Cezary Ikanowicz, Jan W.

Piekarski

Protokół
dyplomatyczny
-•

dobre obyczaje

Warszawa, listopad 2000

SPIS TREŚCI
Str.
Uwagi wprowadzające 5

I. Protokół dyplomatyczny dawniej i współcześnie 7

II. Dyplomacja i jej funkcje 17
III. Służba zagraniczna RP 37
IV. Mianowanie i akredytacja ambasadora 57
V. Korespondencja w kontaktach międzynarodowych 67
VI. Organizacja oficjalnej wizyty delegacji zagranicznej 79
VII. Protokół obowiązujący na konferencji międzynarodowej 95
VIII. Protokół w NATO i Unii Europejskiej 105
IX. Przyjęcia w dyplomacji i w biznesie 113
X. Dobre obyczaje w kontaktach towarzyskich 137
Uwagi końcowe 151

Indeks haseł podstawowych 152

Bibliografia 154

Załączniki: Wzory pism i not dyplomatycznych

Wzory kart zaproszeniowych.
Przykłady menu.

Aneks:
Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 r.

\
 Przy omawianiu korespondencji dyplomatycznej podano przy/c
bieżącej korespondencji MSZ i placówek dyplomatycznych oraz c
nie stosowanych druków zaproszeń, programów itp.
Tematykę związaną z protokołem dyplomatycznym poszerzor
zaktualizowany zarys struktury i funkcji MSZ oraz resortów zajrr
cych się stosunkami międzynarodowymi, a także funkcji ambas
konsulatów RP, co powinno czytelnikom ułatwić przyszłe kontak
tymi instytucjami.
Na uwagę zasługuje rozdział, wprowadzony w drugim wydaniu, o
wiający protokół w NATO i Unii Europejskiej, co wobec naszych za
gów o przystąpienie do UE może okazać się przydatne osobom int
sującym się i zajmującym problematyką europejską,
Uwzględniając szerokie zainteresowanie podręcznikiem, także wś
pracowników administracji państwowej i samorządowej, oraz przy<
lając się do sugestii naszych Czytelników, zrezygnowaliśmy w ty]
trzeciego wydania ze słów „...w biznesie", pozostawiając jego zasa»
czą treść pt. „Protokół dyplomatyczny i dobre obyczaje", o l
rych piszemy.
Mamy nadzieję, że kolejne wydanie podręcznika, podobnie jak i
przednie, spotka się z zainteresowaniem i życzliwością Czytelnikóu
 I
Protokół dyplomatyczny
dawniej i współcześnie
Współczesna dyplomacja, obok spraw dotyczących bezpieczeństwa mię-
dzynarodowego i kontaktów politycznych w stosunkach dwustronnych oraz
wielostronnych, poświęca wiele uwagi rozwojowi stosunków gospodarczych
i międzynarodowych kontaktów handlowych. W realizacji tych zadań po-
mocna jest znajomość protokołu, zespołu zasad postępowania w stosun-
kach z partnerami zagranicznymi, ukształtowanych historycznie i przyję-
tych zwyczajowo. W świecie dyplomacji czyli w stosunkach między pań-
stwami i ich przedstawicielami, wypracowane zostały w ciągu stuleci zasa-
dy postępowania, wzajemnego odnoszenia się i odpowiedniego traktowa-
nia, które w skrócie nazywa się zasadami protokołu dyplomatycznego.
Z protokołem, zwanym w przeszłości ceremoniałem dworskim lub ety-
kietą dworską spotykamy się od zarania dziejów. Historia dyplomacji i pro-
tokółu dyplomatycznego wiąże się z powstaniem państw i potrzebą utrzy-
mywania stosunków oraz rozwiązywania konfliktów między nimi.
Instytucja posłów była znana już w starożytnej Grecji, podzielonej na wie-
le małych państw-miast wzajemnie wojujących i negocjujących zawarcie po-
koju. Posłami byli kapłani lub wybitni obywatele, filozofowie, poeci, a także
kupcy. Oznaką posła była różdżka oliwna lub laurowa, zwieńczona dwoma
wężami, co było symbolem roztropności i chytrości. Posłom w ich misji to-
warzyszyli heroldowie, a rokowania obok kwestii związanych z pokojem i
odszkodowaniem za zniszczenia wojenne obejmowały także kwestię wymia-
ny jeńców i pochówku zabitych. Poseł posiadał listy uwierzytelniające, które
składał w urzędzie zajmującym się sprawami zagranicznymi; miał także in-
strukcje postępowania, spisane na zwojach z papirusu lub złączonych tablicz-
kach, zwanych diploma, z czego wywodzą się wyrazy dyplom i dyplomacja.
 Podstawową formą działalności dyplomatycznej było wysyłanie posel-
stwa za granicę w celu załatwienia określonej sprawy. Poselstwa powoły-
wano w miarę powstawania potrzeb. Zasada osobistej nietykalności posła
była powszechnie uznawana. Znieważenie posła obrażało władcę który go
wysłał z misją.
Greckie państwa - miasta często wysyłały i przyjmowały tych posłów,
którzy przedstawiali swoje sprawy otwarcie przed władcami lub zgroma-
dzeniami publicznymi. Reguły dyplomacji greckiej były już w pełni rozwi-
nięte w V wieku p.n.e. i stosowane są w dyplomacji światowej do dziś,
odpowiednio uwspółcześnione. Pozostawiały też otwarte niektóre kwestie,
np. jak pogodzić skuteczną negocjację, wymagającą niejednokrotnie wza-
jemnych ustępstw i poufności na pewnych etapach rozmów, z procedura-
mi demokracji i pełnej jawności. Problem ten występuje również we wspó-
łczesnej dyplomacji.
W starożytnym Rzymie zwyczaje dyplomatyczne wywodziły się od Etru-
sków ł miały charakter sakralny. Sprawami zagranicznymi zajmowało się
specjalne kolegium kapłanów Fecjałów, składające się z 20 członków, któ-
remu przewodniczył pater patratus. W towarzystwie czterech Fecjałów
udawał się on do kraju nieprzyjacielskiego, gdzie przedkładał żądania Rzy-
mu, dając czas na odpowiedź. Relację z podróży Fecjałowie zdawali sena-
towi, który podejmował decyzję o wojnie.
W okresie republikańskim w Rzymie kapłanów zastąpili świeccy dyplo-
maci zwani Legatl lub Oratores. Mianował ich senat na wniosek konsu-
lów. Tworzyli kolegium, a każdy otrzymywał złoty pierścień uprawniający
do bezpłatnego przejazdu i diet. Podróże morskie odbywali pod eskortą
okrętów wojennych. Posłami przybywającymi do Rzymu opiekował się mistrz
ceremonii (magister officjorum), który spełniał funkcje dzisiejszego szefa
protokołu. Senat przyjmował posłów na uroczystym posiedzeniu. Towa-
rzyszyły ich pobytowi zabawy i igrzyska. Do granicy odprowadzał posłów
kwestor, troszcząc się o ich bezpieczeństwo
Powszechnie ocenia się, że w odróżnieniu od starożytnej Grecji wkład
Rzymu w historię dyplomacji był mniej znaczący. W Rzymie nad dyploma-
tami dominowali władcy i administratorzy, dążący do narzucenia innym
powszechnego szacunku dla swojego własnego systemu prawa.
Szczególnie rozwinięta była dyplomacja i towarzyszący jej protokół w
okresie Cesarstwa Bizancjum (395-1453), które stosowało ceremoniał
mający na celu przekonanie przybywających posłów o potędze i bogactwie
państwa. Opracowany był on drobiazgowo i wiele jego elementów zacho-
wało się do dnia dzisiejszego na dworach królewskich. Państwo to posia-
dało już dobrze zorganizowaną i rozbudowaną dyplomację. Na granicy po-
selstwo spotykały osobistości i gwardia honorowa1, którzy towarzyszyli po-
słowi w drodze do Konstantynopola, prowadząc go tak, by nie miał kon-
taktów z ludnością, a równocześnie odniósł wrażenie, że kraj jest bogaty i
posiada liczne twierdze obronne. Posłowi przydzielano wspaniałe rezyden-
cje, zapraszano na widowiska, lecz jednocześnie izolowano, ograniczając
jego kontakty jedynie do osób upoważnionych. Organizowano parady woj-
skowe, co miało umocnić przeświadczenie o potędze państwa. Poseł po
przybyciu był przyjmowany na uroczystej audiencji powitalnej przez cesa-
rza w otoczeniu rodziny, dworu. Składał listy uwierzytelniające, pisane na
pergaminie, w uroczystym stylu i ozdobnej formie. Składał również dary i
przedstawiał cel swego przybycia. Po przyjęciu przez cesarza odbywała się
uczta. Rokowania i rozmowy prowadził z kanclerzem cesarstwa w ramach
posiadanych pełnomocnictw i instrukcji.
Rozwój handlowy miast włoskich w czasach nowożytnych doprowadził
do ożywienia dyplomacji. W Europie wyróżniały się Florencja, Wenecja,
Mediolan i Genua. Suwerenność tych otoczonych murami obronnymi miast
rosła w miarę tego jak przekonywały się one, że same mogą się skutecznie
bronić nawet przed większymi siłami cesarskimi lub papieskimi. Powodo-
wało to naturalną potrzebę utrzymywania kontaktów z innymi niepodległy-
mi miastami. Ponadto rozwijały one aktywność gospodarczą i polityczną z
krajami Afryki i Bliskiego Wschodu. Wymagało to zawierania umów go-
spodarczych dla zabezpieczenia handlu. Funkcje posłów pełnili wybitni oby-
watele i arystokraci, a niejednokrotnie także kupcy i bankierzy.
Praktyki obecności dyplomatycznej, wypracowane w podzielonych ale
często kontaktujących się z sobą jednostkach politycznych XV-wiecznych
Włoch, stały się powszechnie akceptowane i z czasem rozpowszechniły się
między pozostałymi krajami europejskimi. W atmosferze rozwijających się
państw narodowych i dynastycznych walk o władzę rezydujący przedstawi-
ciel dyplomatyczny był nieocenionym dla swojego mocodawcy źródłem in-
formacji o zdarzeniach, nastrojach i potencjalnych zmianach w kraju gdzie
przebywał. Jednakże na skutek wojen religijnych w XVII wieku między pań-
stwami katolickimi i protestanckimi trwających przez ponad sto lat, praw-
dziwa dyplomacja została niemal całkowicie sparaliżowana przez wzajem-
11
Współcześnie, w niektórych krajach stosowana jest praktyka podczas wizyty państwowej, że samo-
lotowi głowy państwa od granicy towarzyszy honorowa eskadra samolotów wojskowych, a w przy-
padku podróży pociągiem lub samochodem na granicy oczekuje misja specjalna.
ny brak zaufania. Ambasadorowie informowali, że nie mogą się nic dowie-
dzieć, bo nikt z nimi nie chce rozmawiać
Odkrycie Ameryki i rozwój handlu z Indiami poszerzyło działalność go-
spodarczą i dyplomatyczną państw Europy. Zaistniała potrzeba utworzenia
nowoczesnej służby zagranicznej, stałych przedstawicielstw przy dworach
królewskich, które rywalizowały z sobą o wpływy polityczne i podział kra-
jów zamorskich (Hiszpania, Portugalia, Francja i Anglia). W XVIII wieku na
czoło wysunęła się Francja rywalizując z Anglią. Miała ona już wtedy kilka-
naście stałych poselstw. Wysyłała swych ambasadorów określanych jako
nadzwyczajnych i pełnomocnych (posiadających stałe upoważnienie do re-
prezentowania monarchy).
Zrodziły się konflikty na tle, który cesarz bądź król jest ważniejszy2 i
który ambasador ma pierwszeństwo (problem precedencji). Najbardziej za-
wzięte spory toczyli między sobą ambasadorowie królów Francji i Hiszpa-
nii. W połowie XVIII wieku na większości dworów utarł się zwyczaj określa-
nia precedencji tych dwóch ambasadorów wg starszeństwa liczonego od
daty przyjazdu. Choć nie udało się tej zasady w ówczesnym czasie rozsze-
rzyć na wszystkich ambasadorów,3 to jednak można to uznać za początek
powszechnej dziś zasady starszeństwa ambasadorów wg daty złożenia li-
stów uwierzytelniających. Ambasadorowie pomniejszych państw byli trak-
towani w dalszej kolejności.
W średniowieczu wykształcił się zwyczaj traktowania priorytetowo przed-
stawiciela papieża, początkowo zwanego legatem,4 ze względu na rolę pa-
pieża postrzeganego jako głowa kościoła i głowa państwa. Z dyplomacją
watykańską wiąże się odrębny ceremoniał dyplomatyczny. Posłów przyj-
mował bardzo uroczyście papież, w otoczeniu kardynałów. Zróżnicowane
były sale przyjęć, w zależności od rangi posła i dworu, który go wysłał.

W średniowieczu i w wiekach późniejszych papieże przypisywali sobie prawo ustalania precedencji

pomiędzy władcami suwerennych państw. Ich własne pierwszeństwo przed innymi było przyjmo-
wane jako oczywiste. Papieżowi Juliuszowi II przypisuje się ustalony w 1504 roku następujący
porządek precedencyjny głów koronowanych i książęcych:
Ordo Regum Christianorum: Imperator Cesar, Rex Romanorum (wybieralny następca Ce-
sarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego), Rex Franciae, Rex Hispaniae, Rex Aragoniae, Rex
Portugalliae, Rex ńngliae, cum tribus discors praedictis, Rex Siciliae, discors cum rege Portu-
galliae, Rex Scotiae et Rex Ungariae inter se discordes, Rex Navarrae, Rex Cipri, Rex Bohe-
miae, Rex Poloniùe, Rex Daniae, po tym następowała precedencja książąt (Ordo ductum).
Próbę taką podjął w 1760 roku premier Portugalii Pombal z okazji ślubu Księżniczki Brazylii w
Lizbonie. Zdecydowanie odrzuci! ją francuski minister spraw zagranicznych („Król nigdy i pod żad-
nym pretekstem nie zgodzi się na jakąkolwiek innowację, która naruszałaby dostojność jego tro-
nu"). Również Hiszpania zareagowała negatywnie, a dwór wiedeński odpowiedział, że takie absur-
dy zasługują jedynie na pogardę.
Legat papieski - wysłannik, szef misji papieskiej (czasowy).

10
Papież przyjmował siedząc na tronie, a poseł stojąc (bez nakrycia głowy)
wysłuchiwał mowy papieża, a następnie był zobowiązany do ucałowania
pantofla papieża. Odstępstwo od tego zwyczaju wywalczyło poselstwo mo-
skiewskie, które nie uznawało papieża jako głowy kościoła. Watykan pro-
wadził politykę odrębną wobec Moskwy, wysyłając swych legatów i dążąc
do podporządkowania sobie kościoła prawosławnego.
Wysoką rangę mieli na dworach monarchów stali wysłannicy papieża -
nuncjusze apostolscy,5 zajmujący się nie tylko sprawami kościoła, lecz i poli-
tyką. Zajmowali oni miejsce przed ambasadorami. Funkcje nadwornych kanc-
lerzy królewskich (czyli dzisiejszych premierów), do których należały sprawy
zagraniczne, sprawowali dawniej przeważnie wysocy dostojnicy kościelni.6
W Polsce ożywioną działalność poselską obserwujemy już za Piastów,
w czasach Chrobrego, a także po zjednoczeniu kraju - za Kazimierza Wiel-
kiego. W okresie wojen krzyżackich, za panowania Jagiełły, aktywna była
królewska dyplomacja poselska.7 W Polsce pojawiają się misje dyploma-
tyczne Wenecji, Anglii, Francji. Od zarania chrześcijaństwa w Polsce oży-
wione były kontakty między Polską a Rzymem. Przy dworze królewskim
często rezydował legat papieski.
Okres panowania Zygmunta Starego (1506-1530) określany jest czę-
sto jako złoty wiek polskiej dyplomacji. Król polski wysyła za granicę 148
poselstw. Polska jest bardzo aktywna na europejskiej scenie dyplomatycz-
nej, w czym pewne zasługi ma również królowa Bona. Król wysyłał amba-
sadora nadzwyczajnego na uroczystości koronacyjne i inne odbywające się
na dworach królewskich. Były to wybitne osoby świeckie, z arystokracji
bądź duchowne. W sprawach związanych ze stosunkami dwustronnymi
wysyłano najczęściej posłów do państw ościennych.
Pierwszy rząd i początki stałej dyplomacji tworzą się za czasów Stanisła-
wa Augusta Poniatowskiego. Stale poselstwa działały już od 1766 r. w Pe-
tersburgu, Wiedniu, Berlinie, Londynie, Rzymie i Stambule. W okresie Sejmu
Czteroletniego powstają nowe placówki w Kopenhadze, Sztokholmie i
Madrycie. Od 1764 r. działał przy królu gabinet zajmujący się sprawami
zagranicznymi, w skład którego wchodzili m.in. sekretarze królewscy, tłu-
macze, kanceliści. W 1775 r. Sejm Czteroletni powołał w ramach Rady

Nuncjusz apostolski - staiy przedstawiciel papieża przy głowie państwa.

W Polsce - kanclerz Zbigniew Oleśnicki przy królu Jagiełłę, we Francji - kardynał Richelieu przy
Ludwiku XIV, biskupem był Talleyrand zanim został ministrem spraw zagranicznych.
W średniowieczu najczęściej wysyłano poselstwo w określonej sprawie bądź z okazji, np. uroczy-
stości zaślubin na dworze królewskim, co równocześnie umożliwiało prowadzenie rozmów politycz-
nych

11
Nieustającej Departament Interesów Cudzoziemskich składający się z
konsyliarzy i mianowanego przez króla - sekretarza, kierującego kilkuna-
stoosobowym personelem, należącym czasowo do gabinetu królewskiego.
Departament Interesów Cudzoziemskich został później (w 1788 r.) prze-
kształcony w Deputację Interesów Cudzoziemskich, a Konstytucja 3 Maja
powołała Straż Praw w ramach której znalazł się minister pieczęci od
spraw zagranicznych., którą to nazwę użyto wtedy w Polsce po raz pierw-
szy. (Do niej nawiązała II Rzeczpospolita powstała w 1918 r.)
Także instytucja konsulów, różnie nazywana i określana, znana była już
w starożytności i została rozwinięta w czasach nowożytnych, w okresie roz-
woju handlu zamorskiego. Początkowo służyła ona głównie sprawowaniu
opieki nad kupcami - cudzoziemcami oraz ochronie ich interesów handlo-
wych. Jej głównym zadaniem było występowanie w imieniu i w obronie
kupców przed władzami miejscowymi. Z czasem konsulowie, zwani w śre-
dniowieczu rezydentami, zaczęli wykonywać funkcje administracyjne w imie-
niu państwa które reprezentowali, a także zajmować się promocją handlu
oraz opieką nad żeglugą morską. W krajach zamorskich pełnili oni również
funkcje sędziów pokoju - w oparciu o prawo ojczyste - wobec załóg stat-
ków handlowych pływających pod bandera danego kraju. Osoby wysyłane
dla wykonywania tych funkcji do kolonii kupieckich zwano konsulami za-
morskimi. Musieli oni uzyskać zgodę władz miejscowych na przybycie i pe-
łnienie funkcji w formie bulli, dyplomu lub przywilejów, nazwanej z czasem
exequatur. Nazwa ta zachowała się do dziś.
Polska służba konsularna rozwinęła się dopiero w XVIII wieku. Pierw-
sze konsulaty utworzono w Turcji, Rosji, Prusach oraz w miastach porto-
wych Holandii, Niemiec Północnych, Francji i Włoch, z którymi rozwinięte
były stosunki handlowe i dokąd docierały polskie statki kupieckie.

Doniosłe znaczenie dla rozwoju dyplomacji miał Kongres Wiedeński

zwołany w 1815 r. w celu podjęcia postanowień odrestaurowania porząd-
ku w Europie naruszonego przez Wielką Rewolucję Francuską oraz Napo-
leona I. Ponieważ Święte Cesarstwo Rzymskie przestało istnieć w lipcu 1806
roku (powstanie Konfederacji Reńskiej) znikło uznawane dotychczas przez
innych władców pierwszeństwo cesarza niemieckiego. Władca Austrii był
cesarzem dopiero od jedenastu lat, a również Francja po klęsce Napole-
ona nie mogła pretendować do pierwszeństwa przed innymi.
Z tego też względu data 1815 roku i Kongres Wiedeński mają histo-
ryczną wagę. Zapoczątkowały one bowiem równorzędne traktowanie wszyst-

12
kich niepodległych państw, niezależnie od tego czy były to cesarstwa, kró-
lestwa, czy też republiki. Stanowiło to krok do uznania równości i suwe-
renności wszystkich państw bez względu na ich wielkość i znaczenie, co na
ówczesne czasy było rewolucyjne.
W dziedzinie dyplomacji wyniknęły z tego dwie fundamentalne zmia-
ny w praktyce protokolarnej. Pierwsza dotyczyła ustalenia trzech klas sze-
fów misji dyplomatycznych: ambasadorów i nuncjuszów, posłów oraz
chargé d'affaires. Mimo wspomnianej powyżej zasady równości państw
przywilej wysyłania ambasadorów przysługiwał jedynie koronowanym
monarchom. Druga natomiast dotyczyła upowszechnienia zasady alter-
natu, zgodnie z którą w porozumieniach dwustronnych dokument prze-
znaczony dla danego państwa wymieniał na pierwszym miejscu swojego
władcę, lub swój kraj.
Odstępując od zasady pierwszeństwa przedstawiciela obcego państwa
w zależności od znaczenia jego władcy Kongres postanowił, że o pierw-
szeństwie decyduje ranga (klasa) przedstawiciela, a w obrębie tej samej kla-
sy decyduje starszeństwo oparte na notyfikacji daty przyjazdu do danego
kraju. (Obecnie liczy się data złożenia listów uwierzytelniających, a w nie-
których krajach nawet data złożenia kopii listów, którą uznaje się za datę
objęcia funkcji). Ze względu na rolę papieża w świecie uznano możliwość
przyznawania pierwszeństwa nuncjuszowi, co jest praktykowane do dziś w
wielu krajach katolickich (także w Polsce).
Postanowienia określające zasady pierwszeństwa i starszeństwa przed-
stawicieli państw obcych, ustalone na Kongresie w Wiedniu, zawarto w
protokole, stąd wywodzi się nazwa protokół dyplomatyczny, określa-
jąca dziś całokształt reguł przyjętych w korpusie dyplomatycznym oraz w
stosunkach między państwami i ich przedstawicielami.
Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia
1961 roku nadała tym zasadom charakter normy prawnej, powszechnie
obowiązującej w stosunkach międzynarodowych. Znajdują one zastosowa-
nie nie tylko w stosunkach między najwyższymi władzami państw i w kon-
taktach przedstawicieli dyplomatycznych lecz także na różnego rodzaju kon-
ferencjach międzynarodowych, w międzynarodowych stosunkach gospo-
darczych, naukowych czy kulturalnych.
Protokół dyplomatyczny określa reguły postępowania i zachowania dy-
plomaty, normy obowiązujące w kontaktach urzędowych z władzami pań-
stwa akredytacji jak również we wzajemnych stosunkach między placówka-
mi dyplomatycznymi innych państw w danej stolicy. Protokół dyplomatyczny

13
reguluje wzajemne kontakty szefów państw jak i osób reprezentujących dane
państwo, a także instytucji i urzędów. Rozwiązuje wiele na pozór formal-
nych kwestii proceduralnych, które w przeszłości niejednokrotnie dopro-
wadzały do powstania konfliktów międzynarodowych, jak również ułatwia
zbliżenie i prowadzenie dialogu. Pozwala także na wyrażenie niezadowole-
nia czy dezaprobaty bez narażania się na otwarty konflikt 8 .
Wiele zasad i form mających zastosowanie w protokóle ukształtowało
się zwyczajowo, wynika z kultury i tradycji narodowej czy też rodowej, a
nawet plemiennej. Sprawdziły się one we wzajemnych stosunkach między
narodami na przestrzeni wieków, zostały zaadaptowane w kontaktach mię-
dzynarodowych i stosowane są nie tylko przez dyplomatów. Znajomość
zasad protokołu dyplomatycznego jest w tych kontaktach co najmniej po-
żądana i niezwykle przydatna szczególnie w obecnej dobie, kiedy kontakty
międzynarodowe są bardzo rozwinięte i utrzymują je zarówno władze cen-
tralne jak i wojewódzkie czy nawet gminne, nie tylko wyznaczone przed-
stawicielstwa ale samodzielnie wszelkie urzędy i instytucje oraz firmy han-
dlowe. Funkcje dyplomatyczne we współczesnym świecie pełni szereg osób
nie będących zawodowymi dyplomatami: ministrowie czy też wyżsi urzęd-
nicy ministerstw uczestniczący w międzynarodowych konferencjach i se-
sjach organizacji międzynarodowych, parlamentarzyści i przedstawiciele
organizacji samorządowych, naukowcy, lekarze, czy też specjaliści pracują-
cy w międzynarodowych organizacjach; uczestnicy sympozjów i zjazdów
itp. We wszystkich tych spotkaniach znajduje zastosowanie protokół dy-
plomatyczny, a znajomość jego zasad jest niezbędna każdemu uczestniko-
wi międzynarodowej imprezy.
Dla osób uczestniczących w kontaktach międzynarodowych ważne jest
także poznanie zasad funkcjonowania całej sfery działalności dyplomatycz-
nej, jej struktury i organizacji, co poważnie ułatwia kontakty z przedstawi-
cielstwami dyplomatycznymi i jest także bardzo przydatne w międzynaro-
dowych stosunkach gospodarczych. Każda wizyta męża stanu, spotkanie
międzynarodowe czy oficjalna uroczystość, w której uczestniczą obcy dy-
plomaci, wymaga przestrzegania protokółu, co ułatwia zarówno organiza-
cję imprezy jak i zapewnia należny szacunek przedstawicielom obcego pań-
stwa. Protokół dyplomatyczny to przepisy i praktyka ceremoniału nadają-

Przykład stanowi wezwanie ambasadora na konsultacje, co może jednocześnie oznaczać dezapro-

batę dla stanowiska zajętego przez państwo przyjmujące. W konsekwencji może nastąpić obniże-
nie rangi przedstawiciela dyplomatycznego do stopnia charge d'affaires a.i., jak miało to miejsce w
niektórych krajach wobec Jugosławii, podczas jej zaangażowania w konflikt w Bośni.

14
ce imprezom publicznym dostojny i godny charakter oraz zapewniające
sprawny i uporządkowany przebieg oficjalnych uroczystości.
Zasady protokołu określają jak należy zachować się w pierwszych kon-
taktach, przy stole negocjacyjnym oraz biesiadnym, na przyjęciu w amba-
sadzie czy na obiedzie wydanym na cześć delegacji w hotelu. Zasady te
określają rolę gospodarza, przewodniczącego delegacji i miejsce jej człon-
ków. Regulują one wzajemne stosunki przełożonych i podwładnych, za-
chowanie w określonych sytuacjach, podczas rozmów, na przyjęciu, przy
stole, czy w kontaktach towarzyskich z dyplomatami lub partnerami han-
dlowymi.
Międzynarodowy charakter protokołu dyplomatycznego umożliwia tak-
że szybkie znalezienie i dostosowanie się do nowej sytuacji, podczas wizyty
czy konferencji międzynarodowej, jak również pozwala unikać sporów i nie-
porozumień jakie mogłyby, zaistnieć między przedstawicielami różnych
państw na tle prestiżowym.
Podstawowymi zasadami protokołu dyplomatycznego są zasady pierw-
szeństwa i starszeństwa, określane jako zasady precedencji. Regulują one
postępowanie w wielu sytuacjach, np. kogo należy uhonorować, jak rozsa-
dzić gości, kogo najpierw powitać itp.
Zasada pierwszeństwa określa które rangi dyplomatów są wyższe, a które
niższe. Analogicznie dotyczy to ustalania precedencji stanowisk państwo-
wych, czy też w obrębie określonych struktur cywilnych, wojskowych, ko-
ścielnych, naukowych i innych.
Zasada starszeństwa określa natomiast precedencję wśród osób o tej
samej randze lub klasie. Wśród ambasadorów zasada starszeństwa sprowa-
dza się do respektowania kolejności rozpoczynania misji. Przeniosła się ona
także na inne dziedziny stosunków zewnętrznych. Wprawdzie na oficjal-
nych spotkaniach i konferencjach wszyscy przedstawiciele państw tej sa-
mej rangi są równi, to jednak dla celów protokolarnych zasada starszeń-
stwa znajduje obecnie zastosowanie przy spotkaniach premierów czy mini-
strów spraw zagranicznych (o pierwszeństwie decyduje staż - okres pełnie-
nia danej funkcji), na konferencjach międzynarodowych, przy spotkaniach
dwustronnych etc. Osoba o krótszym stażu zawsze ustąpi miejsca osobie
dłużej pełniącej równorzędną funkcję, bez względu na wiek i płeć (choć cza-
sami kurtuazja skłania do ustąpienia pierwszeństwa paniom).
Stosowanie zasad precedencji ułatwia sprawną organizację powitania
głowy państwa, prezentację ambasadorów kilkudziesięciu państw podczas
oficjalnych wizyt i uroczystości itp. Rozwiązuje problem rozsadzania gości

15
przy stole, pozwala uniknąć prestiżowych zadrażnień podczas uroczystych,
oficjalnych spotkań. Porządkuje także wzajemne stosunki w ramach dele-
gacji określając kto przed kim wchodzi, gdzie zajmuje miejsce itp. Zasada
pierwszeństwa określa również miejsce w samochodzie: osoba najstarsza
rangą siada w tyle, po prawej stronie, najmłodsza rangą zajmuje miejsce
przy kierowcy. Pozwala także ustalić prawidłową kolejność powitania go-
ści: komu najpierw podać rękę. Kurtuazja wymaga by po powitaniu go-
spodarzy i honorowego gościa powitać najpierw panie a potem panów,
lecz jeśli jest większa iłość gości nie stosujemy tej zasady witając się kolejno
z osobami, które stoją bliżej nas. Określa ona również kto do kogo powi-
nien podejść, kogo komu przedstawiamy, kto komu pierwszy powinien zło-
żyć wizytę itp.
Tak przyjęta precedencja wyraża zasadę apolityczności w praktyce pro-
tokołu dyplomatycznego nakazując traktować każdego dyplomatę tak samo,
niezależnie od tego jaki reprezentuje kraj, ustrój czy partię, co wynika z
generalnej zasady suwerenności i równości krajów. Precedencja nakazuje
rozróżnianie jedynie rangi, stopni, funkcji oraz stażu w ramach danej ran-
gi, a nie kraju pochodzenia, przynależności politycznej, czy też poglądów
danej osoby.
Protokół to również zasady dobrych manier, dość powszechnie przyjęte
i stosowane w płaszczyźnie towarzyskiej. Umożliwia on cywilizowaną ko-
egzystencję opartą na wygodzie i szacunku dla bliźniego. Pozwala zarówno
uniknąć niezręcznych sytuacji jak i nakazuje okazać każdemu szacunek, na-
leżny mu z tytułu jego pozycji, zajmowanego stanowiska, wieku, czy płci.
Protokół określa sposób posługiwania się korespondencją, kontaktowania
się telefonicznego, zachowania w towarzystwie, a także określa ubiór sto-
sownie do sytuacji i konwenansów międzynarodowych. Znajomość oby-
czajów obowiązujących w świecie dyplomatycznym, umiejętność przepro-
wadzenia rozmowy, napisania listu, urządzenia przyjęcia czy nawet posłu-
giwania się biletami wizytowymi, jest niezbędna dla każdego biznesmena i
może być pomocna w karierze zawodowej.

16
 II
Dyplomacja
i jej funkcje
Dyplomacja jest narzędziem polityki zagranicznej państwa służącym roz-
wiązywaniu problemów występujących w stosunkach z innymi państwami
lub grupami państw za pomocą rozmów, rokowań, korespondencji i za-
wierania umów.
Dyplomacją nazywamy także sztukę uprawiania zawodu dyplomaty. Prze-
konywujące argumenty stosowane zręcznie, z wyczuciem i we właściwym
czasie mogą przynieść lepsze rezultaty niż naciski, choćby za nimi stalą na-
wet groźba użycia siły. Jest to podstawowa rola i zadanie ambasadorów i
innych wysłanników dyplomatycznych polegające na regulowaniu proble-
9
mów w stosunkach międzynarodowych drogą negocjacji.
Dyplomacja określana jest jako sztuka zręcznego, nieraz przebiegłego,
lecz unikającego przemocy i gwałtu, przeprowadzania zamiarów według
pewnego ułożonego z góry planu.10 W dyplomacji pośpiech i nieprzewi-
dziane działania mogą okazać się bardziej szkodliwe niż zaniechanie dzia-
łań. 11 Dyplomacja to także zastosowanie inteligencji i taktu do prowadze-
W ostatnich latach byliśmy jednakże świadkami skutecznego wspierania rokowań dyplomatycz-
nych (w szczególności wobec prezydenta Iraku S. Hussejna i prezydenta Jugosławii S. Milosewića)
groźbą użycia siły w przypadku niepodporządkowania się żądaniom społeczności międzynarodowej
wyrażanym przez negocjatorów ONZ lub NATO
Talleyrand, minister spraw zagranicznych Francji w okresie Napoleona uważał, że dyplomata po-
winien być przede wszystkim wierny, zręczny i dokładny, lecz bynajmniej nie gorliwy. Winien dzia-
łać bez zbytniego pośpiechu tak przy kształtowaniu ocen jak i podejmowaniu decyzji. Talleyrand
stwierdza) ponadto, że kłamstwo to cenne narzędzie, a więc nie należy go nadużywać.
Doskonałym przykładem na poparcie tej tezy jest cytowany dialog prezydenta USA Johnsona i
sekretarza stanu Achesona, jaki miał miejsce w 1965 roku. Johnson prosił Achesona o radę: Co
powinny zrobić Stany Zjednoczone wobec zaistniałego konfliktu pomiędzy Indiami i Pakistanem w
sprawie Kaszmiru? Odpowiedź Achesona brzmiała: Czy przyszło Panu na myśl, Panie Prezyden-
cie, by nic nie czynić? Jak powszechnie wiadomo konflikt ten trwa do dziś.

17
 nia pokojowymi środkami oficjalnych stosunków pomiędzy suwerennymi
państwami.12
Dyplomacją nazywamy również korpus służby zagranicznej pracujący w
ministerstwach spraw zagranicznych i przedstawicielstwach dyplomatycz-
no-konsularnych (ambasadach, stałych i czasowych misjach, konsulatach,
organizacjach międzynarodowych). Nie należy natomiast utożsamiać dyplo-
macji z polityką zagraniczną państwa. Politykę zagraniczną formułują i wy-
tyczają najwyższe władze państwowe: prezydent, parlament, rząd, minister
spraw zagranicznych, a nie dyplomacja. Zadaniem dyplomatów jest jak naj-
lepiej osiągać cele stawiane przez polityków.
Wykonywanie funkcji pracownika służby zagranicznej wymaga dużego
doświadczenia, odpowiedniego przygotowania ogólnego i zawodowego. Nie
wystarcza znajomość polityki i ekonomii oraz historii, geografii i kultury
zarówno swego kraju jak i kraju urzędowania. Wymagana jest także znajo-
mość prawa międzynarodowego, obyczajów dyplomatycznych i protokołu,
umiejętność przygotowywania rozmów, ich prowadzenia, a także urządza-
nia przyjęć, które są jedna z form pracy dyplomatycznej. Niezbędna jest
znajomość obcych języków. Znajomość języka kraju urzędowania jest nie-
zwykle przydatna lecz bezwzględnie wymagana jest znajomość języka an-
gielskiego lub francuskiego, powszechnie będących w użyciu wśród dyplo-
matów.
W pracy pożądana jest umiejętność obserwacji i zapamiętywania roz-
mów, wyciągania wniosków istotnych dla sprawy, nawiązywania kontak-
tów osobistych. Ważne mogą okazać się kontakty zarówno w sferach rzą-
dowych jak i kręgach opiniotwórczych (parlamentarzyści, naukowcy, dzien-
nikarze, ludzie świata kultury).
Podstawowymi wymogami stawianymi pracownikom służby zagranicz-
nej jest lojalność wobec reprezentowanego państwa, instytucji oraz zwierzch-
nika. Jednocześnie oczekuje się od niego samodzielności i odwagi prezen-
towania ocen, zajmowania stanowiska oraz podejmowania decyzji. Pogo-
dzenie tych cech nie jest łatwe lecz niesłychanie istotne w pracy dyploma-
ty. Wiąże się również z innymi zaletami jakie powinien posiadać pracow-
nik służby zagranicznej: prawdomównością, krytycznym i dociekliwym po-
dejściem do analizowanego problemu czy wydarzenia, zdolnością do pra-
widłowej syntezy oraz szybkiej trafnej reakcji. Cechą wyróżniającą dobrego
121
Kissinger, wieloletni sekretarz stanu USA prezentował pogląd, że w polityce zagranicznej nie ma
magii i nadludzi. Różnica pomiędzy dobrą a zią polityką zagraniczną polega na umiejętności do-
strzegania i gromadzenia niuansów. Ważna jest zatem dokładność, a nie pośpiech.

18
pracownika jest także umiejętność zgodnego współżycia i współdziałania z
zespołem.
Zawód dyplomaty obok osobistych predyspozycji i tych szczególnych
kwalifikacji wymaga także stałego doskonalenia posiadanych umiejętności.
Nie wystarczy bowiem posiadać solidne wykształcenie w określonej dzie-
dzinie np. prawniczej, historycznej, socjologicznej czy ekonomicznej. Trze-
ba także być wszechstronnym znawcą swego własnego kraju, jego proble-
mów, tendencji rozwojowych i zagrożeń, uwarunkowań geopolitycznych i
historycznych. Ważna rola na placówce przypada kierownikowi urzędu. Od
niego bowiem w decydującej mierze zależy umiejętna organizacja pracy,
pobudzanie i stymulowanie inicjatywy i przedsiębiorczości całego zespołu
przy wykorzystaniu indywidualnych zdolności i predyspozycji każdego pra-
cownika. Współczesna dyplomacja to połączenie indywidualności ze współ-
działaniem ogółu merytorycznie zaangażowanych pracowników danej pla-
cówki, wydziału, departamentu czy resortu.
W wielostronnej dyplomacji bardzo ważną rolę spełniają osobiste kon-
takty jakie nawiązuje się podczas międzynarodowych spotkań i konferen-
cji. Posiadanie umiejętności występowania, publicznego zabierania głosu
w dyskusjach i polemikach, prowadzenia rozmowy są niezwykle przydatne
zarówno dla dyplomaty jak i biznesmena. Umiejętny sposób wypowiada-
nia się i zajmowania stanowiska w rozmowie wpływa na atmosferę spotka-
nia i może w znacznym stopniu decydować o dalszych kontaktach towa-
rzyskich i zawodowych. Może również wpływać na decyzje partnera, który
został pozyskany nie tylko dzięki logice argumentów, ale także dzięki umie-
jętności ich prezentowania.
Zasadniczą sprawą jest przygotowanie się do rozmowy z partnerem, ze-
branie wiedzy o rozmówcy, określenie celu jaki chcemy osiągnąć, co mo-
żemy mu zaprezentować oraz rozważenie oczekiwań drugiej strony.
Należy przyjąć założenie, że kontakt i rozmowa z partnerem - jeśli de-
cydujemy się na nią - powinna przynieść rezultaty i w jej wyniku powinni-
śmy osiągnąć zamierzone cele. Jeśli wiadomo, ze nie osiągniemy ich pod-
czas pierwszego spotkania, rozmowę należy prowadzić tak aby mogła być
kontynuowana, a założone cele osiągnięte podczas kolejnych spotkań.
Przy określaniu celu jaki pragniemy osiągnąć należy określić dolną i górną
granicę ustępstw i w tak zakreślonych ramach prowadzić negocjacje. War-
to także pamiętać, że druga strona również pragnie coś osiągnąć. W dy-
plomatycznych rozmowach na tematy polityczne możemy uzyskać intere-
sujące informacje w zamian za przekazanie pewnej wiedzy na tematy inte-

19
 resujące drugą stronę. Zasada coś za coś obowiązuje nie tylko w rozmo-
wach handlowych lecz także w służbie dyplomatycznej. Wyważenie ile war-
ta jest informacja pozyskana w toku rozmowy i jaką informację w zamian
możemy przekazać partnerowi jest niezwykle istotne. W trakcie prowadzo-
nego dialogu nie należy na wstępie ujawniać całej wiedzy czy też pełnej
oceny wydarzeń, lecz stopniowo informować rozmówcę o interesujących
go sprawach uzyskując w zamian jego oceny i opinie. Umiejętnie przepro-
wadzona rozmowa pozwala by obie strony odczuwały satysfakcję ze spo-
tkania. Żaden rozmówca nie powinien odnieść wrażenia, iż został w jaki-
kolwiek sposób wykorzystany, sam nic nie zyskując z przeprowadzonej roz-
mowy. Sprawa ta ma to zasadnicze znaczenie dla kontynuacji nawiązanych
kontaktów. Zawsze jednak trzeba pamiętać o podstawowym obowiązku
dyplomaty i funkcjonariusza służby państwowej jakim jest przestrzeganie
przepisów o ochronie informacji niejawnych, czyli umiejętność zachowa-
nia tajemnicy państwowej.
Dyplomata powinien pamiętać, że nie należy oceniać i interpretować
zachowania partnera w oparciu o pierwsze wrażenie, a nie należy też da-
wać mu odczuć naszego zadowolenia lub rozczarowania.
Rozmowa na tematy polityczne i gospodarcze dyplomatów jest niejedno-
krotnie zbliżona do negocjacji handlowych biznesmenów. Określając własne
cele jakie zamierza się osiągnąć należy zachować cierpliwość i spokój także
wówczas, kiedy pierwsze spotkania nie przynoszą oczekiwanych rezultatów.
Trzeba wówczas stosować znaną metodę krok po kroku, zakładając osią-
gnięcie celu w dalszej perspektywie. Aby pozyskać partnera należy na wstę-
pie unikać konfrontacji, poruszania kwestii drażliwych, które mogą go znie-
chęcić i zrazić. Rozmowę warto rozpoczynać od poruszenia spraw przyjem-
nych dla partnera bądź neutralnych, mogących go zainteresować. W następ-
nej kolejności omawia się sprawy, w których nie oczekuje się zasadniczych
rozbieżności ocen, a dopiero po pozyskaniu zaufania i życzliwości partnera
wobec naszych intencji można przystąpić do poruszania kwestii drażliwych,
starając się utrzymać dobrą atmosferę spotkania i nie doprowadzić do ze-
rwania kontaktów. Jeśli partner nie zajmie stanowiska w poruszanych kwe-
stiach (lub wcale się nie wypowie) nie należy się tego domagać, pozostawia-
jąc mu czas na przemyślenie i rozważenie całej sprawy.
W toku dyskusji bądź w negocjacjach rozważa się czasami możliwość kom-
promisu. Stopień ugody i ustępstw jest zazwyczaj uwarunkowany zarówno
poziomem wiedzy dotyczącej omawianego tematu, jak i rodzajem argumen-
tów jakie możemy wykorzystywać w dyskusji czy polemice z partnerem.

20
 W dyskusji jak i negocjacjach ważne jest określenie czasu jaki na nie
przeznaczamy. Świadomość ile czasu możemy poświęcić (lub potrzebuje-
my) na osiągnięcie określonego celu pozwala na przyjęcie odpowiedniej
taktyki w czasie rozmów. Nie koniecznie musimy na wstępie informować
partnera o ograniczeniach czasowych, lecz w trakcie rozmowy należy o
tym pamiętać aby zakończyć ją sukcesem.
Zarówno dyplomata jak biznesmen powinien być wiarygodnym w cza-
sie prowadzenia rozmów, dyskusji czy negocjacji. Wymaga tego nie tylko
pełniona funkcja czy autorytet reprezentowanej przez nich instytucji ale także
szacunek dla partnerów. W uzyskaniu wiarygodności pomocna jest przede
wszystkim wiedza jaką powinni posiadać uczestnicy spotkania oraz przy-
gotowanie do dyskusji czy prowadzonych negocjacji. Opiera się ona także
na dotrzymywaniu przyjętych zobowiązań, wywiązywaniu się z ustaleń, nie
okłamywaniu partnera czy stosowaniu blefu, co zwykle jest skuteczne tylko
na bardzo krótką metę. Niejednokrotnie uznanie racji partnera powoduje
wzrost naszej wiarygodności i autorytetu.
W toku rozmowy czy podczas prezentowania swego stanowiska bardzo
ważne jest aby było ono zrozumiale dla słuchaczy. Należy pamiętać o pod-
kreślaniu spraw najważniejszych, a kończąc prezentację sformułować wnio-
sek lub opinię, z którą chcemy zapoznać uczestników dyskusji. Przy dłuż-
szej dyskusji, wobec obiektywnego zmęczenia słuchaczy należy pamiętać o
zasadzie: im krócej tym lepiej.
Jeśli przekazujemy informacje dobre i gorsze, a zależy nam na pozyska-
niu partnerów, zawsze zaczynamy prezentację od tych lepszych, pozytyw-
nych. Łatwiej zaakceptują oni pozostałe, mniej korzystne, jeśli wcześnie
poznali korzyści wynikające z dobrych informacji. Umiejętne, spokojne i
taktowne przekazywanie złych wiadomości zazwyczaj łagodzi skutki, jakie
mogą one wywołać u rozmówców. Dyplomata powinien potrafić dobrać
odpowiednie argumenty, spokojnie, bez emocji i dramatyzowania przed-
stawić drażliwy problem, akcentując jego pozytywne strony, o ile istnieją.
Można tu przytoczyć znane powiedzenie: dyplomacja to sztuka mówie-
nia przykrych rzeczy w ujmujący sposób.
W toku rozmowy, a szczególnie polemiki należy unikać atakowania part-
nera, kładąc nacisk na problem. Nie należy też zaskakiwać go faktami do-
konanymi, ale być otwartym na perswazję i spokojną dyskusję. W poszuki-
waniu rozwiązania problemów warto mieć alternatywę, a nie upierać się
przy swoim stanowisku wobec odmiennego zadania partnera. Także w toku
negocjacji należy odrębnie postrzegać ludzi i problemy.

21
 Akceptowanie danej osoby jako partnera nie musi oczywiście oznaczać
akceptowania jej zachowania, postawy czy ideologii. Należy pozwolić dru-
giej stronie być taką jaka jest, uznając różnice zdań czy stanowisk. Nie
oznacza to przyjęcia poglądów czy stanowiska drugiej strony lecz jedynie
uznanie jej prawa do zachowania odrębności. Poznając nowych partnerów
nie należy kierować się uprzedzeniami. Niejednokrotnie wcześniej usłysza-
na opinia o danej osobie ulega weryfikacji w oparciu o własne rozeznanie i
ocenę. Nie zawsze też pierwsze wrażenie okazuje się właściwe i trafne. Warto
mieć na uwadze znane powiedzenie: nie szato zdobi człowieka. Wygląd
zewnętrzny, sposób ubioru lub zachowanie danej osoby nie zawsze świad-
czą o jej rzeczywistych walorach i zaletach, które mogą nie pokrywać się z
początkowymi wrażeniami.
Istnieje szereg reguł dotyczących zachowania partnerów zarówno w
rozmowie jak i przy stole negocjacyjnym powszechnie przyjętych i prze-
strzeganych. Patrząc w oczy rozmówcy wykazujemy zainteresowanie tym,
o czym on mówi, okazujemy przyjazne nastawienie. Można także reago-
wać uśmiechem, wyrażać aprobatę skinieniem głowy. W żadnym przy-
padku nie powinno się okazywać znudzenia czy zniecierpliwienia nawet
niedoskonałym wystąpieniem. Odwracanie się od partnera, unikanie jego
spojrzenia, komentowanie wystąpienia w trakcie jego trwania itp. świad-
czą nie tylko o braku zainteresowania lecz także szacunku dla zabierają-
cego głos.
Postawa dyplomaty czy biznesmena zajmującego miejsce przy stole ne-
gocjacyjnym powinna być swobodna lecz nie nonszalancka. Zachowując
pewność siebie należy okazywać zainteresowanie, życzliwość i uprzejmość
w stosunku do rozmówców.
W dyskusji warto stosować się do następujących reguł:
Q w jednym pytaniu nie pytać o dwie rzeczy,
Q formułując pytanie nie wypowiadać swojej opinii lecz zaczekać na od-
powiedź,
Q nie udzielać odpowiedzi w imieniu partnera na własne zapytanie,
Q nie stosować pouczeń lecz prosić o wyjaśnienie,
Q nie zajmować negatywnego stanowiska zanim nie otrzyma się odpo-
wiedzi czy wyjaśnienia na postawione pytanie.
W toku negocjacji bardzo ważną umiejętnością jest budowanie porozu-
mienia poprzez zapytanie o konstruktywne ustosunkowanie się do pomy-
słu, przedstawionej koncepcji czy poglądu, co czyni partnera współauto-
rem. Zaproponowanie rozwiązań alternatywnych pozwala na współuczest-

22
nictwo w procesie decyzyjnym. Nie wolno traktować pomysłów strony prze-
ciwnej jako nierozsądnych, albowiem nikt nie lubi być ośmieszany. Należy
unikać zajmowania stanowiska w wyniku emocji, a nie chłodnej kalkulacji.
Uznanie argumentów strony przeciwnej nie zawsze jest kapitulacją lecz cza-
sami przejściem od konfrontacji do współpracy. Czasami warto zgodzić się
na pewne ustępstwa na rzecz osiągnięcia rezultatu końcowego, wspólnie
wypracowanego, co zobowiązującego partnera do realizacji. Uznanie racji
partnera, uszanowanie jego poglądów, spokojne wysłuchanie jego argu-
mentacji, wykazanie chęci ich zrozumienia nie tylko prowadzi do poszerze-
nia własnego poglądu na sprawę, lecz pozwala osiągnąć kompromis, który
jest najtrwalszym spoiwem każdego porozumienia.
Rola zawodowych dyplomatów w kształtowaniu i urzeczywistnianiu sto-
sunków międzynarodowych ulega ciągłej ewolucji. Nakłada to na nich obo-
wiązek stałego doskonalenia zarówno warsztatu pracy jak i osobowości,
zdobywania nowej wiedzy, śledzenia nie tylko rozwoju wydarzeń politycz-
nych, ale także rozwoju gospodarczego, nauki i z nią związanych najnow-
szych osiągnięć. Wysokie wymagania stawiane pracownikom służby zagra-
nicznej obejmują także ich współmałżonków.
Żona pracownika służby zagranicznej uczestniczy w działalności męża
pomagając mu w utrzymywaniu stosunków towarzyskich. Wraz z nim bie-
rze udział w przyjęciach dyplomatycznych i różnego rodzaju spotkaniach, a
także towarzyszy mu w oficjalnych podróżach służbowych. W domu jest
współgospodarzem przyjęcia. Dokłada starań, by wytworzyć właściwą at-
mosferę w czasie przyjęć i spotkań towarzyskich. Wymaga się od niej wie-
dzy i umiejętności w wielu dziedzinach (historia, geografia, kultura, obycza-
je kraju pochodzenia i urzędowania). Nie powinna jednak angażować się w
sprawy polityczne, ale być zorientowana w założeniach, tendencjach i kie-
runkach polityki swego kraju w stosunku do państwa w którym przebywa.
Publiczne demonstrowanie braku zainteresowania polityką bądź wypowia-
danie radykalnych poglądów przez żonę dyplomaty nie jest właściwe i może
być postrzegane przez środowisko jako poglądy reprezentowane przez jej
małżonka. Dlatego też zalecana jest powściągliwość w prezentowanych przez
nią ocenach zarówno ludzi jak i wydarzeń politycznych. Żona dyplomaty
nie powinna krytykować kraju przyjmującego ani potwierdzać krytycznych
uwag wypowiadanych przez gospodarzy. Funkcja i autorytet dyplomaty sta-
nowią o pozycji jego małżonki w środowisku dyplomatycznym. Jej postę-
powanie i zachowanie nie powinno szkodzić autorytetowi małżonka, a tym
samym - placówce dyplomatycznej.

23
 Pracownik służby zagranicznej, dyplomata, zobowiązany jest do prze-
strzegania prawa zarówno kraju urzędowania jak i kraju który reprezentu-
je. Dyplomata za naruszenie normy prawnej nie będzie odpowiadał przed
sądem miejscowym, ale może zostać uznany za persona non grata, a tak-
że dyscyplinarnie odwołany z placówki przez władze swego kraju. Za po-
pełnienie przestępstwa, które podlega karze może również być sądzony w
swoim kraju.
Normy obyczajowe to m.in. przyjęte w danym środowisku formy na-
wiązywania i utrzymywania kontaktów, formy właściwego zachowania się i
zwłaszcza reguły szeroko pojętego współżycia z bliższym ł dalszym otocze-
niem. Także w środowisku dyplomatycznym nie wolno nie znać i nie re-
spektować właściwych dla niego zwyczajowych norm. Nieodpowiednie
zachowanie dyplomaty w towarzystwie, przy stole, w biurze, podczas roz-
mowy a także ubiór odbiegający od przyjętych norm naraża go na ośmie-
szenie bądź upokorzenie. Środowisko dyplomatyczne jest na ogół konser-
watywne i tradycyjne, nie toleruje złych manier, nonszalancji i ekstrawa-
gancji.
Sposób postępowania i wzajemne obowiązki określają normy moralne.
Zajmowanie postawy dwulicowej, lekceważenie obowiązków, uchylanie się
od odpowiedzialności jest sprzeczne z tymi normami. Krytyka opinii publicz-
nej, powszechne potępienie oraz społeczna izolacja mogą także nie oszczę-
dzić dyplomaty. Przestrzeganie norm obyczajowych i moralnych obowiązuje
każdego cywilizowanego człowieka, a w szczególności dyplomatę - pracow-
nika służby zagranicznej. Rażące ich naruszenie powoduje odwołanie do kra-
ju i może stać się przyczyną zwolnienia ze służby dyplomatycznej.

Przywileje i immunitety.
Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych -z 1961 roku re-
guluje warunki funkcjonowania placówek dyplomatycznych. Określa kogo
należy uważać za szefa misji, członka personelu misji, personelu dyploma-
tycznego, personelu administracyjnego i technicznego, personelu służby,
jak też co oznacza określenie „pomieszczenie misji" (Art.l) Wymienia funkcje
misji dyplomatycznej takie jak: reprezentowanie swego państwa, ochrona
jego interesów, utrzymywanie stosunków między rządami, wszechstronne
informowanie swego rządu o sprawach państwa, w którym misja jest akre-
dytowana (Art.3). Ustala sposób akredytacji, a także wymagania stawiane
członkom misji dyplomatycznej (art.4-11). Konwencja utrzymała przyjęty
podczas Kongresu Wiedeńskiego podział na klasy (Art. 14) i precedencję

24
(Art. 16-17), oraz nietykalność pomieszczeń (Art.22 i 30) i swobodę ko-
munikowania się (Art.27). Szeroko i szczegółowo omawia i reguluje przy-
wileje i określa immunitety przysługujące misji i jej członkom (spośród 53
artykułów konwencji 26 poświęcono tej tematyce).
Konwencja Wiedeńska ustaliła zakres osób korzystających z przywile-
jów i immunitetów dyplomatycznych, ale jedynie w odniesieniu do dyplo-
macji w jej klasycznym rozumieniu. Stworzyła tym samym warunki prawne
dla wykonywania funkcji przez misje dyplomatyczne.
Przywileje i immunitety wynikają z zasady respektowania suwerenności
reprezentowanego państwa, a więc nie podlegania jurysdykcji kraju przyj-
mującego oraz z zasady równości państw, niezależnie od ich wielkości i
znaczenia. Służą zabezpieczeniu skutecznego wykonywania funkcji przez
misje dyplomatyczne reprezentujące ich państwo na terenie kraju przyjmu-
jącego, a nie zabezpieczeniu korzyści poszczególnych osób.
Konwencje dla określenia uprzywilejowanej pozycji personelu dyploma-
tycznego i jego rodzin używają słów: „przywileje i immunitety". W prakty-
ce niekiedy trudno jest rozdzielić te dwa pojęcia. Konwencje nie precyzują
co należy rozumieć pod pojęciem „przywilej" i „immunitet". Bliższe okre-
ślenie tych pojęć można znaleźć w podręcznikach prawa międzynarodowe-
go. Przez przywilej rozumiemy prawo robienia lub domagania się czegoś
do czego inni nie są uprawnieni. Np. przywilej to prawo korzystania ze
zwolnień od podatków bezpośrednich, opłat celnych, prawo posługiwania
się szyfrem itp. Immunitet to prawo nie robienia lub domagania się cze-
goś do czego inni są zobowiązani. Immunitetem jest zapewnienie nietykal-
ności osobistej, pomieszczeń urzędowych, rezydencji i mieszkań personelu
placówek (dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego), wyłącze-
nie spod jurysdykcji kraju przyjmującego itp.
Konwencja Wiedeńska nie reguluje przywilejów i immunitetów najwyż-
13
szych przedstawicieli państw, a więc głów państw i szefów rządów . Przy-
wileje i immunitety zwyczajowo obejmują głowę państwa, premiera i mini-
stra spraw zagranicznych. Kurtuazyjnie mogą być one stosowane także
wobec innych dyplomatów przebywających turystycznie lub tranzytem oraz
osób posiadających paszport dyplomatyczny (ministrowie, posłowie). Wie-
le krajów wymaga jednak oprócz paszportu dyplomatycznego posiadania
także wizy dyplomatycznej.
131
W polskiej terminologii protokolarnej używamy określeń: głowa państwa i szef rządu. Podob-
nie czyni to większość państw. W protokole amerykańskim stosuje się określenia: szef państwa -
Chief of State (COS) i głowa rządu - Head of Government (HOG).

25
 Wydaje się, że warto poświęcić przywilejom i immunitetom tej kategorii
osób nieco uwagi, bowiem należą one do klasycznego przykładu norm zwy-
czajowego prawa międzynarodowego. Stanowią one, że głowa państwa
przybywająca na terytorium innego suwerena ma prawo do szerokich przy-
wilejów, honorów ceremonialnych należnych jej osobie i pozycji, a. także
do pełnych immunitetów od jurysdykcji karnej, cywilnej i administracyjnej.
Nowojorska Konwencja o Misjach Specjalnych z 1969 roku przewiduje, że
głowy państw stojące na czele misji specjalnych (np. na sesje Zgromadze-
nia Ogólnego Narodów Zjednoczonych) będą korzystać „z wszystkich uła-
twień, przywilejów i immunitetów przyznawanych przez prawo międzyna-
rodowe Głowom Państw składającym wizytę oficjalną". Konwencja ta jed-
nak również nie określa tych ułatwień, przywilejów i immunitetów.
Przyjmuje się, że ułatwienia dotyczą m.in. wydawania w trybie pilnym
zgody na przelot i lądowanie samolotów specjalnych, kurtuazyjnej odpra-
wy paszportowej, zagwarantowania ochrony oraz nietykalności osobistej i
rezydencji przez miejscowe służby bezpieczeństwa; immunitety obejmują
zwolnienia od odpowiedzialności karnej, cywilnej i administracyjnej; przy-
wileje natomiast dotyczą m.in. zwolnień od opłat celnych, kontroli bagażu
itp. Głowa państwa nie może wykonywać w czasie pobytu w innym kraju
jurysdykcji karnej, ani cywilnej nad członkami towarzyszącej mu świty. By-
łym głowom państw nie przysługują już przywileje i immunitety, ale po-
wszechna jest praktyka, że korzystają one na zasadzie kurtuazji z szeregu
przywilejów w czasie wizyt w innych państwach. Analogiczna jest praktyka
w stosunku do szefów rządów.

Przywileje i immunitety mają określony zakres terytorialny, a mianowi-

cie obejmują terytorium państwa w którym dyplomata jest akredytowany,
a także tzw. obszar tranzytowy, tj. terytorium państwa przez które dyplo-
mata udaje się do kraju urzędowania. Dyplomata nabywa prawo do korzy-
stania z nich w ściśle zdefiniowanym zakresie czasowym, tj. ód chwili prze-
kroczenia granicy swego państwa do chwili ponownego przekroczenia tej-
że w drodze powrotnej.
Zakres rzeczowy obejmuje nietykalność osobistą, nietykalność gmachu
misji i mieszkania osoby akredytowanej, a także pojazdów, archiwów oraz
dokumentów, nietykalność korespondencji i nie podleganie miejscowej ju-
rysdykcji (policji, sądownictwa cywilnego, sądownictwa karnego, admini-
stracyjnego). Dyplomata podlega natomiast jurysdykcji kraju, którego jest
obywatelem i który reprezentuje..

26
 Państwa strony Konwencji Wiedeńskiej uznały i zapisały w preambule, że
celem przywilejów i immunitetów nie jest przyznanie korzyści poszczegól-
nym osobom, ale zapewnienie misjom dyplomatycznym efektywnego wyko-
nywania funkcji reprezentantów swoich krajów. Ten bardzo szczególny aspekt
Konwencji nakłada specjalne zobowiązania na osoby cieszące się uprzywile-
jowanym statusem i traktowaniem przewidzianym w Konwencji. Powinny
one korzystać ze swoich przywilejów i immunitetów w sposób umiarkowa-
ny, pamiętając o tym, że ułatwienia służą wyłącznie wykonywaniu ich funkcji
dyplomatycznych. Dyplomaci nie powinni polegać całkowicie na swoim im-
munitecie, szczególnie w sytuacjach prowadzących do powstania sporu z oso-
bami nieuprzywilejowanymi pamiętając, że nie może on być rozstrzygnięty
w normalnym trybie w drodze postępowania sądowego.
W niektórych krajach sprawy statusu dyplomatów obcych państw regulo-
wane są osobnymi przepisami wewnętrznymi opartymi na Konwencji Wie-
deńskiej. W Wielkiej Brytanii jest to Ustawa o Przywilejach Dyplomatycz-
nych (Diplomatie Privileges Act) z 31 lipca 1964 roku uzupełniona Ustawą
o Przywilejach Dyplomatycznych ł Innych (Diplomatie and Other Privileges
Act) z 27 lipca 1971 roku. Określone w tych ustawach przywileje i immuni-
tety stosowane są do przedstawicielstw dyplomatycznych wszystkich państw
niezależnie od tego, czy są one stroną Konwencji Wiedeńskiej, czy nie.
W Polsce nie ma ustawy poświęconej przywilejom i immunitetom misji
dyplomatycznych, ale stosuje się bezpośrednio przepisy ratyfikowanych przez
Polskę konwencji wiedeńskich o stosunkach dyplomatycznych i o stosun-
kach konsularnych. Jednakowo traktowane są przedstawicielstwa dyplo-
matyczne państw będących stronami ww. konwencji jak i tych, które do
nich nie przystąpiły.
Przywileje i immunitety posiadają zakres osobowy. Konwencja Wiedeń-
ska rozróżnia następujące kategorie osób:
1. Szef Misji
2. członkowie personelu dyplomatycznego
3. członkowie personelu administracyjnego i technicznego
4. członkowie personelu usługowego (tzw. personelu służby)
5. prywatnych służących.
Członkowie kategorii (1) i (2) są to dyplomaci (diplomatic agents).
Powszechnie stosuje się praktykę dopuszczania do służby dyplomatycznej
wyłącznie obywateli swojego własnego państwa oraz nie wyrażania zgody na
sprawowanie funkcji ambasadorów lub dyplomatów państw obcych przez
swoich własnych obywateli. Pomijając bowiem kwestię obywatelskiej i pa-

27
triotycznej lojalności, wynika to z konstytucyjnej zasady równości swoich oby-
wateli wobec prawa i przyznawania przywilejów i immunitetów jedynie przed-
stawicielom państw obcych. Zdarzają się przypadki, zarówno w polskiej służ-
bie dyplomatycznej jak i w korpusie dyplomatycznym w Warszawie, że człon-
kowie rodzin dyplomatów państw obcych są obywatelami kraju urzędowa-
nia. Z reguły są to przypadki podwójnego obywatelstwa: polskiego i kraju
współmałżonka lub rodzica. Protokół Dyplomatyczny MSZ powołując się na
art.37 Konwencji Wiedeńskiej informuje wówczas zainteresowaną misję, że
obywatele polscy nie mogą korzystać z uprzywilejowanego statusu. Alterna-
tywą pozostaje zrzeczenie się polskiego obywatelstwa i wówczas korzystanie
z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych przysługujących dyplomatom,
obywatelom innych państw. W przypadku zachowania polskiego obywatel-
stwa członek rodziny nie otrzymuje legitymacji dyplomatycznej MSZ, a jedy-
nie pisemne zaświadczenie informujące władze polskie, że dana osoba jest
członkiem najbliższej rodziny zagranicznego dyplomaty.
Zgodnie z artykułem 37 Konwencji Wiedeńskiej przywileje i immunitety
przysługują dyplomatom i członkom ich rodzin (pod warunkiem, że nie są
oni obywatelami kraju urzędowania). Pozostaje czasami sporną kwestia in-
terpretacji na jakie osoby rozciąga się pojęcie członka rodziny. W Polsce
Protokół Dyplomatyczny MSZ przyznaje legitymacje potwierdzające status
dyplomatyczny małżonkom dyplomatów, ich nieletnim dzieciom, dzieciom
powyżej 18 lat, które mieszkają wspólnie z rodzicami i kontynuują naukę
lub pozostają pod opieką rodziców, rodzicom lub teściom dyplomaty o ile
zamieszkują wspólnie i pozostają na jego utrzymaniu. Jeżeli dana placów-
ka wystąpi o wydanie legitymacji dyplomatycznej dla osoby która nie jest
współmałżonkiem dyplomaty, ale osobą żyjącą z nim w stałym związku,
wówczas Protokół Dyplomatyczny MSZ wydaje legitymację dyplomatycz-
ną z odpowiednim wpisem: konkubina lub konkubent.
Konwencja Wiedeńska przyznaje dyplomatom następujące przywileje:
Q zwolnienie od podatków; Dyplomaci nie płacą podatków od dochodów
osobistych, podatków stanowych, municypalnych, podatków od warto-
ści dodanej, akcyzy itp. (Niektóre z tych podatków są opłacane przez
dyplomatę, np. VAT, a następnie refundowane po przedstawieniu od-
powiednich rachunków). Ze względu na różne systemy podatkowe w
różnych krajach przywilej ten stosowany jest na zasadzie wzajemności.
Istnieje jednak szereg przypadków kiedy dyplomata musi płacić podatki
miejscowe m.in. w przypadku zysków kapitałowych osiągniętych w kra-
ju urzędowania np. z tytułu inwestycji kapitałowych na giełdzie, jeżeli

28
 takie dochody są w kraju urzędowania opodatkowane;
Q zwolnienie od opłat celnych; Zwolnieniu podlega całe mienie osobiste
dyplomaty i jego rodziny przywożone do kraju urzędowania, a także
towary sprowadzane z zagranicy dla celów prywatnych lub służbowych.
W przypadku importu bezcłowego takich towarów jak alkohol i wyroby
tytoniowe oraz samochody mogą być wprowadzone przez poszczegól-
ne kraje limity ilościowe;
Q zwolnienie od obowiązkowych ubezpieczeń społecznych; Przyjmuje się,
że dyplomaci opłacają swoje ubezpieczenia i korzystają z przysługują-
cych im świadczeń społecznych w swoich własnych krajach;
Q zwolnienie od służb i serwitutów obowiązujących w kraju urzędowania;
Dyplomaci zwolnieni są z obowiązku służby wojskowej i innych serwitu-
tów o charakterze wojskowym lub obywatelskim;
Q zwolnienie od przepisów kraju urzędowania dotyczących uzyskiwania
obywatelstwa; Dzieci dyplomatów przez fakt urodzenia w kraju, który
uznaje obywatelstwo na zasadzie ius soli (prawo ziemi) nie nabywają
obywatelstwa tego kraju.
Zakres przyznawanych przywilejów różni się w poszczególnych krajach
i dlatego dyplomata wyjeżdżający do danego kraju powinien zapoznać się
z praktyką stosowaną w kraju, do którego się udaje.
Za naruszenie przepisów drogowych przedstawiciel misji dyplomatycz-
nej korzystający z immunitetu nie może być pociągnięty do odpowiedzial-
ności w żadnej formie. Nie oznacza to jednak, że jest zwolniony z prze-
strzegania przepisów drogowych.14 Posiadanie immunitetu dyplomatycz-
141
Do prawdziwego problemu urasta w niektórych krajach i miastach sprawa opłat za parkowanie
samochodów. Administracja Nowego Jorku, a obecnie także Waszyngtonu i innych miast amery-
kańskich wyszła z założenia, że nie musi ponosić kosztów związanych z przyznaniem przez rząd
federalny immunitetów i przywilejów setkom tysięcy dyplomatów i członków ich rodzin (łącznie w
USA przebywa ponad 200 tysięcy osób posiadających w mniejszym lub większym stopniu przywi-
leje i immunitety dyplomatyczne). Rozpoczęto wymierzanie mandatów karnych, wysyłanie ich do
poszczególnych ambasad oraz jednocześnie informowano o sytuacji amerykański Departament Sta-
nu. W ostatnich latach podjął on szereg kroków aby zabezpieczyć egzekwowanie płatności manda-
tów przez kierowców nie przestrzegających amerykańskich przepisów drogowych. Zastosowano
m.in. wstrzymywanie przedłużania rejestracji samochodów z niezapłaconymi mandatami oraz po-
trącanie krajom zadłużonym należnych kwot z sum pomocy przyznanych tym krajom przez władze
amerykańskie. Kongresmani amerykańscy zasadnie uznali, że nie można przyznawać pomocy z
amerykańskich środków publicznych krajom, których dyplomaci winni są amerykańskim instytu-
cjom publicznym pieniądze. Instrument ten został skutecznie zastosowany również wobec naszego
kraju. W marcu 1997 roku sprawa ponownie stała się przedmiotem ostrego sporu pomiędzy wła-
dzami Nowego Jorku i ONZ. Po wzajemnych oskarżeniach i groźbach ze strony ONZ skierowania
sprawy do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze Departament Stanu USA od-
stąpił od groźby odbierania tabiic rejestracyjnych, utrzymał jednak zasadę nie przedłużania rejestra-
cji pojazdów obciążonych niezapłaconymi mandatami.

29
nego chroni przed ukaraniem, nie daje jednak dobrego świadectwa w przy-
padku notorycznego naruszania przepisów, co może też doprowadzić do
uznania dyplomaty za persona non grata (osoba niepożądana). Dyploma-
ta zamieszany w wypadek drogowy powołuje się na immunitet, okazuje
legitymację wydaną przez MSZ kraju urzędowania i jak najszybciej kontak-
tuje się ze swoją misją. Może nie zgodzić się na przesłuchanie i pobieranie
krwi. Ponieważ jednak konsekwencje wypadku mogą być czasami daleko
idące, lepiej jest poddać się obowiązującym procedurom, aby uniknąć nie-
uzasadnionych oskarżeń. Dyplomata nie powinien jednak unikać odpowie-
dzialności materialnej za wyrządzone przez siebie szkody, jak również od-
mawiać pomocy w przypadku uszkodzenia cielesnego innej osoby.
Podkreślić należy, że Konwencja Wiedeńska przyznała dyplomatom sze-
rokie przywileje i immunitety, ale jednocześnie nałożyła na nich obowiązek
przestrzegania ustaw i innych przepisów prawnych państwa przyjmujące-
go w zakresie, w jakim nie narusza to ich przywilejów i immunitetów. To
ostatnie zastrzeżenie w oczywisty sposób nie odnosi się do przepisów ru-
chu drogowego i parkowania, a dotyczy sytuacji w niektórych państwach
gdzie zbyt restrykcyjne przepisy uniemożliwiają dyplomacie normalne funk-
cjonowanie.
Dyplomata nie może podejmować działalności zawodowej, czy handlo-
wej, obliczonej na osiąganie osobistego zysku (np. nie wolno mu sprzeda-
wać rzeczy wwiezionych bez cła lub zakupionych w sklepie dla dyploma-
tów).
Dyplomatę obowiązuje poszanowanie ustaw i przepisów państwa przyj-
mującego (Art. 41 ust.l Konwencji). Obowiązuje go również odnoszenie
się z szacunkiem do panujących zwyczajów i kultury narodu, a szczególnie
okazywanie szacunku wobec głowy państwa, flagi i hymnu narodowego,
symboli państwowych. Dyplomata nie może się mieszać w sprawy wewnętrz-
ne państwa przyjmującego i nie może utrudniać wykonywania funkcji przez
organa tego państwa (np. na lotnisku nie powinien on odmawiać udziela-
nia wyjaśnień służbom granicznym bądź celnym).
Wyjaśnienia wymaga sprawa kontroli bezpieczeństwa pasażerów i ba-
gażu w szczególności w ruchu samolotowym. Troska o bezpieczeństwo ru-
chu lotniczego spowodowała, że władze wielu krajów, a także przewoźnicy
i władze portów lotniczych, wprowadziły bardzo zaostrzone rygory kontroli
pasażerów i bagażu. Powszechnie stosowane są bramki z detektorami me-
talu oraz prześwietlanie bagażu. Dyplomata, który odmówi poddania się
tego typu wymaganej kontroli ryzykuje, że ani on, ani tym bardziej jego

30
bagaż, nie zostanie zabrany na pokład samolotu. Przewoźnicy wychodzą z
założenia, że nie ma obowiązku latania samolotami, a ten kto chce lecieć
musi się poddać określonym rygorom bezpieczeństwa. Na ogół po przej-
rzeniu paszportu dyplomatycznego służby kontrolne kurtuazyjnie odstępu-
ją od kontroli dyplomatów i ich bagażu, choć na lotniskach bagaż poddaje
się prześwietleniu, a dyplomatę prosi się o przejście przez bramkę kontrol-
ną. Podobne procedury stosowane są dość powszechnie także przy wej-
ściach do wielu urzędów państwowych oraz siedzib organizacji międzyna-
rodowych.
Polskie przepisy przewidują, że pasażerowie korzystający z immunite-
tów i przywilejów dyplomatycznych mogą być kontrolowani przy wykorzy-
staniu urządzeń technicznych. W przypadku wątpliwości co do charakteru
przedmiotów wykrytych przy pomocy środków technicznych, dopuszczal-
ne jest za zgodą pasażera dokonanie przeglądu zawartości bagażu podręcz-
nego. Jeżeli pasażer nie wyrazi zgody na przegląd, bagaż ten zostaje wyco-
fany ł nie może odbywać z nim podróży lotniczej. Bagaż rejestrowany (tzn.
przewożony w luku bagażowym) należący do pasażerów korzystających z
immunitetów i przywilejów dyplomatycznych podlega tak samo jak bagaż
pozostałych pasażerów kontroli elektronicznej, rentgenowskiej lub kontroli
innych urządzeń technicznych. Jeżeli istnieją poważne podstawy do przy-
puszczenia, że zawiera on przedmioty zagrażające bezpieczeństwu samolo-
tu może być przeprowadzone przeszukanie bagażu w obecności dyploma-
ty. Funkcjonariusze Straży Granicznej pouczeni są, że podczas przeprowa-
dzania kontroli technicznej pasażerów korzystających z immunitetów i przy-
wilejów dyplomatycznych oraz ich bagaży należy zachować takt i trakto-
wać ich z należnym szacunkiem stosownie do przepisów Konwencji Wie-
deńskiej o stosunkach dyplomatycznych.
Zgodnie z Konwencją Wiedeńską placówki dyplomatyczne mają prawo
do swobodnej łączności i mogą do tego celu wykorzystywać łączność ko-
dowaną, szyfrowaną oraz pocztę dyplomatyczną, która może być przewo-
żona przez kurierów dyplomatycznych. Poczta dyplomatyczna (pakiet lub
torba dyplomatyczna) powinna być stosownie oznakowana, z reguły jest
opieczętowana i może zawierać wyłącznie dokumenty dyplomatyczne i ar-
tykuły przewidziane do użytku służbowego. Sygnatura torby dyplomatycz-
nej lub pakietu dyplomatycznego musi być zgodna z tą, która jest wpisana
do listu kurierskiego. Torba dyplomatyczna nie może być otwarta lub za-
trzymana (art.27 pkt.3). Nie ma jednolitych interpretacji, czy może być ona
prześwietlona w urządzeniach kontrolujących bagaże na lotniskach.

31
 Polskie przepisy przewidują, że na zasadzie wzajemności poczta dyplo-
matyczna bez względu na sposób w jaki jest przesyłana, korzysta z całkowi-
tej nietykalności i jest zwolniona od kontroli przez elektroniczne lub inne
urządzenia techniczne. Poczta ta musi być oznaczona w sposób wskazują-
cy na jej dyplomatyczny charakter poprzez odciśnięcie na niej urzędowych
pieczęci misji dyplomatycznej, urzędu konsularnego lub ministerstwa spraw
zagranicznych oraz zaopatrzona w dokument urzędowy w postaci „listu
kurierskiego". List kurierski określa charakter, liczbę przesyłek stanowią-
cych pocztę dyplomatyczną oraz zawiera imię i nazwisko oraz nr paszpor-
tu dyplomatycznego kuriera. W Polsce dopuszcza się listy kurierskie spo-
rządzone w jednym z następujących języków: angielskim, francuskim, hisz-
pańskim lub rosyjskim. Polskie listy kurierskie wystawiane są w języku fran-
cuskim. Niektóre kraje wymagają tych dokumentów w języku angielskim
lub arabskim, dlatego też dla tych krajów sporządza się odpowiednie urzę-
dowe tłumaczenia.
Konwencja Wiedeńska zapewniając swobodę porozumiewania się misji
dyplomatycznych dla celów urzędowych (Art. 27) przewiduje także immu-
nitet dyplomatyczny dla kuriera przewożącego pocztę dyplomatyczną i po-
siadającego odpowiedni dokument (list kurierski) potwierdzający, że jest
upoważniony do jej przewożenia. Konwencja stwierdza, że kurier dyplo-
matyczny nie może zostać aresztowany lub zatrzymany (Art.27, pkt 5) w
czasie wykonywania funkcji.
Artykuł 37 określa również ograniczenia przywilejów i immunitetów
członków personelu administracyjnego i technicznego misji oraz człon-
ków personelu służby. Dotyczą one m.in. ograniczonego w czasie (za-
zwyczaj 3 lub 6 miesięcy) bezcłowego przywozu mienia przesiedleniowego
i korzystania ze zwolnień celnych. Członkowie personelu administracyjne-
go i technicznego korzystają z immunitetu w sprawach cywilnych i admini-
stracyjnych tylko w zakresie czynności dokonanych w związku z pełnieniem
obowiązków służbowych. Jest to tżw. immunitet funkcjonalny Immunitet
członków personelu służby jest jeszcze bardziej ograniczony i przysługuje
jedynie w odniesieniu do aktów dokonanych w toku pełnienia ich służby.
Rozróżnia się kategorie personelu misji. Personel administracyjny i tech-
niczny ambasady ma bardziej odpowiedzialną pracę, związaną z załatwia-
niem na niższym szczeblu niektórych spraw dyplomatycznych. Do tej kate-
gorii zalicza się: sekretarki, szyfrantów (w polskiej służbie dyplomatycznej
szyfranci otrzymują stopnie dyplomatyczne), radiooperatorów, którzy mają
dostęp do tajemnic dyplomatycznych. Personel służby natomiast zajmuje

32
się pracą usługową i sprawami wewnętrznymi placówki (kierowcy, rzemieśl-
nicy, kucharze, kelnerzy itp.).
Niektóre państwa przyjmujące bardzo liczny personel przedstawicielstw
dyplomatycznych, w których stopnie dyplomatyczne przyznawane są czę-
sto bez merytorycznego uzasadnienia, zastrzegają sobie prawo do oceny
czy danemu pracownikowi będą przysługiwać przywileje i immunitety oraz
do jakiej kategorii zostanie on zaliczony (dyplomatów, personelu admini-
stracyjnego i technicznego, czy też do personelu służby). Wówczas podsta-
wę przyznania odpowiedniego statusu pracownikowi przedstawicielstwa
dyplomatycznego stanowi nie formalna notyfikacja misji państwa wysyłają-
cego, ale faktycznie spełniana przez daną osobę funkcja.
Takie stanowisko potwierdził w 1996 roku Departament Stanu USA
odnośnie personelu stałych przedstawicielstw państw członkowskich Naro-
dów Zjednoczonych w Nowym Yorku. Również polskie Ministerstwo Spraw
Zagranicznych, notą okólną skierowaną do przedstawicielstw dyplomatycz-
nych w Warszawie, zajęło podobne stanowisko.
Osoba korzystająca z immunitetu jurysdykcyjnego nie może się go zrzec.
Immunitet ten został jej przyznany jako przedstawicielowi państwa i tylko
ono może go uchylić. Sprawy te są traktowane bardzo poważnie i niektóre
służby dyplomatyczne np. amerykańska i brytyjska mogą uchylić immuni-
tet wobec członka swojej misji jedynie na wyraźne polecenie centrali. Dla
państwa przyjmującego zakomunikowanie przez szefa misji o fakcie uchy-
lenia immunitetu jest wystarczające.15
W przypadku popełnienia przez dyplomatę ciężkiego przestępstwa i od-
mowę uchylenia immunitetu państwu przyjmującemu nie pozostaje żadna
inna forma sankcji poza uznaniem tej osoby za persona non grata i naka-
zanie jej opuszczenia kraju. Jeżeli osoba taka przybędzie w przyszłości do
tego samego kraju nie będzie już chroniona immunitetem jurysdykcyjnym i
może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej.
Państwo przyjmujące powinno zapewnić dyplomatom nietykalność oso-
bistą, nietykalność rezydencji oraz pomieszczeń i dokumentacji misji (artyku-
ły 29 i 30 Konwencji). Sposób realizacji tych zabezpieczeń jest różny w za-
leżności od realnej sytuacji i warunków społeczno-politycznych w różnych
krajach. Aresztowanie dyplomaty, zajęcie jego rezydencji lub przeprowadze-
nie rewizji w pomieszczeniach misji nie może oczywiście mieć miejsca. Rów-
151
W ostatnich latach ambasador jednego z krajów Ameryki Płd. w Polsce został oskarżony o przemyt
narkotyków. Władze tego kraju cofnęły mu nominację i uchyliły immunitet, zgadzając się na osą-
dzenie go w Polsce.

33
nocześnie jednak efektywne zapewnienie nietykalności osobistej ponad 200
tysiącom dyplomatów i ich rodzinom w USA, ponad 60 tysiącom w Brukse-
li, czy blisko 3 tysiącom w Polsce, jest praktycznie niewykonalne.
Stopień poczucia bezpieczeństwa osobistego dyplomatów zależny jest od
ogólnego stanu zagrożenia przestępczością w danym kraju lub mieście. Od-
powiedzialność za bezpieczeństwo ze strony państwa przyjmującego nie może
być nieograniczona. Konieczne jest rozsądne współdziałanie przedstawicielstw
dyplomatycznych polegające na wynajmowaniu lokali i rezydencji w bezpiecz-
nych dzielnicach, właściwe ich zabezpieczanie przed kradzieżą i włamaniem,
unikanie terenów miasta znanych ze zwiększonego ryzyka.16
Placówki dyplomatyczne w Warszawie chronione są przez żołnierzy Nad-
wiślańskiej Jednostki Wojskowej MSW. W zależności od oceny stopnia za-
grożenia kancelarie dyplomatyczne i rezydencje szefów placówek chronio-
ne są przez posterunki stałe całodobowe, patrole piesze oraz zmotoryzo-
wane. Stałe posterunki policyjne są również dość powszechnie stosowaną
formą strzeżenia placówek dyplomatycznych zagranicą. Posterunki te miej-
scowa policja wystawia z reguły w przypadku uznania realnego zagrożenia,
a czasami na zasadzie wzajemności. Stosowanie w sprawach ochrony pla-
cówek zasady wzajemności jest niewłaściwe, ponieważ obowiązek zabez-
pieczenia nietykalności dyplomatów i misji dyplomatycznych jest bezwzględ-
ny i nie powinien być warunkowany wymogami wzajemności.17
Przywileje i immunitety organizacji międzynarodowych i funkcjonujących
przy nich misji dyplomatycznych reguluje szereg wyspecjalizowanych kon-
wencji i umów między organizacjami międzynarodowymi i rządami kraju,
w których jest siedziba tych organizacji. Do najważniejszych należą:
Q konwencja dotycząca przywilejów i immunitetów Narodów Zjednoczo-
nych z 13 lutego 1946 roku (Dz. U. z dn.19 sierpnia 1946 r.);
161
Warszawa jest uznawana za miasto, w którym dyplomaci i członkowie ich rodzin nie są narażeni
na większe zagrożenie osobiste, natomiast zagrożone jest bezpieczeństwo mienia. Częste są przy-
padki kradzieży samochodów i włamań do mieszkań dyplomatów w celach rabunkowych.
171
Historia, w tym również najnowsza zna szereg przypadków drastycznego naruszenia bezpieczeń-
stwa misji dyplomatycznych, ataków na ambasady, zabójstw dyplomatów i brania ich jako zakład-
ników. Najbardziej narażonymi na zamachy terrorystyczne są, jak pokazuje doświadczenie ostat-
nich lat dyplomaci Stanów Zjednoczonych, Turcji i Izraela. W holu wejściowym amerykańskiego
Departamentu Stanu znajduje się wielka tablica na ścianie z wyrytymi nazwiskami obywateli ame-
rykańskich, którzy stracili życie w służbie dyplomatycznej swojego kraju. Głośny ostatnio był przy-
padek ataku na rezydencję ambasadora Japonii w Limie przedstawicieli ugrupowania Tupac Ama-
ru i wielotygodniowe przetrzymywanie zakładników. Incydent zakończył się w kwietniu 1997 roku,
po kilku miesiącach trwania, odbiciem zakładników i zlikwidowaniem wszystkich porywaczy w cza-
sie akcji jednostek specjalnych. Sprawy tego typu przywołują zawsze rozważania nt. zakresu kon-
sultacji i koordynacji działań kraju przyjmującego z krajem będącym gospodarzem misji i wreszcie z
krajami, których obywatele są ofiarami zamachu terrorystycznego.

34
Q konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowa-
nych z 21 listopada 1947 roku (Dz. U. z dnia 12 marca 1970 r.);
Gl konwencja o misjach specjalnych z 16 grudnia 1969 roku (Dz.U. z dnia
30 października 1985 r.);
Q umowa w sprawie siedziby zawarta między ONZ a rządem USA z 26
czerwca 1947 roku; (w umowie tej rząd USA zobowiązał się do prze-
strzegania konwencji z 13 lutego 1946 r.);
Q porozumienie między ONZ a rządem Szwajcarii z l sierpnia 1946 roku
w związku z utworzeniem Europejskiego Biura ONZ w Genewie; rów-
nolegle zawarte zostało tymczasowe porozumienie w sprawie przywile-
jów i immunitetów ONZ (ponieważ Szwajcaria nie będąc członkiem ONZ
nie jest stroną konwencji z 13 lutego 1946 r.).
Funkcjonariusze i personel dyplomatyczny ONZ i organizacji wyspecja-
lizowanych oraz akredytowanych przy nich misji korzystają z przywilejów i
immunitetów w zakresie przyjętym w powyższych konwencjach i umowach.
Na analogicznych porozumieniach oparty jest status innych organizacji mię-
dzyrządowych i ich funkcjonariuszy oraz akredytowanych przy nich przed-
stawicielstw i ich personelu.

35
 m
Służba zagraniczna RP

Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP, stoi na straży suwe-

renności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności
18 19
jego terytorium. W ramach konstytucyjnych kompetencji reprezentuje
państwo na zewnątrz, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,
mianuje i odwołuje przedstawicieli RP (ambasadorów) oraz aktywnie uczest-
niczy w międzynarodowych kontaktach i życiu dyplomatycznym. Prezyden-
towi przysługuje kompetencja międzynarodowa i tzw. prawo przedstawi-
cielstwa wszechstronnego na mocy konstytucji i prawa międzynarodo-
wego, które nie wymagają pełnomocnictwa. Jeśli prezydent zabiera głos w
stosunkach międzynarodowych w imieniu swego państwa i oświadcza jego
wolę, pociąga to za sobą z mocy prawa skutki prawne dla tego państwa.20
Rada Ministrów21 prowadzi politykę zagraniczną państwa, zapewnia jego
bezpieczeństwo zewnętrzne, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie
stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi oraz
zawiera umowy międzyrządowe. Premier uczestniczy w międzynarodowym
życiu dyplomatycznym i bezpośrednio nadzoruje pracę ministra spraw za-
granicznych. Za swą działalność międzynarodową odpowiada przed sejmem
przedstawiając mu główne kierunki polityki zagranicznej do akceptacji.22
181
Art. 126 Konstytucji RP.
191
Art. 133 Konstytucji RP.
201
W USA czy Francji, krajach o ustroju prezydenckim, głowa państwa bezpośrednio wtacza się w
kształtowanie polityki zagranicznej i aktywnie uczestniczy w międzynarodowych konferencjach. W
monarchiach rola głowy państwa (króla, królowej) jest zazwyczaj ograniczona do funkcji reprezen-
towania państwa i mianowania ambasadorów.
211
Art. 146 Konstytucji RP
22i
Szczególnie aktywną role szefa rządu w kształtowaniu polityki zagranicznej państwa i udział w mię-
dzynarodowym życiu politycznym kraju możemy zaobserwować w Austrii, Niemczech czy Wielkiej
Brytanii, gdzie funkcja głowy państwa jest konstytucyjnie ograniczona.

37
 Premier upoważniony jest z tytułu swej funkcji do prowadzenia roko-
wań z przedstawicielami obcych państw bez specjalnych pełnomocnictw.
Posiada prawo oświadczania woli państwa, które wywołuje międzynarodo-
we skutki prawne. Posiada uprawnienia do zawierania umów międzynaro-
dowych w imieniu rządu. Udziela także pełnomocnictwa innym członkom
rządu do zawarcia takiej umowy. Premier mianuje przedstawicieli Polski do
międzynarodowych organizacji (z wyjątkiem stałych przedstawicieli, których
w trybie przewidzianym dla ambasadorów mianuje prezydent RP) oraz de-
legatów na znaczące konferencje międzynarodowe.
Minister Spraw Zagranicznych, jako członek rządu, kieruje bezpośred-
nio służbą zagraniczną i reprezentuje państwo w stosunkach z innymi pań-
stwami.23 Minister SZ z tytułu swojej funkcji jest upoważniony do repre-
zentowania swego rządu na arenie międzynarodowej, prowadzenia bezpo-
średnich rozmów i rokowań oraz podpisywania umów międzynarodowych
bez konieczności posiadania specjalnych pełnomocnictw.
Ministrowi spraw zagranicznych podlegają polskie zagraniczne przed-
stawicielstwa dyplomatyczne i konsularne24. Minister proponuje kandyda-
tów na ambasadorów i mianuje dyplomatów. Utrzymuje kontakty i prowa-
dzi rozmowy z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi oraz organiza-
cjami międzynarodowymi, koordynuje działalność traktatową państwa. Spe-
łnia także funkcje koordynacyjne wobec innych ministerstw i instytucji w
zakresie polityki zagranicznej i stosunków międzynarodowych.
Wobec znacznego rozszerzenia przedmiotowego współpracy państw w
ich wzajemnych stosunkach, pozostali ministrowie jak i kierownicy innych
centralnych organów administracji państwowej posiadają także kompeten-
cje i prowadzą działalność międzynarodową w zakresie wykonywanych funk-
cji. Swoją aktywność na arenie międzynarodowej powinni oni konsultować
z MSZ, tak aby była ona zgodna z polityką zagraniczną państwa i nie naru-
szała międzynarodowych umów i zobowiązań.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, zgodnie z nowym statutem25
jest urzędem administracji rządowej obsługującym ministra spraw zagranicz-
nych (§1), który kieruje ministerstwem przy pomocy sekretarza stanu, pod-

231
W mocarstwach takich jak USA, czy Rosja, funkcje ministra spraw zagranicznych nie ograniczają
się do koordynowania polityki zagranicznej swego kraju, lecz także obejmują mediacje i działania
na rzecz rozwiązywania problemów światowych (np. sytuacji na Bliskim Wschodzie). /
241
Polska posiada za granica 91 ambasad, 6 stałych przedstawicielstw (przy Biurach ONZ, Radzie
Europy), 44 konsulaty oraz 80 konsulów honorowych.
251
Statut Ministerstwa Spraw Zagranicznych nadany rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dn.
17 lipca 1998 r. (Dz. U. nr 93 z 23.07.1998 r, poz.586).

38
sekretarzy stanu oraz dyrektora generalnego (§2). Minister może upoważ-
nić te osoby, a także innych pracowników ministerstwa, do podejmowania
decyzji w określonych sprawach w jego imieniu. Nowy statut nie zmienia
funkcji ministerstwa, a jedynie rozbudowuje jego strukturę, wprowadzając
nowy podział kompetencji i funkcji poszczególnych departamentów.
W ramach Ministerstwa Spraw Zagranicznych funkcjonują:
Q Gabinet Polityczny Ministra, który obsługuje ministra spraw zagranicz-
nych i wiceministrów oraz pełni rolę koordynującą wobec pozostałych
departamentów;
Q Sekretariat Ministra;
Q Biuro Dyrektora Generalnego.
Dwustronnymi stosunkami z krajami poszczególnych regionów zajmują
się departamenty:
Q Departament Europy Zachodniej, zajmujący się współpracą z krajami
Europy Zachodniej;
Q Departament Europy Środkowej i Południowej, obejmujący swą kom-
petencją kraje na południu Europy, byłe kraje socjalistyczne oraz kraje
bałtyckie (w tym Litwę, Łotwę i Estonię);
Q Departament Europy Wschodniej, zajmujący się stosunkami z Rosją,
Ukrainą, Białorusią, a także Kazachstanem i innymi państwami należą-
cymi do WNP;
Q Departament Ameryki Północnej, mający w zakresie swoich kompetencji
stosunki z USA, Kanadą i Meksykiem;
Q Departament Azji, Australii i Ameryki Łacińskiej, obejmujący kraje tego
regionu;
Q Departament Afryki i Bliskiego Wschodu, zajmujący się stosunkami z
państwami tych regionów..
Q W ramach departamentów funkcjonują wydziały, które zajmują się po-
szczególnymi krajami (jak np. Niemcy) lub grupą krajów (np. kraje skan-
dynawskie).
Kolejną grupę tworzą departamenty zajmujące się stosunkami wielostron-
nymi. Należą do niej:
Q Departament Polityki Bezpieczeństwa oraz Departament Polityki Bez-
pieczeństwa Europejskiego, które zajmują się problematyką polityczne-
go bezpieczeństwa Polski, jej uczestnictwem w strukturach bezpieczeń-
stwa europejskiego (NATO, OBWE, problematyka kontroli zbrojeń, etc.);
Q Departament Polityki Europejskiej, Departament Unii Europejskiej, De-
partament Integracji Europejskiej oraz Departament Instytucji Europej-

39
 skich i Polityki Regionalnej, zajmują się problematyką integracji Polski z
Unią Europejską i współpracą transgraniczną oraz regionalną;
Q Departament Krajów Pozaeuropejskich i Systemu Narodów Zjednoczo-
nych, Departament ds. Politycznych ONZ i Departament ds. Ekono-
miczno-Spoiecznych ONZ, mają za zadanie utrzymywanie kontaktów i
współpracy z ONZ oraz jej wyspecjalizowanymi organizacjami, takimi
jak FAO, WHO, UNESCO itp.
Q Departament Analiz Ekonomicznych oraz Departament Polityki Ekspor-
towej, zajmujące się problematyką ekonomiczną w stosunkach politycz-
nych i działalności MSZ;
Q Departament Strategii i Planowania Polityki, którego zakres działania
obejmuje analizę i prognozowanie strategicznej polityki zagranicznej RP.
Do departamentów funkcjonalnych, zajmujących się określoną, wyod-
rębnioną tematyką można zaliczyć:
Q Departament Konsularny, Departament Polonii oraz Departament Spraw
Prawnych i Konsularnych, nadzorują i koordynują pracę polskich urzę-
dów konsularnych na całym świecie, a także mają za zadanie ochronę
interesów Polski i jej obywateli.
Q Departament Promocji i Departament Systemu Informacji, powołane
są do współpracy ze środkami masowego przekazu (prasa, RTV) i za-
granicznymi korespondentami akredytowanymi w Polsce, w trosce o
tworzenie właściwego obrazu Polski w świecie. Prowadzą one także ana-
lizę zagranicznych informacji o Polsce, dla potrzeb resortu i kierownic-
twa państwa;
Q Departamenty Dyplomacji Kulturalnej i Departament Polityki Nauko-
wej, promują polską kulturę i naukę w świecie oraz nadzorują działal-
ność Instytutów Kultury Polskiej za granicą;
Q Departament Prawny i Departament Traktatowy, przygotowują między-
narodowe umowy i traktaty (polityczne) oraz uczestniczą w przygoto-
waniu innych porozumień i umów międzynarodowych, zabezpieczają
ich zgodność z prawem międzynarodowym i interesami Polski. Depar-
tament Traktatowy jest także depozytariuszem wszystkich międzynaro-
dowych umów państwowych, przygotowuje ich ratyfikację. W tym za-
kresie ściśle współpracuje z Kancelarią Prezydenta i Kancelarią Prezesa
Rady Ministrów;
Q Protokół Dyplomatyczny zapewnia obsługę protokolarną wizyt państwo-
wych prezydenta, premiera i ministra spraw zagranicznych, oraz osobi-
stości przybywających na ich zaproszenie. Prowadzi także obsługę kor-

40
 pusu dyplomatycznego, załatwia wszelkie formalności związane z cere-
moniałem składania listów uwierzytelniających, wizyt ambasadorów itp.
Utrzymuje bezpośrednie kontakty z placówkami dyplomatyczno-konsu-
larnymi w Polsce. Zapewnia opiekę i pomoc obcym dyplomatom w
wykonywaniu ich funkcji (m.in. nadzoruje zapewnienie im immunitetów
i przywilejów).
W ramach MSZ działają też biura spełniające funkcje usługowe wobec
ministerstwa i przedstawicielstw dyplomatycznych za granicą:
Q Biuro Kadr i Biuro Szkolenia, mają w swojej gestii całokształt spraw per-
sonalnych ministerstwa i przedstawicielstw dyplomatyczno-konsularnych.
Q Biuro Informatyki i Łączności, odpowiada za łączność ze wszystkimi
polskimi placówkami na świecie;
Q Biuro Finansów oraz Biuro Administracji, zajmują się obsługą admini-
stracyjno-finansową ministerstwa i placówek zagranicznych;
Q Biuro Spraw Obronnych, które współdziała z Ministerstwem Obrony
Narodowej z zakresie spraw wojskowych oraz przygotowania MSZ na
wypadek wojny;
Q Archiwum, gromadzi dokumenty i akta dotyczące działalności MSZ, ra-
porty oraz korespondencję tajną i poufną z placówek.
Minister Spraw Zagranicznych ponadto nadzoruje placówki o charakte-
rze naukowo-badawczym: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych w War-
szawie oraz Instytut Zachodni im. Zygmuta Wojciechowskiego w Poznaniu.

W stosunkach zewnętrznych państwa od najdawniejszych czasów wy-

stępowały dwa główne motywy działania: polityczny i ekonomiczny. Ran-
ga każdego z nich, a niekiedy nawet i pierwszeństwo, były zmienne. Na
przykład najpierw utworzono polskie konsulaty bądź misje handlowe w RFN,
Hiszpanii, Południowej Korei, Republice Afryki Południowej itp. i dopiero
później powstały przedstawicielstwa dyplomatyczne.
Szczególne zadania w zakresie stosunków gospodarczych z zagranicą
spełnia Ministerstwo Gospodarki oraz Komitet Integracji Europejskiej, któ-
rego zadaniem jest działanie na rzecz włączenia Polski do europejskich struk-
tur gospodarczych.
Ministerstwo Gospodarki pełni m.in. funkcje obejmujące zabezpie-
czenie traktatowe międzynarodowych stosunków gospodarczych kraju,
ochronę interesów gospodarczych państwa (koncesje, cła) oraz promocję
eksportu (udział w targach międzynarodowych) itp. Ministerstwu Gospo-
darki podporządkowane są Biura Radcy Handlowego przy Ambasadach.

41
 W strukturze organizacyjnej Ministerstwa Gospodarki powołano
departamenty zajmujące się wyłącznie stosunkami gospodarczymi z za
nicą: Departament Integracji Europejskiej i Organizacji Miedzynarodov
oraz Departament Stosunków Gospodarczych z Zagranicą.
Departament Integracji Europejskiej i Organizacji Miedzynarodov
zajmuje się inicjowaniem i koordynacją działalności związanej z integi
Polski z Unią Europejską. Do jego szczególnych zadań należą:
Q przygotowanie założeń polityki integracyjnej z UE i koordynacją dz:
dostosowawczych do wymagań Unii oraz analizowanie przebiegu i
gotowań, prowadzenie negocjacji dotyczących handlowych i prz<
słowych aspektów akcesu Polski do Unii, uczestnictwo w posiedzer
Rady Stowarzyszenia RP - UE i innych stałych oraz doraźnych c
nów Unii,
Q inicjowanie i realizacja polityki traktatowej, w tym przygotowanie
żeń i negocjowanie umów dwustronnych z krajami członkowskim
oraz bieżąca obsługa traktatowa stosunków gospodarczych z tymi
jami, jak również nadzór merytoryczny nad polskimi placówkami
nomiczno-handlowymi w krajach członkowskich UE.
Ponadto zadaniem departamentu jest inicjowanie i realizacja polityki
tatowej z międzynarodowymi organizacjami gospodarczymi takimi jak: !
towa Organizacja Handlu (WTO), Organizacja Współpracy Gospodar
Rozwoju (OECD), Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Mi
narodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Odbudowy i Ro2
(EBOR), Nordycki Bank Inwestycyjny oraz Program Rozwoju Narodów
noczonych (UNDP), Konferencja NZ ds. Handlu i Rozwoju (UNCT
Organizacja NZ do Spraw Rozwoju Przemysłowego (UNIDO), Komitel
woju Handlu Europejskiego Komisji Gospodarczej ONZ.
Departament Integracji Europejskiej i Organizacji Międzynarodc
zapewnia także:
Q uczestnictwo w międzynarodowych konferencjach i wielostronny
stytucjach gospodarczych oraz monitorowanie realizacji postant
wynikających z udziału Polski,
Q ocenę zgodności aktów prawnych i programów gospodarczych
obsługę merytoryczną i prawno-organizacyjną w zakresie zagwai
wania interesów strony polskiej,
Q współpracę i nadzór nad polskimi przedstawicielstwami przy ww.
nizacjach międzynarodowych, w tym ze Stałym Przedstawiciele:
przy OECD w Paryżu, Stałym Przedstawicielem RP przy WTO w i

42
 wie oraz współpraca z przedstawicielami RP przy ONZ w Nowym Yor-
ku, Genewie i Wiedniu.
Departament Stosunków Gospodarczych z Zagranicą jest wiodący w
akresie inicjowania i realizacji polityki traktatowej z krajami nie należący-
ni do Unii Europejskiej, z uwzględnieniem problematyki CEFTA i EFTA.
)o zadań tego departamentu należą:
] działanie na rzecz dostępu do rynków krajów nie należących do Unii
Europejskiej, w tym przygotowywanie założeń polityki gospodarczej i
kierunków rozwoju stosunków gospodarczych z poszczególnymi kraja-
mi,
] przygotowywanie i negocjowanie umów dwustronnych oraz zabiegi o
dalszą liberalizację handlu w ramach umów CEFTA i EFTA,
) promocja gospodarcza Polski oraz współdziałanie z Polonią na rzecz
współpracy gospodarczej z Polską,
l działanie na rzecz rozwoju współpracy transgranicznej i regionalnej,
l tworzenie systemu informacji handlowej i uzyskiwanie preferencji oraz
ułatwień dla potrzeb gospodarki polskiej.
Departament ten sprawuje nadzór nad placówkami ekonomiczno-han-
owymi Polski w krajach nie należących do Unii Europejskiej. W realizacji
idań należących do wyżej wymienionych departamentów uczestniczą tak-
; inne organa ministerstwa w zakresie ich kompetencji, a działalność re-
irtu w sferze współpracy międzynarodowej koordynuje i nadzoruje jeden
podsekretarzy stanu ministerstwa.
Nowym naczelnym organem administracji rządowej ds. integracji Pol-
i z Unią Europejską jest powołany ustawą z dnia 8 sierpnia 1996 roku
omitet Integracji Europejskiej (KIE). Jest on naczelnym organem
ministracji państwowej, programującym i koordynującym politykę inte-
acji Polski z Unią Europejską.
W skład Komitetu wchodzą: Przewodniczący, Sekretarz oraz następują-
członkowie: Ministrowie: Spraw Zagranicznych, Spraw Wewnętrznych i
Iministracji, Gospodarki, Finansów, Ochrony Środowiska, Zasobów Na-
•alnych i Leśnictwa, Pracy i Polityki Socjalnej, Rolnictwa i Gospodarki
iwnościowej, Sprawiedliwości. Prezes Rady Ministrów może dodatkowo
wołać w skład Komitetu trzy osoby, których doświadczenie lub pełnione
ikcje mogą mieć istotne znaczenie dla realizacji zadań Komitetu. W po-
dzeniach Komitetu mogą również uczestniczyć: Prezes Narodowego Ban-
Polskiego i Prezes Rządowego Centrum Studiów Strategicznych. Mini-
>m, Przewodniczącym Komitetu jest Premier.

43
 Komitet, w ramach swoich kompetencji określonych ustawowo, rozstrzy-
ga kwestie dotyczące procesu integracji Polski z Unią Europejską, przed-
stawia Radzie Ministrów program działań dostosowawczych i integracyj-
nych z UE oraz projekty aktów prawnych dotyczące tych działań, a także
projekty decyzji w sprawie przeznaczenia środków pochodzących z bez-
zwrotnej pomocy zagranicznej. Komitet przedstawia Radzie Ministrów spra-
wozdania z realizacji programów dostosowujących polską gospodarkę i sys-
tem prawny do potrzeb przyszłej integracji z UE.
Komitet podejmuje działania mające na celu przygotowanie Polski do
członkostwa w Unii Europejskiej obejmujące dostosowanie polskiego pra-
wa i gospodarki do procesu integracji Polski z Unią Europejską, a także
przygotowanie społeczeństwa polskiego, w tym kadr administracji publicz-
nej, do tego procesu. Priorytetowym zadaniem bieżącym Komitetu jest przy-
gotowanie Polski do negocjacji w sprawie członkostwa Polski w Unii Euro-
pejskiej. Komitet koordynuje prace prowadzone przez ministerstwa i inne
agendy centralnej administracji rządowej, których celem jest przygotowa-
nie do negocjacji w sprawie członkostwa Polski w Unii Europejskiej.
Prace te obejmują różne etapy: od określenia problemowych obszarów
negocjacyjnych, poprzez tworzenie odpowiedniego zaplecza specjalistycz-
nego i organizacyjnego dla negocjacji, do określenia mandatu negocjacyj-
nego. Zadania te realizowane są zgodnie z Narodową Strategią Integracji
Polski z Unią Europejską oraz Narodowym Programem Przygotowania do
Członkostwa w Unii Europejskiej - dokumentami opracowanymi przez Rząd.
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej jest organem wykonaw-
czym Komitetu, utworzonym na podstawie ustawy z 8 sierpnia 1996 r. W
dniu 2 października 1996 r. Prezes Rady Ministrów nadał Urzędowi statut.
Zadania Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej wynikają z ustawy i ze
statutu. Przejął on także zadania i kompetencje byłego Biura Pełnomocni-
ka Rządu ds. Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, funkcjonu-
jącego od 26 stycznia 1991 r. do 15 października 1996 r. w strukturze
Urzędu Rady Ministrów.
W skład Urzędu wchodzą następujące departamenty merytoryczne: De-
partament Harmonizacji Prawa i Spraw Traktatowych, Departament Poli-
tyki Integracyjnej, Departament Stosunków Międzynarodowych, Departa-
ment Kształcenia Europejskiego, Departament Pomocy Zagranicznej, Fun-
duszy i Programów Wspólnotowych, Departament Dokumentacji Europej-
skiej, Departament do Spraw Negocjacji Akcesyjnych, Departament Infor-
macji i Komunikacji Społecznej.

44
 Ponadto w Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej funkcjonują jed-
nostki obsługi wewnętrznej: Sekretariat Urzędu, Biuro Kadr, Szkolenia i
Organizacji, Biuro Administracyjno-Budżetowe.

Przedstawicielstwa dyplomatyczno-konsularne
Realizacją zadań w sferze stosunków międzynarodowych za granicą zaj-
mują się przedstawicielstwa dyplomatyczno-konsularne, których funkcjono-
wanie oparte jest na prawie międzynarodowym i zawartych konwencjach
międzynarodowych, a także prawie wewnętrznym kraju akredytacji oraz kraju
reprezentowanego. Niektóre normy prawne zostały ukształtowane zwycza-
jowo i poprzez tradycję zostały włączone do prawa dyplomatycznego. Inne
normy natomiast zostały ukształtowane w traktatach dwustronnych (np.
konwencje konsularne) oraz wielostronnych i są powszechnie stosowane.
Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia
1961 r. i Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia
1963 r. (w opracowaniu których uczestniczyło 81 państw, w tym Polska)
nadały przyjętym na Kongresie Wiedeńskim normom zwyczajowym cha-
rakter norm prawnych, regulując szczegółowo sytuację prawną dyploma-
tów i sposób funkcjonowania placówek dyplomatycznych i konsularnych.
Podstawę przyznania statusu dyplomatycznego lub konsularnego okre-
ślonej osobie stanowią faktycznie pełnione przez nią funkcje.

Polska uznaje poniżej wymienione stopnie dyplomatyczne i konsularne.

Stopnie dyplomatyczne:
1. szefów przedstawicielstw dyplomatycznych:
Ambasador Nadzwyczajny i Pełnomocny, Poseł Nadzwyczajny i Pełno-
mocny, Chargé d'Affaires en Pied, Chargé d'Affaires ad Intérim;
2. członków personelu dyplomatycznego:
Minister Pełnomocny, Radca Minister Pełnomocny, Radca, I Sekretarz,
II Sekretarz, III Sekretarz, Attaché, Sekretarz-Archiwista;26
-* w pionie wojskowym:
Attaché Obrony Wojskowy, Lotniczy i Morski, Zastępca Attaché Obro-
ny Wojskowego, Lotniczego i Morskiego, a także Attaché i Zastępcy
Attaché poszczególnych rodzajów broni, np. Attaché Wojskowy i Lot-
niczy, Zastępca Attaché Lotniczego i Morskiego itp.

261
Zdarza się. że niektóre kraje w swoich misjach mają starszych dyplomatów, np. zastępców również
w randze ambasadorów.

45
 -» w pionie handlowym:
Radca Handlowy, Attache Handlowy, Zastępca Attache Handlowego.
Stopnie konsularne:
Konsul Generalny - Minister Pełnomocny, Konsul Generalny, Konsul, Agent
Konsularny, Wicekonsul, Attaché Konsularny, Sekretarz Konsularny.

Nie mogą być uznane w charakterze przedstawicieli dyplomatycznych

lub urzędników konsularnych osoby, które faktycznie wypełniają funkcje
właściwe członkom personelu administracyjnego i technicznego czy perso-
nelu służby, to jest przykładowo: tłumaczy, pracowników kancelarii, inten-
dentów, wartowników, maszynistek, magazynierów, kierowców, portierów,
recepcjonistów, kamerdynerów, kucharzy, gońców i innych. W przypad-
kach spornych ostateczne słowo w sprawie uznania statusu dyplomatycz-
nego pracownika misji dyplomatycznej należy do ministerstwa spraw za-
granicznych kraju przyjmującego
Posiadanie paszportu dyplomatycznego nie może wyłącznie stanowić o
przyznaniu danej osobie przez stronę polską statusu dyplomatycznego, a
oznacza jedynie, że został on wydany zgodnie z określonymi przepisami
państwa wysyłającego. Wymagana jest ponadto wiza dyplomatyczna kraju
urzędowania dyplomaty w przypadku kiedy między danymi krajami nie za-
warto porozumienia o zniesieniu obowiązku wizowego dla posiadaczy pasz-
portów dyplomatycznych.
Protokół Dyplomatyczny MSZ wydaje legitymację stwierdzającą status
dyplomaty oraz informującą, że posiada on akredytację w danym kraju i
chroni go immunitet dyplomatyczny. Dla władz miejscowych ten właśnie
dokument ma charakter wiążący.

Lista korpusu dyplomatycznego (CD) akredytowanego w danym

27
kraju jest publikowana przez MSZ. Rangę i kolejność dyplomatów w ra-
mach misji dyplomatycznej określa kraj wysyłający dyplomatę, przekazując
w formie noty do Protokółu MSZ. Natomiast kolejność akredytowanych
ambasadorów określa data złożenia listów uwierzytelniających.
W Polsce Protokół Dyplomatyczny MSZ każdego roku publikuje Listę
Korpusu Dyplomatycznego i Konsularnego oraz Organizacji Międzynaro-
dowych w Polsce. Książka ta, publikowana poprzednio w języku francu-
skim, a od 1999 roku w języku angielskim, zawiera listę ponad 170-ciu
państw, z którymi Polska utrzymuje stosunki dyplomatyczne, listę prece-

W niektórych krajach odrębnie publikuje się książeczkę korpusu konsularnego.

- 46
dencji ambasadorów i chargé d'afaires, kalendarz świąt narodowych i wresz-
cie listę korpusu dyplomatycznego28 i korpusu konsularnego, na której
umieszczeni są wszyscy dyplomaci każdej ambasady z podaniem imion i
nazwisk, stopnia dyplomatycznego oraz imienia i nazwiska małżonki. Na
życzenie dyplomaty można umieścić na liście imię i nazwisko dorosłych,
niezamężnych córek przebywających w kraju urzędowania z rodzicami. Nie
korzystają z tego trochę staroświeckiego zwyczaju dorośli synowie.
W niektórych krajach listy dyplomatyczne podają również daty przyjaz-
du oraz domowe adresy i telefony. W ostatnich latach ze względów bezpie-
czeństwa coraz więcej misji nie podaje do publicznej wiadomości domo-
wych adresów i telefonów swoich dyplomatów. W książce publikowane są
również adresy, telefony, faksy, adresy poczty elektronicznej i stron inter-
netowych oraz godziny otwarcia placówek.
Ważną rolę spełnia dziekan korpusu dyplomatycznego wobec władz
kraju urzędowania i w CD. Jego rola protokolarna jest znacząca przy ofi-
cjalnych spotkaniach z kierownictwem państwowym, takich jak: spotkania
noworoczne, święto narodowe, przy składaniu wieńców na Grobie Niezna-
nego Żołnierza itp. wystąpienia w imieniu całego CD. Zajmuje on wów-
czas honorowe miejsce i występuje w imieniu całego CD.
Istotna jest też rola interwencyjna dziekana korpusu wobec ministerstw
spraw zagranicznych kraju urzędowania. Występuje on w sprawach ogól-
nych dotyczących bezpieczeństwa dyplomatów i ich mienia, w przypadku
naruszenia statusu dyplomaty lub utrudnianiu wykonywania przez niego funk-
cji, a także w sprawach bytowych dotyczących całego korpusu.
Nie ma formalnie funkcji wicedziekana korpusu dyplomatycznego ale
ponieważ przypadki nieobecności ambasadorów są na placówkach dość
częste, ukształtował się zwyczaj, że drugi pod względem starszeństwa am-
basador zastępuje dziekana w czasie jego nieobecności. Jest on zwyczajo-
wo nazywany wicedziekanem.
Zwracając się oficjalnie do ambasadora można używać tytułu ekscelen-
29
cjo, w kontaktach codziennych stosowany jest zwrot panie ambasadorze.
Do pozostałych dyplomatów zwracamy się zgodnie z ich rangą: panie mi-
nistrze, panie radco, panie konsulu itp. Stopień naukowy dyplomaty jest
używany w wyjątkowych sytuacjach.30
281
W 1997 roku w Polsce były akredytowane 134 przedstawicielstwa, w tym 80 z siedzibą w Warsza-
wie i 54 z siedzibą w stolicach innych państw (głównie Bonn i Moskwa), a także 13 przedstawi-
cielstw organizacji międzynarodowych.
291
W niektórych krajach, m.in. w Stanach Zjednoczonych nie używa się tytułu ekscelencji.
301
W hierarchii kościelnej używa się tytułów: eminencjo wobec kardynała, ekscelencjo wobec biskupa.

47
ministracyjna ambasady. Utrzymuje on roboczy kontakt z Protokółem Dy-
plomatycznym obu MSZ, troszcząc się o właściwe warunki funkcjonowa-
nia ambasady.
Ponadto w ambasadzie funkcjonuje szyfrant i radiotelegrafista obsługu-
jący łączność radiowo-szyfrową z krajem. Szyfranci korzystają ze statusu
dyplomatycznego lecz nie uczestniczą w życiu korpusu dyplomatycznego.
Są także w ambasadzie urzędnicy, sekretarki, tłumacze, woźni, ogrodni-
cy itp. Nie korzystają oni ze statusu dyplomatycznego i mają ograniczony
immunitet. W tym charakterze mogą być także zatrudnieni pracownicy miej-
scowi, lecz nie korzystają oni z przywilejów i immunitetów przysługujących
innym pracownikom placówki dyplomatycznej.

Funkcje i zadania konsulów RP określa szczegółowo Ustawa z 13

lutego 1984 r.32 aktualnie obowiązująca, jak również dwustronne konwencje
konsularne zawarte przez Polskę z poszczególnymi krajami, uwzględniają-
ce specyfikę tych krajów i ich przepisy wewnętrzne oraz potrzeby wynika-
jące ze wzajemnych stosunków dwustronnych. Pewne obowiązki konsulów
wynikają z dwustronnych umów o obrocie prawnym i innych, np. związa-
nych z migracją ludności, zatrudnianiem swoich obywateli, ochroną ich
spraw socjalnych, itp. Wszystkie umowy oparte są o zasady zawarte w Kon-
wencji Wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 1963 r. i mogą stanowić
jedynie ich rozwinięcie.
Do obowiązków konsulów należy miedzy innymi: sprawowanie opieki
konsularnej nad obywatelami polskimi przebywającymi za granicą, pomoc
prawna w przypadku ich zatrzymania lub aresztowania33, pośredniczenie w
przekazywaniu dokumentów sądowych, pomoc sądom polskim w obrocie
prawnym z zagranicą, przesłuchiwanie świadków, legalizacja i potwierdzanie
dokumentów, ich wydobywanie z krajowych urzędów, przyjmowanie oświad-
czeń z mocą urzędową34, prowadzenie spraw spadkowych (na zlecenie spad-
kobierców w kraju, po obywatelach polskich zmarłych za granicą), sporzą-
dzanie w szczególnych przypadkach aktów notarialnych za zgodą Minister-
stwa Sprawiedliwości, poświadczanie podpisów i legalizacja dokumentów,
otaczanie opieką obywateli polskich zatrzymanych przez służby imigracyjne,
32
> Dz.U. nr 9, poz.34z 17.02.1984r.
331
Konsul ma prawo widzenia się z aresztowanym, o jego aresztowaniu powinien zostać powiado-
miony przez policję, może uczestniczyć w rozprawie sądowej, ustaleniu obrońcy, a po skazaniu
więźnia interweniować w przypadku naruszenia jego praw itp.
341
np. złożenie (w niektórych krajach) oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński, które następ-
nie jest przekazywane do właściwego Urzędu Stanu Cywilnego w Polsce.

50
pomoc w ich powrocie do Polski,35 udzielanie pomocy obywatelom polskim
czasowo zatrudnionym, w szczególności w zakresie zabezpieczania ich spraw
socjalnych,36 uzyskiwania renty i świadczeń emerytalnych.
Ponadto konsulaty zobowiązane są do wykonywanie czynności konsu-
la morskiego związanych z żeglugą i opieką nad statkami i marynarzami,
wykonywanie funkcji urzędowych dotyczących dokumentów statków i za-
łóg, występowanie wobec władz portowych, celnych i imigracyjnych.
Kolejnymi ważnymi funkcjami jest śledzenie zmian w przepisach praw-
nych kraju urzędowania i informowanie o tych zmianach, a także nadzór
nad realizacją zawartych umów i porozumień dwustronnych, nadzór nad
realizacją umów dwustronnych o ruchu osobowym, kontroli migracji lud-
ności, wydawanie wiz, wydawanie paszportów polskich obywatelom stale
zamieszkałym w kraju urzędowania, przedłużanie ważności paszportów (także
wydanych w Polsce), wystawianie paszportu na powrót do Polski w przy-
padku jego kradzieży lub zagubienia, zajmowanie się problemem nielegal-
nego pobytu i pracy obywateli polskich, ich wydalaniem i deportacją.
Konsulaty zajmują się problemami wynikającymi z Ustawy o Obywatel-
stwie Polskim (z 15 lutego 1965 r.) jak: stwierdzenie obywatelstwa, wystę-
powanie z wnioskami do prezydenta RP o ponowne nabycie w przypadku
jego utraty itp.
Konsul realizuje politykę państwa otaczając szczególną opieką środowi-
ska polonijne i emigracyjne, wobec Polaków będących obywatelami kraju
urzędowania stara się pomagać w umacnianiu ich statusu i pozycji społecz-
nej w miejscu zamieszkania, ułatwiając jednocześnie kontakty z krajem oj-
czystym. Informuje środowiska polonijne o przemianach i rozwoju gospo-
darczym Polski, zachęcając je do współdziałania na rzecz kraju.
Wspomaga tworzenie więzi łączących kraj osiedlenia Polaków z Polską
w zakresie stosunków kulturalnych, gospodarczych i politycznych, promu-
jąc jednocześnie kulturę polską i stwarzając warunki dla kultywowania języ-
ka polskiego oraz tradycji narodowych wśród Polonii. W tym celu działa
na rzecz rozwoju szkolnictwa polskiego, nauki języka polskiego na wyższych
uczelniach i w szkołach średnich, szczególnie w miejscowościach gdzie są
większe skupiska Polaków (Francja, Niemcy, Belgia, USA, Kanada, kraje
byłego ZSRR). Wspiera wymianę kulturalną organizując koncerty, wysta-
wy, festiwale i inne imprezy z udziałem polskich artystów oraz wymianę
naukową pomiędzy ośrodkami uniwersyteckimi.
351
w trudnej sytuacji materialnej udzielenie pożyczki na bilet powrotny do kraju.
361
ubezpieczenie, odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy itp

51
 We wszystkich tych działaniach konsulowie mają obowiązek przestrze-
gania przepisów prawa obowiązującego w kraju urzędowania oraz śledze-
nia zmian tych przepisów i informowania o nich MSZ-u, a w szczególności
dotyczących praw i obowiązków Polaków zamieszkałych lub przebywają-
cych czasowo w danym kraju.
W realizacji swych zadań konsulowie spełniają funkcje wielu urzędów
krajowych działając w oparciu o prawo wewnętrzne oraz zawarte konwen-
cje konsularne i prawo kraju urzędowania.
Działalność konsulów nadzoruje ambasador akredytowany w danym kra-
ju. W ministerstwie spraw zagranicznych pracę konsulatów nadzoruje depar-
tament konsularny i wychodźstwa. W krajach gdzie nie ma przedstawiciel-
stwa dyplomatycznego, a ambasador jest akredytowany z sąsiedniego kraju,
konsul spełnia ponadto funkcje polityczne, takie jak śledzenie i informowa-
nie swego kraju o zmianach politycznych w kraju urzędowania, działania na
rzecz rozwoju kontaktów gospodarczych, kulturalnych, naukowych itp.
W jednym państwie może być kilka konsulatów i okręgów konsularnych
(np. w Niemczech, Francji, USA, Kanadzie, Rosji), może być również konsu-
lat obejmujący zasięgiem swego działania kilka krajów (praktyka ta najczę-
ściej jest stosowana w krajach zamorskich, np. w Australii i Nowej Zelandii).

W ostatnich latach instytucja konsulów honorowych została poważ-

nie rozwinięta również w polskiej dyplomacji. Przed wojną Polska miała
wielu konsulów honorowych i wielu polskich obywateli reprezentowało inne
kraje w Polsce. Instytucja ta została reaktywowana dopiero w latach 80-
tych, w związku z rozwojem kontaktów handlowych i turystyki międzyna-
rodowej.37 W Polsce konsulami honorowymi zostają na ogół obywatele
polscy, cieszący się zaufaniem kraju, który reprezentują. Są to biznesmeni
lub ludzie wolnych zawodów (prawnicy), powiązani poprzez działalność za-
wodową z reprezentowanym krajem.
Procedura mianowania konsulów honorowych jest wieloetapowa. Am-
basador, który zamierza zwrócić się o mianowanie danej osoby na stanowi-
sko konsula honorowego powinien przeprowadzić rozeznanie co do jej wia-
rygodności i autorytetu w kraju urzędowania, oraz ocenić jak dana propozy-
cja będzie przyjęta w kraju nominującym. Chodzi między innymi o stwierdze-
371
W Polsce w 1997 roku działało 26 konsulatów kierowanych przez konsulów zawodowych i 44
konsulaty honorowe. 12 konsulatów ma siedziby w Warszawie, 16 w Trójmieście, 10 w Krakowie,
po 7 w Poznaniu, Szczecinie i Wrocławiu, a pozostałe w Łodzi, Opolu, Katowicach, Białymstoku i
Sejnach.

52
nie, czy dana osoba nie jest uwikłana w działalność gospodarczą, lub poli-
tyczną, która mogłaby się okazać kontrowersyjna i kłopotliwa w przyszłości.
Konsulowłe honorowi wykonują swoje funkcje nie otrzymując z tego
tytułu wynagrodzenia, jak również ponoszą koszty utrzymania biura i pro-
wadzonej korespondencji. Korzystają natomiast z immunitetu ochraniają-
cego ich osobę podczas wykonywania funkcji, jak również akta i korespon-
dencję związaną z jej wypełnianiem. Konsul, o ile udaje się oficjalnie w
swej misji, ma także prawo do oznaczenia swego samochodu chorągiewką
reprezentowanego kraju. Konsulów honorowych ustanawia się zazwyczaj
w państwach lub miastach portowych, gdzie nie ma oficjalnego przedsta-
wiciela dyplomatyczno-konsularnego danego kraju.

Radca handlowy działa w ramach placówki dyplomatycznej.38 Zarów-

no on jak i jego zastępcy (attachés handlowi) posiadają paszporty dyplo-
matyczne i podlegają obowiązkom oraz korzystają z przywilejów i immuni-
tetów na równi z innymi dyplomatami danego kraju. Radca handlowy i
pracownicy wydziału ekonomiczno-handlowego podlegają w zakresie dzia-
łalności merytorycznej, kadrowej i finansowej Ministrowi Gospodarki, a w
zakresie zgodności z założeniami polityki zagranicznej państwa nadzorowi
i koordynacji ze strony ambasadora. Radca handlowy uczestniczy w dzia-
łalności ogólnej ambasady. Informuje także ambasadora o swoich ważniej-
szych poczynaniach i inicjatywach gospodarczych w celu dostosowania ich
do polityki placówki w danym kraju. Dotyczy to zwłaszcza wystąpień i in-
terwencji na zewnątrz, przy których korzysta się z praw i przywilejów przy-
sługujących ambasadzie (np. noty ambasady w sprawach handlu czy wspó-
łpracy z danym krajem).
Również w konsulatach mogą być referaty ds. handlu i współpracy go-
spodarczej. Konsulowie handlowi korzystają ze wszystkich uprawnień przy-
sługujących innym konsulom. Mają również obowiązek uczestniczenia w
życiu protokolarnym korpusu dyplomatycznego czy konsularnego dla na-
wiązywania kontaktów i współpracy ze swoimi kolegami z innych placó-
wek. Na radcach handlowych i konsularnych ciąży obowiązek - po otrzy-
maniu nominacji - złożenia wizyty swemu odpowiednikowi w ambasadzie
kraju przyjmującego, a po przyjeździe do kraju urzędowania złożenia wizy-
ty ambasadorowi (dla uzgodnienia pierwszych kroków), a następnie w mi-
381
Na podstawie porozumienia Ministrów Spraw Zagranicznych i Gospodarki w 1999 roku zostały
utworzone w ambasadach Wydziały Ekonomiczno-Handlowe, które przejęły funkcje Biura Radcy
handlowego.

53 ^
nisterstwie zajmującym się współpracą gospodarczą z zagranicą. Kolejne
wizyty składa się kolegom radcom z innych placówek.
Radcowie handlowi mają także obowiązek utrzymywania szerokich kon-
taktów z kołami biznesu i finansjery w danym kraju, uczestniczenia w przy-
jęciach i ich organizowania (np. z okazji pobytu delegacji handlowej z kra-
ju). Stąd też wynika konieczność znajomości protokółu dyplomatycznego
przez radców handlowych, konsulów oraz attachés handlowych.
Zagranicą działają także przedstawicielstwa polskich przedsiębiorstw i
firm handlowych, często w formie spółek handlowych opartych na prawie
miejscowym. Są to np. oddziały Banku PKO S.A. i Banku Handlowego
(działające od lat przedwojennych), delegatury większych firm jak „Elektrim",
„Universal", „Ciech" itp., oddziały polskiego armatora (otaczające opieką
polskie statki handlowe i promujące ich usługi przewozowe), biura LOT-u
(prowadzące sprzedaż biletów i obsługę polskich samolotów), korespondenci
PAP, TVP, polskiej prasy (stale akredytowani w danym kraju).
Działalność wszystkich tych agend oparta jest na prawie miejscowym.
Nie korzystają one ze statusu obcego przedstawicielstwa dyplomatycznego
czy konsularnego, pozostają jednak pod ich opieką i ochroną. Pracownicy
zatrudnieni w wymienionych przedstawicielstwach handlowych i delegatu-
rach uczestniczą często w życiu protokolarnym placówki, co ułatwia im kon-
takty zawodowe w kraju urzędowania.
W dyplomacji obowiązują, wynikające z protokółu, określone zasady za-
chowania także w wewnętrznych stosunkach ambasady. Przestrzega się hie-
rarchii stanowisk zgodnie z listą, jaka została zgłoszona do Protokółu MSZ.
Ambasador zawsze zajmuje pierwsze miejsce, a po nim w kolejności
rangi pozostali dyplomaci niezależnie od wieku i płci. Polskie przepisy sta-
nowią, że o pierwszeństwie wśród pracowników równych rangą decyduje
grupa zaszeregowania, a w przypadku kiedy grupy są równe, data przyby-
cia na daną placówkę. Ambasador ustępuje pierwszeństwa tylko wobec
ministra i wiceministra spraw zagranicznych, a kurtuazyjnie czyni to także
wobec swego gościa, którego chce uhonorować (lecz nie wówczas gdy wy-
stępuje oficjalnie na zewnątrz).
W samochodzie ambasador zajmuje miejsce po prawej stronie na tyl-
nym siedzeniu. Jeśli ambasador udaje się z oficjalną wizytą jego samochód
jest oflagowany proporczykiem państwa, które reprezentuje. W niektórych
krajach ambasador jeździ pod flagą tylko na uroczystości państwowe z udzia-
łem głowy państwa oraz na wizyty oficjalne w regionach i prowincjach. W
takiej sytuacji nie powinien on zajmować miejsca obok kierowcy, jak rów-

54
nież prowadzić samochodu. Obok kierowcy zajmuje miejsce dyplomata
najmłodszy rangą, bądź tłumacz lub sekretarz. Ambasador może odstąpić
swoje miejsce w samochodzie honorowemu gościowi (np. ministrowi), a w
szczególnych przypadkach (utrudnione wsiadanie i wysiadanie z samocho-
du) także swojej małżonce.
Praktykowane jest także (szczególnie w krajach anglo-saskich) wywie-
szanie flagi narodowej na rezydencji, siedzibie ambasady, konsulatu. Pol-
skie przepisy nakazują wywieszanie flagi państwowej w dniu świąt narodo-
wych, własnych i kraju urzędowania.
Na oficjalne przyjęcia organizowane przez inne ambasady lub instytucje
i osoby kraju urzędowania dyplomata powinien przybyć przed przyjściem
swojego ambasadora. Nie powinien on również opuszczać przyjęcia przed
jego wyjściem chyba, że ma ku temu wyjątkowo ważne powody i uzyska
wcześniej aprobatę ambasadora. Przedwczesne opuszczenie przyjęcia sta-
nowi wyraz niezadowolenia gościa i może zostać potraktowane przez go-
spodarzy jako gest nieprzyjazny o charakterze dyplomatycznym, a nie oso-
bistym. Jeśli z ważnych przyczyn jesteśmy zmuszeni do opuszczenia przy-
jęcia należy uprzedzić o tym gospodarzy i usprawiedliwić się, podając po-
wody. Dotyczy to w zasadzie siedzących śniadań i obiadów. W przypadku
przyjęć stojących reguła ta nie ma praktycznego zastosowania, bowiem
godziny przyjścia i wyjścia są tu bardzo elastyczne.
Ambasador jest zawsze postrzegany jako przedstawiciel głowy państwa,
które reprezentuje. Pozostali dyplomaci występując oficjalnie w jego imie-
niu powinni zawsze prezentować opinie zgodne ze stanowiskiem ambasa-
dora. Pod nieobecność ambasadora jego prerogatywy przejmuje chargé
d«affaires a.i. po notyfikacji w MSZ.

55
 IV
Mianowanie i akredytacja
ambasadora
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych poprzez wysłanie przedsta-
wiciela dyplomatycznego - ambasadora lub chargé d«affaires ad interim
- może mieć miejsce po uznaniu de iure jednego państwa przez drugie.
Uznanie de facto pozwala na nawiązanie stosunków handlowych i kon-
sularnych oraz wymianę przedstawicieli, których misja ma charakter nie-
oficjalny.
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych odbywa się zazwyczaj w dro-
dze uzgodnienia wspólnego komunikatu i podpisaniu go przez upełnomoc-
nionych przedstawicieli, lub też w formie wymiany not dyplomatycznych.
Przed wysłaniem ambasadora konieczna jest zgoda kraju przyjmujące-
go, określana jako uzyskanie agrément dla danej osoby. Zazwyczaj o zgo-
dę występuje ambasador opuszczający stanowisko. Składa on wizytę w MSZ,
informuje o swoim przewidywanym odwołaniu oraz planowanej dacie wy-
jazdu. Często informuje także o następcy i składa jego notę biograficzną
zawierającą jego dane osobowe oraz przebieg kariery zawodowej i poli-
tycznej. Państwo może odmówić przyjęcia danej osoby nie podając przy-
czyn, stąd wystąpienie o agrément jest poufne i może być ustne, przed
oficjalną nominacją, by nie narazić się na jawną odmowę i nie zadrażniać
stosunków międzypaństwowych. Jednak w przeważającej większości przy-
padków prośby o agrément składane są w formie noty dyplomatycznej. W
Polsce agrément jest udzielane przez MSZ po uzyskaniu zgody Kancelarii
Prezesa Rady Ministrów i Kancelarii Prezydenta RP.
Ambasador jest najwyższym rangą przedstawicielem państwa za grani-
cą, reprezentuje głowę państwa i jest szefem przedstawicielstwa dyploma-
tycznego państwa. Pełny jego tytuł brzmi: ambasador nadzwyczajny i pe-

57
łnomocny. Historycznie tytuł ten wywodzi się stąd, że ambasadorowie w
misjach specjalnych byli przyjmowani za granicą z większym ceremonia-
łem i traktowani lepiej niż ambasadorowie zwyczajni rezydujący w danej
stolicy. Wytworzył się więc zwyczaj nadawania ambasadorom wysyłanym
przez monarchów tytułu nadzwyczajny. Natomiast określenie pełnomoc-
ny oznaczało, że ambasador jest upoważniony do załatwiania wszystkich
spraw swojego kraju i nie potrzebuje w tym celu żadnych dodatkowych
upoważnień.
W niektórych krajach pracownicy ministerstwa spraw zagranicznych
posiadają stopnie i tytuły dyplomatyczne, w tym również tytuły ambasa-
dorskie (otrzymują je zazwyczaj wysocy rangą urzędnicy ministerialni, dy-
rektorzy departamentów, podsekretarze stanu, którzy w swej karierze byli
wcześniej ambasadorami na placówkach zagranicznych). W Polsce Prezes
Rady Ministrów może przyznać tytuł ambasador ad personom dyploma-
cie zatrudnionemu w ministerstwie lub w misji specjalnej. Tytuł ten przy-
znawany jest w zasadzie na okres pracy w służbie dyplomatycznej. Zwycza-
jowo byłych ambasadorów tytułuje się kurtuazyjnie ambasadorami.
Funkcje ambasadora były różnie definiowane.39 Współcześnie uważa się,
że ambasador jest wysłannikiem głowy państwa (monarchy lub prezydenta)
ale jednocześnie reprezentantem i realizatorom polityki zagranicznej rzą-
du. Jednocześnie jest on funkcjonariuszem państwowym służbowo podle-
głym Ministrowi Spraw Zagranicznych (de facto dyrektorowi departamen-
tu merytorycznego).
Z powyższych względów proces nominacji ambasadorów jest skompli-
kowany i czasochłonny. W wielu krajach europejskich ambasadorami zo-
stają wyłącznie pracownicy służby dyplomatycznej, zawodowi dyplomaci
(career diplomats, diplomats de la cariere). Tak jest we Francji, Wielkiej
Brytanii, Niemczech, krajach Beneluxu i krajach skandynawskich, ChRL,
Japonii. Nominowanie zawodowych dyplomatów sprawia, że nie towarzy-
szą temu polityczne przetargi i prasowe sensacje.
Nominacje polityczne często występują w Stanach Zjednoczonych, gdzie
traktowane są m.in. jako nagrody za wkład w zwycięstwo wyborcze Prezy-

391
W pierwszej połowie XVII wieku Sir Henry Wotton, ambasador króla angielskiego Jakuba udający
się do Wenecji zatrzyma! się po drodze w Augsburgu i w księdze pamiątkowej dokonał wpisu nastę-
pującej treści: Ambasador to jest uczcimy człowiek wysłany za granicę, aby kłamać dla dobra
suiojego kraju". Po ośmiu latach jeden z badaczy tej księgi zwrócił uwagę na ten wpis i sprawa
dotarła do króla Jakuba. Poczuł się on obrażony implikacją, że wysyła ambasadorów, którzy okła-
mują swoich rozmówców i przyjaciół króla. Sir Wotton musiał pisać przeprosiny do Króla Jakuba i
do władcy Augsburga.

58
denta USA.40 Również w Polsce, obok zawodowych dyplomatów posiada-
jących duże doświadczenie i praktykę, funkcje ambasadorów powierzano
w przeszłości i obecnie politykom cieszącym się zaufaniem prezydenta lub
rządzącego układu politycznego. Funkcje te mogą też pełnić osoby o uzna-
nym autorytecie, posiadające w kraju akredytacji szerokie kontakty zawo-
dowe lub naukowe.
Ambasadora mianuje głowa państwa. Ambasadorem RP może być tylko
obywatel polski. Jeśli posiada także inne obywatelstwo, musi je zawiesić.
Z wnioskiem o nominację na stanowiska ambasadora występuje Mini-
ster Spraw Zagranicznych. Przed przedstawieniem kandydatury do zaopi-
niowania przez komisję Spraw Zagranicznych Sejmu musi on uzyskać zgo-
dę Prezydenta i Prezesa Rady Ministrów. Na posiedzeniu Komisji kandy-
daturę ambasadora przedstawia osobiście Minister Spraw Zagranicznych
lub z jego upoważnienia jeden z wiceministrów.41
Opinia Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu nie ma w procesie decy-
zyjnym charakteru wiążącego. Parlamentarne przesłuchania kandydatów
na ambasadorów są praktyką dość powszechną w krajach zachodnich. Róż-
ny jest charakter tych przesłuchań i wiążąca moc wydawanych opinii. W
Stanach Zjednoczonych kandydatów na ambasadorów akceptuje Senacka
Komisja Spraw Zagranicznych.
Po wyrażeniu opinii przez Komisję Spraw Zagranicznych Sejmu Prezes
Rady Ministrów wyraża zgodę na wystąpienie przez MSZ o agrément dla
kandydata. Na tym etapie sprawy jest on nazywany ambasadorem desy-
gnowanym (ambassadeur designée). Prośba o agrément składana jest, w
zależności od miejscowych zwyczajów, ustnie lub pisemnie. Do prośby za-
łączona zostaje nota biograficzna kandydata. Z reguły oczekiwanie na udzie-
lenie agrément trwa około dwu do trzech tygodni. W niektórych krajach
praktykowane jest publikowanie komunikatu prasowego o udzieleniu

Wybitny amerykański profesor ekonomii Kenneth Galbraith, który był ambasadorem Stanów Zjed-
noczonych w Indiach w latach sześćdziesiątych zapytany po latach przez swoich studentów jakie
trzeba mieć kwalifikacje aby zostać ambasadorem powiedział krótko: wiem tylko, że ja miałem
najważniejszą - bytem przyjacielem prezydenta J. Kennedy'ego.
Posłom przedstawia się informację do jakiego kraju zamierza się wysłać kandydata. Do publicznej
wiadomości nie podaje się jednak nazwy kraju z uwagi na fakt, że władze danego kraju muszą na
kandydaturę wyrazić zgodę, a na tym etapie jeszcze o kandydaturze nie wiedzą. Często podaje się
dla prasy ogólnikową informację np. kandydat na ambasadora do jednego z krajów sąsiednich,
kandydat do jednego z krajów arabskich itp. Kandydat prezentuje swoje plany związane z propo-
nowanym mu stanowiskiem i odpowiada na pytania posłów. Następnie opuszcza on posiedzenie
Komisji, a jej członkowie w głosowaniu wyrażają swoją opinię o kandydaturze, popierając ją lub
odrzucając.

59
agrément z podaniem krótkiej noty biograficznej nowo mianowanego am-
basadora (ambassadeur agrée).
Po udzieleniu agrément przez władze kraju przyjmującego Kancelaria Pre-
zydenta RP przygotowuje do podpisu Prezydenta nominację nowego amba-
sadora kontrasygnowaną uprzednio przez Ministra Spraw Zagranicznych.
Równolegle Protokół Dyplomatyczny MSZ przygotowuje do podpisu Prezy-
denta RP kontrasygnowane przez Ministra Spraw Zagranicznych Listy Uwie-
rzytelniające dla nowego ambasadora oraz Listy Odwołujące dotychczaso-
wego ambasadora. Obydwa te dokumenty, adresowane do głowy państwa
przyjmującego wykonuje się z oficjalnymi kopiami (copie figurée).
W toku przygotowania do wyjazdu nowo mianowany ambasador składa
wizyty robocze w ministerstwach oraz w urzędach i instytucjach, które utrzy-
mują kontakty z państwem akredytacji, by zapoznać się z aktualnym sta-
nem stosunków gospodarczych, problemami handlu, współpracy nauko-
wo-technicznej i kulturalnej. Ambasador udając się do państwa w którym
został akredytowany otrzymuje instrukcje zatwierdzoną przez Ministra Spraw
Zagranicznych. Kurtuazyjnie składa on też wizytę ambasadorowi państwa
akredytacji. W zależności od stanu współpracy międzyparlamentarnej am-
basador przed wyjazdem składa również wizyty marszałkom Sejmu i Sena-
tu. Może także być przyjęty przez Prezesa Rady Ministrów.
Nowo mianowanego ambasadora przyjmuje Minister Spraw Zagranicz-
nych w celu odbycia rozmowy merytorycznej. Minister, w obecności człon-
ków kierownictwa MSZ, wręcza ambasadorowi nominację podpisaną przez
Prezydenta RP. Przed wyjazdem ambasadora przyjmuje także Prezydent RP.
MSZ powiadamia placówkę o dacie i godzinie przylotu ambasadora.
Nowy ambasador może przybyć na placówkę dopiero po wyjeździe po-
przedniego. Chargé d'affaires a.i. zawiadamia miejscowy protokół dyplo-
matyczny i ewentualnie (zależnie od miejscowych zwyczajów) ambasado-
rów grupy regionalnej. W Warszawie jedynie ambasadorowie arabscy i la-
tynoamerykańscy praktykują witanie i żegnanie ambasadorów ze swojej gru-
py. Zwyczaj ceremonialnych powitań przybywających do stolicy ambasa-
dorów państw obcych należy do historii. Obecnie ambasadora przyjeżdża-
jącego do stolicy kraju urzędowania wita przedstawiciel kierownictwa Pro-
tokółu Dyplomatycznego miejscowego MSZ.
W Polsce ambasadorów wita na ogół wicedyrektor PD MSZ. Obecny
jest chargé d'affaires a.i. i pracownicy placówki ambasadora. Ambasador
korzysta z przejścia przez salonik dla VIP. Wicedyrektor PD MSZ wręcza
ambasadorowi opis ceremonii składania listów uwierzytelniających oraz wień-

60
ca na Grobie Nieznanego Żołnierza i ustala termin pierwszej wizyty u dy-
rektora Protokołu Dyplomatycznego (z reguły w tym samym dniu lub w
następnym).
Podczas pierwszej wizyty u dyrektora PD MSZ ambasador otrzymuje
informacje o przewidywanym terminie złożenia Listów Uwierzytelniających
i Listów Odwołujących u Prezydenta RP. Szef protokołu dyplomatycznego
udziela ponadto dodatkowych wyjaśnień oraz ustala z ambasadorem jakie
kolejne wizyty kurtuazyjne powinien on złożyć w najbliższym czasie. Na-
stępnie ambasador składa wizytę wstępną wiceministrowi spraw zagranicz-
nych, odpowiedzialnemu za dany region i wręcza mu kopie Listów Uwie-
rzytelniających i Listów Odwołujących poprzednika.
Do czasu złożenia listów zaleca się by ambasador koncentrował się na
sprawach wewnętrznych ambasady i ew. kontaktach w korpusie dyploma-
tycznym, z dziekanem korpusu i ambasadorami zaprzyjaźnionych państw.
Po ceremonii złożenia listów protokół, na prośbę ambasadora, zgłasza
chęć złożenia przez niego kurtuazyjnej wizyty marszałkom Sejmu i Senatu.
Przyjęcia nowo akredytowanych ambasadorów przez Prezesa Rady Mini-
strów RP i Ministra Spraw Zagranicznych nie mają charakteru kurtuazyjne-
go lecz muszą być merytorycznie uzasadnione.

Ceremoniał składania listów uwierzytelniających Prezydentowi RP.

W dniu audiencji dyrektor Protokołu Dyplomatycznego MSZ oraz adiu-
tant udają się samochodem reprezentacyjnym do ambasady lub rezydencji,
aby towarzyszyć ambasadorowi w drodze na audiencję. Kolumna samo-
chodowa, w skład której wchodzą także samochody wiozące małżonkę
ambasadora i członków personelu dyplomatycznego ambasady, mających
uczestniczyć w ceremonii składania listów, pilotowana jest przez samochód
policji. Samochód reprezentacyjny ma z prawej strony proporczyk polski,
biało-czerwony.
O wyznaczonej godzinie ambasador w towarzystwie szefa protokołu dy-
plomatycznego, adiutanta i osób towarzyszących przybywa do Pałacu Pre-
zydenckiego, gdzie na dziedzińcu przed gmachem, po lewej stronie, usta-
wiona jest orkiestra wojskowa, poczet sztandarowy i Kompania Reprezen-
tacyjna Wojska Polskiego. Ambasador i szef protokołu stają na wprost pa-
łacu. Za nimi w niewielkiej odległości zatrzymuje się małżonka ambasado-
ra, personel ambasady i adiutant. Na powitanie Kompania Reprezentacyj-
na WP prezentuje broń, orkiestra gra hymn narodowy państwa reprezen-
towanego przez ambasadora. Dowódca kompanii składa ambasadorowi

61
raport o gotowości do powitania, a ambasador dokonuje przeglądu Kom-
panii Reprezentacyjnej WP.
Po ceremonii powitania na dziedzińcu ambasador kieruje się do wej-
ścia do Pałacu Prezydenckiego. W Sieni Wielkiej ambasadora i towarzy-
szące mu osoby wita podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP i
następnie wszyscy udają się do Sali Obrazowej. Podsekretarz stanu po-
wiadamia Prezydenta o przybyciu ambasadora. Prezydent wchodzi do sali
w towarzystwie sekretarza stanu Szefa Gabinetu Prezydenta RP i sekre-
tarza lub podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Dy-
rektor PD MSZ przedstawia ambasadora wymieniając imię nazwisko i
pełny tytuł. Ambasador wręcza Prezydentowi listy uwierzytelniające oraz
listy odwołujące poprzednika. Podczas uroczystości nie wygłasza się prze-
mówień. Prezydent wita się z ambasadorem i przedstawia towarzyszą-
cych mu ministrów. Następnie ambasador przedstawia swoją małżonkę i
członków personelu ambasady. Prezydent zaprasza ambasadora na au-
diencję prywatną do biblioteki. Uczestniczą w niej towarzyszący prezy-
dentowi ministrowie. Pozostałe osoby oczekują w Sali Obrazowej. Au-
diencja trwa zazwyczaj 15-20 minut.
Po audiencji ambasador oraz towarzyszące mu osoby opuszczają Pałac
Prezydencki, zatrzymują się przy wyjściu, a na zakończenie ceremonii or-
kiestra gra polski hymn narodowy. Szef protokołu MSZ wraz z adiutantem
prezydenta towarzyszą ambasadorowi do ambasady lub jego rezydencji.
Podczas ceremonii składania listów uwierzytelniających obowiązuje okre-
ślony ubiór. W Polsce przyjęto dla panów: ciemne ubranie, oficjalny strój
narodowy lub uniform dyplomatyczny, natomiast dla pań: suknia dzienna,
kapelusz i rękawiczki lub oficjalny strój narodowy.
W tym samym dniu ambasador składa wieniec na Grobie Nieznanego
Żołnierza w asyście Kompanii Reprezentacyjnej Wojska Polskiego, komen-
danta garnizonu stołecznego i przedstawiciela PD MSZ.

W Anglii na dworze Św. Jakuba przy składaniu listów uwierzytel-

niających u królowej Elżbiety II obowiązuje ceremoniał i etykieta dworska,
z którą wcześniej zapoznają się osoby uczestniczące w uroczystości. Obo-
wiązuje ściśle określony strój - żakiet, spodnie sztuczkowe, cylinder.
Po ambasadora i osoby towarzyszące przybywa marszałek dworu karo-
cą królewską. Dla dyplomatów towarzyszących ambasadorowi przeznaczo-
ne są dwa powozy z lokajami. Przejazd przez Londyn do Pałacu Buckin-
gham z polskiej ambasady w centrum Londynu trwa około 20 minut.

62
 Po przyjeździe gwardia królewska oddaje honory ambasadorowi. Am-
basador w towarzystwie marszałka wprowadzany jest do salonu, w którym
przyjmuje go królowa. Dyplomaci towarzyszący ambasadorowi kroczą za
nim w odległości 2-3 m. Królowej towarzyszy podsekretarz stanu w Fo-
reign Office, dama dworu, ew. tłumacz.
Ambasador wręcza listy wygłaszając krótką formułę: mam zaszczyt być
akredytowany przy Jej Królewskiej Mości, a następnie przedstawia towa-
rzyszących mu dyplomatów. Królowa czasami zadaje pytanie przedstawia-
nej osobie, która po udzieleniu krótkiej odpowiedzi i złożeniu ukłonu po-
winna wycofać się tyłem (kilka kroków), by następnie wraz z innymi osoba-
mi opuścić salę.
Ambasador zostaje przyjęty przez królową na krótkiej prywatnej audiencji,
w której uczestniczą również podsekretarz stanu F.O. oraz marszałek dwo-
ru. Po zakończeniu ceremonii marszałek dworu towarzyszy ambasadorowi
do ambasady, gdzie tradycyjnie podejmowany jest lampką szampana.
Przejazd ambasadora wraz ze świtą do pałacu królewskiego jest atrakcją
dla turystów przebywających w Londynie. Podobnie wygląda ceremoniał
składania listów uwierzytelniających na innych dworach królewskich, np.
w Madrycie lub Sztokholmie.
W Brukseli strojem obowiązującym jest frak (oraz odznaczenia, jeśli am-
basador je posiada). Po ambasadora przyjeżdża adiutant króla (admirał lub
generał) limuzyna królewską, która na trasie ostatnich kilkuset metrów eskor-
towana jest przez konny oddział armii królewskiej.
W zawodzie dyplomaty rozpoczynanie i zakończenie misji jest rutyną.
Ambasador zostaje powiadomiony przez Ministra Spraw Zagranicznych,
na ogół z kilkumiesięcznym wyprzedzeniem, o planowanym terminie od-
wołania i zakończenia misji. Informacja ta jest dla ambasadora wiążąca.
Prezydent RP podpisuje odwołanie zazwyczaj wraz zakończeniem przez
ambasadora misji i jest mu ono wręczane w Ministerstwie Spraw Zagra-
nicznych po powrocie do kraju. Ambasador wkrótce po odwołaniu powi-
nien otrzymać polecenie wystąpienia o agrément dla swojego następcy.
Na kilka tygodni przed datą wyjazdu ambasador oficjalnie informuje szefa
protokółu dyplomatycznego MSZ o planowanym zakończeniu misji i oma-
wia sprawy związane ze składaniem wizyt pożegnalnych. W większości kra-
jów utrzymywany jest zwyczaj przyjmowania ambasadorów na audiencji
pożegnalnej przez głowę państwa. Dość powszechnie praktykowane jest
także wydawanie przez ministra spraw zagranicznych lub jego zastępcę po-
żegnalnego śniadania.

63
 W Polsce Prezydent RP przyjmuje wyjeżdżających ambasadorów obcych
na audiencji pożegnalnej. Składają oni również pożegnalne wizyty marsza-
łkom Sejmu i Senatu oraz niektórym ministrom. Przyjmowanie wyjeżdżają-
cych ambasadorów przez Prezesa Rady Ministrów należy raczej do wyjąt-
ków. Śniadaniem pożegnalnym (w zasadzie bez udziału małżonek), podej-
muje wyjeżdżających ambasadorów jeden z wiceministrów. Zwyczajowo
wygłasza on toast podsumowujący okres pracy wyjeżdżającego ambasado-
ra i przekazuje mu w imieniu Ministra Spraw Zagranicznych symboliczny
prezent dla upamiętnienia jego misji w Polsce.
Ambasador na zakończenie swojej misji może zostać udekorowany miej-
scowym odznaczeniem. Wymaga to uprzedniego uzyskania zgody władz
kraju wyjeżdżającego ambasadora. W Polsce procedura odznaczenia
ambasadora uruchamiana jest na wniosek MSZ. Z reguły przyznaje
się ambasadorowi Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej
Polskiej.42
Wyjeżdżający ambasador równolegle z wizytą u szefa protokołu powia-
damia dziekana korpusu dyplomatycznego o zakończeniu swojej misji i ustala
z nim datę spotkania pożegnalnego z korpusem dyplomatycznym. Jest po-
wszechnym zwyczajem, że korpus dyplomatyczny in corpore żegna wy-
jeżdżającego kolegę składkowym upominkiem (bardzo często jest to srebr-
na taca z wygrawerowanym pamiątkowym zapisem) i pożegnalną lampką
wina. O terminie wyjazdu należy powiadomić także pozostałych ambasa-
dorów i osobistości, z którymi szef placówki utrzymywał bliższe kontakty.
Stosowany jest powszechnie zwyczaj wydawania na cześć wyjeżdżającego
ambasadora i jego małżonki pożegnalnych obiadów lub śniadań.

Szefowie misji dyplomatycznych równorzędni ambasadorom mogą cza-

sami nosić inne tytuły. Ambasador Stolicy Apostolskiej (Ho/y Sea, Saint
Siege) tytułowany jest Nuncjuszem (można również używać nazwy Nun-
cjusz Apostolski) w tych krajach, w których uznaje się jego prawo pierw-
421
Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej jest nagrodą za wybitne zasługi położone dla współpracy
między narodami. Order nadawany jest cudzoziemcom i zamieszkałym za granicą obywatelom pol-
skim, którzy swoją działalnością wnieśli wybitny wkład we współpracę międzynarodową oraz wspó-
łpracę łączącą Rzeczpospolitą Polską z innymi państwami i narodami.
Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej dzieli się na pięć klas:
klasa I - Krzyż Wielki Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej
klasa II - Krzyż Komandorski z Gwiazda Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej
klasa III - Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej
klasa IV - Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej
klasa V - Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej

:
64 •-
 szeństwa, co z kolei wiąże się z pełnieniem przez niego funkcji dziekana
korpusu dyplomatycznego. W innych krajach watykański odpowiednik am-
basadora nosi tytuł Pronuncjusza. Ambasadorowie krajów Wspólnoty Bry-
tyjskiej akredytowani w Wielkiej Brytanii i krajach Commonwealth'u noszą
tytuł Wysokiego Komisarza (High Commissioner). Ambasadorowie akre-
dytowani przy Organizacji Narodów Zjednoczonych formalnie posiadają tytuł
Stałego Przedstawiciela danego kraju.
Wszyscy wyżej wymieni szefowie misji dyplomatycznych na szczeblu
ambasadorskim otrzymują listy uwierzytelniające podpisane przez głowę
swojego państwa i składają je również głowie państwa lub Sekretarzowi
Generalnemu ONZ.
Dawnym przywilejem ambasadora było prawo żądania niezwłocznego
przyjęcia przez głowę państwa przyjmującego. Wynikało to z założenia, że
reprezentuje on głowę państwa wysyłającego i zawsze działa w jego imie-
43
niu. Obecnie ten przywilej nie jest stosowany.

Pozostali szefowie misji na szczeblu Charge d ' Affaires (en titre, en pied)
składają Ministrowi Spraw Zagranicznych kraju urzędowania listy wprowa-
dzające podpisane przez Ministra Spraw Zagranicznych.
W czasie nieobecności stałego szefa misji zastępuje go Chargé d'Affa-
ires ad interim wyznaczony przez wyjeżdżającego ambasadora. Charge d'Af-
faires nie może wyznaczyć na swoje miejsce innego dyplomaty jako Char-
gé d'Affaires a.i. W przypadku jego wyjazdu odpowiednia notyfikacja musi
być zrobiona przez MSZ państwa wysyłającego. Protokół dyplomatyczny
przygotowuje wówczas notyfikację telegraficzną (obecnie także faksową) od
Ministra SZ do Ministra SZ kraju urzędowania, w której wskazuje się no-
- wego szefa placówki.
t Chargé d'Affaires a.i. jest nie tylko kierownikiem placówki, ale przede
- wszystkim przedstawicielem swojego państwa w państwie urzędowania.
- Dlatego jest on np. Chargé d'Affaires a.i. Rzeczypospolitej Polskiej, a nie
Chargé d'Affaires a.i. Ambasady RP. Jest to często popełniany błąd nawet
y przez pracowników służby dyplomatycznej. Drugim częstym błędem jest
}" używanie tytułu Chargé d'Affaires (CdA) wobec zastępców ambasadora.
Kiedy ambasador przebywa w kraju akredytacji, to w ambasadzie nie może
być chargé d'affaires, chyba że ambasador nie jest w stanie sprawować
431
Już Bismarck mówił, że żaden ambasador nie ma prawa zażądać widzenia się z głową państwa, ani
głową jakiegokolwiek państwa posiadającego system parlamentarny nie może negocjować bez po-
rady odpowiedzialnego ministra.

65
urzędu ze względów zdrowotnych i zostało to formalnie notyfikowane go-
44
spodarzom.
O akredytację dla pozostałych dyplomatów występuje się notą do MSZ
informującą kto ma objąć określone stanowisko oraz kogo ma zastąpić.
Inna jest procedura uzyskiwania zgody na akredytację konsula general-
nego lub kierownika urzędu konsularnego. Listy komisyjne konsula gene-
ralnego przesyła ambasador przy nocie do MSZ, prosząc o zgodę, tzw.
exequatur. Zgoda na akredytację jest przekazywana notą MSZ, przy której l
następuje zwrot listów komisyjnych i dołączony jest dokument noszący na-
zwę exequatur.
Każdy wyższy rangą dyplomata delegowany do pracy na placówce dy-
plomatycznej zobowiązany jest do złożenia szeregu wizyt w resortach i in-
stytucjach współpracujących z danym krajem oraz zapoznania się z proble-
matyką przyszłej pracy na placówce. Odbywa on zazwyczaj praktykę we
właściwym departamencie MSZ, który zajmuje się stosunkami z państwem
akredytacji. Dyplomata przed wyjazdem powinien także złożyć kurtuazyjną
wizytę swemu odpowiednikowi w ambasadzie państwa do którego się uda-
je (radca - radcy, konsul - konsulowi itp.).
Dla osób z zewnątrz i żon dyplomatów mianowanych na stanowiska
dyplomatyczne na placówkach prowadzi się w MSZ szkolenie tematyczne i
ogólne, w tym także z zakresu protokołu dyplomatycznego.

441
Amerykanie stosują tytuł Chief of Mission (COM) dla ambasadora, natomiast wobec zastępców
ambasadora używają tytułu Deputy Chief of Mission (DCM). W wielu krajach potocznie okre
ślą się zastępcę ambasadora jako Number Two.

66
 V
Korespondencja
w kontaktach międzynarodowych
W służbie zagranicznej, zarówno dyplomatycznej jak i handlowej - ko-
respondencja stanowi ważną cześć kontaktów zawodowych, będąc ich
udokumentowaniem. Każda czynność pociągająca za sobą określone skutki
prawne lub finansowe znajduje swoje odzwierciedlenie w piśmie skiero-
wanym do urzędu bądź partnera czy podpisanym dokumencie.
Korespondencja dyplomatyczna stanowi formę czynności dyplomatycz-
nej jaka podejmowana jest przez urząd czy osobę reprezentującą pod-
miot prawa międzynarodowego wobec innego podmiotu tego prawa.
Może to być nota bądź pismo określonej ambasady czy dyplomaty skie-
rowane do MSZ lub władz kraju akredytacji, a także wymiana pism czy
not pomiędzy przedstawicielstwami dyplomatycznymi. Zalicza się do niej
zarówno wymianę not oficjalnych jak i pism okolicznościowych, nieko-
niecznie związanych z załatwieniem określonej sprawy (np. pismo z gra-
tulacjami z okazji wyboru na stanowisko państwowe lub przesłanie ży-
czeń noworocznych). Natomiast wymiana pism między ambasadą a wła-
snym ministerstwem spraw zagranicznych, czy też władzami kraju repre-
zentowanego, jest korespondencją urzędową i nie stanowi koresponden-
cji dyplomatycznej.
Pisma urzędowe stanowiące korespondencję dyplomatyczną wymie-
niane są miedzy organami państw lub organizacji międzynarodowych, upo-
ważnionych do ich reprezentowania na zewnątrz. Wymiana takich pism
może mieć miejsce zarówno między osobami fizycznymi (ministrami, am-
basadorami, charges d«affaires, konsulami) jak i urzędami (ministerstwo
spraw zagranicznych, ambasada, poselstwo, misja przy ONZ itp.) i odby-
wa się między organami różnych państw a nie tego samego państwa.

67
Korespondencja ambasady skierowana do własnego ministerstwa jest ko-
respondencją urzędową a nie dyplomatyczną.
Formami szeroko pojętej korespondencji dyplomatycznej są także karty
wizytowe, zaproszenia oraz korespondencja póloficjalna i prywatna, o ile
dotyczy spraw związanych z działalnością zawodową dyplomaty.
W międzynarodowych kontaktach gospodarczych również są wy-
korzystywane niektóre formy pism dyplomatycznych. Znajdują one za-
stosowanie w szczególności w praktyce resortu zajmującego się han-
dlem zagranicznym, np. przy zawieraniu międzynarodowych umów
handlowych, wymianie listów lub not dyplomatycznych, wystawianiu pe-
łnomocnictw, wymianie korespondencji z organami państwowymi i in-
stytucjami drugiego kraju. Korespondencją dyplomatyczną posługują się
Biura Radcy Handlowego i attachaty handlowe - stanowiące integralną
:
część ambasad.

Przedmiotem korespondencji dyplomatycznej mogą być wszystkie spra-

wy interesujące państwo czy organizacje międzynarodowe, dotyczące za-
równo wzajemnych stosunków państwowych (np. notyfikacja przybycia
dyplomaty na placówkę, zawarcie umowy handlowej w formie wymiany
not dyplomatycznych) jak i spraw technicznych związanych z funkcjono-
waniem danej placówki dyplomatycznej (np. zwolnienie z opłat celnych
mienia przesiedlenia personelu, rejestracja samochodu dyplomaty czy proś-
ba o udzielenie wizy dyplomatycznej).
Korespondencję dyplomatyczną cechują specyficzne formy pism oraz
powszechne stosowanie formuł grzecznościowych i tradycyjnych zwro-
tów. Ukształtowały się one na przestrzeni wieków podlegając stopnio-
wym przemianom. Pomimo że wciąż są obowiązujące i stosowane, ob-
serwuje się obecnie wyraźną tendencję do upraszczania języka oraz spro-
wadzania do niezbędnego minimum tradycyjnych form korespondencji
dyplomatycznej, szczególnie w zakresie formuł grzecznościowych, tytu-
łów czy stosowania ozdobnego papieru itp. Jednak oficjalne pisma gło-
wy państwa oraz pisma kierowane przez ambasadora do ministra nadal
zawierają tradycyjne formy grzecznościowe.
Sposób pisania korespondencji dyplomatycznej, formułowania zdań
oraz stosowane słownictwo podporządkowane są specyficznym regułom.
Niemniej, korespondencja powinna być zawsze redagowana w sposób
jasny i przejrzysty oraz utrzymana w stylu urzędowej powagi. Cechować
ją powinna rzeczowość, zwięzłość, precyzja wyrażeń oraz celność argu-

68 '
 mentacji, która ma przekonać adresata do jej słuszności. Argumenty te
powinny być niepodważalne z punktu widzenia logiki, racji politycznych,
prawa i zdrowego rozsądku, tak by nie dawały adresatowi szans do ich
obalenia lub odrzucenia. Język stosowany w korespondencji powinien być
komunikatywny, wolny od obcych naleciałości, neologizmów, wyrażeń
gwarowych itp. Korespondencja powinna odznaczać się kurtuazją, po-
wagą i godnością. Należy też wystrzegać się uchybiania godności adresa-
ta. Piszący musi ponadto pamiętać, że pisze nie w swoim imieniu, lecz w
imieniu swego państwa bądź instytucji..
Korespondencja dyplomatyczna wymaga dbałości o właściwe rozmiesz-
czenie tekstu, marginesu, a także dokładnego pisania imion, nazwisk, ty-
tułów oraz oficjalnych nazw państw. W korespondencji oficjalnej zazwy-
czaj nie stosuje się skrótów imion, nazwy urzędu czy państwa. Pisze się
je w pełnym brzmieniu, szczególnie w tytule i adresie. Niestaranne bądź
błędne zaadresowanie listu może zostać przyjęte jako lekceważenie adre-
sata i stać się przyczyną niepotrzebnych napięć we wzajemnych stosun-
kach.
W treści pisma zazwyczaj nie stosuje się podkreśleń lub wytłuszczeń
wyrazów przyjmując, że odbiorca potrafi je właściwie odczytać. Bardzo
ważny jest estetyczny wygląd pisma. Korespondencji nie pisze się także
zwykłym ołówkiem i nie należy dokonywać takich zabiegów jak wymazy-
wanie, przekreślanie, niewłaściwe składanie pisma lub zabrudzenie pa-
pieru bądź koperty.
W korespondencji półoficjalnej, która jest szeroko stosowana w dy-
. plomacji, w tzw. pismach odręcznych, dla podkreślenia bardziej osobiste-
. go charakteru pisma i szacunku dla adresata dopuszczalne jest pisanie
- atramentem inwokacji i końcowej formuły grzecznościowej. W całości od-
- ręcznie można pisać jedynie korespondencję prywatną.
i Podpis na piśmie winien być czytelny i pełny. Tytuł osoby podpisanej
- jest na ogół w nagłówku pisma i nie wymaga ponawiania go przy podpi-
- się. W pismach handlowych może być podana funkcja, w koresponden-
il cji naukowej - posiadany tytuł naukowy. Adres umieszcza się na pierw-
szej stronie, w lewym rogu pisma, niezależnie od ilości stron.
ń Forma pisma dyplomatycznego powinna być dostosowana do przed-
i. miotu tego pisma. Są kwestie, które porusza się tylko w notach werbal-
b nych, inne w notach osobistych, a nawet w korespondencji półoficjalnej.
ć Troska o właściwą formę każdego pisma jest jedną z cech wyróżniają-
i- cych korespondencję dyplomatyczną.

69
 Język korespondencji dyplomatycznej na przestrzeni wieków podlegał
zmianom. W średniowieczu dominowała łacina, która w czasach nowożyt-
nych ustąpiła miejsca językowi francuskiemu. Jednakże już od początku XIX
wieku język angielski zaczął coraz skuteczniej konkurować z francuskim,
powszechnie uważanym za język dyplomacji. Dokument o tak historycznej
doniosłości, jak Traktat Wersalski z 1919 roku był podpisany w dwóch ję-
zykach: francuskim i angielskim. W XX wieku w praktyce dyplomatycznej
zaczęły kształtować się dwie nowe demokratyczne zasady, będące odbiciem
umacniania się zasady suwerenności i równości państw, a mianowicie za-
sada równouprawnienia języków oraz zasada wzajemności. Zasady te
umocniły się i rozpowszechniły szczególnie po drugiej wojnie światowej,
znajdując potwierdzenie w Karcie Narodów Zjednoczonych, która została
podpisana w pięciu, tzw. światowych językach: angielskim, francuskim, ro-
syjskim, hiszpańskim i chińskim. (W latach 60-tych, jako kolejny oficjalny
język ONZ przyjęto język arabski).
Obecnie w wielu organizacjach międzynarodowych oraz na konferen-
cjach międzynarodowych dominuje język angielski. W niektórych organi-
zacjach międzynarodowych obowiązują dwa lub więcej tzw. języków robo-
czych (np. w Unii Europejskiej - angielski i francuski, a ostatnio język aktu-
alnej prezydencji).45 Niemniej, wszystkie oficjalne dokumenty UE tłuma-
czone są na języki narodowe państw członkowskich tej organizacji.
W drugiej połowie XX wieku w praktyce dyplomatycznej państw w sto-
sunkach dwustronnych zaczęła przeważać praktyka stosowania języków
narodowych, wynikająca z podkreślania zasady równości i żądania wzajem-
ności, szczególnie akcentowana przez państwa małe i średnie.46
Formalnie językiem polskiej służby dyplomatycznej jest język francuski.47
Korespondencja polskiego MSZ z misjami dyplomatycznymi akredytowa-
nymi w Warszawie jest prowadzona w zasadzie w języku polskim. Nato-
miast polskie misje dyplomatyczne za granicą na ogół korespondują w ję-
zyku angielskim lub francuskim. Jeśli obce ministerstwa spraw zagranicz-
nych lub misje dyplomatyczne zwracają się w swoim ojczystym języku, wów-
czas na zasadzie wzajemności odpowiedź polskiego MSZ lub polskiej misji

W czasie prezydencji fińskiej (II polowa 1999r.) w Unii Europejskiej Niemcy zakwestionowały tę
zasadę powołując się na fakt, że język niemiecki jest używany przez dwa kraje członkowskie (Niem-
cy i Austrię), a także przez największą liczbę mieszkańców UE.
Kwestia stosowania języka narodowego jest szczególnie ważna w stosunkach z nowopowstałymi
państwami arabskimi, czy byłymi koloniami. Wiąże się to z poczuciem ich godności narodowej i
nie powinno być lekceważone.
Dziennik Urzędowy MSZ nr 2 z 1946 roku.

70
dyplomatycznej może być również udzielona w języku ojczystym tj. pol-
skim. Jeśli jednak placówka zwróci się notą w języku francuskim, to odpo-
wiedź powinna również otrzymać w języku francuskim.
Rosnąca rola innych języków międzynarodowych, jak również malejąca
w służbie dyplomatycznej znajomość języka francuskiego sprawiają, że obec-
nie w korespondencji dyplomatycznej stosowane są także inne języki mię-
dzynarodowe. W Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych czy państwach
Wspólnoty Brytyjskiej używa się wyłącznie języka angielskiego. Arabowie,
Chińczycy, Koreańczycy i Japończycy posługują się w korespondencji dy-
plomatycznej językami ojczystymi. Ponieważ jednak znajomość tych języ-
ków wśród przedstawicieli władz różnych państw i obcych dyplomatów jest
niewielka, nadawcy na ogół dołączają nieoficjalne tłumaczenia sporządzo-
ne w języku zrozumiałym dla adresata, tj. w jednym z języków powszech-
nie przyjętych w stosunkach międzynarodowych.
Dlatego też w doborze języka korespondencji dyplomatycznej należy
pamiętać o pewnych ogólnych zasadach. Język odpowiedzi na otrzymaną
korespondencję powinien być dostosowany do przyjętej miejscowej prak-
tyki. W służbie konsularnej korespondencja może być redagowana w języ-
ku państwa przyjmującego, co znakomicie ułatwia kontakty z władzami lo-
kalnymi danego kraju, jednak w korespondencji kierowanej do minister-
stwa spraw zagranicznych kraju akredytacji stosuje się język przyjęty w sto-
sunkach dyplomatycznych z danym państwem. Jeśli otrzymane pismo jest
zredagowane w jednym z tzw. języków światowych, np. angielskim, fran-
cuskim lub hiszpańskim, wówczas odpowiedź powinna być zredagowana
w tymże języku. Kwestia stosowania własnego języka lub języka państwa
trzeciego w korespondencji dyplomatycznej może być uregulowana w for-
mie porozumienia między ministerstwami spraw zagranicznych zaintereso-
wanych państw.
Powszechnie obowiązuje w korespondencji zasada nakazująca by na
każde pismo udzielić odpowiedzi. Jeśli nie można udzielić jej natychmiast
należy potwierdzić otrzymanie pisma i poinformować o podjęciu działań
zmierzających do załatwienia sprawy, z zapewnieniem udzielenia później-
szej odpowiedzi o uzyskanym wyniku. Brak odpowiedzi lub jej opóźnianie
może zostać przyjęte jako wyraz lekceważenia partnera lub sprawy. Oczy-
wiście nie wymaga odpowiedzi pismo z podziękowaniem za okazaną przy-
sługę, gościnę lub przesłany upominek. Nie należy również oczekiwać od-
powiedzi na pismo, przy którym przesyłamy żądany dokument czy wyja-
śnienie sprawy.

71
 Forma odpowiedzi powinna być dostosowana do formy otrzymanego
pisma. Jeżeli treść pisma jest nie do przyjęcia wówczas należy udzielić od-
powiedzi zawiadamiającej o odrzuceniu treści pisma, podając zwięźle swo-
je argumenty. W przypadku kiedy treść pisma nie pozwala na jego przyję-
cie z poważnych przyczyn merytorycznych praktykuje się zwrócenie pisma
(z krótkim uzasadnieniem zajętego stanowiska). Natomiast jeśli treść pisma
bądź jego forma jest obraźliwa, zwracamy pismo bez komentarza. Redagu-
jąc pismo urzędowe czy odpowiedź na list należy mieć na uwadze fakt, że
może ono stanowić dowód rzeczowy w konkretnej sprawie. Niewłaściwie
lub niezręcznie zredagowane pismo w sprawach prawno-konsularnych może
wywołać także określone skutki prawne lub narazić na poniesienie dodat-
kowych kosztów.
Należy pamiętać, że korespondencja nie może być ujawniona bez wy-
raźnej zgody nadawcy, co oznacza, że również nie może być podana do
publicznej wiadomości (do prasy). Niezależnie od ewentualnych skutków
prawnych, a w dyplomacji także politycznych, byłoby to naganne moralnie
naruszenie zasady prywatności.
Szczególną kategorię stanowią w dyplomacji pisma tajne lub poufne,
których treść nie powinna być ujawniana i komentowana dla dobra spra-
wy. Pisma poufne to takie, których istnienie może być znane ale nie ich
treść, natomiast nawet samo istnienie pism tajnych nie powinno być ujaw-
niane publicznie. Omawiane zasady dotyczą naturalnie także kontaktów
handlowych, negocjacji czy uzgadniania warunków współpracy z partnera-
mi zagranicznymi.

W korespondencji dyplomatycznej wyróżnia się następujące rodzaje pism:

Listy uroczyste, podpisane przez prezydenta i adresowane do głowy
innego państwa z okazji ważnego wydarzenia (wyboru na stanowisko, jubi-
leuszu pełnienia funkcji itp.), pisane są na wysokogatunkowym papierze
dużego formatu ł zaopatrzone wielką tłoczoną pieczęcią państwową. Cza-
sami, o ile dotyczą stosunków międzypaństwowych, kontrasygnowane są
przez ministra spraw zagranicznych. Mogą one służyć zawiadomieniu o
objęciu funkcji przez nowo wybranego prezydenta lub uwierzytelnieniu przed-
stawiciela dyplomatycznego (np. listy akredytujące ambasadora).
Listy gabinetowe stosuje się w przypadkach oficjalnych ale nie uro-
czystych. Tytulatura może być w wersji skróconej, stosowana jest mniejsza
pieczęć państwowa. Kontrasygnata ministra spraw zagranicznych nie jest
regułą. Listy stosowane są dla przedstawienia jakiegoś problemu politycz-

72 . •-
nego, zajęcia osobistego stanowiska wobec wydarzeń, przekazania lub przy-
jęcia zaproszenia, podziękowania za otrzymane gratulacje lub życzenia.
Listy odręczne nie koniecznie są pisane własnoręcznie przez głowę
państwa. Własnoręczne pismo ogranicza się do odezwy i końcowych słów
formuły grzecznościowej. Listy takie są mniej oficjalne i bardziej osobiste,
Wykorzystywane są dla przedstawienia nieoficjalnego stanowiska lub po-
glądu na dana sprawę. Mogą być także formą nieoficjalnej interwencji.
Patenty i orędzia nie maja określonego adresata, kierowane są urbi
et orbi („miastu i światu" czyli „do wszystkich i każdego"). Do nich zalicza
się tzw. listy komisyjne o mianowaniu konsula, które nie są bezpośrednio
adresowane i przekazywane są notą do MSZ. Orędzie stanowi na ogół pu-
bliczne zajęcie stanowiska wobec znaczącego wydarzenia lub publiczne po-
informowanie o wydarzeniu. Jest ono adresowane do ogółu.
Nota osobista jest formą stosowaną przez ambasadorów w korespon-
dencji z ministrem w sprawach większej wagi lub w okolicznościach uro-
czystych. Redagowana jest w pierwszej osobie i podpisana. Tekst noty po-
winien być odpowiednio rozmieszczony. Najczęściej pisana jest na blankie-
tach osobistych, z nadrukiem (Ambasador RP, Minister Spraw Zagranicz-
nych RP), adresowana jest osobiście i zawiera datę. Nie stosuje się pieczę-
ci. Nota osobista ma często charakter listu osobistego. Pismo dyploma-
tyczne mające cechy noty osobistej jest także stosowane w kontaktach han-
dlowych, między oficjalnymi przedstawicielami dwu państw, przy zawiera-
niu porozumienia czy uzgadnianiu jego szczegółów (np. terminów płatno-
ści, wysokości kontraktu, etc.). Posiada zazwyczaj charakter poufny, a za-
warte w nim porozumienia mają charakter wiążący dla obu stron.
Nota oficjalna (werbalna) jest najczęściej stosowana w koresponden-
cji ambasady z MSZ i innymi ambasadami. Zredagowana jest w trzeciej
osobie, na tzw. notowym papierze, z wydrukowanym lub wytłoczonym w
nagłówku godłem państwa oraz nazwą ministerstwa lub misji, włącznie z
nazwą państwa. Nota dyplomatyczna ma stałą formułę początkową: Mini-
sterstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej (lub Ambasa-
da Rzeczypospolitej Polskiej w ) przekazuje wyrazy szacunku
Ambasadzie (lub Ministerstwu ... w innym kraju) i ma zaszczyt
poinformować, że ... (zakomunikować, że ...). Każda nota dyplomatycz-
na kończy się rutynową formułą: Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rze-
czypospolitej Polskiej korzysta z okazji, aby ponowić Ambasadzie
wyrazy głębokiego poważania. Odstąpienie od tych grzecznościowych for-
muł stosowane jest czasami jedynie w ostrych notach protestacyjnych. Nota

73
werbalna nie zawiera odezwy i nie jest podpisywana, zawiera natomiast
miejsce i datę wystawienia. Poniżej tekstu przykłada się okrągłą pieczęć
urzędu z godłem państwa (tuszową), na której lub obok której, można przy-
łożyć parafę.
Nota werbalna jest stosowana zarówno w sprawach ważnych, nawet
zasadniczych (np. protest ambasady wobec dyskryminacji), jak i w bieżą-
cych sprawach rutynowych (powiadomienie o przybyciu na placówkę no-
wego dyplomaty, prośba o zarejestrowanie samochodu, wydanie zwolnie-
nia celnego na wwożone mienie przesiedlenia itp.). Przekazuje się ją wraz
z kopią, na której może być parafa.
Nota okólna wysyłana jest przez MSZ do wszystkich misji dyploma-
tycznych w danej stolicy celem poinformowania ich, lub za ich pośrednic-
twem ich rządów, o jakimś fakcie lub stanowisku zajętym w określonej spra-
wie (np. o nominacjach w rządzie lub MSZ, w celu podania miejsca i czasu
składania życzeń albo kondolencji itp.). Noty okólne adresowane do wszyst-
kich misji dyplomatycznych w danej stolicy wysyłają także placówki dyplo-
matyczne informując o wyjeździe szefa placówki, zmianach w składzie per-
sonalnym placówki, zmianie adresu, godzin urzędowania itp. Podobnie jak
nota werbalna jest ona redagowana w trzeciej osobie, zawiera formy grzecz-
nościowe, nie jest podpisywana a jedynie parafowana oraz posiada pie-
częć.
Nota zbiorowa na ogół wysyłana jest łącznie przez przedstawicieli kil-
ku państw celem przedstawienia ich wspólnego stanowiska w określonej
sprawie. Sporządzona w jednym egzemplarzu w układzie analogicznym jak
nota osobista lecz podpisana przez wszystkich współautorów. Jest ona wrę-
czana adresatowi, np. ministrowi lub zastępcy, przez wszystkich współau-
torów, lub w ich imieniu przez dziekana CD.
Nota identyczna jest analogiczna do noty zbiorowej, ma jednak mniej
uroczysty charakter i każda ambasada wysyła ją oddzielnie we własnym imie-
niu. Noty wysyłane są równocześnie i dotyczą tej samej sprawy, wobec
której zajmuje się wspólne stanowisko (np. sprawa bezpieczeństwa dyplo-
matów w danym kraju)
Memorandum jest to pismo dyplomatyczne służące do przedstawie-
nia stanowiska w sprawie o dużej wadze politycznej. Zawiera zwykle dane
o stanie faktycznym sprawy, argumenty oraz uzasadnienie polityczne, eko-
nomiczne bądź prawne (w zależności od rodzaju sprawy) i jest zakończone
wnioskami. Nie zawiera adresata, formuł grzecznościowych, podpisu i
pieczęci. Data umieszczana jest na początku lub na końcu tekstu. Na ogół

74
jest wręczane przez ministra ambasadorowi, lub odwrotnie, z ustnym ko-
mentarzem i rozwinięciem tematu. Memorandum może również zostać prze-
słane przy nocie osobistej lub werbalnej.
Aide - mémoire służy jako pisemne potwierdzenie ustnie przekazane-
go stanowiska czy oceny stanu faktycznego sprawy, dla uniknięcia niepo-
rozumienia lub niewłaściwej interpretacji. Pod względem formy jest ono
zbliżone do memorandum (brak adresata, form grzecznościowych i podpi-
su). Datę umieszcza się na dole, w lewym rogu. Redaguje się w formie
bezosobowej, na zwykłym papierze lub na blankiecie urzędowym, umiesz-
czając w nagłówku napis aide - mémoire. Wręcza się po zakończeniu roz-
mowy, a odbiorca ma obowiązek odnotować przez kogo i w jakich okolicz-
nościach zostało wręczone.
Pro memoria, inaczej notatka dla pamięci, zawiera streszczenie ust-
nego oświadczenia. Wręcza się bezpośrednio po odbyciu rozmowy, albo
wkrótce po niej, dla potwierdzenia i utrwalenia tego co było powiedziane.
Nie zawiera adresata, podpisu ani pieczęci. Datę umieszcza się w kolejnym
wierszu po ostatnim zawierającym tekst. Redagowana jest bezosobowo, tytuł
umieszcza się w nagłówku nad tekstem.48 Osoba, która otrzymała tego ro-
dzaju notatkę sama odnotowuje na niej okoliczności i datę wręczenia, włą-
czając ją jako dokument do akt sprawy.
List osobisty, półoficjalny lub prywatny jest formą szeroko stosowaną
wśród dyplomatów. Pisany jest na arkuszu mniejszym niż notowy, na pa-
pierze z nadrukiem (Ambasador RP, Konsul Generalny RP, Radca Han-
dlowy). Datę umieszcza się w prawym górnym rogu pierwszej strony, ad-
res w dolnym lewym rogu. List jest podpisany tylko nazwiskiem. Najczę-
ściej dotyczy spraw protokolarnych lub osobistych - zaproszenia, podzię-
kowania, informacji o wyjeździe.
Deklaracja (oświadczenie) jest stosowana rzadko. Zazwyczaj stosu-
je się ją jako akt jednostronny, stwarzający prawa i obowiązki dla innych
państw (np. ogłoszenie blokady Kuby przez USA) lub oświadczenie zawie-
rające zespół postanowień umownych, na mocy których sygnatariusze zo-
bowiązują się utrzymywać pewną linię postępowania (np. deklaracja o neu-
tralności czy moratorium na dokonanie prób nuklearnych). Deklarację może
stanowić oświadczenie państwa lub państw, skierowane do wszystkich
państw i narodów, wyjaśniające przyjęte sposoby postępowania lub poglą-
dy, stanowiska i postanowienia w określonych sprawach (np. Karta Atlan-
tycka z 1941 r.). Forma ta jest stosowana również podczas spotkań szefów

Amerykanie taki dokument określają coraz powszechniej stosowaną nazwa - talking points.

75
państw lub rządów dla wyrażenia stanowiska czy opinii w konkretnej spra-
wie bądź wobec określonego wydarzenia międzynarodowego. Nie zawsze
wywołuje ona międzynarodowe skutki prawne. Najczęściej stanowi jedynie
wyraz politycznej woli.

W służbie zagranicznej (MSZ) w kontaktach placówki z ministerstwem

należy wyróżnić następujące formy korespondencji urzędowej:
Q claris - zwięzła forma informacji przekazywana drogą radiową, otwar-
tym nie szyfrowanym tekstem, dot. wydarzeń w stosunkach dwustron-
nych lub mogących mieć wpływ na te stosunki. Może dotyczyć także
spraw administracyjnych lub innych związanych z funkcjonowaniem pla-
cówki. Szczególnie konsulaty wykorzystują tą formę kontaktów. Clarisy
podpisuje szef placówki lub upoważniony kierownik wydziału.
Q fax - jest coraz popularniejszym sposobem bezzwłocznego przekazy-
wania korespondencji urzędowej. W przypadku gdy ma ona charakter
osobisty (życzenia, zaproszenia) lub finansowy, w ślad za faksem kore-
spondencję przesyła się pocztą lub przez doręczyciela.
Q e-mail (poczta elektroniczna) - wykorzystywana jest przesyłania do
materiałów informacyjnych i instrukcyjnych. Przesyłanie informacji tą
drogą jest dogodne dla ich dalszego rozsyłania, przetwarzania lub wpro-
wadzania do bazy danych.
Q depesza (szyfrogram) - informacja polityczna tajna lub poufna w tre-
ści, pilna, mogąca mieć wpływ na wzajemne stosunki polityczne lub han-
dlowe, zawierająca komentarz, wnioski, propozycje działań. Jest zaszy-
frowana i adresowana zazwyczaj do dyrektora odpowiedniego departa-
mentu, podpisywana przez ambasadora (szefa placówki). Wyjątkowo
może być adresowana do ministra lub premiera, ze względu na wagę
sprawy i potrzebę bezpośredniego poinformowania o niej, bądź uzy-
skania decyzji. Depesze są przekazywane w tym samym dniu, podczas
łączności radiowej, a w sprawach pilnych - natychmiast. Depeszą prze-
syła się informacje tajne lub poufne, wyłącznie do wiadomości adresa-
ta. Upoważniony pracownik rozpisujący depesze decyduje o rozszerze-
niu rozdzielnika na inne osoby. W obu wyżej wspomnianych formach
korespondencji pisze się zwięźle, podając nazwisko adresata z pominię-
ciem jego tytułu i funkcji.
Q notatka informacyjna - omawiająca problem czy sytuację w danym
kraju, zawierająca ocenę stanu faktycznego i wnioski. Adresowana jest
najczęściej do odpowiedniego departamentu i podpisywana przez oso-

76
 bę, która ją opracowała. Przesyłana jest przy piśmie ambasadora (co
oznacza jej akceptację) i wysyłana pocztą kurierską.
Q raport okresowy lub roczny - zawierający kompleksową informację i
ocenę sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej w danym kraju, stan
wzajemnych stosunków oraz wnioski dla ich rozwoju, opracowywany
jest przez zespół merytorycznych pracowników, a podpisuje go szef pla-
cówki. Raport wysyłany jest jako poufny materiał pocztą kurierską do
MSZ.
W korespondencji urzędowej stosowana jest zasada, że pisma adreso-
wane do premiera podpisuje minister, do ministra, wiceministrów i dyrek-
torów departamentów - ich odpowiednicy, a na placówce ambasador, do
kierowników niższego szczebla - upoważniony pracownik ambasady.
W korespondencji urzędowej zalecane jest zachowywanie i przestrzega-
nie zasad stosowanych w korespondencji dyplomatycznej, w szczególności
tych, które pozwalają na wyrażenie szacunku dla adresata. Nie mają nato-
miast powszechnego zastosowania tradycyjne formy i zwroty grzecznościowe
charakterystyczne dla not dyplomatycznych.
Poczta elektroniczna (e-mail) pozwala na szybkie i łatwe komunikowa-
nie się z partnerem. Poczta komputerowa, podobnie jak inne rodzaje ko-
respondencji, wymaga stosowania określonych reguł jej redagowania.
Starannie napisana informacja dobrze świadczy o nadawcy. Należy do-
kładnie sprawdzić adresy osób do których wysyłamy wiadomość. Jeśli ten
sam list wysyłamy do kilku osób warto je poinformować, że nie są jedyny-
mi adresatami. Biorąc udział w dyskusji nie należy marnować czasu innych
wysyłając informacje nie wnoszące niczego nowego do sprawy. Warto też
pisać zwięźle i jasno precyzować temat korespondencji. Pisanie tekstu du-
żymi literami na ogół nie ułatwia zrozumienia zawartej w nim treści, nato-
miast wygląda mało elegancko.

77
 VI

Organizacja oficjalnej wizyty

delegacji zagranicznej
l W służbie państwowej rozróżnia się wizyty oficjalne, robocze i prywat-
kę. W biznesie i administracji państwowej przeważają wizyty robocze. Nie-
póre z nich mają bardziej oficjalny charakter, inne zaś bardziej prywatny.
l Zasadniczym celem wizyt oficjalnych jest przeprowadzenie rozmów dwu-
tronnych lub też udział w spotkaniach i konferencjach wielostronnych. W
Biznesie zazwyczaj mamy do czynienia z rokowaniami handlowymi lub
jiczestnictwem w międzynarodowych imprezach wystawienniczych i han-
|lowych. W dużych firmach organizację wizyt o charakterze służbowym
Upewniają wydziały zajmujące się stosunkami z zagranicą lub public rela-
lons.
Organizacją oficjalnych wizyt głów państwa, szefów rządów i ministrów
praw zagranicznych zajmuje się protokół dyplomatyczny MSZ. Za przygo-
bwanie wizyt przewodniczących parlamentów, wicepremierów, ministrów
idpowiedzialne są, zgodnie ze swoimi kompetencjami, instytucje zaprasza-
jce.
Od 1995 roku polski protokół przy organizacji wizyt zagranicznych kie-
|je się zasadami przyjętymi w państwach Unii Europejskiej. Szefowie pro-
jkołu dyplomatycznego ministerstw spraw zagranicznych krajów członkow-
(ich Unii spotykają się dwa razy w roku celem omówienia interesujących
foblemów oraz ujednolicenia praktyki protokolarnej. Jednym z rezulta-
ty tych spotkań jest przyjęcie jednolitych zasad zalecanych przy organiza-
: wizyt zagranicznych na najwyższych szczeblach władzy państwowej.
O protokolarnej oprawie wizyty decyduje jej charakter. Zasadniczą sprawą
it ustalenie z czyjej inicjatywy i na czyje zaproszenie będzie się ona odby-
iła. Przyjazd osobistości może mieć miejsce na zaproszenie odpowiedni-

79
ka (prezydenta lub monarchy innego kraju w przypadku głowy państwa,
premiera lub rządu w przypadku wizyty rządowej lub ministra). Charakter
wizyty jest określony w zaproszeniu.
Wyjazd do innego kraju osobistości oficjalnej może nastąpić również na
zaproszenie organizacji międzynarodowej, organizacji pozarządowej, wy-
ższej uczelni, instytutu naukowego itp. W takich przypadkach władze kraju
przyjmującego angażują się w zorganizowanie pobytu gościa w bardzo ogra-
niczonym zakresie.
Zaproszenie może obejmować także małżonkę(a). Zakłada się również,
że osobom zapraszanym towarzyszą delegacje. Zgodnie z zasadami Unii
Europejskiej w czasie wizyt państwowych składanych przez prezydentów
lub monarchów gospodarze przyjmują na swój koszt delegację 15-osobo-
wą, w czasie oficjalnych wizyt premierów 10-osobową, a w czasie wizyt
ministrów spraw zagranicznych 5-osobową.
Warto podkreślić, że zostaje zachowana ciągłość zobowiązań. Dotyczy
ona zarówno stosunków oficjalnych jak i w znacznej mierze zobowiązań
firm i instytucji o charakterze publicznym. Jeżeli następuje zmiana na sta-
nowisku premiera, ministra, wojewody, rektora uczelni czy prezesa firmy,
to nowo mianowani przejmują wszystkie zobowiązania swoich poprzedni-
ków zarówno w zakresie wizyt wyjazdowych jak i przyjazdowych. Protokół
zaleca ponowienie zaproszenia przy okazji pierwszej korespondencji. Za-
zwyczaj jest to odpowiedź na otrzymane gratulacje z okazji objęcia stano-
wiska.
Zaproszenia oficjalne z reguły nie określają terminu wizyty. Stosuje się
w nich formułę: termin wizyty zostanie ustalony kanałami dyplomatyczny-
mi. Oznacza to, że w ramach swoich planów działalności zagranicznej na
dany rok jedna ze stron sonduje nieoficjalnie (z reguły poprzez MSZ i swo-
ją ambasadę) możliwość zrealizowania wizyty. Po pozytywnym sondażu
następuje ustalanie tymi samymi kanałami dogodnego terminu. Kalenda-
rze polityków z reguły wypełniane są z dużym wyprzedzeniem i dlatego też
planowanie wizyt wymaga odpowiednio wczesnych działań. Wizyty pań-
stwowe w monarchiach i monarchów za granicą planowane są z co naj-
mniej dwuletnim wyprzedzeniem. W krajach republikańskich zasady te są
znacznie bardziej liberalne. Terminy wizyt premierów i ministrów spraw
zagranicznych ustalane są z kilkumiesięcznym, a nawet kilkutygodniowym
wyprzedzeniem.
Przyjmuje się, że wizyta nie powinna trwać dłużej niż jest to potrzebne i
zgodne z miejscowymi zwyczajami. W Polsce wizyty państwowe i oficjalne

80
trwają w zasadzie trzy dni. Pierwsze dwa poświęcone są na rozmowy i spo-
tkania oficjalne, trzeci dzień gość spędza w jednym z miast Polski. W Niem-
czech czas trwania wizyt oficjalnych wynosi na ogół 2-3 dni w Berlinie i
Bonn oraz 1-3 dni w jednym lub kilku krajach związkowych (landach). W
Wielkiej Brytanii wizyta państwowa rozpoczyna się we wtorek rano i koń-
czy w piątek po południu. Z uwagi na fakt, że w Polsce coraz powszech-
niejszy jest 5-dniowy tydzień pracy wizyty służbowe powinny być realizo-
wane od poniedziałku do piątku. To samo dotyczy terminów wizyt wyjaz-
dowych. W krajach zachodnich bardzo ściśle przestrzega się zasady nie przyj-
mowania wizyt gości zagranicznych w czasie weekendu. W krajach muzu-
łmańskich dniem świątecznym jest piątek, a weekend obejmuje piątek i so-
botę. W Izraelu nie przyjmuje się delegacji w czasie szabasu, który rozpo-
czyna się w piątek po południu i trwa przez całą sobotę. Przestrzeganie
tych zasad jest niezbędne, aby nie utrudniać pracy gospodarzom wizyty i
nie narażać się na kłopotliwe sytuacje.
Po ustaleniu terminu wizyty drogą dyplomatyczną następuje uzgodnie-
nie programu oficjalnego ł towarzyszącego (np. zwiedzanie miasta, teatr,
wizyta w terenie). Odrębny program jest przygotowywany dla pani, o ile
szefowi delegacji towarzyszy małżonka.
Dla przygotowania programu niezbędne jest precyzyjne ustalenie ram
czasowych wizyty, a więc dokładnej godziny i miejsca przybycia i wyjazdu
delegacji. W dzisiejszych czasach najczęściej oznacza to przylot i wylot de-
legacji. Politycy z reguły podróżują obecnie samolotami specjalnymi. Ozna-
cza to konieczność wcześniejszego uzyskania w drodze dyplomatycznej zgody
na przelot, lądowanie i start danego samolotu. Dotyczy to nie tylko kraju
docelowego, ale również krajów tranzytowych. Coraz częściej z samolo-
tów prywatnych korzystają również biznesmeni. Trzeba wówczas ustalić na
jakim lotnisku będzie lądować samolot.
Osobistościom oficjalnym towarzyszą na ogól delegacje. Skład delegacji
zależy od charakteru wizyty i jej merytorycznego celu. Delegację oficjalną
stanowią politycy i urzędnicy wysokiego szczebla. Z reguły delegacji oficjal-
nej towarzyszą doradcy i eksperci, personel techniczny oraz służby ochro-
ny. Często politycy zabierają ze sobą także grupę biznesmenów i dzienni-
karzy. Organizator wizyty musi każdorazowo ustalić z przedstawicielami gości
łączną liczbę przyjeżdżających osób, zakwalifikowanie ich do poszczegól-
nych grup oraz precedencję, czyli kolejność na liście członków delegacji.
Każda strona samodzielnie określa precedencję w ramach swojej delegacji.

81
Dla strony przyjmującej ma to praktyczne znaczenie przy planowaniu za-
kwaterowania gości, transportu, a także rozsadzania przy rozmowach, na
spotkaniach i przyjęciach.
Program wizyty ustalany jest w drodze korespondencyjnej (noty, faxy)
oraz telefonicznej. Zasadą jest, że wizytę uzgadnia się poprzez ambasadę w
wizytowanym kraju Oznacza to, że dla polskiego protokołu partnerem przy
ustalaniu szczegółów wizyty prezydenta RP we Francji jest ambasada RP w
Paryżu, a przy przygotowaniu wizyty premiera Hiszpanii w Polsce - amba-
sada Królestwa Hiszpanii w Warszawie.
Wizyty głów państw (w wyjątkowych przypadkach również szefów rzą-
dów) poprzedza zazwyczaj przyjazd grupy przygotowawczej złożonej z przed-
stawicieli protokołu dyplomatycznego, kancelarii prezydenta lub premiera,
służb prasowych i odpowiedzialnych za bezpieczeństwo osobiste głównego
gościa. Ustala się z nimi szczegóły protokółu w zależności od charakteru
wizyty, zapoznaje się z przebiegiem ceremoniału powitania, ewentualnego
składania wieńców, wizyt protokolarnych, a także pożegnania. Omawia
formułę rozmów dwustronnych, skład uczestników rozmów i spotkań pod-
czas wizyty, a także liczbę uczestników oficjalnego przyjęcia. Ustala się tak-
że obsługę wizyty przez tłumaczy, zasady akredytacji dziennikarzy i ich udziału
w poszczególnych punktach programu. Szczegółowo omawia się także spra-
wy dotyczące bezpieczeństwa głównego gościa, a także organizację trans-
portu i zakwaterowania delegacji.
W przypadku powitania na granicy, w pociągu lub na granicy wód tery-
torialnych, gościa wita dyrektor protokołu dyplomatycznego i ambasador
kraju gościa. Większość wizyt rozpoczyna się jednak na lotnisku. W War-
szawie gości oczekuje ł wita minister reprezentujący prezydenta RP lub pre-
miera, szef protokołu dyplomatycznego, ambasadorowie kraju gospodarza
i kraju gościa oraz wyżsi urzędnicy MSZ. Jest to tzw. powitanie nieoficjal-
ne. Ceremoniał oficjalnego powitania ma miejsce przed Pałacem Prezy-
denckim lub Kancelarią Prezesa Rady Ministrów. Ze względów praktycz-
nych, aby oszczędzić politykom czasu przejazdu na lotnisko, oczekiwania i
drogi powrotnej, praktyka ta jest coraz powszechniej stosowana na całym
świecie. Wyjątek stanowi tradycja oficjalnego witania Ojca Świętego na lot-
nisku, bezpośrednio po przylocie.49
491
Wyjątkiem była jednodniowa pielgrzymka Ojca Świętego w Polsce 22 maja 1995 roku, kiedy w
ramach swojej wizyty w Czechach Jan Paweł II przybył do Skoczowa i powrócił do Czech z Żywca.
Na wyraźne życzenie Ojca Świętego na lądowiskach helikopterowych witali go i żegnali jedynie:
biskup diecezji bielskiej, nuncjusz apostolski i dyrektor protokołu MSZ.

82
 Ceremoniał powitania z honorami wojskowymi różni się w poszczegól-
nych krajach kolorystyką strojów, drylem musztry i wojskowego kroku. Mają
one jednak pewne cechy wspólne: meldunek dowódcy o gotowości do po-
witania, odegranie hymnów państwowych, oddanie hołdu sztandarowi i
przegląd kompanii reprezentacyjnej (gwardii honorowej). Przy wizytach głów
państw wystawia się trzy rodzaje broni (wojska lądowe, lotnictwo i mary-
narka wojenna). Przy wizytach premierów - tylko wojska lądowe. W nie-
których krajach na cześć głowy państwa oddawane są saluty armatnie (21
salw). Stałym elementem ceremonii powitania jest również prezentacja go-
ściowi czołowych osobistości państwowych uczestniczących w powitaniu
oraz prezentacja gospodarzowi delegacji towarzyszącej gościowi. W Polsce
oraz na uroczystość powitania głowy państwa w czasie wizyty państwowej
zaprasza się szefów misji dyplomatycznych (na powitanie premierów jedy-
nie dziekana korpusu dyplomatycznego) oraz szefów władz cywilnych i woj-
skowych stolicy.
W niektórych krajach przy okazji oficjalnej wizyty głowy państwa proto-
kół przewiduje prezentację szefów misji dyplomatycznych jako oddzielny
punkt programu.. Może ona mieć miejsce w rezydencji gościa lub innym
pomieszczeniu reprezentacyjnym.
Uczestnicząc w programie oficjalnej wizyty należy pamiętać, że ubiór
powinien być dostosowany do okoliczności i pory dnia: uroczyste powita-
nie, rozmowy, śniadanie, obiad, składanie wieńców itp. W zaproszeniu na
oficjalny obiad na ogół określa się rodzaj ubioru.
Planując rozmowy delegacji należy przewidzieć jaki łączny czas będzie
potrzebny na ten cel i w jakiej formule powinny przebiegać rozmowy. Roz-
różniamy następujące formy rozmów:
• rozmowa w cztery oczy - oznacza spotkanie jedynie dwóch polityków,
lub tylko z tłumaczami i ew. osobami zapisującymi przebieg rozmów
(tzw. notetakers);
• rozmowy w wąskim gronie - prowadzone są z udziałem jednego do-
radcy (lub ministra) i ambasadora każdej ze stron. Mogą także uczestni-
czyć tłumacze i protokolanci;
• rozmowy plenarne - z udziałem całych delegacji. Mogą się rozpocząć
już w trakcie trwania rozmów w cztery oczy lub w wąskim gronie. Do
czasu przyjścia szefów delegacji rozmowom przewodniczą najstarsi ran-
gą członkowie delegacji;
• rozmowy w grupach tematycznych - prowadzone w czasie rozmów w
cztery oczy lub w wąskim gronie, bądź też przed rozpoczęciem rozmów

83
 plenarnych. Przy rozmowach w tej formule przewodniczący grup refe-
rują na rozmowach plenarnych ustalenia przyjęte w grupach tematycz-
nych.
Przed wizytą należy ustalić skład uczestników poszczególnych rozmów.
Podobnie ustala się skład osób biorących udział w innych spotkaniach or-
ganizowanych dla gości. Przyjmuje się zasadę zachowywania równowagi
liczbowej po obu stronach stołu.
Na stole rozmów, który może być nakryty zielonym suknem jeśli nie
jest odpowiednio elegancki, umieszcza się kartoniki z nazwiskami uczestni-
ków. Kartoniki te powinny być odpowiedniej wielkości i należy je wype-
łniać dwustronnie. Pozwala to osobom zasiadającym z przeciwnej strony
stołu na łatwe identyfikowanie rozmówców. Można także przygotować i
rozłożyć notesy (najlepiej firmowe) oraz długopisy lub dobrze zatempero-
wane ołówki. Na stole nie stawia się proporczyków. Można natomiast w
sali obrad umieścić flagi krajów gościa i gospodarza.
W czasie rozmów podaje się tylko napoje chłodzące (woda mineralna i
soki) oraz kawę lub herbatę. Nie powinno się serwować słodyczy, cracker-
sów, paluszków itp. Jeżeli rozmowy trwają dłużej można przygotować w
sąsiedniej sali bufet z małymi przekąskami by zaprosić uczestników w cza-
sie przerwy w rozmowach. W trakcie trwania rozmów nie wypada palić, w
związku z czym na stole nie stawia się popielniczek. W Polsce palenie w
salach obrad jest ustawowo zabronione.
Delegacji gości oferuje się honorowe miejsca tzn. po prawej stronie, jeśli
wejście jest od szczytu stołu lub też vis a vis okien, jeżeli w sali stół jest usta-
wiony wzdłuż głównego okna. Jeżeli na jednej ze ścian wzdłuż stołu jest umiesz-
czone godło narodowe, to gospodarz zajmuje miejsce na jego tle.
Odrębny problem stanowi przygotowanie dokumentów związanych z
wizytą, jak: materiały do rozmów, oficjalne toasty, ich tłumaczenie i druk w
języku gości (ew. wymiana tekstów toastów przed ich wygłoszeniem). Pro-
jekty dokumentów przygotowuje na ogół MSZ i przekazuje je do kancelarii
gospodarza wizyty. Przed wizytą organizuje się konferencję prasową, bre-
e/ing dla prasy dla poinformowania o szczegółach programu i oczekiwa-
niach merytorycznych związanych z wizytą..
Ważną kwestią jest ustalenie języka rozmów. Często stosuje się język oj-
czysty każdej ze stron, co wynika z zasady suwerenności państw. W rozmo-
wach handlowych stosowane są zazwyczaj języki: angielski, niemiecki, rosyj-
ski, zależnie od uzgodnienia. Istotną sprawą jest zapewnienie własnego tłu-
macza. Zazwyczaj tłumacz przekłada wystąpienie swojego przewodniczące-
go delegacji na język obcy. Wystąpienie gościa tłumaczy jego tłumacz. Cza-
sami czyni się wyjątki od tej zasady, kiedy tłumacze wolą przekładać na swój
język ojczysty. Optymalnym rozwiązaniem jest zapewnienie tłumaczenia sy-
multanicznego (tłumacze w kabinach). Jeżeli nie pozwalają na to warunki,
stosuje się tłumaczenie konsekutywne przy stole. Tłumacze siadają po lewej
stronie przewodniczących delegacji i ich miejsce nie jest liczone przy rozsa-
dzaniu uczestników rozmów wg precedencji. Klasycznym sposobem rozsa-
dzania przy stole rozmów jest wykorzystanie zasady prawa - lewa. Najstar-
szy rangą członek delegacji siada po prawej stronie przewodniczącego, na-
stępny w kolejności po jego lewej ręce, i dalej przemiennie.
Rozmowy prowadzą szefowie delegacji. Gospodarz po słowach powita-
nia, jeżeli uczestnicy się nie znają, powinien przedstawić towarzyszących mu
współpracowników, wymieniając funkcje, imię i nazwisko oraz ewentualnie
dodając kilka słów charakterystyki. To samo powinien uczynić gość. Po za-
kończeniu kurtuazyjnych powitań i prezentacji, zgodnie z ogólnie przyjętą
zasadą, gospodarz udziela najpierw głosu gościowi. Od tej zasady mogą być
wyjątki jeśli inicjatorem rozmów i tematów jest strona przyjmująca. Wów-
czas ona dokonuje wprowadzenia do tematyki rozmów. Członkowie delega-
cji zabierają głos jedynie wówczas, gdy są o to imiennie poproszeni, z reguły
dla zreferowania szczegółowej kwestii z zakresu swoich kompetencji.
W trakcie prowadzenia rokowań, gdy nie ma zgodności poglądów lub
występują różnice zdań, można wstępnie przemilczeć sprawę i powrócić
do tematu w kolejnej części rozmów (... rozumiemy że, ... ale ...), nie za-
mykając dyskusji i pozostawiając szansę jej kontynuacji. Można też zapro-
ponować, aby temat sporny został uzgodniony w trybie roboczym, przez
upoważnionych członków obu delegacji. Jak już-wspomniano - odpowie-
dzi na określone pytania lub wyjaśnień mogą udzielać także osoby uczest-
niczące w rozmowach, jeśli zostaną do tego upoważnione przez przewod-
niczącego delegacji.

Podpisywanie umów (przy wizytach gospodarczych kontraktów) jest czę-

stym elementem wizyt. Powinno się temu nadać szczególnie uroczysty cha-
rakter.
Przy sporządzaniu umów obowiązuje reguła alternatu. Umowy bilate-
ralne są z reguły sporządzane w językach umawiających się stron. Każda
ma swój alternat (łac. alternate - czynić coś na przemian). W przypadku
umowy sporządzanej w językach polskim i niemieckim, w egzemplarzu prze-
znaczonym dla strony polskiej na pierwszym miejscu będzie: Polska, na-

85
zwą polskich instytucji, miejscowości, nazwiska polskiej delegacji itd., na-
tomiast w alternatach niemieckich na pierwszym miejscu: znajdą się: Niem-
cy, nazwy instytucji niemieckich itp. Wynika to z zasady równości państw,
a tym samym umawiających się stron. Każda ze stron sprawdza swój tekst,
tłumaczenie na swój język. Każdą stronę umowy parafuje przewodniczący
delegacji negocjującej, co równocześnie oznacza uzgodnienie tekstu i jego
robocze przyjęcie. Tekst przedkładany do ostatecznego podpisu powinien
być wcześniej w trybie roboczym parafowany. Reguła alternatu obowiązuje
również przy podpisach i pieczęciach (z lewej strony - pierwsza). Tak trak-
towana lewa strona nazywana jest także prawicą heraldyczną (na rysunku
postaci en face prawa ręka znajduje się po lewej stronie obrazu).
Umowa międzypaństwowa pisana jest na papierze traktatowym (polski
ma obwódkę bialo-czerwoną), spięta albo przeszyta wstążeczką lub sznurkiem
w barwach narodowych, umieszczona w specjalnej obwolucie z godłem pań-
stwowym. Stół do podpisania umowy (przykryty zielonym suknem, bądź gład-
ki, mahoniowy) przygotowuje się na środku sali umieszczając na nim pro-
porczyki flag narodowych. Zarówno proporczyki, jak i ewentualnie ustawio-
ne z tyłu flagi ustawia się wg następującej zasady: flaga i proporczyk gościa
po prawej stronie flagi i proporczyka gospodarza, tak aby były po tej samej
stronie co odpowiednie osoby podpisujące umowę. Jeżeli podpisanie umo-
wy odbywa się w obecności przełożonych (np. prezydentów lub premierów),
to z reguły stają oni za krzesłami osób podpisujących.50
Najpierw każda ze stron podpisuje własny alternat, a następnie - dru-
giej strony. Po podpisaniu umowy, co na ogół następuje w obecności obu
delegacji i zaproszonych osobistości, tekst polski wręcza Polakowi druga
strona - i vice versa. Teczkę z umową podaje się prawą ręką do lewej ręki
partnera, odbierając w tym samym czasie teczkę od partnera lewą ręką. W
ten sposób każdy po wymianie ma dokument w lewej ręce, a prawą wolną
do uścisku dłoni. Obserwacja dowodzi, że bardzo często podpisujący nie
znają tej prostej zasady.
W przypadku kilku umów można je podpisywać kolejno, rozpoczynając
od najważniejszej (zwłaszcza jeżeli następne niejako z niej wynikają) lub też
od najmniej ważnej, kończąc na tej, która jest podpisywana przez prezy-
dentów lub premierów i stanowi ukoronowanie uroczystości. W umowie
501
Podpisanie umowy obsługuje dwóch pracowników, którzy podają egzemplarze umowy do podpi-
sania i wymieniają je celem podpisania przez drugą osobę. Strony na których składa się podpisy
powinny być założone zakładką lub spinaczem, aby ułatwić ich przekładanie do podpisu. Organiza-
torzy powinni przygotować pióra do podpisywania umów i suszki, którymi osoby obsługujące wy-
suszają atrament, trudno wchłaniający się na dobrym kredowym papierze.

86
wielostronnej przyjmuje się kolejność wymieniania państw podpisujących
się, składu ich delegacji oraz podpisywania - w porządku alfabetycznym, w
języku w jakim została ona sporządzona. Nie narusza to zasady suweren-
ności państw uczestniczących w danej umowie.
Jeżeli podpisywanie następuje w obecności przełożonych, to osoby pod-
pisujące odbierają następnie gratulacje od swoich przełożonych. Uroczy-
stości podpisania umów mogą również towarzyszyć krótkie przemówienia
przewodniczących delegacji oraz lampka szampana.
Po zakończeniu uroczystości goście pierwsi opuszczają salę a gospo-
darz odprowadza ich do drzwi. Do samochodów gościom towarzyszy oso-
ba z protokołu lub wyznaczona przez gospodarza, która wcześniej wpro-
wadzała gości i opiekowała się nimi przy stole. Gospodarz, chcąc okazać
gościowi szczególny szacunek, może odprowadzić go do samochodu. Wów-
czas powinien zaczekać do jego odjazdu.
Program wizyty gościa czy też delegacji zagranicznej może przewidy-
wać także inne rozmowy i spotkania. Gościowi organizuje się na ogół tak-
że wizyty u innych rozmówców: politykowi - u przedstawicieli parlamentu
czy partii politycznych, naukowcowi - w innych instytutach naukowych,
akademii nauk, ministerstwie edukacji, biznesmenowi - w izbie handlowej
i przemysłowej, instytucjach gospodarczych, finansowych itp.
W czasie wizyty głowy państwa organizowane są spotkania w parlamen-
cie z marszałkami obu izb. Wyrazem szczególnego wyróżnienia gościa jest
zaproszenie go do wygłoszenia przemówienia na forum obu izb parlamen-
tu. Niższą rangę mają wystąpienia polityków na forum komisji spraw za-
granicznych. Proponowane one są niektór-ym premierom i ministrom spraw
zagranicznych.
Głowa państwa w czasie państwowej wizyty w innym kraju przyjmuje
zazwyczaj w swojej rezydencji premiera oraz ewentualnie ministra spraw
zagranicznych. Może również w swojej rezydencji spotkać się z innymi po-
litykami, w tym także opozycyjnymi. Spotkania takie organizowane są za-
wsze za wiedzą gospodarzy. Umawia je protokół dyplomatyczny gospoda-
rzy albo ambasada gościa.
W czasie oficjalnych wizyt szefów rządów i ministrów spraw zagranicz-
nych przewiduje się wizytę u przewodniczącego parlamentu i inne spotka-
nia z politykami. Minister spraw zagranicznych składa wizytę kurtuazyjną
premierowi.
Na ogół podczas wizyt organizuje się program mający zaprezentować
dorobek dwustronnej współpracy oraz umożliwić lepsze wzajemne pozna-
nie się partnerów, a także promocję wzajemnych kontaktów gospodar-

87
czych, naukowych, kulturalnych itp.. Tym celom służą wystawy, semina-
ria, konferencje okrągłego stołu, występy artystyczne, imprezy gastrono-
miczne i inne. Gość, zazwyczaj w towarzystwie gospodarza wizyty bierze
udział w takich imprezach, pozdrawia uczestników, wygłasza wykład, od-
powiada na pytania lub uczestniczy w wydanym z tej okazji przyjęciu.
Podczas oficjalnych wizyt głowy państwa, szefa rządu i ministra spraw
zagranicznych stałym elementem programu w Warszawie jest składanie
wieńca na Grobie Nieznanego Żołnierza. Program ceremonii przewiduje:
odegranie hymnu gościa, złożenie wieńca, chwilę ciszy, odegranie hym-
nu polskiego, dokonanie wpisu do księgi pamiątkowej oraz wysłuchanie
informacji o historii grobu. Głowie państwa oddają honory trzy rodzaje
broni, a wieniec niosą oficerowie. W pozostałych przypadkach kompa-
nia złożona jest tylko z wojsk lądowych, a wieniec niosą żołnierze. W uro-
czystości uczestniczą przedstawiciele władz wojewódzkich i stołecznych.
Przy składaniu wieńców lub kwiatów pod innymi pomnikami w Warsza-
wie (np. pod Pomnikiem Powstania Warszawskiego lub Pomnikiem Bo-
haterów Getta) na ogół wystawiana jest tzw. mała asysta wojskowa.
Stały elementem programu wizyt jest oficjalne przyjęcie wydawane na
cześć gościa. W przypadku wizyt państwowych jest to obiad oficjalny (state
banquet lub state dinner). Z reguły obowiązuje przybycie w strojach wie-
czorowych, (w Polsce smoking i długa suknia; w monarchiach frak oraz
odznaczenia). Przed wejściem na salę bankietową gospodarze i goście usta-
wiają się w tak zwanej linii powitania (receiving line) w kolejności: go-
spodarz, gość, małżonka gościa i małżonka gospodarza. Szef protokołu
lub mistrz ceremonii przedstawia wszystkich gości.51 Przed rozpoczęciem
obiadu grane są hymny narodowe (w niektórych krajach nie ma tego zwy-
czaju, lub też hymny grane są po toastach). Na początku obiadu (lub po
daniu głównym) wygłaszane są oficjalne toasty. Są to kilkuminutowe prze-
mówienia na tematy związków łączących oba kraje, spraw politycznych,
rezultatów wizyty, zakończone toastem. Wygłaszane są one w językach
narodowych. Tłumaczenia tekstu toastów ułożone są na stołach dla każ-
dego gościa w odpowiednim języku.
W niektórych krajach istnieje zwyczaj wydawania przez gościa przyjęcia
rewanżowego na cześć gospodarza. Czasami jest ono połączone z narodo-
wym programem artystycznym.
511
W czasie aperitifu rozdaje się gościom karty do prezentacji zawierające imię. nazwisko i stanowisko
gościa. Kartę tą goście wręczają przed prezentacją pracownikowi protokołu, który podaje ją osobie
dokonującej prezentacji. Goście otrzymują również karteczki ze wskazaniem swojego miejsca przy
stole.

88
 Przyjęcia oficjalne (obiady lub śniadania) organizuje się także przy wizy-
tach na szczeblu premiera i ministra spraw zagranicznych. Z reguły nie prze-
widuje się wówczas przyjęć rewanżowych. Jeżeli gościowi nie towarzyszy
małżonka, to zazwyczaj organizuje się na jego cześć śniadanie (lunch).
Podczas wizyt państwowych może nastąpić wymiana odznaczeń. Na ogół
szefowie państw wymieniają między sobą najwyższe odznaczenia przewi-
dziane do nadawania cudzoziemcom. Wymiany odznaczeń dokonuje się
symbolicznie, wręczając odznaczenie lub wpinając jego baretkę. W zależ-
ności od uzgodnień stron i od obowiązującego stroju (pełne odznaczenia
nosi się tylko do fraka) na wieczornym przyjęciu nosi się odznaczenia, ich
miniaturki lub baretki (rozetki). W większości krajów do smokingów nie za-
kłada się odznaczeń. Protokół brytyjski praktykuje jednak noszenie minia-
tur odznaczeń do smokingu. W czasie wizyty (a także podczas rewizyty) do
garnituru zakłada się baretkę (lub rozetkę) odznaczenia. Niektóre z histo-
rycznych odznaczeń mają limitowaną liczbę orderów i po śmierci kawalera
podlegają one zwrotowi do kapituły.
Czasami dokonuje się również odznaczenia członków delegacji i innych
osób zaangażowanych w stosunki dwustronne i przygotowanie wizyty. Zgod-
nie z międzynarodowym zwyczajem strona przyjeżdżająca przywozi ze sobą
dwu lub trzykrotnie więcej odznaczeń niż przyznają ich gospodarze. Bilans
wyrównuje się przy rewizycie.
Wręczanie upominków przy okazji wizyt ma swoją długą tradycję. Nie-
gdyś ściśle przestrzegano zasady (stosowanej jeszcze w niektórych krajach),
że prezenty przywozi gość, a gospodarze się rewanżują. W Polsce przyjęła
się praktyka, że strona goszcząca wręcza upominek, a gość się rewanżuje.
Upominki powinny mieć charakter raczej symboliczny.
Program pobytu gości .zagranicznych obejmuje zazwyczaj zwiedzanie
miasta, najbardziej charakterystycznych atrakcji turystycznych, zabytków,
a także imprezy kulturalne (recital, koncert, opera, teatr). W zależności od
zainteresowań gościa można także zorganizować partię tenisa, golfa, węd-
kowanie lub polowanie.
Zakwaterowanie delegacji może być organizowane przez stronę przyj-
mującą lub też przez samych gości (w zależności od charakteru wizyty). Przed
przyjazdem delegacji należy precyzyjnie ustalić kto za co płaci, aby nie było
pod tym względem żadnych wątpliwości. Regułą jest, że pokrywane przez
gospodarzy koszty hotelu obejmują jedynie zakwaterowanie (oraz śniada-
nie, jeżeli jest wliczone w cenę hotelu). Wszelkie dodatkowe usługi, jak roz-
mowy telefoniczne, mini bar, płatna telewizja, pranie i prasowanie pokry-
wają goście we własnym zakresie. Wyjątek od tej zasady może dotyczyć

89
tylko szefa delegacji - jeżeli tak zostało wcześniej ustalone. Koszty dodat-
kowej łączności specjalnej (tzw. sztywne łącze) mogą być instalowane na
koszt gościa.
Jeżeli zapraszając delegację przewiduje się również pokrycie kosztów
wyżywienia, to należy dać zlecenie restauracji hotelowej (otwarte lub limi-
towane), albo też można organizować każdy posiłek indywidualnie.
Transport powinien być zaplanowany tak, aby wszyscy przemieszczają-
cy się goście i towarzyszące im osoby miały zapewnione wygodne miejsca.
W zależności od szczebla delegacji i jej liczebności mogą to być samochody
osobowe, mikrobus, a nawet odpowiedniej klasy autokar. Celowym jest za-
planowanie rozsadzenia gości w poszczególnych samochodach oraz zapew-
nienie osobnego samochodu dla przewiezienia bagażu delegacji.
Protokół dyplomatyczny przygotowuje książeczki (formatu kieszonkowe-
go) ze szczegółowym programem oficjalnej wizyty. Są one drukowane w
polskim języku dla gospodarzy i osób biorących udział w programie wizyty
oraz w języku gościa, dla osób uczestniczących w delegacji. Goście przy-
jeżdżają także ze swoimi książeczkami zawierającymi program. Dobra or-
ganizacja wizyty wymaga, aby wszystkie wspomniane książeczki zawierały
identyczne dane dotyczące terminów (godzin, minut), składu osobowego i
opisów poszczególnych punktów programu.
Omawiana książeczka powinna zawierać następujące informacje:
Q skład delegacji oficjalnej i osób towarzyszących;
Q informację dot. zakwaterowania (nr pokoi) i transportu (nr samocho-
dów);
Q minutowe rozpisane wszystkie punkty programu (ze scenariuszem i skła-
dem osób uczestniczących w poszczególnych spotkaniach);
Q opisy ceremonii powitania i składania wieńców (ze szkicem sytuacyjnym);
Q wykaz telefonów i adresów oraz osób odpowiedzialnych za realizację
wizyty.
Jeżeli gościowi towarzyszy małżonka, to książeczka zapiera również opis
odrębnego programu dla pań. Obejmuje on, zależnie od zainteresowań
gościa, wizyty w instytucjach opieki społecznej, szkołach, szpitalach, muze-
ach itp.
Uroczystość pożegnania z ceremoniałem wojskowym ma miejsce tylko
przy zakończeniu wizyty państwowej. W pozostałych przypadkach poże-
gnanie ma charakter nieformalny.
Na zakończenie wizyty wskazane jest przekazanie gościowi albumu ze
zdjęciami z pobytu. Po powrocie delegacji do kraju należy wysłać list z po-

90
dziękowaniem. Analogiczne listy przekazują od siebie także ambasadoro-
wie i ew. szefowie protokołu.

Odmienny jest protokół oraz organizacja wizyty delegacji handlowej,

przyjeżdżającej na zaproszenie ministerstwa lub przedsiębiorstwa. Obowią-
zuje wówczas znacznie uproszczony protokół lecz wiele działań organiza-
cyjnych jest podobnych.
Przyjazd delegacji zagranicznej (handlowej) poprzedza szereg dzia-
łań:
Q korespondencyjne uzgodnienie terminu i okresu pobytu delegacji, usta-
lenie jej składu osobowego, warunków pobytu (np. kto ponosi koszty
hotelowe itp.), życzeń odnośnie programu pobytu, wizyt kurtuazyjnych,
etc.
Q uzyskanie akceptacji swego kierownictwa dla założeń programowych
wizyty i własnych sugestii, a następnie przekazanie ich gościom (należy
również poinformować o warunkach pobytu, pogodzie, etc.).
Q dokonanie rezerwacji hotelu oraz przygotowanie programu towarzyszą-
cego (wizyty kurtuazyjne, teatr, oficjalna kolacja, zwiedzanie kraju itp.).
Q opracowanie szczegółowego programu z podaniem godzinowego roz-
kładu zajęć, od momentu przylotu (powitania) delegacji aż do jej odjaz-
du oraz informacji, kto z gospodarzy i kiedy będzie towarzyszyć delega-
cji. W programie zamieszcza się także nazwisko tłumacza, numery tele-
fonów w biurze (dla ew. kontaktu) oraz adresy hotelu, rezydencji i od-
powiednie numery telefonów.
Jeżeli delegacja korzysta z transportu lotniczego wskazana jest obec-
ność osób witających na lotnisku ok.15 minut przed przylotem. Po powi-
taniu można gości zapoznać z programem wizyty oraz omówić sprawy or-
ganizacyjne związane z pobytem i przewidywanymi spotkaniami. Bardziej
praktyczne jest zapoznanie gości z programem po przyjeździe do rezyden-
cji (hotelu), przy powitalnej kawie lub drinku. Członkowie delegacji na ogół
spożywają śniadania we własnym gronie. Często mają one charakter robo-
czych narad i nie należy krępować gości swoją obecnością. Podczas lun-
chu gościom może towarzyszyć ktoś z gospodarzy. Najczęściej w lunchu
uczestniczy główny gospodarz (przewodniczący) lub opiekun delegacji. Obiad
(kolacja) może mieć bardziej uroczysty charakter i często odbywa się z udzia-
łem także innych członków delegacji. Menu, w przypadku pobytu gości na
koszt gospodarzy, jest z góry ustalone.
Podpisanie zawartego porozumienia, umowy bądź kontraktu odbywa
się uroczyście z zachowaniem form stosowanych podczas wizyt oficjalnych.

91
 Obiad pożegnalny delegacji odbywa się z udziałem przewodniczącego i
osób, które uczestniczyły w rozmowach. Można także zaprosić osobistości,
którym goście składali kurtuazyjne wizyty. Należy pamiętać o właściwym
rozsadzeniu gości przy stole, zgodnie z ich rangą.
Podczas obiadu wygłasza się toasty. Są one nie tylko kurtuazyjną formą
podziękowania za pobyt lecz stanowią zwięzłe podsumowanie rozmów czy
rokowań, a także stwarzają okazję do wyrażenia zadowolenia z przebiegu
wizyty.
Przyjęty jest zwyczaj, że na początku toastu wyraża się zadowolenie ze
spotkania i dziękuje za zaproszenie. W części merytorycznej toastu doko-
nuje się krótkiego podsumowania wzajemnych stosunków i przeprowadzo-
nych rozmów, podkreślając szczególnie zbieżne dążenia i zadania łączące
partnerów. Dla ożywienia toastu można przytoczyć anegdotę lub nawiązać
do jakiegoś wydarzenia we wzajemnych stosunkach w przeszłości. Prakty-
kowane jest także przekazanie w toaście oceny współpracy czy też sugestii
kontynuowania jej w przyszłości. Oficjalny toast kończy się zwrotem kurtu-
azyjnym, życzeniami oraz podziękowaniem dla wszystkich, którzy przyczy-
nili się do sukcesu wizyty. Toast powinien być pełen kurtuazji lecz jedno-
cześnie zwięzły i nie trwający dłużej niż kilka minut.
Wygłaszając toast należy najpierw zwrócić się w stronę honorowego
gościa, jeśli uczestniczy w uroczystości, a następnie - gospodarza spotka-
nia. Goście przy stole (uczestnicy uroczystości) w czasie wygłaszania toa-
stów powinni przerwać konwersację, jedzenie lub picie, aby móc wysłu-
chać toastów z należną uwagą.
Po toastach może mieć miejsce wręczanie upominków. Bardziej prak-
tyczne jest natomiast dostarczenie upominków do pokoi hotelowych z wi-
zytówką gospodarza w przeddzień odjazdu, tak aby ułatwić gościom ich
zapakowanie.
Jeśli program wizyty przewiduje zwiedzanie miasta, muzeum, wyjście
do teatru itp., wówczas gościom towarzyszą jedna lub dwie osoby ze stro-
ny gospodarzy (ew. z małżonkami). W programie należy także zaplanować
czas wolny - na zakupy, prywatne wizyty oraz odpoczynek.
Delegację z hotelu odwozi się na lotnisko w tym samym składzie osób,
które uczestniczyły w powitaniu. Jeśli wizyta była szczególnie udana prze-
wodniczący (chociaż sam nie witał gości na lotnisku) może towarzyszyć de-
legacji aż do odlotu. Przed wyjazdem z hotelu należy sprawdzić godzinę
odlotu, aby w przypadku zakłóceń komunikacyjnych nie przebywać zbyt
długo na lotnisku. Powinno się także zaczekać aż samolot wystartuje.

92
 Należy pamiętać o przygotowaniu i uzgodnieniu z partnerami komuni-
katu dla prasy o pobycie i przebiegu rozmów. Komunikat może być wspól-
ny, lub każda ze stron publikuje własny. Obecnie często stosowaną formą
- zastępującą komunikat prasowy - jest konferencja prasowa, organizowa-
na po zakończeniu rozmów.

i
11
93
 VII

Protokół
na konferencji międzynarodowej
Wszechstronny rozwój stosunków międzynarodowych w XX wieku przy-
czynił się do rozwoju dyplomacji wielostronnej, która przejawia się w for-
mie konferencji międzynarodowych, spotkań szefów państw, ministrów
spraw zagranicznych itp. Powstanie organizacji międzynarodowych (Liga
Narodów -1919 r., ONZ - Organizacja Narodów Zjednoczonych -
1945 r.) wyspecjalizowanych (WHO - Światowa Organizacja Zdrowia, FAO
- Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa, UNESCO - Organizacja Na-
rodów Zjednoczonych ds. Szkolnictwa, Nauki i Kultury, itp.) oraz regio-
nalnych (KBWE - Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie -
1975 r., przekształcona w 1995roku w OBWE - Organizację Bezpieczeń-
stwa i Współpracy w Europie, ASEAN, OJA, OPA), czy też strefy wolnego
handlu (NAFTA - Północno Atlantyckie Stowarzyszenie Wolnego Handlu,
CEFTA - Środkowo Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu), ugru-
powania subregionalne (IŚE - Inicjatywa Środkowo Europejska), RPMB -
Rada Państw Morza Bałtyckiego) czy wreszcie funkcjonowanie takich struktur
integracyjnych jak Unia Europejska czy sojusz polityczno-wojskowy jakim
jest NATO, rozwinęło dyplomację wielostronną, angażującą tysiące osób.
Współpraca międzynarodowa państw obejmuje różne dziedziny życia
i wymaga zgodnego współdziałania przedstawicieli rządów, parlamentów,
misji dyplomatycznych oraz organizacji i instytucji gospodarczych, nauko-
wych i kulturalnych.
Polska aktywnie uczestniczy w pracach takich organizacji międzynaro-
dowych jak: ONZ, WHO, FAO, MOP (Międzynarodowa Organizacja Pra-
cy), UNESCO, OBWE i regionalnych, poprzez udział delegacji resortowych
lub delegacji MSZ z udziałem przedstawicieli innych resortów. Na ogół prze-

95
wodniczącym delegacji jest przedstawiciel resortu wiodącego (w MOP -
minister pracy i spraw socjalnych), a uczestniczą w nich przedstawiciele
innych ministerstw lub instytucji.
Przed wyjazdem istnieje potrzeba uzgodnienia stanowiska jakie zajmie
delegacja na konferencji oraz podziału ról w komisjach i podkomisjach. W
tym celu naradę zwołuje resort wiodący. Należy opracować instrukcję wyjaz-
dową zatwierdzaną przez premiera lub ministra. Rolę koordynacyjną przy jej
opracowaniu spełnia MSZ lub resort wiodący. W składzie delegacji zazwyczaj
uczestniczą przedstawiciele placówki dyplomatycznej: szef misji, zastępca lub
radca, pomagając w uzyskaniu rozeznania sytuacji podczas konferencji oraz
zabezpieczeniu strony prawnej i protokolarnej. W przypadku podpisywania
umowy zobowiązującej państwo wymagane jest pełnomocnictwo podpisane
przez Prezesa Rady Ministrów. Istotnym zadaniem jest także uczestnictwo w
opracowaniu dokumentu końcowego konferencji.
Przygotowanie wyjazdu na konferencję lub sesję wymaga uzgodnienia skła-
du osobowego delegacji, który następnie pisemnie zgłaszany jest organizato-
rom. Na podstawie zgłoszenia organizatorzy przygotowują dla uczestników
przepustki (identyfikatory), miejsce na sali obrad, udział w komisjach itp.
Niezbędne jest notyfikowanie składu delegacji przez placówkę państwu
zapraszającemu, albo w sekretariacie organizacji międzynarodowej, oraz
określenie rangi dyplomatycznej przewodniczącego. Organizator zwykle
publikuje skład poszczególnych delegacji, co ułatwia wzajemne kontakto-
wanie się uczestników.
Należy ustalić, jaki będzie obowiązywał język bądź języki konferencji.
Wyjeżdżających obowiązuje znajomość jednego z nich (tłumaczenie kabi-
nowe). Np. w ONZ obowiązują: angielski, francuski, rosyjski, hiszpański,
chiński oraz arabski.
Ważną rolę spełnia sekretarz delegacji, który pełni także funkcje proto-
kolarne (umawia spotkania przewodniczącego delegacji, zawiadamia o po-
siedzeniach plenarnych komisji, odbiera materiały z sekretariatu konferen-
cji, załatwia sprawy organizacyjne). Przy ważniejszych konferencjach może
on pełnić rolę rzecznika prasowego, osoby upoważnionej do informowa-
nia dziennikarzy o przebiegu konferencji i pracach delegacji. Do jego obo-
wiązków należy także zbieranie materiałów do sprawozdania. Może to rów-
nież być obowiązkiem wyznaczonego członka delegacji.
Na konferencji obowiązuje jedno wspólnie uzgodnione stanowisko.
Przedstawiciele resortów uczestniczący w konferencji dbają o interesy re-
sortowe lecz nie powinni indywidualnie ich prezentować. Służą temu we-

96
wnętrzne narady delegacji podczas których uzgadnia się stanowiska, zgła-
sza zastrzeżenia, ustala kto wystąpi w imieniu delegacji, kto i w jakiej bę-
dzie pracował komisji itp. Głos decydujący ma przewodniczący delegacji i
on w zasadzie występuje na sesjach plenarnych. Doradcy oraz eksperci to-
warzyszący delegacji uczestniczą w pracach wewnętrznych, mogą być obecni
na sesjach plenarnych lecz zabierają głos jedynie w zespołach roboczych
bądź komisjach, prezentując wcześniej uzgodnione stanowisko.
Można uczestniczyć w konferencji także w charakterze obserwatora. Jest
on upoważniony do przysłuchiwania się obradom, ale nie ma prawa czyn-
nego udziału. Obserwator może zostać poproszony o przedstawienie w spo-
sób ogólny stanowiska swego rządu. Oficjalny obserwator nie posiada też
pełnomocnictw do podejmowania zobowiązań. Często obserwatorem bywa
ambasador akredytowany w danym państwie.

Podczas konferencji międzynarodowej wielostronnej obowiązuje prece-

dencja. Wszyscy uczestnicy zgodnie z zasadą suwerenności i równości każ-
dego kraju, korzystają z tych samych uprawnień i mają takie samo prawo
głosu. Dla uniknięcia sporów proceduralnych i prestiżowych na ogół stosu-
je się rozsadzanie delegacji na sali obrad. O ile jest ona niezbyt liczna zaj-
muje miejsca wokół okrągłego bądź prostokątnego stołu, co oznacza iż każda
delegacja zajmuje pierwsze miejsce. W przypadku większej ilości osób, przy
stole zajmują miejsce szefowie delegacji a pozostali członkowie w tyle za
nimi. Przy większej ilości uczestników stosuje się losowanie pierwszeństwa,
a kolejność państw ustala się wg. alfabetu języka jaki został przyjęty na
danej konferencji. Drogą losowania ustala się zarówno rozsadzanie delega-
cji na sali obrad jak i kolejność wystąpień na sesji plenarnej ich przedstawi-
cieli, a także kolejność przewodniczenia obradom, o ile wcześniej nie przy-
jęto, że konferencji przewodniczy przedstawiciel kraju gospodarzy albo prze-
wodniczący lub sekretarz generalny danej organizacji międzynarodowej.
Także precedencja przy podpisywaniu dokumentów przyjętych na kon-
ferencji oraz kolejność wymieniania uczestników jest ustalana w porządku
alfabetycznym wg języka w jakim konferencja obradowała. (Często jednak
stosuje się opublikowanie dokumentu końcowego bez jego podpisywania.
Stanowi on wówczas podsumowanie obrad albo przyjęcie rezolucji wyra-
żającej intencje, bez nadawania jej charakteru prawnie obowiązującego).

Konferencję międzynarodową zazwyczaj otwiera przedstawiciel państwa

na obszarze którego została ona zwołana. W trybie roboczym, na spotka-

97
niu przewodniczących delegacji, uzgadnia się procedurę i sprawy organiza-
cyjne. Może również zostać uzgodniony inny niż wspomniany wyżej tryb
przewodniczenia konferencji. Biuro lub sekretariat konferencji odpowiedzial-
ny jest za stronę organizacyjną konferencji: prowadzi sekretariat, gromadzi
dokumentację, zapewnia tłumaczenia (kabinowe, tekstowe), ułatwia kon-
takty między delegacjami, z prasą oraz przygotowuje regulamin pracy (przyj-
mowany przez wszystkie delegacje na pierwszym posiedzeniu). Organizuje
także program towarzyszący, załatwia sprawy protokolarne i administra-
cyjne (np. transport, pomoc w rezerwacji hotelu, legitymacje dla uczestni-
ków, dba o sprawę bezpieczeństwa).
Delegacja na międzynarodową konferencję rządową lub sesję ONZ ko-
rzysta z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, tj. nietykalności oso-
bistej i immunitetu jurysdykcyjnego na terenie państwa, gdzie odbywa się
konferencja. Osoby nie będące dyplomatami (personel pomocniczy) są nimi
objęte tylko w czasie wykonywania czynności służbowych. Zapewniona jest
również nienaruszalność archiwów, korespondencji i dokumentów urzędo-
wych. Dyplomaci korzystają również z ochrony dokumentów osobistych
(np. notatek), nienaruszalności poczty kurierskiej - dyplomatycznej oraz
prawa posługiwania się szyfrem.
Delegacja korzysta ze zwolnienia z obowiązujących w danym państwie
przepisów imigracyjnych (meldunkowych) oraz zwolnienia od podatków i
opłat, w tym także celnych (dla potrzeb delegacji i osobistych). Dyplomaci
są zwolnieni z kontroli celnej.
Delegaci na konferencję międzynarodową są zobowiązani do przestrze-
gania miejscowych przepisów i zwyczajów. Nie powinni ingerować w sprawy
wewnętrzne kraju pobytu. Nie wolno im zajmować się handlem lub działal-
nością przynoszącą osobiste korzyści materialne. Osoby naruszające pra-
wo mogą być poproszone o opuszczenie kraju pobytu przed zakończeniem
konferencji.
W ostatnich latach przyjęta została praktyka podejmowania decyzji przez
konferencje międzynarodowe nie drogą głosowania lecz swobodnego uzgod-
nienia stanowiska, jest to tzw. zasada consensusu. Takie uzgodnienie wspól-
nego stanowiska wymaga wielu nieformalnych spotkań delegacji lub ich
przewodniczących. Odbywają się one często podczas „roboczych" lunchów
czy dinnerów i wówczas nie zawsze stosowany jest protokół czy preceden-
cja przy zajmowaniu miejsca przy stole. Gospodarz takiego spotkania po-
zostawia swobodę doboru partnerów przy stole tak, by w niekrępującej roz-

98
mowie mogli oni łatwiej porozumieć się, wyjaśnić rozbieżności i uzgodnić
wspólne stanowisko. Honorowe miejsce przy stole jest rezerwowane dla
reprezentanta kraju gospodarzy konferencji, jej aktualnego przewodniczą-
cego lub przedstawiciela organizatorów.
Delegacja może prowadzić ożywioną działalność poza konferencyjną:
organizować spotkania, cocktail (w ambasadzie, hotelu), lunch, kolacje itp.
Pomocą może tu służyć placówka dyplomatyczna (jest to rola przedstawi-
ciela ambasady - członka delegacji). Na te cele należy przewidzieć odpo-
wiednie środki finansowe, a także przygotować papier firmowy, zaprosze-
nia „in blanco", wizytówki itp.
Przygotowując wyjazd własnej delegacji za granicę należy odpowiednio
wcześniej ustalić jej termin, rodzaj środków transportu, dokonać rezerwacji
przelotu, hotelu, powiadomić gospodarzy o dacie przylotu i linii lotniczej, a
także przekazać życzenia odnośnie programu (np. zwiedzanie zakładu, spo-
tkania w instytucji). Przed wyjazdem trzeba zapoznać się z proponowanym
programem wizyty czy konferencji, przygotować się do uczestnictwa (refe-
rat, wystąpienie). Wskazane jest także posiadanie wiedzy o kraju bądź mie-
ście do którego się udaje się delegacja, zebranie informacji o osobach któ-
re spotka (w tym także dotyczących zainteresowań i upodobań gospoda-
rza), co powinno ułatwić nawiązywanie przyszłych kontaktów Warto rów-
nież pamiętać o przygotowaniu upominków, o ile delegacja wyjeżdża na
zaproszenie gospodarzy.
Ważną sprawą jest uzgodnienie warunków pobytu delegacji (kto będzie
pokrywał koszty hotelu, wyżywienia etc.) i zabezpieczenie na ten cel odpo-
wiednich środków finansowych.
Po przyjeździe do kraju wizytowanego zalecane jest powściągliwe za-
chowanie, szczególnie na granicy w kontaktach z celnikami i służbą imi-
gracyjną. Osoby delegowane obowiązuje przystosowanie się do zwycza-
jów miejscowych, podporządkowanie się programowi konferencji i spo-
tkań, przestrzeganie niepisanych norm prawnych (np. w Libii, Arabii Sau-
dyjskiej obowiązuje zakaz wwożenia i picia alkoholu). W przypadku wąt-
pliwości warto zapytać opiekuna delegacji, osobę witającą bądź recep-
cjonistę w hotelu.
W wypowiedziach, rozmowach, ocenach zaleca się zachowanie ostroż-
ności, wstrzemięźliwości i życzliwość. Nie należy krytykować miejscowych
zwyczajów, polityków, głowy państwa w którym przebywamy - nawet jeśli
gospodarze wygłaszają krytyczne uwagi.

99
 Wypada także pozytywnie wypowiadać się o własnym kraju, instytu-
cji, delegacji - pozostawiając prowokacyjne pytania bez odpowiedzi. Au-
torytet delegacji oparty jest na autorytecie kraju, instytucji którą się re-
prezentuje oraz na sposobie zachowania wszystkich członków delegacji.
W dyskusji należy pozwolić wypowiedzieć się innym. W rozmowie towa-
rzyskiej polemizować trzeba taktownie, przemilczając drażliwe tematy i
stosując zasadę „gospodarz ma zawsze rację".
Zaproszenie do domu przez gospodarza jest wyróżnieniem, wyrazem
przyjaźni. Punktualne przybycie jest obowiązujące. Można przynieść kwiaty
lub drobny upominek dla pani domu. Wskazany jest staranny ubiór (wie-
czorem ciemny garnitur), uprzejme słowa o mieszkaniu, obrazach, wie-
czorze. Podczas wizyty nie powinno się poruszać tematów dotyczących
spraw bardzo osobistych.
Przy spożywaniu posiłków warto obserwować i naśladować zachowa-
nie gospodarzy. To oni właśnie powinni inicjować jedzenie, picie, toasty,
wstanie od stołu itp. Nie należy też przeciągać wizyty w domu do póź-
nych godzin wieczornych. Po wizycie, następnego dnia, należy listownie
lub telefonicznie podziękować gospodarzom za przyjęcie.
Istotną sprawą jest właściwy dobór ubrania oraz rzeczy osobistych do
wyjazdu. Zestaw garderoby winien być dostosowany zarówno do progra-
mu, jak i klimatu kraju pobytu. Dla panów na pewno konieczne będą
dwa garnitury, koszule na zmianę, odpowiednie krawaty, płaszcz, a na
weekend strój sportowy. Panie niezależnie od kostiumu powinny zapa-
kować suknię wizytową. Suknię wieczorową zabieramy wówczas, gdy taka
potrzeba wynika z programu wizyty.
W przypadku bardziej oficjalnych wizyt zagranicznych należy poinfor-
mować o niej polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne, ew. złożyć wi-
zytę w Ambasadzie RP, Biurze Radcy Handlowego czy w Konsulacie, za-
leżnie od charakteru i rangi delegacji. Udział w programie wizyty przed-
stawicieli ambasady podnosi znaczenie delegacji. W przypadku kłopotów
natury organizacyjnej czy protokolarnej można zwrócić się o pomoc do
placówki dyplomatycznej lub konsularnej.

Poniżej podano przykład ramowego programu organizacyjnego wizy-

ty delegacji banku w Sztokholmie. Podobny program przed wyjazdem
otrzymują wszyscy członkowie delegacji.

100
 PROGRAM ORGANIZACYJNY WIZYTY
DELEGACJI BANKU
W KRÓLESTWIE SZWECJI
w dniach 12-13 września 1999 roku.

SKŁAD DELEGACJI:
Hotel Sergei Plaza
Pan Prezes Banku apt.2
Pan Dyrektor Biura pokój 110
Pan Naczelnik Wydziału pokój 112
Pan Doradca Prezesa (sekretarz delegacji) pokój 114

Program wizyty
Niedziela. 12 września
12.10 Przyjazd członków delegacji na lotnisko Okęcie,
załatwianie formalności związanych z odlotem
12.20 Przyjazd Prezesa Banku Pana
na lotnisko Okęcie
12.30 Odprawa paszportowa
12.40 Odlot samolotu rejsowego SK-752 z Warszawy
do Sztokholmu via Kopenhaga
16.00 Przylot na lotnisko Arlanda,
powitanie przez
Obecny będzie przedstawiciel BRH w Sztokholmie
16.40 Przyjazd do hotelu Sergei Plaza,
lampka szampana i omówienie programu pobytu
17.00-18 .00 Czas do dyspozycji własnej
18.30 Wyjazd z hotelu do Restauracji
na kolację nieoficjalną wydaną przez
uczestniczą wszyscy członkowie delegacji, (strój wyjściowy)
ok. 22.00 Powrót do hotelu Sergei Plaza

Poniedziałek, 13 września
8.0 0-9.0 O Śniadanie w hotelu w gronie własnym
9.15 Wyjazd na rozmowy do siedziby Skanska-Bank
9.30-12.00 Rozmowy w banku poprzedzone spotkaniem obu prze-
wodniczących delegacji w Gabinecie Prezesa Skanska-Bank
12.30-14.00 Lunch w hotelu Sergei Plaza, w gronie własnym

101
15.00-16.00 Wizyta Prezesa Banku Pana ,
u Radcy Handlowego RP w Sztokholmie
Towarzyszy doradca prezesa Pan
W tym czasie pozostali członkowie delegacji udają się do
Skanska-Bank w celu przygotowania wspólnego
dokumentu-porozumienia o współpracy obu banków
16.30-18.30 Czas wolny - zwiedzanie miasta
18.30 Wyjazd z hotelu na oficjalną kolację wydaną przez
Prezesa Skanska-Bank Pana
z udziałem obu delegacji i zaproszonych gości
(strój wieczorowy)
19.00-22.00 O ficjalna kolacja, przewidziane toasty obu delegacji
ok.22.00 Powrót do hotelu

Wtorek. 16 września
8.00-9.00 Śniadanie w hotelu w gronie własnym
10.00 Wizyta Prezesa Banku Pana
w Ambasadzie RP
Pozostali członkowie delegacji udają się do Skanska-Bank
celem ostatecznego zredagowania porozumienia
11.30-12.00 Spotkanie obu przewodniczących delegacji w Skanska-
Bankcelem parafowania przygotowanego dokumentu.
12.00-12.30 Uroczyste podpisanie porozumienia o współpracy obu
banków,uczestniczą obie delegacje.
Obecny Radca Handlowy RP w Sztokholmie.
13.00-15.00 Lunch w restauracji Berghof wydany przez Wiceprezesa
Skanska-Bank Pana
z udziałem Radcy Handlowego RP w Sztokholmie.
(toasty nieformalne, wręczenie upominków).
16.00 Powrót do hotelu
17.00 Wyjazd z hotelu na lotnisko Arlanda
Delegację żegna Wiceprezes Skanska-Bank
Pan oraz Radca Handlowy RP
w Sztokholmie
18.30 Odlot samolotu rejsowego LOT LO-352 do Warszawy
20.30 Przylot na lotnisko Okęcie

102
ADRESY I TELEFONY
Hotel Sergei Plaza w Sztokholmie, ul tel.
Ambasada RP w Sztokholmie, ul tel.
Biuro Radcy handlowego w Sztokholmie, ul tel.
Konsulat Generalny RP w Sztokholmie, ul tel.

103
 VIII

Protokół w NATO
i Unii Europejskiej
Przystąpienie Polski do Paktu Północno-Atlantyckiego (NATO) w mar-
cu 1999 roku i prowadzone rokowania o przyjęcie do Unii Europejskiej
(UE) wymagają od dyplomatów i działaczy gospodarczych dokładniejszego
zapoznania się z zarówno z funkcjonowaniem tych organizacji jak i stoso-
wanym tam protokołem. Organizacje te zatrudniają tysiące pracowników i
dyplomatów reprezentujących państwa członkowskie. Ostatnio także i Pol-
ska obsadza w nich należne jej stanowiska przedstawicielskie i urzędnicze.
Zapoczątkowanie u progu lat 90-tych pierwszych kontaktów politycz-
nych Polski z NATO zaowocowało członkostwem naszego kraju w spe-
cjalnym NATO-wskim programie Partnerstwo dla Pokoju. Na tym etapie
sprawy były prowadzone przez ambasadora RP w Belgii, który wraz z
kilkoma dyplomatami został notyfikowany w głównej kwaterze NATO w
Brukseli.
W lipcu 1997 roku, w wyniku Madryckiego szczytu NATO, na którym
Polska, Republika Czech i Węgry zostały zaproszone do negocjacji o przy-
stąpienie do sojuszu, stworzone zostały możliwości dla krajów partner-
skich otwarcia w Brukseli odrębnych dyplomatycznych przedstawicielstw
przy NATO, na zasadach określonych w tzw. Porozumieniu Brukselskim
z 14 września 1994 roku w sprawie statusu Misji i Przedstawicielstw
państw trzecich przy NATO.
W listopadzie 1997 roku, z chwilą delegowania przez Polskę swojego
Przedstawiciela przy NATO w randze ambasadora nadzwyczajnego i pe-
łnomocnego, po złożeniu przez niego listów uwierzytelniających Radzie
NATO (stanowili ją stali przedstawiciele 16 krajów członkowskich) zosta-
ło utworzone Przedstawicielstwo RP przy NATO w Brukseli. Po przyjęciu

105
Polski do NATO w marcu 1999 roku zostało ono przekształcone w Stałe
Przedstawicielstwo.
Akredytację szefa stałego przedstawicielstwa danego kraju w NATO po-
przedza wystąpienie do Sekretarza Generalnego NATO notą informującą o
zamiarze powołania określonej osoby i przedstawienie jej curriculum vitae.
Oznacza to konieczność uzyskania zgody na daną osobę (swego rodzaju
agrément) wszystkich krajów członkowskich Paktu. Kopię takiego wystąpie-
nia kieruje się równolegle do Szefa Protokołu w Ministerstwie Spraw Zagra-
nicznych Belgii.
Po przybyciu do Brukseli szef przedstawicielstwa składa Radzie Północ-
no-Atlantyckiej listy uwierzytelniające. Z reguły wygłasza z tej okazji krótkie
przemówienie, na które odpowiada Przewodniczący Rady.5*Ambasador przy
NATO ma oficjalny tytuł Stałego Przedstawiciela RP przy NATO. Aktualnie
polski ambasador przy NATO pełni jednocześnie funkcję Przedstawiciela RP
przy UZE (Unia Zachodnio-Europejska), której siedziba jest też w Brukseli i
w której Polska ma status członka stowarzyszonego.53
Również nominacja pozostałych członków personelu dyplomatycznego
przedstawicielstwa wymaga uprzedniej notyfikacji (wraz z curriculum vitae) u
Sekretarza Wykonawczego, a w przypadku personelu wojskowego także w
Komitecie Wojskowym. Objęcie funkcji możliwe jest dopiero po zaakcepto-
waniu danej kandydatury.
Jak już wspomniano, w Brukseli, stolicy Belgii, zostały ulokowane zarów-
no główna kwatera NATO jak i siedziba Unii Europejskiej. Powoduje to, że
niektóre czynności protokolarne związane z akredytacją członków misji dy-
plomatycznych przy obu tych organizacjach muszą, zgodnie z prawem mię-
521
Rada Pólnocno-Atlantycka ma swojego Honorowego Przewodniczącego (Président d'Honneur).
18 września br. funkcję tę objął Wicekanclerz i Minister Spraw Zagranicznych Niemiec, a po roku
przejmie ją Minister Spraw Zagranicznych Francji.
531
Unia Zachodnio Europejska (Western European Union), założona W 1948 roku przez 7 krajów
zachodnioeuropejskich na mocy Traktatu Brukselskiego, zrzesza obecnie 21 państw europejskich,
które są członkami Unii Europejskiej i /lub NATO, a także 7 krajów Europy Środkowej. UZE sta-
nowi dla tych 28 państw płaszczyznę dialogu i współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa i spraw
obronnych. UZE ma 4 kategorie członków: kraje członkowskie UE i NATO (Belgia, Francja.
Niemcy, Grecja, Włochy, Luksemburg, Niderlandy, Portugalia, Hiszpania i Zjednoczone Królestwo,
członkowie stowarzyszeni (członkowie NATO: Republika Czeska, Węgry, Islandia, Norwegia,
Polska, Turcja), obserwatorzy (członkowie UE: Austria, Dania, Finlandia, Irlandia, Szwecja) i part-
nerzy stowarzyszeni (kraje posiadające układy o stowarzyszeniu z UE: Bułgaria. Estonia, Łotwa,
Litwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia).
Głównymi organami UZE są: międzyrządowa Rada, funkcjonująca na szczeblu ministerialnym lub
stałych przedstawicieli (w Brukseli) oraz Zgromadzenie Parlamentarne UZE zbierające się w Paryżu.
Decyzje Rady podejmowane są w drodze consensusu przez 10 państw członkowskich. Prezydencja
UZE przechodzi rotacyjnie co pól roku na inny kraj członkowski, alfabetycznie wg nazw 10 krajów
członkowskich w języku angielskim.

106

• "3*8.' :
dzynarodowym, być dokonane także w MSZ Królestwa Belgii, jako kraju-
gospodarza. Protokół dyplomatyczny belgijskiego MSZ wydaje członkom per-
sonelu przedstawicielstwa przy NATO legitymacje potwierdzające ich status
w Belgii. Odbywa się to zgodnie z kategoriami przewidzianymi w wiedeń-
skiej konwencji dyplomatycznej, tj. analogicznie jak w odniesieniu do korpu-
su dyplomatycznego i personelu ambasad akredytowanych przy głowie pań-
stwa (dyplomaci, członkowie personelu administracyjnego i technicznego oraz
członkowie personelu służby). Przysługują im także przyznawane odpowied-
nim kategoriom przywileje i immunitety.
Polskie stałe przedstawicielstwo przy NATO składa się z personelu dele-
gowanego przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwo Obrony
Narodowej. Struktura wydziałów w przedstawicielstwie dostosowana jest do
obsługi kontaktów z poszczególnymi pionami i komitetami NATO.
Obrady Rady Póbocno-Atlantyckiej (NAĆ) na szczeblu ambasadorskim
odbywają się regularnie co tydzień, lub w razie potrzeby (np. w czasie kryzy-
su w Kosowie) częściej, nawet codziennie. Przynajmniej dwa razy do roku
Rada zbiera się na szczeblu Ministrów Spraw Zagranicznych. Posiedzenia
Rady na szczycie na szczeblu szefów państw i rządów odbywają się, wg od-
dzielnych uzgodnień, jeżeli zachodzi potrzeba omówienia szczególnie waż-
nych spraw.
Posiedzeniom Rady na szczeblu ambasadorów przewodniczy Sekretarz
Generalny NATO. Ambasadorowie zajmują miejsca wokół stołu konferen-
cyjnego w porządku alfabetycznym języka angielskiego.54 Spotkaniom na
szczeblu ministerialnym przewodniczy jeden z ministrów. Przewodnictwo po-
szczególnych państw zmienia się rotacyjnie wg alfabetu angielskiego.
Decyzje w NATO na wszystkich szczeblach politycznych uzgadniane są
na bazie jednomyślności i wspólnego porozumienia. Wymaga to nierzadko
delikatnych uzgodnień dyplomatycznych.
Najwyższym międzynarodowym funkcjonariuszem NATO jest Sekretarz
Generalny powoływany przez państwa członkowskie. Pełni on jednocześnie
funkcje Przewodniczącego Rady Północno-Atlantyckiej (NAĆ), Komitetu Pla-
nowania Obronnego (DPC), Grupy Planowania Nuklearnego (NPG) jak i in-
nych ważniejszych Komitetów. Reprezentuje NATO za granicą i w czasie
wizyt przyjmowany jest z wysoką oprawa protokolarną. Zastępuje go cywil-
ny Zastępca Sekretarza Generalnego NATO (Deputy SG).

Kolejność jest następująca: Belgia, Kanada. Republika Czeska. Dania. Francja, Niemcy, Grecja,
Węgry. Islandia, Wiochy. Luksemburg. Niderlandy, Norwegia, Polska. Portugalia. Hiszpania. Tur-
cja, Zjednoczone Królestwo. Stany Zjednoczone.

107
 Poszczególnymi pionami działalności NATO kierują asystenci Sekreta-
rza Generalnego (Assistant Secretary General). Aktualnie w Sekretariacie
Generalnym NATO jest pięciu asystentów Sekretarza Generalnego, którzy
odpowiadają za następujące działy:
Q spraw politycznych; ,
Q polityki i planowania obronnego;
Q wsparcia obronnego;
Q infrastruktury, logistyki i planowania cywilnych operacji nadzwyczajnych;
Q spraw naukowych.
Ponadto wyższymi urzędnikami NATO są Sekretarz Wykonawczy, Dy-
rektor Gabinetu SG, Dyrektor Biura Informacji i Prasy oraz Rzecznik NATO.
NATO jest strukturą polityczno-wojskową. Poczesne miejsce zajmuje w
niej personel wojskowy. Organem wojskowym NATO jest Komitet Woj-
skowy. Posiedzenia tego komitetu obsługują Przedstawiciele Wojskowi usta-
nawiani przez właściwych Szefów Sztabu krajów członkowskich. W naszym
przedstawicielstwie (MILREP) zatrudnieni są oficerowie skierowani do pra-
cy przez Sztab Generalny WP.
NATO ma dwóch najwyższych dowódców wojskowych. Są to zawsze
generałowie amerykańscy: Najwyższy Dowódca Sojuszu w Europie (SA-
CEUR) i Najwyższy Dowódca Sojuszu na Atlantyku (SACLANT).
NATO nie ma specjalnie wydzielonych służb protokolarnych, ale w or-
ganizacji swoich spotkań i posiedzeń międzynarodowych jego służby admi-
nistracyjno-logistyczne kierują się powszechnie przyjętymi zasadami proto-
kołu dyplomatycznego.
Dyplomaci, liczni funkcjonariusze wojskowi i cywilni, zatrudnieni w NATO
utrzymują między sobą ożywione kontakty towarzyskie, również prywatne.
Uczestniczą w wielu imprezach, konferencjach, spotkaniach i przyjęciach
organizowanych przez instytucje belgijskie, jak i przez korpus dyplomatyczny
akredytowany przy Królu Belgów. Obowiązują na nich ubiory cywilne. Woj-
skowi poza posiedzeniami urzędowymi występują w mundurach na przyję-
ciach z okazji świąt narodowych i wojskowych. Często wymaganym ubio-
rem na wieczornych obiadach organizowanych przez wyższych dyploma-
tów i wojskowych jest smoking. W czasie weekendu powszechnie przyjęty
jest strój swobodny, określany w zaproszeniach na nieformalne przyjęcia
55
jako casual.

551
W kręgach NATO-wskich do dobrego tonu wśród cywilów, a do służbowych standardów wśród
wojskowych, należy dbanie o swoją sportową sylwetkę. Licznie uprawiający biegi w dzielnicach
rezydencyjnych Brukseli (choćby w czasie krótkiej przerwy śniadaniowej) to z reguły dyplomaci lub
funkcjonariusze międzynarodowi.

108
 Obsługa delegacji przybywających na posiedzenia NATO spoczywa wy-
łącznie na placówkach danego kraju, które zabezpieczają transport, zakwa-
terowanie, ochronę osobistą i logistykę. Jedynie przy wizytach szefów
państw belgijski protokół i służby specjalne zabezpieczają pancerne samo-
chody i ochronę osobista. Spotkania ograniczają się do roboczych posie-
dzeń i posiłków, konferencji prasowych, ewentualnie indywidualnie aran-
żowanych rozmów dwustronnych i wreszcie, przy spotkaniach na wyższym
szczeblu do wspólnej fotografii (family photo). Program dodatkowy (np.
koncert) organizowany jest jedynie przy wyjątkowych okazjach.
Unia Europejska.
Polskie kontakty ze wspólnotami europejskimi rozpoczęte na przełomie
dekady lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych podejmowane były za po-
średnictwem ambasady RP w Brukseli. Już w roku 1991 utworzone zostało
przedstawicielstwo RP przy UE w Brukseli, kierowane przez ambasadora nad-
zwyczajnego i pełnomocnego. Obsługuje ono liczne kontakty z instytucjami
europejskimi związane z negocjacjami polskiego członkostwa w Unii Euro-
pejskiej. Dziś nosi ono nazwę Przedstawicielstwa RP przy Unii Europejskiej.
Akredytowanie stałego przedstawiciela danego kraju w randze ambasa-
dora odbywa się po wyrażeniu zgody przez wszystkie kraje członkowskie.
Składa on wówczas list akredytacyjny Przewodniczącemu Komisji Europej-
skiej. Do kompetencji ambasadora kierującego przedstawicielstwem należą
kontakty z Komisją Europejską56 i Radą Europejską57 w Brukseli, a także z
Parlamentem Europejskim58 urzędującym w Brukseli i Strassburgu.
Dyplomaci akredytowani przy Unii Europejskiej otrzymują legitymacje
dyplomatyczne belgijskiego Protokołu Dyplomatycznego i przysługują im
przywileje i immunitety określone przez wiedeńską konwencję dyploma-
tyczną. Choć stanowią oni oddzielny korpus dyplomatyczny w Brukseli, to
jednak utrzymują kontakty nie tylko w swoich kręgach, ale także ze środo-
wiskami belgijskimi, NATO-wskimi i korpusem bilateralnym.
Warto wspomnieć, że w Brukseli są cztery korpusy dyplomatyczne. Poza
trzema już wspomnianymi wyżej: przy królu Belgów, Unii Europejskiej i
Komisja składa się z 20 przedstawicieli wszystkich 15 krajów członkowskich. Pięć większych kra-
jów Unii: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy i Hiszpania mają po 2 członków Komisji.
Przewodniczącego Komisji powołuje Rada Europejska a zatwierdza Parlament Europejski. Komisja
spełnia rolę najwyższego organu wykonawczego UE
Radę Europejską tworzą przedstawiciele 15 krajów członkowskich (na szczeblu szefów państw i
rządów). Na szczeblu Ministrów Spraw Zagranicznych spotyka się Rada ds. Ogólnych, a regularne
spotkania na ambasadorskim szczeblu odbywają stali przedstawiciele (COREPER). Radzie Europej-
skiej przewodniczy rotacyjnie co pół roku kolejny kraj członkowski.
Parlament Europejski składa się z 626 deputowanych wybieranych raz na 5 lat w wyborach po-
wszechnych w liczbach proporcjonalnych do wielkości poszczególnych krajów

109
NATO, istnieje także mniej liczny korpus złożony ze stałych przedstawicieli (i
członków ich misji) akredytowanych przy Unii Zachodnio Europejskiej. W
praktyce występuje łączenie przez niektórych ambasadorów dwu a nawet
trzech funkcji (zwłaszcza w przypadku mniejszych krajów). Dziś w Brukseli
jest ponad 280 szefów misji dyplomatycznych w randze ambasadorów.
Przekształcenie Brukseli w centrum międzynarodowej dyplomacji zwie-
lokrotniło liczbę międzynarodowych spotkań, konferencji i wizyt zagranicz-
nych delegacji. Nie pozostało to bez wpływu na ceremoniał i wymagało
dostosowania protokołu dyplomatycznego do nowych warunków. Ozna-
cza to przede wszystkim jego uproszczenie.
W odróżnieniu od Francji, czy Hiszpanii, Belgia nie ma oficjalnej listy
precedencji. Protokół miejscowy kieruje się „Zaleceniami" opracowanymi
w 1992 roku. Ich niewiążący charakter pozwala stosować go elastycznie,
co jest szczególnie ważne z uwagi na federalny charakter państwa. W pre-
cedencji tej określone jest również miejsce międzynarodowych funkcjona-
riuszy i zagranicznych dyplomatów.
Bardzo wysoko w precedencji usytuowany jest Nuncjusz Papieski (dzie-
kan CD akredytowanego przy Królu Belgów), bezpośrednio po rodzinie
królewskiej i kardynałach. Po Nuncjuszu znajduje się Przewodniczący/a
Parlamentu Europejskiego. Potem są przewodniczący obu izb parlamentu
belgijskiego, premier i wicepremierzy. Kolejnym w precedencji jest Prze-
wodniczący Komisji Europejskiej i Sekretarz Generalny NATO. Ich wza-
jemne pierwszeństwo wymienia się co roku. Następni w kolejności są mi-
nistrowie, ambasadorowie akredytowani przy głowie państwa, Prezes Mię-
dzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i Komisarze Europejscy.
Parlamentarzyści europejscy mimo bardzo wysokiej pozycji protokolar-
nej swojego przewodniczącego plasowani są za parlamentarzystami belgij-
skimi. Kolejno zajmują miejsca stali przedstawiciele przy Unii Europejskiej
i przy NATO. Jak zaznaczono powyżej ich precedencja zmienia się na prze-
mian corocznie. Precedencja w gronie stałych Przedstawicieli przy NATO
oparta jest na zasadzie starszeństwa. Natomiast wśród stałych przedstawi-
cieli przy Unii Europejskiej ambasadorowie krajów „15" są umieszczeni w
porządku alfabetycznym poczynając od kraju sprawującego w danym pó-
łroczu prezydencję, czyli przewodnictwo Unii Europejskiej.
Od lipca 1995 roku prezydencję przebiegają wg. następującego porząd-
ku: Hiszpania; 1996: Włochy, Irlandia; 1997: Holandia, Luksemburg;
1998: Zjednoczone Królestwo, Austria; 1999: Niemcy, Finlandia; 2000:
Portugalia, Francja; 2001: Szwecja, Belgia; 2002: Dania, Grecja. Jest to

110
zmodyfikowana kolejność alfabetyczna pozwalająca uniknąć następujących
po sobie prezydencji nowych członków, ł rozkładająca w czasie prezyden-
cje największych członków.
Porządek alfabetyczny obowiązujący w Unii Europejskiej oparty jest na
porządku alfabetycznym oryginalnych nazw państw w swoich własnych ję-
zykach. Dlatego też wygląda on następująco: Belgia, Dania, Niemcy, Gre-
cja, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria,
Portugalia, Finlandia, Szwecja, Zjednoczone Królestwo.
Unia Europejska nie ustanowiła własnych pisanych reguł protokolarnych
i precedencyjnych, ale opracowała pewne wskazówki, którymi się kieruje,
choć ulegają one modyfikacjom w zależności od okazji, gospodarza wyda-
rzenia, czy też od tego, czy ma ono narodowy, czy też europejski wymiar.
Precedencja instytucji europejskich przedstawia się następująco:
1. Parlament Europejski
2. Rada Unii Europejskiej
3. Komisja Europejska
4. Trybunał Sprawiedliwości
5. Trybunał Obrachunkowy
6. Trybunał Pierwszej Instancji
7. Europejski Bank Inwestycyjny
8. Komitet Ekonomiczno-Społeczny
9. Komitet Regionów.
Precedencja funkcjonariuszy międzynarodowych ustalona przez UE jest
następująca:
1. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego
2. Prezydent Rady Unii Europejskiej
3. Prezydent Komisji Europejskiej
4. Prezydent Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
5. Prezydent Trybunału Obrachunkowego
6. Ministrowie Spraw Zagranicznych
7. Inni Ministrowie zasiadający w Radzie UE.
Na 16 miejscu w tej precedencji znajdują się Stali Przedstawiciele kra-
jów członkowskich UE, na 17 szefowie przedstawicielstw innych krajów
przy UE, na 24 ministrowie pełnomocni, a na 27 radcy - ministrowie pe-
łnomocni przedstawicielstw przy UE.
W Radzie Unii Europejskiej pierwszym jest Przewodniczący Rady, dru-
gim - przyszły Przewodniczący Rady, trzecim - poprzedni Przewodniczą-
cy, a następnie ministrowie, członkowie Rady UE w porządku odpowiada-
jącym cyklowi przewodnictwa.

111
 W Komisji Europejskiej precedencja określona jest przez jesacze inne za-
sady. Po Przewodniczącym Komisji idą wiceprzewodniczący wg starszeństwa
wieku. Starszeństwo pozostałych komisarzy jest ustalane przez Komisję po
jej wyborze z zachowaniem zasad, że komisarze, którzy zostają z poprzedniej
kadencji mają pierwszeństwo stosownie do daty nominacji i wieku. Porządek
precedencyjny pozostałych komisarzy ustalany jest wg wieku.
Aktualna flaga europejska została przyjęta 8 grudnia 1955 roku przez
Radę Ministrów Rady Europy dla tej organizacji. Zgromadzenie Parlamen-
tarne Rady Europy zobowiązało w tym czasie swojego Sekretarza General-
nego do podjęcia negocjacji z innymi instytucjami europejskimi aby rów-
nież one przyjęły tę samą flagę. 59 Ostatecznie na posiedzeniu Rady Euro-
pejskiej w Mediolanie w 1985 roku postanowiono przyjąć flagę Rady Eu-
ropy jako flagę unijną. Flaga europejska, to 12 złotych, pięcioramiennych
gwiazd rozmieszczonych symetrycznie na okręgu na tle błękitno-niebieskim.
Liczba gwiazd nie przedstawia, ani krajów, ani państw, ani ras, ale symbo-
lizuje doskonałość i obfitość.
Przyjęto zasadę, że flaga będzie wywieszana przed budynkami zajmo-
wanymi przez instytucje wspólnotowe, a w określonych datach także przed
budynkami publicznymi w krajach członkowskich. Flaga powinna również
powiewać na zewnętrznych granicach Unii Europejskiej. Zasady te nie są
jednakowo stosowane przez kraje członkowskie, które mają różne uregulo-
wania prawne co do prezentowania flag narodowych i innych. Generalną
zasadą jest, że flaga unijna ustępuje flagom narodowym.
Ta sama Rada w Mediolanie 1985 roku przyjęła również jako hymn
europejski Odę do Radości z Dziewiątej Symfonii Ludwika van Beethove-
na, która w tym charakterze została zainaugurowana w czasie opisanej po-
wyżej uroczystości wciągnięcia flagi europejskiej w Brukseli.
Nie ma określonych reguł, kiedy powinien być wykonywany hymn unij-
ny. Zakłada się, że powinno się to odbywać w czasie uroczystości o cha-
rakterze unijnym. W niektórych krajach, nawet poza unijnych, w tym w
Polsce hymn unijny grany jest w czasie uroczystości składania listów uwie-
rzytelniających ambasadora UE, a także w czasie oficjalnych wizyt Prze-
wodniczącego Komisji Europejskiej.

591
29 maja 1986 roku na placu przed budynkiem Berlaymont w Brukseli, ówczesny przewodniczący
Komisji Europejskiej Jacques Delors, w obecności przewodniczących innych instytucji europejskich,
funkcjonariuszy europejskich i studentów szkól europejskich, dokonał uroczystego wciągnięcia fla-
gi. Uroczystość odbyła się w deszczowy dzień; ale na czas uroczystości miedzy godziną 12 a 13
zaświeciło piękne słońce. Tego właśnie dnia wymyślono parasol europejski, który jest jednym z
najpopularniejszych gadgefów z unijnym logo.

112
 IX

Przyjęcia
w dyplomacji i biznesie
W życiu zawodowym każdego dyplomaty oraz biznesmena uczestnic-
two w przyjęciach i rożnego rodzaju spotkaniach należy do obowiązków i
stanowi istotny element pracy zawodowej. Przyjęcia pozwalają nawiązywać
nowe znajomości, a także służą budowaniu więzi i zacieśnianiu znajomości
w określonym kręgu towarzyskim. Stwarzają one okazję do swobodnej wy-
miany poglądów oraz umożliwiają przekazywanie i formowanie opinii w
atmosferze nieformalnych kontaktów.
Zapraszając gości na przyjęcie mamy sposobność zarówno wyrażenia
im podziękowania jak i uhonorowania poprzez okazanie gościnności. Mamy
też okazję dla budowania i umacniania swego prestiżu zawodowego po-
przez prezentację upodobań i zainteresowań. Wydawanie przyjęć wymaga
szeregu umiejętności: znajomości protokołu, wiedzy jak należy zapraszać
gości, jak właściwie ich rozsadzić przy stole z zachowaniem zasady prece-
dencji, jak dobierać menu itp. Znajomość tych zasad oraz reguł zachowa-
nia towarzyskiego jakie obowiązują zarówno gospodarzy jak i gości jest nie-
zwykle przydatna i ułatwia wzajemne współżycie.
W przyjęciach organizowanych z okazji święta narodowego lub oficjal-
nej wizyty osobistości z danego kraju udział dyplomaty, o ile otrzymał za-
proszenie, jest obowiązkowy. W przypadku niemożności przybycia należy
swą nieobecność usprawiedliwić. Szef placówki prosi wówczas o wzięcie
udziału w uroczystości swego zastępcę, który przy powitaniu ponowi uspra-
wiedliwienie.
Dyplomata, który przyjął zaproszenie na przyjęcie, nie może bez waż-
nego powodu nie przybyć lub wycofać się w ostatniej chwili. Uczestnictwo
zobowiązuje go także do rewanżu, zaproszenia na przyjęcie wydawane we

113
własnej ambasadzie lub w domu. Zasada wzajemności znajduje powszech-
ne zastosowanie zarówno w kontaktach oficjalnych jak i towarzyskich.
Podczas wszystkich przyjęć dyplomatycznych bezwzględnie przestrzega
się protokołu i precedencji.
Do najczęściej stosowanych form oficjalnych przyjęć dyplomatycznych
należą:
Q cocktail - rodzaj przyjęcia na stojąco, dla większej ilości osób. Organi-
zowany jest w salach ambasady lub w hotelu, w godzinach popołudnio-
wych i trwa zazwyczaj około 2 godzin (na zaproszeniach podaje się go-
dzinę rozpoczęcia i zakończenia np.: ...od godz.1800 ...do godz.2000),
nie obowiązuje punktualne przybycie. Serwuje się napoje i drobne prze-
kąski. Wydawany bywa z różnych okazji: pożegnania i powitania dyplo-
maty, obchodu rocznicy, wydarzeń kulturalnych (np. wystawa) lub go-
spodarczych (promocja).
Q przyjęcie (reception) typu cocktailowego, na stojąco, o bogatszym menu
przekąsek i dań gorących, nie rzadko typu bufetowego. Organizowane
bywa w godzinach 1830-2030lub 19°°-2100. Ta forma często stosowa-
na jest przez ambasadorów do wydawania przyjęć z okazji święta naro-
dowego, pobytu delegacji itp.
Q śniadanie (lunch) - organizowane w godzinach południowych, między
1230 a 15°°. Można je rozpocząć o godzinie 13°°, ale nie później niż o
14°°. Jest to przyjęcie na siedząco, dla małej ilości osób, często w re-
stauracji lub rezydencji ambasadora. Gości obowiązuje punktualne przy-
bycie. Ta forma przyjęcia może mieć zarówno charakter oficjalny jak i
„roboczy", często służy nieformalnej wymianie poglądów.
Q obiad (dinner) - zwykle rozpoczyna się o godz. 2O00. Czasami, ze wzglę-
dów organizacyjnych lub klimatycznych, stosuje się inny czas rozpoczę-
00
cia obiadu (19°°-21 ). Przyjęcie organizowane jest dla ściśle określonej
liczby gości. Obowiązuje punktualne przybycie i ubiór określony w za-
proszeniu. Jest to najbardziej uroczysta forma przyjęcia dyplomatycz-
nego. Wydawany bywa z okazji oficjalnej wizyty osobistości, pożegna-
60
nia ambasadora itp.
Q przyjęcie bufetowe - może być wydawane w porze kolacji (buffet din-
ner), rządzie] w porze lunchu (buffet lunch), na ogół w restauracji lub

601
Do dobrego zwyczaju należy wystanie na kilka dni przed obiadem wszystkim zaproszonym gościom
listy uczestników obiadu. Na liście takiej zaznacza się, że jest ona sporządzona w porządku alfabe-
tycznym, podaje imiona i nazwiska zaproszonych gości oraz funkcję. Pozwala to uczestnikom obia-
du lepiej przygotować się do spotkania.

114
 hotelu. Zaproszone osoby przychodzą o oznaczonej godzinie. Goście
obsługują się sami. Jest to swobodna forma przyjęcia, w czasie aperitifu
na stojąco, pozwalająca na wymianę poglądów „każdego z każdym",
często wykorzystywana podczas rozmów handlowych. Przyjęcie bufeto-
we można organizować planując rozsadzenie gości i wskazując gościom
stół, bez wyznaczania przy nim miejsca. Na przyjęciach bufetowych za-
zwyczaj goście siedzą przy kilkuosobowych stołach.
Q poranne śniadanie robocze rozpoczyna się zazwyczaj między godziną
y so a gao j frwa Okoj0 godziny. Okazją może być spotkanie polityka z
kilku wybranymi publicystami, biznesmenami, politykami. Zwyczaj poran-
nych śniadań roboczych przyszedł do Europy ze Stanów Zjednoczonych.
Często podczas takiego śniadania główny gość występuje z odczytem dla
zaproszonych gości. W czasie konsumpcji rozmowa ma zazwyczaj cha-
rakter towarzyski, a dopiero po spożyciu śniadania, przy kawie, przecho-
dzi się do zasadniczej rozmowy z uczestnikami spotkania.
Q lampka wina - organizowana jest przy okazji wystawy artystycznej,
wernisażu, pokazu filmowego itp. Trwa od 15 do 30 minut i nie zobo-
wiązuje do podawania żadnych przekąsek.
Q garden party - rodzaj przyjęcia organizowanego w ogrodzie, dla więk-
szej ilości osób. Wydawane może być np. przez ambasadora (w amba-
sadzie, rezydencji) z okazji rocznicy lub święta narodowego.

Gości na przyjęcie można zapraszać osobiście, telefonicznie, listownie

lub korzystając z kart zaproszeniowych. Wskazane jest jak najwcześniejsze
zapraszanie gości, nawet na dwa do trzech tygodni przed proponowanym
terminem.
Karty zaproszeniowe na imprezy i przyjęcia dyplomatyczne mają na
ogół format pocztówki. Tekst zaproszenia jest drukowany lecz imię i na-
zwisko osoby zapraszanej oraz data i godzina przyjęcia wpisywane są za-
zwyczaj odręcznie. Taka forma uważana jest za bardziej elegancką, niż dru-
ki zaproszeń wypełnione na maszynie do pisania lub komputerze. Uwaga
61
ta dotyczy także kopert.
Zaproszenie powinno zawierać następujące dane:
Q imię i nazwisko oraz tytuł osoby zapraszającej,

611
Jaką wagę przypisuje się do pisma ręcznego w protokole może świadczyć fakt, że w Departamen-
cie Protokołu Republiki Federalnej Niemiec jest Biuro Kaligraficzne, które oprócz przygotowywa-
nia dyplomatycznej korespondencji ceremonialnej (np. listów uwierzytelniających) zajmuje się wy-
pisywaniem zaproszeń, menu i kartek z nazwiskami na stoły przyjęć.

115
Q imię i nazwisko osoby zapraszanej,
Q datę, godzinę i miejsce przyjęcia,
Q informację o formie przyjęcia (obiad, cocktail, lampka wina, pokaz fil-
mowy etc.),
G określenie okazji z jakiej wydawane jest przyjęcie; do mniej formalnych
kart zaproszeniowych dopina się w lewym górnym rogu pasek z infor-
macją o okazji z jakiej wydawane jest przyjęcie (np. To say good-bye, Z
okazji pobytu delegacji parlamentarnej itp.).
W prawym dolnym rogu karty zaproszeniowej (w USA - w lewym) za-
mieszcza się skrót francuski R.S.V.P. (repondez s'il vous plait - proszę
odpowiedzieć). Poniżej podaje się także numer telefonu. Skrót R.S.V.P.
zobowiązuje osobę zapraszaną do potwierdzenia czy przyjmuje zaprosze-
nie, czy też nie. Stosowany jest również skrót P.M. (pour mémoire, pro
memoria - dla pamięci), gdy osoba wcześniej zaproszona (np. telefonicz-
nie) przyjęła zaproszenie.
U dołu zaproszenia mogą znajdować się dopiski: regrets only lub en
cas d'empêchement (w przypadku niemożności przybycia). Zobowiązują
one osobę zapraszaną do powiadomienia osoby zapraszającej jedynie o nie-
możności przyjęcia zaproszenia. Tę formułę stosuje się przy zapraszaniu
dużej liczby gości na przyjęcia stojące.62
Zaproszenie na przyjęcia urządzane wieczorem często zawierają infor-
mację o rodzaju stroju jaki będzie obowiązywać na danym przyjęciu: Whi-
te tie (frak), Black tie (smoking), Informal (strój wizytowy), dark suit (ciem-
ny garnitur). Frak noszony przez panów zobowiązuje panie do noszenia
długiej sukni. Długa suknia może także być wymagana u partnerek towa-
rzyszących panom w smokingu, wówczas na zaproszeniu dopisuje się long
dress. W pozostałych przypadkach uniwersalnym strojem dla kobiety na
wieczór jest suknia wizytowa, a na przyjęcia popołudniowe i wczesne wie-
czorne - garsonka lub sukienka koktajlowa.
Na wszelkie przyjęcia i imprezy dyplomatyczne przychodzi się wyłącz-
nie po otrzymaniu zaproszenia.
Punktualność przybycia na przyjęcie obowiązuje wszystkich gości. Spóź-
nienie jest traktowane jako wyraz braku obycia i lekceważenia gospodarza.
Jeśli gościem honorowym jest wybitna osobistość, np. minister spraw zagra-

Bardzo często stosowane jest za granicą, m.in. w europejskiej stolicy Brukseli przysyłanie przy zapro-
szeniach na przyjęcia, spotkania, koncerty, seminaria itp. kartoników z prośbą o odpowiedź. Taka
odpowiedź negatywna lub potwierdzenie przyjścia (samemu lub z małżonką) jest bardzo pomocne
gospodarzom przy ocenie spodziewanej frekwencji. W Polsce nie jest to jeszcze powszechne i jest
bez żadnego uzasadnienia odczytywane czasami jako dowód braku szacunku dla zapraszanej osoby.

116
nicznych, gości zaprasza się 10-15 minut wcześniej, aby gość honorowy
zastał wszystkich na miejscu. Jemu też przedstawia się pozostałe zaproszone
osoby. W niektórych krajach, np. w Niemczech, osoby zaproszohe na więk-
sze oficjalne przyjęcia przybywają kilkanaście minut przed podaną na zapro-
szeniu godziną; jedynie najwyżsi rangą goście przybywają punktualnie.
Ta generalna zasada nie dotyczy przyjęć na stojąco. Na przyjęcia z oka-
zji świąt narodowych organizowane przez ambasady nierzadko zaprasza
się kilkaset, a nawet ponad tysiąc osób. Przybycie tak dużej liczby gości o
jednej porze nie tylko utrudnia dojazd, ale także powoduje tworzenie się
długich kolejek gości czekających na przywitanie się z gospodarzami. W
takich przypadkach przybycie na przyjęcie w ciągu pierwszych 45 minut
jest jak najbardziej prawidłowe. Jeśli w karcie zaproszeniowej podano go-
dzinę rozpoczęcia i zakończenia przyjęcia (...od ...do) wówczas bezwzględ-
nie obowiązuje gości termin jego zakończenia. Przyjęcie opuszcza się przed
godziną oznaczoną w zaproszeniu.
Podczas przyjęć oficjalnych przy drzwiach wejściowych wita gości go-
spodarz z małżonką. Jeśli okazją do wydania przyjęcia jest wizyta np. mini-
stra, wówczas towarzyszy on gospodarzom przy witaniu gości przez pierw-
sze 15-20 minut. Często na przyjęciu na cześć ważnej osobistości stosuje
się praktykę witania przybywających gości przez starszych rangą dyploma-
tów ambasady, natomiast gość honorowy w towarzystwie gospodarza (am-
basadora) przebywa w sali głównej, gdzie przedstawiani mu są ważniejsi
uczestnicy przyjęcia.

Przyjęcie w domu lub salach recepcyjnych ambasady wymaga zawsze

bardzo starannego przygotowania. Należy dokładnie ustalić skład gości, któ-
rych chcemy zaprosić, odpowiednio wcześnie (dwa do trzech tygodni przed
planowanym terminem przyjęcia) wysłać zaproszenia i uzyskać potwierdzenie
obecności. Należy ustalić menu (tak by nie powtarzało się i było atrakcyjne
dla gości), odpowiednio dobrać napoje, przygotować stół, nakrycia etc. Przy-
jęcie oficjalne wymaga zapewnienia obsługi kelnerskiej.
Stół należy przygotować ze szczególną starannością, zwracając uwagę
zwłaszcza na jego estetyczny wygląd. W zależności od liczby gości i możli-
wości lokalowych aranżacje stołu lub stołów mogą być różne. Najprostszym
przykładem jest stół podłużny. Rozsadzanie wg. tzw. stołu francuskiego,
rozpowszechnione również w Polsce polega na tym, że dwie główne oso-
by (gospodarz i jego gość) zajmują miejsca w centrum stołu, naprzeciw sie-
bie. Pozostałych gości należy odpowiednio rozsadzić pamiętając, że miej-

117
sea przy stole mają różną rangę, zawsze jednak wymagane jest przestrze-
ganie zasady pierwszeństwa (precedencji). Poniżej podano przykład rozsa-
dzania pięcioosobowej delegacji.

(4) (A) (D (B) (5)

(D) (3) (G) (2) (C)

Główny gość (1) zajmuje przy stole miejsce honorowe naprzeciw go-
spodarza (G), gość nr (2) - po jego prawej stronie, nr (3) - po lewej, a
goście najmłodsi rangą (4) i (5) na końcu stołu. Osoby strony podejmującej
delegację zajmują odpowiednio miejsca (A), (B), (C) i (D). Jeśli gościowi (1)
towarzyszy małżonka wówczas zajmuje ona miejsce po prawej stronie go-
spodarza.
Tzw. stół angielski polega na tym, że główne osoby zajmują miejsca
na szczytach stołu. W ambasadzie miejsca te będą zarezerwowane dla am-
basadora i jego małżonki. Po prawej ręce małżonki ambasadora zajmie -miej-
sce najważniejszy gość, a po lewej - drugi co do precedencji. Ich małżonki
zostaną odpowiednio posadzone po prawej i lewej ręce ambasadora.

Pan B Pani D Pan C Pani A

Gospodyni Gospodarz

Pan A Pani C Pan D Pani B

W niektórych krajach m.in. na dworze brytyjskim i norweskim panuje

zwyczaj, że przy podłużnym stole honorowy gość zajmuje miejsce po pra-
wej stronie monarchy. Stwarza to lepszą możliwość bezpośredniej rozmo-
wy w czasie posiłku.
Stoły prostokątne można również ustawiać w różne kształty: podkowy,
litery T, E lub grzebienia. Coraz powszechniej używa się też stołów okrą-
głych. Na przyjęciu organizowanym przy okrągłych stołach dla wielu osób
stół główny może być większy, mieć kształt owalny, może też stać na pod-
wyższeniu, co jest szczególnie wygodne wówczas gdy przewiduje się wystą-
pienia siedzących przy nim osobistości.

118
 Inne, często wykorzystywane przykłady rozsadzania gości przedstawio-
no poniżej. We wszystkich przypadkach obowiązuje alfabetyczna precedencja
gości.
4 osoby:
Gospodarz Gospodarz

Pani A Pan A Gość B Gość C

Gc^podyni Gos'c honoroioy

6 osób:
Pan B Pani A

Gospodyni Gospodarz

Pan A Pani B

8 osób:
Pani A Gospodarz Pani B

Pan B Pan C

Pani C Pan A Gospodyni

12 osób:
(z udziałem młodych dyplomatów: Pana E i Pana F)

Pan C Pani A Gospodarz Pani B Pan D

Pan E Pan F

Pani D Pan B Gospodyni Pan A Pani C

W celu ułatwienia gościom zajęcia miejsca umieszcza się na stole kar-

teczki (format biletu wizytowego) zawierające imię i nazwisko, bez tytułów
(Pan ..., Pani..., Mr..., Mrs ...) wyróżniając tytułem tylko przewodniczące-
go delegacji. Stosuje się je na uroczystych przyjęciach gdy liczba gości prze-
kracza 8 osób.

119
 Często przy większych przyjęciach siedzących, w holu wykłada się plan
stołu (patrz rysunek) ze wskazaniem gdzie każdy z zaproszonych gości bę-"
dzie miał miejsce. Należy się z nim zapoznać, a także zorientować kto bę-
dzie siedział obok, by łatwiej nawiązać konwersację podczas posiłku.

Talerze i sztućce muszą być odpowiednio dobrane do każdej potrawy i

stanowić komplet. Talerz główny stawia się zwykle na platerowanej pod-
stawce (underplate) nakrytej małą serwetką. Niektóre serwisy zawierają
odpowiedniej wielkości talerze, używane jako podstawki pod talerz, na któ-
rym podaje się danie. Serwetkę przeznaczoną dla gości układa się na głów-
nym talerzu. Wyszukany sposób układania serwetek (stosowany często w
restauracjach) nie powinien mieć miejsca na oficjalnych przyjęciach. Nale-
ży je układać w możliwie prosty sposób. Złożone serwetki umieszcza się na
talerzu lub po jego lewej stronie, zwinięte w specjalnej ozdobnej obrączce.
Po prawej stronie kładziemy wydrukowane menu. Talerzyki do pieczywa
ustawia się po lewej stronie nakrycia, podobnie jak talerzyki do sałaty.
Noże, widelce i łyżki układa się według kolejności użycia. Zewnętrzne,
ułożone najdalej od talerza, używane są pierwsze. Wszystkie sztućce muszą
być z tego samego kompletu. Najbardziej eleganckie są srebrne lub plate-
rowane. W Polsce i w Anglii sztućce do deseru układa się powyżej główne-
go talerza. We Francji oraz w Stanach Zjednoczonych kładzie się je na sto-
le dopiero po spożyciu głównego dania, przed podaniem deseru. We Fran-
cji łyżkę do zupy oraz widelce układa się stroną wypukłą do góry, nato-
miast w Polsce, Wielkiej Brytanii oraz Stanach Zjednoczonych powszech-
niejszy jest zwyczaj odwrotnego układania sztućców.
Napoje podaje się w odpowiednio dostosowanych kieliszkach i szklan-
kach (patrz rysunek), umieszczonych obok nakrycia na stole. Dla każdego
napoju przeznaczony jest oddzielny rodzaj szkła. Najczęściej napoje podaje
się w białym, kryształowym szkle. Ozdobą kieliszków może być monogram
lub herb gospodarza. Kolorowe kieliszki, kobaltowe lub złocone, nie są w
63
zasadzie używane w europejskiej dyplomacji.
Ważnym elementem dekoracji stołu są kwiaty i świece. Kompozycje
kwiatowe zdobiące stół powinny być ułożone w niskich wazach lub pła-
skich naczyniach szklanych tak, aby nie przesłaniały rozmówców siedzą-
cych po drugiej stronie stołu. Lichtarze i dobre gatunkowo świece (w zasa-
dzie w białym kolorze) są nie tylko ważnym elementem dekoracji, ale także
631
Wyjątek stanowią kieliszki z zielonego szklą, na niskiej nóżce, używane m.in. w krajach skandy-
nawskich i Wielkiej Brytanii do białych win reńskich.

120
oświetlenia stołu wieczorem. Lichtarze (a także spotykane we wnętrzach
pałacowych wysokie, bardzo ozdobne, nawet ponad metrowej wysokości
stawiane na stole kandelabry) powinny być ustawione w sposób nie prze-
szkadzający siedzącym przy stole gościom. Świeczniki mogą stać na stole
o każdej porze dnia. Zapalamy je jednak dopiero do posiłków wieczornych.
Wszystko należy przewidzieć i sprawdzić przed przyjęciem tak, by at-
mosfera przyjęcia nie została zepsuta bądź przez niewłaściwy dobór towa-
rzystwa, bądź też przez nieodpowiedni dobór menu lub podawanie alkoho-
lu w nadmiarze.
Goście przy stole powinni pamiętać o obowiązku bawienia osób siedzą-
cych obok. Można wymieniać poglądy z osobą zajmującą miejsce naprze-
ciwko, niewskazane jest natomiast włączanie się do rozmowy szefów, bądź
gości zajmujących odległe miejsca. Gospodarz zajmuje się przede wszyst-
kim głównym gościem oraz jego małżonką, pozostali współgospodarze -
innymi osobami.
W restauracji gości może rozsadzać gospodarz bądź osoba zajmująca
się organizacją spotkania. Wszyscy siadają dopiero wtedy gdy główny gość
zajmie swoje miejsce; wstają od stołu - gdy gospodarz wstanie. Osoba pe-
łniąca rolę szefa protokołu dyskretnie informuje gospodarza o zbliżającym
się zakończeniu przyjęcia, rozlicza rachunki, ostatnia opuszcza salę.
W domu gospodyni dba o porządek przy stole, podawanie potraw i na-
pojów przez kelnerów. Serwowanie poszczególnych dań rozpoczyna się zgod-
nie z zasadą pierwszeństwa. Gospodarz i gospodyni obsłużeni są na końcu.
Wszystkie dania podawane na półmiskach lub w wazach serwowane są z
lewej strony gościa. Z prawej strony podaje się miseczki lub talerze z zupą
oraz dania główne porcjowane i serwowane na talerzu, a także nalewa się
wszystkie napoje. Alkohol nalewa się do wysokości 2/3 kieliszka i nie dole-
wa, jeśli gość upił niewiele bądź dziękuje przy następnym nalewaniu. Talerze
zmieniane przez kelnerów są podawane z lewej strony, a zabierane z prawej.
Toasty, przemówienia, wygłasza gospodarz spotkania (ew. osoba naj-
starsza rangą) na ogół przy kawie lub koniaku. Można też krótki toast wy-
głosić na początku spotkania, przy pierwszym kieliszku, witając gości. Na
bardziej oficjalnych przyjęciach toasty wygłasza się na początku (aby umoż-
liwić środkom przekazu transmisję lub zarejestrowanie wystąpień) lub po
głównym daniu, serwując szampan. Na toast odpowiada gość honorowy.
Kawa może być podana przy stole lub w innym pokoju (salonie, bibliote-
ce). Wówczas można ją pić na stojąco. Do kawy serwuje się likiery, koniak,
można podać czekoladki, a także cygara i cygaretki; nie podaje się ciasta.

121
 W trakcie trwania przyjęcia warto pamiętać o pewnych powszechnie
przyjętych zasadach dobrego wychowania. *
Nie zasiada się do stołu dopóki gość honorowy i gospodarze nie zajmą
miejsc. Sąsiadce przy stole odsuwa się krzesło by ułatwić jej zajęcie miej-
sca. Jeśli wcześniej nie było okazji poznania osób mających miejsca obok
to należy im się przedstawić wymieniając nazwisko i tytuł służbowy (można
przekazać swą wizytówkę). Osobę siedzącą naprzeciw wita się lekkim ski-
nieniem głowy, podobnie jak i inne osoby jeśli wcześniej się ich nie powi-
tało.
Siedząc przy stole nie powinno się nakładać na talerz zbyt wiele danej
potrawy pamiętając, że trzeba będzie zjeść wszystko. Należy jeść małymi
kęsami, cicho, by nie zwracać uwagi, w tempie równym z gospodarzami i
sąsiadami tak, by nie czekano na nas z podaniem kolejnego dania. Mając
w ustach jedzenie - nie prowadzi się rozmowy, jedynie w przerwach po-
między poszczególnymi kęsami można prowadzić towarzyską konwersację
z sąsiadami, nie przekrzykując i nie przerywając innym wypowiedzi. Po za-
kończeniu jedzenia sztućce złożone równolegle składa się na talerzu (jest to
informacja dla kelnera, że może zabrać nakrycie).
Warto pamiętać o właściwym posługiwaniu się sztućcami. Dania mię-
sne, drób, jemy posługując się nożem i widelcem. Ryby wędzone i śledzie
także spożywa się przy pomocy zwykłego widelca i noża. Do innych dań
rybnych używa się specjalnych sztućców: szerokiego widelca i noża o tę-
pym, skośnym ostrzu. Małże, ostrygi i inne owoce morza, a także ślimaki
wymagają podania specjalnie dostosowanych do tego celu sztućców. Do
spaghetti na ogół podaje się widelec i łyżkę która, trzymana w lewej ręce,
pomaga w nawijaniu na widelec makaronu i oddzielaniu niewielkich por-
64
cji. Podanego na stół pieczywa nie kroi się nożem lecz łamie, a następ-
nie małe kęsy smaruje masłem i spożywa. Z podanej przy stole wędliny nie
robi się kanapek ale kroi na talerzu korzystając z pomocy widelca i noża.
Podanym do potraw mięsnych sosem polewa się mięso, a nie ryż, kartofle
czy jarzyny, a resztę sosu pozostawia się na talerzu. Kompot podany w
kompotierce je się łyżeczką i przy jej pomocy odkłada się pestki na pod-
stawkę. Owoce - gruszki, jabłka - dzieli się na części a następnie obiera
przy pomocy specjalnego nożyka. Banany po odkrojeniu i zdjęciu skórki je
się nożem i widelcem. Cytrynę podaną w plasterkach, jako dodatek do
dania, należy przytrzymać widelcem i wycisnąć nożem a następnie odłożyć
641
Warto jednak wiedzieć, że na eleganckich obiadach we Włoszech do spaghetti podaje się tylko
widelec, którym na talerzu okręca się makaron.

122
na brzeg talerza. Jeśli cytryna podana jest w ćwiartkach można wycisnąć ją
ręką, ujmując za skórkę. Sałatę nakłada się na specjalnie w tym celu przy-
gotowany talerzyk i je się widelcem, bez pomocy noża. W sytuacjach, gdy
podano egzotyczną, mało znaną potrawę, warto naśladować gospodarzy,
co zawsze spotka się ze zrozumieniem.
Nie należy przejawiać nadmiernej inicjatywy w zachęcaniu sąsiadów przy
stole do picia alkoholu. Generalna zasada zaleca nie wyróżniać się z oto-
czenia lecz przystosować się do zachowania domowników.
Gość nie powinien demonstrować, że czegoś nie lubi lub coś mu nie
smakuje. Nie należy też przymuszać gościa do picia, dolewać do nadpitego
kieliszka, ale trzeba czuwać by kieliszki nie były puste. Jeść powoli, tak aby
nie narzucać tempa, a raczej dotrzymywać towarzystwa gościowi. Jedze-
niu powinna towarzyszyć swobodna pogawędka, chyba że gość sam po-
dejmie tematy zawodowe. Na ogół omawia się je przy kawie, w gronie
zainteresowanych osób, bez udziału pań.
Nie wychodzi się przed zakończeniem imprezy (przed podaniem kawy).
Jeśli istnieje konieczność wcześniejszego wyjścia należy dyskretnie uprze-
dzić i przeprosić gospodarza. Nie wstaje się od stołu dla załatwienia spra-
wy, telefonu, chyba że poprosi o to gospodarz. Wcześniejsze opuszczenie
stołu, sali, może zostać potraktowane jako wyraz niezadowolenia, obraża
gospodarza, staje się incydentem.

Na przyjęciu w ambasadzie lub rezydencji ambasadora czy też w hotelu

lub restauracji należy pamiętać, że zawsze pierwszeństwo mają goście. Wy-
socy urzędnicy państwowi ustępują pierwszeństwa tylko ambasadorom in-
nych państw (reprezentują oni głowę państwa), a ambasadorowie ustępują
pierwszeństwa ministrowi spraw zagranicznych danego kraju.
Dyplomaci placówki, której ambasador wydaje przyjęcie, ustępują pierw-
szeństwa dyplomatom z innych ambasad i pomagają ambasadorowi w wy-
konywaniu jego funkcji gospodarza. Jako ostatni opuszczają przyjęcie.
Zaproszeni lub „służbowo" uczestniczący w większych przyjęciach za-
granicą współpracownicy i podwładni gospodarza, winni poczuwać się do
nieformalnej roli współgospodarzy przyjęcia (nawet wtedy, gdy gospodarz
im tego wprost nie zlecił). Powinni oni przybyć co najmniej kilkanaście mi-
nut przed oznaczoną godziną i zapytać gospodarza jak mogą być przydatni
. podczas przyjęcia. Nie powinni oni w żadnym razie gromadzić się i rozma-
wiać we własnym gronie. Ich rola polega na taktownym zajmowaniu się
zaproszonymi gośćmi, zgodnie z intencją gospodarza lub jego małżonki (np.

123
dotrzymanie towarzystwa wskazanemu gościowi, przywołanie kelnera, ustą-
pienie miejsca przy bufecie lub stoliku itp.). *
Przyjęcie w ambasadzie kończy się gdy gość honorowy pożegna się z
gospodarzem. Wówczas inni goście zaczynają powoli opuszczać salę. Na-
leży pożegnać się z gospodarzami, dziękując za zaproszenie i miłe przyję-
cie. Pozostałe osoby można ogólnie pożegnać skinieniem głowy.
Warto pamiętać, że nie powinno się przeciągać pobytu ani domagać
się podania dodatkowo kawy czy drinka.
Jeśli gospodarz będzie zainteresowany naszym pozostaniem po wyjściu
innych gości, by omówić pewne kwestie - uprzedzi nas o tym wcześniej.
Wówczas pani domu żegna się nie czekając aż wszyscy opuszczą ambasadę
(rezydencję), a ambasador pozostaje z gościem sam dla odbycia rozmowy.
Po przyjęciu należy gospodarzom przesłać pisemne podziękowanie bądź
podziękować telefonicznie lub ustnie przy okazji najbliższego spotkania.

Spotkania przy roboczym śniadaniu (business lunch) pozwalają w swo-

bodnej i niezobowiązującej atmosferze omówić tematy interesujące obie strony.
Termin spotkania i miejsce uzgadnia się telefonicznie lub podczas okoliczno-
ściowej rozmowy w biurze czy na cocktailu, kilka dni wcześniej. Strona ini-
cjująca proponuje lokal i czas, zazwyczaj w południe (godz. 1230-14°°), za-
mawia stolik, pamiętając by była to restauracja znana i o dobrej renomie.
Zapraszający powinien przybyć do lokalu 10-15 minut wcześniej by
sprawdzić rezerwację stolika i wstępnie ustalić menu, ostateczną decyzję
pozostawiając gościowi. Należy zwrócić uwagę by stolik był oddalony od
wejścia i kuchni, aby ruch w lokalu nie przeszkadzał w rozmowie. Gość
zajmuje miejsce bardziej wygodne i honorowe, pozwalające na obserwację
sali (np. przy oknie, na kanapce pod ścianą itp).
Udając się na spotkShłe należy być ubranym wyjściowo (nie wieczoro-
wo) aby czuć się swobodnie i wyglądać elegancko. Stanowi to wyraz sza-
cunku dla gościa.
Przed lunchem proponujemy aperitif (cocktail, gin z tonikiem, piwo).
Ze względu na porę dnia nie proponuje się mocnego alkoholu. Do dania
mięsnego można zaproponować wino, a do kawy koniak lub likier. Należy
umożliwić gościowi wybór potraw z karty, nie narzucając mu własnych
upodobań. Gospodarz rozpoczyna jedzenie i kończy dostosowując się do
gościa. Gość nie powinien wybierać zbyt drogich i obfitych dań pamięta-
jąc, że lunch jest formą spotkania roboczego w sprawach zawodowych, a
nie okolicznościową ucztą.

124
 Do merytorycznej rozmowy można przystąpić po wstępnej wymianie
zdań i zaspokojeniu głodu, najlepiej po spożyciu głównego dania lecz przed
deserem i kawą. Niezależnie od wyniku rozmowy należy do końca być uprzej-
mym i grzecznym.
Rachunek płaci osoba zapraszająca, co może mieć miejsce w obecności
gościa jeśli razem opuszczają lokal.

Dobór menu i napojów

Starannie i trafnie dobrane menu oraz właściwie dostosowane do niego
napoje dobrze świadczą o gospodarzach65 i w istotny sposób wpływają na
atmosferę przy stole. Są też odbierane jako miara poważania i wyraz sza-
cunku dla gości, których podejmujemy. Zasadą jest, ze o menu i zestawie
napojów decydują osobiście gospodarze i w żadnym przypadku nie mogło-
by ich tłumaczyć wyręczanie się w tym względzie kimś trzecim. Oczywiście
w razie potrzeby powinni korzystać z rad doświadczonych osób.
Menu planuje się możliwie wcześnie, najlepiej jednocześnie z ustaleniem^
listy gości i wystosowaniem zaproszeń. Optymalny dobór menu zależny
jest od rożnych okoliczności i kryteriów: charakteru organizowanego przy-
jęcia, składu i ilości zaproszonych osób, a także pory roku oraz klimatu, w
którym wypadło wydawać przyjęcie.
Układając menu trzeba przestrzegać powszechnie przyjętej kolejności
serwowania dań: przystawka zimna, przystawka gorąca, zupa, danie głów-
ne, sery (ale raczej na mniejszych prywatnych obiadach), deser, owoce, kawa.
Liczba dań przewidzianych zależy od rodzaju przyjęcia. Menu śniadań
jest skromniejsze, obiadów - bardziej wystawne. Na uroczystym obiedzie
menu musi zawsze być wydrukowane (patrz załączniki) i ułożone na stole
po lewej stronie nakrycia przygotowanego dla gościa. Nie dotyczy to „ro-
boczego" lunchu, podobnie jak i obiadu w małym gronie.
Ustalając menu należy orientować się w preferencjach, a zwłaszcza w
zastrzeżeniach kulinarnych zaproszonych gości, by nie częstować ich po-
trawami lub napojami, których ze względów np. zdrowotnych lub religij-
651
Przez określenie gospodarz przyjęcia rozumiemy zapraszającego i jednocześnie wydającego i
uczestniczącego w przyjęciu. Gospodarzem przyjęcie nie jest więc np. właściciel restauracji, w któ-
rej przyjęcie jest organizowane.
Zwyczajowo, w opinii gości, gospodarz odpowiada za należyta jakość podawanych napojów, po-
traw, deserów, a nawet serwowanych na końcu cygar czy papierosów. Gospodarz winien też upewnić
się odpowiednio wcześnie co do kwalifikacji i estetyki kelnerów. Odnosi się to tak do przyjęć urzą-
dzanych we własnym domu jak i wydawanych w restauracji. W razie jakiegoś niedopatrzenia lub
niezręczności ze strony personelu, gospodarz powinien, bez wskazywania i karcenia winnego, prze-
prosić gości.

125
nych, czy choćby z powodu jakiś szczególnych uprzedzeń nie zechcą skosz-
tować. Przyzwyczajenia kulinarne wielu krajów są dość powszechnie |nane
i wiele z nich można poznać z publikacji. Wiadomo że mahometanie nie
jedzą wieprzowiny, Hindusi zaś wołowiny. Jeśli gość ze względów religij-
nych nie używa alkoholu to wypada wcześniej zapytać, czy nie będzie go
razić podanie do posiłku alkoholowego trunku. Obok wina kelnerzy pro-
ponują wówczas napoje bezalkoholowe: soki, wodę mineralną itp. Jeśli gość
ma specjalne życzenia lub ograniczenia dietetyczne to należy je koniecznie
uwzględnić.
Menu powinno być urozmaicone zarówno pod względem smakowym
jak i kolorystycznym. Należy je tak układać aby tym samym zestawem dań
nie częstować powtórnie przyjmowanych gości.66
Dania rybne lub „owoce morza" często serwowane są jako przystawka.
Może to być np. łosoś wędzony, sandacz w jarzynach, sałatka z krewetek,
pstrąg wędzony, ryba w galarecie, avocado z krewetkami itp. Jeśli nato-
miast planujemy podanie gorącej przystawki rybnej, to możemy ją poprze-
dzić zimną przystawką mięsną w postaci: pasztetu z zająca, szynki parmeń-
skiej z melonem, schabu po warszawsku, szparagów w szynce, carpaccio z
polędwicy z czarnymi truflami czy też „półmiska polskich wędlin".
Podczas oficjalnych przyjęć dyplomatycznych na ogół nie podaje się mięs
mielonych, dań z podrobów, flaków, a także kurczaków (z wyjątkiem wy-
kwintnych przystawek jak np. pierś drobiowa z bazylią, galantyna z kurcza-
ka itp.). Można natomiast serwować indyki, kaczki, bądź dzikie ptactwo jak
np. kuropatwy lub bażanty. Eleganckie dania można przygotować z mięs
wołowych (pieczeń, polędwica), cielęciny lub dziczyzny. Te ostatnie serwu-
je się zazwyczaj jesienią lub zimą. Podczas kolacji czasami serwuje się dwa
różne rodzaje mięs - do wyboru.
Menu nie powinno być zbyt obfite, ale urozmaicone dodatkiem różnych
warzyw, sałaty itp. Uzupełnieniem dania głównego jest zazwyczaj ryż lub
podawane w rożnej postaci ziemniaki. Nie jest przyjęte podawanie kasz i
makaronów o ile tego nie wymaga specjalna potrawa.
Podawane na stół dania powinny być przygotowane do jedzenia, tzn. z
ryb usunięte ości, jajka obrane ze skorupek, a mięso pozbawione kości i
niejadalnych części. Pieczywo i masło powinny znajdować się na stole.
Danie główne na ogół serwuje się dwukrotnie, o czym warto pamiętać
nabierając potrawy na talerz. Gość zazwyczaj sam nakłada z półmiska, tyle
ile chce zjeść, aby nie pozostawić na talerzu jedzenia. Gość nie składa sam

By uniknąć takich przypadków dobrze jest prowadzić na ten temat notatki czy nawet kronikę.

126
znajdujących się na stole talerzy i talerzyków. Tego rodzaju czynności po-
zostawia się kelnerom.

Do każdego dania podajemy odpowiednio dobrane napoje. Podczas

przyjęć podaje się zazwyczaj następujące rodzaje napojów alkoholowych:
Q aperitif: sherry, porto, campari, vermouth (Cinzano, Martini), whisky
(szkocka, irlandzka, kanadyjska, burbon amerykański), wódka (śliwowi-
ca, gin, grappa, maotaj) i inne. Służą one pobudzaniu apetytu;
Q cocktaile najbardziej popularne to: martini dry, wódka z sokiem pomi-
dorowym, gin z tonikiem i plasterkiem cytryny, campari z sokiem po-
marańczowym itp., serwuje się zanim goście zasiądą do stołu, (cocktail
można podać też bez alkoholu, np. sok owocowy lub połączone różne
soki);
Q wina zajmują szczególne miejsce wśród serwowanych napoi. Wiedza nt.
gatunków win, ich produkcji, przechowywania, sposobu serwowania itp.
jest ogromna. Poniżej podano kilka podstawowych informacji, których
znajomość powinna ułatwić właściwy dobór win do menu;
Q likiery i koniak serwowane są zazwyczaj do kawy
Napoje bezalkoholowe: soki owocowe oraz woda mineralna podawane
są w każdej sytuacji.

Posiadanie wiedzy podstawowej o rodzajach win oraz ich właściwym

doborze do serwowanych potraw świadczy o kulturze kulinarnej i obyciu
towarzyskim gospodarza.
O jakości wina decydują: gatunek i klasa winogron, region z jakiego
ono pochodzi, rocznik zbiorów oraz sposób dojrzewania i przechowywa-
nia. Istnieje wiele różnych gatunków i rodzajów win. Dość miarodajnym
wskaźnikiem ich jakości jest cena.
Podstawowym wskaźnikiem jakości win francuskich są następujące in-
formacje na etykietach butelek: Grand Cru, Premier Cru (oznacza spe-
cjalną klasyfikację i kontrolę winnicy), Appelation d'origine contrôlée (mar-
ka strzeżona, na ogół oznacza region i/lub gatunek wina), millésime (rocz-
nik produkcji) oraz Mis en bouteille a... (rozlane do butelek w ...) - powin-
na tu być podana miejscowość we Francji i nazwa zarnku lub posiadłości
producenta. Wina bez takich gwarancji mogą skompromitować częstujące-
go. Należy pić i oferować wyłącznie wina rozlewane u producenta.
W produkcji win wyróżniają się kraje południowe: Francja, Wiochy, Hisz-
pania, Portugalia, a także Węgry, Jugosławia, Bułgaria i Rumunia, ze wzglę-

127
du na odpowiedni klimat, tradycje sięgające starożytności i wieków śred-
nich oraz powszechne spożycie wina (również na wsi, przez ludność mniej.,
zamożną). Francuzi rozpowszechnili winnice i produkcję win także w kra-
jach Maghrebu (Maroko, Algieria, Tunezja), a Hiszpanie w Ameryce Ła-
cińskiej.
Znane i wysoko cenione są wina znad Renu (reńskie) i Mozy (mozelskie),
a także kalifornijskie, dokąd winorośl przywieźli pierwsi osadnicy z Europy.
Podobny rodowód mają wina australijskie. W Europie najbardziej znane i
cenione są wina z Burgundii oraz regionu Bordeaux we Francji. Francja jest
również głównym producentem szampana i koniaku. Ich nazwy, prawnie za-
strzeżone, wywodzą się z regionów, w których są produkowane.
Wina dzielą się na stołowe - wytrawne i pół-wytrawne - oraz deserowe
czyli słodkie. Podział ten zależy od stopnia fermentacji, tj. proporcji nie
sfermentowanego cukru gronowego w winie. Zawartość alkoholu w winie
wynosi 8 do 15 stopni. Najważniejsze walory win wyrażają się w kolorze,
klarowności, aromacie i smaku. Opinia, iż wino im starsze tym lepsze od-
nosi się jedynie do najszlachetniejszych gatunków win, zwłaszcza czerwo-
nych i szampanów. Francuskie bordeaux może nawet przez ponad 20 lat
dojrzewać i podnosić swą jakość (oczywiście w odpowiednich warunkach
przechowywania). Inne zaś wina, jak np. reńskie czy alzackie dojrzewają
szybciej i już po kilku latach zaczynają się starzeć.
Wina wytrawne rozróżnia się m.in. w zależności od gatunku szczepu
winnego z jakiego są zrobione. Niektóre z nich są rozpowszechnione w
różnych regionach produkcji win. Np. wina typu cabernet sauvignon (białe
lub czerwone), chardonnay (białe), riesling (białe), chablis, chablisienne (białe),
pinot gris (białe), pinot noir (czerwone), merlot (czerwone) produkowane
są zarówno we Francji jak i w krajach bałkańskich, w Kalifornii, Afryce
Południowej i wielu innych regionach. Natomiast takie wina jak reńskie
(białe), alzackie (głównie białe), burgundy (białe i czerwone), bordeau (białe
i czerwone), beaujolais (czerwone), czy też champagne są winami produ-
kowanymi w konkretnych regionach geograficznych i nie można używać
tych nazw do win produkowanych gdzie indziej.67
W Polsce sprzedaje się właściwie wyłącznie wina importowane. Spro-
wadzane są bądź w firmowo zakorkowanych butelkach, bądź w beczkach
czy cysternach, z których rozlewane są do butelek dopiero przez krajowych
671
O wadze sprawy może świadczyć fakt. że w Traktacie Pokoju z Niemcami podpisanym 28 czerwca
1919 roku w Wersalu (tzw. Traktat Wersalski) w art.275 Francja zabroniia Niemcom używania
nazw francuskich win i napojów alkoholowych jak „champagne", czy „cognac", a następnie umo-
wami z innymi państwami uzyskała wyłączne prawo do tych nazw.

128
dystrybutorów.68 Oczywiście jakość wina rozlanego do butelek przez produ-
centa jest nieporównanie pewniejsza aniżeli w przypadku win butelkowanych
w krajowych rozlewniach. W swoim czasie niektórzy dystrybutorzy, by unik-
nąć odpowiedzialności za mieszanie rożnych rodzajów win, nadawali takim
mieszankom nic nie znaczące, choć atrakcyjnie brzmiące nazwy.
Przed podaniem wina do stołu, zaraz po odkorkowaniu butelki należy
zwrócić uwagę na stan wyciągniętego korka. Wewnętrzna strona korka nie
powinna być przebarwiona ani przemoczona winem69, co najczęściej wska-
zuje na skwaśniałą, zepsutą zawartość butelki. Oznacza to, że do butelki
wlano wino niedojrzałe, będące jeszcze w trakcie fermentacji lub też, że
butelka była zamknięta wadliwym korkiem przepuszczającym powietrze. Nié'
należy nigdy ryzykować podawania wina z takiej butelki. Oczywiście korek
od wina czerwonego zawsze będzie w pewnym stopniu zabarwiony, jed-
nak zabarwienie pochodzące od wina zdrowego będzie dość słabe, równe i
niegłębokie. Wino należy więc sprawdzać i ewentualnie próbować bezpo-
średnio po otwarciu butelek (na zapleczu). Można tę czynność powierzyć
doświadczonemu kelnerowi.
Niezależnie od wcześniej opisanej ostrożności utrzymuje się, zwłaszcza
podczas śniadań i obiadów w mniejszym gronie, stary zwyczaj próbowania
wina przez gospodarza w obecności gości przy stole. Wino z pierwszej ser-
wowanej butelki, przed napełnieniem kieliszków gości, kelner nalewa w małej
ilości (dosłownie łyk) do kieliszka gospodarza. Ten smakując aprobuje lub
odrzuca daną butelkę odpowiednim gestem. W przypadku odrzucenia, kel-
ner winien w nowym kieliszku podać gospodarzowi do spróbowania wino
z następnej butelki. Gdy posiłek w wąskim gronie odbywa się w domo-
wych warunkach, bez kelnera, gospodarz sam też wpierw sobie nalewa łyk
wina do spróbowania. Przy podawaniu drugiej butelki można poprosić głów-
nego gościa aby zechciał dokonać degustacji.
Wina podaje się do potraw według tradycyjnie przyjętych reguł, których
naruszenie może zostać potraktowane jako przejaw ignorancji i braku oby-
cia towarzyskiego. Do przystawek, w zależności od wybranego menu od-
powiednie są wina wytrawne, białe lub czerwone lub też czysta wódka. Do
dań z ciemnego mięsa (wołowina, dziczyzna, wieprzowina) podaje się wy-

Od szeregu już lat rozróżnianie napojów alkoholowych importowanych w oryginalnych butelkach

od tychże rozlewanych do butelek w Polsce, jest ułatwione paskami akcyzy obowiązkowo nakleja-
nymi na korku lub zakrętce. Alkohole, także więc wina, importowane w oryginalnych butelkach
posiadają naklejkę akcyzy w kolorze ciemno-niebieskim lub też czerwonym, zaś alkohole wlewane
do butelek w Polsce mają akcyzę w kolorze zielonym.
Chyba, że ma się do czynienia z bardzo starym rocznikiem.

129
trawne czerwone wino o temperaturze pokojowej (16-18° C). Do ryb,
ostryg, raków i dań z białego mięsa (drobiu) podaje się wytrawne białe wino,
schłodzone, o temperaturze l O-14° C.
Należy pamiętać, że wina nie wolno mrozić (w przeciwieństwie do wód-
ki) ponieważ traci swój bukiet. Nie można również przechowywać wina w
zbyt wysokiej temperaturze. Jest to szczególnie ważne w krajach o gorą-
cym klimacie. Wina powinno się przechowywać w pozycji leżące], w po-
mieszczeniach pozbawionych światła dziennego.
Sherry (Jerez) wytrawne lub pół-wytrawne podawane jest przed posi-
łkiem. Porto, ciężkie słodkie wino serwowane bywa po jedzeniu, przed kawą
Wina deserowe, półsłodkie i słodkie podaje się do deseru. Można je także
podać do ciast (np. przy podwieczorku, przed herbatą). Natomiast wina
ziołowe, mogą być serwowane jako aperitif, lub do cocktaili, w połączeniu
z sokiem, wódką lub wodą sodową.
Wina rosę, wytrawne, schłodzone, można podawać do każdej potrawy.
Podobnie szampan wytrawny można pić o każdej porze i przy każdej oka-
zji. Różnorodność smaków szampana (pół-wytrawny, wytrawny, bardzo
wytrawny, pół słodki) sprawia, że można go serwować na przyjęciu od ape-
ritifu aż do deseru. Cenione gatunki szampana to: Veuve Clicquot, Piper
Heidsieck, Krug, Dom Pérignon, Moët et Chandon.

Warto również poświęcić nieco uwagi innym wytrawnym napojom al-

koholowym jak whisky i koniak.
Whisky najwyżej ceniona to szkocka lub irlandzka, produkowana z jęcz-
mienia i oryginalnie butelkowana przez producenta. W Szkocji znanych jest
kilkaset różnych gatunków. Whisky z napisem blended (mieszana) jest naj-
bardziej popularną mieszanką różnych gatunków, które zwykle leżakowały
co najmniej trzy lata. Do najbardziej popularnych należą Johnny Walker:
Red Label (3-letnia) oraz Black Label (12-letnia), Haig, Balantine's, J&B,
Black & White, czy też 12-letnia i starsza Chivas Regal, Dimple, Old Parr.
Malt (lub single malt) whisky jest jednorodna, pochodzi z określonej zwy-
kle niewielkiej destylarni, leżakowana co najmniej przez 8 lat w specjal-
nych dębowych beczkach, co decyduje o jej specyficznym aromacie (bukie-
cie) i smaku. Najbardziej znane gatunki single malt to: Glenfiddich, Glenli-
vet, Cardhu.
Whisky amerykańska (burbon) jest produkowana z kukurydzy, wyróż-
nia się specyficznym, odrębnym smakiem. Znane gatunki to: Kentucky Jim
Beam, Jack Daniels, Four Roses.

130
Stół nakryty do lunchu dla czterech osób.

Stół nakryty dla dwóch osób.

 Strój do biura
• Garnitur w średnio
nasyconych lub jasnych
barwach (np. szary,
jasny granat),
jednobarwna kolorowa
koszula, kolorowy
krawat z większymi
wzorami niż na wieczór,
w kolorach
stonowanych z całym
ubraniem, buty
sznurowane, mogą być
szare, wiśniowe, ciemno
"brązowe lub czarne
• Kostium, garnitur,
sukienka w neutralnych
barwach, upięte włosy,
gładka fryzura,
minimalna ilość
biżuterii, czółenka,
zawsze rajstopy

Strój sportowy elegancki

- na codzień lub na
służbowe spotkania
w weekend
• Garnitur o sportowym
kroju, w jasnych
odcieniach barw
neutralnych albo jasne
spodnie, lekka, nieco
ciemniejsza marynarka,
sportowa koszula, krawat,
lekkie obuwie sznurowane
lub mokasyny
• Sportowa bluzka lub
żakiet, spodnie lub
spódnica, sportowe
skórzane buty lub sandały,
mało biżuterii, stonowane
kolory
 Obecnie wiele krajów produkuje whisky (m.in. Japonia i Polska), nie
dorównują one jednak szkockiej i irlandzkiej, które są najwyżej cenione
wśród znawców tego napoju. Wyjątkowe miejsce zajmuje mająca ponad
stuletnią tradycję whisky Suntory, produkowana w Japonii i dostarczana
nawet na potrzeby dworu cesarskiego. Prestiżową kanadyjską whisky jest
Crown Royal.
Whisky pije się zazwyczaj z lodem i wodą sodową. Whisky na lodzie (on
the rocks) podaje się w niskich, szerokich szklankach, natomiast z lodem i
wodą serwuje się w szklankach wysokich i wąskich. Whisky bez wody i
lodu (straight) podaje się w takich samych szklankach jak na lodzie. Wielo-
letnią whisky lub dobrą single malt podaje się także w koniakowych kielisz-
kach. Whisky jest zwykle serwowana przed posiłkiem lecz można także po-
dać ją po kolacji, wieczorem. (Whisky time, any time).

Koniak, którego ojczyzną jest Francja jest wytrawnym mocnym alko-

holem. Nazwa Cognac pochodzi od regionu o tej samej nazwie we Fran-
cji. Powszechnie znane koniaki to: Martell, Courvoisier, Remy Martin, Bi-
squit, Hennessy, Salignac. W rejonie Armagnac w Gaskonii na podobnej
recepturze co koniak produkowane są armaniaki. W innych regionach Fran-
cji można produkować jedynie napoje pod nazwą brandy (np.Napoleon).
Podobnie i w innych krajach odpowiednikiem koniaku jest brandy; w Pol-
sce - winiak.
Liczba gwiazdek na etykiecie butelki informuje ile lat był leżakowany i
dojrzewał u producenta. W przypadku koniaku wysokiej klasy stosuje się ozna-
czenia: V.O.P. (Very Old Product) co oznacza leżakowanie od 5 do 10 lat
lub V.S.O.P. (Very Superior Old Pale) - leżakowanie powyżej 10 lat.
Koniak serwowany jest w specjalnych kieliszkach o szerokim dnie, mocno
zwężających się ku górze. Zazwyczaj podaje się go po posiłku, do kawy.

W czasie przyjęcia należy także zachować odpowiednią kolejność poda-

wania napoi. Nie podaje się wina słodkiego przed wytrawnym. Wino czer-
wone serwuje się po białym, lecz nie odwrotnie. Szampan z kolei może
być podany na początku i na zakończenie przyjęcia, lecz nie „pomiędzy"
innymi napojami. Nie zachowanie właściwej kolejności szkodzi zarówno
etykiecie jak i zdrowiu.

135
 X

Dobre obyczaje
w kontaktach towarzyskich
W wydanej na początku tego wieku w Krakowie książce pod tytułem
„Zwyczaje towarzyskie w ważnej okoliczności życia przyjęte" nieznany au-
tor pisze: „Grzeczność mieści w sobie wszystkie towarzyskie cnoty, bez
których obejść się nie możemy chcąc być użytecznym i przyjemnym
dla osób, z którymi żyć musimy. Obowiązuje ona w stosunkach towa-
rzyskich, w interesach i we wszystkich relacjach życia, łagodzi obycza-
je, nie dozwolą powstać zwadom, u k raca i uspokaja zatargi i nienawi-
ści, sprawia, że przełożeni nasi nas lubią i że podwładni nas szanują."
Mimo upływu lat wszystkie stwierdzenia są nadal aktualne, a uprzejmy spo-
sób bycia i poprawne zachowanie, zarówno w kontaktach służbowych jak i
towarzyskich, pomaga w pozyskiwaniu partnerów i ich życzliwości. W co-
dziennym użyciu każdego, a szczególnie dyplomaty czy biznesmena, po-
winny być słowa: proszę, dziękuję, przepraszam - co znakomicie ułatwia
współżycie i usuwa zarzewie konfliktów.
Jedną z zasad protokołu dyplomatycznego jest dobre wychowanie. Wy-
nika z niego poprawne zachowanie w różnych sytuacjach, zarówno ofi-
cjalnych jak i towarzyskich. Często oceniani jesteśmy na podstawie pierw-
szego wrażenia i sposobu bycia. Zajmowane stanowisko i pełniona funk-
cja nakładają na nas szczególny obowiązek przestrzegania powszechnie
przyjętych norm postępowania i zachowania, zarówno w kontaktach z
partnerami handlowymi jak i wobec osób, z którymi łączą nas kontakty
towarzyskie.
Przestrzeganie tych norm wiąże się z tym co potocznie nazywamy do-
brym wychowaniem. Obejmuje ono zachowanie w życiu codziennym, przy
powitaniu, przedstawianiu się, prowadzeniu rozmowy, a także sposób by-

137
cia w biurze, odnoszenia się do podwładnych i przełożonych, jak i spo-
sób przyjmowania interesantów, który zawsze powinien być uprzejmy i
życzliwy.
Punktualność i słowność to cechy, które powinny wyróżniać każdego
pracownika służby zagranicznej i biznesmena, ponieważ są podstawą wia-
rygodności i pozyskania zaufania partnera. Oczekuje się od nich uprzej-
mości, powściągliwości i delikatności w stosunku do drugich osób, unika-
nia zaś szorstkości i zniecierpliwienia, które są wyrazem braku szacunku
dla człowieka. Niezwykle przydatne są także umiejętność opanowania nie-
chęci, uprzedzeń, nie ujawniania złego humoru oraz zachowanie dyskrecji,
umiejętność słuchania innych,70 uszanowanie poglądów drugiej strony, nie
podnoszenie głosu w dyskusji oraz unikania w polemikach emocjonalnego
zaangażowania.
We wszystkich sytuacjach trzeba zachowywać umiar, rozsądek, i takt.
Nie należy przerywać osobie mówiącej lecz zaczekać aż sama zrobi pauzę i
dopiero wtedy można wypowiedzieć swoją kwestię. Mając odrębne zdanie
niekoniecznie trzeba polemizować, można pominąć milczeniem lub jedy-
nie zaznaczyć, że nie podziela się wyrażonego poglądu. W towarzystwie
powinno się okazywać zainteresowanie dla spraw rozmówcy, a nie opo-
wiadać wiele o sobie i swoich sprawach, by nie znudzić słuchaczy.

Sposób witania się świadczy o kulturze i dobrym wychowaniu. Zwyczaj

podawania rąk przy powitaniu pochodzi z najdawniejszych czasów. Celem
jego było okazanie, że nie posiada się broni. Zwyczaj ten ukształtował się
jako symbol zaufania i wzajemnej życzliwości. Jednak nie we wszystkich
krajach jest on dziś powszechnie stosowany.71
Przy powitaniu pierwsza wyciąga rękę osoba starsza do młodszej, ko-
bieta do mężczyzny. W zimie możemy witać się w rękawiczkach lecz na
ogół nie podajemy sobie rąk w rękawicach narciarskich. Na Zachodzie pa-
nowie nie mają zwyczaju całowania pań w rękę przy powitaniu. Panie, przy-
zwyczajone do takiego gestu, powinny powstrzymywać się od mimowol-
nego podnoszenia wysoko ręki przy powitaniu z mężczyzną. Mężczyzna
kłaniając się zdejmuje nakrycie głowy. Wyjątek stanowi beret lub czapka
narciarska, wówczas wystarcza tylko pochylenie głowy. Mężczyzna idąc ulicą
w towarzystwie kobiety nie powinien palić papierosa, jak również trzymać
701
Angielski pisarz G. K. Chesterton mawiat, że doskonałym testem na grzeczność jest wysłuchiwać
wywodów na dobrze nam znany temat od kogoś, kto jest zupełnym ignorantem w przedmiocie.
711
W Anglii bardzo często wita się i żegna bez podawania rąk, jedynie skinieniem głowy.

138
ręki w kieszeni. Palenie papierosa na ulicy zwłaszcza przez kobietę nie na-
leży do dobrego tonu.
Osoba wchodząca do lokalu, pokoju lub innego pomieszczenia zamknię-
tego pierwsza wita spotkane osoby, nawet jeśli jest ich przełożoną. Męż-
czyzna zawsze pierwszy kłania się kobiecie lecz ona pierwsza wyciąga rękę,
do powitania, nie musi też wstawać. Mężczyzna zawsze wstaje-witając-się z
kobietą, także jeśli pracuje przy stole lub za biurkiem w urzędzie. Na ulicy
pierwszy kłania się kobiecie, również kiedy idzie on w towarzystwie innej
nieznajomej osoby.
Również w przypadku napiętych stosunków towarzyskich należy się ukło-
nić, a nie oczekiwać na ukłon, dając tym wyraz kurtuazji i wyrobienia to-
warzyskiego. Zaniechanie tego gestu oznacza, że dążymy do zerwania wszel-
kich stosunków jakie nas łączyły z daną osobą. Jeśli kogoś spotykamy kil-
kakrotnie w tym samym dniu, lecz w różnych miejscach, należy także się
ukłonić. Nie czynimy tego spotykając kogoś ponownie w tym samym miej-
scu (np. w biurze, na uczelni itp.).
Wchodząc do mieszkania najpierw witamy się z panią domu i panem
domu, a dopiero później z pozostałymi paniami i panami, wyróżniając ro-
dziców gospodarzy a także przełożonych, jeśli znajdują się w towarzystwie.
O ile jest większe grono osób witamy je w kolejności jak stoją.
Kobietę, a także mężczyznę w starszym wieku, prowadzi się zawsze po
prawej stronie i przepuszcza jako pierwszą. Wyjątek stanowi sytuacja kiedy
pani towarzyszy mężowi, który jest zaproszony z tytułu funkcji i jako pierw-
szy jest witany przez gospodarza; wówczas on przy powitaniu przedstawia
swoją żonę. Również podczas większych przyjęć (np. na cocktailu) mąż wita
się pierwszy, a następnie przedstawia swoją żonę. Przywitanie nie koniecz-
nie wymaga podania ręki, szczególnie gdy druga osoba ma ją zajętą (np.
trzymając szklankę lub kieliszek). Należy natomiast wyraźnie wymienić swoje
nazwisko, można podać funkcję, zawód, a jeśli nawiąże się rozmowa i chce-
my podtrzymać kontakt, wymienić wizytówki. W przypadku małego grona
zaproszonych osób gospodarz lub gospodyni dokonuje prezentacji, w trak-
cie przybywania kolejnych gości.

Taktowne zachowanie gości, w podobnym stopniu jak gościnna serdecz-

ność gospodarzy, decydują o dobrej atmosferze spotkania. Zapraszając do
domu osoby, które chcemy gościć, powinniśmy uwzględniać zbieżność ich
zainteresowań zawodowych bądź upodobań. W miarę możliwości należy
unikać jednoczesnego podejmowania osób o nazbyt znacznych różnicach

139
poglądów politycznych jak i bardzo rożnych cechach charakterologicznych.
Zaproszenie do wspólnego stołu osób skłóconych ze sobą (np. byłych wspó-
łmałżonków - nawet jeśli z obojgiem utrzymujemy przyjazne kontakty) może
spowodować niepotrzebne napięcia i zepsuć atmosferę najstaranniej przy-
gotowanego spotkania. Jeśli jednak osoby takie znajdą się w towarzystwie,
na gospodarzach będzie ciążył obowiązek czuwania, by w rozmowie nie
były poruszane drażliwe tematy, a skłóceni goście nie zajmowali sąsiednich
miejsc przy stole. Umiejętność rozładowywania niezręcznych sytuacji jest
trudną sztuką, warto jednak ją posiąść i stosować.
Do dobrego tonu nie należy krytykowanie gospodarzy, gdy jesteśmy
przez nich przyjmowani, ani też głośne wypowiadanie swoich uwag czy
okazywanie dezaprobaty wobec innych zaproszonych gości. Nadmierne
demonstrowanie poufałości lub przesadne okazywanie szacunku mogą oka-
zać się podobnie krępujące dla gospodarzy i otoczenia. Trzeba być grzecz-
nym i usłużnym wobec pań i osób starszych lecz jednocześnie zachowywać
umiar, by nikogo nie urazić okazywaniem nadmiernej troski.
Domowników nie wypytuje się o sprawy i stosunki domowe, a jeśli sami
podejmą temat nie należy być nadmiernie dociekliwym. Warto pamiętać,
że poruszanie spraw związanych z sytuacją materialną, dotyczącą uposa-
żeń itp. jest w towarzystwie tematem „tabu".
Na przyjęcie nie przyprowadza się dzieci a także osób nie zaproszo-
nych, nawet bliskich. W sytuacji skomplikowanej należy gospodarzy o tym
uprzedzić i uzyskać ich zgodę. W żadnym przypadku nie należy tego czynić
jeśli planowane jest przyjęcie przy stole.
Przyniesiony upominek wręczamy dyskretnie przy powitaniu lub po wej-
ściu zostawiamy go w przedpokoju wraz z wizytówką. Ten drugi sposób
jest wygodny w sytuacjach, kiedy nie chcemy zwracać uwagi innych zapro-
szonych osób. Kwiaty - odpakowane - wręczamy pani domu przy powita-
niu. Można także, dołączając kartę wizytową, przesłać gospodyni kwiaty
przed przyjęciem lub po, jako wyraz podziękowania za zaproszenie.

Bezwzględnie powinniśmy dbać o własny estetyczny wygląd, co wiąże

się z dbałością zarówno o higienę osobistą jak i ubiór. Kostium czy garnitur
powinien być zawsze odprasowany i wyglądający świeżo. Koszula zawsze
czysta, na wieczór obowiązkowo zmieniana. Strój powinien być dobrany
kolorystycznie, raczej stonowany, harmonizujący z dodatkami: krawatem,
obuwiem, torebką, parasolką czy nakryciem głowy. Kapelusz jest w wielu
sytuacjach niezbędnym uzupełnieniem stroju pań.

140
 Elegancja ubioru jest nie tylko sprawą mody. Strój zawsze powinien być
dostosowany do sylwetki osoby która go nosi, jej walorów zewnętrznych,
wieku, a także okoliczności. Inaczej będziemy ubrani w czasie weekendti,
na wycieczce, a inaczej do biura, na spotkanie towarzyskie czy~ofic]alne
przyjęcie. Także pora dnia i pora roku decyduje o naszym ubiorze i wyglą-
dzie. Należy przy tym pamiętać, że zarówno pełniona funkcja jak i zajmo-
wane stanowisko wymagają stosownego stroju. Nie należy wyróżniać się
swoim wyglądem, a więc ubiór nie powinien być ekstrawagancki i szokują-
cy otoczenie. Elegancja w stroju - to także dobry smak, wygoda i pewien
indywidualizm wynikający z osobowości.
Dobre maniery, których oczekuje się u ludzi biznesu nie uznają non-
szalancji w sposobie bycia, a w ubiorze ekstrawagancji. W biurze zawsze
należy być zadbanym, schludnym i eleganckim pamiętając, że swoim wy-
glądem zewnętrznym budujemy nie tylko autorytet osobisty lecz także fir-
my, którą reprezentujemy. W biurze w dzień, podczas konferencji, spo-
tkań, rozmów czy lunchu mężczyźni noszą klasyczny garnitur, w różnych
odcieniach koloru granatowego i szarego. Panie - zazwyczaj suknię, gar-
sonkę lub kostium. „Mini" jest strojem odpowiednim dla młodych osób.
W biurze, na przyjęciu czy spotkaniu zawsze należy nosić pończochy i
odpowiednio dobrane pantofle, pamiętając o starannym uczesaniu i dys-
kretnym makijażu. Niezależnie od funkcji - sekretarki, asystentki czy sze-
fowej - kobieta powinna budzić sympatię i szacunek zarówno swym wy-
glądem jak i zachowaniem.
Wieczorem panowie noszą jednolite ciemne garnitury, białą koszulę, sta-
rannie dobrany krawat oraz czarne skarpetki i obuwie. Panie noszą suknie
wyjściowe, bądź elegancki kostium z dobraną odpowiednio torebką, biżu-
terią i obuwiem. O ile na karcie zaproszeniowej zaznaczono, że obowiązu-
je „black tie", należy przybyć w smokingu; panie - w długich sukniach.
Jest to strój, który nosi się wieczorem i podczas bardzo oficjalnych przyjęć
bądź bankietów. Frak i długa balowa suknia obowiązują jedynie wówczas
gdy w zaproszeniu znajdujemy określenie „white tie". Będzie to zaprosze-
nie na uroczysty koncert lub bal. Udając się na oficjalne przyjęcie, można
przypiąć do klapy garnituru po lewej stronie baretkę, bądź miniaturę po-
siadanego orderu najwyższej rangi, nadanego przez rząd kraju urzędowa-
nia bądź własny. Praktyka przypinania wszystkich odznaczeń - bądź ich
baretek jest stosowana jedynie przez attache wojskowych występujących w
mundurze, zgodnie z obowiązujących ich regulaminem. Nie stosuje się na-
tomiast noszenia posiadanych odznaczeń krajów trzecich, można jedynie

141
przypiąć je wówczas gdy oficjalnie jesteśmy zaproszeni do ambasady dane-
go kraju. Na ogół przypina się tylko jedno odznaczenie najwyższej ?angi.
Strój sportowy dla panów to najczęściej ciemna marynarka i jasne
spodnie. Noszone są podczas weekendu, ew. do biura, o ile nie ma w pro-
gramie dnia spotkań oficjalnych. Można w takim ubraniu udać się do re-
stauracji, na business lunch. Udając się na wycieczkę, na piknik poza mia-
stem czy spacer najlepiej ubrać się w sportową koszulę i spodnie, sweter
bądź tweedową marynarkę. Można być w bluzie i dżinsach, tak popular-
nych obecnie również wśród starszego pokolenia. Obuwie powinno być
wygodne, dostosowane do sportowego stroju.
Przyjmując gości w domu dbamy także o odpowiedni strój dla podkre-
ślenia rangi przyjęcia czy spotkania oraz szacunku dla gości. W żadnym
przypadku nie można przyjmować gości w niedbałym stroju, domowym
obuwiu. Swoboda ubioru i zachowania nie powinna nigdy oznaczać lekce-
ważenia konwenansów.
Warto dodać, że stroje plażowe nosi się wyłącznie na plaży. Upalna i
słoneczna pogoda nie usprawiedliwia ich noszenia w miejscach publicznych
poza plażą. Udając się do restauracji na lunch czy drinka, o ile nie jest ona
bezpośrednio usytuowana przy plaży - wskazane jest noszenie okrycia, tak
aby nasz strój kąpielowy nie przeszkadzał innym biesiadnikom. Niedopusz-
czalne jest spacerowanie po mieście w kostiumie kąpielowym nawet w miej-
scowości letniskowej.

W czasie pierwszej wizyty obowiązują określone formy zachowania.

Pierwsza wizyta nie powinna trwać dłużej niż pół godziny. Gospodarze po-
dejmują gości zwykle drinkiem, kawą lub herbatą. Określają też tematy roz-
mowy, zazwyczaj nie poruszając żadnych konkretnych spraw zawodowych
ani bardzo osobistych (np. dot. spraw zdrowia). Można wspomnieć ogólnie
o swojej karierze naukowej, zawodowej, sytuacji rodzinnej, zainteresowa-
niach czy upodobaniach, komentować ostatnie wydarzenia kulturalne itp.
Nie podejmuje się rozmów o osobach trzecich i nie przekazuje zasłysza-
nych i nie sprawdzonych opinii.
Pierwsza wizyta nie powinna trwać zbyt długo. Gospodarze rezerwują
na nią czas około pół godziny i nie powinno się go przekraczać. Gość skła-
dający pierwszą wizytę powinien przed pożegnaniem wyrazić życzenie pod-
trzymania kontaktu, zaprosić do siebie. Jeśli zamiast rewizyty otrzyma bilet
wizytowy danej osoby będzie to oznaczało, że potraktowała ona wizytę kur-
tuazyjnie i nie pragnie podtrzymania kontaktów. Wówczas nie należy prze-

142
jawiąc dalszych inicjatyw. Jeśli jednak bardzo zależy nam na kontaktach z
daną osobą, szukamy okazji za pośrednictwem innych znajomyehosób, na
spotkaniach bądź przyjęciach, czekając na sprzyjające okoliczności.
Popularną formą spotkań, nie tylko na placówce dyplomatycznej, jest
herbatka dla pań. Śluzy ona nawiązywaniu bliższych kontaktów towa-
rzyskich pań, które zazwyczaj dysponują wolnym czasem w większym stop-
niu niż ich mężowie. Spotkanie tego rodzaju może być poświęcone jakie-
muś konkretnemu celowi, np. zorganizowaniu imprezy charytatywnej, czy
pożegnaniu jednej z pań opuszczających placówkę.
Na spotkanie, o ile jesteśmy zaproszeni po raz pierwszy, można przy-
nieść i wręczyć pani domu kwiaty lub symboliczny upominek. Obowiąz-
kiem gospodyni jest dokonanie prezentacji nowo przybyłej osoby.
Jeśli spotkanie organizowane jest w rezydencji, to herbatą czy kawę ser-
wuje się w salonie, a nie w jadalni, by panie mogły swobodniej się rozsiąść
wokół stolików. Przygotowane są filiżanki na spodeczkach, talerzyki, cu-
kiernica, cytryna, dzbanuszek z mlekiem.72 Herbatę podaje się w czajniku;
można oddzielnie podać gorącą wodę, by każda osoba miała sposobność
pić taką jaką lubi. Do herbaty podaje się tartinki, ciasteczka lub ciasto. Dla
osób nie pijących herbaty, lecz uczestniczących w spotkaniu, należy zapew-
nić kawę, soki i wodę. Jeśli w spotkaniu uczestniczy niewiele osób wów-
czas pani domu sama obsługuje gości.
Inną okazją do nieformalnych spotkań jest brunch. Ta forma posiłku,
spożywanego w godzinach przedpołudniowych (11-12) w niedziele lub dzień
świąteczny, bardzo rozpowszechniona jest w USA, skąd przywędrowała do
Europy. Do dyspozycji gości jest zimny bufet, czasami uzupełniany jakimś
lekkim ciepłym daniem, oraz kawa i herbata. Zaproszeni goście tworzą na
ogół niezbyt liczne grono i obsługują się sami.

W wielu krajach, również i w Polsce, funkcjonują kluby dyplomatyczne

otwarte także dla biznesmenów, polityków i parlamentarzystów kraju urzę-
dowania. Stanowią one nieformalną płaszczyznę kontaktu dyplomatów z
politykami, działaczami gospodarczymi i wyższymi urzędnikami państwo-
wymi. Kluby te organizują różnego rodzaju imprezy i bale, uczestniczenie
w których pozwala na nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów towa-
rzyskich. Uczestnicząc w spotkaniach klubowych należy podporządkować
się panującym w klubie zwyczajom i regulaminowi.
721
W krajach anglosaskich pije się herbatę z mlekiem: do filiżanki wlewa się odrobinę mleka, a na-
stępnie dopełnia się herbatą.

143
 W życiu zawodowym ważną rolę odgrywają różnorodne kontakty to-
warzyskie i związane z tym umiejętności, które możemy zaprezentować
podczas spotkań prywatnych. Umiejętność gry w tenisa, a w niektórych
krajach także w golfa, są bardzo popularne wśród dyplomatów. Podczas
spotkań na kortach tenisowych lub polu golfowym często prowadzi się
rozmowy na tematy zawodowe i załatwia się w sposób nieformalny róż-
ne sprawy. Uzyskuje się nieraz cenne informacje, które nie są ujawniane
publicznie.
Rozpowszechnione są także spotkania przy stoliku brydżowym. Nato-
miast uprawianie hazardu czy też częste odwiedzanie kasyna i lokali roz-
rywkowych jest źle widziane i niewskazane zarówno dla dyplomaty jak i
biznesmena. Powinni oni unikać sytuacji stwarzających ryzyko różnego ro-
dzaju prowokacji czy incydentów mogących ich skompromitować w opinii
publicznej.
Nadal modną formą życia towarzyskiego dyplomatów są polowania. Ist-
nieją koła łowieckie skupiające obok pracowników ministerstwa także człon-
ków korpusu dyplomatycznego. W niektórych krajach organizowane są
przez głowę państwa, premiera lub ministra, specjalne polowania dla dy-
plomatów. Uczestniczą w nich zazwyczaj inni członkowie rządu i osobisto-
ści polityczne. Ten rodzaj spotkań również stwarza okazję do rozmów nie-
oficjalnych i pozwala na omówienie wielu spraw. Udział w polowaniu wy-
maga naturalnie posiadania odpowiednich umiejętności, sprzętu i specjal-
nego stroju..
Działają także kluby pań zrzeszające żony dyplomatów. Organizują one
różnego rodzaju spotkania i imprezy, z których dochód bardzo często prze-
znacza się na cele dobroczynne. W inicjatywach dyplomatycznego klubu
pań uczestniczą także panie z kół biznesu oraz środowisk kulturalnych i
artystycznych. Wszystkie wspomniane formy życia towarzyskiego wyma-
gają odpowiedniego sposobu bycia, zachowania, ubioru stosownego do
okoliczności, jak również wkładu finansowego uczestników.

We współczesnym świecie dyplomacji i biznesu coraz częściej spotyka-

my kobiety pełniące funkcje dawniej jakoby zastrzeżone dla mężczyzn. Są
one premierami rządów, działają w parlamencie, pełnią funkcje ambasado-
rów, są prezesami banków i wielkich korporacji handlowych.
Wobec kobiet pełniących funkcje oficjalne obowiązuje oczywiście zawsze
stosowanie protokołu lecz ponadto trzeba zachować należną paniom kur-
tuazję. Wyraża się ona między innymi w sposobie bycia: wstajemy by przy-

144
witać kobietę, siadamy dopiero gdy ona usiądzie, przepuszczamy przy wej-
ściu do lokalu, podajemy płaszcz w szatni, pomagamy^wysiąść z auta czy
pociągu, przenieść bagaż (gdy nie ma bagażowego) itp.
Panie na eksponowanych stanowiskach obowiązuje określony ubiór i
zachowanie stosowne do okoliczności - takie, by nie obniżało autorytetu
wynikającego z pełnionych przez nie funkcji.
Współczesna kobieta menedżer nie wymaga by wyróżniano ją z tytułu
jej kobiecości. Chce być partnerem, a więc zapraszając do lokalu w spra-
wach służbowych - płaci rachunek, inicjuje spotkania czy rozmowę w spra-
wach zawodowych, itp. Jest zawsze zadbana i elegancka, nie prowokuje
zbytnią ekstrawagancją. Dostosowuje strój zarówno do pełnionej funkcji,
zawodu, jak i swego wieku oraz sylwetki.
Sposób bycia i zachowania są szczególnie ważne dla osób pełniących
funkcje sekretarek oraz asystentek dyrektorów czy prezesów wielkich kor-
poracji handlowych. W urzędach są one pierwszymi osobami z jakimi spo-
tyka się klient czy przyszły partner w biznesie. Zawsze powinny być zadba-
ne, uśmiechnięte, uprzejme, dyskretne wobec szefa i gości, usłużne lecz
jednocześnie zachowujące godność, budzące autorytet i szacunek.

Przebywając w obcym kraju warto poznać cechy charakterologiczne da-

nego narodu i jego obyczaje aby stosując się do nich unikać niepotrzeb-
nych zadrażnień, niezręcznych zachowań czy po prostu gaf towarzyskich.
Wiele informacji można znaleźć w powszechnie dostępnych podręcznikach
oraz różnego rodzaju publikacjach. Poniżej przytoczono tylko kilka wybra-
nych uwag dla przybliżenia problemu.
W świecie znana jest powściągliwość Anglików w wyrażaniu uczuć i sym-
patii, która rzutuje na ich sposób bycia. Nie należy więc oczekiwać od nie-
dawno poznanych osób wylewności i serdeczności, nawet w sytuacjach kiedy
je nimi obdarzamy. Dlatego też zaproszenie do angielskiego domu jest wy-
różnieniem. Anglicy nie nadużywają tytułów ale także nie uznają poufało-
ści. W pubach zachowują się swobodniej ale i tu w rozmowach należy uni-
kać zwierzeń, tematów osobistych i komentowania zachowania osób trze-
cich. Odmienne jest też poczucie humoru Anglików.
Niemcy są bardziej otwarci, często rubaszni, a w lokalach bywają hała-
śliwi. Zarówno w Niemczech, Szwajcarii jak i w Austrii powszechnie uży-
wane są tytuły naukowo i zawodowe. Zwracając się do drugiej osoby po
słowie pan lub pani obowiązkowo należy wymieniać nazwisko, bądź w przy-
padku bliższej znajomości imię rozmówcy.

145
 Na południu Europy, w Hiszpanii, Włoszech czy Grecji można oczeki-
wać powszechnej gościnności i serdeczności tubylców. Chętnie będą* tu przyj-
mowane komplementy i spontaniczny sposób bycia. Należy jednak pamię-
tać aby zachowaniem nie urazić uczuć religijnych mieszkańców.
W Stanach Zjednoczonych A.P. cudzoziemcy spotykają się z serdecz-
nym zainteresowaniem i życzliwością. Jest to najprawdopodobniej wyni-
kiem wielokulturowości tego społeczeństwa. Jednocześnie jednak obcokra-
jowiec nie jest osobą uprzywilejowaną. O jego pozycji decyduje status za-
wodowy oraz majątkowy. Kobiety w tym kraju wyróżniają się samodzielno-
ścią i niezależnością.
W krajach muzułmańskich czy arabskich, gdzie emancypacja kobiet nie
jest posunięta tak daleko jak w Europie czy Ameryce, a zwyczaje religijne i
tradycja dominują w życiu publicznym, należy mieć na uwadze i uszanować
miejscowe obyczaje, zachowując szczególną ostrożność w kontaktach za-
wodowych i towarzyskich. Kobiecie zawsze powinien towarzyszyć mężczy-
zna zarówno na ulicy, jak i w lokalu, restauracji czy kawiarni.
Rozmowy z partnerami arabskimi trwają długo, a do tematu zasadni-
czego przechodzą oni zwykle po dłuższej, luźnej rozmowie. Podczas roz-
mowy należy patrzeć w oczy i nie unikać wzroku partnera, by nie budzić
podejrzeń o nieufność. Trzeba być spokojnym, cierpliwym i wytrwałym.
Należy też unikać zbędnej gestykulacji. Nie zaleca się także nadmiernego
komplementowania partnera jak również rozbawiania go opowiadaniem
dowcipów, które na ogół nie zostaną zrozumiane.
W krajach azjatyckich, takich jak Indie czy Tajlandia, należy być szcze-
gólnie ostrożnym by nie urażać uczuć religijnych tubylców. Wchodząc do
świątyni trzeba być odpowiednio ubranym (szorty i koszule bez rękawów
są niedopuszczalne). Nie dozwolone jest również fotografowanie się na tle
posągów Buddy.
Azjatycki system wartości dotyczący religii, autorytetów, zachowania i
seksu jest różny od europejskiego, dlatego też nie powinno się krytykować
religii, należy kontrolować emocje, nie gestykulować, a także pamiętać, że
przejawy czułości w miejscach publicznych nie są mile widziane! Zawsze
trzeba być uprzejmym, uśmiechniętym, zapomnieć o pośpiechu. W prze-
ciwnym razie szansa na porozumienie się z miejscowym partnerem będzie
niewielka. Ludzie o wysokim poczuciu godności własnej nie tolerują mani-
festowanej czasem przez przybyszów z Europy wyższości i zarozumialstwa.
Szanują oni własną etykietę opartą na poważaniu innych i wrażliwi są na
szanowanie ich obyczajów.

146
 Bilety wizytowe stanowią jedną z form kontaktów i odgrywają istotną
rolę w życiu dyplomaty, konsula czy też pracownika-łTańalu zagranicznego.
Są wymieniane przy różnych okazjach, podczas przyjęć, cocktaili, spotkań
itp., celem nawiązania i podtrzymania znajomości. Stosowane są różne ro-
dzaje kart wizytowych: urzędowe, prywatne i wspólne.
Na kartach wizytowych urzędowych członka misji dyplomatycznej oprócz
imienia i nazwiska umieszcza się tytuł służbowy (np. Radca Ambasady RP).
Na kartach wizytowych ambasadorów i wyższych funkcjonariuszy państwo-
wych może być umieszczone godło państwowe (na ogół tłoczone). Wizy-
tówki oficjalne małżonek przedstawicieli dyplomatycznych ł urzędników
konsularnych zawierają tylko imię i nazwisko.
Karty wizytowe powinny być wykonane na dobrym gatunkowo białym
kartonie, czcionką drukowaną lub tzw. italikiem. Za eleganckie uważa się
wizytówki drukowane czcionką wypukłą. Należy jednak unikać zbyt ozdob-
nej czcionki, ponieważ może ona okazać się mało czytelna. Jest to ważne
w szczególności w krajach nie posługujących się alfabetem łacińskim, gdzie
powszechnie znane są jedynie łacińskie litery drukowane. W krajach tych
używa się wizytówek dwustronnych: tekst po jednej stronie w pisowni miej-
scowej, a po drugiej np. w języku angielskim.
Rozmiary kart wizytowych są różne. Typowe wymiary używane w pol-
skiej dyplomacji to 5 cm x 10 cm (lub 5 cm x 9,5 cm).
Urzędowe bilety wizytowe nie dyplomatów oprócz imienia i nazwiska za-
wierają szereg praktycznych informacji dotyczących stanowiska, stopnia na-
ukowego, numeru telefonu, adresu itp. Handlowcy zamieszczają na oficjal-
nej wizytówce wszystkie dane niezbędne w kontaktach: adres, nr faxu, e-
mail itp. Nie umieszcza się na nich prywatnego adresu i telefonu, lecz o ile
zachodzi potrzeba, dopisuje się je odręcznie przy wręczaniu karty wizytowej.
Bilety wizytowe w pewnych przypadkach zastępują złożenie wizyty. Dla
ułatwienia operowania wizytówkami w praktyce dyplomatycznej przyjął się
zwyczaj posługiwania się następującymi zwrotami z języka francuskiego:
p. r. - pour remercier, z podziękowaniem
p. f. - pour féliciter lub pour fete, z życzeniami
p.f.f.n. - z życzeniami z okazji święta narodowego,
p.f.n.a.-pour féliciter Nouvel An, z życzeniami noworocznymi
p.p. -pour présentation, dla przedstawienia osoby
p./.c. - pour faire connaissance, dla zapoznania się
p.c. - pour condolence, kondolencje
p.p.c. - pour prendre congé, pożegnanie (w związku definitywnym wy-
jazdem).

147
 Skróty te w zależności od okazji wypisuje się małymi literami, zwykłym
ołówkiem, w lewym dolnym rogu karty wizytowej. W praktyce tę formę
korespondencji stosuje się coraz rzadziej, głównie w celu podziękowania
(p. r.) lub złożenia życzeń noworocznych (p.f.n.a.).
Bilety wizytowe zastępują niejednokrotnie listy. Dołączamy je do prze-
syłanych kwiatów lub upominków oraz wysyłamy dziękując za prezent czy
oddaną przysługę.

Telefon stał się obecnie najbardziej powszechnym środkiem komuni-

kowania się osób zarówno w sprawach zawodowych, jak i prywatnych.
Właściwe posługiwanie się telefonem świadczy o kulturze użytkownika i jego
obyciu towarzyskim.
Rozpoczynając rozmowę telefoniczną przedstawiamy się wymieniając
nazwisko. Jeśli jest to rozmowa urzędowa podajemy także funkcję i stano-
wisko. Jeśli nie wiemy kto jest naszym rozmówcą, możemy zapytać „z kim
mamy przyjemność"? Jeśli zaszła pomyłka w połączeniu - przepraszamy.
Rozmowę prowadzimy krótko, rzeczowo, tak by nie zakłócać porządku dnia
drugiej osoby. Jeśli ktoś do nas telefonuje, a właśnie jesteśmy zajęci ważną
rozmową, przepraszamy informując, że oddzwonimy w krótkim czasie, by
omówić sprawę.
Nie należy telefonować w sprawach służbowych do domu przełożonego,
bądź podwładnego, po godzinie 20-tej i przed 8-mą, chyba, że sprawa jest
pilna i zostaliśmy wcześniej do tego upoważnieni. Na ogół nie telefonujemy
do domu również w godzinach posiłków, lunchu (13-15) i kolacji (18-20).
W krajach południowych, tropikalnych - także w godzinach sjesty.
Rozmowa telefoniczna, zarówno ze zwierzchnikiem jak i podwładnym,
powinna być rzeczowa, zwięzła oraz prowadzona uprzejmym tonem. Nale-
ży pamiętać, że telefon służy do pilnego omawiania spraw, a nie długich
dyskusji, które lepiej jest przeprowadzić w bezpośrednim kontakcie. W roz-
mowie telefonicznej nie porusza się spraw poufnych, a w żadnym przy-
padku tajnych, ze względu na możliwość mimowolnego ujawnienia ich oso-
bom trzecim.
Z ważnej rozmowy telefonicznej, w sprawie służbowej, sporządza się
notatkę, odnotowując z kim i kiedy się odbyła (data, godzina), jakich uży-
wano argumentów, jakie zajęliśmy stanowisko, oraz czy i jakie zapadły de-
cyzje. Notatkę z rozmowy przedstawia się przełożonemu lub włącza się do
akt sprawy.

148
 Korzystanie z telefonu komórkowego w miejscu publicznym/w towa-
rzystwie, podczas przyjęcia lub wizyty, jest szczególniejlaganne, ponieważ
przeszkadza innym. O ile zaistnieje konieczność pilnej rozmowy telefonicz-
nej należy udać się od miejsca, gdzie będziemy mogli odbyć ją w warun-
kach nie krępujących obu stron. Wymaga tego zarówno dyskrecja wobec
naszego rozmówcy jak i uszanowanie i nie zakłócanie spokoju mimowol-
nych słuchaczy.

149
UWAGI KOŃCOWE

W dobie rozwiniętych kontaktów międzynarodowych, likwidowania ba-

rier dzielących poszczególne kraje, szerokiej międzynarodowej współpracy
gospodarczej i wkraczania obcego kapitału do Polski, a także przygotowań
do wejścia Polski do struktur Unii Europejskiej - poznanie zasad protokołu
dyplomatycznego i jego funkcji w realizacji zadań polityki zagranicznej oraz
kontaktach międzynarodowych staje się nieodzowna dla każdego, kto chce
uczestniczyć w tych przemianach.
Protokół dyplomatyczny ma charakter międzynarodowy lecz uwzględ-
nia także tradycje narodowe i miejscowe obyczaje, których poznanie i usza-
nowanie obowiązuje w kontaktach z przedstawicielami danego kraju czy
regionu. Są różnice w stosowaniu oficjalnego protokołu przez poszczegól-
ne państwa, wynikające ze zwyczajów narodowych czy ustrojowych, któ-
rym należy im się podporządkować zarówno przy ustalaniu programu wi-
zyty gościa z danego kraju, jak też podczas pobytu za granicą. W Wielkiej
Brytanii, Francji czy krajach skandynawskich podstawowe zasady protoko-
łu przestrzegane są rygorystycznie. Bardziej swobodnie są one interpreto-
wane w USA czy krajach Ameryki Łacińskiej. Natomiast kraje arabskie
wnoszą do niego wiele zwyczajów wynikających z kultury muzułmańskiej.
Poznanie miejscowych zwyczajów i stosowanego protokołu, zasad obowią-
zujących na danej konferencji, podczas spotkania czy imprezy - jest pierw-
szą powinnością jej uczestnika, a w szczególności dyplomaty.
Protokołu nie powinno stosować się mechanicznie lecz należy zawsze
uwzględniać okoliczności w jakich przychodzi nam działać. Wątpliwości naj-
lepiej rozproszą organizatorzy bądź gospodarze spotkania. Zastosowanie
się do ich rad może znakomicie ułatwić nie tylko kontakty lecz i realizację
zamierzonych celów.

151
INDEKS HASEŁ PODSTAWOWYCH

Agrément: 57, 59-60, 1.06

Alternat: 13, 85-86
Akredytacja: 60, 64-65, 109, 110
Ambasada: 48-50, 117
Ambasador: 10, 45, 47-48, 57-66, 105,107
Bilety wizytowe: 147-148
Chargé d'affaires: 13, 45, 60, 65, 66
Dyplomacja: 7-13, 17-19
Delegacja zagraniczna: 91-93, 98, 100-103
Exequatur: 12, 66
Kluby dyplomatyczne: 143-144
Komitet Integracji Europejskiej: 43-45
Konferencja międzynarodowa: 95-98
Kongres Wiedeński: 12-13
Koniak: 135
Konsul: 12, 45, 49-53, 66
Konsul honorowy: 53, 66
Konwencja Wiedeńska z 1961 r.: 13, 24, 27-35
Korespondencja dyplomatyczna: 67-77
Korespondencja urzędowa (MSZ): 76-77
Korpus dyplomatyczny (CD): 45-47
Listy uwierzytelniające: 9, 60-62, 106-107
Menu: 125-127
Ministerstwo Gospodarki: 41-43
Ministerstwo Spraw Zagranicznych (MSZ):
NATO: 95, 105-109
152
Noty dyplomatyczne: 73-76
Nuncjusz: 11, 13,64,110
Persona non grata: 24, 30, 33
Poczta dyplomatyczna: 31-32, 98
Precedencja: 10, 15, 97, 110, 112
Protokół dyplomatyczny: 5, 7, 13-16, 40, 54, 60, 90, 95, 105, 109, 136
Przyjęcia dyplomatyczne: 88, 113-127
Przywileje i immunitety: 24-35, 109
Radca Handlowy: 53-54
Rozmowy - negocjacje: 19-23, 83-85
Stopnie dyplomatyczne i konsularne: 13, 45-53
Stoły (rozsadzanie gości): 117-122
Toast: 88, 121
Telefon: 148
Ubiór: 106, 116, 140-142
Unia Europejska: 109-112
Umowy (podpisywanie): 85-87
Whisky: 130-135
Wina: 127-130
Wizyty oficjalne: 79-91
Zaproszenia: 115-116

153
BIBLIOGRAFIA
1. Stanisław E. Nahlik - Narodziny nowożytnej dyplomacji,
Wyd. Ossolineum, 1971.
2. Edward Pietkiewicz: Protokół dyplomatyczny, Wyd.Prawnicze, 1990.
3. Edward Pietkiewicz: Etykieta menedżera, Wyd.Twój Styl, 1993.
4. Julian Sutor: Prawo dyplomatyczne i konsularne, Wyd. PWN, 1996.
5. Julian Sutor: Korespondencja dyplomatyczna, Warszawa, 1992.
6. Jacques Gandouin: Guide du protocole et des usages; Editions Stock,
1993.
7. Satow ' s Guide to Diplomatie Practice Longman, London & New York,
1979.

Dokumenty.
1. Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia
1961r, (Dz. U. zał. do nr 17, póz. 232, z 8.09.1965 r.).
2. Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963r.,
(Dz. U. nr 13, póz. 98, z 17.05.1982 r.).
3. Ustawa o funkcjach konsulów PRL z 13 lutego 1984 r. (Dz. U. nr 9,
poz.34,zl7.02.1984r.)

154
 Wzory pism
i not dyplomatycznych
 Wzór listu uroczystego Prezydenta

PREZYDENT
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
do
JEGO EKSCELENCJI PANA LUISA ALBERTO LACALLE HERRERA
PREZYDENTA WSCHODNIEJ REPUBLIKI URUGWAJU

PANIE PREZYDENCIE,

Pragnąc uczcić tak uroczysty dla Wschodniej Republiki Urugwaju akt

objęcia wysokiego urzędu Prezydenta Republiki przez Jego Ekscelencję Pana
"7.:. postanowiłem akredytować przy
Waszej Ekscelencji, w celu reprezentowania mnie na uroczystościach, jakie odbędą
się z tej okazji, Pana Ambasadora Nadzwyczajnego i
Pełnomocnego Polski we Wschodniej Republice Urugwaju jako Przedstawiciela
Rzeczypospolitej Polskiej w Misji Specjalnej.
W nadziei, że ta Misja specjalna przyczyni się do dalszego zacieśnienia
więzów przyjaźni, szczęśliwie istniejących między Polską
a Urugwajem, przesyłam Waszej Ekscelencji wyrazy mojego wysokiego poważa-
nia oraz życzenia pomyślności dla narodu urugwajskiego.

W Warszawie, dnia lutego 1995 roku.

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

156
 Wzór listów uwierzytelniających ambasadora

PREZYDENT
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
do
JEGO EKSCELENCJI PANA MOHAMEDA HOSNI MUBARAKA
PREZYDENTA ARABSKIEJ REPUBLIKI EGIPTU

PANIE PREZYDENCIE,
Pragnąc utrzymać i stale rozwijać stosunki przyjaźni szczęśliwie istniejące
między Polską i Egiptem postanowiłem akredytować
Pana w charakterze Ambasadora
Nadzwyczajnego i Pełnomocnego przy Waszej Ekscelencji.
Zalety osobiste i zasługi Pana
są dla mnie rękojmią, że pełniąc swą wysoką misję nie zaniedba on niczego, by
przyczynić się do umocnienia więzów przyjaźni między naszymi krajami.
W tym przeświadczeniu proszę Waszą Ekscelencję, aby zechciał przyjąć
go życzliwie i okazać całkowitą wiarę i ufność wszelkim oświadczeniom, jakie
będzie miał zaszczyt złożyć Mu
w imieniu Prezydenta i Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, a szczególnie gdy
zapewni Go o moim wysokim poważaniu oraz życzeniach szczęścia osobistego
dla Waszej Ekscelencji i pomyślności dla narodu egipskiego.

W Warszawie, dnia grudnia 1994 roku.

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

157
 Wzór listów odwołujących ambasadora

PREZYDENT
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
do
JEGO KRÓLEWSKIEJ MOŚCI MOSHOESHOE II
KRÓLA LESOTHO

WASZA KRÓLEWSKA MOŚĆ,

Mam zaszczyt powiadomić Waszą Królewską Mość, że uznałem

za konieczne położyć kres misji, jaką Pan
pełnił przy Waszej Królewskie Mości w charakterze Ambasadora
Nadzwyczajnego i Pełnomocnego.

W przeświadczeniu, że Pan
zdołał w czasie pełnienia swej misji przyczynić się do zacieśnienia
stosunków przyjaźni, szczęśliwie istniejących między Polską i Lesotho, pragnę
wyrazić podziękowanie za wszystkie oznaki życzliwości,
okazane mu w toku jego misji i proszę Waszą Królewską Mość o przyjęcie zapew-
nienia o moim wysokim poważaniu oraz życzeń szczęścia
osobistego dla Waszej Królewskiej Mości i pomyślności
dla narodu Lesotho.

W Warszawie, dnia marca 1995 roku.

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

158
 Wzór listów komisyjnych konsula generalnego

PREZYDENT
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WIADOMYM CZYNI, że uznając za słuszne i pożyteczne

w interesie utrzymania i rozwoju stosunków przyjaźni i współpracy handlowej,
szczęśliwie istniejących między Polską i Zjednoczonym Królestwem, mianowanie
i ustanowienie Pana , Ministra Pełnomocnego, Konsu-
lem Generalnym Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie, z jurysdykcją na Zjedno-
czone Królestwo Wielkiej Brytanii
i Północnej Irlandii, oprócz terytorium Szkocji, jak również na wszystkie teryto-
ria, za których stosunki międzynarodowe odpowiedzialny jest Rząd Jej Brytyj-
skiej Królewskiej Mości w Zjednoczonym Królestwie,
z tych względów i w tym celu postanawia niniejszym mianować go i
ustanowić w tym urzędzie i prosi wszystkich tych, których to dotyczy, a w
szczególności Władze Kraju, w którym powołany jest przebywać, aby darzono
go życzliwością i zaufaniem potrzebnym przy wykonywaniu jego czynności oraz
zarządza obywatelom polskim okazywanie mu szacunku i posłuszeństwa,
należnych na mocy obowiązujących praw i przepisów.

Na dowód czego niniejsze Listy zostały podpisane

i opatrzone pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej.

W Warszawie, dnia lipca 1994 roku.

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

159
f Wzór exequatur
\

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

MINISTERSTWO SPRAW ZAGRANICZNYCH wiadomym czyni, że

utrzymawszy Listy Komisyjne wystawione w Manili dnia
15 października 1993 roku, którymi Ministerstwo Spraw Zagranicznych Repu-
bliki Filipin mianowało i ustanowiło Pana jako General-
nego Konsula Honorowego Republiki Filipin na obszar całej Rzeczypospolitej
Polskiej, z siedzibą w Warszawie,
uznało i uznaje Pana
w charakterze Generalnego Konsula Honorowego Republiki Filipin
w Warszawie, z jurysdykcją na wyżej określony okręg konsularny, Jego Listom
Komisyjnym udziela EXEQUATUR, polecając zarazem Władzom Polskim
okazywanie Mu należnych względów i użyczanie wszelkiej pomocy przy pełnie-
niu Jego obowiązków.

W Warszawie, dnia października 1994 roku.

MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH

160
 Wzór pisma dyplomatycznego

Ambasada

Warszawa, 30 marca 19

Ekscelencjo,

W imieniu mojej żony i moim własnym pragnę gorąco podziękować za

pożegnalne śniadanie wydane dla nas przez Pana Ministra
i Panią z okazji zakończenia mojej misji w Polsce.
Miła i serdeczna atmosfera oraz wiele ciepłych i łaskawych słów skierowa-
nych do nas w czasie tego spotkania pozostaną w naszej pamięci jako przyjazny
gest, z którym tak wiele razy mieliśmy okazję się spotykać w czasie naszego
pobytu w Pana pięknym Kraju.
Przy tej okazji pragniemy jeszcze raz podziękować za wspaniały podaru-
nek, który będzie nam zawsze najmilszą pamiątką z Polski.
Proszę przyjąć, Ekscelencjo, wyrazy mego najwyższego poważania.

(podpis)

Jego Ekscelencja
Minister Spraw Zagranicznych RP
Warszawa

161
 Wzór noty okólnej MSZ

NOTA OKÓLNA

Protokół Dyplomatyczny Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypo-

spolitej Polskiej przesyła wyrazy szacunku Panom Szefom Przedstawicielstw
Dyplomatycznych akredytowanych w Polsce i uprzejmie informuje, że wizyty
Szefów Przedstawicielstw Dyplomatycznych
u przedstawicieli centralnej i terenowej administracji państwowej odbywać się
będą według następujących nowych zasad:
1. Za pośrednictwem Protokołu Dyplomatycznego Ministerstwa Spraw
Zagranicznych załatwiane będą:
- wizyty wstępne nowo przybyłych Ambasadorów u Dyrektora Protokołu
Dyplomatycznego i Ministra Spraw Zagranicznych lub Podsekretarza Stanu w
Ministerstwie Spraw Zagranicznych;
- wizyty protokolarne nowo akredytowanych Ambasadorów
u Premiera, Marszałka Sejmu i Senatu, Ministra Spraw Zagranicznych
i Prezydenta Warszawy;
- wizyty merytoryczne u Prezydenta, Premiera i Ministra Spraw Zagra-
nicznych;
2. Wszelkie inne wizyty Przedstawicielstwa Dyplomatyczne proszone są
ustalać bezpośrednio z Gabinetami lub Sekretariatami przedstawicieli zaintere-
sowanych resortów i instytucji.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej korzysta z
okazji, by ponowić Panom Szefom Przedstawicielstw Dyplomatycznych akredy-
towanych w Polsce wyrazy wysokiego poważania.

Warszawa, dnia 19.... roku.

( pieczęć okrągła MSZ)

Panowie Szefowie
Przedstawicielstw Dyplomatycznych,
akredytowanych w Polsce

162
 Wzór noty osobistej

Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej

w :
,dnia 19...r.

Panie Ministrze,

Mam zaszczyt powiadomić Waszą Ekscelencję, że w dniu

udaję się na kilkudniowy pobyt do
W czasie mojej nieobecności funkcję Chargé d'affaires ad interim będzie
pełnił Pan , Radca Ambasady.
Proszę przyjąć, Panie Ministrze, wyrazy mojego najwyższego poważania.

Jego Ekscelencja
Pan
Minister Spraw Zagranicznych
w

163
 Wzór noty osobistej

Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej

w
,dnia 19...r.

Panie Ministrze,

Mam zaszczyt zawiadomić Waszą Ekscelencję, że w dniu wczorajszym

powróciłem z podróży służbowej do Warszawy i objąłem kierownictwo Ambasa-
dy.
Proszę przyjąć, Panie Ministrze, wyrazy mojego najwyższego poważania.

Jego Ekscelencja
Pan
Minister Spraw Zagranicznych
w

164
 Wzór noty werbalnej

Ministerstwo Spraw Zagranicznych

Nr

Nota Werbalna

Ministerstwo Spraw Zagranicznych przesyła wyrazy szacunku Ambasadzie

i ma zaszczyt powiadomić, że w związku z propozycją
Rządu w sprawie rozpoczęcia rokowań na
temat spłaty zaciągniętych przez długów, Rząd
pragnie niniejszym przekazać zgodę na rozpoczęcie wspo-
mnianych rokowań w zaproponowanym przez Rząd
terminie.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych korzysta z okazji, by ponowić Amba-
sadzie wyrazy najwyższego poważania.

Warszawa, dnia 19... roku.

(pieczęć okrągła MSZ)

Ambasada

w Warszawie

165
Wzory kart zaproszeniowych
i przykłady menu
 Prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej
Aleksander Kwaśniewskj z Matynką
proszą

łcma ana W o i c i e c n a KeKarskieao

o przybycie na obiad wydany na cześć

Króla Norwegii
Jego Królewskiej Mości Haralda Vi Królowe j Sonji
w poniedziałek, 14 października 1^6 roku o godzinie 20.00

Pałac Prezydencki Strój: smoking

Krakowskie Przedmieście 48/50 długa suknia

> Merrill Lynch

t-Set"

er

168
 CUTTY SARK TALL SHIPS RACE 1966

(COUNCILLOR AND MRS. J. P LAING)

The. Coniul General o£ Poland and Mi*. Ibonouucz

4986 a£7 .00 fi*-7 .30 fc.

R.S-V.P.
LORD MAYOR'S SECRETARY
UNIFORM OR ôf»sr SUPPORTED av civic CENTRE
OINNERJACKET U-^U NORTHERN ENGINEERING INDUSTRIES PLC NEWCASTLE UPONTYNE

of Qsnclia

fAe, l/UeaAuve of/ the comjtanu

f o
of
i

Kecc ^
i"!""
ISO
at °

Business f"cn(rc Club. PI./cla/iiei iVaniv - ? _a-,

' ' &êt.Wf470, 49508!

169
On the occasion of the birthday of Her Majesty the Queen,
the Ambassador of the Kingdom of the Netherlands
and Mrs. E.C.S.E. Cosses - van Simmeren van der Weerd
request the honour of your company at a reception
on Thursday, 20 April, 1994
from 76.00 to 19.30 hours

Królikarnia Palace Regrets only

ul. Pulawska 113 a tel. 49.23.5I

(PW (ne occaMon ioffne ttSth

yioaevt <3JcAaman

of a 'SfrecefiOon on 10(6, -1995,

ff.00-8.00fm.

170
l Peace Messenger Initiati
dedicated (o [he
United Nations

request? tfieffeasure
oftfie company of
J }\

s^

I the
s an
1 88

prA Better Wor

At }2- w iwan,
arri

i
8
iXaXum) ccftfîér- JcrAlkaïrWorleb

ot-4&74(,34-

171
 Luncheon
given in honour of
the (President of Ireland
yfer'E^cefkncy Madame Mary (Robinson
and
Mr. Nicholas (Robinson
by the
(president of the (RepuSRc of'Poland'
Jus <Exce[[ency Mr. Ąteksander T^vasniews
and
Madame Jolanta Kjvasniewsf(a.

Wednesday 26th March 1997

'The (Berkeley Court HoteC
 MENU
rish Salmon with <Du6Kn (Bay (Prawns,
Marie (Rgse Sauce

(Polish (Barszcz with (Dump tings

traditional (Polish Zrazy ((Beef<Kfl[s)

Selection of Sautéed Spring Vegetables
<Roast (Potatoes

Irish Coffee Meringue with a (Baikys Cream

andJfouse Ice Cream

(PoRsh Vodka Metro-pods

Macon Lugny 1995
Louis Latour
fleurie (Domaine de (Poncereau 1995
Louis Jadot
 Przykłady menu

MENU
M E N U

Pasjans z cielęciny na musie ..„

z tuńczyka
Chłodnik staropolski

Łosoś zapiekany w ziołach :•

Zrazy zawijane z polędwicy Tarta owocowa z truskawkami :

i z bita śmietaną • >

Wódka "Wyborowa" ,-,

"Sutler Hone" 1992 /białe/ : ;'
Wódka Wyborowa "Sutter Hone"!992 /czerwone/ .'-.

Chateau Sénailhac /białe/ "Schlumberger sec" •";

Château Se'nailhac /czerwone/

Carskoje Igristoje

Warszawa, 7 lipca 1994 r.

^Warszawa, 29 października 1993

172
 Konwencja wiedeńska
o stosunkach dyplomatycznych

Państwa będące Stronami niniejszej Konwencji,

Pomne, że od najdawniejszych czasów uznają status przedstawicieli dyplo-
matycznych,
Świadome celów i zasad Karty narodów zjednoczonych suwerennej rów-
ności państw, utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz
rozwoju przyjaznych stosunków między narodami,
Przeświadczone, że międzynarodowa konwencja o stosunkach, przywile-
jach i immunitetach dyplomatycznych przyczyni się do rozwoju przyjaznych
stosunków między państwami bez względu na różnorodność systemów ustro-
jowych i społecznych,
Rozumiejąc, że celem tych przywilejów i immunitetów nie jest zapewnienie
korzyści poszczególnym osobom, lecz zabezpieczenie skutecznego wyko-
nywania funkcji przez misje dyplomatyczne reprezentujące ich państwa,
Potwierdzając, że normy międzynarodowego prawa zwyczajowego zostały
wyraźnie uregulowane postanowieniami niniejszej Konwencji,

Uzgodniły do następuje:

Artykuł l
Dla celów niniejszej Konwencji następujące wyrażenia mają niżej okre-
ślone znaczenie:
a) wyrażenie „szef misji" oznacza osobę powołaną przez państwo wysyła-
jące do działania w tym charakterze;
b) wyrażenie „członkowie misji" oznacza szefa misji oraz członków perso-
nelu misji;

175
c) wyrażenie „członkowie personelu misji" oznacza członków personelu
dyplomatycznego, personelu administracyjnego i technicznego oraz
personelu służby misji;
d) wyrażenie „członkowie personelu dyplomatycznego" oznacza członków
personelu misji posiadających stopień dyplomatyczny;
e) wyrażenie „przedstawiciel dyplomatyczny" oznacza szefa misji lub członka
dyplomatycznej misji;
f) wyrażenie „członkowie personelu administracyjnego i technicznego"
oznacza członków personelu misji zatrudnionych w administracyjnej i
technicznej służbie misji;
g) wyrażenie „członkowie personelu służby" oznacza członków personelu
misji zatrudnionych w służbie domowej misji;
h) wyrażenie „prywatny służący" oznacza osobę zatrudnioną w służbie do-
mowej członka misji, która nie jest pracownikiem państwa wysyłające-
go;
i) wyrażenie „pomieszczenia misji" oznacza budynki lub części budynków
i tereny przyległe do nich, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem,
użytkowane dla celów misji, łącznie z rezydencją szefa misji.

Artykuł 2
Ustanowienie stosunków dyplomatycznych pomiędzy państwami oraz
wysyłanie stałych misji dyplomatycznych następuje za wzajemną zgodą.

Artykuł 3
1. Funkcje misji dyplomatycznych obejmują między innymi:
a) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;
b) ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i
jego obywateli, w granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe;
c) prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego;
d) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panują-
cymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wy-
darzeń oraz zdawanie z tego sprawy rządowi państwa wysyłającego;
e) popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a
państwem przyjmującym oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków go-
spodarczych, kulturalnych i naukowych.
2. Żadne z postanowień niniejszej Konwencji nie może być interpreto-
wane jako uniemożliwiające pełnienie funkcji konsularnych przez misję dy-
plomatyczną.

176
 Artykuł 4
1. Państwo wysyłające powinno się upewnić, że osoba, którą zamierza
akredytować jako szefa misji w państwie przyjmującym otrzymała agrément
tego państwa.
2. Państwo przyjmujące nie jest zobowiązane do podania państwu wy-
syłającemu przyczyn odmowy agrément.

Artykuł 5
1. Państwo wysyłające po dokonaniu należytej notyfikacji zaintereso-
wanym państwom przyjmującym, może stosownie do okoliczności akredy-
tować szefa misji lub wyznaczyć członka personelu dyplomatycznego w wię-
cej niż jednym państwie, chyba że którekolwiek z państw przyjmujących
wyraźnie się temu sprzeciwia.
2. Jeżeli państwo wysyłające akredytuje szefa misji w jednym lub kilku
państwach, może ono ustanowić misję dyplomatyczną, kierowaną przez
chargés d'affaires ad intérim, w każdym z państw, gdzie szef misji nie ma
swojej stałej siedziby.
3. Szef misji lub członek personelu dyplomatycznego misji może repre-
zentować państwo wysyłające wobec każdej organizacji międzynarodowej.

Artykuł 6
Dwa lub więcej państw może akredytować tę samą osobę jako szefa
misji w innym państwie, chyba że państwo przyjmujące sprzeciwia się temu.

Artykuł 7
Z zastrzeżeniem postanowień artykułów 5, 8, 9 i 11, państwo wysyła-
jące może mianować według swego uznania członków personelu misji. W
przypadku attachés wojskowych, morskich i lotniczych państwo przyjmu-
jące może żądać, aby ich nazwiska były mu uprzednio przedłożone celem
wyrażenia na nie zgody.

Artykuł 8
1. Członkowie personelu dyplomatycznego misji będą mieć w zasadzie
obywatelstwo państwa wysyłającego.
2. Członkowie personelu dyplomatycznego misji mogą być mianowani
spośród osób posiadających obywatelstwo państwa przyjmującego jedynie
za zgodą tego państwa, które może ją cofnąć w każdym czasie.

177
 3. Państwo przyjmujące może zastrzec sobie to samo prawo w odnie-
sieniu do obywateli państwa trzeciego, którzy nie są zarazem obywatelami
państwa wysyłającego.

Artykuł 9
1. Państwo przyjmujące może w każdym czasie i bez obowiązku uza-
sadnienia swej decyzji zawiadomić państwo wysyłające, że szef misji bądź
którykolwiek z członków personelu dyplomatycznego misji jest persona non
grata, albo że którykolwiek inny z członków personelu misji jest osobą nie-
pożądaną.
Państwo wysyłające odpowiednio do okoliczności bądź odwoła daną
osobę bądź położy kres jej funkcjom w misji. Dana osoba może być uzna-
na za non grata albo za niepożądaną przed przybyciem na terytorium pań-
stwa przyjmującego.
2. Jeżeli państwo wysyłające omawia lub nie wykonuje w rozsądnym ter-
minie swych obowiązków wynikających z ustępu l niniejszego artykułu, pań-
stwo przyjmujące może odmówić uznania danej osoby za członka misji.

Artykuł 10
1. Ministerstwo Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub inne
ministerstwo uznane za właściwe będą zawiadamiane o:
a) mianowaniu członków misji, ich przybyciu i ostatecznym wyjeździe lub
też o zakończeniu ich funkcji w misji;
b) przybyciu i ostatecznym wyjeździe osoby należącej do rodziny członka
misji oraz zależnie od okoliczności o tym, że jakaś osoba staje się lub
przestaje być członkiem rodziny członka misji;
c) przybyciu i ostatecznym wyjeździe prywatnych służących zatrudnionych
u osób wymienionych wyżej w punkcie a) oraz zależnie od okoliczności
o fakcie opuszczenia przez nie służby u tych osób;
d) zatrudnieniu i zwolnieniu osób zamieszkałych w państwie przyjmującym
bądź jako członków misji bądź jako prywatnych służących uprawnionych
do korzystania z przywilejów i immunitetów.
2. Przybycie i ostateczny wyjazd powinny być w miarę możliwości rów-
nież notyfikowane uprzednio.

Artykuł 11
1. W braku wyraźnego porozumienia co do liczebności misji państwo
przyjmujące może żądać aby liczebność ta była utrzymywana w granicach

178
uznanych przez nie za rozsądne i normalne, uwzględniając okoliczności i
warunki panujące w państwie przyjmującym oraz potrzeby misji.
2. Państwo przyjmujące może również, w tych samych granicach i bez
dyskryminacji, odmówić przyjmowania urzędników określonej kategorii.

Artykuł 12
Państwo wysyłające nie może, bez uprzedniej wyraźnej zgody państwa
przyjmującego, zakładać biur stanowiących część misji w miejscowościach
innych niż te, w których ustanowiona została sama misja.

Artykuł 13
1. Uważa się, że szef misji objął swoje funkcje w państwie przyjmują-
cym gdy złożył swoje listy uwierzytelniające, bądź gdy notyfikował o swoim
przybyciu, a wierna kopia jego listów uwierzytelniających została złożona
w Ministerstwie Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub w innym
ministerstwie uznanym za właściwe, zgodnie z praktyką panującą w pań-
stwie przyjmującym, która powinna być stosowana w jednolity sposób.
2. Kolejność składania listów uwierzytelniających lub ich wiernych kopii
jest ustalana według daty i godziny przybycia szefa misji.

Artykuł 14
1. Szefowie misji dzielą się na trzy klasy, a mianowicie:
a) ambasadorów i nuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw oraz
szefów misji równorzędnego stopnia;
b) posłów, ministrów i internuncjuszów, akredytowanych przy głowach
państw;
c) chargés d'affaires akredytowanych przy ministrach spraw zagranicznych.
2. Poza sprawami pierwszeństwa i etykiety nie będzie się czyniło żad-
nych różnic między szefami misji w zależności od ich klasy.

Artykuł 15
Państwa uzgodnią między sobą klasę, do której powinni należeć człon-
kowie ich misji.

Artykuł 16
1. Szefowie misji korzystają z pierwszeństwa w obrębie swej klasy w
kolejności godzin i dat objęcia swych funkcji zgodnie z artykułem 13.

179
 2. Zmiany w listach uwierzytelniających szefa misji nie powodujące zmia-
ny klasy nie wpływają na jego pierwszeństwo.
3. Niniejszy artykuł nie stoi na przeszkodzie w stosowaniu praktyki, która
jest lub mogłaby być przyjęta przez państwo przyjmujące w odniesieniu do
pierwszeństwa przedstawiciela Stolicy Apostolskiej.

Artykuł 17
Pierwszeństwo członków personelu dyplomatycznego misji będzie no-
tyfikowane przez szefa misji Ministerstwu Spraw Zagranicznych lub inne-
mu ministerstwu uznanemu za właściwe.

Artykuł 18
Przy przyjmowaniu szefów misji powinno się przestrzegać w każdym
państwie jednolitego trybu postępowania w odniesieniu do każdej klasy.

Artykuł 19
1. Jeżeli stanowisko szefa misji nie jest obsadzone lub jeżeli szef misji
nie może pełnić swoich funkcji, chargé d'affaires ad interim będzie działał
przejściowo jako szef misji. Nazwisko charge d'affaires ad interim będzie
podane do wiadomości bądź przez szefa misji bądź, w przypadku gdy nie
może on tego uczynić, przez Ministra Spraw Zagranicznych państwa wy-
syłającego, Ministerstwu Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub
innemu ministerstwu uznanemu za właściwe.
2. W przypadku gdy żaden członek personelu dyplomatycznego nie jest
obecny w państwie przyjmującym, wówczas dla załatwienia bieżących spraw
administracyjnych misji może być wyznaczony przez państwo wysyłające
członek personelu administracyjnego i technicznego - za zgodą państwa
przyjmującego.

Artykuł 20
Misja i jej szef mają prawo do używania flagi i godła państwa wysyłają-
cego na pomieszczeniach misji łącznie z rezydencją szefa misji i na jego
środkach transportu.

Artykuł 21
1. Państwo przyjmujące powinno zgodnie ze swym ustawodawstwem
ułatwić na swym terytorium nabycie przez państwo wysyłające pomiesz-

180
czeń koniecznych dla jego misji bądź pomóc mu w uzyskaniu takich po-
mieszczeń w inny sposób.
2. Powinno ono również pomóc misjom w razie potrzeby w uzyskaniu
odpowiednich mieszkań dla ich członków.

Artykuł 22
1. Pomieszczenia misji są nietykalne. Funkcjonariusze państwa przyj-
mującego nie mogą do nich wkraczać, chyba że uzyskają na to zgodę
szefa misji.
2. Państwo przyjmujące ma szczególny obowiązek przedsięwzięcia wszel-
kich stosownych kroków dla ochrony pomieszczeń misji przed jakimkol-
wiek wtargnięciem lub szkodą oraz zapobieżenia jakiemukolwiek zakłóce-
niu spokoju misji lub uchybieniu jej godności.
3. Pomieszczenia misji, ich urządzenia i inne przedmioty, które się w
nich znajdują oraz środki transportu misji nie podlegają rewizji, rekwizycji,
zajęciu lub egzekucji.

Artykuł 23
1. Państwo wysyłające oraz szef misji są zwolnieni od wszelkich opłat i
podatków państwowych, regionalnych lub komunalnych dotyczących po-
mieszczeń misji, zarówno własnych jak i wynajętych, z wyjątkiem opłat i
podatków należnych za konkretnie wyświadczone usługi.
2. Zwolnienie od podatków przewidziane w niniejszym artykule nie sto-
suje się do tych opłat i podatków, które na podstawie ustawodawstwa pań-
stwa przyjmującego ciążą na osobach zawierających umowy z państwem
wysyłającym lub z szefem misji.

Artykuł 24
Archiwa i dokumenty misji są nietykalne w każdym czasie niezależnie
od miejsca, w jakim się znajdują.

Artykuł 25
Państwo przyjmujące udzieli wszelkich ułatwień w pełnieniu przez misję
jej funkcji.

Artykuł 26
Z zastrzeżeniem swoich ustaw i innych przepisów dotyczących sfer, do
których wstęp jest zakazany lub ograniczony ze względu na bezpieczeń-

181
stwo państwa, państwo przyjmujące zapewni wszystkim członkom misji
swobodę poruszania się i podróżowania na swoim terytorium.

Artykuł 27
1. Państwo przyjmujące dopuszcza i ochrania swobodne porozumiewa-
nie się misji dla wszelkich celów urzędowych. W porozumiewaniu się z rzą-
dem oraz innymi misjami i konsulatami państwa wysyłającego, bez wzglę-
du na miejsce ich siedziby, misja może używać wszelkich odpowiednich
środków, łącznie z kurierami dyplomatycznymi oraz korespondencją ko-
dem lub szyfrem. Misja może jednak zainstalować i używać nadajnika ra-
diowego tylko za zgodą państwa przyjmującego.
2. Korespondencja urzędowa misji jest nietykalna. Wyrażenie korespon-
dencja urzędowa oznacza wszelką korespondencję odnoszącą się do misji i
jej funkcji.
3. Poczta dyplomatyczna nie powinna być otwierana ani zatrzymywana.
4. Przesyłki stanowiące pocztę dyplomatyczną powinny posiadać wi-
doczne znaki zewnętrzne określające ich charakter i mogą zawierać jedy-
nie dokumenty dyplomatyczne lub przedmioty przeznaczone do użytku urzę-
dowego.
5. Kurier dyplomatyczny, który powinien być zaopatrzony w urzędowy
dokument określający jego charakter i liczbę przesyłek stanowiących pocz-
tę dyplomatyczną, będzie chroniony przez państwo przyjmujące w czasie
pełnienia swych funkcji. Korzysta on z nietykalności osobistej oraz nie pod-
lega aresztowaniu lub zatrzymaniu w żadnej formie.
6. Państwo wysyłające lub misja mogą wyznaczać kurierów dyploma-
tycznych ad hoc. W takich wypadkach postanowienia ustępu 5 niniejszego
artykułu będą miały również zastosowanie, z tym jednak, że wymienione
tam immunitety przestaną być stosowane z chwilą, gdy kurier taki doręczy
odbiorcy powierzoną sobie pocztę dyplomatyczną.
7. Poczta dyplomatyczna może być powierzona kapitanowi powietrz-
nego statku, który ma lądować w dozwolonym porcie wejściowym. Powi-
nien on być zaopatrzony w urzędowy dokument określający liczbę przesy-
łek stanowiących pocztę, lecz nie będzie on jednak uważany za kuriera dy-
plomatycznego. Misja może wysłać jednego ze swych członków w celu bez-
pośredniego swobodnego odbioru poczty dyplomatycznej od kapitana statku
powietrznego.

182
 Artykuł 28
Opłaty i należności pobierane przez misję za dokonanie czynności urzę-
dowych są zwolnione od wszelkich podatków i opłat.

Artykuł 29
Osoba przedstawiciela dyplomatycznego jest nietykalna. Nie podlega ona
aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie. Państwo przyjmujące bę-
dzie traktować go z należytym szacunkiem i przedsięweźmie wszelkie od-
powiednie kroki, aby zapobiec wszelkiemu zamachowi na jego osobę, wol-
ność lub godność.

Artykuł 30
1. Rezydencja prywatna przedstawiciela dyplomatycznego korzysta z
takiej samej nietykalności i ochrony jak pomieszczenia misji.
2. Z nietykalności korzystają również dokumenty i korespondencja oraz
z zastrzeżeniem postanowień ustępu 3 artykułu 31, jego mienie.

Artykuł 31
1. Przedstawiciel dyplomatyczny korzysta z immunitetu od jurysdykcji
karnej państwa przyjmującego. Korzysta on również z immunitetu od ju-
rysdykcji cywilnej i administracyjnej tegoż państwa, z wyjątkiem:
a) powództw z zakresu prawa rzeczowego dotyczących prywatnego mie-
nia nieruchomego położonego na terytorium państwa wysyłającego dla
celów misji;
b) powództw dotyczących spadkobrania, w których przedstawiciel dyplo-
matyczny występuje jako wykonawca testamentu, administrator, spad-
kobierca lub zapisobiorca w charakterze osoby prywatnej, a nie w imie-
niu państwa wysyłającego;
c) powództw dotyczących wszelkiego rodzaju zawodowej lub handlowej
działalności wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego w
państwie przyjmującym poza jego funkcjami urzędowymi.
2. Przedstawiciel dyplomatyczny nie jest obowiązany do składania ze-
znań w charakterze świadka.
3. W stosunku do przedstawiciela dyplomatycznego nie mogą być przed-
sięwzięte żadne środki egzekucyjne, z wyjątkiem przypadków przewidzia-
nych w punktach a), b) i c) ustępu l niniejszego artykułu, z zastrzeżeniem

183
jednak, że odnośne środki muszą być przedsięwzięte bez naruszania niety-
kalności jego osoby lub rezydencji.
4. Immunitet przedstawiciela dyplomatycznego od jurysdykcji państwa
przyjmującego nie uchyla w stosunku do niego jurysdykcji państwa wysyła-
jącego.

Artykuł 32
1. Państwo wysyłające może zrzec się immunitetu jurysdykcyjnego swo-
ich przedstawicieli dyplomatycznych oraz osób korzystających z immunite-
tu na podstawie artykułu 37.
2. Zrzeczenie się powinno być zawsze wyraźne.
3. Jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny lub osoba korzystająca z immu-
nitetu jurysdykcyjnego na podstawie artykułu 37 wszczyna postępowanie,
nie będzie już dopuszczalne powoływanie się na immunitet jurysdykcyjny
w stosunku do powództw wzajemnych bezpośrednio związanych z powódz-
twem głównym.
4. Zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego w postępowaniu cywil-
nym lub administracyjnym nie jest uważane za domniemane zrzeczenie się
immunitetu w stosunku do wykonania wyroku, co wymaga oddzielnego zrze-
czenia się.

Artykuł 33
1. Z zastrzeżeniem postanowień ustępu 3 niniejszego artykułu przed-
stawiciel dyplomatyczny nie podlega w zakresie usług świadczonych na rzecz
państwa wysyłającego przepisom o ubezpieczeniach społecznych, które
mogą obowiązywać w państwie przyjmującym.
2. Zwolnienie przewidziane w ustępie l niniejszego artykułu obejmują
również osoby pozostające wyłącznie w służbie prywatnej przedstawiciela
dyplomatycznego, pod warunkiem:
a) że nie są one obywatelami państwa przyjmującego ani nie posiadają
tam stałego miejsca zamieszkania;
b) że objęte są przepisami o ubezpieczeniu społecznym, które mogą
obowiązywać w państwie wysyłającym lub w państwie trzecim.
3. Przedstawiciel dyplomatyczny zatrudniający osoby, w stosunku do
których nie mają zastosowania zwolnienia przewidziane w ustępie 2 niniej-
szego artykułu, powinien przestrzegać obowiązków, jakie nakładają na pra-
codawców przepisy państwa przyjmującego o ubezpieczeniach społecznych.

184
 4. Zwolnienia przewidziane w ustępach l i 2 niniejszego artykułu nie
wykluczają dobrowolnego uczestnictwa w systemie ubezpieczeń społecznych
państwa przyjmującego, jeżeli uczestnictwo takie dozwolone jest przez to
państwo.
5. Postanowienia niniejszego artykułu nie naruszają zawartych poprzed-
nio dwustronnych lub wielostronnych umów w sprawach ubezpieczeń spo-
łecznych i nie stoją na przeszkodzie zawieraniu takich umów w przyszłości.

Artykuł 34
Przedstawiciel dyplomatyczny jest zwolniony od wszelkich opłat i po-
datków, osobistych i rzeczowych, zarówno państwowych, regionalnych jak
komunalnych, z wyjątkiem:
a) podatków pośrednich tego rodzaju, które zazwyczaj wliczane są w cenę
towarów lub usług;
b) opłat i podatków dotyczących prywatnego mienia nieruchomego poło-
żonego na terytorium państwa przyjmującego, chyba że posiada on je
w imieniu państwa wysyłającego dla celów misji;
c) należności spadkowych pobieranych przez państwo przyjmujące, z za-
strzeżeniem postanowień ustępu 4 artykułu 39;
d) opłat i podatków dotyczących prywatnego dochodu mającego swe źró-
dło w państwie przyjmującym oraz podatków dotyczących kapitału za-
inwestowanego w przedsiębiorstwach handlowych znajdujących się w
państwie przyjmującym;
e) opłat i podatków należnych z tytułu wyświadczonych usług;
f) należności rejestracyjnych, sądowych, hipotecznych oraz stemplowych
dotyczących mienia nieruchomego, z zastrzeżeniem postanowień arty-
kułu 23.

Artykuł 35
Państwo przyjmujące powinno zwolnić przedstawicieli dyplomatycznych
z wszelkich świadczeń, z wszelkiego rodzaju służby publicznej oraz z obcią-
żeń wojskowych, takich jak rekwizycje daniny wojskowej i zakwaterowanie.

Artykuł 36
1. Państwo przyjmujące, zgodnie z ustawami i innymi przepisami, jakie
może wydać, zezwoli na wywóz oraz udzieli zwolnienia z wszelkich opłat
celnych, podatków i innych pokrewnych należności, z wyjątkiem opłat za
składowanie, przewóz i podobne usługi w odniesieniu do:

185
a) przedmiotów przeznaczonych do użytku urzędowego misji;
b) przedmiotów przeznaczonych do osobistego użytku przedstawiciela dy-
plomatycznego lub członków jego rodziny pozostających z nim we
wspólnocie domowej łącznie z przedmiotami związanymi z jego urzą-
dzeniem się.
2. Osobisty bagaż przedstawiciela dyplomatycznego jest zwolniony od
rewizji, chyba że istnieją poważne podstawy do przypuszczenia, że zawiera
on bądź przedmioty nie podlegające zwolnieniom określonym w ustępie l
niniejszego artykułu, bądź przedmioty których wwóz lub wywóz jest zabro-
niony przez ustawodawstwo państwa przyjmującego lub podlega przepi-
som tegoż państwa dotyczącym kwarantanny. W takich wypadkach rewi-
zja powinna być przeprowadzona w obecności przedstawiciela dyploma-
tycznego lub osoby przez niego upoważnionej.

Artykuł 37
1. Członkowie rodziny przedstawiciela dyplomatycznego pozostający z nim
we wspólnocie domowej, o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego,
korzystają z przywilejów i immunitetów wymienionych w artykułach 29-36.
2. Członkowie personelu administracyjnego i technicznego misji, łącz-
nie z członkami ich rodzin pozostającymi z nimi we wspólnocie domowej,
o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego lub nie mają tam stałego
miejsca zamieszkania, korzystają z przywilejów ł immunitetów wymienio-
nych w artykułach 29-35, z tym jednak, że immunitet od jurysdykcji cywil-
nej i administracyjnej państwa przyjmującego, wymieniony w ustępie l ar-
tykułu 31, nie stosuje się do czynności dokonanych poza pełnieniem ich
obowiązków służbowych. Korzystają oni również z przywilejów i immunite-
tów wymienionych w ustępie l artykuł 36 w odniesieniu do przedmiotów
wwiezionych w okresie pierwszego urządzania się.
3. Członkowie personelu służby misji którzy nie są obywatelami pań-
stwa przyjmującego lub nie mają tam stałego miejsca zamieszkania korzy-
stają z immunitetu w odniesieniu do aktów dokonanych w toku pełnienia
ich funkcji oraz ze zwolnienia od opłat i podatków od wynagrodzeń, jakie
otrzymują z tytułu zatrudnienia, jak również ze zwolnienia przewidzianego
w artykule 33.
4. Prywatni służący członków misji, o ile nie są obywatelami państwa
przyjmującego lub nie mają tam stałego miejsca zamieszkania, są zwol-
nieni z opłat i podatków od wynagrodzeń, jakie otrzymują z tytułu zatrud-

186
nienia. Pod wszelkimi innymi względami mogą oni korzystać z przywile-
jów i immunitetów jedynie w zakresie przyznanym przez państwo przyj-
mujące. Państwo przyjmujące powinno jednak wykonywać jurysdykcję nad
tymi osobami w taki sposób, aby zbytnio nie zakłócać wypełniania funk-
cji przez misję.

Artykuł 38
1. Poza wypadkami kiedy dodatkowe przywileje i immunitety zostały
przyznane przez państwo przyjmujące, przedstawiciel dyplomatyczny bę-
dący obywatelem tego państwa lub mający tam stałe miejsce zamieszka-
nia korzysta jedynie z immunitetu jurysdykcyjnego i z nietykalności w od-
niesieniu do aktów urzędowych dokonywanych w toku pełnienia swych
funkcji.
2. Inni członkowie personelu misji oraz prywatni służący będący oby-
watelami państwa przyjmującego lub mający w nim stałe miejsce zamiesz-
kania korzystają z przywilejów i immunitetów jedynie w zakresie przyzna-
nym przez państwo przyjmujące. Państwo przyjmujące powinno jednak
wykonywać jurysdykcję nad tymi osobami w taki sposób, aby zbytnio nie
zakłócać wypełniania funkcji przez misję.

Artykuł 39
1. Każda osoba uprawniona do przywilejów i immunitetów korzysta z
nich od momentu wjazdu na terytorium państwa przyjmującego w celu ob-
jęcia swojego stanowiska lub, jeżeli już się znajduje na tym terytorium, od
chwili notyfikacji tej nominacji Ministerstwu Spraw Zagranicznych lub in-
nemu ministerstwu uznanemu za właściwe.
2. Gdy funkcje osoby korzystającej z przywilejów i immunitetów dyplo-
matycznych dobiegły końca, przywileje i immunitety te wygasają w nor-
malnym trybie z chwilą opuszczenia przez nią kraju lub z upływem rozsąd-
nego terminu w którym mogłaby ona to zrobić, z tym że do tego czasu
trwać będą nawet w razie konfliktu zbrojnego. Immunitet trwa jednak na-
dal w odniesieniu do aktów dokonywanych przez taką osobę w toku peł-
nienia jej funkcji jako członka misji.
3. W razie śmierci członka misji, członkowie jego rodziny korzystają na-
dal z przywilejów i immunitetów, do których są uprawnieni, aż do upływu
rozsądnego terminu pozwalającego im na opuszczenie państwa przyjmują-
cego.

187
 4. W razie śmierci członka misji nie będącego obywatelem państwa przyj-
mującego ani nie mającego tam stałego miejsca zamieszkania lub członka
rodziny pozostającego z nim we wspólnocie domowej, państwo przyjmują-
ce zezwoli na wywóz ruchomego mienia osoby zmarłej, z wyjątkiem mie-
nia nabytego w kraju, którego wywóz był zabroniony w chwili śmierci tej
osoby. Należności spadkowe nie będą pobierane w odniesieniu do mienia
ruchomego, które znalazło się w państwie przyjmującym jedynie w skutek
przebywania w tym państwie osoby zmarłej w charakterze członka misji
lub członka rodziny członka misji.

Artykuł 40
1. Jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny przejeżdża przez terytorium lub
znajduje się na terytorium państwa trzeciego będąc w podróży celem obję-
cia swego stanowiska lub powrotu na nie albo też wracając do swojego
własnego kraju, państwo trzecie, które udzieliło mu wizy w wypadku gdy
wiza taka była wymagana, przyzna mu nietykalność oraz wszystkie inne
immunitety, niezbędne dla zapewnienia mu przejazdu i powrotu. To samo
stosuje się również do wszystkich członków jego rodziny korzystających z
przywilejów i immunitetów, którzy bądź towarzyszą przedstawicielowi dy-
plomatycznego, bądź podróżują oddzielnie w celu połączenia się z nim lub
powrotu do swego kraju.
2. W okolicznościach podobnych do określonych w ustępie l niniejsze-
go artykułu państwa trzecie nie powinny utrudniać przejazdu przez ich te-
rytorium członkom personelu administracyjnego i technicznego lub perso-
nelu służby misji oraz członkom ich rodzin.
3. Państwa trzecie przyznają korespondencji urzędowej i innym formom
urzędowego porozumiewania się, łącznie z przesyłkami zredagowanymi ko-
dem i szyfrem znajdującymi się w tranzycie na ich terytorium, tę samą swo-
bodę i ochronę, jaka jest przyznawana przez państwo przyjmujące. Przy-
znają one kurierom dyplomatycznym, którym udzielono wizy w wypadku
gdy taka wiza była wymagana, a także poczcie dyplomatycznej w tranzycie
taką samą nietykalność i ochronę, jaką obowiązane jest przyznawać pań-
stwo przyjmujące.
4. Obowiązki państw trzecich przewidziane w ustępach l, 2 i 3 niniej-
szego artykułu stosują się również do osób wymienionych odpowiednio w
tych ustępach, jak również do korespondencji urzędowej i poczty dyplo-
matycznej, które znalazły się na terytorium państwa trzeciego na skutek
działania siły wyższej.

188
 Artykuł 41
1. Bez uszczerbku dla ich immunitetów i przywilejów obowiązkiem
wszystkich osób korzystających z tych przywilejów i immunitetów jest sza-
nowanie ustaw i innych przepisów państwa przyjmującego. Mają one rów-
nież obowiązek nie mieszać się do spraw wewnętrznych tego państwa.
2. Wszystkie sprawy urzędowe powierzone misji przez państwo wysyła-
jące do załatwienia z państwem przyjmującym będą przez nią załatwiane z
Ministerstwem Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub za jego
pośrednictwem bądź innym ministerstwem uznanym za właściwe.
3. Pomieszczeń misji nie wolno użytkować w jakikolwiek sposób nie-
zgodny z funkcjami misji określonymi bądź w niniejszej Konwencji, bądź w
innych normach powszechnego prawa międzynarodowego lub w specjal-
nych umowach obowiązujących między państwem wysyłającym a państwem
przyjmującym.

Artykuł 42
Przedstawiciel dyplomatyczny nie będzie wykonywał w państwie przyj-
mującym żadnej działalności zawodowej lub handlowej mającej na celu zysk
osobisty.

Artykuł 43
Funkcje przedstawiciela dyplomatycznego kończą się między innymi:
a) gdy państwo wysyłające notyfikuje państwu przyjmującemu, że funkcje
przedstawiciela dyplomatycznego dobiegły końca;
b) gdy państwo przyjmujące notyfikuje państwu wysyłającemu, że zgodnie
z ustępem 2 artykułu 9 odmawia ono uznawania przedstawiciela dyplo-
matycznego jako członka misji.

Artykuł 44
Państwo przyjmujące powinno nawet w wypadku konfliktu zbrojnego,
przyznać ułatwienia w celu umożliwienia wyjazdu ze swego terytorium w
możliwie najkrótszym terminie osobom korzystającym z przywilejów i im-
munitetów, oprócz tych, które są obywatelami państwa przyjmującego, jak
również członkom rodzin takich osób niezależnie od ich obywatelstwa. Po-
winno ono w szczególności w razie potrzeby oddać od ich dyspozycji ko-
nieczne środki transportu dla nich samych i dla ich mienia.

189
 Artykuł 45
Jeżeli stosunki dyplomatyczne między dwoma państwami zostały zerwane
lub też jeżeli misja została na stałe lub czasowo odwołana:
a) państwo przyjmujące obowiązane jest, nawet w wypadku konfliktu zbroj-
nego, szanować i ochraniać pomieszczenia misji wraz z jej mieniem i
archiwami;
b) państwo wysyłające może powierzyć pieczę nad pomieszczeniami misji
wraz z jej mieniem i archiwami państwu trzeciemu, które jest do przyję-
cia dla państwa przyjmującego;
c) państwo wysyłające może powierzyć ochronę swych interesów oraz in-
teresów swych obywateli państwu trzeciemu, które jest do przyjęcia dla
państwa trzeciego.

Artykuł 46
Państwo wysyłające może, za uprzednią zgodą państwa przyjmującego
i na prośbę państwa trzeciego nie reprezentowanego w państwie przyjmu-
jącym, podjąć się czasowej ochrony interesów tego państwa trzeciego i
jego obywateli.

Artykuł 47
1. Przy stosowaniu postanowień niniejszej Konwencji państwo przyj-
mujące nie będzie stosować dyskryminacji wobec poszczególnych państw.
2. Nie będzie jednak uważane za posunięcie dyskryminacyjne:
a) restrykcyjne stosowanie przez państwo przyjmujące jakiegokolwiek z
postanowień niniejszej Konwencji z powodu restrykcyjnego stosowa-
nia tegoż postanowienia do jego misji w państwie wysyłającym;
b) wzajemne traktowanie się przez państwa, na podstawie zwyczaju lub
umowy, bardziej korzystne niż to, jakie jest wymagane przez postano-
wienia niniejszej Konwencji.

Artykuł 48
Dla wszystkich państw będących członkami Organizacji Narodów Zjed-
noczonych lub też będących stronami Statutu Międzynarodowego Trybu-
nału Sprawiedliwości, jak również dla każdego państwa, które zostało za-
proszone przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych,
aby stało się stroną Konwencji, niniejsza Konwencja będzie otwarta do pod-
pisu w następujący sposób: do dnia 31 października 1961 roku w Federal-

190
nym Ministerstwie Spraw Zagranicznych Austrii, a następnie do dnia 31
marca 1962 roku w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych w No-
wym Jorku.

Artykuł 49
Niniejsza Konwencja podlega ratyfikacji. Dokumenty ratyfikacyjne będą
składane Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 50
Niniejsza Konwencja pozostanie otwarta do przystąpienia dla każdego
państwa należącego do którejkolwiek z czterech kategorii wymienionych
w artykule 48. Dokumenty przystąpienia będą składane Sekretarzowi Ge-
neralnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 51
1. Niniejsza Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia od daty zło-
żenia Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych
dwudziestego drugiego dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu przystą-
pienia.
2. Dla każdego z państw, które ratyfikuje Konwencję lub do niej przy-
stąpi po złożeniu dwudziestego drugiego dokumentu ratyfikacyjnego lub
dokumentu przystąpienia, Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia
po złożeniu przez to państwo dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu
przystąpienia.

Artykuł 52
Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych będzie zawia-
damiał wszystkie państwa należące do którejkolwiek z czterech kategorii
wymienionych w artykule 48:
a) o składaniu podpisów pod niniejszą Konwencją oraz o składaniu doku-
mentów ratyfikacyjnych lub dokumentów przystąpienia zgodnie z arty-
kułami 48, 49 i 50;
b) o dniu, w którym Konwencja wejdzie w życie zgodnie z artykułem 51.

Artykuł 53
Oryginał niniejszej Konwencji, której tekst angielski, chiński, francuski,
hiszpański i rosyjski są jednakowo autentyczne, będzie złożony u Sekreta-

191
rza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, która prześle
uwierzytelnione jego podpisy wszystkim państwom należącym do której-
kolwiek z czterech kategorii wymienionych w artykule 48. Na dowód cze-
go podpisani niżej Pełnomocnicy należycie upoważnieni przez ich odno-
śne rządy podpisali niniejszą Konwencję.
Sporządzono w Wiedniu dnia osiemnastego kwietnia tysiąc dziewięćset
sześćdziesiątego pierwszego roku.

192
jednak, że odnośne środki muszą być przedsięwzięte bez naruszania niety-
kalności jego osoby lub rezydencji.
4. Immunitet przedstawiciela dyplomatycznego od jurysdykcji państwa
przyjmującego nie uchyla w stosunku do niego jurysdykcji państwa wysyła-
jącego.

Artykuł 32
1. Państwo wysyłające może zrzec się immunitetu jurysdykcyjnego swo-
ich przedstawicieli dyplomatycznych oraz osób korzystających z immunite-
tu na podstawie artykułu 37.
2. Zrzeczenie się powinno być zawsze wyraźne.
3. Jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny lub osoba korzystająca z immu-
nitetu jurysdykcyjnego na podstawie artykułu 37 wszczyna postępowanie,
nie będzie już dopuszczalne powoływanie się na immunitet jurysdykcyjny
w stosunku do powództw wzajemnych bezpośrednio związanych z powódz-
twem głównym.
4. Zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego w postępowaniu cywil-
nym lub administracyjnym nie jest uważane za domniemane zrzeczenie się
immunitetu w stosunku do wykonania wyroku, co wymaga oddzielnego zrze-
czenia się.

Artykuł 33
1. Z zastrzeżeniem postanowień ustępu 3 niniejszego artykułu przed-
stawiciel dyplomatyczny nie podlega w zakresie usług świadczonych na rzecz
państwa wysyłającego przepisom o ubezpieczeniach społecznych, które
mogą obowiązywać w państwie przyjmującym.
2. Zwolnienie przewidziane w ustępie l niniejszego artykułu obejmują
również osoby pozostające wyłącznie w służbie prywatnej przedstawiciela
dyplomatycznego, pod warunkiem:
a) że nie są one obywatelami państwa przyjmującego ani nie posiadają
tam stałego miejsca zamieszkania;
b) że objęte są przepisami o ubezpieczeniu społecznym, które mogą
obowiązywać w państwie wysyłającym lub w państwie trzecim.
3. Przedstawiciel dyplomatyczny zatrudniający osoby, w stosunku do
których nie mają zastosowania zwolnienia przewidziane w ustępie 2 niniej-
szego artykułu, powinien przestrzegać obowiązków, jakie nakładają na pra-
codawców przepisy państwa przyjmującego o ubezpieczeniach społecznych.

184
 4. Zwolnienia przewidziane w ustępach l i 2 niniejszego artykułu nie
wykluczają dobrowolnego uczestnictwa w systemie ubezpieczeń społecznych
państwa przyjmującego, jeżeli uczestnictwo takie dozwolone jest przez to
państwo.
5. Postanowienia niniejszego artykułu nie naruszają zawartych poprzed-
nio dwustronnych lub wielostronnych umów w sprawach ubezpieczeń spo-
łecznych i nie stoją na przeszkodzie zawieraniu takich umów w przyszłości.

Artykuł 34
Przedstawiciel dyplomatyczny jest zwolniony od wszelkich opłat i po-
datków, osobistych i rzeczowych, zarówno państwowych, regionalnych jak
komunalnych, z wyjątkiem:
a) podatków pośrednich tego rodzaju, które zazwyczaj wliczane są w cenę
towarów lub usług;
b) opłat i podatków dotyczących prywatnego mienia nieruchomego poło-
żonego na terytorium państwa przyjmującego, chyba że posiada on je
w imieniu państwa wysyłającego dla celów misji;
c) należności spadkowych pobieranych przez państwo przyjmujące, z za-
strzeżeniem postanowień ustępu 4 artykułu 39;
d) opłat i podatków dotyczących prywatnego dochodu mającego swe źró-
dło w państwie przyjmującym oraz podatków dotyczących kapitału za-
inwestowanego w przedsiębiorstwach handlowych znajdujących się w
państwie przyjmującym;
e) opłat i podatków należnych z tytułu wyświadczonych usług;
f) należności rejestracyjnych, sądowych, hipotecznych oraz stemplowych
dotyczących mienia nieruchomego, z zastrzeżeniem postanowień arty-
kułu 23.

Artykuł 35
Państwo przyjmujące powinno zwolnić przedstawicieli dyplomatycznych
z wszelkich świadczeń, z wszelkiego rodzaju służby publicznej oraz z obcią-
żeń wojskowych, takich jak rekwizycje daniny wojskowej i zakwaterowanie.

Artykuł 36
1. Państwo przyjmujące, zgodnie z ustawami i innymi przepisami, jakie
może wydać, zezwoli na wywóz oraz udzieli zwolnienia z wszelkich opłat
celnych, podatków i innych pokrewnych należności, z wyjątkiem opłat za
składowanie, przewóz i podobne usługi w odniesieniu do:

185
a) przedmiotów przeznaczonych do użytku urzędowego misji;
b) przedmiotów przeznaczonych do osobistego użytku przedstawiciela dy-
plomatycznego lub członków jego rodziny pozostających z nim we
wspólnocie domowej łącznie z przedmiotami związanymi z jego urzą-
dzeniem się.
2. Osobisty bagaż przedstawiciela dyplomatycznego jest zwolniony od
rewizji, chyba że istnieją poważne podstawy do przypuszczenia, że zawiera
on bądź przedmioty nie podlegające zwolnieniom określonym w ustępie l
niniejszego artykułu, bądź przedmioty których wwóz lub wywóz jest zabro-
niony przez ustawodawstwo państwa przyjmującego lub podlega przepi-
som tegoż państwa dotyczącym kwarantanny. W takich wypadkach rewi-
zja powinna być przeprowadzona w obecności przedstawiciela dyploma-
tycznego lub osoby przez niego upoważnionej.

Artykuł 37
1. Członkowie rodziny przedstawiciela dyplomatycznego pozostający z nim
we wspólnocie domowej, o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego,
korzystają z przywilejów i immunitetów wymienionych w artykułach 29-36.
2. Członkowie personelu administracyjnego i technicznego misji, łącz-
nie z członkami ich rodzin pozostającymi z nimi we wspólnocie domowej,
o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego lub nie mają tam stałego
miejsca zamieszkania, korzystają z przywilejów ł immunitetów wymienio-
nych w artykułach 29-35, z tym jednak, że immunitet od jurysdykcji cywil-
nej i administracyjnej państwa przyjmującego, wymieniony w ustępie l ar-
tykułu 31, nie stosuje się do czynności dokonanych poza pełnieniem ich
obowiązków służbowych. Korzystają oni również z przywilejów i immunite-
tów wymienionych w ustępie l artykuł 36 w odniesieniu do przedmiotów
wwiezionych w okresie pierwszego urządzania się.
3. Członkowie personelu służby misji którzy nie są obywatelami pań-
stwa przyjmującego lub nie mają tam stałego miejsca zamieszkania korzy-
stają z immunitetu w odniesieniu do aktów dokonanych w toku pełnienia
ich funkcji oraz ze zwolnienia od opłat i podatków od wynagrodzeń, jakie
otrzymują z tytułu zatrudnienia, jak również ze zwolnienia przewidzianego
w artykule 33.
4. Prywatni służący członków misji, o ile nie są obywatelami państwa
przyjmującego lub nie mają tam stałego miejsca zamieszkania, są zwol-
nieni z opłat i podatków od wynagrodzeń, jakie otrzymują z tytułu zatrud-

186
nienia. Pod wszelkimi innymi względami mogą oni korzystać z przywile-
jów i immunitetów jedynie w zakresie przyznanym przez państwo przyj-
mujące. Państwo przyjmujące powinno jednak wykonywać jurysdykcję nad
tymi osobami w taki sposób, aby zbytnio nie zakłócać wypełniania funk-
cji przez misję.

Artykuł 38
1. Poza wypadkami kiedy dodatkowe przywileje i immunitety zostały
przyznane przez państwo przyjmujące, przedstawiciel dyplomatyczny bę-
dący obywatelem tego państwa lub mający tam stałe miejsce zamieszka-
nia korzysta jedynie z immunitetu jurysdykcyjnego i z nietykalności w od-
niesieniu do aktów urzędowych dokonywanych w toku pełnienia swych
funkcji.
2. Inni członkowie personelu misji oraz prywatni służący będący oby-
watelami państwa przyjmującego lub mający w nim stałe miejsce zamiesz-
kania korzystają z przywilejów i immunitetów jedynie w zakresie przyzna-
nym przez państwo przyjmujące. Państwo przyjmujące powinno jednak
wykonywać jurysdykcję nad tymi osobami w taki sposób, aby zbytnio nie
zakłócać wypełniania funkcji przez misję.

Artykuł 39
1. Każda osoba uprawniona do przywilejów i immunitetów korzysta z
nich od momentu wjazdu na terytorium państwa przyjmującego w celu ob-
jęcia swojego stanowiska lub, jeżeli już się znajduje na tym terytorium, od
chwili notyfikacji tej nominacji Ministerstwu Spraw Zagranicznych lub in-
nemu ministerstwu uznanemu za właściwe.
2. Gdy funkcje osoby korzystającej z przywilejów i immunitetów dyplo-
matycznych dobiegły końca, przywileje i immunitety te wygasają w nor-
malnym trybie z chwilą opuszczenia przez nią kraju lub z upływem rozsąd-
nego terminu w którym mogłaby ona to zrobić, z tym że do tego czasu
trwać będą nawet w razie konfliktu zbrojnego. Immunitet trwa jednak na-
dal w odniesieniu do aktów dokonywanych przez taką osobę w toku peł-
nienia jej funkcji jako członka misji.
3. W razie śmierci członka misji, członkowie jego rodziny korzystają na-
dal z przywilejów i immunitetów, do których są uprawnieni, aż do upływu
rozsądnego terminu pozwalającego im na opuszczenie państwa przyjmują-
cego.

187
 4. W razie śmierci członka misji nie będącego obywatelem państwa przyj-
mującego ani nie mającego tam stałego miejsca zamieszkania lub członka
rodziny pozostającego z nim we wspólnocie domowej, państwo przyjmują-
ce zezwoli na wywóz ruchomego mienia osoby zmarłej, z wyjątkiem mie-
nia nabytego w kraju, którego wywóz był zabroniony w chwili śmierci tej
osoby. Należności spadkowe nie będą pobierane w odniesieniu do mienia
ruchomego, które znalazło się w państwie przyjmującym jedynie w skutek
przebywania w tym państwie osoby zmarłej w charakterze członka misji
lub członka rodziny członka misji.

Artykuł 40
1. Jeżeli przedstawiciel dyplomatyczny przejeżdża przez terytorium lub
znajduje się na terytorium państwa trzeciego będąc w podróży celem obję-
cia swego stanowiska lub powrotu na nie albo też wracając do swojego
własnego kraju, państwo trzecie, które udzieliło mu wizy w wypadku gdy
wiza taka była wymagana, przyzna mu nietykalność oraz wszystkie inne
immunitety, niezbędne dla zapewnienia mu przejazdu i powrotu. To samo
stosuje się również do wszystkich członków jego rodziny korzystających z
przywilejów i immunitetów, którzy bądź towarzyszą przedstawicielowi dy-
plomatycznego, bądź podróżują oddzielnie w celu połączenia się z nim lub
powrotu do swego kraju.
2. W okolicznościach podobnych do określonych w ustępie l niniejsze-
go artykułu państwa trzecie nie powinny utrudniać przejazdu przez ich te-
rytorium członkom personelu administracyjnego i technicznego lub perso-
nelu służby misji oraz członkom ich rodzin.
3. Państwa trzecie przyznają korespondencji urzędowej i innym formom
urzędowego porozumiewania się, łącznie z przesyłkami zredagowanymi ko-
dem i szyfrem znajdującymi się w tranzycie na ich terytorium, tę samą swo-
bodę i ochronę, jaka jest przyznawana przez państwo przyjmujące. Przy-
znają one kurierom dyplomatycznym, którym udzielono wizy w wypadku
gdy taka wiza była wymagana, a także poczcie dyplomatycznej w tranzycie
taką samą nietykalność i ochronę, jaką obowiązane jest przyznawać pań-
stwo przyjmujące.
4. Obowiązki państw trzecich przewidziane w ustępach l, 2 i 3 niniej-
szego artykułu stosują się również do osób wymienionych odpowiednio w
tych ustępach, jak również do korespondencji urzędowej i poczty dyplo-
matycznej, które znalazły się na terytorium państwa trzeciego na skutek
działania siły wyższej.

188
 Artykuł 41
1. Bez uszczerbku dla ich immunitetów i przywilejów obowiązkiem
wszystkich osób korzystających z tych przywilejów i immunitetów jest sza-
nowanie ustaw i innych przepisów państwa przyjmującego. Mają one rów-
nież obowiązek nie mieszać się do spraw wewnętrznych tego państwa.
2. Wszystkie sprawy urzędowe powierzone misji przez państwo wysyła-
jące do załatwienia z państwem przyjmującym będą przez nią załatwiane z
Ministerstwem Spraw Zagranicznych państwa przyjmującego lub za jego
pośrednictwem bądź innym ministerstwem uznanym za właściwe.
3. Pomieszczeń misji nie wolno użytkować w jakikolwiek sposób nie-
zgodny z funkcjami misji określonymi bądź w niniejszej Konwencji, bądź w
innych normach powszechnego prawa międzynarodowego lub w specjal-
nych umowach obowiązujących między państwem wysyłającym a państwem
przyjmującym.

Artykuł 42
Przedstawiciel dyplomatyczny nie będzie wykonywał w państwie przyj-
mującym żadnej działalności zawodowej lub handlowej mającej na celu zysk
osobisty.

Artykuł 43
Funkcje przedstawiciela dyplomatycznego kończą się między innymi:
a) gdy państwo wysyłające notyfikuje państwu przyjmującemu, że funkcje
przedstawiciela dyplomatycznego dobiegły końca;
b) gdy państwo przyjmujące notyfikuje państwu wysyłającemu, że zgodnie
z ustępem 2 artykułu 9 odmawia ono uznawania przedstawiciela dyplo-
matycznego jako członka misji.

Artykuł 44
Państwo przyjmujące powinno nawet w wypadku konfliktu zbrojnego,
przyznać ułatwienia w celu umożliwienia wyjazdu ze swego terytorium w
możliwie najkrótszym terminie osobom korzystającym z przywilejów i im-
munitetów, oprócz tych, które są obywatelami państwa przyjmującego, jak
również członkom rodzin takich osób niezależnie od ich obywatelstwa. Po-
winno ono w szczególności w razie potrzeby oddać od ich dyspozycji ko-
nieczne środki transportu dla nich samych i dla ich mienia.

189
 Artykuł 45
Jeżeli stosunki dyplomatyczne między dwoma państwami zostały zerwane
lub też jeżeli misja została na stałe lub czasowo odwołana:
a) państwo przyjmujące obowiązane jest, nawet w wypadku konfliktu zbroj-
nego, szanować i ochraniać pomieszczenia misji wraz z jej mieniem i
archiwami;
b) państwo wysyłające może powierzyć pieczę nad pomieszczeniami misji
wraz z jej mieniem i archiwami państwu trzeciemu, które jest do przyję-
cia dla państwa przyjmującego;
c) państwo wysyłające może powierzyć ochronę swych interesów oraz in-
teresów swych obywateli państwu trzeciemu, które jest do przyjęcia dla
państwa trzeciego.

Artykuł 46
Państwo wysyłające może, za uprzednią zgodą państwa przyjmującego
i na prośbę państwa trzeciego nie reprezentowanego w państwie przyjmu-
jącym, podjąć się czasowej ochrony interesów tego państwa trzeciego i
jego obywateli.

Artykuł 47
1. Przy stosowaniu postanowień niniejszej Konwencji państwo przyj-
mujące nie będzie stosować dyskryminacji wobec poszczególnych państw.
2. Nie będzie jednak uważane za posunięcie dyskryminacyjne:
a) restrykcyjne stosowanie przez państwo przyjmujące jakiegokolwiek z
postanowień niniejszej Konwencji z powodu restrykcyjnego stosowa-
nia tegoż postanowienia do jego misji w państwie wysyłającym;
b) wzajemne traktowanie się przez państwa, na podstawie zwyczaju lub
umowy, bardziej korzystne niż to, jakie jest wymagane przez postano-
wienia niniejszej Konwencji.

Artykuł 48
Dla wszystkich państw będących członkami Organizacji Narodów Zjed-
noczonych lub też będących stronami Statutu Międzynarodowego Trybu-
nału Sprawiedliwości, jak również dla każdego państwa, które zostało za-
proszone przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych,
aby stało się stroną Konwencji, niniejsza Konwencja będzie otwarta do pod-
pisu w następujący sposób: do dnia 31 października 1961 roku w Federal-

190
nym Ministerstwie Spraw Zagranicznych Austrii, a następnie do dnia 31
marca 1962 roku w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych w No-
wym Jorku.

Artykuł 49
Niniejsza Konwencja podlega ratyfikacji. Dokumenty ratyfikacyjne będą
składane Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 50
Niniejsza Konwencja pozostanie otwarta do przystąpienia dla każdego
państwa należącego do którejkolwiek z czterech kategorii wymienionych
w artykule 48. Dokumenty przystąpienia będą składane Sekretarzowi Ge-
neralnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 51
1. Niniejsza Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia od daty zło-
żenia Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych
dwudziestego drugiego dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu przystą-
pienia.
2. Dla każdego z państw, które ratyfikuje Konwencję lub do niej przy-
stąpi po złożeniu dwudziestego drugiego dokumentu ratyfikacyjnego lub
dokumentu przystąpienia, Konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia
po złożeniu przez to państwo dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu
przystąpienia.

Artykuł 52
Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych będzie zawia-
damiał wszystkie państwa należące do którejkolwiek z czterech kategorii
wymienionych w artykule 48:
a) o składaniu podpisów pod niniejszą Konwencją oraz o składaniu doku-
mentów ratyfikacyjnych lub dokumentów przystąpienia zgodnie z arty-
kułami 48, 49 i 50;
b) o dniu, w którym Konwencja wejdzie w życie zgodnie z artykułem 51.

Artykuł 53
Oryginał niniejszej Konwencji, której tekst angielski, chiński, francuski,
hiszpański i rosyjski są jednakowo autentyczne, będzie złożony u Sekreta-

191