SOWNICZEK WYRAZW I ZWROTW ACISKICH

ub antiquo od dawna
ab caricas Atticas dla fig attyckich
ab extra z zewntrz
ab invicem wzajemnie
abominationem naturalem wrodzony wstrt
abrennuntiat odmawia
absolute kategorycznie, stanowczo, na pewno
absolutissime najzupeniej
absolutum dominium rzdy absolutne
ab utrinque przez obie strony; cokolwiek ab utrimgue praetensionum wynika mogo jakiekolwiek pretensje mogyby wynika z obu stron.
ab utriuque z obu stron
accelerare przypieszy
accesserunt przystpili
accessit przystpi
accessit crudelitas przyczyo si okruciestwo
accessus wstp
accussat obwinia
a consortio od towarzystwa
actiones uczynki
activitas dzielno (activitatem 4 przypadek)
actus meritorius czyn chwalebny, zasuga
aemulabantur wspzawodniczyli
a cunabulis od kolebki
ad altiora do wyszych spraw
adamantina corda serca diamentowe
ad Carthaginem do Kartagi
ad communem societatem do wsplnej spoecznoci
ad complementum dla uzupenienia
ad concilia do rad
ad conferenduin na rozmow
ad cras do jutra
ad cras de mane do jutra rana
ad cursum anno do wydarze roku
ad debitam formam do waciwego ksztatu
ad decursum anni do koca roku
ad dispositionem consiliorum do kierownictwa rad
addo dodaj
ad effectum do skutku
adeo regum stipator inseparabilis amor est, cui stipendium clementia
penditur mio jest nieodcznym stranikiem krlw, ktrej od wypaca

askawo
ad essentiam do treci
ad eum finem, per quem do tego koca, przez ktry by
ad eventum do wypadku
ad feliciora tempora do szczliwszych czasw
ad Galii cantum przy piewie koguta
ad gradum et perfectionem do stopnia i doskonaoci
ad gubernium do kierowania
ad humilitatem et submissionem do upokorzenia i poddania
ad hunc actum na ten akt
ad instantiam za wstawieniem si
ad inmcem nawzajem
ad iustum valorem do susznej wartoci;
adlaborabunt bd dy
ad locum electionis na miejsce elekcji
ad locum facti na miejscu uczynku
ad manus do rk
ad meridiem na poudnie
ad metam do celu
ad minimum najmniej
ad modernum statum do obecnego stanu
ad munditiem ku ochdstwu
ad mutuum amplexum dla wzajemnego powitania
ad oboedientiam do posuszestwa
ad occidentem na zachodzie
ad oppugnationem do oblenia
ad opus belli na wojn
ad personami perditio tua ex te do osoby: zguba twoja z ciebie
ad pinguem glaebam do tustej roli
ad praefixum locum do naznaczonego miejsca
ad praesens obecnie
ad praesens elucescunt teraz wyjaniaj si
ad primam requisitionem na pierwsze danie
ad primum - po pierwsze
ad propria do swoich
ad rationem na rachunek
ad recognoscentiam do rozpoznania
ad regnandum do panowania
ad regressum do powrotu
ad rem do rzeczy
ad secundam illationem co do drugiego wniosku
ad septembrem do wrzenia
ad societatem do towarzystwa

ad societatem belli do uczestnictwa w wojnie

ad statum anni liuius do stanu tego roku
ad sufficientiam w dostatecznej iloci
ad testimonium do wiadectwa
ad tot instantias na tyle domaga
adulterium cudzostwo
ad usum do uytku
advena przybysz
adversa przeciwnoci
adversitas przeciwno
adversitates przeciwnoci
adversitates fortunae et iniurias caeli przeciwnoci losu i srogo klimatu
adverso pectore piersi naprzeciw
ad victum do jedzenia, poywienie
ad violentia media do gwatownych rodkw
ad vitae tempora proposueram do koca ycia zamierzaem
avocare et ad societatem odwoa i do wsplnego
ad votum do lubu
ad votum in freuentia do lubu w obecnoci
aegrotus, quam diu animam habet, spem habet chory dopki ma dusz,
ma nadziej
affectus populi uczucia ludu
afficiunt dotycz
afflictio zmartwienie
ifflictio afflictionem utrapienie utrapionemu
afflictio supra afflictiones zmartwienie nad zmartwieniami
a fine od koca
agere czyni
agitur zapowiada si
aleam kostk
Alexander! aut mores, aut nomen mul Aleksandrze, albo obyczaje, albo
imi odmie
alias czyli, albo
alias haeres czyli dziedzic
alias in forma raczej z postaci
alliciebat dulcedo ncia sodycz
a loci ordinario u miejscowego biskupa
alterationes zgryzoty, zmartwienia
alter rex drugim krlem
alterum po wtre
alterum tantum, altero tanto drugie tyle
amplecti ogarn

a natura crudeles z natury okrutni

a naturom locorum w naturze miejsca
anni roku
anno w roku
annihilat niweczy
annuebat przystawa
annuere potakiwa
anteacta przeszo
antecedenti saeculi dawnego wieku
ante fores przed drzwiami
antemurale Christianitatis przedmurze chrzecijastwa
ante omnia przede wszystkim
ante saecula przed wiekami
ante sessionem przed posiedzeniem
ante triduum przed trzema dniami
antichristus antychryst
anticipative prophetia poprzednio proroctwo
antiuitates staroytnoci
antiguo usu practicatum dawnym zwyczajem przyjte
antistes biskup
a partibus nostris po naszej stronie
apostrophe odezwa, zwrot do kogo
a potentioribus oppressu desiderat iustitiam uciniony przez monych pragnie sprawiedliwoci
apparet wida
apponemus curam dooymy statania
apprecando felicem eventum yczenie szczliwego skutku
aequaliter rwno
Arcades Arkadowie
archiepiscopatu Ripensi arcybiskupstwem rypeskim
a Republica od Rzeczpospolitej
argenti srebra
arma bro, or
armis experiri broni dowiadczy
artis amandi magister mistrz sztuki kochania
a sacrificio missae od ofiary mszy
a septentrione od pnocy
aspirare wzdycha
aspirat dy
assistere towarzyszy, asystowa
assueverunt przywykli
assumpsit similitudinem animalis przybrao podobiestwo zwierzcia
astra gwiazdy

asylum schronienie
attendentiam strzeenie, czuwanie
attendere uwaa, pilnowa
auctores sprawcy
auctor lamentorum, profusionum sanguinis et universae in regno miseriae
sprawca paczu, rozlewu krwi i powszechnej ndzy w krlestwie
16 Augusti 16 sierpnia
auri zota
autor mali sprawca za
aversionem odwrcenie, co przeciwnego
aversionem belli odwrcenie wojny
a vindici manii Dei mciw rk Boga
axioma zdanie
barbarus barbarzyca
bellandi wojowania
belli civilis wojny domowej
belli vicissitudinem niestateczno wojny
benae mentis dobrej myli
bene meritorum dobrze zasuonych
bene meritum dobrze zasuonego
blandientis fortunae ab ore populi pochlebiajcej fortuny z ust lud
bonae spei dobrej nadziei
bonae voluntatis dobrej myli, dobrej woli, radzi
bona licita dobra dozwolone
bona regalia dobra krlewskie
bonarum partium za dobr stron, dobrego sposobu mylenia
bonis modis w dobry sposb
bonis regalibus dobrami krlewskimi
bono eventu dobrym skutkiem
bonorum fortunae majtki
bonuni dobre
bonum patriae dobro ojczyzny
bonus animus in re mala dimidium est mali dobra myl w przeciwnociach to poowa za
bonus interpres dobry tumacz
C
caeca lepa
caesariani cesarscy
caetera fusius o innych (dom. rzeczach) obszerniej
cancellariatus kancelaryjny
capere obj
capita gowy
capitale zbrodnia gardowa

captivare schwyta
captivatio ex concilio porwanie za rad
causavit spowodowaa, sprawia
causis principalitatis in integrum restitutis przy zupenym przywrceniu
spraw do pierwotnego stanu
cedant in commodum Reipublice ustpili na rzecz Rzeczpospolitej
cedere reputationi przypa dobremu imieniu
celeriorem .cursum consultationum publicarum o prdszym przebiegu narad
publicznych
celeritas szybko
censuram grubianitatis w nagan grubiastwa
centimanos sturkich
certa leg pewnym prawem
charisma daru
charitativum subsidium dobrowolny zasiek
cicatrices blizny
cicatrices adverso pectore blizny na piersiach
circa dispositionem przygotowujc si (na mier)
circa hoc spectaculum koo tego widowiska
circa inaugurationem co do ogoszenia
circiter okoo
circumcirca wokoo, ze wszystkich stron
circumspecte ogldnie
circumvenire okry, otoczy
circumventus multitudine otoczony tumem
cives obywateli
civis oppressus obywatel uciemiony
dam vel aperte, directe vel indirecte skrycie lub jawnie, wprost
lub
ubocznie
classica Gradivi trby Gradywa
clementiam ask
clenodia regni cum scitu klejnoty koronne z wiedz
climacter przypadek, fatalny czas
collaterales krewni po kdzieli
colligati principes ksita sprzymierzeni
collocare Rempublicam postawi Rzeczpospolit
combinatur skada si
comestibilium rzeczy do jedzenia
comilitones meruerunt towarzysze zasuyli
communem iniuriam et commune bonum wsplne krzywdy i wsplne dobro
communis regula wsplne prawo
comparere stan

comparuit stan
compellere zmusi, wcign
competens odpowiednia
complices wsplnicy
concernit notitiam naley do wiadomoci
concernunt notitiam dochodz wiedzy
concludetur postanowi si
conclusum wniosek, ostateczne postanowienie, take postanowiono
condigne godnie
conditionaliter pod warunkiem
conferre in ulteriori tractu pomwi o dalszym biegu
confessata authentica autentyczne zeznania
confoederati sprzymierzeni
conformiter podobnie
coniunctio armorum zczenie broni
conscientia mille testes sumienie to tysic wiadkw
conscii wiadomie
conscios facti obstrinxerat iuramento wiadomych czynu zobowiza
przysig
consentire przysta
conseguenter w nastpstwie, nastpnie, z kolei
consegui nastpi
conserrare zachowa
conservatio zachowanie
conservationem zachowanie (4 przyp.)
consilia rady
consiliarii placentini pochlebni doradcy
consiliarorum subiecta doradcw (dos. podmioty rad)
consilii generalis rady gwnej
consiliis radom
consilio rad
consilium rad
consilium bellicum rada wojenna
consilium malum consiliori pessimum za rada najgorsza dla doradcy
coisilium salubre rada zbawienna
conspirationes zwizki
constantiam stao
constantissimum propositum niezmienny zamiar
consternati zatrwoeni
consternatus strapiony, zmartwiony
constituemus ustanowimy
constituere postanowi
constitutum postanowione

consulere radzi, obmyle

consuluit poradzi
consultor doradca
consurgunt powstaj
contemnebat pogardzia
contemptor mortis gardzcy mierci
contemptum obelgi
continuationem operis kontynuowanie dziea
continue ustawicznie, bez przerwy
contra przeciwnie
contra absentem przeciw nieobecnemu
contra calumniatores przeciw oszczercom
contra constitutum wbrew postanowieniu
contra coronatum caput przeciwko gowie koronowanej
contra fidem przeciwko wierze
contrahentes etiam obligatorii dzierawcy nawet zastawni
contra hostem patriae procedemus przeciw nieprzyjacielowi ojczyzny
wystpimy
contra iura gentium wbrew prawu narodw
contra iura gentium, contra regulam iustitiae wbrew prawu
narodw,
wbrew przepisom sprawiedliwoci
contra maiestatem et matretn oboedientiam przeciw majestatowi i
matce
contra modernas inventiones oppugnationum wobec teraniejszych
sposobw zdobywania
contra ordinem equestrem przeciw stanowi rycerskiemu
contra patriam przeciw ojczynie
contra rationem sprzeczne z rozumem, wbrew rozumowi
contrarii przeciwnicy
contrarium sentiebant przeciwnie mylay
contra Rempublicam przeciw Rzeczypospolitej
contra tot Varos przeciwko tylu Warusom
contraxit zawar umow
contumelia Harpagi consumpsit coronam Astyagis, Contumelia Narsetis inundavit sanguine Italiom krzywda Harpaga pozbawia Astyagesa korony,
krzywda Narsesa krwi zalaa Itali
contumeliam zniewag
contumeliam et diminuationem zniewag i ujm
contumeliis zniewagami, obelgami
convalescere wraca do zdrowia
convaluit wyzdrowia

convicia obelgi
convincere przekona
cooperabatur wspdziaaa
coronadonis koronacyjny
correspondere komunikowa si
crescere disordo zwiksza (dos. wzrasta) nieporzdek
crimen atro carbone notandum zbrodnia, ktr naley zapisa
czarnym
wglem
cruciatus mki
crude ostro, surowo
crudele okrutnie
crudelissime najokrutniej
cum aedificatione ku zbudowaniu
cum approbatione z potwierdzeniem
cum assecuratione z zapewnieniem, z porczeniem
cum assistentia w obecnoci
cum attinetiis z przylegociami
cum Caesarianis z cesarskimi
cum consensu totius Reipublicae etiam non obstante leg de incompatibilibus
quoad personom za zgod caej Rzpltej take bez wzgldu na prawo
o nieposiadanie (dom. kilku urzdw), co do jego osoby
cum conservatione z zachowaniem
cum detrimento Reipublicae seuuntur clades instabunt gdy klski nastpuj ze szkod Rzpltej, bd nalega
cum facunda oratione z pikn mow
cum gratulatione z powinszowaniem
cum his et his gualitatibus z takimi a takimi zaletami
cum inscriptionibus z napisami
cum invocatione z wzywaniem
cum plenitudine w obfitoci
cum potenti et victrici populo res est z potnym i zwyciskim
ludem
jest sprawa
cum regressu zastrzegajc powrt
cum regressum praecedentibus tot contestationibus et spe z zapewnieniami
przyjani przed odjazdem i z nadziej
cum re parata z rzecz gotow
cum stupore ze zdumieniem
cum sua non saeviat hostilitate nie sroy si sw zawzitoci
cum summo Reipublicae detrimento z najwiksz szkod Rzpltej
cum suspiriis z westchnieniem

cum tota argentea supellectili z wszystkimi naczyniami srebrnymi

cum toto dero z caym duchowiestwem
cum toto negotio z ca spraw
cumulabat obsypywa
cunctando zwlekajc
curae erit bdzie trosk
curae nostrae nasz trosk
curam opiek, trosk
curam boni publici trosk o dobro publiczne
cura salutis troska o zdrowie
curiosus ciekawy
cursum, bieg
custodes stre, stranicy
custodiae corporis stray osoby
custos legum str praw
D
damnificatio Reipublicae szkoda Rzeczypospolitej
da pacem, Domine! daj pokj, Panie!
dat pretium servata salus potiorue metallo est ocalone zbawienie nadaje
warto i jest drosze ni kruszec
de anteactis o dawnych sprawach
debetur naley si
debiliores aemulos sabszych nieprzyjaci
debilitatem rnentis sabo umysu
dbiam gratificationem nalenej ,nagrody
debile susznie
1-ma Decembris l grudnia
decet eos laudare defunctos qui res arduas praeclarasue fecerunt przystoi chwali po mierci takich, ktrzy rzeczy trudnych i sawnych dokonali
de contrario rerum successu o przeciwnym obrocie rzeczy
de crimine laesae maiestatis o zbrodni obrazy majestatu
de domo z domu
deesse opuci
defensionis patriae obrony ojczyzny
defensive odpornie, obronnie
deformitatem znieksztacenie
defraudator regum zdrajca krlw
Dei proprium est protegere quos dignos indicat waciwoci Boga jest
popiera tych, ktrych uzna za godnych
de iure debetur z prawa naleao si
deliberatissime najrozmylniej
deliciae generis humani rozkosz rodzaju ludzkiego

de mane consilium z rana rada (dom. bdzie)

de methodo contribuendi o sposobie zebrania pienidzy
de necessitate z koniecznoci, koniecznie
denegare odmawia
de nervo belli o funduszu wojennym
denuntiando oznajmiajc
denuntiando imminentia, pericula z oznajmieniem o grocych
niebezpieczestwach
dennuntio oznajmiam
depauperatio zuboenie
dependentias zaleno
de periculo dantis et accipientis o niebezpieczestwo dajcego i
przyjmujcego
depopulatores totius mundi et possessores guadraginta regnorum upiecy
caego wiata i posiadacze czterdziestu krlestw
de praeteritis o sprawach przeszych
deprecor primum najpierw przepraszam
deputatos administratores wybranych administratorw
derelicta vidua pozostaa wdowa
de sangvine gentis z krwi narodu
desertor castrorum zbiegiem z obozu
desiderabilem praesentiam podanej obecnoci
desideriis yczeniom, do ycze
desideriis nostris daniom naszym
desiderium yczenie
de statu rerum o stanie rzeczy
de super z gry
de tempore o czasie
de throno z tronu
detrimenta straty
aetrimentum szkoda
detulit donis
deturbare strci
de tutela z opieki
de ulterioribus o dalszym
Deus avertat, ne nobis a sinistris appareat civitas, a dextris debet esse nostra civitas uchowaj, Boe, nie na lewo od nas ukae si miasto, ale
na prawo powinno by nasze miasto
de vestra uidem laude melius est tacere, quam pauca loqui o
waszej
sawie lepiej milcze ni mao co powiedzie
devotissime najpoboniej

dextram porvigere poda prawic

dextre zrcznie
dicas, quia sumus piscatores powiedz, e jestemy rybakami
dictabat dyktowa
dicterium tritum przysowie pospolite
die XVI Augusti dnia 16 sierpnia
V. die Januarii futuri 5 dnia przyszego stycznia
die 1-ma Februarii anno 1662 dnia l lutego roku 1662
dies expirationis dzie skoczenia
difficile est ex animo resipiscere trudno si szczerze opamita
diffidebant nie ufali
diffidis et maiestatem laedis nie dowierzasz i majestat obraasz
dignitatem godno
dignissima gsta najgodniejsze czyny
diligenter pilnie
diligentissime najpilniej
dimittere puci
directe wprost
director monoculus jednooki dyrektor
discernere rozrnia
displicere nie podoba si
dispositae przygotowane
distulerunt odoyli
ditescant wzbogacili si
ditiones imperii et conseguenter obszary cesarstwa, a w nastpstwie
diutius accusare fata possujnus, mutare non possumus moemy
skary
si na srogi los, zmieni nie moemy
divertere wstpi
docebit pouczy
docet uczy
domicilium siedziba
domi leones, foris rulpeculae w domu lwy, za domem liszki
dominari panowa
domini panowie
dominium panowanie
Dominus dedit, Dominus abstulit Pan da, Pan wzi
dubiae fidei dowodem powtpiewania
dulcedine sodycz
dulcedo sodycz
dulcem recordationem mie wspomnienie
dulcis locus patriae sodkie miejsce ojczyste
dulcis recordatio sodka pami

Dum annus ter sex numerabit, Marcus Alleluja cantabit, Joannes in corpore
stabit gdy rok policzy trzy szstki, Marek zawoa Alleluja, Jan stanie
w ciele (tzn. uroczysto Boego Ciaa przypadnie w dzie w. Jana)
Dum vitia prosunt, peccat qui recte fach grzeszy, kto dobrze
czyni,
dopki wystpki popacaj
duorum cognominum dwch nazwisk
duplici lingua praeditus, mel et victus uno spirans ore et habitu dwoisty
jzyk majcy i mid, i trucizn, ziejcy jedn paszcz
durum contra dur u m upr na upr
dux Parmensis contra Belgos foederatos ksi parmeski przeciw stanom
belgijskim
E
ea intentione w tym zamiarze
ecce ibi videtis, quia ibi est Harusen, ubi iaculantur oto tam
widzicie,
gdzie strzelaj, to jest Aarhusen
ecce in sinistris apparct forte civitas oto na lewo wida wanie
miasto
e contra przeciwnie
e converso a przeciwnie
effecerunt wymogli
effectum skutek
effeminarunt zniewieciay
effeminati Ula diuturna pace, molles et imbelles facti
zriJewieciawszy
owym dugim pokojem, stali si mikkimi i niewojowniczymi
ego saluto Dominationem Vestram witam Waszmo Pana
eiusdem tego
eiusdem sensus tego samego zdania
eiusdem spiritus tego ducha
eius saevuli tego wieku, take przenonie tego czasu
electionis wyborczym
elicuit wyjani
elucescet wyjani si
elucescet et interim wyjani si, a tymczasem
encomia pochway
eminentiam wyszo
emolumentum korzy, zysk
eodem anno tego roku
eo fine w tym celu
eo ipso tym samym
erat byo

erudite uczenie
essentiam tre, istot
et ad ultimam egestam i do ostatniej ndzy
et alacritate i ochot
et auctoritati i powadze
et certitudine i zapewnieniem
et civibus a obywatelom
et connectiojies i zwizki
et consensit i przysta
et consequenter a zatem
et crimen laesae maiestatis i zbrodnia obrazy majestatu
et cum summo periculo i najwikszym niebezpieczestwem
et felices rerum successum i szczliwego powodzenia spraw
et felices successus i szczliwego powodzenia
et in oper btlll i w dziaaniu wojennym
etiam take, nawet
et Instabimus i bdziemy nalega
et interim a w midzyczasie
et mens et gens i umys, i rd
et multis curis i wieloma troskami
et nonnis urgebant i niezbyt przypieszali
et non revclationem i niewyjawianie
et nullo clementiae loco relicto i nie naj adnego miejsca
askawoci
et post impletas conditiones i po wypenieniu warunkw
et polisniinus a nade wszystko
et praecipue a osobliwie
et prodesse et obesse i pomc, i zaszkodzi
et securitatis ab impetitione et insldiis malecontentorum i zabezpieczenie
i
od napaci i zasadzek malkontentw
etsi caeluni ruet, impavidum ferient ruinae choby niebo runo, ruiny
przywal nieulkego
et similia i podobnie
et sine consensu ordinum i bez pozwolenia stanw
et specialiter a szczeglnie, a specjalnie
et sufficientem expeditionem i wystarczajc ekspedycj
et supellectili per subordinatos i ruchomoci przez nasanych ludzi
et toties exprobrabant i tylekro wyrzucali
et totius christianitatis i caego chrzecijastwa
et usus coknbitandi i nawyknienie poycia
et varia i rne rzeczy
evasirmis de manibus unius hostis, alter imrnlnet /eroceor, nempe tempestas.
Orandum et laborandum est umknlimy z rk jednego nieprzyja-

ciela, grozi nam drugi sroszy, mianowicie burza. Trzeba si modli

i pracowa
eventus acta probat wynik chwali czyny
cvictiones in fundo zabezpieczenie na majtku
evidenter widocznie
ex albo z ksigi
exarsit unis si
ejc asse satisfacti gotwk zaspokojeni
ex abundanlia malitiae z wygrowanej zoci
ex bene placito samowolnie
ex carceribus z wizienia
excelsum vitium grujc wad
excepto casu urgentis necrssitatis z wyjtkiem wypadku nagej potrzeby
excessivos wykraczajcych, dopuszczajcych si wykrocze
exclamavit wykrzykn
excludit rozcza
exlusis nonullis z nielicznymi wyjtkami
ex commiseratione ze wspczucia, z ubolewania
ex concilio generali na wsplnej naradzie
cxcusat uniewinnia
exequi mandata wykona rozkazy
ex equo Troiano z konia trojaskiego
ex faucibus z paszczy
ex gremio z grona
ex liis qualitalibus z tych przymiotw
exilium wygnanie
exilium, luctus, dolor tributa sunt ista vivendi wygnanie, pacz, bl
s|
obowizkami ycia
ex invidia z nienawici
ex magistratu z urzdu miejskiego
ex magnatibus z magnatw, wielmow
ex mari Baltico z Morza Batyckiego
ex mente po myli
ex nativo sanguine z rodowitej krwi
ex necessilate z koniecznoci
ex nutic natychmiast
ex oboedientia z posuszestwa
ex occasione z przypadku, przy sposobnoci, z powodu
ex occasione regnandi ze sposobnoci panowania
ex ore Apollinis z ust Apoliina
ex officio suae etninentis dignitatis z urzdu swojej wysokiej godnoci
expedit przystoi, wypada

cxpeditis ukadacie
experientia dowiadczenie
experiri mierzy si
exprimere wyraa
exprimere de verbo ad verbum Wyrazi sowo w sowo
ex privatis z prywatnych (dom. - obywateli)
exprobrationcm wymwki
exprobrationis competentem zarzutw odpowiedni
ex profundo z gbiny
ex ratione z powodu przyczyny
ex ratione duplici z podwjnej przyczyny
ex re z rzeczy
ex regno Daniae z kilestwa duskiego
ex semine viri cum ursa z nasienia czowieka i niedwiedzicy
extemporaneos discursus nieprzygotowanych rozmw
ex temper natychmiast
extra orbitam ordinationis poza obrb ordynacji
extremis laborans robica ostatkami (si)
extremis laborantem ostatecznie ginc
exuere zdj
ex volo promisti z uczynionej obietnicy
F
facile credo atwo wierz
facilius cst consolari afflictum, quam sustinere atwiej jest pociesza strapionego ni cierpie
factiosus intrygujcy
facultatem wolno, swobod
facultates zasoby
facunde wymownie
facundla wymowa
facundissima oratione wytworn mow
fama wie, pogoska
fata simul et semel losy razem i naraz
7 Februarii 7 lutego
feliciori tetnpore w szczliwszych czasach
ferrens Mars, aureos calcat contemnitue fastus elazny Mars depce i lek
ceway zote przepychy
f ide, honorem et conscientia wiar, honorem i sumieniem
f idem Reipublicae kredyt, zaufanie Rzpltej
figuraliler przenonie
filialem amorem mio synowsk
filiis synami
firmare tirannidem wzmacnia tyrani

firmissime negat najmocniej zaprzecza

firmiter mocno
fectere persuusionibus skoni namow, perswazj
jlexibilis ulegajcy
florem kwiat
florem aetatis kwiat wieku
florem aetatis cum dispendio kwiat wieku z utrat
floruit kwita
foederati sprzymierzeni
fomes zarzewie, tu podegacz
formastis zoylicie
formidine poene z obawy kary
forsan abeundum est in civilatcm moe naley wam wrci do miasta
fortcs creantur fortibus et bonis, est in iurencis, est in equis patrum virtus
neque imbellem feroces piogenerant aquilac columbam silni rodz silnych i dobrych, dzielno ojcw jest w byczkach i rebcach, dzikie ory
nie urodz niewaleczncgo (agodnego) gobia
forlitudo odwaga; jonltudo bcllica odwaga wojenna
fortuna szczcie, los
fortunae majtku
fraterne po bratersku
fremebat popularitas sarka og
fremilut haas, krzyk
fretjuentia napyw, udzia
fretum navigabile cienina eglowna
fretus interitate conscientiae snae ufny w nieskalano swego sumienia
Fridericus Daniae rex Fryderyk, krl Danii
fructifera drzewa owocowe
fructum owoc, take korzy
frustra Pygmaeus in Gigantem pugnat prno miaby walczy karze z
olbrzymem
fugientes uciekajcy
fugiendo pugnat, fugiendo vincit uciekajc walczy, uciekajc zwycia
fui in Galia, vidi niililps byem we Francji, widziaem rycerzy
fui in Germania, vidi principes byem w Niemczech, widziaem
ksit
fui in Italia, vidi praesnlcs byem we Woszech, widziaem biskupw
fui in Polonia, vidi nobiles byem w Polsce, widziaem szlacht
funnii vota okada luby
fuse obszernie
fusius obszerniej
Galii cantum non timet iste leo ten lew nie boi si piania koguta (dwuznaczno wyrazu kogut i Francuz)

genem rodzaje, gatunki

generaliter oglnie
generatio wylg
generose aquilae pulli - pisklta szlachetnego ora
generositas zacno, szlachetno
generoso pectori szlachetnemu sercn
gloriabantur chwalili si
gloriatur chwali si
gloriosa Domina chwalebna Pani
gloriose cbwalebnie, sawnie
gloriosissime najchwalebniej
gloriosius occumbere in opere chwalebniej polec w walce
gloriosnm opus chwalebne dzieo
gratiarum actiones mody dzikczynne
grutiilntiones yczenia, powinszowania
gratnlor winszuj
gravatam obraon
gubernia rzdy; gubernium rzd
H
habetis legem et prophetas macie prawo i prorokw
haeredissam dziedziczk
haeret tkwi
haeret in pectore tkwi w piersiach, w sercu
hanc ideam tego sposobu
hanc suscipere pronunciam podj si tego obowizku
Hectorem quis nosset, felix si Troia fuisset kt by zna Hektora, gdyby
Troja bya szczliwa
Heldonoriam et Cronoburgum Helsingor i Kronburg
hibernorum odu zimowego
hic est piscis, quem sua Dominatio diabolum nominavit oto jest ryba, ktr Waszmo nazwa diabem
hilari fronte z pogodnym czoem, pogodnie
hoc bonuni to dobro
hoc mihi pietas, hoc pia lingua odit tego mi cnota, tego wzdraga si
uczciwy jzyk
hominem iniuratum czowieka skrzywdzonego
homo est imbecilitalis exemplum temporis spolium, fortunae lusus, inconstantiae imago, invidiae et calamitatis trutina czowiek jest wzorem bezsilnoci, upem czasu, igraszk losu, obrazem niestaoci, szal
zawici,
i niedoli
homo proponit, Deus disponit czowiek projektuje, Bg decyduje
honoraria wynagrodzenie

honorifice chlubnie, uroczycie

honoris palmam palm chway, zaszczytu
hostiliter po nieprzyjacielsku
hostis patriae et reus criminis laesae maiestatis wrogiem ojczyzny i winnym zbrodni obrazy majestatu
hucusque dotd
huic operi humilime najunieniej
hunc et non alium tego a nie innego
iactantia chepliwo
iactura strata
ideam wzr
idiota gupiec
ille enim magnus et nobilis est, ui mor magnae ferae scit latrutus canum
securus exaudire ten bowiem wielki i szlachetny, kto zwyczajem wielkiego zwierza umie spokojnie sucha szczekania psw
illi vere sunt nobiles, qui non soluni genere, sed etiam virtute aunt nobiles
owi s prawdziwymi szlachcicami, ktrzy s szlachetni nie tylko urodzeniem, lecz take cnot
imbelles niewojowniczy
imbibere nasikn, przen. skorzysta
immarcescibilem niezwide
immediate bezporednio
impedimenta przeszkody
imperiose hardo
imperiosus mulier popdliwa niewiasta
imperium cesarstwo
imperium potissimum floret pastwo najbardziej kwitnie
imponere wmwi
in absentia podczas nieobecnoci
in aocessu w przystpie
in adversis et prosperis cum conservalione w okazjach zych i dobrych
z zachowaniem
in aemulam w wrog
in aequa lance na rwnej szali, na rwni
in aleam na szaniec
in aleam fortunae na los szczcia
in anno w roku
in anno 1662 et tertio in obsequio w roku 1662 i trzecim w posuszestwie
in anno praetorito w przeszym roku
in armis pod broni
in armis existit jest pod broni
in armis pro parte pod broni po stronie

inaudito exemplo niesychanym przykadem

inauguratus obwoany
in Augusta w sierpniu
in bhio na rozdrou
in capita na gowy
in casu saevientis fortunae na wypadek srocego si losu
in censuram w podejrzenie
in collatcralitate w ssiedztwie, blisko
in commissis z polecenia
in conjuso w zamieszaniu
incolae mieszkacy
incolas mieszkacw
iucolis mieszkacom
in consiliis proponendis w przedkadaniu rad
in consilio w radzie
in consilio generali constituerc na walnej naradzie postanowi
in consilio impiorum w radzie bezbonych
in consilium w rad
in contignitate w zetkniciu
in continuo belli oper; verbo dicam w cigej sprawie wojny;
sowem
in contrarium przeciwnie
inconvenientia nieprawidowoci
in crifninae laesae maiestatis co do zbrodni obrazy majestatu
in cubiculo w komnacie
in cuius sinu na ktrej onie
inculpare wini, obwinia
incumbit naley, trzeba
incuriam niedbao
incusando oskarajc
in debila methodo w najlepszym porzdku
in decursu Augusti w kocu sierpnia
in departitionem na spacenie
indicant wskazuj
indicat vestis quales intrinsecus estis - szata wskazuje jakimi jestecie
wewntrz
indigne niegodnie
indignitatem niegodno
in disciplina militari w karnoci wojskowej
in discrimen vitae na niebezpieczestwo ycia
indolem natur
in domum luctus w domu aoby
induccre gallicismum wprowadza francuski dom. zwyczaj

(francusk
form rzdu)
in dulci recordatione we wdzicznym wspomnieniu
in duplo podwjnie
in cudem ualilate w tym stanie
in clectione w wyborze
in eo passu w tym stanie
in eundrm sensum w tej samej myli
in facie publica na zebraniu publicznym
infallibiliter niewtpliwie, niechybnie
infamia, exilium, privatio niesawa, wygnanie, pozbawienie
in Filtru ario w lutym
infelicitati temporis nieszczliwym czasom
in/erius niej
in fidem Reipublicae -na wierno Rzpltej
in forma w ksztacie
in forma amplissima w najszerszej formie
in frefquentia w obecnoci
in fructum Reipublicae na korzy Rzpltej
in fuga w ucieczce
in Junctione w urzdzie, subowo
in genere w ogle
in gradu absoluto w najwyszym stopnia
in gratiam dziki
ingratitudinem niewdziczno
in habitu Minori Sancli Francisci w habicie braci mniejszych w. Fran
ciszka
in hac palaestra w tej szkole
in hnec verba w te sowa, tymi sowy
in hostico w kraju nieprzyjacielskim
in hofitico ostentari u nieprzyjaciela (na ziemi nieprzyjaciebkiej) okaza
inhumaniter nieludzko
inibunt operom doo starania
in Januario w styczniu
in illo fervore w owym zapale
inimicus homo czowiek wrogi
initia zacztki
iniunctum polecone
iniungimus powierzamy
in Iunio id est w czerwcu to jest
iniuriam krzywd
iniurias krzywd
ininstiiinm niesprawiedliwo

in integro w caoci
in Inncem considrrntionis na szal rozwagi
in landem Dominicae nativitatis na chwa narodzenia Boego
in legem perpftuam et irrevocabilem za prawo wieczne i nieodwoalne
in Maio w maju
in maiori w wikszym
in mniam partem na z stron
in manibus bene meritornm w rkach dobrze zasuonych
in ma Baltico w Morzu Batyckim
in memoriam na pamitk
in mente lieipnblicae po myli, z woli Rzpltej
innatus wrodzony
in necessitate w potrzebie
innoccntiae niewinnoci
innociius niewinny
innocuits lapidor niewinny, jestem kamienowany
innotescet bdzie wiadomo
innotitit wiadomo
innovare wznawia
in hounnbre w listopadzie
in oboedientia w posuszestwie
in omni loro w kadym sdzie
in opere belli w dziaaniu wojennym
in oppigncratione w zastaw, tutaj jako zakadnikw
in opprobrium w pomiewisko
in ordine equestri w stanie rycerskim
in parte w czci
in partem na stron, na cz
in partes na czci
in perpetuum silentium na wieczne milczenie
in persona w osobie
in persona sua we wasnej osobie, osobicie
in partes na rwninie
in plono zupenie
in plurali w liczbie mnogiej
in posterum na przyszo
in postscripta in haec verba w dopisku w te sowa
in praedam jako up
in praesentia w obecnoci
in praesenti termino w obecnych okolicznociach
in procinctu w gotowoci
in profundo - w gbi
in promotione w popieraniu

in prospectu - w obliczu
in pubtico foro na placu publicznym
in publicum na jaw
in pugna w bitwie
in pugna stataria we wstpnym boju
in quantum jeli, o ile
in quo gradu w jakim stopniu
in quorum manibus arma sunt, in eorum potestate et conservfire et perdere
Rempublicam w czyich rakach jest bro, w tych mocy jest ocali lub
zgubi Rzeczpospolit
in recenti za wiea
in recompensam dla odwzajemnienia, odwdziczenia
in regno w krlestwie
in regno Galliae w krlestwie francuskim
in rem na korzy, na rzecz
in reprobum sensum w ze rozumienie
in Republica meretur w Rzpltej zasuguje
inscriptionem napis
in scripto in uantum na pimie, o ile
in seruitio w subie
insignia oznaki; in signis Zodiaci w znakach Zodiaku
in singulari w liczbie pojedynczej
in sinuni na ono, do serca
insolescit rozzuchwala si
in spe w nadziei
instabunt bd nastawa
instantanee nagle
in statera iudicii na szali sdu, rozsdku
in stalu moderno w obecnym stanie
in status o polityce
instrumenta narzdzia
insultum populi napa ludu
insultus napaci
in superlativo publicissime w najwyszym stopniu, najbardziej
publicznie
in suum caput na swoj gow
intaminata fides nieskalana wiara
in tanto Reipublicae passu w takim pooeniu Rzpltej
intendebant zamylali
intendis zamylasz
intendit zamyla
intendo zamylam
intentionaliter w zamiarze

integritas conscientiae nieskazitelno sumienia

intentio pro facta zamiar za uczynek
inter confinia w granice
inter domesticas parietes midzy domowymi cianami
inter gentes midzy narodami
interim tymczasem
interim consilia tymczasem narady
inter incudem et malleum midzy motem a kowadem
inter moenia w murach
inter octavas Corpori Christi podczas oktawy Boego Ciaa
inter patres patriae midzy ojcami ojczyzny
interponitur zachodzi
interpres tumacz
interpretes tumaczami
interregnum bezkrlewie
inter rudera w ruinach
interrumpit przerwa
inter spem et metum midzy nadziej a trwog
inter sympatriotas midzy wspokrajowcow
inter tot anfractus w tylu okolicznociach
inter tot moderni collegii sinistras opiniones spord tylu wrogich opinii
obecnego zgromadzenia
inter viscera dos. we wntrzu, tutaj w granicach
inter viscera motus rozruchy wewntrz ktaju
in triduo w trzy dni
in testimoniis w wiadectwach
intestina wntrznoci
in theatro publico na widoku publicznym
in toga et sago w pokoju i wojnie
in toto w zupenoci, w caoci
in toto satisfactus zupenie zadowolony
in tractu w drodze
intulerunt wnieli
intuli wypowiedziaem
intulit wnis
in turbido w zamcie, zamieszaniu
intus wewntrz
in ulteriori tractu w przyszoci
in unum w jedno
in utramque aurem na oba uszy
in usum w zwyczaj
invasor a se ipso occiditur napastnik zabity przez siebie samego
invehebant oburzano si

invehere przymawia
in veste peregrina w odziey cudzoziemskiej
investigarunt doszli
in vicinitate inimicitias nactus occasionem midzy ssiadami wanie korzystajc z okazji
in victoria w zwycistwie
in victualibus dos. w ywnoci, tutaj pod wzgldem ywnoci
invidia bonorum noverca zazdro jest macoch dobrych
invidii zazdroni, nienawistni
in visccra Reipublicae w gb Rzpltej
invita Rcpublica wbrew woli Rzpltej
in rita za ycia
in volumen legum w ksig praw
ipso die festi Bcatissimae Mariae Virginis w sam dzie wita Najwitszej
Marii Panny
irritari gniewa, drani
iste est interpres meoruni et vestrorum desideriorum oto jest tumacz
moich i waszych ycze
isti duo nobis prandium non impedient te dwa nie przeszkodz nam
w obiedzie
ita semper illustribus viris animo vivere longe ant:quius /wif, quam corpore przeto zawsze sawni mowie woleli y duchem nie ciaem
iteratis powtrnie
iterum znw
iudicia sdy
iudicium sd
iugia arma ustawiczna bro
iugulatur virtus ginie cnota
iugum serritutis jarzmo niewoli
iunctis viribus poczonymi siami
iura caduca auctoritate publica prawa na dobra, ktre do nas wrciy
powag sejmow (dos. publiczn)
iure ecclesiastico gaudere, intestabunt prawem kocielnym wyzyska, bd
nalega
iussit delatores fustibus et flagcllls caescs deportari fer castra et plateas
donosicieli kaza wiczy kijami i biczami i oprowadza po obozach
i ulicach
iustam calculationem et relalioncm, In quantum suszn liczb i spraw,
o ile
iusturn dolorem suszny al
J
24 Januarii 24 stycznia
Joannes Casimirus regnabit Jan Kazimierz Ldzie panowa

Joannes Tertius Jan Trzeci

7 Julii 7 lipca
L
labefactari sabn
labefactata osabiona
Lacaenae Spartanki
laconice krtko, zwile
laborant pracuj
laesio ujma, obraza
laesionem obraz
lapis Lydius kamie lidyjski, probierczy
Lares bogi domowe, czczone przez Rzymian
largitionibus, officiis szczodrobliwoci, przysugami
laudabatur ab illo, qui erat inililum docfssimiis et rotundo ore by chwalony przez tego, kto by w wojsku najbardziej wyksztacony i wymowny
leg non retitum nie wbrew prawu
lege publica prawem publicznym
leges lego, reges rego iudices iudico ustanawiam prawa, wadam krlami,
sdz sdziw
legitima haeredissa prawa dziedziczka
legitimo tutori prawnemu opiekunowi
libere dobrowolnie
liberum accessum wolny dostp
liberum aditnm wolny dostp
liberius otwarciej
licentia swoboda, swawola
licentia a loci ordinario pozwolenie od biskupa
licentiose ostrzej
licita dcfensio wolna obrona
llmites iustitiae granic sprawiedliwoci
lineam lini
lingua nativa jzykiem ojczystym
lingua usilata jzyk dobrze znany, zwyczajny
litigia ktnie, spory
locus fatalis miejsce nieszczliwe, fatalne
longe lategue dugo i szeroko
luctam walk
luminare minus mniejsze wiato
M
magis in elucidationem raczej na uwietnienie
magis inriti quam invitati raczej zmuszani ni zaproszeni
magnae mentes in ardua quaeque obstinatus wielkie dusze tym
bardziej

zacieke, im wiksze trudnoci

magnam partem wielk cz
magnam popularitatem wielk popularno, wzito
magnis itineribus szybkimi pochodami
magno motu z wielkim poruszeniem
magno motu et deliberatione cum imperia et Republica Veneta contra
potentiam Ottomanicum po wielkich zgiekach i naradach z cesarstwem
i rzeczpospolit weneck przeciw potdze tureckiej
magno praesuli wielkiemu biskupowi
magnorum nominum wielkich imion
magnorum non est laus sed admiratio wielkich ludzi naley
podziwia,
nie chwali
maiestas powaga
maiestatem majestat
malaciam in malitiam agodno w zo
mala consilia ordinis intermedi ze rady stanu poredniego (tj, senatu)
male oleantem le pachnce, cuchnce
malevolentia nieyczliwo
malevoli li
malevolis consiliis zymi radami
malevolorum conalus usiowanie le mylcych
malo eventu ze zym skutkiem
malum supra omne malum zo ponad wszystkie za
maneant posteritati pro testimoniis vitae meae zostay dla
potomnoci
jako wiadectwa mego ycia
manebimus adhuc zostaniemy jeszcze
manu, consilio, oper et oratione rk, rad, czynem i modlitw
15 Manii 15 marca
Manis arenam Pole Marsowe, pole walki
massam mas
materias consultationis tematy obrad
malrimonii maestwa
maximum solatium est vacare culpa najwiksz pociech jest by wolnym od
winy
me inscio bez mojej wiedzy
melin sest praevcnire quam praeveniri lepiej uprzedzi ni by uprze dzonym
melius in semente guam in segete bella excindere atwiej tumi wojny w
nasieniu ni w rozkwicie (dos. w zbou)
memor es pamitasz
memoria actionum nostramm bene a nobis gestarum pami naszych czynw
dobrze przez nas spenionych

mens myl
mens et gloria non queunt hitmari duch i sawa nie zstpuj do grobu
merentur perennitatem zasuguj na trwao
meretur zasuguje
merita zasugi
merito debetur saluis tamen iuribus susznie naley jednak z zachowaniem
praw
meruit zasuy
meruit gratitudinis zasuy na wdziczno
metan cele
metenda est seges, sic iubet necessitas trzeba niwo, tak kae konieczno
methodum sposb
meum est do mnie naley
mllitabat pro nobis walczya za nas
militans walczca
minatur bellum et non fert: sic gens tota Polona facit grozi wojn, lecz jej nie
prowadzi, tak czyni cay nard polski
ministri status ministrowie pastwa
minutissima quaeque arcana najmniejsze nawet tajemnice
minutissima stipula drobnym dbem
mirabile dziwnie
mirabilia cudw
mirnbilitar przedziwnie
mitius agodniej
modeste skromnie
modestia skromno
modestissime najskromniej
modestius skromniej
modo obligatorio prawem zastawnym
modulumina suspncta podejrzana melodia
modurn concludendl sposb zawierania
molem ciar
molfstum uciliwe, przykre
moliri wyrzdzi
moll tips mikko
moiioculnn jednooki
mora nova nowa zwoka
morsum conscientiae wyrzuty sumienia
morte renasci odrodzi przez mier
muneris de lege obowizkiem wedug prawa
munus urzd
murrnur szmer, szemranie

murmurabant szemrali
mutilatio okaleczenie, uszkodzenie
N
natione rodem
natura jormavit przyroda utworzya
naturalcm dcfensionem naturaln obron
naturaliter z przyrodzenia, naturalnie
necessaria rzeczy niezbdne
necessitas konieczno
necessitas acuit ingenium potrzeba zaostrza rozum
necessitas misera, cum vel dvi ob patriam, vel patriae a cive mors inferen
da est smutna to konieczno, gdy albo ojczyzna obywatelowi,
albo
obywatel ojczynie winien zadawa mier
necessitatem ferre quam flere decet konieczno przystoi znosi,
nie
opakiwa
nec nuntius cladis ani zwiastun klski
negabat przeczy
negat, contradicit przeczy, sprzeciwia si
negotiurn zajcie, tu sprawa
neminern civiuni laesit adnego obywatela nie skrzywdzi
nemine reclamente bez adnego oporu, bez sprzeciwu
nemo est condemnendus, in quo aligua virtvtis significatio apparet nikogo
nie naley lekceway w kim objawia si jaki lad cnoty
nemo sapiens, nisi patiens ten mdry, kto cierpliwy
nescit vox missa reverti nie mona cofn sowa wypowiedzianego
ne sis rex super Israel nie bd krlem nad Izraela
Nicolae, aut mores, aut locus muta Mikoaju, albo obyczaje zmie,
albo
miejsce
nihil adeo malum est, qui boni mixturam habeat nie ma tego zego, co by nie
miao przymieszki dobra
nihilominus wszake, jednake
nihil interest utrum ferro, an verbo, occidas nie ma rnicy, czy zabijasz
elazem, czy sowem
nil restat nic nie pozostaje
nobile szlachetne
nobili szlachcicowi
nobilitas szlachta
nobilitas duplicate podwjne szlachectwo.
nobilitas, non certus numerus personarum szlachta, nie pewna liczba osb
nobilitatem szlacht

nobilitati szlachcie
nobilitatis szlachty
nocturnum imperium nocne panowanie
nodus gordius wze gordyjski
nomina imiona
nomina cognomina imiona i nazwiska
nomen coronati capitis imienia gowy koronowanej
tiomine w imieniu
nomine omnium w imieniu wszystkich
nominis recordatio wspomnienie imienia
non ab intra nie z wewntrz
non abiuravi nie wyrzekem si (nie wyprzysigem si)
non adiurando nie sprzysigajc si
non alia methodo nie inaczej
non capiat nie bra
non desinam nie przestan
non erubescam nie zarumieni si
non expedit nie wypada
non gens sed mens nie rd, lecz rozum
non genus, non genius, non gens, si credere fas est, sed mens nobilitat nobili
tata virum nie pochodzenie, nie geniusz, nie rd, jeli naley wierzy,
lecz umys szlachetny uszlachetnia ma
non in opressionem libertatum nie na ucisk swobd
non in tante paucitate nie w tak maej liczbie
non in toto niezupenie
non irritare crabrones nie drani szerszeni
non item nie tak
non minus pungit niemniej przeszywa
non neglexi nie zaniedbaem
non obsianie legalitate bez wzgldu na prawomocno
non oppressa nie zgnieciona, nie ujarzmiona
non per intervalla nie dorywczo
non peto vindictam, supponendo nie dam zadouczynienia, przypuszczajc
non praeclusa via nie wyczajc drogi
non regulator error nie odnosi si bd
non reprobo nie gani
non resipiscet nie opamita si
non sine suspicione veneni nie bez podejrzenia otrucia
non sub regimine nie pod rozkazami
non substitam nie wydoam
non supererant nie pozostay
non tam numerose nie tak licznie
non totus moriar, multaque pars mei uitabit Libitinam nie cay umr, wik-

sza cz moja uniknie Libitiny (cytat z Horacego niedokadnie powtrzony, bo zaczyna si od sw non omnis moriar")
non urgebat nie nalega
non urget proper bonum pacis nie naciska dla miego pokoju
non vi sed formidine nie si, lecz postrachem
nos numerus sumus et fruges consumere nati jestemy stworzeni dla liczby
i zjadania chleba
10 Novembris 10 listopada
noviciam et perniciosam non arripio szkodliwej i zgubnej nie chwytam si
novitatem nowoci
noviter wieo
nugator plotkarz, garz
nullum dominium nisi benevolentia tutum esse kade panowanie jest bezpieczne tylko przez askawo
numero ktry z rzdu
numerosissime jak najliczniej
nummosus - pieniny, zasobny w pienidze
nutare coepit - zaczyna si chwia
O
ob metum dla strachu
oboedientia oboedientiam (4 przyp.) posuszestwo
ob rationes z przyczyn
obstaculum przeszkoda
observatis conditionibus his pod tymi warunkami
obviam naprzeciw
occasionaliter przypadkiem
occasionem przyczyn
occidit angeum, e cuius collo guttae cadentes innumeros gennere colubros
zabi wa, z ktrego szyi spadajce krople zrodziy niezliczone mnstwo
ww
occurent zabiegn
9 Octobris 9 padziernika
o desiderabilis o upragniony
o devotionem supra devotiones alter orat, alter forat o pobono nad pobonoci, jeden si modli, drugi kradnie
o dii mediocre aliquod infortunim tot tantisque meis felicitatibus apponatis
oro o, bogowie, modl si, abycie dali jakie mierne niepowodzenie
tylu i tak wielkim moim pomylnociom
odium nienawi
odoratus wonie
offensa maiestatis obraza majestatu
omen victoris haso zwycizcy
omnibus modis wszelkimi sposobami

omnibus modis proponendo utilitatem wszelkimi sposobami przedkadajc

poytek
omnibus persuasionibus wszelkimi namawianiami
omni cura et oper providebunt najmocniej bd si stara
omni destituta succursu pozbawiona wszelkiej pomocy
omni destitutus succursu pozbawiony wszelkiej pomocy
omni necessitate w kadej potrzebie
omnis generis wszelkiego rodzaju
omnis mercenarius sua dignus mercede kady najemnik godzien swej zapaty
omni spe et consilio destitutum pozbawionych wszelkiej rady i nadziei
omnium animi sunt immortales, sed bonum fortiumue divini dusze wszystkich s niemiertelne, ale dobrych i. walecznych boskie
omnium malorum medicus lekarz wszystkiego zego
onus ciar
o, per Deum! non Harusen sed Kopenhagen est, circa obsidionem iaculantur
o, na Boga! to nie jest Aarhusen. ale Kopenhaga, przy obleniu strzelaj
oppignorando dajc w zastaw
opponere przeciwstawi
opponere offensive stawi zaczepnie
opponunt przeciwstawiaj
opposito radio przeciwnym promieniem
oppressa gloriosior sawniejsza uciniona
oppressit przycisn
oppressor nobilitatis et raptor substantiarum ciemiycielem szlachty i wydzierc majtkw
opprimere et bene meritos uciska i na dobrze zasuonych
oppugnationem zdobywanie
optandum naley yczy
optimum est memorabilem mori alique opere virtutis najlepiej jest, gdy
sawny m umiera po jakim czynie mstwa
oratione modlitw
orator mwca
orbare omni praesidio et custodia corporis pozbawi wszelkiej obrony i stray osobistej
ordines Reipublicae stany Rzeczypospolitej
ore omnium w imieniu wszystkich
ore proprio wasnymi ustami
origine et meritis urodzeniem i zasugami
originem praetensionis powd urazy
oris confessionem ustne zeznanie

os de ossibus ko z koci
os de ossibus nostris ko z koci naszych
o virtus, ego te dominant putabat et tu es serva fortunae o, cnoto, ja uwaaem ci za pani losu, a ty jeste suebnic
P
pacta ukady
pacifice spokojnie
pactum pakt, przymierze, umowa
palant jawnie
palestram szko
palmam palm (dom. pierwszestwa)
Parcam falcitenentem minaci manu superbam wynios Park trzymajc
kos w gronej rce
parere - by posusznym
pa passu ambulat rwnym krokiem chodzi
pars regalis stronnik krlewski
partem cz
partes secuti stron chwycili
partinuculam in oboedientia czstk w posuszestwie
partus owoc
pater patriae ojciec ojczyzny
paucis complecti krtko zawrze
per absentiam przez nieobecno
per amorem gentis nostrae przez mio do naszego narodu
per appellationem przez apelacj
per ardua przez trudy
per arendom dzieraw
per bellum intestinum przez wojn wewntrzn
per cerom erosem przez zeskrobanie wosku
per certum numerum personarum przez pewn liczb osb
per curiositatem przez ciekawo
per deputatos przez deputatw
perditionis zguby
peregrinationis podrowanie
per exdivisionem przez podzia
perfectionem zupenego
periclitanti patriae zagroonej ojczynie
periculose niebezpiecznie
periculosissime najniebezpieczniej
periculosissima incendia najniebezpieczniejsze poary
periculum libertatis niebezpieczestwo wolnoci
per importunas instantias przez natrtne proby
per instrumentu przez narzdzia

per litteras brevibus denuntiare zawiadomi krtkim listem

per modum na sposb, w postaci
per modum humanitatis przez grzeczno
per necessitatem przez konieczno
per nexum sanguinis dla zwizkw krwi
per nimiam mollitiem et voluptatem przez zbytni mikko i rozkosz
per nuntios terrestres przez posw ziemskich
per parabolas przez podobiestwa
perpetuitas na zawsze
perpetuitati recordationem potomnoci wspomnienie
perpetuum silentium wieczne milczenie
perpetuum silentium sub poenis criminalibus wieczne milczenie pod
kar garda
per portiones czciowo
per promotionem za spraw
per rationem dlatego, z powodu
per regulam dla zasady
per respectum przez wzgld
persiftit trwa
personaliter osobicie
persuasiones namowy
persuasiones continuae cige namowy
perversa capita przewrotne gowy
perversis delatorum consiliis przewrotnymi radami donosicieli
perversionem status Reipublicae, fabricationem malitiosam iudiciorum - odmian ustroju Rzpltej, zoliw wytwrni wiadectw
per vim - si
pestilentiam powietrze morowe
petit consilium prosi rady
physim twarz
pia vota nostra pobone gosy nasze
pie defunctis pobonie zmarym
pignora skarby, kosztownoci
piscari in turbido owi ryby w mtnej wodzie
plane zupenie
planetae eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera, ita quanto maior
est principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosue temperare debent planety tym wolniej poruszaj si, im s wyej, przeto
im wiksz powag posiadaj panujcy, tym bardziej powinni hamowa
i agodzi swoje wzruszenia
plebeiorum plebejuszw
plenarie zupenie
plenis buccis wyranie, take ~ca gb

pleno numero w penej liczbie

plenus dierum placida morte peen dni (w pnym wieku) agodn mierci
plus quam satis wicej ni trzeba
poenam kar
poenam colli kar garda
pollicitationes- obietnice
pollicitationibus - obietnicami
Poloniia vae! vae! ingeminabit Polska wyrzeka bdzie biada! biada!
Poloni sunt genitores Germaiiae Polacy s rodzicami Niemiec
politius przyzwoicie], politycznie], grzeczniej
popularitatem popularno
portionem cz
portorium opat portow
post absoluta vota po oddaniu gosw
post bellum auxilium pomoc po wojnie
posteritatem potomstwo
posteritati potomnoci
posteritatis potomstwa
post fata po mierci
post fata deplorata po zgonie opakanym
post fata regnantis po mierci panujcego
post fundatam ordinationem po ustanowieniu ordynacji
post multas deliberationes po wielu namysach
postremitatem ostateczno
post sterilem decessu po bezpotomnej mierci
postulatu et desideria dania i pragnienia
potens mann et consilio mony rk i rad
potentia potga
potentiores moniejsi
potentissime potnie, mocno
potentissimos impetus najpotniejsze natarcie
potioritas lepsza cz
practicatum axioma dowiadczone zdanie, wyprbowane, pewnik
practicatum axioma: rex erat Helizabeth rerum, regina Jacobus,
imperiosus
mulier powtarzane zdanie: krlem wszystkiego bya Elbieta, chciwa
niewiasta, krlow Jakub
praecedentia saecula patres calumniarum dawne wieki ojcami
oszczerstw
praecipue zwaszcza
praeconceptum odium powzit nienawi
praeccursores stra przedni

praecustodio przeczuwam
praefixionem oznaczenie
praeiudicata przykady
praeiudicata antecedentia poprzednie przykady
praeiudicatum przykad
prae oculis przed oczami
prae oculis timorem Dei przed oczami boja ho
praepostere za pno
praesagia wrby, przepowiednie
praesens obecny
praesentes in publicis obecni na sejmie
praesentis contractus obecnego ukadu
praesentit przeczuwa
praesidia zaogi
praesidiarii czonkowie zaogi, obrocy
praesidium zaoga
praetensionem pretensj
praetensiones dania
praevalui przemogem
praevenire uprzedzi
pretia ceny
pretia rerum ceny towarw
pressa ciniona
prima fronte na czele
prima Martii pierwszego marca
primis diebus lulii w pierwszych dniach lipca
primo congressu w pierwszym zetkniciu
primo instanti w pierwszej chwili
primo vere na pocztku wiosny
primum caput pierwsza gowa
primum vacans za pierwszym wakansem
princeps Auriacus ksi Oranii
principes Imperii ksita cesarstwa
principio genus acre leonum saevaque saecula tutata est virtus - na
pocztku zaarty rodzaj lww i srogie wieki broniy si mstwem
privato prywatnemu
privatus prywatny
pro aequitate ze susznoci
pro basi et angulari lapide za podstaw i kamie wgielny
probationes dowody
probitas zacno, cnota

probitatem cnoty
pro bono omin za dobr wrb
processionaliter w procesji
pro custodia corporis dla stray ciaa
proditorem patriae zdrajc ojczyzny
pro et contra za i przeciw
pro exemplari speculo (non sine invidia) - za wzorowe zwierciado (nie
bez zazdroci)
pro exemplo boni amici za przykad dobrego przyjaciela
profes nauczyciel
profunditates gbie, gbokoci
pro gloria gentis dla chway narodu
progredi postpi, i naprzd
proice lapidem niech rzuci kamieniem
proiecisti sermonem Dei, proiecit te Dominus - wzgardzie sowem Boym,
wzgardzi tob Pan
pro innocentia iudicium zdanie za niewinnoci
pro memento dla przestrogi
pro me militat za mnie walczy
promotiones poparcie
promotionibus popieraniem
promotores abdicationis sprawcy abdykacji
promovebunt bd popiera
pro parte mea militantes za moj stron walczce
pro patria dla ojczyzny
prophetico spiritu duchem proroczym
propinat przepija
proponendo przedkadajc, wystawiajc
propanendo laesionem maiestatis wystawiajc obraz majestatu
proponendo novum electionem stante vita proponujc nowy wybr
za
ycia
proponent proponuj
propositum zamiar
proposui postanowiem
proposuimus explere votum postanowilimy wypeni lub
proposuit benevolam regni abdicationem postanowi dobrowolnie
zoy
koron
pro posse meo wedug monoci mojej
pro posse meo cum conditione wedug moieh moliwoci pod warunkiem
propria virtute wasnym mstwem
propria virtute et consilio wasnym mstwem i rad

proprietatem wasno
propter bonum Reipublicae dla dobra Rzeczypospolitej
propter casum na wypadek
propter cras z powodu jutra
propter meliorem certitudinem dla lepszej pewnoci
propter meliorem ordinem dla lepszego porzdku
propter meliorem ordinem et disciplinam solidam dla lepszego
porzdku
i dobrej karnoci
propter offensam dla obrazy
propter msibilem desolationem dla widomego spustoszenia
propugnaculum tarcz
pro Republica dla Rzeczypospolitej
pro serio powanie, usilnie
prospera pomylnoci
prospiciendo zaradzajc, zabiegajc
protegere osania
pro tempore na czas
protestor protestuj
protractione litigiorum przeciganie procesw
protulit napisa
protunc wwczas, wtedy
protunc temerario ausu wwczas z pochej nierozwagi
pro ultima siti na ostateczn
provisionis procentowe
provocatus prowokowany, tu wzywany
publica persona osoba publiczna
publice publicznie
publiciter bonum publicznym dobrem
pugna stataria we wstpnym boju
pusillus grex mae stado
quaedam secretiora co bardziej sekretna
quae sunt mei muneris ktre nale do mego urzdu
quo intentione w jakim zamiarze
qualitatem wasno
qualitates przymioty
quam felicissime, diutissime regnet oby jak najszczliwiej i
najduej
panowa
quantum potui co mogem
quantum privato licuit jak wiele godzio si prywatnemu
quantum satis do
quarta Februarii 4 lutego

quasi jakoby
quasi supremum caput niejako wdz naczelny
quem amo, castigo kogo kocham, choszcz
quia incertum est, quo loco te mors expectet, tu eam omni loco
expecta
- poniewa nie wiadomo w jakim miejscu mier ci czeka, ty jej
czekaj wszdzie
qui cito dat, bis dat dwa razy daje, kto prdko daje
quidem niby
quidem incarcerata niby uwiziona
qui Deum colat qui kominem laedit - kto Boga czci, kto krzywdzi
bliniego?
quid mali feci co zego uczyniem
quidquid non disentitur iustitia non putatur nie moe by sprawiedliwe,
co nie byo roztrzsane (dyskutowane)
qui facile credit, facile decipitur kto atwo wierzy, atwo bywa oszukany
qui facit foveam incidit in eam kto d kopie, sam we wpada
qui manum opponat kto by si opar
quis nescit longas regibus esse manus kt nie wie, e krlowie
maj
dugie rce
qui nescit orare, discedat in mar kto nie umie si modli, niech
wyruszy na morze
qui sapis, ad vitam sapias; gere conscia recti. Pectora nec strepitu commoveare levi kto mdry uywaj mdroci na ycie, zachowaj serce
wierne prawoci i nie wzruszaj si lada haasem
quis est, qui de manibus meis eripere possit populum hunc kto
jest,
kto mgby wydrze ten lud z moich rk
quisque suae fortunae faber kady jest sprawc swojego losu
quisquis ad vitam editur ad mortem destinatum ktokolwiek
przychodzi
na wiat, jest przeznaczony na mier
quis acit kto wie
qui vult amari, languida reget manu kto chce by kochany, niech rzdzi
agodnie (dos. agodn rk)
quo animo z jakim umysem
quocumque praetextu pod jakimkolwiek pretekstem
quocumque praetextu et titulo z jakiegokolwiek powodu i tytuu
quocumque titulo pod jakimkolwiek tytuem
quod peto, da Cai non peto consilium daj Kajusie, czego dam, o rad
nie prosz

quo fine jakim kocem

quo motivo dlatego
quoquo modo adnym sposobem
quorum iniuriis in profundissimo Democriti puteo w najgbszej
Demokryta studni
quorum machinationibus ktrych knowaniu
quot capita, tot sensus ile gw, tyle zda.
quotquot sunt inimici vestri, cum omnibus in kac arena certabit soluta
sessio ad cras ilukolwiek macie nieprzyjaci, ze wszystkimi bdzie
walczy na tym polu odroczono posiedzenie do jutra
quot rerba, tot miseriae ile sw, tyle pogrek
quovis praetextu z jakiegokolwiek powodu
R
raritas rzadko
rationaliter dowodnie
ratione z przyczyny
ratione iuris bonorum terrestrium na podstawie prawa dbr
ziemskich
rationem spraw
rationes dowody, przyczyny
rationes competentes suszne dowody
rationes cum Republica inibit z sejmem (dos. z Rzplt) obmyli sposoby
rationibus dowodami
recentem iniuriam wieo doznan krzywd
recesserunt ab anteriori intentione et conformiter odstpiy od poprze
dniej myli i zgodnie
recognoverunt zeznali
recompensa nagroda
recordationem pamitk
recordationem passionis Domini pamitk mki Paskiej
recurro suplex udaj si proszcy
reddant rationem zdadz spraw, wylicz si
redde oddaj
reddet rationem zda spraw
reddite rationem zdajcie spraw
reducere in memoriam przypomnie
redundat spywa
refugium ucieczka
regna pastwa
regnante Galio przy panujcym Francuzie
regnum pastwo
regnum amplissimum najwiksze krlestwo

regnum Moreae krlestwo morejskie (Grecja poudniowa)

regnum Sueticum krlestwo szwedzkie
regulam vitae na prawido ycia
regulantur qualitates stosuj si przymioty
Republicae emolumentum korzy Rzeczypospolitej
religuias szcztki
rem rzecz
renovo propositum wznawiam postanowienie
reuisitus wezwany
res non patiebatur morom rzecz nie cierpiaa zwoki
res non patitur morom rzecz nie cierpi zwoki
resistendi modum sposobu oporu
respectum wzgld, przychylno
respectu machinationis z powodu knowa
respirium wytchnienie
resurrectionis Domini zmartwychwstanie Pana
sacerdos de una missa kapan jednej mszy tzn. taki, ktry tylko msz
umie odprawi
sacrilegam manum witokradzk rk
sacrilegum iudicium witokradzki sd
saevientis fortunae ferocitas dziko srogiej fortuny
saevit atrox Volscens sroy si waleczny Wolski
saevire godzi
saemre fortuna et cuncta miscere coepit los zacz si sroy i miesza
wszystko
sagina syto
salue witaj
sane non multum poterit obesse fortuna, qui sibi firmius in tirtute quam
in casu, praesidium collocavit zaprawd los niewiele zaszkodzi moe
temu, ktry mocniejsz zason uczyni sobie z cnoty ni z przypadku
(cytat z Cycerona)
sano mente et corpore zdrw na umyle i na ciele
sapiens et circumspectus animus etiam minutissimos praevidet cuniculos,
incantus etiam in visibilem incidit Charybdium umys mdry i przezorny najdrobniejsze nawet postrzega doki, niebaczny w widoczn nawet
runie przepa
satisfactus zadowolony
satis, superue dosy, nadto
scandala zgorszenia
scandalum blunierstwo
scaturiat wypywa
scelera zbrodnie
scientiam wiedz, nauk

scientibus louor mwi do wiadomych

srripta pisma
scripta lauda pisma sejmikowe
secretarius legationis sekretarz poselstwa
secretiora rzeczy bardziej tajemne
secunda Decembris devotissime 2 grudnia najpoboniej
secure bezpiecznie
securitas pewno
securus pewny
sedem siedzib, rezydencj
sedem belli siedlisko wojny
senatus consulta uchway senatu
sensim nieznacznie
sentiebat myla
sentiunt czuj
17 Septembris 17 wrzenia
septima Septembris 7 wrzenia
sequela nastpstwo
sequentia kolej
serio powanie, naprawd
serio promoveram in hosticum serio wytoczyem przeciw
nieprzyjacielowi
sero molunt deorum molae pno miel bogw myny
serpens, occulte mordens w skrycie ksajcy
servire Deo regnare est suy Bogu jest to krlowa
servire ob [panem] domini suy dla chleba paskiego
si jeeli
significant oznaczaj
significat znaczy
signum znak
simpliciter po prostu
simulacrum tablice, na ktrych malowano podbite miasta i narody
simul et semel naraz i jednoczenie
simultates, reconciliabitur wanie, nastpi zgoda
sine activitate bez czynnoci
sine bannis bez zapowiedzi
sine comprobatione iuratoria bez potwierdzenia przysig
sine contradictione bez sprzeciwu
sine effectu bez skutku
sine fuco adulationis bez barwy pochlebstwa
sine legali impedimento bez przeszkody prawnej
sine maiori motu bez wikszego zamtu
sine misteria bez ukrytej przyczyny

sine ramis et remis bez drgw i wiose

sine sodo doloris bez towarzysza smutku
sine successione bez nastpstwa
sine successore bez nastpcy
singillatim szczegowo
si potest fieri jeli by moe
sive czyli
si veritatem loquor, cur me caedis jeeli prawd mwi, dlaczego mnie
bijesz
si virtus profligatur, omnia pereunt jeli przeladuje si cnot, wszystka
ginie
soda pomoc
solenniter najmocniej, gorco
solenniter super Romanorum pernidem uroczycie na zgub Rzymian
soluta sessione po zamkniciu sesji
sors los
sortem czstk
sparsim osobno
specialiter szczeglnie
species ksztaty
spectaculum widowisko
spoliare pozbawi
spiritus familiares duchami rodzinnymi
spiritu prophetico duchem proroczym
spiritus ubi vult, spiral duch tchnie, gdzie chce
stabiliendo ulteriorem cursum ustalajc dalszy bieg
stanie abdicatione na wypadek abdykacji
statuitis nakadacie
statum vitae meae non statum Reipublicae bieg ycia mego, nie sprawy
Rzeczypospolitej
status polityka
status minister minister stanu
status caelestis terrenos status rzd niebieski ziemskie rzdy
status imperii Ottomanici stan pastwa otomaskiego
stilum stylu
stricte dokadnie
strictus dokadny
studere stara si
studium staranie
stupebant dziwili si
suae religionis swojej religii
subiectum podmiot, tu czowieka, osob
subit powstaje

subiungam zacz
subordinatas personas podporzdkowanych ludzi
sub poenas criminales pod kary gardowe
sub praetexto sub praetextu pod pozorem
sub regimine pod dowdztwem, pod rozkazami
subsecutum nastpio
subseguentur nastpi
subseguetur nastpi
subsequi nastpi
subsequi in silentio nastpi w milczeniu
subsellia dostojestwa, ale i -sdy
sub sigillo confessionis - pod tajemnic spowiedzi
subsistere wytrwa
subsit niech podlega
subsolanea wiat podsoneczny
sub specie pod pozorem
subterfugiebam wymigiwaem si
sub titulo pod tytuem
sub umbra pod pozorem
subvenire oppresso pomc ucinionemu
succedaneus nastpca
successores spadkobiercy
succubam ulegn
sufficere wystarczy, wydoa
sufficit do
suffragia pomoc
suffragari dopomc
suggessit namawia
summa levitas najwiksza lekkomylno
summa proveniens suma nalena
super fidelitatem na wierno
super fidelitionem na wierno
superioris et inferioris Hungariae grnych i dolnych Wgier
super nonrerelationem na niewyjawianie
superstites pozostali przy yciu
supplices proby
supponebam przypuszczaem
supponebant przypuszczali
supponebat przypuszcza
supponendo przypuszczaj.
mppono przypuszczam
supra usum nad zwyczaj
supremi et directi domini et ultimae instantiae iudicit najwyszego i

poredniego pana i sdziego ostatniej instancji

surdis fabula narratus do guchych si mwi
suspicio veneni podejrzenie trucizny
suspitionis podejrzenia
suum effectum sortiri swj skutek wzi
symbola amititiae znaki przyjani
symbolum godo
tacite milczco
taediosum nieprzyjemnie
tam in prosperit uam in advcrsis tak w pomylnych, jak i niepo aylnych (dom. okolicznociach)
tam vite sanguinis perltum tak baha cena krwi
tantae activitatis tak wielkiej dziaalnoci
landem na koniec
tandem aliuando nareszcie
tandem offecerunt na koniec osignli
tanta aemulatione przy takim wspzawodnictwie
tanta festinatione z tak wielkim popiechem
tantummodo tylko
tela pociski
tela ore intrepido - pociski nieustraszon twarz
tertium non datur trzeciej moliwoci nie ma
testantur wiadcz
testimonia vitae wiadectwa ycia
testimonium wiadectwo
tesiimonium recedendo a sacrificio missae wiadectwo po
odprawieniu
mszy w.
tibi vindictam (relinquo) tobie zemst poruczam
tiro ucze
titulum tytu
totaliter zupenie, cakowicie
tota Respublica caa Rzeczpospolita
tot conflictus tyle utarczek
toties tyle razy
tolissimum cakowicie
totius nobilitatis caej szlachty
tot saecula tyle wiekw
tot scomata tyle drwin
tumulandi schodzcy do grobu
tuum tam spectatum ezemplum, tenaci saeculorum mcmoriae traditum, in ipsa
astra sublirne, pennata fama fert twj tak zdumiewajcy przykad,
podany trwaej pamici wiekw, skrzydlata sawa uniosa wysoko midzy

gwiazdy
tyrannidem inducere in Rempublicam tyrani wprowadzi do Rzpltej
tyrannis tyrania
Tyriis in locis w miejscach niebezpiecznych (wyraenie przysowiowe)
U
aberu suxit pier ssao
ubi miles contemptor opum et divitiarum, bella gerit disciplina et pauperate
magistra; fatigato humus cubile, cibus cjuern occupat, satiat, tempora
sonini arctiora quam totius noctis gdzie onierz gardzc bogactwem
i dostatkiem walczy w karnoci i ubstwie, znuonemu ziemia jest oem,
pokarmem to, co ma, a sen trwa krcej nic noc
ullatenus pod adnym pozorem
ultimarie ostatecznie
ultimum in linea domus regiae, domus Jugiellonicae ostatniego w linii domu
krlewskiego, domu Jagielloskiego
ullimus diebus Octobris excepto legali impedimento w ostatnich dniach
padziernika, z wyjtkiem prawnej przeszkody
ultimus domu Jagiellonicus pullus ostatnie piskl domu Jagiellonw
ultro sam, z wasnej woli
unanimi voto jednomylnie
unanimi voce jednomylnie
unus homo nobis cunctando restituit rem jeden czowiek zwlekaniem ocali
spraw
urgeant maj przynagli
urgebat abdicationem nalega na zrzeczenie, si
usi omnibus populi commenti powoujc si aa wszystkie plotki ogu
usum wedug zwyczaju
utergue obie strony
utinam diutissime regnet pro gloria Dei et utilitale Reipublicac Christianaeoby
jak najduej panowa na chwa Boga i poytek Rzeczypospolitej
chrzecijaskiej
utinam feliciter oby szczliwie
utinam in sancta pace reuiescat oby spoczywaa w witym pokoju
utinam sim falsus vates obym by faszywym prorokiem
utraque civis podwjniem obywatel
utrumque jedno i drugie
utrunique necessarium jedno i drugie konieczne
uva acerba cierpka jagoda
V
vacuus pozbawiony, pren
vale! egnaj!
Vare, legiones redde Warusie, oddaj legiony
vectigal constitutum ustanowione co

vel peccantibus virlutis species prima iucunda est nawet grzeszcym pozr
cnoty jest miy
trnerabunt zo hod
reniam przebaczenie
teniet iterum, qui nos reponat in lucern, dies nadejdzie znowu dzie, ktry nas
powrci na wiato
vcni, vidi, sed non vici przybyem, zobaczyem, lecz nie zwyciyem
verba pro verbis sowa za sowa
vere nobilis prawdziwy szlachcic
vergit ad latus Oceani versus Fioniam od strony oceanu, ktry oblewa bok
Fionii
verius prawdziwie
verius dicam prawd mwic
verius dicendo: potni sed nolui prawd mwic: mogem, lecz nie chciaem
restigia lady
vestimenta ubrania
vestimentorum odzie
vice-regem wicekrlem
vicinarum gentium ssiednich narodw
vicissim wzajemnie
vicissitudinem przemian
ricissitudincs adverso pectore odmiany miaym sercem
vicissitudo odmiana
victima ofiara
victimam, non indago ofiar, nie badam
victoria uti wykorzysta zwycistwo
victor triumphator zwycizca tryumfator
victualia ywno
videre faciem domini widzie oblicze pana (tj. krla)
videtur eda si, wydaje
vigilantia czujno
vigor sia
vincere zwyciy
vincere et victoria uti non idem est zwyciy a wykorzysta zwycistwo
nie jest to samo
vindica honorem Filii Tui bro czci Syna Twego
vindices scelerum poenas kar za zbrodni
vinctas manus zwizane rce
violentia gwat
vir activus m dzielny
virescit vulncre virtus mstwo hartuje si ranami
viri namue prudentes statuunt victoriam de ciribus reportatam silentio obrui,
non triumpho decorari debere; quae enim gloria fratricidis coniuncta esse

possit? bo mowie rozumni uwaaj, e zwycistwo odniesione nad

obywatelami naley pokry milczeniem a nie ozdabia tryumfem; jaka bowiem
moe by chwaa z bratobjstwa?
viri proprium est maxime fortitudo; du niunera dno potissimum sunt: mortis
dolorisgue contemptus waleczno najbardziej cechuje ma; ona
obdarza go dwoma darami: pogard mierci i cierpienia
virtute cnot
virum fortem, virum bellicosum ma dzielnego, ma walecznego
nisibiliter widocznie
ritac innocentia certissimum est corporis praesidium najpewniejsz obron
jest niewinno ycia
vitia et praecipue wady a szczeglnie
vitium - bd, wada
vitulum - cieltko, byczek
vivat Piast! niech yje Piast!
vivat rex niech yje krl!
vivat rex Daniae! niech yje krl Danii!
vivat rex Michael! niech yje krl Micha!
vive et reiponde yj i odpowiadaj
vivitp fortes fortiaue adversis opponite pectora rebus yjcie silni i mnie
nadstawiajcie piersi przeciwnociom
vix, vix spirabat ledwie, ledwie dysza
vocatio powoanie
volui, sed non potui- chciaem, ale nie mogem
rota luby, gosy
votum. lub
votum solenni uroczysty lub
vulnera dum sanas dolor est medicina doloris - gdy rany leczysz, bl jest
lekarstwem blu
Z
zelabant pro parte coronati capitis opowiadali e przy gowie koronowanej
zelando in rem gardujc na rzecz
zelose gorliwie
zelose pro patria et maiestate gorliwie za ojczyzn i majestatem.