Professional Documents
Culture Documents
Prawa autorskie
nale do Autora ksiki,
niej wymienionych wydawnictw
Biblioteka Obserwatora Wojennego, Krakw 1988
Wydawnictwo Gosu lsko-Dbrowskiego, Katowice 1990
Towarzystwo Zachty Kultury, Katowice 1991
ich spadkobiercw oraz innych osb fizycznych i prawnych
majcych lub roszczcych sobie takie prawa.
Materiay wykorzystane w opracowaniu, stanowi rdo danych o naszej
kulturze, literaturze i historii, stanowi wasno publiczn,
a ich udostpnianie suy dobru oglnemu.
Stefan Szulecki
[Micha Smolorz]
(wspomnienia kamerdynera)
SPIS TRECI
Wstp edytorski
Od autora [Prolog]
11
I. PRZEBUDZENIE
14
II. U RDE
20
III. KORONACJA
27
36
V. FABRYKA MARZE
44
61
69
VIII. OBJAWIENIA
79
95
107
122
147
158
Nota edytorska
161
Wstp edytorski
Cysorz tytu ksiki Autor zapewne zapoyczy ze znanej piosenki kabaretowej Tadeusza Chyy. Waciwie dzi ju nie wiadomo czy cysorza wymyli i pierwszy raz uy Andrzej Waligrski autor tekstu ballady czy wykonawca Tadeusz Chya. Pewne jest natomiast, ze Micha Smolorz skopiowa ten
tytu do swojej opowiastki o jak sam pisze wspczesnym bonzie lska i
Zagbia, czyli wadyce wojewdztwa katowickiego i pniej lskiego. O ile
jednak Waligrski i Chyba stworzyli niezwykle sympatyczn piosenk o cysorzu, to Micha Smolorz ukryty pocztkowo pod (a raczej za) pseudonimem Stefan Szulecki, mia jeden cel: zohydzi t posta. W zasadzie nie byo
to potrzebne. Zdzisaw Grudzie nie by lubiany za ycia, za swojej kadencji, i
na pewno nie doczeka si nobilitacji take po mierci od ktrej mino ju ponad 30 lat. Gdzie mu tam do Edwarda Gierka czy Jerzego Zitka, ktrzy cho
take komuchy cieszyli si autentycznym uznaniem i popularnoci nie tylko w wojewdztwie. Poza tym zapisali si w historii i w pamici rzeczywistymi osigniciami. Ksieczka o Cysorzu powstaa, jak pisze Autor w latach
1981 1986, a wic wtedy gdy ustrj socjalistyczny w Polsce (cakiem niesusznie nazywany dzi komun) zacz si pomau chwia, a potem wali.
Krakowska Biblioteka Obserwatora Wojennego wypucia w formie skryptu
ksieczk zatytuowan: Autor: Stefan Szulecki, tytu: Cysorz wspomnia
kamerdynera. Nie by to jedyny bd edytorski. W tekcie a si roio od lapsusw jzykowych i stylistycznych nie mwic ju o sformuowaniach literackich. Kolejne wydanie 2 lata pniej pod firm Gosu lsko Dbrowskiego
zawierao ju prawdziwe nazwisko Autora i byo lepiej dopracowane (poprawiono niektre bdy, zarwno gramatyczne i literackie jak i edytorskie; zmodyfikowano rwnie niektre sformuowania). Dopiero III wydanie (przez
OFICYN WYDAWNICZ Sygnatura 1991) przyjo profesjonaln form
literack i edytorsk. Wtedy te, usyszaem obszerne fragmenty CYSORZA w
Radiu Katowice czytane przez Macieja Sablika, ktrego interpretacja znakomicie (czasem do dowolna: tak szczyrze i uczciwie mwic) oddawaa nie
tylko atmosfer ksiki lecz i tamtych czasw, ktrych moja interpretacja z autentycznoci wypada nad wyraz korzystnie. Autor, oczywicie nie ustrzeg
si pewnego pobienego jak i tendencyjnego traktowania wydarze, ale przecie takie jest jego niezaprzeczalne prawo, a przyjcie roli narratora (rzekomego Kamerdynera) niejako do tego go upowaniao. Przeczytaem wszystkie
trzy wydania i musz przyzna, ze takie najbardziej realne i sugestywne jest to
pierwsze, napisane jakby ad hoc, tak jak Autor zebra pierwsze zapiski i zacz
je przenosi na maszyn. Tak form edytorsk ma rwnie to pierwsze wydanie, skryptow jak wyej napisaem. Ale pniejsze poprawki w tek
Opracowanie edytorskie: Jawa48
10
Od autora [Prolog]
Ksika ta powstaa w latach 198186. Jest z pozoru opowieci zbudowan w
formie zapiskw osobistego sekretarza a cilej: kierownika sekretariatu, czowieka,
ktry w niepowtarzalny sposb zarzdza przez lat dziesi kluczowym dla Polski
wojewdztwem katowickim. Od razu zastrzegam si: narrator jest postaci przeze
mnie stworzon, a wic fikcyjn. Funkcj kierownika sekretariatu speniao w okresie,
o ktrym pisz, kilka osb po kolei. Nie zapisay si jednak niczym szczeglnym w
historii Regionu, std najprociej byo z nich zrezygnowa, wolne za stanowisko
obsadzi wymylonym bohaterem narratorem caoci. I na tym zasadniczo koczy
si fikcja. Dodajmy jednak, e niemal wszystkie zdarzenia, opisane tutaj mniej lub
bardziej szczegowo, wydarzyy si naprawd, cho czasami trudno w to uwierzy.
Kilka epizodw, zdarze prawdopodobnych, ktre stworzyem sam, musiao w jakiej formie wypeni luk w dokumentacji.
To, o czym opowiada narrator, pochodzi z licznych wypowiedzi ludzi, ktrzy w dekadzie sukcesu lat 70tych spoywali okruchy z paskiego stou. Byli to pracownicy
aparatu, urzdnicy, dziennikarze, a take rodziny bohaterw. Zdarzyo si dwakro,
e nie odmwili mi te rozmowy politycy wysokiego szczebla, zaywajcy dzi emerytury i z du rezerw spogldajcy nie tylko na swoich szefw, ale i na samych
siebie.
Prno szuka na kartach tej ksiki wikszoci wydarze, ktre na og opisywaa
codzienna partyjna prasa. Jeeli ju wspomnienia o to zahaczaj, wtedy spogldamy
zawsze za kulisy spraw, ktre obserwowalimy raczej [w ktrych kiedy ju uczestniczylimy cho zdecydowanie] od frontu.
Byy I sekretarz KW PZPR naley do przeszoci. Spoczywa w powiconej ziemi, na
parafialnym cmentarzu, u boku swej pierwszej ony Rozalii. Gdy zwierzyem si przyjacioom z zamiaru zebrania wspomnie ludzi, ktrzy czynnie uczestniczyli w reyserowanym przeze cae lata muppet show, wielu z dezaprobat krcio gowami dowodzc, e jakakolwiek forma przypominania tej postaci moe by jej nobilitacj, na
11
12
St. Sz.
13
I. PRZEBUDZENIE
Przyjcie jubileuszowe u Nowackich przecigno si, co byo do przewidzenia. Stare zapasy wdki poszy w ruch, bo jak inaczej uczci
Abrahama u wieo upieczonego rencisty. Zbyszek pocztkowo nie
by w dobrym nastroju. Z rent nie pieszy si, bo jakkolwiek jego studia ekonomiczne mocno zalatyway polityczn decyzj, to jednak nie
by na tyle gupi, by nie umie liczy. By to przedostatni wieczr stycznia 1982 roku. W caej wychodzcej po wojennej przerwie prasie a
huczao od konsultacji. Od lutego miay wej w ycie nowe ceny na
artykuy spoywcze, ju od kilkunastu dni pojawiay si systematycznie
wyroby przemysowe sprzedawane za ceny dwu trzykrotnie wysze.
Skala zapowiedzianego wzrostu cen podstawowych artykuw ywnociowych bya tak wielka, e a niewyobraalna.
Zbyszek Nowacki najduej broni si przed rent. Mia wprawdzie za
sob trzydzieci lat w aparacie partyjnym, lecz brakowao mu jeszcze
piciu lat do emerytury dziaaczowskiej. Rent, jak zaproponowali mu
towarzysze, zasiadajcy obecnie w KW, mia pobiera z tytuu oglnego stanu zdrowia, bo jak na zo nie chorowa ani na serce, ani na
korzonki nerwowe czy na przykad odek. W kocu uleg, lecz trudno
powiedzie, by przyjcie, z ktrego samotnie wracaem przebiegao w
nastroju radosnym. Bynajmniej nie chodzio tu o szalejcy stan wojenny, nikt z nas z tego powodu nie ucierpia. Po prostu ju za kilka dni
nasze renty bd nosiy pitno starego portfela.
Znaem ten bl. Nie opieraem si dugo, bo i kt przyjby mnie do
pracy? Przez cae dziesi lat uchodziem za najbardziej wpywowego
czowieka w wojewdztwie katowickim, ktrego nazwisko wprawdzie
bardzo rzadko pojawiao si na amach gazet, lecz wiadomo ka
Opracowanie edytorskie: Jawa48
14
15
Tak..., to by nasz ostatni kontakt. Czy dane nam bdzie jeszcze kiedykolwiek wsppracowa? Sam i to gono, zamiaem si ze swojej wyobrani. Nie, co to to nie. Grudzie by ju przegran kart, cho on
sam mia jeszcze nadziej, e to wszystko wrci do normy a on sam do
wadzy. Nachodzia mnie smutna wiadomo, e wraz z nim i ja jestem ju przeznaczony na zom. Kt przyjmie faceta, ktry ca swoj
aktywno zwiza z takim czowiekiem? Szczciem omino mnie wyrzucenie z partii. Jeszcze za sekretarzowania Andrzeja Babiskiego
uzyskaem zapewnienie, e dadz mi spokj, bo opinia publiczna nie
domaga si mojej gowy. Takiego Grudnia trzeba byo da na poarcie
ale ja [mnie] ... ? Jak to dobrze, e nie figurowaem na zdjciach, e
moje nazwisko znane byo tylko w aparacie, no i w redakcjach.
Przerwaem na chwil rozmylania, bo wjechaem na nieuprztnity odcinek drogi. Ze niegu, ktry jeszcze w cigu dnia sypa wielkimi patami, pozostaa tylko brudna ma. Kuper mojej Lady taczy raz w
jedn, raz w drug stron. Staem si jeszcze bardziej nerwowy. Kierowcy w KW zawsze miali si ze mnie, e jestem typowym produktem
komunistycznej motoryzacji, w ktrej samochd jest dobrem tak trudno osigalnym, e najlepiej nim w ogle nie jedzi, to bdzie bezpieczny. Sam miaem wiadomo tej mojej saboci. Istotnie, nieraz
przesadnie trzsem si o kolejne swoje wozy, cho na og bez trudu
dostawaem przydziay, talony czy asygnaty. T Lad zaatwi mi jeszcze Babiski, cho mj poprzedni Polonez by w zupenie dobrym
stanie. Miaa to by forma cichej gratyfikacji za konieczno skorzystania z nieplanowanej renty. Moja sabo znowu mnie zmoga. C poczn, gdy trzeba bdzie klepa tak wspaniale byszczc blach?
Odetchnem z ulg. Droga znw bya oczyszczona i posypana, zbliaem si do domu. To take by prezent poegnalny od aparatu: domek na Osiedlu XXXV-lecia w Brynowie. Wprawdzie nigdy nie chorowaem na will, mieszkaem w zupenie wygodnym, czterorodzinnym do
Opracowanie edytorskie: Jawa48
16
17
pewno sam bym nie pojecha [druga cz zdania wykrelona JW48]. Po nagonce, jak przeylimy w 1981 roku, ju nic gorszego czowieka spotka nie moe.
Gdy tylko woyem klucz do zamka, drzwi otworzyy si same. No, nie
tak cakiem same. Stenia, starsza crka mieszkajca niedaleko, czekaa
wida mego powrotu. Moe zreszt zadzwonia do Nowackich, telefony
ju od dawna dziaay. Wiedziaa zatem, e jestem ju w drodze. Gdy
zabieraa mi kapelusz i szalik, prbowaem zapyta, o co chodzi, ale
tylko wzruszya ramionami na znak, e take nie wie. Uspokoiem si,
bo i ona bya spokojna, wida nic nie zapowiadao burzy.
W pokoju siedzia major i podporucznik. W czasie powitania przedstawili si wprawdzie, lecz nazwiska nie utkwiy mi w pamici.
Usiedlimy w milczeniu, rozmowa nie kleia si.
Prbowaam panw poczstowa, lecz nie chcieli Stenia wytumaczya ich od drzwi.
Major jakby decydowa si, kto ma zacz, wreszcie wykrztusi:
Chodzi o to, e trudno byo przewidzie taki obrt sprawy podporucznik szczliwie przerwa milczenie. Zwoki le jeszcze w pokoju,
w hotelu konsternacja, w Warszawie zreszt te. Nikt nie wie, co robi,
bo nie bylimy przygotowani na tak ewentualno.
A co byo przyczyn zgonu? zapytaem gupio, jak gdybym si nie
domyla, e mg to by tylko zawa zapewne serce?
Tak major cigle nie wiedzia jak podj t rozmow.
18
19
II. U RDE
20
A wy do kogo?
Do towarzysza przewodniczcego.
Zajty.
Sekretarka pozbieraa si i wyrczajc typka, podja rozmow:
Bylicie umwieni?
Tak, przyjechaem z Katowic od towarzysza Jefrymiuka.
A, to wy, prosz, wejdcie.
Gabinet przewodniczcego nie wyrnia si niczym szczeglnym. Jak
w wikszoci podobnych pomieszcze na Dolnym lsku wypeniony
by gratami, z ktrych pieczoowicie pozdrapywano wszelkie poniemieckie emblematy. Przy mahoniowym biurku siedzia gadko wygolony i wysoko przystrzyony modzian, ju na pierwszy rzut oka robicy wraenie pistoletu ideologicznego. Jeden z tych, ktrzy zapali
szans awansu spoecznego, wic dli w agle nowych sloganw ile si
dao. Sam pochodziem z zagbiowskiej rodziny o czerwonym rodowodzie sigajcym trzech pokole, wic spogldaem na takich nieco z
gry. Od czasu, kiedy pradziadek zosta wyrokiem carskiego sdu skazany za rozbj na zsyk do Zagbia, wsptworzylimy jako rodzina
podwaliny pod nowy ustrj. A tu tacy wyrwali si z obcych klasowo rodzin i udaj, e s motorem rewolucji.
miaem si w duchu z siebie i swoich myli. Prawd mwic, sam
przecie marzyem o karierze politycznej i potpianie za to innych byoby niekonsekwencj.
Kiedy przewodniczcy wypiewa kilka formuek ideologicznych, okaza
si zupenie normalnym facetem. Objawi to sakramentalnym pytaniem:
Napijemy si czego?
Czemu nie?
Uderzy otwart doni w mosiny dzwonek, jakich wielcy i moni tego
wiata maj w swych domach do wzywania suby. Zamiaem si, gdy
21
Co to za facet?
Grudzie. Siedzi tu u nas na etacie instruktora, ale tak po prawdzie
robi za popychado, bo raczej do roboty si nie nadaje. Przyjecha w
1946 z Francji, syn emigrantw zagbiowskich. Dosta skierowanie do
nas. Towarzysze z UB przewietlili go dokadnie, ale nie znaleli dokumentnie nic. Bo prawdopodobnie nic nie robi. Ale na wszelki wypadek
podaje si za dziaacza zwizkw zawodowych, partii komunistycznej i
tak dalej. Robot chyba si nie skala. Powiem ci w zaufaniu, e ma
wielki kompleks: nie ma wskazujcego palca prawej rki i czuje si
czasami jak kaleka. Jeli mu to w jakiejkolwiek formie wypomnie,
wpada w furi.
Litr wdki wysczylimy w godzin.
Tak zacza si moja praca w Wabrzychu, gdzie siedziaem niespena
rok. Grudzie znikn stamtd jeszcze przede mn. Nawet nie pytaem,
co si z nim stao. Wprawdzie robi tam za popychado, lecz instynktownie wyczuem, e jest to czowiek o ambicjach daleko przerastajcych jego umys i osobowo. Nie mylaem, e jeszcze kiedykolwiek
spotkamy si, tym bardziej nie przewidywaem, jak dalece zwizany
bd z tym czowiekiem w przyszoci.
Po zsyce do pracy politycznej na Dolnym lsku wrciem do Sosnowca, ju na stanowisko przewodniczcego miejskiej organizacji
ZMP. Bya to tylko formalno, bowiem towarzysz Jefrymiuk wyjtkowo
dotrzyma sowa. Nie miny trzy miesice i zostaem zastpc kierownika Wydziau Nauki i Owiaty w KW. Moim szefem zosta towarzysz
22
Jarema Rociszewski, wieo po doktoracie z nauk spoecznych. Znaem go, zawsze mia rozdwojone ambicje i nie wiedzia, czy chce by
dziaaczem partyjnym, czy naukowcem o cile ukierunkowanych zainteresowaniach.
Niezbyt dobrze pamitam, ale byo to chyba w czerwcu 1953 roku, gdy
egzekutywa KW podja decyzj o wyjazdach w teren swoich czonkw.
Miaem towarzyszy swemu szefowi w wizytowaniu organizacji terenowych. Gocilimy w czwartej gminie z rzdu i byem mocno sfatygowany podrami oraz powtarzajcym si rytuaem: transparenty, kwiaty
od dziewczt w strojach ludowych i organizacyjnych, przemwienia i
gocina w komitecie. Do Myszkowa najchtniej bym nie jecha, lecz
szef nie chcia sysze o skrceniu planu wizyt.
W gruncie rzeczy by rzetelny i
nie cierpia zawodzi, gdy si
umawia.
Ca formuk powitaln przepuciem przez gow bez zarejestrowania. O may wos a nie zapamitabym nawet gospodarzy.
Nie, to niemoliwe! - jako przewodniczcego gminnego zarzdu
rozpoznaem Grudnia. Ten sam umiech przyklejony do oblicza o
gupkowatym wyrazie, ta sama poza - moe tylko bardziej wyniosa.
Nie wiem, czy mnie pozna, czy nie, w kadym razie nie okaza tego po
sobie. Ale czy sta go byo w ogle na inteligentne udawanie?
Wraz z ca wit obskakiwa goci, dajc wyraz sztucznej wylewnoci i
nachalnie oczekujc pochwa za kady przedstawiony odcinek roboty
organizacyjnej. W oczy rzucaa si uniono ludzi z jego otoczenia,
naboestwo, z jakim ustpowali mu miejsca i realizowali pgbkiem
wydawane polecenia. A wic jednak... Moje gboko skrywane przeczucie, z jakim wyjedaem z Wabrzycha, spenio si. Grudzie systematycznie wspina si po szczeblach drabiny organizacyjnej. Kto i co mu
23
Suchajcie, towarzyszu Grudzie, a moe bycie tak chcieli popracowa troch w aparacie partyjnym? Macie ten - jak to si mwi - dryg
organizacyjny, powaanie u ludzi, organizacja wasza prnie si prezentuje...
Widziaem, jak Grudzie ronie w oczach. Niewykluczone, e czeka na
to jedno jedyne zdanie od ptorej godziny. Najwidoczniej mia ju
szczegowo opracowan formuk odpowiedzi, bo wykrztusi sztucznie:
24
noci lub innymi cechami zastpczymi. Ale po tym czowieku z gminnego zarzdu ZMP nawet tego si nie spodziewaem.
Jako ju po dwch tygodniach zobaczyem go w Katowicach. Plenarne
zebranie wojewdzkiego aktywu ZMP powierzyo mu funkcj przewodniczcego. Doskonaa odskocznia do kariery politycznej. Mylaem
wprawdzie, e Rociszewski potraktuje sw propozycj dosownie i
Grudzie wylduje od razu w KW, gdzie na stanowisku rwnorzdnym
mojemu. Stao si jednak inaczej, z czego sam bohater personalnej roszady by najwyraniej zadowolony. Zauwayem, e jego zadowolenie
wypywao z podszeptw otoczenia. Podobnie jak tam, w miasteczku na
obrzeach wojewdztwa, tak i tu nie odstpowali go na krok potakiwacze, ktrymi chtnie si otacza.
Ju mylaem, e zejdzie mi z oczu, kroi si wyjazd do Pragi, gdzie
miaem obiecan wygodn synekurk w naszej ambasadzie (placwka
ta zwyczajowo obsadzana bya aktywem katowickim). Przyjem propozycj, bo sam do koca nie byem przekonany, czy marzy mi si kariera
polityczna w caej peni, czy moe tylko za kulisami.
Dwa dni przed wyjazdem zobaczyem znowu Grudnia. Wychodzi wanie z Wydziau Kadr z caym plikiem notatek. Ukoniem mu si zdawkowo, po czym wszedem do bocznego korytarza, gdzie postaem
chwil, by wrci do tego wydziau, wiedziony prost ciekawoci.
Pracowa tu Zbyszek Malik, miaem wic nadziej, e szepnie mi cokolwiek o przyczynach odwiedzin nowego przewodniczcego organizacji
modzieowej.
25
26
III. KORONACJA
Z Pragi wrciem dopiero w 1969 roku, chyba w marcu, O powrt prosiem sam obie crki skoczyy ju szko podstawow (posyaem je
razem, cho jedna jest o rok modsza), a wolaem, by matur miay z
podrzdnego, ale katowickiego liceum. Dojedanie za do domu na
sobot i niedziel nie umiechao mi si wcale. Nie te lata.
Kawa czasu, jaki dzieli mnie od przerwania pracy w KW, napawa mnie
niepokojem. Nie bardzo byem przekonany, aby wraca do tej instytucji, z drugiej jednak strony c mogem innego robi? Kusia wczeniejsza emerytura, do ktrej zostao wprawdzie sporo czasu, lecz i to
trzeba mie na uwadze. Poza tym, na dobr spraw nie potrafiem robi
nic innego. Miaem wprawdzie wieczorow matur z technikum chemicznego, lecz nie byem na tyle bezkrytyczny, by wmawia sobie, e
jest to mj fach. Ludziom mojego pokroju i w mojej sytuacji proponuje
si zazwyczaj jakie dyrektorskie stanowisko, nie zwaajc na przydatno do tej roboty. Broniem si przed tym rkami i nogami, cho dawao to dobre zabezpieczenie materialne i pozycj spoeczn, lecz za
zbyt wysok cen.
Na rozmylaniach o tym, czym si zaj, zasta mnie telefon z Wydziau
Kadr KW. A wic jednak przypomnieli sobie o mnie. Mieszkanie dostaem na Osiedlu Tysiclecia w Katowicach, a e chwilowo nie miaem
samochodu, wsiadem w autobus zajedajcy a na Plac Dzieryskiego, gdzie mieci si gmach Komitetu. Po drodze rozmylaem o
tym, co zmienio si w tym czasie w miecie. Do ambasady docieray
katowickie biuletyny, wic na bieco odnotowywaem ca kronik.
Zdecydowanie najmocniejsz pozycj mia od lat Edward Gierek, ktry
po padziernikowym przeomie co byo do przewidzenia przej
27
28
Co, towarzyszu, macie sab pami. Nie min nawet rok, jak narozrabialicie w Pradze niewsko, nieprawda. Mielimy tu sporo kopotw, by spraw zatuszowa i zaatwi wam, nieprawda, niezaszargan
opini.
A wic tu mnie mia. Istotnie, bya afera, namotana przez Gowiskiego,
drugiego sekretarza ambasady. Zorganizowalimy w do licznym towarzystwie pieczenie barana w grach. Od czterech lat byem ju rozwiedziony, ona wspaniaomylnie wyrzeka si crek i zostawia mnie
w sytuacji samotnego tatusia. Po wielkim arciu wietnie upieczonego
jagnicia, zaczlimy popija, a wszystko skoczyo si w wynajtej
bacwce ma orgietk z udziaem panienek, podajcych si za sie
Opracowanie edytorskie: Jawa48
29
Widz, drogi towarzyszu, e si jeszcze zastanawiacie, bo, nieprawda, jest i nad czym. Zastanwcie si wic, byle szybko, bo ja, ten tego,
nie mam czasu.
Wyszedem z jego pokoju jako instruktor propagandy, czyli dokadnie
najniej postawiony czowiek w hierarchii aparatu. I dopiero w domu,
wypalajc jednego papierosa za drugim, zaczem sobie przypomina
poszczeglne wydarzenia sprzed lat. Zupenie wyranie zapisa mi si
w pamici moment, gdy nowy przewodniczcy ZMP rozpocz swe
urzdowanie od bardzo wnikliwego, wielodniowego studiowania teczek
personalnych potencjalnych kandydatw na wsppracownikw.
Ale dlaczego zaleao mu na mnie? Czy chcia mnie upokorzy tylko
dlatego, e bardzo dawno temu musia biega po wdk, ktr ja wypiem? A moe rzeczywicie mia wobec mnie inne plany? Pytania nasuway mi si jedno po drugim, a o odpowied byo rwnie trudno, jak
trudny by do rozgryzienia sam
Przesiedziaem za biurkiem z gr rok. Nie miaem wiele do roboty
przegldaem codziennie lokaln pras i pisaem krtkie sprawozdania
ze swoich obserwacji. Nikt ich chyba nie czyta w rzeczywistoci moje stanowisko nie byo nikomu potrzebne. Piecz nad autentyczn propagand mia naczelny redaktor Trybuny Robotniczej, Maciej Bara
Opracowanie edytorskie: Jawa48
30
ski. Zastanawiaem si zawsze, jakimi drogami dotar on do swej obecnej pozycji. Pochodzi gdzie z ziem nadbuaskich, a mia w sobie tyle dziaaczowskiej siy przebicia, jakby autentycznie urodzi si w Sosnowcu. W krtkim czasie uczyni z Trybuny najwaniejsz gazet w
kraju, nakadem bijc nawet stoeczn Trybun Ludu. Uchodzi za
czowieka Gierka, lecz wszem i wobec gosi, e jest wielkim przyjacielem Grudnia. Karier zrobi byskawiczn: dziennikarz w lokalnej rozgoni radiowej, kierownik Wydziau Propagandy, naczelny Trybuny
Robotniczej. Szczyci si tym, e matur zdoby w sosnowieckim liceum im. Staszica, jakby miao to jakiekolwiek znaczenie. A jednak...
Coraz wiksza liczba pracownikw KW a do samego Grudnia wcznie
zacza przyznawa si, e maj matury z tej samej szkoy.
Nigdy nie dowiedziaem si, czy on te zosta uzaleniony od Grudnia.
Chyba jednak nie. Wok widziaem cae tabuny funkcyjnych dziaaczy i
szeregowych pracownikw aparatu, ktrzy dreli przed Grudniem jak
przed Panem Bogiem. A Baraski nie, po prostu podawa si za przyjaciela. By chyba zbyt sprytny na to, by si uzaleni, a jednoczenie docenia znaczenie wielkiej drabiny personalnych zalenoci, jak budowa Grudzie caymi latami. Nie ulegao wtpliwoci, e cay aparat w
wojewdztwie zosta stworzony przez obecnego sekretarza propagandy. Zastanawiao mnie, dlaczego Gierek tak beztrosko odpuci sprawy
kadrowe, pozwalajc na cakowite uzalenienie machiny personalnej od
jednego czowieka.
Grudzie 1970 roku przeszed w Katowicach praktycznie bezbolenie,
o co pniej tak bardzo mieli do tutejszego spoeczestwa pretensje
ludzie z Wybrzea. Dla mnie osobicie jedyn tragedi, jedynym i najbardziej przykrym skutkiem tego wszystkiego, co si dziao, byo odejcie Edwarda Gierka do Warszawy. Bo czy mg ktokolwiek mie wtpliwoci, kto zajmie jego miejsce w Katowicach? Nawet prba spekulacji na ten temat bya cikim grzechem.
Tu po witach Boego Narodzenia poszedem do redakcji Trybuny
Robotniczej ze zwyk towarzysk wizyt. Siedzielimy przy wdeczce
31
w jednym z pokoi redakcyjnych, gdy nagle przez drzwi wpad jak bomba Janek Nowicki. Znaem go gwnie jako wielkiego kawalarza. Min
mia jednak tak powan, e i ja daem si po raz kolejny nabra:
Mamy ju nowego I sekretarza KW. Wiecie, kto nim zosta? No, kto
zgadnie? Odpowiem wam pierwszy: Tadeusz Tyka.
Zapanowao bardzo kopotliwe milczenie. Nie wiedzielimy mwi powanie?
czy jak zwykle artuje. Jeeli to
prawda, oznaczaoby to rewolucj paacow w stopniu niemoliwym do wyobraenia. Nowicki chyba sam przerazi
si swoim dowcipem, bo natychmiast
wytumaczy nam:
Suchaj, kto mnie zakapowa u szefa. Krtko po twoim wyjciu wezwaa mnie sekretarka. Zostaem opierdolony jak uczniak, e robi wysoce
niestosowne, arty. Oni w rzeczywistoci nie wyobraaj sobie, by na
tutejszym tronie mg zasi kto inny ni ten nieszczsny Zdzichu. A
moe to twoja sprawka? Czym on was tak zaczarowa? Przecie to palant, jakiego jeszcze w yciu nie widziaem. Dezember, kurwa ma.
Dezember? Ciekawe przezwisko, syszaem je wtedy po raz pierwszy.
Czy miaem rzeczywicie donie na Nowickiego? Powinienem, kapowanie u Grudnia byo mile widziane, zwaszcza gdy pochodzio z ust
ludzi ode uzalenionych.
32
Powiem krotko: od jutra bdziesz kierownikiem sekretariatu, przejmij od Borzckiego wszystkie sprawy, klucze i szafy.
A wic o to mu chodzio. Po tym wszystkim, na co si napatrzyem w
tak krtkim czasie, nie byem zwalony z ng t propozycj, pardon:
poleceniem. Kazik Borzcki by kierownikiem kancelarii Edwarda Gierka
i mona byo wyczu, e nie bdzie peni swej funkcji dalej. Grudzie
33
34
35
36
zadania. Przed wojn Sosnowiec i Zagbie stanowiy peryferie wojewdztwa kieleckiego. Przeforsowa zatem utworzenie po 1945 roku
nowego wojewdztwa lsko-dbrowskiego ze stolic w Katowicach.
Jego praw rk by autentyczny Grnolzak, Jerzy Zitek.
My, Zagbiacy trzeba to uczciwie przyzna zawsze mielimy inklinacje do rzdzenia, take i w nowej sytuacji. Zawadzki troch nas
temperowa, ugodzi si z Zitkiem w do specyficznym ukadzie:
aparat partyjny tworzyli gwnie ludzie wywodzcy si z Zagbia (lzacy raczej stronili od partii), w gmachu za Prezydium Wojewdzkiej
Rady Narodowej zasiadali ludzie pukownika Zitka. Sytuacj zakci
dopiero rok 1956, gdy po likwidacji Urzdu Bezpieczestwa tamtejszych aparatczykw (gwnie ydowskiego wschodniego pochodzenia) rozlokowano i tu, i tam, cho z biegiem czasu raczej przestali by
widoczni.
[Edward] Gierek mia Jerzego Zitka w wielkim powaaniu, mona powiedzie, e yli w przyjani. Ukad zawizany przez Zawadzkiego
zdawa egzamin przez dugie lata. Gierek nie wtrca si w czysto gospodarcze sprawy wojewdztwa, ufajc przewodniczcemu Prezydium
WRN bez zastrzee. Ten za wykorzystywa to dla autentycznego pomnaania dbr sucych mieszkacom. Jeeli kiedykolwiek w historii
PRL istnia wzr podziau wadzy politycznej i administracyjnej, to z
pewnoci by to tandem Gierek Zitek.
Dugo przygldaem si Zitkowi i jego ludziom i miaem dla nich duo
szacunku. Przeczuwaem jednak, e systemu tego nie da si przenie
w rzeczywisto, jaka powstaa w wojewdztwie po 1970 roku. Grudzie niemal od pierwszego dnia nie mg znie, e cokolwiek w Katowicach decyduje si bez jego udziau. Z wielk niechci godzi si na
uczestnictwo w uroczystociach, na ktrych siada musia [zasiada
mia] obok Starego.
Wielokro prbowa torpedowa wpywy Przewodniczcego PWRN
[WRN-a], a po pierwszej reformie administracyjnej wojewody. Daremnie. Niejeden raz usiowa zmienia podjte po drugiej stronie placu decyzje. Podobaa mi si reakcja dziarskiego pukownika, ktry jako
37
jedyny w tym wojewdztwie potrafi, ot tak sobie, zadzwoni i powiedzie wprost: synek, dej se spokj. Grudzie wtedy szala, czu si
poniony, cho sysza to on jeden i czasami ja.
Na VI Zjedzie PZPR Dezember zosta zastpc czonka Biura Politycznego. Wrci najwyraniej usatysfakcjonowany, cho z pewnoci
liczy na wicej. Ale co si odwlecze, to nie uciecze. Wezwa mnie
kiedy i owiadczy, e w nowej sytuacji musi uzupeni wyksztacenie.
Z pewnoci by zazdrosny, e Edward Gierek zdoby tytu inyniera
notowskiego (eksternistycznie, w oparciu o bogate dowiadczenie
zawodowe, jak to wwczas okrelano), a ponadto zdopingowa go Tadeusz Tyka, sposobicy si do doktoratu. Tyka zasiada w egzekutywie,
by sekretarzem KW i do dugo Grudzie czu w nim potencjalnego
rywala. Uspokoi si zreszt dopiero, gdy ten poszed za Gierkiem do
Warszawy.
Zostaem obarczony misj wyboru uczelni dla swojego szefa. Wybralimy najpierw zawd metalurgia lub co pokrewnego. Czy moe
to by Politechnika lska? Na przeszkodzie stay wzgldy ambicjonalne. Obaj synowie [E.] Gierka byli dydaktykami w tej uczelni, zreszt
Adam zabiega o towarzyskie wzgldy Grudnia, wic nie za bardzo wypadao.
Poradziem zatem Akademi Grniczo-Hutnicz w Krakowie. Uczelnia o
ustalonej renomie. I sekretarz by wyranie zadowolony z mojego wyboru, poleci jednak, bym znalaz mu towarzystwo, bo nie bdzie sam
studiowa. Wpadem na szaleczy pomys pogodzenia ognia z wod i
peen strachu zaproponowaem Jerzego Zitka. O dziwo, mj szef uzna
to za bardzo dobry pomys. By od kilku tygodni w ugodowym nastroju.
Kiedy wic ustaliem ostatecznie wydzia, zaatwiem w dziekanacie co
trzeba, uzgodniem z profesur, jak odbywa si bd zajcia, zaliczenia i egzaminy przeszedem si do gmachu WRN, do gabinetu Zitka. W sekretariacie siedzia nieodczny Ulfig, czowiek, ktrego utosamiano tak samo z Jerzym Zitkiem jak mnie (na nieszczcie) ze
Zdzisawem Grudniem. By niepomiernie zdziwiony, e mnie widzi w
38
Stary u siebie?
Wejd.
Jerzy Zitek czyta jakie raporty i udawa, e mnie nie widzi. Zwyk nie
dziwi si czemukolwiek, wic moja obecno albo go nie zaskoczya,
albo zaskoczenie to doskonale zamaskowa. Odczekaem, a skoczy i
wyuszczyem w do szczegowej formie z czym przyszedem. Na
koniec wykrztusiem:
39
mnika czczcego pami powstacw, Wojewdzka Hala Widowiskowo-Sportowa otrzyma nazw Bazyliki w. Jerzego.
Wszystkie te dowody uznania dla Zitka potgoway rosnc nienawi
Grudnia.
Z trudem powstrzymywa si
przed
okazywaniem
tego
podczas oficjalnych uroczystoci, gdzie musieli wystpowa razem, poniewa z luboci oglda prasowe i filmowe relacje z wasnych wystpw, zgrzyta zbami, gdy
na ekranie pojawia si w cieniu wielkiego brzucha wojewody i jego nieodcznej laski, zwanej tutaj
kryk. [Stopniowo nie mg znie nawet widoku korpulentnej sylwetki generaa. Z bied powstrzymywa si podczas oficjalnych uroczystoci, gdzie musieli wystpowa razem. Poniewa z luboci oglda prasowe i filmowe relacje z wasnych wystpw, zgrzyta zbami, gdy na
ekranie pojawia si w cieniu wielkiego brzucha wojewody i jego nieodcznej laski, zwanej tutaj kryk.]. Kto wpad na szaleczy pomys,
by rugowa Starego z ekranu. Moe zreszt sam Grudzie rzuci mimochodem: Nie mog na niego patrze, co podchwycono bardzo
ochoczo. Do, e wreszcie pewnego dnia w lokalnej prasie oraz na telewizyjnym ekranie pojawiy si relacje z imprezy, na ktrej Jerzy Zitek
wprawdzie by, ale ze zdj wyparowa...
Za kilka dni odebraem telefon od samego generaa.
40
41
gnalne posiedzenie WRN przyjecha Edward Gierek. Siedziaem [siedzia] blisko Grudnia, widzc jego bezgraniczne zadowolenie. Stary nie
odda jednak pola cakowicie zaproponowa swego wieloletniego zastpc, zachowujc dotychczasowy ukad si w wojewdztwie.
Grudniowi mao byo takiego zwycistwa. Nowego wojewod mia za
autentycznego nastpc znienawidzonego generaa, zupenie nie w
smak mu byo zachowanie starej struktury wadzy. Marzyo mu si wadanie niepodzielne, zwaszcza gdy po wprowadzeniu ustawy o nowym
podziale administracyjnym funkcje przewodniczcych WRN powierzano
automatycznie I sekretarzom komitetw wojewdzkich PZPR. Tote
wkrtce doprowadzi do cakowitego oczyszczenie wszelkich pozostaoci po tak pieczoowicie pielgnowanym przez 30 lat ukadzie
wadzy. Wojewod zosta Edward Elgomski, czowiek bezgranicznie mu
podporzdkowany, przedtem sekretarz KW. Struktura zaprowadzona
przez Zawadzkiego przestaa istnie.
Rozumiaem nienawi, ktra targaa Zdzisawem Grudniem, cho nie
popieraem jej. By czowiekiem zbyt maym, by uzna wielko kogokolwiek. Zadraem jednak, gdy zacz wymazywa lady po byym wojewodzie w sposb godzcy w autentyczne dobro regionu. Przed podziaem wojewdztwa, naturalnym zapleczem rekreacyjnym dla przeadowanej aglomeracji byo Podbeskidzie i gry Beskidu lskiego.
Wikszo wielkich zakadw przemysowych tam miaa swoje orodki
wypoczynkowe. Jerzy Zitek marzy, aby Beskid zagospodarowa kompleksowo, wykorzysta wszelkie walory klimatyczne, wodolecznicze,
krajobrazowe, rekreacyjne i turystyczne. Przy tym chcia uchroni ten
wspaniay zaktek przed dzikim i nachalnym przeinwestowaniem, do
czego zmierzay zakady pracy, lokujc jeden za drugim wielkie domy
wczasowe na kolejnych zboczach.
Powsta projekt wybudowania wspaniaego kompleksu sanatoryjnowypoczynkowego, wkomponowanego w krajobraz, wykorzystujcego w
sposb optymalny walory okolicy. Budow rozpoczto jeszcze przed
reform administracyjn po niej cay ten teren znalaz si w nowym
42
wojewdztwie, ktrego wadze nie chciay przej budowy, nie byo ich
zreszt na to sta.
Grudzie odci si od inwestycji, nie przyjmujc adnych argumentw.
Nie chcia podpisywa si pod niczym, co powzia rka czowieka,
ktrego chorobliwie nie cierpia. A przy tym nie mia zamiaru inwestowa w cokolwiek, co znajdowa si bdzie poza zasigiem jego formalnej wadzy.
Najwikszy ze znanych mi kompleksw rekreacyjnych pozostawiono w
stanie rozgrzebanej budowy, straszy tak do dzi. Sam za Jerzy Zitek
zamieszka nieopodal w Ustroniu, gdzie ju wczeniej postawi sobie
dom w bezporednim ssiedztwie domu Gierka. Spotykali si tam jeszcze nie raz.
43
V. FABRYKA MARZE
Uwaaem szefa za zaprzeczenie wszystkiego, co ze specyficznym zawodem polityka jest zwizane. I waciwie do koca nie zmieniem
zdania. C zatem byo miar jego sukcesu, o ile za sukces poczyta
mona dziesiciolecie wadania najwaniejszym, z politycznego i ekonomicznego punktu widzenia, regionem kraju? Gdy w pniejszych latach, zasiadajc przy wdce, analizowaem to wszystko, co przeyem
w cigu jedenastu lat pracy w KW PZPR, udao mi si z wielowtkowych
poczyna mego pryncypaa wyczy dwa stae aspekty. Byy to: po
pierwsze polityka kadrowa, po drugie propaganda.
Czy to wystarczy, aby by politykiem? Jak wida wystarczyo by
przynajmniej trwa jako polityk i to przez niewyobraalnie dugi czas
[odcinek czasowy] jak na bezmiar wyrzdzonych szkd. Kadry bezsprzecznie byy jego osobistym hobby. Mj przypadek nie by by mniej
odosobniony. Wprawdzie mao kto przyznawa si do swych sabostek,
ktre doprowadziy do cakowitego uzalenienia od grymasw I sekretarza, lecz w przypywach saboci nawet wielcy twardziele potrafili si
zwierzy. Bardzo rzadko byem sam dopuszczany do przygotowa personalnych Grudzie mia do tego osobnych ludzi, zwaszcza chtnie
posugiwa si w tym celu aparatem bezpieczestwa. Kontrrewolucji w
Katowicach raczej nie widziano (przynajmniej do czasu pojawienia si
Kazimierza witonia), std w cigu dugich lat urzdnicy resortu spraw
wewntrznych nudzili si nad pozorowanymi poczynaniami. Nud rozprasza im wanie sam Grudzie zlecajc raz za razem dokadne przygotowanie dokumentw osobowych tego czy owego czowieka.
Hobby bardzo szczeglnym byo grzebanie w ku i w kieliszku, te
dwa umiejtnie wysupane grzeszki najczciej stanowiy gwarancj
posuszestwa, utrzymywanie kadr w ryzach. Ale byway i drobne aferki
44
45
46
kilkunastu do stu kilkudziesiciu, w zalenoci od charakteru publicznego wystpu. W przypadkach mniejszej wagi wybr uj spoczywa na
pracowniku wydziau propagandy lub wprost na redaktorach naczelnych. Skutki bdu mogy drogo kosztowa. Sam fakt uwiecznienia na
filmie lub negatywie fotograficznym niekorzystnego ujcia stawa [sta]
si powanym.
Po trzeciej z kolei niedzieli czynu partyjnego, jakie za spraw ekipy
zasiadajcej w stolicy zaczy i u nas obowizywa, otrzymaem do
szczegowy raport z zapytaniem, co robi z podpadnitym dziennikarzem z Orodka Telewizyjnego i towarzyszcym mu operatorem. Po
szczegowej selekcji zostali oni wyznaczeni do zarejestrowania caej
naszej grupy (tj. Grudnia, jednego z sekretarzy i mnie) pracujcych na
Osiedlu Tysiclecia w Katowicach. Grudzie raczej unika pracy fizycznej, by chory na serce, wic organizowalimy kilkuminutowe spotkanie
z fotoreporterami i obsug telewizyjn dla uwiecznienia jego uczestnictwa, po czym pakowalimy si i odwozilimy go do domu. Gdy przyjechalimy na przygotowane miejsce, szef zaoy sweter i wzi si do
opaty, stkajc co chwila na szczcie ekipy szybko wykonay swoje
zadanie, wic moglimy wrci tam, skd przyjechalimy.
Nie miny trzy godziny, gdy wyrwa mnie od obiadu telefon od naczelnego redaktora Orodka: Po przegldniciu materiau filmowego okazao si, e Grudzie uwieczniony jest bez przerwy w pozycji pochylonej nad opat. W centrum kadru jest stale widoczny czubek gowy z
ysink przewitujc midzy jeykiem. Nie dziwiem si przeraeniu
naczelnego istotnie powiao groz. Nie mona byo tego da na anten, Grudzie prawdopodobnie wciekby si niepomiernie. W odruchu
zoci zaproponowaem naczelnemu, by zwolni dziennikarza i operatora przecie wiedzieli, co si wici, wic mogli si podkopa i filmowa z abiej perspektywy.
Wieczorem obejrzaem materia na antenie wida byo, e posikowali si archiwaliami, odetchnem z ulg. Gdy rano zastaem w raport
odesaem go z powrotem z sugesti, by afer wyciszy.
47
48
zji jako narzdzia politycznego oddziaywania i prawdopodobnie skutecznie przekona do tego ekip warszawsk.
C znaczyo to dla nas? Wyjcie nam z rki moliwoci speniania najwaniejszej zachcianki Grudnia: ogldania si na ekranie do woli i bez
ogranicze. Wiedziaem, e bdzie to dla niego wielki cios. Nieraz widziaem wielk lubo na jego twarzy, gdy wpatrywa si pod wieczr w
szklany ekran. Byo to przecie jego drugie, po teczkach personalnych,
hobby.
Postanowiem dyskretnie porozmawia z Baraskim podczas najbliszej wizyty w Katowicach przyjeda czsto na wypoczynek w Beskidy. Naleao mu podsun ten problem. Ostatecznie wszem i wobec
deklarowa, e jest wielkim przyjacielem Grudnia i o dziwo nawet
nie wypar si tego, gdy z redaktora naczelnego Trybuny Robotniczej
sta si z dnia na dzie jedn z najwaniejszych figur w kraju.
Dezember wizytowa wanie jak budow, gdy Baraski wpad do
KW.
Gdzie Zdzichu?
Powinien by lada moment. Mam do ciebie spraw, siadaj.
Ty, do mnie? Ale zawsze musi by dobry pocztek. Sucham.
Czy masz zamiar tak do koca z tym przebudowaniem struktury telewizji...
Chodzi ci o centralizacj? Oczywicie, to ju postanowione. I konieczne poprzedni system by przestarzay i nie gwarantowa realizacji zada propagandowych na odpowiednim poziomie. Czy wiesz jak
Edek jest na to czuy. Na dobre ruszylimy ju z kolorem, coraz wicej
programw bdziemy mogli porwnywa z innymi krajami.
A ty wiesz, jak Zdzichu uwielbia swoj fizjonomi na ekranie.
Przecie ma program lokalny. Filmujcie go tam ile chcecie, to nie
przeszkadza.
Dobrze, ale dzienniki lokalne s w dwjce, ktra jest mniej prestiowa, a poza tym nie daje to moliwoci wyemitowania jego przemwienia to jest dziennik, a nie godzina na gadk.
A co, chcielibycie wchodzi na pierwszy program, jak dotd?
49
No nie, daj spokj, przecie kto to bdzie oglda. Pierwszy program jest oglnopolski i co kogo obchodzi Zdzichu, gdy widz siedzi w
Biaymstoku?
To powiedz mu to sam, ja umywam rce.
No dobra, zobacz, co da si zrobi.
Chyba przej si tym, co powiedziaem. Czyby on rzeczywicie darzy
Grudnia przyjani? Nigdy nie potrafiem odpowiedzie na pytanie, na
ile byo to dziaanie koniunkturalne. Wyszed do bufetu wyranie zamylony, a to oznaczao, e kupi moj propozycj.
Rzeczywicie, ju za dwa tygodnie przyjecha do mnie wiceprezes radiokomitetu do spraw technicznych, Konrad Owczyski. Przedstawi
do interesujc koncepcj dostosowania katowickiego Orodka Telewizyjnego do naszych potrzeb. Ot, pozostanie na miejscu orodek
emisyjny programu drugiego. Zatem wszystkie lokalne odcinki bd
mogy by emitowane w dowolnej chwili, bez porednictwa Warszawy.
Pozwoli to na uruchomienie, oprcz staych dziennikw lokalnych,
jeszcze dodatkowych programw cyklicznych o zasigu regionalnym,
ktre bd emitowane w czasie, gdy nie idzie aden program oglnopolski z Warszawy. By to duy sukces, lecz czuem, e Owczyski ma
w zanadrzu jeszcze inn rewelacj... I rzeczywicie, otrzymalimy zgod na ingerencj w pierwszy program oglnopolski wraz z wasnym
prawem emitowania w jego miejsce dowolnego programu, oczywicie w
zasigu naszego nadajnika.
Maciej by wic sowny. Gdy pniej telefonicznie dzikowaem mu za
te udogodnienia, prosi tylko, bymy, po pierwsze, nie wyczali jakich
ciekawych programw, lecz nudniejsze, popoudniowe odcinki publicystyczne, a po drugie nie przesadzali z tymi przemwieniami Zdzicha. Sugerowa take, aby nie likwidowa etatw spikerek, co nastpio
w innych orodkach lokalnych, lecz by zapowiaday one programy, ktre emitujemy samodzielnie pozosta t drog przynajmniej pozr, e
jest to program oglnopolski.
50
By to niebyway sukces. Ju w dwa miesice od tej rozmowy przygotowalimy Grudniowi kilka wersji przemwie wybra sobie jedno i
do dugo wiczy. Zdecydowalimy, e pjdzie na anten przemwienie wygoszone na naradzie aktywu politycznego w gmachu wojewdzkiego Orodka Ksztacenia Ideologicznego.
Szef by autentycznie szczliwy, gdy wszystko zagrao. Ca mow nagralimy na tam, pniej polecilimy dokona kilka drobnych korekt
montaowych w telewizji. Aktyw czeka z niecierpliwoci na emisj. Za
dwa dni postanowilimy wyczy popoudniowy program owiatowy,
wej w to miejsce z nasz spikerk, ktra rzecz odpowiednio zapowie.
Sukces, sukces, sukces! Wszystko byo technicznie dobrze przygotowane, na anten poszo pidziesit minut idealnie zmontowanego
materiau. Siedziaem w swoim pokoju, bo szef chcia program obejrze
sam. Wyobraaem sobie, z jak rozkosz spoglda w ekran. Mogem
sobie pogratulowa i raz jeszcze zatelefonowaem do Baraskiego,
ktry prosi aby powiadomi go, jak caa rzecz wysza.
Wkrtce uruchomilimy cykliczne programy lokalne w dwjce, w jedynce za przecitnie dwa razy w miesicu, czasami czciej, wyczalimy program oglnopolski, emitujc w jego miejsce przemwienia
Grudnia. Widzowie w caym wojewdztwie katowickim i opolskim (w
wczesnych granicach, pniej w katowickim, opolskim, bielskim, czstochowskim i nawet troch dalej) mieli pene zudzenie, e ogldaj
program oglnopolski z przemwieniem naszego sekretarza.
Stosunkowo mao miaem kontaktw z samymi dziennikarzami z telewizji. Za wszystko odpowiadali gwnie naczelni i ich zastpcy. Swoist
postaci by tam Henryk Lauryniak, odpowiedzialny w Orodku za
dzienniki zwykle wikszo spraw z zakresu propagandy telewizyjnej mona byo z nim zaatwi. By niezastpiony w organizowaniu politycznych heppeningw na potrzeby tv charakterystyczna ysina dobrze bya znana widzom daleko poza regionem.
Z telewizj nie byo zatem wikszych problemw. By moe miaa i na
to wpyw szczeglna lokalizacja Orodka, ktry pooony by daleko od
51
52
53
gandy w KW doprowadzi do ich likwidacji cho byy to jedne z najpopularniejszych w kraju audycji, co potwierdzay badania ankietowe.
Pniej, gdy radio zostao spacyfikowane, lokalne programy wysuchiwane byy jedynie przez inspektora w Wydziale Propagandy szef
bardzo rzadko do nich si odwoywa.
Ciekawe byy za to rozgrywki personalne wok radia i telewizji w Katowicach. Kilkakrotnie bowiem czono i rozdzielano obie instytucje.
Ostatnia z reorganizacji przypada na rok 1977. Utworzono wtedy
urzd Dyrektora Naczelnego PRiTV w Katowicach. Ku wielkiemu zaskoczeniu nas wszystkich Baraski powoa na t funkcj Andrzeja Zbytecznego, od wielu lat szefa Sportu. Bya to dziwna posta. Autentyczny grafoman, wypenia kadego dnia pismem dziesitki stronic
papieru, obdarzajc swoj twrczoci wszystkie moliwe wydawnictwa
i redakcje. Niewielkiego wzrostu, ostrzyony na jeyka, spoglda zezem na otoczenie, a jednak mia w sobie wiele przebojowoci. Sport z
bardzo lokalnej gazetki sta si znaczcym w kraju pismem. Jego
dziennikarze jedzili po caym wiecie, czego zreszt i sobie nie odmawia. Nikt nie wiedzia, jak to czyni, ale potrafi przenikn poza
struktur personalnych uzalenie Grudnia. Nawet w latach, gdy wszyscy dreli przed tym, co powie I sekretarz, potrafi publicznie powiedzie mu: Zdzichu, nie pierdol, gdy paday z ust szefa gupoty. Wielokro dziwio mnie, jak on to robi, gdy wchodzi do gabinetu Grudnia
bez pukania, take gdy ten by zajty. Mwi po imieniu wszystkim
waniejszym osobom w kraju. Sugerowano mi nieraz, e ma powizania z SB lecz niewiele na to wskazywao. Cho by bardzo choleryczny
(nazywano go Maurycy may, a rycy), nie tpi ludzi bezlitonie, jak
zdarzao si to wielu innym. Czyby miar jego sukcesu stao si i to,
e rwnie przyznawa si do matury z liceum Staszica w Sosnowcu?...
Zbyteczny zasiad wic w siedzibie rozgoni radiowej. Ssiadowaa ona
z Komitetem Wojewdzkim partii i, by moe, dlatego rozgonia w
ogle miaa jakiekolwiek znaczenie polityczne.
Jeli z radiem wi si jakie waniejsze wydarzenia, to dotycz
przede wszystkim Wadysawa Kubiczka, jednej z najbardziej wrednych
54
i nielubianych person w caym regionie. Wprawdzie naczelnym redaktorem rozgoni zosta dopiero w 1977 roku, lecz pracowa tu ju
wczeniej. Pochodzi z Cieszyna, z rodziny ewangelickiej i prawdopodobnie dlatego (a nie przez swoj arcypartyjno) nienawidzi katolikw. Ja sam nie paaem mioci do Kocioa Katolickiego, lecz Kubiczek przerasta, wszystkich pozostaych razem wzitych.
Wizaa si z nim przezabawna anegdota. Z pocztkiem lat pidziesitych pracowa we wrocawskiej rozgoni radiowej. Gdy pewnego
dnia w duym studio zbezczeszczono portret Stalina przez zamazanie
go ekskrementami, przybyy oficer UB wpad na do oryginalny pomys: poleci odszuka drabin, po ktrej sprawca przypuszczalnie
wspi si ku portretowi. Gdy odnaleziono j ukryt w piwnicy, kady z
pracownikw by po kolei dopasowywany do portretu i smugi odchodw na twarzy Generalissimusa. O dziwo najbardziej pasowa Kubiczek. Fakt, e nie zosta uwiziony, lecz zwolniony po krtkim czasie,
mg kojarzy si wycznie z nawizan wspprac z Resortem, z
czego Kubiczek wywizywa si przez cae lata bardzo gorliwie. Z tego
powodu nawet u nas, w aparacie partyjnym, spotyka si zawsze z dowodami antypatii i nieufnoci.
W kocu wysano go na korespondenta do Wietnamu.
[Pecha mia jeszcze nieraz w yciu. Zaatwi sobie wyjazd w charakterze korespondenta do Wietnamu. Pochwycony, zosta przez dowcipnych onierzy przywizany do drzewa, na mrowisku rojcym od wielkich, czerwonych owadw. e chodzi w krtkich spodniach ucierpia
solidnie, grubo powyej kolan].
Po powrocie zosta ulokowany w telewizji, w charakterze zastpcy naczelnego do spraw drugiego programu. Nietrudno byo si domyle,
e nie nadaje si do tego kompletnie. Gdy dotaro to wreszcie do naszych towarzyszy, sam zaproponowaem, by zostawi mu synekur dyrektora administracyjnego w Orodku Telewizyjnym, co zapewne uspokoi indagujcych nas urzdnikw z Komendy Wojewdzkiej MO, a od
Opracowanie edytorskie: Jawa48
55
56
57
bohater spotka wraz ze mn oraz odpowiedzialnym z ramienia redakcji Zbyszkiem Rokiem. By to czowiek, ktrego wszelkie inne cechy
charakteru giny w tle przeraliwego strachu oraz wynikajcej z niego
hiperdyspozycyjnoci. Zachowywa si wobec mnie usunie a do
przesady, zwaszcza, i Grudzie zadzwoni do redakcji i zapowiedzia,
e ja go na spotkaniach reprezentuj.
Przejedalimy przez las, gdy Hermaszewski poprosi nagle o zatrzymanie si. Ju od duszego czasu widziaem, e w jego jelitach musi
dzia si co niedobrego, czego nawet kosmonauta nie jest w stanie
ukry fasolka istotnie nie bya najlepsza. Gdy kierowca zatrzyma
samochd, major pobieg w las w tempie sprintera. Na twarzy Roka
malowao si bezgraniczne przeraenie wszak to on odpowiada z
ramienia redakcji za wszystko, take za posiki. Fakt, e skutek spoycia posiku by dla kosmonauty tak przykry, mg rodzi nieprzewidziane konsekwencje dla nieszczsnego sekretarza redakcji. Jakby tego
byo mao, z nastpnej redakcyjnej Wogi, w ktrej jechali fotoreporterzy, wychylia si twarz znudzonego pasaera, niby od niechcenia pytajcego: Zbyszku a papier jest?.
Trudno byoby opisa wszystko, co dziao si we wntrzu Roka. Najpierw wykrzykn przeraony: rzeczywicie!, po czym zzielenia, zsinia, a w oczach pojawiy mu si zy. Zacz miota si od jednego do
drugiego uczestnika ekspedycji, rozpaczliwie pytaj czy kto by
moe ma papier. Mylaem, e ozoci kierowc, gdy ten znalaz w
kieszeni pmetrowy odcinek. Wyrwa go i w tempie rzadko widzianym
pogna w las, gdzie jak sdzi znikn Hermaszewski. Major tymczasem wyszed z zaroli i z wyran ulg powiedzia moemy jecha. Dugo nie mg zrozumie, dlaczego jeszcze czekamy.
Po odejciu Baraskiego nie moglimy si zdecydowa, kto ma by jego
zastpc. Ewidentn pomyk bya nominacja Jerzego Kurduniaka. Protestowaem przeciw temu pomysowi ile si dao, Kurduniak by bowiem
naogowym alkoholikiem, znanym z publicznych wystpw mocno
kompromitujcych go w oczach nie tylko znajomych. Najprawdopodobniej wyszo z jego teczki personalnej, e si po prostu nada. Nie
58
59
60
Zaywalimy ju sodkiej bogoci w poczuciu skutecznoci naszej polityki, gdy nagle w 1974 roku szef wrci z Warszawy niebywale przybity. Wezwa mnie zaraz na drugi dzie po powrocie; mwi nieskadnie,
jak zawsze, gdy by zdenerwowany:
Chc nam podzieli wojewdztwo.
Jak to, podzieli? Nie rozumiem.
No wiesz, nieprawda, eee, kto podsun Gierkowi pomys, eby
zmieni, ten tego, nieprawda, struktur administracyjn.
I na czym by to miao polega?
Nie wiem dokadnie, ale nieprawda, chc mi zabra znaczne tereny,
kto nam chyba, nieprawda, podoy wini, kto chce nas podkopa.
Zaraz po wyjciu z jego gabinetu zadzwoniem do Ministerstwa Administracji i Gospodarki Terenowej, by uzyska jakie szczegy. Nikt nie
wiedzia dokadnie o co chodzi. Grudzie tymczasem szala. Kaza wezwa na drugi dzie wszystkich sekretarzy powiatowych do Wojewdzkiego Orodka Ksztacenia Ideologicznego na piln narad. Otrzymaem polecenie przygotowania caego spotkania w takim kierunku, by
wszyscy sekretarze dali wyraz swojemu oburzeniu wobec planowanej
reformy i uszczuplenia wojewdztwa. Zadanie byo trudne, tym bardziej, e cigle nie wiedziaem, o co tutaj chodzi.
Miny dobre trzy tygodnie, gdy wreszcie oficjaln drog trafi do KW
do zaopiniowania projekt ustawy o nowym podziale administracyjnym
kraju. Chodzio o likwidacj powiatw i zwikszenie liczby wojewdztw. Dla Grudnia oznaczao to po prostu zmniejszenie zakresu
wadzy, co byo nie do pomylenia. Stwierdzi, e wszystko zaakceptuje, z wyjtkiem wyczenia z wojewdztwa katowickiego jakichkolwiek
61
62
63
64
No wanie, o to chodzio!
Zerknem w t stron to przeraliwie niemdra twarz Jzka Rygla
promieniaa autentycznym zachwytem. Nie wiedziaem jeszcze wwczas, e Grudzie w prywatnej rozmowie obieca mu stanowisko I sekretarza KW w jednym z nowych wojewdztw. Na razie peni u nas
funkcj sekretarza propagandy i by z tego powodu peen szczcia.
Jeli kiedykolwiek polecono by mi poszuka kandydata na to stanowisko, byby z pewnoci ostatnim czowiekiem, ku ktremu bym si
zwrci. On jednak promienia dalej, jakby rzeczywicie zaleao mu, by
przez rodek miasta przebiegaa granica wojewdztw.
Ukadaem sobie w mylach, co powiem nazajutrz w Ministerstwie, by
si nie zbani. Przecie sowo nierealne nawet do tej sytuacji nie
pasowao. Ostatecznie w domu skreliem ten pomys, przywracajc
granic midzy wojewdztwami wedle pierwotnego projektu. Ustawa o
nowym podziale wojewdztw wesza ostatecznie w ycie. Grudzie by
na og zadowolony. Sprawa FSM jako ucicha, cho wiedziaem, e I
sekretarz cierpia niebywale z powodu utraty nie tylko pierwszego zakadu fabryki, ale nawet dyrekcji, ktra ostatecznie zostaa ulokowana
w Bielsku.
Cigle otwarty by problem obsady stanowisk politycznych w nowym
ukadzie. Wielkim ciosem dla mojego szefa bya wiadomo, e [I sekretarzem] w Bielsku-Biaej mia zosta czowiek pozostajcy poza jego
wpywami, zaprzyjaniony z Edwardem Gierkiem, Jzef Struziski. Znaem go jako zrwnowaonego i majcego do wypracowan pozycj
65
66
67
68
69
tyczny). Ruchy komunistyczne w ostatnich dwch wiekach byy tu karowate i spoecznie izolowane. Edward Gierek opiera si na partii zagbiowskiej i cho zaleao mu na przycigniciu drugiej poowy regionu, nie czyni z tego obsesji. Grudzie chcia pj dalej, udowodni
wiatu, e od zarania dziejw Grny lsk stanowi kolebk ruchu komunistycznego, a dzi jest jego awangard. Poniewa byo to praktycznie niemoliwe, postanowi stworzy swj wasny lsk, gwarantujcy
realizacj obsesyjnych zamierze.
Do dugo zabiegalimy o utworzenie Uniwersytetu w Katowicach.
Kiedy powsta wreszcie na bazie szkoy pedagogicznej i filii Uniwersytetu Jagielloskiego, mia sta si podstaw dokumentowania
zamiarw naszego szefa. Niestety, kadra, ktra pocztkowo stanowia
trzon Uniwersytetu lskiego, nie gwarantowaa realizacji tych zamierze. Bya w miar biega w historii i na swj sposb uczciwa.
Nigdy nie potrafiem doj, jak drog dotar do Grudnia skromny magister pedagogiki z Wyszej Szkoy Pedagogicznej w Opolu, Henryk
miechowicz. Przypad on naszemu szefowi do gustu niemal od pierwszego spotkania. Widzia w nim szans. Tak jak Stalin znalaz swojego
ysenk, tak Grudzie otrzyma od losu prezent w postaci miechowicza. Czsto nabijaem si w duchu z cakowitego braku rozeznania w
rzeczywistych umiejtnociach ludzi, ktrych uzalenia od siebie. Kryterium doboru kadr wyawianych z setek teczek, przegldanych dniami
i nocami, to przede wszystkim zaleno i posuszestwo, posunite a
do granic miesznoci. A jednak niepozorny naukowiec, ktry pojawi
si w zasigu rki Dezembra, to byo trafienie w dziesitk jego potrzeb.
Henryk miechowicz wyrasta powoli, acz systematycznie, pielgnowany troskliwie. Kiedy ju mia w kieszeni doktorat i mianowan docentur, mona byo wiatu ogosi, e oto mamy Wielkiego, Wybitnego Historyka lskiego. O profesur ju nie byo trudno, a wic i o rektorat
Uniwersytetu lskiego. Na miejsce ekipy, ktra si nie sprawdzia,
cho take udawaa posuszn, mona byo powoa zesp utworzony
przez Wybitnego Historyka. Miaem si zawsze za komunist, lecz nie
70
71
72
73
74
Powinnimy tutaj obiektywnie stwierdzi, e film jest bardzo tendencyjny. Bohaterowie niemal przez cay czas jedz wycznie jajka, a
przecie w sklepach jest peno wdlin..
Czekaem, czy sam Kamirz zabierze gos i nie zawiodem si.
75
utrzymywaniu nazwy Giszowiec. Szczeglne gosy protestu musiay nadej ze strony wielkoprzemysowej klasy robotniczej, a zwaszcza rodzin grniczych. Tak si te stao:
76
Stosunkowo pno przyszed Grudniowi do gowy pomys na inny sposb zneutralizowania lzakw. Zreszt czy bya to jego myl, to raczej wtpliwe, opiera si bowiem gwnie na podszeptach, ktre albo
odrzuca, nawet gdy byy genialne, albo czym prdzej wciela w czyn
nawet gdy byy arcyidiotyczne. Nie uznawa praktycznie rozwaania
problemu, nie lubi myle i wyciga wnioskw Ot, gdy ktry ze
znaczniejszych miejscowych zakadw domaga si do swej dyspozycji
wikszej liczby mieszka, otrzymywa je, lecz zlokalizowane na odlegych osiedlach Zagbia. Podobnie postpowano z ludmi wykwaterowanymi w ramach planowych wyburze starych dzielnic otrzymywali
do wyboru albo lokale zastpcze w swojej miejscowoci, albo komfortowe mieszkania w nowym budownictwie ale za miedz.
Nowe osiedla w miastach lskich zasiedlano gwnie imigrantami z
innych regionw Polski. Oni mieli absolutne pierwszestwo w przydziaach mieszka. Dziki temu wiele tradycyjnych dzielnic, od kilku
pokole zamieszkaych przez miejscowe rodziny, zostao totalnie
zneutralizowanych. Gdyby nie kryzys w budownictwie mieszkaniowym i
powstrzymanie wyburze praktycznie pod koniec lat siedemdziesitych problem Grnolzakw przestaby istnie. Spacyfikowalimy bowiem takie ostoje lskoci (w samych tylko Katowicach), jak: Bogucice,
Szopienice, Zae, Db, Ligota. By to dla Grudnia niewtpliwy sukces
jego polityki ludnociowej, miechowiczowi za otwiera drog do
budowania podwalin pod nowe teorie historyczne i spoeczne.
Mj nieoceniony szef znalaz [Znalaz mj nieoceniony szef] jeszcze
jeden sposb na nieszczsny regionalizm, ktry tak mu przeszkadza:
ogrdki dziakowe, tutejsz wito i nieodczny element krajobrazu.
Ogrdki musiay znikn nie dlatego, by planowano w ich miejsce budow osiedli czy nowych fabryk. Owszem, bywao i tak. Ale przede
wszystkim dziaki miay swoje znaczenie kulturowe, stanowiy cz
mentalnoci, ktra bya nie do przyjcia. Wiele ze synnych POD-w
(Pracowniczych Ogrdkw Dziakowych) istniao jeszcze od ubiegego
stulecia, zdecydowana wikszo miaa rodowd co najmniej pwieczny. Byy doskonale zagospodarowane, ze swoimi wietlicami, w ktrych
77
78
79
VIII. OBJAWIENIA
80
81
82
35 dniwek; nie do, e pracowali we wszystkie dni tygodnia, to jeszcze nieraz po dwie zmiany.
Z pomysem systemu czterobrygadowego przyjecha do Katowic w 78
roku Edward Gierek. Dziwiem si zawsze, dlaczego da si przekona
do takiego ukadu, skoro mia jakie pojcie o technologii kopalnianej.
Wprowadzenie ruchu cigego wymagao nie tylko znacznie wicej ludzi
co ju byo nierealne ale i kasowao wszelkie luzy dla przegldw,
robt przygotowawczych, napraw i konserwacji.
Grudzie [Nasz wadca] podchwyci pomys z entuzjazmem i sta si
najbardziej gorliwym jego adoratorem. To ju jednak spowodowao
cakowite wytrcenie biskupa z rwnowagi. Zoy dziesitki protestw,
wiedzc, e zrealizowanie tych zamiarw oznaczaoby zlikwidowanie
niedzieli jako dnia witecznego i cakowite rozbicie tradycyjnego modelu ycia rodzinnego. Lekarstwo na protesty biskupa byo ju wyprbowane: po pierwsze. listy prawdziwych grnikw do Trybuny Robotniczej, po drugie wielkie sondy uliczne dla radia i telewizji, z
ktrych jasno powinno wynika, e wiat pracy domaga si wprowadzenia systemu czterobrygadowego w grnictwie. Towarzysze prasy i
tv w peni zadowolili naszego szefa. By usatysfakcjowany.
Jak na ironi, Baraski wpad na genialny pomys urzdzenia w tym samym roku Barbrki w nowym stylu. Tradycyjnie akademia z okazji
Dnia Grnika odbywaa si w Domu Muzyki i Taca w Zabrzu. Maciej
zadzwoni, e zorganizujemy w tym roku wito w Spodku, czyli Wojewdzkiej Hali Widowiskowo-Sportowej, ktra ju zdya zapisa si
wielkimi spdami z precyzyjnie reyserowanymi owacjami.
Istotne novum caego przedsiwzicia miao polega nie tyle na przeniesieniu, akademii, ile przygotowaniu superzagbiowskiego scenariusza, ktry oprcz entuzjazmu tumw (co Gierek lubi a Grudzie nie
chcia by gorszy) mia I sekretarzowi KC zapewni sentymentalne
wspomnienia z rodzinnego Sosnowca.
Oj, udaa si impreza. Zaraz potem, gdy Gierek obwieci o decyzji
wprowadzenia systemu czterobrygadowego w grnictwie, rozlegy si
83
84
85
86
Dopiero drugiego dnia po przyjedzie papiea do Czstochowy, przeylimy atak furii [u] I sekretarza. By telefon ze Suby Bezpieczestwa
spod Jasnej Gry. Nieszczsny Jzek Rygiel narozrabia. Jako I sekretarz
KW by jednoczenie przewodniczcym tamtejszej Wojewdzkiej Rady
Narodowej i jako taki, wraz z wojewod, witali gocia w miecie. Wyobraaem sobie, jak by przejty. Nigdy nie by czowiekiem zbyt rozgarnitym (Grudzie [Dezember] lubi go, gdy nie by mdrzejszy od
niego), wic pogubi si w obliczu swej yciowej szansy. Mia precyzyjnie przygotowane przemwienie powitalne, ktre wczeniej Grudzie
czyta i zatwierdzi. C z tego? Popltay mu si kartki i nie mogc
znale waciwej, postanowi przemwi z gowy. Rozpocz zatem
uroczycie i czoobitnie:
Witam Ci, Ojcze Przenajwitszy...,
Sowa poszy w wiat w kilkanacie sekund. Zaraz te dotary do naszego szefa [do nas]. Trudno byo opisa, jak bliski by [I sekretarz] kolejnego zawau. Podawaem mu na przemian wod, krople, koniak i co
jeszcze miaem pod rk. Gdy ochon nieco, zdoby si tylko na polecenie :
Czstochowa, nieprawda, nie istnieje, nie ma takiego miasta na
mapie i niech mi si kto sprbuje ruszy w tym kierunku, to ten tego,
nieprawda...
Kamirz, sekretarz propagandy, zanotowa polecenie i ju nastpnego
dnia w caej prasie, radiu i tv, na ktre mielimy wpyw, przestao istnie wojewdztwo czstochowskie. Przez trzy tygodnie byo w Polsce
48 wojewdztw.
Nie wiem, czym Rygiel udobrucha swego mistrza nie byem przy
rozmowie. Wyszed podobno zapakany, lecz szczliwy. Uzyska przebaczenie. Taki odpust zupeny.
Krtko przed relacjami z Czstochowy dzwoni Maciej Baraski z jake
naiwnym pytaniem, czy Grudzie yczy sobie transmisji lokalnych z
Jasnej Gry. Pyta zapewne pro forma, gdy decyzje z pewnoci ju
dawno zapady. W zasigu lokalnego katowickiego nadajnika transmitowalimy uroczystoci na Jasnej Grze zwizane ze spotkaniem papie
Opracowanie edytorskie: Jawa48
87
88
89
90
Ormowcw zwieziono bardzo sprawnie zakadowymi autokarami z caego wojewdztwa na miejsca zbirek rozlokowane wok centrum
miasta. Ruch rzecz jasna by od dwu godzin cakowicie wstrzymany, ludzie psioczyli, lecz c byo robi.
Nad organizacj przemarszu czuwa sztab pod przewodnictwem Gaki
[zorganizowany przez Gak]. Wszystko byo precyzyjnie przemylane,
we wszystkich kluczowych punktach czuway posterunki z walkietalkie, kady wyposaony w minutowy plan dziaania.
W miejscach zbirek, ormowcw uszeregowano, ustawiono w kolumny.
Na czele kadej z nich szli umundurowani, ktrzy otrzymali dodatkowo
reprezentacyjn bro z magazynw miejscowej jednostki wojskowej
MSW. Baber bowiem nie chcia ruszy zapasw milicyjnych. Cywilw
ustawiono w dalszych szeregach. Maszerujcy po bokach i z tyu
otrzymali plastikowe i drewniane atrapy karabinw, ktre Hubert zamwi w zakadach zabawkarskich. Niestety, nie starczyo dla wszystkich, zakady tumaczyy si, e zamwienie przyszo za pno i byo
fizyczn niemoliwoci w peni si z niego wywiza. Hubert obieca
rozpraw z tymi, ktrzy zawalili.
O umwionej godzinie siedziaem w naszym subowym Peugeocie
czekajc na Grudnia [na naszego pryncypaa]. Niestety, spnia si,
nie wychodzi z domu mimo e zaanonsowaem wartownikowi, e ju
jestemy. Spnienie byo ju zbyt znaczne, cay precyzyjnie uoony
plan mg si zachwia, wic zaanonsowaem si raz jeszcze, proszc
wartownika, by zapyta, czy mog wej. Po krtkiej wymianie zda
odda mi suchawk. Grudzie mia jaki dziwnie wystraszony gos,
powiedzia tylko: Nie jad, jed sam.
Zastanawiaem si, co mu odbio. Wystraszy si caej tej machiny, ktr
ruszy, ba si pokaza na trybunie? Moe kto mu powiedzia, e go
wymiej w Polsce? Nie wiedziaem, o co chodzio, pognaem wic sam
z kierowc. Caa trasa z Brynowa do rynku bya ju w pogotowiu, ruch
zatrzymany Peugeot by dobrze znany milicjantom, wic za niespena pi minut przyjechaem na miejsce.
91
92
93
94
Dopiero po latach spostrzegem, jak dalece przewidujcych ludzi zatrudnialimy w aparacie. Dzi, kiedy w samotnoci wspominam raz za
razem najlepsze lata naszej wadzy, przechodz mi przed oczami postaci pachokw Dezembra. Niektrzy zamazali mi si w pamici, byli
po prostu cakowicie bezbarwni. Inni tak emanowali wrednoci, e
nawet na moje bardzo tolerancyjne wyczucie socjalistycznej moralnoci byli co najmniej nadgorliwi. Bya wreszcie grupa o pomysach
tak fantastycznych, e nawet najlepszy literat nie zdoaby stworzy
zdarze bardziej fantastycznych.
Staem niedawno w kolejce za kiebas. Cakowicie obojtnie przyjmowaem kolejne awantury wywoywane przez inwalidw wojskowych
wrd ktrych rozpoznawaem niejednego oficera SB przeniesionego
na wczeniejsz rent z powodu marskoci wtroby. Przestao mnie
bawi wysuchiwanie przeklestw w dociskaniu si do kolejnego kawaka schabu. Coraz czciej przychodziem do osiedlowego sklepu wiedziony tylko nud a nie potrzeb. Bufety Konsumw byy wci dla
nas otwarte, lecz obracanie si w krgu tych samych twarzy stawao si
uciliwe. Wida myleli podobnie towarzysze z resortu bo pojawiali
si w spoemowskich pawilonach w niemaej iloci. Ale jako si rzeko przestawao mnie to interesowa. Jedynym poytkiem byo ciekawe wspomnienie, jakie wizao si wanie z misem.
Przypomnia mi si Jzef Szczypek, jeden z typowych pistoletw ideologicznych w KW. Karier zacz robi jeszcze pod opiekuczymi
skrzydami Maka Baraskiego, ktrego uwielbia bezgranicznie, cho
nie dorasta mu nawet do pit. Kiedy Maciek awansowa do stolicy,
Szczypek zacz systematycznie pi si do gry w aparacie ideolo1
Rozdzia ujty dopiero w II i III wydaniu, kolejne rozdziay maj wic zmienion numeracj. [JW48]
95
96
97
98
99
piera lub zgoa wymyla a potem bywao najgorsze piwo zostawia do wypicia szaraczkom. Tak stao si i tym razem. W samego Sylwestra w poudnie wezwa mnie i ze le symulowanym blem serca
oznajmi, e nie moe i na bal, wic mam go tam reprezentowa.
Jak lawina poszy teraz telefony od pozostaych czonkw najbliszej
wity. Niemal wszyscy nagle poczuli si le, oczywicie dopiero w
chwili gdy rozesza si wie, e Dezember si wycofa. Na placu boju
pozosta jedynie Romek Swato, jedyny czonek egzekutywy, ktremu
nie wypadao znikn. Jako szef Wojewdzkiej Rady Zwizkw Zawodowych, bdcej oficjalnym organizatorem balu, mia w imieniu Grudnia wygosi przemwienie. Tu po witach wrczyem mu plik kartek,
nad ktrymi siedziaem od wigilii. Gdy szef zatwierdzi tekst, Romek
mg przystpi do uczenia si wyszukanych zwrotw, ktrych specjalnie dla niego naniosem tam mnstwo.
Bal, cho oficjalnie mia rang centralnej imprezy sylwestrowej w wojewdztwie, zgromadzi w sumie tylko cz aparatu wyszego szczebla,
za to redni poziom, czyli aparat miejski i wyrobnicy z wojewdztwa
dominowali. Swato wraz ze Szczypkiem rozpoczli ceremoni pod
pomnikiem, gdzie zoyli w imieniu Dezembra bogat wizank z
szarf: U progu 1975 roku twrcy Pierwszego Pastwa Socjalistycznego aktyw wojewdztwa katowickiego. Sala kopalni Lenin zacza
si powoli wypenia. Jzek miota si jak w ukropie, osobicie doglda
kotw z daniami, poucza orkiestr co ma i kiedy gra, uzgadnia teksty przemwie i kolejno wystpie. Byo ju wiadomo, e przemwienie Romka miao nastpi o pnocy, odnoszc wielko dzisiejszej
uroczystoci do czasw Padziernika 1917 i oddajc raz jeszcze cze
Twrcy.
Siedziaem wstydliwie skryty w kcie sali, od czasu do czasu dyskretnie
oddajc ukony znajomym i nieznajomym. Moja twarz mao komu kojarzya si bezporednio, ale w takim towarzystwie zawsze lepiej kania
si wszystkim nieznajomym, nigdy nie wiadomo bowiem kto zacz. Ci,
ktrych znaem bliej dyskretnie przemykali, by podobnie jak i ja nie
rzuca si nikomu w oczy.
100
101
szans na prnowanie. Przemieszczajc si od jednej budowy socjalizmu do drugiej musia grzmie bez przerwy kolejnymi przebojami,
przeplatanymi szlagierami z czasw ZMP-owskiej dziaalnoci Szczypka.
Zbliaa si pnoc, punkt kulminacyjny caej imprezy. Pocig powoli
dojeda do Huty Katowice. Szczypek prowadzi do mikrofonu Romka
Swatonia, ktry niestety by ju kompletnie pijany. Nie obawiaem si
jednak o przemwienie. Stary wyga z WRZZ nie raz i nie dwa wygasza
mowy w stanie totalnego zamroczenia alkoholowego. Lata praktyki w
aparacie pozwoliy mu na wyksztacenie umiejtnoci odczytywania z
kartki wszystkiego co mia na nich przygotowane niezalenie od iloci
wypitego wczeniej alkoholu. Wiedziaem o tym ja, wiedzia i Jzek.
Szuka nerwowo Romkowi po kieszeniach pliku kartek, lecz bezskutecznie. Zaczem si niepokoi. Osobicie wrczaem mu przecie zatwierdzony tekst przemwienia a tutaj tragedia. Publiczno zacza si
niepokoi, przytrzymywane si korki z wina marki Sowietskoje Igristoje zaczy puszcza jeden po drugim, werblista odgrywa kolejny
tusz a toastu jak nie byo, tak nie byo. Romek wreszcie machn rk,
usiujc w zamroczeniu co bulgota, lecz w kocu pad zrezygnowany
w ramiona Szczypka. Pod tym ostatnim wiat jakby zapad si pod ziemi, nogi ugiy si nie tylko pod ciarem Swatonia ale i ze zwykego
strachu. Tyle tygodni przygotowa, tyle serca woonego do saganw z
podrobami i wszystko miaoby pj na marne przez jednego spitego
Romka?
Nie dochodziem, co dziao si dalej tej nocy i w cigu nastpnych dni.
Przez cay tydzie cierpiaem w ku ykajc wgiel, bo tylko to mogo
zagodzi skutki Szczypkowych podrobw. Gdy pojawiem si w komitecie, wszyscy nabrali ju wod w usta i o balu sylwestrowym nie byo
wicej mowy. Nikt te przez najblisze trzy lata nie prbowa wraca
do tematyki misnej. Byo to swoiste tabu. Szczypek powoli szykowa
si do wyjcia z aparatu wojewdzkiego na posad w ktrym z miejskich komitetw. Tak wspaniale zapowiadajca si kariera propagandzisty zostaa nagle zaprzepaszczona. Gdy wiele lat pniej, w 1980
102
roku (ju po odejciu Grudnia) do KW zaczli powoli wraca rni dziaacze, wrci i Jzef Szczypek. Obj wtedy stanowisko sekretarza propagandy a rekomendowano go jako zdolnego i rozsdnego dziaacza,
ktrego Grudzie odsun na boczny tor. Pniej syszaem o nim jako
o wicewojewodzie katowickim od spraw kultury i owiaty. Zawsze unika mnie dyskretnie, gdy jako czowiek dziaajcy wycznie z autu,
mogem sobie pozwoli na nazywanie go towarzyszem od podrobw.
Byo jednak jak ju napisaem w Szczypku troch z geniusza, prekursora spraw, zdawaoby si odlegych, a jednak nieuniknionych. Miso wrcio rykoszetem ju niedugo. Braki na rynku zaczynay nam doskwiera zaraz po wspomnianej decyzji Jaroszewicza. Grudzie by te
czuy na tym punkcie, pamita co powiedzia Jzek w uzasadnieniu
swych wywodw w pierwszym wystpieniu: kryzysy u nas zaczynaj si
od kiebasy a ju na pewno ucierpia od tego Gomuka. Temat miso
by wic przez cae lata jednym z czuych punktw u naszego szefa.
Nie pamitam ju, kto przynis do komitetu ide sklepw z uboju gospodarczego. Mielimy tak sztandarow Rolnicz Spdzielni Produkcyjn w Bujakowie. By to jeden z tych zakadw, ktre trzeba byo
zawsze odpowiednio mocno pokazywa w telewizji i opisywa w prasie,
tamtejsi towarzysze na kade danie suyli nam wszelkimi dobrami
spoywczymi. Dla nikogo z aparatu nie byo problemu zaopatrzeniowego, wystarczyo tylko posa samochd do Bujakowa i kierowca zawsze wraca z pen torb. Od rangi towarzysza zaleao czy
za towar musia paci, czy dostawa go za darmo, do, e lodwka
zawsze bya pena.
Wanie dla spdzielni z Bujakowa otwarlimy w Katowicach pierwsze
sklepy komercyjne z owego uboju gospodarczego. Po wyszych cenach mona tam byo dosta miso i wyroby wdliniarskie. Sie tych
sklepw szybko si rozrosa i spoeczestwo przyjo to nawet spokojnie. Przy rosncych brakach w sklepach misnych Spoem, by to jaki
dodatkowy wentyl bezpieczestwa, Uprocilimy te sposb zaopatrywania naszych dziaaczy. Nie trzeba byo ju posya wozw do Buja
Opracowanie edytorskie: Jawa48
103
104
105
I jest!
106
107
Czy nie uwaasz, nieprawda, e ten cay, ten tego, spodek kojarzy
si ludziom w Polsce, szczerze i uczciwie mwic, tylko z eee, Gierkiem? Przecie mnie nie wypada, nieprawda, abym, ten tego, organizowa tam spotkania, bo zaraz, ten tego, nieprawda, mwi, e yj w
cieniu Edka. Mamy wprawdzie t swoj Midzywojewdzk Szko Partyjn, ale tamtejsza sala, eee, ten tego, jest za maa, by zorganizowa
takie, szczerze i uczciwie mwic, masowe spotkania ze mn. Trzeba
by wybudowa jaki nowy obiekt, ktry byby, ten tego, odpowiedni dla
naszych potrzeb.
Towarzyszu sekretarzu, ale pamitajcie, e z inwestycjami jest bardzo krucho. rodowiska twrcze od dawna postuluj budow nowego
teatru, opery, filharmonii. Nie ma sali dla orkiestry radiowej, no i wielkie zalegoci w budownictwie mieszkaniowym. Musimy uruchomi
system czterobrygadowy w grnictwie, wic trzeba zaraz ze trzydzieci
tysicy dodatkowych mieszka.
Z tymi teatrami, to oni niech nie podskakuj. Rozmawiaem z dyrektorem filharmonii i powiedzia, e jest bardzo szczliwy w dotychczasowej siedzibie. Kubiczek powiedzia mi, e dla radiowej orkiestry nie
trzeba nic budowa, bo oni i tak przede wszystkim maj ten tego, nieprawda, nagrywa w studiu radiowym. A po co, szczerze i uczciwie
mwic, tutaj nowy teatr? Przecie, ten tego, stoi Wyspiaski i dyrektor te mi powiedzia, e jest bardzo zadowolony. Kin mamy dosy, emy, ten tego, i, tak kilka zlikwidowali bo byy nieopacalne. Maj przecie, nieprawda, te swoje domy kultury, orkiestry dte i kka zainteresowa, a my im jeszcze pacimy za, nieprawda, instruktorw, dyrygentw i, eee, tam jeszcze inne sprawy.
A jak widzicie ten nowy obiekt?
Nazwalibymy go, nieprawda, Centrum Ksztacenia IdeowoWychowawczego Kadr Robotniczych. Byaby wielka sala, na, niepraw
Opracowanie edytorskie: Jawa48
108
Po prostu wyburzy.
Cay teren wok KW powsta w latach dwudziestych, cznie z samym
gmachem partyjnym, w ktrym mieciy si przed wojn rne urzdy.
Naprzeciwko mieci si wspaniay gmach Sejmu lskiego, obecnie
Urzdu Wojewdzkiego. Dzieli je duy plac (obecnie Dzieryskiego,
potocznie zwany tu Feliksplacem), ktry by okolony piknie zakomponowanymi latarniami i fontannami. Od poudniowej strony staa secesyjna willa o historycznym znaczeniu, bdca ongi wasnoci Wojciecha Korfantego, w latach pidziesitych pierwszym katowickim
orodkiem telewizyjnym, pniej reprezentacyjn siedzib dla oficjalnych goci wysokiej rangi odwiedzajcych Katowice.
Zaraz obok willi miecia si bardzo umiejtnie wkomponowana w
ten kwarta budynkw Hurtownia Wyrobw Tytoniowych, obiekt bardzo specjalistyczny, wyposaony jeszcze przed wojn w wysokiej klasy
urzdzenia klimatyzacyjne, zapewniajce optymalne warunki przechowywania najwyszej jakoci cygar, papierosw i tytoniw. Za hurtowni
stao kilka domw mieszkalnych, przedwojennych, mieszczaskich
kamienic z mieszkaniami o wysokim standardzie. Od poudnia zamyka
ten kwarta dugi budynek Ministerstwa Grnictwa.
[Narysowane] plany architektoniczne przewidyway wyburzenie willi
Korfantego (nie dziwio mnie to, znajc chorobliwe uczulenie Dezem
Opracowanie edytorskie: Jawa48
109
bra na t posta), hurtowni wyrobw tytoniowych i budynkw mieszkalnych. Przed rokiem wyoylimy z budetu wojewdzkiego znaczne
kwoty na remont willi, nieco wczeniej bya remontowana hurtownia.
Wolaem nie myle, jak komentowane bdzie wyburzanie domw
mieszkalnych.
Posiedzenie w sumie trwao najwyej godzin i polegao praktycznie na
zreferowaniu przez architektw oglnych zaoe. A wic decyzja ju
zapada! Zapytaem tylko niemiao referujcego, czy w planach zagospodarowania nowego obiektu, w ktrym miaa by sala na 1200
miejsc, przewidziane te jest jakie zaplecze sceniczne, estrada, garderoby lub co podobnego. Pozwolioby to na wykorzystanie obiektu
take do celw kulturalnych. Grudzie wyrczy inyniera w odpowiedzi:
adnych, ten tego, estrad i garderb. Tylko ma by podium dla, nieprawda, prezydium i wejcie na to podium prosto z mojego ten tego,
gabinetu.
Pniej byy ju tylko operatywne polecenia. W cigu dwu dni mieli by
wykwaterowani mieszkacy i hurtownia. Najpniej za tydzie budynki
miay by rozebrane. Byo to praktycznie nierealne, gdy obiekty trzeba
byo rozbiera rcznie, by nie zaszkodzi gmachom KW i ministerstwa
robotami strzaowymi.
Ostatecznie za dziesi dni teren mia by oczyszczony i przygotowany
do dalszych prac. Bezporednio potem zaplanowano wejcie na plac
cikiego sprztu do robt ziemnych, ktry mieli dostarczy wykonawcy budowy huty Katowice. Stao si jasne, e podstawow cz kosztw w tym zakresie trzeba bdzie utopi w budowie huty, gdy nie
przewidywano utworzenia nowego tytuu inwestycyjnego. W ogle, w
sprawie tej budowy, zostalimy wszyscy zobowizani do cakowitej
dyskrecji, szczeglnie wobec czynnikw warszawskich. Grudzie zapowiedzia, e chce Gierka wprowadzi do gotowego obiektu.
Pomys ten nie dawa mi spokoju. Bardzo pobienie szacowaem koszty
inwestycji na okoo miliarda zotych i zastanawiaem si, skd wzite
zostan rodki na pokrycie tak wielkiej sumy. Obiekt rzeczywicie by w
110
zaoeniach imponujcy. Obok wielkiej sali, gdzie Grudzie chcia zwoywa spdy aktywu, ktry miaby wznosi okrzyki na jego cze (bo
jake inaczej rozumie owe uwagi o spotkaniach Gierka w Spodku),
miay si tam znale liczne inne, rnej wielkoci pomieszczenia na
rne plena, narady itp. Z drugiej strony zosta zaplanowany spory hotel, luksusowo wyposaony. Plany przewidyway roboty ziemne na gbokoci dwudziestu metrw poniej poziomu ulicy, a w podziemiach
wielkie sale rekreacyjne odpowiednio klimatyzowane i pomieszczenia
bliej nieokrelone podejrzewaem, e projektant przewidzia tam
autentyczny schron przeciwatomowy przystosowany do dugiego bytowania, z zapleczem magazynowym i energetycznym.
Roboty ruszyy zgodnie z planem.
Krzyk mieszkacw, ktrym nagle,
z dnia na dzie, kazano opuci
domy, gdzie mieszkali czsto w kolejnym pokoleniu, by zbyt gony,
jak
na
wytrzymao
Grudnia.
111
112
113
114
115
116
117
palni do du pul mieszka, lecz... w Bdzinie, wic w Zagbiu, dobrych 20 km od kopalni. Osiedle XXXV-lecia zaludnilimy wkrtce my
personel I sekretarza. Miar bycia w askach u szefa stao si otrzymanie domku w szeregu z tyu osiedla. Cay za front, mieszkania w
domkach wielorodzinnych, otrzymay nasze dzieci. Kto tylko mia pociech w wieku prokreacyjnym, mg j sobie ulokowa niemal w ssiedztwie, urzdzi jej huczne wesele, a w prezencie da nawet talon
na malucha, ktrych sekretarz rwnie nie poskpi.
I tak staem si ssiadem sekretarzy, naczelnych redaktorw i ich zastpcw, prezydentw i wiceprezydentw ktrzy dotd nie mieszkali
w Brynowie, tylko co najwyej w blokach. Jeszcze bardziej uradowaem
si, gdy przyszo mi paci czynsz. Okazao si bowiem, e domki s...
kwaterunkowe, przydziay wyda Urzd Miejski i opaty byy symboliczne. Rwnie zadowolone (po raz pierwszy w yciu) byy moje crki, ktre zamieszkay dwiecie metrw dalej.
Wychodzio jednak na to, e nasz drogi budowniczy i na tym nie poprzesta. Gdy ju opilimy domki, powiedzia mi w zaufaniu, e ma zamiar wybudowa jeszcze jedno osiedle Osiedle dla Przodujcych Robotnikw. Miaem tylko trzyma jzyk za zbami, bo plany si szykuj i
bd gotowe dopiero za tydzie.
W zapowiedzianym terminie zjawi si w KW nowy, nie znany mi architekt. Przynis pogldowe rysunki nowego osiedla, o ktrym mwi
szef. Bardzo byem ciekaw, gdzie tym razem bdzie zlokalizowane, bo
miejsca nie byo ju ani w samym miecie, ani w okolicy. Speniy si
moje najgorsze przeczucia: towarzysz architekt zaproponowa likwidacj katowickiego lotniska sportowego w poudniowej czci miasta, bdcego integraln czci kompleksu rekreacyjno-wypoczynkowego,
zwanego Katowickim Parkiem Lenym.
Lotnisko przestao mie znaczenie komunikacyjne, odkd port lotniczy
przeniesiono do odlegych o ponad 30 km Pyrzowic. Wizao si to ze
szkodami grniczymi, ktrym lotnisko na Muchowcu zaczo w kocu
lat pidziesitych ulega. Byo jednak siedzib jednego z najstarszych
i najwikszych aeroklubw, speniao funkcj lotniska sportowego i sa
Opracowanie edytorskie: Jawa48
118
119
120
Sprawozdawczo-Wyborcza
PZPR przed
VIII Zjazdem.
121
122
123
124
125
126
127
128
129
tami, kamerami i mikrofonami , szansa zarejestrowania owego spontanicznego gestu uwielbienia przemina.
Maciej by wcieky, jak rzadko kiedy. Szala wprost, czego nie potrafi
ukry, cho zwykle by tak opanowany. Jeszcze tego samego dnia kaza
zwolni obu operatorw. Dopiero gdy mu przeszo zadowoli si ukaraniem ich obowizkiem wpaty na Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia po 5000,- z od kadego. Na drugi dzie naczelny z telewizji pdzi co ko wyskoczy do willi Baraskiego w Szczyrku by okaza mu
dowody wpaty.
Nikt ju nie musia przekonywa mnie, e Grudzie naprawd powanie myli nad sched po Gierku. Baraski wprawdzie zawsze podkrela, e jest jego wielkim przyjacielem, lecz nie ulegao dla mnie wtpliwoci, e robi to gwnie majc wielkie wyczucie sytuacji i zdolno
przewidywania (ceniem go za jedno:
za konsekwencj; kiedy po latach
zeznawa przed sdem, nie wypiera
si owej przyjani, powiedzia nawet
wprost o swym wielkim przyjacielu,
Zdzisawie Grudniu). Wkrtce take o
rosncej pozycji szefa zaczy mnie
przekonywa coraz bardziej oywione
kontakty
rnego
szczebla
130
legacji radzieckiej. Kluczowym jej punktem stao si wizytowanie naszego wojewdztwa. Nawet nieprzyzwoicie wygldao bardzo pobiene
potraktowanie pozostaych punktw programu, ze stolic wcznie.
W naszym regionie najwaniejszym miejscem stay si abdy. Jest to
wielki, bodaj czy nie najwikszy kombinat zbrojeniowy w Polsce, obejmujcy hut, walcowni metali i potn fabryk. Cay kombinat
otrzymalimy w spadku po Niemcach i jak suy drugiej stronie, tak
suy teraz Ukadowi Warszawskiemu. Towarzysze dokadnie obejrzeli
nie tyle same zakady, ktre przecie znali bardzo dobrze, lecz tereny
wokoo. Byy to wielkie poacie k, lasw i oczywicie treningowy poligon dla sprztu opuszczajcego fabryk. Taki program odwiedzin
mocno mnie zdziwi, lecz nie wyczuwaem jeszcze, o co tutaj chodzi.
Zaraz po wizycie w abdach Grudzie zaprosi ca delegacj do sali
egzekutyw na may poczstunek. Wznoszc toast, wyrzek sowa, ktre
wszystkich obecnych czonkw naszego aparatu wprawiy w bezgraniczne osupienie:
131
132
W Warszawie mieli chyba te same przeczucia. Przysano nam przeogromn ilo ekip filmowych, dziennikarzy, fotoreporterw, funkcjonariuszy Biura Ochrony Rzdu. Zupenie jakby nie wystarczay bardzo
ju rutynowe czynnoci, do ktrych przywyklimy.
Do kopalni przyjechaem kilka godzin wczeniej. Z towarzyszami z KZtw omwiem raz jeszcze wszystkie niezbdne przygotowania, wsplnie sprawdzilimy ich realizacj. Na caym terenie zakadu rozstawieni
byli towarzysze z poszczeglnych OOP, oczywicie w roboczych, doowych strojach, z kaskami i lampami. Chodzio o to, by w kadej chwili,
w zalenoci od potrzeb warszawskich redakcji lub pomniejszych goci
(ktrzy poza protokoem mogli przej si po terenie) by kto, kto
mgby zameldowa o peni poparcia dla wojewdzkich i centralnych
wadz partyjnych, zgosi gotowo podjcia dodatkowego wydobycia,
udzielenia innej wypowiedzi dla prasy lub telewizji czy radia.
Jeli zaszaby potrzeba, i ekipa dziennika telewizyjnego (ktra od
pewnego czasu zacza takie imprezy obsugiwa samodzielnie, z zupenym pominiciem naszego orodka telewizyjnego) bdzie chciaa
sfilmowa np. wyjazd grupy grnikw z dou, przy szybie zjazdowym
przygotowalimy dwie brygady, odpowiednio ubrudzone. I wrd nich
byli nasi towarzysze, gdyby zaraz po wyjedzie trzeba byo udzieli jakiej wypowiedzi.
Bardzo wnikliwie dobralimy take towarzyszy, ktrzy mieli wzi
udzia w spotkaniu - maswce z gomi w cechowni. adnych gupich
pyta, wystpienia tylko dwa i powitanie z kwiatami. Mia to by pierwszy punkt spotkanie na terenie kopalni.
Moje przewidywania okazay si suszne. Cz ekip z dziennika telewizyjnego oraz prasy centralnej przybya wczeniej, by przygotowa
wstpny materia. Gdzie tylko poruszyli si, za kadym rogiem czyha
ju grnik, gotowy do udzielenia popierajcej wypowiedzi. Wiele z nich
zostao zreszt wykorzystanych. Sfilmowano te wyjazd owych dwu
brygad. Cieszyem si, e nie dziaalimy nadaremnie. Gorzej byo z
maswk. Wprawdzie nic nieprzewidzianego si nie stao, ale podniosy
i radosny nastrj, jaki chcielimy stworzy, zepsu sam ... I sekretarz
133
KC. Mwi dugo i jakby peen niepokoju raz za razem podkrela swj
zwizek z regionem, z klas robotnicz. Chyba mia ju wiadomo
pewnej niewczesnoci wystpie penych optymizmu. Czy przeczuwa
upadek? Tak daleko chyba nie, lecz z ca pewnoci nie speni oczekiwa wszystkich, ktrzy przewidywali wystpienie odpowiadajce
przygotowaniom, pene frazesw znanych z minionych lat.
Chyba przez chwil byo mi al Edwarda Gierka, wyczuem okrutn
sztuczno caej tej pompy, ktr przygotowaem - sztuczno dla gocia i dla siedzcych na sali towarzyszy, ktrzy wprawdzie posusznie
nie wystpili z adnym wybrykiem, lecz brak w nich ju byo tego entuzjazmu co dawniej.
Nie potrafiem wyczyta z oblicza Grudnia, czy triumfowa w tym momencie, e zblia si Jego Chwila? Chyba nie by zdolny do takiego wyczuwania nastroju. Jeeli to nastpio, to dlatego, e kto mu podszepn, i wszystko rozwija si dla pomylnie.
Gdy wyszlimy z dusznej cechowni, pesymistyczny nastrj prysn. Na
dworze wiecio soce, oblicze gocia jakby pojaniao. Szepnem tylko do Pczka, ktry krci si po placu i pilnowa naszych dziennikarzy,
aby zadba o skasowanie wszelkich zarejestrowanych w cechowni materiaw. W kadym razie nic z tego nie powinno pj na anten. W
programie mielimy jeszcze najwaniejszy punkt: uroczyste uruchomienie maszyny wycigowej i wydobycie pierwszej tony wgla. I sekretarz KC mia symbolicznie uruchomi wycig i jako honorowy maszynista wydoby na powierzchni w urobek. Tu znalaz si w swoim ywiole, zapomnia o porakach i autentycznie uradowany zasiad do maszyny. Niewane byo, i caoci steruje automat, Edward Gierek z
prawdziw luboci porusza dwigni rcznego sterowania, wpatrujc
si w monitor, na ktrym mia ujrze wgiel, wysypujcy si ze skipu
po wycigniciu na powierzchni.
Grudzie sta z boku z tym swoim gupkowatym umieszkiem na twarzy. Wiele dabym za to, by mc wnikn w jego myli. Czu si ju
chyba autentycznie przywdc partii i narodu a tego rosego, przystojnego mczyzn w doskonale skrojonym garniturze, ktry wpatrywa
134
135
136
Mamy bardzo powane sygnay, e nastroje w naszym regionie radykalizuj si a jednoczenie mamy take wiadomo, e nie moe tu adn miar doj do takiego rozpasania jak na Wybrzeu. Dwa dni temu
byem w ambasadzie, gdzie uzgodniem wszystkie szczegy operacji,
ktr musimy przeprowadzi. Kluczow rol odegra w niej towarzysz
Stankiewicz, ktry wsppracuje z nimi od dawna i uzyska pozytywn
akceptacj ambasady.
O co zatem chodzi i co ja mam robi?
Powoli, zaraz do tego dojd. Powinnicie najpierw zapyta, co na to
wszystko Grudzie i dlaczego nie rozmawiamy u niego. Ot Grudzie
si nie sprawdzi, przynajmniej na tym etapie. Jest po prostu ju ograny
i do wykorzystania w tym momencie si nie nadaje.. To, e on sam
czuje si ju I sekretarzem KC, nie ma na razie adnego znaczenia.
Najwaniejsze, e co wydarzy si u was, musi odby si bez niego i jego wity.
Przecie i ja do tej wity nale.
Trudno, kogo musielimy w to wprowadzi, wybr pad na was. Nie
musz zatem powtarza, e wszystko jest objte cis tajemnic, a
wypaplanie, to zdrada stanu. Nie macie wielkiego wyboru.
Mwi si trudno ...
Nie przerywajcie. Towarzysz Stankiewicz pracuje w kopalni Borynia.
Ju dzisiaj przed poudniem wystpi przed czci zaogi na zaimprowizowanej maswce. Powiedzia kilka akomych dla zradykalizowanych
ludzi kskw o naduyciach wadzy, koniecznoci reform. Jeszcze
przed kocem dniwki zabralimy go z zakadu i pucilimy plotk, e
zosta zatrzymany. Prawdopodobnie w najbliszych godzinach z tego
powodu wybuchn jakie zamieszki, najlepiej strajk. Nasi ludzie postaraj si to sprowokowa. Jarek posiedzi sobie w ukryciu ze dwa, moe
trzy dni, po czym wrci do kopalni niejako z marszu zostanie przywdc strajku, ktry powinien obj wikszo zakadw grniczych i
nie tylko. Wybralimy kopalnie ROW, bo tam stosunkowo najatwiej
sprowokowa niepokj - zaogi, to zbieranina z caej Polski, lekkoduchy, ktrym zawsze nic si nie podoba, pjd na to jak w dym. Pniej
137
bdziemy ju mogli pertraktowa z komisj rzdow na warunkach takich samych jak na pnocy. Niech cay strajk stanie si nie mniej radykalny ni w stoczniach, to bdzie wiarygodny. Postulaty mog i nawet dalej od tam wypracowanych, to nie ma istotnego znaczenia, za to
komitet strajkowy bdziemy mieli opanowany. Jeeli w wyniku podpisania porozumie powstan jakie nowe struktury organizacyjne, nie
bdziemy mieli ju wtedy kopotw z ich infiltracj, na co stracilibymy
mnstwo tak cennego w tej sytuacji czasu.
Zatem raz jeszcze pytam, jaka jest moja rola w tej awanturze?
Uwaajcie tylko na to, co mwicie. Jako jedyny o tym wszystkim wiecie,
wic dziaajcie tak, aby Grudzie nie pokrzyowa nam planw, ani tym
bardziej kto z jego otoczenia.
Przecie nie mam wpywu na jego decyzje.
Jeeli ju nie bdziecie mogli przeciwdziaa, to przynajmniej zmniejszajcie ich szkodliwo. [no i oczywicie, ebymy mogli o jego zamiarach jak najszybciej wiedzie.]
[w] Stankiewicz milcza cay czas. By wida ju we wszystko wprowadzony, a jego obecno przy rozmowie miaa na celu wycznie poznanie nas.
Opuciem komend mocno zaniepokojony, czemu trudno si dziwi. Z
drugiej strony wreszcie uzyskaem jak pozytywn wiadomo o pocztkach upadku Grudnia. Baem si jednak, e wszystko to moe si
nie uda, a mj pryncypa ostatecznie zatriumfuje. Byo w nim bowiem
wiele ze Szwejka: sposb rozumowania, totalna gupota, podejmowanie
decyzji niemale przypadkiem, a mimo to wychodzi ze wszelkich
opresji cao i ze spokojem. Rni ich tylko ten grudniowy pd do wadzy absolutnej i wiara we wasny geniusz, ktrej mj szef by peen. [a
Szwejk raczej nie.]
Stao si dokadnie tak, jak przedstawi mi oficer SB. Na Wybrzeu
wszystko wskazywao ju na szczliwy fina, gdy posza bomba o
strajkach w Jastrzbiu i okolicznych miastach ROW-u. Dezember pocztkowo by zdezorientowany o co chodzi. Kaza si czy z Baberem,
138
A kto to, nieprawda, omiela si wydawa dyrektywy w sprawach mojego regionu? Pewnie znowu Kania! Ja mu ten tego, poka. Powiedz,
eee, eby mnie, nieprawda czyli z Kani.
Na szczcie sekretarza nie byo. Stary robi si z godziny na godzin
bardziej nerwowy. Kaza si informowa o wszystkich szczegach
strajkw na terenie caego kraju.
Przysza informacja o podpisaniu porozumienia w Szczecinie, pniej w
Gdasku. Jeszcze tego samego dnia wieczorem poszed w dzienniku
telewizyjnym komunikat, e trwa strajk w Jastrzbiu. Tego byo mu ju
za wiele. Poniewa nie ruszalimy si praktycznie poza komitet, 31
sierpnia pnym wieczorem wezwa mnie do siebie i kaza pisa, a nastpnie przetumaczy na rosyjski.
Drodzy Towarzysze!
Sytuacja, w jakiej znalaza si Polska, zmusza mnie do napisania
tego listu. Wadza partyjna upada, kierownictwo polityczne kraju
139
140
Nie koniec na tym. Precyzyjnie nakrelony plan ze strajkami w Jastrzbiu znw wisia na wosku. Na drugi dzie po podpisaniu porozumie
na Wybrzeu otrzymaem od Grudnia polecenie wyjazdu do Jastrzbia i
utworzenia sztabu w tamtejszym gmachu Komitetu Miejskiego. W cigu
dwunastu godzin cae miasto miao by zradiofonizowane, wcznie z
terenami kopal, na ktre miay by skierowane gigantofony, na wypadek, gdyby uszkodzono wewntrzne instalacje nagonienia. W nocy
przygotowano sze wymiennych zespow dziennikarskich ze wszystkich redakcji w Katowicach, ktre miay ca dob przygotowywa i
nadawa propagandowe audycje przeciwko strajkowi, obraajce organizatorw i samych strajkujcych, wygadujce o warcholstwie etc. Niemal w godzin przed pierwsz emisj udao mi si udaremni cae
przedsiwzicie. Stankiewicz z komisj rzdow finalizowa bowiem
porozumienie.
Szef nie przej si jednak tak dalece jak mylaem. Niecierpliwie oczekiwa wieci z Moskwy, ktre nie nadchodziy. Bardziej wypatrywa
swego kuriera nili nowoci z Jastrzbia lub jakiegokolwiek innego
miasta w Polsce.
Ja jednak yem z coraz wikszym niepokojem. Caa akcja nie sza do
koca po mojej myli. Plan nie przewidywa bardzo wanego punktu
strategicznego, jakim bya przecie huta Katowice, zakad wielki, a
poza tym zaludniony nie lepsz zbieranin ni miasta ROW-u. W kocu
i tam podpisane zostao porozumienie, w ktrego konsekwencji powstay u nas dwie lokalne centrale zwizkowe: w Jastrzbiu, nad ktr
mielimy kontrol oraz przy Hucie, ktr trzeba byo dopiero powoli i
systematycznie rozpracowywa.
Pisz my, cho nigdy nie lubiem czynnej wsppracy z SB. Dopiero w
tym momencie zdaem sobie spraw, jak dalece firma ta stoi na stray i
moich interesw. Przecie ostateczne zwycistwo postulatw Solidarnoci oznaczao dla nas, aparatu partyjnego, albo cakowity niebyt,
albo te byt na marginesie wydarze. Moe dlatego, mimo pocztkowej
niechci, do mocno zaangaowaem si w spraw utrzymania w ry
Opracowanie edytorskie: Jawa48
141
142
Sowa z rozmowy u Babera o spalonym Grudniu jakby nie miay znaczenia, sekretarz krlowa jak za dawnych dobrych lat. Z drugiej strony
manewr z Stankiewiczem uda si wybornie, wic co mi tu nie grao.
Czekalimy z niecierpliwoci na wieci z Warszawy. Na 10 wrzenia
zapowiedzia si z wizyt I sekretarz KC wraz z Andrzejem Babiskim,
ktrego miano rekomendowa na nowego bossa wojewdzkiej instancji
partyjnej w Katowicach. Zwoalimy z tego powodu plenum KW. Obaj
gocie dugo dyskutowali z Grudniem, lecz prawdopodobnie nic nie
wskrali, gdy plenum odbyo si cakiem bezpciowo. Nawet gorzej
Grudzie brylowa zupenie jakby wizji odejcia wogle nie rozwaa.
Po obradach zszed z prezydium niebywale z siebie zadowolony. Byem
przekonany, e wszystko, co dzieje si wok, do niego nie dociera.
Pierwsz rzecz, jak uczyni, gdy zostalimy sami, byo zadanie niemiertelnego pytania o powrt Roka z Moskwy. Kurier jednak nie pokaza si.
Niepokoje obejmoway coraz to wiksz sie zakadw, cae szczcie,
e miao to posta cakowitego bezadu, nie panowa nad tym nikt, nie
utworzono adnego regionalnego komitetu. Co sprytniejsi, przyczyli
si do poszczeglnych Midzyzakadowych Komisji w Jastrzbiu lub te
przy Hucie Katowice. Staraem si wpywa na I sekretarzy, zwaszcza
duych Komitetw Zakadowych partii, by dyskretnie sterowali tym ruchem, nakaniajc organizatorw nowych zwizkw bd do tworzenia
maych, zakadowych komrek, bd do przyczania si do MKR Jastrzbie.
Towarzysze z kierownictwa orodka telewizyjnego sygnalizowali, e z
kadym dniem sytuacja u nich pogarsza si, tworz si listy postulatw: W radiu wszystko miecio si w dopuszczalnym marginesie swobody. Kubiczek, szef rozgoni, jako stary, zaprawiony w bojach funkcjonariusz, umiejtnie pacyfikowa ewentualnych zwolennikw odnowy
wychodzcej poza zaoone ramy. Podobnie z pras, nie mielimy
wikszych problemw, towarzystwo tamtejsze nie palio si do naraania wasnych [interesw] stokw.
143
Nie byo rady - wraz z towarzyszami z KW, ktrzy jeszcze potrafili jako
tako panowa nad sob i nad sytuacj, uradzilimy, by sprbowa skanalizowa cay wybuch w telewizji. Umiejtnie podsunlimy dwie osoby, ktre miay do aktywnie dziaa przy opracowywaniu postulatw
oraz organizacji maswki, na ktr si tam zapowiadao. Wiesaw Rosenthall i Marek Brol zgodzili si wypeni to zadanie. Pierwszego pozyskalimy stosunkowo atwo. By zdegenerowanym alkoholikiem, majcym poza tym na sumieniu wiele innych grzeszkw, z ktrych tylko
namitny hazard nalea do najmniejszych. Z Brolem byo troch kopotw, by to bowiem mody go, wierzcy bezgranicznie w parti i
moliwo jej odnowy. Przekonalimy go, e tak bdzie najlepiej, e
powierzone mu zadanie mieci si w granicach jego zaoe.
Wielka maswka w telewizji odbya si 16 wrzenia. Mielimy przez cae sze godzin cigy podsuch wszystkiego, co si tam dziao. Byo to
nawet nuce, praktycznie przez cay czas wylewali swe ale na kierownictwo partyjne regionu i szefostwo orodka. Umiejtne (chwaa mu
za to) dziaanie Rosenthalla spowodowao, e sprytnie wybronilimy
Andrzeja Zbytecznego, ktremu udzielono nawet votum zaufania. Podobnie wybroni si Gwidon Lass. Zakoczyli obrady wypowiedzeniem
posuszestwa naszej ekipie, co (trzeba im przyzna, e bardzo delikatnie i kulturalnie) obwiecili jeszcze tego samego dnia wieczorem w
lokalnym programie.
Poszedem spa tej nocy peen niepokoju. Wydarzenia w Katowicach
ukaday si bardzo nieskadnie. Grudzie by aktywny jak nigdy, wydawao si, e czeka na swj wielki dzie. Rzdzi, egzekwowa, poleca, opieprza. Ody jakby, zapomnia o stanie swego ukadu krenia,
wierzy wicie, e lada moment nastpi radziecka interwencja, w efekcie ktrej zasidzie na najwyszym stoku w partii.
17 wrzenia obudziem si nadzwyczaj wczenie, wogle spaem le i
niespokojnie. Grubo przed szst byem ju na nogach. Goliem si
wanie, gdy zadzwoni telefon. Wiadomo z Warszawy: naley czym
prdzej zorganizowa plenum KW, na ktre raz jeszcze przyjedzie Kania z Babiskim. Ma to by ostateczny koniec Grudnia, ktry jeszcze o
144
145
146
147
biski zorganizowa spotkanie z aktywem partyjnym Komendy Wojewdzkiej, na ktrym dugo i zawzicie przemawia w sposb nie pozostawiajcy adnych zudze zwolennikom ruchu odnowicielskiego, take w partii. Tamy z jego przemwieniem kryy potem przez wiele
miesicy po caym kraju i stanowiy wielk gratk dla Solidarnoci.
Ostatecznie wsplnie uradzono na tym zebraniu, by stworzy fakty dokonane i czym prdzej przeprowadza si do nowej siedziby, nie zwaajc na to, e jest ona jeszcze nie skoczona. Tego samego dnia ruszyy transporty ciarwek przewocych setki pancernych kas, portretw Feliksa Dzieryskiego i rozhutanych biurek. Kolumny wozw
snuy si przez kilka nastpnych dni i nocy bez przerwy - powsta jakby wielki most towarowy midzy star a now komend.
Ju 5 padziernika wystpia w Paacu Grudniowym Wielka Orkiestra
Symfoniczna Polskiego Radia i Telewizji, ktrej Babiski przyobieca w
gmach na siedzib. Zesp od wielu tygodni by bez sali, od czasu, gdy
stanowica wieczn prowizork poprzednia siedziba zawalia si.
Grudzie zamkn si w swoim willowym paacyku i nie wyciubia
stamtd nosa. Przyznam si, e nie miaem odwagi odwiedzi go, nie
bardzo wiedziaem o czym moglibymy rozmawia. Uala si nad sob, wyrzeka na odnow, czeka na interwencj radzieck? Mielimy
wszyscy wiadomo, e po jego gow zaczo si wyciga bardzo
wiele rk. Pierwsi odezwali si grnicy z kopalni GOTTWALD, gdzie w
OOP-8 Grudzie by czonkiem. Organizacja tamtejsza nagle bardzo
zradykalizowaa si. Trudno byo nie domyla si, e teraz chcieli jakby zrzuci z siebie jarzmo Grudnia, najlepiej wyrzucajc go z partii.
Dezember nie odpowiada na kolejne wezwania, przesyane mu drog
pocztow. OOP zbieraa si raz za razem w wyznaczonych terminach,
lecz Grudzie nie przybywa. W gecie rozpaczy egzekutywa powiadomia o tym dziennikarzy. Klika z telewizji pozwolia sobie na niesmaczny dowcip: kiedy prowadzcy lokalny dziennik czyta notatk o bezskutecznym wzywaniu Zdzisawa Grudnia na posiedzenie OOP-8 przy
kopalni Gottwald, bez sowa komentarza w obrazie pokazano nagle
148
jego karykatur, wyrysowan prawdopodobnie przez Andrzeja Czeczota z kpicym napisem: Zdzichu, gdzie jeste?.
Na drugi dzie zadzwoni do mnie osobicie Babiski i prosi, abym
dopilnowa przeniesienia papierw czonkowskich Grudnia do Terenowej Organizacji Partyjnej w Katowicach-Brynowie. T drog zradykalizowani grnicy nie bd mogli wyrzuci go z partii, a TOP skada si
gwnie z kombatantw, emerytw partyjnych i milicyjnych, wic tam
mj byy szef mg by bezpieczny.
Babiski wyranie pragn osoni Dezemberego [Dezembra] przed
odnowicielskimi zapdami. Na coraz liczniejszych spotkaniach, jakie
odbywa z aktywem partyjnym i nie tylko, dawa wyranie do zrozumienia, e nie bdzie duej tolerowa atakw na byego I sekretarza.
Powiedzia wyranie:
Towarzysze, czy wy mylicie, e Babiski bdzie jak Robespierre stawia gilotyn na placu Dzieryskiego i cina gowy? Nie, towarzysze,
od dzi do atakw na towarzysza Grudnia, ataki na towarzysza Grudnia bd traktowane jako ataki na parti!
Trzyma si konsekwentnie swej linii. W chwilach, kiedy by trzewy, co
zdarzao si coraz rzadziej, zajmowa si przede wszystkim namitnym
tpieniem nurtu odnowy, co miaem mu szczerze za ze. Coraz liczniejsze odbywa spotkania z Grudniem i wydaje mi si, e da mu si
przekona do maniakalnej wizji rychej interwencji radzieckiej i zrobienia z tym wszystkim porzdku.
Dezember tymczasem ochon z pierwszego przygnbienia, a poza
tym mocno podbudoway go liczne dowody przychylnoci nastpcy na
katowickim tronie. Kiedy uregulowane zostay sprawy z OOP, powstrzymane ataki innych organizacji, Zdzisaw Grudzie stopniowo
wraca do swej aktywnoci. Prawie zawsze widywano go na posiedzeniach Sejmu, odbywa w stolicy liczne spotkania, manifestacyjnie obnosi si w towarzystwie Babiskiego, take i Olszowskiego, ktrego najwyraniej ceni za pryncypialno wobec caego nurtu odnowy.
U samych Katowicach jednak sytuacja komplikowaa si. Dalsze osanianie Grudnia stawao si ryzykowne. Babiski z radoci przywita
149
zawizanie Katowickiego Forum Partyjnego, jako wspaniaej przeciwwagi dla ruchu odnowy. Grudzie powoli przestawa mu by potrzebny.
Jego zapewnienia o wielkich koneksjach w Moskwie niewiele byy warte,
tymczasem z Warszawy paa do Babiskiego wielk mioci sam Olszowski, czujc w nim bratni dusz. Poparcie Grubego Ola byo dla
Babiskiego daleko wicej warte.
Na skutki nie trzeba byo dugo czeka. Jeszcze przed kocem 1980
roku wpyna sprawa budowy willi Grudnia i kilku innych czonkw jego egzekutywy. W najlepszej sytuacji znaleli si wszyscy, ktrzy nie
budowali si samodzielnie, lecz otrzymali domki na Osiedlu XXXV-lecia
PRL, w tym i ja. Bardzo szybko i bez rozgosu moglimy si uchroni
przed susznym gniewem ludu. Jak tylko pojawiy si pierwsze gosy
pytajce o te domki, zanim jeszcze przysza caa fala oburzenia, osiedle przeja spdzielnia mieszkaniowa z rk kwaterunku i uzyskalimy
bardzo korzystne warunki wykupu domkw na wasno po miesznie
niskich cenach i rozoonych na dziesitki lat. Burza przesza bokiem.
Odetchnlimy ...
Z will Grudnia i bliniacz Adama Gierka byo znacznie gorzej. Babiski uprzedzi nas, i jeden z dziennikarzy Trybuny Robotniczej upar
si, by napisa wielki artyku o tych budowach i jeszcze paru innych.
Prbowa go odwie od tego zamiaru, lecz w jest uparty. Zadziaa
mu na ambicj po linii partyjnej i Baba musiaa si zgodzi. Sygnalizowa tylko zawczasu, by wszyscy, ktrzy maj jeszcze nieuregulowane
sprawy z domami, byli odpowiednio przygotowani.
Rachunek dla bezkarnych, bo taki tytu nosi w artyku, poszed jak
bomba w Polsk, cytowano go wielokrotnie, jeszcze wicej razy przywoywano. Bulwersujce byo wyliczenie 27 milionw zotych (z
1980 roku) do zapacenia lub postulat zwrotu domku. Adam Gierek
usiowa broni si, do dugo i butnie odpowiada na zarzuty, zapowiada nawet proces. Tyka i Jerzy Gierek posusznie wyprowadzili si ze
swoich obiektw, par pomniejszych tuzw zawiso na wokandach domagajc si zadouczynienia za oszczerstwo, na og odeszli bez
satysfakcji.
150
151
152
Wojewdzkiej
Konferencji
Sprawozdawczo-Wyborczej
153
Klika odezwaa si natychmiast, wniosek przeszed. Wszystko szo zatem wedug scenariusza. Jeszcze przewodniczcy obrad nie zakoczy
wezwania do zgaszania kandydatur, gdy entuzjastyczny gos wymieni
nazwisko Andrzeja Babiskiego. Znw zabrzmiay owacje, wywoane
przez ten sam kt sali. Prawie e za chwil przewodniczcy obrad usiowa wyrzec:
Drodzy towarzysze, eby nikt nie stawia nam zarzutu, e wybory odbyy si niedemokratycznie, to ja si zgadzam, lecz zaznaczam, e
udzielam swego penego poparcia towarzyszowi Babiskiemu.
Aplauz znw trwa dugo.
Kandydaci przystpili do wygaszania swych programw wyborczych.
Jako pierwszy przemawia Pawliszewski. By bardzo rzetelnie przygotowany, mwi ciekawie, przedstawi do interesujcy program. W tym
samym co zawsze kcie stopniowo narasta szum a nawet tupanie nogami. Kto przerwa Pawliszewskiemu:
154
W kcie sali ryk i gwizdy, zaraz potem tupanie nogami. Z krzesa podnosi si jaki zawzity krzykacz i wrzaskiem woa w stron sali:
Co to za jaki tutaj jeden, co krytykuje towarzysza Babiskiego, ciepn go z tej mwnicy, odebra mu gos, kto to widzia tutaj krytykowa
towarzysza Babiskiego!
Tupanie i gwizdy trway jeszcze chwil, dopki sam Babiski gestem
rki nie uciszy swych zagorzaych zwolennikw. Na mwnicy zaj
miejsce przedstawiciel kopalni Staszic, jako drugi kandydat. Cay swj
program wyborczy nakreli niesychanie krtko:
Towarzysze, ja chciabym tylko raz jeszcze powiedzie, e penego poparcia udzielam towarzyszowi Babiskiemu!
Owacja z koca sali dugo nie milka. W kocu na mwnic wszed sam
Babiski. Rwnie zabawnie wyglda jego program:
155
Ksztacenia Ideologicznego, gdzie obradowaa konferencja, nie czekajc na jej dalszy przebieg. Waciwie wszystko byo ju jasne. Skad egzekutywy mnie nie interesowa, domylaem si zreszt, ktrzy spord
tych oddajcych si z dnia na dzie nowemu szefowi wejd w skad jego gremium.
C za myli mogy chodzi w tym momencie po gowie Grudnia? Nie
by ju nawet czonkiem partii. Niedugo potem posza w Polsk bomba
dziennikarska o warszawskim mieszkaniu byego I sekretarza KW w Katowicach. Przeczytaem potem odpowied pani Jolanty Grudzie, ktra
niepotrzebnie wysaa listy do wszelkich moliwych gazet, jakie znaa.
alia si w nich, jak dalece jest bezdomna a owe wielkie mieszkanie, to
niemal przytuek, w ktrym z rozpacz, lecz z koniecznoci mieszka
wraz ze swym maonkiem. Kobieto, dla przyzwoitoci ju moga milcze!
W osawionej willi za 27 milionw do szybko zorganizowano przedszkole na 3 oddziay. Wikszy bj toczy si jeszcze o Paac Grudniowy.
Obiecany termin ostatecznego przekazania obiektu na potrzeby orkiestry radiowej by wyznaczany kilkakrotnie. Wiele osb z KW bardzo niechtnie rozstawao si z tym obiektem. Raz za razem rodziy si nowe
koncepcje waciwego wykorzystania budynku.
Komend Wojewdzk MO pozostawiono w kocu w spokoju. Czy
wogle byo realne domaganie si jej odebrania? Pytanie naiwne. Upada te ostatecznie idea budowy Osiedla dla zasuonych robotnikw
na aeroklubowym lotnisku w Katowicach.
Niestety, nie do koca powioda si misternie utkana sprawa z jastrzbsk Solidarnoci. Stankiewicz nie wytrzyma prby, ktrej si
podj. Zbyt wczenie pewno siebie doprowadzia go do zguby. Po
odejciu Babera wida nie za bardzo wiedzia co robi, cho jego nastpca by czowiekiem z pewnoci nie mniej penym pomysw. W
kocu wsppracownikom Stankiewicza udao si go rozpracowa i
skompromitowa. Trzeba go byo wycofa, lecz te nie bardzo byo
wiadomo dokd. Ostatecznie ulokowano go na studiach w Leningradzie, co spraw na jaki czas zaatwio.
156
Stopniowo przebudowa si aparat partyjny, wymianie uleg sztab redaktorw naczelnych prasy i telewizji, tylko niemiertelny Kubiczek pozosta na swej placwce, otoczony parasolem MSW.
Czy wic ten czowiek, ktry siedzia w swym mieszkaniu w Warszawie,
zajty myleniem o sobie, przegldaniem si w lustrze i ogldajcym w
nieskoczono wasne zdjcia z czowek prasy przesta politycznie
istnie? Znw zapaem si na zadawaniu sobie w nieskoczono pyta. Tak, Grudzie cigle by dla mnie zagadk. W swej przeraliwej
ograniczonoci, potrafi zbudowa bardzo precyzyjny mechanizm, ktry niezawodnie nis go coraz wyej. Bito przed nim czoem i wysawiano pod niebiosy, wznoszono chwalebne okrzyki, bano si bezgranicznie. Mia jaki niezawodny instynkt, ktry nis go od szczebla do
szczebla.
A wic znikn bezpowrotnie ... Nie syszaem o nim przez kilka miesicy. Mign mi kiedy tylko na ekranie telewizora zasiadajc w awie
poselskiej w Sejmie. By najwyraniej z siebie zadowolony, lecz nie
przyku mojej uwagi. Chciaem jak najszybciej wykreli z mojej pamici ten rozdzia.
157
158
159
izolacji od pozostaych pensjonariuszy hotelu, zamienionego na miejsce symbolicznego internowania wikszoci byych prominentw ycia
politycznego w kraju. Odsunli si od niego wszyscy, bez wyjtku. Dezember siedzia absolutnie osamotniony, wyczony z grupy, ktra
potrafia tu zawiza jako takie ycie towarzyskie. Pytaem dlaczego,
lecz porucznik, najwyraniej skonfundowany, i powiedzia i tak zbyt
wiele, zamilk.
Nie wytrzymaem, zapytaem teraz komendanta. Ostatecznie, skoro
uczyniono ze mnie rzdowego penomocnika do spraw pogrzebu Zdzisawa Grudnia, chciaem wiedzie w jakich okolicznociach rozsta si z
yciem.
160
em na to uwag towarzyszy radzieckich niejeden raz. Jako stary komunista z krwi i koci dzikuj Wam za wszystko, cocie uczynili dla
kraju i dla naszej partii. W nowej sytuacji z pewnoci bdziecie potrzebowali mie wok siebie towarzyszy zdecydowanych i dowiadczonych w pracy partyjnej w trudnych sytuacjach. Pragn Was zatem
zapewni, e oddaj do Waszej dyspozycji moje wielkie dowiadczenie i umiejtnoci, jakie zdobyem w cigu tylu lat pracy partyjnej w
rnych, najczciej bardzo trudnych sytuacjach. Moja praca w Biurze
Politycznym bdzie dla Was z pewnoci pomocna i przydatna dla naszej Partii.
161
Nota edytorska
MICHA SMOLORZ (1955 2013) urodzony w katowickich Szopienicach dziennikarz, publicysta, reyser i
twrca programw telewizyjnych. Ukoczy Politechnik lsk Wydzia Grniczy, po ktrej rozpocz prac w telewizji jako dziennikarz. W stanie wojennym
zosta negatywnie zweryfikowany i zwolniony z telewizji. Pracowa jako kierowca, a rwnoczenie publikowa w wydawnictwach drugiego obiegu i prasie podziemnej. Po 1989 roku wrci do telewizji gdzie pracowa jako sekretarz programowy, zastpca redaktora
naczelnego i dyrektor ekonomiczny. W midzyczasie ukoczy studia i doktoryzowa si na wydziale kulturoznawstwa Uniwersytetu lskiego. Pod
pseudonimem Stefan Szulecki wyda ksik o rzdach Zdzisawa Grudnia
pt: Cysorz wspomnienia kamerdynera. Ksika ukazaa si w 1988 roku
nakadem prasy podziemnej, a ponownie (poszerzona o jeden rozdzia) ju
pod prawdziwym nazwiskiem autora w 1990 i 1992 roku. Publikowa w
Dzienniku Zachodnim, Polityce, Gazecie Wyborczej. Wyprodukowa okoo
200 filmw i programw telewizyjnych m. in. o arcybiskupie Damianie Zimoniu (Na mnie to spado), lska stypa, lzak roku i Rozmowy o
Grnym lsku, w ktrych dyskutowa z Kazimierzem Kutzem. Bra czynny
udzia w yciu parafialnym kocioa pw. Matki Boskiej Czstochowskiej w
Podlesiu. Napisa ksik Ziemia z umiechem Boga. W 2012 roku wyda
ksik lsk wymylony (rozprawa doktorska). Zmar nagle w styczniu
2013 roku.
162
163
Uwaga!!!
Bez zezwolenia twrcy wolno nieodpatnie korzysta z ju rozpowszechnionego utworu w zakresie wasnego uytku osobistego.
Nie wymaga zezwolenia twrcy przejciowe lub incydentalne zwielokrotnianie utworw, niemajce samodzielnego znaczenia gospodarczego
Mona korzysta z utworw w granicach dozwolonego uytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twrcy oraz rda. Podanie
twrcy i rda powinno uwzgldnia istniejce moliwoci.
Pliki mona pobiera jeli posiada si ich orygina a pobrany plik bdzie suy jako kopia zapasowa.
Mona pobiera pliki nawet jeli nie posiada si oryginau, pod warunkiem e po 24 godzinach zostan one usunite z dysku komputera.
Szczegowe postanowienia zawiera USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Dotyczy rwnie Portalu Chomikuj.pl Regulamin wiadczenia
Usug Drog Elektroniczn