I.

Od genu do cechy
1. Budowa i funkcje kwasw nukleinowych
1. Nazwa zwizku: DNA. Biologiczna rola zwizku: jest nonikiem informacji genetycznej
dotyczcej budowy i funkcjonowania kadej komrki, umoliwiajcym dokadne
powielanie tej informacji podczas powstawania komrek potomnych.
2. A; Uzasadnienie: taki sposb powielania DNA sprawia, e kada z nici stanowi
matryc do budowy nowej nici, co zapewnia precyzyjne przekazanie informacji
genetycznej.
3. B
4. Od gry: 4, 5, 1, 3, 2
5.

Uzasadnienie: wstawienie tyminy naprzeciwko cytozyny i guaniny jest niezgodne

z zasad komplementarnoci.
6.

A RNA, B DNA
7. I P, II F, III P, IV P
8. A rRNA; B mRNA, rRNA, tRNA; C mRNA; D mRNA, rRNA, tRNA
2. Geny i genomy
1. I F, II P, III P
2.

3. A
4. A 1, B 2, C 3

Strona 1 z 22

5. przewenie wyznaczajce ramiona chromosomu centromer, zestaw

chromosomw komrki somatycznej organizmu kariotyp, DNA poczony
z biakami chromatyna, obszar komrki prokariotycznej zawierajcy DNA nukleoid
6.

7.
8. a) 32, b) 56, c) 23, d) 45
9.

Na przykad:
A np. 3n, B 2n, C n
3. Kod genetyczny
1. Biako Y; Uzasadnienie: trzy nukleotydy koduj jeden aminokwas, wic biako Y
skada si z 282 aminokwasw, a biako X ze 105 aminokwasw.
2. RNA; Wyjanienie: gen (DNA) zawiera zwykle sekwencje niekodujce, ktre s
wycinane podczas tumaczenia informacji genetycznej na kolejno aminokwasw
w biaku. Z tego wzgldu wygodniej jest od razu stosowa sekwencj mRNA, ktra
zawiera same eksony.
3. A, C
4. Na przykad: ATGGGGGTTCCC
5. Wskazany kodon: ATG; Uzasadnienie: kodon oznaczajcy metionin zwykle wyznacza
pocztek odczytywania informacji o sekwencji aminokwasw w biaku.
6. Od gry: CAT, CAU, histydyna
7.

Kodon/kodony

Aminokwas

CCU, CCC, CCA, CCG prolina u rolin i bakterii

Cecha kodu genetycznego

uniwersalny

AAA, AAG

lizyna

zdegenerowany

GCG

alanina

trjkowy

8. Powstanie krtsze biako, zakoczone w miejscu, w ktrym pojawi si kodon TGA.

9. Liczba nukleotydw: 753; Liczba kodonw: 251
10. Zapis jest nieprawidowy, poniewa kod genetyczny jest jednoznaczny jeden kodon
nie moe kodowa dwch aminokwasw.

Strona 2 z 22

4. Ekspresja genw
1. 1 transkrypcja, 2 translacja; Cel procesu 3: uzyskanie przez biako odpowiednich
waciwoci chemicznych i fizycznych oraz okrelonej aktywnoci i stabilnoci, aby
mogo peni swoj funkcj w komrce.
2.

3. a) Przygotowanie RNA do translacji (mRNA) lub do penienia funkcji w komrce

(tRNA, rRNA); b) Proces zachodzi gwnie w jdrze komrkowym, take
w mitochondriach i chloroplastach; c) Tak; d) S to sekwencje genu niekodujce
biaka (acucha polipeptydowego); e) Kolorem pomaraczowym
4.

5.

Kodon
DNA

Kodon
mRNA

Antykodon
w tRNA

Aminokwas transportowany przez

tRNA

TAT

UAU

AUA

tyrozyna

TCA

UCA

AGU

seryna

TGT

UGU

ACA

cysteina

Strona 3 z 22

6. A, D; uzasadnienie: s to kodony STOP, ktre nie koduj adnego aminokwasu.

Oznaczaj one miejsce zakoczenia odczytywania informacji o sekwencji
aminokwasw w danym biaku.
5. Podstawowe reguy dziedziczenia genw wersja A
1. Zaoenie: A allel warunkujcy ciemny kolor wosw, a allel warunkujcy jasny
kolor wosw. Genotyp matki mczyzny: aa; Genotyp mczyzny: Aa; Genotyp
kobiety: aa; Moliwe fenotypy dzieci: Aa lub aa; Prawdopodobiestwo urodzenia si
dziecka o ciemnych wosach: 50%.

Aa

aa

Aa

aa

2. A cc; B BB; C Dd
3. Zaoenie: A allel warunkujcy dug odyg, a allel warunkujcy krtk odyg, B
allel warunkujcy ty kolor strkw, b allel warunkujcy zielony kolor strkw.
Genotypy grochu pokolenia P: aabb oraz AABB; Genotyp grochu pokolenia F1: AaBb;
Genotyp grochu o dugiej odydze i zielonych strkach (heterozygoty): AaBb.

AB

Ab

aB

ab

AABB
AABb
AB (duga odyga, (duga odyga,
te strki)
te strki)

AaBB
(duga odyga,
te strki)

AaBb
(duga odyga,
te strki)

AABb
AAbb
Ab (duga odyga, (duga odyga,
te strki) zielone strki)

AaBb
(duga odyga,
te strki)

Aabb
(duga odyga,
zielone strki)

AaBB
AaBb
aaBB
aaBb
aB (duga odyga, (duga odyga, (krtka odyga, (krtka odyga,
te strki)
te strki)
te strki)
te strki)
ab

AaBb
Aabb
aaBb
aabb
(duga odyga, (duga odyga, (krtka odyga, (krtka odyga,
te strki) zielone strki)
te strki)
zielone strki)

Stosunek fenotypw pokolenia F2: 9 : 3 : 3 : 1

4. Zaoenie: A allel warunkujcy kolor wosw inny ni rudy, a allel warunkujcy
rudy kolor wosw, B allel warunkujcy piwny kolor oczu, b allel warunkujcy
niebieski kolor oczu. Genotyp ojca: aabb; Genotyp matki: AaBb; Genotyp syna: aabb.

Strona 4 z 22

5. Zaoenie: A allel warunkujcy krzyowanie rk z lew rk na wierzchu, a allel

warunkujcy krzyowanie rk z praw rk na wierzchu, IA allel warunkujcy
powstawanie antygenu A na powierzchni krwinek, IB allel warunkujcy
powstawanie antygenu B na powierzchni krwinek. Gdy mczyzna posiada genotyp
AAIAIB, genotypy gamet to AIA lub AIB; gdy mczyzna posiada genotyp AaIAIB,
genotypy gamet to AIA, AIB, aIA lub aIB.
6. Zaoenie: A allel warunkujcy czerwony kolor kwiatw, a allel warunkujcy biay
kolor kwiatw. Genotypy pokolenia rodzicielskiego: osobnik mski Aa, osobnik
eski Aa; genotyp rowych rolin: Aa; Genotyp biaych rolin: aa; genotyp
czerwonych rolin: AA; Sposb dziedziczenia barwy kwiatw: niepena dominacja.
7. A
8. I F, II P, III P, IV F
5. Podstawowe reguy dziedziczenia genw wersja B
1. Zaoenie: A allel warunkujcy dugie rzsy, a allel warunkujcy krtkie rzsy.
Genotyp mczyzny: aa; genotyp kobiety: Aa; moliwe fenotypy dzieci: Aa lub aa;
Prawdopodobiestwo urodzenia si dziecka o rzsach dugich: 50%.

Aa

Aa

aa

aa

2. Zaoenie: A allel warunkujcy odstajce uszy, a allel warunkujcy przylegajce

uszy. Genotypy rodzicw: Aa i Aa lub Aa i aa.
3. A B; B aa, cc; C Ee
4. Zakoenie: A allel warunkujcy krcone wosy, a allel warunkujcy proste wosy,
B allel warunkujcy obecno piegw, b allel warunkujcy brak piegw. Genotyp
ojca: AaBb; Genotyp matki: Aabb; Genotyp crki: aaBb.
5. I P, II F, III F, IV F
6. Zaoenie: A allel warunkujcy czerwony kolor kwiatw, a allel warunkujcy biay
kolor kwiatw, B allel warunkujcy ty kolor nasion, b allel warunkujcy zielony
kolor nasion. Genotypy grochu pokolenia P: aabb oraz AABB; Genotyp grochu
pokolenia F1: AaBb; Genotyp grochu o biaych kwiatach i zielonych nasionach: aabb.

ab

AB

Ab

aB

ab

AaBb
(czerwone
kwiaty,
te nasiona)

Aabb
(czerwone
kwiaty,
zielone nasiona)

aaBb
(biae kwiaty,
te nasiona)

aabb
(biae kwiaty,
zielone nasiona)

Moliwe fenotypy rolin pokolenia F2: czerwone kwiaty i te nasiona; czerwone

kwiaty i zielone nasiona; biae kwiaty i te nasiona; biae kwiaty i zielone nasiona
Strona 5 z 22

7. Zaoenie: A allel warunkujcy splatanie doni z lewym kciukiem na wierzchu,

a allel warunkujcy splatanie doni z prawym kciukiem na wierzchu, i allel
warunkujcy grup krwi 0. Gdy kobieta posiada genotyp AAii, genotyp gamet to Ai;
gdy kobieta posiada genotyp Aaii, genotypy gamet to Ai lub ai.
8. Tak, gdy genotypy rodzicw to IAi oraz IBi.

IA

IB

IAIB

I Bi

IAi

ii

9. C
6. Genetyczne uwarunkowania pci. Cechy sprzone z pci
1.

XX

XY

XX

XY

Prawdopodobiestwo urodzenia si chopca wynosi: 50%.

2. Na przykad: A pojedyncze geny zlokalizowane na chromosomach autosomalnych,
B liczba kompletw chromosomw, C temperatura inkubacji jaj
3. A XY, B XX, C XY, D XX
4. XDXd, XHXh
5. D
6. Twierdzenie jest suszne, gdy matka nie choruje na hemofili (genotyp matki to XHXH
lub XHXh).

Xh

XH

XH Xh

XH Y

XH

XH Xh

XH Y

Xh

XH

XH Xh

XH Y

Xh

XhXh

XhY

lub

7. Skrelone: XHXh, XHY, mog, nie bdzie adna

8. C
Strona 6 z 22

9. Obecno rogw u przedstawionego na fotografii gatunku owcy jest cech zwizan

z pci, poniewa heterozygoty mskie i eskie wykazuj rne fenotypy
heterozygota mska posiada rogi, natomiast heterozygota eska nie posiada rogw.
7. Zmiany w informacji genetycznej wersja A
1. B
2. Rodzaj mutacji: substytucja; Skutki mutacji: powstanie biaka z niewaciwym
aminokwasem asparagin zamiast glutaminy, moe to spowodowa zmian
aktywnoci kodowanego biaka.
3. Od lewej: delecja (mutacja genowa), delecja (mutacja chromosomowa); Wyjanienie:
delecja rodzaj mutacji genowej polega na utracie jednego lub kilku nukleotydw
w obrbie jednego genu, czego wynikiem jest najczciej powstanie
niefunkcjonalnego biaka. Z kolei delecja rodzaj mutacji chromosomowej polega
na utracie fragmentu chromosomu, ktry moe obejmowa wicej ni jeden gen,
czego wynikiem jest brak wicej ni jednego funkcjonalnego biaka.
4. Rodzaj mutacji: A duplikacja, B dodanie chromosomu (trisomia). Przyczyna:
A pknicie chromosomw homologicznych i przyczenie fragmentu jednego
chromosomu do drugiego, B zaburzenia w rozdziale chromosomw podczas
podziau komrki.
5. D (delecja dwch nukleotydw)
6. a) Stwierdzenie jest poprawne zarwno kobiety, jak i mczyni mog by
nosicielami danego allelu, choruj homozygoty recesywne niezalenie od pci;
b) Allel jest recesywny; c) 25%; d) AA i Aa
7. Mutacja liczbowa polegajca na utracie (monosomia) lub dodaniu (trisomia)
chromosomu.
7. Zmiany w informacji genetycznej wersja B
1. Proces dotyczy rozmnaania pciowego. Wyjanienie, np.: w wyniku crossing-over
powstaj nowe, unikalne kombinacje alleli, co ma duy wpyw na ksztatowanie si
zmiennoci organizmw.
2. Promieniowanie rentgenowskie jest znanym czynnikiem mutagennym, dlatego
wykonywanie bada rentgenowskich niesie ze sob ryzyko uszkodzenia DNA w
komrkach podu, co z kolei moe spowodowa u niego wady lub choroby.
3. Rodzaj mutacji: insercja; Skutki mutacji: powstanie biaka o zmienionej kolejnoci
aminokwasw na skutek zmiany ramki odczytu, biako to zazwyczaj wykazuje
zaburzenia w funkcjonowaniu.
4. Rodzaj mutacji: A delecja, B utrata chromosomu (monosomia); Przyczyna mutacji:
A pknicie chromosomu w dwch miejscach i jego scalenie z wykluczeniem
fragmentu midzy pkniciami, B zaburzenia w rozdziale chromosomw podczas
podziau komrki.
5. I F, II P, III F, IV P (dotyczy pary z pokolenia F1)

Strona 7 z 22

6. obecno dodatkowego nukleotydu w nici DNA insercja, utrata kilku nukleotydw

delecja, obecno dodatkowego fragmentu chromosomu duplikacja,
przemieszczenie fragmentu chromosomu i doczenie go do innego chromosomu
translokacja
7. Na przykad: promieniowanie ultrafioletowe, benzopiren (skadnik dymu
tytoniowego), alkohol.
8. Od lewej: insercja, duplikacja; Wyjanienie: insercja rodzaj mutacji genowej
polega na wstawieniu jednego lub kilku nukleotydw w obrbie jednego genu, czego
wynikiem jest najczciej powstanie niefunkcjonalnego biaka. Z kolei duplikacja
rodzaj mutacji chromosomowej polega na wstawieniu fragmentu chromosomu
homologicznego, ktry moe obejmowa wicej ni jeden gen, czego wynikiem mog
by zaburzenia w produkcji wicej ni jednego biaka.
8. Choroby genetyczne czowieka
1. C
2. X obok zda: Dziecko moe posiada erytrocyty o nieprawidowym ksztacie. Dziecko
moe cierpie na mukowiscydoz.
3. fenyloketonuria, albinizm, anemia sierpowata
4. C
5. Na przykad: Popieram przeprowadzanie bada prenatalnych, poniewa umoliwiaj
one diagnoz wad wrodzonych, dziki czemu matka dziecka z wad wrodzon moe
uzyska wczenie pomoc (m.in. psychologiczn) i pozna moliwoci leczenia danej
wady ju podczas ciy.
6. I F, II F, III P, IV P, V P
7. Nazwa choroby: zesp Klinefeltera; Rodzaj mutacji: chromosomowa, liczbowa; Pe:
mska; Liczba chromosomw w komrkach somatycznych: 47; Cechy fenotypu: sabo
wyksztacone mskie cechy pciowe, niedorozwj jder i narzdw pciowych,
zmniejszona podno, wysoki wzrost.
8. Na przykad: Zesp kociego krzyku, choroba o podou genetycznym,
spowodowana delecj fragmentu chromosomu 5.
Od genu do cechy lekcja powtrzeniowa wersja A
1. a) Chromosom;

b)
c) Jdro komrkowe; d) Geny sprzone; e) Choroba Huntingona; f) Crossing-over
2. A

Strona 8 z 22

3. nukleotyd podstawowa jednostka budulcowa kwasw nukleinowych, ekson

kodujcy odcinek DNA, chromatyna posta DNA poczona z biakami, kodon trzy
nukleotydy zawierajce informacj o aminokwasie
4. a) IAIB; b) 45, X; c) np. AA; d) 47, XXY; e) XHXh
5.

6. a) Jest to konieczne, aby ilo DNA w komrkach potomnych bya identyczna jak w
komrce macierzystej; b) Jest to konieczne, by powstao prawidowe biako (zdolne
do penienia swojej funkcji w komrce); c) Jest to konieczne, aby mogo doj do
translacji.
7. Badan rolin naley skrzyowa z grochem o zielonych nasionach. Jeli w pokoleniu
potomnym 50% rolin ma zielone nasiona badana rolina bya heterozygot pod
wzgldem barwy nasion.
Od genu do cechy lekcja powtrzeniowa wersja B
1. a) Allel recesywny, poniewa choroba nie wystpuje w kadym pokoleniu; b) Nie
mona tego ustali. Choroba moe by sprzona z pci (jeli matka bya nosicielk
choroby a ojciec by zdrowy), na co wskazuje fakt, e schorzenie dotyczy mczyzn,
ale moe by to rwnie choroba autosomalna recesywna (jeli matka oraz ojciec byli
nosicielami allelu recesywnego).
2. Skrelone: duplikacja, kondensacja chromatyny, tRNA, DNA, jdrze, nukleoidzie
3. A, C; Uzasadnienie: Mendel opisywa dziedziczenie u grochu zwyczajnego. Barwa
grochu dziedziczy si w taki sposb, e jeden allel (warunkujcy czerwon barw)
dominuje w peni nad drugim allelem (warunkujcym bia barw). Krzywka w
punkcie B nie dotyczy tego sposobu dziedziczenia (jest to dominacja niezupena).
Krzywka w punkcie A zgadza si z opisanym przez Mendla sposobem dziedziczenia
barwy kwiatw grochu w wypadku, kiedy pokolenie rodzicielskie to homozygoty
dominujca i recesywna. Krzywka w punkcie C zgadza si z opisan przez Mendla
sytuacj dziedziczenia barwy kwiatw grochu w wypadku, kiedy pokolenie
rodzicielskie stanowi dwie heterozygoty.
4. B
5. a) Kwas rybonukleinowy RNA; b) W cytoplazmie; c) 30; d) A

Strona 9 z 22

6. a) IAIB; b) XHXh; c) Zaoenie: a allel warunkujcy jasne wosy, genotyp to aadd;

d) Zaoenie: A allel warunkujcy piwny kolor oczu, a allel warunkujcy niebieski
kolor oczu, genotyp dziecka to Aa
7. A crossing-over; Znaczenie: W wyniku crossing-over powstaj nowe, unikalne
kombinacje alleli, co ma duy wpyw na ksztatowanie si zmiennoci organizmw; B
replikacja DNA; Znaczenie: umoliwia precyzyjne przekazywanie informacji
genetycznej komrkom potomnym.

II. Biotechnologia i inynieria genetyczna

1. Biotechnologia tradycyjna
1.

Cecha

Biotechnologia tradycyjna

Biotechnologia nowoczesna

Podstawowe
metody

selekcja sztuczna

techniki inynierii
genetycznej

Gwne
zastosowanie

przemys spoywczy, ochrona

rodowiska

medycyna, farmacja,
rolnictwo

Przykad organizmu
wykorzystywanego
w biotechnologii

np. bakterie mlekowe, grzyby

z rodzaju Penicillum

np. paeczka okrnicy,

kukurydza, soja

2. Oddychanie tlenowe: A, B, D, E; Oddychanie beztlenowe: B, C, E, F.

3. A bakterie mlekowe, wykorzystywane do fermentowania mleka, dziki czemu jogurty
maj charakterystyczny zapach, smak i konsystencj; B np. grzyby z rodzaju
Penicillum, nadajce produktowi charakterystyczny smak i aromat.
4. I F, II F, III P, IV P; Poprawione zdania: I. To reakcja przeprowadzana przez
bakterie w warunkach beztlenowych. Jej produktem jest kwas mlekowy. II. Dodawanie
soli zapobiega przenikaniu wody z ogrkw do roztworu.
5. Drode; Uzasadnienie: drode dziki przeprowadzanemu procesowi fermentacji
etanolowej powoduj spulchnienie ciasta drodowego.
6. Kiszenie stosowano jako metod przechowywania warzyw, poniewa proces ten
zachodzi atwo i spontanicznie. Podczas kiszenia powstaje kwas mlekowy, ktry
powoduje zakwaszenie ywnoci, dziki czemu nie rozmnaaj si w niej bakterie
powodujce psucie si.
7. Twierdzenie jest nieprawdziwe. Uzasadnienie: w biotechnologii tradycyjnej stosuje si
zarwno organizmy przeprowadzajce fermentacj, jak i organizmy oddychajce
tlenowo, np. bakterie octowe, wykorzystywane do produkcji octu.
2. Biotechnologia w ochronie rodowiska
1. Mikroorganizmy wykorzystuje si do oczyszczania ciekw I powietrza, poniewa
wyksztaciy one zdolno do uzyskiwania energii z rozkadu substancji toksycznych.
2. Znak X przy fotografii oznaczonej liter B.

Strona 10 z 22

3. Od lewej: C, B, D, A.
4. Wady, np.: produkt biogaz moe uwalnia si w sposb niekontrolowany i stwarza
zagroenie dla ludzi lub rodowiska, wic fermentacj trzeba przeprowadza w
zakadach utylizacji odpadw; trzeba zainwestowa w budow komr fermentacyjnych i
zakupi aparatur do pomiaru warunkw procesu. Zalety: wytworzony biogaz moe
stanowi rdo energii, spalanie biogazu ogranicza emisj metanu do atmosfery
(zmniejsza efekt cieplarniany).
5. I F, II P, III P, IV F
6. fermentacja metanowa biogaz, biofiltr oczyszczone powietrze, spalanie masy
rolinnej energia cieplna, kompostowanie naturalny nawz organiczny
7. a) Ropa naftowa; b) Jest to skuteczna metoda, poniewa rdem energii s dla takich
bakterii wglowodory zawarte w ropie naftowej; c) ropa naftowa jest przyczyn
miertelnych zatru organizmw morskich, skleja rwnie pira ptakw, przez co trac
one waciwoci termoregulacyjne.
3. Podstawowe techniki inynierii genetycznej wersja A
1. a) Organizm transgeniczny; b) Moliwo syntezy insuliny czowieka; c) Tak, poniewa
kady organizm zawierajcy gen pochodzcy z innego organizmu (transgeniczny) jest
organizmem zmodyfikowanym genetycznie (GMO).
2. Na przykad: Celem jest npoznanie kolejnoci nukleotydw w danym genie i uzyskanie
na tej podstawie informacji o funkcji lub lokalizacji w komrce kodowanego przez niego
biaka; celem jest sprawdzenie poprawnoci przeprowadzonej modyfikacji genetycznej.
3. B, E
4. I P, II F, III F, IV P
5. Od lewej: wektor, plazmid zawierajcy gen z innego organizmu, komrka ze
zmodyfikowanym materiaem genetycznym
6. A
7. sekwencjonowanie DNA odczytanie kolejnoci nukleotydw w nici DNA, sonda
molekularna odszukanie odcinka DNA w prbce materiau genetycznego, acuchowa
reakcja polimerazy kopiowanie okrelonego fragmentu DNA
3. Podstawowe techniki inynierii genetycznej wersja B
1. B, D
2. a) Enzym restrykcyjny; b) Na przykad: przecinanie wektora w okrelonym miejscu oraz
wycinanie genu z genomu jest wykorzystywane przy tworzeniu organizmw
transgeniczych
3. Od gry: 4, 2, 5, 1, 3 lub 4, 1, 5, 2, 3
4. startery, polimeraza DNA, plazmid, nukleotydy DNA
5. A

Strona 11 z 22

6. Jest to metoda wektorowa. Uzasadnienie: plazmid jest wykorzystywany jako przenonik

genu do jdra komrkowego danego organizmu, jest wic wektorem.
7. Na przykad: Biblioteki genomowe pozwalaj na szybki dostp do wybranego genu w
celu jego powielenia.
8. B
9. S to komrki majce zdolno pobierania duych czsteczek DNA. Wykorzystuje si je
np. w transformacji genetycznej.
4. Organizmy zmodyfikowane genetycznie
1. Na przykad: a) Taka modyfikacja jest niesuszna, poniewa nie wiadomo, czy biako z
bakterii nie bdzie szkodliwe dla zdrowia czowieka w dugim okresie czasu (np.
kilkadziesit lat); b) Taka modyfikacja jest suszna, poniewa transgeniczna odmiana
ziemniaka pozwala na ograniczenie stosowania chemicznych rodkw ochrony rolin,
ktre zanieczyszczaj rodowisko.
2.

3.

4. C IV
5. I P, II F, III P, IV F
6. Zwierzta mona traktowa jako ywe bioreaktory, poniewa ich ciaa su do
produkcji biofarmaceutykw, peni wic t sam funkcj, co stosowane w fabrykach
bioreaktory mechaniczne.
Strona 12 z 22

5. Biotechnologia a medycyna
1. Od gry: AMG, WB, AMG, WB, AMG
2. c, d
3. biofarmaceutyk substancja lecznicza dziaajca na komrki pacjenta poprzez
hamowanie lub pobudzanie wybranych reakcji metabolicznych, szczepionka
mobilizuje komrki ukadu immunologicznego do wytwarzania odpornoci, komrki
macierzyste komrki, ktre mog rnicowa si do wyspecjalizowanych komrek
ciaa, test genetyczny umoliwia wybr leku o najwikszej skutecznoci dla danego
pacjenta, antybiotyk lek majcy zdolno niszczenia komrek bakterii
4. Ryzyko jest mniejsze, poniewa organizm biorcy nie rozpoznaje komrek takiego
narzdu jako obcych i ich nie niszczy. Dzieje si tak, poniewa komrki wyhodowanego
narzdu maj na powierzchni te same znaczniki (antygeny), co komrki biorcy
5. Przedstawione geny koduj dwa acuchy insuliny czowieka, niezbdne do powstania
funkcjonalnej insuliny.
6. Skrelone: biofarmaceutykw, doskonaleniu genomu, jest cakowicie bezpieczny
7. Na przykad: stanowisko przeciw Uwaam, e prby terapii genowej powinny zosta
ograniczone, gdy ryzyko zwizane z terapi jest zbyt due dla pacjentw; Stanowisko
za popieram prby terapii genowej, poniewa s jedyn szans dla osb z cikimi
chorobami genetycznymi na popraw komfortu ycia.
6. Klonowanie tworzenie genetycznych kopii
1. A, D
2. Od lewej: fragmentacja, rozdzielenie komrek zarodka we wczesnym stadium, podzia
komrki.
3. Na przykad: uzyskanie odmian zboa odpornych na szkodniki upraw, uzyskanie odmian
rolin o kwiatach nietypowej barwy.
4.

Zakady wykorzystujce
klony komrek

Sposoby wykorzystania klonw komrek

firma kosmetyczna

np. testy toksycznoci produktw kosmetycznych

firma farmaceutyczna

produkcja biaek, ktre s skadnikami szczepionek

wytwrnia serw

np. produkcja podpuszczki

Strona 13 z 22

5.

6.

Klonowanie czowieka
argumenty za
na przykad:

argumenty przeciw
na przykad:

nie mona zakazywa postpu

technologicznego

te same efekty terapeutyczne mona

uzyska w inny sposb,

klonowanie komrek
embrionalnych mona wykorzysta
w terapii chorb

niedoskonao techniki moe

prowadzi do cierpienia lub chorb
klonw,

pozwoli ono na posiadanie

potomstwa nieobarczonego wadami
genetycznymi

wykracza przeciwko prawu

do genetycznej wyjtkowoci

7. Na przykad: a) do oczyszczania oceanw z plam ropy naftowej; b) do upraw na

terenach zagroonych susz.

Strona 14 z 22

7. Inynieria genetyczna korzyci i zagroenia

1.

Rolina

Cecha uzyskana na skutek

wprowadzenia obcego genu

Przydatno modyfikacji

ziemniak

wzrost zawartoci skrobi

burak cukrowy

duszy okres przechowywania

bez strat w zawartoci cukru

np. przydatna w przemyle

spoywczym niszy koszt
produkcji cukru

banan

odporno na grzyby

np. przydatna w rolnictwie

wyeliminowanie strat w
uprawach z powodu chorb
grzybiczych

np. przydatna w rolnictwie

mniejszy koszt otrzymywania
pasz lub produkcji skrobi

2. Na przykad: Spoywanie tych rolin przez zwierzta moe powodowa zatrucia lub
mier, w efekcie wiksz miertelno wyszych poziomw acucha pokarmowego.
3. Na przykad: Ograniczenie moliwoci rozmnaania organizmw zmodyfikowanych
genetycznie; Separowanie odmian transgenicznych od otoczenia.
4. Na przykad: zalety produkty GMO s mniej zanieczyszczone rodkami ochrony rolin,
s wic zdrowsze, mog mie lepsze walory smakowe czy zapachowe, mog mie
przeduon trwao; wady: nie mona oceni dugotrwaych skutkw spoywania
produktw GMO, potencjalnie mog by przyczyn chorb lub uczule
5. Na przykad: Badania takie stwarzaj niebezpieczestwo, e czowiek stanie si tylko
rodkiem do ich prowadzenia; Mog doprowadzi do powstawania wad i chorb u ludzi
ze wzgldu na niedoskonaoci technologiczne inynierii genetycznej.
6. I F, II P, III P, IV F, V F
7. Na przykad: stanowisko za: Inynieria genetyczna jest dopuszczalna, poniewa moe
przyczyni si do rozwoju medycyny czy te wiedzy biologicznej, jednak warunkiem
przeprowadzania bada jest ocena ryzyka wystpienia negatywnego oddziaywania na
rodowisko i czowieka; stanowisko przeciw: jest to niedopuszczalne ze wzgldw
etycznych
8. Ma to na celu zabezpieczenia rodowiska przed niekontrolowanym rozprzestrzenieniem
si bakterii zmodyfikowanych genetycznie, co mogoby naruszy rwnowag
ekostystemw.
8. Znaczenie bada nad DNA
1. a) onkil jest dawc genu warunkujcego syntez prowitaminy A; b) Organizmy
transgeniczne; c) Aby przenie gen onkila do organizmu docelowego yta

Strona 15 z 22

2. Sformuowanie dotyczy fragmentw DNA w genomie czowieka, ktre s

charakterystyczne dla ludzi. Mog to by np. geny zawierajce niewielkie zmiany w
porwnaniu z ich wersjami u przodkw czowieka lub najbliej spokrewnionymi z nim
zwierztami, a kodujce nowe, unikalne dla czowieka cechy.
3. Na przykad: Identyfikacja sprawcw przestpstw; Ustalanie ojcostwa; Badania osb
daleko ze sob spokrewnionych.
4. B
5. 3, Uzasadnienie: Wzr prkw DNA po rodziale elektroforetycznym w prbie 3 jest
identyczny ze wzorem prkw materiau genetycznego pobranego z ubrania zaginionej
osoby. wiadczy to o tym, e DNA jest takie samo w obu tych prbach.
6. 1 pobranie materiau biologicznego (np. liny) dziecka i domniemanego ojca, 2
izolacja DNA, 3 powielenie wybranych fragmentw DNA za pomoc PCR, 4 analiza
powielonych fragmentw w celu ustalenia ktre ich wersje wystpuj u badanych osb
(ustalenie profili genetycznych), 5 porwnanie profili genetycznych dziecka i
domniemanego ojca
7. badanie mutacji w genie fenyloalaniny diagnostyka molekularna, tworzenie profilu
genetycznego wybranej osoby medycyna sdowa, sekwencjonowanie genu insuliny
czowieka nowoczesna biotechnologia, porwnywanie sekwencji genw
charakteryzujcych si ma zmiennoci w populacji systematyka
Biotechnologia i inynieria genetyczna lekcja powtrzeniowa wersja A
1. C
2. fermentacja etanolowa wysokoprocentowy napj alkoholowy, elektroforeza
fragmenty DNA rozdzielone w elu, rnicowanie komrek macierzystych narzd do
przeszczepu, klonowanie identyczne genetycznie komrki, terapia genowa genom z
prawidow wersj wadliwego genu
3. a) Na przykad enzym restrykcyjny, ligaza; b) Wektory; c) Plazmid; d) Na przykad wirus
4. Wytwarzanie biopaliwa nastpuje z wykorzystaniem metod biotechnologii tradycyjnej,
poniewa w procesie tym nie stosuje si organizmw zmodyfikowanych za pomoc
technik inynierii genetycznej.
5. acuchowa reakcja polimerazy (PCR); Zastosowanie, np.: ustalanie ojcostwa,
tworzenie organizmw transgenicznych.
6. B
7. I F, II F, III P, IV F
Biotechnologia i inynieria genetyczna lekcja powtrzeniowa wersja B

Strona 16 z 22

1.

Metody biotechnologii
tradycyjnej

nowoczesnej

produkcja chleba, wytwarzanie biopaliw, tworzenie bibliotek genomowych,

kiszenie kapusty, produkcja wina
diagnostyka molekularna chorb
zakanych, produkcja biofarmaceutykw
2. Bakteria oporna na antybiotyk przekazaa bakterii wraliwej na antybiotyk gen
warunkujcy oporno na antybiotyk (za pomoc plazmidu). Proces ten jest
wykorzystywany podczas transformacji genetycznej.
3. a) Klonowanie terapeutyczne ma na celu terapi chorb, nie ma na celu otrzymania
nowego organizmu, natomiast klonowanie reprodukcyjne ma na celu uzyskanie nowego
organizmu o tych samych cechach co organizm macierzysty; b) Enzym restrykcyjny suy
do rozcinania nici DNA, natomiast ligaza do czenia dwch nici DNA.
4. acuchowa reakcja polimerazy (PCR).
5. zmodyfikowane genetycznie drode wytwarzanie hormonu wzrostu czowieka,
organizmy tworzce osad czynny oczyszczanie ciekw, bakterie mlekowe
wytwarzanie zakwasu chlebowego, transgeniczny szczur wdrowny badanie
przebiegu choroby Alzheimera, zarodki kurze produkcja szczepionek
przeciwwirusowych
6. Na przykad: a) Fragmentacja rolin; b) Powielanie zwierzt o cennych cechach
uytkowych, np. transgenicznych ssakw produkujcych w mleku substancje lecznicze;
c) Niska efektywno klonowania; maa przydatno dla genetycznego doskonalenia
zwierzt; d) Badania zwikszaj poziom wiedzy w dziedzinie biologii rozwoju zwierzt,
co mona wykorzysta przy leczeniu chorb czowieka.

III. Ochrona przyrody

1. Czym jest rnorodno biologiczna?
1. Od gry: 1, 3, 1, 2, 1, 2
2. A; Uzasadnienie, np.: Na fotografii B wystpuje tylko jeden gatunek drzew, brak
krzeww, powalonych pni, ktre s siedliskiem wielu gatunkw grzybw i owadw. Na
fotografii A wida wiele krzeww i rolin zielnych oraz powalone pnie co sugeruje, e
w ekosystemie wystpuje wicej gatunkw.
3. Wskazania, np.: okolice Biaowiey (Puszcza Biaowieska), rodkowa Polska (Puszcza
Kampinoska); Przyczyny, np.: Warunki rodowiska; Wpyw dziaalnoci czowieka.

Strona 17 z 22

4.

5. Na przykad: Organizmy s rdem poywienia dla ludzi; Zachowanie biornorodnoci

podnosi walory turystyczne i rekreacyjne danego obszaru; Dziki zachowaniu
biornorodnoci nowo odkryte organizmy mog by wykorzystane jako rdo lekw.
6. C, D
7. Niewielkie populacje charakteryzuj si ma rnorodnoci genetyczn, co moe
prowadzi do zwikszenia czstoci wystpowania alleli recesywnych, a w efekcie do
obnienia podnoci czy ywotnoci osobnikw. Spowoduje to wyginicie populacji
w duszym okresie czasu mimo stara ze strony czowieka
2. Zagroenia rnorodnoci biologicznej
1. Tama negatywnie wpywa na rnorodno biologiczn rzek. Uzasadnienie, np.: tama
uniemoliwia przemieszczanie si i swobodne krzyowanie si osobnikw oraz migracje
ryb w celu rozrodu, co prowadzi do spadku rnorodnoci biologicznej.
2. B, E
3. B
4. Podkrelone: rzadko, zmniejsza si, wymarych.
5. a) Brak naturalnych wrogw; b) Na przykad biedronka azjatycka.
6. A owiectwo i drapienictwo (przywiezione przez ludzi na wysp Mauritus zwierzta
gwnie szczury i winie wyjaday jaja dronta dodo); B rybostwo; C
kolekcjonerstwo, niszczenie siedlisk rolin ywicielskich (przeksztacanie w obszary
rolnicze)
7. Skrelone: spadek, wzrost, rozprzestrzenianie si gatunkw inwazyjnych, obcych.
8. ki stopniowo zarastay krzewami, drzewami i rolinnoci trawiast, ktre byy bardziej
konkurencyjne i wypary gatunki rolin charakterystyczne dla k zioorolowych. Utrata
rolin ywicielskich spowodowaa obnienie liczebnoci populacji zwierzt wystpujcych
na kach (np. motyli).
3. Motywy i koncepcje ochrony przyrody
1. A, C, D, E
Strona 18 z 22

2. a) Na przykad prowadzenie bada naukowych nad nieznanymi gatunkami grzybw

wystpujcymi w Puszczy Biaowieskiej; b) Na przykad: przyroda jest najwysz
wartoci i naley j chroni z szacunku dla niej samej; c) Puszcza Biaowieska jest
naszym dobrem narodowym, dbanie o ni jest powinnoci kadego Polaka; d) naley
chroni Puszcz, aby mc zachowa jej pikno dla przyszych pokole.
3. Na przykad: motyw estetyczny; Uzasadnienie: zachowanie rnorodnoci biologicznej
wie si z zachowaniem terenw, ktre mog by wykorzystane w celach
turystycznych, przyroda moe by rdem przey estetycznych dla kadego czowieka.
4. Na przykad: przed objciem tego terenu ochron naley zbada, jakie dziaania wpyn
pozytywnie, a jakie negatywnie na liczebno wystpujcych tam gatunkw rolin i
zwierzt. Zaniechanie wypasu owiec moe prowadzi do spadku rnorodnoci
gatunkowej Doliny Chochoowskiej, poniewa na tym siedlisku wypas by prowadzony
przez kilkaset lat i moe by on jednym z czynnikw wpywajcych na uksztatowanie
siedliska w obecnej formie.
5. Na przykad: motyw etyczny z szacunku dla wszystkich gatunkw zasiedlajcych ten
ekosystem; motyw ekonomiczny te tereny mog zosta wykorzystane jako tereny
rekreacyjne i by rdem zyskw z turystyki.
6. Motyw egzystencjalny kopytnik jest stosowany jako lek; Motyw ekonomiczny leki
z kopytnika mog by rdem korzyci materialnych.
7.

4. Sposoby ochrony przyrody

1. I F, II F, III P, IV P, V P
2. Na przykad: dziaanie z zakresu ochrony biernej zakaz dziaa prowadzcych do
zmiany stosunkw wodnych na terenie lenictwa; dziaanie z zakresu ochrony czynnej
przywrcenie prawidowych stosunkw wodnych poprzez budowanie zastawek,
wycinanie krzeww czeremchy amerykaskiej.
3. Na przykad: niszczy obiektw przyrodniczy; prowadzi dziaalnoci rolniczej; zakca
ciszy.
4. D

Strona 19 z 22

5. Ochrona in situ populacje w Puszczy Augustowskiej, Puszczy Solskiej, Karpatach;

Ochrona ex situ populacje w orodkach hodowlanych w Borach Dolnolskich;
Uzasadnienie: ochrona in situ to ochrona w miejscu naturalnego wystpowania gatunku,
natomiast ochrona ex situ oznacza ochron poza miejscem wystpowania gatunku, np.
w specjalnym orodku hodowlanym.
6. a) Odbudowa gatunku, ktrego populacja zostaa wyniszczona; b) Zachowanie lub
przywrcenie podanego stanu liczebnoci gatunku lub stanu caego ekosystemu
poprzez stosowanie specjalnych zabiegw ochronnych; c) Zachowanie naturalnych
procesw przyrodniczych.
7. C
8. D

Strona 20 z 22

5. Ochrona przyrody w Polsce

1. Park narodowy; Wyjanienie: taka forma ma na celu ochron obszarw o szczeglnych
walorach przyrodniczych, naukowych, spoecznych i kulturowych.
2. Rodzaj rezerwatu: leny; Typ rezerwatu: fitocenotyczny (ze wzgldu na dominujcy
przedmiot ochrony), leny i borowy (ze wzgldu na dominujcy typ ekosystemu).
3. wrbel zwyczajny A; bbr europejski A, C, D; bocian czarny A, B, C, D; w botny
A, B, C, D
4. Grzyby i porosty okoo 2,5%, roliny okoo 2,8%, zwierzta okoo 1%. Ten sposb
ochrony nie jest wystarczajcy dla zachowania biornorodnoci Polski. Uzasadnienie,
np.: w wypadku wielu gatunkw konieczna jest ochrona caych ekosystemw, by
zapewni chronionym gatunkom dostp do skadnikw pokarmowych.
5. Na przykad: Nazwa gatunkowa; Obwd pnia; Rozpito korony; Stan zdrowotny;
Zauwaone uszkodzenia; Lokalizacja drzewa.
6. C
7. B
6. Midzynarodowe formy ochrony przyrody
1.

Na przykad: Instalowanie ekologicznych oczyszczalni ciekw; Dbao o dziedzictwo

kulturowe poprzez wyrb lokalnych produktw ywnociowych.
2. konwencja ramsarska ochrona bagien i mokrade wraz z wystpujcymi na nich
gatunkami rolin i zwierzt, konwencja CITES ograniczenie handlu gatunkami
zagroonymi wyginiciem, konwencja boska ochrona szlakw migracji zwierzt
3. Na przykad:
Przykad korytarza
ekologicznego

Znaczenie w zachowaniu rnorodnoci

gatunkowej zwierzt

dolina rzeczna

zapewnia drog migracji sezonowej rybom takim jak

np. pstrg i oso

zadrzewienie rdpolne

umoliwia zwierztom przemieszczanie si w ramach

dobowej aktywnoci, np. w celu szukania poywienia

fragment lasu

zapewnia zwierztom zamieszkujcym tereny lene

(takim jak ubr, o, jele, niedwied, wilk, ry)
odpowiednie warunki do przemieszczania si daje
moliwo schronienia i dostp do pokarmu

Strona 21 z 22

4. Na przykad: Najwicej rezerwatw biosfery znajduje si w rejonach przygranicznych

naszego kraju, najmniej w rejonie Wielkopolski i lska. Zlokalizowanie rezerwatw przy
granicy pastwa wynika z fakt, e w Europie jest wiele cennych przyrodniczo, czsto
chronionych obszarw poprzecinanych granicami pastw. Tworzenie transgranicznych
rezerwatw biosfery umoliwia czenie parkw narodowych, lecych na obszarze
dwch lub wicej pastw, co zapewnia prawidowe funkcjonowanie znajdujcych si
tam ekosystemw.
5. Od lewej: sosna limba Tatrzaski Rezerwat Biosfery, foka pospolita Sowiski
Rezerwat Biosfery, o Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska
6. Mona w ten sposb chroni cenny ekosystem jako cao, zapobiegajc fragmentacji,
ktra stanowi zagroenie dla jego funkcjonowania.
7. A, B
8. B
Ochrona przyrody lekcja powtrzeniowa
1. a) Na przykad: Motyw naukowy naley chroni jedyne w powiecie stanowisko sasanki
kowej; motyw estetyczny naley chroni pikno muraw; b) Na przykad ochrona
czynna sasanki i kocanki poprzez wycinanie czeremchy amerykaskiej i wypas zwierzt;
c) Czeremcha amerykaska.
2. a) W odrnieniu od obszarw objtych ochron cis na obszarach objtych ochron
czciow dopuszcza si niektre formy ingerencji czowieka w przyrod. W wypadku
gatunkw ochrona cisa oznacza ochron wszystkich nalecych do nich osobnikw
przez cay rok na terenie caego kraju, natomiast w ramach ochrony czciowej
dopuszczalna jest regulacja liczebnoci objtego ni gatunku w okrelonych porach roku
lub fazach cyklu yciowego; b) Rezerwat przyrody obejmuj zazwyczaj mniejsze obszary
ni rezerwaty biosfery, w rezerwatach biosfery wyrniamy trzy strefy zrnicowane pod
wzgldem ochrony (rezerwaty przyrody to jedna strefa ochronna); c) Gatunek
reintrodukowany to gatunek, ktry wygin na danym obszarze i zosta ponownie
wprowadzony w tym miejscu, natomiast gatunek inwazyjny to gatunek obcy, ktry
stanowi zagroenie dla gatunkw wystpujcych na danym obszarze.
3. I F, II P, III P, IV F
4. Na przykad ochrona czynna siedliska storczyka, polegajca na wykaszaniu muraw, aby
zachowa wystpujce tam gatunki.
5. Park Narodowy Bory Tucholskie
6. Oba gatunki byy zagroone w podobnym stopniu, jednak
w przypadku ubra w odpowiednim momencie podjto dziaania ochronne, dziki czemu
dokonano restytucji tego gatunku i udanej reintrodukcji na terenach lenych
(m.in. Puszczy Biaowieskiej). W przypadku tura takich dziaa nie podjto, co
doprowadzio do wyginicia gatunku.
7. C

Strona 22 z 22