mjr dr in.

Wojciech KOPERSKI
ppor mgr in. ukasz SZMIT
mgr Adam GAWRON
Wojskowa Akademia Techniczna

BADANIA ODDZIAYWANIA POCISKW O RNEJ

KONSTRUKCJI NA ORODKI O NISKIEJ GSTOCI OSONITE
OSONAMI BALISTYCZNYMI

Streszczenie: W ramach pracy przeprowadzono badania dynamiczne w celu okrelenia oddziaywania

pociskw amunicji strzeleckiej na orodki o niskiej gstoci (w tym symulujce tkank yw),
osonite lekkimi osonami balistycznymi, typu kamizelki kuloodporne. Wyniki bada stanowi
swoist baz danych niezbdn do weryfikacji istniejcych metod badania oson balistycznych oraz
modelowania i symulowania ran postrzaowych. Analiza wynikw bada pozwolia wyznaczy
zasadnicze kierunki optymalizacji konstrukcji oson balistycznych, ze szczeglnym uwzgldnieniem
efektywniejszego rozpraszania energii uderzenia pocisku. Wyznaczone kierunki optymalizacji oson
wpywaj bezporednio na formuowane wymagania taktyczno-techniczne dla kamizelek
kuloodpornych, stanowicych indywidualn oson balistyczn onierzy i funkcjonariuszy,
zapewniajc tym samym popraw ich bezpieczestwa. Zastosowanie si do formuowanych, w
oparciu o wyniki bada zawartych w pracy, wymaga zmniejszy ryzyko powstawania urazw
zwizanych z postrzaem (zamania koci, rany tuczone, urazy wielonarzdowe).

RESEARCH OF INTERACTION BETWEEN BULLETS AND TARGET

OF LOW DENSITY COVERED WITH LIGHT BALLISTIC
PROTECTION LAYERS OF TYPES USED IN BODY ARMOURS

Abstract: The purpose of dynamic research conducted in order to determine interaction between
bullets and target of low density (simulating live body) covered with light ballistic layers of types used
in body armors. Research allowed to optimize construction of ballistic protection devices to more
effective dissipation the bullets kinetic energy. It has influence on body armors requirements
formulation. These body armors were used as individual protection device of soldiers and officers
providing better protection and diminishing the risk of after shot traumas (bones cracking, multiple
traumatic injures). Research was based on firing at targets made of different materials protecting live
body covered with light ballistic protection materials. During every survey, impact kinetic energy was
measured and interaction with target and protection layers material was registered. In case of
protection perforation, the energy and character of target damages was also registered. Moreover,
overpressure generated by bullet passing the target (after protection layer perforation) was measured.
Mentioned above data allowed to verify models which simulate wounds. Analyzing all data collected
during research will allowed to optimize existing constructions of ballistic protection devices.
Developed methodology of ballistic protection devices testing allowed to test new solutions in field of
body armors, regarding bullets terminal effects complex determining. Additionally, introducing of
standardizes testing methodology allowed to compare protective materials and ballistic properties of
projectiles being in use and developed as well.

187

1. Wstp
Osony balistyczne s jednym z podstawowych rodkw zwikszenia bezpieczestwa
onierzy i funkcjonariuszy realizujcych swoje zadania. Kamizelki kuloodporne oprcz
podstawowej funkcji ochrony balistycznej peni rwnie wan rol psychologiczn,
zwikszajc poczucie bezpieczestwa. Uytkownik kamizelki musi by przekonany o
skutecznoci osony, ktrej uywa oraz musi by pewien, e sama osona nie bdzie rdem
zranienia. Dotychczasowe metody oceny skutecznoci oson balistycznych tylko czciowo
uwzgldniaj zjawiska zachodzce podczas trafienia pocisku w oson. Stosuje si zazwyczaj
kryterium dopuszczalnego ugicia osony. Deformacja tylnej ciany osony w kierunku ciaa
uytkownika moe by rdem obcienia, powodujcego uszkodzenia tkanek.
W zwizku z tym, celowym jest podjcie dziaa majcych na celu wprowadzenie takich
procedur badawczych, ktre uwzgldni w szerszym ujciu problem dynamicznego ugicia
oson balistycznych i konieczno bezpiecznego dla uytkownika rozproszenia energii
kinetycznej pocisku uderzajcego w oson. Drugim, niezwykle istotnym zagadnieniem, jest
dynamicznie rozwijajcy si kierunek w konstrukcji amunicji, zmierzajcy ku zmniejszeniu
kalibru i zwikszeniu prdkoci pociskw. Pojawiajce si rozwizania konstrukcyjne
maokalibrowej amunicji charakteryzuj si pociskiem o prdkoci pocztkowej ok. 700 m/s,
kalibrem od 4 do 6 mm oraz mas pocisku ok. 2g. Pociski takie posiadaj znacznie wysz
zdolno do przebijania oson balistycznych. Naley zatem poszukiwa skutecznych
i bezpiecznych sposobw ochrony przed dziaaniem nowo konstruowanych typw amunicji.
Kolejnym wanym zagadnieniem jest moliwo stosowania amunicji z pociskami
fragmentujcymi. Amunicja uwaana za bezpieczn, stosowana do szkolenia na strzelnicach,
w przypadku prby uycia jej poza strzelnic niesie due zagroenie dla osb postronnych.
Naley uwiadomi uytkownikw amunicji z pociskami fragmentujcymi jakie zagroenia
moe spowodowa niewaciwe jej uycie. Z wyej wymienionych powodw celowym jest
podjcie prac w kierunku okrelenia oddziaywania rnej konstrukcji pociskw amunicji
strzeleckiej na cele o niskiej gstoci (od 0,6g/cm3 do 1,4g/cm3) imitujcych tkank yw.
Ponadto, zbadania wymaga oddziaywanie oson balistycznych na orodki o gstoci
zblionej do ciaa ludzkiego.

2. Analiza metod i warunkw wykonywania bada oddziaywania

pociskw na cele o niskiej gstoci
Jednym z kluczowych parametrw wspczesnej amunicji jest jej skuteczno. Istotn
cz bada, jakim poddawana jest nowoprojektowana amunicja, stanowi badania
skutecznoci oddziaywania amunicji na cele, do niszczenia ktrych jest ona przeznaczona.
Badania sposobu i skutecznoci oddziaywania pozwalaj rwnie opracowa sposoby
skutecznego zabezpieczania si przed oddziaywaniem amunicji. Istniej standardowe i
powszechnie stosowane metody oceny oddziaywania amunicji artyleryjskiej i strzeleckiej w
odniesieniu do celw o tzw. duej gstoci (pyty stalowe, elementy opancerzenia
kompozytowego itp.). Badania skutecznoci oddziaywania amunicji na si yw s zwykle
marginalizowane ze wzgldu na to, e upowszechnienie wynikw takich bada porednio
dotyka zagadnie zwizanych z ofiarami konfliktw zbrojnych, co z reguy jest
niewygodnym tematem. Badania oddziaywania amunicji strzeleckiej na cele o niskiej
gstoci, czyli o gstoci zblionej do ciaa ludzkiego, prowadzone s zwykle w celu
okrelenia sposobw zabezpieczenia si przed oddziaywaniem okrelonych typw amunicji.
Wyniki tych bada s wykorzystywane przede wszystkim przy konstruowaniu lekkich oson
balistycznych ale w ostatnich latach coraz szerzej wykorzystuje si je w medycynie. W
188

traumatologii symulowane rany postrzaowe su midzy innymi opracowywaniu procedur

ratunkowych oraz procedur leczenia ran postrzaowych. Modelowanie ran postrzaowych jest
zagadnieniem niezwykle zoonym a weryfikacja powstajcych modeli musi odbywa si w
oparciu o dane eksperymentalne. W trakcie analizy danych o postrzaach, pozyskanych
podczas wieloletnich obserwacji pola walki i zdarze kryminalnych z uyciem broni palnej,
stwierdzono, e pociski tego samego typu w podobnych sytuacjach raziy cel z rnym
skutkiem. Czciowo tumaczy to niezwykle skomplikowana mechanika powstawania rany
postrzaowej. W odrnieniu od ran zadanych broni bia (n, miecz itp.), gdzie niszczenie
tkanki zachodzi tylko w miejscu dziaania ostrza, wystrzelony pocisk oddziauje na tkank
yw, tworzc pulsujc ran postrzaow. W zwizku z tym, oprcz rozcinania, miadenia
tkanek oraz drenia otworu postrzaowego, tworz si zaburzenia przejciowe propagujce
si we wszystkich kierunkach [1]. Dookoa toru lotu pocisku wystpuje chwilowa, pulsujca
jama postrzaowa [2].Pulsujca rana postrzaowa generuje fale cinienia o duej amplitudzie.
Fale takie powoduj rozlege dodatkowe uszkodzenia np. pknicia koci i niszczenie
ssiednich tkanek nie bdcych w bezporedniej stycznoci z pociskiem. Podczas pulsacji
rany postrzaowej wystpuje rwnie zjawisko zasysania, przez wytworzone podcinienie,
cia obcych, zanieczyszcze a przede wszystkim bakterii utrudniajcych proces leczenia rany
postrzaowej. Ponadto wysoka temperatura pocisku powoduje uszkodzenia tkanek.
Dodatkowo na skutek wnikania pocisku w cel, spada jego prdko obrotowa, co powoduje
utrat stabilizacji, zmian w trajektorii oraz koziokowanie w celu[1].
Opisane wyej zjawiska zwykle wystpuj jednoczenie, cho w specyficznych warunkach
jedne z nich przewaaj, dlatego te dziaanie tego samego typu pocisku moe si rni w
zalenoci od warunkw penetracji celu.
Badania oddziaywania pociskw na cele o niskiej gstoci, w tym rwnie na tkanki ywe
prowadzone s od dawna. Mimo to do dnia dzisiejszego nie okrelono spjnej jednolitej
metodyki oceny skutecznoci oddziaywania pociskw amunicji strzeleckiej na si yw.
Istniej jednak opisane w literaturze metody badawcze suce do oceny skutecznoci
amunicji. Metody te mona sklasyfikowa w dwch zasadniczych grupach. S to metody
polegajce na wykorzystaniu do symulacji rany szeregu substancji majcych zastpi tkank
lub te naturalnych tkanek o zblionych do ciaa ludzkiego waciwociach.
Z analizy metod badania oddziaywania pociskw wynika, e badania oddziaywania
pociskw na si yw nie s zbyt skomplikowane, jednake proces ich przygotowania jest
czasochonny, wymaga duego zaplecza i duych nakadw finansowych. Najbardziej
efektywna wydaje si metoda z zastosowaniem elatyny balistycznej. Przy zastosowaniu
elatyny balistycznej w atwy sposb mona uzyska dane o caym procesie penetracji
pocisku, a przede wszystkim o zjawiskach dynamicznych zachodzcych w orodku o niskiej
gstoci symulujcym tkank yw.

3. Metodyka bada
Do przeprowadzania bada zestawiono stanowisko badawcze, ktrego schemat
przedstawiono na rysunku 1.

189

Rys.1. Schemat stanowiska 1 ukad owietleniowy, 2 ekran, 3 ukad miotajcy,

4 kulochwyt, 5 blok elatynowy, 6 podstawa, 7 osona kamery,
8 kamera Panthom 12 [rys..uczyski]

Badania realizowano poprzez ostrza blokw elatynowych osonitych osonami

balistycznymi w postaci tkanin, blach stalowych, prbek materiaw wykorzystywanych do
konstrukcji lekkich indywidualnych oson balistycznych. Zjawisko penetracji bloku
elatynowego rejestrowano za pomoc kamery. Dodatkowo w czci testw, za pomoc
czujnikw piezoelektrycznych rejestrowano przebieg cinienia generowanego przez
poruszajcy si w bloku pocisk. Do oceny skutkw oddziaywania pocisku na cel
wykorzystywano:
prdko pocisku bezporednio przed uderzeniem przyjmowan jako prdko
uderzenia pocisku;
prdko pocisku w chwili opuszczania bloku elatynowego;
wymiary i ksztat kanau chwilowego wytwarzanego przez pocisk w czasie penetracji;
prdko narastania kanau chwilowego;
gboko odksztacenia dynamicznego osony;
prdko odksztacania si osony.

4. Badania oddziaywania pociskw o rnej konstrukcji na cele o niskiej

gstoci osonite lekkimi osonami balistycznymi
W ramach bada oddziaywania pociskw o rnej konstrukcji na cele o niskiej gstoci
przeprowadzono badania porwnawcze pociskw warstwowych (o klasycznej konstrukcji
rdze-paszcz lub rdze koszulka paszcz) i monoblokowych wykonanych ze specjalnie
spreparowanych materiaw, ktrych waciwoci sprawiaj, e pociski fragmentuj po
uderzeniu w cel o duej twardoci(pyty stalowe itp.).Opisane wyej pociski monoblokowe
reprezentuj jeden z najnowoczeniejszych i obecnie najmodniejszy kierunek w konstrukcji
190

amunicji wiczebnej. Badania prowadzono zgodnie z opisan powyej metodyk,stosujc

jakocel bloki elatynowe 10% i 20% osonite rnymi osonami w tym prbkami materiaw
stosowanych do wytwarzania kamizelek kuloodpornych.
4.1 Badania oddziaywania na cele o niskiej gstoci 9mm pociskw fragmentujcych
Amunicja pistoletowa z pociskami fragmentujcymi to jeden z dynamiczniej rozwijajcych
si kierunkw w konstrukcji amunicji wiczebnej [1,15-19]. Amunicj z pociskami
fragmentujcymi stosuje si zarwno w procesie szkolenia, do treningw strzeleckich, jak i
podczas prowadzenia dziaa patrolowo-interwencyjnych w terenie zurbanizowanym,
podczas ktrych zachodzi due ryzyko zranienia osb postronnych przypadkowym
rykoszetem. Jest take wykorzystywana przez jednostki specjalne [20]. Dziki zblionym, a
czasami niemale identycznym podstawowym waciwociom balistycznym pociskw
bojowych i fragmentujcych, moliwe jest stosowanie tych dwch typw amunicji zamiennie,
bez korekty przyrzdw celowniczych, a odpowiednia ich konstrukcja gwarantuje
prawidowe dziaanie automatyki broni [16]. Dziaanie takiego pocisku charakteryzuje si
tym, e pocisk, po uderzeniu w twardy cel, fragmentuje na wiele drobnych odamkw
(proszek), ktre niemal natychmiast wytracaj energi w niewielkiej odlegoci od miejsca
trafienia [15]. Wykorzystuje si j take, w sytuacjach, gdzie wymagane jest
zminimalizowanie ryzyka wystpienia rykoszetw lub zranie przypadkowych osb (np.
podczas walk prowadzonych w obiektach o niewielkich rozmiarach, budynkach, samolotach
itp.)[3]. Ju ze wstpnej obserwacji dziaania takich pociskw, wida wyranie, e te same
cechy, dziki ktrym pociski fragmentujce s niemale idealnymi pociskami szkolnotreningowymi, mog powodowa due zagroenie dla osb raonych nimi bezporednio.
Najczciej stosuje si dwa typy amunicji fragmentujcej. Jest to amunicja fragmentujca z
pociskiem metalowo-polimerowym lub pociskiem ze spieku metalowometalowego. Istniej
rwnie rozwizania amunicji z pociskami z kompozytu metalowo-ceramicznego, jednak nie
jest to szeroko rozwijany kierunek rozwoju amunicji pistoletowej ze wzgldu na ograniczenia
technologiczne.
Badania oddziaywania pociskw z kompozytu metalowo-metalowego na cele o niskiej
gstoci przeprowadzono z wykorzystaniem blokw elatynowych 20% osonitych osonami
balistycznymi w kilku konfiguracjach:
Konfiguracja nr 1
Nieosonity blok elatynowy, imitujcy bezporednie raenie pociskiem. Ukad ten symuluje
skutki raenia siy ywej bezporednio w tkank miniow bez wywoanej wczeniej
fragmentacji pocisku (postrza bezporedni);
Konfiguracja nr 2
Blok elatynowy osonity tkanin mundurow, imitujcy bezporednie raenie siy ywej
okrytej odzie. Ukad ten symuluje postrza w okryt ubraniem cz ciaa;
Konfiguracja nr 3
Blok elatynowy osonity bezporednio oson z blachy gruboci 1 mm. Ukad ten imituje
raenie siy ywej, osonitej sztywn oson o duej twardoci. Bada on skutki raenia siy
ywej odamkami powstaymi na skutek fragmentacji pocisku w bezporedniej stycznoci z
tkank;
Konfiguracja nr 4
Blok elatynowy osonity bezporednio tkanin mundurow i blach gruboci 1 mm w
odlegoci 80 mm od bloku. Ukad ten imituje warunki raenia siy ywej przez
niewzmocnione drzwi pojazdu;
Konfiguracja nr 5

191

Blok elatynowy osonity bezporednio tkanin mundurow i blach gruboci 1 mm w

odlegoci 280 mm od bloku. Ukad ten ma za zadanie zbada zdolno raenia siy ywej
przez py i drobiny powstae na wskutek fragmentacji pocisku w niewielkiej odlegoci od
siy ywej;
Konfiguracja nr 6
Dwa bloki elatynowe rozdzielone bezporednio blach gruboci 1 mm. Ukad ten ma na celu
porwnanie kanaw chwilowych bez fragmentacji i pocisku sfragmentowanego. Sytuacja
taka moe wystpi przy raeniu siy ywej i uderzeniu podczas penetracji w orodek o
znacznej twardoci np. w ko.
Na fotografii 1 zostay przedstawione wybrane kadry filmu, na ktrym zarejestrowano lot
pocisku (standardowego pocisku Parabellum o masie 6g) w bloku elatynowym.
a) - 100 s

b) 0 s

c) 300 s

d) 600 s

e) 700 s

f) 1585 s

Fot.1. Przebieg penetracji bloku elatynowego pociskiem bojowym

w konfiguracji nr 1

Fotografia 1a przestawia pooenie pocisku na 100 s przed uderzeniem w blok. rednia

prdko uzyskiwana przez pocisk bojowy wyniosa 345 m/s, a energia 475,2 J. Zdjcie 1b to
moment uderzenia. Fotografia 1c to ok. 300 s po uderzeniu obrazuje proces wnikania
pocisku w blok elatynowy i formowanie si chwilowej jamy postrzaowej. Zdjcie 1d to czas
600 s po uderzeniu a zarazem moment wyjcia pocisku z bloku elatynowego. Na zdjciu
wida wyranie uformowan jam chwilow z otwartymi kocami i ksztacie,
przypominajcym stoek. Spowodowane jest to faktem, i jama cay czas si rozszerza i trwa
to duej ni ruch pocisku w bloku. Kadr 1e przedstawia moment w ok. 700 s po uderzeniu.
192

Wida jak pocisk, po opuszczeniu bloku, traci stabilizacj i zaczyna koziokowa. Jama
chwilowa dalej zwiksza sw objto. rednia prdko wylotowa pocisku na tym odcinku
wyniosa 275 m/s, co daje spadek prdkoci o 20,3%, a warto rednia energii 301,8 J
spadek o 36,5%.
Ostatnia fotografia 1f pokazuje moment uzyskania przez chwilow jam postrzaow
najwikszej rednicy, ktrej warto rednia wyniosa 53,6 mm. Zdjcie to zarejestrowano ok.
1 585 s po uderzeniu pocisku w blok.
Analizujc rejestracj procesu penetracji bloku przez pocisk bojowy, wida wyranie, epo
wylocie pocisk zachowuje swj ksztat i 63% energii (302 J), czyli nadal jest zdolny razi cele
w bliskiej odlegoci za blokiem elatyny. Jama chwilowa ma regularne ksztaty, a powstay
kana trway nie wykazuje dodatkowych zniszcze.
Przebieg penetracji bloku elatynowego pociskiem fragmentujcym ze spieku Cu-Sn w
konfiguracji nr 1przedstawiono na fotografii2. Podobnie jak w przypadku pocisku bojowego
fotografia 2a przedstawia chwil na 100 s przed uderzeniem. rednia warto prdkoci
zmierzona w tym miejscu wyniosa 440 m/s a obliczona energia 583,8 J. Kadr 2b to moment
uderzenia. Zdjcie 2c przedstawia sytuacj po 200 s od momentu uderzenia.
a) - 100 s

b) 0 s

c) 200 s

d) 460 s

f) 1670 s

e) 600 s

Fot.2. Przebieg penetracji bloku elatynowego pociskiem fragmentujcym ze spieku Cu-Sn w

konfiguracji nr 1

Wida wyranie pocztek formowania si stokowej jamy chwilowej. 460 s po uderzeniu

pocisk opuszcza blok elatynowy, co przedstawiono na fotografii 2d. Podobnie jak w
przypadku pocisku bojowego wida wyrany kana chwilowy, ktry w tym przypadku
posiada wiksz rednic.
Kadr 2e to moment 600 s po uderzeniu. Widoczny jest nieodksztacony i nieuszkodzony
pocisk Cu-Sn traci stabilizacj i zaczyna koziokowa. rednia warto prdkoci pocisku w
193

tym momencie wynosia 337 m/s (spadek o 23,3%) a energia 343,7 J (spadek o
41,1%).Ostatnie zdjcie zostao wykonane 1 670 s od chwili uderzenia pocisku w blok
elatynowy. W tym momencie kana chwilowy uzyska najwiksz rednic, ktrej warto
rednia dla wszystkich serii strzaw wyniosa 64,7mm, czyli o ponad 10 mm wicej ni w
przypadku pocisku bojowego.
Porwnujc wyniki dla pocisku bojowego i fragmentujcego Cu-Sn w konfiguracji nr 1
mona stwierdzi, e:
pociski fragmentujce uzyskuj znacznie wiksze prdkoci, zarwno uderzenia, jak i
wylotu(masa mniejsza o 2 g). W zwizku z tym, w oczywisty sposb wzrosa
rwnie energia uderzenia tych pociskw;
ze wzgldu na mniejsz mas i bezwadno, pociski fragmentujce trac w bloku
elatynowym wicej energii, co skutkuje znaczcym wzrostem rednicy kanau
chwilowego;
nieosonity blok elatynowy nie powoduje fragmentacji i deformacji pocisku Cu-Sn,
mona wic stwierdzi i zachowuje si podobnie jak pocisk bojowy.
Przebieg strzau w konfiguracji ukadu nr 2 przedstawiono na fotografii 3.
a) - 100 s

b) 0 s

c) 200 s

d) 420 s

e) 560 s

f) 1680 s

Fot.3. Przebieg penetracji bloku elatynowego pociskiem fragmentujcym ze spieku

Cu-Sn w ukadzie badawczym nr 2

Prdko wylotu pocisku z ukadu zmierzono 580 s po uderzeniu. rednia jej warto
wynosia 333 m/s, rednia energia kinetyczna pocisku 334,9 J. Z oblicze wynika wic, e
blok osonity tkanin przej ok. 42,2% energii pocisku, czyli warto bardzo zblion do
wartoci uzyskanych w przypadku bloku nieosonitego (343,7 J 41,1%). Mona te
zauway, i pocisk nieznacznie odchyla si od osi strzau. rednic maksymaln chwilowej
jamy postrzaowej ustalono w chwili ok. 1 680 s po uderzeniu (fotografia 3e),jej rednia
194

warto wyniosa 63,6 mm, co rwnie praktycznie pokrywa si z wynikami uzyskanymi w

poprzednim ukadzie dla pocisku fragmentujcego Cu-Sn.
Porwnujc wyniki uzyskane w konfiguracji nr 1 i nr 2 dla pocisku fragmentujcego CuSn mona stwierdzi, e osona z warstwy tkaniny mundurowej nie stanowi praktycznie
adnej przeszkody dla pocisku, o czym wiadcz podobne wyniki uzyskiwanych prdkoci i
energii wylotowych oraz rednicy kanau chwilowego. Osona ta nie wywouje rwnie
fragmentacji pocisku ze spieku Cu-Sn i zachowuje si on podobnie jak pocisk bojowy.
Porwnujc wyniki bada z ukadw badawczych nr 1 i nr 3 dla pociskw bojowych mona
zauway, i blacha stalowa o gruboci 1 mm nie stanowi dostatecznej ochrony dla siy
ywej. Pocisk przebija j i po przejciu przez blok elatynowy zachowuje dalej ok. 40%
swojej energii. Co wicej, ze wzgldu na miseczkowanie i deformacj samego pocisku po
perforacji takiej osony, skutki takiego postrzau mog by groniejsze midzy innymi ze
wzgldu na zwikszon rednic kanau chwilowego (w tym przypadku o ok. 6 mm).
a) -100 s

b) 0 s

c) 380 s

d) 610 s

e) 840 s

f) 2500 s

Fot.4. Przebieg penetracji bloku elatynowego pociskiem fragmentujcym ze spieku

Cu-Sn w konfiguracji nr 3

Na fot.4 przedstawiono przebieg penetracji bloku elatynowego pociskiem

fragmentujcym ze spieku Cu-Sn w konfiguracji nr 3.
Kadr 4a przedstawia moment 100 s przed uderzeniem. rednia warto prdkoci,
zmierzona na tym odcinku wyniosa 439 m/s, a energii uderzenia 581,1 J. Na zdjciu 4b,
wykonanym w chwili uderzenia pocisku w oson, wida pocztek fragmentacji pocisku ze
spieku Cu-Sn. Cz fragmentw, w postaci pyu, rozprzestrzenia si radialnie wok miejsca
uderzenia. Masa tych pozostaoci nie zostaa okrelona.
Fotografia 4c przedstawia moment 380 s po uderzeniu pocisku w ukad badawczy. Wida
na nim wyranie rozprzestrzeniajc si chmur fragmentw o nieregularnym ksztacie,
195

drcych blok elatynowy w kierunku zgodnym z wektorem prdkoci pocisku. Powstajca,

za poruszajcymi si fragmentami pocisku, chwilowa jama postrzaowa ma rwnie
nieregularny ksztat, jest pofadowana i na jej powierzchni wida wyranie pozostaoci pyu
z pocisku, ktre zostay cakowicie wyhamowane i pozostay w bloku. Zdjcie 4d, wykonane
610 s po uderzeniu, przedstawia moment wyjcia niektrych fragmentw z bloku
elatynowego. Zauwaalne s fragmenty pocisku w postaci oboku, rozcignite s na
znaczn odlego, a jama chwilowa powstaje niejako, w dwch odmiennych postaciach
pcherza od strony osony, oraz stoka z porwan, nieregularn powierzchni od strony
wylotu. Jest to spowodowane najprawdopodobniej faktem, i w pierwszej fazie wnikania
fragmentw pocisku w blok elatynowy obok pyu i fragmentw by na tyle zwarty, e
zachowywa si podobnie jak lity pocisk. Jednak w miar rozprzestrzeniania si fragmentw
dziaanie ich zmieniao swj charakter i oddziaywao na elatyn w nieregularny sposb.
Sytuacja ze zdjcia 4eprzedstawia chwil 840 s po uderzeniu. Zauway mona, i mimo
upywu 230 s od chwili, gdy pierwsze fragmenty zaczy opuszcza blok elatynowy,
obok pyw, fragmentw oraz wyrwanej elatyny, nadal opuszcza blok. rednia prdko
fragmentw zmierzona na tym odcinku wyniosa 149 m/s, co daje jej spadek rzdu 66%.
Fotografia4f to moment 2 500 s po uderzeniu. Jest to chwila, w ktrej jama postrzaowa ma
najwiksz rednic. Jeden z pcherzy chwilowej jamy postrzaowej, wykracza znacznie poza
szerokoci bloku elatynowego. Z tego powodu zmierzenie rednicy maksymalnej jest
niecelowe.
Analizujc powysze wyniki oraz porwnujc je z ukadem, w ktrym wykorzystano
pocisk bojowy, naley stwierdzi, e postrza pociskiem fragmentujcym Cu-Sn w takiej
konfiguracji jest znacznie bardziej niebezpieczny dla osoby ranionej, ni w przypadku
pocisku bojowego. Pocisk fragmentujcy wytraca w bloku znacznie wicej prdkoci (o ok.
30%) ni pocisk bojowy, a co za tym idzie pozostawia w bloku znacznie wicej energii.
Na fotografii 5 przedstawiono przebieg penetracji bloku elatynowego pociskiem
fragmentujcym w konfiguracji nr 4.
Na zdjciu 5a przedstawiono sytuacj na 100 s przed uderzeniem pocisku,
fragmentujcego ze spieku Cu-Sn w pocztek ukadu badawczego nr 4. rednia prdko
pocisku w tej chwili wyniosa 437,3 m/s a warto rednia energii pocisku w tym punkcie to
577,3 J. Kadr 5b przedstawia moment uderzenia pocisku w oson z blachy, wywouje ona
fragmentacj pocisku. Zauway mona, e cz fragmentw nie perforuje blachy i
rozprzestrzenia si radialnie. Fotografia 5c, wykonana 135 s po uderzeniu pocisku w blach,
przedstawia sytuacj tu przed uderzeniem fragmentw w blok elatynowy osonity tkanin.
Maksymalna rednica oboku fragmentw wyniosa rednio 17 mm, a jego rednia prdko
uderzenia w blok elatynowy wyniosa 403,6 m/s. Spadek prdkoci spowodowany perforacj
blachy i przebyciem odlegoci 80 mm wynis rednio tylko 8%. Ze wzgldu na nieznan
mas fragmentw nie okrelono energii uderzenia.

196

a)- 100 s

b) 0 s

c) 135 s

d) 180 s

e) 650 s

f) 830 s

g) 1055 s

h) 2700 s

Fot.5. Przebieg penetracji bloku elatynowego pociskiem fragmentujcym za spieku

Cu-Sn w konfiguracji nr 4

Kadr 5d przedstawia moment uderzenia oboku fragmentw w blok elatynowy

osonity tkanin (180 s po uderzeniu). Sytuacja ze zdjcia 5e zostaa zarejestrowana 650 s
po uderzeniu. Wida na niej jak rozprzestrzeniajce si fragmenty dziaaj dwufazowo. W
pierwszej fazie cz fragmentw porusza si w kierunku strzau i formuje jam chwilow
podobnie jak pocisk lity. Pozostaa cz fragmentw porusza si radialnie do osi strzau
powodujc bardzo due zniszczenia, pokazane na zdjciu 5e. Jama chwilowa w tej czci nie
ma regularnego ksztatu a elatyna zatrzymuje znaczn ilo pyw i fragmentw.
Fotografia 5f, wykonana 830 s po uderzeniu pocisku w
blach , jest kontynuacj poprzedniej sytuacji.
W tym momencie pierwsze fragmenty pocisku zaczynaj opuszcza blok elatynowy, 225
s pniej wykonano zdjcie 5g (1 055 s po uderzeniu w blach). Wida na nim zbitk
fragmentw, ktre opuciy blok elatynowy ze redni prdkoci 122,3 m/s, co daje spadek
prdkoci o 72%. Zdjcie 5h przedstawia moment najwikszego rozszerzenia bloku
elatynowego, zarejestrowany 2 700 s po uderzeniu.
Podsumowujc wyniki bada w konfiguracji nr 4, potwierdzaj si wnioski sformuowane
dla konfiguracji nr 3. Odlego 80 mm, na ktrej poruszay si fragmenty pocisku przed
uderzeniem w blok elatynowy, pozwolia na ekspansj radialn fragmentw do ok. 17 mm.
To praktycznie dwukrotnie wiksza rednica oddziaywania ni w przypadku pocisku litego.
Dziki temu jama chwilowa powstaje w nieco odmienny sposb, ktry spowodowa jeszcze
197

wiksze zniszczenia bloku, co naley odczyta, jako znacznie wiksze obraenia. Jest to
kolejny dowd na zwikszone niebezpieczestwo stosowania pociskw fragmentujcych do
celw innych ni szkolno-treningowe.
Badania oddziaywania pociskw w konfiguracji nr 5 miay za zadanie zbada zdolno
raenia siy ywej przez odamki powstae na wskutek fragmentacji pocisku w niewielkiej
odlegoci od siy ywej. Stosowanie pociskw fragmentujcych w pomieszczeniach
zamknitych powoduje bardzo due prawdopodobiestwo wywoania ich fragmentacji przez
przedmioty znajdujce si w pomieszczeniu. W zwizku z tym, aby zbada skutki raenia
fragmentami pocisku z wikszej odlegoci ni to miao miejsce w konfiguracji nr 4,
zaproponowano ukad badawczy w konfiguracji nr 5, skadajcy si ze sztywno zamocowanej
osony z blachy gruboci 1 mm i oddalonego od niej o 280 mm bloku elatynowego,
osonitego warstw tkaniny.
Na fotografii 6 przedstawiono proces oddziaywania fragmentw pocisku fragmentujcego
ze spieku Cu-Sn na si yw w konfiguracji nr 5.
a) 200 s

b) 0 s

c)140 s

d)540 s

f)1300 s

e)900 s

h) 2400 s

g)2000 s

Fot.6. Przebieg penetracji bloku elatynowego pociskiem fragmentujcym ze spieku

Cu-Sn w konfiguracji nr 5

Zdjcie 6a przedstawia moment na ok. 200 s przed uderzeniem fragmentw w blok

elatynowy osonity tkanin. W tym momencie fragmenty pokonay ok. 2/3 dystansu miedzy
oson z blachy a blokiem (ponad 190 mm). rednia prdko oboku fragmentw w tym
198

punkcie wyniosa 385 m/s. Na podstawie analizowanych wczeniej ukadw wiadomo, i po

uderzeniu pocisku w blach cz masy pocisku w postaci fragmentw pozostaje przed
blach. Stwierdzono, e reszta fragmentw, penetrujc oson z blachy, wybija z niej
niewielki krek zwany miseczk. Porusza si ona razem z fragmentami i tak jak one dziaa
na blok elatynowy. Zakadajc, i ubytek masy pocisku rekompensuje masa fragmentu
blachy, obliczono energi uderzenia fragmentw w blok elatynowy, ktrej warto rednia
wyniosa 448 J. Ze wzgldu na dokonane zaoenie jest to warto jedynie szacunkowa i dla
kadego strzau moe si rni w pewnym stopniu od wartoci rzeczywistej. Sytuacja
z fotografii 6b przedstawia moment uderzenia fragmentw w blok. W tym momencie rednica
oboku osigaa maksymaln warto, ktra wyniosa rednio 55 mm. Wynika z tego, e
przy takiej konfiguracji ukadu powierzchnia oddziaywania fragmentw jest ponad sze
razy wiksza ni w przypadku litego pocisku, przy zachowaniu energii zblionej do energii
pociskw bojowych. Energia ta przekazana na blok na tak duej powierzchni powoduje
bardzo powane zniszczenia, co przedstawiono na zdjciu 6c wykonanym 140 s po
uderzeniu fragmentw w blok. Cz 6d przedstawia sytuacj 540 s po uderzeniu. Na
zdjciu tym wida, e cz fragmentw odbia si od bloku elatynowego osonitego
tkanin. Pozostaa cz porusza si w kilku czciach drc kilka mniejszych kanaw, a
tam gdzie fragmenty s najwiksze, powsta kana gwny. Jego powierzchnia jest
nieregularna i zaley wycznie od sposobu fragmentacji pocisku i ich drogi w bloku. Kadr
6eprzedstawia moment, w ktrym pierwsze fragmenty opuszczaj blok. Dzieje si to po ok.
900 s od uderzenia. Wida, i fragmenty, ktre dryy mniejsze jamy chwilowe ju
wyhamoway i pozostay w bloku elatynowym. Gwny kana za, podzielony jest na 3
czci, z ktrej kada formuje si w inny sposb i z innymi prdkociami. Jak pokazuje
sytuacja z nastpnego zdjcia 6f, wykonanego 1 300 s po uderzeniu, pierwsza cz (od
strony wlotu fragmentw) gwnej jamy chwilowej praktycznie si nie zmienia, rodkowa
znacznie powikszya swoj objto a cz wylotowa powikszya si nieznacznie. Warto
rednia prdkoci fragmentw okrelona w tym momencie wyniosa 128 m/s. Daje to redni
spadek prdkoci fragmentw rzdu 66,8%. Cz 6g przedstawia sytuacj ok. 2 000 s po
uderzeniu fragmentw. rodkowa cz kanau chwilowego nadal zwiksza swoj objto
a dwa skrajne zaczynaj male. Na fotografii 6h wykonanej ok. 2 400 s po uderzeniu
zauway mona, e rodkowa cz osiga najwiksz objto, lecz podobnie jak w
poprzednich przypadkach, rednicy maksymalnej nie zmierzono.
Podsumowujc powysze rozwaania mona zauway, i uywanie pociskw
fragmentujcych ze spieku Cu-Sn w obiektach zamknitych jest bardzo niebezpieczne
dla siy ywej. Jak wykazay badania w konfiguracji nr 5 fragmenty pocisku w odlegoci
280 mm od miejsca fragmentacji nadal posiadaj do znaczn energi i niszcz blok
elatynowy na kilkakrotnie wikszej powierzchni ni sam pocisk. Niesie to za sob o wiele
powaniejsze urazy, ni te zaobserwowane w przypadku ukadu badawczego nr 4. Oprcz
gwnego kanau chwilowego o nieregularnych ksztatach i podzielonego na czci
zachowujce si w rny sposb, wystpuj mniejsze kanay chwilowe, ktre dokonuj
dodatkowych zniszcze. W bloku pozostaa te znaczna cz fragmentw w postaci pyu i
wikszych odamkw, co moe powodowa dodatkowe powikania pourazowe. Nie mona
rwnie pomin faktu, e fragmenty, ktre opuciy blok nadal poruszaj si ze znaczn
prdkoci i pomimo przebycia drogi 500 mm (w tym ok. 200 mm w elatynie) nadal maj
energi zdoln razi kolejn osob lub urzdzenie techniczne. Gwnym celem zestawienia
konfiguracji nr 6bya prba zasymulowania sytuacji, gdy osoba postrzelona jest pociskiem
fragmentujcym, ktry fragmentuje w wyniku uderzenia w ko lub inny orodek o znacznie
wyszej twardoci ni tkanka mikka, mogcy wywoa fragmentacj pocisku. Drugim
wanym celem bada tego ukadu jest ukazanie na jednym materiale (filmie, zdjciu) rnic
w oddziaywaniu na si yw pociskw bojowych i fragmentujcych ze spieku Cu-Sn.
199

Co prawda, strza oddawany jest tylko za pomoc pocisku fragmentujcego, ale jak wykazay
badania w ukadzie badawczym nr 1 pociski te, niepoddane fragmentacji, zachowuj si
niemale identycznie, jak pociski bojowe i mona z niewielkim bdem stwierdzi, i do
momentu uderzenia pocisku w tward przegrod mamy do czynienia z symulacj strzau
pociskiem bojowym, a od momentu perforacji przesony symulujemy penetracj pociskiem
fragmentujcym. Ze wzgldu na powysze zaoenie, jak i na porwnawczy charakter bada
w tym ukadzie, nie dokonano w tym przypadku adnych pomiarw, a badania potraktowano
jakociowo.
Fotografia 7 przedstawia wizualizacj procesu penetracji bloku elatynowego w konfiguracji
nr 6. Na zdjciu 7a przedstawiono sytuacj na 100 s przed strzaem. Fotografia 7b to
moment uderzenia pocisku w pierwszy blok elatynowy. Cz 7c to chwila po 200 s od
uderzenia.
a) -100 s

b)0 s

c)200 s

d)420 s

e)800 s

f)1210 s

g) 1780 s

g) 2810 s

Fot.7. Proces penetracji bloku elatynowego w konfiguracji nr 6|

Pocisk penetruje blok elatynowy bez fragmentacji, a tworzcy si kana chwilowy ma

regularny, stokowy ksztat o niewielkiej rednicy. Fotografia 7d, wykonana w ok. 420 s od
momentu uderzenia, to moment penetracji blachy, fragmentacji pocisku i umownej zmiany
penetratora z pocisku bojowego na fragmentujcy. Kana chwilowy jamy postrzaowej
powikszy swoj objto, ale nadal ma regularny, stokowy ksztat, a fragmenty pocisku nie
zdyy jeszcze rozpocz penetracji drugiego bloku elatynowego. Ich dziaanie ukazuje
sytuacja ze zdjcia 7e wykonanego 800 s po uderzeniu czyli ok. 380 s od fragmentacji
200

pocisku. Wida tu jak odmienny charakter ma proces penetracji bloku przez fragmenty.
Gwne ich zgrupowanie porusza si szybciej i dry jam chwilow w podobny sposb co
bojowy, odchylajc si jednak od kierunku strzau. Reszta fragmentw porusza si w rnych
kierunkach i powiksza skokowo rednic jamy chwilowej. Podobn sytuacj mona byo
zaobserwowa w konfiguracjach nr 3, 4 i 5. Jama chwilowa po stronie pocisku bojowego ma
ju ksztat walca i powiksza stopniowo swoj rednic.
Fotografia 7f przedstawia moment, gdy pierwsze fragmenty opuszczaj ukad po 1 210 s
od uderzenia. Wida na niej, jak bardzo odchyli si kierunek ruchu najwikszych
fragmentw od kierunku strzau. Zauway mona rwnie, jak jama chwilowa po stronie
pocisku fragmentujcego, podzielona jest na dwie czci jedna ma ksztat pochylonego
walca a druga przypomina kul. Jest to zapewne spowodowane faktem, i w czci kulistej
oddziayway zarwno wiksze fragmenty, ktre dokonay cakowitej penetracji jak i
fragmenty mniejsze, rozchodzce si radialnie od osi strzau, ktre wyhamoway w elatynie i
s widoczne w postaci ciemnych punktw. Cz walcowa za powstaa przez oddziaywanie
grupy wikszych fragmentw poruszajcych si blisko siebie w kierunku strzau, dziaajcych
podobnie jak pocisk lity. Po stronie pocisku bojowego jama chwilowa ma jednolity ksztat
walca, ktrego rednica dalej ronie. Na zdjciu 7g przedstawiono sytuacj w chwili 1 780 s
po uderzeniu. Jama chwilowa po stronie pocisku bojowego osigna w tym momencie swoj
maksymaln rednic. Po stronie pocisku fragmentujcego jama ta nadal zwiksza sw
objto. Ostatnie zdjcie 7hprzedstawia moment osignicia maksymalnej rednicy przez
kana chwilowy po stronie pocisku fragmentujcego. Ma to miejsce 2 810 s po uderzeniu.
Analizujc wyniki opisane powyej mona stwierdzi, e oddziaywanie pocisku
bojowego na si yw ma znacznie agodniejszy charakter ni fragmentujcego pocisku ze
spieku Cu-Sn.
4.2 Badania oddziaywania na cele o niskiej gstoci 9 mm pociskw amunicji
pistoletowej o zwikszonej skutecznoci
W opisanej poniej czci bada przeprowadzono testy okrelajce oddziaywanie na cel
o niskiej gstoci pociskw o zwikszonej skutecznoci. Do bada uyto 9mm amunicji
Parabellum JHP (Jacket Holow Point). Oddziaywanie amunicji JHP porwnano ze
standardowym pociskiem FMJ uywanym midzy innymi w NATO. Na fotografiach8-13
przedstawiono oddziaywanie standardowego pocisku FMJ. Fotografia8 przedstawia pocisk
wnikajcy w blok elatynowy, prdko pocisku wynosia 325 m/s. Na fotografii9
przedstawiono formujcy si kana chwilowy.

Fot.8. 9 mm pocisk FMJ penetrujcy 20% blok elatynowy

201

Fot. 9 9 mm pocisk FMJ penetrujcy 20% blok elatynowy

720s po uderzeniu w blok

Fot.10. 9 mm pocisk FMJ penetrujcy 20% blok elatynowy

980 s po uderzeniu w blok

Po okoo 980 s pocisk opuszcza blok elatynowy z prdkoci ok. 210 m/s. Na
fotografii10 pokazano narastajcy regularny, stokowy kana chwilowy.

Fot.11. 9 mm pocisk FMJ penetrujcy 20% blok elatynowy

2245 s po uderzeniu w blok

Po ok. 2 500 s od uderzenia w blok kana chwilowy przyjmuje swoje maksymalne

wymiary. rednica maksymalna kanau chwilowego wynosia rednio 62,5 mm, a rednia
prdko narastania kanau chwilowego wynosia 1,6 m/s.
202

Fot.12. 9 mm pocisk FMJ penetrujcy 20% blok elatynowy

2500 s po uderzeniu w blok

Fot.13. 9 mm pocisk FMJ penetrujcy 20% blok elatynowy 4100 s po uderzeniu w

blok,widoczny pulsujcy chwilowy kana rany postrzaowej

Na fotografiach 14-17 przedstawiono proces penetracji bloku elatynowego przez pocisk

JHP. Fotografia14 przedstawia moment uderzenia pocisku w blok. rednia prdko
pociskw amunicji uytej w badaniach w momencie uderzenia wynosia 327 m/s.

Fot.14. 9 mm pocisk JHP penetrujcy 20% blok elatynowy uderzenie w blok

Po ok. 400s nastpuje zerwanie paszcza i deformacja mikkiego rdzenia pocisku.

Moment zerwania paszcza i spowodowane nim zaburzenie ksztatu kanau chwilowego
pokazano na fotografii15.

203

Fot.15. 9 mm pocisk JHP penetrujcy 20% blok elatynowy 400 s po uderzeniu w blok,
widoczny zaburzony kana rany postrzaowej

Po okoo 1 300 s zdeformowany pocisk opuszcza blok z prdkoci okoo135 m/s.

Na fotografii16 pokazano nieregularny ksztat kanau chwilowego oraz zdeformowany pocisk
opuszczajcy blok. We wntrzu kanau chwilowego widoczny jest poruszajcy si za
pociskiem zerwany paszcz pocisku.

Fot.16. 9 mm pocisk JHP penetrujcy 20% blok elatynowy 1320 s po uderzeniu

w blok,widoczny zdeformowany pocisk i nieregularny formujcy si kana rany postrzaowej

Po okoo 2 300 s kana chwilowy jamy postrzaowej osiga swoje maksymalne

rozmiary. rednica maksymalna kanau chwilowego wynosia rednio75 mm a prdko
narastania kanau chwilowego 1,5 m/s.

Fot.17. 9 mm pocisk JHP penetrujcy 20% blok elatynowy

2300 s po uderzeniu w blok

204

Na fotografiach18-21 przedstawiono uderzenie 9mm pocisku FMJ w blok elatynowy

osonity oson balistyczn klasy 3 zgodnie z norm PN-V-87000.
Fotografia18 przedstawia moment uderzenia pocisku w blok. rednia prdko pociskw
amunicji uytej w badaniach w momencie uderzenia wynosia 327 m/s.

Fot.18. 9 mm pocisk FMJ uderzajcy w 20% osonity blok elatynowy

Po uderzeniu w oson osona odksztaca si hamujc i deformujc pocisk. Odksztacenie

narasta (fot.19) powodujc dynamiczne ugicie bloku elatynowego.

Fot.19. 9 mm pocisk FMJ penetrujcy 20% osonity blok elatynowy

409 s po uderzeniu w blok

Po okoo 2 700 s warto ugicia dynamicznego osony jest maksymalna i wynosi

rednio 48,3mm(fot.20). rednia prdko wzrastajcego ugicia dynamicznego osony w
gb bloku wynosi 35,4 m/s. Nie stwierdzono przebicia osony balistycznej ani uszkodzenia
cigoci powierzchni czoowej bloku. Sugeruje to, e nie powstanie w takim przypadku
klasyczna rana postrzaowa. Jednak znaczna prdko i gboko odksztacenia
dynamicznego osony moe powodowa uszkodzenia organw wewntrznych.Sugeruje to
wyranie znaczna deformacja bloku w dalszej fazie uderzenia (fot.21).

205

Fot.20. 9 mm pocisk FMJ penetrujcy 20% osonity blok elatynowy

2700 s po uderzeniu w blok

Fot.21. 9 mm pocisk FMJ penetrujcy 20% osonity blok elatynowy

6000 s po uderzeniu w blok

W celach porwnawczych wykonano test z wykorzystaniem orodka o gstoci poniej

1g/cm3 odpowiadajcego gstoci tkance tuszczowej. W tym celu wykorzystano el
parafinowy 0,8 g/cm3.
Na fotografiach 22-27 przedstawiono przebieg penetracji bloku z elu parafinowego. Na
fotografii 22 pokazano pocisk tu po uderzeniu w blok. Pocisk ulega waciwie
natychmiastowej deformacji. Prdko uderzenia pocisku wynosia 350m/s. Po 3 100 s
pocisk opuszcza blok z prdkoci 125 m/s(fot. 23).

Fot.22. 9 mm pocisk JHP penetrujcy blok elu parafinowego

200 s po uderzeniu w blok

Fot.23. 9 mm pocisk JHP penetrujcy blok elu parafinowego

3100 s po uderzeniu w blok

206

Po 5 200 s narastajcy z prdkoci 4,1 m/s kana chwilowy osiga rozmiary maksymalne.
Maksymalna rednica kanau wynosia 125,7 m/s (fot. 24).

Fot.24. 9 mm pocisk JHP penetrujcy blok elu parafinowego

5200 s po uderzeniu w blok

Pomidzy 5 200 s a 9 200 s nastpuje faza zamykania i kurczenia si kanau chwilowego

(fot.25).

Fot.25. 9 mm pocisk JHP penetrujcy blok elu parafinowego

8800 s po uderzeniu w blok

Na skutek sprenia pcherza gazw uwizionych we wntrzu kanau chwilowego w 9 200 s

nastpuje eksplozja spronego gazu (fot. 26).

Fot.26. 9 mm pocisk JHP penetrujcy blok elu parafinowego 9200 s po uderzeniu w

blok;eksplozja spronego gazu wewntrz rany postrzaowej

207

W wyniku eksplozji narasta wtrny kana chwilowy w ranie postrzaowej(fot. 27).

Fot.27. 9 mm pocisk JHP penetrujcy blok elu parafinowego 10 300 s po uderzeniu

w blok,narastanie wtrnego kanau chwilowego wewntrz rany postrzaowej

4.3 Badania oddziaywania na cele o niskiej gstoci 5,7 mm pociskw amunicji

pistoletowej
Na fotografiach 28-33 przedstawiono proces penetracji bloku elatynowego przez pocisk
kalibru 5,7 mm. Fotografia28 przedstawia moment uderzenia pocisku w blok.
rednia prdko pociskw amunicji uytej w badaniach w momencie uderzenia wynosia
650 m/s.

Fot.28. Penetracja 20% nieosonitego bloku elatynowego przez pocisk

kalibru 5,7mm

Po okoo 180 s pocisk traci stabilizacj i zaczyna obraca si w bloku. Kana chwilowy
zwiksza rednic(fot.29).

208

Fot.29. Penetracja 20% nieosonitego bloku elatynowego przez pocisk kalibru

5,7mm- 180 s po uderzeniu

Na fotografiach 30-33 przedstawiono dalszy przebieg penetracji.

Fot.30. Penetracja 20% nieosonitego bloku elatynowego przez pocisk kalibru

5,7 mm 200 s po uderzeniu w blok

Pocisk po utracie stabilizacji obraca si w bloku w sposb losowy i po 2 100 s opuszcza

blok z prdkoci 60 m/s (fot. 31). Kana chwilowy zwiksza rednic z prdkoci ok. 0,45
m/s.

Fot.31. Penetracja 20% nieosonitego bloku elatynowego przez pocisk kalibru 5,7 mm
2 100 s po uderzeniu w blok

Fot.32. Penetracja 20% nieosonitego bloku elatynowego przez pocisk kalibru 5,7 mm
2 400 s po uderzeniu w blok

209

Po okoo 4 000 s kana chwilowy osiga swoj maksymaln rednic okoo

97 mm(fot.33).Warto maksymalna nadcinienia generowanego przez poruszajcy si pocisk
wynosi rednio 0,22 MPa.

Fot.33. Penetracja 20% nieosonitego bloku elatynowego przez pocisk kalibru 5,7 mm
4000 s po uderzeniu w blok

Na fotografiach34-37 przedstawiono proces penetracji osonitego oson klasy 3 bloku

elatynowego przez pocisk kalibru 5,7 mm. Fotografia34 przedstawia moment przebicia
osony przez pocisk i pocztek penetracji bloku. rednia prdko pociskw amunicji uytej
w badaniach w momencie uderzenia w oson wynosia 650 m/s. Na fotografiach 35-37
pokazano dalszy przebieg penetracji bloku elatynowego. Mechanizm penetracji jest podobny
do opisanego powyej mechanizmu penetracji bloku nieosonitego.
Z analizy danych wynika, e osona klasy 3 nie stanowi istotnej przeszkody dla
pociskw amunicji tego typu.

Fot.34. Penetracja 20% bloku elatynowego osonitego mikk oson balistyczn przez pocisk
kalibru 5,7 mm 90 s po uderzeniu w blok widoczne przebicie osony

210

Fot.35. Penetracja 20% bloku elatynowego osonitego mikk oson balistyczn przez pocisk
kalibru 5,7 mm 200 ms po uderzeniu w blok

Fot.36. Penetracja 20% bloku elatynowego osonitego mikk oson balistyczn przez pocisk
kalibru 5,7 mm chwila wylotu pocisku z przestrzelonego bloku

Fot.37. Penetracja 20% bloku elatynowego osonitego mikk oson balistyczn przez pocisk
kalibru 5,7 mm chwila maksymalnego rozmiaru kanau chwilowego

Na fotografiach 38-39 przedstawiono wybrane wyniki bada oddziaywania pociskw

amunicji kalibru 5,7 mm na cele o niskiej gstoci osonite oson balistyczn klasy 4 wg
PN-V87000.

211

Fot.38. Penetracja 20% bloku elatynowego osonitego tward oson balistyczn przez pocisk
kalibru 5,7 mm chwila uderzenia w oson

Pocisk, po uderzeniu w oson, zostaje przez oson zatrzymany. Osona odksztaca si w

gb bloku. Po 2 730 s nastpuje maksymalne ugicie dynamiczne osony na gboko
24mm ze redni prdkoci 7,17 m/s (fot.39).

Fot.39. Penetracja 20% bloku elatynowego osonitego tward oson balistyczn przez pocisk
kalibru 5,7 mm 2700 s po uderzeniu pocisku

Osona zatrzymuje pociski, jednak nastpuje naruszenie cigoci tylnej warstwy osony,
powodujc oderwanie si pojedynczych fragmentw materiau osony.
Dokonana analiza rejestracji prb z 10% blokami elatynowymi wykazaa, e pociski w
blokach 10% trac znacznie mniej energii. Spowodowane jest to mniejsz gstoci orodka.
Konsekwencj tego s wiksze rozmiary kanaw chwilowych ale i mniejsze uszkodzenia
bloku w postaci kanau trwaego.

5. Wnioski
Analizujc dostpne informacje i dane literaturowe nasuwa si wniosek, e poprawa
poziomu ochrony balistycznej onierzy i funkcjonariuszy jest jednym z podstawowych
problemw, ktre naley jak najszybciej rozwiza.
Naley zastanowi si nad opracowaniem nowoczesnej metodyki bada oson
balistycznych. Dotychczas stosowane metodyki bada nie uwzgldniaj oddziaywania
dynamicznego osony na ciao uytkownika. Stosuje si jedynie kryterium mniejszego bd
wikszego dopuszczalnego ugicia osony. Podejcie takie nie uwzgldnia wielu czynnikw
powodujcych zranienia. Nie uwzgldnia si prdkoci dynamicznego odksztacania si oson
212

i generowanego przez nie obcienia tkanek. Uginajca si z du prdkoci osona, nawet

przy zaoeniu, e ugnie si na dopuszczaln przez obowizujce normy gboko, generuje
znaczne obcienie tkanek, co w konsekwencji moe prowadzi do powanych obrae.
Wspczesna traumatologia opisuje przypadki, w ktrych pomimo tego, e osona balistyczna
spenia swoje zadanie i pocisk zosta zatrzymany, to na skutek dynamicznego oddziaywania
osony nastpowao pkanie organw wewntrznych (puc, wtroby, odka, ledziony).
Dziki prowadzeniu bada nowoczesnych oson balistycznych, w sposb uwzgldniajcy
wpyw osony na tkanki mikkie, bdzie moliwa wielokryterialna optymalizacja konstrukcji
oson, w taki sposb, aby do minimum ograniczy obraenia wewntrzne.
Kolejnym dowiadczeniem z przeprowadzonych bada jest fakt, e bardzo dynamicznie
rozwijajca si technologia amunicji fragmentujcej nie jest w peni bezpieczna. Wyniki
bada wskazuj jednoznacznie, e zastosowanie niedostatecznych zabezpiecze strzelnic
moe powodowa znaczne zagroenia dla uytkownikw amunicji fragmentujcej i osb
postronnych. Przeprowadzone badania oddziaywania takiej amunicji na cele imitujce tkank
yw pokazuj, e w przypadku fragmentacji amunicja ta wywouje rozlege i gbokie rany
postrzaowe.

Literatura
[1] L. D. Heaton, J. B. Coates, J. C. Beyer, Wound Ballistics, Medical department, United
States
Army,Washington1962,http://history.armedd.army.mil/booksdoc/wwii/woundblstcs/defa
ult.html
[2] R. Woniak, W. Furmanek Wprowadzenie w technik wojskow, Bro lufowa
[3] L. Radziszewski Balistyka kocowa pociskw amunicji maokalibrowej przy strzelaniu
do wybranych celw
[4] Emergency War Surgery, Borden Institute Walter Reed Army Medical Center,
Washington, DC 2004, wyd. 3, www.brooksidepress.org/products/emergency
%20War20%Surgery/Table of Contents.pdf
[5] J. JussilaWound ballistic simulation: Assessment of the legitymacy of law enforcment
firearms ammunitions by means of wound ballistic simulation
[6] G. Dyckmans, N. Ndompetelo, A. Chabotier, Numerical and experimental study of the
impact of small caliber projectiles on ballistic soap, J. Phys. IV France 110 (2003)
[7] P. G. Arvidsson, Soldier lethality and wound ballistics from a Swedish perspective,
NDIA 51 Joint Services Small Arms Symposium, Atlantic City, 18.05.2005,
www.dtic.mil/ndia/2005smallarms/wednesday/arvidsson.pdf
[8] www.gotavapen.se/gota/cbj/soap_proj1280.jpg
[9] Nicholas N. C., Welsh J.R. Ballistic Gelatin, Istitute for Non-Lethal Defense
Technologies Report. Febuary 2004
[10] N. C. Nicholas, J. R. Welsch, Ballistic Gelatin, Applied Research Laboratory The
Pennsylvania State University, 2004
[11] Uzar Al., Dakak M., Ozer T., On G., Yit T., Kayahan C., Oner K., Sen D., A new
ballistic simulant transparent gel candle (experimental study), Turkish Journal of
Trauma and Emergency Surgery 9(2): 104-6, 2003 April
[12] Fackler M. L., Surinchak J. S., Malinowski J. A., Bowen R. E., Bullet fragmentation: a
major causa of tissue disruption, Journal of Trauma-Injury Infection & Critical Care.
24(1), 1984
[13] Fackler M. L., Malinowski J. A., The wound profile: a visual method for quantyfying
gunshot wound components, Jurnal of Trauma-Injury Infection & Critical Care, 25(6):
522-529 1985 Jun.
213

[14] FBIBallistic Test Protocol:

[15] W. Furmanek, P. Kupidura, R. WoniakAnaliza konstrukcyjna amunicji strzeleckiej o
ograniczonej strefie raenia pod ktem jej przydatnoci w dziaaniach wojskowych i
policyjnych, Materiay III Konfernecji Naukowo-Technicznej, Koobrzeg, 2002,
[16] J. Janiszewski, K. Rutyna, Z. Surma, W. Furmanek, Badania pociskw
fragmentujcych, Biuletyn WAT, Nr 2, 2007
[17] G. Belanger et al., Frangible practice ammunition, United States Patent 5, 237, 930,
1993
[18] H. L. West et al., Lead-free frangible ammunition, United States Patent 5, 616, 642,
1997
[19] S. J. Bilsbury et al., Low toxicity composite bullet and material therefore, United States
Patent 5, 665, 808, 1997
[20] www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/frangible.htm
[21] . Kalinowski, Badania technologiczne i balistyczne pociskw pistoletowych
z kompozytu proszkowo polimerowego.
[22] W. Furmanek, P. Kupidura, Charakterystyka nowoczesnej wiczebno-pozoracyjnej
amunicji wiczebnej i kierunki jej rozwoju. Rozwj i modernizacja rodkw bojowych
IV
Midzynarodowa
Konferencja
naukowo-techniczna
20-21wrzenia 2001 Skarysko-Kamienna
[23] J. Janiszewski, W. Furmanek, J. Kijewski, Badania technologiczne fragmentujcego si
pocisku pistoletowego. V midzynarodowa Konferencja Uzbrojenia, Waplewo, 2004
[24] T.L. Jones Frangible and Nontoxic Ammunition, www.policeandsecurity-news.com,
2003
[25] W. Furmanek, J. Kijewski, Badania efektw oddziaywania wybranych pociskw
strzeleckich na przegrody o rnych waciwociach fizycznych, rozprawa doktorska
WAT 2006, Warszawa
[26] J. MacDougall, A. Bernier, Terminal effects of new small arms ammunition, Int.
Infantry & Joint Services Small Arms System Annual Symposium, NDIA 17 May 2005,
www.dtic.mil/ndia/2005smallarms/tuesday/macdougall.pdf
[27] E. Wodarczyk Balistyka kocowa pociskw amunicji strzeleckiej
[28] J. Szadkowski, Balistyka zewntrzna, model balistyczny, Kielce 2004

214