PARAZYTOLOGIA

WYKADY
2009/2010

CHOROBY PASOYTNICZE
BYDA, OWIEC I KZ
Zenon Sotysiak

By M.

TRYPANOSOMOZY U BYDA
Gatunek:
Trypanosoma brucei, Trypanosoma congolense,
Trypanosoma vivax (wywouj chorob o nazwie "nagana")
Trypanosoma ovansi wywouje chorob, "surra"u koni i wielbdw.
Trypanosoma theileri,
Trypanosoma melophagium.
Nagana
Przyczyn choroby byda i maych przeuwaczy w rwnikowej Afryce, okrelanej mianem nagana, s 3 gatunki widrowcw:
Trypanosoma brucei,
Trypanosoma congolense,
Trypanosoma vivax,
nalece do rodziny Trypanosomatidae.
Morfologia widrowcw byda
* Trypanosoma brucei, brucei jest form pleomorficzn ma postacie: wyduone, krtkie krpe i postacie porednie.
* Trypanosoma vivax jest form monomorficz ma krtk wi i terminalnie usytuowany kinetoplast
* Trypanosoma congolense jest form monomorficzn i posiada brzenie, (marginalnie) usytuowany kinetoplast.
NAGANA
* widrowce pasoytujce u przeuwaczy i wywoujce zesp objaww chorobowych znanych pod nazw nagana, stanowi
powany problem inwazjologiczny na caej szerokoci Afryki rwnikowej.
* Wystpujce w Europie u przeuwaczy gatunki widrowcw wydaj si by niechorobotwrcze.
A - Trypanosoma brucei posta krtka, krpa
B - Trypanosoma brucei posta duga, smuka

Obraz kliniczny
Symptomy nagany
* Okres inkubacji w przypadku naturalnej inwazji waha si w granicach 414 dni.
* Dla byda chorobotwrcze s gwnie T. congolense i T. vivax.
* (T. brucei wywouje zwykle poronn posta nagany).
PATOGENEZA TRYPANOSOMOZ
* Obraz kliniczny rnych trypanosomoz zwierzcych jest podobny i sprowadza si do:
* 1. Obrzku wzw chonnych i powikszenia ledziony z hiperplazj komrek i hipergamaglobulinemi.
* 2. Anemii,
* 3. Zmian zwyrodnieniowych komrek i naciekw zapalnych zlokalizowanych w rnych narzdach (minie szkieletowe,
misie sercowy, OUN)
Obraz kliniczny
' Ostry przebieg choroby wystpuje zwykle u byda bardziej wraliwego (importowanego).
' Prowadzi do mierci w cigu 720 dni od wystpienia pierwszych objaww choroby, wyraajcych si nieregularnymi
skokami temperatury (do 41 C), szybkim wychudzeniem i gwatownie postpujc niedokrwistoci.
Przewleka posta nagany
* Wystpuje najczciej u byda miejscowego, przebiega zwykle wrd objaww nieregularnie wzrastajcej temperatury,
stopniowo postpujcej niedokrwistoci i wychudzenia.
* Poza tym u zaraonych zwierzt obserwuje si niekiedy, obrzki, wycieki z nozdrzy, oczu oraz nieznaczne trudnoci w
poruszaniu

Rozpoznawanie
Objawy kliniczne mog nasuwa podejrzenie nagany, ale potwierdzeniem diagnozy jest stwierdzenie widrowcw w krwi
obwodowej (w preparatach nie utrwalonych lub w barwionych rozmazach), co jest moliwe we wczesnych stadiach choroby.
Z uwagi jednak na niewielk ilo trypanosom krcych w krwi u byda badania mikroskopowe powinno si przeprowadza
szczeglnie dokadnie.
W przypadkach przewlekych nagany, przestrzykiwanie krwi zwierzt podejrzanych wraliwym zwierztom laboratoryjnym
umoliwia namnoenie pierwotniakw.
Do tego celu uywa si zwykle psw, ktrym wstrzykuje si dootrzewnowe 1020 ml badanej krwi (myszom i szczurom w
tym celu podaje si 12 ml krwi).
Zwalczanie
* Quinapyramina (Antrycid-ICI) w postaci soli dwumetylosiarczanowej; stosuje si leczniczo w dawkach 5 mg/kg mc
podskrnie w 10% roztworze wodnym (wiksze dawki mog by toksyczne z uwagi na do szybkie wchanianie tej soli
antrycydu)
* Diamidyna (Berenil-Hoechst) w dawkach 3,58 mg/kg m.c. w 7% roztworze wodnym podawa gboko dominiowo.
Cakowita dawka dla zwierzcia nie powinna przekracza 4,0 g.
Typ: Sarcomastigophora
Rzd: Trichomonadida - rzsistki
* Rodzina Trichomanadidae
GATUNEK:
* Tritrichomonas foetus
* Trichomonas vaginalis
Zaraza rzsistkowa Tritrichomonadoza (trichomonadosis)
' Wystpowanie.
Pasoyt kosmopolityczny. W Polsce tritrichomonadoza byda stanowia w latach 19451960 powany problem
inwazjologiezny
' Obecnie wystpuje sporadycznie
Morfologia pasoyta
Trofozoit jest owalnego, rzadziej wrzecionowatego ksztatu dugoci 1225 i szerokoci 511 rn Owalne jdro
zlokalizowane w przedzie ciaa
Przed jdrem znajduje si blefaroplast.
Z ciaek podstawowych pooonych w pobliu blefaroplastu wychodz 4 wici, z ktrych 3 s
skierowane ku przodowi, a jedna, tzw. sterowa, biegnie ku tyowi wzdu krawdzi bony
falujcej i koczy si wolno w tyle poza ciaem komrki.
Trttrichomonas sp schemat budowy
1 - wici
2 blefaroplast i ciako podstawowe wici
3 - pete
4 cytosto
5 eberko (costa)
6 caiko parabazalne
7 - jderko
8 jdro
9 - asostyl
10 - bona falujca
11 wi sterowa
* Podstaw bony falujcej stanowi eberko (costa) odchodzce od blefaroplastu.
* Nadaje ono take wypuko stronie grzbietowej pierwotniaka.
* Midzy eberkiem a jdrem znajduje si ciako parabazalne o nieznanej funkcji (by moe wydzielniczej).
Umiejscowienie
U krw
* Gwnym miejscem osiedlenia jest macica.
* W pochwie rzsistki umiejscawiaj si przejciowo po kryciu.
U buhaja
* Gwnym miejscem osiedlenia s fady bony luzowej napletka, odzi i prcia.
Niekiedy mog wnika do ujcia cewki moczowej.
Mimo doniesie wskazujcych na obecno rzsistkw w grnych odcinkach drg pciowych, tj. nasieniowodach, pcherzykach
nasiennych, przyjdrzach, nie wydaje si to moliwe.

rdo zaraenia
rdem zarazy jest chory buhaj, u ktrego przewleka inwazja przebiega zwykle bezobjawowo.
Zaraanie odbywa si wycznie przez akt krycia lub drog sztucznego unasieniania nasieniem zanieczyszczonym rzsistkiem
Moliwo mechanicznego przenoszenia pierwotniakw przez muchy, cik lub te narzdzia suce do zabiegw
pielgnacyjnych, wydaj si nie mie praktycznego znaczenia.
ZMIANY POWODOWANE RZSISTKOWIC KRW
Niepodno,
Ronienia
Obumarcie podu i ropomacicze
Niewydalenie bon podowych i oyska co prowadzi do przewlekego ropnego zapalenia macicy,
Wyjtkowo rzadko cia pomimo inwazji moe by donoszona, a pord moe odby si w terminie.
Rozpoznawanie
1. Stwierdzenie obecnoci rzsistka
A/ materia wiey, nie utrwalony
B/ materia utrwalony barwiony met. Giemsy.
Ogldany pod powikszeniem obiektywu 100 > uyciem olejku imersyjnego.
MATERIA POBIERANY DO BADA OD BUHAJW
* Stanowi zeskrobiny lub wypuczyny z uyciem pynu fizjologicznego.
* Naley pobra z worka napletkowego i bada mikroskopowo.
* Badanie winno by uzupenione metod namnaania rzsistkw w hodowli na poywkach.
MATERIA POBIERANY DO BADA OD KRW
* Materia do bada od krw stanowi luz z pochwy, ktry winno si pobiera miedzy 2-3 tygodniem od czasu krycia lub te 2
dni przed, do 2 dni po trzech kolejnych rujach
* W przypadku ropomacicza rop naley pobra z macicy.
* W przypadku ronie naley poszukiwa rzsistka w poronionych podach, bonach i wodach podowych.
INTERPRETACJA WYNIKW
* W masowej diagnostyce zarazy rzsistkowej krw moe by przydatny test lazowy
* Polega na zlepieniu rzsistkw pod wpywem przeciwcia odpornociowych obecnych w luzie pochwowym krw zaraonych
rzsistkiem
Wykonania
* Na szkieko z wgbieniem naley nanie badany luz i doda kropl hodowli rzsistka
Wynik dodatni
* Pod mikroskopem stwierdza si skupienia (zlepienia) si pierwotniakw.
LECZENIE TRITRICHOMONOZY BYDA
U buhajw
1. Dimetridazol (Emtryl- Specia) Preparat ten podaje si doustnie w dawkach 50-60 mg/kg m.c. przez 45 kolejnych dni.
Doylnie stosowa mona przez 5 dni w dawkach 10 mg/kg m.c.
2. Metronidazol okaza si rwnie/ skuteczny w leczeniu buhajw.
Zalecany przez 3 dni, rano i wieczorem, dominiowo, w dawkach 2,5g w 30ml jaowego pynu fizjologicznego.
* Poza tym naley raz dziennie puka worek napletkowy roztworem furacyny I : 5000, po czym wprowadzi 25 ml 1%
Metronidazolu,
* Zamkn otwr worka piercieniem gumowym na 1520 minut i masowa z dou do gry.
U krw:
* 1. Przy ropnych zapaleniach macicy stosuje si 2-3-krotne pukanie roztworami akryflawiny, trypoflawiny lub chloraminy w
odstpach 10 dniowych.
* 2. Metronidazol w 1% roztworze fizjologicznym stosowany co drugi dzie do macicy po 25-60 ml jest rwnie skuteczny.
KOKCYDIOZA BYDA
U byda opisano 12 gatunkw rodzaju Eimeria.
Spord gatunkw wystpujcych w Europie, chorobotwrcze dla byda i najczciej wystpujce s;
* Eimeria bovis 28x20m, grube tobrunatne oocysty, 48-72h sporulacja, okres prepatentny 18-21dni
* Eimeria zurni 18x17, grube ciemno-zielonawo-brunatne, 48-72h, 16-19dni
* Eimeria elipsoidalis 21x15, grube bardzo ciemne 48-72h, 8-10dni
* Eimeria auburnensis 37x22, grube to-brunatne, 48-72h, 17-18dni
Leki kokcydiostatyczne i zalecane do podawania doustnego u byda
1 Sulfaguanidyna - pierwszego dnia 0.2 g/kg m c, nastpne dawki 0,1 c/kg mc. przez 3-7 dni
2 Sulfatiazol - 0,15 g\kg mc przez 4-6 dni

3 Sulradmidyna (sulfametazyna) - pocztkowa dawka 0,2 g/kg m.c.; dawka podtrzymujce 0,1 g/kg m c. przez 3-4 dni
4 Sulfamerazyna - dawka pocztkowa w pierwszym dniu 0,15 g/kg m c, dawka podtrzymujca 0,07 g/kg mc przez nastpne dwa
dni.
5 Amprolium (chlorowodorek) - w dawce 0,05 g/kg m c podawany per os przez 5-6 dni
KOKCYDIOZA OWIEC I KOZ
' U owiec jest 14, a kz 11 gatunkw rodzaju Eimeria.
' W Polsce stwierdzono 9 gatunkw, w tym wszystkie wymienione z ktrych
najczciej wystpuj u owiec:
Eimeria arloingi,
Eimeria faurei,
Eimeria intricata,
Eimeria parva,
Eimeria ninakohlyakimoyae
Kokcydia owiec
A Eimeria pallida,
B E. parva
C - E. ninakohlyakimovi
D E. faurei,
E E. arloingi,
F E. intricata
G E. granulosa

LECZENIE KOKCYDIOZY OWIEC

1. Sulfaguanidyna - 0,1 - 0,3 p/kg mc na dob, w podzielonych dawkach, przez 35 dni
2. Sulfadimidyna (sulfametazyna) - dawka pocztkowa 0,2 g/kg mc, dawka podtrzymujca 0,1 g/kg mc, przez 3-5 dni
3 Sulfachloropirazina (Sulfatyt) w dawce 0,12 g/kg m.c, przez 35 dni. W trakcie leczenia wskazane jest podawanie jagnitom
witamin A i E.
4. Etopabat, np krajowy Ethococcid oraz Amprolium (chlorowodorek) w dawca 50 mg/kg mc, przez kolejne
4 dni.
5. Kokcidiowit-Polfa (zawierajcy chlorowodorek amprolium oraz - witaminy A i K) w steniu 0,5% chlorowodorku
amprolium w wodzie do picia podawa przez 21 dni
Koltom z objawami kokcydiozy. a koltom nie wykazujcym objaww choroby, ale przebywajcym razem z chorymi, zaleca
si podawa przez 14 dni.
BABESZJOZY BYDA (babesioses bovum)
- Przyczyn tych chorb s 4 gatunki rodzaju Babesia
- Babesia bigemina - wywoujca tzw, gorczk teksask;
- Babesia bovis - wywoujca hemoglobinuri, czyli krwawy mocz;
Babesia major - ktra wydaje si by mao chorobotwrcza.
Babesia divergens- wywoujca tzw. Europejska hemoglobinuri byda.
Gorczka teksaska
Babesia bigemina
Wystpuje gwnie w strefie tropikalnej i subtropikalnej. W poudniowej Europie (kraje rdziemnomorskie) pojawia si w
odosobnionych przypadkach.
Przenosicielami s kleszcze:
Boophilus annulatus, B. calcaratus, B decoloratus, B. microplus, Rhipicephalus bursa, Rh appendiculatus i Haemaphysalis
punctata

Babesia bovis
Hemoglobinuria byda
Jest to babeszjoza wywoywana przez Babesza bovis, wystpujca - podobnie jak gorczka teksaska - w strefie subtropikalnej i
tropikalnej.
Przenosicielami s kleszcze:
Boophilus calcaratus, B. annulatus, B. microplus, Rhipicephdlus bursa i Ixodes persulcatus
Babesia major
* Przenosicielami s kleszcze, przypuszczalnie Ixodes ricinus i Haemaphysalis punctata.
* Jest mao chorobotwrczy

Hemogiobinuria europejska
* Jest to babeszjoza wywoywana w pnocnej Europie przez B. divergens. Naturalna inwazja zdarza si u byda.
* Przenosicielem jest przede wszystkim kleszcz psi - Ixodes ricinus i Dermacentor reticulatus.
* W Polsce wystpuje ogniskowe w sezonie wiosenno-letnim, gwnie na terenach zalesionych
* Pastwiska rdlene lasw mieszanych.
Biologia pasoyta
Rozwj rnych gatunkw rodzaju Babeszja przebiega podobnie i odbywa si u dwch ywicieli, a mianowicie:
U krgowca, tj. byda, ktre jest ywicielem porednim i rozmnaa si w erytrocytach bezpciowo przez podzia,
U bezkrgowca-kleszczy, ywicieli ostatecznych u ktrych ma miejsce gamogonia i sporogonia
- Schizogonia u byda
Zaraenie byda nastpuje przez wprowadzenie do skry sporozoitw Babesia spp. wraz ze siln.
Wnikaj one do krwinek czerwonych i dziel si przez endodiogeni lub podzia prosty.
Sprozoity przeksztacaj si w trofozoity, ktre dziel si na dwa merozoity.
Krwinka pka uwalniajc merozoity ktre atakuj nastpne krwinki.
Po kilku pokoleniach w erytrocytach pojawiaj si gamonty - prekursory komrek pciowych.
- Sporogonia u kleszcza
Po pobraniu krwi od krowy przez osobniki eskie kleszcza trawione s krwinki i wszystkie postacie pasoyta prcz gamontw.
W Jelicie kleszcza z gametocytow powstaj gamety mskie i eskie, ktre cz si dajc zygot - ruchom ookinet.
Ookinety docieraj do jajnikw kleszcza i wnikaj do oocytw.
Tam przeksztacaj si w sporont, ktry incystuje si i dzieli na liczne sporoblasty.
S one uwalniane w tkankach embrionalnych larwy kleszcza i jako sporocinty wnikaj do gruczow linowych, gdzie
przeksztacaj si w inwazyjne sporozoity.
Zapodnione samice kleszcza przekazuj pasoyty swemu potomstwu, ktre jest wektorem od pierwszego stadium larwalnego
(L)
Zdarza si, e kleszcze zaraaj si w stadiach larwalnych i wtedy nimfy zapewniaj dalsze przeniesienie pasoytw.
Ookinety, ktre wnikny w jajnikach do oocytw, pozostaj w spoczynku w jaju, a take w rozwijajcych si z tych jaj
larwach.
Dalsze podziay ookinet nastpuj dopiero w nimfach i imago kleszczy.
Jest to tzw. transowarialne i transstadialne przenoszenie pasoytw.
Obraz kliniczny
Okres inkubacji w przypadku naturalnej inwazji B. bigemina waha si w granicach 8-14 dni,
Choroba rozpoczyna si podwyszeniem temperatury do 41-42 C; 3-5 dnia od podwyszenia temperatury pojawia si krwawy
mocz, po czym rozwija si znacznego stopnia niedokrwisto, ktra jest wynikiem niszczenia erytrocytw przez dzielce si
pasoyty.
Czsto niedokrwisto jest bardzo silnie wyraona, mimo niewielkiej intensywnoci inwazji.
Objaw ten jest wynikiem powstaych przeciwko zmienionym przez pierwotniaki czerwonym krwinkom przeciwcia, bdcych
autoprzeciwciaami (dochodzi do wzmoonej fagocytozy nie tylko opadnitych przez pasoyty erytrocytw, ale i wolnych od
nich).
W miar postpu choroby, obserwuje si objawy ze strony ukadu pokarmowego (biegunki, czsto krwawe), nerwowego oraz
osabienie i przyspieszenie akcji serca.
W cikim przebiegu choroby mier nastpuje na 38 dzie.
W Polsce wystpuje ogniskowe w sezonie wiosenno-letnim, gwnie na terenach zalesionych
pastwiska rdlene lasw mieszanych.
RNE FORMY BABESIA BIGEMINA W ERYTROCYTACH BYDA

Obraz kliniczny
Okres inkubacji wynosi okoo 7 dni.
Pocztkowo obserwuje si oglne osabienie, podwyszenie temperatury do 41- 42C.
Siln atoni wacza i przedodkw.
W tym czasie wystpuje take utrata apetytu i znaczny spadek mlecznoci, przyczyn mleko moe by zabarwione
rowo.
Kilka dni pniej pojawia si biegunka, a nastpnie bardzo charakterystyczny objaw babeszjozy - krwawy mocz
(haemoglobinuria).
Rwnoczenie stwierdza si objawy szybko postpujcej niedokrwistoci, przypieszenie akcji serca do 120 uderze na min i
znaczne zwolnienie czstotliwoci oddechw.
Bony luzowe staj si blade, czsto taczkowo podbarwione.
Zwierzta przed mierci s tak osabione, e si nie podnosz, a temperatura ciaa spada poniej normy.
Zmiany anatomopatologiczne
W trakcie sekcji stwierdza si hydremi oraz daleko posunit niedokrwisto.
Tkanki podskrna i bony surowicze s obrzke, surowiczo nacieczone, zwykle z taczkowym podbarwieniem.
W jamach ciaa, a take w worku osierdziowym wysypuje czsto zwikszona ilo rowego lub tobrunatnego pynu
surowiczego
Wzy chonne s obrzke, narzdy wewntrzne wykazuj oznaki zwyrodnienia miszowego, a w wtrobie stwierdza si
niekiedy zwyrodnienie tuszczowe
Szczeglnie wyrane zmiany dotycz ledziony, ktra jest 3-4-krotnie powikszona, na przekroju czarnoczerwona, z wyranie
powikszonymi grudkami chonnymi
Nerki s nieznacznie powikszone, blade, z plamistym podbarwieniem hemoglobin i wybroczynami podtorebkowymi.
Pcherz moczowy wypeniony jest ciemnoczerwonym lub ciemnobrunatnym moczem.
Bona luzowa trawieca wykazuje oznaki przekrwienia oraz liczne ubytki nabonka, a bona luzowa jelit wykazuje oznaki
ostrego lub przewlekego nieytowego zapalenia.
Rozpoznawanie
Objawy kliniczne takie jak hemolityczna niedokrwisto z hemoglobinuri, stany gorczkowe i in. pojawiajce si w okrgach
enzootycznego wystpowania babeszjozy.
Stwierdzenie pierwotniakw w krwi obwodowej badanych zwierzt.
Krew do bada pobiera naley z obwodowych naczy wosowatych w okresie podwyszonej temperatury
Utrwalone rozmazy krwi, barwione barwnikiem Giemsy, bada si pod mikroskopem przy uyciu immersji.
Zalecane jest take badanie grubych preparatw krwi, barwionych specjalnie przygotowanym, roztworem barwnika
Giemsy.
Mona uy do diagnostyki odczynu wizania dopeniacza
Zaleca si do diagnozy babeszjoz byda stosowanie odczynw serologicznych: odczyn hemaglutynacji poredniej,
immunofluorescencji oraz aglutynacji kartonowej card aggiutination test.
Hemoglobinuria europejska byda - Leczenie
1. Chinuronium sulfuricum 5% roztwr (Acaprin-Bayer. Babesan ICI) w dawkach 1 mg/kg m.c.
Lek naley podawa wycznie podskrnie w miejsca, z ktrych wchanianie jest powolne, np. w fad piersiowy.
Uwaga!
W przypadkach zaburze krenia, cakowit dawk dzieli na 2 - 3 czci i wstrzykiwa co kilka godzin.
2. Diamidyna (Berenil-Hoechst) w dawkach 3,5 mg/kg m.c. w 7% roztworze wodnym, podawa gboko dominiowo.
3. Amicarbalidisetional (Diampron) w dawkach 510 mg/kg m.c, podawany podskrnie lub dominiowo.

TEILERIOZY PRZEUWACZY
* THEILERIA PARVA
* THEILERIA LAWRENCEI
* THEILERIA ANNULATA
* THEILERIA HIRCI
* THEILERIA OVIS
* THEILERIA MUTANS
Teileriozy byda
Rodzina Theileriidae
Wyrniamy 4 gatunki rodzaju Theileria:

Teileriozy byda
1. Theileria parva wywoujca tzw gorczk wschodniego wybrzea Afryki, (kleszcz-Rhipicephalus appendiculatus)
2. Theileria lawrencei, wywoujca tzw. Corridor disease, (kleszcz-Rhipicephalus appendiculatus)
3. Theileria annulata, wywoujca tzw. tropikaln teilerioz byda (kleszcze-Hyalomma dendritum, rodzaj Boophilus)
4. Theileria mutans, wywoujca tzw. rzekom teilerioz. (kleszcze- z rodzaju Rhipicephalus i Haemaphysalis)
Teilerioza owiec
1. Theileria ovis i Theileria hirci (kleszcze-Haemophysalis sulcata, Ornithodoros lahorensis, Rhipicephalus bursa, Dermocentor
silvarum)
Rozwj pierwotniakw z rodzaju Theileria
Odbywa si u dwch ywcieli
U krgowca - byda, ywiciela poredniego u ktrego rozmnaaj si: bezpciowo,
U bezkrgowca kleszczy (z rodzaju Rhpcephak* i Hyatoma) w jetoe ktrych rozmnaaj si; pciowo
ywicielami ostatecznymi i przenosicielami s kleszcze
Toksoplazmoza (toxoplasmosis)
PRZYCZYNA - Toxoplasma gondii
Trofozoity w zalenoci od stadium rozwojowego i lokalizacji, zwane tachyzoitami, bradyzoitami (cystozoitami), sporozoitami.
S ksztatu ukowatego, sierpawatego lub owalnego, wielkoci 2-7 x 24 m
W tkankach ywicieli pierwotniaki stwierdza si je w pseudocystach lub cystach.
Pseudocysty s to komrki ywiciela, najczciej makrofagi, monocyty, neutrofile, zawierajce liczne trofozoity zwane
tachyzoitami zgrupowane zwykle na jednym z biegunw komrki.
Toksoplazmoza (toxoplasmosis)
A. tachyzoity
B. Cysta w tkance mini
C. Cysta tkankowa izolowana z mzgu
D. Schizot z licznymi merozoitami
E. Gameta mska
F. Niesporulowana oocysta z kau kota
G.sporulowana oocysta z cienk cian po 4 sporozoity
WYSTPOWANIE.
Pasoyty kosmopolityczne.
YWICIEL OSTATECZNY.
Kot i inne kotowate.
YWICIEL POREDNI
ywicielami porednimi Toxoplasma gondii mog by wszystkie gatunki ssakw w tym konie, ptaki, gady, a nawet ryby.
TROFOZITY TOXOPLASMA GONDII

CYSTA TOXOPLASMA GONDII W MDKU

Pseudocysty s to komrki ywiciela, najczciej makrofagi, monocyty, neutrofile, zawierajce liczne trofozoity zgrupowane
zwykle na jednym z biegunw komrki.
ywiciele poredni
' Cysty pozostaj w ywicielu przez cale ycie,
' S one szczeglnie liczne w miniach orodkowym ukadzie nerwowym, rwnie siatkwce.
' Cysty wystpuj w wielu narzdach, gwnie w mzgu, sercu i maniach. S kuliste lub owalne, o wymiarach 100-200 iim, i
zawieraj liczne bradyzoity. Otoczk cysty jest pocztkowo bona komrki ywiciela.
' Powstajca po pewnym czasie torebka cznotkankowa, ulega z czasem wysyceniu solami wapnia.
' Przypadkowe pkniecie cysty wywouje odpowied immunologiczn ktra jest przyczyn objaww toksoplazmozy
chronicznej. (m.in. chorioretinitis evolutiva).
' W cystach pasoyt namnaa si powoli (pod postaci bradyzoitw), dajc pocztek setkom postaci inwazyjnych.

SARKOCYSTOZA (SARCOCYSTOSIS)
Schemat cyklu rozwojowego sarkosporydii

1 oocysta
2 sporocysta
3 sporozoity
4 schizont
5 merozoity
6 moda cysta
7 dojrzaa cysta
8 zoity
9 gamonty
10 mikrogamont
11 makrogamont
12 syngamia
13 zygota
14 sporulowana oocysta

YWICIEL POREDNI - BYDO

SARCOCYSTIS BOVICANIS (syn S. cruzi, S. fusiformis),
SARCOCYSTIS BOVIFELIS (syn S. hirsuta),
SARCOCYSTIS BOVIHOMIMIS (syn S hominis)
YWICIEL POREDNI - OWCE
SARCOCYSTIS OVICANIS (syn S. tenella, Isospora bigemina).
SARCOCYSTIS OVIFELIS (syn S. gigantea, S. medusiformis, Ispora bgemna).
YWICIEL POREDNI-KOZY
S. CAPRICANIS, S. HIRCICANIS S. HIRCIFELIS
UMIEJSCOWIENIE - minie
YWICIEL OSTATECZNY-KOT
S BOVIFELIS (syn S. hirsuta, S. fusiformis)
S OVIFELIS (syn S tenella, S. gigantea, S. medusiformis, Isospora bigemina)
S. PORCIFELIS (syn. S. suifelis)

TYP PLATYHELMINUTES - PAZICE

Gromada Trematoda - Przywry
Robaki spaszczone grzbietowo-brzusznie
pokryte worem skrno-miniowym
zaopatrzone w dwie przyssawki - gbow i brzuszn
Pierwotna jama ciaa wypeniona jest lun tkank parenchym

W rozwoju przywr wntrzniakw wystpuj zasadniczo nastpujce stadia larwalne

1. miracidium - urzsiona larwa, opuszczajca skorupk jaja w rodowisku zewntrznym lub dopiero w ywicielu porednim
2. sporocysta - larwa w ksztacie woreczka pozbawiona rzsek, zawierajaca kule zarodkowe, ktre daj pocztek nowej postaci
larwalnej redii
3. redia larwa z wyksztacon gardziel i nierozwidlonym jelitem rodkowym
4. cerkaria larwa z zawizkami wszystkich narzdw, zaopatrzona zwykle w ruchliwy wyrostek ogonowy
5. adoleskaria otorbiona cerkaria w rodowisku zewntrznym (na dbach trawy, powierzchni wody itp.)
6. metacerkaria posta inwazyjna otorbiona w drugim ywicielu porednim, larwa ta jest
odpowiednikiem adoleskarii
1. Przewd pokarmowy do prymitywny, rozpoczyna si:
Na dnie przyssawki gbowej
Przechodz w krtk gardziel,
Przeyk,
Dwa jelita rodkowe koczce si lepo
Czci pokarmu nie strawione wydalane poprzez otwr gbowy

2. Ukad wydzielniczy typu protonefridialnago (komrki pomykowe), kanaliki wyprowadzajce - czce

si w jeden wsplny otwierajcy si w tylnej czci ciaa - porus excretorius
Przywry w wikszoci s obojnakami
Narzd rozrodczy eski skada si z zasadniczych gruczow: pojedynczego jajnika (germinarium) produkujcego komrki
jajowe i tnikw (vitelarium) produkujcych komrki tkowe (zapasowe, odywcze)
Z jajnika wychodzi krtki jajowd (oviductus), ktry czy si z kocowym odcinkiem, wsplnego przewodu tnikowego
tworzc ootyp otoczony gruczoem Mehlisa
W ootypie ma miejsce formowanie jaj z jednej komrki jajowe ??tnikowych oraz zapodnienie
Gruczo Mehlisa wydala ciecz uatwiajc przechodzenie jaj przez macic
Ciecz ta bierze udzia w formowaniu si skorupki jaj
Z ootypu wychodzi macica ktrej ujcie znajduje si w przedniej czci ciaa przywry obok ujcia narzdu pciowego mskiego
Narzd pciowy mski skada si:
- z dwch jder /testes/
- dwch nasieniowodw ktre cz si w
- jeden nieparzysty przewd wytryskowy /ductus ejaculatorius/
- w kocowym odcinku przechodzi przez uminion torebk /prcie cirrus/
Prcie funkcjonuje jako narzd kopulacyjny mski
Ekhm tu kawaka ni kija nie wida may laczek ;)
ywiciele poredni przywr (do sprawdzenia pisownia):
A Limnea stangnalis
B Limnea/Galba truncatula
C Helicelta ericetorum
D Zebrina detritis
E Planorbis corneus
F Bulincus contortus
G Bithynia leachi

10

PRZYWRY U PRZEUWACZY
Choroba motylicza czyli fascioloza (fasciolosis)
Motylica wtrobowa Fasciola hepatica przywra naleca do rodziny Fasciolidea
Pasoyt kosmopolityczna
W Polsce ekstensywnoci inwazji motylicy u byda
Na pnocy kraju waha si w granicach od 18 do 79% a w rejonach centralnych i poudniowych od 22 do 29%
Ekstensywno inwazji owiec w kraju waha si w granicach od 2 do 69%
Dugo ciaa 18-51mm barwy biaoszarej lub szarobrzowej. Ksztatu listkowatego o wyranie stokowatym przednim kocu
ciaa
Oskrek przedniej czci ciaa pokryty licznymi drobnymi stokowatymi kolcami
Przyssawka gbowa zlokalizowana na wierzchoku stoka
Nieco wiksza przyssawka brzuszna, zlokalizowana jest po stronie brzusznej w niewielkiej odlegoci od przyssawki gbowej.

Sporocysta Fasciola hepatica

limaki Galba truncatula

jajo

cerkaria fasciola hepatica

ywiciel poredni i ostateczny

Rola ywiciela poredniego peni kilka gatunkw limakw z rodziny Limnaeidae
W naszych warunkach klimatycznych ywicielem porednim jest Galba truncatula, poza tym Galba occulta i Limnaea siagnalis
ywiciel ostateczny to owce, kozy, winie, zajce, krliki oraz czowiek
Umiejscowienie
Gwnym miejscem pasoytowania s przewody ciowe wtroby, w ktrych lokalizuj si dojrzae pciowo przywry
Niekiedy motylice mog osiedla si w pucach, wzach chonnych, ledzionie i innych narzdach wewntrznych oraz tkance
podskrnej, w ktrych to miejscach (z wyjtkiem puc) nie osigaj dojrzaoci pciowej
Rozwj u ywiciela poredniego
Czas trwania rozwoju stadiw larwalnych motylicy w ywicielu porednim, od wniknicia miracidium do wyksztacenia
cerkarii, waha si w granicach od 5 do 13 tygodni
W naszych warunkach klimatycznych rozwj motylicy w organizmie ywiciela poredniego do stadium cerkarii trwa w lecie 35
do 55 dni
Cerkarie po wydostaniu si do rodowiska wodnego trac ogonek i otorbiaj si na trawach, rolinach wodnych
Incystowane cerkarie jako metacerkarie
Drogi inwazji i wdrwki pasoyta do miejsca osiedlenia
Mode motylice uwalniaj si z cyst i rozpoczynaj wdrwk do przewodw ciowych wtroby
1.
Gwn drog wdrwek modych motylic do miejsca swego usadowienia si jest droga czynnego przebijanie si przez
cian jelita do jamy otrzewnowej, a std przez torebk wtrobow i misz wtroby
2.
Take droga prowadzca przez ukad yy wrotnej
Mode motylice przebijaj si przez cian jelita, wnikaj do naczy krwiononych ukadu wrotnego i z krwi wdruj do
wtroby, gdzie czynnie wydostaj si ze wiata naczy i rozpoczynaj wdrwk przez misz wtrobowy

11

Obraz kliniczny fasciolozy byda

Bydo wydaje si mniej wraliwe na inwazj motylicy anieli owce
Wdrwka modych pasoytw przez misz wtrobowy w okresie prepatentnym, powoduje powane uszkodzenia
Obecno dojrzaych przywr w przewodach ciowych powoduje proces w przewodach ciowych powoduje proces zapalny
cian, a take okolicznej tkanki
Ostra fascioloza
U byda rzadko, wystpuje ostry lub podostry przebieg choroby
Taki przebieg choroby, wystpujcy w okresie prepatentnym, dotyczy zwykle zwierzt modych przebywajcych na
pastwiskach
Objawy kliniczne wyraaj si ostrymi biegunkami, pogarszajcym si stanem oglnym, utrat apetytu i osabieniem motoryki
wacza
Stwierdza si bolesno w okolicy wtroby na skutek ostrego stanu zapalnego
Obraz kliniczny fasciolozy owiec
U owiec przebieg tej choroby moe by ostry, podostry lub przewleky, trwajcy niekiedy latami
Motylica u owiec moe y do 11 lat
Posta ostra
Zwykle pnym latem lub jesieni i powstaje w wyniku inwazji pasoytw
Pojawia si biegunka, bak apetytu i osowiao. W zwizku z ostrym stanem zapalnym wtroby stwierdza si w trakcie palpacji
bolesno i powikszenie tego narzdu
Oddechy i akcja serca mog by przyspieszone, przy normalnej, a nawet obnionej temperaturze ciaa, objawy niedokrwistoci
oraz powikszenie brzucha (pozorne wzdcie) na skutek gromadzenia si znacznych ilocipynu w jamie brzusznej i nage
zejcia miertelne owiec
Posta przewleka
Wystpuje zwykle przy redniej i maej intensywnoci inwazji
Pocztkowe objawy chorobowe, takie jak zaburzenia w trawieniu, osabienie, niedokrwisto s sabo wyraone
Dopiero w okresie zimy, wrd wszystkich objaww obserwowanych w postaci podostrej, nieco tylko sabiej wyraonych, do
ktrych doczaj si take objawy wskazujce na schorzenie wtroby, tj. zmienny apatyt, stopniowa atonia przedodkw i
jelit, niekiedy taczka
Przewlek fascioloza wtroby

Przewleka fascioloza owiec

W badaniach laboratoryjnych stwierdza si w fazie ostrej i przewlekej inwazji
hiperbilirubinemi
hipoalbuminemi
hiperglobulinemi gamma,
spadek wskanikw czerwonokrwinkowych oraz
zmiany w ukadzie biaokrwinkowym,
ze szczeglnie wyran eozynofili
mier nastpuje najczciej pod koniec zimy wrd oznak oglnego charactwa
Stan zdrowia pozostaych przy yciu owiec po przezimowaniu i wyjciu na pastwiska ulega zwykle poprawie mimo istniejcej
inwazji
Zwierzta te, wydalaj wraz z kaem jaja przyczyniaj si do rozprzestrzeniania choroby motyliczej

12

Zmiany anatomopatologiczne w fasciolozie byda i owiec

Pod wpywem masowego wnikania modych motylic w misz wtrobowy, powstaje urazowe, ostre zapalenie wtroby
(hepatitis distomatosa acuta)
Na powierzchni wtroby obserwowa mona punkcikowate otworki prowadzce do korytarzy wypenionych krwi i rozpadymi
hepatocytami, na dnie ktrych znajduj si mode przywry
Pod torebk wtrobow widoczne s liczne drobne wybroczyny
Zwalczanie
Stosuje si preparaty z rnych grup chemicznych
- ALBENDAZOL 10mg/kg u byda doustnie, 7,6 mg/kg u owiec doustnie
- NETOBIMIN 20mg/kg u byda i owiec doustnie
- TRIKLABENDAZOL 12mg/kg u byda, 10mg/kg u owiec
- KLOZANTEL 10mg/kg u byda i owiec
- KLORSULON 7 mg/kg u byda i owiec doustnie lub 4mg/kg podskrnie
- RAFOKSANID 7,5mg/kg u byda i owiec doustnie
- NITROKSYNIL 7,5mg/kg u byda i owiec doustnie
- OKSYLOZANID 10mg/kg u byda, 17mg/kg u owiec
- BROMOFENOFOS 12mg/kg u byda doustnie
Choroba motyliczkowa, czyli dikrocelioza (dicrocoeliosis)
Motyliczka wtrobowa Dicrococoelium dentriticum, przywra naleca do rodziny Dicrocoelidae
Wystpowanie: Europa (szczeglnie kraje bakaskie), Azja, pnocna Afryka, Ameryka pnocna i poudniowa
W Polsce szczeglnie wysok ekstensywno (od 13 do 80%) stwierdzono w poudniowo wschodnich i poudniowych czciach
kraju oraz w wojewdztwach pnocnych od 6 do 97%
MORFOLOGIA PASOYTA
Dugo ciaa od 6 - 15 mm
Ksztat lancetowaty o zwonym przednim odcinku i zaokrglonym tylnym
Posiada dwie przyssawki. Brzuszna przyssawka jest wiksza od gbowej
Asymetryczne jaja, na jednym z biegunw wieczko, otoczone grub skorupk posiada w peni wyksztacone miracidium.
ywiciel ostateczny
Przede wszystkim owce, poza tym bydo, kozy, dzikie przeuwacze,
rzadziej winie, konie, gryzonie i zajczaki (krliki, zajce) oraz czowiek
ywiciel poredni
I- limaki ldowe.
II- Mrwki
Umiejscowienie
U ywicieli ostatecznych przywry te lokalizuj si w przewodach
ciowych wtroby
CYKL ROZWOJOWY MOTYUCZKI WTROBOWEJ
1 motyliczka
2 jajo z miracidium
3 sporocysta I rzdu
4 sporocysta II rzdu
5 cerkaria
6 metacerkaria
Dugo cyklu rozwojowego Dicrocoelium dendriticum
W organizmie pierwszego ywiciela poredniego trwa 3-6 m-cy
U gwnych ywicieli porednich, tj. limakw z rodzajw Zebrina i Helicella, rozwj trwa ok. 120 dni
W krajach poudniowych, o cieplejszym klimacie, okres rozwoju moe by krtszy
Obraz kliniczny
Saba inwazja D. dendriticum nie wywouje objaww klinicznych
Intensywna inwazja (do kilku tysicy przywr) powadzi do stopniowego wychudzenia spadku masy ciaa zwierzt
U modych osobnikw spowodowa moe zahamowanie rozwoju
Zmiany anatomopatologiczne
Przewleky stan zapalny przewodw ciowych, zgrubienie cian, rozstrze wiata przewodw oraz proliferacja
U byda obserwuje si powstanie rozstrzeni naczyniowych pod wpywem inwazji motyliczki
U owiec przy intensywnej inwazji, stwierdza si biaawoszare plamy na powierzchni wtroby, bdce wyrazem rozplemu tkanki
cznej wikszych i wosowatych przewodw ciowych co w konsekwencji prowadzi do marskoci wtroby

13

Rozpoznawanie
1. Przyyciowe rozpoznanie polega na stwierdzeniu charakterystycznych jaj w kale metod sedymentacji
2. W metodzie flotacji uyte pyny powinny mie moliwie duy ciar waciwy, jak np. szko wodne
3. W badaniach sekcyjnych podstaw diagnozy stanowi stwierdzenie przywr w przewodach ciowych wtroby
ZWALCZANIE U OWIEC
Do eliminacji D. dendriticum u owiec zaleca si prbenzimidazole i benzimidazole:
ALBENDAZOL 15mg/kg doustnie jednorazowo lub 7,5mg/kg dwukrotnie w odstpach 15-20dniowych
FEBANTEL 50mg/kg jednorazowo doustnie
FANBENDAZOL 100mg/kg jednorazowo doustnie lub 20mg/kg przez 5 dni
NETOBIMIN 20mg/kg jednorazowo doustnie
MABENDAZOL 80mg/kg jednorazowo doustnie
ZWALCZANIE U BYDA
U byda w leczeniu dikroceliozy skuteczny jest:
FENBENDAZOL 33mg/kg jednorazowo doustnie
NETBIMIN 20mg/kg jednorazowo doustnie
EURYTEMA PANCREATUM
Rodzina:Dicrocoellidae
Synonim: Przywra trzustki
Miejsce osiedlenia
przewody trzustki a czasami przewd ciowy i dwunastnica
ywiciel ostateczny
bydo, bawoy, owce, kozy
ywiciel poredni
1.
limak ldowy z rodzaju: Bradybaeria
2.
Konik polny z rodzaju Conocephalus
Saba czy te umiarkowana inwazja powoduje sabe skutki u ywicieli ostatecznych
- silna inwazja wywouje sporadycznie chorob syndrom wyniszczenia
- brak jest specyficznych objaww lecz wyranie stwierdza si utrat wagi
- silna inwazja moe prowadzi do pogrubienia przewodw trzustki i ich wknienia
- przywry mog by rwnie w tkance parynchymalnej trzustki. Stan ten prowadzi do przewlekego rdmiszowego zapalenia
trzustki
Paramfistomoza (paramphistomosis)
Przywra Patamphistomum cervi, naley do rodziny Paramphistomatidae jest gwn przyczyn
Paramfistomatazy (paramphistomatosis) byda
Parampphistomum cervi

Paramphistomum cervi - jajo

ywicielem porednim Paramphistomum sp. w naszej szerokoci geograficznej s limaki sodkowodne Planorbis planorbis i
Anisus vortex u ktrych cay cykl rozwojowy tej przywry trwa ok. 3 m-cy
Obraz kliniczny
Dojrzae przywry powoduj niedowad przedodkw, wzdcia oraz zaburzenia w trawieniu, a stopie nasilenia tych objaww
zaley od intensywnoci inwazji
Nieznaczna inwazja moe przebiega bezobjawowo
Mode postacie przywr s znacznie bardziej chorobotwrcze wywouj paramfistomatoz jelitow, ktra nierzadko moe mie
przebieg miertelny

14

W tym przypadku objawy chorobowe pojawiaj si w pierwszej poowie sezonu pastwiskowego (maj, czerwiec), zwykle po 2-3
tygodniach pobytu zwierzt na pastwisku
Pocztkowo obserwuje si stopniow utrat apetytu, biegunk i osabienie
W miar trwania procesu chorobowego zwierzta chudn, wystpuj objawy niedokrwistoci i biegunka
Zmiany anatomopatologiczne
Parafistomoza wacza i czepca
Intensywna inwazja P. cervi powoduje zanikowe lub przerostowe przewleke zapalenie wacza i czepca
Na powierzchni bony luzowej stwierdza si zwykle sterczce swobodnie do wiata przedodkw bardzo liczne przywry
Wystpuje ostre, nieytowe lub krwotoczne zapalenie bony luzowej dwunastnicy i pocztkowych odcinkw jelita cienkiego,
niekiedy z obecnoci licznych drobnych wybroczyn
W luzie, bonie luzowej i podluzowej tych odcinkw jelit znajduj si zwykle bardzo liczne mode postacie pasoyta, ktrych
wielko nie przekracza trzech milimetrw
Rozpoznawanie
Metody koproskopowe (sedymentacja) umoliwiaj rozpoznanie inwazji w przedodkach przez stwierdzenie
charakterystycznych jaj tej przywry
Paramfistomatoza jelitowa, wywoywana modymi formami P. cervi, rozpoznawana moe by wycznie sekcyjnie
ZWALCZANIE
NIKLOZANID (Yomesan, Marisonil-Bayer, krajowy- Savermin-Polfa) w dawkach 50mg/kg dziaa skutecznie na dojrzae
przywry w waczu? oraz u owiec na mode postacie pasoyta w dwunastnicy
MENICHLOFOLAN (Bilevon M-Bayer) w dawkach 2-4mg/kg wykazuje znaczn skuteczno na inwazj jelitow (mode
przywry) i nieco mniejsz na dojrzae pasoyty
BITHIONOL w dawkach 25-35 mg/kg dla byda i 50mg/kg dla owiec
RESORCYLAN wykazuje u kz w dawkach 65mg.kg wysok skuteczno na mode i dojrzae postacie
TERENOL-HOECHST stosowany w dawkach okoo 65mg/kg jest bardzo skuteczny w stosunku do modych i dojrzaych
postaci pasoyta
Schistozomoza byda (schistosomatosis)
Etiologia. Przyczyn choroby s rozdzielnopciowe przywry z rodzaju Schistosoma - gatunek Schistosoma bovis pasoytujcym
u przeuwaczy domowych w naczyniach krwiononych.
Inwazja ta rozprzestrzeniona jest w Afryce, Azji i na Dalekim Wschodzie. W rejonie Morza rdziemnego oraz w Afryce
Wschodniej.
Morfologia pasoyta
Samiec (9-22 mm dugoci)
Ma poniej tylnej przyssawki dwa fady brzuszne, ograniczajce tzw. rynienk pciow (canalis gynaecophorus), w ktrej
umieszczona jest dusza
Samica (dugoci do 28 mm)
Jaja, o rednich wymiarach 60x80 m maj wrzecionowaty ksztat i zaopatrzone s w kolec na jednym z biegunw.
Morfologia przywry Schistosoma sp.
1. przyssawka gbowa
2. gerdziel
3. przyssawka brzuszna
4. otwr pciowy
5. jdra
6. jelito
7. rynienka pciowa
8. macica
9. gruczoy Mehlisa
10. ootyp
11. jajowd
12. jajnik
13. przewd tnika
14. wsplny kana tnika
15. ztniki
ywiciele przywry
ywiciel ostateczny.
Bydo, owce i kozy.
ywiciel poredni.
limaki - Bulinus truncatus, B. contortus, Physopsis africanus i inne, yjce gwnie w wodach stojcych lub leniwym nurcie

15

Umiejscowienie
Wystpujce zawsze parami dojrzae przywry umiejscawiaj si niekiedy w duej iloci w yle wrotnej i yach krezkowych.
Poza tym mog pasoytowa w maych yach cian jelit, a niekiedy nawet - w yach ledziony i trzustki.
Biologia pasoyta
Samice skadaj jaja w maych naczyniach ylnych cian jelit.
Przedostaj si one dziki kolcom oraz litycznym substancjom (zawartym wewntrz jaja) rozluniajcym tkanki, przez cian
naczy i jelit do wiata przewodu pokarmowego, a std do rodowiska zewntrznego.
W rodowisku wodnym z jaj wylgaj si miracidia, z ktrych po wnikniciu do limakw - ywicieli porednich rozwijaj si
(poprzez sporocysty pierwszego i drugiego rzdu) w formy inwazyjne - furkocerkarie, zaopatrzone w rozwidlony ogonek i
gruczoy penetracyjne.
Inwazja nastpuje per cutis w trakcie pojenia lub przebywania zwierzt w wodzie
Po wnikniciu do ukadu krwiononego mode przywry rozpoczynaj wdrwk do miejsca swej lokalizacji.
Okres prepatentny S. bovis u cielt wynosi 48 dni.
Dugo ycia przywr w ywicielu ostatecznym okrela si na kilka do kilkunastu lat.
Obraz kliniczny
Dziaanie chorobotwrcze pasoytw sprowadza si do pobierania krwi i dziaania toksycznego na organizm ywiciela
(produkty przemiany matem przywr).
Mechaniczne uszkodzenie naczy przez same pasoyty jest niewielkie, silne natomiast uszkodzenia cian naczy i jelit
powstaj na skutek przebijania si jaj do wiata jelit.
Objawy kliniczne schistosomatozy s mao charakterystyczne.
Najczciej stwierdza si znacznego stopnia niedokrwisto, przyspieszenie oddechw, wychudzenie, utrat apetytu, wodnisty
ka, niekiedy z domieszk krwi, oraz oglne osabienie.
Zmiany anatomopatologiczne
U sekcjonowanych zwierzt w przypadkach zaawansowanych i przewlekych czsto stwierdza si:
marsko wtroby
zakrzepic (thrombosis) w midzyzrazikowych odgazieniach yy wrotnej, (powodowana obecnoci martwych przywr)
zogw jaj zatykajcych wiato naczy.
Rodzaj Schistosoma
A S. hematobium
B S. japonicum
C S. mansoni
Schistosoma japonicum
Samiec-25 mm
Samica-30 mm
ywiciel ostateczny: bydo, ko, owca, koza, pies, kot, krlik, winia i czowiek
ywiciel poredni: limak z rodzaju Oncomelania
Schistosoma mansoni
Samiec-10 mm
Samica -12 mm
ywiciel poredni -limak z rodzaju Biomphalaria i Tropicorbis
Schistosoma haematobium
Samiec-15 mm
Samica -20 mm
ywiciel poredni- limak z rodzaju Bulinus i Physopsis
OBRAZ KLINICZNY
W przebiegu klinicznym schistosomoz obserwuje si:
1. Faz widu,
2. Faz toksyczno-alergiczn,
3. Faz traumatyczno-narzdow

16

TASIEMCZYCE PRZEUWACZY
Moniezjoza (monieziosis)
Przyczyn schorzenia s tasiemce nalece do rodziny Anoplocephalidae
Moniezia expansa,
Moniezia benedeni
Wystpowanie.
S to pasoyty o szerokim zasigu geograficznym.
W Polsce wystpuj powszechnie, a ekstensywno ich inwazji, u byda waha si w granicach od 9,5 do 14,7%. u owiec od 1,4
do 83,6%.
MONIEZIA EXPANSA
Dugo 4-10 m Skoleks nieuzbrojony, kulisty
Czony szersze ni dusze zawieraj podwjny aparat pciowy
Gruczoy midzyczonowe piercieniowatego ksztatu uoone rzdem na tylnej krawdzi czonu.
Jaja nieregularnie kuliste, czsto trjktne zawieraj w rodku aparat gruszkowaty (osonka ksztatu gruszki otaczajca zarodek)
MONIEZIA BENEDENI
Dugo 0,4-4 m Skoleks nieuzbrojony, czworoktny,
Czony szersze ni dusze zawieraj podwjny aparat pciowy
Gruczoy midzyczonowe cienione w jedno pasmo uoone w rodkowej czci tylnej krawdzi czonw.
Jaja 4-5 ktne lub nieregularnie kuliste zawieraj w rodku aparat gruszkowaty (osonka ksztatu gruszki otaczajca zarodek)
ywiciele i umiejscowienie pasoyta
ywiciel poredni. Mae roztocza (mechowce) z nadrodziny Oribatoidea.
ywiciel ostateczny. Owce, kozy, bydo, bawoy oraz dzikie przeuwacze,
Umiejscowienie. Jelito cienkie.
Moniezia expansa

Biologia pasoyta
W rodowisku zewntrznym mae roztocza mechowce z rodzajw Galumna. Peloribates, Scheloribates wystpujce na
pastwiskach wyjadaj z jaj tych tasiemcw aparaty gruszkowate zawierajce larw.
Uwolnione w przewodzie pokarmowym mechowcw onkosfery wdruj do jamy ciaa i przeksztacaj si po okoo 100-300
dniach w stadium inwazyjne-cystocekoid.
Po zjedzeniu wraz z traw mechowca larwy tasiemcw uwalniaj si w jelicie, szybko rosn i osigaj dojrzao pciow.
Okres prepatentny trwa 5-7 tygodni.
Okres patentny 2-6 miesicy.

Wystpowanie moniezjozy
1. Jest zalene od mechowcw bytujcych nie tylko na wilgotnych, o prchnicowym podou pastwiskach zacienionych
krzewami (pastwiska lene), ale take na terenach suchych, o podou piaszczystym,
2. Dugi okres ycia (okoo 2 lat) porednich ywicieli tasiemcw z rodzaju Moniezia umoliwia cysticerkoidom tych
tasiemcw zachowanie zdolnoci inwazyjnych do kilkunastu (18 - 20) miesicy.
3. Najwraliwsze s zwierzta mode, w wieku do 6 miesicy, ktre zwykle ulegaj masowemu zaraaniu.
W tych przypadkach liczba tasiemcw, dochodzi do kilkudziesiciu osobnikw.
Obraz kliniczny
Nie jest charakterystyczny.
Stopie nasilenia objaww zaley przede, wszystkim od intensywnoci inwazji, wieku i gatunku zwierzt.

17

Jagnita s bardziej wraliwe na inwazj tasiemcw ni cielta.

Wystpuj zaburzenia ze strony ukadu pokarmowego, wyraajce si utrat apetytu i sab biegunk.
Biegunka wystpuje na przemian z zaparciami.
W biegunkowym kale stwierdza si czony lub fragmenty strobili tasiemcw
Zaznaczaj si objawy niedokrwistoci.
U jagnit wena traci poysk, staje si sucha i amliwa, poza tym trac one szybko na wadze, s osabione, odstaje od stada.
U chorych jagnit obserwowa mona objawy nerwowe takie, jak zarzucanie, gowy na grzbiet oraz niezborne lub maneowe
ruchy
W przypadku silnej inwazji zaczopowanie jelit przez kby tasiemcw powoduje objawy morzyskowe oraz wzdcia,
prowadzce szybko do mierci
Inwazja saba przebiega bezobjawowo.
Tasiemce te maj wyranie ujemny wpyw na wzrost i rozwj jagnit.
Zmiany anatomopatologiczne
1. Nieytowe zapalenie bony luzowej jelit cienkich.
2. W miejscach przyczepu pasoytw stwierdza si nacieki eozynofilne, ogniska martwicowe, a kosmki jelitowe ulegaj
zanikowi.
3. W przypadku intensywnej inwazji, na skutek intoksykacji mog wystpi zmiany w wtrobie w postaci zwyrodnienia
tuszczowego.
4. U jagnit, stwierdza sic oglne wyniszczenie, obrzki characze oraz znacznego stopnia niedokrwisto.
Rozpoznawanie
1. Charakterystycznym symptomem moniezjozy jest pojawienie si w kale chorych zwierzt mniejszych lub wikszych
fragmentw strobili tasiemcw
2. W badaniach koproskopowych, przy uyciu metody flotacji, stwierdza sic obecno charakterystycznych jaj z aparatem
gruszkowatym.
3. Odczyny serologiczne nie znajduj zastosowania dla celw diagnostycznych
Zwalczanie moniezjozy
Doustnie jednorazowo
1. Albendazol 3,8-5 mg/kg m. c. dla owiec 10 mg/kg m.c.
2. Fenbendazol 10 mg/kg
3. Febantel 5-15 mg/kg mc
4 Mebendazol 10-20 mg/kg mc.
5 Netobimin 20 mg/kg m.c
6 Oksfendazol 5 mg/kg m c
7. Prazikwantel 3,75 mg/kg m.c.
8. Niklozamid (Savermin-Polfa, Mansonil-Bayer, Yomesan-Bayer) jest bezpieczny i skuteczny w leczeniu moniezjozy byda i
owiec
Stosuje sic w dawkach 50 - 75 mg/kg m c.
Produkowany w Polsce Savermin (bdcy kompleksem niklozamidu i piperazyny) moe by stosowany do indywidualnego
(tabletki) lub grupowego (granulat) odrobaczama owiec w dawkach 80-120 mg/kg mc.
Preparat ten podawany w dawkach 120 mg/kg m c. przez 3 kolejne dni. wykazuje 100% skuteczno.
9. Bithionol zalecany jest dla byda w dawkach 20 - 25 mg/kg m c, dla owiec 175 - 220 mg/kg m.c
10. Bunamidyna (Bunarndynum hydrochloricum) w dawkach 12,5 - 25 mg/kg mc skutecznie leczy moniezjoz owiec
11. Resorantel (Terenol-Hoechst)
Polecany jest do rutynowej terapii moniezjozy w dawkach 65 mg/kg mc. cechuje si du skutecznoci
Zapobieganie inwazji tasiemcw Moniezia sp.
1. Stosowania zabiegw profilaktycznych na terenach pastwiskowych oraz w stosunku do pogowia zwierzt dotknitych
inwazj
2. Tereny przede wszystkim wilgotne, poza tym zacienione (pastwiska lene), nie powinny by one wykorzystywane do
bezporedniego wypasu zwierzt, a przynajmniej do wypasu we wczesnych godzinach rannych i po zachodzie soca
3. W miar moliwoci naley prowadzi oddzielny wypas jagnit i zwierzt dorosych
4. Osusza tereny drog melioracji.
5. Z chemicznych metod niszczenia mechowcw zalecane dawniej opryskiwanie k i pastwisk akarycydami nie powinno dzisiaj
by stosowane
6. Odrobaczanie powinno by przeprowadzone przynajmniej dwukrotnie w cigu roku, t.j. przed wypuszczeniem owiec na
pastwisko i po zakoczonym sezonie pastwiskowym.
(Po zabiegach terapeutycznych zwierzta naley przetrzyma w pomieszczeniach przez 2 - 3 dni)
7. Zebrany z tych pomieszcze nawz podda biotermicznemu odkaaniu
8. Przeprowadzenie terapii preimaginalnej, po okoo 4 - 5 tygodniach od wypuszczenia owiec na pastwisko.
Terapia ta uwalnia zwierzta od tasiemcw nim pasoyty te osign dojrzao pciow, a wydalane strobile nie zawieraj
jeszcze dojrzaych jaj i nie stanowi rda zaraenia dla ywicieli porednich.

18

Inne tasiemczyce przeuwaczy

Poza tasiemcami z rodzaju Moniezia tasiemczyce przeuwaczy mog by wywoywane przez
Avitellina centripunctata
Dugo ciaa 1 - 1,5 m szeroko do 4 mm, rozwj tego tasiemca jest dotychczas nieznany,
Stilesia globipunctata
Dugo ciaa do 60 cm, szeroko 2,5 mm, ywicielami porednimi s roztocza z rodziny Scheloribatidae i Ceratozetidae
Stilesia vittata
Dugo. ciaa do 23 cm. szeroka do1,9 mm, rozwj tego gatunku tasiemca jest dotychczas nieznany,
Thysaniezia giardi
Dugo ciaa 2 4,5 m, szeroko do 9 mm. ywicielami porednimi s roztocza z rodziny Galumna i Scheloribates
Wymienione gatunki tasiemcw lokalizuj si w jelicie cienkim.
Wgrzyca byda (cysticercosis bovum)
Choroby wywoywane przez formy larwalne
Etiologia.
Przyczyn choroby jest Cysticercus bovis, forma larwalna tasiemca Taenia saginata
Wystpowanie
Pasoyt ten jest kosmopolityczny.
Morfologia pasoyta
Cysticercus bovis jest pcherzykiem o wymiarach 7-9 x 4-6 mm, z wpuklonym do wntrza skoleksem, charakterystycznym dla
tasiemca dojrzaego, tj. nieuzbrojonego posiadajcego 4 przyssawki, (nie posiada ryjka i hakw).
ywiciel ostateczny- Czowiek
U czowieka dojrzay tasiemiec pasoytuje w jelicie cienkim
ywiciel poredni - Bydo.
Umiejscowienie
Wgry bydlce Cysticercus bovis umiejscawiaj si w tkance cznej mini poprzecznie prkowanych, (minie uchwy,
misie sercowy (u cielt), minie przeyku, minie jzyka, minie midzyebrowe.
Biologia pasoyta
Czony Taenia saginata wydalane s z kaem czowieka do rodowiska
Jaja mog by rozsiewane w trakcie czynnego ich wypezania z odbytu
Zaraane byda nastpuje przez zjadanie taj z ktrych uwalniaj si onkosfery i wnikaj do naczy ylnych lub chonnych
przewodu pokarmowego zwierzt
Krwiobiegiem, via serce, wdruj one po caym organizmie i osiadaj si w tkance cznej mini poprzecznie prtkowanych.
Po okoo 4 miesicach rozwijaj si w inwazyjne wgry
DROGI ZARAENIA BYDA CYSTICERKOZ
1. Per os.
2. Istnieje rwnie moliwo inwazji rdmacicznej.
Czowiek zaraa si, zjadajc surowe, niedosmaone lub niedogotowane miso wolowe zawierajce wgry.
Taenia saginata dojrzewa w jelicie cienkim czowieka w cigu 2-3 miesicy.
Obraz kliniczny
Cysticerkoza byda przebiega zwykle bezobjawowo.
Jedynie u modych cielt w przypadku bardzo intensywnej inwazji, obserwowa mona podwyszenie temperatury,
przyspieszenie oddechw i ttna oraz biegunk.
Niekiedy (w przypadkach znacznej inwazji minia sercowego) mog wystpi - zaburzenia w akcji serca, a take przypadki
mierci
Zmiany anatomopatologiczne
Zwykle nie stwierdza si zmian chorobowych wywoanych obecnoci wgrw z uwagi na ma intensywno inwazji
W przypadkach obumarcia wgrw, obserwuje si rnej wielkoci ogniska martwicowe (od ebka szpilki do ziarna grochu)
otoczone grub cznotkankow otoczk, wewntrz ktrej znajduj si ltozielonkawa serowata masa, ulegajca z czasem
zwapnieniu
Rozpoznawanie
Rozpoznanie wgrzycy zwykle nastpuje podczas obowizujcego badania poubojowego i polega na:
Stwierdzeniu obecnoci wgrw rozwijajcych si w cigu 4 miesicy, ktre przez dugi czas nie wywouj adnej reakcji
miejscowej i zachowuj zdolno do inwazji przez 2-2,5 roku.

19

OWSICA OWIEC I KZ
SKRJABINEMA OVIS
Wystpowanie Pasoyty kosmopolityczne
Morfologa pasoyta
Samiec dugoci 2-3.5 mm, szerokoci 0,-0,2 mm.
Odcinek ogonowy zaopatrzony w mae skrzydeka ogonowe podparte dwiema parami brodawek.
Szczecinka kopulacyjna pojedyncza
Samica dugoci 7,5-8,1 mm
Otwr pciowy znajduje sic nieco przed rodkiem ciaa.
Jaja asymetryczne (spaszczone na boku i jeden koniec zaostrzony, otoczone grub skorupk (55-63 x 30-34m).
OWSICA OWIEC I KZ (SKRJABINEMOSIS)
ywiciel
Owce, kozy i niektre gatunki gazeli
Umiejscowienie
Okrnica, Jelito lepe
Biologa pasoyta
Skadane jaja zawieraj wyksztacon larw III stadium
Zaraenie nastpuje per os, po czym w jelicie cienkim larwy opuszczaj skorupk jajow
Po 14 - 17 dniach larwy osigu IV stadium, a po 25 dniach nicienie dojrzewaj pciowo
GLISTNICA CIELT
Neoaskarydoza (neoascaridosis)
Glistnic cielt wywouje Neoascaris vitulorum glista naleca do rodziny Anisakidae.
Wystpowanie
Pasoyty kosmopolityczne.
YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE
ywiciel. Bydo (cielta w wieku do 4 miesicy)
Umiejscowienie. Jelito cienkie.
BIOLOGIA PASOYTA
W wydalonych z kaem jajach rozwija si larwa ktra linieje w jaju i osiga L II. LII s inwazyjne. Rozwj jaj do stadium
inwazyjnego w temp 26C trwa 11 dni
Po pokniciu jaj przez cielta larwy opuszczaj otoczki w jelicie cienkim wnikaj do naczy i wdruj wraz z krwi przez
wtrob, prawe serce i puca
W pucach larwy przedostaj si przez naczynia yy pucnej do krwiobiegu duego i zanoszone s do ronych narzdw
(wdrwka somatyczna)
T drog larwy N. vitulorum wdruj take u zwierzt ciarnych przez oysko do wtroby i puc podw
Dojrzae glisty spotyka w jelicie cienkim dwutygodniowych cielt
Obraz kliniczny
Przebieg choroby jest zwykle przewleky
Sabo wyraone objawy kliniczne obserwowa mona tylko u cielt w wieku poniej 4 m-cy
W przypadkach intensywnej inwazji wystpi mog objawy morzyskowe i biegunka lub zaparcia
Niekiedy wydychana przez cielta powietrze oraz mocz maj charakterystyczn kwaskowat wo, przypominajc zapach
acetonu a bo kwasu mitowego
U zaraonych cielt obserwowa mona wychudzenia i zahamowanie rozwoju
Zmiany anatomopatologiczne
W miejscu lokalizacji pasoytw, t.j. w jelitach cienkich, stwierdza si zmiany o charakterze nieytowego zapalenia
Rozpoznawanie
Badanie koproskopowe przy uyciu metody dekantacji umoliwia stwierdzenie jaj tych pasoytw.
Rozpoznanie pomiertne polega na stwierdzenie podczas sekcji obecnoci glist w jelicie cienkim
ZWALCZANIE
Sole piperazyny, np adipinian piperazyny (Antivermina-Polfa), cytrynian piperazyny (Bioscaridina-Biowet), w dawkach 200220 mg/kg m.c .dla byda 240-360 mg/kg mc dla owiec
(Nilverm) czy Fenbendazolu (Panacur) w leczeniu glistnicy cielt, to prby zastosowana tych preparatw wydaj si wskazane
Zapobieganie
Zalecenia dotyczce przestrzegania warunkw higienicznych w oborach oraz kompostowania nawozu wydaj si suszne

20

Wgorczyca przeuwaczy, strongyloidoza (strongyloidosis)

Przyczyn wgorczycy, gwnie jagnit, rzadziej cielt, jest wgorek Strongyloides papillosus - rodzina Strongyloididae.
U nicieni nalecych do tej rodziny zachodzi zjawisko przemiany pokole tj. wystpowania w cyklu yciowym
1) pokolenia wolno yjcego. rozdzielnopciowego, z gardzieli typu rabditoidalnego i
2) pokolenia pasoytniczego samic partenogenetycznych o dugiej walcowatej gardzieli (typu filarioidalnego)
Form pasoytnicz S. papillosus s wycznie samice partenogenetyczne.
Strongyloides papillosus
Wystpowanie i morfologia pasoyta
Pasoyty kosmopolityczne.
Dugo ciaa samicy 4,8-8 mm.
Otwr pciowy zlokalizowany w tylnej 1/3 dugoci ciaa.
Jaja mae, owalnego ksztatu, o wymiarach 40-60 x 24-36 m, otoczone cienk skorupk, zawieraj uoon w ksztacie litery U
larw.
ywiciel i umiejscowienie
Owce, kozy, a take u byda (cielta), dzikie przeuwacze, krliki i szczury.
Umiejscowienie. Jelito cienkie.
BIOLOGIA STRONGYLOIDES PAPILLOSUS
CYKL PROSTY
Z jaj, wydalanych wraz z kaem, wylgaj si po kilkunastu godzinach larwy pierwszego stadium,
Maj budowy gardzieli (z dwoma gruszkowatymi wzdciami, oddzielonymi w rodkowej czyci przeweniem)
Przypominaj gardziel wolno yjcych nicieni z rodzaju Rhabditis).
Zwane s larwami rabditoidalnymi.
Larwy te w rodowisku zewntrznym liniej dwukrotnie i przeksztacaj si w larwy inwazyjne filarioidalne (III stadium).
Larwa inwazyjna filarioidalna (523-655 m) jest przeszo dwukrotnie dusza oraz posiada walcowaty ksztat gardzieli, ktra
jest duga, zajmuje bowiem prawie poow dugoci ciaa larwy.
ZOONY CYKL ROZWOJOWY
Rabditoidalne larwy, wyklute z jaj zoonych przez samic pasoytnicz, przeksztacaj si po czterech linieniach (okoo 4%
tych larw) w
rodowisku zewntrznym (okoo 4 dnia od wykucia z jaj) w wolno yjce pokolenie samcw i samic.
Samice po zapodnieniu (5 dnia) skladajn jaja, a
powstae z nich larwy, po dwukrotnym linieniu, osigaj (okoo 4 dnia) stadium inwazyjne.
DROGI INWAZJI STRONGYLOIDES PAPILLOSUS
1. Zaraenie zwierzt odbywa si gownie przez skr,
Larwy wgorka (L3) migruj drog krwionon przez prawe serce do puc, gdzie czynnie przenikaj do pcherzykw pucnych,
wdruj ze luzem, do oskrzeli, tchawicy, stad po wykasaniu i pokniciu lokalizuj si ostatecznie w jelicie cienkim gdzie po
odbyciu dwch linie przeksztacaj si w dojrzae pasoytnicze samice.
Okres prepatentny trwa 6-9 dni.
2. Inwazja moe nastpi take per os
Larwy wgorka wnikaj w bon luzow jamy ustnej lub przeyku i odbywaj wdrwki drog krwionon podobnie jak w
przypadku inwazji przez skr
2/a Zaraenie per os cielt sscych moe nastpi poprzez siar lub mleko matki
W wyniku intensywnej inwazji (midzy 84 a 12 dniem przed wycieleniem) ciarnej krowy larwy przedostaj si do siary, a
pniej do mleka w ktrym s obecne przez 33 dni
3. Istnieje take moliwo rdmacicznego zakaenia cielt w przypadkach inwazji S. papillosus u krw wysokociarnych
Objawy kliniczne
U cielt objawy kliniczne s sabo wyraone.
U cielt obserwuje si biegunk, utrat apetytu i masy ciaa.
U jagnit w pocztkowym okresie bardzo silnego zaraenia mog wystpowa lokalne zmiany zapalne skry w miejscu
wnikania larw.
3-5 dni po inwazji
Na skutek migracji przez puca obserwowa mona objawy ze strony ukadu oddechowego w postaci kaszlu, a niekiedy
dusznoci
17dni po inwazji
Po zakoczeniu wdrwek i osiedleniu si nicieni w jelicie cienkim, pojawiaj si objawy kliniczne ze strony ukadu
pokarmowego, wyraajce si biegunk, zmniejszonym apetytem i postpujcym wychudzeniem. U owiec starszych
strongyloidoza przebiega zwykle bezobjawowo.

21

Zmiany anatomopatologiczne
W pucach, mona stwierdzi drobne wybroczyny oraz ogniskowe rdmiszowe zapalenie puc
Zwykle jednak zmiany anatomo-patologiczne dotycz jelita cienkiego i przedstawiaj obraz nieytowego zapalenia bony
luzowej.
W miejscu lokalizacji nicieni obserwowa mona, niekiedy punkcikowate wybroczyny oraz ubytki nabonka.
Rozpoznawanie
Rozpoznanie przyyciowe
Stwierdzenie charakterystycznych jaj w kale metod flotacji.
W przypadku badania kau niewieego pobranego po kilku do kilkunastu godzin stwierdza si charakterystyczne larwy przy
uyciu metody Baermanna lub Vajdy
Rozpoznanie pomiertne
Stwierdzenie obecnoci nicieni Strongyloides papillosus jest moliwe drog mikroskopowego badania zeskrobin
bony luzowej jelit cienkich.
ZWALCZANIE STRONGYLOIDOZY U PRZEUWACZY
1. Tiabbendazol-MSD (Hetmintazol-Biowet), w dawkach 50-100 mg/kg jest jednym z najskuteczniejszym lekw
2. Tetramizol (Nilverm-ICI, Biowt), w dawkach 15mg/kg mc, jest czciowo
3. Fenbendazol (Panacur-Hoechst) w dawkach 7,5mg/kg mc dla byda i 5,5mg/kg mc dla owiec, jest uznany za bardzo
skuteczny
4. Albendazol 3,5 mg/kg owce jednorazowo doustnie
5. Lewamizol 5 mg/kg
6. Abemektyna 200g/kg
7. Iwermektyna 200g/kg
8. Doramektyna 200g/kg
9. Epmomektyna 500/kg bydo, pour-on

Diktiokauloza byda (Dictyocaulosis bovum)

Dictyocaulus viviparus (rodzina Dictyocaulidae)
Nicienie do dugie, nitkowate, barwy szarobiaej
Samiec dugosci 30-55 mm Torebka kopulacyjna jest krtka, ale do dobrze rozwinita. Szczecinki kopulacyjne gbczastej
budowy, s krtkie, krpe i brzowo zabawione
Samica dugoci 60-80 mm Otwr pciowy jest zlokalizowany w pobliu rodka ciaa
Jaja. o wymiarach 85x51 m, zawieraj w momencie zoenia wyksztacon larw
W kale byda wylgnite larwy I stadium maj 300-400 m dugoci i zawieraj wewntrz liczne ziarnistoci
ywiciel
Bydo, ubr oraz inne dzikie przeuwacze, np. sarny, jelenie, daniele, osie.
Umiejscowienie
Tchawica, oskrzela.
Biologia Dictyocaulus viviparus i D. filaria
Jaja skadane przez samice w tchawicy i oskrzelach zawieraj larwy, ktre mog opuszcza skorupk jajow jeszcze w drogach
oddechowych i by wydalane podczas kaszlu na zewntrz.
Wiksza cz jaj zostaje wykrztuszona, poknita i dopiero w przewodzie pokarmowym wylgaj si larwy, ktre z kaem
wydostaj si na zewntrz
Wydalone larwy I stadium maj przewd pokarmowy wypeniony ziarnistociami (materia zapasowy)
Liniej one dwukrotnie u D. viviparus w czacie 3-10 dni. a u D. filaria po 4-7 dniach i jako larwy III stadium (okryte dwiema
wylinkami) s inwazyjne
Zwierzta zaraaj si przez poknicie inwazyjnych larw wraz z traw lub wod
W jelicie cienkim ywiciela larwy przenikaj przez cian jelita do wzw chonnych krezkowych, gdzie przebywaj okoo 7
dni (trzecia linka) (L4)
Larwy L4 z wzw chonnych wdruj naczyniami chonnymi a nastpnie ylnymi do prawego serca i maym krwiobiegiem
(juz okoo 7 dnia) przedostaj si do puc
Po przebiciu cian naczy wosowatych docieraa one do pcherzykw pucnych skd migruj do coraz to wikszych odgazie
oskrzeli, gdzie odbywaj (okoo 15 dni) czwarte linienie (LV)
Dojrzao pciow uzyskuj po 21-24 dniach
Okres prepatentny zaley od wieku zwierzt, ich odpornoci i pory roku waha ci od 21 do 28 dni.
Dla D. filaria wynosi 4-8 tyg. U jagnit okres ten jest 4-5 tyg

22

Dictyocaulus filaria
Morfologia pasoyta
Samiec dugoci 20-80 mm Torebka kopulacyjna krtka. Szczecinki kopulacyjne budowy gbczastej
Samica 30-112 mm. Otwr pciowy w pobliu rodka ciaa
Jaja w momencie skadania posiadaj wyksztacon larw
Larwy I stadium w kale owiec s dugoci 480-580 m i szerokoci 25-28 m, zaopatrzone na przednim kocu ciaa w guziczek
bdcy zgrubieniem oskrka Ogon ich jest krtki, tpy. Komrki jelita wypenione s licznymi ciemnymi ziarnistociami.
stanowicymi materia odywczy
ywiciel
Gwnie owce, kozy poza tym muflony, daniele, jelenie, sarny
Umiejscowienie:
Tchawica i oskrzela
Cykl rozwojowy D. filaria

Biologia Dictyocaulus filaria

1. Jaja skadane przez samice w tchawicy i oskrzelach, dostaj si wraz ze luzem do garda i s poykane.
2. Podczas wdrwki przez przewd pokarmowy wylgaj si z nich larwy (I stadium), ktre wydalane s wraz z kaem do
rodowiska zewntrznego.
3. Cz larw moe opuszcza skorupk jajow jeszcze w drogach oddechowych i by wykrztuszona na
zewntrz
4. Stadium inwazyjne (L3) osigaj one w odpowiednich warunkach rodowiska, tj. w temperaturze 25-27C i przy dostatecznej
wilgotnoci, po okoo 5-7 dniach, liniejc w tym czasie dwukrotnie.
5. Podczas chodw (np. pozna jesieni) okres rozwoju do stadium inwazyjnego moe si znacznie przedua.
6. Cz larw L3 nie zrzuca wylinek oskrkowych i pozostaje otoczona obydwiema.
DIKTIOKAULOZA PRZEUWACZY
OBJAWY KLINICZNE DICTIOKAULOZY
1) Kaszel
2) Duszno
3) Wypyw z nosa
Objawy pojawiaj si 7 - 8 dnia (po dotarciu larw IV stadium do puc)
Kaszel pojawia si okoo 7 - 10 dnia po zaraeniu, przed wystpieniem dusznoci i wwczas pst on pierwszym objawem
robaczycy puc
Duszno powstaje w wyniku gromadzenia si wysiku zapalnego, ktry zatyka mniejsze i wiksze oskrzela. W tym samym
czasie stwierdza si przyspieszenie oddechw nawet do 100. W przypadkach bardzo intensywnego pierwszego zaraenia
zwierzt modych przebieg diktiokaulozy jest zwykle ostry i prowadzi do mierci w nastpstwie obrzku puc
W tym okresie wystpuj krtkie i rzadkie napady suchego kaszlu, ktry w miar pogbiania si procesu chorobowego staje si
czstszy i wilgotny
Prawie rwnoczenie z wystpieniem dusznoci pojawia si jedno- lub obustronny wyciek luzowy z nosa, w miar trwania
procesu chorobowego przechodzi w luzowo-ropny, a nastpnie ropny
W pocztkowym okresie dusznoci stwierdza si zaostrzenie szmeru pcherzykowego puc, a niekiedy sabe i suche rzenie
Po kilku dniach rzenie staje si wilgotne, drobno lub grubobakowe
Przy opukiwaniu stwierdza si ogniskowe stumienia
Temperatura ciaa moe podwysza si do 40C, a ttno przyspiesza do 100-120 uderze/min

23

Czstotliwo oddechw moe wzrosn do 100/min

Poza tymi obserwuje si u chorych zwierzt utrat apetytu, nastroszenie sierci, osowienie, odstawanie od stada, polegiwanie i
biegunka.
Larwy i stadium nicieni pucnych u owiec
D. fillaria A koniec przedni, B koniec tylny
Muellerius capillaris C koniec przedni D koniec tylny
Protostrongylus kochi E koniec tylny
C. nigrescens F koniec tylny G larwa I stadium nicienia pucnego u byda

SZCZEPIENIE PRZECIW DICTIOKAULOZIE

Zaleca si czynne uodparnianie przez podawanie szczepionki zawierajcej inaktywowane, inwazyjne larwy D. viviparus
Krajowa szczepionka pod nazwa EL-Dic jest oparta na inaktywowanych promieniami jonizujcymi inwazyjnych larwach,
ktrych dawka I zawiera - 1000 larw, a dawka II - 1500 law. Termin wanoci wynosi miesic.
a) szczepienia naley przeprowadza tylko na terenach, na ktrych diktiokaulaza wystpuje: powinny by one przeprowadzone
dwukrotne.
b) cielta poddawane pierwszemu szczepieniu (w lutym lub marcu) powinny ukoczy 4-8 tygodni ycia i by zdrowe
c) drugie szczepienie (w kwietniu) majce na celu utrwalenie powstajcej odpornoci naley przeprowadzi po 4 6 tygodniach
Trzeba chroni szczepione zwierzta przed zakaeniem diktiokauloz nie wypuszcza na pastwiska
d) rozpoczcie wypasu powinno nastpi 3 - 4 tygodnie po drugim szczepieniu. Dwukrotne podanie szczepionki wywouje
praktycznie dugotrwa odporno (przypuszczalnie trwajc przez cale ycie)
ZAPOBIEGANIE DICTIOKAULOZIE
1. Wychw cielt musi si odbywa w izolacji od zwierzaj starszych, na suchych nie poronitych traw oklnikach. Siano i
trawa uywane do karmienia powinny pochodzi z k, na ktrych nie wypasano zwierzt, co daje gwarancj, e s one wolne
od larw pasoytw. Do pojenia naley uywa wody studziennej. Ka cielt z oklnikw naley sprzta co 3 dni
2. Cielta urodzone jesieni lub wiosn naley wypasa oddzielnie. Izolowa od starszej o rok jaowizny, stanowi ona bowiem
(w wiosennym szczycie intensywnoci diktiokaulozy) gwne rdo inwazji.
3. Naley stosowa kwaterowy wypas, przy ktrym naley uwzgldnia szybki, trwajcy w warunkach optymalnych 3 dni
rozwj larw do stadium inwazyjnego. Powrt na kwater moe nastpi po kilku miesicach
4. Zaleca si budowanie sztucznych wodopojw umoliwiajcych higieniczne pojenie i odgradzanie roww melioracyjnych oraz
zbiornikw wd stojcych znajdujcych si na pastwiskach (miejsce inwazji)
5. Zapobieganie dictiokaulozie owiec polega na odrobaczaniu caego pogowia (Nilverm), po raz pierwszy przed wiosennym
wypasem, drugi raz po miesicu od wypuszczenia na pastwisko i trzeci pn jesieni
Zwalczanie diktiokaulozy byda
Do zwalczania diktiokaulozy byda, owiec i kz stosuje si:
1. Levamizol (Nivern pro iniectione ICI, Biowet) stonowany podskrnie w damkach 5mg/kg mc; 7,5 mg/kg mc doustnie u
owiec i kz; 10 mg/kg mc pour-on bydo, jednorazowo
2. Fenbendazol (Panacur-Hoechst) w leczeniu diktiokaulozy przeuwaczy jest rwnie bardzo (100%) skuteczny, zalecane
dawki dla byda wynosz 7,5 mg/kg mc, dla owiec przy D. filaria 5 mg/kg doustnie, jednorazowo
3. Netobimin 7,5 mg/kg mc owce, kozy i bydo jednorazowo, doustnie
4. Oksfendazol 5 mg/kg mc kozy, 4,5 mg/kg mc bydo, doustnie, jednorazowo
5. Albendazol 3,5-7,5 mg/kg mc owce,7,5 mg/kg mc kozy i bydo, doustnie, jednorazowo
6. Febantel 5mg/kg mc owce, kozy; 7,5 mg/kg mc bydo, kozy jednorazowo doustnie
7. Mebendazol 20 mg/kg mc, owce, kozy 10-20 mg/kg m c .jednorazowo

24

8. Abamektyna 200g/kg mc bydo, podskrnie jednorazowo

9. Iwermektyna 200g/kg mc bydo owce kozy podskrnie, 500 g/kg mc bydo pour-on jednorazowo
10 Doramektyna 200g/kg mc bydo, owce podskrnie, 500 g/kg mc, bydo pour-on jednorazowo
11 Epinomektyna 500 g/kg mc pour-on jednorazowo
12 Moksydeklyna 200g/kg mc bydo, podskrnie; owce doustnie 500 g/kg mc byda, pour-on jednorazowo

Protostrongylidoza owiec i kz (Protostrongylidosis ovium et caprorum)

Rodzaj Protostrongylus, Muellerius, Cystocaulus i Neostrongylus
Protostrongylus kochi seu rufescens
Samiec dugoci 23-45 mm, szer 0,15-0,20 mm torebka kopulacyjna do dobrze rozwinita. szczecinki pciowe gbczaste,
poprzecznie prkowane
Samica dugoci 25-65 mm, szer 0,16-0,22 mm Otwr pciowy zlokalizowany w pobliu odbytu. Larwy I stadium s bardzo
ruchliwe, dugoci 320-400 m Koniec ogona lekko falisto wygity z dwoma pytkimi wciciami w poowie
swej dugoci
ywiciel poredni limaki ldowe, wodno-ldowe
Lokalizacja: rednie i mae oskrzeliki.
Muellerius capillaris
Samiec dugoci 12-15 mm, szer 0,02-0,04 mm Tylny koniec ciaa okrcony w ksztacie korkocigu. Torebka kopulacyjna sabo
rozwinita. Szczecinki pciowe ciemnobrzowe, poprzecznie prkowane, dugoci 150-180 m,
Samica dugoci 17-30 mm szer 0,04-0,6 mm Otwr pciowy zlokalizowany w pobliu otworu odbytowego
Larwy I stadium dugoci 300-320m, szer 12-16m
Koniec ogona przecinkowato wygity, zaopatrzony po stronie grzbietowej w kolec
ywiciel poredni limaki
Lokalizacja: Kocowe oskrzeliki pcherzyki pucne
Cystocaulus ocreatus seu nigrescens
Samiec dugoci 18-90 mm Torebka kopulacyjna do dobrze rozwinita. Szczecinki pciowe gbczaste, to zabarwione,
dugoci 270-370 m z delikatnymi poprzecznie prkowanym skrzydekami w tylnej poowie
Samica dugoci 90-160 mm Otwr pciowy zlokalizowany w pobliu odbytu
Larwy I stadium dugoci 340-480 m Koniec ogona przecinkowato wygity, podzielony na dwa odcinki. Przed przednim
odcinkiem po stronie grzbietowej wystpuje wyrany kolec.
ywiciel poredni: limaki
Lokalizacja : Kocowe oskrzeliki i pcherzyki pucne
Neostrongylus linearis
Samiec dugoci 5-8 mm Torebka kopulacyjna do dobrze rozwinita szersza ni dusza. Szczecinki pciowe ronej
dugoci 160-180 m
Samica dugoci 13-15 mm Otwr pciowy zlokalizowany w pobliu odbytu
Larwy I stadium dugoci 300-400 m Koniec ogona prosty podzielony na dwa odcinki. Przed przednim odcinkiem, po stronie
grzbietowej wystpuje sabo rozwinity kolec
ywiciel poredni limaki
Umiejscowienie: Kocowe oskrzeliki i pcherzyki pucne
Biologia nicieni Protostrongylidae
Larwy (I stadium) tych nicieni wykluwaj si w drogach oddechowych ywicieli ostatecznych. Po wykrztuszeniu i pokniciu
wydalane s z kalem, gdzie
Po napotkaniu ywicieli porednich zostaj przez nich poknite lub te wnikaj czynnie przez powoki zewntrzne do limakw
ldowych z rodzin: Limnaeidae, Zonitidae, Helicidae, Vertigidae, Enidae oraz limakw wodno-ldowych z rodziny
Succineidae.
U limakw larwy odbywaj dwie kolejne linki i osigaj stadium inwazyjne (L3) po okoo 12-35 dniach.
Owce zwykle ulegaj inwazji po zjedzeniu zaraanych limakw, rzadziej natomiast przez zjadanie inwazyjnych larw po
wydostaniu si ich ze limaka.
Z przewodu pokarmowego zwierzt larwy przez cian jelit cienkich dostaj si do wzw chonnych krezkowych, gdzie
odbywaj trzecie linienie, po czym wraz z chonk, a nastpnie krwi dostaj si do puc
W pucach liniej po raz czwarty i dojrzewaj pciowo.
Okres prepatentny waha si w granicach od 35 do 60 dni.

25

Protostrongylidoza puc

Zwalczanie Protostrongylidozy
ALBENDAZOL (5 MG/KG M C DOUSTNIE OWCE
FENBENDAZOL 15MG/KG M C DOUSTNIE KOZY
FEBANTEL 5MG/KG M C .DOUSTNIE OWCE
IWERMEKTYNA 200-400g/kg mc PODSKRNIE
DORAMEKTYNA 200 g/kg mc PODSKRNIE
MOKSYDEKT YNA 200 g/kg mc PODSKRNIE

Ancylostomozy przeuwaczy Bunostomatoza, bunostomatosis

Nicienie nale do rodziny Ancylostomatidae
-Bunostomum phlebotomum
-Bunostomum trigonocephalum
Chorobotwrczo tych nicieni jest znaczna,
S hematofagami.
Bunostomum phlebotomum
Torebka gbowa nicieni z rodzaju Bunostomum jest do dua, zaopatrzona u wejcia do torebki w dwie pksiycowate
listewki tnce. Na jej dnie znajduj si liczne zbki
Samiec 10-18 mm dugoci,. zaopatrzony w dobrze rozwinit, asymetryczn torebk kopulacyjn. Szczecinki pciowe
nitkowate, bardzo dugie bo od 3,5 do 4,5 mm
Samica 16-25 mm dugoci Otwr pciowy zlokalizowany nieco przed rodkiem ciaa
Jaja z 4-8 blastomerami (w momencie wydalania z kaem) Larwy inwazyjne (III stadium) s otoczone pochewk wylinkow
Bunostomum trigonocephalum
Samiec 11-17 mm dugoci. Torebka kopulacyjna dobrze rozwinita, asymetryczna
Samica 13,7- 26 mm dugoci. Otwr pciowy zlokalizowany w przedniej poowie, nieco przed rodkiem ciaa
Larwy inwazyjne
Dugo wraz z wylink, wynosi 528-995 m.
Gardziel z zaznaczonym w tyle banieczkowatym rozszerzeniem. Jelito zbudowane z 16 komrek, niewyranie odgraniczonych
od siebie, zawierajcych nieliczne jasne ziarnistoci
YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE
B. phlehotomum - bydo
B. trigonoccphalum- owce, kozy, sarny i niektre inne dzikie przeuwacze.
Umiejscowienie - jelito cienkie, rzadziej grube.
Biologia pasoytw
Larwy wylgaj si z jaj w rodowisku zewntrznym po 24-48h, dwukrotnie liniej i osigaj stadium inwazyjne (L3) po okoo
6-8 dniach.
Drogi inwazji
Zaraanie B. phlebotomum nastpowa moe nastpujcymi trzema drogami
1. Przez skr (najczciej)
W tym przypadku larwy wnikaj do naczy krwiononych, migruj wraz z krwi przez prawe serce, okoo 10 dnia przez puca

26

(gdzie odbywaj trzeci link), oskrzela, tchawic, skd wykasane i poknite lokalizuj si ostatecznie w jelicie cienkim.
Po kolejnym 4 linieniu osigaj dojrzao pciow
Okres prepatentny trwa od 57 do 79 dni
2. Przez jam ustn (znacznie rzadziej)
Przyjmuje si, e poknite z wod lub karm inwazyjne larwy B. phlebotomum osiedlaj si w jelicie cienkim, gdzie
dojrzewaj pciowo.
Mog wnika do naczy krwiononych i chonnych jelita i migrowa przez ukad krwionony, podobnie jak w przypadku
inwazji
per cutis.
3. Moe zdarza si rwnie rdmaciczna inwazja
Drogi inwazji B. trigonocephalum s podobne, przy czym w przypadku inwazji per os larwy wnikaj do naczy krwiononych
bony luzowej jelita i odbywaj wdrwk przez ukad krwionony i puca, gdzie midzy 10-14 dniem liniej po raz trzeci
Po wykaszaniu i pokniciu lokalizuj si w jelicie cienkim, gdzie okoo 4 tygodnia po inwazji nastpuje 4 linienie
Okres prepatentny (bez wzgldu na drog inwazji) trwa 49 do 53 dni
Objawy kliniczne
1. Bardzo intensywna inwazja przez skr moe powodowa wykwity skrne o charakterze zapalnym, a znaczny wid moe
by przyczyn mechanicznych uszkodze skory
2. Objawy chorobowe pojawiaj si po osiedleniu nicieni w jelicie cienkim
Wyraaj si one przewlek biegunk, czsto z domieszk krwi w kale, utrat apetytu, wychudzeniem, obrzkami okolicy
podgardla oraz koczyn a niekiedy take wodnic ogln i szybko pojawiajc si niedokrwistoci
Nicienie take produkuj substancje antykoagulacyjne oraz toksyny hemolityczne, powodujce krwawienia z ranek bony
luzowej jelit oraz spadek poziomu hemoglobiny i liczby erytrocytw wywoujc w efekcie objawy silnej niedokrwistoci
U jagnit zejcia miertelne wrd objaww oglnego wyniszczenia nie nale do rzadkoci
Zmiany anatomopatologiczne
W przypadkach znaczna inwazji per cutis mona stwierdzi lokalne zmiany zapalne skory oraz liczne wybroczyny w pucach
Zmiany w jelitach cienkich Bona luzowa jelit cienkich |est obrzka, z obecnoci drobnych ognisk krwotocznych i ubytkw a
niekiedy nalotu wloknkowego Tre jelita moe zawiera domieszk krwi U sekcjonowanych zwierzt (szczeglnie jagnit)
stwierdza si oglne wyniszczenie oraz oznaki wodnicy
Zwalczanie
Tetramizol (Nilverm ICI, Biowet), w dawkach 15 mg/kg m.c.
Tiabendazol-MSD (krajowy Helmintazol-Biowet), w dawkach 50-100 mg/kg m.c.
Mebendazol- 20 mg/kg owce, doustnie, jednorazowo
Albendazol -3,5-7,5 mg/kg kozy i bydo, doustnie, jednorazowo
Netobimin-7,5 mg. Owce, bydo, doustnie, jednorazowo.
Fenbendazol-5mg/kg owce, kozy; 7,5 mg/kg bydo, doustnie, jednorazowo
Abamektyna 200 g /kg bydo, podskrnie, jednorazowo
Iwermektyna 200 g/kg podskrnie, 500g/kg bydo pour-on, jednorazowo
Epinomektyna 500 g/kg bydo pour-on, jednorazowo
Moksydektyna 200 g/kg podskrnie

EZOFAGOSTOMOZA U PRZEUWACZY
Rodzina Strongylidae
Oesophagostomum radiatum - u byda
Oesophagostomum venulosum- u owiec
Oesophagostomum columbianum- u owiec
MORFOLOGIA
1 .Gowowy odcinek ma wzdcie oskrkowe oddzielone od reszty ciaa poprzeczn bruzda.
Samce przecitnie wielkoci 15-16 mm, a samice 18-20 mm.
Torebka gbowa maa pozbawiona zbw.
Jaja owalne o gadkich skorupkach zawieraj do 16 blastomerw.
CYKL ROZWOJOWY
Z jaj wydalonych z kaem wylgaj si larwy LI po okoo 16-72 h. Liniej dwukrotnie i po 4-8 dniach osigaj LIII.
Inwazyjne larwy po dostaniu si wraz z karm wdruj do kocowego odcinka jelita cienkiego, gdzie wnikaj w bon luzow
(faza histotropowa), gdzie liniej (LIV).
Po wypadniciu do wiata jelita wdruj do jelita grubego, liniej po raz czwarty i przeksztacaj si w LV.
Dojrzao pciow uzyskuj po 30-42 dniach

27

ZMIANY ANAT.PAT
Obecno larw w cianie jelita przy pierwotnej, nieduej inwazji nie wywouje zmian
Powtrna inwazja przyczynia si do zaostrzenia procesu chorobowego, ostrego zapalenia jelit cienkich i biegunki.
Nastpnie dochodzi do wytwrczo-komrkowego zapalenia guzkowatego typu alergicznego co powoduje zahamowanie
rozwoju larw L4.
Czste reinwazje prowadz do przewlekego przebiegu choroby.

Trichostrongylidoza byda i owiec (trichostrongylidosis)

Etiologia.
Przyczyn choroby s liczne gatunki nicieni z rodziny Trichostrongylidae, nastpujcych rodzajw:
Trichostrongylus,
Ostertagia,
Cooperia,
Haemonchus
Nematodirus
W zalenoci od dominacji jednego z tych rodzajw lub gatunkw i predylekcji do miejsca jego osiedlenia, schorzenie moe
dotyczy trawieca lub jelita cienkiego, lub te trawieca i jelita.
WYSTPOWANIE
Pasoyty kosmopolityczne.
W Polsce wystpuj powszechnie, a ekstensywno inwazji jest rna dla poszczeglnych gatunkw tych nicieni.
CHARAKTERYSTYKA RODZINY TRICHOSTRONGYLIDAE
Gatunki nicieni rodzaju Haemonchus i Ostertagia pasoytuje prawie wycznie w trawiecu.
Trichostrongylus, Cooperia, Nematodirus s pasoytami jelita cienkiego (z wyjtkiem Trichostrongylus axei. ktry take
pasoytuje w trawiecu)
Inwazja jest zwykle mieszana, przy czym jeden z gatunkw moe dominowa.
1. mae rozmiary (z wyjtkiem Haemonchus i Nemayodirus)
2. nitkoway ksztat ciaa
3. brak wyranej torebki gbowej (jest szcztkowa)
4. obecno u samcw duej czsto trjpatowej torebki kopulacyjnej, ze szczeglnie silnie rozwinitymi patami bocznymi i
nikym patem grzbietowym
5. podwjne szczecinki pciowe s dugie nitkowate lub krtkie i krpe.
6. u samic kocowy odcinek macicy, silnie uminiony, tworzy tzw. jajomiot, sucy do wydalania jaj
7. cykl rozwojowy u caej rodziny jest podobny
Rodzaj Trichostrongylus
Torebka kopulacyjna samcw rodzaju Trichostrongylus zbudowana jest z silnie rozwinitych dwch patw bocznych.
Pat grzbietowy jest niky lub nie wystpuje.
Gatunek- Trichostrongylus axei
ywiciel: Trichostrongylus axei s konie, owce, kozy, sarny, bydo i inne przeuwacze oraz czowiek.
Umiejscowienie
U przeuwaczy gownie w trawiecu,
U koni natomiast w odku i przednim odcinku dwunastnicy.
Gatunek Trichostrongylus colubriformis
ywiciel
T. colubriformis s owce, kozy, bydo, dzikie przeuwacze, niektre gryzonie oraz czowiek.
Umiejscowienie
Przedni odcinek jelita cienkiego, rzadziej trawieniec.
Gatunek Trichostrongylus vitrinus
Umiejscowienie
Nicienie te umiejscawiaj si w trawiecu (odek) jelicie cienkim
ywiciel
T. vitrinus s owce, kozy, bydo, niektre dzikie przeuwacze oraz czowiek.
Gatunek Ostertagia ostertagi
ywiciel
Bydo, rzadziej owce, kozy i niektre dzikie przeuwacze.
Umiejscowienie
Trawieniec, rzadko przedni odcinek dwunastnicy.

28

Gatunek Ostertagia lyrata

ywiciel
Bydo, rzadziej owce, jelenie i sarny
Umiejscowienie
Trawieniec.
Gatunek Ostertagia circumcincta
ywiciel
owce, kozy, wyjtkowo bydo, niektre dzikie przeuwacze (kozice) oraz czowiek.
Umiejscowienie
Gwnie w trawiencu (odku), rzadko w pocztkowym odcinku dwunastnicy.
Gatunek Ostertagia trifurcata
ywiciel
owce, kozy, wyjtkowo bydo i niektre dzikie przeuwacze.
Umiejscowienie
Trawieniec, a niekiedy tylko w pocztkowym odcinku dwunastnicy
Gatunek Osiertagia pinnata
ywiciel
Owce i inne przeuwacze.
Umiejscowienie
Trawieniec i jelito cienkie.
Gatunek Cooperia oncophora
ywiciel
Bydo, przypadkowo owce, kozy
Umiejscowienie
Jelito cienkie.
Gatunek Cooperia punctata
ywiciel
Bydo, czasem owce, wielbdy i jeleniowate
Umiejscowienie
Jelito cienkie.
Gatunek Cooperia pectinata
ywiciel
Bydo, rzadziej owce.
Umiejscowienie
Jelito cienkie, bardzo rzadko w trawiecu.
Gatunek Cooperia curticei
ywiciel
Owce, kozy oraz niektre dzikie przeuwacze, np. jelenie i daniele.
Umiejscowienie
Jelito cienkie.
Rodzaj Haemonchus
Torebka gbowa bardzo sabo rozwinita, z maym zbem na jej grzbietowej ciance.
Wystpuj, brodawki szyjne uoone symetrycznie.
Haemonchus contortus

29

ywiciel
Owce, kozy, bydo, renifery, jelenie kozice, ubry i inne dzikie przeuwacze
W literaturze wiele doniesie sugeruje wystpowanie dwch gatunkw rodzaju Haemonchus (na podstawie pewnych cech
morfologicznych i biologicznych), z ktrych
H placei traktowany jest jako typowy pasoyt byda,
H. contortus to pasoyt owiec
Umiejscowienie
Trawieniec.
Rodzaj: Nematodirus
Oskrek przedniego koca ciaa nicieni tego rodzaju tworzy poprzecznie prkowane, pcherzykowate wzdcie
Gatunek Nematodims filicollis

ywiciel
Owce, kozy, bydo, sarny, jelenie, daniele i inne dzikie
przeuwacze.
Umiejscowienie
Jelito cienkie.

30

Gatunek Nematodirus helvetianus

ywiciel
bydo, rzadziej owce i kozy.
Umiejscowienie
jelito cienkie.
Gatunek Nematodirus spathiger
ywiciel
owce, kozy, bydo i dzikie przeuwacze.
Umiejscowienie
jelito cienkie.
Haemonchus contortus

Zaraanie nastpuje na pastwiskach DROGA ALIMENTARNA

W przewodzie pokarmowym zwierzt larwy lokalizuje si w trawiecu lub jelicie cienkim, gdzie odbywaj dalsze dwie linki i
osigaj dojrzao pciow
Larwy rodzaju Ostertagia wnikaj w gruczoy bony luzowej trawieca i tworz guzki (faza histotropowa), a larwy Cooperia
wnikaj zwykle do krypt midzy kosmkami jelita cienkiego, gdzie odbywaj cz swego rozwoju
Okres prepatentny trwa okoo 3 tygodnie.
CHARAKTERYSTYCZNE FENOMENY
1) zahamowanie rozwoju larw (ang inhbition phenomenon) wstrzymanie rozwoju w organizmie ywiciela, tzw. larwy
drzemice).
2) nagy wzrost wydalanie jaj na wiosn (ang. spring rise - skok wiosenny), skorelowanego ze znacznym wzrostem iloci
larwalnych i dojrzaych postaci pasoytw.
3) spontanicznego wyleczenia (ang. self cure samowyleczenie).
RODA INWAZJI NICIENI Z RODZINY TRICHOSTRONGYLIDAE
1. Gwnym rdem inwazji nicieni z rodziny Trichostrongylidae s pastwiska, na ktrych pasce si starsze zwierzta
rozsiewaj jaja tych pasoytw
2. W oborach i owczarniach mimo znacznie gorszych warunkw do rozwoju i bytowania larw, cz larw moe rozwin si do
stadium inwazyjnego i powodowa zaraanie zwierzt
Wydalanie jaj z kalem nastpuje w cigu caego roku. ale liczba wydalanych jaj waha si w zalenoci od pory roku (a nawet
dnia).
3 Nagromadzenie inwazyjnych larw na pastwiskach zaley od liczby zwierzt i stopnia wilgotnoci pastwisk
OSTERTAGIOZA BYDA (OSTERTAGIOSIS)
Zaraanie per os na pastwiskach larwami III stadium, ktre osigaj inwazyjno po 5-9 dniach.
W waczu, po odbyciu linki, osigaj IV stadium larwalne, wdruj do trawieca, gdzie wnikaj do gruczow bony luzowej
i po 2-3 dniach po zaraeniu tworz mae guzki.
Po kilku dalszych dniach bona luzowa trawieca wykazuje nieznaczny obrzk, guzki powikszaj si do wielkoci ebka
szpilki, a obecne w nich larwy liniej powtrnie, po czym jako V stadium midzy 14 a 20 dniem inwazji, przyczepiaj si do
bony luzowej trawieca i dojrzewaj pciowo.
Jaja pojawiaj si w kale miedzy 18 a 23 dniem po inwazji.
Bezporednio potem, bo do 28 dnia, moe wystpi reakcja spontanicznego samowyleczenia i w zwizku z tym spadek
wydalania jaj

31

Ostertagia ostertagi w cyklu rocznym w warunkach klimatycznych Polski wykazay dwa szczyty intensywnoci inwazji form
dojrzaych tego gatunku.
Pierwszy wiosenny szczyt, najwyszy, wystpuje w maju.
Drugi w sierpniu stanowi najwiksze zagroenie inwazjologiczne dla wypasanych zwierzt.
Ostertagia ostertagi

OBJAWY KLINICZNE OSTERTAGIOZY

Wynikiem migracji pasoytw do gruczow bony luzowej trawieca powoduje uszkodzenie gruczow odka i
upoledzenie wydzielania kwasu solnego i wzrost pH.
Nastpstwem tego s zaburzenia w trawieniu, prowadzce do strat biaka i powstawania obrzkw.
Rozrnia si dwa typy tej inwazji:
Typ I ostertagioza letnia.
Typ II ostertagioza zimowa.
Typ I ostertagioza letnia
Wystpuje u cielt w pierwszym sezonie pastwiskowym.
Cielta urodzone jesieni zaraaj si po raz pierwszy inwazyjnymi larwami, ktre przezimoway, ale larwy te rzadko s w
stanie wywoa objawy kliniczne z uwagi na niezbyt du ich ilo;
Po zakoczonym rozwoju nicieni w organizmie tych cielt, staj si one siewcami jaj i rozprzestrzeniaj je na pastwisku, przez
co potguj rdo inwazji
Te cielta w wyniku wiosennej inwazji. uzyskuj pewien stopie odpornoci, ktra chroni je przed wybuchem ciszej postaci
klinicznej
W miar trwania wypasu zaraenie pastwisk staje si coraz wiksze, szczeglnie wwczas kiedy odbywa si wsplny wypas
ze zwierztami starszymi dotknitymi t inwazj
Pastwiska takie stanowi due niebezpieczestwo da cielt urodzonych wiosn, ktre wychodz na wypas w lecie
Intensywne zaraanie tych cielt w poowie lata prowadzi do wybuchu klinicznej postaci letniej ostertagiozy.
OBJAWY KLINICZNE OSTERTAGIOZY
U chorych zwierzaj obserwuje si: utrat apetytu, znacznie nasilon biegunk (ka jest koloru zielonego) oraz szybka i znaczn
utrat masy ciaa.
Przy braku leczenia mog zdarza si zejcia miertelne.
Typ ll-ostertagioza zimowa
Wystpuje zwykle w zimie lub wczesna wiosn, tj. po duszym okresie od zakoczenia sezonu pastwiskowego to zarwno u
ciem, jak te/ u zwierzt starszych, szczeglnie u krw mlecznych
Zdarza si najczciej u tych zwierzt, ktre do pnej jesieni pozostaway na pastwiskach w znacznym stopniu
zanieczyszczonych larwami.
Byy karmione w oborach jesiennymi zielonkami z zaraonych terenw.
Mimo intensywnego zaraenia tych zwierzt rozwj ponad 80% larw zostaje wstrzymany na stadium IV i
mimo tego, ze pozostaje one w gruczoach bony luzowej trawieca nie wywouje objaww klinicznych (nie s
chorobotwrcze).
Proces ten, uwaany obecnie za fizjologiczny, zachodzi u zwierza bez wzgldu na ich stan immunologiczny.
Po spdzeniu zwierzt do obory sprawiaj one wraenie zupenie zdrowych, mimo e s nosicielami czysto bardzo znacznej
iloci larw IV stadium. To stadium choroby okrelane jest czsto jako stadium przedkliniczne
Dopiero po upywie kilku (4-6) miesicy dochodzi do masowego dojrzewania tych drzemicych larw i wybuchu choroby
OBRAZ KLINICZNY
1. obfita, wodnista biegunka
2. utrata apetytu.
3. wychudzenie
4. niedokrwisto
5. obrzki podskrne
6. spadku masy ciaa

32

ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Na drugi dzie po zaraeniu lawy wnikaj (gwnie w okolicy dna odwiernika) do gruczow trawieca, ktre powikszaj
si i staj si widoczne, pocztkowo jako mae szarobiae guzki na bonie luzowej, powikszajce si i zlewajce ze sob w
miar trwania inwazji.
Czwartego dnia s one wielkoci ebka szpilki, a 6-8 dnia rednica ich osiga kilka milimetrw
Na wierzchokach tych guzkw znajduj si otwory widoczne jako kraterowate brunatne wklnicia.
Bona luzowa trawieca jest przekrwiona, nieznacznie obrzka, pod koniec fazy histotropowej wolne od inwazji gruczoy
ssiadujce ze zmienionymi ulegaj rwnie proliferacji
Z chwil wydostania si larw (okoo 19 dnia po inwazji) bona luzowa wykazuje objawy zapalenia nieytowego (zmiany
luzowato-zuszczajce).
Po spontanicznym samowyleczeniu oznaki nieytu ustpuj, tylko gruczoy pozostaj jeszcze powikszone przez duszy
okres
ZAPOBIEGANIE
1. W przypadkach duych obszarw pastwiskowych zwierzta powinny korzysta stale z nowych pastwisk, z ktrych
przynajmniej przez ostatni rok nie korzystay zwierzta podatne na zaraenie.
2. Zwierzta naley dwukrotnie w cigu sezonu pastwiskowego odrobacza
3. Terminy odrobaczania powinny by cile skorelowane z dynamika wystpowania pasoytw w cyklu rocznym.
4. W naszych warunkach klimatycznych odrobaczanie powinno nastpi w kocu kwietnia lub na pocztku maja i w pierwszej
poowie sierpnia, wwczas uniemoliwi ono wybuch letniej ostertagiozy.
5. W celu zapobiegania ostertagiozie zimowej zaleca si albo wczesne koczenie sezonu pastwiskowego, co jest praktycznie
trudne do przeprowadzenia,
6. Zaleca si dodatkow terapi jesienn, ktr powinno si wykonywa we wrzeniu.
Trichostrongylidozy maych przeuwaczy
Inwazje te stanowi due zagroenie przede wszystkim dla hodowli owiec, znacznie wiksze anieli dla byda, do czsto
bowiem s przyczyn:
- zej miertelnych jagnit.
- duych strat gospodarczych, poprzez zmniejszanie przyrostw wagowych, wydajnoci strzynej oraz patologicznych zmian
weny, obniajcych znacznie jej warto.
HEMONCHOZA U OWIEC (haemonchosis)
U owiec i kz inwazja ta wywoywana jest przez Haemonchus contortus.
Nicie ten, stanowi zagroenie inwazjologiczne dla owiec przez cay sezon pastwiskowy.
CHOROBOTWRCZO
U jagnit gwatowny skok zaraenia w naszych warunkach klimatycznych zdarza si midzy majem i czerwcem.
Ten stopie zaraenia moe powiksza si u jagnit w cigu dalszych miesicy i osign szczyt we wrzeniu
Chorobotwrczo H. contortus dla owiec jest bardzo dua!
Obecno larw w bonie luzowej trawieca powoduje wzrost pH jego treci z 2.2-2,8 do 5,8-6.8 szczeglnie znaczny midzy
drugim a sidmym dniem po zaraeniu, oraz osabienie dziaalnoci enzymw.
Stany zapalne bony luzowej trawieca, powoduj upoledzenie trawienia (szczeglnie biaka) i wykorzystywania karmy, co
prowadzi do oglnego, wyniszczenia
Dojrzale nicienie, bdc hematofagami powoduj ubytki krwi ktre w przypadku intensywnej inwazji powadzi do znacznego
stopnia niedokrwistoci. Poza wyran blado bon luzowych, badaniem hematologicznym stwierdza si znaczny spadek
liczby czerwonych krwinek, poziomu hemoglobiny i liczby hematokrytowej z eozynofili
W przebiegu hemonchozy wystpuj zaburzenia rwnowagi biakowej, przejawiajce si obnieniem poziomu biaka
cakowitego, wzrostem gamma-globulin i spadkiem poziomu albumin
Zaburzenia w trawieniu oraz zapalenie nieytowe odka.
Zaburzenia w trawieniu oraz zapalenie nieytowe odka przyczyniaj si do wystpienia biegunki, niekiedy na przemian z
zaparciami.
Zmniejszenie apetytu, postpujce osabienie, charactwo i obrzk okolicy podszczytowej.

Haemonchus contortus

33

Zmiany anatomopatologiczne
U sekcjonowanych zwierzt, stwierdza si znacznego stopnia
- niedokrwisto.
- obrzk tkanki podskrnej.
- zanik tkanki tuszczowej, ktra take ulega galaretowatemu obrzkowi
Poza tym stwierdza si:
- zwikszona ilo pynu w jamach brzusznej i piersiowej oraz w worku osierdziowym.
- w trawiecu stwierdza si mniej lub bardziej liczne ogniska krwotoczne, wybroczyny i naderki.
Zgrubiaa bona luzowa moe by pokrya znaczna, iloci gstego, krwistego lub brunatno zabarwionego luzu, a w
przewlekych przypadkach rozlegymi nalotami wknikowymi.
Zwykle stwierdza si take obecno licznych nicieni H. contortus. Skpa tre pokarmowa trawieca moe zawiera
domieszk krwi.
Zwalczanie
Uodparnianie procznych jagnit drog dwukrotnego podawania napromieniowanych larw inwazyjnych H. contortus daje
wyniki pozytywne, ale nie znalazo praktycznego zastosowania.
Natomiast nie stwierdzono u jagnit sscych nabywania odpornoci biernej pod wpywem przeciwcia pobranych z siar.
Rozpoznawanie trichostrongylidoz byda i owiec
1. Badania koproskopowe wieo pobranego kau przy uyciu metody flotacji
2. Stwierdzenie w 1g kau przy zastosowaniu metody ilociowej wikszej liczby do charakterystycznych jaj (owalnych, w
cienkich skorupkach, zawierajcych wewntrz blastomerv) stanw podstaw oglnej diagnozy.
3. Obserwacja objaww Mronych, badania morfologiczne larw uzyskanych z hodowli.
4. W badaniach sekcyjnych naley zwraca uwag na obecno w trawiecu i jelicie cienkim dojrzaych nicieni lub ich larw
5. Badanie treci pokarmowej oraz zeskrobin z bon luzowych przewodu pokarmowego powinno si przeprowadza pod lup
dwuoczn
6. Serologiczne i alergiczne badania diagnostyczne nie &t stosowane z uwagi na brak specyficznoci
Zwalczanie trichostrongylidoz
W planowaniu akcji zwalczania trichostrongylidoz powinno si uwzgldni
1. specyfik epizootiologii tych robaczyc w danych warunkach geoklimatycznych,
2. metody i warunki wychowu oraz wypasu zwierzt.
Podstaw powodzenia w zwalczaniu jest:
1. rozpoznanie inwazji,
2. wybr odpowiedniego leku,
3. ustalenie terminw przeprowadzenia terapii.
W przypadkach wystpienia objaww klinicznych inwazji w stadzie, terapia powinna by natychmiastowa, a leczenie musi
obejmowa cae pogowie.
W leczeniu stosuje si:
1. Ivermektyna - podskrnie
2. Tetramizol (Nilvem-ICI, Biowet) w dawkach okoo 15 mg/kg mc dla byda i owiec
3. Levamizol (Nilverm pro iniectione ICI Biowet) iniekcje podskrne, dla byda stosowany w dawkach 7,5 mg/kg mc, dla owiec
za 55 mg/kg mc.
4. Tiabendazol-MSD (krajowy Helmintazol-Biowet) jest preparatem o szerokim spektrum dziaania i wysokiej skutecznoci na
nicienie odkowo-jelitowe, z wyjtkiem Bunostomum i Trichuris dziaa rwnie na tkankowe formy larwalne Ostertagia i
innych rodzajw, polecany w dawkach 50-100 mg/kg mc (substancji czynnej) do leczenia indywidualnego lub tez po
dokadnym zmieszaniu z pasz treciw

WOSOGWCZYCA KRW trychocefaloza (trichocephalosis)

Etiologia
Przyczyn tej choroby byda jest do rzadko wystpujca wosogwka - Trichocephalus discolor
U maych przeuwaczy, Trichocephalus ovis; Trichocephalus skrjabini i Trichocephalus globulosa, nicienie nalece do rodziny
Trichocephalidae.
Wystpowanie
Pasoyty kosmopolityczne.
OBRAZ KLINICZNY
Dziaanie chorobotwrcze wosogwek polega na mechanicznym dranieniu i uszkadzaniu bony luzowej jelit, zarwno przez
larwy, jak i nicienie dojrzale.

34

Przebieg kliniczny
1. Saba inwazja przebiega bezobjawowo.
2. W przypadkach intensywnego zaraenia mog wystpi zaburzenia czynnoci przewodu pokarmowego w postaci biegunki
oraz utraty apetytu.
ZMIANY ANAT PAT.
Zmiany anatomo-patologiczne pojawiaj si dopiero przy masowej inwazji i dotycz jelita grubego.
Bona luzowa jelita lepego i okrnicy jest obrzka z oznakami podostrego lub przewlekego nieytowego zapalenia.
ROZPOZNAWANIE
Badanie koproskopowe przy zastosowaniu metody flotacji i poszukiwaniu charakterystycznych jaj.
W trakcie sekcji naley zwraca uwag na obecno dojrzaych nicieni w bonie luzowej jelita lepego i okrnicy
ZWALCZANIE I ZAPOBIEGANIE
Wikszo lekw stosowanych do zwalczania robaczyc odkowo-jelitowych u przeuwaczy w tym przypadku nie wykazuje
skutecznoci
Zalecane preparaty takie, jak lvermektyna, Tetramizol, Fenbendazol i Cambendazol s tylko czciowo skuteczne.
Zapobieganie
1. Znaczn odporno jaj na czynniki zewntrzne,
2. Znaczne wahania dugoci okresu rozwoju jaj do stadium inwazyjnego.

Telazjoza u byda (thelaziosis)

Przyczyn schorzenia oczu byda w Europie, Azji i s trzy gatunki rodzaju Thelazia, a mianowicie:
Thelazia rhodesi. Thelazia gulosa, Telazia skrjabini, Telazia californiensis z rodziny Thelaziidae.
Wystpowanie Europa, Azja, Afryka i Ameryka Pnocna.
Thelazia rhodesi
ywiciel i umiejscowienie
Samiec dugoci 7-12 mm
Samica dugoci 17-21 mm.
ywiciel ostateczny: bydo, zebu i bizon,
ywiciel poredni Musca convexifrons, M. larvopara i M autumnalis.
Umiejscowienie worek spojwkowy i pod trzeci powiek
Thelazia gulosa
ywiciel i umiejscowienie
Samiec dugoci 5,5-9 mm.
Samica dugoci 15-16 mm.
ywiciel ostateczny - bydo, ubry.
ywiciel poredni - Musca amica i M larvipara
Lokalizacja-Thelazia gulosa pasoytuje w kanaach zowych, rzadziej w worku spojwkowym.
Thelazia skrjabini
ywiciel i umiejscowienie
Samiec dugoci 6-9mm.
Samica dugoci 11-19mm.
ywiciel ostateczny bydo,
ywicielem porednim jest Musca amnica.
Umiejscowienie- kana zowy, rzadziej worek spojwkowy
Thelazia californiensis
ywiciel i umiejscowienie
Samiec dugoci 7,7-12,7mm.
Samica dugoci 12.8-18,&nm.
ywiciel ostateczny Th. californiensis s owce, jelenie, psy, koty. rzadko czowiek.
ywicielem porednim jest mucha Fannia canicularis.
Umiejscowienie- worek spojwkowy i kana zowy.
BIOLOGIA PASOYTW
Dojrzale yworodne samice pasoytw rodz larwy w worku spojwkowym lub karate zowym. Larwy te zlizywane s wraz z
wydzielin oka lub nosa przez muchy
W organizmie much osigaj w cigu 15-30 dni stadium inwazyjne (III) i przedostaj si przez jam ciaa do ssawki owada

35

Zaraenie zwierzt nastpuje w momencie zlizywania przez much wydzielmy oka

Wwczas inwazyjne larwy przedostaj si czynnie z narzdu gbowego muchy do worka spojwkowego, gdzie dojrzewaj po
okoo 20-25 dniach
KLINIKA I LECZENIE
Obecno nicieni w worku spojwkowym pocztkowo wywouje:
zawienie, wiatowstrt, a nastpnie znaczny obrzk i przekrwienie spojwek (conjuncivitis). Stan zapalny obejmuje take
gak oczn i dotyczy rogwki (keratitis superficialis, keratitis profunda), tczwki (iritis), a take zapalenia tczwki i ciaka
rzskowego (iridocyclitis)
1.
3% roztwr kwasu bornego do przepukiwania worka spojwkowego i kanau zowego
2.
leczenie kombinowane przy uyciu 3%kwasu borowego co 2 dzie z jednoczesnym podawaniem 1% maci
jodoformowej lub 6% kalomelowej lub kalomelu w proszku, jest to do skuteczne
3.
3% adipinian piperazyny stosowany od 3 do 8 kropli do worka spojwkowego, wykazuje wysok skuteczno, nawet
po jednorazowym zastosowaniu
4.
Levamizol (Nilverm pro iniectione ICI, Biowet)

ONCHOCERKOZA U BYDA
Wywoywana jest przez nicienia Onchocerca gutturosa
Samiec dugoci do 33 mm
Samica dugoci do ponad 115 mm, pasoytujcego u byda w wizadle karowym, wizadach i tkance cznej staww
kolanowego i pcinowego
Wystpowanie Europa. Afryka i Ameryka rodkowa W Polsce brak danych na ten temat
Onchocerkoza przenoszona jest przez meszki Simulium omatum
BIOLOGIA I LOKALIZACJA PASOYTA
Pasoytujce w tkance podskrnej samice przebijaj skr i na jej powierzchni skadaj jaja. Jaja i larwy (wylgnite z jaj)
przebywajce w sczcym si z ranek surowiczo-krwistym wysiku zostaj poykane przez krwiopijne muchwki i osigaj
stadium inwazyjne (L III) Zaraenie byda nastpuje przypuszczalnie w momencie ssania krwi przez much.
W skrze odbywa si dalszy rozwj larw
Lokalizacja- u byda w tkance podskrnej okolicy szyi, grzbietu i przednich koczyn.
OBRAZ KLINICZNY
Pod wpywem obecnoci larw tworz si na skrze guzki wielkoci od ziarna grochu do orzecha woskiego.
Po pkniciu lub przebiciu guzkw przez larwy nastpuje i krwawienie, a w przypadkach infekcji bakteryjnych dochodzie
moe do procesw ropnych
Zmiany te obserwuje si zwykle w okresie letnim u starszych, kilkuletnich zwierzt. W zimie zmiany cofaj si.
ROZPOZNAWANIE I ZWALCZANIE
Wystpowanie podanych zmian na skrze byda w okresie letnim moe nasuwa podejrzenie parafilariozy.
Mikroskopowe stwierdzenie jaj lub larw w sczcym si wysiku i zeskrobin z chorobowo zmienionych miejsc skory.
1 Antimosan-Bayer w dawkach 1ml/5kg mc
Preparat naley podawa podskrnie 3-5-krotnie, w odstpach tygodniowych
WIERZB U BYDA
wierzb (scabies)
Choroba skory wywoywana inwazj wierzbowcw z Rodzaju:
Sarcoptes- wierzbowiec drcy,
Psoroptes - wierzbowiec naskrny,
Chorioptes- wierzbowiec pcinowy.
Morfologia wierzbowcw drcych (rodzaj Sarcoptes).
SARCOPTES SCABIEI VER BOVIS Roztocza mae
Samce wielkoci do 0,28 mm.
Samice do 0,50 mm
Ciao ich jest niesegmentowane, ksztatu prawie okrgego. Postacie dojrzae zaopatrzone s w 4 pary krtkich ng. U samca I,
II i IV pary ng zakoczone s kielichowatymi przylgami osadzonymi na dugach, niesegmentowanych szypukach. Przyssawek
kopulacyjnych brak
U samic w przylgi zaopatrzone s tylko I i II pary ng. Nogi pozbawione przylg s zakoczone dugimi szczecinkami
Biologia wierzbowcw drcych
Pasoytuj w gbokich warstwach naskrka (stratum granulosum, rzadziej stratum spinosum). Zapodnione samice skadaj w
wydronych korytarzach do 50 jaj z ktrych po kilku dniach wylgaj si szecionone larwy
Po 3-4 dniach przebywajce w korytarzach larwy liniej i przeksztacaj si omionone nimfy, a ktrych cz po nastpnej

36

lince przeobraa si w samce, a cz w niedojrzae, ale zdolne do kopulacji samice

Po kopulacji (na powierzchni skory ywiciela) samice liniej jeszcze raz i dopiero wwczas mog skada jaja
Cay cykl rozwojowy trwa okoo 2-3 tygodni, a dugo ycia wierzbowcw drcych wynosi okoo 3-4 tygodnie.
Poza ywicielem mog y, w zalenoci od temperatury (35-5C), od 3 do 14 dni
Morfologia wierzbowcw naskrnych (rodzaj Psoroptes)
Psoroptes ovis
Roztocza do due
Samce wielkoci do 0,62 mm. samce do 0,75 mm, ksztatu owalnego
Nogi mocne i dugie z wvjtkiem IV pary ng
U samcw wszystkie pary ng s zakoczona przylgami osadzonymi na dugich, segmentowanych szypulkach. Po bokach
otworu odbytowego znajduj si dwie przyssawki
U samic III para ng pozbawiona przylg, zakoczona jest dugimi szczecinkami
Biologia wierzbowcw naskrnych
yj na skrze czy w runie u nasady wosw
Jaja skadane s przez samice gownie na pograniczu skry zdrowej i chorobowo zmienionej
Wylgaj si z w cigu 1-3 dni, szecionone larwy.
Pierwsza linka i przeksztacenie si w nimf odbywa si po 2-3 dniach.
Po drugiej lince, i nastpujcej po dalszych 3-4 dniach, cz nimf przeksztaca si w samce, a cz w niedojrzae samice.
Od 1 do 2 dni po kopulacji samice liniej jeszcze raz i przeksztacaj si w dojrza, samice.
Cykl rozwojowy wierzbowcw naskrnych jest krtki i wynosi 8-9 dni, moe si jednak przedua do 3 tygodni.
W cigu caego ycia, trwajcego 30-40 dni, samice skadaj okoo 90-100 jaj
Dugo ycia tych wierzbowcw poza ywicielem waha si od kilku do ponad 20 dni
wierzbowce te, pasoytujc na skrze, odywiaj si chonk i pynem tkankowym po nakuciu narzdami gbowymi
naskrka i po dostaniu si do jego gbszych warstw, a nawet do skory waciwej.
Morfologia wierzbowca koczynowego (pcinowego)
CHORIOPTES BOVIS
Roztocza redniej wielkoci
Samiec dugoci do 0,33 mm
Samica - do 0,39 mm,
Ksztatu podunie owalnego. Nogi z wyjtkiem IV pary u samca, dugie zakoczone przylgami, szypulki s krtkie i
nieczonowane. Znajduj si one na wszystkich parach ng samca. Samiec ma dwie przyssawki kopulacyjne.
U samicy natomiast III para odny, pozbawiona przylg, zakoczona jest dwiema dugimi szczecinkami
Biologia wierzbowcw pcinowych
Cykl rozwojowy wierzbowcw pcinowych przebiega podobnie jak wierzbowcw drcych czy naskrnych, a peny
rozwj trwa okoo 19-23 dni.
Dugo ycia samic wynosi okoo 20 dni.
wierzb koczynowy, czyli chorioptoza (chorioptosis)
Umiejscowienie Gwnie skra dolnych czci koczyn; rwnie czysto na poladkach, u nasady ogona i na ogonie.
W przewlekajcych si przypadkach wierzbowce rozprzestrzeniaj si na przyrodkow stron wymi, a u buhajw na moszn
Obraz kliniczny
W pocztkowym okresie inwazji zmiany chorobowe w postaci lokalnego, ograniczonego uszczenia si naskrka, tworzcego
uskowate naloty, wystpuj zwykle, na skrze w okolicy pcin, a niekiedy take, u nasady ogona.
W miar upywu czasu stan zapalny nieznacznie nasila si, a dotknita inwazj skra ulega zaczerwienieniu i zgrubieniu,
rogowaciejcy za naskrek tworzy brodawkowate wzniesienia, co w efekcie przypomina obraz grudy
Chorioptoza jest inwazji mao zaraliw i rozwijajc si bardzo powoli
W przypadkach zaniedbanych rozprzestrzenia, si na dalsze czci ciaa
Mimo umiarkowanego widu zwierzta s niespokojne, przestpuj z nogi na nog, ocieraj si lub li chorobowo zmienione
miejsca
Nasilenie procesu chorobowego ma miejsce zwykle w zimie i wczesn wiosn, natomiast w okresie letnim, zmiany cofaj si
(utajona).
WIERZB owiec
wierzb drcy, czyli sarkoptoza (sarcoptosis)
wierzb drcy owiec wywoywany jest inwazj wierzbowca drcego owczego - Sarcoptes scabiei var. ovis nalecego do
rodziny Sarcoptidae
Najczciej spotykany u owiec wierzb naskrny wywoywany jest inwazj wierzbowca naskrnego - Psoroptes ows
nalecego do rodziny Psoroptidae.
wierzb koczynowy, czyli chorioptoza (chonoptasiz) wywoany przez Chorioptes bovis

37

CHORIOPTES BOVIS
wierzb pcinowy ma zwykle przebieg przewleky
W zalenoci od trwania procesu i zmian na skrze rozrni mona
1. Posta strupiast z obecnoci guzkw i pcherzykw
2. Posta wilgotn cechujca sie ubytkami naskrka i sczcym wysikiem
3. Posta brodawkowat z tworzeniem si brodawkowatych tworw
Zwalczanie wierzbu przeuwaczy
1. Z grupy chlorowanych wglowodorw, zawierajcych izomer gamma HCH.
Heksachlorocykloheksan (HCH, BHC, Gammexan, Lindan. Unitox) w postaci 0,03 - 0,08% (substancji czynnej) roztworw
wodnych stosowany do zmywania lub opryskiwania skry.
2. Zwizki fosforooganiczne np.:
Ipowet 5 kriowy preparat, zawierajcy 5% bromfenwinfosu jako substancji czynnej, zalecany w postaci 2,5% emulsji wodnej
do spryskiwa.
Neocidol 25-Ciba-Getgy (25% diazinon) zalecany dla byda w 0,06% emulsji wodnej do kpieli i 0,075% do opryskiwa.
3. Karbaminiany (pochodne kwasu N-metylokarbaminowego)
Pularyl-Biowet w postaci 0,5-2% roztworu wodnego do zmywania lub opryskiwania. Stosowa kilkakrotnie w odstpach 4-6
dniowych.
Rwnoczesne z leczeniem naley przeprowadzi dezynsekcj sprztu tymi samymi preparatami, ktre uyto do leczenia.
Wpleszczyca owiec, melofagoza (melophagosis)
Przyczyn schorzenia owiec jest wpleszcz owczy Melophagus ovinus, nalecy do rodziny Hippoboscidae.
S to pasoyty kosmopolityczne.
Wystpuj u owiec take w Polsce.
Biologia pasoyta
Dojrzale wpleszcze yj w wenie owiec 4-6 miesicy.
Samica w cigu swego ycia rodzi 5-15 larw, przyklejajc je do wosw
Po okoo 12 godzinach larwy przeksztacaj si w poczwarki dugoci 3-4 mm. barwy czerwonobrunatnej, ktre z czasem
przyjmuj barwy czarn.
Stadium poczwarki trwa 2-5 tygodni. Potem wylgaj si osobniki dojrzae odywiajce si krwi,.
Pozbawione pokarmu (czyli poza ywicielem) gin po kilku dniach.
DROGI INWAZJI I ROLA EPIZOOTYCZNA
Zaraanie owiec nastpuje przez bezporedni kontakt zwierzt zdrowych z chorymi
rdem inwazji moe take by cika w owczarniach, w ktrych wczesnej znajdoway si zwierzta zaraone
Wpleszcze s przenosicielami niechorobotwrczego wiciowca Trypanosoma melophagium
Mog by biernymi przenosicielami patogennych grzybw Trichophyton mentagrophytes
Objawy kliniczne Melophagus ovinus
Objawy widu wywoane s ukuciami pasoytw
Owce s niespokojne, ocieraj si i ogryzaj swdzce miejsca, co prowadzi moe do nawykowego ogryzania weny
W przypadkach znacznej inwazji obserwuje si wypadanie, skotunienie i zielonkawe zanieczyszczenie weny odchodami
pasoytw.
U jagnit, ktre s zwykle bardziej opadnite wpleszczami, wystpi moe niedokrwisto, oglne wychudzenie, a nawet zejcia
miertelne.
Owce wolne od tych pasoytw waz rednio wicej o 3,5 kg, a wydajno weny jest o 11% wiksza w porwnaniu ze
zwierztami tak samo ywionymi, ale opadnttymi wpleszczami.
Rozpoznawanie
Stwierdzenie w runie znacznej wielkoci osobnikw dojrzaych i poczwarek nie nastrcza trudnoci
Naley take zwraca uwag na moliwo rwnoczesnej inwazji innych stawonogw pasoytniczych.
Gzawica. estroza owiec (oestriosis ovium)
MORFOLOGIA
Pasoyty kosmopolityczne Owady redniej wielkoci (10-12 mm). szarote o przezroczystych skrzydach Gowa do dua,
tuw szary, pokryty czarnymi guzkami, odwok, biao-ty
Wyronite larwy dugoci do 30 mm. zwone w przednim kocu ciaa s barwy tawej, z ciemniejszymi poprzecznymi
pasami na stronie grzbietowej Spaszczona brzuszna powierzchnia segmentw pokryta jest kolcami
Segment gowowy zaopatrzony po stronie brzusznej w dwa czarne haki
YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE
Owce, kozy, przypadkowo pies i czowiek.
Umiejscowienie

38

Gownie bona luzowa jam nosowych i zatoki czoowej.

Niekiedy larwy gza owczego wnika mog przez ko sitow do jamy mzgowej.
Rzadko umiejscawiaj si take w gardle, tchawicy i oskrzelach.
Biologia pasoyta Oestrus ovis.
Owce atakowane s przez gzy gownie na pastwiskach.
Samica, podlatujc szybko do owiec, wstrzykuje" jednorazowo 30-40 larw do otworw nosowych lub w ich okolice.
Larwy wielkoci do 1 mm, wdruj do jam nosowych, a stad do zatok przynosowych, szczeglnie do zatok czoowych, gdzie
przebywaj okoo 9-10 miesicy, rosn do 20-30 mm dugoci, odywiaj si produktami zapalnymi bony luzowej.
Po tym okresie wracaj do jam rasowych (nastpuje to zwykle od marca do maja), ktre opuszczaj czynnie lub te biernie w
momencie kichania czy parskania zwierzt
Po dostaniu si na ziemi aktywnie zagrzebuj si w niej i przeksztacaj w stadium poczwarki Dojrzay owad wylga si po
okoo 2-6 tygodniach
Cay cykl rozwojowy w kimacie umiarkowanym trwa okoo rok. W klimacie ciepym rozwijaj si w cigu roku dwa pokolenia.
Obraz kliniczny Oestrus ovis
Obecno gza owczego powoduje stany zapalne bony luzowej jamy nosowej i zatok okoonosowych.
W pocztkowym okresie inwazji tj. w okresie wnikania larw do nozdrzy i ich wdrwek w jamie nosowej, owce staj si
niespokojne, potrzsaj gow lub trzymaj j nisko pochylon, ocieraj nosem o koczyny, ziemi, parskaj i czsto kichaj
W tym czasie pojawia sic surowiczo-luzowy wyciek z nozdrzy, niekiedy z domieszk krwi.
Objawy te ustpuje po pierwszych kilku tygodniach inwazji.
Kolejne zaostrzenie procesu chorobowego, ktre objawia si ponownym niepokojem zwierzt, jedno- lub obustronnym
surowiczo-luzowym lub luzowo-ropnym wypywem z nosa i zotokiem, obserwuje si w kocu zimy i na pocztku wiosny.
Utrata apetytu powoduje stopniowe wychudzenie zwierza
Rwnoczenie pojawia si mog napadowe objawy ze strony ukadu nerwowego, jak (niezborno ruchw, chwiejny chd,
drgawki, ktrym towarzyszy linienie i zgrzytanie zbami ruchy maneowe nadmierna pobudliwo lub otpienie
Zespl objaww nerwowych okrelanych mianem koowacizny rzekomej" pojawia si najczciej w przypadkach
przedostania sic larw gza do jamy czaszki.
Zmiany anatomopatologiczne Oestrus ovis
Dranice dziaanie larw powoduje nieytowe zapalenia bony luzowej jamy nosowej i zatok okoonosowych.
W miejscu usadowienia sic larw gza stwierdza si na bonie luzowej kraterowate zagbienia z martwicowymi ubytkami
nabonka.
Przebicie sic larw przez ko sitow do jamy czaszki moe powodowa zapalenie opon mzgowych (niejednokrotnie nawet
ropne).
Larwy gzw zawdrowa mog do tchawicy oraz duych oskrzeli i by przyczyna, ropnego lub zgorzelinowego zapalenia
puc.
ZWALCZANIE
Obecnie zaleca si parenteralne lub doustne stosowanie preparatw fosforoorganicznych,
Neguvonu (Dipterex) w dawkach 75 mg/kg mc, doustnie w 10% roztworze wodnym.
Stosuje si iwermektyn, doramektyn, moksydektyn doustnie w dawce jednorazowej 200g/kg mc.
HYPODERMOZA BYDA (hypodermatosis bovum)
- Hypodermatoz byda wywouj:
- Larwy Hypoderma bovis gza bydlcego duego i Hypoderma lineatum gza bydlcego maego.
- Wystpowanie. W strefie klimatw umiarkowanego i podzwrotnikowego pnocnej pkuli.
- Dotychczasowe do powszechne wystpowanie tej inwazji w Polsce ostatnio bardzo znacznie (3.5-6,1%) si obniyo
Morfologia Hypoderma bovis
- Giez bydlcy duy ma 12-15 mm dugoci,
- Jest i nieco podobny do trzmiela,
- Ciao jest do gsto pokryte barwnymi woskami o dominujcym ciemnotym zabarwieniu.
- Szeroka gowa, ciemniejsza od reszty ciaa, pokryta czarnymi woskami, zaopatrzona jest w krtkie: trjczonowe czuki.
- Narzdy gbowe H. bovis s cakowicie uwstecznione.
- Skrzyda szerokie, delikatne, brzowo przydymione.
- Nogi krtkie, zakoczone przylgami i pazurkami
- Przednia cz tuowia tobiaa, wyranie odgraniczona od czci tylnej zupenie czarnej.
- Odwok krtki, picioczonowy, zaokrglony u samca, smuklejszy u samicy.
- Zabarwienie woskw odwlok tworzy trzy poprzeczne pasma biaote, czarne i toczerwone.
- Larwy H. bovis s obligatoryjnymi pasoytami byda,
- Przypadkowo mog pasoytowa i rozwija si u bawow, zebu, koni, osw, a nawet u czowieka.
- Hypoderma bovis nie wystpuje u dzikich przeuwaczy.
- Larwy III stadium umiejscawiaj si pod skr grzbietu.

39

Biologia pasoyta
- Okres ycia dojrzaych gzw jest bardzo krtki, trwa bowiem zaledwie 2-8 dni. Jedynym ich celem jest spenienie funkcji
rozrodczych.
- Dojrzae owady, po wydostaniu si z poczwarki w okresie wiosenno-letnim, s prawie natychmiast zdolne do kopulacji, po
ktrej samce gin, a samice ju po upywie godziny mog skada jaja.
- Proces skadania jaj rwnie trwa krtko i moe zakoczy si w cigu dwch dni. W przypadku chodw i opadw cykl
biologiczny dojrzaych gzw moe si przeduy do 4 tygodni.
- Podlatujc szybkim niskim lotem, skadaj jaja na sierci, gwnie tylnych koczyn (dolne partie do wysokoci, stawu
skokowego), na wymieniu oraz i na bokach ciaa zwierzt
- Podczas kadego ataku zostaje zoone i przytwierdzone do nasady wosa tylko jedno jajo
- W cigu 4-7 dni z jaj wylgaj si larwy I stadium, majce okoo, 0,7 mm dugoci. S one zbudowane z 11 segmentw,
zaopatrzonych w drobne kolce. Na przednim segmencie znajduje si otwr gbowy i 2 ukowate haki
Larwy I stadium
- Zaraz po wykluciu, za pomoc narzdw gbowych, hakw i dziki dziaaniu histolitycznych enzymw, wnikaj przez skr
do tkanki podskrnej i odbywaj one przez 3-4 miesice wdrwk wzdu powizi splotw nerwowo-naczyniowych do kanau
krgowego, umiejscawiaj si w tkance tuszczowej nadoponowej, gdzie przebywaj przez 3-5 miesicy.
- Okres wystpowania larw gza w kanale krgowym byda w Polsce notowano od poowy stycznia do poowy kwietnia.
- Nastpnie larwy I stadium, wydostaj si z kanau krgowego i wdruj wzdu grzbietowych gazek nerww rdzeniowych
pod skr grzbietu, gdzie si osiedlaj, po czym po okoo 8 dniach liniej po raz pierwszy i przeksztacaj si w larwy II
stadium, a po dniach liniej po raz kolejny stajc si larwami LIII.
Skutki inwazji
- Osiedlenie si larw pod skr powoduje reak okolicznych tkanek na ciao obce, wyraajc si: wysikowym odczynem
zapalnym, tworzeniem sf wok larw torebki cznotkankowej oraz powstawaniem przetok.
- Przebywanie larw pod skor grzbietu trwa od do 10 tygodni, przy czyni u zwierzt modych kres ten jest zazwyczaj krtszy.
- W tym czasie, pod wpywem obecnoci larw i wspomnianych odczynw tkankowych, na skrze grzbietu, gwnie okolicy
krzyowo-ldwiowej, pojawi j si guzy, pocztkowo mae, wielkoci orzecha laskowego, w miar upywu czasu powikszaj
si do wielkoci orzecha woskiego.
- Po przebiciu skry przez larw zwykle dochodzi do inf bakt i gromadzenia si ropy w torebce cznotk zawierajcej larw.
Biologia Hypoderma bovis
- W naszych warunkach klimatycznych guzy pojawiaj si ju wczesn wiosn, tj. w kocu marca, a ostatnie - w czerwcu.
- Po cakowitym wyroniciu larw III stadium wydostaj si one z guzw na zewntrz (szczyt wydostawania si larw z guzw
przypada u nas w maju) przez powikszony otwr w skrze
- Spadaj one na ziemi i zagrzebuj si w powierzchownej warstwie gleby po czym przeobraaj si w cigu 12-36 godzin w
poczwark typu bobwka (czarno zabarwiona, o twardych chitynowych powokach zewntrznych, z wyranym wieczkiem),
- Stadium poczwarki trwa (w zalenoci od pogody i temperatury) od 2 do 10 tygodni, a w naszym klimacie rednio 4 tygodnie.
- Po tym okresie wychodzi dojrzay owad, co nastpuje zwykle w godzinach rannych w pogodne dni.
- W naszych warunkach klimatycznych pierwsze gzy pojawiaj si w poowie czerwca, a ich wystpowanie trwa do wrzenia.

Obraz kliniczny Hypoderma bovis

- Loty Hypoderma bovis i napastowanie przez nie zwierzt powoduj duy ich niepokj, a czsto nawet ucieczk z pastwisk, co
przyczynia si do niedoywienia.
- Inwazja licznych larw prowadzi do zahamowana rozwoju modych zwierzt, a wraz z niedoywieniem moe by przyczyn
znacznego stopnia wychudzenia.
- U byda mlecznego dochodzi, do spadku mlecznoci, a u zwierzt rzenych, poza zahamowaniem przyrostw wagowych,
larwy, na szlakach swych wdrwek wewntrz organizmu powoduj zmiany patologiczne.
- Zmiany te prowadz do strat poubojowych wynikajcych z negatywnej poubojowej oceny sanitarnej tych tkanek.
- W przypadkach intensywnej, inwazji H. bovis obecno larw w kanale krgowym moe prowadzi niekiedy do niedowadw,
a nawet porae koczyn tylnych.
- Na pocztku wiosny pojawiaj, si na skrze grzbietu guzy dochodzca do wielkoci orzecha woskiego, utrzymujce si do
pnego lata. Na szczycie guza powstaje otwr.
- Ta obecno larw pod skr, powoduje najwiksze szkody w obrbie najwartociowszych partii skry powstaych w wyniku
jej dziurawienia, a nastpnie bliznowacenia uszkodzonych miejsc.
Zmiany anatomopatologiczne Hypoderma bovis
- W obrazie sekcyjnym w tkance podskrnej okolicy grzbietowej stwierdza si obecno torbieli (torebka czno-tkankowa), w
ktrych znajduj si larwy, a czsto take ropa.
- W innych partiach tkanki podskrnej, a niekiedy miniowej, stwierdza si zabarwione tozielono korytarze, bdce ladem
wdrwek larw.
- Tkanka tuszczowa nadoponowa rdzenia krgowego (w okolicy ldwiowo-krzyowej) wykazywa moe take oznaki
ogniskowego galaretowatego obrzku i wybroczyn

40

Morfologia Hypoderma lineatum

- Giez bydlcy may, ma 11-13 mm dugoci, jest take podobny do trzmiela.
- Strona tuowia jest w zasadnie czarna, z podobnym jak u H. bovis ale sabiej odgraniczonym, biaawotym deseniem czci
przedniej. Strona brzuszna tuowia jest tobrzowa.
- Skrzyda wskie, o delikatnym brzowym zabarwieniu, z brzowymi ykami. Odwok czarny, pokryty w przedniej czci
tobiaymi, w rodkowej rdzawymi, a w czci tylnej tobrzowymi wioskami
Biologia pasoyta
- Larwy H. lineatum s obligatoryjnymi pasoytami byda, bawow, bizonw, ubrw.
- Stwierdzono je take u owiec,
- Przypadkowo wystpowa mog u konia i czowieka
- Larwy III stadium yj pod skr grzbietu.
- Dojrzae owady H. lineatum yj bardzo krtko, bo tylko kilka dni.
- Po wydostaniu si z poczwarki (zwykle w czerwcu) i kopulacji samice w celu zoenia jaj nie atakuj byda w locie.
- Siedzc na trawach wpezaj na pasce si, a czciej na lece zwierzta, zupenie ich nie niepokojc.
- W odrnieniu od samic H. bovis, samice H. lineatum skadaj rzdem na jednym wosie po 5-20 jaj, gwnie na koczynach
przednich i przedpiersiu.
- Po 3-5 dniach wylgaj si gsto pokryte kolcami larwy I stadium, ktre przebijaj skr i wdruj niezupenie znanymi nam
drogami do ciany przeyku.
- Cz larw moe by zlizywana ze skry dranionej i dostawa si przez jam ustn do przeyku;
- Natomiast te larwy, ktre wylgy si z jaj zoonych nietypowo na innych miejscach ciaa np. tylnych koczynach, wymieniu
czy na bokach ciaa; nie wdruj do przeyku, ale dostaj si pod skr grzbietu, podobnie jak larwy H. bovis.
- Jednak, w typowych przypadkach, larwy po dotarciu do przeyku usadawiaj si w jego cian, gwnie w podluzwce,
rzadziej natomiast w warstwie miniowej.
- Wdrwka larw do przeyku odbywa si do szybko, trwa bowiem tylko okoo 1 miesica.
- Okres przebywania larw w cianie przeyku jest dugi i waha si w granicach 5-8 miesicy.
- Po tym okresie larwy rozpoczynaj (cigle jeszcze jako larwy I stadium) do szybk wdrwk (przypuszczalnie poprzez
przepon i minie grzbietowe) pod skr grzbietu, gdzie dalszy ich rozwj (I i II linka) przebiega podobnie jak u H. bovis.
- Larwy III stadium s due, dugoci do 30 mm, na og podobne do larw H. bovis.
- Przebywanie larw H. lineatum pod skr trwa okoo 7 tygodni, po czym jako larwy III stadium.
- Larwy III stadium s due, dugoci do 30 mm, a og podobne do larw H. bovis,
- Przebywanie larw H. lineatum pod skr trwa okoo 7 tygodni, po czym jako lamy III stadium opuszczaj guzy (na przeomie
kwietnia i maja) i ulegaj wkrtce przepoczwarzeniu,
- Stadium poczwarki trwa od 17 do 38 dni.
- Po tym czasie rozwija si dojrzay owad.
Obraz kliniczny Hypoderma lineatum
- U byda mlecznego dochodzi, do spadku mlecznoci, a u zwierzt rzenych, poza zahamowaniem przyrostw wagowych,
larwy, na szlakach swych wdrwek wewntrz organizmu powoduj zmiany patologiczne okolicznych tkanek, a nawet zmiany
martwicowe w tkance miniowej.
Zmiany anatomopatologiczne H. lineatum
W przypadkach inwazji H. lineatum
- W przeyku stwierdza si surowicze-galaretowate obrzki zapalne, bony podluzowej w miejscu osiedlenia si larw.
- W przypadkach znacznej intensywnoci inwazji rozlegy obrzk prowadzi moe do zwenia, a nawet niedronoci przeyku.
Rozpoznawanie hypodermozy (hypodermosis)
Przyyciowe rozpoznanie hypodermatozy moliwe w okresie wiosenno-letnim i polega na stwierdzeniu na skrze grzbietu
obecnoci guzw z larwami gzw.
- Larwy H. lineatum kocz szybciej rozwj, jednak mog one wystpowa (przynajmniej na pnocnych terenach kraju) do
polowy czerwca.
- Po rym okresie guzy na skrze byda wywoywane tylko obecnoci larw H. bovis

WSZOOWICA PRZEUWACZY, CZYLI MALOIAGOZA (mallophagosis)

U byda - Bovicola bovis
u owiec - Bovicola ovis, (syn. Domalinia ovis), Lepikentron ovis, Trichodectes sphaerocephalus
U kz - Bovicola caprae.
Wystpowanie. S to pasoyty o szerokim zasigu geograficznym.
W Polsce do pospolite u byda.
Morfologia pasoytw
- Samce 1,2-1,4 mm dugoci, samice 1,4-1,3 mm skrzyde, barwy tobrunatnej
- Gowa wszow jest zawsze znacznie szersza od tuowia

41

- Czujki zbudowane z trzech czonw.

- Narzdy gbowe typu gryzcego
- Ciao spaszczone grzbietowo-brzusznie, pokryte krtkimi woskami.
- Wszoy maj 3 pary odny zakoczonych pazurkiem.
Umiejscowienie
- U byda na gowie, szyi, grzbiecie i u nasady ogona.
- U owiec w wenie u nasady wosw szyi i tuowia,
- U kz na grzbiecie.
Biologia pasoyta
- Samica skada okoo 100 jaj biaawej siadajce na biegunie wieczko u nasady wosw
- Po upywie 6-8 dni z jaj wylgaj si larwy, ktre liniej trzykrotnie (przeobraenie niezupene) i osigaj dojrzao pciowa
po 2-5 tygodniach
- Wszoy odywiaj si zuszczonym naskrkiem, wosami i wydzielin gruczow skory.
- Nie s krwiopijne.
Wszoowica rozprzestrzenia si przez:
1. Zaraanie przez bezporedni kontakt, a u owiec take za porednictwem narzdzi uywanych do
strzyy.
2. Wprowadzenie opadnitego wszoami zwierzcia do stada przyczynia si do rozprzestrzenienia inwazji.
3. W zaniedbanych, ciemnych i wilgotnych oborach oraz owczarniach wszoowica wystpuje czciej.
- Poza organizmem ywiciela wszoy gin po 1-2 tygodniach.
Obraz kliniczny wszoowicy przeuwaczy
- Nieznaczna inwazja przebiega niepostrzeenie.
- Masowe wystpowanie pasoytw powoduje niepokj i wyrany wid skry, co zmusza zwierzta do ocierania
si o otaczajce przedmioty.
- Cigle dranienie skry przez pasoyty oraz mechaniczne urazy przyczyniaj si do powstawania procesw zapalnych skry
jej zgrubienia i lokalnych wyysie.
- U owiec inwazja wszow powoduje spilnienie, a nawet wypadanie weny
Zmiany anat-pat
Stany zapalne skry, niekiedy uszkodzenia mechaniczne i wtrna infekcja bakteryjna
Rozpoznawanie
Podstaw rozpoznania jest stwierdzenie wawo poruszajcych si pasoytw i ich jaj przyklejonych do wosw.
Odrnienie wszow od wszy
Dla wszow charakterystyczna jest dua gowa, znacznie szersza od tuowia.
Zwalczanie wszoowicy przeuwaczy
l . Iwermektyna (pochodna awermektyny B1 otrzymanej jako produkt fermentacji prowadzonej przez Streptomyces
awermitilis).
U byda, owiec (0,2 mg/kg jako 1 % roztwr do podania skrnego 0,5 mg/kg.),

Zwizki fosforoorganiczne:
1. Ipowet 5 krajowy preparat zawierajcy 5% bromfenwinfosu jako substancji czynnej, zalecany w 0,05-0,1% emulsji wodnej
do opryskiwa.
2. Neocidol 25 EC-Ciba-Geigy zawierajcy 25% diazinonu jako substancji czynnej, zalecany dla byda w 0,06% emulsji wodnej
do kpieli i 0,075% emulsji do opryskiwa skry,
Do kpieli lub opryskiwa skry owiec zalecany jest w 0,025% emulsji wodnej.
3. Neguvon-Bayer (Metrrfonatum) - 0,15% wodny roztwr do obmywania lub opryskiwania skry byda lub
owiec.
4. Batestan-Hoechst w 0,05% roztworze wodnym do kpieli lub w 0,07% roztworze do opryskiwa skry.
Przed zastosowaniem preparatw fosforoorganicznych wskazana jest 12-godzinna godwka.
Karbaminiany
5. Pularyl-Biowet: 0,5-2% roztwr wodny do opryskiwa skry lub 5% zasypka.
Leczenie naley przeprowadza przynajmniej dwukrotnie w odstpach 7-10-dniowych.
Zapobieganie
Rwnoczenie z leczeniem naty przeprowadzi dezynsekcj pomieszcze tymi samymi preparatami,
Przed wprowadzeniem nowych zwierzt do stada naley podda je dokadnym badaniom,
Zadba o odpowiednie warunki zoohigieniczne w pomieszczeniach oraz penowartociowe ywienie.

42

WSZAWICA PRZEUWACZY (anoplurosis)

U byda Heamatopinus eurysternus, Linognathus vituli, Solenoptes capillatus
U owiec Linognathus ovillus, Linognathus pedalis
U kz Linognathus stenopsis
Morfologia pasoytw
- Samce dugoci 1,6-3,3 mm.
- Samice dugoci 2-4,5 mm.
- Gowa wyduona, wsza od tuowia (tym rni si makroskopowo od wszow). Czuki picioczonowe,
narzdy gbowe typu klujco-sscego.
- Maj 3 pary odny zaopatrzonych w delikatny pazurek.
- Odwok wyduony, owalny.
Umiejscowienie
- U krw wszy usadawiaj si na: karku, grzbiecie i u nasady ogona.
- U owiec Linognathus ovillus pasoytuje gwnie w miejscach sabiej poronitych wen, tj. w obrbie gowy, karku, na
powokach brzusznych. Linognathus pedalis pasoytuje na dolnych partiach koczyn w okolicy staww nadgarstkowego i
skokowego oraz midzy raciczkami.
- U kz Linognathus stenopsis pasoytuje w rnych miejscach skry.
Biologia wszy
- Rozwj ich jest prosty
- Z jaj (gnidy) zaopatrzonych w wieczko przylepionych do wosw, wylgaj si po 7-12 dniach larwy, rnice si od
osobnikw dorosych gwnie mniejszymi wymiarami.
- W cigu dalszych 2-3 tygodni larwy liniej dwu- lub trzykrotnie i osigaj dojrzao.
- Na ywicielu yj okoo 2 miesicy, poza organizmem ywiciela okoo kilku dni.
- Osobniki dojrzale oraz postacie larwalne odywiaj krwi.
Obraz kliniczny wszawicy przeuwaczy
- Nieznaczna inwazja przebiega zwykle bezobjawowo.
- Intensywna wszawica powoduje niepokj zwierzt i znaczny wid powodowany nakuwaniem skry przez wszy, a przecie
wszystkim dranicym dziaaniem ich liny wprowadzonej do ranek.
- Zwierzta ocieraj si o napotkane przedmioty, ogryzaj i drapi swdzce miejsca, co moe by przyczyn mechanicznych
urazw.
- Zapalenie skry, wyysienia z strupw, spilnienie weny obserwuje si czciej w przebiegu wszawicy ni wszoowicy.
- U jagnit inwazja znacznego stopnia powodowa moe niedokrwisto, oglne wyniszczenie, a nawet zejcia miertelne.

43