Osobowość (O) Pisana W Listach - Polisemia - Czasopismo Naukowe

26.07.
2015
Stronagwna
Osobowo(o)pisanawlistachPolisemiaczasopismonaukowe
Numeryczasopisma
Callforpapers
Wymogiedytorskie
Redakcja
ISSN
20823053
StanisawIgnacyWitkiewicz.
Osobowo(o)pisanawlistach.
NapodstawieListwdoonyz1927roku
OlgaSzmidt
BagamCi,zgdsinamnietakiego,jakimjestem,iniebierznasmycz.
Drugiegonieznajdziesztakiegotoniemaco.Straszniemile.(22VI1927)
Okropniesiwprostczujniktniewyobraasobie,
jaktragicznieprzedstawiasimojewntrze.(19VII1927)
Walczznudmetafizycznegorzdu,bomiwszystkozbrzydo.(3VIII1927)
Tracpoczucietego,kimjestem.(7VIII1927)
Wok Stanisawa Ignacego Witkiewicza (Witkacego), zarwno za ycia, jak i (a moe

szczeglnie) po mierci, narosa niebywaa ilo legend. Niekoczce si wysiki badaczy, aby
zapobiec rozpowszechnianiu si tzw. czarnej legendy Witkacego byy tyle istotne, co
nieskuteczne. Powstaa nawet osobna ksika, ktra z tego problemu uczynia swj temat[1].
Ostatecznodpowied,napytanieoWitkacegoczowieka,miaadapublikacjaprywatnychlistw,
ktre pisa przez cae ycie do ony[2]. Listy do ony s najpeniejszym zapisem (czy te
pisaniem ten problem chciaabym rozway w swojej pracy) osobowoci Witkacego. Anna
Numer1/2010(1)Literatura
jakosposbkonstruowania
tosamoci
Numer2/2010(2)
Politycznoliteratury(I
Literaturaobcaiteoria)
Numer3/2010(3)
Politycznoliteratury(II
Literaturapolska)
Numer4/2010(4)Strategie
awangardowewpoezji
Numer1/2011(5)Literatura
popularna,masowai
drugorzdna
Numer2/2011(6)
Wielokulturowo,etnicznoi
narodowowliteraturze
Numer3/2011(7)Gdziejest
postmodernizm?(I)
Numer1/2012(8)Gdziejest
postmodernizm?(II)
Numer2/2012(9)Filozofia
literatury,filozofiawliteraturze
Numer1/2013(10)
Materialno
Numer2/2013(11)Strategie
krytyczne,kategoriagry
Numer1/2014(12)Kultura
literacka,kulturaaudiowizualna
Numer2/2014(13)
Transgraniczno
0
MiciskaoListachpisze:
Jest bowiem zdumiewajce jak bardzo Witkacy w tej korespondencji jest szczery, jak bardzo i do koca wobec ony
otwarty. () objawia si oto czytelnikowi tych listw Witkacy nie tyle w pantoflach, co obnaony, nie w sensie
ekshibicjonistycznymzreszt,leczpoprostunajbardziejintymnym[3].
Posiadamy zatem bezcenne materiay, ktre pozwalaj przyjrze si bliej jednej z najbardziej
fascynujcychosobowocipocztkuXXwieku.Mimoiwydawaobysi,ewanieprywatnelisty
mogukazaostatecznprawdoWitkacym,grzebictymsamymdalszerozwaania,efektjest
dokadnieprzeciwny.Okazaosi,eniedo,eostatecznejwersjiniesposbustali,tojeszcze
znacznaczlistwzaginaalbocelowozostaazniszczona[4].Wskuteklekturylistwpojawiaj
si kolejne pytania i problemy, ktre uwzgldniaj Witkacego w badaniach ju nie tylko
literaturoznawczych czy teatrologicznych, ale psychologicznych, antropologicznych czy spoeczno
kulturowych.Bezzasadnewydajesijubowiempytanie,czyWitkacybywariatemzKrupwek,
czypowanymfilozofem,teoretykiemiartyst,alejakobieterolefunkcjonowayidlaczegobyo
ich tak wiele? Zamiast rozwaania autentycznoci wyzna w listach, warto postawi pytanie, jak
Witkacysiwnichk r e ow a ?Awreszciemonazastanowisi,jakiemiejscewtymniezwykym
yciuzajmowalibliscy?
Teiinneproblemybdprbowaarozwaywswojejpracy,opierajcsiwycznienaListach
z1927roku.Selekcjabyakoniecznocianalizawszystkichlistw(1278!)niebyabymoliwa.
Rok1927wybraamzdwchpodstawowychpowodw.Popierwszebytoczaswzmoonejpracy
http://www.polisemia.com.pl/numeryczasopisma/numer120101/osobowoscopisanawlistach
1/11
26.07.2015
twrczej Witkacego: publikacja Poegnania jesieni, pisanie Nienasycenia, pocztek dziaalnoci

krytycznej na wiksz ni dotychczas skal, dziaalno w ramach Firmy Portretowej S.I.
Witkiewicz, retrospektywna wystawa w Warszawie i teatralna realizacja jego dramatu[5]. Po
drugie, moe nawet waniejsze, jest to rok wielkiego k r y zy s u osobistego twrcy, ktry nie
pozostabezwpywunaepistolografitegookresu.Jutawstpnaselekcjasprawia,ewikszym
zainteresowaniemdarzybdproblemyautokreacji,autoterapiiczyJatwrcy,mniejszymza
innowacyjnojzykowczygryzkonwencjlistu[6].
Kreacja(zac.creare)totworzenie,ustanawianie,stwarzanie,wybieranie[7],czylibezwtpienia
aktywnoci przypisane jednostce twrczej, co wicej takiej, ktra odczuwa potrzeb okrelenia
wasnych cech, miejsca w spoeczestwie, roli spoecznej czy artystycznej. Witkacy by bardzo
skupiony na sobie, na potrzebie wyrazistego zaznaczenia swojej osobowoci, ale rwnie
okrelenia jej w jak najbardziej precyzyjny sposb. W listach do ony widoczne jest nieustanne
poszukiwanie odpowiedniej formy czy jakoci, w ktrej mgby zrealizowa si moliwie jak
najpeniej.AndrzejZawadzkiwtekcienatematpodmiotuliterackiegotakpiszeopodmiotowoci
nowoczesnej:
Pozbawionaoparciawuniwersalnych,ponadindywidualnychmodelachja,naktrychmogabysibezpieczniewzorowa,
zmuszona jest do podjcia ciaru swej jednostkowoci i niepowtarzalnoci, do ponawiania nieustannie wysiku
au t okr eac j i .(podkr.O.S.)[8]
Torozpoznaniewydajesiidealnieopisywasytuacj,ktrWitkacyopisujewlistach.Jednostka
wybitnieindywidualna(amoewrczsolipsystyczna),jakbezwtpieniabyWitkacy,niemoei
nie chce przyjmowa gotowych wzorcw wypracowanych w tradycji. Z jednej strony s one
niewystarczajce do wyraenia skomplikowanej osobowoci, ktra nie daje si zamkn w
uniwersalizujcychmodelach,zdrugiejzaproduktykulturoweskuteczniehamujkreatywno
czowieka. Niekonieczna jest wtedy jego aktywno samozwrotna, nie powstaj warunki
sprzyjajcestwarzaniusiebie,acozatymidziewykorzystywaniuindywidualnejenergiitwrczeji
cigemu poszukiwaniu nowych rodkw wyrazu, ktre byyby odpowiednie dla osobowoci
twrcy. Witkacy nieustannie zmienia si pod wpywem wielu, bardzo rnorodnych czynnikw.
Czsto pozornie mao istotne sprawy staj si impulsem do podjcia decyzji o wprowadzeniu
wielkichzmianwyciu.Piszenaprzykad:
Jestempotwornienieszczliwy.()Trzebazrobieksperymenttego yc i a n a n ow yc h p od s t aw ac h ,boteoretycznie
do niczego nie dojdziemy. () Ja musz strasznie p r ac ow a n ad s ob , aby si podnie z otchani, w ktr si
stoczyemjestemzupeniezniechconydoycia.(podkr.O.S.)[9]
Witkacynieustanniezmagasizciaremswojejskomplikowanejosobowoci,nigdyniedajeza
wygran, nie poddaje si w obliczu doznawanych poraek. Jego ycie to nieprzerwane
doskonaleniesinawszystkichpolach,takjaktosamujnieustannapracanadsob.Jestto
bardzo widoczne w relacjach z bliskimi (szczeglnie z on), ktre stara si doprowadzi do jak
najlepszegostanu.Niepozwalajednakwadnymstopniuingerowawswojedecyzje,piszetak:
I to, e Ci kocham, jest z aw s z e prawd, tylko nienawidz Ci wtedy, jeli stajesz si dla mnie symbolem wyrzeczenia
si.Jasisammogwyrzekadlawasnejdoskonaoci,aleniemogtegorobidlakogo,bogowtedynienawidz[10].
Witkacy bardzo dobitnie daje do zrozumienia, e zmiany w swoim yciu wprowadza wycznie z
wasnej woli, w wyniku wasnych przemyle i decyzji. I tak, jak nie mieci si w adnym
modelu, ktry proponowaa mu kultura, tak nie potrafi zgodzi si na narzucon mu, choby
przez najblisz osob, form ksztatowania siebie. I jak wida nie o konkretne zmiany czy
propozycjechodzio,leczosamfaktnarzuceniaichzzewntrz.
Wielokrotnie wskazywana przez badaczy swoista asceza Witkacego miaa prowadzi do
zagbienia mitycznej Tajemnicy i uzyskania wikszej samowiadomoci[11]. Ciekawe jest
jednak, czy Witkacy deklaracje w listach (cykliczne rozpoczynanie Nowego ycia Na Wielk
Skal) traktowa jako opis dziaa, ktre podj lub podejmuje, czy te traktuje je jako
performatywy,awicprzyjmuje,ejeelideklarujerozpoczcienowegoycia,onorzeczywicie
takim si stanie? Co wicej, Ryszard Nycz, referujc stanowisko Johna Austina dotyczce aktw
performatywnych,wTekstowymwieciepisze:
Jak wiadomo, Austin rozpoczyna swe dociekania od rozrnienia dwch klas wypowiedzi: konstatyww, czyli zwykych
wypowiedzi,ktremogbyprawdziwebdfaszywe,orazperformatyww(),ktreniepodpadajpodtokryterium,a
wypowiadanie jest tu zarazem wykonywaniem tego, o czym mowa. Kryterium prawdy/faszu wskazuje na relacj, ktra
zawsze obowizuje kryterium stosownoci/niestosownoci, ktremu podlegaj performatywy, ma natomiast charakter
spoecznej konwencji, zinstytucjonalizowanego uznania zmieni si moe zatem wraz ze zmian warunkw
wypowiedzi[12].
Jeeli zatem uzna wypowiedzi Witkacego dotyczce radykalnych zmian, ktre wprowadza w
ycie, za wypowiedzi performatywne, odsuniemy zagroenie, ktre powstaje, gdy sprbujemy
okreliichprawdziwo.Niesposbbowiemstwierdzi,czyWitkacycyniczniemanipulowaon,
czy te istotnie ycie zmienia, choby we wasnym przekonaniu. Z jednej strony zakada si, e
istniejewieleczynnikwwarunkujcychskuteczno,aletakemoliwo,aktuperformatywnego
2/11
26.07.2015
(jakchobyrytuachrztu,mianowania),zdrugiejzazdaniaetyczneczyteegzystencjalnetake
uznaje si za performatywy[13]. Przekonania Witkacego nie do, e s bezsprzecznie
egzystencjalne, to wydaje si take, e znaczenie spoecznej konwencji, ktr podkrela Austin,
jest w tym przypadku wyjtkowo due. Odnoszc si do projektu Witkacego nieco bardziej
krytycznie, naleao by zapyta: czy Witkacy obwieszczajc (bo w takim to przecie byo
utrzymanetonie)pocztekNowegoyciamiaprzekonanie,eniejesttodeklaracjawica?Na
pewno w pewnym sensie tak byo. Warto zauway, e, poza rzucaniem palenia i picia, nie
podejmuje waciwie adnych krokw, ktre miayby wprowadzi jakiekolwiek wiksze zmiany.
Takebrakakceptacjiszczeglniedlapreferowanegoprzezniegostyluyciazestronyony,z
ktr yje w separacji ju dwa lata[14], mg skania go do podejmowania takich niewicych
zobowiza. ona nie braa zbyt powanie deklaracji swojego Stasia, do ktrych podchodzia
(jak mona si zorientowa po reakcjach ma) z daleko posunit ostronoci. Witkacy majc
wiadomo, e nie bdzie musia nigdy odpowiada za niespenienie obietnic, mg swobodnie
yczysobieNowegoycia.WartotuprzywoasynnytekstPauladeMana:
Zakadamy, e ycie rodzi autobiografi, tak jak jaki czyn rodzi skutki czy nie moemy przyj, jako rwnie
uzasadnionego,zaoenia,eprzedsiwzicieautobiograficznemoesamotworzyycie,decydowaonim,iewszystko,
co autor czyni, podyktowane jest technicznymi wymogami portretowania samego siebie, a zatem e okrelaj to we
wszystkichaspektachmoliwociobranegoprzezerodkawypowiedzi[15]?
Czymonabyzatemprzyj,eWitkacypodejmowaprbyzmienieniaswojegoycia,abymco
tym opowiedzie? Wydaje si to prawdopodobne z kilku co najmniej powodw. Listopisanie
Witkacego nie mogo oby si bez pewnej staej dynamiki, zarwno opisywanych zdarze, jak i
emocji. Jego portret, jakkolwiek peny sprzecznoci, wydaje si by dokadnie przemylany i, co
mona zauway rwnie w innych wiadectwach biograficznych, konsekwentny. Warto si
zastanowi take, czy ta niebywaa stao eskalacji uczu (Witkacy wydawa si odczuwa, a
moe opisywa, wycznie skrajne emocje) nie bya podyktowana koniecznoci spenienia
zamysu autobiograficznego, a co za tym idzie, czy jego emocjonalno nie funkcjonowaa w
cisej zalenoci z opow i adani e m s i e bi e w listach. Deklaracje Witkacego maj te cechy
autoterapeutyczne z wielu powodw. Po pierwsze Witkacy niewtpliwie czu si lepiej wiedzc
(wiedzc,ektowie?),ezaczynanowyrozdziawyciu[16],podrugiezyskiwanadziejna
lepszestosunkizon,apotrzeciewreszciemiapoczuciezerwaniazdotychczasowymyciem,
co pozwalao mu na tworzenie nowego planu dziaania, bynajmniej nie tylko na polu
artystycznym.
Ryszard Nycz w swoich rozpoznaniach na temat literackich wypowiedzi autobiograficznych
wskazuje:
Tekstualizacja nadaje bowiem sens rozproszonej caoci yciowych dziaa, narzucajc selekcj i uporzdkowanie, ktre
maskuje i znieksztaca rdow boso jednostki. () Nawet najprostsze konwencje autobiograficznego pisarstwa
zawieraj rodzaj swoistych scenariuszy, pozwalajcych wydarzenia codziennego ycia zespoli w sie powiza
skupionychwokja,dziaajcegomniejczybardziejcelowo[17].
Czy zatem epistolografi Witkacego, ktrej przecie nie porzuci do ostatnich dni ycia, mona
uzna za prby s c al e ni a os obow o c i , uzyskania jednolitego sensu, ktry musia by opisany,
aby zaistnie? A moe musia mie poczucie cigego rozwoju, wiadomo gbokiego sensu
ycia, ktrego zwieczeniem bdzie odkrycie Tajemnicy Istnienia? ycie jako summa
rozproszonych zdarze i sensw nie byo przez Witkacego w adnym razie podane. Kiedy
wielokrotnie pisze, e jest rozbity[18], bez wtpienia nie czyni z tego inspiracji, przeciwnie
cigle walczy o jedno, ktra ma mu da peni satysfakcji[19]. Andrzej Zawadzki w swoich
dalszychrozwaaniachopodmiociepisze:
Poznanie siebie nie dokonuje si w procesie biernej kontemplacji, obserwacji tego, co w podmiocie dane. Jest natomiast
interpretacj,wykadaniem.()Poznanietodokonujesiwprocesienieustannejau t okr eac j i konstruujcswjwiat,
rzeczywisto,podmiotkonstruujetymsamymsiebie.(podkr.O.S.)[20]
Trudno znale lepszy przykad cigle aktywnego podmiotu, ktry nieprzerwanie zmienia,
reorganizuje i analizuje swoj osobowo i rzeczywisto Witkacy prowadzi zabjczo wrcz
aktywne ycie, nie tylko na polu towarzyskim czy artystycznym. Wkada wiele energii w
eksperymentalnebadanianadskutkamidziaanianarkotykw,badaludzkkondycjopierajcsi
na najnowszych osigniciach psychoanalizy, czego owocem jest ksika Narkotyki. Niemyte
dusze. Filozofia pasjonuje go cae ycie, j te uwaa za najwaniejsz i jedyn powan
spord dziedzin, ktrymi si zajmuje. Pisze Pojcia i twierdzenia implikowane przez pojcie
Istnienia,opracowujewasneteorie,ktreprezentujewmniejszychpracach.Rwniejegoutwory
literackie, z czego czsto czyniono zarzut, przepenione s refleksjami filozoficznymi. To
uzmysawia, jak istotna dla Witkacego bya szeroko zakrojona refleksja nad czowiekiem, jego
kondycj i przyszoci. Wszystko to wydaje si implikowa refleksj nad samym sob albo
odwrotnie[21]namysnadsobjestprzyczynkiemdorozwaanadkondycjludzkoci.Witkacy
cigleinterpretujeswojedziaania,wypowiedzipoddajeanalizom,krytycznezdanianaswjtemat
traktujezprzesadnwrczpodejrzliwoci.Sytuacjeuropejskiejcywilizacjirozwaaniemaljak
3/11
26.07.2015
osobisteproblemy,cowiadczymoebezwtpieniaomimowolnymzaangaowaniuspoecznym.
Wrcupadekkulturyimechanizacjspoeczestwa,Witkacymidzywierszamiopowiadateo
swoich osobistych lkach. Nie wyobraa sobie miejsca dla siebie w takim spoeczestwie, stara
sizatem,nawszelkiedostpnemusposoby,zapobiectemu,cozwieszczpowagprzewidywai
gosi.
Witkacybycigleniepewnyswoichuczu,domagasiciglejasnychdeklaracjimiociodony.
Nieustanniemiapoczucier ozdar c i a, ktre jednak mona uzna za znami epoki, w ktrej y,
za jeden z objaww, mwic po Heglowsku, ducha czasu. Gdyby jego osobowo dawaa si
opanowa i uj w ramy proponowane przez kultur, nie odczuwaby takiego blu, ktry
wywoywaywszelkieambiwalencje:
Przeciganiestrunymusimniedoprowadzidobzika,bojaws p r z ec z n o c i uczuystaleniemog.(podkr.O.S.)
[22]
Wida zatem wyranie, e ani rozbicie, ani niepewno na jakimkolwiek polu nie byy przez
Witkacegostanamipodanymi.yciebezsolidnychpodstawtraciodlaniegosens.Gdyczusi
niepewny i traci punkt odniesienia, wpada w rozpacz. Jego katastrofizm mona take w ten
sposbodczytywa:jakolkprzedwiatembezfundamentw[23]. Kierkegaardowska rozpacz z
powodubyciasobiwstosunkudosiebie[24]jestrozpoznaniem,ktrejestbardzouzasadnione
w odniesieniu do stanu Witkacego, ktry nie godzi si na wasn, frustrujc, niedoskonao, i
robi wszystko, eby przekroczy siebie. Jeeli dopowiedzie, e stosunek do spoeczestwa,
nawetmunajbliszego,bywjegoprzypadku,conajmniejambiwalentny,bozjednejstronyby
czowiekiembardzozaangaowanymwycietowarzyskie,zdrugiejzawielokrotniepisa:
Ludziesokropnebydlta.Izolujsicorazbardziej.Czekamniendza,chorobaimier.Nicwicej[26].
to okae si, e uzyskujemy niebywale skomplikowany obraz osobowoci czowieka, ktry,

upraszczajc znacznie, by jednoczenie rozbity w bardzo nowoczesnym znaczeniu kryzysu
podmiotu[27] i zarazem dy do uzyskania pozycji artysty, ktra przypisana jest tradycji
romantycznej.
Pojawia si te pytanie, bodaj najwaniejsze w kontekcie tej niezwykej epistolografii, czy
Witkacy opi s y w a swoj osobowo, a wic swoje zwyczaje, refleksje, teorie i plany, czy te
pi s a j , a wic nadawa jej ksztat dopiero w akcie pisania? Jak wskazywa Ryszard Nycz,
tekstualizacja musi zawiera selekcj i uporzdkowanie, co prowadzi w sposb oczywisty do
usunicia jednych elementw, a tym samym marginalizowania ich znaczenia ju na etapie
wyborw, i wprowadzenia innych, ktre podczas opisywania (w choby najbardziej realistyczny
sposb) s ju ich interpretacj. Kiedy Witkacy odtwarza wybrane fragmenty codziennoci,
przedstawia swoje refleksje na wszelkie tematy w bardzo emocjonalny sposb i zwierza si z
najbardziej intymnych spraw, tworzy, a wic (nomen omen) kreuje swj obraz tak, aby mu
odpowiada w moliwie najwikszym stopniu i oddawa podany sens. Nawet w sytuacjach, gdy
opisuje orgie i papojki, ktrych ona nie toleruje, w pewnym sensie zabezpiecza sens,
natychmiast interpretujc zdarzenia, wprowadzajc oceny innych osb, itd., tak, aby nie
pozostawi jej miejsca na wasne wnioski. Anna Miciska listy Witkacego nazwaa
autobiograficznpowiecipsychologiczn[28],czyzatemwtymkontekciemonamwioich
celowymuksztatowaniutak,abycaobyainterpretowalnawramach,ktrewytyczyichautor?
Wydaje si, e i to nie jest wykluczone. Zgodnie z tym, co pisze rwnie Ryszard Nycz, Witkacy
realizujekonkretne,jakkolwiekwjegoprzypadkuzmodyfikowaneiprzystosowanedoosobowoci,
scenariuszeprzewidzianewkulturzeispoeczestwie.Wydajesi,enajtrafniejwodniesieniudo
WitkacegorozpoznajetenproblemMariaAnnaPotocka:
Witkacy wyczuwa w sobie przerne napicia, od najbardziej biologicznych do najbardziej spirytualnych. I tym
wszystkim napiciom prbowa stworzy adekwatne pola uwolnienia, realizacji i rozwoju. () wyzwoli zwierz
biologiczne,czowiekapojedynczego,czowiekaniespoecznego()czowiekaliterackiegoiwkocuczowiekazderzonego
zbezsensem[29].
Co istotne, adna z tych rl nie moga sta w sprzecznoci z pozostaymi, miay si uzupenia i
wzajemniekomentowa,moenawetinterpretowa.KiedyWitkacystwierdza,eCzystaFormaw
malarstwie si wyczerpaa porzuca j, przerywa te na kilka lat pisanie dramatw (powodw
moemy si domyla). Zaraz po zakoczeniu Poegnania jesieni, pisze bardzo podobne
konstrukcyjnieNienasycenie. Wszystko to jest potwierdzeniem przekonania, e Witkacy z jednej
strony dy za wszelk cen do doskonaoci[30], z drugiej za nie pozwala si zamkn w
sztywnymmodelu,chobynawetartysty.Niestoitorzeczjasnawopozycjidodoskonaleniasi
przeciwnie:wydajesi,emoesiwrczwzajemniewarunkowa.
Wielomedialno, ale te wyzwolenie od rygorw wyznaczanych przez twrczo oficjaln
(wiadomie pomijam tu, eufemistycznie rzecz ujmujc, niesubordynacj Witkacego w tym
zakresie), jakie dawao mu pisanie prywatnych listw czy fotografowanie (take wycznie dla
celw prywatnych), wydaje si by symptomem, co najmniej dwch istotnych procesw. Po
4/11
26.07.2015
pierwsze jest to poczucie niewystarczalnoci adnego z dostpnych mediw, adnej roli

spoecznej,aleteadnejkreacji.adnejnieuznawazadoskonaczychobysatysfakcjonujc,
a to skaniao go z kolei do cigego podejmowania, jak pisa Andrzej Zawadzki, wysiku
autokreacji.Apodrugie,ituznwodwoamsidotekstuMariiPotockiej:
WspucinieWitkacegoniemonawskazaanijednegoarcydziea,amimotonadcaociunosisiauragenialnoci.Jej
nonikmusiistniegdziepoza,araczejpomidzydzieami.Istniejewprzemyconejpoprzeznieosobowoci.()Twrca
osobowoci nie dba o jako dzie, poniewa nie s one celem. Dzieem docelowym jest opanowanie ycia,
przemodelowanieiusprawnieniejegouwarunkowapodktemwasnej,niepokornejosobowoci.[31]
Witkacyodczuwaprawdopodobniepotrzebuobecnieniasiwkadymdziele,wkadymokruchu
rzeczywistoci dawa wiadectwo swojej obecnoci. Jego osobowo moga si uwidoczni pod
warunkiem wanie cigej kreacji, ktra w przypadku artysty najdoskonalej realizuje si w
sztuce,listachczynawetspotkaniachtowarzyskich.
Wane jest take to, e Witkacy podejmuje cige prby s am ook r e l e ni a, ktre chce osign
poprzez nieustajce autorefleksje, ktre odsuwa tylko wtedy, gdy staj si nieznone, nie
przynoszpodanychefektwistajsiniemoliwedotwrczegospoytkowania,towarzyszce
rozpoznaniomswoichstanwemocjonalnychinastrojw.Wjednymzlistwpisze:
Ale jeli dugi czas pozostawisz mnie w rozpaczy samego, to nie wiem, do jakich t r an s f or mac j i stan si zdolny i co
zrobi.()T r ac p oc z u c i e t eg o, ki m j es t em.Ddozapenieniaczasu,bogdysizastanawiamnadwszystkim,
torzucasinamniekrciek.ChciabymprzynastpnymwidzeniusiprzedstawiCisijakocakiemktoinny.(podkr.
O.S.)[32]
Te wielkie potrzeby okrelenia siebie wobec innych i stworzenia jasnego przekazu byy dla
Witkacego zarwno inspirujce, jak i frustrujce. Kiedy nie mg speni wymaga, ktre sam
przed sob postawi by na skraju rozpaczy, kiedy ze swoj rozpacz zostawa sam popada
niemal w szalestwo. Ta niebywaa potrzeba jednoci osobowoci (moe take to mia na myli
piszc o jednoci w wieloci?), ale te zdolno do niemal kadej zmiany wewntrznej czy te
zewntrznej[33], wiadcz o tym, jak wany by dla niego wasny wizerunek, zarwno ten
widoczny dla innych, jak i tworzony dla samego siebie. Zdolno do transformacji dowodzi take
pewnego zatarcia granic tosamoci, gdzie podmiot jest jednoczenie transgresyjny i
transwersalny[34], co daje mu szerokie pole autorefleksji i nieograniczone moliwoci
autokreacji. Niesie za sob jednak problem rozbicia, niepewnoci i cigy wymg twrczej pracy
Ja.
Witkacy obserwowa siebie, malowa autoportrety, robi sobie zdjcia, portretowa siebie w
utworach literackich[35], a co mnie w tym momencie najbardziej interesuje ze swojej
osobowoci uczyni gwny temat listw do ony. Nie sposb powiedzie, czy Witkacy by
autentyczny, czy kreacja jest dla niego satysfakcjonujca, gdy ujawnia pewne cechy jego
osobowoci, czy gdy je tworzy. Czy jaka kreacja bya dla niego w jakim stopniu
satysfakcjonujcaitojpoddawacigymtransformacj(tunaleaobywskazaprawdopodobnie
na narodzenie Witkacego jako projektu Stanisawa Ignacego Witkiewicza), czy te istnia w
pewnym sensie pomidzy tymi kreacjami, tak jak pomidzy minami uwiecznionymi na
fotografiach? Wydaje si, e druga propozycja, jakkolwiek trudniejsza do obronienia, daje nieco
bardziejadekwatnyopisdynamicznejosobowociWitkacego.
Niemono samookrelenia czy poraajce spostrzeenie, e traci si poczucie tego, kim si
jest byy dla niego druzgoccymi przeyciami. Nijako i trwanie w martwym punkcie byy dla
niego cakowicie nie do przyjcia, zawsze wtedy rozwaa moliwo popenienia samobjstwa,
ktra jak pisze Anna Maria Potocka, byo dla niego wentylem bezpieczestwa[36],
zapewniajcymciglewysokjakoprojektuWitkacy.Itakwliciepisze:
Nie mam co pisa, bo ca si zuywam na op an ow an i e s i eb i e. Wczoraj miaem napad met[afizycznej] nudy tak
strasznej,emgbymsizabialeniechciaem.(podkr.O.S.)[37]
Gdystwierdza,eznajdujesiwaniewtakimpunkcie,robiwszystko,bardzoczstozprzesad
i zachowaniem na granicy obdu, eby odzyska boso, istot siebie, a wic t podan i
akceptowalnkreacj.MariaPotockatakcharakteryzujesytuacjWitkacego:
() nieustanne denie do doskonaoci (wedug przepisu wasnego) i ciga, zaskakujca w swej radykalnoci walka o
samegosiebie.Odtegomomentuuprawnionastaasijedyniekreacja[38].
Moe si wrcz wydawa, e problemem dla Witkacego byy jego wasne wyobraenia na swj
temat, a w konsekwencji niemono sprostania im. Cae ycie mczy i wyprbowywa siebie i
innych, bada granice ludzkiej wytrzymaoci, a wszystko po to, aby dowiedzie si o sobie jak
najwicej.TakdalekopoprowadzoneeksperymentyzJaniemogbydysfunkcjonalne.Wydaje
si, e Witkacy oczekiwa od siebie, e uda mu si odsoni Tajemnic Istnienia (ktrej
poszukiwaniompodporzdkowacaswojtwrczo)wsobiesamym.Doprowadzajcwszystko
donajbardziejskrajnychformwyrazu,niemgWitkacyniemiejednoczeniezamiarustworzy
5/11
26.07.2015
siebie takim, jakim chciaby by widziany przez innych. Wielokrotnie przecie podkrela due
znaczenie ich obecnoci, akceptacji i zainteresowania wobec jego przedsiwzi. W listach do
ony cigle pisze o tym, jak bardzo potrzebuje jej aprobaty i wsparcia w nowych projektach i
nieustajcymrozpoczynaniuNowegoycia[39].
WspominanyjuprzezemnieproblemobecnociiznaczeniainnychludziwyciuWitkacego,zdaje
si wyania w wikszoci listw. Wielokrotnie pojawia si wszechobecna matka[40] Maria
Witkiewiczowa, inne osoby z rodziny czy przyjaciele. Zdarza si rwnie, e ona jest
poredniczk w kontaktach z przyjacimi Witkacego w Warszawie Tadeuszem i Zofi
eleskimi, czsto take z wydawcami jego ksiek. Jednak to Jadwiga jest dla niego
najwaniejsz osob, to do niej pisze niemal codziennie, zwierza si z wszelkich problemw. To
poktniachzninajbardziejrozpacza,domagasicigegokontaktu,ktry,zpowoduznacznej
odlegocidzielcejmaonkw,moliwyjesttylkodzikikorespondencji.Monawysnuwniosek,
e listy, poza terapeutyczn funkcj, ktr najwyraniej peniy dla Witkacego, byy medium,
ktre decydowao o moliwoci istnienia maestwa. Maonkowie mieszkali razem bardzo
krtko, po przeprowadzce Jadwigi do Warszawy nastpoway serie zerwa i separacji, jednak
kontakt nigdy ostatecznie nie usta. Wydaje si, e listy, telegramy i pocztwki s zapi s e m i
wiadectwem zwizku, a jednoczenie jego pi s ani e m . W sytuacji braku cigego kontaktu
bezporedniego, wi ksztatuje si wanie na podstawie kontaktu nawizywanego za
porednictwem listw. Jest to sytuacja niezwyka, nieznajdujca swojego odpowiednika w zbyt
wielu znanych przypadkach. Dla uzyskania janiejszego obrazu problemu, warto zada sobie
nastpujce pytanie: czy maestwo Witkiewiczw istniaoby, gdyby nie ich korespondencja?
Oczywicie mogoby istnie, znane s przecie (nomen omen) papierowe maestwa. W ich
przypadku,nawetsamaformuaoznaczacozupenieinnego.Jesttomaestwo,ktreistniaon
a papierze i dzi k i papierowi. Trwao, mimo odlegoci, zdrad, ktni, niezgodnoci
temperamentw i charakterw. Moe tylko w takiej formie poredniego kontaktu, ktry
sprawia,eJadwiganiebyanaocznymwiadkiemzdrad,ajedynieczytaawyznaniaiopowieci
ma na ten temat maestwo mogo przetrwa. Mona zatem wnioskowa, e Witkacy z
jednej strony opi s uj e onie siebie, ale z drugiej konstruuje swj obraz dla niej, czynic j
jedynym[41]odbiorc,wiadkiemiwspuczestnikiemtej,jakeniezwykejitrudnej,kreacji.
Naleypamita,enieznamylistwJadwigi.Jejobrazkonstytuujesiniemalwyczniepoprzez
to, jak funkcjonuje w opiniach ma. Tym samym, wypowiedzi Witkacego odnoszce si do
Jadwigi, s jedynym rdem (oczywicie poza Wspomnieniami o Stanisawie Ignacym
Witkiewiczu), na ktrym moemy opiera pogldy na jej temat, niejako domylajc si
odpowiedzi na znane nam listy. To wbrew pozorom bardzo znaczca i symboliczna sytuacja. Z
wielu listw wiemy przecie, e Witkacy uwaa si za tw r c Jadwigi, co w interpretacjach
badaczyczstobyoprzyrwnywanedomituoPigmalionie[42].Czyjednaknapewnobyotak,e
ona bya w peni posuszna Witkacemu, ktry autorytarnie decydowa o jej losie? W wietle
omawianych listw, a wic z 1927 roku, wyglda to nieco inaczej. Owszem, Witkacy stara si
wymcnaniejodwiedziny,daich,szantaujej,grozisamobjstwem,jednakbezskutecznie.
Jadwiga jest bardzo dugo nieugita i nie decyduje si na przyjazd do cierpicego ma. Posu
sikilkomacytatami:
4. Nie bd si rozwodzi nad moim stanem, bo wida, nic Ci to nie obchodzi. 5. Za tydzie przekrc si na pewno
zupenie albo sfiksuj z powodu sprzecznych stanw psychicznych. 6. J e l i n i e mo es z przyjecha to trudno. 7.
SpodziewaemsiCiebiedzi[43].
Jelimnieopucisz,zgin.Musimysipogodzi[44].
Jeli mnie opucisz, bdziesz miaa ciki grzech na sumieniu, a sama mwia Matce i pisaa do Ojca, e oprcz mnie
nikogoniemasz[45].
W obliczu takich wypowiedzi, nasuwa si pytanie, czy w przypadku tak egocentrycznego

zachowania, moliwa jest jakakolwiek rwnowaga w maestwie? Prawdopodobnie nie, ale nie
partnerstwo i harmonia miay by celem zwizku. Wielokrotnie podkrela si, e to
maoestwo, jak je okrela Witkacy, byo raczej przyjani ni mioci. Nieobecna
seksualno musiaa by wielkim problemem dla obdarzonego tak wielkim temperamentem
Witkacego.PolatachJadwigaznaiwnwrczszczerociwyzna:
Byajeszczebardzowanaprzeszkodawosigniciuharmoniiwnaszymmaestwie.Stabyerotomanemiwicejni
erotomanem uwaa przeycia seksualne z osob kochan za co bardzo piknego i istotnego. Ja, niestety, mimo
pozorwwampa,byampozbawionatemperamentu[46].
Witkacyrozwizywatenproblemwbardzodlasiebiewaciwysposbwdawasiwromanse.
A to z kolei byo duym problemem dla Jadwigi. To zamknite koo byo wielokrotnie tematem
rozwaaWitkacegowlistach.Znieskrywanymrozczarowaniempiszenaprzykad:
AchgdybyTychciaazrozumiewartoprawdziwdlanasdlasiebiewprzyszoci,anieniszczytego,coistotnew
imifikcjibodlaCiebieniemanamitnoci,tylkofikcjawasnoci[47].
6/11
26.07.2015
Spekulacje, czy gdyby Jadwiga speniaa oczekiwania Witkacego, to ten nie byby tak skonny do
zdrad, wydaj si bezzasadne. Waniejsze jest to, jak rol penia dla niego ona i dlaczego
potrzebowa
jej
cigej,
choby
listownej,
obecnoci
czy
rzeczywicie
zasada
niewspodczuwania[48]obowizywaatakewkontaktachzni?
W622upadkachBungatytuowyBungo,czstozestawianyzWitkacym,mwi:
Ja ludzi, pewnych ludzi, albo kocham i s oni dla mnie czym w yciu, albo ich traktuj artystycznie. Wtedy pozwalam
sobienawszystko[49].
Zdanie to moe by uwaane za kwintesencj pogldw Witkacego na sprawy towarzyskie i

uczuciowe. Bo jeli przyjrze si dokadnie, kto i dlaczego uwaa go za towarzyskiego sadyst,
kpiarzaibazna,ktrywcigawswojegryiwykorzystujeinnychludzi,zauwaymy,eniebyyto
dlaniegoosobyistotne[50].Gdyjednakchodziobliskoznimzwizanekobietyczyrodzin,ana
mylimamtugwniematk,sytuacjaprezentujesizgoainaczej.Nietwierdztymsamym,e
byonusunymmemipokornymsynem,boprzeciewadnymwypadkutakniebyo.Wydaje
sijednak,erelacjetebyynatyleskomplikowanemoezpowoduzaangaowaniaWitkacego
e nie sposb precyzyjne i jednoznacznie dookreli ich istot. Warto moe w tym miejscu
przytoczy dwa fragmenty wspomnie pierwsze s autorstwa Marii Kasprowiczowej, drugie, co
znaczce,WitoldaGombrowicza:
Witkiewicz by zdolny do przyjani, i to wiernej i wytrwaej. Czowiek go naprawd obchodzi, moe wanie dziki temu
mggoatwozranilubdotkn.Witkiewiczlubiczynnieinterweniowawlosyiyciebliskichmuludzi[51].
On nigdy nie by w stanie spoczynku, zawsze naprony, drczcy siebie i innych nieustannym aktorstwem, dz
epatowaniaiskupiananasobieuwagi,wieczniebawicysiokrutnieibolenieludmi[52].
Mimo wielkich rnic, jakie dziel te dwie opinie, istnieje swego rodzaju wsplny mianownik
cech dostrzeganych u Witkacego jest nim potrzeba posiadania wpywu na innych ludzi. Czy
Witkacy k r e ow a zachowania swoich towarzyszy? Na pewno mia wiadomo, jakie reakcje
wywoajegoprowokacyjniezachowanie.Czybyytojednakzabawymajcenaceluranienieczy
krzywdzenieludzi?Codotegoniejestemprzekonana.Monaodniewraenie,gwniewwyniku
lekturylistw,eWitkacychciamiepoczuciepanow ani anadsytuacj,nadswoimirelacjamiz
bliskimi, tak, aby to on decydowa o ich ostatecznym ksztacie. Oczywicie nie wyklucza to, e
byytozabiegibolesne,niemniej,niewydajesi,abyzadawanieblubyocelemWitkacego.By
to raczej efekt uboczny eksperymentw, ktre realizowa podczas kolejnych kreacji. Nie inaczej
problem wyglda w odniesieniu do Jadwigi, dla ktrej pragnie wszystkiego, co najlepsze. W
jednymzlistwpisze:
Mog Ci gwarantowa, e bd niewymuszenie dobry poza tym nie mog odpowiada za kad mi n , jako e jestem
czowiekwida(widajaknadoni)nienormalny.(podkr.O.S.)[53]
CzynaleyzatemuwaaWitkacegozadobregoczowieka,ktrynadsobzwyczajnieniepanuje
i wtedy krzywdzi swoich bliskich? Wydaje si, e nie jest to a tak proste. Micha Pawe
MarkowskiominachWitkacegotakpisze:
Strojcminy,Witkacyniebudujenawetsobiejakmonabymniemanowychtosamoci.Niestajesikimi n n ym.
Raczej stara si znale pozycj, ktra wyprzedzaaby jego (i jakkolwiek inn) tosamo i ktra dawaaby szans
wymkn si temu, co jest zawsze takie samo i niezmienne.() Miny to lady c z ys t ej p ot en c j al n o c i , zagroonej
nieustanniestwardnieniemwksztatostateczny[54].
CzywtakimrazieWitkacyznwboisizamkniciawokrelonymmodelu?Tymrazemmodelu
ma? Takie wraenie niewtpliwie mona odnie. Witkacy z jednej strony deklaruje, e bdzie
dobrym czowiekiem, nie moe jednak, i ma tego pen wiadomo, przewidzie, kim bdzie i
jaka kreacja stanie si wtedy odpowiednia. Mona ten problem sprbowa skonkludowa
nastpujco:Witkacybezwtpieniachce,abyjegoonabyaszczliwa,starasizapewniajej
jaknajlepszatmosfer.Jegostaranianiemogsijednakzrealizowa,poniewanadrodzestoi
jego osobowo, ktra nie pozwala nad sob w peni zapanowa i domaga si podejmowania
cigejaktywnoci,ktrnajprociejmonanazwaautokreacj.Tazkoleiniedajesiwaden
sposbprzewidzie,zanimniezaistnieje.
WartonakoniecrazjeszczeodwoasidokoncepcjiPauladeMana:
Okazujesiwic,erozrnieniemidzyfikcjiautobiografiniesprowadzasidoopozycjialboalbo,leczprowadzido
sytuacji,wktrejniesposbrozstrzygn,czycojestjednym,czydrugim.
idalej:
Autobiografiajestwicinteresujcaniedlatego,ejestwiarygodnymwiadectwemsamopoznaniabonimniejestlecz
dlatego, e wyjtkowo jasno dowodzi niemonoci zamknicia w jak cao (czyli niemonoci powstania) adnego z
takich systemw tekstu, na ktre skadaj si tropologiczne podstawienia. Z jednej bowiem strony autobiografia ()
otwarcie gosi sw struktur poznawcz i tropologiczn, z drugiej za strony w rwnym stopniu pragnie wyrwa si z
ogranicze,jakienakadananitensystem[55].
7/11
26.07.2015
Listopisanie Witkacego wydaje si nie podlega adnym ograniczeniom formalnym czy

konwencjonalnym. Trudno te przyporzdkowa je do jednoznacznych kategorii gdy wskaemy
jakkolwiek, ktra wyda si odpowiednia, przy kolejnym odczytaniu, spojrzeniu z innej
perspektywy czy choby przeczytaniu kolejnego listu, okae si niewystarczajca bd
niebezpiecznie upraszczajca. Take, jak wskaza de Man, nie sposb przyj logik
dwuwartociow,ktraokazujesicakowiciedysfunkcjonalnaimusiustpichobyteoriiaktw
performatywnych. Ta poszatkowana autobiografia, ktr stworzy Witkacy nie daje si take
dookreli przy pomocy niewystarczajco, jak si okazuje, elastycznych okrele. Jeli bowiem
zadamy sobie pytanie, czy Witkacy opi s y w a siebie w listach do ony (cho nie tylko w nich
oczywicie), czy te pi s a siebie, i sprbujemy na nie jednoznacznie odpowiedzie, poniesiemy
porak. Mona przytoczy niezliczon ilo argumentw, co w pewnym uproszczeniu i z
koniecznympominiciemwieluproblemwprbowaamprzedstawiwswojejpracy,zarwnoza
jedn,jakidrugkoncepcj.Wydajesi,ejesttotypowyprzykadaporii,ktrejrozwizywanie
jest bardzo interesujce i twrcze, ale nie moe przynie jednoznacznego wyniku, ktry
wyeliminuje jedn z opcji. Takie rozwaania mog jedynie prowadzi do przesunicia punktu
cikocinaktrzwersji,zaakcentowaniajejwikszegoznaczeniaczypotencjaubadawczego.
Dokadnie tak jest w przypadku Witkacego. O ile opisywanie siebie w listach wydaje si by
oczywiste i jest przyjmowane w sposb automatyczny, o tyle pisanie siebie, jak prbowaam
dowie,bardziejprzystajedojegoosobowoci.PotraktowanieJajakomateriautwrczego,jak
w tytule pracy Marii Anny Potockiej, wykorzystywanego w procesie autokreacji, zakada
samowiadomo podmiotu, potrzeb samodoskonalenia si, a co moe najwaniejsze,
niestandardowe podejcie do siebie i dostrzeenie swojej twrczej roli w rzeczywistoci. Nie
trzeba chyba przekonywa, e wanie tak jednostk by Witkacy. Namys nad samym sob,
prby przekroczenia siebie i nieustajce podejmowanie wysiku autokreacji, zdaj si by
warunkiem jego istnienia, aktywnociami, ktre nadaway sens jego yciu. Wszystko to sprawia,
ejakopodsumowaniemonaprzytoczyzdanieMichaaPawaMarkowskiego:
Witkacy najwikszy miniarz w polskiej sztuce niszczy najgupszy przesd zdrowego rozsdku: e ycie jest takie,
jakiejest,iinnebyniemoe[56].
BIBLIOGRAFIA
Literaturapodmiotu
Witkiewicz S.I., Listy do ony, t. 1., przygotowaa do druku A. Miciska, oprac. J. Degler,
Warszawa2005.
WitkiewiczS.I.,622upadkiBunga,czylidemonicznakobieta,oprac.A.Miciska,Warszawa1992.
Literaturaprzedmiotu
BoskiJ.,OdStasiadoWitkacego,Krakw1997.
Degler J., Kronika ycia i twrczoci Stanisawa Ignacego Witkiewicza, w: idem, Witkacego
portretwielokrotny.Szkiceimateriaydobiografii(19181939),Warszawa2009.
Degler J., Listopisanie Witkacego, w: Witkacy w Polsce i na wiecie, red. M. Skwara, Szczecin
2001.
DeglerJ.,Psychomachiamaeska, w: idem,Witkacego portret wielokrotny. Szkice i materiay
dobiografii(19181939),Warszawa2009.
DeglerJ.,Witkacysieni...
W.Gombrowicz,Wspomnieniapolskie, w: idem,Wspomnienia polskie. Wdrwki po Argentynie,
Krakw1999.
KierkegaardS.,Chorobanamier,prze.J.Iwaszkiewicz,Warszawa1995
Makowiecki A., Witkacy, w: idem, Trzy legendy literackie Przybyszewski, Witkacy,
Gaczyski,Warszawa1980.
ManP.de,Autobiografiajakoodtwarzanie,prze.M.B.Fedewicz,PamitnikLiteracki,1986,z.
2.
Markowski M.P., Witkacy, w: idem, Polska literatura nowoczesna. Lemian, Schulz,
Witkacy,Krakw2007.
MarkowskiM.P.,Witkacy:minynadotchani,w:idem,ycienamiarliteratury,Krakw2009.
8/11
26.07.2015
Miciska A., Autoportret Alcoforado. O korespondencji Stanisawa Ignacego Witkiewicza, w:

eadem,Istnienieposzczeglne:StanisawIgnacyWitkiewicz,Wrocaw2003.
MiciskaA.,Witkacy.ycieitwrczo,Warszawa1991.
Nycz R., Osoba w nowoczesnej literaturze: lady obecnoci, w: idem, Literatura jako trop
rzeczywistoci,Krakw2001.
NyczR.,Tekstowywiat.Poststrukturalizmawiedzaoliteraturze,Warszawa1995,s.36.
Potocka M.A., Antropologia sztuki. Ja jako materia twrczy, w: eadem, Witkacy.
Psychoholizm,Krakw2009.
S.Skwarczyska,Wokteoriilistu(Paradoksy),w:eadem,Pomidzyhistoriateoriliteratury,
Warszawa1975,s.178186.
Sawski F., haso: Kreacja, w: idem, Sownik etymologiczny jzyka polskiego, t. III, Krakw
1966,s.79.
Witkiewiczowa J., Wspomnienia o Stanisawie Ignacym Witkiewiczu, w: Spotkanie z
Witkacym,red.JanuszDegler,JeleniaGra1979.
Zawadzki A., Autor. Podmiot literacki, w: Kulturowa teoria literatury, red. M.P. Markowski, R.
Nycz,Krakw2006.
[1]A.Makowiecki,Witkacy,w:idem,TrzylegendyliterackiePrzybyszewski,Witkacy,Gaczyski,Warszawa1980.
[2]J.Degler,ListopisanieWitkacego,w:WitkacywPolsceinawiecie,red.M.Skwara,Szczecin2001.
[3] A. Miciska, Autoportret Alcoforado. O korespondencji Stanisawa Ignacego Witkiewicza, w: eadem, Istnienie
Poszczeglne:StanisawIgnacyWitkiewicz,Wrocaw2003,s.275.
[4] Nie znamy ani listw Witkacego do ojca, ktre zostay spalone w 1915 roku, ani listw Jadwigi Witkiewiczowej do
ma,ktreprawdopodobniezaginy.
[5]J.Degler,KronikayciaitwrczociStanisawaIgnacegoWitkiewicza,w:idem,Witkacegoportretwielokrotny.Szkice
imateriaydobiografii(19181939),Warszawa2009,s.6167.
[6] Zob. J. Degler, Listopisanie Witkacego... S. Skwarczyska, Wok teorii listu (Paradoksy), w: eadem, Pomidzy
historiateoriliteratury,Warszawa1975,s.178186.
[7]F.Sawski,haso:Kreacja,w:idem,Sowniketymologicznyjzykapolskiego,t.III,Krakw1966,s.79.
[8]A.Zawadzki,Autor. Podmiot literacki, w: Kulturowa teoria literatury, red. M.P. Markowski, R. Nycz, Krakw 2006, s.
225.
[9]S.I.Witkiewicz,Listydoony,t.1.,przygotowaadodrukuA.Miciska,oprac.J.Degler,Warszawa2005,s.179.
[10]Ibidem,s.166.
[11]Zob.J.Boski,OdStasiadoWitkacego,Krakw1997,s.14.
[12]R.Nycz,Tekstowywiat.Poststrukturalizmawiedzaoliteraturze,Warszawa1995,s.36.
[13]Takproblempostrzega(juw1936roku!)naprzykadA.J.AyerwpracyJzyk,prawdailogika.
[14]J.Degler,Witkacysieni,w:Witkacegoportretwielokrotny,s.170171.
[15]P.deMan,Autobiografiajakoodtwarzanie,prze.M.B.Fedewicz,PamitnikLiteracki,1986,z.2.
[16]S.I.Witkiewicz,op.cit.,s.150.
[17] R. Nycz, Osoba w nowoczesnej literaturze: lady obecnoci, w: idem, Literatura jako trop rzeczywistoci, Krakw
2001,s.6364.
[18]S.I.Witkiewicz,Listy,s.137,s.141,s.151,itd.
[19] Wydaje si, e take pisanie Hauptwerku miao by scaleniem, sprowadzeniem caej twrczoci do jednego,
penegodziea.
[20]A.Zawadzki,op.cit.,s.230.
[21]Trudnowistocieorzec,czyWitkacystosujewtymprzypadkudedukcjczyindukcj.
[23]Wtymupatrywapodstawpragmatyzmu,zktregouczyniswojegogwnegowroganapolufilozoficznym.
9/11
26.07.2015
[24]Zob.S.Kierkegaard,Chorobanamier,prze.J.Iwaszkiewicz,Warszawa1995,s.19.
[25]J.Boski,op.cit.,s.22.
[27] M.P. Markowski, Witkacy, w: idem, Polska literatura nowoczesna. Lemian, Schulz, Witkacy, Krakw 2007, s. 297
303.
[28]A.Miciska,AutoportretAlcoforado,op.cit.,s.270.
[29] M.A. Potocka, Antropologia sztuki. Ja jako materia twrczy, w: eadem, Witkacy. Psychoholizm, Krakw 2009, s.
299
[30]Ibidem,s.301.
[31]Ibidem,s.300.
[33]wiadectwemmogbychobyzdjciaWitkacego,naktrychwidocznesjegosynnejuminy.
[34]WskazaanatcechWitkacegom.in.AnnaKrajewskapodczaskonferencjiWitkacy:bliskiczydaleki?, Supsk, 17
19wrzenia2009.
[35] Mam na myli powie 622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta, ale rwnie treci autobiograficzne w innych
utworach.
[36]M.A.Potocka,op.cit.,s.297.
[38]M.A.Potocka,op.cit.,s.297.
[40]WListachznajdujesinawetkilkafragmentwpisanychprzezmatk.
[41]Wielokrotniewspomina,eprzeraagomyl,iktomgbyczytajegolisty.
[42]Mwiotymm.in.J.GondowiczpodczaskonferencjiwSupsku.
[44]Ibidem,s.213.
[45]Ibidem,s.217.
[46]J.Witkiewiczowa,WspomnieniaoStanisawieIgnacymWitkiewiczu,w:SpotkaniezWitkacym,red.J.Degler,Jelenia
Gra1979.
[48]S.Witkiewicz,ListyojcadoWitkacego,w:J.Boski,OdStasiadoWitkacego,op.cit.,s.13.
[49]S.I.Witkiewicz,622upadkiBunga,czylidemonicznakobieta,oprac.A.Miciska,Warszawa1992,s.82.
[50]NajbardziejproblematycznarelacjadotyczychybaznajomocizL.Chwistkiem,jesttojednakzbytobszernytemat,
abygowjakikolwieksposbwtejpracyrozwin.
[51]M.Kasprowiczowa,Niedzielnepopoudnie,w:A.Miciska,Witkacy.ycieitwrczo,Warszawa1991,s.280.
[52] W. Gombrowicz, Wspomnienia polskie, w: idem, Wspomnienia polskie. Wdrwki po Argentynie, Krakw 1999, s.
292.
[54]M.P.Markowski,Witkacy:minynadotchani,w:idem,ycienamiarliteratury,Krakw2009.
[55]P.deMan,op.cit.
[56]Ibidem,s.304.
ABSTRAKT
Autorka rozwaa problem pisania i opisywania osobowoci przez Stanisawa Ignacego
Witkiewicza, przedmiotem zainteresowa czynic Listy do ony z 1927 roku. Na przykadzie
Witkacego, stawia tezy o konstrukcyjnym charakterze osobowoci, kreacji jako aktywnoci
konstytutywnej dla modernistycznego artysty, a take aporetycznym charakterze podmiotowoci
nowoczesnej. Powoujc si na stanowiska Ryszarda Nycza i Andrzeja Zawadzkiego, prbuje
rozway problem podmiotowoci nowoczesnej nie majcej oparcia w uniwersalnych i
tradycyjnychmodelachja,jakrwniekwestisobociczyautorefleksjipodmiotu,majcejna
celu scalenie dowiadcze yciowych czy artystycznych. Przywoujc stanowisko Paula de Mana,
10/11
26.07.2015
wskazuje na przestrze samostanowienia, jak jest autobiografia. Najwaniejszym punktem

rozwaa staje si problem autokreacji, transwersalnoci i performatywnoci podmiotu w stanie
kryzysu, nie traccego jednoczenie marze o silnym, romantycznym modelu artysty. Autorka
uwypukla take problem tworzenia obrazu ja wobec siebie i innych. Witkacy, traktujcy Ja
jakomateriatwrczy,ukazujesiwListachdoonyjakomistrzautokreacji.
Zalogujsi | Ostatniaaktywnowwitrynie | Zgonaduycie | Drukujstron | Technologia WitrynGoogle
11/11

Osobowość (O) Pisana W Listach - Polisemia - Czasopismo Naukowe

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Osobowość (O) Pisana W Listach - Polisemia - Czasopismo Naukowe

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

26.07.

Wok Stanisawa Ignacego Witkiewicza (Witkacego), zarwno za ycia, jak i (a moe

twrczej Witkacego: publikacja Poegnania jesieni, pisanie Nienasycenia, pocztek dziaalnoci

to okae si, e uzyskujemy niebywale skomplikowany obraz osobowoci czowieka, ktry,

pierwsze jest to poczucie niewystarczalnoci adnego z dostpnych mediw, adnej roli

W obliczu takich wypowiedzi, nasuwa si pytanie, czy w przypadku tak egocentrycznego

Zdanie to moe by uwaane za kwintesencj pogldw Witkacego na sprawy towarzyskie i

Listopisanie Witkacego wydaje si nie podlega adnym ograniczeniom formalnym czy

Miciska A., Autoportret Alcoforado. O korespondencji Stanisawa Ignacego Witkiewicza, w:

wskazuje na przestrze samostanowienia, jak jest autobiografia. Najwaniejszym punktem

Zalogujsi | Ostatniaaktywnowwitrynie | Zgonaduycie | Drukujstron | Technologia WitrynGoogle

You might also like