh v thi
sng. Trng cng ca
ngi Anh khng phi l h thng
duy nht khuyn khch xy dng mng
li thng qua cch n ni, trang
phc v phong cch, v mt tc
phong lm cc vic trn i.

3
QUN
NHT XM LNG

Bn gi s ng ngy 8 /1 2 /1 9 4 1 lc ti c n

ng trong khu E k tc x th bng

git mnh v ting bom n m .
Cuc chin vi ngi Nht
bt u. l mt chuyn
hon ton bt ng. n ng
vn sng, khng h nghe c ting
ci bo ng oanh tc cho n
khi nhng my bay Nht trt bom xung,
lm 60 ngi cht v 130 ngi
b thng. Nhng tin tc v v

khng kch ny b giu

bt. B phn kim duyt cn chn
bt tin tc v vic cc tu
cng Keppel, cn c hi qun
Sembawang v cc cn c khng qun
T engah v Seletar c ng b tn c ng.
Sinh vin i hc Raffles rt xn xao v c huyn ny.

Nhng sinh vin gc trong ni a

lin chun b p tu v
qu. Hu nh ai cng tin Singapore s l
mc tiu chnh, do cn thn
nht l lui v vng thn qu
trong ni a M alaya l ni hy vng
trnh c my bay th bom ca
Nht. Ban gim hiu ca trng
cng bi ri y ht sinh vin. Chng

ai chun b trc cho chuyn ny

c. Hai ngy sau chng ti nghe tin l
cng trong sng hm , qun Nht
tin vo Kota Bharu bang
Kelantan. Sau cng th ni a M alaya
cng khng thot.
T rong vng vi ngy, khu k tc x hu nh

trng trn. Cc bui hc b nh

li v sinh vin c ku
gi tham gia n v sinh vin tr y
M AS (M edical Auxiliary Service). Ti tnh
nguyn gia nhp n v ny v
mi ngy p xe ba dm t nh
(t 1935 gia nh ti dn
v ng Norfolk) ti n v
ca mnh trong trng i hc.

Chng ti khng c pht

ng phc chng c thi
gian cho vic nhng mi a
c mt ci nn thic, mt
bng eo tay c hnh ch thp
v hng tr cp 60 la mt
thng, th l chng ti lm
vic theo lch phn cng sut ngy
m. Chng ti c chia
thnh tng nhm su ngi.
Chng c g phi s hi, m
ch c s ho hng phi ghm
nn li, s ho hng khi c
sng trong chin tranh v d vo
nhng trn nh thc s.

N hng c uc c hin khng thun li c ht no. C hng

bao lu nghe t ni a
M alaya truyn ra tin tc v nhng trn
i bi tin tuyn, chuyn
qun Nht d dng xuyn thng
phng tuyn Anh v trn qua cc n
in cao su tin chim dc bn
o M alaya, dng xung tam bn
b sau phng tuyn Anh v buc h
phi tip tc trit thoi. Rt
nhiu gia nh ngi da trng
ch n in v vin chc
dn s cng v con h bt
u t trong ni a ko ra.
Hn l cng c c nhng gia nh
bn x c quyn th na nhng

h khng xut hin l liu. H

c l dn ti nh bn
b hay b con ri lng l ri
bn cng Tanjong Pagar i khi Singapore v
s ngi Nht s tr th
vic h gip ngi
Anh, hoc ng gp vo
qu ng h Tng Gii Thch
khng Nht ti lc a Trung
Quc.
n thng 1 , lc lng N ht tin n gn

Johor v my bay ca h nm bom

Singapore c ngy ln m. Ti c
nn nhn cu thng u tin
vo bui chiu n trong mt ngi

lng ti Bukit Timah. M t s n

v M AS i ti bng nhng
chic xe but trang b thnh xe cu
thng. M t tri bom ri
xung gn n cnh st v
c mt s nn nhn. l
mt hnh nh kinh hong, v ln
u tin ti nhn thy mu
, ngi b thng v
cht.
Khong 8 gi s ng ngy 3 1 /1 , ti v M auric e

Baker, mt sinh vin qu Pahang, ngi

trn b ro khu hnh chnh ca
trng i hc trong khi ch i
cng tc cu thng, th t
nhin c ting n rung chuyn mt

t. C hai chng ti u
sng s v ti but ming: Th
l kt thc quc Anh!
Lc gio s Dyer, hiu trng
i hc Raffles, i ngang qua, nghe cu
ti ni, ng nhn ra ch khc,
ri i tip.
C ng bui s ng , tt c lc lng A nh t

Johor rt ra o. Hm sau, bo ch
ng hnh binh on Argyll v
Sutherland x Scotland, lc lng cui
cng vt ng ni
Singapore vi t lin, trong ting kn
ca h, tuy rng h ch cn hai
chic kn. N gy cho ti mt
n tng lu di v s bnh

thn ca ngi Anh trong khi i

mt vi mt chin bi gn k.
Lc lng Cng binh hong gia
git mn ph t ng
pha gn Johor. l
ting n m ti v M aurice nghe thy.
Nhng h cng cho n c ng
ng dn nc t Johor ra o.
Cuc phong ta Singapore bt u.
M t s ng n

p xe v nh, vn i ci
nn thic v eo bng tay, ti
gp mt on xe nh binh u
dc ng Stevens. ng cnh
l nhng ngi lnh c
cao ln i th m mm rng

vnh v trng ru r. H c
v hong s v mt tinh thn.
Ti dng li hi mt trn
ti gn c no ri. M t
ngi lnh ni: Thua ri, y,
cm ly. V a sng ca
anh ta cho ti. Ti hong hn v chn
ng. Khng l tuyt vng
n th ri sao? Ti t chi
khu sng v c gng trn an
vi anh ta l trn nh cha kt
thc th cha phi l thua. Nhng
vi ton lnh , trn nh
y coi nh thua. Ti khng
tng tng c h

nm qua nhng kinh nghim khng khip

th no.
Sau c hin tranh ti c c tin l c my

tiu on c c phi
sang Trung ng v tu ca h b
dt vo Singapore. H ti y ch
ba tun trc khi hn o ny
tht th, v c a
vo chin u trong ni a
nhng cng b nh bt ra ngay. H
chun b chin u ti
cc sa mc Bc Phi, c th l
ti Lybia chng li lc lng
ca Rommel. Ri bng dng h thy
mnh b a vo rng gi
nhit i, i mt vi ngi

Nht. l bi kch cho h, v

l iu tai hi cho tinh thn chin
u ca cc i qun Anh v
n c h ti tip vin.
T rong khi , c ha ti, vn ang lm qun l

cho kho xng ca hng Shell ti Batu Pahat,

cch b bin Ty M alaya 100
dm v pha Bc, c
lnh rt lui. ng tr li o
bng chic xe hi nh xu trc
khi ng b ph t.
Chng ti vn hy vng pho i
Singapore s cm c c. Ti
ngh rng s c nhiu thit hi
nhn mng nhng ri ngi Anh s
tin cng v sau cng chng ti

c cu thot. Nhng tng

ngy qua hay thc ra l tng gi
qua, sau tun l u ca thng 2

ti ngy c ng c m thy, trong

thm tm, rng Singapore chng phi

M alta6 v n c hng c hu c

c uc

phong ta lu di.
G ia thng 1 , c c trng hc ng c a.

Khi n pho kch ngy cng

ri gn trung tm thnh ph, m
ti ngh c nh dn v
ch ng ngoi vn nm ngoi
ngoi v t c nguy c trng
pho kch hn. Ti ng h vic
ny nhng ni vi b rng ti
s li coi chng ngi
nh trn ng Norfolk ny, ng

thi tip tc i lm cng tc

tr y ti i hc Raffles. Ti s
khng mt mnh v ng Koh
Teong Koo, ngi lm vn ca gia
nh, cng li coi sc
nh ca khi ti i cng tc

trng.

ng chnh l ngi ko
xe a n m em ti i
hc mi ngy t nm 1937. Chng
ti o mt hm trnh
bom, nc bng g p t,
trong m ti cht y
go, mui, tiu, nc tng,
c mui, hp, sa c
v tt c nhng g chng ti

cn trong mt thi gian di. Tin bc

khng thnh vn v hng
Shell rng ri tr cho cha ti
lin my thng lng khi ng c
lnh rt khi kho xng Batu Pahat.
G ia khung c nh en ti y, ti vn i xem phim

c vi ln mi khi khng
c cng tc. N gip ti qun
i tng lai m m trong vi
gi. M t chiu cui thng 1 , ti rng ngi xem c ho ht mt phim
hi

rp Cathay. cnh n c mt
tri bom sp n, nhng n ch
ku bp mt ting nh ri r
ra tng mnh. l mt tri
bom h. Khi v bom v, dng nhn hiu

hin ra M ade in Japan. Tht tr tru!

Hai thng qua, Singapore nm mi
sc cng ph ca bom v n
pho Nht, vy m ti cn c
xem mt b phim ci ct ngi
Nht m t h nh nhng ngi c hn vng king, mt l,
khng th bn cho thng ch hay
ng nhng chic tu c th
chu c mt cn bo v
ch c th ch c nhng
v kh km ci. S tht ng
bun l trong hai thng qua, t 8 /1 2 , h c hng t rng h c
lng can m v ti nng qun
s to ra nhng thng li
ngon mc trc qun i Anh.

Nhiu nm sau, Th tng Winston

Churchill vit v cuc tht th
Singapore nh mt thm ha trm
trng nht v v u hng
ln nht trong lch s Anh.
Q un i c him ng trng i hc

ngy 10/2 khi lc lng Anh trn ng

trit thoi, v hai ngy sau n
v M AS phi gii th. Nhng ngy
u ti ngi nh ng
Norfolk, nhng khi pho kch ngy cng
gn, ti v vi gia nh
Telok Kurau. Hm sau chng ti nghe ting
sng trng xa xa, ri nhiu hn
v gn hn. Khng c ting sng
i bc, pho kch hay bom. Ti

t m i ng cng sau ra ng
Lorong L, gip vi khu xm ni ti vn
chi vi m tr con nh ng
dn hi xa. i cha c
hai chc thc theo con ng t,
ti thy hai ngi mc qun phc
xm, khc vi th mu xanh pha nu
ca qun Anh. H qun x cp v
i giy vi cao su, mi giy
tch cc ngn chn ra, mt bn
l ngn ci v mt bn l
cc ngn cn li. Sau ny ti
c bit l kiu giy y
gip h bm chc hn trn mt
t ly trn trt. Ci lm

h trng l mt nht l th
nn kp bng vi mm c vt
pha sau ph xung c. l
nhng ngi lnh nh th, l
mt, cm sng trng gn li
l di. Ngi h ta mi
nng nc, th mi m ti s
khng bao gi qun. l mi
ca ngi khng tm git sau hai
thng nh nhau theo nhng con ng
mn trong rng hay n in sut
t Kota Bahru v tn Singapore.
P hi mt vi giy ti mi nhn ra h l ai.

Qun Nht! M t ni s hi khng

khip chp ly ti. Nhng h ang
lng kim qun ch. R rng

ti khng phi th nn
h chng ch v c i
ti. Ti chy tr v nh v
k li mi chuyn. Chng ti
ng kn ca no, tuy rng ch
c Cha mi bit chng c che
ch g c cho chng ti
hay khng. Qun Nht, sau nhng tr
tn bo ca h ti Trung Quc
nm 1937, khin dn chng rt
s hi, nht l s tr cp
ph v hm hip. Nhng
khng c g ng k xy
ra cho n ht ngy hm .
Lc lng Anh mau l rt

vo trung tm thnh ph m khng

c khng c g my.
H m s au, ngy 1 5 /2 , l T t N guyn n, ngy

l ln nht trong nm ca ngi

Hoa, thng c cho mng
vi qun o, giy dp mi cng
th mn n v bnh tri
c truyn. l ci Tt
u m nht k t khi ngi Hoa c
mt trn o ny nm 1819. Cng
c ting chm sng pha Bc
v gn thnh ph, ri ting
sng ci v i bc n xa
xa, nhng khng c g xy ra
Telok Kurau. Qun Nht tin vo
ni .

 m ting s ng ngt. Ri c tin rng

ngi Anh u hng. Hm

sau, mt s bn b t ni thnh
ra cho hay ngi ta hi ca khp ni.
Nhng ngi nh ca ngi Anh v
ngi u khc b chnh bn
ti x v lm vn dn
sch. Chuyn ny lm gia nh
ti lo lng. Cn nh ng
Norfolk vi th thc phm d
tr rt cn cho chng ti trong thi
gian di na, by gi ra sao ri? M
ti ng ti vi
Teong Koo, ngi lm vn, i b
tm dm t Telok Kurau v Norfolk. Chng
ti i hai ting mi ti. Dc

ng ti thy nhng ngi

M alay khing c v
th mn ra khi nhng cn nh
ln. Ngi Hoa th lng sc cc
kho hng tm nhng mn t
cng knh nhng li c gi tr
hn. M t khu nh g c k cch
nh chng ti hai cn
b c hai chc gia nh chim c.
n ng trong l cc
ti x. Nhng h cha tn cng
nh chng ti. C th ly c
nhiu mn tt hn trong cc ngi
bit th lc ny sch
bng ngi u v h

b tp trung v tng giam. Ti

tr v ng lc.
Sut hai ting i b t T elok Kurau v N orfolk, ti

trng thy mt Singapore vi gung my

an ninh trt t b dng li. Qun
Anh u hng. Cnh st
a phng gm cc h
s quan ngi n v ngi
Hoa cng cc binh s ngi M alay
u bin mt, h s
ngi Nht s xem h nh phn
t trong gung my qun i Anh.
Lnh Nht th cha xc lp s
c mt ca h trong thnh ph.
M i ngi t c lut ca
mnh.

D o thi quen, a s dn c hng vn tn trng php

lut. Nhng khi cc ng ch

bin mt, nhng k to tn
tha c hi cp ph
cc nh kho, cc ca hng bch
ha v ca hiu ca cc cng
ty Anh, ly i nhng ca ci m
h coi nh chin li phm hp
php, tnh trng ny ko di
vi ngy cho n khi ngi Nht
phc hi c trt t; h
khin dn chng khip s bng
cch bn hay cht u vi k
hi ca h tnh c bt c
v bu u chng trn nhng
cy cu ln hay ng t ng

chnh.
Q un N ht c ng i trn lt. T rong nhng ngy u,

bt k ai i trn ng c
mt ci bt my hay ng h
cng c th b tc mt.
Lnh trng c th chnh thc
vo nh lc sot, hoc
gi v lm nh th, nhng thc
ra l ly i nhng mn
nho nh c th mang theo bn mnh.
Ban u, h cng ly c nhng
chic xe p tt nht, nhng vi
tun sau th h ngng. H ch
Singapore t lu ri s i Java hay mt
o no trong khu qun o

 chin u v ginh nhng

lnh th mi. H khng th mang
nhng chic xe p theo.
V ic c p ph nhng bit th v nh kho

ca cc ng ch ngi Anh
biu tng cho s kt thc mt
thi k. Nhng ngi ra i
sau nm 1945 kh m hiu ht
ngha su xa ca vic ngi Anh
tht th, v nhng ngi tr
y khng c k c g v
ch thuc a b ngi
Nht nh vo ngy
15/2/1942. T nm 1819, khi Raffles xy dng
Singapore thnh mt thng im cho
Cng ty ng n ca Anh, v tr

thng ng ca ngi da trng

l mt iu ng
nhin. Ti khng hiu iu
xy ra th no, nhng khi ti
bt u i hc nm 1930, ti
thc rng ngi Anh l
ng ch ln, v nhng ai da trng
cng l ch nt c th
ln, c th km hn cht, nhng
tt c u l ch. Bn h
khng ng, ch tm ngn.
H c li sng thng lu v
xa cch hn ngi chu . Cc
quan chc chnh quyn c nhng cn
nh ln ti nhng khu sang trng, c

xe hi vi ti x ring v nhiu
k hu ngi h. H dng
thc phm thng hng vi rt
nhiu tht v cc sn phm sa.
Ba nm mt ln, h li v qu
bn nc Anh ngh t ba ti su
thng phc hi sau khi
mt mi v kh hu xch o
Singapore. Con ci h cng v chnh
quc hc hnh, ch khng
hc cc trng Singapore. Bn
con ci ny cng sng mt i
thng lu.
T i i hc Raffles , ban ging hun u l ngi

da trng. C hai ngi gii nht

trong s sinh vin a phng

tt nghip, c bng hng u v

ha v l, th cng ch c
lm nhn vin phng th nghim
v lnh lng thp hn rt
nhiu, ri h phi i London
hc ly bng BS (c nhn khoa hc)
gi c v tr .
M t trong nhng sinh vin gii nht
tt nghip ngnh khoa hc x hi
vo thi , vi bng hng
u v kinh t, tn l Goh Keng Swee
(sau tr thnh Ph th tng),
cng ch lm tr ging, ch khng
c lm ging vin.
Khng c vn bt mn y. V

th thng ng ca ngi

Anh trong chnh quyn cng nh trong x

hi l chuyn ng
nhin. Xt cho cng, h chnh l
dn tc hng cng nht th
gii. H c mt quc ln
nht trong lch s, tri khp mi
mi gi trn a cu, trn
khp nm chu bn b. Chng ti
bit iu khi hc s
trong trng. cai tr, h ch
c vi trm i qun ti
Singapore phc v lun phin. Nhng
ton qun thng gp nht l
ng ti n Canning gn trung tm
thnh ph. C l ch c

mt hai nghn lnh tt c

duy tr nn cai tr thuc a vi
khong su hay by triu dn ti
Cc thuc a vng eo bin v
cc bang M alay.
N gi A nh ru rao rng h c n c mt M alaya

bo v ngi M alay, nu
khng h s b nhng ngi
nhp c cn c hn ln lt.
Nhiu ngi Hoa v ngi n
c mang n y lm
nhn cng hp ng v c
chp nhn v ngi M alay khng
thch nhng cng vic trong hot ng
thng mi hay

n in, nh c o m c ao s u, xy c u

ng, lm th k, k ton

hoc bn hng.
M t thiu s

nhng ngi chu ni bt

c php ha nhp
vi cc ng ch da trng, mt s
c ch nh lm thnh
vin khng chnh thc trong y ban
hnh php hoc T php ca
Thng c Anh. Hnh nh ca h
cng cc b v xut hin trn
bo ch, chp cnh h tham d
nhng ba tic trong vn, nhng
ba ti trong Dinh chnh ph, ci u
hoc gp ngi trc Thng
c Anh v b v, cc b
th mang gng tay trng theo ng nghi

thc v tt c u c cung
cch ht sc lch s. M t s
cn c phong tc, nhng k
khc th mong rng sau mt thi gian
di phc v trung thnh, h cng
s c nh vy. H c
cc quan chc da trng bo tr, nhng
cng chp nhn thn phn thuc cp
ca mnh mt cch rt t tin,
v h cng ngh mnh cao qu hn
nhng ngi chu khc. Ngc
li, bt k ngi Anh, ngi
u hay M no c x li thi
hay trng nh dn du th du thc lp
tc s b tng kh v h

s lm bi bc ton th dn
da trng, m ngi ta mun khng
ai c h nghi g v tnh
thng ng ca sc dn ny.
C ha m v ng b ti nui ti ln

quen thy y l trt t bnh

thng ca mi s. Ti khng
nh ra tng c ngi bn
x no, bng li l hay hnh
ng, tng nghi vn v chuyn ny.
Khng ngi no tip nhn nn
gio dc Anh li c xu hng u
tranh i bnh ng cho ngi
chu . Hi ti khng
bit rng c nhiu ngi Hoa,
c hc trong trng Hoa ng

v khng hi nhp vi ch
thuc a. Thy gio ca h
t Trung Quc ti, v h khng
tha nhn s ti thng ca
ngi da trng, v h khng b
gio dc v nhi s i
ti ch tha nhn tnh u vit
v s mng ca quc Anh.
Sau chin tranh ti mi bit nhiu hn
v h.
l

tnh hnh Singapore v M alaya m 110.000

lnh Nht chim c,
ng thi bt gi hn 130.000 qun
Anh, n v c. Trong vng 70 ngy
b bt ng lng tng v sai

lm, x hi thuc a Anh tan r,

ko theo n l huyn thoi v
tnh u vit ca ngi Anh. Ai
cng ngh ngi chu s
hong lon khi c ting sng n,
vy m h li l nhng ngi
gan d, n nhn chuyn b thng
hay cht chc m khng s hi.
Chnh nhng ng c h da trng mi l k

rc di

gm bn khi bom hay n pho kch

n. Nhng ngi da trng dn s
hoc vin chc chnh quyn ti
Penang, trong m khuya ngy 16/12/1941,
b chy v lnh ti Singapore, b
mc ngi dn bn x t lo

thn. Binh s Anh trit h mi cng

s h c th ph ri rt
lui. Bnh vin, cc c s dch v
cng v cc dch v cn thit
khc b b trng khng ngi
iu hnh. Khng c lnh cu
ha cha chy v khng
c vin chc coi sc vic
cp nc. Nhng ngi da trng
iu hnh b i. Nhng
chuyn v vic h cung cung p
ln ngi khc cu ly
thn mnh khin ngi
chu ngh rng h ch k
v hn nht. Nhiu ngi d

nhin l c cng iu v
khng trung thc khi k li nhng
chuyn y, nhng h cng c
d kin lm nh th.
Ngi da trng cng s hi v
hoang mang khng bit phi lm g nh
ngi chu vy, nu khng
mun ni l cn thm t hn.
Ngi chu trng ch
h lnh o v h
lm mi ngi tht vng.
N gi A nh xy dng mt huyn thoi v tnh

u vit c hu ca h mt
cch y thuyt phc n ni
hu ht dn bn x cho rng khng
c li h l v vng. Nhng

by gi mt dn tc chu
dm thch thc h v
p tan huyn thoi. Tuy nhin, mt
khi ngi Nht nm quyn cai tr
nh nhng ngi chin thng, h
mau chng cho ngi bn x
thy rng h cn tn bo, bt
cng v h khc hn c ngi
Anh. Trong ba nm ri chim ng,
bt c lc no ti cng thy
ngi Nht hnh h, nh
p hay bc i ngi dn,
ti li mong rng ngi Anh vn
cn ti v. L dn chu
vi nhau, h khin chng ti

tnh ng, nhng ri ngi Nht

cng thy xu h khi b ng
ha vi cc dn tc chu
khc m vn h coi nh h ng
v chng tc v thp km v
trnh vn minh. H l con chu
ca Thi Dng thn n, Amaterasu
Omikami Sama, mt dn tc c
tuyn chn, khc bit v tch
bch khi m ngi Hoa, n
v M alay ngu dt.
L n u tin ti ng c hm vi ngi

Nht l trong mt ln ti n
thm b d, em gi ca m ti,
ng Kampong Java, bn kia cu
Red bc qua con knh Bukit Timah. Khi n gn

cy cu, ti thy mt lnh Nht

i ti i lui trn cu. C bn
nm lnh khc ang ngi gn ,
c l cng ton gc cu vi
anh ta. Ti ang i mt chic m
mm rng vnh, th ca lnh c,
vn qung y ng trong nhng
ngy trc khi h u hng.
Ti nht mt ci, ngh
rng n c th gip ti che
nng trong qung thi gian gian nan sp ti.
Khi ti i ngang qua c h m lnh, ti c lm

ra v ht sc bnh thng. Nhng

chng khng chu ai i qua m
khng thm cho hi chng nh
vy. M t tn lnh qut ln:

Kore, Kore! ri ra hiu cho ti. Khi

ti ti gn, hn thc li
l vo vnh m ca ti v
ht n vng i, hn tt ti
n xoay c ngi ri ra hiu
bo ti qu xung. Hn p
chn vo ngc ti khin ti t
thng cng trn mt ng.
Khi ti b dy, hn ra hiu bt
ti phi quay tr v. Ti
thot nn mt cch nh nhng.
Nhiu ngi khc khng bit cch
c x mi v khng ci cho
cc lnh Nht cc ng t
hay trn cu b bt qu

gi hng gi di nng v
gi cao mt cc nng trn
u cho n khi r ri c
hai tay.
M t bui c hiu, ngi hng hin c n nh c a

chng ti trn ng Norfolk, ti

thy mt lnh Nht tr tin cho
mt phu ko xe. Ngi phu xe phn nn,
xin thm g . Tn lnh nm
ly tay ng ta, qung qua vai phi ca
hn v bng mt n judo, hn
qut vng ng ta ln khng trung. ng
ta ri sp mt xung ng.
M t lt sau, ng ta lm cm b
dy, ng vo gia hai cng xe
v lo o ko xe i. Ti

chong vng trc cnh nhn tm

.
N gy hm s au, ti c n hc c mt bi

hc na trn cu Red. M t chic

xe mi chim ot c chy
ngang qua, xe c mt l c nh mu
xanh, c hiu cp thp nht c
vng dnh cho tng lnh, c
cho cp t v c xanh cho cp y.
Tn lnh hi chm tr trong vic
ng nghim cho. Chic xe
chy qua nhng n thng li v
quay u. M t s quan chui ra, bc
ti ch tn lnh v tt hn
ba ci tht mnh, cm tay tn lnh
a qua vai, v cng bng mt n

judo nh ti thy hm trc,

g s quan qung tn lnh ln
tri. Tn lnh cng t sp mt
xung nh ng phu xe n vy. Ln
ny ti t chong vng hn.
Ti bt u hiu ra rng s
tn bo l mt phn trong h
thng qun i Nht, n su
bn r qua nhiu ln nh p
v nhng vi phm nh.
C ng trong ngy hm , mt h s quan N ht

v vi tn lnh vo nh ti.
Chng xem xt qua loa, thy rng ch
c ti v Teong Koo nh v
quyt nh y l ch tr
thch hp cho mt trung i. Th

l m u mt cn c mng.
Ti tng cha rng mt
nha s Nht trn ng Bras Basah,
ng ta v cc y t u cc
k sch s v ngn np. Nhng
nhn vin bn hng ngi Nht
trong cc ca hng 1 0 xu trn ng M iddle
khng h chun b i ph
vi th mi tm lm ca qun
o v thn th khng tm git
ca bn lnh Nht ny. H lng
sc khp ngi nh. H tm thc
n, thy kho d tr ca m ti
v n sch nhng g chng
thch, nu nng ngay ngoi tri.

c ng vy. T i

Ti chng bit ting Nht

trao i vi h. H th t
mun bng cch ra du v
ting m trong hng. Khi ti chm
chp khng hiu ra ca h, ti
b chi ra v tt tai thng
xuyn. H l nhng con ngi k
l, khng co ru chi tc, ni
mt th ngn ng cc cn hung
hn. H lm ti pht s v
ng chp chn khng yn. Sau ba ngy
khn kh, h b i.
T rong khi trung i ny ng ti nh ti, th

lc lng Anh, n v c xp
hng i vo tri giam. Cuc diu
hnh ca h bt u vo

ngy 17/2/1942, v sut hai ngy mt

m h c nn gt ngang qua nh
ti, vt qua cu Red i v hng
Changi. Ti vn ngi ngoi hng hin
c my ting ng h nhn
h i qua, tri tim ti nng nh
ch. Nhiu ngi trng bun b,
tuyt vng, bi ri v h
b nh bi qu d dng
v qu dt khot. Hnh nh
on qun u hng qu l
mt cnh no lng.
V n c mt s ngi khin ti knh trng

v ngng m. Trong s h c
nhng ngi Scotland m ti d
dng nhn ra qua ci m ca h.

Cho d bi trn, h vn gi
thng ngi v i u bc
Tri, phi, tri, phi,
tri! Ngi Gurkha7 c ng ging ngi Sc otland. H bc
i thng ngi, mnh m v
bnh thn ngay trong cnh chin bi.
Ti thm ln ting cho h. H
li trong ti mt n tng
lu di. Sau ny chnh ph Singapore
c s dng mt i i
cnh st ngi Gurkha chuyn
chng bo ng, sut t thp
nin 1960 n nay.
L nh c trng nn c h, i khng u bc .

Lnh n cng vy, trng bun b

v mt tinh thn. C l h ngh

y chng phi cuc chin ca

h.
N gay s au khi bn lnh N ht ri khi nh ti, c tin

n truyn ming rng tt c

ngi Hoa phi ti ng k
trnh din ti sn vn ng
Jalan Besar. Ti thy gia nh ngi
hng xm i v ngh mnh cng
nn i th hay hn, v nu ti
b bt gp ti nh, Kempeitai,
qun cnh Nht, s trng pht
ti. Nn ti vi Teong Koo cng i.
Ha ra, cn bung ca ng y
trong khu nh tr dnh cho cc phu ko
xe li nm trong mt khu c
ro dy km gai. M i nghn gia

nh ngi Hoa b nhi nht

trong khu vc cht hp . M i
li ra vo u c lnh
Kempeitai ng gc. C mt vi
nhn vin dn s, ngi bn
x hoc dn i Loan, cng lm
vic vi h. Sau ny ti c
cho hay rng nhiu ngi trong bn h
l ch im, mc d ti
khng nh c nhn ra ai khng.
Sau khi ng mt m trong c n bung c a T eong Koo, ti

quyt nh i ra qua mt cht kim

sot, nhng thay v cho ti qua, tn
lnh gc ra hiu cho ti
nhp bn cng mt nhm thanh nin
ngi Hoa. Ti linh cm thy y

l im xu nn ra du xin v
bung thu dn c v tn
lnh ng . Ti tr v v
trn k trong bung ca Teong Koo sut
mt ngy ri. Ri ti th
i qua cht kim sot ln
na. Ln ny, v l do g
khng r, ti c cho i qua
v nhn mt du ng trn
b vai tri v trc ngc o.
Con du c ch kanj i, hoc

c theo ting H oa l j ian, ngha l

kim tra in

bng mt th mc khng phai, s

l bng chng rng ti v ti.
Ti vi Teong Koo i b v nh,
lng nh nhm.

T i s c hng bao gi hiu c lm s ao nhng

quyt nh nh hng sinh t

ti con ngi li c a
ra mt cch ty tin v ngu
nhin nh vy. Ti thot
trong ng t k tc khi
mt chin dch c gi l
Sook Ching, ngha l qut s c h bn

ni lon, theo lnh ca i t

M asanobu Tsuji, ngi hoch nh chin
dch M alaya. K hoch ca ng ta c
li ph chun ca tng Tomoyuki
Yamashita, ch huy lc lng Nht, ng
cho ng ta tin hnh trng pht
ngi Hoa Singapore v gp
qu ng h phong tro khng Nht

ca Trung Quc, v v tr ty
chay hng Nht ca h.
ng ta c n c huyn khc phi thanh ton vi

Dalforce, mt b phn ca lc lng

ch nguyn 1 .0 0 0

ngi H oa do c c th lnh c ng

ng a phng ti Singapore
thnh lp chng li ngi
Nht. c i t John Dalley
ca Lc lng c bit M alaya
tp hp li, b phn ny
thu ht ngi Hoa thuc mi thnh
phn, nhng ngi ng h Quc
Dn ng ca Tng Gii
Thch, ng h ng Cng sn
M alaya k c mt nhm chng 500 ng
vin cng sn ang trong t v

c ngi Anh phng thch

vo gi cht. M t khi c
v trang, nhng qun ch nguyn ny
c phi ti phng th
pha ng sng Kranji bn cnh L
on 27 ca qun c. H
chin u in cung, nhiu
ngi cht, nhng cng lm
ngi Nht thit hi nng. H
lm tn gi Dalforce thnh
mt huyn thoi, ng ngha vi
lng dng cm.
N gy 1 8 /2 , ngi N ht a ra c c thng bo, v

cho lnh vc loa phng thanh i khp

thnh ph ra lnh cho tt c ngi
Hoa trong tui t 18 n 50 n

trnh din ti nm im tp
trung c iu tra. Bn
Kempeitai i tng nh thc li l

la nhng ngi Hoa chm chn ti

nhng im tp trung, nhiu ngi
gi, tr con v ph n cng b
la vo .
Sau ny ti khm ph ra rng nhng ngi b

chn li ti cht kim sot m

ti qua c, b
a ti trng Victoria v giam
n 2 2 /2 , ri c bn nm c hc

c hic xe ti

ti ch h i. H b tri
tay ra sau lng, ch ti bi bin Tanah
M erah Besar, cch y 10 dm v pha
b bin pha ng, gn nh

t Changi. Ti y h b la
xung, tri vo nhau v b buc
i xung bin. Khi h i, ngi
Nht cho n sng my. Sau ,
chc chn rng h
cht, mi ci xc cn b ,
m li l v lm nhiu
tr khc. Chng ai bun chn xc
h v chng thi ra dn khi b
sng nhi ti nhi lui trn bi.
M t vi ngi, nh php l
k diu, sng st v
k li chuyn ny.
N gi N ht c ng nhn git khong 6 .0 0 0

ngi Hoa trong chin dch Sook Ching t

18 n 22/2/1942. Sau chin tranh, mt y

ban ca Phng thng mi Trung Quc

khai qut nhiu h chn tp
th ti Siglap, Punggol v Changi. Ngi
ta c lng s ngi b
git l khong t 50 n 100
nghn ngi.
T rn l thuyt, qun N ht c th bin minh hnh

ng ny nh mt chin dch
nhm vn hi an ninh trt t v
n p phong tro khng Nht.
Nhng y ch l s tr th
n thun, khng xy ra trong lc
chin trn m xy ra khi Singapore
u hng. Ngay c sau Sook Ching, vn c n nhng c hin dc h thanh
trng trong

vng nng thn, nht l khu pha

ng Singapore, v thm hng trm

ngi Hoa na b hnh hnh. Tt
c u l nhng ngi tr
tui v khe mnh, c th gy
ri lon sau ny.
Khi tr li N orfolk, c n nh vn trong tnh

trng ba bn nh lc bn lnh
Nht b i, nhng n khng b
hi ca v nhiu mn d tr
vn cn. Vi ngy sau, gia nh
ti t Telok Kurau tr v. Chng ti
cng nhau dn dp nh ca. Chng
ti hiu ra tnh trng bt trc,
nhng cc nhc hng ngy v s
khn kh ca thi Nht chim ng
m ngi dn Singapore s phi

chu ng trong ba nm ri k
.
H ai tun s au khi tht th, ti nghe ni ngi N ht c ho

dng hng ro g quanh nhng cn

ph trn ng Cairnhill, trc
y l nh ca nhng
ngi u hay thng nhn chu
nay ri Singapore hoc b
cm t. l khu ca dn
trung lu lp trn. Ti p xe qua
v thy nhng lnh Nht
xp hng di theo vng xoay Cairnhill bn
ngoi hng ro. Ti nghe dn c
gn ni rng bn trong khu y
l nhng ph n Nht hay Hn
Quc theo chn qun i

 phc v cho binh lnh trc

v sau trn nh. l
mt cnh tng k l, mt
hai trm thanh nin xp hng ch ti
phin mnh. Ti khng nhn thy
ph n no vo ngy .
Nhng c mt bng thng bo vit
bng ch Hn, ngi ln cn
cho hay n ni v mt khu nh
gii tr. Nhng nh gii tr
nh vy c lp ra
Trung Quc. By gi n n
Singapore. t nht c bn khu nh
khc nh vy. Ti nh mnh c
p xe qua mt khu nh ln trn

ng Tanjong Katong, vi mt hng

ro g bao quanh chng hai ba chc ngi
nh.
H i ti ngh rng qun i N ht

c mt gii php thc t v

hu hiu cho nhng vn nh
th, hon ton khc hn cch
ca qun i Anh. Ti nh n
nhng c gi n sng g gm
m lnh Anh ng ti n
Canning. Gii ch huy Nht tha nhn
nhu cu tnh dc v cung cp iu
cho lnh ca h. Kt qu
l chuyn hm hip t xy ra.
Trong hai tun u sau khi u hng,
dn Singapore s rng qun

Nht s phng tay cp ph. M c

d cng c chuyn hm hip
nhng ch yu l vng nng
thn, nhng khng xy ra tnh
trng nh Nam Kinh nm 1937, ti ngh
nhng khu nh gii tr y l
cu tr li. Hi ti
khng bit rng chnh quyn Nht
bt cc v cng bch
cc ph n Hn Quc, Philippines v
Trung Quc phi tha mn nhng nhu cu
ca lnh Nht ti mt trn Trung
Quc v ng Nam . H cng
buc cc ph n H Lan gii tr
cho cc s quan Nht.

N hng ngi thuc th h c hng ti vn tng

thy nhng lnh Nht bng xng

bng tht chc khng th no
qun thi hu nh khng
c tnh ngi ca h trc
ci cht trong chin u. H
khng s cht. H l nhng i
th ng s v khng cn
g nhiu cng c th tip tc
chin u: nhng hp thic eo
tht lng ca h ch cha
t cm, u nnh v c
mui. Sut thi chim ng, hnh
nh thng thy l nhng lnh
Nht tp s dng li l
ngoi bi trng. Ting qut ca

h khi m li l vo cc
hnh nm nghe tht kinh ngi. Nu
ngi Anh tr li v tn cng
xung dc theo bn o M alaya th
hn thit hi s rt ln.
Khi trng thy h hng ngy, ti c hc c hn

rng ch cn tinh thn chin u

thi, h l nhng chin
s thuc loi gii nht th gii.
Nhng h cng c s tn bo
v h khc i vi k th
y nh qun Hung N. Qun M ng c
ca Thnh Ct T Hn cng khng
th tn bo hn. Ti khng h
nghi vn chuyn hai tri bom nguyn t

 Hiroshima v Nagasaki l c cn
thit hay khng. Khng c chng, hng
trm nghn thng dn M alay v
Singapore, v hng triu ngi na
ngay nc Nht hn b
tiu dit.
C i g khin h thnh nhng c hin binh nh

th? Ngi Nht gi l

v s o, hay

Nippon s eis hin, tinh thn N ht Bn. T i tin rng

l s gio dc nhi s c
h thng v lng tn sng Nht
hong, v tnh u vit ca chng
tc mnh nh mt dn tc
c la chn chinh phc
mi dn tc khc. Tt c bn
h u tin rng cht trong chin

trn v phc v Nht hong

ngha l s c ln thng
gii v tr thnh thn, trong khi tro
thiu xc h c gi trong
n Yasukuni ngoi Tokyo.
C uc s ng hng ngy vn din ra di thi N ht

chim ng. Ban u mi ngi

u thy hoang mang. Cha ti khng c
vic lm, ti khng i hc, ba em
trai v a em gi ti cng khng
i hc. C rt t hot ng
trong x hi. Chng ti cm thy
nguy him vy quanh. Quen bit ai c
chc quyn, d l mt ngi
Nht hay mt ng thng ngn ngi
i Loan lm vic cho ngi Nht,

cng tr thnh chuyn rt quan trng

v c th cu mng mnh. Vi
dng ch ca h km ch k
v du ng cng
chng nhn rng bn l cng dn
t t v xc nhn t cch
tt ca bn. Nhng giy t nh
th c coi l rt c gi
tr khi bn b lnh Nht chn
li kim tra. Nhng an ton nht l
nh v trnh tip xc hay
xung t vi gii cm quyn.
M t trong nhng ln ra ngoi u tin c a ti

l vo trung tm thnh ph. Ti

i b hai dm ti mt tim sch
c trn ng Bras Basah chuyn bn

sch hc. Trn ng i, ti

thy mt m ng gn li
vo rp ht Cathay, ni trc y
ti xem b phim hi ci
ct th bom ca Nht. Chen vo m
ng, ti thy u lu ca
mt ngi Hoa, t trn mt
tm vn nh gn trn u
mt cy ct, bn cnh c
my dng ch Hn. Ti khng c
c, nhng c ngi gn
gii thch rng n cnh
bo iu g ngi dn khng
nn lm phi chu kt
cc nh th ny. Ngi b

cht u ny b bt qu
tang ang hi ca, v bt c ai
khng tun lut l cng s b
x nh th. Ti b i vi cm
gic hi hng vi ngi Nht,
nhng ng thi ti ngh rng
mt bc nh chp cnh ny m
ng trn t Life th s

tuyt vi th no. T

tun bo M ny s tr tin
rt kh cho mt bc nh y
tng phn nh th: mt cao c
hin i Singapore lm nn cho
mt cnh trng pht ca thi
trung c. Nhng ri chc ngi chp
nh cng kt thc s phn nh

tay hi ca b cht u kia.

T i gp phi c nh rn ngi y trn ng

ti Bras Basah v ti quyt

nh hc cht t ting Hoa
c c nhng thng bo
ca h. Ting Anh ca ti chng
c gi tr g vi ch
mi ny. Hc ting Hoa th tt
hn hc ting Nht; t nht
cng l ngn ng ca dn tc
ti ch khng phi th ting ca
bn chinh phc kia. Ti mua cun Mandarin Made Eas y
thoi gin lc ) c a C hiang Ker C hiu,

mt cun sch mng chng 30 trang dy

700 ch Hoa c bn, cch vit v
cch dng chung vi cc t khc.

(Q uan

T i thanh ton c un ny trong mt hai tun v i

mua tip tp 2 ca b sch. Sau ny

ti mua lun mt b bn cun do
Trng Trung Quc Prinsep xut bn, dy
mc cao hn. M i ngy mi hc,
ti thc tp lun my thng
vit c khong 1.200 n
1.500 ch v c gng nh c
ngha ca chng. Nhng ti chng
bit c chng pht m ra
sao. Trong ting Quan thoi, mi t c
mt trong bn m sc. Cc sch
ca ti c ch dn chuyn ,
nhng ti chng bit ni ra sao v
cng chng c ai ch dy
ti.

T rc nhng kh khn nh th, dn dn ti

bt th ght ting Nht hn. Ti

khm ph ra rng ngn ng Nht
khng phi ch ton ch Hoa. N
l mt h thng vn v c
hai cch vit

katakana v hiragana. N u ngi N ht c n l k

thng tr Singapore trong nhiu nm

ti, v khng nhng trnh
gp rc ri m cn kim
sng na, ti s phi hc ngn
ng ca h. Do vo thng
5/1942, ti ng k cng mt nhm
hc vin u tin vo trng
Nht ng m gii cm quyn m
ra trn ng Queen. l

mt kha hc ba thng. Hc vin

thuc mi la tui v
trnh , mt s hc ht
trung hc, mt s ang hc i
hc nh ti v s khc l
cc cng nhn tr trong tui
hai mi. Ti hc xong v c bng
chng nhn. Ti thy ting Nht
d hn ting Quan thoi nhiu v
n khng c m sc, nhng vn
phm v cc bin t ca n
th phc tp hn.
ng ni ti, L ee H oon L eong, lm bnh nng vo

thng 7, v ba tun sau khi ti kt

thc kha hc th ng mt.
Trc ti vn n

thm ng nhiu ln ti cn nh
trn ng Bras Basah, ni ng sng
vi c con gi nui. Ti thy
rt bun cho ng. Khng phi v
ng b bnh m v ng phi
chng kin th gii ca ng sp
: ngi Anh v tt c
nhng biu tng ca h
b lng nhc v nh bi.
Hi qun Anh, nhng thuyn trng
Anh, k lut, ti ba v u th
tuyt i ca h trn mt
bin tt c b bn
lnh Nht trng k cc kia h
gc. ng khng th hiu lm sao

mt dn tc li thi nh th
li c th nh bi cc
s quan Anh kiu dng kia. Lm sao bn
chng nh chm c nhng
con tu nh Prince of

Wales v Repuls e, lm

tan tc hm i Anh, bn ri my
bay ca Khng qun Hong gia v bt
sng 130.000 lnh Anh vi mt lc
lng ch c 110.000 qun v bao
vy Singapore c hai tun l? Khi nhn
ng ngy cng hn m i, ti
ngh gi m ng cht
trc khi tt c nhng chuyn ny
xy ra th tt cho ng hn.
N hng quan h

hu dng ca ng vi Singapore di

ch thuc a t
on, nhng ng c mt ngi
bn Nht, mt ng tn l
Shimoda, ngi m cha ti i tm
gp vi ngy sau khi ng ni ti
mt. Nhng kh khn ca thi
chim ng lm cha ti
im tnh hn. ng tr nn c
trch nhim hn trong thi k kh
khn. ng kim c cng vic
vi b phn qun i lo v
tip t xng du v cng tm
c cho ti cng vic u
tin trong i. Do cha ti yu cu
v do tnh cm vi ng ni ti,

ng Shimoda tm cho ti cng

vic trong mt th gii mi vi
ngi Nht ng vai ng ch
ln.
T i lm th

k trong cng ty ca ng ta c
mt nm, sao chp cc h s
dng trong cng ty v th t vi
cc cng ty Nht khc. Khi cng ty
Shimoda ng ca, ti xin c
mt chn th k nh my
bn kia qung trng Raffles, trong mt
kumiai, t

hp, kim sot nhng thc phm

chnh go, ng, du n,
mui v c thuc iu cng

nh thuc si na. Ti lnh lng

bng ng tin do qun Nht pht
hnh, nhng ng tin c in hnh
nhng cy da v cy chui. Tin
ny, ngi ta gi l tin
chui, khng c s sri v
mi thng mi mt gi. Cng
vic ny qu ch l lng
cn c tr bng hin vt
chng 10 katis (khong 7 k) go,
ng, du v qu nht l
thuc l. Nhng sut ch
ny qu hn th tin chui, v
mi thng chng li khan him hn
v tr gi nhiu tin chui

hn.
T i lm vic c ho kumiai c khong tm thng, n

cui nm 1943, th c c
mt mu qung co ca Hodobu, b phn thng tin tuyn truyn
N ht

c tr s ti cao c Cathay, ng
trn t Syonan Shimbun. B phn ny

ang c n c c bin

tp vin ting Anh. Ti ti ni v

c George Takemura, mt ngi Nht
sinh ti M , phng vn. l
mt ngi gy, cao, trng tro,
ni ting Anh vi ging M . ng
ta khng mc qun phc s quan Nht
m mc dn s trong khi
qun tr qun i vi nm
ngi sao xanh dng tng ng

vi cp i y. ng ta n
ni nh nh, v thc ra l
ngi rt lch s. ng hi
lng vi ting Anh ca ti, v
ti hi lng v tm
c mt ch m nhiu ngi
mong mun.
C ng vic c a ti l theo di c c hng thng

tn ca ng minh: Reuters, UP, AP, Thng

tn x trung ng Trung Quc v
TASS.
Nhng tin tc ny c nh
i bng tn hiu morse, v c
cc hiu thnh vin ca i
pht thanh M alay bt c. Vo
lc chiu ti th tn hiu

khng c tt lm, nn nhiu

ch b ngt mt. Ti phi gii
m v da theo ton vn
on ra nhng ch b mt, c
nh chi tr ch. Cc mu
tin phi c i chiu sp
xp li theo tng mt trn khc
nhau v gi t tng trn cng
ca cao c Cathay xung tng k bn
di c ct sa
v pht thanh. Ti lm vic
c 16 thng cho n
cui nm 1944.
l mt c uc s ng k l. C ng vic c a

ti bt u lc 7 gi sng
gi Tokyo, tc 5 gi 30 Singapore, cho n

khi tri sng. Tn hiu v tuyn

rt km cho ti na m gi
Tokyo. Nn trong ca u t 7 gi chiu
n 12 gi tra, cng vic rt
cc, nhng ta c v sm
ng. Thi gian t 12 gi tra t
9 gi ti c chia lm hai ca,
vi mt on ngh hai ti ba ting
gia hai ca. Tn hiu lc ny kh
hn, t b tp m nhng
ch hay on cu b lc mt,
nhng cng c ngha l phi ng
trong nhng gi tri khoy.
M i c a lm vic u c hai bin tp vin. G eorge

Takemura, thng mc ng phc v

khng c o khoc v kh hu

nng v m, c th gh vo
mi ti vi ln, cho ti v
nhn vin bin tp kia mt gi
thuc l Nht trong sut ch
ca ng. Ti phi lun lun tnh
to, thnh thong ng cht nh
t 4 n 6
gi s ng

sau khi thu xp cng vic vi bn lm

cng ca, ri lm vic tip n
9 gi sng, khi tnh hnh sng v
tuyn li tr nn ti t. Sng
tn hiu tr nn v vng khi
tri nng, nn cc tn hiu
vin cng kt thc cng vic
trong ngy. Ti thng i b hai

dm ri t cao c Cathay v ng
Norfolk n ba gia sng ri
i ng thm vi ting na.
N hng nh hng tm l c a c ng vic ny c n

k cc hn c gi gic lm
vic na. Trong nhiu gi lin, trong
u ti y nhng tin tc v
mt cuc chin ngy cng tr
nn bt li cho Nht cng nh cho
c v . Nhng nu ni
chuyn ny ra vi ngi ngoi l
s gp nguy him n tnh mng.
tng trt ca cao c Cathay c
mt b phn ca Kempeitai. M i nhn vin lm y
c mt tp h s. Cng vic
ca Kempeitai y

l bo m khng

ai tit l g c ra ngoi.
T c ui nm 1 9 4 3 , thc phm ngy c ng khan him.

Hi qun Nht b thua nhiu trn

v thit hi nng n trong nhng
trn o M idway v vng bin
Coral8.
H mt quyn kim sot
mt bin v tu ca h lin
tc b tu ngm ng minh bn
chm. Ngay c Thi Lan, nc xut
khu go xa nay, cng khng th
chuyn go sang Singapore, hoc do ngi
Nht khng mun tr tin go hoc
do h khng th chuyn ch qua c.
Ri vo c nh phi n th go d tr m

mc trn vi go trng M alaya,

chng ti nh tm mn thay
th. M ti, cng nh nhiu ngi
khc, ch bin cht nh go
chng ti c c vi bp,
k v nhng th rau c m lc
bnh thng chng ti khng h
ng ti, nh rau lang, l khoai m
nu vi nc da. Nhng th
khng ngon ming lm, nhng
chng lm y bng tuy khng c
dinh dng cao. C mt ting sau ba
n l anh em ti bt u thy
i k l. Tht l mn xa
x. Chng c bao nhiu b hay cu.
Tht heo th d mua hn v chng

ti c th t nui g, nhng
cng chng c bao nhiu thc n
tha cho chng n.
T i tho vt c a m ti b th thc h rt

d trong thi chim ng. Khi tng

s tin lng ca cha ti, em
Dennis ca ti v c ti na dn
tr nn nh nhoi v lm pht
th b bt u lm
th dch v. L con gi mt gia
nh ngi Hoa x ny, b
hc c cch nu
nng v lm bnh. By gi
b lm bnh bn. Khi khng
cn kim ra bt m v b na
th b dng bt khoai m, bt

go, bt c, nc da v
ng tht nt. T sa ti
b lm c sa c c
ng. B l mt u
bp gii. Sau ny, khi ti lm th
tng, b vn dnh th gi
dy ngh thut nu n kiu ngi
Hoa cho cc ph n xa qu hng,
trong c c cc b v
ca nhng vin chc ngoi giao on.
B cn vit cun Mrs

Lees Cookbook (Sc h nu n c a B L ee),

bn

kh chy ngay c sau khi b

mt.
M i th u khan him. Xe hi th bin mt, ngoi

nhng chic dng cho qun i hay

cc vin chc cao cp. M t s

dn a phng c xe hi lm
mi gii trong th trng ch en.
Vic bun bn rt si ni vi
cc mt hng thuc ty ang ngy
cng khan him, hay ly t nhng kho
thuc tr t hi trc chin
tranh. Th c gi nht l
Sulphonamide Pyridine. Nhng mn hng c
li cao khc l ru nh Johnnie
Walker v Hennessy, thuc l Anh trong hp
thic 50 iu, n trang, bt ng
sn v tin dng trong Cc thuc
a vng eo bin (tin Singapore dng
trc thi Nht chim ng.)

C c tay mi gii hot ng c h yu trn

ng High hoc Chulia, gn qung

trng Raffles. Ti tham gia hng ng
ny vo nm 1944 v hc cch
tr hng, nht l nhng mn n
trang nho nh ngy cng mt gi. Ti
mua nhng th , tr vi tun,
ri bn li vi gi chc chn
l cao hn. Cng rt d kim tin
nu mnh c nhng mi mang lm
n tt. u dy bn ny
l nhng ngi thuc lp trung
lu ang phi bn ti sn ca
ng b mong sng cn. M
ti quen bit rt nhiu ph n
gia nh kh gi trc y,

nay cn phi bn n trang v ti

sn ti mt x Singapore ang ngy
cng khan him thc phm. Bn mi
gii chng ti s g bn nhng
mn cho nhng ngi
u dy bn kia. l
nhng ngi mun bn cho cc
vin chc Nht ang nng lng
i m tin chui thnh nhng
mn c gi tr lu di hn,
hoc tng cho cc s quan Nht
dnh cho h nhng hp ng
bo b.
iu then c ht s ng c n l kh nng

xoay x. M t cng vic do ti tin

hnh thay i dng i

ca ti. Khi lm mi gii trong ch
en, ti gp Yong Nyuk Lin, mt sinh vin
khoa hc ca i hc Raffles ang
lm vic cho Cng ty bo him hi
ngoi trn ng Chulia, Nyuk Lin v
ti thng n mt tim kim
hon ca hai anh chng ngi Hakka,
cng l sinh vin Raffles, lm vi ng
anh ca h. Ca tim l
ni gp g ca cc tay mi gii
chuyn mua bn cc mn n trang. Ca
tim Barsai trn ng Chulia ca
mt ngi n chuyn bn vn
phng phm trc

hi ti c th kim u ra
h dn cho vn phng khng, th
ny ch tn kho mt t t trc
chim ng, nay cn. M nh
c th t lm c khng?
Ti hi Nyuk Lin c bit lm h
dn khng. Anh ta ni anh bit lm,
bng bt khoai m v mt t
acid. Th l ti chi cho anh ta t tin
lm th.
C c h lm c a N yuk L in l dng mt ni ln

y bt khoai m t trong mt
cho du si. Anh ta dng du da,
mt th r v d mua. Anh gi
du nhit cao lm
nng bt khoai m, th ny phi

khuy u tay cho n khi bin

thnh mt cht sn st mu vng
nu. N c hnh dng v mi
nh ng caramel. Anh ta thm nc
v m caramel y tan thnh mt th
h keo, sau anh thm cht acid
carbolic lm cht bo qun chng mc.
Th h dn ny c ng
vo chai Scotts Emulsion vn l th cng
r v d thu mua. Ti t cho th
h dn ny ci tn l
Stikfas, nh mt anh bn c
hoa tay thit k mt t nhn coi hp
dn c ch mu nu nht trn
nn trng.

T h h dn ny ha ra c li kha kh v

chng ti sn xut hai ni. M t

l nh ti, c m v em gi
ti gip sc. Ch kia l nh
Nyuk Lin, anh c v v mt c em v
ph vic. C em v chnh l Kwa
Geok Choo, c gi lun hc gii hn
ti ti i hc Raffles. Ti
thy c trc khi ti n
tm Nyuk Lin ti cn h ca anh ta trn
ng Tiong Bahru bng chic xe p
bnh c ca ti. C ang
ngi hng hin khi ti ti, v
lc ti hi anh ta u, c
mm ci v ch vo
mt cu thang gn . By gi

chng ti gp nhau trong nhng tnh

hung khc. C phi nh,
chng c vic g lm, ngoi
nhng vic trong nh v khng cn
y t na. Lm h dn th
cng cc nhng em li cho c t
tin tiu vt, v nhng ln ti
gh li theo di cng vic
sn xut khin ny sinh tnh
bn qua thi gian.
n thng 9 /1 9 4 4 , c hng ti quen nhau kh

thn ti c th mi Nyuk
Lin, v anh ta v Geok Choo (hay ch gi l
Choo) dng mt d tic nhn k
nim sinh nht th 21 ca ti ti

mt nh hng Tu trong khu i

Th Gii. l ln u
ti mi c i chi. Thc ra, c
cn c anh r i cng, nhng

Singapore thi , nu mt thiu

nhn li mi ti d tic sinh

nht th 21 ca mt chng trai, th
l mt s kin khng
phi l khng c ngha.
C huyn lm h

dn ko di c khong
su by thng, cho n cui nm
1944. Lc Nht bt u
thua trn. t c tu bun no
i li c v vic thng
mi nh n; cng vic kinh

doanh thu hp v cc vn phng chng

cn ti h dn na. Ti chm
dt vic lm h dn, nhng tip
tc ti thm Choo ti cn nh
ng Tiong Bahru ni chuyn
gu v gi gn tnh bn.
T hng 5 , m mu c a N ht mun xm c him n

qua ng M in in (nay l M yanmar) b

tht bi ti Imphal v Kohima. Ln ny
n lt ngi Nht phi
rt qun. H chng c in
cung v kin tr ngay c lc
rt lui, v ti c c
nhng thng bo v cuc chng c
dai dng ca h khi ngi Anh tin
vo M andalay v dc theo b bin

Arakan ca M in in. Ti cm thy

chc chn l ngi Anh ri s
tin qun xung bn o M alaya
theo cng kiu nh vy, v e rng,
khi ngi Nht chin u ti
cng, vic ti chim Singapore s l
cuc chin ginh tng con ng,
tng ngi nh ri i n mt
kt cc m mu, trong
c rt nhiu dn s thng
vong. Chuyn ch cn l vn
thi gian, mt hay hai nm na
thi.
T i quyt nh rng phi ri Singapore khi tnh hnh

cn yn tnh, v ti c th
xin thi vic Hodobu m khng ai nghi ng v

ng c

ca ti. Ti xin ngh php v

i M alaya thm st Penang v
cao nguyn Cameron xem ni no l an ton
hn. Ti i t Singapore sang Penang ri
i xe la ti Tapah, nhng t Tapah ti
cao nguyn Cameron, ti c qu
giang mt xe ti ch rau qu v ngi
k bn ti x. Sau hai m
ti Cameron, ti tr v Tapah cng bng
cch qu giang nh vy. l
mt chuyn i rn tc gy.
tit kim xng du, ti x
tt my cho xe th dc trn con ng
ngon nghoo gn hai ting ri
ng h.

T i P enang, ti lu li c h c a H on Sui Sen. N m 1 9 4 2 ,

khong bn thng trc khi Nht

chim Singapore, Hon gi v v
con gi v Penang v qua tr nh
ti trn ng Norfolk. Chng ti
chung phng v tr thnh bn,
nhng chn thng sau anh ta quyt nh
rng khng nn li Singapore na.
Anh ta l sinh vin khoa hc gii nht
trong kha ca anh, v l mt trong
hai ngi c tuyn hng nm
vo ngch cng chc ca Anh (sau ny
anh ta tr thnh B trng Ti
chnh ca chng ti.) Nhng lng
cng chc ca anh rt t i,
sut ch li khng tng

xng nn anh khng nui gia

nh. Do anh quay v vi h
Penang.
T uy ti thy t c c hin s khi loanh quanh P enang, nhng

ti cng khng chn ni ny. N

tt s l bn p ca
ngi Anh khi h mun tin sang
Singapore. S c chin tranh trn cc
ng ph, tng cn nh mt.
Nn ti i tip ti cao nguyn
Cameron ni M aurice Baker, bn ti i
hc, c nh ngi lng
Ringlet trn cao c nghn mt.
Anh v mt s bn ang sng nh
vo tin tit kim v trng rau

qu. Ti tr c tin xe nh
bn na t cuc bng st mang
t Singapore sang v kim li kh
ln. Nng dn y rt cn
mn . Trong chuyn v, ti mua
mt gi cc th rau kh mua c
Singapore, v dnh c ngy ri
trn xe la gi cho chng ng
b dp.
V ti nh, ti bn bc c ng vic vi m

ti. Chng ti thy rng tt

nht l dn ln cao nguyn Cameron.
Bc u tin chng ti tm
cch sang li ngi nh ng
Norfolk cho mt nhm ngi Nht lm
vic kumiai. H tr c ho c hng ti 6 0

nghn tin

chui nhn c quyn

mn cn nh ny. Ri ti
lm n xin ngh trc mt
thng gi cho Hodobu.
Khi ti i thang my trong c ao c C athay xung tng trt

vo ngy trc hm ti chnh

thc thi vic, ngi gc thang
my m ti nh bn
t lu, thn trng ni cho ti
hay l h s ca ti trong phng
Kempeitai c mang ra nghin c u.

Ti nghe m lnh c ngi. Ti

t hi ci g gy ra
chuyn ny v chun b t th
b h hi cung. T pht
, ti cm c rng

mnh ang b theo di. Sut ngy

m, mt nhm ngi bm
ui ti, ti t ra
th gi thuyt trong u, v ch
c th kt lun rng c
ai t vi Kempeitai rng ti l k
tit l tin tc v nhng
chin bi ca Nht, v
l l do khin ti xin ngh vic.
M i ln t nht c hai ngi
theo di bn ngoi ca tim trn
ph Victoria, ni chng ti tm tr
sau khi ri khi Norfolk. Cha ti
mn cn nh ny ca hng
xng ni ng lm vic.

thn A nh v ti

 khm ph xem mnh c b theo di khng,

ti nh hai a em Dennis v Fred phc

ca s trn lu v nhn
hai ngi n ng ngi Hoa
gc ng Bras Basah v Victoria vi
hai chic xe p k bn.
Ri ti p xe quanh mt vng khu
ph. Khi ti tr li, chng xc
nh hai ngi n ng y
cng i ngay khi ti i v tr li
sau khi ti tr li. Tim ti tht li.
Ti k vi m v quyt nh
rng tt nht l ti khng ri
Singapore. Nu ti ri i, Kempeitai c hc
thm vn. Nu ti li v
lm n cng khai, sng mt i

c hn s bt ti li

v hi, hot ng trong th trng

ch en, lm h dn sng qua
ngy th chng s ti
yn.
T i c hu ng tr mo vn c hut ny c hng

tm tun. i khi, lc 2 hay 3 gi

sng, mt chic xe hi chy qua nh
v u li gn ng t ct
ngang ng Bras Basah. Tht kh m
din t c ni s hi
trm ly ti khi ngh rng chng
sp n bt mnh. Nh nhiu
ngi khc, ti tng
nghe ni ti nhng kinh hong trong vic
Kempeitai tra tn ti nhn. C hng thng

eo bng tay trng vi hai ch Hoa mu

kempei, ngha l qun cnh, v khng ai dm nghi ng quyn
c

bt gi v tra hi ca chng,
ngay c nhng s quan cao cp Nht.
Chng c tr s ti mt c ao c

trn ng

Stamford, v cc chi nhnh ng

Oxley Rise, Smith Street v n cnh st
trung tm trn ng South Bridge. Dn
sng gn k rng h
thng nghe nhng ting go au
n ca cc nn nhn, nhng
ting go c tnh ton
nhm khng b ngi khc, v
ni s hi truyn i t
ming ngi ny sang ming ngi

khc. l mt phng php

tinh vi khng b dn a
phng; dn chng s hi th
d kim sot.
T i c hng c ng dy vi bt k t

chc ngm no tit l

cc tin tc ca ng minh. Ti
chng c l do g phi ln
nghe bt c i pht thanh no
bi v d sao cng vic ca ti
l x l cc bn tin Ty
phng. Ti quyt nh nu b
bt, ti s ni vi h iu
ti s: rng sau khi ti chim M in
in, ngi Anh s ti chim
M alaya ri tin v Singapore trong khi ngi

Nht s chin u ti git

mu cui cng. Do ti
ln k hoch ri o i trng
khoai m, khoai lang v cc th rau
cao nguyn Cameron, ni s khng
nm trn ng hnh qun ca
bt c phe no. Ti s trng bng
chng v chuyn i Penang v Cameron
ca ti, ri sau l chuyn
i ca m v em trai ti k
hai thng khng nh nhn
xt ca ti rng y l
ni an ton nht cho gia nh. Nhng
mt ngy kia, sau hai thng nh th,
vic theo di ngng li. qu

l mt chuyn lm ti mt c
tinh thn.
Sau khi thi lm h dn v khng c n ai mua na,

ti kt hp vi mt ngi
Thng Hi tn l Low You Ling. Anh ta
l mt nh thu xy dng c
nh, tui khong ngoi ba mui. Anh ta
khng c ngi hp tc. Ti
bit ni ting Nht, anh ta th
khng. Hai chng ti thu c
nhng cng vic nho nh t cc
cng ty Nht v t butai, c c

trung on ng qun ti

Singapore. gia tng quan h vi khu

vc dn s, ti lin kt vi
ng Kageyama, mt vin chc dn s
Nht, tui ngoi ba mi, tng lm

vic cho kumiai.

Khi trong kumiai c hng c n bao nhiu c ng vic

tu b Nht c b nh
chm v hng ha tr nn khan
him, ng ta quyt nh tch ra
lm mt trung gian gia cc c ng ty

ln c a N ht, qun i v

cc nh cung ng a phng.
ng ta v ti b sung cho nhau, vi
Low c kh nng thi cng v nhiu
quan h vi cc nhm th xy,
th mc, th n m chng ti
cn n. Kt hp vi nhau, chng
ti cng kim s ng c .
T i tip tc hot ng trong th trng c h

en, lm mi gii cho bt c th

g bun bn c.

l tnh th khng c g
l. M i th u ngy cng
khan him. Siu lm pht ngha l
ci g cng ln gi. Nhng ngi
ta phi c vn mi giu ln
c. Ti c th
huy ng vn v mau l tch ly
thm c mt s. Ti hiu
mt khi nm tin mt th iu
quan trng nht l bin ngay n thnh
mn g c gi tr lu di
hn, nu khng n s

bin mt ngay trn tay mnh. T rong c n

in cung bin tin chui thnh

ti sn khc, ti mua mt
ci bn billard, cho phc hi v

nh bng li, bc n mi
v cho t trn lu cn nh
ng Victoria. Trong thng 3 v
4/1945, mt ngi bn ca cha m
ti dn khi cao c China v
ngh ti tm cch s
dng n. Nn ti c th s
dng cn nh ng Victoria cho
cng chuyn lm n ln gii tr:
cng vic, v k nh ti l
l lm bnh ko, ni dn bun
bn thng tp trung trao i
thng tin v tha thun lm n;
gii tr, bi v c bn
billard. y l mt kiu sng

hin sinh, mi ngy cuc ti chim

li cng ti gn, c th em
him nguy cho tt c dn a
phng. Trong khi , ngi ta vn
c phi sng v tip tc cng
vic nh thng.
T hng 5 , c tin v vic c b nh bi

v u hng. By gi
mi lc lng ng minh u
dn vo tn cng Nht. M i ngi
u bit chuyn Nht bi trn
ch l vn thi gian. Tng
bin tp cc bn tin v chin
dch M in in hi cn lm
cho Hodobu, ti rt s hi c i gi m
thng dn phi tr. Nhng khng

c ng no thot. Vi
ti, b i ni khc vn c
ngha l b bt v thm vn.
Ri bt ng, ngy 6 /8 , mt qu bom k l n H iros hima.

Tin ny ch c ng trn
t Syonan Shimbun ngy

1 1 /8 di dng mt tng thut u

trang Nht cc lc phn i

vic tn cng Hiroshima bng mt tri
bom kiu mi vo th Hai qua
nhng nhng ngi nghe i BBC
loan tin rng Nht b trng
mt v kh phng x cc mnh.
Chng ti cm thy kt thc
gn k.
N gy 1 5 /8 , N ht hong ng li vi thn dn

v tuyn b u hng. Chng

ti nghe c chuyn ny hu
nh ngay lp tc, v dn chng
bo gan hn v nhiu ngi
nghe cc i pht thanh ca
ng minh, nht l BBC. Tin ny khng
h xut hin trn t Syonan Shimbun c ho mi n ngy
ny ng ton vn T hng

ip Nht hong. Cuc chin

i ti kt thc m khng c
giao chin g thm. Chng ti thot
khi tnh trng au thng
tng xy ra cho Rangoon v M andalay.
Ba tun s au bn tuyn b c a N ht hong, c ha

thy c du hiu ngi Anh tr

li. l mt tnh hung
khc thng. N khc xa nhng

2 0 /8 , t

g xy ra ba nm ri trc
, khi ngi Anh u
hng v ngi Nht cha nm
quyn kim sot tht s. Khng
ging ngi Anh, ngi Nht khng
b mt tinh thn v b nh
bi trong trn mc. H tuyt vng
v bi ri, nhng vn cn nm
quyn v vn c kh nng lm
hi chng ti. Khi dn a phng
khng bit kim ch m t chc
n mng vic Nht bi trn, lnh
Nht i ngang qua c th tng ca
vo gia tic v nh nhng
k d lin hoan. Qun Nht ch

i ngi Anh gi trnh din,

v trng pht nhng ti c ca
h, nhng cng tht cay ng v
ng s l dn chng c
th s tn cng cc s quan khi
h ti gn. C nhiu ting sng
trong khu c tr ca cc s quan Nht,
v mt s khng chp nhn c
chuyn u hng v h mun
t t hn, theo kiu Nht, harakiri, bng mt li dao gm, hay
au

n hn, bng khu sng lc.

Nhng dn a phng th may
mn. Theo nh ti bit, ngi Nht
khng git thng dn v cng
khng c nhng bin c bo c.

H b mc dn chng cho n
khi ngi Anh tip qun. K lut
qun i ca h vn c
gi vng.
Ba nm ri N ht c him ng l rt quan

trng trong cuc i ti. N cho

ti nhn r cch ng x ca
con ngi v x hi, nhng ng
c v phn ng ngu pht ca
h. Ti s khng c c
cch nh gi chnh quyn, v
s hiu bit v quyn lc nh
mt phng tin to ra nhng thay
i cch mng nu khng tri
qua thi k ny. Ti trng
thy mt h thng x hi sp

 trc mt i qun
cc k tn bo. Ngi Nht
i hi s phc tng tuyt
i v hu nh mi ngi
phc tng h. Hu ht
mi ngi dn u th ght
h nhng ht thy u thc
v sc mnh ca h nn mi
ngi phi thch nghi. Nhng ai chm
hay khng mun thay i chp
nhn ng ch mi s phi au
kh. H s phi sng bn l
x hi mi, ti sn ca h
nm cht mt ch hay suy sp v
h b mt v tr x hi.

Nhng ngi mau chng nh gi

c tnh th mi v bit
khai thc nhng c hi mi bng
cch gip ch cho cc ng ch
mi, lm giu trn s
bt hnh khng khip p
ln ton Singapore.
G ung my c ai tr qun s c a N ht c ai

tr bng khng b. N khng h

khoc mt lp v c x vn
minh. S trng pht nng n n
rt t c ti phm.
Gia cnh i kh, vo my
thng cui nm 1944, khi dn chng gn
nh cht i, tht k l l
mc ti phm vn rt

thp. Ngi ta c th b ng
ca sut m. M i nh c
mt ch nh, mi nhm mi
nh cng c lin gia trng v
nhng ngi ny c nhim v
tun tra khu vc ca mnh sut ngy
m. Nhng ch l chuyn
hnh thc. H ch mang theo gy gc
v cng chng c vi phm g
bo co mc trng pht
qu nng n. H qu l ti
khng cn tin vo nhng ngi
ch trng mt phng php nhu
ha i vi vn ti
phm v trng pht, thng cho

rng trng pht khng h lm

gim c ti phm.
khng ch l kinh nghim ca ti
ti Singapore trc chin tranh, trong thi
Nht chim ng hay sau .
Sau c c hong ban u, ti hiu ra rng c uc

sng c phi tip tc hu nh

l bnh thng. Ngi ta phi
n, phi cn n thuc men v
nhng th khc nh bn chi nh
rng, kem nh rng, qun o giy
dp, mc giy bt. Ngay c dao co
ru cng tr nn rt qu v
kh kim, nn cc li dao c
c c mi i mi li.
Thuc l th gi tr hn tin

do Nht pht hnh. M t s ngh

suy thoi v khng kim ra tin.
Chng cn my ai cn n lut
s gii lut ca Anh na, v
chng c bao nhiu hot ng
thng mi, v thit qun lut
gii quyt ti phm rt
gn gng. Ngh k ton cng nh
tr v khng c kinh doanh g ng
k. Nhng tri li, bc s v
nha s vn cn thit nh xa v
ngi ta c bnh v c au
rng, nn nhng ngh ny c n
nn lm ra cho d khan him thuc
ung v thuc t.

T rong mi thng u c a thi c him ng,

ngi ta cng thng thy nhng

nhm t binh chin tranh ngi c
v Anh lao ng trong thnh ph vi
mt t lnh Nht i theo canh gc.
Thng th h lm nhng vic
nh chuyn hng t kho ln xe ti.
H c th ln vo mt qun
c ph gn tm thc
n, cc ng ch hay nhng b ni
tr bnh thng s cho h bnh
m, hp hay t tin bc.
Ngi Hoa rt c cm tnh vi
h. H gy i v trng
tht thm no trong cnh t y.
ng phc ca h, thng l

s mi v qun soc, thng rch

t ti. n cui nm 1942, ngi
ta t thy h hn, v mt nm
sau li cng him. Ngi ta cho rng
h b a i lao ng
ni khc, Thi Lan, Indonesia hay Nht.
Khi h xut hin tr li ti
Singapore vo cui nm 1944 u 1945, h
ch cn da bc xng, nhng b
xng sn l r n ni
c th m c. H
lao ng xy tuyn ng st
M in in. M t s ngi ch
mc lt, xng hng ca
h li ra. Trng h ti nghip,

y vt vim lot, so v
gh l, nht l tay chn. Thc
phm th khan him, nhng khng khan
him n h khng c
ci n. Nhng chu ng
ca h vt xa cnh ng ca
mi t binh chin

tranh

bt c ni no khc trn th
gii.
V ic c huyn t

ting Anh sang ting Nht nh l th

ngn ng hnh chnh v ca
gii cm quyn khin ngi
gi ri vo th rt bt li.
H khng th hc ting Nht d
dng. Nhng ai ni c ting

Nht, nh dn t i Loan, tr
nn rt c gi; mt s ngi
nh th c ng Singapore
trc thi chim ng, nhng
mt s khc theo chn qun
Nht qua y. Gii tr a
phng hc cht ting Nht
kim c vic lm,
nhng ngoi ra th a s ngi
dn vn ng hong. H khng
mun cng tc vi k th. H
ch mun sng cn qua ngy, chu
thit vi gii cm quyn cng t
cng tt. Rt t ngi dm
chng ngi Nht, cho d trong b

mt.
C mt s

khc, bn c hi v khn li,

chn con ng ng h v
cng tc vi Nht. H cung cp
lao ng, vt t, thng tin, gi,
ru, thc n ngon, v h
lm giu. Nhng k may mn l
cc nh thu cung cp hng cho qun
i v hnh ngh xy dng.
N hng ngi may mn nht v pht t nht

nh l anh em nh Shaw, c c
giy php m sng bc trong nhng
khu gii tr, nh Tn Th Gii v
i Th Gii. Vi mt dn
chng tht ch, b tc ot,

ang i mt vi nguy c b
hy dit hng lot trong mt vi
nm trc khi ngi Anh tr li
v loi b ngi Nht, c
bc tr thnh mt th thuc ng
tuyt vi. Dn a phng ti
nhng khu gii tr th thi
vn v tiu ph tin bc, trong
khi k khc ti xem cho ht
thi gian. Tht l lng l ngi
ta tiu ht bao nhiu l tin
bc v thi gian bng ci cch
n gin nh vy. Khi khng chc
chn sng cn, th mi tr may
ri u c n nhn.

Ngay chnh cuc sng cng tr thnh

tr may ri.
N hng d bn kim c tin th no, iu

quan trng nht l gi gn gi

tr ca n bng cch i
thnh hng ha khc hay tin thuc
a Anh. Ng cc v thc phm
th cng knh, bo qun v x
l kh. Nhng mn c
lng mua nhiu nht l nhng th
vn cn nguyn gi tr trong tng
lai, sau khi ngi Anh tr li, m hin
ti th chng phi nh gn v
d ct giu. T nm 1944, t gi
ng tin thuc a Anh trong th
trng ch en tng vt tng

ngy khi tin chui c in v

tung ra ngy cng nhiu. M n ti
sn c a chung k
l n trang. bun bn n
trang, cc tay mi gii phi bit phn
bit vng 24 v vng 18, nhn ra kim
cng tt vi mu sc p,
khng c, hay c rt t t
vt, v hc bit cc c
tnh ca cc loi qu
khc.
N hng ngi c gan hn v nhiu vn

mua bt ng sn nhng gi tr
ca chng khng tng vt nh vng
hay tin thuc a v chng
khng di chuyn c. Vic chuyn

nhng i hi th tc vi
lut s v ng k ti Phng
ng k chng th. C hi l
nm n nm thua nu cc chng t
chuyn nhng b hy hoc bc
b khi ngi Anh tr li. Ngoi
ra, cn c nguy c l nh ca
c th trng bom v sp .
Rt cuc, chng c vic ti
chim, cc chng th khng b
hy, nh ca khng b bom n.
Trong nhng ngy cui ca thi chim
ng, khi c u
hng v tht bi ca Nht l
qu r, ngi ta c th bn

mt thng 12 chai Johnnie Walker l c

tin mua mt ca hiu trn ng
Victoria. Nhng ngi thng lng
mua c nhng bt ng sn
nh th tr nn giu c
sau chin tranh.
T rong ba nm ri N ht c him ng, ti hc

c nhiu iu hn bt
k trng i hc no. Ti
cha c c cu ni
ca M ao quyn lc xut pht t
nng sng, nhng ti bit rng
s tn bo, sng, li l
v trng kim ca Nht, cng
vi cc tr khng b v nhc
hnh d dng gii quyt vn

ai nm quyn, v c th khin
dn chng thay i cch ng x,
v c lng trung thnh na. Ngi
Nht khng ch i hi s
phc tng v c ngi
ta phc tng, h cn buc ngi
ta thch nghi vi vin cnh mt nn
cai tr lu di ca Nht; nn
ngi ta phi dy con cho ph hp
vi ch mi, vi ngn
ng, cc tp qun v gi tr
ca ch , c
th hu dng v kim sng.
G iai on th

ba v cui cng, m c th h
s t c nu c thi

gian, l khin chng ti chp nhn

h nh nhng ng ch mi, nh
mt phn ca th trt t ng
nhin. o c v cng bng
l khng quan h. H thng.
H trn nh v nm
quyn. Chng ti phi tn th
thng ca h, ca tng nn
vn ha ca h v hc theo cch
ng x ca h. Nhng iu
khng phi lc no cng hiu
qu. Ti Hn Quc, ngi Nht
gp s khng ngay t
khi h n lc cai tr x ny. H
c gng n p cc

bn nng v thi quen ca mt

dn tc c nn vn ha lu
i, mt dn tc c lng
t ho cao v mt quyt
tm chng li nhng k p bc
man r. H git rt nhiu
ngi Hn Quc nhng khng b
gy tinh thn ca ngi dn
c.
N hng l mt ngoi l. T i i Loan do ngi H oa, B
o N ha ri H

Lan cai tr trc khi ngi Nht

chim ng khng h
c th hn. Nu ngi Nht
tr li c

Singapore v M alaya, h c th, trong vng 5 0

nm, to nn mt tng lp nhng

ngi ng h nh h
tng lm thnh cng ti i
Loan. M alaya qu non tr, dn tc qu
a tp, v x hi ca n
qu mm v d un nn nn
khng th khng c.
C mt s ngi M alay tham gia lc
lng du kch khng Nht trong rng
ni, do cc s quan Anh thuc binh on
136 hun luyn. Nhng a s dn
chng hy vng Nht s l ngi
bo h mi cho h, nh h
hy vng chuyn tng t ngi
Anh, khi Anh tr li thay th Nht.
S ngi duy nht c c an m v nim tin

chng li qun xm lc

l nhng ngi Hoa tham gia ng

Cng sn M alaya (M alayan Communist Party M CP), v
mt s t hn trong phong tro khng
Nht do Quc dn ng lnh o.
C hai nhm u xut pht t
tinh thn dn tc Trung Quc, ch khng
phi tinh thn yu nc M alaya, v
h tr thnh mi phin h rc
ri cho ngi Nht trong thi chin,
cng nh cho ngi Anh trong thi bnh
sau .
T rong giai on hn lon t khi N ht u hng

vo ngy 15/8/1945 cho n khi Anh ti

lp kim sot Singapore vo khong
cui thng 9, cc nhm chng Nht
t xc lp lut l ca

h. H hnh hnh, git chc,

tra tn, nh p nhng ngi
ch im, nhn vin tra kho v
tay sai hay nghi ng l tay sai ca
Nht. Ti cn nh ting giy nn
trn ng khi ngi ta ui
bt nhau gia ban ngy trong cc ng
hm trn ng Victoria. Ti nghe
ting m v go tht
khi ngi ta b dao m v git
cht. Nhng vo nhng ngy cui,
nhiu ngi cng tc vi Nht
bin mt, trn chui vo ch
no hay chy v ni a
M alaya hoc v o Riau pha

Nam.
C uc gii phng khng em li iu m

mi ngi mong mun: trng pht k

xu v tng thng ngi
tt. Khng th c s n n
tr on trn vn. Cng bng v
cng l i hi phi c
ti liu v nhng iu
tra t m. Khng th tp hp mi
ngun ti liu thm vn
mi k ti phm c, s
ngi ny c qu nhiu, c
ngi Nht ln dn a
phng. Cng l trng pht mt
s ngi, nhng phn ln vn
c t do.

C nhng phin ta, nhng nhng phm nhn c hin

tranh ngi Nht ch cht th

khng b trng pht. i t
Tsuji, ngi tin hnh cuc
thm st

Sook Ching, bin mt. T ng Y amas hita, C on h

M alaya, trong vai tr ch huy trng,

ph chun chin dch Sook Ching, c
ri

ti Philippines, ti y ng ta u
hng trc lc lng ca
tng M acArthur vo thng 9/1945. ng
ta b tuyn n v x t ti
M anila v tn ph thnh
ph ny, ch khng phi v
ng cho git t 50 ti 100
nghn ngi tr tui v ti

c huyn s ang M n C hu,

ti Singapore.
Khong 2 0 0 phm nhn c hin tranh ngi N ht

b x Singapore, nhng ch c
khong 100 ngi b kt n v
x t tuy rng hng trm ngi
Singapore, trong c cc bn
b ti, b giam cm v
tra tn trong cc tr s ca Kempeitai ti Singapore. M t trong
nhng ngi

l Lim Kim San, sau ny tr thnh mt

b trng trong ni cc t nm
1963 n 1980. ng cho ti xem iu
ng ghi chp v chuyn ca chnh
ng hi nm 1944:
Ti b
giam hai ln ti Oxley Rise, ln u vo

thng 1/1944 ht na thng, ln th

nh vo thng 2/1944 trong hn mt
thng. Mt thanh nin ngi Hoa tng
n ca hng ca ti
ng North Bridge khai ti l
ngi cho anh ta tin
ng h lc lng cng sn.
Khi ti l lun rng tht v l
khi mt nh t sn li l ngi
thn cng, ti b qut
roi v m .
Ti tnh li khi b di nc vo mt. Ti

thy mnh b nht trong mt cn

phng chng 15 mt vung cha ti
30 ngi, c n ng ln n
b.
C mt ch

i v sinh trong gc phng, th bn

cu ngi xm c bn cha nc
pha trn. Vic di cu nhiu
ln lm cho nc sch v
nc c thu li qua l r
trong bn cu. cng l th
nc bn dng ung v
ra ry. Nu bn bnh, bn s
c a ti ch no
ch c Cha mi bit. Ti
rn ngi khi thy vt mu ca
mt ph n n k.
Chng ti c cho n bng cho c

vi cc th rau ph thi nu trong mt ci thng du. Ti

khng n ni th v bun nn mi khi c gng nut. N lm
ti nh ti kiu mnh cho vt

n.
Chng ti b

bt ngi xp v khng c
i t th nu khng c
bn lnh gc cho php, l
nhng thanh nin a phng c
tuyn m v hun luyn phi c
x tn bo.
Ngy n, mt ngi n ln tui b gy

chn c mang vo. ng ta khng

th ngi v ch c th di
chuyn trong t th b lt ko
theo ci chn gy. Mt trong nhng
thng lnh gc y qung mt cy
gy i v ng ta phi lt i
em gy v cho y. Vic
c lp li cho ti khi ng ta kit

lc v hu nh ngt i v
au.
Trong s nhng ngi b bt c mt thanh nin

Teochow (Tiu Chu) chng 17 hay 18 tui. Cu

ta l lnh gc b ti o
ng. Mt ti n, Kempeitai ly dy
treo cu ta trn trung ln trn nh.
Hai tay cu b tri ra sau v dy
buc vo x nh chn
cu ch hi chm t. Thnh
thong cu phi rn u ngn
chn cho chm t gim sc
cng ln vai. H mc
cu ta sut m khng cho n ung.
Cu chi ra bn Nht rt tc
tn bng ting Teochow vi ging oang
oang. Sng hm sau, ting chi ra tr

thnh rn r khi mt tn Kempeitai

dng gy qut vo lng cu. Vic
nh p ko di vi
ting ng h v ting rn
c ngy cng yu dn; sau cng
th tt hn. Cu ta cht
nhng vn b treo mt
thi gian na trc mt chng
ti, nh rn e c chng
ti ln bn lnh gc.
Mt ln khc, nc t mt ci ng c

bm vo mt ngi n ng,
khi bng ng ta y nc, tn
tra tn s nhy ln ngi vo .
ng ta nn vt ra v bt tnh.
Mi s ng, chng ti run ry c ngi khi

nghe ting giy bt ti gn phng

giam. l du hiu c ai
trong chng ti s b thm vn
v tra tn. C mt s ngi
i khng tr li.
Ti c phng thch nh s can thip ca

s quan lin lc ngi i

Loan.
Ti nhn thy bn cht thc s ca

ngi Nht, trong cng nh ngoi

nh t. Kiu cch lch s v
gp ngi ci cho ch l
lp mn mng che giu con c th.
Chin thng ca ng minh
cu chu .
M t tm lc xc ng v s tn c c a

ngi Nht c a vo
din vn khai mc ca Trung t Colin

Sleeman, cng t vin trong v x Song

Thp, m ti Singapore ngy
18/3/1946:
a ra mt m t chnh xc v nhng
ti c ca nhng con ngi ny,
ti thy cn thit phi din t
nhng hnh vi i ti tn
cng s ngc i v lng
nhc con ngi. iu chnh yu
trong ton b v n ny c
th c tm li trong my
t kinh hong khng t c.
Kinh hong, hon ton trn tri, trn ngp mi

ngc ngch ca v ny t u
ti cui, khng cht gim nh
hay xoa du. Ti tm ti,

tm ti mt cch t m, trong
khi lng khng l nhng bng
chng, khm ph ra c
im b p no ,
mt yu t gim nh no
trong cch c x ca nhng con ngi
ny, c th a chuyn
ny khi tm ca s kinh hong
v tn bo thun ty, v
nng n, t nht, ln tm ca
mt bi kch. V ti phi th
tht l mnh tht bi.
T uy nhin, s ut 5 0 nm k t khi c hin tranh c hm dt,

cc chnh ph k tip nhau ca

ng dn ch t do Nht (Liberal
Democratic Party LDP), phn ln cc lnh

t ca mi chnh ng ti
Nht, hu ht gii hc gi v
gn nh ton b cc phng
tin thng tin i chng ca h
la chn thi l
khng cp ti nhng hnh
vi xu xa y. Khng nh ngi c,
h hy vng rng qua nhiu th h,
nhng hnh vi y s b lng
qun, v cc tng thut v
chuyn h lm s b
chn vi trong ng h s bi
bm. Khi h t chi tha nhn
iu vi cc lng
ging, ngi ta chng th lm g

hn ngoi vic lo s rng h c

th lp li nhng vic kinh hong
y. Ch n khi mt chnh ph
khng thuc ng LDP nm quyn nm
1992 th mi c mt th tng
Nht, ng M orihiro Hosokawa, a ra mt
li xin li cha y .

4
SAU GII PHNG
V o ngy th
T , 1 2 /9 /1 9 4 5 , khong 1 0 gi
3 0 pht s ng, ti i b n T a th

snh, ni nghi thc u hng s

c tin hnh, v ng
ch bn kia ng. Vic ch
i ny tht ng gi. Ti
thy mt nhm by s quan cao cp
Nht Bn t ng High Street i
ti, c qun cnh Anh i m
v eo bng tay, i h
tng. Dn u bn h l
tng Itagaki, Tng t lnh qun

i M alaya v Singapore. Khng nh

nhiu s quan Nht khc, h khng
h l bc m i mt cch
nghim chnh. m ng la ht,
hut so, giu ct, nhng nhng
ngi Nht y vn im tnh
v trang nghim, nhn thng pha
trc. H n k
hip c u hng chnh
thc theo lnh ca Nht hong. Sau
ngi ta thy s quan Nht nhiu
a im khc nhau xp nhng
thanh gm v s o ca h
thnh ng. H tha nhn s
bi trn, b tc v kh, v

tr thnh t nhn chin tranh. Nhng

by v tng hin ang bc
ln cc bc thm Ta th snh
th i din cho mt i
qun cha b nh bi trn
chin trn. H c l s chin
u cho n cht, v h
khin cho nhng ngi Singapore cm ght
h phi tin rng h th xung
a ngc, mang theo tt c mi
ngi, cn hn l phi u
hng.
Khong mi lm pht s au, ngi Louis M ountbatten, T ng t
lnh A nh, T lnh ng N am ,

xut hin trong b qun phc hi

qun mu trng ca mnh. ng ta

c cc tng lnh, cc
c ca mnh, v khong
by hoc tm s quan i din
cho qun i ng minh h tng.
Tay phi ca ng a cao chic m
hi qun ca mnh v hoan h ba
ln vi nhng ton qun ang lp
thnh hng ro ngay trc cc
bc thm. ng yu thch cc b
qun phc, cc cuc duyt binh cng
cc nghi l.
y l nhng pht giy trn ngp phn

khi. Cn c mng thi Nht chim

ng qua v ngi dn
ngh thi k p sp
tr li. C nhng du hiu ha

hn tt. Nhng ton lnh ho

phng vi nhng iu thuc ca
h

loi thuc P layers N avy C ut trong bao giy, th

khng th kim c trong ba nm

qua. Bia cht lng tt, ru
Johnnie Walker v ru gin Gordon c
mt trong ch, v chng ti tin rng
nay mai s c y cc th go,
tri cy, rau qu, tht v
hp. iu ny khng phi mt
sm mt chiu. Nhng sut my tun
l u tin, khng kh tng
bng hn h. Ngi dn tht
s hnh phc hn hoan n mng
ngi Anh tr li.

 u nm 1 9 4 6 , ngi dn nhn ra rng khng

h c chuyn tr li mt
Singapore t do thoi mi, n nh
v ha bnh nh c. Thnh ph
cht nch nhng ngi mc qun
phc. H y trong cc qun c
ph, cc quy ru v qun
bia mi m. Nhng cng s thuc
a trc chin tranh khng th
hot ng li ngay c, v
nhng nhn vin ngi Anh
cht hoc ang hi phc
sau thi gian t y. Tu cp
bn tha tht v hng ha th
ngay ti nc Anh cng cn khan him.
C v nh phi mt nhiu nm

na th ngun hng ha nh thi

trc chin tranh mi hi phc
li. Ngay c dn bn x
tng lm vic cho chnh ph cng
khng th quay li ch lm c ca h, v nhiu ngi vn ang
tht nghip.

l mt th gii hn lon, ni
bn u c pht trin
Singapore cng nh pht trin
Anh ( chng c gi
l bn ch en). Nhiu vic kinh
doanh hng ngy vn c tin
hnh trn th trng en
gi gi l th trng t
do.
N hiu xe jeep qun i v xe m t trn ng

ph, nhng khng c xe but v

t mi. Xe in th c
nt, v ng ph y
g; in thoi th c v
ng dy nghe khng r v
khng c sn th thay th;
ngun in li thiu thn. S
phi mt mt thi gian n
nh cc th. Chng ti
sng vi qu nhiu mong i v
nhng ngy thng tt p
xa xa sut nhng nm thng au
kh . Nhng hy vng ca chng
ti, da trn ni luyn tic qu
kh, th qu cao, v chc chn

chng ti s b tht vng. C

s h tng xung cp,
ti sn b mt i hoc b
ph hy, ngi dn k cht,
k gi yu hoc bnh tt. Cuc
sng phi tip tc nhng n s
khng cn c nh nhng ngy
thng tt p xa xa.
T uy nhin, C hnh quyn Q un i A nh, d c nhng

thiu st, vn l mt xoa du

ln lao so vi s n p v
khng b ca ngi Nht trc
. Cc s quan v thng
dn Anh bit rng dn bn x hn
hoan cho n h tr li, v
h p li s nng

nhit v lm nhng iu
tt nht cho chng ti. Nhiu binh
lnh v s quan chia s khu
phn qun i ca h cng nh
thuc l v ru vi nhng
ngi dn m h tip xc.
Nhiu ngi Singapore hiu ting Anh,
vn ha Anh v chnh th Anh. Thm
ch nhng ngi tht hc cng
l m quen thuc vi nhng b
phn ca h thng thuc a
Anh m h c tip
xc.
C l nhng ngi H oa vng eo bin s s ung

sng c tr li vi
hnh thi x hi m h

ng ha t lu. D vn
cn gi nhiu nt vn ha Trung
Quc, nhiu ngi trong s h
thi s dng ting a phng
ca mnh, v ch ni ting
M alay. H l con chu ca nhng ngi
nhp c u tin khng mang ph
n t Trung Quc theo v v th
h ci nhng ph n
bn x. Phn ln bn h trung
thnh vi nc Anh, v h gi
con chu n cc trng ting
Anh a phng vi hy vng
rng cui cng chng s tr
thnh nhng vin chc chnh ph

v nhng chuyn vin trong mt thuc

a c cai tr bng ting
Anh. Phn t trung thnh nht gia nhp
Hi Anh Hoa vng eo bin, v c
dn chng gi l ngi Hoa qu
tc. Cc thnh vin lnh o
ca h c phong tc qu
tc.
N hng nhng ngi H oa qu tc ny c h c him mt

phn mi dn s. Cn li
l nhng ngi Hoa ni ting Hoa
mi n Singapore gn y. H
khng ni ting Anh m ni ting
a phng c a h

c h yu l ting

Hokkien (ting Phc Kin), T eoc hew (T iu C hu), C antones e

(Q ung ng),

Hakka v Hainanese (Hi Nam). Con ci h

hc cc trng ting Hoa,
chng hc ting Quan thoi.
S giao tip ca h vi chnh
quyn Anh th rt t, h c
mt cuc sng ring v sau chin
tranh h cng khng b ng ha
g nhiu hn thi trc .
L ng trung thnh c a h hng ti T rung Q uc c h

khng phi nc

A nh. C hnh h dn

su vo rng rm M alaya chin

u chng Nht nh nhng du kch
qun trong Qun i Nhn dn M alay
khng Nht (M PAJA), vn l lc lng
qun s ca ng Cng sn
M alay. H hng ti ci ngy m

h khng c h
tng c bn Nht, m c bn
Anh na. Trong tnh hnh quyn lc

c n l lng khi ngi N ht

bt ng u hng m ngi
Anh cha tr li, h l lc lng
hot ng mnh hn c.
M alaya, h

tip qun vi th trn nh hn,

lp cng cho n mng
du kch qun nh nhng ngi hng
tht s trong cuc chin chng Nht,
v hot ng nh chnh quyn
a phng trn thc t. Tht
may h khng th lm iu

Singapore, nhng h c ng gy nhiu ri lon.

H xut hin trn ng ph trong nhng b qun phc

kaki

kiu vi nhng chic m vi bt

chc kiu m ca Bt
l qun Cng sn Trung Quc
mm, r, vi ba ngi sao ngay
bn trn li trai. Trong men chin
thng, h kh mnh tay. H dng
v lc trng dng ti sn v
lp ra ta n nhn dn
trng pht tc th v n
gin nhng ngi cng tc vi
Nht bt k chng tc. T rong mt v n, 2 0

mt thm ngi

Hoa b vy bt v tng vo c i nht heo c h xt x.

C ng c tr truy bc c ung v ngm ngm e da

cc doanh nhn v

s c ng tc trc

ca h vi k th. Nhiu ngi

tn tui b p buc , mt tm l

hoc th cht, phi ng gp

tht nhiu cho M PAJA chuc li
nhng ti c trong qu kh ca
h. Bn lu manh tr tui i khp
thnh ph cng khai s dng giy
y nhim ca M PAJA moi tin
hoc hng ha ca nhng ai
tng lm n vi ngi Nht.
Qun i Anh khng th ti lp
an ninh trt t trc th mnh ca
M PAJA v trc ch ngha c hi
ca bn gngxt ang gi v
nh tng gp phn trong cuc khng
Nht. M ay thay, v h khng c phng
tin ti Singapore, nn hu ht

thnh vin M PAJA vn ti M alaya, ni

h hot ng hu hiu hn v
l vng t quen thuc.
C hnh quyn Q un i A nh ngh tr

M PAJA 350 la cho mi du kch qun

chu giao np v kh. T thng
12/1945 n thng 1/1946 c khong
6.500 du kch np v kh nh th,
trong c vi trm qun
Singapore. Vo ngy

6 /1 , ngi A nh t c hc mt nghi l bn

ngoi Ta th snh, ti bui l

c mt ton nh qun M PAJA mc
qun phc diu hnh qua trc mt
Hun tc Louis M ountbatten, ngi
gn m ay cho 16 v ch huy ca
h. Chin Peng, c m t trn

bo ch nh mt lnh t ca
du kch qun cng sn, nhn huy chng
Burma Star (19391945) v War Star, sau ng ta gi nm m
ln cho.
Vic tha nhn chnh thc s
ng gp ca M PAJA trong vic nh
bi qun Nht cho h mt
c hi m h s tn dng
tng cng thc lc. Trong khi ,
h vn b mt tch tr v
kh s dng trong tng
lai.
C ng s n c th tuyn m mt s ngi

c gio dc Anh vo mt mt
trn lin kt m h lp ra. M t
nhm nhng ngi tr thc

lut s, gio vin, nhng sinh vin

i hc Raffles v nhng sinh vin
tr v t i hc Cambridge
lp thnh t chc L in hip D n c h M alay, m b
ch huy ca n t nhng c n phng ti tn bn trn s n
nhy ca qun ru Liberty trn
ng North Bridge. H li cun
c Phillip Hoalim, mt lut s v
l bn ca gia nh ti, ngi
vo chic gh ch tch ca t
chc. H cn ng ta nh mt th
v bc iu hnh t
chc, v ti tr thnh mt
ngi khch ngu nhin i
vi nhng hot ng ca h

thng qua s quen bit vi ng ta.

Ngi Anh tuyn b thnh
lp Lin hip M alay, bao gm chn bang
M alay v hai thuc a Penang v
M alacca ca Anh, khng c Singapore. iu
ny c ngha l Singapore vn l
thuc a ca Anh. l
iu khng th chp nhn c,
v T chc Lin hip Dn ch
M alay i hi nn c lp
cho c M alaya v Singapore nh mt thc
th thng nht.
P hillip H oalim gip s on ra d tho hin php, nhng

d ti c xem qua bn d tho,

ti cng khng h c dnh dng
g vo . V pha h,

nhng ngi cng sn xem mi m

phn v s thay

i hin php l khng quan h.

iu h mun l ton b
quyn lc. T chc Lin hip Dn
ch M alay ch l mt mt trn
huy ng gii Ty hc (hay Anh hc)
gip h t c n.
Nhng khi h dng n u
tranh v trang chng li ngi
Anh vo nm 1948 nhm ginh chnh
quyn, th t chc Lin hip Dn
ch M alay b dp b.
T uy nhin trc khi iu xy ra, h

hnh ng kh nhiu. Ngay khi ri

khi rng, nhng ngi cng sn
bt u ph din sc mnh,

s dng cc nghip on. Ngy

21/10/1945, h huy ng 7.000 cng nhn
trong cc xng ng tu
Tanjong Pagar v Khu cng Singapore tham gia bi cng. Vi ngy
sau h t chc
mt cuc mittinh quy m vi 2 0 .0 0 0

c ng nhn tham gia v

nhn ra

mt Tng lin on Lao ng.

Theo m hnh cng sn tiu biu,
cng on thu nhn cng nhn t
mi ngnh ngh trong x hi cng
nh t cc t sn xut. Khi h
ku gi mt cuc tng nh
cng vo ngy 29/1/1946, trong mt cuc
biu dng sc mnh sau khi Chnh
quyn Qun i Anh giam gi vi

ngi cng sn, khong 170.000 cng

nhn t cc bnh vin, xng
ng tu, cn c Hi qun,
xng cao su, rp ht, qun ru
v phng tin vn chuyn cng
cng ngng lm vic, v cc ca
hng ng ca. N c
gi l mt

hartal, ng c a hiu, mt t ng

xut pht t phong tro dn s

bt tun php lut n .
C uc nh c ng ny khng c h li c un

nhng ngi bun bn l, m

c nhng ngi nh xe nga,
xe ko, ti x taxi cng tham gia, v
nhiu l do. Cuc sng trong thnh
ph tm ngng. Nhng nhng ngi

cng sn e rng h khng th ko

di cuc nh cng. Sau khi
chng t h c th iu
khin mi ngi hng ng
bin php ng ca hiu ca
mnh, h ra lnh ngng nh cng
vo ngy th nh.
N hng g ti c hng kin trong thi k ngay s au c hin

tranh hon thin hiu bit

ca ti v s bt cng v
ngu xun ca kip ngi. Nu ba
nm ri Nht chim ng
cho ti tt nghip v (mn hc)
thc t cuc sng, th nm u
tin trn mt t nc
Singapore mi gii phng l kha hc

sau i hc ca ti. Tht khc

xa vi k c ca ti v nhng
nm 1930 di ch thuc
a. Nhng cng chc Anh sng st
qua t y c a
v nh cha bnh v an
dng, v nhng s quan lm thi
ca Chnh quyn qun i Anh iu
hnh nhng b phn ng ph.
S tht l h c tng c ng vi

mt s vin chc thuc th h

tin chin, nhng k xin ngh
php khi ngi Nht n, hoc
thot i c ng
lc. Nhng h khng tip cn c
vi nhng thay i xy

ra. Nhng ngi hu trch hin

nay nhng thiu t, i t,
thiu tng bit h s ch
nm quyn cho n khi c
gii ng, khi nhng y ban thi
chin s tan bin nh c xe ca C
b L lem. Tn trong thm tm, h
bit ri y h s tr v
i sng dn s, v nhiu
ngi tn dng quyn lc
tm thi ca mnh. Nhng nhu cu
ca h, than i, cng ging y nh
ca nhng s quan Nht nhng
th g nh b c gi tr v d
trong ngi mang v qu

dng c t giu

hng nc A nh khi h ht thi

hn. Ngi ta li lng mua nhng

mn hng y. b li,
h cp giy php v hng ha
thuc loi khan him cho nhng ngi
bn x, v l nhng c
hi kim tin. Nhng h
khng phi l nhng k p bc
tn bo nh ngi Nht.
C ng vi s

ra i ca ngi Nht, nhiu ngi

nh b trng, ti v m ti
tm mt ch thch hp
dn n, v chng ti phi
ri khi khu China Building, v hiu bun
trn ng Victoria l khng thch
hp. Trn ng Oxley, khu trung lu,

ni nhng ngi chu u b

trng nh h t nm 1942 v
nhng vin chc dn s Nht
chim ng, chng ti thy hai cn
nh ging ht nhau s 38 v
40 do mt li bun Do Thi xy
ct v t tn cho chng l
Castor v Pollux. Chng trng trn tr
vi mn cng knh, v
chng ti quyt nh hi thu
cn s 38. N l mt ngi nh
ln, nhiu ngc ngch vi nm
phng ng, v ba phng na
pha sau vn c dng lm
phng cho gia nhn. Ti gp Goerge Gaw, mt ngi Java gc Hoa
bn ca gia nh,

hin ang ph trch Vn phng

Qun l Ti sn k th, v
ng ta vui lng cho chng ti thu
vi gi nh hi trc chin
tranh. Tin thu hin nay phi tr theo
la Straits (ng tin thuc a
dng Singapore trc chin tranh)
khong 80 la mt thng, mt s
tin tht s ln nhng chng
ti quyt nh thu.
Ba ti tr li lm vic c ho hng Shell, ln ny th

ph trch kho ca h Pasir Panjang

ti Singapore. Trong khi ti phi
quyt nh nn lm g. Vic
bun bn trn th trng cng
khai vn cn sinh li, nhng chng loi

hng ha thay i v
iu khin cng vic c
nhiu ri ro hn. Ti khng th
on trc c mn
hng ang khan him no s bt
ng tr nn di do nu nh
chng c nhp khu vo
phc v qun i. V vy,
nh mt gii php khc, ti
gp nhiu s quan Anh ph trch v
cng chnh xem h c cng
trnh no cn xy dng hay khng.
Sau hai, ba ln d hi, ti
k c hp ng vi
mt l on n ang

coi sc kho qun nhu ca Nht trn

ng Alexandra. Ti ni chuyn
vi vin thiu t, mt ngi
Anh gy cao lu nghu, ang cn lao ng
chuyn hng ha ca Nht
ra khi kho v thay vo bng
qun nhu ca Anh. Ngi bn Thng
Hi Low You Ling ca ti cung cp cho ng
ta 100 150 cng nhn vi gi 2 la
mt ngy, v em trai Dennis ca ti
lm th qu kim ngi pht
lng. Qun i tr tin cho
chng ti sau khi m u ngi
vo cui ngy, ri chng ti
tr lng cho cng nhn. Chng ti

cng c lm mt s cng trnh

xy dng v c tr cng
tng v mt. Cng vic bt u
t thng 10/1945 v khin ti bn
rn mi n thng 5/1946.
V o thng 3 /1 9 4 6 , D ennis b mt tai nn nghim trng trong
khi p xe v nh vo mt

ti sau khi gom tin tr cho cng

nhn. M t chic xe ti chy ngang
ng phi ch y v li
ch y vi mt trn ng
bn ngoi i Tng nim
Victoria. Cnh tay tri ch y hu
nh b x ri khi vai, v mt
th b thng nng. Ti lao ngay
ti bnh vin gp ch

y. Cu u tin ch y hi
ti l khng bit tin c b
mt khng. Ti thy nhi trong tim.
ch l vi trm la, nhng
ch y rt quan tm n cng
vic ca mnh. Ti ht lng an
i ch y. Bc s phu thut
m thnh cng cho ch y,
nhng Dennis vn au n v khng
th lm vic trong nhiu thng.
Sut thi gian y, ti c ng bn rn vi nhng

g ti s phi lm cho vic hc

cn dang d ca ti v v s
gn b ngy cng tng ca ti
vi Choo. Ti khng h lc quan v
vic mnh c th hon tt kha

tt nghip ng thi hn
i hc Raffles. t nht cng phi
mt nm na trng mi bt
u dy li. Ri ti s phi
mt mt hay mt nm ri na
mi tt nghip. Tng c ng ti s

mt hai hoc ba nm. T i

tho lun chuyn ny vi m

ti. Chng ti quyt nh rng,
vi s tin tit kim v n
trang ca m ti, cng vi tin
ti kim c t ngun ch
en v cng vic xy dng ca
mnh, gia nh c th nui ti
v Dennis hc lut ti Anh. Ti tr
tnh vic sang Anh cng sm cng tt

thay v quay tr li trng i

hc Raffles ginh hc bng N
hong.
T hng 1 0 v 1 1 /1 9 4 5 , ti gii thiu C hoo vi

ngi th th ti th vin
Raffles (gi l Th vin quc gia) v
cho c mt cng vic tm thi
. Gia nh c chuyn
ti mt ngi nh g mt tng
trn ng Devonshire, cch nh
ti gn hai cy s, v ti
thng i b a c v
nh. Thnh thong chng ti ngi
vo mt ni yn tnh trong sn
ngi gio ng Do Thi ChesedEl
ti O xley Ris e, gn ni tng l

mt trong nhng tr s ca Kempeitai. N hng vo thng 1 2 /1 9 4 5 ,

ti

c kh nng mua mt
chic xe hi c, mt chic M orris tin
chin c tn trang li vi ph tng hin c
th kim c t qun i
A nh. Khi c ng vic lm n c a ti tr nn

pht t hn, ti bn n
c li sau vi thng v mua mt
chic Ford V8 tin chin, c sa
cha li ngon lnh. N hn
tng c mt vin tng
Nht s dng trong sut thi k
chim ng.
V o ngy c ui nm, ti a C hoo n d bui

tic dnh cho nhng ngi tr

tui ti bit th M andalay trn ng

Amber, lu i cnh b bin ca
b Lee Choon Guan, mt ngi Hoa sinh sng lu i y v l
mt qu ph giu c. Trc
khi bui tic kt thc ti dn
c y ra khu vn quay ra b bin.
Ti ni vi c y rng ti
khng d nh tr li i
hc Raffles na m s sang Anh hc
lut. Ti hi liu c y c
ch ti cho n ba nm sau khi ti
tr thnh lut s khng. Choo hi
li ti c bit l c y
ln hn ti hai tui ri khng.
Ti ni ti bit v

cn nhc chuyn ny cn thn

ri. Ti gi trc tui
v d sao th phn ln bn b
ti cng gi hn ti. V li,
ti mun mt ngi ngang hng vi
ti, ch khng phi mt ngi
cha ln v cn phi c
chm sc, v ti khng chc mnh
s tm c mt ngi
con gi khc ngang hng v chia s
c nhng quan tm ca ti.
C y ni s ch ti. Chng
ti khng ni chuyn ny vi
cha m. Tht kh lm cho h ng
i vi mt li ha lu

nh vy. y l cch hai chng

ti c x vi nhau; khi chng ti
gp phi nhng kh khn c nhn,
chng ti i mt vi chng
v phn loi chng ra. Chng ti
khng tm cch ln trnh hay che
giu chng i. Vic tm hiu
nhau n hoa. Ti bt u
cho k hoch ri Singapore nm ,
1946.
T hng 3 , ti vit mt l th c ho M iddle T emple, mt

trong bn t chc php l

London, km theo kt qu hc tp ca
ti ti trng Certificate. Trong vng
mt

thng h tr

li rng h s nhn ti nu nh ti

trnh din v lm th tc nhp

hc. Vi l th ny, ti n
t vn vi vin thiu
t Anh m ti ang lm vic cho
ng ta v hi cch i
trn mt trong nhng chic tu ang
bt u n Tanjong Pagar
ch qun lnh gii ng v Anh.
Vin thiu t gii thiu ti vi
vin s quan lo vic vn chuyn binh
lnh. Thng 5 ti gp mt ngi
trong b tham mu ca ng ta. C th
ni ti gy c n
tng v trong nhng ngy y, t
ngi bn x c th ni

ting Anh ng vn phm v chun

nh dn Anh m khng nng ging.
Ti gii thch tnh trng kh
khn ca mnh, v vic hc ca
ti b gin on bi chin
tranh ra sao khin by gi ti b ph
mt c ba nm ri, ngoi ra ti
cn c M iddle Temple thu nhn. Ti
trng ra l th ca M iddle Temple v
ni ti rt cn mt chuyn i
ti nc Anh. ng ta ng
tnh v ha s gip. Vo
thng 7 , ng ta tng ti mt v
trn mt tu ch qun m n
s a ti n London vo

u tin

thng 10.
T rong hai thng quay c ung trc khi ri khi Singapore, ti

cng m ti lng kim khp ni

tm qun o len cho ma ng
Anh. Chng ti mua chng trong khu ch
tri trn ng Sungei, ni thng
bun bn nhng n cp
trc chin tranh v sinh hot
li nh vo nhng mn n cp
vt hoc nhng th mua t binh lnh
Anh, phn ln c
binh lnh bn li sau khi h c
cp pht chun b gii
ng, hoc tr v Civvy Street, theo cch
h thng ni. M ti mua mt
ci hm g tht to, c bt kim

loi mi gc, v xp vo
mt ci mn, mt ci
mn bong, mt o khoc, hai o khoc
th thao, my ti vi v mt b
coml may tim may ni ting
nht High Street.
T rc khi ti xung tu, m ti c ng

lm ht sc mnh chc
rng ti s ri khi Singapore sau khi
th ha vi mt c gi
ngi Hoa no , v nh
th s kh c th tr v
vi mt c gi Anh. Nhiu sinh vin
tr v vi nhng c v
ngi Anh, vi kt qu thng
khng hnh phc. Gia nh h b

xo xo, cc cp chia tay nhau, nu

khng th phi qua sng nc
Anh v h khng th ha nhp
vo x hi thuc a Anh, ni
m h b i x nh k
km ng cp nu khng mun
b ty chay cng khai. B ln lt
gii thiu cho ti ba c gi ng
hong c kin thc ph hp v
a v x hi tt. Ti
chng quan tm. H hp tui, gia nh
h kh gi, h coi c.
Nhng h chng khin ti ch .
Ti hon ton hnh phc khi
bn Choo. Cui cng ti quyt nh

ni ht vi m. B l mt
ph n sc so. M t khi b nhn
ra ti quyt nh ri, b
thi vic tm kim. Thi
ca b vi Choo i
thnh mt tnh cm thn thin
nng m ca mt b m chng
tng lai.
T rc y ti ni vi b v

Choo, c gi nh bi
ti trong k

thi mn kinh t v ting A nh ti

i hc Raffles. B c ng gp C hoo trong s ut nhng ngy

chng ti lm h dn v
n thm gia nh c. Cha ca
Choo, Kwa Siew Tee, gim c mt chi nhnh ngn hng ca
OverseaChinese Banking

Corporation, mt ngi Java gc Hoa ging

nh cha v b ni ti. M c
y l ngi Hoa sinh ti Singapore nh
m ti vy. Chng ti c cng
gc gc, ni cng th ngn ng
nh v chia s nhng l thi
x hi nh nhau.
C hoo tng hc ti trng n M ethodis t, v

u nh cp
Cambridge, khi mi 16 tui, c vo lp
c bit ti Hc vin Raffles dnh
cho nhng hc sinh ang tranh ua nhau sut hc bng N hong,
nhng c khng
t c. Sau ny c ni
vi ti l c ang ch hong
t ca lng mnh. Ti

xut hin, khng phi trn mt

con nga trng m trn mt chic
xe p lp c! Nm 1940 c
vo i hc Raffles, v chng
ti gp nhau trong nhng ba tic v
cm tri, nhng lc y ti gi
mt thi cch bit v
mi vo hc nm u tin v
ang cc nhc trong vic iu chnh
li sng. Hn na ti khng ho
hng chuyn tip xc bt k c
gi no v ti cha sn sng
cho mt s rng buc no c.
Vi ln chng ti gp nhau v
x giao hay trong cc ging ng.

Chng ti thn thin nhng khng

c ch . Tuy nhin nm 19431944,
chng ti cng bc vo mt
mi trng khc bn thn
ti trng thnh hn
trong ba nm chim ng ca ngi
Nht v nhn c y vi i
mt khc; Choo nht mnh trong nh
lm vic ni tr, hc ting Quan
thoi, c bt c sch g
kim c v sn sng tham
gia vic lm h dn vi chng
ti.
C y thuc mt i gia nh c tm

ngi con v c thi th u

m m hnh phc trong ngi nh

th cu. Ba m c sng kh sung

tc v lc no cng c mt
chic xe hi a c n trng,
n i hc Raffles hoc bt
c ni no c cn ti. H
cng c mt thc sc bn
v l nghi. C ln, sau khi gia nh
c dn v ng Devonshire,
vic Choo ngi trn yn sau chic xe
gn my ca ti t th vin
v nh khin m c y
sng st. C y b mng thng
vo mt v cch c x khng
thch hp nh th. Ri ngi
ta s ngh sao y! Cn ai mun

ci c y na! Ngay sau ,

gia nh c y quay tr li Pasir
Panjang, ni h sng trc y.
Tht may l lc ti
c xe hi.
T rong nhng thng ngy s i ni trc thng 9 /1 9 4 6 ,

chng ti dnh nhiu gi

bn nhau. Trc khi i, ti nh cu
em h Harold Liem, ang tr ti nh ti
s 38 ng Oxley, chp cho chng
ti nguyn mt cun phim, ch trong
vng vi ngy. Chng ti cn
tr v yu nhau, kht khao ghi li
pht giy ny ca cuc i
chng ti, hu c mt ci g
nh v nhau trong sut

ba nm ti du hc Anh. Chng ti
khng bit bao gi mi gp li
nhau mt khi ti ra i. C hai chng
ti u hy vng c y s
quay li i hc Raffles, nhn c
hc bng N hong hc
ngnh lut, v sum hp vi ti
bt c ch no ti sng.
C y th ha trn vn
vi ti. Ti cm nhn c
iu . Ti cng quyt tm
gi li th ha vi c y.
Khi ti ri Singapore vo ngy s inh nht ln th

23 ca ti, ngy 16/9/1946, trn con tu

Britanic, v ng trn boong vy tay c ho,

c m a nc

mt. Ti cng vy. C gia nh

v vi ngi bn ca ti,
gm c Hon Sui Sen, ng trn cu
tu chc ti may mn v vy
cho tm bit ti.

5
NHNG NGY CAMBRIDGE
Britanic l c hic tu ti trng 6 5 .0 0 0 tn c a hng

Cunard Liner, hi trc chin tranh n

chy tuyn Liverpool New York vt i
Ty Dng. Khng c chic tu
no ln v chy nhanh nh n
chy tuyn Southampton i Singapore. N cht
nch nhng on qun gii ng
ang trn ng v Anh. C
khong 40 ngi chu trn tu,
a s l ngi Hoa, mi phng
cha gp hai ln s hnh khch
thng l. Ti vui mng c
l mt trong s h.

V khng em theo s c h gio khoa v lut

t chun b cho vic hc ca mnh

nn ti chi bi poker sut vi
cc sinh vin Hng Kng. l
mt tr tiu khin tng i
v hi. Ti b sc khi chng kin
s chung ch t nhin ca khong
40 50 n qun nhn, eo lon h
s quan v nhng cp bc khc
ang tn tnh cc s quan. m
n, mt sinh vin Hng Kng, trn
trn mt ni vi ti h ang
lm tnh cng khai trn nhng xung
cu sinh. Ti t m ln xem th.
Qu l mt cnh tng gh
tm! Trn boong l mt m lc

nhc vi nhng cp mi mn m
cng nhau khp mi ni. Vi cp
t sng sng hn. H m
nhng tm vi bt ph trn cc
xung cu sinh ri vo trong
cho kn o. Nhng chng kin c
m n ng v n
b lm tnh cng khai tri ngc
hn vi k c su xa ca ti
v nhng binh lnh Nht xp hng
ni ui nhau bn ngoi ngi
nh gii tr trn ng
Cairnhill. Vn ha Php, hin
c gi l bao cao su, qung ba
bi trn boong.

T i li b

thm mt c sc na khi tu i
ngang qua knh Suez. N chy chm
sng khng cun tri ct hai
bn b. Khi chng ti i ngang, mt
nhm cng nhn Rp trn b
bt u h ht nhng cu
tc tu v ko nhng chic o
gallabiya c a h ln mt loi o di

ging nh o ng khoe
b phn sinh dc ca h vi cc
n qun nhn Anh trn boong ang ngm
nhn cnh vt tri qua trong ci nng
thiu t. Cc c tht ln
y kinh ngc v phn n khin
bn Rp khoi ch, cm ca

h ln v lc qua lc li. Ti
tng thy bn khi trong tho
cm vin Singapore lm tr ny vi
khch tham quan no khng cho chng chui.
Sau ny ti hiu ra rng h cm
th ngi Anh. Cn ti sao th
ti khng bit. l ln
u ti ri Singapore i nc
ngoi. Ti b lt vo mt th
gii mi gm c yu thng v
cm th, nhng thnh kin v
nh kin ca cc dn tc
khc nhau.
Khng ai A nh bit ti ang n, v vy

khng h c s chun b n
tip ti khi tu n Liverpool vo

ngy 3/10, sau khi ri Singapore 17 ngy. Tuy

nhin khi ti bit cc sinh vin Hng
Kng c chnh ph h
u s c cc nhn
vin thuc Vn phng Thuc a
n tip, ti quyt nh i
cng h. Xe la ca chng ti
ti London lc khuya v ti
i taxi theo h n k tc x
Victoria League Earls Court.
ti c nhn mt chic
ging hai tng ging nh chic
trn tu Britanic, trong mt cn phng
ging nh ci hang mt tng hm
khng ca s. Ti nhn ra mnh

ang chung vi khong 20 sinh vin Phi

chu v Carib. l mt
c sc na. Ti cha tng gp
mt ngi Phi chu ngoi i,
m ch thy trong hnh nh. Ti
khng h chun b cho mi k l
ca thn th h, hon ton
khng ging mi ca nhng chng
tc khc Singapore. m
ti ng khng yn.
T i phi i tm mt c h khc , v

sau 12 ngy sng tm YM CA9, ti tm c

cn phng s 8 i l
Fitzjohn. l mt con ng
tuyt p, yn tnh vi nhng
hng cy thng hng ch cch

c ho mnh mt

nh ga xe in ngm Swiss Cottage v

bn cho chic xe but s 13 s a
ti thng n Strand gn trng
Kinh t London (London School of Economics LSE) mt khong
ngn.
T i vn phi kim mt c h L SE , iu

khng d dng cht no. Hc k

bt u cch nay hai tun, v
cc trng i hc y
nhng qun nhn gii ng. Nhng ti
c xoay x gp v trng
khoa lut, gio s Hughes Parry. Ti gii
thch vi ng ta l ti
mt ht ba nm ri, v rng
ti i trn mt chuyn
tu ch binh lnh sm nht m

ti c th kim c v,
m khng bit l mnh c th
gi n xin hc qua bu in.
Ti trng ra kt qu nm
nh cp Cambridge 1939 m ti u
u trn ton lnh th Singapore
v M alaya thuyt phc ng ta
rng ti s khng gp kh khn
g trong vic theo kp chng trnh,
d ti nhp hc tr. ng ta ng
tnh v nhn ti vo.
l mt c uc s ng l lm. L SE ging nh

mt khch sn bn rn, hon

ton khng ging vi nhp sinh hot
nhn ri, d th i hc
Raffles , ni c c s inh vin trong nhng khu k tc

i chm ri n cc phng
hc, ngi loanh quanh trong cc phng dnh
cho sinh vin nm th nht v d
nhng gi ph ging gm hai, ba hoc
bn sinh vin l ti a. LSE l
mt ta nh nhiu tng v cc
sinh vin c chy ln chy xung
bng thang my, mi ngi u
vi v lm mt ci g ,
u . Cc bui hc
l mt s tranh ginh. Sau mt bui
hc LSE, ti s lao qua Strand ti
i hc King d mt bui hc
khc, ri phi n xe in
ngm hoc xe but n Euston d

bui hc th ba ti i hc
London ni p nht trong ba ni
v n xa hn s no nhit ca
trung tm London, v cng vi nhng
khu bnh vin, n c mt ci
g mang khng kh ca mt
trng i hc.
C mt vic tnh c y th v xy ra

vo u nm hc li vo
LSE. Trong khong mt tun, cc sinh vin
i din cho cc cu lc b
khc nhau Cu lc b Lao ng,
Cu lc b T do, Cu lc b
Bo th, Cu lc b X hi
ng cnh nhng cn lu
nh, cha ra nhng cun sch mng

v chiu m nhng thnh vin

mi. Tch cc nht trong vic vn
ng cc sinh vin thuc a
l nhng ngi cng sn. H
mang tn Cu lc b X hi,
nhng ti nhanh chng nhn ra sc thi
M cxt v phng php
ca h trong vic nh cc n
sinh vin ngi Anh vn ng
cc sinh vin t chu Phi, Carib v
mt vi ngi chu . Ti
trnh xa tt c bn h.
T i b c s c vn ha trc khi lm quen

c mi s. Kh hu, qun
o, thc n, con ngi, thi
quen, cung cch, ng ph, a

l, vic sp xp gi i li
mi th u khc bit.
Ti khng h c chun b
g c ngoi ting Anh, mt s
hiu bit l m v vn chng
Anh v nhng tip xc vi nhng
tay thc dn Anh trc y.
c mt c n phng va ng va

tip khch c, ti phi

tr gi ct c 6 bng mi tun,
mt s tin ln i vi
ngi thi kim ra tin.
Tht may l n bao gm c ba
im tm. Trong phng c mt l
si bng ga v mt bp ga, v
ti phi nht mt xu vo ng

h o si v nu
n. Ti kh s gh gm v v
thc n. N c phn theo
sut, v nh hng m ti c
th n m khng cn tem phiu th
t tin. Ti khng bit cch
s dng sut khu phn
mua, v chng khng bao gi
dng. Ti li khng c t lnh.
Quyn sch Dy

nu n trong Phng khch kim phng

ng th c ha c

vit. T i

c nhng kinh nghim tai hi v vic

un sa, m n tro tm lum,
cng vi vic chin tht ln
mui v tht b, n c teo li

v bc mi khp phng. M i
khng bay i ht trong vi gi cho d
ti m tung cc ca s
v ca chnh cho gi thng mc
cho tri lnh. Chng bm vo vi
tri ging v mn ca. Tht
l kinh khng. Nhng ba tra ti
cng tin c ba trng i hc
u ti t v kh tiu.
m th lnh v c n. Khi ti tr

v Swiss Cottage mi ti vi nhng cng

chc Anh, ti cm thy hi lng
v khng phi quay v khu dnh
cho nhng sinh vin thuc a. Nhng
ti lun c n, mi ngi
u rt vo phng ring v

ng ca li, v khng c
phng khch v phng n chung, v
mi sng c ngi mang ba im
tm ln tn phng hoc mi ngi
t nu ly. Khi gp nhng kh
khn trong vic ni tr, ti hi
kin cc c gi Anh, c su
c th k vn phng tr tui
chung mt cn phng trn gc
thng. H khuyn ti nn mua tht
u v ch ti cch gi
tht v b ti m khng cn
t lnh ( chng trn ngng
ca s ngoi tri lnh, nu mang
vo nh chng s b chua). T

nhng bn sinh vin, ti hc cch

tit kim 6 xu tin tr cho my git
nu nh ti git khn tay v hong
kh chng trn chic gng ngay
trn bn ra mt. Nhng ti khng
th lm vy vi o s mi v
o lt. V cc tay o v c
o s mi cha y mt ngy
dnh y bi London. Ti
rt au u vi nhng vic
nh nht m hi Singapore ti
vn cho l t nhin phi c.
Hi gia nh cung cp mi
th ti cn. Giy ti c
nh bng, qun o c

git i cn thn, thc n sn

sng. Tt c nhng g ti phi
lm l by t mun ra thi.
Gi th ti phi t lo liu mi
chuyn. l mt cuc sng
mt mi v th xc, hn na,
vi phn ln thi gian dnh cho vic
di chuyn t ni ny n ni
khc, ti qu mt mi
do i b, v vic i li bng
xe but v xe in khin
ti khng cn sc lc cho hc
tp v suy ngm na.
M t ngy, s au bui hc thm v lut hin php,

ti tm n gio s Glanville L.
Williams. Ti xem trong danh sch ca

trng LSE, bit rng ng ta xut

thn t i hc St John, Cambridge, ni
ng ta ly bng PhD (tin s).
Ti hi ng ta v Cambridge v i
sng . ng ta ni
l mt thnh ph nh, m mi
sinh hot ca n tp trung vo trng
i hc, khc hn London. Nhp
sng tht thong th. Sinh
vin v cc ging vin di chuyn
bng xe p. Nghe c v hp dn,
ti quyt nh n thm ni
.
T i n vo c ui thng 1 1 /1 9 4 6 , v gp mt

sinh vin i hc Raffles, Cecil Wong, ngi

hin ang ti Fitzwilliam House, mt

t chc khng lin quan n i

hc chuyn phc v cc sinh vin
ngho vi mc chi ph thp hn
nhiu. Cecil dn ti n gp vin
gim th ca Fitzwilliam, ng W.S Thatcher
ngi tng ng gim c
trng i hc. Billy Thatcher l
mt ngi rt c n tng,
ng tng c thng huy
chng Thp t Qun i trong
Th chin th I v cng trng
ti x Flanders, ni ng b
thng nng. M t ng y so,
v v vm ming ng b tn
thng, ging ni ng b ngng.

ng theo st nhng nguyn tc C

c gio v c mt tnh
thng bao la dnh cho nhng k b
thua thit. Thatcher rt c cc
ging vin cng nh sinh vin knh
trng. Ti k li tng tn
mi vn ca ti vi ng.
ng bt u mn ti v chu
nhn ti vo ngay trong nm hc
khi hc k Lent bt u vo u
thng 1/1947, min l anh bn Cecil ng
cho ti chung phng. Cecil ng
ngay tc khc. Ti vui mng khn
xit v v cng bit n. Ti
quay li London gii quyt cng vic v

gi ghm c. u
thng 1, ti p xe la t nh
ga Kings Cross, n Cambridge sau hai ting,
v n taxi v ch ca
Cecil ti s 38 ng Belvoir.
H ai tun s au, ti vit th c ho gio s H ughes P arry bo

tin l ti quyt nh ri LSE v

n Cambridge. Ti nhn c
l th tr li y gin d:
Ti cn nhc cho anh nh rng
ti ph l ca mnh
thuyt phc nhng ngi c thm
quyn trong trng ny nhn anh trong
khi chng ti t chi nhng
ngi khc, ng vit. Cch
c x ca anh cho thy rng ti

sai khi nh gi v anh, v rng

l ra ti khng nn sn sng
gip nh vy. Nhn c
l th, ti quyt nh n
gp ng ngay, i mt ng
nhn nhng trch c. Ti ti vn
phng ca ng v gii thch
i sng kh khn cho ti nh
th no trong hc k u tin,
rng ti n t mt thnh
ph nh v cm thy lc hng
hon ton trong mt thnh ph my
triu ngi, hon ton khng
quen bit mt ai, vi mi ngi
hi h chung quanh trong mt tc

chng mt. Hn na ti khng th

lo c mi nhu cu cho mnh.
ng lng nghe nhng ni kh c a ti. H n ti

trng y v chn thnh, v

ng du li v ni l
ra ti phi ni nhng chuyn
ngay vi ng. ng c th chun
b ch cho ti trong mt k
tc x m ch c th
cung cp nhng th ti cn. Gi
y nhn li nhng nm thng
, ti mng v mnh
khng li London. Ti chc l
mnh tt s c mt thi k
khn kh. Nhng ti vn lun cm
thy hi hn v ph tm

lng qu mn c bit m
ng dnh cho ti. Khi ng tr thnh
ph hiu trng trng London
University vo cui nhng nm 70, v
ti tr thnh th tng
Singapore, ti nh vit th cho ng
nhng ngh li tt hn l
n qua i. C l ti ch nn
ni vi ng l ti khng bao
gi qun lng tt ca ng.
L ondon c nhng n b c a n v nhng

bi hc ca n dnh cho mt
lut s tng lai. M t ngi
gy nh hng nhiu n ti
trong hc k u tin ti LSE l
Harold Lasky, mt gio s mn chnh

tr. Ging nh nhng sinh vin khc

khng hc mn chnh tr, ti
cng d vi gi ging ca ng.
ng l mt din gi c sc
hp dn mnh, mt vc dng nh
b khng gy cht n tng
no, nhng li c mt tr tu
su sc. Phn trnh by l
thuyt ch ngha x hi M cxt
ca ng tc ng mnh
m ln nhiu sinh vin thuc a,
nhiu ngi trong s h sau ny
s nm quyn v lo li nn
kinh t lc hu ca x h mt
cch ti t bng cch thc hin

nhng chnh sch khng thch hp

da trn nhng g h ngh l
Lasky dy. Tht may l trc
khi ti vo a v c
th lm bt c iu g c
hi, ti c kinh nghim v
nhng chnh sch kinh t tht bi
cnh bo ti v
mi nguy him ny.
H ai hay ba bi ging c a L as ky m ti tng tham d l

bi hc v lng ca ti v
l thuyt chung ca ch ngha x
hi, v ngay lp tc ti b n
hp dn. N thc tnh ti mt
cch r rng rng mi ngi
trn th gii u phi c

c hi ng u trong cuc
sng, rng trong mt x hi cng
bng v trt t th khng c
c s chnh lch ln lao v ca
ci gia con ngi v a v
hay thn phn ca h, hay ca cha m
h. Ti khng phn bit cc
chng tc v dn tc khc nhau.
Chng ti l b phn ca
quc Anh, v ti tin l ngi
Anh sng sung tc l nh vo tin
ca t tt c cc thuc a
ca h. Nhng t tng m
Lasky trnh by vo thi im
, v th li cun nhng

sinh vin thuc a. Chng ti

u mun nn c lp cho x
mnh c th gi gn s
sung tc cho chnh chng ti.
Ri ti ngh

rng s sung tc ch yu da vo
s s hu ti nguyn thin nhin
v t ai, hoc t ai
mu m vi ma thun gi ha
cho nng nghip v lm nghip, hoc
cc khong sn qu gi, hoc
du ha v kh t. Ch
vi nm sau khi nm quyn, ti mi
nhn ra rng hiu nng lao ng ca
cc chng tc khc nhau Singapore,
cng nh ca cc tng lp trong

cng mt chng tc, l rt

chnh lch. Sau khi th nghim nhiu
cch gim bt s bt
bnh ng v b tht bi,
dn dn ti phi tha nhn rng
nhn t quyt nh l con ngi,
vi nhng nng lc t nhin, hc
vn v rn luyn ca h. Kin
thc v s s hu v cng
ngh l rt quan trng trong vic to
ra ca ci.
N hng tng v mt x hi tt p, c ng

bng v bnh ng hp
dn tt c cc sinh vin thuc
a, v nhm Fabian10 A nh h ho phng thc
tin tng bc n l tng

m khng cn phi tr kh v
tc ot ti sn ca bn
giu. Bng cch tng bc mt,
v khng cn ph v c cu
kinh t hoc gy mt bin ng
x hi, bn giu c th b
tc ot ti sn thng qua
vic nh thu sut i h,
v thng qua thu di sn nng n
sau khi h cht. Ri con ci ca h
phi khi s li t u trn
cng nn tng nh nhng k c
cha m ngho hn. Ti khng thy
c g sai v iu . Ti
cn qu tr nn cha hiu nhng

lut s Anh kho lo ra sao trong vic

lp nhng chng th y thc
chnh ph kh m thu c
nhiu thu bt ng sn.
T i b phng php tip c n Fabian hp dn n

vi nm sau khi ri khi Anh,

ti vn t mua di hn cc
tp ch v bn tin ca h.
Nhng u nhng nm 1970, ti b
tht vng v tnh khng tng
ca h. M t s bo c bit
ca h khin ti khng
nut ni. N bn v vn
gio dc. Hai v hiu trng
vit mt bi bo nghim tc
chng minh rng cc trng ph

thng hn hp ang b tht bi,

khng phi v chng sai, m v
nhng thy gio gii nht vn
ang dy cho nhng hc sinh gii nht.
Nhng thy gio gii nht phi
dy cho nhng hc sinh yu nht,
chng c nng ln. Nhng
hc sinh gii th d th no
chng cng hc gii. Phng php
tip cn Procrustean11 ny

qu mc i vi

ti. Ti ngng mua bo di hn.

C ambridge tht nh

nhm so vi London. M y nm trc

chin tranh n l mt th trn
m m hnh phc. M t
giao thng t nhiu xe p, ch

c vi chic t t nhn,
mt s xe but v xe ti. Hu
ht cc hiu trng, sinh vin,
tr ging, ging vin v cc
gio s, thm ch vin gim th
ca Fitzwilliam u i xe p. Ti
mua cho mnh mt chic xe p c
vi gi 8 bng v p i
khp ni, c trong ma. y l
chic xe p c sang tay trong
gii sinh vin 20 nm hoc hn.
T i nhanh c hng quen vi c ng vic thng ngy

mi. V ti t gp rc ri
vi cc ba n. Thc n trong k
tc x b dng, vi
cht to nng lng v cht

m, d rt Anh, v rt lt.
C tuyt ngoi khi v c bn
th dai nhch v khng ngon nh c
ven b m ti tng n
Singapore. Khng h c by bin
hoa l nh trn tu Britannic, mi th phi c
mui v tiu. M c d thng
p xe trong khng kh trong lnh
nhng m t v nhng ba n
y , khi ti tr v
Singapore, mt ln chp phim phi
cho thy ti b nhim lao hi sng
Anh. Tht may mn l n
khi v ch hin ra mt m
trng trong phim. Ti sung sng v

nm vi

c mt ch Cambridge. Ti tin mi
chuyn hn s ti t hn nu
ti lu li London.
tp luyn, ti gia nhp C u lc b

Thuyn bum. Trc tin, ti phi

tp luyn, khng phi bng vic
bi ngay bng thuyn, m bng vic
tp cho xung" bn b
sng; ngi trong chic xung tp ng
yn mt ch, v c ch
cho cch cm cho, cch chm ngi
ti v ng lui, ch t chn.
Sau khi tp luyn mi tun hai ln
trong ba tun, ti c cho ln mt
chic xung thc s. Vo bui
chiu cho bui cho thuyn thc t

ln th hai c n
nh sn ca ti, mt cn bo
tuyt ni ln v ti cho rng
bui tp b hy b. Ti b
trch mng nghim khc. By ngi
na v anh trng ton
c mt nhng khng th ra khi v
thiu tay cho th tm l ti.
Ti cho rng ngi Anh hi in
v ri khi Cu lc b Thuyn
bum. Sau ny, vic p xe quanh
Cambridge i t ch tr n ni
hc v t ni hc v Fitzwilliam
House n ung gip ti
c c hi tp luyn thn th.

L p lut Q ualifying O ne nm u tin th khng

ng, ch khong 30 sinh vin thay v

200 nh London. Phn ln sinh vin ln
ti i hc l nhng cu
chin binh, h c chiu c
c bit tt nghip trong
vng hai thay v ba nm, v th h
vo thng nm th hai. Khng nh
h, ti phi hc nm th nht
Qualifying One, v phi hc ba nm. Cc
sinh vin ngi Anh ang hc vi
ti u tr, ch khong 18, 19
tui ln thng t trung hc. Ti
23. C vi ngi t
M alaya, trong c Yong Pung How, khong 20
tui v n t Kuala Lumpur. (Nm

1990 ng ta tr thnh chnh n Ta

n ti cao Singapore.) V ti vo
tr hc k u tin, nn
Pung How sn lng cho ti mn
bi v ghi chp ca anh. Chng tht
sch s, d hiu v l mt
bng tm tt tht y
v vn cn bn m ti
b thiu. Chng tht hu
ch v gio trnh ca Cambridge c
nhng mn khc hn so vi gio
trnh nm u ca ti
London. Sut k ngh L Phc sinh, ti
hc go nhng g mnh b st
v ui kp chng trnh.

Thng 5, khi k thi Qualifying One c

t chc, ti chun b
kh y . Ba tun sau, thng
6, khi kt qu k thi c thng
bo Senate House, tn ti nm trong
s t ngi c xp
loi I. Ti nh in v nh
bo tin vui ny.
T i rt vui v khng ph lng vin gim

th, ngi nhn ti vo

tr mt hc k m ch da
vo hc b ca ti. Billy Thatcher,
theo nh cch gi y yu thng
ca m sinh vin, gp ti bn
ngoi Fitzwilliam khi ti dng xe p
vo n tra trong nh n. ng dng

li chc mng ti. Ti

c th thy c l ng
rt hi lng. ng ni
vi ti khi ti gp ng vo
thng 12/1946: Lee, khi anh vo Cambridge, l anh gia nhp vo
mt ci g
c bit, ging nh gia
nhp vo i k binh Hong gia
v khng ch n thun l
tham gia vo qun i. Anh phi ng
cao hn th na ka. Khi ti tr
li rng ti s c t
c Loi I, ng nghim ngh
nhn vo ti v ni: Lee,
ng tht vng nu khng lm
c. Oxford v Cambridge, anh cn

c cht la khc thng ,

mt iu g c
bit trc khi anh t Loi I.
Ti hi lng khi cc gim kho
Cambridge xc nh ti
c ci iu g c
bit ri.
L ng trn y phn khi, ti mua c ho mnh mt c hic

m t c, mt chic M atchless c
ca qun i, n khng cn
p, nhng my vn tt, gi
khong 60 bng. Bt cht ti tr
nn c ng hn. Ti lang thang khp
min ng qu Cambridge v thm
th c nhng ni m xe
but v xe la khng th ti

c. Ti c th dng li
mua s ri v du ty nhng ch
nng dn trng nhng tm bng
ln mi khch n n hoc
mua chng.
C ui thng 6 , C hoo vit th bo c ho ti l c

nhn mt chng ch hng

nht. Gi c c c hi tt
ginh hc bng N hong
du hc Anh. Ti rt lc quan. Cui
thng 7 ti nhn c tin vui
nht, Choo nh in bo tin c
c hng hc bng
N hong. Nhng Vn phng Thuc
a khng tm c ch
cho c trong bt k i hc no

trong nm hc bt u vo thng
10/1947. C phi i n nm
1948. Ri vo th phi hnh ng,
ti nt c tm cch
a c vo Cambridge.
T i tm ng Barret, c hnh vn phng ti Fitzwilliam. ng

l mt ngi bo ph, c
nng lc v tng tri
tui ngoi bn mi ca ng.
ng tng chng kin hng
trm sinh vin n ri i. ng
bit vin gim th mn ti. Ti
ni vi ng v c bn
Singapore ca mnh, rt thng minh,
c nhn hc bng cao nht
du hc Anh. C y mun

hc lut. Lm cch no c y
c th vo Cambridge ng vo
hc k l Thnh M ichael? Vi nh
lp lnh trong i mt, ng ni:
A nh bit l ngi gim th quen rt thn vi
c Butler, dy Girton. Gi nu nh
anh nh c ng y ni vi
c y, s th c th khc
i.
T i rt kc h ng trc kh nng ny.
C h c n hai thng lo trc khi nm hc

bt u. Ti yu cu c
gp ngi gim th. Khng ch
ng gp, ng cn vui lng
gip ti na. Ngy 1/8, ng
vit cho c Butler mt l th, v

mt l na cho hiu trng

Newham, mt trng i hc n
khc Cambridge. C hai tr li ngay.
Newham dnh cho mt ch vo nm hc
1948. C Butler th tch cc hn. C
vui lng dnh mt ch trng vo
thng 10/1947 m Girton dnh cho
nhng trng hp c bit,
min l Choo c tiu chun
c vo. Thatcher vit gi km
cho ti c hai th tr li .
Ti lao ngay ti y ban c trch
thi c thuc i hc Cambridge gn
ng Silver dc sng Cam. Ti cho
h bit nm Choo nhn bng

nh cp Cambridge ca c nm
1936. H truy ra kt qu ca c v
trao cho ti mt bn sao c chng thc
c y l hc sinh u
nm hc y.
Ri ti vit mt l th yu c u c

gp c Butler Girton. C vui lng

tip ti, v ti n ng
gi hn vo bui sng ngy
6/8. Ti ni vi c rng bn
ti, c Kwa, l mt c gi rt
thng minh, thng minh hn c ti, v
rng c y ng u danh
sch, cao hn c ti i
hc Raffles trong nhiu trng hp. Ti
thm rng mnh vo Cambridge

tr mt hc k v ng nht
trong k thi Qualifying One, v ti tin rng
c y cng s hc c
nh vy. C Butler l mt ph n
tc bch kim d mn vi i
knh cn, hi trn trnh v c
v phc hu. C thch th vi
chng trai tr ngi Hoa ang nhit
tnh tn dng c bn gi
ca anh ta l mt sinh vin hn hn
anh ta v c b hp dn vi
tng rng c l c gi y
l mt ngoi l. Cng ngy y
ti nh in cho Choo: Girton
nhn. Th t chnh thc s ti.

Chun b mau ln.

C ln mt c huyn tu c h binh lnh Singapore

cui thng 8. Ti nn nao ch

bn cng v cui cng c cng
n c Liverpool vo u
thng 10. Ti xit bao vui mng c
gp li c sau mt nm di chia
ly. Chng ti p xe la n
London ngay v sau nm ngy ,
chng ti ti Cambridge.
L c ny ti bit t t c hc v quen

thuc vi ni ny. Nhng li c

nhng vn mi. ng Pounds, mt
tr ging tr tui v l th
qu ca Fitzwilliam, phn cho ti nhng
phng cch Cambridge ba dm v pha

Nam. Ti git mnh. Girton th pha

Bc thnh ph. Ti c ht sc
tm mt cn phng gn
Choo hn nhng khng c, ng
Pounds qu l cng quyt. Ti cu
n ng gim th. Th tr
li ca ng y thn i,
nhng m mt cht khi hi:
Lee thn mn,
Anh cho rng anh phi i mt qung ng
di n gp hn th
ca anh, hoc v anh nh anh hng trng
i. Khng thc s qu xa nh
anh ngh u, c bit nu
tnh yu cung cp ng lc. Ti
khng bit anh c c cc truyn

thn thoi danh ting khng, nhng hn

anh cn nh ngi n ng
bi qua eo Bosphorus mi m
gp ngi yu ca anh ta. Vic i
n Girton l mt vic nh nhng
so vi chuyn . Theo chuyn k,
chng trai y cht ui
khi ang bi trong mt m tuyt
p, nhng ti nghi ng khng bit
anh c cn phi cht v kit
sc trn ng khng. Tuy nhin
nu anh c th tm c cn
phng gn Girton, chng ti s
gng ht sc mnh hp
tc vi anh v ng k n
cho anh, v vy nu anh thch n

v th i tm, th hy lm
i.
Tuy nhin, ti khng chc rng Girton s tn thnh

vic anh ci c gi tr qu vi
vng, v h s rt ng
nhin v chnh ng khi cho rng nh

la u tin ca tnh yu
le ln th hc hnh s chng cn c
ban nhiu. Nhng ti qu gi
cho li khuyn gia mt ngi
n ng v ngn la trong i mt anh ta.
Bn chn thnh ca anh, W.S.

Thatcher
Mt tun s au, ti tm c mt cn phng

gn Fitzwilliam ti tri nga ca

thuyn trng Harris. Thuyn trng
Harris nui nga v loi ch s n co. Ti

lm sinh vin tr nh ng ta. ng ta i mt gi qu t,

khong 9 bng mt tun ch cho vic
ng, n sng, tm ra v mi
th vt vnh khc. Ti khng c
s chn la no khc. N cng
thun li. Ti s
trong hai nm k tip cho n khi ri
khi Cambridge vo ma h nm 1949.
Gi ti lt Choo b c s c vn ha. C y

khng quen vi qun o len dy s

m c mua bng phiu vi,
th o khoc nng trch v sau
l i giy lng cu
dnh cho ma ng. Chng tru
nng trn ngi c y. V
Girton cch thnh ph hai dm. C
khng i c xe p, nn

phi dng xe but. Kh nng nh

hng ca c khng bao gi tt.
l thi k c mt
phng hng.
Sau t tun c

iu chnh, c bo rng c
nhn thy ti thay i.
Ti khng cn l ngi vui v,
lc quan, dm ngh dm lm, mt
chng trai c th lm c
mi th, si sc nim vui sng.
Bt chp s u i m ti
nhn c, c bit
l lng tt ca Billy Thatcher, v
tm trng vui v ca ti trong sut
ma h th v nm 1947, ti c
v nh tr nn bi xch nc

Anh su sc, c bit l ch

thuc a Malaya v
Singapore m ti kin quyt s kt
thc n. Mt nm London v
Cambridge hnh thnh nhng thay
i trong ti, bt u t khi
Nht chim Singapore nm 1942. Gi ti
thy ngi Anh ngay

trn t nc h v ti

nghi ng kh nng ca h trong vic cai tr cc thuc a v li

ch ca dn bn x. Cc vin
chc thuc a khng quan tm g
ti s tin b ca cc nc
thuc a, m ch quan tm n
nhng a v hng u v
mc lng cao m cc thuc a
c th em li cho h. cp

 quc gia, h quan tm ch yu

n vic gi c ngun
ngoi t, ch yu l la
M, nh xut khu cao su v thic
ca Malaya, nhm nui dng ng
bng Anh suy yu.
Sau nhn xt ca Choo, ti bt u xt li

chnh mnh xem chuyn

xy ra th no. C th
l n bt u bng kinh nghim
ca ti v nh kin mu da
ca tng lp lao ng Anh, nhng
ngi sot v xe but, nhng c
gi bn hng v cc ch hu
bn trong cc ca hng v nh
hng, v cc b ch nh tr
Hampstead m ti tnh c gp

trong khi tm ch tr. Vi ln ti

n nhng ngi nh lit k
trong danh sch phng cho thu yt
th gn nh ga xe in Swiss Cottage,
ch c nghe tr li,
mt khi h thy ti l ngi
Hoa, rng cc phng
c ngi thu ri. Sau ny, rt
kinh nghim v cc v , ti
gi in trc cho h ni
rng tn ti l Lee, nh vn
L, hai ch e nhng ti l ngi
Hoa. Nu h khng thch mt ngi
Hoa, h c th thoi thc v
trnh cho ti khi mt cng i
n nh h.
Nhng ngi Anh ti gp tng lp trn nhng gio s v thy

gio,

nhng th k v th th
Cambridge v Middle Temple l nhng ngi
c hc thc, lch s v tt
bng, d hi d dt. Nhng sinh
vin ngi Anh th ni chung l
lch s, thm ch thn thin
na, nhng lun lun chng mc.
Nhng d nhin vn c nh
kin mu da trong cuc ua tranh
ginh ch trong cc i tuyn
th thao, hoc v cc huy chng
danh d v huy chng bn
danh d dnh cho cc mn th
thao trng i hc. Nhng
ngi Singapore v Malaya rt gii mn
cu lng, b mn c coi nh

mn bn danh d, v thc t h
ot vi huy chng cho
mn ; nhng gn nh ngi
chu khng th no gia nhp
c vo i tuyn cc
mn th thao ch lc nh cricket, bng bu dc
hoc cho thuyn, mn c coi l danh gi nht.
S x phn bit ny c th khng

hon ton do nh kin mu da,

m ny sinh t h thng giai cp
mt hin tng k l khc
i vi ngi n t mt
x hi nng ng, non tr ca
nhng di dn. Ngay c gia sinh vin da
trng vi nhau, nhng ngi n
t cc trng trung hc cng lp
chnh quy vn c li th hn. V

ging nh nhng ngi cn li,

h thm mun nhng huy chng
trng i hc v n s
thnh mt vn qu trong tng
lai, v h c th ghi chng vo
l lch ca h. Chng l
phng tin vn n
nhng iu ln lao hn bt
k ai c huy chng mn cho
thuyn l coi nh c s
nghip. Tng t, chc ch tch
Cambridge Union Society (Hi lin hip Cambridge) c th gip
ngi ta tr thnh
ng c vin tng lai cho mt n
v bu c ca ng Bo th
hoc Lao ng, hoc nhn mt cng
vic trong b phn nghin cu v

mt trong cc ng .
Cng c mt s ua ti gay gt gia nhng

ngi chu , phn ln l

ngi n , c
bu vo Union Society, nhng trong trng
hp ca h th tht kh hiu,
bi v vo nm 1947, n
v Pakistan sp ginh c c
lp. Mt sinh vin ngi Sri Lanka
c bu lm th k ca
Hi Sinh vin (Students Union). Ti t
hi iu s gip g
anh ta tr thnh mt ngi
lnh o trong mt nc Sri Lanka
t do.
Ti khng quan tm n nhng vn linh

tinh ny. Ti quyt nh tp

trung vo vic t hng nht, bi

iu s to nh hng
khi ti tr v Singapore.
Trong khi , ti v Choo bn nhau v i s ng

hng ti tng lai ca chng

ti Anh. Chng ti quyt nh
tt nht l chng ti ci
nhau mt cch lng l vo thng
12 nhn dp l Ging sinh, v gi
b mt chuyn . B m
Choo s bc bi nu chng ti
hi kin; trng Girton c th
khng tn thnh, nh vin gim
th nhc nh ti trong l
th ca ng; v nhng ngi
c thm quyn trong v hc bng
N hong c th gy kh khn.

Chng ti trng thnh,

u tui ngoi hai
mi, v chng ti quyt
nh cn thn. Khng h bit
g v
ng lc thc s ca chng
ti, mt ngi bn Anh gii thiu
mt qun ru StratfortonAvon l ni

ngh l Ging sinh v i

thm nh ht Shakespeare ni ting.
Khi n , chng ti thng
bo nh ca mnh cho nhn
vin Vn phng hn nhn a
phng, v sau hai tun lu tr l
ci nhau theo lut.
Trn ng n StratfordonAvon
chng ti dng li London, ti

 ti mua cho Choo mt chic nhn

ci bng bch kim trong mt tim
kim hon trn ng Regan. Nhng
khi tr li Cambridge, c li eo chic
nhn vo si dy chuyn c.
D c s

thay i ny trong i sng, chng

ti vn lm vic mt cch h
thng v chm ch trong hc tp.
Ti mun mnh phi t tiu
chun loi I ca k thy sinh vin gii
cp I. Nhng Choo li phi ng
u vi mt thi k kh
khn vi chng trnh nm th
hai. K thi li n vo khong
thng 5/1948, v thng 6 kt qu
c cng b Senate House. Ti

ng u trn danh sch, loi

I ca cuc thy sinh vin gii. Choo c
xp Loi I I

trong k thi Law Qualifying Two. C tht vng. Nhng

khng phi l

k thy sinh vin gii v khng c

tnh. Ti an i c, v chng
ti quyt nh i ngh hai tun
lc a chu u. Trnh xa
cc nhm du lch, chng ti d
nh lu li nm ngy
Paris, ri Thy S mt tun.
Mt vic bt ng xy ra Lugano vo hm y

in m trong tr ti. Tay tip

tn khch sn nhn ti v hi
ti c phi l ngi Hoa khng.
Ti ni: Phi, nhng n t Singapore.
Anh ta ni: A, Chiang Kais hek (Tng Gii Thch).
Anh ta khng bit s khc nhau. Ti khng h t

ho v Chiang Kaishek. ng ta
b Qun i Nhn dn Gii
phng ui khi Trung Hoa lc a.
Nhng ti quen thy nhng ngi
chu u nhn ra ti l mt ngi
Hoa. Chng ti c k ngh
tuyt vi nht trong i mnh,
tham quan, i do, n v ung bia, ru
vang v smpanh.
Thng 10, chng ti tr v Cambridge chun b cho nm

cui. Chng ti d cc bui

ging, vit tiu lun v lm
bi tp cho nhng gim s t vin, c s ch
th vin hoc trong phng ti ti tri nga ca thuyn trng
Harris. Nhng cuc sng khng ch c
cng vic. Vo nhng ngy cui
tun v mt vi ti ti s

p xe n Girton, v Choo s nu
nhng mn n Singapore trn ci bp
ga ca c khu nh tp th dc.
Ti s mi thm Yong Pung How v Eddie
Barker, cng l ngi c
nhn hc bng N hong t i
hc Raffles v ang hc lut. i
khi, ton b khu phn tht c
tun ca ti bin thnh mn
cri, hoc Choo s lm mn
kway teow chin tuyt vi, dng tht g

thay cho tht heo, v t Hungari thay cho t

bt.
Hin thi, chng ti thch nghi v thit lp

c nhng mi quan h tt
p. Ti thu xp
c hc vi nhng gim st

vin gii nht Cambridge. H l nhng

nghin cu sinh ca Trinity Hall, hi
l trng lut hng u,
nhng sau khi ti t loi I vo
cui nm u tin, ti c
th thuyt phc h gim st ti
d ti Fitzwilliam. Gim st vin
gii nht ca ti l Trevor Thomas.
ng ta c u c thng minh, qu
quyt v c h thng.
Ti cng kt bn vi mt s s inh vin ngi

Anh. Mt s trong l nhng

tay tch cc trong Cu lc b Lao ng
ca trng i hc Cambridge, nhng
ngi sau ny tr thnh ng c
vin ca ng Lao ng trong cuc
tng tuyn c nm 1950; mt s

khc i theo nhng ngnh lut khc

nhau v tr thnh nhng gio s
li lc trong ngnh cng php quc
t, lut i chiu v lut
cng nghip. H l mt nhm
ngi thng minh v tt bng.
Thng 2/1949, ti i din cho i hc Cambridge d

mt cuc tranh lun (cuc tranh lun

thc tp) ti Oxford trc mt
thm phn tn l Sellers. Cc lut
s sinh vin khc c v nh khng
nm c im t vi v
lut ang tranh ci, v khi ti nm bt c n, gng mt
ca Sellers ti hn ln. Khi c
bn nhn xt, ng ta khen ngi ti.

Nhng ti khng h tham d mt

cuc tranh lun no ca Cambridge Union

Society. Ti ngh tht l km khn

ngoan khi ngh sao ni vy trc khi bn
bc vi bn b ti v con ng
ti s i khi tr v Singapore.
Tuy nhin, khi

London, trong mt s dp, ti c n

H ngh vin nghe cc bi
din thuyt. Vi dn biu thuc
ng Lao ng t v thn
thin vi cc sinh vin thuc a
(khng nh nhm Bo th thng
khng tn thnh lng khao kht t
do ca h). Fenner Brockway, dn biu ht
Eton v Slough s gp ti ti
Westminster cho ti mt v vo
Strangers Gallery. Stanley Awbery (sau ny l Hun tc Awbery)
ging nh Fenner

Brockway, mt ngi ng h cc
dn tc thuc a b p
bc. ng Lao ng c mt s
din gi li lc. Ti cn nh,
vo ln ving thm u tin
ca ti vo nm 1947, c
chng kin Stafford Cripps ph phn ti
bi v B trng B thuc
a chu nh hng ca ng
Bo th. ng ta c u c
thng minh.
Chng ti thi t cui cng vo thng 5/1949,

v khi kt qu c cng b
vo thng 6, ti tht hi lng.
Ti u u v t c
ngi sao duy nht dnh cho ti nng
xut chng trong danh sch danh d k

thy sinh vin gii cp II. Choo cng t

loi I, v chng ti nh in
bo tin vui v cho gia nh.
l du n tt p cho giai on
k tip trong i ti. Trc
khi mt sinh vin c th nhn bng
ca mnh, nguyn tc trng i
hc i hi anh ta giam mnh
t nht l chn hc k, ni
cch khc l anh ta phi lu tr
trong trng hoc trong phng tr
c chp thun khong
tm tun trong mt hc k. Choo
trong trng Cambridge ch c su hc
k; cn ti ch c tm. Hn
ngi ta xt ti nhng

trng hp min tr c bit

v c hai chng ti u c
php nhn bng tt nghip vo
gia ma h, ngy 21/6. Nu khng,
ti s phi li Cambridge thm
mt hc k na, v Choo thm ba
hc k trc khi chng ti c
cp bng tt nghip.
Cambridge rt coi trng vic gi gn nhng truyn

thng c knh m n
tr thnh k l hn theo nm
thng, nhng nhng truyn thng y
lm tng v huyn thoi
ca chn ny nh mt trung tm
nghin cu lu i. Vo ngy
i hi tt c i hc,
cc sinh vin xp thnh hng di

theo th t b dy lch s ca
mi trng v, do cc tr ging
dn u, h bc vo ta
nh Senate House gn cc trng lut.
L gim th, Billy Thatcher ch thn
dn ti v nhng ngi khc
tin v pha trc Fitzwilliam,
vn khng thuc trng i
hc, nn cui hng. Sau
chng ti chp hnh vi cc v
hiu trng v nhng sinh vin
khc trn bi c bn ngoi
Senate House. Vi ging vin lut, nhng
ngi vi t cch l gim
st vin Trinity Hall dy
ti v Choo, cng c mt

 chung vui vi chng ti, k c

Trevor Thomas, Pung How ghi li giy pht
bng my nh ca mnh.
Ri chng ti di s ang nh ca Trevor Thomas trong Trinity Hall
ung s mpanh k nim dp

. Mt ging vin khc, Tin

s T. Ellis Lewis, c gi thn mt
l TEL, ngi dy c hai
chng ti, cng tham d. ng ta l
ngi x Wales, vi khun mt khi
hi d mn, u hi ch
cn la tha my si trng,
hai bn v cp knh khng gng.
ng ni vi Choo v ti: Nu
n l mt thng nhc, hy gi
n cho chng ti Trinity Hall. Khi
Loong, con u ca chng ti, ra i

nm 1952, ti vit th cho vin

tr ging gi trc mt
ch cho n. Nhng 19 nm sau, Loong quyt
nh vo Cambridge thay v Trinity College,
m Isaac Newton xc nh nh
mt ngi trng hng u v
ton hc. Nhng tr ging gii
Trinity gip n tr thnh
sinh vin cao nht trong mn ton
ch trong vng hai nm thay v ba nm
nh thng l.
Hnh chp v

bui l tt nghip y m ti
trn trng gn gi nht l bc hnh chp Billy
gia ti v Choo. Ti khng lm ng y
c bn ca ti cng vy.
Thatcher li mt n

Thatcher ng

tht vng, v

tng su m ni ti. ng
l mt ngi hiu bit, n
cn, lun dnh nhiu thi gian cho cc
sinh vin ca mnh. Mt ngy n,
khi ti ang dng tr vi ng
trong phng, ng ch nhng cng nhn
cu ng ang o xi
trn ng Trumpington, v ni
rng trong ba gi lm vic lc ny
h ngh hai ln ung
tr. Trc v trong chin tranh th
h khc. By gi h khng thch
lm vic ht mnh, v nh th
t nc s khng tin ln
c. Ti ngh ng l mt
ng gi phn ng, nhng ng

dy mn kinh t m, v nhiu
nm sau ti kt lun rng ng bit
iu g to ra s pht trin.
Vo dp khc, ng ni vi ti:
Anh l ngi Hoa. Ngi Hoa cc
anh c mt nn vn minh lu i
t vi nghn nm nng
cc anh. l mt li th
ln. Ngay trc khi chng ti
ri Cambridge vo thng 6/1949, ng mi
ti v Choo dng c ph bui
sng ln cui cng. ng v nh
tay Choo, nhn ti v ni: Anh y
qu thiu kin nhn. ng
anh y lm vo cnh gp gp nh
th. ng hiu tm tnh

ti kh r, nhng ng cng bit

l ti c mt mc ch
nghim tc trong cuc sng v kin
quyt t cho bng c n.
Nhn c bng tt nghip, chng ti thc

hin mt k ngh 10 ngy, ln

ny chng ti du lch khp nc
Anh v Scotland trn mt toa xe la. Nhng
chng ti cha hon tt vic
nghin cu ngnh lut ca mnh.
hnh ngh Singapore, ch mt
bng cp i hc Cambridge khng
thi l cha . Chng ti
phi lm mi cch
tiu chun l mt c vn php
lut hay mt lut s Anh. V
vy chng ti gia nhp vo Middle

Temple, l mt trong bn C s Php

nh (Inn of Court) c c quyn
dy v st hch sinh vin trc
khi thu nhn vo Lut s on.
Khi chng ti du lch v, chng ti
th sng London v thu ngay mt
cn phng khng xa ch tr c ca
ti trn i l Fitzjohn. Nhng v
phn Choo, vic ni tr v vic
hc kh c th dung ha nhau, nn
chng ti quyt nh b nhng
bi ging Inn of Court v lu li
Tintagel ti Cornwall t nghin
cu v chun b cho k thi ra ngh
lut s.
Chng ti c vi k ngh ti ,

trong mt trang tri xa do b Mellor cai

qun vi s gip ca ba
ngi con trai. B ta cho chng ti n
ngon, v l mt ngi bit iu
v t t. Chng ti chim ton
b cn nh tr ma h khi c
thm vi ngi khch. Chng ti
i do tht lu dc theo nhng con
ng lng v c
hng nhng cn gi Ty Nam m
p v m t. Vic tiu
khin duy nht ca chng ti l
nghe i BBC bng chic radio Pye ti
mua Cambridge. N cho chng ti nhiu
gi th gin v vui v.
tp th dc v gii tr, ti
bt u chi gn, phn ln

thi gian l chi mt mnh, trn

mt ci sn chn l ti Khch s n King Arthurs

Cas tle lc no

cng vng tr ma ngh

l. Sn c nhiu g i v
lng gi, v si ng v
mt k ng ngn nh ti. N
gip ti gi sc kho. Choo v
ti tn nhiu thi gian tm
my tri banh gn b lc ca
ti, thng th tm c
nhng tri khc tt hn nhiu.
Choo cng thng i hi nm hoang,
v b Mellor s nu cho chng ti.
Chng tht ngon.
Chn nht l nhng ba n m chng ti buc

phi n Middle Temple. c

tr thnh lut s, chng ti

phi n ba n ca mnh
trong k tc x ba ln trong mt hc
k, nh mt bt buc i vi
mi sinh vin. iu c
ngha l mt cuc hnh trnh
bng xe la di by gi n
nh ga Paddington. Nhng l mt
c hi gp nhng ngi
bn Malaya v Singapore Malaya Hall ti
qung trng Bryanston. Chng ti say
sa ni v cch thc m nhng
sinh vin London n t tt c
cc vng thuc a ang thc
hnh, v cuc u tranh ginh t
do sp n ca chng ti.
Vi ngi bn ti t i hc Raffles rt

nng ng v chnh tr. Trong s

 c Goh Keng Swee, tr ging trc

y ca ti v mn kinh t,
ngi ang ly bng u tin
BSc ti LSE, v Toh Chin Chye, ngi ang
hc ly bng BSc ngnh sinh l hc
London University. H v vi ngi
na lp thnh mt nhm gi l
t chc Malayan Forum (Din n
Malaya), mc tiu ca n l gy
thc chnh tr v u
tranh cho nn c lp ca Malaya, bao
gm c Singapore. Nhng thnh vin ca
n thuc mi chng tc Malay,
Trung Quc, n , nhng ngi
lai u v n trung lp,
khng theo cnh t m cng khng

ng v cnh hu. N chng ch

ngha thc dn, nhng theo ng
li bt bo ng tch
bch vi ng Cng sn Malaya
(MCP), ng pht ng
cuc khi ngha v trang chng li
ngi Anh Malaya vo thng 6/1948.
Cc thnh vin ca n t chc
nhng cuc hp, i khi c s
tham gia ca cc chnh khch Anh
nhng vin chc cp thp trong chnh
ph ca ng Lao ng nh
Woodrow Wyatt hoc cc dn biu thuc
ng T do v Bo th nh
nhng din gi c mi. n
v Pakistan ginh c

c lp hi thng 8/1947, Min

in v Sri Lanka nm 1948. Con p
ca ch ngha quc
b chc thng, quc Anh ang
rt lui, v hu ht chng ti
u tin chc rng chng ti, ri
cng s ginh c c
lp cho mnh. Chng ti c cm
gic rng dn tc Anh v nhng
ngi lnh o ca h
mt i ch mun nn
nhng ngi dn thuc a ca
h.
Sau khi ni chuyn chn ch, chng ti ko i khp

cc qun ru t Malaya Hall n

Marble Arch v dc theo ng Edgware.
Bia l th ru bia ng

ca Anh, nng v d t. Thm ch

nhiu nm sau ti cng khng bao gi
a c n. Nhng lc
bn sinh vin tng thiu chng ti
khng th c kh nng
ung th khc: loi bia nh th
qu t, whisky th gi trn
tri. Ngp trong bia, chng ti ni
v nhng vic ln lao mnh s
lm khi v nc. Sau ny, ti
khm ph rng rt t ngi
vn cn theo ui cuc u
tranh. Nhiu b v phn i vic
ng chng h liu s nghip ca
mnh vo vic chng i chnh
quyn thuc a Anh, v bn thn

nhiu ngi, khi i mt vi

thc t lnh lng v nhng s
la chn gian kh, mt ht
nhu kh chin u. Trong khi vn
cn nhng ngi khc dn thn
vo cuc chin. mt thi cc
l nhng k xu thi chnh tr, nhng k tr thc
hng nn gio dc Anh. thi cc kia l nhng ngi cng s n v

mt trn lin hip ca h c

t chc tt v hin nhin nhn
c s ng h t mi
lc lng then cht ca x hi,
t trng hc n cc nghip
on bo ch v Phng Thng
mi ca ngi Hoa.
Ti quyt nh trc khi ri nc Anh, l phi

tip xc vi Lim Hong Bee, i din

khng chnh thc ca MCP London. Lim

l ngi c hng hc
bng N hong hi nm 1934 nhng
khng ch tm n vic hc
v theo ui l tng
cng sn. ng ta khng h u
cc k thi vo Lut s on
v cng khng nhn c bng
i hc Cambridge. ng ta li
London in mt loi t bm
thnMCP c gi l Malayan Monitor. N l th ti liu tuyn
truyn

th thin, nhng ng ta l mt
con ngi cng quyt. Ti in
thoi yu cu c gp, v
ng ta chun b gp ti bn ngoi
vn phng t bo Daily

Worker, c

quan ngn lun ca ng Cng sn

Anh, gn ng Fleet Street. Ti a
Choo theo, c bit ng ta v
l mt ngi bn ca anh trai c.
ng ta l mt con ngi k l. Thay

v i thng n ch chng
ti c th ni chuyn, ng ta
li dn chng ti i vng qua
nhng con ph cht hp, r ngot
v tr ngc li nhiu ln
khng cn thit trc khi dng li
mt tim n kim qun ru
ca dn lao ng, trng y
nt v sn. ng ta sng trong mt
th gii y nhng m mu t
to. Sau nhng cu x giao thng
thng, ti hi thng ng ta ti

sao tt c nhng ngi cng sn

li bt ng vi nhng cng
nhn theo ch ngha dn ch x
hi trong mt trn lin hip ca
h, v dn ra nhng chuyn
Tip Khc v Hungary. ng ta kch lit
ph nhn chuyn ny. ng ta ni
nhng ngi dn ch x hi
trong cc quc gia ny tin chc l

tng cng sn l u vit

nn h gia nhp vo. ng
ta hon ton khng st thc t
v sng trong mt th gii m
tng ca chnh ng ta m trong
ng ta l mt nh cch
mng v i. Khi chia tay, ti tin chc
rng MPC hoc khng xem London nh mt

tin n quan trng hoc khng c

cht nim v nhng g Lim
Hong Bee ang lm

nh

mt i din khng chnh thc

ca h.
Thng 2/1950, trong khi ti vn Tintagel, David Widdicombe,
mt

trong nhng ngi bn Cambridge ca

ti, vi t cch l ng c
vin ng Lao ng vng
nng thn Totnes ti Devon, cch y
mt gi ri i xe la. ng
ta cn mt ti x cho chic xe ti
ca mnh v mt ph t chung.
Choo v ti b ra na thng
gip ng ta cho n m din
ra bu c. C hai chng ti u

c xp chung vi nhng ngi

ng h ng Lao ng. Ti vi
mt ti cng xe la, cn Choo th
vi ngi v tr v l con
ca mt ngi ang thc tp
lut s.
Ti hc cch tham gia chin dch v c vi

bi din vn trong cc phng khnh

tit ca nh th v trng
hc. Khn gi ch vi chc
ngi, cao lm th trm
ri. Ti chn mt ti
cn bn ri phn tch, l gii,
din dch khc i cht nh
qua mi cuc din thuyt. Lun im
ch yu l nc Anh mi nm
thu c nhiu la t Malaya

hn l t k hoch Marshall ca
M, v Malaya sn xut mt na
sn lng cao su v mt phn ba
sn lng thic ca th gii.
Nu Anh mt Malaya, th s phi ct
gim mnh vic nhp khu lng
thc v nguyn liu, s ngi
tht nghip v gi sinh hot s
tng vt.
Gia ng Bo th v ng Lao ng,

ngi dn thuc a khng kh

khn g cng nhn ra ai l tt
hn. ng Lao ng c mt
chnh sch thuc a. Lch s
ca n t nm 1945 l rt n
tng. Cc cuc ci cch ch
i t lu c

tin hnh. Nhng vi ng Bo

th, cc thuc a ch l
nhng khu vc u t bo b.
Mt chnh ph Bo th quyt tm
n p phong tro dn tc ca
cc thuc a bo v
quc s ch gy ra bt n
nh. Ri MCP s tr nn
mnh ui ngi Anh ra khi
Malaya.
C ta

Devon ngc nhin khi thy mt din gi

ngi Hoa vn ng cho mt ng
c vin ng Lao ng Anh.
l mt l tng v vng,
nhng l cch thc m ng
lm cc ng c vin tr tui thu c kinh nghim. Vo

ngy 23/2/1950, kt qu cuc bu c c cng b

Ta th snh. David Widdicombe b tht
bi thm hi. Nhng ng ta
c mt bi din vn dng
cm, v i th thng c
thuc ng Bo th th phng
khong, khch l ng ta lao vo mt
trn chin khc mt khu vc
bu c khc. l mt
kinh nghim b ch v chnh tr
cp bu c khu vc.
Mt hai thng s au, ti nhn c mt l

th ca vin ch huy nha cnh st

Singapore, R.E. Foulger, hin ang ngh php
qu nh. ng ta c quen cha m
ti, bit ti ang Cornwall, v
mi Choo v ti n nh ng

ta Thurlstone ti Devon. Chng ti

li ba ngy. ng ta mun nh
gi ti, v ti cng quan tm
n vic to ra mi quan h v
xem mt ng sp cnh st thuc
a Anh trc chin tranh ra sao. Chng
ti chi gn. Mn ny ti vn
chi d, nhng l mt t
ngh cui tun hu ch. Ti bit
mnh li cun s ch
ca Cc c v Singapore v c
th nm trong danh sch cn
theo di ca h. Ti c
nhiu bi pht biu chng Anh, chng
ch thuc a ti Malaya
Hall. H bit ti chng phi ngi

hc hnh l ng. Ti ngh

hay nht l h cng hiu rng ti
hot ng cng khai, hp hin, rng ti khng c
lin h hay cm tnh vi pha
cng sn. Bi v chng ti s
sm tr v Singapore thi.
Thng 5/1950, chng ti tr v London chun b cho k

st hch vo Lut s on.

Chng ti gp phi mt m
c ng vin bng vo
cui tun y, v h p ca
ci khch sn ni chng ti lu
tr, khin chng ti khng tp
trung hc tp c. Nhng chuyn
cng chng lm thay i
tnh hnh g my: chng ti
s phi tr gi cho vic ri

London v khng d gi ging ca

nhng ngi s lm gim kho
ti nhng mn thi chnh. H t
nhng cu hi v nhng v x
h va ging dy. Khng ai t
c Loi I. Ti t Loi
II v ng v tr th 3.
Choo t Loi III. Nhng mi chuyn
u n, Ngy 21/6/1950, i tc
gi v khoc o thng theo ng
nghi thc, c hai chng ti c
mi n phng khnh tit ca
Middle Temple v chnh thc c
nhn vo Lut s on. Cuc
sng sp bc vo giai on
mi.
Ti s ung s ng vi vin tng c tr

v nh, nhng vn nhn li bn

nm Anh vi s tha mn v
t nhiu hi lng. Ti
nhn thy mt nc Anh m
du n chin tranh, nhng dn tc
ny khng tht ch v nhng
tht bi m h phi chu ng,
m cng khng kiu ngo v chin
thng ginh c. Mi
ni trng bom trong ni London u
c thu xp chu o, gch
xp sang mt bn, v thng c
nhng bi cy hay khm hoa c
trng ln bt v iu
tn. l mt phn ca
lng t

ho lng l v tinh thn k

lut ca h.
S lch thip ca h i vi nhau v i

vi ngi nc ngoi tht

ng ch . n tng nht
l thi quen n cn ca dn li
xe hi: khi bn vy tay mi mt xe bn
pha u tin h qua trc,
th h s vy li cm
n bn. l mt x hi
rt vn minh. V ti cm thy t
nhiu nh nhung Cambridge, ni ti
hc hnh bn cnh mt th h
bt thng gm nhng ngi
tr v t chin tranh, c k
tui 20, c ngi 30,
c gia nh v con ci. H l
nhng ngi nghim tc tng chng

kin cnh cht chc v hy

hoi. Mt s tng tri
qua bao thm cnh. Mt sinh vin
Fitzwilliam b phng nng v my bay
b bn ri nn trng rt kinh
ngi tuy rng qua nhiu ln
gii phu thm m. Nhng anh ta khc
phc nhng thit thi ca mnh.
Anh ta bit khun mt bin dng ca
mnh khin ngi khc kinh hi
v bi ri nu h gp anh ln
u. Nn anh khi s sinh hot
bnh thng, t ra t tin v
khng thng thn. Khng khut
phc, anh sng mt i
xng ng.
khng phi l mt Cambridge ca nhng ngi

tr tui mun hng th v

gy n tng cho ngi khc
bng nhng cung cch hoa m ca h.
Phi, cng c mt s nh vy,
mi hon tt ngha v qun s
trong nhng nm thi bnh hay c
hon dch, nhng ch l
thiu s v khng tr thnh lc
lng ch o. Chnh nhng
sinh vin cu chin binh, mt s cn
mang c chng tch chin tranh trn
thn th, mi l nhng ngi
khin Cambridge tr thnh mt ni hc
tp v ph vi nhng
hu qu chin tranh. Ti thy c
vinh hnh i cng th h nhng

ngi Anh .
D nhin cng c nhng trc trc, ng chm,

ch yu l vi nhng ngi
phi phc v ti nhng ngi
n ng hay ph n Anh c l
khng thch phi phc v mt
sinh vin chu li thi v
ngho tng. Nhng nu c mt s
b ch tr c bit h
tin v kh tnh, th cng c
nhng ngi ng qu nh b
Mellor Tintagel v b Jackson, ngi
qun l Vin Trung Quc London,
ngi m ti s nh nht
trong nhng nm Anh ca ti. Vin
Trung Quc qung trng Gordon do
chnh quyn Anh thnh lp bng tin

chin ph m Trung Quc phi bi

thng cho nhng thit hi nhn
mng v ti sn ca ngi
Anh sau cuc Khi ngha Ngha Ha on
nm 1900. Vin n nhn mi sinh
vin ngi Hoa, v ti thy
l mt thin ng bnh yn
tuyt vi v thun tin nht, m
li gn trung tm London na.
B Jacks on thn thin vi mi s inh vin. Nhng ngay t

bui u, b c
bit c cm tnh vi ti. Trong
nhng k ngh ca ti, khi ti
i a ch t London chuyn
tip ti Cambridge thnh t London chuyn
tip ti Tintagel, th s 16 qung
trng Gordon tr thnh hp th

ca ti. y cng l ni
chng ti k gi cc ti
c hay sch v. Choo v ti
thng ti v chng ti
khng c ch ti London, v
ti Vin Trung Quc chng ti c
th ra sch lp bi bm thot
ra t cc l than y th
ny, bng nc nng, x bng
vi mt bn ra sch s m
hon ton min ph. Chng ti
ch cn mang theo khn ring. V v
y khng tn tin thu,
nn b Jackson c th dn nhng
ba tic tr rt cht lng
m ch tnh gi mt silinh.
Cn nhng chuyn lt vt? Khng mt ai vn

khng phi sinh vin nc ngoi

du hc ti Anh trong nhng nm thiu
thn i km s au chin tranh y, li c th

tng tng ra cuc s ng trong mt cn phng tr cht hp

li kh khn v bt tin n
mc no i vi chng ti.
B ch tr ch cung cp ba
sng, sau Choo v ti phi
ra ngoi b ta lau phng. Chng
ti c th ti th vin
hc, v dng ba tra cng nh
ba ti ti nh hng. Mt ni
sch s v yn tnh ngh
ngi v ra ry th qu l
qu sang trng, nht l khi n li
min ph na.
Khi ti s ang London nm 1956 tho lun v tng

lai ca Singapore, ti tr li
qung trng Gordon thm b
Jackson. C b ln ti u vui
khi gp li nhau. Nhng quan h ca ti
vi Vin Trung Quc hi li
em ti mt phn ng chnh tr
bt ng. Nhiu nm sau, ti khm
ph ra nhng h s lu tr ca
Cc c v Singapore ghi nhn rng
ti v Choo thng ti Vin
lin h vi nhng phn t
thn cng n t Trung Quc, ni
m Mao Trch ng chin
thng v thnh lp nc Cng
ha Nhn dn Trung Hoa vo ngy
1/10/1949. Mt bo co khc cn ni

rng Choo l loi khuynh t cp tin

cn hn c ti na. Nim tin ca
ti vo cc bo co ca Cc
c v lung lay d di.
Trong nhng nm s inh vin, ti tch cc quan

h vi cc lnh t chnh tr
ca ng Lao ng, nht l
nhng ngi c th gip
dn thuc a nh ti vn
mong sm chm dt ch thuc
a v c mt Malaya c
lp bao gm c Singapore. ng Lao ng
nhit tnh vi nn c lp
ca cc thuc a hn l
ng Bo th vn vn tip
tc ni v Hong gia v
quc trong cc bui hp m ti

c tham d. Ti cng mun m rng

quan h vi cc sinh vin Anh c kh
nng ng vai tr no
trong tng lai cc chnh ng
ln, mt mng li bn b
nh vy s rt hu dng khi ti
i u vi cc gii chc
thuc a ti Malaya v Singapore. Do , ti
rt quan tm nghin cu h
thng chnh tr ca h.
Ch dn ch i ngh ca h c v

rt hu hiu. Mt cuc cch mng

ln lao v kinh t, x hi v
chnh tr din ra mt
cch ha bnh ngay trc mt
ti. C tri loi b Winston
Churchill v ng Bo th vo

thng 5/1945, tuy rng ng ta em

chin thng v cho nc Anh. H
a Clement Attlee v ng Lao ng
ln nm quyn do li ha s em
li nhng thay i su xa nht
trong lch s Anh. Chnh ph Attlee
tin hnh nhng chng trnh nhm
to ra mt nh nc phc li
c kh nng chm lo cho mi ngi
Anh thuc mi giai cp t lc lt
lng n khi qua i. Vy m
khng h c chng i bo
ng g t pha cc phe i
lp, khng h c mu
trn ng ph. Ch c nhng
li l gay gt t cc dn biu

Bo th trong ngh vin v cc

n v bu c i hi
s chng mc v hp l i
vi cu hi v nhng iu c
th cung ng c cho dn chng.
Ti cc k b n tng v
chuyn ny.
Ngay s au khi Lut chm s c y t quc gia c thng

qua nm 1948, ti i ti mt bc
s nhn khoa trn ng Regent,
Cambridge, nhn i knh mt.
Ti d tr s phi tr nm
hay su bng g . Ti quy,
ng bc s hnh din ni vi
ti rng ti khng phi tr
tin, m ch cn k vo mt t h
s .

Ti hi lng v ngh rng mt x hi

vn minh l phi nh th ny. Vi

thng sau, mt chuyn tng t li
xy ra ti phng nha s. Ln ny
vo mt t mu n. Cn ng
bc s i hc thm ch
chng yu cu ti k tn g
c v ti c ghi
tn vo s bnh nhn ca ng
ta. Mt ln na ti b n tng
su sc vi ch ny.
Nhng bo ch tng thut rng
nhiu ngi Php v t cc
nc chu u khc qua
Anh c cha rng min
ph. Ti ngh chuyn ny
i qu xa, nhng hi th

ti cng ch phi k

nc Php rt ngho tng. Ti

rt thn phc ngi Anh v nhng
bin i m h to
c.
iu khin ti tm c nht l s cng

bng ca ch chnh tr
ny. Chnh quyn ang xy dng
mt x hi c th a mi
ngi giu hay ngho; thng,
trung hay h lu ti cng mt
mc sng chp nhn c. V
h t c iu
ny tuy rng nhiu mn cn thiu
thn. Vic phn phi cc sut
thc phm v qun o, c t
hi chin tranh, vn c tip
tc cho n khi chnh quyn Bo

th hy b ch
vo gia thp nin 1950. Ch
ny vn cn c p dng
cho nhng mt hng nh tr, ng,
ko, scla, b, tht, tht mui
v trng. Nhng y phc a dng
vi gi phi chng vn c bn
nhng cn phi c tem phiu.
Ti cn qu tr, qu l tng nhn

ra rng chi ph chnh ph phi chu

l rt ln; t hn na, di
ch co bng ny, mi
c nhn s quan tm nhiu n
vic thu tm c g t
cng sn hn l c gng ci
thin cuc sng ca chnh mnh,
m s c gng y chnh l

ng lc tin b trong sut qu

trnh tin ha ca loi ngi.
Nhn thc ny phi ch n
thp nin 1960, khi ti nm chnh
quyn ca mt Singapore nh b v
ngho hn Anh rt nhiu, v n
phi i ph vi yu cu
phi to ra li tc v ca ci
trc khi ti c th ngh, hay bn
ti, vic phn phi chng ra sao.
Cn lc ny, ti bit c, qua th t v

nhng mu tin trn bo ch Anh, rng

ri lon ang m qu
nh. MCP ang p nhng bt an
trong gii lao ng v nhng cng
thng trong x hi. c nhng
cuc nh cng v kch ng

chnh tr. Vo thng 6/1948, pha

cng sn bt u bn git
cc ch n in cao su ngi
Anh Malaya. Cc du kch lui vo
rng v chnh quyn thuc a
tuyn b tnh trng khn
cp. Trong u trng ngh vin
cng khai, ngc li, khng c
lc lng chnh tr no ngoi
nhng lnh t Anh hc yu t v
qu nn nng khng th lm an
tm cc nh cai tr ngi Anh.
Ti cm thy r rng rng khi
th h chng ti tr v, chng
ti phi chim lnh u trng
y. Ti gia nhp Cu lc b X

hi i hc Cambridge v thng
xuyn tham d nhng bui mttinh,
nht l khi c cc B trng
thuc phe Lao ng ti vo nhng
m th Su ni chuyn
v cc chng trnh h ang
ngh quc hi thng qua.
l mt thi k s i ng v thay i.

l ch ngha x hi dn
ch trong thc tin. V n rt
vn minh. C mt ln, cc bc
s e da nh cng, nhng
tinh thn danh d v truyn thng ca
h, cng cc ngha v v tp
qun ca trt t hin nh
ngn h li. Aneurin Bevan, B
trng Y t vn ng

thng qua c d lut Chm

sc y t quc gia sau khi chng lm
g nghim trng hn vic gi ng
Bo th l t hn c k
sinh trng. ng Lao ng cng
xy thm nhiu chung c cho thu vi
gi thp c nh nc
bao cp. H m rng cc
din phc li bo m
mt li an ton cho mi
gia nh kim khng tin
cho cc nhu cu ti thiu (nhng nhu
cu ti thiu ny, vi ti, c
v qu sang trng s o vi tnh trng ca chng ti
Singapore ngay c trc thi k Nht
chim ng). l mt bi

hc ng nh v vic tin
hnh thc thi cng bng x hi.
Th h cc s inh vin Singapore v Malaya chng ti ti

Anh sau Th chin th 2 hon ton say

m tnh cng bng v hp l
trong chng trnh ca ng Lao
ng. Chng ti thn phc ch
chnh tr trng thnh
ca Anh, trong truyn thng tn
trng hin php v dung ha
cho php nhng chuyn giao cn bn v
quyn lc v ca ci c
din ra mt cch ha bnh. Chng
ti so snh nhng g thy ti
Anh vi nhng g Singapore v
Malaya, vi phn ln dn chng tht
hc v bo ch km ci

b qun mi vn cn bn
v ch bit a tin v nhng
chuyn n hay i ca cc nhn
vt quan trng m phn ln l
cc ng ch ngi da trng v
nhng ngi bn x theo ui
h. Tnh hnh trng lc hu v
khng cht ha hn.
Trong bi cnh , ti v Choo v nc

trn Willem Ruys, mt chic tu H

Lan. l chic tu tt nht
chy tuyn SouthamptonSingapore mi,
c iu ha khng kh, mn
n Indonesia v H Lan ho hng v
phc v tuyt vi vi cc hu
bn ngi Java mc y phc c
truyn. Chng ti i hng nht

trong hai bung st nhau v hng mt

thi gian tuyt vi, ngoi tr lc
ti b say sng vnh Biscay v
bin Rp, ch n c
tht v bnh m lt kh. D
sao, vn l chuyn i ng
nh.
Lc ny, ti quan tm s u s c n

chnh tr v chng ch
thuc a, nn bc bi
trc s hin din ca mt
s hnh khch khoang hng nht,
h l mt s ngi Indonesia lai
u c xum xoe quanh vin thuyn trng
v cc s quan H Lan. Ngc
li, chng ti rt n tng
trc phong thi ca ng b

Mohammad Razif, mt i v chng ngi

Indonesia trung nin lun gi khong cch
vi vin thuyn trng. Chng ti
lm quen vi h v bit ra Razif

l mt

ngi Sumatra c tinh thn dn tc s au ny

ng ta l i

s Indonesia ti Kuala Lumpur. ng khin ti

phc hi nim tin vo nim t
ho ca mt ngi dn thuc
a, v ti rt knh n
ng. Nhng phi kh lu sau ti
mi nhn ra rng mt quc gia mun
thay i th cn n nhiu
th hn l ch mt t ngi
c o c v nng lc.
Mi dn tc phi bit t trng
v c ch n lc xy

dng t nc mnh. Nhim v

ca ngi lnh o phi l
to nn mt khung sn
trong ngi dn c th
hc hnh, lm vic, t hiu
nng v c tng thng
xng ng. V iu ny
khng d g t c.
Chng ti ti Singapore ngy 1/8. V n qu nh

th tht tuyt. Ti bit mnh

ang bc vo mt giai on
mi ca cuc i, v ti
nh n nhng bt trc ca
n. Tuy chng ti i khoang hng nht,
nhng nhn vin nhp cnh, mt ng
tn Fox eo mt ci c vt m
dng, ln tu lm nhim v,

mun rng ti phi bit thn phn

mnh. ng ti v Choo phi
ch n cui cng. ng ta nhn
qua thng hnh ca ti v Choo ri
ni mt cch m h: Ti
ngh rng chng ti c nghe nhiu
v ng y, ng Lee." Ti
nhn ng ta chm ch v lm l
trc cu ni . ng ta
nh h da, m ti th
khng b h da u.
Sau ny, ti khm ph ra rng iu h ghi s

ba en cho ti l chuyn h
nghi ti tham d i hi thanh nin th gii Budapes t vo thng
8/1949.

Trong ma h , Lin X gip

Hungary t chc i hi ny v

Lin minh sinh vin quc t London

mi nhiu nhm Anh ti tham d.
Mt s sinh vin Malaya v Singapore
nhn li v xem l mt
k ngh r tin, ch phi tn
tin v xe la cho chuyn v. Keng
Swee, Maurice Baker, em trai ti l Dennis v
nhng sinh vin khc i. Tuy
nhin, ti , Lim Hong Bee v mt
ng vin cng sn nm vng
Singapore tn l John Eber thuyt
phc h lp thnh mt nhm tham
gia diu hnh vi mt biu ng
hng ch Malaya Chin u
Cho T Do. Tnh bo Anh bit c
chuyn ny, v v h e rng

mt s trong m thanh nin ny

khi v nc c th tr thnh
k gy ri, nn h gi
cho Cc c v Singapore danh s ch nhng s inh
vin ny, trong c K.Y. Lee". Cc c v
tra vn cha m ti, nhng v ng
b chng bit g c, nn h
khng th lm r c tnh
hnh. Kt qu l, gii thm
quyn khng bit rng ngi m
h nghi vn y chnh l em ti,
Dennis hay D.K.Y. Lee, ch khng phi ti
H.K.Y. Lee.
Nhng cn c nhng bo co khc trong h s

ca h v ti khin ti c
tr thnh ngi khch cui cng
trn tu Willem Ruys hon tt th tc

chiu khn. Nm 1981, khi ti k li

lch s i mnh vo my
thu bng, mt nh nghin cu
cho ti xem ti liu v mt bui
hp ngy 28/6/1950 ti Dinh chnh ph,
trong Nigel Morris, Cc trng Cc
c v, ngh cho
cu lu Choo v ti ngay khi va t
Anh v ti. Tuy nhin, R.E. Foulger, vin ch
huy nha cnh st, ngi mi
ti ti thm ng Devon,
khng ng . Nhng chi tit khc
cn cho thy vin thng c, ch
huy trng qun i v y
vin th k thuc a
ng h kin ca Foulger, h

cho rng c hai chng ti u

xut thn t nhng gia nh vng
tc, phn ng ca cng lun trc
vic bt gi chng ti s rt
bt li. Thay vo , h cho
rng kt thn v thu ht chng
ti th li hn nhiu. Malcolm
MacDonald, Tng y Anh ng Nam ,
c ngh ph trch
cng vic ny v ng thng
mi cc sinh vin n d d
tic. V thc s, MacDonald
cho mi ti v Choo vi thng sau
khi chng ti v nc.
Trong khi ng Fox bt ti ch trong khoang hng nht, ti

l u ra vy cho gia nh
gm cha m ti, Fred, Monica v

Susan ang ng trn bn vi

mt s bn b, trong c
Hon Sui Sen. Gia nh Choo cng ang ch
c, nhng khi ln b, chng ti
chia tay. C v vi gia nh
ph Pasir Panjang. Ti v ng
Oxley. Chng ti chia tay nh bn b,
khng h tit l b mt v
m ci ca chng ti ti
London.

6
CNG VIC, M
CI V CHNH TR

Bo c h tng thut c huyn c hng ti tr v,

nu bt thnh cng ca ti ln
ca Choo trong hc tp ti Cambridge. Vic qung b ny gip ti
tm
c vic lm. Trong mt ln
n Ta n ti cao, ti gp
mt lut s sinh ra v ln ln
y, T.W. Ong. ng ta hi ti c
mun tp s ti cng ty Laycock &
Ong ca ng khng. Ti ng ,
v ng ta lp tc thu xp cho ti
gp John Laycock, ng s n anh

ca ng, vo ngy hm sau.

L ayc oc k qu

Yorkshire, tui 60 v chnh

thc l lut s ti Anh. ng ta
hnh ngh Singapore t u
thp nin 1930 v ly mt
b v ngi Hoa. H khng c
con nn nhn my a con
nui ngi Hoa. ng ta c mt tr
tu sc bn v tm tnh mnh
m, nhng ging ni ca ng ta
li nh nh so vi tm thn mp
mp v ci u to nh th;
khun mt ng c th ln
khi gin d v ng s tr nn
hu nh ni nng ln xn. Ngi

ng trn y nng lc, tu

lng cao v lc no cng
m hi v phi lau lun tay vi
mt chic khn ln. ng
ngh ti lm tp s vi ng.
iu ny c ngha l ti
s ngi trong vn phng ny ca
ng vi hai ci my lnh Philco c
ln c ku r rm nhng chy
rt tt. ng ta s tr ti 500
la mi thng cho n khi ti
c nhn vo Lut s on
Singapore, tc l trong mt nm na v ti khng
thc tp vi cc lut s thc

th hi A nh.

T i bt u c ng vic hu nh ngay lp tc .

Ti may qun o hp kh hu,

chn th vi thong. Nhng cng

khng n thua. Ti c ra m hi d
di, khng thch nghi c vi
ci nng v m, v mi ln
ra ngoi ln ta n, lc
tr v l ti t m.
V tht tai hi khi t m hi
m li trong phng my lnh
ca Laycock, v ti b cm v
ho ngay. Sau ny ti hiu ra iu u
tin phi lm khi tr li vn
phng l phi ra mt bng nc
lnh, ngi mt lt cho ro m
hi v thay qun o kh trc
khi vo vn phng.

Sau khi c vic lm, vic k tip c a ti l

gp cha ca Choo, ng Kwa Siew Tee. ng ta cao, mnh m v l

mt con ngi
t lp, t hc ngh k ton
v ngn hng qua nhng kha hm
th v t c
v tr ngy hm nay trong OverseaChinese Banking Corporation
bng chnh sc lc ca ng, ch khng phi nh quen bit
hay dng tin bc c
thng chc. Ti xin ci con gi
ng v mun bit khi no c
th t chc l ci. ng ta
lng c ngi. ng ch i
mt cuc ving thm theo l nghi thng
thng ca cha m ti bn
v , nhng y li l

mt tn trai tr xc xc xut
hin t nh ngy, li
cho vic chp thun l iu d
nhin. Tuy nhin, ng khng bc bi
vi ti nhiu nh sau ng
lm vi Choo. Chng ti ng
mt l nh hn, ri sau
l l ci s t chc vo
cui thng 9. c c li
cng b trn bo, Laycock ngh
nhn Choo tp s v cng tr cho
c 500 la mt thng. Ti bo
tin ny vi Choo v c lp tc
nhn li. iu tht thun
tin. Chng ti c th i lm

cng nhau v c gp nhau hng

ngy.
V o ngy 3 0 /9 /1 9 5 0 , s au khi c i nhau mt c c h b mt gn
ba nm, c hng ti li

tri qua nghi l ln th hai ti Vn

phng Hn nhn nm trong tr s
Ta n Ti cao. H tch vin,
ng Grosse, n tr 15 pht. Ti
rt bc bi v cn nhn ng
ta. Cuc hn c xp
t trc vy m ng ta vn
bt chng ti ch. Ti
cha m chng ti t chc mt ba
tic chiu i h hng v
bn b khch sn Raffles. Tom
Silcock, gio s kinh t ti trng

i hc Singapore tng dy
hai chng ti ti i hc
Raffles, ngh nng cc chc
mng c du. ng ta khng phi l
mt din gi d dm li cun,
nhng rt trng vng Choo. Sau
Choo dn v s 38 ng Oxley. M
ti sm sa mt s dng
mi cho chng ti, v chng ti
bt u cuc sng v chng
chnh thc ca mnh. Nhng Choo gp
kh khn trong vic thch nghi vi i
sng gia nh nh h Lee, gm
khng ch b ni ti, ba m, em
gi v ba a em trai ti, m

cn vi ngi b con t
Indonesia ang tr nh chng ti,
ph thm thu nhp cho m ti.
T i tham gia vo c u lc b Singapore I s land v tip

tc chi gn m ti tp
chi hi cn Tintagel v say m
tp luyn n mt bui
chiu m t ti vn li xe
a Choo n bt chp
tri ma. n ng Thomson,
chic Studebaker ca ti trt i,
quay ngc li theo hnh ch U v
ln xung con dc y c mm
mi. Ti v Choo ln nho. Tht
may, c hai khng h b thng tch
g c. Nu chng ti trt

khi con ng pha trc

na mt cht, chc hn s m
sm vo mt ng nc to thay v
ln xung con dc t mm ny,
v mi chuyn kt thc.
T i rt bt an. V ic tm hiu c hnh trng

Singapore khin ti tht vng, thm ch cn bc bi na. Quyn

lc nm
trong tay vin thng c, th k
thuc a v vin chng l.
Tt c h sng trong khun vin
Ta nh Chnh ph. Vin thng
c sng trong ta kin trc ln
nht, chnh l Ta nh chnh
ph, vin th k thuc a
sng trong ngi nh bit lp ln

th nh, cn vin chng l

trong ngi nh ln th ba, v vin
ph t th k v th k
ring ca thng s th trong
hai ngi nh bit lp khc. in
thoi lin lc phc v nm ngi
nh ny hot ng 24 gi mt
ngy.
y thc s

l tri tim ca chnh quyn. C

mt Hi ng Lp php, nhng
ch c 6 trong 25 thnh vin ca n
l c bu a
phng. Cn li l nhng vin
chc Anh v nhng ngi Anh c
b nhim, ng u l th

k thuc a. Nm 1951, s thnh

vin c bu tng ln n
9, nhng h khng c quyn quyt
nh chnh sch. V cng khng
c uy tn g vi dn chng
s c tri i bu Hi ng lp
php v hi ng thnh ph
th t i n ti nghip.
ng c h c a ti, John Layc oc k, l linh hn hot ng trong
c hnh ng ln y,

ng Cp tin, nhng lnh t

trn danh ngha ca n li l
mt lut s khc, ng C.C. Tan, mt
ngi c dng v v ging
ni yu t. Nhng lnh t ca
ng hu ht l nhng sinh vin

tng hc lut hoc y ti Anh trong

nhng nm 1930 mi tr v x, lun
knh n nhng gi tr ca Anh.
H ging nh ng ni ti
xem mi th ca Anh u l nh
cao ca s hon m. H khng tin
vo chnh mnh, v cng t
tin vo dn tc h.
P atric k O D onovan, phng vin ng N am c a bo

London ra ngy ch nht, t Obs erver (Ngi quan s t), khi ti c n

l s inh vin A nh,

m t th h nhng sinh vin chu

du hc v tr v trc
ti nh nhng k khng kh
nng v tm l cng nh tnh
cm u tranh v t do.

im khi u l h khng
th tip qun ngay lp tc v
iu hnh mt quc gia c
lp, v cn phi c nhiu nm
kinh nghim trc khi h c th
lm vic . Ti thy h
nh khng c kh nng ln ting
cho chnh mnh, ni chi n vic
ng ln chng li ngi Anh.
Tnh hnh cng th i vi
ngi n t n, nhng
k tr thnh nhng
lnh t Singapore nh vo quc
tch Anh ca h v nh khong
trng quyn lc do cuc ni dy

ca M CP gy ra. Ngi bn x duy

nht c tm vc l Lim Yew Hock,
tng th k ca Lin on
th k v nhn vin hnh chnh
Singapore.
C c c hnh khc h ny din thuyt tht u

oi chng bao gi ng chm g

n quyn lc ca ngi Anh.
H t ho qu mc mi khi c
ph phn g v cc
vin chc thuc a. ng bn
Kenny Byrne m t h nh nhng k
c nui dng trong tinh
thn n l. Kenny v qu trn
tu Willem Ruys

c ng ti, ng ta lm vic trong ban th k

chnh ph, v chng ti c

th by t tm trng tht vng

ca mnh khi ti n thm ng
trong khu c x chnh ph sau ba ti.
ng l mt ngi lai u
cao, n ni t tn, i ng
chm chp v nh dai nhng li
lng m v khinh b dnh cho mt
s nhn vin ngi Anh nh ng
trong ngnh dn chnh.
T i c ng quyt lm mt c i g

trc tnh trng thm hi ny,

v c ao nhng ngi bn
khc ca ti t Anh tr v, c
bit l Keng Swee v Chin Chye. Ti cn s nh gi ca h
trao i kin v quyt nh
mt phng cch hnh ng.

Ti cng mun tip xc vi John

Eber v Lim Kean Chye, nhng nhn vt cnh t hng u trong
Lin minh Dn
ch M alaya (M alayan Democratic Union M DU) trc khi n b
gii tn khi tnh trng
khn cp c tuyn b vo
thng 6/1948. M t ngy thng 11/1950,
chng h bo trc, John Eber ti
gp ti ti ng Oxley. Ti
hi ng ta chng ti c th lm
g trc tnh hnh chnh tr
theo hin php rt mong manh ca Singapore.
Ti sao khng thnh lp mt ng
phi v lm mt ci g
thit thc chm dt tr n
ni vng vo kiu hin nay v thch

thc quyn lc ca chnh quyn

thuc a? ng ta khng ha hn
g c. ng ni: ang c
tnh trng khn cp. Chng ta phi
ht sc cn thn. C l
ng nghe Lim Hong Bee ni v cuc
hp ca chng ti London v
nh gi ti nh mt thnh
vin mi c trin vng.
T hng 1 /1 9 5 1 , bo c h tng thut v bt gi

mt nhm ngi cng sn c

gio dc Anh. Trong c John Eber,
ph ch tch M DU, C.V. Devan Nair, th k ca Lin on gio
chc
Singapore, v Abdul Samad bin Ismail, bin tp vin chnh ca t
bo bng

ting M alaya, Utus an Melayu. y

l ln u tin quyn

cu lu da trn cc quy nh
v tnh trng khn cp c
s dng nhm chng li mt nhm
ngi c gio dc Anh. Ti
hy vng lm cho John Eber v bn b
ng ta quan tm ti vic thnh lp
mt chnh ng hp hin, nhng
thay vo ng ta li nh
gi ti c th l mt thnh
vin mi theo ng li ca
ng ta. Nu nh ng ta v nhm
ca mnh khng b bt gi trong
6 hay 12 thng na, S c v c
th tm c ti mt lt

vi h ri. S chuyn hng

ca cc s kin cho ti
mt thi gian di suy ngm v ti
nhanh chng nhn ra tnh nghim trng
ca bin chuyn ny.
M C P ang tin hnh c hin tranh du kc h c hng li

ngi Anh trong rng gi M alaya, bn

cc ch n in da trng v
nhng ngi bn x ng h
thc dn. H thu phc c
nhiu thnh vin mi t s ng
nhng c Hn hc Singapore, nhng ngi b n tng bi nhng
thng tin v thnh qu ca ng
Cng sn Trung Quc v bi nhng
chin thng ca Qun i nhn dn gii phng trong c uc
chng M Triu Tin. Nhng

c hin

thnh cng ny nng cao uy

th ca Trung Quc v v th

khin rt nhiu

ngi Hn hc gic ng theo l

tng cng sn.
N hng by gi

r rng rng M CP cng li

cun c nhng thnh vin
mi trong gii tr thc hng nn
gio dc A nh.
D h nhn c s u
i c bit, v hu nh
c quyn ginh c nhng
cng vic trong b my chnh ph
v trong cc ngnh chuyn mn, mt
s ngi duy tm nht vn khng
c ng li c s c hp dn c a

ch ngha cng sn i vi
cc dn tc

ang c hng c h ngha thc dn.

Nu chng ti khng lm g. N u c hng ti tht bi

trong vic li ko h vo mt
phong tro c hnh tr hiu qu, th M C P s

l k chin thng sau cng.

T i vn tip tc vic tp s c a mnh v

theo Laycock ti ta n trong cc v

x ca ng ta. ng ta vn tnh
to khi phi xut hin, nhng trong
nhng dp khc th c nh mt
cuc th thch. ng ta s mi
ti i n tra, n ti v ung
th ca (loi bia nu) cho tri nhng
con hu khch sn phi trng
Kallang hoc nhng ming tht nng

 Stamfort Cafe hoc Adelphi Grill. i khi ng ta say kht n

khng th lm vic vo bui

chiu, v ban m ng ta li mt
mnh ung whisky. Ti n nhiu hn
sc mnh v ung nhiu hn ti
mun. Laycock hn ngh ti l
mt thnh vin mi hu ch cho
ng Cp tin ca ng ta, v
vo thng 2/1961, ng ta ngh
ti lm tr l cho ng trong k
bu c Hi ng Lp php.
Ti ng . N s cho ti
mt nim v tnh hnh v
thc t Singapore.
N gy c h nh l ngy 8 /3 , nhng khng kh c hng

c g l nhn nhp c. Khng

c g ngc nhin. Cuc bu c
Hi ng Lp php ln trc
vo nm 1948, ch c 23.000 trong tng
s c tri 200.000 i bu, v gn
phn na s h l ngi n
d cng ng ca h
chim khng qu 6% dn s. Nn
chng c g l bt thng
khi c mt t l thiu cn xng
v s ngi n trong nhng ngi
ng c k bu c nm 1951
c 15 (c mt ngi Sri Lanka)
ng c vin n trong s 22
ginh 9

gh. M t trong s h, ngi ph

n u tin c bu vo
Hi ng lp php, b trn s ang n
mt nm sau cng vi
ng chng lut s ca b ta v
mt s tin ln ca cc thn
ch ng ta. iu tht bt
li cho ch ng ca nhng ngi
n gc n Singapore, nhng k
c xem nh loi chim di tr.
V i mt c uc bu c s s i, L ayc oc k c him c

mt trong su chic gh m ng
Cp tin t c. ng
Lao ng hai gh, v mt gh
thuc v mt ng vin c
lp. Cuc vn ng l s

nhi li nhng g ti
chng kin Anh. Laycock tranh c
khu vc bu c Katong ca ng
b bin pha ng, ni tp
trung a s nhng ngi Hoa vng
eo bin ni ting Anh, trung thnh vi
c vua v ch. Vi t
cch l tr l tranh c ca
ng ta, ti tr cng cho nhng ngi
dn nhng tm p phch in hnh
nh, tn tui ng ta vi tiu
Hy bu cho John Laycock, ng Cp
tin. Nhng ng ta cng ch th
thm cho ti t chc nhng ba
tic ti, vi nhng v n chuyn

nghip nhy cp vi nhng

ngi n ng mc y phc
M alay, v lo chu cp thc n v ru
d chuyn ny l tri lut.
Hn na, ti phi bo m,
rng ngi trng lng ca
khu vc bu c phi c n
b xng ng cho vic ng ta ku
gi dn lng mnh bu cho Laycock.
Gia ba tic, John Laycock s tro
ln mt ci bc nh, tay cm
micro din thuyt bng ting Anh, ha
rng ng ta s em li in
nc cho thnh gi ca mnh. Ch
vi ngi hiu ng ta ni g.

Chng ti t chc hai bui

mttinh Kampong Amber, mt vng
t ca nhng k tha phng
ngho kh m hin tr
thnh mt chung c cao ngt.
C ng nh c uc bu c nm 1 9 4 8 , c h mt t l

nh c tri i bu 24.693 trong tng

s 250.000. Th gii m nhng hi
vin hi ng lp php i
din ch l mt phn nh, cch
ly hn i a s qun chng.
i a s dn trn o
chng dnh dng cng chng quan tm
n cuc bu c v l do
n gin l h khng c
quyn bu c, v d sao th

mi th u c hng
dn bng ting Anh, trong khi a s dn chng ni ting Hoa. Con
ng i
ln ca h sau khi qua cc trng
lp ca ngi Hoa l khng ng
k, v nguyn vng chnh tr
ca h ch c th c
thc hin thng qua M CP. H bao gm
nhng ngi bn hng rong, ko
xe, ti x taxi v nhng ngi
chy vic cho nhng tr x s
bt hp php. H l nhng ngi
bnh thng vn xut hin bn
ngoi vn phng ca Laycock & Ong, mong c gip thot
khi
nhng rc ri vi cnh st, vi

nhng ngi c chc quyn hoc

chnh ph. H khng ni c
ting Anh, v nhng vin th k
s thng dch li li ca h
cho cc v lut s khng hiu
c phng ng ca h.
T i c m nhn c rng th gii gi di

ca thc dn l khng thc. Cc

vin chc ch phc v cho quyn
li ca chnh h v quyn li
ca nhng ngi hng nn
gio dc Anh, nhng k c th
gy sc p i vi h thng
qua bo ch vit bng ting Anh.
Nhng h khng phi l ng
lc kinh t ca x hi Singapore. Ti

c mt cm gic kh chu d
di. Ti ch tho lun nhng
ngh ny vi mnh Kenny. Ti phi
thnh cng trong ngh lut ca mnh,
v phi nhn ra ngh lut s
gip ti th no trong chnh tr.
N gy 7 /8 /1 9 5 1 , ti hon tt xong mt nm thc tp

ca mnh. vo c
Lut s on, Choo v ti phi
khoc b o ti tm v mc
chic o chong lut s vi
nhng di trng, v trong trng
hp ca ti, thm mt ci c
cng na. y l mt dp
quan trng, v ton b Lut s
on c 140 thnh vin,

v mi nm ch nhn thm mi
lut s mi. Ren Eber, mt lut
s k cu c uy tn,
xut n xin gia nhp ca chng
ti bng mt bi din vn lch
s ngn. Con trai ca ng, John, l
mt ng vin cng sn hot
ng b mt, b bt
gi cch nay by thng. Singapore qu
l mt th gii nh b!
Bi v khai s inh c a ti ghi ti l H arry Lee Kuan Y ew, ti
khng th yu c u M iddle T emples

hay trng i hc Cambridge xa

ch Harry trong tn ti. V vy trong
c bng tt nghip Cambridge ln trong
chng nhn Lut s on, ti

vn l Harry Lee Kuan Yew. Nm 1950, ti quyt nh tm cch

c
nhn vo Lut s on Singapore
di ci tn ngi Hoa thi,
v h c t trc
tn ring l: Lee Kuan Yew. Ln ny
ti thnh cng; Lee Kuan Yew tr thnh
con ngi trc cng chng ca
ti, iu m ti i din
v t nhn mnh nh th
mt ngi dn tc ch ngha
cnh t v l cch
ti xut hin trn cc bi bo
tng thut cc v n ca
ti. Nhng sut nhng nm thng
ny, v v bn b ring ca

ti vn gi ti l Harry. Vo
nhng nm 1950, sut nhng nm thng
u bc vo chnh trng,
i lc ti cm thy hi kh
chu khi b gi l Harry Lee. V mt
chnh tr, iu l mt
bt li. Tuy nhin, n gia nhng
nm 1960 , sau khi ti chu ng v
tn ti c qua nhng th
thch, ti vt qua mi
cm gic kh chu. iu
khng h lm gim uy tn v
gi tr ca ti. Ti khng t
t tn cho mnh c. Ti
khng bao gi t mt ci tn

mang hi hm Ty phng cho bt

k a con no ca ti, m
cc con ti cng khng h lm
vy i vi con ci chng.
Ba ngy s au khi vo L ut s on, mt ngi bn

c ca ti l h tch vin
trong Ta n ti cao, Tan Thoon Lip, yu cu ti bo cha cho bn
ngi
M alay trong mt v n m n s
nh hng su m n
quan im ca ti v h thng
bi thm on Singapore. Vo
thng 12/1950, mt c gi H Lan, k
b m nui ngi M alay ci sang
o Hi, c a vo
tu vin theo lnh ca Ta n ti

cao trong khi quan ta quyt nh m

rut c c quyn i c
li. B m H Lan
giao con gi nh ca mnh cho ngi
n b M alay ny trng nom khi qun
Nht trn qua t nc. Bo
ch ng hnh c gi trong tu
vin, trc tng c M
ng Trinh. iu ny khin nhng
ngi theo o Hi, nhng ngi
coi c nh mt ngi Hi
gio, gin in ln, n
h gy ra cuc no lon
sut my ngy lin, m ng
nhng ngi Hi gio trn ng

ph git v ti v nhng ngi

n ng v ph n da trng.
Bn ngi n ng m hin ti phi

bo cha nm trong s 13 ngi b

buc ti git ngi, gy ra ci
cht ca Charles Joseph Ryan, mt h s
quan trong Khng lc Hong gia. Chn b
co cn li c mt lut
s thm nin hn, F.B. Oehlers bo cha.
P hin ta ko di gn hai tun, di s iu

hnh ca mt thm phn v mt

bi thm on by ngi. Ti
ch tm vo v n cn hn
c Oehlers, mt ngi n ng
50 tui m danh ting trong Lut s
on c khng

nh. Cn danh ting ca ti s

c quyt nh. Ti
lm phn ln vic i cht,
nhm to ra nhng nghi ng v tnh
chnh xc trong s nhn din ca
nhng ngi tham gia vo vic bo
lon dn n ci cht ca
Ryan. Tri ti lc h bt
gi Ryan, li anh ra khi chuyn xe but a anh t Changi vo
thnh ph,
nh anh bt tnh v thy anh
xung mt ci mng su y
nc ma trong khu Geylang Serai ca ngi M alay. Ti mi vin
thm phn, cng
bi thm on v nhn chng
i n ch xy ra s vic vo

ban m thy n ng
yu t khng soi sng con ng
c bao nhiu. Ti t cu
hi rng nhng ai chng kin mt
m hn lon chng 4050 ngi
Hi gio M alay v n trong
nh sng yu t , lm
th no c th nhn ra nhng
ngi ngi gh b co kia chnh
l nhng k tn cng
nn nhn. Ti ni xy ra ti c,
h ng cch k tn cng
bao xa? H thy cc thn ch ca
ti trong bao lu? Nhng k tn cng
mc qun o g? C

du vt hay v g c bit
g trn khun mt ca cc b
co?
Sau c uc i c ht, O ehlers v ti tng kt li.

Chng ti ch ra mi mu thun
gia nhng g nhn chng khai ti
ln thm vn s b v ti
chnh phin to, c bit l
v kh nng nhn r. Vic
ging nh i qua mt cnh ca m
sn, khi cc v bi thm ngi
n v Hoa chng vui sng g
trong vic kt ti nu nh iu
c ngha l a mt
ngi n ch cht. V vy
bi thm on thy tht s

nh nhm khi c th tuyn b

tha bng tt c nhng ngi b
buc ti st nhn. Nhng s tht
li nng ln lng tm
h v h kt lun chn ngi
trong s cc b co phm
ti c thng nghim
trng. Ba trong s cc thn ch ca
ti c tr t do. M t ngi
ch b nm nm cm c. C
mt v phn n trn gng mt
ca quan ta v cng t vin
ngi Anh.
T i c ng thy gh tm trc kt qu ny.

Nhim v ca ti khi lm lut s

bin h Ta n ti cao i

hi ti phi lm ht sc mnh
cho thn ch m khng phm lut
hoc a ra mt iu g sai
s tht. Ti to ra nhiu
nghi ng v pha cng t v
ngn tr cng l. Ti khng h
nghi ng chuyn bn thn ch ca
ti git Ryan, rng vo m
h b kch ng cao
v hn s git bt k ngi
da trng hay ngi lai no trn ng
i ca h, bt c ai lin quan ti
Thin cha gio, tc l, theo h,
chng li o Hi. Ti khng
cn tin vo mt ch m

n cho php s m tn, ngu dt,

thnh kin, nh kin v s
hi ca by vin bi thm quyt
nh ai l c ti hay
v ti. Theo nh ngha, h l
nhng con ngi bnh thng, khng
c nng lc chuyn mn g ngoi
kh nng hiu c ting Anh
v lm ng cc th tc
quy nh. Ti tng gp
cc vin bi thm trong cc ta
n Anh. Ti khng ngh h xng
ng vi lng tn knh m
cc lut s v nhng nh lm
lut dnh cho s thng thi tp

th ca h.
M t khc bit gia c c v x A nh v

Singapore l nhu cu cn c thng

ngn. Nhiu nhn chng khng th,
hoc khng mun, ni bng ting
Anh, c th ch v mun c
thm thi gian nh hnh cc cu
tr li ca h. Thng ngn ngi
M alay, mt ngi n theo Hi gio,
tht l gii. ng ta c th m
phng m sc, iu b v
tm trng ca nhn chng. ng ta
dch mt cu tht tuyt khi mt
nhn chng nhc li cu Allahu Akbar. ng ta dc h thnh: ng
ta ni

nhng ngi l Allahu Akbar. , c u ngha l T hng

 tht v i.
cng l ting h xung trn ca
ngi Hi gio.
N hng nhng thng ngn c n c c ng dng khc .

Khi a con u tin ca chng

ti ra i vo ngy ch nht
10/2/1952, ti hi

kin mt trong nhng thng ngn ti

T a n T i
c ao, ng ny tng gip nhiu lut s tm

ra nhng ci tn Trung Quc thch hp

cho con ci ca h. Ngy sinh thng
l rt c ngha trong
lch Trung Quc, ngy 15 thng Ging
nm Thn. Nn chng ti quyt
nh t tn chu l Hsien
Loong Hin Long. l mt

thng b ngi roi di nhng nng

ti bn k, v n khin chng
ti rt sung sng.
Khi ti thm C hoo ti bnh vin ph s n Kandang Kerbau

vi ngy sau , ti
c th k cho c nghe vn may th
hai ca ti v bo cha hp
tc u tin ca ti. N
s a ti vo sn khu
chnh tr v i ti mt cuc
i u vi chnh quyn.

7
NHNG XUNG T U
TIN VI CHNH PH

M t bui c hiu nm 1 9 5 2 , mt nhm gm ba ngi

M alay v mt ngi n trong ng

phc nhn vin pht th n
vn phng ca Laycock & Ong gp
ti. Khng cn lm vic trong phng
Laycock na, ti gp h phng
ngoi khng my iu ho,
nng, m cng vi ting n o
ca xe c v nhng ngi bn
rong. Nhng ngi trong Lin on
nhn vin Bu chnh Vin thng

bo ti, h xut
mt yu sch v vic xem xt
li lng bng cho nhn vin nhng
n gi vn cha c
gii quyt, v h c php
thu mt lut s thay mt
cho h. Ti hi John Laycock liu c
nn nhn v ny khng, bi n
khng em li nhiu tin. ng ta
bo ti nn lm v to
thanh danh, v vy ti ng m
khng i hi th lao theo quy nh.
Vic ti nhn v ny s l
mt bc ngot trong lch s
nghip on v phong tro u

tranh hp php ca qun chng. Ti

khng ng rng mnh s dn dt
cc lnh o nghip on
vo mt cuc nh cng, m
trong vng hai tun, lm thay i
tnh hnh chnh tr. N t
chnh quyn thc dn vo th
phng th v c v tnh chin
u ca cng nhn vin. Nhng
n cng to c hi cho nhng ngi
cng sn t chc li lc lng
ng h h.
P . G ovindas amy, mt nhn vin bu in (mt c hc

v cao hn ngi a th), tuy

khng c hc nhiu nhng
trnh by ngn gn cho ti v

tnh hnh bng th ting Anh tm

c. ng ta l mt ngi
thch hp v ng tin cy. Sau
ny ng ta c c dn biu
khu vc bu c k cn ca
ti v gip ti coi sc
khu ca ti. Vic thng lng
vi S doanh nghip thuc ban b th
chnh ph ko di t thng 2
n thng 5, em li kt qu
l h ch duyt theo bng lng
ging nh bng lng ng dng
M alay, d ti chng minh
rng Singapore cng vic nng n
kh nhc hn v mc sinh hot

cng cao hn.

C hng ti i n c h phi quyt nh

hnh ng. M t bui sng Ch

nht, nghip on t chc mt
cuc hp trc khi nh cng
ti c x ca h trn ng
M axwell, ni cc gia nh ng con
sng trong nhng cn h mt phng
vi nh bp v nh v sinh
chung. Gn nh ton b thnh vin
nghip on gm 450 ngi
c mt. S c mt ca ti
s cng c thm lng can m
ca h v m bo vi h
rng nhng g h ang lm khng
c g tri lut c, c

bit l cha h c cuc bi

cng no c t chc
Singapore t khi tnh trng khn cp
c cng b nm 1948. Bng
th ting M alay bnh dn, ti gii
thch r rng kin ca mnh
vi tt c mi ngi, a s
l ngi M alay, s cn li l
ngi Hoa v n. H quyt nh
ra tuyn b bi cng.
T rc khi c uc bi c ng bt u vo ngy

13/5, Keng Swee, ngi t Anh v, chun

b mt ba n ti ti Cu
lc b bi li ngi Hoa trn
ng Amber ti gp mt
ph tng bin tp t Singapore Standard, Sinnathamby

Rajaratnam. Raja l mt ngi M alay dng di J affna T amil. ng

ta

London sut 12 nm n nm 1947, kt

giao vi mt nhm ngi n
v Phi chu theo ch ngha dn tc
v nhng ngi Anh thin t, v
vit nhng bi bo chng thc
dn. ng ta thch lng nghe kin
ngi khc. Ngi ngoi tri cnh
h bi, gia ting nhc v ting
n o ca nhng ngi i
bi, ti trnh by ngn gn vi
ng ta v cuc nh cng. ng
ta lu nay ch i mt
vn thun li i u
vi chnh quyn thc dn, v

hm h tham gia cuc chin u cho

nhng ngi a th.
T rong khi nhng ngi a th ng gc mt c c h

ha bnh khng cho bt c ai vo

lm trong bui sng u tin
din ra cuc bi cng, chnh quyn
phi mt o qun ngi
Gurkha ng o trang b sng lc
v dao qum vo Bu in Trung
tm trong ta nh Fullerton trn bn
cng Collyer, phn ni cm nht ca
khu thng mi. Ngi i din
cnh st thng bo rng cnh
st mang tiu lin s ng gc
ti tt c cc bu in cho
n khi cuc bi cng kt thc.

H m s au, bo c h ng nh c a nhm G urkha c ng

cnh st i km, mt cch tng

phn su sc, vi mt tuyn b
n ha ca vin ch tch nghip
on rng nhng ngi pht
th s tm ngng lm hng ro
cn nhng ngi mun vo lm
vic cho n khi nhng nh
ca h c hiu r. D
lun cng chng ng h nhng
ngi pht th. Ngy k tip,
chnh ph rt nhm Gurkha i v
nhng ngi biu tnh ti lp
ro cn mt cch ha bnh.
T Singapore Standard l mt t bo c a ngi

bn x vi s pht hnh t

hn nhiu so vi t Straits

Times thn c hnh ph A nh, nhng ting

ni c a

n v cuc u tranh ny rt
c

quan tm.

Nhiu ngi bn x c n,
khin cho nhng vin chc thc dn
cng c theo. Trong bi x lun
ca mnh, Raja nho bng khng thng
tic nhng thnh kin chng tc
ca chnh ph thuc a, t
vn v quyn ca nhng
ngi Anh thuc a c
nhn lng nhiu hn nhng ngi
bn x, h c tr thm
1.000 la ph cp lm vic ti
thuc a, trong khi nhng ngi

pht th yu cu thm 10 la
mt thng th b t chi.
T rong khi th

t b dn ng, gy kh
khn cho tt c mi ngi. Dn
chng phi t vo bu in
lc ra th t v bu kin
ca mnh. D vy, dn chng
vn ng v pha nhng ngi
pht th v nhng hnh ng
n ha ca h v nhng tuyn
b m ti son tho cho
h. Nhng hng ta bi in m
v cc x lun ca Raja trn
t Singapore Standard gip c h rt nhiu. T
bo bng ting M alay

Utus an Melayu ng h nhng ngi nh

c ng, v

phn ln ngi pht th l

ngi M alay. Cc bo ting Hoa,
Nanyang Siang Pau v Sin Chew Jit Poh, c ng c ng thi v trong

c nhiu phng vin v bin

tp vin thn cng lun lun
chng li chnh ph.
T Straits Times , ngc li, do ngi A nh lm c h

v iu hnh. N c mt
tay

vit x lun tht hay, A llington Kennard, ng ny c ra v

trung lp nhng li nhn

thy kh m khng ng v
pha chnh ph.
Raja ang thc h c h trc c uc c hin. y l

cuc thnh chin tuyt vi nht

cuc chin u v qun

chng b ch p chng li
bn thc dn da trng bc lt v
lng tm. Vn phong chin u
ca ng ta rt n tng. Nhiu
nm giao kt vi ngi n v
Ty n chng quc
gip ng ta c mt vn phong mnh
m. Ba nm tranh lun vi nhng sinh
vin ngi Anh y thin ch
v thn thin trong cu lc b
Lao ng i hc Cambridge
cho ti mt cch din t khc
v thch dng ngn ng n ha
dn nn hn. Th l chng ti
kt thnh mt i, Raja mnh m

v y kh lc, ti th
mm mng nh nhn, nu c ph
phn, th lun mang v bun phin
hn l gin d. Ti gi in
cho ng ta gp , phn loi
nhng phn ng t pha nhng
ngi ng h chng ti; ng
ta kim li mc gay gt trong bi x
lun ca ng vi ti. ng ta s
mang bn in th n nh ti
cng tho lun, hoc chng ti
s ni chuyn trn in thoi,
thng l sau na m, ngay trc
khi t bo ca ng ln khun in.
T Singapore Standard thng tin rt c hi tit khin t bo

ca chnh quyn, t Straits

Times , phi c ng b nhng th ng

c a

ti gi c v v
t.
G n c ui tun u tin, c ng lun xoay s ang c hng

i chnh quyn d di. Cc

vin chc thuc a Anh hoc khng
quen vi vic trnh by tnh th
ca h thu phc s ng h
ca dn chng, v cng khng
quen vi vic i ph vi dn
bn x, nhng k lch s
nu ra nhng mu thun, yu km
v thi kiu ngo ca
h. Vic bc trn thi
kiu cng ca cc nhn vin thuc

a trong cch i x vi
nhng ngi pht th
khin nhng nghip on khc
cng khai ng h h. Ngay c tng
th k ca i hi nghip
on Singapore, mt t chc thn
chnh quyn, vn l cng s
thn cn ca Lim Yew Hock v l y
vin ban chp hnh ng Lao ng
Singapore, cng tham gia cuc u tranh. ng ta thng bo quyn
gp mt ngn
qu gip nhn vin bu
in tin hnh bi cng n
kt thc thng li". T Singapore Standard ku gi c ng c hng
ng gp

v nhn tng phm t cc nh

ho tm.
C hnh quyn m ra lo lng. V in th k thuc a

ngh ti tc thng
lng ngay khi cc nhn vin tr
li lm vic. Ti tr li
rng nu cc nhn vin ngng bi
cng v cc cuc thng lng
tht bi ln na th h s
i mt vi vin cnh mt
cuc bi cng th nh. Ci
kiu ny, nu lp li nhiu ln,
s khin vic bi cng, v kh
thng lng cui cng ca
nghip on, tr thnh mt tr
khi hi.
T rong mt c uc hp c a H i ng lp php

vo th T, 20/5, ch thn thng

c cnh co nhng nhn
vin bu in rng chnh quyn
s khng b p lc ca vic
nh cng khin phi chp thun
mi yu sch ca h. Hm sau,
Raja p l trn t Singapore Standard:
L n u tin trong lc h s phong tro nghip
on ti x s ny, vin
chc cao cp nht ca thuc a
cng khai nghi vn tnh hiu
qu ca v kh bi cng. Ni
thng thn hn, ng Nicoll (thng c)
bo rng chnh ph xem p lc
ca nhng v bi cng, d chnh

ng hay khng, d hp php hay

khng, cng l iu g
m chnh quyn khng th chu
ng.
iu ny gy tc hi, c c vin

chc Anh thy nn ch trc din

bin ny. H ang b cng khai
tn cng. Vin th k thuc a
p ng bng cch ha hn
vi 500 nhn vin tham gia bi cng
rng ch thn ng ta s tin
hnh thng lng vi cc
i din nghip on nu h
tr li lm vic. Ti
thuyt phc cc lnh t nghip
on nn chn mt gii php

mi v thng bo tm ngng bi
cng ba ngy.
V ic ny c u vn th din c ho vin th k

thuc a v cc vin chc

ca ng ta. Cc cuc thng lng
ti tc vo ngy 26/5 v kt
thc vi mt tha c ng
hi lng.
l c uc bi c ng u tin k

t khi ban hnh cc quy nh v

tnh trng khn cp vo thng
6/1948, v n c tin hnh
hon ton ng lut php,
khng h c e da, bo ng
hay thm ch lp ro cn mt
trt t. Cuc chin u l

nhm ginh ly s ng h ca
qun chng v nghip on
thng. Sau ln chng minh kh nng
nghip v km ci ca cc vin
chc Anh ny, dn chng thy rng
chnh quyn, khi b em ra m x,
th cng rt d b tn cng.
V ic xut hin trn bo c h nng c ao uy tn

ngh nghip ca ti. Ti khng

cn l mt lut s tr t
ph mi t Cambridge v vi nhng
bng cp hng danh d na. Ti
dn dt nhng cng nhn bi
cng, ln ting ni cho h v
c h tin cy. Ti
lm c vic m khng gy

 v g. Ti thu t rt
ln trong s nh gi ca hng
nghn cng nhn Singapore v M alaya
m khng lm gii tr thc Anh
hc hong s. Cc bn ti v
ti by gi tin rng trong cc nghip
on, chng ti s tm c
c s qun chng v sc mnh
chnh tr m chng ti
tm kim t hi tho lun chng
trnh hnh ng ca mnh trong
nhng m di London sau nhng
bui hi hp ti M alaya Hall. Chng
ti nhn ra cch vn ng
s ng h ca qun chng.

C c nhm phi c ng s n c ng thy phn khi, thm

ch t tin hn, trc cuc biu

dng lc lng qun chng
mt cch hp php, ha bnh
v bt bo ng by
t nhng bt bnh chnh ng.
M t lot cc nghip on v
hip hi ngh ti lm c
vn php l cho h, v ti
sung sng c c h nh
nhng lc lng ng h chnh
tr cho mnh. H tr nhng khon
l ph tng trng cho cng ty
Laycock & Ong c ghi tn
ti trn cc giy t giao dch
ca h vi t cch c vn

php l. Ti tham d nhiu ba

tic thng nin hay i hi
ca h. Ti hc c cch
ha ng vi cc bang ngi
Hoa, nhng nhm ni ting Qung ng
hay Quan thoi nh Nghip on cng
nhn ngnh in ngi Hoa, hay nhng nhm
ch ni mt phng ng nh
Hip hi ngi Hakka Singapore.
iu ng phin l kh nng dng ting H oa

ca ti khng tt lm. Ti cm
thy rt xu h v khng c
kh nng giao tip vi h bng th
ting l ra l ting m
ca ti. M t ln na ti li

c gng hc ting Quan thoi. Ti

tm mt ng thy v mua mt my
thu bng nh. Ti cng Hon Sui Sen, by
gi lm y vin a chnh,
hc cng ng thy ti
cn nh trong c x chnh ph
ca Hui trn ng Cantonment. Nhng
ti tin b rt chm v c
qu t thi gian v t hn,
chng c my c hi thc
tp.
T uy nhin, ti c hng c n n ting Q uan thoi

trong ln tham gia k ca ti

vo cuc u tranh ca cng nhn.
Thng 12/1952, khong 10.000 cng nhn, ch
yu l ngi n, thuc Nghip

on lao ng khu cn c hi
qun, t nhin ra thng bo bi
cng, v ngy 29/12, cc cng nhn
trong cn c qun s Sembawang khng
lm vic na khin c cc s
quan hi qun ch huy cng
nh chnh ph Singapore ht sc bi
ri. Cc tu chin ca Hi qun
hong gia tham gia chin tranh Triu Tin v
n Singapore gm mt tu ngm,
mt hng khng mu hm v hai
h tng hm b neo li khng
sa cha c g c. Vin
thng c can thip, nhng
sau hai ln gp g khng kt qu,

i din ca c hai bn ng
em vn tranh chp ny
n mt trng ti c lp
l John Cameron, Lut s hong gia thuc Lut s on Scotland.
Nghip on
yu cu ti i din
cho h.
T i b ra mt tun nghin c u c c bng lng

v so snh gia mc lng do

chnh quyn Singapore v do Hi qun
hong gia tr cho nhng cng vic
tng t nhau. Bui tranh lun i
tch c t chc trong phng
ring ca chnh n ti Ta n
ti cao v ko di c tun
trong thng 3/1953. Cameron, mt lut s

ngi Scotland dy dn kinh nghim, vn

gi mt v v t khng thin
v. Bn Hi qun c mt vin
ch huy kinh nghim bit rt rnh cc
bc lng ca mnh. Khi Cameron a
ra phn quyt vo ngy 11/3, r
rng l ng ta bit gii
hn ngn sch ca Hi qun v
khng h nh ph v mc
gii hn . Ti i
hi nng thang lng ca Hi qun
ln cho bng thang lng ca chnh
ph Singapore, nhng Cameron t chi.
C c c n b

nghip on khng hi lng, v

ng ch tch nghip on b

p lc l phi t chi phn

quyt ca ta. Ti gp cc cn
b y v thuyt phc rng tht
bt li khi tip tc bi cng
sau khi chp nhn gii quyt
tranh chp thng qua trng ti, rng
y l ni dung chnh ca u
tranh hp php. Quan im ca ti
c chp nhn v s v
khng gy hi g cho ti. Tuy rng
ti cng mt i t nhiu uy tn
v ch ginh c nhng
nhng b nho nh. Ti
xc nh c ch ng
ca mnh nh mt c vn php

l bit u tranh ng lut

v sn sng thuyt phc khch
hng chp nhn mt phn quyt
bt li.
N hng c uc bi c ng khc ang m Singapore

v M alaya. Cc vin chc ca Nghip

on cng nhn bu chnh vin
thng Singapore ra thng bo rng
h s bi cng i tng
lng vo ngy 23/3/1953. s
l cuc bi cng u tin
cha tng c ca cc vin chc
chnh ph. Nghip on
ngh ti lm c vn php l
cho h. Chnh ph ngh a
ra trng ti, v sau khi bn bc vi

ti, nghip on ng
. Chnh ph a ra danh sch
su thnh vin trong hi ng
trng ti M alaya. M t ngi trong
ha ra l Yong Pung How, tng hc cng
thi vi ti trng lut
Cambridge.
Sut trong ba ngy c uc tranh tng c a tin

rng ri trn bo ch v i
pht thanh. Ti c hai mc tiu: t
c mt phn quyt c li,
v quan trng hn, phi by c
thi trch thng v km hiu
nng ca cc vin chc thuc a
ngi Anh trong vic i x vi
cng chc ngi bn x. Ti

lm c vic ny m khng
cn t ra qu khch lm. Yong Pung
How ra phn quyt cho 1.000 vin chc hng truy lnh 28 thng
lng v nhng
khon tng lng khc tng cng
ln ti 1 triu ng. Kt qu
ny phc hi uy tn cho ti
i vi gii cng nhn.
T rong khi nhng c ng c hc ngi bn x

cao cp hn cng ang bt mn.

Kenny ang nung nu mt ni bt bnh
vi mt quyt nh thin v
dnh nhng khon ph cp gia nh
c bit ring cho cc vin chc
Anh phc v ti thuc a. Hip
hi vin chc chnh ngch Singapore

nhiu ln lm kin ngh m

khng kt qu. Cui nm 1951, khi Keng
Swee t Anh v, ng ta vch ra mt
chin lc n gin
to c th mnh chnh tr
buc chnh ph phi nhng b.
Thay v u tranh i ph cp
gia nh tng ng vi
ph cp phc v ti thuc a
cho khong 200 vin chc chnh ngch
ngi bn x, Keng Swee
ngh h yu sch nhng ph cp
tng xng cho tt c cng chc,
nht l nhng nhn vin cng
nht bc 4 c tr lng

thp m rt ng o
y. T 1945, lng cng chc
tng rt chm so vi mc
lm pht. Cuc bi cng ca
nhn vin bu in cho
thy phong tro qun chng c th
u tranh hp php nh th no,
sau , cc nhn vin cng nht
cng si ni mun hnh ng.
T hng 7 /1 9 5 2 , Keng Swee gip Kenny thnh lp mt y ban

hnh ng phi hp i
din cho mi nghip on v hip
hi ca mi cng nhn vin chc
vi tng s thnh vin ln ti
14.000 ngi. H i hi cc
ph cp gia nh tng ng

vi lng tr cho cc vin chc

Anh phc v ti thuc a. Trong
mt cuc biu tnh vo thng
11, cng nhn vin tp trung
rt ng by t bt
mn i vi kiu i x
phn bit chng tc dnh cho cng
chc ngi bn x. Truyn n
ca h in dng ch C cng
bng khng? Ngi u gia nh
T con hng tr cp NHIU. Chng
ta c gia nh NHIU con v KHNG
tr cp.
N hng y vin dn c trong H i ng lp php

cm thy rng c th t
c uy tn chnh tr bng

cch ng h yu sch v tr
cp gia nh cho nhn vin bn
x, nht l nhng ngi hng
lng thp, v h bt u
ln ting ng h iu
trong Hi ng lp php. Thng
c John Nicoll, ch ta bui hp
ca Hi ng, hi bc
bi. ng khuyn co h nn gii
hn vo vic thc thi kim sot
chnh sch tng qut tm
cao v cnh co cc cng chc
rng qu v khng th gy
p lc i vi cc y vin
hi ng.

 y ban hnh ng phi hp ph nhn vic

h tip cn cc y vin hi
ng lp php yu cu
ng h, nhng t cu
hi l phi chng cc cng chc
khng c quyn tho lun cc
vn nguyn tc vi cc
i din dn c ca h sao.
Lin hip cc nghip on cng
chc Singapore gi th cho th
k thuc a by t s
mt tin tng su xa ca cc cng
chc ngi a phng i
vi cc cng chc Anh phc v
ti thuc a.
i mt vi s c hng i ngy c ng tng

v thi phn khng n

ngc nhin t cc cng chc v
thm ch t pha cc y vin
hi ng lp php vn nhu nhc
xa nay, vin thng c
tm cch phn tn s bt mn
ang tng ny bng cch c ra mt
y ban c trch, do F.C. Benham, mt
nh kinh t ni ting, lm trng
ban, kho st xem cc bc
lng hin nay ca cc vin chc
ngi bn x thng tr c
ph hp hay khng. Sau ba ngy tham
vn, y ban ny ng vi
cc nghip on rng h c

quyn hng ph cp gia nh.

Vin thng c chong vng. iu
ny s dn n thm ht
ngn sch nghim trng. Khi ng ta bc
b bn tng trnh ny, su
nghip on lin e da bi
cng. ngn nga bi cng,
vin thng c ha s giao vn
li cho mt y ban c
lp, do Hun tc Edward Ritson ph
trch. Thng 3/1953, Ritson ngh
bi b cc ph cp gia nh
cho nhn vin Anh phc v ti thuc
a.
y ban hnh ng phi hp lm rung

rinh h thng thuc a. Sau 10 thng

tip tc m phn, chnh ph

ng mt thang lng mi,
tng nhiu cho cc cp chc v
lng cao hn l cho cc vin chc
bc trung v bc thp. Nh vy
chnh ph thuc a
khng cho Keng Swee v Kenny ginh c
uy tn chnh tr i vi gii
cng chc cp thp m h hng
mong mun.

8
M RNG NH HNG
T hng 9 /1 9 5 2 , m t ngi M alay c a o , t r c 4 0 , trng ging
ngi n, s ng mi di mnh, n

vn phng ca ti. Ni ting Anh

tt nhng hi ngp ngng v lp
bp, ng ta t gii thiu l
Yusof Ishak, ch nhim kim tng bin
tp v gim c iu hnh
ca t bo Utusan M elayu. Bin tp
chnh ca ng l Samad Ismail, ang b
giam cng nhng ngi chng i
khc ngoi o St. John sau khi b bt
vo thng 1/1951, nhng ngi ta sp
x li v ca anh ta. Ti c th
i din cho anh ta khng?

T t c mi v n v ti c hng c hnh quyn

tnh trng tuyt vng hay hu

nh tuyt vng u n
vi ti nh mt hy vng cui cng.
Ti da theo cc iu
lut cho php thng dn kin nh
nc kin v kt n
c nhng vin chc nh v
ti sch nhiu dn en, nhng
ngi sn sng tr tin cho ti
gip h tr th mt
phu ko xe kin mt cnh st v
tn cng ng ta, mt th
kho bn cng kin Ban qun l cng
h c hc

anh ta mt c c h bt c ng. T rong mt v

ng nh, ti kin Thiu

t hi qun George Ansel Hardcastle, ch huy lc lng phng

c hy c ha c hy thuc c n

c hi qun, v ti bi tn
khi thm lm qu phc li ca
cng nhn vin. V n ny do
mt quan ta Anh ta hnh s
khu vc th l v ng ta
tha bng ng thiu t. Nhng nhn
vin cha chy bt mn sau
theo kin ca ti v
kin Hardcastle ln ta cp cao hn
i bi thng vi mc ch
lm rm beng v ny. Tuy nhin cc
s quan b bn ca ng ta
lc quyn c 12.000 la,
bi thng v tr n

ph trc khi v ny c
em ra x, khin nghip on khng
t mc ch phi by v
t co ng ta trc ta x
cng khai. l khng kh c
cm v nghi k m chng ti
phi sng trong .
N hng v Samad khng c h l vn php

lut. l mt v truy t
chnh tr ca mt gung my
hnh chnh thuc a ang chu
s e da ca mt cuc khi
ngha v trang ca cng sn v p
lc i c lp ca cc
lc lng quc gia. Cch hay nht

l thuyt phc chnh quyn rng

ngi t ny c th l
mt ngi yu nc nhng khng
theo ng li bo ng v
trang. Ti quyt nh nhn v ny
m khng bn vi Laycock. Utus an Melayu s
chu mi chi ph cho v ny.
T i e rng s

khng t kt qu g nu
ch lm mt vic l thuyt
phc, nn ti quyt nh tm
vin s quan S c v ph
trch v ny tm hiu
tnh hnh ca thn ch ti, v
xem h mun buc anh ta ti g. M ay
mn thay, vic ny a y

ti gp Richard Byrne Corridon, ngi ph

trch b phn kim sot dn n
v ngi c gio dc Anh. ng
ny l mt chuyn gia tng
lm cng vic ny ti n
v c th phn bit ngay

nhng ngi c ng s n v nhng ngi

quc gia n.
C hng ti gp nhau trc . ng ta tng

nghin cu h s ca ti v
mt sng sm n vo nm 1952,
ng ta ti tm ti s
38 ng Oxley, ch chuyn
gu. ng ta ni rng ng
c v cc hot ng ca
ti ti London v rt mun gp
ti

tm hiu thm v
nhng ngi c ng s n , nh L im H ong Bee, v nh hng c a
h i vi

cc sinh vin ngi Singapore v

M alaya. Ti ni cho ng nghe nhng iu
ti nhn xt v Lim Hong Bee v kh
nng pht trin ca ng cng
sn trong gii sinh vin du hc ti
London, nhng c thm rng sau v bt
gi Eber v nhm ca ng ta ti
Singapore vo thng 1/1951 th c th
ti sai. ng thi ti
cng vch r cho ng ta v nhng
nghi ng ca S c v v
ln i hi thanh nin Budapest.
Ti ni Dennis i d hi y nh

mt k ngh h thi v n
chng quan tm g ti chnh tr.
Nhiu nm sau, ti khm ph ra rng
nhng iu ny

c ng c ghi vo

h s ca h.
By gi ti n gp ng ta ti vn phng

S c v trn ng
Robinson. ng ta rt ci m. ng ta ni
Samad l mt ngi thng minh, nng
ng, mt nh hot ng u
hng. Ti hi liu anh ta c phi
mt ngi cng sn khng, ng
ta p: "Ngi cng sn thng
minh nht m ti c bit.
Cu ny nghe chng c g ha
hn cho n lc ng ta thm:

Nhng con ngi c trng

thnh v t tng ca h
thay i cng kinh nghim, ng c
lm vic vi anh ta. Anh ta ng c
gip .
C nh s t t

chc mt chuyn tu a ti
ra o St. John, mt i i
lch s h dnh cho cc lut s
bin h phm nhn. l
mt chuyn i d chu ko di
20 pht trong mt bui chiu, sau
l 20 pht i b v leo dc ln
mn Bc ca o. ,
gia khu rng xinh p, c nhng
khu nh ngh mt ca chnh ph,

cch khng xa l nhng dy

nh c hng ro km gai lm
tri cai nghin thuc phin. C mt
ta nh cng c vy bng
hng ro km gai, l ni
tm gi cc phm nhn chnh
tr. Bit trc chuyn ti ra y
nn vin gim ngc t
sn bn gh di bng cy
gn . Ti ch mt lt
trong khi mt nhn vin ngi n
i vo ta nh, lt sau ng ta
dn ra mt ngi M alay tm thc,
gy mnh, eo knh rm, c hng
ria mp ta gn v chic rng

ca b m. Anh ta ht thuc lin

tc v trng c v rt bn
chn. Anh ta c v nghi ng kh nng
c phng thch trc mt
y ban gm mt chnh n ta n
ti cao v hai ph thm khng chuyn.
T i ni vi anh ta rng c huyn ty thuc

vo vic S c v
c tin anh tip tc theo ui l
tng cng sn na hay khng, nu
anh tip tc th s cn b bt
i bt li. Nhng nu sau khi c
mt ngi theo ch ngha quc gia
th chc h s anh yn.
Anh ta bt ci. l ln
u tin ti i mt vi

tha, anh hot ng nh

mt ngi cng sn b cm
t. Ti chng bit g v tm
l, ng lc v cch suy ngh
ca h, nhng th khin
h quyt tm chng t cho chnh
h v mi ngi rng h l
nhng con ngi c nim tin v
sc mnh, c kh nng chu ng
gian kh v l tng, xng ng
l ng ch vi cc chin
s khc tn trung vi ch
ngha M c.
V ic ti thm v x anh ta c lm kn

trong phng ca quan ta. Anh ta b cu

lu ch yu v anh ta l ng
vin M CP v l lnh o phn

b M alay ca Hip hi dn tc
chng Anh, mt t chc ph tr
ca M CP. Quan ta lng nghe l l
bin h ca ti rng anh ta c bn
l mt ngi chng thc dn
v l mt ngi M alay theo ch
ngha quc gia, v do quan h c nhn
v bn hu m anh ta t
chc cho Abdullah Sudin, mt ng vin
cng sn cao cp, o thot sang
Indonesia vo thng 9 hoc 10/1950, khi bit ng ny b cnh st
truy n.
Ti khng bit mnh c gy c
n tng vi ng chnh n
v hai v ph thm hay khng. V
chnh n chng ni g, v

bui thm vn kt thc trong vng

20 pht.
Samad tr ra o St. John, nhng thng 4 /1 9 5 3 , anh ta c ng
vi ngi khc c phng thc h,

trong c C.V. Devan Nair. Khi ti gp

Nair ln u sau hng ro km
gai, vi chic knh cn, qun ngn
v i dp Nht, ti
thy ng l ngi khc thng.
ng l ngi thp ln, kh
tnh v lun bc bi vi mi ngi. N hng khi Samad nhn thy
ti

ch ng ta, anh ni rng l mt ngi bn

tt, cn b ca Nghip on
gio c hc

Singapore. B giam c m, anh ta ni,

anh s hc c c c h phn bit k

yu ui. Anh ta nhc ti mt

mnh m v k

t nhn ngi n khc, James

Puthucheary, mt k ni nhiu, b
ngoi coi khn ngoan nhng khng tin cy
c. Nair l mt ngi dng
mnh, ng tin cy. Ti ngh, c
th nh th, nhng ti khng tin
ci tng ca ng ta. t lu
sau , ha ra Nghip on gio
chc Singapore li n nh ti i
din cho ng ta. Ti khng th t
chi, nhng khng tin vo vin tng
ca vic c g cho ng ta ra. Khi ti
gp Corridon ln k, ng ta tm lc
cho ti bit v Nair, xc nh
ng ta l mt ngi phn n, tn tm v kin quyt. ng ta
c

P.V. Sharma, ch tch nghip on, gic

ng v c h ngha

cng sn.
N hm vi ngi c hng ti Keng Swee, C hin C hye, Raja,
Kenny v ti trong khi vn gp nhau

vo chiu th By trong phng n

di tng hm ca nh ti
trn ng Oxley xem xt
kh nng thnh lp mt chnh
ng. Cn phng nm m
Ty ngi nh nn nng v thiu
tin nghi, d c ti ba ca s,
hai ca ln v qut trn quay sut
bui. Tuy bu khng kh gy mt
mi, nhng chng ti vn tnh
to. Chng ti quyt tm mnh
phi hon ton khc vi nhng

ng phi hay c nhn nhu nhc

v v k trong Hi ng thnh
ph v Hi ng lp

php hin nay. D o c hng ti quyt

nh mi Samad tham gia tho lun kh nng tin hnh u

tranh hp php i c lp
m khng b ht vo phong tro
cng sn. Chng ti cng mun c
mt anh ta v anh ta gip chng ti
tip cn khi dn ni ting
M alay, v truyn b quan im ca
chng ti cho h qua t Utus an Melayu.
Sau hai c uc hp, anh ta hi c th ln s au r thm

Devan Nair hay khng v ng ta cng c

th c ng gp tt. Ti
khng thch kin , nhng
cc bn hu v ti u

ng rng nu chng ti
ch thu np nhng ngi chng ti
thch th khng bao gi pht trin
thnh mt chnh ng c.
Nn Nair n tham gia, v mi tun, c hng ti s
nhau ni chuyn v tnh hnh v xem c th

thc hin hnh

ng chnh tr g.
N gi A nh khng phi khng thc c c c

p lc chnh tr
ang tng dn. Nm 1953, vin thng
c ch nh Hun tc
G eorge Rendel, c u i s ti B, t c hc

mt y ban xem xt li hin php

Singapore v xut hng pht
trin k tip. Trong bo co cng
b ngy 22/2/1964, Rendel ngh cho

gp

t ng a vo danh sch c
tri mi thn dn Anh sinh ti Singapore. Vic ny s tng s c tri
ln gp
bn ln. Chnh ph mi trong tng
lai s gm mt hi ng c
9 y vin, 6 trong s s c
bu, da theo c ca lnh
o ng a s. Nhng nhng
nhim v quan trng s nm trong tay 3
y vin hu trch: tng th k,
th k ti chnh v chng
l. Ngoi tr trong nhng lnh vc
gii hn v i ngoi v
phng v (k c an ninh ni a),
th thng c s phi chp
nhn cc quyt nh ca hi

ng, m hi ng ny ch
chu trch nhim trc Hi ng
lp php mi. S c tng cng
25 thnh vin c bu, 6 c
ch nh v 3 hu trch c
nh. Thng c chp thun
bo co ny thc hin
trong k bu c k vo thng
4/1955.
G i n lc c hng ti phi quyt nh

ngay, hoc tham gia ng c theo hin php

mi hoc tip tc ng bn
ngoi. Samad v Nair ch trng ng
ngoi. H mun c lp hoc
khng c g c. Rt ra bi
hc t nhng sai lm ca Lin

on dn ch M alaya (M DU), Raja rt ng

h vic tham gia. Kenny v Keng Swee cng
vy. Ti tin tng rng vic khng
tham gia s loi chng ti khi u
trng hp php, v ri chng
ti s kt thc ging nh M DU
hoc phi hot ng b mt.
Nn chng ti khi s hoch nh
vic lp chnh ng trc
cui nm 1954 chng ti c
c 6 thng vn ng trc
k bu c.
M i s lun c v xy ra bt c ht. N gy

28/5/1954, mt nhm sinh vin i hc

M alaya b bt giam v b kt ti
kch ng chng chnh quyn. H

mun ti ng bin h gim.

Ti nhn vo h s buc ti;
c hi l 5 thng 5 thua. H
in trong t Faj ar, mt tp c h s inh vin pht hnh
khng u tuy

l ra hng thng, mt bi bo c

th vi phm php lut. Ti

ng bin h cho h v
sau khi suy ngh t lu, ti ni vi
h rng v ca h tt nht
l nn xem nh mt phn i
chnh tr, ch khng phi mt v
vi phm php l. Ti ngh
rng chng ti s

mi mt lut s t L ondon qua,

ng D.N. Pritt, vn ni ting v

u tranh c ho c c xu hng

khuynh t. Pritt ngoi 60 v c

ting l ngi c ming li

sc bn chng h bit s bt
c quan ta no d cc
thuc a hay chnh quc Anh. ng
ta b loi ra khi gung my
cai tr Anh, v c xem nh mt
nhn vt k cc, mt trong nhng
ngi Anh lp d thuc giai cp t
sn m li t ra v sn cn
hn c ngi cng nhn ngho
nht trong khi vn sng mt i
sung tc. Thng 6/1950, C hoo v ti ti thm ng ta
ti London xin ng k giy t
bo lnh c ho c hng ti vo L ut s on, ni ng ta l T hm
phn php quan c a M iddle T emple. T i tin rng

ng ta s nhn v

ny, min l chng ti chu cp

c chi ph i li n
v mt t th lao cho ng. Ti
vit th cho ng ta, v ng tr
li ngay. Vng, ng s qua.
Bit rng S

c v s kim tra th t
gia ti vi Pritt nn ti dng
tn v a ch ca Chin Chye, do
th ca Pritt

gi c ho ti s c c huyn ti

ch ca Chin Chye trong c x i

hc M alaya trn ng D alvey.
Khi ti vit n c hng ny nm 1 9 9 6 ,

ti mi bit ra S c v
ngh rng Chin Chye v Raja chu trch
nhim trong vic a P ritt s ang Singapore. H

 lm, ti cng dng a

ch ca c em ca Choo, nn mt
s th ca Pritt c gi cho
Kwa Geok Choo Cairnhill Circle, thay v s 38
ng Oxley hay Cng ty Laycock & Ong. S
c v hn chng bao gi bit
ra iu ny, v h s ca
h khng ghi nhn chuyn kim tra th
t no gi ti c.
M t vn

ln m ti d tr l
chuyn xin php Lut s on
Singapore cho Pritt c hnh ngh. C
quan ny theo thng l s i
Pritt hon tt 6 thng tp s vi
mt lut s hay trng s c t

nht 7 nm thm nin ti y.

Trong nhng trng hp c bit,
vn c iu khon cho php chnh
n b qua quy nh ny, nhng ti
e Ban chp hnh Lut s on s
bc b mi trng hp min
tr c bit. Cu lc b Lao
ng ca trng i hc
lp ra mt Ban ngn sch bin
h ca sinh vin v gom c
10.000 la tr tin v
my bay, chi ph n v mt
mn qu nh cho Pritt. Ti quyt nh
rng d ng ta c c cho
php hay ngn chn, th vic a

ng qua y vn l chuyn ng
lm, v t chi khng cho ng
xut hin trc ta s l
mt tht bi chnh tr ca chnh
quyn. Nn ti nm ly c hi
ny, v ng ta n y vo
ngy 11/8. Cc sinh vin v ti n
ng phi trng v ti ch
ng ta v khch sn Adelphi. To con, m
chc v hi u, ng ta qu
l trn y nng lng. Sau
mt chuyn bay di vi hai ln ngh
qua m Cairo v Colombo, ng ta vn
c th, ngay trong ti hm ,
ngi trong mt

c n phng thiu tin nghi

ghi c hp c c c hi tit v v n. T i trnh by

bi cnh s v v a cho
ng cc ti liu xut bn c th

dng trong khi bo cha, trong c

nhng trch on quan trng t
cc cun sch v cc din vn
c lin quan.
ng ta r rng c nng lc i din

cho bt c ai b kt ti chng
chnh quyn ti bt c u
thuc quc Anh cng nh ti
chnh quc Anh. Nhng lut l th
phi tun th, nn ti thu xp
cho ng lm vic trong vn phng ca
Osborne Jones, mt lut s v trng s
c khng di by nm hnh

ngh, theo ng yu cu. Sau khi Pritt

ngi lm cnh trong vn phng
c su ngy th
Osborne Jones c th tuyn th trong mt
t khai: Ti ch bo
cho ng s, bng ht kh
nng ca ti, v nhng khc bit
ca lut php ti Anh v lut
php ti Singapore. Osborne Jones vn rt
tn trng s tht. Sau Pritt
phi trnh din trc ba gim
kho m h phi thy tin chc
rng ng ta c nhng
kin thc cn thit v vic hnh
ngh v tiu chun ca ngh, c

kh nng Anh ng v l ngi

xng ng c nhn vo
Lut s on. l
ba nhn vt ni bt ca Lut s
on Singapore, mt c vn php
lut Hong gia v hai lut s Anh thm
nin. M t trong s h hi
Pritt: Ngi son tho chng th
chuyn nhng bt ng sn
th no? Pritt p: Lut
s ca lut s on, tha
ngi, khng son tho chng th
chuyn nhng bt ng sn.
Ngay c t Straits
sc ny.

Times c ng tng thut c u vn p xut

P ritt c m c i lm t khai s ao c ho ng c hnh n

khng cn c ht nghi ng
g v
trnh c a ng. ng ta gia nhp L ut

s on t nm 1909, tc l
c thm nin hn bt c lut
s no Singapore, k c cc
chnh n. ng l lut
s hong gia t nm 1927 v l
Thm phn php quan ca M iddle Temple t
nm 1936. ng cng tng bin
h trc nhiu ta n trn
khp th gii, t n cho
ti Algeria v tng c php
bin h trc Ta n ti
cao M nm 1950.

 h tr

cho n xin ny, ti cng tho mt

t khai nhn danh su b co
xc nh rng v v x c
lin quan ti nhiu vn php
l phc tp, nn cc b co
ny yu cu c mt
lut s bin h nhiu kinh nghim
v cc v n hnh s v
yu cu ti mi David
M atshall. Nhng vo ngy 24/7, mt trong
nhng sinh vin nhn c
th ca lut s ny dt khot
t chi vic bin h.
C c s inh vin km th ny vo t

khai ca h, nu r rng: Chng

ti thy khng th thuyt phc

c ng M arshall, ngi vn
lu nay vn c cm tnh vi mc
tiu chnh tr ca chng ti,
ng thi cng ngh rng cc
lut s bn x khc Singapore
c th khng thin cm vi chng
ti c nh th."
n xin php c a P ritt b Ban c hp hnh L ut s

on v c vin chng l
chng i. Vin chnh n, ngi
m Pritt ch thn ti trnh
n, nhn ra rng nu bc n
xin ny s gy xn xao d lun,
nn chp thun.
C uc tranh lun i tc h bt u vo ngy

23/8 v ko di ba ngy. Vi ti,

l bi hc v vic
bin h trong cc v n chnh
tr. Pritt tn dng t th mt
Lut s hong gia c ting l
ni lon ca mnh tn
cng i phng mi vn
ng ngh ra c, d
chng ch lin quan m h ti v
n. M i khi c c hi l ng
tn cng i phng tht lc.
Khi u, ng lm ti ni
ti chn vi ci ng gi l
tnh trng lp ca cc lun
c buc ti". V cn bn, tt

c cc sinh vin u b kt
ti ging nhau v vic xut bn
n phm vi nh bi
xu N hong hoc bi xu chnh
quyn hoc kch ng dn chng
Singapore hoc truyn b him khch".
ng ta mun bit bn cng t mun
gn nh no cho tng
b can no. ng l lun rng
mt li co buc m t n
li hm cha nhiu li co buc
khc nhau l khng hay. ng yu cu
ta gch b cu v ch
th cho vin cng t son ra li
buc ti khc r rng hn.

T i c ng tng phn i theo c ng phng

sch nh vy, nhng ti khng c

uy tn mt Lut s hong gia v
ngn ng s c

bn nh P ritt. T uy rng c hnh n bc

kin ca ng v cho rng nhng li buc

ti nh trn l

khng c g d c, nhng ng ghi im c

vi

cng chng trong ta x cng nh

trn bo c h.
C hnh n F.A .

(Freddy) Chua l mt ngi c t

duy thc t v hiu thu thc

ti bn ngoi ta

n. Sau nhng tranh lun c a P ritt v T rng ban c ng t, v

khng i su vo bt c lun
im php l no, ng ta ch
ni rng cc bi bo trn
Faj ar khng c tnh kc h ng c hng

i. C tm sinh vin u
c tha bng. i vi bo
ch, y l mt kt thc
ng tht vng. H ch i
chnh n l gii ti sao chng
c hay khng c tnh kch ng
chng i, nhng Chua l mt chnh
n cn thn, khng lm g qu
nhng vic mnh phi lm.
C c s inh vin v nhng ngi ng h h

rt vui mng. y l mt
v truy t khng cn thit; n
gy bt li cho chnh quyn v
khuyn khch mu chng i trong
dn chng khi h c chng
kin cnh vin chng l ngn

khng ni mt lut s hong gia

c ting l gy ri gia nhp
lut s on, ri mt vin
cng t b tn cng ti bi
khi tranh lun trc to.
N gay s au v x, v trong lc P ritt vn c n

Singapore, cc hc sinh trung hc ngi

Hoa n yu cu ti i din
cho h nh ng ta thay mt h
khng c o li kt ti h gy bo lon vo

ngy 13/5 ti cng vin George V, ni

h t tp phn
i Php lnh ng vin quc
gia. V ny s a ti vo
mt th gii hon ton khc
hn, mt th gii trn y

nhng nng lng cn nguyn tuyn

v tinh thn l tng.

9
TH GII NHNG NGI HN HC
Bc lm quen c a ti vi th gii nhng

ngi Hn hc xy ra sau mt bin

c c gi l 513,
t tn theo nhng v biu tnh gy

ri vo ngy

13/5. Nm hc sinh n nh ti vo
mt bui ti nm 1954, ngay sau v x
t Faj ar, gm Robert Soon L oh Boon, mt thanh nin nh
con, tc hi cua v sn rng ca,
ng vai thng dch v pht
ngn vin ca nhm, Louis Hwa, c kh
nng Anh ng, cng ba c gi ngi
Hoa tc tht bm. Cc cu mc
qun sooc, cc c mc vy, kiu

ng phc hc sinh ca h. By
hc sinh bn h b kt
ti cn tr cnh st trong nhng
cuc biu tnh li cun ti 500
hc sinh cc trng ting Hoa, ch
yu l trng Trung hc Chung Cheng, v h x xt vi cnh st.
H ang tin hnh biu tnh
ng h mt nhm i din
trn ng ti Ta nh
Chnh ph trnh mt kin
ngh phn i vic ng k
qun dch th b chn li v
yu cu gii tn. H
nm vo cnh st, su
cnh st cn b m bng

dao. Cnh st dng di cui phn cng

v nh mt s hc sinh. C
26 ngi b thng; 48 hc sinh,
trong c hai n, b
bt gi.
P hin ta c t c hc ngy 2 8 /6 . T rong s 4 1 hc s inh b
truy t

v ti khng chp hnh lnh gii

tn ca cnh st, 26 hc

s inh b kt ti v lnh n s u

thng t treo. By hc sinh b truy

t nng hn v ti ngn tr

cnh st thi hnh cng v. H

yu cu c xt x
mt ta khc v chnh n
t ra c

thnh kin trong c c h ng xt x v

kt n cc bn ca h trong
ngy hm trc. H t chi

khng t bo cha g c v
b kt n ba thng t, mc n
cao nht cho ti danh ny. Ta s xt
n khng co ca h vo
thng 10. Ti nn nh Pritt lo v
khng co cho h khng?
S thc h thc php lut c a h l mi quan

tm trc mt ca ta. Nhng

nhng vn tim n th
rt su xa v c bn. Nhng ngi
Hn hc khng gi mt v tr
hay vai tr no trong sinh hot chnh thc ca thuc a ny vn
ch
s dng dn bn x c Anh hc
lm nhn vin. Chnh quyn m
trng tiu hc dy bng ting

Anh v ting M alay, cn trng trung

hc th ch dy bng ting Anh.
N hng nhng c ng ng dn nhp c b b mc

t lo ly thn. Ngi Hoa quyn

gp nhau v xy trng cho h.
Hon ton t tc, h dng
sch gio khoa xut bn Trung Quc
v mi thy t Trung Quc qua
dy bng ting Quan thoi c nh
h ang Qung ng hay Phc
Kin vy. V vn ha, h sng
trong mt th gii tch bit. Hc
xong trung hc, hc sinh c th hc
tip bng cch chuyn sang mt trng
dy ting Anh v nh th tin
thn theo nhng bc thang Anh hc, hoc tm vic trong c c

c s

dng ting H oa c c

ca tim, nh hng hay cng ty, hoc

mt vi ngn hng ca ngi
Hoa.
H c m thy tr tri, v s thiu vng c

hi kinh t khin cc trng

hc ca h tr thnh ni hun c
cc t tng khuynh t vn
xut hin Singapore v M alaya t
1923, khi Quc t cng sn ln u
c cn b t Thng Hi qua
y. Sau Th chin, thnh tch
khng Nht khin uy tn ca M CP ln
cao v tr thnh mt lc lng
mnh trong gii tr v h
xy dng c mt mng li

chi b ti cc lp hc. Nhiu

thy gio tr thnh ng
vin hoc cm tnh ng; nhiu
hc sinh qu tui v hc hnh
dang d do vic Nht chim ng
cng c kt np;
cn ban qun l trng phn ln
l cc thng gia cng c cm
tnh hoc ngi ngn cn h.
M t khi tnh trng khn c p c c ng b,

phong tro cng s n Singapore

rt vo b mt, nhng

thc t h vn pht trin. Nm

1952, ngi Anh pht th ng vin
ti Singapore v M alaya, nn mi ngi nam tui t 18 n 55 u
c
th b gi phc v trong qun i

hay lc lng phng v dn s,

v thng 4/1954, chnh quyn bt u
yu cu h ng k. H ch
cn 800 ngi cho qun i
Singapore v 1.200 ngi cho cc lc
lng phng v dn s, v
s chn bng cch rt thm.
Nhng vic ng k ti cc
trng hc tin hnh chm, v
vo ngy 12/5, hn cht ng k,
hc sinh cc trng ting Hoa trnh
mt kin ngh cho Quyn th k
thuc a xin min qun dch tp
th. Quyn thng c W.A.C. Goode ra
thng bo rng vic min dch s

c cu xt cho tng trng

hp c th. Vic ny dn ti
cuc biu tnh ca 500 hc sinh, v
vin ton quyn t chi
gp g i din ca h cho
n khi h ng k xong.
L c ti khng bit ht ngun c i c a

vn , tuy ti bit rng ang

c ci g m si
sc trong th gii ngi Hoa ny.
Cc hc sinh c t chc
cht ch, c k lut v on
kt. H c kh nng t kim
ch v rt gii u tranh tp
th v biu tnh phn i
khin chnh quyn rt kh tch

ring hay c lp nhng ngi cm

u trng pht. Sau nhng
v bt gi, h khi s thi
bng nhng vn khc c
th cho php h gy ra nhng xung t
vi cnh st, xy ra nhng
v bt b v qua kch
ng tinh thn u tranh ca qun
chng. Ch mi sau ny ti mi
hiu ra tt c nhng iu .
Nhiu ngi Anh hc, k c nhng
ngi trong Hi sinh vin i hc
M alaya cng thiu thng tin v kinh nghim nh vy. Ngy 18/5,
h cng c
hnh ng ng h nhng cuc
biu tnh ca hc sinh ngi Hoa

bng c c h yu c u c iu tra v

cc v biu tnh gy ri v
trong nhng v , cnh st
s dng bo lc khng hp cch.
H cng suy ngh n gin nh
ti vy.
N hng ngi c ng s n lp tc ghi nh v gy

ri ngy 13/5 bng con s 513

(ng nht tam), theo cch ngi Trung
Quc ghi nh nhng s kin ln,
nh v Tiananmen12 ngy

4 /6 /1 9 8 9 c gi l v

64 (lc t). Cc hc
sinh t chc l trong trng v
phn i, h lp ban i din
i min dch gm 55 ngi,
chia thnh nhiu t cng tc lo vic

thu thp thng tin v nhng hc sinh b

thng, gip thuc men v
ku gi dn chng ng h.
H ta ra khp Singapore vn ng s ng

h ca hc sinh cc trng khc,

cc ph huynh, ch tim v cc
lnh o cng ng ngi
Hoa ngha l ton b khi
ngi ni ting Hoa. H theo nhng
phng php vn ng qun
chng tng c p
dng thnh cng Trung Quc. Ngay khi c du hiu hnh ng
pha cnh st, h s rt vo
trong cc trng hc hay

nh my tp trung thnh mt m
ng, thu ht c h , ku gi

ng h, thch thc gii cm

quyn v khiu khch chnh quyn

n p h.
N n ngy 1 4 /5 , k theo ngy xy ra bo lon, h

c th trong trng Chung Cheng, nhng ngay hm sau h gii tn

theo yu cu
ca mt on i biu 12
ngi ca Phng Thng mi
Trung Quc. H tr nn quan
trng, v nhng ngi ln tui
trong cng ng ngi Hoa
cng n u tranh vi
h v ha hn s can thip vi
chnh quyn. gim p lc
t pha chnh quyn ang nng
lng phc hi trt t, Phng
thng mi ngh

cho ngh sm k ngh gia nm v

ng ca trng. Nhng cc
i biu ny trc ht phi
nhn su yu sch ca hc sinh
chuyn ln chnh quyn thuc
a. Nhng yu sch ny i
min qun dch hon ton, tha bng
khng iu kin 48 hc sinh ang
ch xt x, tin hnh iu
tra cng khai v bo lon ngy 13/5 v mt vi nhng b khc
na.
Cc hc sinh khn kho li
cun nhng ngi ln tui ca
cng ng ngi Hoa ng h
h, v vo ngy 23/5 khong 2.500
hc sinh li chim ng trng

Chung Cheng v tuyn b khng gii tn cho n khi h c min

qun
dch. Ba ngy sau, hng ng ca h
phn tn khi cnh st phong ta mi
ngun cung cp thc phm v cc
ph huynh li con em ca h v.
Ri c nh

th. Hc sinh Chung Cheng i m ca

trng hc li, hc sinh trng
Trung hc Trung Quc e da biu tnh
tuyt thc, v ngy 2/6, khong 1.000
hc sinh t cc trng trung hc
khc ko v trng Trung hc
Trung Quc bt u mt
cuc cm tri l trong k ngh
bt buc ny. l mt

hnh ng thch thc. H t

t chc hc hnh trong cc phng
hc v ngay sn trng, hc sinh
lp trn dy cc n em v
ton, ting Anh, ting Hoa v a
l. Cc ph huynh mang thc phm n
cho h; ngoi ra, trng c
nh mt k cm tri gia nm
km t t chc bi dng
hc vn.
C c hc s inh c n gi nhng kin ngh khc

cho thng c nhng tt c u

khng c tr li. Khi by
trng hc khc m ca li
vo ngy 24/6, nhng bin php k
lut mi c p

dng: trong c bin php

thanh lc kim tra cc gio vin v
cm hc sinh khng c dng
c s ca nh trng c ho c c

hot ng ngoi kha nu khng

hiu trng ng . Nhng

nhng lnh mi ny ch nm trn
giy t v bo ch thi, v
ban qun l cng nh hiu trng
u e ngi nhng t chc ngm
trong c gio vin ln hc sinh.
V o ngy 1 3 /9 , c hnh quyn thng bo rng h

d nh t thm cho h quyn

c ng ca bt c
trng hc no khng chu tun
th Php lnh v cc trng

hc. Gim th trng hc t

nay c th b yu cu phi trnh
by l do nu trong su thng trc
trng b s
dng cho vic tuyn truyn chnh tr
bt li cho Singapore. y l mt
sai lm nghim trng. Cc ban qun l
ca cc trng hc c th
l thn cng, trung lp hay cm tnh
vin. Nhng mt khi chnh quyn i
kim sot trng hc ca h,
h lin on kt vi nhau
chng li, v ngay c bo ch
ca phe Trung Hoa Quc dn ng cng
ng h h.

T hng c John N ic oll rt ngc nhin. N i c huyn vi H i

ng lp php ngy

21/9, ng kt n nhng gi
cho rng chnh quyn ang thc thi mt chnh sch bi Hoa. Chnh
quyn
khng c nh ng ha
cc trng ting Hoa vo h
thng gio dc ca thuc a.
Nhng ngi cng sn bit rng
k hoch ca vin thng c
l nhm dp tt nhng hot ng
ca h, nhng trong thc t ng ta
cho h c hi ni kt tt
c nhng ngi Hn hc vo
l tng yu nc, v h
l gii vn thnh mt m mu mun A nh ha c c
trng ting Hoa v tiu dit nn

vn ho, ngn ng v gio dc

ca ngi H oa.
l nhng di s n thn thnh gn b vi tm
hn ca mi ngi Hoa, nht l
nhng ch tim hay thng gia ngi
Hoa giu c nhng t hc ti
Singapore. H say m nhng bo
co ca Trung Quc x hi ch
ngha, miu t bc chuyn ha
t nc ny thnh mt i
cng. V by gi, khi nc
Trung Quc mi hi sinh ny tr thnh
mt nim t ho v vinh d cho
ngi Hoa khp ni, th ngi
Anh c v nh mun tc i

ci quyn ng nhin ny
ca h. Chnh quyn, thuc a
sa chn vo mt bi mn
vn ho. Nu S c v c
nhng vin chc c Hn hc v
c th hiu c tm tnh
ca cc cng ng ngi Hoa
Singapore, th hn h cnh
bo vin thng c l cn
phi hnh ng thn trng v
tinh t hn.
N hng hc s inh H n hc khng h ging nhng hc

sinh Anh hc xut bn t

Faj ar. H rt gii lc quyn ngn qu.

Khi ti thay mt h lin lc vi

Pritt, ti cho ng ta hay rng cc hc sinh ny c th huy ng

ngun
ti chnh t gii thng nhn
trong Phng thng mi Trung Quc. ng ta ngh mt th lao
l 30.000 la. Ti ni li vi
cc hc sinh v h chng h bi
ri. V kh lu trc khi Pritt
bay sang Singapore vo ngy 7/10 d
bui tranh tng v khng co, vn
s tin hnh nm ngy sau ,
h mang tin mt ti nh
ti. (H thy khng thoi mi
khi ti tm ti vn phng
Laycock & Ong, ni mt lut s Anh nm u th.)
Sau khi c h

s khng co, Pritt hn phi bit

khng c c hi thng li, nn

vi tc phong kch lit do bao nhiu

nm kinh nghim, mt ln na ng
li ht sc gy ting vang v
tuyn truyn cho cc hc sinh
cng kch chnh quyn. Cc hc
sinh mi ng mt ba tic
tr ti Badminton Hall sau khi ng ti y c mt ngy. Pritt
c mt
bi din vn bng ting Anh, pha
hc sinh lm my bi pht biu
bng ting Hoa, v chng c ai dch
cho ng nghe. iu ny chng c
g ngc nhin v y l
c hi cc tay lnh o
huy ng s ng h nng cao nhit
tnh v to thm kh th u

tranh qun chng vi mt l do ht

sc c hnh ng.
Din bin ny

khin ng ta b n tng s u

m n ni trong hi k
xut bn 12 nm sau, P ritt c n nh
r cch t chc v hu cn
cho php 5.000 hc sinh vn ngi ngay ngn trong i snh, mi
ngi nhn
c mt hp ng bnh
nng, bnh m, u phng
v chui, phn n d c
b gn vo hp v c
cc hc sinh ph trch i dc
cc dy gh dn i, v khi h
xp hng ra xe but v nh,
khu i snh vn sch s ngn

np. V tt c nhng vic ny

u c lm rm rp
theo lnh hng dn do cc c cu
hc sinh ch 15 tui pht ra
qua loa phng thanh bng mt tc phong rt t tin. l mt bui
trnh
din c th lm vui lng bt
k s quan qun i no, v
ti cng b n tng nh
Pritt. l ln u trong my
cuc gp g gia ti vi h.
Ti cha bao gi thy mt chuyn
nh vy nhng hc sinh Anh hc
thng n ni rt r thiu
t tin, v c tm l lng
tng khi h s dng mt th

khng phi ting m .

T i bit v

khng co ny cng kt thc

khng ho hng g. Nhng m
hc sinh xem n nh mt c hi
t chc biu tnh c hng c hnh quyn. N gy

1 2 /1 0 , rt ng

hc sinh tp trung trn ph Padang pha ngoi Ta n ti cao, v

theo t
Singapore Standard, mt c n bo hoan h

n ra khi Pritt xut hin. Chnh n

ngi Anh, ng Knight hi: M t
v khng co lt vt th ny
m sao ng k ti ba ngy?
Pritt ni chnh ng xin nh
th v ng ta cho rng nu bo
n s kt thc nhanh hn th

khng an ton. Ri ng r r
trnh by cc l l
khng co, by ra mt mn trnh
din ko di n hai ngy (cn
ti hn c lm cng ch ko
c hn mt bui), nhng chng
c tc dng g. Sau khi phn bin
h kt thc vo cui ngy th
nh, chnh n ni ng gi
nguyn bn n c. Tuy nhin ng
s b nhng n cm c nu
cc hc sinh k giy cam kt gi
hnh kim trong 18 thng.
L n lt mi hc s inh c hi c

chu k cam kt khng. H u

lc u t chi. Chnh n

quyt nh tn trng lut php,

v cc hc sinh quyt ch u
tranh v l tng. Chnh n
chng c cch no khc ngoi
vic ra lnh a h vo nh
giam, tuy rng khi lm th ng ch to thm c hi khi dy tinh
thn
chng i trong cng ng ni
ting Hoa.
N u bit trc h qu c a vic ny hn ti

c gii php l thuyt

phc cc ph huynh hc sinh k vo
bn cam kt y th cc
hc sinh ra. Chnh quyn s t
c mt thng li v tinh
thn cn ph huynh nh nhm v

con em h s c th cng
mt li cnh co. Nhng vo thi
im , ti cng b cun
theo ln sng cm tnh vi h
v ngy 20/9, t Nanyang Siang Pau trc h ng li ti pht biu:
Cho n nay chnh quyn cng cha
c bng chng no v hot ng
cng sn trong cc trng ting
Hoa; nhng h xem s chng i
khi chnh quyn t chi yu cu
c hon dch ca cc hc
sinh nh mt hot ng cng sn,
v vi l do ny h
tm cch kim sot cc trng
ting Hoa cht ch hn. Ti

km hiu bit v ngy th, v

khng bit h gii n
mc no trong vic xm nhp v
iu khin cc t chc ang
m chng i chnh quyn.
H s khng c o c trnh by trc H i ng t vn php
l ngy 1 5 /2 /1 9 5 5 v

b bc b. V n kt thc
nhng bc lm quen ca ti vi
gii Hn hc ch mi bt u.
l mt th gii y
sc sng, rt nhiu tay hot ng
tch cc v rt nhiu thanh nin
c l tng, v tha, sn sng
hy vinh v mt x hi tt p
hn. Ti rt n tng v mc

tn ty ca h i vi l
tng cch mng, v lng quyt
tm u tranh lt chnh
quyn thuc a thit lp
mt th gii mi cng bng hn.
V ti cng ngy cng e ngi
con ng m cc lnh t
ca h ang dn h vo.
N hng ti c ng tin tng rng nu ti khng thu

ht c t nhiu trong s
nhng thanh nin nng ng y i
theo ng li ca ti v
cc bn b ti, th chng ti
s chng bao gi thnh cng. Cho n
nay, chng ti ch c lin h
vi nhng ngi M alay v ngi

Anh hc vn l nhng ngi chng

c nim tin hay nhit tnh ua tranh,
ch ng ni n chuyn
ng u vi th lc
trong cng ng ngi Hoa. Nhng
ngi Hoa ni ting Hoa duy nht trong mng li ca chng ti l
nhng nhm cn c hi qun
v trong Ban qun l cng, phn ln
trong s l nhng cng nhn
ngi Qung Chu c tay ngh, v
mt s nhn vin cng nht trong
Hi ng thnh ph.
C c hc s inh hn c c h th nh

ti lm lut s, sau khi nh

nhng ngi khc vn khng quan
tm n chnh tr lm hay khng

mun i u vi chnh quyn

nh ti. H bt u tm n
ng Oxley hi kin
v c trm vn mi khi h
c xung t vi cnh st hay b
chnh quyn cn tr, t chuyn
cc nam sinh b bng trong khi c th
trong trng hc n chuyn xin
giy php hi hp. H thng
n trong mt chic xe hi Chevrolet mu hng. R rng mt trong
cc n
sinh y mn c xe
ca ng b, c l l mt
thng gia hay ch tim giu c
no .
T i khng bao gi t c hi h, d trong nhng

gi gic bc mnh nht. Ti mun

thu ht ngi trong th gii ny
cng nh pha cng sn
hot ng v thu ht c
nhng ngi trong gii A nh hc nh J ohn E ber, Sharma, D e van
N air, Samad v nhiu ngi khc . H i

ti ngh rng tnh k

lut ca cc hc sinh, nng lc
v nhit tnh ca cc th lnh
hc sinh l phm cht t nhin,
xut pht t nhit tnh v l
tng ca tui tr. Phi mt
hai nm, t 1954 n 1956, ti mi
hiu ra cc phng php, ng
li v ng c ca M t trn
cng sn thng nht CUF. ng sau

mt trn ny l Thnh y M CP
ch o thng qua nhng nhn vt
hot ng cng khai nh Robert Soon Loh Boon v cc th lnh
phn b
trong cc lc lng qun chng.
Cng sn c mt mng li
b mt gm cc cn b rt
c k lut chia thnh nhng chi b
bn ngi, ngi ng u
chi b s nhn ch th t chi b
cp cao hn. Nhng ch th ny
c chp hnh rt nghim
chnh v cc hnh thc k lut
i vi ng vin cng nghim
nht, c bit i vi nhng
k phn bi.

N hng hi 1 9 5 4 , ti c ha hiu r v lc lng

cng sn v khng thy nao nng.

Ti tin rng mnh s thuyt phc
c mt s ngi no
rng u tranh bo ng
s khng thnh cng c
M alaya. Ti cn rt nhiu iu
phi hc hi.

10
XY DNG PAP
M t bui s ng C h nht nm 1 9 5 4 , C hoo ang ngi vi

Loong, con trai 2 tui ca chng

ti, ngoi hng hin th hai ngi
n ng n thm. Lc
l khong na thng sau khi ti ng
vi mt s hc sinh trng
Hoa rng ti mun gp mt s lnh
o cc nghip on ngi
Hoa. Ti ra phng khch tip
h. H bo h thuc Nghip on
cng nhn xe

khc h Singapore. H n ni nh nh

v hiu c ting A nh c ht t, nhng vn mang theo Robert Soon

L oh

Boon lm thng ngn. Tn ca h

l Lim Chin Siong v Fong Swee Suan. Ti

c tip xc vi mt s
tay hot ng trong gii lao ng
ngi Hoa v rt ho hng vi
vin cnh tm hiu c bn
h chiu m mt s ngi
cng chia s l tng v mt
x M alaya dn ch v x hi ch
ngha. Lim v Fong c v ng
loi ngi ti c n: c ung c c h nhit tnh, c hn thnh, n mc
gin.

Fong n mc cn n mc xp
x na. Nhng s kin tr v
tn ty hin r trn nt mt
v trong tng c ch ca h.
H khc bit r rt vi nhng nhn vt nng

cn m ti cng cc ng
s gp trc ti
cn h ca David M arshall, khi ng ny
vi Lim Yew Hock ca ng Lao ng
bn bc chuyn thnh lp mt t
chc chnh tr m sau ny s
tr thnh M t trn Lao ng.
l mt phn ca vic thm d
ca chng ti: chng ti mun
xc nh h c kh nng g.
Nhng chng ti thy kh m
nh gi M arshall cao c. L
mt ngi Do Thi hot bt, hi
ng ta l lut s
hnh s hng u Singapore, nhng khi ng ta a ra mt
ngh m

ng coi nh rt trin vng th

chng ti thng kh nn ci
c. ng ta rt ngy th v
khng hiu lm v chnh tr.
Chng ti hiu ng l ngi hay

t i, thc h ng

vai quan trng v khng kim sot c . C ln, ng rt bc

bi khi chng ti ph ra ci
khng ng lc trc mt ng

khin ng hm hm b ra khi
phng ri ra khi nh lun. T h l

ch cn li chng ti vi cc
bn b cng th
n thc ung. Chng ti n ung,
ni chuyn vui, cm n b gia nhn
ri ra v. Sau ln gp g th ba,
chng ti xc nh rng lin

kt vi nhng ngi ny ch
thm tai hi. iu m chng ti
tm kim l nhng ngi c
u c nghim tc , s n s ng c ho nhng s nghip lu
di, nhng ngi c th
bnh thn trc nhng thng trm
chnh tr trong khi theo ui nhng mc
tiu ca mnh.
L im C hin Siong v Fong Swee Suan ng l mu i

ngc vi M arshall v cc bn
ng ta, v ti hi lng vi
nhng ghi nhn ny. H c hnh l lp ngi
Hn hc tng ng vi
nhng chng trai lm t Faj ar tng b truy
lt , nhng kin nh v c n c hn,
li t v k hn, ng l

t v ti m mu

loi u lnh m c hng ti ang tm kim. T i

trn y hy vng s li cun
c nhng ngi nh th.
T i gii thc h vi h v c c k hoc h c a

chng ti nhm thnh lp mt

ng i din cho gii cng
nhn v nhng ngi b
mt quyn li, nht l gii Hn
hc, khng ch nhm chin thng
trong k tranh c ti, m cn ginh
c mt s gh ng k
t co s ung thi ca
ch v cc chnh ng
hin nay

v c ng c lc lng c ho c hng u

tranh k tip. H khng c cam kt g c , nhng vi kinh nghim

s au dp

tip xc vi cc hc sinh ngi

Hoa, ti cng khng ngc nhin. Ti
hiu rng trc khi i n mt
quyt nh quan trng no, h s
phi bo co li v trnh by
nhng nh gi ca h, ri
cp trn no s c
tho lun cn k v sau cng
thng bo cho h v ch trng
ca M CP. Hai tun sau, h tr li cng
mt thng ngn khc. Phi, h
sn sng tham gia vi chng ti,
khng phi mu cu quyn
lc m t co ch
thuc a, s bt cp trong d

tho hin php Rendel, v tn

cng nhng ng phi s nm
quyn.
C hng ti d

nh s ra mt ng Hnh
ng Nhn dn (People's Action Party
PAP) trong mt bui hi ngy 21/11/1954, v
ti mun h lm ngi triu
tp dn chng. H th thm vi
nhau ri bo rng h phi bn
bc trc . Ln k tr
li, h ni Fong, vn l th k
Nghip on cng nhn xe khch
Singapore, s lm ngi triu tp,
nhng Lim Chin Siong trong lc ny s tm
ng ngoi. Ti khng bit l

do ca h, nhng ti cho rng v

trong hai ngi th Fong c th hy
sinh c, ng thi t gp
nguy c v an ninh hn, do S c v
cha c h s g nhiu v
ng ta mt khi tn ng ta xut hin
trn bo c h.
N hng ti vn hi lng. C Fong tham gia, ti thy

ng ca mnh s c c s
rng ri hp l trong gii cng
nhn. Chng ti c nhng ngi
Anh hc, nhng cng nhn v nhn
vin ngi M alay, v by gi li
c cc bang hi v gii lao ng
ngi Hoa na. Chng ti khng
mun c cc hc sinh trung hc ngi

Hoa tham gia, d theo bt c cch no.

M i chnh ng ti x Singapore
nhiu tng lp ny u phi
cn i, ng qu nghing v
mt tng lp no khi
gy nghi k hay chng i cc
tng lp khc, v v l do
n s khng c c li
th. N s gp nghi k t pha
nhng ngi Anh hc hay M alay hc, vn c him ti 4 0 %
T hng 1 0 , c hng ti c ng b thnh lp ng,

v vo thng 11, tuyn b bc

vo mt cuc u tranh cho nn
lut php a ngn ng c
dch ra nhiu th ting bi v
khng c i din dn c

dn s .

no bit khi dn ni ting Hoa

suy ngh v cm nhn g, v
iu kh c th c
coi l mt tnh hnh lnh mnh.
iu ny khin cc chnh ng
khc cng phi tuyn b tng
t.
c n i vi xu hng c p tin v khuynh

t ca mt s tay triu tp qun

chng, ti thuyt phc Tunku Abdul Rahman,
lc l lnh t ca
UM NO v l thnh vin Hi ng
hnh php M alaya, cng ngi Cheng Lock
Tan, Ch tch Hi ngi M alay

gc H oa (M alaya C hines e
A s s oc iation M C A ) pht biu ti l ra mt. T i gp ng

Tan trong vi bui d tic, cn T unku th tham kho

ti

kin c a

khi ng ta mun kin mt t bo ti Singapore

v ti ph

bng. Ti mi ng ta cng
cc lnh t UM NO khc dng ba
ti ti nh ti. Nh th, ti
c c hai lnh t uy tn
ngi M alay tham d i hi ra mt
PAP thng qua nhng lin h

c nhn gia

h v ti, v c l cng
v h ngh rng ti c th
tr thnh ng minh hu dng
trong tng lai. Tuy nhin, nu Tunku khng
mun ti tham gia chnh trng c a L in bang th T an li mun
nh

th. S khc bit rt c bn

ny gia hai ngi phn nh nhng mu thun s u xa
v quyn li tranh c ca h.

Tunku mun phn r ngi Hoa thnh

tng nhm, ri rc, thiu t
chc v d cho ngi M alay

i ph. T an li mun c nhng

thanh nin

c th tp hp cng ng ngi H oa li, v M C A

rt mun

a Singapore vo Lin bang tng

khi c tri ng h h.
C hng ti bt u i hi lc 1 0 gi s ng

ngy 21/11 ti Victoria M emorial Hall v ch

ko di c n 1 gi
v c mt bui ha nhc
ng k hi trng y
vo bui chiu. M i ngi n
kn hi trng nhng khng qu s c c ha

ca n. Ai cng c ch ngi.
T Singapore Standard tng thut c khong 1 .5 0 0

ngi

c mt, cn theo t Straits

Times th c h c 8 0 0 . N hng ngi ng

chng ti t cc nghip on
chim chng hai phn ba s gh, s
cn li l ca nhng quan st
vin t nhng ng khc v
nhng ngi c quan tm. Chng
ti c nhng bi din vn
son trc, khng c hng bin
g y. Chng ti mc s
mi, khng c vt. Cheng Lock Tan mc
ln cn Tunku mc l phc

M alay o c i kn c , qun

rng, qun sarong.

l mt i hi tt p nhng khng

si ni. Chng ti chnh

thc ra mt ng ca mnh, c

bo ch tng thut ng
mc , t

gii thiu mnh vi dn chng,

v c

nh gi c ao. Khng c nhng mn hng bin

ao to ba ln, khng c tit

mc th bong bng hay phng sinh chim.
Nhng chng ti sn sng
cho ngy tuyn b ng c vo
28/2 v ngy bu c vo 2/4. Sau
nhiu tho lun, chng ti quyt nh a ra
nm ng c vin: Lim Chin Siong n
v Bukit Timah; Devan Nair
Farrer Park (ti khng ng h lm nhng
xem nh mt nhng b i vi
cnh t); Pubggol Tampines l Goh
Chew Chua (mt thu khon 60 tui, bn

ca Kenny, sng v rt c uy tn
y ); v ti T anjong P agar. Fong Swee

Suan khng

th ra tranh c v ng ta s inh ra J ohor, nhng

chng ti a Amad I brahim ra nh mt ng c vin c
lp Sembawang, ni m lc

lng quyt nh s l c c

cng nhn trong cn c hi qun.

C hng ti tin rng ng ta s thu ht c

s ng h ca cc cng nhn
ngi M alay v ngi n ti
cn c hi qun nu h khng
ngh ng ta l ngi ca PAP, tc
l khng qu cp tin.
T c hc c a P A P c n yu, hu nh l khng h

c t chc: khng c c n b n lng, khng

chi nhnh hay cc u lnh qun c hng. T rong vic
gip tp hp bu c,

vn ng v

chng ti c th trng vo cc
nghip on v hc sinh trung hc
ngi Hoa. N hng mt khi c hin dc h tranh c bt u, c c
ng c vin ca chng ti mnh
ai ny vn ng, tr nhng khi c
cc din gi ni ting nh ti
i mt vng c nm n v
bu c ni chuyn trong nhng
bui hi c tri.
V o ngy tuyn b ng c , hai i th c a

ti ti n v T anjong P agar

mt ngi A nh hc v mt ngi

Hn hc phn i vic
tranh c ca ti vi l do ti
khng sng ti Singapore

s ut by trong s mi nm qua theo

nh quy nh ca Hi ng t
vn ca N hong ti London i

vi nhng cuc bu c theo Hin

php mi ca Rendel. Nhng c v
nh quy nh ny khng kh thi v
Singapore cng mi l mt thuc a
ring bit c 8 nm 11 thng
trc thng 4/1946, n cn l
mt phn ca Cc thuc a
vng eo bin. M t s ngi Anh
cng vit th cho t Straits

Times , e da s u tranh i bi

nhim ti nu ti c c,
nhng vin chc ph trch bu c
chp thun cho ti ng c v
khuyn cc i th rng vic
phn i trn c s lu tr
ch c th thc hin qua mt

kin ngh nu ti c
c.
Sau khi nghe tin v

ti, Keng Swee, lc tr

qua L ondon, ni li vi Stanley

A wbery, dn biu

thuc ng Lao ng, v Awbery

t vn ny trc H
vin. Thng 3, Henry Hopkinson, B trng
ph trch cc vn thuc
a phc
C c

p rng:
s inh vin M alay ti A nh trong thi gian c hun b

cho nhng cuc bu c cp lin

bang s xy ra khi h v nc, nu
khng b tc quyn dn s
v l do no , th vn
c ng vo danh s c h c tri nu trong thi gian vng

mt h vn coi L in bang M alaya l qu

x c a h. ng

nhin h cng c php ra

lm ng c vin.
T uy ng ta c h

cp ti sinh vin M alaya, nhng

nhng ngi c hng i ti vn quyt nh
gc li vn . H
bit

L ondon nu c n thit s s dng tnh

hi t iu chnh vn

hn l xy ra tranh ci quanh
mt quy nh r rng l
v l. Nh ti nu ra
vo thi im , rng John
Ede, sinh ra v ln ln ti Anh, vn
c th tiu chun lm

dn biu v ng lu tr
Singapore c by nm. Nu
ti, sinh ra v ln ln ti Singapore,
v sng sut i y
tr bn nm ti Anh, m khng tiu c hun th tri
t ny chc vung ch khng
phi trn na.
N hng mi c h l ro c n th nht

ca ti. Ti cn gp nhng rc
ri khc khi bo ch tng
thut rng Lam Tian, i th ngi
Hoa thuc ng Dn ch, ni rng
ti khng bit c bit vit
ting Hoa, v do khng
sc i din cho c tri ngi H oa. T i thng thn b
t, v Lam Tian khng c v

li: T ng

vit c ting Tamil v ting

M alay, nn ng ta khng th
i din cho khi ngi n v
ngi M alay thuc n v bu
c

Tanjong Pagar. Ti xc nh
liu rng mnh c th c,
vit v ni ting Quan thoi, Hakka
v Hokkien, v ti cng c th
ni ting M alay na. l mt
n liu trong tranh c. M t s
phng vin ngi Hoa khuyn
ti rng khng nn tha nhn mnh khng nm c
. Ti nh li v ly lm
tic rng khng quan tm ti
c mun ca b ngoi l

ting m

mun ti hc chng trnh ting

Hoa trng Choon Guan. By gi ti
phi phng i kh nng ngn
ng ca mnh. Ti qun
gn ht v c h c th

vit vi c h

v khng dng ti ting

Hoa na t khi thi lm c ho C ng ty

Shimoda vo

nm 1943. Th ting H akka v H okkien c a ti nghe

tht ti

nghip, thm c h l c hng ng k. T i t

ha s b p thiu st
ny.
L am T ian thc h ti tranh lun trong mt bui hi ngoi

tri ti Kreta Ayer, mt khu ni ting

Qung Chu thuc Tanjong Pagar. Ti t
chi v phn kch bng cch
tuyn b rng lm c

vic trong Hi ng lp php v

trong chnh quyn, mt ng vin phi
gii ting Anh, v do ti s
l i biu c lc hn
ng ta. Nhng ti cng c
ht sc ni c vi
cu bng ting Quan thoi trong cuc
hp vi c tri ln nht ca ti
ti ph Banda, cng l mt khu gc
Qung Chu. M t phng vin quen bit
ca t Sin Pao tn l J ekY eun T hong s on c ho ti hai on
vn v b vi ting
luyn cho ti c bi din vn
c h tn ba pht ny.

Nhng m ng ng h ti v h
hoan h ti v n lc .

C c vn

ca ti n y cha phi
l ht. Cc nghip on ngi
Hoa khuynh t v hc sinh trng ting
Hoa tp trung n lc h tr
Lim Chin Siong Bukit Timah v Devan Nair
Farrer Park. H chng lm g cho ti
v cc ng vin khc ca PAP.
Sau v ny th ti hiu r
rng h nhn mnh lnh
ca ai. Chng ti ch l mt
mt trn nhiu thun tin. H
mun a hai ngi ca h vo
c quan dn c, v ti ch hu
dng vai tr bnh phong cho h. Ti
khng bao gi qun c iu

. Ti phi ni chuyn
trc c tri mt ln cho Lim v
mt ln cho Nair, nhng ti chng
cht tm tr no vo
c. Ti dn ch vo
Sembawang vi Ahmad Ibrahim, mt tay hot ng nghip on
c n c hi qun, v ti P unggol

Tampines vi Goh Chew Chua, ng ny ha ra

l mt din gi gii ni ting
Hokkien v rt hng bin.
C uc vn ng ln ny khng h ging hi nm

1951 khi ti lm tr l tranh c cho

Laycock Katong. H i , n l mt c ng
vic nh nhng vi nhng tic
tr tic mn trong mt khi c tri gii hn 4 8 .0 0 0
dn s ti 1 ,8 triu. N m
1 9 5 5 , vi vic t ng ng k

ngi s o vi

nhng ngi sinh ra Singapore, s

c tri tng thm 300.000 ngi v
60% trong bn h l khi ni ting
Hoa. Hn na, phi khuynh t
quyt nh tham gia c uc

ua ny ln u tin k t

khi tnh trng khn cp c

ban hnh. Tnh hnh hon
ton i khc: ngn ng chnh
l cc phng ng ting Hoa,
ting M alay bnh dn, hai nhm ny
d dng tip c n vi phn ln dn c hng,

ri sau cng mi ti ting Anh, th

c th tip cn c tng
lp nh nht tng lp

trn c ng c a x hi Singapore gn gi

nht vi b my quyn lc

nhng khng ng k v s c

mnh trong bu c. Nhng bui hp ngoi tri vi c tri thng c

din gi ng trn nc xe hi
hay xe ti vi loa phng thanh v n in

soi sng. Chng li c un nhiu dn c hng nhng ni c

tri ni ting Hoa v ting M alay l
ch yu. Kiu chi chnh tr sang
trng trong nhng i snh ch cn
l chuyn trong qu kh.
Q ua c uc vn ng ny, ti thu c mt

kinh nghim qu bu. Tanjong Pagar l khu

bn cng, ni ca nhng cng nhn
c ng, nhng phu ko xe, c c c h tim v nhng ht

thuc phin.
Ti n, nhng ni nh khu c
x cho cng nhn n lng cng
nht ngi M alay trn ph Reclamation,
vi nhng cn nh g khng c

h thng cng rnh. M i x u

nng nc khin ti pht gm mi
khi ti y. Nhng chnh ti ,
cc th lnh duy tr c
mt mng li ni kt ngi
M alay thnh mt cng ng cht
ch. Ti c gii thiu vi
nhng th lnh UM NO a phng
v hu nh lp tc h cho ti
gp nhng nhn vt ch yu trong
s vi trm gia nh sng ti
. H ha s dn phiu cho
ti.
M t khung c nh bn thu v mc nt na l

ng Narcis vi nhng dy
ca tim ti tn lp xp v

c nhng con ng dn v khu

y pha m ngy nay l
Thng x Tanjong Pagar. Nhng khu y
khng c tu sa g nhiu
nm ri, cc cng rnh b nght
v rc ca nhng ngi bn
rong b li nn lc no cng bc
ln mi thc n thi ra. Nhng
con chut to tng thn nhin ra vo
trong nhng ng cng y chng
s g ai. Ti li thy lm
ging, v n nh, ch ra
tay thi coi b cng cha n. Trc
khi ngi vo bn n, ti phi
tm v thay tt c qun o.

 ti ln duy nht kc h ng c ngi

Hoa l chuyn nn vn ha Trung Quc

v nhu cu phi gi gn cc
truyn thng thng qua cc trng
dy ting Hoa. khng phi l
mt vn v sn, m ch
l lng t ho nc ln
n gin v r rt. Nhng
cc c huyn vin kc h ng hiu l c i li c un m ng
v nh trng tnh cm su
xa ca ngi Hoa v h
tn tnh khai thc iu .
Trong nhng ln bu c Hi ng
Lp php trc , nhng
bi din vn thng bun t,
yu t v thiu tm huyt. Chng

c vit bng ting Anh hoc

ting M alay v c ln mt cch
chng cht cm xc hay tnh cm
g c, v ha hon lm chng
mi c dch sang mt th
ting Hoa no . Nhng ln ny
th cc din gi bng ting Hoa
thng li. Ni bng th ting
ca h Hokkien, Qung ng hay
Tiu Chu h li cun m
ng mt cch xut sc. H
tng tnh hng bin, trch cch
ngn, dng n d, biu tng
hay in c miu t nhng
tnh hung hin i. H ni

chuyn vi v say m khin m

ng trn y xc cm v
kch ng vi vin cnh v
s v i ca ngi Hoa by
ra trc mt h. Vi ngi
Hoa Singapore, iu lc no
cng ho hng v mi m.
T rong k bu c

ny xut hin mt din

gi rt li cun. l
Lim Chin Siong, mt ngi cn tr, gy,
tm thc, c khun mt hi
tr th nhng ging ni li vang
rn tun trn rt mnh m khi
anh ni bng ting Hokkien m
ca mnh. Cc c gi, nht l

n cng nhn trong cc nghip on,

ngng m anh ta. Ngoi ch
v vn ha Trung Quc, anh ta cn ni
n nhng cng nhn b ch
p, bn quc xu xa, cc
quy nh ca Tnh trng khn cp
tc i quyn li ca
qun chng, nh t do ngn lun
v t do lp hi. M t khi qua c
bui u e d hai cuc mttinh
u tin, anh ta lun c
hoan h d di mi khi pht biu.
n cui giai on vn ng
tranh c, Lim c coi nh mt khun
mt ni bt v l nhn vt

ng quan tm trong sinh hot chnh

tr Singapore

v gn gi hn l trong ni b ng

PAP.
Fong Swee Suan c ng ni c huyn trong nhng bui mt tinh
y

nhng khng c c sc hp
dn nh Lim. ng ta gp mt bt
li. ng ta phi ni bng ting
Hokkien v dn Hokkien chim a s
trong cng ng ngi Hoa
Singapore, nn nhng bang hi khc cng
hiu v s dng th ting y,
m Fong li l ngi Hakka, ging
nh ti. Ting Quan thoi ch thng
dng trong s nhng ngi di
35 tui tng i hc trng ting

Hoa y. Ti tch cc
hc ting Hokkien, nhng sau nhng bui
mttinh y, ti hiu ra rng
cho d ti c s dng c
n th cng khng c.
Nn ti vn ngn ngi vi
nh hc ting Hokkien. Th ngn
ng khc c th n c
vi rng ri qun chng l
ting M alay bnh dn. l th
ting lai tp khng c vn phm
g nhiu nhng rt d hiu vi
mi ngi, v l phng tin
giao tip duy nht vi ngi M alay v
ngi n. Tuy nhin, v qu n

s nn kh m dng n li
cun m ng. Khng c
cht bin php tu t no vi
th ting y.
T rong c hin dc h ny, lng tn ty c nhn

tr nn quan trng lm sao. Nhng

ngi xung phong ti gip hon
ton l do h ngh tt v ti
v mun ti thng c. Di
s lnh o ca cc th
lnh nghip on, khong 20 nhn
vin bu in thay

phin trc s ut my ngy trc nh

ti trn ng Oxley (nh ti tr thnh bn doanh tranh c

cho bn ng vin ca ng PAP)
phn phi tuyn ngn tranh c ca
ti cho c tri. Cc bu t cng

i khp khu Tanjong Pagar vn ng gim

ti v phn pht tp tuyn ngn
tranh c ca ti ti tng nh.
Nhng nhm nh Hip hi tiu
thng v bn rong cng gip
chng ti. M t s ngi trong bn
h chuyn bn g vt sng ti
ch b pht vi cnh v
cht qu nhiu g vt vo
nhng gi eo tin xe p c a h vo dp T t m lc h,
v ti nh nhng g
ti cho h bng cch ku gi quan ta thng c m v xt c ho c ng,
T t m lc h l l

hi ln nht trong nm c a h.
N hng c c t

chc nhit tnh nht l bang Hakka v

cc hip hi thnh vin ca h.

Nhng ngi hon ton khng quen
ti ti c n nh trn ng O xley

tip sc lm cc cng
vic g . H l nhng
ngi gc huyn Dapu vi ng
c ca ti v h chng i
hi g ngoi vic c gp
phn vo vi vinh quang ca ti. Chong
M ong Sang, ch tch Hip hi ngi
Hakka ti Singapore, huy ng mi
ngun lc trong bang hi v tm cho
ti nhng xe hi. ng ta s hu
mt lot cc tim cm
rt pht t M alaya v
Singapore (ngi Hakka c rt nhiu

tim cm ) v cng l
lng ging ca ti O xley. T i l c vn php l
danh d ca bang hi ny, v nh
mt tp th nh on kt c ht c h, nhng ngi H akka
nhit tnh ng h ti. H ip hi H oa kiu Singapore

bn ru l

cho php ti s dng nhng c s

ca h trn ph Bernam lm
tr s th nh vn ng tranh c . Rt nhiu ngi
ti , khng li tn
tui,
ng gp tin bc cho ngn qu,
c ngi li cho rt nhiu vi
trng lm biu ng. H
khng h i hi iu g.
M ti cng khng c phn thng

hay n hu g cho h. Ngc li,

trong s nhng ngi khuynh t A nh hc , c h c
hai hc sinh ca t Faj ar ti

tip tay phn phi c c

tuyn ngn tranh c.

M t trong nhng vn hu c n quan trng c a

chng ti l kim phng tin

c h c tri ti

a im u phiu,
khin h cm thy c ngha v
b phiu cho ng vin ca chng
ti. Cch lm ny, do ngi Anh
du nhp, rt thun li cho cc ng
giu c vi nhiu ng h vin
sn xe hi. Ti da vo
rt nhiu quan h c nhn cc
anh ch em, c d, hng xm ngi
H akka, nhng bn b nh H on Sui Sen v ngi

em ca anh ta. T i giao c ho D ennis

ch trong ngy

ph trc h vic xe c c huyn

bu c . khng phi l mt

cng vic hp dn. N u

tin phi thit lp trt t v mt h
thng no t mt l hn
n th xe c t khp
Singapore t v ng Oxley, ri
chy ti tr s ng
Bernam, li lng vng trong khu Tanjong Pagar
a n c c c tri theo s iu

hnh ca cc chuyn vin vn

ng. Dennis cng thuyt phc mt
s trm xng cung cp xng theo giy

c c h k c a n hoc

ca th k tr l ca ti
Cng ty

L ayc oc k & O ng, v c c bn b ti

cho mn xe vi xng y

bnh nn khi tr chng ti cng

phi y bnh, qu tranh
c sau s thanh ton khon
nhin liu ny.
N hng tt c

nhng iu ny khng ch lm
v ti. Cc c huyn vin bu c c a L im C hin Siong v
Devan Nair cng yu cu ti cung cp xe
mt tay rt kh chu tn l
Kam Siew Yee thuc Lin on gio chc
c nht nh i ti phi
cung cp 30 xe

c ho ring N air. N gy 2 1 /4 , khong ba tun

sau ngy bu c, C hoo vit th c ho Keng Swee

Ban c v chn li v do
cn lu trong h s ca h. Th
ny nu r cc lin on

A nh, th ny b

v hc sinh ngi Hoa thc s

vn ng cho ai qua li c x thin
v trong vic vn ng phiu v
xe c.
N hng ngi gip , vn ng, pht
ngn cho Harry l nhng cng nhn
thng thn n ht mc nh
nhng bu t, th k, nhn vin
bn hng, mt ngi ch ca
hiu thc phm Ph Tu, ch
tch Lin on cc ch nh
in, vn vn. Cho n tun c ui c ng c khong 2 0
n gip vn ng b phiu
trong khong t 2 n 5 gi c hiu khi ngi

ln cn phi i lm cha v,
nn vic vn ng ca h

c c u

khng hiu qu g lm v anh c th

s o s nh vi c nh hng trm

cu trai qun nt Cng vin Farrer s ut mt thng tri. V o ngy

bu c, li c thm mt s
c u trai ti gip T anjong P agar li ko

mi ngi i bu. Nhng nu

nh anh tng nghi ngi chuyn cc cu
trai ny c n vi mnh khng th k

bu c

ny s xo tan nhng nghi ngi .

V o bui s ng ngy

bu c , D evan s ai

lm khi phi Kam ti s 38 ng

Oxley ly i nhng xe dnh cho
khu Farrer. Ban ph trch chuyn ch ca
chng ti tn nhiu ngy
gi tm ra xe c (trong s c
trm chic cho Harry
v a

mn) dng c ho khu Bukit T imah v Farrer,

s ch xe vui lng cho c nhn Lee

Kwan Yew, ch khng phi cho PAP mn v
phn i d di chuyn cho xe i
ti ni no khc ngoi Tanjong Pagar.
Nn xe c c phn chia cn
thn xe no c ch ng
mi c iu i xa.
Khi nhng xe dnh cho khu Farrer tp trung tr, Kam, tay ti t,
tr tro gy
chuyn v i phi c xe cho y.
Y ngh y l c nhn vt no
vy."
N gy b phiu, 2 /4 /1 9 5 5 : ti t 6 .0 2 9 phiu s o vi 9 0 8

v 780 ca hai i th, c hai

mt i lp ngi ng h h.
Ti thng c vi s phiu vt tri

bt k ng vin no khc. Lim

C hin Siong, A hmad I brahim v G oh C hew C hua c ng c

bu, v ti thy rt nh nhm,

v khng c Nair, Lim s kh c
th hot ng hu hiu trong mt
hi ng lp php ch yu
s dng ting Anh v ng ta khng
lu lot th ting ny lm, v
Nair l ch da cho ng ta. By gi
th ng ta phi nh cy vo
ti.
C hn ng ln trong k bu c ny l s

tht bi ca ng Tin b
(Progressive Party) vn c d bo
l s chim a s trong hi ng.
M t trn Lao ng (Labor Front) chim

c 10 trong s 17 gh m h
ng c, v David M arshall cng rt ngc
nhin khi c c lm Tng
y vin. ng PAP ng c bn
v thng ba, cc ng nh v
cc ng vin c lp chia nhau
tm gh cn li. Nhng ng
Tin b ch ginh c bn
gh trong khi h ng c ti 22 ngi,
t l ny ng Dn ch
l 2/20, tuy rng hai ng y c
ngun ti chnh v nhn s
sung mn nht. iu g
xy ra?
ng T in b c thnh lp mi t

nm 1947, nhng ch gm mt nhm

gii hn nhng tr thc Anh hc

v nhng ngi Anh nh John Laycock.
Nhng Laycock, cng nh nhiu ngi
khc, b chm trong khu vc bu c
ca mnh vn ton nhng ngi
Hn hc nhng ngi Hoa hc
trng Hoa.
ng D n c h th mi c thnh lp

vo thng 3/1955, sau khi Phng thng

mi Hoa kiu nhn ra rng vic t
ng lp danh sch c tri theo Hin
php Rendel s khin ngi ni
ting Hoa c quyn bu c tng
vt. Ni chung, c hai ng u
i din cho gii trung lu hoc
trung lu lp trn, nhng trong khi ng

ny l b phn ca ch
thuc a Anh th ng kia nm
ngoi vng quyn lc . Thnh
vin ca ng sau gm nhng ngi
Hoa sung tc, lm ngh xut nhp
khu, bun bn l, thng gia, ch
ngn hng hay ch n in
cao su hoc m thic. H l th
lnh cc phng hi kiu xa
ca ngi Hoa: h ph trch cc
trng ting Hoa, lo vic ti chnh
v iu hnh thng qua cc ban
gim hiu; h cng ti tr v
ch o cc bnh vin ca
bang hi v cc t chc phc

li khc. H xem k bu c nh
mt c hi nm ly n
by quyn lc gip h khuch
trng vic kinh doanh ca mnh. H
cn tin tng rng h c th
np ngun sinh lc c a c c

hc s inh ngi H oa vo ng c a h

v l con em ca h v
chng ng h h trong vic bo
v nn gio dc ting Hoa.
H ngn c c h vn ha gia hai ng ny nh

vy l qu su khng th san
bng. Ti nhiu n v bu
c, h chia s s phiu
dnh cho cnh hu: dn ting Anh v
M alay th bu cho ng Tin b,
cn khi ngi Hoa bu cho ng

Dn ch. Nu hp tc, h c
th chim ti mt na ca 160.000
phiu bu (tng by ln so vi k
bu c nm 1951.)
M t khi bit mnh tht bi, h lng l lui

khi trung tm kim phiu i

snh Victoria M emorial.
H khng hiu rng khi tht bi, ngi ta

cn phi kin cng gi

vng tinh thn nhng ngi ng h,
sng cn v tip tc
chin u. Nhng ngi cnh
t hiu r iu ny v
chng ti, nhng ngi cn li
trong PAP, mau chng hc c
iu h. Nhng hai ng

kia th hon ton mt tinh thn sau

chin dch tranh c thng li ca
chng ti, to ra mt m vang mi
trong sinh hot chnh tr. Chng ti
tn cng ng Tin b
nh thnh phn tay sai ca chnh quyn
thuc a v ng Dn ch
nh gii t sn bc lt dn c hng. T uy

nhin, mc tiu c h

yu ca chng ti chnh l
gii c m quyn da trng. T i vit v

h trong tuyn ngn tranh c ca ti:

"Ch thuc a Anh ti
M alaya l nguyn nhn cn bn ca
rt nhiu ri lon kinh t v x
hi ca t

nc ny.

M ars hall, rnt ngi non nt v c hnh tr, ph

phn PAP v
vic i qu xa trong vic i
hi mt nn t tr ngay lp tc.
H c v tp trung vo
vic kch ng v tn cng
ngi A nh. S c ng khai C a h mang v bi

Anh mt cch khng c n thit. y

c th l

cm gic ca khi trung lu ni

ting A nh. N khc hn vi m ng

ni ting Hoa.
Q ung trng P hoenix, tr s c a T on quyn A nh,

cng c nh gi ring ca
h v cuc bu c. H trch
mt s cu trong bi din vn ca
ti ti mt bui vn ng
tranh c:

 N h ti nhn xt, ngoi nhng ngi trn

40, tt c ngi H oa u t ho v

nhng thnh

cng ca chnh quyn M ao Trch ng.

M t chnh quyn c th, trong vng
nm nm, bin mt gung my

c ai tr thi nt v

suy i thnh mt b my c
th

ng c vi sc mnh qun
s ca ngi M ti Triu
Tin th c hnh quyn ng c
ca ngi. Tng Gii Thch v Q uc

dn ng c o c hung

ngoi tr vi k ng h lc

loi cn ku gi ti chim Hoa

lc.
N hng ti tin rng ti M alaya ang hnh thnh mt

th h ngi H oa s inh ra v ln ln ti y,

c hc ting Hoa v cc
truyn thng Trung Quc, nhng vn c
quan im ca dn M alaya. H xem M alaya
nh qu hng duy nht ca h.
H t ho v Trung Quc cng nh
ngi Php Quebec t ho v
nc Php. D nhin cng c
nhng ngi Hoa chng quan tm g ti vic

xy dng mt quc

gia

M alaya. l nhng hc sinh tr

v Trung Quc hp thu li np
sng Trung Quc. Nhng ngi Hoa cn
li cng l cng dn M alaya v
ngy cng tr thnh c ng dn M alaya c h thc .
D n tnh bo A nh ngh rng c n bo c o

v nhng iu ti pht biu

 thm d quan im thc ca

ti.
T rc , vo thng 1 , Raja tho mt

tuyn b ca PAP sau do chnh

ti a ra, ngh tng n
x cho M CP. iu hp l
v hp l, nhng khi nhn li,
ti thy n ngy th v khng
hiu qu. "Thc t su nm
ri qua cho thy r tnh trng
khn cp ti t nc ny
ch yu l mt vn chnh
tr ch khng phi qun s".
Tuyn b ny cho rng tnh trng
khn cp chm dt sm chng no
th ngi dn cng sm c

c nhng quyn dn ch m
hin h cha c hng,
v thiu nhng quyn ny, cc
ng phi dn ch khng th
hot ng hu hiu c.
Chnh ph M alaya phi bo m
chc chn rng nu M CP t b hot
ng v trang th s khng cn
n p na, v nu ng
ny chp nhn cc phng php
u tranh chnh tr hp hin, n
phi c php hot ng
nh mt ng phi hp php.
Raja v ti l nhng ngi u hc c p tin

vn chng c khi nim g v

cc ng c ca cuc khi

ngha du kch v cch mng bo

lc. Vic lm ca chng ti
phn no c th c coi
nh ngy th nhng ch yu n
xut pht t cch vn ng
qun chng rt tuyt ca nhng
ngi cnh t. H din thuyt
cng kch cc quy nh ca tnh
trng khn cp, nu chng thnh
vn nghim trng, v trc
ht phi bi b chng nu M CP
c ra cng khai v t do t
chc lc lng ca mnh.
H i ti ni nhiu iu bt c n, nn

c l cng may l PAP khng tin

hnh thnh lp mt chnh quyn

v do s khng thc thi c

nhng ngh ca mnh. Nhng
trong lc , chng ti
gi ln c c m v
nhng thay i ln. Chng ti
khin dn chng tr nn quan tm
n chuyn chnh tr n
h n nghe chng ti
din thuyt, ri chng ti gi
cho h nhng ngh mi, v mt
tinh thn phn khng. Cuc vn ng
tranh c trong nm tun l chc
chn lm thay i bu
khng kh Singapore. Nhng trong khi nn
chnh tr salng c th l

mt chuyn qu kh, nhng h qu

ca th ngn ng kch ng
chc chn s l bo ng.

11
VNG U CHO NHNG
NGI CNG SN

L ayc oc k ngy c ng khng hi lng v nhng hot

ng c hnh tr c a ti nhng khng bao gi

phn nn trc tip. Nm 1954, sau ba
nm phc v, ng ta k vi ti
mt hp ng cng tc, theo ,
ti c bo m mt
khon lng m thp nht th
cng nhiu hn con s ti v Choo
kim c trc y. ng ta khng mun tip tc

thu C hoo,
hin c c h thc h nh trng nom L oong, v s au l L ing, a

con gi ra i vo thng 1/1955. ng

ta bit ti lm cng vic ca

mnh theo ng hp ng ca
chng ti, v ng ta chp nhn
ti. Tuy nhin s tht bi ca
ng Tin b v bn thn
ng ta b cc c tri Katong ty chay
ging cho ng ta nhng n
ch mng. C l ng ta
ngh rng ng Tin b s
thnh lp chnh ph v ti s
ng v phe i lp. Nhng
chuyn ny khng xy ra, v
vy, ti tr nn hon ton
khng th chp nhn c, ng
ta khng bao gi ni g vi ti
na. Cui cng, ng ta vit cho ti

mt l th yu cu chm dt
hp ng ca chng ti cng
sm cng tt, d nh vo
cui thng 8/1955. Ti ng
ngay. Th l kt thc mt qung
i s nghip ca ti.
T rong nm nm s au khi t A nh v, ti xy dng

c mt c i g c ho vic

hnh ngh

lut ca mnh v cng

gy dng c nn tng ng
h c hnh tr
trong nhng nghip on. N hng hin ti c hai nhim v trc
mt: bt u xy dng cng
ty lut c a ring mnh v xy dng t

chc ng cho PAP. Chng c g

cp bch. Ti c bn thng

chun b ri Laycock & Ong, v bn

nm t chc li PAP trc
khi n k bu c k tip.
Cng vi C hoo v em trai D ennis , c hng ti thnh lp c ng ty
lut L ee & L ee trn ng M alac c a, gn

Laycock & O ng.

N hng g ti khng lng trc l nh

hng ca cuc vn ng tranh c

i vi qun i v cc
cn b nghip on. Hot ng
d di ca phi khuynh t, v
nh hng ca h i vi
lp trng chnh tr c a D evan N air v L im C hing Siong,
to ra bu khng kh c ng thng. N hiu c n
b ca M CP i thi c,
hoc n danh k t khi tnh trng

khn cp c cng b. Nhng

tun trc v trong cuc tuyn
c, h xut hin cng khai, ha
vo s

ngi h tr vn ng tranh
c kch ng t tng
c hng c hnh quyn trong gii c ng nhn,

nhng ngi nng thn (hu

ht l nhng ngi Hoa chn nui
heo g, trng rau ci) v nhng hc
sinh ngi Hoa. H khi dy lng
cm th i vi bn
quc, chnh ph thuc a, cnh
st thuc a, cc nh t
sn Anh, cc nh t sn mi bn
bn x tip tay cho bn t

sn Anh bc lt nhn dn. H

to ra bu khng kh bc bi
tt c nhng ai i vo qu o
ca h u tin rng mt cuc
cch mng thnh cng ch cn
trong sm chiu. V tnh chin u
r rng l thng ly lan.
Trc khi xy ra v kin t Faj ar, ti lun tm kim nhng tay
hot

ng chnh tr tng lai trong m

sinh vin thuc i hc M alaya sn
sng lm vic vi cc nghip
on. Ti c qu nhiu chuyn
lm, v cn nhng ngi
ph t chuyn trch. Tht khng
d tm cht no. Nhng sinh vin

tt nghip loi kha kh u mun

nhng ngh nghip ngon lnh. t c
ai sn lng nhn mc lng thp
hn mc bnh thng vn dnh
cho nhng ngi c bng cp nh
h, v lm vic vi cc nghip
on. Chng c g vinh quang trong
cng vic ny c. Vi ngi
xung phong nhn lm v mc ch
chnh ngha, v tinh thn l tng
ca tui tr. M t trong nhng ngi
l Sandrasegeram (cn gi l
Sidney) Woodhull c ti gii thiu
vi Nghip on Lao ng Cn
c Hi qun lm th k

c lng (nhng thp). M t ngi

na l Jamit Singh, mt ngi Sikh
t b khn xp v co b
ru. Anh ta rt trong k thi cui cng,
nhng nng n trong cng vic,
d c hi nng tnh. Theo s
gii thiu ca ti, anh ta tr thnh
mt th k n lng ca Hip
hi nhn vin Ban qun l cng
Singapore. Trc khi tin hnh vic
iu ng nhn s ny, ti
kim tra vi Corridon xem h
c phi l thnh vin mt ca
Hip Hi bi Anh khng, hoc c
th c xu hng thin t khng.

Corridon chng truy c g v h,

nhng khng th no bo m
c lng trung thnh ca h
c. Corridon khuyn ti nn th
dng h v nu ti khng thuyt phc

c h lm vic c ho

nhng mc tiu trung lp, th tinh thn hnh ng

ca h s dn h n vi
nhng ngi cng sn. iu
nghe c v hp l. Bc u
c hai u khng phi ngi thn c ng, Woodhull c h mi bit qua
ch ngha M c i hc, c n J amit th c hng quan tm g n
cc l thuyt

tr thc .

N hng vic k

tip xy ra l Hip hi nhn

vin Ban qun l cng Singapore, cho n
nay l mt nhm phi qun s gm

phn ln l nhng ngi n theo A nh hc v nhng th k

ngi H oa, tin hnh nh c ng.

B ngoi, Jamit ku gi h nh
cng v Ban qun l cng khng
gii quyt nhng yu sch v mc
lng lm vic ngoi gi, gi
lm vic, tin tr cp v tin
thng. Nhng s tht anh ta ch
mun mt cuc u tranh, v ra
sc kch ng ngay c sau khi Ban qun
l cng ngh tng lng.
Tt c u do ti. Ti
ngy th khi cho vi tay Anh hc thch
hot ng chnh tr ca mnh
tip xc vi nhng cn b ni
ting Hoa ca M CP. By gi thm ch

mt ngi th vi chnh
tr nh Jamit cng theo Lim Chin Siong v Fong Swee Suan v h l
nhng ngi
nng n nht trong s nhng ngi
hot ng nghip on. Anh ta
chng kin cc nghip on nhng
ngi ni ting Hoa tr thnh
nhng t chc qun s , v quyt nh c c

th k

ca mnh khng c tt hu.

V li hin gi Lim c
Devan Nair v James Puthucheary (h cng b
giam o St John trc y)
trong Nghip on Cng nhn Nh
my v Phn xng Singapore, m
s hi vin t vi trm hi
nm ngoi gi ln n hn 1 0 .0 0 0

ngi.

H gip anh ta hot ng trong vng lut l v

hng dn ngi Hoa vt qua

gung my

th

li ni ting A nh.
C c c n b

thn cng phn khch v

nim tin v thng li trong trn chin
chnh tr ca h vi mt t
chc chnh tr hp php l P A P , vi nhng lnh o A nh hc
hiu bit v ch i ngh. N c ung c p c ho h lp v bc . V
tr ca Lim Chin Siong nh mt y
php to cho ng ta mt
chnh ph v cc nhn vin
cng lc .
Sau l thi ngo mn
thi qu ni ln t s tht

vin H i ng lp

a v ng tn knh trc mt

bi hon ton ca ng Dn
ch v s sp thm hi
ca cc chuyn gia Anh hc trong ng
Tin b. ng u vi
thch thc ny hin nay l mt
chnh ph M t trn Lao ng bao
gm nhng k c hi yu km,
di tay mt Tng y vin c
thin ch nhng ngy th v mt
chnh tr l David M arshall, ngi
khng hiu g v khi ngi
ni ting Hoa, nhng li rt khao kht
ng trn vai tr, theo quan nim
ring, nh mt ngi c xu hng
t do v x hi ch ngha mun

gii thot Singapore khi ch

thc dn.
T rong H i ng L p php, ti ni li quan h

vi William Goode, tng th k. Ti gp

ng ta ln u vo nm 1953 qua
mt v khiu ni nh ca cc
bu t. l khi chnh ph
giao cho cc t nhn cng vic sn
nhng sc vo hai bn ng
qun kaki ca cc bu t, khin
h than phin trng h nh nhng
tay ph vic trong cc rp xic. Chnh
ph khng nh nhng s c

l c n thit v c c bu t

thng mc qun s au gi lm vic , m iu

ny h khng nn lm. Goode l

mt ngi to con vi nt mt th

v sng mi b gy do chi quyn

Anh hi tr. M i trn ng ta di,
v c ging trm m du. ng
ta hc trng cng v Oxford.
Nhng ngi ta c th nhn ra s
cng rn ng sau ging ni nh
nhng, i mt xm v chic
cm cng ngh ca ng ta. ng
ta nm trong on qun tnh nguyn
Singapore, l t binh chin tranh t nm
1942 n 1945, v b y i
lao ng kh sai trong tuyn ng
st cht ngi Thi Lan. ng
ta ci ni n o v thi
thoi mi.

C hng ti n vi nhau, v gii quyt

vn bng cch vin mt

di vi hp thay v sn.
iu khin cho cc nhn
vin bu t trng lc h s c h khng ging c c
anh h. C hnh ph c hi tn km hn mt c ht.
H in gi G oode gii thc h rng nhng quy nh v

tnh trng khn cp l cn

thit v git ngi, t
nh, tt axt v nhng ti
phm bo lc khc l mt phn
trong cuc u tranh ginh quyn lc
ca phe qu khch. H s dng
bo lc khng ch vi qun i,
m cn i vi dn thng
nhm yu cu h kn ming. Kt

qu l khng mt ai cn ham sng

li dm xut hin trc ta
n lm nhn chng trc
bt k ti phm no lin quan
n phe qu khch. ng ta nhc
li v m st vo ngy 17/4
nhm vo mt cu trai ngi Hoa,
cu ny b gi ra khi mt cu
lc b m nhc ni cu ang
chi khu cm (harmonica) v b bn
cht. Khi chuyn xy ra, ti
ang ti cng ty Dapu Hakka ca chng
ti ngay bn cnh cu lc b vo
bui chiu Ch nht , d
mt ba tic tr mng thng li c ho c uc

bu c c a ti, v nghe

ting sng vang ln. Lc vo

gia ban ngy, nhng khng mt ai c hy

ra nhn dng hung

th hoc gip cnh st,

vn khng bao gi c tr
gip khi mun bt gi v a
ra ta nhng tay

khng b ny.

Q ua 5 nm hnh ngh trong lut s on, ti bit

Goode ang ni nhng s kin khng

th chi ci. Tuy nhin, ti khng
th ng h vic ko di nhng
quy nh v tnh trng khn cp
bi v c hng ti c hng li c hng nh mt phn trong lp
trng tranh c c a c hng ti. C hng ti

lm th nh mt vn
nguyn tc, tin rng nu chng ti
c c lp, chng ti c

th hy b chng. n thng
4, ti bt u c nghi ng v
iu ny, nhng phi mt nm
ri sau nhng nghi ng mi
bin thnh nim tin chc chn rng
Raja, Keng Swee, Chin Chye, Kenny v ti, tt c
u sai lm.
N hng ti phi thc hin vai tr c a mnh trong H i

ng, l nhanh chng lm

gim p lc ca tnh trng nhn
danh an ninh ny v a ra chng
trnh ngh s ca chng ti.
p li li c a Bill G oode, v th, ti ni y
chm bim: l iu
ng rng mnh v chuyn cc
thm t v cnh st c th

iu tra c vic g,
v ti thm rng: Khi khng h
c my may

bng c hng no rng c u hc s inh

b git trong hon cnh v c ng kh hiu hoc

ca mt v khng b, ngoi tr
s kin rng t khi c u b bn, c c

hc

sinh khc ngh ra khn ngoan nht

l ng dnh vo s vic.
C vic bi b ln ko di nhng quy nh

v tnh trng khn cp u

khng gii quyt c vn ,
ti ni thm: Nu chng ta
phi gii quyt chuyn , th
hy c can m ni:
Chng ti tin vo nn dn ch
v chng ti s u tranh cho

l nn nhn

n. Chng ti cho bn nn dn
ch ny bn bo v.
Nu sau chng ta tht bi,
chng ta phi tha nhn, cng nh
ngi Php tha nhn
ng Dng, rng khng cch
no thnh c ng c .
Sau hai ngy u c a phin hp H i ng lp

hin, vi cc phng vin bo

ch cng nh vi nhng thnh vin
c mt th r rng hai nhn
vt chnh s l M arshall v ti.
ng ta c c tnh, c bit
ti s dng ngn ng a dng,
v c khiu ng kch
thu ht s ch ca Hi ng.

Cn ti c s trng chm
chch v lm xp li khoa trng
ca ng ta v khoi ch lm
iu . D PAP ch c ba
thnh vin trong Hi ng lp
hin cng vi Ahmad Ibrahim, ch tch
Hi ng, ngi George Oehlers, vn xp
ti ngi vo gh thng dnh
cho lnh t phe i lp, i
din vi ch ca Tng y vin.
L mt lut s gn 5 0 , O ehlers rt t m v

cu n, nht nh t ra cng
bng v v t. ng bit rng
mnh s ch ta nhiu cuc tranh
lun hng th nu nh ti
v tr i lp vi M arshall v

ti s dng cm ng u
vi ng y. Nhng g m ngi
Ch tch Hi ng cha bit
l M arshall d b kch ng bi
s chm chc sc bn ri lm
nhng chuyn m sau ng ta s
hi tic. ng ta s nhanh chng phi
i mt vi mt th thch
nghim trng i vi quyn lc
ca mnh, v nh hng ca
nhng hot ng ca Fong v Lim
Chin Siong trong cuc vn ng tranh c
a h n mt cuc
xung t khng th trnh khi vi
cnh st.

Fong thnh c ng trong vic tp hp nhng c ng

nhn thuc cng ty xe but Paya Lebar gia

nhp vo nghip on ca ng ta hi thng 2 , ngc

vi mi

mun ca ng ch h, v hin ang c li ko c ng ty

xe but

Hock Lee. Nhng Kwek Sing Leong, tay gim c iu hnh cng
rn ca Hock Lee
s khng nhng quyn iu
khin cng nhn v vic kinh doanh ca
mnh cho mt nhm nhng tay khuynh t
tr tui; hn na, Lim Yew Hock vi t
cch l y vin lao ng,
ng h ng ta, v c Lin hip
nghip on Singapore ca ng ta na.
Tuy nhin Fong quyt nh dy cho Kwek
v nhng cng ty xe but cn li
mt bi hc.

Sau ngy khai mc H i ng lp php vo thng

4/1955, ng ta tp hp nhng ngi

ng h Nghip on cng nhn
xe but Singapore (SBWU) ca ng ta
t chc l k nim u tin
ca nghip on bng cch t
ngi ng gc bi xe
but ca Hock Lee trn ng
Alexandra khng cho cng nhn vo lm
vic. ng ta tuyn b mt cuc
nh cng chnh thc, v c
thuyt phc nhng ngi lm thu
ca tt c cc hng xe but
khc ng tham gia nh cng nu
Kwek khng ng Hock Lee tr thnh
mt phn xng gm ton thnh

vin nghip on vi SBWU l t

chc duy nht ca n, v gii
quyt ngay nhng tranh chp tn ng
ca h. Phn ng ca Kwek l sa
thi tt c 229 cng nhn thuc
SBWU, ngay lc cc cng nhn
tin hnh mt cuc nh cng
tuyt thc v li cho ngi ng
gc bi xe but ngay trong m
.
ng thi c c hc s inh ngi H oa khp ni

tham gia hnh ng. Cc nam n sinh

n gip vui cho nhng ngi nh
cng bng cc bi ht v iu
ma, v bi v mt trong nhiu

cuc tranh chp ca Lim Chin Siong l tranh

chp vi cng ty M isSino Aerated Water,
khng xa khu vc Hock Lee lm, nn cc
hc sinh c th chy qua li gia
hai ni ng vin v ng
h. T i khuyn Fong ng ku gi mt c uc

nh cng trc khi a ra mt

thng bo 14 ngy v trc khi
thng bo ny ht hn. Fong lm
theo, nhng trong mt bi din vn ti H i ng lp php vo
ngy 2 7 /4 , L im C hin Siong

phn i thng bo, iu ny

vn nm trong nhng quy nh ca
tnh trng khn c p.
Kwek khng h s

hi trc e da nh cng

v mun cho nhng chic xe but ca

mnh ra ng ngy hm sau. Nhng
nhm 1 5 0 ngi nh c ng c a Fong

thnh lp mt ro chn bng

ngi ngay trc cng chnh bi
xe v t chi gii tn bt

c hp nhng c nh c o lp i lp li

ca cnh st. Cc vi nc
c s dng v h b gii tn.

M i lm ngi nh cng
khai l h b hnh hung tn bo,
nhng chng c ai b g hn ngoi
nhng xy xt ngoi da. Kwek a

c 40 trong s 70 xe but c a mnh ra ng.

T rong hai tun k

tip, ti hc c bi hc
u tin v chin lc m

phn CUF. M i s nhng b ngay

tc khc dn n mt i
hi mi. M i li t chi mt
i hi s lm tng thm s
gin d v cng thng. Trong khi ,
nhng hc sinh ngi Hoa cng vi
nhng ng h vin t Nghip on
Cng nhn Phn xng v Nh
my ca Lim Chin Siong tip tc n
thm hi nhng ngi nh
cng lm tng thm cm
gic v s on kt v
sc mnh tp th ca h, cng
nim tin rng nht nh h s
thng li. Lim v Fong khng chu iu

g km hn vic nm quyn iu
khin tt c cc cng nhn xe
but v c th lm t lit
h thng giao thng ca thnh ph
theo mun.
N gy 2 9 /4 , M ars hall c an thip, c h thn ti bi xe

ca Hock Lee lm cu ni nhng

bt ha v i n mt ha
gii. Di p lc ca Tng
y vin, Kwek ngh nhn li
nhng cng nhn b sa thi trong khi
ch i kt qu ca mt y
ban iu tra do Lim Yew Hock iu ng.
Ti thuyt phc Fong chp nhn iu
ny. F.A. Chua, vin quan ta thm
vn v t bo Faj ar, lm c h ta y

ban ny. L mt

ngi thc dng, ng ta mun tm

mt gii php hu hiu. ng ta
phi hai phn ba s xe

but n nghip on c a Fong v

mt phn ba ti nghip on ca
hng, v cho chy theo nhng tuyn
khc nhau, ng ngh nhn li tt c c c
sa thi. Cc xe but tip tc c hy

c ng nhn b

vo ngy hm s au.

N hng c h vi ting s au, c uc nh c ng li

tip tc khi nhng ngi kim tra v

trong nghip on c a

Fong t chi ghi tn h vo s vi c ng ty

bi xe, trong khi nhng thnh vin khc
khai l h b phn bit i
x qua vic c giao nhng chic
xe b h hng. Cc cng nhn
trong Nghip on Cng nhn Hock Lee
trung thnh vi Kwek tip tc a

trc khi ri khi

xe ca h ra ng, nhng nhng

ngi nh cng rch nt
gh ngi v bm chung lin tc
cc tay ti x bi ri.
Trong khi , nhng ngi nh
cng gc cng li mt ln na
o ra v cnh st phi dng
vi rng gii tn h.
mi ch l bt u thi.
Ngy k tip, Fong ku gi tt
c by cng ty xe but Singapore
nh cng hai ngy, iu
s khin cho giao thng cng cng b
ngng tr. Hai mi nghip on
m ng ta v Lim Chin Siong iu khin

sau e da mt cuc tng

nh cng tr khi c mt cuc
thng lng trc tip gia
cng ty xe but Hock Lee v SBWU c
m ra trong vng 24 gi. Sm ngy
12/5, cc i xe but cn li
ca cng ty Hock Lee v ca cng ty
Singapore Traction (STC) b hm da v phi
ngng lm vic, v v STC chy
cc tuyn chnh ni thnh
nn thnh ph hu nh b t
lit, ch c nhng xe hi ring
v taxi l c mt trn ng.
Cng vic hu nh ngng tr
nhiu ni khc, nh Thng c

John Nicoll bo co vi Alan LennoxBoyd,

B trng B Thuc a13: H oc

do ng tnh, s hi

hoc do hoang mang n thun.

C ng bui s ng , nhng ngi ng gc quay li bi xe c a
H oc k L ee. Fong c

thuyt phc h ln ny hy

dng c m ng vng v h mc tay

nhau thnh mt dy xc h

ngi khi cnh st

tin vo vi nhng vi rng. C c vi nc vn

qut h i, v nhng c hic

xe but bng qua cng, b nm

ti tp. Nhng vo bui c hiu, 2 0

xe ti c h hc s inh

ngi H oa c ng v bi xe v xy ra mt trn u ,

vi khong 2.000 hc sinh v 300 ngi nh c ng s c

c nh

st. V kh chnh ca mt bn
l v c hai l, bn kia l hi c ay, nhng

thnh thong nhng cnh st b

dn vo chn tng phi dng
c sng ngn. n ti c n hn lon c ung nhit hn.

c ng

Khong 9 gi

ti, ti li xe n ng t
ng Tanglin v Jervois, nm trn
con dc v nhn rt r bi xe
ca Hock Lee bn di. Trn xe ti
bt radio, v vo 9 gi 30, ging ca
M arshall trn radio nghe ru r. ng ta ang bi ri. ng ta ng v
pha
nhn dn v nhng cng nhn b
p bc, nhng h ang ni lon.
ng ta tn dng h v nhng
hy sinh ca h trong qu kh
em li phn vinh cho Singapore, v ku
gi h hy cho ng ta c thi
gian gii quyt n tha cc
th. ng ta ni: V li chng

ta v ang tm kim s
h tr ca gio s Arthur Lewis thuc
i hc M anchester, mt ngi da
en Trung M , vi t cch l nh
kinh t, v c i ng trung
thnh vi ch ngha x hi,
gip chng ta trong vic ti
nh hng nn kinh t ca
t nc ny v li ch
ca nhn dn. Ti khng th
tin vo tai mnh na.
T i tht vng c ho M ars hall v c ho Singapore. H oc ng ta c

cho vin thng c v tay

tng th k gii quyt vic ny,
hoc nu nh ng ta nm quyn lc
, ng ta phi nm vng quyn

kim sot v ni vi nhng

cng nhn ang nh cng rng
nu h khng ngng v bo lon
ny, ng s dng v lc
lp li an ninh trt t. Ngy 21/5,
vin thng c bo co vi
Alan LennoxBoyd: Tng y vin, di
sc p d di ca ti v
nhng ngi khc, pht
biu vi cng chng trn i
truyn thanh M alaya mt bi din vn
di v thiu sc thuyt phc,
mt ln na li tnh
trng ny cho ch ngha thc
dn v s bc lt kinh

t, vic ny nghe chng khng

chn c tnh trng v trt
t m cng khng bo m
c tnh trng tn trng
lut php.
T i bit rng L im C hin Siong v Fong ang nhm ti mt

cuc xung t vi nh cm quyn,

nhng ti khng h mong ch mt s bt pht c n thnh n c a
dn chng. Ngi dn tin rng
lun c tnh trng th ch
ngm ngm no trong cng ng
nhng ngi ni ting H oa i vi

cc ng ch da trng ca h,
nhng ti khng h

ngh

ra n li mnh lit n th.

c cc hc sinh ngi Hoa

v nhng chuyn vin kch ng

y ln ti nh cao, n
bng n ra. C l thm ch c
Lim v Fong cng khng liu trc
c nhng g ang xy ra.
Nhng ti nghim ra, sau rt nhiu ln,
rng mc ch ca h khng
phi l l lun, tranh ci hay dn
xp g c. Lun b tr mt
s xung t, to ra lng cm th
rng ri hn na i vi k
th thc dn. H mun to ra
nhng tin cho mt cuc cch
mng: trc nht, mt chnh ph
khng gi c nim tin ca

nhn dn v th hai, mt chnh

ph mt nim tin vo nng lc ca
chnh n trong vic gii quyt nhng
vn khi m tnh trng v
trt t, ngho i v bo
lc ngy cng tng khp ni.
S ni lon ko n ngy hm s au. L c 4 gi

chiu, m ng khong 1.000 ngi

tn cng vo cnh st v phi
dng hi cay mi gii tn c.
Sau khi tri ti, h tip tc tn
cng cc n cnh st, cc
trm gc, nhng cnh st i l
v nhng xe tun tiu c my
b m. Nhng v tn cng
ri tu thot xy ra sut m

cho n 3 gi sng, khi nhng m

ng ln gii tn. Nhng nhng
nhm 10, 20 ngi vn cn nm
vo cnh st ang dn
dp nhng chng ngi v ko
cc xe h hi khi lng ng.
Hai cnh st b git v 14 ngi
b thng, cng khong 17 thng
dn. M i khi c s kch ng
n ra, m ng s tn cng
bt k ngi da trng no c
mt v t tng chng i
ngi da trng ang s c

s i. M t phng vin

ngi M lm vic c ho U P I b nh n

cht, v ba ngi chu u may mn

thot c.

V o khong 1 0

gi 35 ti u tin, mt m
ng tn cng xe

tun tiu trn c mt vin

trung y ngi A nh c h huy, nm nhng c hai l v ng

thi xp li gn. Vin trung u

gi b m yu cu gip
, nhng trc khi ng ta v
thuc h c gii thot,
ng ta dng sng lc bn bn pht.
ng ta ni mnh khng nhm vo m ng,
nhng c mt pht n hnh
nh trng vo mt hc
sinh ngi Hoa 17 tui. Thay v a
cu ta thng vo bnh vin, nhng
hc s inh khc

t c u vo mt

chic xe ti v diu hnh cu

qua cc ng ph trong sut ba

gi ng h, v vy

khi c a n bnh

vin, cu c ht v mt vt thng phi. N u c

a thng ti bnh vin, c
th c u c

c u s ng. N hng

mt mng ngi c ngha l

g nu s hy sinh c th
dy ln ngn la cch mng?
Sau c uc ni lon ngy 1 3 /5 /1 9 5 6 , c hnh ph quyt

nh tr nn c ng rn v ng c a ba trng
Hoa. Nhng cc hc sinh tip tc cm
tri trong trng v c cc
nghip on do Lim Chin Siong v Fong iu
khin gip ; c nhiu cuc
tun hnh ca nhng ngi nh
cng qua thnh ph, nm v

tn cng vo xe hi. Cui cng

tnh hnh bt cng thng sau khi m
tang cu hc sinh ngi Hoa vo ngy
16/5 tri qua m khng xy ra x xt.
Ti hm , sau bn ting ng
h thng lng, M arshall phn khi tuyn b trn i pht
thanh rng t c
mt

tha thun c th dn n mt

s dn xp cho tt c cc cuc
nh cng cn tn ng v
quyn li cng nhn Singapore.
ng ta b nhim Charles Gamba lm trng
ti kinh t, ngi c bit
l ng v phe nghip on.
Gamba ra quyt nh cui cng ca

mnh vo ngy 28/6. Nhng thnh

vin ca SBWU b sa thi ngy
23/4 s c nhn lm vic
li. Nghip on Cng nhn Hock
Lee vi 160 thnh vin b gii tn.
Kwek khng nhng b d dng. ng ta vn phn c ng

vic c ho c c

thnh vin c c a N ghip

on Cng nhn Hock Lee vn trung thnh

vi ng ta, v cc lnh o
ca nghip on e da bc
b phn quyt ca Gamba cho n
khi chnh ph thuyt phc c
cng ty i theo n. Kwek quyt lit v
ng ngnh. ng ta l mt ngi H oc kc hia, mt c hi tc
Hokkien ni ting th bo v cng
rn. Cng ty xe but Hock Lee l mt

doanh nghip gia nh, v ng ta tin

chc mnh c th chin u
v chin thng v nhiu thnh
vin trong nghip on l dn
cng bang hi vi ng ta v nhng
vin chc ch cht kiu nh nhng
kim tra vin v ngi chm cng
l h hng rut tht ca ng
ta. Nhng mt

c hnh ph

thiu kinh nghim, khng bit cuc chi

nhm vo iu g, gip phi qu khc h b

gy mi lin kt

cht ch nht ca tt c cng

ty xe but

Singapore.
l mt thng li hon ton c ho Fong v

Nghip on C ng nhn Xe

but Singapore v phng php

ca h, hon hon khng c h v hin h

nm c M arshall. H bit h
c sn mt cnh ca
m. Phng cch m SBWU chin u
v c hin thng c ung c p c ho tt c c c nghip on nhng
c ng nhn v c c lnh o, nhng

ngi cng sn v phi cng sn

mt nim tin rng h s ginh
c nhiu hn nu nh h
cng th hin tinh thn u tranh.

12
MARSHALL
LM KHNG HONG THM TRM
TRNG

Fong Swee Suan v bn lnh t nghip on khc b c hnh

ph bt gi da trn nhng quy

nh v tnh trng khn cp

ngy 11/6 /1 9 5 5 .
Su nghn cng nhn xe but ra mt
chng li v bt gi ny. Ngy
k tip, do ci m nh cm
quyn m t l tr khng
b da trn s ng i
vi gii ti x, cc taxi cng
bin mt khi ng ph.

Nhng chnh quyn trin khai

dch v chuyn ch khn cp min
ph ti nhng khu quan trng trong thnh
ph, v trn 100.000 nhn cng v
280.000 ngi khc tip tc i lm
m khng h c s c g.
D phng tin giao thng cng
cng b t lit, cuc nh
cng cng khng lm thnh ph
ngng tr hot ng c.
Lc ny dn chng khng cn
ng tnh vi n na

n mang m mu s c

chnh tr v khng lin quan g

n bt k bt mn no v
kinh t ca h. Sau bn ngy, Lim Chin

Siong v Devan Nair bt ng cho ngng nh

cng, v 13.000 cng nhn, nam ln n,
trong 90 hng cng nghip v thng
nghip, quay li lm vic. Chnh
quyn coi nh thng li. Fong vn b
bt gi cho n ngy 25/7.
T i quyt nh tc h khi bi c nh ri lon ny

v i ngh thng nin. Cng

Choo v Loong, 3 tui, ti li xe ln
cao nguyn Cameron vo ngy 1/6 v lu
li ba tun. Chng ti
Ling, mi 3

thng tui, nh v c on b c n qu nh.

T i c hi gn T anah Rata mi ngy, s ng v

chiu. Khi ti i do trn sn gn

9 l mt m v thoi mi ti
cao nguyn ny, cao hn mt bin khong

2.000 m, ti thm tha ngha c a nhng s kin trong vi thng

trc

. Ti tin chc rng vic tip

tc theo con ung m Lim Chin Siong v
Fong lao vo th s kt thc
trong thm ho chnh tr. PAP v cc
lin on ng M iddle Road
(c t tn v v tr
tr s ca chng, ch khng phi
v chng theo chnh sch trung dung) s
b cm ch. Nhng nu M arshall trnh
n nhng bin php khng c
qun chng ng h, th ton b
nn kinh t v x hi Singapore s
lm vo tnh trng hn lon n
chnh quyn Anh s phi nh

ch hin php.
N gy 2 1 /6 , ti li xe a gia nh tr li

Singapore. Bo ch ni bng gi l
ti trn chy khi nhng rc ri
ny, nhng ti bit s hin din
ca mnh s khng to ra mt
thay i no. Khi t Straits

Times phng vn ti s ao ti khng tr

li nhim s ca mnh, ti ni
y ban chp hnh ca ti khng
yu cu ti ti, v ti rt
tin tng h.
y l c uc th la u tin c a

ti vi CUF. Ti bn lun vn
vi Chin Chye, Raja v Kenny (Keng Swee ang
London ly bng tin s). Chng
ti quyt nh rng ti nn

ni cho Lim v Fong hiu r v lut

i vi cc v gy ri. Ti
bo h rng nu h tip tc
theo cch ny, h phi mt mnh
chu ht trch nhim. iu
khin h bt bng bt, v ngy
26/9 vin thng c, ngi Robert Black,
vit mt bo co gi n
Alan LennoxBoyd:
S s p
ca cuc tng nh cng ny
lm mt uy tn c a phn t c c

oan trong P A P . L ee Kuan Y ew

ri Singapore vo thi im
v ti c bo l ng
ta ra i mt cch c

trnh d vo c uc bo

lon T , PAP c
thay i trong c hin thut. T rong khi tip tc

xi

gic cc cuc nh cng, theo

ui cuc u tranh ginh quyn
iu khin tng lp lao ng,
h chu kh p mnh
trong khun kh lut php.
iu khng ko di lu. Sau vi thng,

nhng tay qu khc h quay

tr li nhng ng

li c ca h, nhng h khng xi gic

nhng c uc xung t m

mu vi cnh st hoc t chc

mt cuc tng nh cng nhm
lm t lit nn kinh t. T i tin h vn ngh nhng xung t vi
cnh st v chnh quyn l
cch gi lng cm th nhiu hn
v nng cao nhit tnh cch mng

ca qun chng. c nhng

lc Lim v Fong c v lng nghe li
khuyn ca ti trong ch trng bm
cht nhng phng php u tranh hp hin vi nhng
cuc thng lng ko di v
s khng th ng
trnh mu. Nhng h n
t mt truyn thng v nn hc
vn khc bit vi ti v h
theo ui nhng m hnh khc
hn.
T i lm vo th v c ng kh khn. T rong khi ti

khng th v khng thch bin

h cho h, nhng ti cng khng th
kt ti h m khng lm
v mt trn lin kt ca chng

ti. Nh ti gii thch

vi mt phng vin t Sydney

Daily Mirror trong mt c uc phng

vn c

thut li trn t Straits

Times , Bt k ai Singapore mun li

cun cng ng nhng ngi

ni ting Hoa theo h u khng
th c thi chng cng.
Ngi Hoa rt t ho v Trung
Quc. Nu ti phi chn gia ch
ngha thc dn v ch ngha cng
sn, ti s b phiu cho ch
ngha cng sn v i a s
ngi khc cng vy. Ti hy
vng mnh c th tm c
s ngi Hoa ng h chng
ti v mt nn c lp v

dn ch. Nhng ti khng h lc

quan rng iu ny c th t
c d dng khi mt Trung Quc
x hi ch ngha thng li tip
tc l ngun cm hng cho h.
V ti ang c hu ng s c p. V in T ng

y vin triu tp mt
cuc hp khn cp ca Hi ng
lp php vo ngy 16/5, tn
dng s thay i thi t
ngt ca qun chng i vi
cc nghip on, v c
lp v hng mi di vo
PAP, lm cho nhng phn t phi cng
sn trong ng tch khi phi
thn cng. Ln ny vin tng th

k, Bill Goode, ch huy cuc cng kch.

ng ta c mt bi din vn
hng hn, k li chi tit nhng
g xy ra mt cch xc
thc v y hiu qu. ng
thng tic trc nhng thit
hi nhn mng, khen ngi cnh st
v ln n nhng k xu
li dng cng nhn v hc sinh,
v s

tht bi ca nhng t bo ting

Hoa trong vic ng h pha duy tr an
ninh trt t. Tt c nhng n lc
nhm t ti ha gii u b ngn tr
bi nhng k, m theo Goode, r
rng l khng mun gii quyt

nhng ni bt mn, m quyt tm

duy tr tnh trng no ng,
quyt tm li dng nhng bt bnh
chnh ng ca cc cng nhn
lng thin cho nhng mc ch
c nhn xu xa ca h.
Ri ng ta bt ng quay s ang tn c ng ti.

T rong c n thm kht quyn lc

c a h ng

PAP v nhng ng h vin khuynh t

giu mt cng nhng k v trch
nhim nhng ho danh trong c h mun

gy ra bo lc, mu v
nhng tranh chp ch th Nu v
i biu ng knh trong hi ng ny

tin vo s tin

b trong trt t hng n

mt nn dn c h t tr, th ng ta phi

chng li ch ngha cng s n; v nu ng ta c thi

, hy ng ta pht
biu r rng iu , m
khng h lng trnh v ngy
bin kho lo. ng ta ly lm
thng tic sau khi ci c
b bung lng v nhiu ngi b git T i hi ng ta: ng ta
lm g ngn

cn bo lc trc khi n xy
ra? Lng tm ng ta c thanh thn
khng? Hoc ng ta khng cn
iu khin c i biu
ca Bukit Timah (tc Lim Chin Siong), ngi
hin ngi ng sau ng ta v iu
hnh ng?
T ip li ng ta l J ohn E de, mt kiu dn

ginh c gh i biu
khu Tanglin cho ng Tin b. iu
ny lm nhim v ca ti d
dng hn. Ti ng ln lin
ngay sau Ede ni rng ti vui sng
khi c tr li hai ngi Anh
ny. Nu l M arshall, (th)
ng ta s cn nhc li ni
ca mnh k cng hn, thn trng
hn, v am hiu hn v nhng kh
khn v nguy him ca tnh hnh;
vi s hiu bit hn v nhng
hy vng, s hi v nguyn vng
ca qun chng
C hng ti khng ti y nh nhng t nhn

b kt ti, hoc nh nhng t

nhn phi gii ta gnh nng ti

li ca h. M chng ti n
y nh nhng ngi i
din ca nhn dn, v chng ti
s pht biu vi t cch .
(T i lp li lp trng c a P A P l)

tiu dit h thng thuc a

bng nhng bin php khng bo
lc. Chng ti tuyn b
t b bo lc Chng ti
khng chun b chin u,
duy tr hoc ko di ch
thuc a. Nhng hy cho chng
ti quyn ca mnh v chng
ti s chng li nhng ngi
qu khch hoc bt k ai khc

e da s tn ti ca mt
nc M alaya c lp, dn c h v khng c ng s n.
Bi v ti khen ngi ng ta, M ars hall mt ln

na li do d khi tr li, gy
bi ri cho nhng ngi ng h ng ta, v trnh c ho P A P
uy tn hon ton bng cch ni:
N u P A P , gm nhng ngi trung thc , c trc h
nhim v nghim tc, nu h
loi b khi ni b nhng phn
t qu khch v nhng k ng
hnh nu h dm i mt
vi trch nhim ca ring h, h
c th tr thnh t chc m
h hy vng mt ngy no
s lnh o x s ny t
c nn c lp cho ring

khi mt

n.
M ars hall khng bit rng bng nhng li pht biu

ca ng ta v, t hn, bng ni
ho hc mun dn xp v trnh
s xung t, ng ta gy
ra mm mng tai hi. M i cng nhn
Singapore, mi cn b v lnh
o cng sn u bit h
c mt chnh quyn m h c
th s dng cho nhng mc ch
ring ca mnh, dn gii
ch nhn vo th b, tranh th
nhng phc li v chim ly
nhng c quyn ca gii qun
l.
N hng thnh c ng c a h c kt qu.

Thng 8/1955, s on vin ca

Nghip on Cng nhn Phn xng
v Nh my Singapore (SFSWU) tng ln
23.000 ngi, a s l nhng ngi
Hoa tr tui. Trong khi , nhng on
vin Anh hc ca n, gm c
Nair, Woodhull v James Puthucheary, ang gip
nhng ngi Hn hc ph hy
h thng thuc a Anh. Chin
thut ca h l va thm nhp
vo nhng nghip on hin c,
va hnh thnh nhng on th
mi. H c Lin on
Hc sinh trung hc Hoa kiu Singapore, trn
thc t l mt cnh tay ca

nghip on trn, vi v kh
ca h l phng php nh
cng ng h. i vi bt k
vn n l no trong bt
k cng ty n c no, h
s e da ngng ton b cc
cng xng.
N h nhng ngi c ng s n thc hin

Trung Quc, y

l mt mt trn lin kt c a c ng

nhn, hc sinh v nng dn (ging nh Singapore) nhm to bt

n

x hi v bin nhng tranh c hp lao ng thnh vn

chnh tr, lm tng mu thun
chng tc v giai cp (i vi
ngi da trng) v nui dng
lng khinh b nh cm quyn. M t

khi SFSWU tr thnh mt nghip

on kt khi nh con bch tuc,
vi lc lng on vin gm
nhng cng nhn ni ting Hoa, Lim
Chin Siong v Fong nhm vo Nghip on
nhn vin ban qun l cng Singapore,
Nghip on lao ng cn c
Hi qun v Nghip on lao ng
Hi ng thnh ph nhng
t chc phi cng sn m nhng
ngi n, M alay v nhng ngi
Hoa ni ting Anh thuc cc t chc
c chun b
i theo SFSWU. H nhn ra rng
h c th s dng tnh chin

u ca cc nghip on
ngi Hoa v e da nhng cuc
nh cng ng h y
mnh nhng yu sch ca h.
N gi Robert Blac k c ng nhn ra rng tnh hnh

thay i theo chiu hng ti t

hn. Ngy 26/9, ng ta bo co vi
LennoxBoyd:
T rong c c

c uc bu c nhng bi din vn

qu khch c ng kc h c hnh ph nhng c uc

ca PAP cng cht nch nhng ngi
lao ng v hc sinh ngi Hoa
c t chc cht ch; tnh
cm ca qun chng c kch
ng mt cch ti tnh. Tt
c nhng th dn n

hp

thi khinh nhn chnh ph hp

hin, v lm tng uy tn c ho nhng

ngi

cng khai thch thc c hnh ph.

Singapore ang trong mt phong tro nh c ng trong

chn thng t ngy

7 /4 n thng 1 2 /1 9 5 5 , c

260 cuc nh c ng.

Tuy nhin, tnh chin u ny
li c li cho ti.
N gy 1 9 /6 /1 9 5 5 , N ghip on lao ng H i ng

thnh ph e da nh cng
i khon lng truy lnh
cho nm ngoi ca h. Hi ng
thnh ph e da ra thng bo
ng ca cc ni lm vic
gy p lc, v thu
nhng nh thu m nhn

nhng dch v thit yu nu cc

cng nhn nghip on vn khng
chu ti s. Nhng cuc thng
lng nhm gii quyt v tranh
chp tht bi, v cuc
nh cng bt u vo ngy
17/8.
T uy nhin ba ngy s au, nghip on yu c u ti lm

c vn php l

c ho h. C c thnh vin c h

yu l nhng cng nhn c ng nht ngi n, phn ln m

nhn vic thu gom rc v qut dn ng ph. l
mt nghip on ln vi vi
nghn ngi, lnh o l
mt ngi n t hc, tinh khn,
lc mt tn l Suppiah. c
vi v x xt v h

dng n bo lc. Ti tr
li l mnh rt t ho khi lm
vic cho h, nhng vi iu kin
l cuc nh cng phi c
tin hnh theo cch thc ha bnh.
H ng , v cuc thng
lng tr nn xy dng hn.
Ngy 8/9, vin thng c bo co
cho LennoxBoyd:
C lc

c nhng trng hp ln xn

ng lo ngi theo mt kiu thng

gp, nhng h dng li bt ng
sau vi ngy. Lee Kuan Yew c cng trng
g trong v ny khng th khng
chc c, nhng c th l

nh th. (Chng ti i
n tha thun vo ngy 7/9.)
Tri vi cc d on
cuc nh cng khng sp
v nghip on t
c nhng nhng b quan
trng. C hai l do chnh dn n
kt qu ny. Th nht l s
yu km ca Hi ng thnh
ph v th nh l s
can thip ca Lee Kuan Yew, th k ca
ng PAP, vi t cch l c
vn php l ca nghip on.
Trn thc t, s can thip ca
ng ta c li cho c hai bn v

vi kt qu ca vic dn xp,
c th ng ta ci thin
c v tr c nhn ca
mnh.
C c h thc phn i hp hin c a ti, hu

hiu trong vng lut php, r rng

l i lp vi cch thc
ca nhng ngi qu khc h, v ti t
c kt qu. Nhng khng c
phi qu khch vt qu khun
kh lut php v s dng bo
lc, th nhng phng php ca
ti s khng t hiu qu.
Chnh gii php t gy kh
chu do ti a ra khin cc
phng php ny d chp nhn

hn i vi ngi Anh. Cng nh

M alaya, nu khng c chnh sch
khng b ca phe qu khch
y ngi Anh ti vin cnh
bi t l phi u hng,
th chnh quyn T unku khng bao gi ginh c

lp n gin bng cch tp hp ngy

c ng nhiu nhng ngi dn

qu M alay. C hnh s la c hn gy kh c hu do phe qu khc h

a ra khin nhng phng php hp hin nhm xi mn

tng bc chnh quyn thc

dn tr nn hu hiu hn i

vi nhng ngi theo ch ngha dn

tc v d chp nhn hn gung
my thc dn. Ti n
thi trc chin tranh, ni no
khng c mi e da cng sn,
cc phng php bt bo ng

hp hin phi mt nhiu thp nin

mi t hiu qu.
T rong khi c c nghip on tip tc s c s i khng

ngng v ln mnh, M arshall lin tc

gy ra cc cn khng hong chnh
tr. ng ta c mt s trng
to ra chng. Gia lc tnh trng
xung t ch th v kch ng
ny, ng ta li ng chm vi
ngi Robert Black qua yu cu tng thm
bn y vin ph tr cho b my
ca ng, v khi vin thng c

c hp nhn c h thm hai ngi, ng

ta quyt nh a

tranh lun ny ra cng khai. ng cho l

vin thng c khng c quyn
bc b yu cu ca Tng y

vin, v e da t chc nu
thng c t chi trao i
kin vi ng ta trc khi lm bt
c vic g. ng ta cng mun
Singapore c trao quyn t tr
hon ton. Nhng quy nh v
tnh trng khn c p ht hiu

lc vo ngy 21/7, nhng vin thng c

li ngh trin hn

thm 3 thng na, ty theo s c hp thun c a H i ng lp php

trong phin hp k tip: ci gi m M ars hall i c ho s gia hn
ny

l ngi Anh phi cho Singapore c

t tr vo giy pht sm
nht c th c.
T in trnh c a phin hp H i ng ngy 2 2 /7

l in hnh c a phong thi tc

trc h v ngu ngc

m trong cc ng phi
chnh tr gi th on.
Trong vic a ra kin ngh v
quyn t

tr, M arshall gii thch rng y

l mt vn nguyn tc

hp hin php. C ui bi din

vn cng kch vin thng c

v ch ngha thc dn, ng ta
quay sang ti i biu ca khu
Tanjong Pagar, ngi quy ry
ti rt dai dng v m trc
y,

nhng thc s l tay lnh o

ca phe i lp di mt qun
chng v yu cu ti
ng h kin ngh ca ng ta. Nh

th tc l ng ta ph
nhn li buc ti do Goode a ra
hai thng trc , vo ngy
26/4, ng ny thng gi PAP l
phng tin v l c ng c t nguyn

ca phe qu khch. Ti chc chn

khng th t chi ci vinh d
c ng h kin ngh ny!
H i ng lp php hon c uc hp ngy

22/7. Ba ngy sau hp li, mt thnh

vin ng Tin b, Lim Koon Teck,
c gng vt qua mt c ti
v M arshall. Chng ta hy i
hi mt cuc chuyn giao quyn lc
trn vn chng ta, v ch
chng ta thi, s chu trc h nhim v

cng vic v vn mnh ca mnh,

cn chnh ph Anh khng cn phi
lo lng n chng ta na, ng
ta ngh, v sau
ngh iu chnh ch nn t
tr bng nn c lp.
Ni cch khc, ng ta mun nn
c lp ngay lp tc. Cc
ng vin ng Tin b lun
tiu biu cho s iu ,
tng bc tin ti ch quyn.
Bng th on bt ng ny,
h c v cp tin hn c
M t trn Lao ng v PAP. Ti
ghi nhn rng: Hm nay chng ta c

gii tr bi mt cnh tng

l i ca mt con chut chuyn
mnh thnh con s t.
ngh

iu chnh ny b bc b
v kin ngh ban u v mt
nn t tr sm sa c
thng qua, ng lc gy
cng thng cho LennoxBoyd, ngi s
n Singapore ch mt tun sau .
Tuy nhin, qua nc c ca mnh,
ng Tin b t hy
hoi uy tn nh mt ng phi
ng tin cy v kin nh
ca h. Hin Singapore khng cn
mt lc lng chnh tr n

ha hoc thuc cnh hu c kt

na.
Lennox Boyd n Singapore, gp M ars hall v i M alaya.
N gy

2/8, Ch tch c cho Hi ng

lp php nghe l th ca vin
thng c, ni rng B trng
B Thuc a tho lun
cc vn vi Tng y
vin, v rng cuc tho lun s
tip tc khi ng ta t M alaya tr li
Singapore vo ngy 15/8. M arshall, c
LennoxBoyd trn an, trng v nghe c
v thin cm, ni: Lc
ny, c l chng ta nn ngng
li y v tip tc cng

vic bnh thng. Ti khng

ng , ch ra rng khng c
g trong l th ca vin thng
c lm thay i tnh hnh
mt cch c th t cuc hp
sau cng ca chng ta tr phi rng
vo ngy

, c hng ta c mt T ng y

vin quyt lit hn. Ri ti

chuyn sang phn i quyt nh
cm n vin thng c ca
M arshall, v Hi ng lp php
ng h ti. M arshall gin ti ngi.
N hng ngy 1 8 /8 , C h tc h c mt l th na

ca thng c ni rng ng ta s
khuyn ca Tng y vin tr khi
nh ch phin hp v gii

hnh ng theo li

tn Hi ng Lp php. L
th ny cng ni rng chnh ph
Anh s hoan h tip n mt phi
on i din t Singapore ti
London vo mt ngy thch hp
xem xt nhng vn hin php.
M arshall tuyn b: y thc s
l mt ngy hnh phc cho Singapore.
N nh du s kt thc
giai on u tin trong cuc u
tranh v t do ca chng ta. N nh
du s khi u ca mt thi
i mi mt thng li ng
phn khi. M arshall phn chn. ng
ta li ngh rng vin Ch

tch s yu cu thng c
nhn danh h cm n B trng
Ngoi giao v quan im ng tnh
ca ng ta i vi nhng nguyn
vng ca chng ta. Ti khng
mun lm chuyn ny cht no
v e da b hp ti mun
c thi gian ngh n
nhng n ca bc in cm
n nh th. M arshall ni gin.
ngh ca ti chng li
xut b bc b.
T i ang a vi M ars hall, nhng c vic h trng

hn cn phi lm. Tng lai ca

nn gio dc, vn ha, ngn ng
ca ngi Hoa vn cn l mt

vn quan trng, d tnh trng

hn lon sc si trong cc trng
trung hc Hoa tm thi lng xung khi
y ban lin trng ca cc trng
ting Hoa ku gi chnh ph
ngng vic ui hc sinh, hoc tng
t nhng thng bo ti cc
trng yu cu trnh by l
do ti sao chng khng th b ng
ca hn. y ban d phng
mt cch thc kho lo
thot khi vn th din
y gay gt. Ngu nhin chnh ph
li vng vo vic tin hnh
mt cuc tho lun kn o

m n cho php tm ra mt phng

thc khng gy xn xao d lun.
Nu khng th mi thiu st
trong bt k gii php no s
c tng thut trn bo
ch ting Hoa v to thnh vn
tranh c i, vn ng hnh lang v tr thnh
thng li c ho nhng lun im tuyn truyn.
N hng gi c a y ban c nhng h qu lu di c li

cho nn gio dc

c a ngi H oa v c ng c li c ho s ha

hp c a mt x hi a c hng tc . N hng
c hng li e da tng lai nhng ngi c ng

sn. Khong 90% ngi Hoa

trng thnh, nu c c hc , l theo

Hn hc. Nhng s tr con ngi

Hoa hc trng ting Anh tng

mnh t nm 1948, khi tnh trng khn

cp c ban b. Nm 1950, s
hc sinh cc trng H oa ng hn 2 5 .0 0 0

ngi s o vi c c
trng A nh, nhng n nm 1 9 5 5 , t l

thay i, v cc trng A nh ng hn c c

trng H oa 5 .0 0 0 hc

s inh. D

nhng ngi cng sn khng bit

chnh xc cc s liu, h cng
thc v xu th ny,
v v n s lm cn kit
ngun nhn lc ca h, nn h
phi ngn n li. V th trn
chin nhm bo tn vn ha Trung
Hoa thm ch tr nn quyt lit
hn i vi M CP.
V n i vi c hnh ph v nhng ngi

phi cng sn trong PAP tr nn phc tp

do s kin rng vn ha Trung Quc

cng l vn tm huyt ca
nhiu bc ph huynh, v th h
khng thit tha g vi vic a
ting Anh vo cc trng Hoa. Tt
c nhng chi ph hnh chnh u
do chnh ph chi tr, nhng i
li cc trng s phi tun
theo nhng quy nh ca chnh ph
v mt gio trnh v k lut.
V d sao i na, h mun vic
ging dy phi hon ton bng
ting Hoa. Tht ra, khong mt na
trong s h mun c c hai
cch. Nhiu lnh o cc bang

hi nm trong ban qun tr cc trng

hc u cho con h hc cc trng
Anh, v cho bn tr hc thm ting
Hoa vo bui chiu, nhm cho chng
bit ni hai th ting. ng thi
h h ho cc bc cha m khc
cho con ci ti cc trng Hoa
tip ni truyn thng uyn bc
c xa ca ngi Hoa. Chng c
cch no lm hi lng tt c
mi ngi. V th chnh ph
c n mt bo c o t y ban, trong ti

i din cho PAP, bo c o s

gn kt mi lc lng vo

cc nhn nh ca n,
tt c chng ti s b buc
phi m nhn cng vic thuyt

phc nhng ngi ni ting H oa c hp nhn n. iu

ny cho ti mt c hi

tho ra k hoc h nhng n

cng t ti vo mt tnh
cnh nguy

him nghim trng l phi i

u vi M CP v mt vn
quan trng i vi s sng cn
ca h.
T i quyt nh rng, d n c thit thc hay

khng, chnh sch kh thi v mt c hnh tr duy

c

ba ngn ng, vi ting M alay

nh ngn ng

chung v l ngn ng dn tc
tng lai ca M alaya, ting Anh l ngn
ng khoa hc v giao tip quc t,
ting Quan thoi l ngn ng m
ca ngi Hoa, v ting

nht l c ng nhn

Tamil, Hindi hoc Punjabi dng cho ngi n.

Ch tch y ban lin trng l
Chew Swee Kee, y vin gio dc, v
by thnh vin khc ca n gm
mt ngi M alay, Abdul Hamid bin Haji Jumat, y vin chnh
quyn bn x. Trong chn
thng k , ti lm vic
vi hai ngi ny, c hai u
thoi mi vi nhng quan im ca
ti, v chng ti cng nhau son
tho bn bo co m tt c
u c th chp nhn. N
bao gm mt li khuyn vit li
ton b sch gio khoa cho cc
trng Hoa, vn cho ti nay ch dng
cc sch thng dng Trung Quc

hi trc chin tranh di thi

Quc dn ng.
T rong khi L im C hin Siong v Fong khng lng ph

thi gian. H ang theo ui mt

chin lc mt trn lin kt
in hnh m ti nhanh chng
quen thuc. Lim nm quyn c h
tch ca mt y ban gio dc
ngi Hoa i din cho 16 nghip on v H i P h huynh hc
ngi Hoa ton Singapore. Nhng
mi ch l mt s bt u.
ng ta nm mt danh sch rt di
nhng c nhn v t chc m
ng ta c th triu tp, v
SFSWU khng phi t nhin m tr
thnh mt t chc bao trm mi

s inh

ngnh ngh. Nhm trn ng

M iddle bao quanh n hin khng ch bao gm
nhiu t chc vi s lng
nhng thnh vin ni ting Hoa khng
ng k, v v th khng
quan tm n vic gio dc ca
ngi Hoa, kiu nh Nghip on
Lao ng Cn c Hi qun v
Nghip on Cng ty Xe ti Singapore, m c n bao gm c nhng
on th pha tp

kiu nh nghip on ca nhng

th ht tc, th may, cc cng
nhn ngnh gii tr v xi n, v thm
ch c nghip on nhng ngi
sng trong cc ngi nh g na.
mi c h

l mt kha cnh ca con bch

tuc. Lim Chin Siong cng mun kt np
nhng bang hi c t lu i
trc thuc Phng Thng mi ngi
Hoa, v nhm n mc ch
ny, ng ta tm kim v ginh c
s ng h ca vin ch tch
ca n, Tan Lark Sye. Tan l mt li
bun cao su triu ph tht hc, mt
chin s v i trn mt trn
gio dc v ngn ng ca ngi
Hoa, v l c nhn ng gp
nhiu tin nht cho qu xy dng
mt trng i hc
Singapore dnh cho ngi Hoa khp ng

Nam . ng ta rt ngng m mt
nc Trung Quc mi v sn sng
i theo nhng ngi cng sn vi
iu kin l h khng gy
thit hi cho quyn li ca ng
ta. ng ta ng cho Lim mt cuc
hp ng o qun chng vo
ngy 6/6/1955, trong s bao gm
Phng Thng mi ngi Hoa v
nhng bang hi lin kt vi n,
cng nh y ban gio dc
ca Lim.
V in ph c h

tch ca Phng Thng mi, Yap

Pheng Gek, l mt kiu t sn mi
bn Anh hc nh tp on

OverseaChinese Banking Corporation. ng ta khng mun chi

tr ca Lim v xoay x
gin lc cuc hp i
chng ny tr thnh mt cuc
hp dnh cho nhng ngi i
din ca 6 t chc gio dc,
trong c Lee Kong Chian, mt tay trm
ngnh cao su l ch tch Hip hi
nhn vin v qun tr vin cc
trng trung hc ting Hoa.
M c c h c a c uc hp l tho lun mt

gic th nhm trnh ln

chnh ph, i hi s bnh
ng trong vic i x gia
cc trng ting Hoa v trng
ting Anh. Cuc hp c quy nh

trc l s khng c vic

tranh ci hay ngh quyt mi no, m
ch l vic biu quyt ngay v
nhng iu khon s c
t. Tuy nhin Lim Chin Siong pht
l cc quy nh ca vin ch
tch, Yap Pheng Gek, ngi rt ngi dng
quyn hn chng li nhng ngi
khuynh t. Lim a ra bn gic th
do ng ta son, trong i hi
khng ch quy ch bnh ng cho
cc trng Hoa v trng Anh, m
cn i hi chnh ph phi
cp tin xy nhng trng
Hoa, vic min tin hc ph trong 6

nm gio dc tiu hc , v quyn thnh lp nhng

t chc t qun ca hc sinh
(ging nh nhng c hi nhnh c a N ghip on

Hc sinh trung hc

H oa) trong mi trng.

Khi vin c h

tch c bt mi ngi
tun theo nhng nguyn tc

c a c uc hp, Fong yu c u

c pht biu nhn danh Nghip

on Cng nhn Xe but Singapore. Yu
cu ny b t
chi. Th l Fong nh trc tip
n c ta, trong s y
nhng k ng h Lim Chin Siong. Nhng
ting c v tn thnh n ln
biu l s lin kt v e
da vin ch tch. Vin ch tch

u hng ng lc. T
tr i, Lim v Fong iu khin
cuc hp.
T rong bu khng kh ny, phng hp y p

nhng i biu cc t chc

bang hi v nhng ngi hot ng
nghip on thn cng, nhng
ngi theo ch ngha svanh nm
quyn kim sot. Chuang Chu Lin, hiu trng trng trung hc
Chung Cheng, v sau ny
l hiu ph trng i hc
Nanyang, phn i mi sa i
sch gio khoa mn lch s v
a l Trung Quc, v khi ng ta
nhn c s ng h nhit
tnh, th kin ngh ca Lim Chin

Siong l nn c nhng sch gio

khoa vi mt nn tng M alaya b bc
b. Thm vo , ch nhng
quyt nh thin cng l c
thc thi. Lim c c nhng g
ng ta mun, v c nhng
tay lnh t theo truyn thng ca cc
t chc ca nhng ngi ni
ting Hoa ng h.
y ban lin trng dnh c ho bn gic th c a

Phng thng mi ngi Hoa mt

v tr trang trng trong phn ph lc
ca bn bo co nhng gt b
mi ngh ca bn gic
th ny. Vo thng 2/1956, khi Chew Swee
Kee cng b bn bo co trong phin

hp Hi ng lp php, khng
cu hi no c t
ra. Bn bo co l s tha
hip hay nht m chng ti c
th t c, v i
din cc ng phi cng k
tn vo.
Bn kin ngh

ny n gin. Nhng trng

ting Anh cng phi dy ngn ng
m ting Hoa cho ngi
Hoa, ting M alay cho ngi M alay, ting Tamil hoc ting n no
cho ngi n. N hng hc s inh trong c c trng
Hoa s hc hoc ting Anh hoc ting
M alay trong trng tiu hc, v hc
c hai th ting trong trng trung hc.

Cc trng M alay cng s dy ting

Anh cp tiu hc v mt ngn
ng th ba cp trung hc nu
hc sinh i hi.
Bn di c uc tranh c i v gio dc v

ngn ng l mt cuc chin u

v quyn lc. Tng lp thng
nhn ngi Hoa, nhng tay lnh o
bang hi v cc trm t bn ca
Phng Thng mi mun c mt
Hi ng lp php trong
nhng i biu c bu
ca h c th pht biu cho
cng ng ngi Hoa bng th
ting Hoa tri chy, ch khng bng
th ting Anh thiu mch lc,

tng thm ca ci v quyn lc

ca h. H gi mt bn
gic th i c mt c quan
lp php a ngn ng ti y
ban Rendel (m n b bc
b), v chng ti ng
h kin ngh ca h ngay t thng
11/1954, thm ch trc khi PAP c
chnh thc thnh lp. Hin Phng
thng mi li ngh ting
Hoa phi l mt trong nhng ngn ng
chnh thc.
M t vn

khng th trnh khi trong mt x

hi a chng tc, a ngn ng
l lm th no t chc

mt c quan lp php v mt
chnh ph c hiu qu m khng
gy ra mt m hn n. M i
cng ng lu i u c
mt ngn ng chnh, v nhng ai
gia nhp vo u phi hc ngn
ng , hoc n l ting
Anh M v Canada, hoc l ting
Php Q uebec .
N hng khi Stamfort Raffles thnh lp Singapore vo nm 1 8 1 9 ,
ng ta phn ranh gii nhng

vng khc nhau trong quy hoch th

u tin ca mnh, trong
nhng chng tc khc nhau, thm ch
nhng nhm ngi Hoa khc ngn
ng u s sng bit lp vi

nhau. Sau ngi Anh a ti

y mt s ng ngi
Hoa, M alay, n tt c u ni
ting m ca mnh v
mc cho h t xoay x.
D i p lc c a phi dn ty, M ars hall, nh

c th d on,
ngh mt ngh quyt vo ngy
9/2/1956 rng: Hi ng lp php
ny ng h kin rng v
mc ch tranh lun trn din
n, ngn ng ca Hi ng
s l ting Anh, ting M alay, ting
Ph thng v ting Tamil v rng
mt y ban tuyn chn s c

c h nh nghin c u bn

bo co v a ra nhng khuyn c o c n thit. M ars hall bit ng

ta sn sng chp nhn vic

ngh ca mnh c th b
bc. ng ta thut li rng mt
ngi M alay ni vi ng
ta: Vi ch trng a ngn
ng, cc ng s giao chng ti
vo tay ngi Hoa. H s nhn
chm chng ti. Vng, tha
ngi, ng ta tr li,
thiu s phi phc tng a
s. Ngi Hoa chim 76% trong cng ng
chng ta. Chng ta ng trnh n
vn . y l kiu
in hnh ca M arshall na l
tng ha v na (hay c l

hn mt na) l k c hi
mong mun chng minh ng ta Trung Hoa hn c
ngi Hoa, v v th c th
chp nhn nh mt ngi bnh
vc cho h, t nht l cho mt
nhim k na. Ting hoan h nhit
tnh dnh cho nhng din gi ngi
Hoa trong nhng cuc mttinh ln
tranh c

khin ta thy r rng nhng ai c hng li c h trng a ngn

ng nhm ngn chn nhng i
biu ngi Hoa vo Hi ng
lp php chc chn s mt phiu
bu.
T rong bi din vn c a mnh, ti ni: Khi

chng ta i ti quyt nh ny

ngy hm nay, chng ta phi hiu rng

n l khng th thay i c,
tr phi di p lc ca v
trang, v thm ch iu
cng s khng c tc dng lu
di. Chng ta phi nh rng c
nhng hm su rng hn
l vo thng 2/1956 v
nhiu ngi ch i
mt s pht trin ca ting Hoa
v Indonesia v nn vn hc ca
h khi hai nc Trung Quc v Indonesia
hi sinh, tr nn mnh m v y
quyn lc trong vng 10 n 20 nm
na. Khng th, v chnh tr

cng nh v tm l, thuyt phc

ng o qun chng, trong mt
tm trng chng thc dn, chp
nhn u th ca ting Anh.
T i bit rt r rng s thiu thng hiu

ting Hoa, ch ng ni n
vic s dng n thnh tho, l
mt bt li gh gm v mt
chnh tr cho ti.Ti k li
tng tn kinh nghim ca ring
mnh:
G ia nh c ho ti theo hc

mt trng A nh

chun b cho ti sang mt trng

i hc bn Anh, ct ti
c th tr thnh con ngi c
hc vn ngang hng vi bt k

ngi Anh no, theo kiu ngi

hon ho. Ti khng bit gia nh
ti thnh cng n mc
no trong vic ny. Ti ln ln
v cui cng tt nghip
i hc. Sau cng, ti cm thy
rt lu trc khi ti bc
vo con ng chnh tr, rng
ton b thang gi tr u
sai t cn bn.
Ri ti trc h dn li c a N ehru, ni rng ng

ta khc ch v khng th
ni ting m gii nh ni
ting Anh.
T i l ngi t xc

c m, tha qu

ngi. Ti khng hay khc lc hoc

bt tc tai mnh, hoc x giy,

hay lt phng o ra, nhng iu ny
khng c ngha l ti khng c
nhng xc ng mnh m v
iu . Con trai ti s khng
n mt ngi trng Anh no.
N s khng l mt mu ngi
Anh. D nhin, ti hy vng rng n
s bit ting Anh
chuyn tr vi cha n v nhng
vn khc hn l chuyn
thi tit.
l c c h ti c m thy. N c th

c cng ng nhng ngi

ni ting Hoa hoan nghnh. D Lim Chin
Siong v M CP khng hi lng vi bn

bo co, h cng khng th cng

khai chng i ti v
ng h n (cuc b phiu c
29 phiu thun v khng c phiu
chng) m khng gy mt mi bt
ha trong PAP. M t khc, vin ch
tch v ph ch tch ca Nghip
on gio vin ting Anh (trong cc
trng Hoa) th c th chng. H
cho l mt mu ra v
oan trang thuc a v lim s
(sic)14 v yu c u b nhim mt y
ban khc m trong gm nhng
thnh vin am hiu s u s c nn gio

dc Hoa. Ti b qua li tuyn b ny. N hng gio vin dy

ting Anh trong cc trng Hoa km

chuyn mn v lng thp

u c xu hng khuynh t
nh nhng gio vin dy ting Hoa
vy.
M C P lo lng v

k lut m chnh ph p t
vo cc trng Hoa. H s rng
n s ngn cn cc hc sinh khi
vic "b phe

nhm c hnh tr lm dng

lt mt cch phi php chnh

ph c thnh lp hp
php". T hi hn, ting Anh s
m ra cho chng mt th gii hon
ton khc thng qua bo ch, vn
chng v phim nh. Chng s nhn
th gii bng hai con mt, vi c i nhn bnh thng, thay

v ch nhn mt mt qua knh vin vng c a ngi H oa. T i phi

c him mt v tr

m n s khng ti b
ln n nh mt ngi Hoa mt
gc. Nu nh ti i mt bc
sai lm trong vn ny, ti s
b l c hi. N u h c th

c hng t rng ti

thch dng ting Anh hn l ting

Hoa lm phng tin ging dy ch
yu trong nh trng, th ti
khng th duy tr mi quan h v
ng h ca khi ngi ni ting H oa.
G ia nm 1 9 5 5 , ti gi L oong, lc mi ba

tui ri, n trng mu

gio Nanyang, ni dy ting Hoa. Sau
khi ti n thm trng vi y

ban lin trng, bo ch Hoa ng

mt tm hnh ca n trong lp
mu gio, khin mi ngi u
bit rng n ang c gio
dc bng ting Hoa. Vic quyt nh
rng ba a c on c a ti phi c

dy d

trong ngn ng v vn ha ca t
tin chng khin cho ti t
mt s tn nhim khng bao gi
c th b cng kch. Hai a
con nh hn ca ti, Wei Ling v H s ien Y ang, c ng theo bc
L oong i hc trng mu

gio Nanyang v tip tc hc trng

tiu hc Nanyang. Sau Loong v Yang
hc trng trung hc Catholic, trong khi Ling tip tc hc trng
n trung hc

Nanyang. Chng l nhng ngi Hn

hc hon ton, nhng v nh
chng ni ting Anh vi m, nn
chng ni ting Anh cng lu lot
nh ting Hoa. V vi vic hc
thm ting M alay, t nm ln su,
chng thng tho ngn ng
th ba.
T rong khi ngi dn Singapore b ri tr bi nhng

khng hong nh k do M arshall gy

ra, bi ri bi tnh trng ln
xn trong trng hc v xung t
ch th trong ch lm th c
nhng s kin xy ra M alaya s
lm thay i tng lai ca hn
o.

13
THT BI LONDON
Tunku A bdul Rahman, lnh t ng U M N O trong Lin bang
M alaya, l

mu i lp vi David M arshall. ng
ta l mt k hon ton cng
rn v ng tin cy. ng ta
khng lm ra v thng minh, nhng li
l mt quan ta khn ngoan ca dn
chng. Quan trng nht, ng ta thc
c tm quan trng ca quyn
lc. Cha ng ta l tiu vng x
Kedah, v di bng ngai vng ca
cha, ng ta hc cch nm v
s dng quyn lc khin
ngi khc lm nhng g ng

ta mun h. L mt ng hong,
ng ta nhn c s ng h
hon ton ca nhng nh cai tr
9 bang M alay thuc Lin bang, nhng k chng i ngh ca
chnh
ph Anh v mt Lin hip M alaya nm
1946. Hn ai ht, ng ta l mt k
thn Anh v chng cng thc s.
Lc tr ng ta l mt sinh vin
ti Anh trong 9 nm, 3 nm hc lut
Cambridge, ni ng ta qu thc nhn c mt vn bng, v 6 nm
na c
gng nhng khng vt v lm
vt qua k thi vo
Lut s on. ng ta hng
th cuc i v thng k

cho ti nghe v nhng thi gian tuyt

diu m ng ta tng c nc
Anh. ng, ngi Anh tm ra mt
lnh t c sn s gip
vng chc t ngi M alay v s
ng h nhit tnh t ngi
Hoa v n.
T rong thng 6 /1 9 5 5 , L in bang t c hc mt c uc tng

tuyn c trong khi lin minh

ca UM NO, Hi nhng ngi M alay gc
Hoa (M CA), v Hi nhng ngi M alay gc
n (M IC) ginh chin thng tuyt i.
Sau , Tunku v mt s ng
s tr thnh nhng thnh vin
ca Hi ng Hnh php ca
Cao y Anh; nh Singapore, gi h

c mt nn t tr gii hn
nhng khng nh cc y vin ca
chng ti, h hon ton vui v
lm vic vi nhng ngi c
thc dn b nhim. M t khc bit
quan trng l h ang chng li
cuc chin tranh du kch ca nhng
ngi cng sn m ch c
th b dp tt nh vo s
gip ca qun i Anh, c
v New Zealand, v ngi Anh yu cu
tnh trng khn cp phi chm
dt trc khi nn c lp
c trao tr.
T hng 1 /1 9 5 6 , T unku i L ondon d mt hi ngh

hin nh, v trn ng

t Singapore n nc Anh trn con

tu khch As ia c a , ng ta ni vi
bo ch l ng ta khng ng
vi M arshall rng Singapore phi c
hng quy ch bnh ng trong bt
k lin minh no gia h. Nu
Singapore c hng quy ch bnh
ng, "n s gy hong lon
cho nhng ngi M alay lc a.
Ngi Anh tch i hai lnh th
ch yu bo v quyn li
ca ngi M alay trong Lin bang. Tuy
nhin, ng ta ng vi PAP rng
cc cuc tho lun s c
m ra gia cc lnh t ca

Singapore v Lin bang bn v

mt lin minh tng lai. Trong on
vn dn ca mnh trn t
Singapore Standard, Raja gii thc h lin minh tng

lai c ngha l s hp
nht tng lai. Raja c l
khng c sai lm no ln hn.
T unku c g khc trong u, khng phi l s

hp nht ca hai lnh th m l

mt lin minh, mt s dn
xp gia hai thc th ring r.
ng ta khng mun Singapore thnh mt
bang trong M alaya v n s lm o
ln cn cn chng tc M alaya.
ng ta cng khng mun Singapore thnh
mt x c lp ngang hng vi

M alaya. ng ta mun ngi Anh vn nm

quyn iu khin mt Singapore t
tr, v hnh thnh mt lin
minh vi mt chnh ph Singapore khng
c ch quyn. Tht khng may,
khng cn thi gian cho nhng cuc dn
xp nh th. Ngi Anh bit iu
, nhng Tunku th khng.
A lan Lennox Boyd n thm Kuala Lumpur vo thng
8 /1 9 5 5

nh gi tnh hnh v
bn thn Tunku. ng ta nhn ra Tunku
mt con ngi m ng ta c th
tin cy, v chp nhn ngy trao tr
c lp cho ng ta, ngy 31/8/1957. Hn
na, vi kt qu trc tip t

vic kt thc ca hi ngh hin

nh vo thng 2/1956, Tunku tip qun
tt c cc chc v v trch
nhim ca Hi ng hnh php
t cc vin chc ngi Anh v
M alaya tr thnh mt quc gia t tr
trn thc t.
S tin b

v mt chnh tr ca Lin bang

thay i vin cnh cho
Singapore. Cho n lc ,
c mt c hi l M alay s khng
c trao tr c lp khi
Singapore cha tr thnh mt phn ca
n. Gi th Singapore hon ton c
c. K hoch ca ngi Anh

l c mt nc M alaya c
lp vi ngi M alay ng u
tuy nhin, ngi M alay cng cn
Anh gip trong mt thi gian cai tr
t nc v chng li cng
sn trong khi h vn gi
Singapore nh mt thuc a v thi
hn v gi tr chin lc
ca n i vi nc Anh, c
v New Zealand. Singapore may lm th tr
thnh mt lnh th t tr vi
tt c l b ca nn c
lp nhng li khng c ch quyn
thc s, v nhng quyt nh
cui cng v chnh sch i

ngoi, an ninh v quc phng s vn

nm trong tay ngi Anh.
P hn ng c a M ars hall i vi vn ny

c th on trc c:
ng ta b y vo th phi
yu sch ti a trong cc cuc
m phn hin nh s khai
mc London vo ngy 23/4. Nu c
c hi, ng ta s i ch
quyn trn vn. ng ta s i
hi nn c lp hon ton
t tay ngi Anh, v nh th c
mt t th bnh ng vi
chnh quyn Tunku. Tuy nhin Singapore s k mt hip nh ha
bo m
nhng cn c cho ngi Anh v

nhng cho nc Anh ting ni

quyt nh trong vic i ngoi.
Ni tm li, ng ta s t
c iu bng c
hai cch. Vi s ng h cht t
t bn b ca ng ta, trong
c Ong Eng Guan, th qu ca PAP, ng
ta pht ng mt M erdeka Week
(Tun l c lp) nhm thu thp
ch k ca qun chng v by
t s ng h ca qun chng
i vi nn c lp v
bn thn ng ta nh mt chin s
ca n. V mi ngi u
bit chnh ph lin hip ca ng

ta non km, nn ng ta cng quyt nh

a sang London mt on i
biu t mi ng phi
nhm chng minh s on kt ca
h trong vn ny.
ng ta vo thng 1 2 /1 9 5 5 v c

khch l t nhng cuc gp g

vi cc B trng v dn
biu quc hi Anh n ng
ta tuyn b vi bo ch
Anh l khng cn cc tay th
cu na, mt iu m ng
ta cho l ng lp li trong Hi
ng lp php sau khi tr v
Singapore. ng ta cng thuyt phc mi
ng phi ng vic ng

ta mi mt phi on cc dn
biu Anh thuc ng Bo th v
ng Lao ng n thm
Singapore trong tun l M erdeka, khi n ln n nh im trong
mt cuc
mttinh vo ngy ch nht
18/3/1956 phi trng Kallang. Trong khi khong 170.000 ch
k c
thu thp, v mt tnh hung
chp nh c dn
xp ghi hnh nhng vn kin
ng gi ln c on
i biu lin ng trnh
trc H ngh vin nh mt
bng chng v lng kht khao c
lp ca Singapore.

Su ngh s

quc hi Anh n, nhm thuc ng

Lao ng dn u bi Herbert
M orrison, tng l B trng ni
v trong chnh ph ca ng Lao
ng nhim k u tin nm
19451950 v l nhn vt th
hai sau th tng Clement Attlee. Chng ti gp h thn mt cc
bui
tip, v ti gii tr mt bui
ti vi h ti mt cu lc
b trong Capitol Building. M n biu din chnh l mt pha v bn
thot
y, khng thch hp cho mt on
i biu n vi mc ch
nghim tc nhm nh gi s

trng thnh ca chng ti, kht

khao c lp chy bng ca chng
ti v kh nng qun l n
ca chng ti. Nhng trc s
ngc nhin ca ti, M orrison rt thch
th. ng ta ang trong tm trng ngh
l, v trong trng thi phn khch
ng ta a ra nhng nhn xt d
dm v nhng g ang chng kin,
ng ta khng tin rng c mt nim
kht khao c lp chy bng d
di trong cng ng dn chng
Singapore, nhng li nhn xt sc so
rng c mt nhm b mt c
t chc cht ch v mnh m

ang li ko cc nghip on,

hc sinh v nhiu ngi khc. C
l ng ta mun ti phn bc li
iu , nhng ti khng ci
chnh nhn xt ca ng ta.
Khi ngy mt tinh M erdeka n, ti c ng C hoo li xe n

Kallang, u xe cch cao c phi trng

mt qung, v i b n
khn i c dng bn
cnh ng bng. l
mt bui chiu oi bc ti mc
mt chic s mi ngn tay nhng c
khong 25.000 ngi ch cho n 5
gi, khi M arshall n trong chic xe hi mui trn ca ng ta. ng ta
li xe
thng ti khn i m trn

 Chin Chye, Ong Eng Guan v ti ng

sn, v leo ngay ln vi chng ti
v ra du cho M erdeka bng mt nm
tay gi cao. m ng a ti
ng ta, vi ngi leo ln khn
i, m n vn c
lm tm b bng nhng mnh g
mng manh, nhanh chng sm xung. Th
l h thng phng thanh b h
hng, v th trong vi pht khng
ai c th ni g vi h. Cui
cng khi mt micr c ni
li, ti yu cu mt b phn
m ng c x cho phi php,
rng c mt s "k xu

len li trong s h, trong khi mt

M arshall ang khoa chn ma tay ni trong micr khc b hng.
Khng lu s au , khi c c dn biu quc hi

Anh n, M orrison ni vi M arshall: Rt tic khi nghe khn i

ca ng
b sp. H khng h ra ti
, m c dn vo
ta nh phi trng hai tng v
c gii thiu vi m
ng t trn ban cng. H
khng mun n, nhng M arshall thuyt
phc h l dn chng th thn
thin v h khng cn phi lo v
mt an ninh. Sau ng ta v nh
vo lng tay dn u on
i biu, ng vin ng

Bo th Jeffrey Lloyd v ni: Ti

ngh l cc ng nn nhanh chng
ri khi y. Lloyd v ng
ca ng ta b i tc khc.
T i khng th

no lm m ng trt t
tr li c, v Lim Chin Siong,
ni bng ting Quan thoi v ting
Hokkien, cng khng n thua g. y
khng phi l cuc mttinh do
Lim t chc. y l cuc mttinh
ca dn thng, v nhng tay u
lnh m ng ca ng ta
khng nm quyn ch huy. Ong Eng Guan
ngh rng nu chng ti bt nhp
cho h ht, h s khng i n

ch bo lon. ng ta ly micr
t tay Lim ht to bi We Love Malaya (Chng ta yu Malaya), tip
theo l bi ht c ng

sn Unity

is Strength (on kt l s c mnh), c huyn s ang giai

iu c a John Browns Body. Sau , tri bt u ma

phn. Ti ra du cho Choo a xe li.

C a n li khn i
trong chng mc an ton m c c
th, v chng ti li xe ri
i.
Khng mt ai c c c h g iu khin m

ng . H tr
thnh mt m hn tp. Ngay sau
dn chng nm gch
vo cc ca knh ca ta nh
phi trng, ri hng trm ngi
xng ti p ph cc cng

kim loi, v hn l chim

c ta nh nu cnh st
tng vin khng ko n kp.
Khi cnh st gii tn, h tn
ra thnh nhng nhm nh, trn i
ph phch trn cc ng
ph gn v nm
vo xe cu thng ca l on
St John ang cp cu nhng ngi b
thng. Khong 7 gi, trt t c
vn hi, 50 ngi b thng,
trong s c 20 cnh st.
Khng c ai thit mng hoc thit hi ti

sn g ng k. Nhng vic
xy ra li trong lng
su thnh vin n thm

mt s nghi ng v tnh bt n
trong tnh hnh chnh tr
Singapore, v khin h tin rng chnh
ph, thm ch vi mt v tng
trng Anh v mt cnh st
trng Anh, cng khng hon ton
iu khin c. iu
gn nh l s tht. Singapore ca
M arshall khng phi l M alaya ca Tunku.
Chnh ph M t trn Lao ng khng
c c s ng h vng
chc. N l, nh Robert Black vit cho
LennoxBoyd, mt tai nm, ch c
u, thn mnh, khng gc r.
L th ca Black m t lc lng

cng sn trn hn o lan ta

hn trong ni a v cc bin
php ch ng n bt
gi m khng xt x, hi cay,
vi rng, vic xa tn trong s
cng on, cm cc cuc hi
hp v mc ch ph hoi
ch cha c cc triu
chng m khng tr liu cn bnh.
Black vit rng d cc lc lng
phng v c th ngn cn c
s nh tr cc dch v
cng cng hoc nhng s hn lon
ln, nhng cc phng thc ca
h ng thi sn sinh ra nhiu

ngi tr tui chng chnh ph

v bi Anh hn tham gia vo i
ng ngy cng vng mnh ca cc
t chc CUF. Di mt ch
dn ch, mi ngi mt l
phiu, n ch l vn
thi gian trc khi cc hc sinh trung
hc trng Hoa v nhng cng nhn
tr tui ni ting Hoa hnh thnh
mt chnh ph khuynh t hp php
do dn bu.
T i nung nu nhng ngh tng t

khi ti cn nhc ci th tin

thoi lng nan m chng ti,
nhng ngi phi cng sn, i
mt. Nhng M arshall c nhng hiu bit

gii hn v tnh hnh thc t

ca t nc, v kinh nghim
bn thn cng khng cch chi lm
ng ta bt bng bt hoc kim ch
c. ng ta vn lc quan rng
ng ta s c c mt ci
g cng tt p nh
Tunku t c t
LennoxBoyd, v ngy 4/4, ng ta
chuyn vo Hi ng mt bn
kin ngh trnh by nhng
g ng ta ch mong chnh ph
Anh trong cuc m phn hin nh.
Phn thc t ca vn bn ny
l:

 H i ng lp php yu c u phi on
lin ng ngay lp tc tm
kim cho Singapore quy ch ca mt lnh
th c lp nm trong Khi thnh
vng chung v a ra mt hip
c gia chnh ph Vng quc
Anh v chnh ph Singapore, qua
chnh ph Vng quc Anh s nhn
danh Singapore thc thi quyn iu khin vic phng v bn ngoi
v c
ch o trong quan h i ngoi
hn l trong giao thng v thng
mi.
T i nhiu ln tranh c i ring vi M ars hall

trc khi ng ta a ra kin ngh

rng chng no m nc Anh cn

c quyn ra lnh cho Singapore phi lm

nhng g trong vn quc phng,
th Singapore khng th l mt nc
c lp c, cho d c
bt k tha c g. Nhng
ng ta khng chu t b mc tiu
ca mnh cm gic c
lp d ch l hnh thc. Trong
vic tn thnh ngh ca
ng ta, ti ni rng ngh quyt
c phc tho nh th l
mt cch ni hoa m rng chng
ti thc rng ngi Anh s
khng trao cho chng ti nn c
lp hon ton v iu

s c ngha l lm o ln
cc tha c quc t v
nhng nn tng quc t trong chin
lc phng v th gii.
T i lm ht s c mnh trc khi din ra

hi ngh London chc rng hin

php k tip s khng m ra
nhng cnh cng cho phi qu khch,
m s cho chng ti c
hi thnh lp mt chnh
th phi cng sn, khng phi mt
th b nhn ca ngi Anh, m
nh ngi bo v cho quyn li
ca nhn dn. M arshall khng bao gi
hiu ra s cn thit cho th cn
bng tt p ny: phi c

 sc mnh hnh ng
v li ch ca nhn dn, nhng
cng phi c ngi Anh v
tr tr b trong trng hp cng
sn chim c th thng
phong. V Lim Chin Siong khng hiu ra rng gn nh c lp m
khng c
ch quyn th c ngha l ch
quyn vn trong tay ngi Anh. Nhng g
ng ta mun hon ton n gin
l c mt hin php m n
s cho php lc lng ca ng
ta ln mnh thm.
M ars hall dn u on i biu lin ng

gm 13 thnh vin, trong gm

5 y vin chnh ph v 2 quan chc

th yu trong chnh ph M t trn

Lao ng, 4 ng vin ng X
hi T do (do ng Cp tin v
ng vin ng Dn ch hp
nht li hi thng 2) v 2 thnh
vin PAP. Chng ti bay thnh tng
nhm ring trn nhng chic phi c
cnh qut BOAC Argonaut mt hai m ba
ngy i t Singapore n
London, vi hai ln ngh qua m
Colombo v Karachi. Ti ln ng
hi u thng 4 c thi
gian gp Keng Swee v nh gi tnh
hnh t pha ngi Anh. Lim Chin Siong
i cng ti, hi b hoang mang. y

l ln u tin ng ta ri
khi t nc. Nhng ni s
hi ca ng ta l do phi ri
khi nhng c vn y kinh nghim
ca mnh hn l v vic

phi c mt

t khch.
T rc khi ti v L im ln ng trn c hic

Argonaut, ti a ra mt tuyn b
chnh thc ca PAP gii thch
ti sao chng ti thay i ng
li ca mnh. Chng ti mun
hp nht ngay c trc khi chng
ti t c mt nh
nc t tr ng tic
l Th tng Lin bang khng th
ng vi kin ngh ca

chng ti Hin chng ti ang

tm kim mt bc tin ti
a v chnh tr m chng ti
c th t c ring
Singapore, nhng s phn u
t c s hp nht vi
Lin bang.
N hng c huyn bay duy nht ti thng i trc

l bay n Kuala Lumpur v

tr v trn chic Dakota hai ng
c. Trong nhng ngy , vic di
chuyn bng ng hng khng
ch dnh c ho mt thiu s
ngi lnh o, t tin v khng phi l khng c ri ro, v mi
c huyn i ng

cho bn b, ngi thn

hoc nhng ngi ng h ng

phi lm l tin a. m
ng khong vi trm ngi
n tin ti v Lim v
chng ti ni chuyn vi h t
trn cht cao ca cu thang di ng
trc khi bc vo my bay. Ti
ni r rng rng mc ch
ca on i biu l khng
bo m mt nn c lp
ton vn m ch t tr 75% v
sau 5 nm th t tr hon ton.
Lim ng cnh ti v ti phi
bo m rng bo ch hiu
ng n iu v

s khng xuyn tc lp trng

ca PAP.
Ri ti s

c c nhng n tng
mi. Khi chng ti dng ngh m
Colombo, ti tht s ngc nhin
khi nhn thy s pht trin vt
bc . N khng b Nht
chim ng v trng thnh vng
hn Singapore nhiu. Karachi, ch ngh m k tip, th nng v
y
bi, v y l ln u
tin ti thy lc lm
vic nh mt loi gia sc dng
ko nhng chic xe ko nng
n v thoi mi thi ra nhng

ng phn khng l khi ang i

trn ng. Nhng trong mt ti
do ph, ti c c hi
mua cho Choo my tm khn chong la
mng trng ging nh nhng si t
dt ln vi ch vng. Thnh
thong c y vn dng chng.
Sau Karachi, chng ti cn dng
tip nhin liu Cairo v Rome, v
cui cng h cnh London ngy
17/4.
T i c 6 ngy bt kp tnh hnh c hnh

tr y trc khi hi ngh

bt u. Thi tit tuyt p.
y l mt trong nhng ma xun
c nng London v hoa tulip

n dc theo ph M all. Nc Anh ang

bt u thot khi tnh trng
kh khn sau chin tranh. London trng sch s, ngn np hn
trong vng 6 nm
t khi ti ri i hi nm 1950, v
c nhiu xe hi hn trn ng
ph. N cng c mt s cn
bng chng tc mi na. Ti thy
kh ng nhng ngi da en
chu M Latinh lm nhn vin bn
v trn xe but, v mt s
ngi qut rc da en. V ti
nhn thy rng nhng ngi chu
hin c nhc n
trn bo ch bng ch Asean thay cho
ch Asiatic trc y. Ngi

ta cho ti bit l vo khong nm

1953, bo ch Anh bt u dng
t "Asian" v t Asiatic
c v hi h c hoc khinh
thng, v s thay i ny
l mt s nhng b i
vi ngi n, Pakistan v Sri Lanka,
hin c lp. Ti khng
hiu iu ny ci thin th
ng ca h nh th no. Khi
bn tr London gi ti l ngi
Hoa hay Chink, ti khng h bc bi.
Nu chng hm ch
nh mt t mit th, th cng
vic ca ti l lm cho chng,

mt ngy no , phi ngh

khc i.
T i dnh nhiu thi gian vi Keng Swee v nhng nhm

ph t ca ng ta, nhng sinh vin

nng n gip ng ta chin
u v nh bi John Eber v
nhm ca ng ta Din n
M alaya. Trong s h c Joe Pillay, ngi s tr thnh Ch tch
Hng hng
khng Singapore, v Chua Sian Chin, ngi s
tr thnh B trng B Ni
v. Ti thy c khch l
khi Keng Swee c th tm c
nhng ngi tr tui c nng
lc v h c th gip chng
ti rt nhiu khi h tr v

Singapore.
ng ta c ng c nhiu tip xc vi H i Fabian v

ng Lao ng. Vi ngi, nh

Hilda SelwynClacke, v ca mt v
nguyn thng c Hng Kng, bt
u tr thnh mt ngi bn
v l ngi bnh vc cho cc
sinh vin thuc a. Cc hi vin
Fabian ang nui dng nhng ngi
theo ch ngha dn tc, h s tr
thnh nhng ngi dn ch ng
ngha, nhng ngi theo ch ngha x
hi tht s, v nhng ngi
ng h nc Anh trong Khi thnh
vng chung mi thnh lp. Keng Swee
thu xp cho ti dng cm vi nhng

nhn vt quan trng ca ng Lao

ng, lc thi
nm quyn, gm c Aneurin Bevan, cu
B trng, ngi t
chc mng li bo him y t
quc gia, mt ngi x Wales v
l nh hng bin v i.
V ti c dp n thm
nhng ngi bn c ca ti v
Choo Cambridge, vi ngi trong s h
hin ang hnh ngh trong lut s
on. H cho ti mt cm quan v
tm trng ca x hi Anh
London sau thi k kh cc, m n
s dn n nhng nm 60 y

khi sc.
H n mt thng t gia thng 4 , ti s ng c ng

Lim Chin Siong trong mt cn h c

phc v y St James
Court, ni on i biu lin
ng lu tr. Cn h ca
chng ti c hai phng ng km
theo phng tm ring v mt phng
khch. Ba n c phc v
trong nh hng bn di, nhng
ba im tm c th c
mang ln phng. Khch sn c
v thanh lch theo kiu c, vi kin
trc bng gch trang nh v nhng
thang my xa.
T i s ng trong mi trng quen thuc v c

Keng Swee v nhng ngi khc ch

dn tn tnh, ti c th nh
gi nhanh chng cc chnh khch
Anh thay i t tng v
lp trng ca h nh th
no. Nhng Lim th khc. ng ta th
hin mnh l mt k d chu,
ng yu, khng h t ph
nhng c nhiu kim ch, nh hu
ht nhng ngi Hn hc khc.
ng ta rt lo lng khng gy
ra iu tht th v rt bit
n ti v mch nc
cho ng ta v nhng tp tc x
hi ca ngi Anh, nh nhng tp

tc trn bn n ca h
cch cm na, mung v dao, v
cch t mung v dao cng nhau
nh th no chng t bn
dng xong mt mn n. Chng
ti dng chung mt chic xe hi. M i
ng trong on i biu c
cp mt chic, nhng v ng ta
khng c nhng mi quan h x
hi London v nhng cng vic
ca ng ta ton l nhng vic
chnh thc, m nhng vic
ti cng i, nn ti s dng
chic xe ht phn ln thi gian. Tuy
nhin cn mt l do khc na:

ng ta khng h mun ti x bit

khi no ng ta gp ring nhng tay
thn cng.
T i t hi khng bit ng ta i li bng c c h

no. Chc hn trc khi ri khi

qu nh, ng ta c c
mt vi s in thoi v
a ch. Nhng M CP khng c nhng
cn b ng tin cy London nm
vng tnh hnh Singapore v
M alaya. Theo ti bit, mi lin h quan
trng nht ca ng ta l John Eber, v
ti thy yn lng, v iu
c ngha l ng ta s
khng nhn c li khuyn
ng n. ng ta khng c

ai tin cy nh v, v ang
hot ng mt th hon
ton bt li, km theo lng khinh b
ca ng ta vi cc y vin thuc
M t trn Lao ng cng nhng i
biu khc. Vi qun o bnh bao
v ging ni n o, h c
v ho nhong, ra ngoi vui
chi tha thch. Lim Chin Siong hon ton ngc li. ng ta c mt
b
coml mi v t mua mt chic
m mm theo li khuyn nhng ng ta
khng bao gi i n tr lc
ra phi trng. ng ta rt bnh d,
khim tn v c x chng mc,
vi mt lng tn ty cho chnh

ngha ca mnh, ng ta thu

phc c lng tn trng v
s khm phc vn rt him hoi ca
ti. Ti c g mnh c
nhng cn b ging nh ng ta.
ng ta ging nh mt thy i
Gurkha trong qun i Anh hon ton
ng tin cy, trung thnh tuyt i,
lun sn sng thi hnh mnh lnh
bng ht nng lc ca mnh.
C l ng ta khng bit nh gi v ti

nh th no. Ti l mt tay t
sn nc bia ng c, thch chi
gn, nhng hn ng ta cng hiu
rng ti khng phi l khng c
mt mc ch nghim tc. V

pha chng ti, phn ln cng

vic son tho cc vn kin u
do M arshall v vin lut s ca ng
ta, Walter Reaburn, m trch, v M arshall, v cn bn, i ph vi
hi
ngh ny nh mt vn php
l. Ti xem n hon ton l
mt vn chnh tr, v
Lim hn phi nhn thy rng ti
tp trung vo nhng vn then
cht, kiu nh vn v ch
quyn, trch nhim v an ninh v i
ngoi thng qua Hi ng An ninh Quc
phng, v chc ch tch hi
ng ny.
N gy n, gia hai bui hp, ng ta i n c a

hng Collet, mt hiu sch thuc cnh

t i din vin bo tng
of Zoya and Shura15 c a
L .Kos modemyans kaya. ng ta a ti v

Anh, mua quyn The Story

ni: Lee, cun sch ny rt

hay. Ti c n Trung
Quc hi cn i hc. V n
lm ti thay i hn.
Ti xc ng. Cui cng ng
ta khng gch tn ti nh
mt tay t sn n c hi try

lc . T i c m n v

lt qua cc trang giy. M t quy n s c h ba c ng do M os c ow ti

tr v

gi ch 5 siling. N k li
mt cu chuyn anh hng v thi
c xm lc Lin X v
chuyn mt chng trai v mt c

gi hnh ng g cho
qu

hng, c ho bn b c a h v c ho ng

Cng sn. Qua vic ca tng nhng gi

tr o c, n r rng
lm cho Lim xc ng d
di khi ng ta c n vo
tui thiu nin nhy cm.
ng ta l ngi c thin c h v c v c hn

thnh su sc. Tt c s tn
dng v xu ph ca m ng
khng h lm ng ta chao o.
Nhng chng ti khng bao gi pht
trin mt tnh bn thn thit.
Thay vo , chng ti nhn r
bn cht ca nhau l g. ng ta
bit ti khng phi l mt ngi

cng sn, ti bit r ng ta l

mt ngi cng sn. V chng
ti cng chp nhn nhau nh th.
ng ta cn ti; ti cng cn ng
ta. ng ta tin ti l mt ngi
lng thin trong vn tin
bc, v ni chung l khng la
di ng ta. Nhng ng ta khng tin ti
v cc vn chnh tr.
l bn cht mi quan h
ca chng ti. Chng ti khng
la di nhau v lp trng ca
mnh. Vn ting Anh ca ng ta khng
gii ng ta thng hiu
ht khi vn kin ca hi ngh,

nhng nh ti vit cho Chin Chye vo lc : ng ta ang vit

nhng
bn bo co di l th gi
v, ch c Cha mi bit gi
cho ai. C l ng ta by t n
tng ca mnh v con ngi
v nh gi quan im ca
h i vi nhng vn
quan trng.
Ring ti gp g v dng ba vi dn biu

Anh, c ng bo th ln ng
Lao ng. Cc ng vin ng
Bo th c xu hng tr thnh
nhng mu ngi hung hng, quan tm
n tnh hnh th gii ni
chung v hon ton khc xa cc

thnh vin ng Lao ng, nhng

ngi c thin ch v suy ngh
nghim tc nhng li y tnh
a phng. Ti c mt ba
n ng nh vi Fitzroy M aclean v
Julian Amery. M aclean ni ting nh nhng chin tch thi c
chim ng
Nam T, v vit nhng kinh
nghim ca mnh trong cun Dis puted Barricades , ti thy
dn. A mery c ng

c mt c tnh mnh bo, v

s quen bit ca chng ti pht
trin thnh mt tnh bn. Nhng
ngi bn nh th th
hin gi tr rt ln trong nhng
nm 60 khi chng ti phi cng c

rt hp

chnh quyn Singapore, v thm ch

nhiu hn th na khi chng ti
l b phn ca M alaysia v b
e da cng khai bi bn M alay Ultras.
(Ti gi h l Ultras, theo cch
ngi Php t tn cho nhng
k qu khch Algeria.) Vic ti
lu li London th hay v c ch.
Nhng cuc hi ngh th khng
c nh th.
L ondon, M ars hall c c li tuyn b

ca ti hi ri khi Singapore v
cho l ti ang ph hoi ng ta.
ng ta tn cng ti kch lit
trong mt ln din thuyt trc
200 sinh vin M alay, cnh bo h rng

ti ang li cun nhng ngi

cng sn vo PAP v dn dng
cho nhng ngi cng sn nm quyn
vo nm 1959. Nhng ti khng
phi l ngi duy nht m ng
ta nhn thy ang bt ng vi
ng ta. Lc cuc hp khong i
khai mc, vin B trng thuc
a, LennoxBoyd, vch ra phng
hng cho ton th hi ngh trong
bi din vn anh thp, trm tnh
trong ng ta lm r quan im
ca ngi Anh. cp n
cuc ving thm London ca M arshall hi
thng 12 ri, ng ta ni v Tng

y vin ny i trch
khi s tha thun c
ng hi y rng Singapore s
ch c nn t tr v ni
v. Thay vo , hin ng
ta mu cu s c lp ch
quyn ton vn. Chnh quyn Vng
quc Anh khng h c
tham kho m cng khng ng
m ra nhng cuc tho lun t
khi im mi m ny.
M ars hall khng hiu hm ny. ng ta

mnh b cun ht qu su vo
dng xc cm ring t. Trc
khi ri Singapore, ng ta tuyn b
cng khai rng s t chc nu nh

ng ta tht bi trong vic ginh ly

c lp. Vi ngy sau khi n
London, ti nhn c mt gic
th ca ng ta ngy 21/4, n
c ph bin n cc
thnh vin ca on i
biu v n chnh ph Anh.
M arshall i hi merdeka, tc

c lp, ngay lp tc .

M erdeka, ng ta ch r, s tp hp
c nhn dn chng li cng
sn.
N hng L ennox Boyd khng b n tng v tuyn

b vo ngy 25/4 rng trong khi chnh

quyn Vng quc Anh sn sng thc
hin nhng nhng b quan trng
i vi cc nguyn vng ca

Singapore, n c nh vn gi
quyn quyt nh cui cng
trong vn an ninh ni chnh di
hnh thc mt hi ng bo
an do mt cao y ngi Anh gi chc
ch tch.
T hay v c nhng d bo thi tit v kha

cht hm tu, M arshall c quyt nh

giong bum tin ti. ng ta ph bin
mt gic th mi vo ngy 1/5
cng mt bn d tho iu
lut c lp ca Singapore. Bi v
nhng bn kin ngh trc y
ca ng ta khng c chp
nhn, ng ta nht quyt yu cu
nn c lp ton vn, ln

ny vi iu kin l cho mt
Hi ng An ninh Quc phng m
n s ch n thun l
c vn v ch chp nhn
mt giai on chuyn tip,
khng c g hn. Sut giai on
chuyn tip ny ngi Anh c th
can thip v nh ch hin php,
nhng mt khc Singapore s c nn
c lp ton vn trong nhng
thi on bnh thng. Bn
kin ngh mi ca M arshall s cho php
ngi Anh can thip ch trong nhng
thi im bt thng, ni
cch khc ch sau mt thi k

ln xn hoc sau khi phe cng sn nm

quyn mt cch bt hp php v
e da nn mng nc Anh.
S phn ng c a M ars hall vi L ennox Boyd c ng ging

nh s phn ng ca ng ta khi
vin thng c, Robert Black, khc
t ng ta v v bn tay ph t
th yu. ng ta tng tin cc,
ng ta khng nhn ra l mnh ang
u vi tay ch tr, m tay ny
s khng nhng b. Trong bui hp
k tip, ngy 4/5, LennoxBoyd ch
trch thng thng quan im ca
M arshall v nhng thi im bnh
thng, rng "thi im
hin ti kh c th c

xem nh thi im bnh thng,

v cuc tranh ci c dng dai, vi
mt M arshall cng lc cng cng thng
khi LennoxBoyd vn gi mt v im
tnh lnh lng.
C mt vic xy ra khc s u trong k c c a

ti. Gia lc M arshall ang hng hi

din thuyt, mt th k ring nh
bc n ch LennoxBoyd v
t mt bc in trc
mt ng ta. LennoxBoyd c v
bt u vit ln .
M arshall bc bi. ng ta dng li gia
chng, v cao ging ni chng t
ng ta ang gin d: B trng
Ngoi giao16, c hng ti bit l ng c nhiu

thuc a trng yu khp th

gii, nhng chng ti vt
8.000 dm n y trnh
by trng hp ca chng ti
v chng ti yu cu ng dnh
cho n s quan tm ng mc.
Khng ri mt khi bc in, L ennox Boyd vn

tip tc vit v ni: Ngi

Tng y vin, hy ti
cam oan vi ng rng trong tt c
cc thuc a ng gi ca
chng ti trn th gii, Singapore l
mt trong nhng thuc a ng
gi nht. N l mt vin ngc
qu trn vng min ca Vng
quc Anh. Ti ang lng tai nghe. ng

ang ni th ny y, ng
Tng y vin v ng ta
lp li ba cu cui cng ca
M arshall ng tng ch mt. Qu
l mt cuc biu din ca mt
ngi c trnh k thut
cao, rt Anh, hon ton chn ng.
M arshall gin lng ngi i, mt
trng thi bt thng i
vi ng ta.
N hng tt c

u tr nn rt chn v r
rng khng a chng ti n
u c, d din ra nhiu cuc
hp ko di v nhng cuc tho
lun lng l. M arshall ang ui

theo mt o tng, mt ci
g cao hn ch t
tr v ni v m phi t
ti mt nn c lp hon
ton nh ng ta ni
vi ti khi ti hi ng ta mun
iu g. Cc bui tho lun
ko di l th qua cc phin
hp khong i ln th tm,
th chn, th mi, cho n
phin hp th mi mt, vo
ngy 12/5, chng ti chuyn sang vn
v chc ch tch Hi ng
An ninh quc phng. Trc tin M arshall
gi l ngi phi

l ngi c Lin Hip

Quc ch nh, mt ngh
bo m l Anh s bc b.
Ba ngy sau , hnh ng theo
li khuyn ca y vin hnh php
ca ng ta Singapore, ng ta gi
rng phi l mt ngi
M alaya do chnh ph Lin bang ch nh.
LennoxBoyd ngc nhin. Vi ba ngi
Anh, ba ngi Singapore v mt ngi
M alaya trong hi ng, l phiu quyt
nh s ty thuc vo ngi
M alaya v ngi Anh s tr thnh
thiu s. Bui chiu, ng ta gt
b kin , ni rng:

Trch nhim bo an l vn
ca ngi Anh v n chng
no tnh hnh vn cn nh th
th Anh vn phi l k c
ting ni cui cng trong cng
v ch tch Hi ng An ninh quc
phng.
C uc tho lun i n c h b tc . L ennox Boyd

quyt nh khng cn tip tc

hi ngh na, v tuyn b r
rng n y l kt thc
hi ngh. M arshall lng ngi kinh ngc.
M t ng ta sm i v xc ng.
Ngoi tr M arshall v Lim Chin Siong, tt c
cc thnh vin trong on i
biu bao gm c ti chun

b chp nhn nhng g

ngi Anh ngh mt hin
php t tr vi chnh ph
Singapore ph trch an ninh ni a,
nhng ngi Anh vn c quyn khng
ch chnh ph ny thng qua mt
Hi ng An ninh Quc phng trong
ngi Anh s chim a s. Ti
khuyn M arshall ng t chi iu
ny, m hy tr li Hi
ng lp php v tho lun
li vn sau
tin mt bc xa hn. Nhng
ng ta bc b ngay lp tc ng
ta khng phi l con ngi bit

tnh ton trm tnh, bnh thn

khi lm vo tnh th kh khn
m ng ta t tri mnh vo.
T i hm , c hng ti c ng c phng

vn trn i truyn hnh c

lp. C hai chng ti u ln
n LennoxBoyd kch lit, nhng
M arshall dng ngn ng hnh tng
hn, qu quyt rng v B trng
Ngoi giao by ra mt chic
bnh Ging sinh vi nc xt
cha c dc. Gi ng
ta phi gi li ha t chc ca
mnh.
Khong 5 gi 4 5

chiu hm , vin th k

ca on i biu in
thoi n ni rng M arshall ang
triu tp mt cuc hp khn cp
nhm tho lun vic ti tc cuc
m phn. Ti nh thc
Lim Chin Siong bo tin. ng ta khng
tin.
L ee, thi i, ng gi tr lm ti, ng
ta ni bng ging Anh pha Hokkien ca mnh.
L im, ti ni tht m. C mt c uc

hp lc

6 gi.
Bng nhng hnh ng lt lo y bt ng

v mu thun ca mnh, M arshall

gy bc bi khng ch cho ti v
nhng thnh vin ng X hi
T do, m c nhng thnh vin

ch cht thuc M t trn Lao ng

ca ng ta. mun ti tc m
phn t cu mnh ca
ng ta l qu sc chu ng
ca h. ng khng th n
nhng g ng ma ra,
nh li mt i biu thuc
ng X hi T do xen vo bng
ting Hokkien y hnh tng. Sut
na gi hp, M arshall bit rng nu
ng ta c tm cch ti tc
vic m phn, ng ta s phi
lm iu mt mnh. ng
ta i qu xa vai tr ca mnh
v b c lp.

T i , ng ta ti xem v Madam Butterfly c ng vi Lennox

Boyd v b P atric ia

Boyd, sau n mt nh hng

Ty Ban Nha dng cm trong ting ghita
v ting thit hi ca cc v
cng. Trong khi , ti quyt nh
ngn ng ta ng ng mt mn
phc hi cc th. Trong mt cuc
hp bo ti M alaya Hall,
ti tuyn b r rng PAP s
chng can d g n vic ti
tc hi ngh. Ti ni
l mt s c gng v vng
cui cng

bm ly c hc v, mt du hiu c a

s bt ti v mt chnh tr
n kh m tin c,

v kt thc, ti thm:
Cha bao gi trong lch s pht
trin thuc a li c qu
nhiu tr bp bm c

trnh din bi s lnh o tht

thng n th trong mt thi gian ngn nh th.

T i bit rng qua vic t c hc hp bo trong ng

bui ti , d c mun
i na, ti cng s xut hin
trn bo ch London vo ngy hm
sau, cng nh trn bo ch Singapore,
d b chnh lch mi gi. Nhng
g ti ni s xut hin trn
bo v minh nh quan im ca
tt c mi thnh vin trong on
i biu. V l nhng
g xy ra.

T i ri L ondon c ng L im C hin Siong vo ngy 2 1 /5 . C uc

hi ngh thc s l mt
tht bi. Nhng n khng phi l
khng c gi tr, v n
gip Singapore thot khi tnh phn
khch tht thng ca M arshall.
M arshall phi t chc, v ti on
rng Lim Yew Hock c th s l Tng
y vin k tip ca chnh ph
M t trn Lao ng. Chng ti s
bc vo mt giai on mi.
Ti khng bit chc Lim Chin Siong ngh
g. C th ng ta ang suy ngh
n hu qu ca tnh hp
tp ca M arshall m ng ta
tng c v. Chc chn chng ti

s c mt chnh ph t thun
li cho CUF, bi v Lim Yew Hock s l
mt gii php khc. Trong nhng giai
on cui ca cuc hi ngh,
ti thy M arshall hon ton chu nh
hng ca Lim Chin Siong. Khi ng ta lm cho tt c nhng ngi
phi cng
sn chn ght bi s thay i
quan im v nhng cn h n
bt thng ca mnh, th Lim l
ngi ng ta trng ch c
s ng h, v ng ta
ngu ngc nghe theo li khuyn ca Lim khi bc b li ngh cui
cng
ca LennoxBoyd.

14
MARSHALL
RA, LIM YEW HOCK VO

C ui c ng khi M ars hall tr v Singapore ngy 2 5 /5 /1 9 5 6 ,

ng ta vn c n bc bi v gin ti.

ng ta yu cu ti ri khi phng
khi ti xut hin phi trng
cho n ng v d nh
lu li d cuc hp bo ca
ng ta. Nhn thng vo ti, ng
ta ni cuc hp bo ch dnh
cho nhng ngi bn. Ti b i.
T i c uc tho lun c ui c ng c a ng ta vi t

cch l Tng y vin vo ngy

6 v 7/6, vn mun t chc trong vinh d, ng ta yu cu Hi ng

lp php tn thnh lp trng

ca on i biu ti cuc
hi ngh London. M arshall b cc
thnh vin ng X hi T
do khin trch v nhng hnh ng
bt nht v v s sai lm ca
ng ta trong vic t chi ba phn t
bnh v tr v tay khng. Ti
quyt nh khng ph phn
M arshall g c, m a ra mt mt
trn lin kt chng li nc
Anh xu xa.
C uc hp mang bu khng kh s p tn c uc , v

ti thy cng chng c g

qua vic trch mc M arshall. V cui ca cuc tho lun ko di hai
ngy ny, M arshall t chc. Ngy hm sau, 8/6, Lim Yew Hock

tuyn th nhm chc Tng y vin.

T i tin rng L im Y ew H oc k s phi lnh o

hon ton khc. ng ta khng c

c tnh ca M arshall hoc tnh thch qung b. ng ta khng th
sng
t cn khng hong ny n
cn khng hong khc. ng ta l
mt nhn vin tc k
thnh t nh khn ngoan, bit
iu, ng tin cy v qu
gi i vi cc ng ch
ca ng ta. Ti cm gic hu nh
chc chn rng ng ta s chp
nhn s phn tch ca cc vin
chc ca ng ta, c bit l
cc chuyn gia S c v, v

hnh ng theo li khuyn ca h

v cch thc i ph vi
s lt ca CUF. CUF
xm chim su rng vo qu
nhiu mt, v vn ca
ng ta l lm th no
hn ch h li m khng b
qun chng phn i. Nu ng
ta tn cng vo ngn ng v nn
gio dc Hoa, ng ta s mt phiu
ca khi ngi ni ting Hoa. Nu
ng ta bt gi nhng tay lnh o
hiu chin ca h v h bt
ng khng th ginh c
thm nhng phc li thng qua cc

cuc nh cng v biu tnh,

ng ta s mt s phiu ca gii
cng nhn, k c s ngi
M alay v n , nhng k s
i hi phng thch nhng lnh
o .
T uy nhin, vi L im Y ew H oc k gi c hc T ng y vin, tnh hnh
tr nn nguy him hn

cho CUF. V th ti ngc nhin rng, khng h li bc hay mai

phc
ch thi, Lim Chin Siong v nhm ca ng ta quyt nh ng mt
vai tr ni bt hn. Trong cuc bu c chn y ban chp hnh mi
ca
PAP, h xoay x t 5 trong s
12 chic gh cho nhm ca h, chnh Lim Chin Siong t c s
phiu
ln nht: 1.537 phiu so vi 1.488 phiu ca ti. ng ta vn cho
phi

n ha gi mt a s trn
danh ngha, nhng li cho thy r rng mt khi cn n s ng h
ca qun chng, th phi khuynh t
s nm c mi l bi
ch. Sc mnh ca h ang trn
ngp v h c th d dng
kim sot ng bt c khi no
h mun.
T i quyt nh y l lc ti i ngh na

thng thng nin. Ti li xe

ln cao nguyn Cameron cng vi Choo v Loong, ngng li dc
ng ti
khch sn Station Kuala Lumpur. Chng ti chn n v Loong rt
thch nhng
chic xe la, v chng ti a
n xung sn ga xem cc

chuyn xe n v i. Nhng cn
mt l do quan trng hn chng
ti lu li Kuala Lumpur. p li
mt l th ti gi cho
ng ta trc , Ong Pang Boon
n khch sn gp ti.
V n ting H oa c a ti vn rt km. P ang Boon ni

ting Quan thoi, Hokkien, Qung Chu, v c gio dc bng

ting Hoa
v ting Anh. ng ta va tt nghip i hc M alaya v ang lm
vic
ti Kuala Lumpur cho M alaya Borneo Building Society. Lng ng
ta khong 700 la mt thng.
ng ta gip ti Tanjong
Pagar sut cuc vn ng bu c
nm 1955 v ti mun ng ta tr
thnh th k t chc ca PAP,

nhng ti ch c th ngh
vi ng ta mc lng 450 la
t phn tr cp 500 la mt
thng ca y vin hi ng
lp php ca ti. ng ta tr li
rng ng ta s n Singapore nu
ng ra lnh. Ti ni vi
ng ta rng ti khng th ra lnh
cho ng ta lm iu g m n
s gy thit hi cho ng ta 250 la so vi mc lng hin c ca
ng ta v gm c vic ng ta
phi ri khi thnh ph qu nh,
c bit l khi cc ng ch
ca ng ta ngh gi
ng ta sang Anh tu nghip. ng ta yu cu c thi gian suy
ngh.

Khong hai tun sau, ng ta nhn li v ng bt u vo gia

thng 8. Ti thy nh nhm v
bit n. Ti s kh tm c
mt ai khc ng tin cy nh th.
ng ta c nhy cm chnh
tr, am hiu v cc hc sinh trung hc ngi Hoa v c t tng
quc gia. Quan trng hn ht l ti cm thy c th tin ng ta c.
N him v c a ng ta khng d dng c ht no.

Tht kh iu hnh mt
ng phi a chng tc, a
ngn ng Singapore. Nhng thnh vin nng n ca PAP l
nhng ngi
ni ting Hoa v nhng lnh t
t nhin ca h u l
nhng tay Hn hc. V vy cc
hot ng cung ng cho h nhng

bi ht, iu ma v nhng
lp nu n, may v, hc c
vit, sa cha radio, ng c tt
c u bng ting Quan thoi. iu
ny loi b nhng ngi Hoa theo
Anh hc, nhng ngi M alay v n
, v thm ch ni h
chim a s th nhng ngi
Hn hc vn iu hnh mi
th. Tr s trung ng ca PAP t
chc nhng cuc hp chung trong
c nhng ngi ni ting Anh
tham d, nhng khng c nhng hot
ng vn ha v x hi c
bit c t chc cho h, v

iu s i hi
nhng c s vt cht ln hn
qu t tin m mt ng
phi cn ngho kh lng mn
ni.
N u khng c mt ngi nh P ang Boon, ti s

khng ti no qun xuyn c

nhng hot ng ca ng. Nh
thng l c c

c hi nhnh phn nh thi c a

M iddle Road, ni L im C hin Siong v D evan N air ang p c hng

ti c

thi r rng nhm chng

li nhng chnh sch chng cng
r rng ngy cng tng ca
chnh ph Tunku Kuala Lumpur, khng to c hi cho M CP
hot ng theo hin
php. V th ti a ra mt

tuyn b ca PAP tn cng chnh

ph Lin minh trong Lin bang. l mt quyt nh quan trng.
V y
l ln u chng ti
cp n nhng vn nhy
cm M alaya.
C hng ti c h

r rng nhng chnh sch ca

Tunku s y chng tc chng
li chng tc v giai cp chng
li giai cp, rng vic thnh
lp mt i qun 500.000 ngi
tng cng cuc chin u
chng li cng sn s cho thy
r rng qun i v cnh
st s l ch yu, nu khng

ni l ton b, l ngi
M alay v rng nhng lc lng
M alay ny s c dng
kim sot ch yu nhng khu vc
ca ngi Hoa v cc cng nhn.
Nhng mi nguy v xung t chng
tc gia ngi M alay v ngi
Hoa xy ra. Lp trng chng
cng cng s a nhng cng
nhn mi sc tc ra chng
li nhng ng ch n, Hoa v
chu u c ng h bi
tng lp phong kin M alay trong chnh ph
Lin bang. N l mt ch
thuc a c che y

bi v sau khi chnh quyn Tunku nm quyn an ninh ni chnh,

quc phng v ti chnh, ngi Anh
n mnh mt cch thnh cng
ng sau nhng B trng thuc
Khi lin minh, thc thi quyn lc thc s thng qua cc lc
lng
v trang ca h v quyn iu
khin cnh st cng nh gung my
hnh chnh ca th tng.
N gy hm s au, T unku ging tr li. ng ta tuyn b

r rng rng s khng quan h

vi nhng ngi cng sn hoc
PAP. Chnh sch ca ng ta khng nhm tm kim s ng h gi
to ca qun chng bng cch
kch ng t tng bi Anh.
Quyt tm ca ti l bo

m chnh quyn ca chng ti

vn hnh hon ton thot khi
s can thip t nhng phn t
phn lon. V th, ti kin
quyt gi vng an ninh v trt t
trong x s ny, ng ta ni.
Nhng s phn ng c ngha
nht li n t Tan Siew Sin, sau ny l B trng Ti chnh, ri
l trng ban tuyn truyn ca
M CA. Tunku Abdul Rahman cng nhn thc r vic s dng ba
bi cc lc
lng M alay trong vic thc thi tnh trng khn cp c th dn n
xung t chng tc, c bit
l khi nhng lc lng nh th
s c th c trin khai
ti nhng vng nng thn, ni a

s dn chng l ngi Hoa

Vi t cch l mt ngi
Hoa cng phe vi Tunku, ng ta thc v mi nguy him i vi
bn
thn v i vi M alaya nu c
mt cuc mu v vn
chng tc.
P A P c hm vo mt vn d gy

thng tn, nhng khng c cch

no trnh s xung t
cng khai ny. Chng ti nm trong
mt trn lin kt vi nhng ngi
cng sn v Tunku ang mun tin
hnh y nguyn nhng chnh sch nh
ngi Anh trong vic n p h,
s dng nhng phng php ca

ngi Anh nhng ln ny c

s ng h ca nhng ngi
theo ch ngha dn tc M alay. Ti khng hiu chin lc ca cp
trn
Lim Chin Siong. H phi bit rng mt cuc thanh trng ang sp
xy ra v nhng tay iu hnh ch cht ca
h s b qut sch. Song h
nm mt v tr ng k hn
trong PAP, v ang p nhng ngi
phi cng sn chp nhn mt thi
th ch chng li Tunku,
m n ch lm tng thm nguy c
v mt bin php n p
ca chnh quyn. Ti kt lun
rng nhng lnh t M CP ch huy Lim
Chin Siong v Fong Swee Suan khng chc Lim Yew Hock s i
theo con ng no, v

quyt nh dng h thm

d tnh hnh. V mc ch
ca h, hai lnh t mt trn
cng khai c th hy sinh. Cn nhng cn b ch cht ca h, h
nm vng, v chin trng
chnh ca h khng phi l
Singapore m l M alaya, ni Tunku v c
s qun chng ngi M alay ca ng
ta mi l k th chnh ca h.
Nu nhng g h mun Singapore
l mt ch n nu an ton, ni
h c th xy dng lc lng
ca h cho cuc chin u trong
ni a, th chnh sch khiu
khch ca h l khng hp l.

Vic trc mt ca ti l
khm ph Lim Yew Hock v nhng chuyn vin nghin cu b mt
ca ng
ta trong S c v ang chun b
hnh ng g nh ng ta
pht biu ngy 6/9 trc Hi
ng lp php v li
ch tt nht cho Singapore.
T i khng phi c h lu c ho n khi c hnh ph

hnh ng. Vo ngy 19/9, chnh

ph gii tn Hi Ph n
Singapore v Hi Kn ng Hoa, bt
gi 6 lnh t CUF, bao gm ch tch Nghip on Cng nhn Phn
xng
v Nh my Singapore (SFSWU) v 3 ch
huy u no c quan h vi cc

trng trung hc ting Hoa mt

gim hc, mt gim th v ch
tch Hi Gio vin Tiu hc
ngi Hoa Singapore, mt trong s h
b trc xut v Trung Quc.
Lim Yew Hock ni trn t Straits

Times : C hng ti quyt nh

thng

tay ngn chn mi e da ngy cng

ln ca cc t chc mt trn
cng sn. Chng ti quyt nh
kim tra s thm nhp ln lt
ca nhng ngi cng sn v
nhng cm tnh vin ca h vo
nhng t chc c uy tn. Trong
mt bn tuyn b, ti nu r:
Hnh ng bt ng v c

on gy ra mi lo u nghim
trng nht. Chng ti ang nghin
cu vn . Lim Chin
Siong v Fong khng hi lng v bn tuyn b ca ti thiu sc xc
cm v t co mnh m. H
mun phn i v ln n
bng mi cch c th, nhng ti
li khng p ng iu .
V o ngy 2 4 /9 , c hnh ph xa s L in on

hc sinh trung hc ngi Hoa Singapore (SCM SSU) v 5.000 hc

sinh chim ng cc trng ca h
phn i. Nhng ngi canh gc
che mt xut hin cc cng
trng, che mt bng khn tay mi
khi xe tun cnh c b m chy
ngang. Nhng ngi gc ny ku

gi cc ph huynh tm n trng
hy tr v nh v quay li vi
thc n, qun o cho con em h. Bo ch thut rng cc gio vin
cm thy tr tri, v mt
hiu trng, vn cng c t
tng svanh Trung Quc,
miu t m hc sinh l "bt
tr. Nhng khi Chew Swee Kee, vi t
cch l y vin gio dc, ni
vi chng l chng s phi
gnh chu nhng hu qu nu nh
chng khng chu tr li lp hc
mt cch c trt t, mt s
a quyt nh v
nh. Tht khn ngoan, v ln ny

chnh ph t r nh
mun ginh mi thng li, v
Lim Chin Siong cng nh Fong khng th l gii nhng du hiu y
thnh bt
k iu g khc hn mt du
hiu kt thc cho giai on tin
cng thng qua mt trn lin kt
ca h.
N gy k tip, bn t c hc c lin quan ti c c

trng hc ngi Hoa b cm

hot ng, trong c Hi
Gio vin tiu hc ngi Hoa
Singapore v Lin hip cc hi ph
huynh hc sinh ngi Hoa Singapore. M t tun sau, cnh st bt
gi Robert Soon Loh Boon, ch tch lin on hc
sinh b cm hot ng, v

cng ngy bt gi mt th k
n lng ca SCM SSU, ng thi
tr thnh thnh vin u tin
ca ban chp hnh PAP b chnh ph
bt gi.
T i c uc hp c a H i ng lp php ngy

2/10, ti ngh ph phn chnh

ph v nhng v bt gi v
trc xut . ch l
vic lm hnh thc. Li
ngh b bc b. Ti bit Lim Yew
Hock phi tip tc vic thanh trng.
ng ta khng th do d theo cch m M arshall lm m khng
phi
hi tic. Chew cng tn cng mt
cch tng ng. ng ta cha mi

nhn vo cc bc ph huynh v
nhng ai tha th vic ni lon ca
hc sinh. Hai gio vin trung hc b
sa thi v 9 ngi khc b cnh
co, trong c mt hiu
trng v mt gim th. Hai cu
trai v mt c gi b bt gi,
v mt trong hai cu b trc xut
v cu ta khng sinh ti Singapore. Chew cng trao cho cc trng
hc bn
danh sch 142 hc sinh b ui hc.
Trong khi 742 ngi khc xung phong ng h chin dch ca
chnh ph
nhm dit tr nhng k gy ri.
M t c uc c m tri l phn i din

ra sau vo m 10 v 11/10 c

SFSWU ng h, cng vi du hiu

r rt v s tht bi, lc
lng thn cng n lc
rt ln nhm i cho c
mt gi chnh tr ti a t
Lim Yew Hock cho vic lm sp CUF.
H lm ht sc ni kt
qun chng v mt cm xc vi
cc lnh t m h e rng s
b bt gi, v vi nhng t
chc m h cho l s b cm
ch, thuyt phc dn chng phi
cm thy rng chnh h b xm
hi v b tc ot. Nhm
m rng chin dch kch ng,

Lim Chin Siong v Nair nh Jamit Singh triu tp mt Hi ngh

dn
quyn ca 95 nghip on vo
ngy 28/9, ti c 700 i
biu tuyn b i din
cho 200.000 thnh vin. Nair c bu lm ch tch, v mc ch
ca h l kch ng qun
chng chng li ngi Anh v
tn b nhn thc dn v
s Lim Yew Hock, k c gan
cm ch vi t chc ca CUF vo
tun . Nhng l cuc
tp hp thng l ca phi
thn cng, vn l nhm nhng
ngi ng h mt trn lin
kt c.

Khng nao nng, c hnh ph vn duy tr s c p.

Vo ngy 10/10, cnh st bt gi

bn lnh t hc sinh ca t chc
SCM SSU b xa s, v ba ngy
sau ng ca trng Cao trung ca
ngi Hoa v trng Trung hc
Chung Cheng. Sau , ngy 16/10, chnh ph
cho m ca cc trng khn cp
cho 400 hc sinh tip tc hc, v
nhiu hc sinh khc cng chp nhn
cch hc ny. M t tun sau, mt
on i biu i din
cho ci c gi l t chc
hc sinh trung hc trng Hoa Singapore yu t do a cho Lim
Yew Hock mt l c
, v ngy hm sau ch

thn ng Tng y vin ln i

truyn thanh a ra mt ti hu th
cho nhng hc sinh ng ngnh no
vn cn cm tri trong hai trng
phi gii tn vo 8 gi chiu
ngy hm sau.
T i , 2 4 /1 0 , P A P t c hc mt c uc mt tinh trn mt c nh
ng trng

cng vin vui chi Beauty World dc theo ng Bukit Timah

nhm phn i mt cch
ha bnh nhng v bt gi, vi
Lim Chin Siong, Nair, Chin Chye v ti trn cng khn i. Nhng
khi cuc mttinh
gii tn, nhng ngi ng h
cng on ca Lim Chin Siong cht y trn mt on xe v chy
v
pha trng Cao trung ca ngi

Hoa cch chng ba cy s. Khi

ti li xe v nh sau , ti
thy cc cnh cng ca ngi
trng y nhng cnh st v
hng trm ph huynh cng thn nhn
vy quanh, xe hi ca h dc
trn ng. Nhng ngi cng
sn mun c cng ng ngi
c mt cng tt cho cuc
u cui cng, d tnh l
s xy ra vo ti hm .
Ti c cm gic n s tr
thnh mt bin c bn thu v
nhum mu. M i ngi u ch
i cnh tng v u b

trn. Nhng khi ti i ngang qua khu k tc x ca trng i hc

M alaya, mt vi hc sinh vui mng thi ci, kch ng trc vin
cnh tr chi vui nhn sp xy
ra. Ti nguyn ra s ngu si ngc
nghch v kh kho ca nhng
sinh vin Anh hc . H khng
bit h ang lm vo th nguy
him no. Nu nhng k giu mt
ng sau nhng trng trung hc
ngi Hoa kia thng, h s l
nhng ngi u tin b tc
ot mi th.
Khi n xy ra, c uc hn lon bt u bn

ngoi trng Trung hc Chung Cheng trn ng Goodman, ni

mt m
ng ba bn trm ngi va chm

vi cnh st v tn cng Tr
s Bu in Tanjong Katong v n
Cnh st Geylang. Ri m ng
trn 4.000 ngi nhn nho bn
ngoi trng Cao trung ca ngi
Hoa tr nn qu khch, lt
ba xe cnh st v t chy hai
chic khc. Khi cnh st tn cng
v gii tn h bng hi cay, h
chy tn lon, nhng cuc hn
lon lan rng ti ng Rochor v
nhng vng khc Singapore. Lc na m, chnh ph ban hnh
lnh
gii nghim.
Rng s ng hm s au, c nh s t c ho hc s inh 1 0 pht

ri khi trng cng b m;

khi lnh khng c chp

hnh cnh st a vo, dp b
nhng vt chng ngi v bn
hi cay vo nhng v tr cht
gi. trng Trung hc Chung Cheng, cc ph huynh ni tay
nhau bo v
con ci h, nhng hin h
hong s, vi ngi nhy xung
ao trong trng v mt s khc
b chy. Khi cc hc sinh c diu
hnh tin vo thnh ph, chng
b cc ro chn chn li. Cuc
hn lon tip tc sut ngy v
m hm , xe but ca
M iddle Road v cng nhn cc nh my tin hnh nh cng. Tuy
nhin,

vi s kim sot cht ch ca

cnh st v qun i ti
cc ng t ng quan trng
v my bay trc thng trn u
phi hp vi cc loa phng thanh e da m ng, tnh hnh
khng qu no lon.
C nh s t v qun i c c hun

b y v c mt
s phi hp cht ch gia h.
Trc thng v xe bc thp chim
c cc v tr trc khi rng
ng. Nhng ro chn c
t vo ch v nhng nhm
chng bo lon c ng lun
trong t th sn sng. Khng c
e da thc s i vi vn

 an ninh. Nhng vic ni lon,

t ph v mu
khin chnh ph c l do
bt gi v cu lu tt c
nhng mc tiu chnh ca h
trong 24 gi k tip, tng cng 219
ngi bao gm cc lnh t nhm
M iddle Road Lim Chin Siong v Fong, v trong s
nhng ngi Anh hc c Nair, Woodhull v Puthucheary.
C uc ni lon lm 1 3 ngi c ht, 1 2 3 ngi b

thng, 70 xe b t ph, 2
tan hoang v 2

ngi trng b

n c nh s t b h hi.

Cnh st bt gi 1.000 ngi,

trong c 256 tn x hi en.
Ti hm sau, Lim Yew Hock tuyn b trn i pht thanh: Chng
ti ang

gii phng nhng thnh vin nghip

on, nng dn, gio vin v
nhng t chc ca ngi Hoa khi
mt hnh thc bc lt chnh
tr. T Straits

Times ng ti bi din vn ny di

tiu Chin dch gii

phng.
ng tn T ng y vin t t mnh

vo mt v th khng thng c
g c. T lc bt u ti
tin rng chnh ph
phm sai lm khi tp trung hnh ng vo cc trng trung hc, c
bit l trng Cao trung ca ngi
Hoa v trng Trung hc Chung Cheng. Hai ngi trng ny l
Eton v Harrow17 c a gii ni ting H oa Singapore v
M alaya, v cc bc ph huynh khp

ng Nam u mong mun gi

con em h vo hc ni tr
nu h c kh nng. Ti
sao S c v li hnh ng
nh vy? Bng vic tp trung nhng
hnh ng bc u ca
h v qua tp trung ch
vo tng lp hc sinh, h
khin ngi dn i n ch
tin rng Lim Yew Hock ang tn cng vo ton b h thng gio
dc ca
ngi Hoa. Nhn thc tht
tai hi cho ng ta.
H in php Rendel khng ng ta nm quyn

an ninh ni chnh. Quyn nm

trong tay vin tng th k v thng c. Nhng v nhng l do

chnh
tr, vin tng th k khng chn
hnh ng chng li nhng ngi
cng sn. Thay vo , Lim Yew Hock cho nhng nhn vin
an ninh di quyn thuyt phc ng ta lnh trch nhim tin hnh
cuc thanh trng ny.
Do vy, khng kh cho nhng ngi
cng sn khi m t ng ta nh mt
cng c ca ch ngha
quc thc dn. Ngi Anh v
ngi M cn lm ng d b
cng kch hn qua vic tn dng
s can m v tnh to bo
ca ng ta. Ngi u tin
lm iu l LennoxBoyd:
Lc lng cng sn

b thng nhng cha cht

Singapore, nhng y vin chnh ph can m v y nng lc ang
ng u vi nhng vn
ca h ti mt trn then
cht ny ca th gii t do.
N gi k

tip chc mng ng ta bng ging

iu tn dng l B ngoi
giao M , v tip lin sau l
ngi c. Khng nhn ra s thit
hi thanh danh ca mnh i vi
khi qun chng ni ting Hoa, Lim
Yew Hock phm thm mt sai lm na qua vic c rp theo nhng
chin thut
ca cng sn. ng ta dng nn mt
on i biu gm 50 ngi

i din cho 150 t chc t tuyn

b l c 150.000 thnh vin cam kt ng h ng ta. Nhng nhng
t chc
a phng tham d vo
c coi nh b phn i
trng vi CUF th qu yu km
chng thuyt phc c ai, v
khi nhng ngi Anh ni ting nh
vin ch tch Hi Cu chin binh,
v gim mc ngi Anh ca
Singapore v vin ch tch Phng
Thng mi ngi Anh gia nhp, th
n ch cng lm tng thm n
tng rng ng ta ang hnh ng
v li ch ca cc nc
phng Ty.

T i quyt tm rng nu mt c hnh ph c a P A P

phi i mt vi vn
ny, ti s khng bao gi phm
vo nhng sai lm tng t. Ti
s ngh n cch yu cu cc
v ph huynh st sng li con em h
ra khi trng v a chng
v nh. S c v c th
bt cc th lnh sau khi hc sinh gii tn. S t thit hi hn
nu trc tin Lim Yew Hock bt gi
nhng k cm u ch cht
ca mt trn lin kt trong cc
nghip on v cc hip hi
vn ha. Ring cc nghip on
sau c th c cho php
tip tc hot ng. Nhng lnh

t cn t do s mun t v
sn sng chin u v khng
b khut phc, v ngay sau h
s ri vo hot ng bt hp
php, nhn chnh ph c
th xa s cc nghip on
ca h.
M ars hall dy ti c c h khng tr nn

n ha v yu ui khi i
ph vi phi qu khch. Lim Yew
Hock dy ti cch khng tr nn
qu cng rn v vng v. S
dng quyn lc php l v hnh
chnh gii hn v c
lp h th cng cha . Lim

khng hiu rng chin thut ca

i phng l lm ng ta mt
i s ng h ca qun chng,
cng ng ngi ni ting
Hoa, hy hoi uy tn ca ng ta trong t cch l mt lnh o
bit hnh ng v li ch
ca h. V vy h c th
m t ng ta nh mt k c
hi v mt tn b nhn hnh
ng theo ch th ca bn
quc thc dn. Trong hai bi
hc ny th bi hc ca Lim
Yew Hock c gi tr hn lm
th no khng cho ng
cng sn i c mt

gi cao khi ta n p h.
C h s au khi mi vic lng xung t c uc thanh trng c a
c hnh ph, nhng lnh t

i lp hng hai m S c
v khng bt b mi t ch
np h ra. H nh bo ra ngoi
d xt th xem liu c th b
bt gi khng. Khng h. Vi
ngi u gp ti ti vn
phng trn ng M alacca, v ti
yu cu Dennis i cng h n
cc tr s chi nhnh kim
k nhng thit hi, thu nht nhng
ti sn no cn st li, v
c ngi trng nom. Dennis i xung ti Bukit Timah v Bukit
Panjang, Dennis bo co li ti sn
b thiu ri; mi hi cay vn cn

nng nc gia m c
v vn phng phm b lc sot
ri tung, cng nhng giy dp ri
li sau nhng v ging co bt b.
M t lnh t

th nhn vi ni lo lng tt
cng khong 120.000 la tin
qu ca nghip on nm trong kt
st kha k t phng
sau ti tng hnh dinh M iddle Road bin mt. S tin ny va
c
rt khi ngn hng trc .
Ti cho l n c rt ra
ngn khi ri vo tay y
vin ng b cc on th
mt khi SFSWU b xa s. iu

 khng xy ra, nhng vic S

c v xem xt s sch ca
nghip on v pht gic s
tin mt tch th cng ch trong
nay mai. Vi t cch l c vn
php l, ti quyt nh bo
co ngay v mt tin ny.
L im C hin Siong phm ti khi rt hu nh ton b

s tin cho nhng mc ch khng

theo ng lut l ca nghip
on, v khng th gii thch
c chuyn . Nhng khi ti
n gp ng ta Tng nha cnh
st, ni anh ta b gi thm
vn, th anh ta gi v khng bit
g c. Anh ta ni tin mt vn

cn trong cn phng pha sau

ba gi trc khi tr s b khm
xt vo rng sng ngy 27/10. Ngi duy nht na bit n
l vin th qu nghip on.
Ti n gp vin th
qu ny nh t Changi trc
khi n gp Lim. ng ta ni ch
c hai cha m cn phng
, mt do ng ta gi, mt do
Lim. Theo ng ta bit, s tin vn cn trong phng khi cnh st p
n.
T t c c c c uc gp ring vi nhng ngi

b bt gi theo quy nh trong tnh trng khn cp u din ra di

s chng kin ca mt s quan S
c v. V th ti khng
hiu ti sao S c v khng

gi nhng bin bn cho vn phng

vin chng l cc b
co c th b khi t v
ti vi phm tn nhim. H
rt ra 120.000 la, tiu xi 20.000
la vo nhng khon m h
hon ton khng th gii thch,
v mt phn cn li.
Chnh quyn c th coi Lim
Chin Siong, tay th qu v v ch tch ca anh ta nh nhng tn n
cp,
ch khng phi l nhng k hy
sinh v s nghip cch mng mt
khi b bt v nguyn nhn chnh
tr.
T hay vo , y vin ng b c c nghip

on yu cu h vo ngy
21/11 trnh by nguyn nhn ti sao SFSWU khng b xa s khng
ch
v s tin c
s dng v nhng mc ch
tri ngc vi mc tiu v
iu l ca n m cn
v tin qu ca nghip on
khng c ch dng
vo nhng mc ch m iu
l cho php. Trong li tng
trnh vi y vin ng b,
Lim ni ng ta quyt nh
rng tin qu ca nghip on,
khi ln n 150.000 la,
cn phi c gi khng cho

ri vo tay chnh quyn v phi

c gi k sau ny
s dng v nhng li ch ca
cng nhn. Cu chuyn m ng ta
ni hon ton khc cu
chuyn ng ta k cho ti trc mt
vin s quan S c v, nhng
thc cht phn kt lun li ging
nhau: Chng ti gi tin trong mt va-li kim loi t trong vn
phng pha sau ca tr s nghip on trn
ng M iddle Road. l ln
cui cng ti bit m tin
u. Ai nh
cp s tin trong phng ngay
khi ti b bt lc 2 gi sng.
iu ny s khng tr thnh

li bin h nu nh ng ta b
buc ti vi phm tn nhim. Nhng
chnh quyn chn cch bt gi
anh ta theo cc quy nh v tnh trng khn cp.
T i t quan tm n nhng thit hi gn y

ca CUF m ch n vic
n ti tp hp v ti t
chc nhanh n mc no trong tng
lai. M CP cn a ra ngay mt i ng
th hai nhng lnh t mt trn
cng khai dm hy sinh nu nh h vn mun duy tr s ngi ng
h
m i ng u tin
to ra. Nu trong s nhng ngi
hot ng trong mt trn cng khai
h khng tm c ngi

c th m trch, th bt
buc h phi hy sinh mt s cn
b b mt. Ti ch xem h s
lm vic ny nh th no. H
thc hin tri chy. H quyt
nh a em trai ca Lim Chin Siong, Lim Chin Joo, lm ngi thay
th
mang l c m ng anh b
li M iddle Road. Lim Chin Joo cng tng hc trng Cao
trung ca ngi Hoa, nhng anh ta khng c v mt tr
con nh ngi anh. Anh ta l ngi
th tc, kh gn, nhng cng rn
v thng minh hn. Anh ta cng khng ming li nh Lim Chin
Siong. Nhng anh ta l mt s la chn hp l.
Anh ta tiu biu cho Lim Chin Siong, ngi m M CP mun ghi nh
nh mt lnh t
v i b chnh quyn b

nhn bt cng giam cm tm thi.

on trc c vic SFSWU s b xa

s, ngy 14/2/1957, nhng lnh t mi iu nh mt hnh thc

lin kt vi mt nghip on,
v cc b phn ca n,
tn ti sn nhng khng hot ng,
s dng n theo kiu cc tng
cng ty s dng cc cng ty con.
Nghip on ngi lm thu
Singapore c danh sch on vin
2.000 ngi. Lim Chin Joo tip qun t
chc ny, nhng tay thn cng chim 18 trn 21 gh trong mt y
ban hn hp trung ng, v chuyn n n
tr s c ti M iddle Road. Trong vng vi thng, s on vin tng
ln n trn 20.000.
C c c hi nhnh c ng hot ng tr li, nhng

khng tch cc d di nh trc.

M t s cn b mi khng rnh
ngh; mt s khc tng
lm vic vi nhng lnh t
b bt th s hi v khng
mun dnh dng nhiu hn na, v
khng bit liu c v thanh trng
no na khng. V vy cc
nghip on khng phc hi sc
y mnh m nh chng
pht trin c t gia nm
1954 n cui nm 1956. Nhng ti
khng cht nghi ng rng chng no
m cc trng trung hc ca
ngi Hoa cn o to hng

lot nhng hc sinh tt nghip y

tham vng v thng minh nhng b h
thng chnh tr ny t chi
nhng cng vic tt trong nhng khu vc cng v t, th M CP s
cn c
hng lot nhng hi vin mi.
y l mu cht ca vn
tm trng tht vng ca nhng
k y ti nng trong nhng ngi
Hn hc, nhng k khng c li
thot cho ngh lc v l tng
ca h, v nhng ngi ng
thi b tc ng bi tm
gng ca nhng ng vin cng
sn tr tui Trung Quc. Ch
sau khi nhng tin tc v cuc Cch

mng Vn ha c truyn ra
th gii bn ngoi trong nhng nm
1970 th sc li cun ca ch
ngha cng sn i vi h mi
gim i.
T rong khi , s

ph by lng s hy sinh qun mnh

cc cn b lnh o
cng lm tng thm huyn thoi.
Sau vic sut ngy bn rn vi
cc bi din vn v tranh u
vi cc tay ch c c, Lim Chin
Siong v Fong s gc ng ti bn
lm vic tr s trung ng
ca nghip on. Kiu sng khc
kh qun mnh ca h tc ng

d di vo nhng ngi theo h,

nhng k tch cc noi gng ca
h, truyn cho nhau tinh thn hy sinh y.
Ngay c nhng hc sinh con nh giu, nhng k khng phi l lc
lng
nng ct cng mun ng ha
mnh vi Lim v Fong. Con trai ca mt ng ch cng ty xe but
dnh
hu ht thi gian lm vic nh
mt ti x khng lng cho h,
bng chic xe ca gia nh cu
ta. l phn ng gp
cho l tng ca cu ta. Cu ta
t ho v c i cng
nhng cn b cch mng, nhng
ngi qun o gin d, n

ung l ng, nhn mc lng

rt t cho bn thn bi v bt
c ci g thu c t bn
ch u dnh cho cng nhn. H
b ti bao nhiu nui
dng thm nhng phn t cch
mng th ti khng h bit,
nhng ti khng h thy h nhn
bt c ci g cho bn thn
chc chn h khng sng nh h
sng.
C mt s

thi ua v lng qun mnh lan trn

trong c th h y; bn cng
qun mnh th cng gy n
tng vi qun chng, v cng

c nhiu kh nng bn s c
thng tin trong t chc, t Hi
Bi Anh n M CP, mt ng cng
sn gia mt cuc cch mng. Vi
nhng k ng h nh th, ng
cng sn c th tin hnh nhng
k tranh c m khng cn nhiu
tin lm khng h thiu cng
nhn hay ngi vn ng b
phiu, v vi lm biu ng th
do nhng ngi ng h nhit tnh
biu khng. Ti on l cc
ng ch nh in cng in nhng ti
liu tranh c gim h, hoc ch
tnh gi thnh vo ti khon

ca nghip on. Tri li, khi

chng ti cn tm nhng cng
nhn, th l c mt
vn . Chng ti tuyn m
nhng ngi tnh nguyn t cc
nghip on v trong s b bn,
nhng tt c bn h u mun
v nh ng gi n
cm, lm cng vic khc,
hoc n mt cuc hn ring
no . Hon ton khng h
c s tn ty, s cng hin
trn vn nh
pha bn kia mt ngi nhit tnh

ca h s lm cng vic bng

ba bn ngi tnh nguyn ca

chng ti. Ti vn thng b

hon ton nn ch trc
ngha lu di ca tt c nhng
chuyn ny. Ti khng nhn
ra rng h khng th duy tr lu
c. Nhit tnh cch mng
ch c th a h n
l cng. Sau rt, h cng
cn phi sng v nui gia nh,
v gia nh cn c tin bc,
nh ca, chm sc sc khe, gii
tr v nhng th tt p
khc ca cuc sng.

15
BA PHN
T C LP

M i mt thng s au khi c uc hi ngh hin nh u tin tht

bi, c hng ti

quay li London d k hp ln th
hai. K hp ny c t chc
trong bu khng kh hon ton khc.
Nhng bt ng gia cc bn
c tho lun cn k v
cc gii php c ng
trn nguyn tc. Vo ngy
7/2/1957, Tng y vin Lim Yew Hock ku gi mt cuc hp
lin ng,
cuc hp u tin trong tm cuc

hp nhm xc nh nhng nt
c bn c a hin php mi, mt thng
sau mt h s gm cc
kin khc nhau c trnh
ln Hi ng lp php. Kin
ngh ca Lim th thc t v
khim tn: Nhm t c
t chnh ph Vng quc Anh quy
ch ca mt x
t tr vi tt c quyn lc,
sc mnh v c quyn gn
vi nhng vn ni b, v
quyn kim sot thng mi cng
nh cc quan h vn ha trong vic
i ngoi.

Khng c c

gng no nhm che y s kin

kh chu rng y khng phi
l nn c lp, v rng
ch quyn vn trong tay ngi Anh. Nh
ti s ch ra sau ny, iu
c ngha l h s c th
hy b hin php bt c lc
no, v s c lc
lng qun i Anh ti t
nc ny thc hin bt
c s hy b no nh th.
Cuc tranh lun tin hnh sun s,
c bit l khi David M arshall vng mt Borneo v cng vic
php l.
Chnh quyn Tunku ni vi

Lim Yew Hock rng ng ta rt vui lng c ngi i din ngi trong
Hi
ng an ninh ni chnh ba bn c
ngh; v LennoxBoyd hin cng
vui lng chp thun iu ny,
ty thuc vo vic xc nh
r nhng g hi ng c
th v khng th lm.
T uy nhin L im Y ew H oc k di dt lao vo nhng c uc

bu c hi u thng 8/1957. Ch
sau khi chun b cn thn th ngi
ta mi nm con sc sc vo mt
cuc tng tuyn c, c bit
v trong ln ny tin t cc
s cao hn. y ban lin ng
ng rng di hin php

mi s c mt Hi ng lp
php a ngn ng; cng s c
mt o lut mi v quyn
cng dn trao quyn bu c cho khong 200.000 n 300.000
ngi, phn ln
l ngi Hoa c tr
Singapore t nht l tm trong vng
mi nm qua. Tuyn b trong Hi
ng lp php vo ngy 5/5, ti
nu r quan im ca PAP: iu
lut ny phi c thng qua
v nhng cng dn mi t
cch i bu v ra ng c trc
khi cuc tng tuyn c c
t chc, thm ch d cho vic
ny s tn mt t nht l

mt nm, v c th ko di
ba thng na.
Sau kinh nghim c a M ars hall c ng on i biu 1 3

ngi, Lim Yew Hock gim bt on

i biu ca ng ta cn nm
ngi hai thuc M t trn Lao
ng, mt thuc UM NO, mt t ng
X hi t do, v ti i
din cho PAP. y l mt cuc hp
bn v nhng chi tit thc tin
cn bn. Hin php ngh
d tr thnh lp mt Hi ng
lp php gm 51 thnh vin dn
c, t s chn ra Th
tng v cc B trng
khc. Hi ng lp php s

c quyn hn trn mi lnh vc

tr i ngoi v quc phng,
nhng ch no m quc phng v
an ninh ni chnh ln ln nhau, th
quyn hnh s thuc v mt Hi
ng an ninh ni chnh. Hi ng
ny s gm ba thnh vin ngi
Anh, m mt trong s h s gi
chc ch tch; ba thnh vin ngi
Singapore, trong mt ngi s
l Th tng, v mt ngi
i in ca Lin bang M alaya.
Singapore s c mt th hin bang gi l Yang diPertuan Negara,
thay v mt thng c ngi Anh.
L im Y ew H oc k

li mt bn d tho hin php

cho Walter Reaburn QC, nhng ti phi c nhng ti liu chc

rng
nu v khi PAP thnh lp chnh ph,
chng ti s c th thc hin
n. Ch c mt vn c
th bn ci. Ti phin hp
khong i ln th 15, LennoxBoyd
ni rng chnh ph Vng quc
Anh s khng cho Singapore ri vo tay cng sn, v rng ng
y cm
thy chc chn rng on i
biu Singapore d th no cng khng
mun chuyn ny xy ra. V th
ng ta a ra mt iu
khon min bn ci nhm ngn
chn tt c nhng ai c

bit l tng tham gia hoc b

truy t v tham gia nhng hot
ng lt ra khi vic
tranh c trong cuc bu c u
tin c t chc theo hin
php mi. Ti phn i v
ny, cho rng "iu kin ny
gy rc ri v th nht n
xa ri vic thc thi dn ch v
v th nh, khng c g m
bo rng chnh ph ng
quyn s khng p dng th tc
ny ngn cn vic ra ng
c ca khng ch nhng ngi
cng sn m c nhng ngi

dn ch i lp vi chnh
ph.
T i ang pht biu ghi vo bin bn. S

thc th Lim Yew Hock nu vn

ny ln vi ti khi cn
Singapore sau khi ng ta gp LennoxBoyd
London hi thng 12, v LennoxBoyd mi ti n dng tr ti
nh ring ca ng ta qung
trng Eaton tho lun chuyn
ny. Sau vi cu x giao, ng ta hi
ti iu g s xy ra nu
nhng ng ch ca ti hin
ang t, kiu nh Lim Chin Siong, s
ra ng c trong k bu c ti.
Ti ni ng ta s thng v cc
i th ca ng ta khu vc

bu c Bukit Tamah s phi mt tin

k qu ca h. ng ta t v
ngc nhin.

t nc ti, ng ta ni, khi

chng ti bt gi mt ngi
theo Quy nh 18D (quy

nh Anh thi chin ging nh

nhng quy nh v tnh trng khn

cp Singapore lc ), ng ta s

khng c c tri

tin cy na. Oswald M osley lnh t

ng Pht xt Anh thn c
quc x l mt dn
biu. Sau khi ng ta b bt gi v
b cm t, ng ta khng bao gi
chim c mt gh dn c
no na.
T i ru r

nhn ng ta v ni: nc
ng, nhng k nh th c
coi nh k phn bi, cng tc vi
k th. Cn Singapore, khi ng b
bt gi bi mt chnh ph c
mt vin thng c ngi Anh
v mt Tng y vin ngi
Anh nm quyn, th ng tr thnh
v anh hng, mt chin s ca
nhn dn. Qun chng cng yu
mn ng ta hn.
L iu ng s

ng nu nh ti p

t iu khon ny,
loi tr h khi k bu c
u tin nhm gip cho chnh ph

dn c u tin theo hin php

t tr ni b ton vn c
th khi u vi mt tnh
hnh sng sa hn khng?
T i s
phn i kch lit iu .
ng s phi nhn trch nhim v
iu . Ti tr li.
H ai vai ti
rng m, ng ta ni.
Q u thc ng nh vy c ngha bng ln ngha

en. Ti ni vi ng ta l ti
s phn i, nhng nhn mnh
rng iu ny khng nht thit
l kt thc cuc thng tho
ti t ngh rng s tin

b v hin php ca Singapore khng

th b Lim Chin Siong, Fong Swee

Suan v t c hc M iddle Road

c m gi lm c on tin c .
T i c c li th nh quan s t

LennoxBoyd trong c thng tri ti

hi ngh u tin nm 1956. ng
ta l mt nhn vt y n
tng, v th cht ng ta l
mt ngi khng l, cao gn hai
mt, to con lc lng. Sc sng
mnh m ca ng ta th hin qua
ging ni, nt mt v c ng
ca c th. ng ta n mc nghim
tc, lun c mt bng hoa ci
trn khuyt o. ng ta ni vi
ging hc sinh trng cng nhng,

theo ng kiu tng lp thng

lu ca mnh, ng ta thn thin,
d gn gi v c bit ti
khin cho ngi khc thy thoi
mi. Ti knh trng s thng
minh v thch tnh thng thn ca
ng ta. Lc , Vn phng Thuc
a ang chu mt sc p d
di, khi ht thuc a ny ti
thuc a khc i c
lp. Tuy nhin ng ta cng dnh thi
gian cho on i biu Singapore vo
Ch nht ti Chequers, ngi nh
nng thn ca th tng dnh
ring cho ng ta. ng ta va mua mt

my nh Polaroid18, hi l rt mi l, v
ng thch th chp nhng tm
nh v tng ngay lp tc cho chng
ti. Ti c tng mt bc
chp tt c chng ti ng
ti ca ta nh Chequers vi John
Profumo, ngi sau ny l mt B
trng19, c ng vi c hnh bn thn L ennox Boyd.
V th khi ti gp ng ta ti nh ring vo

bui chiu , ti tin chc mnh

c th ni thng ngh ca
mnh ra. Nu nh ti cm thy ng
ta l mt ngi ma mnh trong cch
c x, cu tr li ca ti
s thn trng. V ng nh
vy, ti by t thng thn, v

ng ta hiu l ti s khng ph
hoi hi ngh v bt k s
chng i no vi vic ng
c ca nhng ngi tng b
giam gi. Ba mi tm nm sau, qua h
s lu, ti mi bit c
rng Lim Yew Hock ni vi vin
thng c Singapore rng: C ng
ta v Lee Kuan Yew u khng th t
a vn ny ra trong cuc
thng tho hi thng 3, nhng
c ng ta v Lee Kuan Yew u s
khng t nghi ng nu nh B
trng Ngoi giao t ra iu
kin ny, v kin ny

 c chuyn ti London. V
th khi LennoxBoyd a ra iu kin
ny trong cuc hp vo ngy 10/4, n
khng gy cht ngc nhin no
cho c ti v Lim v cho c, theo ch
ti c bit, nhng thnh
vin khc ca on i biu
lin ng, nhng ngi m
ng ta cng gp ring.
Sau nm tun thng tho, hi ngh kt thc

thnh cng nhng mt chng mc

va phi. Ln ny chng ti tr
v nc cng nhau ch khng i
ring l nh trc. Khi bay vo
a phn Singapore vo lc 3 gi
chiu ngy 14/4, chng ti khng c

v vui mng m kh nghim trng,

ph hp vi kt qu thp km
m chng ti t c.
Nhm ngi n ti phi trng
cng lng l, v bo ch ghi
nhn vic thiu vng nhng ting
h "M erdeka thng gp trong nhng
dp nh th. Lim Yew Hock ra khi my bay trc tin, theo sau l
nhng i biu khc, ngi cui cng trong
s h l mt ng Lee Kuan Yew
nghim ngh, ngi m ngay lp
tc bc vo mt cuc hp
ring vi tin s Toh Chin Chye, theo li tng thut ca t
Straits Times .
L im t c hc mt c uc hp bo, s au on

i biu i Padang trong mt on

t h tng, vi ng Tng

y vin trong mt chic xe mu xanh l cy dn u. m ng

xp hng dc bn ng,
nhng h im lng mt cch k l.
Khong 2.000 on vin cc nghip
on ch trn cu M erdeka bc
ngang sng Kallang bt ln nhng ting la v t pho, Lin hip
nghip
on Singapore trao tng ng Tng y
vin mt bc nh lng khung v
mt biu ng chc mng bng
ting Hoa. Nhng khi on xe ti Ta
th chnh, ni m ng dy
c hn hai bn ng,
th khng h c du hiu n
cho no c. Khi chng ti tro
ln mt khn i c

trang hong sn, vi trm hc sinh la to Oompah M erdeka! trong

my pht lin khng phi l nhm
ng h on i biu, m
dnh cho nhng ngi b bt gi
trong nh t Changi.
T ng y vin v c c i biu khc ln

lt c cc bi din vn,
nhng chng bi no gy c
cm hng. n lt ti, ti
quyt nh ni bng ting M alay.
Ti ni chng ta ch c th c
c ba phn t c lp,
nhng nhng ai tin rng mt x s
nh b nh Singapore c th ginh
ly c lp ton vn bng
chnh sc lc ca n th ha

chng ngi in; con ng

duy nht t n iu
l thng qua vic hp nht vi
M alaya. Ti ang ni chuyn vi nhng ngi thn cng, v ngay
lc
khong 200 hc sinh trung hc ngi Hoa, nhng ngi n bng xe
but
v xe ti v diu hnh ti
Padang chim nhng v tr ngay
trc khn i, bt u
h nhng khu hiu i th
Lim Chin Siong, Fong v nhng ngi thuc t chc M iddle Road
b bt gi. Thnh thong h cng la , nhng li
ngng ngay khi cc th lnh ca h
ra du. iu chng t th
lc h vn cn mnh cho d cc
lnh o ca h vng mt.

Khi ti vng mt, nhng nghip on c a L im

Chin Joo gy sc p vi Chin

Chye ti c mt quan im
cng rn hn London, v yu cu
bu c sm h c th
loi b chnh ph ca Lim Yew Hock v gii thot c cho nhm
lnh
o u tin ca h. M CP bit
rng i ng th hai khng
sc cng ng cng vic, nhng
li khng mun a nhng cn
b b mt c kinh nghim ra hot
ng cng khai. Ti s khng p
buc h, c Chin Chye cng vy. Trong khi ti London, nhng
i din
ca cc nghip on thn cng

 ng u vi ban chp
hnh trung ng ca PAP trong mt cuc hp ko di. Cuc sc
ko di by ting cho n 3 gi
sng, mi ngi ngi trn nhng
bng gh di khng tay da v
lng da. H c ba yu cu: khng
chp nhn Hi ng an ninh ni
chnh, c lp ngay lp tc v
quan trng hn ht bu c
sm nh Lim Yew Hock sai lm ha
hn vo thng 8/1957. Chin Chye v Pang Boon u tranh n
cng. Phe i
phng khng tha mn lm. V
khi mt cn b cnh t m ti
kt np vo y ban sau khi
Lim Chin Siong b bt gi lp li nhng li than phin ca h ti

phi trng
vo ngy 1 5 /4 , ti s a thi y khng thng tic .
C c nghip on vng mt ti c uc mt tinh

ti Padang nhm by t s bt
mn ca h, nhng ti khng nao
nng. M t trn chin mi ang dn
hnh thnh, ln ny l vi
i ng th hai, nhng ti cm
thy h d i ph hn.
Jamit Singh ang ch dn Lim Chin Joo cch hnh ng hp php
trong khun
kh, nhng tuy Jamit c ging ni mnh m v vn phong hng
bin trc
cng chng, ng ta li khng c
kh nng chin lc. H ang
gi v theo M arshall. H bit ng ta
mun bu c sm ng ta c

th tr li a v c v
h d tnh dng ng ta
buc gii tn Hi ng lp
php. Sut thi gian hi ngh
London, ng ta hm h ch mt cuc
chin u, bit rng ln ny
ng ta c nhng hc sinh tr tui
v nhng nghip on thn cng
st cnh. ng ta khinh b ci ba
phn t c lp m qua
chng ti khng th ginh
c c lp v nhn
phm, v gi bn hin php
l ci th mo m m
chng ta ang c trc mt.

Ri ng ta ni ti iu khon c hng lt .

PAP rt mun loi khi cnh t

ca n chnh nhng con ngi m
n lm ra v thn thit. Chng
ta hn Devan Nair ln c hai m v
ch LennoxBoyd treo ngc ng ta ln!
Nhng tht di dt khi ng ta tip
tc ni rng vic ngn cm nhng
k mu lt l mt
s thn trng hp l, thng minh
v bnh thng Ti sao ta
khng nn ngn cn vic ra ng c
ca mt ngi m ngi ,
theo nh ba quan ta ca chng ta ni, l mt k c tm cch ph
hoi li sng dn ch m chng
ta ang c gng xy dng? iu

ny kh m lm vui lng c
nhng ngi bn mi ca ng
ta, nhng ng ta khng bao gi hiu rng h mun ng ta i hi
nhng
cuc bu c sm v iu
s cho i ng th nht ca
h trong t c c hi c
c, hoc bn thn h c
ra ng c hoc thng qua nhng ngi
i din khng b giam cm.
Khi n lt ti ni, ti vc h trn M ars hall v

nhng m t bi thc dn ca
ng ta, trch dn nhng l th
ng ta gi cho LennoxBoyd nm 1956, trong ng ta gi ng
B trng
Ngoi giao Anh l Alan thn mn ca

ti v k l Bn chn
thnh ca ng, David. ng ta l
mt din vin, nhng khng nht
qun trong vai tr m ng ta c
ng. Cn ti th ng
mi mi. C nhng ngi cng
sn cng vy. Ti tuyn b r
rng PAP s khng nhn chc nu
n thng trong cuc bu c tr
phi nhng lnh o b bt gi
c phng thch trc. Ti
khng ni iu ny v li
ch ca Lim Chin Siong v Fong. Chin Chye, Pang Boon v ti
thng nht rng khi
ngi ni ting Hoa coi chng ti
nh nhng k lng gt nu

chng ti b ri nhng ng
ch c trong t v nhm chc m
khng c h. M i th trc
ht phi c thanh ton sng
phng; ch n lc chng
ti mi c th ct t vi
h v c c hi ginh ly
con tim v khi c ca qun chng.
khng phi l mt mnh
li chnh tr. Chng ti khng
c s chn la. Chng ti hiu
nhng tiu chun x hi v gi
tr ca dn tc chng ti v
chng ti phi cho ngi khc
thy chng ti hnh ng mt

cch c danh d.
M ars hall tn c ng ti tp vo mi vn m

ng ta thy c khe h v buc

ti PAP la gt mi ngi ti
cuc thng tho v hin php.
Sau , ng ta la to ngang qua bc din n vi ti: Tha ngi,
ti mong c tr li vi
nhn dn Singapore. Ti s n vi
cc c tri ca ng nu nh ng
quay tr li n v bu c
ca mnh, v ti s thch thc
ng .
T i p li ngay: C hp nhn.
V in c h tc h H i ng lp php, khng phi

l mt sinh vt chnh tr, cho rng

iu ny khng hp l. V

tnh ng ta gip M arshall thot

khi th kt. Ti s khng cho
php iu . Khi M arshall l v
t ph xc lo, ti on
ng ta hn c Jamit
Singh v Lim Chin Joo ha hn ng h
chng li PAP. Nhng chng ti
quyt nh khng nh s c
lp ca chng ti, bo v quan
im ca ng chng ti v
thch thc i ng nhng lnh
o th hai ca CUF, nhng k ang
hot ng thng qua ng ta. ng ta
b sng st trc vic ti
mau l chp nhn thch thc ca

ng ta, mt thch thc m ng

ta khinh xut a ra m khng
c h ng trc.
ng ta khng bit l ti
nhn thu tnh gy hn r nt
ca ng ta.
Khi H i ng tm hon vo lc 4 gi c hiu,

ngay lp tc ti triu tp mt
cuc hp bo, ti ti
tuyn b s a n t
chc khi kt thc cuc hp hin
ti ca Hi ng lp php,
v rng ti hy vng cuc bu c
b sung s c t chc trong
vng 5 tun na. Ti tit l
rng, ti mt cuc hp ca ban

chp hnh trung ng vo chiu

hm trc, PAP quyt nh
thch thc M arshall bi v chng ti
bit r con ng ng ta s
theo. Hin ng ta ra tay trc
chng ti to n tng,
nhng chng ti cng vn p buc
ng ta. l mt vn
dt khot: hoc ngi dn
Singapore chun b chp
nhn hin php v t chi iu
khon chng lt , hoc h
s mun chp nhn iu khon
chng lt v t chi
hin php. iu th nht

l lp trng ca chng ti,

iu th hai l lp trng
ca M arshall, v ti tin chc rng ng ta b ghim cht vo , v ti
bit r l iu ng
ght nht i vi nhng ngi
cng sn.
N gy hm s au, 2 7 /4 , ti tuyn b: T ha ngi

Ch tch Hi ng, vo lc
kt thc bn kin ngh ny khi
s phiu c cng
b, ti s t n
xin t nhim vai tr i biu ca
khu Tanjong Pagar. Ti s ra ng c trong cuc bu c b sung ti
Tanjong Pagar vi t cch l ng c vin
ca PAP.
C ha y 4 8

gi ng h sau , sau cuc

hp bui sng ca Hi ng
lp php, mt M arshall vi khun mt
ti mt tuyn b ng ta s ri
khi chnh trng mi mi.
ng ta ni vi cc phng vin
l ng ta s khng ra tranh c trong
cuc bu c b sung v ng ta lo
ngi c th c rc ri
nu phi u tranh trn vn
hin php ca thuc a. Ti
khng mun chu hu qu ca tr
chi gian ln ny. Hin ang c
mt s nht tr rng ngi
dn Singapore phi c hin php trong ha bnh nu h mun ti

s t chc sau cuc hp hin

nay.
T i phn c ng: V pha P A P , lp trng v

cuc bu c b sung l khng

thay i. Ti s t chc vo
lc kt thc bui tranh lun v
hin php mi hin nay.
L im C hin J oo v c c nghip on s ng s t v tin .

M t trong s h pht ra mt bn
tuyn b gi n M arshall: Nhng
cuc tn cng lin tc ca ng
nhm vo PAP gy ra mt ni
au ln cho ng Lee Kuan Yew, nhng vin chc v nhng ngi
ng h
ng. Nghip on yu cu
M arshall dp chuyn chng li ti trong khu vc bu c Tanjong
Pagar, v thay vo l tn cng tay lnh o

ng X hi T do C.C. Tan khu

vc bu c Cairnhill ca chnh ng
ta. Lim Chin Joo khng h cu th. Nhng ngi cng sn khng
mun M arshall
rt lui, h cng khng mun c
hai chng ti trit h ln nhau.
h mun c hai chng ti cng
nm trong Hi ng lp php, vi
M arshall quy nhiu, chc tc v thc p ti vo mt v tr thun
li hn cho mc ch ca h.
Vi M arshall nm bn ngoi v i,
h s khng c cch no tc
ng vo ti; nhng nu ti
bin khi v i, h s ch
cn li mt M arshall tht thng.
ng ta nhn ra rng, trong 48 ting ng h t vic a ra li

thch thc ti vic rt lui, ln

ny ng ta s khng c s
ng h ca phe t. ng ta bit
rng nu khng chin u vi
ti, ng ta s b b mt, nhng
nu ng mt mnh ng ta s
chu mt s tht bi th thm.
ng ta quyt nh rt lui hon
ton.
V ic c h nh tham gia c uc bu c b s ung l vo

ngy 18/5/1957. Hai ng c vin ra i lp vi ti, mt thuc ng

X hi T do, v mt c
lp. Nhng ngi phi cng sn
trong ban chp hnh trung ng ca PAP
nht nh thc hin cuc
kim tra ny i vi sc mnh

ca chng ti. Chng ti mun

bit t sc mnh c th thu
c bao nhiu s ng h ca
qun chng Tanjong Pagar, m khng
c nhng ngi cng sn hoc
ngay c

chng li h. Khi cc hc sinh trung

hc ngi Hoa ngh vn
ng b phiu cho ti, Pang Boon gt
h ra. Cc nghip on ca Lim
Chin Joo quyt nh lm ri vn
bng vic c thuyt phc
cc thnh vin ca h b phiu
cho ti, nhng Chin Chye tuyn b r
rng chng ti khng cn h. Nu
h mun ng h chng ti,

l cng vic ca h. Chng ti

mun chin u v chin thng
bng chnh sc mnh. V vo
ngy 29/6, chng ti thng,
vi 67,5% s phiu. Chng ti
bo v chnh sch ca chng
ti, v khin n c
ng h mt cch chc chn. Ti
ni: Chng ti c t l
phiu cao hn hi nm 1955 v chng
ti lm mi th c th
cho tt c mi ngi; gi th
tt c n ng v ph n
u bit mt cch chnh xc
chng ti chin u v ci

g v a s bn h
quyt nh b phiu cho chng
ti.
iu bo im g c ho L im Y ew H oc k l kt qu

ca cuc bu c b sung ti n
v Cairnhill cho ci gh M arshall
li. ng vin ca M t trn Lao
ng khng nhng thua chic
gh ny v tay ng X hi
t do, m cn thu c s
phiu thp hn c ng vin th
ba, mt cu thnh vin ca M t
trn Lao ng ra tranh c vi t
cch ng vin c lp.
chng phi im bo tt cho v
Tng y vin.

16
VCH R NG
BIN

Sau khi P A P thng trong c uc bu c b s ung T anjong

P agar, C hin C hye, P ang Boon v ti quyt nh s it

cht s kim sot hin nh

ca ng cnh t khng
khai thc chng ti c. L
do l thay v chp nhn tr ngi
v hot

ng trong tnh hnh thay i c ho n khi

cc iu kin tr nn thun li hn, L im C hin J oo quyt

nh u tranh ginh quyn kim
sot ng. M t trong nhng th k
chi b cho Pang Boon hay rng phi khuynh t ang lp k
ginh ly 8 trong s

hoc h

12 gh ca ban chp hnh trung ng.

y l mt thi phiu lu, hay ni theo

Lenin l bnh u tr t khuynh. Phi

thn cng mun chng t lng
quyt tm cch mng ca h m
khng nhn ra rng h cn uy tn
ng tin cy ca PAP nhiu hn l
chng ti cn s ng h qun
chng t pha h. Trong tm tng
qun chng, PAP nh hnh
nh mt ng nht qun, cp
tin v ng h cng nhn. Nu
chng ti khng vng v, chng
ti c c uy danh v
s ng h nh h nh vo
nhng thnh qu chng ti

t c cho n nay. Thay v

nh mt quyn kim sot PAP v
phi khi s tt c li t
u, chng ti chun b
chng kin phi khuynh t tch ly
khi chng ti v thnh lp
mt ng khc vi M arshall lm
v bc. Vic M arshall rt lui khi
chnh trng ch l tm thi,
ng ta ri s lp ra mt ng
mi, ng cng nhn. Chng ti
hiu vi ng ta lm u tu,
h s gp nhng vn ln.
ng ta c tnh kh tht thng
v thiu nht

qun, ng ta khng c ti c hnh tr qun bnh

gia c c phng php hp hin v vi hin, ri c hng bao lu s

khin t c hc ng

ca h b cm ch.
Kong Swee, Kenny, Raja, C hin C hye, P ang Boon v ti
tho lun

vn ny v quyt nh
tit l cho t Straits

Times rng trong hi ngh k tip vo thng

8, chng ti d nh thng qua

mt lot ngh quyt c tc dng
ti t chc PAP v khin n
thc s u tranh cho mt nc
M alaya x hi ch ngha, dn
ch, c lp v khng cng
sn. thc thi chnh sch
ny, chng ti s ra ng c
thnh mt lin danh tm ngi,
ch li bn gh cho bu

c m rng. y l ti hu
th ca chng ti chng ti
sn sng chin u vi i
phng v cho h ri ng.
T Straits

Times c hy tin ny. N hng phi khuynh t thc s

c nh nm quyn kim
sot ng v h bit M arshall
khng phi l mt gii php hu
hiu. ng ta c th c ch
trong nhng t tn cng thc sn
nht thi vo t chc ng
buc ng phi i theo
hng h nh, nhng ng ta khng n nh c ho k
di hn. Hn na, h cng thy
rt d dng t chc nhng t

hoc h

cng kch vo ban chp hnh trung

ng. Chng ti vn cn ngy
th trong cuc chi, chng snh c
vi h.
C c thnh vin nghip on gia nhp vo P A P c

thi quen khng ng k a

ch nh ring ca h m s
dng a ch nghip on, v
c hng ti th s uy ngh n gin nn gi

th vo ca v cc a ch
cho h. Kt qu l hng
trm, nu khng mun ni l hng ngn, th

nh th

c tp trung v M iddle Road, lc

tr thnh tr s ca
Tng lin on ngi lm
thu Singapore (SGEU) cng mt s nghip on v hip hi

khc , v c

s dng ty ca cc lnh
t ca h. Do , trong hi ngh
ca ng vo Ch nht 4/8, s
ng h vin ca h vt tri
lc lng ca chng ti, v
kt qu bu c l 5050, phi khuynh t c him s u gh

v phe phi

cng sn chim su.

T h l c hng ti gp th tin thoi lng

nan. Chng ti s lng tng bt nh khi nm quyn kim s ot

ng v c hng ti khng

s phiu thc thi chnh sch

ca mnh. Nu khng th c
ngha l mt quyn kim sot v
tay phi khuynh t v khin ng
pht trin theo chiu hng bt

li cho chng ti. Ti tnh ton

rng Lim Yew Hock s kh m ng
cho nhng ngi ny

nm quyn lu, c hc c hn l

khng lu ti k tng tuyn c

ti, nhng ngay c iu
cng cho php CUF c thi gian
xy dng li lc lng trong cc
nghip on cng nh trong ng.
Sau nhiu tho lun, ti a ra li
tuyn b sau, vi c h
k ca su ngi chng ti:
V ba trong tm thnh vin mn nhim khng ti c
nn chng ti thy

rng c hng ti khng c

thm quyn v o c
m nhim chc v ch tch,

c ,

th k v th qu cng vai tr
ph t cho cc chc v trn.
P hi khuynh t

rt ngc nhin. H khng

d liu ht mi chin thut. H
vn ngh chng ti s tip tc
lm u tu cho h trong ban chp
hnh trung ng, nht l khi h
chng ti nm quyn trn
danh ngha bng cch gi cc chc
v ch cht l ch tch, th
k v th qu. Nhng chng ti
quyt nh giao quyn cho h
khi h c bt k hnh ng
qu khch no, h
s phi hon ton chu trch

nhim. Ti cm thy chc chn

rng Lim Yew Hock s khng bao gi
h tr thnh mi e o cho
ng ta m s hnh ng chng
li h k c khi h c M arshall
lm bnh phong. Nn chng ti hoan
h h nm ly cc a
v hng u. H li khng
mun nh th. H ku gi chng
ti cho Chin Chye tip tc gi chc ch
tch v ti vn lm tng th
k, v trn an chng ti,
h ngh cho chng ti kt
np thm hai thnh vin na vo
ban chp hnh trong h ch kt np

thm mt, tc l cho php chng

ti mt a s c tnh chin
thut. Khi chng ti t chi, h
tr nn bn chn v thc
rt r ci th mong manh ca h
khi khng c chng ti lm u
tu. Sau t nhiu lng l, h
a Tan Chong Kin lm c h tc h, T .T . Rajah, mt lut s
cnh t, lm tng th k.
Ti d tr t su thng ti
mt nm h s gp rc ri.
Nhng ti lm.
L im C hin J oo c nhng k hoc h quy m. J amit Singh

v y ban hnh ng ca ng
ta tin hnh tho lun vi
Lin hip nghip on Singapore STUC

m phn vic sp nhp vi

SGEU v cc t chc v tinh ca
n M iddle Road. iu ny ch
c th dn ti vic cnh t
thu ht c s qun chng ca
chnh Lim Yew Hock trong phong tro nghip on.
Khi thy nguy c sp xy ra cho STUC, ng
ta quyt nh hnh ng. Vo
m 22/8, S c v bt gi
v cu lu 35 ngi Lim Chin Joo
v 12 cng on vin, 4 nh bo
v 18 ng vin PAP, bao gm tt
c tay khuynh t trong ban chp hnh trung
ng, ngoi tr T.T. Rajah. H ch
mi nm quyn c 10 ngy.

Rajah pht bnh v s hi v

lo lng, v ngy 3/9, ng t
ngt t chc. Nu lp lnh o
th hai ca CUF c thiu phm cht
g th cng khng phi
l tham vng. H mun t nht
l c c mt mt trn
thng nht gm PAP, M t trn Lao ng
v ng Cng nhn m M arshall
nh thnh lp, cng mt cuc
sp nhp s em li cho h quyn
kim sot trn vn cc nghip
on. Thay vo , h li
nhn c bi hc v bnh
phiu lu t khuynh.

V i s hnh ng mau l ngay s au khi phi t nm

quyn kim s ot ng, L im Y ew H oc k

khin

chng ti mang ting xu.

C hng ti c v nh phn bi c nh t

qua vic cng khai tch khi nhng hot ng c a h v

phi i mt vi chnh quyn.

Ngy 23/8, chnh ph pht hnh mt
bch th (sch trng) vi mt
phn trnh by v s xm
nhp ca cng sn vo PAP.
trnh nhng co buc lin can n
chng ti trong nhng v bt b
ny, ti a ra mt kin
ngh ti Hi ng lp php ngy
im khng c hnh xc

1 2 /9 , nu r nhng

trong bc h th. T i c h ra rng ng T ng y

vin che giu yu t quan

trng nht khin ng ta ra tay hnh

ng, c th l do t chc
STUC, c s qun chng ca ng
ta, lc ang c nguy c b
Lim Chin Joo khng ch. ng ta khng hnh
ng v ng h PAP m ch
cu vn v tr ca mnh
vo mt thi im c
tnh ton gy rc ri
chnh tr ti a cho chng ti.
N u phi thn c ng hc c bi hc v

s manh ng th PAP cng vy. N

hc c bi hc v s
di dt khi chp nhn mt nh c h
c th b khng ch qua s thm
nhp ca i phng vo cc

dn c h khin n

chi b ca n. Chng ti
tho lun mt s kh nng thay
bo m rng chuyn ny

khng ti din c . N hng ngay khi

P ang

Boon v ti khi s thanh lc cc

chi b th chng ti li bn
rn chun b cho k bu c Hi
ng thnh ph trong thng 12 sp
ti. Sau hai t thanh trng chnh tr
ca Lim Yew Hock vo nm 1956 v 1957, k
bu c ny s l ln trc
nghim u tin v kin
cng c hng.
D anh s c h c tri tng hn 1 0 ln s o vi nm 1 9 5 0 v ln n
5 0 0 .0 0 0 c tri s au khi P hp lnh v quyn

cng dn c thng qua vo

thng 10/1957, cho php mi ngi

lu tr ti Singapore sut 8 trong vng

10 nm trc c
hng quyn c ng dn c ho d h
khng ra i ti y.
M i quan tm ln c a ti l trnh xung t vi

Lim Yew Hock v M t trn Lao ng ca

ng ta, v iu s ch
lm tng lng th ght c a khi ngi ni ting H oa i vi ng
ta, lm s uy gim v th c hnh tr

ca ng ta v khin ng ta c
hnh ng lm suy yu
PAP. Bng cch lng l tip xc
vi lnh o UM NO a phng
l Hamid Jumat, nhn vt th hai trong thc
t ca chnh quyn, ti m
phn mt s tha thun tranh c

trong PAP, UM NO v M t trn Lao

ng s khng u ln nhau m
s chia nhau 32 gh trong Hi ng
14 cho PAP, 2 cho UM NO v 16 cho M t trn Lao ng. Chng
ti khng tn cng
nhau m cha mi di vo ng
X hi T do, gn mi khuyt
im ca Hi ng thnh ph
trc y cho t chc tin
thn ca n l ng Tin
b vn kim sot Hi ng
ny t u thp nin 50 khi m
nhng k bu c u tin
c t chc. n giai on
cui chin dch, chng ti chuyn
nhng t co v cch iu

hnh km ci ca Hi ng
thnh ph thnh mt t cng
kch chnh tr rng ri v
trnh by n nh mt cuc i
u gia cng nhn (do PAP i
din) v gii t sn (X hi
t do i din).
N gy bu c

l 22/12/1957. m ti n
trc ta th chnh Victoria M emorial
Hall, ni ngi ta kim phiu. M t
m rt ng cc hc sinh
v cng nhn ngi Hoa ang ngi
trn bi c, c mt hng ro
cnh st gii hn. Khong 11 gi,
ti thy mt dng ngi da trng

mc ngn len qua m ng

i vo ta th chnh.
l Bill Goode, vin thng c. ng
ta tht

c an m. T hc ra, m ng c ha

ti tm trng kch ng. Tuy

nhin, ng ta l tng th
k khi ln sng bt b u
tin n ra vo thng 10/1956, v l
thng c khi xy ra t thanh
trng th nh. Nhng ng khng l
v g s hi. Ti cm thy
knh phc ng ta hn.
Kt qu bu c tht th thm c ho L im Y ew H oc k. T rong s

16 gh h tranh c, M t trn Lao ng

ch ginh c 4, PAP c him c
c him c

1 3 s o vi 1 4 d kin, U M N O

c hai gh m h tranh c (u
cc khu vc ch yu l c
dn M alay), ng X hi T do
chim c 7 so vi 32 d kin,
ng Cng nhn: 4 so vi 5; v
cc ng vin c lp chim
c 2 gh. Nh th PAP t
nhiu thng li nht, gn 30% tng
s phiu v s phiu cho tng
ng vin cng thuc loi cao nht.
C uc tranh c hp ngha nht l n v

bu c Jalan Besar, ni y ng
vin ca PAP l Chan Chee Seng, mt ngi
Qung Chu theo Hn hc, ai en
nhu o, to con, khng thng minh lm nhng trung thnh, nhit
tnh v

hot ng mnh cho phong tro. C hai ng vin khuynh t tranh

c vi ng ta di

danh ngha ng Cng nhn ca

M arshall (h xm nhp vo
ng ny nh ti d on)
chng t h c th nh
bi chng ti nu h mun. V
tuy h tht c vi s phiu cch
bit, 1.600 so vi 2.400, nhng khng
phi mt tht bi tan nt v
sc mnh tim n ca h tht
hin nhin. H khng cng khai cng
kch chng ti trn din n
v ha hon vi Lim Yew
Hock hay v khng u tranh cho cc
ng vin PAP b bt b nhng

h tuyn truyn r tai iu

ny. H c th thu c mt
s phiu ng k thng qua cch
vn ng n tng nh.
D a vo thng li c a c uc bu c , c hng ti

quyt ginh ly chc th trng

trong Hi ng thnh ph bng
cch lin kt vi hai thnh vin
thuc UM NO. Nh vy chng ti kim
sot c 16 trong s 32 phiu, v
chng ti tin rng s cn li
s khng c kh nng lin kt
chng li chng ti. Lim Yew
Hock c th ngh rng chng
ti s lin kt vi ng ta bng
cch thu ht bn ngh vin thuc

lc lng ca ng ta, nhng iu

s tr thnh mt gnh
nng chnh tr qu ln. Chng
ti s phi dnh ti mt b
nhm h ho, v mi lin minh
ny cn c th khin ngi
ta khng nh mi nghi ng rng
Lim Yew Hock v ti b mt
bt tay nhau khi ng ta cho bt b nhng ngi khuynh t trong
ban c hp

hnh trung ng ca PAP.

N hng nguy c c ho P A P tng ln. C ho ti khi c

kt qu bu c , L im Y ew H oc k

nui hy vng rng

vic ng ta thanh trng phe cng sn

gip ng thu c s ng h
ca t nht

l mt na dn s gm ngi

M alay, ngi n, nhng ngi Hoa

theo Anh hc v cc phn t chng
cng trong cng ng ni ting H oa.
T uy nhin, c hng phi l u t

duy nht ca ti. ng vin ca

chng ti cho chc th trng l
Ong Eng Guan, mt chuyn vin vn ng
qun chng ca PAP v to
c chuyn bin quan trng trong
chin dch tranh c va ri. Ging
Lim Chin Siong, Ong l ngi Hokkien v ni
tri chy phng ng ny. Thc
ra, ng ta khng c tc phong thnh
tht, nng nhit ca Lim; ng ta c
ging ni the th v khun mt
y n ngy th ca ng

ta khng biu l sc mnh no.

Nhng trong nhng ln din thuyt trong
nm tun l tranh c, ng ta t ra
xng ng thay th Lim Chin Siong.
T i kinh ngc khi thy ng ta bt u l ra

nhng du hiu t ph cng thn.

Nhng ting h reo tung h nhng bi
din vn Hokkien ca ng trong nhng ln
mttinh vn ng bu c
in su vo u ng. Vic tr
thnh th trng lm
tng o tng ca ng ta v
quyn lc. Trn ng ti d
bui hp khai mc

H i ng thnh ph vo ngy

23/12, ng ta gp mt m ng
nhng thanh nin ng h PAP ang t

pho bn ngoi Ta th chnh.

M t s quan cnh st ngi Hoa
phn i m thanh nin lc
Ong va c mt v can thip.
Trong v hn lon din ra sau ,
ng ta v hai ngh vin Hi ng
thnh ph cng thuc PAP na
b bt gii ti Tng nha cnh st
v c

th ra s au khi c nh s t bit ra lai lc h

ca h. Cuc hp phi hon li

n ngy hm sau.
H m s au, O ng c

x nh mt tay dn ty nng
nhit. ng ta cho php hng trm, thm
ch hng nghn ngi bn ngoi
Ta th chnh c trn

vo trong, thm ch vo tn phng

hp ca Hi ng, k c
nhiu hc sinh v tr con, v nhiu
a trong l tr ng
ph by tm tui i chn t
v o phanh ngc. Ri m tr
ny khng ch ng c ln
bn dnh cho bo gii v ngi
bt xung sn, chng cn chen ln
x y n st bn cc
ngh vin khi h ngi xung bn
chic bn hp hnh mng nga.
Chng ti y v tay reo
h, tham d vo cnh no
nhit mc d chng chng hiu

g v nghi l ny. Ch tch

tin nhim ca Hi ng thnh
ph, J.T. Rea, mt vin chc Anh cng
vi ngi mang kim trng20, phi mt n 1 5
chen ln qua ng ca sau vo c
ti phng hp ni ng s chnh
thc khai mc phin hp v bn
giao chc v. Cc vin chc ca
hi ng thc

s c hong vng.

N hng ngh vin tn c by gi c th hnh

x u quyn mi c trao cho

h l pht biu bng ting Quan
thoi, M alay hoc Tamil, v khi mt ngh
vin thuc ng X hi T
do pht biu bng ting Anh, m
ng bn la , cho d ng ta

pht

ang chc mng Ong c c

c chc th trng. Ong ln ngp
trong s tn tng . ng ta
tuyn b s khng mc l phc
dnh cho th
trng, khng trong dinh th trng.
ng ta khng tin vo nhng hnh thc

b ngoi c a c hc v.

ng ta mun sng v n mc nh
mt cng dn bnh thng. ng
khng tn thnh nhng ba tic

ng, khng ht thuc ,

ung ru hoc i xem ua nga.

ng ta c ho php mi ngh vin c pht biu

trong hai pht ri

ngh biu quyt ngay vic

dp b cy kim trng. Kt qu
l 26 ngi thun, khng ai chng
v su ngh vin ca ng X hi T do khng biu quyt,

v Ong ch th rng mn ny
t nay b loi b khng cn
l vt s dng cho Hi ng
thnh ph Singapore na. N l tn
d ca ch thuc a.
K ng ta chen qua m ng
ra bao ln, ni t sn my vi m
v loa phng thanh, v pht biu vi m

ng bn ngoi bng ting Q uan thoi trong 1 0

pht. ng ta kt

thc

bi din vn bng cch h ba ln

M erdeka. m ng h reo
v h theo ng. S bo cho ngy
l Ging sinh ca t Straits

Times tng thut li s kin ny

di ta Cu cha
bo v Singapore, trch theo li mt

n ngh vin thuc ng X

hi T do.
V

nghim trang thng l c a nghi l

b hy hoi, Goode chua cht bo

co cho LennoxBoyd vo ngy 27/12. Cc
vin chc ca Hi ng thnh
ph, c ngi da trng ln ngi
chu , u thy nn ch.
Nhng kiu dn Anh thy lo s cho tng
lai ca h. Nhng, nh ng ta vit
thm: Khng h c ph phn
v hnh ng ca cnh st
v PAP cng khng c hnh vi kch
ng g chng li cnh st.
Lee Kuan Yew i ngh xa trong k l

Ging sinh. ng vy, ti

i khi thnh ph. Vo bui ti
kim phiu, c hng ti
kh rt v ht thuc lin tc
trong t vn ng tranh c n
ni khn ting khng ni ni
li cm n m ng ng
h c. Sng hm sau, ti
cng gia nh cht ln
chic Studebaker v li ln vng i
Fraser hng mt t ngh 1 0

ngy.

T rong 1 6 thng k

tip, Ong ng tr Hi ng thnh

ph vi vai tr th trng, by
ra ht cnh ngon mc ny ti
ngon mc khc. Tc phong ngo mn

ca ng lm nn ch cc vin
chc v lm kinh hong cc th
k v gii chuyn mn c Anh
hc. ng ta s dng nhng k ng
a thch v ra ch th thng qua mt bn thn c ng qu

Batu

Pahat vi ng ta, ngi ny c

coi nh tng tr l

c a ng ta v phi c tun

lnh khng thc mc . M ay mn l ng ta

khng ti chc ht

nhim k ba nm v do khng b

mi ra c ht vn v
nhng thit hi ng ta gy

ra c ho gung my c hnh quyn.

Cuc tng tuyn c s n

vo thng 5/1959, vo cui nhim k
bn nm ca Lim Yew Hock, nn nhng yu
km ca Ong s khng thi gian
ta c th thc hin nhng chng

l ra ht. H n na, ng

trnh c lng qun c hng m

li khng tn km lm ti nhng khu ngho kh c a

Singapore. ng cho lp n ng, t ng nc , xy

c ng rnh

mang in nng ti cc lng mc,

cng nh gim gi in t 20
xung cn 12 xu cho ngi ngho nng
thn. ng ta thnh lp Vn phng
thng tin th tuyn
truyn nhng thnh qu ny, m
Vn phng khiu ni cng cng v
t chc nhng bui tip dn.
G ii A nh hc thy kinh hong nhng nhng vic l

k ca Ong li lm hi lng
khi ngi ni ting Hoa. C i
h vn c cm tng b loi

tr ra khi quyn lc; by gi h

c mt ng hng ni ting
Hokkien gii ta nhng bt mn ca
h. Nhng Ong cng gy ra nhng vn
gy hi trong nhiu nm sau ny.
Chng hn, ng ta cho php nhng ngi
bn rong chim nhng ph chnh trong
thnh ph, nht l trong Khu ph Tu,
ni m trc y h khng
c vo hoc ch c
vo sau gi hnh chnh. ng ta nh
mt ngi b m nh v
quyn lc v s ca tng ca m
ng, ng ta mun ngy no cng
to c tin tc chnh trn

bo ch. ng ta c gi ln
nhng k vng vi nhng vic lm
y kc h tnh, c

nh khng h c mt ngy

ng ta phi tr gi c ho nhng vic y.

T i

hiu rng ng ta ang gy thit

hi nng n cho PAP cng nh cho t
nc, nhung li ngh rng tt nht
l c ng ta ng mi
chu so trong lc ny ri s
iu chnh li mi chuyn sau k
tng tuyn c. ng ta mt i s
ng h t pha nhng ngi
Anh hc nhng li hi nhiu hn t
pha khi ngi ni ting Hoa.

17
GP G VI C
MNH TON QUYN

T i nh 1 9 5 8 l mt nm tnh hnh lng du. M i

c huyn tng i yn tnh v khng

c nhng no ng gy

ra do ln c ng, nh c ng, biu

tnh, bo lon hay mttinh. T i c th gi

ngh v hoch nh nhng bc
i quan trng k tip trc khi n
k tng tuyn c vo thng
5/1959. Cu hi th nht ti phi
tr li l gia vic nm v
thnh lp chnh ph mi, v
vic ng pha i lp
nhng gi c nhiu gh hn

s uy xt, ngm

trong Hi ng lp php v dng

nhim k k tip cng c
uy tn i vi qun chng, ci
no s c li hn cho chng
ti.
T uy nhin, s au c uc trc nghim ti T anjong P agar v J alan

Besar, ti tin tng rng, cho

d phi thn cng i u
vi chng ti trong k bu c,
h cng khng th nh bi
chng ti tr phi h c th xy
dng t chc ca mnh mnh nh
hi 1956. lm c iu
ny, h phi lp nhng ng
phi mi, nhng mt trn mi,
ri xc lp mc tn nhim ca

qun chng i vi h. Tt
c nhng vic y cn c thi
gian. H ng ng c n b v nhng ng h

vin trc tip khong vi

nghn th c th theo kp
tng bin chuyn trong ch trng
hnh ng ca CUF, nhng khi ng
qun chng th khng.
C ho d c hng ti c lp c hnh ph trong nhim

k k hay khng, chng ti vn

phi kim sot cht ch c
PAP v gi cho n khng b i
phng thm nhp v khng ch.
Lm th no c hng ti tn dng giai on lng du ny
t c iu ?
Phi thn cng c th nm li

cc ng b, nhng chng ti
khng c h nm
quyn kim sot ton ng, qua
s dng c

biu tng c a ng in trn phiu bu bn

c nh tn ng c vin. T rong mt x s

a ngn ng v na s dn
l m ch, biu tng ca
ng c vin l vn rt
quan trng. N nh mu logo ca mt
sn phm c ch, v biu
tng vng trn mu xanh km tia c hp

bt cho ca PAP tr thnh

th nhn hiu c tha nhn.

l vn trc
mt. Nhng nu chng ti nm
quyn, vn s tr nn bc

xc hn, bi v khi chng

ti s phi phng thc h L im C hin Siong, Fong v c c
h. Lm sao lc chng ti
c th ngn h vi uy tn
tng ln nh vic b cm c
ng tr li gy nh hng
v e da chnh ph ca PAP? Ti
tin tng rng chng ti khng
th sng st tr phi chim trc
c th thng phong
khng th b tn cng v h
gc nh M t trn Lao ng. Cu
tr li r rng. Bng
cch no ti phi cng
khai rng buc Lim Chin Siong v Fong vo

ph t c a

lp trng ca chng ti trc

khi chng ti nm quyn hnh.

T i c n mt s u t khc na. L im Y ew H oc k by

gi bit rng uy tn ca
ng ta vi c tri b thit
hi nghim trng, rng ng ta v C hew Swee
qua c c uc

tn cng ca phi cng sn v

nhng t thanh trng h
gy ra. Nhng h c tip tc phm
nhng sai lm khc c nh nh
mnh an bi nh th. Ti
c gng xa i ni lo s ca

Kee kh m s ng s t

Lim Yew Hock v mt ci cht chnh

tr t ngt v bo m
vi ng ta rng ti s khng p
ng ta tin hnh bu c sm nh
ng ta khinh xut ha hn
trc y, v iu
ko di thm thi gian vn
mnh chnh tr ca ng ta c
th thay i. Ti tm ra nhng l
do ng ta tr hon cuc bu
c: lp danh sch nhng cng dn
mi, phn chia li nhng khu vc bu
c tng chng t 25 ln
51, tu chnh li lut bu c
khin vic i bu tr thnh bt

buc, v cm ch vic s dng

xe hi ch c tri ti a
im u phiu. Ti thuyt
phc ng ta rng tht l thiu
khn ngoan khi c vic bu c
l chuyn t nguyn, v phe khuynh t
c t chc tt hn v
c kh nng hn trong vic huy ng
qun chng ng h h, v cc
ng phi giu c s nhn
ra rng xe hi do h cung cp s ch
tr thnh phng tin chuyn ch
nhng ngi ng h cnh t.
Cn c thi gian vch ra cc
chi tit, son tho v thng qua cc

iu lut. ng ta vui mng

tip nhn nhng kin ny v
chng gp phn ko di nhim
k cho chnh ph ca ng ta.
T i khng c ho ng ta hay rng ti c ng c n thi

gian t c hc

li P A P , thanh lc n v tuyn c hn

nhng cn b Hn hc c th

a ra lm ng c vin

nhng khng i theo con ng khuynh t. C hng ti mun c

mt lc

lng cn i v mt

c hng tc . T rong khi c hng ti c th tm

c nhng ngi n, Hoa v

M alay theo Anh hc v h hon ton
ng tin cy v khng khuynh t,
nhng chng ti li thy kh m
tm c nhng ng c vin
Hn hc c th gi c

lng trung thnh khi phi cng sn

tn cng chng ti, khi m h
c th thu ht s ng h ca
gii Hn hc nh th.
T i m ra nhng lp hun luyn c n b

tm kim nhng ngi Hn hc

c l tng v c nhng
nim tin chnh tr khng khuynh t, nhng nh th
khai thc cng mt ngun nhn lc
vi cnh t trong khi h c th
tn dng c tinh thn dn tc ca
ngi Hoa v cc t tng
ca M c v M ao Trch ng v
bnh ng x hi. Nhng ngi
Hoa nng n v nhit tnh nht
thng thm nhun nhng

l c hng ti

t tng ny. Ti phi chuyn

h i theo hng mt ch ngha
x hi dn ch, truyn t
nhng quan nim chnh tr ca chng
ti vi h bng th ting Quan
thoi km ci ca ti ri
c nhng bi vit ca h
bng ch Hn tho vn rt kh
c hn ch Hn in bo.
T i tin rng kinh nghim dy c ho ti nhiu iu

hn l cho h. Phm vi quan tm ca

h l ngn ng, ng ngn v
lch s Trung Quc, cng nhng thnh
cng huyn thoi ca cch mng
x hi ch ngha ti Trung Quc
i chiu vi cuc sng y

bt mn ca h ti Singapore. Tt
c nhng iu ny khng h
gip h hiu c nhng iu
ti ang trnh by

vi h mt x hi

dn ch i ngh, x hi
ch ngha v phi cng sn ti mt
Singapore v M alaya a c hng tc

c xy dng bng c on ng

ha bnh, khng bo lc v da

trn hin php. Ton b kin

thc c sn ca h
khin h tin rng c th t
ti c mt x hi cng
sn c bng cch thuyt phc
cng khai v cch b mt lt
v bo lc cch mng.
Sau ny ti hiu ra trong ni tht vng rng ngay
do

c trong nhm

ti tuyn chn cng c rt nhiu

ngi cng sn kin nh.
Khng c cch g lc h ra
c. H c nh mt th
bi phng x.
M t ngy n

vo thng 3/1958, mt thanh nin ngi

Hoa khong ngoi hai mi n Lee &
Lee, vn phng t vn php lut
ca ti trn ng M alacca v
ni vi Choo rng anh ta mun ni
chuyn ring vi ti. Lc
vo khong 11 gi tra, mt thi
im bn rn c rt nhiu
thanh nin ra vo, nhng sau khi hi
ti, Choo cho anh ta vo. Anh ta ni anh c mt ngh quan trng

l liu
ti c th gp mt ngi
i din cho t chc ca anh ta
khng ngha l mt ng
vin cng sn hot ng b
mt. Ti ni, c. Anh ta nhn
mnh rng cuc gp g phi gi
b mt. Ti ngh ni gp
trn con ph qung gia khu vn phng
chnh ph Empress Place v Nh ht
Victoria. Ch l an ton nht
cho ti. Ti c th a ng
ta ti phng ca y vin trong Tr
s Hi ng lp php ch
cch vi thc. Ni

yn tnh v kn o. Ti
bit s chng ai dng n phng
vo ngy hn, v c
l cng chng c dn biu no
c mt v sng hm
y khng c phin hp no.
n ngy hn, ti i b t vn phng

ca ti ti ni hn ri nhn
quanh, theo li ch dn, tm
mt ngi gy vi mu da sng,
c cp knh cn trong ti o
ngc v cm mt t bo ting
Hoa. ng ta , thp
v gy hn ti. Chng ti trao
i mt khu v i b v
pha tr s Hi ng lp

php nh tha thun.

ng ta c mt v ln lt v
ln trnh, mt v bn chn v
lo lng, nh mt ngi ang trn
chy, sc nht nht trn mt,
cnh tay v bn tay l sc ta thy
mt ngi trong nhiu thng
khng h ra ngoi nh sng mt
tri. Ti c cm gic mnh
ang tip xc vi mt ngi
thc s thuc v th gii
ngm. ng ta c vng trn cao,
ng chn tc lui ln cao, mt
khun mt di v c co
sch s, sng mi di nhn, mi

tc en thng c hi lt ra s au theo kiu c c

hc s inh trung hc

trng H oa. ng ta rt p v ti on

ng khng th l ngi Hokkien,

m c th l Hakka hay Tiu Chu.
ng ta tr hn ti khong ba n
nm tui. ng ta n ni nh nh,
nh khng mun c ho ngi ngoi nghe

thy, nhng vi

mt ging chc nch, ng ta to c ho ti n tng v

con ngi quyt on v nhy
bn. ng bt u cu chuyn
bng ting Quan thoi, nn ti cng
tr li bng th ting y, nhng
ti lp li nhng phn quan trng
cn trnh by bng th ting
Anh n gin bo m
rng ng ta hiu ti. Qua v

mt

mt, ti bit ng ta hiu c.

ng ta ni ng i din c ho M C P Singapore v mun

gp ring ti thit lp
s hp tc gia nhng ngi
cng sn v phi c ng s n trong P A P . ng ta rt tic
rng phi khuynh t mu nm
quyn kim sot ng vo nm
1957. ng ta thuyt phc ti tin tng
rng khng phi ch trng
ca ng Cng sn. H l
lp tr qu nhit tnh, c
thin v mun gp phn thc
hin mt cuc cch mng ti
M alaya. ng ta yu cu ti tin vo s
thnh tht ca ng ta, v
ngh hp tc trong mt mt trn

thng nht chng thc dn l

thnh tht.
N hng iu ng ta ngh c ngha rng

Lim Chin Siong v Fong phi c t

do lm nhng iu h ang lm
trc khi b bt vo nm 1956
huy ng cng nhn, hc sinh, gio
vin, cc nhm vn ha, tiu t
sn v nhng ngi c tinh thn
quc gia, v thnh lp mt mt
trn thng nht hng mnh s do
M CP lnh o v kim sot thng
qua nhng cn b nm trong c c

t c hc thnh vin. T i s uy ngh

tht nhanh v ni rng ti khng bit ng ta l ai v c ng khng

cch no bit c nhng
iu ng ta ni l tht hay khng. ng

ta ni ti s phi tin ng ta.

Ti nh nhng yu cu ng ta cho
thy bng chng no , khng phi v

lai lc h c a ng ta, m

v quyn hn ca ng ta vi t
cch i din thc s ca
M CP, i vi cc ng vin
cng sn hoc cn b thn cng
ti Singapore. ng ta mm ci vi
v t

tin, nhn su vo mt ti v
lp li l ti phi tin li ng
ta.
T i nhc ti tn C hang Y uen T ong, ngh vin H i ng

thnh ph cho khu vc Kallang. Chang l ph ch tch ng Cng

nhn ca
M arshall v l ch tch ca Nghip

on cng nhn in v v
tuyn. Qua hnh thc bn ngoi, cch
c x v nhng bi din vn
ti Hi ng thnh ph, ti
kh chc chn ng ta l ngi
khuynh t. Ln ny ti nhn vo
mt ng ta v ni rng ti tin
chc ng cng sn ang s
dng M arshall v ng Cng nhn
ca ng y chng li PAP.
H khng nhng a Chang
ra ng c Kallang, m cn tranh c
vi ng vin ca PAP ti khu vc
Jalan Besar trong k bu c Hi ng
thnh ph hi thng 12 (ti khng

nhc chuyn ng vin ca ng

Cng nhn tht c.) Ti
bo ng ta c th chng t mnh
l i din tht ca ng
Cng sn ti Singapore, ng thi
chng t s thnh tht ca ng
ta khi ni rng M CP khng mun tn
cng PAP, bng cch ch th cho Chang
rt lui khi ng Cng nhn v
t nhim Hi ng thnh
ph.
Khng c ht ngn ngi, ng ta p: c

thi, cho ti mt thi gian. Ti s

thu xp chuyn . Nu ng y
l thnh vin ca t chc,
chuyn s c thi.

Chng ti ni chuyn mt
ting. ng ta nh gi tnh
cch v lp trng chnh tr
ca ti, ti cng p li
li khen. ng ta chp nhn
nguy c khi tm gp ti. Nhng ti
cng vy. Bi v nu ng ta qu
thc l mt lnh o cng
sn v ti b bt gp ang
ngi vi ng, th tt ti phi
gii thch n kia. Tuy nhin, ti
chun b cho chuyn , ti s
ni rng ng ta mun gp ti v
mt vn ca khu vc bu
c, v ti gp ng gn

tr s Hi ng lp php
nn a ng ta ti
nghe ng ta trnh by. Nn
ti c n thn c hia tay

ng ngay trong phng hp, bc i trc

ng ta khi xung thang v ra thng c a c hnh m

khng ngonh u li nhn xem ng ta i v

Ti khng ngh mnh s gp

pha no.

li ng ta ln na. T i khng bit

ng ta l ai v cng khng mun

bit. Ti phi bo v v tr
lnh t phe i lp ca ti.
T i k c ho Keng Swee v c uc gp g v c ng nh

ti, ng ta cng ho hng mun

bit kt qu ri s ra sao. Chng
ti gi ng ta l ng c
mnh, tc l c mnh ton
quyn. Chng ti bit ng ta phi

l nhn vt quan trng trong M CP, nhng

quan trng c no? V
thc cng tim nng ca h l
g?
C ng vic quan trng k tip c a ti l vo

thng 5/1958, cuc hp v hin php

ln th ba. Ti bay ti London v t
phi trng i thng ti H vin
gp LennoxBoyd. Khi cng i vi nhau
ti cuc hp, ng ta hi thm nh
gi ca ti v nhng pht trin
tng lai ti Singapore v v c
may ca Lim Yew Hock trong k bu c k
tip. Ti bo c may ca ng ta
chm dn tng thng. Lim Yew Hock c
mt nhm ph t km v mt

s y vin trong chnh ph ca

ng ta mang tai ting v mt o
c v trung thc. iu ny
khin ng ta d gy trc
nhng chin dch bi nh nhm vo
ng ta v Chew Swee Kee. Ti hy vng PAP s
thng v v bo v
hin php ngh trong cuc bu
c b sung Tanjong Pagar hi thng 6
nm ri, ti khng i
hi g hn nhng iu
tha thun. Ti c bit
cp ti Hi ng an ninh ni
chnh, mt th li an ton bo
m chnh ph khng b lt

. Vi mt i biu M alay
nm phiu quyt nh, bt c
mt lnh cu lu no cp pht
ra cng c th c bin minh
hu hiu v mt chnh tr v
cng s khng xm hi trc tip
ti chnh ph dn c.
T t c nhng g c n li c ho hi ngh ny

bn bc l cng vic thit nh

nhng chi tit vn nghim trng nhng
thm lng v mt chnh tr.
pha Singapore cng nh pha nc
Anh, c mt s mc nhin tha
nhn rng PAP c kh nng thng
trong cuc bu c sp ti, nn
nhng iu ti pht biu

c trng lng hn c c quan im

ca ng Tng y vin. Ti phi

xem xt c c c hi tit mt c c h c n thn

bo m rng ti c
th thc thi mt hin php hin ang c

c kt bng ngn ng php

l. Nhng ti nh ch mt

vn tng i nhy c m v

c th khin chng ti d b
tn cng Singapore.
C hnh ph A nh mun mi khon hu bng c ho c ng

chc, c gc Anh v gc bn x,
c chnh ph Anh b nhim,
phi c bo m khng
b st gim v bt c t
ph gi tin t no ca ng
tin Singapore. Ch n sau ny ti

mi hiu ra rng h nht mc i

hi iu ny l gi
vng tinh thn ca cc vin chc
ti nhng thuc a khc vn
cng ang trn ng ginh ly
c lp. Nhng ma mai thay, chnh
ng bng Anh li l th
tin s b ph gi trc
nht, n nm 1995, n ch cn
n c 2,20 la Singapore, tng
ng mt phn t gi tr
ca n vo nm 1958. Nhng vin
chc yu cu c
nhn hu bng bng ng bng
Anh qu l khng may. Lm sao h bit

trc Singapore s khng ri vo

cng mt con ng nh nhng
cu thuc a khc ca h?
M t c hiu n, lc c n ang L ondon, ti c

c trn trang nht ca t

Straits Times rng C hang Y uen T ong, ngh vin hi ng

thnh ph, ph ch tch ng

Cng nhn, v ch tch ca
Nghip on cng nhn in
v v tuyn, t chc v
nhng yu cu ca cng vic
ring khin ng ta khng cn
thi gi cho cng vic trong
Hi ng thnh ph.
ng c mnh ra c h th v

c chp hnh. ng ta

chng t mnh l ngi nm

quyn. Ti thy tht bi ri, ti
ngh s v ny c th
xy ra, nhng khng ng n nhanh n
th. y l mt ngi ang
trn chy, b cnh st truy lng,
c l ang lnh mt hc
hm no ti Singapore. ng ta
lin lc vi ti qua mt
u mi, ngi ny a
cho ti mt danh thip mang a ch
mt tim bn xe p trn ng
Rochor phng trng hp ti mun
tip xc vi ng ta. V ti
chc rng u mi y s

khng th dn cnh st ti ch
ng c mnh. Tuy nhin ch trong
tm tun, nhng ch th ca ng
ta c truyn ti Chang
v c chp hnh.
l mt biu hin y
n tng v tnh k lut
trong t chc ca M CP.
khng phi l nhng ngi c th

d ngi21.
V rt nhiu ngi i
theo h v hy vng rng h s
thng v nh c
chia phn vinh quang. V lch s
pha h th ti sao li
ngu xun n i u vi

h? Vy m ti y, vi
mt t b bn c A nh hc , li ngu dt n
liu mng pht ng phong tro
khng nh thng li ca
n vi nhng cuc cch mng
thng li T rung Q uc v N ga.
T i khng mun l ra bt c s bn c hn hay lo

lng no, v v ti cha tng

ti Rome ln no nn ti quyt
nh i mt chuyn bn ngy
ti . l thnh Rome
vi y vi chic Vespa
trc khi n b trn ngp bi
nhng xe hi v chm trong bi khi.
Ti dnh phn ln thi gian
i b lng vng khu ph c, thm

Php vin v n tng nim

Victor Emmanuel, vi bc ph iu bng
ng m t s bnh trng
ca quc L M khp
chu u v a Trung Hi. N
nhc ti nh rng mi
quc u ht thnh phi suy, v
quc Anh cng ang trong giai on
suy, ging nh quc La M ngy
xa.
T i c n c mt n tng s inh ng hn

trc khi ri . M t sng n,

ti i b ti Nh th St Peter
(Thnh Phr) v ngc nhin mt
cch th v khi c thy
Gio hong xut hin trn mt

chic kiu do cc v binh Thy S

khing i. Ngi sp c
truyn hnh v khi ngi c
a xung li i gia nh
th, m ng bu nght xung quanh
bt u tung h v la ln Vive
il Papa, cc n tu ng gn kiu
gn nh ngt i v sung sng.
Gio hi Thin cha gio hn
phi c nhiu ci ng
c th tn ti n hai nghn
nm nh th ny. Ti nh mnh
c c rng v
gio hong s c khong
mt trm Hng y bu ln, m nhng

v ny cng c
gio hong tin nhim ch nh.
iu ghi nh ny ri s ng
dng tt cho PAP.
Khi ti tr v

Singapore, chng ti phi quyt nh

chn ng c vin cho k bu c
b sung khu Kallang, m ti t tin
mt cch hp l rng mnh s
thng. Chng ti c mt tay hot
ng trong phong tro nghip on,
Buang bin Omar Junid. Ngay trc ngy bu c, ng c mnh gi
cho ti mt
cun t in Anh Hoa ba cng in
ti Trung Quc vi giy tt thng
qua ngi ch tim bn xe p.

Trn trang trng u tin, ng ta

ghi bng c h H n: G i ng L ee Kuan Y ew ng

knh, mong PAP thng li trong k bu

c b sung Kallang. V ng k
bng c h
Hn: John Lee, thng 7/1958 ngi
giao lin ni trc vi ti s

l b danh c a

ng ta. iu ny ngha l ng
Cng sn khng nhng t
b M arshall, m hn dn nhng
ngi ca h quay sang ng h PAP.
V o ngy bu c , c hng ti c 4 .2 7 8 phiu,

M t trn Lao ng 3 .5 6 6

phiu c n ng C ng nhn

ch c 304 phiu. Qu l mt
bi hc ch cho M arshall: khng c
cnh t th gi tr ca ng

ta ch c th. Trong khi ng X

hi T do ng ngoi
trnh chia s s phiu ca cnh
hu, s phiu cho M t trn Lao ng theo s t c hng ti, nhng
nu

chng ti a ra mt ng vin
ngi Hoa, thay v ngi M alay, th
hn PAP thu c nhiu
phiu hn. Ti thy tin chc rng
chng ti c th nh bi
lin minh X hi T do v M t
trn Lao ng trong k tng tuyn c .
N hng c hng ti vn c ha ht kh khn. P hp lnh

bo v an ninh cng cng (PPSO) vn cho

php chnh ph c quyn
bt gi khng cn xt x, sp

phi a ra trc Hi ng
lp php xem c th gia hn
thm ba thng na khng. l
mt c

hi quan trng khng nh

lp trng ca chng ti nhng n c ng i hi c c h x l
kho lo bi v chng ti c
th s lm o ln lp
trng trc ca mnh.
Sau khi bn bc k lng vi
nhng ng s thn cn, ti
phc tho mt bi din vn.
P A P khng th b

phiu cho vic trin hn PPSO trong dp

ny, ti gii thch cho Hi ng
lp php, bi v nh th s

c ngha l i ngc li li
ha s nh ch n m
chng ti a ra trong k bu c
nm 1955. Nhng, ti ni tip, y
s khng phi l ch trng
ca chng ti trong k bu c
nm 1959.
By

gi

chng ti xin tuyn b lp trng

ca chng ti v cc o
lut trong tnh trng khn cp v
n l nh th ny: chng no
nhng lut cn cn thit
cho vic duy tr an ninh ca Lin bang, th chng cng cn thit cho
Singapore
Nhng ngi mun hy b cc

o lut v tnh trng khn

cp ti Singapore

phi n lc gp phn thit lp

cc iu kin ha bnh v an ninh trong L in bang

c c iu

lut y tr nn khng c n c n thit na.

P ht biu ny ni r c hnh s c h c a c hng

ti v vic bt

giam khng xt x i vi ng

Cng sn. K chng ti

phi bo v

P A P c hng li vic c nh t

nm quyn kim sot ng. Ngay

khi t Rome tr v, ti
ngh cc cuc bu c ban chp
hnh trung ng s m phng theo
h thng bu c gio hong.
Khi chng ti ang son tho cc
chi tit, th Gio hong P ius
C c

XI I (P i- 1 2 ) c ht vo ngy 9 /1 0 .

Hng y t tu v nh th
St Peter chn v Gio hong
mi, v trong vng ba tun Gio
hong John XIII (Joan 13) c cng b
c c. Chng ti ghi nhn s c

mnh c a h thng bu

c ny, v trong i hi ng
c bit vo ngy 23/11, nhng
thay i cn thit do chng ti

ngh c thng qua.

iu l tu c hnh ny xc lp hai loi ng

vin: nhng ng vin thng

l nhng ngi gia nhp PAP trc
tip tr s chnh hay thng
qua cc ng b, v cc cn
b ng gm vi trm ngi

chn lc vi s chp thun ca

ban chp hnh trung ng. Ch nhng
cn b c ban chp hnh
trung ng chn la mi c
quyn bu cc ng vin vo ban
chp hnh trung ng, ging nh ch
c cc Hng y c Gio
hong ch nh mi c
quyn bu Gio hong mi. Cch
ny khp kn mch lin lc, v
bi v ban c hp hnh trung ng kim s ot

b phn ct ty ca ng nn ng khng th
lng khc khuynh o.
T hng 1 2 , c hng ti ng mt bi x lun

trn t Petir, c
quan ngn lun ca ng, nhn mnh

b lc

rng PAP l mt ng phi cng sn

v PPSO s tip tc c hiu lc
nu chng ti nm quyn. Ti
bit chc ng c mnh s
c tng li ti pht
biu trc Hi ng lp php
v PPSO v din tin i hi
ng PAP tin hnh ngay sau .
ng ta hn cng c bi
x lun ny vn c
in li trn bo ch ting Hoa, nn
ti khng ngc nhin khi ngi
giao lin tim bn xe p n
gp ti ngh mt cuc gp
g khc, v ti ng

. M t ti n vo khong 8

gi, ti li c hic M orris M inor c a

cha ti n ng Keng Lee ri

dng li nh c ch
dn, n mt c gi
ngi H oa tc tht bm mc o c nh

v vy. C ta ngi bng trc

c nh ti v c h ng c ho

ti chy lng vng n mt

cn nh bit lp trong mt khu c
tr gn ng Thomson. Sau
c ta bin mt, li ti
vi mt mnh ng c nhim
trong mt phng kn.
T i gn hai ting vi ng ta. ng ta trn

an ti rng ti khng cn phi

nghi ng cc nh ca ng
Cng sn. Cc vn gia

ti vi L im C hin Siong, Fong Swee

Suan v L im C hin J oo l do

kh khn c a t c hc trong vic

lin lc vi cc cn b. By
gi, ti ang lm vic trc tip
vi lnh o cao cp th s
khng cn nhng hiu lm na.
Ti lng nghe, nhn ng ta nghim
trang v ni rng ti cng mong n
c nh th. Ti cm thy
nhng la chn ca ng ta cng hn
ch. Cho d ng ta ha hn g,
ti vn bit l chng ti phi
nm ly th thng phong bng cch
cng khai tuyn b lp trng ca
mnh trc khi bu c. Nu phi
thn cng vn c li vi

PAP v khng ly khai khi lp trng

, th h s kh m tn
cng chng ti c mt khi
chng ti nm chnh quyn. Nhng
ti chc rng cho d s hp tc
ny c ko di c mt,
hai hay ba nm th sau cng cng phi
c lc chm dt. Tt phi ti
mt ch con ng tch ra hai ng,
bi v chng ti quyt tm xy
dng mt M alaya khng cng sn cn
h th nht quyt mun iu
ngc li.
T i khng th

bit chc k hoch ca ng ta l

g, nhng ng ta c th thy ti

 cng khai chp nhn cc chnh

sch thi hnh bin php mnh i
vi phe qu khch mt khi cn thit.
Ti tin rng ng ta hon ton chc
chn vic mt khi Lim Chin Siong v Fong
cng 150 cn b kia c phng
thch, h s c th xy dng
li lc lng trong vng t 12
ti 18 thng v tr li vng mnh nh hi thng 1 0 /1 9 5 6 , khi h
bt u b thanh trng.
Lc ng ta c th quyt
nh lut chi. V nu lc
ti chng li Lim Chin Siong, Fong
v v s nhng nghip on
v hip hi ca h, ti chc

chn s b nh gc thng qua bu c nh

L im Y ew H oc k v C hew Swee Kee.
ng ta khng c hi tr c hi o 22.

ng ta ang chi th c vy ca
ngi Trung Quc, trong hai u th t nhng ht c
ca h ln bn c sao cho chng
vy kn nhng ht ca i
phng.

Hin ti, ti ang c nhng qun c

b tr tt hn, nhng ng ta ang kin nhn tm c c h
vy ti vi nhng lc lng
vt tri c a mnh. N u ti khng mun thua, ti

phi chim nhng v tr trng

yu cho php ti c li th
trong phng th, c ho d ng ta c qun s vt
tri hn tn cng. Nhng

nu ng ta i s ai mt nc c v qu

t tin, th c s thay i v
ti li c c hi vy c
ng ta.

18
CUC BU C 1959: CHIN
U CHIN THNG

Sut hai nm 1 9 5 8

v 1959, c ba hay bn tun ti li

i thm Devan Nair, Lim Chin Siong, Fong Swee

Suan, Woodhull
v P uthuc heary ti tri giam c a h, nm ngay pha ngoi N h t
C hangi, ti thng mang c ho h

mt h ln c-ri g do u bp c a ti nu, bnh

m nng ca mt tim bnh trn ng ti C hangi v khi c
php, ti cn mang thm vi chai bia
Anchor. Trong nhng ln gp g y, ti
bng gi ni rng ti
rt i nghi ng kh nng chin
thng trong k bu c k, v mt
chnh ph ca PAP s mau chng gp

rc ri vi M CP. iu ny khin
h lo lng, v h c th s
phi ngi t nhiu nm na tr
phi PAP thng v nm chnh ph. Dn
dn, h tnh to li v ha
hn cng khai ng h PAP. Ti bit
nhng li ha ny l khng c
gi tr, nn ti yu cu h
vit ra nhng iu kin cho vic
h ng h chng ti. Nair phc
tho v h bn bc rt lu
v vn bn , v vn d
nhng ngi b giam c d rt
nhiu thi gi.
N air, b giam t

1956, bt u mt nim

tin vo chnh ngha ca ng ta. Sau v

nhm cn b th hai ca CUF mu
nm quyn kim sot PAP, ng ta ht
hy vng khin h hiu ra vn .
M t ngy n, Corridon dn xp cho ti
gp ring Nair trong mt ngi nh bit
lp trn o St. John v ti
gn trn mt ngy.
ng ta ni vi ti v s tnh
ng ca mnh v t mun
ri khi hot ng chnh tr.
Ti lng nghe, trn an ng ta v
khuyn ng ng nn lm chuyn
g manh ng.
T i c m thy rng mt ngi n nh ng ta

s chng bao gi thoi mi trong mt

phong tro c t tng b quyn

Trung Quc. Nhng ng ta ri vo
mt v tr kh khn, ng
l thnh vin ca Lin on
bi Anh, v l i tng
ng ca M CP. ng M CP ch c
mt t ng vin kin nh
khng phi ngi Hoa, v Nair l
mt trong s nhng ngi n theo
Anh hc ng tin cy. ngh ly
khai ca ng hay c th l
phn bi s l mt n
nng i vi h, v phn
ng ca h c th s rt
cc oan. iu ny th ng

ta hiu rt r.
Bn phc tho u tin c a N air khng trng hp

hon ton vi chnh sch ca

PAP m chng ti d nh cng
b vi thng trc k bu
c, nn ti yu cu ng ta son
tho li ln na. Ti bo vi
ng ta rng Raja, Keng Swee, Chin Chye v ti
ang bin son mt ti liu mang
tn l Nhng nhim v trc
mt v chng u ca
n s minh nh lp trng
chnh tr ca chng ti c
lp cho Singapore thng qua vic hp nht
vi mt M alaya dn ch, x hi
ch ngha v phi cng sn. ng ta

b ging x gia quan im khng

khoan nhng ca chng ti v s
lng l ca cc bn t
thn cng ca ng ta trong vic chp
nhn quan im .
u nm 1 9 5 9 , N air s on xong tuyn b c hnh

tr sn sng cho nm ngi bn

t ch cht ca ng ta cng k
tn. Bn tuyn b dnh s cng
khai ng h cho lp trng ca PAP
l Singapore s c lp v hp
nht vi mt M alaya dn ch, x
hi ch ngha v phi cng sn.
y l iu cn bn. Khng
c s cam kt ny, ti c th
d on h s tin hnh

mt phong tro t c
iu bn ngoi Lin bang
M alaya. H chng c chn la no
khc, v M alaya c mt chnh ph
chng cng vi hu thun vng
chc ca ngi M alay m h khng
th tuyn truyn thuyt phc v
cng khng th tiu dit bng v
lc c khi qun i M alay
ngy cng ln mnh vi s h
tr ca qun i A nh. V c ng n ngy

L im C hin Siong

ng k vo bn tuyn b, v nhng ngi khc

sau. Ti nhn c bn sao ca
n mt vi tun trc ngy
quyt nh danh sch ng c ca

theo

PAP vo 25/4 v hiu rng khi c

t do h s lp tc tuyn b
lp trng ca mnh v a
bn tuyn b ra trong mt cuc
hp bo.
iu g khin L im C hin Siong k vo ? ng

ta c th tnh ton rng

khng c s bo m cng
tc ca h, chng ti s khng
tranh u thng trong k bu
c ny. Nh vy, l mt
th lng nan phn i nghim
trng. Ti bit rng chnh ph
sp ti s i mt nhng vn
rt to ln. T l tht
nghip l khong 12%. M i nm, li

thm 62.000 a tr ra i. Vi
mc tng dn s hng nm l
4%, vin cnh pht trin kinh t rt
u m. Chng ti khng c mt
vng i lc, khng c mt
th trng ni a ln cho
nhng ngnh cng nghip quc gia, v
c mt bu kh xung t ch
th bt li. Ti hon ton
khng cht tin tng rng chng
ti s ng c c
nhng t tn cng chc chn
s xy ra c a phong tro c ng nhn.
Raja, mt ngi l tng v l mt nh

lp thuyt, ng h vic

hnh thnh mt lc lng i

lp mnh m. Keng Swee v Kenny, vn

l nhng nh hnh chnh, li

tin rng chng ti phi thnh lp c hnh ph. H l
lun rng nn tham s lan trn t c c

B trng xung ton

b nn hnh chnh, v nu
chng ti ng ngoi thm mt
nhim k nm nm na di s
cai tr ca Lim Yew Hock th s khng
cn mt gung my hnh chnh
hu hiu thc thi nhng
chnh sch ca chng ti. Khng
ging nh lc lng khuynh t,
chng ti khng c mt i
ng cn b thay th gung my

y. n thng 2 , c hng ti

quyt nh phi c hin u

chin thng, v chun

b, Keng Swee v Kenny t nhim

chc v ca h trong chnh ph

theo mt iu lut c bit
cho php nhng cng chc cao

c p c ra tranh c v tip tc

nhn tr cp hu bng. i
th chnh ca chng ti s l
Lin minh nhn dn Singapore (Singapore Peoples Alliance
SPA), mt t chc thng nht
ca M t trn Lao ng v ng
X hi T do m Lim Yew Hock
to ra vo thng 11 nm trc.
C hng ti phc tho nhng ti liu c hnh s c h

v kinh t, gio dc, y t, gia c,

pht trin nng thn, lao ng v
n quyn, ri cho n hnh di
dng mt loi nhng tp mng di
tn chung l Nhng nhim v

trc mt.
C hng ti pht ng c hin dc h tranh c vo C h

nht ngy 15/2 vi mt cuc mttinh

tin bu c ti Hong Lim Green, ti
Chin Chye tit l rng ngi M
ng h 600.000 la cho SPA:
"M t b mt m ai hin c ng bit l vic

kim tra thu li tc v mt ti

khon na triu trong National City Bank ti
New York di tn mt y vin
chnh ph b ngn chn
mt cch mau l v chu o bi
v s tin ny l mt khon
ng h chnh tr, khng thuc
loi b nh thu li tc.
Q u l mt ting bom.

SP A t c o li buc ti l di tr.

Tng lnh s M a ra mt bn tuyn b ph nhn vic

chnh ph M c ng gp
g cho SPA

M khng h c c hnh s c h

can thip vo ni tnh c hnh tr c a c c

nc khc . V o

ngy 18/2, ti a ra mt kin

ngh trc Hi ng lp php
trong nu r ngi ng
tn ti khon l Chew Swee
Kee v yu cu lp mt y ban
iu tra. Khi kin ngh ny sp
c tho lun vo ngy
4/3, Chew t c hc

y vin gio dc v i

biu trong Hi ng lp php.

T rong mt vn bn tuyn b, ng ta ni:

Ti mun lm trong sch tn

tui ca SPA. Ti chng c g

phi giu dim.
T rong c uc tho lun, ti ni vo nm 1 9 5 7 , C hew

nhn 300.000 la cho ng ca ng

ta, mt phn trong c
dng cho c uc

bu c H i ng thnh ph,

v nm 1958, ng ta li nhn thm 5 0 0 .0 0 0

na c ng dng c ho

nhng mc

ch chnh tr. Ti tit l

rng ti c Francis
Thomas ng cho ti ni ra rng
chnh ng ta l ngi
cho ti bit chuyn Chew nhn 800.000 la.
Khi ti ni iu , Thomas ri
dy gh ca chnh ph v i
qua ngi vo dy gh ca phe i

lp 23.
Sau ny ng ta gii thch vi bo
ch rng ng ta khng tit
l vn vo ci lc n
c th hy hoi ng Lao ng
v c l hi c c hnh ph na m c hnh ph lc
c vic. Tuy nhin vo gia
nm 1958 ng bt u thy r
rng M t trn Lao ng khng cn
trong sch ha c na v
ng ta ni vi ti v
v tin bc y v yu cu
ti gi kn (v ti
lm th). n thi im y,
ng ta t chc y vin

y ang lm

chnh ph ca mnh.
Khi t c mc tiu vc h trn c huyn SP A nhn

tin ca ngi M , ti ng

rt

li kin ngh ca mnh, nhng Lim

Yew Hock, mt cch thiu khn ngoan,
t chi iu . ng ta
tuyn b chnh ph khng c g
phi giu dim v mun y ban
iu tra tm cho ra, khng phi chuyn
li t co ng hay
khng, m l chuyn lm sao m
tin tc y t S thu li tc
li r r ra ngoi. y ban khi
s iu tra vo ngy 6/4, di
quyn ca chnh n M urray Buttrose, mt
ngi c phc v qun

i Anh t hi chin tranh, v

ti ra trc y ban thay cho Kenny v
Chin Chye. Nhng chi tit phi by thm
sau gy tai hi hn
cho chnh ph SPA. Chew tha nhn rng,
vi 800.000 la y, ng ta
mua mt cn nh ti Ipoh ng tn
v ng vi gi 51.000 la, u
t 250.000 la vo cng ty Perak M ining
Enterprise Ltd di tn Chong, mt thnh
vin ng tin cy trong ng, v
ang nh u t thm 30.000
la na vo mt cng ty khai m
khc cng ti Ipoh di tn Chong.
ng tng mt s c phiu

tr gi 50.000 la ca cng ty
khai m cho b Hamid Jumat, v ca y
vin UM NO ph trch chnh quyn a
phng. i din ca National City
Bank ti New York t chi cng khai nu
tn ca ngi tng s
tin , nhng vit tn
y vo mt mnh giy v a
n cho ch tch y

ban, v ng ny c ng khng tit l ra.

N hng pht hin c a y ban c c ng b ngy

25/5 khng nh mt c c h c th

nhng

g Chin Chye ni trong din vn

trong cuc mttinh n. Bn bo
co ca y ban c c ng b c ho bo c h vo ngy
ngy trc hm bu c. N
c ng c h

2 7 /5 , hai

khng nh iu m mi c
tri bit rng chnh ph
ca Lim Yew Hock l thi nt, v t
hn, hin nay n nhn tin c a M .
N h ti d liu, c c ng i lp

ri tung ln khi ti gn ngy cng

b danh sch ng c. Ti bit
Lim Yew Hock mun c UM NO v M CA trong SPA ca
ng ta bn cnh M t trn Lao ng
v ng X hi T do. ng
ta nng lng mun ngn chn vic
ti din cnh chia ct s phiu
ca tng lp n ha nh
tng xy ra trong k bu c Hi
ng thnh ph. Nhng n
khng c nh th. Hu qu

tai hi ca v Chew Swee Kee v kt

qu bt li do y ban iu tra
cng b khin c tri ngonh
mt i vi h. Trong khi , s
bt ng quan im gia cc
ng vin X hi T do
dn ti tnh trng hon ton
ri lon khi tt c cc ng
vin c chn trong Hi ng lp
php v c cc ng vin
thng ri khi ng.
Thay v sp nhp vo SPA nh h
ng trc ,
nhng ngi X hi T do
tham gia cuc bu c vi t cch

c lp.
V o ngy c ng b danh s c h ng c , 2 5 /4 /1 9 5 9 , SP A ra
tranh

c 39 gh, X hi T do 32 v
c 34 ng vin t do. PAP ra tranh c
51 gh vi 34 ng vin ngi Hoa,
10 ngi M alaya, 6 ngi n v mt
ngi lai u. Chng ti c
t l nhiu ngi M alay v ngi
n hn so vi t l dn s,
nhng chng ti ngh nh th s
tt cho tinh thn ca cc khi thiu
s hn.
C hng ti t

chc su cuc i hi c
tri v t 60 ti 100 cuc mttinh

trn ng ph trong 33 ngy m

vn ng tranh c, ngay t nhng
ngy u, gii c cc
nh c v s gh chng
ti s ginh c,
l mt du hiu tt. Nhng ng
phi khc bit iu ny v
rt nn ch nhng khng tin hnh
vn ng mnh m v r
rng c. Trong khi , cc
tay vn ng tranh c ca PAP t
ra cc k nng ng. Rt nhiu
ng vin c a c hng ti
tui di 30 v nhng din vn c a h
gi ln nhit huyt mnh

m trong gii c tri tr. Chng ti

ph v truyn thng ca
ngi Hoa bng cch a ra tranh c
ba ngi Hoa lm ngh ht tc
theo truyn thng, th ht tc,
t v gii xng ca th khng
c d nhng k thi ca
triu nh. Chng ti tiu biu
cho trt t mi c th tch ly
khi nhng thi kiu phong
kin y.
G ia c uc vn ng s i ni kc h ng ,

ti cm thy Th tng M alaya v

ng s ti Kuala Lumpur khng
nhn vin tng chin thng ca
PAP phi cng sn ti Singapore bng con mt

thin cm. Hamid Jumat ni trong

mt i hi UM NO ti Geylang Serai rng
trong khi M alaya chng cng th PAP ch phi
cng sn thi. Dn M alay khng thch
nhng k c quan im lng chng,
v vic hp nht vi M alaya nh
th ch l chuyn vin m. Ngy
k tip, sau khi ti gi cuc ni
chuyn y l in lon,
ng ta p buc ti phi
dt khot chng cng. y l
mt iu l Hamid, v ti
tin rng ng ta nhn c
thng ip t Kuala Lumpur. Th l
r Th tng M alaya ng h pha

no.
C h nht ngy 2 2 /3 , Keng Swee c mt bi din vn

V chnh sch kinh t, vn

l mt phn ca Cc nhim
v trc mt, v gii
thch nhu cu hp tc gia Singapore
v M alaya. i ly mt
th trng chung, chng ta c th
ngh Lin bang cng kim sot
cc cng ca chng ta vn l
ca ng cho phn ln hot ng
ngoi thng ca M alaya. Nhng Tan
Siew Sin, hin l B trng cng
thng lin bang, tuyn b
rng PAP khng hiu h ang ni
g. ngh v mt th trng

chung l khng thc t. PAP phi nhn

ra rng ngi ta khng th cng
lc c c c mt th
trng chung ln mt hi cng t
do. Ta phi chn mt trong hai.
V o lc y, ti ngh ng ta c h n lc h

tr pha bn kia trong cuc bu c.

Rt lu sau ny ti mi hiu ra
ng ta kin nh vi nhng quan
im y n mc no. Keng
Swee vn l anh em h vi Tan, nhng
Tan s chng bao gi nhng b
Singapore iu g nh sau ny chng
ti nhn ra. Bu khng kh chung
Kuala Lumpur l th nghch vi PAP. Th
tng M alaya phong tng tc

hiu Tun cho Lim Yew Hock, vn l phn

thng cao qu nht M alaya, v
ni rng tuy ng ta khng tham gia vo
chin dch vn ng tranh c,
nhng ng ta s ng sau h tr
cho UM NO. ng ta ng h hng ng chng
cng trong PAP, v cnh co rng bt
k phn t thn cng no trong
UM NO s b khai tr nu h ra ng
c vi t cch c lp.
C hnh ph M

cng khng ng h PAP lm. T

Straits Times ghi nhn tin on trn trang thng

mi ca t Foreign Commerce Weekly

s ang phe t

v t b truyn thng kinh t t

rng Singapore c th ng

nhn ca n. Kh nng ny
khin ngi ta khng th nh
gi tm nhn kinh t v vin
cnh thng mi ca th
ny, bi bo vit tip nh
th. Tnh hnh ti c hnh c a Singapore

l lnh mnh,

nhng tri vi Lin bang, mi trng u t Singapore

tip tc xu i cho d chnh ph
by t c mun thu ht u
t nc ngoi.
M t c c h tt yu, bo c h ting A nh c xu hng

kch lit chng PAP, khng nh cc

t ting Hoa v M alay vn thn thin
hn. S th ght ny
khi ra mt cuc chin khi ti m
t cng kch u tin ca

mnh vo 15/4:
thnh mt b mt c ho mi ngi rng
(nu PAP thng c) ban bin tp ca
t Straits

Times s

cun gi v Kuala Lumpur. Nhng ngi

i theo quan im ca t bo cng
phi c un gi theo h. (V ) nu bn c
nhng g c in trn bo,
bn s ngh chng ti l nhng
ngi cc oan v man r.
C huyn ny xy ra ti mt c uc mt tinh ti

qung trng Fullerton ngay trung tm thnh

ph, k tr s bu in trung
ng, gn nhng ngn hng Anh
quanh qung trng Raffles. N hng ngi tham d c h yu l
nhn

vin k thut thuc khi ni ting A nh. T i c h vo mt bi

bo c ta in ch ln tng
thut rng c nh s t t c hi

khng cho PAP t chc mt tinh ti qung trng E mpres s , ri

c on

cui cng ca bi vit, ni thm rng c uc

mt tinh s din

ra ti ni chng ti ang ng
y. Ti so snh bi ny vi
bi tng thut quy m v mt
c uc mt tinh c a SP A . y l mt

s thin v trng trn. Nu

ngi ta c gng hi chng ta,
ti cnh co, chng ta s tr
n mnh nh n h
ra.
T i c uc mt tinh k tip, Raja c ng kc h

tip vo t Singapore Standard. ng ta ni h h ho t do ngn

lun, nhng h li bp nght quan

im ca nhng ai khng ng
quan im vi h. ng ta c
t cch ni iu .
L mt bin tp vin tr l
ca t bo t nm 1950 n
1954, ng c lnh rng
phi thay i chnh sch hoc ra
i. ng ta ra i v t
bo tr nn chng PAP. M t tun
sau, ng ta quay sang t Straits

Times , ni ng ta tng lm vic

s au khi ri khi

t Standard. ng ta bit r ai iu hnh t

bo v nu tn bn ngi,
tt c u l ngi da
trng, trong c A.C. Simmons, ngi

iu hnh cng vic hng ngy.

Simmons hiu rng Raja v ti khng
a khi ni rng nu chng ti
lp chnh ph, chng ti s i
u vi h. H chun
b di chuyn c ban bin tp v
Kuala Lumpur v h e ngi mt chin
thng ca PAP. Ti bit chc h
quyt tm chin u chng li
chng ti ngay t th lin
bang. Khi ti vit cho h:
N u nhng t bo c a dn a phng
ph phn chng ti, th chng
ti bit rng nhng ph phn y,
d ng hay sai, cng l s ph

phn thnh tht, bi v h

phi y v chu ng
hu qu ca bt k chnh sch
hay ng c ngu xun no m c
th h ch trng. Nhng
k tm tr ang iu hnh
t Straits

Times th khng nh th. H phi c hy v

Lin bang v vi s an ton ni

y, h dng dc tuyn b
sn sng cht

c ho nn t do c a Singapore.

L es lie H offman, bin tp vin, tr li ngay trong

ngy:
T i khng phi k

tm tr. T i, ngi

chu trch nhim v ch trng

v ni dung x lun ca t bo
ny, vn c nh li

Singapore, cho d ng Lee v PAP c ln

nm quyn, v cho d h c s
dng php lnh PPSO chng li
ti th qu hng ti vn
l Singapore.
N hng ng ta v Kuala L umpur trc khi c uc bu c

kt

thc .
N m ngy trc hm b phiu, H offman pht biu trong

c uc hp hng nm c a I nternational P res s I ns titute (I P I H c

vin bo c h quc t) ti T y Berlin

trc cc nh bo, bin tp

vin v nh xut bn rng nhng
e da ca chng ti c th
c hiu nh nhng li
thng trch ca mt nhm cc
chnh khch in ln v quyn
lc. Ngc li, t Straits

Times vit: T bo c xut

bn v iu hnh bi nhng
ngi M alay ra i ti ,
nhng ngi
trn i ca h, v l
nhng ngi thc tnh trong tinh thn
dn tc v lng trung thnh ca
mnh vi t nc. ng
ta s khng tha nhn rng chnh
cc ng ch ngi Anh ca ng
ta mi l ngi s hu t
bo v ch o cc c hnh s c h c a n.
Simmons hiu ng ta rt d b tn c ng. N n ng

ta ch bo cho Hoffman, mt ngi

u lai , a trng
hp ca ng ta ra trc IPI. Hoffman ni
thm: Trong ngha ny, tht

l c o khi n to cho
hi ng ny mt c hi
chm dt vnh vin s n lc
ca mt chnh ng mun thu ht
s ng h ca qun chng cho
cng khai ca h l hn
ch t do bo ch. Nhng
chnh l iu PAP d nh
s lm thu ht s ng h
ca qun chng i vi ch
trng rng bo ch s khng
cn nm di s s hu ca
ngi ngoi quc na. Hoffman trch
iu ti pht biu vo
ngy 18/5:

 Bt c t
bo no mun ph hoi hay lm
cng thng cc mi quan h gia
Lin bang M alaya v Singapore sau ngy 30/5 s
b truy t v ti mu phn. Bt
c bin tp vin, ph t bin
tp hay phng vin no i theo con
ng ny u s b
truy t theo php lnh PPSO. Chng ti
s truy t v bt giam nhng ngi .
T hi

ca t Straits

Times c n thm c h khng th bin minh c

v chng ti, lc lng quc

gia, ang kim sot cht

c uc vn ng tranh c , mt iu

lm ti rt hi lng. Chng
ti s p xp lc h trnh, quyt nh

cc ch v vit nhng
bi din vn quan trng. C c

lnh t c nh

t khng em nhng t chc qun

chng ca h n d nhng
cuc mttinh ca chng ti
c. M c d phi khuynh t
ang tp hp trong cc chi b PAP v
mt s c th tr thnh ng
c vin, Pang Boon v ti
gim thiu mi nguy ny qua vic chn
lc rt cn thn cc ng vin
Hn hc. Khng cn mt Lim Chin Siong
no thao tng m ng
na.
O ng E ng Guan khng km c i lm khi thay th Lim C hin
Siong trong vai tr pht ngn vin ting H okkien trong c c

bui mttinh. Nhng Pang Boon th ni

lu lot c ting Hokkien ln ting
Quan thoi, cn ting Quan thoi ca
ti cng ci thin; tuy rng
vn cha vn dng
cc bin php tu t, nhng gi
ti c th din t t tng c a

ti m khng cn n vn bn vit s n. C th
li bng mt th ting Quan thoi
km nhun nhuyn nhng iu
ni bng ting Anh hay M alay, nhng ti
c khi dn chng
ni ting Hoa coi trng hn v c hu kh hc
ngn ng ca h. Tnh trng vi
Chin Chye cng vy, ng l ngi
thp b nhng rt sinh ng trn

ti c h lp

din n. Ting Quan thoi ca

ng ta km hn ti nhng ng ta
rt bo dn v m ng
hoan h chng ti, h hi
lng v chng ti n
lc c th giao tip c
vi h.
Khi thng phiu, nhng B trng tng lai c a

chng ti s l mt khi a
chng tc. Raja ha ra l ngi
rt sng d, ni ting Anh rt
hng hn v gim vn phong x
lun ca mnh thnh th ngn
ng ng ph rt sinh ng.
ng ta cng ni ting M alay bnh dn
v truyn t t tng ca

mnh bng mt ging ni mnh m

v mt th ngn ng thn
th biu cm. Ngc li,
Keng Swee li qu d; vi t duy tt,
ng ta chun b cc bi din
vn rt chu o nhng li pht
biu bng ging u u ng
chn, p ng, c phi xem vn
bn v trng thiu hp dn.
T rong mt x hi a c hng tc , c hng ti gp

phi mt vn tt yu. M t
s ng vin ca chng ti c
th l nhng tay hng bin bm
sinh, nhng khng ai c th lm mt
bi din vn trong c uc

mt tinh tranh c v khin

ton b c ta cng c i, th di, khc

hay gin d vi

nhau. D c dng th ting no

v dng gii ti u th
cng ch c mt b phn trong m
ng l c th hiu c ngay,

nn din gi phi truyn t

ti nhng b phn c n li bng c c

ch, nt mt v ging ni.

T ing M alay bnh dn l th ngn ng n gin

v c nhiu ngi thng

hiu nht, v din gi gii nht
ca chng ti bng th ting ny
li din t y

l Y aac ob bin M ohamed vi

kc h tnh v s ng s a li c un c

c nhng sc dn khc ngoi

ngi M alay. ph phn thi
hunh hoang ca i phng, ng
ta trch dn ngn ng M alay

ca x Terengganu, qu nh ca ng
ta: G mi mi ln mt
trng, c lng nghe n cc tc;
con ra mt ln c trm
trng, khng nghe mt ting n no."
Ni cch khc, PAP em li rt
nhiu li ch cho cng nhn nhng
khng bao gi khoe khoang iu .
L lun ny c m
ng tn thng nhit lit.
l thi k cha c v
tuyn truyn hnh nn mt ging
ni tt, mt tc phong mnh m, li c un l nhng li th
r rt.
Y aac ob c xut thn ngho kh. Sinh ra min bc

M alaya v hc trong mt trng ca

gio hi a phng, ng ta
tng li xe ti cho Qun i quc
gia n trong chin tranh, v khi n
Singapore vo u thp nin 1950, ng
ta lm ngh ht tc do trc
khi tr thnh mt ngi dy gio
l. ng ta gia nhp API, mt
ng quc gia M alay rt cp tin,
ri i sang UM NO vo nm 1954, ri
thy ng ny qu bo th
v thiu cng bng nn ng gia
nhp PAP vo nm 1957. Sau ny, ti s
c ng ta lm th k quc hi,
ri B trng Ngoi giao. ng ta
l mt ti sn qu gi i

vi ngi M alay. Bc thng tin

ca ng t bc thang thp nht
thnh mt c im trong nhng
thi k cch mng . Trt
t c khng cn ng
vng na, x hi ang trong mt
tnh trng bin i, v rt
nhiu ngi t hc t gii
lao ng c c hi ngoi
ln nh cao ch nh vo kh
nng, nhit tnh v may mn.
P hn ln dn c hng c n ngho, nhiu ngi

phi sng trong cc khu chut, v

v l ng ca giai cp cng
nhn, chng ti t nhn c
tin ca ng h t nhng ngi

giu nn buc phi vn ng

tranh c m khng c ngun ti
chnh g. N hng c hng ti c th

trng c y vo

s ng h tn tnh ca nhng
ngi tnh nguyn. Cc ng vin
phi t lo chi ph vn ng tranh
c ca h, PAP ch cung cp nhng
bch chng v tuyn ngn in
ging nhau, ch thay i hnh chp
cho mi ng vin v nhng dng
tiu s ca h. Chng ti mn
nhng xe ti ln, xe ti nh v
xe thng dng lm din n
trong cc cuc mttinh, u hai
chic k nhau trong nhng cuc mttinh

ln, thng nhng xe ny c

nhng ng h vin trong ngnh vn
ti cho mn min ph. C th
h trng ch nhn c li
lc trong tng lai, nhng nhiu ngi
trong s ny vn tip tc gip
chng ti trong cc k bu
c sau, khi chng ti nm
quyn v chng em li cho h mt
u i g. Ban m, chng
ti cu in t nhng ca
hng quen bit thp sng din
n, v tuy rng chng ti phi
mn loa phng thanh nhng tim cho mn
li c th in ti gip

ko dy qua nhng ngn c y

v nhng tr in (i khi

nhng ng dy th ny to
ra ting h inh tai ngay khi chng ti ang
c din vn.)
i vn ng bu c ngha l i ti mi

x xnh m bnh thng gii

trung lu Anh hc chng bao gi t
chn ti. M i rc ri, nhng
con chut cng v ch mo hoang l
li, nhng ng mng y
rc ca nhng gnh hng rong trong
nhng ph Tu l iu ti
nh c v khu Tanjong Pagar trong nhng
nm 1950. Ban m, nhng ngi bn
hng rong chng bit t u
tp hp quanh ch chng ti t

chc mttinh mong bn c

hng. pha ngoi m ng
s c rt nhiu tr con, khin
chng ti nh li t l tng
dn s 4% ca o ny, chng
n coi chi, c a
i cng cha m, c a i
mt mnh. Ti nhng khu nng thn
nh Punggol, Sembawang v Y io C hu Kang, mi kinh khng c a
phn heo khng th no qun c v

tht d nhn ra vo nm 1976 khi ti

i ngang qua min nng thn Trung Quc.
l mt c uc vn ng vt v, gian nan.

Trong mt ti ti c th c
ba bn bi din vn, li xe t
khu vc ny n khu vc khc,

ti cc cuc mttinh bt u
t lc 7 gi ti v phi kt
thc lc 10 gi. M ay thay ti
b c thuc l v khng
h b mt ging, nhng vo mt
m thi tit nng m, ti
t m m hi khi phi ni
bng hai, thm ch ba th ting
M alay, Quan thoi v ting Anh. Khi ngi
ta t tp ng, nng nhit v
c p ng, ti c th
ni l 30 pht dnh cho mnh, v
lun lun phi pht biu sau cng
v m ng thng tan dn
khi din gi chnh kt thc. Choo

thng chun b s mi v o
lt cho ti thay sau mi bi din
vn. Hin nay ti i li mt cch
ng hong v t khi chng
ti quyt nh tranh c
ginh chin thng vo thng 2/1959,
Choo mua mt chic M ercedes Benz 220
thay cho chic Studebaker c k. C mun
mi ngi thy chng ti i
xe ai cng r l ti
c th sm ni M ercedes m khng
cn phi lm n th tng,
v c cn i cng ti n
cc bui mttinh, i khi cn
t tay li xe a ti i.

N hng c uc mt tinh vn ng tht l

ng nn lng cho cc ng vin

ca SPA v ng X hi T
do. H thu ht c rt t
qun chng v khng t c hc

ni nhng bui mt tinh

ln. Gii Anh hc th ng

nhin khng c mt, h khng
phi loi ngi ng ngoi ph
vn. Nhng cng nhn ni ting
Hoa th d sao cng sut ngy
ngoi ng v nh ca ca
h thiu tin nghi, c khi
ch l nhng cn bung nng bc
v ngt ngt. Vi h, nhng bui
mttinh ngoi tri ca chng
ti, vi nhng bi din vn bng

nghe nhng bi din

ting Quan thoi hay

c c phng ng khc l tr gii

tr min ph v l du hiu
cho nhng chuyn hp dn sp xy
ra.
N hng bui mt tinh ln y l nhng dp

no nhit a dng. Cc k bu
c lm l ra cc thi quen v
tp tc vn ha ca cc c hng tc

khc nhau. N gi H oa by t

s ng h

bng nhng biu ng gm bn hay

trn bng vi la. M t

tm c h H n gn

biu ng c th di n ba bn

thc v cn n nhiu ngi

c ng ln din n v trng ln

cho cng chng xem. Sau khi ng vin nhn biu ng vi

ng tc ci u t n,
thng s c tit mc

c hp hnh k nim. M t

ng vin c a chung c
th nhn c t 50 n
100 biu ng ch Hn nh vy, v
khi treo chng ln cng nhng dy n
mu, cuc mttinh lin c
ngay mt khng kh l hi. M i biu ng s

c tn c a ngi

tng, c th l tn
mt bang hi hay nghip on ng
h ht mnh cho ng c vin no
v nh th li cun mi
thnh vin ca h vo hot ng
gip ng vin y thng
c.
N gi n th em n nhng vng hoa ti,

thng l hoa i trng hay

c c vn th km nhng

gii bng kim tuyn mu vng hoc

bc, c khi c trng hoa nng c

k l. C nhng dp, ht c
tri ny n c tri khc ln
qung cho ti t 6 ti 12 vng hoa
nh th vo c cho n khi u
ti ngp trong hoa v cn c ti t

c ng v mang nng. C ng may

ti khng b d ng vi nhng loi hoa . (T uy

nhin, nhng iu

t hn c th xy ra. Rajiv Gandhi, Th

tng n , b m st
trong mt bui mttinh tranh c nh th

bi mt ph n

tin n gn, khng phi

qung hoa cho ng m kch n
mt tri bom b ta mang trong ngi.)
N gi M alay th em tng nhng tanj ak, mt kiu khn trm
u bng

la c an chen ch mu vng

hoc bc m cc v chc sc
dng trong nhng dp nghi l long trng.
Nhng tm khn y

thng t tin v him

khi c trao tng.

T rong mt ln pht biu vi khong 2 .0 0 0 c ng nhn

trong mt khong sn rng ngay pha

ngoi khu cn c hi qun Sembawang vo
ngy 17/5, ti nhn mnh rng
h khng cn phi lo lng v cng
n vic lm ca h mt khi chng
ti nm quyn. Chng ti khng
h tm kim mt nn c lp
ring bit cho Singapore, v do
ng rng ngi Anh vn
gi c quyn kim sot cc
cn c qun s ca h cho n

khi chng ti sp nhp vo Lin

bang M alaya. iu ny lm an lng
khong 4 5 .0 0 0 c ng nhn dn s lm vic

cho qun i, nhiu ngi trong s

t n theo
chn qun i Anh qua y v
c quyn bu c v h l
cng dn Anh.
T rong mt c uc mt tinh vo bui tra c ng

Clifford, ti gii thc h l

do c hng ti duy tr php

lnh PPSO nu chng ti nm quyn,

v nhn mnh rng cuc chin u
thc s by gi s xy ra gia
PAP v M CP. Ti k li vic M arshall
dao ng lp

trng th no, b y t quan im ny s ang

quan im khc ra sao, v

thoi lui khi i din cc cuc

biu tnh ca phi t nh th
no; v chuyn Lim Yew Hock, ngc
li, s dng bo lc ra
sao cho n khi ngi Anh v lc
lng trc thng ca h kim
sot c tnh hnh. Ti
ni thng thng: Chnh ph PAP
s khng vng vo c hai kiu
sai lm y. C hng ti s
khng b khng b hay e
da, v cng khng s dng s n p nh mt phng
tin ca chnh quyn. Chng ti
s iu hnh t nc
vi thin ch v ng h ca

dn chng, mt cch kin quyt,

khn ngoan v cng bng. Ti
mun trnh mi li buc ti l
thng c bng nhng ha
hn gi tr.
G oode gi

lin lc vi ti sau hi ngh v

hin php ti London hi thng
5/1958, v v cc vn lin
quan ti chnh ph tng lai, ng
lun cho ti c hi by
t quan im ca mnh. Chng hn,
ng ta hi kin ca
ti v vic chn John Wyatt lm chnh
n Ti cao php vin cho n khi
hon tt cuc bu c khi th

tng mi c th b nhim
ngi khc. Ngi Anh khng mun
phi a ra mt quyt nh b
nhim ri sau li hy b
hay thay i. Ti khng phn i
quyt nh no ca h. Th
k ca ng ta l Pamela Hickley c
th gi in cho Choo ti vn phng
Lee & Lee v hi ti c th n
gp thng c c khng,
thng l vo gi ung tr
bui chiu. Ti thng n
gp ng ta ti khu vn phng ca
Dinh chnh ph tng 2 (ni ti
lm vic k t 1971). Chng ti

s ni chuyn khong mt gi bn
tch tr, vi bnh tr bc v
th tr Anh pha vi sa v ng.
Nhng cuc gp y vn tip tc
ngay trong thi gian vn ng tranh c,
khi c ln ng ta a
ct v vic chm dt ng h
Lim Yew Hock v nhng ngi khc c
nh tc nhng cy ko khi
tay mt a tr. Ti cnh
gic ng ta khi chin dch tranh c
ang gay gt dn rng chng ti
khng th khng trung thnh vi nhng
tuyn b v chnh sch trong Nhng
nhim v trc mt c.

Quan im chnh tr ang c

vch ra v chng ti phi tip
tc theo ui n. Ti bo m
vi ng ta rng chng ti s tip tc

kin nh vi c hng

trnh ca mnh.
N gy u phiu, th by 3 0 /5 /1 9 5 9 , th yn tnh

v trt t tri hn vi k
bu c thng 4/1955. Theo nhng iu
lut mi m ti thuyt
phc Lim Yew Hock thng qua, i bu l
bt

buc , vic dng xe hi c h c tri ti

a im u phiu l
phi php, khng c tr vn ng hay
thnh vin ca ng eo biu
tng ng xut hin gn cc
a im u phiu, nn

c ho

 khng c nhng tr gy
p lc, mua chuc hay t

nh hng,
lt na. C uc u phiu c hm dt

lc 8 gi ti; vic kim phiu

bt u ti by trung tm t
9 gi t v kt thc lc
2 gi 45 sng.
C hng ti c him c 4 3 trong s 5 1 gh tranh c ,

vi 53,4% tng s phiu ca 90% c

tri tham gia bu c. SPA ginh c
4 gh, UM NO 3 gh v mt gh cho ng
vin c lp (A.P. Rajah).
Lim Yew Hock thng c ti Cairnhill (nh
bi M ars hall) v H amid J umat thng ti G eylang Serai. T i
pht biu trong mt cuc hp bo
rng: Phn quyt ca dn chng
rt r rng v dt khot.

l chin thng ca ci ng
i vi ci sai, trong sch i
vi thi nt v chn chnh i
vi t c. ng vin c
s phiu cao nht l Ong Eng Guan, cu
th trng. C tri n v
Hong Lim ca ng ta trong khu ph Tu
tn ng nhng bin php

thi qu c a ng ta v s ng h ny

c h

lm tng thm lng t ph

ng ta m thi.

19
CM QUYN
l mt thng li, nhng ti c hng my hn

hoan. Ti bt u nhn ra sc nng

ca nhng vn chng ti
phi ng u tht nghip,

lng mong mi c c nhng

kt qu nhanh chng li qu ln,
s khuy o ca nhng ngi
cng sn, thm nhiu m mu lt
t pha cc nghip on,
trng hc v cc t chc,
nh cng tng, u t gim,
tht nghip nhiu hn v ri lon
cng cng lm. Lim Chin Siong v Fong Swee

Suan trong t lu na s hot ng

tr li trong khi ngi Hoa
ph hoi ngm chng ti. Khi
LennoxBoyd gi in chc mng,
ti tr li rng:
t ngi hiu r nhng nguy

nan c a c huyn hnh

trnh m Singapore gi y ang

bc vo. Trong nm nm na chng
ti thnh cng c n
u l ty thuc vo vic
chng ti hoch nh chu
o v lm vic ct lc
n no, vo vic chnh
ph Anh hiu bit n u v
nhng chuyn ang din ra v l

do ti sao, v ty vo th
cc v thn linh c mt trn
ci hn o nh nhoi 220 dm
vung ny. Yu t u chng
ti dm khng nh, cn yu
t th hai thuc v cc ng, v
yu t th ba ty thuc vo
nhng li cu khn ca nhn dn
Singapore khn nguyn cc v
ban phc lnh cho chng ti.
C n mt yu t th t na l

thi ca cc lng ging

phng Bc ca chng ti. Ngi
u tin ca tng ti mt cch
c ng khai l th tng M alaya. N hn

dn Singapore c s c hn la tht r rng. T i xin c hc

mng PAP ginh c a

s nh vy, ng ta pht biu
vi bo ch. Nhng khng phi l li c a T unku m c a D ato
A bdul Razak bin

Hussain (sau ny

c ng c phong tc T un), ng

quyn tm thi trong lc T unku vng mt. ng ta c hng my

kho

lo trong giao thip:

C hin thng c a h c ng tt nhin thi. C c
ng khc th chia r v khng
th hnh thnh ni mt phe i
lp mnh ch li
PAP. Ti rt vui l ng bn ca
ti, Tun Lim Yew Hock ginh c
thng li. t ra ng ta cng s
l mt i trng mnh i
vi chnh quyn. M t khc, nu

phe i lp mun c hu
hiu th h phi on kt
li, c vi bn ngoi hi ng,
bng khng tnh trng cng vn s
chng c g thay i.
T i nhn c nhiu th c hc mng c nhn c a

nhng ngi c cm tnh vi

ti, k c ca th lnh chng
thc dn rt ni ting ca Hip
hi Fabian, c Hilda SelwynClarke. C
ni vi s quan S c v
Singapore Richard Corridon rng ti l mt
nh x hi ch ngha tt, ch
khng phi l mt ngi cng
sn. James Callaghan, ngh vin ng Lao
ng v v sau lm th tng

nc Anh, tng thm Singapore vo u

nhng nm 1950, bit rt rnh v
min ny, c li nhc
nh trong th chc mng ca ng:
T nhng giao tip ca bn thn
ti vi t nc ny, ti
bit chnh ph Lin bang s b
chm t i n no
v ng s phi lm rch ri
cng vic ca ng trn an
h. Phn ng ca bo ch
y tht mi ngi mi .
ang c nhng ni lo s ni nhng
ngi khng hiu tnh hnh.
C hng ti s uy ngh kh k trc k tuyn

c v kt lun rng Lim Chin Siong

cng nhm ca ng ta phi c

tr t do trc khi chng ti nm
quyn, bng khng chng ti s
b mt tn nhim hon ton.
Th nhng, sau khi tranh c v thng c
bng chnh s c

mnh, c hng ti quyt tm khi

u chnh quyn mi bng cch

t chc mt cuc mttinh mng
thng li trc khi h c
th v cuc tranh u li ti
tc.
C hng ti quyt nh t c hc c uc mt tinh

vo ngy th t, 3/6. Ti
yu cu vin thng c
tr t do cho tm chnh tr phm
mt ngy sau cuc mttinh v

trc khi chng ti tuyn th

nhm chc. Goode mun chng ti nhm
chc ngay tc thi nhng quan tm ca
ti l phi c thi gian
sp xp mi c huyn, khin ngi A nh ng
phng thch, hnh thnh ni c c , v t c hc

vic

mt tinh trc

. Goode phn i vi l
do ng ta phi lin h vi London v
chuyn th ngi, iu
c ngha rng vi k hoch ca
ti th s c mt khong trng
khng c c hnh quyn khi L im Y ew H oc k phi t c hc

lc b tht c. ng ta khng vui

v chuyn tr ni ny, nhng
ti vn gi mnh.
Ti yu cu ng ta cho ti c

thi gian t nhng ngi

quc gia vo mt v th vng
mnh hn trc khi cuc tranh u
k tip bt u. T i khng ngh trc

mt s c chuyn khng hong

no. Hm sau, ng ni vi ti
L ondon ng tr t do c ho c c c hnh tr phm, nhng khi ng
lp

li rng ng mun ti phi nhm

chc cng sm cng tt, ti
ni rng cn phi tham kho
kin ca cc ng s .
T i hp vi y ban c hp hnh trung ng ti

tr s ng vo bui chiu
sut mt ting ng h, ri
tr li Dinh Chnh ph lc 4 gi
chiu. George Thomson, gim c S

Thng tin, sau a ra

mt bn tuyn b cho cc phng
vin ang ch trc

c ng.

Bn tuyn b ni rng sau hai c uc

hp ko di hai ting ng h

v s au

khi tham kho vi chnh ph Anh, cng

nh to bui u m
p v mau chng cho hin php
mi, thng c, vi s t vn
ca cc thnh vin mc nhin
ca hi ng, quyt nh
th cc t nhn c lin can.
Cng lc , Goode ni vi ti
ng khng th c ngi m
ch; ng s cho ng trn c ng bo v c ho hin php c
hiu lc k t ngy 3/6. M t

ln na ti phn i v ni

rng chng ti ch c th tuyn

th nhm chc c vo ngy
5/6, sau khi Lim Chin Siong, Fong cng su ngi thn cng khc
na khng nhng
c th ra m cn
chnh thc a ra li tuyn b
cng khai ng h cc mc tiu
khng cng sn ca PAP. Ti mun
rng li tn thnh phi
c ng trn cc bo;
do , chng ti nhm chc ch
vo tra ngy 5/6 hai tin
khng tranh nhau trn trang nht cc bo.
Goode khng ng , nhng ti nht
quyt nh vy ri.
C uc mt tinh c a c hng ti din ra trc T a

Th chnh Thnh ph vo m
ngy 3/6 m khng c mt ca
nhng ngi thn cng. Chng ti
c 43 ngh vin ng trn bc
din n, tt c u mc
trng tng trng
cho mt chnh ph trong sch s
khng cn bt k chuyn tham nhng
no nh tng xy ra ti
Singapore trc y v
tn ti nhiu quc gia mi
thnh lp. Ti gii thiu ni
cc mi gm chn ngi tnh
c ti. Ti c mt
bi din vn nghim trng v gn

nh bi quan. c rt ng
ngi n d, khong 50.000 ngi
Padang trong trt t, hy vng v
trong tm trng vui v. Ti chn dp
ny lm cho h ng qu
mong c, v chun b
phng v trc nhng tn cng
m ti bit s c ca nhng
ngi cng sn. H mun i
t do nhiu hn nhm gy lt
ti Singapore v dng sc mnh trn
hn o ny h tr
cho cuc cch mng ti M alaya.
T i phc ha lp trng c a c hnh quyn:
C hng ta ang bt u mt c hng mi. Q uyn

lc ca dn chng thng qua chnh

ph dn c ca h b khun
hn trong nhng vn i
ni. cha phi thc s
nhng g chng ta mun nhng
l mt bc tin ti
sp nhp v merdeka. N hng iu lnh khng t trn
tri rt xung. Chng ch c
th c c bng cch lm
vic ct lc v bn lu. Chnh
ph khng th to c kt
qu tr phi dn chng ng h v
duy tr n lc ca chnh ph.
C th c nhng lc m v
li ch ca ton th cng ng,
chng ti c th c nhng bin

php mt lng i vi mt
b phn no ca cng
ng. Khi y, xin nh rng nguyn
tc ch o cho cc hnh ng
ca chng ti l: li ch ti
thng ca c cng ng phi
l trn ht.
i vi c ng ng ngi A nh, ti

c li lu nh th ny:
C c

bn bit khng, c hng ti mun s

dng khu Padang ny lm ni mttinh

tranh c vo bui ti, nhng c
mt nhm nh ngi u c
chnh ph thc dn trc y
cho quyn s dng khu ny t
chi, khng cho php lm nh vy,

mc d h ch s dng sn
ny vo ban ngy cho mt s ngi
chi th thao! y, thi th
i thay, v s tip tc
i thay.
T rong mt din vn quan trng nhm vo nhng ngi

c A nh hc , Keng Swee

ni rng h phn ln

chu s nho nn ca bo ch
ting Anh v ca nh th, nht
l ca Gio hi Cng gio. L
mt tng lp x hi, h
b phiu chng li PAP, nhng h
l thiu s, v ng lu
h rng trong tng lai, h s b
mt i cc c quyn
c hng di thi

ngi Anh, v s phi cnh tranh

bnh ng vi mi ngi khc
trn t nc Singapore.
tn ti, h phi n lc
hiu c rng nhng thay i
ang din ra l th theo nguyn vng
ca cc lc lng x hi
to ln nm chm di b mt,
ch chng phi th theo nhng mu
toan ca cc chnh khch.
C c t Straits Times v Singapore Standard c ha bao gi ng
ti nhng phn tc h c a c hng

ti v nguyn nhn ca nhng xo trn c hnh tr, v hu qu

l chng ti chng bao gi c
th lm cho nhng ngi Anh hc
hiu c rng nhng bt mn

su xa v x hi, kinh t, chnh

tr ang khin nhng ngi H n hc

ng h c ng s n v ang

gip h lt trt t hin

c. Gi y chng ti
nm chnh quyn, h phi lng
nghe, v bo ch ting Anh phi ng
nhng g chng ti ni. Do vy,
chng ti khi s lm cho h
phi hiu nhng g chng ti
ni, mt tin trnh bt u
bng din vn ti hm ca
Keng Swee.

N gy hm trc c a c uc mt tinh, D ennis i

Changi bo c ho nhng ngi b giam rng h s

c tr t do vo ngy

th

ba, v vo lc 8 gi sng ngy

4/6, Lim Chin Siong, Fong, N air, Woodhull, P uthuc heary

c ng ba

ngi khc na
bc ra khi N h t C hangi, trc s c ho

n ca 2.000 thnh vin PAP cng

nhng ngi ng h nghip on
ang ng bn ngoi, vy cc
biu ng. H c a ti
tr s ca ng, ni h s
gp g vi y

ban c hp hnh mi. V o lc

11 gi, h gp g gii bo c h, N air lm pht ngn vin, v a

ra bn tuyn b m h
k.
N gy hm s au, bo c h ng ti tuyn

b ca h:

t c s nht qun hon ton

vi l tng mt nc M alaya
thng nht, v u tranh
bng nhng phng thc ha bnh,
dn ch v hp hin cho nhng
mc tiu lu di v mt M alaya
x hi ch ngha, phi cng sn,
dn ch, c lp v thng
nht Tht l sai lm khi xem vic
tch Singapore khi Lin bang M alaya ch l
mt th on ca ring ngi
Anh. Ngi Anh d nhin khng th
trnh n phn trch nhim trong
chuyn chia tch tai hi ny Tuy
nhin, s tht vn l vic loi
Singapore ra ngoi cng chnh l mt

s phn nh ni lo s ca khi
a s ngi M alay trong Lin bang rng
ngi Hoa a s ti Singapore khng
th ht lng v M alaya, v khng
th ng ha vi tinh thn dn
tc M alaya c Cng vic
ca chng ta, nhng ngi
Singapore, l phi chng t rng nhng
s hi v nghi ng nh vy ca
nhng anh em trong ni a l v
cn c.
Khi c hi ti s ao h ng h vic s dng

Php lnh PPSO, Nair tr li: Lp

trng ca chng ti cng ging
nh ca PAP, tc l s tun
theo cc lut thnh vn chng no

Lin bang M alaya vn cn c nhng

lut d tr cho vic giam cm khng
cn xt x. ng nh ti
trng i Nair, cc bi bo
u r rng v khng lp
l nc i. Nhng ti bit
Lim Chin Siong khng my thnh thc. i
vi ng ta, y chng qua ch l
mt bc chin thut. Ti hy vng
Fong, ngi m Nair b ra
nhiu gi thuyt phc, s
khng ng tr li pha Lim na.
Nhng ti khng dm chc lm. Ti
c gng v hiu ha h bng
cch giao cho h nhng chc v cao

nhng khng c thc quyn

Puthucheary lm gim c ca mt
y ban Khuch trng Cng nghip
mi, v bn ngi khc lm
b th chnh tr cho bn B
trng.
N hng pht trin ny c ngi A nh theo

di rt st, bi h nng lng

mun xem cc b trng mi ca
PAP s cm quyn ra sao. Bill Goode
gi cho LennoxBoyd mt bo co
ngy 1 2 /6 /1 9 5 9 nh s au v c uc tuyn c , mt

bo co 40 nm sau c li vn
cn thy th v:
P A P

tp trung vo vic t gii thiu

mnh nh mt

ng x hi c h ngha dn c h, c

nhng t tng mang tnh xy

dng, c s trung thc , nng lc

v kh nng cm quyn. C ng lnh c a h nhn mnh vo nhu

c u phi

u tranh v c lp thng
qua hp nht vi Lin bang M alaya, v
nhu cu phi c s ha hp gia
cc cng ng chng tc ti
Singapore. H ng h vic coi ting
M alay l ngn ng chung ph
b hng ro chng tc v
a ra ti chn (sic) ng c vin
ngi M alay. M t c im ni
bt trong chng trnh ca h l
nhn mnh n vic nht thit
phi t chc li gung my chnh
quyn v cc c quan cng quyn

khc, nht l phi b Hi ng

Thnh ph, tit tr nn
quan liu, ca quyn v lm
vic gim chn nhau. Trong cc bi
pht biu ca ng, cc ng
c vin trin khai c c

c h

ny (sic) ty theo i tng

nghe. Khi lm nh vy, h thng c
cp thiu tnh cht xy dng ti
cc khuyt im c cho l
c nhng ng khc, ti
s th ch c cho l
c cc t bo ting Anh,
khi dn Anh hc, v cc
doanh nhn da trng. S mit

th cc cng quc phng ty

c ng nh c huyn c h trc h

chnh ph A nh hu nh
khng c ti bt k khu vc no

S c hia r
trong s c tri n ha tt nhin
s lm cho phe i lp mt i nhiu gh. T i 1 3

v bu c, mt ng c vin
P A P ti c vi mt s phiu khng

ln Sau k bu c PAP c ng khai tha nhn h khng thnh

c ng

trong vic ginh c phiu bu

ca ngi M alay hay khi dn ni
ting Anh. Ngi M alay ni chung s PAP
l nhng phn t cc oan ngi
Hoa, h cng khng b thuyt phc
bi vic PAP mnh dn a ting

M alay thnh quc ng cng nh vic

PAP a ra c hn (s ic ) ng c vin ngi M alay. T rong c c
cuc mttinh vn ng bu c , c c

nh lnh o

hng u ca PAP c mi
n lc chinh phc cc cng
nhn o trng24 ni ting A nh c a thnh ph ny. T uy
c n li

v cc vng ngoi th b
phiu c ho ng c vin SP A , hoc P A P thng c

l do s phiu ca c tri n ha
b chia s gia SPA v X hi
T do hay ng c vin c lp
P hn ln c c

ngh vin P A P u c n tr,

nhiu ngi cn trong tui 2 0 . T ui bnh qun c a

Ngh vin l 35, v thnh vin
tr nht l mt ng vin

nhin, s

PAP, lm nhn vin ca hiu, mi 2 2

tui. Ba B trng trc

y,

J.M . Jumabhoy, Francis Thomas v M .P.D. Nair u i bi trc

cc ng c
vin PAP mi tui 2 0

ny. T ht bi

ca Jumabhoy l kh chu nht

khi i th thng ng ta l mt

c gi mi 25 tui, tr l b
th phn b ph n ca PAP
D o H i ng lp php mi s
s chi phi ca a s PAP. Sau y
l nhng ngh nghip ca h.
(Th ri Goode lit k mt
danh sch, gm c 5 gio vin, 4 k
gi, 8 cn b nghip on, 2 th
lm tc v 1 nng dn, bn
cnh nhng ngnh ngh khc.) M t

di

thay i khc na rt c
ngha l ba B trng u
tin thit lp vn phng ca h
ti Ta Th chnh.
T ht ra c hng ti mun c t b qu kh bng

cch chuyn ch ca chnh ph

t Empress Place sang Ta Th chnh. y
chnh l ni Ong Eng Guan khi nghip
vi vai tr th trng gia nhng
ri ren v bt an nhng
to cho nhng ngi dn thp c
b ming ca Singapore nim hy vng
rng chnh ph PAP s quan tm ti
cc li ch ca h v s
thc lng chm lo nhng quyn li
y.

T i v c c ng nghip c a ti tuyn

th nhm chc vo chiu ngy

th Su, 5/6/1959, ti i snh
ca Ta Th chnh, ni M ountbatten
u hng trc cc ch huy
qun s Nht Bn ng Nam
nm 1945 v cng l ni,
ng 12 nm sau, th trng Ong
vt b biu tng quyn hnh
ca thc dn Anh, cy kim trng.
Ti quyt nh chng ln hnh
nh bng du n ca
chnh quyn mi. Vo thi ,
th tc i hi c c

B trng phi c mt ti

Dinh Chnh ph, trc s n

nhn tuyn th ca thng c

trong l phc mu trng vi m

gn lng trng. Ln ny, vin
thng c s i t Dinh Chnh
ph ti Ta Th chnh. Ong khng
phi mc ci g c tnh cch
nghi l

hn mt b nu nht v
tht c vt. Chng ti mc o
s mi trng khng ci khuy c v
qun di trng. Ti n ng
ta t di cc bc tam cp v
i vi ng vo i snh c
by bin n s, ch c mt
ci bn v my ci gh
chng c thi gi u m

by bin th. Ngoi gii

bo ch, c 200 ng h vin
lm vic ch tnh trong k tuyn
c, cng n mc mu trng. Nhng
khng c mt cc b v, mt
iu m Choo c ca cm vi ti
cho ti nay. C y cng hot
ng rt ht lng v nhng
mong s c c mt vo gi
pht . Ti ni chuyn
s dn n rc ri vi phu
nhn ca nhng ngi khc, v
du sao cng ch l mt
nghi thc nh thi. C y vn
khng ngui gin. Nhng ti cng

khng th nhng b.
Sau khi n nhn li tuyn th c a c hng ti,

Goode, vi t cch th nht l

Yang diPeruan Negara (quc trng) v
k na l thng c ca
Singapore, c li chc mng
chng ti. Ti p t
rng: Tht may mn cho chng ti
l trong vi ngy mi y chng
ti c dp lm vic
vi mt s ngi thu hiu
cho cc hy vng v c nguyn
ca nhn dn chng ti v nhng
gii hn trong tnh hnh c a c hng ti

Ti hy vng trong su thng ti trong nhim k

s tr gip chng ti thi hnh

c a ng, ng

nhim v lnh o t nc
Singapore tht hiu qu, tri chy

v m p.

Sau l tuyn th, c hng ti ai ny u nhit

tnh bt tay vo cuc, ch tm

vi cng vic ca mnh v c
gng to uy tn cho chng ti cng
nhiu cng tt trc khi nim
phn khch b ngui i. Bng kinh
nghim ca mnh, ti bit rng
lng nhit thnh khng thi vn
khng .

M un cho cc B trng cng hin

tt nht, h phi c nhng vn
phng c iu ha khng
kh. iu ny nghe ra c v k
cc, nhng nu khng c vn phng

c iu ha khng kh, s
kh c th t c
hiu qu trong cng vic ti t
nc Singapore nhit i ny. Sau
nm u ca ti Laycock &
Ong, ti c a vo lm
vic ti vn phng chnh. Nng,
m t v n o khng chu
ni, nht l vo bui chiu.
Ti c ph c ngi i, cc
th k ch lm cn bng phn
na nng sut

bnh thng, nhn vin nh my

c nh sai ti sai lui cn cc

lut s

li sai thm khi sa li chnh t

cc vn bn y cng nh khi c

cho h nh my. ta i
hnh, s vic cn t hi hn
na, bi chng ti phi mc o
thng c cao, ri gi-l na mt
kiu qun o vn c thit
k cho ma ng London gi but.
Bc ngot trong i ti v
mt tin nghi v hiu qu l
vo nm 1954, lc Choo v ti cho gn
mt my lnh mt nga trong phng ng. T v
c ha bao gi b

mt

ng

v ci nng oi ngi. Do vy,

ti khuyn khch vic gn my
lnh cho tt c cc vn phng
ca c quan nh nc.

s au, c hng ti

T i c him vn phng th trng trn lu hai,

dng chung vi Chin Chye, ph Th tng,

mt vn phng chung, mt phng tip
tn v mt phng hp;
tin vic lin lc, th k ca
ti s phng gia cc phng
ca hai chng ti. Nhng Ong Eng Guan khng
lm vic chung Ta Th chnh
vi chng ti; ng chn mt cn
nh do nh nc qun l nm
trong n v bu c Hong Lim ca
ng v ly lm vn
phng ca B Pht trin Quc
gia. Ti khng xt k l do ti
sao nn ng vic .
Ti khng bit rng ta

nh hon ton khng thch

hp lm mt c quan chnh
ph; n cn phi c tu sa
ton din; phi p b tng,
phi i li ng ng nc
v ng dy in, ri
bn gh, t ng h s v
t st u phi c
khing ln qua nhng cu thang nh hp.
Nhng i vi Ong th nhng c huyn ny

l khng ng k,

l nhng tiu tit hnh chnh b ng pht l khi mu c u mt

trung tm quyn lc ring cho mnh.
ng ta khng mun chia s vinh quang trong
Ta Th chnh cng vi ti v
Chin Chye. Ch my thng sau, ti nhn

ra l chng hoang tng t i

ca ng ta vn cn nguyn .
ng ta mun tri hn nhng ngi
khc trong ni cc, mun cho mnh
trc mt cng c hng c ng c n nguyn v

ho quang nh thi

lm

th trng. Chnh v vy, ng

ta cng b nhng k hoch chi tiu
rt ln m khng thng qua trc
vi B trng ti c hnh hay

ni c c g c , v

gy nhiu sng st cho cc B

trng khc.
Keng Swee th m nhim B ti c hnh v

n Ta nh Fullerton.
ng quen thuc vi cng vic
dn chnh, nn nhanh chng

bt tay vo vic. Ti chnh l

b quan trng nht

c a c hng ti, v ti c ho php ng

ta c tuyn chn ngi theo

ng.

V th k thng trc, ng
chn Hon Sui Sen, bn thn ca ti hi
thi Nht chim ng, lc
ang lm thanh tra in a. ng
l mt ngi rt ng tin
cy.
T ht may l c hng ti c th quy t

c nhng con ngi nh Sui

Sen. Chng ti c qu nhiu vic
phi lm, li c qu t thi
gian v cc ngun lc li nh
b. C qu t thi gian bi ti mong mi nhiu lm l c c

mt

nm c m lnh
c anh ngt, trc khi phe c ng s n t c hc li

v gy rc ri cho chng ti.

Cn cc ngun lc nh b v
ngn sch rt eo hp.

T rong c my ngy, Keng Swee bo c o rng

chnh quyn c lm c hi vo qu

d tr v

dng ht 200 triu. ng d kin

nm ngn sch 1959 s b thm
thng khong 14 triu. C th c nhng khon tit kim nh,
nhng

cng khng th hn 5 triu. Do

cc B trng c lu
tuyt i ng m ti c huyn ti tr c ho c c
trin ngoi nhng d n

d n pht

c duyt, v thm ch c
nhng d n cng s b
ct xn thng tay. N hng bc

c n thit nhm c n

i ngn sch tt s khng

c lng cng chng ln
cc B trng, nhng iu
buc phi vy nu nh chng ti
khng mun kt thc nm u
ca chnh ph trong n nn.
T i ng v ni vi ng ta rng tt nht

nn tin hnh cc bin php

ngay t u nhim k. Vo ngy
12/6, bo ch ng ti rng B
Ti chnh ra lnh s khng
c nhng khon chi ngoi k hoch
nu nh khng c s ng

ca B trng ti c hnh. N h vy, trong s nhng khon

b nh hng s l nhng
ng gp t thin c a c hnh ph,

tin ng cho c ng c hc

h mua xe v cc khon hc bng

dnh cho hc sinh, hc bng nghin cu
v i th du hc. Nhng iu
cng chng t hiu qu
g nhiu. Keng Swee ngh ct
gim lng B trng ca chng
ti t 2.600 la xung cn 2.000
la mt thng lm
gng, v cng ng thi ct
gim lun cc loi ph cp ca
cng chc. M t ln na ti ng
vi ng ta. Chng ti

t chc cuc hp ca y ban v

nhng vn chung thuc Lin hi
ng dn chnh, nhng pha nhn
vin c quan li khng ng tnh bi h c ha c

c c nghip

on trao quyn quyt nh. C hng ti tho lun vn

ny trong ni cc v quyt nh
xc tin vic ny bng bt c
gi no. C hnh ph tuyn b s

c t gim tr c p

k t ngy 1/7, nhng vn tip

nhn cc kin ca cc nghip
on cng nhn vin v cc
hip hi.
V ic c t gim rt ng k nhng k h ng gy tai hi, v
c ng c h nh hng

n 6.000 trong s 14.000 cng chc. Tt

c nhng nhn vin c mc lng

t 220 la tr ln s b
mt cc khon ph cp, nhng ch
c 10% trong s chu nhng
khon c t gim trn 2 5 0 la mt thng, v c h

c mt t
ct

ngi l b

n mc ti a l 4 0 0 la. Khong

8.000 nhn vin c mc lng thp hn mc

c t gim g c . C hng ti
phi hnh ng l lng nu nh

chng ti mun xc lp tinh thn

tit kim v k cng ti
chnh ngay t u. c
nhng tht vng ln, nht l t
cc vin chc thm nin. Nhng
ngi Anh hc tin rng chng ti
ra nhng gii php nh vy

ni trn s khng b

l trng pht h v
b phiu chng li chng ti.
iu chng phi ng
c ca chng ti. Chng ti mun
cho mi ngi dn Singapore, nht l khi a s gm nhng
ngi H n hc , hiu rng v li c h c hung, nhng ngi

Anh hc sn sng hy sinh, dn u

l cc B trng. Ti ngh
h hy sinh nh vy chng phi v
l, bi iu s gip
chng ti lm cho mi ngi hiu
rng trong k nguyn mi ny, tt
c chng ta s cng chia s gian nan
v cng hng vui sng nh
nhau.
C n c mt l do khc na trong c huyn c t gim.

K t nm 1952, ti nhn danh cc

nghip on, cn Keng Swee v Kenny
nhn danh gii cng chc,
thnh cng trong vic buc chnh ph
phi tr lng v ph cp
cao hn m chng h g
n tnh hnh kinh t. Nu cc
nghip on c tip tc theo
ny, c hng ti s

b kh khn. Khng c

cch no hay hn cch ny

bo hiu rng nhng ngy y

qua. M c tit kim hng nm s l
12 triu la. Keng Swee ci
chnh con s c on ca
gii bo ch l t 20 n

25 triu la, v nhc cho h nh

rng su thng cn li ca nm
1959 s ch tit kim c 6
triu thi, gip gim mc thm ht d

kin t 14 triu xung cn 8 triu.

M y ngy s au, O ng tuyn b nh c h tt c

cc v b nhim mi, iu c ngha rng s

khng tuyn ngi cho nhng chc
vic c n trng nu khng c s c hp thun

ca B trng.
C c nghip on c ng c hc lp tc ra tay. H t

chc Hi ng hnh ng
chung i u vi chng
ti, cng y nh chng ti
i u vi c hnh ph
thc dn A nh, v u tranh

phc hi tt c c c

khon tr cp. Nhng chng ti

chng phi l c hnh ph c a thc

dn; t

ra lc chng ti cng ang

c c s ng h ca
khi a s l nhng ngi
ni ting Hoa, v hi ng
chng th no ra tay c g
c. Tuy nhin ti vn thy bc
tc trc hnh ng ca h.
iu cho thy h chng
hiu g v nhng th thch
nghim trng ang t ra cho chng
ti, v chng bit rng chng
ti cn phi ngn chn khng
cho phe qu khch khai thc nhng bt

mn ca khi ngi Hoa, vn l

nhng ngi gi y c ting
ni quyt nh qua l phiu ca
h. M t s vin chc cao cp phi
cho nhng ngi hu gi ngh vic
tht qu t, nhng t
nc ang ng trc nhng
kh khn to ln v nhng ni
him ngho, v chng ti phi
thuyt phc mi ngi rng chnh
ph ny s cai tr v li ch
ca tt c mi ngi. Ch c
nh vy chng ti mi c th

xy dng c thc

cng dn M alaya ca ngi Hoa, v

lm c ho h thm phn gn b v trung

thnh vi t nc m h

 chn; v l iu
quan trng hn ht v h phi
thay i thi c a mnh trc

khi c c

nh lnh o Kuala Lumpur ng

hp nht v c ho php

Singapore

c c lp vi t cch
l mt phn ca M alaya.
T rong ln pht biu u tin ti Q uc hi

vo ngy 22/7 vi t cch Th

tng, ti ln ting cnh
bo: Nu chnh ph PAP tht
bi, n s khng lui v thnh
phe i lp ch ngy nm
li chnh quyn. H s b chy
gi ly thn. Bi ng
s au c hng ti khng c n c lc lng

no khc c chun b
xy dng ch dn ch. Xt
cho cng, nu chng ti tht bi,
th lc tn bo s quay tr
li. Ti ni rng do
vy chng ti c n nhng c ng c hc

hp tc vi

chng ti thc hin nhng

iu ha vi dn c hng.

T i s ao c hng ti li mun lm tn thng

nhng ngi phi lm vic

vi c hng ti? D i

ch dn ch, phi c lc
lng dn chnh lm theo mnh
lnh ca ng c
dn chng tn nhim Nu nh
chng c tai ha no ln hn
chuyn b mt cc khon ph cp

cc cng chc nh nc c
l nn qu

xung m t n tri rng linh hn c a

h c cu ri.
D o di s n qu kh, nhng ngi A nh hc

ng mt vai tr quan trng, nn

ti ni thm: H c th
gip chng ta thu hp khong cch
gia qu kh thc dn v tng
lai bnh ng. Nu chng ta
khng th xa i s cch bit
gia nhng ngi ni ting H oa v tng lp u t ni
ting Anh, kt qu tht tai hi v c ng. Bi nu nhng ngi
Hn hc cm quyn, nhng ngi A nh hc
nhng k b tc ot mi
di mt c hnh quyn tt s c

iu hnh bng ting Hoa.

s thnh lnh tr nn

T hnh thong ti vn tip tc gay gt vi nhng

ngi Anh hc

v hi thc h thay i c ho ph

hp vi tng lai. Chng ti

Keng Swee, C hin C hye, Kenny,

Raja v ti u l nhng ngi A nh hc v l lnh o c a

h. Chng ti khng mun h tr

thnh mt lp ngi b tuyt
chng; chng ta phi cng nhau c u mang t nht mt na s ngi
ni ting Hoa i theo vi mnh nu
nh h cha vt b chng ti.
Nhng nhng ngi Anh hc li qu
th vi c huyn c hnh tr n h c hng hiu
rng h ang gp nguy him. M c d
cc ct gim c
bi b vo nm 1961, nhng nhng
cng chc b nh hng cng
vn cn bt mn trong c mt

thi gian di, v nu nh chng

c nhng bin ng ln sau
p ln u chng ti, c
l h b phiu nht tr
chng li PAP trong k tuyn c nm
1963. Phi ni rng chnh s e
da ca phi qu khch vo
lc qu r rt n
h khng th lm g
khc ngoi vic ng h chng
ti.
V o c ui nm c hng ti c th c n

i c ngn sch, v
mc thu khng cn b gim st
nh Keng Swee lo s. N u phi tuyn b li ln na, ti
cng vn s ng vi

chuyn ct gim, nhng ch cn

chng mt phn ba so vi trc
y. C hng c ng

thuyt phc khi

ngi ni ting Hoa, v mc d

cc cng chc Anh hc tt cng s
cn bt mn, nhng h s khng
cn b sc na. Tuy nhin, giai on
ny cho thy s thiu hiu
bit ca h v chnh tr v
nhu cu phi nh hng li
cho h, lm cho h thc hn v
nhng nguy him v ni kh khn
trc mt. iu xc
nhn quyt nh m Keng Swee, Kenny v
ti c trc khi cm

quyn, l phi lp mt trung tm

chnh tr dy cho cc cng
chc cao cp v mi e da lt
cng cc vn nn v
kinh t v x hi ca x s.
Th nhng, thnh cng, chng
ti phi chim c lng tin
ca h v thuyt phc c
h rng y chng phi l
chuyn ty no.
C hng ti c hn George T homs on iu hnh trung tm.
T homs on

ang tui 40. ng l

mt ngi rt c lng, hiu
bit nhiu v l mt din gi
thnh thc vi ging ni nng

m sc ca ngi Scotland. ng
ging dy v lch s v dy
rt hay bi ng rt tn tm vi
nhng g ng ging dy. ng hiu
chng ti mun g v chng lu
sau m nhim vai tr ca
mnh tht hon ho. ng
chn Gerald de Cruz, mt cu thnh vin
ca M CP bt ng vi ng
li ca h. ng ta xoay ra lm
th k c lng c a M t trn L ao ng,

lm vic cho M arshall v ri cho Lim Yew

Hock.
V i t c c h l B trng T i c hnh kim

ph trch nhn s, Keng Swee

ly mt ta nh ln mt

tng ca chnh quyn thc dn c lm trung tm nghin c u. T i

ng ra khai mc trung tm vo ngy

15/8. Ti tuyn b mc tiu ca
trung tm l khng ch
kch thch tr no ca cc
bn m cn thng tin cho cc
bn v nhng vn bc xc
ang t ra cho bt k chnh ph
dn c no trong hon cnh cch
mng M t khi cc bn tip cn
c nhng vn nh
vy, cc bn s c th gip
chng ti hn trong vic tm ra nhng
gii php, bng c c h lm c ho c hnh ph tr

nn nhy cm hn v p ng
tt hn nhng nhu cu v tm
trng ca cng chng.

M t s B

trng v ti n
trung tm to cho trung tm mt
li tip cn thc tin, bng cch
tho lun v nhng tnh hung
thc t m chng ti hin ang
phi i ph. Thot u, cc
cng chc t v nghi ng, nhng
cc ging vin r rng chng
phi l nhng ngi suy ngh mt
chiu, v h nhanh chng mt i
ni nghi ng ban u rng y
ch l mt tr nhi s ty
no. V cc ging vin c
cng mt nn t duy nh h, cho
nn h chp nhn rng chnh ph

qu l thnh thc , rng c c

vn nn l c thc v c

v nh nan gii, v rng chng

ti mun h cng tc vi chng
ti tm ra v thc thi cc
gii php. Trong bn nm nm k
, Thomas thnh cng trong
vic gip h hiu c cc
l thuyt chnh tr, cc gii
php dn ch i vi nhng
mu thun x hi v phng
php chin tranh du kch. H tr nn
hiu bit v nhng g ang xy
ra trong mt th gii rng ln hn,
cc nguyn nhn ca cuc cch
mng ti ng Nam , v nhu cu

cn phi c s thay i trit

v quan im v ng
li nhm i ph c
vi nhng thch mi. Nhng
v lu v di th mi quan h
gia chng ti vi h cng vn
cha hn l thun tho.
M t vn

ti cng d liu trc l

chuyn tr nn quen ln vi quyn
hnh Ti chng kin nhng g xy
ng thnh ph,

chuyn nhng k tht th

s dng quyn lc lm lc ra sao
mt khi h thng th. Ti cnh
gic cc B trng ca mnh,

ra vi O ng E ng G uan ti H i

cc th k quc hi cng cc
ngh vin c phn cng
gip cc B trng x l
cc khiu ni ca dn chng l
ch qu say m quyn lc v
khng c lm dng n. N i th d

hn lm, v

trong nhiu trng hp, chng ti

cng vn c xung khc vi cc
cng chc nh nc.
C hng ti quyt nh tn dng c hi v khai

thc s ng h mnh m ca
dn chng sau khi thng c. Chng ti
t chc hng lot chin dch
c tuyn truyn rm r
lm sch ng ph, dn dp
cc bi rc, v pht c di

 nhng ch t trng nhch

nhc. l mt bn sao y khun
cch lm ca cc nc cng
sn vn ng rm r mi
ngi, k c cc B trng,
lao ng bng i tay ca mnh
phc v nhn dn. Chng
ti thy chng c l do g ch
c ring M CP mi s dng c
nhng phng php v ng c
y ng vin mi ngi,
thc y h t n
nhng mc cao hn v thc cng
dn, s sch p chung v s
gi gn ti sn cng. Vo Ch

nht no th O ng E ng G uan tp trung c ng c hc

v sinh bi bin Changi. Vo Ch nht
khc th ti cm cy chi i
qut ng c ng vi c c

lnh o c a c ng

ng a phng.
C n nhng c huyn khc na c hng ti c ng

mun lm. Keng Swee v ti

phc ha v thnh lp Hip hi
Nhn dn, mt mt trn hp php
bao gm tt c cc t chc x
hi t nguyn ln, cc cu lc
b v cc hi th thao, m
nhc, ma, v v nu n. Chng
ti xy dng c
hn mt trm trung tm sinh hot
nhng trung tm ln thnh ph,

lm

nhng ci nh hn nng thn

dng lm ni gio dc v
gii tr. Bng bn, bng r,
cu lng, c tng, hc sa
radio, t lnh, cng mt s lp
dy v cc ngh k thut l
mt s hot ng ca cc
trung tm y. Chng ti cn mun
to cho cng chng chuyn g
tch cc lm, v tp
cho h ng v pha php lut
v trt t. M i trung tm s c
mt th k t chc qun
l trung tm v phc v cho nhu cu
ca nhng ngi sng quanh vng.

 gim st cc trung tm, B

Phc li X hi s c
i thnh B Pht trin Cng
ng.
C hng ti t c hc L on C ng c hnh

thu dng nhng thanh nin nam n tht

nghip, khoc cho h b ng phc
bn qun s, gom h v sng
trong cc ln tri g v dy
cho h c anh tc , lm c u ng, xy
dng ni chung l a h
vo k

lut v quan trng nht l lm c ho h

khi nhn nh v tch s trn

ph.
C hng ti c ng phi to k lut c ho nhng ngi

c cng n vic lm,

bi chng ti rt cn phi thu

ht v kim sot c cc
nghip on ngn h ng
b cun vo nhng cuc nh
cng chnh tr. Do , chng
ti thit lp ta n
trng ti kinh t. Trong thp nin
1950, ngi c s d c
nhng quan h ch th tt p
phn ln l nh c nhng th
tc trng ti c tnh cch
bt buc gip kim ch c
cc bt mn. Theo yu cu ca
chng ti, h c vin
th k thng trc ca B

Lao ng l Harry Bland sang gip chng

ti. Sau khi ta c thnh lp,
B trng c th ra lnh cho bt
k cuc nh cng ln no,
nht l trong nhng ngnh dch v
quan trng nh giao thng cng cng v
in nc, cng phi a
ra trng ti phn x. M t khi
a ra trng ti, vic mt nghip
on c tip tc bi cng
ch kt qu l bt hp php,
v nu nghip on c
khng khng, h s b rt giy
php hot ng. Thm na, trc
khi nh cng, phi c mt cuc

u phiu kn, ch khng ch

l gi tay biu quyt sau mt bi
din vn xch ng m ti
vn thng thy.
M t khc , c hng ti c ng c hia s quan im c a

nhng ngi cng sn l mt

trong nhng l do khin Trung Quc cng
nhng nc chu khc, ngoi
tr Nht Bn, ri vo lc hu
l do ph n cha c gii
phng. H phi c t
ln ngang hng vi nam gii, c
hng s gio dc v c
c hi ng gp ht sc cho
x hi. Trong ma vn ng bu
c, chng ti s dng

mt trong nhng bui pht thanh chnh

tr dnh cho chng ti ni bng
bn th ting Anh, M alay, Quan thoi
v Tamil tuyn truyn cho
ch trng ca chng ti v
quyn li ca ph n. Th nhng
chng ti li chng tm u
ra mt thnh vin n ca PAP n
ni lu lot m trch
chng trnh bng ting Anh. Sau khi
Choo th qua ging ca hai b
v ca hai ng c vin thuc Vn
phng Lee & Lees, c bc vo
vn phng ca ti, ni ti ang
tho lun vi Keng Swee v Raja, ni

rng hai ngi ni nh

nh qu, khng mnh m.
Lc c i ra, hai ngi bn ca
ti ngh l nn
giao cho c. Ti hi c,
v sau mt pht ngp ngng, c
ng . Raja vit tho,
v c sa li cho ging nh l
do c vit. Bi pht biu
c y ban chp hnh trung ng
thng qua v c dch sang cc
th ting khc, v c
c n bng ting Anh trn i
pht thanh Radio M alaya. C mt on
tht l quan trng:

"X hi c a c hng ta vn ang c

xy dng trn gi nh rng

ph n l thp km hn nam gii
v mt chnh tr, x hi v
kinh t. Huyn thoi ny l chiu
bi che chn cho s bc lt lao ng
ph n. Nhiu ph n cng lm
cng vic y nh nam gii nhng li
khng c tr ng mc
lng Chng ti ang a
ra nm ng c vin n trong bu c
k ny Hy chng ta
cho h (nhng ng khc) thy
rng ph n Singapore mt mi
trc tr h v s l bch
ca h. Ti ku gi n gii

hy b phiu cho PAP. y l

ng duy nht c l tng,
lng thnh thc v kh nng
thc thi cng lnh bu c ca
mnh.
y l mt c am kt rt trng i, nu khng

ti khng ng
cho v ti pht biu nh vy trn
i pht thanh. Ti mun thc
hin n tht sm, mc d iu
c ngha l phi hi
thc nhn vin d tho bn cc
phng ban ca B T php. H
lc tm cc tin l lp php
ti nhng nc khc, son thnh

Hin chng Ph n, v c
chng ti thng qua thnh lut trong
vng mt nm. Hin chng coi ch
mt v mt chng l iu
kin hn nhn duy nht v coi ch
a th, vn l cung cch
ph bin t trc ti nay, l
mt ti phm ngoi tr i
vi nhng ngi Hi gio, bi
tn gio ca h vn cho php
n ng c bn v. Hin
chng rt bao qut v
lm thay i a v ca ph
n trong x hi. Nhng n cha
thay i ni c nh

kin vn ha l cha m thch

con trai hn con gi.
C ng thm vo c n c nhiu iu t

c d dng khng cn phi

hoch nh g c nh hng
lot v nghim cm chng vn
ha vng do Pang Boon, B trng
Ni v, tin hnh. Vn ha
vng l mt cch ni nm
na trong ting Quan thoi ch cung
cch sng suy i v bc nhc
khin cho Trung Quc phi qu
mp vo th k 19: c bc, ht
thuc phin, sch bo khiu dm,
a th v v b v mn,
bn con gi vo nh cha, tham

nhng v thi mt ngi

lm quan c h c nh.
Vic bi xch vn ha vng
vn do cc thy gio gc Trung Quc
du nhp vo Singapore, h tim
vo u c ca hc sinh cng
cha m ca chng tinh thn phc hng
dn tc, th hin r rng qua
mi chng sch gio khoa, cho d
l gio khoa vn chng,
lch s hay a l. iu
cn c cng c thm qua
cc bi bo ca bo ch
ting Hoa cnh t vn ang say m
trc nhng bo co v mt

nc Trung Quc cch mng, trong sch,

trung thc v nng ng.
P ang Boon ra tay l lng vi mt tinh thn thanh

sch st sng. ng ra lnh

trit sch cc bng nhm hi kn
ngi Hoa, v coi chuyn mi dm,
nhng mn trnh din thot y, cc
cu lc b chi my bt bng,
c nhng bi ht i try
u l bt hp php. iu
chng lm tng s tht
nghip v cng chng lm cho Singapore
tr nn km hp dn hn i
vi du khch. Th nhng thy th
vn l mt phn ca s dn
tm tr ca Singapore, chng lu sau

h cng m tm c nhng
chn mua vui nm np trong cc x
xnh m chng ti l
i. Nn mi dm vn tip din
trong b mt; nhng chng ti
gc tm n sang mt bn bi
khng th cm trit n m khng
phm phi nhng hnh vi ngu xun v
km hiu qu.
C hng trnh c ngha nht c a c hng ti

l trong vng mt nm gip

cho mi tr em u c ni chn
hc hnh. ng anh v ca ti,
Yong Nyuk Lin, gi l B trng Gio
dc khin chng ti ly
lm hnh din: trong vng 12 thng,

ng khin cho s hc sinh c

i hc tng ln gp i, bng
cch chuyn mi trng thnh hai
ca hc. ng xc tin mt chng
trnh tng cng o to
gio vin, v bt nhiu
gio vin k cu ln lm hiu
trng. ng cng m ra nhng lp
dnh cho ngi ln dy
ting M alay vn gi y
tr thnh quc ng, v pht
ng phong tro dy cho ngi Hoa
bit c bit vit, ly ting
Quan thoi lm th ting ph bin
trong s cc nhm phng ng Hoa.

Dn chng mun cm thy h ang

ci thin chnh mnh v tng
lai ca mnh, v chng ti
trao cho h phng tin. Chng ti
vn dng cc phng php rt
hu hiu vn l ca cc ng
cng sn. Cng nh trong chuyn vn
ng qun chng, chng ti cng
thy chng c l do g m M CP
mi c quyn s dng nhng
k thut nh vy.

20
LC QUA NHNG KH
KHN TRC MT

T i c m thy bn khon khi c m quyn vo

tui 35. T i khng c kinh nghim g v

qun

l ngay c vic qun l vn

phng t vn php lut ti cng
giao khon cho Choo v Dennis. Ti
quyt nh phi ch thn
tm hiu c cu chnh quyn v
phi thng sut v cc B. Ti
mun nm c c m ngh c a c c
bn cht

nhn vin c p c ao,

c ng vic c a h, quan im v c ung c c h lm

vic, c th bit c

nn thay i n no
nu mun gii quyt cc vn nn
v chnh tr, kinh t v x
hi. Ti cng mun nh gi
ti lc ca tng B v sp
xp li nhng ti lc
tng cng sc mnh cho
nhng B quan trng nht.
T rc ht ti n B T i c hnh, v

rng khng c ngun ti chnh

th khng th lm c
chuyn g ht, th ri ti ving
B N i v.
C hng ti c n c ngun tnh bo tt v nhng

phn t qu khch, cn phi

nhy cm v hiu qu trong vic

i u vi h, v nu
c th c, phi chn trc
mi nc c ca h. Ti cng
mun bit liu chng ti ang c
c nhng ngi ng
chc c nng lc hay khng, nhng
con ngi c th gip chng ti
thu c tin tc, phn tch, suy
ngh, hoch nh, vn l nhng
iu cn thit cho vic vch ra
mt chin lc phn cng
cn ph h. V ng
ph, ti mun cnh st phi c
k lut, nhng cng kin quyt, dt
khot v cng rn mt khi chng

ti quyt nh dp b mt v
biu tnh hay mt cuc bo lon
va mi chm mm. Ti cng quyt
nh rng h khng c

hnh ng theo kiu km c i,

vng v nh di thi Lim Y ew H oc k, thi m h c

luyn thc hin mt chc
nng c hng c g hay ho v c ho nhng
ngi c ng s n c c li ko c khi

dn ni ting Hoa.
T i kinh l B N i v vo thng

10, bn thng sau khi nhim chc, v

pht biu trc cc s
quan cao cp ca ngnh cnh st nhm
ng vin tinh thn ca h. Ti
ni vi h rng ti ngh s
c chuyn ri lon trong khong mt

hun

nm na. Ti mun h phi chun

b tht tt i ph.
Gim c cnh st Alan Blades l
mt ngi dong dng cao, t ni,
c chm ru d bc v eo
knh. ng l cu gim c
ca S c v, t khi lm
cng vic ca mt s quan cnh
phc, nhng ng hiu rt r mi
nguy t pha ng cng sn, v
c l ngh rng ti qu
gn vi h v li ch ring
mt quan im m nhiu s
quan cp cao ca ng cng ngh vy.
Ti khng bit phi mt bao lu ng ta mi c th

kt

lun c rng ti bit

chuyn ti lm v rng ti
ht sc nghim tc khi ni rng
chng ta phi chng li h m
khng c mt lng
khi dn ni ting Hoa.
T tng nha c nh s t P earls H ill, ti n P hng

iu tra hnh s , v ri n S c

gp vin gim c mi l J ohn L ins ell. L ins ell lm vic gn

nh c i trong vai tr mt s
quan cnh phc, v rnh r

trong vic kim s ot bo lon nhiu

hn l thu thp tin tnh bo. ng

khng gy cho ti c n
tng l c u c tinh t
cn thit hiu c
chin lc v chin thut ca

ngi cng sn. Do , ti

quyt nh s hp vi ng
cng vi cc nhn vin cao cp
ca ng u n hng tun
ti c th nghe trc tip
t cc s quan vn l nhng
chuyn gia v an ninh m khng phi
qua s lc la ca Linsell. iu
ny qu thc c li. Hai s
quan l Richard Corridon v Ahmad Khan sau ny
t ra l nhng nhn vin cc k
xut sc; khng c nhng phn
tch thng tin khn ngoan v am hiu
ca h v cch x tr y
kinh nghim trc

nhng tnh hung nhy c m, c hnh ph

hn phi gp nhiu iu
t hi.
C huyn kinh l S c v c a ti tht ng

gi. Vo mt

ngy kh c th no qun trong thng 1 0 , ti c

trnh mt c hng h

s vi ba ngoi in hng ch
m mu : "Gp l
Bt". S h
s lu nhng hnh chp
cc nh lnh o quan trng ca
M C P , mi h s u c ghi ngn gn

cc chi tit ct yu lin quan n

nhn vt . ng nh ti
ngh, trong s c hnh ca
Eu Chooi Yip. Eu l mt con ngi rt
c nng lc, thng tho hai th

ting Anh v Hoa, tt nghip i

hc Raffles, mt

ngi ng thi vi H on Sui Sen ng

ny c n thm Sui Sen ti nh

ti trong thi N ht tm c him. L c
nhn vt c nh t thuc

y ng l mt

loi c p tin, v

v sau ti cng c bit ng

l c p lnh o trong ng c a ng

c mnh.
M y trang s au, tim ti nh mun ngng p mc d

ti ngh mt ti chng c g
l bin sc. Ti nhn thy nh
ca chnh ng c mnh. Ti
khng ngng li qu lu, nhng
cng nm c
nhng d kin quan trng. ng ta chnh
l Fang Chuang Pi, tng hc ti trng

Cao trung ting Hoa, v lm vic

cho t Nan Chiao News , mt t bo thn c ng b ng
ca ngay sau khi tuyn b tnh trng
khn cp. T tn ca ng ta, ti
nhn ra ngay ng ta hn l anh trai ca
Fung Yin Ching. Fung (tc l Fang theo ting Quan thoi) l mt c
gi Hoa 25 tui,
nng ng, dng v

du hin, thnh thc ,

chm ch m chng ti
a ra tranh c

trong k

bu c . C gi y ang l dn biu n

c a P A P , i biu c ho Stamford.
M i hai tun s au khi ti nhm c hc , Y ong P ung H ow bt
ng n nh ti vo s ng s m trong khi ti

cn ang v sinh. Ngi hu ng

anh ta l mt hc sinh ngi Hoa nn
bo anh ta hy n vn phng. Vo

lc y, Choo thy anh ta ch hng

hin v mi anh ta vo ch
phng khch. Anh t chi dng
im tm m ch ngi ni
chuyn trong lc ti dng ba. Anh t
Kuala Lumpur n, hi ti xem
liu c th a ra li pht
biu ng tnh vi M CA c
hay khng trong v bt ng gia
h vi UM NO, ng minh M alay ca h
trong Chnh ph lin hip

ang c m quyn. A nh va c bu

lm ch tch y ban tuyn truyn c a M C A

vo lc xy ra s

c ng

thng ti Lin bang v vn

gio dc

c a ngi H oa. N gi H oa ang c m thy b

e da, bi cc nh lnh o

ca UM NO c v nh ang quyt tm
thu tm ht quyn hnh, ch
cho php cc cng ng khng
phi ngi M alay tham d trn danh
ngha. V rng Yong quen thn vi ti, nn c h tc h M C A
ngh anh ta nn gp ti nh
ti by t s ng h cho cng
cuc u tranh ca h. H ngh,
vi t cch Th tng ca
Singapore v l ngi lnh o
ca PAP, ti c ch ng v
nh hng vi ngi Hoa ti
M alay, trong khi M CA cm thy mnh yu t
n thm hi.
T i ht s c bi ri v thy kh v c ng

trc vic ngi bn c mun

ti c mt lp trng c
th gy xung t vi Tunku v
ng UM NO. Ti ni vi
anh rng tuy ti ng cm vi M CA
tht, nhng khng th c chuyn
ti gy ri cho Tunku v UM NO theo kiu
no , v rng mc tiu
hng u ca Singapore l hp
nht vi M alaya. Ba mi su nm
sau, Yong vn cn nh r chuyn .
Anh k ti nhn mnh nhiu
ln rng: "Ti phi ngh n
Singapore trc." Anh chng qu tht
vng, bi anh cng d liu
phn ng ca ti. Anh bit ti

thng thn v ci m vi anh.

Nhng l ra ti phi bit lng
nghe anh cn thn hn thay v xem yu
cu ca anh l s can d khng
ng lc vo cc k hoch
ca ti. Ti l ra phi nhn
c ngha ca nhng quan
im sc tc mnh m nh vy
i vi Singapore nu Singapore tr
thnh mt phn ca M alaya. Nu
tm hiu n ngun ci ca
vn gio dc, c l ti
cnh gic sm trc
nhng nhng b ln m chng
ti s phi thc hin nu nh

chng ti mun cng tc vi cc

nh lnh o M alay trong Lin bang.
T rong lc nguy c

cng sn thm nhp chnh quyn

v nn hnh chnh tr thnh
thng trc, th mi quan tm
chnh ca c hng ti trong thi k
ny c n l c huyn nhng ngi bt c ng tc nhng ngi H n
hc

ca i hc Nanyang.
T ri qua nhiu nm, tng v mt i

hc ting Hoa l mt p
t khi nhng thnh qu ca
Cng ha Nhn dn Trung H oa lm dy
hnh v ngn ng v vn ha
Trung Quc. Gii tr thc, vi s
h tr ca bo ch Trung Quc,

ln ln na lng kiu

 khuy ln i hi phi
c mt i hc dy bng
ting Hoa. Trong thi k thc dn,
ngi Hoa khinh th nhng bin gii gi to m c c

ng c h da

trng

dng ln trn khp vng

ng Nam , v gi ton
vng ny l Nanyang, tc Nam Dng
(Bin Nam). V Singapore l ni c
ngi Hoa chim a s, n tr
thnh trung tm gio dc ca ngi
Hoa. Nhng n lc y vn cha
c trng i hc ting Hoa
no.
C uc thnh vng bt pht c a th trng c ao s u

trong thi Chin tranh Triu Tin u

thp nin 1950 khin cho cc

thng nhn y tr nn
giu c. Khi Tan Lark Sye, ng vua cao su v
l ch tch ca Hokkien Huay Kuan
Singapore, mt hip hi ca bang hi
ngi Hoa ln nht, vo thng
1/1953 ngh thnh lp mt
trng i hc ting Hoa, lp
tc c s hng ng rng
ri ngay. Vo thng 5 nm ,
Cng ty trch nhim hu hn Nanyang
c ng k theo Php lnh
Cng ty. Hi Hokkien Huay Kuan tng
500 mu t cao su bc mu ti
Jurong pha ng ca o.

Gii cng nhn ngi Hoa, phu ko

xe, nhng ngi bn rong, ti x
tc xi v cc phu phen ng
gp mt ngy lng ca h.
V o thng 3 /1 9 5 6 , V in i hc N anyang c hnh thc

khai ging vi 584 sinh vin ng k

theo hc ti ba trng m thut,
thng mi v khoa hc dy bng
ting Hoa. iu ny c ngha l
s ny sinh thm nhng vn
chnh tr, v rng khng c
ting Anh th cc sinh vin tt
nghip s khng kim c
vic lm. Chng ti cng bit
rng chng chng th chy vin
i hc ny, t ban ging hun

cho ti sinh vin, s b nhng ngi

cng sn li cun, y nh cc
trng trung hc ting Hoa vy.
V o nhng thng c ui c a nhim k T ng y vin,

Lim Yew Hock ch nh tin s

S.L. Prescott ca i hc Western Australia
lm ch tch ban thanh tra. Ban thanh tra
trnh cho chng ti mt bo
co khuyn co chnh ph khng
nn cng nhn bng cp ca Vin
i hc Nanyang, bi tiu chun
ca h rt thp. Bo co ny
lp tc gy nn phn ng d
di t pha c ng ng ngi ni ting H oa, gii
doanh nhn lnh o cng ng ny
thng nng lc hon ton

xem bo c o l c oi

xng ng c a h, bi h ang

iu hnh v can thip vo cng

vic ging hun c huyn mn, mt c huyn

l ra phi dnh cho mt ngh vin

mi ng.
c bit, T an L ark Sye, c h tc h hi ng nh

trng, rt

bc tc i vi c hng ti.

by t s thch thc ca mnh,

ng ta b nhim tin s Chuang Chu Lin,
hiu trng thn cng ca trng T rung hc

C hung C heng, tng b

thi hi,

lm vin ph, v ng c n c hnh ng khc

na t l s coi thng chnh
quyn l tng lng sinh vin thu
nhn trong nm . Ti bit

c huyn ny s gip M C P c t do

hn trong vic s
dng vin i hc ny lm c h

o to cn b cho h, nhng
lc chng ti chng th
no tnh chuyn can thip m khng
phi tr mt ci gi chnh tr
rt t c. Ti ghi nh
trong u rng s tnh chuyn vi
Tan sau ny thi.
l bi hc u tin c ho ti v s

khc bit gia quyn lc chnh

thc theo php nh v sc mnh
chnh tr cn thit thc
thi quyn lc . Nyuk Lin
trnh vi ni c c

mt bn d tho nhm tc

b kh nng khuy o chnh

quyn ca Tan bng cch cho chnh
quyn c cng thm quyn i

vi Nantah (tn vit tt ting Hoa ca

Vin i hc Nayang) nh l
c thm quyn i vi Vin
i hc M alaya Singapore. Chng ti
ph ci c ln trc
s th s ca gii php y.
Nyuk Lin bc vo chnh quyn sau 20
nm ln ln trong ngh bo him, v
mc d ng l mt B trng
y nng lc, ng vn cha
hiu ht chuyn ng tnh gii
quyt l nan gii n c
no. Ti khng bao gi qun c
ngy Ch nht 30/3/1958, khi m trn
con ng di 14 dm t Nantah n

Bukit Timah Road v vo thnh ph c

nght nhng dng xe

ang

nhch ti tng cht mt

n d bui l khai ging ca
vin i hc ny. Ti c
th cm nhn c s gn
b tnh cm kinh khip ca dn
c hng ngi H oa i vi d n ny.

D lut ca Nyuk Lin s gy

nn bo lon ni c c trng trung

hc ting H oa.
D o vy, c hng ti xp vn li,

v ch mi n cui thp
nin 1960, sau khi tch khi
M alaysia, chng ti mi c
sc mnh chnh tr p
t k lut ca nh nc
ln vic k ton ti chnh,

vic b nhim nhn vin v hnh

kim hc sinh ca vin i hc
ny. lm gim cng thng
trong giai on cn ha hon v
tranh th thi gian, chng ti
b nhim mt hi ng
th hai gm cc bc hc gi
trong nc lo vic duyt xt li
bo co ca Prescott, ri vo
thng 2/1960 c hng ti c ng c h nhn c

mt

kt lun tng t. Nhng

c ho la tt nghip u tin c a vin

ri vo tnh trng tuyt

vng do khng mong g c nh nc

tha nhn v tuyn dng l kh c th

v mt chnh tr. Chng ti
tho lun chuyn ny tht cn

c hp nhn c

thn trong ni cc v quyt nh

chng ti phi dnh cho mt t
trong s h c c hi c
bc vo lnh vc cng quyn,
nhng mt cp thp hn so vi
nhng ngi tt nghip V in i hc

M alaya.
T hng 1 0 /1 9 5 9 , ti n N antah, pht biu trc

mt nghn sinh vin ca trng.

Lot tt nghip u tin ca
trng gm 4 0 0
ngi ang cn vic lm, v
ti ni rng chnh quyn s thu
dng 7 0

ngi 50 cho cng tc gio

dc, 20 cho cc b phn khc. Thnh

tch ca 70 ngi ny s quyt

nh cho tng lai ca nhng ngi
sau . "Nu la u tin
cc bn chng t l nhng nhn
vin c nng lc v c k
lut, sn sng ua tranh bnh ng
vi nhng ngi Anh hc, v c
s ng gp cho x hi, gi
tr ca cc bn tt s c
tha nhn." Chng ti cng cp
hc bng hu i hc cho nhng
ngi c iu kin
ra hc cc i hc
nc ngoi, nht l v khoa hc
v k thut. Chng ti tin tng

rng iu ny s xoa du nhng

ngi xut sc v trc nghim
gi tr ch thc ca h.
H c trn an, nhng
ch l tm thi. Nhng ngi
cng sn vn tip tc thm nhp ngm ngm lin tc

v mi ngy

h u li ko thm c nhng ngi mi.

T rong khi c h da c a c hng ti trong khi dn c hng

Hn hc ang gp phi s cnh

tranh ca nhng ngi cng sn,
th s h tr o ut ca
chng ti t pha cc cng
nhn o trng theo Anh hc trc
ti

lo s, tin trnh chnh n gung

my gy ra kh nhiu chuyn
v. Ti b nhim

s au c ng vn c vy. ng nh

Chin Chye ph trnh trng Bch khoa

Singapore, bi ng ta rt quan tm n vn

gio dc k thut. iu ,
tuy nhin, li l con dao hai li. Khi
nhn thy cc gio trnh ca
trng khng tng ng vi
nhng nhu cu tin liu ca chng
ti, ng ln ting ph
bnh hiu trng v ban gim
hiu; v khi ng sa thi tc khc
ban gim hiu, hiu trng bn
t chc. iu ny gy ra bi
ri v s hi, v rng nhn
vin nh trng cm thy bp
bnh, v cc gio s, phn ln
l ngi da trng nc ngoi,

bt u tnh n chuyn tm
cng vic khc. iu ny cng
xy ra i vi Qu Tn
thc Ci thin Singapore (Singapore Improvement
Trust), c quan ph trch v vn
gia c thi chnh quyn trc y.
y, Ong Eng Guan thng x s
theo kiu chuyn on thng thy
ca ng ta. Ong lin tc quy
nhiu v hnh h cc vin chc
da trng, ng k cho Keng Swee nghe
cch lm th no "chi"
nhng ngi nc ngoi (lm
vic trong c quan ny), nhng ngi
ny vn ang gi nhng chc v

cao trong Hi ng thnh ph, ang

chu s kim sot ca ng ta vi
t cch B trng pht trin
quc gia. T rn th h s gp phi s phn khng c a nhng ph
t c ng

ta tin cy, trong khi ng ta li xi

gic nhn vin bn di h
v cc th k gy rc ri
cho h. Chng chng th chy h
s u hng v b vic m
i m khng c cht tr
cp

bi thng no.
O ng c mt vin ph b th tn l V al M eadows , mt

nhn vin rt gii, kin quyt,

c thnh tch xut sc trong thi
chin tranh. M eadows l ph b th

cho Hamid Jumat khi ng ny cn l y

vin c hnh ph ph

trch chnh quyn a phng, v phc

tho c c

th phc p ca Hamid gi cho

Ong khi gia h c s bt ng
vi nhau vi kt cc cui cng
l Ong b mt chc T h
trng. Ong hn M eadows lm.
Ba mi s u nm s au, M eadows nhc li c huyn y rng

ng khng ng mc
th ch li n nh vy.
ng b tng v cc o
pha Nam xem c th lm c
g ci thin v pht
trin nhng o y. Lc ng
lm vic cho Hamid, ng son
xong cc k hoch v bnh vin,

ging o, bn tu, ng
s, trng hc, trung tm sinh hot
v cc hp tc x nh
c, v ng thc hin
vic ny rt nhanh. Nhng thay v c
khen thng, ng ta li b ui
c ra khi chc v B trong lc
vng mt. Lc quay tr v B ca
mnh vo mt sng th by
tho bo co, ng tht ht sc
sng st khi thy vn phng ca
mnh bin mt. Khung g cng
cc vch, ca ra vo, ca s
knh, my iu ha khng kh,
bn gh, thit b vn phng

tt c u bin mt khng
li cht du vt, ch cn tr
li khonh din tch trng khng.
Vin th k thng trc
bo li rng ng ta lm
theo ch th ca B. M eadows phi s
dng vn phng th k a
phng. Vo chnh lc y, Ong
bc vo thng thc
v chng hng ca M eadows, nhng M eadows
bit kim ch khng
xy ra phn ng qu ng. Th
hai tun sau, ng a n xin t
chc, nhng li c vin
trng c quan bo rng phi nn

li bi chin dch tip

tr "c chun b"
ri. chnh l vic ti
tc v tr v trch nhim
ca Ong v ch th cho Val M eadows thc
thi nhim v ca ng ta ti vn
phng ca ti.
O ng c n phm nhiu s ai lm khc na, v ton

b ni cc ln s ng dn
biu i n kt lun
rng ng ta ang tr thnh mt
gnh nng, ch khng phi mt
ti sn gi tr cho chnh quyn
na. Keng Swee trc y
than phin bng cng vn gi cho ti
rng Ong yu cu phi cp

cho ng ta 415 triu dng cho vic xy

dng cng s m khng h
trnh k hoch chi tit hay l gii
vic chng s c hon
thnh th
no. Do , ti tch
Hi ng thnh ph ra khi quyn
kim s ot c a ng ta, c h th c ho ng

ta phn b cc b phn ca c
quan ny cho cc B tng ng.
Tr tru thay, li bo cha trc
phi tp trung vo vn xy
dng c ng s , v v l do hnh

thc, ti cng iu chnh

c c u c a mt B khc
T i c

na.

c ng c hng li l ng ta c n

Val M eadows lm ph b th ca ti
v trao cho ng ta trch nhim gii
th Hi ng thnh ph, lp
ra mt y

ban theo lut nh, ph trc h c c

phng ban v giao thng cng cng,

in, nc, cht t ca
c quan ny, ng thi x l
xem phi lm g vi c c

phng ban khc .

Ti mun by t vi cc vin
chc v cng chc gc ngoi kiu
ni chung rng ti khng chp nhn
nhng g xy ra v ti
khng s g chuyn b xem l b
nhn ca h.
T i min c ng hnh ng c hng li O ng, nhng

khng phi v ti s ng ta s

thay th ti. Ti khng ham chc v

Th tng; bt k ai gi chc
v ny cng u s tr thnh
mc tiu tn cng hng u
ca nhng ngi cng sn, ti
chng thch th g cho lm vi
mt vin nh nh vy. Ti bit
Ong s khng c can m
chi ci tr . Ti
chng kin cnh ng xanh nh
tu l khi h cha vo ng ti
mt hi ngh ca ng hi
thng 8/1957 v khin ng ta b loi
khi ban chp hnh. V sau, mc d
ng ta l B trng c

gii ngi Hoa ng h mnh m

nht, ng cng t chi
trin hn Php lnh PPSO theo yu cu
ca ni cc, v chng ti
phi giao cho Chin Chye thc hin bi pht
biu dt khot m chng ti
tha thun. Nhng Ong vn l mt
din gi Hokkien xut sc nht ca
chng ti. Nu h b ng ta,
chng ti s lm uy tn ca
ng i vi c ng c hng s t gim v kh

c th tm u ra ngi
thay th c ng.
O ng, ri nn kinh t, gii c ng c hc , nhng ngi

cng sn, cc tr ngi v ngn

ng tt c nhng vn

trc mt chng cho chng

ti c c cht thi gi
lui li v nh gi
thnh tch ca mnh. Th nhng
c mt ngi tuy c quan h mt
thit n cuc din, nhng vn
c th a ra c nhn
xt khch quan v su thng u
tin cm quyn ca chng ti, v
cng l su thng ti chc cui
cng ca ng ta ti Singapore
l Bill Goode, cu thng c, ngi
m trong su thng qua tr thnh quc
ng tm tt nhng ngy
u cm quyn ca PAP trong ba bn

trng tm thi.

bo co gi B trng Ngoi
giao ca ng. Bo co th nht
ngy 26/6, bt u bng
mt nhn xt lc quan:
C c

trng mi l nhng con ngi

thng minh. H dnh nhiu suy
ngh cho chng trnh chnh tr
ca h, mt chng trnh c
trnh ra trc c tri thng qua cc
bi pht biu c chun b
thn trng. V t tng, h
l nhng ngi x hi ch
ngha cc oan, nhng h
nhn ra nhng hn ch thc tin

t ra cho hon cnh c th

ca Singapore vi t cch mt trung tm
thng mi quc t. H cng
nhn chn ra c sc nng
ca vn nn kinh t ang t
ra do mt dn s gia tng nhanh nhng li
k vng mt mc sng cao ti mt
thnh ph m thu nhp ph thuc
vo s kinh doanh thnh t trc
sc cnh tranh gay gt. Trn ht, h
cn b m nh bi mi e
da ca cng sn.

thnh c ng, h phi duy tr c

s ng h ca cc tng lp
lao ng v hc sinh ngi Hoa.

iu ny lm bc l im
yu ca h, v rng h s
buc phi mm do trc thi
ca cng chng vn i
nghch vi gii lm n, bun bn,
l nhng gii m h ang trng
cy t c tin
b kinh t. Vic h b m nh
bi cuc u tranh thc h
nhm hng c tm t
tnh cm ca cng chng v ch
ngha x hi dn ch hn l
ch ngha cng sn c th gy
bt li cho mt gii php cho nhng
vn khc trong chuyn lm cho

nn kinh t ca Singapore t hiu

qu
C c

trng cng quyt nh

hn ch tham d vo cc hot
ng giao t. n tng chung m
h ang c gng nui dng l
mt tinh thn cng hin tn tnh
cho trch nhim cai tr
v li ch ca qun chng.
(D o ) h t gi mnh l
nhng ngi phi cng sn v c t lc

c hng minh rng h c hng

phi l nhng con ri ca phng

Ty. H nhy cm ngay vi c
nhng li khen tng ca phng Ty,

v rng h xem iu ph
hoi s ng h ca qun chng
ngi Hoa khuynh t Singapore dnh
cho h, khi ngi m h ang
kin quyt gi khng cho ri vo
tay ca nhng ngi cng sn.
M C P , trong nht thi, xem ra kh m ng u
c vi mt chnh quyn m
r rng ang nm c s
ng h nhit thnh ca s ng
dn chng ni ting Hoa. Chnh ng
Lee Kuan Yew cng nh gi rng thi
k y thin ch ny c
th ko di mt nm hay
hn na.
H ai thng ri s au , vo ngy 7 /9 , ng c ng

vn cn c v lc quan, tuy rng

c lit k nhng thiu st ca
chnh quyn chng ti.
T ht kh m nhn ra tt c bn h c hnh
l phi PAP cc oan ca bn nm
v trc, chu nh hng ca
cng sn v c gng ginh quyn
lc da vo s h tr ca
qun chng c c bng
cch khai thc nhng bt mn ca
cng nhn, nng dn, hc sinh ngi
Hoa v tr thc tr. Nhng cng
s sai lm khi ngh rng chnh chuyn
cm quyn lm thay i
nhng con ngi tr tui y.
"T i hng tun u c hp vi L ee Kuan Y ew

vo chiu th nm ti Dinh Chnh

ph, ti chng ti ni
chuyn thoi mi v thng thn
vi nhau. Ti thy ng ta ht sc
l chn chn. ng ta vn cn
c nhng nh kin v ni
m nh, nhng ni chung ng ta rt
tinh , lun lun nhanh nhy v thng
minh. Ti thng hay ch trch v
cch hnh x ca chnh quyn
ng ta, cnh co ng thng thng
v nhng hu qu m ti
thy trc. Thnh thong ng ta c
th nh chnh thng tin ca ti
hay trnh by n theo mt nh sng

khc. Thng l u c l
do hp l bin minh cho nhng g m
chnh ph ang lm; chnh c ung c c h thc
thi. Ni chung, ng ta chp nhn ph

bnh c a ti, nht l trong

chuyn hnh x ca c quan cng

quyn. Cu tr li ca ng ta l
cc B trng ca ng phi
trng thnh qua gian kh bng cch
nhn thy h qu ca nhng sai
lm ca h; rng ng ta khng th
gim st h qu cht ch; v
rng h s phi hc hi ly."
"T rong khi

nhng chuyn ln h vng vng v

c trch nhim th i vi nhng vic
h li c v y cm tnh

hin n mi l s ai

nh

v kh chu. Chng ta s c
nhng kh khn v u t thng
xuyn khi lm vic vi h; s
rng ri v hiu bit ca chng
ta s b lm dng. Nhng h c
kh nng thnh tu c nhiu
iu; v hin ti khng c
gii php cng tc no khc
u. Cc ng i lp
khng c dn chng tin cy
v thm ch c th s khng
cn tn ti c na."
V o ngy 2 3 /1 1 , ng ta vit bn bo c o s au

cng ca ng, c mnh danh

l bo co "h c", s
d n c gi nh vy

v cc thng c Anh thng

np cc bo co cui cng ca
h khi h lm l h c.
Kh c kh nng l gii lnh o
hin nay ca PAP s cng khai t coi
mnh l nhng ngi chng cng.
Th nhng, quan im ca chnh
quyn i vi ch ngha cng
sn th qu tht rt tt, v
do vy chng ta c l do vng chc
cm thy th thi. Ti vn
cn tin rng vic xem cc nh lnh
o PAP hin nay l nhng ngi
cng sn ngm l sai lm hon
ton. M t h l nhng ngi

chng cng ngm ngm c l gn

vi s tht

hn.

Bt c hp nhng n lc

rt ln c a c c

B trng Singapore nhm ginh c

s tha nhn ca cc B trng
Lin bang, nhng thi ca Lin
bang cng vn l nghi k. Th tng
gi y ang nhn ra rng chng
c my hy vng hp nht trong thi
gian nhim quyn ca chnh ph Lin
bang hin nay, v ng cng nh
gi rng chuyn cng khai nhn mnh
v vic hp nht ti Singapore ang
gy ra rc ri chnh tr v
nhng phn i cng khai sau

ti Lin bang. Nhng ng vn quan tm

gi vng cho Singapore trong tnh trng
modus vivendi (tm c) theo hin php
nh hin nay v tip tc gi mc
tiu hp nht nh th mt nh
hng c tnh quyt nh
i vi nn chnh tr ca
Singapore. ng ng khi tin tng
rng qu l tai hi c ho c Singapore

ln L in bang nu

chuyn hp nht khng thnh v

Singapore phi quay sang hng khc
lo cho tng lai c a n. iu quan trng tt
cng i vi tt c chng
ta l chuyn khng nn xy
ra.

 N n tnh th

hin nay l ng L ee Kuan Y ew nm

vng ni cc ca ng v ni
cc ht sc on kt.
H, c l ngoi tr Th tng,
u c nhng sai phm, iu
tt nhin phi c, v ti ngh
rng, h u c nng lc y
nh ngi ta nh gi v h
lc ban u. H rt hiu rng
iu hnh mt chnh ph kh
khn hn l t chc mt ng
phi chnh tr thnh cng. Nhng
nhn chung, h c mt bc
khi u tt p trong vic
thc hin nhng ng li h

 tuyn b. V Th tng
yu cu ti hy hon vic ph
phn nng lc ca h cho n
khi h nhim quyn c
mt nm. Cho n nay, phn ln
nhng g ng ta ni u ng c .
"C hnh s c h c a c hng ta l phi tip tc

cng tc vi chnh ph PAP v

lm ht sc mnh bo
m thin ch v s tin cy
ca h. Do , chng ta s c
th tr gip h to cho Singapore mt
chnh quyn n nh v c
nng lc, v ch c nh th
chng ta mi vt qua c
nhng kh khn vn vt thng xuyn c ng nhng khiu khc h

ti chc l chng ta s gp
phi."
C ng ging nh

gio s hng dn ca ti
Hc vin Raffles, Goode cho ti mt
nhn xt t t. Tuy nhin ng
khng bit ni ti v cc ng
s cn gp phi nhng kh khn
g, v s nh gi ca
ng s sai lm n mc no
nu cuc din chuyn bin khc
i. Bo co h c ca Goode
c mt nh hng mang tnh quyt
nh i vi vin cao y Anh
k nhim, ngi Selkirk, hay ni cho chnh

xc hn, i vi ph cao y
l Philip M oore, mt quan chc ca S
Cng dn v Anh, tng l th k
ring ca Selkirk khi ng ny lm B
trng Hi qun.
T rc khi G oode ra i vo ngy 2 /1 2 , ti vit

th gi ng ni rng ng
phc v tuyt vi cho n
hong v x s ca ng, nhng
ng cng phc v tuyt vi cho
nhn dn Singapore. ng tng
nhn xt vi ti trong mt ln
gii lao: "Chng ti c mt y

l bi c

phn trm. Nu chng ti chng

cn phn trm no, c hng ti s
ng khng h gi v, v ti

ra i."

trng ng hn v iu .
Do ng chn i bng tu, ch
chng phi bng my

bay, v nc ,

nn ni cc chng ti
sp thnh hng di bn tu
tin ng.
V i s ra i c a v T hng c A nh c ui c ng,

chng ti phi chn ngi ng

u x s ca mnh. Chng
ti chn Yusof bin Ishak, ch nhim iu
hnh ca t Utus an Melayu, tr thnh ngi tha k
v ng, v quc

trng u tin ngi

bn x. Chng ti cn n
mt ngi M alay c tn tui nh
ng cho Lin bang thy rng
ngi Singapore sn sng chp nhn

c hc

ngi M alay l lnh o ca

mnh, v ti bit ng l mt
con ngi tt, gin d v c
hnh. V ng, hi nh tui hn
ng, l mt ph n si ni,
vui tnh v qung giao. ng
tuyn th nhm chc ti phng
khch Ta th snh vo ngy
3/12, cng y nh ni cc su thng
trc . Nhng trong khi ni cc
tuyn th trong s si, trong cnh bi
tr git gu v vai, th vo
dp ny, chng ti c thi
gian hn t chc mt cuc
l tn c mt nhng nhn

vt trong gii kinh doanh v cc cng

ng quan trng, thnh vin ca
cc ngoi giao on, v cng c
thi gian b tr ch ngi
hp l. Chng ti t chc vo
lc 8 gi sng trnh kh
tri nng bc lm cn tr cho
on diu hnh khong mt ting
mi lm pht quanh Ta th snh
khi m quc k mi c ko
ln v ca on xng bi
quc ca mi, vi s c mt ca
cc dn biu trn khn i
v cng chng ng quanh.
C huyn l c

cng l mt chuyn lm nhiu kh,

bi mt ln na phi c s
tn trng tnh cm chng tc.
Ngi dn ni ting Hoa th mun
mu cho n hn, ngi
M alay th mun v trng,
nhng mu truyn thng ca h
biu tng lng can m v
s thanh khit. Nhng Indonesia dng
mu v mu trng trong l
c ca h ri, v Ba Lan cng
vy. Ngi Hoa, do n tng vi
nm ngi sao vng trn l c ca
Trung Quc, nn mun c nhng ngi
sao. Ngi M alay th mun c mt
trng li lim. Chng ti

chn mt mt trng li lim

i cng vi nm ngi sao mu
trng, thay v mt sao theo truyn thng
ca Hi gio. Nm ngi sao tng
trng cho nm l tng ca t
nc: dn ch, ha bnh, tin
b, cng l v bnh ng.
Nh th chng ti ha
hp c cc biu tng
v l tng c hng tc

khc nhau.

Sau c ng c hng ti c ng tha thun xong v

quc huy, gm mt con s t v

mt con h l nhng con vt h
tr nm hai bn mt tm khin c
hnh mt trng li lim v
nm ngi s ao, bn di l hoa vn dng c un

c hng ch M alay

Maj ulah Singapura, c ngha l "C u c hc c ho

thnh vng c a Singapore".

V ic c hn quc c a c phn d th hn. M t nhc

s ngi M alay l Haji Zubir Said

sng tc ra mt bn nhc rt
ph hp. N khng mang m iu
hnh khc, ho hng nh bi
Mars eillais e c a P hp hay bi quc c a Aris e, Aris e, Aris e, (D y M
i) thi khng c hin c c h mng

ca Trung Quc. Giai iu c a n c s c

thi a phng

v li ca bng ting M alay ph hp vi khu hiu c a c hng ti,

Maj ulah Singapura.
T uy c nhng vp vp trong s u thng c m quyn

u tin, c hng ti c ng t c
nhiu nn tng quan trng cho cc
c hnh s c h c a nh nc , k c

vic khi ng bc u

cho mt

c hng trnh xy dng nhm lm thay i

b mt ca Singapore. V o thng 3 /1 9 6 0

c hng ti gii tn c

quan Tn thc ci thin Singapore v

chia cng vic ca c quan cho
y ban pht

trin v gia c (H D B), mt c quan trc thuc

quyn ca B trng pht trin

quc gia, v cho Cc k hoch, c
quan t di quyn ca Th
tng. Th ri chng ti
c Lim Kim San lm ch tch ca HDB.
y l mt b nhim ht sc
quan trng. Kim San l bn hc ca
Keng Swee trng AngloChinese School v
i hc Raffles. ng l mt
doanh nhn, mt con ngi thc t,

sng to, tng t ch ra mt ci

my ch bin bt

c .

ng qun l cc ca
hiu cm ca cha v v
cc trm xng c a c ha rut, bn c nh ng
cn l gim c ca mt
trong nhng ngn hng ln trong nc.
ng l mt con ngi a ti.
Keng Swee mun rng bt k khon tin
no dnh cho HDB xy dng nh
cho nhn dn cng u phi
c chi tiu tht tha ng,
v Kim San s lo c chuyn .
Ong Eng Guan khng cn c php
phung ph cng qu na.

N gay s au khi c b nhim, Kim San n gp

ti. Vi t cch B trng

pht trin quc gia, Ong ra lnh
cho ng ta trc tip thu cng nhn
xy dng, v do vy ct gim
c s nh thu xy dng
l nhng ngi ng trung gian,
nhng "k bc lt cng nhn".
ng ta mun HDB tr thnh mt ng
ch gng mu. Kim San bt ng
vi chuyn ny. ng hi
ti: "ng mun ti xy nh
hay mun ti tr thnh mt ng
ch i mn nhng ngi th
xy dng? Nu ng mun c nhng
cn h, th ti bit cch

cho xy nn nhng cn h; ng hy
chuyn cho ti, ti s
lm ra nhng cn h cho ng.
Nu ng mun ti thu trc tip
cng nhn, th tt hn ng nn
kim v ch tch khc. Nh thu
no cng c nhng nhn vin gim s t c ng trnh c a h, nhng
ngi b con v c cng
ng tin c y

c a h, nhng ngi ny hoc

c quan h thn tc hoc

lm n lu di vi ng ta. V
nhng ngi c trong tay nhng
kp th ring ca h, h bit
tng ngi trong nhm h v bit
c c h tr th lao tng xng vi kt

qu cng vic."
y l mt mnh li qung c o c hnh tr

khc na ca Ong. T i hy

b lnh c a ng ta

v bo Kim San c tip tc nhng

g ng ngh l tt nht. ng
lm ra cc cn h. Vo
thng 6/1960, xy ra mt m
chy ln ti khu Bukit Ho Swee, khin khong
30.000 ngi ri vo cnh khng
nh. Trong vng 1 8
thng, Kim San lo c nh
cho h, nhng cn h mt phng
vi nh bp v nh v sinh
dng chung. ng cng xy
vc bu

c ca ti trn ng

dng c mt khu nh trong khu

Cantonment, mt v tr ni bt. Cc
c tri ca ti c th nhn thy
n c xy ln v mong ti
lc c dn vo trong
. Nu nh n khng tin
ti lc hon tt vo thi im
ca k bu c ti, ti c
th khng ti c c
c.
T t c c c c hnh quyn mi u mun t

chng t mnh bng cch thng

qua nhiu o lut mi v tung ra
nhiu d n mi. Chng ti cng
lm ti tp nh vy,
trc khi kp c vn bn. Vo
thng 3/1960 ti cng b cc

k hoch ti t chc y ban Cng

Singapore thnh Cc Hi cng Singapore. K
, chng ti xc tin tho
lun v Hin chng Ph n
a Singapore bc sang k nguyn
mi ca ch mt v mt
chng v bnh quyn. Th ri
chng ti lp nh quy ch Ta
n Quan h Cng nghip da trn
m hnh ca c, v b nhim
Charles Gamba, gio s kinh t hc ti
i hc M alaya lm ch tch. Tng
lm trng ti trong v nh
cng ca hng xe but Hock Lee, ng
ni danh l c thin cm vi

gii lao ng, nhng khng h mang

v mun trit gii ch nhn c.
Chng ti tung ra mt chng
trnh k hoch ha gia nh gm
1.000 ngi tnh nguyn, nhng ngi
ny c hun luyn
c ng qun chng v c
quyt tm lm gim mc tng dn
s 4% hng nm hin nay. Quan trng nht
l d lut cho php chng ti
c quyn hn rng ri hn
chng tham nhng. l iu
u tin trong s nhiu th nhm
cng c php lut sao cho ngi
vi phm c th

c truy t

v kt ti trc ta. iu
ny dn n vic lp ra mt
c quan mi l Vn phng iu
tra hnh vi tham nhng, gip gi cho
Singapore c trong s c h.
C hng ti tuyn b s ti tr nh nhau c ho i

hc M alaya ( Singapore) v i hc
Nanyang, nhng cng s i hi
nhng chun mc nh nhau. Cng ngang
ngc nh mi khi, Lin hip Sinh
vin i hc Nanyang pht
biu trn c quan ngn lun ca h
l t Univers ity

Tribune rng trong khi h vui v c i

x bnh ng th ng thi
h cng mun vic ti tr

l v iu kin. Chng ti
khng vui, nhng cng chng ni g.
Chng ti ci thin tng lai ca
nhng ngi theo Hn hc bng
cch cho php h hc ln cao qua i
hc M alaya. Chng ti cho m cc kha
d b i hc gm ba hc k
cc khoa ngh thut, lut v
khoa hc nhm trang b cho cc sinh vin
khng ni c ting Anh c
cht lng tr
thnh sinh vin ca i hc
M alaya.
T uy nhin c c k hoc h kinh t c a c hng ti

li chng my kh quan. Vo thng

9, chng ti c ni chuyn vi

M alaya v vic thnh lp mt th

trng chung hn ch, nhng h thm
ch cn th hn c trc
na. M i chuyn tr nn
t hi n khi mt nh
sn xut a phng nh
m rng nh my se si cotton
kim lun dt ra vi thnh phm,
tin cng tr thnh tin quan trng,
bi nh my s tng lc lng
lao ng thm khong 300 ngi.
Chng ti ang rt cn cng n
vic lm.
D u lc h khi y vn hy c n l mt k ngh

non tr ti chu , bi hu ht
khch du lch u mun n

thm cc nc pht
trin. Chng ti ly nm
1961 lm nm "Du lch phng ng",
c nhng bui biu din my
bay, trin lm truyn thanh v truyn
hnh, trng by xe hi, trin lm
phong lan, trin lm nhip nh, ri l
Quc khnh vo ngy 3/6 v tip
l hai tun l hi vn
ha. ng l mt chng thu
ht o ut.
C hng ti t hy vng vo nhm y ban V in tr

K thut Lin Hip Quc,

n Singapore vo thng 10 nhm kho
st a im khu cng nghip
xut Jurong v c vn

v nhng loi hnh k ngh ph

hp. Chng ti c ci may nh
vic chn ngi ng u
nhm l Tin s Albert Winsemius. ng
l mt k ngh gia ngi H
Lan. ng sng ba thng
Singapore v c nhng ng
gp u tin trong s nhiu ng
gp cc k quan trng ca ng
cho s pht trin ca Singapore. ng
l mt doanh nhn ht sc thc
t, hiu r nn kinh t ca chu
u v chu M sau Th chin th
hai. ng ta s ng vai tr ln
trong cng tc hoch nh kinh t

ca chng ti v sau ny.

T hi y c hng ti ty thuc rt nhiu vo mu

dch, nht l hot ng trung

chuyn (tm nhp ti xut).
Hi thng trc c mt
nhm Indonesia n tho lun phng
cch tit tr chuyn mu dch
tht thng, v ci
thin thu nhp ngoi thng ca h.
H mun chng ti ng cho Indonesia
mt t l ngoi t ng k
trong tng gi tr h xut khu
sang Singapore, i li h s mua mt
khi lng hng ha theo tha
thun thng qua c hng ti.
Nhng qu thc rt kh lm cho

khu vc t nhn c hu hp tc ; s

c hng c ai

chu khai bo tr gi nhp khu

hoc xut khu ca h sang Indonesia
c, hay chu khai bo xem h
thc s mua hay bn nhng g, s
lng ra sao, gi c l bao nhiu; c c

hng tu bin I ndones ia

s ghi ha n thp hn tr
gi hng ha ca h, v
thng s dng cng mt

giy php xut khu gi i

cng s lng hng ha thm

mt ln na; vn vn.
C ng vi tnh hnh c ng n vic lm l mi

e da ngy cng r dn ca
pha nhng ngi cng sn. Hi
ng an ninh ni chnh ang ngy
cng khng vui trc sc mnh

ngy cng ln ca cc nghip

on, v ang mun chnh ph
Singapore ra tay i u. Ti
t chi. Nu lm nh vy, chng
ti c th cui cng ri cng
i n hnh ng y nh Lim Yew
Hock, n gin l tng giam nhng
ngi hot ng, v nh vy
s ging nh kiu cng ta cnh
cc di, chi non cng nhiu. Goode
bt n xanh cho ti ra tay
theo kiu nh vy trc khi ti
nhm chc. Nhng ti cn phi
chu p lc thng xuyn ca
pha M alaya mun ti ra tay hnh ng

na.
V i t c c h mi l c ao y A nh v l c h

tch ca Hi ng an ninh ni c hnh, G oode

t c hc

cuc hp u tin ca hi
ng vo thng 8. Ong Eng Guan, Pang Boon v
ti i din cho Singapore, cn tin
s Ismail bin Dato Abdul Rahman, B trng
Ngoi giao, i din cho chnh ph
M alaya. Ismail vn l mt bc s, ln,
c hi bo ph v en so vi
mt ngi M alay bnh thng, ng
c mi tc qun, ria mp,
eo mt cp knh gng sng, v
trn ming lc no cng ngm ng
v. ng l mt ngi trm
tnh, kn o v l mt

ngi rt m nh gn.
lm vic hu hiu vi ng, ti
li phi cm li my cy gy
gn m ti b l trong
c mt thi gian di. Ti mn v
knh n ng v tnh tnh
thng thn ca ng. ng bit cng
vic ca ng l g
l nn an ninh ca M alaya. ng lng
nghe kin ca nhn vin mnh.
Khi ti bit r hn v c c B trng M alaya, th

ng l mt trong s nhng ngi

ti rt tin tng. ng trung thc
v chn thnh trong quan h vi ti,
v ti tin tng rng ng cng
p li tnh bn v s

tn trng ca ti. ng l nhn

vt quan trng th ba trong hng ng
lnh o ca UM NO, sau Tunku v ph
Th tng Tun Abdul Razak. ng khng c
c sc li cun qun chng
v thn th qu tc nh Tunku,
cng khng c u c rt
nhy bn nh Razak, nhng Ismail li l
mt nh lnh o ng tin
cy nht v mang tnh quyt nh.
ng c l s l mt v
Th tng rt gii nu nh
ng khng mt qu sm v bnh
tim.
T i c uc hp u tin ny, Singapore

trnh hai vn kin: mt l t

cc chuyn gia trong S c v,

v mt t cc B trng
mun phng thch nhng ngi
c quan h gn gi vi PAP trong thi
gian h b bt gi. Goode vch ra rng
cc chuyn gia ca S c v
bo co rng nhng bin
c trc y ang c xu hng
lp li cng vn chuyn nhng
ngi cng sn xy dng sc
mnh thch vi chnh
quyn v ng hi rng liu
c phi ngu ngc khng khi ra tay ngn
chn v nghin nt i th
ngay by gi trc khi n tr nn

qu pht trin. Ti khng ng

. Goode buc ti phi gii by
ng li ca mnh. Chnh
sch chung, ti ni, l ng
nhng ngi cng sn iu
khin mnh. Nu chng ta, u
tin, khng bit chun b c s
cc cng nhn trung lp ngi
Hoa hiu rng cc nh lnh o
ca h b bt gi bi v
nhng ngi ang lm hi
cho nn kinh t v do lm e
da n cng n vic lm ca
h, chng ta s mt h. Khng
c cho h tin rng cc

nh lnh o ca h b bt
bi v l nhng nh
hot ng nghip on tt v
ngu nhin thn cng.
I s mail khng hiu c c h lm ny. ng gii

thch ng li cng rn
Lin bang c tc dng
bp m mu lt ca nhng
ngi cng sn ra sao. Ti ni
rng M alaya khc vi Singapore. Chnh ph
M alaya c th mnh tay vi nhng ngi
cng sn m khng b mt lng
a s cng chng bi
phn ln l ngi M alay. Trong khi
chnh ph Singapore cn phi lo ly
lng cng chng s ngi

Hoa cn lng khng, nht l gii

tr thc, nhng ngi vn c
th tc ng n nhng ngi
cn lng khng. Goode quen vi
li ngh ca chng ti, nhng
khng l ra v li ch
ca Ismail.
C hng ti c n phi vng vng i theo quan im

ca mnh. Vo cui su thng

u tin ca chnh ph, vic
xy dng mt trn thng nht ca
cng sn vn tip tc tin trin.
Lim Chin Siong v cc ng ch ca
ng li ko c
nhiu nghip on v phe vi cng
sn, v khi h chim c

a s, Tng lin on lao ng

(TUC), vn c s tham gia ca c cc
nghip on thn cng ln khng
thn cng, tch khi Lin
hip Quc t cc Nghip on
T do (ICFTU) do phng Ty bo tr.
V rng ICFTU c lp ra
i trng vi Lin hip Nghip
on Th gii vn chu nh
hng ca M oscow, nn nhng ngi
thn c ng mi ly

c rng I C FT U tham gia

vo cuc tranh ginh quyn bnh c hnh tr.

C ng lc h tc ng mnh n

Fong Swee Suan v li cun c

ng ta tr li. Devan Nair th mt
tinh thn trc vic

h c th d dng lm hng

ba nm lm vic ca ng vi Fong C hangi. Khc

vi N air, Fong l

mt

ngi Hn hc, mt tn
v nhng chuyn v phong tro cch
mng ti Trung Quc v khng h

c mt thang gi tr

no c th dung np c
quan im c c h mng x hi v bin i
kinh t theo phng php ha bnh.
i vi nhng ngi mang Hn
hc nh Fong, cch mng l phi c bo lc . Khng c
bo lc, ni theo bin chng M c,
"ch l ci lng". Trong bt
k trng hp no ng ta cng
khng cng li c sc
li ko tnh cm ca bn b
c v lng tn trng truyn

thng. Woodhull v Puthucheary chng lu sau

th cng thun theo pha c th
mnh v r rng l kh c
th b
h b c. H c
lp Nair m khi y, vi s ng
ca ti, t chc b
th chnh tr vo thng 2,
tham gia vo cng tc nghin cu v
vit lch nhm "gp phn cng
c nn tng

thc h v l thuyt c ho

PAP."
L im C hin Siong v Fong t c ht s c mnh

ny n sc mnh khc, tranh th

c phe thn cng trong TUC, khng
ch nhng nh lnh o nghip

on c Anh hc m cn rt
nhiu ngi c hc vn M alay na.
iu khuyn khch
h tung ra nhiu pht biu mang tnh
ch trch quan im ca chnh
ph v chuyn nhng ngi b
bt gi v chuyn nghip on,
n ni ti phi cnh
bo trc quc hi rng nu
h c thch thc nh cm quyn,
h s b tr a mnh. Sau
ln , ba trong s cc b th
chnh tr

L im C hin Siong, Fong v Woodhull c hnh thc

tuyn b

quan im ca h cng vn y nh
lc h

c phng thc h hi thng 6 /1 9 5 9 : tc

l ng h

PAP v ng li ca ng
ny l t c s c
lp thng qua cuc hp nht vi
Lin bang.
V o thi im , h ngh vic hp nht

hy cn l mt

tng lai m m ti c ng vy nhng tuy vy

h khi dy

nhng i hi v mt Singapore
c lp m khng cn phi
hp nht.

21
THUA M HONG LIM
T i c bit rng mt O ng E ng Guan bt mn ang c m
mu c ng vi mt

s dn biu nhng khng

bn tm lm, v ti tin ng ta
chng bao gi c th kim
a s ng h ng ta. Th nhng
ng ta li tr nn liu ri. Nu
khng th nm quyn c, ng
ta s ph hoi chng ti, cho d
M CP s l ngi hng li.
Ti hi ngh ng vo thng
6/1960, chi b Hong Lim ca ng
ra 16 ngh quyt, bn trong s
nhm gip ng ta ginh c

s ng h ca nhng ngi
cng sn.
nh tan nghi ng c a ti, L im C hin Siong v c c ng c h
c a ng trc

khng ngh rng h s

khng dnh dng g n Ong.
Tng Lin on lao ng
a ra mt tuyn b ni rng
mc d PAP c nhng lm
li, nhng h cng s khng ng
h ng ta. Nhng ti tin rng hon ton c th l h nm
c cc bn b thn ca
ng ta y ng ta vo
hnh ng ny. Cc ngh quyt
ku gi mt ng
li chng thc dn hn na, th

ngay tc th nhng ngi b giam

gi, v tu chnh li hin php
ngay. Ni khc i, t tr v i
ni vn cha . Ong cng vy,
cng mun c c lp.
Trong ng, ng b c
lp, v sau hai ngy tranh ci, hi ngh nh ch chc v
ca ng cng vi hai dn biu
ng h l S.V. Lingam v Ng Teng Kian, mt ngi Hoa gc
Hokkien cng nh Ong. C
ba ngi th ri ri ch
ngi ca mnh v bc sang ngi
bn phe i lp trong Hi ng
lp php.
O ng tr nn bn c hn. ng b mt i a

v ngi sao v khng cn xut

hin trn nhng hng tt st

do ca bo ch na. Do
ng bt u thu ht ch
bng cch lm nhng chuyn bt
ng v chi ni. Vo thng 9,
ng trnh mt kin ngh
yu cu Th tng phi u
tranh trong Hi ng an ninh ni chnh phng thch v iu kin
tt c t chnh tr. iu
ny chng gip ch c g
cho ng ta. M t ln na, iu ny
s ch c ch cho nhng ngi
cng sn, mc d h khng tin v
coi thng ng ta. Nhng iu
s gy rc ri cho chnh quyn.

Ti khi ang Sarawak, do

Chin Chye ngh mt tu chnh
nhm vch r rng chnh ph
Lin bang, vn c ting ni quyt
nh trong Hi ng an ninh ni
chnh, kh c th ng
vi chuyn phng thch nhng ngi m h ngh rng ang c sy
cho s nghip ca M CP. V bi v
cng vic ca chnh quyn l
nng cao mc an sinh cho ngi dn Singapore thng qua vic hp
nht vi Lin bang, nn chnh ph khng c
i ngc li vi quan im
ca chnh ph Lin bang.
C hin lc c a O ng l vc h mt c hng ti

l nhng y t ca
quc, v ng ta gi y cn

tin thm mt bc xa hn na.

Vo thng 10, ng pht biu rng
George Thomson, gim c S Thng tin, gi y l ngi ch o
v l trit gia ca ti; ti l
con ri ca ngi din vin
ni bng bng v George Thomson l din vin . ng ta mun
lm tiu tan v th ca ti
trong khi dn ni ting Hoa bng cch m t ti nh th ci loa
pht
ngn ca mt ngi vit din
vn v c vn thc dn. Ong tuyn
b Val M eadows, ngi m ng ta cho trit h vn phng, v
Alan
Blades, thanh tra cnh st, cng ang git dy ti nh vy. Khi ti
thch
ng ta lp li nhng pht biu
bn ngoi Hi ng lp

php, ng ta im lng.
T hay vo , trong k hp k tip c a H i ng

lp php, ng ta t co
ti l c tinh thn gia nh
tr, khi ni rng ti b
nhim Kwa Soon Chuan lm ph thanh tra ca Cc thu ni a bi
ng ta
l anh r ca ti. M t ln na,
ti yu cu Ong hy lp
li nhng g ng ni
bn ngoi ngh trng, th ng
ta cng nn thinh nh trc. Chin Chye, vi t cch l ch tch Hi
ng lp php, a
ra mt kin ngh kt n Ong c
hnh vi mt danh d v ngng chc
Ong cho n khi Ong c li xin li vi Hi ng. Ong trnh

mt kin ngh tuyn b Quc hi

khng c quyn kt n mt dn
biu. ng thch ti t
chc cng vi Ong v ng c
trong k bu c b sung ti cc
khu vc bu c ca mnh, khng
nh li nhng li co gic
chng PAP ca mnh, v Ong cn pht biu rng y ban Cng v
gm ton
nhng ngi ng h PAP. Ong ng
c mt cuc iu tra v
nhng li co gic , do mt
y ban ca ton Hi ng tin
hnh, nhng trc khi Hi ng
hp vo ngy n nh cho vic
ny, Ong t chc. Chng ti

tuyn b s thnh lp mt y
ban iu tra do mt thm phn ca
ta n ti cao lm ch tch
nhm iu tra cc tuyn b ca
Ong, v sau khi bo co c
trnh v tho lun trong Hi
ng, mt cuc tuyn c b
sung s c t chc Hong
Lim.
V o ngy 3 /1 /1 9 6 1 , thm phn F.A . C hua c c h

nh lm ch tch y ban, v
t ngy 17/1 n ngy 1/2 , y
ban t chc mi ln nghe
iu trn. M c tiu chnh ca
ti trong cuc iu tra ny l
buc ng ta phi chng minh c

tt c nhng li buc ti m
ng gn cho ti. Bo co
ca Chua, trnh vo thng 2,
cho thy nhng tuyn b hon
ton v cn c v ba bi,
v Ong chng phi l ngi
ng tin cy. Chng ti
tho lun v bo co ny sut
hai ngy Hi ng v
kt n Ong l c hnh vi lm
mt danh d. Ti vch trn
rng ng ta l mt k ni di,
mt con ngi tm thng, nh
nhen. Ti hy vng rng iu ny
s lm lung lay ch ng ca Ong

trong gii ngi Hoa H ong L im. N hng ti khng th

c sai lm no ln hn.
C hng ti t c hc mt c hin dc h vn ng

bu c sut 9 tun lin, t ngy

11/3 n 29/4. Chng ti a ra ng c vin l Jek Yeun Thong,
phng vin vit din vn u tin
bng ting Quan thoi cho ti.
Tuy nhin, s au hai c uc mt tinh ti H ong Lim, c hng ti bit
rng mnh vn c ha ginh

c s ng h g nhiu.
Hnh nh ca Ong trong lng ngi
dn vn khng b st
m g c. ng ta ban cho dn
chng qu nhiu n
hu bng cch ph mc ng
ph cho nhng ngi bn rong. ng
ta cho t cc vi nc

cng cng, lp n ng
v ni v chuyn cp giy php
tc xi thoi mi. Dn chng sn
sng b qua nhng li ni di
v nhiu tht bi khc ca ng
ta. H bt mn ch v chng
ti khng chu cp nhp cnh cho
b con ca h t Trung Quc qua, mt iu gi y ng ta nu ln
thnh vn ln, mc d
Ong cha tng lm nh vy bao gi
lc cn l mt B trng.
Ong bit rng nu chng ti lm
nh vy, s c rc ri ln
vi cc sc dn khc, c vi
gii ngi Hoa c Anh hc, v

chc chn s lm cc nh lnh

o M alaya tc gin. C tri khng
mng ti bn kin ngh c tnh
cht thn cng ca Ong. Chng ti
khm ph ra nhng chuyn ny khi
chng ti c lm cho ra l. Ti
i khp Hong Lim, mt khu bu
c ng dn nm trung tm
Chinatown, ln ln xung xung nhng cu thang g p p ca
nhng nh
xng xiu vo vn ng
hu nh tt c mi ngi, i
khi cn phi ti lui c ng mt c h i ba ln. D n
chng t t th c, nhng ng
h th khng. Chng ti
rng ht sc mnh, nhng chng

ti bit h qu gn b
vi Ong. V chng ti cn phi
tnh ton n Lim Chin Siong, vn cng ang bt mn bi chng ti

sa i lut php cho

php chnh quyn kim sot tt
hn cc nghip on thn cng
v cc hip hi vn ha.
L im C hin Siong mun bi b H i ng an ninh ni c hnh

bi ng ta bit nu ng ta vt
qu nhng gii hn no ,
Hi ng s ra tay, v nu hi
ng ra lnh bt giam cc lnh
t cng sn, chnh ph Singapore s
khng h c trch nhim g
trong c huyn ny

v khng th b s v l
tay sai ca thc dn c. Bi
ln ny i din ca chnh
ph M alaya, ch chng phi mt thng c ngi Anh, vi l
phiu
c tnh quyt nh, s l
ngi pht pho khai ha. Khi chng ti t chi xt li vn
ny, Lim pht biu v nhng
ch trng ny ti mt cuc
mttinh gm c nghn on
vin cng on ti Victoria M emorial Hall v r tai trong khu Hong
Lim l khng ng h PAP. Khi cuc u phiu
c tin hnh, Ong nh
bi ng c vin ca chng ti
vi t l 7.747 trn 2.820.
y l mt tht bi au n, nhng ti

quyt phi tip tc chin u.

Kt qu, ti ni, cho
thy r chng ta phi xy dng
lng tin ca qun chng i vi
chng ta.
iu an i trong kinh nghim c ay ng ny l ti thy tin
tng mnh c th tr

thnh mt din gi Hokkien. Vi vic ngng chc Ong vo thng

6/1960, chng ti mt i din gi Hokkien gii
nht ca mnh, sc i
chi c vi Lim Chin Siong. Keng Swee ngh chnh ti s l
ngi phi c gng trm vo
ch , ch chng phi tm
mt ai khc ri ngi
c th li gy rc ri cho chng
ti ln na. Do vy, ti bt u
hc phng ng ny, tranh th mt

gi trong ba n tra hoc vo lc chiu ti, c ba, v thng

l nm ln mt tun. Ti c
hai v thy gio gii, nhn vin
ca i truyn thanh ca chng
ti. Ngi th nht dy ti
ton b h ch La tinh ha hin
i nm c cch
pht m cc ch Hoa theo ging
Hokkien. Ting Hokkien chng ging ting Quan thoi cht no, n
c ti by
m vn, thay v bn, v dng
nhng kt hp t khc nhau
lm thnh ng t, danh t v
tnh t. Nhng c hai cng u
l ting Hoa, v may thay ting Quan thoi ca ti cng gii
c th i thng vo ting

Hokkien m khng phi bt u t

u, cng nh xut pht t
tng hai hay ba ca mt ta nh 25
tng. Vy m ln u tin
ti pht biu bng ting Hokkien ti Hong Lim, tr em trong m
cng chng ci r v nhng ci
sai ca ti m sai, ging sai, cu c sai, hu nh ci g cng u
sai. Nhng ti khng th c ng
m sng sng.
l mt vn c tnh
cht sng cn. khng ch
l vic u tranh vi Ong. Ti
ang chun b cho mt cuc tranh ti khng th no trnh khi vi
Lim Chin Siong v nhng ngi cng sn.
Tt nhin ti s thua nu ti
khng th ni c phng

ng thnh thc
truyn t quan im ca mnh
cho khi a s ngi Hoa tht hc
hoc t hc ny, vn khng hiu
c ting Quan thoi. Vo cui
chin dch, v sau v s bi
pht biu, ti ni c
ting Hokkien cho ngi ta hiu.
hc mt ngn ng mi vo tui ngoi

30 nh ti, trong khi cn phi ngp u trc hng khi giy t

c
ng du no l Ngay, Khn, B
mt, Ti mt, ri bit bao l h
s c nhng du thp to
tng nm trn ba h s
cng vi hng du Cicero (trnh ch danh), i hi mt sc tp

trung
v n lc gn nh l siu
phm, ti chng th lm ni
c chuyn nu nh
khng c mt ng lc mang tnh
bt buc. Khi ti bt u, ng
nh mt ngn ng Trung Quc
ni, n kh cn hn c nh
trc n. Ngay c trong lc ngi
xe n ch mt-tinh ti cng phi
nhm bi, n li nhng cu mi.
i khi thy gio ca ti phi
bn cnh sa sai ngay cho ti sau bi pht biu u tin v
trc bi din thuyt k tip.
M i khi ri ti phi tp pht m

li cho ng, hc thuc nhng t

mi chng khc su vo
u sao cho c th tht ngay ra ca ming m khng phi nhn
xung
bn vit sn. Ti phi hc cp
tc.
Bng s thc hnh ti c h v lp i lp

li qua sut my thng lin, ni

m khng cn c ghi chp, lm
li v sa i sa li hoi,
cui cng ti cng ni
si phng ng ny, v c
th pht biu c na gi ng
h m khng phi m mm ch
ngha v cu c hay loay hoay tm
chng trong bn vit sn c gch

di ca mnh. Cng chng

thy ht nhng iu ny v
ti ginh c lng
thn phc ca h. Lc mi u,
ti lng tng, vng v v gn
nh ng bun ci. Nhng nay
ti ng trc mt
h, bng dng c th din t
t tng ca mnh bng ngn
ng ca h mt cch tri chy.
Ti c th chng bit dng
thnh ng, thm ch chng c
vn phm g c, nhng li ti
ni chng h sai trch ngha,
v c ni ra vi c s

hng hn, y cm xc v
y tin tng khi ti bin lun,
ca tng, cnh co, v cui cng
cng li ko c
mt s ngi i theo mnh.
T i tr

thnh ngi pht biu phng

ng cho chnh mnh. PAP khng
c mt Lim Chin Siong hay mt Ong Eng Guan, vn l nhng din
gi ngi gc
Hokkien. Dn chng bit ti bc
i t con s khng vo nm 1961 v do vy khng nghi ng g v
quyt tm v ngh lc ca ti.
Ti l ngi Hakka, v ngi
Hakka l nhm dn thiu s sng
gia nhng ngi ni cc phng

ng khc, v c coi l
nhng ngi c khiu ngoi ng.
iu ny tng thm huyn
thoi. H ngh ti hc ngn ng
mi mt cch d dng cng l
iu t nhin. Nhng ch c
Choo mi bit ti phi cht
vt nh th no nm c
ting Hokkien.
N gay s au tr lc H ong L im, c hng ti

phi i u vi mt tr
lc khc na. Khong chn ngy
trc khi c cuc u phiu
Hong Lim, dn biu i din cho
khu Anson l Baharuddin bin M ohamed Ariff cht v mt cn au
tim. Anh l mt ngi

M alay tr mi bc vo
tui 30, mt phng vin ca t
Utus an Melayu, tng l ngh vin c a P A P trong hi

ng thnh ph, mt con ngi

c nng lc, thng minh v y
ha hn. ng l mt c
sc, v iu c ngha
l phi c mt cuc bu c
b sung khc na. Ti bit nhng
ngi cng sn gi y s
c ui theo chng ti cho n
k cng. H s xem v Hong Lim nh
mt du hiu cho thy khi ngi
ni ting Hoa m chng ti
chinh phc trong cuc tng tuyn c
tht ra l ng h Ong ch khng

phi chng ti, v chng ti,

nhng ngi theo Anh hc, khng c lc lng ng h thc s
trong khi ngi ni ting Hokkien.
V o ngy Q uc t lao ng nm , khi n

d cuc mttinh ca Tng Lin

on lao ng ti vn ng
trng Jalan Besar, ti quyt nh s khng nhng b. Ti trch
cu Lim Chin Siong vn ni: Tm s
tng hp, duy tr s khc bit,
mt khu hiu ngn gn m M ao
Trch ng thng dng mi
khi ng ta ku gi mt mt trn
thng nht trong nhng vn c
th no . vch r
PAP s khng yu cu dp b Hi
ng an ninh ni chnh khi hin php c tu chnh vo nm 1963,

ti
pht biu rng: Hy
tm kim s ha hp nu nh
cc bn mun, nhng l trn quan
im ca PAP, bng khng hy gi
ly s khc bit ca cc bn
v ng tm kim s ha
hp g c nu nh cc bn
thy rng PAP i ngc vi li
ch ca cc bn." Chng ti
tin rng c th b ng nhng vn
then cht v sa i hin
php cho n nm 1963 c,
nhng v nhng bin chuyn trc
v trong thi gian bu c b sung

Hong Lim, ti quyt nh phi gii quyt chng sm.

M y ngy s au, mt n lin lc vin ngi

Hoa n gp Choo vn
phng, c mang theo th gi cho ti.
Cng c lin lc vo u
nm chuyn cho ti mt bc
th do ng c mnh gi, yu
cu ti t cho ng mt ci
tn gi lin lc vi ng
y. Ti quyt nh chn
cho ng ci tn l "Ping An,
vi h l Fang, ngha l
bnh an v yn tnh. Ln
ny ng hi ti c th gp
ng c hay khng, v nu
c th quay s in thoi

ca ca hiu xe p trn ng
Rochor.
T i lng l. L n c ui c ng c hng ti gp

nhau, ti ch l mt dn biu.
By gi ti l Th
tng. Nu ti b pht hin
l c lin lc vi k th,
tht rc ri v cng. V ti
s phi ti gp a im
b mt no mt mnh.
M t khi ti l mi e
da trong nhng k hoch ca h,
nhng ngi cng sn c th
m thm thanh ton ti. Ti
quyt nh chi liu mt phen,
nhng c tnh ton trc,

bit ng ta ang ngh g. iu

cng nguy him cho chnh ng.
Ti c th n ch hp v
bo trc cho cnh st.
H c th mai phc ng ta. Nhng
bng cch chn mt ci tn gi
c bao hm tn h ca ng ta,
ti c cho bit rng ti
bit ng ta l ai: anh trai ca ngh
vin Fung Yin Ching. Nu mun bt gi
ng ta, ti s khng b qua dp
ny, v iu cng
cho ng thy ti l ngi ng
tin cy. Ti cng nh liu m
coi ng l mt ngi ng

tin cy v khng li dng tnh

th d b thit hi ca ti.
Khi gi in ti, ti nhn ra ging tr li l

ca ngi tip xc ln
u tin vi ti vo nm
1958. Chng ti ng vi nhau
v a im gp g, rng
ti s tm mt c gi tc
tht bm i b dc theo ng
Keng Lee cch ch qung trng Newton vo lc 8 ti ngy
11/5/1961. M t
ln na ti dng chic
M orris M inor mu xanh lc nht ca cha ti v n c ta ln xe.
ng c
mnh hn sp xp bm
ui chic xe ca ti chc

rng khng ai theo di chng ti c, nhng ti khng nhn vo

knh chiu hu bi bit u
c ta bo co li chuyn ny
v do vy lm dy ln s nghi
ng v mt tin tng. Sau khi i
gn trn con ng, chng ti
dng li St M ichaels Estate, mt khu chung c ang xy dng
ca y ban
gia c v pht trin nm trn
ng Serangoon. Kh nng v s
thng minh ca t chc cng sn
khin ti thn phc. Chng ai khc c nhng tay vo v gp g ny
ngoi tr HDB. Ti bc trong ti, leo ln hai dy bc thang ca
mt khi nh ang xy d dang. Vt liu
xy dng cn vung vi y,
v cha c in c nc

g c. Khi ti bc vo cn
phng thp nn do c gi ch,
ng c mnh ang ng
ch ti. Trong phng ch t c
hai gh bnh v mt ci bn
gia. ng bit ti l mt ngi
c ung bia nn mi ti
loi bia Anchor. ng khui mt chai, rt y mt vi cho ti, ri cho
ng. ng
ta ung trc. Ti mong l mnh
ng l v ngp ngng
trc khi ung. Chng ti phi
tin cy nhau th mi ci m tc
lng vi nhau c.
ng trng khe hn, tuy gy hn s o vi lc c hng

ti gp nhau ln cui cch y

hai nm. Ti hi ng do ny ra
sao. ng ni rng cng lm gay go, kh vt v. Ti bo ng khng
c
v g l nh vy c, trng
ng khe khon lm. Khng phi,
ng cm thy vy thi. ng cm
n ti gip cho em gi
ca ng. (C b bng lc
cn nh v i chn
b so nhiu n ni lc
no cng phi mc qun di. Vo
nm 1960, Choo sp xp
Yeoh Ghim Seng, gio s phu thut v mt ngi bn ca ti thi
cn London, tin hnh ghp da cho c.) Khi chng ti tr li
ti chnh tr, ging ni ca
ng c v lo u. ng ni rng

ti nn mau chng thay i cch

ngh ca mnh, iu c
ngha rng nu ti khng chp nhn quan im ca ng, chng ti s
t mnh rc ly ci kh.
Cng nh nhng ln gp nhau trc
y, ti vn gi thi
im lng. Ti khng vi tranh lun vi ng; ti sn sng ha gii
nhng s khng cam kt g c.
Nhng ti mun bit ng mun ni
g vi ti.
C hng ti tr c huyn vi nhau s ut bn ting ng h, t
8 gi 1 5 n qu

na m, im qua nhiu vn
. Nhng ng s quay tr v
ln na trao cho dn chng
quyn dn ch, t do vn ha, t

do nhp sch v t Trung Quc hn

v c php nhp c thoi
mi hn tm li, to
nhiu c hi hn cho cc hot ng ca cng sn, cho s bnh
trng
ca cng sn. ng mun chng ti
cng tc, khng phi v nn c
lp, cng khng phi i
li cc cn c ca ngi Anh
nhng chuyn ny c th lm
c trong mt vi nm m
l gii tn Hi ng
an ninh ni chnh.
ng bn khon trc vic ti ni rng c hnh

ph PAP t chi chuyn ny, v

mun bit ch nh ca ti

nh th no. Ti ni rng nu
ti kt lun tnh hung hin ti
s ch t hi hn thm trong nhng nm ti, th vic ch i
cho nhim k nm nm kt thc s
chng c ngha g. PAP s
tht bi. V ti s ch tip
tc nu c trin vng rng cc
chnh sch ca mnh thnh cng.
Ti gii thch rng phi ph
thuc rt nhiu vo s ng
ca Lin bang v th trng
chung, c c c hi
tt hn cho vic cng nghip ha
v to c nhiu cng n
vic lm hn. ng hi ti c

ngh rng Tunku s sm tnh chuyn hp nht khng. Ti tr li

rng
khng c trin vng g lm,
Tunku nht quyt chng Singapore. Chng ta qu Trung Hoa v
ngi Hoa th li qu thn cng.
ng c nhn mnh vi ti hoi rng mc tiu

trc mt cho cuc bn tho hin

php trong nm 1963 nn l chuyn gii tn Hi ng an ninh ni
chnh.
Sau khi quan st c ch, ging ni v s mong mi c PAP cng tc
nhng
theo nhng iu kin ca ng, ti
thy mnh ngu lm mi ng
vi ng. R rng ng ta mun
chng ti gp phn vo vic
to thm c hi cho nhng ngi
cng sn bnh trng mt trn

thng nht ca h t 1961 n

1963, v ri gii tn Hi ng
an ninh ni chnh cho d ngi Anh khng th nhng b ci g
khc c.
T i quyt nh rng c quanh c o th c hng t

c g. Ti ang trong chnh

quyn. Nu by gi ti ng
vi ng ta, th sau ny, xem nhng hnh ng ca ti, ng ta s
thy l ti ni di. Ti khng
trc tip tr li vi ng l
khng, m ni rng tt
nht ng ta nn ngh rng PAP s
lm nhng g m ng
pht biu trc cng chng rng
mnh s lm. Ni khc i nhng
tuyn b cng khai ca ti vn

ni ln ng li ca ti
trong tng lai. Chng ti bt
tay nhau t gi. ng chng t
v him th hay on gin g
c. ng c l ngc
nhin l ti thoi thc,
khi m ti c th ni xui
theo v ri sau lm theo
mnh.
L c ti c m thy rng ng c ha hiu

ht tnh hung rng chng no

ngi Anh cha trao c lp cho
Singapore, chng h vn cn
c quyn thu hi hin php. Chng
no ch quyn v cc cn c
vn cn trong tay ngi Anh, chng ng ta qu l ngu xun mi

tin rng mnh c th khin cho Hi ng

an ninh ni chnh b gii tn v
xy dng c sc mnh ca
cng sn ti Singapore nhm lm suy yu c Lin bang. ng
tnh sai nc c. Ngi cng
sn chng bao gi c th kim
sot c Singapore m khng kim
sot c M alaya trc, vy
m ng li hy vng dng Singapore
lt chnh quyn Kuala
Lumpur. Sao ng li ngh ngi Anh s
chu cho chuyn xy ra
c kia ch? Thc ra ti
ni vi Selkirk mt cuc hp
ca Hi ng an ninh ni chnh

rng ngi cng sn mun rng

bng bt c gi no cng phi
bin hn o ny thnh mt
cn c gii phng ton
M alaya, v h tch cc c
v cho ch ngha dn tc hp hi
ca ngi Hoa bng cch nh
mnh vo ni s b ngi
M alay thng tr ca ngi Hoa nu
nh chuyn hp nht xy ra.
T i ni vi Selkirk v M oore rng ngi c ng s n tin rng
hin ti khng c n

phi chng nhng cn c

ca ngi Anh, bi chng c th
d dng tr nn v dng khi c
chin tranh. H cng chng coi trng lun im kinh t tn ng

vic hp nht v tin rng, cng y

nh Cuba v ngi Nga vy, h c
th trng cy vo s gip
i quy m ca Trung Quc. Nh vy, nu Singapore khng sm
lin kt vi Lin bang, tnh th c th s
tr nn khng kim sot ni,
nhng nu c th a ra c
trc cng chng mt xut
hp nht trong vng chn thng hay mt nm, th chuyn c th
c.
Sau , c l s l qu
tr. Ti nhn mnh vi
M oore rng chng ta ang mt thi im c tnh quyt nh, v
nu ngi Anh cho nhng ngi
cng sn tin rng c th c mt
Singapore thn cng c, h s

gy rc ri cho c Singapore ln
M alaya. Ti tuyt i tin chc rng cho d ngi Anh c chp
nhn
chuyn xy dng bc u i
chng na th h cng s nh
ch hin php ngay khi mi iu
vt ngoi tm kim
sot. S c bo lon v
mu, v nhng ngi cng sn
s b bp bi qun i
Anh vn vn nm ch quyn trn
o ny.
N hng c huyn ng c mnh phi hiu c h

vic ca ti u phi l
gii thch cho ng ta.

22
TING
BOM CA TUNKU V VIC HP
NHT

C uc xung t gia c hng ti vi nhng ngi

cng sn ang ti hi cng thng,

trong khi chuyn hp nht vi M alaya chng ti li hon ton
chng
t c mt tin b no
c. Thi ca Tunku i
vi Singapore tht ng nn, v
ng ta lun trnh n, tng l
trc bt k ngh hp
nht no. ng nht quyt khng
chu hp nht d l di

bt k hon cnh no, v ng

tn dng mi c hi,
ring t hay trc cng chng,
ni r iu ny. Vo thng
5/1960, ng pht biu trc sinh vin M alay ti London rng suy
ngh chnh tr, cng nh c cu chng tc, ti
Singapore u khc hn vi M alay. Cho nn vic c thm 1,3 triu
dn
Hoa trn hn o ny s ch
gy hn n cho ngi M alay v
ph v bu khng kh bnh yn
ca t nc. Nhiu ngi
Hn hc v nhng di dn mi n
x ny, ng ni, s
lun lun trung thnh vi Trung Quc v h chng my c tm hn
hng v M alay.

N hn nh c a ng ng l nhn nh

ca mt Tunku. Qu l thng thn.

Trong mt chng trnh truyn thanh hi thng 6/1960, khi c
hi trin
vng hp nht ra sao, ti
quyt nh dp tt cc k
vng bng cch cho rng iu
s khng th xy ra trong tng lai gn c. Ti tr
li rng Lin bang rt mun gi
nguyn cn cn chng tc ca
mnh, v h e rng c qu
nhiu ngi Hoa Singapore thin cm vi cng sn; do , bn
phn ca
chng ta l phi cho thy mt cch
c th rng chng ta ch thc
trung thnh vi M alay.
iu c bit ng lo l vic T unku dng

dng trc s tn thng m

ng ta gy ra cho tnh cm
ca dn chng Singapore bng cch di nc lnh vo cc hy vng
ca
chng ti. M i ln ng ta lm
nh vy, bo ch u c
ng ti tht r rng, v
iu ny c ngha l ng
ta ang cng c nim tin cho nhng ngi ch trng cho Singapore
c c
lp trong tch bit. Vo thng
10/1960, ngay c Lim Yew Hock v Lin minh Nhn dn Singapore
cng u cng khai ng h vic thnh lp Singapore nh mt quc
gia c ch quyn trc ,
cn chuyn hp nht vi M alaya th
li sau ny hng hay. Nhng nh
ti nhn mnh vi Selkirk,

iu ny thm v l. M t
Singapore c lp di s kim
sot ca cng sn s chin u
ti cng trc khi bung xui ch
quyn ca mnh cho Lin bang.
Selkirk, c on trai th

ca mt cng tc Scotland, ngi

cao, hi lom khom v trng dng ng l mt nh qu tc. ng c
mi tc hoa rm, gng mt xng
xu, thng c v nh cau c,
v c thi quen l ng, khi
ang ngm ngh vn g th
ng nh ang nghch vi hm rng
ca mnh, nht l vi mt trong
nhng chic rng trn, bng cch
dng li bng vo n. ng

khng phi l ngi c u

c mnh, nhng c mt s hiu
bit x hi su sc v v
quyn r ca mt nh qu tc
khin k di phi an tm. ng
hiu chuyn v chng ti n
vi nhau; nhng ngi ph ca ng,
Philip M oore, hn c lc hiu
s nn nng ca ti, v ng
ta nghi ng rng ti chng coi
ng c k l no. Do ,
nhn mnh tm quan trng ca
mnh, ng ta c nhc i nhc li
vi ti rng Selkirk tng l
mt B trng trong ni cc v

vn cn trc tip tip xc vi

Th tng.
Ba thng s au, ngi Geofroy Tory, c ao y A nh ti M alaya, ni
c ho ti bit T unku ni ring vi ng

l ng ta thy rt phin h mi
khi ti, hay bt k pht ngn nhn
Singapore no khc, tuyn b trc
cng chng rng hp nht l mt
chuyn c th c. Bi l n
to li th v khuyn khch cc
ch th ca ng, nhng ngi
x hi ch ngha, ch yu l
ngi Hoa, nhng k ang khao kht
ci ngy h c th lin minh
lc lng c vi PAP ngoi
o. M t khc, iu

c khuynh hng gy cng thng cho

quan h ca ng vi phe quc gia M alay, v rng bt k du hiu
no
cho thy chnh ph Lin hip ang
suy ngh nghim tc kin quan h hu ngh vi Singapore
kiu no c ng

u d lm tng ni lo s
ca h l ng li ca
ng ta s cho php ngi Hoa trn
vo v bp ngi M alay.
Cho d c n lc no i chng
na th Tunku, Razak v Ismail cng s
khng ngi xung v tho lun
nghim tc vi ti v tng
lai lu di ca Singapore v M alaya. H
khng mun nghi ti nhng hu qu

theo

khng khip cho M alaya nu nh Singapore c lp v nm di

s kim
sot ca cng sn.
C ui c ng c ho ti vn c n c hy vng,

theo ti ngh ngi Anh

khuyn khch ti a ra mt cng
thc rng hn, mt thit k ln
hn v mt lin bang m s khng
ch bao gm Singapore m cn c ba
lnh th bo h khc trn o
Borneo ( l Bc Borneo, Brunei v Sarawak), nh vy bi ton
chng tc s khng gy o ln cho kh
nng a s ca ngi M alay. Selkirk v M oore khuyn ti nn son
ra mt vn kin, khng phi gi cho Tunku, nhn vt lun bc bi
vi chuyn ny,
m cho Razak. Ti ngh chc l, thng qua Geofroy Tory, h
thuyt phc c Razak xem xt quan im y,
v ti son ra vn kin

 vo u thng 5/1961 v
trao n cho Ismail trnh ln ng ta. Tht vy, ngi Anh lm
vic k vi ng ta vi s h
tr ca Robert Thompson, mt vin chc Dn s v M alay, y
vin quc
phng ca M alay v tng lm vic
gn gi vi Razak.
N hng ngi c p thng c huyn ny

vi Tunku l Duncan Sandys, B trng Ngoi giao ph trch quan

h ca Khi Thnh vng chung. ng n
Singapore vo thng 1/1961, trn ng n M alaya, bo vi c
hai chnh ph rng nc Anh ang
sp n gia nhp khi Th
trng chung Chu u. Ti
nhn c hi ny gii
thch cho ng hiu r mi nguy him ang t ra trc mt chng

ti nu nh khng c cuc hp
nht vo nm 1963, thi im ca
nhng m phn v hin php
mt Singapore theo cng sn s l mt kt qu khng th no
trnh
khi. Ti hn tc ng
c ng ta. M oore ni
vi ti sau rng Sandys ni
l ng ta cha tng gp mt nh
lnh o ng quyn no
li thit tha vi chuyn trao quyn ca mnh cho mt trung tm
quyn lc khc n nh vy. Cc ti liu
lu tr Anh cho thy rng Sandys ni chuyn vi Tunku, v
Selkirk thut li rng Sandys c k vi ng l
cuc ni chuyn tht thun bum
xui gi, tuy ng ta chng cho bit chi tit.
Sau ny ti mi c bit r v Sandys . ng

ta c th thng thn v c
thng thng. ng l con r ca
Winston Churchill, v khng h thiu t
tin. ng gan d v ht sc qu
quyt. ng c mt chn b thng
trong mt v tai nn xe hi thi k
chin tranh v n thng gy au
nhc, nhng ng dng thuc gim
au v khp khing ti lui vi
cy gy, gn b vi cuc sng
v lao u vo cng vic. ng
l mt con ngi ng yu,
ng ngng m nu nh bn
ngu nhin cng phe vi ng ta. Cng may l ti ri vo trng hp
nh th. ng hi thc vic hp

nht thnh mt M alaysia rng

ln hn v hn thuyt
phc c Harold M acmillan, Th tng Anh, ng h ng v
gy
sc p vi Tunku.
Bt ng, vo ngy 2 7 /5 /1 9 6 1 , Tunku khi ni c huyn ti H ip
hi P hng vin nc ngoi

ca ng Nam t ti
Singapore pht biu rng:
C hng c hng th c hy

M alaya c ng s c c

s nht tr vi ngi Anh cng

nhn dn Singapore, Bc Borneo, Brunei v Sarawak. By gi cn
qu sm
ti c th cho bit s nht tr
ny t ti u
nhng hin nhin rng chng ti
phi hng n mc tiu ny

v ngh ti mt k hoch qua

c th a cc vng lnh
th y li gn nhau hn trong mt
khi hp tc chnh tr v kinh
t.
ng ni rng khuynh hng t nhin c a

ngi Hoa ti Singapore l bin hn o ny thnh mt tiu

Trung Quc. Nu nh dn chng
Singapore v ca Lin bang c th
bin M alaya thnh mt th ng
nh mong mun ngi nh duy nht
ca chng ta th tht l hay
bit my. iu ny ng l
mt ting bom. Chng h c du
hiu no trc cho thy
c s thay i trong lp trng

khng khng ca ng l chng th

dung np Singapore c. Lc c
c li pht biu
ca Tunku, ti bit ng c mnh
s ngh rng ti la ng
ta hi lc chng ti gp nhau vo
thng 5, rng ti ni di,
bi khi tr li cu hi ca ng,
ti c ni rng vic hp nht
kh c th xy ra trong mt vi
nm bi Tunku khng tin tng ngi Hoa Singapore.
L c T unku khng gii thc h ti

sao ng i . V sau, vo thng

10, ng pht biu ti Quc
hi Kuala Lumpur rng lc u
ng khng tn thnh vic hp

nht bi chuyn ny s gy nguy

hi cho nn an ninh ca M alaya, nhng thi th thay i. ng
khng
gii thch. Nhng ti ch c th
on chng ngi Anh
thuyt phc rng ng phi kim
sot nn an ninh ca Singapore bo v cho chnh M alaya, bi
khi ngi Hoa a s ti hn o ny
c v rt d thun theo ch
ngha cng sn. Ti tin rng Ismail hiu r nguy c lt ti hai
lnh
th c quan h mt thit
vi nhau ra sao. ng tng c
thy, v d, tuy ch c phn
na sinh vin i hc Nanyang l
t M alaya thi, nhng h cng
tr thnh lc lng nng ct

trong gii lnh o cnh t v

l nhng k gy rc ri, v
cn s gy kh khn hn sau khi
tt nghip v quay tr v M alaya.
C Selkirk ln M oore u khng ng trc s

thay i kin hon ton ca

Tunku. iu n vi h
qu l mt ngc nhin y
thch th. Ngi Anh t lu
tng bn v quan im
mt M alaysia rng ln hn nh
mt gii php cho mc tiu lu
di ca h l gp cc thuc
a ca h trong khu vc li vi
nhau thnh mt lin bang trc khi trao tr c lp cho nhng
thuc a

. Nhng vn quan trng

nht l chnh quyn PAP c phi
l do cng sn chi phi khng? H
tin rng ti tr li cho cu
hi khi ti nhn mnh cng
khai v chuyn hp nht nh l
mt phng cch t
c s c lp cho Singapore,
v rng iu ny s khin
cho M CP chng th ginh quyn bnh
c. n lc h
mi khi s xem xt nghim chnh
k hoch ny.
V o thng 5 /1 9 6 1 , Tunku dng nh t ra c ng s n s ng
xem xt n c huyn hp

nht Singapore vo mt Lin bang M alaysia.

Th nhng c nhng lc trong sut

su thng sau chuyn ny
c v nh chng i ti u
ht, bi l ng ta cng vn hy
cn thy ngi. Cng may l trong sut thi gian ny ti c th
bn bc vi phn ln cc thnh
vin trong y ban Anh, nht l vi
Philip M oore.
V o nm 1 9 6 1 , c hng ti c th hiu

nhau c. Ngi Anh nhn thy

nhng kh khn ang t ra cho
chnh quyn PAP, v khi s
to xung lc cho mt Lin bang M alaysia, v gy nn mt cm gic
rng chuyn
ny l tt yu. Hai tun sau h
hng ng ngh

ca Tunku thng qua mt lot nhng pht biu tn ng. u tin

l
Selkirk, trong pht biu ngy 13/6, m t iu ny nh th mt
k hoch lu di, hu l.
M t tun sau, M acmillan, khi tr li cu hi ca Fenner Brockway
H vin, ni rng:
T i vui mng trc

ngh y n

tng mi y ca Th tng
M alaya rng chng chng th chy Lin bang cng t ti mt s
nht
tr vi chnh ph Anh v vi
Singapore, Bc Borneo, Sarawak, Brunei v mt k
hoch s a nhng lnh th
y vo mt lin hip kinh t v
chnh tr. Pht biu ca Tunku Abdul Rahman gy ra s bn tn
ti
nhng nc v chnh ph

tt cng s tnh n nhng

phn ng ca h khi xem xt v
ngh Ti ngh
rng iu qu ng mng l
chuyn ny c nu
ln v kch thch tho lun.
K , Selkirk triu tp mt c uc hp

vo ngy 27/6 bao gm cc thng c Anh Sarawak v Bc

Borneo, cao y Anh ti M alaya v y vin Anh Brunei. Goode,
gi
y l thng c ca Bc
Borneo, ni v s cn
thit phi nm ly ng lc
ny thng qua k hoch
M alaysia hng cng ca Tunku
nhm bo m thnh cng cho n.

Vo ngy 30/6, ngay sau cuc hp , Selkirk bay i London

bn
bc vi ni cc v k hoch
ny.
V ic ngi A nh biu l c ng khai ng h mt

Lin bang M alaysia v s hp nht hn nh ng nhng ngi

cng sn. Sng kin ca Tunku tin
trin tht nhanh chng, v ng c
mnh s phi tnh ton n
iu ny. S khch ng ca
h nhanh chng tr nn r rt
khi Lim Chin Siong ti xut hin vi mt lot nhng tuyn b
chng hp
nht. Vo ngy 2/6, Lc i
gia lnh o nghip on
Lim Chin Siong v Fong Swee Suan, cng vi Sidney Woodhull,
Jamit Singh, S.T. Bani v Dominic Puthucheary, em trai ca James

(bn trong s h chng phi ngi Hoa cho h c

ci v a chng tc)
a ra pht biu ku gi i
t tr i ni hon ton
khng phi trn danh ngha m l
thc t, i kim sot an
ninh ni o v bi b Hi
ng an ninh ni chnh. H ku
gi c tri Anson b phiu cho PAP nu lm c s cho s chin
thng trong cc cuc m phn
hin php nm 1963 v nhng
yu cu ca h sm c
cng nhn. Th ri Lim t
mt trn thng nht ca lc lng
cng sn ln bn cn, vi 42

nghip on cam kt ng h ng
PAP chng thc dn v khuynh t trong k tuyn c b sung sp
ti. Ni
khc i, nu PAP khng chng thc
dn v khuynh t ng mc nh
h mun, PAP s chng thu c
hu thun ca cc nghip on,
vn i din cho c mun
ca cng chng.
l li c nh c o vi ti rng hy c hi

theo lut ca h. Ti tr li
rng: Gi y nn c
lp thng qua vic hp nht trong mt thc th to ln hn r
rng trc mt chng ta v s
tr thnh s tht sm hn mc
ngi ta ngh cch y

hai nm. Ti cng vch r rng

chng ti s khng tnh n
chuyn gii tn Hi ng an ninh
ni chnh cho n khi nn an ninh ca chng ta c m bo bn
trong Lin bang nh vo sc mnh trong bu c ca cng ng
M alay. Chnh
ng c mnh s quyt nh
ng ta phi lm g sau .
V o ngy 1 0 /6 , ngy c ng b danh s c h ng c

vin cho cuc bu c b sung ti

Anson, PAP c mt ngi
M alay l M ahmud bin Awang. ng l ch tch ca Tng lin on
lao ng,
nhng la chn ny khng c li
cho nhng ngi cng sn. ng tng
b bt nhng ri c th

ra ngay sau . ng ta n vi
Devan Nair v do l mt ngi
ca pha chng ti. ng s i
u vi David M arshall, ng c vin ca ng Cng nhn, ngi
m
ti cm thy chc l ra
tranh c di s xi gic ca
Lim Chin Siong v Fong. Tht vy, vo ngy 14/6, bo ch tng
thut
pht biu ca M arshall rng ng
sang thm Lin bang sau pht biu ca Tunku ti Hip hi Phng
vin nc
ngoi, v ng tin chc s khng
th c hp nht trong vng 10 nm.
ng tn thnh mt Singapore c
lp (nhng nht thit phi gii
tn Hi ng an ninh ni chnh),

v ch trng rng mt khi

Singapore c c lp th
vic hp nht s d dng hn.
N gay s au khi c uc vn ng bu c bt u, J ohn

Linsell, gim c S c v,
bo co rng c mt nhm no
mun m st ti. Nguy him
s rt ln ti mt trong cc
cuc mttinh vn ng tranh c
ngoi tri, bi c
th m st din gi ng
trn din n v ri li
trn d dng. H cho ti
quyt nh cn c bin php
an ninh n mc no v c nn
xut hin trc cng chng hay l

khng. Ti khng c la chn no

khc. Khng c mt trong mt chin
dch vn ng quan trng ch bi
v b e da m st th
qu l tai hi v mt chnh
tr. M t khc, c thng bc
i ti m khng c bin php
an ninh th cng l ngu xun; trong khi tng cng cc bin php an
ninh th
trng c v phng th qu. Ti
bo vi S c v l lm
cng kn o cng tt nhng
cng thn trng ti a.
T i hm ti pht biu ti khu vc

bu c ca mnh. Cng quang cnh

, con ngi , thn thit

vi ti, v ti cm thy an ton

mt cch hp l. Nhng ri ti
cn phi ni chuyn ti nhng
khu khc t thn thin hn. Ti
cm thy i cht lo lng, nhng
nh chp nhn rng nh
mt phn ca cuc sng chnh tr
trong iu kin y khng b
ca Singapore v M alaya ngy y.
T i c tin rng nhng ngi c ng s n mun

tim vo ti s s hi v
nhn xem ti phn ng ra sao. Ti tnh rng tht ra m st ti khng
c li cho h khi m ch ng
ca ti trong cng chng kh cao. Ti cha b xem l k th ca
cng
chng nh Lim Yew Hock hi nm 1956. V h cng khng mun

phi gp mt
t thanh lc i quy m i
vi mt trn thng nht ng,
cc nghip on v cc hip
hi vn ha vn chc chn
s xy ra nu ti b hi. Nu
ti thua trong trn chin tuyn truyn li cun qun chng v
b xem l b nhn ca
quc, chng s khc.
Git ti lc s chng
c thit hi g v chnh tr,
trong trng hp th chc
ti chng dm liu.
H a ra S c v v P hng iu tra hnh s

tin hnh mt lot nhng

cuc b rp vo ngy 18/6, dn

n vic bt giam mt tay bo k

u s cng 10 ngi khc
na, trong h tm c
mt ci gi cha ba qu lu n
giu trong nh ca tay bo k. Nhng cuc thm vn cho thy rng
mt
tay ch im ba ra v m
mu m st v nht my qu
lu n vo vi s
ng la ca mt h s quan
thm t ca Phng iu tra hnh
s. on cui ca v kch,
qu l chn. Tuy nhin cho n
khi bit ra v m mu m st ch
l ba t, th ti
ng trc mt vn c

thc l phi ng ph vi chuyn

ra sao.
Ba ngy trc khi bu c , ti pht biu

rng cho d l cc bang Bc Borneo

c gia nhp hay l khng, chng
ta cng phi n lc cho cuc hp
nht gia Singapore v Lin bang vi hai iu kin cn thit l t
do trong gio dc v cc chnh sch lao ng. Ti bit rng chng
ti phi a nhng chuyn ny
ra ngoi tm kim sot ca chnh
ph Lin bang, bng khng chng ti s chng th ginh c mt
a s Singapore ng h chng
ti. Chnh sch gio dc ca
M alaya ang i ngc li nhng phn i ca cc trng Hoa v
cc y ban phng thng mi Hoa
kiu ti M alaya, v rng c

chnh quyn tr gip, h s

phi chuyn t vic dy bng
ting Hoa v ting Anh sang dy bng ting M alay. iu ny, cc
dn
tc khng phi l M alay hon ton
kh th chp nhn c. Ngay
c nhng ngi Anh hc cng s
phn i vic hp nht da
trn c , v ngi Hn
hc th chc s dng ti bo
lc.
V c huyn lao ng, M alaya c mt c hnh s c h

kh cng rn i vi cc
nghip on, ch yu bi v
h quyt tm dp tt m mu
lt ca cng sn, nhng

cng v h khng tin tng vo

ch ngha nghip on u
tranh, v h tin hnh cc
bin php mnh kim ch
nhng thi qu trong chuyn ct t ngi bo v bi cng v
chuyn thng lng khi tranh chp
ch th. Nu B trng lao ng
v B trng ni v ti
Kuala Lumpur kim sot chuyn ng k thnh lp v gii tn cc
nghip on, cng nhn v cc
lnh t nghip on ti
Singapore chc chn s chng i
mt Lin bang M alaysia tng lai.
T hnh lnh, hai ngy trc khi c c uc u

phiu, tm dn biu PAP cng

k trong mt bc th ng yu cu

Chin Chye, vi t cch ch tch ng, phi tuyn b ng h pht

biu
ca Lc i gia v triu
tp mt hi ngh gm 51 chi b
ca ng xem xt vai tr
ca ng trong tnh hnh chnh
tr hin nay. Cng khai lm xi mn lng tin ca cng chng i vi
lnh o v tc ng n
cuc u phiu, h lp
li nhng yu cu ca Lim Chin Siong: phng thch cc chnh tr
phm,
bi b Hi ng an ninh ni
chnh, t tr i ni hon
ton. V ti khng nhng
b nn ng c mnh
quyt nh khin PAP tht bi ti

Anson.
V o s t ngy bu c , ti c ng khai yu

cu ba b th chnh tr Lim
Chin Siong, Fong v Woodhull t chc. Ti ni rng ba ngi
ny cng vi
tm dn biu kia mun p buc
PAP phi chp nhn ng li
ca h, bng khng h s lt
lnh o v thu tm
ng s dng cho mc ch
ca h iu qu r l
ngn chn cng cuc hp
nht, su cn b nghip on
ang sn sng lm bt c
chuyn g k c ph hoi
ci chnh ng m h

lm ra v gn b. Trong n lc
cui cng chuyn hng c
tri t PAP sang M arshall, h dc ht mi lc lng vo cuc.
Ngay c
vin b th ca chi b ti cng
chng li ti, v v rng ng
ta c chn trong y ban hi cng
Singapore v c nh hng
Anson, vn gn cng, nn ng ta
khin chng ti b mt
i nhiu phiu ca gii cng nhn
cng ngi Hoa. Vo m kim
phiu, ngy 15/7, M arshall thng xp x
(3.598, bng 43,3%), M ahmud (3.052, tc 36,7%), SPA ginh
c c 17,8% phiu bu. Vi
tm trng t c, M arshall

mng nhic ti trong bi din vn

cho mng chin thng: "Hy t
chc i, v bit u khi ngh
hu ri th ng mi hc c
s khim tn v lng nhn o
trong nhng nm sau ci
ti nng khng ai chi ci ca
ng mi c th phc v nhn
dn chn thnh v v v li
c.
T i th qu quan tm ti c uc c hin s p ti

nn khng th tr li ng ta.
Nhng ngi cng sn mt ln
na cho thy h ang xm
nhp c vo hng ng cp
cao ca cc nghip on v vo

ng ca chng ti, n ni
trong thi gian ngn c th
phn tn c phiu bu ca
PAP, v li cng chng chuyn sang
ng h mt k ni ting l
hay dao ng v khng ng tin
cy. Trong mt bc th ngy 17/7 gi cho Chin Chye vi t cch
ch tch PAP, ti ngh xin c t
chc Th tng. Ti thy
khc m mn ca mt th
thch thc lc gia cnh t phi
cng sn v cnh t cng sn
i lin vi nguy c l s
xung t ch th v cc mc
tiu chnh tr. Lim Chin Siong v
cc ng ch ca ng s c

cng ch ng v chnh ph
i vo con ng la b
M alaysia, v ng nht thit phi
on kt sau lng lnh t ca
mnh.
T rong c ng ngy hm , C hin C hye tr li

rng y ban chp hnh trung ng

nht tr chn ti lm
Th tng sau cuc tng tuyn c.
V ic

phe i lp c a c hng ta ku gi ng t

chc ch l nh lc
hng cng chng trc vn
sng cn l cng cuc
hp nht gia Singapore vi M alaya, mt mc tiu tm nguyn ca
ng
v chng ta khng th i trch

khi n c. Ngi ta
tng ngh rng ti nn
lm Th tng thay th ng. Chng
ta ng b la phnh trc
n lc mun ph v s on kt thng nht c a ng v
hng ng lnh o ca n.
C hng ti bit c hng ti ang i ti mt c uc

so ti cui cng. Sau khi chng ti thua Anson, ti dm chc mi

dn
biu v ng vin ca PAP cng
u bit r chuyn ny v
s ng h chng ti. Cuc chin
gi y m mn. Chng
ti phi i ti mt cuc chia tay
vi phi t ca chnh chng
ti. Chng ti cn phi loi tr

ra khi ng bt k nhng k
lp l no trong Quc hi, v
buc nhng ngi cng sn bc
ra u tranh cng khai vi chng ti.
Chng ti quyt nh triu tp
mt cuc biu quyt tn nhim25 v phi c ng khai tc h ly
trc khi h c th gi tnh
li nc i ca mnh.

vi h

23
TIC
TR EDEN HALL

T i xut mt kin ngh v vn tn

nhim trong chnh ph vo 20/7/1961

tch bch ch ta bn th trong
Quc hi.
N gy 1 8 /7 , hai ngy trc c uc b phiu tn nhim,

S c v bo co rng Lim
Chin Siong, Fong Swee Suan, Sidney Woodhull v James
Puthucheary dng tr vi Selkirk ti Eden Hall. iu ny tht
k
l. i mt vi mt cuc
khng hong v rn nt nghim
trng vi nhng phn t quc gia

trong PAP, Lim v Fong li giao du vi k

th chnh ca h l ngi
Anh. Ti kt lun rng h ang
thm d khm ph xem, nu
cc i biu thn cng trong Quc
hi chim a s th h c
th nm quyn hay khng. Keng Swee, Chin Chye, Raja v ti xc
nh rng
ngi Anh s hoan h vi c hi
khot su h ngn cch trong ni
b chng ti khng cn
hy vng g ha gii v tp hp
cc phn t thn cng ln phi
cng sn trong PAP thnh mt mt trn thng nht na. iu ny
thun
tin cho chng ti. Nhng phn t

thn cng lu nay l ni

lo ca chng ti. Nhng chng ti
phi cn thn trong vic i ph
vi h. Nu chng ti t ra c
hi, vt chanh b v, chng ti
s mt s ng h ca khi
ni ting Hoa. Vic hp nht l
l do rt tt chia tay nhau.
T ln tuyn b u tin vo ngy 4 /6 /1 9 5 9 ,

xc nh ng h dt khot
mt M alaya c lp, dn ch, khng
cng sn v ng h Singapore c
c lp thng qua hp nht, h
cam kt gn b vi chnh
sch ny. By gi h sp ph
b tha c m da vo

PAP v CUF u tranh v thng

li trong tuyn c. Nu chng ti
khng th vt qua khi mt s
chia r quanh mt vn r rng
nh th, th chng ti chng bao
gi tn ti ni. Chng ti cm
thy nh thot khi mt gnh
nng. Chng ti s khng bao gi
phi cho h mn ting na. Chng
ti s thng li bng chnh sc
mnh hoc s rt lui. Tuy nhin,
chng ti khng th chu c
ngi Anh vi th on gip
phe cng sn ginh quyn lc; vic
s khin chng ti c

v nh l ng minh ca h.
Do chng ti quyt nh
lm ngi Anh b l b mt
l ng minh ca phe thn cng.
l ch trng ca ti
trong cuc tranh lun b phiu tn
nhim:
"C c ba tic ti, tic ru nh v

ba tra dn ti mi lin
kt gia hai cu i th, mt
bn l Con s t Anh quc v mt
bn l cc ng Lim Chin Siong, Woodhull v ng s. Phe thn
cng i
ti ch tin rng PAP l bn cn
tr ti t, rng ngi Anh, mt
dn tc khn ngoan v gii chnh

tr, c chun b
tng hnh mt chnh
quyn cnh t mi xut hin
Singapore, thm ch cn khuynh t hn c PAP; min rng cc cn
c qun
s ca h khng b ng
chm. S v xy ra l
ngi Anh tr thnh nhng
tay xch ng ca h. V h
thnh cng n th no!
M t cch lng l v ngm ngm,
h kch ng nhng ngi
thn cng thc hin mu toan khng
ch c chnh quyn v ng
PAP. Nhng ngi cch mng tr
tui v thiu kinh nghim ln

su vo vic ny, vo mt cuc

khng hong. Lim Chin Siong, Woodhull v Fong Swee Suan hy
vng vo nhng cuc
tho lun vi Cao y Anh vo th
Ba va qua, ngy 18, ti Eden Hall, tr s
ca cc i din quc
Anh.
T ha qu v, c hng ti c m thy c c i g

k l ang xy ra v do
chng ti cho gim
st ta nh ca Cao y Anh. L
cha! Nhng tay cch mng v chng
thc dn lng ly li i tho
lun kn vi S t Anh quc
V ngi Anh cng c th hy vng
rng di p lc tn cng

v nguy c b khng ch, PAP s

phi chng c li v sau cng
phi n p cng sn, iu
m cho n nay h khng
thuyt phc PAP tin hnh c.
Trong khi , vi PAP, ngi Anh ngh rng chng ti phi
c bin php chng li tnh
trng m mu lt ang ngy
cng tng. Thc ra, mt k hoch
c vch ra m kt
thc s l mt hnh ng
dn n xung t cng khai vi
phe cng sn, trong PAP hoc l
tip tc nm quyn, v nh th
b buc phi vnh vin bo v

ch ngha quc Anh, hoc phi

rt lui, trong trng hp mt
chnh ph phi cng sn v khng
chu p lc ca ngi Anh s
phi b loi b.
M t s dn biu quc hi theo H n hc

yu cu ti rt kin ngh v
vn tn nhim. Ti tin rng
Lim Chin Siong v Fong cn c thi gian
xem xt cc hm su xa ca
tt c chuyn ny. Ti quyt
nh y mnh vn ti
na v ti c
s dn biu quc hi cho
php chng ti hon thnh c
vic hp nht vo nm 1963. Ti

mun cc dn biu quc hi ca

PAP phi vng vng v ng tin
cy.
C hin C hye ni r lp trng c a c hng ti

khi ng c trch on t
mt vn bn m cc B trng
Singapore vit v trnh cho Hi
ng an ninh ni chnh ti phin
hp u tin ca hi ng
vo ngy 12/8/1959. Vn bn l gii lp trng ca chng ti l
khng cng sn, ng thi
ch r v tch bit Lim Chin Siong
nh l lnh t cng sn ch
yu. Vn bn nhn nh Lim nh
mt nhn vt m ngi Anh bit
r l cn b cng khai quan trng

nht ca M CP, tuy vy Cao y Anh vn tip ng ta ti Eden Hall

ch hai ngy trc khi cc dn biu quc hi
thuc phe ng ta s b phiu chng
li xut v vn
tn nhim chnh ph.
C uc tho lun v vic b phiu tn nhim tin

hnh t 2 gi 30 chiu ngy 20/7 n ti, ch tm ngh mt ting

n ti, ri ko di n 3
gi 40 sng hm sau trc khi tin
hnh biu quyt. Khp tr s
quc hi nhn nhp hot ng,
t phng hp ln cho n phng
cc tiu ban. Khi thn cng c
ht sc vn ng cng nhiu
dn biu thuc PAP cng tt
h b phiu chng li

xut ny. H vn ng
c tm ngi. Chng ti
d tr cn vi ngi na
ng theo h: cu hi l tng s
l bao nhiu. Chng ti cn
t nht 26 phiu nm quyn
m khng phi lin hip. M mt
chnh ph lin hip s l mt
tai ha. N c ngha rng phi
tip nhn SPA hay Lin minh UM NO v M CA, c
hai u b nn tham nhng honh
hnh. Chng ti s mt ci
phm cht chnh tr qu gi
nht ca mnh l tnh lim
khit.

C hng ti quyt nh tm gc k lut ng

v mi ngi b phiu
theo mnh. Chng ti cn nhng
ngi t nguyn, ch khng phi
nhng ngi b cng bch,
cho cuc chin kh khn sp ti.
Phi thn cng ri cng thi tm
cch li cun cc dn biu
ngi n v M alay, m tp trung
vo nhng ngi bit hai ngn ng
v khi Hn hc. Nhng h cn
c thi gian, v nhiu ngi
tip cn trng ban k lut ng
l Lee Khoon Choy ngh hon
cuc biu quyt n hm sau. Chng
ti t chi. Vy l h

gi tr tr hon, c nhng
bi din vn l th, lp i
lp li ko di tin
trnh lm vic.
T rong s nhng ngi c h vn ng

c ba i biu Hn hc rt
khc thng khng chu
thun theo phi cng sn. Ngi
dng cm nht trong l Chor
Yeok Eng. ng ta sng ti Bukit Timah, mt vng nng thn m
cng sn c
th mnh. ng b e da
tnh mng nhng vn kin quyt.
Tng t nh vy l Chan Chee Seng, mt tay ai en nhu o cao
ln 26
tui, rt can m v c

bit trung thnh vi Pang Boon v ti.

Ngc li, Lee Teck Him l mt ngi n ng 55 tui, lm th k
cho Phng thng mi Hoa kiu, mt
dn nhp c th h u tin
ra i Fujian. V l do no
, ng ta khng hng mu v
mt nc Trung Quc mi nh cc
hc sinh trung hc ngi Hoa khc. C l ng bit v nhng g
xy ra cho h hng ca ng .
D cho l chuyn g, ti
vn thy rt khch l v ng
ng v pha chng ti.
C hng ti khng c hc kt qu biu quyt s ra

sao; v ngh rng hai bn s hn

thua nhau st nt. Chan Chee Seng v ti th m u ngi v
ch nm chc c c 25

cn thiu mt phiu na mi t
qu bn. V chnh lc ny
Sahorah binte Ahmat xut hin. Sahorah l mt ph n to ln 36
tui, mt din
gi gii ni bng ting M alay, n
gin v thng thn. B ta ang
bnh v nm ti Bnh vin a
khoa Singapore, ti y b
c b ch ca ng c
mnh ti tip xc, v hn cuc
tip xc thnh cng, v vi
gi trc khi biu quyt, mt s
dn biu ngi M alay ti
gp b ta v bo co li rng
b theo phe i phng.
Nhng trong cuc hp ti phng i

biu trong gi ngh gia bui tho

lun, Chen Seng ni rng ng mi gp Sahorah vo ba trc v tin
rng
ng c th a b ti tr
s Quc hi b phiu cho
chng ti. Ti b tay v
bo ng ta ng ph th gi,
nhng Chin Chye ni xen vo l c c
gng th th cng chng thit hi
g.
Sahorah ni vi C hee Seng rng c c ng s ngi

M alay ca b lng xa b
trong nhng hot ng chnh quyn,
chng t h coi thng
b. Nn b khng
h thuyt phc, b ng h chnh

quyn. Nhng b thch Chee Seng v

ng s ti. Chee Seng lp tc
thu xp mt chic xe cu thng
ch b ti tr s Quc hi
v cho cng b vo phng ca
cc dn biu. T , b
c gng i khong 15 thc
vo phng hp kp lc cho cuc
biu quyt.
H ai mi s u i biu thuc P A P biu

quyt ng h xut, gip

chng ti t qu bn, 26 trn
tng s 51. Nu chng ti thua cuc biu quyt ny, chnh ph s
phi thoi nhim. Ri hoc l
phe thn cng s lp mt chnh
ph mi vi nhiu thnh vin PAP

nhy qua cng tc vi h, hoc

s c tng tuyn c mi m
trong h tin rng h s thng.
Bc s L ee Siew C hoh, th k quc hi bn c nh B

trng Ni v v nhng ngi

ng h ng ta biu quyt
chng li xut, h tin rng
v lu di, pha cng sn s
thng. Khi chng ti cng c v
tr ca mnh, v h ha hn
bu ng ta lm th lnh v gi
chc Th tng, ng lin nm
ngay ly c hi y. ng ta l mt
tay nghin c bc ngay t hi cn
hc i hc Y. Kh to con so
vi ngi Hoa bnh thng, ng

ta c th lc tt, ging ni
rn rng hi qu t tin v khoe
khoang. ng ta c chi banh rugby v c
tng. Trn sn banh, phng php
ca ng ta l cn lt tin
ti, khng h c chin thut
nh lc hng hay la i
phng v do ng d dng
b truy cn. Keng Swee, ngi thng chi c vi ng ta, thy rng
ng
ta bo gan n mc liu lnh. ng
ta lun lun khi ng bng mt
nc i ngon mc no
ph v phng th v h
gc i phng, v qun rng
mt i th c kinh nghim s

khng bao gi b dn d i vo
mo him khi h c th tin bc
vng chi khng khoan nhng chng
li mt k phiu lu. Ln ny
ng ta bc vo cuc c
ln nht i mnh chc
Th tng hoc khng g c.
H ai dn biu phe c hng ti b phiu c hng

li xut. H chng l
cng sn mt t no c, nhng
vi thng trc cuc bu c
b sung Anson, cc cn b cng
sn theo st h v
vit din vn v cc bi bo
cho h. Khi ti cho mi v trch c
h sau khi nghe nhng din vn l lm ca h trong Quc hi, h

xin li, nhng sau tht bi ca PAP

trong cuc bu c b sung Hong Lim, h cng nh nhiu ngi
khc
thay i chnh kin, cm
thy rng tng lai ca mnh nm
trong cc hip hi v qun
chng.
M c tiu u tin c a L im C hin Siong l li ko

mt s dn biu v phe mnh

thnh lp mt chnh ph
mi. Khi iu tht bi,
ng ta th nhiu chin lc
ngn chn vic tip tc
thng tho vi M alaysia v vic
sp nhp. ng ta thnh lp
mt ng mi, Barisan Sosialis (M t trn X hi). Bc s Lee Siew

Choh, ch
tch M t trn, lc
ku gi tuyn c li.
L im C hin Siong im lng trong mt tun s au t quc hi

tho lun v xut b

phiu tn nhim. n ngy 28/7,
t Straits

Times ng ti mt l th c a ng ta mang

y nhng du n ca Woodhull v
Puthucheary: Xin cho ti c ni
r mt ln chung quyt rng ti
khng phi l mt ngi cng
sn, hay mt i din cho cng sn
hoc i din cho bt c ai
ng ta thm ch khng mun
tr li chnh trng sau khi c
phng thch, cn v vic c

 c lm th k chnh tr
bn cnh B trng Ti chnh,
ng ta ni: Ti khng nhng
ngn ngi nhn chc v ny, m
ti cn ngh rt lui khi
sinh hot chnh tr nu ng ta (Lee Kuan Yew) mun nh th. V
ng ta khng mun nh th. Thay vo ,
ng ta mun cho mi ngi thy
rng ti ng nht vi
chnh ph.
N hng kt lun ti rt ra t bui tic

tr ny b ng ta bc
b nh mt kch ng chng
cng:
T rong c n ri tr, h bt u ku
go v ch ngha cng sn v

tnh trng ri lon, hy vng s

khin mt s ngi tin vo h.
Ngi cnh t vn thng b
coi l nhng k ch mu gy ri
by gi, nh chng ti c
nghe ni, li b ngi Anh dn
d. Tht bun ci lm sao! Nhng
cuc gp g gia ti vi Hun
tc Selkirk l rt him hoi. Nu
vic gp g Hun tc Selkirk c
th khin ngi ta tr thnh k
ch mu gy ri th ng Lee mi
l k gy ri ln nht v
ng ta giao dch vi Hun tc
Selkirk nhiu hn bt k ai Singapore ny.

C ng ngy , ng ta c n c mt bi din

vn di hai ting trong bui hp ca mt nghip on. Cui bi din

vn, ng ta li cp lt
qua bui tic tr y: V vic
Lim Chin Siong dng tr v n ung
vi ngi Anh, l chuyn
ht sc bnh thng. Vn
l lp trng c vng hay khng.
Chng ta khng th ni rng khi dng tr vi h l ta cng
hi cng thuyn vi h. ng
ta hn cm thy cc cng
nhn e rng ngi Anh
dn d ng ta. ng ta v nhng
ngi thn cng ng h ng
nay b l mt v c lp
m khng cn gi c lp

v phi cng sn ng tin cy.

Nhng ng ta s khng thot nn
vi nhng bo cha . Nu
ng ta ngi khng mun tr
li chnh trng v nhn mt
chc v trong chnh ph, th ti
sao phi gp Selkirk?
T i tr li bng mt l th ngy 4 /8 gi c ho

t Straits

Times vi t c c h tng th k c a P A P :

C hng ti
ht sc quan tm n nhng vn
nghim trng c th xy
ra sau bu c. M t trong nhng vn
l ng ta v cc bn
hu s lm g sau khi chng ti

gii phng h. ng ta
ngh rt khi chnh trng v
qua sng Indonesia. Th nht,
khng phi mt ngh c
a ra mt cch nghim tc. Th
nh, chng ti cho rng s khng
ng v tha ng khi t
iu kin l ng ta phi rt
lui khi chnh trng trc khi
chng ti quyt nh tham gia tranh c
chin thng. Chng ta phi i
mt vi thch thc cng sn cho
d c nhn ng Lim c hin
din trong chnh trng Singapore hay khng
(V bui tic tr) ng ta vn c ha gii thc h

ti sao ng ta i gp Hun tc

Selkirk Trong mt gii thch ng

trn bo ch ting Hoa ngy 29/7,
ng ta ni rng ng gp Hun
tc Selkirk v l do x giao, to
n tng rng nhng bui ni
chuyn ca ng vi y vin Anh
ch thun ty l giao t. M
khng h c mt dp l hi
no vo ngy th Ba 18/7
c. V cng khng c ngi
khch no khc ngoi ng Lim v
cc bn hu.
M t gii thc h s c a ra s au ,

nhng khng phi t Lim Chin Siong. Trong mt l th gi t

Straits Times n hnh c hn ngy s au , 1 3 /8 ,

Woodhull trch li on i thoi

gia Puthucheary vi Keng Swee sau cuc bu c b sung Anson.

Keng Swee ni vi Puthucheary rng s can thip ca Anh l rt
c th xy ra, rng h s
khng ngi yn v nhn phi
thn cng hy dit PAP; v nu
nhm lnh t phe quc gia b cng
khai chng i, PAP, v phn mnh,
s ngng hot ng v
mc ngi Anh tiu dit phe thn
cng.
N gy hm s au, Keng Swee, trong mt l th, k

li im chnh trong nhng i

thoi gia ng ta v Puthucheary:
Sau c uc bu c A ns on, ng P uthuc heary tr nn ngy
c ng b kc h ng, ng
ta yu cu ti, nhn danh tinh thn thun l, hy sa i chnh
sch ca chng ti v dung np

Lim Chin Siong v nhm ca ng ta. M t gii php khc tt s a

ti hy dit cho PAP trong vai tr mt lc lng chnh tr. Vin
tng
ny khin ng rt nn ch v
chn ng
C hnh trong lc ny, ti bc vo mt

lot nhng cuc tho lun nghim

tc, i khi cn cng thng v
kch ng, vi ng Puthucheary v
tng lai ca ng v ca t
nc. Ti ni rng ti bit
Lim Chin Siong tung ton lc t
chc cng on ca ng ta
nh bi PAP ti Anson. Ti ni
l ti cng bit ton lc cc
cn b cng on ca Lim Chin

Siong c trin khai

chng cc y vin t chc v
thnh vin cc ban chp hnh chi b
ca chng ti, v kt qu l
mt s ln ng vin
ri b hng ng. Nhng, nh ti
ch r, tnh hnh ny
khng c g mi. iu tng
t xy ra nm 1957, khi cc
cn b cng on pht ng
cuc tn cng vo t chc ca
PAP v gn i ti ch nm c
ton y ban trung ng ng. Ti
ni rng, vo nm 1957, hu qu
ca cuc tn cng ca phe thn

cng nhm vo chng ti l

vch c mt cch cng khai
v r rng s khc bit gia
cc nhm thn cng v phi cng
sn trong ng. Tr phiu lu ny
cho ngi Anh mt ci c
thc hin mt t phn
cng ln.
Keng Swee ngh rng nhm thn c ng mun gp Selkirk v

h xem y nh mt m ch
rng ngi Anh sp tung mt t
phn cng ln nhm vo h. Trong
mt th tr li xut bn ngy
21/8, Puthucheary a ra mt l gii khc, lp li nhng g
Woodhull
ni: iu m h tm kim

 Selkirk l s minh nh mt gi
thit m PAP ni r, c
th l khng th c mt chnh
quyn no khc vi cc lnh
o hin nay ca PAP, rng h l
nhm duy nht m ngi Anh s
cho php nm quyn. Nhng nhng hm th thc ra vn vy: h
mun
mt bo m t pha ngi
Anh rng h c th tip tc cc
k hoch ca mnh m khng s
b trng pht.
N hiu nm s au, vo nm 1 9 8 2 , Selkirk ni vi mt

phng vin rng Puthucheary in thoi cho ng ta vo sng th

Ba 18/7
, hi rng ng ta

(Puthucheary) cng mt hai ngi bn c th ti gp ng khng.

Selkirk
ngh ba tra ngy hm
sau. Puthucheary ni rng vn rt khn cp v ng ta mun gp
cng
sm cng tt nu thun tin.
Selkirk min cng mi
h ti dng tr lc 4 gi
chiu. Selkirk ni rng iu ct
yu m h hi ng ta l:
P hi c hng hin php c

s on

nhm phc v Lee Kuan Yew hay l mt hin php t do? Ti

ch
ni th ny: l mt
hin php t do, hy bm cht
vo v khng bo lon
ng hiu ch? Ton b ch

c vy. Ri h ra v, sau
ti ni vi Lee Kuan Yew, trc cuc tho lun trong Quc hi,
rng ti
gp bn h.
N hng ti tin rng h khng nhn ra vn .

Selkirk chng phi mt nh chnh tr

non km. ng ta hiu ngha ca
bn tm c. i vi i
din cao cp ca chnh quyn Anh ti Singapore, vic ch thn tip
kin Lim Chin Siong v Fong trong mt giai on khng hong
trong tng lai ca
chnh quyn bn x ang gp nguy
c tc l a ra mt tn
hiu c ngha no .
Nhm thn cng hn s l gii
iu nh mt cng nhn
rng ngi Anh sn sng

lm vic vi Lim, mt cu t
nhn, ngi m theo hin php
1958, b cm tham gia cc cuc
bu c. Hn na, khng ai trong s
bn ngi ti gp Selkirk l dn
biu trong Quc hi lp php v
do h khng c t th
bin minh cho bt k mt tho lun
no v vic thnh lp mt chnh
ph mi. Ti khng th chp nhn
cch gii thch ca Selkirk rng ng ta gp h hon ton v
lch s ngoi giao, v ch a
ra mt cu tr li ng n
v mt hin php. Trong thm tm
ti vn hi lng rng ng ta

lm nh th. By gi th chng
ti khng cn k ni th na.
Keng Swee v ti tin rng b c iu khin ng

sau tr vn ng ny khng phi

Selkirk m l y vin ph t
ca ng ta, Phillip M oore. M oore l mt ngi c nng lc, nhanh
nhy v
c c thng minh sc so. ng
ta ngi to ln, cao, c gng mt
thn thin v i mt a
ci. C mt iu g
gn b v ci m ng
ta. ng thuc gii trung lu Anh v c hc trng cng.
ng tng l phi cng li my
bay nm bom trong Th chin th hai v b bn ri trn lnh th
c

vo thng 12/1942 ri tr thnh t

binh cho n nm 1945. Sau , ng
i hc Oxford v hn
tt nghip loi I nu ng khng
i lm cng chc trc k
thi tt nghip. ng ta c huy chng danh d ca mn bng rugby
v tng
chi cho i tuyn Anh; iu ny
th hin vc dng th thao v
tc phong nhanh nhn ca ng ta.
M oore v c c thnh vin khc trong y ban A nh nhn thy
rng kh m hiu thu c c

lnh t PAP bi v nguyn tc

t t ra v nu ln rt
cng khai ca chng ti l cc
B trng phi ct gim n
ti thiu vic tham gia cc nhim v

khng chnh thc (bn ngoi chnh

ph). Chng ti thy cc
B trng ca M arshall v Lim Yew Hock tham gia tic tng
nh m
v mt uy tn trc dn chng
th no v dn chng coi h l
bn ch lo leo cao trn bc thang x hi. M oore tm cch gii quyt
vn
ny bng cch chi gn
vi Keng Swee v ti sau mi bui hp ca Hi ng an ninh ni
chnh
c dp ni chuyn lu hn trn
sn gn cng nh trong lc gii
kht sau . Ba mi bn nm
sau, khi v hu, M oore ni
vi ti rng vo cui nm n,
ng cho rng Goode chnh

xc khi vit trong bo co rng ti chng phi mt ngi cng sn

giu mt m l mt ngi
chng cng giu mt. Bo co
ca Goode rt quan trng trong vic xc nh chnh sch ca Anh v
Hun
tc Ian Wallace, lc l th
trng thng trc ti B
Thuc a ti London, thng cp
ca M oore, sau khi ni chuyn vi ti gn ba ting hi nm 1961,
cng ng vi nh gi ca Goode.
T kho lu tr

ca Anh, ti tm ra ti liu
bin minh cho suy lun ca chng ti rng ngi Anh d nh
tch nhm thn cng khi PAP, mt
bo co vo thng 10/1961 ca
Phillip M oore gi Ian Wallace, t ra vn Singapore v vic
hp

nht:
M t khi L im C hin Siong tin rng dn c hng Singapore

ng h vic hp nht, ti e rng

ng ta c th tr li vi chnh
sch lu di ban u ca M CP
mt chnh quyn x hi ch
ngha cho ton M alaya. C hi lt
Lee Kuan Yew v lp c mt chnh
ph do cng sn lnh o ti
Singapore trong thng 7, c v nh ngn vng n Lim Chin
Siong khng
cng li c.
C i c

hi nh ngn vng m M oore

cp y l v b phiu tn
nhim xy ra vo thng 7. Vic

Selkirk khng nh: l

mt hin php t do, hy bm
cht vo v khng bo
lon, ng hiu ch? cng chnh
l ch trng ca ngi Anh
i vi Tunku, Th tng M alaysia.
Cng trong l th ngy 18/10
, M oore bo co rng: "Chng
ti phi gii thch cho chnh
ph lin bang rng, min l Barisan Sosialis hnh ng mt cch
hp
hin, th s khng c chuyn
bo v Lee Kuan Yew bng cch n
gin l tng giam cc lnh t
Barisan Sosialis hoc tm nh ch hin php Singapore". Ni cch
khc,

ngi Anh chn lp trng rng,

min l Barisan Sosialis hot ng hp hin, h s c t do ginh
ly chnh quyn theo kiu hin php cho php.
L im C hin Siong v c c ng c h xem li mi

dng tr ca Cao y Anh v nhng

iu ng ta ni vi h nh
mt du hiu rng ngi Anh sn
sng lm vic vi h, rng h
s khng b phong ta v ngi
ta khng mun h ginh c
chnh quyn. Selkirk ni r
lp trng chnh xc theo hin
php, cn h th suy din ra nhng
hu v quyt nh tin
hnh vic ginh ly chnh quyn,
thot ly khi PAP v mu vic gt

PAP ra khi chnh quyn.

Q uan im hp php tng c hng n gin m

Selkirk nu ra t c
ba mc tiu. Th nht, chnh ph
PAP phi c bin php ngn chn
Lim Chin Siong v cc ng ch hoc s phi i din nguy c b
h lt . Th nh, quan im
em li cho Lim v cc ng
ch mt kh nng ginh chnh
quyn. Th ba, n cho Tunku thy nhng hu qu cho M alaysia s
rt nghim
trng nu ng ta khng cho Singapore gia nhp lin bang.
M t khi T unku c ng b k hoc h c a ng ta dnh c ho

Singapore v cc lnh th thuc

Borneo v ti khng chu thun theo li ku gi ca Lim Chin Siong
v vic gii tn Hi ng an ninh ni
chnh v thc thi nhng quyn t

do dn ch hn, ng c mnh
quyt nh tiu dit PAP
v ti, bi v vic hp nht
phi c ngn chn li bng
bt c gi no. iu ny,
nhiu nm sau , mi c
tit l bi Koo Young, thuc vin ca Lim trong t chc CUF, v
cng c chnh Lim Chin Siong xc nhn vo nm 1984 khi ng ta
ni vi B an ninh ni chnh rng ng ta gp ng
c mnh ba ln trong khong cui
nhng nm 1950 v u nhng nm
1960, v ti mt trong nhng ln gp g y, phi t c
lnh tch khi PAP. R rng ng
c mnh ngh rng chng
ti s phi e s trc sc
mnh ca phi t, m iu

 ng l th. ng ta
ngh rng chng ti l loi dn
trung lu, mm yu, c Anh hc, a
hng th kiu tiu t sn,
m ru bia, thch chi gn, lm
vic v ng trong nhng phng c
my lnh v i nhng chic xe
hi c iu ha khng
kh. ng ta khng thy rng
nhng ngi tiu t sn theo Anh
hc cng c cht thp
ng c c vi p
lc m ng xung chng
ti.

24
CNG
KHAI LC LNG

p lc trong nhng tun l s au khi tc h ly vi c nh

t tht cng thng. M i ngy,

chng ti trao i nhng tuyn b
trn bo. Ngy 30/6/1961, 13 dn biu
PAP thot ly thng bo thnh lp mt
Barisan Sosialis vi nhng mc tiu y ht nh ca PAP: M t
M alaya, bao gm Lin
bang M alaya hin nay v Singapore, dn ch, c lp, x hi ch
ngha v
khng cng sn. Hu nh ngay lp
tc, nhng ng phn ranh tng
t cng hnh thnh trong s cc

nghip on. Ngy 3/8, S ng

b hip hi cho gii tn Tng
lin on lao ng sau khi B
trng lao ng c khuyn
co rng cc nghip on thn
cng v khng thn cng khng
th cng tn ti trong mt t
chc c na, do Lim Chin
Siong tp hp lnh t cc
nghip on trung thnh vi ng
ta by gi ti 82
tho lun vic thnh lp mt
Lin hip cc nghip on
Singapore (SA T U ).
T i mun hiu tm t c a qun c hng,

bit chng ti c ri vo mt

tnh trng tuyt vng nh Lim Yew Hock

khi ng ta to thanh lc lng cng
sn trong nhng t bo lon hi
thng 10/1956 khng. Nn Pang Boon, Ahmad Ibrahim v ti tm
gc nhng cng vic
chnh ph i thm li cc
c s qun chng ca mnh nhm
trc nghim phn ng ca dn
chng trc nhng bin chuyn bt
ng trong tnh hnh hin nay.
T i i mt vng n v bu c T anjong P agar

ca mnh, gp nhng ngi thng

lui ti trung tm sinh hot cng ng,
ni chuyn vi nhng ngi trong
ban iu hnh trung tm cng nh
cc th lnh qun chng, do qua

cc con ph, thm cc ca hiu,

chuyn tr vi ngi dn, v
n ti th ving nh h
hoc tn gu vi h trong qun
c ph. Ti cng n thm
nhng trung tm sinh hot cng ng
cc n v bu c khc,
v mt s nghip on khng
thn cng m ti hp
tc t trc. Ti thy rng
cc th lnh v cc thnh vin
khng c v th ch. Nhng
ngi trc y tng hp
tc vi ti nay vn cn thn
thin v ng h. Phn ln th

hoang mang, mt s th s hi. Khng

c ai trnh n ti hay ngh ti
l k phn bi. Ti khng b
ri vo tnh th ti t nh
Lim Yew Hock trc y.
T rong vng vi ngy, P ang Boon v A hmad c ng bo c o

nhng chuyn tng t. Qun chng

khng quay li chng chng
ti, nhng tay hot ng trc
y vn l nhng ng h
vin ca chng ti, nhng nhiu
thng dn lo ngi trc
nhng bin chuyn gn y v
bn chn v tng lai. Ti khng
n ving nhng nghip on
thn cng. H hn s cc k

th nghch, hay cn gy cm hn
na.
T hot khi nhng s v hnh c hnh, ti

c c thi gian thm

d t tng qun chng,
suy ngm v vch ra k hoch hnh
ng cho giai on k tip. Ti
hiu ra rng khi phi i
u vi nhng t tn cng
hung bo, tt nht l gt
nhng n tn cng, gi bnh
tnh v suy ngh li v nhng iu
c n bn.

Quyt nh a ra khng
th thu hi khi chng ti tin hnh
cuc b phiu tn nhim ngy

21/7. Vic tch ly vi cnh t

thnh cng khai, cuc

c hin u c n tip tc .

C hng ti khng c php qun iu .

Lim Chin Siong ang hot ng n

ht cng sut. M t khi cuc b
phiu tin hnh v h
thy khng th ginh c
chnh quyn, phi khuynh t
n lc ph v cc chi b PAP v
quyt nh hy hoi nhng chi b
y. Hai mi trong s 25 b th chi
b cng y ban chi b ca h
bc sang hng ng bn kia, mang theo
cc ti sn ca chi b, k c
bn my ch, bn gh
c v cc my may dng cho

cc lp dy may. Nhng by gi
chng ti c lc lng cn
b ring v h khng th khng
ch c ng. Cng vi
Pang Boon, ti i thm mt vng cc
chi b gi vng tinh thn cho
cc c s v cho thy rng,
khng nh M t trn Lao ng, chng
ti khng chu b tht bi. Chng
ti xoay x thu hi c mt
s ti sn cho cc chi b. Chan Chee
Seng, tay dn biu ai en nhu o
ca chng ti, lm cng vic
tha pht li. ng ta khng nao nng
trc tr e da, lng trung

thnh v can m ca ng khin

c hai chng ti qu mn.
T rong gii nghip on, L im C hin Siong v c c ng

s lm ht sc
kch ng, to nn tnh trng
hoang mang v bt mn, nhng tin
cho cc cuc u tranh qun chng.
H khng th thuyt phc cc
vin chc chnh quyn i theo h
c, v nhng vin chc y
u hng nn gio dc Anh
hoc M alay, nhng h c th thu np
c nhng ngi trong Lin
hip nhn dn (PA) hay L on
cng chnh do chnh ph thnh lp,
s dng nhng tay hot ng c

Hn hc m trong h
ci sn nhng phn t thn cng.
Ti bit h s lm nh th,
nhng ti cng nh phi cho lp
nhng t chc y nhm to ch
ng trong khi dn Hn hc.
Thanh lc ton b nhng phn t
ny ra ngoi l vic khng th
lm c, mt s vn c
th lt qua. iu m ti khng
d liu trc c l
h, vi mt nhm nh,
c th xoay chuyn c khi ng
mt cch d dng lm sao.
C hng ti xy dng hai t c hc y bng

ngun lc ca chnh ph

mong thu ht c qun chng. PA

hin c nhng lin h
vi cc bang hi, cc nhm vn
ha v dn s, v khong 100
trung tm sinh hot cng ng. Ti
giao cho Chan Sun Wing, th k trong quc hi ca ti, ph
trch iu
hnh t chc ny. Nhng Chan li
l mt ng vin M CP m Jek Yeun
Thong lm tng rng c th kim
sot c. Thay v th, Chan
tin hnh tuyn m nhng ngi
t phong tro nghip on v
chi b PAP tip tay iu hnh
(v thm nhp vo) cc trung tm
sinh hot cng ng v trung ng

PAP. L on cng chnh, mt

lc lng c ng phc tp
hp khong 2.000 thanh nin tht nghip, mi chuyn cng xy ra
tng t.
Theo k hoch, chng ti xy dng
tri cho h c tr, hun luyn h
thnh mt lc lng kh k
lut, v giao cho h vic xy dng
ng s nng thn, o
knh mng, hoc lm nhng cng
vic lao ng chn tay khc. Nhng
Kenny, B trng lao ng,
giao cho th k chnh tr ca ng
ta ph trch L on ny. Vin
th k chnh l Fong Swee
Suan, ngi quay v vi pha

bn kia. Wong Soon Fong, dn biu khu vc Toa Payoh ca chng

ti, c yu
cu h tr cho Kenny, ha ra cng l
mt cn b trung kin ca h v
gip Fong ci nhng ngi
thn cng vo nhng v tr ch
cht ca L on. Kt qu
l nhng ngi cng sn
c th b gy c hai t chc
ny.
H ph s c h nhng trung tm c ng ng nh

lm vi cc vn phng
chi b PAP, p gy hng ro v
ly i cc qut my, dng c
nu n v trang b chi th thao.
H cho ngi ngn cn ngi

ca B lao ng n cc tr
s mi chuyn ti ca PAP. Trc
khi cuc nh cng tn i vo
thng 11, h dng n
bo lc, tn cng nhng cng nhn
khng tham gia nh cng, lm b
thng mt ngi M alay v mt
cng nhn ngi Hoa v xung t
vi cnh st.
Kenny mt va trc c uc biu dng s c mnh

ca Fong, mt va n ni cho d
ti bi chc th k
chnh tr ca Fong, Kenny vn khng
dm c hnh ng chng li
ng ta, cc nghip on v L
on cng chnh. i u

vi ngi Anh, Kenny khng s g

c; i u vi lc lng
cng sn th ng ta kinh hong. Ti
tho lun vn ny vi
Chin Chye, Keng Swee, Raja v Pang Boon, v kt lun rng chng
ti cn mt B
trng dng mnh hn. Th l
ti i ch ca Kenny v Ahmad
Ibrahim, Kenny v B Y t ni mi chuyn yn bnh hn, cn
Ahmad, vn l
nhn vin cu ha, chuyn t B
Y t sang B Lao ng, cng
v ny, sau , ng chng t
mnh khng h s khng b. ng
ta cho gii th Tng lin on
lao ng v c bin php chng

li mt s tay iu hnh khuynh

t ch cht trong L on cng
chnh.
V ic ny khi dy mt c uc ni lon. T hng 1 1 ,

nhng tay hiu chin trong L on

cng chnh kch ng vic thnh
lp mt nghip on, v 160
ngi vy quanh vn phng ban ch
huy tri. H a ra mt lot yu
sch, trong c c vic i
thuyn chuyn vin ch huy, v n
ngy 24/11, h t xe p ca
ng ny v ca hai ngi khc
b coi nh ng h vin ca PAP.
Chng ti kt n by ngi
trong bn h v ti ph ri. H

thnh lp mt y ban hnh ng,

t chc mttinh phn i,
cho ngi phong ta cc vn phng
iu hnh ca L on cng
chnh. V thng 12, sau khi ba trong s
cc th lnh ca h b sa thi,
180 ngi dng hng ro
chng ngi c th tri Paya
Lebar.
H l mt t c hc bn qun s c ng

phc vi t nhiu k lut on

kt v s tr nn tai hi nu
h ra cp bc ph
phch, nn chng ti quyt nh
dng n qun i Singapore, lc
ch c hai tiu on,

 chim li khu tri v ti

lp an ninh trt t. Ti mun qun
i phi trnh n sng hay bt
c hnh vi bo lc no gy
thng vong m ngi cng sn
c th khai thc li cun
qun chng ng h. Nn ti ch
th cho vin ch huy ngi Anh phi
ph din lc lng tht hng
hu bn gy ri khng dm
khng c. Ti ni nu chng ta
c nhng i qun ngi
Gurkha th ti chc chn khng ai dm
thch thc v L on cng
chnh s tan r, nhng ti khng

dm chc nhng ngi chng i

kia c e d nhng binh lnh Singapore
khng. Vin s quan ni rng s
chng c vn g u
v ra lnh cho binh s bao vy khu tri vi sng c gn sn li
l. i mt vi cuc ph
din lc lng ny, 400 on
vin ca L on cng chnh
tan r khng cht khng c
no. Sau chng ti gii tn
L on ny.
M t ln na, h thnh lp y ban hnh ng

v yu cu mt y ban iu
tra. Nhng ch l nhng n
lc gy nh tr rt yu t
so vi cuc xch ng trong nm

1955 v 1956. Hai yu t ngn

chn h l: th nht, cng lun
c th khng ng tnh nu
h c tnh gy bo ng khi
dn chng cha thy phn n v
mt chuyn bt mn no ,
nh chuyn e da i vi nn
gio dc bng ting Hoa chng hn;
v th nh, bo ng c
th khin chnh ph c bin
php an ninh mnh tay hn i vi
h.
T rn mt trn c ng nghip, ti e L im C hin Siong s t

chc gy bt n vi quy m ln
nn cnh gic trong mt cuc
hp bo rng chng ta c th

s i mt vi mt tnh
trng lp li ca nm 195556.
Trong nm 1961, c 116 cuc nh cng,
84 cuc trong s xy
ra sau khi PAP tch bch thnh hai phi (ngy 21/7), v trong 15
thng, t thng 7/1961 n thng 9/1962, c
ti 153 cuc bi cng, mt k
lc Singapore thi k sau Th chin.
n lc ti ang i i v v Kuala L umpur

tho lun vi Tunku v vic hp

nht, v trong nhng dp ti tr
v bng my bay ri ngi xe t
phi trng Paya Lebar v Dinh chnh ph
hoc nh ring, ti c th gp
t su ti mi nhm nhng
ngi nh cng v nhng

cn b ca h, nhng cng nhn

ln cng ng ngoi cc phn
xng hay nh my vi biu ng
v cc ni niu xoong cho. H
giam lng cc ch hng, gy tai hi
cho nn kinh t, lm nn lng nhng
nh u t v lm tng t
l tht nghip.
N hng phn c ng mt c c h thiu s uy ngh th c hng

ch g. Ti ngh c yn
mi chuyn th tt hn v c
lt qua giai on kh khn ny
cho n khi chng ti thng c
phe cng sn trong vn hp
nht. Ti cm thy yn tm tr
li sau vi ngy u gp g

nhng thng dn trong n v

bu c ca ti, trong cc trung tm
cng ng v nghip on.
Chng ti gi tch bch
khi phe t v c th hnh
ng dt khot cng c
sc mnh m khng phi e d l
s gy rn nt. Lim Chin Siong v cc
ng s ca ng ta gi
ng ring mt bn r rt.
Tin s Lee Siew Choh trong vai tr ch tch Barisan Sosialis cng
chng hn g tm
bnh phong. T chc ca h c
kh nng gy thit hi ln cho
chng ti nh cc nghip on
v lc lng sinh vin hc sinh

ngi Hoa, nhng nu h vt

qu mt gii hn no ,
nhng i biu Anh v M alay trong Hi
ng an ninh ni chnh s buc
chng ti ph v cc t chc
mt trn ca h v cho tng giam
h.
T i khng quyt c h lm vic ny lm trc

khi hp nht. Ti mun Tunku nhn ly

trch nhim ny sau khi chng ti
gia nhp Lin bang. Nhng S c v
th mun hnh ng ngay. Khi Hi
ng an ninh ni chnh hp Cao
nguyn Cameron vo thng 8, Selkirk
m ra cuc tho lun khi hi
kin ti v ch

khng ca ngi Hoa, mt tp

ti liu do cc chuyn vin ca
S c v son tho trong
nhn mnh nhu cu phi khng ch
cc th lnh ch cht ca t
chc cng sn. Quan im ca ti
th khc. Ti mun pha cng
sn gii thch r cam kt ca
h v vic hp nht, v nh
bi h trong tranh lun cng khai, iu m ti tin tng c th lm
c. Ti tin rng cc bin
php chnh tr, hn l cc
bin php an ninh, s quyt nh
bn no thng.
V bn thng s c tt c . N gi H oa

Singapore, cng nh ngi Hoa mi

ni khc ti ng Nam , thng

thch nga sn quan h u
(ngi trn ni xem h nh nhau)
cho n khi thy r gi thi
chiu no. Hin ti h khng tin
tng vo c may chin thng ca
mt PAP khng cng sn. Nn thm
ch h s ng h mt chnh
ph m h bit r l do cng
sn iu hnh, nu phe cng sn
c v s thng trong mt vin
tng lu di. Trong con mt ca
h, nhng ngi cng sn
thng th. V lc lng ny
c xem nh nhng cn b ca

mt Trung Quc ang ln mnh m

nh hng ca n, h tin rng,
ch trong vng mi nm s vn
ti tn Singapore.
T i trc h dn trng hp bn vin c hc gio

dc c chn bit
phi sang S c v. By gi
h cm thy rng tng lai
tr nn bp bnh, rng bin
chuyn bt ng ca tnh hnh
tng ri ro cho ngh nghip v s
a h vo phe tht th. H
t chi lnh iu ng.
Ti nhn mnh rng chnh ngi
Anh gp phn to nn tnh
hnh ny, v khi Selkirk v cc

thuc cp cng quan h vi phe cng

sn v nhng ng h vin triu
ph ngi Hoa ca ng ny
nh Tan Lark Sye, th khi ngi Hoa li cng tin rng cng sn s
c
php nm chnh quyn.
Tan Lark Sye c tham vng lm n gi k tc Tan Kah Kee,
vn l lnh t

xut sc ca t chc H oa tc

hi ngoi. Khi T an Kah Kee c ht

c c h y t lu ti T rung Q uc , c h

thn Chu n Lai lm trng

ban tang l. Chnh ph Trung Quc
cho thy h nh gi cao nhn
vt ny, v qua vic hi m
vi ngi mun k tc s
nghip ca Tan, y vin Anh
cng c quan im rng con ng

i ti quyn lc m rng
cho phi thn cng. c mt
s thay i quan im r rt
trong hai t bo ting Hoa ti Singapore.
Ci cht v m tang ca Tan
Kah Kee c tng thut kn
hai trang trn t Nanyang Siang Pau.
Nu y ban Anh tnh ton sai, mt
chnh ph thn cng s c th
nm quyn trong vng su thng na
l nhiu nht. Ngi Anh sau
c th dng v lc thay
i tnh hnh, nhng lc
ch khng ca ngi
Hoa i vi cng sn khng cn

na. Nn khi qun chng ngi

Hoa ny cn c ngay mt t chc
lnh o ca M alaya.
Selkirk bc li rng theo hin php, bn phn c a

chnh ph Singapore l cai tr, nhng

chnh ph tm cch chuyn
trch nhim v an ninh ni a
cho Hi ng an ninh ni chnh. Ti
phn bc bng cch ni rng
hin php d liu rt
khn ngoan rng chnh ngi Anh s
chu trch nhim ti hu v vic
s dng bo lc. Chnh ph
Singapore c sc mnh rt hn ch,
so ra th cng chng hn g mt
khu sng hi, v cng khng th

s dng c n.
N hng tranh lun ny a ti mt c nh tin

thoi lng nan cho c ba chnh ph.

M i bn u mun hai pha kia
phi gnh chu ba ru d lun.
Cc i biu ca c Anh ln
M alaya mun chnh ph Singapore c hnh ng chng li cng
sn, nhng
chnh ph Singapore xc nh rng
mnh khng th lm vic ny m
khng phng hi n s ng
h ca khi ngi Hoa dnh cho
chnh ph. iu quan trng hin
nay l phi chng t rng cng
sn khng th l ngi nm
quyn trong tng lai Singapore. Bi v ch n lc chng ta

mi c th tin hnh u
phiu cho vic hp nht. V ti
kt lun rng iu ny
l tuyt i thit yu, v
hp nht Singapore vo M alaysia khng thng qua u phiu l v
cng tai
hi. iu s l bng
chng cho thy chng ti bn
mnh cho chnh ph M alay Kuala Lumpur.
T i ng h

mt cuc trng cu dn hn
l ph thng u phiu v
kt qu u phiu kh m
ng ng mt vn n
l l vic hp nht. Nhng
thu c mt a s ng h

vic gia nhp M alaysia, ti phi lm

cho nhng ngi Hoa cn lng khng
hiu ra rng chnh chng ti, ch
khng phi nhng ngi cng sn
ang l phe thng th. Chng ti
khng th h ngh rng
chng ti c nguy c thua cuc, v
rt nhiu ngi trong s h lc
s b phiu chng li
vic hp nht hoc b phiu trng
vi nim tin rng nhng k b
phiu cho vic hp nht sau ny s
b cng sn trng pht. Ngc
li nu chng ti thuyt phc
c h rng vic hp nht

l tt yu v lc lng
cng sn khng nm c a
s ngn chn vic ,
dn chng s l lun ra rng
nhng ngi ng h cng sn
s gp nguy c b chnh quyn
lin bang trng pht, do ti
phi to cho qun chng mt cm
gic rng y l mt cn
sng qu ln v mnh m n
chng cng sn hay mt lc
lng no khc c th ngn
cn ni. Ti tin rng nu chng
ti truyn t c iu
ny, cc th lnh ngi Hoa trong

cc phng thng mi, cc hip

hi vn ha v trng hc
s khng theo Lim Chin Siong na. mc t nht th h cng gi
thi
trung lp, cn mc tt nht
l h thm lng ng h hp
nht.
C c h c hc n nht to nn c m gic v

s tt yu phi gia nhp Lin

bang M alaysia l lm cho dn chng thy rng chnh Lim Chin
Siong, Fong v cc th
lnh i lp khc nhn
thy rng h ang tin hnh mt
trn nh v vng, nn tt
nht l ng i theo h.
nui dng n tng ny, ti

cho rng cn phi cho mi ngi

mt ci nhn ton cnh, ci
nhn lch s v vic PAP v
cng sn thnh lp mt
mt trn thng nht nh th no,
ti sao Lim Chin Siong v Fong khng gi cam kt chin u cho
mt nn
c lp thng qua vic hp nht
vi M alaya, v ti sao h s phi
tht bi.
ngh c ho rt ro nhng vn ny,

ti cn yn tnh vn l iu
khng th c c
Singapore. Ngy 11/8, ti bt chuyn tu la m i Kuala
Lumpur, ri p
xe i Chiny Lodge, khu nh ngh ca chnh ph Singapore trn cao
nguyn Cameron cch mt bin chng 2.700 mt, mang theo Choo

v ba a con. Nhng ti cng em theo

tr l ring l Teo Yik Kwee, v ti
nh c cho anh ta chp v phc
tho mt lot nhng din vn
khong 20 ti 30 pht m ti s
c trn i pht thanh
Singapore, trnh by ton b cu
chuyn vi dn chng.
C ao nguyn ny mt, yn tnh v xa vng, tht

tri vi bu khng kh chnh

tr nng bc Singapore. Ni
khng c my fax, cng khng c
in thoi ni trc tip, v
v ng dy in thoi
thng khng r nn ti
li ch th rng ng quy

ry ti tr khi c chuyn cc k
khn cp. Nn ti c
yn tnh gn na thng, chi rt
nhiu vn gn trn sn gn 9
y. Lc ti ri khi
th ti vit c
tm bi din vn, nhng ti cu
phi vit bn bi na trong khi ghi m
nhng bi kia. Trong qung thi gian mt thng, t 18/9 n ngy
9/10, ti
pht thanh ba ln mi tun,
mi ln bng ba th ting. Khi ni
bng ting M alay v Quan thoi, ti
ch dng c mc
ngn ng sinh hot hang ngy.
l mt cng vic mt nhc. C

ln, nhn vin i pht thanh

hong hn khi h nhn qua khung ca
knh phng thu v khng thy ti
trc my ghi m. Ri mt nhn
vin n pht hin ti nm nga
trn sn trong tnh trng m c
ta ngh l kit sc. Thc ra, ti
ch nm xung v cho
rng l cch tt nht
phc hi sc lc v np
li nng lng trong gi ngh gia
nhng ln thu m bi din vn
bng ba th ting khc nhau.
T rong 1 2 bi ni c huyn y, ti tm tt qu

trnh hnh thnh mt trn thng

nht vi cng sn t nm 1954 khi

PAP c thnh lp, nhng chuyn

xy ra sau , v ti sao xy ra
vic tch ly gia hai phi, dn n
cuc tranh lun hin nay v vn
hp nht. Ti mun loi b mi
h nghi cho rng y l mt chin
dch bi nh nhm vo phi cng
sn v nhng ngi b
ng PAP. Ti nh gi cao nhng
ngi cng sn sc mnh v
lng xc tn ca h. Trong mt
bui pht thanh, ti ni:
"Chng ti rt ngn c khong

cch vi khi dn ni ting Hoa

mt th gii y sc sng,
nng ng v tin ho, mt

th gii m ngi cng sn

n lc ginh ly trong sut
30 nm qua vi s thnh cng ng
k Chng ti, nhng ngi
cch mng theo Anh hc, l nhng k
n sau ang c gng khai thc
cng mt ngun m. Ngi cng
sn xem chng ti l xm ln
vo lnh a ring ca h.
Trong th gii y chng ti
bit c Lim Chin Siong v Fong Swee
Suan. H lin kt vi chng ti
trong PAP. Nm 1955 chng ti ra tranh c.
Th l bt u nhng bc
i ca chng ti vo nhng cu
trc ri rm v h qu phc

tp trong t chc ngm ca cng

sn nm trong cc nghip on v
hip hi vn ha.
Hot ng trong th gii ny qu l mt

cng vic k l. Khi bn gp mt

lnh t nghip on, bn s
phi mau chng xc nh xem ng
ta phe no, c phi ngi cng
sn hay khng. Bn c th tm
ra cu tr li qua ngn ng ng
ta s dng v cch c x cho d
ng ta c nm trong hng ng cn
b c quyn ra quyt nh hay
khng Ti dn bit c
chc ngi trong bn h.
H khng phi nhng tay c hi hay
bt lng. Nhiu ngi trong s

h sn sng tr gi bng sinh

mng v t do c nhn ca mnh
cho l tng cng sn. H bit
mnh c th b tng giam nu b
pht gic v bt gi. Sau ny
nhiu ngi trong s h phi vo
t trong nhng t thanh trng nm
1956 v 1957. Ti thng gp h
, tho lun v nhng khng
co ca h. Nhiu ngi b
trc xut v Trung Quc. Mt s
li l bn b ca ti. H
tin rng ti phi i theo h. H
tin rng sau cng ti cng phi tha
nhn rng ci m h gi l
nn dn ch t

sn khng th to ra mt x
hi cng bng v bnh ng,
v ti s phi tha nhn rng
h ng.
Mt khc, ti thng dnh nhiu gi tranh

lun vi mt s ngi trong bn

h, c gng chng minh cho h thy
rng cho d c g xy ra Nga
hay Trung Quc, chng ta vn ang sng
Malaya v, bt k l ch
ngha cng sn hay ch ngha x
hi dn ch, nu chng ta mun
xy dng mt x hi cng bng
v bnh ng hn ti Malaya,
chng ta s phi a ra mt s
quyt nh cn bn, nh vic
s lm ngi Malaya, lin kt

ngi Hoa v ngi n v

cc sc dn khc vi ngi
Malay, xy dng khi thng nht quc
gia v lng trung thnh vi t quc,
v tp hp mi chng tc li
vi nhau thng qua mt ngn ng quc
gia.
T i l gii ti s ao M alaya v Singapore l khng th

chia tch:
Mi ngi u bit nhng l do ti s ao Lin bang li quan trng
i vi Singapore
n vy. l vng ni
a sn xut thic v cao su gip
nn kinh t thng nghip ca chng
ta hot ng tt. N l c
s khin Singapore tr thnh mt thnh
ph th . Khng c c s

kinh t ny, Singapore s khng tn

ti ni. Khng c hp nht,
khng c thng nht hai chnh ph
v ha nhp hai nn kinh t, v
tr kinh t ca chng ta s t
t tn li. Cuc sng ca cc
bn s ti t i. Thay v s
c mt s pht trin kinh t
chung cho c Malaya th s c hai hng pht trin. Lin bang,
thay v hp
tc vi Singapore, li cnh tranh vi
Singapore ginh ly s bnh
trng v t bn cng nghip.
Trong cuc cnh tranh ny, c hai u
b thit.
T rong bui pht thanh c ui c ng, ti nhn mnh li

vn : "Nu khng c hn

hn Johor khin Singapore thiu nc

dng trong ba thng qua, hn phe cng sn thay i ng li
ca h nhm ti nn c
lp cho ring Singapore. Nhng thin nhin nhc cho h nh ra s
v cng
ng ngn ca mt ch trng
nh th. Nm l mt
thi k rt kh hn, ch c
rt t ma v tri kh hn
lun t thng 6. Cui thng 8, p
lc nc gim t ngt khin
nhiu nh my phi tm thi
ng ca v cc khch sn
ln chu nh hng nng n.
Ba h tr nc chnh ca chng
ti hu nh kh cn mt

trong nhng h Seletar

c c mc kn y h.
Nc c phn theo ch
trong su ting mi ngy. Chng cn
phi nhc cho dn chng nh rng
Singapore phi u hng vo
nm 1942 v Nht chim nhng
h d tr Johor. Ch
nc phn phi nm 1961 ko di
n tn thng 1 nm sau. Cc bin
c phi hp vi nhau
gp phn thuyt phc dn chng
rng hp nht l mt gii php
hu l cho cc vn ca
Singapore.

H i vn c ha c truyn hnh, nn nhng

bui pht thanh n c

vi ng o thnh gi. Kt
thc lot bi ni chuyn ny,
ti khin hu ht mi
ngi tin rng ti ni
s tht v chuyn qu kh
chuyn u tranh ni b, nhng
phn bi, ng c mnh v
ti rt thc t v tng
lai. Ti bo v quyn li
ca h. Ti k mt cu
chuyn trong c phn chnh
h tri qua gn y
nhng cuc bo lon, bi cng,
ty chay, tt c gi li nhng

iu ng nh trong c h
v ti gii thch cho h
v nhng b mt tng khin h
ri tr. Tt c trng ging nh
ti bc ln sn din ni
mt nh o thut ang biu din
v lt trn mi dng c v
th thut ca ng ta bng cch
soi sng nhng vng ti m khn
gi trc y khng ch .
Nhng bi ni chuyn c
tc ng mnh, nht l trong
gii Anh hc, h xem y l mt
s tit l nhng b mt. M t
trong nhng thanh nin lng nghe

nhng bui ni chuyn ny l

Cheong Yip Seng, ngi sau ny tr thnh tng bin tp ca t
Straits Times . ng ta nh li:
"Nhng bui pht thanh l mt s m

mt thc s cho mt cu hc sinh

Trung hc nh cp Cambridge, ang
lo lng v cng n vic lm sau
khi thi tt nghip an lng cha m.
Nhng bui ni chuyn trn i
y by ra mt tng lai
vi nhng im sng thc v
trn tri. Ti chn ng v
s thnh thc ca chng, v
sc mnh ca th ngn ng n
gin, sng ng, phn ln qua
nhng cu chuyn ca ngi trong
cuc v cuc u tranh trong ni b mt trn thng nht chng thc

dn.
N hng bui pht thanh l mt kinh nghim c ha

tng gp qua. N khng phi kiu

nhng bi ni chnh tr thng
gp. Chng bao gm nhng kinh nghim
i thc. Nhng iu
ang xy ra ngay trong lc chng c
k ra trn i. ng c mnh
l c thc. M i bui pht
thanh li khin thnh gi cng thng
v nng rut ch i bui
k tip, theo ci kiu ngi ta
nng lng ch n chng
trnh pht thanh v thut ca Lei
Tai Sor bng ting Qung ng. M t
bc thy k chuyn ang trnh

din. Nhng y khng phi chuyn

h cu. l chuyn sng
v cht ca nhng ngi
Singapore.
N gay s au bui ni c huyn c ui c ng c a ti vo

ngy 10/10, John Duclos, gim c i

pht thanh, mi Lim Chin Siong tham gia 12 bui din n
truyn thanh
ng vi 12 bui pht thanh ca ti.
Tt c nhng ngi c
cp trong cc bui ni chuyn
y, c c Fong Swee Suan, Sidney Woodhull, James Puthucheary.
Tin s Lee Siew Choh v Tin s
Sheng Nam Chin cng c mi tham gia.
Duclos vit: Bt k tuyn b no
ca Th tng trn i pht

thanh, nu sai s tht v phng

hi n uy tn c nhn bt
k ai, u c th c
em ra i cht. Ngy hm
sau, Lim v Woodhull a ra mt tuyn b
vi bo ch rng h mun c
c thi lng pht thanh
tng ng cho 12 bui ni
chuyn ca h. H khng mun c
bt k mt chm trn mt i
mt no. Ti a c
h vo th phng ng.
N hng t c hc c a ngi H oa theo ui l tng

cng sn by t s gin
d v cm th thc s ca
h i vi ti mi khi ti

i qua tr s ca h. Ngay c
nhng phng vin ngi Hoa ng h
cc t chc y cng bc l
cau c khi h n tng thut
cc bui hp bo ca ti. H
xem vic ti phi by lai lch, cc
phng php v cc d nh
ca h nh mt hnh vi phn bi.
Cn ti th xem phn ng
nh bng chng v hiu qu ca
nhng tit l m ti trnh by.
P hn thng c ao nht m ti nhn c l

t James Puthucheary. ng ta n gp ti ti vn phng Ta th

chnh
sau khi cc bi ni chuyn y c
in thnh sch. ng ta ni nhng bi

y rt xut sc v xin ti mt
ch k vo mt bn sch, v
ti k. Ti hi ng ta
c chun b tham gia din n
vi ti khng. ng ta nhn ti,
mm ci, lc u v ni:
Sau khi ng phi by mi th
thut ca sn din th ti
chng cn c hi no na.
Quan trng hn, ng ta ngm
tha nhn rng nhng iu ti
tit l v ng c mnh v
nhng ngi cng sn nh
trng ch. Ti hi lng l
mnh gip cho cng chng

hiu ra v thy tin tng hn vo

cc phng n u tranh trong
tng lai, c l sau khi hp nht
l thch hp hn c.
T rong n lc hp nht, mi c huyn c ng khng ng

yn. M t hi ngh Lin ngh vin

khi Thnh vng chung c t
chc Singapore, vi i biu ca
Sarawak, Brunei, Bc Borneo v M alaya, kt thc vi mt thng
co vo
ngy 24/7, trong mi ngi
tham d cng nhn mnh n s
cn thit v tt yu ca mt
lin bang M alaysia v v hnh thc
v t chc ca lin bang cn
c tho lun k hn, tt

c ng thnh lp
mt y ban t vn on kt
M alaysia bo m duy tr
tin ti vic hp nht. M i
ngy sau, chnh ph Singapore v M alaya thng bo, sau mt cuc
hp ti
Kuala Lumpur c Keng Swee tham d vi t cch B trng Ti
chnh, rng chng
ti s nh Lin Hip Quc h
tr nghin cu cch thc
thnh lp mt th trng chung.
T hng 8 , Keng Swee v ti c mt bui hp ba gi ng

h vi Tunku v Razak tha

thun cc iu kin hp nht.
Ghazali bin Shafie, th k thng v ca B Ngoi giao, cng c
mt. ng
l vin chc ch cht ph trch

cc chi tit ca vic hp nht.

T hng k tip, ti lu Kuala L umpur ba ngy vi

Tunku, tho lun nhng chi tit k hn.

Khi tr v Singapore vo gia thng
9, ti ni vi bo ch rng:
Vic hp nht ri b
phng v nhng din bin mi
nht khin n i vo
qu o, v thng 6/1963 c
coi l thi im mc tiu cho
vic h cnh." Ti dng
th ngn ng ca thi v
mi ngi ang xn xao v chuyn
bay v tr ly k ca Lin X vo
nm 1961 vi phi hnh gia Yuri Gagarin, v v nhng n lc ca
M

a mt phi thuyn c ngi

li vo qu o tri t.
V mt ti chnh, ti l gii
rng theo hin php lin bang, mi
bang giao quyn v thu quan, thu tiu th c bit v thu li
tc cho chnh quyn trung ng, nhng
v Singapore s kim sot gio dc,
lao ng y t v x hi, chng
ti s nhn c mt t
l ng k t ngun thu ny
tin hnh nhng trch v
trn. Do s i biu ca
chng ti trong ngh vin lin bang
phi c iu chnh li,
nu khng chng ti s i

din cho chnh mnh n hai ln.

C hin C hye vit th c ho lnh t c c ng

i lp trong Quc hi yu
cu h trnh by quan im v
hai vn chnh nm trong bn
tha thun trn nguyn tc, c
th l vic quc phng, ngoi
giao v an ninh s nm trong tay chnh ph
lin bang Kuala Lumpur, trong khi cc chnh sch gio dc v lao
ng vn
thuc v chnh ph Singapore. Ngy
29/8, cc l th y c bo
ch ng ti, Tin s Lee Siew Choh
tuyn b trong mt thng bo c
ch k rng 13 dn biu thuc
Barisan s chp nhn:

 (1 ) S hp nht trn vn v y

vi Singapore vi t cch l tiu

bang th 12 ca Lin bang; hoc (2) Nh
mt giai on i ti hp nht
sau cng, Singapore s l mt n
v t tr trong mt khi lin
hip. Trong trng hp hp nht,
ng i hi Singapore c
gia nhp ngay vo Lin bang nh mt
tiu bang thnh vin, mi cng dn
Singapore t ng tr thnh cng
dn M alaya, Singapore c i din
theo t l dn s trong ngh vin,
c tng tuyn c Singapore trc
hp nht v tng tuyn c ton

M alaya sau hp nht. Nu nh nm trong

mt khi lin hip, ng i
hi t tr trn vn cho Singapore trong cc vn i ni, k
c an ninh, trong khi i ngoi v quc phng vn trong tay chnh
ph lin
bang.
Baris an c hp nhn ngh c a P uthuc heary rng h nn
i hp nht

trn vn vi nim tin rng Tunku s

khng ng iu .
Keng Swee, Raja, Chin C hye, P ang Boon v ti rt hi lng. H
khng bc b

ch trng ny; m h cn
ku gi hp nht cht ch hn
mc chng ti trng i.
l mt vn l tng
da vo hnh thnh

nhng cu hi cho cuc trng cu

dn : Dn chng mun c kiu
hp nht no?

25
TIN
TI HP NHT

C hng ti c am kt t c hc mt c uc trng c u

dn vo thng 9 v vn
hp nht vi M alaysia. Thc hin vic hp nht da trn a s
phiu
trong Hi ng lp php khng
phi l vn chng ti
quan tm; nhn dn s cho rng chng ti bn ng h d cc
iu khon c bnh ng hay
khng. Nhn dn phi c
thng tin y , phi c
gii thch r v cc phng
n chn la ri t quyt nh.

Hn na, vi cch lm ny chng

ti s cho Tunku thy l vic hp
nht khng phi l iu ng
nhin.
T h n l P A P phi nm c hnh quyn t

c iu ny. V vy,
iu cn thit nht l phi
chim a s gh trong ngh vin.
M c d a s y ch l 26
chng li 25, ti vn tin rng khi thi im quyt nh n, nhng
thnh vin phi cng sn thuc nhm
i lp, ngoi tr M arshall (mt
phiu) v c l thm Ong Eng Guan
cng hai chin hu ca ng ta
by gi l ng Nhn dn
Thng nht (United Peoples Party UPP) s khng th ng h

Barisan. Trc
trong cc bi ni chuyn
trn i pht thanh ti cng
phn tch tnh hnh dn n
cuc xung t hin nay, nn thi
im ny ti c nhiu thun
li hn trong cuc tranh lun ca mnh.
C hng ti gi

y phi tm cch lm cho nhng

ngi cng sn ni r ra h
mun hp nht theo kiu no, khng
cho h ln trnh v i
hi mt Singapore c lp. Nhng h
vn trnh c. Sau khi tch ra,
trong nhiu tun l h tung ha m, s dng chin thut tr hon
bng cch thc gic dn chng

trc tin l phi tp trung vo

vic u tranh chng thc dn.
Trc m ng chc nghn
ngi h reo trong mt cuc mt-tinh ngy 13/8 ti sn vn ng
Happy
World nh du vic thnh lp
ng Barisan Sosialis, Lim Chin Siong tuyn b
rng ch ngha thc dn l tr
ngi ln nht i vi vic
hp nht gia Singapore v Lin bang.
Chnh ch ngha thc dn Anh
chia M alaya lm hai thc th ring r.
V vy, nu chng ta tiu dit
ch ngha thc dn, chng ta s
tin gn hn n s hp nht,
v nu s hp nht c ngha

l thc s ti thng nht,

chng ta s v cng sung sng
ng h n. Ting v tay vang
di nh sm hoan nghnh Lim khi ng ta ni bng ting M alay v
Hokkien nhng ti khng chc l thnh gi
nhit thnh ng phn ny
trong bi din vn. S ti thng
nht, d thc hay khng, s lm
gim i sc mnh ca khi ni
ting Hoa ang chim a s v
khin h tr nn mong manh hn trc cc bin php an ninh.
Baris an khng phi l yu t m h duy nht. N gi

Anh ng vai tr ch cht trong v

kch ny bi v mi th u
ty thuc vo s nht tr ca
h vi Tunku, rng ng ny s

ng mt vai tr quyt nh
v tng lai ca Singapore. iu khng ch to s lin kt,
m cn lm cho s hp nht l
cn thit. Philip M oore trong bo co ngy 18/10 gi cho Ian
Wallace V Thuc a London, vit:
D nhin khng bao gi c nghi vn l chng
ta khng sn sng i ph
vi vn cng sn
Singapore trong giai on trc mt, nhng chng ta phi thuyt
phc Tunku rng, v lu di, ch mt mnh
ng ta thi trong bi cnh hin nay ca d lun quc t cng c th
gii quyt vn Singapore Ch
yu l lm cho ng ta ng c
o tng rng trn mt nn
tng m h, Singapore c th
li cho ngi Anh mt cch an ton.
T i tin rng s au khi c hng ti tht bi trong c c c uc bu c
b s ung H ong L im v A ns on

cng nh sau khi nhng ngi cng

sn n lc y PAP ra nm
chnh quyn mt cch hp hin,
Tunku t phi thy rng ng ta khng cn cch no khc ngoi tr
a Singapore nhp vo M alaya vi nhng iu khon c bit
khi gy bt bnh cho ngi M alay
chim a s trong cc cuc tuyn
c. Tunku c th mun kim sot
an ninh ni chnh, quc phng v
ngoi giao. Ngy 27/10/1961 Tunku cng khai tuyn b rng mun
lm l nm 1963
hon ton c th l ngi
Anh s cho Singapore mt hin php to dng nn c lp cho
Singapore. Ngy Singapore nhn nn c lp, n s
thit lp cc quan h ngoi giao vi nhng nc m chng ta chng
i. S qun ca cc quc

gia nh Trung Quc, Nga, Nam T v cc quc gia cng sn khc

s c
thnh lp. Lc chng ta s
c nhng ngi cng sn ngay
trc ca nh mnh.
N hng T unku s

phi tr gi cho vic nhn Singapore vo lin bang. Vo hi thng 8,

chnh quyn ca ng thng
bo cho ngi Anh trong 6 thng phi rt ra khi Hi ng an ninh
ni
chnh. Ngi Anh suy din rng v
h cn M alaya kim sot Singapore
ngn chn cng sn, nn Tunku s
i hi cc lnh th trn
Borneo phi c sp nhp vo
Lin bang trc. D nhin ti hiu

rng vn l chn thi

im thch hp. Nh nhng cuc
ving thm cc lnh th thuc
Borneo tin hnh cc v kin
tng, ti bit rng thc chnh
tr ca h khng cao v h cha
c nhng nh lnh o. Ti
cho ngi Anh sp xp
chuyn ny v cho rng h
dn xp xong vn ny vi
Tunku.
N gy 1 6 /1 1 , T unku t

Singapore i London bn v vn
M alaysia vi chnh quyn Anh. ng ta rt vui v v tuyn b
vi
bo ch rng tht l an ton

khi cho rng vn Lin bang M alaysia trong ti, iu

c ngha l ba vng lnh
th thuc Borneo v Singapore s gia nhp Lin bang. ng ta nhanh
chng ni thm, nh t Straits Times tng thut, vi n c i c i
m:
Ti mun thnh tht hn. Ti mun iu
t nht l phi xy ra
ng thi nu khng nhn dn
Lin bang s rt lo lng. Trong Lin bang, Singapore c coi l
mt loi a tr c vn
Nhng ngh v hin php
khng phi l mt s hp nht
hon ton. ng hn, n ch
l mt hnh thc lin kt rt
cht ch.
N hn xt ny lm c ho c ng vic c a ti kh

khn hn.

 London, s au khi ni c huyn vi M ac millan c h trong 8 0

pht, ng ta rt vui khi ni vi gii bo c h: C hng ti khng c n
phi i

cho n nm 1963.. Trong mt tuyn b chung ngy 22/11, chnh

quyn Anh v M alaya ni: Cc v B trng
rt hi lng v Hip nh
khung mi y gia chnh ph
M alaya v Singapore v vic hp nht Singapore vo Lin bang.
Ti sao Tunku thay i kin nh th? M acmillan
thuyt phc c ng ta v
trn thc t ha hn vi
ng ta v cc lnh th Borneo, iu ny ty thuc vo cc kt
lun ca mt y ban xc
nh mun ca ngi dn.
Singapore, c hng ti trnh ln H i ng

lp php nhng chnh ca

Hip nh khung v s hp nht:
Singapore s

c 15 gh trong H vin lin bang v 2 gh trong Thng vin.

624.000 cng dn Singapore s khng mt quyn cng dn m
h hng Singapore. Vi s

hp nht, h s t ng bin
thnh cng dn ca Lin bang v
mang cng h chiu nh nhng cng
dn khc ca Lin bang. H s c
cng cc quyn li, cng hng
s bo v, c chung nhng ngha
v v trch nhim.
Quy ch t do cho cng Singapore vn c duy tr.
ng li chung v s iu hnh chnh ph

Singapore vn nh trc y, do ni cc gm Th tng v nhng

B trng c chn theo s
tin c ca Th tng thc
thi Hi ng lp php hin
nay ca Singapore vn tip tc l Hi ng lp php bang, nhng
n

khng c quyn ban hnh cc o

lut c lin quan ti quc phng,
ngoi giao, an ninh v c c

vn lin bang khc.

Singapore s t

tr v gio dc, cc chnh

sch v lao ng v ni chung
s gi c quyn hnh ca
bang rng ri hn so vi cc bang khc trong Lin bang.
Singapore s gi

li mt phn ln li tc ca
bang.
V tr c bit ca nhng ngi Malay l

cng dn Singapore s c bo
v.
N gy 2 0 /1 1 A hmad I brahim a ra ngh rng: N gh

vin xc nhn rng mc tiu u

tin ca nhng ngi yu nc

M alaya l t c s thng
nht hai lnh th ny trong s hp
nht Singapore v Lin bang M alaya. ng Barisan trong tnh
trng tin thoi lng nan. H thy rng tin trnh
i ti hp nht thnh M alaysia ang gia tc v dng nh khng
th
ngn chn c, v th h
c gng tr hon. Tin s Lee
Siew Choh pht biu sut by ting
ri trong hai ngy. Sau na gi u tin, ng ta bt u ni v
vn. ng ta c mt i nhng
ngi vit mn nm l trong
phng ca cc i biu i
lp tun ra hng ram giy lp i
lp li nhng iu nhm nh.
Thm ch ng ta cn khng th

c nhng iu m h vit
cho mnh. Chng ti t hi khng
bit ng ta mong t c li
lc g khi tr hon chng trnh
ngh s trong mt hai ngy y bi
v chng ti khng h b hn
ch v thi gian. Cui cng Chin Chye, ti v cc B trng khc
ng dy hi v Ch tch
ngh vin, ngi George Oehlers, l liu Tin s Lee c c php t
lp i lp li mi nhng iu
khng. Nhng Oehlers khng c
can m. Chng ti rt kinh ngc
l nhng ngi cng sn li
c th tim vo ng ta ni s
hi n ng ta l i

mi lut l v cho Barisan lm

nh tr cuc tho lun. Chng
ti quyt nh rng nu thng
c trong cuc bu c ti, chng
ti phi chn v ch tch can m
hn.
T in s L ee ni lan man n ng ta c hn vi

i mt s vn kh hay
di mt ni nhng iu vn
vt. M t trong nhng iu ng
k ra nht l Singapore khng ng
c i din ti ngh
vin lin bang t l vi s c
tri ca mnh. ng ta ni rng
Singapore nn c 25 n 30 trong s 100
i biu. Ti gii thch rng

ti i 19 gh nhng
Tunku khng nhng b qu 15 gh,
con s dnh cho nhng trung tm
th nh Kuala Lumpur v M alacca.
Kh khn c hnh c a ti khng phi l iu

ny hay vn hp nht hon

ton, iu m ngi dn
Singapore khng mun. Vn l
quyn cng dn. Tin s Lee miu
t Lin bang nh ngi ly
thm ba ngi v Borneo, trong khi Singapore khng phi l
ngi v
th t m ch l tnh nhn.
Con ci ca ngi tnh nhn ny
s b coi l bt hp php,
khng c t cch cng dn Lin

bang. iu ny c nh hng
ln. Vic nghi ng rng c dn
M alaysia (M alaysian national) khng ging nh
"cng dn M alaysia (M alaysian citizen)26 to ra rt nhiu kh
c hu v

to cho Barisan mt ch l
tng, qua h tng cng
c chin dch gy ri m
h vn quyt tm tin
hnh. Nh ti gii thch
ti cuc hp bo ngy 15/10 rng
trong iu kin hp nht trn vn,
trong khi nhng cng dn sinh Singapore t
ng tr thnh cng dn Lin
bang th nhng ngi khc c
khong 327.000 ngi sinh Trung Quc, n v ngay c

M alaya trc ht phi tha p

nhng quy nh v c tr ca
Lin bang v phi vt qua c
k thi ting M alaya trc khi tr thnh cng dn ca Lin bang. S
khc
nhau l, theo hip c gia chng
ti vi Tunku, tt c cc cng
dn Singapore s tr thnh c
dn lin bang. chnh l
s dn xp c bit
tt nht m ti c th nhn
c t Tunku.
C ng s n pht ng mt c uc phn c ng

kin quyt mc d v cn bn,

v tr ca h l yu km,
h t b vic ku gi hp

nht hon ton chuyn sang

nhn mnh rng nhn dn Singapore s
tr thnh cng dn hng hai. M c
d Keng Swee phn bc tin s Lee v
vn ny, ch ra rng h
c th bu i din ca
mnh vo ngh vin lin bang v
c th ng c, ng ta cng lo s
hu qu ca vic tuyn truyn ny
nh hng n nhng ngi
ng h chng ti.
Sau 1 3 ngy tho lun t nht v lp i lp

li, cuc b phiu vo ngy

6/12 l 33 thun (bao gm 2 UM NO, 3 SPA v 1 c lp), 18 vng
mt, khng c
phiu chng. Barisan chn la vic vng mt hn l b phiu chng

li
Hip nh khung sau khi h cam
kt ng h hp nht. Ngy
24/1/1962, ngi ta tho lun kin ngh
th hai ng h trn nguyn
tc k hoch do Tunku ngh
thnh lp Lin bang M alaysia gm 11 bang ca M alaya, cc bang
Singapore v Brunei v cc lnh th Sarawak v Bc Borneo. Kt
qu cuc b phiu ngy 30/1 l
35 phiu thun (PAP, UM NO, SPA), 13 chng (Barisan), 3 phiu
trng v 3 vng mt.
Ong Eng Guan v M arshall khng cn l vn ng quan tm na.
H
mun chng kin ngh ny nhng s
rng h s b i x nh
nhng ngi cng sn nu M alaysia
thnh cng v Tunku nm chnh quyn.

V th h chn phiu trng hoc

chn vng mt trnh xung t
vi Tunku.
C uc tho lun b gin on do c c hc s inh

trung hc ngi Hoa ty chay k thi.

Ngy 29/11, Lee Khoon Choy, th k thng v ca B Gio dc
v l
y vin trt t trong ngh vin
ng u vi mt nhm ngi
ngn khng cho ng vo tham d cuc hp ca Hi ng lp php.
Raja lp tc a ra mt kin ngh
cho quc hi ku gi cnh
st bo m rng nhng ngi
chu trch nhim phi b x l
theo lut. Khi kin ngh c thng qua vi t l 43/3, Barisan cho
gii tn nhng ngi ang ng ngn chn

bn ngoi. Vn thi c
l mt vn nhc nhi t
thng 6 khi B trng Gio dc
ngh h thng thi c phi
c thc hin ng b
cc trng dy bng ting Anh,
ting Hoa, ting M alay v Tamil. iu c ngha l mt s thay
i cho hc sinh ngi Hoa. Trc
kia, h c th thi rt trong k thi tiu hc nhng vn tip tc hc
ln trung hc, by gi chng ti
yu cu h phi thi u bc
tiu hc trc khi hc tip ln
bc trung hc ly bng cp
cao hn. Nhng ngi ng h cng
sn chng li h thng mi ny

v y vn tr nn
nng bng khi 300 ngi trong s h
phong ta cc trung tm thi v to
nn mt hng ro ngi khng
cho cc hc sinh vo d thi trong cc ngy 27 v 28/11.
y l mt phn c a tnh trng gy ri m

nhng ngi cng sn tm cch

to nn. H mun ko cc hc
sinh vo cuc nh tng lm
chng li Lim Yew Hock. Nhng chng ti khng s dng lc
lng
cnh st gii tn m
ngi ngn chn. Thay v th,
chng ti bo cc bc cha m
rng nu con em h thi rt, chng phi mt i mt nm mi c th
thi li v chng ti nh cnh

st bo v a chng i qua
nhm ngi ngn chn. Kt qu
l 60% tham d k thi. Bo ch, bao gm bo ting Hoa, ng
nhng hnh
nh cha m v hc sinh c
cnh st h tng i lt qua m
ngi ngn chn che na di
mt bng khn tay theo kiu bng ng trnh cc my chp hnh
ca S c v. Ti khng bao
gi cho php cng sn khai thc vn ha, gio dc v ngn ng ca
ngi Hoa, v im ny
ti t c th mnh
nh con ci ti cng c hc
bng ting Hoa. Nh th ti
lm cng sn mt i mt v
kh mnh chng li ti.

H c th tn cng ci bn
cht trung lu t sn ca ti nhng khng th bi nh ti, nh
tng lm vi Lim Yew Hock, nh mt k
th hy dit nn vn ha Trung
Quc.

26
HIU
C TUNKU

T unku t c huyn i L ondon tr v trong trng thi vui

ti. ng ta ang m rng lnh

th. ng ta s sp nhp Singapore theo nhng iu khon cho
php ng ta
duy tr c a s ngi
M alay v quyn thng tr M alay m ng
thnh lp trong Lin bang. ng
vt qua ni s thm cn
c v vic phi thu nhn
nhiu ngi Hoa hn.
V o gia thng 1 2 , ti lu li Kuala Lumpur 4 ngy, ln ny
ti ti t dinh c a ng

ta. Ti i mt mnh thc hin

cuc i thoi tay i

khng c vin chc no, khng
c B trng no, khng c
ai ghi chp. l cch Tunku cm
thy thoi mi nht bi v ng
lun lun a thch s mm do
khi thc hin cc tha c vi
i tc. Sau cc cuc tho lun,
ti tuyn b vi bo ch rng
ng ta mun thnh lp M alaysia vo
thng 8/1962 ngy k nim s
ri vo mt ngy thun li. S
8 l s hn ca ng ta v th
ng chn ngy 31/8 l ngy c
lp. Thng 8 l thng th tm27, c n 3 1
hay

l 3 c ng 1 , ngha l 4 ,

mt na ca 8, Tunku gii thch nh

th.
Sau ny, t

ngi bn c ca ng thi
sinh vin Cambridge, Tin s Chua Sin Kah, ti bit rng ng
thch ti lu
tr ti t dinh bi v ng ta
mun bit ti l loi ngi
nh th no, cng vi cc thi
quen v tnh cch. V ng ta i
n kt lun l ti chng
phi l g ti. Ti ht
trong phng tm v ng ta tn thng
nhng bi ti ht nh bi
Burung Kakaktua ca Indonesia lc y l mt bi ht rt c a
thch.

Ti chi gn v x ph. Ti
ung bia v ru mnh. Hennessy l
loi ru a thch ca Tunku. ng
ta xc nh ti khng phi l
mt tn cng sn nguy him. Thc
ra ti rt c tnh ngi v
l mt ngi bn ng hnh
d mn tr trung, kh l
thng minh i vi nhng s thch
ca ng nhng lc no cng y
nhng kin khng phi l
khng hay. Ti ha hp c
vi ng. M t thun li ln l
ti c th ni ting M alay, v
ti hon ton thoi mi khi ni

chuyn vi v ng, b Puan Sharifah

Rodziah, mt ph n M alay lai Rp
thng c gi tru mn
l Engku Pah cng xut thn t Kedah,
bang qu hng ca Tunku. thm
n tng rng ti c thnh
phn xut thn hon chnh, Choo cng
ni gii ting M alay. iu ny
chng minh vi ng ta rng trong tm
hn chng ti l ngi M alay,
khng phi l nhng ngi Hoa c
c dn tc hp hi.
m phn vi T unku c n phi c mt

tnh kh c bit. ng ta khng

thch ngi tham gia m phn trc
din sau khi c xong h s ca

mnh. ng ta thch dnh nhng chi

tit t nht cho Razak, ngi ph
t ca mnh mt nhn vt
c nng lc, chm ch v t
m v t gii hn mnh
trong vic ra nhng quyt nh ln,
thu xp chiu hng ca cc din
bin. Lc no chng ti v
nhng vin chc M alay gp b tc
v vn no v
khng th nh ti v B trng
c lin quan hay Razak gii quyt b
tc y, ti phi n Tunku. iu
ny c ngha l phi a
vn ny vo gia cc

cuc ni chuyn di l th,

khng mc ch v tnh hnh
th gii, gia cc cuc tn gu
v nhng ba cm tra, m ng
ta thng ch thn nu mn
cu quay hay tht b quay ng thch
nu n v nu n rt ngon. Sau ba
tra, ng lun lun ng mt gic,
cn ti th ra Cu lc b Gn
Royal Selangor tp dt vi ng
trong khi i ng ta thc dy. Khong
4 gi 30 chng ti chi gn v
gia cc bui chi y hay trc
gi cm chiu khi ng ta ang
trong trng thi thch hp, ti s

a vn y ra. Bng cch

ny, mt vn c th cn
n 4 ngy n, ung ru,
chi gn, thp tng ng ta i d
tic hoc i n ci. Trong vi
trng hp, ti cng ng ta i
Penang, Ipoh hay cao nguyn Cameron i lc thch hp.
ng ta tnh tnh trm tnh, gn nh lun lun

bnh thn, v lng l. Nhng ng

c th s tr nn kh si
ng khi cm thy nguy him. ng
ta bo ti rng ng khng bao gi
cho php ai y ng ta n mt
quyt nh bi v khi ng khng
bnh tnh v thoi mi, ng c
th phm sai lm. Nu b thc

p, ng ta s hon quyt nh.

Nhng chng bao lu ti bit rng
trc kia ng ta lm th,
ri khng bao gi nhn li.
C c vin c ao y lm vic gii Kuala L umpur l nhng

ngi thc c iu
ny, nht l Tom Critchley ca c v
Geofroy Tory ca Anh. H chiu ng,
chi gn v x ph vi ng.
Critchley c th thua vi trm
cc cuc chi x ph trong
my thng mt s tin khng
ln, nhng cng khng phi nh.
Tunku thch thng hay ni ng hn
l khng thch thua. l mt
phn ca nn gio dc hong gia

ca ng. Ti khng phin h g

iu bi v mc ch
ca ti l lm r c
nhng im trong tha c, nhng
ti tc i ca ng
ci cm gic tha mn do chin
thng mang li v u c ti
khng ch n vn bi.
C mt ln khi ti thua vi
trm sau khi nhn c in
thoi th ba t Singapore, ng ta ni: Kuan Yew, hy ch n
vic
chi bi. Ti khng thch n anh
khi u c anh khng tp trung. Cng
vic c th i n sng
mai. Ti ci v nh n

cc cuc m phn London nm

1956 v LennoxBoyd vit tr li mt
bc in trong khi ang nghe David M arshall ni chuyn. Ti ni:
Tunku, khi ti n
nghe in thoi, ti bit rng ng
t 15 la, ti nghi ng c ba
con gi m ti li khng c
bi theo, v th ti phi
chy. ng ta khng chu l l
. ng ta ch mun thng sau khi
ti c gng ht mc.
C c bn c a ng c ng c hiu ng. Khi c on nga c a

ng thua trong mt cuc ua, mt ngi trong nhm thng mc t

trong ti
ra my chic v v ni: Tunku,
ti mua my v ny cho ng. Ti

bit ng khng nh c con nga

ny khi nga ca ng ang chy,
nhng ti bit n s thng, v
vy ti mua cho ng. Tunku thng
thng c nga vi trm la
khi ra v mc du nga ng thua. iu
lm ng ta rt vui.
ng ta c ng l c on ngi d thng. N hng l

mt ng hong, ng hiu r
quyn lc v bit cch s dng
n. ng ta khng c v hng h
e da, nhng c nhiu tay chn
thc hin cng vic gim ng
trong khi ng ng l v gi v
hin t nh mi khi. Nu ng ta
khng tin ai, ng ta s chm dt mi

quan h vi ngi . Nu
ng ta tin anh v anh khng ng
ta mt nim tin th, theo truyn thng hong gia, ng lun tm cch
gip
, nh ng lm vi
Lim Yew Hock. Khi Lim ri chc v, ng c
Lim lm cao y ti c. Lc Lim t
lm mt t cch c khi
l trong hp m thot y v trong
my ngy lm cho cnh st phi
i tm ri phi t chc th
Tunku tm cho ng mt vic khc trong
t chc Hi gio Jeddah (Lim
i theo o Hi). l
cch ng gip bn b trong cn
hon nn.

V may mn thay ng ta c thin c m vi

v tr y nguy him ca ti
Singapore. Nhng ngi i lp
tn cng chng ti khng ngng.
Chng ti gp xung t ch th
quanh nm mc du khng c bo
lon hoc xung t gia cnh st
v cng nhn. Vo ngy 11/1/1962,
nhm i lp Dewan Rakyat, H
vin Kuala Lumpur, t ra cho Tunku mt vn gai gc l liu
ci
g s xy ra sau khi hp nht bi
v cc lnh o nghip on
Singapore, khc vi nhng lnh o
nghip on M alaya, dng nh
pht trin trong hn lon.

Tunku tr li rng trong mt thng

Singapore c nhiu cuc nh cng
hn M alaya trong 3 nm, nhng ng ta s
c gng gim s lng cc
cuc nh cng v tng hnh
phc cho ngi dn ,
ri ci v ni: "Ti khng
bit chng ta s thc hin iu
nh th no nhng B
trng ph trch an ninh ni chnh
ca chng ta ni ng ta s lm
c iu . Ton th
quc gia ny ng vi ng.
y l c on dao hai li. N c c h khi c ho nhng

ngi do d Singapore thy rng

Tunku tin tng s hp nht ang

n gn v rng sau hp nht

ng ta s gii quyt vn
cng sn thng qua Ismail, nhng n
cng c hi v n thc y
Barisan hnh ng trong tuyt vng
ngn chn hp nht. Tuy nhin, Barisan khng quay tr li bo
ng. N
t hy vng s lm cho c tri
ngi Hoa b phiu chng li hp
nht di bt k hnh thc
no bng cch khin h s hi
v vin cnh thn phn cng
dn hng hai.
i ph vi vn ny, c c

nh lnh o truyn thng ca

cng ng ni ting Hoa (k c

nhng lnh o ca Phng Thng

mi Hoa kiu) ngh ti ni
chuyn vi cc thnh vin ca
mnh. Ti ng v vo
ngy 13/1 ti gp g hn mt
nghn i biu i din cho
cc bang, hi on ti thnh
ng Victoria M emorial. Ch ta bui
gp g ny l ch tch Phng
Thng mi v Cng nghip Hoa kiu
Singapore, mt doanh nhn ngnh cao su thnh cng, 51 tui, tn
l Ko Teck
Kin l mt ngi e ngi cng sn.
ng ta u t M alaya l ni
trng nhiu cao su v s khng ng
theo cng sn. Sau ny khi ti bit r ng nhiu hn, ti thy ng l

mt ngi c u c v
quan tm su sc n cng ng
ngi Hoa Singapore m ng cm
thy rng nhim v ca ng l
bo v quyn li cho h.
T i mt n ba ting tr li c c c u

hi. Thnh gi khng th nghch.

a s l cc doanh nhn thc t.
Nhng ngi cng sn khng th
chim s ng v cng khng
th ch ng c cuc hp
ny. M t s cu tr li ca
ti gy c cho m ng
nhng trn ci. V khi ti c
kt bui hp bng cu chuyn k
v lch s pht trin ca cng

ng ngi Hoa ng Nam

v cc bang ngi Hoa ng
vai tr then cht nh th no i
vi s thnh vng ca di dn
ngi Hoa, h hng ng
nng nhit v ti ngi xung v
tay.
N h d kin, c u hi u tin l vn

quyn cng dn. iu ny tht

t nhin. Khi mt thnh vin ch
cht ca phng Thng mi nhc
thnh gi nh li rng h
chin u gian kh ginh
c quyn cng dn Singapore,
quyn a ngn ng v i x
bnh ng i vi mi ngun

gio dc. V vy h lo u mun

bit vic hp nht s nh hng
n nhng iu ny nh th
no. Ti ni vi h rng nu
chng ta tm kim mt s hp
nht hon ton nh Barisan
ngh, th khong 330.000 cng dn
Singapore s mt tt c cc quyn
cng dn. Nhng Lam Tian, ch th
c ca ti trong cuc tng tuyn
c nm 1955, sau li quay sang hi
v cc phng n ca chng
ti. Ti sao tt c 600.000 cng dn
Singapore khng th hng nhng quyn
ging nhau sau khi gia nhp M alaysia theo nhng iu kin m
chng ta

tha thun vi Tunku? Ti gii thch

rng quyn ca tt c cc c
dn M alaysia, d l cng dn
Singapore hay cng dn lin bang, s ging nhau, ngoi tr cng dn
Singapore s
bu ti Singapore chn cc i
din ca mnh ti ngh vin lin
bang, v cng dn lin bang s bu
Lin bang. (Thc ra mc tiu ca
Tunku l mun loi cc cng dn
Singapore ra khi cc cuc bu c
nhng ni khc thuc M alaysia.) Nhng
vn eo ng trong u
c cng ng ngi ni
ting Hoa vn cn nu
khng c khc bit no gia

h, th ti sao Tunku khng ng

s dng cng t cng
dn thay v t c dn?
S phn bit ny c ng l vn c a ti,

v cng vic ca ti cng khng

d dng g hn khi cuc hp ln
th ba ca y ban T vn on
kt M alaysia pht ra mt tuyn b my
ngy trc ni rng
nhng ngi bn a ti cc
lnh th Borneo cng chia s v tr
c bit vi ngi M alay trong Lin
bang; v nh th h s t ng
tr thnh cng dn sng lp
ca M alaysia theo lut. iu ny nhn
mnh n a v u vit

ca cng dn so vi c
dn Singapore.
Khi ti gp N gi J ohn M artin, mt T h trng thng

trc khc V thuc a,

cng vi Ian Wallace v Philip M oore Sri Temasek ngy
16/1/1962 tho lun v
vn M alaysia, h ngh rng d
lun Bc Borneo tri ngc vi
s khng nh ca y ban T
vn on kt M alaysia. M artin v
Wallace n Borneo v thy hu
nh tt c mi phe phi u
do d. Nhng ngi dn mc mc
sng thng ngun t bit
n nhng hm su xa v
cn thi gian suy ngh v iu

. Ngi Hoa khng tin cy v

h bit chnh sch ca chnh
ph M alaya l kim ch h.
Brunei, Azahari, lnh o ca Partai Rakyat, ngi c gii tr
M alay ng
h mnh m, cng quyt chng
i s gia nhp M alaysia v ku
gi thnh lp mt lin bang c
lp cho ba lnh th Borneo. Quc vng Brunei mun bit ng ta
c li g
trong lin bang hay khng v phi c bo m rng ng ta c th
c c nhng iu khon
c bit trong cuc m phn
trc tip vi chnh ph M alaya.
T i ni rng khng nn c oi s do d c a nhng

ngi tin cy ni h l vn

 nghim trng. Nhng ngi

lnh o cc lnh th
Borneo tn trng cp c thm quyn.
M t khi h thy Tunku l ngun quyn
lc cao nht Lin bang, h s
thch ng vi iu . iu
quan trng l ngi Anh nn tng
cng s lnh o v lm
cho h hiu rng vic Anh ng h
M alaysia l vng chc v n nh.
M artin kt lun rng dn Borneo s c hp nhn k

hoch ny min l Tunku khn

ngoan bo m cho h s
bo v hp l, nhng cn nhiu
thi gian chun b hn bo
m rng chnh quyn ny khng

sp sau khi bn giao ch quyn.

Ti nhn mnh rng chng ta phi
tip tc ci ny. Tunku mun
thnh lp M alaysia vo thng 8. Ti
mun hon tt vic hp nht cng
sm cng tt v mun tri rng
mi e da ca cng sn trong mt
dn s ng hn M alaysia.
T i bo h

rng chng ta phi nhanh ln. Barisan phm phi sai lm chin
thut khi h
t tuyn b ng h hp nht
hon ton, v mt khi nhn ra mnh
khng thng c th h c
th quyt nh pht ng mt
cuc gy ri rng khp hn l

chp nhn M alaysia v vic h b

y ra khi chnh trng. C
th h mun chin u.
Kh nng gy ri c a Baris an khng gim. V vy

ti st rut mun cho tin hnh

mi chuyn, v s thiu kin
nhn v tnh kh rt khc l
ca ti lm cho Tunku gin, ti vn
cha nhy bn
thc rng mt khi ng ta quyt nh
a Singapore vo Lin bang, thi
ca ng i vi ti cng c
mt s thay i tinh t. ng l
hong t ca hong tc Kedah. S
tun theo phm trt l mt phn
bn cht ca ng. n chng

no Singapore cn nm ngoi lnh

a ca ng th ng vn coi
ti nh l nh lnh o
ca mt quc gia lng ging thn
thin, mt nh lnh o nh
b hn m ng ta sn lng
tip i lch s. Nhng by
gi ti sp l mt phn trong
Lin bang ca ng ta, v ng ta
quen vi cc cn thn v hu
cn quanh mnh, nhng t trung
thnh v khm nm. Lim Yew Hock l
mt ngi trong s v
ti khng t t vi Lim
khi ng ta a ra trc Hi ng

lp php mt kin ngh vo

thng 3 biu l s quan tm
nghim tc n tnh hnh bt
n ngy cng gia tng Singapore.
Trong cuc tranh lun sau , ti
nh bi ng ta, ch ra s khc
bit gia vic ng ta gii quyt
cc cuc tranh chp lao ng nm
19551956 v cch m chng ti
ang gii quyt iu hin
nay.
T h n Keng Swee gy gin d bng c c h tuyn

b rng chnh quyn Singapore s tr

lng ngang nhau ngay lp tc cho c nam ln n cng chc. Tan
Siew Sin, B
trng Ti chnh ca chnh

quyn lin bang ht sc kh chu

v lan s kh chu sang
Tunku. ng ta tin rng s thay i ny s c tc ng v ti
chnh v x hi i vi
M alaya, v n nhn vin ca h
cng s i tr lng ngang
vi nam gii.
G it nc c ui c ng lm trn ly l lc

ti ni vi Tunku rng ti ang

ln k hoch cho mt chuyn ving
thm Delhi, Cairo, Belgrade, London, M oscow v Bc Kinh. ng
ta s hi. Ti ang i
trn con ng nguy him, nhp bn
vi k th. Ti to n
tng rng cc lnh t Nga v
Trung Quc l nhng nhn vt v

i trong khi M alaya cho rng h mun

ph hoi s n nh y.
ng khng hiu rng sau khi thm cc
nuc Nga v Trung Quc v c
h n tip, ti s c
t cch thuyt phc nhn
dn rng ch cng sn
khng thch hp cho Singapore v M alaya. khng phi l gii
php c a

Tunku. Ti sp tr thnh mt b
phn trong k hoch ca ng v
ng ta khng mun bt k ai chi
thn vi k th. ng ta cng gin
d v ti tranh lun vi ng v
vn ny, v cui cng
ti kt lun rng khng c li

khi tranh lun vi ng v vn

ny.
S bc dc ny l ra. V o ngy 2 5 /3 ti

Singapore, ng ta tn cng vo nhng

phn t cc oan mun bin hn
o ny thnh Tiu Trung Quc,
chng i hp nht v
tch ra khi PAP chng li s
hp nht. ng ta ni, nu h
mun gy hn lon v
mu, tt hn l ng hp
nht g c, nhng trong trng hp
ny ng ta s ng ca ng
ni M alaya v Singapore gi
an ton cho M alaya. M t khc, ng ni, cc nhm cc oan khng
c g

phi s s hp nht c nu
h tn trng lut php v lm
vic trong khun kh hin php lin
bang nhng phn t cc oan
M alaya vn nhiu hn
Singapore ri.
l kiu c c h tiu biu c a ng. T i

H ngh vin Kuala Lumpur ng

ni rng B trng An ninh ni
chnh s gii quyt vn
cng sn. By gi ng ni nu
h hot ng trong khun kh hin
php th s khng c vn
g. Nhng r rng l ng ta
mun gii quyt vn cc
nhm cc oan ny. ng ta thng

lp l nh th. l kiu
Tunku biu l t tng ca mnh
khng nht thit l hp l
v cht ch trong biu hin nhng
li lm cho thnh gi bit lp
trng ca mnh. Tuy nhin trong trng hp ny, s can thip
ca ng
li c ch nhiu hn l tr
ngi. ng ta nhn mnh n
im yu ca Singapore v cng
quyt thc hin s hp nht. Ch
hai ngy sau, trong bui tic do Ko Teck Kin chiu i, ng t r
lp trng:
M t s tan v hon ton gia
Singapore v M alaya c ngha l s c
chin tranh v mu gy hu

qu nghim trng cho nhn dn,

ng ni, Chin tranh s xy ra
nu mt Singapore b c lp tm
kim s lin minh vi cc th
lc khng thn thin vi Lin
bang (c ngha l Trung Quc).
Selkirk bo c o v L ondon:

T i c m thy

rng nhng li pht biu

kh cng thng v e da y
s gy nguy hi v s lm tng
nhit bu khng kh chnh
tr Singapore mt thi im
chng ta ang c gng a Singapore
tin ti s hp nht mt cch
n ha v tt yu. Vic e
da ng ca ng

v chin tranh gia Singapore v Lin

bang l v tc dng v s ch
gip cho ng Barisan Sosialis kch ng tnh cm sc tc chng li
ngi
M alay thi Tuy nhin c l iu
quan trng hn l biu hin ca
tnh trng lng tng trong suy ngh
ca Tunku. R rng l ng ta
bi ri v pht khi thy rng
ngh ca ng v mt
M alaysia khng c c Borneo v
Singapore hn hoan cho n, v phn
no ng ta hn hi tic
cho ton b k hoch ny. Tuy nhin,
ti tin rng ng ta c nh
tip tc thc hin ca

mnh v c l cng khng cn

phi lu tm lm v nhng li
l kh cc oan trong cc bi
din vn ca ng ta.
Selkirk nhn xt s ai lm v hiu qu nhng

li pht biu ca Tunku. Chng nh

hng ln n nhng nh lnh
o Barisan, nhng ngi ny hiu
rng Tunku c ni thc lng
v by gi tham gia vo cuc
tranh chp ri. ng ta v nn
mt bc tranh m m v Singapore
nu khng c M alaysia. Lim Chin Siong thy kh lo lng
vit
cho Tunku mt bc th ha hn s
ng h s hp nht v M alaysia.

Bc th ny c kn o
trao tay ti Dinh Lin bang Singapore nhng Tunku tit l
chuyn ny cho mt trong nhng th k ca ng bit v
t Straits

Times c hy c i tt: T h mt, n t

Lim. B cc phng vin p,

Lim Chin Siong nh xc nhn rng ng
ta vit n v ni rng
ng rt bit n Tunku tr
li th ng rt lch s. c
hi th tr li ni v vn
g, ng ta t chi tr
li.
B khiu khc h bi nhng phng on ti tm

ca Chin Chye y c phi l

mt v bn ng khng?
ngy 11/7, tin s Lee Siew Choh cui cng a ra bc th v th

tr li
ca Tunku. Lim Chin Siong vit ng ngh phn ln nhng cm ngh
khng vui ca
Tunku v Singaore xut pht t s
thiu c hi cho nhng cuc tho
lun t do v thng thn v
nhng thi r rng l
khc nhau gia h, m nhng
cuc tho lun ny li c th
ng gp rt ln vo s
hiu bit v s thng nht quc
gia. Tunku, trong th tr li, hoan nghnh vic Lim bo m rng
ng ta s
hon ton ng h Tunku trong kht
vng thng nht quc gia. ng phi
ri Singapore ngy hm sau, nhng s

rt vui nu c gp li Lim
vo mt ngy no trong
tng lai v s cho Lim bit khi c
th thu xp cuc gp ny. Nhng
Tunku, bit rng nhng thi
r rng l khc nhau
l khng th ha hp c,
nn khng a ra ngy hn
gp no.
L im C hin Siong phm mt s ai lm nghim trng. u

tin, vit th m khng cng b

i vi cng ng ngi
Hoa l mt s yu ui, mt
s th nhn rng ng ta ang
th yu v mun dn ha vi
Tunku. Bc th ny l mt s

nhng b, m khng nhn li

c ci g c. N ngm
tha nhn rng Tunku, t by gi
tr i, l ngi c trin
vng nm quyn kim sot nht,
ch khng phi Lim Chin Siong v nhng ngi cng sn, v ti
bit
ngi Hoa s cn nhc vic ny
khi quyt nh s la chn ca
mnh trong tng lai. iu duy nht
m Barisan c th lm trong lc ny
l c gi cho cc cn b bn
rn duy tr tinh thn v
trnh h ngh n tnh
trng tuyt vng ca mnh. T heo , T in s L ee
trong ngy ch nht sp ti, v

c ng b rng

6 ngy ch nht tip theo ,

1.500 cn b s ln ng
thc hin mt cuc vn ng
n tng nh chng li
ch trng hp nht ca chnh
ph.
M t tun s au c uc ving thm c a Tunku, Tan Siew Sin thm
Singapore khai trng mt phn b

ca M CA m ng ta va nhn chc
ch tch. ng ta tuyn b thm
ch cn cng rn hn c Tunku.
Singapore tr thnh a con c
vn ca M alaya, ng ni. Nhng
nu khng hp nht, c th s
khng nht thit phi ng ca
ng bi v nn

kinh t ca Singapore qu yu
ui. Ch cn mt lnh ngn
gn v n gin v tng thu
quan nh vo cao su xut khu cng
bin th trng cao su ln
nht th gii ny thnh mt khu
chut min nhit i. M t
hn o nh hn vng i
ca M alaya, cao nguyn Cameron, khng th
ng mt mnh. ng ta thm rng
chnh quyn M alaya khng phi hon
ton do ngi M alay chi phi, v tht
khng ng khi cho rng ngi Hoa
khng c i x cng
bnh. ng ta khng phi l thnh

vin ca mt chnh ph m ng
cm thy l th nghch vi
quyn li hp php ca ngi
M alaya gc Hoa.
e da

p t Singapore qua nhng bin php

kinh t lm cho ngi Hoa khng a
thch ng ta. M t vi ngy sau,
Barisan phn cng bng cch cnh co
ng ta rng s l thuc ln nhau
gia M alaya v Singapore l mt thc
t, bt k c gng no ca
nc ny nhm p t s
trng pht kinh t chng nc kia
cng s l t st. ng
thi Lim Chin Siong thch Tunku, mc du gin tip. Bi v

ngi
Anh khng th cai tr theo kiu thuc
a c c na, ng ta
ni, nn h quyt nh thnh
lp Lin bang M alaysia nhm s dng cc lc lng cnh hu a
phng bo v quyn li
ca mnh trong khu vc ny.
T unku p tr

bng cch lp li li cnh co

rng ng s b ng
ca vo cui nm nu Singapore phn
i vic hp nht v nhn
mnh rng iu l ng
ta ni thc. Nu cng sn ngh
rng h c th d dng la
bp c ngi M alay, ng

ni, th h sai lm
mt cch ng bun. M t
tun sau, Barisan tr a li rng
nhng e da nh th ch lm
gia tng s chng i ca qun
chng i vi cc nh chnh
tr lin bang m thi ca
h ht sc phi l, bt cng
v phi dn ch. N cng ni
rng Lin bang ve vn nhn dn cc
lnh th Borneo bng nhng nhng
b, nhng i vi Singapore ch
ton l e do, cng bch
v hm he.
C ng c th

l nh th tht, nhng nhng e

da lm cho nhn dn
thc rng hu qu ca cuc ng
u vi Tunku c th s rt
nguy hi. D tn thng n
mc no i na, M alaya s vt
qua d dng hn Singapore. Gii kinh doanh ngi Anh hong s v

nhn mnh n tnh bt n

ca tnh th, v ch tch hi
hu ca Phng Thng mi Singapore
nhc n s bt pht cc
cuc bi cng, ln cng, ngi
l c ngha l bt n
trong ngnh cng nghip v a
ti nguy c ln l ngun vn mi
s khng chy vo hn o

ny na, trong khi gi c tng vt

s hn ch thng mi v to
ra nhng kh khn v ti chnh.
T m trng lo s

chung do tt c nhng chuyn ny khi

ln i ngc li
mun ca Barisan. Trong khi y chng ti vt c mt ro
cn khc. Sau cc cuc trao i
hn hc v mt cuc tho lun
ko di 5 ting ng h n
qu na m v tip tc
sang ngy hm sau, H vin
thng qua mt kin ngh tu chnh hoan
nghnh vic gii thiu D lut v
Trng cu dn quc gia Singapore vi t l 26/16.
V c n thay i s au hot ng s i ni ny, ti

quyt nh n lc
phi ni li cc cuc tip xc
vi cc nh lnh o Anh, v
gp g mt s nh lnh o
Phi trn chuyn i ny. Vo
thng 4/1962, ti bay sang London, gh qua Rangoon, New Delhi,
Cairo v Belgrade.
T h tng P andit N ehru c a n hon ton

ng h ngh ca ti mun
hp nht Singapore vi M alaya thnh lp M alaysia. Bo ch ng
h. Di
tiu : Th tng ng
h mt lin bang M alaysia, t The Time of
bo c

uy tn ca n vit rng
M alaysia dnh c s tn
ng trong chnh gii. Hin nhin

I ndia, lc l t nht

l n coi y l mt
pht trin lnh mnh bi v n
gip ngn chn nh hng ca
Trung Quc ng Nam . Ti cuc
hp bo, ti c th ni vi
gii bo ch rng Th tng
ca h khng quan tm v tuyn b
ca ban th k y ban on kt
Phi rng M alaysia l mt tn thc
dn kiu mi.
T rm dng k

tip ca ti l Cairo, ni ban th

k ca y ban on kt
Phi pht ra tuyn b ch trch
M alaysia. Nu ti tranh th c
Tng thng Nasser, s l mt

thng li ln. Ti n vo
bui sng, c ph Tng
thng ra n v a v mt
trong nhng lu i nh ca cu
quc vng Farouk by gi c
dng lm nh khch. Ti ,
ti c Nasser tip trong cn nh
khim tn ca ng. l
mt cuc gp g tt p. Khi
ti n, ng ng
ca trc vi cc nh nhip
nh ang trong v tr ca mnh.
Ti cm thy ng lm
iu hng trm ln
trng n nh hn trn tivi v bo

ch. ng ta lc no cng nng

nhit tip n v rt thn
thin. V tng lnh s ca ng
ti Singapore l ngi ng h ti
v lin bang M alaysia nhit thnh. ng ta bit chng ti khng
mun Singapore tr thnh mt Israel ng Nam
v ng bo co tnh
hnh ny vi B trng Ngoi
giao ca mnh.
N as s er nghe ti ni c ting ng h v nhng

mi nguy him khi Singapore ng mt

mnh v tr thnh mt thc th
k cc ng Nam , mt
thc th ngi Hoa gia mt
qun o M alay c khong mt trm
triu dn. Ti khng mun iu

ny. Cu tr li l a
Singapore kt hp tr li vi bn
o M alaya vn l mt n v
do ngi Anh cai tr chung trong hn mt trm nm trc khi
chng b
tch ra. ng ta hiu r vic lp
Lin bang M alaysia khng phi l mt
m mu thc dn mi v bo
m vi ti rng ng ta s
ng h iu v ti
c th ni iu cho mi
ngi bit. Trong sut 5 ngy ving
thm, ngi Ai Cp tip i
ti nh thng khch. Ti c
mi ving thm Ai Cp ln na v
c th gh thm ng ta bt c

lc no vi t cch c nhn,
Nasser ni. Ti kt c
mt bn mi. Ti thch ngi
n ng ny, thch phong cch
gin d v s khao kht mnh
lit ca ng mun lm thay i
mt nc Ai cp suy tn v mc
nt di triu Farouk.
N as s er ra mt tuyn b c hung vi ti, mt vic ph

l v Singapore khng phi l mt

quc gia c lp. Thng co chung
ni rng ng ng h vic thnh
lp M alaysia v s thng nht
ca tt c cc dn tc c
cng nn tng x hi v chnh
tr tm cch chm dt s

thng tr ca ch ngha thc dn.

i vi Singapore, c Nasser v
Nehru, hai nh lnh o tin phong ca chu Phi v chu , hiu v
ng h l mt thng li chnh
tr.
V o ngy l

Lao ng, ti bay n Belgrade. Tito tip ti trng th. Khc vi

Nasser, ng
trong mt dinh th sang trng vi cc cng st c iu khin
bng in lng l m ra khi chng
ti ti. M t v B trng,
ng Slavko Komar, a ti ti gp
ng. Tito mc mt b thng phc,
khng phi l mt trong nhng b
ng phc oai v nht ca ng
ta. Khi cc nhip nh gia chp hnh,

ng ta trng cng ngc v nghim

trang khng ci, khng nng
nhit, hon ton tri ngc vi
Nasser. Ti i mt vi vn :
ngi Indonesia u c
u c ng.28 N hng ng lng nghe. T i th th
gii thch lp trng ca mnh,
ni rng ti l mt ngi
c tinh thn dn tc, khng phi
l mt tn b nhn ca ch
ngha thc dn. Ti khng ng
vi nhng ngi cng sn
Singapore, h i theo ng li ca
Trung Quc: h khng th thnh cng
Singapore v M alaysia bi v nhn

cng sn ca h khng bt ngun

t bn a; ch ngha M ao khng
th thnh cng chu . C
ch ca ng cho ti cm ngh rng
ti chuyn bin c
ng. Ti nhc li mt bi bo
ph bnh M alaysia trong t bo ng,
t Komunis t.
Tito ni n khng i din cho
chnh quyn Nam T. Ti li ginh
c im.
Khi ti i n phi trng v s p s a gp gii

bo ch , ti hi
Slavko Komar l liu ti c th lp
li nhng iu Tito ni vi ti
khng. ng ni Tng thng l

mt ngi gi li, khi ng ta ni

nh th l nh th. V th
ti trch dn tuyn b ca Tito
v quay sang hi v B trng
iu c ng khng,
ng ta gt u v ni: ng.
Sau khi ti ri Nam T, hng Reuters tng thut tuyn b ca
ngi pht
ngn V i ngoi rng: "Bi
bo ny phn nh quan im c
nhn ca tc gi. Th tng
Lee trong sut thi gian lu li Belgrade thng bo vi ch tch
v cc
nh lnh o Nam T v mong mun
thnh lp lin bang M alaysia. Vn
ny c pha Nam T thng

hiu. Thm mt thng li chnh

tr.
i vi C hoo, c huyn i L ondon ln ny l ln

u tin b tr li t khi
ra i vo thng 8/1950. Thnh ph
trng thnh vng v dn London
n mc rt chi chut. H ang
tri qua thp nin 60 thnh t.
M c du ti ti y
3 ln trong khong thi gian 19561958, ti vn b n tng khi
thy c
qu nhiu tim n v xe hi.
M acmillan thng trong cuc bu c
1959 vi ip khc: Bn khng
bao gi c c iu tt
p n th, v bo

ch t bit danh cho ng l

siu M ac. l thng
5, thi tit rt p, v chng
ti tht hnh phc khi thy th
Anh pht t. M t vi
chic xe Humber Pullman khng l ang u Grosvenor House
ni chng ti lu tr, sn sng a chng ti i
bt c ni no chng ti mun.
Nhng ti c mt lch trnh dy
c tho lun vi cc B
trng, gp g nhng ngi
ng h thuc ng Lao ng
trong ngh vin, v cc cuc phng
vn khng chnh thc vi bo
ch Anh.
Reginald M audling, v

tn B trng Thuc a, mt
ngi to ln, vm v, eo king,
rt ci m v d lm quen, ng
ta v v tip chng ti thn
mt trc cc cuc tho lun
chnh thc cho chng ti c
cm gic thoi mi. ng cng t
tp c vi B trng
dng cm tra vi ti, v i
vi v ti, b M audling cng t
chc mt cuc chiu i dnh
cho qu b khch sn Hyde Park.
M t vn

ln vn l vn c
liu c nn gt b nhng ngi
cng sn trc hay sau s hp nht

khng. Tunku lp li i
hi ca ng rng Hi ng an
ninh ni chnh phi ra tay i ph
trc. ng cng ni r rng
ng khng mun thc hin cc
cuc n p vo lc M alaysia
khai sinh. khng phi l mt
khi u thun li.
T i c hun b

xem xt vic hnh ng trc

khi thc hin hp nht vi hai
iu kin quan trng. Ti ni vi
M audling chin dch ny c th bt
u trong khi Anh vn cn gi trch
nhim v an ninh, vn l ch tch
Hi ng an ninh ni chnh. Ti

nhn mnh rng cng sn vn c

gi lp trng nh th lc
tin hnh cuc trng cu dn
v vn hp nht. Quan im
trc cng chng ca ti l
ti s xem vic y nh mt iu
rt ng tic nhng trn quan im
c nhn vi s hiu bit v
cng sn, ti cho rng l
iu rt cn thit. K
ti nhn mnh rng nhng ngi
cng sn vn phi c t
do hot ng khi cuc trng cu dn
v vic lp Lin bang M alaysia c
tin hnh. Ti tin rng h s

ku gi mt cuc ty chay nhng s

khng c qun chng ng
h, v chnh iu ny s
lm mt uy tn ca h. S l
mt sai lm cht ngi nu bt
gi h trc cuc trng cu
dn ; chnh iu s
hy dit hon ton gi tr ca
cuc trng cu dn v ti
d dng b kt ti l
bt gi h ginh chin
thng v giao Singapore cho Tunku. S c bo ng phn i v ri
lon x hi.
M t y ban c bit di quyn lnh o c a

ngi Cobbold lc y ang ving thm

Bc Borneo xc nh quan im

ca vng ny v vn hp
nht. Ti nhn mnh rng d cho
bo co ca Cobbold c bt k
khuyn co g v vn
quyn cng dn ca ngi Borneo i
na, th Singapore cng phi c
hng nhng iu kin thun
li khng km cc vng lnh
th . T c dn M alaysia
c l s c chp nhn
nu n c p dng chung
cho cc cng dn ca hai lnh th
ny, nhng Tunku tuyn b rng
cng dn Borneo s tr thnh cng
dn M alaysia mc du cng dn Singapore th khng c nh th.

Khi M audling hi v

cc kh khn ca ti vi Tunku,
ti ni: Tunku ngh ti thng
minh nhng sai lm cn ng ta khng
thng minh nhng ng. Ti thng
trong cuc tranh lun y nhng ng ta
cm thy kt lun ca ti l
sai mc du ng ta khng bit ti
sao. Nu M audling thuyt phc c
Tunku rng tht l in r khi
tin rng mi ngi Hoa u c
th ng h cng sn, th ng
ta s t c hiu qu
hn ti. Nim tin n gin ca
Tunku l chnh tr dnh cho ngi
M alay v kinh doanh dnh cho ngi Hoa.

iu c l ng
vi thi ca cha Tunku, nhng khng hin thc vo nm 1962. i
vi cc
khc bit v quyn cng dn, ti
cng gp Cobbold vo bui sng
hm v b ra gn c
ting ng h tho lun
cc ngh ca ng v vn
Borneo. Ti ni vi M audling rng
ti cm thy vui hn khi bit rng
ng ta bit nhng iu
nh hng n Singapore nh th
no v nhng iu lm
gia tng kh khn ca ti ra sao.
C uc ving thm c a ti khng phi hon ton l

cng vic. Chng ti li xe n

Cambridge dng tr vi Billy Thatcher

U nivers ity A rms H otel. T hatc her rt vui vi nhng iu ti
lm c k t

khi ti ri Cambridge vo nm 1949 v

hi thm con ci ca chng ti
Chng ti vit th cho ng
ni rng Loong rt l thng minh, ng
biu ti cun Alice in Wonderland c a L ewis

C aroll tng c ho

L oong v ni: N phi n s m nu ti

cn c ch ny
gp n". Thatcher khng c v
yu lm nhng ti rt vui v
c th thm c ng. M t
nm sau ng ta mt. C hai chng ti
u rt bun.
N gy c ui tun C ambridge l mt dp may vi nguyn

mt chng trnh chnh thc bao

gm chng trnh pht thanh ca

i BBC v Singapore trn chuyn mc
Vin ng ca h. Ti m t
cc nh lnh o ca cc
quc gia khng lin kt n ,
Ai Cp, Nam T cng khai ng
h vic thnh lp M alaysia nh th
no. khng phi l loi
tin phn khi cho nhng ngi ng
h cng sn.
C c bi tng thut trn bo c h, i pht

thanh v cc cuc gp g ca ti
vi Nehru, Nasser v Tito, v bi pht thanh ca ti trn i BBC
t hn
l c tc dng tt bi v
Barisan tn cng ti d di.

gii thch ti sao nhng nh lnh

o Phi y khng ngh M alaysia
l mt m mu ca ch ngha
thc dn, h khng nh rng
ti ly cm tnh v
ng h ca h bng cch to
ra mt n tng gi. H ch
trch rng Nehru, Tito v Ne Win (khc vi Nasser) khng i no
a ra mt
thng co chung no vi mt v
th tng thiu uy tn. Nhng h
khng th bc b rng nhng nhn
vt ng h M alaysia.
T rong khi y, t

bo thn cng ca Indonesia, t

Bintang Timur, tng thut rng L im C hin Siong ni ng

ta ng h vic hp nht vi
Indonesia hn l vi M alaysia. iu ny l ngu xun, v Lim vi
bc b
vic mnh tuyn b nh
trn, nhng n gy tn
hi cho ng cng sn ang mt
i u th trong cuc chin chng
li vic hp nht v li bc
b ca ng khng thuyt phc ni
ai.
T i tr v

Singapore v cm thy d chu hn

sau 5 tun ri xa nhng tranh lun hng ngy v p lc ca cc cuc
nh cng. Tinh thn ca ti
phc hi tr li
vi nhng cuc u tranh bt tn

vi cng sn, bt chin vi h

trn bo ch v c gng kim
ch khi i mt vi nhng khiu
khch do nhng cuc nh cng,
ln cng trong khi kinh doanh tr tr, cng n vic lm mt i v
tht
nghip gia tng.
M i th khng din ra qu t. V o thng

5, khong 3.000 hc sinh t hp

trng trung hc Chung Cheng k
nim cc cuc xung t vi cnh
st nm 1954. H ht, ln n
chnh ph v thnh lp
mt y ban iu tra cuc ty chay
thi c v ku gi bi kha mt
ngy tt c cc trng

trung hc ngi Hoa vo ngy 21/5,

ngy y ban bt u lm vic.
Nhng vo ng ngy , 19
trong s 25 trng hc bui sng
c 100% hc sinh i hc. M t trm
hc sinh c chn dn
cc p phch phn i ln
tng, ct in v bin bo
giao thng vo lc 5 gi sng, lc
tri hy cn ti. H khng lo
b ch v chp hnh.
M c du Baris an n tng nh vn ng

vo nhng ngy ch nht, v cn

bn chng ti vn th thng.

27
B PHIU CHO HP NHT
T uy vy, Baris an ang c ng c c v tr qua vn

quyn cng dn. Vic gi

ln tng cho rng ngi
Singapore s l cng dn hng
hai M alaysia c tc ng
v gy c s hoang mang. Ti
quyt nh gii quyt vn
mt cch trc din. V th vo
ngy 3/6/1962, k nim ba nm Ngy
Quc gia Singapore, ti ni chuyn trc
my nghn ngi Padang ang t
tp xem cc cuc diu hnh ca
qun i, ca cc nhm dn

s v hc sinh, v xem cc cuc

trnh din vn ha. Ti bo m
vi h rng trc khi thc hin
vic hp nht vi M alaysia, ti phi
lm r trong hin php rng cng
dn Singapore s bnh ng vi
cc dn tc khc trong lin bang.
L im C hin Siong bc li rng li ha c a ti l

s th nhn rng thc ra vi cc

iu khon hp nht v s
dn xp ca M alaysia, ngi Singapore
khng c s bnh ng. Barisan
thu hp vn hp nht li
thnh vn ny v ti
tin rng nu ti c th yu cu
Tunku thay t c dn M alaysia thnh

cng dn M alaysia, vn
s c gii quyt. Ti quyt
tm t cho c iu
ny, v t chc mt cuc trng
cu dn cng sm cng tt
trc khi Barisan c th khuy ng
s bt mn. Nhng ti khng c
th mnh i vi Tunku, ch ngi
Anh mi c. Bi v Tunku mun cc
lnh th Borneo v cng cn h
gip bo v M alaya, ti phi nh
n ngi Anh lm vic y.
M oore ng rng chng ti c
mi bt bnh chnh ng v
ti bit ng ta s c gng ht

sc lm cho cc B trng
London thuyt phc Tunku thay i
kin v quyn cng dn. Nhng
chng ti khng ng v
mt vn khc cng quan trng
khng km: l vic trng
cu dn .
M oore lo lng bi v D tho lut v T rng c u

dn khuyn co rng vic b

phiu trng l biu th vic c
tri khng mun hnh x quyn ca
mnh quyt nh ng h
hay chng li vn hp nht,
nn quyt nh y s c
thc hin bi phe a s trong Hi
ng lp php (ngha l PAP). Ti

 a iu khon ny
vo chng li vic cng
sn ku gi b phiu trng. Nhng
nu ngi dn mun phn i
bng cch b phiu trng vi s
lng ln v bng cch y
h biu l s chng i vic
hp nht v cuc trng cu dn
, M oore cho rng ti phi chp nhn
chn la ca h. ng c gng
thuyt phc ti t b cch thc
ny, ni rng dn chng s coi
l bt lng v gi
to. Ti khng ng . Trong mt
bo co gi cho B trng Ngoi

giao ngy 21/6, ng ta vit:

tr
li ngh m chng ta thng
nhc i nhc li trong sut 6 thng
qua rng ng ta khng nn t chc
mt cuc trng cu dn , ng
ta lun lun ni rng ng ta phi
lm th trnh b ln n
l ngi bn ngi
Hoa Singapore cho ngi Malay V vy,
dng nh l ng ta vn c
tin hnh t chc trng cu dn
da trn nhng iu khon
ca mnh, nhng iu khon y
c tnh ton cn
thn bo m rng ng

s khng thua. C l nguy c nghim

trng duy nht hin nay l s c
mt cuc ty chay trng cu dn
trn quy m ln.
ng ta c h ni ng mt iu: ti vn c ng

quyt t chc trng cu dn ,

v cng vic cp bch hin nay
l thng qua d tho lut ny.
M t khi bo co ca y ban Cobbold
c cng b, ti s phi
quyt nh p dng phng n
no. c nhng cuc tho
lun bt tn trn bo ch, trn
i pht thanh v trn din n
trng i hc M alaya, v mc
du cuc tranh lun v D tho

lut Trng cu dn ko di
t ngy 27/6 n ngy 11/7 vi
tm bui hp n tn na
m, cc bi din vn rt
gay gt v lp i lp li v
chng c kin g mi, m
ch l nhng ti khng nh
ngy cng d di hn v lp
trng ca cc phe nhm i
lp nhau. M t tu chnh then cht c
tin s Lee Siew Choh a ra v c
David M arshall cng Ong Eng Guan ng h l: ch c mt cu hi
trong cuc
trng cu dn ng
hay khng ng
vic hp nht. Lim Yew Hock xen vo,

ngh rng phi c 3 cu hi: Qu

v mun hp nht (A) theo bch th,
hoc (B) trn c s Singapore l mt
bang thnh vin ca Lin bang M alaya, hoc
(C) theo nhng iu khon khng km
thun li so vi nhng iu khon
dnh cho ba lnh th Borneo? Tu chnh ca
tin s Lee b bc v ca Lim
c chp thun. Ti sung sng
v Lim ngh iu
m ti d nh a
ra.
T rong s ut c uc tho lun, mi thnh vin c a

ngh vin u nhn c

mt bc th e da k bi 39
hi cu sinh vin v cu lc b

sinh vin do Hi Sinh vin tt nghip

i hc Nanyang lnh o bo
h phi b phiu ng h
ngh ca Barisan nu khng s
c ri lon. Ngy 29/6, khi ni v
cc d kin b sung quyn
gp hn 1 triu la thnh
lp tiu on th hai ca Trung
on B binh Singapore, ti cnh co
Barisan rng nhng li ni khng theo
lut php s dn n nhng
hnh ng khng theo lut, v
nhng con ngi khng theo lut s
b loi tr. Nu lut l c
thay th bng gch v gy

gc th nhng vn u tin
hng u nh ha bnh, an ninh
v s thnh vng ca nhn
dn cng i hi phi dng
v lc n p v
lc. Ti khng y ny g v
vic s dng Trung on B binh
Singapore chng li cng sn: ti khng
h c nguy c b cho l tay sai ca
ch ngha thc dn. Nhng
khuyn khch h hnh x t t
hn, ti bo m vi tin s
Lee rng qun i s khng cn
n chng no h cn tun
th php lut.

V o c hiu 3 /7 /1 9 6 2 , n dn biu thuc ng

PAP Hoe Puay Choo gi cho ti mt th

ngh ra khi ng vi l do l
khng ai tham kho vi b v nhng
vn chnh sch quan trng.
Nhng ngi cng sn kin
tr tho lun vi b v gi
cht lay chuyn c b.
PAP by gi c 25 thnh vin s o vi 2 6

c a c c nhm i lp.

Chng ti tr thnh mt chnh

ph ca phe thiu s. Ti yu cu
M oore gp Chin Chye, Keng Swee v ti. Keng Swee hi ng ta
rng nu PAP t b k
hoch ca mnh, liu ngi Anh c
kin quyt thc hin vic hp
nht sau khi chng ti t chc khng?

M oore cho rng iu ny s rt

kh khn bi v lc s
khng c mt chnh quyn dn c
hu thun cho cng cuc y. ng
ta gic ti kin quyt thc hin
nu c th c. Ti ni
ti s c gng nhng yu cu
ng ta ni vi London rng thi gi
by gi cc k t i. Chng
ti phi u tranh ti ngh vin
trong tm ngy na trc khi b
phiu. Chng ti thnh cng trong
vic a kin ngh vi t l
29/17 24 phiu ca PAP, 3 ca UM NO v
2 ca SPA chng li 13 phiu ca

Barisan, 1 ca ng Cng nhn (Workers

Party) ca David M arshall, 3 ca UPP (Ong Eng Guan). Hoe Puay
Choo vng mt. Chng ti thng
qua d tho lut vi s ng h
t pha SPA ca Lim Yew Hock v UM NO ca
Tunko.
T rc mt thng, M oore c ho ti xem bn

tho bo co ca Cobbold d
xem phn ng ca ti. iu ti
quan tm nht l cc ngh
ca n. Khng c l do no
ng h quyn cng dn
ring bit i vi cc lnh
th Borneo, bn bo co ghi v
n a ra nhng iu khon
bao gm vic khng i hi phi

trc nghim v ngn ng trong mt

thi gian hn nh i vi
nhng ngi trn mt tui
no . Nh th tt c
nhng ai sinh ra trn cc lnh th
ny u iu kin
tr thnh cng dn M alaysia. y
l mt tai ha. Ti hon ton
khng th bo v c v
tr ca mnh v cuc trng cu
dn s tht bi. S c
phiu trng trn quy m ln.
T uy nhin bn bo c o c ng c ho ti mt li ra.

Ngay sau cuc tho lun v trng cu

dn , ti vit th cho M audling ch
r ra rng cng dn Singapore c th

tr thnh cng dn M alaysia m khng

gy nn vn g bi v
y ban Cobbold cng khuyn co
rng quyn bu c ch nn c
thc thi nhng lnh th ni cc
cng dn thng tr. Ni cch
khc, cng dn Borneo s b phiu
Borneo v cng dn Singapore s b
phiu Singapore, v th Tunku khng
cn phi lo s b trn ngp bi
ngi Hoa Singapore b phiu M alaya.
Ri ngy 12/7 ti vit th cho Tunku,
gi cho ng ta mt bn sao ca bc
th trn v ngh rng
gii php cho vn ny l

dnh cc iu khon cho Borneo cng

ging ht nh Singapore m khng thay
i ni dung ca nhng iu
m chng ti tha thun
v hn ch i vi quyn u
phiu.
T i nh km mt bn ghi nh c ho c ng

ta v Sandys, trong ni rng mi

nhn chnh ca cng sn trong cuc
tn cng vo bch th ca chnh
ph l ch n chng li
ngi Hoa: bi v 70% dn ca hn
o ny l ngi Hoa, Tunku khng
sn sng dnh cho Singapore ci m
ng ta dnh cho Borneo vi 70% s dn
khng phi l ngi Hoa. Ch c

th phn chng li lun iu

ny bng cch dnh cho Singapore nhng
iu khon c cho l tt
hn Borneo. Ti cng lu ngi
Anh rng nu h khng p lc vi
Tunku dnh cho chng ti quyn
cng dn bnh ng, ti s
khng th thng qua vn hp
nht trong ngh vin c. iu
ti khng ni v
cng chnh l iu Chin Chye, Keng
Swee, Raja v ti ngh l trong
trng hp y chng ti thm
ch khng mun tin hnh hp
nht. Tunku v ngi Anh lc

phi nhn lnh hu qu.

N gay s au khi D tho lut v T rng c u dn c

thng qua, tin s Lee Siew Choh a ra

mt bn kin ngh bt tn nhim
chnh ph. V vn ny,
Lim Yew Hock a ra mt bn tu chnh ln
n chnh ph v
khng kim ch nhng ngi cng
sn c ting v nhng nh lnh
o mt trn cng khai ca cng
sn h iu hnh v
kim sot nhng t chc nh
Barisan Sosialis. ng ta tr nn lu
lot v ni thng ra mi suy ngh.
y chnh l c hi ca ng
ta biu l vic mnh hy sinh

mi th nh th no i
ph vi cng sn trong nhng nm
196667. Nu lc ng ta bit
rng th tng tng lai
tng hi m vi ng c
mnh th hn ng tng
th tng vo t chung vi Lim
Chin Siong ri. Barisan mun ph hy cuc
trng cu dn v hp nht
bng kin ngh bt tn nhim
nhng Lim Yew Hock khng cng mt mc
tiu vi h.
N gi dn tr nn t s hi trc

nhng ngi cng sn khi h nhn

ra lc lng ny cng mng manh v
thc rng chnh ngi M alay,

ch khng phi thc dn Anh, chng

bao lu s i ph vi lc
lng ny. Tu chnh n ca Lim
Yew Hock b bc b, kin ngh bt
tn nhim cng th. Sau khi Barisan thua
trong cuc b phiu thng qua D tho
lut v Trng cu dn v
kin ngh bt tn nhim, gia
thng 7 Tunku ln ng i London
gt li cc iu khon
vi ngi Anh v vn lnh
th Borneo. Thi gian sp ht v nhng
ngi cng sn tuyt vng tm
kim nhng phng cch
ngn cn hp nht.

H ai ngy s au khi h

tht bi trong cuc tranh lun, mt

nhm 19 i biu Hi ng
lp php do Barisan Sosialis lnh o
gi mt kin ngh cho y ban Gii
thc Lin Hip Quc phn i
cch sp t cu hi trong cuc
trng cu dn . Ch c hai
trong s 17 thnh vin ca y ban ny
thuc khi cng sn; a s l
cc thnh vin Phi m hu
ht chnh quyn ca h c cc
i din ti Singapore v Kuala Lumpur
v h bit iu g ang
din ra. Bi v n trnh s
khng gt hi c thnh

qu g, ti in cho quyn Tng

th k Lin Hip Quc U Thant ni
rng kin ngh ca phe i lp
l mt phn ca i sng
chnh tr ca Singapore v nu xem
xt kin ngh, y ban phi lng
nghe chnh quyn trc .
T i c hun b a ra trc y ban ton b c c s kin c a

tnh hnh y ban c th

xem xt ti mc cn k nht.
Ban u, v

i din n trung thnh

ng h chng ti ng nh
quan im m Nehru by t
New Delhi vo thng 4 nm y rng

khng c mt chn la no khc

ngoi tr hp nht vi M alaysia. Cng
vi Campuchia, Tunisia v cc quc gia
Phi khc, ng ta ni rng v
Singapore c mt chnh quyn
dn c t do, nn y ban khng c
l do g xem xt li cc
hnh ng ca chnh ph ny.
Ri bt ng ng li thay i
quan im, c l do ti sn sng
tham d. Ngy hm sau, Lin Hip
trc

b phiu 10/2 biu quyt khng

can thip, quyt nh s gp g
on i biu cc dn biu
Singapore kin ngh chng cuc

Q uc ni rng y ban ny,

trng cu dn v i
phi c mt quan st vin Lin
Hip Quc. Tin s Lee Siew Choh vui sng.
Nhng ti khng vui vi kt qu
ny; ti tin rng ti c th
bc b cc l lun ca Barisan
cng nh ca M arshall, v ngy 20/7 ti
chnh thc yu cu c ra
iu trn trc y ban.
H ai ngy s au, Keng Swee v ti bay n N ew Y ork c ng vi

ph t ca ti l Teo Yik Kwee. Ti

mun gp y ban trc ri mi
i London gp Tunku v M acmillan sau khi h
tho lun xong v vn
lnh th Borneo. M y bay ca chng
ti hiu Superconstellation, mt phi c phn lc 4 ng c v l

loi
my bay lin lc a vo lc
y. Phi mt gn hai ngy
bay t Singapore n New York qu
cnh Saigon, Guam, Hawaii v Los Angeles, Keng Swee v ti lm
vic trong sut chuyn bay,
chun b phn bc tng im
mt trong bn ghi nh gm 19 im
m M arshall gip Barisan son
tho. Sau khi vo khch sn M anhattan v
m hnh l ra xong, ti tm Teo. Ti
thy anh ta nm trn ging ng
ngon lnh vi nguyn qun o giy
v, hon ton kit sc. Anh ta
nh my cc bn d tho
ri d tho sa i n

v tn cho ti v Keng Swee gn nh

sut 48 ting ng h qua.
N gi A nh vn c n c hu trc h nhim v c c

vn i ngoi ca chng
ti v mt s quan thuc phi
b ca h ti Lin Hip Quc
n chng ti phi trng.
H l nhng chuyn gia hng u.
H bit mi th tc phi thc
hin v hng dn ti n
ngi cn gp tin hnh
cc cuc m phn s khi.
H khuyn ti ng a ra
nhng lun im di dng m
nn quay tr li quan im m n
trc kia xut l

 c mt chnh quyn dn
c Singapore v y ban khng nn
can thip vo vn m
Singapore quyt nh.
c uc hp, ti a ra bn ghi nh phn bc

s t co ca nhm i lp
rng cc iu khon ca cuc
trng cu dn th tiu quyn
i lp dn ch, v trong hai gi
lin, ti phn tch chi tit tng
im mt.Ti ni rng nhng
ngi i lp c ti xuyn
tc trong khi tm

kim s c an thip c a L in H ip Q uc .

Thnh nguyn ca h l mt phn

ca chin thut bo ng gi
nhm duy tr khng kh khn trng

 Singapore nng cao tinh thn ca

nhng ngi ng h h. H
cng c ti khi tm cch duy tr
ch thc dn Singapore v
mc ch ring ca mnh, a
ra thnh nguyn chng li chnh quyn
c bu c ng th
thc v hp hin, mt chnh
quyn mun c lp ngay.
l mt nghch l. Chng ti
gii thch rng khi Singapore gia nhp Lin bang, nhng ngi cng
sn s
khng u tranh chng li thc dn
Anh na m l chng li chnh
quyn dn c ginh c
c lp cho t nc. Trong

khi , chng ti vn c ton

quyn thc hin vic hp
nht m khng cn trng cu dn
g c.
Sau khi ti trnh by, tin s L ee Siew C hoh trnh by

quan im ca mnh, v ti yu
cu c tr li v c
chp thun. Ti ni, iu ma
mai l ngi pht ngn ca hai
nhm i lp, Tin s Lee v
Woodhull, u sinh ra M alaya ch khng
phi Singapore, v rng Woodhull, mt cng
dn M alaya i New York bng h
chiu M alaya. Hn na h khng i
din cho a s bi v khi thch
chnh quyn bng kin ngh

b phiu bt tn nhim, h ch
t c 16 trn 51 phiu ca
Hi ng lp php. C Keng Swee
v ti u mt nhoi sau cuc
hnh trnh nhng chng ti quyt
tm xc lp tnh cch dn tc
Phi ca mnh. Bng thi ,
ging ni, c ch v cch nhn
mnh n tng vn , chng
ti bo m rng y ban khng
th cho chng ti l b nhn
ca ngi Anh hay ngi M alay. Ngi
Hugh Foot, i din Anh ti Lin Hip
Quc, hi lng v nhng n lc
ca chng ti. ng ta ni cc

thnh vin ca y ban tin tng

rng PAP l mt t chc mnh vi
mt v th tng c tinh thn
chin u, v khng th tng
tng rng l b nhn
ca vng quc Anh.
N gay m hm y c hng ti i L ondon. C hng ti

khng cn nhiu th gi. Tunku ang

kt thc cc cuc m phn
vi M acmillan v n lc
chng ti phi gy p lc vi
ng ta gii quyt vn
quyn cng dn trc s hin
din ca ngi Anh. V th ti
khng li New York nghe M arshall
trnh by quan im ca ng. ng

a ra mt l l ht sc
mnh m v gy cho y ban mt
p ng thun li hn l
ca Tin s Lee nhng cng khng th
lm mt i n tng su sc
hn m ti li.
y ban quyt nh khng xem xt
thnh nguyn th y.
C hng ti n phi trng H eathrow vo th Su 2 7 /7 ,

lc 11 gi 15 sng. Keng Swee v ti

mt nhoi sau chuyn bay t Singapore n
New York, nhng khng c thi gian
ngh. Sau khi tm ra chp nhong
Khch sn Hyde Park, ni chng ti lu
tr, chng ti i xung phng
n kp lc dng cm tra

vi Selkirk. ng ta tm lc cho chng

ti nghe v din tin cc cuc
m phn vi Tunku v cc lnh
th Borneo. Vo 3 gi chiu th chng
ti s gp g Duncan Sandys S
Quan h khi Thnh vng chung
(Commonwealth Relations Office). D mt, chng ti cng phi
tip tc cng vic.
N gy hm s au Keng Swee, Stanley Steward (th k thng
trc c a ti) v ti dng tr vi

Tunku khch sn Ritz. Nh thng

l, i vi Tunku chng ti khng
tho lun ngay vn quyn cng
dn. Nhng ng ta ang thoi mi.
ng gii quyt vi ngi
Anh gn nh ton b cc vn
Borneo. l nhng tn hiu

tt. Vo sng Ch nht, Keng Swee v

ti chi gn vi Tunku v Razak
Swindon. Chiu hm y, trong khi Tunku ang ngh ngi, Razak
thay mt ng ta hp vi
Duncab Sandys S Quan h khi Thnh
vng chung, chng ti
tho lun cc vn cn
tn ng v quyn cng dn
M alaysia, vic giam gi nhng ngi cng
sn v k hoch cho s hnh
thnh mt th trng chung. Ti
khng bit M acmillan c ni ring g
vi Tunku khng nhng Sandys ni thng
thng vi Razak rng nhng vn
ny phi c gii quyt
trc khi Anh k tha thun v

cc lnh th Borneo. Razak th nhn

rng trn nguyn tc quyn cng
dn M alaysia ty thuc vo quyt nh
ca Tunku. l mt bc
tin ln lao.
T i vn c n nhiu ni lo. Khng c ngi A nh

thuyt phc Tunku, ti s khng t

c tha thun ny, v ti
s rng mt khi M alaysia thnh hnh,
h khng th nhn danh Singapore
can thip su hn na. Trong khi y
chng ti vn cha xc lp c
mi quan h tht s su st vi
Tunku v Razak. H l hai nhn vt c
c tnh hon ton khc nhau. Razak
lun lun nghi ng v do d , lun

lun c kin th hai. ng ta

thng ng mt s vn
no sau mt cuc tho
lun, tranh ci rt di, ri hm
sau gi in li xt li
quyt nh y. ng ta bn chn
lo lng n tng chi tit v l
mt ph t c lc cho Tunku, ng
ny khng bao gi ng ngng g
n nhng chi tit y. ng l
mt cng chc cn mn,
vt qua cc k thi vo Lut s
on, c trung cp v cao cp,
trong mt thi gian k lc l 18
thng. ng c cng gy

dng mt mng li bn b,
ngi ng h trong gii sinh vin
M alay Anh, trong s y c cc con
trai ca chn tiu vng M alay. Nhng
mc du bn thn ng ta xut thn
t mt gia nh qu tc truyn
thng, ng khng c v lch lm
t nhin ca Tunku, v v vy
lm vic vi ng lun lun rt
cng thng.
V o 1 0 gi s ng th H ai, 3 0 /7 , Keng Swee v ti c c uc

hp chnh thc vi Tunku v Razak

khch sn Ritz ri li dng
cm tra. Tunku chnh thc ng
iu m Razak tha thun.
Ti ni ti s gi cho ng ta

mt bc th trnh by chi tit

v yu cu ng xc nhn iu
m ti vit. Sau ba cm
tra, ti v khch sn Hyde Park son
tho bc th, trong c on
chnh l:
C ngi thy

tht kh m hiu rng

khng h c s khc bit g

trong vic gi cc cng dn Singapore
l c dn (national) hay cng
dn (citizen) ca Lin bang Malaysia. V
vy chng ti ng
rng, v vn tn gi
tr thnh vn u t trong
nhiu b phn dn c, on 14
ca bch th nn c tu chnh

 cc cng dn Singapore s l
cng dn ca Malaysia thay v l c
dn ca Malaysia.
T i nh km mt tuyn b c hung c a B

trng T php M alaya v Singapore xc

nhn quan im hp hin v quyn
b phiu, l ngi dn
ca chng ti s b phiu ch
Singapore, v iu ny s gi
nguyn khng i.
N gy hm s au T unku tr li th c a ti, ly a

ch l khch sn Ritz, London:

"Ti xc nhn rng nhng dn xp v quyn

cng dn ca ngi dn Singapore

s c hnh thc c
hai chnh ph Lin bang Malaya v Singapore tha thun, c
nu on

14 ca Bch Th Singapore nm 1961, v

c tu chnh v tn
gi v v quyn bu c theo cc
iu khon c cng
b.
y c hnh l iu ti c n. N u phe i

lp khng nu ln vn ny
th ti kh m d dng nh
th trong vic ginh c th
thng phong i vi h. By
gi th h chng cn bao nhiu
c bt mn v ti s
khng cho h c thm thi gian trc
khi cuc trng cu dn c th
to ra nhng c chng i mi.
Cho n by gi ti vn khng

hiu c lm th no m
ngi Anh c th c s
gip ca ngi c
cui cng thuyt phc c
Tunku thay i quyt nh ca ng
ta. C l Sandys, ngi rt cng
rn trong m phn, bo ng ta
rng nu khng c quyn cng dn
chung cho mi ngi th s khng
c lnh th Borneo cho ng ta v s
khng c hp nht. Ti hm
vo lc 7 gi, Sandys t chc mt
cuc hp cui cng vi Tunku, Razak,
Keng Swee v ti tng kt cc
vn . Ti yu cu tha

thun v quyn cng dn s khoan

c cng b ti c
c hi ra mt tuyn b y
ngc nhin ti Singapore vo mt thi
im thch hp.
V n c n vn c ng s n. Khi n

London, Selkirk cho ti bit rng Tunku vn cn mun mi phn t

gy ri
phi b bt gi trc khi
Singapore thuc v trch nhim ca
Lin bang. Nhng ng ta lp li
rng ngi Anh khng nhit tnh
trong vic

c hng li h v mun c hnh quyn M alays ia thc hin

iu

ny sau khi hp nht. Ti trt c

ni lo. By gi ngi Anh c th
chu gnh nng chng li Tunku. on

ti iu chnh lp trng,
pht biu rng mt khi cuc trng
cu dn kt thc thng li,
ti s chun b h tr
cuc thanh lc trc ngy tuyn
b thnh lp Lin bang M alaysia.
N hng Selkirk vit c ho Sandys vo ngy 2 7 /7 rng:

Ti phi cho ngi bit r rng ti ngh

chnh sch ny nguy him nh th
no v nhng l do sau y:
(i) S bt gi c on m khng c

bng chng thuyt phc c

cng chng t s tng cng
lc lng i lp Singapore
v nh hng bt li n
cc ng s ca Lee, c th
dn n s sp ca

ng ta.
(ii) Ngi ta s thy r rng l ngi

Anh p t ln Malaysia bt chp

mun ca nhn dn. Lc y
ngi ta s cho rng k hoch ca
chng ta l nhm duy tr cc c
s ca chng ta, vi Tunku t nguyn
tr thnh b nhn ca chng
ta.
(iii) S rt kh bin h hnh ng kiu

ny ngh vin Anh v Lin

Hip Quc, ni ngi Nga ni ting
l chng i mnh m Lin
bang Malaysia.
Chng ta cng khng th a ra mt l l

mnh m no bin minh ti

sao hnh ng cn thit cho an ninh nh

th li khng do chnh quyn Malaysia

thc hin sau khi thnh lp Malaysia.
iu Selkirk khng ni l c th c bo

lon v mu, iu ny
s to ting xu v chnh tr
cho ngi Anh. Sandys nhn mnh rng ng
ta khng th ng trc,
thm ch trn nguyn tc, v cc
v bt gi Singapore m khng
c c hi xem xt cc
trng hp ca cc c nhn
c lin quan. M t trng hp hp
l phi c nu ra, v
chnh quyn Anh khng phi l ngi
xut vn ny. Nhng
nu tt c cc bn c lin

quan cho thy rng h chun b

gnh chu trch nhim ca mnh,
chnh quyn Anh s khng n trnh
trch nhim ca h v s khng
ph lng tin cy ca cc bn
khc. Tm thi Tunku phi gii quyt
vn ny.
T unku thng ni c huyn c ng khai v nhng c on s , mu

sc v nhng gic m c
coi l may mn i vi ng. ng
rt coi trng nhng nh hng siu
nhin y. Ti London, ng c mt
gic m d chu i km vi
nhng biu tng con gip, ng
bo im ny l hn lm.
V Tha c M alaysia s c

k vo ngy 1/8, ngy hn ca

ng, nn ng ra mt tim kim hon
gn Burklington Arcade t mua mt chic
nhn c chm hnh cc con gip
k nim chuyn ny. Tuy nhin,
ngy nhn hng, ng li pht
khi thy n c khc nhng biu
tng l, ch khng phi nhng
con gip trong can chi Ty phng m
ng quen thuc nh dng
cu, kim ngu, song nam v.v Keng Swee
ti cu nguy, oan chc vi ng
y chnh l nhng biu tng
con gip Ty phng, nu khng th
chic nhn b tr li

sa cha v nh th s khng
c kp trc l k kt.
Nhng s v nh th cng lm
bt i cnh bun chn trong sinh hot
ca cc ty tng di trng
Tunku ti Ritz.
T uy vy, T unku vn l mt ngi H i gio thuc

th h trc Th chin theo Ty

hc v c tinh thn t do. ng
ta vui tnh v hon ton ci m
v chuyn . Ging nh nhng
ngi Hi gio cng th h
ti Anh, ng ta n ung thoi mi,
thch nga v n b. ng
tng b nu tn nh k ng
phm trong mt v kin i li d

ti Anh do mt lut s u lai

ng n, v v ng ny
ngoi tnh vi Tunku. V
kin, rt xn xao M alaya trc
khi ng tr thnh Th tng nm
1955, ch lm tng thm sc ng
h ca dn chng dnh cho ng.
Dn qu M alay thn phc kh nng
xut chng ca ng. Nm 1970, sau khi
v hu, Tunku tr thnh ngi Hi
gio thun thnh, cng hin ton
b sc lc cho vic cng c khi
thng nht Hi gio trong cng v
Tng th k T chc hi ngh
Hi gio.

T unku l mt ngi bn rt d a trong c c

bui tic tng, lc no cng c

th cu chuyn vui nho nh
k vi mt phong cch rt hp
dn. M c tiu ca ng trong cuc
i l s sung sng, v
tiu chun ng o lng
mi tnh hung l n c lm
ng sung sng hay khng. Khi mi chuyn
tt p, ng c th t ho
ni: Ti l ng Th tng
sung sng nht trn i.
ng c th ni thm rng mc
tiu ca ng cho M alaya chng phi l
giu c, v i hay vinh quang, m
l sung sng trn mt lnh th

khng c ri lon hay th hn,

v khi tm cch bo m v
tr cho ngi Borneo trong Lin bang, ng
ni vi bo ch rng
ng mun m rng mc tiu ny
cho ton M alaysia. Nhng cch ny li
khng tc ng lm vi ngi
dn Borneo v Singapore, v h vn
khng quen nh gi cht lng
cuc sng ca mnh theo li .
ng ta khng mu m v c c kh nng c a c hnh

mnh v khng y ny g khi

m t cc tnh kh ca ngi
M alay. ng ta thng thn khi xt tt
mnh, ni tht rng cha ca ng,

mt tiu vng M alay, l mt con

ngi yu ui v sc mnh
ca ng thc ra l k tha t
b m ngi Thi. ng bo
ngi M alay khng thng minh sc so
v khng i hi cao cho lm,
nn rt d tha mn h. ng
ch cn cho h thm mt cht l
h thy sung sng ngay. Nhng quan im
ny cng tng t nh nhng
quan im do Tin s M ahathir M ohamad trnh by trong cun The
Malay Dilemma29 c a ng c xut bn nm

1971. ng ta vit: Bt c th g
ngi M alay c th lm th
ngi Hoa cng c th lm vi
gi thnh r hn, v H

l kt qu ca hai h thng nh
hng mi trng v truyn
thng hon ton khc bit nhau.
Nhiu nm sau, vo 1997, khi tr
thnh Th tng M alaysia, Tin s
M ahathir ni rng ng thay i
cch nhn v khng cn tin vo
nhng g mnh vit trong The Malay

Dilemma na.

N hng vo thp nin 1 9 6 0 , T unku c th nhn quanh c c

vin chc v B trng ang

ngi trong phng khch ca ng trc
hoc sau ba tic chiu i v
ni: "Nhng tay ny chng lm
n g c. H khng c
khi nim v cch no lm ra
tin. Ngi Hoa th lm n c.

H bit cch kim tin v nh

tin thu h ng, chng ta c
th nui chnh ph. Nhng bi v
ngi M alay khng thng minh v kinh
doanh khng gii, nn h phi nm
cc ban b trong chnh ph, cnh st
v qun i." ng ta c mt
trit l n gin: vai tr ca
ngi M alay l kim sot gung
my quc gia, duyt cp giy php
v thu thu cc loi, v quan trng
hn c, l bo m
h khng b ngi khc thay th.
Khng ging nh ngi Hoa v ngi
n, cn c nc n

hay Trung Quc tr v, th h

chng c ch no khc m v.
Bng cch ni nh nhng v
cung cch lch thip, ng ta hon
ton cng khai v quyt tm duy tr
v th thng tr ca ngi
M alay v bo m rng h v
cc tiu vng ca h c mi
mi l ngi ch ca x s
ny.
Razak c th

ci bi ri mi khi Tunku lp li
nhng nhn nh thnh tht ca
ng ta v dn M alay. iu
lm Razak khng thoi mi. ng ngh
nhng nhn nh

nh gi thp kh nng ca
h v s khng th chp nhn
c i vi th h tr
xt cho cng th chnh ng
tng hon tt cc k
thi ca ngnh lut trong mt thi gian
ngn bng mt na so vi cc
sinh vin ngi Hoa. Tunku c th
mt nhiu nm mi hon tt cc
k thi tt nghip, nhng l
bi v nh chnh ng ta vn
thng ni ng ta dnh
qu nhiu thi gian khi cn Anh cho
nhng con nga chy chm lt v
nhng ph n thay i qu nhanh.

V o 7 gi ti ngy 1 /8 , T unku v M ac millan k bn tha

c khai sinh M alaysia, bui l b hon

li mt ngy ri vo
ng thng th tm trong nm vn
rt may mn cho Tunku. Cc th hin
ca Bc Borneo v Sarawak thay mt chnh
ph ca cc lnh th
k vo vn kin. Singapore v Brunei
c cp thong qua trong
mt tuyn b chung tuy rng chng l
ti quan trng trong sut hai tun
thng tho trc khi k kt.
Quc vng Brunei tr hon
ginh c nhng iu
kin tt hn, v Singapore cng vy.
Bo c o c a y ban C obbold c c ng b vo

cng thi im k kt tha

c. N c vit rt
cn thn, trnh by tnh hnh
vi nhng chi tit tt nht c
th thu thp c. nh gi
ca y ban v nguyn vng ca dn
chng Borneo l: mt phn ba ng h
mnh vic sm thnh lp Lin
bang M alaysia m khng quan tm n cc
iu khon hay iu kin; mt
phn ba khc ng gia nhp
Lin bang nhng mun c nhng iu
khon bo v; phn ba cui cng
c chia lm hai nhm, mt nhm
mun nn cai tr ca Anh s ko

di thm mt s nm na, v
mt s khc kin nh,
nng ng v chnh tr cng
nh ngn lun, chng i vic
gia nhp lin bang vi bt k iu
kin no tr khi c c
c lp v t tr trc
. Hay ni cch khc l
khng bao gi. V phn mnh, Cobbold
bc b thnh nguyn ca cc
lnh th Borneo mun c c
quyn rt lui trong mt giai on th
nghim. Th l kt thc.
Keng Swee quyt nh tr v Singapore trc ti, v v

n ni ngy 3/8. Bo ch tng

thut ng ta trng thi phn

khi khi xut hin phi trng.

Nng mt cc sm banh chc mng
Lin bang M alaysia, ng ta ni vi cc
nh bo rng chnh ph c mt
qun bi tt chi vo
ng thi im ca n.
M c d c ng vic c a ti xong, ti vn

li London cng vi Tunku, ngi

vn rt tin tng vo chuyn
khng b thc y qua ht
cuc sng ny. Ngay c trong giai on
tho lun, ng ta vn thch lang thang
trong khu Burlington Arcade gn khch sn Ritz
mua co loi o vt v khn
tay sang trng nh hi cn tr sng
phng tng Anh. Ti i cng

ng cho c bu c bn, v mt
dp n, ti cng mua mt chic o
khoc len xm m ti khng cn
ti lm. Trong mt ba tra do M acmillan
mi v c Sandys cng d, chng
ti chp hnh chung vi nhau bn ngoi
tr s b hi qun v hai chng
ti mc nhng chic o khoc
mi y. Khi Tunku ra ngoi tm
tai, ti ni vi M acmillan v nhng
kh khn ca ti trong khi lm vic
vi Tunku v M acmillan nhn xt: Tunku
cng ging nh mt tay qu tc Ty
Ban Nha. Th gii ca ng ta l th.
Ti ch c nc l ng

 thi. Chnh M acmillan cng hnh x

nh mt tay qu tc nhng vi t
tng hin i hn, tnh ton
thit hn trong tng nc i ng
sau mt phong thi lch lm. Cn
Tunku l mt qu tc mong mun th
gii ny n khp vi kiu suy
ngh ca ng ta.
N gy 8 /8 ngy hn gp i i vi Tunku c hng ti bay
v Singapore bng my

bay ca hng Qantas, v v n

ni ngy hm sau. Ngy k ,
ti thp tng ng trn mt
chuyn bay c bit ca hng
M alayan Airways i Kuala Lumpur, ni ng c dn chng cho
n nng nhit
ti phi trng. ng ta ho phng

chia cho ti nhng vng hoa do dn chng

trao tng, v cho ti c hi pht
biu ln u trc cng chng
M alay. V khi ng ln mt chic xe mui
trn v t dinh trong kh th
chin thng vi hng nghn ngi
dn ng dc hai bn ng,
ng li cho ti chia s vinh quang bng
cch xp ti ng cnh ng
trn xe. Ti c ng
bit i.
N gy hm s au, ti tr v Singapore kim tra

li nhng chun b cui cng cho

cuc trng cu dn , k c
vic cng b cc th t trao i
gia ti vi Tunku. Khi hp bo, chng

ti cng khng cp g ti
tha thun chng ti t
c v quyn cng dn
M alaysia. Ti mun dnh chuyn ny
cho mt dp khc.
N hng Baris an bit rng c iu g

ang nhen nhm. Khi tha c c

k London, M arshall nghe tin
Lin Hip Quc ti New York rng di
p lc ca Anh v c, Tunku
ng mt ch cng
dn chung cho mi lnh th, ti khng
bit ai tit l tin ny cho
ng ta, nhng ng ta khng th
gi kn tin y. ng ta lp tc
ni vi cc hng thng tn, v

tin ny lan ti Singapore. iu

ny khin ti mt i c hi
to ngc nhin, nhng v khng c
ngi thm quyn xc nh
li tin ny, nn mi chuyn vn
cn nguyn ch . M t ai
New York tit l tin ny
cho M arshall hn mun ng ta bt
chng i vic thnh lp Lin
bang i. Cho d v ng c g
th tc ng ca n i
vi ng ta cng rt su xa. By
gi ng ta nhn ra rng mnh ang
i u vi cc chnh ph
Anh, c v M alaysia, v ng ta e rng

nu tip tc theo ng li
chng M alaysia ca Barisan, ng ta c th
phi nhn lnh bin php i
ph m Tunku dnh sn cho
h. ng ta phi sm ngh cch bo
v mnh.
ng ta c ng khng l loi trong vic ny. L im C hin Siong c ng

ang gp rc ri, v nhng ng

h vin quanh ng ta u ang s uy

xt li. N gy 3 /8 , mt thnh

vin trong Hip hi sinh vin tt nghip i hc

N anyang c nh

bo rng nhiu ngi

khng ng vi vic b phiu

trng. Theo S c v th Lim tr li rng khng c c on ng

no khc .

Nm ngy sau, bin tp vin ca

t bo do Cu lc b X hi

Ch ngha Singapore xut

bn c ng ni vi ng ta rng t bo

khng th cng khai ku gi b

phiu trng v cu lc b phi
gi thi khng thin v.
Ku gi nh th s ng chm
ti khi sinh vin ni ting Anh. Bin
tp vin y ni c h c th a ra

mt li ku gi di hnh
thc mt l th ca c gi.
N gy 1 4 /8 , ti pht ng c hin dc h hai tun vn

ng trng c u dn

vo ngy th By 1 /9 .

Ti bo m vi mi cng dn
Singapore rng h s t ng tr thnh

cng dn M alaysia. Ti c trch

on l th ngy 30/7 ca ti
gi Tunku v th ti khng nh

ca ng ta ngy 31/7. l mt
n ch t ging vo nhng
chng i trc vn
hp nht.
C c nghip on v hip hi vn ha khuynh t

ca Lim ngng mi hot ng khc

tp trung vn ng b
phiu trng. Bch chng, biu
tng, c x v biu ng
trn ngp thnh ph trn cc
ct n v cc bc tng,
cc cuc mttinh din ra mi
m, nhng cuc ln nht l
do Barisan t chc. Nhng trong vng 24 gi
sau li thng bo ca ti, Ko Teck
Kin, Ch tch Phng thng mi Hoa

kiu, ku gi ng h
phng n A: m hnh ca chnh
ph trong vic hp nht. ng ta
xc nh rng ngi Hoa
Singapore khng th mt quyn
cng dn v nhng mu toan chnh
tr ca Barisan. y qu l mt
bc ngot: khi dn chng ni
ting Hoa, khng theo hng khuynh t v
hin i mt vi mt quyt
nh quan trng nh hng ti
v tr ca h, chn
gii php l nghe theo li nhng lnh
o lu i ca h.
N gy 1 4 /8 , L im hi mt trong nhng c n b c a ng

ta, mt phng vin ca t Nanyang Siang Pau, l ti s ao khng

thy in bi tuyn

b ca ng ta v vn hp
nht. Xem ra ban iu hnh t bo
by gi s chnh ph
hn l bt c th lc no
khc mun cn tr cuc trng cu
dn . Lim ri vo cnh ngy
cng tuyt vng, Barisan thm ch cn
dng ti n kt n ti
l mun to mt s ri
bt chp kin ca y ban Gii
thc Lin Hip Quc m h ru
rao rng s nhm hp vo thng
9 xem xt t co ca h
v cuc trng cu dn khng
cng bng.

T rong khi , th lc c hng i b

mt bc suy thoi na. Chng

ti cng c c lc lng
ca mnh trong Hi ng lp php
khi S.V. Lingam thot ly phe Ong Eng Guan v UPP vo ngy
17/8 ri xin ti gia nhp
vo PAP. Vic ny gip ng cm
quyn ginh li a s 26 chng 25
trong ngh vin (thi dao dng
ny ca Lingam tht k l v
ch c l gii sau khi c hng ti gia nhp M alays ia, khi Keng
Swee tm bit c rng L ingam l nhn

vin c v ca M alaya. H mun

bit Ong theo ui mc tiu g,
nhng ch th cho Lingam tr
li vi PAP khi ng cm quyn c

nguy c b lt . Chng ti
a Lingam ra ng c trong k
tng tuyn c nm 1963, nhng khi khm
ph ra chuyn ny, chng ti
loi b ng ta ra khi danh sch.)
L i th c a c hng ti khng ko di lm.

Sc khe ca Ahmad Ibrahim ngy cng

km. ng ta b vim gan ri chuyn
qua s gan t nhiu nm trc. Chng
ti a ng qua Anh
gii phu nhng bnh vn tin
trin, v ng ta mt vo ngy
21/8, ti c mt cng v
ng ta bn ging bnh pht
cui cng. Ahmad c mt tinh thn
ln. ng c cc phm cht ca

lnh t v dng n
to nh hng tt trong
Nghip on lao ng khu cn c
hi qun. Quan trng hn, ng
c sc tip nhn B Lao
ng t tay Kenny i ph
vi cc th lc chng i.
Ci cht ca ng l mt mt
mt ln, v khin chng ti
ri tr li tnh th 25 chng 25.
T uy nhin, tnh th khng c c ht tuyt vng

no. M arshall ang dao ng v mun

ri phe chng i cng c
uy tn trc mt Tunku. Ti mi
ng ta tham d din n tay i
trn i pht thanh vi ti. ng

ta ng , v trong lc vn p
sau khi m u din n, ng
ta tha nhn rng khng h
c khc bit g gia cc cng
dn Singapore v cc cng dn khc
ca M alaysia khi m gi y, chng
ti cng c c t
cch cng dn M alaysia. gi
trn thi nghi ngi v e d,
ng ta yu cu ti xc
nh, v ti xc nh,
rng cng dn Singapore s c quyn
lm vic v s hu ti sn
trn ton lin bang. H t
cch lm vic trong b my

hnh chnh lin bang v hin php

bang Singapore s c hnh thnh
theo cng mt cch thc thi cc
bang khc.
C ng hm , ng ta gp g c c lnh o

ca ng cng nhn v thuyt

phc h nht tr ng h s
thay i trong iu khon quyn
cng dn. Tuy nhin, h vn tip
tc chng i cc d tr
cho cuc trng cu dn m h
coi nh phi o c ti ni
bt k cng dn lng thin
no, theo bt k quan im g,
cng khng th tham gia tr khi b lut
php cng bch. D nhin

M arshall bit vic i bu l cng

bch, v do khuyn
dn chng b phiu trng
phn i, v h khng th
khng i bu. M t ln na ta thy
y l th php tiu biu
ca mt tay lut s. ng ta khng
h mun chng i v chc
gin Tunku, nhng ng thi li
mun t ra rng ng khng h
thot ly khi lc lng ca Lim
Chin Siong.
V i ngy s au, ti c th mi ng ta

pht biu trn mt din n

ti Vin i hc Singapore: "Cho
php chng ti ngn gn. ng

Cng nhn khng thay i lp

trng. Cc ngh hin
nh c thay i
tha p yu cu ca
ng Cng nhn theo ng y m
hnh do ng a ra. Tuy nhin,
trong mt c gng v vng cui
cng, ng ta yu cu chnh
ph tm hon cuc trng cu dn
cho n khi d tho hin php
M alaysia c chuyn n cho Hi
ng lp php Singapore. Cho d ng
ta c tung ha m che giu
ng c ca mnh, vic ng
ta, va l lut s va l ngi

chng i hp nht, tha nhn

rng cc cng dn Singapore s khng
tr thnh nhng cng dn hng
hai ca lin bang, l mt n
mnh nh vo ng li
tuyn truyn ca Barisan.
C n nhiu n tn c ng mnh m na. T ip theo

li ku gi ca Ko T ec k

Kin, lnh o c a 1 2 hip hi ngnh kinh

doanh k

mt tuyn b vo ngy 23/8 yu

cu Phng thng mi Hoa kiu t
chc mt-tinh khuyn co dn
chng khng nn b phiu trng
m hy chn phng n A. Hn
na, h cn cng b danh tnh
ca h d dng cho vic

xc minh, tuy rng hnh ng ca

h l i khng trc tip
vi l th ng ca M CP.
khuyn khc h h ri b phe c hng i,

ti tuyn b thm vi cc lnh

o bang hi ngi Hoa rng nu
c qu nhiu phiu trng th
iu c th c
coi nh ng h phng n B
hp nht trn vn v v iu
kin bi v iu
s c ngha rng a s
p ng li ku gi ca
Barisan. Nhng trong trng hp ,
nhng ai khng ra i ti Singapore m
ch nhp tch sau ny c th

mt i quyn cng dn ca h.
L lun ny c tc ng.
Ba ngy sau khi 12 hip hi a ra bn
tuyn b, c thm ba t chc
khc cng khai ng h phng n
A, trong c Lin hip gio
vin cc trng Hoa ti Singapore, mt
t chc c ting l khuynh t.
N gy k tip, Ko dn mt phi on t P hng

thng mi Hoa kiu n vn

phng ca ti ti Ta th chnh
lm r tuyn b ca ti
v phng n B. Ti ni cho ng
ta hiu r rng ng ta khng c
hnh ng bt cn trc vn
quyn cng dn ca cng

ng ngi Hoa. Ri ng ta yu
cu cc ng i lp trnh
by r rng xem h s c bin
php g mt khi do tc ng ca
h, con s phiu trng trong cuc trng
cu dn li a ti vic
chp nhn phng n B. Lim Chin Siong
tr li cht vn ca Ko bng mt
e da: cng ng ngi Hoa s
bit cch i ph vi cc
nhn vt c mnh danh l
lnh o li i phn bi
h, ng ta cn kt n Phng
thng mi v i theo lun
iu tuyn truyn ca PAP. Khng

nao nng, ban iu hnh ca Phng

thng mi li yu cu cc
thnh vin b phiu cho gii php
A, v trong cng ngy hm ,
thm su t chc ca ngi
Hoa ra mt ng h quan im ny.
ng c vi xu hng trn, L im C hin Siong

iu ng 24 nghip on, ri
thm 12 nghip on khc na,
ti khng nh vi cc thnh
vin l phi b phiu trng.
Nhng lnh o cc nghip on
y khng c sc nng l my:
h da vo uy tn ca Lim, m
ci ny th ang trn
suy gim. Bc bi v bi ri,

ng ta dng ti th on
e da, tr nn ri lon trong
pht biu v phm mt sai lm
ln vo ngy 27/8. Trong mt cuc
mttinh ti Hong Lim Green, ng ta
ni: Hp nht v thnh lp
lin bang c ngha khc nhau i
vi nhng lc lng khc nhau.
Trong cuc u tranh ginh c lp
cho M alaya v Indonesia, cc lc lng
quc gia ca hai lnh th ny
pht trin khi nim v mt
M elayu Raya, ngha l i M alaya, hoc
M alaysia, bao gm c Indonesia
iu ny lm kinh hong c c c tri ngi

Hoa vn l nhng ngi bit r

dn Indonesia cn bi Hoa hn c ngi

M alay ti M alaya.
N hng iu c ng c hng c tc dng

g khi Ong Eng Guan, khi c bo ch

hi rng ng ta s lm g khi
vic b phiu trng c l
gii l ng h hp nht trn
vn, t chi khng a
ra kin no. iu ny cng
c thm nim tin ni cc lnh
o bang hi ngi Hoa rng phe
thn cng v chng i hp
nht b dn vo ng
ct. Cm thy vng bng hn, Phng
thng mi Hoa kiu cho cy
ng li thng bo ng h

phng n A trn tt c cc
bo ting Hoa trong hai ngy lin tip.
Ni s hi c hu ca h
trc phe i lp nay thay
bng ni lo s rng 330.000 ngi
Hoa vn l ch hu thun ca h
s mt i quyn cng dn v
lm mt lun nh hng ca
h i vi cc din bin
chnh tr. Hnh ng ca h
c tc ng mnh. Cc lnh
o on th khc cng cng
khai ln ting ku gi ng h
phng n A, trong c 51 cng
ty thng mi v nghip on.

T un l c ui c ng trc ngy trng c u dn

din ra v s cuc
mttinh v hi tho, nhng ti
tin rng h chng lm thay i
c g na. Cuc tranh lun
quanh cc iu kin thng nht
ko di sut nm. Vn
quc tch v t cch cng dn
hng hai m Barisan khai thc dc
dn xp xong. Ngy 30/8 c mt cuc
mttinh cui cng do PAP t chc
ti Hong Lim Green, l cuc
mt-tinh ln nht ca chng ti,
thu ht c mt m ng
rt ln m khng cn phi ly
xe ch h ti nh Barisan lm

ba tun trc . Khi ti bt

u pht biu lc 9 gi 30, nhc
t nhin pht m vang t ba ci
loa gn trn tng bn ca ta
nh tr s mt nghip on
thn Barisan. Ti ni ngay:
l kiu dn ch ca Barisan Sosialis.
Chng ti cho h c nm
lm g th lm. Nay h
li s ti ni ra s tht vi
cc bn. H dng nhc
t ting ti, nhng ti c tip
tc. Sau vi pht, mt nhm cnh
st i vo ta nh .
H thy cc cnh ca trn tng

bn u ng kn, nhng
ting nhc c ngng li.
C uc b phiu bt u lc 8 gi s ng ngy

1/9 v kt thc lc 8 gi ti,

sau bt u kim phiu.
n 3 gi sng, kt qu cho thy
chin dch vn ng b phiu
trng ca Barisan tht bi.
Phiu trng chim cha ti 30% s
phiu, 70% cn li ng h phng
n A, cn mt t ng h cho
phng n B v C. Nhng m
ng rt ln t hp ngoi
dinh Badminton trn ng Guillemard, khng kh rt cng thng,
v tuy rng
c ti 345 a im bu c

trn ton Singapore, nhng mi thng

phiu u c mang v y
kim. Barisan mun phiu c
kim ti tng n v bu c,
nhng chng ti t chi iu
. Chng ti khng mun h
bit c rng n v no
b phiu trng nhiu nht,
s l thng tin hu dng trong k
bu c k. Nhng h khn
ngoan hn chng ti khi dn d nhng
ngi ng h kp chung th c
tri vo vi l phiu. Nhng th
cho bit ngay phiu l t n
v no.

Khong 6 gi 4 5 , ngay trc khi c ng b kt qu,

Tin s Lee Siew Choh gi mt l th

ti vin gim st trng cu dn
yu cu c kim phiu
li. Na gi sau, vin gim st
ng nhng qung thi gian ch
i ny khin Tin s Lee gi
ngay l th th hai lc 7 gi 45,
trong ng ta co buc rng
vin gim st cho Th tng
c l th th nht trc
khi tr li ng , nh th
ng ta chng hn g tay sai ca Th
tng. Hn na, v quy trnh th
tc ca ln m th nht
cng s p dng cho ln m

th hai, nn ton b s vic

cng khi hi nh chnh cuc
trng cu dn nn ng ta s
khng chp nhn iu .
Vin gim st a ra cu tr
li mt gi sau , nhng do li
khuyn ca ti, ng ta cho c
th tr li y trn loa phng
thanh cho gii bo ch cng nghe trc
khi trao l th cho Tin s Lee. Th ni
rng cc thng phiu c
m nim phong, cc l phiu
trn ln ln v m trong khi
Tin s cng c mt ti
sut thi gian kim phiu nhng ng

ta khng a ra li phn
i no v s hp cch ca
quy trnh cho n khi mi vic hon
tt v ch ch n lc
cng b kt qu thi. Tuy nhin,
vin gim st cng ra lnh cho m
li theo li ng ta yu cu.
c h l n lc phn i v vng c a

Tin s Lee, v trong khi vic kim

phiu ln hai cn tin hnh th
ng ta ng ng b
ra ngoi v ni vi bo ch:
Tht l l bch v khi
hi. Lim Chin Siong cng b ra ngoi
vi ng ta, tin n vi m
ng ng h pha bn kia ng

v ni: Chng ta s khng

chu thua v s tip tc cuc
chin u i cc quyn
bnh ng cho nhn dn Singapore.
Nhng chng cn g cho h ngoi
chuyn gii tn. H thua cuc
v nh lng l rt v
nh trnh phi i mt
vi tht bi.
L c 1 1 gi 3 0

sng Ch nht, vic kim phiu

ln hai kt thc: 71% ng h phng
n A v 25% phiu trng. Ti vui mng
qu khi pht biu vi m
ng ch i bn ngoi v
mt ti rng l. Nhng

li pht biu ca ti trc

dinh Badminton c i
pht thanh Singapore truyn trc tip trn
sng:
L i phn quyt c a nhn dn l mt iu
kinh khng i vi nhng k thiu
trung thc v mt chnh tr. Li
phn quyt ny c tnh quyt
nh. l con du chun y
ca nhn dn i vi vic
hp nht v thnh lp Lin bang
M alaysia Khng tin hnh trng cu
dn c th s l mt
sai lm bi thm, v nh th chng
ta c th gip phe i

lp c c hi lm dn chng
tin vo ci c gi l s
ng chng li vic hp
nht. Vi thi gian v kin tr
gii thch, chng ta s c th
gim dn s ngi ng h m
h thu phc c bng
cch di gt, bi nh hay e
da.

28
CHU U VY GI ANH
T i ln ng i London ngy 5 .9 tham d H i ngh c c
T h tng thuc Khi thnh vng c hung nm 1 9 6 2 c triu
tp

tho lun vic Anh xin gia nhp Khi Th trng chung Chu u
(EEC).
Singapore khng phi l mt nc c lp, nhng v cc thuc
a c th b nh hng,
nn chng ti c mi vi
t cch l nhng c vn cho
Duncan Sandys; ti khng c quyn pht biu v ch c th a ra
nhng quan im ca mnh thng
qua ng ta. l mt c hi
ti ni li mi quan h
vi ng Lao ng. Ti
gp Hugh Gaitskell, lnh t phe i lp, trong nhng cuc ving

thm London trc y ca ti thng qua

John Strachey, B trng h v ph
trch Khi Thnh vng chung v thuc a30.
Strachey l mt ngi tr thc, hiu bit rng v quan tm n
cc l thuyt v trit hc.
ng ta thn thin v mun gip
cc thuc a ginh
thng li. Keng Swee mi ng ta n Singapore chng kin
cuc vn ng trng cu dn ca
chng ti. Sau khi lng nghe ti ni ti cuc mttinh gic tra ca
chng ti ti qung trng
Fullerton, ng ta ni vi ti l ti qu tr thc, l mt din gi
hn l mt k vn ng qun
chng. Gaitskell th li khc: ng ta t quan tm n cc l
thuyt, m ch n thc
t hn, linh hot trong l lun ca mnh.

ng Lao ng t c hc hi ngh c a ring mnh gm c c T h

tng thuc ng

Lao ng hay c xu hng x hi ch ngha trong Khi thnh vng

chung bn vic nc Anh gia
nhp vo EEC. Nehru khng tham d, nhng nhng i din cao
cp ca n
phn khng mnh m
rng h v cc thuc a
c ang b rung b: nhng u
i ca Khi thnh vng
chung i vi hng xut khu ca n sang Anh, c bit l hng
dt, s gp nguy c mt khi nc Anh gia nhp vo EEC. Tt c
cc lnh t khc yu cu duy tr cc
mi lin h v c c
quyn tip cn th trng Anh, v s quan tm c bit ca EEC
i vi hng xut khu ca h. Tht th v khi xem h tc ng ln
nhau. Walter Nash t New Zealand l Th tng duy nht n t
nhng x t

tr da trng; nhng ngi khc t

cc x s khng phi da trng,
phn ln u cha c lp.
Tt c u trng cy vo s
ng tnh v ng h ca
Gaitskell, v ng ta chng li chu u v ng h vic duy tr nhng
quan h kinh t bn cht vi h.
T rong H i ngh

ca ng Lao ng, ti pht

biu rng tng lai l mt s
thay i khng th trnh khi,
nhng nhng thay i khng
th l l do nc Anh
vt b nhng trch nhim m n
tha hng t
quc Anh. Nu h b rung b, hu qu s rt tai hi, e da n

nhng quc gia nh nh Singapore. M i lin h cht ch nht ca

chng ti vi mt cng quc cng
nghip l vi nc Anh. Nu chng ti mt i mi lin h ny,
chng ti s b tt dc thm
hi. Ti ni thm mt cch n
gin nhng chn thnh rng nc Anh v quc Anh to
nn mt th gii m ti c
bit trong sut cuc i ti, mt th gii m trong nc
Anh l trung tm i vi s tn ti ca chng ti; trong khi chng
ti mun c t do quyt
nh nhng g chng ti phi
lm i vi cuc sng ca
chng ti, chng ti cng mun
v cn duy tr nhng mi quan h
lu i v kinh t, vn ha
v lch s ca chng ti. c

bit chng ti qu trng mi

quan h hp tc vi ng Lao ng vn gip chng ti rt
nhiu trong cuc u tranh ginh c lp.
T i li c un c s ng tnh.

Sau khi ti ni, Denis Healey, th k ca ng ph trch quan h

quc t, bc li gn ti v ni:
Hary, ai dy anh n ni kiu ?
qu l mt bi din
vn mnh m. Ti c
khch l rng ti c nhng
ngi bn trong s cc lnh t
ca ng Lao ng. Ti
c mi quan h thn mt
vi Sandys, M audling v LennoxBoyd (ngi m ti n nht),
nhng h
l nhng ngi thuc ng

Bo th v i din cho quyn

li ca nhng k c tin, h
khng bao gi thng cm vi cc sinh vin thuc a hng hi mu
cu nn c lp. ng Lao
ng chia s nhng kht vng ca chng ti. H c cng mt
trit l c bn v vic ng
h nhng ngi b p bc v
nhng nguyn tc o c v
s bnh ng gia con ngi
thuc mi chng tc v quc gia, km theo mt nim tin v tnh
huynh x hi ch ngha. Ti
nhm chc cha lu
hiu rng khi ng Lao ng nm li c chnh quyn, th
trch nhim ca h s l i
vi nhn dn Anh ch khng phi l i vi nhng ngi cng
ch hng, v rng vic t

b hoc h thp nhng nguyn tc ca h khin h thng tn

lng tm, nhng tt h s lm
th.
Bn thn c uc hi ngh c a Khi thnh vng

chung rt hp dn. Lnh t cc

quc gia ln nh u c
xp ngi quanh mt ci bn bu
dc trong Dinh M arlborough v u c quyn bnh ng trong vic
pht biu. Ti b n tng nht
i vi Harold M acmillan. ng ta ngi nh mt v gio trng,
mt
nhn vt v i thi
Edward, vi mi mt v hm ru r
xung, mt v u oi d ng
nhn v mt b ct theo
kiu xa. ng ta cho n mi

v Th tng khi h bc vo,

c nhng ngi n y
do c u i, nh ti chng
hn. Khi chng ti bt tay nhau, ng ta ci nh v chc mng ti
vi li nhn xt rng cuc trng cu dn tri qua mt
cch tt p. Ti mm ci
p li: "Vng, vi s gip
ca chnh ph Anh trong vic a ra c cho dn chng
nhng iu kin tha ng.
ng ta v Duncan Sandys ang ngi bn cnh, u t v hi lng.
M t gnh nng ri khi
i vai thc dn ca h.
n l quc gia i biu ln nht nhng N ehru l mt k u
oi. ng ta

khng c sc sng, khng mnh m

trong thi hoc trong li pht biu. ng ta khng mnh m phn
i vic Anh gia nhp khi Th

trng chung. Bi din vn ng nh nht l ca Robert M enzies,

Th
tng c, mt ngi to ln,
mnh khe, mp mp, vi khun mt to b v mt ging ni mnh
m, su lng vang ln n ht
c ca n. Hng lng my dng
ng ca ng ta nhn mnh thm
cho li pht biu mi khi ng ta cau my. ng ta ni say m,
thuyt phc v y uy lc. ng ta b qua
nhng bo m ca M acmillan v
vic duy tr nhng quan h khng kht vi cc nc thuc Khi
thnh
vng chung sau khi Anh gia nhp Th trng chung. Ti iu
hnh mt lin
bang. Ti bit cc lin bang lm vic nh th no, ng ta ni. Hoc
chng hng tm, trong trng hp , cc tiu bang ngy cng
xch li gn nhau nh c, hoc chng ly tm, vi cc bang ngy

cng tch ri nhau n khi cui cng chng tch khi nhau. Chng
khng bao gi trng thi tnh. Khng c ng lc no khc hot
ng trong nhng t chc nh th.
Nu Anh gia nhp vo EEC, nhng mi quan h vi Khi thnh
vng chung s suy yu v thu hp li.
N hn li 3 0 nm qua thy c hai Khi thnh

vng chung c v mi
tch xa dn khi nc Anh th no khi cc quyn li ca n ngy
cng gn b hn vi quyn li
ca chu u, ti thng nh
li M enzies tin tri ng n mc no. ng ta bit quyn li
ca c nm u, v ng
ta khng h nghi ng g vic chng b hy sinh sau khi ngi c

mu trong hai cuc th chin v nc Anh.

i vi T h

tng Anh, bi din vn hng hn ca M enzies l mt c m. N

c pht biu vo sng

th Su, nn thay v tr li
vo bui chiu , M acmillan hon hi ngh v l do cui tun
gp ring tng lnh o trong
Khi thnh vng chung ti Chequers v chun b cu tr li. Vo
th
Hai, mt M acmillan lch s trnh din mt mn tht tuyt vi. ng
ta
ru r cho rng nc Anh phi chp nhn ng li ny, nhng
dng lch s thay i.
Ca ci c sinh ra nhiu nht t nhng lc a ln, nh M
v chu u, ni m s giao thng tt to thun li cho vic bun
bn v cc trao i khc. M t
quc hi ngoi nh
quc m nc Anh xy
dng nn khng cn l con ng i n thnh vng na. i
vi mt ngi thuc la tui

v th h ca ng ta, mt ngi c sinh ra v ln ln trong

quc , s qu d dng
tip ni nhng quan h c.
Nhng cn phi i mt vi
tng lai, m cng l
nhim v ca ng ta, d khng
hng th g, ni nc
Anh vi b my tng trng v
tin b ny trn lc a
chu u. l mt mn
trnh din tuyt vi, n ha,
thm ch c v su mun, vi
t nhiu hoi nim v Khi
thnh vng chung c. N xoa du tt c cc lnh t c mt
nhng khin h khng cn nghi ng

g my v vic Th tng
Anh c mt nhim v phi lm,
v rng nhim v c
ngha l phi p li s
vy gi t chu u. ng ta s
lm ht sc mnh duy tr
nhng mi quan h ca Khi thnh vng chung v quc, min
sao cc quc gia chu u (hoc ng hn l Tng thng De Gaulle
ca Php, d ng ta khng c
cp n) cho php ng ta lm
th.
Ln ny ti quyt nh tr v Singapore theo ng M os c ow,
d Tunku khng hi lng, v ri London vo ngy 1 9 /9 bng my
bay c a hng Britis h A irways . T i khng

cho mnh b l mt vic m ti

cm thy n l mt phn thit
yu trong vn kin thc chnh tr

ca ti: xem qua th ca Lin bang X vit v ca ngi Nga. V

ti phi lm iu trc
khi chng ti i vo lnh th
M alaysia, khi m Kuala Lumpur s kim sot h chiu ca ti. Ti
c
n cho bi cc vin chc
c y nhim tip
cc lnh t ca cc nc
khng c lp, c bit l
Ph ch tch y ban Quan h Vn ha v Nc ngoi. Vi nh
ngoi giao ca Khi thnh vng chung cng c mt ti phi trng,
gm c cc i din ca
Anh v c v i s Canada,
Arnold Smith, sau l Tng th k Khi thnh vng chung.
T i ni vi c c phng vin phng T y l

ti s quay v nh theo ng
M oscow bit thm v th

ca mt trong nhng quc gia ln nht th gii. Khng h c mc

ch
chnh tr no ng sau cuc
ving thm ca ti c. Thc t
l nhn vin cao cp nht m
ti c gp l Th trng
Ngoi giao th nht Vasily Kuznetsov. Nhng ti hc c nhiu
th trong
mt ba n do Arnold Smith t chc, ti ba n ny vi nh ngoi
giao
nc ngoi dy cho ti
cch hiu ra nhng g thy.
M oscow l mt kinh nghim th v. Ti c mt cm gic k l l
bt c ci g ti lm u
c ngi theo di. V tht th, nh ti c cnh
bo, ti mt khch sn tt nht thnh ph khch sn National,
ni ti c xp tr vi t

cch l khch ca h bn
ra v bn tm khng c nt
chn. Ti c mang theo mnh mt qu
banh cao su cng, loi ti nm cho ch chy i nht v, nhng
n ch c tc dng bn ra.
S phc v khch sn tht
l k qui. Ti n vo
ban m v c mi i
n. Sng hm sau ti c
phc v mt ba im tm
khng l vi c mui, c tm
hun khi, nhng a bnh m en to tng, tr v c ph, vt-ka v
c-nhc tt c c
by trn mt tm vi nhung tri trn chic bn trn ln. Ti i ra
ngoi c ngy v xem on
ballet Bolshoi ban m. Khi quay v phng mnh, ti thy ba
im tm

vn cn trn bn. Ti tht kinh ngc, v kt lun rng trong thin

ng cng sn ny, vic
ngi ny phc v ngi kia
c coi nh l mt s h
mnh. V vy ti ng bn cnh
nhng th cn li .
Khi ti quay v

Singapore vo ngy 29/9, ti ni vi m ng nhng ngi ng

h ng ang n cho ti
phi trng rng ti vn bnh
thng. Ngi Nga bit ti
v c chun b
quan h vi ti v bun bn vi chng ti, nhng ti n M oscow

nghin cu v khng h b nh
hng. Quan im ca ti ging

nh ca Hong thn Sihanouk v Tng thng Nasser. Chng ti s

bo v
s ton vn lnh th ca chng
ti, nhng t tng v li
sng ca chng ti. Chng ti
s trung lp trong bt k s xung t no gia cc khi i cng.
Nhng chng ti khng h trung lp nhng chuyn lin quan n
quyn li ca mnh. Ch thng qua s
nh gi thng minh v hiu r
nhng g ang xy ra v ti sao xy ra m chng ti c th
vch ra con ng tin ti cho
mnh. Chng hn chng ti c
th thy rng khng mt quc gia ring l no, ngay c mt cng
quc nh Anh, c th dm t ph
rng mt cuc hp nht chu
u s khng tc ng n
n. V th s hon ton l

bch nu mt nc nh Singapore vi 1,8 triu dn li c ng

vng
mt mnh.
T i gii thc h tt c nhng iu

ny v li ch ca Tunku, nhng khng thuyt phc c ng

ta. Sau ny ti c bit rng
ng ta tht s khng hi lng
v chuyn ving thm M oscow ca ti v a ra Kuala
Lumpur mt tuyn b rng iu l
mt ngc nhin i vi ng
ta. ng ta xem ti nh mt quan chc cng u mt tnh bin
gii nhiu rc ri. ng ta
phn i vic ti thm ving
nhng quc gia cng sn, vy m ti vn i.

29
SC P
T SUKARNO

C hnh quyn Tunku ang trong tm trng khng vui. M t iu

g quan trng

xy ra khi ti i vng. Tha c

M alaysia k ngy 1/8 gy ra nhng phn ng chng i t pha
Indonesia v Philippines, c hai cng thm mun nhng lnh th
trn Borneo. Ngy 24/9 Tunku a ra mt li cnh bo cho
Indonesia l ng can thip vo M alaysia chng ti mong nhng
ngi khc khng can thip vo cng vic ca chng ti. y l
phn ng p li mt tuyn
b ca Ali Sastroamidjojo, nguyn Th tng Indonesia, rng
Jakarta s vn khng th
i vi s thnh lp Lin
bang M alaysia. y l li bng gi u tin bo hiu rc ri
ang hnh thnh. Tip theo, B trng Ngoi giao Philippines

tuyn b ch quyn i vi vng Bc Borneo, qu

quyt rng nc Cng ha
Philippines l k tha k hp php ca tiu vng Sulu, k s hu
lnh th ny, v rng Bc
Borneo cha bao gi c nhng
cho Anh h ch cho thu n thi.
C hnh quyn T unku gt b c huyn ny. N c A nh

lm ch nhng lnh th ny t
nm 1878, v trong thi gian 100 nm, khng ai thc mc v ch
quyn ca h
i vi cc lnh th ny.
Nhng nhng g ng ta ni v
chng ti th tht ng lo
ngi. ng ta ni vi t chc
Thanh nin UM NO rng ng ta khng cn Singapore, nhng phi
nhp hn o ny vo M alaysia v nu khng th

cng sn s cp chnh quyn

. Hin ng ta lo s rng
nu trong tng lai h thnh cng
trong vic ny, Singapore s t chi hp tc vi Lin bang v s c
rc ri ln. S lo ngi
ca ng ta cng d hiu. Trong khi ti M oscow, Barisan a ra
mt
phn tch v kt qu ca cuc
trng cu dn , trong h
ni rng mc tiu trc mt
ca h l lt chnh
quyn PAP hin thi trong cuc tng tuyn c sp ti, v sau
tip tc thng c chim
nhng gh i din cho Singapore trong ngh vin lin bang. Lim
Chin Siong i xa hn, ku gi ng tp hp cc
phe cnh t v nhng lc lng

chng thc dn tng bc

ginh ly quyn iu khin chnh
quyn lin bang v nh bi phe
Trc Anh v chnh ph Lin
hip.
Razak p li bng c c h c nh bo dn c hng

rng h cn phi cnh gic trc

nhng k th ca nn dn ch,
rng Barisan hnh ng khng phi
v quyn li thc s ca h,
m v nhng k m lng trung
thnh ca h t bn ngoi
t nc. Lim Chin Siong tr a
rng nu chnh ph Lin hip
ng quyn tin vo nn dn
ch i ngh, n phi chp

nhn quyn ca phe i lp c

thay i chnh ph thng qua tin
trnh bu c. S hng hi ca
Lim cng cng c thm lng tin ca Tunku, Razak v Ismail rng
phi nhanh chng kim sot tnh hnh ny, rng
hin cuc trng cu dn
qua v vn an ninh ca Singapore s
tr thnh trch nhim ca Kuala
Lumpur.
T i mt c uc hp c a H i ng an ninh ni c hnh c t
c hc ti Singapore vo

ngy 8/9, mt bo co chung t nhng quan chc cnh st ca Lin

bang v Singapore do S c v ca chng
ti a ra khuyn nn c
mt chng trnh nhiu giai on
nhm chng li cng sn v nhng
ngi thn cng trc khi hp

nht. Razak, i din M alaysia thay cho Ismail, mun hnh ng

ngay khng cht tr hon.
C hin C hye, i din c ho ti khi ti tham d H i ngh

Khi thnh vng chung London, th chng li mi hnh vi nng

vi.
Selkirk, i din cho Anh, ng h Chin Chye, ni rng trong khi c
mt s e da, th n cng khng phi mt
e da i hi s n
p bng bo lc. Razak bt mn
n London ni p Duncan
Sandys v chuyn ny. Sandys tr
li rng ng ta mun tr hon
tin hnh n p cho n
khi nh ch cho M alaysia c tho lun xong ti H vin Anh,
m iu phi n thng 2 nm ti
mi lm xong c. ng ta phi
cn nhc n nhng phn ng

 Anh, ni ng ta tin rng nhng v

bt gi chc chc s gy ra ln
sng ch trch ng k.
Sau khi Razak bo c o c huyn ny vi Tunku, M alays ia triu
tp thm mt c uc hp H i ng

an ninh ni chnh vo thng 10. M t ln na n li hon vic a

ra quyt nh v chuyn bt gi.
M i quan tm chnh ca PAP l cng c nhng thng li t
c v bo m rng
Singapore s khng b nhng tay lnh o M alay Kuala Lumpur
thng tr v kim hm. Ti nhn mnh vi
Selkirk rng tt nht l chng ti hon cc v bt gi cho n
khi hp nht xong. Ti khng nh
vi Philip M oore rng s khng c hnh ng trn p no trc khi
xy ra cuc bu c chn 15 i
biu cho Singapore trong ngh vin lin bang.
Ti mun Barisan c t do

tranh c bi v nu h b loi
b v khng c mi e da
cng sn c th, th chnh ph
Lin hip c th chim c
mt s gh ng k. Sau ny,
Lord Lansdowne, B trng Ngoi giao ca chnh ph Sandys nhc
n tnh
tht th ng ngc nhin
ca ti khi ni vi ng ta rng
vic duy tr mt nhm nh nhng
ngi thn cng trong phe i lp
s c li cho ti. Qu thc l
ti c nhng l do ring.
T i n gp Tunku s au khi t M os c ow tr v v lu li
vi ngy vi

ng ta. Li gii thch ca ti

v chuyn ving thm Lin X

xoa du ng ta, nhng ti bit ng ta khng hi lng. ng ta kh

chu vi bt c ai c t tng
ring, sn sng tranh lun v, nu cn, c hnh ng c lp.
Tht s, ti khng ph hoi ng
ta, nhng ti cng khng nghe theo ng ta, m theo ng ta iu
c
ngha l vng li ng ta. ng ta
v Razak ang hoch nh cho giai on sau khi Lin bang M alaysia
c thnh lp; bao gm chuyn ai s ng u Singapore lm
theo lnh h, v
ti c cm gic rng Tunku ang
xa tn ti khi danh sch nhng
thuc cp bit vng li. ng ta
mun c mt ai bit vng
li v trung thnh nh Tan Siew Sin hoc Lim Yew Hock. C ng
ta ln Razak u thch Keng Swee, nhng thm ch c
Keng Swee cng khng tuyt i an ton. ng ta qu tr thc v

khng d b thuyt phc hay xi

gic.
V th mi th khng din ra thun li, v

sau mt cuc ving thm na n

Kuala Lumpur vo gia thng 11, ti ni vi M oore rng mi quan
h gia ti v Tunku ngy cng tr nn xu
hn; nhng hnh ng ca ng
ta cho thy r rng ng ta mun loi b ti sau khi Lin bang
M alaysia c thnh lp. Ti Singapore, Tan Siew Sin ang n lc
rt ln khi phc
li v th i lp ca M CA,
v Razak th ang ro rit tm
kim nhng tay lnh o tr tui
ngi M alay. Thm him hn tt c, Tunku yu cu ti phng
thch Chua Hoe Ann, lnh t hi kn ln nht
ca ngi Hoa trn o ny,
k m chng ti bt

gi theo Php lnh v cc iu

khon tm thi ca Lut hnh s.
Chua t chc m cn
tn cng nhng cn b trong cc
chi b ca PAP trong k bu c trc, v ti lo ngi cho an ton c
nhn ca h trong nhng k bu c k,
bi v sau khi hp nht Tunku s c quyn th nhng tn ti phm
kiu
.
T i ni vi Selkirk rng T unku c nh

phc hi Lim Yew Hock. Tunku

ngh rng PAP ng ngoi cuc bu
c b sung Sembawang, c t
chc do ci cht ca Ahmad Ibrahim,
ng vin ca ng ta tranh c vi
Barisan. Ti bc b . Cc

k ng ngn, ti ni vi
Selkirk. ng ta hn phi ng ,
v ng ta bo co li vi
Sandys rng Tunku ang mu mt
chnh sch hy dit. Sandys tr li, ng vi Selkirk, rng hin ti
ti l mt cng c tt nht
trong vic cai tr o ny.
T i th hin lng tin c y vi nc A nh v ti

cn s ng h ca h, hay t
ra cng l s trung lp ca h
thc hin k hoch ca ti nhm
chng minh vi Tunku rng tht in r khi c ti lp mt chnh
ph
Lim Yew Hock m ng ta c th iu khin. Ti ni vi M oore
rng ti
d nh gy cho Lim Yew Hock v chnh ph Lin hip mt tht
bi nng

n trong bu c Singapore
chng minh vi Tunku v Razak rng h
phi lm vic vi PAP ch khng
ai khc. t c
iu ny, ti c nh
t chc nhng cuc bu c chn
15 i biu Singapore Ngh vin
Lin bang ngay sau khi vic k kt hip c M alaysia London,
vn c
d nh t chc vo thng
2, v trc khi n c thc
thi vo thng 8/1963, khi chnh quyn Tunku nm quyn iu hnh
lc
lng cnh st. Ti s lp
ra 15 khu vc bu c bng cch sp nhp 51 khu vc hin c thnh
tng nhm gm 3 hoc 4 khu vc. Ti tin l UM NO s ch c mt
gh, v PAP

c th vt hn Barisan qua vic

t c 8 hoc thm ch
9 gh.
T i ni vi M oore rng Razak v Tan Siew Sin khng t
c tin b no trong vic

xy dng lc lng cho chnh ph

Lin hip Singapore. H ang lng tng khng bit phi lm g k
tip, nhng r rng h c
nh chng t PAP khng mnh m
g c. Chng hn nh t Straits

Times ng nhng nhn nh m

c c

tay bin tp bo bit l khng

th chp nhn c i
vi chnh ph Singapore, v iu
ny c th ch c ngha l
h c s ng h chc
chn t pha Tunku. l mt

kiu tuyn b chin tranh v pha

h, v ti s tr a vo
gi pht thch hp. M t ln na
Kuala Lumpur mun iu khin i
pht thanh v truyn hnh a
phng, d hai bn ng
rng Singapore s chu trch nhim v vic iu hnh v nhng
chng trnh hng ngy ca cc
i ny. M c ch ca h
l gii hn nng lc chnh tr
ca chnh ph, c bit l
trong thi gian nhng cuc bu c.
Trong khi , Tan, quyt tm chng t
ai l ngi c quyn quyt nh
v vn ti chnh,

i hi Singapore phi trch t

thu nhp ca mnh v ng cho
chnh ph Lin bang mt t l
phn trm cao hn mc c
ng . ng ta t ra rt
kh thuyt phc trong khi m phn v vic thnh lp mt th
trng
chung, v mt quyt nh v th
trng ny phi hon
li trong khi cc chuyn gia nghin cu vn .
Khi ti gp Lans downe vo ngy 2 7 /1 1 , ti ni mt c c h
thng thn v nhng vn

ti phi i ph trong vic hp

nht. V vic thu thu, Singapore hon ton chp nhn ti chnh l
thuc trch nhim ca Lin bang, nhng chng ti khng ng
rng
Kuala Lumpur s thu thu v giao phn ca Singapore cho chng

ti. Singapore phi thu thu

v trch phn ng gp cho
Lin bang np v Kuala Lumpur, nu khng chng ti s thy
mnh b
loi ra ngoi. V vic kim sot
thng tin v truyn thanh, l
yu t cn thit cho bt k chnh
ph no, nu n mun giao tip
vi cc cng dn ca n. Trong
tay ca Lin bang, vic tip cn nhng vn v ngi Hoa s
thiu
nhy cm, chc chn s i vo
nhng sai lm v gy thit hi
v chnh tr. minh ha, ti
k li chuyn Tunku
gy rc ri cho mnh th no

n . ng ta kt ti
pha Trung Quc l xm lc
trong cuc xung t bin gii n Hoa nm 1962, lc m hon
ton cha xc nh c bn no
phi bn no tri. Ch n
khi c ai phn tch nh
hng bt li ca vic ny
i vi ngi Hoa M alaya th
ng ta mi thay i t ng v
trnh by vn ny nh
mt cuc xung t gia Trung Quc
x hi ch ngha v n
dn ch cng ha.
Sau khi c p n nhng im khc v c uc

tranh lun, ti ni vi Lansdowne rng trong lc mi quan h ring

gia ti v Tunku cn tt p, v mt

chnh tr, ng ta mun c mt

ai d sai bo hn cai tr
Singapore. Sau ti gii thch d
nh t chc nhng cuc bu
c chn 15 i biu trong
ngh vin lin bang. ng ta lo lng v
hu qu ca vic ny i
vi Tunku. Ti ni ng ta s khng hi lng, nhng cho d ng ta
cm
thy pht v tht vng n
u, ng ta s hiu ra rng nhng
k do ng ta bo tr Singapore kt thc v mt chnh tr, v
rng ng ta khng th no truyn
sc sng cho h d ng ta c
ht lng bo tr v cng khai
ng h h n mc no i

chng na. Lansdowne c thuyt phc ti ci thin mi quan h

ca chng
ti bng cch ni chuyn mt
cch thng thn vi Tunku v nhng vn ny. Ti ni rng
ti rt mun nh th, nhng Tunku
khng phi l kiu ngi c
th u tranh trc din c,
v cc cuc ni chuyn vi ng
ta thng b bin thnh nhng cu
chuyn phim mp m.
nh hng m ti to c vi ngi

Anh lc ny c phn nh
trong bn bo co ngy 5/12 ca
M oore gi cho Ian Wallace Vn phng Thuc a:
K hoch ca ng ta v vic hp nht
Singapore v Lin bang da trn vic tin l ng ta s c

mt cch thu xp hu hiu vi

Tunku trong chnh ph Lin hip s gi nhim v bo v an
ninh
ni chnh Singapore trong khi PAP s iu hnh chnh ph bang
Singapore. K hoch ny gi nh rng Tunku s sn
lng lm vic vi Lee.
ng ta rt mun t chc bu c trc

khi hip c Malaysia c thi hnh bi v ng ta s vn cn quyn

iu hnh trn vn b my
chnh quyn, c bit gm c
ngnh cnh st v truyn thanh
Lee ni rng ng ta thch t chc
bu c vi s ng thun ca
Tunku hn. ng ta khng mun iu
ny tr thnh mt tuyn b
chin tranh chng li Tunku nhng ng ta xem n nh mt s cn
thit hon
ton nhm cng c v tr chnh

tr ca chnh ng ta v chng
minh rng chnh ph Lin hip khng th hy vng g vic ginh
c
quyn hnh Singapore. Nu Tunku khng ng vic bu c
ton
Malaysia c t chc trc
ngy 31/8/1963, Lee cho l ng ta c th
t chc nhng cuc bu c nh
th theo php lut Singapore v chng s c c tc ng
chnh tr cn thit cho d hiu
lc php l ca chng c nh
th no i na. Lee yu
cu chng ta ht sc kn o
v nh t chc bu c
ca ng ta trc ngy 31/8/1963 v c bit l khng cho bt k
ai trong Lin bang bit c v
ny
Lee ni rng ng ta nh gi rt cao nhng n

lc ca ngi Lansdowne, ngi Selkirk v nhng ngi khc nhm

thuyt phc
Tunku rng quyn li ca ng ta nm trong vic hp tc vi PAP
v ng
ta cm thy rng chng ta lm
c iu g m
bn thn ng ta khng th lm
c. l mt nhim
v kh khn, c bit ng
trc s ng vc c th
hiu c ca Tunku i vi
Lee, nhng nim hy vng tt nht v
mt s n nh chnh tr
cho Singapore trong lng Malaysia vn nm trong vic hai v Th
tng c tin
n mt tha thun hu hiu
no hay khng. Nhng gii
php khc s hoc l mt chnh

ph Barisan Sosialis Singapore hoc, nu nh Barisan b tiu

dit do bt b
v trc xut, mt chnh ph PAP
vi thi th ch v
mt Lee Kuan Yew cng khai n lc ginh ly s ng h mang tnh
dn tc
hp hi ca ngi Hoa trong th
i lp vi ngi Malay
Kuala Lumpur. Ti khng chc chnh ph
Lin bang c lng ht c
khng v mc nguy him ca
tnh hnh khi kh nng th hai c
th xy ra. H c th cho rng
Lee Kuan Yew l mt ng s v
cng kh chu; hu ht ngi
ta u nhn thy nh vy; nhng
h s thy ng ta cn nguy him

hn nhiu nu ng ta l mt i
th.
T i gp may l ngi A nh hiu v ng tnh

vi quan im ca mnh. H thy

rng cch Kuala Lumpur cai tr ngi Hoa ti M alaya s khng hiu
qu
Singapore. Ngi Hoa Singapore s khng d b bt nt; h
quen
vi iu kin sng ti mt
thuc a ca Anh, h cha tng
chu s thng tr ca ngi
M alay, v mi bin php v lc
nht nh s dn n chng
i bo ng. V ti cn
s ng h ca ngi Anh
hin php bang Singapore c cng b London thng qua mt
Sc d

ca Hi ng t vn ca N
hong theo mt cch m n s
khng ngn ti t chc nhng cuc
bu c chn 15 i biu.
C h ba ngy s au khi M oore gi bo c o i, tnh hnh c thm
mt c hiu kc h hon

ton mi. Bt ng vo ngy

8/12, mt cuc ni lon n ra
Brunei. Nhng ngi ni lon c
v trang t xng l Qun i
quc gia Bc Borneo, v t tuyn b
c lc lng 30.000 ngi,
chim ly khu m du Seria. Ngi
Anh phn ng ngay lp tc. Hai i i lnh Gurkhas v 300 lnh
Anh p my bay n Brunei, theo sau l hai tiu on na. Binh
lnh nhanh chng chim li Seria, git mt s k ni
lon v bt gi 500 ngi. Trong

khi , mt thanh tra cnh st Anh nhanh tr tm c nhm

ni lon u tin trong sn qun
vt ca ng ta, v gi c
h trc khi h c
th gy thm nhng rc ri khc.
Trong vng 48 gi, cuc ni lon tht bi, v sau khi Seria c ti
chim, cc cuc cn qut bt
u.
Baris an a ra mt tuyn b vo ngy hm s au, s au khi c
tin v c uc ni lon, c a tng s

kin nh mt cuc ni dy
ca qun chng chng li ch
ngha thc dn ng c
tt c nhng ngi thc s
chng thc dn by t ng h,
v tuyn b rng Singapore v chnh ph Lin bang s b ln n nu

nh h khng chng li ngi

Anh. By t ng h cng khai vi
cuc ni lon kiu ny l sai
lm th hai trong hai sai lm ln ca Lim Chin Siong. Sai lm u
tin l ng ta gp lnh t ca h,
A.M . Azahari, Singapore hai ngy trc cuc ni lon. Hng hi
trc chuyn
sp xy ra, S c v M alaya
bt gi 50 ngi, phn ln l
ngi Hoa, trong c vin th
k iu hnh ca ng
Partai Rakyat ca M alaya, v Singapore bt gi
ba thnh vin a phng ca
Partai Rakyat thn Barisan c lin quan vi t chc trn. Chng ti
mun
hnh ng phi hp vi ngi
M alay biu hin tnh on

kt.
T uy nhin, c uc ni lon Brunei c nhng mi

lin can su rng hn. Vo ngy

11/12, Tunku, ti ngh vin lin bang, nhc ti s ng h ti
chnh
m Azahari nhn c
tin hnh cuc ni lon. Tunku ni nhn vt ny c nhng
lin h mt thit vi mt s
ngi thuc cc nc lng
ging ca M alaysia. ng ta mun m ch
Indonesia, ni tng Haris Nasution, B trng Quc phng,
tuyn b rng
chnh ph ca ng ta s ch
nhiu hn na n nhng min
gip vi Bc Borneo thuc Anh sau cuc ni dy Brunei, v vin
ch
tch ca ng Dn tc (PNI)

by t s ng h i vi
Partai Rakyat Brunei. S ng h r rng n t chnh Sukarno.
N gi A nh hiu r mi nguy him n t vic

ny. i x vi Azahari n
gin hn nhiu so vi vic i
x vi nhng ngi ng sau
ng ta. Cao y Anh Brunei, ngi Dennis White, tin rng nhng
ngi ni lon chc chn v s gip
ca Indonesia, nu khng nhng lnh o ca h khng tn
cng Limbang (mt di t chia Brunei lm hai) v n l mt phn
ca Sarawak thuc Anh v ngi Anh nht nh s tr a. ng ta
tin
rng Indonesia khuyn khch h
nh mt cch ph hoi M alaysia, v tri vi nhng bi bo m t
cuc ni lon nh mt hnh ng
khi hi, ti t, ng ta ch ra

rng n thnh cng trong

giai on u d rng n
thiu chun b. Nhng k ni lon
chim gi mt s n
cnh st v cp c
nhiu v kh, h chim nh my
in v cp in, h cm
t c th k ca Cao y
Anh, v Limbang, b t vin tr
s Anh, v ng ta v nhng ngi
u khc. Ch nh lnh Gurkha v
Anh n nhanh chng mi cu vn
c tnh hnh.
V i ngy s au khi Tunku ni ln nhng nghi ng c a ng ta,
Sukarno tha nhn nhng nghi ng khi ni rng: N hng

g ang xy ra (Brunei)

khng th tch ri khi cuc u

tranh ca cc lc lng mi ang
ni dy. Chng ti ng v
pha nhng ngi ang u
tranh, v trong mt bui pht thanh trc tip t Jakarta sau vi
ngy, ng ta ku gi dn
Indonesia ng h cuc ni lon. ng ta ni nhng ai khng ng h
c
coi nh phn bi lng tm mnh.
Dn tc Indonesia sinh ra trong khi la v chu bao au kh v
nn
c lp ca h. H c l
khi ng tnh vi nhng ngi
u tranh cho t do. H khng ging cc dn tc khc ( ni
M alaya) ginh c c lp
nh mt th qu tng ca thc

dn. Tunku tr li bng cch nu

ra rng chnh ph Indonesia v cc lnh t chnh tr ca n ang
lm nhng bi din vn hung hng
d cuc ni lon Brunei
kt liu; mc ch ca h
r rng l xi gic dn chng
ba vng lnh th Borneo (thuc Anh) chng i chnh ph ca h,
v
iu ny s dn n mt
tai ha.
K l mt c uc khu c hin, trong

ngi Indonesia hng ng theo nhng ngn t hoa m ca nh

lnh t
ca h. Dng cc din vn v
phng tin truyn thng
khi dy tnh cm cng chng v

pht ng nhng cuc biu tnh

l phn ch yu trong chin lc
ca Sukarno. Gn y, chin lc
ny t ra hu hiu khi
Jakarta ln ting i li West Irian (Ty New Guinea) t tay H
Lan, nhng by gi th ng ta cn c mt vn
khc cho cng chng quan tm
v tm qun i tnh hnh kinh
t ti t. Ngy 23/12, vi nghn
ngi t tp ti qung
trng M erdeka Jakarta t
hai hnh nm, mt hnh ngi Ty
phng, v mt hnh ngi
M alay eo knh gng sng v i
nn songkok c a ngi M alay

c hnh l

Tunku. Ngi Indonesia ang pht ng mt chin dch chng

M alaysia, ra v
ng h nn c lp cho Brunei,
Sarawak v Bc Borneo.
Lim C hin Siong c ng tham gia vo c uc c hin ngn t ny,
ni rng P A P ang lm hng i mi

quan h gia Singapore v Indonesia qua s

kin cuc ni lon Brunei bng cch phao tin rng Jakarta ngm
xi gic v ni dy ny v c c
bi Hoa. Cha ai tng cng khai ni iu ny trc , v
n lm khi dn ni
ting Hoa s hi. Dn chng c
th cm nhn ra rng nhng lc
lng ln ang vn hnh, rng
s la chn ca Singapore nm gia vic gia nhp M alaysia v i
theo Tunku, hoc gia nhp mt Indonesia bi Hoa v i u vi
ng Cng sn
Indonesia, mt ng minh v thc h ca Barisan. Hn na, cuc
ni

dy by gi cho cc thnh
vin ca Hi ng an ninh ni
chnh mt l do chung ra tay hnh ng.

30
CAY NG CHY VO
MALAYSIA

N m ngy s au c uc ni lon Brunei, H i ng

an ninh ni chnh nhm hp khn cp theo yu cu ca Tunku.

Nhng din bin Brunei khin cn phi c hnh
ng chng li cng sn, v
li tuyn b ng h cuc ni
lon ca Barisan to ra mt c
hi. Ti ni ti hiu quan im
ca ng ta, nhng quan trng l chin dch phi c trnh by
trc cng chng nh hnh ng
bo v cc lnh th sp gia
nhp Lin bang M alaysia. Ti khng th
b coi l mt tn b nhn ca

ngi Anh, m ch mun c

coi nh l mt k ng h M alaya.
T heo ti th khng nn bt gi tin s Lee Siew C hoh m c n
c ho ng ta mt c hi

th hai, min l ng ta khng tip tc cuc chi cng sn. Ti cng

s khng hnh ng chng li
cc nghip on thn cng mt
khi nhng nhn vt ch cht ca
h b v hiu ha, nu khng
th ngi ta s ni rng
Singapore khng thc s t tr trong lnh vc lao ng. Ti nhn
mnh
hn na l khng nn t
chc Partai Rakyat ra ngoi vng lut php nhng ngi cng
sn cn
li s hng v n hn l
hng ti ng UPP ca Ong Eng Guan vn c xu hng theo ch

ngha dn tc hp hi Trung Quc. M i ngi

ng rng tt c nhng
ngi b bt gi c gc
M alay s b trc xut v Lin
bang tr Lim Chin Siong, k m d sinh ra
Johor, s b gi li Singapore. Chin dch s bt u vo rng
ngy 16/12, v Hi ng an ninh ni chnh s hp Kuala Lumpur
vo ngy 15/12 ph chun n.
V o m 1 5 /1 2 , c c ton c nh s t

c b tr chu o
Singapore v Johor Bahru, t Johor Bahru nhng nhn vin ca S
c v Lin
bang v Lc lng cnh st d
chin s n h tr trong chin
dch. Ti , khong 6 gi 30,
Keng Swee, ngi c mt

Kuala Lumpur t sng, ni vi ti qua in thoi rng ng ta i

n vic ng v vn
bn ca hai bi tuyn b, mt l
ca Razak gi n ngh vin lin
bang, cn mt cn li l ca
ti c truyn i qua i
pht thanh Singapore, a ra cc l do cho nhng v bt gi.
Nhng ngi
b bt gi s gm c 9 dn
biu trong Hi ng lp php ca
chng ti. Vo ngy trc khi
cuc b rp xy ra, Philip M oore qu
quyt vi ti rng Tunku cng ng vic bt gi hai thnh vin
thuc ngh vin lin bang c
chng i, nh ti yu cu.
Nhng khi ti n ti cuc hp

Hi ng an ninh ni chnh
Kuala Lumpur vo lc 10 gi ti, Keng Swee bo co rng Ismail
ni vi ng
ta l Tunku i v v
bt gi hai ngi ny. Nghe vy,
Selkirk ngh v ti tn
thnh rng chng ti cn n
gp ng ta thuyt phc ng
ta ng thay i quyt nh,
cng vi Ismail v nhng ph t
ca ti, chng ti ln ng
n Dinh Th tng, ,
n tt v ca trc
ng cht. Tunku i ng
v ng ta khng h thc khi chng
ti g ca trc. Chng ti

tr li Singapore trn chic phi c vn ti RAF a chng ti

n
y. Cnh st hy b chin
dch.
N hm c hn trc vic trt li lm trong v ny

ln u chng ti, ti
vit cho Selkirk a quan im
ca mnh vo h s lu:
T on b
s kin ny, nh c trnh
by trong hai bn tuyn b
tha thun trc, s tr nn
v ngha, khi khng c hnh ng
no c a ra nhm chng
li cc nhn vt ch cht trn
t Lin bang m trch nhim ca

h trong vic gip v xi

gic cuc ni dy v trang cc
lnh th Borneo cng to ln nh trch nhim ca nhng ngi b
bt
gi Singapore Tun ri
c s bin minh cho hnh ng
chng li nhng t chc mt trn
ca cng sn v nhng lnh t
ch cht ca h. Nu hnh ng
chng cng c thc hin mt
cch lnh lng y tnh ton,
th s khng c s la chn
no khc cho chng ti ngoi cch
giao vic cho ngi Anh.
c ha phi l kt thc , v c c lnh

t Barisan tip tc nhm ln ngn

la. Trong thng ip chc mng

nm mi ca h, Lim Chin Siong ni rng M alaya ang nhm ti
vic thnh lp mt ch c ti qun
i pht xt, v tin s
Lee Siew Choh ni rng cuc u tranh
Brunei s tip tc cho n khi nhn dn ginh li t do. H gn cht
mi hy vng ca h vo cuc n
lon v vo s phn i
ca Indonesia i vi k hoch
thnh lp lin bang M alaysia. Nhng tuyn b ny nht nh s
kch
ng Tunku i hi c hnh
ng; d ng ta t chi bt
gi nhng thnh vin ngh vin
lin bang, ng ta ang mt dn kin nhn v ni vi ngi Anh rng
ng ta s hon vic thnh lp

lin bang M alaysia hon ton tr khi cuc b rp cc tay thn cng
Singapore c tin hnh. M oore gp ti
my ln yu cu ti tin
hnh, ng ta cam oan vi ti rng l cch duy nht
tin ti hp nht. Ti vn cn
nhng nghi ng, nhng ngi Anh c v th thun li hn xt
on thc s ca
Tunku, v vy sau cc cuc tho lun vi nhau, chng ti kt lun l
chng ti khng th liu coi thng nhng l l ca ng ta. M t
chin dch an ninh mang b danh Cold Store
c d nh vo ngy
2/2/1963.
Khong 3 7 0 s

quan cnh st Singapore v 133 s

quan ngi M alay na t mt tri
Lc lng Cnh st d chin

 Johor tham gia vo cuc b rp. Hi ng an ninh ni chnh

ph
chun chin dch ti mt cuc hp
Kuala Lumpur vo ti hm trc.
(Chng ti loi b 6

dn biu H i ng lp php

Barisan khi danh sch v Tunku tip tc phn i vic bt gi hai

ngh
vin lin bang chng i.) Lc 3
gi sng, 65 ton qun ta ra khp Singapore bt gi 169 ngi.
H
tm c 115 ngi, nhng
ngi cn li khng c
ch ngi ta d tr. y
lun l vn trong vic tm
ra ni c tr ca nhng ngi
cng sn. Bit chc mnh s b
tn cng, h lun thay i ch

ngh qua m.
L n ny khng c xung t, khng mu,

khng lnh gii nghim sau cc v

bt gi. M i ngi tin
liu mt cuc thanh trng, v cng chng hiu rng nhng ngi
cng
sn s gp chuyn ny.
l s tut dc thm hi i
vi h. Chin dch lm
mt mt s lnh t hot ng
cng khai c kinh nghim nht ca h, v h ch c th hi phc
li nu nh cng sn sn sng
thay th h bng nhng lnh t
khc cn hot ng b mt
m khng th chc chn l
h c thi gian gy

li nh hng vi qun chng

trc khi cc cuc b rp khc
li tip din.
T i lo lng theo di trong nhng ngy tip theo

xem h c lp y cc ch
trng khng. Khng h c
du hiu no chng t iu
. H khng mun, hoc khng
th, a thm cc cn b ra
cng khai iu hnh mt
trn lin kt.
V i s ng c a H i ng an ninh ni c hnh,

ti vit cho Lim Chin Siong mt l th

vo m xy ra cc cuc bt
b, ngh ng ta chp nhn
lu vong sang Indonesia hay mt nc no ty ng ta chn. Ti

ni
rng, khng nh nhng ngi khc,
ng ta khng h giu ti v nim
tin cng sn v nhng mc ch
ca mnh, v ng ta ni
vi ti trong tri Changi nm 1958 rng ng ta sn sng ri khi
Singapore nu nh s c mt ca ng ta cn
tr thng li ca ti trong k
bu c ti. Lim Chin Siong khng phi l nhn vt cng sn quan
trng,
nhng l ngi kch ng
qun chng ti tnh. Ti ngh
vic t thi thin ch
ny l cn thit, n s khng
gy thit hi g nhiu v an
ninh, v chuyn l th ca ti

cho bo ch. ng nh ti on,

ng ta t chi li ngh.
ng ta khng th b coi nh
l mt k phn bi ng ch
ca mnh. Nhng n c ch cho
mc ch chnh tr ca ti,
bn cnh ti cho ng
c mnh thy rng ti tn
trng mt s nguyn tc sng
phng v danh d i vi nhng
ngi nguyn l ng ch
ca ti thuc mt trn lin kt
trong phong tro chng thc dn. Ti ngm mong rng ng ta s c
x
ging nh vy. ng ta hiu rng
ti bit v nhng i

qun thanh trng ca ng ta.

T rong s nhng ngi b bt gi c Sidney

Woodhull, c xp loi cn b
t chc ct cn hng nht, v
James Puthucheary, xp loi hai trong s cng tc vin vi cng
sn. M t ngi
na thuc hng th nht l James
Fu Chiao Sian. James Fu l phng vin kim dch thut, mt thnh
vin ca
Hi bi Anh, ngi tng
lm vic cho t bo Hoa thn cng
Sin Pao.

Cc bi bo ca ng ta ng
tnh vi nhng k bi cng v
nhng ngi kch ng hc
sinh, v ng ta l k tuyn truyn tnh nguyn cho Lim Chin Siong
v Fong Swee Suan, c hai trc l bn thi trung

hc ca ng ta. Nhng sau bn thng ng ta c th; cc cuc

thm vn cho thy rng mi
lin h ca ng ta vi Hi bi
Anh b ct t t nm
1962. ng ta vo lm cho i pht
thanh v truyn hnh Singapore, v nm 1972 tr thnh th k bo
ch
ca ti, mt v tr m ng
ta vn gi cho n khi v hu nm
1993. ng ta lm vic hiu qu v
ng ta bit hai th ting v hon
ton ng tin cy.
C rt nhiu ngi ging nh ng ta, b li

ko vo phong tro cng sn khi cn tr, b li cun bi tinh thn l

tng v khao kht lm thay i
x hi xu xa m h nhn thy

chung quanh. C thi gian nhn ra kha cnh t chc tn nhn

ca
M CP, h nhn ra gi tr ca ch
ngha x hi dn ch hoc dn
ch x hi tuy chm v c
tnh ci lng hn, nhng cng
bng v t phi nhn tnh hn.
M t s ngi, nh em trai ca Lim
Chin Siong, Lim Chin Joo, thi u cc bng cp i hc trong thi
gian b
giam. Anh ta u c bng c
nhn lut, v sau khi c phng
thch anh ta vo lm trong S a
chnh. Sau ny anh ta tr thnh mt c vn php lut thnh cng v
pht t.
Sau khi c n kc h ng v nhng v bt b lng

xung, Tunku ngh rng PAP rt

lui khi cuc bu c b sung
Sembawang cho lin minh mi SPA UM NO M CA M IC
trc din chin u chng Barisan. Vi v lch s, ti ni vi ng ta
rng h khng th
no thng c, v rng
thng li ca Barisan s lm sng
li tinh thn ang suy yu ca nhng ngi thn cng. Ti c cm
gic rng thi ca ng
ta i vi ti tr nn
cng rn.
T i i n kt lun l Tunku c nhiu tham vng hn, rng
ng ta mun lm c ho Singapore tr nn d iu khin hn,

mun c nhiu quyn hn i

vi bang ny v ch nhng quyn
t tr v nhng vn nh
gio dc v lao ng. Cng lc

ti cng tin chc rng khi cc cuc bt b xong xui v mi

e da t pha nhng ngi
cng sn tm thi b gc li,
Tunku s c ch trng cng rn
v nhng iu khon chi tit ca
vic hp nht khi vn dng bch
th vo nhng iu khon c
th trong hin php. Nc c i
ph ca ti l e da ngi
Anh rng ti s khng thc thi hin php tr phi cc iu khon
m
hai bn ng v
trnh ra cho dn chng Singapore trong cuc trng cu dn c
tn
trng. Nu khng ti s bn r
chng. Ti khng th tham gia vo mt hnh vi phn bi nh th
v, nu

cn, ti s t chc mt cuc

tng tuyn c gii quyt
vn . D nhin iu
s t ton b k hoch
thnh lp lin bang M alaysia vo nguy c
nu nh Barisan v cng sn thng
c.
V o ngy 1 2 /2 , mi ngy s au c c v bt b,

ti th hin mi lo ngi ca ti
vi Selkirk rng Lin bang, do khng hiu bn cht mi e da cng
sn
Singapore, c th tin rng chin dch Cold Store loi tr c
mi e da , v loi b
lun s cn thit phi hp nht.
M alaya, a s cc c tri l
ngi M alay, v M PC ng ngoi

v i hp php v thng
xuyn b trn p bit n
khng th nm c chnh
quyn qua bu c, khng nh ng
s ca n Singapore. Khi Tunku v cc B trng ca ng ta
khng
cn thy s cp bch phi hp
nht na, ti vn phi i
mt vi mt s kh khn vi
Kuala Lumpur, nht l nhng tha thun v mt ti chnh v iu
hnh mng li truyn thng ca
chng ti. y l lc phi
ng vng. V th ti vit
cho Selkirk: Chng ti khng cng iu quan im ca Singapore
khi chng ti ni rng dt khot khng
th thot ly bng bt c kiu

no khi cc iu khon v
iu kin m n c
dn chng bn ci v tn
thnh cng khai trong cuc trng cu dn hi thng 9 va qua.
C M oore v Selkirk u tc h c c . Selkirk vit c ho London
vo ngy 1 3 /2 : T i ngh l c hng ta phi lng nghe Lee khi ng
ta ni rng ng ta s khng ng

bt c s thot ly no khi
nhng iu khon ca bch th
v hp nht. Nhng iu bt
li ca ti trong vic i x
vi Tunku l trong khi ti mun hp nht, ng ta li khng. Ti
lit k nhng nhc im ca
Singapore khi cha hp nht thuyt phc ngi ca ti chp
nhn
iu . ng ta coi nh iu
s bin thnh s tht

hon ton v tr nn cc k
kh khn, v ng ta cm thy
rng chng ti s t c
th cn ng ta phi m
nhim v s vn . Kt qu
l mt v th mc c khng
cn bng.
ng ta phi i hai ng vin M C A ngi H oa c ao c p c a ng
ta, nhng tay th lnh c hng P A P m h t c hc P hng

Thng mi Hoa kiu v cng ng

ngi Hoa M alaya cho ng ta, v ng ta mun h lm nhng vic
nh th
cho ng ta Singapore. T.H. Tan nguyn l tng bin tp t
Singapore Standard v s ang lnh vc c hnh tr

tr thnh mt ng trm
y uy quyn ca M CA M alaya. Khaw Kai Boh nguyn l gim
c S c
v Singapore. ng ta mun cho bt gi chng ti, c bit l

ti v rt v Kuala Lumpur
khi PAP thng trong k bu c nm 1959.
Tunku b nhim c hai lm
thng ngh s trong ngh vin lin bang, v cho Khaw lm B
trng. H
bo ph, trng nh nhng tn
t, v khng thnh cng vi
nhng thng nhn ngi Hoa ca
chng ti, nhng ngi khng quen
vi vic t lt c
c giy php kinh doanh nh
M alaya.
H ai tay thng ngh s ny tin rng c hnh ph

Lin hip s c mt c hi
tt hn thng trong k bu
c k tip nu nh Kuala Lumpur kim sot nn ti chnh ca

chng
ti, v v th h cng khai co
buc ti mun gi li tc thng
d ca Singapore nhm dng n lm
hi v lt chnh ph
lin bang. ca h n
khp vi nhng tham vng ca Tan Siew Sin, k ni vi bo ch
rng ng ta phi tip qun vic
thu thu Singapore "trn nguyn tc l thu ca lin bang phi do
cc
ban ngnh ca lin bang thu v li tc coi nh l ca lin bang.
Hin ng ta mun nm 60% tng li
tc ca Singapore, v ti phi nhc ng ta v nhng trao i th t
m trong Tunku cam oan rng
Singapore s c quyn nm gi
ngun ti chnh ca chnh n.

Tunku ch mun iu hnh Singapore v

mt an ninh, ch khng phi mt kinh t. Nhng Tan khng ng
nh
vy v tranh ci quyt lit rng
t l t hn s khng
trang tri phn chi ph ca
lin bang cho Singapore.
tui hn 4 0 , Tan Siew Sin l mt ngi lng thin, c hm
c h, tn tm, c ti,

khng dnh dng t g n

nhng chuyn thi nt. Cha ng ta l ngi Cheng Lock Tan, mt
nhn vt th
lc trong gung my Cc thuc a
vng eo ca Anh v l tc trng
ca mt trong nhng b tc giu
c nht v lu i nht
ca M alacca, ngi m ti

thuyt phc n ni chuyn ti

l ra mt PAP. Nhng ngi con trai li l k nh nhen, hm li, th
hin qua khun mt di ti nht
n sau i knh khng gng. ng
ta bit l Keng Swee ti gii hn, nhng ng ta nht quyt chim
th
thng phong sau khi hp nht, v Keng Swee nhn thy khng
th iu nh vi ng ta c. Tuy nhin ti
bit Tunku l ngi quyt nh
nhng vn ln, v ti
cng khng cho php Tan Siew Sin u ci c chng ti, t
nht
l cho n khi chng ti tr
thnh mt phn ca lin bang M alaysia, v thm ch n lc
cng khng, min l chng ti
nm c ti chnh bang ca
chng ti. S th on ca ng

ta i vi Keng Swee v ti c
cng c bi lng khao kht tr
Singapore v v tr c. ng ta s
c lm c iu
cng khai v s ci c
khi ngh mnh thnh cng.
T i tr li ng ta r rng, v s au khi ng ta

tht bi trong cc cuc thng

tho, Syed Jaafar Albar, mt ngi M alay gc Rp, tng th k
UM NO
v l mt tay kch ng qun
chng rt gii, n cu nguy cho
ng ta. Albar cnh co ti trn bo ch l ng nu cng khai cc
lun im nu ti mun tin
ti mt tha thun. Razak cng l
mt bo v Tan Siew Sin v M CA, ni rng tht bt cng khi h

hnh
nh phi chu trch nhim v
nhng i hi ca lin bang. iu
ti lun t vn l: quan im
ca Tunku l u? ng ta c ng
ng sau Tan nh Albar v Razak khng, hay l ng ta trung lp?
Lc u
ti tin l ng ta trung lp, nhng khi sc p c tip tc, cui cng
ti kt lun l ng ta cho php
h p ti n cng. Tt
nhin l Tan kh khn v cn c
Tunku kim ch ng ta, nhng
Tunku khng lm vic .
Sau ti tin rng Tunku khng h ni vi Tan Siew Sin rng
ng ta s n s ng

cho Singapore c trn quyn v mt ti chnh ca n i ly

s tham gia ti thiu ca Singapore trong nn chnh tr lin bang.

Nu khng th Tan chng i hi trn

quyn kim sot ti chnh ca
chng ti, bi v chnh quyn
Kuala Lumpur cng mun kim sot ti chnh Singapore chng no,
th n
cng phi chp nhn Singapore tham gia nhiu hn vo nn chnh tr
M alaysia
tc ng n nhng chnh
sch i vi Singapore. y l
mt vn c bn m n
khng bao gi c gii quyt
trc hoc sau khi Singapore gia nhp lin bang M alaysia. Tunku
cho n chn mui.
Xt v mt phng din, iu
ny to li th cho ti. Barisan chi ra ti bn r Singapore v ni
rng mi quan tm gi b
ca ti i vi ti chnh

ca bang khng th la gt c
dn chng. Nhng mt khc, nhng
i hi kiu ngo hu nh
hng hch ca Tan Siew Sin khin cho dn chng Singapore lo ngi,
v phn ng ca ti, vn chng t ti khng
phi l k d b dn dt,
khin h an tm hn. Khi cc
cuc thng tho tip tc, cho n thng 7, h ginh nhiu ng h
cho ti. Dn chng mun ti ng
ln u tranh v Singapore.
Gia thng 6 , Kuala Luxnpur a ra c ho Singapore v Brunei
nhng iu kin c hung quyt v vic

thnh lp lin bang M alaysia, theo s khng c s m phn

no na. Nhng iu kin
ny bao gm s d tr v mt
th trng chung theo hin php, v mt khon tr cp 50 triu
ng

t pha Singapore cho s pht trin cc lnh th Borneo. Ti ni

Singapore qu ngho ng vai
ng gi Noel v b ra 50 triu lm l ph gia nhp Lin bang. V
phn th trng chung, chnh ph lin
bang loan bo hi thng 10/1962
rng mt i ng cc chuyn
gia Ngn hng th gii s nghin
cu nhng tc ng kinh t ca
th trng ny, theo mt quyt
nh c a ra London
vo thng 7 nm . iu
a ti nhng hy vng l
chng ti c th hng li
t kh nng chuyn mn trong vic
xy dng th trng ny. Nhng
d bn bo co vi nhng li

khuyn ca Ngn hng th gii

c trao cho Keng Swee v Tan Siew Sin t
lu, khng c mt iu khon
hay iu kin r rng no
c tha thun hnh
thnh th trng ny.
C nhng vn ln khc . M t l yu

cu ca ti rng sau khi lin bang M alaysia ra i, quyn giam gi

nhng tn cn trong hi kn m
khng cn xt x theo Php lnh
v Nhng iu khon Lm thi
ca b Lut hnh s s c
giao ph cho Singapore. Ti ngh tht qu nguy him khi quyn
ny trong tay chnh ph lin bang nu chng ti
c bn phn phi ngn cn khng
cho bn cn xen vo sinh hot

chnh tr ca bang. Tunku min cng tn thnh, v Razak c v

nh
ng vi ng ta. H cng
mun thay i hin php
gii hn dng nhp c ca cng
dn Singapore vo M alaysia ngn chn nhng ngi cng sn
Singapore, m vi t cch cng dn Singapore, h
s tr thnh cng dn M alaysia. Trong trng hp ny, ti nhn
mnh
l nn c s tng nhng:
chnh ph bang cng cn phi c
quyn tng t ngn dng
nhp c t M alaya vo Singapore.
M t vn

na l ti ngh phi c
mt tu chnh vo hin php ca
bang nhm quy nh rng bt k dn biu Hi ng lp php no

c c trong lin danh ca mt

ng phi, sau nu ngi
t b hoc b ui
khi ng th phi hy
b gh ca ng ta trong Hi ng
Lp php v tin hnh mt cuc
bu c b sung. Ngi M alay rt
min cng khi ng
ngh ny.
M i quan tm xa hn c a ti l kim hm nn

tham nhng sau khi hp nht. iu s i hi y vin t php

bang Singapore vn gi c quyn
hn ca ng ta khi t
theo Php lnh chng tham nhng, khin cho vic kt n c d
dng
hn. Lut ny khng tn ti

M alaya, m h cng khng c Phng

iu tra nhng hnh vi tham nhng. Ti i hi rng khng c
c nhng thay i no trong cc
th ch ny m khng c s
ng ca chnh ph Singapore.
C uc tranh lun c tip tc m khng i n

kt qu, cho n khi Duncan Sandys triu tp mt cuc hp cui

cng
London gii quyt nhng vn
tn ng. Tunku khng hi lng
ti v t chi tham d nhng li
c Razak thay ng ta m phn vi
ti v ch bo tin cho ng ta khi no t ti tha thun. Sau
ng ta s bay qua lm l k
kt. Trong khi Sandys tr nn mt kin nhn vi tt c cc v
ci nhau vn vt ny. M t vn

bn ca Vn phng quan h khi

Thnh vng chung ghi li rng ng ta t chc mt cuc hp
trc khi cuc m phn m
ra tho lun hnh ng
cn tin hnh nu m phn
ri vo b tc, v hu nh
chc chn n s xy ra. Trong trng hp , ng ta ni, c ba
hng
gii quyt:
(1) p Singapore gia nhp lin bang Malays ia tri n; (2) t
b k hoch thnh
lp lin bang Malaysia; (3) cho Bc Borneo v Sarawak gia nhp
vo mt lin bang Malaysia thu nh, v vn ca m
cho Singapore gia nhp sau ny.
B trng Ngoi giao ngh rng c th cn

thit phi e da Tunku bng s

c lp ring cho Singapore v mi ngi ng rng iu

ny c th p c Tunku
tin ti mt tha c vi
Singapore v nu khng c Singapore th Tha c phng th
Malaya s
khng th tip tc lu hn v
vic Anh s dng t do cn c
Singapore s nhanh chng ri vo nguy c
Tuy nhin hi c bng chng rng Tunku c

th ang cho rng nu nh ng ta

pht trin nhng quan h thn thin hn vi Indonesia, iu s
phc v ng ta tt hn trong vic
chng li th lc ngi Hoa
Singapore hn l vic thnh lp lin bang Malaysia.
Keng Swee v ti n L ondon v bt u nhng

ci hin c gi l nhng
cuc m phn tip cn.
Ni cch khc, chng ti khng

gp Razak v Tan Siew Sin ngay t u.

H lu ti mt khch sn khc,
trong khi ngi Anh ni chuyn vi c
hai pha v thu hp dn nhng bt
ng gia chng ti. Sau
ti dng ba tra vi Razak
bn cng vic, v ngy hm sau
ti lt Keng Swee. Cui cng Sandys mi chng ti ngi vo bn
cho
mt cuc hp ko di sut m.
l cch ng ta i ph
vi cc phi on m
phn ng bng, p c hai
pha nhng b cho n khi h
i n tha thun sau cng. ng
ta p dng cch ny trc

 i vi phi on
Singapore, cung cp ru mnh nhng thc n thiu thn lm
kit
sc chng ti. Cch ny khng
ging nhng g m cng sn
lm vi chng ti ti cc cuc
hp ban chp hnh, trong h
s ko di cho n khi nhng
ngi phi cng sn b v nh
trc khi cuc biu quyt c
tin hnh.
T i , on trc vic lp li tr

ny, chng ti chun b

sn bnh m kp tht v vi
chai bia, m chng ti mang trong cc hp ng my ch n mt
cn

phng dnh cho chng ti mi khi cn ngh gii lao cc phi on

tho lun ring. Khi cn thc n,
vin th k ni cc tin cy ca
chng ti, Wong Chooi Sen, s in thoi cho Choo ti khch sn
Park Lane
gi thm bnh m kp tht t
b phn phc v phng. Chng
ti lm nh th cho n
khi Choo bo li l b phn phc
v phng ht bnh m
kp tht. gi u c
tnh to, chng ti t chi
ru mnh ca Sandys. S thn
trng v ngun cung cp thc n
ny gip chng ti chu
ng c sut m mt

nhoi . Chng ti tin l

pha Razak khng h c chun
b tt nh th.
C ui c ng, lc gn s ng, hai bn i n tha

thun rng chng ti s np 40%

thu quc dn ca chng
ti, hoc 28% tng li tc, cho chnh ph lin bang chi cho ph
tn
quc phng ngy cng tng do cuc
chin i u ca
Indonesia. Thay v mn qu 50 triu ng cho nhng vng lnh th
Borneo, gi
s l mn tin cho vay 150 triu
ng, trong 100 triu l cho
vay khng ly li trong 5 nm. Th
trng chung s c thc hin

trong vng 12 nm, v Singapore s vn c min thu i vi

nhng mt hng quan trng nht trong hot ng kho hng trung
chuyn. M t y ban c bit s tng bc
cn bng thu quan trong thi k ny.
Nhng s khng c mt Brunei giu
du ha lm tha thun
ny d chu hn i vi
Tunku. V vua gi xo tr v thn
trng ny khng hi lng vi
ngh v cch phn chia li
tc du ha gia h vi nhau, v
khng c sc p hay e da no
ca Sandys s lay chuyn c ng
ta. Ti vi ln gp v
vua ny ti t dinh Grosvenor House ca ng ta trao i kin
v

tin trnh m phn ca mi

bn chng ti. Ti hiu mi lo
ngi v s bo th ca ng
ta v khng h thuyt phc ng
ta i ngc li linh tnh ca ng
ta, linh tnh ny khuyn ng
nn tip tc nm di s bo
tr ca ngi Anh, tin chc h s
khng b ri ng ta cho ngi
Indonesia ci c.
T unku n ni hai ngy trc l k kt vn

c n nh vo ngy
8/7, mt con s 8

may mn na c ho s khi u thun

li ca lin bang M alaysia. Nhng hip ngh khng th hon tt cho

n
khi ti thuyt phc c ng

ta chp nhn mt s iu kin

vn l vn tranh ci t
u. ng ta tha nhn quyn hn
ca cnh st bt gi
nhng tn cn hi kn
phi c giao cho chnh ph
Singapore, v mt thay i trong hin php ca chng ti s quy
nh
rng mt dn biu Hi ng
lp php no ri b ng
phi a ng ta ra ng c
th s phi b lun gh ca
ng ta trong Hi ng. Thm vo
, 50% lao ng cho nhng d n
Borneo c ti tr bng khon
cho vay 150 triu s l cng nhn n t Singapore.

Bi v tr nh c a T unku rt c o dn, nn ti

ghi vi li nhng im ny trn

lng mt bao th c m ti tm
c mt gc bn trong
phng i ca khch sn ng
ta tr, c in sn ch Ritz Hotel, v a ng ta k vo .
Nhng bn ci vo pht cht
ny, v mt ba ti vi
M acmillan, y bui l k
kt ti dinh M arlborough lui ti tn na m ca ngy 8/7. Cho n
lc
kt thc nhng bi din vn ca
M acmillan, Tunku, ti v nhng i biu ca Sarawak v Bc
Borneo th
qu na m trc khi bn
tha c c k kt,

v khng cn l ngy 8, m
sang ngy 9/7 khng cn l
ngy tt lnh theo lch ca Tunku
na.
N gi A nh M oore, Selkirk v Sandys ng v pha ti.
H c nhiu l

bi, ring ti th khng. Bn

thn ti khng th lm c
g nhiu ngoi tr vic e da
ty chay k hoch v mc cho phe cng sn hot ng trong su
thng k
, ti vit nhiu th gi
n Selkirk Singapore, v Sandys
London, khi th thc gic, khn ni, khi th e da. Khng c s
gip
ca h, ti khng th t
c nhng iu kin ca

ti. Cho d c t c,
nh d kin, ti vn gp
nhiu rc ri khi yu cu ghi nhng iu vo hin php
trc ngy thnh lp lin bang
M alaysia 31/8. Cui cng, ti phi gii quyt theo mt cch thc
linh ng m khng c s m bo
rng mt th trng chung s c
hnh thnh, v vic Singapore c giao quyn bt gi nhng ngi
thuc hi kn ch c ng
trong nhng th t trao i gia hai bn, m nhng th c
th d dng b hy b. Chng
ti phi gia nhp vo lin bang
M alaysia m khng c nhng m
bo ny.
ng nh

mong i, nhng vn ca

ti Singapore khng gim i sau vic k kt tha c. Barisan vn

phn
i d di, v Lim Yew Hock cng
SPA tr nn liu lnh hn. Lim Yew Hock gip Barisan cn tr D
lut bu
c lin bang ngy 24/7, v ng ta
mun cuc bu c chn 15 i
biu Singapore trong ngh vin lin bang s
c t chc sau khi Tunku nm
quyn kim sot lc lng cnh
st. Thm ch sau khi c kin ngh
chp nhn v ng h Tha c
thnh lp M alaysia, SPA cng khng b
phiu, khi n l ra c th
tng c by phiu cho a s
ng h v nh th th hin

tnh on kt trn mt vn
sng cn ca dn tc .
+ N: Cc cng nhn khi ngoi Malays ia 50% ngi
Singapore.
+ Dn biu Hi ng lp php Singapore:

t nhim hay b khai tr b

trng gh min l khng tri
vi thng l i ngh.
+ iu lnh di tr v hn ch, di c

qua li, Php lnh bt gi ngi,

giao cho chng ti Singapore.
+ Phn cui pht s inh y ban lin chnh ph.31

31
TRO
LU I HNG

M i thng k t thng 1 2 /1 9 6 2 n thng

9/1963 l nhng thng si ni nht

trong cuc i ti. Thm vo vic
i u lin tc vi Tan Siew
Sin v nhng B trng ca Tunku
Kuala Lumpur, vi Lim Yew Hock v SPA ca ng ta cng
Barisan Singapore, cn c
mi nguy him ang ln dn t pha
Indonesia. Ti phi huy ng s ng
h cho cuc bu c k tip m
ti quyt nh l khng
th hon li n sau khi hp

nht. Nhng ngi cng sn

lm suy yu cc chi b ng ca
chng ti khi h tch khi PAP, ri
lm tan r Lin hip nhn dn
(PA) v L on cng chnh.
xy dng li mt t chc PAP vng
mnh, phi mt t nht hai nm,
v th Keng Swee v ti quyt nh
chn mt chin lc n gin
m chng ti ngh c th phc
hi nhanh chng s ng h ca
qun chng i vi chng ti.
T C c ng b hi on, c hng ti ly

c tn v a ch ca
tt c cc chc sc ca nhng
t chc qun chng, t cc bang

hi ngi Hoa v nhng hi t

thin cho n Phng thng mi
Hoa kiu v cc chi nhnh a
phng ca n, t cc phng
hi ca nhng ngi bun bn
l n nhng cu lc b nh
c v th thao, cng cc th
vin trong Cn c hi qun. Chng
ti loi b tt c c c

t c hc thn

cng kiu nh cc hi on
cu hc sinh cc trng trung hc
Hoa v nhng hip hi m nhc
c a ngi H oa.
M t khi c uc trng c u dn kt thc , ti

bt u mt lot cc cuc
ving thm n cc khu vc bu

c, giai on u tp trung vo
nhng khu vc c c tri b phiu
trng nhiu nht nhng vng
nng thn (vo thi im )
nh Jurong, Thomson, Kampong Kembangan v Jalan Kayu. Ban
u, mi thng ti i thm
mt khu vc trn ngy, ri tng
dn ln c hai tun mt khu vc,
ri mi tun mt khu, v khi ngy
thnh lp lin bang M alaysia n gn,
mt tun ti i thm hai, ba hoc
bn ln. Cui cng, thm
ht 51 khu vc, ti i hu nh mi
ngy, i khi ti i thm hai ba
khu vc thnh th trong ch mt ngy
cho n khuya.

T rc c c c uc ving thm c a ti, c c nhn

vin chnh ph c cc dn biu

Hi ng lp php i km
(hoc nu l mt khu vc
thuc phe i lp, th c dn
biu ca PAP t cc khu vc khc
i km) ti trc
ng vin cc ch hiu, cc
th lnh qun chng v cc on
th a phng khc, v gip
h tho ra mt chng trnh. Sau
h s cho n ti
n khu vc bu c tho
lun cc vn v nhng
nhu cu ca h vi ti. Ti i
trn chic Land Rover mui trn, vi mic-r trn tay v mt chic

loa phng thanh

gn trn xe, ni chuyn vi m
ng ang tp trung ch ti mi
khi ti dng li theo ng lch
lm vic. K hoch ca ti c
hiu qu. M t khi cng sn tht
bi trong cuc trng cu dn v
dn chng nhn ra tt c nhng
g h c th thu t c
l 25% phiu trng, mi ngi
hng hi hn ln. Gi th h
sn sng ni ra quan im ca
mnh.
C c c h hiu v nhng lnh t qun c hng s

cho n ti vi nhng vng

hoa s, hoa vn th khng l, i

khi c phong lan na, hoc nhng hoa bng

giy, c buc li v trang
hong bng dy kim tuyn, nu h
ngho. Cc i biu ngi
Hoa trao cho ti nhng biu ng bng
la hoc nhung ghi tn ca ngi
tng v nhng dng c h
Hn m vng th

hin tnh on kt c a h vi c hng ti. T i

nhn

c c chc biu ng nh
th, em v treo quanh ni hp mttinh
ln cui cng, y h
chiu i ti mt ba ti
ngoi tri. Nhng ngi dng ba
s ngi quanh nhng chic bn trn,
mi bn mi ngi, c t

nht l 20 bn, v nhiu khi c ti 5 0

bn do c c c h tim thnh

t i th nhm t lng

tn knh cc lnh t khu vc

bu c v ti.
C c c huyn i l mt thnh c ng to ln. Khi ti

l lun c hng li nhng i hi v l

ca Tan Siew Sin v Razak, dn c hng reo h pha s au ti. M i
c uc ving

thm, m ng cng nhiu hn v nng nhit hn, c c

lnh hm h gp phn cho n
ti v by t s ng h
ca h vi chnh ph PAP. Cc
vin chc chnh ph, ri ti
lt ti, lng nghe nhng yu cu
ca dn chng v ng nha,
cng rnh, in m, n

th

ng, in cng cng, dng

ng, trng hc, cc trung
tm sinh hot c ng ng. N hng yu c u d

th

c gii quyt nhanh chng, nhng

yu cu kh hn th ti ha
s nghin cu v p ng
nu n thit thc. Cc trung tm
sinh hot cng ng rt hu dng
trong vic ph bin nhng thng tin
nhm chng li s tuyn truyn
xuyn tc, v chng ti bt u
xy dng chng

nhng c ng trnh bng g n

gin, vi mi lp fibro v sn
xi mng, mi trung tm c
bng n in, mt qut

trang b c c

trn, mt bn bng bn, mt

bn bi-da v mt ti-vi en trng.
C c ban tip tn s c h ti trong vi gi nu

ti b chn li dc ng.
Nhng b gi v nhng c gi
tr a n t yu cu
ti gii quyt nhng khiu ni
ring t ca h. Nhng ngi
n a ti vo cc ngi n
ca h, rc hoa trn ng
ti i v nh mt du mu
trn trn ti, mt c ch tn
knh dnh cho mt v khch danh d.
Nhng ngi Hoa cng s a ti
vo cc n th ca h, v
cho mng ti ti li vo bng

iu ma ln cng ting ching

trng bo trc vic ti
n. Nhng ngi m o
rt vui khi c thy Th tng
t lng tn knh ni th phng
ca h. Ti s t nhng nn
hng trc bn th, mt s
thuc o Pht, mt s thuc
o Lo. Nhng ngi M alay s
cho mng ti vi nhng nhm
kompang, mt tp hp 1 2 hoc 1 4 c hng trai vi

trng ng v trng cm tay, cn

cc bc huynh trng c a h s

t ln

u ti mt ci tanj ak, mt ming vi gm thu kim tuyn c

gp thnh ci m trm dnh cho
cc th lnh.

N hng ngi ng h Baris an s xp hng trn

vi con ng, la , hut so

v chi bi ti. Khi ti i ngang
trng Cao trung ca ngi Hoa, khong
40 50 nam sinh vi khn bt mt gi
cc p phch ln n v chi
ra ti nh mt k phn bi
nhn dn. M t bui chiu
Whampoa, nhng tn c n Baris an vi nhng hnh
xm trn cnh tay cn ng
ti v c y ti xung mt
con rnh su y nc ma,
nhng nhn vin an ninh nhanh chng
can thip v i ph vi h,
cho ti nhy ra xa. Nhng thnh
vin nghip on thn Barisan trn

nhng tng nh trn c ao c a h go

ln nhng li chi ra, v mt

m Hong Lim h tht ln nhng
li e da ti v trng
nhng biu ng phn i trn
mi nh. Khi ti bo tay quay phim ca
chng trnh ti- vi xoay

nh n v pha h v ghi hnh,

th h lin tt n trong nh
v bin mt. Ti mi h xung,
l din v tranh lun trng hp
ca h vi ti. H t chi,
iu cho php ti ch ra
cho hng nghn ngi quanh
thy l khi phe i lp phi i
cht vi qun chng ni

cng khai, h bn tt n v
ln vo bng ti.
C c c huyn i khin ti kit s c v hao mn

ngh lc. Ti thng bt u lc

8 gi s ng ngy

Ch nht v ngay sau ba tra vo

nhng ngy khc trong tun. Bui
chiu tri lun nng, v trong mt
chuyn i nh vy ti phi c
mt bi din vn ngn khong 10
15 pht mi ch dng, m cc
bi din vn c th ko
thm t 30 pht n mt ting
ng h v ti phi ni
bng hai, ba th ting. C khi mt
ngy ti c n mi
bi din vn, mi bi bng ting

M alay, ting Anh, ting Hokkien hoc ting Quan thoi. Ngi ti
lun y
m hi. Ti thng mang theo ba, bn
o lt cng o s mi v s
ln tht nhanh vo nh v sinh no
hoc pha sau vch ngn bn
trong mt ca hiu thay o
kh, v ti cng mang theo mt khn
tm nh lau m hi trn
mt. Ti s v nh vi bn
tay phi bm tm v au nhc bi
hng trm, nu khng ni l
hng nghn ci bt tay, v i
khi l mt c sit tay tht cht.
Lng ti cng bm xanh v c phi
ng vo thanh chn kim loi ca

chic Land Rover. Ti hc cch cha

bn tay tri gim nh cho bn
tay phi, v ti cng nghin cu
cch y ngn ci v ngn
tr thng ln chng li nhng
ngn tay ca nhng ngi khc
ngn cc ngn tay ti khi b
sit cht, v ti cng qun mt
lp khn dy quanh thanh chn trn xe
bt va chm.
N hng ti c n tr, di 4 0 . Kc h thc h t c a

ti y trn, v thnh tnh

ca m ng truyn nhit
huyt cho ti. Ni chuyn bng ting
Hokkien v ting Quan thoi, ti
thuyt phc c ngi Hoa

rng ti khng phi l tn b

nhn ca ngi Anh, rng ti ang
chin u v tng lai ca
h. Ngi M alay ng h ti v
h thy ti chng li nhng ngi
Hoa i lp. Ngi n, vi
vai tr l thiu s t hn, th
lun s hi v v th h
an tm khi nhn thy ti hon ton
thn thin vi mi chng tc, ni
ting M alay v ting Anh bnh dn vi
h v thm ch c vi li
cho hi bng ting Tamil.
T in tc v nhng c huyn i ngy c ng thnh c ng

hn ca ti nhanh chng c
truyn ming trong cc qun c ph

v qua bo ch, truyn hnh. N

to ra mt ln sng phn khi
trong dn chng, c bit l cc
ch ca hiu v nhng lnh t
qun chng. Ti tr thnh mt
kiu nh ngi sao chnh tr. N hiu c h c a hiu tng c hng li
nhng tn c n tr tui, nhng h

vn b buc phi ng gp ngn qu

c ho c hng.
y l c

hi ca h chng t rng
h thc s ng h mt ci
g ti v chnh
ph. Khi ti ang ng trn bc,
h s n, khng ch vi cc
vng hoa v biu ng m cn

vi nhng vt k nim trng trong

t nh h, mt ruy bng
buc quanh cc mn qu v mt danh thip ghi tn c ng
a ch ca h, chc ti
may

mn.

C mt mn qu khng th qun
c l mt chic bi ng
c tuyt p chm hnh chic
thuyn bum kiu Trung Quc lng ly
t trn mt en bng
long trong hp king. N l mt
tc phm ngh thut qu gi
nht ca ch nhn ca n. ng
ta l ng ch mt ca hiu, trc
50, tc bc hai bn thi dng.

ng ta chc ti hnh phc v

sng lu bng ting Hokkien. N vn
cn ng mt cch y t
ho trong phng khch ca ti, mt
mn qu m ti trn trng gi
gn, gi ti nh li giy pht
ln lao khi ti c th cm nhn
c thnh tnh ca qun
chng i vi ti v mong i
ti vi t cch l lnh
o ca h. Lng trung thnh m
nhng ch ca hiu nh ny t
vo ti truyn nhit tnh
ti chin u.
T hnh c ng c a c c c huyn i thc y

Lim Yew Hock t vn v chi ph

ca chng i vi bang trc

Hi ng Lp

php.

Ti tr li rng khng h c
s lm dng cng qu trong vic

ny v khng h c mt la

no c chi tiu cho vic n

ung v tip n mi th u

do dn chng chi tr. Nhng ngi

t chc rt ng c
tuyn dng v chuyn ny v
h t ho rng h tp
hp c s ng h ca
qun chng, vi cc lnh o
a phng s ung s ng c

thy h trn ti- vi n

mng ti, hoc ngi cng ti

trn khn i hay ti bn n.
Ti c th cm thy

rng c hiu hng thay i.

C c vin c hc i c ng ti trong c c c huyn i

ny pht trin mt tinh thn

ng i mnh m. Sau nhng
mt nhc qua nhiu chuyn i, nghe nhng
li gii thch v h ho ca
ti v cch ci thin
i sng ca i a s
ngi Singapore, h bt u thy
gn b cht ch vi ti. Trong
nhng ngy u, t thng 11/1962
n thng 1/1963, chng ti i
mt vi s lnh m, lt
lo, i khi th ch ca
m ng, v khi ti t t
thm nhp c vo qun
chng, h thy rng l

thnh tch ca h cng nh ca

ti. H, bao gm t ti x ngi
M alay li chic Land Rover ca ti, k
phi ngi sut v lng nghe nhng
bi din vn ca ti bng th
ngn ng m anh ta khng th hiu,
vui hn ln mi khi ti ni
bng ting M alay, n cc nhn
vin thuc ngnh th y, ngnh cng
chnh trng coi ng s , c u c ng, ngnh dc h v
cng cng cung cp in nc,
v ngnh truyn thanh truyn hnh
Singapore.
T t c bn h hoan h ti, trong c mt

ngi ph trch m thanh chng

trnh truyn hnh ngi Hoa, Judy

Bloodworth. H iu bit c a c c

ng c hng

Dennis Bloodworth thut li, ri phng vin t London Obs erver

Singapore ghi li, bng li l

sau y trch t mt

trong nhng c un s c h c a ng ta:

i khi c hng ta s

i vo vc thm, ri

bt cht nh sng vt bng ln,

dn chng s hoan h v la ,
v gia tt c nhng ting ng , ng ta s

phn c hn

ln, ha vo gia h, ci
m vi nhng ngi ma ln quanh ng ta, khng quan tm

n ting pho, khng h l

v s hi ng ta tng
b phng trn mt mt ln, nhng khng quan tm.
Chng ti thc s c c m gic
ging nh mt n v qun i;

ging nh mt i ng,

chng ta cm thy t ho v ng
ta. Bn khng th ngn c
iu .
Q uan trng nht i vi nhng thnh c ng c a

ti l nhn vin thm nin ph

trch chng trnh pht thanh bng
ting Hokkien, Sia Cheng Tit. ng ta tr thnh ngi thy t
nguyn ca ti,
ch n nhng sai st ch
yu khi ti phm phi trong cc bi
din vn, v ngy hm sau ng ta
ngi cnh ti v ch ra nhng
sai st v ch ra cch ni ng
nh nhng ngi khc lm
trc ng ta, i khi ng ta thm
vo nhng thnh ng sc tch.

Nhng khng phi l cch

duy nht m ng ta ci thin cch
pht biu ca ti. Ti thng
b khn ging do cng thng v
th xc khi phi ni qu nhiu,
v mt m Tiong Bahru khi ti
b rt c hng, ng ta
a cho ti mt gi ng
nhng lt sm ct nh m ng
ta mua hiu thuc ca ngi Hoa
gn . Ti ngng ngm nhng
vin thuc ho, v theo li khuyn ca
ng ta, ti t mt lt sm
vo pha trong m v gi n
. N c tc dng

thn k. C mt cht g trong

kch thch tuyn nc
bt v c hng ti du li
ngay. Sau ny, trong nhng chuyn i nh
th ti khng bao gi qun mang mt
gi sm theo mnh.
T c ng c a nhng bi din vn c a ti

cng c nng cao rt nhiu

nh chng trnh truyn hnh. Khi
ti London hi thng 9 /1 9 6 2 , A lex

J os ey, th k bo c h c a

ti, dn xp cho H ugh Burnett c a i BBC , tin hnh mt c uc

phng vn th vi ti ri sau
xem li trn mn hnh. Ti c
xem trc mt chng trnh c
ti xut hin v git mnh v
trng ti y v hung tn. Burnett

cam oan rng ti bnh thng. Tt

c nhng g ti cn l mt
vi li khuyn: lun nhn thng vo ng knh, ng
ly tay che mi hay

ming trong khi ni, lun c hm ngi ti

trc trn gh ng ngi

ra sau s khin bn c v nhch

nhc .

Li khuyn c h yu c a ng ta: H y

t nhin, hy thng thn,

hy l c hnh mnh.

Ti thy an tm. Truyn hnh c

du nhp vo Singapore thng 2/1963 v
t ra l th v kh mnh m.
K xo ca nhng tay xch ng
qun chng l th k xo dng
trc m ng, ni din
gi phi go tht nhn nh v
cng iu nhng iu b

 nhng k xa trong m
ng nhn thy. Thu hnh bng
ng vin knh, din gi trng
xu x v y v e da.
H khng c Hugh Brunett ch
bo h v h t gy
thit hi cho mnh rt nhiu.
T rong khi ti bn rn tp hp s ng h c a

qun chng, th c nhng din bin rc

ri trong khu vc .

Ngy 20/1/1963, B trng Ngoi giao

Indonesia, Subandrio, tuyn b rng cuc
chin "i u chng
li lin bang M alaysia l cn thit v
M alaya s t bin n thnh mt
cng c ca ch ngha thc dn
v ch ngha quc. Vi

ngy sau, Tng thng M acapagal ca

Philippine cng t co lin bang M alaysia l mt quyn lc thc
dn mi, v mi ngy s au ,

Subandrio ni vi cc phng vin

nc ngoi rng nu nh thi

th ch ca M alaya i vi
Indonesia lan ti cc vng lnh th
Borneo, th c th c rc ri,
trong c c xung t lc
lng. Ngy hm sau, Tng thng
J ohn Kennedy c ng khai bc l s ng h ht

lng ca ng ta trong vic thnh lp

lin bang M alaysia nh nim hy vng tt
nht cho an ninh trong khu vc , nhng
Sukarno ch tng cng li l cng
kch ca ng ta. Ngy 1/5, ng ta

chuyn ton b s ch sang

cc vng lnh th Borneo, khng nh
rng chng phi c trao tr
c lp trc tin v li
quy ti cho vic thnh lp lin bang
M alaysia nh mt hnh thc ca ch
ngha thc dn kiu mi.
T unku phn ng li c c c uc tn c ng ny bng

cch triu hi cc i s
khi Jakarta, sau M alaya tuyn b
tng cng ngay lp tc lc lng
b binh, khng qun v hi qun.
Ngy 3/5 vin Tng t lnh Vin
ng ngi Anh bi thm vo
s v ny bng cch ni rng
ng ta c ngi, tu b

v my bay ng u
vi bt c tnh trng khn cp
no Borneo. Tnh hnh tr nn
ngy cng xu i.
N gy 3 1 /5 , T h

tng Nht mi Tunku v Tng

thng Sukarno hp Tokyo. Hi ngh
thng nh ny kt thc
bng vic ti xc nhn lng
trung thnh vi Hip c Hu ngh
gia hai nc c k kt
nm 1959, cam kt s gii quyt nhng
bt ng trong tinh thn thin ch
v hu ngh. Tunku thy an lng.
Nhng Sukarno hn phi thy rng Tunku
s ng ta. Ring ti nhn thy

ni lo s trong iu b v ging
ni ca Tunku khi ng ta k

li c uc gp g ny vi

Razak, Ismail, Keng Swee v ti ngay

s au khi ng ta t T okyo tr

v.
C uc hp thng nh T okyo dn n c uc hp

cc B trng Ngoi giao

M anila, ti Razak tha nhn rng
cc c mun ca dn chng
v lin bang M alaysia tng lai cn phi
c tho lun li. Nhng sau
khi Tunku k Tha c M alaysia hi
thng 7, Sukarno phn i n kch
lit v kt cho ng ta ti phn
bi li Ha c M anila ny.
M acapagal c gng hai bn cng
ngi vo mt cuc hp khc

M anila, v kt qu l ngy 6/8 Tunku

ng thay i ngy thnh
lp lin bang M alaysia c thi
gian cho mt phi b quan st do Lin
Hip Quc ch o i xc
nh li xem liu dn chng
Borneo c mun hp nht khng.
N gi A nh nhn thy h nh phi ng

rng Indonesia, Philippine v Anh phi chn nhng quan st vin

gim st
cng vic ca phi b ny,
nhng Sandys li gin d. ng ta p
Tunku chn mt ngy nht nh cho
vic thnh lp lin bang M alaysia, kin
quyt ngn chn mi s tr hon.
Hng trm thanh nin M alay t Brunei v

nhng ngi Hoa thn cng t

Sarawak vt bin gii
d nhng kha hun luyn qun s
trn t Indonesia, v ng ta khng
mun nhng quan st vin
Indonesia lang thang trn khp cc lnh th
Borneo khi Jakarta tin hnh mt chnh sch ng u v lt .
C uc hp gia h rt c ng thng. Sandys bo c o

li ngy 27/8:
ng ta (T unku) ang trong mt tm trng rt bc
bi, v kt thc : T i i ti tn
cng ca gii hn v ti khng mun bn c i bt k

c i g

xa hn vi bt k ai na
ng ta nhn ra rng lin bang M alaysia l
mt con c rt nh so vi Indonesia v ng ta lo lng v
tng s ng

vin

st cnh mt lng ging hng

mnh v hay gy hn, k c mu
i vi lnh th ca
ng ta.
N hng Sandys l mt k kin tr v ng ta

lm cho Tunku ng tuyn b

rng d c chuyn g xy ra
ng ta cng s khnh thnh lin
bang M alaysia vo ngy 16/9 (2 ln 8 l
16, mt con s may mn khc ca ng
ta).
T unku khng h

yn tm trc ngi lng

ging Indonesia ca ng ta. Sukarno l mt nh hng bin, cn
Tunku th khng.
Sukarno l mt con ngi c c

tnh thng tr, cn Tunku lng l

v c sc hp dn. Sukarno i
din cho 100 triu ngi Indonesia, cn
Tunku ch c 4 triu ngi M alay v
cha ti 4 triu ngi Hoa, n
v cc dn tc khc. Ni
chung l ngi M alay tha nhn nn
vn ha Java l cao hn. Nhng ti
cha bao gi thy Tunku s hi n
th. Sukarno hn cm nhn c
iu ny v ang khai thc ni
s ca ng ta n mc ti
a. khng phi l s bo
trc im lnh.
Sandys khng tin tng rng T unku s dng c m ng

u vi B trng N goi giao I ndones ia.

N hng ng nh nhm khi bit ngi i gp

Subandrio Singapore l Razak ch khng

phi Tunku, v khng phi tho
lun v vic thnh lp lin bang
M alaysia, m ch n thun l bo
cho ng ta bit ngy gi mi c
b thnh lp lin bang.

nh li c ho vic tuyn

32
SINGAPORE
TUYN B C LP

Khi ngy hp nht n gn, P hng thng

mi Hoa kiu p ti buc

ngi N ht phi gii

quyt mn n mu ca
h. Cc lnh o ca phng
mun v ny c gii quyt
trc khi nhng vn i
ngoi c trao v tay ca mt
chnh quyn trung ng bao gm ch
yu l ngi M alay, mt chnh
quyn khng cm nhn c ht
s tn bo hu nh ch dnh

cho ngi Hoa. Chnh quyn Tokyo cng

thc c chuyn ny

v c tnh tr hon.

P hng thng mi c ng mun c t ai

ci tng cc hi ct v dng
mt tng i cho cc nn
nhn. Ti cp mt ming t
rng 4,5 ha i din trng Raffles

xy i tng nim, nhng c ng yu c u ngi A nh kin

quyt trong vn mn n mu
vi ngi Nht, v h ang
ph trch nhng vn i
ngoi. Khi ti Tokyo thng 4/1962, Th
tng Hayato Ikeda ng
thc hin khng nhiu hn vic
xem xt mt cch nghim tc
nhng bc thch hp bi

thng v an i nhng linh hn c a ngi c ht. Khng

c nhng gii php c th.
T i khng mun lm ln c huyn ny, nhng vn

s khng b b qua. Phng thng

mi quyt nh lm cng, v
v ti ang vch k hoch cho
cuc bu c ti ngay trc ngy
thnh lp lin bang M alaysia, ti phi
thc p nhng i hi ca
Phng ny, bt chp hu qu
trong mi quan h u t c a ngi N ht. N gy

5 /8 , P hng

thng mi

yu cu bi thng 50 triu, dnh ht c ho nhng d n gio dc

v

y t. N gi N ht p li vi mt

ngh v mt

trung tm x tr cha bnh

ung th, thit b th nghim cho nhng

c s gio dc, v cc hc
bng cho sinh vin Singapore Nht, tr
gi 510 triu ng.
V i t c c h l c h tc h c a P hng thng

mi Hoa kiu, Ko T ec k

Kin

ngh t chc mt cuc mttinh

ln Padang trc Ta th chnh
vo Ch nht, 25/8, thng
bo v s thiu thin ch ca
ngi Nht trong vic gii quyt
yu cu bi thng ca Singapore.
ng ta bit rng chnh ph PAP s
khng hi lng khi n ch l
vn ca ngi Hoa, nn ng
ta thuyt phc cc phng thng
mi M alay, cc cng ng ca

ngi n, u gc v
ngi Sri Lanka tham gia cuc mttinh
ny.

Ti ng pht biu. Vi
ngy trc ba , Chin Chye bn vi Ko nhng quyt nh c th
c chn. M t trong nhng quyt
nh l nu nh khng
c cch gii quyt n tha, dn
chng s tin hnh mt chin
dch bt hp tc nhm chng li
ngi Nht, v chnh ph
Singapore khng c cp giy nhp
cnh mi no cho cc kiu dn
Nht.
Baris an v c ng s n xem y nh mt c hi na

chng t sc mnh ca h

v lm ti mt th trc
qun chng. Khu Padang ch
cho khong 100.000 ngi m Phng
thng mi d tr, v tht
kh lng ngn c n vic

c c nhm thn c ng len li vo m ng

hot ng. Sau khi hp

cc s quan S c v v
cnh st, ti quyt nh chp
nhn ri ro. H s bo m
rng nu nh cng sn gy chuyn
ri lon hay bo ng, th s
b n p nhanh c hng. C hng ti s trin

khai 6.000 binh lnh v cnh st

t hai trung on Singapore gn
Padang v khng l din, nhng vn
cho ngi ca Barisan nhn thy. Chng

ti cng quyt nh b tr
nhng n chiu cc mnh sn
sng hng thng vo khu vc m
ng ang gy ri, c bit
l nhng ngi hng u
m ng c kh nng ph
hng cuc mt-tinh mt cch hu
hiu nht. Khi nhng ngn n
chiu ny tp trung vo h, nhng
tay chp nh v quay phim truyn hnh
c th ghi c nhng cn
nh sau ny cnh st c
th nhn din nhng nhn vt u
no.
T i nhng c hic n c hiu c

b tr sn trn mi Ta th

chnh v nhng im thun li

gn . Thot u m
ng trn 100.000 ngi rt c
trt t, nhiu ngi chm ch
nhn vo cc bch chng v
nhng cnh tra tn khc nhau ca ngi
Nht treo gia cc cy c v
nhng hng ct ca ta nh.
Nhng thnh vin cng sn v
Barisan ng sn pha trc
v dc hng khn i
nu c bt k cuc ri lon
no th n s c khuch
i qua loa phng thanh. Khi ti c m ly
ln mt lot ting la hut

mic - ro th ni

so, v khi ti bt u ni
th bt

u nghe nhng ting h khu hiu t

li ti. Ti vn kin nhn v yu c u c

ni m

khng b ngt li. Nhng s no

ng vn tip tc v s au vi pht

chu ng cho mi ngi

thy c c h c x qu ng c a

nhng ngi ph ri, ti ra hiu

c ho mt c nh s t thng phc .
Bt ng c c n c hiu vt s ng ln tp

trung vo nhng khu vc n o nht

ca m ng, v nhng tay
chp nh quay phim xng ti ghi hnh.
Hiu qu xy ra tc thi v
thun li. Ln ny h
khng dng khn tay bt mt. H

bit rng ri y cnh st

s nghin cu nhng tm nh phng
to v nhn dng ra h, v s c
trng pht nu h c ngoan c.
Nhng li khiu khch v la
chm dt. C hi ny ha thnh
mt cch chng t ti i
ph v quyt tm ca ti nhm
ng u vi nhng e da
ca h khi h quyt nh lm
th bo, v nng cao a v
ca ti nh mt lnh t sn
sng i n cng trong bt k
cuc chin no. Hng nghn ngi
Padang v nhng ngi xem truyn

hnh sau c th thy r

l ti khng h bi ri, rng
ti khng h c nhng v s
vy quanh, v rng ti sn sng
ng u vi him nguy. Ti
nh nhng nu r quan im ca
ti bng ting H okkien

s thng tho ting a phng

ca ti tr thnh v kh
bo v ti thot khi nhng li
buc ti ca Barisan rng ti phn
bi nhn dn. Dn chng cm thy
c sc mnh thuyt phc ca
ti.
Sau c uc mt tinh thnh c ng ny, ti tho lun

vi cc ng s
v nguy c c thm tr hon

trong vic thnh lp lin bang M alaysia.

Chng ti khng mun Barisan ly li
tinh thn trc vin cnh vic hp
nht b tr hon. H c th
quyt nh hnh ng ngay lp
tc vi hy vng rng Sukarno s can
thip v khin Tunku khng dm tip
tc cng vic. V th chng ti
quyt nh rng ngy 31/8 chng
ti s t chc mttinh ng
h vic hp nht nh
hoch nh t u, v tuyn
b s c lp tc th ca
chng ti.
M t ngy trc ti vit c ho D unc an Sandys

ch ra rng, tri vi nhng g Kuala L umpur tuyn

b, thc t l Singapore khng ng

tr hon vic hp nht n
ngy 16/9. Ti nhc ng ta nh li
rng khi Hi ng lp php chp
nhn Tha c M alaysia hi u
thng, n bao gm nhng im
c Tunku tha nhn London, mt
s im nm trong nhng th t
trao i gia ti v Razak, mt
s im khc c vit
pha sau mt b th, m chnh
Tunku k vo. Nhng iu
khon ny vn cha c thng
qua v thi hnh, v ti s chp
nhn mt ngy khc cho vic thnh

lp lin bang M alaysia ch sau khi chng

c thc thi. Trong khi ch i,
ti d nh tuyn b Singapore c
lp trong lin bang M alaysia vo ngy 31/8.
Ti yu cu ng ta giao quyn hn
v nhng vn quan h i
ngoi cho chng ti, trc
ngy chnh ph chng ti
c th gii quyt vi ngi
Nht v vic chuc li nhng ti
c m h gy ra trong sut
thi gian chim ng.
T i thm rng thi thn nhin c a ngi

M alay trong vic gt b cc hip

ny hay c

khc, l iu gy ri nht.

nh thnh vn nghim tc , v c

Cc hip nh ny khng th
b t b mt cch n phng
c. Nu ti khng nhn c
t pha ng ta mt s m
bo r rng rng Singapore s khng
b buc gia nhp vo lin bang
M alaysia tr khi cc vn cn
tn ng c gii quyt
vo ngy th Hai, 2/9, ti d nh
s t chc v tm mt s
y thc mi t pha nhn dn.
Sau ny, nhng chuyn s tr
thnh nhng vn ch yu
trong mt cuc bu c v s
c s kin l Singapore

kh lng c he giu

khng ng gia nhp lin bang

M alaysia vo ngy 16/9.
Sandys khng tr

li.
N gy 3 1 /8 /1 9 6 3 ti mt c uc mt tinh theo nghi thc bn

ngoi Ta th chnh, ti n
phng tuyn b nn c lp
ca Singapore. Ngi Anh c ngn cn
ti. Sandys, ngi c d tr
l s xut hin nu vic hp
nht xy ra ng thi hn, th
li khng c mt. ng ta ang
trn chic Mutiara, mt c hic

tu hi qun M alaya, do

chi quanh b bin M alaya, ch n

ngy 16/9. Razak cng vng mt. Nhng
Sarawak tuyn b c lp

trn thc t v Bc Borneo

tuyn b thnh lp bang Sabah. Ti ni
vi m ng t tp hm
rng cng nh nhng vng
lnh th ny nm c
quyn t tr trc khi hp nht,
trao cc quyn lc trong giai on lm
thi cho nhng vin th hin ring
ca tng vng, v th
Singapore tt c cc quyn lc ca
lin bang v nhng vn i
ngoi v quc phng cho n ngy
16/9 s c giao vo tay v quc
trng ca chng ti, ngi
s hnh x chng v quyn li

ca chnh ph trung ng. T unku v nhng c ng s c a ng ta

c ho

rng ti xi gic cc
bang Bc Borneo c hng i, bt c hp nhng

mun c th ca ng ta, v mt
tun trc , ti
gp cc lnh t ca Lin minh Sarawak

v Sabah J es s elton. Q u

thc l

ti c thuyt phc h
lm mt ci g gy n
tng mnh vo ngy

3 1 /8

ngn cn bt c s tr
hon thnh lp lin bang no na.
Selkirk n dng ba ti theo k hoc h nhng

khng by t s phn i.
Ti khng h vui mng v chuyn
ny, nhng ti s khng

cho ng lc trong vic thnh lp

lin bang M alaysia phai nht, c bit
l v ti loan bo cuc
tng tuyn c ba ngy sau ,
vi ngy cng b danh sch ng
vin l 12/9. Bng vic tuyn b
Singapore c lp v nm quyn
thay chnh ph lin bang, ti
gy sc p vi Tunku buc
ng gi ng ngy 16/9. Tunku khng
hi lng chuyn ny, v ngy
2/9, chnh quyn M alaysia phn i kch
lit, khng phi vi Singapore m vi
ngi Anh. Ngy hm sau ti tr
a: Nu c ai cn phi a

ra li gii thch th l
ngi Anh v Singapore. Xt cho cng
th chng ti iu hnh lnh
th ca c hng ti.
Ti thm rng mt trong nhng iu
ng tic v pha M alaya l
quan im ngy th ca h khi tin
rng quyn lc c
hong gia Anh trong b l phc trao tr
trn mt chic a bc c
tht n t t. y l
mt cch ni bt phc tng m
Tunku khng hi lng, nhng rt cn
thit cho ti, vi t
cch mt lnh t Singapore, khng th

 mnh b xem nh mt k

c h bit lm nhng g vui

lng Tunku. ng ta tr li bng cch

ni l ti xc phm
tnh cm ca ngi M alaya.
T i ni vi Selkirk ngy 4 /9 rng nu nhng im

trong tha c gia ti v Tunku

khng c thc thi trc ngy
cng b
danh s c h ng c , ti s c hin u trong c uc bu c trn lp
trng i c lp v ngay lp tc

yu cu mt s quc gia cng nhn

n k t ngy 16/9. V bt c
s n trnh no thm na c h
c th c ngha l cc lnh
t M alay c nh tiu dit
Singapore, v ti s cm thy xu

h khng dm nhn trch nhim c ho vic

gia nhp lin bang

M alays ia trong nhng iu kin nh th. Selkirk bo c o

vi Sandys rng ti bc l
tnh kiu ngo ca k tr thc,
ngy hm sau ng ta vit thm:
T i c ho l hin ng ta ang tin hnh mt
hnh ng ti hu ca chnh
sch bn ming h chin tranh. ng
ta tin v tr ca mnh l bt
kh xm phm. ng ta tin rng hoc
ng ta gia nhp lin bang M alays ia theo nhng iu kin c a ring
ng ta, hoc ng ta tuyn b c lp v

c th t ra bt k iu
kin no ng ta thch vi chng
ta bi v ng ta chc rng
chng ta s khng bao gi t b
v tr qun s ca chng ta

Singapore. ng ta tin, v c l ng
ta ng, rng ng ta c th
thng c da trn khu hiu i
c lp c km theo nhng
nhn xt cay ng v ngi
M alay v ngi Anh, vn l nhng
k m ng ta s m t l
ang tm cch ph hoi v tr
u th m ngi Hoa Singapore
phi gian kh lm mi t c
Ti tin rng v c bn, ng ta vn
mun gia nhp lin bang M alaysia. V th
chng ta cn phi p pha M alaya
tha p y cho ng
ta v nhng vn tng i

nh vn cn tn ng.
L c ti tuyn b c ng khai rng ti

dnh cho Sandys hn cht n

ngy 12/9 gii quyt mt
s vn lin quan n Tha
c M alaysia. Ti ang chi l
bi cui cng ca mnh
khin nhng iu m Tunku
cam kt vi ti London c
ghi vo hin php hoc mt vn
kin ch thc. Ngi Anh e ngi
s e da ca ti, nhng sau khi
gp Razak v Ismail Kuala Lumpur, Geofroy Tory bo co li
vo ngy 5/9 l
khng mt ai bc l bt k
lo ngi no v vic thc hin

n cng v thnh lp lin

bang M alaysia cho d Lee c lm g i
chng na. Hn ai ht, Sandys
gin in ln khi thy mi th
c th hng bt vo pht
cui, v ngy ng ta bo
co cho Harold M acmillan, Th tng ca
ng ta, vi li l gin d:
ng ta nhn ra rng tuyn b c a ng ta khng
c gi tr php l, v c hnh ph A nh s
chp nhn bt k n lc no
ca ng ta nhm thc hin quyn
lc m ng ta cho rng mnh
nm c. M t khc, hnh
ng cng khai thch thc Anh v

khng

M alaya ny r rng gp phn cng

c thm uy tn c nhn m ng
ta mun to ra.
ng ta khng phi l con ngi chu thua. Mt

khi ng ta gn b mnh vi
mt ng li c th v
chp nhn mt ri ro
c tnh trc mt cch
cn thn, ng ta c th thc
hin n n cng, d thnh
hay bi. V th nu chng ta h
nhc ng ta cng khai, ti tin chc ng
ta s tr a bng nhng hnh
ng thch thc mnh hn na
theo kiu ny hay kiu khc, v
chng ta c th mau chng ri vo

th phi nh ch hin php.

Nu nh vic chuyn giao ch quyn ca Singapore s ang cho

lin bang Malaysia xy ra vo lc hin

php b nh ch, chng ta s
b c th gii ln n l
chuyn giao nhn dn Singapore tri
vi nguyn vng ca h. V vy,
theo ti, cho d c th b
coi l nhu nhc, th lm mi
chuyn trong kh nng trnh
khi tnh trng y vn ph hp
vi quyn li ca chng ta hn
c.
T rong my tun gn y L ee e da rng nu

nh chnh ph M alaya khng cho ng ta

nhng g ng ta i hi, ng
ta s t chc cc cuc bu c

 ginh ly s tn nhim
t pha dn chng. Hin ng ta
lm vy ri. Ngh vin
Singapore b gii tn. Ngy
cng b danh sch ng c
c nh l ngy 12/9. Ngy
b phiu c th l 10 ngy sau
(sau ngy thnh lp lin
bang M alaysia).
Cho n by gi Lee vn cha cng b nhng vn

ng ta s u tranh trong cuc

bu c. Nhng ng ta ang e da
rng tr phi chnh ph Malaya tha p
cho ng ta v nhng im lin quan
ti Tha c Malaysia, ng ta s
tuyn b c lp vo ngy

12/9 v s yu cu cc c tri
Singapore tn thnh iu ny bng
l phiu ca h.
T un Razak qu quyt vi ti rng c hnh ph M alaya

ha khng th hy b vic thnh

lp lin bang M alaysia, v rng h s
thc hin iu ny n cng
d c bt k chuyn g xy
ra. T i tin rng ng ta pht biu

kin

gim hu ht cc B trng,
nhng ti cng khng hon ton
tin tng nh th v quan im c a c hnh T unku. N h ti
bo vi ng trong mt

bc in trc l ng

ta ang au kh d di v khng
th quyt on c v
d ti khng chc chn, nhng vn

c th l vo pht cui ng
ta s t chi tip nhn Singapore
iu ny r rng s khin
chng ta phi i mt vi tnh
th kh x nht m lc ny
ti s khng bn ti.
Vi nhng vin tng kh chu ny, iu

quan trng nht l phi trnh xa, nu

c th c, vic ng
u trc tip vi Lee t nay n
ngy 16/9. V th ti ht
lng thuyt phc chnh ph Malaya
nhng b n ht sc c
th trc nhng i hi ca
Lee lin quan ti hin php ca lin
bang Malaysia. Phn ln nhng i hi

 u c l v da
trn nhng cam oan c ghi nhn
khi lc ca Tunku vi Lee
London, cho d phi tha nhn l Lee
ang c gii thch nhng li cam
oan ny theo mt kiu c li
qu ng cho ng ta.
Nhng ngay c

nu nh ng ta t c
mi im ng ta mun, ti khng
ngh rng ng ta s tip tc a
ra mt lot nhng i hi mi.
V th ti cho rng khn ngoan nht
l chng ta gi nh s gp
rc ri v chun b sn sng
cho nhng iu t hi nht.
Nhng nhng b m ti hy vng thuyt phc

c chnh ph Malaya c
th khin Lee m thm gia nhp vo
lin bang. Nhng tr phi ti hiu sai v
tnh kh ca ng ta, ng ta s
la gt, khng b, hm da ng
lc. Trong nhng tnh hung ny,
theo ti, ti cn phi tnh to.
Ti hy vng iu ny s cho php
ti:
1.

Ngn cn chnh ph Malaya ng c mt

thi khiu khch hay qu

khch i vi Lee;
2.

C gip c

hai bn i n mt tha thun;

v
3.

Cng c

quyt tm thnh lp lin bang

Malaysia ca Tunku nu nh ng ta c
biu hin dao ng. Tht ng
ch trch nu ch trong vi ngy
ti khng lm c mi vic
trong quyn hn ca mnh cu
k hoch lp lin bang ng b
sp , v trnh c
mi h qu m n s dn
ti.
Do nu nh ngi tn thnh, ti d nh

li y cho n khi chng

ta thu xp c vn
Singapore mt cch an ton vo ngy
16/9. Trong trng hp ti c
th lu li thm hai ngy na

n mng vic thnh lp lin bang.

Nh vy s khng cn thit phi
tm mt ng s khc trong ni
cc m nhn vic ny
na.
N hng ti khng c nh lm hng vic

thnh lp lin bang. Tng thng

tho trong nhiu hi ngh v hin
php, ti qu hiu vn

tr php l: mt khi gia nhp

lin bang, th khng c h qun i v

cnh st nm di quyn iu
khin c a Kuala L umpur, m Kuala L umpur c n c

th tuyn b mt tnh trng khn

cp v cai tr bng sc lnh. V
vy ti mun cng c nhiu quy
nh bo v c ghi vo

hin php hoc c gii

thch r rng trong cc vn kin
chnh thc cng tt
phng trng hp chnh quyn
lin bang quyt nh lm mt ci
g ngu ngc.
N gi A nh ng v pha ti, v s c p m

ti to c thng qua h
c hiu qu. Ngy 7/9 B trng
T php M alaya v Razak tn
ng tt c nhng iu khon
ang bn bc ngoi tr vic trao
cho Singapore quyn bt gi nhng ngi
thuc hi kn. H khng mun ghi
iu ny vo hin php v
ti phi hi lng vi mt th

y quyn s si. N gy

1 1 /9 , ti tuyn b

l nhng bt ng gia c hng ti

c gii quyt. C th ni
rng bng vic s dng chnh
quyn thuc a p cc
lnh o M alaya, ti ang gy ra
mi c cm v gieo mm rc ri
cho tng lai. Nhng vic tuyn b
c lp n phng ca ti
l cn thit cnh co
ngi Anh rng ti c th gy
nhiu kh khn cho h v Tunku nu
nh ng ta khng thc

hin nhng g ha.

Nhng phng php ca ti

thnh cng, nhng cng phi tr mt c i gi. T unku v Razak

khc su trong nim ca h

rng ti l mt k kh iu
khin, v t tr i h
s lun thn trng khi i ph
vi ti.
V o ng bui s ng ngy c ng b

danh sch ng vin, ti hon tt

chuyn i din thuyt tranh c cui
cng khu vc M ountbatten sau khi ving
thm ba khu vc bu c sut m
trc. Ti v nh lc 7 gi
sng th nghe ting t pho
ca lng ging ng
Oxley. H bit cuc chin u sp
ti l rt cng thng v ang
c v ti. Su gi sau khi kt

thc vic cng b cc danh sch

ng vin, chnh ph tuyn b
ngy b phiu s l 21/9, ni
cch khc l nm ngy sau khi chng
ti gia nhp lin bang.
Nu nh vic thnh lp lin bang
M alaysia khng tin hnh, v s au Baris an thng trong c uc
bu c , th c hng ti, Singapore, ngi A nh v

ngi M alay tt c s gp rc
ri. Chc chn iu ny s
khin Tunku khng cn cch no khc
ngoi tr hon tt vic thnh
lp lin bang vo ngy 16 nh
nh, ti lp lun nh vy.
Ti cng mun phn ln cuc vn
ng tranh c s xy ra trong khi chng

ti vn cn kim sot c
cnh st v b my chnh
quyn cho cc cuc bu c, v
nhng ngi thuc hi kn
trong c Chua Hoe Ann, tay ng h
ch c ht c a L im Y ew H oc k
bt gi. T rc

vn c n b

ti t c hi yu

cu phng thch Chua ca Tunku.

H ai hm trc ngy thnh lp lin bang M alays ia 1 6 /9 ,

Tng th k Lin Hip Quc U

Thant tuyn b rng theo nh gi
chung ca Lin Hip Quc, i a
s dn chng Sarawak v Sabah u
mun gia nhp lin bang M alaysia. Ngy k
tip Indonesia v Philippine triu hi cc
i s ca h khi Kuala Lumpur v

tuyn b rng h s khng cng

nhn lin bang M alaysia, v vo ngy
16/9 nhng m ng khng l
tp hp Jakarta th hin
mt cch c t chc cn
thnh n ca qun chng, sau
a ra mt kin ngh yu cu
phn i v mt ngoi giao.
H ng nghn ngi biu tnh, go to hy

b vic thnh lp lin bang M alaysia,

tn cng ta i s Anh v
M alaya. H xng vo tng mt ta
i s Anh ph hy c,
v sau 90 pht nm gch t
ngoi vo, lm v tan mi
ca s. D gch rt

quanh ngi, tay ph t ty vin

qun s ngi Anh trong b qun
phc thiu t SAS32 c diu hnh ti lui, thi c y
kn trc mt nhng ngi
bo lon. Cnh st c li ng
ta np sau cy ct, nhng ng ta c
vng ra tip tc chi. Khi vin
i s Anh, Andrew Gilchrist, xut hin
v c cc i biu
qun chng thng bo rng h s
chin u cho t do ca nhn dn
Bc Borneo thot khi ch ngha
quc, ng ta hng ng: U Thant
mun nm! v ni bng ting
Indonesia ch ra rng Lin Hip Quc

tn thnh vic thnh lp lin

bang M alaysia. Nhng hnh ng thch
thc ny ca ngi Anh
khin ngi Indonesia ni gin, h
t ta i s, cp
ph n hai ngy sau v x
xt vi cc thnh vin B
Ngoi giao, trong c c vin
i s. Ngi Indonesia cng tn
cng ta i s M alaya, nhng
khng c vin i s .
p li, nhng m
ng gin d cp
ph ta i s Indonesia Kuala
Lumpur.

N gy 1 6 /9 , c hng ti t c hc mt bui l th

nh, ln ny c Sandys i din

cho ngi Anh, v Ismail i din
cho M alaya, ng vi ti trn bc
thm Ta Th chnh khi ti tuyn
b Singapore

l mt phn c a lin bang M alays ia v tuyn

th s trung thnh ca nhn dn

bang i vi chnh quyn lin
bang. T unku khng h
bit rng hm l sinh nht
ln th 40 ca ti. Nu bit, hn
ng ta i ngy sinh
nht ca ti khng th l ngy
may mn cho ng ta. Sng hm sau, ti
bay sang Kuala Lumpur d bui l chnh thc
ti sn vn ng M erdeka. Khng

kh trn y s e da t
cuc chin i u
ca Sukarno, v tt c cc B
trng ca Tunku cm nhn
c ni s hi ca ng
ta v nhng chuyn ng ta sp phi
lm. Trn ng n sn
vn ng, ti tnh c gp
Selkirk trong b l phc mu trng x
nhit i, chun b cho ln xut
hin cui cng ca ng ta trong cng
v Tng y vin Anh ng
Nam . Trng ng ta cng hi cng
thng v lo lng, nhng ti thy
an lng v quyt tm ca ngi

Anh m ti cm thy n rt mnh

m v chc chn. Ti tin rng h
s thc hin n cng vic
thnh lp lin bang M alaysia cho d Sukarno
c lm g i na.
Xong bui l, ti bay tr v Singapore v tip tc

chin dch tranh c trong bn ngy

ti. PAP a ra ng c vin trong
tt c 51 khu vc bu c, Barisan v
UPP l 46, ng Lin hip Singapore 42,
ng Partai Rakyat 3, ng Cng nhn 3 , v nhng ngi c

lp

l 1 6 .

Tt c cc ng phi c
chia thi gian trn i truyn thanh v truyn hnh tng xng vi
s lng ng c vin c a h. T ht kinh

ngc vi tc mt thnh
ph tng i lng l bt

cht tr nn sng ng vi
nhng ngi hm h chy vng
quanh, dn bch chng, treo biu ng
v phn pht nhng truyn n.
Cuc vn ng ca PAP l tt
nh ca cc chuyn ving thm
cc khu vc bu c ca ti trong
mi thng qua, v Keng Swee thuyt
phc y ban bu c rng ti phi
l tiu im. T i l mc

tiu c a

s phn n ca M CP, v phn ng c a P A P

s mnh m hn

nu n c xy dng quanh c nhn ti nhm c ho dn c hng

thy rng phe chng i
tht bi trong vic tiu dit ti.
Chng ti c duy nht mt mu

bch c hng vn ng, l bc

hnh ti c hp trong mt

ln ving thm khu vc bu c,

trong ti c chong mt
vng hoa khng l ca ngi n,
cnh tay phi ti a ln, mm
ci v vy cho m ng.
Baris an dn nhng bc h c hng in hnh c c lnh t

b bt gi ca h, c bit
l Lim Chin Siong, gi ln lng
trung thnh v thu c l phiu
ng tnh. M t khi chin dch
c tin hnh, tt c nhng
ngi ng h ca h ta ra
vn ng phiu, v nhng
t chc b mt ca h, nhng
nhm mt trn lin kt

xut hin vo cuc

vn ng mi th m h c
th huy ng c. H t
chc nhng cuc mttinh ln
tun ra nhng li ph bng c hng li ti v
trt ra lng cm th chng
li nhng k phn ng cnh
hu, y l Tunku v tng lp
phong kin M alay. Bn ngy trc cuc
bu c, tin s Lee Siew Choh lp li
s chng i ca ng ta i
vi vic thnh lp lin bang M alaysia
v ng v pha Indonesia chng
li Tunku. iu ny khin s cnh
bo trc ca chng ti

thm mt iu mi l

rng mt l phiu cho Barisan chnh

l mt l phiu cho Sukarno cng
ng tin hn. Ti mt cuc
mttinh ln vo bui tra, ti a ra d on
rng nhng ngi cng sn s
rt vo b mt sau khi chng ti
thng c. ng nh mong i,
cuc bu c l cuc chin gia
Barisan v PAP.
T uy nhin bui pht thanh trc ngy bu c c a

ti li tp trung vo vic ku
gi ng b phiu cho ng
Lin Hip Singapore gim thiu
s phn ha s phiu ca nhng
ngi phi cng sn. Lc ny M CA
bit l h khng th thng v

mong mun Baris an thng Kuala L umpur c th

nh ch hin php bang, tin hnh c ai tr trc

tip qun mi th mt gii
php n gin nu khng ni
l ngy th i vi mt vn
thuc loi phc tp nht.
Chnh ph Singapore s nm mt ngn
sch bng mt na ngn sch
trung ng, v mt i pht
thanh v truyn hnh c tm c
hn ca Kuala Lumpur. Nu tt c nm
trong tay lc lng cng sn vi
mi lin kt vi ng Cng
sn Indonesia, chng hn s mang li
tai ha cho lin bang M alaysia. Nhng iu
khon bo v hp hin m chng

tip v

ti tha thun s ch c
tc dng nu nh PAP nm quyn.
S chn la dnh cho nhn dn
th r rng v n gin.
P hillip M oore bo c o c ho L ondon:
" Hin c rt t nhng quan s t vin

c lp c d on mt
cch tin tng v mt i a
s ca PAP trong Hi ng lp
php, c ngha l 26 gh hoc
hn Sc mnh ca PAP c l
nm trong chnh ph vng mnh hiu
qu cao m h thc hin
c Singapore trn 18 thng
qua. Nhc im ca PAP ch
yu nm vic thiu t chc

ng ca h trong cc khu vc bu
c v c bit l trong cc
c tri ni ting Hoa, chim ti 63%
Nhng bn thn Lee li t ra rt
tin tng qua in thoi vi ti
hi chiu nay. Tuy nhin ng ta rt
gin Tunku v n Singapore
ngy hm qua (19/9) v can thip vo
chin dch tranh c.
Ring ti vn c ho rng P A P s c him c a

s, nhng hu ht nhng ngi

m ti tn nhim v nhn nh
chnh tr th t lc quan v
khng cho l PAP s chim nhiu hn
20 ti 24 gh. ng Baris an Sos ialis

khng th tht bi hon

ton Tuy nhin, c ho d Baris an Sos ialis

c theo ui nhng

chnh sch tng i n ha

Singapore, th tht kh
thy lm th no chnh quyn
trung ng c th chu h
nm quyn Singapore trong mt thi
gian di.
V ic T unku xut hin trc tip pht biu

ti cc cuc mttinh ca ng
Lin hip Singapore l mt bin chuyn
quan trng nht. Cho d c mun
c nhn ca ng ta l g, th
ban lnh o U M N O

v c c th lc M alay a

phng nhanh c hng a ng ta vo c hnh

trng Singapore. Razak cng ni
chuyn vi Selkirk hi my thng trc
v kh nng ca cc cuc

bu c lm ny sinh ra mt chnh
ph khc thay th L ee.
Tt c nhng iu ny c
ngha l UM NO khng c nh
c ho php tiu bang ny c t qun

nh chng ti tha thun,

v c l chng my chc na
chng ti s phi lao vo chnh
trng M alaya bo v quyn
li ca chng ti. Ti hy

vng hon c uc u tranh y c t

nht l mt nhim k na. Hin

gi iu c v nh
kh c th t c.
N gi ta kim phiu vo ngy 2 1 /9 , v l

mt m y hi hp v
trong nhiu khu vc bu c kt qu

rt ngang nga. Chin Chye thng tin s

Lee Siew Choh 89 phiu v Raja hn i
th cha ti 200 phiu. Kenny thua S.T. Bani
ca Barisan 150 phiu. David M arshall, b Barisan b ri, mt
ch ng
ca ng ta Anson. Nhng hy

vng c a L im C hin Siong, Fong

Swee Suan v nhng ngi b bt gi

khc nm trong nh t Changi, ang theo di mi c huyn qua

radio, nhanh c hng tiu tan khi r rng rng

PAP khng b tht bi ti t, rng

nhng m ng khng l c
mt ti cc cuc mttinh ca
Barisan khng phn nh ng
n s ng h ca qun
chng. Chng ti chim c
37 gh, Barisan 13 v UPP ca Ong Eng Guan 1. Nh
mt ngi trong s h sau ny

tha nhn, Barisan hon ton b bt

ng.
G ic m c a T unku v mt c hnh ph L in hip

SPA UM NO M CA M IC nm
quyn Singapore cng tiu tan. Tt c
42 ng vin ca h u b
tht c. Ti lm ng
khi khng ng mt cuc thanh
trng hon ton nhng lnh t
mt trn cng khai ca nhng ngi
cng sn, nu khng th ng
Lin hip c th t
c s gh
tip tc l mt th lc mnh.
Nhng c sc d di nht i
vi Tunku l PAP nh bi

UM NO trong c ba khu vc bu c ton

nhng c tri M alay m chnh ng ta
ch thn n din
thuyt vo ngy hm trc khi
bu c. i mt vi vic
chn la gia mt ng Lin
hip yu t, mt Barisan mnh m
v mt PAP ng tin cy, nhng
ngi M alay cc o pha
Nam, Kampong Kembangan v Geylang Serai b
phiu cho PAP. Chng ti c nhng ng
vin ngi M alay y nng lc,
gii nht trong tt c l Yaacob bin
M ohamed. Kt qu ny ri s a
n hu qu nghim trng. Phi

n khi kt thc cuc bu c

M alaysia vo thng 4/1964 chng ti
mi bit c UM NO xem
chin thng bt ng ny ca PAP
nh mt im g nh th no
v nhng phn ng ca h s
tai hi ra sao.
Sau khi tt c

cc kt qu c cng b,
v qu na m, ti
tng kt trn i truyn thanh v
truyn hnh v bn nm ri
y xung t gay gt v lo u:
Sng nay chng ta t
ti mt kt qu m i vi
ngi cng sn, s l

giy pht ca s thc nhng

sc mnh qun chng ca h ch
l huyn thoi. Nhng khu
hiu, p phch ca h dn khp
ni nhm lm la mt mi ngi
v to mt n tng v lc
lng v s bt kh chin
bi ca h chnh cc
c tri lm cho iu
b phi by. Ngy hm sau,
22/9, M oore bo co vi London:
y

l mt chin thng vang di v l

thnh tu y vinh quang trong s

nghip ca Lee tnh cho n nay. Chin
thng ny mang tnh quyt nh
hn chin thng hi nm 1959, v

hi ng ta c c
s ng h ca cng sn, nhng
trong trng hp ny ng ta cng
khai chin u chng li cng sn
v r rng nh bi
h
Chng ta lun ni Singapore rng Lee Kuan Yew l ngi

duy nht c th iu hnh thnh

ph ny v rng chnh ph
Malaysia s phi hoc hp tc vi
ng ta, hoc b t ng ta. Cch
i ph th hai hin nay l
khng th c v chng ta
nn hy vng rng s tit ch cn
thit s c th hin
c hai pha t c
mt s hp tc c hiu qu.

Sng nay Lee c ni chuyn vi ti

trn in thoi v ti nhn
c hi ny nhn mnh vi
ng ta v tm quan trng ca vic
khng t ra qu ho hng trc
tht bi ca ng Lin hip
v tp trung vo vic ci thin
tnh hu ngh vi Kuala Lumpur. ng ta
gy ra qu nhiu li lm
trong vn ny trc y
v ng ta c nhim v phi c
mt n lc thc s nhm to
dng mt mi quan h mi."
Ba ngi ng vai tr quan trng trong c uc c hin u

cng khai ny. Raja tht tuyt vi. T inh thn

chin u ca ng ta khng bao gi

gim st. Sau khi Barisan tn cng chng

ti vo gia nm 1961, khi mi th
c v bi quan v chng ti ang
chm su trong ni tuyt vng, th
Raja gm ln nh mt con s
t. Khi h ph bng PAP nh nhng
k tr mt v phn bi bn
r nhn dn, Raja p
li bng nhng li l cay c,
bc b v vch trn h. ng
ta tn dng k nng vit
truyn n ca mnh, v sc
mnh ca ng ta cng c
tinh thn ca mi ngi, ng ta
tin chc rng chng ti ng,

rng chng ti phi chin u,

v chng ti s chin thng.
K n l P ang Boon ni nng nh nhng v

im m, trung thc v ng
tin cy, rt gii trong vic nh
gi ai trong cc chi b v trung ng
PAP l ngi trung thnh. ng ta on
kt nhng ngi trung thnh ca
chng ti li vi nhau v gi
c thin tm, nn chng
ti c c nhng ng
vin Hn hc tr thnh ht nhn
ca t chc bu c. Cng vi
nhng th lnh qun chng, lc
lng ny b p
cho nhng g b nhng k

ng h Barisan ph hy sau khi PAP phn

ho.
N hng nhn vt hu trng quan trng nht c a ti

l Keng Swee, vi ngi bt sc bn

v u c sng sut ca
ng ta. ng ta gip ti hon
chnh nhng chin thut ginh
chin thng. Trc mi th thut
khn kho ca i phng,
chng ti u vch c
mt bin php i ph. Sut
cuc chin u ny v trong 21
nm tip theo cho n khi ng ta v
hu khi cng v ph Th
tng vo nm 1984, ng ta l mt
ci ti th hai c a ti, lun l ngi hay hoi

nghi, lun suy tnh thit hn v tng

k hoch xut tm
ra nhng thiu st ca n hu
gip ti iu chnh li. ng
ta l mt tr thc ph t rt
xut sc ca ti v l mt
chin s dng cm. Vn cn c
nhiu ng vin trung kin khc
na, nhng l ba ngi
ni bt.

33
CUC
CHIN I U

C uc bu c

nm 1963 l mt ci mc i
vi nhng ngi cng sn. Ngay sau
khi c kt qu, hai ng vin
Barisan c c Chan Sun Wing, nguyn th k ngh vin ca ti,
v
Wong Soon Fong, k ph tan L on Cng chnh rt vo
b mt. Hn h cho rng s b
bt gi mt khi Barisan tht bi. Nhng lc ny chng ti bn lo
chuyn
khc. Chng ti quyt nh trng
pht lm gng nhng nhn vt

ni bt ng vai tr
bnh phong cho cng sn, nhng k tin rng ca ci v a v ca
h trong cng ng ni ting Hoa
s cho h s min tr khi cc
bin php an ninh. ng u danh
sch l Tan Lark Sye, khi y l
ch tch danh d ca Phng thng
mi Hoa kiu v l ngi sng
lp i hc Nanyang. Trc
ti t lu l s
i ph vi ng ta mt khi chnh
ph mnh v mt chnh
tr. Hin chng ti khng cn
thit phi chu ng vic ng
ta tuyn b hng hn ng

li cng sn trn bo ch, s

dng v tr ca ng ta trong gii
kinh doanh nh mt th l chn na.
N gay s au ngy bu c , c hng ti bt u bi

b quyn cng dn ca ng ta.

H nh ng ny trc y c ha h c

ngh n. Lc chng ti
e ngi s gin d ca cc c
tri ni ting Hoa, c bit khi bo ch vit bng ting m
s xuyn tc vn v lm
cho n c v nh nhm chng li
cc doanh nhn ng h s nghip
vn ha Trung Hoa. Gi n
lc i ph vi ng ta. Tan Lark
Sye b v. Khng c Lim Chin
Siong v cc nghip on ca

ng ta tr gip, khng c nhng

khng ngh trn bo ch, khng
c nhng cuc biu tnh. Chng
ti v hiu ha ng ta
v mt chnh tr. c bo
ch yu cu bnh lun vo ngy
hm sau, ng ta khng c g
ni. ng ta liu canh bc v
thua. ng ta khng bao gi ly
li c u th ca mnh
na.
V i ngy s au, ti c uc hp bui tra ti qung

trng Fullerton, ti dn ng
cho tnh hung sau bu c v sau khi hp nht. Ti cho ng c
mnh hai tun. Nu nh ng ta vn
cn y, xin vui lng i cho;

vn an ninh khng cn thuc

quyn ca ti. Ti ni thm
rng hin vn an ninh ang nm
trong tay chnh ph trung ng, v ti phi cho Ismail bit v lai
lch ca ng ta. Qua vic thm vn nhng ngi cng sn b trn
n
cc o Riau ln cn nhng sau
tr v, nhng nm sau S
c v khm ph ra rng ng
c mnh ri khi
Singapore ngay sau cuc trng cu dn .
ng ta lu tr cc
hn o Riau ca ngi Indonesia,
v t iu hnh cc
cn b hot ng b mt
ca ng ta thng qua cc giao lin. i bng ph hoc thuyn my
gia

hai o ny mt khong t hai n

bn ting ng h, v rt
d dng trnh b pht hin v
nhng ng dn giong bum ti lui sut ngy. V vy ti khng h
cng
iu khi cnh bo rng cuc chin
u chng M CP cha kt thc, rng
h s tip tc chin u
chng k th ca h bng mi
cch, v chng ti s gp kh
khn v phc tp khi i ph.
Khng c g thay i, tr mt
iu: chng ti khng cn iu
khin lc lng cnh st na.
iu ny c hiu r ra vo

ngy hm sau khi S c v, hin

di quyn chnh ph Lin bang,

bt gi 20 sinh vin i hc
Nanyang, ba ngi trong s h
chin u tht bi trong cuc bu
c vi t cch ng vin ca
Barisan. Cc sinh vin trong khu i hc ni lon, v mt m ng
khng l nhng sinh vin ny
tn cng on h tng ang
p gii t nhn. Hai xe cnh st
thuc t chng bo lon ang i
bn ngoi cng, v cnh st
dng loa phng thanh ra lnh cho nhng ngi biu tnh gii tn.
Khi h
khng chp hnh, t chng bo
lon p vo, cc sinh vin nm
chai v gch vo h, lm

b thng hai ti x.
H c ha bit c rng S c v hin

lm theo lnh ca chnh ph mi

Kuala Lumpur, da trn mt a s
ngi M alay khng c s nhn
nhng trong vic i x vi
nhng sinh vin ngi Hoa. Vi nghn cng nhn t by nghip
on
SATU ln nhng nghip on
c yu cu trnh by
nguyn nhn ti sao khng th xa
b vic ng k hot ng
ca h c a ti
d mttinh trong khu i hc
trn hn 1 0 0

xe ti v xe but. H vn hnh

ng nh th nhng cuc biu

tnh ln s e da c
chnh ph. Cc thnh vin ca
Nghip on Lao ng cn c
Hi qun tin hnh nh cng
di s ch o ca nhng
ngi ng h Sidney Woodhull (ng ny hin b giam cm), v 500
sinh vin i hc Nanyang ngi Padang i
din Ta Th chnh trong khi cc
lnh t ca h a ra mt
bn kin ngh gm su im
cho Chin Chye. H n ni c nh th
Barisan sp sa chin thng v thnh lp chnh ph k tip. Ngy
hm
sau, cng nhn trong cc cng ty xe but v trong nhiu hng c
nghip on lin kt vi SA T U

ku gi mt cuc tng nh
cng hai ngy.

V i gi trc khi n bt u, 1 4 nhn vin c a

SATU b bt gi, trong c

S.T. Bani, ngi thng Kenny Byrne
khu vc bu c Crawford. Ri mt m ng hng nghn cng nhn
c
diu hnh t Padang ti tr s
B Ni v, nhng b i
chng bo lon gii tn, v n
ti, mt vi nghip on bt
u tch khi cuc nh
cng. Nhng k trung lp dn ly
li can m. H c th thy
chng c ha hn g trong vic
chi nhng tr c. Khi cuc nh
cng yu dn, cc lnh t ku
gi ngng nh cng.

N hng th c uc thay i. Woodhull v P uthuc heary

c phng thc h vo ngy

28/11. H tuyn b rng h ri b

cc nghip on v cc hot
ng chnh tr mi mi.
Woodhull v Puthucheary l nhng ngi thuc cnh t, t ho v
chnh
h l nhng ngi mc-xt.
H khng phi l ngi cng
sn; v vy h s khng bao gi
c kt np vo M CP. H
thiu s kin nh cn thit
v s l mt mi nguy him i
vi bt k chi b no c h
tham gia. H lm chnh tr theo kiu ti t ch thch khng kh
tic tng ni h c th h
ht din thuyt.

Bo lc c ng n t mt hng khc . V i

ngy sau cuc bu c, mt tn

ph hoi ngi Indonesia cho
n hai qu bom cch nhau 72 ting ng h b bin pha Nam gn
cng
vin Katong. Cuc i u gi
tr thnh hin thc. Nhng
mt din bin ng ngi hn
ang bt u.
Sau ngy bu c , T unku biu l s tn

thng bi nhng ngi M alay

Singapore tng ng h cho UM NO gi
li bu cho PAP. Ti cho rng c
mt vi k phn bi trong s cc
ng vin, h khin dn
chng y thay lng i

d, ng ta ni. Ngy 27/9, ng

ta i xung d mt cuc mttinh
do ng UM NO Singapore t chc ti Geylang Serai, mt khu
ng dn M alay, ti ng ta bt u ch trch
nhng ngi M alay no
( ni l thn PAP) phn
bi UM NO trong cuc bu c. Sau
ny, ti s ng mt vai tr
then cht trong cc cuc bu c,
ng ta ni. ng ta tip tc ni
rng quyn hnh ca Singapore khng cn nm trong tay ca ng
Lee hoc PAP
na, m thuc v chnh quyn
trung ng Kuala Lumpur.
i c ng Tunku l Syed Jaafar A lbar, ngi mun c hc c hn
rng nhng ngi M alay no

b lc li i b phiu

cho chng ti s c gip

tr v vi dn tc. Trong
bi din vn ca mnh, ng ta
cnh co ti rng nhn dn c
th ch b la gt mt ln,
v th rng ng ta s n nh
li Singapore vo thi im thch
hp. Nhng lnh t UM NO a
phng bt u ni bng li
l hng h. Hin h cm thy
h l nhng ng ch. Vin tng
lnh s Hoa k, Arthur H. Rosen, bo co vi Washington rng:
Bng bi din vn y hung bo chng PAP vi ng
phn bit sc tc, Jaafar
Albar khuy ln s cm phn.
H t hnh nm ca ti

trc mt m ng ang
go tht.
L c ti khng quan tm lm. T i ngh

ch l vic khch l
tinh thn ca giai on hu bu
c. Hi y ti khng hiu s
tinh t trong cch ni ca ngi
M alay, v phi mt chn thng sau
ti mi hiu nhng ng thc
s ca n. Khng h bit rng
y ch l khc do u
ca mt chin dch cm th y
cay ng, m n s i n
nh im trong cc cuc bo
lon ca ngi M alay v ngi
Hoa, nn ti vui sng ni

vi m ng ti cuc
mttinh qung trng Fullerton
rng thi gian s cha lnh nhng
thng tn tinh thn. Ti
phi ni mt s iu tn
nhn trc v trong khi bu c,
nhng nhim v ca ti by gi
l ti lp mi quan h tt p
v tin cy ln nhau vi Kuala Lumpur. Hi y ti chc l Singapore
s no
nhit ln vi cc hot ng
cng nghip v s l trung tm
phn vinh ca lin bang M alaysia. Ti ha rng chnh ph s hp
tc vi
chnh quyn trung ng trn c s
bnh ng v cng bng, ch

khng phi nh ch vi t.
T i vn ang ni v vic U M N O v P A P u

tranh chng k th chung, l M CP vi nhng k ng h mt trn

lin
kt ca h v Indonesia ca Sukarno, vn ang chu nh hng ca
cng sn. Ti khng bit rng
nhng ngi thay mt cho Tunku, nh
Albar, li ngh khc. H cho
ngi Anh bo v h chng li
Indonesia. i vi h, quan trng nht l i ph vi k th bn
trong ng PAP, m nu khng
ngn cn bc tin ca n,
s thu phc c c nhng
ngi dn qu M alay lc a
M alaya.
N i c huyn ti T a T h c hnh ngy 2 9 /9 , ti pht

biu: Chng ti hiu rng trong

hai thp nin k tip, Th tng
ca lin bang M alaysia phi l mt
ngi M alay. C 43% ngi M alay, mt dn tc bn x, 41%
ngi Hoa, 10%
ngi n v 6 %
cc sc tc khc. Chng ti
khng c nh ginh ly
quyn lc Kuala Lumpur. Chng ti mun hp tc v lm vic v
li ch chung ca lin bang M alaysia.
Nhng ti cp n cc
lnh t M CA nh Khaw Kai Boh v Tan Siew Sin mt cch khinh
th v Tunku khng tn thnh iu . Hm sau, ng
ta phn ng li bng cch ni
rng d cho M CA i din cho Hoa kiu, h khng h qun i
quyn li
dn tc, v kh nng ca h

trong vic ng thi bo v c

hai gp phn ng k
vo thnh cng ca ng Lin
hip ti cc cuc bu c: UM NO,
M CA v M IC phi on kt vi
nhau. ng ta ra hiu rng ng ta khng c nh b ri nhng
ngi bn trong ng Lin hip
ca ng ta. M i cho n gn mt
nm sau ti mi hiu rng nu nh
PAP mun gia nhp vo ng Lin
hip nh mt phn ca mt lin
minh th n phi chp nhn vai tr
ca M CA v thuyt phc ngi Hoa
hp tc v quyn li dn tc
i vi chng trnh ca UM NO

hn na, m c bn l s
gip nhn dn M alay.
nh gi c a Geofroy Tory v nhng xu hng c hnh tr ny
trong L in bang mi c

tng kt mt cch ngn gn trong

bn bo co gi cho Duncan Sandys ngy 5/10:
Nhng v
tr ca ng Lin hip v
lu di chc chn l khng vng
chc. ng Lee chng t trong
cc cuc bu c mi y
Singapore rng ng ta c th lin kt tt c nhng ngi phi cng
sn
Singapore, k c ngi Malay, vo mt mt trn chung khin
ng Lin
hip mt uy th. (Tuy nhin,) phn ln thnh cng ca ng ta c
c
l nh ng ta ng vai tr

ngi bo v cho quyn li ca

Singapore chng li Malaya; v th khng chc n mang li cho
ng ta nhiu uy tn mt ni no trong
Lin bang.
M t khc , nu c u c huyn v nhng mi bt bnh

chng tc i vi nhng chnh

sch qu cc oan ca UM NO tr
nn qu di, v nu nh v
l do ny hay l do khc m cnh
ngi Hoa thuc ng Lin hip
tr nn suy yu hn, th mt lc
lng i lp ca ngi
Hoa c c s trn vng b bin
Ty M alaya, nhng vi s gip
ca cc ng phi i lp
khc ca lin bang M alaysia, c th

bt u pht trin. M t khi cm

thy c bo ng nghim trng,
ngi M alay chc chn s khng b
cc hnh thc hp hin ngn cn
vic bo v v tr ca h,
ngay c nu nh h phi tr mt
gi cay ng l nh i
mt nn dn ch i ngh n
ha tng i sng sa hin
nay ca h ly mt nn
dn ch b gim st cht ch
hn.
G eofroy T ory c c i nhn tin liu. Khng

t th nhiu ng ta on
c nhng g s xy ra vo
nm 1965, khi Hi ngh on kt

M alaysia tp hp cc ng
phi i lp li vi nhau.
u thng 1 0 , ti v C hoo li xe ln vng c ao nguyn
C ameron ngh mt hai tun. Kh hu min ni v tnh trng

tng i cch ly gip

ti tr tnh v tr ca chng
ti di mt ch mi.
Trong na thng , ti chi gn,
thng l mt mnh. i do
vng quanh sn gn chn l cng
Choo, ti suy ngh v nhng vn
mnh cn phi gii quyt ngay. Chng ti i mt vi mi nguy t
pha Indonesia, nhng lc ny chng ti ngn chn c
cng sn. H b bt ng, c
trnh li cun s ch , nghe
ngng tnh hnh mi. H bit

Kuala Lumpur quyt tm tiu dit h.

C hng ti c ng phi thc h nghi vi c hnh ph trung ng hin
ang c ng khai bnh vc

cho quyn li ca ngi M alay. iu ny chng ti ch c th dn

xp c nu nh ngi
Hoa, n v cc sc tc khc c
c iu kin
sinh tn. Tuy nhin, khi ti gp Tunku nm ngy trc, ti
li trong ng ta mt tm trng d
chu, v mt s vn c
v nh c gii quyt mt
cch thn thin, bt chp mi
iu xy ra. ng ta ni
n vic ng ca ngn hng
Bank of China v Bank Negara Indonesia (ngn hng quc gia
Indonesia) ti Singapore, nhng ni thm rng ng ta cha c bt
k

mt quyt nh dt khot no
v mun tho lun li vn .
Ti c th ni vi bo ch
rng ng ta ha cho php cc
ngn hng m ca hot
ng min l nhn s iu
hnh trong khng phi l cc
vin chc chnh ph t Trung Quc
v Indonesia.
Sau khi v Singapore ngy 1 4 /1 0 , ti gp P hilip M oore v
ni vi ng ta ti ngh

rng mt trong hai thng ngh s

ca chng ti ti ngh vin lin
bang phi l ngi M alay. Tunku
rt hi lng v ngh
Ahmad Haji Taff, lnh t UM NO Singapore, v ti ng .
Vin thng

ngh s kia s l Ko Teck Kin.

T unku c ng mun c hng ti ng c a phi b

thng mi ca chng ti
Jakarta, v d khng nhit tnh,
chng ti triu hi ngi
i din thng mi ,
ch li mt nhn vin cp
thp. Ring M oore e rng chng ti
ang c nhng cuc mt m
vi ngi Indonesia Singapore
tm cch bi b lnh cm vn
m h tuyn b. Ti cam
oan vi ng ta rng cc cuc
tho lun ch din ra gia cc
thng gia Singapore vi cc vin chc pha bn kia, ch khng
phi vi

cc vin chc chnh ph Singapore.

Ti thm rng ti vui vi cch
m mi chuyn c tin hnh
vi Ismail. Hot ng an ninh ca Kuala Lumpur Singapore din
ra tt p.
Ismail in bo vi ti v vic
bt gi theo k hoch cc lnh
t nghip on SATU v yu cu
ti xc nhn rng vic ny s
c chnh ph Singapore ng h.
Ti bo m vi ng
ta. Sau chng ti trao i th
t vi nhau, nh ti nm
c tnh hnh an ninh ni chnh,
cc cuc hp thng l vo
sng th By ca ti vi cnh

st v S c v vn tip
tc.
l mt thi k yn tnh b ngoi. H i

ng Lp php mi tuyn
th vo ngy 22/10 v d lut
u tin c thng qua l
d lut v bu c vo H
ngh vin Kuala Lumpur. N c
biu quyt bng ming v chng
ti chn 12 dn biu PAP v ba dn
biu Barisan. Khi ti ln ng i
d cuc hp khai mc ngy 3/11, ti m t vai tr ca PAP trong
ngh vin lin bang nh l mt ng
phi trung lp mt phe i
lp trung thnh, thn thin v ph
phn, khng nh ng Barisan hay M t trn X hi M alayan, c

xu hng
ph hoi v khng trung thc.
Trong khi Kuala Lumpur, ti ng vi Tunku l chng ti nn
chp
nhn mt cuc ving thm chnh
thc ca Quc trng, c vua
ca lin bang M alaysia, v khi ng n, ng ta c tip n
long trng theo nghi thc. Tunku l mt k
rt coi trng khng kh huyn thoi ca hong gia.
Ring ti khng hon ton thoi mi trong thi gian lu ti
th lin bang. T unku qu bn rn nn khng th tho lun

hiu qu vi ti v mi quan h
gia hai bn, v trong khi mt
mi bt ha li ti din. Trong
khi tng thut li cuc tn cng
gn nh khng che y ca Albar
nhm vo ti, bo ch M alay

chi ch danh Alex Josey v

vit mt bi bo miu t ti
nh mt lnh t ca bn triu
ngi Hoa trong lin bang M alaysia. iu ny gy mi bt ha
c bit. Razak cng ph phn ti
v m t PAP nh mt
ng phi trung lp, thn thin
nhng hay ch trch lm sao m
chng ti c th l c hai
c?
tr li s phn bc c a Razak i vi

vic ti cho PAP l mt ng phi

trung lp, ti hi Tunku l cc ngh
s ca chng ti s ngi ch
no trong H ngh vin. ng ta
ngh rng mt vi ngi trong s

12 ngh s PAP ngi cng pha chnh ph v nhng ngi cn li

ngi vi phe i lp. Chng ti
ang trong v tr khng r rt.
Trong chuyn tr v Singapore, ti ni vi M oore rng mi quan h
ca chng ti vi Tunku v UM NO s phi c
gii quyt theo cch ny hay cch
khc trong vng hai hay ba nm ca cuc bu c lin bang sp ti.
Tunku s
phi quyt nh hoc b M CA v
hp tc vi PAP, hoc u tranh
vi PAP nm quyn kim sot
cc thnh ph ca M alaya.
Khng phi l c hng ti b qun vng nng

thn. Ngy 21/12 ti pht biu ln

u tin ti H ngh vin
trong mt cuc tranh lun v ngn sch ca Tan Siew Sin. Ti ph
phn l n khng bao qut rng khp nhng vn

 ca Lin bang. N c li
cho vic kinh doanh ln thng tp trung ti cc thnh ph, nhng
khng
c li cho dn ngho nng
thn. Ti nhn mnh s cn thit
trong vic em li phn vinh cho nhng vng nng thn, ni m a
s
ngi M alay sng bng ngh nng.
Trc y cc lnh t ng
phi i lp M alaya khng
cp n nhng chuyn ny; chng
ti p dng t tng
Fabian33 vo nhng vn

c a lin

bang M alaysia v tin rng y l gii php.

M oore bo c o vi London rng Keng Swee, ngi trc y
nghi ng v vin c nh

ca chng ti trong M alaya, hin ang tin chc rng trong khong

chng mt nm, PAP s nh bi M t trn

X hi M alaya v M CA. Vi Singapore hin ang l mt phn ca
lin bang
M alaysia, nhng bo co ca M oore c gi qua vin Cao y
Anh mi Kuala Lumpur l T tc Head, ngi thay
th Geofroy Tory. Antony Head c mt tnh cch khc hn ngi
tin nhim
ca mnh. ng ta l ngi c
nh hng ln v mt chnh
tr. L hc vin ca Hc vin
qun s hong gia, ng ta
c tng thng Huy chng
ch thp qun cng trong Th chin
th hai v l mt l on
trng khi ng ta c c vo
H ngh vin nm 1945. ng ta tr
thnh B trng Quc phng trong

ni cc ca Anthony Eden lc xy ra v xm chim knh Suez 34, v

t c hc khi c uc xm

chim tht bi. ng ta c

a vo Thng ngh vin vi
t cch mt T tc. B v
Dorothy ca ng ta c mt ngh lc
phi thng, hon ton khng c
ti ngoi giao v cng khai quan tm ti chnh trng. Head tng
l Cao y Anh Nigeria ba nm v b v rt thch cc loi chim
chu
Phi. M t s nhng con chim p
mt cch lng ly v k l,
trong c nhng con su mo
vng rc r, i lang thang khp ni v vo c phng khch ca
dinh Carcosa, ni ca h ti Kuala Lumpur, v a by ln nhng
tm
nm ph vi hoa tuyt p. C

hai v chng u pht tnh. H

ch chi my bi phn bng m
giy ri c tip tc ni chuyn.
Ti mn c hai v chng ti n
vi nhau. M i khi n Kuala Lumpur, ti u dng cm tra
hoc
ti vi ng ta v b v lp
d tuyt vi ca ng ta.
H ead c mt s

am hiu v nhng thng trm ca

cc dn tc v cc quc gia.
ng ta suy xt mi vic n cng.
Trong khi ngi Anh kin quyt gi vng ng li chng li cuc
tn
cng khng ngng hin nay ca Sukarno vo Borneo, th ng ta li
cnh co ti rng c Anh v M alaysia phi tin hnh nhng hot
ng theo mt

cch nh th no khi tt
c nhng chuyn ny qua i, chng
ti c th chung sng ha bnh
vi ngi Indonesia, rng nu chng ti h nhc h, th s lm
cho mi quan h trong tng lai kh khn hn. S thn trng ca
ngi
Anh ko di xung t, nhng
n li khin cho vic ha gii
tip theo c d dng hn.
Khi Sukarno b ht ra khi quyn lc vo nm 1965, tng
Suharto, lc l ngi cai tr trn thc t,
gi cc phi vin n
Kuala Lumpur v Singapore thit lp lin lc v bt u khi
phc li lng tin ca chng ti
vo Indonesia. Head c s khn ngoan, l phm cht him hoi
ca vic
rt kinh nghim t nhng sai lm ca chnh mnh, v nht l t

nhng sai lm ca ngi khc. ng

ta cng hiu r Tunku v cu trc
trt t x hi ca ngi
M alay. N khng ging nhng g ng
ta nhn thy min Bc
Nigeria.
T ht may mn c ho ti khi T h tng A nh quyt nh

a mt chnh khch hng u

trong b my chnh quyn n
Kuala Lumpur thay v mt nh ngoi giao chuyn nghip nh
Tory. Nu khng th lch s ca lin bang M alaysia v
Singapore s hon ton khc. Head p dng kinh nghim phong ph
ca mnh, bao gm nhng vn ng
thy Nigeria. ng cng bit r
nhng kh khn trong vic pht trin t ch thuc a n
chnh ph t tr v tr thnh

mt quc gia c lp. Trong hai nm trc thng 8/1965, ti cn c

nhiu vic lm vi ng
ta. Nhng nh gi v bo co
ca ng ta cho London lm thay i hn kt qu ca cuc u
tranh gia Tunku cng nhng ngi theo phi cc oan ca ng ta
mt
bn, v ti cng cc cng s
ca ti bn kia. Nhng ngi
cc oan i hi mt lin
bang M alaysia vi ngi M alay chim u th hon ton. Chng ti

Singapore c bit nhng ngi

c sinh ra hoc gn b cht
ch vi ni a M alaya nh Chin
Chye, Pang Boon v Raja th kin quyt thnh lp mt lin bang
M alaysia cho cc cng dn M alaysia thuc mi chng tc.
y l ct li ca vn .

H ead c mt c m tng tt v c hu P hi v c c

lnh t chu Phi trong Khi thnh

vng chung. ng ta tin rng mt cuc ving thm chu Phi do mt
phi on gm cc B trng thuc cc
bang ca M alaysia tin hnh s t
c s ng tnh ca
h trn cc din n quc
t nh Lin Hip Quc chng hn.
ng ta ci ha h khi ti ni
Tunku cho rng nhng ngi Phi l l
n n, v Head gp
nhiu ngi Phi chu khn kho
hn Tunku, kh ng h l nhng
k u im cao Oxford. ng
ta c cm gic rng ti l mt
ngi hot ng khng ngng,

mun lm mt iu g
chng li s tn cng ca
Sukarno. ng ta ngh ti thuyt
phc Tunku phi ti n chu Phi
tranh th s ng h ca
h, m theo ng ta n s hu
ch trn mt trn tm l trong
khi ngi Anh nm mt trn qun
s. ng ta cng tin on rng
nh th s khin cho th gii bit
n ti nhiu hn, iu
c ngha l nu nh mi vic
i n ch m Tunku mun v
hiu ha ti, th ci gi
phi tr s ln hn nhiu.

T i a kin ny vi T unku, v tht ngc

nhin l ng ta ng ngay.
Cuc chin i u c chiu
hng ti tm. t sng kch
ng v nhit tnh u tin
tng a n nhng cuc biu
tnh bn ngoi ta i s
Indonesia lng xung. Tunku i khp t nc c din vn
nh thc tinh thn dn tc ca
ngi M alaya, v lin bang M alaysia l mt khi nim qu mi.
Nhng t
cc cuc chuyn tr ring vi
ng ta, ti bit ng ta s sc
cun ht m ti hng bin ca
Sukarno c th tc ng ln
ngi M alay M alaya, c bit l

dn nhp c mi, con chu thuc

th h th nht hoc th hai ca
nhng ngi n t Sumatra v
Java.
Ring ti hon ton tin vo kh nng c a ngi

Anh, v khng bit rng chnh

sch tch cc chng c cuc
chin i u s khng th
ko di nu chnh ph M chp
nhn mt ng li ngc
li. Ti khng ch lm khi
bo ch tng thut rng ngi
i din ca M d bui l
thnh lp lin bang ngy 17/9 Kuala Lumpur ni rng M
khng ng
v phe no trong cuc tranh lun. Nhng nhng ti liu ngoi giao

trong vn kh
Anh thi l s lo lng
su sc v thi lng
khng ca ngi M . Nhng ti
liu y nhn nh rng ngi
M s ngi Anh b kit sc
v cuc chin i u v
cui cng ngi M s phi
nhn lnh gnh nng . Chng
cng ghi nhn s lo ngi rng bng
vic cn tr Sukarno, ngi Anh s
lm mt uy tn ca mt chnh
ph khng cng sn ti Jakarta, nh
th l y Indonesia vo tay cng
sn, v lc lng s gy ra

mi e da cho cc cn c ca
M Phillipines.
N gi A nh phi vt v lm mi khin c ho c hnh

ph Kenedy nh ch t nht mt
s hnh thc vin tr kinh t
ca M cho Indonesia v ngn cm cc v chuyn giao ph tng
v
kh mi ca hng Lockheed vo thng 11/1963. chng t quyt
tm v
li ha ca mnh, ngi Anh
tuyn b hi thng 11 rng qun
i ca c v New Zealand s
tham gia vic bo v lin bang M alaysia chng li nhng t tn
cng qun
s ngy cng tng ca Indonesia.
D o s thc gic c a ngi A nh, lc thi

ca Tunku i vi Indonesia

khng cn lng l na. Ngy

3/12, Sukarno c mt bi din
vn cho l cng tc quan st trc
y ca Lin Hip Quc ti
Bc Borneo khng c tin
hnh theo ng cc th tc dn
ch. ng ta ha s hoan nghnh vic thnh lp lin bang M alaysia
nu mt phi b quan st th hai chng t
rng dn chng ca cc lnh
th mun tr thnh mt phn ca
Lin bang. M t pht ngn vin ca
B Ngoi giao lin bang M alaysia bc b ngh ny, nhng
thc
cht chnh Tunku t chi n.
Vi ngy sau, mt qu bom ln
n ti Sennett Estate, mt khu ngoi ca dn trung lu, lm hng
mt

xe hi v cht hai ngi.

l s thng vong u tin
trong cuc chin i u
Singapore; chng ti chun b
cho nhng rc ri k tip. Ngy
18/12, Tunku vch trn mt m mu ca ngi Indonesia nhm lm
n tung trm in Pasir Panjang, nhng ng dn nc chnh gia
o v Johor, v
nhng c s quan trng khc. Cng
lc , ti pht gic rng
mt ty vin hi qun Indonesia ang hun luyn nhng tn ph
hoi
tuyn t Singapore, v ngi Indonesia thnh lp nhng cng ty
ma
nhp v kh.

34
C
THM BN B CHU PHI

Syed J aafar A lbar phn i vic ti dn u

on i biu n c hu P hi. ng ta ni ngh

vin ngy 3/1/1964 rng: Thay v lm cho ngi chu Phi bit n
lin
bang M alaysia, ng ta s khin cho cc quc gia chu Phi bit n
chnh ng
ta thi. ng ta mun mt thnh
vin ni cc dn u on
i biu. Tunku tr li rng ti
yu cu ng ta cho php gii
thch v lin bang M alaysia vi nhng ngi bn lc a ,
v ng ta ngh tt hn l

cho dn chng nhng vng lnh

th mi ca lin bang lm theo cch
ring ca h bo cho cc
nc chu Phi rng h gia nhp
lin bang theo tinh thn t nguyn ca h. Nu chnh ph khng
hi
lng vi kt qu ca phi on,
th c th gi i mt phi
on khc, trong trng hp ,
ng ta s tnh c Albar trong .
Cng lc , Tunku cng ph phn
ti v tr li mt l
th ca Chu n Lai, d l th ny
ti tr li trc khi hp nht.
ng ta ni y l mt vic
lm rt sai tri ca ti. y

qu ng l Tunku v kiu quanh

co ca ng ta. Ti phi hiu rng
trong lin bang M alaysia cch c x nh
th l khng th chp nhn. Lin
bang s khng bun bn vi bt
k quc gia cng sn no, nht
l Trung Quc.
P hi on ri Singapore vo c ui thng 1 /1 9 6 4 trn mt
c hic my bay thu bn ng

c, khin cho vic di chuyn ca chng ti linh ng hn. Phi on

gm c Tng y vin ca Sarawak,
Stephen Kalong Ningkan (ng ta gia nhp on ti Lagos vo thng
2), v ph t
ca ng ta, James Wong, vi Tng y
vin ca Sabah, Harris Salleh, v mt thnh vin trong ni cc ca
ng ta, v
Singapore c Devan Nair, v th k

ngh vin ca ti, Rahim Ishak. Ti

mun mi nhm chng tc chnh
u c ngi i din
M alay, Trung Quc, n , Dayak v
Kadazan. Chng ti c hai vin chc
cao cp t b phn i ngoi
lm th k, v mt i ng
cc phng vin ngi M alay. Chng
ti ln k hoch i thm 17 n
18 quc gia trong khong 35 ngy, v dng li Cairo v
Alexandria trong khi tin hnh vic sp xp. iu ny
tht khng n gin. Lin bang
M alaysia khng h c i din
chu Phi da en35, v vy

vic lin h tin hnh

chm chp v vng vo, thng qua cc

phi on ca h London, hoc

cc ta i s ca h
Cairo, hoc cc on i biu
Lin Hip Quc, v i
khi vi s gip t vn
phng i ngoi ca Anh. iu
ny bt li ch n khin
lin bang M alaysia c v nh do Anh bo h, nhng i khi khng
c s
chn la no khc. Ch mt quc
gia duy nht, Lybia, t chi tip n chng ti.
C huyn dng u tin c a c hng ti l C airo. T ng

thng Nasser khng h thay i suy ngh

ca ng ta v lin bang M alaysia t khi ti gp ng ta vo thng
4/1962.
Antara, thng tn x ca Indonesia, tng thut rng i s lin
bang M alaysia n Cairo gp phi

s lnh nht ca Nasser, ngi

t chi nhn quc th ca ng
ta. B trng Ngoi giao Ai Cp, M ahmood Fawzi, ni rng lun
iu ny
hon ton sai s tht. Antara cng ni rng Ai Cp ng tnh vi
Indonesia. (Nhng ngi Indonesia xo quyt yu cu i s
qun
Ai Cp Kuala Lumpur chm sc quyn
li ca h khi h rt i
s ca h v.) Fawzi ni iu
ny l khng c c s.
Nhng chuyn l c m
i vi Indonesia. Fawzi, trn 70, l ngi lch duyt v c hc
thc. ng ta gii thch ti sao
Sukarno chng li vic thnh lp lin bang M alaysia v ng ta hy
vng t
c iu g, rng ng

ta cn mt vn no
gi cho dn tc ca ng
ta bn tm n nhng tham vng bn
ngoi, v nu nh ng ta c th
lm tan r lin bang M alaysia, th s l vn thi gian trc
khi Sabah v Sarawak s b sp nhp
vo phn Borneo ca Indonesia.
N as s er nng nhit v thn thin trong s ut c uc tho

lun hai gi, km theo ba n ti.

Trong mt thng co chung, ng ta pht biu rng ng ta nhn
mt
li mi ving thm lin bang M alaysia.
M t khc, Ai Cp cng nhn lin
bang M alaysia v khng xem n l hnh thc thc dn kiu mi.
T unis ia, c huyn dng k tip c a ti, tng thng

Habib Buorguiba, mt ngi Rp hon ton Php ha, bt ng

li l

ngi theo ui mt ng
li chng thc dn mnh m. Vn
l Tunku, v c tnh mm
mi v nhng tuyn b n ha
ca ng ta, c coi nh ging
vi cc th lnh b tc chu
Phi tiu biu c chnh quyn
thc dn nui dng ri sau
c trao tr c lp, v
thng qua h, nhng k cai tr trc
y vn gi c nh
hng chnh tr v quyn li
kinh t. Tuy nhin Bourguiba chp nhn rng lin bang M alaysia,
mt t nc c
1 0 triu dn, vi 1 0 .0 0 0 binh lnh, c quyn ku gi s

gip khi mt quc gia c ti

100 triu ngi vi 400.000 binh lnh tn cng n. Ti lp li l

l ny v n c tc
dng tt mi khi gp mt lnh t
no c v d dt v nhng
quan h phng v ca Lin bang
M alaysia vi nc Anh.
T T unis ia c hng ti bay ti Rabat, th c a

M a-rc. c vua khng tip n

chng ti, v vin Th tng
ca ng ta t ra khng my quan tm,
khin cuc ni chuyn ca chng
ti chn ngt, ng ta khng chng
li Lin bang M alaysia, v d sao i
na th ngi M a-rc cng thn
phng Ty, v vy khng c
nguy c l h s ng h Indonesia

ca Sukarno.
Sau l A lgier, ni ti tng n thm hi

thng 7/1962 trn ng ti tr

v sau hi ngh London, lc
ngi Algeria va ginh c
c lp t tay Php. D ti
t Paris n lc khuya, Th
tng Ben Bella vn i ti mt
ba cm ti lc 11 gi m.
Ln ny c th ng ta
c b Ngoi giao cho bit rng
Tunku khng phi l nh cch mng
chng ch ngha thc dn nhng ng
ta bit ti nh mt ngi theo ch
ngha dn tc v rt
thn thin. Vi s gip

ca Harris Salleh ca Sabah v James Wong ca Sarawak, ti c

th thuyt
phc ng ta rng chng ti c
quyn khng cho ngi Indonesia
thn tnh, nhng c quyn chia s
s phn ca chng ti vi ngi
M alay, vi h chng ti cng
chu chung mt ch thng tr ca
thc dn Anh. Sau James Wong v ti c mi d mt cuc
hp
bt ng ln hai vi ng ta. Ben Bella by t hy vng ha bnh s
c ti lp, v ni rng
Algeria sn sng ng h bt k
n lc no m n s a
M alaysia v Indonesia li gn nhau
gii quyt nhng bt ng mt

cch thn thin. Cuc hp ny

em li mt thng co do ngi
Algeria son tho m n khng h
phn nh nhng do d m h
bc l trc y trong y ban
thm tra t cch ca Lin Hip
Quc, v ghi li rng cuc
ving thm ca phi on M alaysia
l im bo tt cho vic tng
cng hiu bit v tnh bn
ln nhau gia hai quc gia.
im dng tip theo c a ti l Bamako M ali,

mt x s kh cn, nhiu sa mc.

Ti ngc nhin khm ph ra rng
Timbuktu khng phi l mt ni trong
tng tng. Ti phi trng,

ti c n tip theo kiu

Php, trc tin l vi mt
i qun danh d, tip theo l
mt c gi Phi lai Rp da en,
mnh mai trong b o phng Ty,
hn ln hai m v tng ti mt
b hoa. Tng thng M odibo Keita trong chic o chong Rp
tip chng ti
ti ta lu i mi xy
ca ng ta, nhng cn phng trong
c trn cao, y nhc
c v c iu ha
khng kh. M t thng co chnh
thc a ra t ph Tng thng
ni rng ng ta ti xc nhn
s gn b ca M ali i vi

nhng nguyn tc ca chnh sch

khng lin kt, hon ton phn
i s c mt ca nhng cn
c qun s nc ngoi, nhng
ni thm rng nhng nguyn tc
cng i hi s tn
trng ch quyn ca cc quc
gia. Sau thng co cp
n li mi v nguyn th
M ali ving thm chnh thc lin bang
M alaysia v tuyn b rng ng ta
tn thnh. Ging nh Ben Bella ca
Algeria, Tng thng Keita t du hiu rng quc gia ca ng
khng
cn d dt v lin bang M alaysia.
Khi bay v pha N am, ti c th hiu ra c c h nhng

ngi Rp v chu Phi gp

g v ha nhp vo nhau vng
Bc Sahara, ni y nhiu ngi
chu Phi ci sang o Hi.
V mt dn tc, chu Phi da en l
mt th gii hon ton khc
vi mt nn vn ha khc hn.
L iberia l mt ting tht. C hng ti n th

trc khi tri ti. Sau bu

khng kh sa mc kh khan ca Bamako, M onrovia m p v m
t, ging
nh Singapore. Nhng Liberia ch l mt bn sao cha hon chnh
ca mt
quc gia. M t i qun danh d
kiu M ng dn hng n
tn phi trng, trng khng c t

g l qun i hay ci g
khc ngoi tr v sang trng. M t
ngi Phi cao ln cho mng ti
bng th ting Anh theo ging M v
ni rng ng ta l B trng
Ngoi giao. Hu ht cc c quan ca
h u c t tn
hoc m phng theo ca M , nhng
s ging nhau ch dng li .
Khi duyt binh danh d, ti nghe 18 pht sng i bc n yu t
n
cha tng c, ging nh ting pho
lt t vy.
Trong khi c hng ti ngi trong phng V I P c h ly hnh l,
vin B trng N goi giao ni l

chng ti s i thng n
trang tri ca Tng thng William Tubman,

 ng ta ang ch dng
ba ti vi chng ti. Phi mt
t nht l hai gi i xe. Ti
ht hn. Chng ti bay sut
ba ting ng h, v cn tm
ra thay qun o. Nhng khng c
cch no khc. Chng ti li
ln ng. C by qun nhn
m ng trn nhng chic m
t qun s hai ng p ca hng
HarleyDavidson, v ting my b m
ca ngi dn ng chnh
v ca vin s quan h tng qun
s ch ngi pha trc
chic Cadillac ca chng ti c ku

khng dt. Khi mt trong nhng chic m t ri xung mng

nc, vin
B trng Ngoi giao khng h lo
lng cht no. Trn con ng
ca chuyn i di ba ting ng
h, c hai m t na b lc
tay li bay khi lng ng.
Nhng ngi ngi xe b thng
nng hay nh, chng ai quan tm. Ti
quyt nh khng hi; qua phn ng
ca vin B trng Ngoi giao v
vin s quan ty vin, nhng chuyn
dng nh l chuyn xy
ra hng ngy.
C hng ti n v c a vo

chp hnh. Trc ti

phi c ni mi c cho t
pht ra ry. Sau
Tubman din thuyt tht lu. Cui cng, ba n ti cng c dn.
ng ta g mt ci ba ln bn
v ni: "M i ngi Ph Tng
thng. Vin Ph Tng thng ngi
cui bn cm n Cha v
ba n. Gn na m chng
ti co lui tip tc thc
hin mt cuc hnh trnh di
ti nh ngh ca chng ti
M onrovia.
M t l, ti ly b pyjama i vo phng tm,

v nhn thy bn tm y
nc vi cn bn di y.
Ti ra thm v ko nt chn

ra, nhng mc d mt mi, bn

nng vn bo cho bit ti ang lm
mt ci g ngu ngc v
nhanh chng y nt chn li.
Qu nhin l vi khng chy
nc. Vi s nc bn cn
st li, ti xoay x ht
sc ra sch bi bm du
m trong chuyn i. Ti tm mt
chai nc soda nh rng.
Chng thy, ti phi dng Fanta. N
ngt, nhng cn hn l khng c
g c; ti hy vng thuc nh
rng s trung ha c ng.
Sau tt c s kch ng ,

ti khng ng c. Ti cm
ln my th sch bo g
trn chic bn cnh ging. N
l ti liu ca tng Tng thng,
ngi sao ca chu Phi, v cu tinh ca t nc. Ti xp n li
mang v nh nh mt vt
k nim v cch thc lm th
no khng gy n tng
cho khch.
Khng c n thit phi c mt tuyn b c hung

Liberia, v Tubman c bit l

mt ngi thn M . ng ta ng
h lin bang M alaysia v nhn li mi ving thm lin bang ca
Tunku. Ngy
hm sau, ti lang thang khp M onrovia
ngm khu dinh Tng thng khng l ny v nhng khu chut t

hi
quanh . Ti thy d chu khi ra
ngoi.
Sau M onrovia l C onakry Guinea, mt quc gia bi P hp
nht trong c c quc gia c hu P hi ni

ting Php. Tng thng Php De Gaulle khng hi lng khi Guinea
b phiu
chn vic tch khi cng ng
Php. H ni vi chng ti
rng ngi Php ly i
tt c in thoi v cc
my mc khc trc khi trao tr
t nc. Nhng thm ch nu
nh mi th vn c
li trong tnh trng hot ng,
th nhng chnh sch trung ng
tp quyn m Tng thng Sekou Toure theo ui chc chn s

a
chng n ch ngho nn. Nm
1964, nhng vt dng ny vn cha
hon ton h hng. on i
biu c thu xp trong nhng
bit th nh cnh b bin trng
ging nh nhng chic lu mi l
rng ri dnh cho cc t trng
b lc, nhng c xy bng
gch v h.
Sekou T oure l ngi theo c h ngha c ng on. ng ta

rt thng minh. Chng ti dnh nhiu

thi gian bn v ch ngha x
hi thong qua mt ngi phin dch,
v ng ta tng ti my tc phm
ca ng ta, Socialis m for Guinea (C h ngha x hi c ho G uinea).

M i

ngi u bit ng ta l
ngi chng li s can thip ca
ch ngha quc vo cc
thuc a c ca Php
ng h nhng lnh t da en a
chung cc chnh sch ca Php,
nhng d ng ta khng bit nhiu
v M alaysia, ti vn c th lm
cho ng ta hiu rng binh lnh Anh l cn thit cho s sng cn ca
mt quc gia nh b ang b mt
ngi lng ging khng l e
da. D quan im ban u ca
ng ta ra sao i na, ti cm thy
mnh lm ng ta d tip
nhn v phng khong hn. ng

ta c th thy rng James Wong, Harris Salleh v ti khng phi l

tay sai
cho thc dn. ng ta tip chng ti
vi mt tc phong lch s, i
chng ti mt ba tra long trng,
v khng phn i M alaysia.
Sau c hng ti hung ti A bidjan I vory C oas t (B

bin Ng). Ni y tng phn

hon ton vi Conakry. Tng thng
Houphouet Boigny, mt ngi Php da en, l mt B trng
trong
nn t Cng ha Php.
Lch s trong thi , tao nh
trong n mc, ng ta tip chng ti
trong ta lu i trng l ta
lc trn sn i v chng

ti dng ba vi cc mn n
Php tuyt vi v ru vang ho
hng. ng ta l ngi Phi chc
chn, v c ti hai v, c hai
cng c mt trong ba n, h u
tr, rt hp dn v l ch
em.
Khng c n phi thuyt phc ng ta v trng hp

ca chng ti. ng ta ni rng

nhng lnh t chu Phi i theo con
ng khc v tr thnh
nhng k chng thc dn v theo
cng sn hoc theo ch ngha x
hi ri s chu tht bi. Ti
b n tng bi ch ngha
hin thc ca ng ta. ng ta c

mt Tham mu trng ngi Php.

Nhng B trng ca ng ta cng
c nhng y vin ngi Php
nh th. Nhng ngi Php ny
ghi chp cc th v t ra rt
hiu nng. Tng thng nhn li mi
ving thm M alaysia ca Tunku khng cht ngn ng. Lc
Ivory Coast l
mt thnh vin ca Hi ng
bo an Lin Hip Quc, i din
cho khi chu Phi, v v th rt
c li khi c h ng v
phe M alaysia.
K

l Accra Ghana. Trong s cc

i s n n ti ti phi trng c nhng ngi thuc

cc nc Ivory Coast, Ai Cp

v A lgeria.

iu khng nh rng
Algeria hin ng h
chng ti. Ghana, vo thi ti su
tp tem th nc ny mang tn
Gold Coast (B bin Vng), l nc
u tin ca chu Phi ginh c
c lp (nm 1957). Lnh t ca
nc ny, Kwame Nkrumah, l mt ngi c tinh thn Lin chu
Phi v
nu gng cho nhng ngi khc
bng cch ly mt ngi v
Ai Cp. Bo ch a phng
gi ng ta l Osagyefo, ngi ca
thi i hoc ngi dn
ng, v ng ta c uy tn

l ngi chng thc dn. Vo

ngy ti n, t Evening News

c a A c c ra vit: L in bang
M alays ia hin mang du n c a c h ngha thc dn mi.

T bo so snh n vi Lin
hip Trung Phi tan r v s
sp nhp ca Aden vo Lin hip
Nam Rp.
T i gp N krumah vo C h nht ti lu i

Christianborg c t hi th k 17, mt trm bun bn n l ca

ngi
an M ch thi xa, sau tr thnh
ch lm vic ca chnh ph. Khi
ti tin vo phng lm vic
ring ca ng ta, ti i gia
nhng ngn n du kiu n
, nhng si bc ni trn
nhng ci t bng ng thau nh

xp di hai bn mt tm thm .
Ti nhn ra ng ta ang trong mt trng thi tinh thn k l. ng ta
va
sng st c sau mt cuc
o chnh tht bi, nn hi
khp kn v hoang mang. Nhng ng ta
chn thnh v thn thin i
vi ti, v chng ti tho lun
vi nhau mt ting ng h. ng
ta ni vi ti, v ti
tng thut li vi bo ch
ca ti, rng: "Nu cc bn
khng i ti, cc bn hn s
thua v b cuc, v sai lm ca
cc bn. Hm sau, bo ch a
phng ni ti M alaysia vi ging

iu n ha hn. By gi h
ni rng rt c th, c l
mt cch v thc, n s b
s dng cho nhng mc ch ca
ch ngha thc dn mi. Ti mt
c ngy li xe vt 70 dm ti
p nc Thng Volta, do mt
cng ty ca xy dng, v do
chnh ph Anh, M cng Ngn hng
th gii ng ti tr. Nhng
sau khi thm ving Conakry v Accra v gp cc lnh t ni v vic
phn
phi ca ci theo kiu x hi
ch ngha, ti tin h s tr nn
ngho kh.
T i L agos

Nigeria, bn thn ca Tunku, Th tng Alhaji Sir Abubakar

Tafawa Balewa, gp ti phi trng vi mt i qun danh
d. Nghi l rt theo kiu Anh. ng ta ng h M alaysia tn tnh, v
nhn
dn Nigeria cng biu l s thn
thin. Tt c ng dc theo con
ng di 15 dm ti thnh
ph, h vy tay v la to nhng li
cho mng. Lagos trng sung tc hn
Accra nhiu. Nhiu cng th ging ht nh cng th Singapore v
M alaya.
Chc chng theo cng n ca
B Cng chnh Anh. Trn ng
ra sn bay ri nc ny, ti
c th ni v s ng h
tinh thn hon ton m v Th
tng dnh cho M alaysia. Nigeria phi mt i biu c bit

n d cc bui l mng c
lp Kuala Lumpur.
L us aka nm

pha Bc Rhodesia, sm c c
lp v i tn thnh Zambia. N
t chc cuc tng tuyn c u
tin hi thng ging, ch vi
tun trc khi chng ti n.
Kenneth Kaunda, Th tng, i
vng v tip ti l vin ph
t ca ng ta, Kamanga. Chng ti
c xp khch sn
Livingstone, mt ta nh mt tng
tht p, ging mt nh tr
ln mt tnh l nc Anh.
Cc B trng th thn thin.

H bit rt t v ng Nam
nhng rt vui khi chng ti n
thm v tm kim s ng h
ca h, v chnh ph chp thun
mt li mi n thm M alaysia ca
Tunku.
Sau l Blantyre, M alawi.

Tng thng l bc s Hastings Banda,

c mi ngi gi l
Ngwazi, ngha l ngi c
tn knh nh mt con s t v
quyn lc v sc mnh ca ng
ta. ng ta qua k thi st hch
trnh vi t cch l
mt bc s khoa ni Scotland v
vui v thc tp

trong nhiu nm. ng ta khng cn mt s thuyt phc no c; ng

kin
quyt chng li tinh thn bi xch
ngi da trng.
V t M alawi, trn ng ti M adagas c ar, hi

c gi l M alagaay, v n
th Tananarive, ni Tng thng
Tsiranana tip chng ti vi s nng
nhit v lng mn khch tuyt
vi. ng ta l mt ngi th
v, thng thn v chn thnh.
ng ta cng khai ni v mi quan h
cht ch ca nc mnh vi
Php. Sau khi nghe ti, ng ni: Nu nh mt quc gia phi b
thuc a
ha, th th b nhng nc

vn minh chim lm thuc a cn

hn l nhng nc km vn
minh.
M adagas c ar l mt t nc k l, l mt

o ngoi khi b bin chu

Phi, m dn chng mt
phn l chu Phi v mt phn l
M alay hoc Polynesia. Cc iu ma ca h kt hp iu nhy
chn
ca ngi Phi vi ng tc
tay ca M alay v Polynesia, v trong ngn ng ca h c ln ting
M alay.
Sau cc cuc tho lun ca chng
ti trong vn phng ca ng ta,
Tsiranana ly mt ti da t trong ngn ko v tri ra mt l nhng
vin qu lp lnh, tt

c c khai thc M adagascar.

ng ta mi chng ti mi ngi
chn mt vin. Ti ly mt vin
mu xanh nc bin cho Choo. Nhng
thnh vin khc ca phi on
mi ngi u c mt s
thch khc nhau. ng ta tm c
nim vui ln trong vic nhn v rng
r trn khun mt chng ti khi
chn cc vin ngc.
D ar es Salaamm

Tanganyika, sau i thnh Tanzania th khc hn. Julius Nyerere l

ngi cng gio, mt ngi theo ch ngha nhn vn
v ch ngha x hi, v ng
th hin s ng h M alaysia qua cch
ni thng thn. T ln gp u

tin, ti thch ng ta v
cch n mc, c ch v li
sng gin d. ng mi ti
trong dinh Tng thng, trc kia dnh cho vin thng s Anh v
trc
Th chin th nht l ch
ca quan cai tr ngi c. Ring
ng ta th thch sng trong mt ngi
nh nh gn . ng ta mi
cc B trng n n
dng cm, nu r quan im rng,
khng nh cc quc gia ng Phi
khc, ng ta c mt ch dnh
cho h Tanganyika. Nhng tic thay, tinh thn Fabian v xu
hng tp quyn
ca ng ta, xut pht ch yu t

cc cuc tho lun vi cc lnh

t chng thc dn khc v nhng
ngi theo ch ngha x hi Anh c
thin ch m ng ta gp Anh,
khin cho t nc ca
ng ta ri vo i ngho mt
cch khng cn thit.
Khi ti n Kampala U ganda, T h tng M ilton O bote i
vng v ti c c c B

trng n tip. H thn

thin v hiu bit, mt phn nh
bi nhng quan h trong Khi thnh
vng chung. C mt s cng thng
no gia chnh ph v
Kabaka ca Buganda, hay Vua Freddie nh ng ta c mi
ngi gi nh
vy, nhng d Obote gp Tunku

trong cc hi ngh ca Khi thnh

vng chung v nhn ng
ta mt cch sai lm nh mt Vua
Freddie khc, th iu
cng khng nh hng n s
ng h ca Uganda i vi
M alaysia. H ng tnh vi M alaysia v khng ng h Indonesia.
C hng dng k

tip, Nairobi, li quan trng. Tng thng Jomo Kenyatta c mi

ngi gi
l M zee, mt t dng ch
s tn knh v sng bi cao
dnh cho ngi gi. ng
ni ting khp th gii l mt
chin s u tranh cho t do
tng b giam gi trong xing xch sut cuc phin lon M ao M ao

vo nhng nm 1950 chng li chnh ph Anh v nhng tn thc

dn da trng36.
Vin ton quyn M alcolm M acDonald, m ti tng bit khi ng
ta l Tng
y vin Anh ng Nam ,
tm lc cho chnh ph Kenya v
M alaysia, v tt c nhng g ti
cn lm l gp Kenyatta v t
c s tn thnh ca ng.
Tht khng may, ng ang M ombasa,
khnh thnh mt nh my lc
du, nhng M alcolm M acDonald l ngui tho vt, v ng ta thu
xp vi chnh
ph c my bay a ti
ti .
Kenyatta n ti phi trng v c hng ti c ng

ngi xe n khch sn ca ti

qua nhng m ng ang la to

Urumbi, Urumbi". Kenyatta gic ti cng h theo v ch ngn tr
ln
tri nh h lm; c ch
ny, ng gii thch, c ngha
l chng ta hy hnh ng
nh mt dn tc. Trong mt thng
co chung, ng nhn mnh tnh bn
ca Kenya vi M alaysia, n mng cuc ving thm ca phi on
nh
mt bc nhm cng c s
hiu bit ln nhau, v cm n
ti v n M ombasa
gp ng.
C hng dng c ui c ng c a ti l A ddis A baba

Ethiopia. Sau khi n, ti i chi bng xe vo bui chiu, dng ba

trong nh khch, v ng. Lc ba gi sng,

thc dy ti cm thy tht nng

ngc. Ti s mnh b chng
au tim. Ti ng chp chn. Ti
ba im tm, ti hi vi
thnh vin khc trong on xem c
ai tri qua trng thi k l ny
khng. Khng ai b c. Ti c
g chng ti mang theo mt bc s.
Khi nhm cn li t mt khch
sn khc trong thnh ph n,
ti tht an tm khi thy vi ngi
trong s h cng tri qua cm gic
nh ti. l bnh vng
ni. Addis Ababa cch mc nc bin
gn 3.000 mt.

 c hong H aile Selas s ie tip kin, ti phi i qua hai

c on bo c xing

vo ct hai bn ng ta. l
mt hnh nh ca Vua Salomon trong kinh thnh, c iu l vua
Haile Selassie
mc mt b qun phc kiu Anh.
ng ta lng nghe v dt khot ng
h M alaysia. Nhng nc ca ng ta
khng phi l mt trong nhng ch
cch mng ca chu Phi. Ti
b chn ng bi thi
s hi v sng knh ca dn
chng trn ng khi xe ti i
ngang vi l c ang tung bay. H gi
nn v ci u tht thp.
L c biu trng cho quyn lc,
d n tung bay v hong , v

khch ca ng ta hay v cc vin

chc ca ng ta, v h bit thn
phn thp hn ca h di
y x hi. Tri vi nhng
dinh th p chung quanh, h
trng tiu ty v ngho kh.
Ti quy tt c nhng iu ny
cho ch phong kin li thi
bn cng ha ngi nng dn
v dnh ca ci cho tng lp
qu tc. Ti khng cm thy lc
quan cho tng lai ca t nuc ny.
T A ddis A baba ti bay ti A den tip nhin liu

trc khi ti New Delhi. Aden ang kh s

v cuc ni chin, khi ngi Anh
chun b rt lui. Cc bin php

an ninh rt nghim ngt quanh phi trng, vi nhng dy thp gai

v lnh
ng gc nhng v tr
trng yu, v qua vic ni chuyn
vi cc s quan khng qun hong
gia Anh trong khi i , ti c
th cm gic c mt tnh
trng khn cp.
D elhi ti git mnh khi thy N ehru gi i nhiu s o

vi lc ti gp ng ln u
vo thng 4/1962. ng ta trng mt
mi v kh tp trung t tng.
Cuc chin tranh bin gii thng
12/1962 gia qun i n
v Trung Quc bn kia Hymalaya gn Ladakh l mt thm ha.
N

ph hy tt c nhng g ng
hy vng v chin u
ginh ly. ng cng gii
thiu Chu n Lai vi cc lnh t
Phi Hi ngh Bandung nm 195537
mi ca tnh on kt
Phi. Gic m ca ng bin
thnh tro bi. Ti cm thng vi
ng. ng mt i sc sng
v tinh thn lc quan ca mnh. Cc
B trng v vin chc ca
ng tip chng ti vi s nng
nhit v lng mn khch, v
cc phi on ca h
chu Phi tht hu ch.

bo trc mt thi k

 im dng k tip c a ti l Kuala L umpur c h

khng phi Singapore, v ti cn phi bo co cho Tunku. ng ta

hi lng
v thy ti ngn chn v
nh tr c s tuyn
truyn ca Sukarno trn mt trn
Phi, v cuc hp bo ca ti
c pht y trn
i truyn hnh Kuala Lumpur. Ti ni rng Indonesia c kinh
nghim lu
nm trong bang giao quc t v vt
xa ngi M alaysia chng ti v lnh
vc ny. H pht trin
c cc k nng tuyn
truyn; h bit s nhy cm v
d lnh hi ca cc lnh t

chu Phi, nhng ngi khng a cc

cn c ngoi quc. Vn l
ch hnh nh quc t ca
Sukarno, c nh gi qua thut
hng bin ca ng ta, c v l
mt nh cch mng chng ch
ngha thc dn nhit tnh, trong khi
Tunku, tri li, l mt ngi
rt r, n ha ca phng
Ty. Indonesia xuyn tc thi
ha nh ca ng ta l
thi ca mt tay sai ca Anh.
T rong trng thi phn kc h, T unku tha th c ho ti

v nhng tuyn b bt phc tng

ca ti trong cuc bu c, v
ngh rng ti nn n New York v

Washington thuyt phc ngi M

nh ti thuyt phc ngi
Phi. Ti c th ln ng
ngay lp tc sau khi ngh ngi.
Ngy hm sau, 27/2, ti bay v Singapore trong s tip n nng
nhit ca
hng nghn ngi ti phi trng.
James Wong, ngi v Sarawak sau khi chia tay ti Dares
Salaam, trong lc gh li Singapore trn ng v
m t chuyn cng cn
ca chng ti l mt thnh
cng rc r: Chng ti
ginh c s hiu bit,
ng tnh v ng h tinh thn
ca tt c cc nguyn th v
B trng nhng nc chu Phi

m chng ti gp g.
Khi ti li xe v nh cng Choo v
ba a tr trn xe, m ng
vy theo ti sut on ng.
l mt chuyn i mt
mi, nhng l mt phn
v gi trong kinh nghim chnh tr
ca ti. Trc tin ti hiu
thm c v Rp v
cc dn tc chu Phi, v hiu
tr lc g m cc nc
chu Phi phi khc phc gio
dc cc b tc ca h v
pht trin nn kinh t thng
phin din ca h.

Q ua c huyn i di 3 5 ngy qua 1 7 th c hu P hi, ti

c cc i s
Anh chuyn nghip gip . Cc
nh ngoi giao ca h u tho
tin, thch nghi tt vi cc chnh
ph ch nh, bit kn o
hay l din khi tnh hnh i
hi. Ti mi im dng, ti
u c nghe h trnh by
tm tt v tnh hnh t
nc , chn dung thu nh ca
cc B trng m ti mun
gp, v mt m t v c cu
chnh quyn. Nhng bn tm tt
lun lun rt tt. Nng lc ca
cc nh ngoi giao Anh rt cao. Cn

vic h c mang nhng li ch

kinh t v cho ngi Anh hay khng l mt vn khc.
M t trong nhng hi c kh qun nht c a ti

l Dinh Chnh ph Lusaka, ni ti

lu li vi t cch l khch
ca vin thng s Anh cui cng
ca Bc Rhodesia, ngi Evelyn Hone. N c trang hong p v
c chm
sc tt, nhng khng xa hoa. Cc dng c v sinh, x bng, khn
tm,
dao ko, s u ging nh
nhng th m ti thy trong cc
dinh chnh ph Anh Singapore, Sarawak v Bc Borneo. Tt c
chng l mt
phn ca mt h thng c
iu hnh tt. Ti t hi

vin thng s s sng mt cuc

i nh th no Anh mt
khi ng ta ri khi chc v v
khng cn on gia nhn ng
phc. ng ta thc hin vai tr ng
ch tip khch vi v tao nh,
lch lm. T ca s phng khch
ca ng ta, ti thch th nhn
bn hu nai, linh dng, hong,
cng, su, cc ng vt v
chim chc chu Phi nhn nh trong vn.
Dinh Chnh ph ging nh mt ta
lu i min qu ca Anh ta
lc trn cao nguyn chu Phi, cng
ging nc Anh c cng tt

lm du ni nh nh ca cc
vin thng s.
T i c dp tr li L us aka nm 1 9 7 0 d

Hi ngh khng lin kt, v mt

ln na vo nm 1979 d
Hi ngh Khi thnh vng chung.
M i ln li l mt kinh nghim
bun b. Ti nh li nhng bng
hoa, bi rm, hng cy, bi c
bn v ng v mi
vng xoay khi ti ngi xe t phi trng vo y hi nm 1964. Hoa
hng mc
rt nhiu. Su nm sau hoa hng
bin mt, v c di mc y.
Chn nm sau na, ngay c c di
cng khng cn, nhng vng xoay c

trng nha. V trong Dinh Chnh ph,

gi thnh nh ngh ca Tng
thng, hnh nh chim v th cng
t i. Ti t hi ti sao.
T i nhn c mt bi hc khng

th qun c v vn
gii thc, v tm quan trng sng
cn ca vic c c mt
chnh ph hiu nng v hp lng
dn, nht l ti chu Phi ny,
tip nhn quyn lc t
gung my cai tr thc dn. Khi nh
lnh o khng gi ni tnh
thng nht ca t nc bng
cch chia s quyn lc vi nhng
lnh o cc sc dn thiu

s, m li tm cch loi b
h i, th h thng chnh quyn
s mau chng sp . T hn
na, khi cc chnh sch lc hng
da trn s hiu bit hi ht
v ch ngha x hi v v
cc l thuyt ti phn phi
li tc i km vi mt chnh
ph km hiu nng, th cc cng
ng trc y c
chnh quyn thc dn ni kt li
s tan r, ko theo nhng hu qu
tai hi khn lng.

35
MO
HIM VO LC A MALAY

N gy c hun b

i chu Phi, ti triu tp

mt cuc hp khn cp y ban Phi
hp Qung b v Tuyn truyn
ca PAP, m ti l ch tch,
tho lun v vic chng ti c
th bo v quyn li ca
Singapore Kuala Lumpur nh th no. S
pht trin kinh t ca chng ti
khng th b coi nh vt lm tin
cho nhng nh kin chnh tr ca

Tan Siew Sin, B trng Ti chnh

M alaysia. Ti mun y ban cn nhc s
thun li cho vic can d ca PAP vo cuc bu c sp ti
M alaysia
ca PAP bng vic a ra mt
s ng vin hnh thc. H ch
quyt nh sau khi ti tr v.
Tuy nhin khi ti ang c hu P hi, Raja, C hin C hye v P ang
Boon ba B trng Singapore trng

thnh M alaya thuyt phc

y ban chp hnh trung ng PAP tranh c
trong cuc tng tuyn c M alaysia. Ngay hm sau ngy ti v ti,
bo ch
tng thut rng cuc bu c
s t chc vo thng 4. Ngay lp
tc Chin Chye tuyn b rng PAP s a ra mt s t ng vin.
ng ta

thm rng khng h c nh

chng li chnh quyn trung ng
hay UM NO, v mc ch ca PAP s
l hp tc vi h khin
Lin bang M alaysia pht trin tt.
Keng Swee c c lc c hng li mi s tham gia c tnh

hnh thc, ng ta tin rng nh th

s lm hng mi quan h gia
Kuala Lumpur v Singapore, ng thi gy hi cho nhng k hoch
ca ng ta
nhm cng nghip ha Singapore trong lng Lin bang. Ti cng c
nhng
kin ring ca ti, nhng t khi
Tunku ph v s cam oan bng ming ca ng ta vi ti l khng
can
thip vo cc cuc bu c ca
Singapore, ti thy mnh khng cn b

rng buc phi gi cam oan v

ng vi quyt ngh ca
y ban chp hnh trung ng.
U M N O phn ng gay gt v tc th. Khir Johari, B trng
N ng nghip v l

k thn tn ca Tunku, k
c yu cu lo vic cng c
li UM NO Singapore, tuyn b
UM NO sn sng chin u vi PAP
v khc bit trong thc h:
PAP ni rng n phi cng sn trong
khi UM NO xc nh r l chng
cng sn. Phn ng ca Tan Siew Sin rt gin d. i vi ng ta,
y
l mt s thch thc i
vi ng M CA v vn ai s
i din cho ngi Hoa trong Lin

bang. Chin Chye ni l do chnh cho vic tranh c l u tranh vi

nhng
ng phi bi-M alaysia, nhng ng
Lin hip (m M CA l mt thnh
vin trong ) li c cng mc
ch, v th s tham gia ca PAP
s ch lm phn ha s phiu
ng h M alaysia.
T i vn im lng.

Ti ang chun b i New York v

ch tr v ng k bu c,
nhng Tunku khng bng lng. Sau vi ngy, ng ta ni s l bt
nht v chnh tr khi
PAP i din cho M alaysia M trong khi n ang cnh tranh vi
ng Lin
hip trong cuc bu c. ng ta bi

bc quan im ca chng ti vn
cho rng vic a ra vi ng vin
hnh thc khng nhm chng li
UM NO, m chng li M CA, nh mt cch ngy bin. PAP ang
c ht cng
M CA v mun ng ngang hng vi
UM NO, ng ta ni, nhng chng ti
khng cn h. Ti bit iu
, nhng ti tin rng ng ta s
phi thay i ngh khi ng ta
thy rng chnh PAP, ch khng phi M CA, s c c s ng h
ca cc c tri thnh th. Ti
ni rng s lnh o dn
M alay hin nay ca Tunku v UM NO l quan trng i vi
M alaysia, nhng M CA th c th thay th c. c
cm ca dn thnh ph i

vi n t ti mt
mc khin M t trn X
hi ch ngha M alay, tuy rng c mi lin h r rt vi cng sn,
vn c th thng li trong mt
s khu vc bu c, ni khng c
cch no ghi nhn c
mt l phiu phn i chng
li n.
Bn tuyn ngn tranh c c a P A P c hai mc tiu: th

nht, tham gia xy dng mt M alaysia x hi ch ngha v dn ch

hp
nht da vo nhng nguyn l
cng bng x hi v phi cng
sn, v th hai, bo m rng
M t trn X hi ch ngha khng
th li c t nhng l

phiu chng li M CA. Chng ti ch

a ra 11 ng vin c tim nng
vt tri v mt chnh tr,
l nhng cng dn lin bang sinh ti M alaya nhng tng lm vic
Singapore, v cng tc lu nm vi PAP.
Ngi c bit ti nhiu
nht l Devan Nair, ngi m ti
i cng n khu
vc Bungsar ca ng ta thuc vng
ngoi Kuala Lumpur vo ngy cng b
danh sch ng c. PAP rt
tn hai ng vin Johor khi chng ti thy mnh phi ng u
vi UM NO ch khng phi cc ng
vin M CA, nhng iu ny khng xoa
du c cc lnh t M alay
chng ti vn ang thch thc

nhng ngi bn Hoa ng tin cy

ca h, v h khng mun c
mt chng ti. Ti ngh l mnh
hiu c h, nhng
thc t th khng. Ti khng
hiu rng s bt bnh ca h
l vn nn tng; h
khng mun ngi Hoa c i
din bi mt b phn lnh o
mnh m ng h mt cch
tip cn a chng tc hoc khng
phn bit chng tc vo nn
chnh tr v sc li cun ca
n khng b gii hn ch trong
cng ng ngi Hoa.

L c bt u c hin dc h, m 2 2 /3 , mt m

ng khng l xut hin lng

nghe chng ti ti Suleiman Kuala Lumpur, trn ngp c qung
trng v
con ng pha bn kia. S kch
ng do PAP gy ra tht d di.
Ti nhn mnh trong bi din vn
ca mnh rng nu c c,
chn ng vin PAP ca chng ti
s thc y mt cuc cch
mng x hi nhiu hn c
ngha s hc ca chng. Nu
cc bn biu l r rng rng
bn ang ng h mt ng
trung thc vi mt chnh sch kinh t
v x hi nng ng, th

tro lu i mi s bt u
qut khp M alaysia, ti ni, mn
thnh ng ni ting ca Harold
M acmillan. Ti ni thm rng nu cc lnh t UM NO mun c s
ng h
ca cc c tri thnh th, h s
phi iu chnh cc chnh sch
ca h nhm lu tm hn n
nguyn vng ca nhn dn. Razak tr
a rng tro lu i mi
khng khip
qut khp M alaya v dn chng c
th t h nhn thy s tin
b x hi.
T rong mt thng vn ng, ti c hy xe hi khp

M alaya ti cc thnh ph chng ti

c ng vin: Penang, Kuala Lumpur, Seremban, M alacca v Kluang;

v ni no chng ti cng t chc mt-tinh, tp
hp c nhng m ng
khng l. H mun thy v nghe
chng ti. M i ln nh th h
u hoan h chng ti. H
tng nghe, c v c khi chng
kin c nhng g chng
ti lm Singapore v c
v nh thit tha mun chng ti
cng lm nh vy cho h M alaya.
N h nhn mnh s khc bit gia hai bn,

ti ni bng ting M alacca v Keng

Swee v Tan Siew Sin, c hai u sinh
M alacca: H c cng t tin,
nhng s ging nhau n l

chm dt. Vi t cch l

B trng Ti chnh Singapore, Keng Swee theo ui nhng
chnh
sch dn n nhng thng d
ti chnh, phn nh qu kh
cn kim v khc kh ca ng
ta. ng ta l mt ging vin kinh t
v mt ngi hot ng x
hi. Ngc li, Tan tha
hng ca ci ca gia nh
v l mt triu ph. L gim
c ca nhiu cng ty, ng ta iu
hnh B Ti chnh nh th n
l mt trong nhng cng ty y
thn trng v tit kim
em li c tc tt nht cho cc

gim c. ng ta c sinh ra
trong mt gia nh giu c, d
dng t v tr chnh tr
cao nh vo danh ting ca ngi
cha. ng ta i din cho khu vc bu c M alacca Tengah, mt vng
nng thn M alay, v v th ng ta thy s
khng cn thit phi hc ni v
vit ting Hoa. Th nhng, ng ta li i lnh o ngi Hoa
M alaysia.
T an Siew Sin gin d, nhng T unku c u nguy c ho ng ta.

Thnh hay bi, UM NO vn ng cnh

M CA, thm ch nu ch cn mt
ngi trong bn h cn li, ng
ta cng khng bao gi b ri bn b Khng nh PAP, nm c
chnh quyn l nh s gip
ca cng sn, ri sau b

ri h, Tunku ni nh th. C
Tunku hu thun, Tan phn cng mnh m
bng l l. ng ta cng kch
rng PAP l k dm m sau lng
ngi khc, rng nguyn tc o
c v danh d chng c gi
tr g i vi cc lnh
t ca n, v bn thn Lee
ging nh mt con tc k vi quan
nim dn ch rt ng ng,
ch nhn tnh trng thiu dn
ch trong PAP l r. ng ta yu cu ti cung cp chi tit chng
minh lun iu ca ti l M CA
tr nn thi nt, m iu
gn nh l mt s ph

bng. Ti tr li rng ti sn
sng lm nh th nu nh ng
ta ng thnh lp mt y
ban iu tra tip tc lm
r nhng chi tit ti a ra. ng
ta khng p li.
T rong khi T unku, Razak v c c B trng c a ng ta i

theo ng ci, th Syed Jaafar

Albar i con ng mn. Ngy 25/5
ng ta ma mai cht vn phi chng
ti ng h vic xa b ngi
vua v quc hu ha cc nng
trng cao su v m thic khi ti
ni ti cuc cch mng x hi.
ng ta ni rng cng v chnh
quyn qun i Anh gi

ti ti chc, nn chnh ph Lin

hip cu ti khi b
Barisan loi tr, nhng ti vn i x vi ngi M alay Singapore
nh
nhng a con ring v khin h
phn i. Lee Kuan Yew qu coi thng ngi M alay n
chnh ph
ca ng ta t chi b nhim bt
k ngi M alay no vo cc c
quan cng quyn Singapore, ng ta ni thm. Sau ng ta t
co
ti v ni, trong mt bi
din vn bng ting Hoa Seremban, rng Tunku khng phi l mt
nh chnh
tr c nng lc cao, m ch rng
b phn lnh o ca ng ta
khng c kh nng thch hp.

l s di tr hon ton,
nhng Tunku rt tc gin, v phn
cng li rng trong khi ng ta ng h
cch mng x hi th li gii
thch ca ti l mt khi nim
hon ton xa l vi tinh thn ca
nhn dn v v th khng c
h hoan nghnh.
T i tr li Kluang rng phn na c c vn

ca Tunku l do nhng bn b
c ca ng ta gy ra, nhng k
kho lo v tn nhn khai thc
lng chung thy ca ng ta i
vi h. Ti khng h bi nh
ng ta khi ni bng ting Hoa
Seremban, h cn phi cng nhn rng PAP thng minh bit

rng
trnh by hai quan im khc nhau
bng hai th ting khc nhau s l
cch chc chn nht lm
n mt uy tn. Nhng Albar vn kt
ti ti l k hai mt, ng ta
ni thm: ng nn tin Lee Kuan
Yew v ng ta khng h gi li.
M alaya khng c ch cho nhng ngi nh Lee Kuan Yew. ng
ta ni l nhn hng trm th ca nhng ngi
M alay Singapore, trong c c cc nhn vin chnh ph, h
phn
nn v cnh ng ca h di
chnh quyn ca PAP. l mt
ng li phn bit chng tc
nham him m ng ta c nhai nhi vi thm khin cho ngi
M alay cm

ght ti.
C n c vo phn ng c a qun c hng trong c c

cuc mt-tinh ln, c v nh

l thng vn ng thnh cng
nht ca PAP. Thm ch nhng ngi
i vn ng b phiu cng tr
v vi nhng d bo lc quan, v
h c tip n nng
hu. Chng ti thy tin chc mnh
s chim c su n
by trong s chn gh, v tin
hnh vn ng d di, trnh
cng kch UM NO thi qu, tuy rng h
lin tc tn cng chng ti,
nht l nhng t tn cng
ca Albar. Trong cuc mt-tinh cui cng ca chng ti Selangor

vo m
trc ngy bu c, ti m
t M alaysia nh mt con tu ang hng ti mt vng bin khng
yn tnh
vi Tunku ngi tay li; nhng g
m M CA cn khng phi l nhng
gng mt mi, m l nhng
tng mi.
Kt qu bu c , c c ng b vo s ng

sm ngy 26/4, nh mt c sc.

n 4 gi sng, ng Lin
hip ginh c 89 trong
s 104 gh, hn c k bu c
trc. M i thnh vin ni cc
ca ng Lin hip u ti
c c vi s phiu cao hn.

PAP ch chim c mt gh
duy nht, l ca Devan Nair
Bungsar, v ch hn i th c
808 phiu.
P A P s ai lm c h no?
T rc tin, c hng ti khng c mt ng

bn x vi cc chi b v nhng
lnh t ti M alaya. Chng ti
em cc nhn vin vn ng
tranh c t Singapore qua, v cho d mt s ngi hon ton c
sinh ra v ln ln M alaya, h vn khng c mi quan h vi qun
chng cn c chim c
nim tin ca h. Th hai, chng ti khng c kinh nghim vn ng
trong Lin bang. Singapore, mi th l do t nguyn, v thm ch
biu
ng cng do nhng ngi ng h
cho khng. Cn M alaya mi th u phi tr bng tin mt, k c

cho nhng ngi i dn p phch

v treo biu ng. Kt thc cuc
vn ng, PAP n trn 60.000 la,
sau khi chi xi ht 40.000 la
tin qu ca ring n. Th ba,
vic tham gia hnh thc ca chng ti khng tr thnh mt l do tt
dn chng chuyn t M CA sang
PAP. H mun gi cc quan h vi
chnh ph ng quyn UM NO vn
nm quyn cp cc th giy php
lm n m h cn. Cch
gy nh hng v thay i
thi quen bu c ca h l ra l
phi a ra mt i ng ng
vin ng o ng tin cy,

 xng ng vi s ng
h ca h cho chng ti trong k
vng rng chng ti s
mnh i ph vi UM NO.
Chng ti khng hiu rng cn
bng quyn lc l iu quan trng nht trong tm tng
ca cc c tri thnh th
M alaya, 75% trong s h l ngi Hoa hoc ngi n v ch c
26% l ngi M alay.
L iu vic P A P

tham gia bu c c khin cho mi quan h gia Kuala Lumpur v

Singapore tr nn ti t hn khng? C, nhng n
khng quan trng so vi nguyn nhn chnh ca s xung t v chia
r
sau ny l quyt tm
ca UM NO mun duy tr u th tuyt

i ca ngi M alay.
Sau khi c hng ti tht bi, quan h c a c hng ti

vi cc B trng UM NO khng h
tr nn qu ti t, nhng h
khng th gi thi n
ha mi v s bt ng c
bn ny gia hai bn. H mun
chng ti t hn ch trong vng
cc c tri ngi Hoa thi v
ngng thu ht cc c tri ngi
M alay. H s khng tha th bt c
s thch thc no i vi
nn tng chnh tr M alay m h
ang nm gi. Ton th c tri
M alay nm ngoi phm vi cc ng
phi khng phi ca ngi M alay,

nh PAP chng hn. M CA chp

nhn s gii hn , nhng
chng ti th khng.
N hn li, ti tin rng mi s hn s ti t

hn cho Singapore nu chng ti hon vic tham d vo cc cuc

bu
c ti M alaysia cho n cuc bu
c k tip vo nm 1969. Nhng
xung khc tng t vi UM NO s xy
ra, nhng nu cuc chin i u
kt thc, nh hng kim hm
ca ngi Anh hn s gim bt,
v ngi ta khng cn cn n
binh lnh ca h na, v cc
lnh t M alay thm ch s t
b cn tr hn trong vic i

ph vi PAP.
U M N O ho hng v c hin thng, M C A vng d, v

rc ri dn v cho PAP. Nhm bc

l s bc bi ca ng Lin
hip i vi chng ti, ch
tch h vin c l sau khi
thnh th Tunku, v ng ta l mt
dn biu ca UM NO chuyn ch
ngi ca 5 thnh vin PAP i
din cho Singapore trong ngh vin lien bang t
hng gh bn pha chnh ph
sang hng gh ca phe i lp
ngi cng vi 7 dn biu PAP khc
sn . Gia nhng
vic khc, c v nh mi lo ngi
ca Keng Swee v nhng k hoch cng nghip ha ca chng ti s

b
chnh ph Lin hip hy b l
c cn c vng chc.
N gy 1 7 /4 , trong bui ni c huyn ti Singapore vi bn
phng thng mi ti mt ba tra

chiu i ti sau chuyn cng du

chu Phi, ti a ra mt
l do hp l cho vic ti sao chng ti phi ra tranh c trong cuc
bu c
ca lin bang: Chng no m
M CA tin rng h c th phc hi
th mnh Singapore bng cch s
dng th lc cp b ca h
trong chnh ph lin bang, h s b
ht dn ti ch gy tr ngi
hoc can thip vo Singapore, v
iu chc chn s dn

n ti din mi xung t
gay gt vn lm hng nhng
cuc m phn v ti chnh
khi tin hnh hp nht.
C ho n gia thng 7 , mi vic vn tm n.

t nhin, Tan Siew Sin th hin lng cao thng sau chin thng
bng vic mi ti dng mt ba ti theo
kiu Tu ti nh ngh Chnh
ph lien bang ti Frassers Hill. Ti sn sng nhn li. ng ta tht
lch
s, phn khi v t tin. Quan h
c nhn ca chng ti khng h
xu ti mc chng ti khng th
thn mt v thoi mi vi nhau,
v ti quyt nh gi mi
quan h ny bn vng. B ng ta

 tng rt tt vi ti.
Bi kc h c a T an c ng l bi kc h c a c mt th

h ngi H oa s inh ti M alac c a. H khng hiu rng lut c hi ti

mt M alaya c lp

sau l M alaysia l khc hn

nhng g h quen thuc di
thi ngi Anh. Ngi M alay hin l nhng k cai tr. H cm thy
bt
an v h tin h khng th cnh
tranh bnh ng vi ngi Hoa v
ngi n. V th h quyt
nh cng c quyn lc ang
nm c bt chp c cng
bng hay khng i vi cc chng
tc khc, v ngi Hoa v ngi
n cng c chim khng
gian sinh tn cho chnh h bao nhiu, th ngi M alay cng thy

nh
mt thch thc i vi v
tr thng tr ca h by nhiu,
v h cng thy bt an hn. Tan
hon ton khng nhy cm vi
iu , nh hu ht nhng
ngi Hoa sinh ti M alacca. Tri li, gii thng nhn ni ting
Hoa
nhanh chng nhn ra mi nguy him trong tnh hnh mi ny. H
bt
u cm thy p lc, xut
pht t cm gic bt an hn l
t mt khao kht no mun
tiu dit nn vn ha ca ngi
Hoa, cc lnh t M alay ang p t
mt chnh sch gio dc c

tr tnh thc p v
gim thiu vic hc ting Hoa v
vic truyn b vn ha Trung Quc
thng qua cc trng Hoa ca h.
N gi n

M alaysia, nh anh em ca Raja Serembang, cng bn chn nh

th v tng lai
bi v ting Anh ang b thay th
dn bng ting M alay. H bit mnh
l khi thiu s v chng c
c hi t c quyn
lc, v sn sng vui lng ha
hp vi bt k phe nhm no
chp nhn cho h c ch sng cn
v tin thn, nhng h cng s
hi trc nhng i thay c

th tc i khi tay con ci h

mt nn gio dc tt v nhng
trin vng cng bng. H ang mt
dn th c quyn lm vic
trong ngnh ng st M alaya khi ngy cng c nhiu ngi M alay
c
tuyn vo ngnh. T hn na,
theo thi gian, cc n in cao
su ln ca nhng cng ty Anh dn c bn li cho nh nc. M t
s
rt ln cc cng nhn cao su ngi n s ng nh vo nhng n
in ny v c c
nhng trng dy ting Tamil cho con chu mnh, nay hu nh
khng c
chun b tm vic lm
trong nhng ngnh khc. H ri cng tr thnh mt vn nn.
V i ngi M alay c ng vy, c nhng thay

i chnh tr v kinh t ng
lo ngi lm tng cm gic bt an
ca h. Ln u tin trong i,
Tunku phi bo cha cho mnh trong ngh
vin v tng lng 10% cho
cc vin chc ngoi quc lm
vic ti M alaysia. Khng ch cc dn biu ca PAP v M t trn x
hi
ch ngha l cng kch ng ta,
m c Lin hip cc nghip on
nhn vin ngnh dch v cng
cng v dn s v, cng cc
quan chc chnh ph thm nin ti
M alaya cng hc c kinh nghim
Singapore v ln ting chng i.
M t tun sau, chnh ph phi nhng b. M t tuyn b c a

ra sau mt phin hp ni cc ni
rng chnh ph khng tin
liu nhng nh hng gin tip
nghim trng i vi ngnh dn
s v v by t hi tic
v mi bt tin xy ra.
Nn chnh tr thong dong ca M alaya bt u si ni gay gt
hn,
vi PAP trong vai tr du nhp cc tiu chun Singapore vo nhng
cuc tranh lun cng khai ti M alaysia.
S ng h

tng mnh ca c tri dnh cho Tunku a ti mt phn ng gay

gt
t pha Sukarno. Sau mt cuc hp su gi vi Tng thng,
Subandrio
ra nhng ch th tin hnh
mt chin dch Bp nt

M alaysia trn mi lnh vc. Thng

6, Tunku gp g Sukarno v M acapagal ti Tokyo. Cuc gp g
tht bi khi Sukarno c lp i lp li rng: Ti
ni c nghn ln rng
ti khng th chp nhn M alaysia. Ti ni c nghn ln rng y
(M alaysia) l mt mn kch ca Anh.
N phi b bp nt.
Th tng c Robert M enzies
phn bc li e da ny v
ti khng nh s ng h
ca c dnh cho M alaysia. n ngy
26/6, Tng thng Johnson ni rng M
lun ng bn cnh ANZUS, khi
lin minh phng th c, New Zealand v M . M s can d vo
cuc tranh
lun v M alaysia nu hai ng minh trong khi gp kh khn. Cuc
chin i

u c th b gii hn li.
N hng c hng ti c n c nhiu l do lo lng

v Albar. Chng ti khng bit ng

ta hoch nh iu g,
v ch bit c vo ngy
thnh n ca ng tin tri
M ohammed.

36
ALBAR DY
LN LNG HN TH CA NGI
MALAY

Syed J aafar A lbar l c huyn gia ph hi c a c c nh

lnh o UM NO c c th ch
vi Singapore. ng ta l ngi
Rp gc Indonesia, nh con, hi, gng
mt trn y ngh lc, ru
rm v mt ging ni sang sng.
Vo u thp nin 1950, ng ta
trng c v hu ngh. Hi thng
2/1955, lc ti tin Th tng
M alaysia xung tu n Anh d Hi

ngh Lp hin, Albar thc ti ng

st vo hn chp nh
ng bo, v ni bng ting
M alay l tranh th ti a. ng
ta l mt bc thy chuyn kch
ng qun chng, v sau ny ti
bit thm, ng ta bo tay v khng
t mt th on no. Ting
Anh ca ng ta cha ni
trc cng chng, nhng ting
M alay ca ng ta th tuyt vi, vi
kh nng din t rt d gy
n tng. ng ta u c cn
c ng trn bo ch
ting Anh, vn sau ny s m t

ng ta nh mt tay k th chng
tc i vi ngi ni ting
Anh khng ch M alaysia m cn c
tm quc t na. ng ta nhm
vo bo gii M alay, v nhng bi
vit gay gt nht ca ng ta l
dnh cho h, nht l t Utus an Melayu vn c
(mu t

Rp) m ngi Hoa, ngi

n, ngi Anh v nhng ngi
chu u khc khng c c.
T Utus an b U M N O

mua, v l

v kh m Albar chn lm
nhng bi din vn ca ng ta tc
ng mnh hn.
A lbar v bo c h M alay lin tip lp li iu

in bng ting J awi

ba t rng ti coi
Tunku l nh lnh o km ci.
Gi y h cn dng ln mt
chin dch kch ng s bt
bnh ca ngi M alay trong mt s
vn , tht c m gi
cng c, da trn s kin rng
h l nhng ngi km thnh
cng nht v ngho kh nht
trong s cc cng ng ti
Singapore. S tht th ngi M alay cha
bao gi b chnh ph PAP k th
c. Tri li, h cn c
hng gio dc min ph, iu
m cc tr em thuc cc sc

tc khc cha c hng,

v mc d khng c chuyn hn
nh v lng giy php tc
xi hay bn hng rong cho ngi M alay nh
ni a M alaya, chng ti cng
phi bo m l lun lun
c nhng ca hng hay qun sp
ca ngi M alay phc v
cho ng bo ca h khu ln
cn tr s y ban Gia c v Pht
trin. y th m vo ngy
13/5/1964, t Utus an li tng thut rng c
s xn xao v bt an trong s nhng
ngi M alay v chuyn phn b cc
gian hng ti ch mi Geylang Serai, v

vo thng 6, h cn tuyn b
rng chnh sch ca PAP v cc
trng hc khin nn gio
dc ca ngi M alay b thoi ha.
C uc c ng kc h c a A lbar khi s vo ngy 2 1 /9 /1 9 6 3 ,

ngay sau cuc tng tuyn c ca

Singapore, lc UM NO ti Singapore kt ti cc thnh vin ca
PAP l
khng b ngi M alay ti Geylang Serai
vng ng ca hn o ny
qua vic nm pho vo nh dn
chng sau khi PAP thng trong ba n v
bu c ca ngi M alay. Lc y
ti khng nhn ra l mt
phn ca mt chin dch. Nu cc
ng h vin ca chng ti c

nm pho, ti s xin li, v

ti lm nh vy trn i
truyn hnh. Qua iu tra, nhng li
co buc ha ra l v
cn c. Nhng bt k s tht
, cc lnh o UM NO
c th kch ng c
cng chng, khin cho h t
hnh nm ca ti mt tun sau
.
Sau c n nhiu tr bp mo na. C hng

hn, sau khi Chin Chye tuyn b vo ngy 1/3/1964 rng PAP s
tham gia vo cuc tuyn c lin bang, t Utus an lin c hy hng tt:
1 .5 0 0 ngi

M alay b e da mt ch .
Thc t ra l ming t m
h b yu cu phi tr li

l ti sn t nhn. Ch t
c quyn chnh ng ra
thng bo i h dn i, v
ng ta s phi thng lng
vi nhng ngi mn v bi
thng cho h. Chuyn chng
dnh g ti chnh ph Singapore c.
T Utus an v nh khng bit c huyn
ny, v vo ngy 28/5, h li
tung tin rng 3.000 ngi M alay b e da mt ch ca h ti
Crawford,
Rochor v Kampong Glam. Ti n
thm ba n v bu c ny v
ni vi dn chng rng nhng
giy bo di nh y c
gi ti cho ngi M alay, ngi n

v ngi Hoa y nh nhau, chnh l

thi hnh mt k hoch do
chuyn gia Lin Hip Quc trnh
nhm xy dng li thnh ph,
khi u l t cc vng
ngoi xa ri lm dn vo ti
trung tm. Chng ti phi ph hy
cc ta nh c v ti nh
c cho nhng ai nm trong k hoch ti
thit th ny. Chng ti
s cung cp ch tm cho h gn
, v mi gia nh s
c cp 300 la
trang tri cho ph tn di nh, v
c u tin tr v

li mt khi cc ta nh mi
c xy xong.
C hng ti c ng b c ng kc h vi nhng l do m

h hn. Vo ngy 23/5, mt bi

x lun ca t Utus an t c o P A P

v ti kc h

ng nhng ngi khng phi

dn M alay i hy b cc c
quyn dnh cho ngi M alay. Vo ngy
11/6, t bo ny tuyn b rng:
UM NO Singapore c ch o
l phi c bin php
cu cc nn nhn ca PAP". Hm
sau, h cho chy hng tt khc:
Ngi M alay ti Singapore ngy nay
ang ng trc s e da,
n p v chn p ca

chnh quyn. Khng c i

x vi con rut ca t nc
nh con gh. M t tun sau, t
Utus an c n ku gi tt c ngi

M alay hy on kt sau lng UM NO

to s phn i mnh
m v hiu qu i vi
chnh quyn PAP, v ku gi
Kuala Lumpur hy hnh ng ngay
bo v cc c quyn ca
ngi M alay. Th ri UM NO tung ra bch
th k r ni thng kh
ca ngi M alay trong ch PAP
di s lnh o ca Lee
Kuan Yew. Li mt ln na, h t
co chng ti l i

x vi ngi M alay nh con gh, v

ni rng nhng ngi M alay phn
bi li dn tc mnh v
b phiu cho chng ti, gi y
mi nhn ra li lm ca h, bi
hin nay chnh quyn ch tm
bin Geylang Serai thnh mt khu ph Tu th hai.
C huyn tt c

nhng iu l di tr
trng trn hay khng th cng khng
quan trng min l chng kch ng
c cng chng M alay. V d
r nht ca nguyn tc ny l
v ngy 4/7, lc t Utus an bp mo bi din vn ti pht
biu ti Seremban, trong ti c
ni 40% ngi M alay ti nc

M alaysia khng th thng c 60%

khngM alay. T Utus an thut li iu nh s au:
Nhng ngi c th nh
ui ngi khc ra khi M alaysia
chnh l ngi Hoa v nhng
ngi khngM alay, v k b
nh ui i l nhng ngi
M alay bi h l thiu s. H
lp li lun iu ny
my ngy lin sau , v khi
chng ti minh nh rng hin
php Singapore ch cng nhn v
tr c bit ca h m
thi th h li tuyn b rng
PAP ang quyt tm hy b c

quyn ca ngi M alay.

L c u, ti quyt nh phn c ng li

chin dch ny bng cch mi

tt c cc nh lnh o
M alay ti Singapore n gp ti vo
ngy 17/7 tho lun trc din
nhm vch trn cc lun iu
di tr v bng gi. Vo
ngy 30/6, UM NO ra tay trc ti;
t Utus an thng bo U M N O

s t c hc mt

hi ngh bao gm cc ng phi

M alay vo ngy 12/7 nhm tho lun
v s phn v cnh ng ca
ngi M alay di s cai tr ca
PAP. Cuc hp ny c s tham
d ca ton th cc chnh ng

M alay, mc d ba trong s chng

M alaysia v thn Indonesia. Khng sao, hin tnh ny i hi s
on
kt thng nht ca ngi M alay, v
Albar khi s khuy o
tnh cm ca h qua tuyn b
rng tnh cnh ca ngi M alay
by gi cn nght th hn c
thi ngi Nht chim ng.
on vn tiu biu sau y
c ly t mt trong cc
din vn ca ng ta:
T i rt vui mng l gi y
Hi gio v ngi M alay ti
Singapore th hin tnh on
kt, chun b cng sng cht vi

nhng ngi

nhau v chng tc v th h mai

sau ca chng ta. M t khi c
s on kt nht tr ,
khng mt th lc no trn th
gii ny c th ch p
chng ta ni, khng mt th lc
no c th lm nhc chng ta
c, khng mt th lc no
c th xem thng chng ta. Khng
mt Lee Kuan Yew, hay mt nghn Lee Kuan Yew no
chng ta s h gc chng
(V tay. La ht. Git hn
Git hn Othman Wok v Lee Kuan Yew
Lee Kuan Yew Lee Kuan Yew Othman Wok.) Bt chp
chng ta b chnh quyn PAP p
bc n mc no, b ch

p n mc no, v a
v ca chng ta b bp vn chn
p n mc no, vy m
theo ci kiu l lun ca Lee Kuan
Yew th: , cc ngi, chng tc
thiu s trn hn o ny,
cm ming li. y, ti
mun ni vi Lee Kuan Yew rng: Chnh
ng hy cm ming li ch ng
bo chng ti.
T on b c uc hi ngh c trnh

chiu trn i truyn hnh M alay

ti Kuala Lumpur vo ti hm .
Trong s cc ngh quyt c
thng qua c li ku gi ty
chay hi ngh ngy 17/7 ca chnh ph

m trong ti s ni chuyn
vi cc nh lnh o qun
chng M alay. Cuc khuy ng chng
tc rm r trn cc bo M alay
thi bng cm xc ca
ngi M alay trn cng khp lin
bang. Vo ngy 14/7, b ch huy cnh
st lin bang cng b rng
cc v xung t xy ra
ti tn min Bukit M ertajan xa xi, thuc tnh Wellesley, cch
Singapore 500 dm v
pha Bc, c hai ngi b git
v 13 ngi khc b thng.
Nhng v xung t M alay Hoa
tng xy ra nhiu ln ti cu
thuc a Penang ny sau khi n c

sp nhp vo Lin bang M alaya nm 1948

v cc c quyn ca ngi
M alay c p dng ti
y, trong khi trc y khng
h c chuyn ny.
Bt c hp li ku gi ty c hay, c khong 8 0 0 i

biu thuc 83 t chc ca ngi

M alay v 300 ketua (trng thn) tham d hi
ngh ca chnh quyn. Ti
ni chuyn bng ting M alay v chng
ti tho lun cc vn v
gio dc, cng n vic lm, nh
dnh cho ngi M alay. Chng c
ai thc mc g v chuyn ti
nh c ti Crawford, vn tng b
ngi ta dng lm ngi n cho

cuc xch ng. Trong nm ting

ng h bn bc chn tnh,
ti ni r l chnh
ph s lm mi iu c th
c o to gip
ngi M alay vn ln c
a v cao, th nhng khng h
c h thng hn nh cng
n vic lm hay hn nh giy
php hnh ngh tc xi hoc bn
rong.
T ruyn thanh v truyn hnh ti Kuala L umpur l

i khng a tin v hi ngh

ny. Thay vo , Utus an c n c ho c hy
c vo ngy hm sau rng:
Thch thc vi on Thanh nin

hng tt ln y

UM NO ton M alay, Lee Kuan Yew kt ti: Thy gio bt hc

sinh ngi tht heo phn i. Hng tt ny
c tnh cch gy kch ng
khi buc mt ngi Hi gio phi
lm iu m h cm ght,
nht l sp ti ngy n
sinh ca ng Tin tri M ohammed, mt ma l rt quan trng i
vi tt
c nhng ngi theo Hi gio.
N gy k nim n s inh c a ng T in tri M ohammed

l ngy th Ba, 21/7/1964, mt ngy

ngh l chung. Theo l, ngi M alay s
t tp ti mt s ni rng
ri trong thnh ph v tun hnh
v khu ca h ti Geylang Serai cng
vi trng ln, trng nh, ht

nhng bi thnh ca mng l. Ln

ny, cuc diu hnh bt u
ti Padang, nhng thay cho cc bi thuyt php nh vn thng c
trc
y, li xy ra nhng bi din
thuyt chnh tr c tnh khuy
ng tnh cm cm th ca
ngi M alay.
O thman Wok, B trng c c vn x hi,

c mt ti Padang cng vi mt
nhm ngi Hi gio M alay ca
PAP. ng bit th no cng
c chuyn rc ri xy ra, bi
chn ngy trc , trong mt
cuc mttinh ti Singapore, Albar
kt ti tt c nhng dn biu

M alay thuc PAP v khng cn

l dn Hi gio, chng Hi
gio, chng M alay v l nhng k
phn bi cng ng. Ngay ti
Padang, ng cng cm thy tt
s c iu g xy
ra vo chiu hm , bi gia
nhng lc ngng ca cc bi
din vn l nhng ting ht
Allahu Akbar (T hng V i), ting

la vang ln trong gin d, ch chng

phi ca tng ng Allah.
E s a A lmenoar, mt lut s ngi Rp, mt k n

chi v cng l mt tay Hi gio

c l ph gii nht trong lut
s on, cp ti

v ti nh c Crawford bng
cch trch mt on trong Koran:
Allah khng cm bn i x
nhn t v cng bng vi nhng
ngi khng chng li bn v
l do tn gio hay cng khng xua ui
bn ra khi nh bn, tht s l
Allah yu s cng bng. ng ta
gii thch ngha ca on
ny nh sau: R rng ng
Allah khng ngn ngi Hi gio
lm bn vi nhng ngi khng
Hi gio nhng tt c nhng
g chng ta lm cng u phi
c mt gii hn ch nu

nhng ngi khng Hi gio ph

ri tn gio ca chng ta v
xua ui chng ta ra khi nh mnh
th nhng ngi Hi gio phi
gi nhng k l bn lm
by c c.
T i va c hi xong vn gn vo lc 6 gi 2 0 c hiu

th cnh st bo ng nhng
v ng M alay Hoa
xy ra trong cuc rc l v tnh
trng ri lon ang lan trn. Ti
chy vi v nh thay qun
o v chy n b ch huy
cnh st Pearls Hill, ri cng vi
Keng Swee nghe John Le Cain, ch huy trng cnh st v George
Bogaars, gim c S

c v bo co tm tt.
Khi cc bo co v tn tht
lin tc v, lc u
l cc nn nhn ngi Hoa, sau
l ngi M alay khi b ngi
Hoa nh tr, Le Cain hp vi ban ch
huy cnh st Kuala Lumpur v ra lnh
gii nghim t 9 gi 30 ti n
6 gi sng. Trong mt chng trnh
pht thanh lc 10 gi 30 ti hm ,
ti thut li, theo li ca cnh
st, chuyn bo ng xy
ra th no:
Khong s au 5
gi chiu, m rc ca gn

25.000 tn Hi gio i ngang

qua Nh my Kh t Kallang nm
trong khu vc a s ngi Hoa. M t
nhn vin ca n v d b
Lin bang (cnh st bit phi t
M alaysia qua) yu cu mt nhm
tch ri khi m rc hy
gia nhp tr li. Thay v tun lnh,
m ngi li gy
s. T , hng lot ri
lon din ra khi ngy cng c nhiu
nhm tr nn hung hn, tn cng
khch qua ng v nhng ngi
v ti ng gn . Cc
v bo lon lan trn nhanh

chng khp khu Geylang. n 7 gi ti

th ri lon n ra ngay trong
thnh ph.
T i ku gi (mi ngi) hy bnh tnh

tr li:
V n
ai hay ci g gy ra tnh
trng ny th cng u khng
quan trng vo lc ny. Tt c
mi du hiu u cho thy
c s t chc v m mu
ng sau chuyn ln xn ny nhm
bin n thnh mt v xung t
chng tc xu xa Nhng gi y,
cng vic ca chng ta l ngn
s ngu xun ny li Nhng li

n v h ho chuyn tr
th s ch lm cho ngi ta thm
gin d.
T h nhng nhng c m ght c hng tc dy

ln ri, v hn lon cng

x lng. Tin tc, vn b bp mo
v thi phng, chng bao lu lan
truyn t ca ming ngi ny
sang ca ming ngi khc. Trn
ton hn o, ngi M alay bt
u git ngi Hoa, v ngi
Hoa tr th. Thit hi ln
n 23 ngi cht v 454 ngi
b thng, v khi ngi ta m
xc nh xc, th s nn
nhn ngi M alay cng nhiu khng

thua g s nn nhn ngi Hoa.

Cc bng nhm hi kn
nhy vo bo v ngi
Hoa v thc hin bo th, khng
km g s i x th bo
m nhn vin trong Trung on M alay v
n v d b Lin bang, ch
yu gm ton ngi M alay,
dnh cho h. Bo ng dy ln
tng t trong my ngy sau ,
vo nhng lc lnh gii nghim
c tm ngng cho ngi ta i
ch. M i ti ngy 2/8 th chuyn
ny mi kt thc.
Bt k c huyn tn s t nh vy, t Utus an vn tip tc xi
gic . V o ngy

26/7, t ny cho ng mt
bi ly t bo Indonesia vi tiu
Lee chu trch nhim v
nhng v bo lon ti Singapore,
mc d chnh ph M alay v chnh
ph Singapore u ku gi
bnh tnh v ha gii. Su
ngy sau , Albar ln ting rng
cc v bo ng xy
ra v c k tai qui
ti Singapore khin ngi M alay v
ngi Hoa chng i nhau Ti
sao di thi ca cc chnh ph
Anh, Nht, David M arshall v Lim Yew Hock li khng h c
nhng tai bin no
xy ra Singapore Chnh bi v

Lee Kuan Yew c thch thc v

a bn tinh thn dn tc ca
chng ta. Cc bn nn nh ng
ta nho bng chng ta ra sao khi
ni rng, cc bn nhn
c s c lp trn mt
ci da bng bc T cc
bn cng c th thy ng ta
thch thc hong gia ca chng ta ra
sao khi ni rng: Tunku Abdul Rahman khng c nng lc.
L c y T unku ang M , s au khi d H i

ngh B trng Khi Thnh vng

Chung London. Pht biu qua i pht
thanh M alaysia ti M , ng ni ng rt
sng st trc v ny, v
trong mt cuc phng vn trn ti-vi,

ng bo y l giy pht
bun b nht trong i mnh.
Vi t cch thay mt Th tng,
Razak bay n Singapore, v ti
ra n ng tn phi trng.
ng pht biu vi bo ch rng
tnh th vn trong tm kim sot,
tuy c nghim trng, v lnh gii
nghim s tip tc v thi hn.
Nguyn nhn ca v ri lon l
c mt k mun gy chia r
nm chai vo m rc, ng
ta tuyn b. Qua cc phng vin, ng
cng bit l khng phi vy. Ti
vn mong chnh ph trung ng s

chn ng tt c nhng tr
vn ng chnh tr mang tnh
phn bit chng tc.
T i tuyn b

qua truyn thanh v truyn hnh rng

trin khai cc k hoch nhm
vn hi trt t, v kin quyt
nhn mnh rng cc k hoch s
bao gm c vic bt gi nhng
thnh vin ch cht ca cc hi
kn v t cc hot ng
ca nhng phn t cc oan ngoi
vng php lut. Cng lc ,
chng ti cng xc tin thnh
lp cc y ban thin ch ti
tt c cc khu vc bu c, gip

cc nh lnh o thuc cc
cng ng Hoa, M alay, n, u phc
hi lng tin ln nhau v ngn chn
nhng tr n i. Ti i
n nhng khu b thit hi nng
n cho thy chnh ph
Singapore c mt, v c gng
to cho mi ngi n tng
rng chng ti vn c th lm
c mi chuyn v vn hi
trt t mc d chng ti khng
cn nm cnh st v qun i
na. Trong thm tm, ti cm thy
tht vng v khng nm
c cc cng c ca php

lut v trt t, v chng th

x tr c nhng k k
th chng tc trng trn. Tuy nhin,
bng s t m v c phng
php, chng ti thu thp d
liu c c lm
sng t chuyn h khai thc
c h thng cc phng tin
truyn thng nhm khi dy tnh
cm chng tc ca dn chng
thng qua nhng li di tr v
xuyn tc c .
Sau , c hnh ph c ho c ng b mt gic

th vch r nhng bin c dn

n nhng v bo lon. Gic
th nh sau:

 G ic

th

ny nhn nh rng, khng ging

nh trc y, chnh cc nh
lnh o chnh tr c uy th
v bo ch c
php cng khai tuyn truyn chnh tr
v chng tc trong nhiu thng lin
tc. Nhng ngi lm tuyn truyn
chng tc ny khng phi loi
cung tn v danh tiu tt, chng
c my ti lc v phng
tin truyn b li ni
ca mnh Ln ny, nhng tay
tuyn truyn chng tc hung hng bao gm c nhng con ngi v
nhng t
bo c quan h mt thit vi

chnh quyn trung ng v vi

ng cm quyn ti M alaysia.
G ic th kt lun rng khng c lc no

gii ng quyn ti Kuala Lumpur

chu kim ch nhng k chuyn lao
vo cuc tuyn truyn k th
chng tc mang tnh kch ng
c. Chng c ai chu chn n
li, v chng c ai b truy t
v xi gic ni lon c, trong
khi vic c th lm rt
d dng. Bng chng c c
cho thy r rng cc v
bo ng chng phi s biu
hin t pht v v c ca
nhng th hn gia cc chng

tc. M c ch ca chin dch

ch yu l ti lp nh
hng chnh tr ca UM NO ni ngi
M alay ti Singapore. M t mc tiu thm
ch cn quan trng hn th na
l dng ngi M alay Singapore lm
mi cho vic cng c s ng h
UM NO ca ngi M alay ngay ti M alaya. Bng cch trch
nhim v nhng
v bo lon cho chnh quyn ca
chng ti v m t n l
tr n p ngi M alay ti
Singapore, th phm hy vng s khin
c dn chng ti cc vng
khc ca lin bang cng lin minh li
quanh UM NO c bo v.

M t tun s au nhng v bo lon, O thman Wok, tng l

ph tng bin tp ca t Utus an Melayu, c

mt phng vin lo

thnh ca Utus an
Kuala L umpur c ho bit rng vo 2 gi c hiu ngy

21/7 ng bit s c iu
g xy ra ri. Othman hi:
Th nhng mi ti 4 gi chiu
chuyn bo lon mi din ra, lm
sao anh bit trc c?
T ay phng vin Utus an tr li: C hng ti

bit trc, chng ti c ngun

tin ring m.
N hng ngi c trc h nhim th li mun

dnh trang nht cho nhng tin tc hp

dn hn.
C hin C hye ku gi phi c mt y ban iu

tra l do ca v bo ng. Th
nhng ti Kuala Lumpur, B trng lin
bang Khir Johari li ni chnh quyn s
tin hnh mt cuc m x phn
tch v nhng chuyn ln xn
xy ra, ch chng phi mt cuc
iu tra. H khng mun
Albar v t Utus an b tra xt. iu khng
lm cho ai yn tm c. V
bu khng kh gia cc cng
ng cng vy. iu quan trng
l khng dn chng ngi
Hoa b e da, bng khng nhng k
cc oan v nhng nhn vt trong
UM NO s t c mc tiu

ca h l to ra mt dn chng
d phc tng v s hi, v
d un nn khi b i x nh
nhng cng dn hng hai. Tuy nhin
nhiu ngi Hoa cm thy
s hi v s phn bit i
x cng khai ca qun i v
cnh st M alay trong thi k bo lon,
v hu qu ca tnh trng bo
ng v l ny l khin
hai chng tc xa cch nhau hn. Ngi
Hoa cm thy b ngc i v
nhn ngi lng ging M alay ca
mnh vi s lo s v nghi ng,
trong khi nhng ngi M alay sng trong cc khu c ng ngi
Hoa th li

s b tn cng khi bo lon chng

tc n ra. Cc gia nh ngi
Hoa sng l loi trong cc khu ngi
M alay m thm di n
sng cng b con ca h ni
khc, cho d iu c
ngha l h phi bn r nh
ca. Tnh trng tng t cng
xy ra cho cc gia nh ngi
M alay ti nhng khu a s ngi
Hoa, h phi sng t nn ti cc
trng hc v cc trung tm cng
ng di s bo v ca
cnh st.
T ht l mt s au lng khng khip, mt s

ph nh sch tt c nhng

g chng ta tin tng v

u tranh ginh ly

l mt s ha nhp tng bc v

xa i s c hia

r chng tc. Kh c th xa
tan hay dp b c lng nghi k
thm cn c mt khi s
git chc phi l b khi dy,
n gin ch v din mo ca
nn nhn, cho d l ngi
Hoa hay ngi M alay. Ti mt trung tm
cng ng nng thn m ti
ti, mt ph n M alay
35 tui y kinh hong bu
ly tay ti khi k li chuyn mt
s ngi Hoa mun cng
hip ch nh th no, trong khi ,

mt ng ngi Hoa n
n cnh st a phng
ku ca rng cnh st M alay lm
dng quyn hnh v ra lnh ng
ta phi th dm bi c mt s
ngi Hoa cng hip mt
ph n M alay khu ln cn. Ngi
ta lm nhng iu ngu xun
v d man vi nhau khi ngi ta c
nhn din k th qua chng tc,
xem c nh mt th qun
phc ca phe ch.
V o ngy 1 4 /8 , T h tng M alays ia t M v nc .

ng bt khc khi ni v
nhng v bo lon ti Singapore. Ti
lun yu cu l cc

nh lnh o phi cn thn

trong khi pht biu trnh mi
iu qua ting li. Nhng c mt
s li bt cn trong cc bi
din vn, dn n nhng s c
ny, ng ni. iu ng
ni nghe rt m h. Ai bt
cn trong cc bi pht biu, Jaafar
Albar hay ti? Ti hy vng ng mun m
ch Albar, nhng khng c g chc
chn lm. ng iu
m h, cho t Utus an tip tc
Vn gi v cng quyt, ti
ni ti tin rng Th tng s
trn p c nhng k cc

c ha mi di vo ti.

oan ti M alaysia, ti cng hi thc

mi ngi hy gip cho cng vic
ca ng thm d dng, v nhn
mnh rng khng c cch no
khc t c s
hp tc ha bnh gia cc
cng ng.
M y ngy s au T h tng M alays ia n Singapore

tm hiu tnh hnh. Ni chuyn

vi ngi M alay ti Geylang Serai, ng
cam oan s sm c cc k hoch
gip h nng cao a
v kinh t v x hi,
ng mun ni l gip h t
mc sng ngang bng vi ngi Hoa
v ngi n. Ti cng c

mt v pht biu rng s thnh

cng ca M alaysia da rt
nhiu vo nhng quyn li v
bn phn php nh. iu
ty thuc vo lng trung thnh v
s tin cy, v ti tin tng rng
Th tng c th gii quyt
c cc vn ang t
ra. Ti by t vi ng
rng ti tin tng ng ang lm
iu ng n. Quyn lc
gi y ang trong tay ng.
N gy hm s au, ng kt thc c huyn ving thm

bng bi pht biu trc hng

nghn ngi ti trng St. Patrick
thuc vng duyn hi pha ng,

ni c cc sc dn Hoa,
u , n v M alay chu nh
hng gio dc Anh. ng ku gi
mi ngi M alay gip ng gii ta
bt gnh nng, ku gi s ha
hp mi chng tc u
c th sng theo tp qun v
tn ngng ca mnh. Ti
ha rng chnh ph Singapore s lm
ht sc mnh gii quyt
cc vn x hi
lm ri lon cc quan h cng
ng. Khi v nc vo ngy
hm sau, ng ni ng v
trong s nh nhm c ngi,

trong khi ti mnh dn ni v mt

s khi u tan i bng gi.
N hng v bo lon khng c h ging mt n

bt li cho M alaysia ngay trong nc. Trc khi xy ra chuyn, d

lun quc t
ang pht trin c li cho M alaysia.
Tht sai lm khi cc nh lnh o
UM NO cho php Albar dn dng nn nhng
xung t chng tc ti Singapore v
do d gip Sukarno c c li
th tuyn truyn mt bng chng
cho thy M alaysia l mt thc th thc
dn kiu mi vi y nhng
xung t chng tc e da s
thng nht ca lin bang. l
ci gi nng n m chnh ph

M alaysia phi tr dy cho PAP bi

hc v vic tham gia vo tuyn c
ti M alaya v ginh li th
ng mt ca ngi
M alay trong cuc tuyn c Singapore nm 1963.
Cc nh lnh o UM NO bit
nhng g Albar ang lm khi c
t Utus an Melayu, nhng li lm ng,

mc c ho

ng ta ln ti.
C c nh ngoi giao, c Singapore ln Kuala Lumpur, u
bo c o v nc h nhng

g din ra. Head ni vi

London rng ng khng nghi ng g
v vic chnh phn t cc oan
ca UM NO ng vai tr ng
k trong chuyn lm dy ln nhng

v bo ng chng tc ti
Singapore.
C ao y A nh ti Kuala L umpur bo c o:

C c

bo ng c ngun gc chnh
tr hn l tn gio; c
mt v tng t xy ra ti
bang Penang trc mt tun
nhng khng nghim trng bng. M u
thun chng tc tr nn gay gt
trong sut my thng qua do mt chin
dch tuyn truyn (ch yu do t
bo ting M alay hng u l
Utus an Melayu tin hnh) c h trc h c hnh ph

PAP ti Singapore l i x
bt cng vi ngi M alay ti .

Utus an Melayu thng hot ng vi t c c h

c quan ngn lun ca UM NO, v c

bit l ca tng b th cc
oan Syed Jaafar Albar. Vic mt cc
gh i biu cho ngi M alay trong
Hi ng lp php Singapore vo
tay ca PAP hi thng 9 va qua qu l
cay ng, v s bt mn ca
UM NO tng ln do vic PAP can thip vo
cuc tng tuyn c M alaya vo thng
4 (mc d khng thnh cng), v
do nhng n lc lin tc ca PAP
nhm thit lp mt t chc qun
chng ti tt c cc thnh ph
ln ca M alaya.
Bo c o c a y ban T nh bo hn hp (V in

ng) gi cho Hi ng Tham mu

Anh c on: Chin dch chng
li PAP do chi b UM NO ti Singapore tin hnh c s h tr tch
cc
v cng khai ca ban lnh o
UM NO ti Kuala Lumpur.
T ng lnh s

M ti Singapore, Arthur H. Rosen, trong bc in gi v B

Ngoi giao, ni
rng cc v bo lon c
ngun gc chnh tr v l
kt qu ng nhin
ca c mt thi k di
kch ng chnh tr chng li
PAP, vi nhng hm r rt v
chng tc, do cc nh lnh o

UM NO tin hnh.
D onald M c C ue, i din lm thi c a ta i

s M ti Kuala Lumpur, chng

thc iu ny trong bo co gi
v cho B Ngoi giao:
D ato N ik

D aud (th

k thng trc ca B Ni
v) ni vi ti rng B
ca ng tin rng cc v bo ng
ti Singapore l do nhng phn t cc
oan M alay gy ra. ng tha nhn cuc
mttinh ngy 12/7 ca Syed Jaafar
v cc bi din vn Singapore
lm nng thm mi bt
ha chng tc vn d c
sn. Daud, mt ngi Kelanta, l mt

ngi M alay hn c M alay. Nu c

bt c nghi vn no v trch
nhim ca cc phn t cc oan
trong nhng v bo ng ti
Singapore, Daud s cho h trng n v
khng bng chng.
W.B. P ritc hett, P h C ao y c a c ti Singapore,

bo co v cho Canberra: Khng cn

nghi ng g na rng trch nhim
v nhng v bo ng ti
Singapore l hon ton ca UM NO khi cc
thnh vin ca h tin hnh
chin dch k th chng tc, hoc
l dung dng chin dch
.
B N goi v

New Zealand kt lun:

S tht rng c hnh U M N O

(v trn ht l

cc nh lnh o ca UM NO) phi

chu trch nhim chnh trong chuyn
v mi y, bi vic
h dng n s kch
ng tnh cm k th chng
tc ca ngi M alay. Chng ti
thy rng Razak v cc nh lnh
o khc ca UM NO khng
hnh ng ngay kp kim
ch nhng qu qut ca cc phn
t cc oan nh Jaafar Albar v
chng ti thm ch cn hoang mang
lng tng trc phn ng ca

chnh quyn lin bang trc cc

v bo ng.
Sukarno tin hnh mt c hng trnh pht thanh

xi gic ngi Hoa Singapore khng

ng h M alaysia. Th ri vo ngy
17/8, Jakarta cho b 30 lnh v trang vo b bin pha Ty
Johor, i
din vi Sumatra, gy ri. M ay
thay, h b c lp. Hai tun
sau , Indonesia gi thm 30 ngi
na nhy d xung t hai chic
my bay. Phn ln u b bt,
Jakarta tuyn b rng
l nhng ngi M alay chin u
v t do v nhng ngi
Indonesia tnh nguyn. Tht ra, hu ht

h u l lnh nhy d
ngi Indonesia. Sukarno i qu
trn. M alaysia n kin
chnh thc vi Hi ng Bo
an Lin Hip Quc, v nc Anh
huy ng hai hng khng mu hm
c tng cng my bay v tu
tip vn. Sukarno ha s chm dt
nhng hot ng nh vy.
C ng trong ngy I ndones ia c ho ngi nhy d xung, c c

cuc ng M alay Hoa

n ra ti Geylang. M t ngi phu xch
l b git v ti x ca
mt chic xe hi b tn cng. Bt
k lnh gii nghim, bo ng
vn din ra trong sut ba ngy lin,

vi 13 ngi b git v 109 ngi

b thng. M t ln na, thit
hi ca ngi M alay hay ngi Hoa
cng ngang nhau. Lc ti ang
Brussels d l k nim 100 nm Quc
t X hi ch ngha. Chin Chye, Th
tng nhim quyn, ni rng cc
mt vin Indonesia gy ra chuyn
bo lon. Tnh hnh tr nn bp
bnh n ch cn ngi
M alay hng ln hnh hung mt vi ngi
Hoa thi l cuc tr a s
n ra lin.
Sau khi n ra v

bo lon ln th hai, ni cc
M alaysia, trc p lc ngy cng

tng ca cng chng ti Singapore,

ra lnh thnh lp mt y ban iu
tra do thm phn E.A. Chua lm ch tch; iu tra nguyn nhn
ca
nhng ri lon ti y, cng
nh nhng v trc ti
Bukit M ertajam thuc tnh Wellesley. Tuy nhin chnh ph lin
bang li ra lnh gi
kn n trc cng chng v
bo ch. M i n ngy
20/4/1965, tc by thng sau , y
ban mi tin hnh cc cuc thm
cung.
T rong din vn khai mc , c vn c hnh ph M alays ia

ni rng ng s chng t hai v

ri lon trn u l vic

lm ca cc mt vin Indonesia ti
Singapore. ng cho triu ra hu ta
85 nhn chng cung cp bng
chng cho iu ny, th nhng bng
chng ca 5 nhn chng quan trng m
ng a ra khng ch ra
c iu . Tt c
h u khng khng ph nhn
chuyn Indonesia c t nhiu dnh
dng n nhng v bo ng.
Cuc cht vn mt nhn chng
thuc loi hng u din
ra nh sau:
H i: T rong s ut c c thng 5 , 6 v 7 , vi tt c

nhng chuyn nh ti va ni vi
anh vic tuyn truyn cng khai v

ko di, anh c ng l
cm xc ca ngi M alay tng ln
rt cao khng?
T r li: ng .
H i: V n c ng tip tc nh vy vo ngy

xy ra cc v bo ng, phi
vy khng?
T r li: ng vy.
H i: A nh c ng l c hnh c huyn tuyn

truyn cao l nhn t c

lin quan n cc v bo ng
khng?
T r li: ng .
Q uan trng hn l bng c hng s oi ri vo c c v

bo ng do Keng Swee a ra. ng

gp Razak ti Kuala Lumpur vo ngy 28 v 29/7/1964, mt tun
sau v bo ng
u tin. Razak bo rng

ng ta thy c mt
li thot. ng ta sn sng xy
dng mt chnh quyn M alaysia trong
PAP s c i biu trong ni cc
lin bang vi iu kin ti
t chc Th tng Singapore; ti
c th nhn mt chc v
Lin Hip Quc v ng gp
hiu qu hn cng v .
Sau hai hoc ba nm ngi ta c th
duyt xt li chc v ny.
Keng Swee hi li, liu A lbar c b c c h c hc khng.

Razak tr li: Khng. Razak

nhn mnh khi ni vi Keng Swee rng
ng ta kim sot c Albar v
Utus an Melayu, v ng ta c am oan l mnh c th

kim sot c Utus an. Sau khi gp Razak, Keng Swee

c nhn

xt

ngay l: Razak tha nhn rng ngi

ta c hi kin ng rng ri
lon s xy ra ti Singapore hay khng
v ng cng a ra
kin rng ri lon s khng xy
ra. ng tha nhn l nh
gi sai lm. Nu bit trc,
ng ta hn c bin php.
Keng Swee ghi li c huyn ny vo nm 1 9 8 2 nh

sau:
G i y, c huyn ny

i n c h phi

tha nhn rng ng ta c

dnh dng n ton b chin
dch nhm khuy ng tnh cm

k th chng tc v tn gio
ca ngi M alay ti Singapore. V vic
Albar n Singapore cng chin dch ca
ng ta ti Singapore v s h tr
dnh cho t Utus an Melayu u c Razak

ng ng s au. Khng

th

ni khc i c.
G i y, khi Razak ni rng theo ng th

ri lon khng xy ra u, theo

ti thnh tht m ni l khng c hp nhn c .
Khng ai c nhn thc y
li tin rng chin dch k th
chng tc m li i lin
vi mt m rc c
t chc chu o ca ngi
M alay vi s xut hin ca ng

o cc tp v sinh bersilat, khng

ai tin ni chuyn ny. Kt qu tt
phi l nhng v bo ng
chng tc.
T hc ra, mt s

ngy, c l hn mt tun, trc

khi c v bo ng xy ra, ti
nh l ng Lee rt lo u v
linh cm rng s c chuyn rc
ri chng tc din ra. ng c
ni chuyn vi ti, nhng ti
cng qu ngp vi bao vn
kinh t v ti chnh ri. Ti
khng c thng tin y
v c v hoi nghi v chuyn
ny. V li, y l vn

thuc phn on chnh tr

cm nhn c tnh th
iu m ti khng c. Khi ti
c hi, ng Lee ch th di v
chuyn ti. ng hn ngh
l ti m tt trong nhng chuyn
nh th ny. V qu tht ng
vy. Phi, bt k kt qu nh
th no th bo ng cng
n ra, Razak c lin quan n
chuyn ny, v r rng
nh ca ng ta l y Lee
ra khi quyn lc hin ti.
l mc ch cho chin dch ca
Albar.

37
CNG
THNG SINGAPORE KUALA
LUMPUR LN CAO

L c ln s ng bo ng th hai n ra vo ngy

2/9, ti ang Brussels d l k

nim Quc t X hi ch ngha.
Ti c nn bay ngay v x
tr tnh hnh khng? Ti quyt
nh vn c li. C vi
v th cng chng thay i c
g nhng bin c xy ra
ri. M t khi bo lon n
ra, chc chn phi c ng c
v tin trin, v ngi

ta cn mt hnh ng an ninh kin

quyt trn p n. V
vy ti c Brussels.
V o C h nht 6 /9 /1 9 6 4 , c mt c uc diu hnh c a c c
on i biu Q uc t

X hi Ch ngha chu u. Ti
tht xc ng trc con s
rt ng cc cu chin binh mc
thng phc, nhiu ngi eo
hun chng, v dn u mi
nhm u c mt i kn
ng din nhng nhc khc r
rng lm cho mi ngi
ln tinh thn. u c ti quay
tr li vi thng 2/1942, lc hai
ngi thi kn i cui cng

ca binh on Argyle v Sutherland biu din, u tin l thi cho

lnh
c ri sau cho lnh thuc
binh on Gordon Highlanders, khi h tin qua ng vo
Singapore v b bt.
C hng ti khng c php dng ban nhc c nh

st trong cuc diu hnh ngy c

lp Singapore vo thng 6/1964. Chnh ph
lin bang, hin ch huy cnh st, quyt nh cm chng ti.
Chng
ti rt bt mn nhng khng lm
g c. Nhn thy nhng
ban nhc ng o nh vy ca
nhiu nc khc nhau ti Brussels, ti quyt nh thnh lp nhng
i
nhc nh vy trong cc trng hc
v trong t chc Lin hip nhn

dn (PA) ca chng ti. Ti phi

gi vng tinh thn ca cng chng.
L c tr v, ti bo vi c h tc h P A hy tm

cc nhc cng v hu ca
Trung on B binh Singapore, v mi Kwan Sai Keong, tay chi
violon hc cng thi vi ti hi i hc lc
y l th k thng trc
ca B Gio dc, tin hnh mt
chng trnh cp tc hun luyn
kn ng ti tt c cc
trng trung hc. K hoch ca ti
thnh cng. Vo ngy c
lp Singapore thng 6/1965, biu ng ca PA c ging ln trong
cuc
diu hnh, v mt vi trng
trung hc cng c dn kn

i theo. Chng ti cho Kuala Lumpur thy h khng th trn p

c
mt dn tc tho vt v c
quyt tm. V sau, chng ti pht
trin chng trnh xung tn cc
trng tiu hc, v ri ngc
ln ti cc trng i hc.
Chng lu sau, chng ti c
mt dn giao hng tr. Ti tin
rng m nhc l mt phn cn
thit trong vic xy dng quc gia. N nng cao tinh thn ca dn
chng.
Khng c h c c huyn dn kn ng Brus s els .

Pht biu ti i hi, ti

nhn mnh rng nhng ngi x
hi ch ngha dn ch ti chu

 ch c th i ph vi
s thch thc do cc k thut
tuyn truyn v t chc ca
nhng ngi cng sn gy ra khi h
t c hai iu kin:
th nht, mc sng hp l, v
th hai, chnh quyn hu hiu. Bng khng, h s chng th no
tn
ti ni trong nhng nc mi ginh
c c lp. Willy Brandt, th
trng thnh ph Berlin v l
nhn vt ni ting nht trong s
cc nh lnh o x hi
ch ngha ti gp Brussels,
nghe bi din vn ca ti v rt
tn thng. Ngi c phn

ng nng nhit nht l Anthony

Greenwood, B trng cc vn
thuc a trong ni cc h quyn
ca ng Lao ng, v lc
ang ph trch Phn b
quc t ca ng ny.
G reenwood l mt ngi dong dng c ao, ang bc vo

tui 50, n mc tm tt
v rt ch trng n b
ngoi ca mnh, nhng thn tnh
v d mn, khng trch thng.
ng ng l mu ngi pht
ngn nhn v cc vn
thuc a, bi t bn cht
ng rt thin cm vi nhng ngi
b thua thit. Thn sinh ca ng,

Arthur Greenwood, khi nghip l mt i biu nghip on, cui

ng
s nghip l i biu Thng
vin Anh, v rt t ho v t
tin ca mnh. Bn thn Anthony tng hc trng cng, ri
Oxford, iu
gip ng tr thnh mt nhn vt
trong gii quyn th, nhng ng cha bao gi cm thy hi tic v
qu
kh hn vi ca mnh. ng l
mt con ngi d gn gi, c
tm hn ln. Ti mn ng y.
ng dnh mt s thi gi ra

ni chuyn vi ti v cc v
bo lon chng tc ti Singapore, v hi ti sao ti khng bay gp
v
nh. Ti ni ng rng ng

sau nhng v ln xn ny l
nhng ngi M alay xch ng c
mi quan h vi cp chnh quyn
cao nht. ng hiu v by t s
ng tnh vi quan im bnh
tnh v c suy ngh ca ti. ng
mi ti n gp cc
nh lnh o ca ng Lao
ng Anh v d ba ti ti
H vin vo ngy 11/9, lc y
tt c cc dn biu v ng
vin ca ng Lao ng u
s c mt. l ba n
ti thng nin ca Hip hi
Ngh vin ca h v c

t chc vo hm trc ngy

cng b danh sch ng c vin.
Ti nhn li v bay n London.
T rc , hi thng G ing, ti c

gp B trng Quc phng ca

ng Bo th, Peter Thorneycroft, ti Singapore v ni rng mc d
chnh
ph ca ng c cng rn n
u i na th ngi
Indonesia cng bit l ng Lao ng c th nm chnh quyn sau
cuc
tng tuyn c vo ma thu. Ti
ni rng nu Harold Wilson, ch tch ng, ni r rng ng s
tn thnh ht lng cc cam kt
phng th ca Anh, Sukarno s khng cn c cht hy vng no
ngh chnh ph Lao ng chu khng

ni trc mt chin dch quy

ri dai dng, v s b cuc.
Thorneycroft ng ni li vi
Harold Wilson khi quay v nc, v vi s ng tnh ca ng ta,
ti
vit th gi Wilson v nhng
iu ny.
C huyn ny gi

y c kt qu. Trc
ba ti ngy 11/9, ti gp Wilson ti vn phng ca ng H vin
vi t cch lnh t phe i
lp. Chng ti ni chuyn
vi nhau sut 40 pht. Cuc chin i u ca Indonesia chng
M alaysia, cng nh cc v bo lon M alay Hoa
ti Singapore l nhng bn tm ln
ca ng. Qun i Anh ang gip

phng th M alaysia v ng mun bit Lin bang mi ny liu v

lu v
di c tn ti ni hay khng.
Chng ti tng gp nhau trc
y v, mt i mt, ti
c th thng thn phn tch
nhng vn ca chng ti.
Ti ni vi ng rng ngoi cuc
chin i u, vn
khin cho Tunku cm thy bt an, ng ta cng cc ng s cn
thy
kh m t b chnh sch xy
dng s thng tr tuyt i
ca ngi M alay i ly
mt th cn bng hn gia cc
chng tc, mc d iu ny

gi y khng cn thit khi thnh

phn c tri thay i do s
c mt ca Singapore, Sabah v Sarawak. Ti ni rng cc cng s
ca ti
v ti chp nhn rng s phi
mt thi gian mi thay i c
iu ny, nhng chng ti cng
khng mng tng c
chuyn mt ng khng ng h
ng li a chng tc nm
quyn ti M alaysia trong vng 20 nm ti.
Ti ni thm rng chng ti
khng th v s khng chp nhn
mt M alaysia thng tr bi ngi
M alay, trong nhng dn tc khng phi M alay phi th chu
ng.

iu tri ngc vi
hin php m chng ti
tha thun vi Tunku. Cng nh Greenwood, ng ta thy an tm
vi gii php
hp l v khch quan ca ti.
Wils on ang rt phn c hn. ng hy vng s thng

trong cuc tng tuyn c, v xc

quyt vi ti rng chnh ph Lao
ng s tip tc ng h
M alaysia chng li cuc chin i
u ca Indonesia. ng mong ti v
PAP Singapore gp phn khin chnh sch ny c cc dn biu
thuc ng Lao ng trong H vin
Anh ng h. l mt bui
hp mt nng thm v thn hu.
ng t rt cho mnh mt

ly whisky p. Ti ch ung mt
ly n, v hm l mt
bui chiu thng 9 tuyt p,
khong 6 gi 30 m tri hy cn
sng, chng ti th b ra sn
thng nhn qua bn kia sng Thames v thng thc ly ru. ng
ci
m v si ni ni v vic
ng nh iu hnh chnh
ph mi ca mnh ra sao. ng
c trong tay nhng con ngi gii giang nht ca th h mnh. ng
s
a nc Anh vn cao tr li
bng cch khai thc th mnh ca
n trong khoa hc v cng ngh.
l mt trong nhng c uc hp quan trng nht trong i
ti. N u ng L ao ng

thng trong k tuyn c v Wilson tr

thnh Th tng, ti tin tng
Tunku s bit ng phi lm du
bt cc chnh sch k th
chng tc chng li PAP. Vi Alec
Douglas Home, vn l B tc th
14 ca x Home, ngi k
nhim Harold M acmillan lm Th tng, Tunku cm thy c mt
s thn
tnh chc chn nh gia hai nh
qu tc. ng ta chc chn Douglas Home s hiu nhu cu v kiu
cch
chnh quyn ca ng. Nhng Tunku s
phi e rng Harold Wilson v nhm u no ca ng ta gm nhng
tay ging
vin i hc Oxford cp tin s
coi ng ta l k li thi, khng

khc g cc t trng
chu Phi. Do ti rt quan tm
n kt qu cuc bu c s
xy ra vo thng 1 0 .
C 6 0 0 dn biu thuc ng L ao ng v c c

ng c vin tng lai d bui

n ti . Wilson, qua li nhc
ca Greenwood, yu cu ti
pht biu lc n trng ming.
Ti im li cc vn
v cuc chin i u ca
Indonesia nhm chng li M alaysia v s
n nh trong khu vc cng s tn
ti ca M alay ty thuc th no
vo gii php ca nc Anh trong
vic ngn chn mt nc ln

ng nut chng lng ging nh

b ca mnh bng v lc. Nu
ng Lao ng thnh lp chnh
ph mi trong nhim k ti, ti
hy vng chnh ph s tip
nhn nhng ngha v m c hnh ph Bo th
thi hnh. Ti ni rng nu c
thi gian, cc dn tc ti nhng
nc ang pht trin s vn
ti c mt x hi cng
bng v chnh ng hn, y nh
x hi Anh m h c
bit. Ch ny gy
c n tng ni cc
ng c vin tng lai ca ng

Lao ng v cng c thm ch

ng ca ti vi Wilson. iu
s tc ng rt ln
n nhng bin c trong nhng nm
v sau ny ti Singapore. Cui bui ti hm , Greenwood ni
vi ti rng ng dnh
cho ti s khn gi chu ngi
nghe v ti tht tuyt vi
trong vic ginh c s ng
h ca h i vi M alaysia.
T i tr v

nc vo ngy 13/9, trong s an tm rng nu ng Lao ng cm

quyn, ti s c c nhng
ngi bn trong ng ,
trong c c nhng bn c
t thi cn hc Cambridge vo

thp nin 1940. Hu ht cc dn

biu Lao ng u c nghe ti
pht biu vo ti hm ,
v ti hy vng h s nh n
ti. Ti thy an lng qua chuyn ving thm London. Nhng khi
my bay h cnh xung Singapore, ti li bc vo
mt bu khng kh khc hn.
Quanh phi trng l vng vy cnh
st chng bo lon, v trang bng
hi cay v sng, trong lc nhiu nhn vin thng phc tr trn vo
m ng ang xp hng di
trn ng n phi trng.
Trc mt ngy, Barisan
tnh tin hnh mt cuc biu
tnh vi khong 7.000 thanh nin tham d, nhng cnh st gii
tn

h trc khi c th t tp
li vi nhau c, v 77 ngi,
trong c c mt dn biu
Barisan, sau b kt ti
gy ri. Cuc biu tnh
d nh l dnh cho ti mt
s n tip y phn n.
Khng c h nh

th, ti cn thy bc bi ngay

trong ni cc ca mnh na. M t
s B trng, tng v mt,
n gp ti ni cho ti
bit h kh chu ra sao vi phng
cch x l nhng chuyn rc ri
lc ti vng mt. Chin Chye, lc y l Th tng nhim quyn,
rt bc xc v ra lnh gii

nghim ngay, khng c thi gian cho ngi ta kp chun b, trong

lc ngi
ta cn ang lm vic, hc sinh ang trng, lm tng hong ht
v gy nn hn lon khi ngi
ta phi lao nhanh v nh. Ti ghi nhn nhng nghi ngi ca h,
nhng quyt nh c yn nh vy.
Ti ht sc nn ch, nhng quyt
nh khng cho php tnh hung
tr nn t hn bng cch kha
lp mi du hiu tht vng. Nu
chng ti phi chin u v
chin thng trn chin ny, th
tinh thn ca dn chng v
ch khng c ca h l iu
ti quan trng.
M t tun s au khi v nc , ti s phi d l

khnh thnh ta nh mi ca
Phng thng mi Hoa kiu
Singapore ti ng Hill. Cc thng nhn ngi Hoa u ang rt
tht vng v Ko Teck Kin vo mt bui ti n gp ti
Sri Temasek, v mt rt lo u. Tng ku gi ngi Hoa b phiu
cho phng
n A trong cuc trng cu dn
gia nhp M alaysia, ng cm thy c
trch nhim rt ln trc tnh
trng kh khn hin nay ca h,
tnh trng c th ca h khi b
lt gia nhng tay gy ri ngi
M alay v mt lc lng cnh st
cng nh qun i ngi M alay
mang t tng bi Hoa cng khai. Phi lm g by gi y?
ng nhn ti c hm c h v ni: C hng ta

khng th b mc dn chng ngi

Hoa.
T i ni vi ng rng c c quyn li c a c hng

ta c hin php bo v, v
ti khng c nh cho php
ngi ta qun lng iu .
Cng vic ca chng ta l on
kt v ng vin dn chng
bo m hin php phi
c tn trng, s khng cn
c phn bit i x g v
mt chng tc, ngoi tr nhng g
c trong hin php, vn cho
ngi M alay c hng nhng
ch tiu c bit v gio
dc, cng n vic lm, giy php

v hp ng ch trn bn
o M alaya m thi.
ng ni: N gi ang c nhng mi giao ho tt

p vi ng Lao ng Anh,
liu ngi c th gip chng
ti thot ra khi tnh trng kh
khn ny khng? Chng ta phi c
sng theo mnh. Tht l khng
khip khi phi sng nh th ny.
ng c m thy nu ng L ao ng c m quyn,

h s c cm tnh vi mt
ng x hi ch ngha phi sc
tc ti Singapore, hn l mt ng
M alay cnh hu m mu sc tc
ti Kuala Lumpur. ng cng chung tm trng vi cng ng ni
ting Hoa vn

ang cm thy khng th chu ni

tnh trng phi thng xuyn sng
trong lo u. Nhng cuc bo lon sc tc u tin c
dn dng, vi nhng cm xc
c nhen nhm qua nhiu thng,
v ri n bng ln qua bn tay
ca nhng nhm v thut ngi
M alay bn bn o M alaya qua. M t khi nhng chuyn nh p
v
git chc in r nhng ngi
qua ng v ti xy ra, th
rt d khin n xy ra ln th
hai. M i ngi u cm nhn
c iu . Nc c
nghi k chng tc lan trn. Quan h
tr nn cng thng v ngi

ta s chng kh khn g khi lm

cho n pht chy tr li.
Khi khnh thnh tr s P hng thng mi H oa kiu

ti Singapore mi ny, ti c
ng vin tinh thn cho h. Ti
by t s t tin gip
cho h c c nim tin. Ti
qu quyt ang c mt tng
lai dnh cho ngi Hoa ti M alaysia nu chng ta l ngi
M alaysia v min
l c mt nc M alaysia, ti
ni. Ti i chiu hai v bo
ng vo thng 7 v vo
thng 9. Trong ln bo ng u,
cc nh lnh o Kuala Lumpur
c th khng hnh ng n

vi cc nh lnh o
Singapore c, th nhng trong ln th hai, chng ti lm vic
phi hp u tranh chng
ch ngha phn bit sc tc.
C ng ngy hm , T unku ln ting pht biu

ti mt cuc tip n ca
ng Lin hip Singapore. Trong phn ln nhng dp nh vy, ng
u
pht biu rt ng chuyn, v
by gi ng ang thc gic cc
nh lnh o Singapore hy tm
cch lm gim i nhng d bit
gia cc cng ng, v gn
b vi ng Lin hip
chin u trn mnh t ny
ca chng ta, chng li k th

chung. ng s thit lp cc y
ban ha gii, bi cc y ban thin
ch hin thi hot ng
km hu hiu. Ti t hi lm
sao s thay i ny c th a
n khc bit no ti
khng bit nhng g ng c th
lm c s hiu
qu n u, nu nh khng
c chuyn tng giam nhng tay cc
oan. Nhng l cch ca
ng. ng ang c ng vai tr
ca mt v cha gi dn tc. Ti
phi gip ng n ht sc
mnh.

V o ngy 2 5 /9 , ti c ng vi C hin C hye v Kim San n

Kuala L umpur hi kin vi ng.

Chng ti gp nhau v tr c huyn vo bui s ng, v c c

bn lun din ra tip vo
bui ti lc T unku mi c hng ti dng ba

ti. Chin Chye ni rng c y ban

thin ch ln y ban ha bnh
u khng sc duy tr
lut php v trt t nu nh
nhng m thanh nin v thut c
tip tc honh hnh. ng ni
thm: Trong trng hp nh vy,
hnh ng kin quyt ca cnh
st l cn thit. Chng ti
tin tng phi c hnh ng
chng li tt c nhng ai dnh

c uc

dng n vic khin cho cng ng

ny chng li cng ng kia. y
l im then cht ca vn .
Nu cnh st hnh ng kp
thi v cng bnh, khng k th
chng tc, bn gy ri s kh
c th no ra tay c.
N gy hm s au, C hin C hye pht biu vi gii

bo ch rng c s
nht tr hon ton gia chnh
ph trung ng v chnh ph bang
sau nhng hiu lm gn y. Trong
hy vng hn l tin tng, ng pht
biu rng cc cuc tho lun
gip nh tan mi nghi ng v
lo u v kh nng chung sc ca

hai bn xy dng thnh cng

mt nc M alaysia. Cc bt ha
v ng phi s c
y xung hng th yu; li
ch ca nc M alaysia phi l
hng u. Ti ni rng c
hai bn cam kt trnh nhng
vn t nh lin quan n
v tr ca cc cng ng
ti M alaysia, v s c nhng n
lc ht sc ng vin
dn chng chng li m mu xm
lc v lt ca
Indonesia. Ti ngh, v Tunku cng ng tnh, l s c mt
cuc hu chin hai nm gia Lin

hip v PAP, khng lm xu

thm tnh hnh, c hai bn chng
ti s khng m rng cc chi b
ng v cc hot ng ca
mnh. Ti mong c nhng s nh
ch cc vn ng chnh tr.
V o lc 5 gi

30 sng ngy 17/10, ti tnh gic ti Dinh Singapore Kuala

Lumpur nghe i BBC. Kt qu bu c c
cng b: ng Lao ng thng
phiu. Ti th pho nh nhm.
Harold Wilson tr thnh Th tng. V
tr ca ti kh hn.
Tunku s phi giao tip vi mt chnh ph Lao ng Anh chng
my cm
tnh vi nhng lnh t phong kin

n p mt phe i lp dn
ch phi bo ng.
M i vic c v kh hn ln. N hng s lc

quan ca ti cng sm tn. Cng

ngy hm , ti ba tic
do Bang Hokkien chiu i, Tan Siew Sin pht biu rng Singapore
khng th ly khai khi M alaysia c v hin php khng
d tr iu . ng ta tin
rng hn o ny s tin
b v thnh vng, nhng n
khng th l c o thnh
vng l loi gia sa mc ngho
i. Ly khai? Lc tr v
Singapore, ti bc b nhn
nh ca ng ta v pht biu
rng nhn dn Singapore rt quan tm n vic xy dng thnh cng

mt nc M alaysia, v tht khng

may l ng ni n ly

khai khi c hng ta

ng c mt cuc
ha hon hai nm

ngn c hn s lc

hng c th lm cho cng ng

tan v. Tan tr li rng ng a
ra pht biu l nh
tan li n i mnh m rng
Singapore ang tnh n chuyn ly khai.
Chng khng ch l nhng n
i duy nht; chnh v mt s
nghi ng nh vy m ti phi ha
gii mt li n khc l
ti b chnh ph lin
bang cu lu Kuala Lumpur.

M t tun s au, Khir J ohari loan bo v mt s c i t

quan trng trong ng Lin hip

Singapore, nhm chm dt s thng tr
ca PAP trong k tuyn c sp ti
ca bang, d nh vo nm 1967.
Chin Chye lp tc yu cu Lin hip phi ni r lp trng ca
h v cuc ha hon hai nm, v
nhn mnh iu ny khng ch
c p dng cho pha PAP. Khir chi
l khng h bit g v v
ha hon, v sau mt cuc hp
vi Tunku vo ngy hm sau, Lin hip Singapore a ra li
tuyn b
ni rng tha thun nh ch
cng vic chnh tr ng phi
trong hai nm l ch lin quan ti cc vn sc tc m thi;

iu khng c ngha l
Lin hip khng c ti t
chc tr nn hiu nng
hn. iu ny qu l phin
phc. Tunku mun rng mi tha thun phi c din gii theo
hng
c li cho ng. Chin Chye gin d v cay ng. Nhng bi v Khir
v
Tunku trong thc t ni rng
chng ti c t do m rng
ng phi chnh tr ca mnh,
nn Chin Chye, Raja, Pang Boon v Khoon Choy khi s tip xc
vi bn b trong
cc tnh nh ca h ni
a xy dng c s
qun chng, v Chin Chye cng tuyn b
s nh hng li PAP

c th ng vin s ng h
ca qun chng ti M alaya; ng
c thnh vin trn khp bn
o, v khi thi c n, ng
s t chc h thnh cc chi b.
T nh bo I ndones ia tin hnh khai thc s c ng thng ny,
v tm c c h thm d

ti thng qua cc nh bun ngi

Hoa ca chng ti, v ha hn
rng Indonesia s bun bn tr li
vi Singapore nu nh chng ti rt ra khi M alaysia. chm dt
nhng c gng nhm chia r chng ti
nh vy, ti cng b nhng li
cho mi ca Jakarta ti Hi ng
lp php Singapore vo ngy 12/11 v bc b li cho mi
bng cch ni rng ngi
Indonesia s dn dn hiu ra rng

M alaysia s khng d dng b tan r u, v h phi hc cch

sng v bun bn vi n.
N hng tinh thn c a dn c hng Singapore c ng ang s a
s t. T hnh ph trng tht li

thi lch thch. Vi s l l

trong thi hnh php lut, nhng tay chn nui ngi n cho
b v d ca h gm c
trn lan nhng sn banh v thm
ch ngay c c cc tiu o
ti vng xoay giao thng. M t bui
ti, mt lut s li xe tng phi
mt con b ti mt ni ch khng
xa trung tm thnh ph v b thit
mng. T ca s vn phng, ti
c th thy c tru b
Esplanade. Sau hai v bo lon, ni y tr nn bn thu, y rc

rn, b v d lang thang khp ni,

ri ch hoang, rui mui v c
n my cng nhiu hn. Ngay c
khun vin Bnh vin a khoa Singapore cng bn thu. Ti quyt
nh
chn chnh tnh trng sa ny.
Ti triu tp mt cuc hp ti
Nh ht Victoria gm tt c cc
vin chc lin quan n y t cng
cng, vi s c mt ca ng
bo ch v truyn hnh,
v ngh h phi lp li
cho bng c s ngn np v
sch s. Chng ti dnh cho nhng
ngi chn nui my ngy
nht b v d vo chung; bt

k gia sc no b bt gp i
lang thang sau s b lm tht
cung cp cho cc nh t bn. iu
ny c hiu qu nh
mong mun. Thnh ph gn gng, sch s hn ln.
T h ri T an Siew Sin li gy s c thm ln na.

Trong bi pht biu v ngn sch

vo ngy 25/11, ng cng b nhng
bin php cng rn mi
tng thu ngn sch, bao gm mt sc thu doanh thu 0,5% tnh trn
tng thu nhp v mt sc thu 2% tnh trn
tng qu lng ca tt c cc
h kinh doanh. iu ny s nh
hng n Singapore nhiu nht.
Chng ti ang cn to ra thm
nhiu cng n vic lm, v vic

lm tng chi ph nhn cng nh

vy s gy bt li cho nhng
ngnh cn dng nhiu lao ng.
Ti vch r l nhng
bin php nh vy s khng gip
g cho cng cuc cng nghip ha
M alaysia, v rt c th cn lm
cho s cch bit giu ngho thm
ln hn. Trong bi din vn u
tin ca mnh ti ngh vin lin
bang, Keng Swee cng ni rng cc sc thu ang c tc dng ngc
v vic ban bnh khng ng
lc. Singapore s phi np ngn sch ti 20% thu thu nhp quc
gia v 40%
thu tin lng, mt iu r
rng l khng cn xng vi dn

s v nn kinh t ca n. V
khi i hi Cng on Singapore,
vi nhng l l hp l, phn
i cc sc thu mi l
bt li cho ngi lao ng, Tan li buc ti chnh quyn chng ti
l dng mi c ch c trong tay
kch ng cng chng
chng li nhng sc thu .
Tan ni rng ng mun xem xt li ngay nhng tha thun v
ti c hnh gia hai bn,

v tuyn b rng gnh nng ngn

sch ca Singapore l nh nht trong ton M alaysia. ng mong c
lc Singapore s np 60% thay v 40% thu nhp ca n cho chnh
quyn trung ng.
C hnh T unku c ng pht biu rt ng ngi ti

ba tic ti trng i
hc Y khoa Singapore ngy 9/12 khi cho rng Singapore y
nhng chuyn chnh

tr. Ti Singapore chng hn, bn s

thy l t c chuyn ha ng
so vi bt c ni no khc trn
t nc M alaysia l
l do ti sao ti khng st sng
vi vic a Singapore vo Lin
bang. Nhng ch trch ca chng
ti v thu doanh thu v thu qu
lng c tc ng
trong nc, bi ng c ni thm:
Nu chng ta thy

bt k s c thu no

c v khng kh thi v d b
phn i, chng ta c th sa
i Nu cc chnh khch
thuc cc chng tc, mu sc
chnh tr v tia chp khc nhau ti Singapore (tia c hp l biu

tng c a P A P )
bt ng vi ti, gii php duy nht

l ly khai, nhng s l thm

ha ln bit bao cho Singapore v Malaysia.

38
CI T
HIN CH?

T unku hn c m thy M alays ia ang ng trc

s kh khn. Khi ti gp ng ti
Kuala Lumpur vo ngy 19/12, ng khng cn ci v th thi v
bnh thn
thng l. ng khng cn c
nhng li nhn xt hi hc
v ci a na, m i thng vo c ng vic , ni nng
nghim trang sut na ting ng h lin. ng thng thn
v, ln u tin, ngh
chuyn ci t hin ch.
ng ni chuyn vi nhng
ngi thn cn ca mnh

Razak, Ismail, Tan v Khir Johari v iu ny sau cuc hp ni

cc ngy
hm trc.
ng nhn mnh nhiu ln rng quc phng l

iu ht sc quan trng i
vi ng. M u dch v thng
mi s vn nh trc, nhng
chng ti phi tip tay chi tr cho
quc phng. Singapore s l cng
s, c lp, nhng cng l
mt phn ca bn o (M alaya).
ng mun c Singapore ln M alaysia u c chn trong Lin Hip
Quc. Chng
ti c th c chung cc ta
i s v c l c i
din trong Lin Hip Quc na. Trong

tr c ng c v nh cha
c g c th v nhng iu
ng mun, nhng li a ra thi
hn n nh hon thnh
nhng thay i trn l trc
k ngn sch ti, v trong thi
gian ti c th ngh v
nhng vn ny.
T i bo c hng no ng c n s ng th ng vn

c th nm vng c cc
lc lng khc nhau trong tay.
ng tr li: T i Singapore c qu nhiu ngi

Hoa mang t tng dn tc hp hi,

c qu nhiu phn t cng sn
ngi Hoa. ng phi lm nhiu th
cho ngi Hoa bi v l

mt tiu bang ngi Hoa nhng c

nhng nh hng n M alaya. Lee
Siok Yew (B trng Gio dc M CA) gi
y ang mun c mt trng
i hc Hoa ti M alaya. M t khi chng
ta tch ra vi nhau th ng c th
lm khc i c. ng c
th cng nhn i hc Nanyang;
chnh sch ngn ng ca ng c
th khc. Sau khi hiu r
vn vi nhau, chng ta c th
thng bo cho ngi Anh bit.
T i vc h r rng c c li c h c a A nh phi

c bo v nu nh h
tip tc duy tr cc cn c ca
h ti Singapore v bo v M alaysia.

Ti hi liu Singapore ri s nh
Bc Ireland hoc Nam Ireland chng. ng tr
li: u gia.
V o ngy 3 1 /1 2 , ti tip I s mail s ut mt gi

lin. ng ta bit chuyn v c

u c hn. Tunku cm nhn
nhng chuyn ny mt cch trc
gic. ng ta mun tr li k
hoch ban u, l ng s
trng nom Singapore thay mt cho Tunku.
Khi ti hi c hi tit, ng ni: T thn ng

c th vch ra chi tit nhng chuyn

ny c m. ng cng bit
gi y chng ta ang cn g,
v ng lp li n
ba ln rng: Tt nht ti khng

nn ni nhiu, tt nht l nn
gi im lng. H ang nghi ngi ti.
Ti lu hnh cc bo
co v t ca S c v,
nhng gi y h b
x chng u tin dng
tnh bo ring, tnh bo ring
ca UM NO. Theo Tunku, s c rc ri
bi cc phn t cc oan v
cc phn t dn tc hp hi
ang rt tch cc trong mi tng
lp dn c. Chng no Tunku cn
, vi tnh cch ring
ca mnh, ngi ta s cn nghe
theo ng ta. ng ta trn c ni cc

v cc quy c v trch nhim

lin i ca ni cc khng
p dng cho ng ta. Do vy tht d
dng cho Tunku bi chng ti c th
lm nhng chuyn bn thu gim
ng ta. ng ta c th vt b
chng ti nu nh ng ta mun.
Khi ti c o t, I s mail ni: C gi yn mi s

th tt hn, nu khng n s
gy chn ng ln cho dn chng.
Thiu nim tin, cc nh u t
s b i, Sukarno s thnh k
chin thng, v ng ta s tip
tc cuc chin i u. Tt
nht l ghi mi vic thnh vn
bn v tho lun. Tt nht cho

ti l ng ln ting khi h
khng cn tin ti na. Hin ang
c rn nt su xa, UM NO khng tin M CA, M CA phi cnh tranh
vi PAP, nn t
tng dn tc hp hi li
mnh m hn. Vy l tr li
tnh th c, rc ri quanh nn
gio dc ca ngi Hoa. Sau cng
th PAP hay M CA cng vy thi,
thc ra l chuyn ngi M alay chng
ngi Hoa. Trc bu c, Tan Siew
Sin ngh cc ng trong Lin
hip hp nht li thnh mt
ng. By gi th ng ta t
chi khi bit rng nhng ngi Hoa
s ng theo PAP.

 ng nhc li nhiu ln l: H y ni c huyn

vi Toh v Raja, ng li phi sc

tc ca h, chng ta c th
ng trn nguyn tc trong th
h ti, nhng vn by gi
l sc tc. Hy chp nhn s
song song tn ti ca cc ng
li trong 16, 2 0

nm, ri ha nhp hai x hi

li, Singapore v M alaya, lch s ca

c hng khc nhau, c u trc x hi c ng

khc.
T i nhn mnh rng tr ngi ln nht l vic

Chin Chye, Raja, Nyuk Lin v Pang Boon u l nhng a con

ca t M alaya, v
gia nh ca h cng u
. Quan h tnh cm khin cho

h kh c th rt lui khi
M alaya. Ismail gt u ng .
T uy c hng ti c ht s c gi kn nhng

cuc tho lun v ci t hin

ch, nhng nhng tranh ci gay gt gia chng ti khng thot khi
tai mt
ca ngi Anh. H cnh gic trc
bt k bin ng no c
th lm suy yu s hp nht
M alaysia v tr thnh mi ngon cho Sukarno.
V o ngy 2 8 /7 /1 9 6 4 , ngay s au nhng v bo lon c hng tc
u tin, Keng Swee gp

Antony Head, ngi nhn xt

rng cc nh lnh o UM NO bit
rng trong cuc u tranh chnh tr
da trn thc h v ch
thuyt, v lu di h s thua

di tay PAP. Keng Swee tm lc

cho Head bit cc ngh ca
Razak cho mt cuc hp tc hoc cng
song song tn ti. Head ngh cc
ngh l khng kh thi. ng
ni vic t chc ca ti s
chng lm nn c iu
g. i gt b ngi lnh
o ca Singapore v s rc ri
do chnh ngi M alay gy ra c th
khin ngi Hoa thm phn n v
trong thc t iu cn
gy tc hi ng k.
H ead mun T unku nn t M v nc gp v tuyn

b thnh lp ngay mt chnh quyn

m n s tng cng khi

on kt quc gia trc s

xm ln ca Indonesia. ng
trnh by quan im ca mnh
vi London v rt c th Th
tng Anh s thc p Tunku v
chuyn ny. ng cng rt quan tm
n tnh hnh Sabah v
Sarawak, bi ti nhng ni ny cha
c i biu tha ng trong
ni cc; i vi Anh, khng th
c chuyn lo phng th min ngoi
trong khi hu phng th tan r.
T unku n Singapore vo ngy 1 8 /8 v ni vi

ti rng trn ng t
Washington v, ng c gh li London
v c Th tng Anh tip

kin. ng ny khuyn ng
rng cch tt nht cng
c M alaysia sau nhng bo lon chng
tc ti Singapore l thit lp lin
minh vi PAP. Tunku c ni rng UM NO s
khng bao gi chp nhn iu ny
bi bn pha chng ti khng th

c hp nhn iu kin

c bn m Razak a ra,
l chng ti phi ng bn
ngoi th gii ca ngi M alay.
V o thng 1 2 /1 9 6 4 , c hai bn u m mm i

tm mt s dn xp lng lo
hn trong lin bang. Tunku yu cu ti cho trnh by cc kin m
ng bn bc vi ti
thnh vn bn nhm lm sng t
nhng g chng ti ang sp gii

quyt. Thng bo ca ti, c

hon tt vo ngy 25/1/1965,
ngh chng ti tr li tnh
trng ngay trc khi hp nht: tt
c cc quyn hin nh thuc
phm vi quyn hn ca chnh ph
Singapore phi c tr li cho
chnh ph Singapore, chnh quyn trung ng s chu trch nhim
v quc
phng v i ngoi c s
tham kho vi chng ti, v chng
ta cng chia s trch nhim an ninh trong Hi ng an ninh ni
chnh. Trong khi
cc dn xp hin ch ny c
thi hnh, cng dn Singapore s b cm tham gia vo bt k hot
ng
chnh tr ng phi no bn

ngoi Singapore v iu cng

vy i vi ngi M alaysia trn
bn o.
N gi phn i kc h lit nht i vi

chuyn tm thi rt lui khi M alaysia

l Raja. iu s c
ngha l chng ta b c lp, ng
phn i, v dn d chng
ta s b cc phn t cc oan
kt liu m thi. ng ngh chng
ti nn li trong lin bang nhm
on kt dn chng chng li
bn cc oan, v nh th kim
c c hi hay hn
phn cng bn h. Raja l mt
con ngi ni sao lm vy, ng

cha tng chn bc u

tranh, cho d n gian nan th no, mt khi ng tin rng chng ti c
l
phi. Chin Chye ng tnh vi
kin ca ng, nhng a s ni
cc ng h ti. Ti gi thng
bo ca mnh n Tunku hai ngy
sau v tho lun chuyn ny
vi ng ti dinh ca ng trong sut
ba gi lin vo ngy 31/1.
T t m lc h v H ari Raya P uas a, l hai k l ln

nht ca ngi Hoa v ngi

M alay, cng trng vo ngy 31/1/1965.
Trong thng ip ca mnh, ti
ln ting ku gi s ha hp
chng tc chng li tuyn

truyn ca Indonesia, vn ang khuy

ng tm tnh ca ngi Hoa
ln ngi M alay. Li ku gi tinh
thn linM alay ca Sukarno ang khin UM NO nhn mnh vo
tnh M alay
ca mnh vt tri ng
ta. Thng ip ca ti
khin Tunku tr li gay gt vo ngy
hm sau :
C nhng c hnh khc h ang quy
l s dng bo lc p
t mun ca chng ta ln
ngi khc. Chng ta nhn thc
rng chng ta khng ch l mt
chnh quyn mnh m cn l
mt chnh quyn ng v tt

c ho c hnh quyn

na, nhng ni chng ta ang dng

bin php v lc l khng ng
Nhng chnh khch ny ni v
bt ha v cng thng, v rc
ri v mu trong tng
lai, h ni v chin tranh h
ang to ra trong lng dn mt tm
trng u m ti bt c ni no
h n Trong gi pht th
thch v kh su ny, kiu ni
chuyn nh th th qu thc l
xun ngc, c a v nguy
him, v ti tht ly lm xu
h cho h.
Bn ngy s au ti tr li, trong mt ba tic

do cc y ban thin ch t chc,

rng khi ng trc nhng s

tht kh chu trong i, chng
ta nn tm cch gii quyt chng
hn l gi v nh chng khng
tn ti. Nhng iu ang c
ni, nu c tip tc, s dn
n chuyn khng hay. Ti ang mun
cp ti nhng bi bo
trn t Utus an Melayu vn ang tip tc
cm dn M alay chng li ti, PAP v
ngi Hoa. Chng ti cho ng cc
bn dch ra ting Anh, ting Hoa v
ting Tamil nhng li ch trch kch
lit hng ngy ny, v cho pht
cc trch on bng mi

kc h ng tnh

th ting trn truyn thanh v truyn

hnh. Tunku bit l ti hiu
thu chin thut ca h. ng mun
ti gi im lng v bn bc cc
vn vi ring ng ta thi.
Nhng ti mun trc tin phi
cho mi ngi thy chin dch k
th chng tc su him m
Jaafar Albar v t Ututan ang tin hnh.
T rong khi nhng c uc bp c ht qua li c ng khai vn tip

din, Keng Swee v ti tho

lun ring vi Tunku, Razak v Ismail. Ti ngh tm tch ri mt
vi nm, cng vi cc rng
buc lin bang lng lo hn v
vic bn giao thm quyn hnh hn
cho chnh ph bang Singapore, nht l v

cnh st v an ninh ni chnh.

G ii php khc c ho s hp tc trong mt c hnh quyn

quc gia l tnh trng song song tn

ti: Singapore s khng c i
din trong ni cc, nhng c hai chnh ph s hot ng c lp
vi nhau trong khun kh nh hng c a mnh

theo tha thun. T h

nhng iu kin tin quyt ca
h cho s hp tc hay song song tn
ti l, d t M alaya hay
Singapore, PAP phi ng ngoi th gii ca ngi M alay, v giao
cho UM NO ton quyn x l chuyn ca ngi
M alay thng qua Khir Johari. UM NO phi c c quyn lnh
o ngi
M alay, ngay c Singapore.
Sau nhiu ln c

gng dn xp cc tha hip, ti

kt lun l Tunku c chp. ng

gi y quyt tm gt chng
ti ra ngoi ngh vin lin bang. ng
khng mun chng ti tham d bt
k cuc bn ci no trong c
quan ny na. Chng ti ang tr
thnh ci gai trong mt h, nht l
chuyn ti chnh. Singapore s thu
thu ring ca mnh trc khi ti
k ngn sch ti, ng ni,
nhng phi ng gp cho vic quc
phng ca M alaysia bi v bang ny
s giu thnh thm nh th
trng chung ca h.
N u c c

ng khng c c hn trong quc hi,

chng ta c th l bn ca
nhau, ng ni. Vy m li
hay nu ng c chn trong quc
hi, ng li phi ph bnh.
T h nhng ng t ra quyt tm kim s ot quc

phng v i ngoi. L lun

ca ng tht n gin. iu
g s xy ra nu Singapore m bang
giao vi Trung Quc v nhng nc
cng sn khc? N s khin
chuyn quc phng ha ra v ngha.
N gay t u, ng mun hp tc vi

Singapore trn cn bn cng tc, ch

khng phi hp nht. Trong t tng
ca ng, v tr ca chng ti
l lnh th t tr ging

nh Rhodesia vy, Ismail ni.

T i ni vi T unku rng nu c hng ti phi gnh

chu chi ph quc phng, chng ti

phi c chn trong quc hi. Khng
th c chuyn ng thu m
khng c i biu c.
Nhng ng nhn mnh, nh
ti vit cho cc ng s
trong ni cc ca ti: c
mun gt chng ta ra ngoi ca ng
ta l khng th thay i c.
Khi ti ni thm rng ti kh
th no thuyt phc c cc
ng s chp nhn quan im
ca mnh, Tunku ni nng: ng
ni vi h rng ti khng cn

Singapore, c vy thi. Ti khng mun Singapore c chn trong

quc hi v
h khng th lm g khc hn
c.
T i c hi I s mail vo ngy hm s au rng T unku c

hiu quan im ca chng ti

khng, rng ng khng th gt
chng ti khi ngh vin trong khi li mun chng ti ng gp vo
quc phng v an ninh x hi, Ismail
tr li: C, Tunku cn
nhc quan im . Nhng chng
ti phi chn mt trong hai.
Khng c g ngc nhin khi c hng ti khng t

c s tin b no trong
cc dn xp li trong lin
bang m ti xut

trong thng bo ngy 25/1. Sau mt cuc hp vi Hi ng quc

phng
ngy 9/2, Razak ni vi Keng Swee rng hai bn khng th thot ly
khi nhng
lp trng chnh tr t nhiu
c cng c qua nhiu
nm. Nhng g ph hp cho Singapore
th khng ph hp vi M alaysia v
ngc li. Hp nht l mt
sai lm. Phi c mt thi gian qu
trnh xung t v
gi y nht thit phi thit
lp mt dng lin bang lng lo.
Keng Swee ni rng bt k mt c uc c i t hin

ch no cng khng c coi

Singapore nh mt bn thuc a.

Nu Singapore tch ri khi ngh vin

lin bang, n s khc t thn
trng v quyn li c ca mnh,
v s l mt vn
nghim trng, ng nhc li ln
na kin ca ti l chng
ti s c gng hng n
tnh th trc khi c M alaysia, v
ln ny khng nh vi Razak rng
c th tm ra c mt gii
php theo kiu .
N hng c uc bn c i nh vy tht l ri ren v

chng i ti u c, bi
Tunku v Razak trong cc ngh ca
h c chao o ht i xui
ri i ngc. Cui cng cng

chng i ti u c, bi l
do ni bt l: ngi Anh khng
mun lm yu M alaysia trong c uc

c hin i u (vi I ndones ia),

v H ead kho lo c an thip, qua nhng bui lm vic vi
T unku,

Razak v Ismail, ngn chn h

li.
V o ngy 1 5 /2 , C hin C hye, Kim San v ti c ng c hi gn vi
T unku. T i d dt c p

rng ngi Anh on c

nhng g ang din ra bi mt lc
trc , Lord M ountbatten, tng ving thm Kuala Lumpur ri
Singapore, by t s lo ngi ca ng ta nhn
danh Th tng ca ng. Tunku bo
ng c ni vi M ountbatten
rng khng c g phi lo ngi
bi ng hiu rt r mi nguy
him ca vic Indonesia li dng tin

tc v s chia r trong M alaysia. Nhng khi chng ti cng v

phng lm
vic ca ng, chng ti khm
ph ra rng suy ngh ca ng i
vi chuyn ci t i
khc i sau khi M ountbatten v Head lm vic vi ng.
Singapore s vn
tip tc c chn trong ngh vin
lin bang, gi y ng ni nh
vy. Chuyn ti chnh v quyn
thu thu ca tiu bang s c
giao li cho Singapore, gii ta ngun gc chnh gy bt ha gia
chng
ti. Nh ngh, quc
phng v i ngoi s thuc
v chnh ph lin bang, trong khi vic kim sot lc lng cnh st
v cc vn an ninh a

phng s c trao cho chnh

ph Singapore. Nhng an ninh v tnh bo quc gia (Tunku mun
ni ti M I5 v
M I6) vn phi l ca trung ng,
bi nu khc i ng lp
li n ba ln Ai bit
c s c chuyn g xy
ra nu nh PAP khng nm quyn m
mt ng cc t no
nh Barisan li nm quyn? Singapore s
tr thnh mt Cuba m thi.
T h ri ng yu c u ti tho mt l th

gi cho Harold Wilson, bo cho ng

ta bit nhng dn xp ny v
trn an ng ta rng M alaysia khng c
phn ly. Ti gi cho Tunku bc

th phc tho ny vo hm sau.

C ba ngi Singapore c hng ti u tin rng ngi A nh
ngn c hn thnh c ng bt

k tng no ca ng ta
mun hn o ny
(Singapore) tch ra, theo nh cch
ni ca Tunku. V sau Tunku c ni
vi chng ti t dinh rng gi
y ng mun tin hnh mi
chuyn mt cch t tn. ng e
ngi mi tit l cng khai c
th to li th cho Sukarno.
C laude Fenner, tng thanh tra c nh s t, t Kuala Lumpur n
gp ti. ng n t

nhim, nhm trao li cho chnh quyn

kim sot lc lng ng
phc, v hi lng khi chng ti

c th vn hi c trt
t khi xy ra cc v bo ng
nu nh chng ti xy dng c
cc n v d b ring ca
mnh. ng tin rng mt khi cc phn
t cc oan Singapore bit rng
chnh ph tiu bang m
nhim cng vic an ninh v c th
hnh ng chng li h c,
th hy vng s c t ri lon
hn. ng ta c v thnh thc,
nhng ti lm khi ngh
l quan im rt ro ca ng.
Nm ngy sau, ng trao cho ti mt bn tham lun ng vit gi cho
Ismail, lp lun tri ngc hn: khng nn
giao cnh st hay cng vic an ninh tiu bang cho Singapore. Ging

nh Tunku, ng ta thay i hn lp trng ca mnh. ng

ta a Sir Roger Hollis, ngi
ng u ca M I5, hin ang
ving thm Kuala Lumpur, n gp Ismail, v Hollis thuyt
phc ng ny
rng, xt theo quan im chuyn mn,
chuyn chia quyn kim sot cnh st
cho c Singapore ln lin bang l thiu khn ngoan. Do vy, Ismail

ngh chnh ph lin bang nn tip
tc coi sc cng vic lut php
v trt t ti Singapore y nh hin
nay. Ti hi l phi chng Tunku
thay i kin. Ismail tr li
rng khng phi vy, nhng ng ta
thy c bn phn phi a ra

li khuyn co chuyn mn m
ng ta nhn c.
C hng lu s au, ti c dng c m tra vi H ead ti

bit th ring Carcosa ca ng v

bn lun cng thng vi ng ta 20
pht trc v 20 pht sau ba
n. ng ta gp Tunku, Razak, Ismail v Tan vo sng hm ,
v
ni rng Tunku ang d nh trong
u nhng ti sp xp mi
nht, nhng c ba tr ngi. Th
nht, Tan phn i chuyn t b
kim sot vic ti chnh. Th
hai, Ismail chng i chuyn trao li
cho chng ti quyn kim sot cnh
st v an ninh. Th ba, b phn UM NO

 Singapore khng mun ha du, ch

ng ni chi n chuyn tm
ngng hot ng. Ti ni vi
ng ta rng chnh Fenner l ngi
gy ra cn ngi trong vn
kim sot cnh st. Bnh tnh,
Head ni rng ng cha cp
vn vi Fenner, nhng c l
s lm th thi.
ng ngh

nn c tm ngng hot ng
trong khi ang tin hnh cc cuc m
phn, tc l mt kiu hu chin.
Ti nhc cho ng ta nh nhng g
xy ra cho cuc hu chin va
ri. Ti ngh Tunku v ti

s a ra mt tuyn b ni
rng chng ti ng
vi nhau trn nguyn tc khng can
thip vo nhau trong thi k ngi
Indonesia tin hnh cuc chin i
u, v nhn mnh rng cc
chi tit v bin php hnh chnh
t c iu ny
ang c bn tho, nhm
khng lm xo trn nn tng ca
M alaysia. Head ng , nhng khng thc s nh vy. ng ni
vi ti
rng cc ci t hin ch l
mt thng li ln m chng ti
khng c Sukarno th li,
bi iu s ch khuyn

khch ng ta tip tc cuc chin

i u. ng khuyn ti nn
nhn ni v ch i chuyn
qua i. Chuyn i u
khng th ko di lu
c bi nn kinh t ca
Indonesia ang tr tr v siu lm
pht ang tn ph t nc
ny. M t khi cuc i u
qua i, ti c th thc p
Tunku trong cc vn hin ch.
T i lng nghe ng ta, bn bc iu vi

cc ng s ca mnh, v
kt lun rng ngi Anh s khng
mun M alaysia rc ly bt k ri
ro no do p dng mt s dn

xp lng lo vn s ch hu
hiu vi mt chnh quyn PAP
Singapore v c th dn n
nhng vn nn nghim trng nu
nh ng Barisan nm c chnh
quyn. Ti cng quyt nh chng
ta ang c mt c hi tt hn
kim c mt ci t
hin ch hp l nu ti gy
sc p vi Tunku trong khi ngi Anh
vn bo v M alaysia chng li Indonesia v vn cn c th nh
hng
n ng ta. Head ni rng tuy ng
ta mun chng ti t thu xp chuyn
ni b ca mnh nhng chnh ph
Anh cng cho ng ta c quyn quyt

nh rng ri v nu cn
iu cng to c
p lc ng k.
N gy hm s au, 2 4 /2 , ti yu c u gp ng ti N h

khch Singapore Kuala Lumpur. Ti ni vi ng ta l ti khng

th thuyt
phc Tunku a ra li tuyn b c
bi ng ta (Head) lm Tunku ngi
khng mun ni hay lm bt c
iu g. Tnh th chc chn
s tr nn t hi hn bi c
hai bn vn gng nhau cho n khi ng
ng, v chng ti c th phi
i mt vi mt cuc bo
lon th ba. Head bo ng s vn
ng Tunku tuyn b ng ta ang suy

ngh thc hin nhng cuc sa i

nh cho M alaysia cng vic thm
tri chy hn, ch khng phi l
nhng thay i cn bn hay trit
. Cc cuc thng lng
v chuyn cnh st v ti
chnh s mt t nht cng su
thng; trong lc tnh hnh
phi c gi vng.
T i gi c ho ni c c mt bn nh gi c a

mnh: khng ch c chuyn l

M ountbatten v Head ang gy p lc
ln cc nh lnh o M alaysia,
m cn c chuyn cc vin
chc Anh c cc B trng
Lin hip tin cy, nh Fenner trong cnh st v Gould bn B Ti

chnh,
cng ang lm ht sc mnh
ngn cn chuyn ci t ca Tunku.
Ngi Anh khng mun c bt k
thay i no trong khi cuc chin i
u ca Indonesia vn cn ,
v nu c i chng na th
cng phi l nhng ci t ti
thiu m thi. Cnh st, c lc
lng ng phc ln S c
v, u vn di s kim
sot ca trung ng. Ti kt lun:
Theo kinh nghim ca ti trong cc
cuc thng lng hp nht,
y l c trng trong phng

thc ca ngi Anh. Khng bao gi

cng kch trc din bng cch
ni rng s khng c chuyn sa
i g ht, m h thng
gy xi mn quan im ca ngi
khc tng cht mt Ti khng
bit ng ta (Head) c nh lm
cho chng ta kit qu i hay khng.
Ti khng loi tr kh nng nu
chng ti pht l li khuyn ca
Head, ng ta c th ra hiu cho Tunku bit l ngi Anh s sn
sng ng
tnh vi chuyn loi b hon
ton s thch ca chng
ti trong Lin bang.
L i th mc c c a c hng ti l s c mnh

chnh tr c c t cc
chi b PAP M alaya v s c mt
ca chng ti trong quc hi. Li
th ny cho php chng ti tp
hp c nhng ngi
khngM alay ln nhng ngi M alay
cp tin trn khp t nc
M alaysia. Th nhng v iu ,
v v kh nng ca chng ti
trong vic huy ng nhng cuc mttinh v vn ng ti M alaya,
nn Tan
Siew Sin s l i chuyn chng ti
cng kch ngn sch ca ng ta
v a d lut thu doanh thu ra
trc Quc hi.
T uy nhin, nhng bn bc s au hu trng

gi tnh hnh khng i ti ch

khng hong. C hai bn u mun
trnh chuyn ng . C hai
bn u mun c mt s dn
xp lng lo hn nhm chm dt
mi bt ha thng xuyn m
v lu v di s lm suy yu
a v ca M alaysia trn trng
quc t v quc ni. Th nhng
ngi Anh s khng mun nh vy,
v h ct lc
gi cho M alaysia vn y nguyn nh trc y; ngi c v New
Zealand ng
h ngi Anh. Cao y c, Tom Critchley v vin ph t ca ng ta

Singapore l Bill Pritchett, hi thc ti gi nguyn mi th c v

mt hin ch ln hnh chnh,

rt ra khi nn chnh tr M alaya v
ng ca cc chi b ng
trn bn o ny i
li vic c c hai B
trng trong chnh ph lin bang. Ti
ni vi Critchley rng chng ti
khng th rt PAP ra khi t
M alaya c khi m UM NO vn hot
ng ti Singapore v cc phn
t cc oan M alay c th b s
dng lm n hm da chng
ti bng cch gy ri chng tc.
UM NO mun ci n th phi mt
ci kia ch.

C mt iu b qua p li trong c n c ng thng

ngy cng ln v u khu

ngy cng gay gt gia cc nh
lnh o M alaysia v Singapore l vn
cn c nhng cuc tho lun kn
gia Keng Swee v ti bn ny,
vi Tunku v Razak bn kia. Razak thy d chu vi Keng Swee
hn vi ti;
Tunku cng thch Keng Swee hn nhng cha n ni khng chp
nhn c
ti nn vn ni chuyn vi ti,
do vy nhng cuc trao i ring
t v thng thn gia chng ti
khin cho tai ha khng din
ra c.
N hng bi c uc u khu c ng khai gia Kuala Lumpur v
Singapore ang khin c ho c v N ew Zealand khng an tm, nn
c c c ao y c a

h (sau khi thng qua vi Tunku) chnh thc mi ti n

ving
thm nc h vo thng 3 v
thng 4/1965. Ti s c th gii
thch ti sao, tuy ang c nhng bt
ng ni b, Singapore vn mt
lng ng ng sau Kuala Lumpur chng
li cuc chin i u ca
Indonesia. iu ny s gip trn
an dn chng hai nc ny rng
chnh quyn ca h s ng h
M alaysia chng li Indonesia.
D o vy, vo ngy 5 /3 , my bay c h ti p

xung Auckland.

39
TM
KIM S NG H C

N ew Zealand l mt t thay i khng kh d

chu. Choo v ti ng mt
khch sn nh tht th v ti
Auckland; ni y nhng c hu
phng ngi da trng n mc y ht
nh bn nc Anh thi sau chin
tranh, mang cho chng ti tr bui sng cng bnh m v b trc
khi dn mt ba n sng h
nhng bt-tt v sn cu,
nhng chng ti khng thch dng.
Chng ti i xe t Auckland n

Wellington, mt hai m phi ngh dc ng. Ti mi th trn dc

ng, th trng, trong b l
phc nh bn Anh, tip
n chng ti, chiu i
ba tra hay tic tr, v pht
biu n mng.
T i Wellington, ti gh thm T h tng Keith

Holyoake ti vn phng ca ng
ngh vin. Sau khi tr chuyn, ng a ti n gp ni cc ca ng
c mt cuc trao i quan
im thn mt vi nhau. H c
bo m rng ti khng quyt 38 ng h M alays ia. H ng tnh vi
quan im ca ti v ng h
gii php a sc tc cho cc vn
ca chng ti. Ti mt
ba n tra ta nh Quc

hi, Holyoake pht biu nhng li tht thm thit. C nhng quan
h
cn hn c chuyn qun s rng
buc New Zealand vi M alaysia, ng ni.
ng by t lng ngng m
trc s tin b ca Singapore
di thi ca ti v ni
rng ti lm vic khng
ngi ngh phc v cho mt
nc M alaysia mi, mt t
nc ang gp phi iu phin
phc bi nhng kh khn ngy
cng tng, iu m cc nc
non tr u gp phi cc
kh khn cng tng thm na trc
nhng e da bch hi ca ngi

lng ging khng l, Indonesia. Ti

chc chn ngi Lee s khng d
dng s hi trc nhng da
dm nh vy, v s tip tc
lm vic kin tr m
bo s n nh, thnh vng
v tin b ca mt t nc
m ng gp phn to
nn. Nh nhn mnh li
e da, trong lc ti cn ang
Wellington, mt qu bom do cc phn t
ph hoi Indonesia t pht
n ti ta nh M acDonald Singapore, ni c Vn phng Cao y
c v
tr s ca Ngn hng Hng Kng
v Thng Hi, lm cht 2 ngi

v 35 ngi khc b thng.

N gy hm s au, ti n ni c huyn vi

sinh vin v ban ging hun trng

i hc Victoria. Ti c li khm
phc nc Anh l c s
khn ngoan bit khi no th
mnh b t trc mt cuc
cch mng khng th cng li
c do nhng ngi cng sn
v nhng ngi quc gia t chc.
Thay v c gng dp tt c hai,
nc Anh cho php nhng ngi
quc gia ng ra lnh o khi
phi cng sn.
T Wellington, c hng ti bay n C hris tc hurc h, i xe n

Dunedin v Invercargill, ri bay tr li Wellington. Ti thy New

Zealand tht l hp dn. Trong li ni, c ch v

cung cch sng, h cn ging ngi
Anh hn c ngi c. t nc
ton mt mu xanh v ti mt,
y nh min nam nc Anh. V h rt
l thn tnh, hiu khch.
C hng dng k

tip ca ti l Sydney, chng u

tin trong chuyn du lch ko di 18
ngy trn t nc c, a
chng ti n Canberra, M elbourne, Adelaide v Perth. Ti
Canberra, ti pht
biu trc cc thnh vin ca
Cu lc b bo ch quc gia.
Cuc chin i u ca
Indonesia l quan tm rt ln ca h:

 Chng ti c chung mt ngi lng ging,

c dn s ln hn c hai chng
ti cng li, ngho hn c hai
chng ti, v rt c th l
mt t nc bt n trong c
mt thi gian di sp ti
Chng ta bit rng vin tr kinh t
v qun s khng th m
bo cho chng ti mt thng li
sau cng, nhng ch t n cng
s cho chng ti c c
thi gian.
N hng tnh hnh ti N am V it N am c ho thy bt k c huyn
ym tr qun s c t

n u, vin tr kinh t c
to ln c no, nu cc nh
lnh o khng bit lo cu ly

chnh mnh, kt qu cui cng

cng vn s l s dit vong, cho
c ngi gip ln k c
gip. Ti ni:
Gii lnh o Malay

ti Malays ia cng huyn

thuyn v ch ngha quc gia Malay bao nhiu, nhng ngi

khngMalay ti
Malaysia s cng nghi ngi v tng
lai ca h by nhiu. V mt l
thuyt, s c ba kh nng nu nh
vn tip tc khng chia tch:
(1) Malays ia b mt cng quc th ba thu phc;

2.

Mt cng ng chim u th hn nhng

cng ng khc ti Malaysia; hoc

3.

Dn dn i n tan r v cui cng l

chia ct.
C ba u c nhng h qu tai hi.

 m ng c c k gi v c c nh ngoi

giao v tay tn thng s

thng thn v ngh thc t
ca ti.
Sau ti gp T h tng Robert M enzies . M enzies rt c nh
hng i vi T unku. Khc

vi Harold Wilson, ng l mt ngi

thuc ng Bo th, v lun
lun ng h Tunku. Tunku ni
v ng ta vi nhng li rt l
nng thm, v nu gi y
M enzies hi thc Tunku tm kim mt
gii php cho M alaysia thng qua s dn xp chnh tr ch khng
phi v
lc, c th ng ta d thnh
cng hn l Wilson. ng ta ch
n nhng g ti ni v

cuc hp ca chng ti
ko di n 75 pht, gp i
s thi gian d nh. Sau
ng ta a ti n
gp ton th ni cc ca ng
c nhng cuc tr chuyn
thn mt cng nhau.
T i gii thc h nhng p lc m T unku ang phi

chu ng. Sukarno ang ht sc li

ko ngi M alay ti M alaysia, mt s
ln l nhng ngi tr
v t Sumatra v Java cch y
khng lu. Nhng bi v phi nh
bt c p lc ca ch
ngha lin M alay ca Sukarno, nn Tunku ang lm mt lng ngi
Hoa v ngi

n. iu quan trng l ai
c ng ta tin cy, nh M enzies
chng hn, phi gii thch cho ng
ta hiu rng tng lai v lu v
di khng phi l s ngi xm
ln u ngi Hoa hay ngi
n, m l dnh cho h mt ch
ng di nh mt tri ti
M alaysia. Ti vch r l ba chng tc chnh ti M alaysia ngi
M alay, ngi Hoa v ngi n u c
ngun ci vn ha t ngoi
M alaysia, tc l t Indonesia, Trung Hoa v n . Lnh o ca
nhng
nc ny c th li ko
c mi dy tnh cm cng
khng thua g, nu khng mun ni

cn hn c, cc nh lnh o
M alaysia. M enzies ng tnh. ng nhn phn tch ca ti l
nghim tc
v yu cu ti a ra
kin v nhng g ti xem l
gii php cho vn . Ti ha
s lm vic ny khi tr v
Singapore. Cc cuc hp gia ti v
ng cng ni cc ca ng khng
c cc bo M alaysia ng
ti, c l trnh gy
kh chu cho Tunku.
l mt c huyn i c am go. T i mi thnh ph

ti u c pht biu, tr
li phng vn trn truyn thanh v
truyn hnh, v ni chuyn ti

cc trng i hc v vi
gii bo ch. Nhng vic
ng b cng ra lm. Ti
trnh by mt bc tranh hin thc
v M alaysia v khin cho ngi c
cng nh New Zealand hiu r rng chng ti cn v nh gi cao
s
gip ca h, rng gip
chng ti l h ng, v
on kt cng nhau, chng ti
c th thnh cng.
Khi tr v

Singapore vo ngy 3/4, ti c

bit cc nh lnh o Lin
hip ang tc gin ln, vin l
ti ph phn chnh ph

lin bang v Tunku. Ngay lc ti cn

c, V.T. Sambathan, lnh t M IC v
l B trng Bu chnh, vin
thng v cng chnh ca Tunku,
cng kch ti l ni khng
ng v Lin hip. ng ni
rng ti c nhng g
ti cn, y l M alaysia, v gi
y ang ni v chnh quyn
c nh th chng bit g v
chnh tr, v ang c iu
hnh bi nhng ng hong, vua cha
v t trng vy. Th nhng
ti khng ni nhng iu ny
trong bt k bi pht biu no

ca mnh.
Khi c c c uc c ng kc h ti tip din trn c c

bo M alaysia, nhiu ngi c v

New Zealand ln ting trn t
Straits Times

bnh vc cho ti. M t nh bo

c phn i rng ng
nghe nhiu cuc ni chuyn ca ti
ti cc trng i hc, v
cha ln no ng nghe thy ti c
ni bt c iu g ch bai
cc nh lnh o M alaysia c.
Ch tch Hi Nghin cu chu
ca i hc Victoria Wellington cng vit trn bo ni rng ng
tht
ngc nhin khi nghe cc bo co t

M alaysia ni l ti b ch trch
v c nhng pht biu v
trch nhim cng kch cc nh
lnh o ca chnh ph trung
ng, ng cha h nghe c
iu g cho thy nhng ch trch
nh vy l ng c.
C hng qua ti li u tin c a ti di

mt cc nh lnh o lin
minh chnh l v ti nhn
c cm tnh ca bo gii
New Zealand v c. H cng bit qua
cc cao y M alaysia Wellington v
Canberra l ti c Th
tng v ni cc ca hai nc
tip n nng nhit. Nhng bt

bnh chnh yu ca h l lp
lun v phn tch ca ti v
tnh hnh c nh hng
i vi c hai chnh quyn. Sau
mt lot li co buc l
ni xu ng hong, cc B
trng ca ng v t nc
M alaysia ni chung, ti a ra
mt tuyn b rng tt c nhng
g ti ni u c
ghi li trong bng t, hin c sn
y kim tra, v ti chu
trch nhim tng ch tng li
trong . Ti c bit ph
nhn ch trch ca Tin s Lim

Swee Aun ca M CA, B trng thng

mi v cng nghip, cho rng ti
bo chnh ph trung ng ch lo
cho ngi M alaysia, v ti cng cho cng b nguyn vn trch on
nhng
g ti pht biu v
cc c quyn ca ngi
M alay khi tr li cu hi ca mt
sinh vin M alaysia Adelaide:
Khng, ti khng ngh vn
l iu khon cho php ngi
M alay c nhng c quyn V
nu cc cng ng ngi nhp
c c ngun gc nhp c khng
nhn ra vn , nu h khng
cm c vic i sng

lc ny

ca mt ngi M alay ngho ngha l

g, v khng thng cm vi phn
ngho y, th ti ni ngay c
l anh ta s biu l bt mn
ca mnh bng mt phng cch
rt dt khot v ton b t
nc s b ri vo hn
lon.
iu ti mun ni khng phi l c c c

quyn dnh cho ngi M alay, m chnh

l chuyn chng khng gii quyt
c vn nn, bi chng ch
c li cho mt s ngi bn
trn:
Cp giy

php iu hnh cc cng ty xe

but hay giy php li xe but cho

mt hoc hai trm gia nh Malay th

gii quyt c nn ngho
i ca ngi Malay th no
c? Ngi Malay l nhng
ngi nng dn. Ti c v
New Zealand, nng gia l nhng ngi c tin ca. M s ao
Malays ia nng dn li ngho? Bi

khng c nghin cu nng nghip,

chn ging, phn bn, ci tin
k thut xen canh, th lm s ao pht trin canh tc nng s n hng
ha?
T uyn b c a ti c ng trn c c

bo ting Hoa v ting Anh, nhng

khng c ng trn cc
bo M alay. N cng chng c
pht trn i Truyn thanh v
Truyn hnh M alaysia. Trong chng mc ngi M alay c th nhn

c thng
tin th ti khng c c
hi ln ting ph nhn c,
v t Utus an Melayu c th

tip tc khuy o

cng chng chng li ti.

T unku gin lm v c nh c o c c nh lnh o

Singapore rng chnh ph trung ng s

khng b bt k chnh
quyn bang no thc bch v bt
k vn g. ng ni,
Singapore gia nhp Lin bang vi
con mt m ln v theo mun
ca h. ng ni thm:
(Singapore) c th b bin thnh mt C uba th

hai v tnh th i vi
chng ta l khng phng v c

v l l do ti sao chnh
ph trung ng ng h PAP.
Vi vic PAP cm quyn, chng ta ngh
n chuyn Singapore an ton thot
khi tay ca nhng ngi cng sn.
Th nhng chng ta khng nhn thc
r lm rng lnh t ca PAP
ngh ti chuyn chia s cng vic
lo li t nc M alaysia. iu
ny chng ta xem l kh c th
chp nhn c bi Lin hip
mnh t tay lo li
ly t nc ca mnh.
H ai tun s au khi tr

v Singapore, ti vit mt bc th
gi ngi Robert M enzies tm tt nhng kh khn trong vic lm

cho mt x
hi a chng tc nh M alaysia pht
trin tt p. Trong th ny,
ngy 20/4/1965, ti trnh by tnh
th m cc ng nghip v
ti nhn nh c
vo thng 4/1965. Chng ti cm thy
rt r rng nu mi vic c
nh by gi, tt s c chuyn
khng hay xy ra.
Tr li c a M enzies vo thng 5 /1 9 6 5 c tnh c ht ng h
nhng c ng th hin y

cn nhc:
Ti c th cam oan vi ng rng ti mun
thy, v li ch ca tt c
chng ta, mt gii php thn thin

v hp l, mt gii php ti
dm chc s gip Malaysia tr thnh
mt cu trc sinh ng v an
ton. Cng lc , ti mun
nhn mnh n s nhn ni
nh mt bn ng lun lun
c mt bn cnh cc nng lc
tuyt vi ca ng.
T i thy khng c n phi ni vi ng rng, nu

nh hng ca ring ti m
c c tm quan trng, th
ti khng c c bt k
xt on trc no c, v
nht thit khng ngi
khc ngh rng c v nh ti
lm vy.

 ng tha nhn c hnh ph c s kh thuyt

phc c c tri ca mnh l

do ti sao h nn bo v mt
chnh ph M alay vn ang n p
nhng ngi khngM alay nhng
ngi khngM alay sn
lng gia nhp Lin bang c mt hin
php a chng tc m Tunku v
Razak ng ti London vo
thng 7/1963.

40
CHIN
DCH NT LEE CA UMNO

Bn di nhng trao i ngy c ng gay gt

gia Singapore v Kuala Lumpur l cuc xung t su xa v cng

hn gia
Tan Siew Sin v Keng Swee. Tan toan tnh ngn chn tin b kinh
t ca Singapore, v iu
ny th hin r qua vic cp
chng nhn tin phong. y ban pht
trin kinh t Singapore (EDB) phi
trnh Kuala Lumpur ph duyt n ca
cc nh u t tng lai trn
hn o ny xin c cp
chng nhn tin phong, vn s cho php

h c hng quy ch min

thu t nm n mi nm.
Nhng trong sut hai nm nm trong khi
M alaysia, ch c 2 trong 69 n l c
duyt, mt trong hai giy php
li km theo qu nhiu hn nh
nn n gn nh mt li t
chi. cn tr Singapore hn na,
ngy 16/2, Tan cng khai khuyn cc nh
cng nghip hy tham kho kin
chnh ph trung ng trc khi u
t vo Singapore nhm trnh tnh
trng tht vng v hiu lm
do gi nh v tnh ton sai.
ng ta li cn ni thm rng

cc bo m do chuyn gia (
Singapore) a ra khng c lun lun
l kh thi.
Khng tha mn vi c huyn ngn c hn c hng ti,

Tan cn mun chim lun ton b

hn ngch dt ca chng ti.
Chnh ph lin bang t ra hn
ngch vi vc v qun o may
sn trong khi h thm ch chng c
xng sn xut no c. Trong khi
, ba nh my dt ca
Singapore bt buc phi gim bt gn
2.000 cng nhn. Keng Swee ni mt cch
ma mai rng Singapore ang b i
x khng phi nh mt tiu bang
thnh vin ca M alaysia m nh mt

i th nguy him cn h gc
bng bt c gi no. Chnh ph
trung ng mun s dng hn ngch
ca Singapore thit lp mt
cng nghip dt may ti M alaysia trong khi li tc i c hi kim
li
c vic lm ca bao nhiu
cng nhn ngnh may Singapore ang b
tht nghip. Cui cng, di p
lc t nh ca Antony Head, Kuala Lumpur phi ch tr li
hn ngch
cho Singapore. n lc
th Keng Swee tin rng khng nhng chng ti s khng th c
c
mt th trng chung, m Tan s
cn tm cch thu ht tt c
cc u t cng nghip qua M alaya

bt k cc nh u t mun
g. ng ta cm thy tht vng
ht sc.
Keng Swee ghi li iu ny nm 1 9 8 1 nh s au:

T an Siew Sin c h thn quy

ri c hng ti.

Tan rt ght Singapore v k

vi ng Lee. ng ta xem PAP l mi e
da cho s lnh o ngi
Hoa ca M CA trn bn o (M alaya) v
do khng mun Singapore thnh cng.
H (cc B trng thuc ng
M CA gm Tan v Lim Swee Aun) hnh
ng vi nim tin xu xa. V
l l do ti sao chng ti
li trong Lin bang M alaysia lu chng no, th chng ti li cng
nghi ng

tnh ng n ca nhng
chuyn mnh lm chng .
T h ri Keng Swee c p ti mt c uc ni

chuyn gia ng vi Lenard Rist, chuyn

vin ca Ngn hng Th gii ang
t vn cho cc chnh ph M alaysia v
Singapore v th trng chung. ng ny
tng khuyn co rng n phi
c thc thi qua cc giai on
lin tin.
Keng Swee hi: G i

s ng ta (Tan) khng chu vo cuc

v th trng chung khng t
c bc tin no
th iu g s xy ra?
Ris t tr li: T rong trng hp , tha

ngi B trng, khng ch th

trng chung s b nguy him; m
ton b khi nim M alaysia cng gp
nguy c lun.
Keng Swee tan mng hon ton. M c d ng

chng vic chng ti tham gia vo

cuc tuyn c nm 1964 ti M alaya, nhng gi y ng tha nhn
vic
nh chng ti, bi vic
cho php chng ti tp hp
c d lun chnh tr, mt
iu c th hm bt nhng
vic lm thi qu ca chnh
quyn trung ng. ng t
b mi hy vng hp tc, khng
cn mong i iu g tt

p t M alaysia na. M ng cn
e ngi s gp nhng gay go bt tn
na. Ni su ca ng ta
khin Chin Chye quyt tm to mt i
trng vi s c on ca
trung ng. S c ca Tan l
mt trong nhng l do chnh khin
chng ti phi vn ng qun
chng trn cng khp Lin bang.
V n

chng tc lm lu m mi
iu khc. Trong mt k hp ca
quc hi lin bang vo thng 11/1964,
Tin s Lim Chong Eu, i biu Quc
hi v l lnh t ca ng
i lp Dn ch Thng nht

(UDP) tr s chnh Penang,

by t lng i ngi ca ng
vi ti v hai v bo lon chng
tc m chng ti gnh
chu ti Singapore. ng ni ng cng
tri qua chuyn ri.
T m t ca ng v nhng
ri lon ti Penang trong thp nin
1950, ti nhn ra nhng g Albar v
nhng ngi Th Nh K ca
ng UM NO p dng
Singapore l mt phng php
tng qua th nghim. Cnh st v
qun i vy quanh, ng thi
c mc cho cc tay bo lon

M alay thng l cc nhm v

thut (bers ilat), bn c

n v c c tay gng- t

c t do honh hnh. M t
khi cung vng dng cao, v
c mt s ngi Hoa phn
ng li, th ngay c mt ngi
M alaysia bnh thng cng nhp bn
lun. Khi ngi Hoa nh tr, h
lin b cnh st v qun i
dp ngay: lut php v k cng
c thi hnh chng h,
ch khng phi ngi M alay. Kt
qu l dn chng tr nn
r v nht nht.
C hng ti thot khi th i u vi

ngi cng sn ri chm

trn nhng tay k th sc tc

M alay cn ti t hn. Chng ti
phi tm cch i u
li gung my rn e thng qua cc
v bo lon chng tc nh vy,
vi bao cnh ngi Hoa b
git v b tt nguyn mi khi h
dm c gan chng li s thng tr c a ngi M alay. C hng ti
quyt nh cch phng v hay
nht l lin kt cc phe i
lp ti tt c cc tnh thnh
trong Lin bang thnh mt mng li,
khi bo lon n ra ti mt
thnh ph ln s ko theo bo
lon ti nhng ni khc ti mt

mc m cnh st v qun i
s chng th no ng ph c,
v mi chuyn s tr nn m
v ln xn. Do , chng
ti tin hnh vn ng nhng
ngi au kh c th cng
nhau gn b cho cng cuc chng e
da ny. Nu chng ti c th
tm ra nhng ngi nh th
Sabah v Sarawak ln ni a,
th ngi Hoa Kuching, Sibu v
Jesselton (gi c i tn l
Kota Kinabalu) c ng s

bo lon theo, v bt k

da dm chng tc no c a Kuala L umpur c ng s

ci ha l lm M alaysia tan r.

rc ly

C c vn ng c a c hng ti khng trnh khi

b . Vo ngy 24/4/1965,
Tunku a ra bi pht biu rng
mnh ang c nhng k hoch
lin kt cnh i lp li.
ng bit nhng ngi khngM alay
ang kt hp lc lng
i mt M alaysia a chng tc,
chng li mt M alaysia ca ngi
M alay, v ng ngh ti l ngi
cm u. ng cnh co: Th
nhng, dn chng phi nghin cu
con ngi ny trc khi trao tri
tim v khi c ca mnh cho bt
k mt hnh ng no nh
vy. Lin hip v ng Lee Kuan Yew

hp tc vi nhau v M alaysia, nhng

chng ti thy kh c th tip
tc c na ri. Tunku c
l do ng lo u. Cc
ngh vin i lp trong quc hi
lin bang ang ngy cng tr nn
cht d khi nghe thy nhng bi pht
biu c tnh cht k th chng
tc ca Albar v cc nh lnh
o tr ca UM NO. Tin s Lim Chong
Eu ca ng UDP Penang, hai anh em nh Seenivasgam ca ng
Nhn dn Tin
b (PPP) ti Perak, Ong Kee Hui v Stephens Yong ca ng Nhn
dn Thng nht
Sarawak (SUPP) v Donald Stephens v Peter M ojuntin ca T
chc Pasok M omogun Kadazan Thng nht (UPKO) ti Sabah u
c nhng

ngh lin kt vi PAP.

T in trnh ny xy ra vo thng G ing khi T in s

Lim, ri Stephens n gp ti. Cha

c cuc hp no trong c hai ln
y t c trn vn
iu g. Tin s Lim mun ti
lm ch tch hip hi ngi
tiu dng ca ng khai sinh ra
mt mt trn thng nht rng ri
bao gm tt c cc ng phi
phi k th sc tc ti M alaysia. Ti
t chi. Nu chng ta hp tc
vi nhau, iu phi c
lm cng khai, ch khng phi kiu
lp l thng qua mt hip hi
ngi tiu dng, bng khng chng

ta s nh mt s tn nhim.
Stephens ngh tch khi Lin
hip, bn thn ng cng t b
chc v B trng s v
Sabah trong chnh quyn Lin bang, v cho cc thnh vin UPKO
ca ng t
chc khi ni cc Sabah chun
b cho k tuyn c sp ti ca
tiu bang ny. ng mun PAP hp nht
vi UPKO trc, gip ng
ginh c phiu ca ngi
Hoa ti cc thnh ph, v do
m bo cho ng th a s
trong Quc hi bang Sabah. Thn sinh ca ng l ngi c, m l
ngi
Kadazan; ng l mt nh bo to con,

lch s, ham vui, ng c c mt

t bo ti Sabah. ng lm
tng y vin (chc v mt
thuc a t tr tng ng
Th tng) cho n khi gia nhp
chnh quyn lin bang. ng l con
ngi nng lc nht trong s nhng
ngi Kadazan cng thi. Nhng ng
li khng quan tm lm ti k
hoch rng ln ca ti v mt
mt trn thng nht c s tham
gia ca nhng ng i lp
khc.
M c d c nhng bc khi u khng my

thun li, ti vn gi th cho cc

B trng:

 N u c hng ta

l dp ny, th c

th phi mt my nm na chng
ta mi c th kim li c
c hi qu tt nh vy
lin minh cc lc lng trong M alaysia
li c. M t khc, vic
tin hnh lin minh cc ng
phi phi sc tc nh vy phi c
ngha l mt s i lp rng
ln ca nhng ngi khngM alay
chng li khi chnh ph Lin
hip do nhng ngi M alay trong UM NO lnh o. M t khi c
h ho
v mt hip c nh th v
mt phn ng dy chuyn
khi ln trong tm tr ca mi

ngi, chng ta c th chc rng

cuc u tranh s nhanh chng tr
nn quyt lit v rng ln.
Khi U M N O c

x vi chng ti nh ch
th v r rng s khng chu
hp tc vi chng ti, th tr
hon mt quyt nh nh vy
l lng ph thi gian. Trong chng
mc c lin quan ti UM NO, cuc chin
cn tip tc, v tr phi chng
ti tp hp c sc mnh
i u, bng khng
UM NO s c i theo con ng ca
h.
V o ngy 1 2 /3 , c c lnh t i lp M alays ia

gp Chin Chye, Raja v ti ti Sri Temasek

Singapore, v ln na vo ngy 1/3
Nh khch Singapore ti Kuala Lumpur; ti y, Stephens n
bng xe
cng v c gn c v mt
v s i km. Chng ti ngh
ng ta kh can m lm
vic ny, cho n khi Tunku a ra
li pht biu vo ngy 24/4 lc
chng ti suy din rng chnh
Stephens tit l k hoch ny
ca chng ti cho Tunku bit. Chng
ti quyt nh phi tht cn
thn v c Lee Khoon Coy cng
Eddie Barker (ng ny l bn c ca
ti v cng l ngi cng

gp vn trong cng ty Lee & L ee, khi y

ang l B trng T

php) n Sarawak v Sabah

nh gi tnh hnh ti nhng
ni ny. H tr v v thuyt
phc chng ti rng khng nn m
cc chi nhnh PAP ti Sarawak. Ngi
Hoa y rt khuynh t y nh thi
ca ng Barisan ti Singapore; h cng
ang cn bt mn v b tng
ba vo M alaysia v vic PAP tip tay
khai sinh ra lin bang ny. Ti Sabah, chng ti d kim c s
ng
h ca ngi Hoa v m cc
chi nhnh ti y c, nhng
chng ti phi hnh thnh th
lin minh vi ng UPKO ca Stephens,

mt ng c ngi
Kadazan chim a s ng h. Ti
quyt nh khng trc tip vn
ng ti ng M alaysia m lm
vic vi cc lnh t i
lp hin ti . Chin Chye
mi h n Singapore vo ngy
8/5. Stephens vng mt, nhng lnh t
ca cc ng UDP, PPP v SUPP ca
Sabah v ng M achinda ca Sarawak c
n d v cng k vo
mt bn tuyn b ku gi cho mt
t nc M alaysia ca ngi
M alaysia:
M t t nc

M alays ia c a ngi M alays ia c

ngha l mt t nc khng
v ch quyn, s thnh vng
v li ch ca bt k mt
chng tc hay cng ng ring r
no. M t M alaysia ca ngi M alaysia l
mt phn ca M alaysia ca ngi
M alay, mt M alaysia ca ngi Hoa, mt
M alaysia ca ngi Dayak, mt M alaysia ca ngi n hay mt
M alaysia ca ngi
Kadazan, vn vn. Li ch chuyn bit
v hp php ca cc cng ng
khc nhau phi c tn trng
v khuyn khch trong khun kh quyn
hn, li ch v trch nhim
tp th ca tt c cc chng
tc.

Xu hng ngy c ng tng ni mt s nh lnh

o l cng khai ku gi ch
ngha dn tc hp hi, nhm li
cun s ng h, khin h
dn dn i n ch gn nh
khc t khi nim mt t
nc M alaysia ca ngi M alaysia
Nu dn chng b bi xch v
kt n l khng gi lng trung
thnh chng tc bi h
tm ra c s chung cho hnh ng
chnh tr cng vi nhng ngi
M alaysia thuc cc chng tc khc,
th ci t nhn l mi quan
tm ti mt M alaysia ca ngi
M alaysia tt s rt ng ng.

Bn tuyn b

kt lun :
M t M alays ia c a ngi M alays ia l mt c uc
u tranh xng ng bi ch
c mt t nc M alaysia nh
th th mi c c tng
lai sng sa v ng hong cho
tt c nhng ngi M alaysia. Chnh
trn tinh thn v k vng ny
m chng ti, nhng ngi k
tn di y, ku gi mi
ngi dn M alaysia hy ng h
cng c ny.
M c d trong s ut thi gian ny ti thng

khng c mt, lc d Hi ngh

thanh nin X hi ch ngha

Bombay, ri sang ving thm Lo v
Campuchia, nhng UM NO vn khng quyt ti l k xi gic ng
ng
sau cng c, v tn
cng ti kch lit. Albar v t
Utus an Melayu c nhng li l buc ti ngng

cung hn. Tc gin v mt bi

bo ng trn t London Obs erver, A lbar gi mt th ng n
cho Dennis Bloodworth, phi vin Vin ng ca t bo ny, vo
gia thng
4. Th ny c ng trn
t Utus an v c on nh s au:
N h ng c ng bit, ngi M alay
thi k kh khn ti Singapore v
gi y ang b ng PAP p

ang gp mt

ch. Lee Kuan Yew ang lin tc thch

thc tnh cm dn tc ca h
bng nhng tuyn b khiu khch,
mc d vy, khng phi chnh
ngi M alaysia gy ra nhng
cuc bo lon vo nm 1964. Nhng
cuc bo lon l do nhng
k kch ng thuc loi mt
v, nhng k

thm c h c l ang n lng c a

Lee Kuan Yew. Ch tm ca Lee l to

ra hn lon ti Singapore chnh vo
lc m ngi M alay ang t tp
lm l mng ngy n
sinh ca ng M ohammed, nhm lm cho
th gii c n tng rng

ngi M alay b nh hng

ca Indonesia.
T i quyt nh kin ng ta v ti bi nh nhm

chn ng nhng lun iu qu

ng , v cc lut s
ca ti hi kin ca
mt lut s hng u
London. ng ny khng nh
l mt li ph bng, v khi
Albar cng Utus an t c hi xin li v rt li li
ni, cc c vn php lut ca
ti n kin h.
Trong cc chng l ca mnh, h
gii thch r hm ph bng
nm ch mun ni ti l
mt k o c gi, mt

k th, mt k phn bi i
vi qu hng mnh, mt ti
nhn c trch nhim i vi
cc ri lon v tai bin do bo
lon, dn n thng tch v
t vong cho dn chng, v v
ti khng ng l Th tng
ca Singapore.
T rong v kin ny, ti c ho trc h mt bi c a

t Utus an ng vo ngy

2 5 /3 /1 9 6 5 : L ee b

buc ti l k th ca M alaysia
v l mt v ca Indonesia. PHI
BC QUA XC CHT CA TI TRC
ALBAR Tuan Syed Jaafar Albar,
tng th k ca UM NO M alaya ti qua
t co Th tng Singapore, ng

Lee Kuan Yew, l k th ca M alaysia v

l gin ip ca Indonesia. Ti
cng trch mt bi ng vo
ngy 27/3: Albar t co Kuan Yew l
gin ip ca cng sn
Th tng Singapore, ng Lee Kuan Yew, gin ip ca cng sn
v chnh
quyn Jakarta, c ch tm xu xa l
ph hoi t nc M alaysia v
kch cho ngi Hoa v ngi M alay
chng li nhau.
G i y tt c nhng li l y u s

c ta xem xt, nn h
tr nn thn trng hn. (Nm 1966,
sau khi chia tch, Albar v t Utus an ng
ta thng qua cc lut s ca h

xin li trc

v chu mi n ph.)
T i khng c h

dng l l p vo d
tm ca Albar, m li l ca ti
cng cn t c s
ng tnh ca cc nh lnh
o th cp ca UM NO. Trc
s sng st ca Albar, b th
UM NO Perlis, bang cc bc ca M alaysia, nng nhit cho
n li tuyn
b ca ti, bng cch nhc li
lp lun ca ti rng cc c
quyn dnh cho ngi M alay s ch
c li cho mt nhm nh nhng
ngi c tin ca, trong khi iu
cn thit l lm sao cho i a

s ngi M alay chn lm tay bn

nng thn gia tng kh nng kim
tin.
T h ri Razak tn c ng ti v mt pht

biu ti cha tng ni v

cng tng ph nhn mt
pht biu nh th y l
ngi M alay khng phi l dn bn
a ca t M alaysia. Sau khi cho rng
li ni nh vy l c tm
v him c, ng a
ra ti hu th rng chnh ph
Lin hip s khng lm vic vi
ti na v nu dn chng
Singapore mun duy tr quan h vi chng ti, h phi tm mt nh
lnh

o khc, mt ngi thnh

thc. Hai ngy sau, mt nhm thanh
nin UM NO ti Kuala Lumpur t
hnh nm ca ti, v vo ngy
16/5, mt nhm khc vy
quanh Vin Ngn ng, ni sp din
ra i hi ca UM NO. H mang nhng
biu ng bng ting M alay nh Hy
nh ch Hin php Singapore,
Hy nht Lee Kuan Yew li, Bp
cht Lee Kuan Yew , v khi Tunku n,
h la ln: Hy nht Lee Kuan Yew
li, Hy nht Lee Kuan Yew!
Ti cuc hp, nhiu i biu
i tng giam ti, nhng Ismail bo:

"y khng phi l cch lm

vic M alaysia. Chng ta phi hnh
ng theo hin php. Tunku sau
m t pht biu b gn
cho ti rng ngi M alay khng phi
dn bn a l u tr, m
qun rng ti cha h pht biu
nh vy bao gi.
T an Siew Sin mt ln na c nh c o c hng ti rng

Singapore khng th t mnh lm vic

g mt mnh c. Ti
yu cu h nh cho l Singapore khng
th t thn tn ti c.
Ngay c vic ly khai khi M alaysia cng khng th xa tan s tht
l cha ti
1,5 triu ngi Hoa ang

b trn ngp trong khi hn 100 triu

ngi M alay khu vc ny. Sau
chuyn ving thm New Zealand v c
tr v, ti tr li rng
chuyn ly khai l khng bn ti na,
nhng iu ny cng khng
c lu n, v t
Utus an Melayu thut li rng vo ngy 2 4 /5 , A lbar

mt ln na hi thc
Ismail c hnh ng chng li
ti:
N u L ee

Kuan Y ew tht s l mt c on ngi, ng

ta khng nn pht biu quanh co v

nn can m ni thng ra l Ti
mun ly khai khi M alaysia bi v ti
khng hi lng. ng ta

gia nhp vo M alaysia vi ci nhn

cnh gic v M alaysia ngy nay cng
chnh l M alaysia m ng ta
ng h. Ti sao trc ng
khng phn i i? Ti sao ti
by gi ng ta mi hi tic? Ti
sao? Albar cao ging hi. Nhng ngi
nghe ng tr li: Bp cht Lee
i, bp cht Lee, v nhiu
ting khc la ln: Hy bt Lee
v p hn nh p lng
vy. Dato Albar mm ci mt lt
ri tr li: Hy tht to hn
na Tin s Ismail c th
nghe c s gin d ca nhn

dn. Ti mun chc chn rng mi

ngi u nghe thy s gin
d ca nhn dn.
A lbar s

dng li k thut m ng ta
dng Singapore trc thi bo
lon nm 1964. Ngy hm sau, t Utus an c ho ng mt bi trc h
li c a

ng b UM NO bang Selangor, tiu

ca bi l: Lee Kuan Yew l k
th ca nhn dn M alaya, v
mt t bo khc bng ting
M alay, t Berita Harian, c ng tng thut rng ng b
UM NO bang Perak t co ti
l mi e a nguy him
nht cho an ninh ca x s. Bn

h h nhau kch ng.

C c c uc tn c ng nh vy t ti c ao

khi Tin s M ahathir bin M ohammad, mt ngh

vin thuc ng UM NO (sau ny l
Th tng M alaysia), tuyn b ti
quc hi lin bang rng PAP thin
v ngi Hoa, theo cng sn v
tch cc chng ngi M alay, da
vo l do l Singapore vn theo ch
ngha a ngn ng trong khi li i
bi vi ngn ng quc gia, v
Ti mt s n cnh st,
ting Hoa l ngn ng chnh thc,
v cc tuyn b u bng
ting Hoa. Cc trng quc ng,
ng ta ni, b i x tn

t trn hn o ny, v
mi cho n gn y cng ch
c dnh cho nhng tin nghi rt
ti thiu. V cng nghip, chnh
sch ca PAP khng ch khuyn khch
ngi M alay tr thnh nhng ngi
lm cng, m cn c vic ngi
M alay khng c dnh cho nhng
phng tin m u t
na. M ahathir pht biu iu ny
khi bn ci v bi din vn ca
Yang diPertuan Agong, quc vng.
N gy hm s au, ti c mt bi pht

biu quan trng nht trong i ti

ti quc hi lin bang trc mt
c ta th ch v cng

thng, bao gm rt ng cc ngh

vin M alay hng ngy b
Utus an nhi nht lun iu tuyn truyn

chng PAP, chng Lee Kuan Yew, chng ngi Hoa sut mt nm
qua. Ti ngh
mt tu sa by t s ly
lm tic rng din vn ca nh
vua khng xc quyt li vi
c nc rng s vn tip tc
tin bc ng theo hin php
dn ch ca mnh hng
n mt t nc M alaysia ca
ngi M alaysia. Ti trch dn: Chng
ta cng ang ng trc nhng
mi e da t bn trong nc.
Ti hy vng Tunku s gii thch

ngha ca cu ny. Ti c ni
vi ng li oan chc nh th
ny: Chng ti c quyn li
thit thn vi ch ngha lp hin,
vi s trung thnh bi chng ti
bit rng ngay t trc khi
chng ti gia nhp M alaysia nu
chng ti kin nhn, nu chng
ti kin nh, hin php ny
phi c ngha l mt t
nc ca ngi M alaysia s hnh
thnh.
T h nhng din vn c a T in s M ahathir m c h

rng iu c th s
chng bao gi c. Ti trch nhng
g ng ta pht biu hm

trc ni v ngi
Hoa Singapore: H chng bao gi bit
n lut tc39 M alay

v khng th c hu ng ni

ngh rng nhng ngi

b h qu lu di
chn gi y s v tr
cai tr h. Cai tr h? Ti
vch ra s khc bit gia bnh
ng chnh tr v cc c
quyn nng cao ngi M alay v
mt x hi v kinh t. Ti chp
nhn chuyn c quyn, nhng nu
nhng dn tc khc ca M alaysia khng
c hng bnh ng
chnh tr vi ngi M alay, th

khng cn g Sukarno v cuc chin

i u ca ng ta mi bp
cht c chng ta u. Vy
bn hin php trong tay phi, ti ni:
M t khi bn nm ci ny vo
la v ni Th l xong,
iu c ngha l bn
lm iu t lu
ri; v lch s l mt
tin trnh di khng ngng ngh.
Ti ni Albar mun chng ti rt
lui v ph mc bn b Sabah,
Penang, M alacca v nhng ni khc na
trn t M alaysia trong bn tay sinh st ca UM NO; chng ti s
khng lm
nh vy du.

T i p tan li c o buc c hng ti thin

trng ngi Hoa. Nu chng ti

ng h mt M alaysia ca ngi Hoa,
chng ti khng th li cun
c s ng h ca a
s, bi ngi Hoa ch chim 42%
dn s. Nu ti c i khp
ni ni v ngi Hoa nh
nhng g Albar ni v vai
tr l ngi M alay d
u ti cng l ngi
Hoa th iu s
dn chng ta i v u? Tri
li, ti lun nhc nh dn chng
rng: Ti l mt ngi
M alaysia, ti ang hc ting Bahasa Kebangsaan (quc ng) v ti

chp nhn iu
153 ca hin php (ni v cc
c quyn dnh cho ngi M alay).
n phn c m xc nht trong bi din

vn ca mnh, trong ti by
t s thiu tha ng trong cc
chnh sch ca UM NO, nn ti quyt
nh pht biu bng ting M alay.
M c d ti khng gii ting
M alay nh ting Anh, nhng cng lu lot khng thua nhng i
biu quc hi
khngM alay khc. Ti ni rng
trong khi ti chp nhn ting M alay l
ngn ng chnh thc duy nht, ti
vn khng thy n c th gip
nng cao a v kinh t ca dn

chng ch no. iu
s c ngha rng sn phm ca
ngi nng dn M alay s c gi
hn, rng anh ta s c hng
nhng mc gi thun li hn
chng? Liu anh ta s c hng
nhng tin ch tt hn do chnh
quyn mang li khng? Ti ni thm
rng nu chnh ph Lin hip
khng c nhng gii php ch
thc cho cc vn kinh t hin
nay, th chnh ph khng nn bp
nght i lp. Bi v chng
ti ang c mt gii php khc,
v n s hu hiu: Trong mi

nm, chng ta s vun bi mt th

h ngi M alay, c hc, c hiu
bit v cc k thut khoa hc v
qun l cng nghip hin i.
T i y, ti trc h dn li c a T in s

M ahathir pht biu trc :

D nhin, c n phi nhn mnh rng c hai
loi ngi Hoa nhng ngi
ng h M CA l nhng ngi Hoa
my i sng v lm vic
chung vi ngi M alay v dn tc
bn a khc, v mt loi
ngi Hoa xa cch, ch k, ngo
mn, in hnh trong s ny l
ng Lee. Loi ngi Hoa th hai ny
sng trong khung cnh thun ty Hoa, trong ngi M alay ch

tn ti
mc ti i a phn trong
s h cha tng bng qua ng
(ni Singapore v bn o
M alaya). H tht ra trc ht l
nhng ngi Hoa hi ngoi, xem Trung
Quc nh l trung tm th gii v
M alaysia l mt x th yu rt
ngho.
T i ni tip: iu c ngha l

g, tha ngi ch ta? Chng

khng phi l nhng li tht ra
trong lc vi v, chng c
bin son, c chun b v
c c ln mt cch
thnh khn, v nu chng ta rt

ra nhng hm ng t , cu
tr li n gin s l:
M alaysia s khng phi l quc gia ca
ngi M alaysia. Ti ni, c ni
nh vy, th by gi chng ta
bit ri y.
C n v c huyn ngi M alay c h tn ti

mc ti i, ti
ni rng chnh Tunku thng pht
biu trc cng chng v cng
nh trong ch ring t rng ngi
Hoa giu v ngi M alay ngho, nhng
ti dng mt s v d
n gin lm sng t
mt vi im, vn dng ting
M alay. Cc c quyn v ting

M alay quc ng chng phi l cu

tr li cho vn kinh t ny.
Nu trong s bn triu ri ngi
M alay cng ba phn t triu ngi
Iban, ngi Kadazan v cc dn tc
khc na, chng ta bin c
0,3% s thnh c ng
trong cc cng ty, liu chng ta c
th gii quyt c vn
ngho i ca ngi M alay khng?
L m th
no ngi dn qu M alay
tm c cch bc c
vo x hi hin i ha
ny? Bng cch tr thnh ti

t ca con s 0,3% gm nhng ngi

c tin thu h lau giy, m
ca xe chng? D nhin, c nhng
ngi Hoa triu ph, c xe hi
to, c nh rng. To ra c
vi ngi M alay triu ph c
nh cao ca rng th c phi
l cu tr li khng? Lm th
no m vic thuyt phc mt ti
x xe but ngi M alay rng anh ta phi
ng h ng ca gim c
ngi M alay (UM NO) v bo nhn vin
sot v xe but ngi Hoa l
phi tham gia vo mt ng khc
ca ng ch ngi Hoa ca anh ta

(M CA) lm th no m vic
ci thin c mc sng ca
anh ti x ngi M alay v anh sot
v ngi Hoa vn u l
cng nhn trong cng mt cng ty?
Nu chng ta c nh la lm cng chng
tng rng h ngho bi v
khng c nhng quyn dnh cho ngi
Malay hay bi v cc phe i lp
chng li cc quyn dnh cho ngi
Malay, chng ta s i c ti
u? Cc ng c cho dn
chng ni lng qu tin rng h
ngho bi v chng ti khng
ni ting Malay, bi chnh quyn
khng vit ting Malay, tt anh ta s

ch i mt iu thn k
xy ra vo nm 1967 (thi im m
ting Malay s tr thnh quc ng
chnh thc duy nht). Lc tt c
chng ta u khi s ni ting
Malay, th anh ta s c mt mc sng
kh hn, v nu iu
khng xy ra, th chuyn g s
xy ra?
Cng lc , mi khi c mt tht

bi trong chnh sch kinh t, x hi

v gio dc l cc ng quay
li ni, , bn ngi Hoa, ngi
n v nhng dn tc xu xa khc
ang chng cc quyn dnh cho ngi
Malay. H khng chng li cc quyn
dnh cho ngi Malay. H, nhng ngi

Malay, u c quyn, vi t cch

nhng cng dn Malaysia, vn
ln tm cao trong o to v
gio dc m cc x hi c
tnh cnh tranh hn, x hi phiMalay,
ang c. l nhng g
nn lm, c phi khng? ng
nui dng h bng th l
thuyt ngu dn rng tt c nhng
g h phi lm l ginh ly
nhng c quyn Malay cho mt s
t ngi Malay no v
vn ca h s c
gii quyt"
T rong tranh lun c hnh tr c a M alays ia t trc ti nay,

ngi ta cha tng c nghe

nhng lp lun nh th, c

a ra bng nhng ngn t kinh t

v x hi rt thc t, bnh
dn v bng ting M alay. PAP
a ra cng khai nhng vn
ct li v bc xc, theo mt
cch thc hp l vch
trn s phin din trong lp lun
chnh tr ca UM NO, rng bi v
cc nh lnh o M alay (phn
ln l cc nh qu tc v
tng lp u t c hc)
lm vic chung vi cc nh lnh
o ngi Hoa (phn ln l
nhng thng nhn thnh cng) v
cc nh lnh o n (phn

ln l nhng nh chuyn mn),

nn tt c u s tt p.
l bi din vn bng ting M alay c

ngha nht ca ti t trc

ti nay, v ti pht biu
n trc c ta l nhng
i biu quc hi ngi
M alay, nhiu ngi trong s h i
din cho cc vng nng thn, v
trc m ng ngi
M alay ng cht nch hnh
lang. Ti ni m khng h
c bi vit sn, v do vy n
gy c rt nhiu
n tng cho mi ngi. Lc
ti ang pht biu, c

mt s im lng n rn ngi.
Bu khng kh tht si ng.
H ai mi nm s au , trong dp k nim ngy

c lp ca Singapore, Eddie
ni v ti trong mt cuc phng
vn: ng ni sut na
ting ng h. c khong
trn di 500 ngi trong Hi
trng v trong hnh lang, nhng bn
vn c th nghe c ting
cy kim ri. Ti ngh nu h hoan
h c, h tt s lm.
Nhn li, ti ngh chnh
l giy pht Tunku v cc ng
s ca ng ngh tt nht l
nn cho Singapore v ng Lee ra i.

 ng s

ngi M alay trong ni cc ca ti,

Othman Wok, cng c mt hi trng.
ng nh li: Hi trng im
phng phc v chng mt ai nhc
nhch. Cc B trng ca chnh
quyn trung ng tht ngi xung
gh n ni ch thy trn
ca h l ln khi mt bn.
Cc ngh vin bnh thng th
c nh ang xut thn. H c
th hiu c tng li tng
ch. l mt bc ngot.
H cm nhn ra rng Lee qu
l mt tay nguy him, mt ngi
m ngy no c th

tr thnh Th tng M alaysia.

T i khng c nhng o vng nh vy. T rong mt

thi gian, rt di, M alaysia s khng

th c mt Th tng ngi
Hoa u.
N gi M alays ia hin nay khng ng c huyn ti, mt

k c cho l mt tn ngi
Hoa mang t tng dn tc hp hi
v quyt chng li ngi M alay,
li ang ni bng ting M alay m
khng h c t m sc ting
Hoa no nh phn ng ngi
Hoa khc vn mc phi. Ti
c sinh ra v ln ln ti
Singapore, ni th ting ny t khi

cn nh. Ti c th truy ngc

t tin ca mnh n ba i
u l ngi Singapore. H
c nhng ng gp ln cng
khng km g bt c ngi
M alay no ang c mt trong hi trng
ny. V ti ang ng bn
cnh h, ch khng phi chng h.
Ti mun ci thin s phn ca
h.
T unku v Razak trng c v khng vui. T i ang c hm

trn vi h trn chnh mnh t

M alay ca h v ang tranh th s
ng h mt cch ha bnh bng
nhng l lun trong mt cuc tranh
lun cng khai. Ti khng phi lo lng

v nhng ting ku la lm dng

v ch bai the th, m v
thm ch cung n ca h. Ti
c th gi vng c lp
trng ca mnh. Nu c
php tip tc, ti c th bt
u chinh phc c mt s
ngi M alay. H c th thy rng
trong s cc v dn biu i
m chm Haji ca nhng v
tng hnh hng sang tn M ecca, c
nhng ngi ang gt g ng
khi ti vch ra rng chuyn n
thun ly ting M alay lm quc ng
s khng ci thin s phn kinh

t ca h c. H cn
phi c nhng chng trnh thc
tin hng vo cc lnh vc
nng nghip v gio dc.
Bi din vn dy ln s bt

an ni cc nh lnh o chnh
ph Lin hip v cc ngh vin
n ni, tri vi trnh t
ngh s, vin ch tch H vin
quyt nh khng cho ti
tr li nhng kin phn bin.
l mt n tr a
gin tip cho hiu nng s dng
ting M alay ca ti. Thay vo ,
ng mi Razak, th vo ch
ca Tunku, ln kt thc bui tranh

lun. Razak tun ra mt bi din vn

l th y nhng li co
buc: ti ang to ra hn lon v
u lo, nhng mong c xut
hin nh mt lnh t cu ri
cho t nc. Ti l mt
chuyn gia to ra nhng tnh hung
khng h c. Ti bp
mo s thc v gieo cc mi
nghi ng trong lng cng chng. Ti
mu chia ct t nc
ra lm i mt M alaysia ca
ngi M alay, v mt M alaysia ca Lee
Kuan Yew. Razak cc k cay ng
khi kt lun rng: H su phn

cch PAP v chnh ph Lin hip

gi y qu r rng.
PAP c ngha l Chia ly v Hy dit.
T i khng ng

din vn ca ti ng
vai tr ct li trong quyt nh
ca Tunku l cho Singapore ly khai khi M alaysia.
M i hai nm sau , nm 1977, trong
tc phm Looking Back (Nhn li), Tunku vit: Git nc cui
cng
lm trn ly chnh l bi din
vn ca ng Lee Kuan Yew c ti
Quc hi, lc ng ta ngh
tu sa kin cm n quc
vng v bi pht biu ca
ngi hi thng 5/1965. ng ta

a ra nhiu vn lm ri
lon s n nh t tng
ca cc dn biu H vin thuc
loi n ha nht. ng gi
tng ti mt bn, c li ghi
rng:
ng L ee

Kuan Y ew

N gi bn ht mnh c ho s thnh lp

t nc M alaysia v thm ch
cn ht mnh hn na n
c chia tch.
V i li thm hi tt p,
T unku A bdul Rahman, 2 6 /5 /7 7
N m nm s au, 1 9 8 2 , T unku ni vi tc gi c a

mt quyn sch v Singapore: ng

ta (Lee Kuan Yew) ngh mnh cng chnh thng nh ti vy trong
vai tr mt nh
lnh o ca M alaya bi ng ta

ni ting M alay hay cn hn c ti

na. Ti khng ni ting M alay
hay hn c Tunku u. Thm ch c
nh vy i na ti cng vn
khng phi l ngi M alay v
khng th tr thnh nh lnh
o ca M alaysia c. Nhng
khi nghe ti vo ci ngy y
quc hi, ng nhn ra rng ti
lm cho ngay c nhng ngh vin bnh
thng cng hiu c v
tn ng ngh ca ti.
iu l khng th chp
nhn c.

41
I TM
MT T NC MALAYSIA CA
NGI
MALAYSIA

Bu khng kh tranh lun ti k hp quc hi

lin bang lan truyn mt cch

t nhin sang Hi ngh on kt
M alaysia, t chc mt tun sau
ti Singapore. Vo mt sng Ch nht
nng m, ngy 6/6/1966, ti Nh ht
Quc gia, mt nh ht kiu khn
i vng cung, c mi dm nh
ra, nhng khng c tng bao quanh,

3.000 ngi ngi y trn

gh v ng cht trn sn
c. l mt cuc mttinh
vui v v si ni. Sau khi nhng u
lo khng ni ra ca h c
biu l r trong k hp quc
hi, cc nh lnh o ca
nm ng chnh tr ti M alaya,
Singapore v Sarawak cm thy nh
ci b c cc c ch,
v h pht biu tht
thoi mi v cc vn
nh chng tc v x hi a
chng tc, nhng ti m
mi ti nay b coi l king

k.
H i ngh ny do C hin C hye c oi s c . M c du khng phi l
mt din gi ln, ng

pht biu vi lng tin vng chc

trong din vn khai mc ca mnh rng:
"Hi ngh

ny m u cho mt cuc thp

t chinh ku gi s on kt
thng nht gia cc chng tc,
truyn b cc quyn c
bn ca mi chng tc cu thnh
x hi a chng tc ca chng
ta. Sc mnh s thng nht tt c
cc chng tc chng ta thnh mt
nc Malaysia ca ngi Malaysia cn
cao hn c chuyn ngn ng, cn
cao hn s xm ln ngoi bang. Kinh

nghim cho thy rng trong nhng nc

tng t, mt quc gia on
kt ch c th vn ln c
khi khng c chng tc no c
tham vng tr thnh chng tc ch
t, m thay vo l tt
c cc cng dn u bnh
ng bt k ngi
thuc chng tc no."
T in s

Seenivasagam ca ng Nhn dn Cp
tin ti Perak th ni thng thng.
Hi ngh nh vy tr nn cn
thit bi c mt n lc
c tnh ton ca cc nh
lnh o UM NO nhm khuy o

tnh cm chng tc. ng trc

s e da nh vy, cc nh
lnh o chnh tr khc khng
th khoanh tay ngi yn m khng lm
g. ng t gic Chnh
ph Lin hip ang s dng iu
153 ca hin php ni v cc
c quyn dnh cho ngi M alay
hm da nhng ngi khng-M alay.
O ng Kee H ui thuc ng N hn dn T hng nht Sarawak (v
s au lm B trng trong c hnh ph ln

bang) cng vch r nh vy:

Chng ta ang chng kin mt thi
c chp v nhng du hiu ngy
cng r ca s ph nhn quyn
bnh ng chnh tr ca nhng

dn tc khngMalay. V li ch
ca t nc v ca chng
ta, phi ngn vic ny li v xu
hng chng tc hp hi phi
b khng ch. Quyn bnh ng
chnh tr l phi c cho tt
c nhng ai ang sng y
v phi lm cho t nc
ny tr thnh qu nh ca h,
bt k ngun gc chng tc ca
h l g.
T in s L im C hong E u c a ng D n c h T hng nht,

vi bn tnh n ha v thn
trng, ni ting l t khi n
ni thng thng. Nhng ng cng
xc cm mnh ni

rng:
Nu gi
y chng ta khng hnh ng
c theo nhng g chng ta quyt
nh, th ta khng th c c
tng lai, v khng th c x
hi cng bng cho chng ta, cho con chu chng ta. Thi quan
trng nht
v cn bn nht m hi ngh
ny phi biu th l tinh thn
kin quyt v khng nhng b
trc nhng ph bnh cc k
xu xa v gn nh cung lon m
ngi ta ang nm vo chng ta."
M ic hael Buma c a ng M ac hinda Sarawak tht thng
minh. ng ni n gin nhng hiu qu v

cng. Din vn ca ng gy sng

st n cc bo Anh ng

khng dm ng nhng li l
chm chch ca ng. ng ni
rng c mi ln nghe chng trnh
pht thanh t M alaya, xng ngn vin
bo gi l Waktu Tanah Melayu

G i c a t nc c a

ngi M alay. Ti sao khng phi l

Waktu Tanah Malays ia (G i c a M alays ia)? T ng t, c ng

ty xe la M alaysia th c gi l
Kreta Api Tanah Melayu C ng ty Xe la c a t nc

ngi M alay. Ti sao th? Bng mt

cung cch tht n gin nhng y
sc thuyt phc, ng vch trn
thi k th chng tc.
T hi

ca mi ngi nh
hnh trc khi n phin ti

pht biu b mc hi ngh. Ti

ni n:
Thi
hung hng ngy cng tng, hay mt s
qu nhn mnh n chng tc,
iu b da dm v nhng
ging iu hm h gay gt, qua
h gi n cho nhng ngi
theo h nhng tn hiu da trn
cn bn chng tc nu iu
ny vn c tip din, Malaysia s
khng cn l ca ngi Malaysia
H ni trn hai ln sng khc
nhau mt, nhm theo hng a
chng tc, a ngn ng, cn ln
sng kia, mt h VHF c bit

hng vo nhng ngi i theo

h. Nhng ngi tt, nhng ngi
a chng tc, cc nh lnh o
cao cp thnh thong cng tch ra khi
h VHF c bit ny; nhng nhng k d man y

cng vn c

gy p lc.
T i trc h dn li khuyn c a T in s L im, vn

da trn nhiu nm hiu r phng

php v chin thut ca h:
Hy dt khot, hy kin
quyt. Khng bao gi kinh s.
H ng v

nhng ngi khngM alay, ti a

ra thng k dn s mi nht: 39%
ngi M alay, 42% ngi Hoa, khong 10%
ngi n v Pakistan, 7% ngi

Iban, ngi Kadazan, ngi Kayan, ngi Kelabit cng nhng sc

dn khc ti
Bc Borneo, v s cn li l
ngi u lai , ngi Tch
Lan, vn vn. Bt k ai mun chi
tr phn bit chng tc s u
b khun hn trong cng ng chng
tc ca mnh, cho d l
ngi Hoa, ngi M alay hay dn tc
no khc. Th nhng nhng ai mun
li cun mi ngi trn c s
phi chng tc cng u c c
may tranh th 20% thiu s. Ti
gin lc n thnh cng thc
nh th ny: 404020. Nu ngi
Hoa, dng khu hiu ting Hoa, li

cun c c 40%, h tt
phi thua. Ti cho UM NO suy lun iu g s xy ra v lu v
di
nu h ch li cun c ngi
M alay khng m thi.
T i trc h dn li c a T ng y vin

M alacca, Ghafar Baba (v sau l Ph Th

tng), ni rng: Hy xem ngi
M alay M alacca c tinh thn phi chng tc nh th no. Trong
mt khu vc bu
c ng dn M alay, h b
phiu cho ng Tan Siew Sin. Ngi tng
y vin, ti ni, l mt ngi
chn thc, nhng:
mi ln ng Tan Siew

Sin i ni ny ni n,

tay v ngc, ci m ng ta i
din l nhng ngi Malay

b phiu cho ng ta ng Dato

Sambanthan (ng MIC) cng nh vy y.
ng l mt ngi chn tnh
ng ta ni Jaafar l mt ngi tt.

Khng k th chng tc. Bn bit

ti sao khng? Trong khu vc bu c
ca ti Perak, Sungei Siput, 90% dn chng l ngi Malay, v
Dato Albar i ni
ny ni n bo h hy b
phiu cho ti. Nh th, h
b phiu cho ti. Do , Albar
khng phi l k c tinh thn
k th sc tc bi ng ta
ni vi dn Malay b phiu
cho cc nh lnh o ngi
Hoa, ngi n c UMNO a
chung, nhng ngi ny

lo li cc cng ng ngi
Hoa, ngi n i theo hng m
UMNO mun h n!
T i vc h trn c hin thut c a h ln na:

H y

a s tht ra, v c hng ta s thy

rng khng c l do g
s hi, khng c l do g
b da dm c Nu chng
ta nh th s c chuyn rc
ri cho chng ta. i vi mt
qun chng nht nht, s st,
b da dm, h s ni: Bo
lon ang n, mu s .
Do vy tt c chng ta s chy
v nh, ng ca li v
trm mn ph kn u. V

th l h nghnh ngang trn khp

ng ph, ht tng ln
cc khu hiu. Qua ngy hm sau, ha
bnh!
T heo T in s L im, iu xy ra trong c

mt thi gian di ti M alaya.

T i nhn mnh rng c hng ta khng c hng li c c

c quyn ca ngi M alay v

dn bn a. Tri li, chng
ta nn cnh tranh nng cao mc
sng kinh t ca h trong x hi.
(T h

nhng) h (U M N O ) khng mun c nh tranh. C nh

tranh l xu. Chng ta c nghe

ni rng: B i. ng c
gng lm ci g cho tt c.
H ni h lo cho ngi M alay ?

Ti xin ni rng, chng ta cng vy.

Chng ta mun nng mc sng ca
h ln, v chng ta s lm
chuyn cn nhanh hn c h.
Nm, mui, mi lm, hai mi
nm sau, mt th h mi s ln
ln, mt th h s khng cn
hng ng vi ci VHF c
bit m h ang s dng. H
s chuyn sang nghe i a ngn
ng. H s ngh nh chng ta, lm
vic nh chng ta, c o
to y nh ca chng ta, chun b
sng vi chng ta nh nhng ngi
M alaysia

A lbar gi c hng ta l orang tumpangan, ngha l nhng ngi

tr.

Nhng Lim Swee Aun, B trng Cng nghip v thng mi lin

bang, khng
chu vy, chng ta l nhng
ngi ng s hu ch, ch
khng phi nhng ngi tr,
khng phi nhng ngi khch,
v trong mt bi din vn thu
tnh t l ti quc hi
lin bang vi t cch mt B
trng ngi M alay, Ismail bo rng
c hai giai on: giai on mt
cc ng chng tc ring
bit; giai on th hai phi chng
tc. Cng mong l nh vy, ti
ni.

 l mt hi ngh y phn khi, mang hy

vng n cho tt c nhng ai nghe

trn i Truyn thanh Singapore hay c n trn bo. Chng ti
ph v s im lng v i
u trc tip vi s da dm
chng tc ca h.
N gy hm s au, ngh s D ato T.H . Tan, trong mt bi din vn
pht biu ti thng vin

lin bang, ku gi chnh

quyn trung ng p dng cc bin
php hin nh trc xut
Singapore ra khi M alaysia hoc nht Lee Kuan Yew cho ng ta
bnh tnh li. R
rng ng Lee, thng qua ngn t v
hnh vi ca ng ta, ang khuy o
tnh cm v khi gi s bt
mn. M y ngy sau, B trng

thng tin v tuyn truyn, Senu bin Abdul Rahman, ngi cng
bang Kedah v gn
gi vi Tunku, ni: PAP nn
nh l s kin nhn ca chng
ti c gii hn X y,
dn p chng ti vo chn
tng PAP phi chu trch nhim
trc cc hu qu. Hy hiu
iu . ng ta yu cu
cc nh lnh o ca PAP phi
bc ra cng khai v ni chnh
xc nhng g h mun cho M alaysia.
Chng ta bit PAP mun chia ct t
nc ny. H mun xy dng
nn mt nc cng ha phi
khng? H mun loi b cc nh

cai tr ca chng ta, nhng ci c

gi l c quyn ca chng
ta, phi khng? Hy ni cho chng
ti bit, hy ni ra i, hy
ni thng trc mi ngi
i.
Raja, tng l nhn vt c h c ht, tr li rng

ti sn sng ra trc
quc hi minh nh kin
ca mnh, nhng cc B trng
Chnh ph Lin hip khng cho php
ti c lm chuyn .
Tunku c p ng, theo ti
ngh, nh mt c gng xoa
du cn nng gin, khi ni rng
ng sn sng dnh thi gi nghe

ti ni, bit iu g
ang lm ti bn khon.
ng L ee

thng ngi vi ti c h bn ny,

ng ni, nhp tay ln bn hp

t dinh ca ng. Chng ti
tr chuyn vi nhau nhiu gi v
nhiu vn . M c d c
nhiu tr ngi, ng vn nhn mnh
chuyn lin kt vi chng ta. Sao by
gi li nu ln nhng vn
y? T tht. Tunku ni rng ng
phi u tranh khng
pht biu ti quc hi, bi nu
pht biu ng s phi cng kch
ti v ng khng mun lm nh

vy.
T i c oi iu nh mt tia hy vng v lp

tc tr li ngay, bng cch ni

rng: Chng ta hy ni chuyn
v gii quyt cc kh khn ca
chng ta, nhng nhng cuc ni chuyn
ny phi nhm n nhng mc
tiu quan trng v c bn nht
nh no mi c.
Ti ch trch nhng tay ph
hi, nhng k k th chng
tc cc oan lun ku go khu
hiu, bi s n ni cc
cn v li l gy hn ca
h i vi nhng ngi
nh vy, ti cu xin th ny:

Xin hy nh Tunku, hy ni nng

nh nh, lch s, ng hong,
v chinh phc tri tim ca nhn dn
Singapore.
V o ngy 1 6 /6 , T unku i L ondon d H i ngh c p T h

tng ca Khi Thnh vng

chung.
C ng ngy , O ng E ng G uan bt ng t c hc khi H i

ng Lp php, ly l do rng:
Hi ng khng cn phc v
mt mc tiu hu dng no na.
ng gi im lng v th ng,
hon ton ng ngoi l mi
chuyn p n cho Singapore k
t khi hp nht. Khng h thy
ng ln ting trong hai v bo lon

chng tc hay v bt c vn
g. Ngy hm sau, ng yu cu
chnh ph khng nn chn ch
trong vic t chc tuyn c b
sung bi ng mun tranh c ln na.
Khi khng c, ng mt i mi
s tn nhim v chm vo qun
lng.
C hng ti tin rng c hnh ph lin bang gy

sc p khin Ong Eng Guan t chc,

thng qua mt thnh vin M CA, ngi
ny tng l cu b th chnh
tr ca Ong lc ng cn l th
trng nhng nm 195759. H mun
c mt cuc bu c b sung
kim tra xem PAP c ng

h n u. Nu ng
Barisan c th nh bi c
chng ti, h c th v hiu
ha cc nh lnh o ca
PAP bng cch dng Lut An ninh ni
chnh, m khng khi dy s phn
i khi cho bt gi chng ti.
V o ngy c ng b danh s c h ng c c ho c uc bu

c b sung, ngy 30/6, chng ti

c Lee Khoon Choy v Barisan a
ra ng c vin Ong Chang Sam, nguyn l mt ngh vin ly khai
khi
PAP. l mt cuc vn ng
ngn ngi c chn ngy trc
khi cuc u phiu chnh thc
din ra ngy 10/7. Tm trng ca dn

chng hon ton thay i. H

u bit rng tt c nhng
ai Singapore cng u ang vng
rc ri ln, v h phi chn
la gia PAP v Barisan, sau khi quyt nh ng no l ng bo
v
tt hn cho s sng cn v tng
lai ca Singapore. Chng ti t c
tri trc s chn la gia
M alaysia ca ngi M alaysia" ca
PAP v Bp nt M alaysia ca
Barisan, qua cuc tuyn c ph
ln ny cng s minh chng cho Chnh
ph Lin hip thy rng Singapore mun
c mt M alaysia ca ngi M alaysia.
Tin s Lee Siew Choh gi l

mt khu hiu mang tnh chng tc

v thc dn kiu mi. Th nhng
khi tr li phng vn ca bo
ch, Razak li bo rng chuyn PAP hay
Barisan thng l khng thnh vn .
iu xc nhn s nghi
ng ca chng ti l UM NO v
M CA thc ra ang mun trc nghim s
ng h ca nhng ngi ni
ting Hoa Singapore dnh cho PAP m khu vc bu c Hong Lim
thuc trung tm
Chinatown c th c coi l khu
vc tiu biu. M t bng chng
khc na hin r khi Utus an Melayu c bi x lun ku gi dn
c hng

b phiu cho ng c vin Barisan, mc

d trong khu vc ny chng c nhiu

ngi M alay.
V o gia c uc bu c b s ung, I s mail ra lnh

trc xut Alex Josey, ly l do iu

s c li cho lin
bang. Khi c hi v chuyn
ny London, Tunku tr li rng Josey
nhng tay vo nhng hot
ng nhm ph v s ha
hp gia cc chng tc. Trong mt
bi ng trn t nguyt san The Bulletin, ng ta nhn mnh qu
ng

v nhng khc bit trong phong cch

lnh o gia Tunku v ti.
Chng ti ngh chc s cn c
chuyn t hn na, v Chin Chye

triu tp mt cuc hp bo
pht biu rng vic trc xut
Josey s dnh lin vi nhng bin
php trn p sau nu nh
chnh ph trung ng tip tc ve
vn vi nhng k cc oan. Chin
Chye vch trn:
"C hng ti bit rng ngay s au k hp mi y

ca quc hi v cuc hp cng

khai u tin ca Hi ngh on
kt M alaysia ti Singapore vo ngy
th nhm cu lu ng Lee. Chng
ti xin nhn mnh vi chnh ph
trung ng xin ng tin rng vi
vic loi tr ng Lee th cc
B trng ca chnh ph PAP s

6 /6 , ngi ta c nhng c h

chu yn chuyn ng ta b
bt giam nh vy u.
M i B trng u bit rng vic loi tr

ti s khng lm tiu tr c
vn s thng tr ca
ngi M alay i vi cc dn
tc khc v tt c
ngi st cnh cng Chin Chye ti
cuc hp bo by t s
on kt nht tr v khng
ai trong s h mun thay th ti c.
Vo ngy 10/7, Razak m t
tuyn b ca Chin Chye l qu
h v c khng ng
c kin, nhng chng
ti c c tin tc

t George Bogaars, gim c S c

v Singapore. Ph nhn ca Razak c
a ra vo ngy bu c. Ti
hm , Lee Khoon Choy ginh c
59% phiu bu ti cuc bu c b
sung Hong Lim, mt cuc o ln
dt khot ca ci kt qu ca
hai nm trc khi PAP ch thu
c c 26%. S ngi b
phiu cho chng ti tng gp
hn hai ln.
N gy hm s au, Senu pht biu trong mt bi

din vn cha mi di vo ti,

rng nhng ngi khng-M alay khng
nn li dng lng hiu khch
dnh cho h trn t nc

M alaysia. Ti tr li rng ti
khng hng c lng hiu
khch ca ai ht; ti ang ti
M alaysia mt cch hp php. M t tun
sau, cc nh lnh o ca Hi
ngh on kt M alaysia gp
nhau Singapore a ra mt tuyn
b cnh co rng t nc
s ng trc s ri lon
nghim trng nu nh ngi ta c
s phn bit gia ngi M alaysia
ch thc v ngi
M alaysia c hng lng
hiu khch. H lo lng ghi nhn
s khai thc ngang nhin v tr

trn cc tnh cm chng tc v

tn gio chng li nhng
ngi ang vn ng ng h
cho mt t nc M alaysia ca ngi
M alaysia, v cng b cc
k hoch nhm t chc hng lot
nhng cuc mttinh trn khp
Lin bang.
T r li c huyn ny, Senu bin bc rng: C hng

ti gii thch iu ny
hng nghn ln ri. Chng ti
lm vic v tt c ngi
M alaysia bt k ngun gc ca h.
Bng khng th chng c mt
ng Lin hip D nhin
chng ti mun mt M alaysia ca ngi

M alaysia. Chnh chng ti

ra quan nim ny. Tip theo Senu, vo
ngy 24/7, khi ni ti khu hiu
M alaysia ca ngi M alaysia ca
ng Nhn dn Hnh ng
(PAP), Razak ni rng chnh Chnh
ph Lin hip, ch khng phi
PAP, l ngi u tin
nu ra khi nim ny, v trong mt
cuc phng vn ti tr s ca
UM NO, Ismail ni r ra rng Chnh ph
Lin hip mun c mt t
nc M alaysia ca ngi M alaysia, tuy
khng cng hng vi nhng iu
m chnh quyn PAP ng h.

Quan im ca Chnh ph Lin hip

da trn hai yu t ha hp
chng tc v mt M alaysia thng nht
phi sc tc.
T i rt mng trc nhng pht trin nh vy.

Chng l mt bc tin trong lp

trng ca UM NO so vi trc y.
By gi y h ng
tnh vi lp trng ca chng
ti, du khng c thnh
thc, ngoi tr Ismail. M i vic vn
tin trin. Ai cng cm thy rng
mi chuyn s chng bao gi cn
nh trc na.
T rc y Razak c ng li l mun ni

chuyn vi ti, v vo ngy

29/6 ti gp g ng ti
vn phng ca ng B Quc
phng, ti Kuala Lumpur. ng khn trng, ng ngi khng yn
v bi
ri. Ti ln n s tai hi m
Utus an d gy ra v vn c n ang tip

tc lm nh vy, l u
c tng ngy bng ch ngha
k th chng tc. Ti than phin
v chnh sch lp l nc
i ca UM NO, trong khi cc nh lnh
o cao cp i n nhng tha
thun hu l v nh chin
chnh tr vi chng ti th
nhng nh lnh o cp di
vn c tip tc the th lun

iu th hn trn t Utus an v Malayan Merdeka, mt t bo pht

hnh c c

lng x. Ti ni rng bt k
tha thun no trong tng lai cng
s phi bng vn bn v c
cng b cho mi ngi bit, k
cc nh lnh o bn di,
v chuyn ni nng m trn
bo ch M alay phi chm dt. Bng
khng, bt k s ha gii chnh
tr no cng u thnh ra v
ngha c. Razak tr li rng iu
ny rt kh v h phi suy
ngh k mi c.
P ht biu c ngha nht c a ng ta l:

Chng ti phi xc nh

xem ng mun cng tc vi chng

ti hay chng chng ti. Ti
ni rng ng hiu quan im
ca PAP, rng chng ti lun lun
mun cng tc vi UM NO, nhng UM NO, v
nht l phe cc oan, quyt
tm bp nt chng ti. Ti
chng kin cch h lm phn r
cc ng a sc tc ti
Sabah ra sao, v h cng ang c gng
lm nh vy ti Sarawak. Ti chc
rng mt khi bnh nh
hai tiu bang Bc Borneo ny xong l
h s cha mi di vo Singapore
v ph nt chng ti y vy.

H x tr Donald Stephens, Tng

y vin Sabah, v ang lm vy
vi Stephen Kalong Ningkan, Tng y vin Sarawak. Ti nhc cho
Razak nh rng ti c mt ti Dinh Tunku Kuala
Lumpur khi chnh Tunku a ra nhng iu kin sau y
Stephens vn cn
nhim chc: k t nay, ngi Hoa
Sabah s gia nhp SNAP (ng Quc gia
Sabah), ngi Kadazan gia nhp UPKO (T chc Pasok M omogun
Kadazan Thng nht) v ngi M alaysia th gia nhp USNO (T
chc on kt Sabah Quc gia). Razak tr li mt
cch yu t rng UM NO chng dnh
dng g n chuyn c
chnh l mun ca
cc nh lnh o Chnh ph
Lin hip Sabah. Ti ni chng
phi nh vy u, bi khi ti

bn v chuyn phn ha ny vi
Stephens, ng ta rt bun v
iu ny.
l hai gi tht c hng thoi mi g.

Razak khng mun nhn thng vo nhng

vn ti nu ra, v cng
chng t c s cm
thng no c. ng ta khin cho ti
c n tng rng UM NO s chng
thay i nguyn tc c bn ca
mnh l mt h thng chnh tr
da trn ngi M alay, mt h thng
s khng chp nhn mt s xm
phm ca nhng chng tc khc
vo lnh vc c quyn ca
ngi M alay. Chnh Singapore phi t

iu chnh v dung hp cc cu
trc chng tc c
M alay trc khi hp nht, v nhng
iu ny l bt bin. Razak kin
quyt trong chuyn ny, nhng chng
ti khng th chp nhn c.
Ti vn hy vng Tunku c th
mnh i khc.
C huyn i khng c vy. M t

nm sau, Razak ni khc hn

v nhng g din ra. Trong
mt bi bo ng nhn ngy
k nim ln th 20 ca UM NO, ng
vit rng ngay sau cc v bo lon
vo thng 7/1964, ti hi
thc Tunku v ng ta dung np chng

ti vo Chnh ph Lin hip nh

mt phng cch m
bo s ha hp sc tc, v
rng chnh PAP i din cho ngi
Hoa M alaysia. Nhng h t chi
thng thng yu cu ca ti,
chnh v vy chng ti
khi s cng kch UM NO v ngi
M alay bng cch a ra khu hiu
v trch nhim M alaysia ca ngi
M alaysia ginh s ng h
ca nhng dn tc khngM alay,
to ra s cng thng gia ngi
M alay vi ngi Hoa, mt iu c
th gy nguy hi cho nn an ninh ca

t nc. Razak qun rng

trc y cha y mt
nm, vo thng 7/1965, Senu v ng ta
cng khai tuyn b rng chnh
Chnh ph Lin hip ngh
v ra khi nim M alaysia ca
ngi M alaysia. ng cn ni thm
rng n khi thy nguy him, ti
bn gi v tm cch xoa du
tnh hnh nhm cu vn M alaysia.
iu dn n
cuc hp gia chng ti vo
ngy 29/6, su tun trc khi chng
ti tch ra khi Lin bang. Razak vit:
L tht, ti c uc

hp, L ee Kuan Y ew c hng

h c nh tm ra phng
cch gii quyt b tc, m c
khng khng ni rng Tunku v ti
phi kh ht cc phn t cc
oan trong UM NO trc, nu chnh ph
trung ng mun ng ta hp tc
ng ni n tn ca nhng
ngi c gi l phn
t cc oan b cho l phi
chu trch nhim v bu khng
kh cng thng hin nay. Ti
phn i l l ca ng ta
v nhng phn t cc oan
v ni vi ng ta rng UM NO l
mt ng c k cng, v

nu ng ta mun hp tc vi
Chnh ph Lin hip hay vi UM NO, ng
ta nn tin vo Tunku, vo ti v
nhng ngi khc na. Ti yu
cu ng ta cam oan rng ng ta v
cc bn b ca ng ta s khng
c nhng du hiu mang tnh khiu
khch chng li ngi M alay hay can
thip vo cng vic ni b ca
UM NO. ng tic l ng ta
khng chu lm nh vy.
tr li ng ta, ti c ho ng nhng

on trch trong bn ghi chp ca

ti trong cuc hp vi ng ta. Ti
vch ra rng ti khng h
ngh lin kt g vi

Tunku c vo thng 7/1964, sau cc v

bo lon. Tunku mi ti ngy 14/8 mi
t London tr v Kuala Lumpur, v qua ngy hm sau ni vi
ti rng
Th tng Anh Alec Douglas Home khuyn ng nn thnh lp mt
chnh quyn
quc gia c gm c PAP. Ti ni
thm rng lm sng dy nhng mu
thun xa xa chng phi l c
mun ca chnh quyn PAP, nhng nhng
tng thut thiu trung thc v
cc cuc tho lun cp cao nh
vy khin cc B trng
ca Singapore khng th khng ln
ting.
C hng c kin phn hi no c a Razak c .

M y nm sau , khi c tiu

s chnh thc ca Tunku do M ubin Sheppard vit, ti c bit l
Razak
bo co vi ng khi cn
London rng ng ta chng th no
lm cho ti thng cm, v chng
th no thuyt phc ni ti
ngng vic vn ng chnh tr
li c. Chnh iu ,
theo li Tunku thut, khin ng
ta quyt tm y Singapore ra khi
M alaysia.

42
TUNKU MUN
CHNG TI RA I

T unku ng bnh trong khi ang ti L ondon vo

gia thng 6/1965. Lim Kim San, mt ngi

c Tunku em theo trong phi
on d Hi ngh cp Th
tng, thm ng ta v
vit th cho ti hay vo ngy 23/6:
ng gi nm l trn ging vi
cn bnh zona v tinh thn rt sa st.
Chung quanh ng lc no cng c
ngi, nhng ti cng c
xoay x ni chuyn c

vi ng. ng vn ngh nn c
mt ci t nhng cha bit phi
nn theo kiu no, cng lc
ng cng li ngh chng c g
phi gp rt c v c th
thc hin iu sau khi gii
quyt c cuc chin i
u ca Indonesia.
ng c ha bn bc g v iu ny vi bt

k ai y v ti hon
ton tin tng vo ng, bi khi
ti gp Arthur Bottomley (B trng Bang
giao Khi Thnh vng Chung) ti Hi
ngh Khi Thnh vng Chung, ng
ta ni vi ti rng bo
co t M alaya gi v cho ng cho thy

mi chuyn u m thm v
ngi M alay, ngoi tr mt s phn
t cc oan, nhng ngi m
ng cho l Tunku v/hoc Razak
kim sot cht ch trong tay, gi y
chng cn my kch ng na,
v tnh hnh cng lng
du nhiu ri. ng ta cn c
bit rng thm ch nhng tay qu
khch cng ang chn tay, v vi
vic Tunku vng mt, khng ai trong s
h dm gy ra chuyn g v s
b kt ti l li dng s
vng mt v lc bnh tt ca
Tunku. Ti ni vi ng ta

(Bottomley) rng rc ri thng xy

ra mi ln Tunku vng mt. Nhng ng
bo ng lo ng ta tt bng
v vui l c gp ti v
mi cho ti lc cuc hp c
triu tp tr li th chng ti
mi chm dt chuyn tr vi
nhau
Sau khi t L ondon tr

v vo u thng 7, Kim San

n gp ti v m t tm
trng ca Tunku. Tunku ni rng:
ng c th ni vi Th
tng ca ng rng ng ta c
th c lp d Hi ngh Th
tng vo k ti. Ti c

hi ng ta ni nh vy l sao.
S c mt cuc ci t li
chng? Singapore s tr thnh mt tiu
bang c bit trong khi lin hip
chng? Kim San hon ton khng hiu
ht ngh c trong u ca
Tunku. Nhng nm sau ny, khi ghi li chuyn i ti vo nm
1981, ti
gi cho ng bn sao bc th
ngy 23/6/1965 ca ng. ng
lun rng: Khi hi tng li,
nh ti cng ni vi ng
nhiu ln, Tunku gin tip
mun ni rng ng s cho
Singapore c lp. Ti qu chm
tiu nn khng nm bt c

 ngha ca mt s nhn xt
ca ng ta. Kim San ch ch tm
n kh nng ci t nn khng
n nhng ng
ln hn trong cc pht biu hm
sc ca Tunku. Ti London, ng c
gp Tunku c mt ln, iu y
c ngha rng ngay t ngy 23/6/1965
, Tunku ngh n chuyn
chia tch hon ton ri.
C ng lc Keng Swee s ang c hn mt thng

cha bnh. Vo trung tun

thng 7, ng gp ti v
ni rng ng gp Razak ti
t dinh ca ng ta v bt ng gp
c Ismail ln Jaafar Albar cng c mt

 na. ng ni Razak mun

bn lun mt cuc ci t c
th gip cho c hai bn thot khi
chuyn c th tr thnh mt
ng tai hi.
T i tho lun vi Keng Swee v mi kh

nng c th c c v
quyt nh rng nn c gng
lm bt k vic g nu n
gip ta trnh c chuyn xung
t chng tc. Keng Swee gp
Razak v Ismail ln na ti Kuala Lumpur vo ngy 20/7. ng bo
vi h rng
ch c ti, Lim Kim San v Eddie Barker
bit nhng cuc ni chuyn ca
ng vi Razak m thi. Chin Chye v

Raja qu bn bu vi Hi ngh
on kt M alaysia nn chng
g n bt k chuyn ci
t no. ng qu quyt vi Razak
rng ti c kh nng dn dt
PAP nu nh cng vic c x
tr ng n, nhng nu
thng tin b tit l sm th s
lm hng chuyn.
T h ri Keng Swee yu c u ti vit c ho ng mt

giy y quyn tip tc

thng lng v tha thun
nhng ci t m ng c th
t c, k c chuyn,
theo nh ng ni, c lp
khi lin bang. Ti s s c rc

ri nu nh cc cuc hi m
b l sm, nht l vi ngi
Anh, h chng bt k s ci t
no, v k n Raja, Chin Chye v
Pang Boon, vn s khng bng lng vi
bt k s thot ly no khi
sinh hot chnh tr ti bn o
M alaya, ni chn nhau ct rn ca h
v c gia nh ca h ang
. Ti vit mt cng hm
y quyn cho Keng Swee tho lun vi
Razak, Ismail v nhng B trng lin
bang khc c thm quyn tng
ng lin quan ti cc vn
ny, v bt k

xut no cho mi s ci t hin

ch ca M alaysia.
Keng Swee tr v

v bo co rng Razak mun c

mt s ly khai hon ton. Razak nu
ra hai im: th nht, ng ta mun
Keng Swee xc nhn rng ti ng
tnh. Keng Swee tr li rng:
Vng, nu nh iu
c thc hin nhanh, trc
khi ng Lee c cam kt v tham d su
m vo Hi ngh on kt
khin ng ta khng th rt ra c.
Ismail ng v im ny.
Razak c v va nh ngi va
hoi nghi bi, theo li Keng Swee k, ng

bn tin bn nghi l ti c th
phn i tng .
Keng Swee ni rng ti thc t
thy rng chuyn xung t
ang rt d xy ra v cc hu
qu th tht kh lng.
im th

hai Razak nu ra l vic c lp

khi khi M alaysia phi l mt bc
i c phi hp. Ni khc i,
PAP phi ng h chuyn ny. ng
ta ngh Lin bang v Singapore cng
cho ngi Anh bit nh ca
c hai bn. ng ta cm thy h s
ng tnh nu chng ta cng
kin nh vi nhau. Keng Swee vch ra

rng cch lm nh vy l s
tht bi. Ngi Anh s nht quyt
chng li chuyn chia tch. ng ta
nhc cho h nh l Antony Head v
nhm ca ng ta cn tr
n mc no i vi chuyn
ci t km trit lm m
chng ti ng vi
Tunku hi thng 2. Keng Swee hi thc rng
phi thng bo cho ngi Anh bit
chuyn ly khai nh mt
ri khi quc

hi ti nhm vo ngy

9/8. Trc tin phi c cc tu

chnh hin php cn thit chp
nhn cho Singapore c lp, vi ba vng

tho lun tin hnh trong cng ngy

. Ismail sn lng ng
v chuyn ny. Razak th rt vui v
ni rng chin thut ca PAP c
l l tt nht. Keng Swee ni thm
rng ng thy khng c g bt
tin nu nh Ngi Head, vi t
cch cao y Anh ti M alaysia, c
thng bo v nhng nh
ca chng ta vo lc 9 gi 30 sng
ngy hm , ng na gi
trc khi d lut c lp
c trnh ra trc quc hi.
M i ngi u ng tn
thnh kin ny.

I s mail ni c hai vn kin c n phi c

tho ra: mt tu chnh hin php cho

php Singapore c th rt ra khi
Lin bang, v mt o lut da
theo bn tu chnh cho php
Singapore c c lp. V
li ch an ninh, khng nn cho php
cc cng chc can d vo vic
ny, v ng ta hi chng ti
c th lm c khng.
Ismail v Razak s phi suy ngh k v
nhng th tc hin nh cn
thit. Keng Swee ni rng Eddie (B
trng t php ca Singapore) s
c gng tho chng trong vng mt
tun n mi ngy, iu

 cng c h ng
. Keng Swee nhn mnh cho h nh s
cn thit phi gi b mt, v
ni thm ring vi Ismail rng khng
c h bt c iu g
v chuyn ny, nht l i
vi cc cng chc ngoi kiu ca
ng ta.
Keng Swee c c m gic rng Razak c m thy rt nh

nhm v cm n ring ng ta v
vic ng h gii php ny. ng
thc s tin tng iu ny
s khng ch ngn chn c
tai ha, vn gi y ang c
nh ch mnh treo chung, m n

cn gip chm dt s cng thng

v ni khn kh m ng ta
phi chu ng sut my thng
nay. Chuyn ny din ra trong ch c
na gi ng h, nhng sau
h cn dnh ra thm 2 0

pht c huyn phim vi nhau,

bi Razak yu cu Keng Swee khng

nn v qu sm nh vy. ng
ta cng cho mt xe cnh st a
Keng Swee n tn phng i ca
sn bay trnh cc k gi.
N gay s au khi Keng Swee bo c o c ho ti c uc hp , ti

gp Eddie ti vn phng ca
mnh. Cng vic cn c x
tr ht sc cn thn n
ti khng dm chc ng B trng

T php ca chng ti c phi

l ngi xng ng nht
lm chuyn ny khng. C th
ng ta khng gi kn c.
ch thn Eddie n th vin
lut ca trng i hc
Singapore tra tm cc n l,
v gp c mt trng
hp ly khai trong Lin bang West Indies.
gii hn s ngi cn bit,
ng khng dng n tr l
ring ca mnh, m c cc
phc tho cho Wong Chooi Sen, th k ca
ni cc, chp. l mt
ngi trung thnh v kn o

khng ai nghi ng c. Ch c
vi ngi khc c bit
chuyn ny l Stanley Stewart, gim c
S Dn s v, v George Bogaars, gim
c S c v. Ti
cho gi Bogaars bit chc ng
ta c bo m ngn chn c
bt k mi e da no ca
nhng ngi cng sn trong mt
Singapore c lp hay khng, mt khi
chng ti khng cho php h ti
lp li t chc. ng qu quyt
chng ti c th lm c.
E ddie tho ra hai vn kin, nhng ti yu c u ng tho

thm mt vn kin th ba, bn

tuyn ngn c lp. Ti trao cc

bn phc tho ny cho Choo. Ti vn

cha ng v chng lm. Ti
mun tha thun ca chng ti
vi bang Johor m chng ti ph thuc
rt nhiu v ngun cung cp nc,
c a vo trong cc vn
kin ny v c c hai
chnh ph chun y nh mt tha
c chnh thc. Ti th qu
cng thng, v bo Choo, mt
lut s gii v hp ng
chuyn nhng, tm ra mt phng
cch m p t c
chuyn ny. Sau khi c lm xong, ti
duyt cc bn phc tho trao cho

Eddie trnh cho Razak. M c d cha

c g l chc chn, ti vn
quyt nh i ngh nh
nh v ch xem Tunku c mun
tip tc trong chuyn ly khai hay khng, hay ri ng s thay i
nh.
C nhng l do nghi ng iu y. N gay mi

tun trc y, Tan Siew Sin

n thm Singapore d cuc
hp ca Hi Lin hip Sinh vin
i hc v pht biu rng
chnh quyn trung ng s thi hnh
quyt nh ng ca Ngn
hng Trung Quc ti Singapore vo thng
sau. Bt chp nhng phn khng bn
chnh thc trn i truyn thanh

Bc Kinh, ng ph nhn chuyn ng

ca ny s nh hng n
mu dch gia M alaysia v Trung Quc.
iu cho thy chng c
hng no v chuyn chia tch
c, hung chi l chuyn cho Singapore ly
khai hn ra khi M alaysia. K l
Razak, trong chuyn du lch cc o
min Nam vo ngy 25/7, a
ra nhng pht biu thin v c
tnh ton nhm khuy ng tinh
thn ca ngi M alay chng li
PAP, khi ni rng tinh thn thiu hp
tc ca chnh ph chng ti
khin cho Kuala Lumpur kh lng trin khai

c chng trnh pht trin

nng thn n tn ngi dn
M alay y. Nc i c
khng cn thit ny cng khin
ti lo u t hi khng bit Keng
Swee c hiu v bo co ng
v Razak trong chuyn ng ta tht s
mun Singapore tch ly hon ton ra khi
M alaysia hay khng. C iu g
ang xy ra. Thc ra, c th bit
u h ang thm d phn ng
ca qun chng vi nh
nh ch hin php v ch
nh mt thng c th sao?
Hoc ang tnh ton iu g

 bt li cho chng ti?

Keng Swee c ng lo. ng khng an tm trc c mt gnh

nng v trch nhim m ng ta

phi chu nu nh k hoch b
tit l hay hy b. Khi ti chun
b quyn sch ny vo nm 1994,
ng c cho php ti c
nghe cc cun bng ghi m ca ng
trong thi im 198081, v ti
bit c rng ng cha h
hi thc Razak phi c mt s
dn xp li c tnh cht ni
lng hn nh ti yu cu
ng ta. ng bit h mun gt
Singapore ra khi quc hi ca h, v
i ti cng mun ca h

l chng ti phi ly khai. Keng Swee cng

ni rng ng mun ti vit y
quyn bi ng s ti s ngn
ngi chuyn ly khai.
Keng Swee n thm Razak ti N h khc h L in bang

Singapore vo ngy 27/7 v khm ph

ra rng ng ta suy ngh li v
chuyn ly khai. Keng Swee mt ln na li
thy ng ta ngn ng v thay i
quan im lin lin. ng than l
b chng mt ng v c v
ru r ln nn ch. Trong cuc
chuyn tr dng di trong 90 pht,
ng ta ni vit cho Tunku bit
v cc bn bc ca h ba ngy
sau cuc hp sau cng ca h, v

gi y chuyn quyt nh l
ty Tunku, nhng phi mi ti
ngy 4/8 th Tunku mi v nc.
Razak khng ngh l Tunku s nhanh chng
thng qua vn , v nghi ngi
khng bit c th sp xp c
chuyn d lut c lp c
hay khng vo ngy 9/8 bi
mt l, cn phi tham kho
kin ca nhiu ngi khc na,
nh cc tiu vng chng hn.
T h ri ng ta by t nhng lo lng v hu

qu ca chuyn Singapore c lp
gi s chng hn chnh ph nc
ny giao du vi Bc Kinh th sao? Razak
cng nu nhng kin hon ton

khng th chp nhn c v

chuyn quc phng, khi ng ta ni
rng ngi M alaysia s phi ch
huy qun i Singapore. Keng Swee ni
vi ng ta l iu ny khng
th c. Chng ti s tuyn
m v duy tr qun i ring
ca mnh, nhng v mc ch
hnh ng, n s c
t di quyn ca bt k
ai nm quyn ch huy ton b cc
lc lng M alaysia chng li Indonesia.
Razak ni: . Vy th h thng
hin nay s c duy tr, tc
l chng ti ch huy qun i

ca cc ng, c phi khng

no? ng ta khng phi
nghi ngi thm v chuyn ny, Keng
Swee khng ni r ra rng cch dn
xp ny s ch c gi tr
trong thi k xy ra cuc chin i
u m thi.
K Razak ni rng c lp

cho Singapore c ngha l mt thng

li ln ca Sukarno. C phi chng
ta ang mun gip cho Sukarno ln tinh thn khng? Ti sao khng
c mt s
tch ly tng phn? Keng Swee ni vi
ng ta rng chng ti sn lng
lm theo ng, ngay c vic tip
tc y nh hin nay. Keng Swee ni rng

v tr ca Singapore ang ngy cng

mnh ln vi s ng h ca
cc nc trong Khi Thnh vng
chung. iu ny khin Razak khng vui
thm, v ng ta chuyn sang ni rng
khng cn c gii php no
khc hn l chia tch hon ton
nhng ri b v
ni v mt dng lin bang no
trong Kuala Lumpur kim sot
quc phng v ngoi giao.
Keng Swee nhn mnh rng phi c mt quyt nh

sm, trc khi vic can d ca

chng ti vo Hi ngh on
kt M alaysia tr thnh iu khng
th o ngc c, nhng

tuy ng v iu
ny, Razak vn tip tc lp li
nhng kin phn bc i
vi ton b k hoch: Tan Siew Sin th
chng i chuyn tch ly, v s
ng h ni chung ca UM NO v chuyn
ny cng khng th t nhin m
c c. ng ta lo ngi chuyn
chng i. Nhng mt khc lc
lng qun i v cnh st
hin nay li chng
khng ch c cc cuc ri
lon nu nh Singapore vn cn trong
khi M alaysia, do vy, tt hn ht, ly
khai c l l gii php duy nht.

ng ta hi Keng Swee xem ng ta c th

ngh mt phng cch khc
c c khng. Keng Swee tr li
rng khng.
T h nhng, qua bo c h, Razak li ku gi c hnh

ph Singapore hy cng tc cht ch

vi Kuala Lumpur thc thi cc k
hoch pht trin dnh cho ngi
M alay. Ti bt u lo ngi li s
c chuyn xung t ln na.
T i vn khng c hc c hn lm v c huyn g s

xy ra, cho d l mt cuc

ci t, mt cuc ly khai, hay mt cuc
xung t, lc Philip M oore n thm
t bit ti vo ngy 30/7; ng
v nhm chc B trng Quc

phng ti London. l mt
bui gi t xc ng v
y ngha. Trc ht phi
gi kn khng cho ngi Anh bit
v cc cuc thng lng ca
chng ti v ti phi bo m
l khng ni h ra vi M oore bt
k iu g v nhng i
thay m chng ti ang bn bc,
v ng vn l ngi am hiu
v ng tnh vi chng ti.
Ti cm n ng v nhng vic
ng lm, ti ni vi
ng nh vy, th nhng ti vn
phi tip tc i ti cng vi

Lin bang M alaysia cho d kt qu c

ra sao. Ti thuyt phc dn
chng tham gia vo Lin bang v ti
khng th b mc h. Trch nhim
ca ti l phi lm sao cho hin
php c tn trng. Ti
khng th rt lui c. Nhng
iu ng ni cho thy ng rt
quan tm n an ninh bn thn ca
ti v tng lai ca Singapore.
V o ngy 3 1 /7 , ti ri Singapore i d mt c uc

mttinh ca PAP ti Kuala Lumpur, ri

i tip n cao nguyn Cameron
ngh mt nh mi nm cng vi
Choo v by tr. Trc khi ri
Kuala Lumpur, ti n thm Antony Head ti

Carcosa trong khong na gi. Ti e ng

ta c th

nh hi c

chuyn g ang xy ra. Ti bit

rng nu ng ta nm c cht
tin tc g v iu ny, ng
ta kho lo v mnh
lt nho bt c iu
g chng ti ng
vi nhau, y nh ng ta ph v
k hoch ci t ca chng ti
hi thng 2

vy. ng c hng c v g nghi

ng rng ang c g bt
n, v ti hi lng l ln
ny Razak ln Ismail khng
l bt c iu g cho Fenner bit

c, ng ny nu bit c
chc chn s bo cho Head bit thi.
T ht vy, vo ngy 6 /8 , H ead gi nh gi c a

mnh v London nh sau:

Trin vng tng lai chng c g l s ng
sa. t c c may gim bt cng
thng chnh tr bi chng bn
no tin bn no. Mt hnh thc
hn ch ca vic ly khai m khng
phi sa i hin php th
c th c nhng khng chc chn
lm. Gii php b nhim Lee i
lm vic hi ngoi gi y
c v b bc b v
cc phn t cc oan Malay ang
ngy cng mnh. Kt qu c th

c nht l cc bo ng
chng tc s ti din vi quy m
cn ln hn c trc kia. Mt
trong nhng nguyn nhn chnh ca tnh
trng hin nay l s c mt ca
nhng tay dn tc hp hi Malay cc
oan hn trc di s lnh
o ca Senu, B trng thng
tin, Khir Johari, B trng gio dc,
v Ja'afar Albar, tng th k ca
UMNO; c bit Senu v Jaafar Albar
ang tranh nhau t ra c tinh thn
Malay hn. Nu c th p ch v
lm cho h im lng c th
hay bit my; nhng Razak r rng l
khng tnh n chuyn

dng bin php mnh vi nhng

tay ny, bi s rng h, qua sc
li cun ca ch ngha dn tc
hp hi, s lm hi v tr
ngi hin nhin s thay th Tunku
ca ng. Do ng ta thn trng
quyt nh bc theo hng i
ca h trong chng mc
bo v a v chnh tr ca
ng
V c hnh s c h c a ngi A nh, H ead vit:

Chng no I ndones ia vn cn e da nn c
lp v s ton vn lnh th
ca Malaysia, chng hn nhin
chng ta vn cn cn tip tc
c mt , v li ch
ca s n nh ti ng

Nam , v bn phn ca chng

ta theo Hip nh Phng th v
v s cn thit phi gip
Malaysia chng li k th mnh hn
mnh Th nhng vic tip tc
c mt ti y c th gy
kh khn cho chng ta, bi theo ti
ngh chnh sch cho rng s c
mt thi k n nh tng
i lu di ti Malaysia l mt
chnh sch thiu khn ngoan v thin
cn.
Sau ngy d

cuc mttinh ti Sn vn ng
Chin Woo Kuala Lumpur, ti li xe n
Cameron, ni ti ngh li, chi gn

v ro b cng m tr,
cng lc vn tip tc
ch in thoi ca Keng Swee v
Eddie thng bo rng ti nn n
gp h Kuala Lumpur. Ti khng mun
Head nghi ng ti tr li
Kuala Lumpur v lm chuyn g .
Keng Swee n Kuala L umpur hp vi Razak vo ngy

3/8, mt ngy trc khi Tunku v nc

nh nh. Razak nhanh
chng i thng vo vn .
ng bo nhn c
tr li ca Tunku. Tunku tn ng
chuyn ny, vi hai iu kin:
(a) Singapore gp phn tha ng v
qun s vo cng cuc phng th

chung v k kt tha c quc

phng vi M alaysia, v (b) khng c
tham gia vo bt k hip c no
s vi phm n cc mc tiu
ca tha c ni trn. Keng Swee
ghi nhn rng h cng c
nhiu ngh chi tit trong sut
cuc hp : nn c mt
hi ng quc phng; tt c
lc lng ca Singapore phi t
di s ch huy qun s phi
hp v li ch hot ng,
v chnh quyn trung ng s gip
hun luyn cho h; Singapore s thnh
lp mt l on b binh, v

tun tiu lnh hi Singapore bng tu

ring ca chng ti. Ismail cng mun
rng cc ta i s v
cao y M alaysia trn khp th gii s
ch o cc quan h i
ngoi ca Singapore.
Keng Swee nh gi rng mc tiu c a h l

gii hn quy m ca cc lc
lng v trang ca chng ti v
mun kim sot cc lc lng
. Ismail cng khai ni ra iu
ny, nhng Razak th vn khng c
biu hin g. Keng Swee ni rng du
mun du khng chng ti cng
khng th to dng ni mt lc
lng qun s s c

 bn tiu on v mt s
tu tun tiu l mc cao nht
chng ti c th ng gp
c. Razak c v vui v ni
rng Keng Swee nn lm B trng
Quc phng ca Singapore, th nhng vn
ch huy chung hy cha c g
dt khot c v tnh trng
thi bnh ca cc lc lng
Singapore sau cuc chin i u
ca Indonesia cng vn khng c
nu ra. iu ny dn n
rc ri v sau.
H hi Keng Swee c c c phc tho g

cha. ng ta bo rng c
v trnh chng cho Razak. Razak c

bn tha c, lt nhanh qua bn

tuyn ngn, nhng c rt cn
thn d lut tu chnh (hin php).
ng c v hi lng v tr
li cc bn phc tho ,
hi thm nhng im v cc
dn xp quc phng ca chng
ti v hip c i ngoi
c trong bn phc tho th hai. Th
ri h bn qua v sp xp thi
gian. Razak mun trao cc bn phc tho
cho B trng T php ca
ng xem li. Keng Swee ngh nu
chng ta a chng ra vo ngy
6/8, sau khi Tunku v nc, v chnh

sa hoc ngh thm vo

ngy hm sau th c th t
c tha thun vo ngy
7/8, v th l c th kt thc
mi chuyn vo ngy 9.
H c ho rng phi thng bo c ho c c T ng y vin

ca Sabah v Sarawak cng cc thng

c ca cc bang M alaya bit chuyn
ny. Ismail ni rng phi tch cc
Tng y vin Sabah v Sarawak ra khi
cc c vn ngi Anh, v tt
nht l triu tp h v Kuala
Lumpur vi l do l d tic
n Tunku tr v. Keng Swee hi liu
h c th trng i vo s
ng tnh ca Sabah v Sarawak khng.

Razak r rng c tnh n

chuyn ny v ni rng h
khng ngh s c vn g.
T h ri I s mail nu ln thc mc l phi c

thi gian in bn tha c,

d lut v bn tuyn ngn na.
Keng Swee kt lun rng h mun thng
qua cuc bn bc dn ng
ny cng sm cng tt, nhng c
mt s rc ri cng kh nhc
u: chng hn, liu c triu
tp cc Tng y vin Sarawak v
Sabah n Kuala Lumpur kp vo ngy
8/8 khng? Lch ca cc chuyn bay c
th lm hng chuyn ny. Keng Swee
cm thy cn nhn mnh n

chuyn phi gi kn tha c

ny trc khi thng bo cho bt
k ai bit; r rng rng nu
thiu may mn v thiu hiu qu
th kh m lm cho mi chuyn
din ra tri chy vo ngy 9/8. Sau
cuc hp mt gi, t Nh khch
Singapore ( Kuala Lumpur), Keng Swee in thoi cho ti Cao
nguyn Cameron thng
bo kt qu, bng ting Quan thoi.
chng phi l th ting
ng s dng lu lot nht, th
nhng vo nm 1965 khng th gi
in thng ti Cameron c,
v cc cuc gi ni u
phi thng qua tng i m cc

in thoi vin th khng ni

ting Quan thoi.
V o s ng th

Su ngy 6/8, ti i xe n Kuala

Lumpur. Choo v my a tr vn
li Cameron cho n tn th by
mi ngi vn thy h v
ngh rng ti cn . C
Keng Swee ln Eddie cng u khng dm
chc l Tunku, by gi v
nc ri, liu c i
hay khng, mt iu s khin mi
chuyn thnh cng toi ht. Th nhng
khi ti n Kuala Lumpur vo chiu hm
, h c mt cng
vi cc vn kin. Sau khi ti

nghin cu v thng qua chng, h

bn n gp Razak, Ismail v Kadir
Yusof, B trng T php. Cuc hp
ko di t gi ny sang gi
khc, v ti phi mt mnh ch
i st rut ti Nh khch
Singapore. n x chiu, Eddie in
ti ni rng Tan Siew Sin mun c
thm nhng iu chnh, trong
c c vic chng ti phi gnh
cc bo lnh m chnh quyn
trung ng k vi IM F (Qu
Tin t Quc t) v Ngn hng
Th gii v nhng khon n dnh
cho Singapore trc y, mt chi tit

khng ng g. Ti ng
chuyn , v Eddie cng vi
Kadir Yusof tip tc thng qua cc d
tho. M t thm my ting na
trc khi Eddie in thoi li cho
ti ln na bo rng nhn vin
tc k ca Razak khng tho vi
cc vn kin php l nn ng
ta nh my chng nn thn c
g c. Bi Wong Chooi Sen v th k
ring ca ti l Teo Ban Hock u
ang c mt Nh khch
Singapore, nn Eddie cho gi h n dinh
ca Razak, h lo liu cng vic
ny, chnh sa li mi th.

Nhng phi mt ti na m h
mi lo xong c ht cc d
tho y. Lc h tr v Nh
khch Singapore cng vi Keng Swee, Eddie ni rng mi ngi ai
cng cng ung
ru ti ng say trong lc ch,
v khi cc vn kin cui cng
hon tt, ng l ngi
duy nht cha say v cn sc
mun c li trc khi k.
Razak, rt thn vi Eddie t tn nhng
ngy cn chi hockey chung i
hc Raffles, ni rng: Eddie
ny, d tho l ca bn, ngi
nh my cng l ca bn,
vy bn c li l lm

sao? Th l Eddie cng lm nh

ng ta, k m khng cn phi
xem li g c s ign buta (nhm mt k), theo li ng ni
vi ti bng ting M alay. Keng Swee cng
say mm n ch bit i
thng vo ging. Nhng Eddie
xem qua cc vn kin, v nh c
ngi khi thy khng c s sut
no c, v ng ta trao chng
cho ti.
Sau khi t tay duyt qua c c tu c hnh, ti nhn E ddie v

ni rng: Cm n Eddie, chng

ta lm mt cuc o
chnh thnh cng m khng phi
mu g c. l
mt c o chnh chng chnh

ph Anh v ngi Head y cnh

gic ca h, mt c o
chnh din ra ngay trc mt ngi
Anh, c v New Zealand vi cc lc
lng qun s ang bo v cho
M alaysia. Vi mt thi gian ngn ngi,
chng ti ngh ra cch t
c nhng g m Tunku khng
th lm c qua b tham mu
ca ng, bi n phi c
tin hnh trong vng ht sc b
mt v trong thi gian ngn nht c
th c, k c vic tho
lun ba vng v d lut ny
trong mt phin hp quc hi, bng

khng s chng bao gi c th

thnh cng c ht.
T i bit rng H ead c th s khuyn c hnh ph

ca ng chp thun cc bin php

nm ngoi hin php v
hiu ha PAP mt khi ng ta kp bit
mi chuyn ngn chn li.
Vi cc vn kin k,
cho d ngi Anh c thuyt phc
c Tunku v ni cc ca
ng khng cho n thng qua quc hi
i na, m mt khi ti
cng b cc tha c ng
thi cho ng tuyn ngn c
lp ln cng bo, th quan h
gia Singapore v M alaya s khng c

g c th o ngc c
na.
G i y ti phi thuyt phc nhng ng s

khc ng vi ti. Ti
gi in thoi cho Chin Chye hi
xem ng ta c n Kuala Lumpur c
khng, mc d qu na
m ri. K ti gi
cho ngi trc tng i in
thoi Istana. Trm Istana hot ng sut
24 gi mt ngy, v ngi trc
ti hm l mt nhn
vin c rt ng tin cy t
thi cc thng c Anh. Ti bo
ng ta kim mt chic xe i n
Chin Chye lp tc v ch ng ta n

Kuala Lumpur kp vo sng sm hm

sau. Th ri ti gi Raja v yu
cu ng ta n. Ti khng mun
h i chung vi nhau bi iu
s gi ln s ch l
ang c iu g din
ra, v cng bi v h s lin
kt phn i bt k cuc ti
sp xp no ca M alaysia, ch ng
ni chi n chuyn ly khai hon ton.
C hin C hye n vo s ng s m. L c ng ta n, E ddie

lui bng ng sau trnh gp ng

ta. Ti ni cho Chin Chye bit mi chuyn
v a cho ng xem cc vn kin.
ng sng st v bi ri. Ngay
sau th Raja n. Othman Wok, B

trng x hi ca chng ti,

dng xe ca ng ch
Raja n. Ri Keng Swee cng n
hp, v chng ti cng ngi
xung bn chuyn vi nhau. Sut c
my gi lin Chin Chye v Raja c trm
t trc quyt nh au lng
trc mt h. H khng mun
k.
V o khong tra ngy 7 /8 , ti n t dinh T unku. T i c h

khong 30, 40 pht phng khch

trong khi ng ang hp vi mt s
vin chc phng n qua ca
king, ti c th thy l h
ang bn ci rt cng. Th ri
ng bc ra v ngi mt mnh

vi ti sut 40 pht.
T i bt u: C hng ti dnh nhiu

nm thng thnh hnh

M alaysia. Phn tuyt nht trong thi nin
trng ca ti l lm vic
c c M alaysia, t 1954 n
1963. Chng ta to dng c
M alaysia cha y hai nm. Thc lng
ng c mun cho n tan v khng?
ng khng ngh tt nht l nn
tr li vi cc k hoch ban u
ca chng ta, trong Anh thi nm
quyn, v c mt lin bang t
do hn hay mt hnh thc lin hip
no sao?
N hng qua c c h, ti bit l tr ng

nh ri. ng ni: Khng,

ti coi l qu kh ri. By gi
khng cn cch no khc. Ti
quyt nh ri; cc ng
i ng cc ng, chng ti
i ng ca chng ti. Chng
no cc ng cn dnh dng
n chng ti, chng ti cn
thy kh c th lm bn vi
cc ng c, bi v chng
ti s phi dnh vo chuyn ca
ng v cc ng th s phi
can d vo chuyn ca chng ti.
Ngy mai, khi cc ng khng cn nm
trong khi M alaya na v chng ta khng

cn tranh ci vi nhau ti ngh vin

hay cc khu vc bu c na, chng
ta s tr li l bn ca nhau,
v chng ta s cn nhau, chng ta s
hp tc vi nhau.
T i thi khng ni v c huyn na. T i

chun b tinh thn cho bui

ni chuyn c th ko di
ny, nhng khi thy ng nht quyt
khng mng ti bt k kin
no khc, ti nh ni vi
ng rng kh khn ca ti l
vi Chin Chye, Raja, Pang Boon, cng tt c
nhng ngi Singapore khc c gia nh
ang trn t M alaysia. ng bo ti
hy t lo liu ly. Ti xin ng

gip ; ng gp h c
khng?
"Khng. Khng c n thit, ng ta p.
T i tr v

Nh khch Singapore bo li
cho mi ngi bit chuyn tho
lun ca chng ti. Chin Chye ang ngi
mt ci bn gn chn cu
thang, cnh phng n, ang vit ci
g . Lc bc ln lu,
ti thy ng ta ang vch mt
ng gia t giy: bn tri,
ng nu l l tn thnh, v
bn phi, l do phn i chuyn
chia tch. l Chin Chye, mt hc
gi cn trng. Raja, mt con ngi

ht thuc nhiu v k, ang ng

ngoi hin, rt tng hi thuc.
Ti ko Othman i v hi ng c
k tn khng. ng l mt ngi
M alay, v s tr thnh phe thiu s
trong t nc Singapore mt khi ng
chp nhn chuyn chia tch, ng ni
chuyn k khng thnh vn ,
nhng ng e ngi v chuyn nhng
ngi cng sn Singapore. Hai mi
lm nm sau, trong cuc phng vn nhn
k nim ngy chng ti c
c lp, ng nhc li li
ti qu quyt vi ng
rng: Khng sao u, l

chuyn ca ti, ti s x l
vic .
Sau s ut my gi

lin ri m Chin Chye v Raja cng

cha c kin dt khot g
c, ti bn ni vi Chin Chye: Sao
khng i gp Tunku th xem sao? ng gi
bo rng ng khng cn nm vng
c tnh hnh ny na
ri. Tt nht ng nn n
gp ng ta, bi ti gp
ri v ti phi kt
lun rng chng cn bn ci g
c v chuyn ny na.
ng ta ng , th l ti
phi i gp Tunku ln na vo

chiu hm v ni vi
ng rng ti c hai B trng,
Chin Chye v Raja, khng mun k tn
vo v nht nh mun bn
cho ra l. Gia nh ca h ang
M alaya v h mun gp ng.
T unku nht quyt lm: Khng, ti khng mun gp

h. Khng c g phi bn na
c. ng hy ni vi h nh
vy.
T i ni: T i c ni vi h ri. t nht

ng cng phi vit cho h mt bc

th. h coi tr li ca
ng l chung cuc ch. Tunku bc
ti ch bn v vit cho Chin Chye mt
bc th, ri trao cho ti, ni rng:

y, ng hy trao cho ng ta.

Khng cn phi bn thm g na
c. Ti nht nh ri.
Bc th khng nim phong c a T unku vit:
"Chin Chye thn mn,
Ti vit ra y ni vi ng rng

ti suy tnh chuyn chia tch

vi Singapore n tn cng ri,
v thy rng v li ch ca
tnh bn chng ta v ha bnh
ca ton th Malaysia, tuyt i
khng cn con ng no khc
hn c na. Nu ti
mnh v c th kim sot c
hon ton mi chuyn, c l
ti cha quyt nh nh vy
u, nhng kh ni li khng

th c nh vy, v do vy
trong khi ti cn c th khuyn mi
ngi nn bao dung v kin nhn,
ti cng ngh n gii php
m p ny cho cc bt ng
ca chng ta, v y l cch
duy nht c th c c.
Ti mong ng sn lng ng .
Trn trng,
(K tn) Tunku Abdul Rahman
L c bc ra, ti gp T an Siew Sin. T i tc gin

v cay ng vi ci g thin
cn v ngu n ny. ng ta
cn tr cng vic cng nghip ha
ca chng ti v gy chia r
khng thua g nhng tay cc oan M alay.
ng ta lc no cng mun gy cn

tr cho chng ti. Ngoi chuyn bn

thn ng ta khng a g Keng Swee v
ti, ng ta cn tin rng bt k
s nhng b no cho Singapore cng
s gip PAP chinh phc c ngi
Hoa M alaya. ng khng th thy c
rng nu khng c Singapore, a
v ngi Hoa M alaysia tt phi
suy yu.
H m , ti khng th khng ni vi ng

ta rng: Hm nay ng thng, cn

ti tht bi; nhng trong khong nm
ti mi nm na, chc chn
ng s phi hi tic v iu
.
ng ta c i.

Ti khng ngh ng ta khi , hoc

sau ny, hiu c ti. ng
ta ch thy nh nhm v vui mng
vi v tr lnh o M CA ca
ng ta v a v ca M CA trn
t M alaysia gi y tht vng
vng. M i e da ca PAP v Hi
ngh on kt M alaysia khng cn
na. M CA s ln ngi c tn.
Th nhng trong trng hp ny th
s vng vng v ngi v c
tn ch l tng i m
thi. Bn nm sau, vo thng 5/1969,
nhng k bo lon Kuala Lumpur s
git chc v lm cho hng trm

ngi Hoa b thng tt, ri

t c nh ca v xe hi
ca h. M i nm sau, Hussein Onn, tr
thnh Th tng sau khi Razak qua i,
a Tin s M ahathir M ohamad ln
lm ph. Tuy Tan rt tn ty vi
chnh ph Lin hip v UM NO, nhng
ng ta vn l ngi Hoa, v ng
hiu ra rng ng chng th
no tr thnh ph Th tng
c ht. ng ta t chc, xu
h v tht vng ch. ng
khng hiu rng ng mt
sch khi tip tay loi Singapore ra
khi M alaysia mi nm v trc.

T rong tc phm Looking Back (Nhn li), 1977 c a mnh, Tunku

vit:
"'Nhng g m ng ta [Tan Siew Sin] t c

vt xa ngh ca ti,
v khng ch gip chnh quyn
trung ng thc thi cc quyn hnh
quan trng trong gung my ca bang
(Singapore), m cn khin Singapore phi t
cm thy c phn trch nhim
trong vic pht trin ti chnh ti
cc bang Borneo vi mt quy m ng
k. Ti cm thy rng mt khi
mc mu vo i sng hng
ngy v cng vic qun l ca
Singapore, ln cng vic kim sot ti
chnh ca bang ny, th hu qu
khng trnh khi l chnh ph
Singapore s mun c phn trong gung

my cai tr Malaysia; v nu chng

ti chun b cho Singapore c
c ci quyn , th
s cng kch ca Lee Kuan Yew vo
Malaysia l chuyn cng ng thi.
Khi ti quay tr

li Nh khch Singapore sau khi chm mt

Tan, ti trao bc th ca Tunku cho Chin Chye.
Ch ti lc ng ta v
Raja mi nhn chn ra c rng
chng ti qu thc n
nc v. Khng bn ci
thm g na, ti ni vi Chin
Chye rng nu ng khng ng
chuyn chia tch, ti s khng tip
tc chuyn ny na, bi n s

gy chia r trong hng ng lnh o

ca PAP v gy hoang mang cho nhng ngi
ng h chng ti c Singapore
ln M alaysia. Ti s trung thnh theo quyt nh ca a s l
khng k
v khng nhng b. Nhng Chin
Chye v Raja phi gnh ly trch
nhim; nu c mu , iu
khng phi li ca phn
ti. Ngay sau Chin Chye k tn ng
, k l Raja.
Khng c g k l khi c c bn ng liu

trong ni cc ca ti phn ra lm
hai cnh ty theo ni h chn
nhau ct rn v ln ln. Nhng
ngi sinh trng ti Singapore th

chp nhn chuyn chia tch, nhng nhng

ngi sinh trng M alaya th ht
sc bi ri. Chin Chye sinh ra v
ln ln Taiping, tnh Perak, v ng
c nhng quan h gn b vi gia
nh mnh ti y. Raja sinh ra
Ceylon (tc Sri Lanka) nhng ln ln
Seremban, tnh Negeri Sembilan, ni ng c
nhiu b con v bn b. Thng
qua ng, ht thy h u c
quan h chnh tr vi PAP trong sut
thi gian tng tuyn c vo thng
4 nm trc; anh trai ng l ng
c vin ca PAP nhng tht
c. Qua vic chp thun chia tch, cho

d l min cng, Raja ln Chin

Chye b ri nhng ngi
gn gi vi mnh. T hn na,
h u cm thy, nh ti
cm thy, rt r rng h
phn bi nhng nh lnh o
khc trong Hi ngh on kt
M alaysia. H l ng lc
ng sau hi ngh ny. i
vi nhng ngi cn li
M alaysia, chia tch l mt tai ha bi
n lm thay i cn
cn chng tc. Vi vic Singapore ra
i, cn cn s khng cn l
40% ngi M alay, 40% ngi Hoa v 20%

cc chng tc khc na. Ngi

M alay li tr thnh a s, v
gi y chng cn my hy vng
s c mt ng a sc tc
ginh c chnh quyn qua bu
c na ri, cho d l trong tng
lai rt xa.
P ang Boon c ng ht s c xc ng v c huyn c hia tc h

ny. ng sinh ra v hc hnh

ti Kuala Lumpur, c nhng gc r su
xa Selangor. V cng nh Chin Chye cng
Raja, ng gp cng rt nhiu
cho Hi ngh on kt M alaysia m
mi y ng cn bn rn lo
t chc mt cuc mttinh cho n
ti Kuala Lumpur. Khi ti bo cho ng v

chuyn chia tch, ng ht sc kinh

hong. Chin Chye gip thuyt phc
ng chp nhn iu khng th
trnh khi ny, nhng ng vn k
trong tm trng ht sc min cng.
Lee Khoon Choy sinh ra v ln ln
Penang; vo ngy 8/8, ng cng ang bn
bu t chc mt cuc mttinh
ca Hi ngh on kt M alaysia
trong hai tun sau . Lc ng n
Kuala Lumpur vo sng ngy 9/8, ng b
chn ng khi c Chin Chye bo
rng hi ngh nh vy l
co chung.
V n k

tip ca ti l tr v Singapore

m khng chm mt bt k mt
nh ngoi giao Anh, c v New Zealand no
c, v thuyt phc c cc
B trng khc k vo vn
kin. y l mt vn
rt d gy bt ha, v ti
khng mun c s chia r trong ni
cc. Ti gii thch vn
vi Tunku, v ng sp
xp mt my bay cnh qut ca
RM AF ch ti i vo ngy hm
sau. Thng qua nhn vin trc tng i
in thoi Istana, ti sp
xp tt c cc B trng
khng c mt Kuala Lumpur n

gp ti Sri Temasek. Cc B trng

sinh Singapore chng vui m cng chng
bun. H coi chuyn ng
nhin phi l nh vy thi, v
h k. Kim San th nh nhm v
chuyn xy ra. Eddie, ngi
tho v k cc vn
kin vo ti 6/8 th sinh ti
Singapore. Sinh qun ca Nyuk Lin l
Seremban, nhng nh c
Singapore sau khi lp gia nh trc
chin tranh. Gia nh ca ng khng
cn M alaya na nn ng cm
thy cng yn tm.
T i lc , vo khong x c hiu, ti

c th gi li cho Tunku mt trong s

hai b vn kin chia tch vi y

ch k thng qua chic my
bay RM AF ca ng. Stanley Stewart ang ti nh in ca chnh
ph cng vi
s nhn vin . ng trao
cho h b vn kin th hai v cm
tc h hon ton trong ta nh
ca Vn phng in n Chnh ph
cho n khi cc vn kin sn sng
c tung ra di dng s cng
bo c bit v c
cng b vo lc 1 0

gi ngy th hai, 9 /8 .

T rong lc , ti s p xp c ho C hoo c ng bn tr

i xe t Cao nguyn Cameron n Kuala

Lumpur vo chiu th By, ri ln
ng v Singapore vo sng sm

Ch nht, x chiu hm
l ti ni. Chng ti quyt nh
ngh m Sri Temasek,
chng ti c an ton hn
nu nh c nhng tay M alay UM NO no
gy bo lon khi tin tc c
cng b vo sng hm sau.
T i hm ti phi ht s c vt v,

hp vi Le Cain, thanh tra cnh st,

bn vic tin hnh nhng bin
php phng cn thit, ri
hp vi George Bogaars, bo m
l S c v sn
sng i ph vi mi rc
ri ti bt k khu vc no. Ti
cng gp Stanley Stewart sp xp

vic tp hp tt c cc b
th thng trc li nghe
bo co tm tt vo ngy hm
sau.
Razak mun c c ngh vin P A P phi c mt ti

quc hi vo ngy 9/8 b

phiu biu quyt cc d lut.
Keng Swee v Eddie ni vi Razak rng khng c ngh vin PAP
no n d
u. Qu au lng cho chng ti
khi phi gp mt vi cc lnh
t ca Hi ngh on kt
M alaysia m chng ti ang b ri
h. Chng ti bo cho 1 2
trng, nn cha c bit
ci g c, rng h ng i

ngh vin P A P khng phi l B

d hp. Th ri ti dn
xp vi Boogars m ha ba bc
th c cng ni dung gi n
ba Th tng thuc khi Thnh
vng Chung, bo cho h bit
v chuyn chia tch v l do ti
sao khng cn gii php no khc
hn. Bc gi c vit nh sau:
"Vo lc ngi c c ni dung bc

th ny th cng l lc
Tunku tuyn b v ti cng ng
v ng thi cng tuyn
b Singapore tr thnh mt quc gia
c lp, c ch quyn. Nhng
v s ng h kin quyt ca
ngi dnh cho cc thc thi dn ch

ti Malaysia, nn ti v chnh ph
ca ti c th s b cc
phng cch gn ging nh kiu
ca pht xt lm cho tiu dit,
mc d chng ti c th l
nhng ngi phi cng sn. Bi s
ng h tinh thn m ngi dnh
cho chng ti, nn chng ti
chn la hoc l ri khi
Malaysia nhng vn di s che ch
ca Hip c Phng th
AnhMalaysia hoc l i din vi
hu qu, ni theo cch ni ca
Tunku, l rc ri chng tc v
mu, cha k hu qu tt
nhin khng ni cng bit l

hoc cc phng thc pht xt

s tm thi gip kim sot c
tnh hnh, hoc l cc ri
lon s a ti thng li cho
phe cng sn. Ngi c th tin tng
vo ti v cc ng s
yn tm rng Singapore s vn l
mt quc gia phi cng sn chng no
chng ti cn nm quyn, bt k
chng ti phi hy sinh n u.
Chng ti s lun lun mun cng
tc vi nc c trong danh d v
hu ngh. Tr tru thay, chnh v
s quan tm ca ngi i vi
ti v cc ng nghip ti,
v nhng g m chng ti i

din, mt kt qu khng may nh

th xy ra. Th nhng nu
khng c s quan tm ca ngi
th nhng kt qu tai hi hn
nhiu s xy n cho tt c
chng ti.
C c mt m dng c ho c c in vn trn u

l da theo t in v lc
ni dung bc th c gii m
th lc qu 10 gi
sng Singapore ri.
C ui c ng, tt c nhng g ti phi lm l

i ng. iu ny tht kh
khn, bi ti ang trong tm trng
lo lng; ti c b st iu
quan trng no cn phi lm khng?

Ti khng mong ti chuyn gp

mt nhng ngi ng h chng
ti M alaysia, nhng ngi s cm
thy l chng ti b ri h;
chng ti dy ln s hy
vng cho bao ngi, v h s ngh
chng ti li dng h
gip cho Singapore thot khi m
bng bong. V ti thy xu h
khi p li s ng h kin
quyt m Harold Wilson, Robert M enzies v Keith Holyoake cng
cc B trng ca
h, nht l Arthur Bottomley, dnh
cho ti bng cuc chia tch ny. Trn
ht, ti hy vng s khng c
iu g bt ng xy ra trc

1 0 gi s ng ngy mai.

43
TALAK, TALAK, TALAK
T i thc dy t rt s m ngy 9 /8 /1 9 6 6 s au mt m

chp chn. Ti thc dy

nhiu ln nguch ngoc ghi ch
v c nghn l mt iu
phi lm. M i chuyn u
u vo y cho vic tuyn
b c lp vo lc 10 gi
trn i truyn thanh. Ti quyt nh khng c h thn c
tuyn b. T i c qu nhiu vic phi lm

lin tip. Trc nht ti phi

thng bo tng tn vi cc
vin chc cc b v cc
phng ban m t trc ti nay

bn

vn trc thuc Kuala Lumpur, t nay s

c chuyn sang thm quyn ca
Singapore. Th ri ngay trc khi ti
thi im nh, ti
phi gp cc nh ngoi giao, c
th triu tp c tc thi,
thng bo cho h bit v
nn c lp

c a Singapore v yu c u h xin c hnh ph

ca h tha nhn Singapore.

iu qu l mt mi
v mt tnh cm.
V o lc 1 0

gi, t cng bo c ng
hai bn cng b c ch k ca
ti v ca Tunku c pht
hnh cng lc vi cc vn kin

khc lin quan ti chuyn chia tch.

Lp tc, tt c cc chng
trnh pht thanh ti Singapore u
ngng li pht li tuyn
b. Ting ni lan truyn nh la
dy v chuyn Singapore tch khi
M alaysia v gi y tr thnh
nc c lp gy sng st
cho hng triu con ngi. Ngay lc bn
tuyn b c truyn i ti
Singapore, Tunku ang tuyn b s tch
ly trong quc hi lin bang ti Kuala Lumpur.
H vin c triu
tp lm ba vng tho lun
v ngh quyt do Razak trnh

nhm thng qua tc thi D lut

Tu chnh Hin php v Singapore. T i s s

c nhng tr ni bt

ng, nhng Tunku v cc ng s

ca ng quyt khng
bt k iu g ngn cn c
h. Vo chiu ti hm ,
c hai vin ca quc hi
hon tt cc vng tho lun v
nh vua cng chp thun. Singapore ra i.
T unku ni thng thng v i ngay vo vn

. Trc mt ng ch c
hai ng hng la
chn: dng nhng bin php p
ch hoc ct t mi quan h
vi chnh ph bang Singapore, vn khng
cn by t lng trung thnh vi

chnh quyn trung ng na. Bin

php p ch vi mt s t
ngi, ng ni, s chng gii
quyt c vn , bi
mm mng khinh mit, s hi v
cm ght c gieo trn
t Singapore ri. Razak tm
cch, nhng khng thnh cng,
tha thun vi cc nh lnh
o y, nhng ngay khi vn
ny va c gii
quyt xong th chuyn khc li ni
ln.
n lc b

phiu, c 126 phiu tn thnh v

khng c phiu chng. Jaafar Albar

lm ni bng cch khng d v

ti mt cuc hp bo tr
s Quc hi, ng ta tuyn b t
chc tng th k UM NO
gip cho Tunku khi b bi ri.
ng ta phn i quyt lit chuyn
chia tch, ng ni: Bi n s
gip Singapore thot khi s qun l
ca chnh ph trung ng v khin
cho M alaysia tr nn bt hp l.
P ht biu vi bo c h s au bi din vn quc

hi, Tunku c mt s cam kt

rng vic chia tch ny s da
trn s hiu bit rng chng ti
s cng tc cht ch trong cc
vn quc phng v mu

dch, v khi gp g cc k
gi vo chiu hm ti
i Truyn thanh v Truyn hnh
Singapore (RTS), ti tr li li
bng cch ni rng: Chng ta
s cn nhau v chng ta s hp
tc vi nhau. c mun chn thnh
nht ca ti l nh vy.
Trc ti t
chc mt cuc hp bo truyn
hnh ti RTS vo lc tra, ti
lng ti nng tru nhng
cm xc, v ti phi
cho ngng vic thu hnh li ht 20 pht
cho n khi trn tnh v c th

tip tc.
T i b

ri nhiu ngi M alaya, Sabah v

Sarawak. H p li li
ku gi ca chng ti v mt
t nc M alaysia cho ngi
M alaysia. Nu h khng lm nh vy,
v khng c nguy c ca nhng v
xung t chng tc lan trn nu
chnh ph M alaysia bt giam chng ti
th Singapore u c b gt ra
ngoi. Bi h on kt
quanh chng ti v cng nhit tnh
nh chng ti v mt t
nc M alaysia cho ngi M alaysia, nn
chng ti b trc xut.

Bng cch chp thun chuyn chia tch,

ti ph lng h. Chnh
cm gic ti li
khin ti khng kim ch c
lng mnh. chnh l lc
kh tm ca ti. M i chuyn
d l ri, nhng ti li qu
kch ng vi ngh
lm tan v hy vng ca hng triu
con ngi, nhng hy vng do chng ti
gy dng m nn. Nhng trong lc
ti cm thy cn rt v qun
tr, th li c mt cuc cho
mng ti China town. Cc thng nhn
t c trng pho

cho mng s t do thot khi

cnh nn chng tc, nhng
trong thnh ph, cc vin chc u
hiu rng c th c rc ri
chng tc xy ra, v vo khong
bn gi chiu thnh ph bng im
ng khc thng ai ny u
sm v nh.
i vi ti, l mt ngy y

p cng vic, no l gp g
nhng ngi ti phi gp, lm
nhng vic ti phi lm. V
khch cui cng ca ti l
Antony Head, m ng
bay t Kuala Lumpur n Sri Temasek
gp ti. Ti vn gi v thn

nhin, hi ng ta xem c ch
th no ca chnh ph Anh cho php
tha nhn Singapore hay cha. D nhin l
ng cha th c c
no kp chuyn g u.
Trong thm tm, ti rt ly lm
tic l n p
cho nhng n lc kin tr ca
ng nhm gi cho M alaysia i ng
ng bng hnh ng giu
kn ng chuyn chia tch ny. Nhng
ti khng c chn la no khc.
Khi tin tc bay n London, Harold Wilson ang i ngh ti o
Scilly v Arthur
Bottomley, B trng Quan h Khi Thnh
vng Chung, li ang Ty Phi. B

trng Ngoi giao, M ichael Stewart,

bay n Scilly tho lun vi
Wilson, v vo ngy

1 0 /8 , ti nhn c in vn

sau ca Wilson thng qua ph cao y thng

trc Anh ti Singapore:
Ti mun bo cho ng bit rng chng ti
quyt nh cng nhn tc
thi Singapore l mt quc gia c
lp, v chng ti thng
bo iu ny trn cc bo
bui sng ngy mai. Ti c
th ng v ti rt qu nhng
li l chn thnh ca ng. Ti
rt vui l ng mun cng
tc vi chng ti trong tnh hu
ngh. Ti phi ni rng ti

tht vng l chng ti

khng c hi kin trc
khi mt bc i quan trng nh vy
c tin hnh, bi, d
nhin, n mang nhng h qu ln
i vi chng ti. Chng ti
gi y ang suy xt tht nhanh
chng v nhng h qu ny.
Nhng ng c th tin chc l
chng ti mong c iu tt
cho ng. Ti lo rng Sukarno c th c
gng li dng bc pht trin
mi ny cho cc mc tiu ca
ng ta. Ti chc ng s ng
rng tt c chng ta phi
thn trng trnh bt k ci g

c th cho php ng ta th li."

Q uyt nh c a Wils on tht l l lng, v

mt khi chnh ph Anh cng

nhn nn c lp ca chng
ti, ti tin rng chng ti s
ginh c s cng nhn ca
quc t khng kh khn g. Nhng
tnh cm ca cc nc th
li chia r theo chin tuyn trong cuc
Chin tranh Lnh. Trong khi c s hn
hoan, mng r Jakarta, M oscow v Bc
Kinh th cng c cm gic ht
sc tht vng v u lo Anh,
c, New Zealand, M v phng Ty
ni chung.
P hn ng c a I ndones ia th mp m. V o ngy 9 /8 ,

Tin s Subandrio, B trng Ngoi

giao, t v phn khi: s
chia tch chng t rng M alaysia l
mt sn phm thuc a kiu
mi ca ngi Anh, v Indonesia gi
y ang chun b m rng ca
ngoi giao n Singapore. Nhng ngy
hm sau, sau mt cuc hp 90 pht vi
tng thng Sukarno, ng pht
biu rng chnh ph ca ng thy
kh m chp nhn c s
c lp ca Singapore, bi s c
mt ca cc cn c qun s
Anh ti y. ng khng hon ton
loi tr kh nng sau ny s cng

nhn, v cc ngun tin c thm

quyn cng cho thy rng Indonesia s
khng c g phi phn i
cc cn c c min l
chng ch c dng cho mc
ch phng th ca chnh hn
o ny. Trong trng hp ,
Jakarta c th khng t hn o
ny nm trong cuc chin i u
ca mnh cho n khi tnh hnh
tr nn r rng hn. Indonesia sn
sng cho n Singapore nh mt
ngi bn nu Singapore chng t
mnh khng cho cc th lc
nc ngoi dng mnh lm bn

p xm lc.
T i tr

li rng Singapore cn n cc
cn c qun s ca Anh, rng nu
cc cn c b ng
ca, s c 44.000 cng nhn b
tht nghip v hn o s
khng bit ly g phng
v. Th ri vo ngy c
lp ca Indonesia, ngy 17/8, Sukarno
c mt bi pht biu hng hn
v y tnh cng kch, trong
ng ta bo rng M v Anh hy
ct khi ng Nam , v cnh
co vi h rng trc Jakarta, Phnom
Penh, H Ni, Bc Kinh v Bnh

Nhng s nh bi ch ngha
quc trong khu vc. K ,
ng ta ra lnh phong ta ton b vn
u t ca M ti Indonesia. ng
ta qu ang sng mt cch nguy him
nh li ng ta ni, Viva perilis s imo.
Nn kinh t ca Indonesia vo thi
ang trong b tc, vi mc siu
lm pht khin cuc sng ca dn
chng tr nn ht sc vt v.
C c phn ng c a phe i lp ti Singapore c ho thy

h cn non yu v chnh tr.

Lin minh Singapore (The Singapore Alliance) ni rng h tht
sng st trc chuyn
PAP ng chia tch m khng
h c s y thc no ca

dn chng, bi iu
khng hp vi c mun ca
cng chng th hin trong cuc trng
cu dn nm 1962. UM NO ca Singapore
th ku gi tng tuyn c v
ni rng h s u tranh
ti nhp tr li thnh tiu
bang ca M alaysia. Nhng phn ng l
bch nht l ca Barisan Sosialis, h
t chi chp nhn nn c
lp gi danh ca hn o
ny, da trn l l y l
mt m mu ca ngi Anh
duy tr s thng tr ti y.
Sau ngy c hia tc h, C hin C hye v ti tip ba lnh t c a

Hi ngh on kt M alaysia trong phng

hp ca ni cc. l
mt trong nhng cuc hp au lng
nht trong i ti. Ti
gii thch tt c mi iu
din ra, nhng cho d l l
l no i chng na th chng
ti cng b ri h, v
b ri h mt cch thm
thng. Ti tm tt tng
lai mt cch cng khai qua vic pht
biu trc bo ch rng v
s cn thit phi "ng n
trong mi quan h ca chng ti vi
lng ging v chnh ph lng
ging vi nhau th khng can thip vo

cng vic chnh tr ca nhau",

nn PAP khng th cn l thnh
vin ca Hi ngh na. Ti tht
xc ng khi ni tip:
Nhng i vi mt s rt t ngi,
nhng g m chng ta ng
h u c th ng gp
rt nhiu iu tt p cho Malays ia v dng xy
n tr thnh mt t nc
n nh, a chng tc y
sc sng tn ti nhiu th k
sau Mi quan h h hng v
tnh cm vi ngi khc khng
th b loi b v mt quyt
nh chnh tr.
C hin C hye th c ay ng v hi hn lm.
P ht biu c s uy ngh v c hn tnh nht v

chuyn chia tch l ca Ismail. ng

pht biu iu
ti Lin Hip Quc khi M alaysia, Jordan v
Ivory Coast (B Bin Ng) ng bo
tr cho n xin gia nhp ca Singapore
vo ngy 20/9:
"Mc d l chia tch, nhng cc nh lnh

o ca Malaysia v Singapore u
thc rt r rng, c th
l h b chia tch v mt hin
ch thnh hai quc gia khc nhau, nhng
s tng ng v li ch
v sinh hot ha quyn nhau ca dn
chng hai nc trong mi mt ca
i sng, b gn vo
nhau mt cch khng th trnh n

v yu t a l, cng
thm vi c mt qu trnh di
cng chu chung mt nn cai tr do
tnh c ca lch s, tt c
s, nh trong cc thp nin trc
y, to nn s thc y
v khuyn khch cho vic sng chung
vi nhau nh nhng ngi lng
ging tt bng. Trong v vn nhng
nhim v chung, chng ti chia s
nhng quan im ging nhau v tn
trng nhng l tng nh nhau. Mi
rng buc v mt hin php th
khng cn, nhng mi dy rng
buc v mt con ngi th vn
cn.
C hnh I s mail l ngi hiu v ng c m nht

vi nhng g ti mun lm.

Nhng ng ch l nhn vt hng
th ba, v cho d ng c l
nhn vt s mt i chng na,
ti cng khng dm chc ng ta s
mnh kim sot c
nhng phn t cc oan v thc
thi c chnh sch ca mnh
hay khng: gim dn cc c quyn
dnh cho ngi M alay mt khi h thng
tin dn, cho n khi t c
mt x hi phi chng tc, trong
mi dn tc u bnh ng
nhau.
C mt ngi gn nh hiu c nhng g

ang din ra v ti sao li xy

ra nh vy l Antony Head. Vo ngy

11/8, mt ngy sau khi London cng b tha
nhn, ng pht biu ti
Kuala Lumpur rng hip c phng th
da vo ngi Anh duy tr
cc cn c qun s ti M alaysia
v Singapore phi c vit li;
tuy nhin iu ny ch c tnh
cht hnh thc thi, bi l
ng li cng vn khng c
g thay i. Ti rt n trng
Head, c v tnh cch, ln s
thng minh v s nhn xa trng rng
ca ng v con ng ca cc
dn tc v t nc, ng

sp tr v Anh, mc d ng mi
Kuala Lumpur cha y hai nm. Ti
vit th cho ng ngy 14/9:
Ti vit ra y

xin ni vi ng

rng mc d chng ta khng phi

lc no cng ng tnh vi
nhau trong cc gii php cho nhng vn
ca chng ta ti Malaysia, ti
cha bao gi ngh, nh ng tng ni
trong mt ba tra, rng ng l
mt k kh. Tri li l khc,
ti hiu r ng l mt ngi
quan st ht s c mn cm v s c s o, v hn
th na, mt i din qu
quyt ca chnh ph hong gia.
Ti ly lm tic l ng s ri khi y

vo thng Ging. Ngi k nhim

vo thng Ging. Ngi k nhim

ng s phi rt cn n
nhng phm tnh qu quyt, vn
i khi lm cho Tunku khng
mn ng.
T i xin c m n ng l gip c an ngn khng

cho Tunku ph nt chnh ph

ca ti v bn thn ti. Ti
tnh c c c ngun thng
tin khc v bit rng ng ang
lm ht sc mnh v chnh
quyn ca ng khin Tunku khng
thc hin nhng g tt nhin s
phi n. cng chnh l
nhng g m nhng k cc oan
ang mun Tunku thc hin.

L do thc s

khin Tunku, Razak v Ismail mun tch

Singapore khi M alaysia l g? H hn
kt lun rng nu h cho
php chng ti thc thi cc quyn
hin nh ca mnh, v lu
v di h tt s thua cuc. Hi
ngh on kt M alaygia s tp hp
c nhng ngi khng-M alay,
v iu nguy nht chnh l vic
n s dn dn lm mt ch
da ca h trn bn o
ny. Quan im v chnh sch
ca PAP ginh c s
trung thnh trc sau nh mt ca
cc lnh t ngi M alay trn t

Singapore, h cha bao gi b chao o

cho d di p lc ca cc
v bo lon chng tc nm 1964,
hay hng ng trc nhng li
ku gi v chng tc, tn gio
hoc vn ha, hay ng tnh vi
nhng li tng bc nhm li ko
h v vi UM NO.
y c hnh l mu c ht c a vn . C c

nh lnh o ca PAP khng ging

nh cc chnh khch M alaya. Cc
B trng Singapore u chng phi
l nhng k ham vui hoc mu cu
li danh cho bn thn mnh. UM NO
trin khai c mt ngh thut thu xp

cho cc B trng ngi Hoa hay

ngi n, khi nhng ngi ny
c v mun gy ri, v trong
vng c my nm, ngh thut
lan trn sang tn Sabah v
Sarawak. Razak tng ngh cp cho Keng
Swee 6.000 mu Anh t trng cy cao su
thuc loi thng ng in,
trng bng ging cy tuyt vi
ca Vin Nghin cu Cao su. Vi mt
n ci bi ri, Keng Swee t chi
v ni rng mnh khng bit s
phi lm g vi s t .
C ng khng d

g h ha c chng ti.
Keng Swee v ti tng cng

i vi Tunku v Tan Siew Sin n mt

ch n chi Kuala Lumpur do cc
tay thng nhn giu c ngi
Hoa iu hnh. Nhng ng
tin y l loi cu lc
b cho nam gii, vi cc thc n
ngon do cc nh hng danh ting phc
v, ri ngi ta c th chi
bi bc (mt chc hay x ph),
v ngi ta c th gi gi
bao, c nhng mm non in nh
cng c na. Chng ti
n ung no say, v sau h chi
x ph ti cng c tham gia. Nhng
ngay khi m gi bao va ti th

ti v Keng Swee t chi nhng iu

ve vn v lng i ch khc.
Chng ti khng th bn mnh
cho tin ti. Nu chng ti
li chi hm y, tt nhin t
chng ti s phi b p
lc ca cc nh lnh o
M alaya. H xem chng ti nh
th nhng k gn nh nguy him v
kh hiu, kh khng ch nh
nhng ngi cng sn, v li
qu nng thc h. T hn
na, chng ti li lun lm
ng theo hin php, v v vy
tht l nan gii cho h.

N u khng c c uc c hin i u c a

Indonesia, Tunku v cc ng s ca
ng khng phi da vo s gip
ca cc lc lng qun
s ca Anh, c v New Zealand, v
kt qu c th khc
i. Bi lc lng qun s ca
cc nc gip
vo vic phng th M alaysia, nn quc
hi ca h s phn ng quyt
lit nu nh M alaysia dng n cc
phng sch vi hin chng
li Singapore.
Trong quyn The Labour Government 19641970 (C hnh ph
L ao ng 1 9 6 4 1 9 7 0 ) c a

mnh, Harold Wilson nhn v chuyn

chia tch ng nh th:

"Th nhng c mt vn nguy him mi

v tim tng ang ln dn ln

ng Nam . Khong trc
y ba, bn thng, chng ti
nhn c li cnh bo rng
Tunku Abdul Rahman, Th tng ca Malaysia,
ang mt dn kin nhn vi ng
s ti ngh vin ca mnh l
ng Lee Kuan Yew (Harry Lee), lnh t ca
Singapore, ti ng Lee c nguy c
b bt v cm t Tunku ang
ngy cng tr nn cm gin vi
s i lp quyt lit ca
Lee. My tun trc khi c hi
ngh Khi Thnh vng Chung chng
ti nhn c tin tc

v mt cuc khng hong ang nhen

nhm, bao gm c vic c th c
mt cuc o chnh chng li
ng Lee v cc ng s ca
ng ny. Ti cm thy cn phi
n mc cho Tunku hiu rng nu
ng ta gi tr ra nh vy, ng ta
s chng th no chng mt
ra c trc hi ngh ca
khi, bi rt nhiu ngi, k
c ti, s cm thy rng mt
hnh ng nh th l phn
bi hon ton nhng g chng
ta tin tng trong khi.
C huyn khng xy ra, nhng vo c ui

tun t 13 n 15/8 (sic), tin tc cho

bit l Lin bang (M alaysia) gy

. c nhng trn tranh

ci d di xy ra gia Tunku v
ng Lee. iu ny dn n
vic Singapore hu nh b trc xut
hn ra khi Lin bang v c
bo l phi t lo liu ly cho
mnh. Lee mang tm trng tuyt
vng, m a nc mt
trc ng knh thu hnh v t
ra rt tic v chuyn chia ct ny.
Tuy nhin, ng ta quyt tm
xy dng mt t nc
Singapore mi, c lp Chng
ti c nhng quyt nh
cn thit v c nhng

dn xp nh gi nhng thng ip
mnh m cho c hai nh lnh o
trnh xy ra bt k hnh
ng no c th lm bt
pht thi cu ch, hay
ni ng hn l nhng bt
pht lt t bn trong. Chng
ti ng cc cuc m
phn nhm nghin cu li hip
nh phng th AnhM alaysia, trn
cn bn cng bng cho tt c cc
bn c lin quan.
Wils on l mt ngi bn tt.
C hng c c huyn g xy ra, bi H ead bo c o

vo ngy 15/5/1965 cho B trng ca

mnh l Arthur Bottomley rng: Mt s nhn vt trong UMNO thch
hm nng

mi chuyn ln ti mc h c
th tm ra mt ci c
c th lm c chuyn m
h gi l x tr v
ti hiu l cm t
Lee. Ti nhn mnh rng Lee
gi y c uy tn trn
trng quc t, v tr phi c
bng chng khng g chi ci
c cho php x tr
ng ta, cn khng th mt vic
nh vy s gy hi rt ln
cho Malaysia. Mc d Tunku khng ni g
c, nhng ti vn cm thy l
ang c mt m mu trong u
ca h."
V o ngy 1 7 /5 , mt bc c ng hm c

gi ti Vn phng Quan h Khi

thnh vng chung cho bit Th tng
c, gch di v
ghi nhn xt nh sau: Nu c
mt m mu theo nh X (on trch
trn), ti hy vng Tunku hiu ra rng
iu ny s c ngha l
chng ti buc lng phi nh
gi li. H.W.
V o ngy 1 /6 , H ead nh in rng ng

hi Tunku xem liu vn c th

dn xp vi Lee Kuan Yew v t
ti mt ci g nh mt
s ha hon khng.
Tunku ni rng khng, ng quyt
chng bao gi th dn xp vi

Lee na u, mt con ngi ng

chng h tin cht no, mt con ngi
m ng hon ton bit
r qu ri. Ti c hi ri
tt c chuyn ny s ra sao, Tunku tr
li rng: Ti bit nhim v ca ti v ti
s chng ngi ngng g m
khng lm.
iu ny nghe c v nh mt im khng

hay, do vy ti ngh n
lc phi can thip vo v ni
rng trong s nhng th m chnh
ph Anh ht sc i ngi l
chuyn bn tn trn bo ch
ni ti vic Lee Kuan Yew ang b bt
giam. Tunku c bit chuyn ny khng
vy? ng bo rng c nghe.

Ti ni rng nu Lee Kuan Yew b bt giam

v bt c l do g ngoi
nhng hot ng mu phn, n
s khin cho chnh ph Anh b sc
v lng tng, v tt nhin l
s c nhng nh hng lan rng
trong d lun quc t.
Khi ti ni rng ti ngh mt vic lm nh

th, nu thiu chnh ng, c

th khin chnh ph Anh phi nh
gi li quan im ca Anh i
vi Malaysia mt cch chng hay ho g,
ng ta ni rng Th
y, ti s phi lm ha
vi Indonesia mt thi
Mt gi s au, ti thy Tunku, Lee Kuan Yew bc vo

nh ti. Ti thy ng ta ang

trong tm trng rt kch ng.

Ti ni vi ng rng ti rt
lo trc tnh trng hin nay. i
vi ti, c v nh tr phi c
c mt sng kin no ,
bng khng tnh hnh nh hin
nay ch c th dn n hai chiu
hng. Mt l s bt ng
v gay gt chnh tr ngy cng
tng dn n s cng thng v
xung t chng tc thm trm trng
hn; th hai l mt tnh hnh
m chnh ph lin bang cm thy
rng khng th c cho chuyn
cng thng chnh tr ny tip
din v do c th dn

ti chuyn tng giam Lee. Ti cm thy

phi tm ra cch no
chiu hng hin nay cng nhng
hu qu tt yu ca n khng
tip din na c. Lee ni
rng gi y n lc phi u tranh cho mt t
nc Malaysia khng do ngi Malay

thng tr. Theo cch nhn ca

ng, y chnh l l do ti
sao ng to nhm i lp mi
v nu chnh quyn lin bang quyt
nh bt gi ng, ng cng s
hn hoan bi n cng cng c
cho a v ca ng hn.
Lee ni rng thi gian dnh cho s kin nhn v

tr hon qua, v gi y
du sao ng cng i qu
xa khng th chp nhn mt gii

php nh th c. Khng may

l li ni ca Lee du g cng cha ng c s tht
ln sc thuyt phc
Ti mong l mnh khng qu bi thm, theo quan im

ca ti, chng ta gi y ang

ng trc mt khng hong
nghim trng. Tr phi c th lm
c iu g xoa du
tnh th hin nay, bng khng con ng chng ta ang
i s, theo ti ngh, s inh ra iu rc ri rt ln.
V o ngy 3 /6 , V n phng Q uan h Khi thnh vng

chung gi cho Head bc in nh

sau:
Nu Lee b
bt giam, kh c th cho rng
Singapore s yn chuyn ny.
Tunku c th c nhng nh

khc, nhng di mt chng ta,

chuyn s gy nguy hi rt
ln, mt iu vn c th
nh hng nng n n cc
lnh th trn o Borneo Nu
tnh hung xy ra sau v bt giam Lee
t hi n i hi
phi c s can thip ca qun
i Anh ti Singapore, chnh ph Anh
rt kh lng kim c s
thng cm v ng h ca cng
lun Anh.
V o ngy 4 /6 , H ead bo c o v c uc hp

gia ng vi Tunku nh sau:

M t iu c ng d

thy l T unku bo

vi ngi ca ng l tm

xem c cch no bng Lee ra

khi hng ng lnh o PAP, cng
nh tm c mt lnh o
xut sc thay th Lee c
hay khng. Lee bit r iu ny
v ni cho ti bit. Ti
c ni vi Tunku rng ti khng
my hy vng v mt th php nh
vy. Tunku ni vi ti rng: Xin
ng ni cho chnh ph ng bit
l chng c g phi lo. y
l chuyn ni b m ti phi
gii quyt. ng khng nn can thip
vo cng vic ring ca chng
ti. Ngi M lm nh

vy Vit Nam, v xin ng hy

nhn xem h lm cho mi
chuyn ri tung ln ra sao th bit.
Vo ngy 5/6, Head nhn c mt
bc in:
"Th tng c bc in s 960

ngy 1/6 ng c hai

kin:
(1) Ti c nn gi th cho Tunku khng?
(2) Cao y (Anh) c nn ngh ngm vi Lee l

ng ta nn ra nc ngoi trong mt, hai tun l

g khng? Chng ti khng mun ng ta b bt giam trc khi
Hi ngh cp Th tng din
ra.
H .W.
Sau c hng c tin trin g mi ng

cho Head bo co. Tunku i London

d hi ngh v Razak thng lng

kn vi Keng Swee v chuyn ra i
ca Singapore.
N gay s au khi c c uc c hia tc h, vo ngy 2 1 /9 , George
T homps on, B

trng Khi thnh vng chung ca

Anh, gi bc

in s au y c ho ngi C aradon, i

din Anh ti Lin Hip

Q uc :

" kin bnh lun ni c hung c a c hng ti

l tuy Lee i khi c tnh cch

gy khiu khch tht y
nhng rt c th tnh trng v hin nay
thng trc kia vn c th trnh c

v s c ng

nu nh T unku v ngi

M alay c nhng linh hot hp l no

trong mi quan h vi Lee v
Singapore.
T homps on l mt ngi Sc otland, khng hiu c

suy ngh ca ngi M alay. Lc u

ti cng khng hiu nh ng, mc
d ti sng vi h gn
sut c cuc i. Ti
khng nhn ra lng nghi k thm cn
c ca h i vi
cc dn tc nhp c, nht l
ngi Hoa, v c ni s hi
b ln lt ca h na. H
phi nm c trn vn quyn
lc ca quc gia, nht l cnh
st v qun i. Bt k s
tha hip no cng u phi
tun theo cc iu kin ca h.
T unku, trong mt c uc ni c huyn vi mt nh nghin

cu ngi Anh nm 1982, ni

rng ng khng th nh li bt
k li cnh bo no ca Wilson
ht, nhng tha nhn rng ng
chu p lc rt ln trong chuyn
ph duyt vic bt gi ti. Tuy
nhin, ng ni thm:
"Khng c c huyn bt gi L ee Kuan Y ew, bi ngi

Hoa, trong phn x s ca ti, cng

s ng tnh vi ng ta v
ng ta l ngi Hoa. Ti khng
mun c rc ri ch v ng
ta, ch bi v Singapore. Nu bn c
mt ci chn au, tt nht l
nn ct b n i. l
nhng g ti lm Ti
bit Kuan Yew l ngi gii nht

 nm chnh quyn Singapore

Tham vng ca ng ta (ti M alaya) l
v .
C nhng iu khc c n c n nhc . N u c hng

ti vn cn trong khi M alaysia, y

ban iu tra cc v bo ng
chng tc nm 1964 s tip tc
nghe iu trn v nhng bng chng
bt li cho Jaafar Albar v UM NO, mt
iu m dn dn ri cng
chng cng s bit. Ri h s
phi thm cung v ti khi kin
Albar v ban bin tp t Utus an Melayu v
ti phi bng, h s phi tr li
v tt c nhng iu khiu
khch h vit v ti.

iu s c ngha l
vch trn cc cch thc xi
gic tinh thn chng tc v bo
ng mu ca cc nh
lnh o ch cht ca UM NO.
G ii php c a T unku c ho nhng vn nn ny l c hia

tch. Singapore phi ri khi M alaysia v

ng ta s kim sot Singapore thng
qua ngun cung cp nc t Johor v
nhng n by p lc khc.
Vo ngy 9/8, ng ni vi
Head rng: Nu chnh sch i
ngoi ca Singapore lm tn hi cc
li ch ca M alaysia, chng ti lun
c th to p lc vi h
bng cch e da kha ngun cung

cp nc Johor li. Head

trao i kin vi Bottomley rng
y qu l mt
ngh tht ng kinh ngc trong vic
lm th no hp tc
i ngoi.
C ng trong ngy 9 /8 , T unku ni vi T om C ritc hley, c ao y

c, rng: Chng ti gi th
thng phong v Singapore s phi hi
kin ca chng ti khi quan h
vi nc ngoi.
T unku v Razak ngh

rng h c th ng qun
ti Singapore, ngi xm trn u
chng ti v nu cn th ng
ng li v ct

ngun cung cp nc. H tin, khng

phi l khng c c s, rng
Singapore khng th t thn tn ti
ni c g ng tin cy
hn cc bi pht biu ca chnh
cc nh lnh o PAP, k c
ca chnh ti, v l do chng
ti nu ra trong chuyn ny? Nh
Ghazali bin Shafie, b th thng trc
ca B Ngoi giao, ni ngay
sau v chia tch, rng sau mt vi
nm b ch v mt mnh, Singapore
s gp nhng kh khn nghim
trng v s b tr v
ln ny th phi nghe theo nhng iu

kin ca M alaysia.
Khng, khng th

nh th nu ti c th trnh
c. Nhn dn Singapore khng h
c b tr li sau nhng g
h nm tri trong sut hai nm
nm trong khi M alaysia, o p chng tc
v da dm. Chc chn Keng Swee v
ti, hai ngi c trch nhim
trc tip v vic chp nhn s
chia tch ny, khng tnh chuyn b
cuc. Dn chng chia s cm
ngh ca chng ti v sn sng
lm bt c iu g cn
thit cho s sng cn ca mt
Singapore c lp. Ti khng bit

trc l mnh s phi dnh

c qung i cn li
lm cho Singapore khng nhng tn sinh m
cn pht trin v thnh vng
ln na.

Bin nin cc s kin

1 6 /9 /1 9 2 3 L ee Kuan Y ew (L KY ) c ho i ti Singapore.
1 9 3 6 3 9 , 1 9 4 0 4 2 H c ti V in Raffles v i hc Raffles .
1 5 /2 /1 9 4 2 N ht c him ng Singapore.
T hng 9 /1 9 4 5 A nh ginh li c Singapore.
1 9 4 6 5 0 H c ti C ambridge v L ondon.
T hng 1 2 /1 9 4 7 Kt hn vi Kwa Geok C hoo ti A nh (gi b
mt)
T hng 6 /1 9 4 8 T nh trng khn c p c ban b ti M alaya
v Singapore. ng C ng s n M alaya hot ng b mt.
T hng 8 /1 9 5 0 T r v Singapore
T hng 9 /1 9 5 0 Kt hn ln na vi Kwa Geok C hoo ti
Singapore.
1 9 5 0 5 9 H nh ngh lut, lm c vn lut php c ho nhiu
nghip on.
T hng 1 1 /1 9 5 4 T hnh lp ng N hn dn H nh ng (P A P ).
T hng 4 /1 9 5 5 c bu vo H i ng lp php theo hin
php mi Rendel. P A P c him c ba gh. L KY tr thnh lnh t
phe i lp.
C c v bo ng c a c ng nhn xe but H oc k Lee, do c c t
c hc c ng s n thuc mt trn thng nht gy ra.
T hng 5 /1 9 5 6 T hnh vin trong P hi on H in php Lin
ng ln th nht n London, do T ng y vin D avid M ars hall
dn du. Sau khi c c c uc m phn tht bi, M ars hall t c hc ,
L im Y ew H oc k ln thay.
T hng 1 0 /1 9 5 6 Bt giam c c lnh t c ng s n trong mt
trn thng nht, k c Lim C hin Siong, Fong Swee Suan v
D evan N air.
T hng 3 /1 9 5 7 T hnh vin trong P hi on H in php Lin
ng ln th hai n London, do Lim Y ew H oc k dn u. T ha
c t tr.
3 1 /8 /1 9 5 7 L in bang M alaya c lp.
T hng 1 2 /1 9 5 7 P A P ginh c 1 3 gh trong c uc tuyn c

H i ng T hnh ph.
T hng 3 /1 9 5 8 C uc hp mt u tin trong s bn c uc hp
vi lnh t c ng s n hot ng b mt Fang C huang P i (ng c
mnh).
T hng 6 /1 9 5 8 T hnh vin c a P hi on H in php Lin
ng ln th ba n London. H in php v s t tr c a
Singapore c gii quyt.
T hng 8 /1 9 5 9 P A P c him 4 3 trong s 5 1 gh trong c uc
tng tuyn c theo hin php mi.
4 /6 /1 9 5 9 C c lnh t c ng s n trong mt trn thng nht,
L im C hin Siong, Fong Swee Suan v D evan N air c tr t do.
5 /6 /1 9 5 9 tui 3 5 , tuyn th nhm c hc T h tng c a
bang t tr Singapore.
T hng 2 /1 9 6 0 T hnh lp y ban P ht trin v gia c , do Lim
Kim San lm c h tc h. Bt u c hng trnh nh c ho i c hng.
T hng 7 /1 9 6 0 T hnh lp Lin hip N hn dn vn ng
qun c hng ng h c ng c uc i lp vi nhng ngi c ng s n.
T hng 6 /1 9 6 1 Tunku ku gi phi c s hp tc mt thit
hn na v c hnh tr v kinh t gia M alaya, Singapore v c c
lnh th o Borneo.
T hng 7 /1 9 6 1 P A P ng vng s au c uc b phiu tn nhim
trong H i ng lp php.
T hng 8 /1 9 6 1 1 3 ngh vin thn c ng tc h ra thnh lp ng
Baris an Sos ialis .
T hng 9 /1 9 6 1 L KY tin hnh hng lot c uc ni c huyn trn
i truyn thanh mang tn u tranh c ho hp nht, t c o m
mu c a phe c hng i v ku gi ng h vic hp nht vi
M alays ia.
T hng 9 /1 9 6 2 Singapore b phiu hp nht vi M alays ia qua
c uc trng c u dn .
T hng 2 /1 9 6 3 C hin dc h C olds tore; bt giam nhng ngi
c ng s n v nhng ngi ng h.
3 1 /8 /1 9 6 3 Singapore tuyn b c lp, trc c s ra i
c a nc M alays ia.
1 6 /9 /1 9 6 3 M alays ia c thnh lp, bao gm M alaya,
Singapore, Sarawak v Sabah. I ndones ia tin hnh C uc c hin
i u c hng ph M alays ia.
2 1 /9 /1 9 6 3 P A P thng trong c uc tng tuyn c ti

Singapore. U M N O ti Singapore thua phiu P A P ti c ba khu

vc bu c c a s ngi M alay s inh s ng.
T hng 3 /1 9 6 4 , 9 ng c vin ngh vin P A P ra tranh trong
c uc tng tuyn c M alaya, nhng c h c mt c c . Bt ng
vi c hnh ph lin bang tng dn.
1 2 /7 /1 9 6 4 H i ngh do U M N O bo tr gm 1 2 3 on th
M alay/H i gio; tng th k U M N O Jaafar A lbar kc h ng ngi
M alay c hng L KY .
2 1 /7 /1 9 6 4 C c v bo ng c hng tc xy ra ti Singapore
n h n ngy thnh n ng T in tri M ohammed, nh c ao c a
c uc s c h ng k th c hng tc do J aafar A lbar tin hnh.
T hng 9 /1 9 6 4 Bo ng c hng tc ln th hai.
T hng 1 & 2 /1 9 6 5 m phn khng thnh c ng gia L KY v
T unku trong c huyn c i t trong ni b M alays ia.
T hng 5 /1 9 6 5 P A P t c hc H i ngh on kt M alays ia c
ng mt nc M alays ia c ho ngi M alays ia. U M N O ku gi
bt giam L KY .
T hng 7 /1 9 6 5 Tunku, ang London, quyt nh
Singapore phi ri khi M alays ia.
9 /8 /1 9 6 5 Singapore tc h ra khi M alays ia.

E book c lm da theo bn in c a c un s c h s au:

HI K L QUA NG DIU
C hu trc h nhim xut bn: T R N N H V I T
Bin tp: H O N G M A I
Sa bn in: H O N G T N
T hc hin lin doanh: P H M T H A N H L O N G
Ba: N G KI M Q U A N G
V i tnh: V N T H N H
I n 1 0 0 0 c un, kh 1 4 ,5 x2 0 ,5 c m. I n ti X nghip I n
FA H A SA . Giy php xut bn s 2 3 3 0 1 /XB Q L XB ngy
3 0 /3 /1 9 9 9 . I n xong v np lu c hiu thng 9 /2 0 0 0 .

1 Anthony

Eden (18971977): Th tng Anh t 1965 n 1957.

(Mi ch thch u ca ngi dch).

2 ng n thuc

H Lan (Dutch Eas t I ndies ) vng o thuc a ca

H Lan nm trong qun o Malay, nay l lnh th ca I ndones ia.

To m ci (Orphans Court): loi to c mt s nc, c thm

quyn i vi vic qun l in s n theo di chc v gim h tr v

thnh nin.

4 Khi

Thnh vng chung Anh (Britis h Commonwealth): t chc ca

cc nc c lp vn thuc quc Anh trc y; vn xem Anh nh

lnh o mang tnh biu tng. T chc c 50 thnh vin v o nm
1991.

5 Cc thuc a

vng eo bin (Straits Settlements ): thuc a Anh

ng Nam trc y, gm Singapore, Malacca, Penang, Labuan, o

Chris tmas v o Cocoa.

6 Malta: mt o nh

a Trung Hi. Lc lng Anh phong ta o

ny (lc thuc Php) hn 12 nm, t 1788 n 1800, dn trn o

mi chu u hng.

Gurkha: mt s c dn vng ni Nepal, thng ni ting v binh

nghip.

Midway: o nh trong qun o Hawaii. Bin Coral: thuc Thi

Bnh Dng, Ty Bc c v pha Nam qun o Salomon.

9 YMCA (Young Men's

cha gio.

Chris tian As s ociation): Hi thanh nin Thin

10 Hi Fabian (Fabian Society):

mt t chc theo ch ngha x hi

Anh, thnh lp nm 1884, ch trng xy d n g ch ngha x hi

bng nhng ci cch tng bc hn l dng nhng hnh ng cch
mng.

11 Procrus tean: xu

hng co bng ly t tn gi Procus tes , mt g

khng l trong thn thoi Hy Lp, chuyn bt ngi ct vo mt

ci ging, s au ko dn ra hoc cht bt i cho va kch thc ca
ging.

12 Thin An M n, xem chng 38 tp 2 ca b Hi k ny, B

quyt ha rng Lch s Singapore 19652000.

13 Dch l B trng B Thuc a

th khng hn l chnh xc.
Trong c cu ni cc Anh lc th xem n l mt c quan ngang
b
l hp l nht, v n mang
tnh c th v ch tn
ti trong nhng khong thi gian nht nh. (Trong lch s ni cc
Anh, c quan ny tn ti trong hai giai on: t 17681782 v t
18541966 khi b tch dn ra thnh nhng t chc c lp ph
trch nhng khu vc nh hn, chng hn nh nh Khi Thnh
vng chung, v khng cn l mt c
quan thuc chnh ph na.) Chc v
ca Alan LennoxBoyd thi im ny (19541959) l Secrectary of
State for the Colonies, c th dch l Ch nhim Vn phng gii
quyt cc vn thuc a. Cp bc ny cng tng ng vi B
trng. Cng
ging nh trong b my chnh ph
Vit Nam, Vn phng chnh ph

l mt c quan ngang b, v th
trng mt c quan ngang b nh
Ch nhim Vn phng chnh ph
cng l mt b trng.

14 (Ni thm cho r. Cc bn c th

d dng google ra nhng thng tin sau y).
Theo voatiengviet.com, sic c ngha l s o, thus gc
Latinh (=y nguyn vn). Dng sic trong ngoc n () hay ngoc
vung [] ngay sau ch
hay nhm ch ta mun ni nguyn vn nh vy, d rng nguyn
vn sai chnh t hay vn phm. Theo hc gi
An Chi, si c
c ngha l nh th,
th y. T in
ting Vit 1992 ging n nh
sau: T dng trong ngoc n, t sau mt t ng hay mt cu,
ch rng nguyn vn (c trch dn AC) l ng nh
th, nhm nhn mnh tnh cht k quc ca t ng hay cu dn ra
y, hoc nhm biu th ma mai ca bn thn ngi vit (Xin ni
r li: ca bn thn ngi trch dn AC). V d: Tru (sic)
cht da, ngi ta cht
ting. Ch sic thng bo rng t tru l thuc

v nguyn vn ca tc gi v rng l mt t khng

bnh thng. Ngi ta ch ni: Hm cht da, ngi ta
cht ting.

15 Cun hi k

k v ngi n anh

hng X Vit Zoya Anatolyevna Kosmodemyanskaya v ngi em

trai cng l Anh hng Lin X Shura Alexander Kosmodemyansky
do m rut ca h ghi li. Sinh nm 1923, ch l Ngi n anh
hng u tin
ca nc Nga X Vit. Zoya Kosmodemyanskaya l mt n
chin s
X Vit, ch u tranh
v hy sinh cho nn c lp ca nc Nga, ca loi ngi trn nhiu
chu lc khc. Cho n nay ch vn l mt tm gng m
bit bao th h sau ny trn nhiu quc gia trn th gii ang noi
theo.
Kh phch anh hng, lng qu cm ca ch v ang l
ti ca nhiu ngi yu chung ha bnh trn th gii ca ngi.
Shura vn l ngi bn thn
thit nht ca Zoya. Cha ca hai ch
em mt i khi ng mi 33 tui, lc Zoya va mi xp x
10 tui v Shura cng mi ln 8. Vi s tin t i ca ngi m

kim c bng ng lng

gio vin, nui hai ch em khn ln th qu l qu eo
hp... n nm 1942, khi Zoya va mi qua i, Shura quyt nh
t mua tng Zoya mt b o mi
ch cm thy c m p
hn. thc hin c
nguyn vng ny, Shura phi nh n mt cng xng
tr gip v k thut, v anh cng phi lm vic ct
lc rt nhiu m di khng
ngh hon thnh nguyn.
Ngay sau khi Zoya mt i, nhiu khi anh mt mnh ng lng
trc m
ch trong sut c mt nm tri.
Tnh cch ca hai ch em rt khc nhau. Shura th khng hay c
nhiu sch bo, anh thng dng hu ht thi gian ca mnh
tham gia nhng hot ng bn ngoi.
Nhng c mt tnh cch m

dng nh hai ch em cng ging nhau nh c. Khi ng trc

ngi m ch, anh ch cn cht mi m khng h nc n.
Khi c tin ch qua i, Shura lp tc gia nhp qun i Hng
qun.
Nhng anh cng b t chi ngay v cn qu tr. Vo nm 1944,
ngay sau khi Shura va tt nghip cao ng qun s, anh c c
ra mt trn
v l ch huy ca mt khu i pho t hnh. Trong qun ng, anh
nguyn l thng y ch huy
khu i pho. V ri n
thng 4/1945, anh anh dng hy sinh ngay trn mt trn
Konigsberg. Sau khi hy sinh, anh c nh nc X Vit
phong tng danh hiu Anh hng lc lng v trang Lin X.

16
Nh

ni trn, chc v
ca Alan LennoxBoyd thi im ny

l Ch nhim Vn phng gii

quyt cc vn

thuc a (Secretary of State for the Colonies hay Colonial

Secretary) ch khng phi B trng Ngoi giao. B trng B
Ngoi giao (Foreign Secrectary) lc ny l ngi Anthony Eden. C
th bn ting Anh dng dng rt gn ca chc v, Secretary of
State, gy nhm ln cho ngi dch. Ngi lm ebook khng tm
c bn ting Anh i chiu. T ch ny tr v sau, c thm
vi ln nhc n
B trng Ngoi giao, nhng theo mch cu chuyn th c th
suy on rng ngi c
nhc n vn l LennoxBoyd vi chc v Ch nhim Vn phng
Thuc a ch hon ton khng phi l B trng B Ngoi giao.

17
Eton v Harrow: hai trng nam trung hc ni ting London.

18
Polaroid: loi my nh ca M, chp v c nh ngay s au vi giy.

19
John Profumo, Ch nhim Vn phng ph trch cc vn Chin
tranh (Secretary of State for War) giai on 19601963.

20
Kim trng (mace): cy gy vi nhiu trang tr dng lm biu tng
quyn lc ca vin chc no , nh th trng chng hn.

21
D ngi: (t c) khng n, ngo mn. (Theo t in ting Vit ca
LACVI ET)

22
Khng tm thy tr chi o. C th ngi dch l tr nh o,
mt tr chi n gin v l mt tr chi vn ng, i lp vi c vy
l mt tr tr tu.

23
Hi

ng lp php Singapore thi thuc Anh c

t chc nh H vin Anh,

trong phe a s s lp chnh ph vi

ngi ng u c gi l chief minis ter ( y tm dch l Tng

y

vin), tng t Th tng,

cng nhiu y vin (c
gi l minister tng ng
B trng). Ti phng hp, phe
a s nm chnh ph v phe cn
li (tc phe i lp) s ngi
hai pha i din nhau, gia
l mt li i c t bn
dnh cho Ch tch Hi ng lp
php (tng ng Ch tch
H vin).

24
Theo tapchicongs an.org.vn, cng nhn o xanh ch nhng ngi lao
ng chn tay, cng nhn o vng l k thut vin, cng nhn o
trng hay cng nhn c cn ch k s .

25
Biu quyt tn nhim (vote of confidence): Trong cc ch i ngh,
nh Anh chng hn, Th tng c th yu cu Quc hi b phiu tip
tc tn nhim chnh ph na hay khng , thng l khi c nhng ri
lon chnh tr.

26

y Lee dng national v citizen vi hai ngha c s khc bit

rt t vi. Citizen, thnh vin ca
mt quc gia m h c
hng y quyn cng
dn, hoc l do ngun gc sinh ra
hoc do nhp c. National, thnh vin
ca mt quc gia, p dng cho mt
ngi sng ngoi quc gia m h l cng
dn, nht l dng vi nhau gia
cc ng bo sng ngoi quc. C citizen v national trong ting
Vit u l cng dn, khng lt t c s tinh t

trn, chng ti tm dch l

cng dn v c

dn, nh Lee phn bit. (ND)

27
Ting Anh khng dng th t biu th th, thng nh ting Vit
m c tn ring cho tng ngy trong tun v tng thng. Thng 8 l
Augus t ch khng phi Tm. Do mi c mt cu kh hiu nh
Thng 8 l thng th tm.

28
C th l do nh hng ca Phong tro khng lin kt (Non-Aligned
Movement NAM), c s ng lp vo nm 1961 bi Tng thng Nam
T Jos ip Broz Tito, Tng thng I ndones ia Sukarno, Tng thng Ai Cp
Gamal Abdel Nas s er, Tng thng Ghana Kwame Nkrumah v Th
tng n

Jawaharlal Nehru; trong Sukarno v Tito ng mt vai tr tch

cc v ni tri.

29
Tm dch: Tnh th tin thoi lng nan ca ngi Malay.

30
B trng h v: Phe i lp trong quc hi Anh, tuy khng nm
quyn, nhng vn lp s n ni cc gm nhng B trng y nh ni
cc ng quyn (c gi l s hadow cabinet v s hadow s ecretary).
H c th ginh c chnh quyn v tr thnh ni cc v B trng
thc quyn.

31
Nguyn vn. Bn gch u dng ny c l l nhng ni dung ng Lee
vit vn tt trn bao th ca khch s n Ritz trong bui m phn
cui cng vi Tunku m ng k pha trn.

32
SAS Special Air Service: Khng vn c v, n v g m nhng
chin s tinh nhu ph trch nhng cng tc mt v nguy him.

33
Xem chng 5. Lee Kuan Yew tm hiu v tm c mt vi kha
cnh ca t tng cng s n Fabian trong thi gian hc tp Anh.

34
V

xm chim knh Suez: cuc chin tranh chp nhong ch

c tm ngy, t 29/10 n
6/11/1966 ca lin qun Anh Php lsrael mu chim knh Suez
ca Ai Cp sau khi Nasser quc hu ha con knh ny.
m mu ny sp v Lin
Hip Quc cng d lun th gii
cc lc phn i. Lin qun
phi n phng ngng chin v rt lui.

35
Chu Phi da en: thut ng ch cc nc chu Phi pha Nam s a mc
Sahara.

36
Cuc khi ngha ca ngi Mao Mao n ra vo nm 1952 v b Anh
dp tt vo nm 1955 vi khong 40.000 ngi b git. Cuc khi
ngha

khin mi ngi dn cn do d ng hn v phe khng chin. Nhng

mi n thng

12/1963 Anh mi trao tr

c lp cho Kenya.

37
Hi ngh Bandung (I ndones ia) l hi ngh u tin ca cc nc Phi
(ln ny gm 29 nc), c

tc ng thc tnh cc dn
tc da mu v c v phong tro gii phng dn tc. Sau Bandung,
cc nc Phi cn hp hai hi ngh
lin tip na Accra, vo thng 4 v thng 12/1958. Cc hi ngh
trn nh hng rt mnh
ti phong tro gii thc chu Phi.

38
Khng tm ra nh ngha chnh thc ca khng quyt, tuy nhin t
ny c s dng trong mt vi bi vit c, mang ngha khng
nh v qu quyt.

39
Khng tm ra nh ngha chnh thc ca lut tc, tuy nhin t ny
c s dng trong mt vi bi vit c, mang ngha lut l v
php tc.

trang|

264 | 264