Potrzeby Ludzi Starszych Przebywających Się W Domu Pomocy Społecznej W

UNIWERSYTET WARMISKO-MAZURSKI
W OLSZTYNIE
WYDZIA NAUK SPOECZNYCH
Potrzeby ludzi starszych przebywajcych si w Domu Pomocy Spoecznej

w
Praca magisterska
zostaa wykonana pod kierunkiem
Olsztyn 2011
UNIVERSITY OF WARMIA AND MAZURY

IN OLSZTYN
FACULTY OF SOCIAL SCIENCES
The older peoples needs staying in Social Welfare Home

in
Masters of Arts thesis

has been carried out direction of
Olsztyn 2011
SPIS TRECI
WSTP7
ROZDZIA I. DOM POMOCY SPOECZNEJ W WIETLE
LITERATURY PEDAGOGICZNEJ9
1. Podstawowe definicje: pojcie opieka, pomoc, kategorie i formy
pomocy.9
2. Historia domw pomocy spoecznej...16
3. Warunki socjalne i bytowe bdce w domach pomocy spoecznej21
ROZDZIA II. LUDZIE STARSI W UJCIU LITERATURY
PEDAGOGICZNEJ.26
1. Ramy definicyjne dotyczce ludzi starszych..26
2. Charakterystyka osb starszych..31
3. Ludzie starsi mieszkajcy w domu pomocy spoecznej.35
ROZDZIA
III.
POTRZEBY
SENIORW
OPISANE
W LITERATURZE PEDAGOGICZNEJ..39
1. Terminologia: pojcie potrzeby, hierarchia potrzeb...39
2. Potrzeby ludzi starszych.42
3.
Dziaania
domu
pomocy
spoecznej
potrzeby
ludzi
starszych.50
ROZDZIA IV. METODOLOGIA BADA WASNYCH58
1. Model badawczy.58
2. Cel i przedmiot bada.60
3. Problemy i hipotezy badawcze...63
4. Metody, techniki i narzdzia badawcze..66
5. Organizacja i teren bada...72
ROZDZIA V. POTRZEBY LUDZI STARSZYCH-WYNIKI BADA
WASNYCH..74
ZAKOCZENIE101
BIBLIOGRAFIA103
STRESZCZENIE110
SUMMARY.111
SPIS TABEL...113
ANEKSY..113
TABLE OF CONTENTS
INTRODUCTION..7
CHAPTER I. SOCIAL WELFARE HOME IN THE LIGHT OF
PEDAGOGICAL LITERATURE.9
1. Basic definitions : the concept of assistance, assistance, the categories
and forms of assistance.9
2. The history of social welfare homes...16
3. Social and life conditions in social welfare homes.21
CHAPTER II. OLDER PEOPLE ACCORDING TO
PEDAGOGICAL LITERATURE...26
1. Definitions frame concerning older people26
2. The characteristic of older people...31
3. Older people staying in the social welfare home35
CHAPTER III. SENIORS NEEDS DESCRIBED IN THE
PEDAGOGICAL LITERATURE...39
1. Terminology: the concept of need, the hierarchy of needs.39
2. Older peoples needs..42
3. Actions in the social welfare home and the older peoples needs..50
CHAPTER IV. THE METHODOLOGY OF OWN RESEARCH......58
1. The model of research58
2. The aim and subject of research60
3. Problems and research hypothesis..63
4. Methods, techniques and tools of research.66
5. Organization and the area of research.72
CHAPTER V. OLDER PEOPLES NEEDS - OWN RESEARCH
RESULTS..74
CONCLUSION...101
SUMMARY IN POLISH.......................................................................110
SUMMARY IN ENGLISH....................................................................111
BIBLIOGRAPHY...103
LIST OF TABELS..................................................................................113
APPENDIX..113
WSTP
Proces starzenia si jest nieodcznym etapem w yciu kadego
czowieka. Nie mona przed tym uciec, ani zatrzyma. Moemy jednak
ustrzec si przed niemiymi konsekwencjami nieprzygotowania si do
staroci. Akceptacja starzenia si, ciga aktywno fizyczna i psychiczna,
dobry kontakt z rodzin i przyjacimi prowadzi do spokojnej i szczliwej
staroci. Wybraam ten temat pracy, gdy chciaam pozna trudnoci jakie
stojce przed czowiekiem w starszym wieku i pozna jego potrzeby.
Dziki literaturze powiconej pedagogice opiekuczej, zwaszcza
ksice Zdzisawa Dbrowskiego, poznaam definicje opieki i pomocy, ich
funkcje i cele. Na temat procesu staroci, potrzeb ludzi starszych, ich
problemw i trudnoci czerpaam wiedz z takich pozycji jak: Wybrane
problemy osb starszych, pod redakcj naukow Agnieszki Nowickiej;
Zarys
gerontologii,
pod
redakcj
Katarzyny
Sygit;
Samotno
i osamotnienie ludzi starszych w placwkach opiekuczych, Andrzeja

Mielczarka. Literatura ta pozwolia mi zgbi wiedz na temat procesu
starzenia si, jak przebiega i jak jest rozumiany, a take zgromadzi wiedz
o problemach i potrzebach ludzi starszych. Ze wszystkimi informacjami
zapoznaam si i dziki uzyskanej wiedzy miaam moliwo zbadania
problemu.
Aby
zbada
problem
badawczy,
posuyam
si
metod
indywidualnych przypadkw, ktra zostaa opisana przez Ew Kantowicz

jako rozpoznanie sytuacji zewntrznych i wewntrznych osoby badanej ze
wzgldu na okrelony problem. Jako technik do bada uyam wywiadu,
gdy jak uwaa Tadeusz Pilch, technika wywiadu jest najbardziej
uyteczn technik przy metodzie indywidualnego przypadku. Posuono
si kwestionariuszem wywiadu, ktry by narzdziem badania okrelonego

problemu badawczego niniejszej pracy.
Praca skada si z piciu rozdziaw. Rozdzia pierwszy przedstawia
teoretyczne zagadnienia z zakresu problematyki opieki, pomocy, zarys
historyczny i warunki placwek opiekuczych. Przedstawiam w nim
definicje pomocy i opieki wedug rnych autorw, kategorie i podziay
pomocy oraz oglne informacje zwizane z instytucj domu pomocy
spoecznej. W rozdziale drugim ujta zostaa wiedza empiryczna na temat
procesu staroci, cech charakteryzujcych osoby starsze oraz seniorw
mieszkajcych w placwce opiekuczej. Trzeci rozdzia, teoretyczny, jest
pogbieniem wiedzy na temat starszych osb, ich potrzeb i trudnoci oraz
przyblieniem definicji obejmujcych potrzeby, ich podzia i hierarchie.
Rozdzia czwarty podaje wiedz metodologiczn, ktra bya uyta na
potrzeb bada. Ostatni rozdzia jest wynikiem przeprowadzonych bada,
jest prezentacj i analiz informacji uzyskanych w czasie bada oraz
opisem wnioskw z nich wypywajcych.
Zgbianie literatury, gromadzenie informacji na interesujcy mnie
temat, przeprowadzenie rozmw z respondentami, byo wanym
i ciekawym zadaniem. Dziki temu zadaniu zgromadziam du wiedz
gerontologiczn, udoskonaliam swj warsztat badawczy i poznaam wiele
ciekawych osb, z ktrymi przeprowadziam wywiady. Chciaabym, przede
wszystkim, podzikowa moim rozmwcom za szczere i ciekawe
odpowiedzi na zadawane pytania oraz yczliwo i cierpliwo.
ROZDZIA I.
DOM POMOCY SPOECZNEJ W WIETLE LITERATURY
PEDAGOGICZNEJ
Domy pomocy spoecznej to instytucjonalna pomoc, ktra wyraa si

w postaci opieki dziennej lub caodobowej nad jednostkami, ktre nie s
zdolne do samodzielnego funkcjonowania w spoeczestwie, z rnych
powodw, takich jak wiek, trudna sytuacja yciowa, choroby, cikie
warunki mieszkaniowe czy materialne.1
Temat domw pomocy spoecznej jest zwizany z rnymi
pojciami, ktre zostan przyblione w niniejszym rozdziale.
1. Podstawowe definicje
Aby waciwie opisa funkcjonowanie instytucji domu pomocy
spoecznej, najpierw powinno si opisa podstawowe pojcia, takie jak:
pomoc, opieka.
Pojciu pomoc nadaje si wiele rnych znacze, oglnie moe
oznacza czynnoci zwizane z poprawieniem komu trudnej sytuacji.
Wiesaw
Ciczkowski
pomoc
okrela
jako
zorganizowan
dziaalno rnych podmiotw, umoliwiajc jednostkom ludzkim

i grupom spoecznym przezwycianie trudnych sytuacji yciowych.
Dziaalno ta ma te na celu zapobieganie tym sytuacjom i inicjowanie
samopomocy.2
1
Lalak D., Pilch T. (red.), Elementarne pojcia pedagogiki spoecznej i pracy socjalnej, ak, Warszawa
1999, s. 61
2
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom IV, ak, Warszawa 2005, s. 631
10
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku okrela termin pomoc jako

zachowania spoeczne majce na celu polepszenie komu trudnej sytuacji
lub zapobieganie pogorszeniu si istniejcego stanu.3
Wielu pedagogw opisywao termin pomoc, a szczeglnie Helena
Radliska, twrczyni pedagogiki spoecznej w Polsce. Wyrnia ona trzy
formy dziaania: pomoc, opieka, ratownictwo. Zatem pomoc, wedug
H. Radliskiej, to dziaanie, ktre dopomaga rozwojowi, wzrostowi
wszystkiego co dobre. Jedn z najwaniejszych dziedzin pomocy jest
zapobieganie skrzywdzeniem rozwoju i wytwarzanie warunkw, ktre
uatwiaj rozwj.4
Kontynuatorem myli H. Radliskiej dotyczcej pomocy, jest
Aleksander Kamiski, ktry uwaa, i pomoc, ktra wspiera waciwy
rozwj jednostki, dotyczy dziaa sucych poszczeglnym zagroonym
jednostkom, ale rwnie caej spoecznoci, yjcej na danym terenie. Jego
zdaniem wspomaganie rozwoju ma natur profilaktyczn, zapobiegawcz,
zachcajc do uytkowania rnych placwek dla wszystkich na rwni,
rwnie dla osb w trudnej sytuacji.5
Zdzisaw Dbrowski pisze o pomocy: Pomoc jako rodzaj dziaania
przewanie prospoecznego, altruistycznego na rzecz drugiego
czowieka ma i mie powinna zastosowanie przede wszystkim, a nawet
wycznie, w sytuacjach yciowych trudnych, tym bardziej, im wiksza jest
w nich do pewnych granic skala trudnoci. () pomoc polega na
wspdziaaniu z podmiotem sytuacji trudnej w realizacji na normalnym
poziomie jego aktywnoci podstawowej, przywracaniu normalnoci tej
sytuacji, zapobieganiu aktualizacji sytuacji trudnej, albo te na uatwianiu
lub uefektywnianiu sytuacji bdcych w granicach normy.6
3
Tame, s. 623
D. Zalewski, Opieka i pomoc spoeczna. Dynamika instytucji, WUW, Warszawa 2005, s. 33
5
6
Z. Dbrowski, Pedagogika opiekucza w zarysie, Wyd. UWM, Olsztyn 2006, s. 71-72
4
11
W kontekcie psychologicznym, podajc za Januszem Reykowskim,

pomoc to dziaanie podmiotu skierowane na to, aby inne jednostki
spoeczne miay z tego korzyci, natomiast podmiot pomagajcy ponosi
koszty dziaania, wykorzystuje swj czas, dobra materialne.7
Jerzy Modrzewski, socjolog, przez pomoc rozumie kulturowo
uksztatowan form socjalizacyjnej reakcji spoecznej na sytuacje
zagraajce standardowemu uczestnictwu spoecznemu jednostki/jednostek
w obrbie danego ukadu spoecznego lub poza nim.8
Jeli mowa jest o pomocy, nie mona opuci terminu pomoc
spoeczna. Wedug Edwarda Strzeleckiego pomoc spoeczna jest pojciem
szerszym, ni opieka spoeczna. Dziaa ona zazwyczaj w sposb poredni.
Celem pomocy spoecznej jest uaktywnienie samego potrzebujcego
i pobudzenie go do wspdziaania w zaspokajaniu jego wasnych potrzeb,
a nawet jego cakowite usamodzielnienie.9
Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy spoecznej, okrela
pomoc spoeczn jako instytucje polityki spoecznej pastwa, majc na
celu umoliwienie osobom i rodzinom przezwycianie trudnych sytuacji
yciowych, ktrych nie s one w stanie pokona, wykorzystujc wasne
uprawnienia, zasoby i moliwoci.10
Pedagog Ryszard Wroczyski, zajmujcy si pedagogik spoeczn,
okreli charakterystyczne waciwoci pomocy spoecznej:
1. jest cile zwizana z wychowanie, pomaga w przebiegu
rozwizywania
problemw
wychowawczych,
usprawnia
wychowanie;
2. reaguje, szczeglnie w trudnych sytuacjach yciowych czowieka,
grup spoecznych;
3. jest dziaalnoci obejmujc ca ludno w kadym wieku;
7
Tame, s. 634
9
Tame, s. 33-34
10
http://lex.pl/serwis/du/2004/0593.htm // pobrano 19 kwietnia 2010, godz. 17.17 //
8
12
4. ma okrelone cele, takie jak wyksztatowanie w czowieku

zaradnoci, wiar we wasne siy, wyzwala dziaanie jednostek,
adaptacje do zmian w yciu;
5. cech charakterystyczn jest instytucjonalizacja opieki, ktra ma
oparcie w prawie;
6. wykorzystuje metody, takie jak metoda grupowa, rodowiskowa,
rwnie metoda indywidualnych przypadkw;
7. metody wykorzystywane w pomocy spoecznej opieraj si na
dorobku psychologii rozwojowej i na normach wyksztaconych
w nauce pedagogicznej;
8. pomoc spoeczna wedug R. Wroczyskiego ma szerszy charakter
i ma cechy pomocy opisane przez H. Radlisk.11
Jest
wiele
podziaw
pomocy,
wedug
rnych
kategorii.
Psychologowie uwzgldniaj kategorie biorcw pomocy i wyrniaj:

prospoeczne
zachowania
allocentryczne,
prospoeczne
socjocentryczne.
Podzia pomocy ze wzgldu na instytucjonalizacj:
Pomoc drogowa
Pomoc eschatologiczna
Pomoc ekonomiczna
Pomoc medyczna
Pomoc pedagogiczna
Pomoc postpenitencjarna
Pomoc prawna
Pomoc psychologiczna
Pomoc spoeczna12
11
12
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom IV, ak, Warszawa 2005, s. 632-633
Tame, s. 624-625
zachowania
13
Przy tym podziale, powinno si przede wszystkim wyrni pojcie

pomocy spoecznej, gdy jest ona profesjonaln pomoc ludziom
potrzebujcym
wsparcia.
Zadaniem
jej
jest
sprzyja
osigniciu
okrelonych celw u podopiecznych, takich jak: zaspokajanie potrzeb

yciowych, usamodzielnienie si od pomocy innych, przeciwdziaaniu
pogorszenia si sytuacji osb, ktre korzystaj z pomocy spoecznej.
Zdzisaw Dbrowski wyrnia trzy rodzaje pomocy:
1. obiektywnie uzasadnion udzielanie pomocy jednostkom
w trudnych sytuacjach,
2. wskazan, chocia niekonieczn pomagamy jednostce samej
znormalizowa swoj trudn sytuacj,
3. subiektywnie motywowan celem pomocy jest osiganie
komfortu.13
Encyklopedia
pedagogiczna
XXI
wieku
za
Heliodorem
Muszyskim podaje podzia form pomocy ze wzgldu na przekazywane

wiadczenia i zasoby jednostce wspomaganej:
Pomoc majca charakter instrumentalny s to ulgi, darowizny,
zasiki i tym podobne,
Pomoc o charakterze informacyjnym jest to pomoc opierajca si
na ukazaniu i zrozumieniu jednostce swojej trudnej sytuacji,
ukazaniu jej drg wyjcia, pomoc w rozwijaniu umiejtnoci,
w gromadzeniu wiadomoci, wiedzy,
Pomoc motywujca wzmacnianie, ukazywanie szans i wiary
we wasne siy jednostki
Pomoc w zakresie dowartociowywania uwalnianie osoby od
braku wiary w siebie i podnoszenie wiary w siebie i we wasn
warto.14
13
14
Z. Dbrowski, dz. cyt., s. 72

14
Natomiast Z. Dbrowski okreli nastpujce kryteria podziau

dotyczce pomocy, w jej szerokim znaczeniu, na:
podmiotowe- udzielanie pomocy w zakresie: dostarczania
informacji; doradzania w sytuacjach kryzysowych, problemowych;

instruowania; mediacji; wstawiania si za kogo; porczania za kogo;
wsparcia psychicznego (zrozumienie, solidarno, wspczucie); wsparcia
fizycznego;
ochrony
prawnej;
opieki
leczniczo
pielgnacyjnej;
rewalidacji; umacniania poczucia wasnej wartoci; podejmowania

zabiegw kompensacyjnych i usamodzielniajcych.
przedmiotowe
pomoc
udzielana
zakresie
rodkw
materialnych, na przykad: udostpnianie, dostarczanie przedmiotw, ktre

s niezbdne do zaspokojenia potrzeb jednostki, poyczki pienine, dary, a
take wzbudzanie aktywnoci zaradczej, produkcyjnej.
zasadnoci jest to pomoc wzgldna od sytuacji potrzebujcego
i jest: narzucona; dopuszczalna; wskazana; wzgldnie konieczna;

bezwzgldnie konieczna.
znaczenia- dla obiektu pomocy15.

Najdokadniej i najszerzej o opiece pisa Z. Dbrowski, ktry
okreli kilka okrele opieki:

Opieka w ogle to konieczno aktywno jej podmiotu wobec
zalenego asymetrycznie od niego przedmiotu, polegajca na cigym
i bezinteresownym zaspokajaniu jego swoistych potrzeb i kompensowaniu
niezdolnoci do samosterowania lub samozachowania.
Opieka tak zwana zwierzca rodzice wobec swojego potomstwa maj
rne
instynktowne
zachowania,
ktre
su
do
zaspokajania
ponadpodmiotowych potrzeb, takich jak biologiczne, przynalenoci

i bezpieczestwa.
15
Z. Dbrowski, dz. cyt., s. 73
15
Opieka transcendentna opieka ta ma charakter pozaempiryczny,

istnieje w przekonaniach religijnych, ma cisy zwizek w wiar
w opatrzno bosk.
Opieka ludzka jest dziaalnoci ludzi zdolnych do jej sprawowania,
polegajca na cigym zaspokajaniu potrzeb jej obiektw niezdolnych
do samozachowania ().16
Opieka
midzyludzka
opiekunw,
ktra
ma
aktywna
za
zadanie
dziaalno
zaspokajania
opiekuna,
grupy
potrzeb
grupy
podopiecznych lub podopiecznego, ktra dokonuje si w relacjach

opiekuczych i ma charakter cigy, bezinteresowny, gdzie opiekun jest
odpowiedzialny za podopiecznego.17
Wedug pogldw H. Radliskiej opieka w swoim zakresie
obejmuje ludzi niezdolnych do samodzielnego ycia, jest za nich
odpowiedzialna i istnieje midzy opiekunem a podopiecznymi rwna
zaleno.18
We wspczesnych sownikach socjologicznych pojawia si pojcie
opieka spoeczna i jest ona definiowana jako og dziaalnoci instytucji
pastwowych, kocielnych, prywatnych lub innych zajmujcych si
udzielaniem pomocy jednostkom, rodzinom i grupom osb nie mogcych
samodzielnie zaspokoi swoich elementarnych potrzeb yciowych.19
Natomiast we wspczesnym sowniku pedagogicznym, ktry jest
wydany pod redakcj Danuty Lalak i Tadeusza Pilch znajdujemy definicje
opieki spoecznej wyraon jako () dziaanie ubezwasnowolniajce,
ograniczajce lub uniemoliwiajce wasn zaradno podopiecznego,
za ktrego opiekun przejmuje odpowiedzialno, ktry nie ma
16
Tame, s. 90-95
18
Tame, s. 76
19
D. Zalewski, dz. cyt., s. 43
17
16
powszechnego charakteru, nie propaguje swych instytucji i ogranicza

zakres podopiecznych.20
2. Historia domw pomocy spoecznej
Pierwsza idea pomagania czowiekowi wyksztacia si z mitologii.
Prometeusz, syn jednego z Tytanw przeciwstawi si Zeusowi i powici
si dla ludzkoci. To dziki niemu czowiek zdoby umiejtno budowy
domw, liczenia, obserwacji gwiazd, pisania, wydobywania z ziemi metali.
Prometeusz dla czowieka wykrad ogie z Olimpu, za ktry to czyn zosta
srodze ukarany. Mit prometejski mia wielkie znaczenie w idei pomocy,
gdy wybiega on swym przekazem w przyszo obejmujc opiek
wszystkich ludzi.21
Oznaki chci pomocy widzimy take w pocztkach Cesarstwa
Rzymskiego gdzie Cesarz Marcus Cocceius Nerva zainicjowa akcj
pomocy dzieciom ubogich rodzicw.22
W staroytnoci, nie istniay jako takie, zorganizowane czy
powszechne systemy opieki spoecznej pastwa. Pomoc pastwa
ograniczaa si wycznie do interwencji w sytuacjach kryzysowych lub
bya skierowana na wybrane grupy czy kategorie zawodowe ludzi.23
W redniowieczu chrzecijastwo uwaane byo za religi biedoty,
gdy wyrastay z niej postawy opiekucze, wobec ludzi ubogich. Nauka
Ojcw Kocioa bya ukierunkowana na pomoc osobom potrzebujcym,
nazywano to jamunictwo, to znaczy przeznaczenie nadwyki dochodw
bogatszych ludzi na poytek blinich.24
20
D. Lalak, T. Pilch (red.), dz. cyt., s. 171-172

J. Radwan-Pragowski, K. Frysztacki, Spoeczne dzieje pomocy czowiekowi: od filantropii greckiej do
pracy socjalnej, W: Biblioteka Pracownika Socjalnego, Wyd. lsk, Katowice 1998, s. 13
22
A. Mielczarek, Rys historyczny opieki instytucjonalnej w Polsce, W: Praca socjalna, Nr 2/09, s. 34
23
J. Krzyszkowski, Pomoc spoeczna. Historia i wspczesno, W: Praca socjalna, Nr 3, maj-czerwiec
2008, s. 15
24
A. Mielczarek, dz. cyt., s. 34
21
17
Dziaania opiekucze chrzecijan miay charakter zorganizowany,

zaplanowany, przemylany i zinstytucjonalizowany. Pomoc sprawoway
przede wszystkim wsplnoty religijne, z ktrych z czasem rozwiny si
zgromadzenia opiekucze wieckie.25
Zaczy
powstawa
zakony,
ktre
byy
zorganizowanymi,
stacjonarnymi strukturami opieki nad jednostkami wymagajcymi pomocy

spoecznej. Form opieki, ktre wiadczyy zakony bya praca, modlitwa,
dobroczynno. Powstaway rwnie redniowieczne szpitale, ktre
odbiegaj od wspczesnego wyobraenia tej instytucji. W szpitalach
schronienie mogli znale tak chorzy, jak i osoby bezdomne, niezdolne do
pracy czy zwizane ze wiatem przestpczym. W wieku XII rozwino si
znacznie szpitalnictwo zakonne, ktre miao za gwny cel postawione,
opiek nad chorymi. W tym i w nastpnym wieku poza szpitalnictwem
zakonnym rozwina si pomoc prowadzona przez miasto. Ono
sprawowao funkcje opiekucze, przejmowao i nadzorowao istniejce ju
zakady, szpitale, przytuki.
W Anglii w 1601 roku zosta wydany Akt Elbietaski, czyli ustawa
o ubogich, ktra nadawaa sens istnieniu domw pracy przymusowej.
W Polsce rwnie istniay stacjonarne formy opieki nad ludmi
potrzebujcymi
pomocy
socjalnej
istniay
one
do
okresu
midzywojennego. Powstaway one dziki spoecznoci parafialnej,

zapewniay prac swoim podopiecznym (dorosym, jak i dzieciom).26
Zachodzce w XVII-wiecznej Europie przemiany spoecznoekonomiczne, zwizane z rozwojem wolnokonkurencyjnej gospodarki
kapitalistycznej, przesuny na dalsze tory wspieranie ludzi biednych,
niedonych i chorych. Czas ten otworzy drog rewolucji francuskiej,
ktra na powrt nadaa sens pomaganiu ludziom wymagajcym opieki.27
25
J. Krzyszkowski, dz. cyt., s.15

Tame, s. 35-36
27
26
18
Na pocztku istnienia ludzkoci podstawow jednostk wsparcia bya

rodzina wielopokoleniowa. Natomiast w XIX w. nie istniaa ju rodzina
zoona z wielu pokole, istniay zamiast nich rodziny mae, mieszkajce
gwnie w miecie. Rodziny te nie miay ju funkcji samopomocowych,
przestay
by
spoeczestwa
gwn
w
jednostk
formie
wsparcia.
nowych
Dziki
ruchw
aktywizacji
spoecznych
i politycznych zwizkw zawodowych, maa rodzina potrzebujca

pomocy otrzymywaa zasiki i zapomogi.
W XIX wieku duch idei pomocy spoecznej ody wrd modziey
studentw katolickich. Zaczy powstawa stowarzyszenia charytatywne,
ktre niosy pomoc ubogim ludziom, poprzez prowadzenie tanich kuchni
i jadalni, a take miejsc do nauki zawodu. Przykadem moe by
Stowarzyszenie Zakonne Salezjanw, ktre zajmowao si ksztaceniem
ludzi, co pozwalao na usamodzielnienie si i prowadzenie godnego ycia.
Inn organizacj, ktra zajmowaa si pomoc spoeczn byo
stowarzyszenie Charity Organization Society zaoone w Londynie
w 1869 roku. Ta organizacja stworzya podstawy wspczesnej pomocy
spoecznej, organizowaa terytorialnie opiek, rejestr podopiecznych,
prowadzio wywiady
rodowiskowe. Nadao to nowy, instytucjonalny
wymiar organizacji pomocy spoecznej i zapocztkowao profesjonalizacj

dziaalnoci, z ktrej wyrosa pniej zawodowa praca socjalna.28
Podobnie jak w innych pastwach Europy, w Polsce rwnie
organizacj opieki potrzebujcym zapocztkoway zakony. Prowadziy one
dziaalno misyjn, a bogate rody fundoway szpitale i przytuki. Pierwszy
w Polsce szpital zosta zaoony w 1108 roku przy kociele Panny Marii we
Wrocawiu. Polscy moni zaczli zakada fundacje charytatywne, ktre
miay za zadanie usprawiedliwienie swojego bogactwa wobec Boga. Za
czasw Kazimierza Wielkiego zostao wydane zarzdzenie obejmujce
28
J. Krzyszkowski, dz. cyt., s. 14-38
19
opiek nad osobami psychicznie chorymi. Natomiast Jan Olbracht wyda

ustaw w 1496 roku, na mocy ktrej miasto, waciciele wsi oraz parafie
byli zobowizani do wydania zawiadcze dla osb, ktrzy uprawiali
ebractwo.
Wybitny myliciel i polityk Andrzej Frycz Modrzewski w swoim
dziele O naprawie Rzeczypospolitej rwnie porusza temat pomocy
ubogim. Zawar w tym dziele midzy innymi sposoby zwalczania
nieobyczajnoci, opieki nad ubogimi, pisa o wprowadzeniu dozorcw
ludzi ubogich, ktrzy by bronili ludzi nie mogcych samodzielnie
funkcjonowa w spoeczestwie. Dwr krlewski rwnie dawa przykad
pomocy osobom ubogim. To dziki Annie Jagiellonce i Zygmuntowi III
powstao Bractwo w. azarza w Krakowie. Bractwo te wydzielao
i rejestrowao biednych godnych jamuny. W tych take czasach wczesne
szpitale
miay
funkcje
przede
wszystkim
opiekucze,
dopiero
w Owieceniu polskim, szpitalnictwo wraz z wzrastajcymi potrzebami

zmieniay si w szpitale we wspczesnym tego sowa znaczeniu.29
Trzeba take wspomnie, i dziki Gabrielowi Piotrowi Baudouin
zostaa unowoczeniona organizacja opieki i zostaa wprowadzona nowa
funkcja opieki nad dziemi rodzina zastpcza.
W wieku XIX zostaje powoane do ycia przez Stanisawa Staszica,
Towarzystwo Hrubieszowskie. Miao ono duy wpyw na form opieki
w wczesnym czasie. Towarzystwo utworzyo ruch pomocowy, ktry
zobowizywa wsie i miasta do opiekowania si zniedoniaymi starcami,
inwalidami, finansowaniem szpitali i szk. Ponad to zajo si sierotami,
ktrym szukano i umieszczano w rodzinach zastpczych. Rwnie Zofia
Zamojska wpyna na popraw pomocy i opieki nad potrzebujcymi
w pastwie, zakadajc Warszawskie Towarzystwo Dobroczynnoci.
29
A. Mielczarek, dz. cyt., s. 39-42
20
Instytucja ta nastawia si szczeglnie na opiek nad starcami, sierotami

i kalekami, ubogim udzielano bezpatnej pomocy lekarskiej.
Na
przeomie
XIX
XX
wieku
zostaje
umocnione
i rozpowszechnione pojcia takie jak: praca socjalna, pracownik

socjalny. Stao si to poprzez niewystarczajc, jak dotychczas,
dziaalno charytatywn, ktra zostaa zastpiona dziaalnoci gminy,
powiatw, wojewdztw. Dobroczynno i filantropia zostay zastpione
terminem praca socjalna. Pierwsz ustaw o pomocy ubogim,
potrzebujcym przyj Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 16 sierpnia 1923
roku. Dziki tej ustawie zajto si ludmi potrzebujcymi pomocy
(starcami, inwalidami, osobami przewlekle i nieuleczalnie chorymi,
osobami
upoledzonymi
umysowo),
poprzez
umieszczanie
ich
w zakadach opieki spoecznej, gdzie mieli zagwarantowan pomoc

socjaln i medyczn. Ustawa z dnia 16 sierpnia 1923 roku bya aktualna a
do 29 listopada 1990 roku.
W PRL powstay i rozwiny si dwie formy dziaalnoci opieki
spoecznej, byy to: pomoc zamknita odbywaa si w zakadach
zamknitych z oderwaniem od dotychczasowego rodowiska ycia osoby
potrzebujcej, ktre zapewniay m.in. usugi bytowe, usugi medyczne,
nauczanie i inne; a rwnie pomoc rodowiskowa polegaa na udzielaniu
wiadcze w rodowisku zamieszkania beneficjenta. Tak powstay
pierwsze domy pomocy spoecznej. Domy pomocy spoecznej dzieliy si
w zalenoci od rnych kategorii potrzebujcych, na przykad domy
rencistw, domy dla przewlekle chorych, domy dziecka, domy dla
uzalenionych od alkoholu. Powstaway take dzienne domy pomocy
spoecznej i orodki adaptacyjne.
W latach 90. XX wieku domy pomocy spoecznej podday si
standaryzacji, ktra miaa na celu popraw jakoci ycia podopiecznych.
Do sektora opieki stacjonarnej zostay zakwalifikowane take inne
21
placwki zapewniajce caodobow opiek osobom przewlekle chorym,

w podeszym wieku czy rodzinne domy pomocy. Nazywamy je zakadami
opieki dugoterminowej.
Zgodnie z ustaw o pomocy spoecznej to gmina ma za zadanie
prowadzenia i zapewnienia miejsc w domach pomocy spoecznej. Wraz
z ustaw o pomocy spoecznej z dnia 12 marca 2004 roku domy pomocy
spoecznej mogy zakada i prowadzi osoby fizyczne lub prawne. Jak
podaje Andrzej Mielczarek w 2006 roku istniay 824 domy pomocy
spoecznej, w tym 211 przeznaczone dla osb w podeszym wieku.30
W historii Europy do XIX wieku pomoc potrzebujcym opieraa si
gwnie na niepublicznych systemach wsparcia: rodzinie, spoecznoci
lokalnych,
pozarzdowych,
organizacjach
wieckich,
kocioach
i zwizkach wyznaniowych. W kadym z wymienionych podmiotw pomoc

bya wiadczona nieodpatnie i opieraa si na dobrowolnych dziaaniach
wobec potrzebujcych. W tym sensie moemy mwi o dominacji
naturalnych systemw wsparcia opartych na wzajemnym zaufaniu
i dziaaniach na zasadach wzajemnoci.31
3. Warunki socjalne i bytowe bdce w domach pomocy spoecznej
Dugo trwajce i wysokie bezrobocie, doprowadzajce do ubstwa,
cigle starzejce si spoeczestwo zmusza pastwo do rozwijania pomocy
spoecznej i tworzenia cigle nowych instytucji opieki spoecznej.32
Gwn form pomocy instytucjonalnej wspczesnej Polski jest
dom pomocy spoecznej, ktry dziaa na podstawie Ustawy o pomocy
spoecznej z dnia 12 marca 2004 roku.33
30
A.Mielczarek, dz. cyt. s. 43-50

J. Krzyszkowski, dz. cyt., s.19
32
D. Zalewski, dz. cyt., s. 181
33
Z. Szweda-Lewandowska, Domy pomocy spoecznej. Projekcja zapotrzebowania, W: Polityka
spoeczna, Nr 5-6, Warszawa, Maj-Czerwiec 2006, s. 10
31
22
Pomoc osobie starszej w pierwszej kolejnoci powinna zapewnia

rodzina, rwnie znajomi, czy ssiedzi. Jeli ta pomoc jest ograniczona,
przez utrat samodzielnoci, pogarszajcym si stanem zdrowia, wtedy
senior wymaga profesjonalnej opieki. Jest ona udzielana w rodzaju
wiadcze w ramach pomocy rodowiskowej, udzielanej przez orodki
pomocy spoecznej. Jest to pierwsza forma pomocy, ktra gdy jest
niewystarczajca moe by zmieniona na skierowanie do domu pomocy
spoecznej.34
Wedug Danuty Lalak i Tadeusza Pilcha dom pomocy spoecznej to
tradycyjna forma instytucjonalnej pomocy spoecznej w postaci opieki
caodobowej lub dziennej nad osobami niezdolnymi do samodzielnej
egzystencji, ktrych nie mona przystosowa w peni do samodzielnego
ycia () z uwagi na wiek, schorzenia, sytuacj yciow oraz warunki
rodzinne, mieszkaniowe i materialne, mimo zastosowania wszystkich form
pomocy.35
Zaoeniami organizacyjnymi tego rodzaju placwek jest przede
wszystkim tworzenie jak najrniejszych typw domu pomocy spoecznej,
ktre bd dostosowane do sprawnoci i stanu zdrowia podopiecznych,
rwnie jak najwicej tworzonych miejsc uwzgldniajc potrzeby
spoeczestwa oraz nadanie placwce cech domu rodzinnego, w celu
dobrego samopoczucia mieszkacw.36
Aktualnie w Polsce istnieje sze typw domw pomocy spoecznej
utworzonych dla:
1.
Osb w starszym wieku,
2.
Osb przewlekle chorych,
3.
Osb psychicznie chorych
4.
Osb dorosych z niepenosprawnoci intelektualn,
34
Z. Szweda-Lewandowska, Domy pomocy spoecznej i sieci wsparcia seniorw, W: Polityka

spoeczna, Nr 7, Warszawa, Lipiec 2009, s. 17
35
D. Lalak, T. Pilch (red.), dz. cyt., s. 61
36
Tame, s. 61
23
5.
Osb kalekich
6.
Dzieci i modziey z niepenosprawnoci intelektualn.

Dom pomocy spoecznej to miejsce staego zamieszkania dla osb
starszych, chorych, potrzebujcych. Zapewniaj one mieszkanie

i wyywienie, ale rwnie opiek lecznicz, rehabilitacyjn, zabiegi
pielgniarskie,
terapeutyczne,
ktre
dostosowane
dla
kadego
indywidualnie.
Koszty utrzymania domw pomocy spoecznej ustala minister PiPS,
zgodnie z Ustaw o pomocy spoecznej koszty pobytu to prawie 70% renty
bd emerytury mieszkaca domu, cz pozostaa jest finansowana przez
budet gminy, z ktrej pochodzi skierowany do DPS. Dzieje si tak, jeeli
rodzina osoby starszej nie ma rodkw na
pokrycie penych kosztw
pobytu teje osoby. 37

Domy pomocy spoecznej zapewniaj swoim podopiecznym usugi
bytowe, opiekucze i wspomagajce, ktre s dostosowane do potrzeb
jednostki, w sposb indywidualny. Dom pomocy spoecznej kieruje si
zasad upodmiotowienia osoby starszej, zapewnienia mu poczucie
bezpieczestwa, prawo do wolnoci, godnoci i dokonywania wasnych
wyborw. Celem domu pomocy spoecznej jest take stworzenie warunkw
i atmosfery podobnych do tych w domu rodzinnym. Placwka tego typu
zapewnia mieszkacom przede wszystkim opiek, moliwo brania
udziau w rnych formach aktywizacji i rehabilitacji.38
Obecnie w domach pomocy spoecznej priorytetem stao si
aktywizowanie
swoich
mieszkacw,
myl
dziaania
socjoterapeutycznego, ktre ma na celu utrzymanie w jak najwyszym
37
Z. Szweda Lewandowska, dz. cyt., s. 10-11

http://www.dps.pl/domy/index.php?rob=radar&dzial=12&art=660 // pobrano 17 maja 2010, godz.
21.08 //
38
stopniu zaradnoci osobistej seniorw, w sferach psychofizycznej, jak

i psychospoecznej.39
W tym celu powinien dziaa w DPS Zesp TerapeutycznoOpiekuczy (ZTO), zoony ze specjalistw, ktry uwzgldnia w pracy nad
mieszkacami ich stopie aktywnoci, stan zdrowia. Zesp TerapeutycznoOpiekuczy opracowuje dla kadego mieszkaca indywidualny plan
wsparcia, zakres usug jaki powinien by wykonany: bytowy ( tj. miejsca
zamieszkania, wyywienie, zapewnienia niezbdnej odziey i obuwia,
utrzymania czystoci), opiekuczy (udzielanie pomocy mieszkacowi w
podstawowych
czynnociach
yciowych,
pielgnacja
i niezbdna pomoc w zaatwianiu spraw osobistych), wspomagajcy

(umoliwienie mieszkacowi udziau w terapii zajciowej, podnoszenie
jego sprawnoci i aktywizowanie, umoliwienie zaspakajania potrzeb
religijnych i kulturalnych). Senior przebywajcy w DPS powinien mie
moliwo utrzymywania kontaktw z krewnymi i nawizywania nowych
ze rodowiskiem.
Przy tworzeniu indywidualnego planu wspierania bardzo wane
jest, aby podopieczny bra aktywny udzia w jego planowaniu.
Skonstruowanie dobrego planu sprawia, i senior czuje si potrzebny,
rozbudza swoj ch do dziaania, jest to dobra aktywizacja mieszkaca.
Inn now funkcj wprowadzon do domu pomocy spoecznej jest
pracownik pierwszego kontaktu (PPK). Kady z mieszkacw ma
moliwo wybrania sobie spord pracownikw DPS tzw. pracownika
pierwszego kontaktu. Pracownik taki powinien by wraliwy na problemy
swojego podopiecznego, gotowy do rozwizywania jego problemw.
Winien on szanowa podopiecznego, widzie go jako indywidualn
jednostk z potrzebami i nie traktowa go przedmiotowo.40
39
M. Kuskowski, Spojrzenie praktyka na terapi w domach pomocy spoecznej, W: Praca socjalna, Nr

5, wrzesie-padziernik 2009, s. 39
40
http://www.dps.pl/domy/index.php?rob=radar&dzial=12&art=660 // pobrano 17 maja 2010, godz.
21.45 //
Podstawowymi dziaaniami DPS jest utrzymanie, zapewnienie

mieszkania, opiek, pomoc, wsparcie osobom w podeszym wieku, ktrzy
z rnych przyczyn nie mog mieszka samodzielnie.41
41
D. Lalak, T. Pilch (red.), dz. cyt., s. 62
ROZDZIA II.
LUDZIE STARSI W UJCIU LITERATURY PEDAGOGICZNEJ
Wspczesne
dzieje
charakteryzuj
si
wieloma
postpami
technicznymi, informatycznymi. Wzrasta nasza wiedza na wiele tematw.

Rwnie cech charakterystyczn wspczesnego spoeczestwa jest to, i
coraz wicej ludzi doywa sdziwej staroci. Symbolem wieku XX stao
si starzenie si ludzi.42
Dlatego te w niniejszej pracy poruszono kilka wanych kwestii
dotyczcych starzenia si, ludzi starszych i problemw dotykajcych osb
w podeszym wieku.
1. Ramy definicyjne dotyczce ludzi starszych
Gdy pisze si o ludziach starszych najwaniejszym pojciem wydaje
si staro. Czym jest wic staro? Ot staro jest ostatnim etapem
rozwoju czowieka, jest ona faz zrnicowan, ktr poprzedzaj okresy
ycia, takie jak: dziecistwo, okres modzieczy i wiek dojrzay. Staro to
kocowy etap procesu starzenia si, gdzie procesy psychiczne, biologiczne
i spoeczne dziaaj na siebie w sposb, ktry zostaje naruszona
rwnowaga biologiczna i psychiczna jednostki.43
Stworzono wiele kwalifikacji staroci, jedn z nich jest podzia
kijowskich naukowcw, ktrzy wyrnili:
1. wiek podeszy (60-74 lata) osoby w tym wieku ciesz si dobr
sprawnoci psychiczn i fizyczn i s na og samodzielne.
42
P. Kocimska, Staro wyzwaniem dla wspczesnoci, W: Niebieska Linia, Nr 5/28/2003, s. 6

A. Nowicka, Staro jako faza ycia czowieka, W: Wybrane problemy osb starszych, (pod red.)
Agnieszki Nowickiej, Oficyna Wydawnicza Impuls, Krakw 2006, s. 17
43
27
2. wiek starczy (75-90 lat) nazywany rwnie staroci waciw,

pogorszenie si sprawnoci fizycznej i umysowej.
3. wiek sdziwy (powyej 90 lat) nazywany take dugowiecznoci.
Natomiast wiatowa Organizacja Zdrowia podzielia staro na
nastpujce etapy:
wiek przedstarczy (midzy 45.-59 rokiem ycia)
wiek starzenia si (pomidzy 60.-74.r..)-wczesna staro,
modzi-starzy
wiek starczy (midzy 75.-89. rokiem ycia)-pna staro,
starzy-starzy
dugowieczno
powyej
90.
r.)
tzw.
Osoby
dugowieczne.44
Staro ma take swoje wady i zalety. Do wad, zwanymi plagami
staroci, zalicza si biologiczny proces zniedonienia, widoczny ubytek
sprawnoci fizycznej, patologiczn wielochorobowo pen bolesnych
i dugotrwaych cierpie. Ponadto do tych dolegliwoci dopisuje si
psychiczne niedomogi, ktre uwyraniaj si w postpujcym otpieniu
umysowym, poczuciu osamotnienia i rnych charakterologicznych
dewiacjach. Staro ma take kilka zalet takich jak dowiadczenia,
dojrzae osdy, mdro yciowa.45
Wyrnia si take rne typy staroci takie jak:
staro (wiek) kalendarzowa to liczba lat, ktre si przeyo
staro (wiek) psychologiczna jest zwizana z funkcjonowaniem
intelektualnym, sprawnoci i zmianami w osobowoci czowieka.
44
A. Nowicka, dz. cyt., s. 18

A. M. de Tchorzewski, Staro, jej sens i znaczenie w procesie wychowania i rozwoju czowieka, W:
Zdrowie czowieka i jego edukacja gerontologiczna, (red.) Maria Kuchciska, Wyd. Akademii Bydgoskiej
im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2004, s. 98
45
28
Staro (wiek) fizjologiczna(biologiczna) jest mierzona przez

wskaniki biologiczne i wykazuje ywotno komrek, tkanek
organizmu.
staro (wiek) spoeczna jest okrelana na podstawie odgrywanej
roli spoecznej.46
Powstao wiele teorii dotyczcych procesu starzenia si. Jak pisze
w swoim artykule Zofia Szweda-Lewandowska, podajc za Kirkwoodem,
starzenie si jest procesem postpujcym, powodujcym upoledzenia
rnych funkcji organizmu, a take uniemoliwiajcym adaptacj do zmian
zachodzcych w rodowisku.47
Proces starzenia si to stopniowe pogarszanie si struktury i funkcji
narzdw, ktrego efektem jest rosnce prawdopodobiestwo mierci
organizmu.48
Na wiele sposobw prbowano tumaczy proces starzenia.
W
ramach
paradygmatu
biologicznego
starzenie
si
polega
na
nieodwracalnych zmianach w organizmie ludzkim. Niektrzy badacze

opisali to jako uszkodzenie
midzykomrkowej
substancji,
ktre
doprowadza do obumierania komrek organizmu. Natomiast inni badacze

podali za przyczyny starzenia si, problem z programem sterujcym
przeobraeniami w funkcjach organizmu. Staro w paradygmacie
biologicznym
to
stan
degradacji
biologicznej,
psychologicznej
i spoecznej czowieka().49
Zgodnie z paradygmatem aktywacyjnym nie ma uzasadnienia
okrelenia staroci jako stan specyficzny ycia czowieka pojawiajcy si
w konkretnym okresie ycia. Ujcie to ukazuje, i czowiek koczc
46
S.Kowalik, Pedagogiczne problemy funkcjonowania i opieki osb w starszym wieku, W: Pedagogika

specjalna, (pod red.) Wadysawa Dykcika, Wyd. nauk. UAM, Pozna 2001, s. 315
47
Z. Szweda-Lewandowska, Domy Pomocy Spoecznej. Projekcja zapotrzebowania, W: Polityka
spoeczna, Nr 5-6, 2007, s. 9
48
K. Ksiek, Zagadka starzenia si. Wspczesne pogldy na temat moliwoci opnienia procesu
starzenia si, W: Senior w domu, (red. nauk.) Jolanta Twardowska-Rajewska, Wyd. nauk. UAM, Pozna
2007, s. 18-19
49
S.Kowalik, dz. cyt., s. 314
29
65. rok ycia jest uznawany za czowieka starszego, ale nie oznacza to, e
proces starzenia si intensyfikuje si. Czowiek starszy moe w tym
i starszym wieku nadal zachowywa dobr sprawno psychiczn
i fizyczn. Sprawno t ujawnia tylko w inny sposb ni dawniej.
Paradygmat aktywacyjny wyodrbni dwa kierunki mylenia o procesie
starzenia si, mianowicie jest to orientacja socjalna i orientacja
historyczna.50
Adam A. Zych i Magorzata Kaleta-Witusiak opisali w swoim
artykule wielowymiarowo procesu starzenia si. Okrelili wymiar
biologiczny (lub fizjologiczny), psychospoeczny, spoeczny. Przez wymiar
biologiczny rozumie proces starzenia si jako nieodwracalne, naturalne,
cigle nasilajce si zmiany metaboliczne i zmian waciwoci
fizykochemicznych komrek. Natomiast w wymiarze psychospoecznym
starzenie si to dynamiczny proces zmian, ktry obejmuje nie tylko
fizjologiczne
przemiany
organizmu,
ale
rwnie
psychiczne
i spoeczne zmiany w yciu czowieka. Z kolei wymiar spoeczny okrela

starzenie si czowieka jako proces przechodzenia osoby przez stadia cyklu
ycia, z ktrymi zwizane s zmiany ycia spoecznego czowieka, jak
rwnie specyficzne choroby. 51
Z biegiem czasu ciao czowieka, w procesie starzenia si, zmienia
si, wystpuj problemy z podstawowymi ukadami, zmniejsza si poziom
percepcji zmysowej, maleje wydolno oddechowa, krenia, wystpuj
zaburzenia w komunikacji midzy komrkami nerwowymi. 52 W procesie
starzenia si wystpuj charakterystyczne choroby i schorzenia takie jak:
utrata rwnowagi, otpienie, zniedonienie. Ludzie starsi najczciej
50
Tame, s. 315-316
A.A.Zych, M. Kaleta-Witusiak , Geragogika specjalna-moralnym obowizkiem naszych czasw,
W: Wybrane problemy osb starszych, (pod red.) Agnieszki Nowickiej, Oficyna Wydawnicza Impuls,
Krakw 2006, s. 28
52
Tame, s. 29
51
choruj na choroby ukadu sercowo-naczyniowego, oddechowego,

trawiennego, uszkodzenia narzdu ruchu.53
Wyrniono pi teorii procesu starzenia si:
1. Teoria zegarowa wedug tej teorii organizm posiada swj wasny
program rozwoju.
2. Teoria bdw L. Orgela
3. Teoria
immunologiczna
ukad
odpornociowy
wieku
senioralnym jest mniej sprawny, przez co wystpuj rne choroby,

schorzenia i mog wystpi choroby autoagresywne.
4. Teoria wolnych rodnikw najbardziej popularna teoria na temat
starzenia si.
5. Teoria wiza krzyowych w czasie starzenia si wizania
krzyowe w kolagenie zmniejszaj swoj elastyczno, przez co
i tkanki skry i naczy maj mniejsz elastyczno-starzej si.54
Dlaczego czowiek starzeje si? Uwzgldnia si nastpujce
przyczyny:
Przyczyny biologiczne
powstaje
przecienie
spada
ukadu
aktywno czowieka,
nerwowego,
take
naduywanie uywek, lekw, ze odywianie.

Przyczyny spoeczne moe wystpi izolacja spoeczna, za
sytuacja materialna.
Przyczyny psychologiczne zaburzenia funkcji: suchowej,

wzrokowej, sytuacje zaniku pamici, sabnca wraliwo
zmysowa.55
Wanym, a moe i najwaniejszym pojciem w tym podrozdziale jest

termin okrelajcy osoby starsze. Czowiek w starszym wieku to osoba,
ktra wesza w trzeci faz ycia (staro). W ujciu sownikowym starzec
53
A. Hernik, Zrozumie staro, W: Niebieska Linia, 5/28/2003, s. 8

K. Sygit (pod red.), Zarys gerontologii, Wydawnictwo naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin
2008, s. 21-23
55
Tame, s. 14
54
to jednostka starsza wiekiem w stosunku do innej jednostki, z ktr si j

porwnuje.56
Adam A. Zych wyznaczy kategorie, wedug ktrych seniorami s:
Osoby, ktre przekroczyy okrelony wiek
Jednostki, ktre wkroczyy w wiek emerytalny i s nieaktywne
zawodowo.
Osoby,
ktre
maj
niszy
poziom
sprawnoci
fizycznej
i psychicznej.57
2. Charakterystyka osb starszych

Osoby, ktre weszy w trzeci wymiar ycia, zwany staroci,
nazywane s ludmi w starszym wieku, starymi, seniorami czy starcami.58
Seniorzy nie s jednolit homogeniczn grup, gdy kady z nich
z osobna ma inn sytuacj yciow, spoeczn czy ekonomiczn, jak
i rni si stanem zdrowia, poziomem moliwoci fizycznych
i psychicznych.59 Ludzie starzy yj w rnych spoecznociach
rodowiskowych, kulturowych, maj take inne predyspozycje genetyczne,
rozrniaj si poziomem i stylem ycia, dlatego te jeli s w tym samym
wieku
kalendarzowym
to
mog
rni
si
od
siebie
wiekiem
funkcjonalnym nawet o kilkadziesit lat.60

Przede wszystkim czowieka starszego mona pozna po wygldzie
zewntrznym. W wygldzie najistotniejsze zmiany zachodz w obrbie
56

Tame, 19
58
59
S. Kawula (red. nauk.), Pedagogika spoeczna. Dokonania-aktualno-perspektywy, Wyd. Adam
Marszaek, Toru 2001, s. 552
60
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom I, ak, Warszawa 2003, s. 581
57
motoryki, w sylwetce ciaa (nadwaga), w tempie pracy (spowolnienie),

a niekiedy dbania o siebie, o swj wygld.61
Inne cechy szczeglne w wygldzie seniorw to na przykad zmiana
wygldu skry (uszczenie, wysuszenie), brzowawe plamki na ciele, skra
staje si obwisa, pojawiaj si zmarszczki.62
Zmienia si take poziom aktywnoci i sprawnoci fizycznej. Osoby
w starszym wieku zapadaj na coraz wicej chorb zwizanych z ukadem
oddechowym, ukadem krenia, ukadem trawiennym, zmniejszaj si
moliwoci percepcji, nastpi moe uszkodzenie narzdu ruchu.
Wystpuj choroby serca, nadcinienie, cukrzyca. Szczegln cech
staroci s zachorowanie na rne schorzenia, takie jak: utrata rwnowagi,
otpienie, zniedonienie. Czsto nastpuje pogorszenie si pamici,
szczeglnie krtkoterminowej. Powstaje nowy typ pamici pami serca
jest to pami emocjonalna, natomiast za inteligencj pynn pojawia si
inna, inteligencja skrystalizowana. Osoby w starszym wieku czciej
dotyka niepenosprawno.63
Stan psychiczny osb starszych przedstawia si rnie, przede
wszystkim zaley to od prowadzonego przez osob starsz trybu ycia.
Staro moe przyspieszy i pogbi poczucie smutku, samotnoci.
Czowiek staje si bardziej lkliwy, czuje, w coraz czstszych sytuacjach,
poczucie bezsilnoci i bezradnoci. Nastpuj trudnoci z przystosowaniem
si do nowych sytuacji yciowych, co jest dziwnym zjawiskiem, zwracajc
uwag na to, i czowiek starszy ma wiele dowiadczenia i mdroci
yciowej, ale co nie uatwia mu przystosowana si. Czciej narzeka, jego
nastrj jest ponury, pesymistyczny, jest zrzdliwy, nerwowy, sfrustrowany.
61
A.A.Zych, M. Kaleta-Witusiak , dz. cyt.,s. 31

J. Kobrzeniecka, Studenci o staroci i seniorach, W: Zdrowie. Czowiek i jego edukacja
gerontologiczna, (red.) Marii Kuchciskiej, Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego,
Bydgoszcz 2004, s. 141
63
A. Hernik, dz. cyt., s. 8
62
Nastpuje ochodzenie emocjonalnoci, jest to spowodowane tym, e

u osoby starszej zmniejszaj si czynnoci ukadu hormonalnego. 64
Okres staroci ma take swoje zalety. Starszy czowiek jest o wiele
mdrzejszy od modszych siebie osb. Posiada wiele wspomnie,
dowiadczenia co za tym idzie mdro yciow. W okresie staroci
senior ma moliwo zebrania plonw swojego dotychczasowego ycia.
Bdc zdrowym, osoba starsza, przechodzc na emerytur, ma moliwo
rozwijania swoich zainteresowa, moe cieszy si spokojem, zacz
podrowa, organizowa rne spotkania towarzyskie, pomaga dzieciom
w opiece nad wnukami, cieszy si z czasu spdzonego z rodzin.
Czowiek w okresie staroci jest bardziej skonny do refleksji, do wracania
mylami w przeszo, powinien pozytywnie spojrze na swoje
dotychczasowe ycie i pogodzi si z yciem, ktre powoli dobiega
koca.65
Kady z seniorw zachowuje si inaczej i kady traktuje staro na
swj sposb. Mona wyrni kilka podstawowych postaw osoby starszej:
Postawa konstruktywna zachowanie pogodne, waciwe do
swojego wieku, mie usposobienie, otwarto, towarzysko, dobrze
radzcy z problemami i zmieniajc si cywilizacj,
Postawa zalena zachowanie przypominajce mae dziecko, nie
radzce sobie z problemami, due trudnoci w przystosowaniu si do
zmian, bezbronno, nieufno, wymagana opieka, pomoc, ochrona.
Postawa obronna bronica si od staroci, styl bycia, strj,
zachowanie przypominajce nadal czowieka modego, a nie
w podeszym wieku, maskowanie swojej mijajcej modoci,
lekkomylno,
nieodpowiedzialno,
moe
doprowadzi
naraenia swojego i innych zdrowia i bezpieczestwa.

64
65
J. Kobrzeniecka, dz. cyt., s. 141.

A.Nowicka, dz. cyt., s. 260
do
Postawa agresywna brak zdolnoci do radzenia sobie ze swoimi

problemami zdrowotnymi, yciowymi, spoecznymi, win obarczaj
innych ludzi, wykazuje du wrogo do innych osb.
Postawa autoagresywna osoby z t postaw obarczaj siebie za
wszystkie yciowe klski, a take za nadchodzc staro, wykazuj

wobec siebie agresje w taki sposb, i nie dbaj o siebie, izoluj si
od innych ludzi, podejmuj prby samobjcze.66
Zasadniczo zmienia si sytuacja yciowa czowieka, ktry wchodzi
w okres staroci. Zmiana polega na zaprzestaniu pracy zawodowej, przez
co zmniejsza si czstotliwo kontaktw spoecznych. Moe to
spowodowa samotno i poczucie izolacji u ludzi w starszym wieku.67
W okresie staroci zmieniaj si role, ktre ludzie starsi wczeniej
odgrywali w spoeczestwie. Gdy w Polsce byo wicej rodzin
wielopokoleniowych, czowiek starszy by dla rodziny mdrc, patriarch
posiadajcym wadz absolutn w rodzinie, czonkowie rodziny odczuwali
wielki szacunek do najstarszych w rodzinie. Teraz, gdy wikszo rodzin
jest maych, rola mdrcy przestaa mie prawo bytu, odepchnito seniorw
na margines ycia rodzinnego, jak i spoecznego, ludzie zaczli uwaa, e
osoba starsza nic ju nie bdzie potrafia si nauczy, e nie nada za
postpem wspczesnej cywilizacji. Bywa, i osoby na emeryturze s przez
modych ludzi traktowane z wrogoci czy niechci.68
Ludzi starszych mona podzieli ze wzgldu na ich funkcjonowanie
w spoeczestwie na:
o modzi starzy s to osoby w wieku od 65 do 74 lat
i charakteryzuj si tym, i mog samodzielnie funkcjonowa.
o starzy starzy s to osoby w wieku od 75 do 85 lat i maj
trudnoci w samodzielnym funkcjonowaniu.
66
D. Becelewska, Wsparcie emocjonalne w pracy socjalnej, lsk, Katowice 2005, s. 105-106

A.A.Zych, M. Kaleta-Witusiak , dz. cyt., s. 31
68
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom I, ak, Warszawa 2003, s. 581
67
o najstarsi starzy to grupa osb w wiek 85 lat i wicej.69

Jak kady czowiek, czy w wieku modzieczym czy dorosym, tak
i w wieku emerytalnym, ma wiele problemw. Lecz te problemy zmieniaj
si z wiekiem. Najwaniejszym problemem ludzi starszych jest utrata
sprawnoci psychicznej, jak i fizycznej. Przez utrat zdrowia, monoci
przemieszczania si senior zaczyna wycofywa si i zapada w nastpny
problem wieku starczego, mianowicie w samotno. Czowiek pozbawiony
kontaktu z innymi odczuwa dyskomfort psychiczny, czuje si niepotrzebny,
co tworzy problem poczucia niepenowartociowoci czowieka. Czowiek
starszy jest wycofany, czasami agresywny bo boi si tego co nastpuje po
okresie dorosoci. Ale kady czowiek moe zmieni swoje pooenie,
potrzebn s tylko chci. 70
3. Ludzie starsi mieszkajcy w domu pomocy spoecznej

Proces starzenie si ma wiele cech. Przede wszystkim, cech wan
jest to, e czowiek w podeszym wieku odczuwa obnienie poziomu
swojej sprawnoci fizycznej i psychicznej. Bywa tak, e senior pod
wpywem pogbiajcej si staroci nie potrafi samodzielnie funkcjonowa.
Wtedy albo rodzina zajmuje si osob starsz, albo taka osoba umieszczana
zostaje w domu pomocy spoecznej.
Dom pomocy spoecznej dy do upodobnienia si do zwykego,
rodzinnego domu, gdzie wszyscy yj w zgodzie. Czas w domu pomocy
mija podobnie, jak w zwykych domach. Osoby tam przebywajce
wykonuj codzienne czynnoci takie jak np. sprztanie swoich pokoi,
przygotowuj sobie posiki, robi zakupy, przyjmuj swoje rodziny
przyjedajce z wizyt. Dom pomocy spoecznej stara si zaspokaja
69
70
Z. Szweda-Lewandowska, dz. cyt., s. 10

S.Kowalik, dz. cyt., s. 317-321
potrzeby biologiczne, ale take daje moliwo wyboru, prawo do

wolnoci.
Losy seniora mieszkajcego w domu pomocy spoecznej zale od
rnych czynnikw: od cech charakteru, stanu zdrowia, stylu ycia,
poziomu sprawnoci fizycznej, a przede wszystkim od postaw personelu
wobec osb starszych. Personel winien traktowa mieszkacw domu
pomocy podmiotowo, jako penowartociowych ludzi, udziela im pomocy
w sprawach samoobsugi, ale take w rozmowie.
Najtrudniejszym zadaniem, ktre stoi przed osob starsz, jest
zaakceptowanie swojego stanu zdrowia. Czsto w trakcie procesu starzenia
si pojawiaj si choroby przewleke, czy nabyta niepenosprawno, taka
jak niedosyszenie, guchota, utrata w rnym stopniu wzroku czy
cakowita utrata. Ludzie starsi, niepenosprawni, ktrzy utracili mono
poruszania si bez pomocy innych, czy tacy, ktrzy utracili samodzielno
odczuwaj wielk bezradno, poczucie lku czy brak bezpieczestwa,
odczuwaj pustk, uczucie izolacji, a co za tym idzie osamotnienie.
Ludzie w starszym wieku, przebywajcy w domu pomocy spoecznej
odczuwaj o wiele wicej brakw ni Ci, ktrzy mieszkaj w swoim domu,
z rodzin. Wielu seniorw odczuwa brak bliskoci z drug osob,
z rodzin. Czuj samotno, przede wszystkim spowodowan brakiem
kontaktw z rodzin. Inn przyczyn samotnoci, czy osamotnienia jest
utrata wiary w siebie, niemono kontaktw z kolegami, ssiadami, ktrzy
zostali tam, gdzie senior wczeniej mieszka. Czsto, mieszkajc w domu
pomocy spoecznej, starszy czowiek odczuwa nud, jest bezczynny,
niechtny do poznania wspmieszkacw, odczuwa brak zaufania do
otoczenia, czuje si bezuyteczny, tskni za prac zawodow. Czsto
zdarza si tak, i osoba starsza nie moe nawiza nowych kontaktw, czy
odwiedza rodziny, gdy ma problemy ze zdrowiem, sprawnoci fizyczn.
Prowadzi to do izolacji spoecznej, a co za tym idzie do pogbiania si

samotnoci. Bywa, i senior wiadomie dugotrwale pogbia swj stan
osamotnienia, co prowadzi do braku wsppracy z pracownikami domu
pomocy, wycofaniem si z ycia osoby starszej. Wpywa to bardzo
niekorzystnie na ycie starszej osoby w domu pomocy.
Osoby zamieszkujce domy pomocy spoecznej to jednostki, ktre
zostay oderwane od tego, co znay, od warunkw, w ktrych yy wiele lat,
od przyjaci i swoich bliskich, gdy wskutek nieprzewidzialnych trudnoci
musiay opuci je i zamieszka w cakiem nowym miejscu. Jest to dla
starszej osoby bardzo cikie przeycie. W nowym otoczeniu senior musi
znale spokj, poczucie bezpieczestwa, aby w domu pomocy poczu si
chocia
troch
jak
swoim
wasnym
domu.
Zamieszkanie
w domu pomocy spoecznej to uwiadomienie sobie przez starsz osob, e

to jest pobyt na stae. Przynosi to wiele problemw, w zwizku
z nieprzystosowaniem si pensjonariusza do nowego rodowiska. Dlatego
te pensjonariusz musi przystosowa si do nowych regu i warunkw
ycia, a z drugiej strony take placwka powinna przystosowa warunki do
potrzeb nowego mieszkaca.71
Seniorzy
zamieszkujcy
domy
pomocy
spoecznej,
tworz
specyficzn grup osb, ktra ma wiele bogatych dowiadcze, swoje

przyzwyczajenia, przemylenia dotyczce wiata. Umieszczenie w DPS
jest dla osoby starszej sytuacj traumatyzujc, co moe doprowadza
czsto do pogarszania si stanu zdrowia, apatii, biernoci, niekiedy
wrogoci, buntu, znienie poziomu procesw psychicznych pensjonariusza.
ycie starszej osoby w placwce zinstytucjonalizowanej jest trudne do
przystosowania si, gdy bardzo odbiega od ycia, ktre kiedy wiedli.
Ludzie starzy przyjmuj wiele rnych strategii przystosowania si wobec
utraty rl spoecznych, w ktrych dotychczas byli, do utraty niezalenoci,
71
J. Gborek, Aktywno yciowa osb starszych pensjonariuszy domu pomocy spoecznej, W: Jako
ycia w chorobie, red. Ewy Syrek, Krakw 2001, s. 72-73
podejmowania za siebie decyzji, do koniecznoci dostosowania si do

nowego, innego rytmu ycia w placwce. Nie zawsze senior potrafi
zaadoptowa si do warunkw ycia w domu pomocy spoecznej. Jednostki
stosunkowo modsze buntuj si wobec zmieniajcych si warunkw ycia,
wykazuj wrogo wobec innych mieszkacw, natomiast starsze, sdziwe
ju osoby uciekaj we wspomnienia, odczuwaj apati, s bierne, obojtne
i zdane cakowicie na instytucj, w ktrej aktualnie mieszkaj. W domu
pomocy spoecznej
mona take spotka osoby, ktre wykazuj du
aktywno, poszukuj cigle kontaktu z otoczeniem, innymi ludmi, bior

udzia w rnych formach aktywnoci, odczuwaj potrzeb bycia
przydatnym.72
ycie w domu pomocy spoecznej jest specyficzne, gdy mieszkacy
odczuwaj jednoczenie i zadowolenie i rado z uzyskanej opieki, ale
take i samotno, i nieustajc tsknot za bliskimi osobami. Codzienno
w placwce mieni si monotonnoci i nud, jest to warunkowane
chorobami i niemoc fizyczn starszych ludzi, a take i specyficzn
atmosfer
domu,
ktra
wyzwala
niech
do
podejmowania
jakichkolwiek form aktywnoci. Niestety, take kontakty midzy

mieszkacami nie wygldaj na prawidowe, ze wzgldu na ch izolacji
siebie od otoczenia.73
72
J. Bbka, Psychospoeczne aspekty przystosowania si osb starych do warunkw ycia w domu

pomocy spoecznej, W: Wybrane problemy osb starszych, (pod red. nauk.) Agnieszki Nowickiej, Impuls,
Krakw 2006, s. 185
73
J. Gborek, dz. cyt., s. 83
ROZDZIA III.
POTRZEBY SENIORW OPISANE W LITERATURZE
PEDAGOGICZNEJ
Kady czowiek odczuwa pewne potrzeby, tak fizjologiczne,

dotyczce
swojego
organizmu,
jak
potrzeby
dotyczce
sfery
psychologicznej i spoecznej. Potrzeby zmieniaj si wraz z wiekiem

i rolami, ktre odgrywamy w yciu spoecznym. Mae dziecko odczuwa
potrzeb bycia kochanym przez swoich bliskich, nastolatek potrzebuje by
akceptowany w grupie rwieniczej, osoba dorosa ma potrzeb znalezienia
dobrej pracy, zaoenia rodziny, bycia ojcem lub matk. Na staro
czowiek potrzebuje, przede wszystkim, bycia potrzebnym, akceptowanym
w rodzinie, pragnie ogrywa rol dziadka lub babci.
1. Terminologia
Pierwszym i podstawowym, w tym rozdziale, terminem, ktry
chciaabym przybliy jest pojcie potrzeba. Wedug Wincentego Okonia
potrzeba to stan, w ktrym jednostka odczuwa ch zaspokojenia jakiego
braku 74.
Inne ujcie pojcia potrzeby znajdujemy w Encyklopedii socjologii,
gdzie potrzeba to termin psychologiczny stosowany jako synonim
pragnie, de, popdw, instynktw, motyww, ktrych zaspokojenie lub
realizacja
niezbdne
do
utrzymania
okrelonego
funkcjonowania jednostki 75.

74
75
W. Oko, Nowy sownik pedagogiczny, Wyd. ak, Warszawa 2001, s. 308

Encyklopedia socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2000, s. 160
standardu
40
Natomiast Sownik Psychologii pod redakcj naukow Jerzego

Siuta,
podaje
wiele
wyjanie
terminu
potrzeby:
1.
poczucie
niespenienia, niezaspokojenia lub stan deprywacji systemu biologicznego

wywoany przez brak rwnowagi w organizmie lub midzy organizmem a
otoczeniem fizycznym, 2. jest to subiektywnie odczuwany proces, ktry
motywuje
do podania pewnej rzeczy lub ch zdobycia pewnego celu,
3. wewntrzne napicie wywoane przez niezaspokojony popd,
podanie, pragnienie lub stan deprywacji w organizmie 76.
Sownik Socjologii i nauk spoecznych podaje, e potrzeba to co,
co wydaje si konieczne, w szczeglnoci konieczne do przetrwania danej
osoby, organizacji lub czegokolwiek innego 77.
Adam Lisowski uwaa, i potrzeba to specyficzna reakcja
organizmu
ywego
na
dysfunkcj
systemu
oddziaujcego
na
funkcjonowanie tego organizmu. Istot tej reakcji jest gotowo do

przeciwdziaania powstaej dysfunkcji78.
Joanna Gborek w swojej pracy podaje pojcie potrzeby za
T. Kocowskim, ktry uwaa, i potrzeba to pewien konkretny, obecnie
wystpujcy stan osobnika (organizmu), przy czym jest to stan niedoboru
(lub nadmiaru) bd inne zakcenia w zakresie wanych dla osobnika
waciwoci
organizmu
lub
otoczenia.
Potrzeba
jest
procesem
motywacyjnym, utosamianym z dowolnym elementem zbioru pragnie,

de, popdw i okrelana treci tych pragnie jest to subiektywne
odczucie braku 79.
T. Kocowski wyrni pi kategorii potrzeb, s one nastpujce:
76
J. Siuta (red. nauk.), Sownik psychologii, Wyd. Zielona Sowa, Krakw 2005, s. 193
G. Marshall (pod red.), red. nauk. Polskiego wydania M. Tabin, Sownik Socjologii i Nauk Spoecznych,
PWN, Warszawa 2004, s. 249
78
A. Lisowski, Potrzeby spoeczne i ich diagnozowanie, W: Niepenosprawno i Rehabilitacja, Nr 2,
kwiecie-czerwiec 2006, s. 85
79
J. Gborek, Aktywno yciowa osb starszych pensjonariuszy domu pomocy spoecznej, W: Jako
ycia w chorobie, red. Ewy Syrek, Krakw 2001, s. 64
77
41
1. egzystencjalne w ich skad wchodz potrzeby pokarmowe,

mieszkaniowe,
bezpieczestwa,
ekologiczne,
zdrowotne,
rekreacyjne, odzieowe;
2. prokreacji s to potrzeby reprodukcji, rodzinne, dydaktyczne
i wychowawcze, opieki i samorealizacji;
3. funkcjonalne w tym potrzeby instrumentalne, informacyjne,
lokomocyjne, sprawnociowe, swobody;
4. spoeczne obejmuj warunki wspycia i wspdziaania,
cznoci, wizi emocjonalnej przynalenoci, organizacji;
5. psychiczne ta potrzeba ma na celu realizacj i zaspokojenie
wszystkich pragnie i wymienionych wyej potrzeb.80
Wan teori dotyczc hierarchii potrzeb stworzy Maslow,
w ktrej take wyrni 5 podstawowych potrzeb:
Fizjologiczne
(obejmuj
potrzeby
godu,
wypoczynku,
unikania blu, wyprniania, pragnienia, redukcja popdu

seksualnego);
Bezpieczestwa (porzdek, stabilizacja, ochrona);
Przynalenoci i mioci (stosunek uczuciowy, przyja,
mio, akceptacja, utrzymywanie intymnych zwizkw, grupy
spoeczne);
Szacunku i dowartociowania (presti, zaufanie do siebie
samego, aprobata ze strony innych, wysoka samoocena);
Samourzeczywistnienia (rozwijanie samego siebie w rnych
kierunkach). 81
80
K. Sygit (pod red.), Zarys gerontologii, Wyd. Nauk. Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2008, s. 14
S. A. Rathus, Psychologia wspczesna, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2004, s. 445446
81
42
Diagram nr 1. Piramida obrazujca hierarchi potrzeb Maslowa
Samourzeczywistnienie
Szacunek i dowartociowanie
Przynaleno i mio
Bezpieczestwo
Potrzeby fizjologiczne
rdo: Spencer A. Rathus, Psychologia wspczesna, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask

2004, s. 445
Maslow uwaa, i w miar zaspokojenia potrzeb z niszych

poziomw mona z czasem realizowa potrzeby z wyszych poziomw
hierarchii.
2. Potrzeby ludzi starszych

Gdy czowiek starzeje si jego sytuacja yciowa zmienia si.
Zmiany dotycz przede wszystkim ogranicze w kontaktach spoecznych
i zmian w pracy zawodowej. Odbija si to w sposobie zaspokajania swoich

potrzeb lub ich ogranicze zaspokajania.82
Badacze zajmujcy si procesem staroci podkrelaj, i w yciu
czowieka starszego nastpuj istotne zmiany w potrzebach spoecznych
i psychicznych. Zmiany przebiegaj w sposb indywidualny i polegaj na
tym, e pewne potrzeby trac na wartoci i schodz na dalszy plan, a inne
potrzeby nabieraj wikszej wartoci. Poniej przedstawiono grupy
potrzeb, ktre s w wieku starczym najwaniejsze:
przynalenoci to jedna z najwaniejszych potrzeb, ktra nasila si
wraz ze staroci, gdy ta potrzeba jest niezaspokojona, moe
doprowadzi do poczucia osamotnienia, nawet opuszczenia, a moe
przerodzi si w pniejszej staroci w chorob sieroc;
poczucia bezpieczestwa wraz z obawami o zdrowie i byt ta
potrzeba wzrasta ponownie do potrzeb fundamentalnych starszych
osb;
kontaktu emocjonalnego ludzie starsi ograniczaj swoje kontakty
do kilkuosobowych, nie czuj potrzeby szerszych kontaktw;
poczucia uytecznoci i przydatnoci jest to potrzeba, ktra nadaje
sens ycia i napd do aktywnoci starszym ludziom, bardzo
potrzebuj by dla kogo uytecznym;
uznania nasila si i nadaje sens ycia dla starszego czowieka. Gdy
ta potrzeba nie jest zaspokojona, czowiek starszy powraca do
swoich dokona z minionych lat. 83
Aby proces starzenia si przebiega w sposb waciwy i pomylny,
te wszystkie wyej wymienione potrzeby powinny by zaspokajane.
Niestety nie zawsze jest to moliwe. Czowiek starszy z biegiem lat traci na
znaczeniu dla spoeczestwa, staje si nieprzydatny. Senior powoli, lecz
82
J. Gborek, dz. cyt., s. 64

D. Kamiska, Cz. Kosakowski, Czowiek stary w obliczu staroci, W: Problemy opieki i rodowisko
ycia osb niepenosprawnych, pod red. Z. Kawczyskiej-Butrym, PAN, Olsztyn 2001, s. 128
83
w sposb ustawiczny wychodzi z rl spoecznych, w ktrych dotychczas

by, traci kontakty towarzyskie. Czsto taki stan rzeczy doprowadza osob
starsz do poczucia osamotnienia, czy samotnoci.
Samotno i osamotnienie s czsto uywane zamiennie, cho te
dwa pojcia maj podobne, lecz nie te same znaczenia. Samotno to stan,
gdy czowiek yje w pojedynk, nie nawizuje kontaktw towarzyskich,
nie rozwija wizi rodzinnych, czy nie wchodzi w role spoeczne. To
przebywanie z samym sob, koncentrowanie si tylko na swoim yciu
wewntrznym, jednoczenie zaniedbujc kontakt z innymi ludmi.84
Natomiast osamotnienie jest stanem wyobcowania, poczuciem, e
inni nie rozumiej drugiej osoby. Poczucie osamotnienia przede wszystkim
pojawia si, gdy jako relacji z innymi jest niewaciwa, nie daje dla
czowieka satysfakcji. Moe by te powizany z izolacj spoeczn, gdy
czowiek nie jest dobrze lub w ogle zintegrowany z grup, rodowiskiem
spoecznym.85
Osoby
starsze
szczeglnie
naraone
na
samotno.
Spowodowane jest to tym, i czuj si nieprzydatne, nie maj oparcia

wrd najbliszych czy, przez zy stan zdrowia, nie mog by aktywne
w taki sposb, w jaki by chciay, przez to trac sens swojej egzystencji.
Wiksza liczba ludzi nie potrzebuje i nie chce by samym. Czowiek boi si
samotnoci i nie jest zdolny do przyzwyczajenia si do takiego stanu
rzeczy. Ludzie starsi take odczuwaj lk przed samotnoci, zwaszcza
gdy w przeszoci senior mia wiele kontaktw midzyludzkich. Samotno
w takim momencie doprowadza czsto do obnienia energii yciowej, czy
nastpnie do nerwicy depresyjnej. Lk i samotno to dwa stany, ktre
nierzadko nkaj czowieka starego. cz si one w boja nad
samotnoci w przyszoci. Przez ten lk senior nie ma poczucia
84
A. Mielczarek, Samotno i osamotnienie ludzi starszych w placwkach opiekuczych, W: Praca

socjalna, Nr 4 2006, s. 24
85
P.Szukalski, Poczucie samotnoci i osamotnienia wrd sdziwych seniorw a ich sytuacja rodzinna,
W: Auxilium socjale, nr 2 (34) 2005, s. 218
zaspokojenia potrzeby bezpieczestwa, gdy boi si, e zostanie sam, gdy

jego stan zdrowia lub stan finansowy pogorsz si i nikt mu nie pomoe.86
Samotno w yciu czowieka starszego nastpuje w chwili
obumierania kontaktw z innymi, gdy senior przestaje pracowa
zawodowo i przebywa z ludmi na co dzie. Redukcja penionych rl
spoecznych doprowadza do powolnej niechci do nawizywania relacji
z innymi, gdy senior uwaa si za niepotrzebnego i niezrozumiaego przez
innych ludzi. Czowiek starszy czuje, i jego warto jako czowieka
zmniejsza si. To powoduje, e senior wycofuje si z kontaktw z innymi,
poniewa uwaa, e nic nowego nie moe wnie w te relacje.87
U
czowieka
starszego
mona
take
zaobserwowa
stan
osamotnienia w spoeczestwie. Spowodowane jest to tym, e senior

dostrzega cige zmiany i aktywno spoeczn, a on sam nie potrafi si ju
z tym spoeczestwem zintegrowa, czuje si niepotrzebny, odczuwa brak
miejsca we wsplnocie ludzi.88
Senior nieraz ma poczucie spoecznej nieprzydatnoci, samotnoci
i izolacji. S one spowodowane takimi problemami jak:
Utrat sprawnoci fizycznej;
Koniecznoci korzystania z pomocy innych;
Trudn sytuacj materialn;
Brakiem szacunku do staroci i seniorw;
Bezczynnoci, tsknot za prac zawodow;
Nud, brakiem kontaktw towarzyskich.89
Samotno wrd ludzi starszych moe by take spowodowana
tym, i jako relacji midzy czowiekiem starym a najbliszymi jest nie
86

P. Szukalski, dz. cyt., s.
88
89
B. Szatur Jaworska, Staro zaczyna si wczoraj // pobrano dnia 28 marca 2011, godz. 15:26
http://www.sprawynauki.waw.pl //
87
satysfakcjonujca lub w ogle jej brak. Senior moe mieszka z rodzin,

ale czuje si w niej niepotrzebny, czasem niepodany.
Poczucie samotnoci dotyka czowieka starszego, gdy ten nie jest
dostatecznie przygotowany do ostatniego etapu ycia i przejcia na
emerytur, gdy jego wiedza na ten temat nie pokrywa si z rzeczywistoci.
Osamotnienie dosiga osob starsz, gdy jego rola spoeczna zmienia si,
dzieci wyprowadzaj si z domu, tworz wasne rodziny, gdy jego siy
fizyczne i psychiczne nie s ju na wysokim poziomie, a take do stanu
osamotnienia doprowadzaj dolegliwoci zdrowotne, choroby.90
Starsza osoba lepiej jednak czuje si we wasnym domu, wrd
osb najbliszych, przyjaci, ssiadw. Mniej dotyka j poczucia
osamotnienia, ni osoby, ktre byy zmuszone, przez brak osb do opieki
czy zego stanu zdrowia, do przeniesienia si do domu pomocy spoecznej.
Samotno nie musi wystpi u seniora mieszkajcego w placwce
opiekuczej. Dom pomocy spoecznej stara si zapewni osobom starszym
dobre warunki i moliwo rozwijania si, take w sferze towarzyskiej.
Aby senior czu si dobrze w takiej placwce, jest zalene midzy innymi
od osb, ktre zajmuj si opiek nad star osob, jakie podejcie ma
kadra, jakie postawy i jakie s interakcje midzy opiekunami
a mieszkacami. Niestety czsto bywa tak, e osoba starsza, wbrew
staraniom kadry, czuje si samotna, dzieje si to wtedy, gdy wizi
z najbliszymi zostay zerwane i nie s utrzymywane.91
Wanym czynnikiem w yciu starszej osoby jest utrzymywanie jak
najduej aktywno umysow i ruchow. Im czstsz aktywno
przejawia osoba stara, tym lepsze posiada zdrowie fizyczne i psychiczne.
Organizm ludzki jest stworzony do dziaania i aktywnoci. Psychiczna
i fizyczna aktywno i harmonia midzy tymi dwoma skadnikami jest
wana do intensywniejszego ycia staruszka. Pomaga mu w przejciu
90
91

Tame, s. 30-32
bezbolenie przez proces starzenia, a jego relacje midzy rodowiskiem

spoecznym a nim samym s dobre, co przeciwdziaa osamotnieniu czy
wykluczeniu osoby starszej z ycia spoecznego.92
ycie aktywne, to ycie samodzielne. Czsto ludzie starsi czuj
dyskomfort tego, e musz prosi o pomoc, o opiek innych ludzi. Dziki
aktywnoci fizycznej i psychicznej senior moe sam zaspokaja swoje
potrzeby. Brak samodzielnoci i aktywnoci fizycznej moe wywoa lk,
bezradno i brak poczucia bezpieczestwa u osoby starszej. Senior, ktry
nie moe samodzielnie porusza si odczuwa izolacj, odrzucenie
i w kocu osamotnienie. Jego zaspokajanie potrzeb zostaje ograniczone,
w zwizku z tym jego rwnowaga psychiczna oraz relacje midzy
otoczeniem i innymi ludmi zostaj przerwane.93
Oczywiste jest, e im czowiek starszy, tym jest mniej aktywny, co
wie si take ze zmniejszeniem znaczenia potrzeb funkcjonalnych dla
czowieka starszego. Natomiast na znaczeniu przybieraj takie potrzeby,
jak: potrzeba akceptacji, wizi emocjonalnej czy uytecznoci spoecznej.94
Wanym czynnikiem do dobrego przejcia przez proces starzenia
si i zaspokojenia potrzeby wizi emocjonalnej, s relacje midzy
dziadkami a najbliszymi. Niestety, relacje midzypokoleniowe s
zagroone w zinformatyzowanym wiecie, wnukowie nie umiej lub nie
chc rozmawia z dziadkami, a dziadkowie nie rozumiej modszego
pokolenia. Starsze pokolenie ma ograniczon zdolno uzyskiwania
informacji i ich przetwarzania, gdy z wiekiem mechanizmy adaptacyjne
seniorw s sabsze, natomiast styl i przebieg komunikowania si
w spoeczestwie staje si coraz szybszy. Ludzie starsi czuj si
niepotrzebni,
nieproduktywni,
odizolowani,
natomiast
dzieci
i modzie bardzo szybko przystosowuje si do cigych zachodzcych

92
S. Kawula (red.), Pedagogika spoeczna. Dokonania-aktualno-perspektywy, Wyd. Adam Marszaek,

Toru 2001, s. 556-557
93
94
J. Gborek, dz. Cyt., s. 64
zmian. Kontakty seniora z wnukiem pozwol mu pozna i zrozumie

wspczesny wiat i znale w nim swoje miejsce.95
Czste rozmowy z wnukami pomagaj starszym ludziom zrozumie
dzisiejszy wiat, a rwnie w spokojny sposb zaakceptowa okres
staroci. Dziki kontaktom z najmodszym pokoleniem seniorzy maj
szans na sprawniejsze posugiwanie si nowoczesnymi sprztami
elektronicznymi i informatycznymi. Rozmowa z dziemi daje im
moliwo poznania nowych, wspczesnych trendw spoecznych
i sprbowa si w nich znale.96
Przejcie na emerytur to ciki czas dla osb, ktre cae ycie
pracoway zawodowo. Emerytura przynosi ze sob wiele czasu wolnego,
co przysparza osobie starszej wiele problemw, gdy nie potrafi
zagospodarowa tego czasu. Dziki zabawom, wsplnemu odpoczywaniu,
rozmowom z wnukami osoba starsza czuje si potrzebna, rozwija si
mio do wnukw, zostaje zredukowane poczucie osamotnienia, zyskuje
suchacza, a take czas wolny zostaje zagospodarowany. Wsplne
wypoczywanie nie tylko suy do przeciwdziaania nudzie, ale take daje
moliwo poszerzania czy zdobywania nowych sposobw spdzania czasu
wolnego. Rwnie zabawa z wnukami utrzymuje, u dziadka czy babci,
wysoki poziom intelektualny i fizyczny, a take umoliwia nabywanie
nowych kompetencji intelektualnych, psychicznych czy fizycznych.
Poszerza ich wiadomoci w rnych dziedzinach i rozwija ich zdolnoci do
uczenia si.97
Penienie opieki nad wnukami, wikszoci seniorom, daje wiele
satysfakcji i samozadowolenia. Jak uwaa B. Z. Maecka w miar
dorastania wnuka i czstego z nim kontaktu, relacje midzy babci czy
95
M. Buchla, Komunikacja z wnukami-szansa na lepsz staro, W: Wybrane aspekty komunikacji

spoecznej, pod red. Mirosawy Wawrzak-Chodaczek, Toru 2007, s. 201-202
96
J. Halicki, Relacje midzygeneralizacyjne jako jeden z elementw poszerzajcych przestrze yciow
ludzi starszych, W: Przestrze yciowa i spoeczna ludzi starszych, pod red. M. Dzigielewska, d
2000, s. 277
97
Z. Zaorska, Zabawa w yciu ludzi starszych, W: Kultura Fizyczna 1997, s. 5-6, 17-19
dziadkiem a wnukiem przeistaczaj si w relacj partnersk: W

kontaktach dziadkw z wnukami realizuj si przyjanie, partnerstwo,
dialog.98 Aby wzajemne relacje miay wany i gboki sens potrzeba jest
cigego denia obu stron do prawdziwego dialogu, co wie si z duym
zaangaowaniem dziadkw i wnukw.
Wanym etapem w procesie staroci jest dokonanie przez seniora
bilansu yciowego. Wiele czynnikw wpywa na podsumowanie przebiegu
ycia, wrd nich jest aktualna sytuacja yciowa, jako i ilo kontaktw
spoecznych, w tym wspycie z wnukami i dziemi. Podsumowanie
swojego dotychczasowego ycia ma wpyw na ocen relacji z wnukami.
Osoby starsze mieszkajce we wasnych domach, mieszkaniach, spenione
zawodowo i rodzinnie, rozwijajce swoje pasje i zainteresowania
podkrelaj, e maj bardzo dobry kontakt z wnukami i s z tych relacji
bardzo zadowolone. Jest te grupa seniorw przebywajcych w domach
pomocy spoecznej. Oni natomiast przyznaj si do sabych, rzadkich
kontaktw z rodzin, z wnukami. Pierwsza grupa dziadkw i bab jest
zadowolona ze swojego ycia, druga grupa natomiast nie, co wpywa
w duym stopniu na komunikacj i relacj ze swoimi wnukami. Mona
zatem przypuszcza, e relacje starszego czowieka z wnukami s
w znacznym stopniu zalene od zadowolenia z ycia, czyli od znaku
bilansu yciowego. 99
Duym problemem wspczesnego spoeczestwa jest bariera
komunikacji midzypokoleniowej, ktrej przyczyn jest ograniczenie
wsplnoty dowiadcze nadawcy i odbiorcy. rdem tej wsplnoty jest
kultura. Kultura podlega jednak przemianom w czasie. Std czsto osoby
starsze maj poczucie, e za ich czasw byo inaczej. Oznacza to, i byo
inaczej za czasw, w ktrych ksztatowa si ich obraz wiata (dziecistwo
i modo) i z pewnoci inaczej bya wtedy zbudowana rzeczywisto.
98
99
B. Z. Maecka, Dziadkowie w rodzinie, W: Edukacja i dialog 1997, nr 10, s. 15

M. Buchla, dz. cyt., s. 212-213
Pewne elementy wspczesnej rzeczywistoci byy nieobecne. Trudnoci

dostosowania si do zmian powoduj, ze otoczenie staje si dla seniorw
coraz bardziej obce, niezrozumiae, dranice, a niekiedy wrcz zowrogie.
Dlatego
proces
wychowania
do
staroci,
przygotowujcy
do
przystosowania si do zmieniajcych si w miar upywu lat moliwoci

psychofizycznych, wymaga odpowiedniego przygotowania, ktre powinno
sta si elementem systemu edukacji. Dziaania w tym zakresie powinny
obj cae spoeczestwo. Zwaszcza dobra komunikacja z rodzin
i z wnukami jest nieoceniona, aby wspczesny wiat sta si przyjazny
dla seniorw.
3. Dziaania domu pomocy spoecznej a potrzeby ludzi starszych

Proces starzenia si powoduje u czowieka pogorszenie si stanu
zdrowia, obnienie sprawnoci w zaspokajaniu swoich potrzeb. W zwizku
z tym wzrasta potrzeba opieki i wsparcia osoby starszej przez rodzin,
rodowisko lokalne oraz organizacje pomocy spoecznej.
Wraz z obnieniem si poziomu samodzielnoci i aktywnoci
czowieka w podeszym wieku jest on zmuszony do uzalenienia si od
dziaa, ktre podtrzymuj jego sprawno, aktywno, samodzielno.
Dziaania te s podejmowane przez rodzin lub instytucje spoeczne.
Zadaniem wspomagania osoby starszej jest zapewnienie mu godnych
warunkw ycia i zaspokajanie jego potrzeb natury biologicznej,
psychicznej, materialnej i spoecznej. Boena Bobe podaje za Astridem
Tokaj, trzy gwne modele wspomagania czowieka starego:
naturalne realizowane na podstawie wszelkich kontaktw
midzyludzkich;
instytucjonalne realizowane przez pastwo i jego polityk

spoeczn, poprzez agendy rzdowe i samorzdowe;
spoeczne realizowane poprzez zaspokajanie rnorakich potrzeb
osb starszych.100
W pomocy dla osb starszych wane jest przede wszystkim
wsparcie spoeczne. Wedug Zofii Kawczyskiej-Butrym wsparcie
spoeczne jest szczeglnym sposobem i rodzajem pomocy udzielanej
poszczeglnym osobom i grupom gwnie w celu realizowania ich si,
potencjau i zasobw, ktre zachowali, aby mogli sami sobie radzi ze
swoimi problemami. Mona wyrni dwa wymiary wsparcia:
To najblisi, dzieci, czonkowie rodziny wspieraj;
Instytucje, organizacje, placwki zajmujce si opiek
i pomoc wspieraj ludzi starszych.101
Opieka nad osobami w zaawansowanym wieku moe przybra
rne formy. Wspomaganie i opieka nad seniorem, we wspczesnych
czasach, nie obcia ju tylko rodziny, ale take moe by wykonywana
przez fachowy personel w rnych placwkach pomocy spoecznej.
W takich domach czy orodkach osoba w podeszym wieku ma zapewnione
dobre warunki ycia, prawidow pielgnacj ciaa, wsparcie duchowe.
Pielgniarze oraz inne osoby pomagajce ludziom starszym, wiadcz takie
usugi i czynnoci, jak:
Opieka i pielgnacja nad pensjonariuszami orodkw dla osb
w podeszym wieku;
Opieka ambulatoryjna nad seniorami przebywajcymi we wasnych
mieszkaniach;
Caodobowa pielgnacja obonie chorych;
100
B. Bobe, Wspczesna rzeczywisto a problemy i potrzeby osb w starszym wieku, W: Jako ycia
osb niepenosprawnych i nieprzystosowanych spoecznie, pod red. Zofii Palak, Lublin 2006, s. 258
101
D. Kamiska, Cz. Kosakowski, dz. cyt., s. 128, 138
Organizacja
spotka
towarzyskich,
zaj
rehabilitacyjnych,
organizowanie zaj, na ktrych senior tworzy wasne dziea

plastyczne.
Celem dziaa opiekunw jest denie do odzyskania dawnej
witalnoci i zdrowia, poprawy jakoci ycia podopiecznego i wspieranie
jego samodzielnoci w zaspokajaniu wasnych potrzeb. Oraz stymulowania
osoby starszej do akceptacji swojej staroci i zrozumienia tego, i pomimo
uomnoci, gorszego stanu zdrowia, powinien nadal prowadzi ycie jako
penowartociowy czowiek. 102
Dziaania wspomagajce seniorw powinny powstrzymywa osob
starsz od uzalenienia si od korzystania z pomocy. Uzalenienie od
pomocy prowadzi moe do niewaciwego postrzegania siebie
i w rezultacie przyczynia si do pogbiania si bezradnoci osoby
w podeszym wieku. Dlatego dziaania, pomagajcych maj za zadanie
utrzymywanie u seniora jak najduej samodzielnoci.103
Dziaania wspomagajce osoby starsze to przede wszystkim ich
aktywizacja. Oznacza to dziaania socjoterapeutyczne, ktre maj za
zadanie utrzymywanie zaradnoci psychofizycznej i psychospoecznej
osoby starszej. Aktywno jak przedstawiono
we wczeniejszym
podrozdziale jest wanym czynnikiem w yciu kadego czowieka, nawet

czowieka w zaawansowanym wieku. Gdy brakuje aktywnoci w yciu
czowieka moe rozwin si nieporadno osobista, ktra moe
doprowadzi do samotnoci i izolacji. Dziaaniem przeciwko tym
zjawiskom
jest
terapia
zajciowa,
ktra
ma
charakter
dziaania
wielokierunkowego. Jest podstawowym dziaaniem wspomagajcym,

stosowanym w domach pomocy spoecznej. Terapia jest gwnym
narzdziem, ktre wspomaga proces integracji pensjonariuszy i ich rozwj,
102
K. Sygit (pod red.), dz. cyt., s. 48 -49

A. Tokaj, Codzienno, bezradno, pomoc. Trzy kategorie opisu sytuacji yciowej czowieka
starszego, W: Auxilium socjale, Nr 3/4 (35/36) 2005, s. 92 93
103
ktry ma na celu wzbudzanie motywacji do chci i dziaania. Terapia

zajciowa umoliwia uczestnictwo ludzi starszych w rnych zajciach, na
ktrych techniki pracy s dostosowane do aktualnego stanu zdrowia,
moliwoci i wieku mieszkaca, jest take przestrzegana zasada
dobrowolnoci uczestnictwa. Celem podstawowym terapii jest leczenie,
realizowane w DPS poprzez rnego rodzaju terapie: arteterapia,
biblioterapia, ergoterapia, kinezyterapia, muzykoterapia i socjoterapia.
Prowadzone w tych formach zajcia, maj na celu pobudzenie wiary w sens
wasnego ycia, rozwijanie zainteresowa, osobowoci, likwidowanie
monotonnoci w yciu mieszkacw, wpajanie starszym osobom poczucia
spoecznej uytecznoci, nauczenie wspycia w grupie, zmniejszanie
napi psychofizycznych.104
Dziaaniem na rzecz utrzymywania jak najduej sprawnoci
fizycznej i psychicznej u czowieka starszego, organizowanej w domach
pomocy spoecznej, jest zagospodarowanie czasu wolnego seniora
i zachcanie go do aktywnoci. Nie powinno si od starszej osoby
wymaga intensywnego angaowania si fizycznych czy nadmiernego
popiechu. Dziaania wspierajce aktywno seniora s skierowane
w stron aktywnoci intelektualnej, ktra polega na odkrywaniu
i rozwijaniu zainteresowa, nawizywaniu nowych kontaktw czy te
zwykej zabawie. Aktywno zabawowa jest walk ze zmczeniem
psychicznym i fizycznym, umoliwia przeciwdziaanie monotonnoci ycia
codziennego i nudzie, ktre doskwieraj ludziom starszym. Zabawa
powinna odgrywa du rol w yciu seniora, poniewa dziki zabawom
ruchowym osoba starsza zachowuje dobr kondycj fizyczn, jak
i psychiczn. Aktywno ta wpywa na wyduenie si okresu, w ktrym
senior jest samodzielny, czuje si zdrowszy, weselszy, nie odczuwa
samotnoci czy przygnbienia. Dobra zabawa jest form terapii, moe by
104
M. Kuskowski, Spojrzenie praktyka na terapi w domach pomocy spoecznej, W: Praca socjalna, Nr

5/09, s. 39
pomostem porozumienia midzypokoleniowego oraz moe sta si dobrym

rodzajem rehabilitacji. Dziaania nawizujce wanie do aktywnoci
zabawowej istniej w instytucjach i placwkach pomocy spoecznej
w formach terapii, zwaszcza muzykoterapii, zabaw i wicze przy muzyce
i organizowaniu wystpw artystycznych na specjalne okazje przez
mieszkacw domu pomocy spoecznej.105
Jedn z terapii, ktra odgrywa wan rol w dziaaniach, na rzecz
mieszkacw domu pomocy spoecznej, jest socjoterapia. Ma ona za
zadanie eliminacj, obnienie, agodzenie negatywnych obyczajw i norm
bdcych w okrelonym rodowisku spoecznym. Ta forma pomocy ma
take na celu wspomc osoby z problemami osobistymi, pomc otworzy
si na innych ludzi i na siebie samego. Przystpujc do socjoterapii naley
przeprowadzi wstpn diagnoz, ktra polega na analizie dokumentacji
oraz obserwacji mieszkacw. Nastpnie naley okreli trudnoci ludzi
w podjciu terapii i zakreli obszar zaburze. Socjoterapia stosowana
w domach pomocy spoecznej, okrela jakie s braki w zaspokojeniu
potrzeb emocjonalnych mieszkacw, ich samoocen, ktra czsto jest
zaniona na skutek staroci. Forma pomocy jak jest socjoterapia,
dostarcza
uczestnikom
dowiadcze
korekcyjno-kompensacyjnych,
umoliwia odreagowanie napi emocjonalnych w sposb adekwatny do

sytuacji i kulturalny. Daje moliwo zdobycia nowych umiejtnoci,
takich jak: mediacja, wsppraca, dialog, rozpoznanie i nazywanie emocji,
kultura wypowiedzi, wraliwo, otwarto.106
Nastpn form dziaania, stosowan do DPS, jest arteterapia. Jest
to wykorzystywanie twrczoci w celach leczniczych. Jest to terapia, ktra
wykorzystuje muzyk, rysunek, literatur, teatr. Ma za zadanie uwolnienie
czowieka z przykrych dowiadcze, pokazuje to co niedoskonae i ze
105
A. Matusiak, Aktywno zabawowa podopiecznych Domw Dziennego Pobytu w Zielonej Grze, W:

Wybrane problemy osb starszych, pod red. Agnieszki Nowickiej, Impuls, Krakw 2006, s. 276-277
106
M. Kuskowski, dz. cyt., s. 40-43
w yciu czowieka, ale take odkrywa ukryte talenty. Arteterapia powinna

by oparta na swobodnych, nieprzymuszonych ekspresjach twrczych.
W terapii liczy si przede wszystkim to, co dane dzieo ma do przekazania
w treci i ile informacji odkrywa o jego twrcy. W wieku starczym ta
terapia umoliwia rozrnienie zaburze spoecznych od tego, co jest
biologiczne, genetyczne.107
Muzykoterapia ma due znaczenie terapeutyczne. Pozwala na
poprawienie kontaktw z innymi i zgodnego przebywania w tym samym
domu. Muzyka wyzwala w ludziach pozytywne uczucia, taniec przy
muzyce, daje okazj do podania sobie rki, przekazaniu umiechu,
poczucia si czonkiem jakiej grupy, wsplnoty. Wartociowe jest
wykonywanie, przy muzyce, pewnych wicze ruchowych, co urozmaica
codzienno
dnia,
uspokaja,
wzbudza
rado
motywacj
do
wspdziaania z grup.108
Dom pomocy spoecznej umoliwia mieszkacom kontakt
z innymi ludmi. Dziaania placwki maj na celu zadbanie o to, eby
seniorzy nie czuli si osamotnieni. Pensjonariusze mieszkaj obok siebie,
nawizuj znajomoci, przyjanie. wiadomo tego, i ma si blisk osob
obok siebie, daje poczucie zaspokojenia potrzeby bezpieczestwa,
akceptacji.
Dom
stwarza
warunki
do
nawizywania
nowych
i utrzymywania starych kontaktw midzyludzkich, poprzez organizacj

spotka wietlicy, pokoju terapii grupowej. Mieszkacy mog zaprasza
take swoich starych znajomych na rnego rodzaju organizowane
uroczystoci w domu pomocy spoecznej.109
Trudne zadanie stoi przed pracownikami domu pomocy spoecznej,
gdy ludzie starsi nie czuj potrzeby uczestniczenia w proponowanych
zajciach terapeutycznych, przez co brak im motywacji do jakichkolwiek
107
Tame, 43
A. Matusiak, dz. cyt., s. 279
109
108
dziaa. Dziki motywacji do dziaania i wypywajcej z niej energii,

starszy czowiek zaczyna odkrywa, i staro nie jest za i moe przynie
jeszcze wiele nowych, ciekawych dowiadcze. Aby senior chcia dalej by
aktywny, czynnoci, ktre s zlecane przez terapeut, musz by dla niego
samego uyteczne i podobne do tych zaj, ktre dotychczas wykonywa
przed przyjciem do DPS. Trzeba pamita o tym, e zajcia terapeutyczne
nie powinny mie tylko charakteru zabawowego, ale musz mie przede
wszystkim aspekt leczniczy.110
Na koniec niniejszego podrozdziau, przedstawiono postulaty Anny
Leszczyskiej-Rejchert, dotyczce dziaa, ktre powinny by realizowane
w ramach pomocy spoecznej. Maj one przeciwdziaa niezaspokojeniu
potrzeb, trudnociom yciowym oraz reintegracji spoecznej osb
starszych:
Naley realizowa dziaania z zakresu przygotowania do staroci.
Zwikszy pomoc ludziom starszym w utrzymywaniu i rozwijaniu
wizi
midzyludzkich,
zapewni
warunki
do
zachowania
samodzielnoci i aktywnoci czowieka starego;

Formy pomocy dla osb starszych powinny by zrnicowane, nie
tylko udzielanie wiadcze pieninych, ale take wiadcze
naturalnych i usug. Pomoc powinna by realizowana w ramach
pomocy rodowiskowej, ni instytucjonalnej. Placwki stacjonarne
powinny by ostatecznoci. Powinno si zwikszy liczb
dziennych domw pomocy, utworzy grupy samopomocowe wrd
seniorw, odciy rodziny finansowo i usugowo z opieki nad osob
starsz. Zwikszy liczb rodzinnych domw pomocy spoecznej;
Naley stworzy takie warunki ycia w placwkach stacjonarnych,
aby byy bliskie warunkom ycia w rodowisku. Powinny by
tworzone domy o maej liczbie mieszkacw, z dobr atmosfer,
110
M. Kuskowski, dz. cyt., s. 44
z dobrymi relacjami midzy pensjonariuszami a pracownikami.

Zapewnienie wszelakich form opieki i zaj terapeutycznych;
Tworzenie placwek pastwowych, jak i prywatnych, podnoszenie
jakoci wiadczonych usug;
Naleaoby zapewni osobie starszej skorzystanie z rnych form
mieszkalnictwa.
Powinno
si
rozwin
sie
komunikacji,
zlikwidowa bariery architektoniczne, rozwin infrastruktur

socjaln, owiatow, kulturaln, rekreacyjn, medyczn;
atwy
dostp
do
wiadcze
medycznych,
socjalnych,
rehabilitacyjnych w miejscu zamieszkania, prowadzenie profilaktyk;

Naley tworzy warunki do powstawania nowych form pomocy
ludziom starszym;
Uaktywni sie organizacji rzdowych, pozarzdowych i wolontariat
na rzecz pomocy osobom starszym dotyczc integracji i wsparcia
spoecznego;
Pracownicy placwek i dziaacze spoeczni pracujcy z osobami
starszymi powinni posiada wiedz z zakresu gerontologii
i geragogiki.111
111
A. Leszczyska-Rejchert, Zapobieganie spoecznemu wykluczeniu osb starszych, W: Wykluczenie i

marginalizacja spoeczna. Wok problemw diagnostycznych i reintegracji psychospoecznej, pod. red.
Katarzyny Biaobrzeskiej i Stanisawa Kawula, Toru 2006, s. 241-244
ROZDZIA IV.
METODOLOGIA BADA WASNYCH
Badania naukowe to proces rnych dziaa, majcy na celu
dokadnie, wyczerpujco, z obiektywizmem pozna pewien wycinek
rzeczywistoci.
Badania
pedagogiczne
polegaj
na
tym
samym,
jednoczenie zmierzajc do okrelenia zoonoci procesw edukacyjnych,

przez co zbadanie ich prawidowoci. Zatem badania pedagogiczne s
zespoem umiejtnie stosowanych przedsiwzi, majcych na celu
gruntowne poznanie, ocen oraz zaprojektowanie modyfikacji ()
w zakresie zagadnie dydaktycznych, opiekuczo wychowawczych,
pedentologicznych oraz zagadnie wpywu rnorodnych rodowisk
wychowawczych i grup spoecznych na ksztatowanie si osobowoci
czowieka na rnych etapach jego ycia 112.
1. Model badawczy
Pedagogika jako nauka, oraz inne nauki spoeczne, wyrnia
3 podstawowe modele bada, s nimi:
Model jakociowy
Model pozytywistyczny (ilociowy)
Model eklektyczny.
Najbardziej popularnym modelem bada, jest model ilociowy,
chod wielu pedagogw i ludzi uczonych podwaa suszno bada
ilociowych w naukach spoecznych. Natomiast model jakociowy,
zdaniem pedagogw, jest bardziej efektywny i pozwala dostrzec wicej
112
M. Guziuk, Podstawy metodologiczne prac promocyjnych, Fundacja Studiw i Bada Edukacyjnych,

Warszawa 2005, s. 9-10
59
zjawisk, ktre zachodz w rzeczywistoci spoecznej. Dlatego te, kierujc

si tymi przesankami, zdecydo-waam si posuy w moich badaniach,
modelem jakociowym.
Model jakociowy obejmuje w swoich granicach:
Synonimy bada jakociowych badania ycia codziennego
jednostek i tym podobne
Szczeglny sposb poznania wiata tak zwane badania w dziaaniu
Ciekawy sposb gromadzenia materiaw badawczych na przykad
etnometodologia
Badania jakociowe maj swoje rdo z wielu innych bada, takich
jak
etnografii
komunikacji,
bada
socjolingwistycznych,
bada
feministycznych i innych. Jednak model jakociowy przede wszystkim

bazuje na filozoficznych podstawach fenomenologii Edmunda Husserla,
hermeneutyce oraz na interakcjonizmie symbolicznym H. Blumera113.
Badacz w badaniach jakociowych prbuje stworzy relacj, ktra
ma charakter partnerski. Nie narzuca respondentowi swojej siatki
pojciowej oraz nie przygotowuje narzdzi badawczych. Relacja, ktra
zostaje nawizana midzy badaczem a respondentem daje podstaw do
stworzenia wspodpowiedzialnoci za wynik bada obu biorcych w nim
udzia podmiotw oraz do wsptworzenia spoecznej zmiany w rodowisku
badajcym terenem poszukiwa badawczych.
Metodologiczne badania jakociowe maj charakter podwjnie
subiektywny. Badajcy obserwuje, poznaje i rozumie rzeczywisto majc
na uwadze swoj wiedz, dowiadczenie, jzyk, jednoczenie stara si
zbada to co jej wewntrz, w gbi zjawiska, ktre bada 114.
113
114
M. Guziuk, dz. cyt., s. 15-16

Tame, s. 18
60
2. Cel i przedmiot bada

Podstawowym i wanym warunkiem, w rozpoczciu bada
naukowych, jest wyznaczenie przez badacza celu i przedmiotu swoich
bada. Aby w cel i przedmiot bada okreli trzeba posiada wiedz
teoretyczn dotyczc tyche poj. W literaturze znajduje si wiele
wyjanie tych poj.
Wadysaw Zaczyski okrela cel jako blisze okrelenie tego, do
czego zmierza badacz, co pragnie osign w swoim dziaaniu () Podany
w koncepcji cel musi legitymowa si konkretnoci, jasnoci
i realnoci115.
Zdaniem Marty Guziuk celem bada jest denie do wzbogacenia
wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach, bdcych przedmiotem
badawczych docieka. Celem bada jest wic poznanie naukowe
istniejcej realnie rzeczywistoci spoecznej oraz opis wybranego
problemu, faktu czy zjawiska116.
Natomiast Tadeusz Pilch wyjani, i zasadniczym celem poznania
naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie cisej, maksymalnie pewnej,
maksymalnie oglnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartoci
informacji117.
Wedug Haliny Greckiej cel bada mona okreli w trzech
podstawowych pytaniach:
1. Co to jest? Jak to jest?
2. Dlaczego jest jak jest?
3. Jak ma by lub moe by?118.
Cele bada mona podzieli na nastpujce kategorie:
115
W. Zaczyski, Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa 1995, s. 52

117
T.Pilch,T.Bauman, Zasady bada pedagogicznych, Strategie ilociowe i jakociowe, Wyd.Akad.ak,
Warszawa 2001, s. 23
118
H. Grecka, Struktura pracy promocyjnej i ogniwa postpowania badawczego, W: W. Ciczkowski
(red.) Prace promocyjne z pedagogiki, Wyd. Uniwersytet Warmisko-Mazurski, Olsztyn, 2000, s. 83
116
61
a) teoretyczno poznawcze, praktyczno wdroeniowe

b) Poznawcze, teoretyczne, praktyczne119.
Najczciej, w pracach badawczych, opisuje si cel teoretyczny,
ktry suy budowaniu teorii naukowej, ktra pozwala zrozumie zwizki
midzy zjawiskami. Jak take cel praktyczny, ktry suy dostarczeniu
impulsw do rozwoju pewnej dziedziny praktyki spoecznej120.
Ciekawy podzia celw badawczych poda W. L. Neuman:
Tabela nr 1. Cele bada wedug W. L. Neuman
Eksploracyjne
Denie do rozpoznania
podstawowych faktw,
zbiorowoci i kwestii
Tworzenie oglnych
intelektualnych obrazw
badanych warunkw.
Formuowanie i
koncentrowanie si na
problemach przyszych
bada.
Generowanie nowych
idei, przypuszcze i
hipotez.
Opisowe
Wytwarzanie
szczegowych, bardzo
dokadnych opisw.
Odnoszenie nowych
danych do znanych
uprzednio.
Tworzenie zbioru
kategorii i klasyfikacji
typw.
Wyjaniajce
Testowanie przesanek i
zaoe teorii.
Przejrzysta kolejno
stopni czy stadiw
badania.
Wspieranie albo
odrzucanie wyjanie
poszczeglnych
przesanek.
Wizanie kwestii i
tematw z oglnymi
zasadami.
Okrelanie wykonalnoci Dokumentowanie

prowadzonych bada.
procesw czy
mechanizmw
przyczynowych.
Rozwijanie technik
Opisywanie podstaw
pomiaru i opisu
kontekstu sytuacyjnego
przyszych danych.
bada.
Wypracowywanie i
wzbogacanie wyjanie
teoretycznych.
Poszerzanie teorii
nowych kwestii i
problemw.
Okrelanie, ktre z kilku

wyjanie jest najlepsze.
rdo: W. L. Neuman, Social research methods. Qualitative and quantitative approaches, Boston 2000,
Allyn and Bacon, s. 22, tum. Z. Kwieciski, W: T. Pilch, T. Bauman, Zasady bada pedagogicznych,
Strategie ilociowe i jakociowe, Wyd.Akad.ak, Warszawa 2001, s. 22
Celem teoretycznym niniejszej pracy badawczej jest zgromadzenie

i uporzdkowanie materiau wyszukanego z literatury na temat ludzi
119
120
M. Wgliska, Jak pisa prac magistersk?, Oficyna Wydawnicza Impuls, Krakw 1997, s. 9
M. Guziuk, dz. cyt., s. 30
62
starszych i poj z tym tematem zwizanych, potrzebach starszych osb

i oglne terminy dotyczce domw pomocy spoecznej. Gwnym celem
teoretycznym byo zebranie informacji o problemach i potrzebach ludzi
starszych przebywajcych w Domu Pomocy Spoecznej w Wydminach.
Natomiast celem praktycznym jest zebranie opinii ludzi starszych na temat
ich potrzeb i Domu Pomocy Spoecznej, w ktrym teraz mieszkaj.
Aby rozpocz badania naley wyranie ustali przedmiot bada.
Wedug M. Guziuk przedmiotem bada jest to, co skupia na sobie uwag
() lub stanowi obiekt poznania i dziaalnoci czowieka ()121.
Natomiast H. Grecka, za Teres Bauman, pisze, e ()
w przypadku stosowania metod ilociowych przedmiot bada musi
poddawa si pomiarowi, w przypadku stosowania metod jakociowych
moe wykracza <poza to, co obiektywne i mierzalne [] (co wie si
z ocenami) [] wartociami, przeyciami>122.
Z kolei Stefan Nowak uwaa, i przedmiotem bada s obiekty
i zjawiska, o ktrych w odpowiedzi na postawione pytania chcemy
formuowa twierdzenia123.
Kolejn definicj przedmiotu bada podaje Janusz Sztumski
i twierdzi on, e przedmiot bada () jest bardzo zoony. Obejmuje
bowiem rozmaite twory ycia spoecznego, zarwno materialne (np. rne
zbiorowoci spoeczne) jak rwnie idealne, do ktrych zaliczamy np. idee,
przesady, czy te wierzenia ludzi. () Przedmiotem bada jest wszystko to,
co skada si na rzeczywisto spoeczn124.
121

H. Grecka, dz. cyt., s. 83
123
S. Nowak, Metodologia bada spoecznych, Pastwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985, s.
30
124
J. Sztumski, Wstp do metod i technik bada spoecznych, Wyd. lsk, Katowice 1999, s. 19
122
63
Luba Sooma natomiast twierdzi, i uywajc zwrotu przedmiotu

bada mamy na myli obiekty czy zjawiska w odniesieniu, do ktrych
chcemy prowadzi badania125.
W zwizku powyszym przedmiotem niniejszych bada byli
starsi mieszkacy mieszkajcy w Domu Pomocy Spoecznej
w Wydminach.
3. Problem badawczy i hipotezy robocze

Aby waciwie podej do kwestii bada, po ustaleniu celu
i przedmiotu swoich bada, naley okreli problemy badawcze.
Ciekawe pojcie problemu badawczego podaa, w swojej ksice,
M. Gu-ziuk, podajc za Jzefem Pieterem. Problem badawczy to swoiste
pytanie, okrelajce jakoci rozmiaru pewnej niewiedzy () oraz cel
i granice pracy naukowej () 126.
Wedug S. Nowak, problem badawczy to pewne pytanie lub zesp
pyta, na ktre odpowiedzi ma dostarczy badanie127.
Podobne zdanie na temat problemu badawczego ma Mieczysaw
obocki, ktry pisze, i problemy badawcze s to pytania, na ktre
szukamy odpowiedzi na drodze bada naukowych128.
T. Pilch twierdzi, e problem badawczy to pytanie o natur
badanego zjawiska, o istot zwizkw midzy zdarzeniami lub istotami
i cechami procesw, cechami zjawiska, to mwic inaczej uwiadomienie
sobie trudnoci z wyjanie-niem i zrozumieniem okrelonego fragmentu
125
L. Sooma, Metody i techniki bada socjologicznych, Wyd. Wysza Szkoa Pedagogiczna, Olsztyn
1997, s. 13-14
126
M. Guziuk, dz. cyt. s. 32
127
M. Wgliska, dz. cyt. , s. 11
128
Tame, s. 12
rzeczywistoci, to mwic jeszcze inaczej deklaracja o naszej niewiedzy

zawarta w gramatycznej formie pytani129.
Metodolodzy spoeczni, stworzyli wiele podziaw problemw.
Ciekawy podzia poda Janusz Sztumski, ktry wyrni problemy:
1. teoretyczne i praktyczne,
2. podstawowe i czstkowe,
3. oglne i szczegowe.
Inny podzia, ze wzgldu na rodzaje pyta, podaje M. Guziuk:
1. Pytania rozstrzygajce s to jedne z najprostszych pyta, gdy na
te pytanie odpowied moe brzmie tylko tak lub nie,
rozpoczyna si partyku czy?.
2. Pytania typu dopenienia s to pytania wymagajce szerszych
odpowiedzi, s one bardziej zoone i szczegowe, rozpoczynaj si
partyku jaki?(-a, -ie); ktry (-a, -e); gdzie? 130.
Istniej
take
pewne
kryteria
formuowania
problemw
badawczych, wymienia je M. obocki, s nimi:

1. precyzyjno
sposobie
formuowania
problemw
badawczych,
2. usytuowanie
tych
problemw
na
tle
dotychczasowych
osigni naukowych,
3. ich empiryczna sprawdzalno131.
Kolejnym etapem w badaniach jest okrelenie hipotez. Wedug
Earle Babbiego hipoteza to okrelone, weryfikowalne oczekiwanie co do
rzeczowi-stoci, sformuowane na bazie oglniejszego twierdzenia; szerzej
przewidywanie dotyczce natury rzeczy wyprowadzone z teorii ()132.
Z kolei Zbigniew Skorny twierdzi, i () hipoteza to
przypuszczalna, przewidywana odpowied na pytanie zawarte w problemie
129
T. Pilch, T. Bauman, dz. cyt., s. 43

131
M. obocki, Metody i techniki bada pedagogicznych, Impuls, Krakw 2005, s. 21
132
E. Babbie, Badania spoeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005, s. 626
130
bada. Moe ona przy tym dotyczy zwizkw zachodzcych w danej

dziedzinie rzeczywistoci, kierujcych ni prawidowoci, mechanizmw
funkcjonowania badanych zjawisk lub istotnych waciwoci133.
Jak podaje T. Pilch, za T. Kotarbiskim Hipotez nazywa si
wszelkie twierdzenia czciowo tylko uzasadnione, przeto take wszelki
domys, za pomoc ktrego tumaczymy dane faktyczne, a wic te i domys
w
postaci
uoglnienia,
osignitego
()
na
podstawie
danych
wyjciowych134.
Wedug Krzysztofa Konarzewskiego hipoteza robocza to nie jest
domys lub przypuszczenie badacza, lecz wniosek logiczny z teorii, ktry
odnosi si do dajcego si zaobserwowa stanu rzeczy. Gdy nie ma teorii
nie ma i hipotezy. Rol za hipotezy nie jest bynajmniej ukierunkowanie
procesu mylowego, lecz umoliwienie weryfikacji teorii135.
Gwnym problemem badawczym niniejszej pracy jest pytanie
Jakie potrzeby odczuwaj ludzie starsi przebywajcy w Domu Pomocy
Spoecznej w Wydminach. Natomiast nie przedstawiono hipotez
roboczych, gdy decydujc si na model jakociowy wybrano metod
indywidualnych przypadkw, co wie si z brakiem formuowania
przypuszcze, domysw czyli hipotez roboczych.
Problemy szczegowe:
1. Jakie byy przyczyny zamieszkania starszych osb w Domu Pomocy
Spoecznej?
2. Jak ludzie starsi postrzegaj siebie w zwizku z zamieszkaniem
w Domu Pomocy Spoecznej?
3. Czy respondenci chcieliby wrci do wasnych domw?
133
Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa

1984, s. 72-73
134
T. Pilch, T. Bauman, dz. cyt., s. 45-46
135
K. Konarzewski, Jak uprawia badania owiatowe. Metodologia praktyczna, WSiP, Warszawa 2000, s.
43
4. Jakie cechy charakteryzuj ludzi starszych?

5. Jakie potrzeby odczuwaj respondenci?
6. Jak emeryci radz sobie na co dzie, mieszkajc z innymi, obcymi
ludmi pod jednym dachem?
7. Czy osoby starsze maj dobry kontakt z rodzin?
8. Czy starsi ludzie tskni za prac zawodow?
9. Czy respondenci prowadz ycie towarzyskie?
10. Jak emeryci spdzaj wolny czas?
4. Metody, techniki i narzdzia badawcze

Po ustaleniu celu, przedmiotu, problemw badawczych, nastpnym
krokiem w badaniu naukowym jest wybr metody, techniki i narzdzia
badawczego. Jest to bardzo wany etap w badaniach, gdy wanie od
doboru prawidowej metody, techniki i narzdzia badawczego zaley
prawidowy przebieg bada i osignicia zamierzonych celw.
Zatem metoda, jak uwaa T. Pilch jest zespoem czynnoci
i zabiegw zmierzajcych do poznania okrelonego przedmiotu. Jest to
pewnego rodzaju charakter dziaania, jaki podejmujemy dla zdobycia
interesujcych nas danych i rwnie () zawiera w sobie szereg dziaa
o rnym charakterze, zarwno koncepcyjnym, jak i rzeczowym,
zjednoczonym celem generalnym i ogln koncepcj bada136.
A.
Kamiski
pisze,
metoda
to
zesp
teoretycznie
uzasadnionych zabiegw koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujcych

najoglniej cao postpowania badacza, zmierzajcego do rozwizania
okrelonego problemu badawczego137.
136
137

Tame, s. 71
Natomiast W. Oko podaje, i metoda to systematycznie

stosowany sposb postpowania prowadzcy do zaoonego wyniku. Na
dany sposb postpowania skadaj si czynnoci mylowe i praktyczne,
odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejnoci138.
J. Sztumski uwaa, i przez metod bowiem rozumie si na og
system zaoe i regu pozwalajcych na uporzdkowanie praktycznej lub
teoretycznej dziaalnoci, aby mona byo osign cel, do ktrego si
wiadomie zmierza139.
Przedstawiono definicj metody badawczej, naley teraz przej do
zdefiniowania terminu technika badawcza. Zdaniem M. obockiego
techniki badawcze s bliej skonkretyzowanymi sposobami realizowania
zamierzonych bada. Podporzdkowane s one metodom badawczym,
penic wobec nich suebn rol. S jakby ostatnim akordem
zastosowanej metody bada, ktra obejmuje z reguy kilka technik
badawczych. Przeto waciwy ich wybr zaley od dobrej znajomoci
metody bada, do ktrej one przynale140.
Wedug T. Pilcha techniki bada s czynnociami okrelonymi
przez dobr odpowiedniej metody i przez ni uwarunkowane. Czynnoci te
w sensie logicznym s pojciami podrzdnymi w stosunku do metody,
a w sensie rzeczowym o znacznie wszym zakresie ni metoda141.
Natomiast M. Guziuk pisze, i technika badawcza jest jednym ze
sposobw realizacji wybranej przez badacza metody badawczej.
W odrnieniu jednak od metody i narzdzia badawczego jest ona
czynnoci poznawcz, angaujc badacza lub grup badaczy oraz
respondenta lub grup respondentw. W takim czynnociowym ujciu
138
W. Oko, Sownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1992, s. 167

J. Sztumski, Wstp do metod i technik bada spoecznych, lsk, Katowice 2005, s. 46.
140
M. obocki, dz. cyt., s
141
139
technika badawcza jest sposobem uzyskiwania, otrzymywania i zbierania

materiaw lub informacji bezporednio pochodzcych z bada142.
Nastpn definicj, ktra powinna by okrelona to narzdzie
badawcze, ktre czsto mylone jest z technik badawcz. Zatem jak
uwaaj T. Pilch i Tadeusz Wujek narzdzie badawcze jest przedmiotem
sucym do realizacji wybranej techniki bada. O ile technika badawcza
ma znaczenie czasownikowe i oznacza czynno, np.: obserwowanie,
prowadzenie
wywiadu,
to
narzdzie
badawcze
ma
znaczenie
rzeczownikowe i suy do technicznego gromadzenia danych z bada143.

Tabela nr 2. Metody, techniki i narzdzia badawcze
Metoda badawcza
Sonda
diagnostyczny
Techniki badawcze
Ankieta
Narzdzia badawcze
Kwestionariusz ankiety
Wywiad (skategoryzowany lub

nieskategoryzowany)
Obserwacja otwarta, zwana rwnie
swobodn oraz obserwacja
uczestniczca i nieuczestniczca
Analiza dokumentw osobistych i
wytworw respondenta
Kwestionariusz wywiadu
Obserwacja uczestniczca (jawna)
Skale pomiarowe,
rejestracja dwikowa lub
fotograficzna
Skale pomiarowe, arkusze
i kwestionariusze
Arkusz obserwacyjny
Ankieta
j.w
Badanie dokumentacji
j.w

nieskategoryzowany)
Wywiad
Testy
j.w
Obserwacja systematyczna
bezporednia, uczestniczca (jawna
lub ukryta) oraz obserwacja
porednia
Notatki, opisy, rejestracja

dwikowa lub
fotograficzna oraz arkusz
(dziennik) obserwacyjny
Techniki projekcyjne
Monografia
pedagogiczna
Stadium
indywidualnych
przypadkw
142
143
Arkusz obserwacji

T. Pilch, T. Bauman, dz. cyt., s. 71-72
j.w
Kwestionariusz testu
Eksperyment
pedagogiczny
Techniki projekcyjne
j.w
Analiza dokumentw osobistych
j.w
Obserwacja uczestniczca lub

nieuczestniczca, jawna lub ukryta
(bezporednia) oraz obserwacja
porednia
Badanie dokumentw
Test
Ankieta
nieskategoryzowany)
j.w
j.w
j.w
j.w
j.w
rdo: M. Guziuk, Podstawy metodologiczne prac promocyjnych, Warszawa 2005, s.125-126
Aby zrealizowa cel pracy uyto metody indywidualnych

przypadkw, zwanej take studium indywidualnych przypadkw. Jest ona,
zdaniem
T. Pilcha,
jednostkowych
losw
sposobem
ludzkich
bada
polegajcym
uwikanych
na
analizie
okrelone
sytuacje
wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej

poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na
opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjcia dziaa
terapeutycznych144.
Praca z przypadkiem, zgodna z zaoeniami metodyki dziaa
socjalnych, obejmuje nastpujce komponenty:
1. Studium przypadku (ang. Case study) jest to tak zwane
rozpoznanie, ktre obejmuje charakterystyk sytuacji zewntrznych,
jak i wewntrznych jednostki ze wzgldu na okrelony problem,
ktry bdzie podstaw do dalszej pracy z przypadkiem;
2. Praca z przypadkiem (ang. Case work) polega na planie
pomocowym,
ktry
moe
mie
charakter
ratowniczy,
kompensacyjny lub terapeutyczny.145
144

E. Kantowicz, Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej, Wyd. Uniwersytet Warmisko-Mazurski,
Olsztyn 2001, s. 90-91
145
Uwaam i opisana metoda pozwolia na rozpoznanie i diagnoz

potrzeb ludzi starszych przebywajcych w Domu Pomocy Spoecznej
w Wydminach.
Jak uwaa T. Pilch najbardziej uyteczn technik w przypadku
omawianej metody jest wywiad. Znakomicie uzupenia go obserwacja
i analiza dokumentw osobistych. Niekiedy pomocne by mog techniki
projekcyjne, testy. Zaley to od charakteru i zoonoci poszczeglnego
przypadku146. Zatem technik badawcz jak zastosowaam w pracy jest
technika wywiadu.
W. Oko okrela wywiad jako () ukierunkowan rozmow,
ktrej celem jest zebranie informacji od dobranych odpowiednio osb
()147.
Wedug
T.
Pilch
wywiad
jest
rozmow
badajcego
z respondentem lub respondentami wedug opracowanych wczeniej

dyspozycji148.
Zdaniem M. Guziuk wywiad powinien bazowa nie tylko na
utworzeniu
klimatu
wzajemnego
zaufania
(pomidzy
badaczem
a respondentem), ale i na atmosferze koncentracji na celu bada ()149.

Ze wzgldu na kryterium strukturalizacji wyrniamy wywiady:
Skategoryzowany badacz ma przed sob tekst kwestionariusza, nie
moe zmieni kolejnoci i sposobu zadawania pyta;
Czciowo skategoryzowany badacz posiada list problemw,
ktre chce zbada, moe jednak zmienia kolejno i sposb
zadawania pyta;
Nieskategoryzowany wiksza swoboda zachowania badacza,
umoliwia zdobycie bardziej pogbionego materiau150.
146
Tame, s. 79
148
149
150
Tame, s. 72
147
Wyrnia si take podzia wywiadu na: indywidualny i zbiorowy,

a rwnie na wywiad:
Jawny badacz informuje respondenta o tym, e przeprowadza
z nim wywiad, podaje respondentowi cel i do czego bdzie
wykorzystane wyniki wywiadu. Rejestruje si niezbdne dane.
Ukryty zachowane zostaj pozory zwykej rozmowy,
zbierane s informacje, ale respondent o tym nie wie.151
Typowe rodzaje pyta dla techniki wywiadu, wedug Steina Kvale:
Pytania wprowadzajce;
Pytania uzupeniajce;
Pytania szczegowe;
Pytania bezporednie;
Pytania porednie;
Pytania kontynuujce;
Pytania strukturalne;
Pytania interpretujce152.
Narzdziem, ktrego uyto do badania by kwestionariusz
wywiadu, ktry jest bardzo zbliony do kwestionariusza ankiety i skada
si
()153:
rubryk;
nazwy
instytucji;
tytuu
kwestionariusza;
wprowadzenia; zasadniczej czci kwestionariusza.

5. Organizacja i teren bada
Wybr terenu do bada to typologia wszystkich zagadnie,
wskanikw, cech, jakie powinny by zbadane. Za teren moich bada
wybraam Dom Pomocy Spoecznej w Wydminach. Miejscowo
Wydminy to wie w Polsce pooona w wojewdztwie warmisko151
Tame, s. 72
153
Tame, s. 99
152
mazurskim, w powiecie giyckim, w gminie Wydminy. Miejscowo jest

siedzib gminy Wydminy, pooona nad Jeziorem Wydmiskim, jest wsi
letniskow z orodkami wczasowymi i domami wypoczynkowymi. Wie
zostaa zaoona w 1480 r. W czasie I wojny wiatowej zostaa zniszczona
(1914), po wojnie odbudowana. W Wydminach funkcjonuje Gminny
Orodek Pomocy. W powiecie giyckim istnieje take drugi dom pomocy
spoecznej w miejscowoci Giycko.
Dom Pomocy Spoecznej w Wydminach dziaa na podstawie
ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy spoecznej, Rozporzdzenia
Ministra Polityki Spoecznej z dn. 19 padziernika 2005 roku w sprawie
domw pomocy spoecznej, statutu oraz regulaminu. Adres placwki: Dom
Pomocy Spoecznej w Wydminach, 11-510 Wydminy, ul. rdlana 2. Dom
liczy 20 miejsc dla osb w podeszym wieku. Jest to samodzielna placwka
o zasigu lokalnym, prowadzona przez Parafi Rzymskokatolick p.w.
Chrystusa Zbawiciela w Wydminach.
Celem placwki jest:
1. Zapewnienie mieszkacom caodobowych wiadcze w zakresie
usug bytowych, opiekuczych, wspomagajcych, religijnych,
edukacyjnych,
w formach i zakresie indywidualnym oraz umoliwienie korzystania
ze wiadcze z tytuu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego
2. Dom pokrywa w caoci wydatki zwizane z zapewnieniem
caodobowej
opieki
mieszkacom
oraz
zaspokojeniem
ich
niezbdnych potrzeb bytowych i spoecznych.

3. Dom ma charakter domu staego pobytu.
Dziay Domu Pomocy Spoecznej w Wydminach:
1. opiekuczo terapeutyczno medyczny: sprawowanie caodobowej
opieki, pielgnacji, dbaoci o czysto ciaa, bielizny, ubra,
ochrona interesw mieszkaca, zapewnienie rozwoju oglnego,

organizacja czasu wolnego, rehabilitacja i dbao o stan zdrowia
mieszkaca, dbao o stan sanitarny i czysto pomieszcze.
2. administracyjno
ksigowo
gospodarczy:
ksigowo,
gromadzenie dokumentw, wykonanie budetu Domu i tym

podobne.
Nadzr nad dziaalnoci Domu Pomocy Spoecznej sprawuje
ksidz Proboszcz Parafii. Domem kieruje Dyrektor.
Pierwsze rozmowy pilotaowe przeprowadziam we wrzeniu 2010
roku. Badania waciwe zostay przeprowadzone w maju 2011 roku na
szeciu osobach. Byy to starsze osoby mieszkajce w Domu Pomocy
Spoecznej w Wydminach.
ROZDZIA V.
POTRZEBY LUDZI STARSZYCH WYNIKI BADA WASNYCH
Ludzie starsi na co dzie nie odczuwaj niezaspokojenia adnych
z podstawowych potrzeb egzystencjalnych. Seniorzy mieszkajcy wraz
z najblisz rodzin maj zapewnione ciepo rodzinnego ogniska, kontakt
z drugim czowiekiem, czuj, e przynale do grupy ludzi. Gdy s wnuki,
czuj si potrzebni, gdy pomagaj w ich wychowywaniu i daj wane
wskazwki modym rodzicom. Ale co si dzieje, gdy senior nie mieszka
z wasn rodzin, lecz jest mieszkacem placwki pomocy spoecznej?
Niniejszy rozdzia jest prb odpowiedzi na powysze pytanie. Jest
opisem sytuacji seniorw mieszkajcych w domu pomocy spoecznej.
Badania zostay przeprowadzone w Domu Pomocy Spoecznej
w
Wydminach.
Rozmowy
przeprowadzono
szeciorgiem
osb
mieszkajcych w placwce.
1. Studium przypadku pani Irena.

Pani Irena jest jedn z mieszkanek Domu Pomocy Spoecznej
w Wydminach. W placwce mieszka 4 lata. Bez adnych przeciwwskaza
zgodzia si na rozmow. Rozmowa przebiegaa spokojnie i ciekawie. Pani
Irena jest osob bardzo towarzysk i komunikatywn. Lubi rozmawia
i opowiada o swoim yciu dawniej i teraz. W biecym roku skoczya 80
lat i czuje si bardzo dobrze. Nie dostrzegalna jest demencja starcza czy
zaniki pamici.
Cae ycie mieszkaa w maej wsi Siemionki. Wraz z mem
prowadzia gospodark, miaa wasny dom i pola uprawne (7 hektarw).
75
Zajmowaa si take hodowl zwierzt. Podkrela, e to m postanowi

przenie si na wie, ale jest zadowolona, e spdzia ycie na gospodarce.
Cay jej czas pochaniay obowizki matki, gdy miaa troje dzieci - crk
i dwch synw. Dzieci ju nie yj. Jedyn najblisz rodzin jest
bratanica, ktra jednak nie utrzymuje bliskich kontaktw z pani Iren.
W cigu 4 lat pobytu w placwce, odwiedzia j tylko raz. Opowiadajc
o relacjach z bratanic pani Irena miaa zy w oczach. Nie jedzi do rodziny
i niewiele wie, co dzieje si w yciu najbliszych. Jeli si ju czego
dowiaduje, to tylko o wypadkach, chorobach czy mierci czonkw
rodziny.
Po mierci ma, przez 17 lat mieszkaa razem z matk. Przez
kolejne 6 lat mieszkaa sama. Powodem zamieszkania w Domu bya naga
choroba, miaa udar, ktry odebra Jej w pewnym stopniu wadz nad
praw stron ciaa, przez co nie moga samodzielnie funkcjonowa, nie
dawaa rady wykonywa codziennych obowizkw. Take samotno
doskwieraa pani Irenie. Jednoczenie podkrelaa, e gdyby nie udar, nie
zamieszkaaby w placwce.
Pani Irena czuje si dobrze, narzeka tylko na ble gowy, a take
do czsto odczuwa bl w prawej rce. Zdarzaj si omdlenia. Staruszka
jest zadowolona, e mieszka w Domu,
nie odczuwa samotnoci
i opuszczenia, ponadto jest bardzo zadowolona z pracownikw placwki.

Bardzo szanuje i docenia starania dyrektorki Domu. Pewien incydent nie
spodoba si starszej pani, gdy zostay usunite z jej pokoju pluszowe
zabawki, bez jakiegokolwiek pozwolenia. Podkrela, e gdyby pracownicy
zapytali, czy mog zabra zabawki, ona by bez sprzeciww oddaa je. Inne
konflikty nie wystpiy midzy pielgniarkami a pani Iren. Relacje
midzy nimi s przyjazne.
Przed
3.
miesicami
staruszka
przeprowadzia
si
do
jednoosobowego pokoju, jest z tego powodu bardzo zadowolona. Pokj
76
jest do duy, stoi w nim szafa, ko, stoliczek nocny, dwa fotele i stolik,
a take telewizor. W pokoju znajduje si wiele osobistych rzeczy staruszki,
pluszowe zabawki, wyszywane poduszeczki, wyszywane przykrycia na
fotele i ko. Pokj jest zadbany, czysty.
azienka jest poczona
z drugim pokojem, zamki w drzwiach pozwalaj na intymno. Z okna jest

widok na may park placwki a dalej na jezioro. Wczeniej pani Irena
mieszkaa z jedn wsplokatork. Czua si dobrze w jej towarzystwie,
lecz jak podejrzewa jej wsplokatorka ukrada jej acuszek, ktry
zostawia na wsplnym stoliku. Dlatego te wolaa zamieszka sama. Na
pytanie, czy chciaaby jednak wrci do wasnego domu, odpowiada, e
tak, jednoczenie dodajc, i jest to nie moliwe z powodu choroby.
Starsza pani jest osob samodzieln, po placwce przemieszcza si
sama, bez pomocy innych. Ma problemy z chodzeniem, tote wychodzc
na wie zabiera ze sob towarzyszk, lub balkonik. Ma wiadomo tego,
e nie poradziaby sobie bez adnej pomocy poza terenem Domu. Robi
sama zakupy, cho coraz skromniejsze, gdy ma problemy finansowe.
Pani Irena jest osob bardzo towarzysk, nie lubi siedzie sama, nie
lubi samotnoci, jak sama mwi, w nocy czowiek jest sam i wystarczy.
W czasie dnia rzadko mona j spotka w swoim pokoju, natomiast czsto
przesiaduje we wsplnym pokoju, gdzie tocz si rozmowy midzy
mieszkacami Domu. Lubi rozmawia ze wszystkimi, jak sama mwi:
z chopakami gramy w karty, z pielgniarkami si rozmawia. Ma dwie
bardzo dobre znajome w placwce, z ktrymi lubi wychodzi na spacery,
wypi kaw, poplotkowa. Tylko z jedn osob w Domu nie umie si
porozumie. Midzy pani Iren a inn pensjonariuszk, pani Mariann
jest konflikt, ktry zaostrza si, gdy musz robi co razem. Jak sama
staruszka powiedziaa nienawidz jej, uwaa pani Mariann
za
faszyw i plotkarsk osob. Ktnia midzy tymi dwiema paniami cignie

si ju od kilku miesicy. Ale pomimo tego pani Irena uwaa, e to dobrze,
77
e tyle osb mieszka pod jednym dachem, gdy zawsze z kim mona
porozmawia, jest weselej.
Starsza pani czuje si bezpiecznie w placwce, nie czuje adnego
zagroenia. Na terenie placwki odbywaj si codziennie zajcia
gimnastyczne dla chtnych. Nikt z mieszkacw nie jest do nich zmuszany.
Niestety, od kilku miesicy gimnastyka jest prowadzona przez rnych,
przypadkowych
pracownikw
Domu,
gdy
fizjoterapeutka,
ktra
prowadzia te zajcia, jest na urlopie macierzyskim. Nie podoba si to

pani Irenie, gdy zajcia prowadzone przez innych pracownikw s le
przeprowadzone. Inne zajcia, takie jak: plastyczne, tkackie, muzyczne nie
s prowadzone na terenie placwki. Staruszka chciaaby, aby jakie
konkretne zajcia byy jednak organizowane, skaniaaby si w stron zaj
plastycznych.
Jak
wspomniaa
pani
Irena,
Dom
zorganizowa
4 wyjazdy do innego domu pomocy, gdzie przebywaj osoby

niepenosprawne i upoledzone. Bardzo dobrze wspomina te wyjazdy,
uczestniczya w nich 3 razy. Pani Irena jest osob aktywn, poza placwk
uczszcza take na zajcia Kka Gospody Wiejskich, organizowanych
w wydmiskim Gminnym Orodku Kultury. Dziki tym zajciom ma wielu
znajomych, z ktrymi zawsze chtnie si spotyka i rozmawia. Jak
wspominaa, bya z Kkiem na wyjedzie do lasku miejskiego w Giycku,
bardzo jej si podobao.
Dom Pomocy Spoecznej w Wydminach nie organizuje adnych
spotka z innymi DPS, ale czsto zaprasza dzieci i modzie, aby
odwiedzay starsze osoby. Pani Irena bardzo lubi, gdy mode osoby
przychodz do placwki, uwaa, e jest to bardzo potrzebne osobom
starszym, bo co powiedz, czego mona si dowiedzie, czowieka jest
zadowolony, weselszy. Staruszka nie lubi spdza czasu sama, mwi, e
samotno dobija, tyle lat yam sama, dlatego te czas wolny spdza
78
z innymi ludmi, czy to w Domu, czy poza placwk, mona wtedy

posiedzie, pomia si, porozmawia.
Starsza pani docenia prac pielgniarek i opiekunw w Domu,
chwali opiek, yje w zgodzie z kadym pracownikiem placwki, ma
wiadomo tego, e w razie potrzeby zawsze pomog czy to w zrobieniu
drobnych zakupw czy umyciu si, ubraniu. Lubi pracownikw Domu
i uwaa, e i oni j lubi. Bardzo chwali lekarza, ktry co tydzie jest
w placwce, a ktry w razie potrzeby przyjedzie o kadej porze dnia czy
nocy. Pani Irena nazywa lekarza mj kochany. Zawdzicza mu pomoc
przy dostaniu si do palcwki.
Przebywajc w Domu, pani Irena chciaaby duo odpoczywa
i utrzymywa kontakty towarzyskie. Nie odczuwa potrzeby robienia czego
poytecznego i nie chciaaby wicej pracowa. Kontakty towarzyskie
utrzymuje z wieloma ludmi poza placwk, ma wielu znajomych
w Wydminach, mwi, e zawsze si znajdzie kto, kto zaczepi na
chodniku pogada. Z dawnym rodowiskiem zamieszkania nie utrzymuje
kontaktu, nie tskni za nikim z tamtego otoczenia.
Staruszka w czasie, gdy nie rozmawia z innymi, oglda telewizj,
lubi bardzo programy religijne, take czasopisma dotyczce sfer
religijnych. Codziennie chodzi do kocioa, raz w tygodniu wychodzi na
duszy spacer na pobliski bazar.
Pani Irena jest osob bardzo otwart, lubi przebywa
w towarzystwie. Z obserwacji wynika, e jest dusz towarzystwa. Nie
lubi samotnoci, czuje si najlepiej wrd ludzi. Jest take osob
samodzieln, lubi pomaga w miar swoich moliwoci, lubi by
potrzebna. Ma wiele energii i chci rozwijania si dalej. Potrzebuje by
w centrum uwagi i nierzadko udaje jej si to. Sympatyczna, przyjazna
osoba gotowa do nawizywania nowych znajomoci. Nie tskni za swoim
domem, dobrze si czuje w placwce.
79
Seniorka jest przykadem, e w yciu starszej osoby bardzo wane

s kontakty z najbliszymi. Pani Irena zastpuje potrzeb relacji
z bratanic, kontaktami z innymi mieszkacami lub pracownikami Domu.
Placwka powinna uatwi starszej pani kontakt z bratanic, zorganizowa
dzie, w ktrym kadego mieszkaca odwiedziby czonek rodziny. Dom,
a zwaszcza pracownik socjalny, ktry tam pracuje powinien doradzi,
popracowa nad sposobem rozwizania konfliktu midzy pani Iren
a pani Mariann. Wyduajcy si czas niezgody midzy paniami
wykazuje, e pensjonariuszki nie potrafi midzy sob rozwiza problemu
i powinien zainterweniowa jeden z pracownikw Domu. Atmosfera
wytworzona przez konflikt le wpywa take na innych mieszkacw
placwki. Pani Irena jest osob aktywn i yw, Dom Pomocy Spoecznej
powinien wicej organizowa zaj, ktre rozwin zainteresowania
seniorki i wykorzystaj energie, i chci starszej pani do dziaania.
2. Studium przypadku pani Halina

Seniorka, pani Halina ma 82 lata. Po mierci ma zamieszkaa
w Domu Pomocy Spoecznej w Wydminach. Nie chciaa przenosi si do
placwki, tak zdecydowaa crka staruszki. Wraz z mem pani Halina
mieszkaa w maej wsi Cebulki, gdzie prowadzia gospodarstwo rolne,
pracowaa praktycznie sama, gdy m pracowa w tartaku w Wydminach
i wraca bardzo pno. Starsza pani ma dwie crki, ktre ze swoimi
rodzinami mieszkaj w Wydminach, i dwch synw, ktrzy mieszkaj na
lsku. Synowie z powodu odlegoci nie odwiedzaj matki, natomiast
crki przychodz w odwiedziny rzadko, czciej dzwoni. Ostatnio, jak
mwi staruszka, sytuacja si zmienia, najmodsza crka, ktra tylko raz
w cigu roku bywa u matki, odwiedzia starsz pani i przeprosia za taki
80
stan rzeczy: mamusiu wybacz, e nie przychodziam. Rodzina, mimo i

mieszka do blisko, nie zabiera pani Haliny do siebie do domu i rzadko
odwiedza j w placwce. Jak podkrela seniorka sama te by nie chciaa
jedzi do dzieci, zbyt szybko w cigu dnia dopada j zmczenie.
Pani Halina jest zadowolona z zamieszkania w Domu, nie chciaaby
zosta sama na gospodarce. Radzia sobie z codziennymi zajciami, lecz
pogarszajcy si stan zdrowia uniemoliwia coraz czciej normalne
funkcjonowanie. Seniorka cierpi na jaskr w prawym oku, co powoduje
nage i silne ble gowy. Cieszy si z opieki w placwce, to, e je daj,
spa ka.
Starsza pani mieszka w dwuosobowym pokoju, wraz ze
wsplokatork. Pokj jest do duy, stoj tam dwa ka, jedna szafa,
fotele, stolik. Wsplokatorka ma wasny telewizor. Zapytana, czy jest
zadowolona z pokoju odpowiada, e pokj jak pokj, lepiej nie moe by,
nie ma co wymaga. Pokj jest za may na dwie osoby, lecz to nie
przeszkadza seniorce. Nie chciaaby wrci do wasnego domu, gdy
z placwki jest blisko do kocioa, do sklepw, na wsi nie miaaby do kogo
pj, z kim porozmawia. Pani Halina jest samodzielna, bez pomocy
przemieszcza si, wychodzi sama poza teren placwki, czasami zrobi sama
drobne zakupy. Jak uwaa, wiksze zakupy nie s potrzebne, bo maj tutaj
wszystko czego tylko potrzebuj. Na terenie Domu staruszka czuje si
bardzo dobrze, nie odczuwa adnego zagroenia, czuje si bezpiecznie.
Seniorka jest osob raczej zamknit, nie lubi przebywa zbyt
dugo w towarzystwie. Jedynym momentem w cigu dnia, gdy pani Halina
przebywa z innymi mieszkacami Domu jest codzienny raniec,
odmawiany wsplnie. Po racu wszyscy rozchodz si po swoich
pokojach, bo kady ma swoje biedy. Nie rozmawia czsto
z mieszkacami czy pracownikami placwki.
81
Natomiast pani Halina lubi zajcia, ktre s organizowane

w ogrodzie placwki. Interesuje si ogrodnictwem i kad woln chwil
spdza wrd rolin, jeli tylko opiekunowie pozwol na to. Uczszcza
take na zajcia gimnastyczne. Zdaniem seniorki zajcia te s dobre, bo
czego to wymaga dla starych?. Pani Halina uczestniczyaby w innych
zajciach, wyjciach poza placwk, ale uwaa, e nie pasuje do
towarzystwa, woli za to posiedzie sama, nie chciaaby nikomu robi
kopotu.
Starsza pani jest zawsze zadowolona gdy przychodz dzieci
i modzie, gdy od nich dowiaduje si wiele ciekawych rzeczy, opowiada
o swoim dawnym yciu, dzieci pilnie suchaj. Dobrze, e dzieciaki
przychodz, mona chocia cudzymi maymi pocieszy si. Niedawno
odwiedziy je starsze osoby z Francji, ktre s prywatnymi sponsorami
Domu.
Staruszka jest bardzo zadowolona z opieki pielgniarskiej, siostry
s dla niej bardzo dobre, nie odczuwa z ich strony adnych negatywnych
uczu czy niechci, maj dobre podejcie do osoby starszej, nie ma
rnicy czy to stary, czy mody.
Pani Halina jest zadowolona, e mieszka ze wsplokatork, nie
wystpuj adne konflikty, czuj si w swoim towarzystwie dobrze. Woli
z kim w pokoju mieszka ni sama, gdy dziki temu czuje si bezpieczna
w nocy, bo w razie potrzeby druga osoba moe kogo wezwa do pomocy.
Z innymi mieszkacami Domu nie ma dobrego kontaktu, nie lubi
plotkowa, czy kci si. Gdy wystpuj pewne spicia seniorka wycofuje
si do swojego pokoju, nie miesza si. Woli komu pomc w czym, ni si
kci. Czsto pomaga przy posikach, roznoszeniu naczy i sztucw. Nie
wie czy to dobrze, e tyle osb mieszka razem, nigdy nie zastanawiaa si
nad tym. Nie utrzymuje adnych bliszych relacji z adn osob
w placwce, przeszkod, jak uwaa, jest rozmieszczenie pokoi, gdy
82
wikszo osb mieszka na pitrze, pani Halina mieszka na parterze: oni

na grze, my tutaj, kady po swoich ktach rozchodzi si. Z osobami
z dawnego rodowiska nie utrzymuje kontaktu.
Seniorka nie chciaaby ju pracowa tak jak kiedy, uwaa si za
osob nieprzydatn i niepotrzebn, ja ju do niczego jestem - mwi. Gdy
kto poprosi j o pomoc zawsze chtnie dopomoe, jednak z wasnej
inicjatywy nie wykonuje adnych zaj.
Czas wolny pani Halina spdza na siedzeniu na awce przed
placwk, woli by sama, nie odczuwa samotnoci. Nie oglda programw
telewizyjnych ani nie sucha radia. Przez pogarszajcy si wzrok, take nie
czyta. Nie lubi chodzi na spacery, jedynym miejscem gdzie chodzi
codziennie jest koci.
Pani Halina jest mi i spokojn starsz pani. Nie narzeka na swoje
dolegliwoci. Z obserwacji mona wycign wnioski, e tskni tylko za
swoj rodzin. Czuje potrzeb kontaktu z synami i crkami. Niejako
odczuwa al do crek, e pomimo bliskiego zamieszkania nie odwiedzaj
j czsto. Nie lubi ktni, woli mie spokj i cisz, najlepiej czuje si we
wasnym towarzystwie.
Pracownicy
placwki
powinni
rozwin
uczestniczenia w rnych, aktywnych zajciach.
seniorce
ch
Brak kontaktu
z najblisz rodzin doprowadza pani Halin do przygnbienia i niechci

do innych osb w Domu. Organizacja aktywnych zaj w kilkuosobowych
grupach daaby wiele korzyci seniorce jak i innym pensjonariuszom.
Otworzyaby si na nowe znajomoci i rozwinaby peniej relacje
z mieszkacami instytucji, oraz zaspokoioby potrzeb przynalenoci.
Starsza pani jest osob samodzieln, tym bardziej zadziwia fakt, e
seniorka nie lubi i nie chodzi na spacery. Opiekunowie placwki powinni
bardziej zachca pensjonariuszk do wychodzenia na zewntrz, chodzenia
na spacery z innymi mieszkacami lub pracownikami. Dom powinien
83
zleca pani Halinie pewne drobne zajcia, ktre pozwol zaspokoi

potrzeb przydatnoci.
3. Studium przypadku pan Wadysaw

Pan Wadysaw ma 85 lat, od 4. lat mieszka w Domu Pomocy
Spoecznej w Wydminach. Wczeniej mieszka na kolonii wsi Malinki.
Tam posiada wasne gospodarstwo, w tym 12 hektarw pl uprawnych
i wasne zwierzta hodowlane. Ponadto pracowa w mleczarni, jak sam
podkrela w rozmowie, to cika, trudna praca, ale by z niej zadowolony,
gdy wiedzia, e robi co wanego i poytecznego dla wszystkich. Mia
do du rodzin 5. synw i jedn crk. Crka nie yje. Natomiast
synowie mieszkaj blisko, dwch mieszka w Wydminach, jeden
w Suwakach, czwarty syn mieszka w maej miejscowoci Siemionki,
a najmodszy w Sotmanach, blisko Wydmin. Najczciej staruszka
odwiedza najmodszy syn, kiedy tylko znajdzie woln chwil. Na kade
wita staruszek jest zabierany do rodziny. Take czsto synowie dzwoni.
Relacje midzy starszym panem a rodzin s dobre.
Powodem zamieszkania w Domu bya samotno starszego pana.
Po mierci ony, pan Wadysaw zosta sam w domu, nie radzi sobie
z codziennymi zajciami. Przez pewien czas przyjedaa pielgniarka
i pomagaa, w kocu decyzj lekarza rodzinnego pan Wadysaw przenis
si do placwki. Staruszek ma problemy z oddychaniem spowodowane
astm, ponadto ma problemy z sercem.
Pan Wadysaw nie jest zadowolony z pobytu w Domu, gdy nie
jest przyzwyczajony do nic nie robienia. Podkrela, e nudzi si
w placwce i nie ma co robi z wolnym czasem. Staruszek mieszka w 2osobowym pokoju z azienk. Pokj jest duy, ma wyjcie na balkon. Nie
84
mieszka z nim drugi lokator, z czego jest zadowolony, bo jak sam jeden to
lepiej. Pokj mu si podoba i nie wprowadziby adnych zmian. Starszy
pan chciaby wrci do wasnego domu, gdy wszdzie dobrze, ale
w domu najlepiej. Nie czuje si dobrze w placwce, ale cieszy si, e ma
kontakt z innymi ludmi, bo gdyby mieszka na kolonii byby sam,
a ssiedzi mieszkali daleko.
Staruszek po placwce chodzi sam, bez niczyjej pomocy. Poza DPS
wychodzi bardzo rzadko, chyba, e jest adna, bezwietrzna pogoda. Boi si
sam wychodzi na wie, po zakupy, gdy problemy z oddychaniem
wzbudzaj lk w starszym czowieku i uniemoliwiaj mu wychodzenie na
podwrze.
Pan Wadysaw narzeka na prac pielgniarek i opiekunw Domu,
cytuje: pielgniarki tutaj s sztywne, zastrzykw nie umiej robi, nie
maj upowanienia, 7 lat podstawwki skoczya i si mdrzy. Starszy
pan jest negatywnie nastawiony do pracownikw placwki, lecz nie
ukazuje tego przed nimi, stara si z nimi rozmawia, nawet artowa. Nie
uwaa pielgniarek Domu za osoby kompetentne i nie ufa im. Jednoczenie
wie, e moe liczy na ich pomoc w dzie lub w nocy, jak tylko zadzwoni.
Na pytanie, czy czuje si pan tutaj bezpiecznie, starszy pan powiedzia tak,
ale nie bd gada na innych. Niestety nie udzieli wyjanie na kogo i co
by powiedzia.
Pensjonariusz uczszcza na porann gimnastyk, gdy bya ona
organizowana na pitrze w otwartym pomieszczeniu, koo jego pokoju.
Gdy gimnastyka zostaa przeniesiona do pokoju na parterze, pan
Wadysaw przesta bra w niej udzia, gdy w tym pomieszczeniu na dole
czuje si le, czuje si tam przytoczony i brakuje mu powietrza, nie moe
dobrze oddycha. Inne zajcia nie s organizowane. Starszy pan, gdyby
mia
moliwo,
chciaby
zacz znowu gra na instrumentach
muzycznych. Z opowiada o przeszoci mona dostrzec umiowanie pana
85
Wadysawa do muzyki i instrumentw, zwaszcza trbki i akordeonu. Poza

placwk nie uczszcza na adne zajcia, nie wychodzi wraz z innymi
mieszkacami na organizowane przez placwk wyjazdy i nie chce tego
robi.
Lubi przebywa w czasie wolnym z innymi mieszkacami Domu,
na tak zwanym holu, gdzie z babkami porozmawiam, zapi za kolano.
Podobaj mu si spotkania z modymi ludmi, gdy lubi opowiada
o swoim dawnym yciu, o wojnie, a dzieci tego z ciekawoci suchaj.
Dziki temu starszy pan czuje si doceniany i potrzebny. Panu
Wadysawowi nie podoba si atmosfera w Domu, gdy uwaa, e
mieszkacy, a w szczeglnoci babki si kc cigle, same ktnie tutaj
jeden na drugiego gada. Natomiast pytajc o to, czy dobrze, e tyle osb
mieszka pod jednym dachem staruszek odpowiada, e bardzo dobrze, e
jest wesoo, mona si pomia, poartowa. Kontakty towarzyskie
utrzymuje tylko z mieszkacami Domu oraz z rodzin, nie ma kontaktu
z dawnym rodowiskiem zamieszkania.
Czas wolny spdza na holu, na rozmowach z innymi, wol
artowa ni chorowa. Ponadto lubi oglda telewizj, ma wasny
telewizor w pokoju. Take sucha rozgoni radiowych, zwaszcza Radia
Maryja. Czyta czasopisma.
Rozmowa z panem Wadysawem bya ciekawa, cho ciko byo
uzyska odpowiedzi na zadawane pytania, gdy staruszek cigle w swych
wypowiedziach wraca do czasw przeszych. Duo opowiada jak to byo,
gdy by mody, nie mg skupi si, na duej, na rzeczywistoci,
odpowiada na pytania wspominajc dawne czasy a nie teraniejsze. Lubi
opowiada o dawnych czasach i mie uwanych suchaczy, przez co
zaspokaja swoj potrzeb bycia zauwaonym. Nie zauwaa si u pana
Wadysawa zanikw pamici, niestety oderwanie od rzeczywistoci
utrudnia komunikacj ze staruszkiem. Lubi by z ludmi, ale take lubi
86
samotno. Doskwiera mu nierbstwo, chciaby robi co konkretnego,

poytecznego. Pan Wadysaw jest osob przyjazn, nie lubi ktni,
wycofuje si i nie udziela si w konfliktach.
Przykad Pana Wadysawa opisuje potrzeb wikszej aktywnoci
w yciu starszej osoby. Czowiek, ktry pracowa cae ycie, przechodzc
w stan spoczynku, czuje si le. Nie radzi sobie z nadmiarem czasu
wolnego, przez co czsto ucieka w przeszo, gdy by mody i potrzebny.
Aby pomc seniorowi, placwka czciej powinna organizowa zajcia,
ktre pobudz aktywno staruszka.
4. Studium przypadku pani Lidia

Pani Lidia ju od kilku lat jest mieszkank Domu Pomocy
Spoecznej w Wydminach. 4 kwietnia skoczya 90 lat. Podczas wojny
zostaa przewieziona do obozw pracy w Niemczech. Opowiadaa
o strasznych warunkach podczas wywoenia ich za granic, o zym
traktowaniu i cierpieniu tysicy ludzi. Gdy wojna si skoczya
zamieszkaa w Wydminach, gdzie poznaa ma. M pracowa
w zakadzie energetycznym, dosta mieszkanie zakadowe, a Pani Lidia
pracowaa w Gminnym Orodku Pomocy Spoecznej jako wolontariuszka.
Bardzo lubia t prac, czua si potrzebna, lubia pomaga osobom
potrzebujcym. Ma pitk dzieci, ktre mieszkaj w innych czciach
Polski, co powoduje rzadkie odwiedzanie staruszki, natomiast czsto
dzwoni. Dziki kontaktom z jedn z crek wie, co dzieje si
u reszty dzieci. Nie jedzi do rodziny, bo odczuwa lk przed dalekimi
wyjazdami.
Przeniosa si do placwki tu po mierci ma, nie chciaa
mieszka sama. Radzia sobie dobrze z zajciami domowymi, chtnie
87
pracowaa, lecz samotno przytaczaa j i odbieraa ch do dalszego

ycia. Take dolegliwoci spowodowane reumatyzmem nie pozwalay
normalnie funkcjonowa. W placwce czuje si bardzo dobrze, narzeka
tylko na atmosfer Domu, gdy uwaa, e midzy mieszkacami nie ma
jednoci i szczeroci.
Pani Lidia mieszka w 2-osobowym pokoju, bez wsplokatorki. Ma
cisz i spokj, z czego jest bardzo zadowolona. Pokj jest duy
i przestronny, stoj tam dwa ka, jedna szafa, fotele, stolik oraz prywatny
telewizor, pokj jest poczony z wasn azienk. Staruszka nie chce
wraca do wasnego mieszkania.
Z powodu dotknitej reumatyzmem nogi starsza pani nie wychodzi
sama na wie, czy na zakupy. Zakupy czy inne sprawy zaatwiaj opiekunki
lub pielgniarki. Ma do dobre relacje z pracownikami Domu, cho nie
rozmawia z nimi czsto, bo nie maj czasu na rozmowy. Nie rozmawia
take zbyt czsto z mieszkacami placwki, gdy tutaj nie ma za bardzo
do rozmowy ludzi. Na terenie placwki seniorka czuje si bezpieczna,
chocia, jak sama mwi, ochrony nie ma i gdyby wybucha znowu wojna
nie czuaby si tutaj w ogle bezpieczna.
Pani Lidia nie uczszcza na adne zajcia organizowane przez
placwk,
nie
lubi
gimnastyki,
nie
widzi
sensu
zajciach
gimnastycznych, bo macha rk czy nog to kady sam potrafi.

Natomiast, aby rozwija swoje zainteresowania starsza pani chtnie
chciaaby bra udzia w zajciach bibliotecznych. Czytanie ksiek,
zwaszcza historycznych jest pasj pani Lidii. Take na zajcia plastyczne
i wyszywanie chtnie by uczszczaa. Zdaniem seniorki Dom organizuje
pewne wyjazdy, na przykad do witej Lipki, ale jest bardzo niewielu
chtnych, sama take nie bierze udziau w tych wyjazdach, bo nie
chciaaby sprawia trudnoci komu. Podkrela, e chtnie by udzielaa si
na zajciach, ale organizowanych tylko na terenie placwki. Chtnie
88
rozmawia z dziemi, jeli przychodz, moe wtedy poopowiada jak to

byo kiedy, jak wygldaa modo i dawne czasy. Z mieszkacami Domu
nie lubi zbyt czsto rozmawia, gdy nie mona poartowa ani nic
powanie powiedzie, bo od razu syszy si < a co Ty tam wiesz>.
Nie ma adnych zabiegw leczniczych, bo nie potrzebuje, chwali
sobie opiek tak jaka jest: daj Boe, eby tak byo jak jest, oby gorzej nie
byo. Uwaa, e w placwce nie ma mioci i przyjani midzy
pensjonariuszami, kady tylko na siebie zwraca uwag, mieszkacy s
zjednoczeni tylko podczas odmawiania raca. Dobrze, e tyle osb
mieszka razem, bo wtedy czowiek czuje si lepiej, nie odczuwa
samotnoci, nie boi si, e kto wejdzie i napadnie na niego. Natomiast
pracownicy placwki s dobrzy, wszystkich traktuj na rwni. Zawsze jak
co potrzeba to s, posprztaj, zapytaj o samopoczucie, czy czego nie
potrzeba, opiekunowie s bardzo przyjemni i pomocni.
Nie utrzymuje adnych kontaktw towarzyskich z osobami z poza
placwki, ani z rodowiska skd pochodzi. Czas wolny seniorka spdza na
czytaniu ksiek lub ogldaniu telewizji, zwaszcza, gdy jest emitowana
msza wita lub inne programy religijne. Czsto take czyta swojemu
bliszemu znajomemu z placwki, panu Wadysawowi, ksiki lub
czasopisma. Nie wychodzi na zewntrz, problemy z chor nog
uniemoliwiaj jej dusze spacery..
Rozmowa z pani Lidi bya ciekawa i spokojna. Niedostrzegalne
s jakiekolwiek zaburzenia zwizane z demencj starcz. Staruszka jest
otwart, przyjazn, komunikatywn osob. Nie odczuwa niezaspokojenia
adnych z potrzeb, po gbszej obserwacji i lunej rozmowie z pani
Lidi, zauwaa si lk przed wybuchem konfliktw midzy pastwami oraz
niech do osb pochodzenia ydowskiego.
Seniorka jest osob szukajc gbszych i peniejszych relacji
z drugim czowiekiem. Jak wczeniej podano, pani Lidia nie czuje jednoci
89
midzy mieszkacami. Pracownicy Domu powinni organizowa wicej

zaj jednoczcych mieszkacw we wsplnym celu, co pozwala na
rozwinicie jednoci midzy jednym a drugim czowiekiem. Seniorka czuje
si odrzucona przez innych pensjonariuszy, nie potrafi rozwin
prawidowej komunikacji, co powoduje izolowanie si od innych.
Opiekunowie powinni przedstawi, wszystkim mieszkacom, zasady
szanowania wypowiedzi i przekona drugiego czowieka, spowodowao by
to uatwienie nawizywania relacji przez pani Lidi, z innymi
mieszkacami Domu. Wanym celem, wybiegajcym w przyszo tej
placwki, powinno by zorganizowanie maej biblioteczki z rn
tematyk ksiek, dziki temu seniorka mogaby rozwija swoj wiedz na
temat historii.
5. Studium przypadku pani Czesawa

Pani Czesawa mieszka wraz ze swoj starsz siostr w Domu
Pomocy Spoecznej w Wydminach. Ma 85 lat, natomiast starsza siostra ma
104 lata i jest najstarsz mieszkank placwki. Pani Czesawa cae ycie
mieszkaa w swoim domu rodzinnym, w maej wsi niedaleko Eku. Nie
zaoya wasnej rodziny. Od urodzenia cierpi na wodogowie, stale
odczuwa silne ble gowy. Chciaa zosta siostr zakonn, lecz w dawnych
czasach do zakonu przyjmowano tylko kobiety do 25. roku ycia, pani
Czesawa miaa 28 lat, i niestety nie przyjto jej. Pniej pracowaa
w szkole jako sprztaczka przez 13 lat; wspomina dobrze dyrektora szkoy,
opiekowaa si czasami jego dziemi, dawao jej to wiele radoci.
Nastpnie pracowaa 7 lat w piekarni w Eku. Przestaa pracowa, gdy
przeya udar, ktry spowodowa wiele nowych dolegliwoci, takich jak
niedosuch i osabione nogi. Gdy zapytaam dlaczego nie nosi aparatu
90
suchowego, usyszaam, e przez wodogowie nie da si naprawi suchu

i aden aparat suchowy nie nadaje si. Nie ma szans na wyleczenie.
Do placwki trafia razem z siostr, gdy ich brat zmar, zostay
same na gospodarce. Nie daway sobie rady z codziennymi zajciami
i zajmowaniem si sob. Przez pewien czas przyjedaa do nich
pielgniarka, ale jak mwia seniorka, le si nimi zajmowaa, a duo
pienidzy pobieraa za usugi. Jest bardzo zadowolona z tutejszych
warunkw bytowych, wyywienie jest dostosowane do potrzeb starszych
ludzi. Siostry mieszkaj w jednym dwuosobowym pokoju, do duym,
z azienk. Pokj jest skromny, nie ma wiele osobistych rzeczy obu pa.
Czuje si do komfortowo, seniorka narzeka tylko na za nisk temperatur
w pokoju i najchtniej wstawiaby may piecyk do pokoju. Nie chciaaby
wraca do swojego dawnego domu. Na terenie placwki pani Czesawa
czuje si bezpieczna i ma wiadomo tego, e nie musi si niczym
przejmowa, dadz je, pomog umy si, ubra.
Staruszka nie wychodzi sama na zakupy czy na spacer po wsi,
wychodzi tylko do kocioa, ktry stoi 100 metrw od placwki. Nie
potrzebuje za wiele zakupw, gdy uwaa, e jest duo napojw i jedzenia
w Domu. Starsz pani czsto mona spotka we wsplnym pokoju, wrd
innych mieszkacw. Lubi przebywa z innymi ludmi, poniewa
samemu to mona krka dosta, z ludmi trzeba rozmawia.
Pani Czesawa chtnie i zawsze uczestniczy w porannej
gimnastyce, gdy uwaa, e czowiek powinien troch si porusza, bo
inaczej zdrtwieje. Gimnastyka podoba si seniorce, ale nie wiedziaaby
na jakie inne zajcia chciaaby uczszcza, aby rozwija siebie. Wspomina
take, e gdyby bya moliwo to chtnie robiaby na drutach. Staruszka
nie uczestniczy w adnych wsplnych wyjciach i, z obserwacji wynika, e
nie odczuwa chci do uczestniczenia w nich.
91
Nie przesiaduje z innymi pensjonariuszami Domu, najlepiej jest jej

w swoim pokoju. Lubi wszystkich mieszkacw i pracownikw placwki,
wszystkich traktuje tak samo. Uwaa, e dobrze, e tyle osb mieszka
razem, bo jest weselej, mona porozmawia. Poza placwk nie utrzymuje
adnych kontaktw towarzyskich, bo uwaa, e starszy wiek nie jest dobry
do nawizywania nowych znajomoci. Chwali opiekunki i innych
pracownikw Domu.
Pani Czesawa nie wychodzi na zewntrz sama, czas wolny spdza
w swoim pokoju na modlitwie lub czytaniu Biblii lub religijnych
czasopism. Lubi take leniuchowa, nic nie robi. Nie odczuwa potrzeby
robienia czego poytecznego. Nie oglda chtnie telewizji, bo wszystkie
programy s takie same. Natomiast bardzo lubi sucha rozgoni radiowej
Radia Maryja. Czsto wychodzi do kocioa.
Seniorka jest nauczona, e kade codzienne obowizki s
wykonywane przez starsz siostr, nie podejmuje dziaa z wasnej
inicjatywy. Sucha we wszystkim starszej siostry, nie jest osob
samodzieln. Rozmowa z ni bya do trudna, gdy zy such oraz
wtrcanie si w rozmow drugiej z sistr, utrudniay komunikacj ze
starsz pani.
Pani Czesawa jest przykadem osoby, ktra majc potencja
i moliwoci, nie rozwija ich w wieku starszym. Biorc przykad ze starszej
siostry, seniorka nie nawizuje kontaktw towarzyskich z innymi
mieszkacami placwki, nie poznaje i nie rozwija swoich zainteresowa.
Dom
Pomocy
Spoecznej
Wydminach
powinien
wzbudza
w pensjonariuszach ch dalszego rozwijania si, przedstawia im inne

moliwoci spdzania czasu wolnego.
92
6. Studium przypadku pan Czesaw

Najwicej czasu zabraa rozmowa z panem Czesawem. Jest to
czowiek bardzo skryty, nie lubi rozmawia o sobie i o swoim
wczeniejszym yciu. Z niewielk grup osb ma kontakt, najczciej
chowa si do swojego pokoju. Dopiero, gdy staruszek komu zaufa,
otwiera si.
Pan Czesaw ma 77 lat, wczeniej mieszka w maej wsi niedaleko
Wydmin. Do roku 1992 pracowa w Pastwowym Gospodarstwie Rolnym,
jako operator sprztw rolnych. Po mierci ony, jego przybrana crka
umiecia starszego pana w placwce. Pasierbica mieszka w Gdasku i nie
mogaby zaj si ojcem. Pan Czesaw tskni za wasnym domem,
w kadej rozmowie wspomina o nim, o tym co tam pozostawi. Wspomina
swoich przyjaci i ssiadw, ktrzy tam zostali. Ma al do pasierbicy za
umieszczenie go w Domu, oraz za sprzedanie domu, w ktrym y cae
ycie: wszystko tam zostawiem meble, samochd. Ona potrzebowaa
pienidzy to si zgodziem. Pan Czesaw wspomina, e pasierbica
odwiedzaa go dopki nie zostay zaatwione formalnoci ze sprzeda
domu, od tamtego czasu nie odwiedzia go, czasami dzwoni. Dalsza
rodzina odwiedza seniora, a take zabiera go do siebie, gdy tylko jest taka
moliwo. Z dawnym rodowiskiem, ssiadami nie utrzymuje kontaktu,
nie odwiedzaj staruszka adne osoby z poza placwki. Mia bardzo dobry
kontakt z dawnymi ssiadami, ktrzy pomagali mu. Nie czuje alu do
dawnych przyjaci i usprawiedliwia ich, e nie skadaj mu wizyt.
Starszy pan cierpi na problemy ze wzrokiem. Niedowidzenie
spowodowane zostao przez dawny tryb ycia i wykonywan prac. Jak
sam senior podkrela, wina za pogorszenie si wzroku ley po jego stronie,
gdy jak w traktorze si co psuo to sam naprawiaem, spawaem
i
nawietliem
sobie
oczy.
Noszenie
okularw
nie
pomaga
93
pensjonariuszowi, poniewa gdy nosi okulary odczuwa silne zawroty

gowy, czsto potyka si i przewraca. Jest to podstawowy powd
zamieszkania
Domu,
gdy
Pan
Czesaw
nie
radzi
sobie
z codziennymi zajciami. Po placwce pan Czesaw przemieszcza si sam,

poza Domem musi mu kto towarzyszy, gdy starszy pan nie widzi
krawnikw i innych przeszkd, co moe spowodowa rne urazy.
Pan Czesaw mieszka w jednoosobowym pokoju, przeprowadzi si
do niego kilka miesicy temu. Wczeniej mieszka ze wsplokatorem,
ktrego nie lubi i nie tolerowa. Czsto wystpoway midzy nimi spicia
i ktnie, czsto w nocy, co burzyo cisz nocn wspmieszkacom Domu.
Pokj seniora jest may, czysty, poczony z azienk. S tam podstawowe
meble, w jak kadym pokoju, brak jest osobistych rzeczy staruszka, gdy
jak twierdzi, wszystko zostawi w starym domu. Odczuwa zadowolenie, e
mieszka sam. Senior chciaby wrci do swojego domu, tam, jak mwi,
czuby si najlepiej.
Senior nie jest zadowolony z pobytu w Domu. Czsto narzeka na
wyywienie i ze traktowanie przez opiekunw. Toleruje, a nawet lubi
jedn pielgniark, ktra czsto wychodzi z nim na wie, do sklepu. Pan
Czesaw lubi wychodzi na wie, gdy moe wtedy i do pobliskiej
restauracji i zje to co lubi. Nie robi samodzielnie zakupw, pomagaj mu
w tym pracownicy Domu.
Pan Czesaw nie lubi spdza czasu na rozmowach z innymi
mieszkacami Domu. Jest typem samotnika i tylko z zaufanymi osobami
rozmawia i zwierza si. Starszy pan bierze udzia w codziennej gimnastyce,
lubi to, gdy czas szybciej mija i mona rozrusza koci. Gdy starszy pan
by modszy i mieszka w swoim domu, czas wolny spdza na owieniu
ryb lub zbieraniu grzybw. Mieszkajc w placwce narzeka na brak zaj,
nie ma co robi, tylko lee, bo chodzi sam to nie, bo sabe oczy.
Chciaby wicej wychodzi do lasu i spdza czas wolny na wieym
94
powietrzu. W duszych wyjazdach organizowanych przez Dom nie bierze

udziau.
Staruszek nie lubi przebywa ze wspmieszkacami Domu, lecz
odczuwa potrzeb bycia z kim, potrzebuje mie z kim siln wi. Trudno
znale mu przyjaciela wrd pensjonariuszy, lecz potrzebuje go, aby
poczu si komu potrzebny i wany. Czsto rozmawia z dziemi, ktre
odwiedzaj mieszkacw Domu, cieszy si z tych wizyt. Nie ma nikogo
bliskiego w Domu, przez co czuje si odizolowany, nieprzydatny
i samotny. Jednoczenie nie wykazuje inicjatywy, aby ten stan rzeczy
zmieni, woli natomiast i do swojego pokoju i tam w ciszy siedzie.
Pan Czesaw ma ulubion pielgniark, ktrej pozwala na
wszystko, lubi z ni przebywa i rozmawia. Wobec innych pielgniarek
czy opiekunw Domu czuje nieufno i ma do nich obojtny stosunek, jak
ka si ubra, czy i je to id. Senior chciaby w Domu robi co
konkretnego i poytecznego, wolaby robi co, ni lee bezczynnie,
odczuwa potrzeb zmian.
Czas wolny pan Czesaw spdza raczej w swoim pokoju, z dala od
ludzi. Oglda telewizj, ale narzeka, e nie ma ciekawych programw
telewizyjnych. Niedowidzenie powoduje problemy przy czytaniu ksiek
lub czasopism.
Pan Czesaw potrzebuje wiele uwagi i cierpliwoci ze strony
innych. Senior nie potrafi zaufa innym ludziom i otworzy si na nowe
kontakty. Czuje potrzeb zmian i wikszej aktywnoci, lecz sam nie
wykazuje inicjatywy, aby zmieni swoje pooenie, udziela si
w czymkolwiek. Twierdzi, e chciaby wicej wychodzi na wiee
powietrze i na spacery, lecz gdy proponuje si seniorowi wyjcie na
zewntrz, odmawia. Chciaby mie lepsze kontakty z rodzin
i mieszkacami Domu, lecz nie potrafi ich prawidowo nawiza, dlatego
te ucieka w samotno.
95
Opiekunowie pracujcy w placwce powinni uatwi panu

Czesawowi spotkania z pasierbic. Senior tskni za swoj jedyn
najblisz osob i chciaby mie lepsze relacje z ni. Jak wspomniaam
wczeniej, jeden dzie w miesicu, powinien by obowizkowy dla rodzin,
do odwiedzenia swoich starszych czonkw rodziny. Taki dzie wpynby
na ca atmosfer w placwce i uszczliwiby mieszkacw. Starszy pan
cierpi na niedowidzenie, przez co nie ma moliwoci uzyskiwania
informacji ze wiata. Jeden z pracownikw instytucji powinien raz na dwa
dni, usi z panem Czesawem i innymi mieszkacami, i poczyta na gos
czasopisma lub ksiki. Starszy pan jest osob skryt i nieufn, powinno
zosta wprowadzone zajcia na rozwijanie dobrych relacji midzyludzkich,
mog to by zajcia muzyczne, taneczne lub zwyke pogadanki, na
wybrany przez pensjonariuszy temat.
Wnioski z bada
W Domu Pomocy Spoecznej w Wydminach mieszka 20 starszych
osb. Wszystkie osoby s samodzielne, poruszaj si same, mog si same
ubra i umy. Jest to Dom staego pobytu, mieszkacy maj zapewnione
tam pene wyywienie, dostosowane do ich diet, opiek pielgniarsk oraz
lekarsk. Pokoje s jedno- lub dwuosobowe i kady z pokoi ma wasn
azienk.
Kady czowiek ma swoje potrzeby, swoje przyzwyczajenia. Tak
samo jest z osobami starszymi. Kady senior ma inne potrzeby i w inny
sposb je zaspokaja. Lecz z upywem czasu, przeytych dowiadcze ich
potrzeby zmieniaj si. Jedne zanikaj, drugie uwydatniaj si.
96
Z bada przeprowadzonych w Domu Pomocy Spoecznej

w Wydminach mona dostrzec, e wan potrzeb w yciu starszej osoby
jest potrzeba przynalenoci i kontaktu z drug osob. Potrzeba ta jest
czsto niezaspokojona, jeli czowiek nie mieszka w domu, w ktrym
spdzi cae ycie. Trudno seniorowi nawizywa nowe znajomoci, nawet
jeli mieszka w swoim domu. Starszej osobie mieszkajcemu w placwce
jeszcze trudniej znale si w nowej rzeczywistoci, wrd nowych,
nieznanych ludzi. Wan rol w zaspokojeniu tej potrzeby jest czsty
kontakt z rodzin. Niestety, jak wynika z bada, rodzina rzadko lub
w ogle nie odwiedza najstarszych czonkw rodziny. Jak podkrela
Andrzej Mielczarek brak bliskiego kontaktu z rodzin moe doprowadzi
do samotnoci i niechci starszego czowieka do nawizywania nowych
znajomoci. Staruszkowie radz sobie z t sytuacj w rny sposb, albo
godz si na brak kontaktu i nie nawizuj nowych relacji midzyludzkich,
albo wrcz przeciwnie, lgn do ludzi i szukaj nowych wizi. Tylko jedna
osoba z badanej grupy szukaa i nawizywaa kontakty towarzyskie.
Midzy t osob a reszt osb badanych, mona dostrzec widoczn rnic
w kondycji psychicznej. Pani Irena, bo o niej mowa, jest osob yw,
aktywn, weso i energiczn, szukajc cigle kontaktu z ludmi. Nie
czeka z tsknot na wizyty rodziny, nie ucieka w samotno i tsknot.
Natomiast picioro pozostaych rozmwcw jest w gorszym stanie zdrowia
psychicznego. S smutni, przygnbieni, nie udzielaj si w yciu placwki,
s niechtni do wsplnych zaj czy wyj. Tskni za tym co pozostawili
za sob, za rodzin i przyjacimi. Czekaj na wizyty rodzin i tylko to
przynosi im rado. Brak wizi z drugim czowiekiem doprowadza do
smutku, utraty chci do ycia, samotnoci, izolacji, a take, w krytycznych
przypadkach do depresji i myli samobjczych. Starsi ludzie niechtnie
nawizuj nowe przyjanie, cho ciesz si, e mieszkaj z tak du
iloci ludzi pod jednym dachem. Czuj si wtedy jednak bezpieczniej
97
i mniej samotnie, gdy maj moliwo porozmawiania i pomiania si,

z innymi ludmi.
Brak aktywnoci w yciu czowieka starszego, take moe
doprowadzi do pogorszenia si stanu zdrowia fizycznego jak
i psychicznego. Organizowane przez placwk zajcia gimnastyczne daj
korzystne wyniki. Seniorzy czuj si ywsi, nabieraj wicej energii
i jednocz si we wsplnych wiczeniach. Jak twierdz jednogonie
badani staruszkowie, zajcia te s potrzebne i chtnie uczestnicz w nich.
Z obserwacji zaj wnioskowa mona, i seniorzy s weselsi, a wiczenia
s dostosowane do wieku i si fizycznych starszych ludzi.
Wszyscy badani respondenci stwierdzili, e kontakt z modszym
pokoleniem jest potrzebny. Seniorzy darz wielk sympati dzieci
i modzie, lubi i pragn kontaktu z nimi. Dziki spotkaniom
wielopokoleniowym starsi ludzie mog uzyska informacje na temat zmian
zachodzcych na wiecie, co teraz interesuje modego czowieka, czym si
zajmuje modzie, jak wygldaj zajcia szkolne i pozaszkolne. Potrzeba
dalszego
poznawania
teraniejszoci
jest
dziki
tym
spotkaniom
zaspokajana. Opowiadania seniorw o wojnie, swojej modoci take

przynosi wiele satysfakcji i radoci, gdy czuj si w ten sposb doceniani,
a w oczach suchaczy widz szacunek. Dziki relacjom z modszym
pokoleniem starszy czowiek dowartociowuje si, czuje, e jest
podziwiany i szanowany. Niestety, jak twierdz badani seniorzy, jest za
mao spotka z dziemi, wspominaj o jednym czy dwch takich
spotkaniach.
W Domu Pomocy Spoecznej w Wydminach kady z badanych
seniorw czuje si bezpieczny. Maj wiadomo tego, e w razie potrzeby
zostanie im udzielona pomoc pielgniarska, a w razie nagych zachorowa
pomoc lekarska. Nie musz martwi si o godziny przyjmowania lekw, bo
o tym przypomina pielgniarka, rozdajc leki przy posikach. Dieta take
98
jest skrupulatnie przestrzegana, a posiki podawane s o wyznaczonych

porach i w wystarczajcych ilociach. Badani seniorzy nie skar si na
posiki, a nawet chwal, e jest jedzenia pod dostatkiem. Jeli potrzebuj
czego ze sklepu, maj prawo wyj i kupi, jeli nie mog sami, robi to
za nich opiekunowie.
Wan potrzeb, ktra nie jest w peni zaspokajana, jest potrzeba
rozrywki i robienia czego konkretnego w czasie wolnym. Staruszkowie
narzekaj na nud i brak zajcia. Niektrzy z nich zabijaj nud
ogldaniem telewizji, czytaniem, suchaniem radia. S to niewystarczajce
zajcia, aby satysfakcjonoway starszego czowieka. Maj jeszcze ch
i potrzeb robienia czego poytecznego.
Starsi ludzie, badani w Domu Pomocy Spoecznej w Wydminach,
dobrze wspominaj mieszkanie we wasnym domu. Trudno jest im
zapomnie co tam pozostawili. adna badana osoba nie zamieszkaa
w placwce z wasnej woli. Bya albo nakaniana do tego przez lekarzy,
pielgniarki przyjedajce z wizyt lekarsk albo nakaniana przez osoby
najblisze, rodzin.
Wraz z zamieszkaniem w instytucji, obniy si poziom poczucia
wasnej wartoci badanych osb. Jak podaje Danuta Kamiska i Czesaw
Kosakowski wan potrzeb w yciu czowieka jest poczucie uytecznoci
i przydatnoci. Badani maj poczucie nieprzydatnoci, zostaa ograniczona
ich wolno i samodzielno, czuj si niepotrzebni, zbdni. Z drugiej
strony, ciesz si z umieszczenia w Domu, gdy maj wiadomo tego, e
proces starzenia si, choroby i dolegliwoci zdrowotne nadwyryy ich
siy fizyczne, jak i psychiczne. Wiedz, e nie poradziliby sobie
w codziennych zajciach domowych.
Trzy osoby z szstki badanych, chciayby wrci do wasnych
domw. Nie czuj si dobrze w placwce, wol przebywa
99
w samotnoci. Respondenci podkrelaj fakt, i gdyby nie dolegliwoci

zwizane ze zdrowiem wrciliby do domw, gdzie wczeniej mieszkali.
Ujte we wczeniejszych rozdziaach cechy charakterystyczne
czowieka starszego opisuj osoby, ktre zostay zbadane. S to ludzie
o rnych chorobach i dolegliwociach zdrowotnych, ktre wystpiy
dopiero wraz z procesem starzenia si, takie jak: niedowidzenie,
niedosyszenie, udary, reumatyzm. U dwch osb zbadanych, zauway
mona problemy ze sfer psychiczn oraz wystpienie demencji starczej.
Na podstawie artykuu naukowego Joanny Kobrzenieckiej mona wyrni
cechy badanych starszych ludzi i okreli, e s oni bardziej lkliwi, czuj
poczucie bezsilnoci i bezradnoci. Trudno jest im si przystosowa do
nowych sytuacji yciowych. Czciej narzekaj, ich nastrj jest ponury,
pesymistyczny, s zrzdliwi, nerwowi, sfrustrowani. Badani seniorzy
gboko odczuwaj zerwanie lub rozlunienie wizi rodzinnych, czuj
samotno i smutek przez brak kontaktu z najbliszymi. Trudno badanym
osobom
nawizywa
nowe
kontakty
towarzyskie,
dawnym
rodowiskiem nie utrzymuj kontaktu. S bardziej zamknici na innych

ludzi, co nie uatwia im przebywania w placwce.
Z trudnoci przychodzi odpowied na sformuowany wczeniej
problem, jakie potrzeby odczuwaj respondenci. Brak im, przede
wszystkim, czstego kontaktu z rodzin. W placwce czuj si
niepotrzebni, czasami izolowani. Czsto odczuwaj nud i brak
konkretnego zajcia. Nie zaspokojona jest potrzeba relacji midzyludzkich
i potrzeba uznania, gdy nie kady potrafi otworzy si na drug osob.
W Domu Pomocy Spoecznej w Wydminach mieszka 20 osb.
Kada osoba ma inne cechy charakteru, inne przyzwyczajenia i potrzeby.
Relacje midzyludzkie maj rny charakter. Jedna badana osoba,
z badanej grupy, lubi i potrafi atwo nawizywa nowe znajomoci. Reszta
respondentw nie potrafi lub nie chce tworzy nowych interakcji
100
z ludmi.
Jest
to spowodowane
zmianami
rl, ktre penili
w spoeczestwie. Wraz z przejciem na emerytur u starszego czowieka

zmniejsza si poziom wasnej wartoci, co wpywa na relacje
midzyludzkie, gdy senior uwaa, e nie moe nic wicej wnie w te
relacje (Piotr Szukalski).
Dlatego te badani seniorzy zamykaj si
w sobie i wol przebywa w samotnoci, w swoich pokojach. Nie

odczuwaj chci nawizania silniejszych wizi z innymi mieszkacami
Domu. Boj si i nie lubi konfliktw, ktre czasami maj miejsce.
Jednoczenie ciesz si, e tyle osb mieszka pod jednym dachem, gdy
czuj si bezpieczniej i mog, w razie potrzeby, z kim porozmawia,
poartowa.
aden z respondentw nie tskni za prac zawodow, ktr
wykonywa przed przejciem na emerytur. Jak podkrelaj, staro jest
czasem odpoczynku i wspominania minionych dni. Badani nie maj do
duego wyboru w spdzaniu czasu wolnego. Placwka nie organizuje
zaj, ktre by rozwijay zainteresowania i aktywno starszych ludzi.
Aktywno, jak podaje profesor Stanisaw Kawula, jest wana w yciu
starszej osoby, gdy dziki niej utrzymuje si zdrowie fizyczne, jak
i psychiczne. Harmonia midzy aktywnoci fizyczn a psychiczn jest
wanym skadnikiem do agodnego i bezbolesnego przejcia przez proces
starzenia si i intensywnego ycia seniora. Najczstsz odpowiedzi na
pytanie, jak Pani/Pan spdz czas wolny, jest ogldanie telewizji i czytanie
czasopism. Seniorzy nie maj ulubionych programw telewizyjnych,
jedynie czasopisma i programy zwizane z tematyk religijn. Wysoki
poziom religijnoci czy badan grup. Kady z respondentw podkrela
fakt, e raz w tygodniu uczszcza na msz wit. Niektrzy wychodz na
dusze spacery, lecz jest to ograniczone stanem zdrowia. Respondenci
odczuwaj nud, ktra doprowadza do zniechcenia, braku wykazywania
wasnej inicjatywy i podjcia aktywnoci.
101
ZAKOCZENIE
Przedmiotem
przebywajcych
moich
Domu
bada
byy
Pomocy
potrzeby
Spoecznej
ludzi
w
starszych
Wydminach.
Niezaspokajanie potrzeb doprowadza do wielu problemw i trudnoci

w yciu seniorw. Wiedza ujta w pracy jest opisem tych problemw oraz
przeciwdziaaniu im. Przeprowadzone badania miay za zadanie ukaza
potrzeby ludzi starszych i ich odczucia zwizane z mieszkaniem w Domu
Pomocy Spoecznej w Wydminach.
Dziki literaturze przedmiotu moja wiedza poszerzya si, co
spowodowao zrozumienie specyfik potrzeb i problemw osb starszych.
Wiedza metodologiczna umoliwia mi rozwinicie umiejtnoci
diagnostycznych oraz udoskonalenie warsztatu badawczego. Umoliwia
mi sprawdzenie siebie w roli badacza. Z kolei analiza bada wasnych
rozwina we mnie umiejtno wycigania wnioskw, a przede wszystkim
poszerzya moj wiedz na temat ludzi starszych i rzeczywistego stanu
potrzeb seniorw mieszkajcych w placwkach opiekuczych.
Badania zostay przeprowadzone w Domu Pomocy Spoecznej,
znajdujcym
si
miejscowoci
Wydminy.
Badania
zostay
przeprowadzone na grupie szeciorga starszych osb w Domu Pomocy

Spoecznej w Wydminach. Wyniki badania wykazay, e ludzie starsi
tskni za dawnym miejscem zamieszkania i odczuwaj gbok tsknot
za najbliszymi osobami. Czuj take brak zajcia i nud. Maj dobry
kontakt z pracownikami Domu i chwal opiek w placwce. Day obraz
sytuacji starszych osb, ich potrzeb oraz trudnoci, ktre pojawiaj si wraz
ze starzeniem.
Prezentowane opracowanie z pewnoci nie wyczerpuje tematu
potrzeb ludzi starszych przebywajcych w domach pomocy spoecznej, jest
jeszcze wiele kwestii, ktre powinno si opracowa. Praca ta, chociaby w
102
oglnym zarysie, moe pomc w poznaniu potrzeb starszych osb i

wypracowaniu takich metod pedagogicznych, aby te potrzeby bya zawsze
zaspokojone.
103
BIBLIOGRAFIA
I. Pozycje zwarte
Babbie Earl, Badania spoeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2005
Bauman Teresa, Pilch Tadeusz, Zasady bada pedagogicznych,
Strategie ilociowe i jakociowe, Wyd.Akad.ak, Warszawa 2001
Bbka Jarosaw, Psychospoeczne aspekty przystosowania si osb
starych do warunkw ycia w domu pomocy spoecznej, W: Wybrane
problemy osb starszych, (pod red. nauk.) Agnieszki Nowickiej,
Impuls, Krakw 2006
Becelowska Daniela, Wsparcie emocjonalne w pracy socjalnej,
lsk, Katowice 2005
Bobe Boena, Wspczesna rzeczywisto a problemy i potrzeby osb
w starszym wieku, W: Jako ycia osb niepenosprawnych
i nieprzystosowanych spoecznie, pod red. Zofii Palak, Lublin 2006
Buchla Magorzata, Komunikacja z wnukami-szansa na lepsz staro,
W: Wybrane aspekty komunikacji spoecznej, pod red. Mirosawy
Wawrzak-Chodaczek, Toru 2007
Dbrowski Zdzisaw, Pedagogika opiekucza w zarysie, Wyd. UWM,
Olsztyn 2006
de Tchorzewski Andrzej, Staro, jej sens i znaczenie w procesie
wychowania i rozwoju czowieka, W: Zdrowie czowieka i jego
edukacja gerontologiczna, (red.) Maria Kuchciska, Wyd. Akademii
Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2004
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom I, ak, Warszawa 2003
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, tom IV, ak, Warszawa 2005
Encyklopedia socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2000
104
Gborek Joanna, Aktywno yciowa osb starszych pensjonariuszy

domu pomocy spoecznej, W: Jako ycia w chorobie, red. Ewy Syrek,
Krakw 2001
Grecka Halina, Struktura pracy promocyjnej i ogniwa postpowania
badawczego, W: W. Ciczkowski (red.) Prace promocyjne z pedagogiki,
Wyd. Uniwersytet Warmisko-Mazurski, Olsztyn, 2000
Guziuk Marta, Podstawy metodologiczne prac promocyjnych, Fundacja
Studiw i Bada Edukacyjnych, Warszawa 2005
Halicki Jerzy, Relacje midzygeneralizacyjne jako jeden z elementw
poszerzajcych przestrze yciow ludzi starszych, W: Przestrze
yciowa i spoeczna ludzi starszych, pod red. M. Dzigielewska, d
2000
Kamiska Danuta, Kosakowski Czesaw, Czowiek stary w obliczu
staroci, W: Problemy opieki i rodowisko ycia osb
niepenosprawnych, pod red. Z. Kawczyskiej-Butrym, PAN,
Olsztyn 2001
Kantowicz Ewa, Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej, Wyd.
Uniwersytet Warmisko-Mazurski, Olsztyn 2001
Kawula Stanisaw (red.), Pedagogika spoeczna. Dokonaniaaktualno-perspektywy, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2001
Kobrzeniecka Joanna, Studenci o staroci i seniorach, W: Zdrowie.
Czowiek i jego edukacja gerontologiczna, (red.) Marii Kuchciskiej,
Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz
2004
Konarzewski Krzysztof, Jak uprawia badania
Metodologia praktyczna, WSiP, Warszawa 2000
owiatowe.
Kowalik Stanisaw, Pedagogiczne problemy funkcjonowania i opieki

osb w starszym wieku, W: Pedagogika specjalna, (pod red.)
Wadysawa Dykcika, Wyd. nauk. UAM, Pozna 2001
Ksiek Krzysztof, Zagadka starzenia si. Wspczesne pogldy na
temat moliwoci opnienia procesu starzenia si, W: Senior w domu,
(red. nauk.) Jolanta Twardowska-Rajewska, Wyd. nauk. UAM, Pozna
2007
105
Lalak Danuta, Pilch Tadeusz (red.), Elementarne pojcia pedagogiki

spoecznej i pracy socjalnej, ak, Warszawa 1999
Leszczyska-Rejchert Anna, Zapobieganie spoecznemu wykluczeniu
osb starszych, W: Wykluczenie i marginalizacja spoeczna. Wok
problemw diagnostycznych i reintegracji psychospoecznej, pod. red.
Katarzyny Biaobrzeskiej i Stanisawa Kawula, Toru 2006
obocki Mieczysaw, Metody i techniki bada pedagogicznych,
Impuls, Krakw 2005
Marshall Gordon (pod red.), red. nauk. Polskiego wydania M. Tabin,
Sownik Socjologii i Nauk Spoecznych, PWN, Warszawa 2004
Matusiak Aleksandra, Aktywno zabawowa podopiecznych Domw
Dziennego Pobytu w Zielonej Grze, W: Wybrane problemy osb
starszych, pod red. Agnieszki Nowickiej, Impuls, Krakw 2006
Nowicka Agnieszka, Staro jako faza ycia czowieka, W: Wybrane
problemy osb starszych, (pod red.) Agnieszki Nowickiej, Oficyna
Wydawnicza Impuls, Krakw 2006
Nowak Stefan, Metodologia bada
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985
spoecznych,
Pastwowe
Oko Wincenty, Nowy sownik pedagogiczny, Wyd. ak, Warszawa

2001
Oko Wincenty, Sownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1992
Radwan-Pragowski Janusz, Frysztacki Krzysztof, Spoeczne dzieje
pomocy czowiekowi: od filantropii greckiej do pracy socjalnej, W:
Biblioteka Pracownika Socjalnego, Wyd. lsk, Katowice 1998
Rathus Spencer A., Psychologia wspczesna, Gdaskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdask 2004
Siuta Jerzy (red. nauk.), Sownik psychologii, Wyd. Zielona Sowa,
Krakw 2005
Skorny Zbigniew, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Wyd.
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984
106
Sooma Luba, Metody i techniki bada socjologicznych, Wyd. Wysza

Szkoa Pedagogiczna, Olsztyn 1997
Sygit Katarzyna (pod red.), Zarys gerontologii, Wydawnictwo naukowe
Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 2008
Sztumski Janusz, Wstp do metod i technik bada spoecznych,
lsk.Katowice 2005
Wgliska Maria, Jak pisa prac magistersk?, Oficyna Wydawnicza
Impuls, Krakw 1997
Zaczyski Wadysaw, Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa
1995
Zalewski Dariusz, Opieka i pomoc spoeczna. Dynamika instytucji,
WUW, Warszawa 2005
Zych Adam A., Kaleta-Witusiak Magorzata, Geragogika specjalnamoralnym obowizkiem naszych czasw, W: Wybrane problemy osb
starszych, (pod red.) Agnieszki Nowickiej, Oficyna Wydawnicza
Impuls, Krakw 2006
II. Czasopisma
Hernik Anna, Zrozumie staro, W: Niebieska Linia, 5/28/2003

Kocimska Paulina, Staro wyzwaniem
W: Niebieska Linia, Nr 5/28/2003
dla
wspczesnoci,
Krzyszkowski Jerzy, Pomoc spoeczna. Historia i wspczesno,

W: Praca socjalna, Nr 3, maj-czerwiec 2008
Kuskowski Mariusz, Spojrzenie praktyka na terapi w domach pomocy
spoecznej, W: Praca socjalna, Nr 5, wrzesie-padziernik 2009
Lisowski Adam, Potrzeby spoeczne i ich diagnozowanie,
W: Niepenosprawno i Rehabilitacja, Nr 2, kwiecie-czerwiec
107
2006
Maecka Barbara Z., Dziadkowie w rodzinie, W: Edukacja i dialog
1997
Mielczarek Andrzej, Rys historyczny opieki instytucjonalnej w Polsce,
W: Praca socjalna, Nr 2/09
Mielczarek Andrzej, Samotno i osamotnienie ludzi starszych
w placwkach opiekuczych, W: Praca socjalna, Nr 4 2006
Szukalski Piotr, Poczucie samotnoci i osamotnienia wrd sdziwych
seniorw a ich sytuacja rodzinna, W: Auxilium socjale, nr 2 (34)
2005
Szweda-Lewandowska Zofia, Domy pomocy spoecznej. Projekcja
zapotrzebowania, W: Polityka spoeczna, Nr 5-6, Warszawa, MajCzerwiec 2006
Szweda-Lewandowska Zofia, Domy Pomocy Spoecznej. Projekcja
zapotrzebowania, W: Polityka spoeczna, Nr 5-6, 2007
Szweda-Lewandowska Zofia, Domy pomocy spoecznej i sieci
wsparcia seniorw, W: Polityka spoeczna, Nr 7, Warszawa, Lipiec
2009
Tokaj Astrid, Codzienno, bezradno, pomoc. Trzy kategorie opisu
sytuacji yciowej czowieka starszego, W: Auxilium socjale, Nr 3/4
(35/36) 2005
Zaorska, Zabawa w yciu ludzi starszych, W: Kultura Fizyczna 1997
III. Strony internetowe

http://lex.pl/serwis/du/2004/0593.htm
godz. 17.17
// pobrano 19 kwietnia 2010,
http://www.dps.pl/domy/index.php?rob=radar&dzial=12&art=660
// pobrano 17 maja 2010, godz. 21.08
108
http://www.dps.pl/domy/index.php?rob=radar&dzial=12&art=660
// pobrano 17 maja 2010, godz. 21.45
http://www.sprawynauki.waw.pl // pobrano dnia 28 marca 2011, godz.
15:26
109
STRESZCZENIE
Starzenie si jest nieodcznym procesem w yciu kadego

czowieka. Aby ten proces przej agodnie i bezbolenie potrzebne jest
przygotowanie si na jego nadejcie. Ciga aktywno fizyczna
i psychiczna, dobre relacje z rodzin i przyjacimi i akceptacja starzenia
si prowadzi do szczliwej i spokojnej staroci. Wybraam ten temat pracy,
gdy chciaam pozna trudnoci jakie stoj przed czowiekiem
w starszym wieku i jego potrzeby.
Dziki literaturze dotyczcej pedagogiki opiekuczej uzyskaam
wiedz na temat opieki, jej podziau, pomocy i jej rodzajach oraz oglnej
wiedzy o pomocy spoecznej i jej placwkach. Pogbianie wiedzy na
temat procesu staroci, potrzeb ludzi starszych, ich problemw i trudnoci,
daa mi moliwo sformuowania przedmiotu bada, zbadania zjawiska
potrzeb ludzi starszych i analiz wynikw.
Aby zbada, dotyczcy pracy, problem badawczy, posuyam si
metod indywidualnych przypadkw. Jako technik do bada uyam
wywiadu, natomiast narzdziem by kwestionariusz wywiadu.
Praca skada si z piciu rozdziaw. Rozdzia pierwszy
przedstawia teoretyczne zagadnienia z zakresu problematyki opieki,
pomocy, zarys historyczny i warunki placwek opiekuczych. W rozdziale
drugim ujta zostaa wiedza empiryczna na temat procesu staroci
i zagadnie z tym zwizanym. Trzeci rozdzia jest pogbieniem wiedzy na
temat starszych osb, ich potrzeb i trudnoci. Czwarty rozdzia zawiera
wiedz metodologiczn, definicje metod, technik, narzdzi wedug rnych
autorw. Natomiast rozdzia pity jest opisem i analiz bada wasnych.
110
Dziki zapoznawaniu si i gromadzeniu informacji na temat osb

starszych uzyskaam du ilo wiedzy gerontologicznej oraz miaam
moliwo sprawdzenia i udoskonalenia mojego warsztatu badawczego.
SUMMARY
Getting old is an inherent process in every humans life. To go this

process through gently and painlessly, it is essential to prepare for its
coming. Everlasting physical and psychological activity, good relations
with family and friends and acceptation of getting old leads to a happy and
peaceful old age. I chose this subject because I would like to get to know
difficulties which the human has to face in an older age and his needs.
Thanks to the literature concerning pedagogy of caring, I obtained
the knowledge about care, its division, kinds of help and general
knowledge about the social service and its institutions. Having deepen my
knowledge about the process of getting old, older peoples needs, their
problems and difficulties gave me the possibility to formulate the subject of
my research, investigate the phenomenon of older peoples needs and
analyze the results.
To study the research problem concerning my work I used the
method of individual cases. As a technique of my research I used the
interview, however, the tool I chose was the interview questionnaire.
This work consists of five chapters. The first chapter shows
theoretical issues of the problem of care, assistance, historical sketch and
conditions of social services. The second chapter includes the empirical
knowledge about the process of getting old and the issues associated with
this subject. The third theoretical chapter is deepening my knowledge about
older people, their needs and difficulties. The fourth chapter includes the
methodological knowledge, definitions of methods, techniques, tools
111
according to different authors. However, the fifth chapter is the description

and analysis of my own researches.
Thanks to familiarise myself
and collecting information about
older people I obtained loads of gerontological knowledge and I had

a chance to check and improve my own research workshop.
112
SPIS TABEL
Diagram nr 1. Piramida obrazujca hierarchi potrzeb Maslowa.42
Tabela nr 1. Cele bada wedug W. L. Neuman...61
Tabela nr 2. Metody, techniki i narzdzia badawcze........68
ANEKS
UNIWERSYTET WARMISKO-MAZURSKI
W OLSZTYNIE
KWESTIONARIUSZ WYWIADU
Nazywam si.., jestem studentk II roku Pedagogiki Opiekuczej
Uniwersytetu Warmisko Mazurskiego w Olsztynie. Pisz prac magistersk na temat
potrzeb
ludzi
starszych
tego
tematu
dotycz
pytania
zawarte
w kwestionariuszu niniejszego wywiadu.

Wszystkie uzyskane informacje wykorzystane bd wycznie do mojej pracy
magisterskiej. Udzielane przez Pastwa odpowiedzi nie bd poddawane ocenie,
a kada odpowied wniesie wartociowy wkad w przeprowadzone badania.
Prosz o powane potraktowanie bada i z gry dzikuj za powicony czas.
1. Jakie byy powody zamieszkania w Domu?

2. Czy mieszka Pan(i) sam(a) we wasnym domu?
113
3. Jak radzi(a) sobie Pan(i) z codziennymi zajciami?
4. Czy odczuwa Pan(i) jakie dolegliwoci, ble?
5. Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z tutejszych warunkw bytowych?
6. Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z aktualnego miejsca zamieszkania?
7. Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z pokoju?
8. Czy wprowadziby Pan(i) jakie zmiany w pokoju?
9. Czy chciaby Pan (i) jednak wrci do swojego domu/mieszkania?
10. Czy Pan(i) wychodzi samodzielnie do miasta?
11. Czy robi Pan(i) samodzielnie zakupy?
12. Czy czsto rozmawia Pan(i) z innymi mieszkacami, pracownikami Domu?
13. Czy czuje si Pan(i) bezpiecznie na terenie placwki?
14. Czy czsto bierze Pan(i) udzia w zajciach organizowanych na terenie
placwki?
15. Czy podobaj si Panu(i) zajcia prowadzone przez pracownikw DPS?
16. Jak wygldaj te zajcia?
17. Na jakie zajcia Pan(i) uczszcza? (biblioteczne, muzyczne, plastyczne,
ceramiczne, tkackie, zespou teatralnego, filatelistyczne)?
18. Na jakie Pan(i) chciaby uczszcza zajcia by rozwija swoje zainteresowania,
a brakuje ich na terenie placwki?
19. Czy Dom organizuje jakie wyjcia do teatru, na wystawy, do kina lub do innych
miejsc poza teren placwki?
20. Czy uczestniczy Pan(i) w tych wyjciach?
21. Czy bierze Pan(i) udzia w zajciach organizowanych poza placwk?
22. Czy chciaby Pan(i) w takich zajciach uczestniczy?
23. Czy Dom Pomocy Spoecznej organizuje spotkania z mieszkacami innych
DPS-w i z interesujcymi ludmi, i czy Pan(i) w nich uczestniczy?
24. Czy DPS organizuje spotkania z dziemi lub modzie szkoln?
25. Czy uwaa Pan(i), e potrzebne s spotkania z dziemi i modzie?
26. Czy lubi Pan(i) spdza czas wolny samemu czy z innymi ludmi?
27. Czy ma Pan(i) w razie potrzeby dostp do pomocy pielgniarskiej lub
lekarskiej?
28. Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z opieki lekarskiej/pielgniarskiej?
29. Czy ma Pan(i) zlecane wystarczajco czsto zabiegi usprawniania leczniczego?
30. Ile osb mieszka z Panem(i) w pokoju?
114
31. Czy dobrze mieszka si Panu(i) ze wsplokatorami?
32. Czy lubi Pan(i) wszystkich mieszkacw Domu?
33. Czy ma Pan(i) dobre kontakty z pracownikami Domu?
34. Czy lubi Pan(i) spdza czas wolny z reszt mieszkacw czy woli Pan(i) sam?
35. Czy Pan(i) myli, e to dobrze, e tyle osb mieszka razem?
36. Czy ma Pan(i) rodzin, dzieci, rodzestwo, dalsz rodzin?
37. Czy rodzina Pana(i) czsto odwiedza? Jak czsto?
38. Czy jedzi Pan(i) do swojej rodziny? Jak czsto?
39. Czy Pan(i) wie co si dzieje w yciu najbliszych?
40. Czy pracowa(a) Pan(i) zawodowo, czy w domu?
41. Gdzie i co Pan(i) robi(a)?
42. Czy by(a) Pan(i) zadowolona ze swojej pracy zawodowej?
43. Czy chciaby Pan(i) nadal pracowa lub robi co poytecznego?
44. Czy utrzymuje Pan(i) kontakty towarzyskie na terenie DPS?
45. Jak ocenia Pan(i) swoje relacje z personelem Domu?
46. Czy utrzymuje Pan(i) kontakty z osobami mieszkajcymi poza placwk?
47. Czy ma Pan(i) kontakt z dawnym rodowiskiem zamieszkania?
48. Czy w Domu s moliwe swobodne spotkania ze znajomymi, przyjacimi,
rodzin?
49. Jak Pan(i) spdz czas wolny?
50. Jakie programy Pan(i) najchtniej oglda w telewizji?
51. Jakie rozgonie radiowe Pan(i) najchtniej sucha?
52. Czy lubi Pan(i) czyta ksiki, czasopisma? Jakie?
53. Czy chodzi Pan(i) czsto na spacery po terenie i poza terenem placwki?

Potrzeby Ludzi Starszych Przebywających Się W Domu Pomocy Społecznej W

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Potrzeby Ludzi Starszych Przebywających Się W Domu Pomocy Społecznej W

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIWERSYTET WARMISKO-MAZURSKI

Potrzeby ludzi starszych przebywajcych si w Domu Pomocy Spoecznej

UNIVERSITY OF WARMIA AND MAZURY

The older peoples needs staying in Social Welfare Home

Masters of Arts thesis

i osamotnienie ludzi starszych w placwkach opiekuczych, Andrzeja

indywidualnych przypadkw, ktra zostaa opisana przez Ew Kantowicz

si kwestionariuszem wywiadu, ktry by narzdziem badania okrelonego

Domy pomocy spoecznej to instytucjonalna pomoc, ktra wyraa si

dziaalno rnych podmiotw, umoliwiajc jednostkom ludzkim

Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku okrela termin pomoc jako

W kontekcie psychologicznym, podajc za Januszem Reykowskim,

4. ma okrelone cele, takie jak wyksztatowanie w czowieku

Psychologowie uwzgldniaj kategorie biorcw pomocy i wyrniaj:

Przy tym podziale, powinno si przede wszystkim wyrni pojcie

okrelonych celw u podopiecznych, takich jak: zaspokajanie potrzeb

Muszyskim podaje podzia form pomocy ze wzgldu na przekazywane

Z. Dbrowski, dz. cyt., s. 72

Natomiast Z. Dbrowski okreli nastpujce kryteria podziau

podmiotowe- udzielanie pomocy w zakresie: dostarczania

informacji; doradzania w sytuacjach kryzysowych, problemowych;

rewalidacji; umacniania poczucia wasnej wartoci; podejmowania

materialnych, na przykad: udostpnianie, dostarczanie przedmiotw, ktre

zasadnoci jest to pomoc wzgldna od sytuacji potrzebujcego

i jest: narzucona; dopuszczalna; wskazana; wzgldnie konieczna;

znaczenia- dla obiektu pomocy15.

okreli kilka okrele opieki:

ponadpodmiotowych potrzeb, takich jak biologiczne, przynalenoci

Z. Dbrowski, dz. cyt., s. 73

Opieka transcendentna opieka ta ma charakter pozaempiryczny,

podopiecznych lub podopiecznego, ktra dokonuje si w relacjach

powszechnego charakteru, nie propaguje swych instytucji i ogranicza

D. Lalak, T. Pilch (red.), dz. cyt., s. 171-172

Dziaania opiekucze chrzecijan miay charakter zorganizowany,

stacjonarnymi strukturami opieki nad jednostkami wymagajcymi pomocy

midzywojennego. Powstaway one dziki spoecznoci parafialnej,

J. Krzyszkowski, dz. cyt., s.15

Na pocztku istnienia ludzkoci podstawow jednostk wsparcia bya

i politycznych zwizkw zawodowych, maa rodzina potrzebujca

rodowiskowe. Nadao to nowy, instytucjonalny

wymiar organizacji pomocy spoecznej i zapocztkowao profesjonalizacj

J. Krzyszkowski, dz. cyt., s. 14-38

opiek nad osobami psychicznie chorymi. Natomiast Jan Olbracht wyda

w Owieceniu polskim, szpitalnictwo wraz z wzrastajcymi potrzebami

A. Mielczarek, dz. cyt., s. 39-42

Instytucja ta nastawia si szczeglnie na opiek nad starcami, sierotami

i rozpowszechnione pojcia takie jak: praca socjalna, pracownik

w zakadach opieki spoecznej, gdzie mieli zagwarantowan pomoc

placwki zapewniajce caodobow opiek osobom przewlekle chorym,

i zwizkach wyznaniowych. W kadym z wymienionych podmiotw pomoc

A.Mielczarek, dz. cyt. s. 43-50

Pomoc osobie starszej w pierwszej kolejnoci powinna zapewnia

Osb w starszym wieku,

Osb przewlekle chorych,

Osb psychicznie chorych

Osb dorosych z niepenosprawnoci intelektualn,

Z. Szweda-Lewandowska, Domy pomocy spoecznej i sieci wsparcia seniorw, W: Polityka

Dzieci i modziey z niepenosprawnoci intelektualn.

starszych, chorych, potrzebujcych. Zapewniaj one mieszkanie

pokrycie penych kosztw

pobytu teje osoby. 37

socjoterapeutycznego, ktre ma na celu utrzymanie w jak najwyszym

Z. Szweda Lewandowska, dz. cyt., s. 10-11