Stanowisko Fundacji Panoptykon i Fundacji Centrum Edukacji

Obywatelskiej w sprawie projektw1 rozporzdzenia Rady Ministrw i

uchway Rady Ministrw dotyczcych programu Bezpieczna+

1. Oglna ocena i postulaty dotyczce programu Bezpieczna+

Pozytywnie oceniamy przyjte w Programie Bezpieczna+ (dalej: Program) szerokie
rozumienie bezpieczestwa (nieograniczone jedynie do bezpieczestwa fizycznego). Na uznanie
zasuguje dostrzeenie wyzwa zwizanych z rozwojem nowych technologii oraz potrzeby
budowania kompetencji dotyczcych bezpiecznego korzystania z Internetu, ochrony swoich
danych osobowych i bezpieczestwa informacji. Pozytywnym aspektem Programu jest
pooenie nacisku na dziaania profilaktyczne, uwzgldnienie wpywu na poziom
bezpieczestwa kompetencji mikkich uczniw, klimatu panujcego w szkole oraz otoczenia
szkoy. Przekada si na propozycje dziaa nakierowanych na otwarcie szkoy, wczenie
rodzicw i spoecznoci lokalnej (w tym organizacji spoecznych) w dziaania edukacyjne na
rzecz bezpieczestwa, pooenie nacisku na rozwj psychospoeczny uczniw, umiejtnoci
pracy zespoowej i aktywnoci obywatelskiej, dziaania antydyskryminacyjne oraz wsparcie
uczniw ze szczeglnymi potrzebami.
Jednoczenie zwracamy uwag, e projekty Programu i zwizanych z nim aktw prawnych
wymagaj rewizji i dopracowania. Przedstawione dokumenty nie s we wszystkich aspektach
jasne i spjne, a niektre przyjte rozwizania budz wtpliwoci dotyczce zasadnoci
i realnoci. W szczeglnoci zwracamy uwag na nastpujce kwestie:

Harmonogram dziaa planowanych na 2015 r. jest naszym zdaniem mao

realistyczny. Szczeglne wtpliwoci budzi termin wyznaczony na stworzenie nowych
materiaw edukacyjnych, portalu internetowego i kampanii informacyjno-edukacyjnej.
Prba realizacji tego planu moe w negatywny sposb odbi si na jakoci
prowadzonych dziaa, w szczeglnoci tworzonych materiaw. Co wicej,
harmonogram obejmuje ju III kwarta 2015 r., co stawia pod znakiem zapytania
moliwo wycignicia wnioskw z prowadzonych konsultacji w celu ulepszenia
programu.

Projekty uchway Rady Ministrw w sprawie ustanowienia Rzdowego programu wspomagania w latach 20152018 organw prowadzcych szkoy w zapewnieniu bezpiecznych warunkw nauki, wychowania i opieki w szkoach
Bezpieczna+, dalej: uchwaa oraz rozporzdzenia Rady Ministrw w sprawie szczegowych warunkw, form
i trybu realizacji Rzdowego programu wspomagania w latach 2015-2018 organw prowadzcych szkoy
w zapewnieniu bezpiecznych warunkw nauki, wychowania i opieki w szkoach - "Bezpieczna +", dalej:
rozporzdzenie, z dnia 7 maja 2015 r.

Warto zwrci uwag na (z)realizowane ju programy edukacyjne, w ramach ktrych

wypracowano wartociowe materiay i ofert szkoleniow (np. Cyfrowa Wyprawka
Fundacji Panoptykon czy Szkoa z klas 2.0 Centrum Edukacji Obywatelskiej2). Naszym
zdaniem warto przynajmniej czciowo korzysta w ramach Programu z istniejcych
zasobw, po uprzedniej weryfikacji ich jakoci oraz zgodnoci z celami Programu.

Warto zadba o to, aby powstae w ramach Programu materiay edukacyjne

udostpnione byy do ponownego wykorzystania bez ogranicze prawnych czy
technicznych. Publikowanie materiaw na wolnych licencjach umoliwi ich szersze
wykorzystanie w trakcie i po zakoczeniu realizacji Programu.

W zakresie tworzenia materiaw edukacyjnych warto rozway wprowadzenie

konkursu w takiej formule, ktra umoliwi organizacjom spoecznym dostarczenie
rnorodnych, wysokiej jakoci materiaw lub dostosowanie ju istniejcych
materiaw do celw Programu.

Na etapie wdraania Projektu, warto zadba o dotarcie z informacj o nim do organizacji

otwartych na wspprac ze szkoami, aby umoliwi im wystpienie z odpowiedni
ofert (np. realizacji warsztatw).

Zaangaowanie lokalnego rodowiska, w tym organizacji spoecznych, powinno naszym

zdaniem by wanym elementem realizacji nie tylko celu szczegowego nr 2, ale
rwnie innych celw szczegowych, zwaszcza nr 1 i 3.

Opis dziaa realizowanych w odniesieniu do celw szczegowych wymaga naszym

zdaniem doprecyzowania.

Nie jest jasne, na ile dziaania skierowane do kadry szkoy bd koncentroway si na

nauczycielach, a na ile bd w nie wczane take inne grupy. W naszym przekonaniu
dziaania te powinny obejmowa rwnie dyrekcj szk, pedagogw i psychologw
szkolnych, administratorw sieci komputerowych, a take innych czonkw personelu
szkolnego (np. wonych).

Naszym zdaniem naley zwrci szczegln uwag na wdroenie w ramach programu

mechanizmw weryfikacji prowadzonych dziaa pod ktem jakoci, spjnoci,
zgodnoci z celami i potrzebami odbiorcw. W tym kontekcie znaczenie maj nie tylko
wymogi kocowej ewaluacji, ale rwnie a nawet przede wszystkim zaoenia
wyjciowe oraz bieca weryfikacja sposobu realizacji programu.

2. Rozwj monitoringu wizyjnego w szkoach w ramach programu Bezpieczna+

Bardzo krytycznie oceniamy propozycj rozwoju szkolnych systemw monitoringu. Postulujemy
gbok rewizj czci Programu dotyczcej realizacji celu szczegowego nr 3 i wykrelenie
propozycji finansowania monitoringu z projektu Programu i rozporzdzenia.
a.

Zastrzeenia prawne

Monitoring w szkoach stanowi ingerencj w prywatno uczniw, nauczycieli i innych osb

przebywajcych na jej terenie. Ogranicza wic przysugujce kadej jednostce konstytucyjne
2

Por. cyfrowa-wyprawka.org , szkolazklasa20.pl.

prawo do ochrony prywatnoci i autonomii informacyjnej (art. 47 i 51 Konstytucji RP). Dla

legalnoci funkcjonowania kamer w szkoach niezbdne jest wic spenienie przesanek
okrelonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji, m.in. wymg ustawowej formy ograniczenia. Wie
si on take z wyraon w art. 7 Konstytucji zasad legalizmu, zgodnie z ktr organy wadzy
publicznej (a wic take szkoy) dziaaj na podstawie i w granicach prawa. Jak zwrci uwag
Rzecznik Praw Obywatelskich do chwili obecnej aden przepis rangi ustawowej nie upowani
organw prowadzcych w sposb bezporedni do instalowania kamer monitorujcych na
terenie szk i placwek owiatowych. Uwaga ta, cho wyraona ponad 4 lata temu, pozostaje
aktualna.
Poza brakiem podstawy prawnej pozwalajcej na prowadzenie monitoringu w szkoach, nasze
powane wtpliwoci budzi wprowadzanie zasad jego dofinansowania w formie uchway
i rozporzdzenia. Ujcie w rozporzdzeniu do ustawy o systemie owiaty kwestii monitoringu
wykracza poza ustawowe upowanienie zawarte odpowiednio w art. 90u ust. 1 pkt 5 ustawy
o systemie owiaty (odnonie uchway) i art. 90u ust. 4 pkt 5 teje ustawy (odnonie
rozporzdzenia). Zgodnie z tym drugim przepisem Rada Ministrw okrela w drodze
rozporzdzenia formy i zakres wspierania organw prowadzcych w zapewnieniu bezpiecznych
warunkw nauki, wychowania i opieki w szkoach i placwkach lub podnoszeniu poziomu
dyscypliny w szkoach lub placwkach, sposb podziau rodkw budetu pastwa przyznanych
na realizacj programu, szczegowe kryteria i tryb oceny wnioskw organw prowadzcych
o udzielenie wsparcia finansowego oraz zakres informacji jakie powinien zawiera wniosek
organu prowadzcego o udzielenie wsparcia finansowego, uwzgldniajc w szczeglnoci
wymg skutecznoci i efektywnoci przedsiwzi podejmowanych w ramach programu.
Upowanienie to ma bardzo oglny charakter, co jest niewtpliwie jego wad. Zdaniem
Trybunau Konstytucyjnego (dalej: TK) rozporzdzenie powinno by wydane jedynie na
podstawie wyranego nieodpartego tylko na domniemaniu bd wykadni celowociowej,
szczegowego upowanienia ustawowego, w zakresie okrelonym w upowanieniu (por. wyrok
TK z 19 czerwca 2008 r., sygn. P 23/07). Jak wskaza przy tym TK, zakres przedmiotowy
rozporzdzenia nie moe by rozszerzany w drodze wykadni funkcjonalnej (por. wyrok TK z 8
padziernika, sygn. K 36/00). Z kolei w wyroku z 31 marca 2009 r. (K 28/08) TK podkreli, e
upowanienie powinno by konkretne, co wyklucza samodzielne regulowanie rozporzdzeniem
caego kompleksu zagadnie, do ktrych w tekcie ustawy nie ma adnych bezporednich
wytycznych.
Zwracamy rwnie uwag, e projekty Programu, uchway i rozporzdzenia koncentruj si na
dofinansowaniu instalacji i rozwoju monitoringu. Nie zawieraj informacji dotyczcych miejsca
instalacji kamer, sposobu wykorzystania monitoringu, dugoci przechowywania czy
zabezpieczenia nagra. Taka arbitralno i brak precyzyjnych ustawowych regu
funkcjonowania monitoringu budzi dodatkowe wtpliwoci konstytucyjne.
Warto w tym kontekcie zwrci uwag, e Program stanowi kolejn ju rzdow inicjatyw
wspierania rozwoju monitoringu w placwkach edukacyjnych. Podobne rozwizania zawiera
przyjty w 2007 r. program Monitoring wizyjny w szkoach i placwkach. Zaoenia i realizacja
tamtego programu rwnie budziy wtpliwoci dotyczce ochrony praw uczniw (np. w
pierwszej przyjtej wersji przewidywa wymg rejestracji dwiku), jednak zawiera on chocia
podstawowe zasady dotyczce wykorzystywania kamer (np. miejsca instalacji, wymogi

techniczne). Konsultowany obecnie Program nie uwzgldnia nawet tak podstawowych

wymogw.
b. Niezgodno z kluczowymi zaoeniami i celami programu
Autorzy projektu Programu susznie zwracaj uwag, e zapewnienie bezpieczestwa w szkole
wie si z koniecznoci prowadzenia dziaa kompleksowych, dugofalowych i spjnych,
aktywizujcych ca spoeczno szkoln i angaujcych jak najwiksz liczb jej czonkw.
Propozycja rozwoju monitoringu w szkoach jest naszym zdaniem niespjna z tymi
zaoeniami, w szczeglnoci z postulatem budowania szkoy otwartej, wspierania
pozytywnego klimatu, wsplnoty i relacji zaufania.
Autorki raportu Przemoc w szkole stwierdzaj, e rnica w skali przemocy midzy szkoami
o dobrym i zym klimacie jest znacznie wiksza ni midzy szkoami z systemami monitoringu
i tymi bez takich systemw. By moe zatem warto wicej inwestowa w budowanie dobrej
atmosfery, w ktrej tworz si wewntrzne rwienicze systemy kontroli spoecznej ni paci
za narzdzia pozwalajce na zwikszenie kontroli odgrnej?3. Tymczasem trudno budowa
poczucie wsplnoty i relacje zaufania, do ktrych odwouje si Program, w szkoach
oplecionych sieci kamer, szczeglnie w przypadku, gdy monitoring obejmuje nie tylko
wejcia do szkoy, ale rwnie jej wntrze.
Na ten problem w odniesieniu do poprzedniego programu dofinasowania monitoringu
w szkoach i placwkach celnie zwrci uwag w swoim wystpieniu Rzecznik Praw
Obywatelskich: Stwarzanie bezpiecznych warunkw nauki nie sprowadza si wycznie do
ochrony dziecka przed fizyczn bd psychiczn przemoc ze strony innych uczniw.
Budowanie poczucia bezpieczestwa to take, a moe przede wszystkim, stwarzanie warunkw
do swobodnego i nieskrpowanego rozwoju modych ludzi w atmosferze wzajemnego zaufania
oraz poszanowania przyrodzonej i niezbywalnej godnoci czowieka. Obowizek ten w sposb
szczeglny ciy na szkoach i placwkach owiatowych (). Trudno jest mwi o budowaniu
poczucia bezpieczestwa wrd dzieci uczcych si w szkole bd placwce owiatowej,
w ktrej kady krok jest ledzony przez oko kamery, a ucze moe by nagrywany nawet
w sytuacjach najbardziej intymnych4.
Dowiadczenia Fundacji Panoptykon oraz wnioski z ewaluacji poprzedniego programu
dofinasowania monitoringu w szkoach i placwkach prowadz do wniosku, e z punktu
widzenia dyrektorw szk jednym z podstawowych sposobw wykorzystywania monitoringu
jest dyscyplinowanie uczniw (monitoring [jest] hamulcem przed popenianiem przez uczniw
niepodanych czynw, gdy maj wiadomo, e s obserwowani5, wymusza bardziej
kulturalne i przemylane zachowania6). Naszym zdaniem takie podejcie nie tylko ogranicza
realizacj potrzeb i ekspresji uczniw, ale rwnie stanowi odejcie od ideaw
wychowawczych, ktre powinna realizowa szkoa. Tworzenie poczucia cigego nadzoru
i kadzenie nacisku na zewntrzne formy kontroli moe prowadzi do utrwalenia
zachowa konformistycznych, realizowanych na pokaz, a utrudnia internalizacj
wartoci i ksztatowanie si wewntrznych mechanizmw kontroli. Jak podkrela si w
3

Komendant-Brodowska, A. et al., Przemoc w szkole. Raport z bada, 2011, s. 26.

Wystpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Minister Edukacji Narodowej z 15 lutego 2010 r.
5
Raport przygotowany przez Kuratorium Owiaty w Warszawie.
6
Raport przygotowany przez Kuratorium Owiaty w Szczecinie.
4

zagranicznych analizach, w warunkach cigej kontroli dzieci nie maj okazji do budowania
relacji opartych na zaufaniu, co utrudnia im branie odpowiedzialnoci za swoje zachowania7.
Zadaniem Programu jest rwnie stwarzanie warunkw dla zwikszenia bezpieczestwa dzieci
i modziey w Internecie. Podstaw dziaa na tym polu jest uczenie szacunku dla
prywatnoci i autonomii innych osb, ktre obecnie s czsto naruszane przez utrwalanie
wizerunku np. kolegw czy nauczycieli bez zgody i wykorzystywanie zdj i filmw we wasnych
celach (niejednokrotnie w sposb krzywdzcy dla innych). Prowadzenie skutecznych dziaa
edukacyjnych jest w takim przypadku utrudnione w szkoach, w ktrych zachowanie uczniw
jest na bieco monitorowane za pomoc kamer. A zatem narzdzie to nie tylko nie jest w stanie
odpowiedzie na szczeglnie niepokojce i powszechne formy agresji i przemocy (cyberprzemoc, agresja werbalna), ale moe rwnie niektre problemy pogbia.
Monitoring w szkole moe rwnie by odbierany jako podwaenie zaufania do kadry
pedagogicznej oraz utrudni relacje midzy nauczycielami, dyrekcj i rodzicami. Poniewa jest
on symbolem zamknicia i odcicia si od otoczenia, moe rwnie utrudnia otwieranie si
szkoy na lokalne rodowisko, ktre stanowi jedno z zaoe Programu.
Dodatkowe problemy stwarza fakt, e dziaanie monitoringu w szkole nie jest poddane
regulacji i wci brakuje zasad jego wykorzystywania (por. niej). Moe to prowadzi do
szeregu problemw, np. rejestracji dwiku, instalacji kamer w miejscach, w ktrych mog one
ingerowa w intymno obserwowanych osb, montowania atrap, udostpniania obrazu z
kamer w Internecie, niedostatecznego zabezpieczenia systemu monitoringu wicego si z
ryzykiem uzyskania do niego dostpu przez osoby niepowoane czy wycieku nagra. Problemy
te mog bezporednio negatywnie wpyn na szeroko rozumiane bezpieczestwo uczniw.
c.

Brak uzasadnienia

Dziaania nakierowane na realizacj celu szczegowego nr 3, a przede wszystkim dotyczce

rozwoju monitoringu w szkoach, s najbardziej oglnikowo przedstawion czci Programu.
Pojawia si w nim zaoenie, e wyposaenie szk w systemy monitoringu i modernizacja ju
funkcjonujcych przyczyni si do poprawy poziomu bezpieczestwa fizycznego uczniw
i pracownikw szk, jednak w adnym miejscu nie towarzyszy mu informacja, w jaki konkretnie
sposb monitoring ma si do tego przyczyni i jak ta zmiana zostanie zmierzona. Wskaniki
ograniczaj si do wskazania liczby szk, ktre wdroyy monitoring. Na poziomie rezultatw
poza liczb szk pojawia si rwnie aspekt efektywnego wykorzystywania monitoringu,
jednak nie wskazuje si sposobu mierzenia tej efektywnoci ani weryfikacji rzeczywistego
wpywu kamer na poziom bezpieczestwa uczniw.
Brakuje przywoania jakiejkolwiek bibliografii dotyczcej wykorzystywania monitoringu
w szkoach, w szczeglnoci bada dotyczcych jego skutecznoci. Jako argumenty majce
przemawia za potrzeb rozwoju szkolnych systemw monitoringu przywoane s wnioski
z realizacji wczeniejszych dziaa Ministerstwa Edukacji Narodowej (dalej: MEN)
nakierowanych na rozwj monitoringu oraz ewaluacja programu rzdowego Razem
bezpieczniej. Wymagaj one krtkiego komentarza:

Por. Rooney, T., Trusting children: How do surveillance technologies alter a childs experience of trust, risk and
responsibility?, Surveillance & Society 2010 7(3/4), s. 344-348.

Udostpnione przez MEN raporty z ewaluacji programu Monitoringu wizyjny w

szkoach i placwkach zrealizowanej w 2011 r. charakteryzuj si duym
zrnicowaniem: w poszczeglnych wojewdztwach dobr szk do ewaluacji
przebiega w rny sposb, zastosowano rwnie odmienne metodologie jej realizacji.
Sprawia to, e trudno o porwnania i spjne wnioski. Wszystkie raporty wykazuj
jednak wan cech wspln: wnioski dotyczce realizacji celw programu szk zostay
oparte wycznie na opiniach dyrektorw, czyli osb ktre decydoway o instalacji
kamer w szkoach. Ich zdanie jest istotne dla oceny realizacji programu, lecz z pewnoci
niewystarczajce dla stwierdzenia, e jego cele zostay osignite. Cz dyrektorw
zwracaa zreszt uwag, e brakuje im narzdzi do weryfikacji rzeczywistego wpywu
kamer na bezpieczestwo i inne aspekty funkcjonowania szkoy.

Poniewa w projekcie Programu nie wskazano precyzyjnie, jaki dokument z ewaluacji

programu Razem Bezpieczniej jest przywoywany, trudno jednoznacznie odnie si
do przedstawionego wniosku. Zwracamy jednak uwag, e znane nam Badanie programu
Razem bezpieczniej w zakresie opracowania systemu wskanikw i rezultatw oraz ich
weryfikacji na poziomie lokalnym nie dotyczy zasadnoci instalowania kamer w szkoach,
ale problemu braku dostatecznej weryfikacji rezultatw dziaa prowadzonych
w ramach wspomnianego programu. Z raportu tego wynika, e wskazanie rozwoju
szkolnego monitoringu jako szczeglnie podanego dziaania nie stanowi wniosku z
prowadzonej ewaluacji (nie jest to postulat sformuowany przez autorw raportu ani
przez podmioty zaangaowane w realizacj programu), lecz zaoeniem przyjtym a
priori przez Ministerstwo Spraw Wewntrznych (dalej: MSW).

Nie znamy powanych bada, ktre dowodziyby skutecznoci monitoringu w realizacji

zaoonych w Programie celw. Dostpne analizy dotyczce realiw polskiej szkoy odnosz si
do tego zagadnienia tylko wyrywkowo. Autorki wspomnianych wyej bada dotyczcych
przemocy w szkole sceptycznie odnosz si do moliwoci pozytywnego wpywu monitoringu
na zjawiska agresji i przemocy midzy uczniami. Podobny wydwik ma raport Towarzystwa
Edukacji Antydyskryminacyjnej, w ktrym czytamy: niejasny i raczej wtpliwy jest
antydyskryminacyjny wydwik dziaa zwizanych z bezpieczestwem, ktre zakadaj
zwikszon kontrol i nadzr nad uczniami i uczennicami. Biorc pod uwag, e gorsze
traktowanie czy szkolna przemoc najczciej przyjmuj form sown, dziaania zakadajce np.
zwikszenie liczby dyurujcych osb podczas przerw w szatniach i toaletach oraz kontrol
monitoringu () mog by pozbawione duego znaczenia8.
d. Uwagi dodatkowe
Zgodnie z 2 ust. 2 pkt 1 projektu rozporzdzenia przedszkola, szkoy policealne, pomaturalne
i szkoy dla dorosych nie bd mogy uzyskiwa rodkw na dziaania, ktrych celem jest
ksztatowanie otwartoci i budowanie pozytywnego klimatu szkoy. Uzasadnienia projektu
rozporzdzenia wskazuje, e wynika to z pooenia gwnego nacisku na dziaania
wychowawcze i opiekucze ukierunkowane na dzieci i modzie w wieku szkolnym.
Uzasadnienie powouje przy tym badania Instytutu Bada Edukacyjnych, zgodnie z ktrymi
najwikszy odsetek niepodanych zachowa dotyczy uczniw w wieku szkolnym. Tymczasem
2 ust. 2 pkt 2 projektu rozporzdzenia nie wycza moliwoci ubiegania si przez przedszkola
8

Gawlicz, K., Rudnicki, P., Starnawski, M. (red.), Dyskryminacja w szkole obecno nieusprawiedliwiona. O budowaniu
edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Raport z bada, 2015, s. 331-332.

czy szkoy policealne o wsparcie finansowe na realizacj dziaa zwizanych z tworzeniem,

wdroeniem i efektywnym wykorzystaniem monitoringu w szkoach. Nie widzimy podstaw do
uniemoliwienia uzyskania wsparcia na dziaania dotyczce budowania pozytywnego klimatu
i jednoczesnego przyznania moliwoci ubiegania si o rodki finansowe na monitoring.
Postulujemy rewizj projektu rozporzdzenia w tym zakresie.
3. Monitoring w szkole postulaty
Zgodnie z informacjami pozyskanymi przez MSW od kuratoriw owiaty monitoring wizyjny
funkcjonuje w ponad 11 tys. szk w Polsce. Naszym zdaniem istnieje konieczno
kompleksowego podejcia do obecnoci kamer w szkoach, tym bardziej, e brak w Polsce aktu
prawnego powiconego tej problematyce. Elementami tego kompleksowego podejcia powinno
by ustalenie podstawowych zasad funkcjonowania kamer oraz przeprowadzenia pogbionych
bada i wypracowanie metod ewaluacji ich skutecznoci, ktre stayby si podstaw do decyzji
na temat ewentualnego dalszego rozwoju monitoringu w szkoach, bd te decyzji
o ograniczeniu jego wykorzystania.
a.

Kompleksowe badania i bieca ewaluacja

Na polskim gruncie brakuje pogbionych bada dotyczcych wpywu monitoringu

zarwno na poziom bezpieczestwa w szkole, jak i na psychik dzieci i modziey, proces
wychowawczy oraz relacje panujce w szkole. Zagraniczne badania i analizy sugeruj, e
monitoring nie tylko ogranicza prywatno obserwowanych osb, ale te powoduje erozj
zaufania, moe prowadzi do kryminalizacji zachowa modych ludzi, ogranicza ich moliwoci
ekspresji i interakcji, a take wywoywa wrd nich objawy niepewnoci, nerwowoci i
niepokoju zwizane z tym, jak dane zachowanie zostanie zinterpretowane przez
kontrolujcych9. Wnioski te naley naszym zdaniem podda weryfikacji w realiach polskiej
szkoy.
Na bazie wnioskw z tych bada postulujemy sformuowa zaoenia dla prowadzonej
regularnie ewaluacji dziaania monitoringu w szkoach, ktra obejmowaaby rzeteln
weryfikacj zarwno realizacji zaoonych celw, jak rwnie wpywu na sytuacj uczniw i
relacje panujce w szkole.
b. Zasady wykorzystywania kamer w szkoach
Obecnie brakuje prawnych zasad wykorzystania monitoringu, dotyczcych dopuszczalnych
miejsc instalacji kamer, sposobu wykorzystania monitoringu, dugoci przechowywania nagra
czy ich zabezpieczenia. Brak takich standardw moe prowadzi do sytuacji, w ktrej bdzie on
stanowi zagroenie dla dzieci i modziey, np. wwczas gdy bdzie wykorzystywany niezgodnie
z przeznaczeniem lub gdy kto niepowoany uzyska dostp do obrazu lub nagra (por. wyej).
W tym kontekcie warto przywoa wyrok Europejskiego Trybunau Praw Czowieka, ktry
w sprawie Amann przeciwko Szwajcarii, odnoszc si do rejestrowania rozmw i innych form
komunikowania si, stwierdzi, e ingerencje w ycie prywatne powinny by zgodne z prawem
i to szczeglnie precyzyjnym. Niezbdne s jasne, szczegowe reguy w tej materii, zwaszcza
gdy dostpna technologia staje si coraz bardziej wyrafinowana.
9

Por. Taylor, E., Surveillance Schools: Security, Discipline and Control in Contemporary Education, 2013, s. 57; McCahill,
M., Rachel F., The Social impact of Surveillance in Three UK Schools: Angels, Devils and Teen Mums, Surveillance &
Society 2010 7(3/4), s. 283-284.

Zwracamy take uwag, e nagrania z kamer monitoringu wizyjnego stanowi dane osobowe,
o ktrych mowa w ustawie o ochronie danych osobowych. Zgodnie z ni za dane osobowe uwaa
si wszelkie informacje dotyczce zidentyfikowanej lub moliwej do zidentyfikowania osoby
fizycznej. Danymi osobowymi s nie tylko imi i nazwisko, ale rwnie wizerunek czy tre
rozmw, do ktrych przetwarzania dochodzi w zwizku z wykorzystywaniem kamer
monitoringu wizyjnego.
Fakt, e korzystanie z monitoringu prowadzi do przetwarzania danych osobowych, a tym samym
wie si z koniecznoci przestrzegania odpowiednich przepisw, potwierdzi Trybuna
Sprawiedliwoci Unii Europejskiej (dalej: TSUE) w wyroku z 11 grudnia 2014 r. w sprawie
Ryne przeciwko Czechom (sygn. C-212/13). Odpowiadajc na pytanie prejudycjalne czeskiego
Naczelnego Sdu Administracyjnego, TSUE zwrci uwag, e obraz zarejestrowany przez
kamer stanowi dane osobowe, poniewa pozwala on ustali tosamo danej osoby. Monitoring
wchodzi wic w zakres stosowania dyrektywy 95/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 24
padziernika 1995 r. w sprawie ochrony osb fizycznych w zakresie przetwarzania danych
osobowych i swobodnego przepywu tych danych. Poniewa obowizujca w Polsce ustawa
o ochronie danych osobowych jest wdroeniem tej dyrektywy, orzeczenie TSUE stanowi
wytyczn rwnie do interpretacji polskich przepisw. Zwracamy przy tym uwag na
okolicznoci sprawy pytanie dotyczyo prowadzonego przez prywatn osob monitoringu,
ktry obejmowa fragment przestrzeni publicznej. TSUE uzna wic, e istnieje moliwo
identyfikacji przypadkowych przechodniw, co przesdzio o uznaniu nagra za dane osobowe.
Biorc pod uwag, e wykorzystywany w szkoach monitoring obejmuje w przewaajcej czci
ograniczon grup osb (uczniowie, nauczyciele i inne osoby pracujce w szkole), tym bardziej
zasadny jest wniosek o moliwoci identyfikacji nagrywanych osb.
Monitoring wizyjny dziaajcy w polskich szkoach powinien by w zwizku z tym prowadzony
w sposb zgodny z ustaw o ochronie danych osobowych. Niestety praktyka jest od tego daleka,
a wytyczne sformuowane przez MEN w odniesieniu do programu Monitoring wizyjny w
szkoach i placwkach zdecydowanie niewystarczajce. Co wicej, raporty z ewaluacji tego
programu sugeruj, e nacisk na ochron danych osobowych przetwarzanych w ramach
systemw monitoringu oraz wiedza osb odpowiedzialnych za jego dziaanie nie s
wystarczajce.
W zwizku z tym MEN powinno naszym zdaniem podj dziaania zapewniajce
przestrzeganie przez podmioty prowadzce monitoring w szkoach takich zasad, jak
adekwatno, proporcjonalno czy niezbdno. Oznacza to konieczno kadorazowej
analizy koniecznoci instalacji kamer i moliwoci zapewnienia w szkoach bezpieczestwa w
inny, mniej ingerujcy w prywatno sposb. W naszym przekonaniu niezbdne jest przyjcie
aktu prawnego w randze ustawy, ktry ureguluje to zagadnienie. Wymaga tego nie tylko
konieczno ochrony danych osobowych i prywatnoci obserwowanych osb, ale rwnie
stworzenia waciwej podstawy prawnej dla prowadzenia monitoringu w szkoach, ktrego
legalno w obecnym stanie prawnym budzi powane wtpliwoci (por. wyej). Poniewa prace
nad ustaw kompleksowo regulujc zagadnienia zwizane z monitoringiem niepokojco si
przeduaj, zadaniem MEN powinno by moliwie pilne rozwizanie tego problemu.
Oto nasze kluczowe postulaty dotyczce takiej regulacji.

Naley prowadzi zakaz prowadzenia monitoringu szczeglnie silnie ingerujcego

w prywatno. W niektrych czciach szkoy tj. toalety, przebieralnie, stowki czy
gabinety lekarskie dochodzi do sytuacji krpujcych czy intymnych. Instalowanie w nich

kamer stanowi nieproporcjonaln ingerencj w sfer prywatnoci uczniw. Nadmiern

ingerencj w t sfer jest rwnie wykorzystywanie monitoringu rejestrujcego dwik.

Naley wprowadzi standardy ochrony systemu i nagra z monitoringu. Ochrona ta

powinna obejmowa nie tylko fizyczne bezpieczestwo obrazu i nagra, ale take m.in.
szyfrowanie danych, zakaz udostpniania obrazu w Internecie, jasne zasady
udostpniania nagra i ich kasowania po upywie wskazanego, maksymalnie
kilkudniowego terminu.

Naley zapewni ochron praw osb monitorowanych, w szczeglnoci

zagwarantowa osobom poddanym obserwacji (uczniom, ale te nauczycielom, innym
pracownikom, rodzicom uczniw i osobom trzecim) prawo do informacji o miejscu
instalacji kamer, zasadach udostpniania nagra i moliwoci zoenia skargi na
nielegalne lub godzce w prawa obserwowanych osb dziaania.

Naley zakaza stosowania atrap kamer. Jest to rozwizanie wykorzystywane

powszechnie, ktre wprowadza osoby obserwowane w bd, co uwaamy za
niepodane nie tylko ze wzgldu na ochron praw jednostki, ale rwnie ze wzgldu na
stwarzanie pozorw poddania danej przestrzeni kontroli.

Moliwe dalsze ograniczenia dotyczce wykorzystania monitoringu na terenie szk powinny

by w naszym przekonaniu oparte na wnioskach z bada uwzgldniajcych nie tylko
skuteczno dziaania tego narzdzia, ale rwnie co szczeglnie wane ewentualne skutki
uboczne.
***
Fundacja Panoptykon deklaruje gotowo wsppracy zarwno w zakresie realizacji bada, jak
i konsultacji proponowanych regulacji dziaania monitoringu w szkoach i placwkach.