You are on page 1of 110

PRZEGLD PRAWNICZY

UNIWERSYTETU
WARSZAWSKIEGO
WARSAW UNIVERSITY LAW REVIEW

Koo Naukowe
Wydzia Prawa i Administracji
Uniwersytetu Warszawskiego

ROK XIII

Listopad 2014

NUMER 3

PRZEGLD PRAWNICZY
UNIWERSYTETU
WARSZAWSKIEGO
WARSAW UNIVERSITY LAW REVIEW

Koo Naukowe
Wydzia Prawa i Administracji
Uniwersytetu Warszawskiego

ROK XIII

Listopad 2014

NUMER 3

Redakcja:
Wojciech Gaamon
redaktor naczelny
Jacek Kendysz
z-ca redaktora naczelnego
Maciej Tro skarbnik
mgr Magdalena Brodawka
mgr Marta Dobrzycka
mgr Sebastian Gajewski
mgr Jakub Leszczyski
mgr Filip Ludwin
mgr Krzysztof Wawrzyniak
Bartosz Dbek
Anna abuzek
Katarzyna Stradomska
Szczepan Szczsny
Daria widerska
Mariusz Tomaszuk

Rada Naukowa:
prof. dr hab. Tadeusz Ereciski
prof. dr hab. Ludwik Florek
prof. dr hab. Lech Gardocki
prof. dr hab. Hubert Izdebski
prof. dr hab. Jzef Okolski
prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski
prof. dr hab. Jerzy Rajski
prof. dr hab. Marek Safjan
prof. dr hab. Tadeusz Tomaszewski
prof. dr hab. Mirosaw Wyrzykowski
prof. dr hab. Maria Zabocka
Konsultant programowy:
dr Tomasz Kozowski

ISSN: 1644-0242
Nakad: 150 egzemplarzy
Ten numer Przegldu Prawniczego Uniwersytetu Warszawskiego zosta wydany dziki pomocy
finansowej (this Warsaw University Law Review was published with the financial support of):
Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
Adres redakcji: Przegld Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego
Wydzia Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
ul. Krakowskie Przedmiecie 26/28, 00-927 Warszawa
e-mail: ppuw@wpia.uw.edu.pl
Wydawca: Przegld Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego
Wydzia Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
ul. Krakowskie Przedmiecie 26/28, 00-927 Warszawa
e-mail: ppuw@wpia.uw.edu.pl
Skad i amanie:

PanDawer, www.pandawer.pl

Organizacja druku:

PanDawer, www.pandawer.pl

Wykaz skrtw
AA
Anonimowi Alkoholicy
Dz.U.
Dziennik Ustaw
Dz.Urz. UE
Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej
Dz.Urz. WE
Dziennik Urzdowy Wsplnot Europejskich
EPCL
European Principles of Contract Law
EWG
Europejska Wsplnota Gospodarcza
k.c.
ustawa Kodeks cywilny
k.k.
ustawa Kodeks karny
KN
ustawa Kodeks cywilny francuski (Kodeks Napoleona)
k.p.a.
ustawa Kodeks postpowania administracyjnego
k.p.c.
ustawa Kodeks postpowania cywilnego
k.p.k.
ustawa Kodeks postpowania karnego
KPP
Kwartalnik Prawa Prywatnego
k.r.o.
ustawa Kodeks rodzinny i opiekuczy
k.s.h.
ustawa Kodeks spek handlowych
MoP
Monitor Prawniczy
MPPOiP
Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych
NKPK
Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego, red. L. Bogunia
NP
Nowe Prawo
OSAB
Orzecznictwo Sdw Apelacji Biaostockiej
OSNC
Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Cywilna
OSNCK
Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Cywilna i Izba Karna
OSNCP Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Cywilna i Izba Pracy i Ubezpiecze
Spoecznych
OSNKW
Orzecznictwo Sdu Najwyszego. Izba Karna i Izba Wojskowa
OSP
Orzecznictwo Sdw Polskich
OSPiKA
Orzecznictwo Sdw Polskich i Komisji Arbitraowych
OTK
Orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego
OTK ZU
Orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego. Zbir Urzdowy
Pal.
Palestra
PiP
Pastwo i Prawo
PiZS
Prawo i Zabezpieczenia Spoeczne
p.o.p.c.
ustawa Przepisy oglne prawa cywilnego
PPH
Przegld Prawa Handlowego
pr. aut.
ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych
PPUW
Przegld Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego
Pr. S.
Prawo Spek
PS
Przegld Sdowy
p.w.p.
ustawa Prawo wasnoci przemysowej
p.u.s.a.
ustawa Prawo o ustroju sdw administracyjnych
RPEiS
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
R. Pr.
Radca Prawny
SC
Studia Cywilistyczne
SI
Studia Iuridica
SN
Sd Najwyszy
SOKiK
Sd Ochrony Konkurencji i Konsumentw
SPP
Studia Prawa Prywatnego

Przegld Prawniczy

4
SW
TFUE
TK
TWE
UE
UNIDROIT
WE
WPP

Suba Wizienna
Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Trybuna Konstytucyjny
Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk
Unia Europejska
Midzynarodowy Instytut Unifikacji Prawa Prywatnego
Wsplnoty Europejskie
Wojskowy Przegld Prawniczy

Drodzy Czytelnicy!
Z najwiksz radoci oddajemy w Wasze rce kolejny numer Przegldu
Prawniczego Uniwersytetu Warszawskiego. Odnajdziecie w nim dwie glosy:
jedn do uchway Sdu Najwyszego, drug natomiast do postanowienia
Naczelnego Sdu Administracyjnego. Tego rodzaju publikacje to nowo
wnaszym czasopimie mamy nadziej, e nie zabraknie ich take wnastpnych
odsonach periodyku.
Waszej uwadze nie moe rwnie umkn tekst autorstwa Katarzyny
Wawrzyczak dotyczcy nowelizacji kodeksu postpowania karnego. Artyku
ten, traktujcy ozmianach wprzygotowawczym stadium procesu, zpewnoci
okae si pomocny wzrozumieniu idei reformy postpowania karnego.
Ciekawym uzupenieniem numeru jest sprawozdanie z midzynarodowej
konferencji Normatywizm Hansa Kelsena a wspczesna nauka prawa,
zorganizowanej na Uniwersytecie Warszawskim w dniu 27.05.2014 r.
Wojciech Gaamon
Redaktor Naczelny
Kolegium Redakcyjne

DEAR READERS,
We are publishingthe next volume of PPUW with a great pleasure. You
will find two glosses inside one to a resolution of the Supreme Court, the
other one to a decision of the Supreme Administrative Court.This kind of
article appears in PPUW for the first time we hope to see more glosses in the
next editions of our journal.
The article by Katarzyna Wawrzyczak about the novelty of the Code of
Criminal Procedure should not escape your attention. The article touches the
topic of changes in preliminary stage of the process, which surely will be helpful
in understanding the idea of criminal procedure reform.
An interesting addition to the current volume is the report from the
international conference Hans Kelsens normativism and modern legal science,
which took place at the University of Warsaw on May 27, 2014.
We wish you a pleasant read.
Wojciech Gaamon
Editor in chief
The Editors

Spis treci (Contents)

Artykuy (Articles)
Katarzyna Wawrzyczak
Przygotowawcze stadium procesu wwietle nowelizacji k.p.k.
prawdziwa rewolucja czy niedokoczona reforma? ...........................................

11

Janusz Roszkiewicz
Glosa do postanowienia Naczelnego Sdu Administracyjnego
z22 listopada 2012r., IOSK 2685/12 (CBOSA) ......................................................

28

Martyna Sepko
Glosa do uchway Sdu Najwyszego zdnia 20 czerwca 2012r.,
IKZP 9/12 ..........................................................................................................................

38

Anna Siwierska
Pomidzy skrajnociami. Zaniechanie uporczywej terapii aeutanazja . .........

45

ukasz Hnatkowski
Miarkowanie kary umownej wkontekcie jej zasadnoci . ..................................

56

Magdalena Laskowska
On Death Penalty To Let Die or Not to Let Die? ...............................................

66

ukasz Strycharczyk
Status winia szczeglnie niebezpiecznego aprawa czowieka ......................

75

Paulina Szymaska vel Szymanek


Prawo do wyraenia zgody czy wolno wyboru?
Charakter prawny zgody pacjenta na zabieg medyczny .......................................

90

mgr Filip Ludwin


Sprawozdanie zmidzynarodowej konferencji naukowej
Normatywizm Hansa Kelsena awspczesna nauka prawa
(27.05.2014r.) . ....................................................................................................................

103

ARTYKUY
(ARTICLES)

Katarzyna Wawrzyczak*

Przygotowawcze stadium procesu wwietle nowelizacji k.p.k.


prawdziwa rewolucja czy niedokoczona reforma?

1. Wprowadzenie

Reforma polskiej procedury karnej wprowadzona ustaw zdnia 27 wrzenia 2013r.1


bya prezentowana przez jej twrcw ijej zwolennikw pod hasami zmiany filozofii prowadzenia procesu2 czy gruntownej nowelizacji przepisw postpowania karnego3 zrywajcej zmodelem postpowania, ktry mia sw proweniencj wsowietyzacji polskiego ycia
spoeczno-politycznego, ktra dokonaa si na przeomie lat 40. i50. XX wieku4. Ustawodawca, kierujc si koniecznoci zniwelowania pogbiajcej si przewlekoci postpowa
karnych, ktra godzi wpodstawowe prawa iwolnoci czowieka, ajednoczenie dc do
zapewnienia najwyszego poziomu sprawiedliwoci karnomaterialnej, pooy nacisk na
wzmocnienie kontradyktoryjnoci. Intensyfikacja oddziaywania zasady spornoci miaa si
wzaoeniu przejawia we wszystkich stadiach procesu karnego, ze szczeglnym akcentem
pooonym na postpowanie jurysdykcyjne.
Jednym z celw zakrelonych w uzasadnieniu do projektu noweli, byo przemodelowanie w zakresie niezbdnym dla zbudowania modelu kontradyktoryjnej rozprawy
postpowania przygotowawczego5. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego ju na
samym wstpie ograniczya jednak zakres tej reformy, wskazujc dalej, i rzeczona przebudowa ma obejmowa zwaszcza redefinicj celw postpowania przygotowawczego. Mimo
pozostawienia tej otwartej formuy katalogu przewidywanych zmian ostatecznie okazao
si, e dokonane modyfikacje w postpowaniu przygotowawczym koncentruj si wok
tego jednego zagadnienia, tj. przedmiotu postpowania przygotowawczego. Ju pobiena
analiza nowych przepisw pozwala na postawienie tezy, e reforma postpowania przygotowawczego zostaa niejako zatrzymana wpoowie drogi, pozostawiajc inkwizycyjny wyom
wzakadanym kontradyktoryjnym modelu postpowania. Jak susznie zwrci uwag J.Skorupka, inkwizycyjnie prowadzone postpowanie przedsdowe nie stoi na przeszkodzie
* Autorka jest studentk Vroku Wydziau Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego, seminarzystk prof. UW dr hab. M. Rogackiej-Rzewnickiej.
1
Ustawa zdnia 27 wrzenia 2013r. ozmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych
innych ustaw (Dz. U. poz. 1247).
2
Informacja zamieszczona na oficjalnej stronie Ministerstwa Sprawiedliwoci wartykule pt. Zmiana filozofii prowadzenia procesu Sejm przyj nowelizacj procedury karnej zdnia 27 wrzenia 2013r., http://ms.gov.pl/
pl/ (dostp: 17.08.2014).
3
Uzasadnienie Projektu ustawy ozmianie ustawy Kodeks postpowania karnego iniektrych innych ustaw, druk sejmowy nr 870, s.1.
4
P. Kruszyski, M. Zbrojewska, Nowy model postpowania karnego uksztatowany nowel do k.p.k. z2wrzenia
2013r., Palestra 2014, nr 12, s.55.
5
Uzasadnienie Projektu ustawy, op. cit., s.2.

12

Przegld Prawniczy

w przeprowadzeniu kontradyktoryjnej rozprawy sdowej6, czego dobitnym przykadem


jest proces karny wsystemie common law. Co wicej, wprzypadku postpowania przygotowawczego trudno mwi ozawizaniu si faktycznego sporu pomidzy uczestnikami, zwaywszy na to, e stronami wtej fazie procesu s pokrzywdzony ipodejrzany. Nadto S.Walto podnosi, i ustalenia postpowania przygotowawczego posiadaj cech tymczasowoci,
przez co stanowi swego rodzaju propozycj dla sdu, ktra ma zosta zweryfikowana
dopiero w toku rozprawy. Wobec powyszego, wprowadzenie kontradyktoryjnej debaty
do postpowania przygotowawczego deprecjonowaoby znaczenie i podwaaoby sens
przewodu sdowego7. Mimo to naley si zastanowi, czy zmiany zaproponowane przez
polskiego ustawodawc nie s nazbyt fasadowe iczy wzwizku ztym nie oka si bezskuteczne w obliczu praktyki organw cigania, wymuszonej uwarunkowaniami mentalnymi
i wzgldami organizacyjno-administracyjnymi. Brak gruntownej reformy postpowania
przygotowawczego implikuje wiele problemw. Zuwagi na ograniczone ramy niniejszego
artykuu konieczne jest dokonanie ich subiektywnego wyboru. Sam proces poznawczy jest
bowiem do pewnego stopnia procesem selekcji tych aspektw rzeczywistoci, ktre uznajemy za istotne dla rozwizania postawionych kwestii8.
2. Formy postpowania przygotowawczego zagadnienia modelowe

Zagadnieniem, ktre ley upodstaw przedmiotowych rozwaa, zwaszcza wkontekcie korekcyjnych jedynie zmian w regulacjach dotyczcych przebiegu ledztwa i dochodzenia, jest kwestia relacji form postpowania przygotowawczego do norm celowociowych zdefiniowanych wart.297 1 k.p.k. Ustalenia modelowe s nieuniknione, poniewa
zabezpieczaj przed dowolnoci dziaa zmierzajcych do wymierzenia sprawiedliwoci.
Urzeczywistnienie prawa karania z natury rzeczy musi przyjmowa pewne formy, z tej
przyczyny, e kady objaw ycia ludzkiego przybra musi pewne okrelone ksztaty9.
Zrnicowanie tych form powinno zreguy wiza si zrnorodnoci treci, ktre maj
zosta wtych formach-ramach zamknite. Trudno bowiem znale obiektywnie ilogicznie
uzasadnione przesanki, by to samo wyraa wrny sposb10. Podstawowym,pierwotnie
wskazywanym w doktrynie kryterium zrnicowania formalnego ledztwa i dochodzenia
jest odmienny cel obu form postpowania oraz odrbno prowadzcych je organw procesowych11. Zatem wybr rodzaju postpowania powinien by uzaleniony od tego, jakie
efekty maj zosta osignite wpostpowaniu przygotowawczym, akonkretnie co wedug
J. Skorupka, Wpyw kontradyktoryjnoci rozprawy gwnej na przebieg postpowania przygotowawczego, [w:] P. Wiliski (red.), Kontradyktoryjno wpolskim procesie karnym, Warszawa 2013, s.81.
7
S. Walto, Model postpowania przygotowawczego na tle prawno porwnawczym, Warszawa 1968, s.263. Otematyce kontradyktoryjnoci postpowania przygotowawczego wicej m.in. Z. Doda, Kontradyktoryjno
postpowania przygotowawczego na tle polskiego prawa karnego procesowego, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Prawnicze
1973, z. 61, s.89107.
8
C. Lvi-Strauss, Smutek tropikw, Warszawa 1964, s.52.
9
S. liwiski, Polski proces karny przed sdem powszechnym. Zasady oglne, Warszawa 1948, s.7.
10
L. Schaff, Zakres iformy postpowania przygotowawczego, Warszawa 1961, s.162.
11
S. Walto, Model postpowania przygotowawczego, op. cit., s.216.
6

Przygotowawcze stadium procesu wwietle nowelizacji k.p.k

13

ustawodawcy ma ono da sdowi orzekajcemu. Jeli postpowanie przygotowawcze ma


tylko zgromadzi materia informacyjny dla oskaryciela, to wwczas wystarczy dochodzenie. () Jeeli za celem postpowania przygotowawczego ma by zebranie dowodw, na
ktrych sd ma przede wszystkim oprze swj wyrok, to wwczas (), aby zabezpieczy
prawa oskaronego i zapewni bezstronne i zgodne z warunkami formalnymi zbieranie
tych wanych dla sdu materiaw naley wprowadzi instytucj ledztwa, najlepiej prowadzonego przez niezawisych sdziw12. Wart.297 1 k.p.k. ustawodawca okreli jednorodne cele i zakres postpowania przygotowawczego bez uwzgldnienia jakichkolwiek
odrbnoci przewidzianych dla poszczeglnych form tego postpowania. Wdalszej czci
Dziau VII k.p.k. utrzymano wmocy przepis okrelony wart.325h k.p.k., dotychczasowy
lex specialis dotyczcy moliwoci ograniczenia zakresu prowadzonego dochodzenia, ktry
wobecnym stanie prawnym odpowiada treci znowelizowanego art.297 1 pkt 5 k.p.k. Jeli
zatem celem postpowania przygotowawczego (rozumianego jako caociowe, jednolite stadium bdce praktyczn koniecznoci kadego procesu13) jest zebranie, zabezpieczenie
iutrwalenie dowodw wzakresie niezbdnym do stwierdzenia zasadnoci wniesienia aktu
oskarenia albo innego zakoczenia postpowania, jak rwnie do przedstawienia wniosku
odopuszczenie tych dowodw iprzeprowadzenie ich przed sdem, to wzgldy prakseologiczne przemawiaj za przyjciem jednolitego modelu tego stadium procesu, bez wyodrbniania jego form14.
Ju w1933r. L. Peiper wskazywa wswoim komentarzu, i utrzymanie podziau postpowania przygotowawczego na dwie formy jest niepotrzebnym anachronizmem, ktry
zpunktu widzenia nurtw rozwoju procedury karnej stanowi jedynie reminiscencj starodawnej rnicy midzy inquisitio generalis ainquisitio specialis15. Zpewnoci postawienie
tezy okoniecznoci ujednolicenia postpowania przygotowawczego moe si wyda nazbyt
miaym posuniciem. Warto jednak, kierujc si klasyczn sokratejsk metod poznania16,
zacz od postawienia pytania ozasadno utrzymania tego podziau.
S. Kalinowski, Przebieg procesu karnego, Warszawa 1961, s.27.
M. Cielak, Przygotowawcze stadium procesu karnego (pojcie-zakres-funkcje-struktura), Zeszyty Naukowe UJ,
Prace Prawnicze 1973, nr 61, reprint wzbiorze pod red. M. Waltosia, Marian Cielak, Dziea wybrane, t.IV,
Krakw 2011, s.296.
14
Naley odrni wtym miejscu wyodrbnienie tzw. faz rozwojowych postpowania przygotowawczego,
tj.postpowania in rem iad personam, ktrych wzajemn granic wyznacza co do zasady moment przedstawienia zarzutw. Szerzej zob. L. Schaff, Zakres iformy, op. cit., s.159 in.; S. Walto, P. Hofmaski, Proces
karny. Zarys systemu, Warszawa 2013, s.481483; wyrok Sdu Najwyszego zdnia 2 czerwca 2010r., sygn.
VKK 376/09, LEX nr 59030. Oinstytucji przedstawienia zarzutw jako swoistym cigu czynnoci procesowych zob. D. Tarnowska, Instytucja przedstawienia zarzutw wpolskim procesie karnym, Szczecin 2013, s.47 in.
15
L. Peiper, Komentarz do kodeksu postpowania karnego, Krakw 1933, s.360, cytat za R. A. Stefaski, Przyszy model postpowania przygotowawczego, Ius Novum 2009, nr 1, s.28. Naley wskaza, i wuniwersalnym
modelu postpowania inkwizycyjnego wyrniano stadium inkwizycji generalnej (inquisitio generalis), ktra
miaa na celu zbadanie, czy zostao popenione przestpstwo iczy istniej dowody uprawdopodobniajce
ewentualne sprawstwo oraz stadium inkwizycji specjalnej (inquisitio specialis), prowadzone ju przeciwko
konkretnej osobie. Szerzej zob. S. Walto, P. Hofmaski, Proces karny, op.cit, s.87; K. Sjka-Zieliska,
Historia prawa, Warszawa 2009, s.190 in.
16
W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t.1, Warszawa 2011, s.84.
12
13

14

Przegld Prawniczy

3. Model postpowania przygotowawczego wperspektywie historycznej

Nie ulega wtpliwoci, i proces karny jest szczeglnym przykadem abstrakcyjnie ujmowanego pojcia procesu jako pewnego powizanego przyczynowo zespou zdarze podporzdkowanych rzeczywistemu lub zamierzonemu rezultatowi17, tj. pewnemu zaoonemu
celowi. Jako cao, wmyl art.2 k.p.k., proces ma zmierza do wykrycia przestpcy ipocignicia go do odpowiedzialnoci. Proces jako zjawisko zoone, podlega szczegowej analizie irozkadowi na czynniki pierwsze, stadia, fazy, etapy. Jeli chcemy zapewni efektywno
caego procesu, musimy si skupi na podstawach efektywnoci jego poszczeglnych czci.
T.Kotarbiski, wswoich rozwaaniach dotyczcych teorii sprawnego dziaania opartego na
skutecznoci iekonomice, wskaza, i sprawno procedury sprowadza si do umiejtnoci
dobierania rodkw do celw ito dobierania ich tak, by powsta skutek zamierzony na drodze
minimalnego wysiku18. Wszystko po to, by unikn szkodliwego zwaszcza dla autorytetu
prawa dysonansu midzy zaoeniami teoretycznymi apraktyk organw ochrony prawnej.
W ustawie nowelizujcej k.p.k. z 2013 r.19 mona zauway jednak wyrany rozdwik na
paszczynie celw postpowania przygotowawczego i szczegowych instytucji, w jakie
ustawa wyposaa organy cigania wtym stadium. Kompleksowa ocena regulacji wymaga jednak znacznie szerszego spojrzenia. Aby wiadomie odnosi si do teraniejszoci iformuowa postulaty na przyszo, trzeba uwzgldni rozwizania prawne obowizujce wprzeszoci. Podobnie jak, by zobaczy wiato latarni morskiej musimy si od niej oddali, troch
cofn20. Warto zatem pokrtce zarysowa historyczny przebieg ksztatowania si modelu
postpowania przygotowawczego wpolskiej procedurze karnej.
Stworzenie regulacji dotyczcych postpowania przygotowawczego od pocztku stanowio dla kodyfikatorw najwiksze wyzwanie, oczym wiadcz liczne nowelizacje zwaszcza
tej czci kodeksu21. Warto zauway, i wdotychczasowych reformach procedury karnej
dominujc tendencj stanowiy wanie kolejne zmiany regulacji dotyczcych etapu postpowania przygotowawczego. Unormowania odnoszce si do stadium jurysdykcyjnego stanowiy niejako constans, zwaszcza wzakresie rozwiza strukturalnych. Za wprzypadku
reformy z2013r. kierunek zmian jest odwrotny, adziaania prawodawcy na polu postpowania przygotowawczego mona uzna za zachowawcze. Trudnoci zwizane ze stworzeniem norm odnoszcych si do tego etapu wynikaj zfaktu, i wstadium postpowania
przygotowawczego istnieje konieczno pogodzenia wystpujcych kolizji interesw jego

M. Cielak, Normy celowociowe iich rola wprocesie karnym, [w:] Zagadnienia prawa karnego iteorii prawa, Warszawa 1959, reprint wzbiorze pod red. M. Waltosia, Marian Cielak, Dziea wybrane, t. IV, Krakw 2011,
s.9697.
18
T. Kotarbiski, Medytacje oyciu godziwym, Warszawa 1985, s.137.
19
Ustawa zdnia 27 wrzenia 2013r. ozmianie ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych
innych ustaw (Dz. U. poz. 1247).
20
E. Bloch, Czy istnieje przyszo przeszoci?, [w:] J. Kurczewska, J. Szacki, Tradycja inowoczesno, Warszawa
1984, s.13.
21
Wystarczy wspomnie, i art.297 k.p.k. z1997r. by nowelizowany a 5-krotnie.
17

Przygotowawcze stadium procesu wwietle nowelizacji k.p.k

15

uczestnikw znadrzdnymi zadaniami wymiaru sprawiedliwoci22. Przez wikszo czasu,


poczwszy od regulacji kodeksu postpowania karnego z1928r.23 utrzymywa si dychotomiczny podzia na dwie formy postpowania przygotowawczego, tj. ledztwo idochodzenie
wrnych ich odmianach.
Kodeks postpowania karnego z 1928 r. wprowadzi na wzr francuskiej tradycji
proceduralnej z1808r.24 model postpowania przygotowawczego obejmujcego dochodzenie zapiskowe, wtoku ktrego przewidziano moliwo dokonywania czynnoci sdowych (m.in. przesuchanie podejrzanego, protokolarne utrwalenie ladu dowodowego czy
przesuchanie wiadka pod przysig) oraz ledztwo sdowe. Dochodzenie, wmyl art.243
k.p.k., prowadzone przez prokuratora bd policj, miao dostarczy danych niezbdnych
do podjcia decyzji ozasadnoci wszczcia postpowania sdowego. Dochodzenie nie miao
zatem charakteru procesu sdowego, gdy jak tumaczy to S. liwiski, sprawa wsdzie
jeszcze nie zawisa25. Jako e prowadzone byo przez organy administracyjne, uznawano je
za niejako mniej wartociowe zdowodowego punktu widzenia. Nie zasugiwao na to, by
by uznane za cz postpowania karnego26. Zkolei ledztwo prowadzone przez sdziego
ledczego zgodnie zart.259 k.p.k. koncentrowao si wok wszechstronnego wyjanienia
okolicznoci uzasadniajcych przeprowadzenie postpowania sdowego oraz utrwalenia
dowodw dla sdu wyrokujcego, ktre inaczej mogyby zagin27. Ten ostatni cel zblia ledztwo do czynnoci sdowych podejmowanych w toku dochodzenia28. Czynnoci
dochodzenia nie byy protokoowane, sporzdzano znich jedynie notatki do uytku prowadzcego dochodzenie29, ktrych nie mona byo ujawni na rozprawie. Wpraktyce jednak
obchodzono ten zakaz poprzez dopuszczenie moliwoci przesuchiwania funkcjonariuszy
jako wiadkw okolicznoci zamieszczonych w zapiskach30. Zgodnie z przedstawionymi
M. Siewierski, Koncepcje kodyfikacyjne postpowania przygotowawczego, Problemy kryminalistyki 1961, nr 29,
s.7; J. Tylman, Reforma modelu postpowania karnego,[w:] Problemy Kodyfikacji Prawa Karnego. Ksiga ku czci Profesora
Mariana Cielaka, Krakw 1993, s.461473.
23
Rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej zdnia 19 marca 1928r. Kodeks Postpowania Karnego
(Dz. U. Nr 33, poz. 313).
24
P. Hofmaski (red.), System prawa karnego procesowego, T. I, cz. 1, s.338 in.; J. Tylman, Postpowanie przygotowawcze wprocesie karnym, Warszawa 1998, s.514.
25
S. liwiski, Polski proces karny przed sdem powszechnym. Przebieg procesu ipostpowanie wykonawcze, Warszawa
1948, s.8.
26
D. Tarnowska, Rnice midzy dochodzeniem aledztwem wpolskim procesie karnym, Szczecin 2009, s.2223.
27
Rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej zdnia 19 marca 1928r. Kodeks Postpowania Karnego
(Dz. U. Nr 33, poz. 313).
28
Ibidem, s.29.
29
Na mocy art.20 Rozporzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej zdnia 19 marca 1928r. Przepisy wprowadzajce kodeks postpowania karnego znacznie rozszerzono surogaty czynnoci sdowych wdochodzeniu. Do ich dokonania wzastpstwie sdziego ledczego upowanieni zostali prokurator oraz policja
pastwowa nie tylko wsytuacjach niecierpicych zwoki, ale ilekro uznaj to za niezbdne dla waciwego
utrwalenia ladw idowodw przestpstwa (Dz. U. Nr 33, poz. 314). Zob. szerzej S. liwiski, Polski proces
karny przed sdem powszechnym. Przebieg, op. cit., s.21.
30
J. Tylman, Pozycja prawna Policji wreformach postpowania przygotowawczego, Studia Iuridica 1997, nrXXXIII,
s.212.
22

16

Przegld Prawniczy

unormowaniami dwie wczenie wyrnione formy postpowania nie byy, przynajmniej


z zaoenia, rwnoprawne. Pierwsze, zastrzeone do prowadzenia sdziemu ledczemu,
dostarczao dowodw reprodukowanych w czasie przewodu sdowego; drugie, bdce
domen Policji iprokuratora, wzaoeniu miao tylko informowa opodstawach wniesienia
aktu oskarenia zprzerzuceniem ciaru dowodzenia na sam rozpraw31.
Reforma z1949r.32 wprowadzia jednopostaciow form postpowania przygotowawczego, tj. ledztwo prowadzone wcaoci przez prokuratora lub powierzone do prowadzenia Milicji Obywatelskiej (art.238 wczesnego k.p.k.). Nadto wart.251 k.p.k. przewidziano
moliwo prowadzenia postpowania przez organy bezpieczestwa publicznego. Cele
ledztwa pozostay niezmienione isprowadzay si do wszechstronnego wyjanienia okolicznoci sprawy, wszczeglnoci poprzez przesuchanie wiadkw, biegych ipodejrzanych oraz przeprowadzenie rewizji iogldzin33, atake utrwalenia dla sdu wyrokujcego
dowodw. Wpraktyce Milicja Obywatelska czsto korzystaa take ze wstpnego postpowania wyjaniajcego, wramach ktrego dokonywano skutecznych utrwale dowodw dla
sdu34.
Nowela z1955r.35 przywrcia instytucj dochodzenia, wystpujcego rwnolegle ze
ledztwem. Nie oznaczao to jednak powrotu do dawnej koncepcji dochodzenia zapiskowego iledztwa sdowego. Wrcz przeciwnie, byy to raczej dwie podobne do siebie formy
rnice si jedynie organem uprawnionym do ich prowadzenia36. Dochodzenie zostao
powierzone Milicji Obywatelskiej, za ledztwo zostao podporzdkowane prokuratorowi,
ktry zyska take szersze uprawnienia kontrolne37. W myl art. 233 1 k.p.k. zadaniem
ledztwa byo midzy innymi wszechstronne wyjanienie sprawy celem ustalenia, czy
naley wnie akt oskarenia, czy te postpowanie umorzy oraz utrwalenie dla sdu
wyrokujcego dowodw. Wszystkie czynnoci byy utrwalane protokolarnie. Dochodzenie
byo zkolei prowadzone wsprawach, wktrych ledztwo nie byo obowizkowe iwtedy

S. Walto, Kodeks postpowania karnego z1997r. midzy tradycj awyzwaniem wspczesnoci, [w:] E.Skrtowicz (red.), Nowy kodeks postpowania karnego. Zagadnienia wzowe, Krakw 1998, s.89.
32
Jednolity tekst kodeksu postpowania karnego zdnia 19 marca 1928r. zuwzgldnieniem zmian, wynikajcych zdekretu zdnia 1 grudnia 1944r. oczciowej zmianie kodeksu postpowania karnego, dekretu
zdnia 6 czerwca 1945r. ozmianie przepisw k.p.k., dekretu zdnia 19 sierpnia 1946r. ozmianie niektrych
przepisw k.p.k. oraz z ustawy z dnia 27 kwietnia 1949 r. o zmianie przepisw postpowania karnego
(Dz.U. z1949r. Nr 33, poz. 243).
33
Ibidem.
34
J. Tylman, Oprzedprocesowych czynnociach sprawdzajcych, Zeszyty Naukowe U 1967, Seria I, z. 51, s.161
in., cytat za R. A. Stefaski, Postpowanie przygotowawcze: zmiany rewolucyjne czy ewolucyjne?, [w:] T. Grzegorczyk,
J. Izydorczyk, R. Olszewski (red.), Zproblematyki funkcji procesu karnego, Warszawa 2013, s.30.
35
Dekret zdnia 21 grudnia 1955r. ozmianie przepisw postpowania karnego (Dz. U. Nr 46, poz. 309).
36
D. Tarnowska, Rnice midzy, op. cit., s.77.
37
Nadzr prokuratora nad czynnociami postpowania sta si szczeglnie istotnym zagadnieniem,
zwaszcza od czasu, gdy na mocy ustawy z18 czerwca 1959r. ozmianie przepisw postpowania karnego
(Dz.U. Nr 36, poz.229) wprowadzono moliwo powierzenia ledztwa prowadzonego przez prokuratora
wcaoci organom Milicji.
31

Przygotowawcze stadium procesu wwietle nowelizacji k.p.k

17

mutatis mutandis speniao ono zadania ledztwa okrelone wart.233 1 k.p.k. Co istotne,
nie zrnicowano take wartoci dowodowej tych form38.
Kodeks postpowania karnego z 1969 r.39 utrzyma wczeniejszy model i ustanowi
postpowanie przygotowawcze w dwch formach. ledztwo i dochodzenie byy rwnorzdnymi formami, a zatem protokolarnie utrwalone czynnoci miay jednakowy walor
dowodowy40. Po raz pierwszy ustawodawca okreli take jednolite cele dla caego stadium
postpowania przygotowawczego, wskazujc przy tym w art. 261 wczesnego k.p.k. na
konieczno wszechstronnego wyjanienia okolicznoci sprawy oraz zebrania iutrwalenia dowodw dla sdu. ledztwo co do zasady prowadzi prokurator, cho mg je powierzy Milicji Obywatelskiej, zastrzegajc do osobistego wykonania pewne czynnoci (art.264
k.p.k.). Dochodzenie, prowadzone przez t formacj, wystpowao wdwch odmianach,
tj.dochodzenia zwykego iuproszczonego, ktre wzaoeniu byo bardziej odformalizowane, gdy nie wymagao sporzdzenia chociaby postanowienia oprzedstawieniu zarzutw czy te postanowienia ozamkniciu dochodzenia.
Wpierwotnej wersji kodeksu postpowania karnego z1997r.41 nazw postpowanie
przygotowawcze zarezerwowano na oznaczenie caego wstpnego stadium procesu obejmujcego take czynnoci niecierpice zwoki oraz faz sporzdzenia aktu oskarenia. Konsekwentnie za poj ledztwo idochodzenie uywano na oznaczenie rozczono-alternatywnych form tego etapu procesu42, ktre zostay przejte zpoprzedniej regulacji imiay
niewiele wsplnego zich XIX-wiecznym francuskim pierwowzorem. Ustawodawca odstpi jednak od koncepcji wszechstronnego wyjanienia okolicznoci sprawy, co wynikao
take znowego rozwizania, wedug ktrego dochodzenie zwyke mona byo ograniczy
do ustalenia, czy zachodz wystarczajce podstawy do wniesienia aktu oskarenia (art.319
k.p.k. wbrzmieniu z1997r., uchylony nowel z2003r.43, obecnie art.325h k.p.k.). Zebranie, zabezpieczenie iutrwalenie dowodw jedynie wniezbdnym zakresie miao nastpowa zprzeznaczeniem do wykorzystania ich przez sd. Odrbnoci ledztwa idochodzenia wynikay zprzedmiotowej kategorii spraw, organu prowadzcego, czasu trwania oraz
zakresu dokonywanych czynnoci dowodowych44. Dochodzenie prowadzia Policja, chyba
e prowadzi je prokurator (art.311 2 k.p.k., zarwno wformie zwykej, jak iuproszczonej oraz zapiskowej, wktrej mona byo ograniczy zakres czynnoci, aniektre znich
utrwali wformie notatki urzdowej). ledztwo zostao zastrzeone dla prokuratora, ztym
jednak wyjtkiem, i mg on powierzy jego prowadzenie policji.
S. Walto, P. Hofmaski, Proces karny, op.cit, s.128.
Ustawa zdnia 19 kwietnia 1969r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. Nr 13, poz. 95 i96).
40
S. Kalinowski, Polski proces karny wzarysie, Warszawa 1979, s.262.
41
Ustawa zdnia 6 czerwca 1997r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555) tekst pierwotny.
42
I. Fredrich-Michalska, B. Stachurska-Marciczak (red.), Nowe kodeksy karne z1997r. zuzasadnieniami.
Kodeks karny. Kodeks postpowania karnego. Kodeks karny wykonawczy., Warszawa 1997, s.421.
43
Ustawa zdnia 10 stycznia 2003r. ozmianie ustawy Kodeks postpowania karnego, ustawy przepisy
wprowadzajce kodeks postpowania karnego, ustawy owiadku koronnym oraz ustawy oochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155).
44
A. Kietyka, ledztwo po styczniowej (2003) nowelizacji kodeksu postpowania karnego, [w:] Z. Sobolewski,
G.Artymiak, Cz. Kak (red.), Problemy znowelizowanej procedury karnej, Krakw 2004, s.284.
38
39

18

Przegld Prawniczy

Nowelizacja z2003r. uznaa ledztwo za podstawow form postpowania przygotowawczego prowadzonego rwnowanie przez prokuratora lub Policj. Dotychczasowe
unormowanie dochodzenia zwyczajnego zostao zastpione poszerzon wzakresie przedmiotowym wersj dochodzenia uproszczonego, stanowicego dotychczas wpolskim procesie karnym fragment jednego z trybw szczeglnych45. W konsekwencji pojawio si
dochodzenie jednorodne, ktre stanowio jedynie uzupenienie ledztwa. Zupenym novum
okazao si zkolei tzw. dochodzenie rejestrowe okrelone wart.325f k.p.k.
W 2007 r. odebrano Policji uprawnienie do samodzielnego prowadzenia ledztw
oraz podkrelono wiodc rol prokuratora46. Jednoczenie po raz kolejny zmianie poddano art.297 1 pkt 4 i5 k.p.k., powracajc wjego zaoeniach do modelowej koncepcji
z1969r., ktra wymagaa wszechstronnego wyjanienia sprawy wpostpowaniu przygotowawczym. Nowela przewidywaa take pene utrwalenie materiau dowodowego na uytek postpowania jurysdykcyjnego, tak aby rozstrzygnicie sprawy nastpio na pierwszej
rozprawie gwnej. Bardzo szybko jednak ustawodawca, widzc konsekwencje dla szybkoci iekonomiki procesu, pynce ztego przepisu, zdecydowa w2009r.47 oprzywrceniu
pierwotnie unormowanej treci art.297 1 pkt 4 i5 k.p.k.48
4. Regulacje prawne postpowania przygotowawczego obecnie ipo wejciu
wycie reformy k.p.k. z2013r.

Zgodnie z wczeniej przyjtym zaoeniem, i utrzymanie zrnicowanej struktury


postpowania przygotowawczego jest zasadne, gdy dan form obejmujemy zasadniczo rn
materi, konieczne jest zatem pochylenie si nad zakresem i praktycznym wykorzystaniem
obecnie jeszcze obowizujcych regulacji dotyczcych ledztwa idochodzenia. Niezbdne jest
rwnie porwnanie tego stanu rzeczy zobrazem postpowania przygotowawczego wyaniajcym si znowelizacji, ktra wejdzie wycie wlipcu 2015r.
Zestawienie przeciwstawnych cech formy ledztwa idochodzenia najatwiej jest poczyni na kilku paszczyznach: organw prowadzcych, czasu trwania izakresu podejmowanych czynnoci oraz sposobu ich utrwalania.
W myl art. 298 1 k.p.k. organem prowadzcym lub nadzorujcym postpowanie
przygotowawcze jest prokurator. To na nim spoczywa obowizek wydania postanowienia o wszczciu ledztwa (art. 305 3 k.p.k.). Policja lub inne uprawnione organy wskazane wart.312 k.p.k. prowadz postpowanie jedynie wzakresie przewidzianym ustaw,
awic prowadz one co do zasady dochodzenia, chyba e prowadzi je prokurator (art.325a
k.p.k.). Nadto organy te prowadz take ledztwa powierzone przez prokuratora lub dokonuj w ledztwie poszczeglnych czynnoci niezastrzeonych do osobistego wykonania
T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postpowanie karne, Warszawa 2011, s.646.
Ustawa zdnia 29 marca 2007r. ozmianie ustawy oprokuraturze, ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 64, poz. 432).
47
Ustawa zdnia 5 listopada 2009r. (Dz. U. Nr 206, poz. 1589).
48
J. Tylman, Zmiany wmodelu postpowania przygotowawczego, [w:] A. Gerecka-oyska, P. Grecki, H. Paluszkiewicz, P. Wiliski (red.), Skargowy model procesu karnego. Ksiga ofiarowana Profesorowi Stanisawowi Stachowiakowi, Warszawa 2008, s.387399.
45
46

Przygotowawcze stadium procesu wwietle nowelizacji k.p.k

19

przez prokuratora. Wprowadzenie moliwoci powierzenia ledztwa Policji wpowizaniu


zproblemami wynikajcymi zwaszcza zdyslokacji kadry prokuratorskiej49, doprowadziy
do tego, i zaoenie prowadzenia przez prokuratora wikszoci ledztw stao si jedynie
kodeksow fikcj. wiadcz otym dobitnie statystyki. W2012r. wszczto cznie 768117
postpowa przygotowawczych, wtym 126826 wformie ledztwa (zczego tylko 11568
byo wcaoci prowadzonych przez prokuratora, tj. 1,5% ogu wszcztych postpowa),
za 641291 wformie dochodzenia (co stanowi 83,5% ogu)50. Podobna tendencja utrzymuje si nieprzerwanie od kilku lat, co potwierdzaj informacje przedstawione przez Prokuratora Generalnego zarok 2013, wktrym wszczto 762620 postpowa przygotowawczych, zczego 125597 wformie ledztwa (11018 ledztwo wasne prokuratora, co stanowi
1,44% ogu wszcztych postpowa) oraz 637023 wformie dochodzenia (tj. analogicznie
doroku poprzedniego 83,5 % ogu)51. Mimo tak wyranych rozbienoci midzy praktyk organw cigania azaoeniami modelowymi nie powinien dziwi tak szeroki zakres
powierzenia prowadzenia postpowa przygotowawczych policji. Nie ulega wtpliwoci, i
to policja dysponuje odpowiednio wyksztacon idowiadczon kadr pod ktem umiejtnoci zzakresu dziaa kryminalistycznych. Nakada si tutaj kwestia infrastruktury operacyjno-rozpoznawczej, jak choby niezbdnej sieci informatycznej zsystematycznie aktualizowanymi bazami danych wykorzystywanych przy tworzeniu wersji kryminalistycznych
powstajcych w toku postpowania przygotowawczego52. W zwizku z powyszym, jako
uzasadniona jawi si konstatacja poczyniona przez przedstawiciela niemieckiej doktryny
ju w1995r., i zmianom spoecznym, technicznym iprawnym, jakie nastpiy wpraktyce wpostpowaniu przygotowawczym iwyznaczyy kierunki rozwoju trudno odmwi
przymiotu racjonalnoci. Wpraktyce procesowej prokuratura ukazuje si nam wzakresie postpowania przygotowawczego i zdobywania informacji w postpowaniach przedledczych, wrozlegych obszarach przestpczoci jako organ oubocznym znaczeniu53.
Zgodnie znowel, prokuratorzy maj zwikszy poziom swojej aktywnoci przy popieraniu
oskarenia przed sdem. Uwzgldniajc dodatkowo ograniczenia natury organizacyjnej54
iobcienie wynikajce choby zkoniecznoci podejmowania znacznej iloci decyzji merytorycznych wtoku postpowania przygotowawczego, nie jest racjonalne podtrzymywanie
postulatu, by to prokuratorzy wzili na siebie ciar prowadzenia wikszoci postpowa
M. Mistygacz, Ustrj prokuratury wPolsce. Tradycja iwspczesno, Warszawa 2013, s.316317.
Sprawozdanie Prokuratora Generalnego zrocznej dziaalnoci prokuratury zarok 2012, www.pg.gov.pl
(dostp: 18.08.2014).
51
Sprawozdanie Prokuratora Generalnego zrocznej dziaalnoci prokuratury zarok 2013, www.pg.gov.pl
(dostp: 18.08.2014).
52
S. Walto, Kodeks postpowania karnego z1997 r, op. cit., s.17.
53
H. Lilie, Policja iProkuratura. Wzajemne relacje uprawnie iobowizkw wpostpowaniu przygotowawczym, Prokuratura iPrawo 1995, nr 78, s.8.
54
Nadal nie uchwalono nowej ustawy o prokuraturze, ktra wprowadzaaby konieczne zmiany organizacyjne, za od 15 wrzenia 2014r. obowizuje nowe rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci zdnia
11 wrzenia 2014 r. Regulamin wewntrznego urzdowania powszechnych jednostek organizacyjnych
prokuratury, ktre ma wej wycie zdniem 1 stycznia 2015r.. Co jednak istotne, jako norm kompetencyjn wskazuje si wnim art.18 ust.1 ustawy zdnia 20 czerwca 1985r. oprokuraturze (Dz.U. z2011r.,
poz. 1599 ze zm.).
49
50

20

Przegld Prawniczy

przygotowawczych55. Majc wwiadomoci myl greckiego filozofa Teofrasta, ktry przypomina, i Prawa naley ustanawia zuwzgldnieniem tych wypadkw, ktre zachodz
po najwikszej czci, a nie wbrew oczekiwaniu56, naley si zastanowi nad zmianami
legislacyjnymi wtym zakresie, tak by praktyka odzwierciedlaa rzeczywist sytuacj prawn.
Jak dotd nowela z2013r. nie przynosi zmian wtym zakresie.
Prokurator powinien sprawowa nadzr nad ledztwem wzakresie, wjakim sam go
nie prowadzi. Przepisy art.327 14 k.p.k. oraz 244249 Regulaminu57 okrelaj moliwe
przejawy aktywnoci nadzorczej prokuratora58, ktre sprowadzaj si gwnie do udzielania wytycznych ikontrolowania poczyna Policji. Dosy szeroko zakrelonym uprawnieniom nadzorczym nie odpowiada jednak wzadowalajcym stopniu praktyka (cho jest ona
zrnicowana iwzasadzie wynika zindywidualnego podejcia inastawienia prokuratora).
Wskazuje si, e nadzr nad dochodzeniem bywa opniony, za wczci spraw pierwszym
przejawem nadzoru jest decyzja o przedueniu dochodzenia powyej dwch miesicy59.
Wobliczu powyszego za suszne naley uzna uchylenie art.325e 3 k.p.k., ktry konstytuowa brak obowizku powiadomienia prokuratora owszczciu dochodzenia. Naley
mie take nadziej, i regulacja dotyczca rozpoznawania przez prokuratora waciwego
do spraw nadzoru zaalenia na postanowienie oodmowie wszczcia dochodzenia zrwnoway zmiany w2 tego artykuu, ktry ogranicza wymg zatwierdzenia przez prokuratora
postanowienia o umorzeniu dochodzenia jedynie do decyzji wydawanych ju w fazie ad
personam.
Zasadniczego znaczenia nie ma rnica w okresach prowadzenia ledztwa i dochodzenia. Chocia podstawowy termin dochodzenia jest krtszy, to bez adnych przeszkd
(a nawet bez cile okrelonych przesanek) prokurator nadzorujcy moe przeduy
okres jego trwania do 3 miesicy, co powoduje faktyczne zrwnanie terminu z okresem
prowadzenia ledztwa. Przeduenia na dalszy czas oznaczony nie duszy nirok dokonuje wledztwie, wuzasadnionych wypadkach, prokurator nadzorujcy lub prokurator bezporednio przeoony nad prokuratorem prowadzcym postpowanie osobicie (art. 310
k.p.k.). Wdochodzeniu ustawodawca doprecyzowa, i wypadki uzasadniajce przeduenie powinny by szczeglne, ale z kolei przeduenia moe dokona prokurator nadzorujcy. W ledztwie zaistnienie szczeglnie uzasadnionych wypadkw jest konieczne do
55
Trafne spostrzeenia dotyczce tego praktycznego wymiaru noweli na przykadzie korelacji wyznaczania terminw rozpraw, w ktrych uczestniczy ma osobicie prokurator wnoszcy i popierajcy akt
oskarenia przed sdem zostay przedstawione przez M. Mistygacza wpublikacji zawierajcej zbir opracowa przedstawicieli doktryny ipraktyki prawa biorcych udzia wseminarium zorganizowanym wstyczniu
2014r. przez Rzecznika Praw Obywatelskich, zob. M.Mistygacz, Role prokuratora wprocesie karnym wwietle
nowelizacji Kodeksu postpowania karnego zagadnienia wybrane, [w:] Prawo do obrony wpostpowaniu penalnym. Wybrane aspekty, Warszawa 2014, s.110.
56
Teofrast, Pisma filozoficzne, Warszawa 1963, s.310.
57
Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci zdnia 24 marca 2010r. Regulamin wewntrznego urzdowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (tekst jednolity Dz. U. z2014r., poz. 144),
zwany dalej Regulaminem.
58
J. Gurgul, Nadzr prokuratora nad ledztwem powierzonym Policji, Prokuratura iPrawo 2013, nr 5, s.145.
59
J. Tylman, Pozycja prawna Policji wreformach postpowania przygotowawczego, Studia Iuridica 1997, nrXXXIII,
s.214215.

Przygotowawcze stadium procesu wwietle nowelizacji k.p.k

21

przeduenia okresu jego trwania na dalszy czas oznaczony duszy nirok idokonuje tego
waciwy prokurator nadrzdny. Dochodzenie z kolei bdzie mg przeduy na dalszy
czas oznaczony powyejroku waciwy prokurator bezporednio przeoony, oile bdzie to
uzasadnione szczeglnymi okolicznociami wwyjtkowych wypadkach. Nowela przewiduje
zatem zaostrzenie rygorw przeduenia dochodzenia (art.325i 1 wbrzmieniu ustawy,
ktra wejdzie wycie 1 lipca 2015r.), co paradoksalnie jeszcze bardziej zblia te dwie formy
postpowania. Zarwno ledztwo idochodzenie mog take ulega wzajemnym ilegalnym
przeksztaceniom.
Wobowizujcym stanie prawnym mamy do czynienia zdwiema rwnowanymi formami postpowania przygotowawczego, wktrych wykonuje si takie same czynnoci procesowe zmierzajce do osignicia takiego samego celu. Ich przebieg jest dokumentowany
w formie spisywanych protokow, ktre przedstawiaj identyczn warto w toku rozprawy sdowej. Pewne uproszczenia dotycz jedynie odformalizowanych czynnoci, oktrych mowa w art. 325e k.p.k. wprowadzajcym konstrukcj tzw. protokou skrconego,
ograniczonego. Asumptem do tego legislacyjnego posunicia z 2003 r. bya de facto ch
zastpienia notatek urzdowych, ktrych procesowe wykorzystanie byo wwczas dopuszczalne60. Twrcy nowelizacji z2013r. ijej zwolennicy zgodnie podnosz, i nowy art.297
1 pkt5 k.p.k. stanowi ozupenej rewolucji postpowania przygotowawczego. Prowadzcy
zarwno ledztwo, jak idochodzenie ma si bowiem ograniczy do wyjanienia okolicznoci sprawy, take tych sprzyjajcych popenieniu czynu zabronionego (utrzymano wmocy
art.297 2 k.p.k.), ajednoczenie skoncentrowa si jedynie na zebraniu, zabezpieczeniu
iutrwaleniu dowodw wzakresie niezbdnym do stwierdzenia zasadnoci wniesienia aktu
oskarenia albo innego zakoczenia postpowania, jak rwnie do przedstawienia wniosku
odopuszczenie tych dowodw iprzeprowadzenie ich przed sdem61. Wskazuje si zatem,
e postpowanie przygotowawcze bdzie prowadzone dla prokuratora62, na wzr dawnego dochodzenia zk.p.k. z1928r. Jednak wnikliwa analiza skania do uznania, i wrzeczywistoci prawdopodobnie niewiele si zmieni. Jake aktualna wydaje si bowiem konkluzja
jednego zartykuw zamieszczonych wprawniczym periodyku z1930r., wktrym wskazuje si, i podjcie decyzji o wniesieniu aktu oskarenia, a nastpnie skierowanie go do
sdu przeciwko okrelonej osobie zawsze powinno poprzedza kompleksowe wyjanienie
sprawy. Inie ma tutaj wikszego znaczenia, czy przepisy normujce kwestie celw postpowania bd zawieray literalnie wyraon dyspozycj wszechstronnego jej wyjanienia63.
Wynika to zwyczajnie znatury skargi publicznej, jej szczeglnego represyjnego charakteru
istopnia ingerencji wprawa iwolnoci czowieka, jaki wie si ze skierowaniem oskarenia
do sdu. Jest rwnie konsekwencj urzeczywistnienia wprocesie standardw rzetelnoci
postpowania. Nie sposb nie przywoa take susznej uwagi J. Gurgula, ktry zauway, i
truizmem jest przypominanie owarunku sine qua non funkcjonowania wprokuraturze, jakim
T. Grzegorczyk, Protok uproszczony jako nowy sposb utrwalenia czynnoci procesowych wznowelizowanym postpowaniu karnym iwsprawach owykroczenia, Prokuratura iPrawo 2003, nr 11, s.27.
61
Art. 297 1 pkt 5 wbrzmieniu ustalonym ustaw z27 wrzenia 2013r. (Dz.U. z2013r., poz. 1247).
62
P. Kruszyski, M. Zbrojewska, Nowy model..., op. cit., s.59.
63
A.G., Czy ledztwo jest niezbdnym stadium procesu karnego?, Gos Sdownictwa 1930, s.679.
60

22

Przegld Prawniczy

z ca pewnoci jest rzetelne i uczciwe nastawienie do ycia64. Doprawdy, jake trudno


wyobrazi sobie, by prokurator wnis akt oskarenia, nie majc wewntrznego przekonania
osusznoci swojej decyzji, azwaszcza nie kierujc si pewnoci, co prawda subiektywn,
osprawstwie podejrzanego. Bez faktw utrwalonych wformie materiau dowodowego nieatwo wypracowa w sobie w pogld. Takie podejcie do wykonywanych obowizkw
jawi si jako cakowicie naturalny przejaw przyzwoitoci ijest gwarantem upragnionej przez
prokuratorw niezalenoci, bo t maj tylko ludzie niezomnego charakteru, zachowujcy
si godnie irzetelnie wykonujcy swoje obowizki65. Przywoujc za bardziej pragmatyczne
argumenty, warto wskaza na regulacj z98 Regulaminu, wmyl ktrego za race uchybienie wpracy prokuratora uwaa si wniesienie nieuzasadnionego aktu oskarenia.
Warto zwrci uwag, i okrelenie w niezbdnym zakresie wcale nie musi oznacza minimalnie, pobienie, mniej ni dotychczas, jak zdaj si podnosi niektrzy,
wskazujc, e nowe brzmienie art.297 k.p.k. gwarantuje przyspieszenie postpowania66. Jeli
bowiem odwoamy si do innego, kolejnego celu reformy, jakim jest stworzenie prawnych ram szerszego wykorzystania konsensualnych sposobw zakoczenia postpowania
karnego67, to nie mona zapomina, e efekt pracy organw cigania stanowi punkt wyjcia przy uruchamianiu procedur majcych doprowadzi do wydania rozstrzygnicia take
wtrybie konsensualnym68. Jeli zatem ten sam materia ma stanowi podstaw sporzdzenia aktu oskarenia, ajednoczenie organ cigania musi uwzgldnia moliwo zakoczenia postpowania skazaniem w trybie konsensualnym, jasne jest, e materia dowodowy
bdzie gromadzony wsposb kompleksowy, tak by uczyni zado przesankom warunkujcym zastosowanie tych rozwiza (okolicznoci nie budzce wtpliwoci) oraz nadrzdnej zasadzie prawdy materialnej. Sytuacja ta bdzie miaa miejsce zarwno wledztwie,
jak iwdochodzeniu, zwaywszy, e art.387 k.p.k. wnowym brzmieniu rozszerza zakres
zastosowania instytucji dobrowolnego poddania si karze take na zbrodnie, awic kategori przestpstw, wktrych prowadzi si obligatoryjne ledztwo.
W kontekcie zrnicowania form postpowania niezbdne jest poruszenie kwestii
zakresu iwarunkw przeprowadzania procesowych czynnoci dowodowych majcych znaczenie dla wyrokowania, zwaszcza w formach protokolarnych. Bez wzgldu na przyjte
zaoenia modelowe nie mona unikn sytuacji, wktrej niezbdne okae si signicie do
materiau zgromadzonego wtoku ledztwa lub dochodzenia (wystarczy wspomnie choby
okoliczno, w ktrej naoczny wiadek zdarzenia umiera przed rozpoczciem jurysdykcyjnej fazy postpowania, zoywszy uprzednio depozycje wtoku stadium przesdowego

J. Gurgul, Prokurator jakim jest ijakim by powinien, Prokuratura iPrawo 2005, nr 5, s.33.
Ibidem, s.34.
66
Dla porzdku warto wskaza, i uproszczenie postpowania przygotowawczego wprowadzone nowel
z2003r. nie przyczynio si do skrcenia redniego czasu trwania tego etapu procesu. Przeciwnie, postpowanie to ulego nawet wydueniu. Zob. S. Walto, Reforma procesu karnego w2003r. jako sposb na przyspieszenie postpowania karnego, [w:] S. Walto, J. Czapska, Zagubiona szybko procesu karnego. wiato wtunelu, Krakw
2007, s.41.
67
Uzasadnienie Projektu ustawy , op. cit., s.2.
68
M. Je-Ludwichowska, Gos wdyskusji, [w:] J. Skorupka, Wpyw kontradyktoryjnoci, op. cit., s.100.
64
65

Przygotowawcze stadium procesu wwietle nowelizacji k.p.k

23

czy regulacja przewidziana wznowelizowanym art.391 1 k.p.k.69). Wspczesne postpowanie przygotowawcze jest nierzadko obszarem skomplikowanych czynnoci specjalistw
zrnych dziedzin nauki. Dziki zastosowaniu rodkw technicznych, ekspertyz ibada
zebrany wtoku ledztwa lub dochodzenia materia dowodowy przedstawia du warto
iuatwia ustalenie prawdy obiektywnej. Czsto tego rodzaju czynnoci musz by podjte
ju we wstpnej fazie postpowania, by zapobiec chociaby moliwej kontaminacji ladw
dowodowych70. Uwzgldniajc rozszerzone obecnie kontradyktoryjne dyrektywy postpowania, a take majc na uwadze ochron rozprawy przed nadmiernym wpywem materiaw z postpowania przygotowawczego, rozstrzygn trzeba, jakie protokoy lub inne
dokumenty mog by wyjtkowo ujawniane izaliczane wpoczet materiau dowodowego,
stanowicego ewentualn podstaw wyroku71.
Nowela z 2013 r. wprowadza zmiany w art. 311 3 k.p.k. ograniczajc moliwo
protokolarnego dokumentowania czynnoci procesowych przeprowadzanych przez policj
wtoku ledztwa. Utrwalenie przesuchania wiadkw przez policj ma nastpowa wformie protokou ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych owiadcze. Policja moe
take podj inne czynnoci ni te wskazane wzarzdzeniu opowierzeniu, gdy wyoni si
taka potrzeba, jednak wtedy wmyl art.311 5 k.p.k., utrwala wypowiedzi wiadka wformie notatki urzdowej72.
Majc na uwadze powysze, uprawniona jest konstatacja, i koncepcja utrwalania dowodw wtzw. ledztwie policyjnym jest wzasadzie zbiena zregulacj utrzyman wart.325h
k.p.k., tj. dochodzenia w ograniczonym zakresie. W tym kontekcie warto jedynie wspomnie, i ustawodawca, szumnie podnoszcy wuzasadnieniu slogany przyspieszenia postpowania przygotowawczego, nie uwzgldni wnowelizacji ograniczenia katalogu czynnoci wymagajcych spisania protokou, anawet go rozszerzy (art.143 k.p.k.). Dodatkowo
wmyl art.311 2 k.p.k. policja zostaa uprawniona do wykonywania czynnoci zwizanych
zprzedstawieniem zarzutw. Nadto warto podkreli suszn uwag poczynion przez M.
Mistygacza, ktry podnis, i wzwizku zuchyleniem przepisw regulujcych postpowanie wtrybie przyspieszonym mamy do czynienia zsytuacj, wktrej forma postpowania
przygotowawczego przestanie warunkowa tryb postpowania na etapie jurysdykcyjnym73.
Tym samym zacieraj si kolejne rnice pomidzy ledztwem adochodzeniem.
5. Model postpowania przygotowawczego postulaty de lege ferenda

Wzasadzie jedyn utrzymujc si rnic midzy ledztwem adochodzeniem pozostaje kwestia przedmiotowego podziau tych form postpowania. Zachowanie takiego
M.Mistygacz, Role prokuratora wprocesie karnym, op. cit., s.103.
J. Porada, Z problematyki kontradyktoryjnoci postpowania przygotowawczego, Problemy praworzdnoci
1977, nr 2, s.1516.
71
J. Tylman, Pozycja prawna Policji wreformach postpowania przygotowawczego, Studia Iuridica 1997, nr XXXIII,
s.209.
72
Wprowadzenie tej regulacji naley podda krytyce, zwaszcza przez wzgld na niemono ich wykorzystania wprzypadku wdroenia konsensualnego trybu zakoczenia postpowania.
73
M.Mistygacz, Role prokuratora wprocesie karnym, op. cit., s.110.
69
70

24

Przegld Prawniczy

podziau byoby usprawiedliwione jedynie wtedy, gdyby pomidzy opisanymi formami


zachodziy istotne rnice merytoryczne, dotyczce choby zada, wartoci dowodowej
wykonywanych czynnoci czy sposobu ich utrwalania74. Uwzgldniajc jednak zmiany, ktre
wejd w ycie w lipcu 2015 r., nie sposb takowych znale. Krytyka jednak nigdy nie
powinna pozostawa goosowna. Naley zawsze wskaza konstruktywne rozwizania, sam
proces sformuowania postulatw de lege ferenda pozwala bowiem jeszcze raz przemyle
krytykowane zaoenia.
Wobliczu nowelizacji kodeksu postpowania karnego naley uzna za zasadne ujednolicenie modelu postpowania przygotowawczego. Podstawowym organem prowadzcym
postpowanie w tym stadium powinna by policja. Prokurator zasadniczo nie powinien
prowadzi postpowania przygotowawczego, ajedynie czuwa nad przestrzeganiem prawa
przez organy cigania prowadzce to postpowanie oraz ukierunkowywa ich dziaania.
Wzmocnieniu powinna ulec procesowa rola prokuratora jako rzecznika praworzdnoci. To
wanie prokurator powinien by gwarantem rzetelnego oraz wraz zsdem praworzdnego
prowadzenia postpowania przygotowawczego przez wyspecjalizowane organy pastwa75.
Rozwijajc za now regulacj zart.311 7 k.p.k., dla prokuratora powinny by zastrzeone
do osobistego wykonania pewne kluczowe czynnoci wtoku tego postpowania, jak choby
podjcie decyzji oskierowaniu postpowania przeciwko osobie, pierwszego przesuchania
osoby podejrzanej, podejmowanie decyzji oskierowaniu wniosku do sdu ozastosowanie
tymczasowego aresztowania. Nie naley si zgodzi zpostulatami cakowitego odseparowania prokuratora od prowadzonego postpowania przygotowawczego, bowiem to na nim
spoczywa obowizek sporzdzenia aktu oskarenia i popierania go przed sdem. Zasada
bezporednioci powinna by odczytywana szerzej iobejmowa take konieczno osobistego zetknicia si prokuratora przynajmniej zczci rde dowodowych przed podjciem decyzji osporzdzeniu skargi. Akt oskarenia inicjuje postpowanie jurysdykcyjne,
jego wniesienie stanowi zatem, zgodnie z zasad skargowoci, o bycie procesu karnego.
Powinien on by sporzdzony z naleyt starannoci i procesow rzetelnoci, poparty
gbokim, wewntrznym przekonaniem prokuratora ojego susznoci. Tylko postpowanie,
nad ktrym prokurator sprawuje rzeczywisty, szeroki nadzr moe dostarczy argumentw
do ugruntowania takiego uzasadnionego przekonania. Wane jest take zapewnienie moliwoci osobistego kontaktu prokuratora, zwaszcza zpodejrzanym. Wprotokole przesuchania nie da si uchwyci pewnych empirycznie odbieranych okolicznoci niezbdnych dla
oceny wiarygodnoci podejrzanego76.
Prokurator powinien take zabezpiecza wszelkie dowody, ktrych nie mona przeprowadzi na rozprawie. Nie zasuguje na aprobat argument, i tylko czynnik sdowy jest
wstanie zapewni bezstronne zabezpieczenie dowodw iprzeprowadzenie czynnoci niepowtarzalnych. Jaki bowiem jednostronny interes wdziaaniu mona przypisa prokuratorowi, ktry w postpowaniu przygotowawczym jest organem, nie za stron procesow?
A. Murzynowski, Uwagi na temat modelu postpowania przygotowawczego, Pastwo iPrawo 1968, z. 7, s.104.
J. Skorupka, Rzetelne postpowanie karne, [w:] J. Skorupka, W. Jasiski (red.), Rzetelny proces karny. Materiay
konferencji naukowej, Trzebieszowice 1719 wrzenia 2009r., Warszawa 2010, s.40.
76
M. Hauswirt, S. Popower, Proponowane zmiany ledztwa idochodzenia wwietle zasad procesowych, Archiwum
Kryminologiczne 1933, t. I, z. 14, s.264.
74
75

Przygotowawcze stadium procesu wwietle nowelizacji k.p.k

25

Powszechnie postrzeganie wyrokw uniewinniajcych czy skazujcych wkategoriach zwycistwa lub poraki prokuratora jest przejawem spoecznego niezrozumienia tej instytucji.
Gdy prokurator przegrywa spraw, na przykad na skutek niedostatecznie zgromadzonego materiau dowodowego pozwalajcego na wydanie wyroku skazujcego, mimo i na
awie oskaronych znajdowaa si osoba winna, to wrzeczywistoci jest to przegrana caego
spoeczestwa. Rzeczywisty sprawca uniknie bowiem odpowiedzialnoci karnej77. Prokuratora warto zatem postrzega jako adwokata pastwa, spoeczestwa, prawa, interesw
ogu78.
Nie znajduje take racji bytu argument przytaczany za Komisj Kodyfikacyjn, dziaajc wlatach 19261927, przez zwolennikw wprowadzenia instytucji sdziego ds. postpowania przygotowawczego, i do czynnoci, spenionej przez stron, nigdy nie mona
mie takiego zaufania, jak do czynnoci sdowej; zawsze moe powsta przypuszczenie
stronnoci, umylnego lub nawet mimowolnego nakrcenia faktw wkierunku dla oskaryciela dogodnym79. Obawa o bezstronno prokuratora nie moe by brana powanie
pod uwag, take ztego wzgldu, e organy prowadzce postpowanie przygotowawcze s
zobligowane, wmyl art.4 k.p.k., do zachowania obiektywizmu przy badaniu oraz uwzgldnianiu okolicznoci przemawiajcych zarwno na korzy, jak ina niekorzy oskaronego.
I nie zmieni tego fakt, i prokurator odgrywa w procesie take rol oskaryciela przed
sdem, ato wymaga swoistej oskarycielskiej stronniczoci80. S to bowiem role odrbne,
nie zawsze nastpujce po sobie. Amajc na uwadze, i prokurator jest take rzecznikiem
praworzdnoci, nie mona traktowa adnej znich jako swego rodzaju antycypacji kolejnego zprzejaww aktywnoci prokuratora wprocesie karnym81.
Co interesujce, ju w1933r. M. Siewierski wskazywa, i jedynie faszowanie protokow wpostpowaniu przygotowawczym stwarza niebezpieczestwo wadliwego sdzenia
woparciu ostronnicze dochodzenie. Faszywe oskarenia lub faszyw obron tworz nie
organa rejestrujce zeznania wtoku postpowania, lecz ci, ktrzy wprowadzaj do procesu
nieprawdziwe dowody, przede wszystkim inspiruj faszywych wiadkw, przed czem nie
moe uchroni taka czy inna forma postpowania. Nie wsamej zatem normie niezawisoci
organu kierujcego postpowaniem przygotowawczem szuka naley gwarancyj bezstronnoci, lecz wpoziomie moralnym iintelektualnym tego organu82.

M. Je-Ludwichowska, Gos wdyskusji, [w:] J. Skorupka, Wpyw kontradyktoryjnoci, op. cit., s.101.
A. Peyrefitte, Wymiar sprawiedliwoci midzy ideaem arzeczywistoci, Warszawa 1987, s.138.
79
Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej, Sekcja Postpowania Karnego, Projekt ustawy postpowania karnego
zuzasadnieniem, Warszawa-Lww 19261927, s.34.
80
J. Grajewski, Niektre problemy nadzoru nad postpowaniem przygotowawczym izakresu wpywu sdu na przebieg
procesu karnego, [w:] A. Gerecka-oyska, P. Grecki, H. Paluszkiewicz, P. Wiliski (red.), Skargowy model
procesu karnego. Ksiga ofiarowana Profesorowi Stanisawowi Stachowiakowi, Warszawa 2008, s.94.
81
Szerzej na temat rl procesowych prokuratora zob. R. Olszewski, Role prokuratora wpostpowaniu karnym,
Prokuratura iPrawo 2014, nr 1.
82
M. Siewierski, O reform postpowania przygotowawczego, Archiwum Kryminologiczne 1933, t. I, z. 14,
s.248.
77
78

26

Przegld Prawniczy

6. Konkluzje

Za suszn naley uzna konstatacj, e jedn z gwarancji prawidowego wymiaru


sprawiedliwoci jest zapewnienie moliwoci kontrolnych sdu nad czynnociami dokonywanymi wpostpowaniu przygotowawczym83. Chocia zakres udziau sdu wczynnociach
postpowania przygotowawczego jest obecnie bardzo rozlegy i widoczna jest tendencja
do jego poszerzania, co jaki czas w doktrynie powraca si do koncepcji wprowadzenia
instytucji sdziego do spraw ledztwa/dochodzenia, majcego zapewni na wstpnym
etapie procesu gwarancj przestrzegania praw obywatela84. Takie rozwizanie funkcjonuje
zpowodzeniem wsystemach pastw Europy Zachodniej, gdzie sd peni wpostpowaniu
przedjurysdykcyjnym funkcj przygotowawcz polegajc na przeprowadzeniu dowodw
na potrzeby rozprawy gwnej oraz funkcj gwarancyjn polegajc na zapewnieniu przestrzegania praw obywatelskich85. Sdzia do spraw postpowania przygotowawczego wystpuje wniemieckim iwoskim procesie karnym, aostatnio zosta wprowadzony do procesu
austriackiego. Dla przykadu wniemieckim postpowaniu karnym czynnoci sdziego koncentruj si na zarzdzaniu stosowania rodkw przymusu iczynnoci dowodowych ingerujcych wwolnoci osobiste oraz na przeprowadzaniu czynnoci, ktrych nie bdzie mona
powtrzy na rozprawie86.
Mimo niewtpliwej susznoci celw wprowadzenia instytucji sdziego do spraw
ledztwa/dochodzenia naley stwierdzi, i pogbiona refleksja nad polskim stanem prawnym nie dostarcza racjonalnego uzasadnienia dla wprowadzenia tej dodatkowej instytucji.
Choby dlatego, i ewentualne kompetencje tego organu odpowiadaj obecnej roli sdu
w przedsdowym stadium procesu. Rnica polega na tym, i czynnoci wykonuje Sd,
postrzegany wkategoriach instytucjonalnych, anie konkretny sdzia, cho wrzeczywistoci
sd wtych incydentalnych kwestiach proceduje jednoosobowo. Dodatkowo, jak byo to ju
wczeniej podnoszone, nie naley zgadza si ztez, i prokurator, zracji swojego umocowania wsystemie organizacyjno-instytucjonalnym prokuratury, nie moe by traktowany
jako gwarant praworzdnoci przygotowawczego etapu postpowania karnego.
Stworzenie odpowiedniego modelu postpowania przygotowawczego jest uznawane
za jedno z najtrudniejszych wyzwa stojcych przed ustawodawc. Wynika to z faktu, i
w stadium tym zbiegaj si dwie potrzeby wymiaru sprawiedliwoci przyspieszenie
wyrokowania inaleyte przygotowanie materiau dowodowego, ktre pozostaj wcigej
sprzecznoci87. Gdy dodamy do tego tak aktualne wspczenie zagadnienie wywaenia
proporcji midzy koniecznoci zabezpieczenia metod wykrycia przestpstwa i ujcia
83
J. Grajewski, Ingerencja sdu wpostpowanie przygotowawcze wwietle przepisw nowego Kodeksu postpowania karnego (zarys problematyki), [w:] E. Skrtowicz (red.), Nowy kodeks postpowania karnego. Zagadnienia wzowe, Krakw
1998, s.209.
84
C. Kulesza, Ewolucja europejskich modeli postpowania przygotowawczego na przeomie wiekw, [w:] P.Kruszyski,
Sz. Pawelec, M. Warcho (red.), Europejski kodeks postpowania karnego, Warszawa 2010, s.42.
85
C. Kulesza, Sdzia ledczy na tle zmian europejskich modeli postpowania przygotowawczego, [w:] P.Hofmaski
(red.), Wzowe problemy procesu karnego, Warszawa 2010, s.128129.
86
P. Girdwoy, Zarys niemieckiego procesu karnego, Biaystok 2006, s.6063 i125.
87
Komisja Kodyfikacyjna Rzeczypospolitej Polskiej, s.326.

Przygotowawcze stadium procesu wwietle nowelizacji k.p.k

27

sprawcy, azagwarantowaniem podstawowych praw obywatelskich osb, przeciwko ktrym


toczy si to postpowanie88, skonstruowanie poprawnych zaoe reformy jest jeszcze
trudniejsze. Polski ustawodawca jest dopiero na pocztku drogi wiodcej do wypracowania nowego, efektywnego modelu postpowania przygotowawczego. Pewne kroki zostay
ju poczynione, cigle jednak brakuje wewntrznej spjnoci projektowanych regulacji, kompleksowego spojrzenia na tworzone instytucje, szerszego dialogu z uczestnikami
postpowania i odejcia od praktyki doranego odnoszenia si do palcych problemw
o podou spoeczno-politycznym. Nie mona zapomina, i racjonalno ustawodawcy
jest jedynie apriorycznym zaoeniem wykadni, atworzenie prawa wymaga przede wszystkim dowiadcze, wyobrani, otwartoci, umiejtnoci wyjcia poza wasny krg interesw
irozwinitego pogldu na wiat89. Waciwa reforma postpowania przygotowawczego jest
zatem cigle jeszcze przed nami.

Summary of the article Preparatory proceedings under the amended


Code of Criminal Procedure real revolution or unfinished reform?
Summary
This paper presents the critical analysis of the amendment to the Code of Criminal Procedure under the Act of 27th September 2013, with particular focus on the existing model of
preparatory proceedings remaining intact. While noticing the essential role of a preparatory
stage of the trail, the author points to anecessity of deeper change of the current model, especially establishment of asingle form of investigation. In support of the foregoing, numerous
arguments are presented seeking to prove that differences between currently existing forms have
become blurred. New regulations on objectives of procedure arent reflected in rules on conduct
of apreparatory proceeding. Such adiscrepancy might result in diminished quality of proceedings and smaller extent of social confidence in law. Moreover, an historical perspective of this
paper emphasizes the contemporary trends such as increasing role of the prosecutors oversight
of the polices extended powers.

88
M. Cielak, Kodyfikacja prawa karnego procesowego azagadnienie gwarancji procesowych, Nowe Prawo 1953,
nr89, s.34.
89
M. Szyszkowska, Zarys europejskiej filozofii prawa, Biaystok 2004, s.57.

Janusz Roszkiewicz*

Glosa do postanowienia Naczelnego Sdu Administracyjnego


z22 listopada 2012r., IOSK 2685/12 (CBOSA)

Analiza przepisw powoanej ustawy ostosunku Pastwa do Kocioa Adwentystw Dnia Sidmego wRzeczypospolitej Polskiej prowadzi, wocenie Naczelnego
Sdu Administracyjnego, do wniosku, e do Wyszej Szkoy Teologiczno-Humanistycznej im. Michaa Beliny-Czechowskiego wPodkowie Lenej nie maj zastosowania przepisy ustawy oszkolnictwie wyszym, wtym art.190 ww. ustawy okrelajcy katalog przesanek warunkujcych skrelenie zlisty studentw oraz art.207
ust.1 tej ustawy nakazujcy odpowiednie stosowania przepisw k.p.a. wsprawach
indywidualnych studentw.
1. Wprowadzenie

Glosowane orzeczenie dotyczy zagadnienia kontroli przez sd administracyjny rozstrzygnicia organu uczelni prowadzonej przez Koci lub zwizek wyznaniowy. Wbadanym przez NSA stanie faktycznym rozstrzygniciem tym bya uchwaa Rady Wyszej Szkoy
Teologiczno-Humanistycznej im. Michaa Beliny-Czechowskiego w Podkowie Lenej
wprzedmiocie skrelenia zlisty studentw1. Skarcy wnis skarg kasacyjn od orzeczenia WSA odrzucajcego jego skarg na przedmiotow uchwa. W poniszych rozwaaniach wpierw zostan wskazane najwaniejsze motywy postanowienia NSA, potem nastpi
przypomnienie gwnego kierunku orzecznictwa wtej materii, wzakoczeniu rozwaona
zostanie relacja midzy konstytucyjnie gwarantowan autonomi zwizkw wyznaniowych
aobowizkiem stosowania kodeksu postpowania administracyjnego2.
2. Gwne motywy postanowienia NSA

NSA oddali skarg kasacyjn.

* Autor jest studentem IVroku prawa na WPiA UW, aod maja 2014roku prezesem Koa Naukowego
Prawa Konstytucyjnego Legislator.
1
Postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 22 listopada 2012r., IOSK 2685/12, odrzucajce skarg kasacyjn W. K. od postanowienia Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego wWarszawie
zdnia 30 sierpnia 2012r., II SA/Wa 1198/12, oodrzuceniu skargi W. K. na uchwa Rady Wyszej Szkoy
Teologiczno-Humanistycznej im. Michaa BelinyCzechowskiego w Podkowie Lenej z dnia [...] marca
2012 r., nr [...] w przedmiocie skrelenia z listy studentw. To i wszystkie pozostae orzeczenia sdw
administracyjnych przywoywane poniej pochodz ze strony internetowej orzeczenia.nsa.gov.pl. (dalej:
CBOSA).
2
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz.U.
z2013r., poz. 267 ze zm.), dalej: k.p.a.

Glosa do postanowienia Naczelnego Sdu Administracyjnego z22 listopada 2012r. 29

Sd zway, e zust.2 art.1 ustawy zdnia 27 lipca 2005r. Prawo oszkolnictwie


wyszym3 jednoznacznie wynika, e ustawodawca nie chcia podda reimowi tej regulacji szk wyszych i wyszych seminariw duchownych prowadzonych przez Kocioy
i zwizki wyznaniowe. Przypomnia, e Wysza Szkoa Teologiczna-Humanistyczna im.
Michaa Beliny-Czechowskiego wPodkowie Lenej (dalej take: Szkoa, WSTH) jest szko
teologiczn wyposaon w osobowo prawn na podstawie ustawy z dnia 30 czerwca
1995r. ostosunku Pastwa do Kocioa Adwentystw Dnia Sidmego wRzeczypospolitej
Polskiej4. Zdaniem NSA wynika ztego, e do ww. szkoy nie stosuje si art.190 iart.207
ust.1 p.s.w., ktre okrelaj katalog przesanek warunkujcych skrelenie zlisty studentw
oraz nakazuj odpowiednio stosowa przepisy k.p.a. windywidualnych sprawach studentw.
Tym samym podzieli on przywoany przez sd Iinstancji pogld NSA wyraony wpostanowieniu zdnia 8 sierpnia 2012r., wedug ktrego stosunki midzy wadzami szkoy ajej
studentami maj charakter wewntrzny5.
3. Linia orzecznicza wprzedmiocie kognicji sdw administracyjnych wobec
rozstrzygni organw szk wyszych

Pocztkowo pod rzdami k.p.a. istniay wtpliwoci co do jego stosowania przed


organami zakadw administracyjnych, do ktrych nale szkoy wysze6. Stosunki midzy organami zakadw a ich uytkownikami byy ujte w ramy wadztwa zakadowego,
ktre zdaniem niektrych7 wynikay zsamej istoty zakadu inie miay charakteru wadztwa
pastwowego. Ostatecznie wykrystalizowa si jednak pogld, e wramach wadztwa zakadowego wydawane s dwie kategorie aktw administracyjnych zewntrzne, podlege przepisom oglnego postpowania administracyjnego, oraz wewntrzzakadowe, wyczone

Ustawa zdnia 27 lipca 2005r. Prawo oszkolnictwie wyszym (tekst jednolity: Dz.U. z2012r., poz.572
ze zm.), dalej: p.s.w. Zgodnie zart.1 ust.2 p.s.w. ustawy nie stosuje si do szk wyszych iwyszych seminariw duchownych prowadzonych przez kocioy izwizki wyznaniowe, zwyjtkiem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, chyba e ustawa lub umowa midzy rzdem awadzami kociow lub zwizkw
wyznaniowych stanowi inaczej.
4
Ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Pastwa do Kocioa Adwentystw Dnia Sidmego
wRzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z1995r. Nr 97, poz. 481), dalej: u.s.p.k.a.
5
Postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 8 sierpnia 2012r., IOSK 1697/12, CBOSA
6
Warto w tym miejscu odnotowa kontrowersyjn tez E. Ochendowskiego, ktry w 2003 roku na
przekr wikszoci przedstawicieli doktryny stwierdzi wskaza, e publiczna szkoa wysza nie jest ju
zakadem administracyjnym, lecz korporacj zob. E. Ochendowski, Pozycja prawna studenta uniwersytetu
uytkownik zakadu publicznego czy czonek korporacji publicznej, [w:] J. Filipek (red.), Jednostka wdemokratycznym
pastwie prawa, Bielsko-Biaa 2003, s.455 in. oraz polemik Z. Janku, Publiczna szkoa wysza korporacja czy
zakad administracyjny, [w:] J. Supernat (red.), Midzy tradycj aprzyszoci wnauce prawa administracyjnego. Ksiga
jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Bociowi, Wrocaw 2009, s.234242.
7
Takiego zdania broni m.in. E. Ura, Prawo administracyjne, Warszawa 2012, s.183. Zob. inaczej: R. Michalska-Badziak, [w:] Z. Duniewska, B. Jaworska-Dbska, R. Michalska-Badziak, E. Olejniczak-Szaowska, M.Stahl,
Prawo administracyjne, pojcia, instytucje, zasady wteorii iorzecznictwie, Warszawa 2000, s.193, atake D.Kurzyna-Chmiel, Podstawy prawne iorganizacyjne owiaty. Prawo owiatowe wzarysie, Warszawa 2009, s.125126.
3

30

Przegld Prawniczy

ztych regulacji8. Za zewntrzne uznaje si te akty, ktre stanowi onawizaniu, przeksztaceniu lub rozwizaniu administracyjnego stosunku zalenoci zakadowej czcego studenta ze szko wysz. Judykatura uznaa, e przepisom k.p.a. podlega rozstrzygnicie
wadz szkoy wyszej wsprawie przyjcia lub nieprzyjcia na Irok studiw9, akt nadania
stopnia naukowego10, uchwaa komisji egzaminacyjnej pastwowej szkoy wyszej stwierdzajca zoenie egzaminu magisterskiego ipostanawiajca owydaniu dyplomu11, odmowa
lub zwolnienie od uiszczenia opaty za zajcia dydaktyczne na studiach zaocznych12, atake
rozstrzygnicia wprzedmiocie stypendium naukowego13, wpisu warunkowego14, udzielenia
urlopu dziekaskiego15, opaty za powtarzanie przedmiotu16, wreszcie decyzja organu szkoy
wyszej oskreleniu zlisty studentw17, atake przeduenie przez organ wyszy uczelni
sesji egzaminacyjnej studentowi, powodujce zmian decyzji oskreleniu zlisty studentw18.
Nie budzi wic wtpliwoci, e skrelenie zlisty studentw podlega reimowi k.p.a.
4. Uwagi wasne

Kwesti szczeglnej wagi jest jednak analiza, czy takie samo rozstrzygnicie o skreleniu z listy studentw wydane przez specyficzny typ szkoy wyszej, jakim jest uczelnia teologiczna, podlega kontroli sdu administracyjnego. Zgodnie z art. 25 ust. 3 Konstytucji RP stosunki midzy pastwem a Kocioami i innymi zwizkami wyznaniowymi
s ksztatowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezalenoci
kadego wswoim zakresie. Wdoktrynie prawa konstytucyjnego przyjmuje si, e autonomia odnosi si do sfery wewntrznej, za niezaleno do relacji zewntrznych. Pierwsze

M. Wierzbowski (red.), Prawo administracyjne, Warszawa 2013, s.113.


Wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 29 czerwca 1982r., II SA 532/82, CBOSA, zglosami J. Homplewicza (OSPiKA 1983, z. 1, poz. 20, s.53) iJ. Filipka (PiP 1983, z. 8, s. 148)
10
Postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 13 lipca 1983r., II SA 983/83, CBOSA.
11
Postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 12 czerwca 1992r., SAB/Po 41/91, CBOSA.
12
Postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 12 stycznia 2000 r., II SA/Wr 499/99,
CBOSA.
13
Postanowienie Sdu Najwyszego zdnia 5 stycznia 2001r., III RN 45/00, CBOSA.
14
Wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego wKrakowie zdnia 30 maja 2007r., III SA/Lu 508/05,
CBOSA.
15
Wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego wodzi zdnia 19 listopada 2009r., III Sa/d 429/09,
CBOSA.
16
Wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego wKrakowie zdnia 20 stycznia 2011r., III SA/Kr 41/10,
CBOSA.
17
Uchwaa Sdu Najwyszego zdnia 27 wrzenia 1983r., III AZP 3/83, CBOSA oraz wyrok Naczelnego
Sdu Administracyjnego zdnia 19 grudnia 1985r., SA/Gd 577/85., CBOSA.
18
Wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 25 wrzenia 1986r., SA/Gd 513/86, CBOSA, szerzej orzecznictwo wsprawach kontroli sdowej rozstrzygni wsprawach studentw omawia A. Jakubowski, Ewolucja orzecznictwa iustawodawstwa wsprawach studentw idoktorantw, [w:] R. Stankiewicz (red.), Kierunki
rozwoju prawa administracyjnego, Warszawa 2011, s.5170.
8
9

Glosa do postanowienia Naczelnego Sdu Administracyjnego z22 listopada 2012r. 31

pojcie oznacza wic prawo samodzielnego rozstrzygania o wasnych sprawach19 albo,


innymi sowy, mono tworzenia wasnego prawa wewntrznego20, natomiast przez to
drugie naley rozumie brak podporzdkowania innym podmiotom21. W ramach art. 25
organy wadzy publicznej wykonuj zadania publiczne niezalenie od jakichkolwiek zwizkw wyznaniowych, azwizki wyznaniowe pozostaj samorzdne wsprawach zwizanych
zkultem iokrelaniem wewntrznej organizacji22.
Kluczowy problem wzawisej przed NSA sprawie stanowia kwestia, czy rozstrzygnicie oskreleniu zlisty studentw WSTH mieci si wgranicach autonomii Kocioa Adwentystw Dnia Sidmego (dalej take: Kocioa Adwentystw). To wymagao za odpowiedzi
na pytanie, czy stosunki midzy t szko ajej studentami reguluje wycznie wewntrzne
prawo kocielne stanowione samorzdnie przez Koci Adwentystw, aco za tym idzie,
czy pozostaj wyczone spod regulacji k.p.a., czy te reim Kodeksu znajdzie zastosowanie
take tutaj.
Jak zostao to ju wskazane wyej, NSA odpowiedzia na to pytanie twierdzco. Moim
zdaniem naley zgodzi si ztym orzeczeniem, mimo e pozornie odbiega ono od dotychczasowej linii orzeczniczej.
Dotychczasowe orzecznictwo wyranie uznawao bowiem dopuszczalno zaskarania rozstrzygni organw szk wyszych, wtym decyzji wprzedmiocie skrelenia zlisty
studentw23. Dotyczyo to zarwno szk publicznych, jak iniepublicznych24. WSTH jest
typem szkoy niepublicznej, wic prima facie wwietle jednoznacznego pogldu judykatury
rozstrzygnicia organw szkoy, regulujce stosunki ze studentami powinny zosta uznane
za decyzje administracyjne wrozumieniu k.p.a., podobnie jak rozstrzygnicia innych szk
wyszych. Przepisy k.p.a. maj bowiem zastosowanie do wszelkich postpowa administracyjnych, chyba e zostay one expressis verbis wyczone spod jego zakresu obowizywania25.
Organ szkoy teologicznej mieci si whipotezie normy zart.1 pkt2 k.p.a., poniewa aden
przepis kodeksu nie wycza jego dziaania spod tej regulacji. Autor niniejszej glosy nie
podziela powyszej argumentacji ztrzech powodw.
Po pierwsze, naley pamita, e przytoczone wyej orzeczenia dotyczyy szk publicznych i niepublicznych objtych zakresem podmiotowym wpierw ustawy o szkolnictwie

D. Dudek, Rwnouprawnienie Kociow izwizkw wyznaniowych na tle konstytucyjnych zasad prawa wyznaniowego,
[w:] A. Mezglewski (red.), Prawo wyznaniowe wsystemie prawa polskiego, Lublin 2004, s.207.
20
P. Borecki, Geneza konstytucyjnego modelu stosunkw pastwo-koci, Warszawa 2003, s.387.
21
Zob. D. Dudek, op. cit., s.207.
22
B. Banaszak, Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2012, s.187.
23
Znowszych orzecze zob. np. wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 19 czerwca 2007r.,
IOSK 460/07, CBOSA; wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 21 kwietnia 2011r., IOSK
146/11, CBOSA; wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 14 maja 2005 r., I OSK 485/14,
CBOSA
24
Zob. uchwaa Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 5 marca 2001r., OPS 15/00, CBOSA: okoliczno, i sprawa dotyczy niepastwowej szkoy wyszej sama przez si nie moe przesdza oniedopuszczalnoci skargi do sdu administracyjnego.
25
E. Ochendowski, Postpowanie administracyjne oglne iegzekucyjne. Wybr orzecznictwa, Toru 2003, s.30.
19

32

Przegld Prawniczy

wyszym z1982r.26, zastpionej ustaw oszkolnictwie wyszym z1990r.27, apo niej p.s.w.
Zaskarone rozstrzygnicia organw uczelni publicznych iniepublicznych wprzedmiocie
skrelenia zlisty studentw do 1990r. miay podstaw prawn wart.93 ustawy z1982r.,
potem wart.148 ustawy z1990r., aobecnie wart.190 p.s.w.28 Podstawa prawna rozstrzygnicia stanowi jeden zelementw minimum, ktry pozwala zakwalifikowa je jako decyzj administracyjn29. Zkolei podstaw prawn decyzji stanowi przepis prawa powierzajcy
organowi administracji publicznej zaatwienie sprawy wtej formie prawnej (por. art.104
k.p.a.)30. Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem takiego przepisu naleaoby szuka
wp.s.w. Tymczasem WSTH jako szkoa prowadzona przez Koci Adwentystw na mocy
art.1 ust.2 p.s.w. pozostaje wyczona spod regulacji caej ustawy, wtym spod jej art.190
okrelajcego przesanki skrelenia zlisty studentw, atake art.207 ust.1 nakazujcego
stosowanie k.p.a. do decyzji w sprawach indywidualnych31. Zgodnie z brzmieniem art. 1
ust. 2 in fine, wyjtki od tej reguy moe przewidywa jedynie ustawa, a u.s.p.k.a. w tym
wzgldzie milczy.
Po drugie, zgodnie z art. 14 ust. 2 u.s.p.k.a., WSTH jest wysz szko teologiczn
uprawnion do nadawania absolwentom tytuu zawodowego licencjata teologii, awedug
art.15 tej ustawy status prawny wszystkich szk wyszych Kocioa Adwentystw, atake
tryb i zakres uznawania przez pastwo stopni i tytuw przez nie nadawanych reguluj
umowy midzy Ministrem Edukacji Narodowej azarzdem Kocioa. Zdaniem skarcego,
wanalizowanej sprawie, art.14 ust.2 u.s.p.k.a. nie moe by interpretowany wycznie jako
przywilej wpostaci prawa do nadawania przez szko tytuu licencjata bez powizania tego
przywileju z odpowiadajcymi mu obowizkami wynikajcymi z przepisw ustawowych,
wtym przepisw k.p.a. Argument byby nie do przyjcia ze wzgldu na art.15 u.s.p.k.astanowicy lex specialis do regulacji k.p.a. Jednak zinformacji Internetowego Systemu Aktw
Prawnych wynika, e przepis ten nie zosta wykonany, poniewa midzy MEN azarzdem
Kocioa nie zawarto adnej umowy32. wiadczy to outrzymywaniu si swoistej luki wprawie. Mimo to wydaje si, e wwietle wykadanych prokonstytucyjnie przepisw oglnych
u.s.p.k.a. naley przyj, e wbraku umowy to prawo kocielne, anie pastwowe (wtym
Uchylona ustawa zdnia 4 maja 1982r. oszkolnictwie wyszym (tekst jednolity: Dz.U. z1985r. Nr 42,
poz. 201 ze zm.), dalej: ustawa z1982r. oraz przywoujcy art.93 tej ustawy wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 14 stycznia 1986r., ISA 1177/85.
27
Uchylona ustawa zdnia 12 wrzenia 1990r. oszkolnictwie wyszym (Dz.U. nr65 poz. 385 ze zm.), dalej:
ustawa z1990r. oraz przywoujcy art.148 tej ustawy wyrok NSA z23 lutego 2005r., OSK 399/04.
28
Zob. np. przywoujcy art.190 tej ustawy wyrok Naczelnego Sdu Administracyjnego zdnia 6 czerwca
2013r., IOSK 396/13, CBOSA.
29
Por. uchwaa Sdu Najwyszego zdnia 5 lutego 1988r., III AZP 1/88, CBOSA icytowana tam doktryna.
30
Zob. postanowienie Naczelnego Sdu Administracyjnego z dnia 19 marca 1996 r., SA/Ka 347/96,
CBOSA. Naley pamita, e decyzja wydana bez podstawy prawnej jest niewana wmyl art.156 1 pkt2
k.p.a., co ma niebagatelne znaczenie dla dalszych rozwaa.
31
W. Sanetra, M. Wierzbowski (red.), Prawo oszkolnictwie wyszym. Komentarz, Warszawa 2013, s.19, atake
przywoane wprzyp. 4. postanowienie NSA.
32
Zob.: http://isap.sejm.gov.pl/RelatedServlet?id=WDU19950970481&type=9&isNew=true [dostp:
24.11.2014].
26

Glosa do postanowienia Naczelnego Sdu Administracyjnego z22 listopada 2012r. 33

k.p.a.) okrela status prawny szk wyszych Kocioa Adwentystw. Podobne, cho oglniejsze stanowisko wyrazio Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego w informacji
z18wrzenia 2014r., wktrej podano, e do WSTH nie stosuje si p.s.w., ajej status reguluje u.s.p.k.a.33 Tak wic to wszczegowych regulacjach prawa kocielnego naley szuka
podstaw dla decyzji wprzedmiocie skrelenia zlisty studentw, anie wprzepisach prawa
powszechnie obowizujcego. Skoro wic szczegowe regulacje prawa kocielnego jako
jedyny akt prawny okrelaj zasady funkcjonowania WSTH, w tym zasady wpisywania
iskrelania zlisty studentw, naley traktowa je jako czynno prawn umow, podobnie
jak traktuje si statut stowarzyszenia rejestrowego, za stosunek midzy studentem auczelni jako stosunek cywilnoprawny, do ktrego stosuje si przepisy Kodeksu cywilnego34.
Ergo, rozstrzygnicie Rady WSTH wsprawie skrelenia skarcego zlisty studentw naley
zakwalifikowa raczej jako czynno prawn, podobnie jak przyjmuje si to wprzypadku rozstrzygni organw stowarzysze rejestrowych wprzedmiocie pozbawienia czonkostwa35.
Po trzecie, u.s.p.k.a. naley do szczeglnej kategorii ustaw wyznaniowych, ktrych uchwalenie stanowi realizacj dyspozycji art.25 ust.5 Konstytucji. Zgodnie znim stosunki midzy
pastwem ainnymi ni Koci katolicki zwizkami wyznaniowymi iKocioami okrelaj
ustawy uchwalone na podstawie umw zawartych przez Rad Ministrw. Jak zauwaa Pawe
A. Leszczyski, [u]mowa zawarta wrzeczonym artykule () jest formalnym narzdziem
wrku zwizkw wyznaniowych, ktre daje im wpyw na uksztatowanie zakresu libertas
ecclesiae, awic wolnoci religijnej wwymiarze wsplnotowym. Poprzez brzmienie ustawy
wyznaniowej umowa zakrela indywidualne forum externum posannictwa danego zwizku
wyznaniowego36. Tym samym ratio legis tego artykuu stanowi caociowa regulacja statusu prawnego nierzymskokatolickich zwizkw wyznaniowych37. Obejmuje ona nie tylko
ramy dziaalnoci samego zwizku wyznaniowego, ale rwnie ramy dziaalnoci powizanych znim osb prawnych, takich jak szkoy wysze. Tak rozumiany art.25 ust.5 pozostaje wcisym zwizku zart.25 ust.3 iwyraon wnim zasad autonomii iniezalenoci
Kociow oraz innych zwizkw wyznaniowych. Wszelkie ingerencje organw wadzy
publicznej wforum externum Kociow izwizkw wyznaniowych wstopniu wikszym, ni
pozwala na to ustawa wyznaniowa, s niekonstytucyjne. Uwzgldnienie skargi na rozstrzygnicie Rady WSTH przez zastosowanie do niego przepisw k.p.a. przez sd administracyjny stanowioby ograniczenie ram jej dziaalnoci jako osoby prawnej Kocioa Adwentystw, ktre byoby dopuszczalne wtedy i tylko wtedy, gdyby regulacja u.s.p.k.a. na nie
pozwalaa. Trudno jednak wniej znale podstaw dla takiego twierdzenia. Zgodnie zart.3
u.s.p.k.a. Koci rzdzi si wswoich sprawach prawem kocielnym, aumiejscowienie tego
przepisu wrozdziale pierwszym, zatytuowanym Przepisy oglne, pozwala go odnie do
Zob.http://www.nauka.gov.pl/komunikaty/informacja-dotyczaca-wyzszej-szkoly-teologiczno-humanistycznej-im-michala-beliny-czechowskiego-w-podkowie-lesnej.html [dostp: 06.10.2014].
34
Ustawa zdnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr16 poz. 93 ze zm.).
35
Zob. np. wyrok z15 marca 2013r. Sdu Apelacyjnego wGdasku, IACa 841/12, POSP.
36
P.A. Leszczyski, Regulacja stosunkw midzy pastwem anierzymskokatolickimi Kocioami iinnymi zwizkami
wyznaniowymi okrelona wart.25 ust.5 Konstytucji RP, Gorzw Wielkopolski 2012, s.196197.
37
Zob. szerzej J. Szymanek, Prawo wyznaniowe wpraktyce III RP (zagadnienia wybrane), Ruch Prawniczy, Ekonomiczny iSocjologiczny 2006, z. 1, s. 103107.
33

34

Przegld Prawniczy

caoksztatu dziaalnoci Kocioa ijego osb prawnych regulowanej przez ustaw (argumentum arubrica), oile przepis szczeglny tej ustawy nie stanowi inaczej. Wart.14 i15 u.s.p.k.a.
Koci ma zapewnione prawo do prowadzenia seminariw duchownych iszk wyszych,
aponiewa wrozdziale trzecim, wktrym znajduj si oba przepisy, nie ma adnego lex specialis, ktry by stanowi inaczej, naley przyj, e przy prowadzeniu tych seminariw iszk
Koci rzdzi si prawem kocielnym.
Wprawdzie takim lex specialis mgby by art.15 odsyajcy do umowy midzy MEN
azarzdem Kocioa, ale ze wzgldu na jej brak naley przyj, e do okrelania statusu
prawnego szk wyszych Kocioa Adwentystw naley stosowa prawo kocielne wzw.
zart.3 u.s.p.k.a. Jak zostao to ju wspomniane powyej, za takim pogldem przemawia
prokonstytucyjna wykadnia przepisw u.s.p.k.a., zgodnie zktr ustaw t naley traktowa
jako caociow regulacj statusu prawnego Kocioa Adwentystw, wtym jego osb prawnych. To samo tyczy WSTH, bdcej jedn ztakich szk, oraz rozstrzygni wprzedmiocie
skrelenia zlisty studentw, ktre stanowi sprawy Kocioa wrozumieniu art.3 u.s.p.k.a.
Na marginesie warto wspomnie owyroku Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego wKrakowie38, ktry uzna, e skarga na decyzj kocielnej szkoy wyszej wprzedmiocie pomocy
materialnej uczestnikowi studiw doktoranckich, naley do jego waciwoci. Jednak wtym
przypadku zgodnie zart.25 ust.5 Konstytucji podstaw kognicji WSA by 5 umowy
midzy Rzdem RP aKonferencj Episkopatu Polski39 wzw. zart.15 ust.2 konkordatu40,
ktry zawiera wyrane odesanie do ustawy o szkolnictwie wyszym z 1990 r. Zgodnie
z przywoanym przez WSA orzeczeniem Trybunau Konstytucyjnego41 powoanie 5
umowy ustawy ju nieobowizujcej wczasie orzekania naley rozumie obecnie jako odesanie do p.s.w. Rozstrzygnicie Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego stanowio wic
ingerencj wadzy publicznej wforum externum Kocioa katolickiego, ale wstopniu dopuszczalnym przez konkordat42. Do rozwaenia pozostaje skdind cakowicie przemilczana
przez NSA wglosowanym orzeczeniu kwestia kolizji autonomii Kocioa Adwentystw
zkonstytucyjnym prawem do nauki skarcego rozumianym jako klasyczne prawo socjalne
tworzce po stronie jednostki roszczenie wobec aparatu pastwowego odostp do narzdzi umoliwiajcych pobieranie nauki. Jednym ztakich narzdzi moe by prawo zoenia
skargi do sdu administracyjnego na decyzj w przedmiocie skrelenia z listy studentw.
Wyrok Wojewdzkiego Sdu Administracyjnego w Krakowie z dnia 15 stycznia 2014 r., III SA/Kr
570/13, CBOSA
39
Umowa midzy RP aKonferencj Episkopatu Polski wsprawie statusu prawnego szk wyszych zakadanych iprowadzonych przez Koci katolicki, wtym uniwersytetw, odrbnych wydziaw iwyszych seminariw duchownych oraz wsprawie trybu izakresu uznawania przez Pastwo stopni itytuw nadawanych przez
szkoy wysze zaczona do obwieszczenia Ministra Spraw Zagranicznych zdnia 29lipca 1999r. owykonaniu
Konkordatu midzy Stolic Apostolsk iRzeczpospolit Polsk (Dz.U. z1999r. Nr 63, poz. 727).
40
Konkordat midzy Stolic Apostolsk iRzeczpospolit Polsk, podpisany wWarszawie dnia 28 lipca
1993r. (Dz.U. z1998r. Nr 51, poz. 318).
41
Wyrok Trybunau Konstytucyjnego zdnia 14 grudnia 2009r., K 55/07, OTK ZU 2009, seria A, nr11,
poz. 167.
42
Tu naley pamita, e inaczej ni w przypadku innych zwizkw wyznaniowych, stosunki pastwa
zKocioem katolickim reguluje konkordat, czyli umowa midzynarodowa zawarta ze Stolic Apostolsk
(por. art.25 ust.4 Konstytucji).
38

Glosa do postanowienia Naczelnego Sdu Administracyjnego z22 listopada 2012r. 35

Zprawem do nauki zart.70 ust.1 Konstytucji wie si bowiem obowizek wadz publicznych nie tylko zorganizowania, prowadzenia iutrzymania systemu szk publicznych, ale
rwnie kontroli funkcjonowania szk prywatnych43. Najbardziej oczywist konsekwencj
takiej wykadni jest powizanie art.70 ust.1 zart.45 Konstytucji, poniewa trudno wyobrazi sobie inny model kontroli funkcjonowania szk prywatnych ni model sdowy administracyjny lub cywilny.
Istniej wic podstawy, aby z art. 70 ust. 1 Konstytucji wyprowadzi istotn czstk
normy upowaniajcej sdy administracyjne (lub cywilne oczym mowa poniej) do kontroli tych rozstrzygni organw szk wyszych, ktre rozstrzygaj oprawie do nauki, np.
decyzji wprzedmiocie skrelenia zlisty studentw. Kolejne czstki tej normy mona odnale
wart.184 Konstytucji, rozwinitym wart.1 pkt2 k.p.a. oraz art.3 2 pkt1 p.p.s.a., ktre
zgodnie zpowszechnie przyjt wykadni pozwalaj na sdow kontrol niektrych aktw
zakadowych organw uczelni wyszych. Wtym miejscu wydaje si konieczne przypomnienie, e dopuszczalno sdowej kontroli zewntrznych aktw zakadowych organw uczelni
wyszych opiera si na zaoeniu, e s one zakadami administracyjnymi, czyli podmiotami
mieszczcymi si wzakresie podmiotowym wyznaczonym przez art.1 pkt2 k.p.a. Jeeli jednak dana uczelnia wysza nie moe zosta uznana za zakad administracyjny, wwczas odpada
podstawa prawna do sdowo-administracyjnej kontroli jej jakichkolwiek rozstrzygni. Acontrario zart.184 Konstytucji wzw. zart.3 1 i3 p.p.s.a. wynika, e spod kognicji sdw administracyjnych wyczona jest dziaalno podmiotw spoza administracji publicznej.
Wspczenie przyjmuje si, e zakadem administracyjnym jest instytucja wyodrbniona organizacyjnie (i), wyposaona w materialne rodki dziaania (ii), majca za cel
wiadczenie usug o szczeglnym znaczeniu spoecznym (iii), tworzca swoisty stosunek
prawny midzy jej organami auytkownikami (iv), zreguy finansowana zbudetu pastwa
idysponujca osobowoci prawn (v)44. Wkontekcie tych rozwaa na szczegln uwag
zasuguje cecha (iv). Organy instytucji uznanej za zakad administracyjny s wyposaone
wzdolno nawizywania stosunkw administracyjnoprawnych midzy organami zakadu
ajego uytkownikami wzakresie podstawowej dziaalnoci zakadu. Nabycie tej zdolnoci
moe nastpi wdwojaki sposb przez utworzenie zakadu przez administracj publiczn
albo przez przekazanie istniejcemu podmiotowi zada publicznych45. Wpierwszym przypadku podstaw nabycia zdolnoci administracyjnoprawnej s przepisy prawa, przy czym
nie ma znaczenia, czy zakad powstaje ex lege, czy te jest tworzony przez publiczn osob
prawn wprawem okrelonym trybie. Wdrugim przypadku podstaw nabycia zakadowej
podmiotowoci jest umowa midzy waciwym organem publicznym a podmiotem prowadzcym zakad. Nie ulega wtpliwoci, e za podstaw nabycia zdolnoci administracyjnoprawnej przez uczelnie wysze zawsze uchodzia ustawa Prawo o szkolnictwie wyszym oraz poprzedzajce j ustawa z1990r. oraz ustawa z1983r.46 Ustawodawca wyranie
S. Buajewski, M. Dbrowski, Wolnoci iprawa ekonomiczne, socjalne ikulturalne, [w:] M. Chmaj (red.), Wolnoci iprawa czowieka wKonstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2008, s.176177.
44
M. Stahl (red.), Prawo administracyjne. Pojcia, instytucje, zasady wteorii iorzecznictwie, Warszawa 2005, s.180.
45
J. Posuszny, Zakad publiczny, [w:] R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wrbel (red.), System Prawa Administracyjnego. Podmioty administrujce, t.6, Warszawa 2011, s.477.
46
Zob. orzeczenia wskazane wprzypisach 615 i20.
43

36

Przegld Prawniczy

wyczy WSTH spod obowizywania p.s.w., oczym bya ju mowa powyej. aden przepis
prawa nie wskazuje wic na to, aby WSTH zostaa wyposaona w zdolno administracyjnoprawn. Wzwizku ztym nie moe zosta uznana za organ administracji publicznej
wrozumieniu art.52 pkt3 k.p.a.
Wbraku podstawy ustawowej dla objcia kognicj sdw administracyjnych rozstrzygni WSTH rodka ochrony konstytucyjnego prawa do nauki naleaoby wic szuka
wk.p.c.47, ewentualnie wk.c., anie wk.p.a. wydaje si bowiem dopuszczalne wyprowadzenie ze stosowanego bezporednio art. 45 Konstytucji prawa studenta do zaskarenia
orzeczenia dyscyplinarnego naruszajcego jego prawo do nauki do sdu powszechnego.
Zgodnie ze stanowiskiem Sdu Najwyszego jeeli na gruncie polskiego porzdku brak
jest wyranego przepisu ustawy zwykej, ktry przewidywaby dopuszczalno drogi sdowej wsprawach dotyczcychochrony podstawowych wolnoci lub praw gwarantowanych
Konstytucj RP, wsprawach tych gwarancja prawa do sdu przysuguje kademu bezporednio na podstawie art.45 ust.1 oraz art.77 ust.2 Konstytucji RP wzwizku zart.175
iart.177Konstytucji RP48. Wcelu ochrony prawa do nauki student WSTH moe wic
wprzypadku uchybienia normie ustawowej da stwierdzenia niewanoci uchway (art.58
1 k.c.), a w razie sprzecznoci uchway Rady WSTH z zasadami wspycia spoecznego moe domaga si stwierdzenia niewanoci uchway na podstawie art.58 2 k.c.,
wprzypadku za naruszenia postanowie szczegowych regulacji Prawa Kocielnego (czyli
umowy) mona da ustalenia istnienia stosunku midzy uczelni astudentem wzgldnie
bezskutecznoci uchway.
5. Zakoczenie

Stanowisko NSA wyraone wglosowanym orzeczeniu wypada podzieli. Wbrew pozorom nie odbiega ono od dotychczasowej linii orzeczniczej dotyczcej sdowoadministracyjnej kontroli rozstrzygni organw szk wyszych. Zgodnie bowiem z art. 3 1 i 3
p.p.s.a.49 sdy administracyjne s waciwe jedynie wsprawach kontroli dziaalnoci organw administracji publicznej, atake wsprawach przewidzianych przez ustawy szczeglne.
Wodniesieniu do szk wyszych tak ustaw szczegln stanowi p.s.w., ata nie tylko nie
przewiduje kognicji sdw administracyjnych wstosunku do Wyszej Szkoy Humanistyczno-Teologicznej wPodkowie Lenej iinnych szk wyszych prowadzonych przez zwizki
wyznaniowe, ale wyranie j wycza w art. 1 p.s.w. Rozstrzygnicia organw WSTH nie
maj wic podstawy prawnej wprawie publicznym, tylko kocielnym, ijako takie nie mog
zosta uznane za akty organw administracji publicznej wrozumieniu art.5 2 pkt3 k.p.a.
Rada zdecydowaa wic o skreleniu z listy studentw skarcego w ramach autonomii
Kocioa Adwentystw gwarantowanej przez Konstytucj RP.
47
Ustawa zdnia 17 listopada 1964r. Kodeks postpowania cywilnego (tekst jednolity: Dz.U. z2014r.
poz., 101 ze zm.).
48
Uchwaa skadu siedmiu sdziw Sdu Najwyszego zdnia 18 stycznia 2001r., III ZP 28/00, OSNP
2001, nr7, poz. 210
49
Ustawa zdnia 30 sierpnia 2002r. Prawo opostpowaniu przed sdami administracyjnymi (tekst jednolity Dz.U. 2012 poz. 270 ze zm.).

Glosa do postanowienia Naczelnego Sdu Administracyjnego z22 listopada 2012r. 37

Gloss to decision of Supreme Administrative Court (IOSK 2685/12)


Summary
Supreme Administrative Court has rejected a complaint against courts of first instance
decision. The essence of problem was jurisdiction of administrative court to control adecision
pronounced by private protestant college, which expells one of its students. In the sight of the
constitutional principle of autonomy of religious communities administrative court cant control
any decision pronounced by any private religious school, when there is no distinct legal basis in
act, which regulates Church-State relations.

Martyna Sepko*

Glosa do uchway Sdu Najwyszego zdnia 20 czerwca 2012r., IKZP 9/12

Do pojednania maoletniego pokrzywdzonego zjego rodzicem wtrybie art.66


3 k.k. uprawniony jest kurator wyznaczony przez sd opiekuczy do reprezentowania maoletniego. Na pojednanie to musi zezwoli sd opiekuczy. Tak brzmi
stanowisko Sdu Najwyszego wyraone wglosowanej uchwale podjtej 20 czerwca
2012roku.
Powysza teza zostaa podjta wwyniku rozpatrywania przez Sd Najwyszy sprawy
Dobromiy A., ktra zostaa oskarona o czyn z art. 207 1 k.k. Postpowanie karne
zostao warunkowo umorzone przez Sd Rejonowy wB. Apelacj od tego wyroku wnis
oskaryciel publiczny, zarzucajc obraz przepisw postpowania iobraz prawa materialnego, amianowicie art.66 1 iart.66 3 k.k. Wedug oskaryciela publicznego bdnie
podniesiono jako podstaw warunkowego umorzenia postpowania pojednanie si sprawcy
z pokrzywdzonym, poniewa w imieniu pokrzywdzonego w postpowaniu mediacyjnym
wystpowa kurator. Sd Okrgowy wK., rozpoznajc dan spraw, powzi wtpliwo co
do interpretacji art.66 3 k.k., ktr wyrazi wzapytaniu do Sdu Najwyszego onastpujcej treci:
Czy wynikajcy z treci przepisu art. 66 3 k.k. materialnoprawny warunek pojednania si pokrzywdzonego ze sprawc jest speniony rwnie wtedy, gdy
pojednanie takie nastpio midzy kuratorem ustanowionym przez sd opiekuczy na podstawie przepisw Kodeksu rodzinnego i opiekuczego dla reprezentowania maoletniego pokrzywdzonego w postpowaniu karnym a sprawc, a jeli
tak, czy dla zachowania skutecznoci tej czynnoci konieczne jest zezwolenie sdu
opiekuczego?.
Pytanie to skutkowao podjciem uchway przez Sd Najwyszy, ktry to susznie zinterpretowa art.66 3 k.k. wprzedstawiony powyej sposb.
1. Ustalenie znaczenia definicji

Na wstpie naleaoby przytoczy przesanki zart.66 3 k.k., amianowicie: pojednanie si pokrzywdzonego ze sprawc, naprawienie przez sprawc szkody oraz uzgodnienie
sposobu naprawienia szkody midzy pokrzywdzonym asprawc. Wedug pogldu doktryny
wymienione wart.66 3 k.k. przesanki s przesankami dodatkowymi, ktre nie zastpuj
przesanek wymienionych w art. 66 1 k.k., lecz je uzupeniaj1. Przesanka pojednania
si pokrzywdzonego ze sprawc stanowia wdanej sprawie najwikszy problem interpretacyjny. Jak susznie zauwaono wglosowanej uchwale, prawo karne materialne nie definiuje
takich poj jak pojednanie czy pokrzywdzony. Wswojej sownikowej definicji pojed* Autorka jest studentk Vroku prawa na Wydziale Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego.
1
T. Kozio, Warunkowe umorzenie postpowania karnego, Warszawa 2009, s.128.

Glosa do uchway Sdu Najwyszego zdnia 20 czerwca 2012r., IKZP 9/12

39

na znaczy tyle co doprowadzi pornionych do zgody, pogodzi si2 czy przeprosi


jeden drugiego3. Pojednanie z art. 66 3 k.k. jest czynnoci procesow, ktra zawiera
wsobie porozumienie midzy sprawc apokrzywdzonym. Wedug niektrych autorw przy
wykadni tego pojcia wwietle art.66 3 k.k. trzeba uwzgldni relacj, jaka zachodzi midzy sprawc apokrzywdzonym, poniewa nie da si go nie czy zjakim aktem ekspiacji
po stronie sprawcy, apo stronie pokrzywdzonego aktem absolucji, co sprawia, e pojednanie jako cao jawi si tutaj jako pewien akt moralny orelewantnym prawnie charakterze. Aby dobrze zrozumie problem prawny, przed ktrym stan Sd Najwyszy, trzeba
wyjani pojcia pokrzywdzonego, a take maoletniego. Prawo karne procesowe, ga
pokrewna zprawem karnym materialnym, definiuje pojcie pokrzywdzonego wart.49 1
k.p.k. jako osob fizyczn, ktrej dobro prawne zostao bezporednio naruszone lub zagroone przez przestpstwo. Pojcie maoletniego wynika acontrario z art. 10 k.c., std wiadomo, e maoletnim jest osoba, ktra nie ukoczya lat 18, oraz osoba, ktra nie uzyskaa
penoletnioci przez zawarcie maestwa. Sd Najwyszy wglosowanej uchwale susznie
sign do innych gazi prawa, aby znich zaczerpn przytoczone definicje.
W doktrynie zostaa zaprezentowana definicja czynnoci podobnych do czynnoci
prawnych, amianowicie s to czynnoci konwencjonalne majce charakter performatywu,
przy ktrych prawodawca nie konstruuje regu sensu, azktrych wytworami prawodawca
wie wokrelonych okolicznociach okrelone skutki prawne. Przebaczenie jest wymieniane jako czynno podobna do czynnoci prawnych, szczeglnie formy przebaczenia
wymienione wk.c., aczsto jest stawiane wpodobnej sytuacji jak pojednanie zk.k.4.
1. Oglne uwagi dotyczce gwnego zagadnienia

Wglosowanej uchwale Sd Najwyszy prawidowo przytoczy art.51 2 k.p.k., zgodnie zktrym prawa maoletniego pokrzywdzonego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo
osoba, pod ktrej sta piecz pokrzywdzony pozostaje. Wkomentarzach do tego artykuu
podnoszone jest rozrnienie midzy pokrzywdzonym a osobami wykonujcymi prawa
pokrzywdzonego, ktre dziaaj na podstawie iwgranicach przewidzianych dla pokrzywdzonego5. Wedug art.96 k.c. rdem umocowania do dziaania wcudzym imieniu moe
by nie tylko owiadczenie reprezentowanego, co wie si zpenomocnictwem, ale take
przepis ustawy. K.r.o. wart.98 iart.155 stanowi, e przedstawicielami ustawowymi dziecka
s rodzice lub opiekun. Prawo karne materialne przewiduje take istnienie opiekuna faktycznego pokrzywdzonego, co znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy pokrzywdzony pozostaje pod jego sta piecz6. Osoby wykonujce prawa pokrzywdzonego nie s pokrzywdzoE. Sobol et.al., Wielki sownik jzyka polskiego, Warszawa 2006, s.699.
L. Drabik, E. Sobol, Sownik jzyka polskiego PWN, Warszawa 2007, s.71.
4
K. Mularski, Czynnoci podobne do czynnoci prawnych, Warszawa 2011, s.418419.
5
J. Grajewski, K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postpowania karnego. Komentarz. Tom I, ,Warszawa 2010.
http://lex.online.wolterskluwer.pl/WKPLOnline/index.rpc?#content.rpc--ASK--nro=201335450& wersja=
-1&reqId=13994463698192754&class=CONTENT&loc=4&full=1&hId=8 (dostp: 06.05.2014).
6
J. Misztal-Konecka, Reprezentacja wpostpowaniu karnym pokrzywdzonego maoletniego lub ubezwasnowolnionego,
MoP 2009, nr16, s.863870.
2
3

40

Przegld Prawniczy

nymi wrozumieniu art.49 1, lecz dziaaj na podstawie iwgranicach przewidzianych dla


pokrzywdzonego7. Zgodnie ztakim pogldem przedstawiciel ustawowy iopiekun faktyczny
mog m.in.: bra udzia wrozprawie (art.384 2 k.p.k.), na ich wniosek sd moe skierowa spraw na mediacj (art.23a k.p.k.) czy zastosowa instytucj warunkowego umorzenia
postpowania (art. 341 3 k.p.k.). Wrd tych uprawnie jednak nie znajduje si moliwo skadania zezna za pokrzywdzonego oraz podjcia decyzji oskorzystaniu lub te nie
zprawa do odmowy zezna lub odpowiedzi na pytania8. Trzeba zauway, e cecha maoletnioci, ktra powoduje, e prawa osoby bezporednio pokrzywdzonej przestpstwem
wykonuje przedstawiciel ustawowy, nie ma wpywu na status osoby pokrzywdzonej9.
2. Relacje midzy rodzicami adzieckiem jako ofiar przestpstwa

Sytuacja staje si bardziej skomplikowana wzakresie reprezentacji maoletniego, gdy


tak jak wstanie faktycznym, na ktrym opiera si glosowana uchwaa, rodzic dopuszcza
si popenienia przestpstwa na maoletnim pozostajcym pod jego wadz rodzicielsk.
Niektrzy autorzy podnosz, e sytuacja, wktrej rodzic najpierw dokonuje przestpstwa,
a nastpnie reprezentuje prawa pokrzywdzonego, godziaby w zasad demokratycznego
porzdku prawnego10. Dlatego art.98 2 k.r.o. stanowi, e rodzic nie moe reprezentowa
dziecka przy czynnociach prawnych midzy dzieckiem ajednym zrodzicw lub jego maonkiem, chyba e czynno prawna polega na bezpatnym przysporzeniu na rzecz dziecka
albo e dotyczy nalenych dziecku od drugiego zrodzicw rodkw utrzymania iwychowania. Wedug 3 tego samego artykuu paragraf poprzedzajcy stosuje si odpowiednio
wpostpowaniu przed sdem lub innym organem pastwowym. Istot tego przepisu jest
rozwizanie sytuacji, gdy pomidzy wymienionymi osobami zachodzi sprzeczno interesw, do ktrych spenienia d obie strony. Wystpujca wtakich wypadkach sprzeczno
jest oczywista, dlatego e zwykle pokrzywdzony dy do uzyskania wyroku skazujcego, za
oskarony do minimalizacji lub zupenego zwolnienia z koniecznoci poniesienia konsekwencji swoich czynw11. Niewyobraalnym jest, gdyby jeden zuczestnikw postpowania
reprezentowa obie strony wpostpowaniu karnym. Pozostawienie prawa do reprezentowania maoletniego drugiemu rodzicowi wwypadku, gdy pierwszy jest oskaronym wdanej
sprawie, mogoby wywoa uzasadnion obaw, zwizan z trudnoci dokonania przez
niego obiektywnej oceny sytuacji, majcej przede wszystkim na wzgldzie interes maoletniego, anie swj wasny12. Sd Najwyszy zauway ju ten problem wczeniej, orzekajc
Za opiekuna faktycznego autorka uznaa osob, ktrej sd opiekuczy powierzy wychowanie maoletniej
i u ktrej zostao ustalone jej miejsce pobytu, chociaby do prawomocnego zakoczenia postpowania
opiekuczego.
7
J. Grajewski, K. Paprzycki, S. Steinborn, op. cit.
8
J. Misztal-Konecka, op. cit., s.863-870.
9
A. Krawiec, Podmioty uprawnione do wykonywania praw maoletniego pokrzywdzonego w procesie karnym, WPP
2008, nr2, s.48-57.
10
A. Kaznowski, Udzia pokrzywdzonego maoletniego wprocesie karnym, Prokurator iprawo 2007, nr5, s.7588.
11
J. Misztal-Konecka, op. cit., s.863-870.
12
A. Krawiec, Maoletni pokrzywdzony wpolskim procesie karnym, wyd. 1, Toru 2012, s.139.

Glosa do uchway Sdu Najwyszego zdnia 20 czerwca 2012r., IKZP 9/12

41

wjednej zuchwa, e dobro rodziny izapobieenie moliwoci jej rozpadu wymaga, aby
rodzic maoletniego nie mg, dziaajc wcharakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywa praw tego maoletniego jako pokrzywdzonego wpostpowaniu karnym, wtym take
wpostpowaniu zoskarenia prywatnego, jeeli oskaronym jest drugi zrodzicw13. Warto
podnie take inne argumenty przemawiajce za faktem reprezentowania maoletniego
wsdzie przez inne osoby ni jego rodzice wprzypadku, gdy s oni sprawcami szkody. Samo
postpowanie karne jest stresujcym dowiadczeniem dla podmiotw wnim wystpujcych.
Maoletni jest na to szczeglnie naraony, poniewa trwajcy jeszcze rozwj emocjonalny
i intelektualny oraz ograniczona zdolno rejestracji i odtwarzania kolejnych zdarze nie
uatwia mu korzystania zprzysugujcych mu praw iwykonywania cicych na nim obowizkw14. Jednym zprzestpstw popenionych wstosunku do maoletniego zasugujce na
najwysze potpienie ze wzgldu na istotny wpyw na rozwj iprzyszoci maoletniego jest
fizyczne lub psychiczne zncanie si (art.207 k.k.), ktre pojawio si wstanie faktycznym,
na ktrym opiera si glosowana uchwaa.
3. Kurator jako opiekun prawny maoletniego.

Zpomoc wrozwizaniu problemu reprezentacji maoletniego wsdzie wpostpowaniu toczcym si przeciwko jego rodzicom lub jednemu z rodzicw przyszed art. 99
k.r.o., ktry stanowi, i wtakiej sytuacji dziecko reprezentuje kurator ustanowiony przez sd
opiekuczy. W komentarzach do tego artykuu zwrcenie si do sdu opiekuczego jest
postrzegane jako obowizek sdu rozpoznajcego dan spraw15. Kurator, wedug sownikowej definicji, jest to opiekun ustanowiony przez sd, zajmujcy si sprawami osoby
niezdolnej do dziaa prawnych16 czy te osoba wyznaczona przez sd do sprawowania
dozoru nad osob skazan na kar pozbawienia wolnoci wzawieszeniu lub nad nieletnim
przestpc17. Sd Najwyszy we wczeniejszej uchwale podnis, i kurator, oktrym mowa
wart.99 k.r.o., jest zmocy ustawy reprezentantem maoletniego, ktrego interesy mog
by wdanej sprawie sprzeczne zinteresami rodzicw. Wtakiej sytuacji kurator dziaa jako
przedstawiciel ustawowy maoletniego itym samym uprawnienie wynikajce zwadzy rodzicielskiej rodzicw okrelone wart.98 1 k.r.ojest wyczone. Uprawnienie to izwizane
znim obowizki przechodz na kuratora ad actum18. Sd Najwyszy wglosowanej uchwale
susznie zauway, e art.98 2 pkt. 2 k.r.o. wyranie upowania do wykonywania czynnoci prawnych midzy dzieckiem arodzicem, awwypadku gdy rodzic nie bdzie mg
reprezentowa dziecka pozostajcego pod jego wadz rodzicielsk wgr wchodzi art.99
k.r.o., ktry jest podstaw ustanowienia kuratora dla maoletniego. Art. 180 k.r.o. stwierdza
w2, e jeeli kurator zosta ustanowiony dla konkretnej sprawy, to kuratela ustaje zchwil
Uchwaa SN zdnia 30 wrzenia 2010r., IKZP 10/10, OSNKW 2010/10/84.
A. Krawiec, op. cit., s.139.
15
T. Sokoowski [w:] H. Dolecki, T. Sokoowski (red:), Kodeks rodzinny iopiekuczy. Komentarz, Warszawa
2010, s.602.
16
E. Sobol, May sownik jzyka polskiego, Warszawa 1995, s.372.
17
L. Drabik, E.Sobol, op. cit., s.333
18
Uchwaa SN zdnia 14 kwietnia 1980r., III CZP 19/80, OSNC 1980/11/205.
13
14

42

Przegld Prawniczy

ukoczenia tej sprawy. Jeeli wic kurator zostanie ustanowiony do reprezentowania maoletniego wsdzie wsprawie przeciwko jednemu zrodzicw, to kurator ten bdzie uprawniony do wykonywania wszelkich czynnoci dozwolonych przez prawo zwizanych zdan
spraw, wykonujc je wimieniu maoletniego poszkodowanego. Jedn ztakich czynnoci
jest pojednanie wymienione wart.66 3 k.k., co jest zgodne zwykadni celowociow tego
artykuu. Wdoktrynie podnoszony by argument, e pojednanie oznacza pogodzenie si
sprawcy iposzkodowanego imoe by jako czynno dokonana tylko osobicie przez oba
te podmioty19. Uyte powyej argumenty oraz wykazanie jakie czynnoci moe wykonywa
kurator wmieniu reprezentowanego maoletniego wykazay, e taki pogld jest niesuszny
iwpraktyce byby raczej krzywdzcy dla maoletniego. Jak susznie zauway Sd Najwyszy uchwalenie odmiennego rozwizania wykluczyoby zastosowanie instytucji warunkowego umorzenia postpowania wobec rodzica bdcego sprawc przestpstwa zagroonego kar pozbawienia wolnoci, ktrej grna granica przekracza 3 lata, popenionego na
szkod maoletniego dziecka20.
Trzeba zauway, e samo k.r.o. w przepisie art. 156 wprowadza instytucj zgody
sdu opiekuczego we wszelkich waniejszych sprawach, ktre dotycz zarwno osoby, jak
imajtku maoletniego. Co prawda przepis ten odnosi si bezporednio jedynie do opiekunw maoletniego, jednak art.178 2 k.r.o. stanowi, i wzakresie nieuregulowanym przez
przepisy, ktre przewiduj ustanowienie kuratora stosuje si odpowiednio do kurateli przepisy oopiece zzachowaniem przepisw poniszych, awic przytoczony powyej przepis
mona stosowa wsytuacji posiadania przez maoletniego kuratora. Problematyczne jednak
wydaje si ustalenie definicji spraw wanych, ktrych wystpienie wymagaoby zwrcenie
si do sdu opiekuczego ozezwolenie na dokonanie owej czynnoci. Wdoktrynie podnoszony jest brak moliwoci ustalenia penego katalogu spraw wanych, jednak zwyko si
uwaa, e do czynnoci przekraczajcych zakres zwykego zarzdu zalicza si dokonanie
czynnoci procesowych majcych charakter dyspozycji jego prawami iza przykad podawane jest wanie zawarcie ugody21. Na marginesie warto podkreli, e w swojej pracy
kurator musi oddziaywa kompleksowo na wiele osb, amianowicie musi mie na uwadze
dobro nieletniego, jego rodzicw, atake ksztatowa relacje, ktre midzy nimi zachodz,
jako w integralnej komrce spoecznej, jak jest rodzina22. Ze wzgldu na tak istot rol
wprocesie ksztatowania si stosunkw rodzinnych rola kuratora powinna by kompleksowo nadzorowana.
4. Mediacja wsprawach rodzinnych

Warto take zwrci uwag na jeszcze jedno zagadnienie rozstrzygnite przez Sd Najwyszy wglosowanej uchwale, amianowicie podjte zostao, i do pojednania si pokrzywdzonego zoskaronym moe doj zarwno wformie mediacji, jak iwkadej innej formie.
M. Mozgawa (red:), Kodeks karny. Komentarz., Warszawa 2013, wyd. V, s.139140.
Uchwaa SN zdnia 20 czerwca 2012r., IKZP 9/12, OSNKW 2012/7/73.
21
T. Sokoowski [w:] H. Dolecki, T. Sokoowski (red:), op. cit., s.807808.
22
K. Jadach, Praca kuratora sdowego wsprawach rodzinnych, nieletnich ikarnych., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza wPoznaniu, Pozna 2011, s.33.
19
20

Glosa do uchway Sdu Najwyszego zdnia 20 czerwca 2012r., IKZP 9/12

43

Jest to suszny wniosek, poniewa jednym zcelw mediacji zudziaem pokrzywdzonego


maoletniego jest zapobiegnicie wtrnej wiktymizacji23. Mediacja jako forma sprawiedliwoci naprawczej kieruje si ide naprawienia bd zadouczynienia wyrzdzonej krzywdzie
lub szkodzie. Czsto bywa podnoszone, i to mediacja wprowadza do systemu prawa sposb, ktry jest najbardziej satysfakcjonujcy dla porozumienia si ofiary ze sprawc izapewnia odpowiednie dla ofiary dziaania rekompensacyjne wobec krzywd iszkd, jakie dana
osoba zaznaa24. Jak podnoszone jest wdoktrynie warunkiem skierowania stron do mediacji
przez sd opiekuczy jest moliwo zawarcia ugody wkwestiach bdcych przedmiotem
rozstrzygnicia sdu. Taka moliwo jest bardzo wana, poniewa, jak pisz wzaleceniu
nrR(98)1 Komitetu Ministrw Rady Europy zdnia 21 stycznia 1998r., nacisk wmediacji
rodzinnej powinien by pooony przede wszystkim na to, eby jej zastosowanie mogo
utrzyma cigo osobistych kontaktw midzy rodzicami idziemi czy poprawi porozumiewanie si pomidzy czonkami rodziny25.
5. Uwagi wasne podsumowanie

Podsumowujc cao rozwaa, naley w peni podzieli stanowisko Sdu Najwyszego skomentowane w niniejszej glosie. Nie ulega wtpliwoci, e w celu ustalenia
moliwoci reprezentacji maoletniego pokrzywdzonego przy pojednaniu wprocesie, gdy
sprawc jest jeden zrodzicw, naleao sign do przepisw innych gazi prawa, wtym
wszczeglnoci do kodeksu rodzinnego iopiekuczego. Kurator, jako osoba uprawniona
do zastpowania maoletniego przy czynnociach zaistniaych midzy nim arodzicami, ma
pene prawo reprezentowa maoletniego przy pojednaniu, poniewa mieci si to wzakresie jego kompetencji, ktre uzyska wmomencie wyznaczenia go przez sd opiekuczy do
penienia roli przedstawiciela ustawowego.

A. Krawiec, Maoletni pokrzywdzony, op. cit., s.210.


S. Chmielewski [w:] L. Mazowiecka (red:), Mediacja karna jako instytucja wana dla pokrzywdzonego, Warszawa 2013, s.18.
25
A. Cybulko [w:] E. Gmurzyska, R. Morek (red:), Mediacje. Teoria ipraktyka., Warszawa 2009, s.194197.
23
24

44

Przegld Prawniczy

Gloss to Resolution of the Supreme Court dated June 20, 2012,


Act Call No I KZP 9/12
S u m m a r y.
Resolution of the Supreme Court concerns the situation where a minor as a victim of
crime perpetrated by minors parent is entitled to a curator appointed by the court to represent
the minors case conducted in mode of article 66 3 of the criminal code. The problem resulted
from the presence of a legal guardian in mediation proceedings, where a curator has agreed to
mediation with the parent on behalf of a minor. The Supreme Court correctly claimed that the
legal representative or the person under whose permanent custody a minor is can take legal
actions on minors behalf. The source of legitimacy to act on someone elses behalf which is
associated with the power of attorney may be represented not only in a statement, but may rise
directly from the provision of the Act. Worth noting is that when a parent committed a crime
against a minor under his parental authority the other parent should not represent the childs
legal actions between the victim and the perpetrator. Voting the resolution the Supreme Court
rightly pointed out that Article 98 2 pt. 2 of family code expressly authorizes a parent to perform legal actions between the child and the parent and if the parent is not able to represent
the child under his authority article 99 of family code is the basis of appointing a guardian for a
minor. Art. 180 family code states in 2 that if the curator has been established for a particular
case the guardianship shall cease upon completion of the case. Summing up all these considerations, the position of the Supreme Court commented in this gloss is correct, because there is no
doubt that the curator as a person entitled to replace the minor when criminal activities occurred
between him and his parents, has the full right to represent the minor in mediation proceedings, because it is located within his competence to act as a legal representative constituted by
appointment by the Guardianship Court.

Anna Siwierska*

Pomidzy skrajnociami. Zaniechanie uporczywej terapii aeutanazja

1. Wstp

Zgodnie zustawa oprawach pacjenta iRzeczniku Praw Pacjenta1, chory ma prawo do


umierania wspokoju igodnosci. Prawo polskie nie reguluje jednak precyzyjnie pooenia
pacjenta, ktory znajduje sie wstanie wegetatywnym, czyli takiego, ktory jest przytomny, ale
pozbawiony swiadomosci2. Wtakich sytuacjach granice pomidzy dziaaniem sedatywnym
(znieczuleniem przedmiertnym), zaprzestaniem terapii aeutanazj staj si nieostre iczsto
ulegaj zatarciu3. Postp techniczny wmedycynie sprawi, e pacjent moe by podtrzymywany przy yciu, ichocia jego stan zdrowia nie rokuje poprawy, to funkcje yciowe mog
by utrzymywane.
Metody leczenia zwizane znowoczesn technologi mog by zarwno proporcjonalne do osigalnych celw terapeutycznych, jak i nieproporcjonalne, przynoszc wicej
szkody ni poytku. Wpewnych sytuacjach mog te zamieni siwuporczyw terapi
wszystko to zaley od rodzaju schorzenia istopnia jego zaawansowania uchorego4. Konsekwencj tego procesu jest nieuniknione pytanie: kiedy koczy si rutynowa opieka medyczna,
azaczyna uporczywa idaremna terapia, aco za tym idzie: kiedy zaprzestanie leczenia jest
zachowaniem prawa do godnej mierci, akiedy przestpstwem eutanazji. Niniejsza praca
ma na celu przyblienie definicji icharakteru prawnego zjawiska eutanazji oraz uporczywej
terapii, atake wskazanie problemw wzowych zwizanych zoboma pojciami iewentualnych sposobw ich rozwizania.
2. Eutanazja analiza pojcia

Problem rozrnienia eutanazji izaniechania uporczywego leczenia istnieje zarwno


na gruncie medycznym, jak iprawnym. Wdoktrynie definicje te rni si zaledwie kilkoma
aspektami, co budzi wtpliwoci isprawia trudno winterpretacji. Wpierwszej kolejnoci
naley zatem przybliy definicj eutanazji istan prawny tego zjawiska.
* Kolegium MISH.
1
Ustawa zdnia 6 listopada 2008r. oprawach pacjenta iRzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z2009r. Nr 52,
poz. 417).
2
Zob. http://www.medisystem.pl/index.php/site/site_show/78/Stan-wegetatywny.html (dostp:
30.04.2014); B.Jennet, F.Plum, Persistent vegetative state after brain damage. Asyndrome in search of aname, Lancet nr1/1972, s. 734737; A. Zeman, Persistent vegetative state, Lancet 1997, vol. 350, s. 795799; W.Drabik, Przetrway stan wegetatywny trudny problem bioetyczny wspczesnej medycyny, Biuletyn OIL nr 3/2006.
3
J. Hartman, Bioetyka dla lekarzy, Warszawa 2007, s. 126.
4
W. Dec, Etyka lekarska jako wewntrzna moralno profesji wobec wspczesnych wyzwa bioetycznych, [w:] L.Bosek, M. Krlikowski (red.), Wspczesne wyzwania bioetyczne. Warszawa 2010, s. 30.

46

Przegld Prawniczy

Euthanatos oznacza zgreki dobra smierc, czyli zadanie smierci osobie nieuleczalnie
i ciezko chorej, motywowane skroceniem jej cierpien5. Prekursorem wspczenie rozumianego pojcia eutanazja jest F. Bacon. Dokonuje on podziau eutanazji na zewnetrzna iwewnetrzna. Pierwszy zwymienionych rodzajw to wedug Bacona wszelkie mozliwe
swiadczenia medyczne, ktrych gwnym celem jest zmniejszenie lub cakowite wyeliminowanie blu spowodowanego choroba pacjenta. Wdrugiej formie eutanazji najistotniejszym
elementem jest duchowe przygotowanie do momentu smierci6.
Czasy nowoytne a do XIX wieku nie wprowadziy istotnych zmian wrozumieniu
tego pojcia. Eutanazja bya rozumiana jako naturalna mier wywoana chorobami istaroci, azadaniem medykow ibliskich umierajcego byo niesienie pomocy iulgi wcierpieniu poprzez leczenie objawowe iwsparcie psychiczne7. Odmienna od takiego podejcia
bya wizja Tomasza Morusa opisana wUtopii (1516r.), ukazujca fikcyjne spoeczestwo
wyspiarskie, zamieszkujce kraj, wktorym istniej szpitale, gdzie leczy si wszystkie, nawet
nieuleczalne choroby. Jednak pacjentom, dla ktorych nie ma nadziei na wyzdrowienie, proponuje si, aby zdecydowali si na mier: albo godow, wywoan dobrowolnym niespoywaniem pokarmow, albo te bdc nastpstwem pomocy lekarzy aplikujcych specjalne,
usypiajce na zawsze medykamenty8.
Dopiero poowa XIX wieku przyniosa idee odwoujce si do Utopii Morusa azarazem implikujce dzisiejsze rozumienie eutanazji jako mierci nieuleczalnie chorych icierpicych pacjentow, do ktorej celowo przyczyniaj si lekarze9. Koniec wieku XIX ipierwsza
poowa wieku XX przynosz propagowanie eutanazji eugenicznej inazistowskiej postulujcych likwidacj osob nieuleczalnie chorych, uomnych fizycznie lub psychicznie, stanowicych niepotrzebne obcienie spoeczestwa. Miaa ona suy udoskonaleniu przyszych
pokole.
Rownie dzisiaj przeciwnicy stosowania eutanazji uwaaj, e jej propagatorzy maj
na uwadze oszczdnoci wynikajce zcelowego przyspieszania mierci pacjentow, ktorych
leczenie i utrzymywanie przy yciu wymaga duych nakadow finansowych. Zarzucaj
zatem zwolennikom eutanazji kierowanie si pobudkami natury ekonomicznej, anie chci
bezinteresownej pomocy przy skroceniu cierpie10.
Australijscy uczeni G. Williams iM. Darke podkreslaja, ze nie ma definicji eutanazji,
ktora byaby zaakceptowana na gruncie prawa lub etyki. W powszechnym uzyciu dominuje ich zdaniem definicja, wedle ktorej eutanazja jest bezbolesnym zabojstwem pacjenta
cierpiacego z powodu nieuleczalnej i sprawiajacej wiele bolu choroby (the painless killing

5
P. Singer, Etyka praktyczna, Warszawa 2003, s. 204208; R. Fenigsen, Eutanazja. mier zwyboru?, Pozna
2002, rozdz. IIII.
6
T. Morus, Utopia, Wydawnictwo Daimonion, Lublin 1993, s. 90.
7
M. Szeroczyska, Eutanazja iwspomagane samobjstwo na wiecie. Studium prawnoporwnawcze, Krakw 2004,
s. 25.
8
Ibidem, s. 2425.
9
Ibidem, s. 2728.
10
L. Isral, Eutanazja czy ycie a do koca, Krakw 2002, s.25.

Pomidzy skrajnociami. Zaniechanie uporczywej terapii aeutanazja

47

of apatent suffering from an incurable and painful disease)11. Kolejne, podsumowujce spojrzenie
proponuje Katechizm Koscioa Katolickiego zatwierdzony 25 czerwca 1992r. przez Jana Pawa
II. Wparagrafie 2277 mowi oeutanazji bezposredniej, podkreslajac, ze niezaleznie od
motywow isrodkow, polega na poozeniu kresu zycia osob uposledzonych, chorych lub
umierajacych12.
Wspczenie w doktrynie dominuje podzia eutanazji na czynn i biern. Za eutanazj biern (negatywn) C. Bernard uznaje zaniechanie podjecia leczenia choroby uleczalnej upacjenta dotknietego jednoczesnie choroba nieuleczalna, odmowy przez lekarza
zastosowania nadzwyczajnych srodkow suzacych ratowaniu zycia, a uzycie jedynie srodkow zwyczajnych, zaprzestanie leczenia chorego, gdy pacjent sobie tego zyczy, zaprzestanie
leczenia bez zgody chorego, gdy lekarz uwaza, ze dalsze leczenie tylko przeduza cierpienie,
bezwzgledna odmowe jakiejkolwiek interwencji wchwili umierania13. Natomiast eutanazja
czynna (pozytywna) to wedug M. Szeroczyskiej zachowanie polegajace na dziaaniu podjetym wcelu spowodowania lub przyspieszenia czyjejs smierci, np. przez podanie smiertelnej dawki leku lub inne pozbawienie zycia14.
2.2. Eutanazja wujciu prawnym

Ustalony jest pogld powszechnego zakazu dokonywania eutanazji czynnej oraz


udziau lekarza wakcie samobjstwa, czemu wyraz daj zasady utrwalone wprawie midzynarodowym oraz porwnawczym15. Eutanazja rozumiana jako umylne dziaanie lekarza,
suce skrceniu ycia pacjenta, jest niedopuszczalna na podstawie Midzynarodowego
Paktu Praw Obywatelskich iPolitycznych16 oraz Europejskiej Konwencji Praw Czowieka17,
co ma suy ochronie przyrodzonego prawa do ycia. Przeciwnicy tej teorii mog argumentowa, e zakaz udzielenia pomocy wpopenieniu samobjstwa moe by traktowany jako
ingerencja wsfer prywatn obywatela. Warto zwrci jednak uwag, ze autonomia pacjenta
chroniona przez prawo do wyraenia zgody i informacji nie ma charakteru absolutnego.
Moe by ograniczona ze wzgldu na inne wartoci lub interesy okrelonych osb uznane
wspoeczestwie za wane, aprzez to wymagajce ochrony prawnej. Mona wnioskowa,
e bezwzgldny nakaz poszanowania autonomii w sytuacji zagroenia ycia lub zdrowia

G. Williams, M. Darke, Euthanasia Laws and the Australian Constitution, The University of New South
Wales 1997, vol. 20, no. 3, s. 647648.
12
Katechizm Kocioa Katolickiego zatwierdzony 25 czerwca 1992r. przez Jana Pawa II (Katechizm Kocioa
Katolickiego, Pozna 2002), s. 528.
13
C. Barnard, Godne ycie, godna mier: wybitny kardiolog oeutanazji isamobjstwie, Warszawa 1996, s. 61 (za:
R.Citowicz: Prawnokarne aspekty ochrony ycia czowieka aprawo do godnej mierci, Warszawa 2006, s. 54).
14
M. Szeroczyska, Eutanazja iwspomagane samobjstwo na wiecie, Krakw 2004, s. 50.
15
M. liwka: Prawa pacjenta wprawie polskim na tle prawnoporwnawczym, Toru 2008, s. 268.
16
Midzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia
19grudnia 1996r. (Dz.U. z1993r. Nr 61, poz. 284).
17
Konwencja oochronie praw czowieka ipodstawowych wolnoci, zmieniona Protokoem nr11, Rzym,
4 listopada 1950 roku, (Dz.U. z1998r. Nr 147, poz. 962).
11

48

Przegld Prawniczy

pacjenta byby nieuzasadnionym rygoryzmem prawnym18. Do tego pogldu przychyli si


w swoim wyroku Europejski Trybuna Praw Czowieka orzekajc, e ingerencja w ycie
prywatne wpostaci zakazu pomocy wsamobjstwie jest wpeni uzasadniona wdemokratycznym pastwie19.
WPolsce rwnie obowizuje zakaz eutanazji. Przepis art. 150 k.k. przewiduje, iz kto
zabija czowieka na jego zadanie i pod wpywem wspoczucia dla niego, podlega karze
pozbawienia wolnosci od 3 miesiecy do lat 5. Wwyjtkowych wypadkach sd moe natomiast zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary, anawet odstpi od jej wymierzenia. Eutanazja jest przestpstwem powszechnym, tj. moe si go dopuci kady, wtym lekarz, ktry
jest wpraktyce (obok osb najbliszych osobie chorej) najbardziej typowym sprawc tego
czynu. Aby czyn mg by zakwalifikowany jako przestpstwo zart. 150 k.k., spenione by
musz nastpujce przesanki: sprawca musi umylnie zabi chorego pacjenta; motywem
skaniajcym go do tego czynu musi by danie chorego; szczegln pobudk realizacji
tego przedsiwzicia musi by wspczucie, ktre sprawca ywi dla cierpicego20.
Wkodeksie karnym zabjstwo eutanatyczne zagroone jest kar pozbawienia wolnoci
od 3 miesicy do lat 5. Zuwagi na wysoko grnej granicy zagroenia moliwe jest zastosowanie art. 58 3 iwymierzenie sprawcy przestpstwa grzywny albo kary ograniczenia wolnoci. Ustawa nie precyzuje terminu wyjtkowy wypadek, ajego interpretacja rodzi powane
trudnoci. J. Warylewski zauwaa, iz eutanazja dotyczy wyacznie sprawstwa, anie mozna
czynow polegajacych na udzieleniu pomocy do samobojstwa kwalifikowac zart. 150 k.k.21.
Nie oznacza to jednak, e lekarz moe pomaga pacjentowi wsamobjstwie, oczym wiadczy kolejny artyku, 151 k.k., kto namowa lub przez udzielenie pomocy doprowadza czowieka do targniecia sie na wasne zycie, podlega karze pozbawienia wolnosci od 3 miesiecy
do lat 5. Andrzej Zoll natomiast podkrela, e wanym aspektem ochrony ycia jest jego
warto jako dobra spoecznego, ktrym dzieryciel tego dobra nie ma prawa dobrowolnie
rozporzdza. Ichocia samobjca nie narusza znamion normy sankcjonujcej wynikajcej
zartykuu 148, to jednak realizuje czyn naruszajcy [konstytucyjn] norm sankcjonowan
nakazujc ochron kadego ycia ludzkiego22.
Co jednak dzieje si w przypadku, gdy leczenie pacjenta jest daremne, uporczywe,
adalsze zabiegi nie przynosz podanych efektw? Proba oeutanazj wydaje si wtedy
zrozumiaa, apraktyka pokazuje, e lekarze niejednokrotnie przychylaj si do niej. Wprawodawstwach europejskich zagadnienie to ujmowane jest wrny sposb iniejednokrotnie
ocena takiego czynu przybiera zupenie rne formy.
Wanglosaskim systemie common law, mimo surowej formalnej kryminalizacji eutanazji
zgodnie zliter prawa, czyn ten jest kwalifikowany jako zwyke zabjstwo, acilej jako
zabjstwo zpremedytacj, morderstwo wpraktyce sdowej rysuje si wyrana tendencja do jej faktycznej dekryminalizacji. W konfrontacji ze specyficznymi cechami czynnej
18
19
20
21
22

U. Drozdowska, W. Rogal, Zgoda iinformowanie pacjenta, Warszawa 2010, s. 91.


Orzeczenie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka zdnia 29 kwietnia 2002, nr 2346/02.
Ustawa zdnia 6 czerwca 1997r. Kodeks Karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553).
J. Warylewski, Wsprawie prawnokarnego postrzegania eutanazji, Pastwo iPrawo, nr 3/1999, s.7576.
A. Zoll, Kodeks karny. Cz szczeglna. Komentarz. Komentarz do art 117277 k.k., t. 2, Krakw 2006, s.290.

Pomidzy skrajnociami. Zaniechanie uporczywej terapii aeutanazja

49

dobrowolnej eutanazji: daniem ofiary i humanitarn motywacj sprawcy (wspczuciem), przepisy dotyczce zabjstwa okazuj si nieadekwatnym instrumentem. Formalnie
rzecz biorc, common law nie uznaje tych cech za okolicznoci agodzce wsprawach ozabjstwo, jednak mimo braku stosownych podstaw prawnych, sdy najczciej traktuj lekarzy
oskaronych oeutanazj wyranie agodniej ni zwykych zabjcw uniewinniaj ich lub
wymierzaj kar symboliczn23. Jako przestpstwo rozumie te to zagadnienie holenderska
ustawa ozakoczeniu ycia na danie. WNiemczech zkolei szeroko rozumiana pomoc
samobjcom nie jest karana. W Szwajcarii obowizujcy stan prawny umoliwia pomoc
wracjonalnym samobjstwie24.
Kontynuujc analiz problemu eutanazji, naley stwierdzi, e medycyna zna take
sytuacje, wktrych dalsze leczenie pacjenta nie rokuje poprawy zdrowia inie bdzie przynosio skutkw. Wtym miejscu naley wic postawi pytanie: kiedy zatem mamy do czynienia zpomoc wsamobjstwie, eutanazj, akiedy zzaniechaniem leczenia, ktre nie daje
szans na powodzenie. Na tle przytoczonych przepisw problematyczne staje si odrnienie eutanazji od przerwania tzw. uporczywej terapii, czy tzw. procedur daremnych. Problemy
zrozrnieniem tych sytuacji wynikaj gwnie zfaktu, i zabjstwo eutanatyczne moe by
dokonane zarwno przez dziaanie, jak iprzez zaniechanie, do ktrego mona zaliczy rezygnacj zpodtrzymywania funkcji yciowych pacjenta. Wskazuje si wtedy, e zaniechanie
uporczywej terapii jest tosame zeutanazj biern25. To sprawia, e przynajmniej pozorna
ocena przerwania leczenia nie dajcego adnej nadziei na wyleczenie moe przypomina
czyn eutanazji biernej (przez zaniechanie).
Jednak zgodnie zargumentacj Piotra Gralskiego czynna eutanazja na zadanie jest
zabroniona, podobnie jak izaprzestanie trwajacych juz czynnosci podtrzymujacych zycie.
Mozna natomiast zgodnie zprawem (...) zaprzestac czynnosci leczniczych, ktore stanowia
tylko przeduzenie umierania, awiec gdy mimo stosowania srodkow terapeutycznych nie
przeszkodzi sie juz wprzewidywalnym czasowo zgonie pacjenta26. Autor susznie zatem
wprowadza rozrnienie na zaprzestanie trwajcych czynnoci yciowych i zaprzestanie
czynnoci leczniczych.
Wwietle powyszego wywodu eutanazja jako umylne dziaanie lekarza jest zachowaniem nielegalnym, penalizowanym wPolsce. Wzwizku ztym definicja eutanazji, zwaszcza
biernej, przez zaniechanie zostawia miejsce dla rozwaa olegalnoci przerwania terapii
iukazuje problematyk rozrnienia legalnego przerwania leczenia pacjenta inielegalnego,
umylnego umiercenia go. Przypadki, ktre wymykaj si tym pojciom, skaniaj do przyjrzenia si problemowi uporczywej terapii, aspektom jej zaprzestania irnicom, ktre sprawiaj, e wprzeciwiestwie do eutanazji jest ono zachowaniem zgodnym zprawem.

J. Malczewski, Eutanazja woczach prawa karnego, Prawo Europejskie wpraktyce, nr 6 (48).


K. Szewczyk Bioetyka. Medycyna na granicach ycia, Warszawa 2009, s. 403.
25
A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2003, s. 431; M. Filar: Lekarskie prawo karne, Warszawa 2000, s. 321.
26
P. Gralski, Eutanazja: legalizacja moliwa, lecz prawnie skomplikowana ispoecznie wtpliwa, Rzeczpospolita
z20.03.2007 r.; podobnie R. Krajewski, Przestpstwo eutanazji wkodeksie karnym z1997r., Prokuratura iPrawo nr 2/2005, s. 65.
23
24

50

Przegld Prawniczy

3. Uporczywa terapia wyjanienie terminu

Wtym miejscu naley przybliy definicj icharakter prawny uporczywej terapii. Uporczywa terapia, jak wynika zdefinicji proponowanej przez A. Marka, dotyczy chorych bedacych w stanie terminalnym, w przypadku ktorych podejmowanie dziaan medycznych
nie prowadzi do wyleczenia, ale oznacza przeduzanie umierania iwiaze sie zdodatkowym
cierpieniem27. M. Wichrowski dodaje, e jest to stosowanie procedur medycznych wcelu
podtrzymywania funkcji yciowych nieuleczalnie chorego, ktre przedua jego umieranie,
wic si znadmiernym cierpieniem lub naruszeniem godnoci pacjenta. Uporczywa terapia nie obejmuje podstawowych zabiegw pielgnacyjnych, agodzenia blu iinnych objaww oraz karmienia inawadniania, oile su dobru pacjenta28.
Aby stan zdrowia pacjenta sklasyfikowa wedug powyszych definicji, konieczna jest
decyzja lekarza, polegajca na stwierdzeniu, kiedy zaprzestanie leczenia bdzie wyrazem
prawa do godnej mierci, a kiedy przestpstwem. To wanie lekarz w ostatecznym rozrachunku decyduje, kiedy terapia staje si uporczywa. Wprocesie decyzyjnym uczestniczy
rwnie pacjent. Naley przybliy zatem czynniki ksztatujce proces, ktry jest kluczowym etapem wrozrnieniu eutanazji od uporczywej terapii.
Dla oceny konkretnej sytuacji wkontekcie koniecznoci zaprzestania leczenia lub jego
kontynuacji, aco za tym idzie, odrnienia eutanazji od uporczywego leczenia, wana jest
intencja przerwania leczenia to, czy jest nia pozbawienie zycia czy tez przywrocenie naturalnego procesu umierania29, atake ocena, czy dalsze leczenie to procedura daremna (czyli
procedura nie dajca szans na wyleczenie) czy te konieczna. Aby uzna terapi za nieskuteczn przyczynowo, naley oceni dwa parametry: wpyw leczenia na chorob iprognozowan dugo przeycia chorego po zastosowaniu ocenianej procedury30.
Podczas dokonywania tej oceny mog pojawi si niezalene podstawy ipowody do
odstpienia od terapii, poczwszy od braku zgody pacjenta na dalsze leczenie (ktre wprzypadku zaniechania uporczywego leczenia nie ma nic wsplnego zeutanazj) przez obiektywn niecelowo ibezzasadno terapii, po uporczywo terapii ijej destrukcyjny wpyw
na stan pacjenta.
Aby obiektywnie stwierdzi uporczywo terapii, potrzebna jest zatem opinia pacjenta.
Dopiero jednomylna decyzja lekarza ichorego daje podstawy do okrelenia dalszej terapii
lub do jej zaprzestania. Decyzja pacjenta oodstpieniu od terapii moe by kwestionowana
tylko wwyjtkowych okolicznociach (przede wszystkim wstanach ograniczajcych zdolno do podejmowania decyzji). Natomiast decyzja lekarza oodstpieniu od terapii wymaga
uzasadnienia, ktre powinno by odnotowane wdokumentacji medycznej ipowinna, oile
to moliwe, by podejmowana zespoowo, po zasigniciu konsultacji prawnej ietycznej31.
A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2003, s. 431; M. Filar, Lekarskie prawo karne, Warszawa 2000, s. 431.
M. Wichrowski, Analiza logiczna pojcia terapia uporczywa, Medycyna Paliatywna wPraktyce, nr 2008,
s.7778.
29
T. Dangel [red.], Zaniechanie iwycofanie si zuporczywego leczenia podtrzymujcego ycie udzieci. Wytyczne dla
lekarzy, Polskie Towarzystwo Pediatryczne, Warszawa 2011.
30
K. Szewczyk, Bioetyka. Medycyna na granicach ycia. Warszawa 2009, s. 318.
31
R. Krajewski, Granice terapii medycznych terapia uporczywa, Gazeta Lekarska 2009, nr 3.
27
28

Pomidzy skrajnociami. Zaniechanie uporczywej terapii aeutanazja

51

Podsumowujc, uporczywe leczenie jest uwarunkowane wieloaspektow, obiektywnie


stwierdzon zarwno przez lekarza, jak ipacjenta ocen postpw icelowoci terapii.
Praktyka pokazuje czste przypadki, wktrych pacjent nie jest wstanie samodzielnie
podj decyzji odalszych krokach wleczeniu. Wtakich sytuacjach rozwizanie porednio
wskazuje art. 32 Kodeksu Etyki Lekarskiej32, ktry mwi, e zaprzestanie lub niewdroenie
reanimacji moe by jednostronn decyzj lekarza podjt przez niego na podstawie oceny
leczniczych szans procedury, inaczej mwic na ocenie, czy jest ona daremna. Zdaniem
Eleonory Zieliskiej naley przyj, e rwnie wprzypadku uporczywej terapii intencj
twrcw KEL byo, aby ostateczna decyzja ojej zaprzestaniu naleaa do lekarza33. Std
wnioskujemy, e zgodne zprawem wszczeglnych przypadkach zaprzestanie leczenia jest
rwnie wice wprzypadku jednostronnej decyzji lekarza.
Wkontekcie procesu decyzyjnego problematyczna pozostaje istota daremnoci, gdy
KEL nie precyzuje, o jak daremno chodzi fizjologiczn czy definiowan jako brak
szans na przeduenie ycia choremu poza bezporedni kryzys bd te pojmowan jako
brak szans na liczce si wyduenie czasu przeycia34. Porednio rozwizano ten problem
ilociow ocen szans leczniczych, ktr zdecydowano si oceni wprocentach35. Jest to
jednak nadal problematyczna kwestia, rozstrzygana indywidualnie wkontekcie analizy konkretnego przypadku.
3.1. Uporczywa terapia wkontekcie prawa

Po analizie procesu decyzyjnego dotyczcego okrelenia terapii mianem uporczywej


pojawia si pytanie dotyczce legalnoci jej stosowania. Samo przecie wskazanie, e terapia
nie daje wikszych szans na powodzenie, nie jest jeszcze decyzj dotyczc jej przerwania.
Chocia ani prawo, ani Kodeks Etyki Lekarskiej nie nakadaj zakazu stosowania terapii
uporczywej, zgodnie zdefinicj nie jest ona dziaaniem sucym dobru chorego wokrelonych definicj warunkach. Lekarze majcy do czynienia zchorym umierajcym powinni
szczeglnie zwraca uwag na to, by nie prowadzi terapii bezskutecznej, bezwartociowej
(art. 57 Kodeksu) lub uporczywej36.
Obowiazek zaniechania terapii uporczywej wynika te zoglnie przyjtych norm prawa
miedzynarodowego. Wrekomendacji nr 779 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy
wsprawie praw osob chorych iumierajacych z1976r. wskazuje sie, iz rozwoj nowoczesnych
metod diagnostycznych oraz leczniczych moze prowadzic do bezosobowego traktowania

Uchwaa Nadzwyczajnego II Krajowego Zjazdu Lekarzy z14 grudnia 1991 Kodeks Etyki Lekarskiej,
Biuletyn Naczelnej Izby Lekarskiej, Warszawa 2004.
33
E. Zieliska, Powinnoci lekarza wprzypadku braku zgody na leczenie oraz wobec pacjenta wstanie terminalnym
Prawo imedycyna 2000, nr 5, s. 93.
34
E. Zieliska, Powinnoci lekarza wprzypadku braku zgody na leczenie oraz wobec pacjenta wstanie terminalnym
Prawo iMedycyna 2000, nr 5, s. 93.
35
K. Szewczyk, Bioetyka. Medycyna na granicach ycia. Warszawa 2009, s. 318319.
36
R. Krajewski, Granice terapii medycznych terapia uporczywa, Gazeta Lekarska 2009, nr 3.
32

52

Przegld Prawniczy

pacjentow, dla ktorych obrona przynaleznych im praw jest coraz wiekszym wyzwaniem37.
Ustawodawca zauwaa, e przeduzenie zycia ludzkiego jest czynnikiem rownie istotnym co
minimalizowanie bolu odczuwanego przez osobe umierajaca. Lekarz, podejmujac wszelkie
mozliwe dziaania w celu agodzenia cierpien, nie moze jednak w sposob umyslny przyspieszac naturalnego procesu umierania. W kazdym wypadku powinien powstrzymac sie
od stosowania nadzwyczajnych dziaan, ktore nie moga przyniesc zadnej korzysci umierajacemu38.
4. Eutanazja auporczywa terapia

Regulacje prawne dotyczce eutanazji izaniechania uporczywej terapii s diametralnie


rne. Podczas gdy pierwsze zachowanie jest penalizowane, drugie uznaje si za suce
ochronie podstawowych praw czowieka. Zarwno eutanazja, jak i zaniechanie uporczywego leczenia zmierzaj do mierci pacjenta. Dlatego tak istotna jest poprawna klasyfikacja
tych zdarze. Jest to nie tylko problem dotyczcy oceny legalnoci, ale przede wszystkim
dylemat natury ideologicznej, ktry istnieje niejako na pograniczu wielu dziedzin naukowych. Wtym miejscu naley przybliy prby ipropozycje spojrzenia na to zagadnienie.
Wskazujac na roznice miedzy eutanazja auporczywa terapia, warto podkreslic, ze eutanazji przyswieca inny cel anizeli zaniechaniu uporczywej terapii. Zdaniem M. Machinka
wprzypadku eutanazji bezposrednim celem dziaania (albo zaniechania) jest spowodowanie smierci pacjenta na jego (...) prosbe. Rowniez wybor srodkow jednoznacznie zmierza
wtym kierunku. Wprzypadku terapii uporczywej celem nie jest ani skracanie, ani wyduzanie zycia chorego, ale uchronienie go przed dodatkowymi cierpieniami, gdy wzakresie terapeutycznym nie mozna juz nic dla niego zrobic39. Lekarz zatem nie moze wprawic wruch
czynnika smierci ale moe zezwoli na naturalny rozwoj juz istniejacej choroby, nawet jesli
zaniechanie takie skutkowaoby zgonem chorego.
Twrcy Kodeksu Etyki Lekarskiej40 rwnie dokonali prby zdefiniowania rozbienoci miedzy niedozwolona eutanazja oraz pomoca wsamobojstwie auporczywa terapia.
Zgodnie zart. 31 lekarzowi nie wolno stosowac eutanazji ani pomagac choremu wpopenieniu samobojstwa. Jednakze wstanach terminalnych lekarz nie ma obowiazku podejmowania iprowadzenia reanimacji lub uporczywej terapii oraz stosowania srodkow nadzwyczajnych (art. 32). Nie zwalnia go to oczywiscie z obowiazku doozenia wszelkich
staran, aby zapewnic choremu humanitarna opieke terminalna igodne warunki umierania.
Lekarz winien do konca agodzic cierpienia chorych wstanach terminalnych iutrzymywac,
wmiare mozliwosci, jakosc konczacego sie zycia (art. 30).
Konwencja oochronie praw czowieka igodnoci osoby ludzkiej wobec zastosowa biologii imedycyny:
Konwencja oprawach czowieka ibiomedycynie, 19 listopada 1996r. (CETS nr164).
38
A. Gaska-liwka, M. liwka, Stan wegetatywny, eutanazja, zaniechanie uporczywej terapii, Pastwo iPrawo
11/2009.
39
M. Machinek, Uporczywa terapia ieutanazja, http://ww3.wm.pl/Uporczywa-terapia-i-eutanazja,64557
(dostp: 01.10.2014).
40
Uchwaa Nadzwyczajnego II Krajowego Zjazdu Lekarzy z14 grudnia 1991 Kodeks Etyki Lekarskiej,
Biuletyn Naczelnej Izby Lekarskiej, Warszawa 2004.
37

Pomidzy skrajnociami. Zaniechanie uporczywej terapii aeutanazja

53

Swj punkt widzenia wskazuje take doktryna Kocioa Katolickiego. Wkontekcie


odrnienia eutanazji od zakoczenia uporczywej terapii zwyko sie tutaj wprowadzac
podzia na srodki proporcjonalne i nieproporcjonalne. Za zwyczajne uwaza sie srodki,
ktorych zastosowanie daje racjonalna nadzieje na wyleczenie, a jednoczesnie nie powoduje upacjenta nieznosnego cierpienia lub stanu niewygody. Wprzeciwienstwie do tego za
srodki nadzwyczajne uznaje sie takie formy leczenia, ktorych uzycie nie niesie ze soba racjonalnej nadziei na wyzdrowienie albo zagodzenie bolu lub ktore pociagaja za soba skutki
uboczne wpostaci nieznosnego cierpienia lub stanu niewygody41. Konieczno zastosowania rodkw nadzwyczajnych traktowana jest jako usprawiedliwienie przerwania terapii,
anawet czynnik determinujcy konieczno takiej decyzji.
Wiele miejsca poswieci omawianym kwestiom papiez Jan Pawe II wencyklice Evangelium vitae, gdzie stwierdza, e Istnieje oczywiscie powinnosc moralna leczenia sie ipoddania sie leczeniu, ale taka powinnosc trzeba okreslac w konkretnych sytuacjach: nalezy
mianowicie ocenic, czy stosowane srodki lecznicze sa obiektywnie proporcjonalne do przewidywanej poprawy zdrowia. Rezygnacja ze srodkow nadzwyczajnych iprzesadnych nie jest
rownoznaczna zsamobojstwem lub eutanazja; wyraza raczej akceptacje ludzkiej kondycji
wobliczu smierci42. Autor tych sow, stojac wobliczu smierci, sam odmowi poddania sie
zbdnej iuporczywej terapii nierokujacej poprawy.
Wdyskusji orozwizaniach skrajnych warto wskaza rozwizania porednie, alternatyw lub nawet sprzeciw wobec skrajnoci. Takim rozwizaniem jest opieka paliatywna.
Odnosi si ona bezporednio do dwch skrajnoci: uporczywej (daremnej) terapii ieutanazji. Prbom podtrzymywania ycia za wszelk cen, medykalizacji itechnicyzacji, azdrugiej
strony, pozbawieniu ycia wimi zakoczenia nieumierzonych cierpie opieka paliatywna
przeciwstawia dziaania ukierunkowane na jako ycia.
Opieka paliatywna definiowana jest jako denie do uzyskania moliwie najlepszej
jakoci ycia chorych wokresie borykania si zproblemami nieuleczalnej, postpujce inieuchronnie prowadzcej do mierci choroby43. Osiga to mona poprzez agodzenie objaww oraz wszechstronne wsparcie chorego ijego rodziny. Opieka paliatywna wdoktrynie
afirmuje ycie, szanujc mier jako proces naturalny, nie przypiesza ani te nie opnia
zgonu. Lekarze opieki paliatywnej nie wykonuj eutanazji rozumianej jako zabicie chorego
na jego danie i pod wpywem litoci, a stajaj si agodzi bl caociowy, tj. fizyczny
ipsychiczny, ktry jest przyczyn dania eutanazji. Na proby chorego omier nie reaguj
odmow opart na motywacji religijnej lub na legalizmie, ale staraj si pozna i zrozumie przyczyny takiego dania izastosowa odpowiednie rodki niejako upodstaw samej
potrzeby eutanazji. Jest to bardziej kosztowny iskomplikowany, ale jest te jednoczenie
wpeni humanitarny sposb radzenia sobie zblem icierpieniem, ktry nie wymaga rezygnacji zycia, aotacza interdyscyplinarn opiek pacjenta ijego rodzin44.
M. Szeroczyska, Eutanazja iwspomagane samobjstwo na wiecie, Krakw 2004, s. 50.
Jan Pawe II, Evangelium vitae, Rzym 1995, s. 50.
43
Katolicki Uniwersytet Lubelski Akademia Medyczna wLublinie, Eutanazja aopieka paliatywna. Aspekty
etyczne, religijne, psychologiczne iprawne, Lublin 1996., s.26; J. Kujawska-Tenner, Problemy eutanazji wopiece paliatywnej, Lublin 1996, s. 15.
44
Ibidem, s. 2025.
41
42

54

Przegld Prawniczy

Stan opieki paliatywnej wPolsce na tle innych krajw Europy Srodkowej iWschodniej
jest bardzo dobry. Jak wynika zdanych zawartych watlasie The European Association for Palliative Care (EAPC)45, wnaszej czesci Europy jej dostepnosc jest najlepsza. Porwnujac Polske
zkrajami Europy Zachodniej, pod wzgledem oglnej liczby jednostek swiadczacych pomoc
zzakresu opieki paliatywnej sytuacja jest bardzo dobra, porwnywalna zsytuacja wSzwecji,
krajach Beneluksu oraz Irlandii46. Opieka paliatywna nie jest jednak pozbawiona dylematw
moralnych pojawia si tutaj bowiem konieczno podejmowania decyzji, ktre mog mie
wpyw na czas trwania ycia pacjenta. Warto jednak wskaza, e ten sposb postpowania
zpacjentem nigdy nie wycofuje si zleczenia, ale stosuje rodki odpowiednie do sytuacji,
agodzi objawy choroby, zapewnia komfort ycia iumierania co jest wyrazem najwyszego
kunsztu medycznego47.
5. Podsumowanie

Eutanazja i uporczywe leczenie mimo pozornych podobiestw stanowi skrajne


przypadki postpowania z najwyszym dobrem, ktrym jest ycie ludzkie. Lekarz, ktory
postepujac zgodnie zart. 32 KEL, powstrzymuje sie od stosowania reanimacji, uporczywej
terapii lub stosowania srodkow nadzwyczajnych, nie dopuszcza sie przestepstwa eutanazji,
przede wszystkim dlatego, e kieruj nim inne wartoci. Zaniechanie uporczywej terapii
rozni sie od eutanazji celem, do ktorego dazy lekarz. Oile wpierwszym przypadku chodzi
o uchronienie pacjenta przed dodatkowymi cierpieniami, gdy w zakresie terapeutycznym
nie mozna juz nic dla niego zrobic, otyle wprzypadku eutanazji podstawowym celem jest
skrocenie zycia ludzkiego. Wtym kontekcie warto wzi pod uwag kolejny wyraz postpu
medycyny, jakim jest opieka paliatywna, ktra problem rozrnienia eutanazji od zaniechania uporczywego leczenia wydaje si odsuwa na dalszy plan, proponujc godn mier
wwarunkach postpu cywilizacji.

The European Association for Palliative Care (EAPC), http://www.eapcnet.eu/Themes/Education.aspx


(dostp: 02.11.2014).
46
T. Buss, M. Lichodziejewska-Niemierko, Opieka paliatywna wPolsce - od idei do praktyki, Forum Medycyny
Rodzinnej 2008, t. 2, nr 4, s. 277285.
47
Katolicki Uniwersytet Lubelski Akademia Medyczna wLublinie, Eutanazja aopieka paliatywna. Aspekty
etyczne, religijne, psychologiczne iprawne, Lublin 1996. J. Kujawska-Tenner, Problemy eutanazji wopiece paliatywnej,
s.30.
45

Pomidzy skrajnociami. Zaniechanie uporczywej terapii aeutanazja

55

Between the diffrences: euthanasia and medical futility


Summary
Euthanasia, also called mercy killing is the act of putting to death painlessly or allowing to
die, as by withholding extreme medical measures, aperson suffering from an incurable, especially apainful, disease or condition. Its aspecial category of medical treatment which transpire
to be applicable in exeptional situations. Medical futility means that the proposed therapy should
not be performed because available data show that it will not improve the patients medical condition. Medical futility and euthanasia remain ethically controversial for several reasons. Some
physicians summarily claim atreatment is futile without knowing the relevant outcome data. On
the other hand in some countries there is adivisive public controversy over the moral, ethical,
and legal issues of euthanasia.
Those definitions cause problems in interpretations and distinction. Asside from these
fundametal issues, this text strives to addres aquestion of differences beetwen euthanasia and
medical futillity. This article tries to solve this problem and suggests another solution to manage
with it.

ukasz Hnatkowski*

Miarkowanie kary umownej wkontekcie jej zasadnoci

1. Wprowadzenie

Instytucja kary umownej funkcjonuje rwnie pod nazw odszkodowania umownego1. Jako szczeglna forma postanowienia umownego zmierza do zabezpieczenia interesw stron umowy. Jest to zastrzeenie konsekutywne, nieprzesdzajce otreci zawartego
stosunku, lecz uzupeniajce go oposikowy charakter wzakresie udoskonalenia realizacji
przedmiotu stosunku prawnego.
Niezalenie od stosowanej nomenklatury (kara umowna czy odszkodowanie umowne)
funkcje tej konstrukcji pozostaj niezmienne i zapewniaj sprawno wykonania umowy
wsposb nienaruszajcy swoistego dobra (na paszczynie materialno-finansowej) stron.
Przedmiotem rozwaa wponiszym wywodzie uczyniona zostaa nie sama charakterystyka kary umownej jako takiej, lecz zagadnienie jej miarkowania, tj. ustalania wysokoci
kary umownej, wszczeglnoci wwietle stosownych antecedencji oraz waciwych unormowa ioglnej zasadnoci.
2. Znaczenie propedeutyki kary umownej dla zagadnienia jej miarkowania

Niniejszy rozdzia zawiera krtkie objanienia pojcia kary umownej. Aeby nie stao
to wsprzecznoci zpowyszym, naley wskaza konieczno dokonania tego opisu. Nastpuje on na kanwie potrzeby zbudowania fundamentw pod waciwe rozumowanie irdze
argumentacyjny dotyczcy wysokoci imiarkowania teje kary.
2.1. Zasadno kary umownej

Na mocy art.483 1 k.c. kara umowna moe by zastrzeona jedynie wprzypadku


niewykonania lub nienaleytego wykonania zobowizania niepieninego. Zastosowanie
alternatywy zwykej przez ustawodawc dopuszcza ewentualno zastrzeenia kary umownej dla obu tych zjawisk wystpujcych jednoczenie, niemniej musi by okrelone zdarzenie
(lub zdarzenia), ktrego ziszczenie stanowi conditio sine qua non do powstania wierzytelnoci
ztytuu kary umownej2.
Warunkiem koniecznym do uznania kary umownej za poprawnie skonstruowan
umownie jest przewidzenie jej formy wycznie jako rekompensaty wkontekcie zobowizania niepieninego (akonkretnie jak wyej wskazano jego niewykonania lub nienaleytego wykonania).
* Autor jest absolwentem Wydziau Prawa iAdministracji UW.
1
Zob. A. Brzozowski, E. Skowroska, M. Safjan, Zobowizania. Zarys wykadu, LexisNexis, wyd. 11, Warszawa 2009, s.349.
2
Zob. A. Olejniczak (red.), System Prawa Prywatnego, t.6, Warszawa 2009, s.1020.

Miarkowanie kary umownej wkontekcie jej zasadnoci

57

2.2. Natura kary umownej

Istota kary umownej ma wieloraki charakter, ajej funkcja icel rni si wzalenoci od adresata telosu zastosowania. Wskaza mona nastpujce funkcje instytucji kary
umownej:
1) ochronna (okrelana take stymulacyjn, zachca dunika do realizacji jego obowizku) dla samego stosunku cywilnoprawnego jako takiego maksymalizuje szanse
wykonania waciwych zobowiza stron umowy, aco za tym idzie realizacj umowy
ijej postanowie;
2) represyjna (ewentualnie sankcjonujca) wobec strony zobowizanej do uiszczenia
kary umownej na rzecz drugiego podmiotu, gdy nie ulega wtpliwoci, e prawne
zobligowanie teje strony do dokonania zapaty jest swoist sankcj (aczkolwiek nie
naley rozumie tego w aspekcie penalno-prawnym, grunt bowiem pozostaje cile
cywilnoprawny);
3) odszkodowawcza (zwana te symplifikacyjn ze wzgldu na uatwienie dla wierzyciela) z perspektywy podmiotu, ktremu kara umowna jest pacona rozumienie
takie istoty kary umownej jest nie tyle uzasadnione, ale wrcz konieczne wwietle
stanowienia przez ni rekompensaty za poniesion szkod. Kara umowna uatwia
realizacj swoistej sankcji, jednak nie prowadzi samoistnie do osigniecia zaoonego
celu umowy3.
Bez wtpienia najwaniejsz nie tylko zpunktu widzenia prawodawcy, ale ikontekstu miarkowania kary umownej pozostaje ostatnia funkcja odszkodowawcza. Art. 483
1 k.c. expressis verbis wyraa, e zapacenie kary umownej jako okrelonej sumy stanowi
naprawienie szkody wynikej zww. przesanek (vide: 2.1). Kara umowna pozostaje tymczasem niejako dodatkowym zastrzeeniem umownym, ktre wzbogaca konstrukcj macierzystego stosunku cywilnoprawnego, ktrego uzupenienie stanowi.
2.3. Paralelno roszczenia naprawczego ijego wykluczenie

Zapata kary umownej ex lege zastpuje odszkodowanie innego rodzaju, jakiekolwiek


by ono byo. Wpyw ma to nie tylko na nadanie karze umownej charakteru kompensacyjnyego wzgldem standardowego odszkodowania, ale iprzejmuje jego podstawowe parametry,
w tym przesanki pozytywne jego zasadnoci. W karze umownej naleaoby w szczeglnoci przy braku odmiennych zastrzee, azatem domylnie stosowa je odpowiednio. Wierzyciel powinien mie nieobarczone wad prawo do dochodzenia odszkodowania,
wwczas nalena mu bdzie kara umowna. Koniecznym zatem do skutecznego dochodzenia nalenoci ztytuu kary umownej jest np. wskazanie przyczynienia si dunika do
powstania szkody, znikomo wpywu dziaania wierzyciela na powstanie teje szkody iinne
analogiczne okolicznoci (faktyczne iprawne).
Jednake kara umowna moe by ustanawiana nie rwnie obok odszkodowania,
azamiast niego. Skutkuje to wwczas przede wszystkim narzuceniem przez postanowienie

Zob. J. Panowicz-Lipska (red.), System Prawa Prywatnego, t.8, wyd. 2, Warszawa 2011, s.787.

58

Przegld Prawniczy

umowne normujce kar umown grnej granicy odpowiedzialnoci dunika4 poprzez


kwotowe okrelenie zakresu jego zaangaowania wmoliwo zadouczynienia.
Warunek, dla ktrego kara umowna zostaa zastrzeona, ma kluczowe znaczenie dla
ewentualnego dualizmu lub wykluczenia si postaci rekompensaty. Albowiem jeeli kara
zostaa zastrzeona na okoliczno:
1) niewykonania zobowizania beneficjent (wierzyciel) ma roszczenie ozapat okrelonej kwoty pieninej (ktrej wysoko odpowiada wysokoci przewidzianej kary
umownej) imoe dochodzi zapaty ztytuu tego roszczenia albo dochodzi wykonania zobowizania podug postanowie umownych. Ma tutaj miejsce alternatywa
rozczna, ktra wycza moliwo realizacji obu tych uprawnie wierzyciel moe
wykorzysta nie wicej anieli jedn zww. cieek;
2) nienaleytego wykonania zobowizania wwczas beneficjent (wierzyciel) moe
dochodzi skutecznie (jak wskazuje doktryna) zarwno wykonania przedmiotu
umowy, jak ikary umownej zastrzeonej wtreci umowy5. Zpogldem tym pozwalam
sobie si nie zgodzi, sugeruje on bowiem, e nienaleyte wykonanie zobowizania jest
kryterium sabszym prawnie ni jego niewykonanie. W rozumieniu faktograficznym
nie ulega wtpliwoci, e wiksz warto co do zasady ma gorzej wykonany produkt
lub usuga ni cakowity brak tego produktu lub usugi (cho mona by wskazywa
wyjtki). Niemniej na gruncie legalizmu obie okolicznoci zrwnane s syntaktycznie
(azatem iklasowo) wramach tej samej jednostki redakcyjnej przepisu prawnego (vide:
art.483 1 k.c.). Moim zdaniem wwietle uzalenienia moliwoci dochodzenia kary
umownej za niewykonanie zobowizania od niedochodzenia wykonania treci umowy
jest wpeni niezasadnym rozumowanie prowadzce do umoliwienia beneficjentowi
(wierzycielowi) dochodzenia zarwno kary umownej, jak i poprawnego i naleytego
wykonania przedmiotu stosunku wynikajcego zumowy, obie bowiem przesanki s
co prawda inne rodzajowo, ale ostatecznie rwnowane.
Wanym aspektem kary umownej jest fakt, e jej dochodzenie nie musi wiza si
zzerwaniem zawartego przez strony stosunku prawnego (wodrnieniu od np. zadatku,
ktry moe by skutecznie dochodzony dopiero po wyganiciu umowy6) takie rozwizanie czyni kar umown sprawnym instrumentem stwarzajcym dogodne warunki realizacji
interesw wierzyciela na wypadek zaistnienia przewidzianej okolicznoci, zjednoczesnym
umoliwieniem kontynuacji ustanowionego zobowizania (wszczeglnoci wsytuacji jego
nienaleytego wykonania, anie niewykonania wogle).
4
Naley stosowa t granic dotykajc dunika analogicznie wobec porczyciela (wprzypadku porczenia), sytuacja porczyciela powinna zosta rozwaona podobnie jak sytuacja dunika, zob. J.Panowicz-Lipska (red.), System Prawa Prywatnego, t. 8, wyd. 2, Warszawa 2011, s.572 oraz za t: M. Bczyk, Odpowiedzialno
cywilna porczyciela, Toru 1982, s.137.
5
Zob. A. Brzozowski, E. Skowroska, M. Safjan, Zobowizania. Zarys wykadu, LexisNexis, wyd. 11, Warszawa 2009, s.350.
6
Jeeli jednak istniej wedug postanowie umownych lub innych rde waciwie normatywnych obok
kary umownej take inne instrumentaria quasi-odszkodowawcze (jak np. zadatek), wwczas wierzyciel winien mie prawo wyboru danego rodka, zktrego chce skorzysta zob. E. towska (red.), System Prawa
Prywatnego, t.5, wyd. 2, Warszawa 2013, s.1092.

Miarkowanie kary umownej wkontekcie jej zasadnoci

59

3. Kryterium modyfikacji wysokoci kary umownej

Przed przystpieniem do okrelenia okolicznoci warunkujcych moliwo dokonania


modyfikacji wysokoci kwoty ztytuu kary umownej wskaza naley chociaby pokrtce
filary narzucajce pewne sztywne ramy, wktrych owa kara musi si mieci.
Przede wszystkim art.483 2 k.c. wskazuje, e dunik nie moe bez zgody wierzyciela zwolni si z zobowizania przez zapat kary umownej. Nie moe kara umowna
zosta uiszczona bez uprzedniego zaistnienia okolicznoci wypeniajcej znamiona ww.
przesanek lub jednej znich. Wprzeciwnym razie dokonanie takiej zapaty skutkowaoby
powstaniem odmiennego roszczenia (o przeciwnym zwrocie) z tytuu bezpodstawnego
wzbogacenia si, wypeniaoby inne zobowizanie lub musiaoby zosta inaczej zaklasyfikowane, ale zpewnoci nie mogoby prowadzi do uznania przedmiotowego zobowizania
za wykonane. Ograniczenie to ma na celu uniemoliwienie zaniechania wykonawstwa (ktre
to zaniechanie skutkowa mogoby dalszymi sankcjami, np. penalnoprawnymi) caoksztatu
stosunku cywilnoprawnego w zamian za poniesienie kosztu mierzonego wycznie okrelon kwotowo wartoci finansow (szerzej vide: rozdzia 4).
Drugim i zarazem waniejszym elementem stanowicym ogranicznik jest wysoko
kary umownej zastrzeona wumowie. Po pierwsze, warto kary umownej zaley od postanowienia umownego zawartego wtreci umowy (szerzej: rozdzia 4), po drugie za, wysoko wniej okrelona stanowi granic, powyej ktrej roszczenie wierzyciela nie moe osign swojej wartoci7.
Sprowadza si to jednak do przewidzenia przez prawodawc moliwoci modyfikacji wysokoci (tj. miarkowania) kary umownej w stosunku do pierwotnie zastrzeonej
wumowie na podstawie rozcznych wzgldem siebie przesanek, co do ktrych ciar
dowodu spoczywa na duniku.
3.1. Wykonanie zobowizania

Trzon rdowo-normatywnej argumentacji tworzy przepis art. 484 1 (a w szczeglnoci zd. 2) k.c. Konstytuuje on dwie przesanki miarkowania kary umownej, zktrych
pierwsza stanowi wykonanie zobowizania wznacznym stopniu.
Stopie wykonania zobowizania mierzony winien by nie podug skali jego wykonania na tle podjtych wumowie postanowie, lecz wodniesieniu do zaawansowania realizacji
interesu wierzyciela. Interes ten powinien by speniony w stopniu moliwie zblionym
do cakowitego zaspokojenia wierzyciela. Jest wic to mierzalne raczej elastycznie anieli
zero-jedynkowo.
Przeciwna istota interesu wierzyciela sprowadza nas do spostrzeenia, e nawet znaczne
wykonane zobowizania pozostaje bez znaczenia wkontekcie miarkowania kary umownej,
jeeli efekt tego wykonania nie ma znaczenia dla wierzyciela. Taka refleksja opiera si na
7
Ustawodawca uy sformuowania dane odszkodowanie przenoszcego wysoko zastrzeonej kary
nie jest dopuszczalne, chyba e strony inaczej postanowiy (vide: art.484 2 zd. 2 k.c.), gdzie wyraz przenoszcego nie okazuje si wydatnie trafnym semantycznie, jako e nie znalaz on uznania (na co wskazuje
jego niepowielanie) wpimiennictwie. Naley jednak traktowa go synonimicznie do przewyszajcego.

60

Przegld Prawniczy

przyjciu zaoenia, e dopuszczalno miarkowania kary umownej ma podstaw wwymiernej ochronie interesu wierzyciela, Sd Najwyszy za przychyli si do tego rozumowania8.
Takie ujcie przesanki wykonania zobowizania wznacznym stopniu jako przesanki
miarkowania zzaoenia przewiduje ochron dobra wierzyciela, natomiast nie da si unikn
stwierdzenia, e potrafi ono funkcjonowa take na korzy dunika. Jeeli owo obowizanie zostaoby wykonane samoistnie lub wjakikolwiek inny sposb niezaleny od dziaania lub zaniechania dunika, nie stanowi to skutecznego argumentu przeciwko miarkowaniu. Kara umowna ma na celu ochron interesu wierzyciela, ktra mierzona jest przyznan
korzyci oraz niewyrzdzon szkod, nie za wysikiem ipostpowaniem dunika. Niejednokrotnie trudnym do stwierdzenia jest fakt, czy nastpi zwizek przyczynowo-skutkowy
pomidzy dziaaniem lub zaniechaniem dunika aziszczeniem si czciowego wykonania
zobowizania.
3.2. Race wygrowanie

Na mocy art.484 1 zd. 2 k.c. race wygrowanie kary umownej moe stanowi podstaw do skutecznego dania przez dunika redukcji wysokoci kary umownej. Przepis
ten ksztatuje niejako kolejn klauzul generaln, nadto odwustopniowej konstrukcji. Argumentacja dunika powinna po pierwsze wskazywa wygrowanie jako takie kary umownej,
dalej za uzasadnia racy stopie tego wygrowania.
Przesanka ta, wyraona wpostaci zwrotu niedookrelonego, wskazuje na ewidentn
niewspmierno inieadekwatno kary umownej (awaciwie: wysokoci kwoty ztytuu
tej kary) do takowej, ktra powinna by wzgldnie obiektywnie nalena wdanej sytuacji9.
Wysoko kary umownej powinna zosta take uwzgldniona w kontekcie rozmiaru
szkody wyrzdzonej wierzycielowi, awujciu szerszym funkcji kompensacyjnej rwnie
przy uwzgldnieniu uszczerbkw, ktre nie mogyby by dochodzone wramach zwykego
odszkodowania na zasadach oglnych. Nie jest nigdzie wskazany czas, wktrym powinno
si dokona oceny kary umownej pod ktem jej racego wygrowania. Zasadnym zatem
byoby przyjcie, e za raco wygrowan kar mona uzna ju na etapie wejcia wycie
umowy j normujcej, za rozpozna nie pniej ni wkocowym etapie rozprawy wieczcej ewentualne postpowanie sdowe (wprzedmiocie teje kary).
Ciekawym zagadnieniem jest konieczno dokonania analizy, czy do szkody naley
rwnie zalicza uszczerbki o charakterze niemajtkowym (krzywdy). Doktryna midzywojenna10 staa na stanowisku, e naley bra pod uwag szkody niemajtkowe (rwnie
te w swej naturze niemierzalne). Uwaam jednak, e strony winny by bardzo ostrone
przy podnoszeniu takiej przesanki, aprzynajmniej okreli enumeratywny katalog szkd
niemajtkowych (jako skutecznych przesanek) oraz skonkretyzowa w sposb moliwie
szczegowy, na ile mog one oddziaywa na miarkowanie kary umownej.
Por. wyrok Sdu Najwyszego zdnia 25 marca 2011roku, IV CSK 401/10 (Legalis nr385422).
Zob. red. K. Osjada, Kodeks cywilny. Komentarz, wyd. 7, Warszawa 2013, nb. 46.
10
Zob. J. Korzonek, I. Rosenblth, Kodeks zobowiza. Komentarz. Przepisy wprowadzajce wycigi zmotyww
ustawodawczych Ustawy dodatkowe., t.1, Krakw 1936, s.175.
8
9

Miarkowanie kary umownej wkontekcie jej zasadnoci

61

3.3. Znaczenie stopnia szkody

Podkrelenia wymaga fakt, i zgodnie z treci art. 484 1 zd. 1 k.c. zastrzeona
kara umowna nalena jest niezalenie od wysokoci poniesionej przez wierzyciela szkody.
Wzmacnia to walor postanowienia umownego okarze umownej (oczym dalej, vide: rozdzia4), jednoznacznie za uniezalenia kwesti zasadnoci wypacenia wierzycielowi kwoty
pieninej ztytuu kary umownej od stopnia poniesionej przez wierzyciela szkody zpowodu
okolicznoci zastrzeonych na wypacenie teje kary. Szkoda zatem moe by znikoma albo
znaczna, anie wywiera to wpywu na zagadnienie wysokoci kwoty ztytuu kary umownej.
Problem interpretacyjny powstaje jednake przy niewystpieniu szkody pomimo
zaistnienia stosownych przesanek (nienaleyte wykonanie zobowizania, niewykonanie
zobowizania). Czy naley wwczas uzna absolutny brak szkody oraz powzi refleksj
owykluczeniu nalenoci kary umownej, czy te przyj tak sytuacj za takow, wktrej wystpuje szkoda ostopniu zerowym lub silnie do zera zblionym? Doktryna nie ma
jednolitego stanowiska wtym temacie, uznajc poniekd moliwo jeeli wierzyciel nie
ponis szkody zwolnienia dunika zobowizku zapacenia kary umownej poprzez uznanie jej za nienalen11 (do ktrego to spostrzeenia przychyli si rwnie Sd Najwyszy12).
Zdrugiej za strony dostrzega si racjonalno wargumentacji postulujcej bezwzgldn
obligatoryjno dokonania zapaty kary umownej take wobec braku wystpienia szkody13,
co znajdywao wyraz potwierdzenia wduszym okresie orzecznictwa Sdu Najwyszego14.
Wykadnia jzykowo-logiczna nakazywaaby przychylenie si do stanowiska wyraajcego poparcie dla tezy, e brak szkody wycza moliwo skutecznego dochodzenia przez
wierzyciela nalenoci ztytuu kary umownej, bowiem przepis (art.483 1 k.c.) stanowi,
e naprawienie szkody () nastpi przez zapat okrelonej sumy (kara umowna). Kara
umowna jest wic instrumentarium sucym naprawieniu szkody, aowa reparacja szkody
stanowy jedyny cel kary umownej. Kontynuujc ten tok rozumowania, oparty na legislacyjnym definiensie kary umownej, zmusza nas do przyjcia, e wprzypadku niewystpienia szkody nie mona mwi ozasadnoci kary umownej. Spr doktrynalny pozostaje
otwarty (ja swj powyszy osd opieram na wykadni jzykowej), praktyka jednak przyja
rozwizanie zaproponowane przez Sd Najwyszy15, podug ktrego kara umowna pozostaje zasadna rwnie wwietle nieponiesienia przez wierzyciela szkody.
Niezalenie od tego, ktre zww. rozwiza na potrzeby poszczeglnych studiw przypadku by przyjmowa, podkreli naleaoby dualistyczno rozumienia charakteru szkody
jako 1) damnum emergens (szkody, ktre podmiot rzeczywicie ponis) oraz 2) lucrum cessans
(korzyci, ktrych osignicia podmiot si spodziewa, a ktrych ostatecznie nie uzyska
Zob. W. Warkao, Wykonywanie zobowiza iskutki ich niewykonania, PiP 1965, nr8-9, s.216; M. Piekarski [w:]
J. Ignatowicz (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t.2, Ksiga trzecia Zobowizania, Warszawa 1972, s.1186.
12
Por. wyrok Sdu Najwyszego zdnia 14 lipca 1976roku (OSN 1977, nr4, poz. 76).
13
Zob. Z. Radwaski, A. Olejniczak, Zobowizania cz oglna, wyd. 9, Warszawa 2010, s.349.
14
Por. wyrok Sdu Najwyszego zdnia 7 lutego 1975roku (OSN 1976, nr2, poz. 34); wyrok Sdu Najwyszego zdnia 20 maja 1975roku (OSN 1980, nr12, poz. 243).
15
Por. uchwaa Skadu Siedmiu Sdziw Sdu Najwyszego zdnia 6 listopada 2003roku, III CZP 61/03
(OSNC 2004, nr5, poz. 69) oraz glosa aprobujca do teje: J. Jastrzbski, OSP 2004, nr9, poz. 115.
11

62

Przegld Prawniczy

z powodu zaistnienia danego zdarzenia). Owa rozbieno ma szczeglne znaczenie dla


mierzenia stopnia lub istnienia szkody, zwaszcza przy podnoszeniu szkody pod postaci
tzw. utraconych korzyci, ich skala i rozmiar s bardzo trudne do precyzyjnego i niebudzcego wtpliwoci wymierzenia. Take istotne dla dochodzenia nalenoci ztytuu kary
umownej jest to, e fakt zaistnienia szkody (tym bardziej we wspomnianej postaci) czstokro staje si wiadomym dopiero po jakim czasie, anie bezporednio po nastpieniu
zdarzenia waciwego. Rodzi to spory problem szczeglnie na paszczynie praktycznego
stosowania prawa wzakresie kary umownej ijej miarkowania.
3.4. Zaoenia miarkowania kary umownej

Instytucja miarkowania kary umownej opiera si na kilku podstawowych zaoeniach.


Owa redukcja kwoty kary umownej moe nastpi jedynie:
1) na wniosek dunika ma to na celu niedoprowadzenie do bezpodstawnego wzbogacenia si dunika, co niewtpliwie miaoby miejsce przy nastpieniu umiarkowania ex
lege;
2) po uwzgldnieniu przyczynienia si przez strony umowy do powstania szkody
pomimo nieskonstruowania stosownej zasady przez prawodawc, zdarza si przyj
zasad, e wysoko kary umownej powinna zosta zredukowana wprost proporcjonalnie do stopnia przyczynienia si do powstania szkody przez wierzyciela lub odwrotnie proporcjonalnie do stopnia przyczynienia si do powstania szkody przez dunika;
3) wkontekcie zobowizania niepieninego kara umowna nie mogaby zosta zastrzeona przy zobowizaniu pieninym, straciaby wwczas swj sens i przeznaczenie
w charakterze rodka rekompensacyjnego, ktry dy do ustanowienia ekwiwalencji
winteresach stron poprzez zrwnanie rozbienoci pomidzy jego wartoci awartoci przedmiotu zobowizania.
4. Sdowe miarkowanie kary umownej

Organem, ktry jest upowaniony do dokonywania miarkowania kary, jest sd. Moe
on dokonywa wycznie redukcji wysokoci kary umownej podug postanowie umownych
iprzepisw prawa powszechnie obowizujcego (wszczeglnoci kodeksu cywilnego.), nic
jednak nie wskazuje na to, jakoby mg dokonywa modyfikacji zasad dokonywania zapaty
kary umownej (prolongata terminu, zmiana formy na niepienin, etc.). Wwietle braku
wyraonego wprost takiego dozwolenia przyj naley niemono ingerencji sdu wform
(gatunkow) kary umownej (oprcz szczeglnie uzasadnionych przypadkw, o ktrych
mowa wart.320 k.p.c.). Sd ma swobod, ale nie dowolno wzakresie miarkowania kary
dyskrecjonalno sdziowska sprowadza si do oceny wpywu okolicznoci na realizacj
przesanki racego wygrowania16.

Por. wyrok Sdu Najwyszego zdnia 30 listopada 2006roku, ICSK 259/06 (Legalis nr124548); wyrok Sdu Apelacyjnego wKatowicach zdnia 17 grudnia 2008roku, V ACA 483/08 (OSA wKatowicach
2009, nr1, poz. 5).

16

Miarkowanie kary umownej wkontekcie jej zasadnoci

63

5. Zasadno imiarkowanie kary umownej wkontekcie zasady swobody umw

Dokonanie rzetelnej analizy przedmiotowych zagadnie z kar umown wymaga


odwoania si do jednej z prymarnych zasad prawa prywatnego, tj. do zasady swobody
umw (wyraonej wart.3531 k.c.). To kary umownej skupia uwag na szczeglnym elemencie tej zasady na swobodzie ksztatowania treci umowy. Pozostae (swoboda wyboru
kontrahenta, wyboru formy umowy czy te po prostu jej zawarcia) traktowane s wniniejszych rozwaaniach aksjomatycznie.
Kara umowna znajduje swoje ugruntowanie wustawie (k.c.), ktra swoimi przepisami
daje pewne wskazwki co do formy icelu kary umownej. Nie da si wykluczy, e ibez
tych unormowa (art.483484 k.c.) kary umowne mogyby by zastrzegane wumowach,
podobnie jak wiele innych instytucji17.
Moim zdaniem zasada swobody umw w kontekcie kary umownej na gruncie k.c.
przejawia si przede wszystkim wmoliwociach:
1) samego zastrzeenia kary umownej jako takiej wumowie jako postanowienia wstosunku cywilnoprawnym pomidzy jego dwoma stronami;
2) kwotowego okrelenia wysokoci kary umownej jako wartoci finansowej (pieninej);
3) zwolnienia dunika z (wykonania) zobowizania poprzez dokonanie zapaty kary
umownej za obopln zgod;
4) postanowienia o moliwoci dania odszkodowania przenoszcego (przekraczajcego) wysoko zastrzeonej umownie kary umownej.
Powzi mona refleksj, e ustawodawca uzna instytucj kary umownej za wystarczajco wan, by powici jej odrbne przepisy wk.c., przy jednoczesnej wiadomoci (zakadajc jego racjonalno), e wwietle zasady swobody umw nic nie staoby na przeszkodzie, by dowolne podmioty zastrzegy wumowach pomidzy nimi zawartymi dodatkowe
rodki typu kara umowna. Przepis zdaje si nie wprowadza wiele nowego w domylny
obszar dziaa cywilnoprawnych, zauway jednak mona wyraenie wprost dozwolenia
zastrzeenia teje kary bez jakiegokolwiek przymusu jej ustanowienia. Od woli stron umowy
wpeni zaley fakt, czy kara umowna zostanie przewidziana. Podobnie funkcjonuj parametry teje kary, a mianowicie jej wysoko, termin zapaty i inne (prawodawca narzuca
jedynie pienin form kary, niezasadnym jednak byoby postrzeganie tego jako ogranicznika, bowiem istot kary znatury jej rzeczy jest stricte finansowo-walutowy jej wymiar. Sama
przede wszystkim wysoko jest rezultatem kompletnie uznaniowego porozumienia
umownego stron umowy, bdc wyrazem konsensualnego podejcia do podstawowych
kwestii tego wiadczenia. Odrbna czynno, jak jest ewentualne zwolnienie dunika
z zobowizania (pod warunkiem dokonania zapaty kary umownej), znaczeniowo i skutkowo-prawnie ma szersze oddziaywanie, jednake jako taka wymaga wniosku dunika
iaprobaty wierzyciela, azatem summa summarum zgodnego itosamego podejcia obu stron
do zagadnienia. Potwierdzeniem swobody stron wzawieraniu postanowie umownych jest
Jak np. szereg konstrukcji zzakresu partnerstwa publiczno-prywatnego, zob. ustawa zdnia 19 grudnia
2008roku opartnerstwie publiczno-prywatnym (Dz.U. 2009 Nr 19, poz. 100 zpn. zm.). Oniewyjtkowoci unormowania kary umownej wart.483484 k.c. wiadczy przewidzenie jej take chociaby wart.721
k.c. wobec okolicznoci nieuprawnionego przekazania lub wykorzystania informacji poufnych.
17

64

Przegld Prawniczy

rwnie dozwolenie im dokonywania modyfikacji ich wasnych postanowie poprzez ustanawianie do nich wyjtkw od przyjtej reguy.
6. Podsumowanie

Zmierzajc do konkludowania powyszego wywodu, zwrci naley uwag na pojemno znaczeniow miarkowania kary umownej nie tyle w ujciu semantycznym, lecz
winstytucjonalnym. Wpasowuje si bowiem to zjawisko wmikrosystem wytworzony przez
instrument, jakim jest wanie kara umowna. Miarkowanie to przybiera moe posta fragmentaryczn lub zupen wzalenoci od przewidzianych umownie zdarze faktycznych.
Pozostawienie silnej swobody decyzyjnej stronom obarczone jest jednak prawidow interpretacj przepisw prawa powszechnego (k.c.), ktra to itak potrafi nie by jednoznaczna
iniebudzca wtpliwoci. Moim zdaniem temat kary umownej wdoktrynie nie zosta jeszcze
wyczerpany istwarza szerokie spektrum do dalszego dyskursu prawniczego ku wyksztatowaniu peniejszej treci kary umownej ijej funkcji.

Miarkowanie kary umownej wkontekcie jej zasadnoci

65

Adjustment of the contractual penalty in the context of its legitimacy


Summary
Contractual penalty is a special mean of reservations, which meets several functions. It
may be restricted to the fact that faulty performance of obligation or to the fact of its failure.
The reasons of the adjustment of contractual penalty are significant performance of obligation
and grossly exaggerated of contractual penalty. The adjustment of contractual penalties may be
made by court. The adjustment also finds itself strongly in relation to the principle of freedom
of contract.

Magdalena Laskowska*

On Death Penalty To Let Die or Not to Let Die?

1. Introduction

The death penalty (capital punishment)1 is of a highly limited legal value. If one
deserves a death penalty, one does not deserve to be dead. Only suffering under certain
conditions can penalize the criminal element and nature. The death penalty is also highly
liberally applied in the world, in addition to certain heavy legal dysfunctions leading to judicial aberrations, such as those resulting from adopted presumptions. Public opinion on the
capital punishment heavily varies depending on the country and crime concerned.
The capital punishment has been controversial in various countries. There is extensive
literature on it.2 Positions thereupon have changed: historically, politically, culturally, religiously. Historically, the death penalty has been practiced by most countries in order to punish
criminals as well as political and religious dissidents. Acts of retaliation within a vendetta
have occurred due to crimes, land conflicts, codes of honor so as to punish an injury to the
person, land and other subjective rights. Most often accompanied by torture and public,
the capital punishment has changed its nature over the centuries. Since World War II there
has been a trend towards abolishing it. In 2014 the countries that execute criminals include,
among others, the U.S., Peoples Republic of China, Japan, North Korea, Iran, Iraq, Afghanistan, Saudi Arabia, Yemen, Sudan, Gambia, Somalia, Botswana, Palestinian Authority,
Belarus, India, Bangladesh, Pakistan, United Arab Emirates. Over 95% of executions occur
now in Asia.3 The forms of the death penalty have also evolved and are now considered
* University Paris 2 Assas.
1
Crimes that can result in a death penalty are known as capital offenses. The term originates from the
Latin word capitalis (concerning the head), referring to execution by beheading.
2
See, for instance, Ursula Bentele, The Not So Great Writ: Trapped in the Narrow Holdings of Supreme Court
Precedents, 14 LEWIS & CLARK L. REV. 741, 741 (2010); Douglas A. Berman, Finding Bickel Gold in a Hill
of Beans, CATO SUP. CT. REV. 311-318 (2005-2006); Joseph B.R. Gaie, The ethics of medical involvement
in capital punishment: a philosophical discussion (2004; Joseph D. Grano, Prophylactic Rules in Criminal Procedure: A Question of Article III Legitimacy, 80 NW U.L. REV. 100, 123 (1985); Michael Kronenwetter, Capital
punishment (2001); Evan J. Mandery, Capital punishment: a balanced examination (2005); Alan Marzilli, Capital
punishment-counterpoint (2008); James A. Mccafferty, Capital punishment (2010); Rita Simon, Acomparative analysis of capital punishment: statutes, policies, frequencies, and public attitudes the world over (2007); William Schabas, The
abolition of the death penalty in international law (2002); Alex Woolf, World issues-capital punishment (2004). See also
the articles presented by the Death Penalty Information Center.
3
Manoa David T. Johnson & Franklin Zimring, The next frontier: national development, political change, and the
death penalty in Asia (2008). The trend is away from state executions, and many nations with death penalties
in their criminal codes rarely use it. Only the hard-line authoritarian regimes of China, Vietnam, Singapore,

On Death Penalty To Let Die or Not to Let Die...

67

more humane.4 At present, depending on countries, the capital punishment is abolished for
all the offenses, it is abolished for all the offenses except under special circumstances, and
it is retained for use, though it may not be practiced for an extensive period of time. Most
countries are legally and practically abolitionist. The Amnesty International presents statistics on the capital punishment.
Nowadays the capital punishment is mostly practiced for treason, murder, espionage,
in addition to sexual crimes (rape, sodomy, incest, adultery), apostasy, drug and human trafficking and corruption. Martial courts condemn to the death penalty for cowardice, mutiny,
insubordination, desertion.
One of the fundamental arguments in favor of the death penalty is its deterrent force.
As Nancy Reagan observed, I believe that people would be alive today if there were a death
penalty. The proponents of the capital punishment point out that it is a just penalty for the
most atrocious criminals, such as torture murderers or serial killers. It is also observed that
this penalty ensures that convicted criminals will not commit another crime. The advocates
of the death penalty also argue that it is the punishment that is morally justified, as there is
no juridical substitute to be given for the satisfaction of justice. The punishing of a killing
with another killing means subjecting the perpetrator to the same act.5
Powerful campaigns against the death penalty have been led by religious and political circles, resulting in the current state of the consciousness of the masses.6 One of the
major and most compelling arguments against the death penalty is the fallibility of justice
system. Miscarriages of justice through the wrongful execution of innocent persons should
be prevented.7 Legal devices may also contribute to this problem. They may encompass
presumptions that shift the burden of proof from the prosecution to the accused, thereby
conflicting with the right to be presumed innocent until proven guilty. Another argument
against the capital punishment is the natural law argument (also occurring in a religious
form): human life is the inalienable property of every human being, it is innate, and cannot
and North Korea execute with any frequency. Johnson and Zimring show that politics, rather than culture
or traditions, is the major obstacle to the end of executions.
4
Historical accounts of capital punishment include crucifixion, dismemberment, sawing, slow slicing,
boiling to death, breaking wheel, impalement, stoning, crushing by elephant, execution by burning. The
evolution is towards methods considered more humane: France developed the guillotine, and the U.S. introduced the electric chair and the gas chamber. Blowing from a gun and lethal injections have also been
introduced. The current use of execution methods encompasses the electric chair, the gas chamber, a lethal
injection, shooting, beheading, hanging.
See Robert Conquest, The great terror: a reassessment (2012); Manoa David T. Johnson & Franklin Zimring,
supra note 2.
5
However, the biochemical parameters of the victims relative to those of the perpetrator are not taken
into account in the death penalty.
6
The main religions on Earth have mixed opinions on capital punishment, depending on individual believers, sects, the time periods considered.
7
It has been reported worldwide that executions have been carried out in the face of compelling evidence of innocence or serious doubts about the guilt.

68

Przegld Prawniczy

be legally deprived by human means. Only the Great Creators Act or the judgment of
Mother Nature can condemn a human being to death. It corresponds to a pro-life attitude:
pro-life on abortion, pro-life on euthanasia, pro-life on the death penalty. This approach
boils down to the simple paradigm: its not OK to kill people. According to some persons,
the opposite position belongs to the death culture.8 Fundamental opinions on death penalty
have appeared. According to Bobby Scott, The death penalty is discriminatory and does
not do anything about crime.9 Skin color and financial considerations should not determine the judicial outcome of a criminal affair. The death penalty has indeed been historically discriminatory and much more severe than nowadays.10
2. International Legal Positions and Current Statistics

In the European Union Article 2 of the Charter of Fundamental Rights of the


European Union prohibits the use of the death penalty. The Council of Europe also prohibits the use of the capital punishment by its members. The Sixth Protocol and the Thirteenth Protocol to the European Convention on Human Rights as well as the Second
Protocol to the American Convention on Human Rights (however non-ratified by all the
members thereof) prohibit the capital punishment. International organizations, such as the
Amnesty International or the American Civil Liberties Union, proclaim the abolition of the
capital punishment as a fundamental aim of their activities. The United Nations have also
adopted resolutions calling for a universal rejection of the capital punishment.
In accordance with the Amnesty International yearly report, the worldwide use of the
death penalty in 2013 was confined to a small minority of countries, and over the last five
years there has been a consistent trend away from the death penalty.11 The Amnesty International recorded executions in 22 countries. Only 9 countries have continuously executed
in each of the past five years: the U.S., Peoples Republic of China, Iran, Iraq, Saudi Arabia,
Yemen, Bangladesh, Sudan.12 The U.S. was the only country of the 56 member states of
the Organization for Security and Cooperation in Europe to have carried out executions.13
8
As Michael Moore put it, We believe that its OK to invade a country that had nothing to do with 9/11.
We think its OK to invade a country where we think Osama Bin Laden is and hes in the other country. So
we just go in and we just kill. And we have the death penalty; we sanction it.
9
In On Crimes and Punishments (1764) Cesare Beccaria argued about the injustice and social futility
of the death penalty and torture. See Hugo Adam Bedau, Benthams Utilitarian Critique of the Death Penalty,
74(3) J CRIM. L. & CRIMINOLOGY 1033-1065 (1983).
10
In the 5th Century BC, the Roman Law of the Twelve Tablets codified the death penalty. Again, the
death penalty was different for nobility, freemen and slaves and was punishment for crimes such as the
publication of libels and insulting songs, the cutting or grazing of crops planted by a farmer, the burning
[of] a house or a stack of corn near a house, cheating by a patron of his client, perjury, making disturbances
at night in the city, willful murder of a freeman or a parent, or theft by a slave. Death was often cruel and
included crucifixion, drowning at sea, burial alive, beating to death, and impalement (often used by Nero).
Michael Reggio, History of the Death Penalty (2001).
11
Amnesty International, Death Sentences and Exectiutions in 2013 (2013).
12
Id. at 7.
13
Id.

On Death Penalty To Let Die or Not to Let Die...

69

The execution of people aged under 18 at the time of the alleged crime is a violation
of international law. In 2013 juvenile offenders were possibly executed in Saudi Arabia,
Iran, Yemen.14 Moreover, in several countries sentences were based on confessions that
were possibly extracted through torture or other ill-treatment. In Iran and Iraq some of
confessions were broadcast on television before the trial took place, breaching the defendants right to the presumption of innocence.
According to the Amnesty International, people continued to be sentenced to death or
executed for crimes that did not involve intentional killing, thus not meeting the threshold
of the most serious crimes as prescribed by Article 6 of the International Covenant on
Civil and Political Rights (ICCPR).15 In 2013 the death penalty was used for drug-related offences in a number of countries (including Peoples Republic of China, Indonesia,
Iran, Laos, Malaysia, Pakistan, Qatar, Saudi Arabia, Singapore, Thailand, UAE, Vietnam
and Yemen), adultery (Saudi Arabia), blasphemy (Pakistan), economic crimes (China,
North Korea, Vietnam), rape (Iran, Kuwait, Somalia, UAE), forms of aggravated robbery
(Kenya, Nigeria, Saudi Arabia, Sudan), different forms of treason, acts against national
security, collaboration with a foreign entity and other crimes against the state (such
as moharebeh enmity against God in Iran).16 The scope of the death penalty was
known to have been expanded in 2013, in contravention of the international human rights
standards.17
The following methods of executions were used: beheading (Saudi Arabia), electrocution (USA), hanging (Afghanistan, Bangladesh, Botswana, India, Iran, Iraq, Japan, Kuwait,
Malaysia, Nigeria, Palestinian Authority (Hamas authorities, Gaza), South Sudan, Sudan),
lethal injection (China, Vietnam, USA), and shooting (China, Indonesia, North Korea,
Saudi Arabia, Somalia, Taiwan, Yemen); as in the previous years there were no reports of
judicial executions carried out by stoning; public executions were carried out in Iran, North
Korea, Saudi Arabia and Somalia.18
The Amnesty International reports that in 2013 the trend is towards abolishing the
death penalty; new groups of parliamentarians against death were formally established in
Italy, Jordan, Morocco, and Switzerland.19

14
15
16
17
18
19

Id. at 10.
Id. at 11.
Id.
Id.
Id. at 10.
Id. at 8.

70

Przegld Prawniczy

3. U.S. Judicial Approach to the Capital Punishment

The approach of the U.S. courts to the death penalty is symptomatic of the general
trends on Earth and the underlying motives towards a new civilization-based approach
to the capital punishment. The means of execution of the latter are perceived as a sign of
civilization progress (or lack thereof), and painless, devoid of torture capital punishments
are considered more humane. Care about a painless treatment applied as a penalty to the
worst criminals is striking, so as not to say absolutely shocking and mindless.20 One might
be tempted to ask: what does the expression more humane methods mean? Does the fact
that that they are more humane to the perpetrators of the worst crimes take into account
the humane aspects of justice system towards the victims of the worst crimes? What is
more, death is only death, and it is hardly conceivable that for the worst crimes the punishment may be so benign; on what grounds? in what justice system may the death penalty be
just not to the perpetrator, but contribute to justice to the victims of the worst crimes: the
direct ones and their family?
The U.S. Supreme Court has ruled that the death penalty is not a per se violation of the
Eighth Amendments ban on cruel and unusual punishment; still, the Eighth Amendment
concerns the circumstances under which a jury may use the death penalty and how it must
be carried out.
3.1. The Proportionality Rule

The U.S. Supreme Court has determined that a penalty must be proportional to the
crime; otherwise the punishment violates the Eighth Amendments prohibition against cruel
and unusual punishments. In performing the legal analysis the Supreme Court considers the
following factors: (a) the gravity of the offense in relation to the stringency of the penalty;
(b) how the jurisdiction punishes its other criminals; (c) how other jurisdictions punish the
same crime.
In Kennedy v. Louisiana the Supreme Court argued that the death penalty was categorically unavailable for cases of child rape in which the victim lives.21 Since only six states
in the country permitted execution for child rape, the Supreme Court found the national
consensus to hold its use in such a case is disproportionate. The U.S. interpretation of the
proportionality rule in criminal justice is legally illiterate and mind-boggling. Even in the
most serious crimes, such as a child rape, the gravity of the offense is not enough to condemn to what is perceived as a stringent penalty: one needs to die to deserve more justice.
Note: To be sure, an inmate would experience this pain only if the anesthetic were administered improperly. But there is ample evidence that anesthetizations are indeed unsuccessful on occasion. A recent
article in the British medical journal The Lancet argues that there is reason to believe that many inmates
have been insufficiently anesthetized during lethal injections. In addition, there have been reports of lethal
injections in which the inmate was clearly conscious during the execution. In an Ohio execution in 2006,
witnesses reported that they heard moaning, crying out and guttural noises.
See [no authors listed] A New Test for Evaluating Eighth Amendment Challenges to Lethal Injections, 120(5)
HARV. LAW REV. 1301, 1303 (2007).
21
Kennedy v. Louisiana (07-343) (2008). See also Coker v. Georgia 433 U.S. 584 (1977).
20

On Death Penalty To Let Die or Not to Let Die...

71

And, most importantly, why would the death penalty be a severe punishment in such acute
cases of injustice and the violations of natural laws as a child rape? If we live on the Hell
Globe and judges work for the hellish System, it is perfectly correct. Otherwise it is not even
a farce of any justice system.
3.2. The Rule of Individualized Sentencing

In order to impose a death penalty, the jury must be guided by the particular circumstances of the criminal, and the court must conduct an individualized sentencing process. In Ring v. Arizona the Supreme Court held that a jury, rather than a judge, must find
an aggravating factor to exist for cases in which those factors underlie a judges choice to
impose a death penalty rather than a lesser punishment; an aggravating factor is any fact or
circumstance that increases the culpability for a criminal act.22 In accordance with this judgment, The death sentence may be imposed only if the judge finds at least one aggravating
circumstance and no mitigating circumstances sufficiently substantial to call for leniency.
In Gregg v. Georgia the Supreme Court pointed out that While the jury is permitted to
consider any aggravating or mitigating circumstances, it must find and identify at least one
statutory aggravating factor before it may impose a penalty of death. In this way the jurys
discretion is channeled. No longer [428 U.S. 153, 207] can a jury wantonly and freakishly
impose the death sentence; it is always circumscribed by the legislative guidelines.23
3.3. Persons Ineligible for the Death Penalty

In Atkins v. Virginia the Supreme Court ruled that executing mentally retarded criminals
violates the ban on cruel and unusual punishments, since their mental handicap lessens the
severity of the crime and therefore renders the extraordinary penalty of death as disproportionately severe.24 According to the Supreme Court, Construing and applying the Eighth
Amendment in the light of our evolving standards of decency, we therefore conclude that
such punishment is excessive and that the Constitution places a substantive restriction on
the States power to take the life of a mentally retarded offender. The mere legal language
is highly unprofessional and mind-boggling; so is the legal sense. It is obvious that persons
that are legally illiterate for external reasons cannot be subject to the same penalty regime as
legally responsible persons. Appealing to the standards of decency, notably in such a context, is not a mere legal faux pas, but a grave professional error and dishonor, yet the U.S.
standards are mindlessly and frivolously called in such a way.

22
Ring v. Arizona 536 U.S. 584 (2002). This ruling was later extended in Brown v. Sanders 546 U.S. 212
(2006) and Kansas v. Marsh 548 U.S. 163 (2006).
23
Gregg v. Georgia 428 U.S. 153 (1976). See also Furman v. Georgia 408 U.S. 238 (1972).
24
Atkins v. Virginia 536 U.S. 304 (2002). Compare with Ferguson v. Secretary, Florida Department of Corrections 716 F.3d 1315 (11th Cir.), cert. denied, 186 L. Ed. 2d 946 (2013): the Eleventh Circuit Affirms
Lower Court Finding that Mentally Ill Prisoner Is Competent to Be Executed.

72

Przegld Prawniczy

In Roper v. Simons the Supreme Court invalidated the death penalty for all juvenile
offenders.25 What wonders me as a person and as a lawyer is whether or not young people
aged under 18 are legally illiterate to such an extent that they do not distinguish murders and
other most serious crimes from what is a morally proper behavior; is a five-year-old child
unable to understand: dont steal, dont kill!? The Supreme Court judges mind-bogglingly
rationalize the most legally and morally reprehensible behaviors and see in young psychology the reason for the exoneration from the criminal nature: they point to teenagers lack
of maturity and responsibility, incomplete character development and a greater vulnerability to negative influences.26 The Supreme Court concluded that juvenile offenders assume
diminished responsibility for their crimes.
3.4. Method of execution

The method of execution under the U.S. law cannot inflict unnecessary or wanton pain
upon the criminal. A method of execution violates the Eighth Amendments ban on cruel
and unusual punishments if it does not pass the judicial objectively intolerable tests.
In Baze v. Rees the Supreme Court held that a lethal injection did not constitute a cruel
and unusual punishment.27 According to the Court, Because it is undisputed that Kentucky
Roper v. Simons 543 U.S. 551 (2005).
According to the Supreme Court, It is proper that we acknowledge the overwhelming weight of international opinion against the juvenile death penalty, resting in large part on the understanding that the
instability and emotional imbalance of young people may often be a factor in the crime. See Brief for Human Rights Committee of the Bar of England and Wales et al. as Amici Curiae 10-11. The opinion of the
world community, while not controlling our outcome, does provide respected and significant confirmation
for our own conclusions.
Moreover, The Court concludes, however, ante, at 18, that juries cannot be trusted with the delicate
task of weighing a defendants youth along with the other mitigating and aggravating factors of his crime. This startling conclusion undermines the very foundations of our capital sentencing system, which
entrusts juries with mak[ing] the difficult and uniquely human judgments that defy codification and that
buil[d]discretion, equity, and flexibility into a legal system. McCleskey supra, at 311 (quoting H. Kalven
& H. Zeisel, The American Jury 498 (1966)). The Court says, ante, at 18, that juries will be unable to appreciate the significance of a defendants youth when faced with details of a brutal crime. This assertion
is based on no evidence; to the contrary, the Court itself acknowledges that the execution of under-18
offenders is infrequent even in the States without a formal prohibition on executing juveniles, ante, at
10, suggesting that juries take seriously their responsibility to weigh youth as a mitigating factor.
27
Baze v. Rees (07-5439) (2008). In accordance with the judgment, Petitioners in this case each convicted of double homicide acknowledge that the lethal injection procedure, if applied as intended, will result
in a humane death. They nevertheless contend that the lethal injection protocol is unconstitutional under
the Eighth Amendments ban on cruel and unusual punishments, because of the risk that the protocols
terms might not be properly followed, resulting in significant pain.
Lethal injection is by far the predominant method of execution in the United States. It is a method of
relatively recent vintage: the first state to adopt it was Oklahoma in 1977. See [no authors listed], supra note 19.
An explosion of Eighth Amendment challenges to lethal injection protocols has struck the federal
courts. The Supreme Courts recent decision in Hill v. McDonough,1 which empowered prisoners to bring
challenges to lethal injection procedures under 42 U.S.C. 1983, has facilitated a flood of new lethal injection cases. (Id. at 1301).
25
26

On Death Penalty To Let Die or Not to Let Die...

73

adopted its lethal injection protocol in an effort to make capital punishment more humane,
not to add elements of terror, pain, or disgrace to the death penalty, petitioners challenge
must fail.
4. Conclusions

The death penalty has been part of the worlds legal history since its beginning. After
World War II there has been a clear abolitionist trend and a clear trend towards methods
considered as more humane. This tendency may be constitutionally guaranteed like in the
U.S. jurisprudence on the Eighth Amendment ban on cruel and unusual punishments. Why
do the Supreme Courts such as the U.S. one care so painstakingly about a criminals pains?
Did the perpetrator of a criminal act identically care about the victims pains? The requirements of the ban on cruel and unusual punishment are insanely ridiculous, nonsensical,
legally illiterate. Yet the legal facts are that the judges are swayed by their predecessors
jurisprudence, and mindlessly care about the well-being of the worst criminals. If this is a
sign of civilization progress, it is legally a cave-age civilization.

According to the author, the courts evaluating these claims have almost no law to guide them. The last
Supreme Court decision applying the Eighth Amendment to a method of execution was written in 1947:
Louisiana ex rel. Francis v. Resweber 329 U.S. 459 (1947).
See also Deborah W. Denno, When Legislatures Delegate Death: The Troubling Paradox Behind State Uses of
Electrocution and Lethal Injection and What It Says About Us, 63 OHIO ST. L.J. 63, 92 (2002) and Deborah
W.Denno, Getting to Death: Are Executions Constitutional?, 82 IOWA L. REV. 319, 388-90 (1997).

74

Przegld Prawniczy

O karze mierci pozwoli umrze czy nie pozwoli umrze?


Streszczenie
Artyku O karze mierci pozwoli umrze czy nie pozwoli umrze? stoi na stanowisku, ze kara mierci ma wysoce ograniczon warto prawnicz irozwaa argumentacje na
korzy kary mierci iprzeciwko niej, opierajc sie na naczelnych standardach midzynarodowych iobecnych statystykach Amnesty International dotyczcych kary mierci. Fundamentalna
cze artykuu to analiza sdowej oceny prawnej kary mierci wkraju, gdzie jest ona aplikowana
iktry odgrywa ogromne znaczenie na arenie midzynarodowej wsferze prawnej ipozaprawnej:
wStanach Zjednoczonych. Artyku pokazuje race bdy wsdowym myleniu prawniczym
inienaukowe sdowe interpretacje prawnicze, ktre stanowi podwalin prawa.

ukasz Strycharczyk*

Status winia szczeglnie niebezpiecznego aprawa czowieka

1. Sowo wstpne

Celem niniejszego artykuu jest opisanie sposobu odbywania kary przez winia uznanego, za szczeglnie niebezpiecznego, przysugujcych mu praw oraz tego, jak regulacje
kodeksowe utrudniaj i ograniczaj owe prawa. Obecne przepisy, o czym bdzie mowa
wdalszej czci, stwarzaj bowiem szerokie pole do narusze praw osadzonego uznanego
za niebezpiecznego.
Termin wizie szczeglnie niebezpieczny nie jest obecnie terminem jzyka prawnego, lecz prawniczego. Ustawodawca wprzepisach k.k.w. definiuje iokrela t kategori
osadzonego wart. 88 3 jako skazanego stwarzajcego powane zagroenie spoeczne
albo powane zagroenie dla bezpieczestwa zakadu. Wdoktrynie za przyjo si okrelenie wizie niebezpieczny, ktre to okrelenie bdzie stosowane wniniejszym artykule.
Na gruncie obecnie obowizujcych przepisw sytuacj prawn skazanego uznanego
za niebezpiecznego reguluje k.k.w., awszczeglnoci art. 88, 88a, 88b, 88c. Artykuy 88a
oraz 88b zostay dodane nowelizacj dokonan w 2003 roku1, za art. 88c nowelizacj
wroku 20092. Wczeniej bowiem regulacje te zawarte byy wprzepisach wykonawczych3, co
nie byo zgodne zwymogiem zawartym wart. 4 ust 2 k.k.w., mianowicie e skazany zachowuje prawa iobowizki obywatelskie. Ich ograniczenia mog wynika jedynie zustawy oraz
z wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia. Wspomniane rozporzdzenie
wprowadzio do polskiego systemu prawa karnego pojcie skazanego niebezpiecznego,
wtedy stosowane wjzyku prawnym, obecnie tylko wprawniczym.
W artykule przedstawione zostan rozporzdzenia wykonawcze do k.k.w. wspomniane uchylone ju rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z dnia 12 sierpnia 1998 r.
wsprawie regulaminu wykonywania kary pozbawienia wolnoci oraz obecnie obowizujce
rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci zdnia 25 sierpnia 2003r. wsprawie regulaminu
organizacyjno-porzdkowego wykonywania kary pozbawienia wolnoci, z dnia 31 wrzenia 2009r. wsprawie ochrony jednostek organizacyjnych Suby Wiziennej oraz zdnia
14sierpnia 2003r. wsprawie sposobw prowadzenia oddziaywa penitencjarnych wzakadach karnych iaresztach ledczych.
* Autor jest studentem IV roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji UW.
1
Dodane przez art. 1 pkt 52 ustawy zdnia 24 lipca 2003 roku (Dz.U. Nr 142, poz. 1380).
2
Dodany przez art. 1 pkt 2 ustawy zdnia 5 stycznia 2011r. (Dz.U. Nr 39, poz. 201).
3
79 inast. rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci zdnia 12 sierpnia 1998r. wsprawie regulaminu
wykonywania kary pozbawienia wolnoci (Dz.U. z1998 r, nr. 111, poz. 699), uchylonego przez nowelizacj k.k.w. z2003 roku, zastpionego przez obecnie obowizujce rozporzdzenie tego ministra zdnia
25sierpnia 2003 roku wsprawie regulaminu organizacyjno-porzdkowego wykonywania kary pozbawienia
wolnoci (Dz.U. Nr 152, poz. 1493).

76

Przegld Prawniczy

Omwione zostan rwnie dwa najbardziej doniose w dziedzinie praw czowieka


akty prawa midzynarodowego Powszechna Deklaracja Praw Czowieka4 (rezolucja
ONZ) oraz Konwencja oochronie praw czowieka ipodstawowych wolnoci, zabraniajca
tortur, nieludzkiego oraz poniajcego traktowania. Odpowiednio art. 5 rezolucji Zgromadzenia Oglnego ONZ oraz art. 3 e.k.p.c. Obydwa akty deklaruj gwarancj tych praw czowiekowi, niezalenie od obywatelstwa, statusu czy jakiejkolwiek innej cechy dystynktywnej.
Prawa te wypywaj, co wynika z preambu obydwu aktw, z przyrodzonej czowiekowi
godnoci is niezbywalne oraz, co najwaniejsze, powszechne. Identyczne zaoenia przyjmuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, ktra wart. 40 stanowi: Nikt nie moe by
poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniajcemu traktowaniu ikaraniu.
Zakazuje si stosowania kar cielesnych.
Na gruncie prawa midzynarodowego publicznego norma wyraana przez art. 5 rezolucji ONZ oraz art. 3 e.k.p.c. jest norm ocharakterze ius cogens nie ma moliwoci ograniczenia jej stosowania ani wyczenia, niezalenie od okolicznoci5. Podobnie sprawa prezentuje si na gruncie polskiego prawa konstytucyjnego. Po pierwsze bowiem Rzeczpospolita
Polska przestrzega wicego j prawa midzynarodowego (art. 9), z czego w doktrynie
wywodzi si obowizek zgodnoci dziaa ustawodawcy zwicym go prawem midzynarodowym6. Implikuje to wic obowizek przestrzegania przez Rzeczpospolit Polsk zakazu
stosowania tortur. Po drugie za art. 31 ust 3 stanowicy omoliwoci ograniczenia praw
czowieka iobywatela zapisanych wkonstytucji zaznacza, e ograniczenie to nie moe narusza istoty wolnoci ipraw. Kade za odstpstwo od prawa gwarantowanego wart. 40 konstytucji godzi wjego istot. Ponad to konstytucja RP wart. 41 stanowi, e kady, kto zosta
pozbawiony wolnoci, powinien by traktowany humanitarnie.
Wpodsumowaniu niniejszej publikacji znajd si propozycje zmian wprzepisach obecnie obowizujcych, dotyczcych winiw ostatusie szczeglnie niebezpiecznych. Zostan
rwnie przytoczone Europejskie Reguy Wizienne dokument wydany przez Komitet
Ministrw Rady Europy, skierowany do rzdw pastw czonkowskich7.
2.1. Kwalifikacja skazanego, jako szczeglnie niebezpiecznego

Skazany nowo przyjty do zakadu karnego podlega kwalifikacji do okrelonego reimu


wykonywania kary pozbawienia wolnoci. Kwalifikacji tej zgodnie zart. 76 k.k.w. dokonuje
komisja penitencjarna. Ma ona obowizek, na postawie art. 76 1 pkt 7 k.k.w., stwierdzajc, e ma do czynienia ze skazanym speniajcym przesanki szczeglnie niebezpiecznego, zadecydowa ojego osadzeniu wzakadzie karnym typu zamknitego wwarunkach
4
Powszechna deklaracja praw czowieka Rezolucja Zgromadzenia Oglnego ONZ 217 A(III), proklamowana iprzyjta wParyu wdniu 10 grudnia 1948r.
5
Jest to powszechne twierdzenie przyjte za obowizujce wdoktrynie prawa midzynarodowego publicznego. Wyraz takiego traktowania wolnoci od tortur znajdujemy midzy innymi worzeczeniu ETPCZ
Aydin v. Turcja, 25.09.1997, RJD 1997-VI, par. 81-85.
6
W. Skrzydo, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. IV, s.21.
7
Zalecenie Rec (2006) 2, Komitety Ministrw do pastw czonkowskich Rady Europy wsprawie Europejskich Regu Wiziennych. Zdnia 11 stycznia 2006 r.

Status winia szczeglnie niebezpiecznego aprawa czowieka

77

zapewniajcych ochron spoeczestwa ibezpieczestwo zakadu. Warunki te nastpnie


okrelaj przepisy 88a 1 k.k.w. oraz 88b i88c k.k.w., ktre zostan omwione pniej.
Wspomniany art. 76 1 pkt 7 k.k.w. ogranicza zakres skazanych mogcych by uznanymi za
szczeglnie niebezpiecznych, odsyajc do art. 88 3 k.k.w. oraz 88 4 k.k.w., ktre wskazuj cechy dystynktywne tyche winiw, okrelone przez ustawodawc. Naley podkreli, e wprzypadku zakwalifikowania skazanego jako szczeglnie niebezpiecznego, komisja
penitencjarna ma obowizek, co najmniej raz na trzy miesice, zweryfikowa swoj decyzj
wtym przedmiocie. Obowizek ten znajduje swoj podstaw rwnie we wspomnianym
art. 76 1 pkt 7 k.k.w.. Co istotne, wczeniej jeszcze, gdy materi t reguloway przepisy
wykonawcze termin ten wynosi sze miesicy.
Po pierwsze wic ustawodawca poprzez art. 88 3 k.k.w. uznaje za szczeglnie niebezpiecznych takich skazanych, ktrzy stwarzaj powane zagroenie spoeczne albo powane
zagroenie dla bezpieczestwa zakadu karnego. Warto zauway, e pojcie powanego
zagroenia spoecznego oraz zagroenia dla bezpieczestwa zakadu (stwarzanego przez
skazanego) nie zostao nigdzie wkodeksie zdefiniowane. Suszne wydaj si wtym miejscu
tezy zpimiennictwa dotyczce tych terminw. Uwaa si wic, e powane zagroenie spoeczne stwarza osadzony wyjtkowo skonny do popeniania czynw zabronionych bd
czynw zabronionych owikszym ciarze gatunkowym. Przez osadzonego stwarzajcego
zagroenie dla bezpieczestwa zakadu rozumie si takiego skazanego, co do ktrego czciej wystpuje lub moe wystpowa potrzeba zastosowania przez Sub Wizienn rodkw przymusu bezporedniego, broni palnej czy psa subowego8.
Przepis art. 88a k.k.w. uszczegawia oglne kryteria okrelone w art. 88 3 k.k.w.
konieczne do uznania skazanego za szczeglnie niebezpiecznego. Tak wic ustawodawca
w 2 stanowi, e za winia szczeglnie niebezpiecznego uznaje si osadzonego, ktrego waciwoci, warunki osobiste, motywacje, sposb zachowania si przy popenieniu
przestpstwa, rodzaj irozmiar ujemnych jego nastpstw, sposb zachowania si wtrakcie
pobytu wzakadzie karnym lub stopie demoralizacji stwarzaj powane zagroenie spoeczne albo powane zagroenie dla bezpieczestwa zakadu. W dalszej czci przepisu
ustawodawca wskazuje na czyny, za popenienie ktrych osadzony powinien zosta uznany
za szczeglnie niebezpiecznego. S to niektre przestpstwa przeciwko Rzeczypospolitej
Polskiej okrelone wart. 127 k.k. zamach na konstytucyjny ustrj pastwa lub jego integralno terytorialn, niepodlego, 128 k.k. zamach na konstytucyjne organy pastwa
lub rozstrj ich dziaania, 134 k.k. zamach na ycie Prezydenta RP, take za przestpstwo
okrelone wart. 140 k.k. zamach na jednostk Si Zbrojnych RP, bd przestpstwo, przy
ktrego popenieniu skazany dopuci si szczeglnego okruciestwa, wzicia lub przetrzymania zakadnika, uprowadzenia statku wodnego lub powietrznego, uycia broni palnej, materiaw wybuchowych albo atwopalnych. Take za szczeglnie niebezpiecznego
moe by uznany osadzony, ktry nie spenia powyszych kryteriw skazania za okrelony
czyn, lecz ju po osadzeniu stworzy zagroenie dla aresztu ledczego bd zakadu karnego wten sposb, e by organizatorem lub aktywnym uczestnikiem buntu wjednostce
penitencjarnej, dopuci si czynnej napaci na funkcjonariusza publicznego lub inn osob
zatrudnion w jednostce, zgwaci lub znca si nad wsposadzonym lub tymczasowo
8

Z. Hoda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdask 2006, s.368.

78

Przegld Prawniczy

aresztowanym, uwolni si lub prbowa uwolni zjednostki penitencjarnej bd podczas


konwojowania poza terenem jednostki.
Drug istotn do rozwaenia kwesti jest art. 88 4 k.k.w. Z jego treci wynika
bowiem, e skazanych zart. 258 k.k. kierowanie bd udzia wzorganizowanej grupie
przestpczej, bd zwizku majcym na celu popenianie przestpstw, umieszcza si
wzakadzie karnym, oktrym mowa wart. 88 3 k.k.w.. Wydaje si, e wtym miejscu
mamy do czynienia zniecisoci ustawodawcy. Przepis art. 88 3 k.k.w. mwi bowiem
oosadzeniu szczeglnie niebezpiecznego winia wzakadzie karnym typu zamknitego
w warunkach zapewniajcych wzmoon ochron spoeczestwa i bezpieczestwa
zakadu. Przepis art. 88 4 k.k.w. stanowi, e w zakadzie karnym okrelonym w 3
osadza si take skazanego za przestpstwo popenione wzorganizowanej grupie przestpczej albo zwizku majcym na celu popenianie przestpstw. W tym miejscu naley
wskaza dwie koncepcje dotyczce prezentowanej w tym przepisie woli ustawodawcy.
Cz doktryny za Z. Hod twierdzi, e do skazanych okrelonych wart. 88 3 k.k.w. nie
stosuje si szczeglny reim wykonywania kary pozbawienia wolnoci wzakadzie karnym typu zamknitego, okrelony wart. 88a i88b k.k.w.9 Opozycyjna do tego twierdzenia
cz doktryny uznaje za, tak jak S. Lelental, e przepis art. 88 4 nakazuje umieszcza skazanych z art. 258 k.k. w zakadach karnych typu zamknitego, jako winiw
ostatusie szczeglnie niebezpiecznych10. Trudno wic wskaza jednoznaczne stanowisko interpretacyjne wtej kwestii. Wydaje si jednak, e gdyby ustawodawca chcia wyrazi si tak, jak odczytuje to S. Lelental, uyby po prostu zwrotu: Wzakadzie karnym
typu zamknitego, na warunkach przewidzianych wobec osadzonego, o ktrym mowa
w 3, umieszcza si [skazanych z art. 258 k.k.]. Uzasadnionym przypuszczeniem
jest twierdzenie, e mimo niecisoci wol ustawodawcy byo umieszczenie skazanego,
oktrym mowa wart. 88 4, wzakadzie typu zamknitego, anie zakwalifikowanie go
do grupy winiw szczeglnie niebezpiecznych. Samo zakwalifikowanie skazanego
za udzia wgrupie przestpczej lub zwizku majcym na celu popenianie przestpstw
do odbywania kary wzakadzie karnym typu zamknitego jest zreszt zasad, od ktrej
ustawodawca przewiduje wyjtki ze wzgldu na szczeglne okolicznoci przemawiajce
przeciwko takiej kwalifikacji. Do waciwej interpretacji art. 88 4 k.k.w. moe posuy
take art. 88a 3 tego kodeksu, ktry stanowi: W oddziale lub celi, o ktrych mowa
w 1, mona osadzi skazanego, oktrym mowa wart. 88 4. W 1 art. 88a mowa
za o oddziale dla szczeglnie niebezpiecznych. Wydaje si, e uycie w tym artykule
zwrotu mona zrozumie jedynie zpunktu widzenia Z. Hody, mianowicie skazanego za
przestpstwo okrelone wart. 258 k.k. kwalifikuje si, chyba e szczeglne okolicznoci
przemawiaj przeciwko temu, do odbycia kary wzakadzie typu zamknitego. Art. 88a
3 daje za moliwo objcia takiego skazanego szczeglnym reimem odbywania kary
w zakadzie zamknitym, jakim jest reim oddziaw dla szczeglnie niebezpiecznych
osadzonych. Poniekd kompromisow wykadni historyczn tych przepisw proponuje
J. Kucejko poprzednio regulujce sytuacj niebezpiecznych przepisy zawarte byy
9
10

Ibidem, s.364.
S. Lelental, Kodeks Karny wykonawczy. Komentarz., wyd. 4, Warszawa 2012, s.403.

Status winia szczeglnie niebezpiecznego aprawa czowieka

79

wrozporzdzeniu11 ipozwalay one na osadzenie skazanego za przestpstwo okrelone


wart. 258 k.k. wwarunkach waciwych dla winiw niebezpiecznych, lecz nie nadaway
mu one takiego statusu12.
Mona rwnie wspomnie, co nie wymaga szerszego rozwaenia, otym, e art. 88a
4 k.k.w. daje take moliwo osadzenia woddziale dla niebezpiecznych, we waciwym
im reimie wykonywania kary, skazanego objtego ochron na mocy ustawy zdnia 1997r.
owiadku koronnym13. Specyfika tej regulacji polega na tym, e wniniejszym przypadku
wymagana jest zgoda klasyfikowanego, co podyktowane jest celem ochrony wiadka koronnego wwarunkach wiziennych, anie zwikszeniem dolegliwoci kary.
Co istotne wkodeksie karnym wykonawczym istnieje lustrzane odbicie przepisw
o skazanym niebezpiecznym w rozdziale XV Tymczasowe aresztowanie. Chodzi tu
konkretnie oprzepisy art. 212a oraz art. 212b k.k.w. Przepisy te tworz reim dla szczeglnie niebezpiecznych, rwnie dla aresztowanych stwarzajcych powane zagroenie spoeczne lub zagroenie dla bezpieczestwa zakadu. Reim ten jest waciwie identyczny jak
ten, wktrym odbywaj kar ju skazani. Rnica polega jedynie na tym, e wprzypadku
aresztowanych nie mamy wyroku sdowego orzekajcego oprzestpstwie. Powoduje to, e
osadzeni wareszcie ledczym przebywaj wbardzo cikich warunkach mimo obowizujcego wpolskim prawie domniemania niewinnoci. Wniektrych wypadkach takie postpowanie moe znale uzasadnienie, jednak co do zasady jest to fatalne rozwizanie pozostawiajce szerokie pole do naduy.
2.2. Warunki odbywania kary przez winia szczeglnie niebezpiecznego

Warunki odbywania kary przez winiw szczeglnie niebezpiecznych okrela wstpnie art. 88a 1 i w sposb kompletny 88b wraz z art. 88c kodeksu karnego wykonawczego. Przepisy te, dodatkowo uszczegowione, s rozporzdzeniem Ministra Sprawiedliwoci zdnia 31 wrzenia 2003r. wsprawie ochrony jednostek organizacyjnych Suby
Wiziennej14.
Na samym pocztku art. 88a 1 k.k.w. zaznacza, e winiowie tacy odbywaj kar
wwyznaczonych oddziaach lub celach zakadu karnego typu zamknitego. Wyodrbnienie szczeglnego reimu odbywania kary wwarunkach zakadu zamknitego pozwala nam
traktowa przepisy dotyczce warunkw odbywania kary przez niebezpiecznych jako lex
specialis wstosunku do przepisw oreimie zakadw zamknitych. Wdoktrynie, co jednak
ma charakter sporu czysto akademickiego, istniej dwie teorie dotyczce reimu odbywania kary przez szczeglnie niebezpiecznych. Pierwsza znich traktuje wspomniany sposb
odbywania kary jako kolejny czwarty obok otwartego, potwartego oraz zamknitego

Por. przypis 4.
J. Kucejko, Sytuacja prawna ifaktyczna skazanych stwarzajcych powane zagroenie spoeczne albo powane zagroenie dla bezpieczestwa zakadu karnego, [w:] S. Lelental, G.B. Szczygie (red.), X lat obowizywania kodeksu karnego
wykonawczego, Biaystok 2009, s.363.
13
Tekst jednolity: Dz.U. z2007r., Nr 36, poz. 232.
14
Dz.U. Nr 194, poz. 1902.
11
12

80

Przegld Prawniczy

typ zakadu karnego15. Druga cz doktryny prezentuje natomiast pogld, e jest to jedynie
podtyp wramach zakadu typu zamknitego16.
Tak wic winiowie osadzeni w oddziaach dla niebezpiecznych, zgodnie z art.
88b k.k.w. oraz wspomnianym rozporzdzeniem, odbywaj kar wcikich warunkach.
W porze dziennej na oddziale dla niebezpiecznych peni sub dwch funkcjonariuszy suby wiziennej. Opuszczanie celi przez osadzonego jest ustawowo, zgodnie zart.
88b pkt 4 k.k.w., ograniczone tylko i wycznie do niezbdnych potrzeb. Do niezbdnych potrzeb nie zostaa jednak zaliczona moliwo robienia zakupw przez skazanego,
bowiem 93 rozporzdzenia ministra sprawiedliwoci stanowi, e osadzony niebezpieczny
dokonuje wzakadzie karnym zakupw poprzez zoenie zamwienia funkcjonariuszowi,
ktry nastpnie dostarcza je do celi. Po opuszczeniu celi przez winia iprzed powrotem do niej poddaje si go kontroli osobistej, awic temu rodzajowi kontroli, ktry jest
najbardziej uciliwy dla winia. Wpraktyce polega on rwnie na kadorazowej kontroli odbytu ijamy ustnej skazanego. Zostao to podniesione midzy innymi wsprawie
Piechowicz przeciwko Polsce, ktra trafia przed Europejski Trybuna Praw Czowieka
wStrasburgu17. Odzie, zktrej korzysta skazany, musi by tzw. odzie skarbow, gdy
k.k.w. zabrania takim winiom noszenia wasnej odziey. Odzie ta ma kolor czerwony.
Skazany wkadym momencie, kiedy nie znajduje si wceli lub wpomieszczeniu wymienionym w 82 rozporzdzenia (miejsca wyznaczone do pracy, nauki, widze, czynnoci
procesowych, odprawiania naboestw, spotka religijnych inauczania religii oraz zaj
kulturalno-owiatowych isportowych oraz ania i spacerniak), podlega staemu nadzorowi ze strony co najmniej dwch funkcjonariuszy.
Cela, wktrej przebywa wizie niebezpieczny, wyposaona jest wodpowiednie zabezpieczenia techniczno-ochronne (art. 88b pkt 1 k.k.w.), przez co rozporzdzenie w 81 ust.
1 i 2 rozumie wewntrzne kraty oddzielajce cel od drzwi wejciowych i okna od celi,
siatki oraz przesony na oknach, od zewntrznej strony okna take kraty ze stali o podwyszonej wytrzymaoci odporne na przecinanie lub zabezpieczone elektronicznie przed
takim dziaaniem. Dodatkowo wszystkie meble iinne przedmioty kwaterunkowe s trwale
przymocowane do podoa. Takie warunki kwaterunkowe maj charakter obligatoryjny is
bardzo podobne do warunkw celi izolacyjnej okrelonych w 78 przytaczanego rozporzdzenia ztym, e wprzypadku celi izolacyjnej takie zabezpieczenia celi maj charakter fakultatywny. Taka regulacja niewtpliwie wiadczy odolegliwoci omawianego wtym artykule
reimu odbywania kary. Rozporzdzenie ustanawia w 90 ust. 2 maksymaln liczb trzech
osadzonych niebezpiecznych wjednej celi. Wpraktyce jednak najczciej stosuje si cele
jednoosobowe. Przykadem moe by chociaby oddzia dla niebezpiecznych wZakadzie
Karnym wTarnowie, gdzie na dwadziecia cztery oddziaowe cele dwadziecia znich to
cele jednoosobowe, pozostae za dwuosobowe18. Cele na oddziaach dla niebezpiecznych
S. Pawela, Prawo Karne Wykonawcze. Zarys Wykadu, wyd. I, Zakamycze 2003, s.213.
K. Postulski, Prawo Karne Wykonawcze. Komentarz, wyd. I, Warszawa 2012, str. 419.
17
Wyrok ETPC zdnia 17 kwietnia 2012r. wsprawie Piechowicz przeciwko Polsce (skarga nr 20071/07),
pkt 141 wyroku, http://ms.gov.pl/pl/orzeczenia-etpcz/download,14,0.html.
18
T. Wacawek, http://www.sw.gov.pl/pl/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-krakow/news,5061,
oddzial-dla-niebezpiecznych.html.
15
16

Status winia szczeglnie niebezpiecznego aprawa czowieka

81

przeszukiwane s czciej ni winnych typach zakadw, co jest zgodne znakazem zawartym wart. 88b pkt 2 k.k.w.
Widentyczny sposb zabezpiecza si take pomieszczenia wymienione wart.88b pkt
1 k.k.w. przeznaczone do nauki, widze, odprawiania naboestw, spotka religijnych
inauczania religii, zaj kulturalno-owiatowych oraz uprawniania sportu, atake do odbywania spacerw. Te ostatnie dodatkowo pokryte s od gry siatk, prtami bd drutem,
zgodnie z 82 ust 2 Rozporzdzenia. Samo zaywanie spaceru przez osadzonych niebezpiecznych odbywa si pod wzmoonym nadzorem. W oddziaach dla niebezpiecznych
istniej take wydzielone pomieszczenia do zaj religijnych, owiatowych, sportowych
oraz pracy, gdy zgodnie zpkt 3 art. 88b k.k.w. skazani nie mog odbywa tego typu zaj
winnym miejscu ni na terenie oddziau, na ktrym przebywaj. Wszystkie te pomieszczenia, spacerniak oraz cela podlegaj monitoringowi, wcznie zpomieszczeniami sanitarno-higienicznymi, jednak wsposb, ktry uniemoliwia ukazanie czci intymnych osadzonego. Obraz zmonitoringu podlega utrwaleniu zgodnie zart. 88c k.k.w.
W stosunku do skazanych niebezpiecznych znajduj take zastosowanie przepisy
zaostrzajce sposoby odbywania widze. Odbywaj si one bowiem pod wzmoonym nadzorem ze strony funkcjonariuszy. Podczas widzenia moliwa jest obecno innego skazanego, lecz rwnie zakwalifikowanego jako niebezpieczny. Sama forma widzenia ma uniemoliwia osobisty kontakt skazanego z osob odwiedzajc, jeeli zachodz moliwo
zagroenia bezpieczestwa wizytujcych. Wyjtkiem s widzenia zobroc lub penomocnikiem tu nie ma wymogu oddzielenia winia od odwiedzajcego. Moe to jednak nastpi na prob penomocnika. W czasie widze skazani nie mog spoywa napojw ani
ywnoci.
Istniej take, ustanowione poprzez 92 omawianego rozporzdzenia, ograniczenia
co do sposobu zatrudnienia osadzonego. Nie moe on bowiem zosta zatrudniony na stanowisku wymagajcym posugiwania si przedmiotami niebezpiecznymi, obsugi maszyn
iurzdze umolwiajcych wyrb przedmiotw niebezpiecznych lub niedozwolonych lub
umoliwiajcym spowodowanie poaru, wybuchu lub innych zagroe dla bezpieczestwa
zakadu.
Biorc pod uwag wszystkie opisane powyej uregulowania, dotyczce warunkw odbywania kary przez winia szczeglnie niebezpiecznego, mona przyj, zgodnie z tym co
zauwaa S. Lelental, e rni si one zasadniczo od warunkw odbywania kary wzakadzie
typu zamknitego. Rnica ta, poprzez zwikszenie stopnia izolacji iodosobnienia, negatywnie
wpywa na si oddziaywania rodkw oddziaywania penitencjarnego19. Wkontekcie dziaa resocjalizacyjnych stosowanych wobec winiw niebezpiecznych naley przypomnie,
e winiom o takim statusie rwnie przysuguj prawa okrelone wrozdziale o prawach
iobowizkach skazanego wkodeksie karnym wykonawczym. Problem zich realizacj zaczyna
si jednak ju na etapie rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci zdnia 14sierpnia 2003r.
wsprawie wsprawie sposobw prowadzenia oddziaywa penitencjarnych wzakadach karnych iaresztach ledczych20. Wrozporzdzeniu tym 24 stanowi wustpie pierwszym: Skazany, oktrym mowa wart. 88 3lub4Kodeksu karnego wykonawczego, poddawany jest
19
20

S. Lelental, op. cit., s.412.


Tekst jednolity: Dz.U. z2013r. poz. 1067.

82

Przegld Prawniczy

oddziaywaniom penitencjarnym okrelonym w rozporzdzeniu, z ograniczeniami wynikajcymi z faktu stwarzania przez niego powanego zagroenia spoecznego lub powanego
zagroenia dla bezpieczestwa zakadu. Istotne jest, e wrozporzdzeniu zauwaa si ograniczenia moliwoci prowadzenia oddziaywania penitencjarnego na takiego winia. Przykad
ten pozwala zauway, e obecnie obowizujca regulacja tak silnie izoluje winiw niebezpiecznych, e skazuje prby poprawy ich zachowa na niepowodzenie.
3. Praktyka

Jak susznie zauway Z. Hoda: Prawo karne wykonawcze [] normuje takie materie, ktre s przedmiotem aktw midzynarodowej ochrony praw czowieka. Wtej wanie
dziedzinie, wadze pastwowe stosuj przymus, drastycznie ograniczajc prawo do wolnoci
ido mienia, ingeruj winne podstawowe prawa jednostki. Wtej dziedzinie chyba najatwiej
onaduycia. Ich ofiar padaj sprawcy przestpstw, awic osoby jako potpione [] Nie
wzbudzaj one sympatii wspoeczestwie. Bywaj wic bezkarnie krzywdzone przez organy
pastwa21. Z tego te tytuu niezwykle istotne jest pilnowanie, aby pastwo traktowao
osadzonych zgodnie zzasad humanitaryzmu. Szczeglnie wprzypadku niebezpiecznych,
kiedy pastwo drastycznie ogranicza prawa skazanych wcelu szeroko pojtego bezpieczestwa ogu. Raporty Komitetu oraz wyroki ETPC wskazuj, e obecne regulacje dotyczce
niebezpiecznych mog zosta uznane za naruszajce prawa osadzonych otym statusie.
Komitet, wizytujcy polskie zakady karne, skrytykowa wswoich raportach wiele rozwiza znajdujcych zastosowanie w odniesieniu do winiw ostatusie szczeglnie niebezpiecznych. Komitet wizytowa Polsk pi razy wroku 1996, 2000, 2004 oraz 2009,
atake 2013, ztym e zostatniej wizyty nie zosta jeszcze opublikowany raport. Do potrzeb
niniejszego artykuu przytoczone zostan jedynie raporty z wizytacji w 200422 roku oraz
wroku 200923.
Komitet wswoich raportach powizytacyjnych zgasza wiele uwag, zktrych cz dotyczya warunkw bytowych woddziaach dla niebezpiecznych oraz sposobw postpowania
zosadzonymi wnich skazanymi. Komitet podkreli, e wizytowane przez jego czonkw
cele dla niebezpiecznych, pomimo speniania standardu minimum 3m2 powierzchni, s zbyt
wskie. Powinny mie minimum 2 metry odlegoci pomidzy cianami, za wizytowane
cele miay ciany wodlegoci 1,5 metra. Komitet zwrci take uwag na fakt, e przesony
na oknach wwizytowanych przeze celach nie przepuszczaj wiata dziennego oraz uniemoliwiaj odpowiedni dopyw powietrza. Rwnie plac do odbywania spacerw przez osadzonych by zaprojektowany wten sposb, e uniemoliwiono odpyw wody deszczowej,
co powodowao jego zalewanie. Przedstawione uwagi, co do warunkw infrastruktury, nie
odnosz si wycznie do reimu odbywania kary przez omawian grup winiw. Postulaty te mona rwnie dobrze odnie do caej infrastruktury zakadw karnych.
Komitet olbrzymi cz swoich uwag odnis jednak nie do infrastruktury, lecz procedur. Po pierwsze wic Komitet, konkludujc swj raport po wizytacji, ktra miaa miejsce
21
22
23

J. Hoda., Z. Hoda, Prawo karne wykonawcze, wyd. III, Warszawa 2006, s.57.
http://www.cpt.coe.int/documents/pol/2006-11-inf-eng.pdf.
http://www.cpt.coe.int/documents/pol/2011-20-inf-eng.pdf.

Status winia szczeglnie niebezpiecznego aprawa czowieka

83

wroku 2009 roku, stwierdza, e procedury znajdujce zastosowanie do tej kategorii osadzonych prowadz raczej do desocjalizacji ni resocjalizacji is more likely to de-socialise
than re-socialise people24. Uwaga ta zostaa oparta na obserwacji sposobw oddziaywania
na niebezpiecznych. Kontakt takich winiw z kapelanem, psychologiem czy terapeut
lub wychowawc jest okazjonalny. Wkilku zaobserwowanych przez komitet przypadkach,
spotkania takie odbyway si wpomieszczeniach zapewniajcych bezpieczestwo osobom
majcym kontakt z takim osadzonym. Pomieszczenia te miay ksztat klatki cage-like
structures25 i uywanie ich zostao uznane przez odwiedzajcych za stanowice naruszenie wkategoriach nieludzkiego iponiajcego traktowania. Dodatkowo, jak zauwayli
odwiedzajcy polskie zakady karne czonkowie Komitetu, uywanie takich klatek uniemoliwia nawizanie bezporedniego kontaktu terapeuty zosadzonym, co jeszcze bardziej
utrudnia wypracowywanie wjego zachowaniu podanych zmian. Cay system resocjalizacji
woddziaach dla niebezpiecznych powinien by nastawiony na jak najszybsze przywrcenie
osadzonego do agodniejszego reimu odbywania kary. Obserwacje zawarte wraporcie ukazuj jednak zupenie odwrotny obraz. Opinie psychologw wiziennych icaa dokumentacja poznawcza prowadzona dla winia jest konstruowana nie wcelu okrelenia jego potrzeb
i kierunku terapii, lecz w celu utrzymania go w dalszym cigu w reimie o zaostrzonym
rygorze. Prowadzi to do bardzo niepokojcych zjawisk, jak choby przytoczone wraporcie
komitetu przypadki, kiedy winiowie pozostaj womawianym reimie przez lata. WZK
wRaciborzu dwch winiw byo zakwalifikowanych do tego statusu przez sze lat, jeden
przez pi. Uzasadnione wydaje si twierdzenie, e nie s to pojedyncze przypadki26. Przykadowo we wspomnianym artykule mowa oosadzonym zakwalifikowanym do tego reimu
na okres lat trzynastu.
Komitet podnosi take, e niepokojc procedur praktykowan wobec takich winiw jest rwnie stosowanie kontroli osobistej, ktr wraporcie nazwano strip-searches.
Jest to forma kontroli osobistej, ktrej poddaje si winia szczeglnie niebezpiecznego za
kadym razem, kiedy opuci on cel oraz kiedy do niej powrci. Skazany musi si wtym celu
za kadym razem rozebra. Podczas kontroli osadzonego, przeprowadzonej przez funkcjonariusza tej samej pci, zaglda si take do jego odbytu wcelu sprawdzenia, czy nie ukry
tam adnych przedmiotw. Wodniesieniu do tych praktyk Komitet zaleci zca stanowczoci, eby ograniczy takie kontrole tylko do sytuacji, kiedy zachodzi podejrzenie, e
skazany ukry wswoim ciele jaki przedmiot. Nie jest bowiem humanitarnym traktowaniem
podejcie do osadzonego, wktrym tego typu kontrole rutynowo, na mocy przepisu
przeprowadza si dla zasady.
Komitet wielokrotnie wyraa swoje zdanie co do restrykcyjnoci przepisw KKW
okrelajcych moliwo kontaktu skazanego ze wiatem zewntrznym i wsposadzonymi
oraz moliwo zaj rekreacyjnych, a take wykorzystania zatrudnienia winiw i ich
pracy. Caoksztat tych regulacji zosta okrelony jako bardzo restrykcyjny very restrictive. Podkrelony zosta fakt, e takie regulacje utrudniaj oddziaywanie na skazanego,
Raport Komitetu (CPT) zwizyty wroku 2009, s.38, pkt 91.
Raport Komitetu (CPT) zwizyty wroku 2004, s.34, pkt 75.
26
Z. Lasocik, Funkcjonowanie oddziaw dla tzw. Winiw niebezpiecznych wPolsce, Archiwum Kryminologii, t. XXXI/2009, s.335.
24
25

84

Przegld Prawniczy

majce na celu zmniejszenie agresji iresocjalizacj. Takie podejcie uniemoliwia rwnie


nawizywanie przez osadzonego relacji zinnymi ludmi inie moe wefekcie doprowadzi
do poprawy zachowania skazanego. Podanym byoby wic stworzenie moliwoci programowej iindywidualnej pracy zosadzonym oraz stae monitorowanie jego postpw wcelu
skutecznego osignicia poprawy i, ostatecznie, przeniesienie go do innego, agodniejszego
reimu odbywania kary.
Take orzecznictwo ETPC wskazuje na wiele wad systemu prawa karnego wykonawczego wodniesieniu do winiw szczeglnie niebezpiecznych. Wwyroku Trybunau
Horych przeciwko Polsce27 ETPC podziela przytoczon powyej opini Komitetu. Wsprawie tej ze skarg wystpi osadzony w areszcie ledczym, podejrzany o dokonanie przestpstwa okrelonego wart. 258 k.k., ktremu komisja penitencjarna nadaa status niebezpiecznego28. Trybuna wwydanym wyroku podnosi midzy innymi stanowisko Komitetu,
w ktrym wyraa on zbytni sztywno i surowo regu normujcych sytuacj winia
niebezpiecznego29. Trybuna stwierdzi, e samo zwikszenie stopnia izolacji, poddawanie
monitorowaniu oraz czstszym kontrolom nie stanowi samo przez si naruszenia art. 3
Konwencji, jeeli ma to na celu zapewnienie bezpieczestwa zakadu karnego lub spoeczestwa. Sdziowie stwierdzili jednak, e fakt utrzymywania skarcego wtakim reimie
przez okres siedmiu lat idziewiciu miesicy nie daje uzasadni si wzgldami bezpieczestwa30. Zaniepokojenie sdziw budzi take fakt, e przez cay okres przebywania skarcego na oddziale N31 wswojej celi mieszka on sam, mimo licznych formalnych prb
ozakwaterowanie zinnym osadzonym imimo tego, e przepisy nie nakazuj jednoosobowego odbywania kary przez osadzonego niebezpiecznego. Samotno, nadmierne stosowanie kontroli osobistej oraz kajdanek wtym zespolonych32, bardzo negatywnie wpyny na
psychik iodczucia emocjonalne skarcego. Szczeglnie krytycznej analizie trybuna podda stosowanie przeszuka osobistych polegajcych na rozebraniu si osadzonego do naga
iwykonywania paru przysiadw wcelu sprawdzenia, czy nie przemyca on niczego wodbycie. Przeszukania takie odbyway si przy kadym wyjciu i wejciu osadzonego do celi.
Podstawow zasad stosowania takich przeszuka, zgodnie z utrwalon lini orzecznicz
Trybunau, powinno by powzicie podejrzenia, e skazany przemyca bd chowa wswoim
ubraniu lub ciele przedmioty, ktrych mie nie powinien. Tymczasem stosowanie takich
przeszuka jest powszechne irutynowe, odbywa si bez konkretnej przyczyny, na podstawie
restrykcyjnych, zdaniem Komitetu iTrybunau, ktry opini Komitetu przytacza wwyroku,
przepisw. Takie dziaanie budzi wtpliwo, biorc pod uwag fakt, e osadzony wychodzc zceli porusza si po terenie zakadu karnego weskorcie dwch funkcjonariuszy suby
Wyrok ETPC zdnia 17 kwietnia 2012r. wsprawie Horych przeciwko Polsce (skarga nr 13621/08).
Nawiasem mwic, taka praktyka umacnia stanowisko S. Lelentala odnoszce si do interpretacji art. 88
4 k.k.w., oczym wczeniej bya mowa wniniejszej pracy.
29
Przypis 27, pkt 93.
30
Ibidem, pkt 95.
31
Wten sposb wzakadach karnych iaresztach ledczych oznacza si oddziay icele dla niebezpiecznych.
32
Kajdanki spinajce rce, poczone acuchem z kajdankami spinajcymi kostki. Por. Wyrok ETPC
zdnia 30 padziernika 2012r. wsprawie Gowacki przeciwko Polsce (skarga nr 1608/08).
27
28

Status winia szczeglnie niebezpiecznego aprawa czowieka

85

wiziennej, rce ma na plecach skute kajdankami, a wszystkie jego widzenia czy spacery
odbywaj si wsposb ograniczajcy kontakt do minimum. Dodatkowo cela ipomieszczenia woddziale dla niebezpiecznych monitorowane s bez przerwy33, co umoliwia obserwacj zachowania skazanego imoe skutecznie zastpi przeszukania. Trybuna uzna, e
stosowanie takich praktyk przez okres siedmiu lat i dziewiciu miesicy stanowi, w obliczu surowoci tego reimu, naruszenie godnoci iupokorzenie skarcego. Podobne zdanie wstosunku do caoksztatu regulacji, sposobu postpowania ireimu odbywania kary
pozbawienia wolnoci przez winiw uznanych za szczeglnie niebezpiecznych wyraa
Trybuna wwyroku Gowacki przeciwko Polsce34.
Interesujcy wyrok wkontekcie omawianego tematu wyda take Trybuna we wczeniej wspomnianej ju sprawie Piechowicz przeciwko Polsce35. Wtym przypadku skarcy
zosta aresztowany iumieszczony wareszcie ledczym wreimie dla aresztowanych szczeglnie niebezpiecznych. Przez dwa lata idziewi miesicy skarcy pozostawa zakwalifikowany do tego reimu. Trybuna, podobnie jak we wczeniej omawianym wyroku, stwierdzi,
e nie mona wtym przypadku mwi okoniecznoci takiego dziaania ze wzgldu na bezpieczestwo aresztu ledczego bd bezpieczestwo spoeczne36. Sdziowie nawizujc do
raportw Komitetu (omawianych wniniejszym artykule), negatywnie ustosunkowali si do
braku pracy terapeutycznej ze skarcym jako zakwalifikowanym do kategorii N. Rwnie
fakt braku rekreacji przysugujcej osadzonemu, poza codziennym spacerem wwymiarze
jednej godziny, nie wzbudzi pozytywnej reakcji ETPC. Poza tym zauwaono, e administracja aresztu ledczego oddalia wszystkie formalne wnioski wystosowane przez aresztowanego, wktrych ten zawar prob opozwolenie na korzystanie wceli zkonsoli do gier,
pyt CD zkursami jzykw obcych czy sprztu sportowego. Skad sdziowski podkreli, e
podania te byy oddalane, mimo e ewentualne ich uwzgldnienie nie wpynoby ujemnie
na bezpieczestwo aresztu ledczego, a zmniejszyoby w niewielkim stopniu dolegliwo
kary. Trybuna dodatkowo zaznaczy, e wokolicznociach przytoczonych przez skarcego,
wreimie N nie byo (inie ma nadal) odpowiedniej stymulacji umysowej ifizycznej osadzonego, co moe wywoa uniego szkodliwe skutki ipogorszenie jego umiejtnoci izdolnoci spoecznych. Takie traktowanie wefekcie moe zosta uznane za niezgodne zart. 3
e.k.p.c.37 Wnastpnej czci wyroku sdziowie krytycznie odnosz si do praktyki notorycznego, bezpodstawnego stosowania wobec osadzonych kajdanek zespolonych oraz praktyki
przeszuka osobistych, podobnie jak robili to we wczeniej omawianym wyroku Horych
przeciwko Polsce38. Naley jednak wspomnie, e wprzypadku skarcego Mirosawa Piechowicza przeszukania osobiste odbyway si dodatkowo wobecnoci wsposadzonych
znim wceli aresztowanych. Podsumowujc, sdziowie Trybunau po zapoznaniu si zcaoci dokumentacji iwyjanieniami rzdu polskiego oraz skarcego orzekli, e doszo do
naruszenia art. 3 Konwencji, podobnie jak wprzypadku sprawy Horych przeciwko Polsce.
33
34
35
36
37
38

Ibidem, pkt 99101.


Por. przypis 29.
Por. przypis 16.
Ibidem, pkt 170.
Ibidem, pkt 173.
Por. przypis 24.

86

Przegld Prawniczy

B. Grochowska bardziej szczegowo analizuje orzecznictwo ETPC wartykule Winiowie


niebezpieczni wpolskich zakadach karnych39.
Na podstawie powyej omwionych raportw Komitetu oraz wyrokw Europejskiego
Trybunau Praw Czowieka dotyczcych art. 3 e.k.p.c. wida, e istniejce obecnie regulacje reimu odbywania kary przez szczeglnie niebezpiecznych stoj niekiedy wkonflikcie
zprawami czowieka. Wdoktrynie powszechne jest zdanie, e mimo wyrokw iraportw
organizacji midzynarodowych, niestety, niewiele lub nic si wtej kwestii si zmienia40.
4. Podsumowanie

Ustanowione przez polskiego ustawodawc reguy klasyfikacji ipostpowania zwiniami szczeglnie niebezpiecznymi budz wiele wtpliwoci na tle praw czowieka, szczeglnie za na tle art. 3 e.k.p.c. Reguy takie niewtpliwie s potrzebne iczasem jedyn moliwoci zabezpieczenia spoeczestwa izakadu karnego jest wanie ich zastosowanie. Nie
zmienia to faktu, e jak susznie zauway Trybuna wswoich wyrokach, nic nie usprawiedliwia naruszenia art. 3 Konwencji. Norma zniego wynikajca ma bowiem, co ju wczeniej
zostao zaznaczone, charakter ius cogens. Pamita rwnie naley, e wszystkie ograniczenia
praw winia, jak isposb odbywania przez niego kary, powinien by proporcjonalny wstosunku do celu. Nie moe by bardziej dolegliwy, ni wynika to zsamego faktu przebywania
wwizieniu. Na gruncie polskich regulacji wida, e powysze reguy oglne nie s restrykcyjnie stosowane. Szczeglnie po przedstawionej tu, krtkiej i powierzchownej, analizie
raportw Komitetu, jak rwnie wyrokw ETPC.
Mona rwnie pochyli si nad systemem kwalifikacji winia jako szczeglnie niebezpiecznego. Wydaje si, e katalog przestpstw iczynw, za ktre mona zosta osadzonym wceli N, jest zbyt szeroki, poniewa zosta skonstruowany przez ustawodawc jako
katalog otwarty. Kwestia ograniczenia praw czowieka iobywatela powinna by zabezpieczona wsposb naleycie staranny idopuszcza ograniczenie owych praw wcile okrelonych przypadkach. Tego jednak ustawodawca nie czyni. Stwarza sytuacj umoliwiajc zbyt
szerokie zastosowanie reimu N wobec osadzonych.
Naleaoby take zamieni obowizek kwalifikacji takiego osadzonego lub aresztowanego, ktry popeni wymienione wart. 88a k.k.w. czyny (212a 4 wprzypadku aresztowanego), na uprawnienie komisji do takiej kwalifikacji. Nie kada bowiem osoba, ktra
dopucia si wymienionych przez ustawodawc czynw, jest osob, ktra faktycznie
stwarza zagroenie dla bezpieczestwa zakadu bd bezpieczestwa spoecznego. Ten,
komu zdarzyo si popeni przestpstwo zuyciem broni palnej, nie musi stwarza na tyle
duego zagroenia, aeby stosowa wobec niego takie rodki, jakie przewiduje reim dla
niebezpiecznych.
Poprawy wymaga rwnie wspomniana niejasno przepisu art. 88 4 k.k.w., ktry
mwi oosadzaniu wreimie dla niebezpiecznych skazanych zart. 258 k.k. branie udziau
wgrupie przestpczej lub zwizku majcym na celu popenianie przestpstw.
39
40

Prokuratura iPrawo 2013, nr 78, s.7 inast.


Z. Lasocik, op. cit., s.305.

Status winia szczeglnie niebezpiecznego aprawa czowieka

87

Take przytoczone wartykule ipoczynione przez Komitet iTrybuna uwagi odnonie


regulacji statusu niebezpiecznych powinny zosta rozwaone i implementowane. Naleaoby stworzy sprawnie dziaajcy system terapeutyczny, ktremu tacy osadzeni byliby poddawani po zakwalifikowaniu do omawianego reimu. Celem takiego oddziaywania byoby
jak najszybsze osignicie poprawy zachowania osadzonego do stopnia niezbdnego do
umieszczenia go wagodniejszym reimie odbywania kary.
Wskaza mona rwnie szereg innych uwag, ktre wytkn nam Komitet iTrybuna,
aktre naleaoby uwzgldni. S to przede wszystkim:
rewizja zasad stosowania przeszuka osobistych,
zaniechanie tak czstego, automatycznego ich stosowania, jak ma to miejsce wchwili
obecnej, stosowanie ich wycznie wsytuacji, gdy stranicy powezm podejrzenie, e
osadzony schowa co niedozwolonego wswoim ubraniu bd ciele,
kwaterowania winia z minimum jednym wsposadzonym, co pozwalaoby mu
zachowywa zdolnoci spoeczne i nie naraao na negatywne odczucia psychiczne,
oktrych niejednokrotnie wspomina Trybuna,
naley take przemyle zasady stosowania kajdanek przez sub wizienn wobec
osadzonego. W chwili obecnej, podobnie jak przeszukania, kajdanki stosowane s
automatycznie iczasem nawet wsytuacji, gdy osadzony samotnie odbywa spacer na
zabezpieczonym, ogrodzonym ipilnowanym spacerniaku. Wtakiej sytuacji obecna
regulacja nie jest wstanie speni wymogw art. 3 e.k.p.c.
Wswoich wyrokach ETPC przywoywa wielokrotnie Zalecenia Komitetu Rady Ministrw Rady Europy jako te, ktre okrelaj zasady traktowania humanitarnego, zgodnego
zKonwencj oPrawach Czowieka iPodstawowych Wolnociach. S to Europejskie Reguy
Wizienne41, ktre maj charakter soft law. Zalecenia te nie s wic wice wrozumieniu
klasycznego prawa. Pord tych zalece znale mona kilka, ktre naleaoby wprowadzi
do polskich regulacji owiniach niebezpiecznych. S to miedzy innymi wymagania oglne
stanowice, e przy odbywaniu kary powinno si szanowa prawa osadzonych, wszczeglnoci przysugujce im prawa czowieka42. Rwnie restrykcje naoone na te osoby nie
powinny przekracza niezbdnego minimum43. Jest take zalecenie, szczeglnie istotne na
tle omawianych wniniejszym artykule regulacji, sugerujce, e kade pozbawienie wolnoci
powinno by prowadzone wtaki sposb, aby umoliwi osadzonym reintegracj ze spoeczestwem po odbyciu kary. Wtym celu tu po przyjciu skazanego do zakadu karnego
opracowuje si pod tym ktem plan odbywania przez niego kary pozbawienia wolnoci44.
Wkwestiach bardziej szczegowych Europejskie Reguy Wizienne rwnie znajduj
swoje zastosowanie. Ot wodniesieniu do praktyki kontroli osobistych, ktre za szczeglnie niepokojce uzna zarwno Trybuna jak iKomitet, reguy zalecaj, co nastpuje:
przeszukanie dokonywane powinno by przez wyszkolony personel i z poszanowaniem godnoci ludzkiej,
nie moe ono prowadzi do ponienia przeszukiwanego,
41
42
43
44

Por. przypis 8.
Ibidem, pkt 1.
Ibidem, pkt 3 wzw. zpkt 51.1.
Ibidem, pkt 6 wzw. zpkt 103.2.

88

Przegld Prawniczy

personel wewntrzny nie moe (sic!) przeprowadza przeszukania wewntrz ciaa


winia. Moe tego dokona wycznie lekarz45.
Wodniesieniu za do uywania kajdanek wobec osadzonych, reguy stanowi, e co
do zasady ich stosowanie jest zabronione, chyba e wdrodze wyjtku jest to konieczne dla
zabezpieczenia podczas transportu lub na polecenie dyrektora, kiedy inne metody zapewnienia bezpieczestwa i zapobiegania stratom i szkodom powodowanym przez winia
zawiody. Dodatkowo, takie rodki przymusu powinno stosowa si wycznie tak dugo,
jak jest to konieczne46.
Wkwestii za zakwaterowania itego, co Komitet nazwa odpowiedni stymulacj psychiczn ifizyczn, reguy zalecaj, aby kady osadzony mia prawo do porozumiewania si
zrodzin wsposb najmniej, jak to moliwe, ograniczony iwsposb najbardziej swobodny.
Czsto wizyt ikontaktw zrodzin ma zapewni podtrzymanie irozwijanie normalnych
wizi rodzinnych47. Winiowie maj te prawo do aktywnoci, rozumianej jako wyjcie
poza cel, dla zapewnienia waciwego poziomu ludzkich ispoecznych interakcji48.
Przytoczone wtym miejscu zalecenia, proponowane przez Europejskie Reguy Wizienne, s wsposb oczywisty nierespektowane przez polskie regulacje reimu dla winiw
niebezpiecznych. Taki stan rzeczy prowadzi do tego, e Rzeczpospolita Polska amie prawa
co najmniej tej kategorii osadzonych. Jest to zarwno kosztowne finansowo (RP przegrywa
przed Trybunaem), lecz take wizerunkowo imoralnie.

45
46
47
48

Ibidem, pkt 54.354.4, 54,654.7.


Ibidem, pkt 68.268.3.
Ibidem, pkt 24.124.4.
Ibidem, pkt 25.125.2.

Status winia szczeglnie niebezpiecznego aprawa czowieka

89

Unusually dangerous prisoner status and human rights


Summary
Code of Execution of Criminal Sentences creates special status for unusually dangerous
prisoners the N status. Prisoners who get this status are isolated in separate, most guarded
part of prison, where guards are fully armed. The criteria of being recognized as unusually
dangerous prisoner are established too extensively by Code of Execution of Criminal Sentences. Poland, as a signatory of European Convention of Human Rights is obliged to respect
the third article of the Convention which strictly forbids tortures and inhuman or degrading
treatment or punishment. To respect that statement, signatories of the Convention constitute
the CPT European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading
Treatment or Punishment. Committee, after each visit in Poland taken in 1996, 2000, 2004,
2009, 2013, published reports on violation of article three of the Convention. Also each time
Committee gives guidelines. Referring to those instructions, Poland have to respect article three,
since polish regulations on recreation and resocialization of N status prisoners do not respect
human dignity. Committee also pointed incorrect system of qualification prisoners to N status, excessively restrict rules for family visits, too restrictive safety procedures for example
stript searches, and too long average time of being qualified as N status prisoner even for
several years.

Paulina Szymaska vel Szymanek*

Prawo do wyraenia zgody czy wolno wyboru?


Charakter prawny zgody pacjenta na zabieg medyczny

1. Wstp

Na naszych oczach dokonuje si ogromny postp nauki. Jeszcze nigdy w dziejach


ludzkoci tak wielkie zmiany nie zachodziy wtak krtkim czasie. Zakoczone sukcesem
przeszczepy organw, klonowanie, do niedawna niemoliwe do wykonania zabiegi chirurgii
estetycznej irekonstrukcyjnej czy wreszcie prowadzone obecnie badania nad komrkami
macierzystymi dajce w przyszoci niemal nieograniczone moliwoci pomocy chorym
wszystko to stanowi dorobek medycyny zaledwie od drugiej poowy dwudziestego wieku.
W tym samym czasie maj miejsce przemiany obyczajowe i wiatopogldowe, a wolno
staje si jedn znajwaniejszych, oile nie najwaniejsz zwartoci. Ewolucj tych pogldw
wida te wprawie medycznym oglnowiatow tendencj jest odchodzenie od paternalistycznego modelu relacji lekarzpacjent na rzecz stosunkw partnerskich. Zwiksza si tym
samym znaczenie autonomii woli pacjenta, ajej poszanowanie staje si jedn znaczelnych
zasad wspczesnego prawa medycznego.
Pojawia si wic szereg wtpliwoci. Czy to, e w coraz wikszym stopniu jestemy
wstanie skutecznie ingerowa wludzki organizm implikuje wniosek, e coraz wicej nam
wolno? Co wzwizku zpowyszym powinno stanowi punkt odniesienia przy podejmowaniu przez lekarza decyzji dotyczcych leczenia: zdrowie iycie pacjenta czy jego wola?1
Wane wydaje si ponadto ujcie tego zagadnienia wkontekcie praw czowieka. Wtym
wietle naley rozway przynaleno zgody na zabieg medyczny do sfery praw lub wolnoci, przeanalizowa, czy stosowane powszechnie wyraenie prawo pacjenta do wyraenia
zgody rzeczywicie oznacza prawo wujciu konstytucyjnym oraz jaki wpyw ma to zagadnienie na odpowiedzialno cywiln lekarza. Celem mojej pracy jest refleksja nad przedstawionymi wyej zagadnieniami.

* Autorka jest studentk Vroku Wydziau Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego.


1
Przykadem sytuacji, wktrej zachodzi przedstawiony powyej, konflikt jest problem tzw. uporczywej
terapii medycyna jest w stanie przedua ycie, jednoczenie nie potrafic poprawi jego komfortu.
Podobne refleksje mog pojawi si przy przeszczepach twarzy lub koczyn od zmarych dawcw to, e
lekarz jest wstanie przeprowadzi skuteczn operacj tego typu nie oznacza, e pacjent bdzie wstanie
udwign psychicznie ciar ycia z twarz innej, zmarej osoby. Przykad dotyczcy zabiegw o celu
nieterapeutycznym podaj M. Boratyska iP. Konieczniak. Autorzy zauwaaj, e jeeli obecnie nosi si
soczewki kontaktowe pozwalajce na zmian koloru oczu, to niedugo za pomoc ingerencji medycznej bdzie pewnie te moliwa zmiana wygldu samych gaek ocznych (M. Boratyska, P. Konieczniak, Autonomia
pacjenta awskazania medyczne, Studia Iuridica 2008, t.XLIX, s.30).

Prawo do wyraenia zgody czy wolno wyboru?

91

2. Prawo awolno

Rozrnienie na prawa iwolnoci, cho powszechnie spotykane wwielu aktach prawnych2, napotyka powane problemy przy prbie definicji. Wielu autorw posuguje si tymi
pojciami zamiennie, inni uwaaj wolnoci za specyficzny rodzaj praw obywatelskich3.
Rwnie polski ustawodawca nie stosuje do koca konsekwentnie tego podziau4.
Zazwyczaj rozgraniczenie to, gdy ju jest stosowane, jako cech wolnoci wskazuje,
e nie wynika ona zprawa wznaczeniu przedmiotowym, natomiast prawo tylko ustanawia
jej granice5. Wedug L. Winiewskiego akt dotyczcy wolnoci powinien spenia co najmniej ponisze warunki: mie form normy deklarujcej wolno, wyczerpujco wymienia
ograniczenia wolnoci wformie zakazw, nakazw oraz sankcji za ich naruszenie, atake
gwarantowa prawnie, instytucjonalnie imaterialnie moliwo realizacji wolnoci wczci
niepodlegajcej ograniczeniom oraz wykonalno zakazw inakazw6.
Prawo czowieka to natomiast przysugujce mu roszczenie do wiadczenia ustalonego
wakcie normatywnym. Jego realizacji towarzyszy zasada, e mona domaga si tylko tego,
co zostao przyznane przez ustaw7. Akt dotyczcy prawa powinien zawiera: wymienienie
przysugujcych praw wformie normy kreujcej, wyczerpujce okrelenie kto, komu ico
ma wiadczy oraz gwarancje realnoci wiadczenia, rwnie przez zapewnienie moliwoci
dochodzenia swoich roszcze przed organami sdowymi iadministracyjnymi8.
W mojej pracy zdecydowaam si na analiz przedmiotowej kwestii w perspektywie
podziau proponowanego przez L. Winiewskiego przede wszystkim ze wzgldu na jego
dychotomiczno. Przy tak sformuowanym rozrnieniu praw iwolnoci naley rozway
rda zgody wpierwszej kolejnoci aksjologiczne, anastpnie normatywne.
3. Aksjologiczne podstawy zgody na zabieg medyczny midzy autonomi
apaternalizmem

Za rdo zgody na zabieg medyczny uznaje si powszechnie autonomi czowieka9.


Jak zauwaa si w doktrynie, autonomia czowieka jest we wszystkich systemach prawa
Przykadowo mona wskaza tu Konstytucj RP czy Europejsk Konwencj oOchronie Praw Czowieka iPodstawowych Wolnoci.
3
Do pierwszej grupy autorw mona zaliczy K. Biskupskiego, do drugiej natomiast A. Burd, R. Klimeckiego (podaj za: B. Banaszak, Prawo Konstytucyjne, wyd. 3, Warszawa 2004, s.450).
4
L. Winiewski, Prawo awolno czowieka pojcie ikonstrukcja prawna, [w:] L. Winiewski (red.), Podstawowe
prawa jednostki iich sdowa ochrona, Warszawa 1997, s.60.
5
B. Banaszak, Oglne wiadomoci oprawach czowieka, [w:] B. Banaszak, A. Preisner (red.), Prawa iwolnoci
obywatelskie wKonstytucji RP, Warszawa 2002; s.18.
6
L. Winiewski, op. cit., s.59.
7
Ibidem, s.60.
8
Ibidem, s.60.
9
Zwielu: A. Koodziej, Stopie autonomii woli pacjenta natle ustawy ozawodzie lekarza iustawy oochronie zdrowia
psychicznego, Prawo iMedycyna 2002, nr 11, s.74, T. Dukiet-Nagrska, wiadoma zgoda pacjenta wustawodawstwie polskim, Prawo iMedycyna 2000, nr 67, s.78, M. Safjan, Prawo imedycyna ochrona praw jednostki
adylematy wspczesnej medycyny, Warszawa 1998, s.35.
2

92

Przegld Prawniczy

nalecych do naszego krgu kulturowego wartoci mocno chronion10. Stanowi ona


prawn ekspresj godnoci irwnoci wszystkich ludzi11. Godnoci ze wzgldu na to, e
chroni podmiotowo kadego czowieka, nie pozwalajc, by sta si on przedmiotem
rozstrzygni innej osoby. Rwnoci natomiast dlatego, e zakada szacunek dla decyzji kadego czowieka, przyznajc rnym zachowaniom w tej samej sytuacji tak sam
aksjologiczn warto. Autonomia jako warto prawna jest pojciem stosunkowo nowym,
poniewa pojawia si dopiero pod koniec XVIII w. wraz zideami owieceniowymi12. Wtedy
wanie podmiot uzyskuje podstaw prawn dania od wszystkich, nie wyczajc wadzy
publicznej, by poszanowali jego swobod zachowania, zarwno czynnego jak ibiernego13.
Jeszcze nowszym zjawiskiem, bo zyskujcym doniose znaczenie dopiero w drugiej
poowie XX wieku, jest wanie zgoda na zabieg medyczny. Jak podkrela si wdoktrynie14,
przedtem zgod na zabieg uznawano za akt czysto formalny. Nie przywizywano wic znaczenia do tego, by pacjent udzieli jej wiadomie, czyli dopiero po przekazaniu mu odpowiedniej informacji. Tylko wtakim wanie przypadku zgoda staje si wyrazem autonomii
czowieka. Udzielenie jej wsytuacji, gdy nie zna si konsekwencji swojej decyzji albo gdy
jest si przekonanym, e dane dziaanie lekarza moe przynie tylko iwycznie korzy,
nie moe zosta uznane za wiadom, wpeni samodzieln iniczym nieskrpowan decyzj. Warto zauway, e instytucj wiadomej zgody (ang. informed consent 15) do polskiego
ustawodawstwa wprowadzi dopiero art.19 ust.1 pkt. 3 ustawy zdnia 30 sierpnia 1991r.
ozakadach opieki zdrowotnej16 mwicy owyraeniu zgody na udzielenie okrelonych
wiadcze zdrowotnych po uzyskaniu odpowiedniej informacji17.

M. Safjan, Granice autonomii czowieka wprawie wspczesnym (wykad wygoszony 16 kwietnia 2002r.), Warszawa 2003, s.203.
11
Ibidem, s.215.
12
Aktem uznajcym wolno za najwyej cenion warto bya francuska Deklaracja Praw Czowieka
iObywatela z1789r. (ibidem, s.215).
13
Ibidem, s.216.
14
M. Safjan, Prawo imedycyna..., s.34, M. Boratyska, P. Konieczniak, Prawa pacjenta, Warszawa 2001, s.225.
15
Zgoda ta jest nazywana rwnie poinformowan.
16
Tekst jednolity: Dz.U. z2007r. Nr 14, poz. 89 ze zm.
17
Na marginesie powyszych rozwaa naley zauway, e obowizek informacyjny ksztatuje si rnie
wzalenoci od koniecznoci przeprowadzenia operacji od oglnego poinformowania bez wymieniania
rzadko wystpujcych nastpstw przy zabiegach ratujcych ycie do sigajcego najdalej przy zabiegach
estetycznych (por. wyrok Sdu Najwyszego zdnia 5 wrzenia 1980r., II CR 280/80, OSP 1981, z. 10,
poz.170). Stanowisko to jest ugruntowane wdoktrynie iorzecznictwie. Zakada ono, e nadmiar informacji mgby spowodowa, e pacjent przestraszy si ibezzasadnie odmwi zgody na operacj. (por. wyrok
Sdu Najwyszego z8 lipca 2010r., II CSK 117/10, LEX nr 602677). Podkrela si rwnie, e tak
uksztatowany obowizek informacyjny ma na celu nie tylko ochron pacjenta, ale te lekarza (por. wyr. SN,
IICSK 117/10). Pojawiaj si te jednak gosy, e takie podejcie nie ma podstaw normatywnych, aponadto prowadzi do arbitralnego ograniczenia autonomii pacjenta (por.: P. Daniluk, Obowizek lekarza udzielenia
pacjentowi informacji wzwizku zpodejmowanymi czynnociami leczniczymi, Prawo iMedycyna 2006 nr 3, s.81).
10

Prawo do wyraenia zgody czy wolno wyboru?

93

Wraz ze wzrostem znaczenia autonomii nastpio osabienie stanowiska paternalistycznego przez wieki dominujcego w prawie medycznym18, ktre take dzi znajduje
uznanie niektrych autorw19. Paternalizm w etyce oznacza: ograniczenie wolnoci jednostek bez ich zgody, jeeli uzasadnia si takie dziaanie albo zapobieganiem szkodzie,
ktr te osoby mogyby sobie samym wyrzdzi, albo wywiadczeniem im korzyci, ktra
winnym razie (gdyby postpowa wedug woli tych osb) mogaby nie doj do skutku20.
Szeroko rozumiane paternalistyczne dziaanie lekarza znajduje swj wyraz wczynnociach
terapeutycznych podejmowanych przez lekarza na podstawie wasnego osdu bez wiedzy
i bez uzyskania zgody pacjenta21. W pojciu tym mieszcz si zarwno zabiegi wykonywane pomimo wyranego sprzeciwu pacjenta, jak iwsytuacji, gdy pacjent nie jest wstanie
podj autonomicznej decyzji, na przykad dlatego e jest maoletni albo nieprzytomny22.
Stanowisko paternalistyczne za najwysz warto przyjmuje obiektywnie rozumiane dobro
pacjenta. Pod pojciem tym kryje si zdrowie, awszczeglnie drastycznych przypadkach
nawet ycie, ktre bierze gr nad innymi wartociami, przede wszystkim nad wolnoci.
Jak jednak naley wtym miejscu zaznaczy, rozwaany dawniej, skrajnie paternalistyczny,
pogld oprawie lekarza do leczenia zosta wobowizujcym stanie prawnym cakowicie
odrzucony23.
Powyej zarysowany konflikt wartoci: prawo pacjenta do decydowania osobie przeciwko jego yciu izdrowiu wwielu przypadkach znajduje swj fina wsdzie. Przykad
tego dylematu wida wyranie wdwch sprawach wyroku Europejskiego Trybunau Praw
Czowieka zdnia 29 kwietnia 2002r. wsprawie Pretty v. Zjednoczone Krlestwo24 oraz wwyroku
Izby Lordw (Wielka Brytania) zdnia 14 padziernika 2004r. wsprawie Chester v. Afshar25.
Nie sposb nie wspomnie tu wypowiedzi Hipokratesa: Opiekujc si pacjentem, rb wszystko spokojnie iumiejtnie, wikszo rzeczy przed nim ukrywajc (podaj za: A. witalska, Wobronie paternalizmu
medycznego,[w:] L. Bosek, M. Krlikowski (red.), Wspczesne wyzwania bioetyczne, Warszawa 2010, s.96). Jak
zauwaa rwnie B. Rush: chory powinien natychmiast podporzdkowa si zaleceniom lekarza, wypeniajc je dokadnie ibez najmniejszych zastrzee. Nie wolno mu przeciwstawia wasnych sdw iskonnoci poradom udzielonym przez lekarza (R.M. Youngson iI. Schott, Pomyki lekarskie, s.167, podaj za:
M.Boratyska, P. Konieczniak, Prawa Pacjenta, s.220).
19
A. witalska, op. cit., s. 106. Autorka zauwaa, e paternalistyczne zachowanie lekarza jest moralnie
uzasadnione wsytuacji, gdy dziaanie pacjenta nie spenia wwystarczajcym stopniu kadego zwarunkw
autonomicznego dziaania albo gdy poszanowanie autonomii pacjenta jest wkonflikcie zwaniejsz wdanych okolicznociach zasad moraln itym samym powoduje nieuzasadnione cierpienie pacjenta. Podkrela
jednak, e tylko niektre przejawy paternalizmu zasuguj na aprobat.
20
T. L. Beauchamp, Patenalism, [w:] Encyclopedia of Bioethics, s.1194, podaj za: M. Boratyska, Wolny wybr.
Gwarancje igranice prawa do samostanowienia, Warszawa 2012, s.19.
21
M. Boratyska, Wolny wybr..., s.20.
22
Ibidem, s.2021.
23
E. Zieliska, Powinnoci lekarza wprzypadku braku zgody na leczenie oraz wobec pacjenta wstanie terminalnym,
Prawo iMedycyna 2000, nr 5, s.73.
24
Skarga nr 2346/02 (http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-60448, [dostp:
20.10.2014]).
25
1 A.C. 345 (http://www.publications.parliament.uk/pa/ld200304/ldjudgmt/jd041014/cheste-1.htm,
[dostp: 20.10.2014]).
18

94

Przegld Prawniczy

Wpierwszej znich Diane Pretty, obywatelka Zjednoczonego Krlestwa cierpica na


nieuleczalne zwiotczenie mini chorob motoneuronu (MND)26, pozwaa przed Europejski Trybuna Praw Czowieka Wielk Brytani ze wzgldu na to, e odmwiono jej prawa
do pomocy przy popenieniu samobjstwa. Wwyniku postpujcej choroby powdka staa
si cakowicie zalena od innych wmomencie zawisoci sprawy przed Trybunaem bya
sparaliowana od karku wd iodywiana dojelitowo, zachowujc przy tym pen sprawno umysow. Roszczenie zostao oparte na wyinterpretowanym z art. 2 Europejskiej
Konwencji oOchronie Praw Czowieka iPodstawowych Wolnoci (prawo do ycia) prawie
do decydowania osposobie iczasie zakoczenia swojej egzystencji oraz na art.8 (prawo do
ochrony ycia prywatnego). Trybuna oddali powdztwo, argumentujc, e: Artyku 2 nie
moe by interpretowany, bez zaprzeczenia swojemu brzmieniu, jako zawierajcy diametralnie inne prawo czyli prawo do mierci; nie kreuje on rwnie prawa do samostanowienia
wsensie uprawnienia wyboru raczej mierci ni ycia.(...) Zart.2 Konwencji nie mona
wynie prawa do mierci, czy to zrk innej osoby, czy zpomoc wadz publicznych. Jednoczenie wtym samym orzeczeniu stwierdzono, e: Trybuna nie jest gotowy wykluczy
uznania takiej sytuacji [niemono dokonania wyboru zakoczenia bolesnego i niegodnego, zdaniem skarcej, ycia przypis autorki] za ingerencje wprawo do poszanowania
ycia prywatnego gwarantowanego przez art.8 ust.1 Konwencji.() Trybuna uzna, e
wtym przypadku ingerencja [wprawo do prywatnoci przypis autorki] moe by uzasadniona jako konieczna w demokratycznym spoeczestwie dla ochrony praw innych osb
iwzwizku ztym nie doszo do naruszenia art.8 ust.1 Konwencji.
Wdrugiej ze spraw, rozstrzyganej na gruncie prawa krajowego, motywy diametralnie
innego wyroku mona uzna za podobne. Przedmiotowe rozstrzygnicie zapado trzema
gosami za wstosunku do dwch gosw przeciw, byo wic wysoce kontrowersyjne
w samym skadzie orzekajcym. Powdka (pani Chester) cierpica na schorzenie krgosupa poddaa si operacji, nie zostaa jednak poinformowana przez lekarza (pan Afshar),
e zabieg niesie ze sob ryzyko poraenia nerwowego wystpujce na poziomie 12%.
W wyniku interwencji medycznej zostaa czciowo sparaliowana. Pani Chester dochodzia naprawienia szkody majtkowej, ktrej doznaa ze wzgldu na parali. Nie podnosia jednak, e gdyby zostaa prawidowo poinformowana, nie poddaaby si operacji, lecz
tylko e wybraaby jej inny termin. Orzekajc ouwzgldnieniu powdztwa, odstpiono od
powszechnie stosowanego but for test (kryteria badania istnienia zwizku typu conditio sine qua
non)27 istwierdzono, e: Prawo pacjentki do autonomii oraz godnoci zarwno moe, jak
ipowinno zosta potwierdzone drog wskiego iograniczonego odstpstwa od tradycyjnie
stosowanych regu dotyczcych zwizku przyczynowego.
Zestawienie powyszych spraw moe prowadzi do rozmaitych refleksji. Oba wyroki
dotycz obywatelek Wielkiej Brytanii, wobu sytuacjach podstaw rozstrzygnicia stanowio
de facto to samo zagadnienie prawo do decydowania owasnym losie. Powdztwo jednej
znich zostao uwzgldnione wsdzie krajowym, drugiej za oddalone zarwno przez sdy
26
Choroba jest nieuleczalna, powoduje postpujce poraenie mini; mier nastpuje wwyniku poraenia mini oddechowych.
27
Tak charakteryzuje ten zwizek W. Borysiak. W. Borysiak, Zgoda hipotetyczna anieudzielenie informacji, [w:]
M. Safjan (red.), Prawo wobec medycyny ibiotechnologii. Orzecznictwo zkomentarzami, s.287.

Prawo do wyraenia zgody czy wolno wyboru?

95

krajowe, jak iprzez Europejski Trybuna Praw Czowieka. Wydaje si, e rozstrzygnicie
konfliktu wartoci zarysowanego wprzedmiotowych orzeczeniach wsytuacjach, wktrych
dotyka si najbardziej delikatnych iniejednoznacznych aksjologiczne kwestii, wduej mierze zaley od systemu wartoci przyjmowanego przez konkretnego sdziego nie za od
samych norm prawnych.
Przychylenie si do uznania jednej zwartoci za nadrzdn, prawa do samostanowienia, bd te ochrony zdrowia iycia stanowi, moim zdaniem, opowiedzenie si za koncepcj zgody jako prawa lub wolnoci. Przyznanie prymatu autonomii woli bdzie wyrazem
pojmowania zgody jako wolnoci, ktr, poprzez wyraenie waktach normatywnych, prawo
tylko zabezpiecza ichroni. Natomiast stanowisko blisze paternalizmowi to uznanie zgody
za prawo wtedy, gdy pacjent moe wyrazi swoje zdanie tylko wtakich granicach, wjakich
suy ono obiektywnie rozumianemu dobru. Wszystkie zachowania znajdujce si poza
przyznan przez pastwo sfer s wtakim przypadku pozbawione moliwoci dochodzenia
ochrony na drodze prawnej28.
4. Normatywne podstawy zgody na zabieg medyczny

Zgoda na zabieg medyczny zostaa uregulowana wzarwno waktach prawa midzynarodowego, jak iprawa krajowego. Jest ona wywodzona nie tylko zbardziej oglnych norm
prawnych, ale funkcjonuje te jako samodzielna instytucja.
Na gruncie prawa midzynarodowego za rdo zgody na zabieg medyczny uznaje
si wspominany ju art.8 Europejskiej Konwencji oOchronie Praw Czowieka iPodstawowych Wolnoci29 (Kada osoba ma prawo do poszanowania swojego ycia prywatnego
irodzinnego) iart.12 Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka iObywatela30 (Nikt nie
bdzie podlega arbitralnemu wkraczaniu wjego ycie prywatne). Emanacj ochrony ycia
prywatnego stanowi rwnie art.17 Midzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich iPolitycznych31 (ust.1: Nikt nie bdzie poddany arbitralnej lub bezprawnej ingerencji wjego
ycie prywatne). Regulacje te zakadaj uprawnienie jednostki do takiego ksztatowania
sfery prywatnej ycia, aby bya ona niedostpna dla innych iwolna od ich ingerencji. Prywatno traktowana jako autonomiczne dobro podlega ochronie wanie itylko dlatego,
e przyznaje si kadej osobie prawo do wycznej kontroli tej sfery ycia, ktra nie dotyczy
innych32.
Nie oznacza to oczywicie, e wolno nie jest niczym nieograniczona. Wpewnych przypadkach, jak
wiadomo, wolno rwnie ogranicza si, by chroni inne, waniejsze zadaniem ustawodawcy, wartoci. S
to take przykady dziaania paternalistycznego.
29
Konwencja oOchronie Praw Czowieka iPodstawowych Wolnoci sporzdzona wRzymie dnia 4 listopada 1950r., zmieniona nastpnie Protokoami nr 3, 5 i8 oraz uzupeniona Protokoem nr 2, Dz. U. z1993
Nr 61, poz. 284.
30
http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1948.html (dostp: 23.10.2014).
31
Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich iPolitycznych otwarty do podpisu wNowym Jorku dnia 19
grudnia 1966r., Dz. U. z1977 Nr 38, poz. 167.
32
M. Safjan Prawo do ochrony ycia prywatnego, [w:] L. Winiewski (red.), Podstawowe prawa jednostki iich ochrona,
Warszawa 1997, s.127.
28

96

Przegld Prawniczy

rdem zgody na zabieg medyczny konstytuujcej j jako samoistne dobro jest Europejska Konwencja oOchronie Praw Czowieka iGodnoci Istoty Ludzkiej wobec Zastosowa Biologii iMedycyny33. Artyku5 Konwencji stanowi, e wszelka interwencja medyczna
jest dopuszczalna po wyraeniu przez pacjenta34 wiadomej zgody na podstawie informacji
ocelu, naturze, konsekwencjach tej interwencji oraz ozwizanym zni ryzyku; ponadto
pacjent moe wkadej chwili cofn zgod. WKonwencji zostaa take uregulowana sytuacja, wktrej lekarz moe wykona wiadczenie bez uprzednio uzyskanej zgody (dotyczy
to nagych przypadkw art.8), brania pod uwag wczeniej wyraonych przez pacjenta
ycze35 (art.9), atake sytuacji, kiedy zabiegowi poddaje si osoba niezdolna do wyraenia zgody (art.6). Przepisy te maj chroni autonomi pacjenta ijego swobod wyraenia
zgody na zabieg medyczny po uprzednim odpowiednim poinformowaniu. Jest to zgodne
zdominujcym we wspczesnej bioetyce stanowiskiem, e podstaw etyczn wymagania
uzyskania zgody jednostki na dotyczc jej interwencj jest poszanowanie jej autonomii oraz
denie do ograniczenia paternalizmu pracownikw suby zdrowia36.
Wpolskim prawie na poziomie regulacji konstytucyjnych, zgod wywodzi si37 zart.41
ust. 1 Konstytucji RP38, w ktrym zostaa zagwarantowana ochrona nietykalnoci i wolnoci osobistej, art. 47 (ochrona ycia prywatnego i decydowania o swoim yciu osobistym) oraz zart.53 gwarantujcego wolno wyznania. Wszystkie te przepisy maj funkcj
deklaratywn potwierdzaj jedynie istnienie najcilej zwizanych zczowiekiem wolnoci
izapewniaj im ochron prawn39. Czsto zgod na zabieg wywodzi si te bezporednio
zgodnoci, ktra wKonstytucji zostaa wyraona wart.3040.
http://bip.kprm.gov.pl/download/75/7357/konwencja_pl.pdf (dostp: 20.10.2014). W tym miejscu
naley jednak zauway, e Polska nie ratyfikowaa jeszcze przedmiotowej konwencji.
34
Pojcie zdolnoci do wyraenia zgody jest, na gruncie Konwencji, pojciem szerszym ni zdolno do
czynnoci prawnych (M. Safjan, Prawo polskie aEuropejska Konwencja Bioetyczna, Prawo iMedycyna 2000,
nr 5, s.12). P. ukw podkrela, e zpunktu widzenia Konwencji waniejsza jest faktyczna zdolno do
wyraenia zgody ni status prawny jednostki poddawanej interwencji (P. ukw, Etyczne podstawy wiadomej
zgody na postpowanie medyczne wEuropejskiej Konwencji Bioetycznej, Prawo iMedycyna 2007, nr 4, s.11).
35
Jak zauwaa jednak M. Safjan, nakaz wzicia pod uwag nie jest rwnoznaczny zbezwzgldnym obowizkiem respektowania tych ycze, nie stanowi te jakiej szczeglnej formy naoenia na lekarza obowizku niepodejmowania leczenia, przerwania terapii bd te stosowania eutanazji stosownie do wczeniej
wyraonej woli pacjenta (M. Safjan, Prawo polskie..., s.14).
36
P. ukw, op. cit., s.11.
37
M. Kapko, Komentarz do art.33 ustawy ozawodach lekarza ilekarza dentysty, [w:] E. Zieliska (red.), Ustawa
ozawodach lekarza ilekarza dentysty. Komentarz, wyd. 1, Warszawa 2008, s.500.
38
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zdnia 2 kwietnia 1997r., Dz. U. Nr 78 poz. 483 ze zm.
39
M. liwka podaje wanie art.31 zapewniajcy wolnoci czowieka ochron prawn jako rdo zgody
na zabieg medyczny (M. liwka, Prawa pacjenta wpolskim prawie na tle prawnoporwnawczym, wyd. 2, Toru 2010,
s.148).
40
Worzeczeniu Trybunau Konstytucyjnego RFN z25 lipca 1979roku stwierdzono, e: Prawny wymg
zgody pacjenta na jakikolwiek zabieg () ma swoje normatywne korzenie wpodstawowych zasadach konstytucyjnych, ktre zobowizuj kadego do poszanowania godnoci innej osoby, jej wolnoci, prawa do
ycia, integralnoci oraz nienaruszalnoci... (Bundesverfasungsgericht 1979,52,131; podaj za: M. Safjan,
Prawo iMedycyna..., s.35). Rwnie wwyroku Sdu Najwyszego zdnia 1 kwietnia 2004r. (II CK 134/03,
33

Prawo do wyraenia zgody czy wolno wyboru?

97

Zgoda na zabieg medyczny zostaa uregulowana wdwch bliniaczych przepisach


art.32 ust.1 ustawy zdnia 5 grudnia 1996r. ozawodach lekarza ilekarza dentysty41 (Lekarz
moe przeprowadzi badanie ilub udzieli innych wiadcze zdrowotnych, zzastrzeeniem
wyjtkw przewidzianych wustawie, po wyraeniu zgody przez pacjenta) oraz wart.16
ustawy zdnia 6 listopada 2008r. oprawach pacjenta iRzeczniku Praw Pacjenta42 (Pacjent
ma prawo do wyraenia zgody na udzielenie okrelonych wiadcze zdrowotnych lub
odmowy takiej zgody, po uzyskaniu informacji). Przepisy te uzaleniaj przeprowadzenie
jakiejkolwiek czynnoci terapeutycznej od uprzedniego uzyskania wiadomej poinformowanej zgody pacjenta. Zakres przedmiotowy prawa do informacji zosta sformuowany
wyranie wart.31 ust.1 ustawy ozawodach lekarza ilekarza dentysty oraz wustawie oprawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (art. 9 ust. 2); dotyczy on informacji o: stanie
zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz moliwych metodach diagnostycznych ileczniczych, dajcych si przewidzie nastpstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach
leczenia orazrokowaniu. Udzielenie, odpowiedni zakres isposb przekazania informacji s
traktowane jako jeden znajwaniejszych obowizkw lekarza, jego niedopenienie pociga
za sob niewano zgody, a tym samym bezprawno podjtych przez lekarza dziaa.
Ciar dowodu obcia wtakiej sytuacji lekarza to on musi udowodni, e niewadliwie
poinformowa pacjenta43.
Obie ustawy przewiduj wykonanie zabiegu po uzyskaniu zgody jako zasad, dalsze przepisy to wyjtki od niej. Dotycz one pacjentw niezdolnych do wyraenia zgody
(pacjenci maoletni, ubezwasnowolnieni cakowicie44, niezdolni do wyraenia zgody ze
wzgldu na stan psychofizyczny, wjakim si znajduj), atake sytuacj, gdy ze wzgldu na
stan pacjenta opnienie wudzieleniu wiadczenia stanowioby zagroenie dla jego ycia
lub zdrowia. Kolejne wyjtki zostay uregulowane wszeregu przepisw szczeglnych, do
ktrych nale midzy innymi: szczeglne przypadki wskazane wustawie zdnia 19 sierpnia
1994r. oochronie zdrowia psychicznego45, ustawie zdnia 5 grudnia 2008r. ozapobieganiu oraz zwalczaniu zakae ichorb zakanych uludzi46, ustawie zdnia 27 lipca 2001r.
odiagnostyce laboratoryjnej47, kodeksie postpowania karnego48. Wszystkie te sytuacje maj
na celu ochron dobra ogu spoeczestwa, przede wszystkim powszechnie cenionych

LEX nr 355344) mona przeczyta: Pacjent nie moe by traktowany jak przedmiot rozstrzygni innej
osoby inie moe by pozbawiony swobody decyzji dotyczcej swojego zdrowia.
41
Tekst jednolity: Dz. U. z2011r. Nr 277, poz. 1634 ze zm.
42
Tekst jednolity: Dz. U. z2012r., poz. 159 ze zm.
43
K. Michaowska, Informowanie pacjenta wpolskim prawie medycznym, Prawo i Medycyna 2003, nr 13,
s.106107.
44
Przepisy nie reguluj sytuacji wyraenia zgody przez osob ubezwasnowolnion czciowo.
45
Tekst jednolity: Dz. U. z2011r. nr. 231, poz.1375 ze zm.
46
Tekst jednolity: Dz. U. z2013r., poz. 947 ze zm.
47
Tekst jednolity: Dz.U. z2014r., poz.1384.
48
Ustawa zdnia 6 czerwca 1997r. Kodeks postpowania karnego (Dz. U. Nr.89, poz.555 ze zm.).

98

Przegld Prawniczy

wartoci, aniekiedy te, jak na przykad wustawie oochronie zdrowia psychicznego, dobra
samego pacjenta49.
Jak wynika zpowyszych rozwaa, zgoda na zabieg medyczny50 zostaa uregulowana
jako wolno. Zasada oglna jest potwierdzeniem iprzyznaniem ochrony autonomii kadego czowieka, wustawie zostay wskazane enumeratywnie wyjtki od niej wtych itylko
wtych przypadkach moliwe jest przeprowadzenie zabiegu bez zgody pacjenta. Na uwag
zasuguje te fakt, e wszystkie normy, zktrych wywodzi si zgoda na zabieg, rwnie maj
charakter wolnociowy. Nikt przecie nie kwestionuje, e jednostce przysugiwaoby prawo
do prywatnoci, nawet gdyby nie zostaoby jej ono prawnie zagwarantowane.
5. Zabiegi nieterapeutyczne iowiadczenia pro futuro azgoda pacjenta

Powane wtpliwoci zaczynaj si jednak wprzypadku tak zwanych zabiegw nieterapeutycznych oraz owiadcze pro futuro. S one spowodowane tym, e zarwno zabiegi nieterapeutyczne jak iowiadczenia pro futuro nie zostay, co do zasady, uregulowane ustawowo.
Wzwizku zpowyszym nie da si wtych przypadkach odkodowa woli ustawodawcy
znorm prawnych. Moe to prowadzi do rnych interpretacji dotyczcych legalnoci przeprowadzania kontrowersyjnych operacji, ktre nie maj celu terapeutycznego (na przykad
sterylizacji na yczenie), czy uznania skutecznoci owiadcze pro futuro.
Do zabiegw nieterapeutycznych zalicza si: zabiegi kosmetyczne, przerywanie ciy,
sterylizacj na yczenie. Z powyej przedstawionych zabiegw tylko przerywanie ciy
zostao uregulowane wustawie zdnia 7 stycznia 1993r. oplanowaniu rodziny, ochronie
podu ludzkiego i warunkach dopuszczalnoci przerywania ciy51, pozostae za nie s
przewidziane ustawowo. Zabiegi kosmetyczne, wtym przede wszystkim zabiegi zdziedziny
chirurgii plastycznej, przeszy ogromn ewolucj wstosunkowo krtkim czasie: od uznawanych za niedopuszczalne na pocztku XX wieku52 do spoecznie aprobowanych jako zabiegi
w istotny sposb poprawiajce komfort ycia. Postulat uregulowania podstaw prawnych
wiadcze tego typu pojawi si ju dawno, czego wyrazem jest niezrealizowany projekt
ustawy ozawodzie lekarza z1962r.53, ijest cay czas obecny. Poniewa ustawa ozawodach
lekarza ilekarza dentysty nie obejmuje wzasadzie czynnoci nieterapeutycznych, rozwizaniem tej sytuacji mogoby by uznanie swoistego numerus clausus czynnoci nieleczniczych54.
49
M. Kapko, Komentarz do art.32 ustawy ozawodach lekarza ilekarza dentysty, [w:] E. Zieliska (red.), Ustawa
ozawodach lekarza ilekarza dentysty. Komentarz, wyd. 1, Warszawa 2008, s.487.
50
Chodzi tu ozabieg terapeutyczny, to znaczy taki, ktry ma cel leczniczy.
51
Dz. U. Nr 17, poz. 78 ze zm.
52
Wpochodzcej zpocztku XX wieku sprawie sd francuski stwierdzi, e: Sam fakt przedsiwzicia
operacji opowanym ryzyku na organie zdrowym, wycznie wcelu poprawienia linii () tworzy win chirurga, pocigajc za sob jego odpowiedzialno (Orzeczenie Trib. Civ. Seine z25 lutego 1929r., D.1931,
2.141 podaj za: M. Nesterowicz, Aspekty prawne chirurgii estetycznej, NP 1969, nr 4, s.599).
53
Wedug tego projektu przesankami wyczajcymi bezprawno zabiegu kosmetycznego miayby by:
wyrane danie zainteresowanego, dokadne poinformowanie go oskutkach zdrowotnych czynnoci, brak
ryzyka wyszego od przecitnej (M. Boratyska, P. Konieczniak, Prawa, s.108).
54
M. Safjan, Prawo imedycyna, s.3739.

Prawo do wyraenia zgody czy wolno wyboru?

99

Zpowodu braku odpowiednich przepisw wdoktrynie uksztatoway si konkretne przesanki wyczajce bezprawno takich ingerencji (cel kosmetyczny, zachowanie obowizujcych w medycynie zasad ostronoci, brak ponadprzecitnego ryzyka, zgoda pacjenta55
oraz wykonanie zabiegu przez osob formalnie uprawnion56). Podobnie wyglda sytuacja
prawna wprzypadku sterylizacji na yczenie, ktra wedug niektrych przedstawicieli doktryny jest dopuszczalna, azgoda pacjenta jest przesank wyczajc bezprawno57.
Kolejnym koniecznym do rozwaenia zagadnieniem jest problem owiadcze pro futuro.
S one czsto skadane przez czonkw niektrych wsplnot religijnych, na przykad wiadkw Jehowy (dotycz transfuzji krwi), atake przez osoby ciko chore lub wpodeszym
wieku, ktre sprzeciwiaj si przeprowadzaniu reanimacji wsytuacji zatrzymania akcji serca.
Wystpuj te owiadczenia dotyczce pobrania narzdw. Wpolskim prawie uregulowane
zostay tylko te ostatnie w ustawie z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu
iprzeszczepianiu komrek, tkanek inarzdw58. Wszeroko komentowanym wdoktrynie
postanowieniu Sdu Najwyszego z dnia 27 padziernika 2005 r., III CK 155/0559, Sd
stwierdzi, e: Owiadczenie pacjenta wyraone na wypadek utraty przytomnoci okrelajce wol pacjenta dotyczc postpowania lekarza w stosunku do niego w sytuacjach
leczniczych, ktre mog zaistnie, jest dla lekarza jeeli zostao zoone wsposb wyrany
ijednoznaczny wice60. Do przedstawionej sytuacji odnosz si rwnie uwagi dotyczce ratowania niedoszych samobjcw zamach samobjczy jest przecie najbardziej
wyran manifestacj woli mierci61, aprzez to budzi wtpliwoci, czy jako taka nie powinien
by uszanowany. W doktrynie pojawia si postulat uregulowania sytuacji, gdy lekarz nie
ponosiby odpowiedzialnoci za nieudzielenie pomocy osobie, ktra wsposb nie do koca
udany targna si na swoje ycie62.
Wpowyszych przypadkach uznanie zgody za prawo lub wolno, ma doniose znaczenie dla odpowiedzialnoci lekarza. Jeeli uznamy zgod za wolno, bdzie to oznaczao,
W doktrynie i orzecznictwie powszechnie przyjmuje si, e przy zabiegach estetycznych obowizek
informacyjny siga najdalej iobejmuje wszystkie, nawet bardzo rzadko wystpujce nastpstwa.
56
M. Boratyska, P. Konieczniak, Prawa ,s. 108111. Autorzy poddaj jednak wwtpliwo istnie ostatniej zprzesanek .
57
Pogld taki prezentuj: A. Wsek, M. Boratyska, P. Konieczniak (M. Boratyska, P. Konieczniak, Autonomia..., s.3031).
58
Dz. U. Nr 169, poz. 1411 ze zm.
59
OSNC 2006 nr 78, poz. 137. Przedmiotowy wyrok dotyczy transfuzji krwi ukobiety nalecej do
wsplnoty wiatkw Jehowy pomimo istnienia wyraonego przez ni sprzeciwu pro futuro.
60
Jak jednak zaznacza B. Janiszewska, stanowiska Sdu Najwyszego nie mona traktowa jako potwierdzajcego generaln skuteczno wszystkich owiadcze oodmowie zgody na podjcie interwencji medycznej, aowiadczenia te mog by prawnie skuteczne tylko jeeli speniaj wymagania stawiane wszystkim owiadczeniom woli, aponadto wymagania zwizane zudzieleniem lub odmow zgody na leczenie
(B. Janiszewska, Dobro pacjenta czy wola pacjenta dylemat prawa imedycyny (uwagi oodmowie zgody na leczenie oraz
odopuszczalnoci owiadcze pro futuro), Prawo iMedycyna 2007, nr 2, s.37).
61
E. Zieliska, op. cit., s.80.
62
Ibidem, s.84. Autorka rozwaa uregulowanie przypadkw dotyczcych prb samobjczych podejmowanych przez osoby nieuleczalnie chore oraz sytuacje, gdy odratowany pacjent bdzie cierpia zpowodu
kalectwa, azwaszcza upoledzenia umysowego.
55

100

Przegld Prawniczy

e kady typ interwencji medycznej (a wic take nieuregulowany ustawowo) wykonany


po uzyskaniu niewadliwie udzielonej zgody bdzie prawnie dopuszczalny. Zgoda pacjenta
wyczy wic bezprawno zabiegu izamknie drog do pocignicia lekarza do odpowiedzialnoci karnej icywilnej63. Natomiast gdy zgod na zabieg nieterapeutyczny potraktuje
si jako prawo pacjenta, to ochrona jego autonomii zostanie zagwarantowana tylko wokrelonych ustawowo przypadkach. W zwizku z powyszym de lege lata nawet niewadliwie
udzielona zgoda bdzie prawnie irrelewantna.
Jak wida, wwyej wymienionych sytuacjach cay czas balansuje si na granicy odpowiedzialnoci karnej lekarza, powstaje tu rwnie problem roszcze cywilnoprawnych
odszkodowania oraz przede wszystkim sigajcego coraz wyszych kwot zadouczynienia. Prawo karne penalizuje przecie zarwno spowodowanie cikiego uszczerbku na
zdrowiu (wprzypadku osobliwego zabiegu chirurgii estetycznej czy sterylizacji na yczenie),
jak idokonanie zabiegu bez zgody pacjenta (sprzeciw pro futuro) czy wreszcie nieudzielenie
pomocy (sytuacja niedoszych samobjcw, atake pacjentw wterminalnym stanie choroby). Wszystkie te sytuacje jednoczenie speniaj przesanki odpowiedzialnoci cywilnej
ze wzgldu na wyrzdzenie szkody na osobie, naruszenie dobra osobistego wpostaci prawa
do decydowania oswoim yciu osobistym, utrat ywiciela czy zadouczynienia za mier
najbliszego czonka rodziny.
Nie jest trudno wyobrazi sobie rozgoryczon pacjentk poddan sterylizacji na jej
wasne yczenie, ktra wpewnym momencie (za nim jej roszczenia ulegn przedawnieniu)
stwierdza, e jednak chce mie dzieci, a e ze wzgldu na interwencj medyczn, ktrej
si poddaa, nie jest to moliwe, postanawia pocign do odpowiedzialnoci lekarza, aby
wten wanie sposb zmniejszy swoje cierpienia moralne. Albo sytuacji, gdy zrozpaczona
rodzina obwinia lekarza, e nie zrobi wszystkiego, eby uratowa blisk im osob, ktra
targna si na swoje ycie (nawet gdy wyrazia wyranie wol nieratowania jej64). Sprawa
dotyczca sprzeciwu pro futuro wyraonego przez kobiet nalec do wsplnoty wiadkw
Jehowy ju znalaza swj fina przed Sdem Najwyszym. Wszystkie te sytuacje stanowi
realne zagroenie zarwno dla lekarzy jak idla pacjentw, szczeglnie ze wzgldu na to,
e na gruncie obecnych przepisw orzeczenia sdw mog by wanalogicznych sprawach
rne w zalenoci od tego, jak warto uzna si za nadrzdn: wolno decydowania
osobie czy obiektywnie, paternalistycznie pojte dobro pacjenta.
W obecnym stanie prawnym brak regulacji przy jednoczesnym przeprowadzaniu
zabiegw zdziedziny chirurgii plastycznej wskazuje za uksztatowaniem zgody jako wolnoci, natomiast wpozostaych przypadkach trudno udzieli tak jednoznacznej odpowiedzi.
Wzwizku zpowyszym de lege ferenda wydaje si istotne normatywne uregulowanie tej sytuacji. Moim zdaniem przedstawione zagadnienia powinny zosta ujte wanalogiczny sposb
jak zabiegi terapeutyczne: poprzez przyznanie ochrony autonomii pacjenta (zpooeniem
Jak zauwaa M. Boratyska, w przypadku zgody na zabieg udzielanej przez wycznego dysponenta
zgod nie mona mwi, otym, e moe by ona sprzeczna zzasadami wspycia spoecznego (M. Boratyska, Wolny wybr..., s.177).
64
Jak zauwaa E. Zieliska, w polskiej doktrynie prawa karnego silnie reprezentowany jest pogld, e
wtakiej sytuacji lekarz moe by pocignity do odpowiedzialnoci za zaniechanie udzielenia pomocy niedoszemu samobjcy (ibidem, s.82).
63

Prawo do wyraenia zgody czy wolno wyboru?

101

nacisku na obowizek informacyjny, tak jak to zostao uregulowane w ustawie o zawodach lekarza ilekarza dentysty), uzalenienie ich legalnoci od zgody pacjenta, anastpnie
enumeratywne wskazanie przypadkw, w ktrych lekarz, pomimo zgody albo sprzeciwu
pacjenta, nie postpujc zgodnie zjego wol, nie ponosi odpowiedzialnoci. Wprzypadku
sprzeciwu pro futro przykadem takiej regulacji mogoby by wprowadzenie rejestru owiadcze, awpisanie sprzeciwu nastpowaoby dopiero po rozmowie zlekarzem. Pozwolioby
to unikn sytuacji, gdy pacjent podejmuje decyzj dotyczc swojego ycia, nie posiadajc
adnej fachowej wiedzy, tylko iwycznie po lekturze forum internetowego czy rozmowie
zprzyjacimi65.
6. Podsumowanie

W prawie polskim zgoda na zabieg medyczny zostaa unormowana jako wolno.


wiadczy otym nie tylko jej konstrukcja prawna, ale take podstawy aksjologiczne takiej
regulacji. Jej zadaniem jest ochrona prawa do decydowania oswoim yciu rwnie, amoe
raczej przede wszystkim, wsytuacjach majcych tak doniose znaczenie jak podjcie decyzji
opoddaniu si leczeniu czy ojego ksztacie. Rosnce znaczenie autonomii woli jako samodzielnej wartoci, odchodzenie od paternalistycznych relacji pacjentlekarz stanowi tendencj nie tylko wpolskim, ale te weuropejskim prawie medycznym. Wzwizku ztym naley,
moim zdaniem, opowiedzie si za stanowiskiem, e prawo pacjenta do wyraenia zgody
nie stanowi prawa, lecz regulacja ta ma na celu ochron autonomii woli. Istniej jednak przypadki, kiedy decyzja pacjenta moe wydawa si obiektywnie niesuszna albo nawet prawnie
niedopuszczalna. Taka sytuacja ma miejsce szczeglnie, gdy wolno stoi w opozycji do
innej wartoci zazwyczaj ycia. Dopiero wtedy staje si jasne, e regulacja, ktra wydaje
si jednoznaczna, moe by interpretowana wrny sposb. Interpretacja ta czsto zaley
wduej mierze od wyznawanych przekona etycznych iprzyznania prymatu ktrej ztych
dwch wartoci. Ten problem rysuje si te wyranie w przypadkach nieuregulowanych
ustawowo zabiegw nieterapeutycznych isprzeciwu pro futuro.
Rozwj medycyny nie przyniesie odpowiedzi na te pytania, ale wrcz zwikszy ilo
podobnych dylematw. Cz z nich mona rozwiza, wprowadzajc pewne regulacje
prawne. Wydaje mi si jednak, e takie zmiany mog zaj dopiero po szeroko zakrojonych
dyskusjach, wktrych powinni wzi udzia nie tylko prawnicy ilekarze, ale rwnie etycy.
Ingerencja medyczna za zgod pacjenta czy te pomimo jego sprzeciwu stanowi niezwykle
delikatn kwesti, apytanie ogranice wolnoci wci pozostaje otwarte.

B. Janiszewska zwraca uwag na potrzeb normatywnego unormowania kwestii owiadcze pro futuro
dopuszczalnoci ich skadania oraz przesanek skutecznoci (B. Janiszewska, op. cit., s.49).
65

102

Przegld Prawniczy

A right to consent or a freedom of choice?


Nature of consent for medical treatment
Summary
An institution of a consent for medical treatment is closely related to the problem of
patients autonomy. In this context aquestion whether the consent is afreedom or aright must
be answered. Each of those alternatives has different consequences for physicians liability.
Under The Medical Doctor and Dentist Profession Act and The Patients Rights Act aconsent
for therapeutic treatment is afreedom, however non-therapeutic treatments and pro futuro consent are out of scope of the abovementioned acts and it is not clear enough how they should be
classified. To avoid such confusion non-therapeutic treatments and pro futuro consent should be
also regulated under Polish law.

mgr Filip Ludwin*

Sprawozdanie zmidzynarodowej konferencji naukowej


Normatywizm Hansa Kelsena awspczesna nauka prawa
(27.05.2014r.)

Dnia 27 maja 2014 r. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego


(WPiA UW) odbya si midzynarodowa konferencja naukowa Normatywizm Hansa Kelsena
awspczesna nauka prawa. Konferencja zostaa zorganizowana przez Katedr Historii Doktryn Politycznych iPrawnych WPiA UW oraz Koo Naukowe Myli Politycznej iPrawnej
UW Ius et Civitas. Zramienia Katedry za organizacj przedsiwzicia odpowiada prof. UW
dr hab. Adam Bosiacki, natomiast ze strony Koa przygotowaniami zaja si jego wczesna
prezes, Karolina Dobrowolska, od roku akademickiego 2014/15 doktorantka na WPiA UW.
Celem konferencji byo przyblienia dorobku Hansa Kelsena, austriackiego myliciela iteoretyka prawa, pokazanie miejsca jego koncepcji wdziejach myli prawnej oraz ukazanie znaczenia jego prac dla wspczesnej nauki prawa irefleksji nad nim. Konferencja umoliwia
przybyym na ni pracownikom naukowym, doktorantom istudentom wymian pogldw
idyskusj nad szeregiem zagadnie zwizanych ztwrczoci Austriaka. Orandze wydarzenia wiadczy objcie konferencji honorowym patronatem Dziekana WPiA UW, prof. UW
dra hab. Krzysztofa Rczki.
Istotnym przyczynkiem do zorganizowania konferencji bya wczeniejsza publikacja,
przy wsparciu m.in. WPiA UW, pierwszego polskiego przekadu caoci, w ramach serii
Klasycy myli prawnej dziea Hansa Kelsena Czysta teoria prawa1, pracy zasadniczej nie tylko
dla dorobku Kelsena, lecz take dla caej XX-wiecznej teorii ifilozofii prawa. Zuwagi na
fakt, e do tej pory wjzyku polskim dostpny by jedynie fragment tej pracy2, odnotowa
naley, e wydanie penego polskiego tumaczenia Czystej teorii prawa jest istotnym wkadem do upowszechnienia iprzyblienia myli austriackiego autora wPolsce, zwaszcza e
jego przemylenia wci zachowuj aktualno we wspczesnym dyskursie intelektualnym.
Koncepcje Kelsena wszak wpyny na szereg prawnych i ustrojowych instytucji nowoczesnego pastwa demokratycznego, wci odgrywajcych donios rol wjego funkcjonowaniu; w wymiarze tym wystarczy wskaza choby na znaczenie modelu sdownictwa
konstytucyjnego, do ktrego opracowania3, jak wiadomo, Kelsen przyczyni si wznacznym
stopniu. Bazujca na relatywistycznym wiatopogldzie Kelsenowska koncepcja demokracji4 nadal odpowiada wspczesnym poszukiwaniom wywaenia wsferze publicznej czsto
* Autor jest doktorantem wKatedrze Historii Doktryn Politycznych iPrawnych Wydziau Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego.
1
H. Kelsen, Czysta teoria prawa, prze. R. Szubert, Warszawa 2014.
2
Idem, Czysta teorja prawa (metoda ipojcia zasadnicze), wyd. pol. opracowa zupowanienia autora T. Przeorski, Warszawa 1934.
3
Por. idem, Istota irozwj sdownictwa konstytucyjnego, prze. B. Banaszkiewicz, Studia iMateriay Trybunau
Konstytucyjnego, t. XXXI, Warszawa 2009.
4
Por. idem, Oistocie iwartoci demokracji, prze. F. Turynowa, WarszawaWrocaw ca. 1985

104

Przegld Prawniczy

przeciwstawnych sobie systemw wartoci ipogldw. Uwagi Austriaka dotyczce prawa


midzynarodowego wci s interesujcym przedmiotem bada, zwaszcza gdy zway si,
e we wspczesnym zglobalizowanym wiecie relacje midzynarodowe odrywaj zkadym
rokiem coraz znaczniejsz rol. Last but not least Kelsenowska idea czystej nauki prawa, zwanej take doktryn normatywizmu, posiada stae miejsce wdziejach teorii ifilozofii prawa,
jak rwnie niejednokrotnie oddaje wiele praktycznych intuicji zwizanych zprocesem tworzenia oraz stosowania prawa. Zwaywszy na powysze organizacja konferencji dotyczcej
myli Kelsena ijej znaczenia bya wpeni zasadnym oraz aktualnym przedsiwziciem.
Konferencj w imieniu Dziekana WPiA UW prof. UW dra hab. Krzysztofa Rczki
otworzy Prodziekan WPiA UW ds. wsppracy zzagranic ikadry naukowej prof. dr hab.
Tomasz Giaro. Program konferencji zosta podzielony na trzy czci, kad zakoczon
dyskusj pozwalajc uczestnikom wydarzenia na zadanie pyta referentom oraz wyraenie
wasnych opinii iprzemyle. Cz pierwsza zatytuowana zostaa Hans Kelsen iprawoznawstwo wspczesne, cz druga Czysta teoria prawa aspekty wybrane, natomiast ostatnia Oddziaywanie czystej teorii prawa.
Cz pierwsz konferencji rozpocz prof. UW dr hab. Adam Bosiacki referatem Za
i przeciw teorii Hansa Kelsena, wprowadzajcym do myli Kelsena. W nastpnej kolejnoci
miao miejsce wystpienie zagranicznego gocia konferencji, wybitnego w skali wiatowej znawcy twrczoci Kelsena, prof. Stanleya L. Paulsona zWashington University wSt.
Louis (Stany Zjednoczone), ktry wjzyku angielskim przedstawi referat Hans Kelsen and
Carl Schmitt: Growing Discord, Culminating in the Guardian Controversy of 1931. Wystpienie
powicone byo niektrym aspektom porwnania postaci oraz idei Hansa Kelsena iCarla
Schmitta. Warto zwrci uwag, e amerykaski badacz ju wczeniej by gociem na WPiA
UW; dnia 9 maja 2013r. wygosi wramach Wykadw im. Leona Petrayckiego przemwienie
Saving the Pure Theory of Law: The Basic Norm as regulative Pronciple (Zachowujc Czyst Teori
Prawa: Norma Podstawowa jako idea regulatywna). Nastpnym referatem na konferencji, koczcym jej cz pierwsz, byo wystpienie dra hab. Marcina Matczaka zWPiA UW Kelsen,
Hart ireguy przyznajce kompetencje. Na podkrelenie zasuguje szczeglnie oywiona iwnikliwa dyskusja, majca miejsce po wygoszeniu referatw czci pierwszej konferencji. Dyskusja ta pozwolia przedstawicielom polskiego rodowiska naukowego na zadanie pyta
izapoznanie si zprzemyleniami prof. Stanleya L. Paulsona, ktra to okazja niewtpliwie
bya istotnym atutem konferencji.
Wczci drugiej konferencji pierwszym wystpieniem by referat mgra Filipa Ludwina,
doktoranta na WPiA UW, Hans Kelsen russowski realista, wktrym przedstawiono wpyw
filozofii Jana Jakuba Rousseau na Kelsenowsk koncepcj demokracji oraz modyfikacje
doktryny Rousseau poczynione przez austriackiego myliciela. Nastpnie swj referat zatytuowany Solidaryzm spoeczny amyl Hansa Kelsena zaprezentowaa Karolina Dobrowolska,
studentka WPiA UW iprezes Koa Naukowego Myli Politycznej iPrawnej UW Ius et Civitas. Referentka podja si porwnania doktryny solidaryzmu spoecznego, gwnie twrczoci Leona Duguita, zteori Kelsena. Trzecim wystpieniem byo przemwienie mgra
Marka Jakubca, doktoranta zWydziau Prawa iAdministracji Uniwersytetu Jagielloskiego
(WPiA UJ), Normatywizm Hansa Kelsena a problematyka naturalizacji prawa. Referent zwrci
uwag na rnice midzy normatywizmem awspczesnym realizmem prawnym. Ostatnim

Sprawozdanie zmidzynarodowej konferencji naukowej

105

przemwieniem wczci drugiej by referat Wspczesny konstytucjonalizm aczysta teoria prawa


Hansa Kelsena mgr Dobrochny Minich, take doktorantki zWPiA UJ, ktra podja si rozpatrzenia Kelsenowskiech uwag dotyczcych pojcia i znaczenia konstytucji, jak rwnie
roli sdownictwa konstytucyjnego.
Cz trzeci konferencji otworzy mgr Tomasz Lewandowski, doktorant zWydziau
Prawa iAdministracji im. A. Mickiewicza wPoznaniu, wystpieniem Odczytywanie koncepcji
responsibility to protect w ramach kelsenowskiego ujcia prawa midzynarodowego, w ktrym przyjrzano si zperspektywy rozwaa Kelsena na temat prawa midzynarodowego instytucji
responsibility to protect, mwicej odopuszczalnoci naruszenia suwerennoci pastwa przez
interwencj spoecznoci midzynarodowej wsprawy wewntrzne danego pastwa celem
uchronienia jego ludnoci przed pogwaceniem praw czowieka. W nastpnej kolejnoci zaprezentowany zosta referat studenta WPiA UJ Marcina Woniaka Czas jako wymiar
wperspektywie czystej nauki prawa, w ktrym referent przyjrza si rozdziaowi sfer bytu
i powinnoci z szerokiej perspektywy badawczej obejmujcej metaetyk, zagadnienie
podziau nauk oraz filozoficzne ujcie czasu jako wymiaru kolejnego obok trzech wymiarw przestrzennych. Ostatnim referatem czci trzeciej oraz tym samym caej konferencji byo wystpienie mgr Katarzyny Eliasz, doktorantki zWPiA UJ, zatytuowane Krytyka
Kelsenowskiej koncepcji obowizywania prawa na gruncie realizmu skandynawskiego. Referat dotyczy
zarzutw stawianych Kelsenowskiemu ujciu obowizywania prawa przez przedstawicieli
realizmu skandynawskiego, takich jak Axel Hgerstrm, Karl Olivecrone i Alf Ross, jak
rwnie polega na rozpatrzeniu odpowiedzi Kelsena na uwagi tych autorw. Po zakoczeniu czci trzeciej konferencj podsumowa izakoczy prof. UW dr hab. Adam Bosiacki.
Podsumowujc, midzynarodowa konferencja naukowa Normatywizm Hansa Kelsena
a wspczesna nauka prawa bya z pewnoci udanym i wartociowym przedsiwziciem
naukowym wpisujcym si wlist istotnych wydarze na WPiA UW, nie tylko w2014r.
Konferencja stworzya przestrze do wymiany pogldw ispostrzee przybyym na konferencj uczestnikom reprezentujcym nie tylko warszawski orodek akademicki. Oywione
dyskusje, wnikliwe pytania iwypowiedzi uczestnikw konferencji pokazay zainteresowanie przedstawicieli rodowiska naukowego ideami Kelsena itym samym potwierdziy aktualno wielu przemyle austriackiego twrcy. Konferencyjne referaty i towarzyszca im
wymiana pogldw byy take okazj do upowszechnienia iposzerzenia wiedzy na temat
myli autora Czystej teorii prawa. Co istotne, organizacja konferencji ijej przebieg dowiody, e
twrczo Kelsena jest aktualnie wci eksploatowanym iinteresujcym polem badawczym
zarwno wPolsce, jak izagranic.

106

Przegld Prawniczy

Report of the Conference


Normatywizm Hansa Kelsena awspczesna nauka prawa
(27.05.2014r.)

Summary
The report describes acourse of the international scientific conference Normatywizm Hansa
Kelsena awspczesna nauka prawa which took place on 27th May 2014 at the Faculty of Law and
Administration of University of Warsaw. The conference was organized by the Department of
Political and Legal Ideas of the Faculty of Law and Administration of University of Warsaw
and the student scientific association Ius et Civitas. The program of the conference contains of
several lectures referring to the Hans Kelsens ideas. The conference allowed to broaden and disseminate knowledge about Hans Kelsens work. The event confirmed an actuality of researches
on the Kelsens conceptions.

Z ap r o s z e n i e

do wsppracy

Redakcja PPUW
Serdecznie zaprasza osoby zainteresowane do zamieszczania na amach
PPUW wasnych tekstw o tematyce prawniczej (artykuw, esejw, glos,
recenzji oraz sprawozda).

Artykuy powinny by dostosowane do zasad znajdujcych si na stronie


http://www.przegladprawniczyuw.wpia.uw.edu.pl

Kontakt z Redakcj:

ppuw@wpia.uw.edu.pl

Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania w tekstach autorskich


skrtw oraz zmian redakcyjnych. Teksty s adiustowane, a nastpnie
autoryzowane. Za ostateczne brzmienie tekstu odpowiada autor.

www.przegladprawniczyuw.wpia.uw.edu.pl

You might also like