ostawy

Student.bg.univ.gda.pl

Zagadnienie postaw ley w obszarze zainteresowa wielu dyscyplin naukowych takich jak:
psychologia, socjologia i pedagogika. Z tego te powodu termin postawa jest wieloznaczny.
Najoglniej mona wyrni trzy grupy definicji postaw:
definicje nawizujce do tradycji behawiorystycznej zwracaj szczegln uwag na
zachowanie osobnika, na jego relacje wobec przedmiotw wiata zewntrznego, a w tym
przedmiotw spoecznych. Nie chodzi tu o jakiekolwiek przypadkowe zachowania si, lecz o
zachowania powtarzajce si i konsekwentne to znaczy, ktre pojawiaj si ilekro wystpuje
dana sytuacja czy dany przedmiot i ktre co wicej s do siebie podobne.
definicje nawizujce do koncepcji socjologicznej to okrelony, wzgldnie trway stosunek
emocjonalny lub oceniajcy do przedmiotu lub dyspozycja do wystpowania takiego stosunku,
wyraajca si w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych.
definicje nawizujce do teorii poznawczych w psychologii postawa to nie tylko okrelone
zachowanie czy stosunek oceniajcy lub emocjonalny wobec danego przedmiotu, lecz
rwnie odnoszce si do niego elementy poznawcze.
Wedug Stanisawa Miki, postawa to wzgldnie trwaa struktura procesw poznawczych,
emocjonalnych i tendencji do zachowa, w ktrej wyraa si okrelony stosunek wobec danego
przedmiotu. Definicja ta wymaga jednak komentarza:
9 zawsze istnieje jaki przedmiot postawy. Zgodnie z powysz definicj nie ma postaw, ktre
nie odnosiyby si do jakiego przedmiotu, z tym, e mog to by zarwno przedmioty
fizyczne, jak i spoeczne. Psycholog spoeczny interesuje si raczej przedmiotami
spoecznymi i std bada raczej postawy wobec tego rodzaju przedmiotw (co podkrela
dodanie do terminu postawy przymiotnika spoeczne"). Przedmiot, do ktrego odnosi si
postawa, niekoniecznie musi mie charakter indywidualny, czsto s to przedmioty o
charakterze zbiorowym czy klasy przedmiotw.
9 w powyszej definicji nie podkrelono oddzielnie sprawy oceniania przedmiotu postawy, a to
dlatego, e skoro mowa o procesach poznawczych, to wrd nich czoowe miejsce zajmuj
przekonania, z ktrych co najmniej cz to nic innego jak oceny.
9 postawa zawsze zawiera wszystkie wspomniane elementy, trudno bowiem wyobrazi sobie
przeywanie tylko uczucia wobec przedmiotu postawy czy samej tendencji do zachowania
wobec niego, bez innych elementw skadajcych si na postaw, a wic procesw
poznawczych. Nie znaczy to oczywicie, e postawa zawsze prowadzi do zgodnych z ni
zachowa.
9 stosunek, ktry wyraa si w postawie zawsze ma jaki kierunek (znak) i okrelon wielko
(si). Stosunek do przedmiotu postawy nie musi wyraa si w postaci jednego rodzaju
emocji moemy odczuwa rado, gdy przedmiot postawy co zyskuje, na przykad, gdy
wygrywa nasza ulubiona druyna, natomiast moemy odczuwa smutek, gdy ona przegrywa.
Mamy tu do czynienia z rnymi jakociowo stanami emocjonalnymi, natomiast (biorc
oczywicie pod uwag sytuacj, w ktrej to si dzieje sytuacj odzwierciedlan w procesach
poznawczych) w obu tych emocjach wyraa si podobny, pozytywny stosunek do przedmiotu
postawy.
9 mwic o postawie moemy mie na myli dwie odrbne, aczkolwiek cile ze sob
powizane sytuacje. W jednej z nich przedmiot porednio lub bezporednio pojawia si w
otoczeniu jednostki (nosiciela postawy) i powoduje ujawnienie si postawy. Jednostka
uwiadamia sobie wwczas, jakie ma przekonania o przedmiocie, spostrzega go w okrelony
sposb, w zalenoci od sytuacji przeywa charakterystyczne emocje, wreszcie wystpuje u
niej tendencja do okrelonego zachowania w stosunku do przedmiotu. Wiele naszych postaw
uaktywnia si dopiero wwczas, gdy pojawia si ich przedmiot, jednake w okresach midzy
pojawianiem si danego przedmiotu, te postawy rwnie istniej, s one zawarte w mzgu
czowieka, w postaci utajnionej. Dlatego wanie definiujc postaw zwracamy uwag nie tylko
na sam struktur skadajcych si na ni trzech rodzajw procesw, lecz rwnie na
dyspozycj do wystpowania takiej struktury.
Dotychczasowe rozwaania na temat postawy przedstawia rysunek:

POSTAWA

elementy
poznawcze
tendencje do
zachowania
stosunek
emocjonalny

zachowanie

Przedmiot
postawy

Zarwno analiza pojcia postawy, jak i tego, co si rzeczywicie mierzy badajc postawy,
wskazuje, e postawa rozumiana jako struktura posiada szereg wymiarw.

http://student.bg.univ.gda.pl

Postawy

Podzia postaw T. Mdrzyckiego wedug cech:

Cechy postawy
Rodzaje postaw
przedmiot
moralne, spoeczne, polityczne, religijne, rzeczowe, interpersonalne,
intrapersonalne
kierunek (znak)
pozytywny, negatywny, neutralny
sia
silne, sabe
zoono
pene, niepene
stopie zoonoci
intelektualne, uczuciowo-motywacyjne
stopie zawartoci
zintegrowane silnie, zintegrowane sabo
Wpyw czynnikw na zwizek zachowania z postaw wedug Wickera. Czynniki te mona
podzieli na dwie grupy:
1. Czynniki o charakterze osobowociowym:
inne postawy sprzeczne z dan postaw, ktrej zwizek z zachowaniem go nie
interesuje,
motywy sprzeczne z dan postaw,
umiejtnoci werbalne istotne, kiedy dana osoba nie potrafi waciwie w sposb
sowny przedstawi swoich rzeczywistych postaw,
umiejtnoci spoeczne z ktrymi wie si wiedza o zachowaniu w danej
sytuacji spoecznej
2. Czynniki sytuacyjne:
obecnoci innych osb hamowanie opinii,
przepisy dotyczce rl,
istnienie alternatywnych zachowa,
zmiany w poziomie oglnoci przedmiotu postawy,
przewidywanie konsekwencji wydarze,
wystpowanie pewnych nie przewidywanych wydarze zewntrznych, ktre
powoduje, e istniejca postawa nie moe by ujawniona.
Postawy mona bada za porednictwem obserwacji wikszych cigw zachowa o
charakterze motorycznym bd na podstawie rnorodnych danych werbalnych. W pierwszym
przypadku obserwujemy spontaniczne zachowanie wobec przedmiotu postawy i na ich podstawie
staramy si ustali, jaki jest znak i sia postawy.
Badajc postawy za porednictwem zachowa werbalnych analizujemy ich tre, jeeli s to
wypowiedzi spontaniczne, bd zadajemy pytania o charakterze otwartym lub skategoryzowanym albo
te moemy posugiwa si skalami. Prbuje si rwnie bada postawy za pomoc fizjologicznych
objaww emocji, a take technik projekcyjnych.
Kiedy mwimy o ksztatowaniu i zmianach postaw, moemy mie na myli uksztatowanie
dotychczas nie istniejcej postawy, zmian siy postawy czy zmian znaku postawy. Wrd
psychologw spoecznych nie ma penej zgodnoci, co do moliwoci przeksztacania i zmian postaw.
Do badania rnic w ksztatowaniu i zmianach postaw mona podchodzi w rny sposb na przykad
uwzgldniajc poznawczy, emocjonalny i behawioralny tor oddziaywania na postawy. W analizach
mona wykorzysta dane pochodzce z bada opinii publicznej, z bada midzy kulturowych czy
wreszcie z bada eksperymentalnych. Biorc pod uwag bogactwo uzyskiwanych wynikw najbardziej
przydatny do ich uporzdkowania wydaje si by schemat:

spoeczno

instytucja
grupa

grupa
przekaz

spoeczna

odbiorca

kana

http://student.bg.univ.gda.pl

spoeczna

Postawy

W warunkach naturalnych mamy do czynienia z nastpujcymi nadawcami: rodzice, grupy

rwienicze, nauczyciele i rodki masowego przekazu. Kady z tych nadawcw w jakim stopniu
moe wpywa na postawy odbiorcw. Zasadnicz rol w ksztatowaniu postawy odgrywaj rodzice,
zarwno ich postawy jak i stosowane przez nich rodki wychowawcze wpywaj na uksztatowanie
okrelonych postaw u ich dzieci, co powoduje, e niejednokrotnie postawy dzieci s podobne do
postaw rodzicw. Ta stosunkowa atwo ksztatowania postaw i ich trwaoci zwizana jest z du
zalenoci dziecka od rodzicw.
Jeeli rozpatrywa bdziemy cechy nadawcy to stwierdzimy, e w znacznym stopniu wpywaj
one na skuteczno jego oddziaywania na postawy odbiorcw. W pocztkowym okresie rozwoju
psychologii spoecznej problem ten rozwaano w kategoriach autorytetu ludzi emitujcych dany
przekaz, w tym rwnie autorytetu wikszoci czy autorytetu opinii publicznej. Wspczenie mwimy
raczej o wiarygodnoci nadawcy. Nadawca wiarygodny to taki, ktrego odbiorca spostrzega jako
kompetentnego w dziedzinie, ktrej dotyczy dany przekaz, jako czowieka, ktry umie przekazywa
treci zwizane z dan spraw, midzy innymi posuguje si jzykiem wskazujcym na wysoki poziom
kompetencji i wreszcie, ktrego intencje s spostrzegane jako pozytywne. Intencje nadawcy s wtedy
pozytywnie oceniane przez odbiorc, gdy spostrzega on, e nadawca chce mu przyj z pomoc, a
nie uzyska przez przekonanie odbiorcy jakie wasne korzyci.
Natomiast odwrotnie, nadawca niewiarygodny to ten, ktry nie jest spostrzegany jako znawca
sprawy, ktrej dotyczy przekaz, ktry nie ma odpowiednich umiejtnoci przekonywania, nie posuguje
waciwym jzykiem i ktrego intencje s podejrzane, a wic prbuje on co uzyska w wyniku
procesu przekonywania. Nadawca wiarygodny wywouje w postawach odbiorcy zmiany podanym
przez siebie kierunku, natomiast nadawca niewiarygodny takich zmian nie wywouje lub wywouje
zmiany w kierunku przeciwnym ni zamierzony (efekt bumerangowy). Ocena wiarygodnoci nadawcy
zaley rwnie od rnych czynnikw spoecznych, politycznych i kulturowych. Intencje nadawcy
mog by oceniane w zalenoci od tego, do jakiej grupy on naley: jeeli jest to grupa wasna, to
nadawca jest wiarygodny (szczeglnie w zakresie intencji), jeeli jest to grupa obca lub wroga moe
by on oceniany jako niewiarygodny. Wiarygodno nadawcy zaley rwnie od tego, jak
spostrzegane s jego postawy, jeeli s one zblione do postaw odbiorcy, to wiarygodno jego jest
wysza ni wwczas, gdy s z nimi rozbiene.
Jeeli niewiarygodnemu nadawcy uda si nakoni odbiorc do zachowania si w sposb
podany przez nadawc, wwczas zmiany wywoane przez niego w postawach odbiorcy bd
silniejsze, ni analogiczne zmiany wywoane w tej sytuacji przez nadawc wiarygodnego.
Cechy przekazu wpywajce na zmiany postaw. Analiza cech przekazu wpywajcych na
skutecznoci jego oddziaywania na postawy odbiorcw wykazaa bardziej skuteczny przekaz
zawierajcy wniosek ni przekaz nie zawierajcy go. W zalenoci od wyksztacenia i pierwotnej
postawy odbiorcw bardziej skuteczny moe by przekaz zawierajcy argumentacj jednostronn
albo przekaz operujcy argumentacj dwustronn. Gdy wyksztacenie odbiorcw jest podstawowe lub
rednie, a ich pierwotne postawy s pozytywne wobec sugestii zawartych w przekazie, skuteczny jest
przekaz jednostronny; natomiast gdy wyksztacenie odbiorcw jest wysze ni rednie, a ich pierwotne
postawy s negatywne w stosunku do sugestii zawartych w przekazie, bardziej skuteczny jest przekaz
dwustronny. Przekaz dwustronny ma jeszcze t zalet, e uodparnia odbiorcw na pniejsze wpywy
kontrpropagandy. W zalenoci od interakcji midzy pierwotn postaw a dwustronnoci czy jednostronnoci argumentacji nadawca przekazu oceniany jest jako mniej lub bardziej wiarygodny.
To, ktre elementy przekazu wpyn bardziej na postawy odbiorcw, czy podane w nim jako
pierwsze czy podane jako ostatnie, zaley od szeregu czynnikw, midzy innymi od tego, czy sprawa,
ktrej dotyczy przekaz, jest czy nie jest znana odbiorcy. Gdy sprawa nie jest mu znana, skutecznie
wpywa na jego postawy to, co jest w pierwszej czci przekazu, natomiast gdy sprawa jest odbiorcy
znana, bardziej skutecznie oddziauje pniejsza cz przekazu.
Mimo sugestii, e bardziej skuteczne s przekazy apelujce do uczu ni do rozumu,
pocztkowo stwierdzono w badaniach, e materiay budzce silne emocje, szczeglnie emocje
negatywne, wytwarzaj mniejsze zmiany w postawach ni materiay wywoujce rednie czy sabe
stany emocjonalne. Czynnikiem modyfikujcym okazay si tu jednak cechy osobowociowe, takie jak
poziom lku czy hipochondria. Osoby o niskim poziomie lku najsilniej reaguj (zmieniajc postawy)
na przekazy wywoujce silne emocje, osoby o wysokim poziomie lku zmieniaj postawy przede
wszystkim pod wpywem przekazw wywoujcych redni lub saby lk. Ocena wiarygodnoci
nadawcy materiaw wywoujcych lk zaley od poziomu lku odbiorcy. Moemy uodporni odbiorc
na wpywy tekstw odwoujcych si do emocji, jeeli przed ich zadziaaniem podamy mu obiektywne
informacje o przedmiocie, w stosunku do ktrego chcemy wytworzy u niego okrelone postawy.
Zaleno midzy rozbienoci przekazywanych treci i postawami odbiorcw a zmianami
wywoywanymi przez dany przekaz zaley nie tylko od stopnia rozbienoci (twierdzi si, e im
bardziej rozbieny jest przekaz, tym mniejsze wywouje zmiany), lecz rwnie od stopnia
wiarygodnoci nadawcy i zaangaowania si odbiorcy w spraw, ktrej dotyczy przekaz. Gdy

http://student.bg.univ.gda.pl

Postawy

nadawca jest bardzo wiarygodny czy odbiorca sabo zaangaowany, to wiksze efekty powoduje
przekaz bardzo rozbieny, i odwrotnie. Tylko znikomy procent odbiorcw preferuje argumenty tylko
emocjonalne lub tylko racjonalne. Skonno do wyboru argumentw racjonalnych wie si z takimi
cechami, jak wysoki poziom wyksztacenia, poszukiwanie informacji o przedmiocie postawy,
dominacja i tolerancja.
Procesy zachodzce zarwno u odbiorcy, jak i jego cechy wpywaj na to, jaki jest ostateczny
efekt zabiegw majcych uksztatowa czy zmieni jego postawy. To wanie u odbiorcy pojawia si
dysonans poznawczy, zwizany z pojawieniem si przekazu, ktrego tre jest niezgodna z treci
jego przekona. Dysonans ten moe by zredukowany w rny sposb, a jednym z nich jest zmiana'
dotychczasowej postawy. U odbiorcy pojawia si moe opr zwizany z faktem, e nadawca
prbujc przekona go do jednego pogldu na dany temat ogranicza jego swobod wyboru.
Stwierdzono, e aktywne odbieranie danego przekazu wywiera wikszy wpyw na zmian postaw u
odbiorcy ni odbieranie tego przekazu w bierny sposb.
Odbiorcy rni si tak cech, jak jest podatno na perswazj. Osoby podatne na
perswazj atwiej ulegaj wpywowi najrozmaitszych przekazw ni osoby na ni niepodatne.
Podatno na perswazj czy si z innymi cechami osobowoci, takimi jak poczucie nieadekwatnoci
spoecznej, zaleno od sygnaw pochodzcych z zewntrz, od poczucia umiejscowienia kontroli i
poziomu samooceny oglnej i szczegowej.
Przypuszcza si, e podatno na perswazj jest wyuczona, a jej rozwj zaley od metod
wychowania stosowanych wobec odbiorcw w dziecistwie. Silna kontrola rodzicielska, wymaganie
posuszestwa, a take akceptacja dziecka przez rodzicw powoduj uksztatowanie si u niego silnej
podatnoci na perswazj i odwrotnie saba kontrola rodzicielska, brak wymaga powoduj brak
podatnoci na perswazj. Mona rwnie przypuszcza, e z podatnoci (w sensie ulegania innym)
cz si pewne cechy, ktre s przynajmniej czciowo zdeterminowane genetycznie, jak inteligencja
i ekstrawersja-introwersja.
Jeeli chodzi o zwizek midzy postawami a osobowoci to w teorii psychoanalitycznej
tworzy si koncepcje osobowoci, w ktrych postawy traktowane jako ich wane elementy. Do takich
koncepcji nale: koncepcja osobowoci autorytarnej i dogmatycznej. Geneza ksztatowania tych
rodzajw osobowoci jest zwizana z surowym wychowaniem, ktre prowadzi do wytworzenia si u
wychowankw negatywnego stosunku do wychowawcw. Wrogie uczucia ujawniaj si w postaci
negatywnych postaw wobec grup mniejszociowych.
Istnieje wiele teorii ksztatowania i zmian postaw. Wikszo z nich nawizuje do okrelonych
teorii psychologicznych. Zgodnie z koncepcjami wywodzcymi si z teorii uczenia si, postawy mona
ksztatowa i zmienia stosujc kary i nagrody o charakterze spoecznym. Zgodnie z koncepcjami
wywodzcymi si z teorii poznawczych, ksztatowanie i zmiana postawy polega na przekazywaniu
informacji dotyczcych przedmiotu postawy, na oddziaywanie na uczucia, lub na prowadzeniu do
zmiany w zachowaniu. Kada taka zmiana wywouje odpowiednie zmiany w innych elementach
postawy.
Koncepcje wywodzce si z psychologii gbi sugeruj, e postawy speniaj funkcj
symptomw bronicych ego. Wobec tego postawy mona zmienia stosujc takie rodki, jak
przyzwalajca katharsis czy bezporednia interpretacja, dziki ktrym mona wykry u odbiorcw
istnienie konfliktw wewntrznych, uwiadomi im je, a tym samym zmieni postawy bdce ich
symptomami.

Bibliografia:
Stanisaw Mika Psychologia spoeczna
Krystyna Maroszek, Ewa Dubowik, Ryszard Kocielak Podstawy psychologii

http://student.bg.univ.gda.pl

Postawy