OSCYLOSKOP

CEL WICZENIA:
Celem wiczenia jest poznanie budowy, zasady dziaania i obsugi oscyloskopu oraz
sposobw jego waciwego wykorzystania do obserwacji przebiegw czasowych sygnaw
elektronicznych.

PROGRAM WICZENIA
I. Zapozna si z rozkadem nastpujcych regulatorw, przecznikw i gniazd na pycie
czoowej oscyloskopu.
- Blok odchylania pionowego (VERTICAL)
- Blok odchylania poziomego (HORIZONTAL)
- Blok wyzwalania (TRIGGER)
II. Podczy z generatora do wejcia CH1 sygna sinusoidalny o czstotliwoci ok. 1 kHz,
amplitudzie ok. 2 V z niewielk dodatni skadow sta.
1. Uzyska na ekranie oscyloskopu stabilny obraz dwch okresw. Zanotowa ustawienia
wszystkich regulatorw i przecznikw wymienionych w punkcie I. Sprawdzi
regulacj jaskrawoci i ostroci, dobra warunki optymalne i przerysowa przebieg (w
przypadku braku obrazu wczy oscyloskop (sic!)).
2. Ustawi przecznik wyboru trybu pracy odchylania pionowego na CH1, a nastpnie dla
tego kanau:
a) Sprawdzi moliwo regulacji (i jej efekty) czuoci skokowej i pynnej
wzmacniacza odchylania pionowego oraz ewentualne jej mnoniki (x10, x2, x1
itp.).
b) Ustawi mnoniki na x1, wyczy regulacj pynn a skokow ustawi tak aby
badany przebieg mieci si na ekranie.
c) Ustawi przecznik wyboru sprzenia sygnau wejciowego ze wzmacniaczem
odchylania pionowego w pozycj GND i regulatorem pooenia przebiegu w
kierunku pionowym ustawi poziom lini na najblisz pen dziak (w
przypadku braku obrazu ustawi tryb wyzwalania na AUTO). Nastpnie
przeczajc sprzenie na AC i DC zaobserwowa efekty i dokona pomiaru
amplitudy i skadowej staej sygnau mnoc odczyty w dziakach (DIV) przez
ustawion czuo (VOLTS/DIV).
d) Pomiary amplitudy i skadowej staej powtrzy dla kilku rnych ustawie tych
parametrw na generatorze.
3. Przy sprzeniu AC ustawi przebieg w rodkowej czci ekranu (w pionie) oraz:
a) Sprawdzi regulacj (i jej efekty) podstawy czasu regulowanej i cigej (pynnej)
oraz ewentualnych jej mnonikw
Przygotowali: P. Janik i Zb. wierczyski

06-02-19

b) Ustawi mnoniki na x1, wyczy regulacj pynn a regulacj skokow ustawi

tak aby na ekranie widoczny by przynajmniej jeden okres.
c) Dokona pomiaru okresu sygnau (przy odczycie skorzysta z regulatora pooenia
przebiegu w kierunku poziomym) dla kilku rnych wartoci czstotliwoci
ustawianych na generatorze (b. maej, b. duej i porednich).
4. Przy poredniej czstotliwoci sygnau badanego, trybie pracy odchylania pionowegoCH1, sprzeniu - AC, trybie wyzwalania - AUTO i rdle wyzwalania - CH1:
a) Sprawdzi regulacj (i jej efekty) poziomu wyzwalania (zwrci uwag na pocztek
obrazu sygnau na ekranie).
b) Przy stabilnym obrazie sprawdzi dziaanie przecznika zbocza wyzwalajcego.
c) Przy stabilnym obrazie przeczy tryb wyzwalania na NORM i ponownie
obserwowa co daje regulacja poziomem wyzwalania.
d) Sprawdzi wpyw ustawienia regulatora czuoci wzmacniacza odchylania
pionowego na regulacj poziomu wyzwalania
e) Przy stabilnym obrazie, w trybie wyzwalania AUTO (a nastpnie NORM) zmieni
rdo wyzwalania. Opisa co si dzieje i dlaczego.
f) Przy niestabilnym obrazie, w trybie wyzwalania AUTO zmienia pynnie regulacj
podstawy czasu. Czy przy pomocy tego pokrta jest moliwe uzyskanie stabilnego
obrazu - uzasadni odpowied.
III. Podczy dwa rne sygnay do wej CH1 i CH2 a nastpnie:
1. Sprawdzi moliwo obserwacji raz jednego raz drugiego i obu na raz (wybr trybu
pracy odchylania pionowego)
2. Sprawdzi moliwo obserwacji jednego kanau przy wyzwalaniu z drugiego. Czy
rodzaj sprzenia ma wpyw na regulacj poziomu wyzwalania?
3. W dwukanaowym (DUAL) trybie pracy odchylania pionowego zaobserwowa prac w
trybie ATL i CHOP. Czy musimy zmienia nastawy jaskrawoci czy te nastawione na
pocztku wystarczajco dobrze nadaj si do kadych pomiarw?
4. Sprawdzi jak dziaa oscyloskop w trybie X-Y
IV. Zebra nabyt wiedz i opisa przeznaczenie i dziaanie kadego z poznanych elementw
regulacyjnych oscyloskopu oraz poda sposoby (przykady) ich wykorzystania np. praca w
trybie ALT nadaje si gwnie do badania przebiegw o duych czstotliwociach lub tryb
AUTO umoliwia szybk orientacj co do pooenia (w pionie) i istnienia sygnau, itp.

Zb. wierczyski

Oscyloskop - jak to dziaa?

Zb. wierczyski

Opracowanie to ma za zadanie w kilku sowach przedstawi zasad powstawania

obrazu na ekranie oscyloskopu i przybliy ide jego dziaania. Nie zawarto tutaj formalnych
opisw blokw funkcjonalnych ani elementw regulacyjnych, a jedynie w sposb
maksymalnie obrazowy przedstawiono kolejne kroki porzdkujce pewien tok rozumowania
przy uczeniu si zasady dziaania oscyloskopu. Lektura niniejszego opracowania moe
stanowi jedynie wstp, ktry warto przeledzi przed przystpieniem do bardziej formalnych
opracowa.
________________________________________________

Obraz na ekranie oscyloskopu krelony jest przez plamk wietln. Pozycja, w ktrej
plamka ta si znajduje okrelona jest poprzez napicie przyoone do pytek odchylania
poziomego X i odchylania pionowego Y. Mona wyobrazi sobie, e przy napiciu rwnym
zeru na pytkach X i Y, plamka znajduje si dokadnie w rodku ekranu natomiast
jakiekolwiek napicie inne od zera przesuwa plamk w okrelone miejsce (rys. 1.). Moemy
zatem spojrze na ekran jak na prostoktny ukad wsprzdnych XY.
Y

Rys. 1. Pooenie plamki wietlnej w zalenoci od przyoonego na pytki X i Y napicia staego

Istotn spraw jest tutaj fakt, e plamka po zmianie pozycji pozostawia po sobie lad
jedynie na bardzo krtko (czas powiaty). Wobec tego jeli chcemy aby na ekranie
widocznych byo wicej ni jeden punkt, musimy cyklicznie j przesuwa. Przykadowo jeli
na pytki X przyoymy stae napicie a na pytki Y napicie zmienne w czasie o ksztacie
sinusoidalnym wtedy plamka odchylana bdzie w pionie (rys. 2.). Otrzymamy obraz pionowej
kreski, przy czym w danym momencie czasowym plamka moe znale si tylko w jednym
miejscu wyznaczonym przez napicia w tym momencie na pytkach X i Y. Jednak szybkie
zmiany jej pooenia oraz to, e ekran ma pewien czas powiaty spowoduj, e oko ludzkie
zauway ten efekt jako stay, cigy obraz.
Y

Rys. 2. Pooenie plamki wietlnej w zalenoci od przyoonego na pytki Y napicia zmiennego w

czasie

Skoro wiadomo jak otrzyma cigy obraz, wic mona by zastanowi si jak naley
wysterowa obie pary pytek aby mc obejrze obraz napicia zmieniajcego si w czasie np.
tego ktre poprzednio przyoylimy na pytki Y.
Zb. wierczyski

Nie jest to trudne, naley jedynie zauway, e obraz z rys. 2. musi by rozcignity w
poziomie w taki sposb aby pozioma o obrazu odpowiadaa osi czasu. Wobec tego napicie
na pytkach X musi zmienia si proporcjonalnie do czasu tak aby odpowiednio odchyla
plamk w poziomie od lewej do prawej strony. Sytuacj t obrazuje rys. 3.
Y

Rys. 3. Powstawanie zanikajcego obrazu przebiegu napicia przyoonego na pytki Y

Jak ju wczeniej wspomnielimy, obraz taki nie bdzie si utrzymywa cigle, jeli nie
bdzie odwieany. Dlatego mona wykorzysta okresowo badanego przebiegu (Y) i
rwnie okresowo powtarza sekwencj napicia na pytkach X. Przy czym powrt plamki w
poziomie do lewej krawdzi musi by niewidoczny i oczywicie jak najszybszy.
Otrzymalimy w ten sposb stay obraz przebiegu czasowego (rys. 4.), a w zasadzie obraz
jednego okresu tego przebiegu, i okrelilimy sobie ksztat napicia jakie powinno by
przyoone do pytek X.
Y

Rys. 4. Powstawanie staego obrazu przebiegu napicia przyoonego na pytki Y

Zamy teraz, e chcemy mie na ekranie nieco wicej ni jeden okres.
Rozwizanie jest banalne, wystarczy zwikszy okres przebiegu na pytkach X. W zasadzie
tak, ale moe to doprowadzi do sytuacji, w ktrej kolejny fragment krelonego przebiegu (Y)
nie bdzie rozpoczyna si od tego samego miejsca. Na ekranie pojawi si wtedy, zamiast
jednego przebiegu, kilka (lub znacznie wicej) przebiegw o mniejszej intensywnoci co
przedstawia rys. 5. Otrzymany obraz bdzie niestabilny.

Zb. wierczyski

Rys. 5. Powstawanie niestabilnego obrazu przebiegu napicia przyoonego na pytki Y

Aby w analizowanej sytuacji otrzyma stabilny obraz musimy zapewni sytuacj, w ktrej
kady krelony fragment rozpoczyna si od takiego miejsca (punktu czasowego) w okresie,
ktre spowoduje pokrycie si wszystkich fragmentw. Wobec tego naley nieco
zmodyfikowa sobie przebieg na pytkach X, tak jak pokazane jest to na rys. 6. Dla uatwienia
zaznaczmy sobie poprzez impulsy S miejsca w ktrych moe rozpoczyna si krelenie
kolejnego fragmentu bez obawy e otrzymamy niestabilny obraz.
Mona teraz wysnu pewien wniosek, mianowicie po to aby otrzyma stabilny obraz na
ekranie oscyloskopu musimy zapewni aby przebieg na pytkach X synchronizowany by w
taki sposb aby krelenie przez plamk obrazu przebiegu rozpoczynao si zawsze w tym
samym miejscu okresu przebiegu (Y).
Czyli innymi sowy przebieg na pytkach X musi mie liniowy narost, zapewnia niewidoczny
powrt plamki do lewego brzegu ekranu oraz by wyzwalanym w odpowiednich momentach.
Y

S
t

Rys. 6. Powstawanie stabilnego obrazu przebiegu napicia przyoonego na pytki Y

synchronizowanego impulsami S

Warto tutaj zwrci uwag, e przebieg przyoony na pytki Y krelony jest tylko w czasie
liniowego narostu przebiegu na pytkach X.
Zb. wierczyski

Powstaje jeszcze jedno pytanie, mianowicie, co ma wyznacza momenty wyzwalania

przebiegu X.
Odpowied jest nastpujca: moe to by ten sam przebieg, ktry podawany jest na pytki Y
Ide powstawania impulsw wyzwalajcych (S) przedstawia rys. 7. O momentach
wystpowania impulsw wyzwalajcych decyduje przebieg wybrany jako rdo wyzwalania
(T) wraz z naoonymi na niego kryteriami. Te kryteria to poziom wyzwalania (LEVEL) oraz
rodzaj zbocza wyzwalajcego (SLOPE), ktre moe by narastajce lub opadajce. Impuls
wyzwalajcy jest tworzony jeli przebieg wyzwalajcy (T) przekroczy zadany poziom
wyzwalania w zadanym kierunku (tu dla zbocza narastajcego).
Y=T

SLOPE
LEVEL
S
t

Rys. 7. Zasada powstawania impulsw wyzwalajcych (S) na podstawie sygnau wyzwalajcego (T)
z pytek Y (Y=T). Zaznaczony jest poziom wyzwalania (LEVEL) i zbocze (SLOPE)

Podsumowujc przedstawione rozumowanie naley zapamita, e uzyskanie na ekranie

oscyloskopu stabilnego obrazu przebiegu czasowego wymaga:
podania tego przebiegu na pytki Y - wejcie pionowego toru pomiarowego;
zapewnienia odpowiedniego przebiegu (pioksztatnego) na pytkach X - ukady generacji
wewntrznej postawy czasu;
synchronizacji przebiegu Y z przebiegiem X poprzez impulsy wyzwalajce S
okrelenia sygnau wyzwalajcego (T) i warunkw na naoonych (poziom i zbocze
wyzwalania) - ukady wyzwalania

________________________________________________
Tych kilka informacji powinno pomc wyrobi sobie pewn intuicj i zrozumie
dziaanie oscyloskopu. Mona teraz miao przej do bardziej formalnych i obszerniejszych
opracowa aby dowiedzie si o budowie wewntrznej i funkcjach rnych oscyloskopw.

Z yczeniami sukcesw
Autor

Zb. wierczyski

PENIEJSZA INFORMACJA O OSCYLOSKOPIEP

Oscyloskop jest uniwersalnym przyrzdem pomiarowym, stosowanym do obserwacji
odksztaconych przebiegw elektrycznych i pomiaru ich parametrw. Odpowiednio dobrany
ukad pracy oscyloskopu pozwala nie tylko mierzy parametry przebiegu odksztaconego ale
rwnie zdejmowa charakterystyki statyczne i dynamiczne przyrzdw elektronicznych,
mierzy przesunicie fazowe, rezystancj dynamiczn i inne.
Budowa i obsuga oscyloskopu analogowego
Blokowy schemat oscyloskopu przedstawiono na rys. 1. Na rysunku tym, obok blokw
funkcjonalnych skadajcych si na ukad poziomego odchylania wizki w czasie oraz
pojedynczy tor pomiarowy (zazwyczaj torw tych jest wicej), zaznaczono podstawowe
pokrta i przeczniki wystpujce na pycie czoowej typowych oscyloskopw. Rol
poszczeglnych blokw konstrukcyjnych oraz moliwoci regulacji podstawowych nastaw
omwiono poniej (w nawiasach podane jest nazewnictwo angielskie). Ich znajomo jest
niezbdna dla prawidowego posugiwania si tym przyrzdem.
Lampa oscyloskopowa
Gwnym elementem oscyloskopu jest lampa oscyloskopowa. Na jej ekranie powstaje
obraz wietlny obserwowanych sygnaw lub wielkoci. Obraz wietlny widoczny na ekranie
oscyloskopu jest wynikiem bombardowania ruchom wizk elektronw warstwy luminoforu
pokrywajcej wewntrzn powierzchni ekranu. rdem wizki jest dziao elektronowe.
Katoda emituje elektrony, ktre nastpnie przyspieszane s w polu elektrycznym kolejnych
anod dziaa elektronowego. Parametry wizki takie jak prdko elektronw w strumieniu i
rednica strumienia decydujce o jakoci obserwowanego obrazu mona regulowa
pokrtami panelu czoowego opisanymi jako JASNO (INTENSITY) i OSTRO (FOCUS).
Wyemitowana przez dziao elektronowe wizka jest nastpnie odchylana zmiennym polem
elektrycznym w dwch ukadach odchylania: pionowego-Y (VERTICAL) i poziomego-X
(HORIZONTAL). Zmiany pola elektrycznego w ukadach odchylania, wymuszone zmianami
napicia przyoonego do pytek odchylajcych, powoduj e wizka elektronw uderza w co
raz to inne punkty ekranu powodujc ruch plamki wietlnej obserwowany jako obraz
oscyloskopowy.

Zb. wierczyski

TOR
POMIAROWY

TOR POMIAROWY 2
TOR POMIAROWY 1
AC
GND
DC
WEJCIE
POMIAROWE 1

Ukad
sprzgania
wejscia

volt/dz REGULACJA
SKOKOWA I PYNNA

Tumik

POZIOM

WEJCIE
WYZWALAJCE

TOR1
TOR 2
TOR 1 i 2

POZYCJONOWANIE
W PIONIE

Wzmacniacz
sygnau
odchylania
pionowego Y

Lampa
oscyloskopowa

Sterowanie
dziaem
elektronowym

Ukad wyboru
Odchylanie
toru
pionowe (Y)
pomiarowego

Odchylanie
poziome (X)

ZBOCZE
Generator
rozcigu
(podstawy
czasu)

Ukad
wyzwalania
generatora
rozcigu

Wzmacniacz
sygnau
odchylania
poziomego X

POZYCJONOWANIE
W POZIOMIE

50 Hz
WEWN
ZEWN
50 Hz

Ukad pracy
automatycznej

RDO
WYZWALANIA

WYZWALANIE

AUTO
NORM
TRYB
WYZWALANIA

czas/dz
REGULACJA
SKOKOWA I
PYNNA

POZIOME ODCHYLANIE WIZKI

W CZASIE

Rys. 1. Blokowy schemat oscyloskopu z zaznaczeniem podstawowych funkcji i standardowych elementw regulacyjnych
P.Janik, Zb.wierczyski

JASNO

OSTRO

Dla uzyskania dwuwymiarowego obrazu, potrzebne s dwa ukady sterowania wizk

(plamk wietln), pionowy i poziomy. Z tego wzgldu elementy regulacyjne na pycie
czoowej oscyloskopu mona podzieli na dwa podstawowe zestawy regulatorw: zestaw
sterujcy ruchem plamki wietlnej w pionie (VERTICAL)- zwizany z ustawianiem parametrw
torw pomiarowych oscyloskopu oraz zestaw sterujcy ruchem plamki wietlnej w poziome
(HORIZONTAL)- zwizany z regulacj i wyzwalaniem podstawy czasu. Czsto w drugim
zestawie samo wyzwalanie podstawy czasu ujte jest jako osobny zestaw regulatorw
(przecznikw) wyzwalania podstawy czasu (TRIGGER).
Poziomy ruch plamki wietlnej w czasie
Jeeli przedmiotem pomiaru s parametry przebiegw odksztaconych w czasie, to para pytek
odchylania poziomego (X) wizki jest sterowana z ukadu poziomego odchylania wizki w
czasie. Sygna napiciowy sterujcy odchylaniem wizki w poziomie jest przebiegiem
pioksztatnym pokazanym na rys. 2. Po wystpieniu impulsu wyzwalajcego na wejciu
generatora rozcigu, w czasie roboczym plamka wietlna przesuwa si ze sta prdkoci
poziom od lewej do prawej krawdzi ekranu w miar jak ronie liniowo napicie midzy
elektrodami. Po osigniciu prawej krawdzi ekranu, plamka wietlna jest wygaszana sygnaem sterujcym dziaem
WYZWALANIE GENERATORA
ignorowane impulsy
wyzwalajce
ROZCIAGU PODSTAWY CZASU
elektronowym, a malejce
napicie midzy elektrodami powoduje powrt plaSYGNA ODCHYLANIA X
mki do lewej krawdzi
od tego momentu
ekranu. Dodatkowy odstp
dopuszczalny start
czasu zarezerwowany jest
generatora rozciagu
(podstawy czasu)
na wystpienia stanw nieustalonych. Czas powrotu
plamki i rezerwa na stany
rezerwa na stany
nieustalone stanowi czas
nieustalone
powrt plamki
martwy w cyklu pracy
ukadu poziomego odchylania wizki. Wszystkie
czas roboczy
czas martwy
impulsy wyzwalajce ktre
wystpi na wejciu geneSYGNA WYGASZANIA PLAMKI
ratora podstawy czasu w
czasie pracy lub w czasie
martwym s ignorowane.
Rys. 2. Sygnay w ukadzie generacji podstawy czasu.
Do nastawiania wartoci
czasu roboczego suy
przecznik wielopozycyjny rozcigu poziomego CZAS/DZ (TIME/DIV) regulujcy czstotliwo
drga generatora podstawy czasu. Skala opisujca ten przecznik okrela ile sekund
(milisekund, mikrosekund) potrzeba aby plamka wietlna przemiecia si w poziomie na
odlego rwn pojedynczej dziace (kratce) na osi odcitych. Z przecznikiem tym
zwizane jest pokrto potencjometru, zamocowane na wsplnej osi lub niezalenie opisane
jako REGULACJA PYNNA (VARIABLE). W niektrych rozwizaniach wystpuje rwnie
przecznik opisany jako REGULACJA KALIBROWANA/PYNNA (CAL/VAR). Elementy te,

pokrto lub przecznik, decyduj o tym czy praca odbywa si z czasem kalibrowanym czy
te z nie kalibrowanym. Jeeli czas jest kalibrowany (zerowe pooenie pokrta lub pooenie
CAL przecznika) to jednostkowej dziace poziomej ekranu odpowiada odcinek czasu
ustawiony na przeczniku rozcigu poziomego (TIME/DIV) i mona mierzy parametry
czasowe (lub czstotliwociowe) rejestrowanych przebiegw. Jeeli czas nie jest kalibrowany
(pooenie VAR przecznika lub niezerowe pooenie pokrta) to nie wiadomo jaki odcinek
czasu odpowiada pojedynczej poziomej dziace ekranu i pomiar czasu nie jest moliwy. Przy
pomiarach parametrw czasowych sygnau wygodnie jest przesun obraz w poziomie, tak
aby wybrane punkty sygnau odpowiaday pooeniom dziaek na ekranie. Do tego celu suy
pokrto POZYCJONOWANIE OBRAZU W POZIOMIE (HORIZONTAL POSITION).
Poziomy ruch plamki wietlnej po ekranie rozpoczyna si od lewej krawdzi po wystpieniu
na wejciu generatora podstawy czasu impulsu wyzwalajcego. We wspczesnym
oscyloskopie analogowym istniej przynajmniej dwa tryby wyzwalania automatyczny i
normalny. Wyboru trybu wyzwalania dokonuje si przecznikiem TRYB WYZWALANIA
(TRIGGER MODE) ustawiajc go w pozycji AUTO lub NORM. W trybie automatycznym (AUTO)
impulsy wyzwalajce generowane s przez ukady automatycznej pracy oscyloskopu. W trybie
normalnym (NORM) impulsy wyzwalajce s generowane przez ukad wyzwalania generatora
rozcigu.
Ukad wyzwalania generatora rozcigu formuje impulsy wyzwalajce
WEJIE UKADU WYZWALANIA
generator podstawy czasu w moTRIG LEVEL1
mentach uzalenionych od wybraneTRIG
go rda wyzwalania oraz ustawioLEVEL2
nych: zbocza wyzwalajcego i poziomu wyzwalania. Wyboru rda
wyzwalania dokonuje si przeTRIG LEVEL3
cznikiem RDO WYZWALANIA
(TRIGGER SOURCE) ustawiajc je w
SYGNA WYZWALANIA GENERATORA
jedn z pozycji WEWN (CH1), ZEWN
przy TRIG LEVEL1 (za wysoki)
(EXT),
SIE
(LINE).
Pooenie
WEWN (CH1) oznacza e moment
przy TRIG LEVEL2, SLOPE+
wyzwalania bdzie uzaleniony od
charakteru
zmiennoci
przy TRIG LEVEL2, SLOPEobserwowanego
sygnau.
W
oscyloskopie
umoliwiajcym
przy TRIG LEVEL3 (za niski)
rwnoczesn
obserwacj
kilku
sygnaw
(oscyloskopy
Rys. 3. Wyzwalanie generatora rozcigu w zalenoci od
dwukanaowe,
dwustrumieniowe
ustawie TRIG LEVEL i SLOPE
wielokanaowe) przy wyzwalaniu
wewntrznym
naley
wybra
odpowiedni sygna wyzwalajcy
(CH1, CH2, ...). W ustawieniu EXT momenty wyzwalania bd zdeterminowane wasnociami
zewntrznego sygnau podawanego na WEJCIE WYZWALAJCE (EXT TRIG IN) oscyloskopu.
Wreszcie w ustawieniu LINE momenty wyzwalania bd zdeterminowane przez wasnoci
sygnau sieci zasilajcej 220V 50Hz.

P.Janik, Zb.wierczyski

Przecznik RDO WYZWALANIA (TRIGGER SOURCE) pozwala wybra sygna, ktrego

wasnoci zadecyduj o momentach generowania impulsw wyzwalajcych. Sam moment
wyzwalania jest zdeterminowany pozycj przecznika ZBOCZE (SLOPE) oraz pokrta
POZIOM (TRIGGER LEVEL). Pokrto POZIOM decyduje przez jaki poziom musi przej sygna
wyzwalajcy aby nastpia generacja impulsu wyzwalajcego. Przecznik ZBOCZE decyduje
czy bdzie to przejcie powyej tego poziomu (na zboczu narastajcym) czy poniej tego
poziomu (na zboczu opadajcym). Ide wyboru zbocza i nastawienia poziomu wyzwalania
obrazuje rys. 3. Odpowiedni dla danego pomiaru wybr sygnau wyzwalajcego oraz ustalenie
zbocza wyzwalajcego i poziomu wyzwalania s warunkami uzyskania stabilnego obrazu w
pomiarach oscyloskopowych sygnaw powtarzalnych. Jeeli poziom wyzwalania (TRIGGER
LEVEL) jest zbyt wysoki lub zbyt niski w stosunku do zakresu zmiennoci sygnau
wyzwalajcego to w trybie NORM nie nastpuje generacja impulsw wyzwalajcych (rys. 3) i
nie pojawia si obraz na ekranie oscyloskopu. W trybie AUTO ukad pracy automatycznej
generuje impulsy wyzwalajce, dziki czemu otrzymuje si obraz na ekranie niezalenie od
parametrw sygnau, ale obraz moe by niestabilny.
Pionowy ruch plamki wietlnej sterowany rejestrowanym przebiegiem
Przy obserwacji przebiegw, rejestrowany sygna zmienny w czasie jest podawany na
pytki odchylania pionowego. Wskutek zmiennoci w czasie sygnau podawanego na
WEJCIE POMIAROWE (oznaczone odpowiednio do toru pomiarowego Y1, Y2 lub CH1, CH2;
s to wejcia napiciowe) zmienia si pole elektryczne midzy pytkami odchylania
pionowego, co obserwuje si jako ruch plamki wietlnej w kierunku pionowym. W
pojedynczym torze pomiarowym mona wyrni 3 podstawowe bloki funkcjonalne: ukad
sprzgania wejcia, tumik i wzmacniacz sygnau odchylania pionowego.
Parametry pojedynczego toru pomiarowego ustawia si za pomoc trzech regulatorw na
pycie czoowej oscyloskopu. Pierwszym jest potencjometr przesuwania poziomu zera POZYCJONOWANIA W PIONIE (VERTICAL POSITION). Umoliwia on przesuwanie obrazu w
pionie, tak aby wybrane punkty sygnau odpowiaday pooeniom dziaek osi rzdnych na
ekranie. Drugi z elementw to przecznik wielopozycyjny rozcigu pionowego VOLT/DZ
(VOLTS/DIV), okrelany jako CZUO (SENSITIVITY) Skala opisujca ten przecznik okrela
ile woltw (miliwoltw, mikrowoltw) obrazowanego napicia przypada na pojedyncza
dziak osi rzdnych ekranu. Z przecznikiem tym zwizane jest pokrto potencjometru, z
reguy zamocowane na wsplnej osi pozwalajce pynnie zmienia warto napicia
odpowiadajc pojedynczej dziace (kratce) pionowej ekranu. Pooenie tego pokrta
decyduje czy jest kalibrowana czy nie o odchylania pionowego. Jeeli o jest kalibrowana
(zerowe pooenie pokrta) to jednej dziace pionowej ekranu odpowiada warto
mierzonego napicia ustawiona na przeczniku rozcigu pionowego (VOLTS/DIV) i mona
ocenia parametry napiciowe rejestrowanego przebiegu. Jeeli os Y nie jest kalibrowana
(niezerowe pooenie pokrta) to nie wiadomo jaka zmiana napicia odpowiada pojedynczej
pionowej dziace ekranu. Trzecim elementem regulacyjnym jest przecznik decydujcy o
sposobie sprzgania wejcia z torem Y (COUPLING). Standardowo mona go ustawi w
jednym z trzech pooe opisanych jako AC, GND, DC. Pooenie AC oznacza blokowanie
skadowej staej sygnau i jest uyteczne przy obserwacji sygnaw o dominujcej skadowej
staej. Po zablokowaniu skadowej staej, sygna mierzony mona obserwowa przy
ustawionej duej rozdzielczoci napiciowej. W pooeniu GND wejcie toru pomiarowego

P.Janik, Zb.wierczyski

jest zwarte do masy oscyloskopu a sygna z wejcia pomiarowego jest odczony. Pozwala to
na ustalenie poziomu zerowego na ekranie. W trzecim pooeniu DC, sygna podawany jest
bezporednio na dalsze ukady bez eliminacji skadowej staej ani adnych innych.
Trzy podstawowe, wymienione elementy regulacyjne s niezalene dla kadego toru
pomiarowego oscyloskopu i powielone tyle razy ile torw pomiarowych posiada oscyloskop.
Czasami mona spotka dodatkowe elementy regulacyjne dla wybranych kanaw takie jak
przecznik INWERSJA (NORM/INV) pozwalajcy na zwierciadlane odbicie sygnau
napiciowego wzgldem poziomu 0, lub przecznik X1/X5 umoliwiajcy dodatkowe
powielenie lub podzielenie sygnau wejciowego w stosunku do nastaw przecznika rozcigu
pionowego.
Pomiary wielokanaowe
Wspczesne oscyloskopy posiadaj z reguy przynajmniej dwa tory pomiarowe, co
umoliwia rwnoczesn obserwacje dwch przebiegw. Wyboru obserwowanego sygnau
dokonuje si ustawiajc odpowiednio przecznik wyboru TORU POMIAROWEGO oznaczany z
reguy MODE (w grupie VERTICAL). Bardziej rozbudowane wersje oscyloskopw oprcz
pomiarw z pojedynczych kanaw (pooenia CH1, CH2 przecznika MODE), umoliwia
pomiar obserwowanych sygnaw w dwu kanaach jednoczenie (pooenie DUAL
przecznika MODE), pozwalaj rwnie na wykonywanie pewnych operacji na sygnaach np.
ich dodawanie (ADD), odejmowanie, mnoenie itp. W oscyloskopie dwukanaowym
(wielokanaowym) przecznik rda wyzwalania podstawy czasu (TRIGGER SOURCE) musi
umoliwia wyzwalania z kadego kanau (a czsto take umoliwia wyzwalanie podstawy
czasu sygnaem wypadkowym).
Jeeli konstrukcja lampy oscyloskopowej umoliwia emisj i sterowanie dwch strumieni
elektronw (dwch plamek wietlnych) to kady z kanaw pomiarowych steruje odchylaniem
jednego ze strumieni (lamp oscyloskopow o takich wasnociach nazywamy lamp
dwustrumieniow). Jeeli oscyloskop nie jest wyposaony w lamp dwustrumieniow, to jest
on wyposaony w ukad przeczania umoliwiajcy prac w jednym z dwch trybw:
przeczanym (ALT) lub siekanym (CHOP) rys. 4.

(a)

(b)

Rys. 4 Ruchy plamki wietlnej dla trybw pracy ukadu przeczania ALT (a) i CHOP (b)

P.Janik, Zb.wierczyski

Tryb przeczany (ALT) oznacza, e odchylanie w kierunku poziomym (podstawy czasu) jest
przeczane co cykl z jednego kanau do drugiego. W trybie siekanym, w ramach jednego
poziomego przejcia plamki przez ekran sterowanie jest przeczane z du czstotliwoci
pomidzy torami pomiarowymi 1 i 2. Tryb pracy ukadu przeczania jest wybierany
odpowiednim przecznikiem na pycie czoowej oscyloskopu (ALT/CHOP) lub moe by
zwizany z pooeniem przecznika rozcigu poziomego i zdeterminowany przez wybr
czstotliwoci podstawy czasu. Jeeli wybr trybu pracy ukadu przeczania dokonywany jest
niezalenym przecznikiem pyty czoowej to zaleca si wybr pracy w trybie siekanym dla
sygnaw o maej czstotliwoci (nastawy przecznika rozcigu poziomego na wartoci
powyej 10 ms/div), a wybr pracy w trybie przeczanym dla sygnaw o duej
czstotliwoci (nastawy przecznika rozcigu poziomego na wartoci poniej 0.1 ms/div).
Dla nastaw porednich mona wybra jeden z trybw, przy czym tryb siekany daje
stabilniejszy obraz.
W oscyloskopach dwukanaowych istnieje z reguy moliwo takiego skonfigurowania
przyrzdu, aby sygna jednego toru pomiarowego sterowa odchylaniem plamki w pionie, a
drugiego toru odchylaniem plamki w poziomie. Ten tryb pracy oscyloskopu (bez wyzwalania
podstawy czasu), nazywany XY, jest szczeglnie uyteczny w przypadku pomiarw
przesunicia fazowego (figury Lissajous), rezystancji dynamicznej oraz obrazowania
charakterystyk statycznych i dynamicznych elementw elektronicznych.
Moliwoci pomiarowe oscyloskopw mona rozszerzy rwnie przez zastosowanie
odpowiednich sond pomiarowych doczanych do wej pomiarowych.
Rodzaje oscyloskopw
Produkowane obecnie oscyloskopy mona podzieli na cztery (wymienione bd niej) grupy:
Oscyloskopy analogowe
W oscyloskopie analogowym obraz przebiegu jest rysowany na ekranie lampy
oscyloskopowej w czasie rzeczywistym, tzn. plamka wietlna porusza si na ekranie ledzc
aktualne zmiany rejestrowanej wielkoci z upywem czasu, lub jednej wielkoci w funkcji
drugiej wielkoci.
Do podstawowych pomiarowych parametrw oscyloskopu analogowego nale:
-

pasmo czstotliwoci oscyloskopu

wspczynnik odchylania toru Y

wspczynnik czasu

liczba torw wejciowych

parametry lampy oscyloskopowej

Wikszo wspczesnych oscyloskopw posiada przynajmniej dwa tory wejciowe (kanay

wejciowe) co umoliwia jednoczesn obserwacj dwu rnych przebiegw i ich wzajemne
porwnywanie. Osiga si to przez zastosowanie jednego z dwu rozwiza technicznych:
dwustrumieniowej lampy oscyloskopowej lub przecznika elektronicznego, ktry przecza
lamp oscyloskopow miedzy przebiegami torw. Rejestracja pojedynczych przebiegw,

P.Janik, Zb.wierczyski

(wyzwalanych jednorazowo) jest moliwa na oscyloskopie analogowym jedynie przy

zastosowaniu dodatkowego wyposaenia, np. sprzonego aparatu fotograficznego.
Oscyloskopy analogowe z lamp pamitajc
S to oscyloskopy analogowe wyposaone w lamp o specjalnej konstrukcji (lamp
pamitajc) ktra oprcz zwykej obserwacji obrazu (jak w oscyloskopie analogowym)
umoliwia zapamitanie wewntrz lampy obrazu przebiegu i wywietlanie go przez pewien
czas na ekranie przez co uatwia obserwacj pojedynczych przebiegw. Podstawowe
parametry takiej lampy to:
-

rodzaj pamici: bistabilna lub o zmiennym czasie powiaty;

czas pamitania;

szybko rysowania wyraona w cm/s;

Oscyloskopy cyfrowe
Szybki postp technologiczny w dziedzinie wytwarzania ukadw cyfrowych o duym
stopniu integracji, a zwaszcza przetwornikw analogowo-cyfrowych i mikroprocesorw,
otworzy drog do produkcji oscyloskopw cyfrowych. Dziaanie oscyloskopu cyfrowego
polega na pobieraniu prbek badanego sygnau rwnych jego wartoci chwilowej w
momencie prbkowania, oraz zapamitaniu ich (po przetworzeniu w przetworniku AC na
posta sowa cyfrowego) w pamici cyfrowej. Sygna odczytywany z pamici jest wywietlany
w sposb stabilny na ekranie. Istotnymi zaletami oscyloskopw cyfrowych s: moliwo
matematycznej obrbki zapamitanych sygnaw i automatyzacji pomiaru rnych
parametrw sygnau (analizatory przebiegw), moliwo zapamitywania i przesyania
sygnaw na due odlegoci, moliwo sprzgania oscyloskopu z systemami pomiarowymi,
moliwo barwnej prezentacji wielu przebiegw na monitorze z kolorow lamp
kineskopow i inne. Gwne parametry oscyloskopw cyfrowych to:
-

pasmo czstotliwoci
prbkowania)

dla

przebiegw

jednorazowych

(graniczna

czstotliwo

pasmo czstotliwoci dla przebiegw powtarzalnych

zdolno rozdzielacza w kierunku osi poziomej i pionowej (rozdzielczo stosowanego

przetwornika analogowo-cyfrowego)

Ze wzgldu na malejce ceny ukadw duej skali integracji oraz moliwociami

wynikajcymi z cyfrowej obrbki sygnau oscyloskopy cyfrowe staj si coraz popularniejsze.
Literatura:
[1] Rydzewski Jerzy, Pomiary Oscyloskopowe, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,
Warszawa 1994
[2] Rydzewski Jerzy, Oscyloskop Elektroniczny, Wydawnictwa Komunikacji i cznoci,
Warszawa 1982
[3] Rrien van Erk, Oscilloscopes, Functional Operation and Measuring Examples, McGrawHill Book Company, 1978

P.Janik, Zb.wierczyski

Pytania kontrolne
1. Dla jakich czstotliwoci badanego przebiegu waciwa jest praca siekana a dla jakich
przeczana?
2. Jaki tryb wyzwalania naley przyj jeli na wejcia nie podajemy adnego sygnau a
chcemy ustali o zera?
3. Jak powinna przebiega procedura regulacji oscyloskopu po podczeniu sygnau na
wejcie majca na celu uzyskanie stabilnego obrazu?
4. Jaka jest rnica pomidzy trybami wyzwalania AUTO i NORM?
5. O czym naley pamita chcc odczyta parametry napiciowe i czasowe badanego
przebiegu?

P.Janik, Zb.wierczyski