Wstęp

Wydarzenia ostatnich lat związane z narastająca falą ataków

terrorystycznych, szczególnie atak na Stany Zjednoczone z 11 września
2001 roku, oraz rosnąca ilość informacji ogłaszanych w mediach wywołała
moje zainteresowanie tym tematem. Zainteresowanie to, wzmogło się
podczas moich studiów a dzięki mojemu pobytowi za granicą miałam szanse
poszerzenia w pewien sposób swoich horyzontów. Podczas mojej pracy za
granicą miałam możliwość poznania osobiście namiastki kultury
muzułmańskie, przez co upewniłam się, oczywiście w mojej subiektywnej
ocenie o tym, iż islam nie jest źródłem terroryzmu, co będę chciała
przedstawić w mojej pracy…

Allach powiedział: „Tego, kto napadł na ciebie, napadnij tak samo”.

A także „Odpowiedzią na zło jest podobne zło”. A także: ”Gdy cie ukarano,
ukaż tak, jak ukarano ciebie”. Słowa te napotkałam w publikacji
P.L.Williams’a pt. Al-Kaida, zmusiły mnie one do głębokiej refleksji. Co
sprawia, że słowa te dla każdego wyznawcy islamu stanowią źródło inspiracji
w każdym pierwiastku życia?; gdzie religia jest wykładnikiem zarówno
postępowania w życiu codziennym jak i wykładnią prawa. Czy głębia wiary
muzułmańskiej jest nakazem czy też wytłumaczeniem dla zbrodniczych
działań...?

Przyjmuje się, że większość muzułmanów chciałaby narzucić własnym

społeczeństwom pewien program polityczny, jakoby wyprowadzony z ich
religii. Przemilcza sie fakt, że większość muzułmanów nie popiera ruchów
fundamentalistycznym, ponieważ muzułmanie wybierają tę szczególną drogę
tylko w pewnych okolicznościach. Wszystko zbyt łatwo przypisuje sie
ogólnemu wpływowi „islamu”. Należy rozgraniczyć odrębność pojęć: islam
i fundamentalizm oraz nie traktować ich jako synonimy.

Głównym celem pracy jest analiza islamu, jako religii oraz etiologia
i rozwój terroryzmu, a także wykazanie różnic i powiązań miedzy islamem,
4
terroryzmem i fundamentalizmem. Praca ta składa się ze wstępu, części
zasadniczej obejmującej trzy rozdziały oraz zakończenia. W końcowej części
zamieszczona została bibliografia.

W rozdziale I przedstawiono genezę islamu oraz terroryzmu jako

odrębne dziedziny. Ich specyfikę, podstawy funkcjonowania oraz ewolucje na
przestrzeni lat.

Rozdział II poświęcony jest całkowicie fundamentalizmowi. Jego

korzeniom oraz próbie zdefiniowania zjawiska. Przedstawieniu państw
wspierających fundamentalistów.

Rozdział III zawiera opis islamskich organizacji terrorystyczny, ich

ideologie, stanowiącą źródło wykorzystania zamachowców samobójców jako
główne narzędzie globalnego terroryzmu.

W zakończeniu przedstawiono uwagi i komentarze dotyczące treści

zawartych w pracy. Zasadniczy okres będący przedmiotem uwagi badawczej
obejmuje lata po zakończeniu II wojny światowej aż po dzień dzisiejszy.
Jednakże temat pracy zmusza mnie do jeszcze głębszej retrospekcji dla
wykazania genezy niektórych zjawisk koniecznych do pełnego zrozumienia
tematu. Niestety rozległość tematu oraz mnogość istniejących organizacji
terrorystycznych nie pozwala mi na wyczerpanie tematu w pełni. Zmuszona
byłam do wyselekcjonowania najważniejszych i kluczowych, moim zdaniem,
zagadnień.

Praca została przygotowana w oparciu o metodę analizy. Początkowo

posłużono się metodą analizy elementarnej, następnie metodą historyczną
i opisową, a w zakończeniu analizą przyczynowo skutkową.

Tematyka ta doczekała się licznych opracowań. W prezentowanej

pracy wykorzystano liczne monografie, opracowania oraz artykuły z prasy
i źródła internetowe. Niezwykle przydatne okazały się prace takich autorów,
jak miedzy innymi: B. Hoffman, Ch. Reuter czy też J. Danecki.

Rozdział I

5
 Islam i terroryzm

1.1.Zarys historii islamu.

W VII w n.e. na Półwyspie Arabskim panował chaos społeczny.

Poszczególne plemiona toczyły ze sobą nieustannie walki, które w dużym
stopniu spowodowane były prawem wendety, według którego „należało
pomścić nie tylko niesprowokowaną napaść, ale również podjęte
w odpowiedzi na nią działania odwetowe1”.Oprócz tego cała Arabia była
objęta kryzysem wiary. W otoczeniu uznanych monoteistycznych religii takich
jak chrześcijanizm czy judaizm, arabskie pogańskie wierzenia opierające się
na plemiennych kultach panteonu bogów utożsamianych najczęściej
z samotnymi drzewami czy kamieniami sprawiały wrażenie prymitywnych.
Arabowie byli tego świadomi i czuli się pokrzywdzeni przez swojego boga,
gdyż nie został im zesłany żaden prorok tak jak miało to miejsce
u chrześcijan i Żydów.

Wszystko zmieniło się w 610 roku n.e., za sprawą Muhammada Ibn

Abd Allach, nikomu nie znanego arabskiego kupca. Noc 27 ramadanu
odmieniła zarówno jego życie jak i życie wszystkich Arabów i nie tylko...

1.1.1.Mahomet i narodziny islamu

Muhammad Ibn Abd Allach urodził się w Mekce w ok. roku 570.
Muhammada, oznacza „wychwalony, sławiony”, zwano też, Ahmadem, co
w stopniu wyższym od wcześniejszego oznacza „jeszcze bardziej chwalony”.
Powszechnie znane i stosowana jest zniekształcenie imienia, Muhammad na
Mahomet.

Mahomet pochodził z rodziny osiadłych Arabów utrzymujących kontakty

z koczownikami. Prowadził ubogie życie pracując przy karawanach

1
K. Armstrong, Krótka historia islamu, Wrocław 2004, s. 9.
6
kupieckich. Poślubił jednak bogatą wdowę, – Chadidże, co znacząco
odmieniło jego dotychczasowe życie.

Zyskał wiele wolnego czasu, który spędzał na rozmyślaniach. Co roku

spędzał miesiąc w samotności w jaskini na szczycie góry Al-Hira w pobliżu
Mekki. I właśnie w tym miejscu ok. roku 610, w nocy 27 ramadanu doznał
objawienia. Objawił mu się Ğibrīl – archanioł Gabriel. Od tej pory objawienia
były stałym elementem życia Muhammeda.

Przez dwa lata nie mówił o tym nikomu za wyjątkiem swojej żony i jej
kuzynowi, chrześcijaninowi o imieniu Waraka Ibn Naufal2. Za ich namowami
w roku 612 rozpoczął nauczanie zyskując stopniowo coraz większe rzesze
zwolenników nowej wiary; której nadał nazwę islam („poddanie się Bogu”)3.

Przez dwadzieścia jeden lat został objawiony Mohametowi Koran4-

święta księga islamu.

Nie wszystkim podobało się to, co głosił Mahomet. Początkowo

ignorowano jego nauki z czasem jednak obojętność przerodziła się
w nienawiść. Przeciwnicy Mahometa uważali, że jest fałszywym prorokiem
chcącym zniszczyć wiarę przodków.

Życie muzułmanów w Mekkce stało się coraz bardziej uciążliwe,

konflikt narastał, aż doprowadził do tego, że pozycja ummy (wspólnoty)
w Mekkce była niemożliwa do utrzymania. Mahomet musiał znaleźć nowe
miejsce by rozwijać swoją religie i chronić wyznawców islamu. Mahometowi
udało się pozyskać przychylność mieszkańców Jasribu (zwanego tez
Medyną)5 i w roku 622 muzułmanie opuścili, Mekke udając się na emigracje,
którą określa się mianem „hidżra” (wyemigrowanie).
Hidżra była momentem przełomowym dla islamu, ta wielka emigracja
zapoczątkowała rozkwit tej religii. W Medynie muzułmanie stworzyli swoją
własną gminę, gdzie Mahomet wybudował skromny meczet („masdżid”–

2
K. Armstrong, op. cit., s. 10.
3
Tamże, s. 11.
4
Koran- kuran, co oznacza „recytacja”.
5
W roku 620 wysłannicy z Jasribu spotkali się z Mahometam, przyjęli islam i zawarli porozumienie
na mocy, którego przyrzekli nie atakować się i chronić wzajemnie. K. Armstrong, op. cit., s. 12.
7
miejsce bicia pokłonów6) a z czasem określano ją mianem Al-Madina czyli
miasto. Po raz pierwszy w historii Arabii nastąpiło połączenie plemion, które
nie były związane ze sobą więzami krwi, co było dla Kurajszytów czynem
haniebnym. Umme w Jasribie tworzyli ludzie, których dzieliło wyznanie
i pochodzenia a połączyła ich ideologia. Mahomet osiągnął coś, co wydawało
się wcześniej niemożliwe i tym samym udowodnił silę muzułmanów.
W skład ummy wchodzili miedzy innymi żydzi, z którymi Mahomet
pragnął dojść do porozumienia. Niestety dość wyraźnie zarysowane różnice
teologiczne nie pozwoliły na to. W konsekwencji tych wydarzeń Mahomet
zrobił „krok do przodu”. Odwrócił się od Jerozolimy i to w dosłownym
znaczeniu tego słowa; dotychczas muzułmanie modląc się byli zwróceni
w kierunku Jerozolimy, teraz zwrócili się w stronę Mekki. Zmiana kibli
(kierunku) wprowadziła islam na nowy tor, od tego momentu islam stał się
odrębną religia, niezależna od innych wyznań.
Później nadszedł czas wielkiej próby dla islamu. Wzrastająca pozycja
muzułmanów była coraz bardziej niepokojąca dla przeciwników Proroka, co
doprowadziło do licznych ataków na umme. Największym wrogiem
Mahometa był Abu Sufjan7, który pragnął całkowicie unicestwić
muzułmanów. W 625 roku u podnóży góry Uhud8 doszło do bitwy, która
zapoczątkowała wieloletnią walkę w obronie religii proroka Mahometa z Abu
Sufjanem.
Kolejne zwycięstwa muzułmanów nad przeważającymi liczebnie
mekkańczykami, wpłynęło na zmianę poglądów sceptycznie nastawionych
plemion do Mahometa i jego religii.
Imponujące sukcesy Mahometa spowodowały, że wiele plemion
dążyło do utworzenia sojuszu. Następstwem tego, było powstanie swoistej
konfederacji, której członkowie byli związani „paktem o nieagresji i wzajemnej
ochronie”.
Dżihad9, czyli wojna toczona w służbie religii miała przebieg
niezmiernie brutalny. Bezlitosne działania Mahometa miały na celu szybkie

6
K. Armstrong, op. cit., s.18.
7
Należał do mekkańskiego rodu Umajjadów. Po licznych walkach stoczonych z Mahometem w końcu
sam przeszedł na islam. S. Bruce, Fundamentalizm, s. 54-55.
8
K. Armstrong, op. cit., s.24.
9
Dosłownie oznacza „wysiłek”, w takim terminie pojawia się w Koranie.
8
zakończenie działań wojennych, gdyż według Koranu wojna jest rzeczą tak
straszną, że należy ją jak najszybciej zakończyć, podejmując wszelkie
możliwe środki10.
I tak w roku 628 Mahomet wraz z 1000 muzułmanów wyruszył na
pielgrzymkę do Mekki. Miała ona charakter pokojowy, według tradycji nie
mogli mieć oni przy sobie broni a Kurajszyci nie mogli zaatakować
bezbronnych pielgrzymów. Ta pokojowa demonstracja spowodowała
podpisanie układu między Kurajsztami a Mahometem.
Wydarzenia te wywołały fale zainteresowania islamem i całe rzesze zaczęły
przyjmować tą religie.
Kolejnym kluczowym wydarzeniem w rozwoju islamu, było w 630 roku
naruszenie traktatu przez Kurajszytów, którzy zaatakowali jedno ze
sprzymierzonych z Mahometem plemion. Mahomet nie wahał się
i w odpowiedzi na to, wkroczył z dziesięciotysięczną armią11 do Mekki.
W obliczu tak liczebnej armii, Kurajszyci poddali się nie podejmując walki. Po
zajęciu Mekki Mahomet zniszczyli posągi starych bogów w świątyni Al-Ka’b12,
poświęcił ją Allachowi, jedynemu Bogu.
Prorok Mahomet zmarł w roku 630 wypełniając w pełni swoją misje.
Doprowadził do pokoju na Półwyspie Arabskim, gdzie większość plemion
wyznawała islam.
W następnych latach muzułmanie umocnili swoja potęgę. Sto lat po
śmierci proroka imperiom islamskie rozciągało się od Pirenejów po
Himalaje13.

1.2.Podstawowe informacje o islamie

Islam jest religią objawiona, powstałą w konkretnym historycznym

momencie. Podobnie jak chrześcijaństwo jest uważane przez jego
wyznawców za dopełniające i zastępujące religię żydowską, boskie

10
Tłumaczenie z Koranu , J. Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie s. 8, 16 – 18.
11
K. Armstrong, op. cit., s. 28.
12
Tamże, s. 32.
13
Tamże.
9
objawienie, które stało się udziałem Mahometa. Islam, zatem nie jest kolejną
religią, jest religią w sposób zasadniczy odmienną, a niekiedy wręcz stojąca
w sprzeczności z wierzeniami żydów i chrześcijan. Jednakże jest to tarze
wyznaniu „ludzi księgi”, mających swojego Proroka.

1.2.1.Koran i sunna

Koran, Al-Qur'an- kuran; recytacja. Święta księga muzułmanów,

zawiera nauki, które Allach objawił Mahometowi za pośrednictwem
archanioła Gabriela w ciągu dwudziestu jeden lat. Stanowi zarazem jedno
z największych dzieł literackich arabskiej prozy i poezji. Głównym cudem
Koranu jest jego wysoki poziom literacki. Arabowie nie byli w stanie i nadal
nie są w stanie napisać, chociaż jednego wersetu na takim poziomie. Allach
rzucił wyzwanie do wszystkich Arabów i nie-Arabów, aby napisali książkę
w sposób podobny do stylu samego Koranu, jednak nikt z nich nie potrafił.
Tekst Koranu dzieli się na 114 sur, czyli rozdziałów, te z kolei dzielą się
wersety (po arabsku āya).
Sunna- tradycja14, zostały spisane przez rodzinę oraz bliskie otoczenie
proroka Mahometa, dotyczą jego zwyczajni oraz praktyk religijnych.
Życie Mahometa można podzielić na dwa główne okresy, czas medyński
i mekkański. W związku z tym, że dotyczyły jego życia i postępowania sury
dzielą się tak samo.
Sury mekkańskich, których jest 90 zawierają głównie dogmaty wiary,
natomiast sury medyńskich, których jest 24 dotyczą przypisów prawa. Sury
są uporządkowane w sposób od najdłuższej do najkrótszej.

Pierwsza i zarazem najkrótsza sura tzw. fatiha brzmi następująco: „W imię

Boga Miłosiernego, Litościwego! Chwała Bogu, Panu światów Miłosiernemu,
Litościwemu. Królowi Dnia Sądu. Oto Ciebie czcimy i Ciebie prosimy
o pomoc. Prowadź nas drogą prostą, drogą tych, których obdarzyłeś

14
K. Armstrong, op. cit., s. 200.
10
dobrodziejstwami; nie zaś tych, na których jesteś zagniewany, i nie tych,
którzy błądzą”15.
Koran został objawiony w języku arabskim i tylko w nim jest cytowany, co
wpłynęło w konsekwencji na dominację tego języka w świecie
muzułmańskim16. Słowo – Koran, odnosi się wyłącznie do oryginału
napisanego w języku arabskim, wszystkie inne tłumaczenia stanowią jedynie
indywidualną ludzką interpretacje słów Allacha, słów, których żadna
interpretacja nie jest w stanie przekazać. Dowodem na to są słowa Allacha,
które rzekł w Koranie, a w polskim tłumaczeniu oznaczają:
"My wysłaliśmy arabski Koran"
(Surah Ta-Ha - 20:113)
Sury są uzupełnieniem Koranu i stanowią jedno z czterech głównych źródeł
prawa islamskiego.
Współczesny islam dzieli się na dwa główne odłamy. Pierwszy z nich
to sunnici – wyznawcy sunny. Stanowią oni większość muzułmańską, którzy
darzą szacunkiem wszystkich czterech raszidunów17 , nakazują
posłuszeństwo władcy i uznają sytuację polityczną w świecie islamu za
legalną.
Drugim odłam stanowią szyici, szi’at Ali, czyli stronnicy Alego. Według nich
władzę powinien przejąć tylko jeden z czterech raszibów- Ali Ibn Abi Talib,
mężczyzna najbardziej spokrewniony z Prorokiem. Czczą określoną liczbę
immanów18, będących w prostej linii potomkami Alego i jego żony Fatimy,
córki Proroka.

1.2.2.Muzułmańskie dogmaty wiary

Islam opiera się na pięciu podstawowych dogmatach wiary19,

obowiązkiem każdego muzułmanina jest przestrzeganie wszystkich pięciu

15
J. Bielawski, Koran, Warszawa 1986 r., s. 1-7.
16
Więcej informacji o Koranie w J. Danecki, Podstawowe…, t. 1, op. cit., s. 54-86.
17
Rasziduni- czterej „sprawiedliwi” kalifowie, towarzysze i spadkobiercy proroka Mahometa; Abu
Bakr, Umar Ibn al.-Chattab, Usman i Ali Ibn Abi Talib. K. Armstrong, op. cit., s. 204.
18
Imam - przywódca wspólnoty muzułmańskiej.
19
J. Danecki, Podstawowe…, t. 1, op. cit., s. 110.
11
dogmatów gdyż stanowią one o integralności islamu, nie można ich
traktować wybiórczo.

 WIARA W JEDNEGO BOGA

Islam to religia monoteistyczna, dlatego też podstawowym dogmatem
jest wiara w istnienie jednego Boga. Istota Boga podkreślana jest za każdym
wypowiedzeniem formuły szehady, czyli muzułmańskiego wyznania wiary:
„Nie ma bóstwa oprócz Boga, a Muhammad jest wysłannikiem Boga”20.
Bóg muzułmański istnieje poza światem ludzkim, nie jest
antropomorfizowany, nie można przypisać mu żadnych fizycznych cech, jest
całkowicie transcendentny. Istnieje poza światem ludzkich zmysłów, jest,
więc niepoznawalny przez człowieka i do niczego niepodobny21. W pewnym
sensie jest abstrakcyjny i teoretyczny.
Bóg w islamie nosi 99 najpiękniejszych imion (al.- asma al.- husna) 22,
oznaczających jego transcendentne i psychologiczne cechy. Wymienianie
tych imion ma charakter rytuału, służy do tego specjalny różaniec- misbah.

 WIARA W ANIOŁY I DŻINY

Anioły
Aniołowie są posłańcami Boga i jego sługami. Powstali ze światła, nie
mają ciała, ale są istotami rozumnymi.
W niebie zajmują się obroną murów przed demonami oraz chronią
i obserwują ludzi, spisują ich uczynki, aby przedstawić je w dniu Sądu
Ostatecznego.

Angelogia muzułmańska wprowadza podział Aniołów, ze względu na

pełnione przez nich funkcje23:

• Anioły najbliższe Bogu, wykonujące zadania zlecone przez Boga.

20
www.arabia.pl
21
J. Danecki, Podstawowe…, t. 1, op. cit., s. 111-112.
22
www.arabia.pl/content/view/259568/2/
23
J. Danecki, Podstawowe…, t. 1, op. cit., s., s. 115-116.
12
 • Zalicza się do nich posłańca - Gabriela, anioła śmierci - Azraela,
anioła sił przyrody - Mīkāla, Isr,·f¤la, – który będzie dął w trąbę w dniu
zmartwychwstania.

• Anioły sprawujące opiekę nad ludźmi.

• Muzułmanie wierzą, że mają dwóch aniołów stróżów: Nakīr i Mārūt,
którzy spisują ich dobre i złe uczynki.

• Aniołowie-strażnicy, pełniące piecze nad bramami piekła, których jest

dziewiętnastu i przewodzi im Malik.
• Haruta i Matuta, anioły, które są przykładem pokusy i zarazem
przestrzegają przed nią.

Dżiny
Dogmatyka muzułmańska uznaje także wiarę w złe duchy, demony
i Szatana-Iblisa. Dżiny stworzone zostały z ognia palącego- samum
i w odróżnieniu od aniołów mają postać cielesną. Dzielą się na ghule, ifrity
i silaty24.

Niegdyś dżiny zamieszkiwały ziemię, lecz zaczęły ze sobą walczyć.

Wtedy to wysłał na ziemię Iblisa by zaprowadził porządek i sprowadził dżiny
do nieba. Gdy Bóg stworzył człowieka, zażądałby anioły oddamy mu pokłon.
Iblis odmówił wykonania nakazu Stwórcy, czym go bardzo rozgniewał,
w konsekwencji sprzeciwu Iblisa, Bóg skazał go na potępienie i wygnał
z raju. Od tego czasu Iblis mści się na ludziach kusząc ich do grzechu.
Jedynie w czasie ramadanu zła moc Iblisa i innych dżinów zanika.

 WIARA W ŚWIĘTE KSIĘGI

Bóg przekazał swoją drogocenną naukę przez objawienia, które później

przybrały formę słowa pisanego w postaci świętych ksiąg. Zalicza się do
nich: Koran, Torę, Psalmy Dawida, Ewangelie.

24
www.arabia.pl/content/view/259568/2/
13
Koran stanowi jednak ostateczną wersję objawienia Boskiego i poprawia
wszystkie ich błędy. Statusu niewiernych nie mają chrześcijanie, żydzi
i sabejczykowie, gdyż islam uznaje ich za ludzi księgi - ahl al-kitab.

WIARA W PROROKÓW

Bóg przekazał swoje Objawienia wybranym ludziom, czyniąc z nich

rzeczników swojego przesłania i piewców monoteizmu. Życie proroków jest
przedstawione według pewnego schematu. Najczęściej w wieku czterdziestu
lat otrzymują oni misje głoszenia monoteizmu, nie czynili oni przy tym cudów,
ale potrafili pokazać „rękę Boga” w swoich czynach.
Koran mówi o 28 prorokach, z których 21 występuje także w Biblii,
począwszy od Adama do Mahometa. Jednakże Koran nie opisuje losów ich
wszystkich25
Dzieli się ich na dwie grupy: proroków (anbija) i wysłanników (rusul).

 WIARA W DZIEŃ SĄDU OSTATECZNEGO

W rozumieniu muzułmanów śmierć jest czymś pozytywnym, gdyż

oznacza powrót do Boga. Koniec świata nastąpi, gdy anioł Israfil zadmie
w trąbie i wówczas spadną na ziemie wszelakiego rodzaju katastrofy,
wszyscy zmarli zmartwychwstaną26. Wszyscy ludzie udadzą się na sąd
ostateczny przed tron Boga, gdzie każdy będzie osądzony za swoje uczynki,
a jedynymi świadkami i zarazem wystawiennikami będą aniołowie i prorocy.
Ci, którzy uwierzyli w nauki Proroka i stosowali się do nich przejdą przez
legendarny most- sirat, rozpostartym nad piekłem.

1.2.3. Społeczeństwo islamu

25
J. Danecki, Podstawowe…, t. 1, op. cit., s. 120-122.
26
Tamże, s. 124.
14
 Narodzinami wspólnoty muzułmańskiej było utworzenie przez proroka
Mahometa w Medynie pierwszej gminy muzułmańskiej, zwanej UMMA.
Dzisiaj tym terminem określa sie muzułmanów mieszkających na całym
świecie·.
Podstawowa jednostka w społeczności muzułmańskiej jest rodzina,
zorganizowana na wzór ‘małego społeczeństwa”. Prawa i obowiązki
członków rodziny opisuje ok 1/3 prawnych przypisów w Koranie. Podążając
tą myślą analogicznie, z muzułmańskiego punktu widzenia rodzina jest
najmniejsza komórka społeczna. Na kulturę muzułmańską w pewnym stopniu
wpływają siły zewnętrzne, jak choćby sytuacja na świecie, w poszczególnych
krajach, w których społeczności muzułmańskie występują, ale ostatecznie
jest sama w sobie ogromnym potencjałem. W oderwaniu od podstaw wiary
i rozłożeniu na elementy mogłaby być ona niezrozumiała. Dlatego też
rodzina muzułmańska powinna być rozpatrywana i analizowana na
płaszczyźnie muzułmańskiego światopoglądu. Islam czyni wiarę i religię
podstawą społeczeństwa oraz głównym motorem napędzającym
poszczególne elementy życia człowieka. Choć grupy społeczne i wspólnoty
utworzone zostały na podstawie ras, pochodzenia etnicznego i
geograficznego, w islamie odnaleźć można formę organizacji wywodzącą się
z wiary w Jedynego Boga właśnie. Oddanie się religii jednoczy ludzi we
wspólnotę wierzących i zbliża ich do Boga. Muzułmańskie pojęcie ummy nie
jest oparte na rasie, języku, położeniu geograficznym bądź też
przynależności polityczno – gospodarczej. Społeczeństwo muzułmańskie
oparte jest na braterstwie w wierze. Ktokolwiek wierzy w Allacha Jedynego i
Jego Proroka Mahometa, wyznaje islam, jego ideologię, jest częścią tej
wspólnoty, niezależnie od rasy, języka czy pochodzenia. Pojęcie
społeczeństwa ideologicznego, jakim jest właśnie społeczność
muzułmańska, jest nie tylko moralnym nakazem czy nauką, posiada ono
wymiar społeczny, polityczny i prawny. Tworzy nową infrastrukturę dla relacji
człowiek – wiara. Daje ono początek instytucjom społecznym począwszy od
rodziny, kończąc na państwie.
Badacze podkreślają, iż w islamie nie można odseparować pojęć
religii i etyki, zaś umysł żadnego muzułmanina nie rozróżnia takich
przeciwieństw jak „religijny – świecki”, „sacrum – profanum” czy „kościół –
15
państwo”. Egzystencja człowieka odznacza się całym kompleksem
zachowań, do kontroli, których niezbędny jest całościowy system, stanowiący
integralną syntezę religii, moralności i prawa. W prawie muzułmańskim każde
działanie może być ocenione, według pięciostopniowej skali klasyfikacji
uczynków, których skutki nie ograniczają się jedynie do doczesności, ale
również mają wpływ na życie przyszłe. W takim ujęciu szari`at stawia przed
człowiekiem cele znacznie wykraczające poza jego bezpośrednią
świadomość czasu i przestrzeni, czyniąc z każdego ludzkiego postępowania
akt, którego bezpośrednie konsekwencje mają wymiar prawny, religijny
i moralny.
Moralność muzułmanów jest oparta na naukach zawartych w Koranie
i sunnie proroka, na islamu prawie, które ma charakter totalitarny, rządzący
każdą czynnością człowieka należącego do społeczności muzułmańskiej.
Praktyczne zasady etyki muzułmańskiej są zawarte w każdym dziale
prawnym (fikh) i stosownie do nich czyny są dzielone na klasy w zależności
od następujących kategorii: 1) istotne obowiązki, których wypełnianie jest
wynagradzane, a zaniedbanie karane (fard, wadżib), 2) obowiązki zalecane,
lecz nieistotne, których wypełnienie jest nagradzane, ale zaniedbanie nie jest
karane (mandub), 3) czynności prawnie i moralnie obojętne (dża'iz, mubah),
4) czyny ganione, lecz niezakazane (makruh), 5) czyny zabronione i karalne
(haram).

Związek islamu z państwem i prawem jest widoczny w wielu krajach

muzułmańskich, gdyż przymierze tronu z ołtarzem dokonywało się w islamie
już od kolebki. Im tekst kanoniczny jest późniejszy, tym bardziej naznaczony
duchem prawa, które miało regulować życie tej wspólnoty w najdrobniejszych
szczegółach. To właśnie, dlatego Mahomet jednocześnie pełnił funkcję
patriarchy, proroka, kapłana i władcy.

Doktryna islamu nie tylko ogarnia wszelkie dziedziny życia jednostki

i społeczeństwa, lecz również obejmuje je prawem koranniczym- szaria,
egzekwowanym przez instytucje państwowe.

16
1.3.Pochodzenie i definicja terroryzmu.

Zjawisko terroryzmu jest powszechnie znane, wiemy, co oznacza

i czym się przejawia. Niemalże każdego dnia media donoszą o kolejnych
atakach terrorystycznych. Współczesny terroryzm w świadomości
społeczeństwa to atak na World Trade Center z 11 września 2001 roku, to
ofiary zamachów bombowych w Madrycie, Egipcie, Londynie..., to
doniesienia o kolejnych eksplozjach w Izraelu, to zamachowcy – samobójcy,
to porwania i egzekucje osób cywilnych.
Pojęcie terroryzmu ewoluowało przez lata, zmienia się, ulega
wielkiemu rozwojowi i występuje na coraz szerszej przestrzeni.
Jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia sprawia wiele trudności, gdyż
terroryzm jest fenomenem złożonym. Mają z tym problem nawet znawcy
zagadnienia, o czym świadczy współistnienie szeregu różnych definicji.
W związku z tym konieczna jest analiza wybiórczych definicji dla potrzeb
niniejszej pracy.

1.3.1.Próba zdefiniowania terroryzmu

Etymologicznie pojęcie terroryzmu pochodzi od łacińskiego słowa

terrere, co w języku polskim oznacza - drżeć27.
Definicje encyklopedyczne przybliżają nam pojęcie tylko częściowo, gdyż
pozostaje ich wadą - archaiczność związana z historycznym pojmowaniem
terroryzmu.
„Oksfordzki słownik języka angielskiego” ujmuje terroryzm jako „rządy za
pomocą zastraszania, sprawowane np. we Francji przez pozostającą
u władzy partię podczas rewolucji 1789-94 (…).
Polityka zmierzająca do stosowania terroru wobec tych, przeciwko
którym jest skierowana; stosowanie metod zastraszania; fakt terroryzowania

27
F. Ryszka, Terroryzm polityczny. Wstęp do problematyki fenomenu, w: Terroryzm polityczny, pod
red. J. Muszyńskiego, Warszawa 1981, s. 245.
17
lub sytuacja bycia terroryzowanym”28. Definicja ta, ma wartość jedynie
informacyjną, pokazującą jak terroryzm ewoluował przez lata. Ze względu na
swoja historyczność nie jest użyteczna. Jako podstawę do dalszych
rozważań można uznać definicję podawaną przez „Nową encyklopedię
powszechną PWN”, wg, której terroryzm to „różnie umotywowane
ideologicznie planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub
grup, skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte
w celu wymuszenia od władz i społeczeństw określonych zachowań
i świadczeń (…); działania te są realizowane z całą bezwzględnością (…)
w warunkach specjalnie nadanego im rozgłosu i celowo wytworzonego
w społeczeństwie lęku”29.

Część badaczy jako bezwzględną determinantę terroryzmu przyjmuje

przemoc lub groźbę jej użycia. K. Karolczyk w „Encyklopedii terroryzmu”
wiąże terroryzm z immanentną przemocą pisząc, że „wszystkie (…) próby
definiowania terroryzmu jako zjawiska politycznego, podkreślają jego
związek z przemocą”30. Karolczak podaje kilka sposób budowania definicji
terroryzmu powołując się na R. Schulza i jego definicję „terroryzmu
politycznego” jako: „próbę użycia poza normalnych form „politycznej
przemocy[...], w celu osiągnięcia określonych zamierzeń politycznych[...].
Takie działanie ma na celu wywarcie wpływu na zachowanie postawy
określanej zbiorowości, zgodnie z celem grup znaczenie szersze niż
bezpośrednie ofiary”31. Według A. Pawłowskiego terroryzm to „taktyka
działania politycznego zaangażowanych osób, polegająca na stosowaniu
spektakularnych środków fizycznych przeciwko osobistym i rzeczowym
prawom drugich osób, w celu zwrócenia na siebie i swoje idee uwagi
publicznej, bądź z zamiarem wywołania grozy, aby osoby trzecie poczuły się
zmuszone do zachowania się odpowiadającego terrorystom”32.

28
The Oxford English Dictionary, Oxford 1971, s. 3268. Cyt.z B. Hoffman, Oblicza terroryzmu,
Warszawa 1999, s. 12.
29
Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 6, Warszawa 1997, s. 370.
30
K. Karolczak, Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 1995, s. 9.
31
R. Schultz, Conceptualizing Political Terorism: A. Typology, Los Angeles 1978, s 8,
32
A. Pawłowski, Typologia terroryzmu politycznego, w: Terroryzm polityczny...,s. 24.
18
 Dla P. Wilkinsona polityczny terroryzm to „zastraszanie przez
przymus” i „systematyczne użycie morderstw i zniszczenia dla zastraszania
jednostek, grup, społeczeństw lub rządów, pozwalające terrorystom na
polityczne żądania”33

Oprócz przemocy B. Hoffman podaje jeszcze inne cechy uważane za

dystynktywne, są to między innymi: polityczny, strach, groźba, siła i inne.

Przystępując do dalszych analiz pojęcia, warto rozróżnić dwa

pokrewne pojęcia: terroru i terroryzmu. Terror to przemoc stosowana przez
organy państwowe wobec obywateli w celu zastraszania
i podporządkowania sobie społeczeństwa. Jest to tzw. terror rządowy34.
Natomiast terroryzm to pewna strategia, taktyka osiągania zamierzonych
celów, gdzie przemoc łączy się z innymi sposobami działania. Stosowanie
gwałtu w celu wywarcia wpływu na rząd i opinie publiczną.

W „Leksykonie politologii” Antoszewski i R. Herbut podają trzy różne

pojęcia. Jako pierwszy wymieniają terror jako „sposób działania państwa”35
przy wykorzystaniu „przemocy włącznie z fizyczną eliminacją przeciwnika,
której celem jest szerzenie grozy czy też strachu (…)”36. Następnie definiują
terroryzm międzynarodowy, który stanowią „akty terrorystyczne o wyraźnie
międzynarodowych konsekwencjach, oddziaływujące na stosunki
międzynarodowe i ogólną sytuację międzynarodową”37. Trzecim pojęciem
jest terroryzm polityczny i jest to „metoda walki politycznej, strategia i taktyka
uznająca stosowanie przemocy (np. porwania, zamachy bombowe) jako
najbardziej skuteczny sposób i zarazem środek służący osiągnięciu
określonych celów politycznych”38.

Terroryzm międzynarodowy dotyczy grup lub osób, których

działalność skierowana jest przeciwko różnym krajom i rządom na całym
świecie oraz takich, których działania przekraczają granice państwowe.
„Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych”

33
P. Wilkinson, Terrorism and the liberal state, MacMillan Press, London 1979, s. 49.
34
Tamże, s.12.
35
A. Antoszewski, R. Herbut, Leksykon politologii, Wrocław 1999, s. 598.
36
A. Antoszewski, R. Herbut, op. cit., s. 598.
37
Tamże, s. 599.
38
Tamże, s. 602.
19
wyróżnia dwa typy terroryzmu międzynarodowego. Pierwszy to działania
zorganizowane w skali ponadnarodowej; drugi to działalność w danym kraju,
ale służąca także przeprowadzaniu akcji terrorystycznych poza granicami
kraju39.

Wielość postaci terroryzmu, różnorodność motywów i subiektywizm

ocen znacznie utrudniają stworzenie uniwersalnej, międzynarodowej definicji.
Uwarunkowania te sprawiły, że większość aktów prawnych poszczególnych
państw, zawiera wewnętrzne koncesje tego pojęcia40.

W prawodawstwie amerykańskim można odnaleźć, co najmniej trzy różne

definicje terroryzmu, gdzie każda określa sposób działania poszczególnej
agendy rządowej i ma być dla niej po prostu użyteczna..W artykule 22
Kodeksu Stanów Zjednoczonych, terroryzm to, „zaplanowana, umotywowana
politycznie przemoc, wobec celów nieuczestniczących w walce, stosowana
przez subnarodowe grupy czy tajnych agentów, zwykle mająca na celu
oddziaływanie na audytorium”41. Według FBI terroryzmem jest „bezprawne
użycie siły lub przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszyć lub wywrzeć
przymus na rząd, ludność cywilną albo części wyżej wymienionych, co
zmierza do promocji celów politycznych lub społecznych”42.

Powyższa analiza stanowi jedynie namiastkę rozważań poświęconych

próbie zdefiniowania terroryzmu. Podsumowując można przyjąć definicję
B. Hoffmana, gdyż jest zarazem wyczerpująca i zwięzła.

Terroryzm definiuje jako świadome budzenie strachu używając do

tego przemocy lub groźby w dążeniu do zamierzonego celu. Ma wywołać jak
najbardziej dalekosiężne skutki psychologiczne, siejąc strach i zastraszając
jak najszerszą grupę docelową (może to być grupa etniczna, narodowa, rząd
czy partia)43. „Terroryzm ma tworzyć władzę tam, gdzie jej nie ma, lub

39
Cz. Mojsiewicz, Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, Wrocław
2000, s.346.
40
Por. S. Pikulski, Prawne środki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000, s. 11.
41
B. Hoffman, op. cit., s. 36.
42
Tamże.
43
B. Hoffman, op. cit., s. 42.
20
konsolidować tę, która jest słaba”44. Rozgłos ma służyć zdobyciu władzy
i wpływów.

1.3.2.Rys historyczny

Terroryzm ma bardzo długą historię, towarzyszył ludzkości od czasów

starożytnych. Wraz z rozwojem cywilizacji rozwija się terroryzm, nabiera
nowego znaczenia, rozplenia się niczym choroba, znajdując nowych
popleczników.
Niektórzy badacze przyjmują za pierwszy przejaw terroryzmu,
działalność żydowskiej sekty religijnej Sicari, znanej także jako Zeloci, która
działała w latach 66-73 n.e. na terenach dzisiejszej Palestyny i Egiptu45.
Działali oni w sposób skrytobójczy, mord dokonywany był przy użyciu
krótkiego miecza (sica) – skąd wywodzi się ich nazwa46.
Pierwszym człowiekiem, który uczynił z terroryzmu metodę walki, był
prawdopodobnie Hassan Ben Sabbah, założyciel tajnego stowarzyszenia
asasinów 47w Persji48. Jej członków obawiali się nie tylko uczestnicy wypraw
krzyżowych, ale także sami mieszkańcy świata arabskiego. Zakon ten,
wywodzący się od skrajnych ismailitów (szytiów), jako pierwszy zastosował
terror, zamachy i skrytobójstwa w grze politycznej i wyścigu o władze.
Według jednego z czołowych ekspertów z dziedziny terroryzmu-
Bruce Hoffmana, słowo terroryzm zostało spopularyzowane po raz pierwszy
w okresie rewolucji francuskiej, kiedy miało ono jeszcze pozytywne konotacje
(z pewnością samo zjawisko terroryzmu jest dużo starsze49). Regime de la
terreur lat 1793-94 był sposobem na zapanowanie porządku w okresie
chaotycznych niepokojów po wydarzeniach 1789 roku. Miało to na celu
konsolidacje władzy nowego rządu przez zastraszanie kontrrewolucjonistów

44
Tamże.
45
M. Tomczak, op. cit., s. 7.
46
„Zelota” – nieumiarkowany zwolennik lub fanatyczny entuzjasta.
47
Termin asasyn- ang. i fr. assassin, wł. assasino-zabójca, morderca. Szerzej w R. M. Barnas, Od
Asasynów do Osamy bin Ladena, Wrocław 2001, s. 31 – 39.
48
Obecnie Iran.
49
Niektórzy wiążą początki zjawiska z powstaniem w Persji stowarzyszenia asasynów i działalnością
Hassana ibn Sabbaha. Członkowie jego sekty, odurzani haszyszem musieli zabijać rycerzy
krzyżowych. Szerzej w J. Tomasiewicz, Wróg bez twarzy, Żołnierz Polski, 10/2001.
21
wywrotowców, którzy byli dla nowego rządu; wrogami ludu. Maksymilian
Robespierre, przywódca rewolucyjny, uważał,, że cnota jest zasadniczą
cechą ludowego rządu w czasie pokoju, ale w okresie rewolucji musi wiązać
się z terrorem, by ostatecznie zwyciężyła demokracja. Odwoływał się przy
tym do „cnoty, bez której terror jest złem; do terroru, bez którego cnota jest
bezradna”, a „terror to jedynie sprawiedliwość, szybka, surowa i niezłomna,
jest, więc emanacją cnoty”50.
„Terroryzm”, który narodził się podczas rewolucji francuskiej pomimo
tego, że znacznie różni się od dzisiejszego postrzegania tego pojęcia, to
można w nim wyróżnić kilka cech łączącym go z współczesnością.
Mianowicie był zorganizowany, celowy i systematyczny oraz miał na celu
utworzenie nowego ładu społecznego. Fala terroru, odwróciła się w końcu
przeciw jego twórcom i zarówno Robespierre jak i jego poplecznicy zostali
ścięci na gilotynie. Od tego czasu terror nabrał wyraźnie pejoratywnego
znaczenia, kojarząc się głównie z nadużyciami władzy, a samo słowo
popularnym uczynił Edmund Burke, pisząc: „tysiące tych piekielnych psów
zwanych terrorystami… swobodnie kąsających lud”51.
Znacznie bliżej do współczesnych terrorystów było rosyjskim
rewolucjonistom walczącym z caratem. Ruch socjalistyczny zrodzony
w połowie wieku XIX propagował Walker z państwem, nie określając
jednoznacznie jak zastąpić władze państwową. Anarchiści stosowali terror
indywidualny, mordując potajemnie osoby związane z aparatem
państwowym pośrednio bądź bezpośrednio. Ruch ten nie miał nic wspólnego
z walką narodowowyzwoleńczą, lecz wynikał z utopijnych idei i absurdalnych
założeń, w myśl, których po obaleniu ówczesnej „władzy miałby nastąpić
ustrój sprawiedliwości społecznych. Prawdopodobnie pierwszą organizacją
posługującą się przemocą w celu uzyskania przemocy politycznej była
rosyjska Narodnaja Wola. Lista ofiar zamachów terrorystycznych
dokonanych przez anarchistów na przełomie wieku XIX i XX jest długa,
jednak do najbardziej spektakularnych akcji należy udany zamach na cara
Aleksandra II 1 marca 1881 roku, który zginął od bomby rzuconej przez
członka Narodnej Woli.
50
R. R. Palmer, The Age od the Democratic Revolution, vol. 2: The Struggle, Princeton 1970, s. 126.
Cyt. za B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999, s. 14.
51
Tamże.
22
 W początkach XX wieku na Bałkanach działała „Czarna Ręka” (Črna
Ruka)52. Organizacja ta przeprowadziła zamach na księcia Franciszka
Ferdynanda 28 czerwca 1914 r., który był najważniejszy w konsekwencji dla
Europy i świata. Organizacja owa była inspirowana europejskim ruchem
anarchistycznym odpowiedzialnym za wiele zamachów. Stanowiła
połączenie „najbardziej nieciekawych cech wcześniejszych komórek
anarchistycznych – odpowiedzialnych za liczne zabójstwa w Europie, których
metody wywarły wielki wpływ na młodzież serbską za pośrednictwem pism
rosyjskim anarchistów – i amerykańskiego Ku-Klux-Klanu. Istniały krwawe
rytuały i przysięgi lojalności, mordowanie wahających się członków,
identyfikacja za pomocą numerów, dystrybucja karabinów i bomb (…)”53.

W drugiej połowie XX wieku dochodzimy do zagadnienia: terroryzm

a wielka polityka. Czarne koszule Mussoliniegosiały grozę, mordowały
i prawie bezkarnie torowały sobie drogę do władzy. Ówczesny rząd włoski
bardziej obawiał się lewicowego ruchu rewolucyjnego niż faszystowskich
awanturników. Drogą terroru ruch faszystowski doszedł do władzy i zdobył
panowanie nad krajem. Podobną sytuacje obserwujemy w Niemczech, gdzie
Hitler drogą terroru zdobył najwyższą władze w państwie.

Wrzesień 1972r., Igrzyska Olimpijskie Monachium ukazały nowe

oblicze terroryzmu. Palestyńscy komandosi z organizacji „Czarny Wrzesień
”wtargnęli do wioski olimpijskiej do siedziby reprezentacji Izraela i zabili
dwóch sportowców, a innych wzięli jako zakładników. W wyniku starcia
z policją zginęło wprawdzie pięciu terrorystów, ale wraz z nimi poniosło
śmierć dziewięciu sportowców izraelskich.

We Włoszech w 1978r. Czerwone Brygady porwały i zamordowały

premiera Aldo Moro, a w 1980r. Dokonały zamachu bombowego na dworcu
w Bolonii, w wyniku, którego zginęło 85 osób.

52
N. Davies, Europa, Kraków 1999, s. 331-332.
53
L. Lafore, The Long Fuse: An Interpretation of the Origins of World War I, London 1966, s. 180.
Cyt. za B. Hoffman, op. cit., s. 20.
23
 W ważne wydarzenia obfitował szczególnie rok 1979, kiedy to
ajatollah Ruhollah Chomeini odsunął od władzy szacha Mohammeda Rezę
Pahlawiego, bliskiego sojusznika Stanów Zjednoczonych, a zarazem władcę,
który przedkładał świeckie obyczaje nad islam. Po raz pierwszy islamscy
fundamentaliści objęli rządy w kraju muzułmańskim ustanawiając państwo
islamskie. Drugim czynnikiem istotnym dla konsolidacji świata arabskiego
była wojna w Afganistanie. W 1979 roku wojska radzieckie wkroczyły do
Afganistanu. Sowieci zabili urzędującego prezydenta, ustanawiając własny
rząd. Państwa islamskie były zbyt słabe, by udzielić pomocy, ale do kraju
przeniknęło ponad 25 tys. bojowników muzułmańskich z 35 państw. Sprawą
finansowania afgańskich rebeliantów zajęły się Stany Zjednoczone. W wojnie
uczestniczył m. in. Osama ben Laden, któremu przypisuje się pomysł
uzyskania dla bojowników od Amerykanów wyrzutni pocisków Stinger54.

Po zakończeniu zimnej wojny głównym celem działań terrorystycznych

pozostał Izrael. Powstały organizacje takie jak Hamas czy Islamski Dżihad,
a na terenach okupowanych przez Izrael w Libanie działały bojówki
Hezbollahu.

Trudno policzyć zamachy terrorystów palestyńskich skierowanych

przeciwko ludności żydowskiej. Bywają okresy, kiedy codziennie giną
niewinni ludzie, giną też zamachowcy- samobójcy.

11 września 2001 roku atak terrorystyczny na World Trade Center

i Pentagon, symbole potęgi Stanów Zjednoczony wstrząsnął światem. Ataku
dokonała afgańska organizacja terrorystyczna Osamy bin Ladena, al-Qaida.

W wyniku zamachu zginęło od 5 do 7 tysięcy ludzi. Był to największy atak

terrorystyczny w historii. „Atak na Ameryke” został potraktowany jako
wypowiedzenie wojny i stał się pretekstem do kampanii antyterrorystycznej
na nieznaną dotąd skale z wykorzystaniem arsenału broni konwencjonalnej
oraz precyzyjnie zaplanowanej strategii propagandowej.

Warto wspomnieć także o nieprawdopodobnych reakcjach niektórych

społeczeństw bezpośrednio na wiadomość o tragedii USA. W wielu krajach

54
B. Hoffman, op. cit., s. 67.
24
islamskich ludzie wylegli na ulice i wiwatowali na cześć zamachowców,
cieszyli się z ataku na Ameryke.

Można w tym zachowaniu dostrzec, jak ogromną nienawiścią darzy

Amerykanów społeczność muzułmańska. Sulaiman Abu Ghaith, oficjalny
rzecznik Al.- Qaidy w wywiadzie udzielonym dla Al-Dżaziry55 powiedział: „(…)
Nie wyrównaliśmy z nimi rachunków. Mamy prawo zabić 4 mln Amerykanów,
w tym 2 mln dzieci, dwukrotnie więcej wypędzić z domów oraz zranić
i okaleczyć i okaleczyć setki tysięcy. Ponadto naszym prawem jest walczyć
z nimi bronią chemiczną i biologiczną, aby odczuli identyczne śmiertelne
dolegliwości, jakie były udziałem muzułmanów, zaatakowanych
(amerykańską) bronią chemiczną i biologiczną. Ameryka rozumie jedynie
język siły. Jest to jedyny sposób, aby ją powstrzymać i spowodować, by
wzięła ręce precz od muzułmanów i ich spraw. Ameryka nie zna języka
dialogu! Albo języka pokojowego współistnienia! Amerykę trzyma na dystans
jedynie krew.(…)” 56.

Po tym wystąpieniu odebrano mu obywatelstwo Kuwejtu. Jego przesłanie

zostało umieszczone na oficjalnej stronie Al.-Qaidy.57

1.3.3.Specyfika i rodzaje terroryzmu.

Z przyjętej definicji terroryzmu wynika, że terroryzm służy m.in.

zdobyciu władzy i wpływów. Istotna pozostaje jednak dokładniejsza analiza
motywacji, jaką kierują się organizacje terrorystyczne.

K. Jałoszyński w książce „Zagrożenia terroryzmem w wybranych

krajach Europy Zachodniej oraz Stanach Zjednoczonych”, proponuje

55
Al.-Dżazira; arabska stacja telewizyjna, stacjonująca w Katrze. Ogłasza się stacją politycznie
niezależną, porusza wiele kontrowersyjnych tematów w swoich reportażach, stacja posiada
wyłączność na emitowanie przekazów Al.-Qaidy, szerzej na http://pl.wikipedia.org/wiki/Al-D
%C5%BCazira.
56
P. L. Williams, Al.-Kaida, Poznań 2007., s. 31.
57
Tamże, s. 29.
25
następującą klasyfikację organizacji terrorystycznych. Są to grupy:
separatystyczne, nacjonalistyczne, ideologiczne, rasistowskie, religijne.

W Encyklopedii Terroryzmu58 oprócz wyżej wymienionej klasyfikacji,

zostają przedstawione jeszcze inne kryteria takie jak: rewolucjonizm,
ekstremizm prawicowy, grupy walczące o konkretną sprawę.
Dodatkowo podkreśla także, różnice w specyfice terroryzmu:
- państwowego i niepaństwowego; terroryzm państwowy – stosowanie
metod terroru przez rząd przeciwko własnym obywatelom, druga formą jest
terroryzm kierowany przez państwo – rząd kontroluje grupy terrorystyczne
operujące w innym państwie, ostatni to terroryzm wspierany przez państwo
i wtedy to, rząd dostarcza środki finansowania.

- wewnętrznego i międzynarodowego, charakter wewnętrzny mają

grupy terrorystyczne, których celem jest wywarcie wpływu na politykę
w granicach własnego państwa. Z reguły jednaj terroryzm ma charakter
międzynarodowy.

- miejskiego i wiejskiego, kluczowym aspektem jest różny charakter

wsi i miasta. Miejscy terroryści muszą działać szybko i potajemnie. Na wsi
terroryści mogą otwarcie przejąć kontrole.

Oczywiście podłoże działalności poszczególnych grup

terrorystycznych rzadko jest jednorodne i zwykle wymyka się z powyższej
klasyfikacji. W danym regionie nacjonalizm miesza się często z tendencjami
separatystycznymi.

Kategoryzacja według celów pozwala na rozróżnienie między terrorem

wspieranym lub stosowanym przez państwo i terrorem skierowanym
przeciwko państwu. Podział terroryzmu według celów ułatwia zdefiniowanie
reżimów terroryzujących własne społeczeństwo.

Ideologia jako narzędzie analizy, jest jednym z podstawowych

kryteriów podziału organizacji terrorystycznych. Ideologia może mieć
charakter polityczny np. marksizm – leninizm, lub religijny np. islamski

58
Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia Terroryzmu, pod red., B. Zasiecznej, Warszawa 2004.
26
fundamentalizm. Religijne dogmaty są w wysokim stopniu nasycone polityką.
Poza powszechnie znanymi przypadkami, jak islamski Dżihad, można
wymienić także katolickich nacjonalistów w Irlandii, którzy dokonali rozłamu,
tworząc Tymczasową irlandzką Armie Republikańską59. Z punktu widzenia
ideologii najbardziej ekstremalną formę przyjmuje terroryzm na Bliskim
Wschodzie. W arabskim nacjonalizmie zawsze współistniały dwie gałęzie.
Jedna stanowili arabscy świeccy nacjonaliści, a drugą – nacjonaliści religijni.
Pomimo pewnych różnic czynnikiem wspólnym tych dwóch grup jest
sprzeciw wobec obecności wpływów zachodnich na Bliskim Wschodzie.

Nacjonalizm z punktu widzenia historycznego jest zjawiskiem

stosunkowo młodym. Religia, ekonomia, język, przynależność etniczna
i geografia, to czynniki, które tworzą narodową tożsamość. Kiedy ludzie
dochodzą do wniosku, że władze w ich państwie sprawuje przedstawiciel
innego narodu, dążą do samostanowienia, a w osiągnięciu celu sięgają
często do wszelkich środków, łącznie z terroryzmem60. Chcąc mieć
jakąkolwiek nadzieje na sukces, terroryści muszą zdobyć poparcie
większości narodu, którego zamierzają reprezentować. Rezultatem wojen
o niepodległość może być ponowne sięgnięcie po terroryzm przez inną grupę
terrorystyczną. Na Bliskim Wschodzie akty terroru często mają źródło
nacjonalistyczne.

Motywy terrorystów religijnych są odmienne. Przemoc jest świętym

obowiązkiem, wykonywanym w związku ze specyficznymi przekonaniami
religijnymi. Terroryści religijni pragną dobra tylko dla wyznawców własnej
religii. Wbrew powszechnemu przekonaniu, terroryzm motywowany religijnie
nie ogranicza się do grup islamskich. Miedzy innymi w Izraelu, fanatyczna
grupa Lifta skupiająca fanatyków żydowskich61.

Obecnie zjawisko terroryzmu stało się bardzo szerokim tematem.

Można powiedzieć, że urosło do rangi problemu ogólnoświatowego.
Terroryzm został częścią codziennego życia. Niektórzy terroryści poświęcają
się jednej sprawie innych natomiast motywują skrajne poglądy lub fanatyzm

59
Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia Terroryzmu, s. 190.
60
Tamże, s. 195.
61
M. Borucki, Terroryzm, zło naszych czasów, Warszawa 2002, s. 7-24.
27
religijny. Terroryzm jest również zjawiskiem przekraczającym granice; ma to
miejsce to miejsce w przypadku ugrupowań dokonujących zamachów poza
granicami własnego państwa. Niektórych terrorystów popierają władze
państwowe, udzielają im wsparcia finansowego oraz politycznego. Istnieje
także duża liczba grup, które działają samodzielnie, co więcej
niejednokrotnie walczą one z władzą państwową. Terroryzm przyjmuje różne
formy organizacyjne zależnie od tego, czy bazy terrorystów znajdują się
w miastach, czy na wsi, ponieważ działalność grup terrorystycznych wpływa
na mieszkańców miast i terenów wiejskich w różny sposób. Współcześni
terroryści dysponują bogatym arsenałem nowoczesnego uzbrojenia.

Radykalni rewolucjoniści muzułmańscy dali początek

fundamentalistycznym grupą terrorystycznym, którzy odwołują się do islamu.
Współcześni teoretycy muzułmańscy usprawiedliwiają stosowanie terroru,
jako usankcjonowaną przez Allacha odpowiedź na zło panujące na świecie.

Rozdział II

Fundamentalizm islamski

Degradacja religii do rangi pozbawionej znaczących konsekwencji

aktywności prowadzonej w czasie wolnym, a więc niemal rozrywki, stanowi
nowoczesny fenomen zachodniego świata. Religia zwykle miała ogromne
znaczenie, a w większości regionów kuli ziemskiej nadal nie została go
pozbawiona. Nie zrozumiemy islamskich fundamentalistów jeśli nie
28
rozpocznę od przypomnienia, że muzułmanie niegdyś władali ogromnymi
połaciami globu, a ich panowanie opierało się przede wszystkim na potędze
wojskowej. Południowa Hiszpania w VIII wieku była terenami islamskimi
w wyniku podboju przez muzułmanów z północnej Afryki. W X wieku stała się
krajem chrześcijańskim wskutek wyparcia muzułmanów przez chrześcijan
z północnej Europy. Ujmując to bardziej bezpośrednio, można powiedzieć,
że zmiany w rozmieszczeniu i popularności światowych religii niewiele
zawdzięczają nowoczesnej koncepcji nawracania jednostek, a dużo więcej
samej władzy. Kolejnym aspektem jest fakt, broni jądrowej. Przypomina on
o znaczeniu przemocy jako sposobu na skupienie na sobie uwagi.
Mieszkańcy Zachodu obdarzyli zainteresowaniem muzułmańskich
fundamentalistów, gdy ci zaczęli brać zakładników i wysadzać ludzi
w powietrza islamscy bojownicy zagrozili zachodnim interesom, szczególnie
w zakresie handlu ropa naftową. Bomba budowana przez Pakistan
przypomina o innych globalnych siłach umacniających się dzięki broni. Nakaz
„świętej wojny”62 nazwano w Koranie „dżihad”. Ma on na celu obronę prawdy,
a nie partykularnych interesów politycznych. W tak rozumianym znaczeniu
pojęcie „ wielkiego dżihadu” stało się jednym z obowiązków muzułmańskiej
społeczności. Od czasów proroka, Mahometa arabską nazwę świętej wojny
„dżihad” wykorzystywano również do określania różnego rodzaju działań
duchowych czy pokojowych prób szerzenia norm moralnych i religijnych 63.
Walką wewnętrzną określa się mianem „małego dżihadu”, są to zmagania
człowieka, z samym sobą ze swoimi słabościami i niedoskonałościami, jest to
walka, która według Koranu trwa przez całe życie. Walka ta ma za cel
pokonanie pokus doczesnych lub przejęcie odpowiedzialności za
społeczność muzułmańską.64

W ostatnich dwóch dekadach XX w. można spotkać się w środkach

masowego przekazu z kreowaniem wizerunku islamu, jako religii archaicznej,
obcej etnicznie, nastawionej negatywnie do postępu i świata zachodniego.
62
Wojna jest ostatecznym środkiem, stosowanym tylko w nadzwyczajnych okolicznościach, kiedy
zawiodły wszystkie inne sposoby, szerzej w: H. Abdalati, Spojrzenie w islam, Warszawa 2002, s. 181.
63
Słowo „dżihad” oznacza „zmagać się” lub „starać się” i oprócz znaczenia działań wojennych, które
jest drugorzędne i nazywane „dżihadem mniejszym” przede wszystkim oznacza indywidualne
zmagania każdego człowieka, muzułmanina, który prowadzi indywidualny „wielki dżihad”, szerzej
w: P. L. Williams, Al – Kaida, bractwo terroru, Warszawa 2002, s. 145.
64
Tamże, s. 145.
29
Obraz ten utrwalany w świadomości społeczeństw wysoko rozwiniętych,
przedstawia przeważnie przywódców religijnych lub politycznych świata
muzułmańskiego, jako przepełnionych nienawiścią i ignorancją, często tym
samym wypaczając założenia Koranu. Religia w takich wypadkach staje się
narzędziem doraźnej polityki, a „Bóg staje się zakładnikiem ludzkiej ambicji”.
Sytuacja ta pogłębia poczucie niezrozumienia i wprowadza atmosferę
nieufności, utrudniając konstruktywny dialog pomiędzy zainteresowanymi
społeczeństwami.

2.1.Próba zdefiniowania fundamentalizmu.

Samo pojecie pojawiło sie w Stanach Zjednoczonych w latach 20.

wraz z opublikowaniem szeregu pamfletów pod wspólnym tytułem The
Fundamentals of The Faith (Podstawy wiary).Ówcześni konserwatywni
ewangelicy zawarli w nich to, co uznawali za sedno protestanckiej prawdy,
dając wyraz swojemu sprzeciwowi wobec liberalnemu i postępowemu
duchowi czasu. Termin ten, zatem określał początkowo świadomie
antymodernistyczne nastawione skrzydło protestantyzmu. Juz od początku
był również używany w odniesieniu do szczególnego traktowania sposobu,
w jaki może skończy sie świat.

W kontekście amerykańskim mianem fundamentalisty określany był

premillenarysta65 ze zdolnością do przewidywania apokalipsy.
Fundamentaliści podkreślali grzeszności i niepewności ludzkiej kondycji,
oskarżając ludzi postępu o to, o to, że uzurpują sobie boską władzę.
Pomimo, że jest to spór charakterystyczny dla protestantyzmu, w obrębie
większości tradycji religijnych istnieje podobne napięcie pomiędzy
optymistycznymi a pesymistycznymi poglądami na współczesność.
W większości z nich istnieją pewnego rodzaju nurty i tendencje

65
Premillenarystami nazywa się część chrześcijan wierzących ,że Sąd Ostateczny oddzieli
zbawionych od potępionych jeszcze zanim nadejdzie obiecane tysiącletnie panowanie
sprawiedliwych. Natomiast mianem postmillenarystów określa się tych, którzy uważają że Sąd
nastąpi po okresie milenium.
30
millenarystyczne66. Silny nurt millenarystyczny istnieje w korzeniach islamu
w odłamie szyitów, którzy oczekują rychłego nadejścia mahdiego, tzw.
Ukrytego dwunastego imama. Silna mesjańska tendencja obecna jest także
w sekcie lubawiczerów w obrębie chasydyzmu.

Powszechnie w takiej sytuacji, następuje wycofanie się ze świata

w celu pielęgnowania i doskonalenia swojej osobistej pobożności67.Istnieje
jednak przeciwny pogląd to tego w niektórych tradycjach religijnych.
Odnajdujemy w nich przekonanie, że można przyspieszyć nadejście
upragnionego „końca”, podejmując pewne działania rewolucyjne, wywrotowe.

Powyższe sięgnięcie do przeszłości pozwala na wyodrębnienie

fundamentalizmu w kontekście historycznym.. Na przestrzeni lat zasięg jego
użycia zwiększył się i objął najbardziej konserwatywne manifestacje pewnych
bloków religijnych. Pod koniec XX wieku , gdy irańska rewolucja prześcignęła
chrześcijańskie odłamy i stała się wzorem fundamentalizmu, termin tez
używany był dla oznaczenia wszelkich grup , które swą religie traktowały
bardzo poważnie. Szczególnie używane przez liberałów wywodzących się
z tej samej tradycji religijnej określenie- fundamentalizm, stało się obelgą,
sugerująca niedojrzałości intelektualną tych, którzy prezentowali poglądy
o charakterze bardziej konserwatywnym.

Natomiast Wg „Nowej encyklopedii powszechnej PWN”

fundamentalizm to „ogólna nazwa ruchów religijnych uznających nadrzędną
wartość tradycji religijnych i niechęć do wszelkich zmian odczuwanych jako
naruszenie tożsamości wyznaniowej (…) nastawiony negatywnie do
tendencji modernistycznych (…) w islamie w XX wieku (zwany także
islamizmem i integryzmem islamskim) określa się tradycjonalizm
muzułmański, który przeciwstawia się tendencjom reformatorskim w islamie;
głównym dążeniem muzułmańskich ruchów fundamentalistycznych (…) jest
oparcie państwa na prawie islamu”68.

66
Tendencje millenarystyczne- przekonanie, że istniejemy u kresu czasu oraz, że mesjasz lub ktoś
podobny wkrótce powróci na świat i położy kres wszystkiemu.
67
S. Bruce, op. cit., str. 20
68
Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 7, op. cit., s. 451.
31
 Wśród badaczy zjawiska występuje tendencja do spłycania pojęcia
fundamentalizmu poprzez próbę wyeksponowania wiodącej cechy badanego
zjawiska. Tego rodzaju definicje przytacza A. Mrozek-Dumanowska
w „Poszukiwaniach prawdziwej wiary”. Przykładem może być twierdzenie M.
Marty i A. Appleby, że „główną cechą ruchów fundamentalistycznych
o zasięgu międzykulturowym jest reakcja obronna spowodowana poczuciem
zagrożenia własnej tożsamości kulturowej”69. Można więc powiedzieć, że
fundamentalizm stanowi niejako powrót do źródeł własnej kultury i jest
zarazem reakcją obronną własnej tożsamości. W tym przypadku łączy się to
z powrotem do korzeni w postaci Biblii, Koranu, Tory i Wed.

Z kolei J. D. Hunter uważa, że „wszystkie odłamy fundamentalizmu

religijnego są przekonane o tym, że historia rozwija się w złym kierunku, lub
że pozostaje ona niespełniona”70. Aktualnie istniejący system wartości jest
negowany przez wszystkie ruchy, fundamentalistyczne, które dążą do jego
zmiany. W kontekście jednej cechy ujmuje fundamentalizm Ch. Mouffe, który
zakłada, że jest to kompleks gry językowej stanowiącej „powiązania
specyficznych cech i reguł danego języka z aktualną sytuacją polityczno-
społeczną danej grupy językowej”71. W przypadku fundamentalizmu istnieje
tendencja do wprowadzania pojęć kluczowych dla własnej tradycji
i wykorzystania ich do odmiennej konfiguracji gry językowej. Celem jest
zmiana systemu wartości.

Niektórzy badacze twierdzili jednak, że żadna angielska nazwa nie

jest w stanie oddać pewnego pragnienia odzyskania utraconego czasu
zgodnie i wspólnie wyznawanej wiary, że zamiast tego powinniśmy używać
wywodzącego się z języka francuskiego terminu integryzm.

Wątek ten w kontekście islamu porusza J. Danecki w „Podstawowych

wiadomościach o islamie”. Według Daneckiego jedynie w języku francuskim
istnieją terminy istniejące obok samego pojęcia fundamentalizmu. Są to

69
M. E. Marty, R. S. Appleby, Fundamentalism Observed, Chicago-Londyn 1991, VII-IX., s. 13.
70
J. D. Hunter, Fundamentalism: An Introduction to a General Theory, Jewish Fundamentalism in
Comparative Perspective. Religion, Ideology and the Crisis of Modernity, New York University 1993,
s. 31.
71
Ch. Mouffe, Radical Democracy: Modern or Postmodern, Universal Abandon: The Politics of
Postmodernism, University of Minnessota Press, 1988, s. 176.
32
„integryzm”, który oznacza wszechobejmujący charakter jakiejś ideologii lub
religii. Odnosząc to islamu, oznacza to, że próbuje on pełnić w dzisiejszym
świecie taką samą funkcję, jaką przypisywano mu w dziejach klasycznych.
Obok „integryzmu” funkcjonuje też pojęcie „islamizmu”, oznaczające także
wszechobejmujący, by nie powiedzieć „totalitarny”, charakter islamu. Jest to,
więc rozwiązywanie wszystkich problemów społecznych za pomocą religii,
nie zmieniając przy tym dogmatów wiary. Niemiecka arabistka, G. Kramer
twierdzi, że pojęcia integryzmu i fundamentalizmu należy rozważać na
różnych płaszczyznach, przy czy to pierwsze oznacza wszechogarniający
charakter islamu i integrowanie przy tym wszystkich aspektów życia
wyznawców tej religii. Fundamentalizm jest zaś procesem historycznym
i odwoływaniem się do przeszłości72. Pomimo tego, że fundamentalizm jest
obecnie terminem obiegowym stosowanym wobec wszelkich ruchów
w obrębie religii monoteistycznych to jednak w europejskich lub
amerykańskich mediach odnosi się do ruchów odnowy islamu lub częściej do
ich najbardziej radykalnych odłamów. Nie dostrzega się, że fundamentalizm
w uproszczeniu jest pojęciem odnoszącym się do wszystkich religii i zwykle
odwołuje się do Świętej Księgi (którejkolwiek z religii), jako jedynego
i nieomylnego źródła prawdy73.

2.2.Fundamentalizm religijny- Islam

„Islam ustanowił porządek sprawiedliwości, ustalając to, co słuszne

i niesłuszne, to, co jest dobre i moralnie piękne i co złe i moralnie brzydkie.
W muzułmańskiej teorii prawa – jedynie Bóg, źródło wszelkiej wiedzy, władzy
i sprawiedliwości, posiada znajomość prawa doskonałego”74. Islamiści
uważają, iż uniwersalny kodeks postępowania zawarty w naukach islamu
obejmuje wszystkie dziedziny życia, w tym także polityczne i reguluje prawo.
Prawo islamskie tzw. szaria. Obejmuje i reguluje wszystkie czynności

72
J. Danecki, Podstawowe…, t. 2, op. cit., s. 125-126.
73
A. Mrozek-Dumanowska, Między ascetyzmem a reformacją, Warszawa 1994, s. 67.
74
J. Kellera, Islam, w: Zarys dziejów religii, pod red. J. Kellera, Warszawa 1986r, .s. 770.
33
człowieka należącego do społeczności muzułmańskiej. Każdy czyn
muzułmanina, choćby najdrobniejszy jest niejako przewidziany
i sklasyfikowany przez jurystów muzułmańskich. Islam jako religia
uniwersalna skierowana w przekonaniu jego wyznawców do całej ludzkości
dążył do likwidacji dawnych podziałów społecznych i etnicznych75. Celem
proroka było możliwie jak najszersze rozprzestrzenienie nowej religii, która
miała stać się ostatecznym, najdoskonalszym przekazem monoteistycznego
Boga. Następcy Mahometa z determinacją kontynuowali dzieło niosąc
„słowo” stwórcy, tym bardziej, iż tendencje do ekspansji i podboju plemiona
Beduinów przejawiały od najdawniejszych czasów.

Jednym z kluczowych haseł myśli muzułmańskiej, które ukształtowały

fundamentalizm był panislamizm76. Wspólnym mianownikiem dla rosnących
w siłę ruchów fundamentalnych w islamie, niezależnie od nurtu, jaki
reprezentują są: uznanie Koranu, duma z własnej przeszłości, upolitycznienie
religii i antyeuropejskość, tj. nastawienie przeciwko cywilizacji Zachodu77.

2.2.1.Geneza fundamentalizmu islamskiego

Punktem wyjściowym dla tradycyjnych muzułmanów jest podział

świata na dwa obszary; strefę panowania islamu i resztę świata,
postrzeganego jako – teren wojny. Obowiązkiem każdego muzułmanina było
poszerzanie strefy islamistów, kosztem reszty świata. Miało to pewien sens
miedzy IX a XII wiekiem, kiedy to islam przechodził dynamiczny rozwój,
a jego zasięg był tak wielki, że niewielu muzułmanów miało jakiś bliższy
kontakt ze światem nie islamskim. Pomimo tego, już wtedy rozpoczęto

75
Wyraźnie wskazują na ten fakt wersety: „Stworzyliśmy was jako rody i ludy, abyście uznali, że
najgodniejszym wobec Boga jest ten wśród was, który jest najpobożniejszym” (59:3), szerzej
w: Święty Koran, Warszawa 1996, s. 1201.
76
Panislamizm (z greckiego pan = 'wszystko' + 'islam') - doktryna religijno-polityczna głosząca
potrzebę zjednoczenia wszystkich wyznawców islamu i wyzwolenia się spod wpływów europejskich.
Koncepcja ta powstała na Bliskim Wschodzie w XIX w. Należy nadmienić, iż począwszy od XVIII
w. pojawiły się ośrodki w świecie muzułmańskim, które nawoływały do moralnego odrodzenia przez
powrót do Koranu i tradycji proroka., szerzej w: J. Danecki, Arabowie, Warszawa 2001, s. 379.
77
J. Karczmarek, Problemy współczesnego świata. Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm
islamski, Wrocław 1999, s. 65.
34
dyskusje na temat „czystości” religijnej islamu. Razem z rozwojem
muzułmańskiej filozofii i mistyki, a także nowymi problemami, z którymi
musiało poradzić sobie rozwijające się społeczeństwo. W dyskusji tej
największą rolę odegrała kształtująca się wówczas szkoła hanbalicka, której
twórcą był Ahmad Ibn Hanbal78.

Uczony ten opowiadał się ze dosłowną interpretacją tekstu Koranu

i tradycji, odrzucał wszelkie posługiwanie się rozumowym dialektyzmem,
a uzasadnianie świętych tekstów uważał za profanację.

Jego zwolennik, działający w X wieku Al-Barbahari, starał się narzucić

„poszanowanie moralności publicznej”: napadał na sprzedawców wina,
rozbijał instrumenty muzyczne, zarzucał złe prowadzenie kobietom,
prześladował uczonych szkoły szafi’ickiej79, których obarczał winą za
stosowania w swym rytuale zwyczajów właściwych szyizmowi. Działalność
Al-Barbahariego zyskała popularność wśród biedniejszej ludności miast i wsi,
a jej rezultatem były nie tylko liczne demonstracje, ale i akty przemocy.
Działalność oraz gwałty hanbalitów tak się nasiliły, że kalif Ar-Radi w 935r.
wydął oświadczenie, w którym potępił ich doktrynę80. W 1071 r. hanbalizm
został uznany przez kalifa Al-Kadira za oficjalną szkołę prawną. Jednak
pomimo umocnienia się jej w Damaszku w epoce Ajjubidów (1171-1250)
oraz popularności jej kaznodziejów (m.in. Ibn al-Dżauziego) w ostatecznej

78
Jedna z czterech głównych szkół prawnych islamu (to właśnie na nią najczęściej powołują się
współcześni fundamentaliści islamscy). Hanbalici są najbardziej konserwatywną szkołą prawna
islamu sunnickiego, która rozwinęła się z zasad nauczanych przez Ibn Hanbala. Poglądy Ibn Hanbala
zostały usystematyzowane przez jego uczniów, m. in. Abu Bakra al-Challala (zmarłego w 855 r.)
i w X w. przez Al-Barbahariego (zmarłego w 941 r.). Szkoła hanbalicka rozwinęła się jako
ortodoksyjna reakcja na spekulatywną teologię i sufizm. Ibn Hanbal dyskutował z mutazylitami,
odrzucając ich twierdzenie, że Koran został stworzony w czasie, a nie objawiony, szerzej
w: J. Danielecki, Arabowie op. cit., s. 293.
79
Szafi'ici, zwolennicy szkoły (mazhab) prawa muzułmańskiego, którą założył Asz - Szafi'i. Do
najważniejszych przedstawicieli szkoły należał Al - Mawardi. Szkoła szafi’icka słynie
z umiarkowania, reprezentuje stanowisko pośrednie między tradycjonalizmem i racjonalizmem.
szerzej w: Tamże, s. 293.
80
„Atakujecie najlepszych ze wspólnoty; oskarżacie o bezbożność i zboczenie z drogi cnoty
zwolenników Muhammada; zachęcacie do przyjmowania w religii jawnych i przewrotnych doktryn
nieznanych Koranowi...”, szerzej w: J. D. Sourdel, Cywilizacja islamu, Warszawa 1980, s. 178.
35
ewolucji sunnizmu zwyciężyła bardziej racjonalna szkoła aszarycka81,
próbująca pogodzić sprawy rozumu i wiary.

Napięcie między zwolennikami tych dwóch szkół utrzymywało się jednak

przez wieki, a walka między nimi brutalna82. Lista obfitująca w tego typu
wydarzenia jest niezwykle długa, ale, co warto podkreślić, nie jest to zjawisko
charakterystyczne jedynie dla islamu.

W XIII wieku pojawił się poważny problem, związany z reakcją na

obcych. Byli nimi przybyli z Azji Centralnej Mongołowie. Wówczas w obliczu
zagrożenia, przywódcy religijni chętnie sięgali po nauki Ibn Tajmijja 83;
nieposłusznym i niewierny - to wróg Allacha i jego proroka. Wróg Boga
zasługuje na karę, a karą jest dżihad, czyli walka84.

Przy użyciu takiej ideologii uzasadniali moralną konieczność „dżihadu”85.

Od XVI wieku potęga zachodu rosła, Europa zaczęła się gwałtownie

rozwijać ekonomicznie jak i naukowo, pojawiły się nowe teorie polityczne.
W raz z upływem czasu dysproporcje w poziome technicznym i naukowym
cywilizacji pogłębiały się. Od końca XVIII wieku ingerencja Zachodu nie tylko
w politykę, lecz w różne sfery życia mieszkańców państw określanych
mianem muzułmańskich, zaczęła być coraz bardziej wyraźna.

81
Imamici, dwunastowcy, isna aszarijja, najliczniejszy odłam szyitów, który wyodrębnił się w IX w.;
i. przyjęli zasadę imamizmu, uznają dziedziczną linię 12 imamów (rozpoczyna ją kalif Ali Ibn Abi
Talib, a kończy Muhammad al-Mahdi, który miał zniknąć ok. 874), w przeciwieństwie do isma'ilitów
i zajdytów (uznających linię 7 i 4-5 imamów). W 1502 doktrynę imamicką ogłoszono w Persji religią
państwową, szerzej w: J. Danielecki, Arabowie op. cit., ,s. 286.
82
Po jednym z kazań Ibn al-Kuszajriego (aszarjjia) hanbalici zorganizowali demonstrację.
W dpowiedzi aszaryccy studenci napadli na skupiska hanbalickie. To z kolei sprowokowało
hanbalitów - w akcie odwetu ukamienowali kaznodzieję przeciwników, szerzej w: Islam a terroryzm,
pod red. A. Parzymies, Warszawa 2003, s. 45 i n.
83
Ibn Tąjmijja (1263-1328 Jeden z teologów, dla których powrót do przeszłości stanowił wartość
podstawową, hanbalicki teolog i prawnik . To właśnie on odegrał ważną rolę w kształtowaniu się
muzułmańskiego fundamentalizmu. Na jego dziełach i fatwie (opinii rozstrzygającej w sprawach
wiary) opierały się muzułmańskie nurty tradycjonalistów i z jego ideologii czerpały powstałe kilka
wieków później ugrupowania fundamentalistyczne, szczególnie wahabici i Bractwo Muzułmańskie.
Ibn Tąjmijja opowiadał się za koniecznością walki o islam, stał się głównym ideologiem „świętej
wojny"
84
E. Wnuk – Lisowska, Fundamentalizm i dżihad op. cit., s.112-113.
85
W XIII wieku, znacznych podbojów dokonywali Mongołowie. Choć prowadziły one do
podporządkowania znaczących obszarów, to jednak nie zmieniły wiele w istniejących kulturach.
Mongolscy władcy wtapiali się w lokalne tradycje podbitych ludów i stawiali się Chińczykami,
Turkami i Irańczykami, szerzej w J. Danielecki, Arabowie op. cit, s. 127 i n.
36
 W XIX wieku nastąpiło drastyczne pogorszenie sytuacji, gdy władcy
znajdującego się już w stanie rozkładu imperium osmańskiego stali po
stronie niemieckiej, a wiek gospodarczego upadku zwieńczyła klęska
militarna.

2.2.2.Fundamentalizm islamski jako zjawisko

J. Danecki źródeł fundamentalizmu islamskiego upatruje w XIX-

wiecznych nurtach modernistycznych, tzw. salafiyy86i i poglądach
Muhammada Rasida Ridy87. Dla współczesnych fundamentalistów islamskich
religia muzułmańska w obecnej formie jest nie do przyjęcia, należy, więc
wrócić do źródeł, likwidując przy tym myśl lub reformy „narosłe” w ciągu
wieków. Cechą charakterystyczną dla fundamentalizmu islamskiego jest jego
organizowanie się. Już w latach dwudziestych minionego wieku, zaczęły
powstawać pierwsze ugrupowania islamskie mające charakter partii
politycznych. Pierwsze było Stowarzyszenie Braci Muzułmanów88 założone
przez Egipcjanina Hasana al-Banna. Głosili oni potrzebę powrotu do
pierwotnych nauk Koranu i sunny, podkreślając przy tym potrzebę
całkowitego opanowania wszystkich sfer życia przez islam. Panislamizm
przejawiał się w dążeniu do „przywrócenia społeczności muzułmańskiej
należnego jej miejsca w świecie (…)”89. Po II wojnie światowej Bracia
zyskiwali poparcie w coraz szerszych kręgach społecznych jako odpowiedź
na coraz większą dominację kulturową Zachodu. Organizacja jest obecnie
nielegalna w większości krajów muzułmańskich, a jej ekstremistyczne
odłamy są odpowiedzialne za wiele zamachów terrorystycznych.

86
Salafiyya - oddanie szacunku ideom przodków.
87
Muhammad Rasida Rida (1865-1935). Przedstawiciel fundamentalizmu z nurtu salafiyy. Rida dążył
do oczyszczenia religii z wszelkich „nowinek" - bid'a oraz bezwarunkowego powrotu do Koranu.
Zabiegał o odtworzenie kalifatu i stworzenie państwa arabskiego, które działałoby, opierając się na
szariacie, szerzej w: The Islamic Traditions of Wahhabism and Salafiyya , (URL)
http://fpc.state.gov/fpc/34547.htm, z 15 VI 2005.
88
Ideologia Braci to mieszanina fundamentalizmu z panislamizmem.
89
J. Danecki, Podstawowe…, t. 2., op. cit., s. 127.
37
 B. Tibi zarzuca fundamentalistom, że w większym stopniu ich działanie
jest nasycone ideologią polityczną niż misją odnowy religijnej. Zaznacza przy
tym jednak, że sami fundamentaliści są „bożymi wojownikami”, walczącymi
zupełnie szczerze ze swoim państwem lub „globalnemu porządkowi” i są
gotowi oddać życie, by ustanowić rządy Boga lub zniszczyć jego wrogów90.

S. Huntington wciela fundamentalizm w znacznie szerszy ruch

odrodzenia islamu podkreślając przy tym, że nie jest to ruch ekstremistyczny,
ale powszechny. Z kolei J. L. Esposito określa przebudzenie islamu
w codziennym życiu jako wzmożone praktyki religijne, większa liczba
programów religijnych (przeglądając kanały satelitarne z łatwością
znajdziemy te zajmujące się studiowaniem Koranu) i publikacji91.

Ali E. Hillal Dessouki postrzega ruch odrodzenia islamu jako nie tylko
próbę nadania większego znaczenia prawu muzułmańskiemu, ale wręcz
nadanie mu roli jedynego obowiązującego, a także m. in. dążenia do
zwiększenia liczby szkół religijnych oraz dominacji fundamentalistów wśród
opozycji wobec świeckich rządów w krajach muzułmańskich92. Tendencję
uchwycili politycy akcentując islamski charakter państwa lub reżimu. Król
Maroka, Hasan II, zaczął podkreślać, że pochodzi od Proroka, a prezydent
Tunezji, Ben Ali, zaczął w swoich wystąpieniach częściej odwoływać się do
Allacha93.

Fundamentalizm muzułmański wyróżnia jego uniwersalność, a co za

tym idzie zasięg. Obejmuje bowiem nie tylko kraje muzułmańskie, ale też
państwa, gdzie wyznawcy islamu należą do mniejszości. Fundamentaliści
potępiają demokrację jako import z Zachodu, odwołując się do poglądu, że
jest ona przeszczepiona na grunt muzułmański w celu podzielenia ummy94.
A. Mrozek-Dumanowska w książce „Islam a demokracja” zarzuca
organizacjom fundamentalistycznym, że przyznają sobie nadrzędne prawo
do decydowania, co jest islamistyczne, a co nie. Unieważnione wybory

90
B. Tibi, Fundamentalizm religijny, Warszawa 1997, s. 24-25.
91
S. Huntington, Zderzenie cywilizacji, Warszawa 2000, s. 154.
92
Tamże.
93
Tamże, s. 163.
94
Ogólnie pojmowana społeczność wyznawców islamu na całym świecie.
38
w Algierii w 1991 czy też działania Stanów Zjednoczonych wobec Iraku
zniechęcają tamtejsze społeczeństwa i dają argumenty wrogom demokracji95.

J. Danecki do innych cech fundamentalizmu oprócz wspomnianego

już upolitycznienia, zalicza jego antyeuropejskość, która przejawia się
w traktowaniu kultury europejskiej jako źródła wszelkiego zła. Obecnie
zamienia się to w szczególną nienawiść do Stanów Zjednoczonych, jako
patrona Izraela. Izrael do dzisiaj pozostaje symbolem zachodniej ingerencji
w świecie islamu. Nie ma tutaj mowy o „zwykłym” antysemityzmie,
pojmowanym w rozumieniu europejskim, ale właśnie traktowaniu Żydów
i Izraela jako część Zachodu przeszczepioną na terytorium muzułmanów96.

B. Tibi w pewien sposób demaskuje fundamentalistów,

a w szczególności ugrupowania terrorystyczne, uzasadniając swoją tezę, że
w gruncie rzeczy nie chodzi o religię, a o politykę. W „Fundamentalizmie
religijnym” przytacza część Koranu mówiącą, że każdego, kto zabije innego
muzułmanina czeka wieczne potępienie. Pomimo tego, ze islamie nie ma
większej świętości niż Koran, to terrorystów, uważających się za sługi Boga,
nie powstrzymuje to przed mordowaniem swoich współwyznawców.
W Algierii członkowie Muzułmańskiego Frontu Ocalenia, w jednym tylko roku
1994 zabili 20 tys. muzułmanów, a rok później ginęło już tysiąc ludzi
tygodniowo. Przykłady przytaczane przez Tibiego zdają się potwierdzać
bardziej regułę niż przypadkowe incydenty, który idzie jeszcze dalej
nazywając wprost fundamentalizm islamski „totalitarną ideologią opartą na
świadomie dobranym zastępczym elemencie – islamie”97.

Podsumowując powyższą analizę możemy uznać, że u źródeł obecnej

fali islamskiego integryzmu leżą historyczne niepowodzenia procesów
modernizacyjnych począwszy od lat pięćdziesiątych XX wieku. A ogólnie
rzecz ujmując, fundamentalizmy opierają się na przekonaniu, że pewne
źródło idei, zazwyczaj jakiś tekst, jest nieomylne i kompletne.
Fundamentalizm muzułmański wyróżnia jego uniwersalność, a co za tym
idzie zasięg. Obejmuje bowiem nie tylko kraje muzułmańskie, ale też

95
A. Mrozek-Dumanowska, Islam a demokracja, Warszawa 1999, s. 88.
96
J. Danecki, Podstawowe…, t. 2, op. cit., s. 124-125.
97
B. Tibi, op. cit., s. 31.
39
państwa, gdzie wyznawcy islamu należą do mniejszości. Fundamentaliści
potępiają demokrację jako import z Zachodu, odwołując się do poglądu, że
jest ona przeszczepiona na grunt muzułmański w celu podzielenia ummy.

Fundamentalizm islamski jako sposób adaptacji do wymagań rzeczywistości

oraz element wytyczający drogę rozwoju dla społeczności państw islamskich
rozprzestrzenił się masowo w ostatnich trzech dekadach XX w. Analizując
przesłanki zawarte w tezach prekursorów ruchu fundamentalistów islamskich
można zauważyć, iż świadczą one o nieuchronności zmian w duchu nauk
islamu. Zmiany te nie polegają na prostym powrocie do korzeni religii, lecz
reinterpretacji pod dyktando doraźnych potrzeb i celów politycznych.
Deklarowany powrót do „czystego” islamu98 łączy się przeważnie z krytyką
postawy teologów i stosowaniem osądu indywidualnego99, który we
wczesnym okresie islamu był zastrzeżony wyłączne dla najwyższych
autorytetów w zakresie nauk Koranu100. A.Mrozek-Dumanowska w książce
„Islam a demokracja” zarzuca organizacjom, fundamentalistycznym, że
przyznają sobie nadrzędne prawo do decydowania, co jest islamistyczne,
a co nie101. Ironia fundamentalistów tkwi w tym, że niejednokrotnie łączą one
w sobie przywiązanie do wybiórczo postrzeganej przeszłości ze skłonnością
do wykorzystania nowoczesnej technologii.

2.3.Państwa wspierające fundamentalistów islamskich.

98
R. Malik, Fundamentalizm oznacza czystość. Rozmowa z Rezą Astaneparastem, ambasadorem
Iranu w Polsce, „Rzeczpospolita”, z 24 IV 1995.
99
Idżtihad, opinia i samodzielny wniosek uczonego muzułmańskiego, próba interpretacji Koranu,
skrajna forma może prowadzić do niebezpiecznych tez reformacji, zdaniem uczonych islamskich:
„bramy idżtihadu zamknęły się ostatecznie w czasach Imama al – Ghazzalego(RA)”, szerzej
w S. H. Nasr, Idee i wartości islamu, Warszawa 1988, s. 175.
100
Alimanowie, Ulemowie, ulema (z arabskiego "uczeni"), muzułmańscy teologowie. Tytuł
określający zwykle sędziów (mufti, kadi). Ulemowie są obrońcami czystości islamu i przestrzegania
przepisów religijnych. W kalifacie bagdadzkim (750-1258) tworzyli silną konserwatywną grupę, która
wywierała wpływ na wszystkie dziedziny życia, szerzej w: S. H. Nasr, Idee i wartości islamu... ,
s. 174.
101
A. Mrozek-Dumanowska, Islam a demokracja, Warszawa 1999, s. 88.
40
 Na przełomie XX i XXI w. Obserwuje się wzrost aktywności
radykalnych ugrupowań islamskich, które dla osiągnięcia swych celów
sięgają do aktów przemocy102. Analizy pochodzące z 2004 r. ukazują jak
wielki odsetek wśród wszelkich ugrupowań i organizacji stanowią.
Terrorystyczne grupy islamskie. Obecnie zauważyć można nie tylko
ilościowy, ale również jakościowy rozwój radykalnych organizacji islamskich,
które stanowią coraz większe wyzwanie dla rządów zainteresowanych
państw·.

Przedstawiciele fundamentalnych ruchów islamskich odrzucają

wartości wywodzące się z kulturowego modernizmu takie jak: pluralizm,
sekularyzm i liberalna tolerancja zastępując je swymi ideami103.
Muzułmańscy fundamentaliści nie tylko potępiają demokracje, ale i odrzucają
całą ideę świeckiego państwa jako niezgodną z Koranem, który sprzeciwia
się władzy faraonów104. Demokracja przedstawicielska będąc produktem
przemian ekonomiczno – społecznych i kulturowych, związanych z rewolucją
przemysłową, nie posiada swego odpowiednika na gruncie islamu105.

W erze postkolonialnej nowo wykształcone państwa nie ukształtowały

instytucji demokratycznych, popadając w większości w neotradycjonalizm106.

Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy może być fakt, iż w większości

tych państw liberalizacja ekonomiczna i polityczna jest wprowadzona przez
rząd, który autorytarnie, arbitralnie dokonuje zmian w systemie politycznym.
Zmiany te mają jednak charakter powierzchowny i nie prowadzą do
„wypuszczania” z rąk kontroli politycznej107. Mają, zatem naturę „obronną”,
102
W porównaniu z tymi grupami terrorystycznymi podkreśla się regres w działalność organizacji
o charakterze etniczno – narodowym, separatystycznym lub ideologicznym, szerzej w: ibidem, s. 86.
103
B. Tibi, Fundamentalizm religijny…, s. 26.
104
Określenie władcy, który rządzi we własnym imieniu, a nie w imieniu Allaha, który legitymizuje
swoją władze na podstawie świeckiej legitymacji władzy państwowej, szerzej w: J. Bielawski,
Islam..op. cit., s. 277.
105
Warto zauważyć, iż w samym j. arabskich brak terminu, który określałby demokrację czy
liberalizm, funkcjonują tylko zapożyczenia, kopie słów europejskich: „dimugratijja” czy „liberalijja”,
szerzej w: .A. Mrozek – Dumanowska, Islam a demokracj… op. cit., s. 18.
106
W wielu krajach kręgu islamu, mimo pewnych zmian ustrojowych, nadal obowiązywał
i obowiązuje patriarchalizm, utrzymywany dzięki rozbudowanemu systemowi biurokracji, często
połączony z rozbudowaną funkcją rozdzielczo – zaopatrzeniowa państwa, zwłaszcza w krajach tzw.:
naftowych. szerzej w: Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych.. op. cit.,
s. 261.
107
Najlepszym przykładem może być Turcja, dla której elity świeckie za pomocą prawa i armii
starają się utrzymać świecki charakter państwa, szerzej w: D. Kołodziejczyk, Turcja, Warszawa
41
zmierzając do utrzymania dotychczasowego systemu. Rządy państw
Bliskiego Wschodu z powodzeniem stosują ograniczony pluralizm108.
Dodatkowym czynnikiem może być brak w państwach islamu przesłanek
ważnych dla kształtowania się znanych w państwach zachodnich form
demokracji, takich jak: struktura narodowa, instytucje obywatelskie,
uprzemysłowienie, wartości laickie, tradycja.

Islamskie ugrupowania terrorystyczne nie istniałyby gdyby nie

mocodawcy, którzy wspierają je politycznie i finansowo. Nikt nie ma
wątpliwości, że Iran wspiera największe organizacje terrorystyczne, takie jak
Hezbollah. To samą zresztą robią Syria i Sudan, a do niedawna Libia
(rządzący nią pułkownik Kadafi, zdaje się zmieniać swoją politykę wobec
Zachodu). W tym wydaniu terroryzm staje się swoistym działaniem
wojennym, mogącym służyć osiągnięciu wybranych celów przez państwa, nie
prowokując jednak przy tym otwartego konfliktu zbrojnego. Jak mocną bronią
może być terror pokazuje przykład Hiszpanii, gdzie po ataku na dworzec
w Madrycie, poparcie dla prawicy i premiera Aznara załamało się
w błyskawicznym tempie? Terroryzm staje się też drogą do szerszej
aktywności politycznej, a po śmierci Jasera Arafata, miejsce dla Hamasu we
władzach Autonomii Palestyńskiej jest sprawą otwartą.

W islamie radykalne ugrupowania, a właściwie grupy o charakterze

terrorystycznym pod względem postulatów częstokroć nie odbiegają od
siebie znacząco, mimo faktu przynależności do różnych społeczności,
państw czy regionów geograficznych109.

Wspólnym mianownikiem dla żądań wysuwanych przez przywódców tych

grup jest radykalnie deklarowana niechęć do wszystkiego, co obce

2000, ss. 327, Leksykon wiedzy o Turcji, pod red. T. Majdy, Warszawa 2003, ss. 297;
108
Pewnym katalizatorem przemian politycznego systemu państw arabskich, stała paradoksalnie
wojna
w zatoce Perskiej (1990-1991), która uwypukliła kryzys legitymizacji władzy w tym regionie świata,
szerzej w: Mrozek – Dumanowska, Islam a demokracja op. cit., s. 16.
109
U. S. Department of State, Patterns of Global Terrorism 2004., (URL)
http://www.state.gov/s/ct/rls/pgtrpt/2004/html/10252.htm, z 15 III 2005; OFFICE OF FOREIGN
ASSETS CONTROL, U. S. Department of State, Patterns of Global Terrorism 2004, (URL)
http://www.state.gov/s/ct/rls/pgtrpt/2004/html/10254.htm, z 15 III 2005, U.S. Department of the
Treasury, (URL) http://www.treasury.gov/offices/enforcement/ofac/sanctions/terrorism.html, z 15 III
2005.
42
kulturowo, począwszy od dóbr konsumpcyjnych, a skończywszy na
założeniach systemów politycznych państw Zachodu.

Nie ulega też wątpliwości, że podstawowym celem fundamentalistów

islamskich, mimo ataków na Stany Zjednoczone, pozostaje Izrael. Terroryzm,
zdaje się być jedyną bronią, na jaką stać wspierające go państwa arabskie,
gdyż Izrael dysponuje zarówno bronią jądrową jak i jednymi z najlepiej
wyposażonych jednostek wojskowych na świecie. Problem rozpala
nieuregulowana kwestia pokoju z Palestyńczykami, wśród których nietrudno
znaleźć ludzi gotowych na wszystko.

Do innych państw otwarcie lub pośrednio wspierających ruchy

fundamentalistyczne należą;

• Syria – w stolicy państwa, Damaszku, znajdują się centra organizacji

takich jak Hamas, Islamski Dżihad, Ludowy Front Wyzwolenia
Palestyny110;
• Sudan – ośrodki szkoleniowe dla Hamasu i Islamskiego Dżihadu,
a także ekstremistów muzułmańskich z Bośni i islamskich republik
byłego ZSRR;
• Arabia Saudyjska – wsparcie finansowe dla Hamasu i Islamskiego
Dżihadu;
• Pakistan – choć władze oficjalnie terroryzmu nie wspierają, to znaleźli
tu schronienie zarówno członkowie Al-Qaidy jak i reżim talibów. Nie
brakuje także baz szkoleniowych dla członków Hamasu i Islamskiego
Dżihadu111;
• Liban – stąd Hezbollah dokonuje ostrzału rakietowego na tereny
graniczne Izraela. W Libanie znajdują się bazy Hamasu i Islamskiego
Dżihadu;
• Libia – państwo do niedawna wspierające wszelkie formy terroryzmu,
obecnie zdaje się zmieniać swoją politykę wobec Stanów
Zjednoczonych.

110
Tamże.
111
Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia… op. cit. s. 382- 386.
43
2.3.1.Iran

Iran określa się mianem centrum islamskiego terroryzmu. Islamska

rewolucja, która tam wybuchła stanowi jeden z najbardziej zadziwiających
niedawnych sukcesów fundamentalizmu. Ustanowiona tam islamska
republika stała się modelem dla wszystkich fundamentalistów, a jego geneza
pokazuje wyraźnie społeczne napięcia, które mogą sprzyjać
fundamentalistycznym reakcją.

Dlatego też, chciałabym szerzej omówić współczesną historie tego kraju,

ponieważ uważam, że pomoże to w ogólnym zobrazowaniu zagadnienia.

Iran jest niezwykłym krajem pod tym względem, że przeważa tam

szyicki, a nie sunnicki odłam islamu. Iran był również niezwykły, pod
względem niezależności, jaką cieszyli się w nim przywódcy religijni. W innych
państwach islamskich podatki na cele wyznaniowe i inne źródła finansowania
instytucji religijnych kontrolowane były przez władze świeckie imamitom
udało się jednak udało się zachować wolność polityczną, ponieważ utrzymali
niezależność finansową. Ta praktyczna przewaga opierała sie na jednym
z elementów myśli szyickiej, który przypadkowo zrodził nad wyraz skuteczny
typ organizacji społecznej. Choć w teorii wszyscy muzułmanie są równi
w obliczu Boga, w praktyce ci, którzy byli doskonale wyszkoleni
w interpretowaniu Koranu i hadis112 cieszyli sie znaczącymi wpływami
społecznymi113. W połowie XIX wieku upowszechnił się pogląd, że każdy
muzułmanin powinien wybrać sobie jakiś wzór do naśladowania114.
Przywódcy ci zajmowali kolejne w nierefolmowanej hierarchii sądowej.

W odróżnieniu od Egiptu czy Turcji, Iran dysponował potężną instytucją

religijną. Iran różnił się od nich także pod względem gospodarczym,
mianowicie pozostał słabo rozwinięty. Zarówno Wielka Brytania oraz Rosja
112
Hadisy- czyli opowieści o zachowaniach proroka Mahometa.
113
F.Halliday, Islam i mit konfrontacji, Warszawa 2002,s.151
114
Wśród szyitów „wzorem do nasladowania” byl muzułmański nauczyciel mający prawo
interpretowania kanonu oraz postępowania wedle jego nakazów i orzeczeń.
44
pragnęły, aby Iran pozostał krajem rolniczym, w którym mocarstwa te starały
się utrzymać swoje wpływy.

W wyniku programu racjonalnej modernizacji w 1930 roku, tempo zmian było

o wiele większe niż w wielu innych krajach islamskich. Jeden jednak problem
był wspólny wszystkim krajom graniczącym bądź pozostającym w kontakcie
z potęgami Zachodu. Kraje te stanęły przed trudnym wyborem podążania za
przykładem zachodu w nadziei zdobycia podobnego bogactwa materialnego,
czy tez odrzucenia, odwrócenia sie od zachodnich modeli, dążąc do
odnalezienia własnego rozwiązania.

Dokonany w 1921 roku przez Reza Chan-a zamach stanu wywołał lawinę
przemian. Pięć lat po zamachu Reza Chan obwołał się szachem oraz
przybrał nazwisko Pahlawi115. W szybkim tempie szachowi, udało sie
zbudować spójne i jednorodne państwo narodowe.

Szach wierzył, że gospodarczy rozwój wymaga społecznych przemian

i kulturowych reform. Uznawał on, hidżab116 za oznakę zacofania i zakazał
jego noszenia. Czador był oznaka społecznego niedorozwoju zabronił także
zasłaniania twarzy.

Podejmując tego typu działania szach zraził do siebie religijnych

tradycjonalistów i doprowadził do znacznego społecznego wyobcowania.

W czasie II wojny światowej szach stanął po stronie Osi. Wielka Brytania

obawiała się sie utracenia irańskiej ropy naftowej, a Rosja, że Niemcy
wykorzystają Iran jako bazę ataku na jej południowe flanki. Gdy szach
odmówił współpracy z aliantami, brytyjskie i radzieckie oddziały dokonały
inwazji i obaliły szacha, osadzając na tronie jego dwudziestoletniego syna,
drugiego i zarazem ostatniego członka dynastii Pahlawi.

Nowy szach kontynuował rozpoczęty przez ojca program modernizacji, stając

sie celem ataków ze strony radykałów. W końcu pod wpływem presji został

115
Reza Szach Pahlawi obierając za nazwisko nowej dynastii słowo Pahlavi używane do określenia
języka średnioperskiego i partyjskiego, którymi posługiwano się przed podbojem arabskim.
http://en.wikipedia.org/wiki/Pahlavi
116
Hidżab pochodzące od słowa haja, czyli skromność, tradycyjnie oznacza muzułmański skromny
sposób ubierania się - zarówno kobiecy jak i męski. Tamże.
45
zmuszony do zaakceptowania doktora Mohammeda Mossadeka na
stanowisku premiera117.Szach odzyskał władzę w wyniku zamachu
wojskowego inspirowanego i opłacanego przez Wielką Brytanie i USA 118.
Kontynuował on swoja Białą Rewolucje, która w jeszcze większym stopniu
uzależniła kraj od zachodniego kapitału i politycznego przywództwa.

Wiele jeszcze można by mówić o Białej Rewolucji, lecz sam problem

nie jest zbyt skąplikowany. Bogactwo pochodzące z ropy naftowej dawało
możliwość rozwoju gospodarczego oraz stanowiło obietnicę materialnego
dobrobytu, lecz działo się to w sposób, który podkopywał społecznie
znaczące sektory tradycyjnej gospodarki. Ropa naftowa nie tylko nie
wyzwoliła Iranu, lecz wręcz przeciwnie, wzmogła jego zależności od
Zachodu. Porażka centralnie planowanego rozwoju w Iranie była o wiele
bardziej widowiskowa niż, ta, która miała miejsce w Egipcie, lecz
sprowadzała się do tego samego; próba wprowadzenia etatyzmu zakończyła
sie niepowodzeniem. Odpowiedzią szacha na rosnącą krytykę było nasilenie
represyjnych działań państwowych. Stopniowe powiększanie się zakresu
ataków religijnej opozycji można prześledzić na podstawie stanowisk, jakie
zajmował ajatollah119 Chomeini, duchowny o stale rosnących wpływach,
działający w Qom, duchownym centrum kraju o znaczeniu symbolicznym120.

Ruhollah Chomeini121 swa pierwszą publiczną krytykę ogłosił w 1941 roku.

Co interesujące na tym etapie nie wysuwał jeszcze propozycji przejęcia
władzy przez przywódców religijnych? Nie sugerowali nawet, by bojkotowali
oni politykę rządu. Krytyki stały się bardziej zaciekłe w odpowiedzi na ustawy

117
Mossadek znacjonalizował w 1951r. Przemysł naftowy i odebrał Angielsko-Irańskiej Kompanii
Naftowej sprawowaną nad nią wcześniej kontrole. W kontekście zimnej wojny Zachód nie był
przygotowany na rozciągnięcie wpływów Związku Radzieckiego na południe aż po Zatoke Perską.
Nikt nie mógł zachować neutralności. F.Halliday, op. cit. ,s.52
118
Tamże.
119
Ajatollah( od arab. Ajat Allah; cudowny znak Boga)wysoki tytuł znawcy teologii i prawa
w szyizmie imamickim. Tytuł ten wprowadzono pod koniec XIX wiwku. Ajaatollahowie uważani są
za namiestników dwunastego imama. Upoważnieni sa do tworzenia prawa, stąd niekiedy tytułuje się
ich takze- mardża at-taklid(źródło do naśladowania) http://en.wikipedia.org/wiki/Ayatollah
120
Qom, miasto w Iranie, jest jednym z najświetszych miast Iranu i najważniejszym ośrodkiem
teologicznym, tu urodził się Chomeini. Znajduje sie w nim niezliczona ilość meczetów i szkół
koranniczych . Qom jest celem wielu świetych pielgrzymek dla muzułmanów.
121
Ruhollah Chomeini (1902-1989)szyicki przywódca religijny i polityczny,ajatollah. Pochodził
z odziny szyickich nauczycieli duchownych. Odebrał staranne wykształcenie religijne przez co zyskał
uznanie jako naukowiec i wykładowca akademicki zajmujący się gnostyckim nurtem szyizmu.
Jednocześnie angażował sięw działalność religijną. S. Bruce, op. cit., s. 66.
46
o samorządzie lokalnym z 1962 roku przyznające prawo wyborcze kobietom
i ludności niemuzułmańskiej. Nowa ustawa jak sugerował Chomeini
opracowana została przez żydowskich szpiegów i syjonistów, którzy przybyli
do Iranu w przebraniu bahaitów. Ruch bahaitów, powstał w wyniku rozłamu
wśród szyitów w latach 60. XIX wieku, stanowił przysparzającą najmniej
kłopotów mniejszość. Jego członkowie byli jednak prześladowani w sposób
szczególny, dlatego, że niegdyś było im dane poznać prawdę, od której się
później odwrócili. Przyznawali oni również o wiele wyższą niż większość
islamskich sekt pozycję kobietom i nie pochwalali poligamii.

W tym miejscu chciałabym podkreślić wy odbicie

fundamentalistycznego myślenia: konstruowanie pojedynczej postaci wroga
z całego szeregu odrębnych budzących irytacje przeciwników. Podejmowane
przez szacha ataki na umme, przemiany stosunków pomiędzy płciami, jego
tolerancja wobec bahaizmu, słabość Iranu na arenie międzynarodowej, nowe
powstałe państwo Izrael- wszystko to zostało sprowadzone do postaci
pojedynczego problemu, mającego wspólną przyczynę.

Znaczącą zachętę dla aktywistów islamskich w Iranie stanowiła

ogólnoświatowa fala antykolonialnych ruchów niepodległościowych.
Szczególnie znacząca postacią dla dążeń rewolucyjnych w Iranie był Ali
Szariati. Nowatorstwo Szariatiego polegało na nadaniu radykalnego
charakteru islamskiej odnowie religijnej poprzez powiązanie jej
z międzynarodowym antyimperializmem122. Twierdził on, że walka
o sprawiedliwość społeczną stanowi prawdziwą istotę islamu. Tego rodzaju
postawy mogły stanowiły niebezpieczeństwo dla ajatollahów, jednak
dostrzegali oni płynące korzyści, pozwalające rościć sobie prawo do
przewodzenia całemu szeregowi ruchów przeciwnych szachowi.

W konsekwencji zjednoczenia się religijnych i świeckich ruchów opozycji pod

wodzą ajatollaha Chomeiniego, przebywającego wówczas na wygnaniu we
Francji, doszło do obalenia szacha. W 1979 szach uciekł z Iranu
pozostawiając podzielony kraj pod przywództwem Szahpura Bachtira.
Jednakże jego rządy zostały obalone przez zwolenników Chomeiniego123.
122
F. Halliday, op. cit., s. 68.
123
Tamże, s. 55.
47
Fundamentalizm irański nie był ani konserwatywny ani tradycjonalny.
Fundamentaliści wykorzystali przeszłość jako źródło retoryki i symboliki.
Choć sednem ich krytyki działalności szacha było to, że zapomniał on
o islamskiej przeszłości kraju. Wyjątkowość rewolucji irańskiej polega przede
wszystkim na roli, jaką odegrała w niej religia. Zauważywszy sposób, w jaki
usiłuje się wprowadzić prawodawstwo muzułmańskie w wielu dziedzinach,
pierwiastek religijny niósł ze sobą próbę przekształcenia prawa, kultury
i polityki na wzór jakby VII-wieczny

Upływ czasu pozwala nam spojrzeć na rewolucje z dystansu; w retrospekcji

można miedzy innymi zauważyć to, jak islam został ukształtowany przez
żądania polityczne i potrzeby rządzących. Wraz ze śmiercią ajatollaha
Chomeiniego( 3 czerwca 1989r.) zakończyło się pierwsze dziesięciolecie
istnienia Muzułmańskiej Republiki Iranu. Konsolidacja władzy po 1979 roku
i jej trwanie po śmierci Chomeiniego dostarcza nam wiele materiałów do
analizy, czym w praktyce jest fundamentalizm w terminach kontroli
politycznej i społecznej. Ilustruje także największą ułomność ruchów
fundamentalistycznych w ogóle; to znaczy brak programu gospodarczego.

Obecnie państwo to jawnie wspiera organizację terrorystyczną

Hezbollah, a także udziela schronienia członkom Hamasu i Islamskiego
Dżihadu organizując także obozy szkoleniowe dla członków tych
organizacji124. Iran został zaliczony przez prezydenta Stanów Zjednoczonych
do państw tzw. „osi zła”.

Motywy postępowania fundamentalistów muzułmańskich są trudne do

zrozumienia dla zachodnich rządów, postępujących według zupełnie innego
systemu wartości. Zastanawiające jest dla mnie, dlaczego fundamentalizm
i z nim związane grupy terrorystyczne zakorzeniły się tak bardzo w świecie
arabskim. Odpowiedz może faktycznie leżeć w religii; islamie, gdyż,
podstawowym powołaniem muzułmanina jest posłuszeństwo wobec woli
Allacha oraz wewnętrzne zmagania z grzechem. Jednakże analogicznie jest
w innych religiach, takich jak chrześcijanizm czy judaizm. Różnica jest jednak
w tym, że muzułmanie dostosowują styl swojego życia do słów płynących ze

124
K. Jałoszyński, Terroryzm…, op. cit., s. 79.
48
„Świętej Księgi”. W islamie nie ma podziału na życie publiczne i prywatne.
Należy także pamiętać, że ogromny wpływ odgrywa w tym również
wielowiekowa historia krajów ropy naftowej z Zachodem oraz z innymi
krajami niemuzułamskimi leżącymi na Bliskim Wschodzie. W tym wieloletnia
walka muzułmanów z państwem Izrael….

Silne powiązanie religii z polityką oraz ogólne niezadowolenie społeczności

pozwala członkom grup fundamentalistycznych interpretować słowa Allacha
w taki sposób, że znajdują usprawiedliwienie i poparcie dla swoich działań.

Fundamentaliści głęboko wierzą, że nieludzka przemoc może powstrzymać

wpływ „chorej” zachodniej cywilizacji.

Motywowani religijnie terroryści wybierają poświęcenie własnego życia za

swoje przekonania. Zamachowcy samobójcy stali się symbolem ataków
terrorystycznych, zapoczątkowanych na szeroką skale przez
fundamentalistów islamskich.

Zdobycie możliwości wglądu w umysły terrorystów jest na tyle fascynujące,

szczególnie jeśli dotyczy to ludzi całkowicie oddanych swojej sprawie, jak
zamachowcy samobójcy, o których będę mówiła szerzej w kolejnym
rozdziale mojej pracy. Łatwo jest odrzucać terrorystów, uznając ich za
szalonych fanatyków, jednak w rzeczywistości muszą mieć oni silne umysły,
pozwalające im na radzenie sobie z długimi okresami skrupulatnych
przygotowań pomiędzy pełnej przemocy działalności.

49
 Rozdział III

Islamskie organizacje terrorystyczne

Wspólnym postulatem wysuwanym w programach wszystkich

fundamentalistycznych grup islamskich jest plan budowy państw
islamistycznych. Charakterystycznymi cechami wspólnymi tych
teoretycznych koncepcji są: szczególna pozycja prawa szariatu i założenie
suwerenności Boga, a tym samym odrzucenie władzy świeckiej
W koncepcjach tych neguje się wszelki indywidualizm, a podkreśla silnie
nakaz bezwzględnego posłuszeństwa ludzi względem Boga. Schemat taki
występuje bez względu na odłam islamu, z którego tradycji wywodzi się dana
grupa fundamentalistów islamskich. Za każdym razem taki model teoretyczny
uważany jest przez liderów tych ugrupowań za idealne rozwiązanie, łączące
w sobie szczytne wartości islamu i odpowiedź na wyzwania
współczesności125. Ten zadziwiający powrót do religii islamu może mieć
dwojakie podłoże. Z jednej strony jest przejawem ruchu rewitalizacyjnego na
gruncie doktryny, a z drugiej zdaniem islamistów protestem przeciw
utrzymującej się ingerencji państw Zachodu w wewnętrzne sprawy państw
islamskich.

Zdaniem ortodoksów islamskich przywódcy polityczni opierający swoją

władze na prawach świeckich w narzuconym przez zachód modelu państwa
są niepożądani w społeczności islamskiej, ponieważ osłabiają siłę Ummy
przez jej dodatkową fragmentaryzację126.

125
Zwracając się w kierunku własnych źródeł religijnych, podbudowujących nadzieje na pomyślne
rozwiązanie potęgujących się trudności życia codziennego, muzułmanie odwracają się od obcej
ideologii, szerzej w: A. Mrozek – Dumanowskiej, Współczesny ruch odnowy islamu…, s. 22.
126
Idea Ummy okazała się celnym odkryciem, stworzyła nową jakość w stosunkach na Półwyspie
Arabskim. Stanowiła ona nie tylko polityczny alians, ale poczucie zorganizowanej wspólnoty mającej
swoją własną ideologię. Islam stał się głównym narzędziem integracji społecznej, co dawało
muzułmanom poczucie wspólnoty wykraczającej poza podziały plemienne, choć te istnieją do
naszych czasów. Umma stanowiła swego rodzaju fenomen, który pozostawał ponad podziałami i nie
naruszał ich, szerzej w: J. Danecki, Arabowie…, s. 129.
50
Dla ortodoksów Umma oznacza stosunki łączące muzułmanina
w większą całością, co nabrało wymiaru moralnego. Odejście od Ummy
stanowiło posunięcie naganne, zrywnie kontaktu nie tylko z ludźmi,
ale również z Bogiem. Powstanie Ummy wprowadziło bardzo ostry podział na
muzułmanów i niewiernych.

3.1.Organizacje terrorystyczne jako przejaw fundamentalizmu

islamskiego.

Większość organizacji fundamentalistów islamskich zakłada powstanie

teokratycznych republik w obrębie dotychczasowych granic własnego
państwa. Cześć przywódców ugrupowań islamskich, tak jak w przypadku
Jemaah Islamiya (JI)127, pragnie połączyć w jedno islamskie państwo trzy
dotychczas suwerenne organizmy państwowe lub wcielić w granice
istniejącego państwa część terytorium innego podmiotu.

W takich właśnie programach uwidacznia się w sposób najbardziej

oczywisty upolitycznienie programów tych organizacji opartych na
założeniach islamu i powołujących się w swych działaniach na autorytet
Koranu. Przenikają się w nich interesy poszczególnych grup etnicznych oraz
ich promotorów.

Interesującym aspektem funkcjonowania islamskich grup

terrorystycznych jest publikowanie przez ich przywódców programów
w postaci fatwy128, które kierowane są do ogółu wierzących muzułmanów.
Przeważnie nie zawierają one wskazówek „bogobojnego” życia, tylko
stanowią apele nawołujące do wojny i nienawiści. Oprócz postulatów czysto

127
Celem działalności tej radykalne grupy islamskiej, o charakterze zbrojnym jest powstanie na
terytorium Malezji, Singapuru i południowych Filipin, państwa wyznaniowego, na kształt Islamskiej
Republiki Iranu, działalność tej organizacji władze Malezji odkryły w 1997 roku.
128
Jest to odezwa duchowych i politycznych przywódców islamu, skierowana do wiernych, która
określa ramy zachowania i postrzegania problemów politycznych, społecznych i ekonomicznych,
z jakim spotykają się członkowie społeczności islamskiej, ma ona skłonić ich do refleksji i pomóc
w wyborze najlepszej drogi postępowania, zgodnej z nakazami doktryny religijnej w: H. Abdalati,
Spojrzenie w islam..., s. 22.
51
politycznych, cześć z ugrupowań przedstawia swoje działanie jako
odpowiedź na zagrożenie ze strony innych organizacji posługujących się
aktami terroryzmu, które dotykają wyznawców Allacha.

3.1.1.Partia Boga....Hezbollah, Liban.

Hezbollah jest polityczno – wojskowo - religijną

organizacją zrzeszającą wiele radykalnych formacji
szyickich przychylających się do ideologii Chomeiniego. W
Libanie ruch wyznaczył sobie za cel utworzenie
fundamentalistycznego państwa szyickiego.
Celem działalności Hezbollachu jest idea stworzenia
zjednoczonego państwa islamskiego, które mogłoby się
oprzeć wpływa zachodniej kultury.
Powstanie Hezbollahu zainspirowała rewolucja w
Iranie w 1979r., oraz izraelska operacja w Libanie w 1982
r. Jednak, by zanalizować i poznać Hezbollah należy
sięgnąć głębiej, do historii państwa Liban.
Nazwa „Liban” używana była za panowania
Osmanów w odniesieniu do niezbyt ściśle określonego
regionu otaczającego góry Liban. Okolice te były
zamieszkiwane przez maronitów129,mniejszość stanowili
druzdowie, wyznawcy jednego z odłamów islamu.
Kontrole nad tym obszarem po I wojnie światowej
uzyskała Francja. Z braku silnego państwa dobrobytu
większość Libańczyków w o wiele niższym stopniu
identyfikowała się ze swoją grupą etniczną, z której się
129
Maronici-ugrupowanie religijne katolików, powstałe w VI w. i do
52
wywodziła i ze swymi tradycyjnymi przywódcami.
Ogromny wpływ na dalszy los Libanu miało powstanie
państwa Izrael w 1948 roku, w konsekwencji czego było
przybywanie pierwszych uchodźców palestyńskich do
Libanu.
Choć w latach 60-tych gospodarka zaczęła kwitnąć,
świadomość narodowa nad wyraz wzrastała wolno.
Kolejny upadek Libanu spowodowany został
pojawieniem się i działalnością na jego terytorium
Organizacji Wyzwolenia Palestyny.
Pod koniec lat siedemdziesiątych i na początku lat
osiemdziesiątych Izrael najechał na terytorium Libanu,
gdzie z pomocą maronitów podjął próbę usunięcia OWP130
z obozów dla uchodźców rozlokowanych na południowych
przedmieściach Bejrutu. Stany Zjednoczone
wynegocjowały zawieszenie broni, umożliwiające
wycofanie się bojowników i przywódców OWP.
W 1989 roku po czternastu latach wojny domowej,
masakrach ludności cywilnej, podkładaniu bomb w
samochodach, porwań i przetrzymywaniu zakładników,
Stanom Zjednoczonym udało się, wraz z Arabią
Saudyjską, doprowadzić do zawarcia porozumienia, które
utrzymywało w mocy zasadę wyznaniowego podziału
władzy państwowej, by muzułmanie otrzymali połowę
ogólnej sumy miejsc w parlamencie i wzmocnili pozycje
muzułmańskiego premiera dla zrównoważenia uprawnień
chrześcijańskiego prezydenta.

130
OWP- Organizacja Wzwolenia Palestyny.
53
 Kryzys libański otworzył irańskim fundamentalistom
doskonały rynek zbytu dla eksportowanego przez nich
rewolucyjnego islamu. Państwo było od południa
okresowo najeżdżane i opanowywane przez Żydów.
Zachodnie cesarstwa często mieszały się w wewnętrzne
sprawy krajów Bliskiego Wschodu z uwagi na własny
interes.
Najazd izraelskich czołgów na Liban 6 czerwca 1982
roku131, miał na celu zniszczenia znajdujących się tam
baz Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Miejscowym
partyzantom szyickim pomocy udzielił Iran wysyłając do
Libanu członków Irańskiej Straży Rewolucyjnej, aby
pomogli tam zorganizować ruch islamski, którego
członkowie wdzieliby udział w dżihadzie przeciwko
Izraelowi. Tak narodził sie jeszcze jeden wróg Izraela –
Hezbollah (Hizb’allah- Partia Boga). Można, więc uznać, że
organizacja sponsorowana jest przez Iran.
Okupacja izraelska wywołała masowe powstawanie
regionalnych ruchów oporu. Niektóre wioski takie jak
Dżibszeet i Maarakeh, stało się znanych zarazem jako „łuk
oporu”132 oraz jako postrach dla izraelskich żołnierzy. W
miarę jak nowi bojownicy przenikali na południe Libanu
z doliny Bekaa, rozkręcało się koło przemocy.
W czasie inwazji na Liban oddziały sił zbrojnych
Izraela dotarły aż po stolicę Libanu i poddały zachodni
Bejrut wyniszczającemu atakowi i oblężeniu. W sierpniu
siły OWP zostały z Bejrutu ewakuowane pod nadzorem sił

131
H.Jaber Hezbollah, Warszawa 2001, str.15.
132
H.Jaber, op. cit.,.27.
54
wielonarodowych, a w 1983 roki Izrael rozpoczął
wycofywanie swoich sił na linię rzeki Awali, na północ od
Sydonu.
Wycofanie się sił izraelskich z części terytorium
Libanu zbiegło się pojawieniem się Hezbollahu na arenie
politycznej oraz społecznej i w pierwszą rocznice śmierci
Harba133 . W dzień po wycofaniu sie oddziałów izraelskich
z Sydonu , zaczęły tam napływać grupy bojowników
Hezbollahu.
Jeden z znamiennych bojowników Chalil Dżarradi134 w
swojej wiosce Maarakeh kierował grupą bojowników,
często narażając własne życie i brał bezpośredni udział w
atakach na żołnierzy izraelskich. W jednym z wywiadów,
udzielonym gazecie „Al-Safir”, Dżarradi powiedział:
„Niech Izraelczycy przyjdą do Maarakeh, czy do innej
z siedmiu wiosek, w niewielkiej sile, a nie w cztery tysiące
żołnierza i wspierających ich śmigłowców. My, bowiem
wierzymy w nasz kraj, w naszą ziemię. Prawnie się nam
ona należy, więc mamy prawo jej bronić i wyzwolić ja
spod obcej okupacji. Ruch oporu nie jest kierowany przez
kogokolwiek, przez przywódców, liderów. Kierują nami
tylko nakazy islamu.”135 Przytoczyłam tutaj ta wypowiedź,
gdyż uważam, iż, stanowi ona o podstawach
ideologicznych, Hezbollahu, którą stanowi islam.

133
Ragheb Harb, szejk, jeden z ważniejszych męczenników Hezbollahu . jeden z pierwszych, który
nawoływał do stawienia oporu. Zamordowany podczas powrotu do domu, zginął od strzalu-trafiony
został trzema kulami w głowę.
134
Ch. Dżarradi, lokalny nauczyciel teologi islamskiej, kierował operacjami z Husseinija w swojej
wiosce Maarakeh.
135
H.Jaber,op. cit., s. 28.
55
Organizacja także bazuje na przekonaniach głoszonych
przez Chomeiniego, mówiące o stworzeniu
wszechislamskiego państwa rządzonego przez
duchownych muzułmańskich. Jej członkowie uważają, że
tylko w ten sposób uda sie ocalić kraj przed
nadchodzącym z zachodu rozkładem. Drugim z celów
formacji jest całkowita likwidacja państwa Izrael, oraz
przywrócenie dawnych ziem Palestynie. Wyzwolenie
Jerozolimy, jej powrót do islamu stanowi dla nich religijny
obowiązek.
Hezbollah żadna także całkowitego wycofania zachodnich
instytucji z terenu Libanu. Działania organizacji
przyczyniły sie do izolacji południowego Libanu136.
Hezbollah nie jest typową organizacją terrorystyczną, a
raczej zorganizowaną partyzantką, której głównym celem
pozostają formacje wojskowe i wielu uważa je za siły
narodowowyzwoleńcze137, choć na pewno nie reprezentują
one w całości społeczeństwa Libanu. Popularność wśród
trzymilionowej społeczności szyickiej w Libanie wynosi ok.
40%, co potwierdziły wybory parlamentarne w 1992 roku,
w których Hezbollah zdobył osiem mandatów. Organizacji
nie popierają jednak chrześcijanie, którzy uważają ją za
główny czynnik destabilizujący w regionie138. Mimo
wszystko poparcie dla Hezbollahu jest duże, szczególnie,
że stawia nie tylko opór siłom izraelskim, ale także

136
Południowy Liban , ktory był atrakcja turystuczna uległ degradacji, zabroniono sporzywania
alkoholu,kapieli w basenach damsko-męskich, kobietom zabroniono noszenia strojów kapielowych.
Region ten był jak w stanie wojny.Szerzej w H.Jaber, op. cit., s. 33.
137
Amerykanie zaliczają Hezbollah do grup terrorystycznych, podczas gdy rząd w Bejrucie uważa
Partię Boga za siły narodowowyzwoleńcze.
138
http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/1908671.stm.
56
dokonuje akcji odwetowych za ataki sił Izraela na
libańskie obiekty cywilne.
Członkowie organizacji egzekwowali swoje idee czynami-
najczęściej atakami terroru. Przeprowadził on wiele
szeroko zakrojonych zakrojonych ataków terrorystycznym
przeciwko przeciwko celom izraelskim, oraz
międzynarodowych w Libanie.
Na przestrzeni lat organizacja ta przekształcała się,
pod wieloma względami. Pod wpływem irańskich
rewolucjonistów organizacja uległa transformacji z
niewielkich grup do doskonale zorganizowanej
organizacji, z zapleczem militarnym139. Hezbollah
ewoluował także z ruchu wyzwoleńczego do
fundamentalnej organizacji terrorystycznej.
W struktury Hezbollahu wchodzi rada konsultatywna
(szura), w której składzie jest 12 duchownych pod
przewodnictwem naczelnego sekretarza. Sekretarzem
Generalnym i świeckim dowódcom Partia Boga jest
Hassan Nasrallah140. Za duchowego ojca ugrupowania
uznaje się Mohammeda Husejna, Fadlallaha, który jest
zarazem głównym sędzią prawa koranniczego w Libanie.
On sam jednak zachowuje raczej bezpieczny dystans od
samej organizacji.
Organizacja posiada specjalne komisje, zajmujące się
problemami ideologicznymi, militarnymi, politycznymi,
prawnymi, informacyjnymi oraz społecznymi. W celu

139
Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia… op. cit., s.392.
140
Sayyed Hassan Nasrallah, ur. 1960 w południowym Bejrucie jako najstarszy z dziewięciorga
dzieci ubogiego kupca, libański polityk, szyita.
57
utrzymania bezpieczeństwa wewnętrznego dowództwo
służby bezpieczeństwa odpowiedzialne za porwania
obywateli Zachodu składa się z 12 ludzi pochodzących z
różnych klanów. Podczas najważniejszych operacji jest
wspierana przez skrzydło Hezbollahu- Islamski Opór141.
Śmierci Chomeiniego oraz zawarcie porozumienia w
Taif po piętnastu latach wojny domowej przyniosły
Libanowi pokój. W 1991 roku działania Hezbollahu
związane z porwaniami ucichły142 . Hezbollah zaprzestał
ataków antyzachodnich, a wzmógł działania partyzanckie
przeciwko wojskom izraelskim.
Hezbollah stanowi obecnie zarówno moralne, jak
ideologiczne oparcie dla radykalnych palestyńskich
ugrupowań islamskich, takich jak Hamas czy Islamski
Dżihad, w ich kampanii terrorystycznej przeciwko
Izraelowi. Zakres i natura kampanii terrorystycznej
Hezbollahu ukazuje ścisłą zależność od Iranu. W swoich
aktach terroru stosowali liczne uprowadzenia oraz ataki
samobójcze.Bezkompromisowy 91 .Duch ideoligi
odzwierciedlony jest w symbolu organizacji; na którym
widnieje uniesiona ręka z karabinem na tle kuli ziemskiej i
hasło „Boska partia na pewno zatriumfuje”143, oraz w
części dolnej „Rewolucja islamska w Libanie”144.

141
Islamski Opór (Islamic Resistance) składa się z ponad 5000 doskonale wyszkolonych i świetnie
uzbrojonych bojowników.
142
Stało sie tak w wyniku trójstronnej ugody zawartej pod auspicjami ONZ, na mocy której
uwolniono 450 Libanczyków i Palestyńczyków przetrzymywanych przez Izrael.
143
Werset zaczerpnięty z Koranu , od którego Hezbollah przyjął nazwę.
144
Przez ten napis uwidacznia sie wpływ Iranu, nawiązanie bądź kontynuacja Białej Rewolucji
w Iranie.
58
3.1.2 .HAMAS; Islamski Ruch Oporu, Palestyna

Hamas jest skrótem od Harakat al- Mauqawamah al- Islamija

(Islamski Ruch Oporu)145. Natomiast Hamas po arabsku oznacza odwagę
i waleczność. Źródła organizacyjne i ideologiczne Hamasu pochodzą od
ruchu Bractwo Muzułmańskie146. Celem Bractwa system istotnych działań
społecznych, które nazywają Da’wah.
Organizacja powstała w 1987 r. w strefie Gazy po wybuchu intifady
z inspiracji członków Stowarzyszenia Braci Muzułmańskich. Organizacja
bardzo szybko znalazła poparcie wśród Palestyńczyków, poniekąd dzięki
swym bardzo radykalnym hasłom i bezkompromisowej postawie.
W dokumencie zwanym Zobowiązaniem Hamasu z 18 sierpnia 1988 można
przeczytać, że „Izrael będzie istniał tak długo dopóki islam nie zrówna go
z powierzchnią ziemi”, ponadto głosi także, ze rozpoczyna świętą wojnę
z państwem izraelskim, a „konferencje pokojowe to tylko strata czasu”147.
Ruch Hamasu został prawnie zarejestrowany w Izraelu w 1978 roku, przez
szejka Ahmeda Jassina148, duchowego lidera ruchu, jako nieprzynosząca
zysku organizacja pod nazwą „al-Mujama”. Stowarzyszenie to przede
wszystkim podejmowało działania mające na celu nakłanianie społeczności
do ściślejszego przestrzegania islamu. W toku intifadyHamas nabrał tempa,
rozszerzając swoje działania na Zachodni Brzeg Jordanu, aby w efekcie stać
sie dominującym fundamentalistycznym ruchem islamskim na Terytoriach
okupowanych.
Hamas finansowany był głównie przez prywatnych sponsorów z całego
świata, płacących islamski podatek religijny zwany zakatem149. Większość
funduszy Hamasu trafia do na akcje charytatywne, prowadzenie szpitali
i meczetów. Hamas uczestniczył także w działalności związków zawodowych
i izb handlowych. Działalność zbrojna podjął po wybuchu, w 1987 roku
145
Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia... op. cit., s.396.
146
Bractwo Muzułmańskie powstało w latach dwudziestych XX wieku w Egipcie i odnowił swoją
działalność w latach siedemdziesiątych w świecie arabskim,głównie w Jordani i Egipcie.
147
http://hatikvah.uni.opole.pl/PL-Hamas.htm.
148
Szejk Ahmad Ismail Jassin (1936) członek Bractwa Muzułmańskiego, jeden z załozycieli Hamasu.
149
Zakat; prawo wspólnoty muzułmanów do nadwyżki indywidualnego majątku wyznawcy islamu.
W państwach muzulmańskich jest to obowiązkowy podatek. Stanowi on minimalną oczekiwaną
kwotę, wielu muzułmanów ofiaruje znacznie większe kwoty na cele charytatywne.
http://hatikvah.uni.opole.pl/PL-Hamas.htm.
59
palestyńskiego powstania zwanego intifadą150. Po wojnie w zatoce Perskiej
Hamas stał się wiodącym ugrupowaniem terrorystycznym na Terytoriach
Okupowanych, a także w samym Izraelu. Dziś jest druga, po Fatah, co do
znaczenia grupą, a czasami postrzegany jest nawet jako groźny konkurent
dla sowieckiego ruchu nacjonalistycznego. Obecnie stanowi najsilniejszą
grupę stanowiąca zagrożenie dla procesu pokojowego, a eskalacja jego
działalności terrorystycznej poprzez samobójcze ataki bombowe na cele
cywilne w Izraelu w 1996 roku niemal doprowadziła do zerwania rozmów
pokojowych.
Statut Hamasu odrzucił koncesyjny styl OWP, ponieważ
odzwierciedlał zile wpływy „zachodnich misjonarzy, orientalistów
i kolonialistów”. Hamas przyjął dżihad jako obowiązek każdego
muzułmanina. Mimo, że Hamas uważa zniszczenie Izraela za priorytet, jego
celem jest także zintegrowanie społeczeństwa od podstaw, poprzez sieć
meczetów, instytucji oraz ugrupowań społecznych.
Struktura organizacji zmieniła się po aresztowaniu duchowego
przywódcy, Jassina, kiedy to ujawniły się wpływy z innych krajów, takich jak;
Jordan, Syria, Stany Zjednoczone. Jednak mimo aresztowania Jassina,
częściowo kontrolował on działalność organizacji. Jego uwolnienie było
jednym z głównych żądań Hamasu151.
W skład dowództwa Hamasu, oprócz głównego duchowego przywódcy,
szejka Jassina, wchodzi naczelna rada konsultatywna, którą tworzy religijna
starszyzna kapłanów. Pochodzą oni częściowo z terytoriów okupowanych,
oraz w większości z zewnątrz.
Za ataki terrorystyczne odpowiedzialne jest militarne skrzydło Hamasu-
Brygady Izz al-Din al-Kassem152 .
Terroryzm Hamasu ma dwa cele taktyczne. Pierwszym jest trzymanie
społeczności żydowskiej w strachu, co miałoby doprowadzić do powstania
wewnętrznej, izraelskiej opozycji sprzeciwiającej się okupacji i budowaniu

150
Słowo intifada oznacza w języku arabskim nagłe otrząśnięcie się ze snu, a także drżenie lub
dreszcze z powodu choroby czy strachu. Powstanie Palestyńczyków przeciwko izraelskiej okupacji
terytoriów zamieszkałych przez arabów. Miały miejsce dwa takie powstania; I intifada obejmującą
lata 1987-1991 oraz II intifada obejmująca lata 2000-2004. Tamże.
151
Dom Wydawniczy Bellona,Encyklopeia… op. cit.,s. 396.
152
Brygady Izz al-Din al-Kassem, założone w 1991 r., a nazwane na cześć charyzmatycznego
duchownego zabitego w 1935r., gdy stawiał opór brytyjczykom. Tamże, s. 397.
60
osiedli żydowskich. Drugim zadaniem jest sprowokowanie Izraelczyków do
zemsty, co wywoła u Palestyńczyków niepokój, który później mogłaby
wykorzystać Hamas. Hamas odegrał ważną rolę w pełnej przemocy
islamskiej działalności wywrotowej i radykalnych operacjach
terrorystycznych, skierowanych zarówno przeciwko Izraelczykom, jak
i arabskim kolaborantom. Na początku stosowali głównie „tradycyjne” metody
terrorystyczne: podpalenia, samochody – pułapki, podkładanie bomb
i porwania. Z biegiem czasu ugrupowanie „wyspecjalizowało” się
w samobójczych atakach bombowych.

3.1.3.Al-Qaida, Afganistan.

Al-Qaida (baza), to międzynarodowa „grupa wsparcia” finansująca

i kierująca działalnością islamskich bojowników na całym świecie. Uważana
za najgroźniejszą organizację terrorystyczną świata, walczącą ze wszystkimi
narodami i rządami, które nie kierują się skrajną interpretacją islamu.
Powstała podczas wojny ze Związkiem Radzieckim w Afganistanie, a jej
rdzeń stanowią weterani wojenni z całego islamskiego świata. Al-Qaida
założył ok roku 1988 saudyjski milioner i islamski bojownik, Osama bin
Laden, po zamachu na USA w dniu 11.09.2001 r., uważany za jednego
z najniebezpieczniejszych terrorystów na świecie. Osama bin Laden wkroczył
na drogę wojownika świętej wojny w 1979r., kiedy sowieckie wojska
najechały Afganistan. Przeniósł swoje interesy, w tym kilkaset lojalnych
pracowników i ciężki sprzęt z Arabii Saudyjskiej do Afganistanu, by bronić
islamskie ziemie przed niewiernymi. Pierwszym krokiem było stworzenie
zorganizowanego programu, poboru. Wraz z przywódca Palestyńskiego
Bradztwa Muzułmańskiego, zorganizował urząd rekrutacyjny – Maktab al-
Khidamat (MAK)153. Utworzył sieć biur naboru na całym świecie, także
w Europie i Stanach Zjednoczonych. W ciągu niespełna roku bin Laden
dysponowała tysiącami ochotników trenowanymi w jego prywatnych
obozach. Kwaterujący w Afganistanie bin Laden utworzył potężną

153
Maktab al- Khidamat, MAK- Urząd Słuzby Wojskowej, zachęcal młodych Arabów z całego świata
do wstepowania w szeregi bojowników walczących o wyzwolenie Afganistanu.
http://en.wikipedia.org/wiki/Maktab_al-Khadamat
61
międzynarodową sieć łączącą wszystkich muzułmańskich ekstremistów
w różnych krajach.
Osama bin Laden pochodzi z Arabii Saudyjskiej gdzie jego rodzina
dorobiła się pokaźnej fortuny w branży budowlanej. W okresie interwencji
radzieckiej w Afganistanie wspomagał mudżahedinów, współpracując
z siłami specjalnymi Stanów Zjednoczonych i Pakistanu. Jego stosunek
zmienił się radykalnie po wojnie z Irakiem o wyzwolenie Kuwejtu, w wyniku
której amerykańscy żołnierze zostali rozmieszczeni na terenie jego rodzinnej
Arabii Saudyjskiej . Pozostawienie amerykańskich baz wojskowych w Arabii
po zakończeniu operacji „Pustynna Burza” przez radykalnie nastawionych
fundamentalistów muzułmańskich zostało odebrane jako swego rodzaju
obraza honoru narodowego. Pozbycie się wpływów Zachodu i Zachodniej
cywilizacji stało się głównym celem ideowym ugrupowań
fundamentalistycznych w świecie muzułmańskim, a w obliczu przewagi
militarnej przeciwnika sposobem realizacji tego celu stał się terroryzm154.
Wkrótce większość zamachów terrorystyczny kojarzono z Osamą bin
Ladenem: eksplozję w Adenie w 1992 r.; nieudany zamach na prezydenta
Clintona na Filipinach; zamach na amerykańskie bazy wojskowe w Rijadzie
i Dahranie w 1996 r.; wysadzenie w powietrze w 1998 r. ambasad USA
w Nairobi i Dar es-Salaam; zatopienie w 2000 r. w adeńskim porcie
amerykańskiego okrętu wojennego USS. "Cole"155. Osama bin Laden, stał się
tym samym najbardziej poszukiwanym terrorystą na świecie.

Należy zauważyć, iż dopiero od połowy lat dziewięćdziesiątych XX

wieku Osama bin Ladin zaczął mówić otwarcie o amerykańskim
imperializmie i jego roli w procesie rozkładu Ummy islamskiej, od początku
lat siedemdziesiątych XX w.156 Aby odciągnąć uwagę od faktycznych
przyczyn antyamerykańskiej postawy, w swoich wypowiedziach podkreślał

154
Rocznik strategiczny 2001/2002, s. 340-341, Jadwiga Kiwerska, Świat w latach 1989 – 2004,
Poznań 2005, s. 326-328.
155
Tamże.
156
W kwietniu 1995 r. w wywiadzie dla francuskiego dziennikarza przywódca Al-Kaidy twierdził:
„ (…) sprzeciwiając się ateistycznemu ZSRR, Saudowie wybrali mnie jako reprezentanta
w Afganistanie. Ja nie walczyłem z komunizmem zapominając o zagrożeniu z Zachodu”; „ Dla nas
nie była ważna walka z ZSRR w obronie interesów USA tylko, manifestowanie muzułmańskiej
solidarności (...); komunizm był pierwszym celem, Ameryka będzie następnym. To jest dopiero
początek walki do śmierci albo do zwycięstwa”, International Islamic Front for Jihad Against the
Jews and Crusaders, (URL) http: //www.ict.org.il /inter_ter / orgdet .cfm? orgid=74, z 24 III 2004.
62
fakt uznania niepodległości Izraela przez sekularyzowany rząd Egiptu, który
stworzył niebezpieczny precedens w stosunkach państw islamskich regionu
Bliskiego Wschodu157. Widząc słabnące zainteresowanie swoją działalnością
ze strony państw arabskich, przywódcy Al – Kaidy zaczęli się domagać
prawa do odgrywania większej roli politycznej w regionie Bliskiego
Wschodu158, szczególne pretensje wysuwano w deklaracjach w stosunku do
władz Arabii Saudyjskiej159.

Kolejnym krokiem zapowiadającym rozprawię z polityką USA

w regionie Bliskiego Wschodu był wywiad z marca 1997 r. dla amerykańskiej
stacji informacyjnej CNN, w którym Osama bin Laden zapowiedział, iż: „(...)
My deklarowaliśmy dżihad przeciw rządowi USA, ponieważ rząd ten jest
niesprawiedliwy, zbrodniczy i tyrański, popełnia czyny ohydne
i niesprawiedliwe w swoim imieniu lub popiera działania Izraela. Przez te
czyny deklarowaliśmy dżihad przeciw wam tak jak nakazuje nam nasza
religia. Słowo najwyższego Boga każe nam wypędzić Amerykanów jak
najdalej od muzułmańskich krajów. Nasz dżihad kierowany jest przede
wszystkim przeciwko wszystkim żołnierzom amerykańskim i cywilom w kraju
Dwóch Świętych Miejsc oraz cywilnym celom w Stanach Zjednoczonych”160.

Al Kaida jest przykładem struktury terrorystycznej nowego typu. To

sieć wielonarodowa, złożona i powiązana, z co najmniej kilkunastoma
organizacjami fundamentalistycznymi działającymi samodzielnie w różnych
częściach świata. Jednoczy je nienawiść do Zachodu, prozachodnich
i „świeckich” rządów w świecie muzułmańskim oraz wpływ
fundamentalistycznej interpretacji sunnickiego odłamu islamu. Poszczególne
organizacje są rozproszone, częściowo „uśpione” i dodrze zakonspirowane.
157
Szerzej w: J. Bryła, Bliski i Środkowy Wschód w stosunkach… op. cit., s. 147.
158
Panująca dynastia Saudów przybrała tytuł Strażników Dwóch Świętych Meczetów, aby poprawić
własny wizerunek, gdyż „skostniały” system polityczny coraz bardziej staje się podatny na niepokoje
wewnętrzne, które wykorzystuje „raczkująca” opozycja, szerzej w: W. Giełżyński, Pełnia
półksiężyca, „Wprost”, 19 IV 1998.
159
3 sierpnia 1995 r. Osama bin Laden wydał komunikat: „Otwarty list do Króla Fahda”, w którym
zarzucał rządom Saudów m. in: brak poparcia dla sunickiego islamu, nieudolną politykę obronną,
trwonienie publicznych petrodolarów , obecność niemuzułmańskich obrońców w królestwie, wzywał
do partyzanckiej walki przeciw siłą USA stacjonującym na terenie Arabii Saudyjskiej. The
International Policy Institute for Cunter – Terrorism, Al-Qaida, (URL) http: //www.ict.org.il /inter_ter
/ orgdet.cfm?orgid=74,z 24 III 2003.
160
Findlaw, CNN March 1997 interview with Osama bin Laden, (URL)
http://news.findlaw.com/cnn/docs/binladen/binladenintvw-cnn.pdf, z 24 III 2004.
63
Al Kaida stanowi strukturę samofinansującą się, nie jest bezpośrednio
finansowo wspierana ani politycznie kontrolowana przez rządy konkretnego
państwa161. Obserwując rozwój Al - Kaidy, profesjonalną koordynację jej
działań, strukturę można stwierdzić, iż zaczęła ona przypominać agendę na
kształt wywiadu i kontrwywiadu162. Organizacja ta zasługuje na szczególną
uwagę ze względu przynajmniej na trzy znamienite cechy: potencjał ludzki,
zasięg terytorialny prowadzonych działań oraz źródła finansowania.

Pierwiastek ludzki w tej organizacji stanowi o jej sukcesie. Ze względu

na przygotowanie taktyczne, trening fizyczny i psychologiczny członkowie.
Al. - Kaidy mogli rzucać wyzwanie USA. Kierownictwo Al - Kaidy dzięki
posiadanym możliwościom technicznym publikowało nawet podręczniki
dotyczące zasad i wariantów walk partyzanckich w terenie zurbanizowanym.

Jednym z podstawowych źródeł finansowania był przywódca Osama

bin Laden, który dzięki osobistemu majątkowi i koneksjom rodzinnym
dysponował majątkiem co najmniej w wysokości 300 mln dolarów USA.
Oprócz zysków z inwestycji w „legalne” przedsięwzięcia ugrupowanie to
mogło liczyć na duże wsparcie pochodzące głównie z regionu Bliskiego
Wschodu163. O wspieranie tego ugrupowania podejrzewanych było wiele
banków i agend rządowych państw Zatoki Perskiej, m.in. Dubami islamie
Bank164. Oprócz darowizn od zaprzyjaźnionych z Al -Aidą grup
przedsiębiorców i finansistów, pomoc płynęła szerokim strumieniem od
organizacji charytatywnych, przykładem może być: Mery International Relief
Agency165. Bojownicy zdobywali też środki finansowe w akcjach zbrojnych,
różnego rodzajach napadach i wymuszeniach. Obecnie trudna jest do
oszacowania kwota, jaką uzyskała ta organizacja z handlu bronią
i narkotykami166.
161
W. Szymborski, Doktryna Busha. Bydgoszcz 2004, s. 94-95.
162
P. L. Williams, Al. – Kaida op. cit., s. 32 .
163
Przedstawiciele władz Arabii Saudyjskiej w 1999 roku, oświadczyli, że tylko z ich państwa na
swoją działalność organizacja ta otrzymała około 50 mln dolarów USA, zebranych w formie jałmużny
,szerzej w: Overview of State-Sponsored Terrorism, Department of State Publication Office of the
Secretary of State Released by the Office of the Coordinator for Counterterrorism, (URL)
http://www.usis.usemb.se/terror/rpt2000/overviewstate.html, z kwietnia 2004.
164
P. L. Williams, op. cit., s. 179.,
165
Tamże s. 47.
166
Wydaje się, że jedynie najwyżsi przedstawiciele afgańskiego reżimu Talibów mogliby oszacować
domniemane kwoty z wymienionych wcześniej procederów. Tym bardziej, że sam reżim wielokrotnie
był oskarżany przez społeczność międzynarodową o podobne praktyki oraz wspieranie
64
 Należy zauważyć, iż stosunek tzw. świata islamu do osoby Osamy bin
Ladena nie był jednoznaczny. Przywódcy państw, elity intelektualne
odżegnywały się od jego ekstremizmu i metod walki, postrzegając Lagena
jako źródło kompromitacji wysiłków politycznych o wiary muzułmańskiej.
Zdawali sobie sprawę, iż lider Al –Qaidy uzurpował sobie prawo do
występowania w roli rzecznika uciśnionych z Trzeciego Świata. Natomiast
dla arabskiej ulicy stał się symbolem, śmiałkiem, który oficjalnie nawoływał
do walki z Ameryką. Arabska ulica nienawidząca Ameryki, w pierwszej
kolejności za wsparcie dla Izraela w konflikcie o palestyńskie ziemie,
następnie za amerykańskie ataki rakietowe na Afganistan w 1998 roku
(w odwecie za zamachy bombowe w Kenii i Tanzanii) uczyniła go „idolem”
dla biedoty ze slumsów od Bejrutu po Manilę. Im bardziej działalność jego
budziła rozgłos, tym łatwiej było mu zdobywać rekrutów, a także możnych
sponsorów.

3.1.4. Inne islamskie organizacje terrorystyczne

Ilość organizacji o charakterze terrorystycznym nie pozwala mi na

omówienie tego tematu całkowicie, jednakże w tym podrozdziale chciałabym,
choć nakreślić istnienie wiekszej liczby islamskich ugrupowań
terrorystycznych.

• Abu Sajaf, Filipiny – Niewielka grupa islamska walcząca

o ustanowienie muzułmańskiego państwa w stylu irańskim na
Mindano, wyspie położonej na południe od Filipin. Działalność
terrorystyczna grupy to ataki bombowe, zabójstwa, porwania
i wymuszenia od firm i bogatych biznesmenów.

• Al-Dżama’a al- Islamija (Grupa Islamska), Egipt – Powstała w latach

siedemdziesiątych XX wieku, początkowo jako ruch. Głosił, że

międzynarodowego terroryzmu, szerzej w: A. Rashid, Talibowie, op. cit., ss. 416.

65
 państwa muzułmańskie maja być rządzone przez Koran. Grupa nie
cieszy sie poparciem społecznym, jest silnie podzielona. Jej ataki są
poważne i przynoszą wiele szkód.

• Brygada, 17 ( Force 17), Palestyna – powstała we wczesnych latach

siedemdziesiatych. Utworzona została przez oficerów organizacji al-
Fatah, wkrótce po wydaleniu OWP z Jordanii. Działalność
terrorystyczna ułatwia sieć infrastruktury w różnych krajach.

• Dżamaat ul- Fuqra, Pakistan – islamska sekta pragnąca oczyścić

islam. Ugrupowanie atakuje rozmaite cele, w tym także innych
muzułmanów.

• Fatah, Rada Rewolucyjna, Liban – Palestyńska Fatah znana także

jako Abu Nidala, powstała w 1947r., Organizacja utrzymuje, że walka
przeciwko Izraelowi jest święta zasadą. Przeprowadziła liczne ataki.

• Fatah tanzim, Palestyna – powstała w 1995r.,powołana przez Jasira

Arafata i dowództwo Fatah. Stanowiła przeciwwagę dla
fundamentalistów islamskich przeciwnych Arafatowi i OWP.

• Front Wyzwolenia Palestyny, Liban – powstała w kwietniu 1977r.,

w rezultacie rozłamu Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny.
Organizacja prowadzi walkę zbrojna z Izraelem.

66
 • Grupa Dżihad, Egipt – istnieje od końca lat siedemdziesiątych,
podzielona na dwa odłamy. Celem wspólnym jest obalenie
istniejącego rządu oraz wprowadzenie reżimem islamskim.

• Zbrojna Grupa Islamska, Algieria – ugrupowanie rozpoczęło

działalność w 1992r., islamska grupa ekstremistyczna, której celem
było obalenie świeckiego rządu Algierii. W ostatnich latach organizacja
włączyła sie do kampanii terrorystycznej, której skutkiem było kilka
masakr cywilów.

3.2. Za sprawą ważniejszą niż życie....Zamachowcy

samobójcy

Zamachowcy samobójcy, czyli ludzie, którzy decydują się oddać

własne życie, podejmują walkę za wyższe ideały i cele, unicestwiając własne
życie167. Wczesnymi takimi formami byli żydowscy sykariusze w starożytności
, przez średniowiecznych assasynów i muzułmańskich bojowników przeciwko
zachodnim imperiom kolonialnym. Zjawisko to objęło w ostatnich dwudziestu
latach objęło Iran, Liban, Izrael, Sir Lanke, a teraz staje nam się bliższe,
ponieważ widmo zagrożenia takim atakiem jest obecnie prawdopodobne w
każdej części świata....

Choć droga samobójczych zamachów jest bardzo rozgałęziona, to wcale

jednak nie jest dowolna. Zaczęły ta broń stosować nieliczne ugrupowania tj.
Hamas i Hezbollah, nie korzysta zaś z nich IRA168 podobnie jak Czerwone

167
Ch. Reuter, Zamachowcy samobójcy,Warszawa 2003,str.15.
168
Irlandzka Armia Republikańsk, powstała w 1969r.,jako tajne skrzydło Sinn Fein, legalnego
ruchupolitycznego, starajacego sie o usunięcie sił brytyjskich z Irlandii, szerzej w R. M. Barnas,
op cit., s. 115.
67
Brygady we Włoszech, świetlisty Szlak w Peru, ale także OWP i inne grupy
palestyńskiej partyzantki miejskiej, czy muzułmańscy bojownicy w Bośni czy
Kosowie. Warto tutaj podkreślić pewien paradoks, tzn., Co sprawiło, że idea
zabijania w połączeniu z ofiarowaniem życia pojawiła się w islamie,
aczkolwiek w niektórych przypadkach nie została zaakceptowana. Ci sami
wyznawcy jednej religii, muzułmanie, podzielili sie na zwolenników
i przeciwników tej taktyki. Z drugiej strony widnieją ugrupowania, które
z islamem nie maja nic wspólnego a sięgnęli po ten środek wali, jak świecka
Partia Pracujących Kurdystanu w Turcji, czy też separatyści tamilscy, którzy
są przeważnie wyznawcami hinduizmu. Jeżeli nie religia, to, co mobilizuje
pewną część ludzi to podjęcia tak drastycznych kroków.....

Straszliwy terror związany z zamachami samobójczymi po raz

pierwszy w czasach nowożytnych stał sie udziałem załóg amerykańskich
okrętów wojennych na Pacyfiku, podczas II wojny światowej. W 1944r., kiedy
to Takijiro Onishi objął dowództwo japońskiej jednostki lotniczej w Manilii,
zaproponował on nowa taktykę walki, polegającą na samobójczych atakach
lotniczych. Z punktu widzenia Japończyków, ataki kamikadze, jak nazwano
pilotów samobójców, miały wiele zalet; nalot mogli przeprowadzać
niedoświadczeni piloci, samolot kamikadze był trudny do zwalczenia,
ponieważ, żeby go powstrzymać trzeba było go zestrzelić. Heroizm pilotów
wpływał na morale Japończyków i potęgował strach u przeciwników.

Piloci – samobójcy wierzyli, że przynoszą Japonii chwałę. Onishi

mówił; „Juz jesteście Bogami”. Nie brakowało ochotników. Między 6 kwietnia
1945r., a 22 czerwca 1945r., w dziesięciu atakach kamikadze uczestniczyło
1456 samolotów. Tuz przed misją jeden z pilotów napisał: „Proszę mi
pogratulować , ponieważ dano mi zaszczyt możliwości śmierci”. Japońscy
lotnicy kamikadze jednak przeminęli wraz z końcem wojny169.

Samobójcze zamachy bombowe na szeroka skale odrodziły się

w latach siedemdziesiątych w niektórych krajach arabskich. Początkowo
sporadyczne samobójcze ataki bombowe stosowali Palestyńczycy. Taktyka
ta rozwinęła sie po inwazji Izraela na Liban w 1982 roku. Islamskie

169
Ch. Reuter, op. cit., ,s. 15.
68
ugrupowania terrorystyczne działające na Bliskim Wschodzie zaczęły
permanentnie stosować ta „metodę walki”.

Hezbollah stworzył motywowana religijnie armię partyzancką

i rozpoczęła wysyłanie zamachowców samobójców przeciwko
Izraelczykom170. Islam zabrania samobójstwa, jednak śmierć w świetlej
wojnie zapewnia wiernym miejsce w raju.

W listopadzie 1982 r., młody mężczyzna wjechał samochodem osobowym

wypełnionym materiałami wybuchowymi w budynek izraelskiego dowództwa
w Tyrze. Hezbollah w bym czasie formalnie jeszcze nie istniał, ale
przedstawia ten atak jako jeden z pierwszych przeprowadzonych przez jego
członków171. W kolejnych latach organizacja przeprowadziła liczne ataki
terrorystyczne z zastosowaniem „żywych bomb”. Podczas niektórych akcji
terrorystycznych uwidocznił sie pewien problem w stosowaniu tej broni, otóż
wśród ofiar ataków znajdowali sie muzułmanie. Jak to miało miejsce miedzy
innymi w Tyrze, kiedy to podczas zamachu, gdy samochód- bomba, uderzył
w kwaterę armii izraelskiej, zginęło 80 osób w tym jednak było 15
Palestyńczyków i Libańczyków?. I na to znaleźli usprawiedliwienie duchowni
blisko związani z Hezbollahem. „Odnaleźli” oni w prawie pozwolenie na
zabijanie muzułmanów, w przypadku gdyby wrogowie używali muzułmanów
jako żywych tarcz. Stopniowo przez lata powstała kultura męczennictwa.
Samobójcze ataki nie mnoga być z definicji samobójstwem, używa asie wiec
w stosunku do nich pojęcia amaljiat al-istiszhadijja; czyli męczeńska
operacja.

Amerykańska badaczka terroryzmu Martha Crenshaw, zanalizowała

spektrum przyczyn, kiedy i w jakich sytuacjach staja w szczególności
samobójcze ataki, a w ogólności terroryzm. „Stawiania opór rządowi może
w prawdzie prowadzić do jego osłabienia, ale równie dobrze do jego
wzmocnienia, gdy więcej osób będzie się identyfikować z grupą i domagać
się zemsty. Studia próbujące ustalić co osłabia terroryzm wskazuje na inne
czynniki:słabnące poparcie ze strony ludności, demoralizacja, lecz także

170
Dom Wydawniczy Bellona.Encyklopedia.. op. cit., s. 256
171
H.Jabel op. cit., s.68.
69
przeświadczenie przywódców, że terroryzm spełnił swój cel i nie jest juz
potrzebny”172 .

Hezbollah w pewnym sensie awansował, z pozycji słabszego przeszedł do

ofensywy. Odniósł zbyt wielki sukces i nie musi juz wymagać od swoich
zwolenników, by poświęcali dla niego Zycie. Hezbollah nadał zamachom
samobójczym nowy wymiar. Opracował cały mechanizm posługiwania się tą
metoda walki, zadbał nawet o odpowiednią promocje. Zachowania, które dla
nas są abstrakcyjne w tej społeczności są codziennością. Rodziny martwych
zamachowców są dumne z swoich bliskich, którzy idą wałczyć z wrogiem
a bronią w tej walce jest własne życie. Niejednokrotnie czyn ten jest
powielany w rodzinach, tzn. po ojcu idzie syn, za synem córka.... Rodziny
męczenników są obdarzane szczególnym szacunkiem.

Samobójcze ataki to broń bezsilnych bądź desperatów. Opierając się na

szyickiej tradycji roli ofiary, Hezbollah czerpał jednak tyle energii, że teraz nie
chce już być ofiarą i pragnie się pozbyć aury niemocy. Kulturę ofiary ma
zastąpić kultura zwycięzcy, za jakiego uważa się Hezbollah.

We wrześniu 1993r., został podpisany izraelsko palestyński układ

pokojowy. Hamas, który nie zgadzał się nawet na uznanie Izraela, rozpoczął
działania przeciwko OWP. W celu zwiększenia swojej wydajności Hamas
wszedł w sojusz z Iranem, aby sabotować proces pokojowy. W zamian za
zwiększenie ataków na Izrael, Iran obiecał Hamasowi pomoc finansową
w wysokości 30 mln dolarów rocznie173. Doprowadziło to do wyłonienia się
z brygady al-Kasem, samobójczych męczenników, zainspirowanych
proirańską organizacją Hezbollah w Libanie. Duża część z tego rocznego
budżetu idzie na utrzymanie meczetów, szkół, sierocińców, szpitali. Hamas
troszczy się o rodziny samobójców, umozliwia on życie jak i śmierć.

Idea męczeństwa z islamu czerpie całe osadzenie samobójczego ataku

w sieci splecionej z sur Koranu, fatw i obietnic raju. Dla islamskiego kodeksu
postępowania jest decydująca różnicą czy zamach jest samobójstwem czy
nie. Albowiem od najdawniejszych czasów samobójstwo w świecie islamu

172
Ch. Reuter, op. cit., s. 92.
173
Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia… op. cit., s. 399.
70
stanowiło temat tabu. Śmierć w walce była chwalebna, ale śmierć z obcej
reki. Specjalna opcja pozwalająca na zabicie innych ludzi, stosując człowieka
jako chodzącą bombę, nie mogła być dziełem Proroka, z jednako prostego
powodu; w czasach Mahometa nie było ładunków wybuchowych.... Jedyną
dostępną bronią był miecz bądź broń podobnego typu. Jednostka
pozostawała w walce jednostką, skazaną na własne umiejętności a nie na
wynalazki techniki.

Zamachowcy – samobójcy są niekonwencjonalną bronią w rękach

fanatycznych przywódców. Kwestionują oni każdy rozkaz, żadna groźba nie
może ich zastraszyć, dlatego wzbudzają tak ogromny strach.

Wiele możnaby jeszcze napisać na temat zamachowców samobójców, gdyż

w nieskończoność można analizować portrety psychologiczne takich
zamachowców. Przyglądać się z różnych stron i w różnych kontekstach.
Niemniej jednak ja zaprzestane ta tej krótkiej analizie, ponieważ uważam, że
ten fragmenty jednoznacznie nakreśla prawdziwą istotę samobójczych
ataków. Podstawą tej działalności nalewno nie jest islam, religia w tym
przypadku jest jedynie narzędziem stosowanym do manipulacji naiwnymi
jednostkami. Podsumowując temat ten chciałabym przytoczyć pewien cytat,
który oddaje powagę problemu: „Nie roszczeń sobie jednak pretensji do
osądzania innych, może musieliśmy pójść tą straszliwą okrężną drogą, żeby
wyciągnąć z niej naukę. Nie sądzie by to była wola Boga, kiedy ktoś tak
porostu odrzuca swoje życie”174.

Słowa te padają z ust kobiety, której trzynastoletni syn zginął jako jeden
z zamachowców-samobójców..

174
Ch. Reuter, op. cit., s. 353.
71
 Zakończenie

Zamachy z 11 września w sposób dramatyczny ujawniły współczesne

zagrożenia ze strony struktur terrorystycznych. Zmusiły do zastanowienia
nad adekwatnymi formami walki z nimi, zrozumienie mechanizmów działania
oraz przyczyn, co leży u źródeł zjawiska, gdyż sięgając do podstaw łatwiej
jest zrozumieć problem. Po wydarzeniach w Madrycie stało się jasne, że
terroryzm może doprowadzić do zmiany wyników wyborczych, co wywołało
szok w państwach demokratycznych. Wiadomo, że terroryzm jest stary jak
świat, ale obecnie wraz z procesem globalizacji, stał się globalny.

Wojna przeciwko Irakowi również była uzasadniona oskarżeniami

o współpracę z organizacjami terrorystycznymi, chociaż dowody na to były
mało przekonujące. Z punktu widzenia fundamentalistów jednak okupacja
kolejnego kraju muzułmańskiego stała się potwierdzeniem ich twierdzeń
o płynącym stąd zagrożeniu dla świata islamu. Obecność wojsk
zachodnich w Iraku stała się więc okazją do wzmożenia aktywności militarnej
wymierzonej przeciwko siłom okupacyjnym175.

Państwa muszą toczyć wojnę z tworem bezpaństwowym, nie

mającym granic, którego nie można tak po prostu najechać i zgnieść. Można

175
Rocznik strategiczny 2003/2004, Warszawa 2004, s 308-309.
72
zadać sobie oczywiście pytanie jak będzie wyglądał terroryzm przyszłości
(być może najbliższej). Nie ma wątpliwości, że w XXI w. coraz mniejszą rolę
odgrywać będą państwa narodowe a coraz większą międzynarodowy kapitał
czyli ponadpaństwowe korporacje, a przychody niektórych są wyższe niż
jednego państwa. Jak walczyć z terroryzmem i wrogiem, którego nie widać?

Czy możliwe jest zdefiniowanie warunków, w jakich samobójcze

zamachy mogą stać się regularnymi środkami walki lub terroru. Samobójczy
atak stawia na głowie wszelkie reguły wojny i władzy i dlatego
konwencjonalne metody zwalczania są bezskuteczne, a nawet mogą odnosić
skutek odwrotny od pożądanego. Albowiem śmierć utraciła swoją grozę dla
kogoś, kto męczeństwo traktuje jako wybawienie. W efekcie utraciła także
swoją moc władza, która nie może grozić czymś więcej niż śmiercią...... Na to
pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Istnieje pogląd, że należy
zwalczać źródła zapalne terroryzmu, czyli po prostu hamując rozrost biedy
i wspomagając regiony III świata. Oczywiście tego typu działanie jest
potrzebne, chociażby z powodu zwykłej solidarności międzyludzkiej. Czy
jednak zastopuje to terroryzm? Nie sądzę, tym bardziej, że jest to zjawisko
natury politycznej i w polityce ma on swoje korzenie. Za każdym atakiem
stoją duże prywatne lub państwowe pieniądze – biedni ludzie nie mający nic
do stracenia są tylko instrumentem w rękach ludobójców, chcących osiągnąć
cel czy to polityczny czy czysto ekonomiczny. Nie jest, więc do końca
prawdą, że jest to walka biednych z bogatymi. Jest to raczej początek
nowego rodzaju walki politycznej lub gospodarczej, w której życie ludzkie
traktowane jest instrumentalnie, a cel zawsze jest ten sam – władza
i pieniądze.

Religia jest powszechnie wykorzystywana dla uzasadnienia

zasadniczo świeckich konfliktów narodowych bądź etnicznych, nawet, gdy
walczące strony są tego samego wyznania. Uważam, iż fałszywe jest
twierdzenie, że islam jest zagrożeniem dla Zachodu w jakimś ogólnym
sensie. Zagrożenie wojskowe ze strony zjednoczonych przez imperium
osmańskie sił islamu dawno przeminęło. W rzeczywistości kraje islamu
realizują własne, narodowe interesy, niejednokrotnie zwalczając się
nawzajem; Iran z Irakiem, Egipt z Libią, Algieria z Marokiem. Rzecz jasna,
73
kraj muzułmański wyposażony w urządzenia nuklearne mogłaby wyrządzić
znaczne szkody, podobnie jak Chiny czy Izrael, ale i tak byłoby to niewiele
w porównaniu z tym, co taki kraj mógłby wycierpieć od swoich przeciwników.
Bez sensu jest szukanie w islamie odpowiedzi na pytania polityczne
i społeczne. Przyjęte a priori odpowiedzi na te pytania określają interpretacje
tekstów. Niemuzułmanie wyjaśniający działanie niektórych muzułmanów na
podstawie religii nie pojmują istoty zagadnienia. Podobnie ja ci muzułmanie,
którzy próbują usprawiedliwić swoje działania odnosząc się do religii.
Prawdziwym zagrożeniem są fundamentaliści oraz działania polityczne, które
zachodzą na arenie międzynarodowej. Powstawanie ruchów
fundamentalistycznych i powoływanie się na islam dla usprawiedliwienia
działań politycznych nie są to zjawiska ogólne i transhistoryczne; stanowiła
wynik działania konkretnych sił w poszczególnych społeczeństwach
współczesnych. Innymi słowy mówiąc jest to odpowiedź na obecne problemy
często natury społecznej i politycznej. Gdziekolwiek pojawia się
fundamentalizm nie mamy doczynienia ze skutkiem jakiejś ponadczasowej
siły, ale z dzisiejszymi problemami tych społeczeństw i wspólnot,
np. wtrącaniem się państw do życia codziennego, zmianami
w prawodawstwie, dominacją zewnętrzną, zmianami kulturowymi
i społecznymi...Żaden z tych problemów nie ogranicza się do świata
muzułmańskiego, a każdy z nich w znacznym stopniu wystąpił w wyniku
niedawnych zmian. Sprawa między islamem a Zachodem jest bardziej
złożona i bardziej zależna od współczesnych problemów, niż by chcieli
zwolennicy i przeciwnicy fundamentalizmu islamskiego.

74
Bibliografia

Opracowania:

Abdalati H., Spojrzenie w islam, Warszawa 2002.

Alexander Y., Hoenig M., Superterroryzm, Warszawa 2001.

Alexander Y., Swetnam M. S., Siewcy Śmierci, Warszawa 2001.

Antoszewski A., Herbut R., Leksykon politologii Wrocław, 1999.

Armstrong K., Krótka historia islamu, Wrocław 2004.

Barnas R. M., Terroryzm; Od Asasynów do Osamy bin Ladena, Wrocław 2001.

Bielawski J., Koran, Warszawa 1986.

Borucki M., Terroryzm zło naszych czasów, Warszawa 2002.

Bruce S., Fundamentalizm, Warszawa 2006.

Ciechanowski G. i Sielski J., Konflikty współczesnego świata, red., Toruń 2006.

Danecki J., Arabowie, Warszawa 2001.

Danecki J., Podstawowe wiadomości o islamie, Warszawa 1998.

Davies N., Europa, Kraków 1999.

Fiedler R., Wojciechowski S., Totalitaryzm – przeszłość czy realne zagrożenie,

Poznań 2001.

Firley M., Kaczmarek J., Szum skrzydeł Azraela, Poznań 2003.

Halliday F., Islam i mit konfrontacji, Warszawa 2002.

75
Hoffman B., Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999.

Huntington S., Zderzenie cywilizacji, Warszawa 2000.

Jaber H., Hezbollah, Warszawa 2001.

Jałoszyński K., Terroryzm fundamentalistów islamskich, Warszawa 2001.

Jałoszyński K., Zagrożenie terroryzmem w wybranych krajach Europy Zachodniej

oraz w Stanach Zjednoczonych, Warszawa 2001.

Kaczmarek J., Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm islamski, Wrocław

2001.

Karczmarek J., Problemy współczesnego świata. Terroryzm i konflikty zbrojne a

fundamentalizm islamski, Wrocław 1999.

Kellera J., Islam, w: Zarys dziejów religii, Warszawa 1986.

Karolczak K., Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 1995.

Kisielewski Tadeusz A., Imperium americanum?, Warszawa 2004.

Kiwerska J., Świat w latach 1989 – 2004, Poznań 2005.

Kukułka J., Historia współczesnych stosunków międzynarodowych 1945-1996,

Warszawa 1997.

Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem,

Warszawa 2000.

Landau E., Osama ben Laden – Wojna z Zachodem, Warszawa 2001.

Majdy T. (red.), Leksykon wiedzy o Turcji, Warszawa 2003.

Malendowski W., i Mojsiewicz Cz., (red.), Stosunki międzynarodowe, Wrocław 2004.

Modrzejewska-Leśniewska J., Talibowie, Pułtusk 2001.

Mojsiewicz Cz., Leksykon problemów międzynarodowych i konfliktów zbrojnych,

Wrocław 1999.

Mojsiewicz Cz., Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków

politycznych, Wrocław 2000.

Mrozek-Dumanowska A., Islam a demokracja, Warszawa 1999.

76
Mrozek-Dumanowska A., Między ascetyzmem a reformacją, Warszawa 1994.

Mrożek-Dumanowska A., W poszukiwaniu prawdziwej wiary, Warszawa 1995.

Muszyńskiego J., Warszawa 1981.

Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1997.

Palmer R. R., The Age od the Democratic Revolution, vol. 2: The Struggle,
Princeton 1970.

Pawłowski A., Terroryzm w Europie XIX-XX wieku, Zielona Góra 1980.

Pikulski S., Prawne środki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000.

Parzymies A. (red.), Islam a terroryzm, Warszawa 2003.

Reuter Ch., Zamachowcy – samobójcy, współczesna historia, Warszawa 2003.

Rocznik Strategiczny 1998/1999, Warszawa 1999.

Rocznik strategiczny 2001/2002, Warszawa 2002.

Rocznik strategiczny 2002/2003, Warszawa 2003.

Rocznik strategiczny 2003/2004, Warszawa 2004 .

Rocznik strategiczny 2004/2005, Warszawa 2005.

Rocznik strategiczny 2005/2006, Warszawa 2006.

Ryszka F., Terroryzm polityczny. Wstęp do problematyki fenomenu, w: Terroryzm

polityczny, Warszawa 1999.

Schultz R., Conceptualizing Political Terorism: A. Typology, Los Angeles 1978.

Słownik Polityki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1999.

Sourdel J. D., Cywilizacja islamu, Warszawa 1980.

Szymborski W., Doktryna Busha. Bydgoszcz 2004.

Świeca J., Bliskowschodni proces pokojowy, Uniwersytet Śląski, Katowice 1996.

Świeca J., Regionalne i globalne oddziaływania międzynarodowe w kryzysie

bliskowschodnim, Katowice 1993.

77
Tibi B., Fundamentalizm religijny, Warszawa 1997.

Wnuk – Lisowska E., Fundamentalizm i dżihad, Warszawa 2002

Williams P. L., Al.-Kaida, Poznań 2007.

Witkowski I., Supertajne bronie islamu, Warszawa 1999.

Zasiewicz B. (red.), Encyklopedia Terroryzmu, Warszawa 2004.

Artykuły

Dickey, Opowieści arabskie, „Newsweek”, nr 14 z 7 kwietnia 2002 r.

Giełżyński W., Pełnia półksiężyca, „Wprost”, 19 IV 1998.

Tomasiewicz J., Wróg bez twarzy, Żołnierz Polski, 10/2001.

Rybarczyk M., Starcie nad Zatoką, „Newsweek”, nr5, 4 lutego 2007 r., s. 52.

„Rzeczpospolita”, z 24 IV 1995., Fundamentalizm oznacza czystość. Rozmowa z

Rezą Astaneparastem, ambasadorem Iranu w Polsce.

Zawadzki M., Iran kontratakuje, „Gazeta Wyborcza”, 9 lutego 2007 r., s. 13.

Źródła internetowe

http://www.arabia.pl/content/view/259568/2/

http://www.arabia.pl/content/view/280224/2/

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,53600,3719132.html

http://pl.wikipedia.org/wiki/Al-D%C5%BCazira.

http://en.wikipedia.org/wiki/Ayatollah

http:// www.izrael.badacz.org/historia/camp_david.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Pahlavi

http://fpc.state.gov/fpc/34547.htm

http://www.state.gov/s/ct/rls/pgtrpt/2004/html/10252.htm

http: //www.ict.org.il /inter_ter / orgdet.cfm?orgid=74

http://news.findlaw.com/cnn/docs/binladen/binladenintvw-cnn.pdf

78
http://www.usis.usemb.se/terror/rpt2000/overviewstate.html

79