Professional Documents
Culture Documents
HISTORIA
PA!STWA I
PRAWA
WYBÓR TEKSTÓW "RÓD#OWYCH
Wyboru dokonali
MARIAN JÓZEF PTAK i MAREK KINSTLER
1999r.
SPIS TRE!CI
Wst"p
Wykaz #róde$ i skrótów
Pa%stwa antyczne
1. Kodeks sumeryjskiego króla Ur-Nammu z ok. 2060 r.
p.n.e.
2. Kodeks Hammurabiego z ok. 1700 r. p.n.e.
3. W$adza królewska w Sparcie wed$ug Herodota
4. Ustrój polityczny Aten w IV w. p.n.e. w &wietle Politei
Arystotelesa
5. Ustrój polityczny republiki rzymskiej w &wietle Dziejów
Polibiusza
6. Cassius Dio Cocceianus o pryncypacie Augusta
7. Instytucje Justyniana z 21 listopada 533 r.
Pa%stwo franko%skie
1. Prawo salickie (Lex Salica Francorum) z 507-511 r.
2. Akt prekaryjny - formularz
3. Akt komendacyjny - formularz
4. Akt sprzeda'y wolno&ci - formularz
5. Przywilej immunitetowy - formularz
6. Kapitularz Ludwika Pobo'nego „de villis” z 794/5 r.
7. Kapitularz Karola Wielkiego z 802 r.
8. Przywilej Ludwika Pobo'nego dla jego wasala Jana z
Narbonny z 1 stycznia 815 r.
9. Traktat w Verdun z sierpnia 843 r.
10. Kapitularz Karola (ysego z Mersen z 847 r.
11. Kapitularz Karola (ysego z Quiersy z 877 r.
Francja
1. Post"powanie wzorowego wasala - z listu Fulberta, biskupa
z Chartres, do ksi"cia Akwitanii, Wilhelma V - 1020 r.
2. Statutowa teoria nast"pstwa tronu z 1420 r. - z traktatu Jana
de Terra Rubea
3. Coutume de Paris z 1510 r.
4. Konkordat bolo%ski z 1516 r.
5. Listy patentowe Henryka III Walezjusza potwierdzaj)ce
statuty (cechu) krawców ubiorów, zarejestrowane w
Parlamencie 2 wrze&nia 1583 r.
6. Stany Generalne z 1614 r. w pami"tnikach kardyna$a
Richelieu
7. Absolutyzm we Francji - wypowiedzi Ludwika XIII z 1632
i 1641 r.
8. Stany Generalne w pami"tnikach Colberta
9. Rady królewskie we Francji w relacji Spanheima z 1690 r.
10. Ludwik XIV do Parlamentu w dniu 3 marca 1766 r.
11. Dekret o zniesieniu powinno&ci feudalnych z 4/5 sierpnia
1789 r.
12. Deklaracja praw cz$owieka i obywatela z 26 sierpnia 1789
r.
13. Ustawa Le Chapelier z 14 czerwca 1791 r.
14. Konstytucja francuska z 3 wrze&nia 1791 r.
15. Dekret o aktach stanu cywilnego, ma$'e%stwie i
rozwodzie z 20-25 wrze&nia 1792 r.
16. Dekret o rozwodzie z 20-22 wrze&nia 1792 r.
17. Dekret o likwidacji monarchii z 21-22 wrze&nia 1792 r.
18. Dekret o ustanowieniu republiki z 25 wrze&nia 1792 r.
19. Deklaracja praw cz$owieka i obywatela z 24 czerwca
1793 r.
20. Ustawa konstytucyjna z 24 czerwca 1793 r.
21. Deklaracja praw i obowi)zków cz$owieka i obywatela z
22 sierpnia 1795 r.
22. Konstytucja Republiki Francuskiej z 22 sierpnia 1795 r.
23. Konstytucja Republiki Francuskiej z 13 grudnia 1799 r.
24. Uk$ad pomi"dzy rz)dem francuskim a Jego
!wi)tobliwo&ci) Piusem VII z 15 lipca 1801 r.
25. Senatus-consultum organiczne z 4 sierpnia 1802 r.
26. Kodeks Napoleona z 21 marca 1804 r.
27. Senatus-consultum organiczne z 18 maja 1804 r.
28. Kodeks post"powania cywilnego z 1 stycznia 1806 r.
29. Karta konstytucyjna z 4 czerwca 1814 r.
30. Karta konstytucyjna z 14 sierpnia 1830 r.
31. Konstytucja Republiki Francuskiej z 4 listopada 1848 r.
32. Konstytucja z 14 stycznia 1852 r.
33. Senatus-consultum z 7 listopada 1852 r.
34. Manifest delegatów Izby Federalnej Stowarzysze%
Robotniczych oraz paryskiej sekcji Mi"dzynarodówki z 23-24
marca 1871 r.
35. Deklaracja programowa Komuny Paryskiej z 19 kwietnia
1871 r.
36. Ustawa o organizacji Senatu z 24 lutego 1875 r.
37. Ustawa o organizacji w$adz publicznych z 25 lutego 1875
r.
38. Ustawa konstytucyjna o stosunkach mi"dzy w$adzami
publicznymi z 16 lipca 1875 r.
39. Ustawa konstytucyjna z 11 lipca 1940 r.
40. Akt konstytucyjny 1 z 12 lipca 1940 r.
41. Akt konstytucyjny 2 z 12 lipca 1940 r.
42. Ordonans nr 1 dotycz)cy organizacji w$adz publicznych
na czas wojny i ustanowienia Rady Obrony Imperium z 27
pa#dziernika 1940 r.
43. Deklaracja Organiczna z 27 pa#dziernika 1940 r.
44. Ordonans nr 45-1836 z 17 sierpnia 1945 r.
wprowadzaj)cy konsultacj" ludu francuskiego w drodze referendum
45. Konstytucja Republiki Francuskiej z 13 pa#dziernika
1946 r.
46. Konstytucja Republiki Francuskiej z 4 pa#dziernika 1958
r., wed$ug stanu prawnego na dzie% 31 grudnia 1969 r.
Anglia
1. Wielka Karta Wolno&ci (Magna Charta Libertatum) z 15
czerwca 1215 r.
2. Statut o podatkach (De tallagio non concedendo) z 1297 r.
3. Ustawa o S)dzie Izby Gwia#dzistej z 1487 r.
4. Ustawa o g$owie ko&cio$a z 1534 r.
5. Statut o proklamacjach z 1539 r.
6. Opis funkcjonowania parlamentu angielskiego z 1577 r.
7. Petycja o prawa (Petition of Rights) z 1628 r.
8. Instrument Rz)dzenia z 16 grudnia 1653 r.
9. Habeas Corpus Act z 1679 r.
10. Bill o prawach (Bill of Rights) z 13 lutego 1689 r.
11. Ustawa o unii ze Szkocj) (The Union with Scotland Act)
z 1706 r.
12. Ustawa o unii z Irlandi) z 1800 r.
13. Ustawa o reprezentacji ludu Anglii i Walii w
Parlamencie z 7 czerwca 1832 r.
14. Ustawa o Parlamencie (The Parliament Act) z 1911 r. z
uwzgl"dnieniem zmian z 1949 r.
15. Ustawa o ministrach Korony (The Ministers of the
Crown Act) z 1937 r.
Stany Zjednoczone
1. Umowa na „Mayflower” z 11 listopada 1620 r.
2. Deklaracja praw Wirginii z 12 czerwca 1776 r.
3. Deklaracja Niepodleg$o&ci z 4 lipca 1776 r.
4. Artyku$y Konfederacji z 9 lipca 1778 r.
5. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki z 17
wrze&nia 1787 r. wraz z poprawkami (1-27)
Pa!stwa antyczne
[...]
Art. 10. Je&li obywatel oskar'a innego obywatela o
czary oraz przyprowadza go przed boga rzeki (i je&li)
bóg rzeki oznajmia, 'e (oskar'ony) jest niewinny, ten
który go przyprowadzi$. [...]
Art. 15. (Je&li obywatel schwyta$ cudzego
niewolnika?), przekroczy$ wraz z nim granic" miasta i
odda$ go (panu niewolnika), pan niewolnika zap$aci
temu, który mu niewolnika odda$, [...] sykle srebra.
Art. 16. Je&li obywatel innemu obywatelowi
podczas bójki z$ama$ r"k" lub nog", zap$aci 10 sykli
srebra.
Art. 17. Je&li obywatel zada$ innemu obywatelowi
cios broni) i z$ama$ mu ko&-, zap$aci 1 min" srebra.
Art. 18. Je&li obywatel innemu obywatelowi
ci"'kim, ostrym narz"dziem (?) nos (?) obci)$, zap$aci
2
/3 miny srebra.
[...]
2. KODEKS
HAMMURABIEGO Z
OK. 1700 R. P.N.E.
(Driver-Miles, vol. I-II; przek$ad: Kunderewicz, s. 69-
118)
Art. 1. Je&li kto& kogo& oskar'y$ i rzuci$ na%
podejrzenie o zabójstwo, za& tego mu nie udowodni$,
ten, kto go oskar'y$, poniesie kar" &mierci.
Art. 2. Je&li kto& rzuci$ na kogo& podejrzenie o
czary, a tego nie udowodni$, ten, na którego by$o
rzucone podejrzenie o czary, pójdzie do Rzeki (bóstwa
rzeki), w Rzece si" zanurzy, a je&li rzeka go pochwyci,
ten, który go oskar'y$, zabierze sobie jego maj)tek.
Je&li Rzeka tego cz$owieka oczy&ci i pozostanie on
zdrowy, ten, który rzuci$ na% podejrzenie o czary,
poniesie kar" &mierci; ten, który zanurzy$ si" w Rzece,
zabierze sobie maj)tek tego, który go oskar'y$.
Art. 3. Je&li kto& wyst)pi$ w sprawie z fa$szywym
zeznaniem i prawdziwo&ci s$ów, które wypowiedzia$,
nie dowiód$, je'eli jest to sprawa gard$owa, cz$owiek
ten poniesie kar" &mierci.
Art. 4. Je&li wyst)pi$ z zeznaniem dotycz)cym
zbo'a lub pieni"dzy, poniesie kar" w tej sprawie.
Art. 5. Je&li s"dzia rozstrzygn)$ spór, wyda$
orzeczenie, sporz)dzi$ tabliczk" (opatrzon))
piecz"ciami, za& pó#niej zmieni$ swój wyrok, temu
s"dziemu dowiedziona zostanie zmiana wyroku, który
wyda$, a (warto&-) roszczenia, które jest przedmiotem
tego sporu, ui&ci dwunastokrotnie i na zgromadzeniu
(s"dziów) pozbawi si" go s"dziowskiego krzes$a i nie
powróci, i nie b"dzie zasiada$ z s"dziami podczas
s)dzenia. [...]
Art. 17. Je&li kto& schwyta$ na polach niewolnika
lub niewolnic", którzy zbiegli i przyprowadzi$ ich do
ich pana, pan niewolnika zap$aci mu dwa szekle
srebra. [...]
Art. 21. Je&li kto& w$ama$ si" do domu, przed tym
wy$omem go zabij) i zamuruj).
Art. 22. Je&li kto& dopu&ci$ si" rabunku i zostanie
z$apany, cz$owiek ten poniesie kar" &mierci.
Art. 23. Je&li nie zosta$ z$apany, (to) obrabowany
cz$owiek poda wobec boga wszystko, co zosta$o mu
zrabowane, a prze$o'ony i gmina, na której terenie i w
obr"bie granic której rabunek zosta$ dokonany,
wynagrodz) mu za to wszystko, co zosta$o mu
zrabowane. [...]
Art. 78. (Je&li...) najemca da$ w$a&cicielowi domu
pe$ny roczny czynsz, a w$a&ciciel domu kaza$ (mu)
wyprowadzi- si" przed up$ywem jego dni, (to)
w$a&ciciel domu za to, 'e spowodowa$ wyprowadzenie
si" najemcy przed up$ywem jego dni, straci pieni)dze,
które mu da$ najemca. [...]
Art. 88. Je&li kupiec da$ zbo'e na procent, we#mie
za jeden gur zbo'a jako procent jedn) pi)t) „ziarnka”;
je&li da$ srebro na procent, we#mie za jeden szekel
srebra jako procent jedn) szóst) (szekla) (i) sze&-
„ziarnek”. [...]
Art. 98. Je&li kto& da$ komu& pieni)dze (jako udzia$)
w spó$ce, zysk i strat", które wynikn), przed bogiem
proporcjonalnie si" rozdzieli. [...]
Art. 117. Je&li kogo& przyt$acza$ d$ug, a on sprzeda$
sw) ma$'onk", swego syna albo sw) córk", lub da$ w
zastaw (za d$ug), trzy lata b"d) pracowa- w domu
swego nabywcy lub wierzyciela, (a ten) w czwartym
roku obdarzy ich wolno&ci).
Art. 118. Je&li da$ niewolnika albo niewolnic" w
zastaw (za d$ug), kupiec da up$yn)- terminowi
(p$atno&ci) (i) sprzeda (niewolnika lub niewolnic"); nie
mo'na domaga- si" zwrotu (niewolnika lub
niewolnicy). [...]
Art. 127. Je&li kto& wskaza$ palcem na arcykap$ank"
albo na czyj)& 'on", a nie dowiód$ tego, (co
powiedzia$), przed s"dziów tego cz$owieka
zaprowadz) i pó$ jego (g$owy) ogol).
Art. 128. Je&li kto& wzi)$ sobie 'on", a nie zawar$ z
ni) umowy, nie jest ta kobieta jego 'on).
Art. 129. Je&li czyja& 'ona zosta$a przy$apana na
spó$kowaniu z innym m"'czyzn), zwi)'e si" ich i
wrzuci do wody; je'eli m)' daruje 'ycie swej 'onie,
tak'e król daruje 'ycie swemu niewolnikowi.
Art. 130. Je&li kto& zatka$ kneblem usta czyjej&
'onie, która nie zazna$a m"'czyzny, a mieszka$a w
domu ojca swego, i przespa$ si" na jej $onie i przy$api)
ich, cz$owiek ten poniesie kar" &mierci, (za&) ta
kobieta b"dzie uwolniona.
Art. 131. Je&li czyja& 'ona, któr) jej m)' oskar'y$,
nie zosta$a jednak przy$apana na spó$kowaniu z innym
m"'czyzn), przysi"gnie wobec boga i wróci do swego
domu. [...]
Art. 153. Je&li 'ona dla innego m"'czyzny da$a
zabi- swego m"'a, t" kobiet" wbije si" na pal.
Art. 154. Je&li kto& spó$kowa$ ze sw) córk), tego
cz$owieka wydali si" z gminy.
Art. 155. Je&li kto& wybra$ narzeczon) dla swego
syna i jego syn z ni) spó$kowa$, a potem prze&pi si" na
jej $onie i schwytaj) go, tego cz$owieka zwi)'e si" i
wrzuci do wody.
Art. 156. Je&li kto& wybra$ narzeczon) dla swego
syna, a jego syn z ni) nie spó$kowa$, za& on sam na jej
$onie si" prze&pi, zap$aci jej pó$ miny srebra i
wynagrodzi j) za wszystko, co przynios$a z domu
swego ojca, a m)' jej serca mo'e j) sobie wzi)-.
Art. 157. Je&li kto& po &mierci swego ojca przespa$
si" na $onie swej matki, spali si" ich obydwoje.
Art. 158. Je&li kto& po &mierci swego ojca zosta$
schwytany na $onie swej macochy, która urodzi$a
dzieci, ten cz$owiek zostanie wyp"dzony z
ojcowskiego domu. [...]
Art. 170. Je&li komu& jego ma$'onka urodzi$a dzieci,
(a) tak'e jego niewolnica urodzi$a (mu) dzieci, (za&)
ojciec powie za swego 'ycia do dzieci, które urodzi$a
mu niewolnica: („Jeste&cie) moimi dzie-mi”, zalicz) je
do dzieci ma$'onki; potem, gdy ojciec pójdzie za
Losem, dzieci ma$'onki i dzieci niewolnicy podziel)
si" proporcjonalnie maj)tkiem ojcowskiego domu; nie-
wolnicy i jej dzieciom b"dzie dana wolno&-; dziedzic,
syn ma$'onki, wybierze i we#mie (sw) cz"&-) z
podzia$u. [...]
Art. 195. Je&li syn uderzy$ swego ojca, utn) mu jego
r"k".
Art. 196. Je&li pe$noprawny obywatel wybi$ oko
cz$onkowi klasy pe$noprawnych obywateli, wyrw) mu
oko.
Art. 197. Je&li z$ama$ ko&- pe$noprawnego
obywatela, z$ami) mu ko&-.
Art. 198. Je&li wyrwa$ oko poddanego albo z$ama$
ko&- poddanego, zap$aci jedn) min" srebra.
Art. 199. Je&li wyrwa$ oko niewolnika, (innej) osoby
albo z$ama$ ko&- niewolnikowi, (innej) osoby, zap$aci
po$ow" jego ceny kupna.
Art. 200. Je&li pe$noprawny obywatel wybi$ z)b
pe$noprawnego obywatela równego sobie, wybij) mu
z)b.
Art. 201. Je&li wybi$ z)b poddanego, zap$aci jedn)
trzeci) miny srebra. [...]
Art. 228. Je&li budowniczy wybudowa$ komu& dom i
wyko%czy$ go, da mu (ten) jako honorarium dwa
szekele srebra za jeden sar powierzchni domu.
Art. 229. Je&li budowniczy wybudowa$ komu& dom,
a dzie$a swego nie wykona$ trwale i dom, który
wybudowa$, zawali si" i zabije w$a&ciciela domu,
budowniczy ten poniesie kar" &mierci. [...]
Art. 278. Je&li kto& kupi$ niewolnika albo
niewolnic", a przed up$ywem miesi)ca dostanie
(niewolnik lub niewolnica) napadu padaczki (?),
zwróci (ich) sprzedawcy, a nabywca we#mie
pieni)dze, które zap$aci$.
Art. 279. Je&li kto& kupi$ niewolnika albo
niewolnic", a (ze wzgl"du na nich) dojdzie do skargi,
odpowiada za skargi sprzedawca.
Art. 280. Je&li kto& kupi$ niewolnika lub niewolnic"
zagranic), kiedy powróc) do swego kraju, a pan
niewolnika lub niewolnicy pozna swego niewolnika
lub niewolnic", je&li niewolnik lub niewolnica s)
tuziemcami, bez zap$aty pieni"'nej s) wyzwoleni.
Art. 281. Je&li pochodz) z innego kraju, kupiec
przed bogiem poda pieni)dze, które zap$aci$, a pan
niewolnika albo niewolnicy da pieni)dze, które kupiec
zap$aci$, i swego niewolnika lub niewolnic" wykupi.
Art. 282. Je&li niewolnik powie swemu panu: „Nie
jeste& moim panem”, za& (pan) dowiedzie (mu), 'e jest
jego niewolnikiem, jego pan utnie mu ucho. [...]
Ksi"ga LIII
Rozdz. 17. W ten sposób ca$a w$adza ludu i
senatu przesz$a na Augusta i od niego zaczyna si"
pe$ne jedynow$adztwo. Albowiem tak by$o w$a&ciwie,
cho- pó#niej rz)dzi$y równocze&nie dwie lub trzy
osoby. Wprawdzie sam tytu$ jedynow$adcy by$ tak
dalece znienawidzony przez Rzymian, 'e nie nazywali
oni swych cesarzy ani dyktatorami, ani królami, ani w
podobny sposób; poniewa' jednak w ich r"kach
spoczywa$a najwy'sza w$adza, nie ma powodu, by nie
mo'na by$o mówi-, i' panowa$a u nich monarchia.
Jakkolwiek urz"dy z wyj)tkiem cenzury obsadzone s)
wed$ug dawnego prawa, to jednak kierownictwo i
zarz)d wszystkich spraw zale'y wy$)cznie od woli
ka'dorazowego cesarza. A'eby jednak zachowa-
pozory, i' nie posiadaj) niczego samowolnie, lecz
wszystko zgodnie z prawem, zjednoczyli w swoim
r"ku, z zachowaniem dotychczasowych nazw,
wszystkie urz"dy, które za czasów w$adztwa ludu za
jego zgod) decyduj)ce mia$y znaczenie, z wyj)tkiem
wszak'e dyktatury. Cz"sto piastuj) godno&- konsulów,
a jako prokonsulowie wyst"puj) oni, ilekro- opusz-
czaj) mury miasta. Tytu$ imperatora przybieraj) nie
tylko ci, którzy odnie&li jakie& zwyci"stwo, lecz
równie' inni, dla znaczenia ich nieograniczonej
w$adzy, zamiast tytu$u króla lub dyktatora. Tego
ostatniego tytu$u nie nosz) oni wprawdzie, poniewa'
nie jest on w pa%stwie dobrze widziany, jego tre&-
jednak zamykaj) w tytule imperatora. Na podstawie
tego tytu$u zarz)dzaj) pobór wojska, &ci)gaj) podatki,
wypowiadaj) wojn", zawieraj) pokój, panuj) wsz"dzie
nad prowincjami i obywatelami, tak 'e w obr"bie
murów mog) kara- nawet &mierci) rycerzy i
senatorów. Wykonuj) oni w$adz", która zreszt)
przys$ugiwa$a konsulom lub innym organom
wyposa'onym w pe$ni" w$adzy.
Z tytu$u godno&ci cesarskiej sprawuj) nadzór nad
naszym sposobem 'ycia i nad naszymi obyczajami,
przeprowadzaj) spis ludno&ci, przyjmuj) do stanu
rycerskiego i senatorskiego, wzgl"dnie wykluczaj) ze%
wed$ug swego swobodnego uznania.
Poniewa' s) oni cz$onkami wszystkich kolegiów
kap$a%skich, a ponadto rozdaj) w nich stanowiska
wed$ug uznania, poniewa' dalej jeden z nich, nawet
tam, gdzie jest dwóch lub trzech cesarzy, piastuje
godno&- najwy'szego kap$ana, maj) wi"c wszelk)
&wieck) i duchown) w$adz".
W$adza trybuna ludowego, która obowi)zywa$a
w czasach ludow$adztwa, daje im uprawnienie
sprzeciwiania si" ka'dej uchwale Senatu, która im nie
odpowiada i zapewnia im nietykalno&-, tak 'e mog)
skaza- na &mier- bez s)du i prawa, jako przest"pc",
ka'dego, kto im przeciwstawi si" s$owem lub czynem
w najl'ejszy sposób. Jako patrycjusze uwa'aj)
rzeczywiste piastowanie godno&ci trybu%skiej za
niestosowne, przyw$aszczaj) sobie jednak w$adz"
trybunów ludowych w ca$ej jej rozci)g$o&ci. Równie'
licz) wed$ug niej lata swojej w$adzy jak gdyby
corocznie odnawiano t" w$adz" razem z innymi
ka'dorazowymi trybunami.
Zachowali oni pod dawnymi nazwami wszystkie
te urz"dy z czasów republika%skich w ich poprzedniej
postaci, a'eby stworzy- pozór, i' nie otrzymali niczego
w ich zakresie bez przyzwolenia obywateli.
Rozdz. 18. Prócz tego potrafili uzyska- dalsze
prawo, którego nie przyznano nikomu w dawnym
Rzymie i na podstawie którego mogli wykonywa-
wy'ej wymienione i inne uprawnienia. Mianowicie nie
s) zwi)zani 'adnym prawem, co okre&la $aci%skie
wyra'enie „legibus soluti”, tzn. 'e nie obowi)zuje ich
przymus prawa i nie musz) si" stosowa- do 'adnych
pisanych norm. W ten sposób skupili w swoim r"ku
wszelk) w$adz", która przdtem nale'a$a do ludu i s) w
rzeczywisto&ci królami, nie nosz)c tego
znienawidzonego tytu$u. Tutu$y bowiem Cezara i
Augusta nie daj) im 'adnej szczególnej w$adzy, lecz
okre&laj) z jednej strony dziedziczne nast"pstwo, z
drugiej za& blask ich godno&ci. Tytu$ ojca daje im - jak
mo'na by przypuszcza- - w$adz" nad wszystkimi, na
podobie%stwo tej w$adzy, któr) ojcowie wykonuj)
wobec synów, w$a&ciwie jednak nie ma on tego
znaczenia, gdy' zosta$ im nadany dla ich uczczenia i
zach"ty, aby kochali swych podw$adnych jak dzieci, a
ci ostatni czcili ich jak ojców. To s) wszystkie tytu$y,
które w$adcy nosili wed$ug prawa i zwyczaju. [...]
7. INSTYTUCJE
JUSTYNIANA
Z 21 LISTOPADA 533 R.
(Krüger, wyd. 16; Kunderewicz, s. 11 i n.)
W imi" pana naszego Jezusa Chrystusa. Cesarz
Cezar Flawiusz Justynian, pogromca Alamanów,
Gotów, Franków, Germanów, Antów, Alanów, Wan-
dalów, Afrykanów, pobo'ny, szcz"sny, s$awny
zwyci"zca i triumfator, zawsze czcigodny, do ')dnej
poznania praw m$odzie'y.
Cesarski majestat winien by- nie tylko ozdobiony
or"'em, lecz tak'e uzbrojony w prawa, aby ka'dy czas,
i wojny, i pokoju, móg$ mie- w$a&ciwe rz)dy, a cesarz
rzymski odnosi$ zwyci"stwa nie tylko w bitwach z
nieprzyjacielem, lecz tak'e w usuwaniu &rodkami
prawnymi niesprawiedliwo&ci ludzi z$o&liwie
u'ywaj)cych prawa, i by$ zarówno jego piastunem
najskrupulatniejszym, jak i triumfatorem nad
pokonanymi wrogami. [...]
7. Przyjmijcie wi"c te nasze prawa z najwi"ksz)
'arliwo&ci) i ochocz) pilno&ci) i oka'cie si" sami tak
wykszta$conymi, aby&cie mogli 'ywi- najpi"kniejsz)
nadziej", i' po uko%czeniu ca$ego studium prawnego
b"dziecie mogli nawet rz)dzi- pa%stwem w
powierzonych wam jego cz"&ciach. [...]
KSI*GA PIERWSZA
I. O sprawiedliwo&ci i prawie
X. O ma$'e%stwie
KSI*GA DRUGA
I. O podziale rzeczy
XIII. O zobowi)zaniach
IV. O zniewagach
1. PRAWO SALICKIE
(LEX SALICA
FRANCORUM) Z 507-511
R.
(Behrend, s. 236; przek$ad:
Serejski, s. 56-62)
[...]
III. O kradzie"y zwierz#t
(rogatych)
[...]
3. Je&liby kto& ukrad$ wo$u lub krow" z
ciel"ciem, niechaj b"dzie zas)dzony na 1400 denarów,
co czyni 35 solidów. [...]
X. O kradzie"y niewolników
1. Je&liby kto& ukrad$ niewolnika b)d# konia albo
zwierz" juczne, niechaj b"dzie zas)dzony na 1200
denarów, co czyni 30 solidów. [...]
XVIII. O ranach
[...]
3. Je&liby kto& ugodzi$ innego w g$ow" w ten
sposób, 'e ukaza$ si" mózg i wyst)pi$y na zewn)trz
trzy znajduj)ce si" nad mózgiem ko&ci, zas)dzony
zostanie na 1200 denarów, tj. 30 solidów. [...]
5. Je&liby kto& uderzy$ cz$owieka tak, 'e krew
sp$yn"$a na ziemi" i zosta$o mu to udowodnione,
winien b"dzie 600 denarów, tj. 15 solidów.
XIX. O czarach
[...]
1. Je&liby kto& da$ komu& zio$a do wypicia i
spowodowa$ jego &mier-, zas)dzony b"dzie na 200
solidów.
2. Je&liby kto& rzuci$ na kogo& czary, a ten
unikn)$ ich (dzia$ania), sprawca przest"pstwa, któremu
je udowodniono, zas)dzony b"dzie na 2500 denarów,
tj. 63 solidy. [...]
XXVII. O ró"nych kradzie"ach
[...]
16. Je&liby kto& zr)ba$ lub spali$ w lesie drzewo
budowlane nale')ce do kogo& innego, b"dzie
zas)dzony na 600 denarów, tj. 15 solidów.
19. Je&liby kto& zabra$ drzewo znakowane przed
rokiem, nie ponosi 'adnej winy. [...]
24. Je&liby kto& zaora$ cudze pole bez zezwolenia
jego w$a&ciciela, zas)dzony b"dzie na 15 solidów. [...]
XXX. O obelgach
[...]
3. Je&liby m)' czy kobieta nazwali inn) woln)
kobiet" nierz)dnic) i nie mogli tego udowodni-,
zas)dzeni zostan) na 1800 denarów, tj. 45 solidów.
4. Je&li kto& nazwie innego lisem, b"dzie
zas)dzony na 3 solidy.
5. Je&liby kto& nazwa$ innego tr"dowatym, b"dzie
winien 3 solidy. [...]
XLI. O zabójstwach dokonanych gromadnie
1. Je&liby kto& zabi$ wolnego Franka lub
barbarzy%c", który podlega prawu salickiemu, i
zostanie mu to udowodnione, zas)dzony zostanie na
8000 denarów, tj. 200 solidów. [...]
3. Je&liby za& zabi$ cz$owieka pozostaj)cego pod
opiek) królewsk), lub woln) kobiet", zas)dzony
b"dzie na 24000 denarów, tj. 600 solidów.
7. Je&liby za& zabi$ Rzymianina p$ac)cego
podatek gruntowy, zas)dzony b"dzie na 63 solidy. [...]
XLV. O przesiedle(cach
1. Je&liby kto& zapragn)$ przesiedli- si" na wie&
do kogo innego, to (nawet) gdyby jeden lub kilku
mieszka%ców wsi chcia$o go przyj)-, ale znalaz$by si"
cho- jeden sprzeciwiaj)cy si" temu, wówczas ów nie
b"dzie mia$ prawa tam si" osiedli-. [...]
3. Gdyby za& kto przesiedli$ si" i w ci)gu 12
miesi"cy nie zg$oszono 'adnego protestu, niechaj
pozostanie spokojnie na miejscu tak, jak i inni s)siedzi.
[...]
LVIII. O gar$ci ziemi
1. Je&liby kto& zabi$ cz$owieka i oddawszy ca$y
swój maj)tek nie b"dzie w stanie zgodnie z prawem
ui&ci- ca$ej nale'no&ci, wówczas powinien zg$osi- 12
wspó$przysi"'ców (dla udowodnienia), 'e ani na
ziemi, ani pod ziemi) nie posiada nic ponadto, co ju'
da$. A nast"pnie powinien wej&- do swego domu,
zebra- w gar&- ziemi" z czterech k)tów, stan)- na
progu, zwróciwszy si" twarz) do wn"trza domu, i w
ten sposób lew) r"k) rzuci- t" ziemi" przez plecy
swoje na tego, kto jest najbli'szym jego krewnym.
Je&li ojciec i bracia ju' zap$acili, to powinien j) rzuca-
na swoich, tj. na trzech najbli'szych krewniaków ze
strony matki i na trzech ze strony ojca. A nast"pnie w
koszuli, bez pasa i bez obuwia z ko$em w r"ku
powinien przeskoczy- przez ogrodzenie i ci trzej
(krewniacy ze strony matki) obowi)zani s) zap$aci-
po$ow" sumy, któr) winien jest na podstawie umowy
lub przepisu prawa. Tak samo powinni uczyni-
pozostali, pochodz)cy ze strony ojca. Je&li za& kto& z
najbli'szych nie b"dzie móg$ nale'no&ci zap$aci-,
wówczas ten ubo'szy z kolei powinien rzuci- gar&-
ziemi na zamo'niejszego, aby ten wszystko wed$ug
prawa ui&ci$. Gdyby za& i ów nie móg$ wszystkiego
zap$aci-, wówczas ten, kto por"czy za zabójc", winien
przyprowadzi- go do s)du i nast"pnie na czterech
posiedzeniach s)du dawa- za niego por"k". A je&liby
nikt nie por"czy$ za niego uiszczenia odszkodowania,
którego nie zap$aci$, wówczas niechaj ów zap$aci
swym 'yciem. [...]
LIX. O alodiach
1. Je&li kto& umar$ nie pozostawiwszy synów, a
prze'y$a go matka jego, to niechaj ona po nim
dziedziczy.
2. Gdyby za& matka nie 'y$a, a pozostali brat lub
siostra, to niechaj oni dziedzicz).
3. Je&liby za& ich nie by$o, niechaj dziedziczy
siostra matki.
4. A je&liby nast"pnie znalaz$ si" bli'szy krewny
z tego potomstwa, to niechaj on dziedziczy. [...]
5. Kobieta za& nie posiada 'adnego prawa do
dziedziczenia ziemi, która w ca$o&ci niechaj przejdzie
do p$ci m"skiej, tj. braci.
LX. O pragn#cym wy!#czy' si& ze zwi#zku
rodowego
1. Powinien stawi- si" w s)dzie przed tunginem i
tam z$ama- nad g$ow) cztery kije d$ugo&ci $okcia.
Nast"pnie winien je rozrzuci- w s)dzie w cztery strony
i o&wiadczy-, 'e zrzeka si" wspó$przysi"stwa,
dziedzictwa i wszelkich zwi)zków z rodem. Je&li za&
potem kto& z jego krewnych zostanie zabity lub umrze,
nie bierze on udzia$u w dziedzictwie ani
odszkodowaniu, dziedzictwo za& po nim samym
niechaj przejdzie na rzecz skarbu. [...]
9. TRAKTAT W
VERDUN
Z SIERPNIA 843 R.
(Annales Fuldenses, s. 34; przek$ad; Serejski, s. 83)
2. STATUTOWA TEORIA
NAST*PSTWA TRONU
Z 1420 R. Z TRAKTATU JANA DE TERRA
RUBEA
(Imbert-Sautel, s. 28; przek$ad: Lesi%ski-Walachowicz,
s. 61-63)
Pierwsza konkluzja: jedne rzeczy, jak domy, pola
i inne przedmioty nale')ce do osób prywatnych,
dzier'one s) patrymonialnie; inne, jak dobra publiczne,
w 'aden sposób nie mog) by- dzier'one
patrymonialnie [...] Ten podzia$ potwierdzony jest
przez Inst. de re divi, in prin. 2 § seq. et 1.1 ff. illo tit.
Druga konkluzja: przy rzeczach zdatnych do
sukcesji-co si" tyczy naszego zagadnienia - istnieje
mo'liwo&- dwojakiej sukcesji: jedna jest patrymonial-
na -teksty prawa kanonicznego nazywaj) j) tak'e
dziedziczn) [...], druga jest pierwotna, ani
patrymonialna, ani te' dziedziczna, lecz powstaj)ca na
skutek porzucenia przez kogo& rzeczy lub opuszczenia
stanowiska [...]
Ósma konkluzja: w królestwie francuskim
nast"pstwo tronu jest oparte jedynie na prawie
zwyczajowym i wynika z samej mocy tego prawa, a to
w ten sposób, 'e sukcesja pierwotna przyznana jest
m"skim, pierworodnym potomkom linii prostej tych
osób, po których obejmuje si" tron, w braku za& takiej
linii potomkom m"skim z bocznej linii wed$ug
bli'szego stopnia pokrewie%stwa. I nie nale'y si"
dziwi-, 'e we wspomnianym królestwie nast"pstwo
tronu wynika jedynie z mocy prawa zwyczajowego,
skoro niekiedy jest ono przyznawane jedynie z mocy
ustawy, jak o tym w Inst. de le. agna. suc. in prin., a
niekiedy jest ono poprawiane przez senat, jak o tym w
Inst. de senatus con. Tertul. Nast"pstwo tronu mo'e
wi"c by- unormowane przez samo prawo zwyczajowe,
skoro obowi)zuje zasada, 'e ustawa i prawo
zwyczajowe maj) moc równorz"dn), jak o tym w l. de
quibus i w l. diuturna de legi ff. [...]
Dziesi)ta konkluzja: nigdy nie by$o wolno
królom Francji -tak i obecnemu w$adcy nie wolno -
sporz)dza- testamentu dotycz)cego królestwa i czyni-
t) drog) dziedzicem swego pierworodnego syna, czy
te' jak)& inn) osob". Ta konkluzja wynika z tego [...]
'e prawo zwyczajowe nie postanowi$o, i' mo'na
dysponowa- królestwem za pomoc) testamentu;
postanowiono natomiast co do tej kwestii w prawie
pospolitym, 'e mo'liwo&- dysponowania królestwem
za pomoc) testamentu nie istnieje, jak i nie ma sukcesji
dziedzicznej. W rezultacie to, co nie zosta$o zmienione
w prawie pospolitym ani przez zwyczaj, ani te' przez
ustaw", pozostaje nadal zastrze'one dla norm tego'
prawa, jak o tym l. praecipimus in fine de appellat. i w
Auth. de non alienand. § finali. [...]
Czternasta konkluzja: jak wynika z tego, co
wy'ej powiedziano, nast"pstwo tronu w królestwie
Francji nie jest ani dziedziczne, ani te' - w normalnych
wypadkach - elekcyjne, skoro nikt nie wybiera i skoro
elekcja jest - wed$ug Filozofa - aktem woli; dowód na
to jest przytoczony w c. quia propter de elec. Jest to
natomiast sukcesja pierwotna, stworzona przez sam)
moc prawa zwyczajowego i przyznana przez nie
pewnym osobom. Nale'y ona do nowej formy i
nowego rodzaju nast"pstwa tronu, stworzonego przez
zwyczaj, jak to wykazano przy przedstawionych wy'ej
zagadnieniach i co tak'e wyra#nie wynika z faktu, 'e
nie jest to sukcesja ani elekcyjna, ani te' dziedziczna;
jest to wi"c ca$kiem odmienny rodzaj, stworzony przez
statut, tj. prawo zwyczajowe królestwa, wed$ug c.
grandi de sup. ne praela [...]
Dwudziesta czwarta konkluzja: król Francji nie
mo'e wydawa- ordonansu lub ustawy, na skutek której
sukcesja w królestwie stawa$aby si" patrymonialna lub
dziedziczna; jedynie prawo zwyczajowe mo'e to
wprowadzi-. Ta konkluzja wywodzi si" z zasady, 'e
zwyczaj obowi)zuj)cy w tej sprawie zosta$
wprowadzony za zgod) trzech stanów oraz ca$ego
mistycznego cia$a pa%stwowego, do których
kompetencji na zasadzie prawa pospolitego nale')
kwestie ustanowienia i elekcji króla wed$ug glosy do c.
Moses et c. si ergo etc. i tekstu XCIII distinct. legimus.
[...] Godno&ci królewskie nale') do ca$ego
mistycznego cia$a pa%stwowego królestwa, podobnie
jak godno&ci ko&cielne nale') do Ko&cio$a; nie mo'e
zatem g$owa pa%stwa czyni- niczego, co by$oby ze
szkod) dla tych, do których godno&ci nale'), lub co
by$oby przeciwne ich woli, jak o tym l. in. concedendo
de aqua plu. arcen. i l. per fundum de servitu. rust.
praedia [...] Królestwo i wybór w$adców nale')
zreszt), jak wspomniano, do ludu [...] Nie wolno zatem
królowi zmienia- tego, co postanowiono jako
publiczny statut królestwa. [...]
3. COUTUME DE PARIS
Z 1510 R.
(Guenoys, s. 34 i n.; przek$ad: Bartel-
Malinowska, s. 13-17)
4. KONKORDAT BOLO.SKI
Z 1516 R.
(Imbert-Sautel, s. 212-213; przek$ad: Lesi%ski-
Walachowicz, s. 90-91).
Leon, biskup, s$uga s$ug bo'ych, ku wiecznej
rzeczy pami"ci, za aprobat) &wi"tego soboru, i z
pomoc) dobrotliwo&ci bo'ej [...]
Za rad) i jednomy&ln) zgod) naszych
wspomnianych braci, ca$kowicie &wiadomi i z pe$ni
naszej w$adzy postanawiamy i zarz)dzamy, aby odt)d
po wieczne czasy zamiast Sankcji Pragmatycznej
przestrzegano tych niniejszych postanowie%, a
mianowicie:
W ko&cio$ach katedralnych i metropolitalnych we
wspomnianym królestwie, Delfinacie, hrabstwie
Valentinois i Diois zarówno obecnie, jak i w
przysz$o&ci, wakuj)cych na skutek dobrowolnego
zrzeczenia si" godno&ci do r)k naszych lub sukcesorów
naszych, biskupów rzymskich, wybranych wed$ug
prawa kanonicznego, nie b"dzie wolno kapitu$om i
kanonikom tych ko&cio$ów przyst)pi- do elekcji lub do
proponowania przysz$ego pra$ata. W razie takiego
wakansu król Francji, panuj)cy w danej chwili, w
ci)gu sze&ciu miesi"cy, licz)c od dnia powstania
wakansu we wspomnianych ko&cio$ach, dokona
nominacji i przedstawi nam lub naszym sukcesorom,
biskupom rzymskim, i wspomnianej Stolicy
Apostolskiej, osob" godn), magistra lub licencjata
teologii, b)d# te' doktora lub licencjata obojga praw
lub jednego prawa, wychowanka jakiego& s$awnego
uniwersytetu stosuj)cego rygory egzaminów, osob"
zdoln) do pe$nienia funkcji i w wieku co najmniej 27
lat po to, aby&my my, nast"pcy nasi lub wspomniana
Stolica, udzielili królowi instytucji kanonicznej dla
osoby przez niego mianowanej.
Gdyby zdarzy$o si" wspomnianemu królowi
mianowa- dla wakuj)cych ko&cio$ów osob" bez
odpowiedniej kwalifikacji, nie otrzyma od nas w 'aden
sposób, ani te' od naszych nast"pców lub od
wspomnianej Stolicy, instytucji kanonicznej dla tej
osoby. Zobowi)zany jest wszak'e ów król w ci)gu
trzech miesi"cy - licz)c od dnia odmowy udzielonej
kandydatowi bez kwalifikacji i zapad$ej w konsystorzu
na wniosek osoby podwa'aj)cej wspomnian)
nominacj" osoby nie kwalifikowanej - zamianowa-
innego kandydata sposobem wy'ej przedstawionym.
W przeciwnym razie, aby zapobiec szybko
szkodliwo&ci takich wakansów w ko&cio$ach,
dokonamy my, nast"pcy nasi lub wspomniana Stolica,
nominacji osoby posiadaj)cej wy'ej wymienione
kwalifikacje na stanowisko w wakuj)cym ko&ciele.
Podobnie te' w wypadku wakansu powsta$ego w
ko&cio$ach na skutek &mierci b"dzie wolno
wspomnianej Stolicy dokona- swobodnie nominacji,
bez jakiejkolwiek uprzedniej nominacji przez króla.
Postanawiamy, i' elekcje, jak i nadania instytucji
kanonicznej przez nas, naszych nast"pców, b)d# przez
wspomnian) Stolic", przeprowadzone wbrew
powy'szym przepisom, s) niewa'ne i nie
obowi)zuj)ce. [...]
6. STANY GENERALNE
Z 1614 R.
W PAMI*TNIKACH
KARDYNA(A RICHELIEU
(Memoires, s. 317; przek$ad: Feldman, s. 13-14)
Stany generalne otwarte dnia 27 pa#dziernika
1614 r., toczy$y swe obrady do 23 lutego roku
nast"pnego. [...] Skoro zacz"to rozprawia- o naprawie
b$"dów istniej)cych w pa%stwie, podnios$y si" spory,
które nie $atwo przysz$o u&mierzy-. Stan szlachecki
zwróci$ si" do duchowie%stwa z propozycj) wspólnej
pro&by do króla, by w oczekiwaniu wyniku obrad nad
utrzymaniem lub zniesieniem prawa o dziedziczno&ci
urz"dów, zechcia$ powstrzyma- wyp$at" odno&nej
nale'no&ci i na rok nast"pny. [...]
Duchowie%stwo, zwa'ywszy, 'e dzi"ki temu
prawu wymiar sprawiedliwo&ci, b"d)cy najistotniejsz)
prerogatyw) Korony, zostaje oddzielony od osoby
króla i przemieniony na w$asno&- osób prywatnych, 'e
bramy s)downictwa stoj) otworem przed nieletnimi
dzie-mi, od których zale'y nasza fortuna, 'ycie i cze&-,
'e cnota nie ma odt)d dost"pu na urz"dy [...]
zwa'ywszy to wszystko, postanowi$o przy$)czy- si" w
tej sprawie do szlachty. [...]
Stan trzeci, którego deputowani mieli zlecone w
g$ównych artyku$ach swych instrukcyj domaga- si"
zniesienia owego prawa, przes$a$ duchowie%stwu swój
akces do powy'szej pro&by; 'e jednak wi"kszo&-
pos$ów rekrutowa$a si" spo&ród urz"dników, którym
interes osobisty nakazywa$ dzia$a- wbrew instrukcjom,
przeto chc)c si" zr"cznie wywin)- z ca$ej sprawy,
dorzucili pro&b", by duchowie%stwo i szlachta
przy$)czyli si" w zamian do dwóch pró&b, jakie
zamierzali wnie&- przed oblicze N. Pana: pierwsza, by
zwa'ywszy ubóstwo ludu, raczy$ zawiesi- &ci)gni"cie
podatku zwanego la taille; druga, by uwzgl"dniwszy
wynikaj)ce st)d, jako te' z wstrzymania op$at za
urz"dy zubo'enie skarbu, raczy$ zawiesi- wyp$acanie
pensyj i gratyfikacyj, ci)')cych na jego etacie. Ducho-
wie%stwo i szlachta trafnie os)dzili, 'e powy'sza
odpowied# stanu trzeciego, pod pozorami zgody
równa$a si" odmowie. [...]
24 marca przedstawiciele trzech stanów zostali
przyj"ci w Luwrze, gdzie N. Pani oznajmi$a im
postanowienie zniesienia sprzedajno&ci urz"dów. [...]
Odpowied# ta po$o'y$a kres owemu prawu o
dziedziczno&ci, jednakowo' od'y$o ono niebawem,
albowiem stan trzeci mocno w tym zainteresowany, tak
dalece si" uskar'a$, 'e ju' w dniu 13 maja N. Pan
wyrokiem swej Rady przywróci$ roczn) op$at". [...]
Tak wi"c koniec tych stanów podobny by$ do
pocz)tku. Propozycja os$oni"ta ró'nymi pozorami,
pozbawiona by$a ch"ci us$u'enia królowi i dobru
publicznemu, postanowienia za& okaza$y si"
bezowocne: jedynym wynikiem zebrania by$o
obci)'enie prowincyj strawnem, jakie musia$y
wyp$aci- deputowanym i okazanie ca$emu &wiatu, 'e
nie do&- jest zna- z$o, je'eli brak woli zaradzenia mu,
któr) zes$a- mo'e Bóg, pragn)c obdarzy- pa%stwo
pomy&lno&ci).
7. ABSOLUTYZM WE FRANCJI
WYPOWIEDZI LUDWIKA XIII Z
1632 i 1641 R.
(Bouvier-Ajam, s. 540;
przek$ad: T. Janasz)
Ogólnie o Radach
Je&li mówimy o Radach, to mamy na my&li tylko
te, w których król zwykle zasiada, które obejmuj)
tak'e ca$y zarz)d pa%stwa i które wreszcie odbywaj)
si" w gabinecie króla i w jego obecno&ci. S) to
nast"puj)ce cztery: Rada Tajna albo inaczej Rada
Ministerialna, bo tylko tak mo'na j) nazwa-. Rada
Królewska albo inaczej Finansów, Rada Depesz i Rada
Sumienia.
O Radzie Ministerialnej i ogólnie o ministrach
Rad) Tajn) albo Ministerialn) jest ta, w której
zasiadaj) tylko osoby piastuj)ce godno&- ministra
stanu. Zbiera si" ona w obecno&ci króla, od 10 rano do
oko$o po$udnia, regularnie trzy razy w tygodniu, a
mianowicie w niedziel", &rod" i czwartek, ponadto co
pi"tna&cie dni w poniedzia$ek, tj. wówczas, gdy nie
zbiera si" Rada Depesz, o której ni'ej wspominamy.
O charakterze Rady Ministerialnej
W Radzie Ministerialnej rozpatruje si" wszystkie
najwa'niejsze sprawy pa%stwowe, zarówno czasu
wojny jak i pokoju. Ministrowie wchodz)cy w sk$ad
Rady sk$adaj) sprawozdania dotycz)ce spraw
poszczególnych resortów im podlegaj)cych [...]
Odczytuje si" pisma ministrów królewskich do obcych
dworów, odpowiedzi, które si" tutaj sporz)dza, jak i
instrukcje udzielane ministrom. Obraduje si" nad
traktatami, sojuszami i korzy&ciami korony w sto-
sunkach z obcymi mocarstwami, wreszcie tutaj
proponuje si" oraz rozstrzyga to wszystko, co dotyczy
zarz)du pa%stwa i co mo'e posiada- jakie& znaczenie
dla króla, dworu i pa%stwa, jednym s$owem, dla spraw
wewn"trznych i zagranicznych królestwa.
§ 1. Przyczyny rozwodu
1. Ma$'e%stwo rozwi)zuje si" przez rozwód.
2. Rozwód nast"puje w wyniku obustronnej
zgody ma$'onków.
3. Jeden z ma$'onków mo'e ')da- orzeczenia
rozwodu na podstawie zwyk$ego zapewnienia o
niezgodno&ci usposobienia lub charakteru.
4. Ka'dy z ma$'onków mo'e równie' ')da-
orzeczenia rozwodu z nast"puj)cych przyczyn [...]: 1)
niepoczytalno&ci, szale%stwa lub ob$)kania ma$'onka;
2) skazania ma$'onka na kary cielesne lub ha%bi)ce; 3)
przest"pstwa, z$ego obchodzenia si" lub ci"'kich
krzywd pope$nionych przez jednego ma$'onka wobec
drugiego; 4) rozwi)z$o&ci obyczajowej; 5) porzucenia
[...] trwaj)cego co najmniej dwa lata; 6) nieobecno&ci
[...] bez wiadomo&ci w ci)gu 5 lat; 7) emigracji, w
wypadkach przewidzianych przez ustawy [...]
7. Nie wolno w przysz$o&ci orzeka- separacji.
Ma$'onkowie mog) by- roz$)czeni jedynie przez
rozwód.
[...]
Art. 1. Religia katolicka, apostolska i rzymska
b"dzie swobodnie wyznawana we Francji; jej kult
b"dzie publiczny, zgodny z przepisami porz)dkowymi,
które Rz)d uzna za niezb"dne dla (utrzymania)
porz)dku publicznego.
Art. 2. Stolica Apostolska w porozumieniu z
Rz)dem dokona nowego podzia$u terytorialnego
diecezji francuskich.
Art. 3. Jego !wi)tobliwo&- o&wiadczy
zwierzchnikom diecezji, i' oczekuje od nich [...] dla
dobra pokoju i jedno&ci ka'dej formy po&wi"cenia
nawet ich stolicy (biskupiej). Gdyby odmówili tej
ofiary, zgodnie z powy'szym wezwaniem, a nakazanej
dobrem Ko&cio$a [...] obsadzone b"d) biskupstwa
nowymi zwierzchnikami wedle nowego podzia$u
(diecezji) w nast"puj)cy sposób.
Art. 4. Pierwszy Konsul Republiki w ci)gu trzech
miesi"cy od og$oszenia bulli Jego !wi)tobliwo&ci
dokona nominacji na (stolice) arcybiskupstw i bis-
kupstw wedle nowego podzia$u (diecezji). Jego
!wi)tobliwo&- udzieli instytucji kanonicznej zgodnie z
formami przyj"tymi w stosunku do Francji przed
zmian) rz)du. [...]
Art. 6. Biskupi przed obj"ciem funkcji z$o')
bezpo&rednio na r"ce Pierwszego Konsula przysi"g"
wierno&ci (w brzmieniu) zwyczajowo przyj"tym przed
zmian) rz)du: [...] „Przysi"gam i Bogu obiecuj" na
&wi"te ewangelie zachowa- pos$usze%stwo i wierno&-
rz)dowi ustanowionemu Konstytucj) Republiki Fran-
cuskiej. Obiecuj" równie' nie wchodzi- w 'adne
porozumienia, nie uczestniczy- w 'adnej radzie,
sprzecznymi ze spokojem publicznym, a je&li w mojej
diecezji lub gdzie indziej dowiedzia$bym si" o
knowaniach na szkod" Pa%stwa, dam o tym zna-
Rz)dowi”. [...]
Art. 8. Formu$a nast"puj)cej modlitwy b"dzie
odmawiana na zako%czenie mszy &w. we wszystkich
ko&cio$ach katolickich we Francji: Domine, salvam fac
respublicam; Domine, salvos fac consules. [...]
Art. 13. Jego !wi)tobliwo&- dla dobra pokoju i
szcz"&liwego przywrócenia religii katolickiej
o&wiadcza, 'e ani On, ani Jej nast"pcy nie b"d)
niepokoi- w 'adnym sposobie nabywców
alienowanych dóbr ko&cielnych. [...]
Art. 14. Rz)d zapewni stosowne zaopatrzenie
(traitement) biskupom i proboszczom, których diecezje
i parafie pomieszcz) si" w nowym podziale
terytorialnym.
Art. 15. Rz)d podejmie kroki, by francuscy
katolicy mogli, je'eli zechc), poczyni- fundacje na
rzecz ko&cio$ów. [...]
Spisane w Pary'u, 26 messidora, roku 9.
Podpisali: Józef Bonaparte, Hercules, kardyna$
Consalvi [...]
Artyku!y organiczne do Uk!adu
Art. 1. ,adna bulla, breve, reskrypt, dekret,
mandat [...] ani inne pisma Stolicy Apostolskiej, nawet
dotycz)ce wy$)cznie osób prywatnych, nie mog) by-
przyj"te, publikowane, drukowane, ani inaczej
wprowadzane w 'ycie, bez zezwolenia Rz)du.
Art. 2. ,adna jednostka mieni)ca si" nuncjuszem,
legatem, wikariuszem czy komisarzem apostolskim
[...] nie mo'e bez tego samego zezwolenia wykonywa-
na terytorium francuskim ani gdzie indziej 'adnej
funkcji zwi)zanej ze sprawami Ko&cio$a
gallika%skiego.
Art. 3. Dekrety obcych synodów, nawet soborów
powszechnych, nie mog) by- publikowane we Francji,
nim Rz)d nie zbada ich formy, ich zgodno&ci z
ustawami, prawem i swobodami Republiki Francuskiej
i wszystkiego co w ich publikacji mog$oby naruszy-
lub dotkn)- spokoju publicznego.
Art. 4. ,aden sobór (concile) narodowy lub
metropolitalny, 'aden synod (synode) diecezjalny,
'adne zgromadzenie deliberuj)ce nie odb"dzie si" bez
wyra#nego zezwolenia Rz)du.
Artyku!y organiczne (dotycz#ce) kultów protestanckich
Art. 1. Nikt nie b"dzie móg$ wykonywa- funkcji
zwi)zanych z kultem, je&li nie jest Francuzem.
Art. 2. Ko&cio$y protestanckie i ich duchowni
(ministres) nie mog) wchodzi- w zwi)zki z obcym
mocarstwem ani obc) w$adz).
Art. 3. Pastorzy i duchowni ró'nych wyzna%
protestanckich b"d) modli- si" i prowadzi- mod$y [...]
za pomy&lno&- Republiki Francuskiej i za
konsulów.[...]
Art. 7. Zapewni si" zaopatrzenie (traitement)
pastorom ko&cio$ów konsystorskich; do tego
zaopatrzenia wliczy si" oczywi&cie dobra znajduj)ce
si" w posiadaniu tych ko&cio$ów oraz dochód z ofiar
ustalonych zwyczajowo lub w drodze przepisów. [...]
TYTU( V. O ma!"e(stwie
Dzia$ I. O przymiotach i warunkach potrzebnych
do mo'no&ci zawarcia ma$'e%stwa
Art. 144. M"'czyzna nie sko%czywszy lat
osiemnastu, a kobieta pi"tnastu, nie mog) ma$'e%stwa
zawiera-.
Art. 145. Mo'e jednak Cesarz dla przyczyn
wa'nych da- dyspens" na lata.
Art. 146. Nie masz ma$'e%skiego zwi)zku, gdzie
nie masz zezwolenia.
Art. 147. Nie mo'na zawiera- drugiego zwi)zku
bez rozwi)zania pierwszego.
Art. 148. Syn przed sko%czonym dwudziestym
pi)tym rokiem wieku swego, a córka przed
sko%czonym dwudziestym pierwszym nie mog)
zawiera- ma$'e%stwa bez zezwolenia ojca swego i
matki; w przypadku ró'no&ci zda% dosy- jest na
zezwoleniu ojca. [...]
Dzia$ I. O nieruchomo&ciach
Art. 517. Dobra s) nieruchome albo ze swej
natury, albo ze swego przeznaczenia, albo te' z
przedmiotu, do którego si" stosuj).
Art. 518. Grunta i budynki s) nieruchomo&ci) z
natury swojej.
Art. 519. M$yny wietrzne albo wodne, osadzone
na palach i sk$adaj)ce cz"&- budynku, nieruchomo&ci)
s) tak'e z natury swojej.
Art. 520. Urodzaje na pniu, owoce na drzewach,
nie zebrane jeszcze, równie s) nieruchomo&ci). Jak
tylko urodzaje &ci"te, owoce zerwane, cho-by jeszcze
nie by$y zwiezione, staj) si" ju' ruchomo&ci). Gdyby
tylko cz"&- urodzajów &ci"ta by$a, ta tylko cz"&- staje
si" ruchomo&ci).
Art. 521. Wycinania zwyczajne drzew
mniejszych albo te' wi"kszych, których wycinania
dziej) si" w porz)dku ustanowionym, staj) si"
ruchomo&ci) w tym tylko, co jest wyci"te.
Art. 522. Zwierz"ta, czyli inwentarz bydlny,
który w$a&ciciel gruntu zostawia dzier'awcy lub
czynszownikowi dziel)cemu si" zbiorem z
w$a&cicielem, czyli jest oceniony inwentarz albo nie,
uwa'any jest za nieruchomo&-, póki przez skutek
umowy przywi)zany jest do gruntu. Byd$o w pacht
puszczone komu innemu, nie dzier'awcy gruntu lub
czynszownikowi, jest ruchomo&ci).
Art. 523. Rury s$u')ce na sprowadzanie wody do
domu lub innego dziedzictwa s) nieruchomo&ci) i
sk$adaj) cz"&- gruntu, do którego s) przywi)zane.
Art. 524. Przedmioty, które w$a&ciciel umie&ci$ na
gruncie dla u'ytkowania z niego, nieruchomo&ci) s) z
przeznaczenia. I tak nieruchomo&ci) s) z prze-
znaczenia, gdy s) umieszczone przez w$a&ciciela do
uprawy gruntu i u'ytkowania z niego: zwierz"ta
przeznaczone do uprawy roli, narz"dzia rolnicze;
nasiona dane dzier'awcom lub kolonistom
cz"&ciowym; go$"bie w go$"bniku; króliki w królikami;
ule z pszczo$ami; ryby w stawach; prasy, kot$y, garnce,
kadzie i beczki; narz"dzia potrzebne do u'ytkowania z
ku#nic, papierni i tym podobnych za$o'e%; s$oma i
gnój. S) tak'e nieruchomo&ci) z przeznaczenia
wszelkie ruchomo&ci, które w$a&ciciel przywi)zywa$
do gruntu na wieczne trwanie.
Art. 525. S)dzi si", 'e w$a&ciciel przywi)za$ do
gruntu ruchomo&- na wieczyste trwanie, gdy s)
przylepione na gipsie, wapnie albo innej mieszaninie,
gdy ich nie mo'na odj)- bez z$amania i zepsucia albo
te' bez strzaskania lub uszkodzenia cz"&ci gruntu, do
którego s) przywi)zane. Zwierciad$a w mieszkaniu
uwa'ane s) za umieszczone na wieczne trwanie, gdy
ich osada i ramy wpuszczone s) w &cian" i jedno&- z
ni) robi). Te' samo s$u'y co do malowa% i innych
ozdób. Statuy poczytuj) si" za nieruchomo&ci, cho-by
nawet bez strzaskania lub nadpsucia odj"te by- mog$y,
gdy s) osadzone w miejscu umy&lnie na nie
wyrobionym.
Art. 526. Nieruchomo&ci s) z przedmiotu, do
którego stosuj) si": u'ytki przychodów z rzeczy
nieruchomych; s$u'ebno&ci albo s$u'by gruntowe;
sprawy tycz)ce si" wydobycia nieruchomo&ci.
Dzia$ II. O ruchomo&ciach
Art. 527. Dobra s) ruchome z natury swojej albo
przez oznaczenie prawa.
Art. 528. Wszystko to jest ruchomo&ci) z natury,
co przenie&- si" mo'e b)d# w$asnym ruchem, jak
zwierz"ta, albo, co nie mo'e odmieni- miejsca, tylko
przez skutek obcej mocy, jak rzeczy nie 'yj)ce.
Art. 529. Ruchomo&ci) s) przez oznaczenie
prawa: zobowi)zania i sprawy w przedmiocie sum
wymagalnych albo rzeczy ruchomych; cz"&ci, czyli
akcje albo procenta w kompaniach skarbowych,
handlowych, przemys$owych, cho-by nawet
nieruchomo&ci zawis$e od takich za$o'e% nale'a$y do
towarzystwa, czyli kampanii. Takie akcje i procenta
poczytywane s) za ruchomo&- wzgl"dem ka'dego
stowarzyszonego tylko i dopóki trwa towarzystwo.
Ruchomo&ci) s) tak'e z oznaczenia prawa czynsze i
podobne wyp$aty wieczne lub do'ywotnie, nale')ce si"
b)d# od narodu, b)d# od osób szczególnych.
Art. 530. Ka'dy czynsz lub podobna wyp$ata
ustanowione wieczy&cie za cen" sprzeda'y
nieruchomo&ci albo jako warunek odst)pienia pod
tytu$em uci)'aj)cym lub dobroczynnym gruntu
nieruchomego s) istotnie podleg$e wykupieniu. Wolno
jednak wierzycielowi u$o'y- zastrze'enia i warunki
wykupna. Wolno mu tak'e u$o'y-, 'e czynsz lub
podobna wyp$ata nie b"d) mog$y by- okupione a' po
up$ynieniu pewnego czasu, który nigdy trzydziestu lat
przechodzi- nie mo'e; wszelka inna przeciwna umowa
jest niewa'na. [...]
TYTU( II. O w!asno$ci
Art. 544. W$asno&- jest to prawo u'ywania i
rozporz)dzania rzeczami w sposobie
najrozci)glejszym, byleby ich na to nie u'ywa-,
cokolwiek zabronione jest prawami albo urz)dzeniami.
Art. 545. Nikt przymuszony by- nie mo'e do
ust)pienia swojej w$asno&ci, wyj)wszy przypadki
u'ytku publicznego i to za poprzedzaj)cem
sprawiedliwym wynagrodzeniem. [...]
Oddzia$ 5. O przyczynie
Art. 1131. Zobowi)zanie bez przyczyny albo dla
przyczyny fa$szywej lub dla przyczyny niegodziwej
'adnego skutku mie- nie mo'e.
Art. 1132. Wa'na jest umowa, chocia' przyczyna
jej wyra'ona nie jest.
Art. 1133. Niegodziwa jest przyczyna, gdy jest
zabroniona prawem, gdy jest przeciwna dobrym
obyczajom albo porz)dkowi publicznemu.
27. SENATUS-CONSULTUM
ORGANICZNE
Z 18 MAJA 1804 R.
(Duguit-Monnier, s. 133-151; przek$ad: Sczaniecki, s.
123)
O Izbie Parów
Art. 25. (Izba Parów) zwo$ywana jest przez Króla
w tym samym czasie co Izba Deputowanych
Departamentalnych. Sesja jednej rozpoczyna si" i
ko%czy w tym samym czasie co sesja drugiej. [...]
Art. 27. Powo$ywanie parów Francji nale'y do
Króla. Ich liczba jest nieograniczona; Król mo'e
zmienia- ich tytu$y, powo$ywa- ich do'ywotnio lub
dziedzicznie, wedle swego uznania.
Art. 28. Parowie maj) prawo zasiadania w Izbie
w wieku od 25 lat, lecz prawo g$osowania maj)
dopiero w wieku lat 30.
Art. 29. W Izbie Parów przewodnictwo sprawuje
Kanclerz Francji, a w jego nieobecno&ci jeden z parów,
nominowany przez Króla.
Art. 30. Cz$onkowie rodu królewskiego i ksi)'"ta
krwi s) parami z urodzenia. [...]
Art. 32. Wszystkie obrady Izby Parów s) tajne.
Art. 33. Izba Parów rozpatruje sprawy o zdrad"
g$ówn) i o zamach na bezpiecze%stwo pa%stwa.
Art. 34. ,aden par nie mo'e by- aresztowany bez
nakazu Izby i mo'e by- tylko przez ni) s)dzony w
sprawach karnych.
30. KARTA
KONSTYTUCYJNA
Z 14 SIERPNIA 1830 R.
(Duguit-Monnier, s. 194-200; przek$ad: Sczaniecki, s.
126-127)
(Wst"p) Ludwik Filip, Król Francuzów [...]
Rozkazali&my i rozkazujemy, by Karta konstytucyjna z
1814 r. z poprawkami, które wprowadzi$y obie izby i
które zaakceptowali&my, zosta$a ponownie og$oszona
w brzmieniu nast"puj)cym:
Art. 13. ma brzmienie art. 14 Karty z 1814 z
dodaniem: [...] bez mo'liwo&ci zawieszania ustaw i
dyspensowania od ich wykonania [...]
Art. 15. -wchodzi w miejsce art. 16 Karty z 1814
w brzmieniu: Inicjatywa ustawodawcza nale'y do
Króla, Izby Parów i Izby Deputowanych. [...]
Art. 23. -ma brzmienie takie jak art. 27 w Karcie
z 1814 r. Nowe brzmienie w.w. art. 27 nada$a Ustawa z
29.12.1831: Powo$anie Izby Parów nale'y do Króla,
który mo'e ich wybiera- spo&ród nast"puj)cych osób:
tu ustawa wylicza 24 kategorie osób, które zajmowa$y
okre&lone stanowiska przez okre&lony czas, a tak'e
w$a&cicieli manufaktur, kupców i bankierów, p$ac)cych
3000 franków podatków. - Godno&- para jest nadawana
do'ywotnio i nie mo'e by- przenoszona dziedzicznie.
[...]
Art. 32. -wchodzi w miejsce art. 38 Karty z 1814:
,aden deputowany nie b"dzie mia$ prawa zasiadania w
Izbie, o ile nie uko%czy$ lat 30 i o ile nie spe$ni$
warunków okre&lonych ustaw). [...]
Art. 34. -wchodzi w miejsce art. 39 Karty z 1814:
Nie mo'e by- elektorem, kto nie uko%czy$ 25 lat i kto
nie spe$nia warunków okre&lonych ustaw).
KONSTYTUCJA
ROZDZIA( I.
O suwerenno$ci
Art. 1. Suwerenno&- spoczywa na ogóle
obywateli francuskich. Jest niepozbywalna i
nieprzedawnialna. [...]
33. SENATUS-
CONSULTUM
Z 7 LISTOPADA 1852 R.
(Duguit-Monnier, s. 265-266; przek$ad: Sczaniecki, s.
134-135)
Art. 1. Godno&- cesarska jest przywrócona. -
Ludwik Napoleon Bonaparte jest Cesarzem Francuzów
pod imieniem Napoleona III.
Art. 2. Godno&- cesarska jest dziedziczna w
potomstwie zst"pnym i prawym Ludwika Napoleona
Bonaparte, w linii m"skiej w porz)dku primogenitury z
wieczystym wykluczeniem kobiet i ich potomstwa. [...]
Art. 7. Konstytucja z dnia 14 stycznia 1852
utrzymuje si" w mocy w zakresie tych postanowie%,
które nie s) sprzeczne z niniejszym senatus-consultum.
Art. 8. Propozycja niniejsza zostanie
przedstawiona Ludowi francuskiemu do
zaakceptowania. [...]
34. MANIFEST DELEGATÓW
IZBY FEDERALNEJ STOWARZYSZE.
ROBOTNICZYCH ORAZ PARYSKIEJ
SEKCJI MI*DZYNARODÓWKI
Z 23-24 MARCA 1871 R.
(Dolléans, s. 372-373; przek$ad: T. Janasz)
Pracownicy!
D$uga lista niepowodze%, katastrofa, która wydaje
si" poci)ga- za sob) ca$kowit) ruin" naszego kraju -
oto bilans sytuacji wytworzonej we Francji przez
rz)dy, które je wywo$a$y [...]
Ostatnie wypadki wykaza$y si$" ludu Pary'a;
jeste&my przekonani, 'e braterskie porozumienie
wyka'e jego m)dro&- [...] Niesolidarno&- interesów
spowodowa$a powszechn) ruin", sp$odzi$a wojn"
spo$eczn). Nale'y zwróci- si" ku wolno&ci, równo&ci,
solidarno&ci dla zapewnienia porz)dku na nowych
podstawach, zreorganizowania pracy - pierwszego
warunku (tego porz)dku)[...]
Pracownicy!
[...] Niezale'no&- Komuny jest r"kojmi)
kontraktu, którego swobodnie ustalone warunki
spowoduj) wyga&ni"cie antagonizmu klasowego i
zapewni) równo&- spo$eczn). Domagali&my si"
wyzwolenia pracowników i delegacja Komuny jest
tego gwarantem, winna bowiem ka'demu obywatelowi
dostarczy- &rodków obrony jego praw, (&rodków) do
sprawnej kontroli poczyna% jego mandatariuszy
obarczonych zarz)dem jego interesów oraz okre&li-
stopniowe zastosowanie reform spo$ecznych.
Autonomia ka'dej komuny odbiera jej ')daniom
znamiona ucisku i potwierdza Republik" w jej
najwy'szym wyrazie.
Walczyli&my [...] o nasz) zasad" egalitarn) [...]
Czego ')dali&my? Organizacji kredytu, wymiany,
stowarzyszenia si" celem zapewnienia pracownikowi
pe$nej warto&ci jego pracy. Nauczania bezp$atnego,
laickiego i pe$nego. Prawa zbierania si" i
stowarzyszania, ca$kowitej wolno&ci prasy i (wolno&ci)
obywatela. Organizacji na szczeblu municypalnym
policji, si$y zbrojnej, higieny, statystyki itd.
Dali&my si" oszuka- rz)dz)cym, dali&my si"
nabra- na ich gr", podczas gdy g$askali (oni) ró'ne
kolejne frakcje, bowiem istniej)cy (mi"dzy nimi, tzn.
frakcjami) antagonizm zapewnia$ (rz)dz)cym)
egzystencj". Dzi& lud Pary'a sta$ si" przewiduj)cy,
odmawia roli dziecka kierowanego przez wychowawc"
i podczas wyborów municypalnych - produktu ruchu,
którego sam jest twórc) - przypomni sobie, i' zasada
rz)dz)ca organizacj) grupy, stowarzyszenia jest taka
sama, jak ta rz)dz)ca ca$ym spo$ecze%stwem. I tak jak
(lud) odrzuci$by ka'dego przedstawiciela w$adzy,
ka'dego prezydenta narzuconego przez w$adz", a
pochodz)cego spoza (jego szeregów) – odrzuci
ka'dego mera, ka'dego prefekta narzuconego przez
rz)d nie uznaj)cy jego (ludu) aspiracji.
39. USTAWA
KONSTYTUCYJNA Z 11
LIPCA 1940 R.
(JO, nr 167 z 11 VII 1940 r.; przek$ad: Sczaniecki, s. 139)
Prezydent Republiki og$asza ustaw"
konstytucyjn) w nast"puj)cym brzmieniu:
Artyku$ Jedyny. Zgromadzenie Narodowe daje
ca$kowite pe$nomocnictwo Rz)dowi Republiki,
kierowanemu przez marsza$ka Pétaina, do og$oszenia
w postaci jednego lub wi"cej aktów konstytucyjnych
nowej konstytucji Pa%stwa francuskiego. Konstytucja
ta winna gwarantowa- prawa Pracy, Rodziny i
Ojczyzny.
B"dzie ratyfikowana przez Naród i b"dzie
stosowana przez zgromadzenia, które ona powo$a.
Niniejsza ustawa konstytucyjna, dyskutowana i
uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, b"dzie
wykonywana jako ustawa pa%stwowa.
Sporz)dzone w Vichy, d. 10 lipca 1940.
Podpisane: Albert Lebrun; za Prezydenta
Republiki: Marsza$ek Francji, prezes Rady Ministrów
F. Pétain.
40. AKT KONSTYTUCYJNY 1
Z 12 LIPCA 1940 R.
(JO, nr 168 z 12 VII 1940 r.; przek$ad: T. Janasz)
My, Filip Pétain, marsza$ek Francji, powo$uj)c
si" na ustaw" konstytucyjn) z 10 lipca 1940 r.
„o&wiadczamy, i' pe$nimy funkcje szefa Pa%stwa
Francuskiego i w zwi)zku z tym postanawiamy:
artyku$ 2 ustawy konstytucyjnej z 25 lutego 1875 r.
zostaje uchylony.
Sporz)dzono w Vichy 11 lipca 1940.
F. Pétain.
41. AKT KONSTYTUCYJNY 2
Z 12 LIPCA 1940 R.
(JO, nr 168 z 12 VII 1940 r.;
przek$ad: T. Janasz)
43. DEKLARACJA
ORGANICZNA
Z 27 PA+DZIERNIKA 1940 R.
(JOFL, nr 1 z 20 I 1941 r.; przek$ad: Sczaniecki, s. 141-142)
Art. 2
God$em pa%stwowym jest trójkolorowy sztandar:
niebiesko-bia$o-czerwony o trzech pasach poziomych
równych rozmiarów.
Hymnem narodowym jest Marsylianka.
Has$em Republiki jest: wolno&-, równo&-,
braterstwo.
Jej zasad) jest rz)dzi- narodem, dla narodu i
przez naród.
Art. 3
Suwerenno&- narodowa nale'y do Narodu
Francuskiego.
,aden od$am Narodu ani 'aden osobnik nie mo'e
sobie ro&ci- praw do jej wykonywania.
Wykonuje j) Naród w zakresie spraw natury
konstytucyjnej przez swoich przedstawicieli i przez
referendum.
We wszystkich innych sprawach wykonuje j)
przez swych pos$ów zasiadaj)cych w Zgromadzeniu
Narodowym, wybranych w g$osowaniu powszechnym,
równym, bezpo&rednim i tajnym.
Art. 4
Wyborcami s) w warunkach ustawowo
okre&lonych wszyscy obywatele Francuzi pe$noletni
obu p$ci, korzystaj)cy ze swych praw cywilnych i poli-
tycznych.
Art. 32
Prezydent Republiki przewodniczy Radzie
Ministrów. On ustala i przechowuje oficjalne protoko$y
obrad.
Art. 33
Prezydent Republiki przewodniczy w tych
samych warunkach Wy'szej Radzie i Komitetowi
Obrony Narodowej, i jest najwy'szym zwierzchnikiem
armii.
Art. 34
Prezydent Republiki przewodniczy Wysokiej
Radzie S)downictwa.
Art. 35
Prezydentowi Republiki przys$uguje prawo $aski
w Wysokiej Radzie S)downictwa.
Art. 36
Prezydent Republiki promulguje ustawy w ci)gu
dziesi"ciu dni po wr"czeniu Rz)dowi ustawy
ostatecznie uchwalonej. Ten termin jest ograniczony
do pi"ciu dni, o ile Zgromadzenie Narodowe uchwali$o
post"powanie skrócone. W terminie okre&lonym dla
promulgacji Prezydent Republiki mo'e w
uzasadnionym or"dziu ')da- ponownego rozpatrzenia
projektu przez obie izby, które nie mo'e mu by-
odmówione.
W razie kiedy Prezydent nie promulgowa$ ustawy
w terminie wyznaczonym przez niniejsz) konstytucj",
dokonuje tego prezydent Zgromadzenia Narodowego.
Art. 37
Prezydent Republiki porozumiewa si" z
parlamentem za po&rednictwem or"dzi skierowanych
do Zgromadzenia Narodowego.
Art. 38
Ka'dy akt Prezydenta Republiki musi by-
kontrasygnowany przez Prezesa Rady Ministrów i
przez jednego z ministrów.
Art. 39
Najwy'ej 30 a najmniej 15 dni przed
wyga&ni"ciem mandatu prezydenta Republiki
parlament przyst"puje do wyboru nowego prezydenta.
[...]
Art. 41
W razie przeszkody stwierdzonej uchwa$)
parlamentu, w razie opró'nienia urz"du Prezydenta
Republiki na skutek &mierci, zrzeczenia si" lub innej
przyczyny, prezydent Zgromadzenia Narodowego
zarz)dza czasow) przerw" w czynno&ciach prezydenta
Republiki, zast"puje go wówczas w jego funkcjach
wiceprezydent. [...]
Art. 42
Prezydent Republiki jest poci)gany do
odpowiedzialno&ci prawnej tylko w wypadku zdrady
g$ównej.
Mo'e on by- poci)gni"ty do odpowiedzialno&ci
przez Zgromadzenie Narodowe i postawiony przed
Wysoki Trybuna$ Sprawiedliwo&ci w warunkach
przewidzianych w art. 57.
Art. 43
Urz)d Prezydenta Republiki nie jest po$)czalny z
'adn) inn) funkcj) publiczn).
Art. 44
Cz$onkowie rodzin, które panowa$y we Francji,
s) niewybieralni na stanowisko Prezydenta Republiki.
Art. 46
Prezes Rady Ministrów i ministrowie przez niego
wskazani s) mianowani dekretem Prezydenta
Republiki. [...]
Art. 48
Ministrowie s) solidarnie odpowiedzialni przed
Zgromadzeniem Narodowym za kierunek polityki
gabinetu, a poza tym indywidualnie ka'dy w swoim
zakresie.
Nie odpowiadaj) oni przed Rad) Republiki. [...]
Art. 50
Uchwalenie przez Zgromadzenie Narodowe
wotum nieufno&ci poci)ga za sob) ust)pienie ca$ego
gabinetu.
Uchwa$a taka mo'e doj&- do skutku tylko w dniu
wolnym po uprzednim z$o'eniu wniosku w tej sprawie
w drodze g$osowania jawnego.
Wotum nieufno&ci mo'e by- uchwalone tylko
bezwzgl"dn) wi"kszo&ci) g$osów pos$ów
Zgromadzenia. [...]
Art. 56
Ministrowie s) karnie odpowiedzialni za
przest"pstwa i nadu'ycia pope$nione w czasie
sprawowanych przez nich funkcji.
Art. 57
W stan oskar'enia mog) by- postawieni
ministrowie przez Zgromadzenie Narodowe i odes$ani
przez nie przed forum Wysokiego Trybuna$u Sprawie-
dliwo&ci.
Uchwa$a Zgromadzenia Narodowego dochodzi
do skutku w g$osowaniu tajnym i bezwzgl"dn)
wi"kszo&ci) cz$onków Zgromadzenia z wyj)tkiem
jedynie tych, którzy zostali powo$ani do wzi"cia
udzia$u w &ciganiu, &ledztwie lub s)dzeniu. [...]
Art. 60
Unia Francuska sk$ada si": z jednej strony z
Republiki Francuskiej, w sk$ad której wchodzi
Metropolia Francuska, jak równie' departamenty i
terytoria zamorskie, z drugiej strony z terytoriów i
pa%stw stowarzyszonych. [...]
Art. 63
Centralnymi organami Unii Francuskiej s):
prezydentura, wysoka rada i zgromadzenie. [...]
Art. 90
Rewizja odbywa si" w nast"puj)cy sposób:
Rewizja winna by- postanowiona w drodze
rezolucji przyj"tej absolutn) wi"kszo&ci) przez
cz$onków sk$adaj)cych Zgromadzenie Narodowe.
Rezolucja okre&la przedmiot rewizji.
Winna ona by- poddana w terminie najmniej
trzymiesi"cznym drugiemu czytaniu, do którego
przyst"puje si" w tych samych warunkach jak do
pierwszego, chyba 'e Rada Republiki zawiadomiona
przez Zgromadzenie Narodowe przyj"$a absolutn)
wi"kszo&ci) t) sam) rezolucj".
Po tym drugim czytaniu Zgromadzenie
Narodowe opracowuje projekt ustawy zawieraj)cej
rewizj" konstytucji. Projekt ten winien by-
przed$o'ony parlamentowi i uchwalony w
post"powaniu przewidzianym dla ustaw zwyk$ych i
tak'e wi"kszo&ci).
Winien on by- przed$o'ony pod referendum
ludowe wyj)wszy wypadek przyj"cia go w drugim
czytaniu przez Zgromadzenie Narodowe wi"kszo&ci)
dwóch trzecich lub wi"kszo&ci) trzech pi)tych przez
ka'de z dwóch zgromadze% z osobna.
W osiem dni po jego przyj"ciu Prezydent
Republiki promulguje projekt jako ustaw"
konstytucyjn).
,adna rewizja konstytucyjna godz)ca w istnienie
Rady Republiki nie b"dzie mog$a doj&- do skutku bez
zgody tej'e Rady lub bez zastosowania procedury
referendum. [...]
Art. 95
Ustrój republika%ski nie mo'e sta- si"
przedmiotem wniosku rewizyjnego.
WST*P
Lud francuski proklamuje uroczy&cie swoje
przywi)zanie do praw cz$owieka i zasad suwerenno&ci
narodu, tak jak zosta$y one okre&lone w Deklaracji z
roku 1789, potwierdzonej i uzupe$nionej przez Wst"p
do konstytucji z roku 1946.
Zgodnie z tymi zasadami oraz z zasad)
samostanowienia narodów Republika przyznaje
pragn)cym do% nale'e- terytorium zamorskim nowe
instytucje oparte na wspólnym ideale wolno&ci,
równo&ci i braterstwa i maj)ce na celu ich
demokratyczny rozwój.
Rozdzia$ I. O SUWERENNO!CI
Art. 1
Republika i ludy terytoriów zamorskich, które w
drodze samostanowienia przyjm) niniejsz)
konstytucj", stanowi) Wspólnot".
Wspólnota oparta jest na zasadzie równo&ci i
solidarno&ci tworz)cych j) ludów.
Art. 2
Francja jest republik) niepodzieln), laick),
demokratyczn) i spo$eczn). Zapewnia ona równo&-
wszystkich obywateli wobec prawa bez wzgl"du na
pochodzenie, ras" lub religi". Respektuje wszelkie
przekonania.
God$em narodowym jest trójkolorowy sztandar:
niebiesko-bia$o-czerwony.
Hymnem narodowym jest Marsylianka
Dewiz) Republiki jest Wolno&-, Równo&-,
Braterstwo.
Jej zasad): rz)dy ludu, przez lud i dla ludu.
Art. 3
Suwerenno&- narodowa nale'y do ludu, który
wykonuje j) przez swych przedstawicieli i w drodze
referendum.
,aden od$am ludu ani 'adna jednostka nie mo'e
przypisywa- sobie praw do jej wykonywania.
G$osowanie mo'e by- bezpo&rednie lub
po&rednie, w my&l zasad przewidzianych w konstytucji.
Jest ono zawsze powszechne, równe i tajne.
Wyborcami s), zgodnie z zasadami
ustanowionymi przez prawo, wszystkie osoby
narodowo&ci francuskiej, pe$noletnie, obojga p$ci,
korzystaj)ce z praw cywilnych i politycznych.
Art. 4
Partie i ugrupowania polityczne rywalizuj) ze
sob) w drodze wyborów. Powstaj) one i dzia$aj)
swobodnie. Winny one przestrzega- zasad
suwerenno&ci narodowej i demokracji.
Art. 5
Prezydent Republiki czuwa nad nale'ytym
przestrzeganiem konstytucji. Zapewnia przez swój
arbitra' prawid$owe funkcjonowanie w$adz
publicznych jak równie' ci)g$o&- pa%stwa.
Jest on gwarantem niepodleg$o&ci narodowej,
integralno&ci terytorium, przestrzega umów Wspólnoty
oraz traktatów.
Art. 6
Prezydent Republiki wybierany jest na lat siedem
w bezpo&rednim g$osowaniu powszechnym.
Sposób wykonania niniejszego artyku$u okre&la
ustawa.
Art. 7
Prezydent Republiki wybierany jest wi"kszo&ci)
absolutn) oddanych g$osów.
Je&li w pierwszej turze wi"kszo&- absolutna nie
zosta$a uzyskana, przeprowadza si", w drug) kolejn)
niedziel", nast"pn) tur". Mog) w niej bra- udzia$
jedynie dwaj kandydaci, którzy po ewentualnym
wycofaniu si" silniejszych kandydatów otrzymali
najwi"ksz) liczb" g$osów w pierwszej turze. Otwarcie
g$osowania zarz)dza rz)d. [...]
Art. 8
Prezydent Republiki powo$uje premiera.
Podejmuje decyzje o zwolnieniu go z wykonywanej
funkcji na podstawie przed$o'onego przez premiera
wniosku o dymisj" rz)du.
Art. 9
Prezydent Republiki przewodniczy Radzie
Ministrów. Art. 10
Prezydent Republiki promulguje ustawy w ci)gu
pi"tnastu dni nast"puj)cych po przed$o'eniu rz)dowi
ustawy ostatecznie uchwalonej.
Mo'e on przed up$ywem tego terminu zwróci- si"
do parlamentu o ponowne rozpatrzenie ustawy lub
niektórych jej artyku$ów. Ponownego rozpatrzenia
odmówi- nie mo'na.
Art. 11
Prezydent Republiki mo'e, na wniosek rz)du
zg$oszony w czasie trwania sesji b)d# na wspólny
wniosek obu zgromadze%, og$oszony w „Journal
Officiel”, podda- referendum ka'dy projekt ustawy
odnosz)cy si" do organizacji w$adz publicznych,
zawieraj)cy zatwierdzenie uk$adu Wspólnoty lub
zmierzaj)cy do upowa'nienia do ratyfikacji umowy,
który, mimo i' niesprzeczny z konstytucj), mia$by
znaczenie dla funkcjonowania instytucji Republiki.
Gdy referendum zadecyduje o przyj"ciu projektu,
prezydent Republiki promulguje go w terminie
przewidzianym w artykule poprzednim.
Art. 12
Prezydent Republiki mo'e po zasi"gni"ciu opinii
premiera i przewodnicz)cych izb og$osi- rozwi)zanie
Zgromadzenia Narodowego. [...]
Ponowne rozwi)zanie Zgromadzenia nie mo'e
by- dokonane przed up$ywem nast"puj)cego po
wyborach roku.
Art. 13
Prezydent Republiki podpisuje dekrety z moc)
ustawy i dekrety uchwalone na posiedzeniu Rady
Ministrów.
Obsadza pa%stwowe urz"dy cywilne i wojskowe.
[...]
Art. 15
Prezydent Republiki jest najwy'szym
zwierzchnikiem si$ zbrojnych. Przewodniczy on
Najwy'szym Radom oraz Komitetom Obrony
Narodowej.
Art. 16
W wypadku, gdy instytucje Republiki,
niepodleg$o&- pa%stwa, integralno&- jego terytorium
b)d# wykonanie zobowi)za% mi"dzynarodowych s)
zagro'one w sposób powa'ny i bezpo&redni i gdy
prawid$owe funkcjonowanie okre&lonych w konstytucji
w$adz publicznych zosta$o przerwane, prezydent
Republiki podejmuje &rodki, których wymagaj)
okoliczno&ci, po oficjalnej konsultacji premiera,
przewodnicz)cych izb oraz Rady Konstytucyjnej.
Informuje on o tym naród za pomoc) or"dzia.
!rodki te winny wynika- z woli zapewnienia
powo$anym przez konstytucj" w$adzom publicznym
jak najszybszego wype$nienia ich zada%. Rada Konsty-
tucyjna wyra'a w tej sprawie swoj) opini".
Parlament zbiera si" z mocy prawa.
Zgromadzenie Narodowe nie mo'e by-
rozwi)zane w trakcie korzystania z uprawnie%
wyj)tkowych.
Art. 17
Prezydent Republiki korzysta
z prawa $aski.
Art. 18
Prezydent Republiki porozumiewa si" z obiema
izbami parlamentu za pomoc) or"dzi, których
odczytanie zarz)dza i które nie mog) by- przedmiotem
debaty. W okresie mi"dzysesyjnym parlament zbiera
si" specjalnie w tym celu.
Art. 19
Akty prezydenta, z wyj)tkiem okre&lonych
artyku$ami 8 (ust"p 1), 11, 12, 16, 18, 54, 56 i 61,
wymagaj) kontrasygnaty premiera i w okre&lonych wy-
padkach - w$a&ciwych ministrów.
Rozdzia$ III. RZ/D
Art. 20
Rz)d okre&la i prowadzi
polityk" narodu.
Dysponuje administracj) i
si$ami zbrojnymi.
Jest on odpowiedzialny przed parlamentem w
warunkach i zgodnie z zasadami przewidzianymi
artyku$ami 49 i 50.
Art. 21
Premier kieruje dzia$alno&ci) rz)du. Ponosi
odpowiedzialno&- za obron" narodow). Zapewnia
wykonanie ustaw. Z zachowaniem postanowie%
artyku$u 13 wydaje rozporz)dzenia i obsadza
stanowiska cywilne i wojskowe.
Mo'e on pewne swe uprawnienia przekaza-
ministrom.
Zast"puje, w okre&lonych wypadkach, prezydenta
Republiki w przewodniczeniu przewidzianym
artyku$em 15 radom i komitetom.
Mo'e on, w drodze wyj)tku, przewodniczy- w
zast"pstwie prezydenta Republiki Radzie Ministrów,
na podstawie wyra#nego upowa'nienia i przy
okre&lonym porz)dku dziennym.
Art. 22
Akty premiera s) w okre&lonych wypadkach
kontrasygnowane przez ministrów odpowiedzialnych
za ich wykonanie.
Art. 23
Funkcje cz$onka rz)du nie mog) by- $)czone z
wykonywaniem 'adnego mandatu parlamentarnego, z
'adn) funkcj) przedstawicielstwa zawodowego o
charakterze ogólnopa%stwowym, 'adnym urz"dem
publicznym ani te' z 'adn) dzia$alno&ci) zawodow).
[...]
ROZDZIA# IV. PARLAMENT
Art. 24
Parlament sk$ada si" ze Zgromadzenia
Narodowego i Senatu.
Deputowani do Zgromadzenia Narodowego
wybierani s) w g$osowaniu bezpo&rednim.
Senat wybierany jest w g$osowaniu po&rednim.
Stanowi on reprezentacj" jednostek terytorialnych
Republiki. Francuzi zamieszkali poza Francj) s) repre-
zentowani w Senacie.
Art. 25
Ustawa organiczna ustala kadencj" ka'dej z izb,
liczb" ich cz$onków, ich diety, warunki wybieralno&ci,
zasady niewybieralno&ci oraz incompatibilitas.
Okre&la ona równie' warunki, w których
wybierane s) osoby powo$ane w przypadku
opró'nienia mandatu do zapewnienia zast"pstwa
deputowanych lub senatorów, a' do momentu
ca$kowitego lub cz"&ciowego odnowienia sk$adu izby,
do której nale'eli. [...]
Art. 27
Wszelki mandat imperatywny uwa'a si" za
niewa'ny.
Prawo g$osu cz$onków parlamentu wykonywane
jest osobi&cie.
Ustawa organiczna mo'e, w drodze wyj)tku,
wyrazi- zgod" na upowa'nienie do g$osowania. W
takim wypadku nikt nie mo'e otrzyma- upowa'nienia
wi"cej ni' od jednego mandatariusza.
Art. 28
Parlament zbiera si" z mocy prawa na dwie sesje
zwyczajne w ci)gu roku. [...]
Art. 34
Ustawy uchwala parlament. [...]
Art. 35
Wypowiedzenie wojny wymaga upowa'nienia
ze strony parlamentu.
Art. 36
Postanowienie o stanie wyj)tkowym
podejmowane jest na posiedzeniu Rady Ministrów.
Jego przed$u'enie ponad dwana&cie dni wymaga
zgody parlamentu.
Art. 37
Materie nie nale')ce do zakresu ustawy, stanowi)
domen" dzia$alno&ci normatywnej rz)du.
Teksty w formie ustawy wydane w tej materii
mog) by- zmienione dekretem, wydanym po
zasi"gni"ciu opinii Rady Stanu. Te z tekstów w formie
ustawy, które zosta$yby wydane po wej&ciu w 'ycie
niniejszej konstytucji, mog) by- zmienione dekretem
tylko w wypadku, gdy Rada Konstytucyjna o&wiadczy,
i' nale') one do zakresu dzia$alno&ci normatywnej
rz)du zgodnie z ust"pem poprzednim.
Art. 38
Rz)d mo'e, w celu realizacji swego programu,
zwróci- si" do parlamentu o upowa'nienie na czas
ograniczony do podejmowania, w drodze dekretów z
moc) ustawy, &rodków stanowi)cych normalnie
dziedzin" ustawow).
Dekrety z moc) ustawy uchwalane s) na
posiedzeniu Rady Ministrów po zasi"gni"ciu opinii
Rady Stanu. Wchodz) w 'ycie z dniem ich og$oszenia,
lecz trac) moc obowi)zuj)c), je&li projekt
zatwierdzaj)cej je ustawy nie zostanie wniesiony do
parlamentu przed up$ywem terminu, okre&lonego w
ustawie upowa'niaj)cej.
Z chwil) wyga&ni"cia terminu wymienionego w
pierwszym ust"pie niniejszego artyku$u, dekrety z
moc) ustawy mog) by-, w zakresie stanowi)cym
materi" ustawow), zmieniane jedynie w drodze
ustawy.
Art. 39
Inicjatywa ustawodawcza przys$uguje zarówno
premierowi, jak i cz$onkom parlamentu. [...]
Art. 40
Parlamentarne projekty ustaw i poprawki
zg$aszane przez cz$onków parlamentu s) odrzucone,
je&li ich przyj"cie poci)ga$oby za sob) b)d#
zmniejszenie zasobów publicznych, b)d# stworzenie
nowych lub powi"kszenie istniej)cych wydatków
publicznych. [...]
Art. 49
Premier, po obradach Rady Ministrów,
przedstawia Zgromadzeniu Narodowemu kwesti"
zaufania w zwi)zku z programem rz)du, ewentualnie
w zwi)zku z o&wiadczeniem dotycz)cym polityki
ogólnej rz)du.
Zgromadzenie Narodowe poci)ga rz)d do
odpowiedzialno&ci poprzez g$osowanie wotum
nieufno&ci. Wniosek o wotum nieufno&ci mo'e by-
przyj"ty jedynie wówczas, je'eli zosta$ podpisany
przez co najmniej dziesi)t) cz"&- cz$onków
Zgromadzenia Narodowego. G$osowanie nie mo'e si"
odby- przed up$ywem czterdziestu o&miu godzin od
momentu z$o'enia wniosku. Obliczane s) jedynie g$osy
popieraj)ce wniosek o wotum nieufno&ci, który to
wniosek mo'e by- przyj"ty jedynie wi"kszo&ci)
cz$onków wchodz)cych w sk$ad Zgromadzenia. Je&li
wniosek o wotum nieufno&ci zostaje odrzucony, jego
sygnatariusze nie mog) go zg$osi- ponownie na tej
samej sesji, wyj)wszy okoliczno&ci przewidziane
poni'szym ust"pem.
Premier mo'e po obradach Rady Ministrów
przedstawi- wobec Zgromadzenia Narodowego
kwesti" zaufania w zwi)zku z g$osowaniem nad okre&-
lonym tekstem. W takim wypadku tekst uwa'a si" za
przyj"ty, z wyj)tkiem sytuacji, gdy wniosek o wotum
nieufno&ci, zg$oszony w ci)gu dwudziestu czterech
godzin od momentu postawienia kwestii zaufania,
zostanie uchwalony w sposób przewidziany ust"pem
poprzednim.
Premier mo'e zwróci- si" do Senatu o aprobat"
rz)dowego o&wiadczenia w sprawie polityki
generalnej.
Art. 50
W wypadku, gdy Zgromadzenie Narodowe
uchwali wniosek nieufno&ci, b)d# je&li odrzuci
program lub deklaracj" o ogólnej polityce rz)du,
premier winien przed$o'y- prezydentowi Republiki
dymisj" rz)du.
Art. 51
Zamkni"cie sesji zwyczajnej lub nadzwyczajnej
ulega z mocy prawa wstrzymaniu dla umo'liwienia, w
konkretnym wypadku, zastosowania postanowie%
artyku$u 49.
Art. 56
Rada Konstytucyjna sk$ada si" z dziewi"ciu
cz$onków, których kadencja trwa lat dziewi"- i którzy
nie mog) by- ponownie powo$ywani. Sk$ad Rady
Konstytucyjnej ulega odnowieniu w jednej trzeciej co
trzy lata. Trzech cz$onków mianuje prezydent
Republiki, trzech przewodnicz)cy Senatu.
Poza wymienionymi wy'ej dziewi"cioma
cz$onkami z mocy prawa wchodz) do'ywotnio do
Rady Konstytucyjnej byli prezydenci Republiki.
Przewodnicz)cego Rady mianuje prezydent
Republiki. W wypadku równo&ci g$osów
przewodnicz)cy ma g$os rozstrzygaj)cy.
Art. 57
Funkcje cz$onka Rady Konstytucyjnej s)
niepo$)czalne z funkcjami ministra lub cz$onka
parlamentu. Inne zasady incompatibilitas okre&la
ustawa organiczna.
Art. 58
Rada Konstytucyjna czuwa nad prawid$owo&ci)
wyboru prezydenta Republiki.
Rozpatruje ona protesty wyborcze i og$asza
wyniki g$osowania.
Art. 59
Rada Konstytucyjna stanowi w wypadku
zakwestionowania prawid$owo&ci wyborów
deputowanych i senatorów.
Art. 60
Rada Konstytucyjna czuwa nad prawid$owym
przeprowadzeniem referendum i og$asza jego wyniki.
Art. 61
Ustawy organiczne przed ich promulgacj) oraz
regulaminy izb przed ich wej&ciem w 'ycie winny by-
przedstawione Radzie Konstytucyjnej, która
wypowiada si" co do ich zgodno&ci z konstytucj). [...]
Art. 62
[...] Decyzje Rady Konstytucyjnej nie podlegaj)
'adnemu odwo$aniu. S) one wi)')ce dla wszystkich
w$adz publicznych oraz wszelkich organów admini-
stracyjnych i s)dowych. [...]
ROZDZIA# X. RADA EKONOMICZNA I
SPO(ECZNA
Art. 69
Rada Ekonomiczna i Spo$eczna opiniuje na
wniosek rz)du rz)dowe projekty ustaw, dekretów z
moc) ustawy lub dekretów, jak równie' przed$o'onych
jej parlamentarnych projektów ustaw.
Rada Ekonomiczna i Spo$eczna mo'e wyznaczy-
jednego ze swych cz$onków dla przedstawienia wobec
izb opinii o rz)dowych i parlamentarnych projektach
ustaw, które zosta$y jej przed$o'one.
Art. 70
Rada Ekonomiczna i Spo$eczna mo'e by-
równie' konsultowana przez rz)d na temat ka'dego
problemu ekonomicznego lub spo$ecznego,
interesuj)cego Republik" lub Wspólnot". Wszystkie
plany b)d# wszelkie projekty ustaw zawieraj)ce
program ekonomiczny lub spo$eczny s) przedk$adane
Radzie do zaopiniowania.
Art. 71
Sk$ad Rady Ekonomicznej i Spo$ecznej oraz
zasady jej dzia$alno&ci okre&la ustawa organiczna.
ROZDZIA# XI. O JEDNOSTKACH
TERYTORIALNYCH
Art. 72
Jednostkami terytorialnymi Republiki s) gminy,
departamenty i terytoria zamorskie. Tworzenie innych
jednostek terytorialnych mo'e nast)pi- tylko w drodze
ustawy.
Jednostki te zarz)dzane s) autonomicznie przez
pochodz)ce z wyboru rady i zgodnie z zasadami
okre&lonymi w ustawie.
W departamentach i terytoriach przedstawiciel
rz)du czuwa nad interesami ogólnonarodowymi,
kontrol) administracji i przestrzegania prawa. [...]
Art. 77
W ramach Wspólnoty ustanowionej niniejsz)
konstytucj) wchodz)ce w jej sk$ad pa%stwa posiadaj)
autonomi", rz)dz) si" one samodzielnie i administruj)
demokratycznie i swobodnie swymi w$asnymi
sprawami. W ramach Wspólnoty istnieje tylko jedno
obywatelstwo. Wszyscy obywatele s) równi wobec
pa%stwa, bez wzgl"du na swoje pochodzenie, ras" lub
religi". Maj) oni takie same obowi)zki. [...]
Art. 80
Prezydent Republiki przewodniczy i reprezentuje
Wspólnot". Organami Wspólnoty s): Rada
Wykonawcza, Senat i Trybuna$ Rozjemczy. [...]
Art. 88
Republika lub Wspólnota mog) zawiera- umowy
z pa%stwami, które w celu rozwijania swej cywilizacji
pragn) si" z nimi po$)czy-.
ROZDZIA# XIV
Art. 89
Inicjatywa w przedmiocie zmiany konstytucji
przys$uguje zarówno prezydentowi Republiki na
wniosek premiera, jak i cz$onkom parlamentu.
Rz)dowy lub parlamentarny projekt zmiany
konstytucji winien by- uchwalony przez obie izby w
takim samym trybie. Zmiana wchodzi w 'ycie po za-
twierdzeniu jej w referendum.
Jednak'e projektu zmiany konstytucji nie poddaje
si" referendum, o ile prezydent Republiki zdecydowa$
przed$o'y- go parlamentowi zwo$anemu w postaci
Kongresu; w takim wypadku projekt zmiany uwa'a si"
za przyj"ty, je&li wypowiedzia$a si" za nim wi"kszo&-
trzech pi)tych wa'nie oddanych g$osów.
Biurem Kongresu jest Biuro Zgromadzenia
Narodowego.
,adne post"powanie dotycz)ce zmiany
konstytucji nie mo'e by- wszcz"te ani kontynuowane
w wypadku zamachu na integralno&- terytorium
pa%stwowego.
Republika%ska forma rz)dów nie mo'e stanowi-
przedmiotu zmiany konstytucji. [...]
Pa!stwa niemieckie i Austria
2. PRZYWILEJ CESARZA
FRYDERYKA II
DLA KRÓLA CZESKIEGO
Z 26 WRZE!NIA 1212 R.
(MGH, t. II, s. 54 i n.; przek$ad:
Jedlicki, s. 90-93)
Prawo
ziemskie
Z KSI*GI 1
Art. 3. § 3. Siedem stopni pokrewie(stwa
rodowego
Teraz zwa'my, gdzie ród si" zaczyna i gdzie si"
ko%czy. M)' i 'ona, którzy po$)czyli si" ma$'e%stwem
w sposób zgodny z prawem, przeznaczeni s) do
zajmowania miejsca g$owy. W miejscu cz$onka szyi
stoj) dzieci, które s) rodze%stwem i wszystkie
pochodz) od tego' ojca i tej samej matki. Rodze%stwo
przyrodnie nie mo'e do tego stopnia nale'e- i dlatego
znajd) si" na miejscu innego cz$onka. Dalej, gdy dwaj
bracia pojm) dwie siostry, a trzeci brat obc) niewiast",
to dzieci ich wszystkich równie s) uprawnione do
dziedziczenia jedno po drugim, o ile s) tego samego
stanu. Dzieci rodzonych braci znajduj) si" w tym
cz$onku, gdzie ramiona $)cz) si" z r"k). Podobnie i
dzieci sióstr. Jest to pierwszy stopie% pokrewie%stwa
rodowego, który si" zalicza do grona krewnych: dzieci
braci i sióstr. W $okciu znajduje si" drugi stopie%
pokrewie%stwa rodzinnego (rodowego). W nadgarstku
trzeci. W pierwszym cz$onku &rodkowego palca
czwarty. W drugim cz$onku &rodkowego palca - pi)ty.
W trzecim cz$onku &rodkowego palca - szósty stopie%
pokrewie%stwa rodzinnego (rodowego). W siódmym
stopniu znajduje si" paznokie-, a nie cz$onek, dlatego
$)czy si" tutaj ród (rodzina) i nazywaj) si" oni
„paznokciowymi krewnymi”. Ci co znajduj) si" w
równej odleg$o&ci pomi"dzy paznokciem a g$ow),
mog) by- zaliczeni do rodu (rodziny) - bior)
dziedzictwo w równej cz"&ci. Kto zdo$a zaliczy- si"
bli'ej do rodu, pierwszy bierze spadek. Przy
dziedziczeniu ród ko%czy si" z siódmym stopniem
(pokrewie%stwa) [...]
Z KSI*GI II
Art. 13. Kary za ró"ne wyst&pki
§ 1. Teraz dowied#cie si" o zbrodniach, jak
bywaj) s)dzone. Z$odzieja trzeba wiesza-. Je'eli
jednak kradzie' zostanie pope$niona we wsi w dzie%,
gdy ukradzione mienie mniejszej warto&ci jak trzy
szylingi, wówczas prze$o'ony ch$opów mo'e os)dzi-
z$odzieja tego samego dnia na (poniesienie) kary na
skórze i w$osach albo na wykupienie si" od niej trzema
szylingami. Potem zostaje ów bezecnym i
pozbawionym praw. [...]
§ 4. Wszyscy mordercy i ci, którzy zrabuj) p$ug
albo obrabuj) m$yn, albo ko&ció$, albo cmentarz,
równie' zdrajcy i mordercy -podpalacze oraz ci, którzy
(dla w$asnej korzy&ci), jako pe$nomocnicy wykonuj)
zlecenie - wszystkich ich trzeba ko$em $ama-.
§ 5. Kto cz$owieka zabije albo uwi"zi, albo
obrabuje, albo spali, z wyj)tkiem morderstwa
po$)czonego z podpaleniem, lub zgwa$ci kobiet" b)d#
dziewczyn", albo pokój z$amie, albo zostanie pojmany
na cudzo$óstwie - wszystkim nale'y &ci)- g$ow".
§ 6. Ci, co strzeg) rzeczy skradzionych lub
zrabowanych albo udzielaj) przy tym pomocy, a b"dzie
im to udowodnione - trzeba ich os)dzi- tak, jak owych
(z$odziei i rabusi).
§ 7. Chrze&cijanina, który nie wierzy albo czarami
si" trudzi lub trucicielstwem, a b"dzie mu to
udowodnione, nale'y spali- na stosie. [...]
Z KSI*GI III
ROZDZIA( I.
Jak powinno odbywa' si& odprowadzania
elektorów i kto jest do niego zobowi#zany
1. Postanawiamy i potwierdzamy niniejsz)
ustaw" cesarsk) maj)c) obowi)zywa- po wieczne
czasy na podstawie w$a&ciwego rozeznania i w pe$ni
w$adzy cesarskiej, 'e ilekro- i kiedykolwiek w
przysz$o&ci zajdzie konieczno&- lub wypadek obioru
króla, a zarazem cesarza rzymskiego, i ksi)'"ta
elektorowie b"d) mieli obowi)zek udania si" na tego
rodzaju obiór wedle starego chwalebnego zwyczaju,
ka'dy ksi)'" elektor, je'eli i kiedy o to b"dzie
proszony, jest obowi)zany przeprowadzi-
którychkolwiek ksi)')t wspó$elektorów lub ich
przedstawicieli, których na elekcj" powy'sz) wysy$ali,
przez ziemie i miejscowo&ci swego kraju, a nawet poza
nimi, jak daleko tylko mo'e; jest on obowi)zany do
&wiadczenia tego obowi)zku odprowadzania bez
'adnego podst"pu a' do miasta, w którym ma si"
odbywa- owa elekcja, jak równie' w drodze powrotnej
z tego miasta, pod sankcj) kary za krzywoprzysi"stwo i
utraty swego g$osu, tego mianowicie, który mia$ odda-
w tej'e elekcji; postanawiamy, 'e te w$a&nie kary
dotkn) przez sam fakt tych lub tego, którzy okazaliby
si" oporni lub niedbali w wykonaniu wspomnianego
wy'ej obowi)zku odprowadzenia. [...]
7. I chocia' wszystkich ksi)')t, hrabiów,
szlachetnych rycerzy i wasali, miasta i mieszczan
pragn"li&my i postanowili&my bez ró'nicy zobowi)za-
do przeprowadzenia któregokolwiek elektora lub jego
przedstawicieli, to niemniej ka'demu spo&ród
elektorów wyznaczamy najbardziej dogodny orszak
oraz osoby przeprowadzaj)ce po przyleg$ych
terytoriach i miejscach, i to w nast"puj)cy sposób, aby
w pe$ni sta$o si" wszystkim wiadome:
8. Najpierw wi"c króla Czech, arcycze&nika
&wi"tego cesarstwa, b"d) prowadzili: arcybiskup
moguncki, biskupi Bambergii i Würzburga,
burgrabiowie norymberscy, jak równie' z Hohenloch,
Wertheim, Rienock i Hanau oraz miasta Norymberga,
Rothenburg i Windsheim.
9. Nast"pnie arcybiskupa kolo%skiego,
arcykanclerza &wi"tego cesarstwa na Itali" b"d)
prowadzili i b"d) zobowi)zani do przeprowadzania:
arcybiskupi - moguncki i trewirski, komes palatyn
re%ski, landgraf heski, hrabiowie z Katzenelnbogen,
Nassau, Diez oraz Isenburg, Westerburg, Runkel,
Limburg i Falkenstein, wreszcie miasta - Wetzlar,
Gelnhausen i Friedberg.
10. Arcybiskupa trewirskiego, arcykanclerza
&wi"tego cesarstwa na Gali" i królestwo arelate%skie
b"d) prowadzili: arcybiskup moguncki, komes palatyn
re%ski, hrabiowie ze Spanheim i Veldenz, hrabiowie
Rhu i Wild z Nassau, Isenburg, Westerburg, Runkel,
Limburg, Diez, Katzenelnbogen, Eppstein, Falkenstein
oraz miasto Moguncja.
11. Nast"pnie komesa palatyna re%skiego,
arcystolnika &wi"tego cesarstwa, b"dzie zobowi)zany
przeprowadzi- arcybiskup moguncki.
12a. Do przeprowadzenia ksi"cia saskiego,
arcymarsza$ka &wi"tego cesarstwa b"d) zobowi)zani:
król Czech, arcybiskupi - moguncki i magdeburski,
biskupi - bamberski i würzburski, margrabia
mi&nie%ski, landgraf heski, opaci z Fuldy i Hersfeid,
burgrabiowie norymberscy jak równie' z Hohenloch,
Wertheim, Rieneck, Hanau, Falkenstein oraz miasta
Erfurt, Mühlhausen, Norymberga i Widsheim.
12b. Wszyscy wymienieni przed chwil) b"d)
równie' zobowi)zani do przeprowadzenia margrabiego
brandenburskiego, arcykomornika &wi"tego cesarstwa.
[...]
16. Gdy za& zdarzy si" to, 'e do diecezji
mogunckiej dojdzie wie&- o &mierci króla, czyli
cesarza rzymskiego, wówczas w ci)gu jednego
miesi)ca licz)c nieprzerwanie od dnia nadej&cia tej
wiadomo&ci, postanawiamy i nakazujemy
arcybiskupowi mogunckiemu, aby og$osi$ swoim
odr"cznym pismem poszczególnym ksi)'"tom
elektorom zarówno sam) wiadomo&-, jak zaproszenie,
o którym wy'ej mowa. Je'eli za& ten'e arcybiskup w
wykonaniu tego i w zaproszeniu oka'e si" niedba$y
albo zaniecha go przypadkiem, wówczas owi ksi)'"ta z
w$asnej inicjatywy i bez wezwania, z tytu$u wierno&ci,
któr) winni otacza- &wi"te cesarstwo, w ci)gu trzech
miesi"cy, jak to jest powiedziane wy'ej w s)siednim
postanowieniu, winni zebra- si" w wielokrotnie
wymienionym mie&cie Frankfurcie w celu wyboru
króla rzymskiego - przysz$ego cesarza.
17. Ka'dy ksi)'" elektor lub jego przedstawiciele
mog) w czasie wspomnianej elekcji przyjecha- do
wymienionego wy'ej miasta Frankfurtu tylko z dwustu
rycerzami konnymi, w których liczbie mog)
przyprowadzi- ze sob) pi"-dziesi"ciu lub mniej, a nie
wi"cej uzbrojonych.
18. Ksi)'" elektor za&, który wezwany i
zaproszony na powy'sz) elekcj" nie przyby$ na ni) lub
nie wys$a$ legalnych przedstawicieli z odr"cznym
pismem zaopatrzonym jego wielk) piecz"ci) i
zawieraj)cym ogólne pe$nomocnictwo do wyboru króla
rzymskiego, przysz$ego cesarza, jak równie' ten ksi)'"
elektor, który przyby$ na elekcj" lub wys$a$ tego
rodzaju przedstawicieli, a potem on sam lub
wspomniani przedstawiciele opu&cili wymienione
wy'ej miejsce elekcji nie wybrawszy króla rzymskiego
- przysz$ego cesarza, ani nie zostawiwszy dla tego celu
prawnie i uroczy&cie ustanowionego zast"pcy - taki
ksi)'" elektor ma by- tym samym pozbawiony prawa
g$osu, które posiada$ w tej'e elekcji i którego w taki
sposób nie wykona$.
19. Obywatelom Frankfurtu poruczamy i
polecamy, aby z tytu$u przysi"gi, któr) na to im na
&wi"te relikwie z$o'y- polecili&my, z wiern)
staranno&ci) i piln) trosk) ochraniali i bronili
wszystkich ksi)')t elektorów w ogóle i ka'dego z nich
od napa&ci drugiego, je&liby mi"dzy nimi jakowy spór
wynikn)$, jak równie' broni- ich wraz ze wszystkimi
ich lud#mi, których oni sami lub którykolwiek z nich
przyprowadzi$ do wspomnianego miasta w owej liczbie
dwustu rycerzy, o którym wy'ej by$a mowa, przed
napa&ci) ka'dego innego cz$owieka. [...]
ROZDZIA( II.
O elekcji króla rzymskiego
ROZDZIA( IV.
O ksi#"&tach elektorach razem zebranych
ROZDZIA( VII.
O dziedziczeniu ksi#"#t
ROZDZIA( IX.
O minera!ach z!ota, srebra i innego rodzaju
ROZDZIA( X.
O pieni#dzach
ROZDZIA( XI.
O immunitecie ksi#"#t elektorów
ROZDZIA( XV.
O sprzysi&"eniach
ROZDZIA( XVI.
O fa!szywych obywatelach
8. CONSTITUTIO CRIMINALIS
CAROLINA
Z 1532 R.
(Institutiones, s. 27-160; przek$ad: Witkowski, s. 48-53)
Cap. V.
Cap. VI.
O radzie
ksi#"#t
Drug) zwyczajn) rad) Rzeszy na Sejmie Rzeszy
jest rada ksi)')t, która sk$ada si" z dwóch $aw.
W pierwszej $awie, zwanej duchown), zasiadaj):
Austria, Burgundia, Saltzburg, Magdeburg i inni
arcybiskupi, biskupi, niemieccy mistrzowie (zakonów),
opaci podniesieni do godno&ci ksi)'"cej, pra$aci i
wys$annicy pra$atek.
W drugiej $awie, zwanej &wieck), zasiadaj):
Bawaria, Palatynat, Saksonia, Brunszwig, Pomorze,
Brandenburgia, Meklenburgia, Baden, Gülch, Wirtem-
bergia i inni &wieccy ksi)'"ta, szwabscy i weterawscy
hrabiowie i panowie alternatis vicibus.
Pra$aci maj) w radzie nie wi"cej ni' dwa wota,
mianowicie szwabscy pra$aci jeden, a re%scy drugi.
Równie' hrabiowie i panowie dwa, jeden szwabscy
hrabiowie, a drugi weterawscy; wota te oddaj) ich
pe$nomocni wójtowie. W sesjach rady osobi&cie mo'e
bra- udzia$ wielu lub niewielu pra$atów i hrabiów,
jednak wetowa- musz) w przedstawiony sposób.
W tej radzie od dawna tylko Salzburg, a niekiedy
równie' Magdeburg przemawia jako pierwszy i
proponuje, w tym równie' to, co w imieniu rady
ksi)')t przekaza- innej radzie. W poprzednim okresie,
gdy powsta$ spór w sprawie sesji, pocz)tkowo mi"dzy
Magdeburgiem i Salzburgiem, a pó#niej Austri) i
Salzburgiem, a nast"pnie arcyfundacja magdeburska
przez d$ugi czas nie mia$a prawdziwego arcybiskupa,
lecz jedynie administratora i zarz)dc", szczególnie za
panowania Karola V, Salzburg i Austria zmienia$y si"
w sesji i w wotach i alternatis vicibus za$atwia$y swoje
sprawy, a Magdeburg pozostawa$ ca$kowicie poza
rad); jednak'e ka'da cz"&- de sua praerogativa
protestowa$a, a' do ostatniego zako%czenia owego
sporu.
W radzie ksi)')t udziela g$osu Dziedziczny
Marsza$ek Rzeszy von Pappenheim, którego urz)d
obejmuje na Sejmach Rzeszy nast"puj)ce sprawy:
zapewnienia stanom i (ich) przedstawicielom noclegu;
obrona niesprawiedliwie zniewa'onych; udzielanie
odpowiedzi na polecenia kancelarii mogunckiej; udzie-
lanie g$osu w radzie ksi)')t oraz przestrzeganie sesji i
wotum ka'dego jej cz$onka; czuwanie nad
niedopuszczeniem obcych osób, gdy rada zbiera si" lub
rozchodzi in referendo; zwo$ywanie rady i zamykanie
jej sesji itp. [...]
Cap. VII.
O radzie
miast
Trzeci) zwyczajn) rad" Rzeszy tworz)
przedstawiciele i wys$annicy wolnych miast Rzeszy,
która obraduje w odr"bnej izbie. Sk$ada si" ona z
dwóch $aw, re%skiej, w której najznaczniejszymi s)
Kolonia i Aach oraz szwabskiej, w której znajduj) si"
Regensburg, Ulm, Norymberga, Augsburg wed$ug
porz)dku zamieszczonego na ko%cu tego traktatu.
Miasta te w wydzia$ach maj) tylko dwa wota, jednak w
radzie ka'de miasto ma w$asne wotum; i maj)
wys$annicy tych miast wspólnego Syndyka,
przemawiaj)cego w imieniu wszystkich, usta-
nawianego przez to miasto, w którym odbywa si" Sejm
Rzeszy. [...]
ARTYKU( VIII
1. By za& w przysz$o&ci zapobiec powstaniu w
pa%stwie sporów, wszyscy i ka'dy z osobna
elektorowie, ksi)'"ta i stany Cesarstwa Rzymskiego na
mocy niniejszego traktatu winni by- tak ustaleni i
utwierdzeni w swoich dawnych prawach,
prerogatywach, wolno&ciach, przywilejach, w wolnym
wykonywaniu praw zwierzchnich, zarówno w
sprawach ko&cielnych, jak i &wieckich, we w$o&ciach,
regaliach i w posiadaniu tego wszystkiego, by w samej
rzeczy nikt nie móg$ ani nie &mia$ ich niepokoi- pod
'adnym pretekstem.
2. Winni oni korzysta- bez przeszkody z prawa
g$osowania we wszystkich obradach nad sprawami
Rzeszy, zw$aszcza gdy trzeba b"dzie stanowi- lub
obja&nia- ustawy, zadecydowa- o wojnie, na$o'y-
podatki, uchwali- pobór lub kwaterunek 'o$nierzy,
zbudowa- w ogólnym interesie nowe twierdze w
obr"bie terytoriów stanowych, wzgl"dnie stare
wzmocni- za$og), zawrze- pokój lub przymierze oraz
za$atwi- inne tego rodzaju sprawy. ,adna z tych spraw
ani 'adna podobna nie mo'e by- za$atwiona ani
przyj"ta, jak tylko na drodze wolnego g$osowania i
zgody wszystkich stanów Rzeszy w Sejmie. Osobliwie
za& poszczególnym stanom winno przys$ugiwa-
wieczy&cie wolne prawo zawierania przymierzy
mi"dzy sob) i zagranic) dla w$asnej obrony i
bezpiecze%stwa; w ten sposób mianowicie, by tego
rodzaju przymierza nie by$y zwrócone przeciw
cesarzowi. Rzeszy i jej ogólnemu pokojowi ani te'
zw$aszcza przeciwko niniejszemu traktatowi i by nie
narusza$y w niczym przysi"gi, jaka obowi)zuje
ka'dego wobec cesarza i Rzeszy.
3. Sejmy Rzeszy za& winny odbywa- si": w sze&-
miesi"cy od daty ratyfikacji pokoju, potem za& ilekro-
tego b"dzie wymaga- ogólna potrzeba lub korzy&-. Na
najbli'szym sejmie nale'y przede wszystkim naprawi-
uchybienia dawnych sejmów, naradzi- si" i podj)-
uchwa$y za wspóln) zgod) stanów w sprawie u$o'enia
zasad obioru królów rzymskich i sta$ej kapitulacji
wyborczej cesarza, w sprawie sposobu post"powania,
jaki nale'y zachowa- przy og$aszaniu tego lub innego
stanu Rzeszy na miejsce dawnego sposobu opisanego
inaczej w ustawach Rzeszy, w sprawie przywrócenia
okr"gów, wznowienia matryku$y Rzeszy, zniesienia
egzempcji stanowych, obni'enia i ulg w podatkach
Rzeszy, w sprawie reformy policji i wymiaru
sprawiedliwo&ci, taksy op$at w S)dzie Komory, w
sprawie prawid$owego kreowania i na po'ytek pa%stwa
zwyczajnych pos$ów; w sprawie przepisowych funkcyj
dyrektorów w urz"dach kolegialnych Rzeszy i w
innych podobnych sprawach, których tu nie mo'na
by$o za$atwi-.
4. Wolnym miastom Rzeszy przys$uguje na równi
z innymi stanami Rzeszy decyduj)cy g$os zarówno na
walnych, jak partykularnych sejmach; winny one
zachowa- w pe$ni i nietkni"te regalia, podatki roczne,
przychody, wolno&ci, przywileje daj)ce im prawo
konfiskowania i zbierania podatków i zwi)zane z tym
korzy&ci oraz inne prawa uzyskane legalnie od cesarza
i Rzeszy lub nabyte przez d$ugoletnie u'ywanie przed
t) zawieruch), a nast"pnie posiadane i wykonywane
wraz z wszelkiego rodzaju s)downictwem w obr"bie
murów i na terytorium (nale')cym do miasta); przy
tym znosi si", uniewa'nia i zabrania na przysz$o&- tego
wszystkiego, co na drodze represji, aresztów,
zamkni"cia dróg i innych aktów przes)dzaj)cych, czy
to podczas wojny pod jakimkolwiek pretekstem
wyros$o jako przeciwie%stwo i si$) w$asn) a' dot)d
zagra'a$o, czy to nast"pnie mog$o wyrosn)- i zagra'a-,
skoro zabrak$o sprawiedliwego porz)dku prawa i
egzekucji. Zreszt) wszystkie chwalebne zwyczaje oraz
ustawy i prawa zasadnicze !wi"tego Cesarstwa
Rzymskiego winny by- przestrzegane w przysz$o&ci
skrupulatnie po usuni"ciu wszystkich nieporz)dków,
które wkrad$y si" na skutek z$a wojennych czasów. [...]
ARTYKU( X
1. Nast"pnie, poniewa' Najja&niejsza Królowa
Szwecji domaga$a si" odszkodowania z powodu
(opuszczenia) miejscowo&ci zajmowanych (przez
Szwecj") w tej wojnie i za$atwienia tego w sposób
odpowiedni na podstawie pokoju publicznego
odnawianego w Rzeszy, przeto Majestat Cesarski za
zgod) szczególnie zainteresowanych elektorów, ksi)')t
i stanów Cesarstwa i na mocy niniejszej umowy
odst"puje Najja&niejszej Królowej Szwecji i przysz$ym
jej dziedzicom i nast"pcom królom [...] i królestwu
Szwecji nast"puj)ce korzy&ci pe$nym prawem na
wieczyste i bezpo&rednie lenno Rzeszy.
2. Najpierw ca$e Pomorze Przednie, zwane
potocznie Vor-Pommern, razem z wysp) Rugi),
zawarte w tych granicach, które by$y okre&lone za
panowania ostatnich ksi)')t pomorskich; razem z
od$)czonym od Pomorza Tylnego Szczecinem,
Gard#cem, D)biem, Goleniowem i wysp) Wolin,
$)cznie z przep$ywaj)c) Odr) i morzem, zwanym
potocznie das frische Haff, z jego trzema uj&ciami:
Pian), Swin) i Dziwn) i z przylegaj)c) po drugiej
stronie (Dziwnej) ziemi) pocz)wszy od terytorium
królewskiego a' do Morza Ba$tyckiego, w takiej
szeroko&ci wybrze'a wschodniego, w której przyja#nie
b"dzie zdecydowane przez komisarzy królewskich i
elektorskich w porozumieniu dotycz)cym granic i
podzia$u.
3. Wymienione ksi"stwa Pomorza i Rugii -
$)cznie z przynale'nymi korzy&ciami i
miejscowo&ciami oraz wszystkimi i poszczególnymi
terytoriami, okr"gami, miastami, grodami, twierdzami,
osadami, wsiami, lud#mi, rzekami, wyspami,
jeziorami, wybrze'ami, portami, przystaniami, starymi
podatkami i dochodami oraz jakimikolwiek innymi
dobrami ko&cielnymi i &wieckimi, a tak'e tytu$ami,
godno&ciami, zaszczytami, zwolnieniami,
prerogatywami i pozosta$ymi wszystkimi i
poszczególnymi prawami ko&cielnymi i &wieckimi oraz
przywilejami, które poprzedni ksi)'"ta Pomorza
posiadali, którymi gospodarowali i zarz)dzali - ma od
dnia dzisiejszego na zawsze nale'e- do Majestatu
Królewskiego i Królestwa Szwecji, jako dziedziczne
lenno ma by- posiadane i wolno u'ytkowane oraz bez
przeszkód gwa$townych wykorzystywane.
4. Jakiekolwiek te' prawo przys$ugiwa$o dot)d
ksi)'"tom Pomorza Przedniego w dziedzinie znoszenia
prelatur i prebend kapitu$y kamie%skiej, niech ma je na
przysz$o&- wieczy&cie Majestat Królewski i Królestwo
Szwecji, z w$adz) ich znoszenia i wzbogacania skarbu
ksi)'"cego dochodami, po usuni"ciu nowych
kanoników i kapitu$; cokolwiek za& przys$ugiwa$o
ksi)'"tom Pomorza Tylnego, ma nale'e- do uprawnie%
pana elektora brandenburskiego, razem z ca$ym
biskupstwem kamie%skim i jego ziemiami, prawami i
godno&ciami, jak to ni'ej pe$niej jest wyra'one.
Tytu$ów i insygniów Pomorza niech u'ywaj) wspólnie
tak dom królewski, jak brandenburski, wed$ug
zwyczaju stosowanego mi"dzy dawniejszymi
ksi)'"tami Pomorza, mianowicie po stronie
królewskiej wieczy&cie, po brandenburskiej za& tak
d$ugo, póki nie wyga&nie linia potomków m"skich;
powy'sze jednak nie dotyczy ksi"stwa Rugii ani
jakiegokolwiek roszczenia z tytu$u wymienionego
prawa w stosunku do miejscowo&ci odst)pionych
Królestwu Szwecji. Z wyga&ni"ciem m"skiej linii
domu brandenburskiego, nikt poza Szwecj), nie ma
cieszy- si" tytu$ami i insygniami pomorskimi; wtedy
tak'e i Pomorze Tylne zjednoczone razem z Przednim
oraz ca$ym biskupstwem i kapitu$) kamie%sk), $)cznie
z wszystkimi prawami i ekspektatywami poprzedników
na zawsze b"d) nale'a$y do królów i Królestwa
Szwecji, które jednak tymczasem ma si" cieszy-
nadziej) sukcesji i inwestytury; z tym 'e za z$o'enie
ho$du (w$adcy szwedzcy) maj) równie' por"czy-
dotychczasowe zwyczaje stanom i poddanym
wspomnianych miejsc.
5. Pan elektor brandenburski i wszyscy pozostali
zainteresowani uwolni) stany, urz"dników i poddanych
poszczególnych wymienionych miejsc od wi"zów i
przysi)g, którymi dot)d byli zwi)zani z nimi i ich
domami i zezwol) im na z$o'enie ho$du i okazanie
podleg$o&ci Majestatowi Królewskiemu i Królestwu
Szwecji wed$ug z dawna stosowanego zwyczaju, aby w
ten sposób Szwecja wesz$a w pe$ne i s$uszne ich
posiadanie, na podstawie zrzeczenia si" (przez
Brandenburgi") wszelkiej pretensji do tych (terytoriów)
obecnie i na zawsze; zatwierdzaj) te' to za siebie i
swych nast"pców stosownym dokumentem. [...]
9. [...] ze wzgl"du na wszystkie powy'sze
godno&ci i lenna cesarz z Rzesz) w$)cza Najja&niejsz)
Królow" i dziedziców Królestwa Szwecji w poczet
bezpo&rednich stanów cesarstwa, tak 'e na sejmy
cesarstwa w&ród innych stanów Rzeszy powinni by-
zapraszani tak'e i królowie Szwecji na podstawie
tytu$ów ksi)')t Bremy, Verden i Pomorza, jako te'
ksi"cia Rugii i pana Wyszomierza; w czasie za& obrad
sejmu Rzeszy zosta$o im przyznane pi)te miejsce w
$awie &wieckiej kolegium ksi)')t, zgodnie ze
stanowiskiem i porz)dkiem przys$uguj)cym w$a&nie z
racji g$osu Bremy, z tytu$u za& Verden i Pomorza
wed$ug pozycji z dawna nale'nej poprzednim
posiadaczom.
ARTYKU( XI
5. Wspomnianemu Panu Elektorowi
(Brandenburskiemu) i jego dziedzicom ust)pi cesarz i
cesarstwo, jako wieczyste lenno, biskupstwo
kamie%skie, na podstawie tego samego prawa i
zwyczaju, jak to zosta$o okre&lone wy'ej w stosunku
do biskupstw Halberstadt i Minden, ale z t) jednak
ró'nic), 'e na terenie biskupstwa kamie%skiego
przys$ugiwa- ma Panu Elektorowi w pe$ni w$adza
znoszenia kanonii po &mierci obecnych kanoników i w
ten sposób z biegiem czasu w$)czenia i wcielenia
ca$ego biskupstwa do Pomorza Tylnego. [...]
12. Majestat Królewski Szwecji odst)pi tak'e
Panu Elektorowi w imieniu w$asnym i swoich
nast"pców, dziedziców i krewnych m"skich: najpierw
pozosta$e Pomorze Tylne ze wszystkimi przy
nale'no&ciami, dobrami, prawami &wieckimi i
ko&cielnymi, z pe$nym prawem zarówno gdy chodzi o
w$asno&- u'ytkow) jak i zwierzchni); nast"pnie
Ko$obrzeg z ca$ym biskupstwem kamie%skim i
wszystkimi uprawnieniami, jakie dot)d posiadali
ksi)'"ta Pomorza Tylnego w zakresie znoszenia
prelatur i prebend kapitu$y kamie%skiej; tak jednak aby
zosta$y nietkni"te prawa Królewskiego Majestatu
Szwecji, a stanom i poddanym w odno&nych po$aciach
Pomorza Tylnego i biskupstwa kamie%skiego
zarezerwowane, nale'ne im: wolno&-, dobra, prawa i
przywileje zgodnie z dokumentami wymienionymi
mi"dzy zainteresowanymi (z których winny cieszy- si"
tak'e stany i poddani wspomnianego biskupstwa,
gdyby im istotnie zosta$y nadane), z wolno&ci)
praktykowania religii reformowanej zgodnie z
niezmienionym augsburskim wyznaniem wiary, bez
jakiegokolwiek prze&ladowania po wieczne czasy. [...]
Artyku$ 1.
O s!ugach w Generalnym i Naczelnym Dyrektorium
Finansów, Wojny i Domen oraz w Komisariatach i
Kamerach prowincjonalnych, jak równie" o ich
pouczaniu
§ 1. Skoro uznali&my, 'e istnieje najwy'sza
konieczno&- wprowadzenia zmiany w naszym
dotychczasowym Generalnym Komisariacie Wojny i w
Generalnym Dyrektorium Finansów oraz zawieszenia i
likwidacji obu tych kolegiów, a na ich miejsce
wprowadzenia jednego Generalnego i Naczelnego
Dyrektorium Finansów, Wojny i Domen i powierzenia
mu naj$askawiej do rozpatrywania wszystkich spraw,
które dot)d by$y traktowane przez by$y Generalny
Komisariat Wojny i Generalne Dyrektorium Finansów,
to niniejszym o&wiadczamy, 'e my sami chcemy
sprawowa- przewodnictwo w przewidzianym
Generalnym Dyrektorium, aby tym samym doda- mu
wi"cej blasku, autorytetu i energii, zarazem jednak aby
wykaza- szczególn) i bardzo skrupulatn) uwag", jak)
stale i niezmordowanie przywi)zujemy - ze wzgl"du na
najwy'sz) rang" - do spraw le')cych w kompetencji
wymienionego Dyrektorium i z jak) gorliwie si" nimi
zajmujemy.
§ 2. Pod naszym najwy'szym przewodnictwem w
Generalnym Dyrektorium zasiadaj) rzeczywi&ci
ministrowie stanu i radcy Finansów, Wojny i Domen:
nasz genera$-lejtnant von Grumbkow, von Creutz, von
Kraut, von Katsch i von Gürne - jako
wiceprzewodnicz)cy i kieruj)cy ministrowie,
nad$owczy wolny pan von Hertrfeld i dotychczasowi
tajni radcy von Herold, Manitius, Thielen, von Pehnen,
Ellenberg, von Rochow, von Fusch, von Klingraf,
Culmen, von Börstel, von Podewils, Grabe i von
Marschall, ale zgodnie z dotychczasow) ich rang)
naj$askawiej przemianowani i przyj"ci na tajnych
radców przy Generalnym Dyrektorium, jak im to
dok$adniej wyja&ni) dekrety nominacyjne
przygotowane w tej sprawie. [...]
§ 6. Je'eli s$ugi przy Generalnym Dyrektorium
odchodz), pi"ciu kieruj)cych ministrów ma nam
najuni'eniej zaproponowa- inne osoby do obsadzenia
takiego opuszczonego stanowiska.
§ 7. Musz) to by- jednak tacy udani ludzie, jakich
daleko szuka-, i to wyznania ewangielicko-
reformowanego lub lutera%skiego, wierni i rzetelni, z
otwart) g$ow), znaj)cy si" na sprawach gospodarczych
i sami prowadz)cy interesy, posiadaj)cy dobre
informacje o handlu, manufakturach i sprawach z tym
zwi)zanych, przy tym tak'e sprawni w piórze, przede
wszystkim jednak nasi rodowici poddani. [...]
§ 11. Przy obsadzaniu wakuj)cych s$u'b przy
prowincjonalnych Komisariatach i Kamerach nale'y
stosowa- si" do nast"puj)cych zasad: je'eli takowy
wakans powstaje w Prusach, do jego obsadzenia maj)
by- nam przez Generalne Dyrektorium zaproponowani
poddani z Kliwii, Marchii lub Pomorza, ale nie
Prusacy; do s$u'b przy Komisariatach i Kamerach w
Kliwii - Prusacy i ludzie z Marchii i Magdeburga, ale
nie z Kliwii; do s$u'b przy pomorskich Komisariatach i
Kamerach - Prusacy, ludzie z Kliwii i z Magdeburga,
ale nie z Pomorza; do s$u'b magdeburskich i
halbersztadzkich - ludzie z Marchii, z Kliwii, z Prus,
ale nie z Magdeburga ani te' z Halbersztad. Jednym
s$owem, naszym naj$askawszym 'yczeniem jest to, aby
przy obsadzaniu prowincjonalnych Kamer i
Komisariatów nie proponowano 'adnych osób rodem z
tej prowincji, w której wakuj)ca s$u'ba jest do
obsadzenia. [...]
§ 17. Rozkazujemy te' w naszej $askawo&ci
Generalnemu Dyrektorium gruntownie i dobrze
zbada-, czy w prowincjach przy Komisariatach i
Kamerach, tam gdzie jest wielu s$ug, nie mo'na by
niektórych zredukowa-, a oprócz tego tak'e ró'ne
s$u'by po$)czy- i w ten sposób z jedno wynagrodzenie
uzyska- oszcz"dno&ci na wydawanych kosztach. Na
przyk$ad: w miastach, gdzie istniej) c$a i gdzie poborca
akcyzy &ci)ga równocze&nie c$a, mo'na zaoszcz"dzi-
pobory celnika i znie&- je. Je&li Generalne Dyrektorium
z w$a&ciw) gorliwo&ci) w obliczu naszych
obowi)zków i naszych interesów zechce pilnie
przy$o'y- si" do zbadania tej kwestii, sprawi nam przez
to znaczn) korzy&- i oszcz"dno&-. [...]
§ 21. W instrukcji dla Kamer i Komisariatów
prowincjonalnych musi by- nakazane, aby codziennie -
z wyj)tkiem niedzieli i pierwszych dwóch dni Bo'ego
Narodzenia, Wielkanocy i Zielonych !wi)tek,
albowiem trzeci dzie% wielkich !wi)t nie ma by-
obchodzony podobnie jak tzw. bumel-&wi"ta - zbierano
si" w swoich kolegiach, a mianowicie latem o 7 i zim)
o 8 godzinie. Sesja ko%czy si" o godz. 1130, a po
po$udniu zaczyna si" znowu o 2 godz. i trwa do 6 godz.
wieczorem, aby t) drog) i przy takiej pilno&ci oraz
gorliwo&ci nasze obowi)zki i nasze najwy'sze interesy
rzetelnie mog$y by- wspierane.
Artyku$ 2.
Funkcje ministrów
§ 1. Urz)d i funkcja kieruj)cych w naszym
Generalnym Dyrektorium ministrów ma polega-
g$ównie na tym, 'e b"d) oni mieli dok$adny nadzór nad
swoimi Departamentami, aby dzi"ki temu pracowano
w nich z pilno&ci) i przywi)zaniem, nasz najwy'szy
interes wsz"dzie i w rozumny sposób wspierano i aby
w tym celu czyniono akuratnie i najuni'eniej zado&-
niniejszej instrukcji w ka'dym jej punkcie i nic z niej
najdrobniejszego nie zaniedbano, ani te' pomini"to.
[...]
§ 11. Generalne Dyrektorium winno zbiera- si" w
ka'dy poniedzia$ek, &rod", czwartek i pi)tek w
wyznaczonym przez nas miejscu i kolegialnie
rozpatrywa- wszelkie sprawy do niego nale')ce, ale
nie w domach, jak to dzia$o si" dotychczas.
§ 12. W poniedzia$ek odbywa si" sesja
Departamentu kierowanego przez genera$a-lejtnanta,
rzeczywistego Ministra stanu i radc" Finansów, Wojny
i Domen, von Grumbkowa; b"d) na niej przedk$adane i
za$atwiane sprawy pruskie. Przedniego i Tylnego
Pomorza oraz Nowej Marchii, tudzie' sprawy
graniczne i sprawy karczowania i oczyszczania
z$omów, ale nie inne sprawy, nawet je&liby by$y
nagl)ce. [...]
§ 13. W &rod" odbywa si" sesja Departamentu
kierowanego przez rzeczywistego ministra stanu i
radc" Finansów, Wojny i Domen, von Creutza; b"d) na
niej przedk$adane i rozstrzygane sprawy minde%skie,
rawensberskie, teklenburskie i linge%skie, jak równie'
sprawy Izby Obrachunkowej i wy'ywienia, ale nie
inne.
§ 14. Na czwartek przypada sesja Departamentu
kierowanego przez rzeczywistego ministra stanu i
radc" Finansów, Wojny i Domen, von Krauta; maj)
by- na niej rozpatrywane sprawy Marchii Elektorskiej,
magdeburskiej i halbersztadzkiej, jak równie' sprawy
przemarszów i zaopatrzenia naszej armii, ale nie inne.
§ 15. W pi)tek odbywa si" sesja Departamentu
kierowanego przez naszego rzeczywistego ministra
stanu i radc" Finansów, Wojny i Domen, von Górnego,
i b"d) na niej roztrz)sane i rozwi)zywane sprawy,
które dotycz) Geldrii, Kliwii, Meurs, Neufchatell,
sukcesji ora%skiej, jak równie' poczty i systemu mone-
tarnego, ale nie inne.
§ 16. Dla spraw dotycz)cych s)downictwa nie ma
odr"bnej sesji Departamentu, lecz b"d) one
rozpatrywane i za$atwiane na tej sesji, która dotyczy
prowincji, sk)d jaka& sprawa s)dowa wp$ywa.
§ 17. Generalne Dyrektorium ma zbiera- si"
latem o godzinie 7 rano, a zim) o 8.
§ 18. Nie wolno im wcze&niej rozchodzi- si",
dopóki nie zostan) za$atwione w Departamencie
wszystkie - jak i ka'da - sprawy przypadaj)ce na dany
dzie%, tak aby z tego 'aden papierek nie pozosta$
od$o'ony.
§ 19. Je'eli mog) za$atwi- sprawy w ci)gu jednej
godziny, wolno im rozej&- si". Je'eli jednak nie mog)
zako%czy- przed po$udniem, musz) pozosta- razem
bez przerwy a' do godz. 6 wieczorem, albo dopóki nie
uporaj) si" ze wszystkimi sprawami. Rozkazujemy
tak'e niniejszym naszemu ober-marsza$kowi i
rzeczywistemu tajnemu ministrowi stanu, von
Printzowi, i' ma zezwoli- - je&li Generalne
Dyrektorium d$u'ej ni' do godz. 2 po po$udniu in
collegio jest zebrane - na przyniesienie z naszej kuchni
czterech dobrych potraw, jak i niezb"dnego przy tym
wina i piwa z naszej piwnicy, tak aby po$owa obecnych
szefów i cz$onków jad$a, druga natomiast pracowa$a, a
nast"pnie ci, którzy pracowali w czasie, gdy inni jedli,
mogli podobnie posili- si", a pozostali podj)- znowu
prac"; w ten sposób nasze obowi)zki rzetelnie,
gorliwie i wiernie zostan) wsparte. [...]
§ 21. Je&li który& z kieruj)cych ministrów albo
tajnych radców Finansów, Wojny i Domen przychodzi
na posiedzenie Generalnego Dyrektorium o godzin"
pó#niej ni' to zarz)dzono w § 17 niniejszego artyku$u i
nie ma od nas na to 'adnego pisemnego zezwolenia,
potr)ci si" jemu z uposa'enia sto dukatów i odda si" je
do Kasy Kar.
§ 22. Je'eli w ogóle nie pojawi si" na posiedzeniu
Generalnego Dyrektorium bez naszego pisemnego
zezwolenia i nie dlatego, i' choroba mu w tym
przeszkodzi$a, ma p$aci- do Kasy Kar ze swego
uposa'enia przez sze&- miesi"cy.
§ 23. Je&li kto& po raz drugi bez naszego
zezwolenia i nie ze wzgl"du na chorob" jest nieobecny,
ma by- odwo$any cum infamia, albowiem p$acimy im
po to, aby pracowali. [...]
Artyku$ 4.
W sprawie zaopatrzenia królewskiej armii i lepszego
urz#dzenia prowiantury
§ 2. Generalne Dyrektorium b"dzie pilnie baczy-,
aby pu$ki naszej armii zawsze by$y akuratnie i
w$a&ciwie op$acane i aby w tej sprawie nie zaistnia$y
jakie& braki.
§ 3. Nale'y zwróci- specjaln) uwag" na
Generaln) Prowiantur", a szczególnie lepiej ni'
dotychczas nale'y patrze- s$u'bie prowiantowej na
palce przy przeprowadzaniu pomiarów zaopatrzenia w
magazynach. [...]
Artyku$ 5.
W sprawie zakwaterowania i obs!ugi wojska
§ 2. W miastach nikt nie mo'e by- wolny od
obowi)zku kwaterunku z wyj)tkiem ksi"'y - ze
wzgl"du na ich plebanie - oraz s$u'by szkolnej. [...]
Artyku$ 7.
W sprawie zachowania poddanych w dobrym stanie
§ 1. Powszechnie wiadomo, jak wielkie znaczenie
ma ochrona poddanych przed wszelk) przemoc) i jakie
mog) powsta- niebezpieczne nast"pstwa, je&li na
skutek #le urz)dzonej gospodarki wiejskiej i zbyt
wysokich ci"'arów poddani s) niespokojni i znajduj)
si" w takim stanie, 'e w ogóle nie mog) uiszcza-
swoim panom stosowanych dot)d &wiadcze%, b)d# te'
mog) uiszcza- je tylko w cz"&ci. Z tych te' wzgl"dów
Generalne Dyrektorium powinno z wielk) pilno&ci) i
gorliwo&ci) skierowa- wierne spojrzenie na spraw"
ochrony naszych wszystkich poddanych, aby tym
samym utrzyma- ich pod ka'dym wzgl"dem w dobrym
rozkwicie i dobrobycie i aby nie ustanawiano
wy'szych &wiadcze% na cele wojenne i z domen, jak
tylko takie, jakim oni mog) podo$a-.
§ 2. Generalne Dyrektorium nie powinno zwraca-
uwagi tylko i wy$)cznie na zachowanie w dobrym
stanie miast i na utrzymanie ich w kwitn)cym stanie;
winno ono tak'e my&le- szczególnie o utrzymaniu w
dobrym stanie ch$opa, wsi i pól.
Artyku$ 8.
W sprawie kontrybucji
§ 1. Sprawa kontrybucji nale'y do
najwa'niejszych zagadnie%, na które Generalne
Dyrektorium musi skierowa- sw) troskliwo&- i
niezmordowan) pilno&-. [...]
§ 2. Generalne Dyrektorium winno szczególnie
zwraca- uwag" na to, aby kontrybucja wp$ywa$a
dobrze i w$a&ciwie i aby nic z niej nie zalega$o.
§ 3. W miejscach, gdzie brak równej klasyfikacji,
nale'y przeprowadzi- jednolite oszacowanie oraz
jednolit) repartycj" kontrybucji, jak równie' zapro-
wadzi- porz)dek w tych katastrach, które by$y nie
uporz)dkowane. W ten sposób, na tyle o ile jest to
zawsze mo'liwe, jedna prowincja - w porównaniu z
inn) - oraz jeden powiat i dystrykt - tak'e w
porównaniu z innymi takimi jednostkami - ma po
równo wzi)- na swe barki ci"'ary i p$aci- nie wi"cej
kontrybucji ni' tylko tyle, ile wymaga zachodz)ca
mi"dzy nimi równo&- i proporcja. [...]
Artyku$ 10.
Akcyza
§ 1. W sprawach dotycz)cych akcyzy Generalne
Dyrektorium musi skierowa- sw) wielk) troskliwo&-
na to, aby taryfy by$y opracowane w$a&ciwie i
akuratnie i aby w nich wszystkich zagraniczne,
we$niane i inne towary tak wysoko i w taki sposób by$y
opodatkowane, i' nasze krajowe towary i r"kodzie$a
mo'na by$o w naszych krajach taniej oferowa- i lepiej
sprzedawa- ni' zagraniczne.
§ 2. Wspomniane Generalne Dyrektorium musi
tak'e ob$o'y- wysokim podatkiem szczególnie
cudzoziemskie piwo, wódki, ocet oraz zagraniczne
'yto, j"czmie%, owies, mas$o i zwyk$e sery, tak aby
nasze produkty 'ywno&ciowe mog$y by- kupowane o
po$ow" taniej ni' obce.
§ 3. Na odwrót, towary i zbo'e wytwarzane w
naszym kraju i przesy$ane za granic" nie powinny by-
obci)'one podatkami, lecz tylko ob$o'one jak)& zno&n)
akcyz) handlow), 'eby w ten sposób wywóz - pod
ka'dym wzgl"dem i wszelkimi &rodkami -by$ silniej
popierany. [...]
§ 7. Nikt nie mo'e by- w naszym królestwie,
prowincjach i krajach zwolniony od akcyzy. Aby za&
wszelakie oszustwo skuteczniej zosta$o zwalczone,
chcemy my sami wraz z naszym królewskim dworem
uiszcza- akcyz". [...]
§ 11. Generalne Dyrektorium musi tak'e baczy- i
we wszelki sposób zapobiega-, aby ludzie osiadli w
naszych krajach nie przekazywali pieni"dzy i
kapita$ów za granic". Wymienione Dyrektorium
kolegialnie i w dojrza$y sposób rozwa'y, jak temu
najlepiej zapobiec i jak) stworzy- mo'liwo&- dla
wspomnianych kapitalistów, aby swoje pieni)dze
mogli lokowa- i inwestowa- w naszych krajach. [...]
Artyku$ 12.
Sprawy manufaktur
§ 1. Generalne Dyrektorium od dawna dobrze
wie, jak wielkie znaczenie ma dla nas i naszych krajów
tworzenie dobrych i nale'ycie urz)dzonych
manufaktur. B"dzie wi"c ono musia$o z ca$)
nadzwyczajn) gorliwo&ci) stara- si" pilnie o to, aby
za$o'ono tak wiele, jak tylko mo'liwe, i takie ró'ne
manufaktury towarów we$nianych, 'elaznych,
drzewnych i skórzanych, jakie do tej pory w naszych
krajach nie zosta$y utworzone. [...]
Artyku$ 18.
Dzier"awa urz&dów, folwarków i innych domen
§ 22. Aby za& Generalne Dyrektorium mog$o by-
lepiej i dok$adniej poinformowane o tym, co dzieje si"
w prowincjach i dlaczego tak si" dzieje, maj)
cz$onkowie Dyrektorium utrzymywa- sekretn)
korespondencj" z tymi prowincjami i posiada- tam
szpiegów, a mianowicie w&ród ró'nego rodzaju ludzi,
w&ród dzier'awców, mieszczan, urz"dników, ch$opów
i so$tysów i w&ród wielu innych podobnych kategorii
osób; musz) z nimi pilnie prowadzi- korespondencj".
Np. w pruskim, nowomarchijskim, przednio- i
tylnopomorskim Departamencie stanowiska zajmuj):
nasz genera$-lejtnant, rzeczywisty minister stanu i
radca Finansów, Wojny i Domen von Herold, Manitius
i von Thiels; ka'dy z nich musi utrzymywa- tajn)
korespondencj" z Królewcem, Litw), Oberlandem,
K$ajped), Sambi), Szczecinem, Stargardem, Nak$em
(Anklam), L"borkiem, Bytowem, Drahimem,
Koszalinem i Ko$obrzegiem. Dzi"ki takiej tajnej
korespondencji uzyskaj) cz"&ciej lepsze informacje o
tym, co dzieje si" w prowincjach, ni' dzi"ki raportom
Komisariatów i Kamer. [...]
Artyku$ 32.
W sprawach bud"etów
§ 1. Generalny Bud'et wojny i generalny bud'et
domen, jak równie' bud'ety prowincjonalnych
Komisariatów i Kamer maj) by- sporz)dzone jak
nast"puje:
§ 2. Generalne Dyrektorium musi w
odpowiednim czasie nakaza- prowincjonalnym
Komisariatom i Kamerom, aby u$o'y$y i podpisa$y
nowe bud'ety na nadchodz)cy rok oraz przes$a$y je do
tego Departamentu, do którego nale') i to tak, aby
wszystkie kolejno wp$yn"$y w ci)gu marca.
§ 3. Gdy jaki& ze wspomnianych bud'etów
wp$ywa, a nale'y np. do pruskiego Departamentu,
b"dzie on przes$any przez ministra kieruj)cego
wymienionym Departamentem do tajnych radców
Finansów, Wojny i Domen von Herolda, Manitiusa i
von Thielena, którzy razem w trójk" maj) dzia$a- i
skolacjono-wa- projektowany nowy bud'et z
bud'etem za poprzedni rok, czy mianowicie w
projekcie nowego bud'etu zosta$y umieszczone
wszystkie pozycje dochodów i rozchodów, albo czy
te' nie zapomniano o czym&. [...]
Artyku$ 35.
W sprawie zapyta(
§ 1. Zezwalamy Generalnemu Dyrektorium na
skierowywanie do nas, gdy tylko uzna to za konieczne,
pyta% dotycz)cych wszystkich spraw, szczególnie
jednak nadzwyczajnych wypadków, które wymagaj)
udzielenia naszego naj$askawszego rozstrzygni"cia.
[...]
§ 2. Ju' wy'ej nakazali&my, aby Generalne
Dyrektorium z prowincjonalnymi Komisariatami, jak i
poszczególni cz$onkowie ka'dego Departamentu ze
swymi tajnymi korespondentami i szpiegami
zwerbowanymi w prowincjach pilnie korespondowali i
tym samym, aby mogli dopytywa- si" i wiedzie- o
najdrobniejszych sprawach dziej)cych si" w
prowincjach, a wi"c o sprawach Komisariatów, domen,
finansów, sprawach miejscowych, politycznych, jak
równie' o sprawach dotycz)cych nowych gazet oraz o
wszelkich poszczególnych sprawach zdarzaj)cych si"
w prowincjach. Na przyk$ad:
„W Prusach jest dobra zima i t"gi mróz. Dostawy
'ywno&ci do miast s) wielkie. Z lasów wywozi si"
du'o drzewa na now) budow". Budowa post"puje
dobrze naprzód. Ludzie obiecuj) sobie bogate 'niwa.
Handel, 'egluga i manufaktury zaczynaj) rozkwita-.
Gdy Wasz Majestat Królewski przyb"dzie tutaj, b"dzie
bez w)tpienia naj$askawiej zadowolony z pomy&lnego
obrotu sprawy. To lub tamto miasto, albo wie&,
sp$on"$o. Szlachta pokryjomu spiskuje, aby znie&-
powszechny podatek $anowy. Silnie wyst"puje si"
przeciwko takiemu czy innemu edyktowi. Ten lub ten
szlachcic sprzeciwia si" op$atom lennym. Ten lub ten
regiment kupuje fura' w s)siednich obcych krajach.
Kamera ui&ci nale'ycie swe kwartalne, albo te' b"dzie
jej brakowa-, ale przytoczone zostan) takie wa'ne
powody, 'e Wasz Królewski Majestat zgodnie z
instrukcj) b"dzie musia$ je uzna-; albo 'e nale'y
Kamerze mocno zaj&- za skór", aby zap$aci$a. Kamera
jest pilna. Komisariat równie'. Rozporz)dzenie
królewskie jak i to, co zosta$o zawarte w instrukcji, s)
wykonywane albo te' nie. W tym a tym mie&cie
wybudowano 20 nowych domów. Komisariaty i
Kamery s) pilne in collegio albo te' nie. Ten lub
tamten regiment przeprowadzi$ rekwizycje.
Komisariaty za')da$y od komendantów regimentów,
aby takie rekwizycje zosta$y naprawione, nic jednak w
rezultacie nie nast)pi$o”,
i tak dalej wszelkie nowo&ci. Generalne
Dyrektorium, tak jak teraz je pouczyli&my, wszystkie
takie i inne wiadomo&ci nap$ywaj)ce z prowincji
zbierze w jednej krótkiej relacji i prze&le j) nam raz w
tygodniu. [...]
14. LANDRECHT
PRUSKI
Z 5 LUTEGO 1794 R.
(Landrecht; przek$ad: Stawiarski, s. 1-16, 103-105)
TYTU( XX. O wyst&pkach i karach
§ 1. Wszelka zwierzchno&- i ka'dy ludu
prze$o'ony musi wzi)- sobie za mocny obowi)zek
zapobiega- wyst"pkom i zbrodniom osób podleg$ych
sobie. [...]
§ 4. Rozmy&lni 'ebracy, w$ócz"gi i tu$acze winni
by- znagleni do pracy, a gdy s) do niej niezdolnemi, w
sposób s$uszny opatrzeni, lub, je&li s) cudzoziemcami,
wyp"dzeni z kraju.
§ 5. Z$odzieje i inni zbrodniarze, z powodu ich
zepsutych sk$onno&ci, dobru pospolitemu szkodliwymi
by- mog)cy, a nawet po zniesionej karze, nie pr"dzej z
wi"zienia maj) by- uwolnieni, a' wyka') jako b"d) w
stanie wy'ywienia si" uczciwie.
§ 6. Zwierzchno&ci i prze$o'eni, w dozorze i
zaradczych &rodkach sposobem namienionym
zaniedbuj)cy si" zostaj) mniej lub wi"cej, w stosunku
do okoliczno&ci, uczestnikami zbrodni osób sobie
podleg$ych.
Rozdzia$ I. O zbrodniach i karach w ogólno&ci
§ 7. Ktokolwiek czynno&ci) woln) wyrz)dza
drugiemu bezprawn) szkod", ten pope$nia zbrodni",
staj)c si" przez to nie tylko obra'onemu, ale i krajowi,
którego opieki tamten u'ywa, odpowiedzialnym.
§ 8. Przez wolne nawet zaniedbanie tego, czego
prawa domagaj) si", ten'e pope$nia wyst"pek.
§ 9. Czynno&ci i zaniedbania (ubli'enia) nie
zakazane prawami nie mog) by- uwa'ane za w$a&ciwe
wyst"pki, chocia'by z nich komukolwiek rzeczywista
mia$a uró&- szkoda.
§ 10. Umy&lnej obrazy publicznego albo
prywatnego bezpiecze%stwa nie mo'na wymawia-
nie&wiadomo&ci) praw.
§11. Inaczej surowo&- praw tego tylko dosi"ga,
kto winien i by$ w stanie pozna- prawo, kar"
naznaczaj)ce.
§ 12. Nie tylko poddani, ale i cudzoziemcy,
w&ród granic pa%stwa przebywaj)cy, s) w obowi)zku
bada- si" o prawa onego. [...]
§ 16. Ktokolwiek nie jest zdolen dzia$a- z
wolno&ci), nie znajduje w niej miejsca wyst"pek, a
zatem i kara na niego. [...]
§ 18. Wszystko, cokolwiek powi"ksza lub
zmniejsza mo'no&- cz$owieka, dzia$ania z wolno&ci) i
rozwag), to wszystko tak'e zwi"ksza albo pomniejsza
stopie% karogodno&ci. [...]
§ 23. Im wi"cej kto mia$ pobudek zaniecha-
pope$nionej czynno&ci, kar" za sob) ci)gn)cej, za tym
winniejszego uznany by- powinien.
§ 24. Im wi"cej kto ma obowi)zków ku drugim
albo wzgl"dnie kraju, tym wi"ksze jest przest"pstwo,
gdy je obra'a.
§ 25. Im wi"ksz) i nieuchronniejsz) jest szkoda
albo niebezpiecze%stwo ze zbrodni wynikaj)ce, tym
ostrzej ta musi by- uwa'ana.
§ 26. Ktokolwiek czyni co lub opuszcza z
umys$u, a przez to inny wbrew przepisowi prawa
karz)cego zostaje obra'ony, ten spe$nia umy&ln)
zbrodni".
§ 27. Gdy czynno&- jest tej natury, 'e skutek
prawu przeciwny, wed$ug powszechnego lub
dzia$aj)cemu szczególniej wiadomego, naturalnego
rzeczy porz)dku, koniecznie z niej musia$ wynikn)-,
zachodzi domys$, 'e zbrodnia zosta$a z umys$u
przedsi"wzi"ta.
§ 28. Kto przest"puj)c prawa karz)ce, nie
przewidzia$ rzeczywi&cie przeciwnego prawu skutku
swej czynno&ci, lecz wszelako' przy dok$adniejszej
baczno&ci i rozwadze, móg$ go by$ przewidzie-, ten
sta$ si" winny zbrodni przez sw) opiesza$o&-. [...]
§ 30. Rozmaite stopnie kar prawnych oznacza
s"dzia, w ka'dym szczególnym przypadku pod$ug
przepisu § 23, 24, 25.
§31. Przepisana prawami kara przest"pcy zowie
si" zwyczajn), a pospolicie tego tylko dotyka, kto
rozmy&lnie dopu&ci$ si" wyst"pku.
§ 32. Najbli'sza kara po zwyczajnej przyznana
b"dzie temu, kto wprawdzie o z$y zamys$ nie jest
prze&wiadczony, któremu jednak przed czynem lub
przyczynie przeciwna prawu skuteczno&- jako
bez&rzedni czynno&ci jego wypadek nie mog$a by-
niewiadom).
§ 33. Je'eli prawo nie oznaczy$o wyra#nie kary
wyst"pku przez zaniedbanie si" pope$nionego, s"dzia
postanowi kar" nadzwyczajn) wed$ug zasad § 29.
§ 34. Je'eli tylko kara nadzwyczajna znajduje
miejsce, nie mo'na jej nigdy rozci)ga- do skazania na
&mier- lub pozbawienie 'ycia. [...]
§ 36. Je'eli skutek szkodliwy wynik$ tylko
przypadkiem z czynno&ci, która jest z siebie samej
godziwa, nie mo'na jej nigdy za wyst"pek poczytywa-
dzia$aj)cemu. [...]
§ 39. Zwyczajna kara za rozmy&ln) zbrodni" tego
dotyka, kto j) spe$ni$ istotnie.
§ 40. Je'eli sprawca uczyni$ wszystko z swej
strony do wykonania zbrodni, lecz skuteczno&- do
czynno&ci na kar" zas$uguj)cej potrzebna, samym tylko
przypadkiem zosta$a wstrzymana; w tym razie zas$u'y$
kar", najbli'ej do zwyczajnej przyst"puj)c). [...]
§ 42. Je'eli takowy traf przerwa$ ju'
poprzednicze do czynno&ci kary godnej
przysposobienia, karci si" z$y zamiar sprawcy w
stosunku, jak post)pi$ ku istotnemu jego wykonaniu.
[...]
§ 47. Oznaczone prawami kary &mierci obostrzaj)
si" przez ci)gni"cie na plac rusztowania i publiczne
trupa wystawienie.
§ 48. Obostrzenie kary wi"zienia w fortecy i
domu poprawy nast"puje przez d$u'szy onej przeci)g
lub skarcenie na ciele.
§ 49. Kara wi"zienia ma by- obostrzona przez
d$u'sz) trwa$o&- lub odj"ciem zwyczajnych wygód,
lecz nie przez takie &rodki, którymi 'ycie i zdrowie
uwi"zionego by$oby podane w niebezpiecze%stwo. [...]
§ 52. Powtórzenie równych przest"pstw skutkuje
zawsze obostrzeniem kary za zbrodni" raz jeden
pope$nion), ustanowionej prawem. [...]
§ 64. Je'eli kilku by$o bez&rzednie uczestnikami
wykonania zbrodni, ka'dego z nich, jak gdyby
pierwszego sprawc", dotknie kara oznaczona prawami.
§ 65. Gdy jeden z nich rozró'niaj)c si", jako
g$ówny sprawca, innych uwiód$ do zbrodni, obostrzy
si" przeciw niemu kara zwyczajna.
§ 66. Zbrodnie, do których pope$nienia zwi)za$o
si" kilku, ostrzej karane by- maj), jak zbrodnie przez
szczególne osoby spe$nione.
§ 67. Ktokolwiek u'ywa drugiego do wykonania
zbrodni, zostanie ukarany, jak ten, kto takowy
wyst"pek sam i bez&rzednie pope$ni$. [...]
§ 73. Gdy kilku zwi)za$o si" do zbrodni,
wspólnie spe$nia- si" maj)cej, ka'den z nich winien
odpowiada- za wszelkie umówione czynno&ci,
chocia'by do jednej tylko dawa$ czynn) pomoc. [...]
Franciszek
I. Postanowienia ogólne
Art. 1. Niezawi&li ksi)'"ta i wolne miasta
Niemiec $)cznie z ich Majestatami cesarzem Austrii i
królem Prus oraz królami Danii i Niderlandów, a
mianowicie:
Cesarz Austrii i król Prus, obaj ze wzgl"du na
posiad$o&ci wchodz)ce uprzednio w sk$ad Rzeszy
Niemieckiej,
Król Danii z powodu Holsztynu, król
Niderlandów z tytu$u Wielkiego Ksi"stwa
Luksemburskiego,
$)cz) si" w jeden trwa$y zwi)zek, który ma si"
nazywa- Zwi)zek Niemiecki.
4 g$osy
2. Prusy
4 g$osy
3. Saksonia
4 g$osy
4. Bawaria
4 g$osy
5. Hanover
4
g$osy
6. Wirtembergia
4 g$osy
7. Badenia
3 g$osy
8. Hesja
Elektorska
3 g$osy
9. Wielkie
Ksi"stwo Heskie
3 g$osy
10. Holsztyn
3 g$osy
11. Luksemburg
3 g$osy
12. Brun&wik
2 g$osy
13.
Meklemburgia-
Schweryn
2 g$osy
14. Nassau
2 g$osy
15. Saksonia-
Weimar
1 g$os
16. Saksonia-
Gotha
1
g$os
17. Saksonia-
Coburg
1 g$os
18. Saksonia-
Meiningen
1
g$os
19. Saksonia-
Hildburghausen
1
g$os
20.
Meklemburgia-
Strelitz
1
g$os
21. Holsztyn-
Oldenburg
1
g$os
22. Anhalt-
Dessau
1 g$os
23. Anhalt-
Bernburg
1 g$os
24. Anhalt-
Kothen
1 g$os
25.
Schwarzburg-
Rudolstadt
1
g$os
26.
Schwarzburg-
Sonderhausen
1
g$os
27.
Hohenzollern-
Hechingen
1 g$os
28. Lichtenstein
1 g$os
29.
Hochenzollern-
Siegmarinen
1 g$os
30. Waldeck
1 g$os
31. Reuss
starszej linii
1 g$os
32. Reuss m$odszej linii
1 g$os
33. Schaumburg-Lippe
1 g$os
34. Lippe
1 g$os
35. Wolne miasto Lubeka
1 g$os
36. Wolne miasto Frankfurt
1 g$os
37. Wolne miasto Brema
1 g$os
38. Wolne miasto Hamburg
1 g$os
Razem 69 g$osów
TYTU( V. O Izbach
Art. 62. W$adza ustawodawcza wykonywana jest
wspólnie przez Króla i dwie Izby. Zgoda Króla i obu
Izb jest wymagana dla ka'dej ustawy. Projekty ustaw
finansowych i bud'et przedk$ada si" najpierw drugiej
Izbie; mog) one by- przez pierwsz) Izb" przyj"te albo
odrzucone w ca$o&ci.
Art. 63. Jedynie w wypadku gdy tego pilnie
wymaga utrzymanie bezpiecze%stwa publicznego albo
zapobie'enie jakiej& niezwyk$ej kl"sce, a izby nie s)
zgromadzone, mog) by- wydane pod
odpowiedzialno&ci) ca$ego ministerium rozporz)dzenia
z moc) ustawy, nie pozostaj)ce w sprzeczno&ci z
Konstytucj). Rozporz)dzenia te nale'y jednak
przedstawi- obu Izbom natychmiast po ich zebraniu
si".
Art. 64. Prawo inicjatywy ustawodawczej
przys$uguje Królowi i obu Izbom. Projekty
ustawodawcze, które zosta$y przez jedn) z Izb albo
przez Króla odrzucone, nie mog) by- ponownie
przedstawione w ci)gu tej samej sesji.
Art. 65. Pierwsza Izba (Die Erste Kammer; od
1855 r. Herrenhaus) sk$ada si" z: a) pe$noletnich
ksi)')t królewskich; b) z g$ów rodów, które niegdy&
cieszy$y si" prawem zasiadania w Sejmie Rzeszy [...];
c) z cz$onków do'ywotnich powo$anych przez Króla
[...]; d) z 90 cz$onków wybieranych w okr"gach
wyborczych, które okre&li ustawa [...]; e) z 30
cz$onków wybieranych przez wi"ksze miasta. [...]
Art. 68. Wybieralnym do pierwszej Izby jest
ka'dy Prusak, który uko%czy$ 40 lat [...] (Artyku$y 65-
68 zosta$y zast)pione w 1853 r. tekstem: Pierwsza Izba
zostanie zorganizowana rozporz)dzeniem królewskim
(zosta$o ono wydane w 1854 r.). Pierwsza Izba sk$ada
si" z cz$onków dziedzicznych i do'ywotnich, których
Król powo$a.)
Art. 69. Druga Izba (Die Zweite Kammer; od
1855 r. Haus der Abgeordneten) sk$ada si" z 350
cz$onków [...] (Po wprowadzeniu poprawki w 1876 r.
liczba ta wynosi 433).
Art. 70. Ka'dy Prusak po uko%czeniu 25-roku
'ycia, który posiada prawo wyborcze do wyborów
gminnych, jest uprawnionym do g$osowania
prawyborc).[...]
Art. 71. Wybiera si" jednego elektora na ka'dych
250 dusz ludno&ci. Prawyborców dzieli si" w
zale'no&ci od op$acanych przez nich podatków na trzy
klasy i to w ten sposób, by na ka'd) klas" przypada$o
po 1/3 ogólnej sumy &wiadcze% podatkowych
wszystkich prawyborców. [...] Pierwsza klasa obejmuje
tych prawyborców, na których przypadaj) najwy'sze
&wiadczenia podatkowe do wysoko&ci 1/3 ca$ej sumy.
Druga klasa obejmuje tych prawyborców, na których
przypadaj) nast"pne, ni'sze podatki a' do wysoko&ci
drugiej trzeciej cz"&ci. Trzecia klasa sk$ada si" z
najni'ej opodatkowanych prawyborców, na których
przypada trzecia cz"&-. Ka'da klasa przeprowadza
wybory oddzielnie i ka'da wybiera po jednej trzeciej
ogólnej liczby elektorów. [...]
Art. 72. Pos$owie wybierani s) przez elektorów.
Sposób przeprowadzenia wyborów okre&la bli'ej
ustawa [...] (Ord. wyborcza z 30.5.1849 r., która m.in.
w art. 21 i 30 precyzuje, 'e zarówno wybór elektorów
przez prawyborców, jak wybór pos$ów przez elektorów
odbywa si" w formie oddania g$osu do protokó$u).
Art. 74. Pos$em w drugiej Izbie mo'e by- ka'dy
Prusak, który uko%czy$ 30 lat.
Art. 73. Okres legislatury drugiej Izby trwa 3 lata
(poprawka z 1888 r. ustala okres legislatury na 5 lat).
[...]
Art. 76. Izby zwo$ywane s) przez Króla
corocznie. [...]
Art. 77. Otwarcia i zamkni"cia Izb dokonuje Król
[...]. Obie Izby s) równocze&nie zwo$ywane, otwierane,
odraczane i zamykane. W razie rozwi)zania jednej
Izby druga ulega odroczeniu. [...]
Art. 79. Sesje obu Izb s) jawne. [...]
Postanowienia ogólne
Art. 107. Konstytucja mo'e zosta- zmieniona w
normalnym trybie ustawodawczym, jednak jest tu
wymagana normalna wi"kszo&- g$osów w obu Izbach
w dwóch g$osowaniach przeprowadzonych w odst"pie
co najmniej 21 dni.
22. CESARSKI
PATENT
Z 26 LUTEGO 1861 R.
(RGBÖ 1861, nr 20, s. 61; przek$ad: Sczaniecki, s. 89-90)
My Franciszek Józef I, z Bo'ej $aski Cesarz
Austrii, Król W"gier i Czech [...] rozporz)dzamy i
oznajmiamy po wys$uchaniu naszej Rady Ministrów:
I. TERYTORIUM ZWI/ZKU
Art. 1. Terytorium Zwi)zku sk$ada si" z pa%stw:
Prus z Lauenburgiem, Bawarii, Saksonii, Wirtembergii,
Badenii, Hesji, Meklemburgii-Szwerynu, Saksonii-
Weimaru, Meklemburgii-Strelitz, Oldenburga,
Brun&wiku, Saksonii-Meiningen, Saksonii-Altenburga,
Saksonii-Koburg-Gothy, Anhalt, Schwarzburga-
Rudolstadt, Schwarzburga-Sonderhausen, Waldeck,
Reuss starszej linii, Reuss m$odszej linii,
Schaumburga-Lippe, Lippe, Lubeki, Bremy i
Hamburga.
II. USTAWODAWSTWO RZESZY
Art. 2 W granicach terytorium Zwi)zku w$adz"
ustawodawcz) wykonuje Rzesza zgodnie z zasadami
wyra'onymi w niniejszej konstytucji i z tym
zastrze'eniem, 'e ustawy Rzeszy maj) pierwsze%stwo
przed ustawami krajowymi. Ustawy Rzeszy nabieraj)
mocy wi)')cej przez ich og$oszenie ze strony Rzeszy,
co dokonuje si" przez publikacje w Dzienniku Ustaw
Rzeszy. Je'eli w og$oszonej ustawie nie oznaczono
innego terminu pocz)tkowego jej mocy wi)')cej,
zacznie ona obowi)zywa- z czternastym dniem licz)c
od dnia, w którym odpowiedni numer Dziennika Ustaw
Rzeszy wydany zosta$ w Berlinie.
Art. 3. Dla ca$ych Niemiec istnieje jeden wspólny
indygenat, skutkiem czego podw$adni (poddani,
obywatele) jednego pa%stwa nale')cego do Zwi)zku
uznawani s) w ka'dym innym pa%stwie Zwi)zku za
krajowców i uprawnieni do zamieszkania na sta$e, do
dzia$alno&ci gospodarczej, do zajmowania urz"dów
publicznych, do nabywania w$asno&ci ziemskiej, do
uzyskania miejscowego obywatelstwa, do korzystania
ze wszystkich innych praw obywatelskich na tych
samych warunkach i w równy sposób co tubylcy, tak'e
w zakresie dochodzenia praw i ochrony prawnej.
,aden Niemiec nie powinien by- ograniczony w
zakresie korzystania z tych uprawnie% ani przez
zwierzchno&- swej ojczyzny, ani przez w$adze innego
pa%stwa nale')cego do Zwi)zku. [...] Wobec zagranicy
wszyscy Niemcy maj) jednakowe prawo do ochrony ze
strony Rzeszy.
Art. 4. Nadzorowi ze strony Rzeszy i jej
ustawodawstwu podlegaj) nast"puj)ce sprawy:
1) postanowienia dotycz)ce swobodnego
poruszania si", przynale'no&ci pa%stwowej i osiedlania
si", prawa obywatelstwa, paszportów i nadzoru poli-
cyjnego nad obcymi, uprawiania zawodu, ubezpiecze%,
o ile sprawy nie zosta$y ju' uregulowane w art. 3
niniejszej Konstytucji, w Bawarii jednak z
wy$)czeniem spraw przynale'no&ci pa%stwowej i
osiedlania si", podobnie te' sprawy kolonizacji i
emigracji do krajów pozaniemieckich;
2) ustawodawstwo dotycz)ce ce$ i handlu oraz
podatków przeznaczonych na cele Rzeszy;
3) ustanowienie systemu miar, wag i monet oraz
ustalenie zasad emisji pieni"dzy papierowych z
pokryciem i bez pokrycia;
4) ogólne postanowienia w sprawach banków;
5) patenty na wynalazki;
6) ochrona w$asno&ci umys$owej;
7) organizacja wspólnej ochrony handlu
niemieckiego za granic), 'eglugi niemieckiej i jej flagi
na morzu oraz ustanowienie wspólnej reprezentacji
konsularnej, utrzymywanej przez Rzesz";
8) kolejnictwo, jednak'e w Bawarii z
zastrze'eniem postanowie% art. 26, budowa dróg
l)dowych i wodnych w interesie obrony kraju i ogólnej
komunikacji;
9) ruch statków na drogach wodnych nale')cych
wspólnie do kilku pa%stw, utrzymanie tych dróg, jak
równie' c$a rzeczne i inne c$a wodne;
10) poczta, telegraf, jednak'e w Bawarii i
Wirtembergii tylko w zgodzie z postanowieniami
zawartymi w art. 52;
11) postanowienia wzajemnej egzekucji wyroków
w sprawach cywilnych, a przede wszystkim za$atwienie
rekwizycji;
12) postanowienia o uwierzytelnianiu
dokumentów publicznych;
13) wspólne ustawodawstwo w zakresie prawa
obligacyjnego, karnego, handlowego, wekslowego oraz
post"powania s)dowego;
14) sprawy si$ zbrojnych Rzeszy i marynarki
wojennej;
15) zarz)dzenia policji lekarskiej i
weterynaryjnej;
16) postanowienia w sprawach prasy i zrzesze%;
Art. 5. Ustawodawstwo Rzeszy b"dzie
wykonywane przez Rad" Zwi)zku i Sejm Rzeszy.
Postanowienie wi"kszo&ci obu izb jest wymagane i
wystarcza do wydania ustawy Rzeszy. Przy wnioskach
ustawodawczych dotycz)cych spraw wojska,
marynarki wojennej i podatków okre&lonych w art. 35,
w razie ró'nicy zda% w Radzie Zwi)zku rozstrzyga
g$os Prezydium, o ile chodzi o utrzymanie w mocy
obowi)zuj)cej istniej)cych urz)dze%.
III. RADA ZWI/ZKU
Art. 6. Rada Zwi)zku sk$ada si" z przedstawicieli
cz$onków Zwi)zku, w której ilo&- g$osów rozk$ada si"
w ten sposób, 'e:
Prusy maj) razem z dawnymi g$osami Hanoweru,
Hesji elektorskiej, Holsztynu, Nassaau i Frankfurtu
17 g$osów
Bawaria
6 g$osów
Saksonia
4 g$osy
Wirtembergia
4 g$osy
Badenia
3 g$osy
Hesja
3 g$osy
Maklemburgia-Szweryn
2 g$osy
Saksonia-Weimar
1 g$os
Meklemburgia-Strelitz
1 g$os
Oldenburg
1 g$os
Brun&wik
2 g$osy
Saksonia-Meiningen
1 g$os
Saksonia-Altenburg
1 g$os
Saksonia-Koburg-Gotha
1 g$os
Anhalt
1 g$os
Schwarzburg-Rudolstadt
1 g$os
Schwarzburg-Sondershausen
1 g$os
Waldeck
1 g$os
Reuss starsza linia
1 g$os
Reuss m$odsza linia
1 g$os
Schaumburg-Lippe
1 g$os
Lippe
1 g$os
Lubeka
1 g$os
Brema
1 g$os
Hamburg
1 g$os
Razem 58
g$osów
V. SEJM RZESZY
Art. 20. Sejm Rzeszy pochodzi z powszechnych i
bezpo&rednich wyborów, przy czym g$osowanie jest
tajne. [...]
Art. 21. Urz"dnicy nie otrzymuj) 'adnego urlopu
w zwi)zku z wej&ciem do Sejmu Rzeszy. Je'eli
cz$onek Sejmu Rzeszy przyjmuje p$atny urz)d Rzeszy
lub w pa%stwie Zwi)zku p$atny urz)d pa%stwowy, z
którym wi)'e si" wy'sza ranga lub wy'sze
wynagrodzenie, traci tym samym mandat do Sejmu
Rzeszy i mo'e go odzyska- tylko w drodze nowego
wyboru.
Art. 22. Obrady Sejmu Rzeszy s) publiczne.
Zgodnie z prawd) relacje o obradach prowadzonych na
publicznych posiedzeniach nie spowoduj) poci)gni"cia
kogo& do jakiejkolwiek odpowiedzialno&ci.
Art. 23. Sejm Rzeszy uprawniony jest, w
granicach kompetencji Rzeszy, do uchwalenia ustaw
Rzeszy i przekazywania skierowanych do niego petycji
Radzie Zwi)zku lub Kanclerzowi Rzeszy.
Art. 24. Kadencja Sejmu Rzeszy trwa trzy lata.
Do rozwi)zania Sejmu Rzeszy w czasie jej trwania
potrzebna jest uchwa$a Rady Zwi)zku i zgoda cesarza.
Art. 25. W razie rozwi)zania Sejmu Rzeszy
wybory musz) odby- si" w okresie sze&-dziesi"ciu dni,
a zebranie Sejmu Rzeszy w czasie dziewi"-dziesi"ciu
dni licz)c od daty rozwi)zania.
Art. 26. Bez zgody Sejmu Rzeszy nie mo'na go
ani odroczy- na d$u'ej ni' trzydzie&ci dni, ani wznowi-
jego sesj" w tym czasie.
Art. 27. Sejm Rzeszy bada mandaty swych
cz$onków i podejmuje decyzje w tym zakresie.
Stanowi on swój porz)dek dzienny i swój tok
urz"dowania poprzez regulamin oraz wybiera swego
prezydenta, wiceprezydenta i sekretarza.
Art. 28. Sejm Rzeszy podejmuje decyzje
bezwzgl"dn) wi"kszo&ci) g$osów. Do wa'no&ci
podejmowanych uchwa$ potrzebna jest obecno&-
wi"kszo&ci ustawowej liczby cz$onków.
Przy uchwale dotycz)cej sprawy, która wed$ug
postanowie% konstytucji nie jest wspólna dla ca$ej
Rzeszy, liczy si" g$osy tylko tych cz$onków, którzy
wybrani zostali w pa%stwach zwi)zku, dla których owa
sprawa jest wspólna.
Art. 29. Cz$onkowie Sejmu Rzeszy s)
reprezentantami ca$ego narodu, niezwi)zanymi
postanowieniami instrukcji.
Art. 30. ,aden cz$onek Sejmu Rzeszy nigdy nie
mo'e by- poza zgromadzeniem poci)gany do
odpowiedzialno&ci s)dowej czy dyscyplinarnej z
powodu swego g$osowania lub z powodu
wykonywania swoich obowi)zków.
Art. 31. ,aden cz$onek Sejmu Rzeszy nie mo'e
by- bez jego zgody w okresie sesji poddany &ledztwu
za czyn zagro'ony kar) ani aresztowany, chyba 'e
uj"ty zosta$ na gor)cym uczynku lub w czasie
nast"pnego dnia. Taka zgoda konieczna jest przy
aresztowaniu z powodu d$ugów.
Na ')danie Sejmu Rzeszy zawieszone zostanie
na przeci)g trwania sesji ka'de post"powanie karne
przeciwko cz$onkowi Sejmu Rzeszy i ka'de docho-
dzenie w sprawie cywilnej, czy zatrzymanie z jej
powodu.
Art. 32. Cz$onkowie Sejmu Rzeszy z tytu$u
pe$nienia swych funkcji nie otrzymuj) 'adnego
wynagrodzenia czy diet. [...]
II. Fundacje
§ 80. Do powstania fundacji, maj)cej zdolno&-
prawn), potrzebne jest prócz aktu fundacyjnego
zatwierdzenie pa%stwa. [...] Je'eli inaczej nie
postanowiono, uwa'a si" za siedzib" fundacji
miejscowo&-, w której prowadzi si" administracj"
fundacji. [...]
§ 82. W razie stwierdzenia fundacji fundator
obowi)zany jest przenie&- na fundacj" maj)tek
zapewniony aktem fundacyjnym. [...]
§ 87. Je'eli wype$nienie celu fundacji sta$o si"
niemo'liwe albo te' nara'a na niebezpiecze%stwo
dobro ogó$u, w$a&ciwa w$adza mo'e zakre&li- fundacji
inny cel albo te' j) znie&-. [...]
§ 88. Z wyga&ni"ciem fundacji maj)tek jej
przechodzi na osoby w ustroju fundacji wskazane. [...]
ROZDZIA( II.
ROZWI/ZANIA UMOWNE
T u t u $ I. Ustanowienie.
Tre$' umowy
§ 305. O ile nie ma w ustawie innego przepisu,
potrzebn) jest do ustanowienia zobowi)zania przez
czynno&- prawn), jako te' do zmiany tre&ci
zobowi)zania, umowa mi"dzy uczestnikami. [...]
ROZDZIA( VII.
ZOBOWI/ZANIA
POSZCZEGÓLNE
Tytu$ I. Kupno. Zamiana
1. Przepisy ogólne
§ 433. Przez umow" kupna sprzedawca rzeczy
jest obowi)zany odda- rzecz kupuj)cemu i wystara-
mu si" o w$asno&- rzeczy. Sprzedawca prawa jest
obowi)zany wystara- si" kupuj)cemu o prawo, a je'eli
prawo uprawnia do posiadania pewnej rzeczy, odda- t"
rzecz. Kupuj)cy ma obowi)zek zap$aci- sprzedawcy
umówion) cen" kupna i odebra- rzecz kupion).
Artyku$ 2
Terytorium Rzeszy Niemieckiej sk$ada si" z
terytoriów krajów niemieckich. Inne terytoria mog)
by- w drodze ustawy Rzeszy przy$)czone do Rzeszy, o
ile ludno&- ich za')da tego na mocy prawa
samookre&lenia.
Artyku$ 3
Barwy Rzeszy s): czarna-czerwona-z$ota. Flaga
handlowa jest czamo-bia$o-czerwona z barwami
Rzeszy w górnym wewn"trznym k)cie.
Artyku$ 4
Powszechnie uznane zasady prawa narodów
stanowi) obowi)zuj)c) cz"&- sk$adow) niemieckiego
prawa pa%stwowego.
Artyku$ 5
W$adza pa%stwowa w zakresie spraw Rzeszy
wykonywana b"dzie przez organy Rzeszy na
podstawie Konstytucji Rzeszy, a w zakresie spraw
krajowych przez organy Krajów na podstawie
Konstytucji krajowych.
Artyku$ 6
Do Rzeszy nale'y wy$)cznie ustawodawstwo w
zakresie:
1) stosunków z zagranic);
2) kolonii;
3) przynale'no&ci pa%stwowej, wolno&ci
przesiedlania si", emigracji i imigracji, oraz
wydawania przest"pców;
4) organizacji si$y zbrojnej;
5) systemu monetarnego;
6) ce$, jak równie' jednolito&ci obszaru celnego i
handlowego, oraz wolno&ci obrotu towarowego;
7) poczt, telegrafów, w$)cznie z telefonami.
Artyku$ 7
Do Rzeszy nale'y ustawodawstwo w zakresie:
1) prawa cywilnego;
2) prawa karnego;
3) post"powania s)dowego w$)cznie z egzekucj)
karn), jak równie' pomocy wzajemnej mi"dzy
urz"dami;
4) paszportów i przepisów policyjnych dla
cudzoziemców;
5) prawa ubogich i opieki nad w$ócz"gami;
6) prasy, stowarzysze% i zgromadze%;
7) polityki ludno&ciowej, opieki nad
macierzy%stwem, niemowl"tami, dzie-mi i m$odzie');
8) zdrowia, weterynarii, ochrony ro&lin przed
chorobami i szkodnikami;
9) prawa pracy, ubezpiecze% i ochrony
robotników i pracowników, jak równie' po&rednictwa
pracy;
10) organizacji zawodowych przedstawicielstw
dla obszaru Rzeszy;
11) opieki nad uczestnikami wojny i pozosta$ymi
po nich osobami;
12) prawa wyw$aszczenia;
13) uczynienia w$asno&ci) spo$ecze%stwa
bogactw naturalnych i przedsi"biorstw gospodarczych,
jak równie' otrzymywania, wytwarzania, podzia$u i
kszta$towania cen dóbr gospodarczych dla gospodarki
spo$ecznej;
14) handlu, miar, wag, emisji pieni"dzy
papierowych, banków oraz gie$d;
15) obrotu &rodkami 'ywno&ci i konsumpcji oraz
przedmiotów codziennej potrzeby;
16) przemys$u i górnictwa;
17) ubezpiecze%;
18) 'eglugi morskiej, rybo$ówstwa na morzu
pe$nym i na wodach przybrze'nych;
19) kolei 'elaznych, 'eglugi rzecznej,
komunikacji motorowej na l)dzie, wodzie i w
powietrzu, jak równie' budowy szos, o ile chodzi o
powszechn) komunikacj" i obron" kraju;
20) teatrów i kinematografów.
Artyku$ 8
Do Rzeszy nale'y poza tym ustawodawstwo w
zakresie podatków lub innych dochodów, o ile s) one
ca$kowicie lub cz"&ciowo zu'ywane dla jej celów.
Rzesza, pobieraj)c podatki lub inne dochody, które
dotychczas nale'a$y do Krajów, winna uwzgl"dni-
utrzymanie zdolno&ci do 'ycia tych Krajów.
Artyku$ 9
O ile zachodzi potrzeba wydania jednolitych
przepisów, do Rzeszy nale'y ustawodawstwo w
zakresie:
1) dobrobytu powszechnego;
2) ochrony publicznego porz)dku i
bezpiecze%stwa.
Artyku$ 10
Rzesza mo'e ustala- w drodze ustawodawczej
zasady w zakresie:
1) praw i obowi)zków stowarzysze% religijnych;
2) szkolnictwa w$)cznie ze szkolnictwem
wy'szym, oraz wydawnictw naukowych;
3) prawa urz"dniczego wszystkich korporacyj
publicznych;
4) prawa agrarnego, podzia$u ziemi, osadnictwa i
budowy domów rodzinnych, tworzenia zwi)zków
gospodarstw rolnych, polityki mieszkaniowej i roz-
mieszczenia ludno&ci;
5) chowania umar$ych.
Artyku$ 11
Rzesza mo'e w drodze ustawodawczej ustala-
zasady w zakresie dopuszczalno&ci i sposobu
pobierania podatków krajowych, o ile oka'e si" to
potrzebnem w celu unikni"cia:
1) ich szkodliwego wp$ywu na dochody lub
stosunki handlowe Rzeszy;
2) podwójnego opodatkowania;
3) nadmiernego lub utrudniaj)cego obrót
obci)'enia op$atami za korzystanie z publicznych dróg
i zak$adów;
4) pokrzywdzenia pod wzgl"dem podatkowym
towarów wwo'onych w stosunku do w$asnych
wyrobów w obrocie mi"dzy poszczególnymi Krajami
lub cz"&ciami Krajów;
5) premii wywozowych lub w celu ochrony
wa'nych interesów spo$ecznych.
Artyku$ 12
Dopóki i jak dalece Rzesza nie czyni u'ytku z
przys$uguj)cego jej prawa ustawodawstwa. Kraje
zachowuj) swe prawo ustawodawstwa.
Nie tyczy si" to ustawodawstwa zastrze'onego
wy$)cznie dla Rzeszy. Przeciwko ustawom krajowym,
maj)cym za przedmiot sprawy wymienione w art. 7 p.
13, przys$uguje rz)dowi Rzeszy prawo sprzeciwu, o
ile'by te ustawy narusza$y dobro ogó$u ludno&ci
Rzeszy.
Artyku$ 13
Prawo Rzeszy ma pierwsze%stwo przed prawem
krajowym. O ile zachodz) w)tpliwo&ci lub ró'nice
zda% w kwestii, czy przepis prawa krajowego da si"
pogodzi- z prawem Rzeszy, w$a&ciwa w$adza Rzeszy
lub centralna w$adza krajowa na podstawie odno&nego
przepisu ustawy Rzeszy mo'e odwo$a- si" do
rozstrzygni"cia Najwy'szego S)du Rzeszy.
Artyku$ 14
Ustawy Rzeszy wykonywane b"d) przez w$adze
krajowe, o ile ustawy Rzeszy nie stanowi) inaczej.
Artyku$ 15
Rz)d Rzeszy wykonywa nadzór w zakresie
spraw, co do których Rzeszy przys$uguje prawo
ustawodawstwa. O ile ustawy Rzeszy maj) by-
wykonywane przez w$adze krajowe, rz)d Rzeszy mo'e
wydawa- ogólne wskazówki. Rz)d Rzeszy mo'e w
celu przestrzegania wykonywania ustaw Rzeszy
wysy$a- swych delegatów do centralnych w$adz
krajowych, a za ich zgod) do ni'szych w$adz
krajowych. Rz)dy krajowe s) obowi)zane usuwa-
braki, jakie ujawni) si" przy wykonywaniu ustaw
Rzeszy. W razie ró'nicy zda% mo'e tak rz)d Rzeszy,
jak i rz)d krajowy odwo$a- si" do orzeczenia
Najwy'szego Trybuna$u Pa%stwowego, o ile ustawa
Rzeszy nie przewiduje innego s)du.
Artyku$ 16
Urz"dnicy, sprawuj)cy bezpo&redni)
administracj" Rzeszy w Krajach, winni z regu$y by-
przynale'nymi tych Krajów. Urz"dnicy,
funkcjonariusze i robotnicy administracji Rzeszy winni
by- na swe 'yczenie u'yci w swych okolicach
rodzinnych, o ile jest to mo'liwe i nie sprzeciwia si"
wzgl"dom na ich wykszta$cenie lub wymaganiom ich
s$u'by.
Artyku$ 17
Ka'dy Kraj musi mie- ustrój Pa%stwa wolnego.
Przedstawicielstwo ludowe wybierane b"dzie przez
wszystkich obywateli Rzeszy Niemieckiej, m"'czyzn i
kobiety, w powszechnym, równym, bezpo&rednim i
tajnym g$osowaniu na zasadach wyborów
stosunkowych. Rz)d krajowy musi mie- zaufanie
przedstawicielstwa ludowego.
Zasady wyborów do przedstawicielstwa
ludowego obowi)zuj) tak'e i przy wyborach
gminnych. Ustawa krajowa mo'e jednak prawo
wyborcze uzale'ni- od czasu pobytu w gminie a' do
jednego roku.
Artyku$ 18
Podzia$ Rzeszy na kraje winien przyczyni- si" do
najwy'szej wydajno&ci gospodarczej i kulturalnej ludu
z mo'liwym uwzgl"dnieniem woli zainteresowanej
ludno&ci. Zmiana obszarów krajów w obr"bie Rzeszy
nast"puje na mocy ustawy Rzeszy w trybie
przyspieszonym dla zmiany Konstytucji.
W razie zgody Krajów zainteresowanych
wystarczy zwyk$a ustawa Rzeszy.
Zwyk$a ustawa Rzeszy wystarczy tak'e, gdy
jeden z krajów zainteresowanych nie zgadza si", lecz
zmiany obszaru Kraju lub utworzenia nowego Kraju
')da ludno&-, oraz wymaga tego przewa'aj)cy interes
Rzeszy.
Wol" ludno&ci ustala si" w drodze g$osowania
ludowego.
Rz)d Rzeszy zarz)dza g$osowanie ludowe na
')danie trzeciej cz"&ci mieszka%ców obszaru, który ma
by- od$)czony, posiadaj)cych czynne prawo wyborcze
do sejmu Rzeszy. Dla postanowienia zmiany
terytorium lub utworzenia nowego Kraju wymagana
jest wi"kszo&- trzech pi)tych oddanych g$osów, co
najmniej jednak wi"kszo&- osób maj)cych czynne
prawo wyborcze. Równie', gdy b"dzie chodzi$o o
od$)czenie cz"&ci pruskiej rejencji, bawarskiego
powiatu lub odpowiedniego okr"gu administracyjnego
innych Krajów, winna by- ustalona wola ludno&ci
ca$ego odno&nego okr"gu. Je'eli nie ma $)czno&ci tery-
torialnej mi"dzy terytorium, które ma by- odst)pione, a
ca$ym okr"giem, na mocy osobnej ustawy Rzeszy
mo'na uzna- wol" ludno&ci terytorium, które ma by-
od$)czone, za wystarczaj)c). Po stwierdzeniu woli
ludno&ci rz)d Rzeszy przedstawi sejmowi Rzeszy do
uchwalenia odpowiedni) ustaw".
O ile przy po$)czeniu lub od$)czeniu powstaje
spór co do rozdzia$u maj)tku, to na wniosek jednej ze
stron rozstrzyga o tym przedmiocie Najwy'szy
Trybuna$ Pa%stwowy Rzeszy Niemieckiej.
Artyku$ 19
Spory konstytucyjne w obr"bie Kraju, w którym
nie ma s)du dla ich rozpoznania, oraz spory natury nie
prywatno-prawnej mi"dzy Krajami, lub Rzesz) a
Krajami, rozstrzyga na wniosek jednej ze stron spór
wiod)cych. Najwy'szy Trybuna$ Pa%stwowy Rzeszy
Niemieckiej, o ile nie jest w$a&ciwy inny s)d Rzeszy.
Wyrok Najwy'szego Trybuna$u Pa%stwowego
wykonywa Prezydent Rzeszy.
Oddzia!
drugi
SEJM
RZESZY
Artyku$ 20
Sejm Rzeszy sk$ada si" z pos$ów
ludu niemieckiego.
Artyku$ 21
Pos$owie s) przedstawicielami ca$ego ludu.
Podlegaj) oni tylko w$asnemu sumieniu i nie s)
zwi)zani instrukcjami.
Artyku$ 22
Pos$owie wybierani s) w powszechnym, równym,
bezpo&rednim i tajnym g$osowaniu przez m"'czyzn i
kobiety powy'ej lat dwudziestu na zasadach wyborów
stosunkowych. Dzie% wyborów musi by- niedziel) lub
publicznym dniem odpoczynku.
Bli'sze szczegó$y okre&li ordynacja wyborcza
Rzeszy.
Artyku$ 23
Sejm wybiera si" na cztery lata. Nowe wybory
musz) si" odby- najpó#niej 60-tego dnia po up$ywie
tego okresu.
Sejm Rzeszy zbiera si" po raz pierwszy najpó#niej 30-
go dnia od dnia wyborów.
Artyku$ 24
Sejm Rzeszy zbiera si" corocznie w pierwsz)
&rod" listopada w siedzibie rz)du Rzeszy. Prezydent
sejmu Rzeszy obowi)zany jest zwo$a- sejm Rzeszy
wcze&niej, o ile tego za')da Prezydent Rzeszy lub 1/3
cz"&- cz$onków sejmu Rzeszy.
Sejm Rzeszy oznacza koniec sesji i dzie%
ponownego zebrania si".
Artyku$ 25
Prezydent Rzeszy mo'e sejm Rzeszy rozwi)za-,
jednak tylko raz jeden z tego samego powodu.
Nowe wybory odb"d) si" najpó#niej 60-go dnia
od dnia rozwi)zania.
Artyku$ 26
Sejm Rzeszy wybiera swego Przewodnicz)cego,
jego zast"pców i sekretarzy, oraz uchwala regulamin
sejmowy.
Artyku$ 27
W okresie mi"dzy dwiema sesjami lub
kadencjami wyborczymi. Przewodnicz)cy i zast"pcy
Przewodnicz)cego sprawuj) nadal swoje funkcje.
Artyku$ 28
Przewodnicz)cy sejmu wykonywa w gmachu
sejmu Rzeszy prawa gospodarza i w$adz" policyjn).
Podlega mu zarz)d gmachu; rozporz)dza on
dochodami i wydatkami Izby stosownie do bud'etu
Rzeszy, oraz reprezentuje Rzesz" we wszystkich
czynno&ciach i sprawach prawnych swego zarz)du.
Artyku$ 29
Sejm Rzeszy obraduje jawnie. Na wniosek 50-ciu
cz$onków jawno&- mo'e by- wykluczona wi"kszo&ci)
dwóch trzecich liczby cz$onków sejmu Rzeszy.
Artyku$ 30
Nikt nie mo'e by- poci)gni"ty do
odpowiedzialno&ci za zgodne z prawd) sprawozdanie o
jawnych obradach sejmu Rzeszy, sejmu krajowego lub
ich komisji.
Artyku$ 31
Przy sejmie Rzeszy utworzony zostanie
Wyborczy Trybuna$ Weryfikacyjny, który b"dzie tak'e
rozstrzyga$ w przedmiocie utraty mandatu poselskiego.
Wyborczy Trybuna$ Weryfikacyjny sk$ada si" z
cz$onków sejmu Rzeszy, wybranych przez sejm Rzeszy
na okres kadencji wyborczej, i cz$onków Najwy'szego
Trybuna$u Administracyjnego Rzeszy, których
powo$uje Prezydent Rzeszy na wniosek Prezydium
tego Trybuna$u. Wyborczy Trybuna$ Weryfikacyjny
orzeka w trybie jawnej i ustnej rozprawy w sk$adzie
trzech cz$onków sejmu Rzeszy i dwóch cz$onków-
s"dziów. Poza rozpraw) przed Wyborczym
Trybuna$em Weryfikacyjnym post"powaniem
kierowa- b"dzie delegat Rzeszy, którego mianuje
Prezydent Rzeszy. Poza tym post"powanie
uregulowane b"dzie przez Wyborczy Trybuna$
Weryfikacyjny.
Artyku$ 32
Uchwa$y sejmu Rzeszy zapadaj) zwyczajn)
wi"kszo&ci) g$osów, o ile Konstytucja nie przewiduje
innego stosunku. Regulamin sejmowy mo'e dopu&ci-
wyj)tki dla wyborów, których sejm Rzeszy b"dzie
dokonywa$. Liczb" pos$ów, których obecno&-
konieczna jest do prawomocno&ci uchwa$, okre&li
regulamin sejmowy.
Artyku$ 33
Sejm Rzeszy i jego komisje mog) ')da-
obecno&ci kanclerza Rzeszy i ka'dego ministra Rzeszy.
Kanclerz Rzeszy, ministrowie Rzeszy i ich delegaci
maj) wst"p na posiedzenia sejmu Rzeszy i jego
komisji. Kraje mog) wysy$a- na te posiedzenia
pe$nomocników, którzy przedstawiaj) stanowisko
swych rz)dów w przedmiocie obrad. Przedstawiciele
rz)du musz) by- na swe ')danie wys$uchiwani podczas
obrad, a przedstawiciele rz)du Rzeszy tak'e poza
porz)dkiem dziennym. Podlegaj) oni w$adzy
porz)dkowej Przewodnicz)cego.
Artyku$ 34
Sejm Rzeszy ma prawo, a na wniosek jednej
pi)tej cz"&ci cz$onków obowi)zek wy$ania- komisje
&ledcze. Komisje te przeprowadzaj) w trybie jawnej
rozprawy takie post"powanie dowodowe, jakie uznaj)
one lub ich wnioskodawcy za konieczne. Komisja
&ledcza mo'e jawno&- wykluczy- wi"kszo&ci) dwóch
trzecich g$osów. Regulamin ustala post"powanie
komisji i okre&la liczb" jej cz$onków.
S)dy i w$adze administracyjne s) obowi)zane
zado&- uczyni- wezwaniu tych komisji w przedmiocie
dostarczania dowodów. Akty w$adz winny by- okazane
komisjom na ich ')danie. Do czynno&ci komisji stosuj)
si" odpowiednio przepisy ustawy post"powania
karnego, jednak tajemnice: listowa, pocztowa,
telegraficzna i telefoniczna pozostaj) nietkni"te.
Artyku$ 35
Sejm Rzeszy wy$ania sta$) komisj" spraw
zagranicznych, która mo'e by- czynna tak'e poza sesj)
sejmu Rzeszy i po uko%czeniu kadencji wyborczej lub
po rozwi)zaniu sejmu Rzeszy a' do zebrania si"
nowego sejmu Rzeszy. Posiedzenia tej komisji s) tajne,
je'eli komisja wi"kszo&ci) dwóch trzecich g$osów nie
uchwali jawno&ci. Sejm Rzeszy wybiera poza tym sta$)
komisj" ochrony praw przedstawicielstwa ludowego
wobec rz)du Rzeszy w czasie przerwy mi"dzy sesjami
i po uko%czeniu okresu kadencji wyborczej. Komisje te
maj) prawa komisji &ledczych.
Artyku$ 36
,aden cz$onek sejmu Rzeszy lub sejmu
krajowego nie mo'e by- kiedykolwiek b)d# s)downie
lub dyscyplinarnie &cigany z powodu swego
g$osowania lub o&wiadcze% uczynionych w wykonaniu
swego mandatu, lub w ogóle poci)gany do
odpowiedzialno&ci poza zgromadzeniem, do którego
nale'y.
Artyku$ 37
,aden cz$onek sejmu Rzeszy lub sejmu
krajowego nie mo'e by- bez pozwolenia Izby, do
której nale'y, poci)gni"ty podczas kadencji do
&ledztwa, lub aresztowany za czyny zagro'one kar),
wyj)wszy gdyby by$ schwytany na gor)cym uczynku,
lub najpó#niej w ci)gu dnia nast"pnego. Takie samo
pozwolenie konieczne jest przy ka'dym innym
ograniczeniu wolno&ci osobistej pos$a, która utrudnia
wykonywanie mandatu poselskiego.
Wszelkie post"powanie karne przeciwko
cz$onkowi sejmu Rzeszy lub sejmu krajowego i
wszelki areszt lub inne ograniczenia wolno&ci osobistej
zostaj) zawieszone na czas trwania kadencji na ')danie
Izby, do której pose$ nale'y.
Artyku$ 38
Cz$onkowie sejmu Rzeszy i sejmów krajowych
mog) odmówi- zezna% jako &wiadkowie w sprawach
osób, które im, w ich charakterze pos$ów, powierzy$y
pewne fakty, lub którym oni w wykonywaniu swego
mandatu poselskiego powierzyli takie fakty. Równie'
w stosunku do zaj"cia dokumentów pos$owie
postawieni s) na równi z osobami, które maj)
ustawowe prawo odmawiania zezna%. Rewizja lub
zaj"cie w gmachu sejmu Rzeszy lub sejmu krajowego
mog) by- przedsi"wzi"te tylko za zgod)
Przewodnicz)cego.
Artyku$ 39
Urz"dnicy i osoby nale')ce do si$y zbrojnej nie
potrzebuj) urlopów dla wykonywania swego mandatu,
jako cz$onkowie sejmu Rzeszy lub sejmu krajowego.
Gdy ubiegaj) si" oni o mandat do tych cia$, nale'y im
udzieli- urlopu koniecznego do przygotowywania
swego wyboru.
Artyku$ 40
Cz$onkowie sejmu Rzeszy otrzymuj) prawo
wolnej jazdy na wszystkich niemieckich kolejach
'elaznych i diety stosownie do ustawy Rzeszy.
Oddzia! trzeci
PREZYDENT RZESZY I
RZ/D RZESZY
Artyku$ 41
Prezydenta Rzeszy wybiera ca$y lud niemiecki.
Wybrany mo'e by- ka'dy Niemiec, który
uko%czy$ trzydziesty pi)ty rok 'ycia.
Bli'sze szczegó$y okre&li ustawa Rzeszy.
Artyku$ 42
Prezydent Rzeszy przy obejmowaniu urz"du
sk$ada przed sejmem Rzeszy nast"puj)c) przysi"g":
„Przysi"gam, 'e b"d" po&wi"ca$ swe si$y
pomy&lno&ci ludu niemieckiego, zwi"ksza$ po'ytki
jego, szkody od niego odwraca$, przestrzega$
Konstytucji i ustaw Rzeszy, obowi)zki swe wype$nia$
zgodnie z sumieniem i ka'demu wymierza$
sprawiedliwo&-”.
Zezwala si" na dodanie religijnego &lubowania.
Artyku$ 43
Urz"dowanie Prezydenta Rzeszy trwa lat siedem.
Wybór powtórny jest dopuszczalny.
Przed up$ywem tego terminu Prezydent Rzeszy
na wniosek sejmu Rzeszy mo'e by- z$o'ony z urz"du
na mocy g$osowania ludowego. Uchwa$a sejmu Rzeszy
zapada wi"kszo&ci) dwóch trzecich g$osów. Na skutek
tej uchwa$y Prezydent Rzeszy zostaje zawieszony w
wykonywaniu swego urz"du. Uchwa$) g$osowania
ludowego, odmawiaj)c) z$o'enia z urz"du Prezydenta
Rzeszy, uwa'a si" za jego ponowny wybór; poci)ga
ona za sob) rozwi)zanie sejmu Rzeszy.
Prezydent Rzeszy nie mo'e by- &cigany karnie
bez zgody sejmu Rzeszy.
Artyku$ 44
Prezydent Rzeszy nie mo'e by- jednocze&nie
cz$onkiem sejmu Rzeszy.
Artyku$ 45
Prezydent Rzeszy reprezentuje Pa%stwo w
zakresie prawa narodów. Zawiera on w imieniu
Pa%stwa przymierza i inne umowy z obcymi
mocarstwami, oraz uwierzytelnia i przyjmuje pos$ów.
Wypowiedzenie wojny i zawieranie pokoju nast"puje
na mocy ustawy Rzeszy.
Przymierza i umowy z obcymi pa%stwami, o ile
odnosz) si" do przedmiotów zastrze'onych dla
ustawodawstwa Rzeszy, wymagaj) zgody sejmu
Rzeszy.
Artyku$ 46
Prezydent Rzeszy mianuje i zwalnia urz"dników
Rzeszy oraz oficerów, o ile ustawy nie postanawiaj)
inaczej. Prezydent Rzeszy mo'e prawo mianowania i
zwalniania urz"dników Rzeszy i oficerów przekaza-
innym w$adzom.
Artyku$ 47
Prezydent Rzeszy jest wodzem naczelnym ca$ej
si$y zbrojnej Rzeszy.
Artyku$ 48
O ile jeden z krajów nie spe$nia obowi)zków,
które wk$adaj) na% Konstytucja lub ustawy Rzeszy,
Prezydent mo'e, przy pomocy si$y zbrojnej Rzeszy,
zmusi- Kraj ten do wype$niania tych obowi)zków. W
przypadku powa'nego naruszenia lub zagro'enia
bezpiecze%stwa publicznego i porz)dku w Rzeszy
Niemieckiej, Prezydent Rzeszy mo'e poczyni-
konieczne zarz)dzenia w celu przywrócenia
publicznego bezpiecze%stwa i porz)dku, a w razie
potrzeby uciec si" do pomocy si$y zbrojnej. W tym
celu mo'e on przej&ciowo zawiesi- zupe$nie lub
cz"&ciowo prawa zasadnicze, ustanowione w art. 114,
115, 117, 118, 124 i 153 niniejszej Konstytucji.
Wszystkie zarz)dzenia poczynione na mocy p. 1 i
2 niniejszego artyku$u winien Prezydent Rzeszy poda-
niezw$ocznie do wiadomo&ci sejmu Rzeszy.
Zarz)dzenia powy'sze winny by- uchylone na ')danie
sejmu Rzeszy.
Rz)d krajowy mo'e wyda- dla swego terytorium
prowizoryczne zarz)dzenia natury okre&lonej w p. 2
niniejszego artyku$u w wypadku, gdyby zw$oka grozi$a
niebezpiecze%stwem. Zarz)dzenia te winny by-
uchylone na ')danie Prezydenta Rzeszy lub sejmu
Rzeszy.
Bli'sze szczegó$y okre&li ustawa Rzeszy.
Artyku$ 49
Prezydent Rzeszy wykonywa w imieniu Rzeszy
prawo $aski. Amnestie w zakresie nale')cym do
Rzeszy wymagaj) ustawy Rzeszy.
Artyku$ 50
Wszystkie rozporz)dzenia i zarz)dzenia
Prezydenta Rzeszy, nie wy$)czaj)c tych, które odnosz)
si" do si$y zbrojnej, musz) dla uprawomocnienia si"
by- kontrasygnowane przez kanclerza Rzeszy lub
w$a&ciwego ministra Rzeszy. Przez kontrasygnatur"
zostaje przej"ta odpowiedzialno&-.
Artyku$ 51
W razie przeszkody uniemo'liwiaj)cej
Prezydentowi Rzeszy sprawowanie urz"du, zast"puje
go przede wszystkim kanclerz Rzeszy. O ile
przeszkoda trwa- b"dzie prawdopodobnie d$u'szy
czas, zast"pstwo winno by- uregulowane w drodze
ustawy Rzeszy. Przepisy powy'sze obowi)zuj)
równie' na wypadek przedterminowego opró'nienia
stanowiska Prezydenta, a' do przeprowadzenia nowego
wyboru.
Artyku$ 52
Rz)d Rzeszy sk$ada si" z kanclerza Rzeszy
i ministrów Rzeszy.
Artyku$ 53
Prezydent Rzeszy mianuje i odwo$uje kanclerza
Rzeszy, a na jego wniosek mianuje i odwo$uje
ministrów Rzeszy.
Artyku$ 54
Kanclerz Rzeszy i ministrowie Rzeszy mog)
sprawowa- swój urz)d, o ile posiadaj) zaufanie sejmu
Rzeszy. Ka'dy z nich musi ust)pi-, je'eli sejm Rzeszy
wyra#n) uchwa$) cofnie mu swe zaufanie.
Artyku$ 55
Kanclerz Rzeszy przewodniczy w rz)dzie Rzeszy
i kieruje jego czynno&ciami wed$ug regulaminu
uchwalonego przez rz)d Rzeszy i zatwierdzonego
przez Prezydenta Rzeszy.
Artyku$ 56
Kanclerz Rzeszy ustala linie wytyczne polityki i
ponosi za nie odpowiedzialno&- wobec sejmu Rzeszy.
W granicach tych wytycznych ka'dy minister Rzeszy
kieruje samodzielnie powierzonym sobie dzia$em
spraw pod w$asn) odpowiedzialno&ci) wobec sejmu
Rzeszy.
Artyku$ 57
Ministrowie Rzeszy winni przedstawi- rz)dowi
Rzeszy w celu narady i powzi"cia uchwa$y wszystkie
projekty ustaw, oraz sprawy, dla których porz)dek taki
przewidziany jest przez Konstytucj" lub ustaw", oraz
kwestie dotycz)ce zakresu dzia$ania kilku ministrów,
je'eli istniej) co do nich ró'nice zda%.
Artyku$ 58
Uchwa$y Rz)du Rzeszy zapadaj)
wi"kszo&ci) g$osów. W razie równo&ci
rozstrzyga g$os Przewodnicz)cego.
Artyku$ 59
Sejm Rzeszy mo'e oskar'y- Prezydenta Rzeszy,
kanclerza Rzeszy i ministrów Rzeszy przed
Najwy'szym Trybuna$em Pa%stwowym Rzeszy
Niemieckiej, za zawinione pogwa$cenie Konstytucji
Rzeszy lub ustawy Rzeszy. Wniosek o postawieniu w
stan oskar'enia musi by- podpisany co najmniej przez
stu cz$onków sejmu Rzeszy i wymaga zgody
wi"kszo&ci takiej, jakiej ')daj) przepisy o zmianie
Konstytucji. Bli'sze szczegó$y zawiera ustawa Rzeszy
o Najwy'szym Trybunale Pa%stwowym. [...]
Oddzia!
czwarty
RADA
RZESZY
Artyku$ 60
W celu dania reprezentacji Krajom niemieckim w
zakresie ustawodawstwa i administracji Rzeszy,
ustanawia si" Rad" Rzeszy.
Artyku$ 61
W Radzie Rzeszy ma ka'dy Kraj co najmniej
jeden g$os. W wi"kszych Krajach przypada jeden g$os
na milion mieszka%ców. Nadwy'k", która równa si" co
najmniej liczbie mieszka%ców najmniejszego Kraju,
liczy si" za ca$y milion. ,aden Kraj nie mo'e mie-
wi"cej jak dwie pi)te wszystkich g$osów.
Austria niemiecka otrzyma po swem przy$)czeniu
si" do Rzeszy Niemieckiej prawo udzia$u w Radzie
Rzeszy z liczb) g$osów odpowiadaj)c) swej ludno&ci.
Do tego czasu przedstawiciele Austrii maj) tylko g$os
doradczy.
Liczba g$osów b"dzie przez Rad" Rzeszy ustalana
na nowo po ka'dym powszechnym spisie ludno&ci.
Artyku$ 62
W komisjach, które wy$ania Rada Rzeszy,
posiada ka'dy Kraj po jednym tylko glosie.
Artyku$ 63
Kraje b"d) reprezentowane w Radzie Rzeszy
przez cz$onków swych rz)dów. Jednak'e po$owa
pruskich g$osów nale'e- b"dzie stosownie do ustawy
krajowej do pruskich zarz)dów prowincjonalnych.
Kraje mog) wysy$a- do Rady Rzeszy tylu
przedstawicieli, ile posiadaj) g$osów.
Artyku$ 64
Rz)d Rzeszy obowi)zany jest zwo$a- Rad"
Rzeszy na ')danie trzeciej cz"&ci jej cz$onków.
Artyku$ 65
W Radzie Rzeszy i jej komisjach przewodniczy
cz$onek rz)du Rzeszy. Cz$onkowie rz)du maj) prawo,
a na ')danie obowi)zek brania udzia$u w obradach
Rzeszy i jej komisji. Musz) oni by- wys$uchiwani na
swe ')danie w ka'dej chwili podczas obrad.
Artyku$ 66
Rz)d Rzeszy i ka'dy cz$onek Rady Rzeszy maj)
prawo stawiania wniosków w Radzie Rzeszy.
Rada Rzeszy ustali bieg swych czynno&ci w
drodze regulaminu. Posiedzenia plenarne Rady Rzeszy
s) jawne. Stosownie do regulaminu jawno&- mo'e by-
wykluczona odno&nie do poszczególnych przedmiotów
obrad.
W g$osowaniu rozstrzyga zwyczajna wi"kszo&-
g$osuj)cych.
Artyku$ 67
Rada Rzeszy winna by- stale informowana przez
ministerstwa Rzeszy o sposobie za$atwiania spraw
Rzeszy. Ministerstwa Rzeszy winny wzywa- w$a&ciwe
komisje Rady Rzeszy do udzia$u w naradach nad
wa'nymi sprawami.
Oddzia! pi#ty
USTAWODAWST
WO RZESZY
Artyku$ 68
Wnioski ustawodawcze pochodzi- b"d) od rz)du
Rzeszy lub z $ona sejmu Rzeszy. Ustawy Rzeszy
uchwala sejm Rzeszy.
Artyku$ 69
Wniesienie projektu ustawy przez rz)d Rzeszy
wymaga zgody Rady Rzeszy. O ile nie dojdzie do
porozumienia mi"dzy rz)dem Rzeszy a Rad) Rzeszy,
rz)d Rzeszy mo'e pomimo to wnie&- projekt ustawy,
winien jednak przedstawi- odr"bne zapatrywanie Rady
Rzeszy.
W razie uchwalenia przez Rad" Rzeszy projektu
ustawy, na który nie zgadza si" rz)d Rzeszy, rz)d
Rzeszy winien projekt ten wnie&- do sejmu Rzeszy,
przedstawiaj)c zarazem swój punkt widzenia.
Artyku$ 70
Prezydent Rzeszy obowi)zany jest ustawy, które
dosz$y do skutku zgodnie z Konstytucj), wygotowa- i
w ci)gu miesi)ca og$osi- w Dzienniku Ustaw Rzeszy.
Artyku$ 71
Ustawy Rzeszy, o ile same nie stanowi) inaczej,
uzyskuj) moc obowi)zuj)c) czternastego dnia po
up$ywie dnia, w którym zosta$ wydany Dziennik Ustaw
Rzeszy w stolicy Rzeszy.
Artyku$ 72
Og$oszenie ustawy Rzeszy przesuwa si" o dwa
miesi)ce, o ile tego za')da trzecia cz"&- liczby
cz$onków sejmu Rzeszy. Prezydent Rzeszy mo'e
zarz)dzi- og$oszenie ustaw wbrew temu ')daniu, o ile
sejm Rzeszy i Rada Rzeszy uznaj) je za pilne.
Artyku$ 73
O ile prezydent Rzeszy powe#mie w ci)gu
miesi)ca odpowiedni) decyzj", ustaw" uchwalon)
przez sejm Rzeszy poddaje si" przed jej og$oszeniem
pod referendum ludowe.
Ustaw", której og$oszenie zosta$o odroczone na
wniosek co najmniej jednej trzeciej liczby cz$onków
sejmu Rzeszy, poddaje si" pod referendum ludowe, o
ile wniosek taki postawi dwudziesta cz"&- liczby osób
uprawnionych do g$osowania.
Referendum ludowe przeprowadza si" równie',
gdy dziesi)ta cz"&- liczby osób uprawnionych do
g$osowania ')da poddania projektu ustawy referendum
ludowemu. Podstaw) inicjatywy ludowej musi by-
opracowany projekt ustawy. Projekt ten winien rz)d
Rzeszy przed$o'y- sejmowi Rzeszy z wy$o'eniem
w$asnego stanowiska. Referendum ludowe nie
dochodzi do skutku, o ile ')dany projekt ustawy zosta$
bez zmiany przyj"ty przez sejm Rzeszy.
W przedmiocie bud'etu, ustaw podatkowych i
uposa'e% s$u'bowych, referendum ludowe mo'e
zarz)dzi- tylko Prezydent Rzeszy.
Post"powanie przy referendum ludowym i
inicjatywie ludowej reguluje ustawa Rzeszy.
Artyku$ 74
Radzie Rzeszy przys$uguje prawo sprzeciwu
wobec ustaw uchwalonych przez sejm Rzeszy.
Sprzeciw musi by- z$o'ony rz)dowi Rzeszy w
ci)gu dwóch tygodni od ostatecznego g$osowania w
sejmie Rzeszy i najpó#niej w ci)gu dwóch nast"pnych
tygodni umotywowany.
W wypadku zg$oszenia sprzeciwu ustaw" sk$ada
si" sejmowi Rzeszy do ponownego uchwalenia. O ile
przy tym nie dojdzie do porozumienia mi"dzy sejmem
Rzeszy z Rad) Rzeszy, Prezydent Rzeszy mo'e w
ci)gu trzech miesi"cy zarz)dzi- referendum ludowe w
przedmiocie, co do którego powsta$a ró'nica zda%. O
ile Prezydent nie skorzysta z tego prawa, to uwa'a si",
i' ustawa nie dosz$a do skutku. O ile sejm wi"kszo&ci)
dwóch trzecich g$osów uchwali ustaw" wbrew
sprzeciwowi Rady Rzeszy, Prezydent obowi)zany jest
og$osi- ustaw" w brzmieniu uchwalonym przez sejm
Rzeszy w ci)gu trzech miesi"cy lub zarz)dzi-
referendum ludowe.
Artyku$ 75
Referendum ludowe mo'e uniewa'ni- uchwa$"
sejmu Rzeszy tylko wtedy, je'eli w g$osowaniu bra$a
udzia$ wi"kszo&- osób uprawnionych do g$osowania.
Artyku$ 76
Konstytucja mo'e by- zmieniona w drodze
ustawodawczej. Uchwa$y sejmu Rzeszy w przedmiocie
zmiany Konstytucji dochodz) do skutku za zgod) co
najmniej dwóch trzecich g$osów w obecno&ci dwóch
trzecich ustawowej liczby cz$onków sejmu Rzeszy.
Równie' uchwa$y Rady Rzeszy w przedmiocie
Konstytucji wymagaj) zgody wi"kszo&ci dwóch
trzecich oddanych g$osów. W wypadku zmiany
Konstytucji w drodze referendum ludowego z
inicjatywy ludowej konieczna jest zgoda wi"kszo&ci
osób uprawnionych do g$osowania.
O ile sejm Rzeszy uchwali$ zmian" Konstytucji
wbrew sprzeciwowi Rady Rzeszy, Prezydent Rzeszy
mo'e ustawy tej nie og$osi-, je&li rada Rzeszy w ci)gu
dwóch tygodni za')da referendum ludowego.
Artyku$ 77
Rz)d Rzeszy wydaje ogólne przepisy
administracyjne, niezb"dne do wykonania ustaw
Rzeszy; o ile ustawy nie stanowi) inaczej. Rz)d
Rzeszy musi uzyska- zgod" Rady Rzeszy o ile
wykonanie ustaw Rzeszy nale'y do w$adz krajowych.
Oddzia! szósty
ADMINISTRACJ
A RZESZY
Artyku$ 78
Utrzymywanie stosunków z obcymi pa%stwami
nale'y wy$)cznie do Rzeszy.
W sprawach, które nale') do ustawodawstwa
krajowego. Kraje mog) zawiera- umowy z obcymi
pa%stwami; umowy te wymagaj) zgody Rzeszy.
Uk$ady z obcymi pa%stwami w przedmiocie
zmian granic Rzeszy zawierane b"d) przez Rzesz" za
zgod) zainteresowanego Kraju. Zmiany granic mog)
nast)pi- tylko na mocy ustawy Rzeszy, o ile nie chodzi
o zwyk$e sprostowanie granicy na niezamieszka$ych
cz"&ciach terytorium.
Rzesza ustanawia i wydaje w porozumieniu z
zainteresowanymi Krajami niezb"dne urz)dzenia i
zarz)dzenia w celu zabezpieczenia interesów, jakie
wynikaj) dla poszczególnych stosunków
gospodarczych lub s)siedztwa z obcymi pa%stwami.
Artyku$ 79
Obrona Rzeszy nale'y wy$)cznie do Rzeszy.
Organizacja zbrojna ludu niemieckiego zostanie
jednolicie uregulowana na mocy ustawy Rzeszy ze
szczególnym uwzgl"dnieniem odr"bno&ci krajowych.
Artyku$ 80
Sprawy dotycz)ce kolonii nale')
wy$)cznie do Rzeszy.
Artyku$ 81
Wszystkie niemieckie handlowe statki morskie
tworz) jednolit) flot" handlow).
Artyku$ 82
Niemcy stanowi) obszar celny i handlowy,
otoczony wspóln) granic) celn). Granica celna
pokrywa si" z granic) zewn"trzn). Na morzu granic"
celn) stanowi wybrze'e sta$ego l)du i wysp,
nale')cych do Rzeszy. Dla biegu granicy celnej na
morzu i innych wodach mog) by- ustanowione
odchylenia.
Obce terytoria pa%stwowe lub cz"&ci terytoriów
mog) by- w$)czone do obszaru celnego w drodze
umów mi"dzynarodowych lub porozumie%.
W razie szczególnej potrzeby z obszaru celnego
mog) by- wy$)czone pewne terytoria. Odno&nie do
wolnych portów wy$)czenia mog) by- zniesione tylko
na mocy ustawy w trybie przypisanym dla zmiany
Konstytucji.
Terytoria wy$)czone z obszaru celnego mog) by-
na mocy umów mi"dzynarodowych lub porozumie%
w$)czane do obcego obszaru celnego. Wszystkie
wytwory natury, przemys$u i sztuki, które znajduj) si"
w Rzeszy w wolnym obrocie, mog) by- przez granice
Kraju i gmin wwo'one, wywo'one i przewo'one.
Wyj)tki dopuszczalne s) na mocy ustawy Rzeszy.
Artyku$ 83
W$adze Rzeszy zarz)dzaj) c$ami i podatkami od
spo'ycia. Przy zarz)dzie daninami publicznymi Rzeszy
przez w$adze Rzeszy nale'y ustanowi- urz)dzenia,
które by umo'liwi$y Krajom zabezpieczenie ich szcze-
gólnych interesów na polu rolnictwa, handlu, rzemios$ i
przemys$u.
Artyku$ 84
Rzesza wydaje w drodze ustawodawczej przepisy
w zakresie:
1) organizacji zarz)du daninami publicznymi
Krajów, o ile tego wymaga jednolite i równomierne
wykonanie ustaw o daninach publicznych Rzeszy;
2) organizacji i kompetencji w$adz, którym
powierzono nadzór nad wykonaniem ustaw o daninach
Rzeszy;
3) rozrachunku z Krajami;
4) odszkodowania za koszty administracyjne przy
wykonaniu ustaw o daninach publicznych Rzeszy.
Artyku$ 85
Wszystkie dochody i wydatki Rzeszy musz) by-
obliczone na ka'dy rok bud'etowy i wstawione do
bud'etu.
Bud'et ustala si" na pocz)tku roku bud'etowego
w drodze ustawy. Wydatki uchwala si" z regu$y na rok;
w poszczególnych wypadkach mo'na uchwali- podatki
na d$u'szy okres. Poza tym w bud'ecie Rzeszy
niedopuszczalne s) przepisy, wykraczaj)ce poza rok
bud'etowy lub nie odnosz)ce si" do dochodów i
wydatków Rzeszy albo ich zarz)du.
Sejm Rzeszy nie mo'e w projekcie bud'etu
Rzeszy bez zgody Rady Rzeszy zwi"ksza- wydatków
lub uchwala- nowych. Zgoda Rady Rzeszy mo'e by-
zast)piona zgodnie z przepisami art. 74.
Artyku$ 86
W przedmiocie zu'ycia wszystkich dochodów
Rzeszy minister skarbu Rzeszy w nast"pnym roku
bud'etowym przedstawia Radzie Rzeszy zamkni"cie
rachunkowe w celu uzyskania absolutorium dla rz)du
Rzeszy. Zbadanie zamkni"- rachunkowych ureguluje
ustawa Rzeszy.
Artyku$ 87
!rodków pieni"'nych mo'na udzieli- w drodze
kredytu tylko w razie nadzwyczajnej potrzeby i
zasadniczo tylko na cele produkcyjne. Tego rodzaju
przyznanie kredytu oraz przej"cie gwarancji,
obci)'aj)cej Rzesz", mo'e nast)pi- tylko na mocy
ustawy Rzeszy.
Artyku$ 88
Sprawy poczt, telegrafów i telefonów nale')
wy$)cznie do Rzeszy.
Znaczki pocztowe s) jednolite dla ca$ej Rzeszy.
Rz)d Rzeszy wydaje za zgod) Rady Rzeszy
rozporz)dzenia w przedmiocie zasad i op$at,
dotycz)cych u'ywania urz)dze% komunikacyjnych.
Rz)d Rzeszy mo'e uprawnienie to przenie&- za zgod)
Rady Rzeszy na ministra poczt Rzeszy.
W celu doradczego wspó$dzia$ania w sprawach
komunikacji pocztowej, telegraficznej i telefonicznej,
oraz w sprawach taryf, rz)d Rzeszy za zgod) Rady
Rzeszy ustanawia Rad" doradcz).
Umowy z zagranic) w zakresie komunikacji
zawiera wy$)cznie Rzesza.
Artyku$ 89
Przej"cie na w$asno&- kolei 'elaznych, s$u')cych
powszechnej komunikacji i zarz)dzanie nimi jako
jednolit) organizacj) komunikacyjn) stanowi zadanie
Rzeszy.
Przys$uguj)ce Krajom prawa nabywania
prywatnych kolei 'elaznych winny by-, na jej ')danie,
przeniesione na Rzesz".
Artyku$ 90
Wraz z przej"ciem kolei 'elaznych Rzesza
przejmuje prawo wyw$aszczania oraz pa%stwowe
prawa zwierzchnicze, odnosz)ce si" do kolei
'elaznych. O zakresie tych praw rozstrzyga w razie
sporu Najwy'szy Trybuna$ Pa%stwowy.
Artyku$ 91
Rz)d Rzeszy wydaje za zgod) Rady Rzeszy
rozporz)dzenia, urz)dzaj)ce budow", dzia$alno&- i ruch
na kolejach 'elaznych. Rz)d Rzeszy mo'e za zgod)
Rady Rzeszy uprawnienie to przenie&- na w$a&ciwego
ministra Rzeszy.
Artyku$ 92
Kolejami 'elaznymi Rzeszy nale'y, bez wzgl"du
na wcielenie ich bud'etu i zamkni"cia rachunkowego
do ogólnego bud'etu i ogólnego zamkni"cia
rachunkowego Rzeszy, zarz)dza- jako samodzielnym,
gospodarczym przedsi"biorstwem, które wydatki swoje
$)cznie z oprocentowaniem i umorzeniem d$ugu
kolejowego winno samo pokrywa- i zebra- swój
kapita$ rezerwowy. Wysoko&- umorzenia oraz kapita$u
rezerwowego, jak równie' cele, na które ma by- zu'yty
kapita$ rezerwowy, zostan) okre&lone przez osobn)
ustaw".
Artyku$ 93
W celu doradczego wspó$dzia$ania w sprawach
komunikacji kolejowej i taryf, rz)d Rzeszy ustanawia
za zgod) Rady Rzeszy dla kolei 'elaznych rady
doradcze.
Artyku$ 94
W razie przej"cia przez Rzesz" w swój zarz)d na
pewnym okre&lonym obszarze kolei 'elaznych,
s$u')cych powszechnej komunikacji, nowe koleje
'elazne, s$u')ce powszechnej komunikacji, mog) by-
na tym obszarze budowane tylko przez Rzesz" lub za
jej zgod).
Gdy budowa nowych lub zmiana istniej)cych
urz)dze% kolejowych wkracza w zakres dzia$ania
policji krajowej, zarz)d kolei Rzeszy winien przed
decyzj) wys$ucha- w$adz krajowych. Rzesza mo'e na
obszarach, na których nie przej"$a w swój zarz)d kolei,
budowa- na w$asny rachunek lub powierzy- budow"
komu innemu, w razie potrzeby z udzieleniem prawa
wyw$aszczania, kolei 'elaznych, uznanych za
niezb"dne dla celów powszechnej komunikacji lub
obrony kraju, na mocy ustawy Rzeszy nawet wbrew
sprzeciwowi Krajów, przez których obszar linia
kolejowa ma przechodzi-, nie naruszaj)c jednak
krajowych praw zwierzchniczych.
Ka'dy zarz)d kolejowy musi zgodzi- si" na
przy$)czenie si" innych kolei na ich koszt.
Artyku$ 95
Koleje 'elazne, s$u')ce powszechnej
komunikacji, o ile Rzesza nie zarz)dza nimi, podlegaj)
nadzorowi Rzeszy.
Koleje 'elazne, podlegaj)ce nadzorowi Rzeszy,
nale'y zak$ada- i zaopatrywa- wed$ug jednakowych
zasad ustalonych przez Rzesz". Winny one by-
utrzymywane w stanie, który by zapewnia$ ich sprawn)
dzia$alno&-, oraz budowanie odpowiednio do potrzeb
komunikacji. Komunikacje osobowa i towarowa winny
by- obs$ugiwane i urz)dzane zgodnie z potrzebami.
W nadzorze nad taryfami nale'y oddzia$ywa- na
to, aby taryfy by$y równomierne i niskie.
Artyku$ 96
Wszystkie koleje 'elazne, nawet te, które nie
s$u') powszechnej komunikacji, winny zado&-uczyni-
')daniom Rzeszy w przedmiocie u'ycia ich do celów
obrony krajowej.
Artyku$ 97
Przej"cie na w$asno&- i w zarz)d dróg wodnych,
s$u')cych powszechnej komunikacji, stanowi zadanie
Rzeszy.
Po tym przej"ciu drogi wodne, s$u')ce
powszechnej komunikacji, mog) by- zak$adane lub
budowane tylko przez Rzesz" lub za jej zgod).
W zarz)dzie, rozszerzaniu ju' istniej)cych, oraz
w budowie nowych dróg wodnych nale'y
zabezpieczy- w porozumieniu z Krajami potrzeby
rolnictwa i gospodarstwa krajowego. Nale'y równie'
uwzgl"dni- popieranie ich rozwoju.
Ka'dy zarz)d drogi wodnej obowi)zany jest
zgodzi- si" na przy$)czenie innych dróg wodnych
'eglugi wewn"trznej na koszt przedsi"biorców. Ten
sam obowi)zek istnieje w celu utworzenia po$)czenia
mi"dzy drogami wodnymi 'eglugi wewn"trznej i
kolejami 'elaznymi.
Z przej"ciem dróg wodnych otrzymuje Rzesza
prawo wyw$aszczania, ustanawiania taryf i
utrzymywania policji rzecznej i policji 'eglugi. Rzesza
winna przej)- zadania wodnych zwi)zków
budowlanych w przedmiocie rozszerzania naturalnych
dróg wodnych w dorzeczach Renu, Wezery i (aby.
Artyku$ 98
W celu wspó$dzia$ania w sprawach dróg
wodnych zostan) utworzone na podstawie odno&nego
rozporz)dzenia rz)du Rzeszy, wydanego za zgod)
Rady Rzeszy, organy doradcze przy zarz)dach dróg
wodnych Rzeszy.
Artyku$ 99
Na naturalnych drogach wodnych op$aty mo'na
pobiera- tylko za korzystanie z takich budowli,
urz)dze% lub innych zak$adów, które s) przeznaczone
do u$atwienia komunikacji. Op$aty powy'sze nie mog)
przekracza- w zak$adach pa%stwowych i komunalnych
niezb"dnych kosztów budowy i utrzymania. Koszty
budowy i utrzymania zak$adów, nie przeznaczonych
wy$)cznie do u$atwiania komunikacji, lecz równie'
s$u')cych do popierania innych celów, mog) by-
pokrywane przez op$aty 'eglugowe tylko w
odpowiednim stosunku. Za koszty budowy uwa'a si"
odsetki i sumy amortyzacyjne od zu'ytych kapita$ów.
Przepisy poprzedniego ust"pu stosuj) si" do op$at
pobieranych na sztucznych drogach wodnych, jak
równie' za korzystanie z urz)dze% na tych drogach,
oraz do op$at portowych.
W zakresie 'eglugi wewn"trznej za podstaw" do
liczenia wysoko&ci op$at 'eglugowych mog) by-
wzi"te ca$kowite koszty drogi wodnej, systematu
rzecznego lub sieci wodnej.
Przepisy te stosuj) si" równie' do sp$awu na
'eglownych drogach wodnych.
Tylko Rzesza mo'e nak$ada- na obce statki i
$adunki inne lub wy'sze op$aty, ani'eli te, które s)
na$o'one na niemieckie statki i $adunki.
W celu uzyskania &rodków pieni"'nych na
utrzymanie i rozwijanie niemieckiej sieci wodnej
Rzesza mo'e poci)gn)- do ponoszenia ci"'arów tak'e
w inny sposób osoby bior)ce udzia$ w 'egludze.
Artyku$ 100
Do pokrycia kosztów utrzymania i budowy dróg
wodnych 'eglugi wewn"trznej mo'e by- poci)gni"ty
na mocy ustawy Rzeszy tak'e ten, kto z budowy tam
rzecznych ci)gnie korzy&ci w inny sposób, ani'eli
przez 'eglug", o ile zainteresowanych jest wi"cej ni'
jeden Kraj, lub je'eli Rzesza ponosi koszty tego
urz)dzenia.
Artyku$ 101
Przej"cie na w$asno&- i w swój zarz)d urz)dze%
sygna$owych morskich, w szczególno&ci latarni
morskich, latarni p$ywaj)cych, boi, beczek i
p$ywaków, stanowi zadanie Rzeszy. Po tym przej"ciu
urz)dzenia sygna$owe morskie mog) by- zak$adane lub
udoskonalane tylko przez Rzesz" lub za jej zgod).
Oddzia! siódmy
WYMIAR
SPRAWIEDLIWO!
CI
Artyku$ 102
S"dziowie s) niezale'ni i
podlegaj) tylko ustawom.
Artyku$ 103
S)downictwo zwyczajne sprawowa- b"d): S)d
Rzeszy i s)dy krajowe.
Artyku$ 104
S"dziów w s)dach zwyczajnych mianuje si"
do'ywotnio. Mog) oni by- pozbawieni na sta$e lub
czasowo swego urz"du lub przenoszeni na inne
stanowisko lub w stan spoczynku wbrew swej woli
tylko na mocy orzeczenia s)dowego i tylko z powodów
i w formach przewidzianych przez ustawy. Ustawy
mog) oznaczy- granic" wieku, po doj&ciu do której
s"dziowie przechodz) w stan spoczynku.
Do tymczasowego pozbawienia urz"du,
nast"puj)cego z mocy ustawy, przepis powy'szy nie
stosuje si".
Przy zmianie organizacji s)dów lub okr"gów
s)dowych krajowy zarz)d sprawiedliwo&ci mo'e
zarz)dzi- przeniesienie do innego s)du lub
pozbawienie urz"du wbrew woli s"dziego, jednak tylko
z pozostawieniem mu pe$nego uposa'enia.
Przepisy te nie stosuj) si" do s"dziów
handlowych, $awników i przysi"g$ych.
Artyku$ 105
S)dy wyj)tkowe s) niedopuszczalne. Nikt nie
mo'e by- pozbawiony s"dziego, któremu podlega na
mocy ustawy. Przepisy ustawowe, dotycz)ce s)dów
wojennych i dora#nych, pozostaj) nietkni"te. Znosi si"
wojskowe s)dy honorowe.
Artyku$ 106
S)downictwo wojskowe winno by- zniesione z
wyj)tkiem okresu wojny, oraz dla przest"pstw
pope$nionych na okr"cie wojennym. Bli'sze szczegó$y
okre&li ustawa Rzeszy.
Artyku$ 107
W Rzeszy i w Krajach musz) by- ustanowione
stosownie do ustawy s)dy administracyjne dla ochrony
praw jednostek wobec rozporz)dze% i zarz)dze% w$adz
administracyjnych.
Artyku$ 108
Stosownie do ustawy Rzeszy zostanie
ustanowiony dla Rzeszy Niemieckiej Najwy'szy
Trybuna$ Pa%stwowy.
Rodzia! drugi
ZASADNICZE PRAWA I
OBOWI/ZKI NIEMCÓW
Oddzia!
pierwszy
JEDNOST
KA
Artyku$ 109
Wszyscy Niemcy s) równi wobec ustaw.
M"'czy#ni i kobiety maj) zasadniczo te same
prawa i obowi)zki obywatelskie.
Publiczno-prawne przywileje i ograniczenia,
p$yn)ce z urodzenia lub przynale'no&ci do pewnego
stanu, winny by- zniesione. Oznaczenia szlachectwa
uchodz) za cz"&- nazwiska i nie mog) by- wi"cej
nadawane.
Tytu$y mog) by- nadawane tylko wtedy, gdy
oznaczaj) urz)d lub zawód; nie tyczy si" to stopni
akademickich.
Pa%stwo nie mo'e nadawa- ani orderów, ani
odznak honorowych.
,adnemu Niemcowi nie wolno przyj)- od obcego
rz)du tytu$u lub orderu.
Artyku$ 110
Nabycie i utrata przynale'no&ci pa%stwowej do
Rzeszy i do Krajów nast"powa- b"d) wed$ug
przepisów ustawy Rzeszy. Ka'dy przynale'ny Kraju
jest zarazem przynale'nym Rzeszy.
Ka'dy Niemiec ma w ka'dym Kraju Rzeszy te
same prawa i obowi)zki, jakie maj) przynale'ni
danego Kraju.
Artyku$ 111
Wszyscy Niemcy korzystaj) z wolno&ci zmiany
miejsca pobytu w ca$ej Rzeszy. Ka'dy ma prawo
zatrzymywa- si" i osiedla- w dowolnej miejscowo&ci
Rzeszy, nabywa- tam ziemi" i trudni- si" wszelkim
zawodem zarobkowym. Ograniczenia mog) zachodzi-
jedynie na mocy ustawy Rzeszy.
Artyku$ 112
Ka'dy Niemiec ma prawo emigrowa- do obcych
krajów. Tylko ustawa Rzeszy mo'e ograniczy-
emigracj".
Przynale'ni Rzeszy maj) wobec zagranicy w
obr"bie i poza terytorium Rzeszy prawo do ochrony ze
strony Rzeszy.
,aden Niemiec nie mo'e by- wydany obcemu
rz)dowi w celu &cigania lub ukarania.
Artyku$ 113
Obcoj"zyczne cz"&ci ludno&ci Rzeszy nie mog)
podlega- ograniczeniom w drodze ustawodawczej lub
administracyjnej w swym swobodnym rozwoju
narodowym, w szczególno&ci za& w u'ywaniu swego
j"zyka przy nauczaniu, jak równie' w wewn"trznej
administracji i w wymiarze sprawiedliwo&ci.
Artyku$ 114
Wolno&- jest nietykalna. Ograniczenie lub
pozbawienie wolno&ci osobistej przez w$adz"
publiczn) dopuszczalne jest tylko na mocy ustaw.
Osoby, które zosta$y pozbawione wolno&ci,
winny by- najpó#niej nast"pnego dnia zawiadomione,
jaka w$adza i z jakich przyczyn zarz)dzi$a pozbawienie
ich wolno&ci; osobom tym nale'y da- niezw$ocznie
sposobno&- do przedstawienia zarzutów przeciwko
pozbawieniu ich wolno&ci.
Artyku$ 115
Mieszkanie ka'dego Niemca jest dla niego
miejscem bezpiecznego schronienia i jest nietykalne.
Wyj)tki dopuszczalne s) tylko na podstawie ustaw.
Artyku$ 116
Dany czyn mo'e by- ob$o'ony kar) tylko wtedy,
gdy karalno&- by$a przewidziana przez ustaw", zanim
czyn ten zosta$ pope$niony.
Artyku$ 117
Tajemnica listowa, jak równie' tajemnice
pocztowa, telegraficzna i telefoniczna s) nietykalne.
Wyj)tki dopuszczalne s) tylko na podstawie ustawy
Rzeszy.
Artyku$ 118
Ka'dy Niemiec ma prawo w granicach ogólnych
ustaw swobodnie wyg$asza- swe zapatrywania w
mowie, pi&mie, druku, obrazowo lub w jakikolwiek
inny sposób. ,aden stosunek najmu pracy lub stosunek
urz"dowy nie mo'e stanowi- przeszkody w
korzystaniu z tego prawa i nikt nie mo'e nak$ada-
ogranicze% na Niemca, który z prawa tego korzysta.
Cenzury nie ma, odmienne przepisy mog) by-
jednak wydane w drodze ustawy co do
kinematografów. Ustawowe wyj)tki dopuszczalne s)
tak'e dla zwalczania literatury spro&nej i
nieprzyzwoitej, oraz dla ochrony m$odzie'y od
ujemnych wp$ywów publicznych widowisk i
przedstawie%.
Oddzia! drugi
,YCIE
SPO(ECZNE
Artyku$ 119
Ma$'e%stwo, jako podstawa 'ycia rodzinnego
oraz utrzymania i pomna'ania narodu, znajduje si" pod
szczególn) ochron) Konstytucji. Opiera si" ono na
zasadzie równouprawnienia obu p$ci.
Do zada% Pa%stwa i gmin nale'y troska o
czysto&-, zdrowie i rozwój spo$eczny rodziny.
Rodziny obdarzone licznym potomstwem maj)
prawo do opieki, która by je zrówna$a pod wzgl"dem
maj)tkowym z innymi rodzinami.
Macierzy%stwo ma prawo do ochrony i opieki ze
strony Pa%stwa.
Artyku$ 120
Wychowanie potomstwa tak, aby ono osi)gn"$o
fizyczn), umys$ow) i spo$eczn) sprawno&-, jest
najwy'szym obowi)zkiem i naturalnym prawem ro-
dziców, nad którego wype$nieniem czuwa zwi)zek
pa%stwowy.
Artyku$ 121
Dla dzieci nie&lubnych nale'y w drodze
ustawodawczej stworzy- takie same warunki dla ich
rozwoju fizycznego, duchowego i spo$ecznego, jakie
posiadaj) dzieci &lubne.
Artyku$ 122
Nale'y chroni- m$odzie' przed wyzyskiem oraz
przed zaniedbaniem moralnym, umys$owym lub
cielesnym. Pa%stwo i gmina winny poczyni- w tym
celu niezb"dne zarz)dzenia.
Przymusowe &rodki opieku%cze zarz)dzi- mo'na
tylko na mocy ustawy.
Artyku$ 123
Wszyscy Niemcy maj) prawo, bez meldowania
lub osobnego pozwolenia, zgromadza- si" spokojnie i
bez broni.
Ustawa Rzeszy mo'e nakaza- obowi)zek
meldowania zgromadze% pod go$ym niebem, w razie
bezpo&redniego zagro'enia bezpiecze%stwa
publicznego, zakaza- ich.
Artyku$ 124
Wszyscy Niemcy maj) prawo tworzenia
zwi)zków i stowarzysze% dla celów nie
sprzeciwiaj)cych si" ustawom. Prawo to nie mo'e by-
ograniczone przez zarz)dzenia zapobiegawcze. Te
same przepisy stosuj) si" do zwi)zków i stowarzysze%
religijnych.
Ka'dy zwi)zek mo'e naby- zdolno&- prawn)
zgodnie z przepisami prawa cywilnego. Nabycia
zdolno&ci prawnej nie mo'na odmówi- zwi)zkowi
dlatego tylko, 'e posiada pewien cel polityczny,
spo$eczno-polityczny lub religijny.
Artyku$ 125
Por"cza si" wolno&- i tajemnic" wyborów.
Bli'sze szczegó$y okre&l) ordynacje wyborcze.
Artyku$ 126
Ka'dy Niemiec ma prawo zwraca- si" pisemnie
do w$a&ciwej w$adzy lub przedstawicielstwa ludowego
z pro&b) lub za'aleniem. Prawo to mo'e by- wyko-
nywane zarówno przez osoby pojedyncze, jak i
wspólnie przez wi"ksz) ilo&- osób.
Artyku$ 127
Gminy i zwi)zki gmin maj) prawo do
samorz)du w granicach ustaw.
Artyku$ 128
Wszyscy obywatele Pa%stwa winni by- bez
ró'nicy dopuszczeni do publicznych urz"dów,
stosownie do ustaw i odpowiednio do swego
uzdolnienia i zdatno&ci.
Uchyla si" wszystkie przepisy wyj)tkowe
wymierzone przeciwko urz"dnikom p$ci 'e%skiej.
Zasady urz"dniczego stosunku s$u'bowego
winny by- uregulowane przez ustaw" Rzeszy.
Artyku$ 129
Urz"dnicy mianowani s) do'ywotnio, o ile
ustawa nie stanowi inaczej. Emerytura i
zabezpieczenie osób pozosta$ych po zmar$ym
urz"dniku zostan) uregulowane ustawowo. Prawa
urz"dnika nabyte prawid$owo s) nietykalne. Dla
dochodzenia roszcze% prawno-maj)tkowych droga
s)dowa stoi otworem.
Urz"dnicy mog) by- tymczasowo usuni"ci z
urz"du, tymczasowo lub ostatecznie przeniesieni w
stan spoczynku lub na inny urz)d z ni'szym
uposa'eniem tylko w wypadkach i w sposób okre&lony
przez ustaw".
Przeciwko ka'demu wymierzeniu kary s$u'bowej
musi sta- otworem droga do za'ale%, oraz mo'no&-
podj"cia powtórnego post"powania. Wzmianki,
dotycz)ce okoliczno&ci niekorzystnych dla urz"dnika,
nale'y wnosi- do wykazów osobistych urz"dnika tylko
po daniu mu mo'no&ci wypowiedzenia si" w tym
wzgl"dzie. Urz"dnikowi nale'y zapewni- wgl)d do
jego osobistych wykazów.
Por"cza si" w szczególno&ci tak'e zawodowym
'o$nierzom niewzruszalno&- praw nabytych
prawid$owo i pozostawienie im otworem drogi
s)dowej dla roszcze% prawno-maj)tkowych. Poza tym
po$o'enie ich zostanie uregulowane przez ustaw"
Rzeszy.
Artyku$ 130
Urz"dnicy s) s$ugami ogó$u, a nie partii.
Por"cza si" wszystkim urz"dnikom wolno&-
przekona% politycznych oraz wolno&- stowarzyszania
si".
Urz"dnicy otrzymuj) na podstawie bli'szych
ustawowych postanowie% Rzeszy osobne
przedstawicielstwa urz"dnicze.
Artyku$ 131
W razie naruszenia przez urz"dnika w wykonaniu
powierzonej mu w$adzy publicznej, ci)')cego na nim
urz"dowego obowi)zku wobec osoby trzeciej,
odpowiedzialno&- spada zasadniczo na Pa%stwo lub
korporacj", w których s$u'bie urz"dnik pozostaje.
Zastrzega si" prawo regresu przeciwko urz"dnikowi.
Nie mo'na wykluczy- zwyk$ej drogi s)dowej.
Uregulowanie szczegó$ów nale'y do w$a&ciwego
ustawodawstwa.
Artyku$ 132
Ka'dy Niemiec ma obowi)zek, stosownie do
ustaw, podejmowa- si" honorowych czynno&ci
urz"dowych.
Artyku$ 133
Wszyscy obywatele Pa%stwa obowi)zani s),
stosownie do ustaw, s$u'y- osobi&cie Pa%stwu i
gminie.
Obowi)zek s$u'by wojskowej okre&la si" wed$ug
przepisów ustawy o sile zbrojnej Rzeszy. Ustawa ta
okre&la równie', jak dalece prawa zasadnicze osób,
nale')cych do si$y zbrojnej, ulegaj) ograniczeniu, w
celu wype$niania przez te osoby swych zada% oraz w
celu utrzymania karno&ci.
Artyku$ 134
Wszyscy obywatele bez ró'nicy ponosz)
publiczne ci"'ary, odpowiednio do swych &rodków i
stosownie do ustaw.
Oddzia! trzeci
RELIGIA I ZWI/ZKI
RELIGIJNE
Artyku$ 135
Wszyscy mieszka%cy Rzeszy korzystaj) z pe$nej
swobody wyznania i sumienia. Niezak$ócone
wykonywanie obrz"dów swej religii por"czone jest
przez Konstytucj" i znajduje si" pod ochron) Pa%stwa.
Postanowienia te nic uchybiaj) w niczym
powszechnym ustawom pa%stwowym.
Artyku$ 136
Prawa cywilne i obywatelskie nie s) uzale'nione
od korzystania z wolno&ci religijnej, ani te' z tego
powodu nie ulegaj) ograniczeniu.
U'ywanie praw cywilnych i obywatelskich, jak
równie' dost"p do urz"dów publicznych, nie zale'y od
wyznawania jakiej& religii.
Nikt nie jest obowi)zany ujawnia- swoich
przekona% religijnych. W$adze maj) prawo pyta- o
przynale'no&- do jakiego& zwi)zku religijnego tylko o
tyle, o ile od tego zale') pewne prawa i obowi)zki lub
wymagaj) tego zarz)dzone na mocy ustawy badania
statystyczne.
Nikogo nie mo'na zmusi- do wykonania jakiej&
czynno&ci ko&cielnej, albo do wzi"cia udzia$u w
uroczysto&ciach i praktykach religijnych lub do u'ycia
religijnej formy przysi"gi.
Artyku$ 137
Nie ma 'adnego ko&cio$a pa%stwowego.
Por"cza si" wolno&- zrzeszania si" w
stowarzyszenia religijne. ()czenie si" zwi)zków
religijnych w obr"bie terytorium Rzeszy nie podlega
'adnym ograniczeniom.
Ka'dy zwi)zek religijny samodzielnie za$atwia
swoje sprawy i zarz)dza nimi w granicach ustaw
obowi)zuj)cych dla wszystkich. Obsadza on swoje
urz"dy bez wspó$dzia$ania Pa%stwa lub gmin
cywilnych.
Zwi)zki religijne uzyskuj) zdolno&- prawn)
zgodnie z ogólnymi przepisami prawa cywilnego.
Zwi)zki religijne pozostaj) korporacjami prawa
publicznego, o ile by$y nimi dotychczas. Innym
zwi)zkom religijnym nale'y na ich wniosek zapewni-
te same prawa, o ile organizacj) sw) i liczb) cz$onków
daj) r"kojmi" trwa$o&ci. O ile kilka tego rodzaju
publiczno-prawnych stowarzysze% $)czy si" w
zwi)zek, to i ten zwi)zek jest publiczno-prawn)
korporacj). Zwi)zki religijne, które s) korporacjami
prawa publicznego, mog) pobiera- podatki na
podstawie cywilnych list podatkowych, stosownie do
krajowych przepisów prawnych. Ze zwi)zkami
religijnymi zrównane b"d) stowarzyszenia, które maj)
za zadanie 'y- zgodnie z pewnym pogl)dem na &wiat.
O ile wykonanie przepisów niniejszych wymaga
szczegó$owszego uregulowania, to nale'y to do
zakresu ustawodawstwa krajowego.
Artyku$ 138
!wiadczenia pa%stwowe na rzecz zwi)zków
religijnych, opieraj)ce si" na ustawie lub szczególnym
tytule prawnym, b"d) zniesione przez ustawodawstwo
krajowe. Zasady w tym przedmiocie ustanawia Rzesza.
Por"cza si" w$asno&- i inne prawa stowarzysze% i
zwi)zków religijnych do ich zak$adów, fundacji i
innego maj)tku, przeznaczonych dla celów kultu,
nauczania i dobroczynno&ci.
Artyku$ 139
Niedziela i inne uznane przez Pa%stwo dni
&wi)teczne pozostaj) dniami wolnymi od pracy i
po&wi"conymi podniesieniu ducha.
Artyku$ 140
Osobom nale')cym do si$y zbrojnej nale'y
zapewni- wolny czas niezb"dny do wype$niania
obowi)zków religijnych.
Artyku$ 141
W razie potrzeby odprawiania s$u'by Bo'ej lub
udzielania pociechy religijnej w wojsku, szpitalach,
wi"zieniach lub innych zak$adach publicznych, do
odprawiania czynno&ci religijnych winny by-
dopuszczane zwi)zki religijne z wy$)czeniem jednak
wszelkiego przymusu.
Oddzia!
czwarty
O!WIATA I
SZKO(A
Artyku$ 142
Sztuka, wiedza i ich nauczanie s) wolne. Pa%stwo
zapewnia im ochron" i bierze udzia$ w ich uprawianiu.
Artyku$ 143
M$odzie' nale'y kszta$ci- w zak$adach
publicznych. Przy urz)dzaniu ich wspó$dzia$aj):
Rzesza, Kraje i gminy.
Przygotowanie nauczycieli winno by- jednolicie
uregulowane dla Rzeszy wed$ug zasad powszechnie
obowi)zuj)cych dla wy'szego wykszta$cenia.
Nauczyciele szkó$ publicznych maj) prawa i
obowi)zki urz"dników pa%stwowych.
Artyku$ 144
Ca$e szkolnictwo znajduje si" pod nadzorem
Pa%stwa, które mo'e nakaza- gminom wzi"cie udzia$u
w tym nadzorze. Nadzór nad szkolnictwem wyko-
nywany b"dzie przez urz"dników w$adzy centralnej,
fachowo wykszta$conych.
Artyku$ 145
Istnieje powszechny obowi)zek szkolny. Do
wykonania tego obowi)zku s$u'y zasadniczo szko$a
ludowa o o&mioletnim co najmniej nauczaniu i nast"-
puj)ca po niej szko$a dokszta$caj)ca do uko%czenia
osiemnastego roku 'ycia. Nauka i pomoce szkolne s)
w szko$ach ludowych i dokszta$caj)cych bezp$atne.
Artyku$ 146
Szkolnictwo publiczne winno by- urz)dzone
organicznie. Na podstawie szko$y zasadniczej,
wspólnej dla wszystkich, wznosi si" szkolnictwo
&rednie i wy'sze. Dla tego ostatniego winna by-
miarodajna ró'norodno&- zawodów, a o przyj"ciu
dziecka do okre&lonej szko$y winny decydowa- jego
zdolno&ci i zami$owania, nie za& gospodarcze lub
spo$eczne stanowisko albo wyznanie religijne jego
rodziców.
Jednak w obr"bie gmin na wniosek osób
uprawnionych do wychowywania nale'y otwiera-
szko$y odpowiadaj)ce wyznaniu lub przekonaniom
tych osób, o ile przez to nie zostanie naruszony
zorganizowany zgodnie z ust"pem pierwszym ustrój
szkolny. Wola osób uprawnionych do wychowania
winna by-, o ile mo'no&ci, jak najbardziej
uwzgl"dniana. Bli'sze szczegó$y okre&li
ustawodawstwo krajowe wed$ug zasad, ustanowionych
przez ustaw" Rzeszy.
W celu udost"pnienia niezamo'nym korzystania
ze szkó$ &rednich i wy'szych, winny by- przez Rzesz",
Kraje i gminy wyasygnowane publiczne &rodki
pieni"'ne, w szczególno&ci za& zasi$ki wychowawcze
dla rodziców dzieci, uznanych za godne kszta$cenia w
szko$ach &rednich i wy'szych, a' do uko%czenia przez
nie nauki.
Artyku$ 147
Szko$y prywatne, jako zast"puj)ce szko$y
publiczne, musz) uzyska- zezwolenie Pa%stwa i
podlegaj) ustawom krajowym. Zezwolenie winno by-
udzielone, o ile szko$y prywatne w swych celach
nauczania, w urz)dzeniu, jak równie' i naukowym
wykszta$ceniu si$ nauczycielskich nie pozostaj) w tyle
za szko$ami publicznymi, o ile nie b"dzie to sprzyja$o
podzia$owi dzieci, wedle stosunków maj)tkowych ich
rodziców. Zezwolenia nale'y odmówi-, gdy
stanowisko gospodarcze i prawne si$ nauczycielskich
nie jest dostatecznie zabezpieczone.
Na otwieranie prywatnych szkó$ ludowych
nale'y zezwala- tylko wtedy, gdy mniejszo&- osób
uprawnionych do wychowywania, których wola na
mocy ust"pu 2 art. 146 winna by- uwzgl"dniona, nie
posiada publicznej szko$y ludowej odpowiednio do
swego wyznania lub przekona%, albo gdy administracja
szkolna uzna w otwarciu prywatnej szko$y ludowej
szczególn) korzy&- pedagogiczn).
Prywatne szko$y przygotowawcze winny by-
zniesione.
Dla szkó$ prywatnych, które nie zast"puj) szkó$
publicznych, pozostaj) w mocy dotychczasowe
przepisy prawne.
Artyku$ 148
We wszystkich szko$ach d)'y- nale'y do
wychowywania moralnego, do zaszczepienia w
umys$ach m$odzie'y obywatelskiego sposobu
my&lenia, oraz osobistej i zawodowej dzielno&ci
zgodnie z duchem ludu niemieckiego i z d)'eniem do
pojednania narodów.
Przy nauczaniu w szko$ach publicznych nale'y
zwraca- baczn) uwag" na to, aby uczucia osób innych
przekona% nie by$y obra'one.
Nauka o prawach i obowi)zkach publicznych
obywateli oraz przyuczanie do pracy s) przedmiotami
wyk$adowymi w szko$ach. Ka'dy ucze% otrzymuje po
zado&-uczynieniu swemu obowi)zkowi szkolnemu
egzemplarz Konstytucji.
Rzesza, Kraje i gminy winny popiera- o&wiat"
ludow) w$)cznie z wy'szem szkolnictwem ludowem.
Artyku$ 149
Nauka religii jest w szko$ach zwyk$ym
przedmiotem wyk$adowym z wyj)tkiem szkó$
bezwyznaniowych (&wieckich). Udzielanie jej zostanie
uregulowane w ramach ustawodawstwa szkolnego.
Nauka religii b"dzie wyk$adana zgodnie z zasadami
odno&nego zwi)zku religijnego, nie uchybiaj)c jednak
przez to prawu nadzoru Pa%stwa.
Udzielanie nauki religii i spe$nianie obrz"dów
ko&cielnych pozostawia si" uznaniu nauczycieli; nauk"
przedmiotów religijnych, oraz udzia$ w uroczys-
to&ciach i praktykach ko&cielnych pozostawia si"
uznaniu osób, do których nale'y decydowanie o
religijnym wychowaniu dziecka.
Zachowuje si" wydzia$y teologiczne w szko$ach
wy'szych.
Artyku$ 150
Pomniki sztuki, historii i przyrody, jak równie'
malownicze miejscowo&ci korzystaj) z ochrony i
opieki Pa%stwa.
Obowi)zkiem Rzeszy jest chroni- niemiecki stan
posiadania dzie$ sztuki od wywozu zagranic".
Oddzia! pi#ty
,YCIE
GOSPODARCZ
E
Artyku$ 151
Organizacja 'ycia gospodarczego musi
odpowiada- zasadom sprawiedliwo&ci i zmierza- do
zapewnienia wszystkim egzystencji godnej cz$owieka.
W tych granicach wolno&- gospodarcza jednostki
winna by- zapewniona.
Ustawowy przymus dopuszcza si" tylko w celu
urzeczywistnienia zagro'onych praw lub w interesie
najwy'szych potrzeb dobra powszechnego.
Por"cza si", w granicach ustaw Rzeszy, wolno&-
handlu i przemys$u.
Artyku$ 152
W obrocie gospodarczym obowi)zuje swoboda
zawierania umów, stosownie do ustaw. Zakazuje si"
lichwy. Czynno&ci prawne przeciwne dobrym
obyczajom s) niewa'ne.
Artyku$ 153
Por"cza si" konstytucyjnie w$asno&-. Tre&- i
granice w$asno&ci wynikaj) z ustaw.
Wyw$aszczenie mo'e nast)pi- tylko dla dobra
ogó$u i tylko na podstawie ustawy. Wyw$aszczenie
nast"puje za odpowiednim odszkodowaniem, o ile
ustawa Rzeszy nie stanowi inaczej. W razie sporu o
wysoko&- odszkodowania droga s)dowa w zwyk$ych
s)dach winna sta- otworem, o ile ustawy Rzeszy nie
stanowi) inaczej. Wyw$aszczenie przez Rzesz"
w$asno&ci Krajów, gmin i zwi)zków u'yteczno&ci
publicznej mo'e nast)pi- tylko za odszkodowaniem.
W$asno&- nak$ada na w$a&cicieli obowi)zki.
U'ywanie w$asno&ci winno by- zarazem s$u'b) dla
dobra ogó$u.
Artyku$ 154
Por"cza si", stosownie do prawa
cywilnego, prawo spadkowe. Udzia$ Pa%stwa
w maj)tku spadkowym okre&laj) ustawy.
Artyku$ 155
Pa%stwo b"dzie nadzorowa$o rozdzia$ i u'ywanie
ziemi w sposób, który by chroni$ przed nadu'yciami i
d)'y$ do zapewnienia ka'demu Niemcowi zdrowego
mieszkania i wszystkim rodzinom niemieckim,
zw$aszcza obdarzonym licznym potomstwem, domów
mieszkalnych i zarobkowych. Uczestnicy wojny winni
by- szczególnie uwzgl"dnieni przez przysz$e prawo o
domach rodzinnych.
Posiad$o&- gruntowa, której nabycie jest
niezb"dne do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych,
do popierania osiedlenia i rozszerzenia gruntów ornych
lub podniesienia rolnictwa, mo'e by- wyw$aszczona.
Fideikomisy winny by- zniesione.
Obowi)zkiem posiadacza ziemi wobec ogó$u jest
jej uprawa i u'ytkowanie. Wzrost warto&ci ziemi,
powstaj)cy bez nak$adu pracy lub kapita$u, winien by-
spo'ytkowany dla dobra ogó$u.
Wszystkie bogactwa ziemi i wszystkie dobra
po'yteczne pod wzgl"dem gospodarczym pozostaj)
pod nadzorem Pa%stwa. Regalia prywatne winny by- w
drodze ustawodawczej przeniesione na Pa%stwo.
Artyku$ 156
Rzesza mo'e w drodze ustawy za
odszkodowaniem i przy odpowiednim zastosowaniu
przepisów obowi)zuj)cych dla wyw$aszczenia,
przenie&- na w$asno&- ogó$u prywatne
przedsi"biorstwa gospodarcze, nadaj)ce si" do
uspo$ecznienia. Mo'e ona sama, albo za
po&rednictwem Krajów lub gmin, wzi)- udzia$ w
zarz)dzie przedsi"biorstw lub zwi)zków
gospodarczych, albo te' w inny sposób zapewni- sobie
wp$yw decyduj)cy na te przedsi"biorstwa i zwi)zki.
Rzesza mo'e tak'e, w wypadku nagl)cej
potrzeby, $)czy- w drodze ustaw dla celów wspólnej,
samodzielnej gospodarki, przedsi"biorstwa i zwi)zki
gospodarcze, aby zapewni- wspó$dzia$anie wszystkich
produkcyjnych warstw ludno&ci i udzia$ pracodawców
i pracobiorców w zarz)dzie, oraz aby regulowa-
otrzymywanie, wytwarzanie, podzia$, zu'ycie,
normowanie cen, jak równie' wwóz i wywóz dóbr
gospodarczych, zgodnie z zasadami gospodarki
spo$ecznej.
Zwi)zki zarobkowe i gospodarcze oraz ich
zrzeszenia mog) by-, na ')danie, w$)czone do ca$o&ci
gospodarki spo$ecznej, z uwzgl"dnieniem ich
w$asno&ci i zasad statutowych.
Artyku$ 157
Praca znajduje si" pod szczególn)
ochron) Rzeszy. Rzesza ustanawia
jednolite prawo pracy.
Artyku$ 158
Praca umys$owa, prawa autorów, wynalazców i
artystów korzystaj) z ochrony i opieki Pa%stwa.
Dzie$om niemieckiej nauki, sztuki i techniki
nale'y zapewni- warto&- i ochron" równie' za granic)
w drodze umów mi"dzynarodowych.
Artyku$ 159
Por"cza si" ka'demu z osobna i wszystkim
zawodom wolno&- zrzeszania si" w celu
zabezpieczenia i poprawy warunków pracy i
dzia$alno&ci gospodarczej. Wszystkie umowy i
zarz)dzenia, które usi$uj) wolno&- t" ograniczy- lub
korzystanie z niej utrudni-, s) przeciwne prawu.
Artyku$ 160
Osoby zwi)zane stosunkiem s$u'bowym, albo
stosunkiem najmu pracy jako pracownicy lub
robotnicy, maj) prawo do uzyskiwania czasu wolnego
od zaj"-, a koniecznego do korzystania z praw
obywatelskich, oraz, o ile przez to praca w zak$adzie
nie dozna powa'nego uszczerbku, do wykonywania
powierzonych im urz"dów honorowych. Ustawa
okre&li, jak dalece osobom tym przys$uguje prawo do
wynagrodzenia.
Artyku$ 161
W celu zachowania zdrowia i zdolno&ci do pracy,
ochrony macierzy%stwa, odwrócenia gospodarczych
skutków staro&ci, chorób i zmiennych kolei losu,
Rzesza stwarza przy odpowiednim wspó$dzia$aniu
ubezpieczonych, obszern) organizacj" ubezpiecze%.
Artyku$ 162
Rzesza wyst)pi z inicjatyw) mi"dzynarodowego
uregulowania stosunków prawnych robotników w celu
osi)gni"cia dla ca$ej pracuj)cej cz"&ci ludzko&ci
minimum praw spo$ecznych.
Artyku$ 163
Ka'dy Niemiec ma obowi)zek moralny, nie
szkodz)c swej osobistej wolno&ci, tak u'ywa- swych
si$ umys$owych i fizycznych, jak tego wymaga dobro
ogó$u.
Ka'demu Niemcowi winna by- dana mo'liwo&-
uzyskania zdobycia prac) swego utrzymania. - O ile
nie b"dzie mo'na mu nastr"czy- sposobno&ci do
odpowiedniej pracy, nale'y zapewni- mu niezb"dne
utrzymanie. Osobne ustawy Rzeszy okre&l) bli'ej
szczegó$y co do tego.
Artyku$ 164
Ustawodawstwo winno popiera- samodzielny
stan &redni w rolnictwie, przemy&le i handlu, oraz
chroni- go przed wyzyskiem i poch$oni"ciem przez
inne.
Artyku$ 165
Robotnicy i pracownicy powo$ani s) do
wspó$dzia$ania na równej stopie wspólnie z
przedsi"biorcami przy ustalaniu warunków p$acy i
pracy, jak równie' przy popieraniu rozwoju
ca$okszta$tu si$ produkcyjnych. Uznaje si" organizacje
obu stron i umowy mi"dzy nimi.
Robotnicy i pracownicy w celu ochrony swych
interesów spo$ecznych i gospodarczych otrzymuj)
ustawowe przedstawicielstwa w robotniczych radach
przedsi"biorstw, w obwodowych radach robotniczych,
utworzonych wed$ug okr"gów gospodarczych, oraz w
robotniczej radzie Rzeszy.
Obwodowe rady robotnicze i robotnicza rada
Rzeszy $)cz) si" z przedstawicielami przedsi"biorstw i
innych zainteresowanych kó$ ludno&ci w obwodowe
rady gospodarcze i gospodarcz) rad" Rzeszy w celu
wype$niania wszystkich zada% gospodarczych i
wspó$dzia$ania w wykonaniu ustaw, dotycz)cych
upa%stwowienia produkcji. Sk$ad obwodowych rad
gospodarczych i gospodarczej rady Rzeszy winien by-
taki, aby wszystkie powa'ne grupy zawodowe
odpowiednio do swego gospodarczego i spo$ecznego
znaczenia by$y w nim reprezentowane.
Projekty ustaw spo$eczno-politycznych i
gospodarczo-politycznych o znaczeniu zasadniczym
winny by- przez rz)d Rzeszy przedstawione do za-
opiniowania gospodarczej radzie Rzeszy przed ich
wniesieniem do sejmu Rzeszy.
Gospodarczej radzie Rzeszy przys$uguje równie'
prawo inicjatywy tego rodzaju projektów ustawowych.
Rz)d Rzeszy, nawet nie zgadzaj)c si" na te projekty,
winien je wnie&- do sejmu Rzeszy, przedstawiaj)c
zarazem swoje stanowisko. Gospodarcza rada Rzeszy
mo'e projektu swego broni- w sejmie Rzeszy przez
jednego ze swych cz$onków.
Radom robotniczym i gospodarczym mog) by-
przekazane w dziedzinach powierzonych im prawa
kontroli i administracji.
Organizacja i zadania rad robotniczych i
gospodarczych, jak równie' okre&lenie ich stosunku do
innych samorz)dowych cia$ spo$ecznych, nale'y
wy$)cznie do Rzeszy.
USTAWA
Z dnia 1-go pa%dziernika
1920 r., moc# której
REPUBLIKA AUSTRIACKA
otrzymuje ustrój pa(stwa zwi#zkowego
Artyku$ 1
Artyku$ 2
1) Austria jest Pa%stwem Zwi)zkowym.
2) Pa%stwo Zwi)zkowe zostaje utworzone z
samodzielnych krajów: Burgenlandu, Karyntii, Austrii
Dolnej (Austrii Dolnej Kraju i Wiednia), Austrii
Górnej, Solnogrodu, Styrii, Tyrolu i Vorarlbergu.
Artyku$ 3
1) Terytorium zwi)zkowe obejmuje obszary
krajów zwi)zkowych.
2) Zmiana w terytorium zwi)zkowym, która
stanowi równocze&nie zmian" jakiej& granicy Kraju w
obr"bie terytorium zwi)zkowego mo'e nast)pi-, pomi-
n)wszy traktaty Pokoju - jedynie w drodze
zatwierdzaj)cych ustaw konstytucyjnych Zwi)zku i
odno&nego Kraju, w którego obszarze nast)pi$a
zmiana.
3) Odr"bne postanowienia, obowi)zuj)ce dla
Dolnej Austrii, Kraju i Wiednia, zawiera cz"&-
czwarta.
Artyku$ 4
1) Terytorium zwi)zkowe tworzy jednolity obszar
obronny, gospodarczy i celny.
2) W obr"bie zwi)zku nie mog) by- tworzone
graniczne linie celne lub jakiekolwiek inne
ograniczenia w obrocie.
Artyku$ 5
Stolic) Zwi)zku i siedzib) najwy'szych jego
organów jest Wiede%.
Artyku$ 6
1) W ka'dym kraju istnieje przynale'no&-
krajowa. Podstaw" przynale'no&ci krajowej stanowi
prawo swojszczyzny w jednej z gmin Kraju. Warunki
nabycia i utraty przynale'no&ci krajowej s) jednakowe
w ka'dym Kraju.
2) Równocze&nie z przynale'no&ci) krajow)
nabywa si" obywatelstwo zwi)zkowe.
3) Ka'dy obywatel zwi)zkowy ma w ka'dym
poszczególnym Kraju te same prawa i obowi)zki, co
przynale'ni tego Kraju.
Artyku$ 7
1) Wszyscy obywatele zwi)zkowi s) równi
wobec prawa. Przywileje rodowe, p$ci, stanu i
wyznania s) wykluczone.
2) Urz"dnikom publicznym $)cznie z cz$onkami
armii zwi)zkowej gwarantuje si" nieograniczone
wykonywanie ich praw obywatelskich.
Artyku$ 8
J"zyk niemiecki jest j"zykiem pa%stwowym
Republiki, bez szkody dla praw j"zykowych
mniejszo&ci, przyznanych im przez ustawy zwi)zkowe.
Artyku$ 9
Powszechnie uznane normy prawa narodów
uchodz) za cz"&ci sk$adowe prawa zwi)zkowego.
Artyku$ 10
Do zwi)zku nale'y w$adza ustawodawcza i
wykonawcza w nast"puj)cych sprawach:
1° Konstytucja Zwi)zku, w szczególno&ci wybory
do Rady Narodowej, g$osowanie ludowe na podstawie
Konstytucji zwi)zkowej; s)downictwo Konstytucyjne;
2° Sprawy zagraniczne, $)cznie z politycznym i
gospodarczym przedstawicielstwem zagranic), w
szczególno&ci za& zawieranie wszelkich traktatów
pa%stwowych; os$upienie granicy; obrót towarami i
byd$em z zagranic); sprawy celne;
3° Normowanie i nadzór nad wst"powaniem na
terytorium zwi)zkowe i jego opuszczaniem; sprawy
imigracji i emigracji; sprawy paszportowe; usuwanie,
wydalenie, odstawianie do granicy, ekstradycja z
terytorium zwi)zkowego oraz przewo'enie przez to
terytorium;
4° Finanse zwi)zkowe, w szczególno&ci daniny
publiczne, które maj) by- pobierane wy$)cznie lub
cz"&ciowo dla Zwi)zku; sprawy monopolów;
5° Sprawy pieni"'ne, kredytowe, gie$dowe i
bankowe; sprawy miar i wag, wzorów i mennic;
6° Dziedzina prawa cywilnego $)cznie ze
sprawami zrzesze% gospodarczych; dziedzina prawa
karnego z wy$)czeniem karnego prawa administracyj-
nego i administracyjnej procedury karnej, w kwestiach,
które wchodz) w zakres samorz)du krajowego; wymiar
sprawiedliwo&ci; s)downictwo administracyjne; prawo
autorskie; sprawy prasowe, wyw$aszczenie, o ile nie
dotyczy okoliczno&ci, które wchodz) w zakres
samorz)du krajowego; sprawy notariuszy, adwokatów i
zawodów pokrewnych;
7° Prawo stowarzyszania si" i zgromadzania;
8° Sprawy rzemios$ i przemys$u; zwalczanie
niedozwolonej konkurencji; sprawy patentowe, jako
te' ochrony wzorów, znaków i innych oznacze%
towarowych; sprawy adwokatów patentowych; sprawy
in'ynierów i techników cywilnych; izby handlowe,
rzemie&lnicze i przemys$owe;
9° Sprawy komunikacji kolejowej, wodnej i
powietrznej; sprawy dróg komunikacyjnych uznanych
przez ustawy zwi)zkowe jako drogi zwi)zkowe ze
wzgl"du na ich znaczenie dla ruchu tranzytowego;
policja nadbrze'na i wodna; poczta, telegrafy i
telefony;
10° Górnictwo, regulacja i utrzymanie wód
sp$awnych i 'eglownych, dalej takich wód, które
stanowi) granice z krajami o&ciennymi lub mi"dzy
Krajami, albo takich, które przep$ywaj) przez dwa lub
wi"cej Krajów; budowa i utrzymanie takich dróg
wodnych, które $)cz) Pa%stwo z zagranic), lub Kraje
mi"dzy sob); ogólne przepisy techniczne dla celowego
zu'ytkowania si$ wodnych z wyj)tkiem si$y
motorycznej dla rolnictwa i ma$ego przemys$u;
normowanie i ujednostajnienie typów zak$adów i
urz)dze% elektrycznych; przepisy bezpiecze%stwa w tej
dziedzinie; ustawy o pr)dach o silnym napi"ciu, o ile
przewodniki ich rozci)gaj) si" na dwa lub wi"cej
Krajów; sprawy kot$ów parowych i automobili; sprawy
pomiarowe;
11° Prawo robotnicze, jako te' ochrona
robotników i pracowników, o ile nie chodzi o
robotników i pracowników rolnych i le&nych; sprawy
ubezpiecze% spo$ecznych i stosunków umownych;
12° Stosunki zdrowotne z wy$)czeniem kwestii
zw$ok i pogrzebów, jako te' gminnej s$u'by sanitarnej
i spraw pomocy lekarskiej, sprawy zak$adów
leczniczych i przytu$ków, sprawy miejscowo&ci
kuracyjnych i #róde$ leczniczych, jednakowo' tylko w
zakresie dozoru sanitarnego; sprawy weterynaryjne;
sprawy aprowizacyjne $)cznie z kontrol) produktów
spo'ywczych;
13° Sprawy archiwalne i biblioteczne w zakresie
naukowym i zawodowo-technicznym; sprawy zbiorów
i urz)dze% artystycznych i naukowych; ochrona
pomników; sprawy wyznaniowe; spis ludno&ci i w
ogóle statystyka, o ile nie s$u'y ona interesom jednego
wy$)cznie Kraju; sprawy stypendiów i fundacyj, o ile
nie chodzi o stypendia i fundacje, które zale'nie od
swego celu przekraczaj) sfer" interesów jednego z
Krajów i nie by$y dotychczas samodzielnie
zawiadywane przez poszczególne Kraje;
14° Policji i 'andarmerii zwi)zkowej;
15° Sprawy wojskowe; sprawy odszkodowa%
wojennych i opieki nad uczestnikami wojny i
rodzinami po nich pozosta$ymi; przepisy potrzebne na
wypadek wojny lub skutku jej nast"pstw celem
zapewnienia jednolitego prowadzenia gospodarstwa, a
zw$aszcza w celu zaopatrywania ludno&ci w artyku$y
pierwszej potrzeby;
16° Ustrój w$adz zwi)zkowych i innych urz"dów
zwi)zkowych; pragmatyka s$u'bowa urz"dników
zwi)zkowych.
Artyku$ 11
1) Do Zwi)zku nale'y w$adza ustawodawcza, do
Kraju w$adza wykonawcza w sprawach nast"puj)cych:
1° Obywatelstwo pa%stwowe i przynale'no&-;
sprawy stanu cywilnego $)cznie z metrykami i zmian)
nazwiska; policja nad cudzoziemcami;
2° Reprezentacje zawodowe, o ile podpadaj) one
pod art. 10, z wy$)czeniem jednak reprezentacji
rolników i le&ników;
3° Publiczne biura po&rednictwa i po&rednictwo
w sprawach prywatnych;
4° Daniny publiczne, które s) pobierane nie tylko
dla Zwi)zku, w ca$o&ci lub cz"&ciowo; wydawanie
zarz)dze% celem unikni"cia podwójnego opodat-
kowania lub innych nadmiernych obci)'e%, celem
niedopuszczenia do utrudnie% komunikacyjnych albo
gospodarczych, w stosunkach z zagranic), lub mi"dzy
Krajami i cz"&ciami Krajów, celem przeszkodzenia
nadmiernemu przez op$aty obci)'eniu lub
utrudnieniom w komunikacji na drogach i
urz)dzeniach u'yteczno&ci publicznej, wreszcie dla
zapobiegania szkodzeniu finansom Zwi)zku;
5° Sprawy amunicji, &rodków strzelniczych i
wybuchowych, o ile nie podlegaj) one monopolowi,
jako te' sprawy broni; sprawy wozów motorowych;
6° Sprawy mieszkaniowe ludno&ci;
7° Sprawy administracyjne i karne oraz
post"powanie prawno-administracyjne, $)cznie ze
&rodkami przymusowymi, jak i ogólne postanowienia
prawa karnego oraz administracyjnego, tak'e w
sprawach, w których ustawodawstwo nale'y do
zakresu dzia$alno&ci Kraju.
2) Rozporz)dzenia wykonawcze do ustaw, które
maj) by- wydane na podstawie ust"pu pierwszego,
winny by- wydane przez Zwi)zek, o ile w niniejszych
ustawach inaczej nie postanowiono.
Artyku$ 12
1) Do kompetencji Zwi)zku nale'y
ustawodawstwo w kwestiach zasadniczych, do
kompetencji Kraju za& nale'y wydanie ustaw
wykonawczych i ich przeprowadzanie w sprawach
nast"puj)cych:
1° Organizacja administracji Krajów;
2° Sprawy ubogich; polityka ludno&ciowa;
zak$ady opieki nad ludno&ci); opieka nad
macierzy%stwem, niemowl"tami i m$odzie'); zak$ady
zdrowotne i lecznicze; sprawy miejscowo&ci
kuracyjnych i #róde$ leczniczych;
3° Urz)dzenia dla ochrony spo$ecze%stwa
przeciw zbrodniarzom, osobom niepoczytalnym i
innym osobom niebezpiecznym, jak zak$ady dla robót
przymusowych i im podobne; odstawianie i odsy$anie
pod stra') z jednego Kraju do drugiego;
4° Urz)dzenia publiczne dla pozas)dowego
za$atwiania sporów;
5° Prawo robotnicze i ochrona robotników i
pracowników, o ile chodzi o robotników i
pracowników rolnych i le&nych;
6° Reforma rolna, a w szczególno&ci operacje
agrarne i osadnictwo;
7° Sprawy le&ne $)cznie z pastwiskami; ochrona
ro&lin przeciw chorobom i szkodnikom;
8° Sprawy elektryfikacji i prawo wodne, o ile nie
podlegaj) one przepisom artyku$u dziesi)tego;
9° Budownictwo;
10° Prawo s$u'bowe urz"dników krajowych,
którzy maj) za zadanie pe$nienie czynno&ci
urz"dowych kierowniczych.
2) Rozstrzyganie w Najwy'szej Instancji w
sprawach dotycz)cych reformy rolnej (ust"p pierwszy,
numer szósty) b"dzie przekazane Komisji, wyzna-
czonej przez Zwi)zek, sk$adaj)cej si" z s"dziów,
urz"dników administracyjnych i rzeczoznawców.
Artyku$ 13
1) Do kompetencji Zwi)zku nale'y
ustawodawstwo i czynno&ci wykonawcze celem
ustalenia, jakie podatki przypadaj) Zwi)zkowi, Krajom
i gminom, okre&lanie udzia$u Krajów i gmin w
dochodach Zwi)zku i wyznaczanie dodatków i
nadwy'ek ze &rodków Zwi)zku na wydatki krajowe i
inne.
2) Do kompetencji Kraju nale'y ustawodawstwo
i czynno&ci wykonawcze celem ustalenia, jakie podatki
przypadaj) gminom od Krajów, okre&lanie udzia$ów
gmin w przychodach Krajów i wyznaczanie dodatków
i nadwy'ek ze &rodków krajowych na wydatki gmin.
Artyku$ 14
Na polu szkolnictwa, wychowania i o&wiaty
ludowej b"dzie zakres dzia$ania Zwi)zku i Krajów
okre&lony przez specjaln) ustaw" konstytucyjn)
Zwi)zku.
Artyku$ 15
1) O ile sprawa jaka& nie zostanie wyra#nie przez
Konstytucj" Zwi)zku poddan) ustawodawstwu
zwi)zkowemu, lub te' jego dzia$alno&ci wykonawczej,
pozostaje ona wy$)cznie w kompetencji Krajów.
2) O ile dla Zwi)zku zastrze'ono tylko
ustawodawstwo zasadnicze, dalsze wykonanie nale'y
do ustawodawstwa krajowego w ramach ustalonych
przez ustawodawstwo zwi)zkowe. Ustawa zwi)zkowa
mo'e oznaczy- termin do wydania ustaw
wykonawczych, który bez zgody Rady Zwi)zku nie
mo'e by- krótszy jak sze&- miesi"cy, a nie d$u'szy jak
jeden rok. O ile termin ten nie b"dzie przez Kraj
dotrzymany, przechodzi na Zwi)zek w$a&ciwo&- do
wydania ustawy wykonawczej dla tego Kraju. Z chwil)
gdy Kraj wyda$ ustaw" wykonawcz), traci ustawa
wykonawcza Zwi)zku sw) moc obowi)zuj)c).
3) W wypadku, gdy akt wykonawczy jednego
Kraju w sprawach artyku$ów 11 i 12 ma by-
obowi)zuj)cym dla kilku Krajów, to Kraje
zainteresowane winny uprzednio uzgodni- swoje
stanowisko. W wypadku, gdy nie mog) one doj&- do
porozumienia, przechodzi w$a&ciwo&- do wydania
takiego aktu na wniosek jednego Kraju na kompetentne
Ministerstwo Zwi)zkowe. Szczegó$y mog) okre&li-
ustawy zwi)zkowe, które maj) by- wydane na
podstawie artyku$u 11 i 12.
4) W sprawach, które pod$ug artyku$u 11 i 12
zastrze'one s) dla ustawodawstwa zwi)zkowego,
przys$uguje Zwi)zkowi prawo sprawdzania, czy prze-
pisy przeze% wydane s) stosowane.
5) Krajom wolno, w zakresie swego
ustawodawstwa, wydawa- postanowienia potrzebne do
za$atwiania sprawy, nawet w dziedzinie prawa
cywilnego i karnego.
Artyku$ 16
1) Kraje obowi)zane s) podejmowa- &rodki,
które b"d) potrzebne do wykonania uk$adów
pa%stwowych w ich w$asnym zakresie dzia$ania. Je'eli
Kraj z obowi)zku tego na czas si" nie wywi)'e, to
prawo do zarz)dzenia takich &rodków przechodzi na
Zwi)zek, nie wy$)czaj)c prawa do wydania
potrzebnych ustaw.
2) Zwi)zek ma równie' prawo czuwania nad
wykonaniem uk$adów z obcymi pa%stwami tak'e i w
takich sprawach, które nale') do zakresu
samodzielnego dzia$ania Krajów. Zwi)zkowi
przys$uguj) przy tym równe prawa w stosunku do
Krajów, jak w sprawach po&redniej administracji
Zwi)zku (artyku$ 102).
Artyku$ 17
1) Przez postanowienia artyku$ów 10-15 o
kompetencji w zakresie ustawodawstwa i czynno&ci
wykonawczych w 'aden sposób nie narusza si"
stanowiska Zwi)zku jako podmiotu praw prywatnych.
2) Zwi)zek nie mo'e by- nigdy postawiony przez
ustawodawstwo krajowe we wszelkich takich
stosunkach prawnych w gorszym po$o'eniu ni' sam
ten Kraj.
Artyku$ 18
1) Ca$a administracja pa%stwowa mo'e by-
wykonywana tylko na podstawie ustaw.
2) Ka'da w$adza administracyjna mo'e w ramach
ustaw wydawa- rozporz)dzenia dotycz)ce zakresu jej
w$asnej kompetencji.
Artyku$ 19
1) Kierownictwo administracji Zwi)zku i Krajów
jest powierzone reprezentantom ludowym, których
powo$uj) reprezentacje ludowe zwi)zku i Krajów.
Reprezentantami ludowymi s): Prezydent Zwi)zku,
Ministrowie zwi)zkowi, Sekretarze Stanu i cz$onkowie
rz)dów krajowych.
2) Kierownictwo sprawami przez reprezentantów
ludowych stoi pod nadzorem reprezentacji ludowej,
która ich powo$a$a.
3) Mog) oni by- poci)gani do odpowiedzialno&ci
przed Trybuna$ Konstytucyjny za swoje czyny lub
zaniedbania, o ile to przewiduje Konstytucja
Zwi)zkowa albo Konstytucja krajowa.
Artyku$ 20
Pod kierunkiem reprezentantów ludowych
administruj) pod$ug przepisów ustawowych
Zwi)zkiem lub Krajem organy czasowo wybrane lub
te' mianowane z grona specjalistów. S) one zwi)zane
wskazaniami prze$o'onych nad nimi reprezentantów
ludowych i przed nimi za swoje czynno&ci urz"dowe
odpowiedzialne, o ile inaczej nie postanawia
Konstytucja zwi)zkowa lub krajowa.
Artyku$ 21
1) Pragmatyka s$u'bowa $)cznie z systemem
uposa'enia i ustaw) dyscyplinarn) b"d) uregulowane
na podstawie jednolitych zasad przez ustaw" Zwi)zku
dla tych urz"dników Zwi)zku i Krajów, którzy maj) za
zadanie pe$nienie czynno&ci urz"dowych
kierowniczych (artyku$ 10, liczba 16 i artyku$ 12, 1.
10). Równocze&nie zostanie te' ustalone w
szczególno&ci, w jakiej mierze b"d) uczestniczy$y
reprezentacje zawodowe przy regulowaniu praw i
obowi)zków tych urz"dników, bez ujmy dla w$adzy
zwierzchniej Zwi)zku i Krajów.
2) W$adz" Zwi)zku w stosunku do w$asnych
urz"dników wykonuj) reprezentanci ludowi Zwi)zku,
w$adz" Krajów w stosunku do ich urz"dników,
reprezentanci ludowi Krajów.
3) Powo$ywanie i prawo s$u'bowe tych
urz"dników lokalnych gmin i okr"gów, którzy maj)
wykonywa- czynno&ci urz"dowe, b"d) uregulowane w
zwi)zku z organizacj) administracji.
4) Urz"dnicy publiczni maj) zastrze'on)
mo'no&- przechodzenia w ka'dej chwili ze s$u'by
Zwi)zku do s$u'by Krajów lub gmin, i wzajemnie.
Zmiana s$u'by nast"puje w porozumieniu z urz"dami
powo$anymi do wykonania w$adzy kierowniczej. W
drodze ustawy s$u'bowej mog) by- wydane specjalne
postanowienia w celu u$atwienia zmiany w s$u'bie.
5) Tytu$y urz"dowe dla organów Zwi)zku,
Krajów i gmin mog) by- ujednostajnione w drodze
ustawy zwi)zkowej. Podlegaj) one ochronie prawnej.
Artyku$ 22
Wszystkie organy Zwi)zku, Krajów i gmin s)
obowi)zane do wzajemnego okazywania sobie pomocy
w ramach swego ustawowego zakresu dzia$ania.
Artyku$ 23
1) Wszystkie osoby, które maj) sobie powierzone
czynno&ci administracyjne lub te' s)downictwo w
Zwi)zku, Kraju lub gminie, s) odpowiedzialne za
szkod" wyrz)dzon) komukolwiek przy wykonywaniu
swych funkcji przez rozmy&lne lub wielkim
niedbalstwem spowodowane naruszenie prawa.
Zwi)zek, Kraje albo gminy ponosz) odpowiedzialno&-
za naruszenie praw przez osoby przez nich mianowane.
2) O szczegó$ach postanawia ustawa zwi)zkowa.
[...]
CZ*!0 TRZECIA
ADMINISTRACJA ZWI/ZKU
A) Zarz#d
I. Prezydent
Zwi)zku
Artyku$ 60
1) Prezydenta Zwi)zku wybiera si" na
Zgromadzeniu Zwi)zku w g$osowaniu tajnym,
stosownie do przepisów artyku$u 38.
2) Urz)d jego trwa cztery lata. Wybór ponowny
na bezpo&rednio nast"puj)cy okres urz"dowania jest
dopuszczalny tylko raz.
3) Na Prezydenta Zwi)zku mo'e by- wybrany
tylko ten, kto posiada prawo wyborcze do Rady
Narodowej i przed 1-szym stycznia w roku wyborów
przekroczy$ trzydziesty pi)ty rok 'ycia.
4) Cz$onkowie domów panuj)cych albo takich
rodzin, które dawniej panowa$y, s) wykluczeni od
wyboru.
5) Wybrany jest ten, kto uzyska$ dla siebie wi"cej
ni' po$ow" liczby wszystkich oddanych g$osów.
G$osowanie powtarza si" dopóty, dopóki nie wy$oni si"
bezwzgl"dna wi"kszo&- na rzecz jednej osoby.
Artyku$ 61
Prezydentowi Zwi)zku nie wolno nale'e- do
'adnego powszechnego cia$a reprezentacyjnego, ani
te' wykonywa- 'adnego innego zawodu w czasie
trwania swej czynno&ci urz"dowej.
Artyku$ 62
Prezydent Zwi)zku sk$ada, przy obj"ciu swego
urz"du, nast"puj)ce &lubowanie przed Zgromadzeniem
Zwi)zku:
„Przyrzekam przestrzega- wiernie Konstytucji i
wszelkich ustaw Republiki i obowi)zki moje spe$nia-
pod$ug najlepszej wiedzy i sumienia”.
Artyku$ 63
1) Urz"dowe &ciganie Prezydenta Zwi)zku jest
dopuszczalne jedynie wtedy, gdy zgodzi si" na%
Zgromadzenie Zwi)zku.
2) Wniosek na &ciganie Prezydenta Zwi)zku
winien by- postawiony przez w$a&ciw) w$adz" przed
Rad) Narodow), która postanawia, czy Zgromadzenie
Zwi)zku winno si" nim zaj)-. Je'eli Rada Narodowa
za tym si" o&wiadczy, winien Kanclerz Zwi)zku
zwo$a- niezw$ocznie Zgromadzenie Zwi)zku.
Artyku$ 64
1) Je'eli Prezydent Zwi)zku nie mo'e sprawowa-
swych funkcyj, lub stanowisko jego zawakowa$o,
wszelkie funkcje Prezydenta Zwi)zku przechodz) na
Kanclerza Zwi)zku.
2) W wypadku, gdy stanowisko Prezydenta
Zwi)zku zawakuje, Kanclerz Zwi)zku winien
niezw$ocznie zwo$a- Zgromadzenie Zwi)zku dla
dokonania wyboru nowego Prezydenta.
Artyku$ 65
1) Prezydent Zwi)zku reprezentuje Republik" na
zewn)trz, przyjmuje i uwierzytelnia pos$ów, udziela
zgody na ustanowienie obcych konsulów, mianuje
przedstawicieli konsularnych Republiki za granic" i
zawiera umowy pa%stwowe.
2) Poza przekazanymi mu uprawnieniami
stosownie do innych postanowie% niniejszej ustawy,
przys$uguj) mu nast"puj)ce prawa:
a) mianowanie urz"dników Zwi)zku $)cznie z
oficerami i innymi funkcjonariuszami Zwi)zku,
udzielanie im tytu$ów urz"dowych;
b) ustanawiania i nadawania tytu$ów
zawodowych;
c) w poszczególnych wypadkach: u$askawianie
skazanych wyrokiem prawomocnym przez s)dy,
$agodzenie i zmiana kar na$o'onych przez s)dy,
umarzanie skutków kar i wyroków w drodze $aski, oraz
umarzanie post"powania karno-s)dowego, któremu z
urz"du podlegaj) pewne czyny karygodne;
d) uznawanie dzieci nie&lubnych za &lubne na
pro&b" rodziców.
3) Osobne ustawy okre&laj), jakie jeszcze oprócz
tego uprawnienia przys$uguj) Prezydentowi Zwi)zku
odno&nie do udzielania praw honorowych, przyzna-
wania nadzwyczajnych ulg, dodatków i zasi$ków
pensyjnych, mianowania i zatwierdzania, jako te'
innych atrybucji w zakresie spraw osobowych.
Artyku$ 66
1) Prezydent Zwi)zku mo'e przys$uguj)ce mu
prawo nominacji urz"dników Zwi)zku pewnych
kategorii przela- na odno&nych cz$onków Rz)du
Zwi)zkowego.
2) Prezydent Zwi)zku mo'e upowa'ni- Rz)d
Zwi)zkowy, albo odno&nych cz$onków Rz)du
Zwi)zkowego do zawierania pewnych kategorii umów
pa%stwowych, które nie podlegaj) postanowieniom art.
50.
Artyku$ 67
1) Wszystkie akty Prezydenta Zwi)zku nast"puj)
na wniosek Rz)du Zwi)zkowego, albo upowa'nionego
przeze% Ministra zwi)zkowego, o ile konstytucyjnie
czego innego nie postanowiono. Ustawa okre&la, jak
dalece Rz)d Zwi)zkowy albo w$a&ciwy Minister
zwi)zkowy s) przy tym zwi)zani wnioskami innych
w$adz.
2) Wszystkie akty Prezydenta Zwi)zku wymagaj)
do swej wa'no&ci kontrasygnatury Kanclerza Zwi)zku
albo w$a&ciwych Ministrów Zwi)zku.
Artyku$ 68
1) Prezydent Zwi)zku jest w my&l art. 142
odpowiedzialny przed Zgromadzeniem Zwi)zku za
pe$nienie swych funkcji.
2) Dla urzeczywistnienia tej odpowiedzialno&ci
winno by- zwo$ane przez Kanclerza Zwi)zku
Zgromadzenie Zwi)zku na podstawie uchwa$y Rady
Narodowej, albo Rady Zwi)zkowej.
3) Dla powzi"cia uchwa$y, moc) której wnosi si"
oskar'enie w my&l artyku$u 142, potrzebna jest
obecno&- wi"cej ni' po$owy liczby cz$onków ka'dego
z obydwu cia$ reprezentacyjnych i wi"kszo&- dwóch
trzecich liczby oddanych g$osów.
Artyku$ 2
Piastunem w$adzy
pa%stwowej jest ca$y lud.
Artyku$ 3
Lud wyra'a sw) wol" na podstawie przepisów
niniejszej Konstytucji i Konstytucji Rzeszy
bezpo&rednio w drodze g$osowania (inicjatywa
ludowa, referendum ludowe i wybory przez lud),
po&rednio przez organy powo$ane zgodnie z
Konstytucj).
Artyku$ 4
1) Prawo g$osu maj) wszyscy przynale'ni do
Rzeszy Niemieckiej, m"'czy#ni i kobiety, którzy
uko%czyli lat dwadzie&cia i mieszkaj) w Prusach.
2) G$osowanie jest powszechne, równe i
wykonywane b"dzie tajnie i bezpo&rednio. Dzie%
oddania g$osów musi by- niedziel) lub powszechnym
dniem odpoczynku.
3) Bli'sze szczegó$y okre&li ustawa.
Artyku$ 5
Nie maj) prawa g$osowa- osoby:
1) ubezw$asnowolnione albo znajduj)ce si" pod
tymczasow) opiek), lub znajduj)ce si" pod kuratel) z
powodu choroby umys$owej;
2) nie posiadaj)ce honorowych praw
obywatelskich (Ehrenrechte).
Artyku$ 6
1) Przedmiotem inicjatywy ludowej mo'e by-:
1° zmiana Konstytucji,
2° wydanie, zmiana i uchylenie ustaw,
3° rozwi)zanie sejmu krajowego.
2) Inicjatyw" ludow) kieruje si" do Ministerium
Pa%stwowego, które niezw$ocznie winno z$o'y- j)
sejmowi krajowemu z wy$o'eniem w$asnego
stanowiska. Podstaw) inicjatywy ludowej w
wypadkach przewidzianych w punktach 1-3 musi by-
opracowany projekt ustawy. W wypadku
przewidzianym w punkcie 2 inicjatywa ludowa jest
prawomocna, je'eli zosta$a spowodowana przez jedn)
dwudziest) liczby osób uprawnionych do g$osowania;
w wypadkach za& przewidzianych w punktach 1-3 je&li
jest spowodowana przez jedn) pi)t) liczby
uprawnionych do g$osowania.
3) W sprawach skarbowych, w sprawach
dotycz)cych danin publicznych i przepisów o
uposa'eniu urz"dników, inicjatywa ludowa jest
niedopuszczalna.
4) Referendum ludowe nast"puje na skutek
inicjatywy ludowej i w innych wypadkach
przewidzianych przez Konstytucj". Jest ono
prawomocne tylko wtedy, gdy wzi"$a w nim udzia$
wi"kszo&- osób uprawnionych do g$osowania.
5) Referendum ludowe nie odbywa si", o ile sejm
krajowy zado&-uczyni$ ')daniu, wyra'onemu w
inicjatywie ludowej.
6) Dla przyj"cia wniosków w przedmiocie
zmiany Konstytucji lub rozwi)zania sejmu krajowego,
konieczna jest zgoda wi"kszo&ci osób uprawnionych
do g$osowania. Poza tym rozstrzyga zwyk$a wi"kszo&-
wa'nie oddanych g$osów. G$osowa- mo'na tylko „tak”
lub „nie”.
7) Procedur" inicjatywy ludowej i referendum
ludowego okre&li ustawa.
Artyku$ 7
Pa%stwowe Ministerium jest najwy'sz) w$adz)
wykonawcz) i kierownicz) Pa%stwa.
Artyku$ 8
1) Wymiar sprawiedliwo&ci wykonywany b"dzie
przez niezawis$e i tylko ustawom podleg$e s)dy.
2) Wyroki og$aszane s) i wykonywane w imieniu
ludu.
ODDZIA, III
SEJM
KRAJOWY
Artyku$ 9
1) Sejm krajowy sk$ada si" z pos$ów ludu
pruskiego. Pos$owie s) przedstawicielami ca$ego ludu
pruskiego i s) przez lud wybierani na zasadach
wyborów stosunkowych.
2) Wybranym mo'e by- ka'dy maj)cy prawo
g$osu, który uko%czy$ dwudziesty pi)ty rok 'ycia.
Artyku$ 10
Pos$owie g$osuj) swobodnie, zgodnie ze swym
przekonaniem, skr"powanym jedynie wzgl"dami na
dobro ludu. Pos$ów nie wi)') 'adne mandaty
nakazcze, ani instrukcje.
Artyku$ 11
1) Urz"dnicy, pracownicy, robotnicy pa%stwowi,
oraz zwi)zków prawno-publicznych, nie potrzebuj)
urlopów do wykonywania swych czynno&ci poselskich.
2) Gdy ubiegaj) si" oni o mandat do sejmu,
nale'y im zapewni- urlop konieczny do przygotowania
swego wyboru.
3) Pensj" i zarobki nale'y wyp$aca- w dalszym
ci)gu.
4) Powy'sze przepisy nie zmieniaj) praw
przys$uguj)cych zwi)zkom religijnym na zasadzie art.
137 Konstytucji Rzeszy.
Artyku$ 12
1) Wyborczy Trybuna$ Weryfikacyjny,
utworzony przy Sejmie krajowym, sprawdza wa'no&-
wyborów. Rozstrzyga on równie' w sprawie utraty
mandatu przez pos$a.
2) Wyborczy Trybuna$ Weryfikacyjny sk$ada si"
z cz$onków Sejmu krajowego, wybieranych przez Sejm
krajowy na okres kadencji wyborczej i z cz$onków
Naczelnego S)du Administracyjnego, powo$anych
przez prezydium tego' S)du na ten sam okres.
3) Wyborczy Trybuna$ Weryfikacyjny orzeka w
trybie jawnej ustnej rozprawy w sk$adzie trzech
cz$onków Sejmu krajowego i dwóch cz$onków
s"dziów.
4) Poza rozpraw) przed Wyborczym Trybuna$em
Weryfikacyjnym post"powaniem kierowa- b"dzie
jeden z cz$onków powo$anych przez Naczelny S)d
Administracyjny, który nie mo'e wchodzi- w sk$ad
kompletu orzekaj)cego.
5) Bli'sze szczegó$y okre&li ustawa.
Artyku$ 13
Sejm krajowy jest wybierany na cztery lata.
Nowe wybory musz) si" odby- przed up$ywem tego
okresu.
Artyku$ 14
1) Rozwi)zanie Sejmu krajowego nast"puje na
mocy jego w$asnej uchwa$y, albo na mocy uchwa$y
komisji, sk$adaj)cej si" z Prezesa Rady Ministrów,
przewodnicz)cego Sejmu krajowego i Rady Pa%stwa,
lub wreszcie na mocy referendum ludowego.
Referendum ludowe mo'e by- te' przeprowadzone na
mocy uchwa$y Rady Pa%stwa.
2) Rozwi)zanie Sejmu krajowego na mocy jego
w$asnej uchwa$y nast"puje za zgod) wi"cej ni' po$owy
ustawowej liczby cz$onków.
Artyku$ 15
Po rozwi)zaniu Sejmu krajowego nowe wybory
musz) si" odby- w ci)gu sze&-dziesi"ciu dni.
Artyku$ 16
Okres kadencji wyborczej nowego Sejmu
krajowego rozpoczyna si" w wypadku rozwi)zania
poprzedniego Sejmu krajowego z dniem nowych
wyborów, w innych wypadkach z up$ywem kadencji
wyborczej poprzedniego Sejmu krajowego.
Artyku$ 17
1) Sejm krajowy zbiera si" w siedzibie
Ministerium Pa%stwowego.
2) Sejm krajowy zbiera si" na pierwsz) sesj" po
ka'dych nowych wyborach trzydziestego dnia od
pocz)tku kadencji wyborczej, o ile nie zostanie
wcze&niej zwo$any przez Ministerium Pa%stwowe.
3) Poza tym Sejm krajowy zbiera si" corocznie w
drugi wtorek listopada. Przewodnicz)cy Sejmu
krajowego musi go zwo$a- wcze&niej, o ile tego za')da
Ministerium Pa%stwowe, lub co najmniej jedna pi)ta
liczby cz$onków Sejmu krajowego.
4) Sejm krajowy oznacza koniec sesji i dzie%
ponownego zebrania si".
Artyku$ 18
Sejm krajowy wybiera Przewodnicz)cego, jego
zast"pców i pozosta$ych cz$onków prezydium.
Artyku$ 19
W okresie mi"dzy dwiema sesjami, jak równie'
do chwili zebrania si" nowo wybranego Sejmu
krajowego, Przewodnicz)cy i zast"pcy
Przewodnicz)cego z ostatniej sesji sprawuj) nadal
swoje funkcje.
Artyku$ 20
Przewodnicz)cy zarz)dza, na prawach Ministra,
wszystkimi gospodarczymi sprawami Sejmu
krajowego, stosownie do ustawy o bud'ecie
pa%stwowym. Przewodnicz)cemu przys$uguje prawo
nadzoru s$u'bowego nad poszczególnymi urz"dnikami
i funkcjonariuszami Sejmu krajowego, przyjmowanie i
zwalnianie pracowników kontraktowych, jak równie'
w porozumieniu z prezydium Sejmu krajowego
mianowanie i zwalnianie etatowych urz"dników Sejmu
krajowego. Reprezentuje on Pa%stwo we wszystkich
sprawach i sporach prawnych nowego urz"du. Do
niego nale'y zarz)d i w$adza porz)dkowa w gmachu
Sejmu krajowego.
Artyku$ 21
1) Uchwa$y Sejmu krajowego s) prawomocne,
gdy zapadaj) w obecno&ci wi"cej ni' po$owy
ustawowej liczby cz$onków.
2) Regulamin sejmowy mo'e od powy'szej
zasady ustanowi- wyj)tki wzgl"dem wyborów, które
b"dzie przeprowadza$ Sejm krajowy.
Artyku$ 22
1) Uchwa$y Sejmu krajowego zapadaj) zwyk$)
wi"kszo&ci) g$osów.
2) Wyj)tki mo'e ustanowi- ustawa, lub,
wzgl"dem wyborów, regulamin sejmowy.
Artyku$ 23
Posiedzenia plenarne Sejmu krajowego s) jawne.
Sejm krajowy na wniosek pi"-dziesi"ciu pos$ów mo'e
wykluczy- za zgod) dwóch trzecich g$osów jawno&- co
do pewnych punktów porz)dku dziennego. Dyskusja
nad tym wnioskiem odbywa si" na posiedzeniu tajnym.
Artyku$ 24
Sejm krajowy i jego komisje mog) ')da-
obecno&ci ka'dego ministra. Ministrowie i wyznaczeni
przez nich urz"dnicy maj) wst"p na posiedzenia Sejmu
krajowego i jego komisji. Mog) oni zawsze
przemawia- nawet poza porz)dkiem dziennym.
Podlegaj) oni w$adzy porz)dkowej przewodnicz)cego.
Artyku$ 25
1) Sejm krajowy ma prawo, a na wniosek jednej
pi)tej ustawowej liczby swych cz$onków obowi)zek
wy$ania- komisje &ledcze. Komisje te przeprowadzaj)
w trybie jawnej rozprawy takie post"powanie
dowodowe, jakie uznaj) same lub ich wnioskodawcy
za konieczne. Komisja &ledcza mo'e wykluczy-
jawno&- wi"kszo&ci) dwóch trzecich g$osów.
Post"powanie komisji i liczb" jej cz$onków ustala
regulamin.
2) S)dy i w$adze administracyjne s) obowi)zane
czyni- zado&- ')daniom tych komisji w przedmiocie
dostarczania dowodów. Akty w$adz winny by- okazane
komisjom na ich ')danie.
Artyku$ 26
Sejm krajowy wybiera sta$) komisj" ochrony
praw przedstawicielstwa ludowego wobec Ministerium
Pa%stwowego w czasie przerwy mi"dzy sesjami i po
uko%czeniu okresu kadencji wyborczej lub rozwi)zaniu
Sejmu krajowego, a przed zebraniem si" nowego
Sejmu krajowego. Komisja ta ma prawa komisji
&ledczej. Sk$ad jej okre&li regulamin sejmowy.
Artyku$ 27
Sejm krajowy mo'e przekaza- skierowane do
siebie podania Ministerium Pa%stwowemu i ')da- od
niego wyja&nie% w przedmiocie otrzymanych pró&b i
za'ale%.
Artyku$ 28
1) Cz$onkowie Sejmu krajowego otrzymuj)
prawa wolnej jazdy na wszystkich kolejach
niemieckich, nale')cych do by$ych wspólnych prusko-
heskich kolei oraz diety. Prezydent otrzymuje poza tym
na czas trwania swego urz"du dodatek na
reprezentacj".
2) Zrzeczenie si" diet i dodatków jest
niedopuszczalne.
3) Bli'sze szczegó$y ureguluje ustawa.
Artyku$ 29
1) Sejm krajowy uchwala stosownie do niniejszej
Konstytucji ustawy, dochody i wydatki bud'etu, ustala
zasady administracji spraw pa%stwowych i czuwa nad
ich wykonaniem. Umowy mi"dzynarodowe wymagaj)
zgody Sejmu krajowego, o ile odnosz) si" do
przedmiotów, wchodz)cych w zakres jego
ustawodawstwa.
2) Sejm krajowy uchwala regulamin sejmowy w
ramach niniejszej Konstytucji.
Artyku$ 30
Uchwa$a sejmu krajowego w przedmiocie zmiany
Konstytucji prawomocna jest tylko wówczas, gdy
obecnych jest dwie trzecie ustawowej liczby cz$onków,
i je'eli co najmniej dwie trzecie obecnych wyrazi sw)
zgod" na uchwa$".
ODDZIA, IV
RADA
PA-STWA
Artyku$ 31
W celu dania przedstawicielstwa prowincjom w
zakresie administracji Pa%stwa, ustanawia si" Rad"
Pa%stwa.
Artyku$ 32
1) Rada Pa%stwa sk$ada si" z przedstawicieli
prowincji. Za prowincje uchodz): Prusy Wschodnie,
Brandenburgia, miasto Berlin, Pomorze, Pogranicze
Pozna%-Prusy Zachodnie, Dolny !l)sk, Górny !l)sk,
Saksonia, Szlezwig-Holsztyn, Hanower, Westfalia,
Prowincja Nadre%ska i Hessen-Nassau.
2) Na ka'de 500 tysi"cy mieszka%ców prowincji
przypada jeden przedstawiciel, jednakowo' ka'da
prowincja wysy$a do Rady Pa%stwa najmniej trzech
przedstawicieli. Reszt" ponad 250 tysi"cy
mieszka%ców uwa'a si" za ca$e 500 tysi"cy.
3) Kraje Hohenzollern wysy$aj) poza tym
jednego przedstawiciela.
4) Liczba przedstawicieli prowincji b"dzie przez
Ministerium Pa%stwowe ustalona na nowo po ka'dym
powszechnym spisie ludno&ci i przy zmianach
obszarowych prowincyj.
Artyku$ 33
1) Cz$onków Rady Pa%stwa i ich zast"pców
wybieraj) sejmiki prowincjonalne (w Berlinie - rada
miejska, w krajach Hohenzollern i na Pograniczu
Pozna%-Prusy Zachodnie-sejmiki powiatowe). W
krajach Hohenzollern wybory odbywa- si" b"d)
wed$ug zasad zwyk$ej wi"kszo&ci, poza tym wed$ug
zasad stosunkowo&ci. Wybrany mo'e by- ka'dy
maj)cy prawo g$osu, który uko%czy$ dwudziesty pi)ty
rok 'ycia i od roku zamieszkuje w prowincji.
2) Nikt nie mo'e by- jednocze&nie cz$onkiem
Sejmu krajowego i Rady Pa%stwa. Pos$owie do Sejmu
krajowego, przyjmuj)c wybór do Rady Pa%stwa,
ust"puj) z Sejmu krajowego. Cz$onkowie Rady
Pa%stwa, przyjmuj)c wybór do Sejmu krajowego,
ust"puj) z Rady Pa%stwa.
3) Cz$onkowie Rady Pa%stwa pe$ni) swój urz)d
a' do obj"cia go przez ich nast"pców.
4) Cz$onków Rady Pa%stwa wybiera si"
bezpo&rednio po nowych wyborach do poszczególnych
sejmików prowincjonalnych (rady miejskiej, sejmików
powiatowych).
Artyku$ 34
Cz$onkowie Rady Pa%stwa, zgodnie ze swym
przekonaniem, skr"powani s) jedynie wzgl"dami na
dobro ludu; nie wi)') ich 'adne mandaty ani instrukcje
nakazcze.
Artyku$ 35
,aden cz$onek Rady Pa%stwa nie mo'e by-
kiedykolwiek b)d# &cigany s)downie lub
dyscyplinarnie z powodu swego g$osowania lub
o&wiadcze%, z$o'onych w wykonaniu swego mandatu,
lub w ogóle poci)gany do odpowiedzialno&ci poza
zgromadzeniem, do którego nale'y.
Artyku$ 36
1) Urz"dnicy, pracownicy i robotnicy pa%stwowi
oraz zwi)zków prawno-publicznych nie potrzebuj)
urlopów dla wykonywania swych czynnno&ci jako
cz$onkowie Rady Pa%stwa.
2) Pensj" i zarobki wyp$aca si" w dalszym ci)gu.
Artyku$ 37
Rada Pa%stwa wybiera swego Przewodnicz)cego
i sekretarza, ich zast"pców, oraz ustala bieg swych
czynno&ci w drodze regulaminu.
Artyku$ 38
1) Rad" Pa%stwa zwo$uje po raz pierwszy
Ministerium Pa%stwowe. Poza tym Rada Pa%stwa
zbiera si" na zaproszenie Przewodnicz)cego, o ile
sprawy tego wymagaj). Przewodnicz)cy winien
zwo$a- Rad" Pa%stwa na ')danie jednej pi)tej liczby
cz$onków Rady Pa%stwa, wszystkich przedstawicieli
prowincji lub Ministerium Pa%stwowego.
2) Uchwa$y Rady Pa%stwa s) prawomocne, o ile
zapadaj) w obecno&ci wi"cej ni' po$owy cz$onków. W
g$osowaniu rozstrzyga zwyczajna wi"kszo&-
g$osuj)cych.
3) G$osowanie przy podejmowaniu uchwa$
przewidzianych w art. 14 i w ust"pie 1 art. 42 musi by-
imienne.
Artyku$ 39
1) Posiedzenia plenarne Rady Pa%stwa s) jawne.
Rada Pa%stwa mo'e wi"kszo&ci) dwóch trzecich
g$osów wykluczy- jawno&-, odno&nie do pewnych
przedmiotów porz)dku dziennego. Dyskusja nad
wnioskiem o wykluczenie jawno&ci odbywa si" tajnie.
2) Odpowiednio obowi)zuje art. 24.
Artyku$ 40
1) Rada Pa%stwa winna by- stale informowana
przez Ministerium Pa%stwowe o sposobie za$atwiania
spraw pa%stwowych. [...]
35. ROZPORZ/DZENIE
PREZYDENTA RZESZY
O OCHRONIE NARODU I PA.STWA
Z 28 LUTEGO 1933 R.
(Huber, s. 603-603; przek$ad: Lesi%ski-Walachowicz, s. 214)
Na podstawie artyku$u 48, ust. 2 Konstytucji
Rzeszy, dla zabezpieczenia przed zagra'aj)cymi
pa%stwu zamachami komunistycznymi, zarz)dza si" co
nast"puje:
1. Zawiesza si" chwilowo artyku$y 114, 115, 117,
118, 123, 124 i 153 Konstytucji Rzeszy Niemieckiej. Z
tej racji dozwolone s)-nawet wykraczaj)ce poza
przewidziane w tym celu ustawowe ramy -
ograniczenia osobistej wolno&ci, swobody wyra'enia
swych zapatrywa% wraz z wolno&ci) prasy, prawem
tworzenia zwi)zków i zgromadze%, jak i dozwolone
jest naruszenie tajemnicy listowej, pocztowej,
telegraficznej i telefonicznej oraz wydawanie
postanowie% dotycz)cych rewizji domowych oraz
zaj"cia i ograniczenia w$asno&ci.
2. Je'eli w jakim& Kraju nie podejmie si"
&rodków koniecznych dla przywrócenia publicznego
porz)dku. Rz)d Rzeszy b"dzie móg$ w tym zakresie
przyj)- na czas przej&ciowy zadania w$adz krajowych.
3. Przest"pstwa, które w kodeksie karnym
zagro'one s) kar) do'ywotniego wi"zienia, a
mianowicie w § 81 (zdrada g$ówna), 229
(trucicielstwo), 307 (podpalenie), 311 (eksplozja), 312
(spowodowanie powodzi), 315 ust. 2 (uszkodzenie
urz)dze% kolejowych), 324 (trucicielstwo
niebezpieczne dla ogó$u), karane s) &mierci). [...]
37. USTAWA O
WYMIERZANIU
I WYKONYWANIU KARY
!MIERCI
Z 29 MARCA 1933 R.
(Huber, s. 603; przek$ad: Lesi%ski-Walachowicz, s. 214-215)
Rz)d Rzeszy podj)$ nast"puj)c) ustaw", któr)
niniejszym og$asza si":
1. Paragraf 5 rozporz)dzenia Prezydenta Rzeszy z
dnia 28 lutego 1933 r. o ochronie narodu i pa%stwa
(Dz. U. Rzeszy, I, s. 83) odnosi si" równie' do czynów
pope$nionych mi"dzy 31 stycznia a 28 lutego 1933 r.
2. Je'eli kto& zosta$ skazany na &mier- z powodu
zbrodni zagra'aj)cej bezpiecze%stwu publicznemu.
Rz)d Rzeszy albo te' Rz)d Krajowy, do którego
organów nale'y wykonanie wyroku, mo'e zarz)dzi-
jego wykonanie przez powieszenie.
P. KOENIG
Genera$ Broni W.
SOKO,OWSKI
Marsza$ek Zwi)zku
Radzieckiego LUCIUS D.
CLAY
Genera$ Porucznik
za Józefa T. Mc Narney,
Genera$a
B. H. ROBERTSON
Genera$ Porucznik
za Sholto Douglasa,
Marsza$ka Królewskich Si$
Lotniczych
45. USTAWA ZASADNICZA
REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC
Z 23 MAJA 1949 R., Z UWZGL*DNIENIEM
PÓ+NIEJSZYCH ZMIAN
(RGBl, 1949, s. 1 i n.; przek$ad: Konstytucje, s. 253-327)
WST)P
Naród niemiecki krajów Badenii, Bawarii,
Bremy, Hamburga, Hesji, Dolnej Saksonii, Pó$nocnej
Nadrenii-Westfalii, Nadrenii-Palatynatu, Szlezwigu-
Holsztynu, Wirtembergii-Badenii i Wirtembergii-
Hohenzollern &wiadom swojej odpowiedzialno&ci
przed Bogiem i lud#mi, o'ywiony wol) zachowania
jedno&ci narodowej i pa%stwowej oraz s$u'enia
pokojowi &wiata jako równouprawniony cz$onek
zjednoczonej Europy, na mocy swej w$adzy
ustrojodawczej uchwali$ t" oto ustaw" zasadnicz)
Republiki Federalnej Niemiec, aby nada- na czas
przej&ciowy nowy $ad 'yciu pa%stwowemu.
Naród niemiecki wymienionych krajów dzia$a$
równie' za tych Niemców, którym nie dane by$o
wspó$dzia$a-.
Wzywa si" ca$y naród niemiecki, by w drodze
swobodnego stanowienia o sobie zako%czy$ dzie$o
zjednoczenia i wolno&ci Niemiec.
I. PRAWA ZASADNICZE
Art. 1
1. Godno&- cz$owieka jest niemu uszalna. Jej
poszanowanie i ochrona jest obowi)zkiem wszystkich
w$adz pa%stwowych.
2. Naród niemiecki uznaje przeto nienaruszalne i
niepozbywalne prawa cz$owieka za podstaw"
wszelkiej spo$eczno&ci ludzkiej, pokoju i sprawiedli-
wo&ci na &wiecie.
3. Nast"puj)ce prawa zasadnicze wi)')
ustawodawstwo, w$adz" wykonawcz) i wymiar
sprawiedliwo&ci jako prawo bezpo&rednio
obowi)zuj)ce.
Art. 2
1. Ka'dy ma prawo do swobodnego rozwoju
swej osobowo&ci, o ile nie narusza praw innych i nie
staje w sprzeczno&ci z porz)dkiem konstytucyjnym
albo nakazami moralno&ci.
2. Ka'dy ma prawo do 'ycia i nietykalno&ci
cielesnej. Wolno&- osobista jest nienaruszalna.
Wkracza- w te prawa wolno tylko na podstawie
ustawy.
Art. 3
1. Wszyscy ludzie s) równi wobec prawa.
2. M"'czy#ni i kobiety s) równouprawnieni.
3. Nikt nie mo'e by- pokrzywdzony lub
uprzywilejowany z powodu p$ci, urodzenia, rasy,
j"zyka, ojczyzny i pochodzenia, wyznania, pogl)dów
religijnych lub politycznych.
Art. 4
1. Wolno&- wyznania, sumienia, przekona%
religijnych i &wiatopogl)dowych jest nienaruszalna.
2. Zapewnia si" swobodne wykonywanie praktyk
religijnych.
3. Nikt nie mo'e by- zmuszony do udzia$u w
wojnie z broni) w r"ku wbrew swemu sumieniu.
Bli'sze szczegó$y ustali ustawa zwi)zkowa.
Art. 5
1. Ka'dy ma prawo do swobodnego
wypowiadania i rozpowszechniania swoich pogl)dów
w s$owie, pi&mie i obrazie oraz do informowania si"
bez przeszkód z powszechnie dost"pnych #róde$.
Zapewnia si" wolno&- prasy oraz wolno&- informacji
za po&rednictwem radia i filmu. Cenzura nie istnieje.
2. Powy'sze prawa s) ograniczone przepisami
ustaw powszechnych, przepisami ustawowymi o
ochronie m$odzie'y i prawem do czci osobistej.
3. Sztuka i nauka, badania naukowe i nauczanie
s) wolne. Wolno&- nauczania nie zwalnia od wierno&ci
wobec konstytucji.
Art. 6
1. Ma$'e%stwo i rodzina znajduj) si" pod
szczególn) ochron) pa%stwa.
2. Opieka nad dzie-mi i ich wychowanie s)
naturalnym prawem rodziców oraz na nich przede
wszystkim spoczywaj)cym obowi)zkiem. Nad t) ich
dzia$alno&ci) czuwa wspólnota pa%stwowa.
3. Dzieci mog) by- od$)czone od rodziny wbrew
woli uprawnionych do wychowania jedynie na mocy
ustawy, je'eli uprawnieni do wychowania zawiod) lub
je'eli z innych powodów grozi zaniedbanie dzieci.
4. Ka'da matka ma prawo do ochrony i opieki ze
strony ogó$u.
5. Dzieciom zrodzonym poza ma$'e%stwem
nale'y stworzy- w drodze ustawodawczej takie same
warunki dla fizycznego i duchowego rozwoju oraz dla
ich pozycji w spo$ecze%stwie jak dzieciom zrodzonym
w ma$'e%stwie.
Art. 7
1. Ca$e szkolnictwo znajduje si" pod nadzorem
pa%stwa.
2. Uprawnieni do wychowania maj) prawo
decydowania o udziale dziecka w nauce religii.
3. Nauka religii jest w szko$ach publicznych, z
wyj)tkiem szkól bezwyznaniowych, normalnym
przedmiotem nauczania. Nauka religii b"dzie udzielana
zgodnie z zasadami zwi)zków religijnych, nie
naruszaj)c pa%stwowego prawa nadzoru. ,aden
nauczyciel nie mo'e by- zmuszony do nauczania
religii wbrew swej woli.
4. Zapewnia si" prawo zak$adania szkó$
prywatnych. Szko$y prywatne, jako zast"pcze dla szkó$
publicznych, wymagaj) zezwolenia pa%stwa i
podlegaj) ustawom krajowym. Zezwolenia nale'y
udzieli-, je&li szko$y prywatne pod wzgl"dem celów
nauczania, urz)dze%, jak równie' pod wzgl"dem
przygotownia naukowego personelu nauczycielskiego
nie stoj) ni'ej od szkó$ publicznych oraz je'eli nie
czyni si" ró'nicy mi"dzy uczniami ze wzgl"du na stan
maj)tkowy rodziców. Zezwolenia nale'y odmówi-,
je&li materialna i prawna sytuacja personelu
nauczycielskiego nie b"dzie dostatecznie
zabezpieczona.
5. Prywatna szko$a podstawowa dopuszczalna
jest jedynie wówczas, gdy w$adza szkolna uzna
szczególny interes pedagogiczny lub na wniosek
uprawnionych do wychowania, je&li ma by- za$o'ona
jako szko$a &wiecka, wyznaniowa lub
&wiatopogl)dowa, a w gminie nie ma tego rodzaju
szko$y podstawowej.
6. Znosi si" przedszkola.
Art. 8
1. Wszyscy Niemcy maj) prawo bez zg$oszenia i
zezwolenia gromadzi- si" spokojnie i bez broni.
2. Prawo to w odniesieniu do zgromadze% pod
go$ym niebem mo'e by- ograniczone przez ustaw" lub
na podstawie ustawy.
Art. 9
1. Wszyscy Niemcy maj) prawo zak$adania
zwi)zków i stowarzysze%.
2. Zakazane s) organizacje, których cele lub
dzia$alno&- sprzeciwiaj) si" ustawom karnym,
skierowane s) przeciw porz)dkowi konstytucyjnemu
lub przeciw idei porozumienia mi"dzy narodami.
3. Zapewnia si" ka'demu cz$owiekowi i
wszystkim zawodom prawo zak$adania organizacji,
maj)cych na celu ochron" i popraw" warunków pracy
oraz warunków ekonomicznych. Porozumienia, które
ograniczaj) to prawo lub staraj) si" stawia- mu
przeszkody, s) niewa'ne, a akty zmierzaj)ce do tego s)
sprzeczne z prawem. !rodki podj"te stosownie do
artyku$ów 12a, 35 ust. 2 i 3, 87a ust. 4 i 91 nie mog)
by- kierowane przeciw walkom strajkowym
prowadzonym celem ochrony i poprawy warunków
pracy i warunków ekonomicznych przez organizacje
okre&lone w zdaniu 1.
Art. 10
1. Tajemnica korespondencji jak równie'
tajemnica poczty i telekomunikacji s) nienaruszalne.
2. Ograniczenia mog) by- zarz)dzone wy$)cznie
na podstawie ustawy. Je'eli ograniczenie s$u'y
ochronie wolno&ciowego, demokratycznego ustroju
albo ochronie egzystencji lub zabezpieczeniu zwi)zku
lub jakiego& kraju, to ustawa mo'e postanowi-, 'e
ograniczenie to nie b"dzie podane do wiadomo&ci
zainteresowanemu i 'e na miejsce drogi s)dowej
wst)pi kontrola przez organy powo$ane przez
przedstawicielstwo narodowe lub organy pomocnicze.
Art. 11
1. Wszystkim Niemcom przys$uguje prawo
swobodnego osiedlania si" na ca$ym obszarze
zwi)zkowym.
2. Prawo to mo'e by- ograniczone tylko przez
ustaw" lub na podstawie ustawy i tylko w
przypadkach, gdy brak jest wystarczaj)cej podstawy
egzystencji i dla ogó$u wynik$yby z tego szczególne
ci"'ary, albo w których jest to konieczne dla odparcia
niebezpiecze%stwa gro')cego egzystencji lub
wolno&ciowemu, demokratycznemu ustrojowi Zwi)zku
lub jakiego& kraju, dla zwalczania niebezpiecze%stwa
zarazy, katastrof 'ywio$owych albo szczególnie
ci"'kich nieszcz"&liwych wypadków, dla ochrony
m$odzie'y przed zaniedbaniem albo dla
przeciwdzia$ania czynom karalnym.
Art. 12
1. Wszyscy Niemcy maj) prawo swobodnego
wyboru zawodu, miejsca pracy i zak$adu szkolenia.
Wykonywanie zawodu mo'e by- ograniczone przez
ustaw" albo na podstawie ustawy.
2. Nikogo nie mo'na zmusi- do jakiej& okre&lonej
pracy poza powszechnym, zwyczajowym i dla
wszystkich równym obowi)zkiem &wiadcze%
publicznych.
3. Praca przymusowa jest dopuszczalna jedynie w
przypadku s)downie orzeczonego pozbawienia
wolno&ci.
Art. 12a
1. M"'czy#ni po uko%czeniu osiemnastego roku
'ycia mog) by- zobowi)zani do s$u'by w si$ach
zbrojnych, w Zwi)zkowej Stra'y Granicznej albo w
jednostce obrony cywilnej.
2. Kto z uwagi na w)tpliwo&ci sumienia odmawia
udzia$u w wojnie z bronie w r"ku, mo'e by-
zobowi)zany do s$u'by zast"pczej. Czas trwania
s$u'by zast"pczej nie mo'e przekracza- d$ugo&ci
s$u'by wojskowej. Bli'sze szczegó$y unormuje ustawa,
która nie mo'e narusza- wolno&ci sumienia i musi
przewidywa- tak) mo'liwo&- s$u'by zast"pczej, która
nie pozostaje w 'adnym zwi)zku z jednostkami si$
zbrojnych albo Zwi)zkowej Stra'y Granicznej.
3. W stanie obrony zobowi)zani do s$u'by
wojskowej, którzy nie s) powo$ani do s$u'by wed$ug
ust. 1 albo 2, mog) by- przez ustaw" albo na podstawie
ustawy obj"ci przymusem pracy dla &wiadcze%
cywilnych s$u'b dla celów obrony w$)cznie z ochron)
ludno&ci cywilnej; przymusowe obj"cie publiczno-
prawnymi stosunkami s$u'bowymi jest dopuszczalne
tylko dla wype$nienia zada% policyjnych albo innych
w$adczych zada% administracji publicznej, które mog)
by- wype$nione tylko w oparciu o publiczny stosunek
s$u'bowy. Stosunki pracy, o których mowa w zdaniu 1,
mog) by- ustanowione przy si$ach zbrojnych w
dziedzinie ich zaopatrzenia, jak i przy administracji
publicznej; przymusowe zatrudnienie w dziedzinie
zaopatrzenia ludno&ci cywilnej jest dopuszczalne tylko
dla pokrycia niezb"dnego dla jej 'ycia zaopatrzenia
albo dla zapewnienia jej ochrony. [...]
Art. 13
1. Mieszkanie jest nienaruszalne.
2. Rewizje mo'e zarz)dzi- tylko s"dzia, a w razie
niebezpiecze%stwa, mog)cego wynikn)- ze zw$oki,
równie' inne przewidziane w ustawach organy i tylko
w sposób przewidziany przez te ustawy.
3. Naruszenia i ograniczenia s) ponadto
dopuszczalne tylko dla odwrócenia powszechnego
niebezpiecze%stwa lub zagro'enia 'ycia
poszczególnych osób, a na podstawie ustawy równie'
dla zapobie'enia nag$ym zagro'eniom bezpiecze%stwa
i porz)dku publicznego, w szczególno&ci dla
zapobie'enia brakowi pomieszcze%, dla zwalczania
niebezpiecze%stwa zarazy lub dla ochrony zagro'onych
m$odocianych.
Art. 14
1. Zapewnia si" prawo w$asno&ci i dziedziczenia.
Ich tre&- i granice okre&l) ustawy.
2. W$asno&- zobowi)zuje. U'ywanie w$asno&ci
winno zarazem s$u'y- dobru ogólnemu.
3. Wyw$aszczenie jest dopuszczalne tylko dla
dobra ogólnego. Mo'e ono nast)pi- jedynie przez
ustaw" lub na podstawie ustawy, która okre&la rodzaj i
rozmiary odszkodowania. Odszkodowanie nale'y
ustali- na podstawie sprawiedliwej oceny interesów
ogó$u oraz osób zainteresowanych. W sporach o wy-
soko&- odszkodowania w$a&ciwe s) s)dy powszechne.
Art. 15
Ziemia, bogactwa naturalne i &rodki produkcji
mog) by- w celu uspo$ecznienia przekszta$cone na
w$asno&- spo$eczn) lub w inne formy gospodarki
spo$ecznej na mocy ustawy, która okre&la rodzaj i
rozmiary odszkodowania. Do odszkodowa% stosuje si"
odpowiednio art. 14, ust. 3, zdanie 3 i 4.
Art. 16
1. Nikomu nie mo'na odebra- obywatelstwa
niemieckiego. Utrata obywatelstwa mo'e nast)pi-
tylko na podstawie ustawy, a wbrew woli zaintereso-
wanego tylko wtedy, je&li nie stanie si" on z tego
powodu bezpa%stwowcem.
2. ,aden Niemiec nie mo'e by- wydany innemu
pa%stwu. Osoby prze&ladowane ze wzgl"dów
politycznych korzystaj) z prawa azylu.
Art. 17
Ka'dy ma prawo sk$adania indywidualnie lub
wspólnie z innymi pisemnych petycji lub za'ale% do
w$a&ciwych organów lub przedstawicielstwa
narodowego.
Art. 17a
1. Ustawy o s$u'bie wojskowej i s$u'bie
zast"pczej mog) postanowi-, 'e dla cz$onków si$
zbrojnych i s$u'by pomocniczej w czasie odbywania
s$u'by wojskowej lub pomocniczej ulegnie
ograniczeniu ich zasadnicze prawo swobodnego
wypowiadania i rozpowszechniania opinii w s$owie,
pi&mie i obrazie (art. 5, ust. 1, zdanie 1, cz"&- 2),
zasadnicze prawo wolno&ci zgromadze% (art. 8) oraz
prawo petycji (art. 17), o ile przyznaje ono prawo
sk$adania wspólnie z innymi pró&b i za'ale%.
2. Ustawy, które s$u') obronie, w$)czaj)c w to
ochron" ludno&ci cywilnej, mog) postanowi-, 'e
ulegn) ograniczeniu zasadnicze prawa swobodnego
osiedlania si" (art. 11) i nienaruszalno&ci mieszkania
(art. 13).
Art. 18
Kto nadu'ywa wolno&ci wypowiadania
pogl)dów, szczególnie wolno&ci prasy (art. 5, ust. 1),
wolno&ci nauczania (art. 5, ust. 3), wolno&ci
zgromadze% (art. 8), wolno&ci stowarzysze% (art. 9),
tajemnicy korespondencji, poczty i telekomunikacji
(art. 10), prawa w$asno&ci (art. 14) albo prawa azylu
(art. 16, ust. 2), do walki z demokratycznym,
wolno&ciowym ustrojem, traci wymienione prawa
zasadnicze. O utracie praw i zakresie tej utraty orzeka
Zwi)zkowy Trybuna$ Konstytucyjny.
Art. 19
1. Je'eli na podstawie niniejszej ustawy
zasadniczej pewne prawo zasadnicze mo'e by-
ograniczone przez ustaw" lub na podstawie ustawy,
ustawa ta musi obowi)zywa- ogólnie, a nie tylko dla
poszczególnego przypadku. Ponadto ustawa ta musi
wymienia- prawo zasadnicze z podaniem artyku$u.
2. W 'adnym wypadku nie mo'e by- naruszona
istotna tre&- prawa zasadniczego.
3. Prawa zasadnicze odnosz) si" równie' do
rodzimych osób prawnych, je'eli ze swej istoty maj)
one do nich zastosowanie.
4. Je&li w$adza publiczna naruszy czyje& prawa,
przys$uguje tej osobie droga s)dowa. Je&li nie
przewidziano innej w$a&ciwo&ci, w$a&ciwe jest
s)downictwo powszechne. W art. 10, ust. 2, zdanie 2
pozostaje nie naruszone.
II. ZWI/ZEK
I KRAJE
Art. 20
1. Republika Federalna Niemiec jest
demokratycznym i socjalnym pa%stwem zwi)zkowym.
2. Wszelka w$adza pa%stwowa pochodzi od
narodu. Naród sprawuje j) w wyborach i g$osowaniach
oraz za po&rednictwem specjalnych organów ustawo-
dawstwa, w$adzy wykonawczej i wymiaru
sprawiedliwo&ci.
3. W$adz" ustawodawcz) wi)'e porz)dek
konstytucyjny, za& w$adz" wykonawcz) i wymiar
sprawiedliwo&ci ustawa i prawo.
4. Wobec ka'dego, kto usi$uje ustrój ten
zlikwidowa-, wszyscy Niemcy maj) prawo oporu,
je'eli inne przeciwdzia$anie nie jest mo'liwe.
Art. 21
1. Partie wspó$dzia$aj) w politycznym
kszta$towaniu si" woli narodu. Wolno zak$ada- partie.
Ich struktura wewn"trzna musi odpowiada- zasadom
demokratycznym. Partie musz) sk$ada- publicznie
sprawozdania z pochodzenia swoich &rodków
finansowych.
2. Partie, które swoimi celami lub zachowaniem
si" zwolenników zmierzaj) do naruszenia lub obalenia
wolno&ciowego, demokratycznego ustroju, albo
zagra'aj) istnieniu Republiki Federalnej Niemiec, s)
sprzeczne z konstytucj). O sprzeczno&ci z konstytucj)
orzeka Zwi)zkowy Trybuna$ Konstytucyjny.
3. Szczegó$y ustalaj) ustawy zwi)zkowe.
Art. 22
Flaga Zwi)zku jest czarno-
czerwono-z$ota.
Art. 23
Niniejsza ustawa zasadnicza obowi)zuje na razie
na obszarze krajów: Badenii, Bawarii, Bremy,
Wielkiego Berlina, Hamburga, Hesji, Dolnej Saksonii,
Pó$nocnej Nadrenii-Westfalii, Nadrenii-Palatynatu,
Szlezwigu-Holsztynu, Wirtembergii-Badenii i
Wirtembergii-Hohenzollern. Jej moc obowi)zuj)ca
b"dzie rozci)gni"ta na inne cz"&ci Niemiec po ich
przyst)pieniu.
Art. 24
1. Zwi)zek mo'e w drodze ustawy przenosi-
prawa zwierzchnie na instytucje mi"dzypa%stwowe.
2. Zwi)zek mo'e dla ochrony pokoju w$)czy- si"
do systemu wzajemnego bezpiecze%stwa zbiorowego;
zgodzi si" przy tym na takie ograniczenia swoich praw
zwierzchnich, które przynios) i zabezpiecz) pokojowy
i trwa$y $ad w Europie i mi"dzy narodami &wiata.
3. Dla uregulowania sporów mi"dzypa%stwowych
Zwi)zek przyst)pi do uk$adów w sprawie
powszechnego, wszechstronnego, obligatoryjnego
mi"dzynarodowego s)downictwa rozjemczego.
Art. 25
Ogólne zasady prawa narodów s) cz"&ci)
sk$adow) prawa zwi)zkowego. Maj) one
pierwsze%stwo przed ustawami i rodz) prawa i
obowi)zki bezpo&rednio dla mieszka%ców obszaru
zwi)zkowego. [...]
Art. 30
Wykonywanie uprawnie% w$adzy pa%stwowej
oraz wype$nianie zada% pa%stwowych nale'y do
krajów, je&li niniejsza ustawa zasadnicza nie
przewiduje lub nie dopuszcza inaczej.
Art. 31
Prawo zwi)zkowe ma pierwsze%stwo przed prawem
krajowym. [...]
Art. 39
1. Parlament Zwi)zkowy wybiera
si" na 4 lata. [...]
Art. 40
1. Parlament Zwi)zkowy wybiera swego
prezydenta, jego zast"pców i sekretarzy. Parlament
uchwala swój regulamin.
2. Prezydent sprawuje w gmachu Parlamentu
Zwi)zkowego w$adz" domow) i policj" sesyjn). Bez
jego zgody nie wolno przeprowadza- rewizji ani
dokonywa- zaj"- w pomieszczeniach Parlamentu
Zwi)zkowego.
Art. 41
1. Kontrola wyborów nale'y do Parlamentu
Zwi)zkowego. Decyduje on równie' o utracie przez
pos$a mandatu poselskiego.
2. Od orzeczenia parlamentu Zwi)zkowego
dopuszczalne jest za'alenie do Zwi)zkowego
Trybuna$u Konstytucyjnego.
3. Szczegó$y okre&li ustawa zwi)zkowa. [...]
IV. RADA ZWI/ZKOWA
Art. 50
Kraje wspó$dzia$aj) w ustawodawstwie i
administracji zwi)zkowej za po&rednictwem Rady
Zwi)zkowej.
Art. 51
1. Rada Zwi)zkowa sk$ada si" z cz$onków
rz)dów krajowych, które ich mianuj) i odwo$uj).
Cz$onkowie Rady mog) by- zast"powani przez innych
cz$onków swoich rz)dów.
2. Ka'dy kraj ma co najmniej 3 g$osy. Kraje,
których liczba ludno&ci przekracza 2 miliony, maj) 4
g$osy, a kraje, których liczba ludno&ci przekracza 6
milionów, 5 g$osów.
3. Ka'dy kraj mo'e delegowa- tylu cz$onków, ile
ma g$osów. G$osy jednego kraju musz) by- oddawane
zgodnie i tylko przez obecnych cz$onków lub ich
zast"pców. [...]
V. PREZYDENT
ZWI/ZKU
Art. 54
1. Prezydenta Zwi)zku wybiera Zgromadzenie
Zwi)zkowe bez dyskusji. Wybrany mo'e by- ka'dy
Niemiec, który ma prawo wyborcze do Parlamentu
Zwi)zkowego i uko%czy$ 40 lat 'ycia.
2. Prezydenta Zwi)zku wybiera si" na 5 lat.
Ponowny wybór jest dopuszczalny tylko raz. [...]
6. Wybrany zostaje ten, kto uzyska$ g$osy
wi"kszo&ci cz$onków Zgromadzenia Zwi)zkowego.
Je&li w dwóch kolejnych g$osowaniach 'aden z kan-
dydatów potrzebnej wi"kszo&ci nie uzyska$, zostaje
wybrany ten, kto w nast"pnym g$osowaniu uzyska
najwi"ksz) liczb" g$osów.
7. Szczegó$y ustali ustawa zwi)zkowa.
Art. 55
1. Prezydent Zwi)zku nie mo'e by- ani
cz$onkiem rz)du, ani cz$onkiem cia$a ustawodawczego
Zwi)zku lub kraju.
2. Prezydent Zwi)zku nie mo'e piastowa- innego
p$atnego urz"du, prowadzi- przedsi"biorstwa,
wykonywa- 'adnego zawodu ani by- cz$onkiem
zarz)du lub rady nadzorczej przedsi"biorstwa
obliczonego na zysk. [...]
Art. 58
Do wa'no&ci rozporz)dze% i zarz)dze%
prezydenta Zwi)zku wymagana jest kontrasygnata
kanclerza Zwi)zku lub w$a&ciwego ministra
zwi)zkowego. Nie dotyczy to mianowania i odwo$ania
kanclerza Zwi)zku, rozwi)zania Parlamentu
Zwi)zkowego w my&l art. 63 i pro&by z art. 69, ust. 3.
Art. 59
1. Prezydent Zwi)zku reprezentuje Zwi)zek na
zewn)trz. Zawiera w imieniu Zwi)zku umowy z
innymi pa%stwami. Wysy$a i przyjmuje przedstawicieli
dyplomatycznych.
2. Umowy reguluj)ce stosunki polityczne
Zwi)zku lub dotycz)ce spraw b"d)cych przedmiotem
ustawodawstwa zwi)zkowego wymagaj) zgody lub
wspó$dzia$ania w$a&ciwych ka'dorazowo dla tego
ustawodawstwa zwi)zkowego cia$, wyra'onej w
postaci ustawy zwi)zkowej. Do umów z zakresu
administracji stosuje si" odpowiednio przepisy o
administracji zwi)zkowej.
Art. 60
1. Prezydent Zwi)zku mianuje i odwo$uje
s"dziów zwi)zkowych, urz"dników zwi)zkowych,
oficerów i podoficerów, je'eli ustawa nie stanowi
inaczej.
2. W poszczególnych przypadkach korzysta on w
imieniu Zwi)zku z prawa $aski. [...]
Art. 61
1. Parlament Zwi)zkowy lub Rada Zwi)zkowa
mog) oskar'y- prezydenta Zwi)zku przed Trybuna$em
Konstytucyjnym Zwi)zku z powodu umy&lnego
naruszenia ustawy zasadniczej albo innej ustawy
zwi)zkowej. Wniosek o wniesienie oskar'enia musi
by- postawiony co najmniej przez jedn) czwart)
cz$onków Parlamentu Zwi)zkowego lub jedn) czwart)
g$osów Rady Zwi)zkowej. Uchwa$a o wniesieniu
oskar'enia wymaga wi"kszo&ci dwóch trzecich
cz$onków Parlamentu Zwi)zkowego albo dwóch
trzecich g$osów Rady Zwi)zkowej. Oskar'enie popiera
pe$nomocnik cia$a oskar'aj)cego.
2. Je&li Zwi)zkowy Trybuna$ Konstytucyjny
stwierdzi, 'e prezydent Zwi)zku winien jest
rozmy&lnego naruszenia ustawy zasadniczej lub innej
ustawy zwi)zkowej, mo'e orzec z$o'enie go z urz"du.
Po wniesieniu oskar'enia Trybuna$ mo'e orzec
tymczasowym zarz)dzeniem, 'e zachodz) przeszkody
w sprawowaniu urz"du przez prezydenta.
Art. 68
1. Je'eli wniosek kanclerza Zwi)zku o wyra'enie
mu wotum zaufania nie uzyska zgody wi"kszo&ci
cz$onków Parlamentu Zwi)zkowego, wówczas prezy-
dent Zwi)zku mo'e na wniosek kanclerza Zwi)zku
rozwi)za- Parlament Zwi)zkowy w ci)gu 21 dni.
Prawo do rozwi)zania wygasa, je&li Parlament
Zwi)zkowy g$osami wi"kszo&ci swych cz$onków
wybierze innego kanclerza Zwi)zku.
2. Mi"dzy postawieniem wniosku a g$osowaniem
musi up$yn)- 48 godzin.
Art. 69
1. Kanclerz Zwi)zku mianuje jednego z
ministrów zwi)zkowych swoim zast"pc).
2. Urz)d kanclerza Zwi)zku lub ministra
zwi)zkowego ko%czy si" w ka'dym przypadku z
chwil) zebrania si" nowego Parlamentu Zwi)zkowego,
a urz)d ministra równie' w ka'dym wypadku z$o'enia
urz"du przez kanclerza Zwi)zku.
3. Kanclerz Zwi)zku na pro&b" prezydenta
Zwi)zku, a minister zwi)zkowy na pro&b" kanclerza
Zwi)zku obowi)zani s) pe$ni- swe obowi)zki a' do
mianowania nast"pcy.
VII. USTAWODAWSTWO ZWI/ZKOWE
Art. 70
1. Kraje posiadaj) w$adz" ustawodawcz) z
wyj)tkiem uprawnie% ustawodawczych, które niniejsza
ustawa zasadnicza zastrzega dla Zwi)zku.
2. Podzia$ w$a&ciwo&ci mi"dzy Zwi)zkiem a
krajami okre&la si" na podstawie przepisów niniejszej
ustawy zasadniczej o ustawodawstwie wy$)czonym i
konkurencyjnym. [...]
Art. 78
Ustawa uchwalona przez Parlament Zwi)zkowy
jest wa'na, gdy Rada Zwi)zkowa wyrazi na ni) zgod",
gdy nie postawi wniosku w my&l art. 77, ust. 2, nie
wniesie sprzeciwu w terminie przewidzianym w art.
77, ust. 3, lub go wycofa albo gdy sprzeciw zostanie
przeg$osowany przez Parlament Zwi)zkowy.
Art. 79
1. Ustawa zasadnicza mo'e by- zmieniona
jedynie przez ustaw", która wyra#nie zmienia lub
uzupe$nia brzmienie ustawy zasadniczej. [...]
Art. 123
[...] 2. Je&li zawarte przez Rzesz" Niemieck)
umowy pa%stwowe odnosz) si" do podmiotów, które
wed$ug niniejszej ustawy zasadniczej nale') do
kompetencji ustawodawstwa krajowego, a wed$ug
ogólnych zasad prawnych s) wa'ne i nadal
obowi)zuj), pozostaj) one w mocy z zachowaniem
wszystkich praw oraz zastrze'e% uczestników tych
umów a' do zawarcia nowych umów pa%stwowych
przez organy w$a&ciwe wed$ug niniejszej ustawy
zasadniczej albo do czasu, kiedy w inny sposób
wygasn) na podstawie zawartych w nich postanowie%.
[...]
Art. 126
Ró'nice zda% co do mocy obowi)zuj)cej prawa
jako prawa zwi)zkowego rozstrzyga Zwi)zkowy
Trybuna$ Konstytucyjny. [...]
Art. 139
Postanowienia niniejszej ustawy zasadniczej nie
naruszaj) przepisów prawnych o „uwolnieniu narodu
niemieckiego od narodowego socjalizmu i
militaryzmu”.
Art. 140
Postanowienia art. 136, 137, 138, 139 i 141
konstytucji niemieckiej z dnia 11 sierpnia 1919 r. s)
cz"&ci) sk$adow) niniejszej ustawy zasadniczej. [...]
Art. 144
1. Niniejsza ustawa zasadnicza wymaga przyj"cia
przez przedstawicielstwa narodowe w dwóch trzecich
tych krajów niemieckich, w których b"dzie ona
obowi)zywa-. [...]
Art. 145
1. Rada Parlamentarna na posiedzeniu
publicznym przy wspó$udziale pos$ów Wielkiego
Berlina stwierdza przyj"cie niniejszej ustawy
zasadniczej, przygotowuje j) i og$asza.
2. Niniejsza ustawa zasadnicza wchodzi w 'ycie z
up$ywem dnia og$oszenia.
3. Podlega ona og$oszeniu w Zwi)zkowym
Dzienniku Ustaw.
Art. 146
Niniejsza ustawa zasadnicza traci moc
obowi)zuj)c) w dniu, w którym wejdzie w 'ycie
konstytucja uchwalona swobodn) decyzj) narodu
niemieckiego.
Bonn nad Renem, 23 maja 1949.
46. KONSTYTUCJA NIEMIECKIEJ REPUBLIKI
DEMOKRATYCZNEJ
Z 7 PA+DZIERNIKA 1949 R.
(GDDR, 1949, s. 4 i n.; przek$ad:
Grzybowski, s. 39-78)
Art. 1
Niemcy s) niepodzieln) Republik)
demokratyczn); podstaw) Republiki s) Kraje
Niemieckie.
Republika rozstrzyga o wszystkich sprawach,
które maj) istotne znaczenie dla istnienia i rozwoju
Narodu niemieckiego jako ca$o&ci; wszystkie inne
sprawy kraje rozstrzygaj) samodzielnie.
Decyzje Republiki s) w zasadzie wykonywane
przez kraje.
Istnieje tylko jedno obywatelstwo niemieckie.
Art. 2
Barwami Niemieckiej Republiki Demokratycznej
s) kolory czarny, czerwony i z$oty.
Stolic) Republiki jest Berlin.
Art. 3
Wszelka w$adza pochodzi od Ludu.
Ka'dy obywatel ma prawo i obowi)zek
wspó$uczestniczenia w kszta$towaniu spraw swojej
gminy, swojego powiatu, kraju i Niemieckiej Republiki
Demokratycznej.
Prawo obywateli do uczestniczenia w sprawach
publicznych znajduje swój wyraz:
w inicjatywie ludowej i w referendum;
w wykonywaniu czynnego i biernego prawa
wyborczego;
w obejmowaniu urz"dów publicznych w
administracji i wymiarze sprawiedliwo&ci.
Ka'demu obywatelowi przys$uguje prawo
sk$adania petycji do przedstawicielstwa ludowego.
W$adza pa%stwowa powinna s$u'y- dobru Ludu,
wolno&ci, pokojowi i post"powi demokratycznemu.
Osoby czynne w s$u'bie publicznej s$u')
ogó$owi, a nie jednej tylko partii. Przedstawicielstwo
ludowe kontroluje ich dzia$alno&-. Art. 4
Wszelkie akty w$adzy pa%stwowej musz)
odpowiada- zasadom uznanym przez konstytucj" za
tre&- w$adzy pa%stwowej. O zgodno&ci tych aktów z
Konstytucj) rozstrzyga przedstawicielstwo ludowe
stosownie do art. 66 Konstytucji. Ka'dy ma prawo i
obowi)zek przeciwstawi- si" aktom sprzecznym z
uchwa$ami przedstawicielstwa ludowego.
Ka'dy obywatel obowi)zany jest post"powa-
zgodnie z Konstytucj) i broni- Konstytucji przed jej
wrogami.
Art. 5
Powszechnie uznane zasady prawa
mi"dzynarodowego wi)') w$adz" pa%stwow) i
ka'dego obywatela.
Utrzymanie i zapewnienie przyjaznych
stosunków ze wszystkimi narodami jest obowi)zkiem
w$adzy pa%stwowej.
,adnemu obywatelowi nie wolno bra- udzia$u w
dzia$aniach zbrojnych, które s$u') celom ucisku
narodowego. [...]
Art. 19
Ustrój 'ycia gospodarczego musi odpowiada-
zasadom sprawiedliwo&ci spo$ecznej; musi
zabezpiecza- wszystkim ludzkie warunki bytu.
Gospodarka ma s$u'y- dobru ca$ego ludu i
zaspokojeniu jego potrzeb; powinna ona zapewni-
ka'demu udzia$ w wynikach produkcji, odpowiadaj)cy
jego &wiadczeniom.
W ramach tych zada% i celów zapewnia si"
ka'demu wolno&- gospodarcz).
Art. 20
Nale'y popiera- rozwój inicjatywy prywatnej
ch$opów oraz trudni)cych si" handlem i przemys$em.
Nale'y rozbudowa- samopomoc spó$dzielcz).
[...]
Art. 51
Zgromadzenie Ludowe sk$ada si" z pos$ów Ludu
niemieckiego. Pos$owie s) wybierani na cztery lata w
powszechnym, równym, bezpo&rednim i tajnym
g$osowaniu wed$ug ordynacji wyborczej, opartej na
systemie wyborów proporcjonalnych.
Pos$owie s) przedstawicielami ca$ego Ludu.
Podlegaj) oni tylko w$asnemu sumieniu i nie s)
zwi)zani poleceniami. [...]
Art. 71
Dla przedstawicielstwa krajów niemieckich
tworzy si" Izb" Krajów. Ka'dy kraj posiada w Izbie
Krajów jednego przedstawiciela na pi"-set tysi"cy
mieszka%ców. Ka'dy kraj posiada co najmniej jednego
przedstawiciela.
Art. 72
Cz$onków Izby Krajów wybieraj) sejmy krajowe
na okres kadencji sejmu krajowego w stosunku do
liczebno&ci stronnictw. [...]
Art. 91
Rz)d Republiki sk$ada si" z
premiera i ministrów.
Art. 92
Premiera wyznacza stronnictwo najliczniej
reprezentowane w Zgromadzeniu Ludowym. Premier
tworzy Rz)d. Wszystkie stronnictwa, posiadaj)ce co
najmniej czterdziestu pos$ów, reprezentowane s) w
Rz)dzie w stosunku do swojej liczebno&ci przez
ministrów i podsekretarzy stanu. Podsekretarze stanu
bior) udzia$ w posiedzeniach Rz)du z g$osem
doradczym.
Je'eli jakie& stronnictwo uchyla si" od udzia$u w
Rz)dzie, Rz)d zostaje utworzony bez tego stronnictwa.
Tylko pos$owie do Zgromadzenia Ludowego
mog) by- ministrami.
Zgromadzenie Ludowe zatwierdza Rz)d i
przedstawiony przeze% program. [...]
V. PREZYDENT REPUBLIKI
Art. 101
Prezydenta Republiki wybieraj) na okres czterech
lat Zgromadzenie Ludowe i Izba Krajów na wspólnej
sesji. Prezydent Zgromadzenia Ludowego zwo$uje
wspóln) sesj" i kieruje jej obradami.
Wybrany mo'e by- ka'dy obywatel po
uko%czeniu trzydziestu pi"ciu lat 'ycia. [...]
Art. 103
Prezydent Republiki mo'e by- z$o'ony z urz"du
wspóln) uchwa$) Zgromadzenia Ludowego i Izby
Krajów. Dla wa'no&ci uchwa$y wymagana jest
wi"kszo&- dwóch trzecich g$osów ustawowej liczby
pos$ów. [...]
Art. 109
Ka'dy kraj musi mie- konstytucj" zgodn) z
zasadami Konstytucji Republiki. Sejm krajowy jest
najwy'szym i wy$)cznym przedstawicielem ludowym
kraju.
Przedstawicielstwo ludowe wybiera si" w
powszechnym, równym, bezpo&rednim i tajnym
g$osowaniu wszystkich uprawnionych do g$osowania
obywateli, w wyborach stosunkowych wed$ug zasad
ordynacji wyborczej Republiki. [...]
CZ*!0 I
PODSTAWY SOCJALISTYCZNEGO USTROJU
SPO(ECZNEGO I PA.STWOWEGO
Rozdzia$ I
PODSTAWY POLITYCZNE
Art. 1
Niemiecka Republika Demokratyczna jest
pa%stwem socjalistycznym narodu niemieckiego. Jest
ona polityczn) organizacj) ludu pracuj)cego miast i
wsi, który wspólnie pod kierownictwem klasy
robotniczej i jej marksistowsko-leninowskiej partii
urzeczywistnia socjalizm.
Stolic) Niemieckiej Republiki Demokratycznej
jest Berlin.
Flaga pa%stwa Niemieckiej Republiki
Demokratycznej ma kolor czamo-czerwono-z$oty i
nosi po obu stronach w &rodku herb pa%stwowy
Niemieckiej Republiki Demokratycznej.
Herb pa%stwowy Niemieckiej Republiki
Demokratycznej sk$ada si" z m$ota i cyrkla,
otoczonych wie%cem k$osów, który w dolnej cz"&ci
spowity jest czarno-czerwono-z$ot) wst"g).
Art. 2
1. Ca$a w$adza polityczna w Niemieckiej
Republice Demokratycznej sprawowana jest przez lud
pracuj)cy. Cz$owiek stanowi centrum wszelkich stara%
spo$ecze%stwa socjalistycznego i pa%stwa. Spo$eczny
system socjalistyczny podlega sta$emu doskonaleniu.
2. !cis$y sojusz klasy robotniczej z klas)
ch$opów-spó$dzielców, inteligencj) oraz innymi
warstwami narodu, socjalistyczna w$asno&- &rodków
produkcji, planowanie i kierowanie rozwojem
spo$ecznym na podstawie post"powych osi)gni"-
nauki stanowi) nienaruszalne podstawy
socjalistycznego porz)dku spo$ecznego.
3. Wyzysk cz$owieka przez cz$owieka zosta$ na
zawsze usuni"ty. Wszystko, co stwarza wysi$ek r)k
ludu, jest w$asno&ci) ludu. Urzeczywistnia si" socjalis-
tyczn) zasad" „ka'dy wed$ug swoich zdolno&ci,
ka'demu wed$ug jego osi)gni"-”.
4. Zgodno&- politycznych, materialnych i
kulturalnych interesów ludu pracuj)cego i jego
kolektywów z potrzebami spo$ecznymi jest
najwa'niejsz) si$) nap"dow) spo$ecze%stwa
socjalistycznego.
Art. 3
1. Sojusz wszystkich si$ narodu znajduje swój
organizacyjny wyraz we Froncie Narodowym
Demokratycznych Niemiec.
2. We Froncie Narodowym Demokratycznych
Niemiec jednocz) partie i organizacje masowe
wszystkie si$y narodu do wspólnego dzia$ania w
interesie rozwoju spo$ecze%stwa socjalistycznego. W
ten sposób urzeczywistniaj) one wspó$'ycie
wszystkich obywateli we wspólnocie socjalistycznej w
my&l zasady, i' ka'dy ponosi odpowiedzialno&- za
ca$o&-.
Art. 4
Ca$a w$adza s$u'y dobru narodu. Zabezpiecza
pokojowe 'ycie, ochrania spo$ecze%stwo socjalistyczne
i zapewnia planowe podniesienie stopy 'yciowej,
swobodny rozwój cz$owieka, chroni jego godno&- i
gwarantuje prawa zadeklarowane w niniejszej
konstytucji.
Art. 5
1. Obywatele Niemieckiej Republiki
Demokratycznej wykonuj) swoj) w$adz" polityczn)
poprzez demokratycznie wybrane przedstawicielstwa
ludowe.
2. Przedstawicielstwa ludowe s) podstaw)
systemu organów pa%stwowych. W swojej dzia$alno&ci
opieraj) si" na aktywnym wspó$udziale obywateli w
przygotowaniu, realizacji oraz kontroli decyzji.
3. W 'adnym wypadku i w 'adnych
okoliczno&ciach nie mog) wykonywa- w$adzy
pa%stwowej inne organy ni' konstytucyjnie
przewidziane.
Art. 6
1. Niemiecka Republika Demokratyczna zgodnie
z interesami narodu niemieckiego i mi"dzynarodowym
zobowi)zaniem wszystkich Niemców wyt"pi$a na
swoim terytorium militaryzm i nazizm i uprawia
polityk" zagraniczn) s$u')c) pokojowi i socjalizmowi,
porozumieniu mi"dzy narodami i bezpiecze%stwu.
2. Niemiecka Republika Demokratyczna
utrzymuje i rozwija zgodnie z zasadami
socjalistycznego internacjonalizmu wszechstronn)
wspó$prac" i przyja#% ze Zwi)zkiem Socjalistycznych
Republik Radzieckich oraz innymi pa%stwami
socjalistycznymi.
3. Niemiecka Republika Demokratyczna wspiera
d)'enia narodów do wolno&ci i niepodleg$o&ci i
utrzymuje wspó$prac" ze wszystkimi pa%stwami na
zasadzie równouprawnienia i wzajemnego
poszanowania.
4. Niemiecka Republika Demokratyczna zmierza
do osi)gni"cia systemu zbiorowego bezpiecze%stwa w
Europie i ustabilizowanego porz)dku pokojowego w
&wiecie. Wypowiada si" na rzecz powszechnego
rozbrojenia.
5. Propaganda militarystyczna i odwetowa w
jakiejkolwiek formie, pod'eganie do wojny oraz
okazywanie nienawi&ci religijnej, rasowej i narodowej
b"d) &cigane jako przest"pstwo. [...]
CZ*!0 III
ORGANIZACJA I SYSTEM KIEROWNICTWA
PA.STWOWEGO
Art. 47
1. Organizacj" i dzia$alno&- organów
pa%stwowych okre&laj) ustalone w niniejszej
konstytucji cele i zadania w$adzy pa%stwowej.
2. Suwerenno&- ludu pracuj)cego realizowana na
zasadzie centralizmu demokratycznego jest
podstawow) zasad) struktury pa%stwa.
Rozdzia$
1
IZBA
LUDOW
A
Art. 48
1. Izba Ludowa jest najwy'szym organem w$adzy
pa%stwowej Niemieckiej Republiki Demokratycznej.
Rozstrzyga ona na swoich plenarnych posiedzeniach o
podstawowych kwestiach polityki pa%stwowej. [...]
Rozdzia$ 2
RADA
PA.STW
A
Art. 66
1. Rada Pa%stwa jako organ Izby Ludowej
spe$nia mi"dzy jej posiedzeniami wszystkie
podstawowe zadania wynikaj)ce z ustaw i uchwa$ Izby
Ludowej. Za swoj) dzia$alno&- odpowiada przed Izb)
Ludow).
2. Przewodnicz)cy Rady Pa%stwa reprezentuje
Niemieck) Republik" Demokratyczn) w stosunkach
mi"dzynarodowych. Rada Pa%stwa podejmuje decyzje
o zawarciu umów pa%stwowych Niemieckiej Republiki
Demokratycznej. Ratyfikuje je przewodnicz)cy Rady
Pa%stwa. Rada Pa%stwa wypowiada umowy
mi"dzynarodowe. [...]
Anglia
2. STATUT O
PODATKACH
(DE TALLAGIO NON
CONCEDENDO)
Z 1297 R.
(Adams-Stephens, s. 88-89; przek$ad: Lange, s. 11-12)
5. STATUT O PROKLAMACJACH
Z 1539 R.
(Medley, s. 389-393; przek$ad: Lesi%ski-Walachowicz, s. 95-
98)
Wobec tego, 'e Jego Królewska Mo&- wydawa$
w ró'nych okoliczno&ciach za aprobat) swej rady w
sposób nieprzerwany ró'ne i ró'norodne proklamacje
swej $askawo&ci i to zarówno w zakresie rozmaitych i
ró'norakich prawd religii Chrystusowej, jak i w
przedmiocie jedno&ci i zgody, które winny by-
zachowane mi"dzy oddanymi królowi i pos$usznymi
mu poddanymi tego królestwa i innych jego dominiów
oraz bior)c pod uwag" rozwój (królestwa) i jego
powszechny dobrobyt, a tak'e po'yteczny pokój dla
jego ludu, który nigdy nie prowadzi do powstawania
ró'nic oraz zarozumialstwo, upór i zawzi"to&- wielu
osób, które uporczywie pot"pia$y i $ama$y to, co król
na podstawie swej w$adzy królewskiej z braku
odpowiednich statutów i praw mo'e czyni- i
wymusza- przestrzeganie wspomnianych proklamacji
przez przest"pców, których to (aktów królewskich)
dalsze nieposzanowanie zach"ca$oby grzeszników nie
ty$ku do niepos$usze%stwa nakazom i ustawom
wszechmog)cego Boga, lecz tak'e do pope$niania
nazbyt wielkiego grzechu ku szczególnej ha%bie Jego
Królewskiej Mo&ci, który gdyby to z$o cierpia$,
dodawa$by tak'e zbyt du'ej odwagi i zuchwa$o&ci
wszystkim z$oczy%com i przest"pcom;
przeto zwa'ywszy, i' zdarzaj) si"
niejednokrotnie nag$e przyczyny i okoliczno&ci
wymagaj)ce szybkiego za$atwienia, i 'e czekanie na
(decyzje) parlamentu (w ich przedmiocie) mog$oby
tymczasem spowodowa- wielkie szkody dla królestwa;
[...] zosta$o uznane za niezb"dne, aby Jego Królewska
Mo&-, panuj)cy aktualnie w tym królestwie, móg$ w
dalszym ci)gu od czasu do czasu wydawa- i og$asza-
za pomoc) swej czcigodnej rady proklamacje dla
dobra, porz)dku publicznego i zarz)du swego
królestwa Anglii, Walii i innych dominiów oraz dla
obrony swej godno&ci królewskiej, wzrostu
powszechnego dobrobytu i po'ytecznego spokoju
swego narodu, o ile okoliczno&ci b"d) tego wymaga$y
oraz, 'e zwyczajne prawo ustanawiane b"dzie za zgod)
Jego Królewskiej Mo&ci i parlamentu ze wzgl"du na
sprawiedliwe karanie, popraw" i wykorzenienie tych
(przest"pstw) obrazy i niepos$usze%stwa;
Dlatego niech b"dzie to ustanowione [...], 'e
zawsze panuj)cy król z pomoc) swych czcigodnych
doradców, których imiona ni'ej nast"puj) lub z
pomoc) ich wi"kszej cz"&ci mo'e w przysz$o&ci po
wieczne czasy wydawa- pod powag) swojego aktu
w$asne proklamacje (do przestrzegania) pod takimi
sankcjami i karami i w takim przedmiocie, jak Jego
Wysoko&ci i wspomnianej czcigodnej radzie lub
wi"kszo&ci spo&ród radców wyda si" potrzebne i
stosowne; oraz 'e te akty b"d) obowi)zuj)ce,
przestrzegane i przyjmowane tak jakby by$y
ustanowione (moc)) aktu parlamentu na okres w nich
oznaczony, chyba 'e Jego Królewska Mo&- wyda
dyspensy od nich czy od którego& z nich pod sw)
wielk) piecz"ci).
II. Zawsze (proklamacje królewskie b"d) mog$y
obowi)zywa-) pod warunkiem, 'e brzmienie,
znaczenie i intencje niniejszego aktu nie b"d)
(dowolnie) rozumiane, wyja&niane, t$umaczone i
rozszerzane; 'e przez jego zamierzenia 'aden z wasali
królewskich nie utraci swej ojcowizny, posiad$o&ci
dzier'onych zgodnie z prawem, urz"dów, wolno&ci,
przywilejów, praw, dóbr lub ruchomo&ci [...] ani te' na
mocy wspomnianego aktu nie b"d) wprowadzane
'adne kary &mierci, inne ani'eli ni'ej wymienione w
niniejszym akcie, ani 'e przez jak)kolwiek
proklamacj" wydan) na mocy tego' aktu 'adne
ustawy, prawa, które aktualnie powszechnie
obowi)zuj), jak równie' sprawiedliwe i chwalebne
zwyczaje tego' królestwa nie b"d) mog$y by-
pogwa$cone, z$amane lub obalone, a szczególnie
wszystkie te pozostaj)ce w$a&nie w mocy akty, które
wydano pod panowaniem Jego Królewskiej Mo&ci;
lecz ka'da osoba [...] ma by- ustalona w tym samym
po$o'eniu i warunkach w stosunku do wszystkich
nakazów i zamierze%, jak gdyby niniejszy akt lub
(jego) zapowied# nigdy nie mia$y miejsca lub nie
wesz$y w 'ycie [...] Z wyj)tkiem [...] takich ludzi,
którzy naruszyli jak)& proklamacj" wydan) przez Jego
Królewsk) Mo&-, jego dziedziców lub nast"pców i
wyj)wszy wszelki rodzaj herezji przeciwko religii
Chrystusowej. [...]
IV. A dalej niech b"dzie postanowione, 'e je'eli
jaka& osoba lub osoby [...], które kiedykolwiek pó#niej
dobrowolnie wykrocz), z$ami) lub uporczywie nie
b"d) przestrzega- i przyjmowa- jakiejkolwiek
proklamacji [...], to niech one wszystkie razem i ka'da
z osobna, jako przest"pca czy przest"pcy, b"d) za to
skazani na podstawie przyznania si", skutecznych
prawnie &wiadectw i dowodów przed arcybiskupem
metropolit) Canterbury, kanclerzem Anglii, lordem
skarbnikiem Anglii, prezydentem wielce szanownej
rady królewskiej, lordem tajnej piecz"ci, wielkim
szambelanem Anglii, lordem admiralicji, lordem
stolnikiem lub wielkim mistrzem, lordem marsza$kiem
wielce czcigodnego dworu króla, dwoma innymi
biskupami z rady królewskiej, których jego Królewska
(askawo&- w tym celu zamianuje, sekretarzem,
skarbnikiem i kontrolerem wielce czcigodnego dworu
króla, mistrzem stajen, dwoma najwy'szymi s"dziami i
aktualnie urz"duj)cym mistrzem rachunków,
kanclerzem spichlerzy, kanclerzem ksi"stwa,
najwy'szym baronem szachownicy, dwoma g$ównymi
kontrolerami, kanclerzem szachownicy, podskarbim
tej'e, aktualnie urz"duj)cym kanclerzem kamery króla
- w Izbie Gwia#dzistej w Westminster lub
gdziekolwiek b)d# - albo przynajmniej przed po$ow)
wy'ej szczegó$owo wymienionych osób, w&ród
których znajd) si" lord kanclerz, lord skarbnik, lord
prezydent wielce szanownej rady królewskiej, lord
tajnej piecz"ci, marsza$ek Anglii, lord admiralicji,
dwaj s"dziowie najwy'si lub co najmniej dwaj z
(bezpo&rednio wy'ej wyliczonych), gdyby (tylko) dwaj
byli - (którzy) b"d) wydawa- wyroki i wymierza-
kary, konfiskowa- sumy pieni"'ne. [...] A tak'e
stosowa- takie kary uwi"zienia osób, jak to b"dzie
postanowione, zalecone i og$oszone w którejkolwiek z
tych proklamacji. [...]
VIII. A dalej niech b"dzie postanowione, 'e
gdyby zdarzy$o si" mi$o&ciwie panuj)cemu nam
królowi umrze- (którego 'ycie oby Bóg d$ugo
zachowa$), przed czasem osi)gni"cia przez jego
bezpo&redniego dziedzica i nast"pc" uprawnionego do
obj"cia korony monarszej w tym królestwie wieku
osiemnastu lat, to do czasu osi)gni"cia przez
spadkobierc" i sukcesora wymienionego wieku
wszystkie i poszczególne proklamacje w jakikolwiek
sposób wydawane i og$aszane w którejkolwiek cz"&ci
królestwa lub innych dominiów króla, zgodnie z
brzmieniem niniejszego aktu, wprowadzane b"d) w
'ycie w imieniu dziedzica królestwa i otrzymywa-
b"d) wa'no&- i obowi)zywanie, o ile zostan)
podpisane pe$nymi nazwiskami przez aktualnych
cz$onków czcigodnej rady królewskiej, tak jak gdyby
byli oni ich projektodawcami lub wprowadzaj)cymi w
'ycie, których to (radców) winna by- w tym przypadku
pe$na wy'ej szczegó$owo podana liczba albo
przynajmniej jej wi"ksza cz"&-, bo inaczej proklamacje
b"d) niewa'ne i bez 'adnego znaczenia.
6. OPIS FUNKCJONOWANIA PARLAMENTU
ANGIELSKIEGO
Z 1577 R.
(Harrison, ks. II, rozdz. 8, s. 173-179; przek$ad: Boras-
Serwia%ski, s. 149-152)
W królestwie tym parlament ma najwy'sz) i
absolutn) w$adz", gdy' bywa$o, 'e obala$ z tronu
królów i pot"'nych ksi)')t, uchwala$ b)d# znosi$
prawa, kara$ przest"pców wszelkiego rodzaju, a
zepsut) religi" likwidowa$ albo te' reformowa$.
Powszechnie dzieli si" on na dwie izby, czy cz"&ci:
wy'sz), czy te' górn) izb" sk$adaj)c) si" z magnatów,
wliczaj)c do nich nawet baronów i biskupów, oraz
ni'sz), zwan) doln) izb), sk$adaj)c) si" z rycerzy
(knights), szlachty (esquires), gentelmenów i
mieszczan spo&ród gminu, do których do$)cza si" tak'e
i ni'szy rang) kler, chocia' jego przedstawiciele siedz)
osobno i jedynie w sprawach religii mog) g$os
zabiera-. [...] Bo bez przyzwolenia tych trzech stanów,
to jest: magnatów, kleru i osób &wieckich, rzadko która
sprawa jest omówiona i przedstawiona g$owie pa%stwa
dla jej zgody i zatwierdzenia. Krótko mówi)c, to samo,
co lud Rzymu czyni$ w ich Centuriatis lub Tribunitiis
Comitiis, czynione jest poprzez w$adz" naszego
parlamentu, który jest g$ow) i cia$em ca$ego królestwa
i miejscem, gdzie ka'da wybrana osoba powinna by-
obecna, je&li nie osobi&cie, to przez swego zast"pc". Z
tej przyczyny 'adna rzecz tam uchwalona, odtr)cona
by- nie mo'e, lecz bez sprzeciwu i sarkania przyj"ta
pos$usznie przez wszystkich ludzi.
Na czterdzie&ci dni naprzód zanim posiedzenie
ma si" rozpocz)-, g$owa pa%stwa &le pismo do
poszczególnych magnatów, wzywaj)ce ich do
przybycia do parlamentu. To' samo &le do szeryfów
ka'dego hrabstwa z rozkazem, by wybrano po dwóch
szlachciców, którzy b"d) radzi- w imieniu ich
hrabstwa. Podobnie do ka'dego miasta i miasteczka, i'
wybra- maj) spo&ród swych mieszczan ludzi
zazwyczaj najlepiej zorientowanych w sprawach ich
miasta. [...] Prócz Lorda Kanclerza jest te' w wy'szej
izbie urz"dnik zwany Klerkiem Parlamentu, którego
zaj"ciem jest odczytywanie projektów ustaw. Jako 'e
wszystko, nad czym obradowa- maj) obie izby, jest
wprzódy spisane na papierze, a potem odczytane, i ci,
którzy s$uchaj), wstaj) jeden po drugim i przemawiaj)
za lub przeciw tak d$ugo, dopóki uwa'aj) to za
konieczne i nast"pnie przechodz) do drugiego
projektu, trzeciego etc. [...] Po gruntownym
przedyskutowaniu projektu ustawy, je'eli w
odpowiedzi na pytania: „Czy zgadzasz si", 'eby to
zosta$o uchwalone, czy te' nie?” wi"ksza cz"&- g$osów
jest aprobuj)ca, to Klerk pisze wówczas pod
projektem: „Soit baille aux commons”, po czym
przekazuje tak poparte projekty izbie gmin, a ci, którzy
siedz) na workach z we$n), udaj) si" tam równie' i
')daj) prawa g$osu, a nast"pnie tymi lub podobnymi
s$owy zwracaj) si" do Speakera: „Panie Speakerze,
moi lordowie z wy'szej izby zatwierdzili mi"dzy sob)
i s)dz), 'e winna by- uchwalona przez parlament taka
a taka ustawa [...] i prosz) was, by&cie j) rozwa'yli i
wnie&li w$asne do niej uwagi”. Po czym udaj) si" w
swoj) drog", a drzwi si" za nimi zamyka i Speaker
referuje, co te' im przekazano i je'eli nie obraduj) w
danej chwili nad czym innym, wzywa wówczas do
rozpatrzenia jednego projektu, potem nast"pnego etc.,
które pierwej s) uroczy&cie odczytane i zwi"#le
ujawniona zostaje ich tre&-, a nast"pnie debatuj) nad
ni) mi"dzy sob).
Speaker siedzi na krze&le nieco wy'szym od
pozosta$ych, by móg$ widzie- i by$ widziany przez
wszystkich, a przed nim, ni'ej, siedzi Klerk,
odczytuj)cy te projekty ustaw, które pierwej
przed$o'ono ni'szej izbie, lub te, które nades$ano do
Lordów. [...] Ka'dy projekt ustawy jest jeden raz
odczytywany przez kolejne trzy dni i dysputuje si" nad
nim, zanim przejdzie si" do pytania, czy ustawa ma
by- uchwalona, czy nie. A w czasie trwania obrad w
ni'szej izbie utrzymywany jest bardzo &cis$y porz)dek,
gdy' ten, który chce mówi-, daje znak wstaj)c z
odkryt) g$ow). Je'eli wielu wstanie jednocze&nie (jak
to si" od czasu do czasu zdarza), ten mówi pierwszy,
którego zauwa'ono, i' pierwszy by$ si" ruszy$ ze
swego miejsca, a kieruje sw) wypowied# do Speakera,
bez wymieniania imienia tego, którego argumenty zbi-
zamierza, tak te' dysputy te prowadzone s) poprzez
nieprzerwan) oracj", a nie wa&nie. Atoli strona, której
argumenty zbito, nie mo'e odpowiedzie- tego samego
dnia, gdy' jeden cz$owiek nie mo'e dwukrotnie w
ci)gu dnia zabiera- g$osu w sprawie jednego projektu i
nawet je&li zmieni$by swe zdanie, mo'e przemówi-
dopiero nazajutrz, ale te' jeden, jak uprzednio, raz.
S$owa niecne, pospolite i zgry#liwe nie s) w u'yciu na
tym zgromadzeniu, lecz je'eli takowe si" wypsnie i
zostanie wypowiedziane, to winny ukarany jest
zgodnie z ')daniem zgromadzenia i zwyczajem w tych
sprawach. [...]
Je'eli jaki& projekt zostanie poparty, to je&li
przekazany by$ od Lordów, wówczas dopisuje si" na
nim: „Les commons ont assentus”, tak samo je&li
Lordowie zatwierdz) jaki& projekt przekazany im od
gminu, dopisuje si" na nim: „Les seigniours ont
assentus”. Je'eli zdarzy si", 'e po trzykrotnym czyta-
niu nie ma zgody, wówczas wymagana jest i
zwo$ywana konferencja wy'szej i ni'szej izby, z
udzia$em pewnych osób wyznaczonych dla
wyja&nienia niektórych niezgodnych punktów w
rozwa'anym problemie, a je'eli nadal ostateczna zgoda
wi"kszo&ci) g$osów nie mo'e by- osi)gni"ta, to projekt
ustawy jest zaniechany i odrzucony, lub jak mówi),
wrzucony do kosza. W 'adnej z izb g$osów nie wolno
oddawa- per procura, lecz osobi&cie, a po dwukrotnym
czytaniu ujmuje si" projekt w formu$" prawn), oraz
znowu czyta i rozwa'a po raz trzeci, po czym Speaker
pyta, azali gotowi s) do g$osowania i je'eli wyra')
zgod", to wznosi projekt ustawy i mówi: „Ci, którzy
pragn) tej ustawy, niechaj powiedz) tak”, i na to tak
wielu, ilu tego pragnie, krzyczy tak, a inni nie, i
zale'nie od tego, których jest wi"cej, projekt upada lub
te' przechodzi dalej. Natomiast je&li liczba g$osów
aprobuj)cych i przeciwnych wydaje si" równa, to ci,
którzy s) za - siadaj), a reszta stoi, i po przeliczeniu
wi"kszo&- wygrywa. [...]
Taka jest tedy procedura uchwalania naszych
praw, które bez zgody obydwu izb nie mog) by-
ratyfikowane, a ponadto 'adne prawo nie wejdzie w
'ycie zanim nie zatwierdzi go monarcha. Dlatego
ostatniego dnia obrad parlamentu ponownie przybywa
tam monarcha, tak jak i na otwarcie, w todze. Gdzie,
po podzi"kowaniach z$o'onych monarsze, najprzód
przez Lorda Kanclerza w imieniu Lordów, potem
przez Speakera w imieniu gmin, za jego trosk" o dobro
królestwa etc.. Lord Kanclerz, teraz ju' w imieniu
monarchy, dzi"kuje zarówno Lordom jak i gminowi za
ich trud, z obietnic) rekompensaty jak si" tylko
sposobno&- do tego nadarzy. Nast"pnie odczytuje si"
tytu$ ka'dej zapad$ej na sesji uchwa$y i do tych, które
monarcha zatwierdzi, dopisuje si": „Le roy veult”. A
je'eli odrzuci, te s$owa: „Le roy aduisera”. I w ten to
sposób uchyla si" jedne ustawy, a znowu inne
zatwierdza i wprowadza jako prawa, z których
wszystkie si" drukuje z wyj)tkiem tych, które dotycz)
prywatnych osób. [...]
I to jest suma procedury parlamentarnej w Anglii,
bez której nie by$oby praw z góry ustalonych. [...]
7. PETYCJA O
PRAWA
(THE PETITION OF
RIGHTS)
Z 1628 R.
(Gardiner, s. 66-70; przek$ad: Lange, s. 12-15)
Petycja, podana Jego Królewskiej Mo$ci przez
lordów duchownych i $wieckich, oraz gminy zebrane w
parlamencie obecnym, w przedmiocie ró"nych praw i
swobód je go poddanych, wraz z odpowiedzi# Jego
Królewskiej Mo$ci, udzielon# na pe!nym zebraniu
parlamentu.
Do Jego Królewskiej Najja&niejszej Mo&ci
1. Lordowie duchowni i &wieccy oraz gminy,
zgromadzone w parlamencie, najpoddaniej
przedstawiamy naszemu Najwy'szemu W$adcy
Królowi, co nast"puje. Na mocy statutu wydanego za
panowania Króla Edwarda I, a znanego pod nazw)
Statutum de tallagio non concedendo, og$oszono i
nakazano, a'eby 'adne podatki ani op$aty nie by$y
pobierane ani nak$adane w tym królestwie przez króla i
jego nast"pców bez dobrej woli i zgody arcybiskupów,
biskupów, hrabiów, baronów, rycerzy, mieszczan i
innych wolnych ludzi z gmin tego królestwa; nast"pnie
w$adz) parlamentu, zwo$anego w dwudziestym pi)tym
roku panowania króla Edwarda III, og$oszono i
nakazano, aby na przysz$o&- nikogo nie zmuszano do
udzielania wbrew woli po'yczek królowi, po'yczki
takie bowiem sprzeciwiaj) si" sprawiedliwo&ci i
swobodom kraju; inne wreszcie prawa tego królestwa
zakaza$y nak$adania na kogokolwiek ci"'arów i podat-
ków, zwanych dobrowolnemi daninami lub tp.; z mocy
wi"c powy'szych statutów i innych praw i statutów
tego królestwa poddani Nasi odziedziczyli t" swobod",
'e nie mog) by- zmuszani do op$aty jakiegokolwiek
podatku lub innego podobnego ci"'aru, nie
uchwalonego za zgod) ogóln), w parlamencie.
2. Pomimo to jednak niedawno wydane by$y
rozmaite rozkazy, zwrócone do komisarzów w wielu
hrabstwach, na mocy których naród Wasz zbierano w
rozmaitych miejscowo&ciach i sk$aniano do po'yczenia
pewnych sum Waszej Królewskiej Mo&ci; niektórzy z
powodu odmowy udzielenia po'yczki, byli, wbrew
prawu i statutom tego królestwa, poci)gani do
przysi"gi i stawiani dla bada% przed Wasz) Tajn) Rad)
i w innych miejscach; inni znowu z tego samego
powodu byli aresztowani i wtr)cani do wi"zienia, i
skr"powani, i niepokojeni w rozmaity sposób; oprócz
tego nak$adane by$y i &ci)gane z Waszego narodu w
wielu hrabstwach i inne op$aty przez lordów
namiestników, ich deputatów, komisarzów, s"dziów
pokoju i innych, a to na skutek rozkazu Waszej Kró-
lewskiej Mo&ci lub Waszej Tajnej Rady, wbrew
prawom i wolnym obyczajom królestwa.
3. Podobnie' statut zwany Wielk# Kart# swobód
Anglii og$osi$ i nakaza$, 'e 'aden cz$owiek wolny nie
mo'e by- schwytany, wtr)cony do wi"zienia,
pozbawiony swojej ziemi lub swobód, postawiony
poza obr"bem prawa, wygnany lub w inny sposób
&cigany, inaczej, jak na mocy wyroku prawnego rów-
nych sobie lub te' wed$ug praw kraju.
4. W dwudziestym ósmym roku panowania króla
Edwarda III, w$adz) parlamentu og$oszono i nakazano,
a'eby 'aden cz$owiek, bez wzgl"du na swój stan lub
pochodzenie, nie by$ pozbawiony ziemi nale')cej do%
na prawie w$asno&ci lub u'ytkowania, schwytany,
wtr)cony do wi"zienia, pozbawiony spadku lub 'ycia,
nie b"d)c poci)gni"tym do odpowiedzialno&ci w
porz)dku prawnym post"powania s)dowego.
5. Pomimo to jednak wbrew brzmieniu
powy'szych statutów i innych dobrych praw i statutów
Waszego królestwa, dotycz)cych tego samego przed-
miotu, wielu poddanych Waszych w ostatnich czasach
by$o wtr)conych do wi"zienia bez wskazania
jakiejkolwiek przyczyny. Kiedy za& stawiano ich przed
waszymi s"dziami stosownie do ukazów o habeas
corpus, w celu post)pienia z nimi zgodnie z decyzj)
s)du, zarz)dcy wi"zie% na pytanie co do przyczyn
aresztowania, wskaza- mogli t" tylko, 'e osoby te
znajduj) si" w wi"zieniu na mocy specjalnego rozkazu
Waszej Królewskiej Mo&ci, zakomunikowanego przez
lordów waszej Tajnej Rady, a pomimo to
zaprowadzono ich do rozmaitych wi"zie%, nie
przytaczaj)c 'adnego oskar'enia, wzgl"dem którego
mogliby si" usprawiedliwi- zgodnie z prawem.
6. W ostatnich czasach znaczne oddzia$y
'o$nierzy i marynarzy rozlokowane by$y w rozmaitych
hrabstwach, a obywatele zmuszeni, wbrew woli, do
przyjmowania ich do domów i dawania mieszkania, co
sprzeciwia si" prawu i zwyczajom tego królestwa, i
jest #ród$em niezadowolenia i ci"'arem dla narodu.
7. W$adz) parlamentu w dwudziestym pi)tym
roku panowania króla Edwarda III og$oszono i
uchwalono, 'e nikt nie mo'e by- s)dzony za
przest"pstwo karne, niezgodnie z formami,
ustanowionymi przez Wielk) Kart" i inne prawa i
statuty Waszego królestwa, 'e nikt nie mo'e by-
skazany na &mier- inaczej, jak wed$ug praw
obowi)zuj)cych w królestwie, lub wed$ug zwyczajów
jego, lub na mocy aktów parlamentu, 'e, z drugiej
strony, 'aden przest"pca bez wzgl"du na swój stan, nie
mo'e by- wyj"ty z pod przepisów post"powania
s)dowego, ani te' kar, wymierzanych przez prawo i
statuty tego królestwa; pomimo to jednak niedawno
wydane zosta$y rozmaite rozkazy, stwierdzone wielk)
piecz"ci) Waszej Królewskiej Mo&ci, mianuj)ce
pewne osoby komisarzami z w$adz) i
pe$nomocnictwem do &cigania w granicach kraju
wed$ug praw czasu wojennego 'o$nierzy, marynarzy i
przest"pców, którzy si" z nimi po$)czyli, oskar'onych
o zabójstwo, do prowadzenia &ledztwa i s)dzenia
takich przest"pców w takim samym porz)dku
skróconym, jaki stosowany bywa wed$ug stanu
wojennego w wojsku podczas wojny, i do skazywania
ich na &mier- wed$ug ustaw wojennych.
8. Pod tym pozorem niektórzy poddani Waszej
Królewskiej Mo&ci byli skazani na &mier- przez
powy'szych komisarzy, wówczas, gdy, o ile by za-
s$ugiwali na &mier- wed$ug praw i statutów kraju,
mogli by- s)dzeni i pozbawieni 'ycia tylko wed$ug
tych praw i statutów, a nie 'adnych innych.
9. Pod tym równie' pozorem unikn"$o kary wielu
przest"pców, którzy na ni) zas$u'yli wed$ug praw i
statutów Waszego Królestwa, wskutek tego, 'e
niektórzy z Waszych urz"dników i s$ug
sprawiedliwo&ci nieprawnie odmawiali i uchylali si"
od ich &cigania wed$ug tych praw i statutów,
powo$uj)c si" na to, 'e przest"pcy ci mog) by- ukarani
tylko na zasadzie praw stanu wojennego i w$adz)
pe$nomocników, o których powiedziano wy'ej, gdy
tymczasem pe$nomocnictwa ich i wszelkie inne
podobne s) wprost przeciwne prawom i statutom
Waszego królestwa.
10. Wskutek tego lordowie duchowni i &wieccy,
oraz gminy najpoddaniej prosz) Wasz) Najja&niejsz)
Mo&-, a'eby na przysz$o&- nikogo nie zmuszano do
p$acenia lub dawania czegokolwiek pod tytu$em
darowizny, po'yczki, ofiary, podatku lub innej op$aty,
bez zgody powszechnej, wyra'onej w uchwale
parlamentu, i 'eby nikogo nie poci)gano do
odpowiedzialno&ci lub sk$adania przysi"gi, a'eby
nikogo nie zmuszano do s$u'by, nie aresztowano lub w
inny sposób nie kr"powano z powodu tych poborów i
odmowy ich p$acenia; a'eby 'aden wolny cz$owiek nie
by$ wtr)cony do wi"zienia lub aresztowany sposobem
wy'ej wskazanym; a'eby Wasza Królewska Mo&-
raczy$a oddali- 'o$nierzy i marynarzy, o których wy'ej
by$a mowa, a naród na przysz$o&- nie by$ w ten sposób
obci)'any; a'eby przytoczone powy'ej
pe$nomocnictwa do post"powania wed$ug praw stanu
wojennego by$y cofni"te i zniesione, i na przysz$o&-
nikt podobnych nie otrzymywa$, aby pod ich pozorem
poddani Waszej Królewskiej Mo&ci nie byli skazani na
&mier- wbrew prawom i swobodom kraju.
11.O wszystko to prosz) najpoddaniej Wasz)
Najja&niejsz) Mo&-, jako o swoje prawa i swobody,
oparte na prawach i statutach tego królestwa, a oprócz
tego prosz), aby Wasza Królewska Mo&- og$osi-
raczy$, 'e wyroki, czynno&ci i &rodki, przedsi"wzi"te
ze szkod) narodu co do któregokolwiek z punktów
powy'ej przytoczonych nie mog) mie- skutków na
przysz$o&- i stanowi- prejudykatów; i a'eby dla tym
pewniejszego zadowolenia i zaspokojenia narodu
Wasza Królewska Mo&- we wszystkich sprawach
wy'ej przytoczonych wszyscy urz"dnicy s$u'yli
zgodnie z prawem i statutami tego Królestwa, jak tego
wymaga s$awa Waszej Królewskiej Mo&ci i
pomy&lno&- tego Królestwa.
(Na petycj" t" król na pe$nym posiedzeniu
parlamentu da$ odpowied# „Niech si" stanie wed$ug
tych ')da%”).
8. INSTRUMENT
RZ/DZENIA
(THE INSTRUMENT OF
GOVERNMENT)
Z 16 GRUDNIA 1653 R.
(Adams-Stephens, s. 407-416; przek$ad: Bartel-
Malinowska, s. 30-32)
9. HABEAS CORPUS
ACT
Z 1679 R.
(Medley, s. 272-285; przek$ad: Lesi%ski-
Walachowicz, s. 110-115; art. XII. Bartel-
Malinowska, s. 36)
I. Zwa'ywszy, 'e szeryfowie, stra'nicy wi"zienni
i inni funkcjonariusze, którym powierzono dozór nad
poddanymi królewskimi, zatrzymywanymi z powodu
spraw karnych lub za takie uznawanych, dopuszczali
si" zaniedba% w zakresie szybkiej realizacji rytów
Habeas Corpus kierowanych do nich, sprzeciwiaj)c si"
wymienionym nakazom wysy$anym po raz drugi, trzeci
lub wielokrotny i co wi"cej, dzia$a% zmuszaj)cych do
uchylenia si" od ich przestrzegania, co jest sprzeczne
zarówno z obowi)zkami urz"dnika, jak i ze znanymi
prawami tego kraju i na skutek czego liczni poddani
królewscy zostali, a w przysz$o&ci mogliby zosta- na
d$ugo przetrzymywani w wi"zieniu, ku ich wielkiej
uci)'liwo&ci i cierpieniom, i to w przypadkach, gdy
zgodnie z prawem, mogliby odzyska- wolno&- za
kaucj).
II. Dla zapobie'enia tego rodzaju stanowi rzeczy i
spiesznej pomocy wszystkim uwi"zionym z powodu
jakich& spraw karnych lub za takie podawanych niech
b"dzie postanowione [...] 'e ilekro- jakakolwiek osoba
czy osoby przynios) ryt Habeas Corpus skierowany do
jakiego& szeryfa czy szeryfów, stra'nika wi"ziennego,
ni'szego urz"dnika lub innej osoby, wystawiony dla
kogo&, kto znajduje si" pod jego lub ich stra') i
wymieniony nakaz zostanie przed$o'ony
wspomnianemu urz"dnikowi lub pozostawiony w
wi"zieniu u jakiegokolwiek ni'szego funkcjonariusza,
dozorcy lub ich zast"pcy, urz"dnik ów czy urz"dnicy
powinni w terminie trzech dni licz)c od z$o'enia
owego rytu (chyba 'e aresztowanie, o które chodzi,
nast)pi$o z powodu zdrady stanu lub ci"'kiej zbrodni,
co zosta$o w sposób jasny i wyra#ny podane w nakazie
aresztowania), po otrzymaniu zap$aty kosztów
transportu aresztanta - ustalonych przez s"dziego, który
ów ryt wyda$ i potwierdzi$, w wysoko&ci nie
przekraczaj)cej dwunastu pensów za mil" - i
zapewnienia popartego w$asn) (wi"#nia) gwarancj)
pokrycia wydatków zwi)zanych z ponownym przywie-
zieniem do wi"zienia, w razie gdyby s)d lub s"dzia,
przed którym zgodnie z prawdziw) intencj) tej ustawy
zosta$ postawiony, zdecydowa$ umieszczenie
zatrzymanego w areszcie &ledczym oraz przyrzeczenia,
i' nie ucieknie w czasie podró'y - sporz)dzi- dla rytu
w$a&ciwy protokó$ i dostarczy- lub spowodowa-
dostarczenie osoby zatrzymanej lub aresztowanej przez
Lorda Kanclerza albo aktualnego Lorda Stra'nika
Wielkiej Piecz"ci Anglii albo s"dziów czy baronów
tego s)du, z którego wspomniany ryt zosta$ wys$any
albo przed tak) inn) osob) lub osoby, przed którymi
zgodnie z poleceniem zawartym w rycie sprawa ta ma
by- rozstrzygni"ta. Winni te' ci urz"dnicy
jednocze&nie przedstawi- tam powody zatrzymywania
lub aresztowania wi"#nia. (Termin trzydniowy obowi)-
zuje we wszystkich przypadkach, chyba 'e miejsce
przebywania aresztowanego b"dzie oddalone o ponad
20 mil od miejscowo&ci, w której rezyduje lub b"dzie
rezydowa$ w$a&ciwy s)d lub osoba. W razie oddalenia
w granicach od 20 do 100 mil wi"zie% winien by-
dostarczony w terminie 10 dni, a je'eli odleg$o&-
wynosi ponad 100 mil, w okresie 20 dni, a nie d$u'ej,
licz)c od z$o'enia rytu Habeas Corpus).
III. Aby za& 'aden szeryf, stra'nik lub inny
urz"dnik nie móg$ udawa-, 'e nie jest mu znane
znaczenie takiego rytu, niech b"dzie ustanowione, [...]
'e wszystkie takie nakazy oznaczane b"d) w ten
sposób „per statutum tricesimo primo Caroli secundi
regis” i b"d) podpisane przez tego, kto je wyda$. Je'eli
przeto jaka& osoba czy osoby s) lub b"d), jak to wy'ej
zosta$o powiedziane, aresztowane lub uwi"zione z
powodu jakiego& przest"pstwa - z wyj)tkiem zdrady
stanu lub ci"'kiej zbrodni, co powinno by- jasno
wyra'one w nakazie zatrzymania - to w zgodzie z
prawem dozwolone jest i b"dzie w odniesieniu do nich,
nawet w czasie wakacji i poza normalnymi terminami
(inaczej ni' w stosunku do skaza%ców i odbywaj)cych
kar" wymierzon) w drodze legalnego procesu)
sk$adanie odwo$a% i skarg do Lorda Kanclerza, Lorda
Stra'nika lub kogokolwiek z s"dziów Jego Majestatu
czy to (pochodz)cych) z jednej czy z drugiej (awy, czy
to do baronów Eksczekieru, dorównuj)cych stopniem
wymienionym wy'ej s"dziom. Wspomniany za& Lord
Kanclerz [...] albo ktokolwiek z nich na podstawie
wgl)du w kopi" lub kopie nakazu lub nakazów
aresztowania czy uwi"zienia albo inaczej na podstawie
przysi"gi z$o'onej na okoliczno&-, 'e osoba lub osoby,
pod których stra') znajduje si" przetrzymywany lub
wi"ziony cz$owiek, odmówi$a ujawnienia tego odpisu
czy odpisów, maj) niniejszym w$adz" i obowi)zek na
pisemny wniosek z$o'ony przez aresztowanego lub
kogokolwiek dzia$aj)cego na jego, jej czy ich korzy&-,
po&wiadczony i podpisany przez dwóch &wiadków
obecnych w sprawie, przyzna- i udzieli- rytu Habeas
Corpus pod piecz"ci) takiego s)du, którego s) jednym
z s"dziów. Ryt ten b"dzie skierowany do urz"dnika lub
urz"dników, pod których stra') przebywa wi"zie%.
Nast"pnie powróci- ma bezpo&rednio przed
wspomnianego Lorda Kanclerza, Lorda Stra'nika lub
takiego s"dziego, barona lub jakiego& innego s"dziego,
równego stopniem z poprzednimi. Do obowi)zków za&
s$u'bowych urz"dnika lub urz"dników, którzy maj)
stra' nad osob) uwi"zionego i przetrzymywanego
cz$owieka, nale'e- ma dostarczenie takiego wi"#nia
czy wi"#niów w przewidzianych wy'ej terminach
przed wspomnianego Lorda Kanclerza, Lorda
Stra'nika lub takich s"dziów, baronów lub jednego z
nich, jak to zosta$o podane w samym rycie. Gdyby za&
by$ obecny w$a&ciwy s"dzia, przed któregokolwiek z
nich (z wi"#niem) dostarczony winien by- tak'e sam
ryt oraz podane prawdziwe powody przetrzymania i
uwi"zienia. Nast"pnie w ci)gu dwóch dni od
dostarczenia przed nich osoby aresztowanej,
wspomniany Lord Kanclerz czy Lord Stra'nik [...]
zwolni) rzeczonego aresztanta z wi"zienia, bior)c od
niego lub od nich zapewnienie oraz kaucj" lub kaucje
w wysoko&ci odpowiadaj)cej ich uznaniu, kieruj)c si"
wzgl"dem na osob", o któr) chodzi i na rodzaj
przest"pstwa. (Zwalniany czy zwalniani winni da-
zapewnienie), 'e pojawi) si" w S)dzie (awy
Królewskiej w najbli'szym terminie albo na nast"pnym
posiedzeniu s)du przysi"g$ych, na nast"pnej sesji lub
na generalnym opró'nieniu wi"zienia przez za$atwienie
wszystkich zaleg$ych spraw (i to w okre&lonym)
hrabstwie, mie&cie lub miejscu, w zale'no&ci od tego,
gdzie si" zobowi)zano, pope$niono przest"pstwo, lub w
s)dzie w$a&ciwym ze wzgl"du na rodzaj sprawy.
Nast"pnie wspomniany ryt wraz z jego zwrotn) cz"&ci)
b"dzie potwierdzony, a wymieniona wy'ej kaucja czy
kaucje przekazane do s)du, w którym nast)pi- ma
zg$oszenie si". (Procedura ta nie ma zastosowania),
je'eli przed wspomnianym Lordem Kanclerzem albo
Lordem Stra'nikiem [...] wyjdzie na jaw, 'e aresztant
zosta$ osadzony w wi"zieniu na podstawie legalnego
procesu, rozkazu lub nakazu, podpisanego i
opiecz"towanego r"k) i piecz"ci) któregokolwiek ze
wspomnianych s"dziów lub baronów albo jakiego&
s"dziego czy s"dziów pokoju za takie wyst"pki czy
przest"pstwa, w przypadku których zgodnie z prawem
wi"#niowi nie przys$uguje kaucja.
IV. Zawsze niech b"dzie zastrze'one i
postanowione, 'e je'eli jaka& osoba z w$asnej winy
zaniedba z$o'enia pro&by o zwolnienie z wi"zienia w
drodze Habeas Corpus w ci)gu dwóch normalnych
terminów s)dowych, to nie b"dzie jej przys$ugiwa$o
skorzystanie z niniejszej ustawy w okresie wakacji.
V. Dalej niech b"dzie ustanowione przez
autorytet wy'ej wymienionej w$adzy, 'e je'eli
jakikolwiek urz"dnik lub urz"dnicy [...] b"d)
zaniedbywa- si" lub uchyla- w zakresie sporz)dzania
wspomnianego protoko$u maj)cego by- zwróconym z
rytem, albo (nie dopilnuj)) dostarczenia osoby lub osób
wi"#nia lub wi"#niów stosownie do polecenia
rzeczonego rytu w przewidzianych okresach czasu,
albo na ')danie wi"#nia lub osoby dzia$aj)cej w jego
interesie b"d) uchyla- si" od wydawania, albo w czasie
nie przekraczaj)cym sze&ciu godzin od wyra'enia
')dania nie wydadz) domagaj)cej si" osobie
wiarygodnej kopii nakazu czy nakazów aresztowania i
zatrzymania wi"#nia, który to odpis maj) bez trudno&ci
obowi)zek wyda- - to wszyscy i ka'dy z osobna
stra'nicy i dozorcy wi"zie% i inne osoby, pod których
stra') wi"zie% jest trzymany, zap$ac) za pierwsze tego
rodzaju wykroczenie 100 funtów tytu$em grzywny do
r)k wi"#nia lub strony poszkodowanej, za drugim za&
wykroczeniem 200 funtów; b"d) te' i s) (uznani) za
niezdolnych do zatrzymywania i sprawowania swego
urz"du. Wymienione grzywny uzyska wi"zie% lub
strona pokrzywdzona czy jej egzekutorzy (testamentu)
lub zarz)dcy (masy spadkowej) w drodze powództwa o
zwrot d$ugów, skargi, pisemnego za'alenia lub
oskar'enia skierowanego przeciwko takim
przest"pcom, ich egzekutorom i zarz)dcom.
(Roszczenia tego rodzaju dochodzone b"d)) przed
jakimkolwiek królewskim s)dem w Westminster, przy
czym w post"powaniu nie dopu&ci si" i nie zezwoli na
pos$ugiwanie si" wykr"tem, protekcj), przywilejem,
dzia$aniem z rozkazu, wspó$przysi"'nikami lub
wstrzymywaniem procesu w drodze Non vult ulterius
prosequi czy w jeszcze inny sposób. Tak'e tylko
najwy'ej raz mo'liwe b"dzie polubowne za$atwienie
sprawy. Na udowodnienie za& pierwszego tego rodzaju
przest"pstwa wystarczy jakiekolwiek uzyskanie
(wolno&ci od s)du) czy wyrok wydany na pro&b"
jakiego& pokrzywdzonego; ka'da za& pó#niejsza
korzy&- i wyrok na skarg" pokrzywdzonego po
pierwszym wyroku b"dzie dostatecznym powodem dla
uznania urz"dnika czy urz"dników winnymi drugiego
przest"pstwa i ukarania ich w granicach
przewidzianych kar.
VI. W celu za& unikni"cia niesprawiedliwej
udr"ki wynikaj)cej z powtórnego zatrzymania za to
samo przest"pstwo: niech b"dzie ustanowione przez
autorytet wy'ej wymienionej w$adzy, 'e 'adna osoba
czy osoby, które zostan) zwolnione lub odzyskaj)
wolno&- na podstawie Habeas Corpus, nie mog) by- w
przysz$o&ci powtórnie uwi"zione lub aresztowane za to
samo przest"pstwo przez kogokolwiek, jak tylko na
podstawie zarz)dzenia s)du, w którym zobowi)zali si"
stawi- lub który jest w$a&ciwy ze wzgl"du na rodzaj
sprawy. Gdyby za& kto& dobrowolnie dzia$a$ wbrew
niniejszej ustawie przez powtórne aresztowania czy
zatrzymywania za to samo przest"pstwo lub za
podejrzenie o nie, jakiejkolwiek osoby lub osób
zwolnionych i wolnych, jak to wy'ej powiedziano,
albo te' &wiadomie udziela$ pomocy i poparcia w
podobnych przypadkach - podlega zarówno on czy oni
utracie na rzecz wi"#nia lub strony poszkodowanej
sumy 500 funtów; 'adne za& najró'niejsze wykr"ty czy
modyfikacje w rozkazie czy rozkazach zatrzymania,
mimo ich zastosowania, nie b"d) mog$y spowodowa-
zwrotu (wspomnianej sumy), jak to wy'ej zosta$o
powiedziane.
VII. [...] 'e (postanowienia niniejszego) aktu nie
dotycz) zwalniania z wi"zienia osoby zatrzymanej z
powodu d$ugu, innego dzia$ania lub procesu w jakiej&
sprawie cywilnej, lecz 'e osoba zwolniona z
zatrzymania z powodu sprawy karnej b"dzie zgodnie z
prawem zamkni"ta ze wzgl"du na tak) inn) spraw"
(cywiln)). [...]
IX. A je'eli jaka& osoba lub osoby poddane tego
królestwa, b"d) zamkni"te w jakim& wi"zieniu lub
areszcie przez jakiegokolwiek urz"dnika lub
urz"dników w sprawie kryminalnej czy za tak)
uznawanej - to nie mog) by- przenoszone z
wspomnianego wi"zienia czy aresztu pod stra'
jakiego& innego urz"dnika czy urz"dników inaczej, jak
tylko na podstawie nakazu Habeas Corpus czy innego
prawomocnego rytu; wydania wi"#nia konstablowi lub
innemu ni'szemu urz"dnikowi celem przeniesienia go
do wi"zienia gminnego, umieszczenia osoby
zatrzymanej w jakim& gminnym domu pracy czy
poprawy przez jakiego& s"dziego przysi"g$ego czy
s"dziego pokoju; przetransportowania wi"#nia z jed-
nego wi"zienia na inne miejsce w granicach tego
samego hrabstwa, w przypadku gdy wi"zie%
przenoszony jest z jednego wi"zienia na inne miejsce
w zwi)zku ze zgodnym z prawem biegiem jego czy jej
procesu; w razie nag$ego po'aru, choroby lub innej
konieczno&ci. Je'eli za& jaka& osoba lub osoby zechc),
w przypadku podobnych posuni"- (urz"dników), w
zwi)zku z takimi sprzecznymi z niniejszym aktem
przenosinami wysy$a-, podpisywa- lub
kontrasygnowa- jaki& nakaz lub nakazy, mog) taki
rozkaz czy rozkazy swobodnie czyni-, podpisywa- i
kontrasygnowa-, a urz"dnikowi czy urz"dnikom
nakazuje si" ich przestrzeganie i wykonywanie, pod
rygorem nara'enia si" na cierpienia i straty
(przewidziane) odpowiednio dla (winnych) pope$nienia
(opisanego wy'ej) przest"pstwa za pierwszym i drugim
razem. Pokrzywdzeni dochodzi- b"d) swych roszcze%
we wspomniany wy'ej sposób.
X. [...] Ka'dy za& wi"zie% lub wi"#niowie mo'e
mie- i ma prawo do starania si" i uzyskania Habeas
Corpus dla siebie zarówno od Wysokiego S)du Kan-
clerskiego czy S)du Eksczekieru, jak i od S)du (awy
Królewskiej czy S)du Spraw Pospolitych, czy od
któregokolwiek z nich. A gdyby wspomniany Lord
Kanclerz lub Lord Stra'nik lub jakikolwiek s"dzia lub
s"dziowie, baron lub baronowie, b"d)cy aktualnie w
tym samym stopniu, lub ze wspomnianych wy'ej
s)dów, w okresie wakacji, na podstawie odpisu lub
odpisów nakazów uwi"zienia lub aresztowania lub na
podstawie przysi"gi z$o'onej na okoliczno&- odmowy
wydania takich kopii, jak to wy'ej zosta$o
powiedziane, odmówi) wydania jakiego& rytu Habeas
Corpus, którego udzielenia domaga si" niniejsza
ustawa, aby móg$ by- przed$o'ony (w wi"zieniu) -
podlegaj) utracie ka'dy z osobna na korzy&- wi"#nia
lub strony pokrzywdzonej sumy 500 funtów, która ma
by- dochodzona na wy'ej podany sposób.
XI. [...] Habeas Gorpus, zgodny z rzeczywistym
zamiarem i intencj) niniejszej ustawy, mo'e by-
kierowany i odsy$any do jakiegokolwiek palatynatu
królestwa, do pi"ciu portów (Hastings, Romney,
Hythe, Dover, Sandwich), albo innych
uprzywilejowanych miejscowo&ci na terenie królestwa
Anglii, dominium Walii, albo miasta Berwick-upon-
Tweed i wyspy Jersey lub Guernesey, niezale'nie od
jakichkolwiek ró'nic w prawie czy w praktyce.
XII. Gwoli zapobie'enia nielegalnemu
uwi"zieniu w wi"zieniach zamorskich, niechaj b"dzie
potem uchwalone przez wy'ej rzeczon) w$adz", 'e
'aden poddany tego królestwa, który obecnie jest lub
nast"pnie b"dzie mieszka%cem lub rezydentem tego
królestwa Anglii, dominium Walii lub miasta Berwick-
upon-Tweed, nie b"dzie i nie mo'e by- wys$any w
charakterze wi"#nia do Szkocji, Irlandii, Jersey,
Guernesey, Tangieru lub jakiejkolwiek cz"&ci, garnizo-
nów, wysp lub miejsc po$o'onych za morzem, które s)
lub w jakimkolwiek czasie b"d) w obr"bie lub poza
nim, posiad$o&ci najja&niejszego króla, jego nast"pcy
lub nast"pców, i 'e ka'de takie uwi"zienie jest tym
samym uchylone i uznane jako bezprawne, i je'eli
którymkolwiek z rzeczonych poddanych jest obecnie
lub nast"pnie b"dzie tak uwi"ziony, ka'da taka osoba i
osoby tak uwi"zione b"d) i mog) za ka'de takie
uwi"zienie otrzyma- na mocy tego aktu skarg" lub
skargi z powodu bezprawnego aresztowania, w
jakimkolwiek z s)dów jego królewskiej mo&ci
posiadaj)cych w$asne rejestry, przeciwko osobie lub
osobom, przez które on lub ona b"d) w ten sposób
osadzone, zatrzymane, uwi"zione, odes$ane jako
wi"zie% albo odtransportowane, sprzecznie z praw-
dziw) istot) tego aktu, i przeciwko wszystkim lub
jakiejkolwiek osobie [...] (która pogwa$ci
postanowienia tego artyku$u) [...] ka'dy powód (na
podstawie) takiej skargi otrzyma wyrok przys)dzaj)cy
zwrot jego kosztów w potrójnej wysoko&ci, prócz
odszkodowa%, które [...] nie mog) by- ni'sze od
pi"ciuset funtów [...] i osoba lub osoby [...] którym si"
to dowiedzie, b"d) odt)d niezdolne do piastowania
jakiegokolwiek urz"du opartego na zaufaniu
(publicznym) [...] w obr"bie rzeczonego królestwa
Anglii, dominium Walii lub miasta Berwick-upon-
Tweed, albo na jakichkolwiek wyspach, terytoriach lub
posiad$o&ciach nale')cych do nich, oraz &ci)gn) na
siebie i podpadn) karom i konfiskatom okre&lonym,
postanowionym i nakazanym przez statut [...]
sporz)dzony w szesnastym roku panowania króla
Ryszarda Drugiego i niechaj nie b"d) uprawnione do
uzyskania od króla $aski uwalniaj)cej od kary, od jego
dziedziców i nast"pców, za rzeczone konfiskaty,
przepadki czy utraty lub za któr)kolwiek z nich.
10. BILL O
PRAWACH
(BILL OF
RIGHTS)
Z 13 LUTEGO 1689
R.
(Adams-Stephens, s. 462-469; przek$ad: Lange, s. 15-21)
Lordowie duchowni i &wieccy, oraz gminy,
zgromadzeni w Westminsterze i reprezentuj)cy
prawnie, zupe$nie i swobodnie wszystkie stany
królestwa tego, dnia 13 lutego 1689 roku podali Ich
Królewskim Mo&ciom, nosz)cym i znanym pod
imionami i tytu$ami Wilhelma i Marii, Ksi"cia i
Ksi"'nej Ora%skich, obecnych tam we w$asnych
osobach, o&wiadczenie pi&mienne, sporz)dzone przez
wzmiankowanych lordów i gminy w wyrazach
nast"puj)cych:
Ostatni król Jakub II, przy wspó$udziale
rozmaitych wyst"pnych doradców, s"dziów i
urz"dników, stara$ si" obali- i wykorzeni- religi"
protestanck) oraz prawa i swobody tego królestwa.
1. Przyw$aszcza$ sobie prawo zwalniania, bez
zgody parlamentu, od uleg$o&ci prawom, zawieszania
ich i wykonania.
2. Aresztowa$ i &ciga$ niektórych dostojnych
pra$atów za ich najpodda%sze pro&by o zwolnienie ich
od udzia$u w wykonywaniu tej przyw$aszczonej
przeze% w$adzy.
3. Wyda$ i nakaza$ wykona- rozkaz, opatrzony
wielk) piecz"ci), utworzenia s)du, zwanego s)dem
komisarzów w sprawach ko&cielnych.
4. Pobiera$ op$aty na rzecz korony, na zasadzie
mniemanych prerogatyw, za inny czas i w inny sposób,
ni' to by$o uchwalone przez parlament.
5. Zbiera$ i utrzyma$ w granicach tego królestwa,
podczas pokoju, sta$) armi", bez zgody parlamentu i
niezgodnie z prawami kwaterowa$ wojsko.
6. Zabrania$ nosi- bro% swym dobrym poddanym
wyznania protestanckiego wówczas, kiedy papi&ci byli
uzbrojeni i wbrew prawu pozostawali na s$u'bie.
7. Narusza$ swobod" wyborów cz$onków
parlamentu.
8. Rozpatrywa$ w s)dzie (awy Królewskiej
sprawy i procesy, podlegaj)ce wy$)cznej kompetencji
parlamentu, i stosowa$ ró'ne inne dowolne i nieprawne
formy post"powania.
9. W ostatnich latach na listy przysi"g$ych w
sprawach karnych wci)gano osoby stronne, podkupne i
nie odpowiadaj)ce wymaganym warunkom, a w szcze-
gólno&ci w sprawach o zdrad" stanu-osoby, nie b"d)ce
wolnymi posiadaczami ziemskimi.
10. Od osób aresztowanych w sprawach karnych
')dano nadmiernych kaucji, obchodz)c prawo wydane
w celu zabezpieczenia swobody poddanych.
11. Nak$adano nadmierne grzywny i wymierzano
kary nieprawne i okrutne.
12. Rozdawano nagrody i obietnice nagród z
grzywien i konfiskat jeszcze przed zapadni"ciem
wyroków na osoby, które mia$y im ulec.
Wszystkie czyny powy'sze bezwarunkowo i
wprost sprzeciwiaj) si" prawom, powszechnie
wiadomym, i statutom, i swobodom tego królestwa.
Zwa'ywszy za&, 'e z powodu zrzeczenia si"
rz)dów przez wzmiankowanego króla Jakuba II i
zawakowania tronu Jego Wysoko&- Ksi)'" Ora%ski
(którego Bogu Wszechmog)cemu podoba$o si"
uczyni- znakomitym narz"dziem wyzwolenia tego
królestwa od papizmu i samowoli) nakaza$ (za zgod)
lordów duchownych i &wieckich i niektórych
wybitnych osób z gmin) rozes$a- wezwanie do lordów
duchownych i &wieckich, wyznania protestanckiego, i
inne wezwania do rozmaitych hrabstw, miast,
uniwersytetów, miasteczek i pi"ciu portów, w celu
wyboru przez nich przedstawicieli do parlamentu,
który mia$ si" zebra- i obradowa- w Westminsterze
dnia dwudziestego drugiego stycznia 1688 roku nad
&rodkami, które przedsi"wzi)- nale'y, a'eby
zabezpieczy- na przysz$o&- od zamachów w$adz",
prawa i swobody i zwa'ywszy, 'e wskutek wezwa%
wybory wykonane zosta$y w sposób prawid$owy -
wzmiankowani powy'ej lordowie duchowni i &wieccy
oraz gminy, zebrawszy si" wskutek powy'szych
wezwa% i wyborów, jako zupe$ne i wolne
przedstawicielstwo tego narodu, po dojrza$ym
rozpatrzeniu &rodków, wiod)cych do powy'szych
celów, przede wszystkim (jak to robili zwykle w
podobnych wypadkach ich przodkowie), uwa'aj) za
konieczne o&wiadczy- co nast"puje:
1. ,e zawieszenie praw lub ich wykonania, przez
rozkaz królewski, bez zgody parlamentu, jest
bezprawiem.
2. ,e zwalnianie od uleg$o&ci prawu lub jego
wykonania, przez rozkaz królewski, jak to si" zdarza$o
w niedawnych czasach, jest bezprawiem.
3. ,e utworzenie s)du komisarzów w sprawach
ko&cielnych, oraz wszelkich innych instytucji i s)dów
tego rodzaju jest bezprawne i szkodliwe.
4. ,e pobór op$at na rzecz korony na mocy
mniemanej prerogatywy, bez zgody parlamentu, lub w
ci)gu czasu d$u'szego i w inny sposób, ni' to uchwali$
parlament, jest bezprawiem.
5. ,e zwracanie si" do króla z pro&bami jest
prawem poddanych, a wszelkie aresztowanie i &ciganie
ich za to jest bezprawiem.
6. ,e pobór i utrzymywanie sta$ej armii w
granicach królestwa podczas pokoju inaczej, jak za
zgod) parlamentu, jest bezprawiem.
7. ,e poddani wyznania protestanckiego maj)
prawo nosi- bro% odpowiedni) do swego stanowiska i
do przepisów prawa.
8. ,e wybory do parlamentu powinny by-
zupe$nie swobodne.
9. ,e swoboda s$owa, rozpraw i aktów w
parlamencie nie mo'e by- kr"powana, ani ulega-
kontroli czy to s)du, czy jakiej innej instytucji, oprócz
parlamentu.
10. ,e wymaganie nadmiernych kaucji,
nak$adanie nadmiernych grzywien i wymierzanie kar
okrutnych i niezwyk$ych jest wzbronione.
11. ,e przysi"g$ych wci)ga- nale'y na listy i
wzywa- wed$ug w$a&ciwego porz)dku; przysi"gli za&
w sprawach o zdrad" stanu winni to by- wolni po-
siadacze ziemscy.
12. ,e wszelkie nagrody i obietnice z sum,
oczekiwanych z kar i konfiskat, przed os)dzeniem, s)
bezprawne i niewa'ne.
13. ,e dla zapobie'enia wszelkim nadu'yciom, i
dla poprawy, wzmocnienia i ochrony praw, parlament
powinien by- zwo$ywany do&- cz"sto.
I oni prosz) i ')daj), i stoj) silnie przy tych
wszystkich punktach i przy ka'dym z nich oddzielnie,
jako przy swoich niez$omnych prawach i swobodach, i
dlatego uwa'aj), 'e deklaracje, wyroki, fakty lub
czyny, które si" zdarzy$y ze szkod) dla narodu co do
któregokolwiek z powy'ej wymienionych punktów,
nie mog) mie- skutków na przysz$o&- lub stanowi-
precedensu.
I. Deklaracja Jego Wysoko&ci Ksi"cia
Ora%skiego szczególniej sk$ania ich do tych ')da%,
jako jedynego &rodka osi)gni"cia poprawy i usuni"cia
z$a.
Z zupe$n) wi"c wiar), 'e Jego Wysoko&- Ksi)'"
Ora%ski dokona sprawy wyzwolenia, dzi"ki niemu tak
daleko ju' posuni"tej, i zabezpieczy ich przeciwko
pogwa$ceniu ich praw i wszelkich innych zamachów
na ich wiar", prawa i swobody.
II. Wzmiankowani lordowie duchowni i &wieccy
oraz gminy, zgromadzeni w Westminsterze, uchwalaj),
'e Wilhelm i Maria, Ksi)'" i Ksi"'na Ora%scy, uznaj)
si" i og$aszaj) za Króla i Królow) Anglii, Francji i
Irlandii, i ziem do nich nale')cych tak, a'eby korona i
godno&- królewska tych królestw i ziem nale'a$y
do'ywotnio do powy'szych Ksi"cia i Ksi"'ny i do tego
z nich, kto prze'yje drugiego; i a'eby w ci)gu
wspólnego ich po'ycia, wy$)czne i zupe$ne
wykonywanie w$adzy królewskiej nale'a$o do
wzmiankowanego Ksi"cia Ora%skiego i sprawowane
by$o przeze% w imieniu obojga; po &mierci za& ich
korona i godno&- królewska przej&- winny do
zst"pnych spadkobierców Ksi"'nej, a w braku takiego
potomstwa do Ksi"'nej Anny Du%skiej i jej zst"pnych,
a w braku takich do zst"pnych Ksi"cia Ora%skiego.
Lordowie duchowni i &wieccy, oraz gminy prosz) wi"c
Ksi"cia i Ksi"'n" Ora%skich o przyj"cie tronu zgodnie
z powy'szym.
III. I uchwalaj), 'eby zamiast poprzedniej
przysi"gi podda%stwa wszystkie osoby, od których
tego si" wymaga, sk$ada$y przysi"g" nast"puj)c):
Ja, A. B., z czystego serca obiecuj" i przysi"gam,
'e b"d" szczerze i wiernie wykonywa$ obowi)zki
poddanego Ich Królewskich Mo&ci Króla Wilhelma i
Królowej Marii.
Tak niech mi Bóg dopomo'e.
Ja, A. B., przysi"gam, 'e z ca$ego serca swego
odrzucam, nienawidz" i przeklinam, jako nieuczciwe i
heretyckie, nauk" i twierdzenie, 'e monarchów,
ekskomunikowanych lub os)dzonych przez papie'a lub
inn) w$adz" tronu rzymskiego, poddani mog)
pozbawia- tronu lub zabija-, i o&wiadczam, 'e 'aden
ziemski monarcha, w$adca, pra$at, 'adna osoba lub
pa%stwo cudzoziemskie nie ma i mie- nie mo'e
jurysdykcji, w$adzy, zwierzchnictwa, przewagi lub
autorytetu ko&cielnego albo duchownego w granicach
tego królestwa.
Tak niech mi Bóg dopomo'e.
IV. Po czym Ich Królewskie Mo&ci przyj"li
koron" i godno&- królewsk) królestw Anglii, Francji i
Irlandii i ziem do nich przynale'nych, zgodnie z
uchwa$) i 'yczeniem wzmiankowanych lordów i gmin,
wypowiedzianym powy'ej.
V. A nast"pnie Ich Królewskie Mo&ci pozwoli$y,
i'by wzmiankowani lordowie duchowni i &wieccy oraz
gminy, stanowi)cy dwie izby parlamentu, obradowali i
razem z Ich Królewskimi Mo&ciami przedsi"wzi"li
&rodki rzeczywiste w celu utwierdzenia wiary, praw i
swobód tego królestwa, tak a'eby na przysz$o&- nie
zagra'a$o im niebezpiecze%stwo, na co lordowie
duchowni i &wieccy oraz gminy zgodzili si" i
przyst)pili do narad.
VI. Obecnie, na zasadzie powy'szego, lordowie
duchowni i &wieccy oraz gminy, zgromadzeni w
parlamencie w celu ratyfikacji i zatwierdzenia powy'ej
przytoczonej deklaracji i zawartych w niej artyku$ów,
warunków, zasad i punktów za pomoc) prawa,
uchwalonego w formie w$a&ciwej przez parlament,
prosz), a'eby by$o og$oszone i nakazane, 'e wszelkie
prawa i swobody w ca$o&ci i oddzielnie, wymienione w
deklaracji, s) to odwieczne i niew)tpliwe prawa i
swobody narodu tego królestwa i winny by- jako takie
uznawane, pojmowane, rozpatrywane i udzielane, i 'e
wszystkie artyku$y deklaracji winny by- &ci&le i
niez$omnie wykonywane i przestrzegane, a urz"dnicy
zgodnie z nimi s$u'y- powinni Ich Królewskim
Mo&ciom i ich nast"pcom.
VII. Wzmiankowani lordowie duchowni i
&wieccy oraz gminy, bior)c pod uwag", 'e Bogu
Najwy'szemu, w Jego nieprzeniknionych zamys$ach i
mi$osierdziu wzgl"dem tego narodu, podoba$o si" ku
jego szcz"&ciu wybra- i zachowa- osoby Ich
Królewskich Mo&ci, a'eby panowa$y nad nami na
tronie swych przodków, dzi"kuj)c Mu za to z g$"bi
serca i chwal)c Go - silnie i niewzruszenie s)
przekonani i dlatego uznaj) i og$aszaj), 'e z powodu
zrzeczenia si" rz)dów przez króla Jakuba II i przyj"cia
przez Ich Królewskie Mo&ci korony i godno&ci
królewskiej. Ich Królewskie Mo&ci sta$y si", w my&l
praw tego królestwa naszymi w$adcami. Monarch) i
Monarchini), Królem i Królow) Anglii, Francji i
Irlandii i ziem do nich przynale'nych, 'e godno&-
królewska i korona, ze wszystkimi przywi)zanymi do
nich honorami, nazwami, tytu$ami, regaliami,
prerogatywami, pe$nomocnictwami, jurysdykcjami i
w$adzami, w sposób najbardziej zupe$ny, prawny i
niepodzielny $)cz) si", jednocz) i ze&rodkowuj) w ich
królewskich osobach. [...]
IX. Poniewa' do&wiadczenie wykaza$o, 'e z
bezpiecze%stwem i pomy&lno&ci) tego kraju nie
zgadzaj) si" rz)dy monarchy-papisty, lub króla albo
królowej, pozostaj)cych w zwi)zku ma$'e%skim z
papist) lub papistk), wzmiankowani lordowie
duchowni i &wieccy oraz Gminy prosz), a'eby by$o
uchwalone, i' ka'da osoba, która pogodzi$a si" lub
pogodzi, albo b"dzie utrzymywa$a stosunki z tronem
albo ko&cio$em rzymskim, albo b"dzie wyznawa$a
wiar" papistowsk), lub wst)pi w zwi)zki ma$'e%skie z
papist), winna by- na zawsze usuni"ta i uznana za
niezdoln) do dziedziczenia lub w$adania koron) i
rz)dem tego królestwa i Irlandii, i ziem do nich
przynale'nych, lub jakiejkolwiek ich cz"&ci albo te'
posiadania lub wykonywania w ich granicach
jakiegokolwiek prawa królewskiego, w$adzy lub
jurysdykcji, w wypadkach podobnych naród tych
królestw, w moc niniejszego, zwalnia si" od przysi"gi
podda%czej - korona za& i rz)dy przechodz) do tej
osoby wyznania protestanckiego, która by powinna
odziedziczy- je w razie, gdyby osoba, usuni"ta od
tronu z przyczyn powy'szych, zmar$a &mierci)
naturaln).
X. Dalej lordowie duchowni i &wieccy oraz
gminy prosz), a'eby ka'dy król i królowa, którzy by
kiedykolwiek w przysz$o&ci odziedziczyli koron" tego
królestwa, w pierwszy dzie% zebrania pierwszego
parlamentu po wst)pieniu na tron, siedz)c na tronie w
izbie lordów, w obecno&ci tam zgromadzonych lordów
i gmin, lub te' podczas swej koronacji przy sk$adaniu
przysi"gi koronacyjnej (która przedtem powinna mie-
miejsce) przed t) osob) lub osobami, które b"d)
&wiadkami tej przysi"gi - sk$adali, podpisywali i
czytali na g$os deklaracj", o której mowa w statucie,
wydanym w roku trzynastym panowania króla Karola
II, a zatytu$owanym: „Akt, maj)cy na celu tym
pewniejsze zabezpieczenie osoby i w$adzy króla za
pomoc) pozbawienia papistów prawa zasiadania w iz-
bach parlamentu”. Gdyby si" zdarzy$o, 'e król lub
królowa po odziedziczeniu korony mieli mniej, ni' lat
dwana&cie, wówczas taki król lub królowa winni
u$o'y-, podpisa- i przeczyta- na g$os deklaracj"
podczas koronacji, lub w pierwszy dzie% zebrania si"
pierwszego parlamentu po doj&ciu przez króla lub
królow" do lat dwunastu.
XI. Ich Królewskie Mo&ci zgodzi$y si", aby
wszystkie powy'sze artyku$y by$y og$oszone,
uprawnione i uchwalone w$adz) niniejszego
parlamentu, i obowi)zywa$y, i zachowywa$y si$"
innych praw tego królestwa na wieczne czasy, wskutek
czego og$aszaj) si" one, uprawniaj) i uchwalaj) przez
Ich Królewskie Mo&ci, za zgod) lordów duchownych i
&wieckich, oraz gmin, zgromadzonych w parlamencie i
w$adz) tego ostatniego.
XII. Oprócz tego og$asza si" i uchwala t) w$adz),
'e poczynaj)c od obecnej sesji parlamentu, 'aden
wyj)tek non obstante z jakiegokolwiek statutu lub
cz"&ci jego nie mo'e by- dopuszczony, ale uwa'any
b"dzie za niewa'ny, z wy$)czeniem tylko wypadków,
w których wyj)tki takie b"d) dozwolone w samym
statucie lub te' specjalnie przewidziane przez jeden lub
kilka billów, uchwalonych na obecnej sesji parlamentu.
XIII. Uchwala si" równie', 'e 'adna karta, ulga
lub $aska, okazana do dnia 23 pa#dziernika 1689 roku,
nie zostaje uchylona przez akt niniejszy, ale zachowuje
moc swoj) tak, jak gdyby tego aktu wcale nie by$o.
13. USTAWA O
REPREZENTACJI LUDU
ANGLII I WALII W
PARLAMENCIE
Z 7 CZERWCA 1823 R.
(Cole-Filson, s. 237-240; przek$ad: Rusinowa-Wituch, s. 136-
137)
Poniewa' zosta$o uznane za celowe podj"cie
skutecznych &rodków dla poprawienia ró'nych
nadu'y- tak d$ugo istniej)cych w wyborach do s$u'by
w Izbie Gmin, parlamentu Anglii, pozbawienie tego
przywileju wielu nieznacznych ju' miejsc i osiedli,
przyznanie za& tego prawa wyboru cz$onka Izby Gmin,
du'ym, ludnym i bogatym miastom, zwi"kszenie
liczby przedstawicieli hrabstw, rozszerzenie prawa
wyborczego na wielu poddanych Jego Królewskiej
Mo&ci, którzy nie mieli odpowiedniego prawa
poprzednio, przez co zmniejszy si" wydatki na wybory,
wszystko to jest zarz)dzone przez Jego Królewsk)
Mo&- i za zgod) Lordów !wieckich i Duchownych
oraz Izb" Gmin, zgromadzonych w obecnym
Parlamencie i pod jego autorytetem.
I. Ka'de miasto zamieszczone w wykazie
(podano 58 nazw miast i osiedli) wysy$aj)ce pos$ów do
parlamentu, po zako%czeniu kadencji obecnego parla-
mentu nigdy wi"cej nie b"dzie wybiera- swych
przedstawicieli i wysy$a- ich do parlamentu.
II. Zarz)dza si", 'e ka'da z wymienionych
miejscowo&ci (wymienione 22 nazwy, mi"dzy innymi
Manchester, Birmingham, Leeds) po zako%czeniu ka-
dencji obecnego parlamentu b"d) mia$y prawo wyboru
dwóch cz$onków do Izby Gmin.
III. Ka'da miejscowo&- zamieszczona w wykazie
(wymieniono 30 miejscowo&ci) po zako%czeniu
obecnej kadencji parlamentu b"dzie wybiera- tylko
jednego swego przedstawiciela do parlamentu zamiast
dwóch.
IV. Ka'da z miejscowo&ci wymienionych w
za$)czonej do tej ustawy li&cie dodatkowej
(wymieniono 19 miejscowo&ci) b"dzie posy$a$a
jednego swego przedstawiciela do parlamentu. [...]
XVIII. Zarz)dza si", 'e prawo wybierania do
nast"pnych parlamentów maj) tylko ci dzier'awcy
do'ywotni lub dziedziczni (freeholders), spe$niaj)cy
ustalony warunek, tj. ci, których posiad$o&ci przynosz)
dochodu nie mniej ni' 10 funtów, po potr)ceniu
wszystkich nale'nych rent i op$at, lub 40 szylingów
renty rocznej.
XIX. Zarz)dza si", 'e ka'dy pe$noletni
m"'czyzna, zdolny do dzia$a% prawnych i nie
pozbawiony praw obywatelskich, posiadaj)cy ziemi"
lub te' j) dzier'awi)cy do'ywotnio (copyhold), lub
prawo dzier'awy na jeden, dwa lub kilka lat, ale z
dochodem rocznym nie mniejszym ni' 10 funtów, po
potr)ceniu wszystkich czynszów i obci)'e% z tych lub
innych tytu$ów, b"dzie zapisany do g$osowania w
wyborach do przysz$ego parlamentu w swych
hrabstwach i ma prawo wybierania rycerza lub rycerzy
hrabstwa.
XX. Ka'dy m"'czyzna po doj&ciu do ustalonego
prawem wieku i nie pozbawiony praw obywatelskich,
posiadaj)cy jak)kolwiek dzier'aw" lub prawo do
dzier'awy do'ywotniej, lub wieczysty dzier'awca, lub
maj)cy umow" nie mniejsz) ni' na sze&-dziesi)t lat, z
dochodem nie mniejszym ni' 10 funtów rocznie, lub
posiadaj)cy ziemi" w charakterze dzier'awcy na
zasadzie umowy i przy czynszu rocznym nie
mniejszym ni' pi"-dziesi)t funtów, maj) równie'
prawo wyboru do nast"pnych parlamentów jednego lub
kilku rycerzy z hrabstwa.[...]
XXVII. Zarz)dza si", 'e w ka'dym mie&cie lub
okr"gu, które otrzyma$o prawo wyboru cz$onków do
przysz$ego parlamentu, mo'e zosta- wybranym ka'dy
pe$noletni m"'czyzna zdolny do dzia$a% prawnych [...],
o ile jest w$a&cicielem lub dzier'awc) domu, sklepu,
magazynu lub innego budynku stoj)cego oddzielnie
lub $)cznie [...], je'eli jego roczny dochód nie jest
mniejszy ni' 10 funtów rocznie, zgodnie z poprzednimi
ustaleniami, co do g$osowania w wyborach cz$onka lub
cz$onków parlamentu z tego okr"gu lub miasta.
14. USTAWA O
PARLAMENCIE
(THE PARLIAMENT ACT)
Z 1911 R. Z UWZGL*DNIENIEM
ZMIAN Z 1949 R.
(Hanham, s. 197-199; przek$ad: Konstytucje, s. 47-51)
Zwa'ywszy, i' konieczno&ci) sta$o si" powzi"cie
postanowie% reguluj)cych stosunki mi"dzy obu izbami
Parlamentu i zwa'ywszy, i' jest zamierzone
zast)pienie Izby Lordów, która obecnie istnieje, przez
Drug) Izb" Ustawodawcz), ukonstytuowan) na
zasadzie reprezentacji ludowej zamiast dziedzicznej, a
zast)pienie tej'e nie mo'e by- natychmiast
wprowadzone w 'ycie;
i zwa'ywszy, i' postanowienie Parlamentu
podj"te w przysz$o&ci dotycz)ce tego' zast)pienia
b"dzie zawiera$o ograniczenie i okre&lenie uprawnie%
nowej Drugiej Izby Ustawodawczej, w zwi)zku z czym
staje si" konieczne podj"cie postanowie%, w niniejszej
ustawie wyra'onych, w celu uszczuplenia istniej)cych
uprawnie% Izby Lordów;
zosta$o przeto postanowione przez Jego
Wysoko&- Królewsk) Mo&- oraz przez i za rad) i
zgod) Lordów duchownych i &wieckich oraz Gmin
zgromadzonych w obecnym Parlamencie oraz z ich
woli, co nast"puje:
ARTYKU( 1
1. Je&li projekt ustawy finansowej, uchwalony
przez Izb" Gmin i przes$any do Izby Lordów co
najmniej na jeden miesi)c przed zako%czeniem sesji,
nie zosta$ uchwalony przez Izb" Lordów bez poprawek
w ci)gu jednego miesi)ca od daty przes$ania go do
tej'e Izby, to projekt ów, o ile Izba Gmin nie postanowi
inaczej, zostanie przed$o'ony Jego Królewskiej Mo&ci i
stanie si" ustaw) Parlamentu z chwil) nadania mu
sankcji królewskiej, pomimo 'e Izba Lordów nie
wyrazi$a zgody na ów projekt ustawy.
2. Projekt ustawy finansowej jest projektem
ustawy publicznej, je'eli wed$ug opinii speakera Izby
Gmin zawiera wy$)cznie postanowienia traktuj)ce o
wszystkich razem lub o którymkolwiek z
nast"puj)cych problemów, a mianowicie na$o'enie,
zniesienie, darowanie, zmiana albo regulacja
podatków; obci)'enie sp$at) d$ugu albo innymi
ci"'arami finansowymi Skarbu Pa%stwa albo kwot
uchwalonych przez Parlament, albo zmiana czy
umorzenie któregokolwiek z tych ci"'arów;
zaopatrzenie, przeznaczenie, kwitowanie, zamro'enie,
uruchamianie albo badanie kredytów publicznych;
zaci)ganie albo zagwarantowanie jakiejkolwiek
po'yczki czy sp$aty takowej, albo spraw incydentalnie
zwi)zanych z tymi problemami lub jakimkolwiek z
nich. U'yte w tym ust"pie wyra'enia: kredyty
publiczne oraz po'yczka, nie obejmuj) jakichkolwiek
podatków, &rodków finansowych albo po'yczki
zaci)gni"tej przez w$adze lub organizacje z
przeznaczeniem na cele lokalne.
3. Na ka'dym projekcie ustawy finansowej, kiedy
jest on przesy$any do Izby Lordów i kiedy jest
przedk$adany Jego Królewskiej Mo&ci dla uzyskania
zgody, wymagane b"dzie umieszczenie po&wiadczenia
podpisanego przez speakera Izby Gmin, i' jest to
projekt ustawy finansowej. Speaker, zanim wystawi
po&wiadczenie, winien zasi"gn)- konsultacji, je&li to
mo'liwe, dwóch pos$ów powo$anych na pocz)tku
ka'dej sesji przez komitet doboru spo&ród grona
przewodnicz)cych komisji.
ARTYKU( 2
1. Je&li projekt ustawy publicznej (nie b"d)c
projektem ustawy finansowej albo projektem ustawy
zawieraj)cej postanowienie o przed$u'eniu maksy-
malnego okresu trwania Parlamentu ponad pi"- lat)
zosta$ uchwalony przez Izb" Gmin podczas dwóch
nast"puj)cych po sobie sesji (czy to tego samego, czy
nast"pnego Parlamentu), a b"d)c przes$any do Izby
Lordów co najmniej na miesi)c przed ko%cem sesji,
zosta$ odrzucony przez Izb" Lordów podczas ka'dej z
tych sesji, to taki projekt ustawy w przypadku
odrzucenia go po raz drugi przez Izb" Lordów, je&li
Izba Gmin nie postanowi inaczej, zostanie przed$o'ony
Jego Królewskiej Mo&ci i stanie si" ustaw) Parlamentu
uzyskawszy sankcj" królewsk), pomimo 'e Izba
Lordów nie wyrazi$a zgody na ów projekt ustawy, pod
warunkiem 'e to postanowienie nie dojdzie do skutku,
zanim nie up$ynie jeden rok mi"dzy dat) drugiego
czytania podczas pierwszej z tych sesji, na których
projekt by$ rozpatrywany w Izbie Gmin, a dat)
uchwalenia go przez Izb" Gmin na drugiej z tych sesji.
2. Kiedy projekt ustawy zostaje przed$o'ony Jego
Królewskiej Mo&ci w celu uzyskania sankcji zgodnie z
postanowieniami niniejszego artyku$u, wymagane
b"dzie na projekcie ustawy po&wiadczenie podpisane
przez speakera Izby Gmin, 'e wymogi niniejszego
artyku$u zosta$y nale'ycie spe$nione.
3. Projekt ustawy b"dzie uwa'any za odrzucony
przez Izb" Lordów, je&li nie zosta$ uchwalony przez
Izb" Lordów bez wniesienia jakichkolwiek poprawek
b)d# uchwalony z poprawkami, które mog) by-
uzgodnione jedynie przez obie izby.
4. Projekt ustawy b"dzie uwa'any za ten sam, co
projekt ustawy przes$any do Izby Lordów w
poprzedniej sesji, je'eli jest identyczny z poprzednim
projektem ustawy, albo zawiera jedynie takie zmiany,
które w my&l po&wiadczenia speakera Izby Gmin s)
niezb"dne w zwi)zku z up$ywem czasu od daty
poprzedniego projektu ustawy albo stanowi) poprawki
wniesione przez Izb" Lordów do poprzedniego
projektu ustawy podczas poprzedniej sesji oraz
poprawki, które w my&l po&wiadczenia speakera
zosta$y wniesione przez Izb" Lordów podczas drugiej
sesji i zaaprobowane przez Izb" Gmin jako wniesione
do projektu ustawy, który ma by- przed$o'ony w celu
uzyskania sankcji królewskiej zgodnie z niniejszym
artyku$em,
z tym zastrze'eniem, i' Izba Gmin mo'e, je&li
uzna to za stosowne, w toku rozpatrywania projektu
ustawy przez Izb" podczas drugiej sesji sugerowa-
dalsze poprawki bez w$)czania ich do projektu ustawy,
a ka'da z takich sugerowanych poprawek b"dzie
rozwa'ona przez Izb" Lordów; je&li zostan) one
zaaprobowane przez t" Izb", to b"d) traktowane jako
poprawki wniesione przez Izb" Lordów, a
zaaprobowane przez Izb" Gmin; jednak'e
wykorzystanie tego uprawnienia przez Izb" Gmin nie
b"dzie mia$o wp$ywu na skutki wynikaj)ce z
niniejszego artyku$u w przypadku odrzucenia projektu
ustawy przez Izb" Lordów.
ARTYKU( 3
Ka'de po&wiadczenie speakera Izby Gmin
wystawione na podstawie niniejszej ustawy b"dzie
ostateczne dla wszelkich celów i nie mo'e by-
zaskar'one przed jakimkolwiek s)dem.
ARTYKU( 4
1. W ka'dym projekcie ustawy przedk$adanym
Jego Królewskiej Mo&ci na podstawie poprzedzaj)cego
postanowienia niniejszej ustawy s$owa zarz)dzenia
promulgacyjnego b"d) brzmia$y, jak nast"puje:
„Zostaje postanowione przez Jego Wysoko&-,
Królewsk) Mo&-, oraz przez i za rad) i zgod) Gmin w
obecnym Parlamencie zgromadzonych, stosownie do
postanowie% ustaw o Parlamencie z 1911 r. i 1949 r.
oraz o ich woli, co nast"puje”.
2. Jakakolwiek zmiana projektu ustawy
konieczna, aby zado&-uczyni- wymogom niniejszego
artyku$u, nie b"dzie uwa'ana za poprawk" do projektu
ustawy.
ARTYKU( 5
U'yte w tej ustawie wyra'enie: projekt ustawy
publicznej, nie obejmuje jakiegokolwiek projektu
ustawy potwierdzaj)cej tymczasowe rozporz)dzenie.
ARTYKU( 6
Niniejsza ustawa niczym nie umniejsza ani
ogranicza istniej)cych praw i przywilejów Izby Gmin.
ARTYKU( 7
Pi"- lat zamiast siedmiu lat jest maksymalnym
okresem dla Parlamentu w oparciu o ustaw" z 1715 r. o
siedmioleciu.
ARTYKU( 8
Niniejsza ustawa mo'e by- cytowana jako
ustawy o Parlamencie z 1911 r. i 1949 r.
Artyku$ 6
Postanowienia zapobiegaj#ce
podwójnym uposa"eniom
1. Stosownie do postanowie% niniejszej ustawy,
dotycz)cych wyp$acania dodatkowych uposa'e%
niektórym ministrom-cz$onkom gabinetu, osoba, której
nale'ne s) uposa'enia na podstawie niniejszej ustawy,
b"dzie uprawniona do otrzymywania tylko jednego z
tych uposa'e%, lecz kiedy piastuje ona dwa lub wi"cej
urz"dów, z których tytu$u nale'y si" takie uposa'enie,
a zachodzi ró'nica w uposa'eniach nale'nych z tytu$u
piastowania tych urz"dów, urz"dem, z którego tytu$u
wyp$acane mu b"dzie uposa'enie, jest ten, z którego
tytu$u nale'y si" wy'sze uposa'enie.
2. Osoba pobieraj)ca uposa'enie lub emerytur"
na podstawie niniejszej ustawy nie b"dzie uprawniona
do pobierania jakiejkolwiek kwoty z funduszów
okre&lonych przez Parlament w formie uposa'e% lub
diet z tytu$u zasiadania przeze% w Izbie Gmin.
Artyku$ 7
Postanowienie o wyp!acaniu uposa"e( i
emerytur
1. Uposa'enia nale'ne na podstawie niniejszej
ustawy, z wyj)tkiem tego, które nale'y si" leaderowi
Opozycji, b"d) wyp$acane z funduszów uchwalonych
przez Parlament.
2. Uposa'enie nale'ne na podstawie niniejszej
ustawy leaderowi Opozycji oraz emerytura nale'na na
podstawie niniejszej ustawy osobie, która piastowa$a
stanowisko premiera i pierwszego lorda Skarbu,
obci)'aj) i b"d) wyp$acane ze Skarbu Pa%stwa
Zjednoczonego Królestwa albo z jego nadwy'ek.
Artyku$ 8
Zmniejszenie uposa"e(
przez Izb& Gmin
Kwoty wyszczególnione w niniejszej ustawie
b"d)c kwotami uposa'enia, wyp$acanymi z tytu$ów
przewidzianych przez Parlament, b"d) uznawane jako
maksymalne kwoty, jakie si" nale'), ale mimo
postanowienia niniejszej ustawy, dotycz)cego ka'dej
takiej kwoty, uposa'enia, które si" nale') w danym
roku z tytu$u piastowania danego urz"du, mog) by-
ni'sze od tych, które wyszczególniono [...]
Cz"&- trzecia
POSTANOWIENIA
UZUPE(NIAJ/CE
Artyku$ 10
Wyk!adnia i okre$lenie poj&'
1. W niniejszej ustawie, je&li z jej tre&ci nie
wynika inaczej, nast"puj)cym wyra'eniom winny by-
odpowiednio nadane znaczenia:
przez m$odszych lordów Skarbu rozumie si"
lordów komisarzy Skarbu poza pierwszym lordem oraz
kanclerzem Skarbu;
przez leadera Opozycji rozumie si" tego pos$a do
Izby Gmin, który w danej chwili jest leaderem w tej'e
Izbie partii, która b"d)c w opozycji do Rz)du Jej
Królewskiej Mo&ci, dysponuje najwi"ksz) liczebnie
si$) w tej'e Izbie. [...]
3. Je&li zrodz) si" jakiekolwiek w)tpliwo&ci co do
tego, która partia jest lub by$a w danym konkretnym
czasie w opozycji do Rz)du Jego Królewskiej Mo&ci i
dysponuje najwi"ksz) liczebnie si$) w Izbie Gmin,
albo co do tego, kto jest lub by$ w danym konkretnym
czasie leaderem takowej partii w tej'e Izbie, to dla
celów niniejszej ustawy rozstrzyga- b"dzie t" kwesti"
speaker Izby Gmin, a jego decyzja po&wiadczona
w$asnor"cznym podpisem b"dzie ostateczna i
rozstrzygaj)ca. [...]
Artyku$ 12
Tytu! skrócony
Ustawa niniejsza mo'e by- powo$ywana i
cytowana jako ustawa z 1937 r. o ministrach Korony.
Stany Zjednoczone
1. UMOWA NA
„MAYFLOWER”
Z 11 LISTOPADA 1620 R.
(Commager, s. 15-16; przek$ad: Podstawy, s. 7-8)
W imi" Boga. Amen. My, których imiona s)
podpisane, wierni poddani naszego pot"'nego
monarchy króla Jakuba, z laski Bo'ej panuj)cego
Wielkiej Brytanii, Francji i Irlandii, obro%cy wiary itd.,
podj)wszy dla chwa$y Bo'ej, dla rozpowszechnienia
wiary chrze&cija%skiej i dla s$awy naszego króla i
ojczyzny t" podró', by za$o'y- pierwsz) koloni" w
pó$nocnej cz"&ci Wirginii, niniejszym wobec Boga i
wszystkich obecnych zawieramy wspólnie i uroczy&cie
wzajemny uk$ad i wi)'emy si" w obywatelskie cia$o
polityczne, aby lepiej urz)dzi- si", zabezpieczy- i
dopi)- wy'ej wspomnianych celów i aby na mocy tego
obmy&la-, uk$ada- i stanowi- takie sprawiedliwe i
równe prawa, rozporz)dzenia, zarz)dzenia, konstytucje
i urz"dy, jakie b"d) najbardziej u'yteczne i stosowne
dla ogólnego dobra kolonii, której obiecujemy ca$e
nale'ne oddanie i pos$usze%stwo. Na &wiadectwo tego
podpisujemy tu, u przyl)dka Cod, nasze nazwiska - 11
listopada, osiemnastego roku panowania naszego
monarchy króla Jakuba w Anglii, Francji i Irlandii, a
pi"-dziesi)tego czwartego w Szkocji. Roku Pa%skiego
1620.
4. ARTYKU(Y KONFEDERACJI
Z 9 LIPCA 1778 R.
(Macdonald, nr 51; przek$ad:
D"bicki, s. 47-57)
5. KONSTYTUCJA
STANÓW ZJEDNOCZONYCH
AMERYKI
Z 17 WRZE!NIA 1787 ROKU WRAZ
Z POPRAWKAMI
(The Constitution; Federal Register, nry 38-42; przek$ad:
Król-Bogomilska, s. 5-57,
poprawka XXVII: M. J. Ptak)
My, Naród Stanów Zjednoczonych, w celu
umocnienia Unii, ugruntowania sprawiedliwo$ci,
zapewnienia spokoju w kraju i $rodków na wspóln#
obron&, stworzenia powszechnego dobrobytu,
zabezpieczenia dla nas i dla potomnych
b!ogos!awie(stw wolno$ci przyjmujemy i ustanawiamy
t& oto Konstytucj& Stanów Zjednoczonych Ameryki.
ARTYKU( I
§ 1. Wszelka niniejszym przyznana w$adza
ustawodawcza przys$uguje Kongresowi Stanów
Zjednoczonych, który sk$ada si" z Senatu i Izby Repre-
zentantów.
§ 2.1. W sk$ad Izby Reprezentantów wchodz)
cz$onkowie wybierani co dwa lata przez ludno&-
poszczególnych Stanów, przy czym w ka'dym Stanie
wyborcy powinni odpowiada- wymogom stawianym
wyborcom tej izby stanowego Zgromadzenia
Ustawodawczego, która sk$ada si" z wi"kszej liczby
cz$onków.
2. Nie mo'e by- wybrana do Izby
Reprezentantów osoba, która nie uko%czy$a dwudziestu
pi"ciu lat 'ycia, nie by$a przez siedem lat obywatelem
Stanów Zjednoczonych oraz w chwili wyboru nie by$a
mieszka%cem Stanu, z którego j) wybrano.
3. (Liczb" mandatów i sum" podatków
bezpo&rednich dzieli si" mi"dzy poszczególne Stany
nale')ce do Unii proporcjonalnie do liczby
mieszka%ców; liczb" t" ustala si" dodaj)c do ogólnej
liczby osób wolnych, $)cznie z osobami
zobowi)zanymi do s$u'by przez okre&lon) liczb" lat,
lecz z wy$)czeniem nie podlegaj)cych opodatkowaniu
Indian, trzy pi)te ogó$u pozosta$ych osób). Pierwsze
obliczenie b"dzie dokonane w ci)gu trzech lat od daty
pierwszej sesji Kongresu Stanów Zjednoczonych,
nast"pne za& b"d) przeprowadzane co dziesi"- lat w
sposób okre&lony ustaw). Na ka'de trzydzie&ci tysi"cy
nie mo'e przypada- wi"cej ni' jeden przedstawiciel,
ka'dy stan musi mie- jednak przynajmniej jednego
przedstawiciela; zanim zostanie dokonane pierwsze
obliczenie, stan New Hampshire uprawniony jest do
wyboru trzech przedstawicieli, Massachusetts - o&miu,
Rhode Island i Providence Plantations - jednego,
Connecticut - pi"ciu, New York - sze&ciu, New Yersey
- czterech, Pensylwania - o&miu, Delaware - jednego,
Maryland - sze&ciu, Wirginia -dziesi"ciu, Pó$nocna
Karolina – pi"ciu, Po$udniowa Karolina - pi"ciu i
Georgia - trzech.
4. W razie powstania w jakimkolwiek Stanie
wakansu, w$adza wykonawcza tego stanu zarz)dza
wybory w celu jego obsadzenia.
5. Izba Reprezentantów wybiera
przewodnicz)cego Izby i inne organy oraz ma
wy$)czne prawo stawiania przed Senatem osób
piastuj)cych wy'sze urz"dy w stan oskar'enia.
§ 3.1. W sk$ad Senatu wchodz) senatorowie
wybierani po dwóch z ka'dego stanu (przez jego
Zgromadzenie Ustawodawcze) na lat sze&-. Ka'demu
Senatorowi przys$uguje jeden g$os.
2. Niezw$ocznie po zebraniu si" w wyniku
pierwszych wyborów. Senatorowie zostan) podzieleni,
w miar" mo'no&ci równomiernie, na trzy grupy.
Mandaty Senatorów nale')cych do pierwszej grupy
wygasaj) po up$ywie dwóch lat, do drugiej grupy - po
up$ywie czterech lat, a do trzeciej grupy - po up$ywie
sze&ciu lat, tak aby co dwa lata mog$a by- wybierana
jedna trzecia cz"&- Senatu; (je'eli wskutek zrzeczenia
si" mandatu lub z innej przyczyny powstanie wakans w
okresie przerwy mi"dzy sesjami Zgromadzenia
Ustawodawczego któregokolwiek ze stanów, w$adza
wykonawcza tego stanu mo'e tymczasowo powo$a-
Senatora na okres poprzedzaj)cy obsadzenie wakansu
przez Zgromadzenie Ustawodawcze).
3. Nie mo'e by- Senatorem osoba, która nie
uko%czy$a trzydziestu lat 'ycia, nie by$a obywatelem
Stanów Zjednoczonych przez dziewi"- lat oraz w
chwili wyboru nie by$a mieszka%cem Stanu, z którego
j) wybrano.
4. Wiceprezydent Stanów Zjednoczonych jest
przewodnicz)cym Senatu, w g$osowaniu bierze jednak
udzia$ jedynie w wypadku równego podzia$u g$osów.
5. Senat wybiera inne swoje organy, a tak'e
przewodnicz)cego pro tempore na okres, w którym
Wiceprezydent jest nieobecny lub pe$ni obowi)zki
Prezydenta Stanów Zjednoczonych.
6. Senatowi przys$uguje wy$)czne prawo
s)dzenia osób piastuj)cych wy'sze urz"dy,
postawionych w stan oskar'enia przez Izb"
Reprezentantów. Senatorowie uczestnicz)cy w
zwo$anym w tym celu posiedzeniu sk$adaj) przysi"g"
lub o&wiadczenie. W razie oskar'enia Prezydenta
Stanów Zjednoczonych, posiedzeniu przewodniczy
Prezes S)du Najwy'szego. Orzeczenie skazuj)ce
wymaga wi"kszo&ci dwóch trzecich obecnych na
posiedzeniu senatorów.
7. Wyrokiem zapadaj)cym w takich sprawach nie
mo'na orzec kary surowszej ni' usuni"cie z
zajmowanego urz"du oraz pozbawienie prawa do
przyj"cia i pe$nienia w s$u'bie Stanów Zjednoczonych
jakiejkolwiek funkcji honorowej lub odp$atnej;
skazanie nie wy$)cza odpowiedzialno&ci i postawienia
w stan oskar'enia, a tak'e s)dzenia, skazania i ukarania
zgodnie z prawem.
§ 4.1. Czas, miejsce i sposób przeprowadzenia
wyborów do Senatu i Izby Reprezentantów okre&la w
ka'dym Stanie jego Zgromadzenie Ustawodawcze;
zawsze jednak Kongres mo'e w drodze ustawy
ustanowi- lub zmienia- te zasady, z wyj)tkiem
przepisów okre&laj)cych miejsce wyborów do Senatu.
2. Kongres zbiera si" przynajmniej raz w roku (w
pierwszy poniedzia$ek grudnia), chyba 'e w drodze
ustawy okre&li inny dzie%.
§ 5.1. Ka'da Izba bada wa'no&- wyborów,
sprawozdania i kwalifikacje swoich cz$onków. Quorum
wymagane dla wa'no&ci uchwa$ ka'dej izby wynosi
ponad po$ow" jej cz$onków, jednak i przy obecno&ci
mniejszej liczby ni' po$owa cz$onków, ka'da Izba
mo'e odroczy- posiedzenie na inny dzie% oraz jest
upowa'niona do zmuszenia do obecno&ci nieobecnych
cz$onków w sposób i pod gro#b) kar ustalonych przez
ka'd) Izb".
2. Ka'da Izba mo'e ustali- swój regulamin, kara-
swoich cz$onków za niew$a&ciwe zachowanie oraz
wi"kszo&ci) dwóch trzecich wykluczy- cz$onka z
posiedzenia.
3. Ka'da Izba prowadzi diariusz obrad i og$asza
go okresowo, z pomini"ciem cz"&ci, które wed$ug jej
uznania powinny by- zachowane w tajemnicy; g$osy za
i przeciw oddane w poszczególnych sprawach przez
cz$onków którejkolwiek z Izb wymienia si" w
diariuszu na ')danie jednej pi)tej obecnych cz$onków.
4. Podczas sesji Kongresu 'adna Izba nie mo'e
bez zgody drugiej odroczy- obrad na okres d$u'szy ni'
trzy dni, ani te' przenie&- ich z miejsca, gdzie obie
Izby obraduj).
§6.1. Senatorom i cz$onkom Izby Reprezentantów
przys$uguj) za pe$nione funkcje diety okre&lone przez
ustaw" i wyp$acane ze skarbu Stanów Zjednoczonych.
W okresie uczestnictwa w sesji swojej Izby oraz w
czasie, w którym udaj) si" na sesj" lub z niej
powracaj), nie mog) oni by- aresztowani, z wyj)tkiem
wypadków zdrady lub innego ci"'kiego przest"pstwa
albo zak$ócenia spokoju publicznego; nie mog) oni
równie' by- poci)gni"ci do odpowiedzialno&ci w
jakimkolwiek innym miejscu za swoje przemówienia
lub wypowiedzi w którejkolwiek z Izb.
2. ,aden senator ani cz$onek Izby
Reprezentantów nie mo'e by- w okresie, na który go
wybrano, powo$any na jakiekolwiek stanowisko w
s$u'bie cywilnej Stanów Zjednoczonych, które w tym
okresie zosta$o stworzone lub sta$o si" wy'ej
wynagradzane; ktokolwiek sprawuje urz)d w s$u'bie
Stanów Zjednoczonych, nie mo'e w okresie jego
sprawowania zosta- cz$onkiem którejkolwiek z Izb.
§ 7.1. W zakresie wszelkich projektów ustaw
skarbowych inicjatywa przys$uguje Izbie
Reprezentantów; Senat mo'e jednak, podobnie jak do
wszystkich innych projektów proponowa- albo wnosi-
poprawki.
2. Zanim jakikolwiek projekt ustawy uchwalony
przez Izb" Reprezentantów i Senat stanie si" ustaw),
powinien by- przed$o'ony Prezydentowi Stanów
Zjednoczonych; zatwierdzaj)c projekt, Prezydent
podpisuje go, za& w przeciwnym razie - odsy$a projekt
wraz ze swymi zastrze'eniami tej Izbie, z której
inicjatywy by$ on uchwalony; Izba ta zamieszcza w
swoim diariuszu zastrze'enia w pe$nym brzmieniu i
przyst"puje do ponownego rozpatrzenia projektu.
Je'eli w wyniku ponownego rozpatrzenia Izba
wi"kszo&ci) dwóch trzecich uchwali projekt, wówczas
przesy$a go wraz z zastrze'eniami do drugiej Izby,
która równie' poddaje go ponownemu rozpatrzeniu i
je&li zostanie on przyj"ty wi"kszo&ci) dwóch trzecich
tej Izby, wówczas staje si" ustaw). We wszystkich tego
rodzaju wypadkach, g$osowanie w obu Izbach polega
na z$o'eniu o&wiadczenia: tak albo nie, a nazwiska
osób g$osuj)cych za albo przeciwko projektowi
powinny by- zamieszczone w diariuszu ka'dej Izby.
Ka'dy projekt, który w ci)gu dziesi"ciu dni (nie licz)c
niedziel), od daty przed$o'enia, nie zostanie zwrócony
przez Prezydenta, staje si" ustaw), tak jakby zosta$
podpisany, chyba 'e Kongres odraczaj)c swe
posiedzenie, uniemo'liwi$ zwrócenie tego projektu; w
takim wypadku projekt nie staje si" ustaw).
3. Wszelkie zarz)dzenia, rezolucje albo uchwa$y
wymagaj)ce zgodnego stanowiska Senatu i Izby
Reprezentantów (z wyj)tkiem uchwa$ o odroczeniu
posiedzenia), wymagaj) przed$o'enia Prezydentowi
Stanów Zjednoczonych; uzyskanie przez nie mocy
prawnej wymaga zatwierdzenia ich przez Prezydenta.
W wypadku braku zatwierdzenia musz) one by-
ponownie uchwalone wi"kszo&ci) dwóch trzecich
Senatu i Izby Reprezentantów, zgodnie z zasadami i
ograniczaj)cymi terminami przewidzianymi dla
projektów ustaw.
§ 8. Kongres jest w$adny:
- nak$ada- i pobiera- podatki, c$a, &wiadczenia i
akcyzy w celu sp$acania d$ugów oraz zapewnienia
wspólnej obrony i ogólnego dobra Stanów Zjednoczo-
nych; wszelkie c$a, daniny i akcyzy powinny jednak
by- jednakowe na ca$ym obszarze Stanów
Zjednoczonych;
- zaci)gn)- po'yczki w imieniu Stanów
Zjednoczonych;
-regulowa- obrót z obcymi pa%stwami, pomi"dzy
poszczególnymi Stanami i z plemionami Indian;
- ustanawia- dla ca$ego obszaru Stanów
Zjednoczonych jednolite zasady nabywania
obywatelstwa oraz jednolite przepisy o bankructwie;
-bi- monet", ustala- jej warto&- i warto&- waluty
zagranicznej oraz ustala- jednostki wag i miar;
- okre&la- kary za podrabianie papierów
warto&ciowych oraz pieni"dzy b"d)cych w obiegu w
Stanach Zjednoczonych;
- ustanawia- urz"dy i drogi pocztowe;
- popiera- rozwój nauki i sztuk u'ytecznych przez
zapewnienie na czas okre&lony autorom i wynalazcom
wy$)cznego prawa do ich dzie$ oraz wynalazków;
- tworzy- s)dy ni'sze w stosunku do S)du
Najwy'szego;
- okre&la- odpowiedzialno&- i kara- za piractwo,
ci"'kie przest"pstwa pope$niane na pe$nym morzu oraz
za naruszenie prawa narodów;
- wypowiada- wojn", wystawia- listy kaperskie
oraz stanowi- w sprawach $upu na l)dzie i morzu;
- wystawia- i utrzymywa- armi", z tym 'e
preliminarz finansowy ustalony na ten cel nie mo'e
obejmowa- okresu d$u'szego ni' dwa lata;
- tworzy- i utrzymywa- marynark" wojenn);
- ustanawia- zasady dowodzenia oraz regulaminy
dla si$ l)dowych i morskich;
- okre&la- zasady powo$ywania milicji w celu
zapewnienia wykonania ustaw Unii, t$umienia powsta%
i odpierania najazdów;
- okre&la- &rodki organizacji, uzbrojenia i
szkolenia milicji oraz sprawowania w$adzy nad tymi
jej oddzia$ami, które mog) by- u'yte w s$u'bie Stanów
Zjednoczonych, przy zastrze'eniu dla poszczególnych
Stanów prawa mianowania oficerów i nadzoru nad
szkoleniem milicji na zasadach okre&lonych przez
Kongres;
- sprawowa- wy$)czn) w$adz" ustawodawcz) we
wszystkich dziedzinach w Okr"gu (nie
przekraczaj)cym dziesi"ciu mil kwadratowych), który
mo'e drog) przekazania go przez poszczególne Stany i
po przyj"ciu przez Kongres, sta- si" siedzib)
najwy'szych w$adz Stanów Zjednoczonych, jak
równie' sprawowa- podobn) w$adz" nad wszystkimi
terenami nabytymi za zgod) Zgromadzenia
Ustawodawczego danego Stanu, w celu zbudowania
tam fortów, magazynów, arsena$ów, doków lub innych
potrzebnych budynków oraz
- uchwala- wszelkie ustawy potrzebne i w$a&ciwe
dla wykonywania powy'szych uprawnie% oraz
wszystkich innych uprawnie% przekazanych na mocy
tej Konstytucji najwy'szym w$adzom Stanów
Zjednoczonych, poszczególnym ich rodzajom lub ich
przedstawicielom.
§ 9.1. Do roku tysi)c osiemset ósmego Kongres
nie mo'e zabroni- imigracji lub przywozu osób,
których dopuszczenie jakikolwiek z istniej)cych
Stanów uzna za w$a&ciwe; w wypadku takiego
przywozu mo'e by- jednak na$o'ony podatek lub c$o
w wysoko&ci przekraczaj)cej dziesi"- dolarów od
osoby.
2. Przywilej Habeas Corpus Act mo'e by-
zawieszony tylko wówczas, gdy w wypadkach rebelii
lub inwazji wymaga- tego b"dzie bezpiecze%stwo
publiczne.
3. Nie mo'na wydawa- ustaw proskrypcyjnych
ani te' dzia$aj)cych wstecz.
4. (Pog$ówne albo inne podatki bezpo&rednie
mo'na nak$ada- tylko proporcjonalnie w oparciu o
wcze&niej przeprowadzone oszacowanie lub spis
ludno&ci).
5. Nie b"d) nak$adane podatki lub c$a od wywozu
towarów z któregokolwiek Stanu.
6. Nie mo'na ustanawia- przepisów handlowych
albo podatkowych preferencyjnych dla portów jednego
stanu w porównaniu z portami innych stanów; nie
mo'na te' zmusza- statków p$yn)cych do lub z
którego& Stanu do zawijania, odp$yni"cia albo p$acenia
ce$ w innym Stanie.
7. Wszelkie wydatki ze Skarbu Pa%stwa
dopuszczalne s) tylko na podstawie preliminarzy
uchwalonych z moc) ustawy; sprawozdania i rachunki
z wp$ywów i wydatkowania wszelkich publicznych
&rodków finansowych powinny by- okresowo
podawane do wiadomo&ci publicznej.
8. Stany Zjednoczone nie nadaj) 'adnych tytu$ów
szlacheckich. Bez zgody Kongresu nikomu, kto
sprawuje odp$atnie lub honorowo jakikolwiek urz)d z
ramienia Stanów Zjednoczonych, nie wolno
przyjmowa- od jakiegokolwiek króla, ksi"cia lub
obcego pa%stwa jakiegokolwiek daru, wynagrodzenia,
urz"du lub tytu$u.
§ 10.1. ,aden Stan nie mo'e zawiera-
jakiegokolwiek traktatu, sojuszu ani te' zawi)zywa-
konfederacji, wystawia- listów kaperskich, bi- monety,
wystawia- listów kredytowych, uznawa- za ustawowe
&rodki p$atnicze jakichkolwiek &rodków poza z$ot) i
srebrn) monet), wydawa- jakichkolwiek ustaw
proskrypcyjnych lub ustaw dzia$aj)cych wstecz albo
ustaw ograniczaj)cych odpowiedzialno&- z tytu$u
zobowi)za% wynikaj)cych z umów, ani te' nadawa-
jakichkolwiek tytu$ów szlacheckich.
2. ,aden Stan nie mo'e bez zgody Kongresu
nak$ada- jakichkolwiek &wiadcze% albo ce$
importowych lub eksportowych, z wyj)tkiem takich,
które s) bezwzgl"dnie konieczne dla wykonywania
stanowych ustaw o inspekcji; ca$y jednak czysty
dochód z wszystkich ce$ i &wiadcze% na$o'onych przez
Stan na import lub eksport, wp$ywa do Skarbu Stanów
Zjednoczonych; wszelkie przepisy dotycz)ce tych
spraw podlegaj) rewizji i kontroli Kongresu.
3. ,aden Stan nie mo'e bez zgody Kongresu
wprowadza- jakichkolwiek ce$ od tona'u, utrzymywa-
wojska lub okr"tów wojennych w czasie pokoju,
zawiera- porozumie% lub uk$adów z innym Stanem
albo z pa%stwem obcym, ani te' przyst"powa- do
wojny, chyba 'e zosta$ napadni"ty albo znalaz$ si" w
tak powa'nym niebezpiecze%stwie, 'e jakakolwiek
zw$oka by$a niedopuszczalna.
ARTYKU( II
§ 1.1. W$adza wykonawcza przys$uguje
Prezydentowi Stanów Zjednoczonych Ameryki.
Sprawuje on swój urz)d przez okres lat czterech, a
wybierany jest wraz z Wiceprezydentem obieranym na
ten sam okres w sposób nast"puj)cy:
2. Ka'dy Stan wyznacza - w sposób okre&lony
przez swe Zgromadzenie Ustawodawcze - elektorów w
liczbie równej $)cznej liczbie senatorów i cz$onków
Izby Reprezentantów zasiadaj)cych z ramienia tego
Stanu w Kongresie; elektorem nie mo'e zosta- senator,
cz$onek Izby Reprezentantów ani te' 'adna osoba
sprawuj)ca urz)d honorowo lub odp$atnie w s$u'bie
Stanów Zjednoczonych.
3. (Elektorzy zbieraj) si" w poszczególnych
Stanach i w tajnym g$osowaniu oddaj) g$osy na dwie
osoby, z których przynajmniej jedna nie mo'e by-
mieszka%cem tego samego Stanu, co oni. Nast"pnie
sporz)dzaj) list" obejmuj)c) wszystkie osoby, na które
g$osowano, oraz liczb" g$osów oddanych na ka'd) z
nich; list" t" podpisuj) i po&wiadczaj) oraz po
opiecz"towaniu przesy$aj) do siedziby najwy'szych
w$adz Stanów Zjednoczonych na r"ce
przewodnicz)cego Senatu. Przewodnicz)cy Senatu, w
obecno&ci Senatu i Izby Reprezentantów, otwiera
wszystkie po&wiadczone koperty, po czym nast"puje
obliczenie g$osów. Osoba, która otrzyma$a najwi"ksz)
liczb" g$osów, zostaje Prezydentem, je'eli uzyska$a
g$osy bezwzgl"dnej wi"kszo&ci wyznaczonych
elektorów; gdyby jednak wi"kszo&- tak) otrzyma$a
wi"cej ni' jedna osoba, a liczby oddanych g$osów na
nie by$yby równe, wówczas Izba Reprezentantów w
drodze tajnego g$osowania niezw$ocznie wybierze
spo&ród nich Prezydenta; je'eli za& 'adna osoba nie
uzyska$a takiej wi"kszo&ci, wówczas Izba ta w
podobny sposób wybierze Prezydenta spo&ród
pierwszych pi"ciu osób z listy. W toku wyborów
Prezydenta g$osowanie odbywa si" Stanami,
reprezentacji ka'dego Stanu przys$uguje jeden g$os.
Quorum w takim wypadku stanowi reprezentacja po
jednym lub wi"cej cz$onków przynajmniej z dwóch
trzecich Stanów. Dla wyboru niezb"dne jest uzyskanie
g$osów wi"kszo&ci wszystkich Stanów. W ka'dym
wypadku po dokonaniu wyboru Prezydenta, osoba,
która uzyska$a najwi"ksz) liczb" g$osów oddanych
przez elektorów, zostaje Wiceprezydentem. Gdyby
jednak pozosta$y dwie lub wi"cej osób z równ) liczb)
g$osów, wówczas wyboru Wiceprezydenta dokona
Senat w g$osowaniu tajnym).
4. Kongres mo'e okre&li- czas wyboru elektorów
oraz dzie%, w którym maj) oni odda- swe g$osy; musi
to by- ten sam dzie% na ca$ym obszarze Stanów
Zjednoczonych.
5. Nie mo'e by- wybrana na Urz)d Prezydenta
osoba nie b"d)ca obywatelem Stanów Zjednoczonych
od urodzenia, jak równie' nie b"d)ca takim
obywatelem w czasie obowi)zywania niniejszej
Konstytucji; nie mo'e by- równie' wybrana na ten
urz)d osoba, która nie uko%czy$a trzydziestu pi"ciu lat
i nie jest sta$ym mieszka%cem Stanów Zjednoczonych
od lat czternastu.
6. (W wypadku usuni"cia Prezydenta z urz"du,
jego &mierci, zrzeczenia si" albo niezdolno&ci do
wykonywania uprawnie% i obowi)zków urz"du,
przechodz) one na Wiceprezydenta; Kongres mo'e w
drodze ustawy okre&li- zasady maj)ce zastosowanie w
razie usuni"cia, &mierci, zrzeczenia si" albo
niezdolno&ci zarówno Prezydenta, jak i
Wiceprezydenta oraz ustali-, kto b"dzie wówczas
pe$ni- obowi)zki Prezydenta; osoba ta b"dzie je pe$ni-
do czasu ustania tej niezdolno&ci albo wyboru nowego
Prezydenta).
7. Prezydent otrzymuje w okre&lonych terminach
za swoj) s$u'b" uposa'enie, które nie mo'e ulec ani
zwi"kszeniu, ani te' zmniejszeniu w ci)gu ca$ego
okresu, na który zosta$ wybrany; w tym okresie nie
mo'e otrzymywa- 'adnego innego wynagrodzenia ani
od Stanów Zjednoczonych, ani od któregokolwiek ze
Stanów.
8. Przed obj"ciem urz"du sk$ada on nast"puj)c)
przysi"g" albo o&wiadczenie: „Przysi"gam (lub
o&wiadczam) uroczy&cie, 'e b"d" wiernie sprawowa-
Urz)d Prezydenta Stanów Zjednoczonych, oraz 'e
zrobi" wszystko, co jest w mej mocy, aby dochowa-,
strzec i broni- Konstytucji Stanów Zjednoczonych”.
§ 2.1. Prezydent jest Naczelnym Dowódc) Armii
i Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych oraz
milicji poszczególnych Stanów w wypadku powo$ania
jej do czynnej s$u'by na rzecz Stanów Zjednoczonych;
mo'e on ')da- od ka'dej osoby kieruj)cej
Departamentem Rz)dowym pisemnej opinii we
wszystkich sprawach nale')cych do zakresu zada% ich
urz"dów; Prezydent jest w$adny zawiesza- lub
darowa- kary za przest"pstwa przeciwko Stanom
Zjednoczonym, z wyj)tkiem kar orzeczonych wskutek
postawienia w stan oskar'enia przez Izb"
Reprezentantów.
2. Za rad) i zgod) Senatu udzielon) wi"kszo&ci)
dwóch trzecich obecnych senatorów. Prezydent jest
w$adny zawiera- traktaty; wyznacza, a za rad) i zgod)
Senatu mianuje ambasadorów, innych pe$nomocnych
przedstawicieli i konsulów, s"dziów S)du
Najwy'szego oraz wszystkich innych urz"dników
Stanów Zjednoczonych na te urz"dy, których sposób
obsadzania nie zosta$ w niniejszej Konstytucji inaczej
ustalony, a które s) utworzone ustaw); Kongres mo'e
jednak, je&li uzna to za w$a&ciwe, w drodze ustawy
przyzna- prawo mianowania ni'szych urz"dników -
samemu Prezydentowi, S)dom lub osobom kieruj)cym
Departamentami.
3. Prezydent jest w$adny obsadza- wakanse
powsta$e mi"dzy sesjami Senatu; pe$nomocnictwa te
wygasaj) z ko%cem najbli'szej sesji.
§ 3. Prezydent powinien okresowo kierowa- do
Kongresu or"dzie o stanie pa%stwa, przedk$adaj)c do
rozpatrzenia &rodki, które uwa'a za potrzebne i
w$a&ciwe; w wyj)tkowych wypadkach przys$uguje mu
prawo zwo$ywania obu po$)czonych Izb lub jednej z
nich, a w wypadku gdy Izby nie mog) uzgodni- czasu
odroczenia posiedzenia, mo'e on sam zadecydowa- o
terminie odroczenia; Prezydent przyjmuje
ambasadorów i innych pe$nomocnych przedstawicieli;
czuwa nad wiernym wykonaniem ustaw i mianuje
wszystkich urz"dników Stanów Zjednoczonych.
§ 4. Prezydent, Wiceprezydent i ka'dy urz"dnik
cywilny Stanów Zjednoczonych zostaje usuni"ty z
urz"du w wypadku postawienia przez Izb" Repre-
zentantów w stan oskar'enia i skazania za zdrad",
przekupstwo lub inne ci"'kie przest"pstwa albo
wykroczenia.
ARTYKU( III
§ 1. W$adza s)dowa Stanów Zjednoczonych
przys$uguje jednemu S)dowi Najwy'szemu oraz takim
s)dom ni'szym, jakie z biegiem czasu Kongres b"dzie
tworzy$ i ustanawia$. S"dziowie zarówno S)du
Najwy'szego, jak i ni'szych s)dów sprawuj) swoj)
funkcj", dopóki obowi)zki swe wykonuj) nienagannie
i za sw) s$u'b" otrzymuj) w okre&lonych terminach
uposa'enie, które w okresie sprawowania przez nich
tej funkcji nie mo'e ulec zmniejszeniu.
§ 2.1. W$adza s)dowa rozci)ga si" na wszystkie
sprawy rozpatrywane wed$ug zasad prawa i s$uszno&ci,
jakie mog) si" wy$oni- w okresie obowi)zywania
niniejszej Konstytucji, ustaw Stanów Zjednoczonych
albo traktatów, które w ich imieniu zosta$y lub zostan)
zawarte w przysz$o&ci; na wszystkie sprawy dotycz)ce
ambasadorów, innych pe$nomocnych przedstawicieli i
konsulów; na wszystkie sprawy z zakresu prawa
morskiego; na spory, w których Stany Zjednoczone s)
stron); na spory mi"dzy dwoma lub kilkoma stanami;
(mi"dzy jednym Stanem a obywatelami innego Stanu),
mi"dzy obywatelami ró'nych Stanów; mi"dzy
obywatelami tego samego Stanu dochodz)cymi praw
do ziemi b"d)cej przedmiotem nada% przez ró'ne
Stany (oraz mi"dzy Stanem albo jego obywatelami a
pa%stwami obcymi, jego obywatelami lub poddanymi).
2. We wszystkich sprawach dotycz)cych
ambasadorów, innych pe$nomocnych przedstawicieli i
konsulów oraz w sprawach, w których stron) jest Stan,
s)dem pierwszej instancji jest S)d Najwy'szy. We
wszystkich innych wymienionych wy'ej sprawach S)d
Najwy'szy, poza ustalonymi i uregulowanymi przez
Kongres przypadkami, dzia$a jako instancja apelacyjna
zarówno w zakresie stosowania prawa, jak i ustalania
stanu faktycznego.
3. Wszystkie sprawy karne, z wyj)tkiem
wszcz"tych wskutek postawienia w stan oskar'enia
przez Izb" Reprezentantów, rozpatruje s)d
przysi"g$ych, a post"powanie toczy si" w tym Stanie,
w którym dane przest"pstwo zosta$o pope$nione; w
wypadku pope$nienia przest"pstw poza obszarem
nale')cym do któregokolwiek ze Stanów post"powanie
toczy si" w miejscu lub miejscach okre&lonych przez
Kongres w drodze ustawy.
§ 3.1. Zdrad) Stanów Zjednoczonych mo'e by-
tylko prowadzenie przeciwko nim wojny lub
sprzymierzenie si" z ich wrogami, udzielanie im
pomocy i poparcia. Nie wolno nikogo skaza- za zdrad"
bez wyra#nego stwierdzenia tego faktu przez co
najmniej dwóch &wiadków albo bez przyznania si" do
winy podczas jawnej rozprawy s)dowej.
2. Kongres ma prawo okre&li- kar" za zdrad";
pozbawienie praw cywilnych nie mo'e jednak
powodowa- zniesienia prawa do przeniesienia przez
skazanego na jego spadkobierców przys$uguj)cych mu
tytu$ów ani te' konfiskaty mienia, za wyj)tkiem
przej"cia maj)tku skazanego jedynie na okres jego
'ycia.
ARTYKU( IV
§ 1. W ka'dym Stanie zapewnia si" pe$ne uznanie
dokumentów publicznych, rejestrów i orzecze%
s)dowych wszystkich innych Stanów; Kongres mo'e w
drodze powszechnie obowi)zuj)cych ustaw okre&li-
sposób uwierzytelnienia tych dokumentów, rejestrów i
orzecze% oraz dowodzenia wynikaj)cych z nich
skutków.
§ 2.1. Obywatele ka'dego Stanu korzystaj) z tych
samych praw i przywilejów, z których korzystaj)
obywatele wszystkich innych Stanów.
2. Osoba oskar'ona w którymkolwiek ze Stanów
o zdrad", zbrodni" lub inne przest"pstwo, która
zbiegnie i zostanie uj"ta w innym Stanie, powinna by-
na ')danie w$adzy wykonawczej Stanu, z którego
zbieg$a, wydana w$adzom tego Stanu, któremu
przys$uguje jurysdykcja w sprawie o dane
przest"pstwo.
3. (Kto b"d)c z mocy prawa obowi)zuj)cego w
jednym Stanie obowi)zany do s$u'by lub pracy w tym
Stanie, zbiegnie do innego Stanu, nie mo'e by- z mocy
obowi)zuj)cej tam jakiejkolwiek ustawy lub innych
przepisów zwolniony od tej s$u'by lub pracy, lecz
powinien by- wydany na ')danie tej strony, na rzecz
której zobowi)zany jest do tej s$u'by lub pracy).
§ 3.1. Kongres mo'e stanowi- o dopuszczeniu do
Unii nowych Stanów, nowe Stany nie mog) by- jednak
tworzone na obszarze obj"tym jurysdykcj) innego
Stanu; nie mo'na równie' tworzy- Stanu przez
po$)czenie dwóch lub kilku Stanów albo ich cz"&ci,
bez zgody Zgromadze% Ustawodawczych Stanów,
których to dotyczy oraz Kongresu.
2. Kongres jest w$adny uchyla- i stanowi-
przepisy i zarz)dzenia dotycz)ce terytoriów oraz innej
w$asno&ci nale')cej do Stanów Zjednocznych; 'adne
jednak z postanowie% niniejszej Konstytucji nie mo'e
by- interpretowane w sposób ograniczaj)cy
jakiekolwiek roszczenie przys$uguj)ce Stanom Zjedno-
czonym albo poszczególnemu Stanowi.
§ 4. Stany Zjednoczone por"czaj) ka'demu
Stanowi wchodz)cemu w sk$ad Unii republika%sk)
form" rz)dów i zapewniaj) ka'demu z nich obron"
przed inwazj), a na ')danie Zgromadzenia
Ustawodawczego lub (gdy nie mo'e si" ono zebra-)
w$adzy wykonawczej, tak'e przed zamieszkami
wewn"trznymi.
ARTYKU( V
Kongres proponuje poprawki do niniejszej
Konstytucji, ilekro- dwie trzecie obu Izb uzna to za
niezb"dne, albo na ')danie dwóch trzecich ogólnej
liczby Stanów zwo$uje Konwencj", której zadaniem
b"dzie zaproponowanie poprawek. W obydwu
wypadkach poprawki uzyskuj) pod ka'dym wzgl"dem
moc równ) innym cz"&ciom niniejszej Konstytucji po
ratyfikowaniu ich przez Zgromadzenia Ustawodawcze
trzech czwartych ogólnej liczby Stanów albo przez
Konwencje trzech czwartych Stanów, zale'nie od tego,
który z tych sposobów ratyfikacji zaproponuje
Kongres; przed rokiem tysi)c osiemset ósmym 'adna
poprawka nie mo'e naruszy- ust"pów 1 i 4 § 9
artyku$u I, a 'aden Stan nie mo'e by- bez swojej zgody
pozbawiony równego prawa g$osu w Senacie.
ARTYKU( VI
1. Wszelkie d$ugi i zobowi)zania zaci)gni"te
przed wej&ciem w 'ycie niniejszej Konstytucji
zachowuj) wobec Stanów Zjednoczonych tak) sam)
moc w okresie obowi)zywania niniejszej Konstytucji,
jak w okresie obowi)zywania artyku$ów Konfederacji.
2. Niniejsza Konstytucja i ustawy Stanów
Zjednoczonych, które na jej podstawie zostan)
uchwalone, oraz wszystkie traktaty, które zosta$y lub
zostan) zawarte z ramienia Stanów Zjednoczonych,
stanowi) najwy'sze prawo obowi)zuj)ce w ca$ym
pa%stwie; jest ono wi)')ce dla s"dziów wszystkich
Stanów, nawet gdyby Konstytucje albo ustawy
stanowe zawiera$y postanowienia odmienne.
3. Senatorowie oraz cz$onkowie Izby
Reprezentantów, o których by$a mowa powy'ej,
cz$onkowie Zgromadze% Ustawodawczych
poszczególnych Stanów oraz wszystkie osoby
sprawuj)ce urz"dy we w$adzach wykonawczych i
s)dowych, zarówno Stanów Zjednoczonych, jak te'
poszczególnych Stanów, b"d) obowi)zane z$o'y-
przysi"g" lub o&wiadczenie, 'e b"d) przestrzega-
niniejszej Konstytucji; nigdy jednak powierzenie
jakiegokolwiek urz"du lub funkcji publicznej w s$u'bie
Stanów Zjednoczonych nie mo'e by- uzale'nione od
kryterium wyznaniowego.
ARTYKU( VII
Ratyfikacja niniejszej Konstytucji przez
Konwencje dziewi"ciu Stanów b"dzie wystarczaj)ca
dla jej wej&cia w 'ycie w stosunkach mi"dzy Stanami,
które j) ratyfikowa$y.
G. Washington
Przewodnicz)cy i deputowany z Virginii
New Hampshire
John Langdon
Nicholas Gilman
Massachusetts
Nathaniel Gorham
Rufus King
Connecticut
Wm. Saml. Jonson
Roger Sherman
New York
Alexander Hamilton
New Jersey
Wil. Livingston
David Brearley
Wm. Paterson
Jona Dayton
Pennsylvania
B. Franklin
Thomas Mifflin
Robt Morris
Geo. Clymer
Thos. Fitzsimons
Jared Ingersoll
James Wilson
Gouv Morris
Delaware
Geo. Read
Gunning Bedford Jr.
John Dickinson
Richard Bassett
Jaco. Broom
Maryland
James McHenry
Dan of St. Thos. Jenifer
Danl Caroll
Virginia
John Blair
James Madison Jr.
North Carolina
Wm. Blount
Richd. Dobbs Spaight
Hu Williamson
South Carolina
J. Rutledge
Charles Cotesworth Pinckney
Charles Pinckney
Pierce Butler
Georgia
William Few
Abr. Baldwin
Po&w. William Jackson,
sekretarz
POPRAWKI DO KONSTYTUCJI
POPRAWKA I (1791)
Kongres nie mo'e stanowi- ustaw
wprowadzaj)cych religi" albo zabraniaj)cych
swobodnego wykonywania praktyk religijnych,
ograniczaj)cych wolno&- s$owa lub prasy, albo
naruszaj)cych prawo do spokojnych zgromadze% i do
wnoszenia do najwy'szych w$adz petycji o
naprawienie krzywd.
POPRAWKA II (1791)
Dobrze zorganizowana milicja jest niezb"dna dla
bezpiecze%stwa wolnego pa%stwa; prawo obywateli do
posiadania i noszenia broni nie mo'e by- naruszone.
POPRAWKA III (1791)
Zakwaterowa- 'o$nierza w jakimkolwiek domu
mo'na w czasie pokoju jedynie za zgod) w$a&ciciela, a
w czasie wojny wy$)cznie na zasadach okre&lonych
przez ustaw".
POPRAWKA IV (1791)
Prawa obywateli do nietykalno&ci osobistej,
mieszkania, dokumentów i mienia nie wolno narusza-
przez nieuzasadnione rewizje i zatrzymania; nakaz
rewizji lub zatrzymania mo'e by- wystawiony jedynie
na podstawie wiarygodnego przypuszczenia, 'e jest to
uzasadnione, popartego przysi"g) lub o&wiadczeniem.
Miejsce rewizji oraz osoby i rzeczy podlegaj)ce
zatrzymaniu musz) by- szczegó$owo okre&lone.
POPRAWKA V (1791)
Nikt nie mo'e by- poci)gni"ty do
odpowiedzialno&ci za zbrodni" g$ówn) lub inne
ha%bi)ce przest"pstwo bez postawienia w stan
oskar'enia przez Wielk) (aw" Przysi"g$ych na
podstawie jej zalecenia albo na wniosek prokuratora, z
wyj)tkiem gdy chodzi o sprawy dotycz)ce l)dowych
czy morskich si$ zbrojnych albo milicji w s$u'bie
czynnej w czasie wojny lub niebezpiecze%stwa pu-
blicznego. Nikomu si" te' ponownie nie zagrozi utrat)
'ycia lub okaleczeniem wskutek &cigania go za to
samo przest"pstwo. Nikt te' nie mo'e by- zmuszony
do zeznawania w sprawie karnej na swoj) niekorzy&-
ani te' by- pozbawiony 'ycia, wolno&ci lub mienia bez
prawid$owego wymiaru sprawiedliwo&ci; w$asno&ci
prywatnej nie wolno przej)- na u'ytek publiczny bez
s$usznego odszkodowania.
POPRAWKA VI (1791)
W sprawach karnych oskar'onemu przys$uguje
prawo do szybkiej i jawnej rozprawy przed
bezstronnym s)dem przysi"g$ych tego Stanu i okr"gu,
w którym przest"pstwo zosta$o pope$nione; okre&lenie
tego okr"gu, musi wynika- z wcze&niej uchwalonej
ustawy. Oskar'ony ma prawo do otrzymania
informacji o rodzaju i podstawie oskar'enia; do
konfrontacji ze &wiadkami oskar'enia, do
przymusowego sprowadzenia &wiadków obrony oraz
do udzielenia mu pomocy prawnej przy obronie.
POPRAWKA VII (1791)
W sprawach cywilnych rozpatrywanych na
podstawie prawa zwyczajowego, w których warto&-
przedmiotu sporu przekracza dwadzie&cia dolarów,
zapewnia si" prawo do rozprawy przed s)dem
przysi"g$ych, a 'aden fakt ustalony przez taki s)d nie
mo'e by- ponownie rozpatrywany przez jakikolwiek
s)d Stanów Zjednoczonych wed$ug innych zasad, ni'
wynikaj)ce z prawa zwyczajowego.
POPRAWKI VIII (1791)
Nie wolno ')da- nadmiernych kaucji ani
nak$ada- nadmiernych grzywien, ani te' wymierza-
kar okrutnych lub wymy&lnych.
POPRAWKA IX (1791)
Wymienienie w Konstytucji pewnych praw nie
mo'e by- interpretowane w sposób prowadz)cy do
zaprzeczenia lub ograniczenia innych praw przy-
s$uguj)cych obywatelom.
POPRAWKA X (1791)
Uprawnienia, które nie zosta$y przez Konstytucj"
powierzone Stanom Zjednoczonym ani te' nie zosta$y
wy$)czone z w$a&ciwo&ci Stanów, przys$uguj)
poszczególnym Stanom albo obywatelom.
POPRAWKA XI (1795)
W$adza s)dowa Stanów Zjednoczonych nie mo'e
by- interpretowana w sposób oznaczaj)cy
rozci)gni"cie jej na jakiekolwiek powództwo
wytoczone lub dochodzono wed$ug zasad prawa lub
s$uszno&ci przeciwko jednemu ze Zjednoczonych
Stanów przez obywateli innego Stanu albo przez
obywateli lub poddanych jakiegokolwiek pa%stwa
obcego.
POPRAWKA XII (1804)
Elektorzy zbieraj) si" w poszczególnych Stanach
i g$osuj) w tajnym g$osowaniu na Prezydenta i
Wiceprezydenta, przy czym przynajmniej jeden z nich
nie mo'e by- mieszka%cem tego samego Stanu, co
elektorzy; wymieniaj) oni na osobnych kartkach
nazwiska kandydatów na Prezydenta i Wicepre-
zydenta, sporz)dzaj) list" wszystkich osób b"d)cych
kandydatami na Prezydenta oraz osobn) list" osób
b"d)cych kandydatami na Wiceprezydenta, nast"pnie
listy zawieraj)ce liczb" g$osów oddanych na ka'd) z
nich; listy te podpisuj) i po&wiadczaj) oraz po
opiecz"towaniu przesy$aj) do siedziby najwy'szych
w$adz Stanów Zjednoczonych, na r"ce
przewodnicz)cego Senatu. Przewodnicz)cy Senatu, w
obecno&ci Senatu i Izby Reprezentantów, otwiera
wszystkie po&wiadczone koperty, po czym nast"puje
obliczenie g$osów; osoba, która otrzyma$a najwi"ksz)
liczb" g$osów, zostaje Prezydentem, je'eli uzyska$a
g$osy bezwzgl"dnej wi"kszo&ci wyznaczonych
elektorów; gdyby jednak 'adna osoba nie uzyska$a
takiej wi"kszo&ci, wówczas Izba Reprezentantów
niezw$ocznie, w tajnym g$osowaniu, wybiera
Prezydenta spo&ród trzech osób zamieszczonych na
li&cie, które w g$osowaniu na Prezydenta uzyska$y
najwi"ksz) liczb" g$osów. Przy wyborze Prezydenta
g$osy s) liczone Stanami, a reprezentacji ka'dego
Stanu przys$uguje jeden g$os; quorum w takim
wypadku stanowi reprezentacja po jednym lub wi"cej
cz$onków przynajmniej z dwóch trzecich Stanów. Dla
wyboru niezb"dne jest uzyskanie g$osów wi"kszo&ci
wszystkich Stanów. (Je&li za& Izba Reprezentantów,
której przys$uguje prawo wyboru, nie dokona go przed
najbli'szym 4 marca, wówczas urz)d Prezydenta
przejmuje Wiceprezydent, podobnie jak w razie
&mierci lub innej przewidzianej w Konstytucji
niezdolno&ci do pe$nienia obowi)zków Prezydenta).
Osoba, która uzyska$a najwi"ksz) liczb" g$osów
oddanych na Wiceprezydenta, zostaje Wiceprezy-
dentem, je'eli liczba ta jest wi"ksza od po$owy ogólnej
liczby wyznaczonych elektorów. Je'eli 'adna osoba
nie uzyska$a takiej wi"kszo&ci, wówczas Senat wybiera
Wiceprezydenta spo&ród dwóch osób na li&cie, które
uzyska$y najwi"ksz) liczb" g$osów; quorum w takim
wypadku stanowi dwie trzecie ogó$u senatorów, a dla
wyboru niezb"dne jest uzyskanie g$osów wi"kszo&ci
ogó$u senatorów. Na urz)d Wiceprezydenta Stanów
Zjednoczonych nie mo'e by- jednak wybrana osoba,
która zgodnie z Konstytucj) nie mo'e by- wybrana na
urz)d Prezydenta.
POPRAWKA XIII (1865)
§ 1. Nie wolno, w Stanach Zjednoczonych lub
jakimkolwiek innym miejscu podleg$ym ich
jurysdykcji, nikogo trzyma- w niewoli ani zmusza- do
pracy przymusowej, chyba 'e pod postaci) kary za
przest"pstwo, za które sprawca zosta$ zgodnie z
prawem skazany.
§ 2. Kongres jest w$adny zapewni- wykonanie
niniejszego artyku$u przez odpowiednie
ustawodawstwo.
POPRAWKA XIV (1868)
§ 1. Wszystkie osoby, które urodzi$y si" lub
naturalizowa$y w Stanach Zjednoczonych i podlegaj)
ich jurysdykcji, s) obywatelami Stanów Zjedno-
czonych oraz tego Stanu, w którym zamieszkuj). W
'adnym Stanie nie wolno uchwala- ani stosowa-
ustaw, które ogranicza$yby prawa i wolno&ci obywateli
Stanów Zjednoczonych; w 'adnym Stanie nie wolno
te' jakiejkolwiek osoby pozbawi- 'ycia, wolno&ci lub
mienia bez prawid$owego wymiaru sprawiedliwo&ci,
jak równie' odmówi- komukolwiek na obszarze
w$asnej jurysdykcji równej ochrony prawnej.
§ 2. Liczba mandatów do Izby Reprezentantów
rozdzielona zostaje mi"dzy poszczególne Stany,
odpowiednio do ogólnej liczby osób w ka'dym Stanie,
z wy$)czeniem nie podlegaj)cych opodatkowaniu
Indian. Jednak'e zmniejszeniu ulega podstawa
ustalenia reprezentacji tych Stanów, w których przy
wyborze elektorów dla wyboru Prezydenta albo
Wiceprezydenta Stanów Zjednoczonych albo przy
wyborze przedstawicieli do Kongresu, urz"dników do
stanowych w$adz wykonawczych lub s)dowych albo
cz$onków stanowego Zgromadzenia Ustawodawczego,
prawo wyborcze nie przys$uguje jakimkolwiek osobom
spo&ród m"skiej cz"&ci ludno&ci stanu, pomimo
uko%czenia przez nich dwudziestu jeden lat i
posiadania obywatelstwa Stanów Zjednoczonych b)d#
jest ono w jakikolwiek sposób ograniczone z innych
wzgl"dów, ni' udzia$ w rebelii albo pope$nienie innego
przest"pstwa; podstawa ustalenia tej reprezentacji
ulega zmniejszeniu w takiej proporcji, w jakiej liczba
tych obywateli p$ci m"skiej pozostaje do ogólnej liczby
m"skich obywateli tego Stanu, maj)cych uko%czone
dwadzie&cia jeden lat.
§ 3. Nie mo'e zosta- senatorem, cz$onkiem Izby
Reprezentantów w Kongresie, elektorem Prezydenta i
Wiceprezydenta, ani te' sprawowa- w s$u'bie Stanów
Zjednoczonych lub poszczególnego Stanu
jakiegokolwiek urz"du cywilnego lub wojskowego, kto
b"d)c cz$onkiem Kongresu lub piastuj)c funkcj" w
s$u'bie Stanów Zjednoczonych albo któregokolwiek
Stanu, po z$o'eniu przysi"gi na Konstytucj" Stanów
Zjednoczonych, wzi)$ udzia$ w powstaniu lub buncie
przeciwko niej, albo udziela$ jej wrogom pomocy lub
poparcia. Niezdolno&- ta mo'e by- jednak zniesiona
przez Kongres wi"kszo&ci) dwóch trzecich g$osów.
§ 4. Nie mo'e by- poddawana w w)tpliwo&-
wa'no&- publicznego zad$u'enia Stanów
Zjednoczonych ustalonego na podstawie prawa,
w$)cznie z d$ugami zaci)gni"tymi dla op$acenia
uposa'e% i subwencji nale'nych za udzia$ w t$umieniu
powstania albo buntu. Natomiast Stany Zjednoczone
ani 'aden Stan nie mog) przej)- ani sp$aca-
jakiegokolwiek d$ugu albo zobowi)zania zaci)gni"tego
w celu udzielenia pomocy dla powstania albo rebelii
przeciwko Stanom Zjednoczonym, ani te'
jakiegokolwiek roszczenia z tytu$u utraty lub
uwolnienia jakiegokolwiek niewolnika; wszelkie tego
rodzaju d$ugi, zobowi)zania i roszczenia uwa'a si" za
sprzeczne z prawem i niewa'ne.
§ 5. Kongres jest w$adny zapewni- wykonanie
postanowie% tego artyku$u przez odpowiednie
ustawodawstwo.
POPRAWKA XV (1870)
§ 1. Stany Zjednoczone ani jakikolwiek Stan nie
mo'e pozbawi- ani ograniczy- praw wyborczych
obywateli Stanów Zjednoczonych ze wzgl"du na ras",
kolor skóry albo uprzedni stan niewoli.
§ 2. Kongres jest w$adny zapewni- wykonanie
niniejszego artyku$u przez odpowiednie
ustawodawstwo.
POPRAWKA XVI (1913)
Kongres jest w$adny nak$ada- i &ci)ga- podatki
od wszelkiego rodzaju dochodów, bez zachowania
zasad proporcjonalno&ci mi"dzy poszczególnymi Sta-
nami, jak równie' niezale'nie od jakichkolwiek
szacunków lub spisów ludno&ci.
POPRAWKA XVII (1913)
§ 1. Senat Stanów Zjednoczonych sk$ada si" z
senatorów wybieranych po dwóch z ka'dego Stanu na
lat sze&-; ka'demu senatorowi przys$uguje jeden g$os.
W ka'dym Stanie wyborcy musz) odpowiada-
warunkom, jakie s) przewidziane dla elektorów tej
Izby stanowych Zgromadze% Ustawodawczych, która
ma najliczniejszy sk$ad.
§ 2. W razie powstania wakansów w
reprezentacji jakiegokolwiek Stanu w Senacie, w$adza
wykonawcza tego Stanu powinna dla ich obsadzenia
zarz)dzi- wybory; pod warunkiem, 'e Zgromadzenie
Ustawodawcze jakiegokolwiek Stanu upowa'ni jego
w$adz" wykonawcz) do tymczasowego wyznaczenia
przedstawicieli do czasu, gdy o obsadzeniu wakansów
zadecyduj) wyborcy w wyborach do Zgromadzenia
Ustawodawczego.
§ 3. Niniejsza poprawka nie mo'e by-
interpretowana jako maj)ca zastosowanie do wyboru
lub kadencji jakiegokolwiek senatora, który zosta$
wybrany, zanim poprawka ta wesz$a w 'ycie jako
jedna z cz"&ci Konstytucji.
POPRAWKA XVIII (1919)
(§ 1. Niniejszym zabrania si", poczynaj)c od
up$ywu roku od momentu ratyfikacji tego artyku$u,
wytwarzania, sprzeda'y i przewozu przeznaczonych
do spo'ycia trunków, jak równie' ich importu i
eksportu ze Stanów Zjednoczonych oraz
jakiegokolwiek obszaru podleg$ego ich jurysdykcji.
§ 2. Kongres i poszczególne Stany s) w równej
mierze w$adne do zapewnienia wykonania tego
artyku$u przez odpowiednie ustawodawstwo.
§ 3. Artyku$ ten nie wejdzie w 'ycie, je'eli w
ci)gu siedmiu lat od przed$o'enia go przez Kongres
Stanom nie zostanie zgodnie z postanowieniami
Konstytucji ratyfikowany przez Zgromadzenia
Ustawodawcze poszczególnych Stanów jako poprawka
do Konstytucji).
POPRAWKA XIX (1920)
§ 1. Stany Zjednoczone ani jakikolwiek Stan nie
mo'e pozbawi- ani ograniczy- praw wyborczych
obywateli Stanów Zjednoczonych ze wzgl"du na p$e-.
§ 2. Kongres jest w$adny zapewni- wykonanie
tego artyku$u przez odpowiednie ustawodawstwo.
POPRAWKA XX (1933)
§ 1. Kadencja Prezydenta i Wiceprezydenta
up$ywa w po$udnie 20 stycznia, a kadencja senatorów i
cz$onków Izby Reprezentantów w po$udnie 3 stycznia
tego roku, w którym kadencja up$yn"$aby, gdyby
niniejszy artyku$ nie zosta$ ratyfikowany. W
powy'szych terminach rozpoczyna si" nast"pna
kadencja.
§ 2. Kongres zbiera si" przynajmniej raz w roku,
a pierwsze posiedzenie rozpoczyna si" w po$udnie 3
stycznia, chyba 'e ustawa okre&li inny dzie%.
§ 3. Gdyby w czasie, oznaczonym jako pocz)tek
kadencji Prezydenta, Prezydent-elekt ju' nie 'y$,
wówczas Prezydentem zostaje Wiceprezydent. Gdyby
Prezydent nie zosta$ wybrany przed terminem
oznaczonym jako pocz)tek jego kadencji, albo gdyby
Prezydent-elekt nie odpowiada$ przepisanym wy-
mogom, wówczas funkcj" Prezydenta pe$ni
Wiceprezydent-elekt do czasu ustalenia Prezydenta
spe$niaj)cego te wymogi; Kongres mo'e w drodze
ustawy okre&li- kto i na jakich zasadach przejmuje
pe$nienie funkcji Prezydenta, w wypadku gdy ani
Prezydent-elekt, ani Wiceprezydent-elekt nie
odpowiadaj) przepisanym wymogom.
§ 4. Kongres mo'e w drodze ustawy okre&li-
zasady post"powania w przypadkach &mierci
którejkolwiek z osób, spo&ród których Izba
Reprezentantów ma wybra- Prezydenta w razie
przej&cia na ni) prawa wyboru oraz w wypadkach
&mierci którejkolwiek z osób, spo&ród których Senat
ma wybra- Wiceprezydenta w razie przej&cia prawa
wyboru na Senat.
§ 5. Paragrafy 1 i 2 wchodz) w 'ycie dnia 15
pa#dziernika nast"puj)cego po dokonaniu ratyfikacji
niniejszego artyku$u.
§ 6. Niniejszy artyku$ nie wejdzie w 'ycie, je'eli
w ci)gu siedmiu lat od przed$o'enia go, nie zostanie
ratyfikowany jako poprawka do Konstytucji przez
Zgromadzenia Ustawodawcze trzech czwartych
ogólnej liczby Stanów.
POPRAWKA XXI (1933)
§ 1. Niniejszym uchyla si" artyku$ b"d)cy
osiemnast) poprawk) do Konstytucji.
§ 2. Przewóz lub przywóz do jakiegokolwiek
Stanu, terytorium albo posiad$o&ci Stanów
Zjednoczonych trunków w celu ich dalszej sprzeda'y
albo spo'ycia na miejscu jest zabroniony, je'eli jest
sprzeczny z ustawodawstwem miejscowym.
§ 3. Artyku$ ten nie wejdzie w 'ycie, je'eli w
ci)gu siedmiu lat od przed$o'enia go Stanom przez
Kongres nie zostanie zgodnie z Konstytucj) ra-
tyfikowany przez Konwencje poszczególnych Stanów
jako poprawka do Konstytucji.
POPRAWKA XXII (1 951)
§ 1. Nikt nie mo'e by- wybrany na Urz)d
Prezydenta wi"cej ni' dwa razy, a kto pe$ni$ Urz)d
Prezydenta, albo pe$ni$ jego funkcj" w okresie kadencji
innej osoby przez okres d$u'szy ni' dwa lata, nie mo'e
by- wybrany na Urz)d Prezydenta wi"cej ni' raz.
Niniejszy artyku$ nie ma jednak zastosowania do
osoby pe$ni)cej Urz)d Prezydenta w czasie
zaproponowania tego artyku$u przez Kongres; nie stoi
on równie' na przeszkodzie, aby osoba sprawuj)ca
Urz)d Prezydenta albo pe$ni)ca jego funkcj" w
okresie, w którym niniejszy artyku$ wchodzi w 'ycie,
sprawowa$a urz)d Prezydenta albo pe$ni$a jego funkcj"
a' do up$ywu kadencji.
§ 2. Artyku$ ten nie wejdzie w 'ycie, je'eli w
ci)gu siedmiu lat od przed$o'enia go Stanom przez
Kongres nie zostanie ratyfikowany jako poprawka do
Konstytucji przez Zgromadzenia Ustawodawcze trzech
czwartych ogólnej liczby Stanów.
POPRAWKA XXIII (1961)
§ 1. Okr"g b"d)cy siedzib) najwy'szych w$adz
Stanów Zjednoczonych wyznacza na zasadach
okre&lonych przez Kongres: elektorów Prezydenta i
Wiceprezydenta w liczbie odpowiadaj)cej ogólnej
liczbie senatorów i cz$onków Izby Reprezentantów, do
której by$by uprawniony, gdyby by$ Stanem, nie mo'e
to by- jednak liczba wi"ksza od przypadaj)cej Stanowi
o najmniejszej liczbie mieszka%ców. Elektorzy ci
dope$niaj) liczb" elektorów wyznaczonych przez
Stany; przy wyborze Prezydenta i Wiceprezydenta s)
traktowani na równi z elektorami wyznaczonymi przez
Stan; zbieraj)c si" w okr"gu, wykonuj) obowi)zki
przewidziane w artykule dwunastym poprawek.
§ 2. Kongres jest w$adny zapewni- wykonanie
niniejszego artyku$u przez odpowiednie
ustawodawstwo.
POPRAWKA XXIV (1964)
§ 1. Stany Zjednoczone ani jakikolwiek Stan nie
mog) ze wzgl"du na niezap$acenie podatku
wyborczego albo innego podatku, pozbawi- lub ogra-
nicza- praw wyborczych obywateli Stanów
Zjednoczonych przy wyborach wst"pnych lub innych
formach wyboru Prezydenta lub Wiceprezydenta, przy
wyborze elektorów Prezydenta lub Wiceprezydenta
albo przy wyborze senatora albo cz$onka Izby
Reprezentantów do Kongresu.
§ 2. Kongres jest w$adny zapewni- wykonanie
niniejszego artyku$u przez odpowiednie
ustawodawstwo.
POPRAWKA XXV (1967)
§ 1. W wypadku usuni"cia Prezydenta z urz"du
albo jego &mierci lub ust)pienia. Prezydentem zostaje
Wiceprezydent.
§ 2. Ilekro- urz)d Wiceprezydenta pozostaje nie
obsadzony. Prezydent mianuje Wiceprezydenta, który
obejmuje ten urz)d po zatwierdzeniu uchwa$) podj"t)
wi"kszo&ci) obydwu Izb Kongresu.
§ 3. Ilekro- Prezydent z$o'y przewodnicz)cemu
pro tempore Senatu i przewodnicz)cemu Izby
Reprezentantów pisemne o&wiadczenie, 'e nie mo'e
sprawowa- w$adzy i spe$nia- obowi)zków
wynikaj)cych z jego urz"du i dopóki nie z$o'y tym
organom pisemnego o&wiadczenia o ustaniu
przeszkody, w$adz" i obowi)zki jego urz"du sprawuje
Wiceprezydent jako pe$ni)cy obowi)zki Prezydenta.
§ 4. Ilekro- Wiceprezydent i wi"kszo&- osób
kieruj)cych departamentami rz)dowymi lub innymi
organami okre&lonymi przez Kongres w drodze
ustawy, z$o'y przewodnicz)cemu pro tempore Senatu i
przewodnicz)cemu Izby Reprezentantów pisemne
o&wiadczenie, 'e Prezydent nie mo'e sprawowa-
w$adzy i obowi)zków swego urz"du, w$adz" t" oraz
obowi)zki przejmuje niezw$ocznie Wiceprezydent
jako pe$ni)cy obowi)zki Prezydenta.
Je'eli nast"pnie Prezydent z$o'y
przewodnicz)cemu pro tempore Senatu i
przewodnicz)cemu Izby Reprezentantów pisemne
o&wiadczenie, 'e jego niezdolno&- min"$a, wówczas
przejmuje on w$adz" i obowi)zki swego urz"du, chyba
'e Wiceprezydent i wi"kszo&- osób kieruj)cych
departamentami rz)dowymi albo innymi organami
okre&lonymi przez Kongres w drodze ustawy, z$o'y w
ci)gu czterech dni przewodnicz)cemu pro tempore
Senatu i przewodnicz)cemu Izby Reprezentantów ich
pisemne o&wiadczenie, 'e Prezydent nie mo'e spra-
wowa- w$adzy i obowi)zków swego urz"du. W takim
wypadku rozstrzyga Kongres. Je'eli Kongres w tym
czasie nie obraduje, zbiera si" on w tym celu w ci)gu
48 godzin. Je'eli Kongres w ci)gu 21 dni po
otrzymaniu tego ostatniego pisemnego o&wiadczenia
albo-w ci)gu 21 dni od zebrania si", je'eli Kongres w
tym czasie nie obraduje, stwierdzi uchwa$) podj"t)
wi"kszo&ci) dwóch trzecich g$osów ka'dej Izby, 'e
Prezydent jest niezdolny do sprawowania w$adzy i
obowi)zków swego urz"du, wówczas Wiceprezydent
nadal pe$ni obowi)zki Prezydenta; w przeciwnym
wypadku. Prezydent przejmuje ponownie w$adz" i
pe$nienie obowi)zków swego urz"du.
POPRAWKA XXVI (1971)
§ 1. Stany Zjednoczone ani jakikolwiek Stan nie
mog) ze wzgl"du na wiek pozbawi- lub ograniczy-
praw wyborczych obywateli Stanów Zjednoczonych,
którzy uko%czyli osiemna&cie lub wi"cej lat.
§ 2. Kongres jest w$adny zapewni- wykonanie
niniejszego artyku$u przez odpowiednie
ustawodawstwo.
POPRAWKA XXVII (1992)
Ustawa zmieniaj)ca wysoko&- diet
przys$uguj)cych senatorom i cz$onkom Izby
Reprezentantów za pe$nione funkcje, nie mo'e wej&-
w 'ycie przed najbli'szymi wyborami do Izby
Reprezentantów.
Ru$ Kijowska, Rosja i Zwi#zek Radziecki
2. PRAWDA
RUSKA
Z XI I XII W.
(Griekow; przek$ad: Jedlicki, s. 126-145)
KRÓTKA PRAWDA
Art. 1. Je'eli m)' zabije m"'a, wówczas brat
m&ci brata, lub syn ojca, lub ojciec syna, lub bratanek,
lub siostrzeniec. Je'eli nie ma nikogo, kto by pom&ci$,
to zabójca ma zap$aci- 40 grzywien. Je'eli zabity by$
Rusinem lub gridinem, lub kupcem, lub jabetnikiem,
lub miecznikiem, je'eli by$ izgojem, lub S$owianinem,
to p$aci si" za niego 40 grzywien.
Art. 2. Je'eli kto& zostanie zbity do krwi lub
si%ców, nie potrzebuje szuka- 'adnego &wiadka. Je'eli
nie ma na nim 'adnego znaku, obowi)zany jest
przedstawi- &wiadka, a je'eli nie mo'e tego uczyni-,
sprawa na tym si" ko%czy. Je'eli nie mo'e on szuka-
sam pomsty, otrzymuje za krzywd" wyrz)dzon) 3
grzywny i wynagrodzenie dla lekarza.
Art. 3. Je'eli kto& uderzy drugiego batogiem lub
pa$k), lub pi"&ci), lub czasz), lub rogiem, lub p$azem
miecza, to 12 grzywien; je'eli go nie do&cign), musi
zap$aci- kar" i na tym koniec.
Art. 4. Je'eli uderzy mieczem nie wyci)gaj)c go
(z pochwy) albo r"koje&ci), to 12 grzywien za
wyrz)dzon) krzywd".
Art. 5. Je'eli kto kogo uderzy w r"k" i r"ka
odpadnie lub uschnie, to 40 grzywien.
Art. 6. Je'eli noga jest ca$a, lecz zacznie chroma-,
wówczas synowie poskramiaj) winnego.
Art. 7. Je'eli odetnie którykolwiek palec, 3
grzywny za wyrz)dzon) krzywd".
Art. 8. Za wydarty w)s 12 grzywien, za wydart)
brod" 12 grzywien.
Art. 9. Je'eli kto wyci)gn)$ miecz, lecz nie
uderzy$, p$aci 1 grzywn".
Art. 10. Je'eli m)' popchnie m"'a od siebie lub
do siebie, p$aci 3 grzywny, lecz (pokrzywdzony) musi
przywie&- dwóch &wiadków naocznych; je'eli to
b"dzie Wareg lub Kolbiag, wówczas tylko sk$ada
przysi"g".
Art. 11. Je&li czeladin ukryje si" u Warega lub
Kolbiaga i ci nie zwróc) go w ci)gu trzech dni, a
w$a&ciciel pozna go trzeciego dnia, wówczas zabiera on
swojego czeladina i otrzyma 3 grzywny za wyrz)dzon)
krzywd".
Art. 12. Je'eli kto bez pozwolenia pojedzie na
cudzym koniu, p$aci 3 grzywny.
Art. 13. Je'eli kto& zabierze cudzego konia lub
bro%, lub szaty, a w$a&ciciel pozna je w swoim mirze,
wówczas zabiera on swoj) w$asno&- i 3 grzywny za
wyrz)dzon) krzywd".
Art. 14. Je'eli kto& pozna (swoje rzeczy u
drugiego), nie wolno mu zabra- ich i nie wolno mówi-:
to moje, lecz nale'y powiedzie-: pójd# na zwód, by
stwierdzi-, sk)d to wzi)$e&. Je'eli ten nie pójdzie,
winien dostarczy- r"czyciela, 'e stawi si" w ci)gu 5
dni.
Art. 15. Je'eli kto& dochodzi pretensji na drugim,
a ten zaczyna wypiera- si", wówczas musi on i&- na
zwód przed 12 m"'ami. Je'eli oka'e si", 'e krzywdzi$
go nie oddaj)c, co by$o jego, to winien zwróci- mu
jego pieni)dze, a za wyrz)dzon) krzywd" zap$aci- 3
grzywny.
Art. 16. Je'eli kto, poznawszy swojego czeladina,
chce go odebra-, to nale'y go zaprowadzi- do tego, u
kogo by$ kupiony, a ten prowadzi do drugiego, a kiedy
dojdzie si" do trzeciego, to niech (w$a&ciciel) powie
trzeciemu: wydaj mi swojego czeladina, a ty szukaj
swoich pieni"dzy przy &wiadku.
Art. 17. Je'eli niewolnik uderzy wolnego
cz$owieka i umknie do domu swego pana, a ten nie
zechce go wyda-, to pan ów zatrzymuje niewolnika,
lecz p$aci za niego 12 grzywien. Potem jednak, gdy
uderzony m)' spotka owego niewolnika, mo'e go bi-.
Art. 18. Je&li kto z$amie cudz) w$óczni" lub tarcz"
albo zniszczy odzie' i chce je zatrzyma- u siebie,
wówczas nale'y wzi)- od niego pieni)dze (za to).
Je'eli jednak z$ama$ je i chce je odda-, musi zap$aci-
tyle, ile sam musia$by da- za to.
Art. 19. Je'eli ogniszczanin zostanie zabity
niesprawiedliwie, zabójca p$aci za niego 80 grzywien, a
ludzie nie s) obowi)zani. A za poborc" kniaziowskiego
80 grzywien.
Art. 20. Je'eli ogniszczanin zostanie zabity w
czasie napadu, a nie szuka si" zabójcy, wówczas wir"
p$aci ta wierw, w której le'y g$owa (zabitego).
Art. 21. Je'eli ogniszczanin zostanie zabity w
czasie kradzie'y w (obcym) domu albo przy koniu,
przy bydle, lub przy krowie, to niech go zabij) jak psa;
taki sam koniec i ciwunowi.
Art. 22. A za kniaziowskiego ciwuna 80
grzywien.
Art. 23. A za starszego koniuszego przy stadzie
80 grzywien, jak zarz)dzi$ Izas$aw w wypadku swojego
koniuszego, którego zabili Dorogobu'cy.
Art. 24. A za wiejskiego starost" kniaziowskiego i
nadzorc" robót rolnych 12 grzywien.
Art. 25. A za kniaziowskiego riadowicza 5
grzywien.
Art. 26. A za smerda i niewolnika 5 grzywien.
Art. 27. Za niewolnic" mamk" i niewolnego
wychowawc" 12 grzywien.
Art. 28. A za konia kniaziowskiego z pi"tnem 3
grzywny, a za konia smerda 2 grzywny, za koby$" 60
rezan, za byka 1 grzywn", za krow" 40 rezan, za
trzylatka 15 kun, za jednolatka pó$ grzywny, za cielaka
5 rezan, za jagni" jednego nogata, za barana jednego
nogata.
Art. 29. Je'eli kto uprowadzi cudzego niewolnika
lub niewolnic", p$aci za wyrz)dzon) krzywd" 12
grzywien.
Art. 30. Je'eli m)' przyjdzie pokrwawiony i
posiniaczony, nie potrzebuje szuka- &wiadków.
Art. 31. Je'eli kto ukradnie konia albo wo$y, albo
okradnie dom, a ukradnie w pojedynk", winien zap$aci-
grzywn" i 30 rezan; je&li za& jest 18 z$odziei, wówczas
ka'dy p$aci 3 grzywny i 30 rezan.
Art. 32. Za ksi)'"c) bar-, je'eli zostanie spalona
lub opró'niona z pszczó$, 3 grzywny.
Art. 33. Je'eli kto& skatuje smerda bez
pozwolenia ksi"cia - 3 grzywny za wyrz)dzon)
krzywd"; je'eli ogniszczanina, ciwuna i miecznika -12
grzywien.
Art. 34. Je'eli kto& zaorze miedz" lub inny znak
(polowy), p$aci za wyrz)dzon) krzywd" 12 grzywien.
Art. 35. Je'eli kto& ukradnie $ód#, p$aci za $ód# 30
rezan, za kar" za& 60 rezan.
Art. 36. Za go$"bia i kur" 9 kun, za kaczk", g"&,
'órawia i $ab"dzia 30 rezan, a jako kar" 60 rezan.
Art. 37. Kto ukradnie cudzego psa, jastrz"bia,
soko$a, p$aci za wyrz)dzon) krzywd" 3 grzywny.
Art. 38. Je&li kto zabije z$odzieja na swoim
dworze ju' to w domu, ju' to w chlewie, to s$usznie
jest on zabity. Je&li zatrzyma go do rana, to niech
prowadzi go na dwór ksi"cia; a je&li z$odziej zostanie
zabity, a ludzie widzieli go zwi)zanym, to nale'y za
niego zap$aci-.
Art. 39. Je&li kto siano ukradnie - 9 kun, a je&li
drzewo - 9 kun.
Art. 40. Je&li ukradn) owc" lub koz", lub &wini",
nawet gdyby dziesi"ciu ukrad$o jedn) owc", to ka'dy
ma p$aci- 60 rezan za kar"; temu kto pojma$ z$odzieja -
10 rezan.
Art. 41. A od grzywny miecznikowi kuna, a jako
dziesi"cina 15 kun, a kniaziowi 3 grzywny. A z 12
grzywien temu, kto schwyta$ z$odzieja, 70 kun, a jako
dziesi"cin" 2 grzywny, a kniaziowi 10 grzywien.
Art. 42. Takie s) nale'no&ci wirnika: ma on wzi)-
7 wiader s$odu na tydzie%, prócz tego barana lub pó$
&wini, lub 2 nogaty; we &rod" 1 rezana i sery; tako' w
pi)tek. Chleba ile tyko mog) zje&-; równie' prosa; kur
po dwie na dzie%. Koni nale'y postawi- cztery i sypa-
paszy, ile tylko mog) zje&-. Dla wirnika 60 grzywien,
10 rezan i 12 weweric, a na samym pocz)tku 1
grzywn". Je'eli w po&cie trzeba mu ryb, to niech
we#mie 7 rezan za ryb". W ten sposób idzie dla niego z
wszystkich kun 15 kun na tydzie%, a chleba ile tylko
mog) zje&-. Wirnicy zbieraj) wiry do niedzieli. Takie
s) nale'no&ci postanowione przez Jaros$awa.
Art. 43. Takie s) nale'no&ci budowniczych
mostowych: je'eli wybuduj) most, maj) wzi)- za prac"
nogata i za ka'dy filar nogata; a gdy trzeba poprawi-
kilka desek przy starym mo&cie, trzy, cztery, czy pi"-,
nale'y bra- t" sam) zap$at".
OBSZERNA PRAWDA
Art. 1. Je'eli m)' zabije m"'a, wówczas brat
m&ci brata, lub ojciec, lub syn, lub bratanek, lub
siostrzeniec; je'eli nie ma nikogo, kto by go m&ci$,
nak$ada si" za g$ow" 80 grzywien, je'eli zabity by$
m"'em lub ciwunem ksi"cia. A je'eli by$ Rusinem lub
gridinem, lub kupcem, lub ciwunem bojarskim, lub
miecznikiem, lub izgojem, lub S$owianinem, wyznacza
si" za niego 40 grzywien.
Art. 2. Po Jaros$awie za& synowie jego Izas$aw,
!wiatos$aw, Wszew$ód i m"'owie ich: Ko&niaczko,
Pierenieg, Nicefor, zebrawszy si" zamienili mszczenie
&mierci) za zabójstwo na wykup pieni"dzmi; a
wszystko inne tak, jak Jaros$aw s)dzi$, synowie jego
ustanowili.
Art. 3.O zabójstwie. Je'eli kto napadnie i zabije
m"'a ksi)'"cego, a zabójcy nie b"d) szuka-, wówczas
wir" p$aci wierw, w której le'y g$owa, a mianowicie 80
grzywien; a je&li to by$ prosty cz$owiek, 40 grzywien.
[...]
Art. 7. Je'eli kto rozmy&lnie zabije bez
przyczyny. Je'eli kto zabije bez jakiejkolwiek zwady,
to ludzie nie s) obowi)zani p$aci- za zabójc", lecz
wydadz) go z 'on) i dzie-mi na wygnanie i
pozbawienie maj)tku. [...]
Art. 11.O m"'u ksi)'"cym. Za zabicie otroka
kniaziowskiego lub koniucha, lub kucharza 40
grzywien.
Art. 12. A za ciwuna ogniszczanina i za ciwuna -
koniuszego 80 grzywien.
Art. 13. A za ciwuna wiejskiego, ksi)'"cego lub
nadzoruj)cego roboty rolne 12 grzywien.
Art. 14. A za riadowicza 5 grzywien. Tako' i za
bojarskiego.
Art. 15. O rzemie&lniku i rzemie&lnicy. A za
rzemie&lnika i za rzemie&lnic" 12 grzywien.
Art. 16. A za niewolnika smerdowskiego 5
grzywien, a za niewolnic" 6 grzywien.
Art. 17. A za wychowawc" 12 grzywien; tako' i
za mamk", cho-by byli niewolnikami. [...]
Art. 21. Je'eli (oskar'ony) szuka &wiadków i nie
znajdzie ich, a oskar'yciel b"dzie oskar'a- go o
zabójstwo, to s$uszno&- nale'y wykry- prób) 'elaza.
Art. 22. Tako' i we wszystkich sprawach, przy
kradzie'y i podejrzeniach; gdy nie ma dowodu
przest"pstwa, nale'y podda- go po niewoli próbie
'elaza w sprawie, w której warto&- przedmiotu sporu
wynosi co najmniej pó$ grzywny z$ota; a je'eli mniej
ni' pó$ grzywny, a to do dwóch grzywien (srebra),
nale'y go podda- próbie wody; a je'eli jeszcze mniej,
to ma z$o'y- przysi"g" o swoich pieni)dzach. [...]
Art. 25. Je'eli kto kogo uderzy batogiem albo
czasz) albo rogiem albo p$azem miecza, to 12
grzywien.
Art. 26. A je'eli (uderzony) nie zniesie tego i
uderzy mieczem, nie ponosi w tym 'adnej winy.
Art. 27. Je'eli kto uderzy r"k" drugiemu i r"ka
odpadnie albo uschnie, albo gdy utnie nog" lub nos,
albo wybije oko, to pó$ wiry - 20 grzywien, a tamtemu
za okaleczenie 10 grzywien.
Art. 28. A je'eli kto utnie którykolwiek palec
komu, 3 grzywny kary, a tamtemu grzywna kun.
Art. 29. Je&li przyjdzie pokrwawiony cz$owiek.
Gdy na dwór ksi"cia przyjdzie cz$owiek pokrwawiony
lub posiniaczony, nie potrzebuje szuka- &wiadków, a
sprawca powinien trzy grzywny zap$aci- za kar"; a gdy
nie b"dzie na nim znaków, winien przywie&- &wiadka
na swoje s$owa; kto zacz)$, ten winien zap$aci- 60 kun;
a je'eli przyjdzie pokrwawiony ten, który sam zacz)$, i
pojawi) si" na to &wiadkowie, to niech mu to b"dzie za
zap$at", cho- go wybili.
Art. 30. Je'eli kto uderzy mieczem, lecz nie
zabije na &mier-, to 3 grzywny, a tamtemu grzywna za
ran" na leczenie; a je&li posieka na &mier-, to wira.
Art. 31. Je'eli m)' popchnie m"'a do siebie lub
od siebie, lub po twarzy uderzy, lub pa$k) uderzy i
stan) dwaj &wiadkowie, to trzy grzywny kary; a je'eli
to b"dzie Wareg lub Kolbiag, nale'y przywie&- pe$n)
liczb" &wiadków i stan)- do przysi"gi.
Art. 32. O czeladzi. Je'eli czeladin ukryje si" i
obwie&ci si" to na targu, a za trzy dni nie wydadz) go,
to gdy na trzeci dzie% b"dzie poznany, (w$a&ciciel)
we#mie go, a tamten ma zap$aci- trzy grzywny kary.
[...]
Art. 34. Je'eli kto utraci konia lub bro%, lub
odzie' i og$osi to na targu, a pó#niej pozna w swoim
mie&cie, to ma wzi)- swoj) w$asno&-, a za krzywd"
wyrz)dzon) sprawca powinien zap$aci- 3 grzywny.
[...]
Art. 41. Je'eli kto ukradnie byd$o w chlewie lub
(cokolwiek) w domu, to ma zap$aci- 3 grzywny i 30
kun, o ile sam tego dokona$, a je'eli b"dzie ich wielu,
to wszyscy zap$aci- maj) po 3 grzywny i 30 kun.
Art. 42. Równie' o kradzie'y. Je'eli kto ukradnie
byd$o w polu albo owce, albo kozy, albo &winie, to 60
kun; a je'eli b"dzie ich wielu, to wszyscy po 60 kun.
[...]
Art. 44. Gdy to, co zosta$o ukradzione, znajdzie
si", to (w$a&ciciel) zabierze sobie, a za ka'dy rok
otrzyma on pó$ grzywny. [...]
Art. 46. Je'eli niewolnicy b"d) z$odziejami, s)dzi
ksi)'". Je'eli z$odziejami b"d) niewolnicy czy to
ksi)'"cy, czy to bojarscy, czy to klasztorni, to ksi)'"
nie ska'e ich na kar", jako 'e nie s) wolni, lecz (pan)
p$aci podwójnie oskar'ycielowi za wyrz)dzon) szkod".
Art. 47. Je'eli kto dochodzi u drugiego pieni"dzy.
Je'eli kto dochodzi pieni"dzy u drugiego, a tamten
b"dzie si" wypiera-, to je'eli stawi przeciw niemu
&wiadków, ci ostatni maj) i&- do przysi"gi, a on
we#mie swoje pieni)dze; je'eli za& nie oddawa$ mu
pieni"dzy przez szereg lat, winien zap$aci- mu za
wyrz)dzon) szkod" trzy grzywny.
Art. 48. Je'eli kupiec da drugiemu kupcowi
pieni)dze na handel miejscowy lub zagraniczny, to
kupiec nie powinien odbiera- pieni"dzy przy
&wiadkach, &wiadkowie nie s) mu potrzebni, lecz sam
winien stawi- si" do przysi"gi, je'eli tamten zacznie
si" wypiera-.
Art. 49.O depozycie. Je'eli kto odda$
komukolwiek rzeczy na przechowanie, to nie trzeba tu
&wiadków. Je'eli on b"dzie skar'y- o wi"cej ni' odda$,
wówczas ten, u którego towar le'a$, winien przysi)c:
„tylko tyle u mnie z$o'y$e&”, jako 'e dzia$a$ na jego
korzy&- i chroni$ towar jego.
Art. 50. O procentach. Je'eli kto oddaje pieni)dze
na procent albo miód na naddatek, albo zbo'e na
przysyp, winien stawi- &wiadków; jak si" z nim
ugodzi$, taki ma bra- procent. [...]
Art. 53. Po &mierci !wi"tope$ka W$odzimierz
Wsiewo$odowicz zebra$ swoj) dru'yn" w Berestowie
tysi)cznika kijowskiego Racibora, tysi)cznika
bia$ogrodzkiego Prokopa, tasi)cznika perejas$awskiego
Stanis$awa, Na'yra, Miros$awa, Janka Czudynowicza,
m"'a Olega, i wydali postanowienie odno&nie do
trzeciego procentu, je'eli kto po'yczy$ pieni)dze na
procent w wysoko&ci jednej trzeciej (kapita$u): je'eli
kto we#mie dwa razy procent, to ma odebra- kapita$,
je'eli jednak wzi)$ trzy razy procent, to nie wolno mu
odebra- kapita$u. Je'eli kto bierze 10 kun od grzywny
rocznie, to nie zmienia- tego.
Art. 54. Je'eli który kupiec znajdzie si" w
katastrofie okr"towej. Je'eli który kupiec w czasie
podró'y gdziekolwiek z cudzymi pieni"dzmi znajdzie
si" w katastrofie okr"towej albo nieprzyjaciel wydrze
mu pieni)dze lub ogie%, to nie nale'y czyni- mu
gwa$tu ani sprzedawa- (w niewol"); lecz gdy zacznie
p$aci- co roku, to niech p$aci, jako 'e nieszcz"&cie jest
od Boga, a on nie jest temu winien. Je'eli jednak
(kupiec) cudzy towar przepije, roztrwoni lub w swojej
g$upocie zniszczy, to jak si" podoba tym, czyj by$
towar; albo czekaj) (na zap$at") - ich wola, albo
sprzedaj) go - ich wola.
Art. 55. O d$ugu. Je'eli kto jest d$u'ny wielu
ludziom i przyjdzie obcy kupiec z innego miasta albo
cudzoziemiec i nie wiedz)c o tym powierzy mu swój
towar, a on nie b"dzie chcia$ odda- owemu obcemu
pieni"dzy, a pierwsi wierzyciele b"d) mu przeszkadza-
w oddaniu pieni"dzy, wówczas nale'y wyprowadzi-
d$u'nika na targ, sprzeda- go i odda- najpierw
pieni)dze obcemu, a wspó$ziomkowie tym si"
podziel), co si" ostanie z pieni"dzy. Je'eli to by$y
pieni)dze ksi)'"ce, to najpierw wydzieli- te pieni)dze,
a reszta do podzia$u. A kto bra$ wiele razy procent, ten
nie powinien bra- pieni"dzy.
Art. 56. Je&li zakup ucieknie. Je&li zakup ucieknie
od gospodarza, to staje si" pe$nym niewolnikiem; je'eli
za& udaje si" na poszukiwanie pieni"dzy i czyni to
jawnie lub ucieka si" do ksi"cia lub do s"dziów z
powodu krzywdy doznanej od gospodarza, to za to nie
nale'y go oddawa- w niewol", lecz nale'y wymierzy-
mu sprawiedliwo&-.
Art. 57. Jeszcze o zakupie. Je'eli u gospodarza
rolny zakup straci gospodarskiego konia, to nie jest on
obowi)zany za to p$aci-. Lecz je'eli gospodarz, od
którego wzi)$ zap$at" (kup"), da$ mu p$ug i bron", a on
je zgubi, musi za nie zap$aci-. Je'eli za& zginie co w
jego nieobecno&ci, kiedy gospodarz pos$a$ go za swoj)
spraw), to niczego nie ma on p$aci-.
Art. 58. Jeszcze o zakupie. Je'eli nast)pi kradzie'
z chlewa, to zakup nie jest obowi)zany p$aci- tego,
je'eli jednak pogubi (byd$o) w polu albo nie sp"dzi do
domu i nie zamknie, gdzie mu ka'e gospodarz, albo
wreszcie pogubi w czasie za$atwiania swoich spraw,
wówczas winien jest zap$aci-.
Art. 59. Je'eli gospodarz skrzywdzi zakupa i
zatrzyma jego nale'no&- (kup") lub mienie, to winien
wszystko mu zwróci- i za wyrz)dzon) krzywd"
zap$aci- 60 kun. [...]
Art. 61. Je'eli gospodarz sprzeda$ zakupa w pe$n)
niewol", to najmita jest wolny od ca$ego d$ugu, a
gospodarz winien zap$aci- za wyrz)dzon) krzywd" 12
grzywien kary.
Art. 62. Je'eli gospodarz pobije zakupa za jakie&
przewinienie, nie ponosi winy; je'eli jednak pobije
bezmy&lnie, po pijanemu i bez winy, to p$aci za zakupa
sum", jaka si" nale'y za wolnego cz$owieka.
Art. 63. O niewolniku. Je'eli pe$ny niewolnik
ukradnie czyjegokolwiek konia, to pan (gospodarz)
p$aci za niego 2 grzywny. [...]
Art. 65. Je'eli niewolnik uderzy. Je'eli niewolnik
uderzy cz$owieka wolnego i ucieknie do domu, a pan
jego nie wyda go, to pan zap$aci za niego 12 grzywien.
A je&li potem uderzony znajdzie tego, kto go uderzy$,
to Jaros$aw postanowi$, 'e móg$ go zabi-, lecz synowie
jego po &mierci ojca ustanowili kar" pieni"'n); albo
wych$ostanie, albo zap$acenie grzywny kun za
wyrz)dzon) ha%b".
Art. 66. O &wiadectwie. A &wiadectwa na
niewolnika nie nale'y wk$ada-, lecz je&li nie b"dzie
wolnego cz$owieka, to w potrzebie na bojarskiego
ciwuna, a na innych nie wk$ada-. A w ma$ej sprawie,
je'eli trzeba, mo'na na$o'y- obowi)zek &wiadczenia
na zakupa. [...]
Art. 68. O z"bie. Gdy wybij) z)b i wida- b"dzie
krew u niego w ustach i za&wiadcz) to ludzie, to 12
grzywien kary, a za z)b grzywna. [...]
Art. 77. Je'eli nie ma z$odzieja, nale'y szuka- go
wed$ug &ladów. Je'eli nie b"dzie &ladu do wsi albo do
kupieckiego obozu i (mieszka%cy) nie odwróc) od
siebie &ladu i nie id) za &ladem lub wzbraniaj) si", to
winni zap$aci- i szkody powsta$e z kradzie'y i kar". A
&ladem nale'y i&- z cudzymi lud#mi i ze &wiadkami; a
gdy zgubi) &lad na wielkim go&ci%cu, gdzie nie b"dzie
sio$a, lub na pustkowiu, gdzie nie b"dzie ani sio$a, ani
ludzi, to nie b"dzie p$acona ani kara, ani
odszkodowanie za kradzie'.
Art. 78. O smerdzie. Je'eli smerd m"czy smerda
bez pozwolenia ksi"cia, to trzy grzywny kary, a za
m"k" grzywna kun. Je'eli m"czy ogniszczanina, to 12
grzywien kary, a za m"k" grzywna. [...]
Art. 83. O gumnie. Je'eli kto podpali gumno, to
ma by- wygnany, a dom jego skonfiskowany, przy
czym najpierw musi zap$aci- za szkod"; reszt)
rozporz)dza ksi)'". Tako', gdy kto dwór podpali. [...]
Art. 85. Te wszystkie sprawy s)dz) przy pomocy
wolnych &wiadków: je'eli &wiadkiem b"dzie
niewolnik, nie powinien on stawa- przed s)dem. Je'eli
jednak oskar'yciel chce, mo'e nim si" pos$u'y-, i tak
powie: „na podstawie jego wypowiedzi oskar'am ci",
lecz oskar'am ci" ja, nie niewolnik”, wówczas tamten
ma i&- na prób" 'elaza. Gdy (oskar'yciel) udowodni
jego win", odbiera od niego swoje, je'eli nie
udowodni$ winy, ma mu zap$aci- grzywn" za m"k",
gdy' wzi)$ go na prób" na podstawie wypowiedzi
niewolnika.
Art. 86. A op$aty „'elaznej” zap$aci 40 kun, a
miecznikowi 5 kun i pó$ grzywny otrokowi. To jest
op$ata za prób" 'elaza, je'eli kto kogo na ni) bierze.
[...]
Art. 88. O kobiecie. Gdy kto zabije kobiet", to ma
by- tak s)dzony, jak za zabicie m"'czyzny; a je'eli
b"dzie winien, to pó$ wiry 20 grzywien.
Art. 89. A za niewolnika i niewolnic" nie ma
wiry, lecz je'eli b"d) zabici niewinnie, to nale'y
zap$aci- cen" niewolnika i niewolnicy, a ksi"ciu 12
grzywien kary.
Art. 90. Je'eli smerd umrze. Je'eli smerd umrze
(bezdzietnie), to spadek jego ksi"ciu, a je'eli b"d) u
niego w domu córki, to nale'y da- cz"&- na nie; a
je'eli b"d) zam"'ne, to nie nale'y dawa- im 'adnej
cz"&ci.
Art. 91. O spadku po bojarach i dru'ynie. Po
bojarach i po dru'ynie spadek nie przechodzi na
ksi"cia; a je'eli nie b"dzie synów, córki wezm).
Art. 92. Je'eli kto umieraj)c dom swój rozdzieli$
mi"dzy dzieci, na tym ma sta-; je'eli umrze bez
rozporz)dzenia (maj)tkiem), to da- wszystkim
dzieciom, a cz"&- jego samego - duszy.
Art. 93. Je'eli 'ona zostanie w stanie wdowim po
m"'u, to nale'y da- jej cz"&-, a co m)' na ni)
przeznaczy$, tego jest pani), a spadku m"'a zgo$a nie
potrzebuje.
Art. 94. Je'eli s) dzieci, to te z pierwszej 'ony
wezm), co do niej nale'a$o; i to, co na 'on" m)'
przeznaczy$, wezm) po swojej matce.
Art. 95. A gdy siostra b"dzie w domu, nie nale'y
jej si" spadek, lecz bracia wydadz) j) za m)', jak b"d)
mogli. [...]
Art. 98. O spadku. Je'eli jaki& cz$owiek b"dzie
mia$ dzieci z niewolnic), nie nale'y im si" spadek, lecz
s) wolni razem z matk).
Art. 99. Je'eli w domu pozostan) ma$e dzieci,
które nie mog) same troszczy- si" o siebie, a matka ich
wyjdzie za m)', to nale'y odda- je pod opiek" wraz z
dobytkiem i domem temu, kto b"dzie im najbli'szy,
dopóki nie urosn). A maj)tek nale'y da- mu przy
ludziach; a co on zarobi na tym maj)tku oddaj)c na
procent lub na handel, to nale'y do niego, a sam
maj)tek ma im odda- i zysk sobie (zatrzyma-), jako 'e
'ywi$ je i opiekowa$ si" nimi. Je'eli b"dzie p$ód od
czeladzi lub byd$a, wszystko odbior) (dzieci); a co
roztrwoni$, za to wszystko musi on zap$aci- dzieciom.
A je'eli ojczym przyj)$ dzieci ze spadkiem, to takie
same s) warunki.
Art. 100. A dwór ojcowski bez dzia$u zawsze dla
m$odszego syna.
Art. 101. O 'onie, która obieca$a pozosta-
(wdow)). Je'eli 'ona obieca pozosta- po m"'u
(wdow)), a roztrwoni maj)tek i pójdzie za m)', to
winna zap$aci- wszystko dzieciom.
Art. 102. Je&li dzieci nie 'ycz) sobie jej pobytu w
domu, a ona wszelako chce tam pozosta-, to nale'y
spe$ni- jej wol", a dzieciom nie da- woli. Lecz z tym
ma ona pozosta-, co da$ jej m)' lub co ona wzi"$a jako
swoj) cz"&-. [...]
Art. 104. Je'eli b"d) dzieci dwóch ojców a jednej
matki, to tym spadek ich ojca, tamtym spadek ich ojca.
[...]
Art. 106. Co do matki, to który syn by$ dla niej
dobry, czy z pierwszego czy z drugiego ma$'e%stwa,
temu da swój maj)tek; a je&li wszyscy synowie byli dla
niej #li, to mo'e da- córce, która j) karmi$a. [...]
Art. 110. O niewolnictwie. Niewola ca$kowita
jest trojakiego rodzaju: gdy kto kupi, cho-by za pó$
grzywny i &wiadków postawi i wr"czy przed samym
niewolnym nogata; drugi rodzaj niewoli jest, gdy kto
pojmie za 'on" niewolnic" bez umowy, bo gdy pojmie
z umow), to tak ma by-, jak si" umówi$; trzecim
rodzajem niewoli jest ciwu%stwo bez umowy lub gdy
kto klucz sobie przywi)'e bez umowy, a gdy z umow),
to tak ma by-, jak si" umówi$. [...]
Art. 112. Je'eli niewolnik ucieknie, a pan to
og$osi, a kto s$ysz)c lub znaj)c lub wiedz)c, 'e jest
niewolny, da jemu chleba lub wska'e mu drog", to
winien zap$aci- za niewolnika 5 grzywien, za
niewolnic" 6 grzywien.
Art. 113. Je'eli kto przytrzyma cudzego
niewolnika i da zna- o tym jego panu, to ma wzi)-
jedn) grzywn" za przytrzymanie; je&li jednak nie
upilnuje go, to zap$aci sam 4 grzywny, a pi)ta liczy mu
si" za przytrzymanie; a je'eli to by$a niewolnica, to 5
grzywien, a szósta odchodzi za przytrzymanie. [...]
Art. 115. Je'eli kto w nie&wiadomo&ci spotka
cudzego niewolnika, i albo udzieli mu wiadomo&ci,
albo zatrzyma go u siebie, a niewolnik odejdzie od
niego, to ma przysi)c, i' nie wiedzia$, 'e to by$
niewolnik i wówczas nie ma za to zap$aty. [...]
Art. 117. Je'eli kto po&le niewolnika, by
handlowa$, a ten zad$u'y si", to pan obowi)zany jest
wykupi- go, przy czym nie mo'e si" go pozby-.
Art. 120. Je&li (niewolnik) ucieknie i we#mie co u
s)siada lub towar, wówczas pan musi za niego zap$aci-
cen" tego, co tamten by$ wzi)$. [...]
Art. 121. Je'eli niewolnik okradnie kogokolwiek,
wówczas pan obowi)zany jest go wykupi- lub wyda-
go razem z tym, z kim krad$, lecz 'ony i dzieci nie
trzeba wydawa-. Je'eli jednak krad$y z nim razem i
chowa$y, to nale'y wszystkie wyda- lub pan musi je
wykupi-. Je'eli kradli i chowali z nim razem ludzie
wolni, winni zap$aci- kar" ksi"ciu.
Rozdzia$ XI
S#d nad
poddanymi
2. Tak'e b"dzie, je&li posiadacze wotczyn i
pomiestii poskar') si" u w$adcy w sprawie zbieg$ych
poddanych i zagrodników i powiedz), 'e ich poddani
zbiegli od nich, przebywaj) w pa%stwowych i
nadwornych sio$ach i czarnych w$o&ciach albo na
podgrodziach u mieszczan [...] tych poddanych i
zagrodników nale'y oddawa- po odnalezieniu zgodnie
z ksi"gami gruntowymi. Wszyscy ludzie musz)
zwraca- zbieg$ych poddanych i zagrodników zgodnie z
ksi"gami gruntowymi, nie powo$uj)c si" na
przedawnienie roszczenia.
3. A komu na podstawie wyroku s)dowego i po
odnalezieniu naka'e si" oddanie zbieg$ych ch$opów i
zagrodników, tych poddanych nale'y oddawa- z 'o-
nami i z dzie-mi i wszystkimi ruchomo&ciami, i
zbo'em na pniu i m$óconym.
6. DEKRET PIOTRA I
O ORGANIZACJI KOLEGIÓW
PA.STWOWYCH
Z 28 LUTEGO 1720 R.
(Chriestomatija, t. II, s. 77; przek$ad: Krauze, s. 105-106)
Jako 'e Jego Cesarska Mo&-, najmi$o&ciwszy
nasz pan, na wzór innych ziem chrze&cija%skich,
najmi$o&ciwiej powzi)$ zamiar, gwoli uporz)dkowania
zarz)dzania swoimi pa%stwowymi sprawami i
dok$adnego okre&lenia i obliczenia swoich dochodów
oraz zaprowadzenia sprawnie dzia$aj)cej
sprawiedliwo&ci i policji [...] jako te' gwoli mo'liwej
ochrony swoich wiernych poddanych i utrzymania
swoich wojsk morskich i l)dowych w dobrym stanie,
tudzie' handlu, rzemios$ i manufaktur oraz s$usznej
organizacji swoich ce$ morskich i l)dowych, a tak'e
gwoli pomno'enia i zwi"kszenia liczby kopalni i
innych potrzeb pa%stwa, nast"puj)ce w tym celu
niezb"dne i w$a&ciwe kolegia postanowi$
zorganizowa-: spraw zagranicznych [...]
sprawiedliwo&ci [...] spraw wojskowych, administracji,
handlu [...] górnictwa i manufaktur.
9. DEKRET O PRAWACH I
OBOWI/ZKACH SENATU
Z 8(20) WRZE!NIA 1802 R.
(Sobranije I, 27, poz. 20405; przek$ad: Wojciechowski-Purc, s.
13-17)
Po rozpatrzeniu przedstawionego Nam przez
Senat Rz)dz)cy, w wykonaniu Naszego Ukazu
wydanego mu 5 czerwca 1801 roku, referatu o istocie
jego funkcji, praw i obowi)zków, uznali&my za
potrzebne i na czasie ustanowienie nast"puj)cych ni'ej
artyku$ów, którym nadajemy ukazem niniejszym
ca$kowit) moc i obowi)zywanie.
1. Senat zajmuje najwy'sze stanowisko w
Naszym Imperium, maj)c pod sw) w$adz) wszystkie
urz"dy, stoi on na stra'y praw i ma piecz" nad po-
wszechnym przestrzeganiem praworz)dno&ci;
nadzoruje on &ci)ganie podatków i wydatki pa%stwa,
troszczy si" o &rodki przeznaczone na ul'enie potrzeb
ludu, zachowanie spokoju i zapobieganie wszelkim
czynom sprzecznym z prawem we wszystkich
podlegaj)cych mu miejscach. Kontrola nad sprawami
cywilnymi, karnymi i granicznymi podlega
sprawiedliwemu i bezstronnemu jego s)downictwu,
jako S)du Najwy'szego.
2. W$adza Senatu ograniczona jest jedynie przez
w$adz" Jego Cesarskiej Mo&ci, innej za& wy'szej
w$adzy nad sob) on nie posiada.
3. Jedynie osoba Jego Cesarskiej Mo&ci
przewodzi w Senacie.
4. Ukazy Senatu wykonywane s) przez
wszystkich, jak ukazy w$asne Jego Cesarskiej Mo&ci.
Tylko Najja&niejszy Pan i Jego Ukaz Imienny mo'e
wstrzyma- nakazy Senatu.
5. Wszystkie Ukazy Imienne Jego Cesarskiej
Mo&ci, oprócz obj"tych szczególn) tajemnic), powinny
by- sk$adane w Senacie przez wszystkie urz"dy i oso-
by, którym b"d) one wydane.
6. Senat wyznacza urz"dników na stanowiska, jak
równie' przyznaje rangi na podstawie Ukazów z dnia
16 grudnia 1790 r. i 1 sierpnia 1801 r.
7. Wszystkie Kolegia, Naczelnicy Guberni i
urz"dów zale'nych bezpo&rednio od Senatu we
wszystkich w)tpliwo&ciach i trudno&ciach, jak równie'
we wszystkich zas$uguj)cych na uwag" sprawach
podlegaj)cych rozpatrzeniu przez Senat, powinni
zwraca- si" do% z raportami i informacjami, tak samo
jak Prokuratorzy ze swej strony zwracaj) si" do
Prokuratora Generalnego.
8. Wszczynaj)ce sprawy Ukazy Senat wydaje
tylko na podstawie skarg na Urz"dy Gubernialne i
S)dy. ,aden urz)d ani osoba nie mog) miesza- si" do
spraw za$atwianych w Urz"dach; sam Senat nie wnika
równie' w sprawy apelacyjne i &ledcze, zanim nie
wp$yn) do% w trybie w$a&ciwym.
9. Zezwala si" Senatowi w wypadku, gdyby w
ogólnych sprawach pa%stwowych istnia$ Ukaz
po$)czony z wielkimi niedogodno&ciami przy
wykonaniu, albo w sprawach prywatnych s)dowych
nie by$ zgodny z innymi ustawami, b)d# te' by$
niejasny, meldowa- o tym Jego Cesarskiej Mo&ci, ale
gdyby w zwi)zku z takim meldunkiem nie zosta$a w
nim dokonana zmiana, pozostaje on w mocy.
10. Senatorowie maj) prawo og$asza- Imienne
Ukazy w zakresie spraw wyszczególnionych w Ukazie
z 1762 r.
11. Senator ma obowi)zek meldowania o
wyrz)dzonej pa%stwu szkodzie i o znanych mu
osobach, naruszaj)cych prawo, na podstawie Ukazu z
dnia 16 sierpnia 1760 r. Je'eli w toku sprawy dostrze'e
on uchybienie porz)dkowi prawnemu nawet w samej
kancelarii Senatu, to ma obowi)zek zameldowania o
tym Senatowi, aby skierowa- przeciw winnemu moc i
dzia$anie prawa.
12. Nie przypuszczamy, aby komu& z m"'ów
czcigodnego Senatu udowodnione zosta$o przest"pstwo
przeciwne godno&ci Senatora, ale gdyby si" to
przydarzy$o wbrew spodziewaniu, Senator za tak) win"
nie gdzie indziej b"dzie s)dzony, jak jedynie na
Ogólnym Zgromadzeniu Senatu.
13. Sprawy na Ogólnym Zgromadzeniu Senatu
rozstrzygane b"d) ostatecznie wi"kszo&ci) g$osów, a
wi"kszo&- t" stanowi ich dwie trzecie, w
Departamentach za& - jednog$o&nie.
14. Je'eli w Departamencie nast)pi rozbie'no&-
g$osów, je'eli nawet kto& jeden b"dzie przeciwnego
zdania ni' pozostali, i je'eli Ober-Prokurator nie sk$oni
wszystkich do rozstrzygni"cia jednomy&lnego, to
sprawa przechodzi do rozpatrzenia przez Ogólne
Zgromadzenie Senatu.
15. G$os w rozpatrzonej sprawie z$o'ony przez
Senatora lub wniesiony do dziennika i podpisany przez
niego, sprzeczny ze zdaniem innych obecnych
cz$onków, cho-by on sam by$ nieobecny, odszed$ z
urz"du, lub umar$, powstrzymuje rozstrzygni"cie w
Departamencie. Spraw" tak) przenosi si" na Ogólne
Zgromadzenie; tam przy jej rozpatrzeniu wys$uchuje
si" równie' zdania senatora, który odszed$.
16. Sprawy rozstrzygni"te w Departamentach
wspólnym i zgodnym zdaniem wszystkich obecnych i
nie wstrzymane przez Generalnego Prokuratora, nale'y
uzna- za rozstrzygni"te ostatecznie; nie ma
przenoszenia ich na Ogólne Zgromadzenie i wykonanie
odbywa si" w nich zgodnie z rozstrzygni"ciem.
17. Je'eli w Departamentach z rezolucjami nie
b"d) si" zgadzali Generalny Prokurator lub Ober-
Prokurator, niech przedstawi) przyczyny tego
rozstrzygni"cia Senatowi nie pó#niej ni' w ci)gu o&miu
dni.
18. Je'eli z takim przedstawieniem Senat si" nie
zgodzi, a Prokurator Generalny lub Ober-Prokurator
pozostanie przy zdaniu przeciwnym, wtedy na wniosek
Prokuratora Generalnego sprawa wp$ywa na Ogólne
Zgromadzenie Senatu.
19. Je'eli po rozstrzygni"ciu tej sprawy
Generalny Prokurator zgodzi si" z rezolucj) Ogólnego
Zgromadzenia, to sprawa b"dzie ostatecznie
rozstrzygni"ta. Ale je'eli Prokurator Generalny nie
b"dzie si" z ni) zgadza$, to niech przedstawi na pi&mie
sk$aniaj)ce go ku temu przyczyny, je'eli za& i wtedy
Senatorowie pozostan) przy swoim zdaniu, a
Generalny Prokurator równie' nie zostanie przekonany
ich rozumowaniem, to spraw" wnosi si" do Jego
Cesarskiej Mo&ci, i wtedy niech stan) przed Jego
obliczem jeden lub dwaj spo&ród senatorów
przeciwnego ni' Generalny Prokurator zdania, wybrani
przez nich w celu wyt$umaczenia wszystkich przyczyn,
które zmuszaj) ich do pozostawania przy swoim
zdaniu.
20. W sprawach karnych, w których chodzi o
pozbawienie godno&ci szlacheckiej i rang. Departament
Senatu Rz)dz)cego, po skazaniu sk$ada Jego Ce-
sarskiej Mo&ci raporty i czeka na zatwierdzenie lub
Ukaz.
21. Sprawy w Senacie powinny by- jawne dla
ka'dego senatora i w tym celu zarówno w
Departamentach jak i w Ogólnym Zgromadzeniu
ka'demu z nich powinien by- dost"pny rejestr
podr"czny, w którym mogliby widzie- kolejno&- spraw
wyznaczonych do rozpatrzenia i w którym by$oby uwi-
docznione, kiedy jaka sprawa wp$yn"$a, by$a
rozpatrywana, jaka zapad$a rezolucja, kiedy zosta$y
wys$ane Ukazy i nast)pi$o wykonanie.
22. O sprawach cywilnych, karnych i granicznych
wp$ywaj)cych do Senatu nale'y co miesi)c og$asza- w
sprawozdaniach, oznaczaj)c, jaka sprawa pod jakim
numerem zosta$a zapisana w podr"cznym rejestrze, tak
samo równie' nale'y co miesi)c og$asza- o sprawach
rozstrzygni"tych, z krótkim oznaczeniem, na czyj)
korzy&- i w jaki sposób zosta$y one rozstrzygni"te.
23. Nale'y zawczasu dostarczy- Senatorom
krótkie wyci)gi ze spraw po&wiadczone przez Ober-
Sekretarzy, w których powinny by- oznaczone cyframi
stronnice, zawieraj)ce dokumenty, na których
procesuj)cy si" opieraj) swoje prawa, aby s"dzia,
chc)cy w nie wnikn)-, móg$ dzi"ki temu wygodnie i
pr"dko je odnale#- nawet w bardzo obszernej sprawie.
24. Od czasu, gdy dostarczone zostan) te
wyci)gi, sprawa powinna le'e- na stole a' do jej
rozpatrzenia, aby ka'dy Senator móg$ si" w niej
swobodnie rozgl)da- i porozumiewa- z referentami.
25. Od orzeczenia Senatu nie ma apelacji, ale
poniewa' mog) by- wypadki niezwyk$e, w których
zakaz jakiegokolwiek zwracania si" do Jego Cesarskiej
Mo&ci by$by odebraniem ratunku poszkodowanemu, w
takim jednak równie' wypadku, gdyby kto& sk$ada$
skarg" na Senat, powinien uprzednio podpisa-
o&wiadczenie, 'e zna prawo surowo zakazuj)ce
sk$adania nies$usznych skarg na Senat, albowiem;
26. Je'eli skarga oka'e si" nies$uszna, skar')cy
za z$o'enie jej oddany zostanie pod s)d.
27. Postanowienie to o skargach na Senat nie
dzia$a wstecz w stosunku do spraw, które zosta$y
rozstrzygni"te przed obecn) jego reorganizacj), z któr)
razem powinno ono nabra- mocy.
Wydaj)c Ukaz niniejszy cieszymy si"
przekonaniem, 'e Rz)dz)cy Senat odczuje go jako
miar" naszego niezmiennego do% zaufania, 'e ustalaj)c
&cis$e okre&lenie Naszej w$adzy, nie kr"pujemy go ju'
'adnymi przeszkodami w sprawowaniu jego
obowi)zków, zwróci wi"c on swoje usilne staranie ku
temu, aby w ca$ym kr"gu spraw wewn"trznych prawo
dzia$a$o w sposób nale'yty i nigdzie nie s$ab$o nic z
tego, co zosta$o ustanowione na zachowanie ogólnego
po'ytku.
Obywatele!
Komitet Tymczasowy cz$onków Pa%stwowej
Dumy przy wspó$udziale i poparciu wojsk sto$ecznych
i ludno&ci doszed$ w chwili obecnej do tak wielkich
osi)gni"- wobec ciemnych si$ starego re'imu, 'e
pozwalaj) mu one na przyst)pienie do bardziej
trwa$ego ukszta$towania w$adzy wykonawczej.
W tym celu Komitet Tymczasowy Pa%stwowej
Dumy mianuje ministrami pierwszego spo$ecznego
gabinetu nast"puj)ce osoby, które sw) dotychczasow)
dzia$alno&ci) spo$eczn) i polityczn) zas$u'y$y sobie na
zaufanie kraju.
Przewodnicz)cy Rady Ministrów
i Minister spraw wewn"trznych:
ksi#"& G. E. Lwow
Minister spraw zagranicznych:
P. N. Miliukow
Minister wojny i marynarki:
A. I. Guczkow
Minister komunikacji:
W. W. Niekwasow
Minister handlu i przemys$u:
A. I. Konawa!ow
Minister finansów:
M. I. Tereszczenko
Minister o&wiaty:
A. A. Manuilow
(Oberprokror) &wi"tego synodu:
W. L. Lwow
Minister rolnictwa:
A. I. Szingarew
Minister sprawiedliwo&ci:
A. F. Kiere(ski
Minister-
przedwodnicz)c
y: A. Kiere(ski
Minister
sprawiedliwo&ci:
Zarudny
18. MANIFEST
OGÓLNOROSYJSKIEGO ZJAZDU RAD
DELEGATÓW
DO ROBOTNIKÓW, ,O(NIERZY,
CH(OPÓW
Z 26 PA+DZIERNIKA (8 LISTOPADA) 1917 R.
(Raboczij, 1917, nr 9; przek$ad: Dzie$a, t. 26, s. 237-238)
Drugi Ogólnorosyjski Zjazd Delegatów
Robotniczych i ,o$nierskich zosta$ otwarty.
Reprezentowana jest na nim ogromna wi"kszo&- Rad.
W zje#dzie uczestniczy równie' wielu delegatów Rad
Ch$opskich. Pe$nomocnictwa ugodowego CIK
wygas$y. Opieraj)c si" na woli ogromnej wi"kszo&ci
robotników, 'o$nierzy i ch$opów, opieraj)c si" na
dokonanym w Piotrogrodzie zwyci"skim powstaniu
robotników i garnizonu, zjazd ujmuje w$adz" w swoje
r"ce.
Rz)d Tymczasowy zosta$ obalony. Wi"kszo&-
cz$onków Rz)du Tymczasowego zosta$o ju'
aresztowanych.
W$adza Radziecka zaproponuje wszystkim
narodom niezw$oczny demokratyczny pokój i
niezw$oczne zawieszenie broni na wszystkich frontach.
Zapewni ona oddanie gruntów obszarniczych,
apana'owych i klasztornych bez odszkodowania do
dyspozycji komitetów ch$opskich, obroni prawa
'o$nierza realizuj)c ca$kowit) demokratyzacj" armii,
ustanowi kontrol" robotnicz) nad produkcj), zapewni
zwo$anie we w$a&ciwym czasie Zgromadzenia Ustawo-
dawczego, zatroszczy si" o dostaw" zbo'a do miast i
artyku$ów pierwszej potrzeby na wie&, zapewni
wszystkim narodom zamieszkuj)cym Rosj"
rzeczywiste prawo do samookre&lenia.
Zjazd postanawia: ca$a w$adza w terenie
przechodzi w r"ce Rad Delegatów Robotniczych,
,o$nierskich i Ch$opskich, które te' powinny zapewni-
prawdziwy porz)dek rewolucyjny.
Cz&$' druga
OGÓLNE ZASADY KONSTYTUCJI
ROSYJSKIEJ SOCJALISTYCZNEJ
FEDERACYJNEJ REPUBLIKI RAD
Rozdzia$ pi)ty
[...]
9. Podstawowe zadanie obliczonej na obecn)
chwil" przej&ciow) Konstytucji Rosyjskiej
Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad polega na
ustanowieniu dyktatury proletariatu miejskiego i
wiejskiego i najbiedniejszego w$o&cia%stwa w formie
silnej Wszechrosyjskiej w$adzy Rad w celu zupe$nego
zgniecenia bur'uazji, zniweczenia wyzysku cz$owieka
i wprowadzenia socjalizmu, przy którym nie b"dzie ani
podzia$u na klasy, ani w$adzy pa%stwowej.
10. Republika Rosyjska jest wolnym,
socjalistycznym spo$ecze%stwem wszystkich
pracuj)cych Rosji. Wszelka w$adza w granicach
Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad
nale'y do ca$ej robotniczej ludno&ci kraju, zjedno-
czonej w Radach miejskich i wiejskich.
11. Rady okr"gów, wyró'niaj)cych si" odr"bnym
charakterem 'ycia i sk$adem narodowo&ciowym, mog)
si" $)czy- w autonomiczne zwi)zki obwodowe, na
których czele, jak równie' na czele wszelkich w ogóle
zjednocze% okr"gowych, jakie powsta- mog), stoj)
okr"gowe Zjazdy Rad i ich organy wykonawcze. Te
autonomiczne zwi)zki okr"gowe wchodz) na zasadach
federacji w sk$ad Rosyjskiej Socjalistycznej Republiki
Rad.
12. W$adza zwierzchnia w Rosyjskiej
Socjalistycznej Federacyjnej Republice Rad nale'y do
Wszechrosyjskiego Zjazdu Rad, a w okresie mi"dzy
Zjazdami - do Wszechrosyjskiego Centralnego
Komitetu Wykonawczego Rad.
13. W celu zapewnienia pracuj)cym rzeczywistej
wolno&ci sumienia, przeprowadza si" rozdzia$ ko&cio$a
od Pa%stwa i szko$y od ko&cio$a, swoboda za&
propagandy religijnej i antyreligijnej zostaje przyznana
wszystkim obywatelom.
14. W celu zapewnienia wszystkim pracuj)cym
rzeczywistej wolno&ci wyra'ania swych przekona%.
Rosyjska Federacyjna Republika Rad znosi zale'no&-
prasy od kapita$u i oddaje w r"ce klasy robotniczej i
ubogich w$o&cian wszystkie techniczne i materialne
&rodki do wydawania gazet, broszur, ksi)'ek i
wszelkich innych wytworów drukarskich, oraz
gwarantuje ich swobodne rozpowszechnianie po ca$ym
kraju.
15. W celu zapewnienia pracuj)cym rzeczywistej
wolno&ci zgromadzania si", Rosyjska Socjalistyczna
Federacyjna Republika Rad, uznaj)c prawo obywateli
Republiki Rad do swobodnego urz)dzania zebra%,
wieców, pochodów itd., oddaje do rozporz)dzenia
klasy robotniczej i ubogich w$o&cian wszystkie
nadaj)ce si" do urz)dzania zebra% ludowych lokale z
urz)dzeniem, o&wietleniem i opa$em.
16. W celu zapewnienia pracuj)cym prawdziwej
wolno&ci zawi)zywania stowarzysze%, Rosyjska
Socjalistyczna Federacyjna Republika Rad, z$amawszy
ekonomiczn) i polityczn) w$adz" klas posiadaj)cych, i
usun)wszy przez to wszystkie przeszkody, które
dotychczas w spo$ecze%stwie bur'uazyjnym prze-
szkadza$y robotnikom i w$o&cianom do korzystania ze
swobody organizacji i dzia$ania, okazuje robotnikom i
najubo'szym w$o&cianom wszelkiego rodzaju pomoc
materialn) i inn), dla ich jednoczenia si" i
organizowania.
17. W celu zapewnienia pracuj)cym
rzeczywistego dost"pu do wiedzy, Rosyjska
Socjalistyczna Federacyjna Republika Rad stawia
sobie za zadanie umo'liwienie robotnikom i
najubo'szym w$o&cianom pe$nego, wszechstronnego i
bezp$atnego kszta$cenia si".
18. Rosyjska Socjalistyczna Federacyjna
Republika Rad uznaje prac" za obowi)zek wszystkich
obywateli Republiki i proklamuje has$o: „Nie
pracuj)cy niech nie je”.
19. W celu ochrony wszelkimi sposobami
zdobyczy Wielkiej Rewolucji Robotniczo-
W$o&cia%skiej, Rosyjska Socjalistyczna Federacyjna
Republika Rad uznaje za obowi)zek wszystkich
obywateli Republiki ochron" socjalistycznej ojczyzny i
powszechn) s$u'b" wojskow). Zaszczytne prawo
bronienia rewolucji z or"'em w r"ku nadaje si" tylko
pracuj)cym; na 'ywio$y za& nie pracuj)ce nak$ada si"
obowi)zek pe$nienia innych &wiadcze% wojennych.
20. Wychodz)c z za$o'enia solidarno&ci
pracuj)cych wszystkich narodów, Rosyjska
Socjalistyczna Federacyjna Republika Rad nadaje
wszystkie prawa polityczne obywateli rosyjskich
cudzoziemcom, przebywaj)cym na terytorium
Republiki Rosyjskiej w celu pracy i nale')cym do
klasy robotniczej lub do w$o&cian, nie korzystaj)cym z
cudzej pracy, i przyznaje lokalnym Radom prawo
przyznawania takim cudzoziemcom, bez wszelkich
formalno&ci utrudniaj)cych, obywatelstwa rosyjskiego.
21. Rosyjska Socjalistyczna Federacyjna
Republika Rad u'ycza prawa azylu wszystkim
cudzoziemcom, &ciganym za przest"pstwa polityczne i
religijne.
22. Rosyjska Socjalistyczna Federacyjna
Republika Rad, uznaj)c równe prawa obywateli,
niezale'nie od ich przynale'no&ci rasowej i
narodowo&ciowej, og$asza za sprzeczne z ustawami
Republiki ustanowienie lub tolerowanie jakichkolwiek
przywilejów lub pierwsze%stwa, na tej podstawie
opartego, zarówno jak wszelki ucisk mniejszo&ci
narodowych lub ograniczenie ich równouprawnienia.
23. Powoduj)c si" interesami klasy robotniczej
jako ca$o&ci. Rosyjska Socjalistyczna Federacyjna
Republika Rad pozbawia poszczególne osoby i
poszczególne grupy osób praw, z których korzystaj)
one ze szkod) dla rewolucji socjalistycznej.
Cz&$' trzecia
BUDOWA
W(ADZY RAD
A) ORGANIZACJA W(ADZY CENTRALNEJ
Rozdzia$ szósty
O Wszechrosyjskim Zje#dzie Rad Delegatów
Robotniczych,
W$o&cia%skich, Czerwonej Armii i Kozackich
Rozdzia$ siódmy
O Wszechrosyjskim Centralnym Komitecie
Wykonawczym Rad
31. Wszechrosyjski Centralny Komitet
Wykonawczy Rad jest najwy'szym organem
ustawodawczym, zarz)dzaj)cym i kontroluj)cym
Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad.
32. Wszechrosyjski Centralny Komitet
Wykonawczy Rad nadaje ogólny kierunek dzia$alno&ci
Rz)du Robotniczo-W$o&cia%skiego i wszystkich orga-
nów w$adzy Rad w kraju, jednoczy i uzgadnia prace w
zakresie ustawodawstwa i administracji i czuwa nad
wprowadzeniem w 'ycie Konstytucji Republiki Rad i
organów centralnych w$adzy Rad.
33. Wszechrosyjski Centralny Komitet
Wykonawczy Rad rozpatruje i zatwierdza projekty
dekretów i inne wnioski, przedk$adane przez Rad"
Komisarzy Ludowych lub przez poszczególne urz"dy,
a tak'e w$asne dekrety i rozporz)dzenia.
34. Wszechrosyjski Centralny Komitet
Wykonawczy Rad zwo$uje Wszechrosyjski Zjazd Rad,
któremu sk$ada sprawozdanie ze swej dzia$alno&ci i
referaty, w sprawach ogólnej polityki i w kwestiach
poszczególnych.
35. Wszechrosyjski Centralny Komitet
Wykonawczy Rad tworzy Rad" Komisarzy Ludowych
dla ogólnego zarz)du sprawami Rosyjskiej Socjalis-
tycznej Federacyjnej Republiki Rad i oddzia$y
(Komisariaty Ludowe) dla kierowania poszczególnymi
dzia$ami administracji.
36. Cz$onkowie Wszechrosyjskiego Centralnego
Komitetu Wykonawczego Rad pracuj) w oddzia$ach
(Komisariatach Ludowych) lub te' wykonuj) specjalne
zlecenia Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu
Wykonawczego Rad.
Rozdzia$ ósmy
O Radzie Komisarzy
Ludowych
37. Do Rady Komisarzy Ludowych nale'y
ogólny zarz)d sprawami Rosyjskiej Socjalistycznej
Federacyjnej Republiki Rad.
38. W celu wype$nienia tego zadania Rada
Komisarzy Ludowych wydaje dekrety, rozporz)dzenia
i instrukcje i w ogóle stosuje wszelkie &rodki,
konieczne do prawid$owego i szybkiego biegu 'ycia
pa%stwowego.
39. O wszystkich swych postanowieniach i
decyzjach Rada Komisarzy Ludowych komunikuje
niezw$ocznie Wszechrosyjskiemu Centralnemu Komi-
tetowi Wykonawczemu Rad.
40. Wszechrosyjski Centralny Komitet
Wykonawczy Rad jest uprawniony do uchylenia lub
wstrzymania wszelkich postanowie% lub decyzji Rady
Komisarzy Ludowych.
41. Wszystkie postanowienia i decyzje Rady
Komisarzy Ludowych, posiadaj)ce donios$e znaczenie
ogólnopolityczne, s) przedstawiane do rozpatrzenia i
zatwierdzenia Wszechrosyjskiego Centralnego
Komitetu Komisarzy Ludowych.
Uwaga: Zarz)dzenia, wymagaj)ce
bezzw$ocznego wykonania, mog) by- przeprowadzane
przez Rad" Komisarzy Ludowych bezpo&rednio.
42. Cz$onkowie Rady Komisarzy Ludowych stoj)
na czele poszczególnych Komisariatów Ludowych.
43. Tworzy si" 18 Komisariatów, a mianowicie:
a) Spraw Zagranicznych,
b) Spraw Wojskowych,
c) Marynarki,
d) Spraw Wewn"trznych,
e) Sprawiedliwo&ci,
f) Pracy,
g) Opieki Spo$ecznej,
h) O&wiaty,
i) Poczt i Telegrafów,
j) Spraw Narodowo&ciowych,
k) Finansów,
l) Komunikacji,
m) Rolnictwa,
n) Handlu i Przemys$u,
o) Aprowizacji,
p) Kontroli Pa%stwowej,
r) Najwy'szej Rady Gospodarstwa Ludowego,
s) Zdrowia.
Rozdzia$ dziewi)ty
O sprawach nale')cych do kompetencji
Wszechrosyjskiego Zjazdu Rad
i Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu
Wykonawczego Rad
49. Do kompetencji Wszechrosyjskiego Zjazdu
Rad i Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu
Wykonawczego Rad nale') wszystkie kwestie donio-
s$o&ci ogólnopa%stwowej, jako to:
a) zatwierdzenie, zmiana i uzupe$nienie
Konstytucji Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej
Republiki Rad;
b) kierownictwo ogólne zewn"trznej i
wewn"trznej polityki Rosyjskiej Socjalistycznej
Federacyjnej Republiki Rad;
c) okre&lenie i zmiana granic, jak równie'
odst"powanie cz"&ci terytorium Rosyjskiej
Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad lub te'
przys$uguj)cych jej praw;
d) okre&lanie granic i kompetencji obwodowych
Zwi)zków Rad, wchodz)cych w sk$ad Rosyjskiej
Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad, a tak'e
rozstrzyganie sporów mi"dzy nimi;
e) przyjmowanie w sk$ad Rosyjskiej
Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad nowych
uczestników i uznawanie prawa wyst)pienia z
Federacji Rosyjskiej poszczególnych jej cz"&ci;
f) ogólny podzia$ administracyjny terytorium
Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad
i zatwierdzenie zjednocze% obwodowych;
g) ustalenie i zmiana systemu miar, wag i
pieni"dzy na terytorium Rosyjskiej Socjalistycznej
Federacyjnej Republiki Rad;
h) stosunki z obcymi pa%stwami, wypowiedzenie
wojny i zawieranie pokoju;
i) zaci)ganie po'yczek, zawieranie umów
handlowych i celnych, jak równie' porozumie%
finansowych;
j) ustalenie podstaw i ogólnego planu ca$ego
gospodarstwa spo$ecznego i poszczególnych jego
ga$"zi na terytorium Rosyjskiej Socjalistycznej
Federacyjnej Republiki Rad;
k) zatwierdzenie bud'etu Rosyjskiej
Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad;
l) wprowadzenie ogólnopa%stwowych podatków i
&wiadcze%;
$) ustalenie podstaw organizacji si$ zbrojnych
Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad;
m) ustawodawstwo ogólnopa%stwowe,
organizacja s)downictwa i post"powanie s)dowe,
ustawodawstwo cywilne, karne itd.;
n) mianowanie i sk$adanie z urz"du zarówno
poszczególnych cz$onków Rady Komisarzy Ludowych,
jak i Rady Komisarzy Ludowych w ca$o&ci, a tak'e
zatwierdzanie Prezesa Rady Komisarzy Ludowych;
o) wydawanie ogólnych postanowie% o
nabywaniu i utracie obywatelstwa rosyjskiego i o
prawach cudzoziemców na terytorium Republiki;
p) prawo amnestii ogólnej i cz"&ciowej.
Rozdzia$ jedenasty
O Radach
Delegatów
57. Rady Delegatów tworz) si":
a) w miastach - licz)c po 1 delegacie na ka'dy
tysi)c mieszka%ców, nie mniej jednak ni' 50 i nie
wi"cej ni' 1 000 cz$onków;
b) w osadach wiejskich (wioskach, siod$ach,
stanicach, miasteczkach, miastach z ludno&ci) poni'ej
10 000, a w au$ach, chutorach itd.) - licz)c po 1 de-
legacie na 100 mieszka%ców, jednak w liczbie nie
mniej ni' 3 i nie wi"cej ni' 50 delegatów na ka'd)
osad" wiejsk).
Czas trwania mandatów delegatów - 3 miesi)ce.
Uwaga: W tych miejscowo&ciach wiejskich,
gdzie uznane to b"dzie za wykonalne, kwesti" zarz)du
decydowa- b"dzie bezpo&rednio ogólne zebranie
wyborców danej osady wiejskiej.
58. Dla za$atwienia spraw bie')cych Rada
Delegatów wybiera spo&ród siebie organ wykonawczy
(Komitet Wykonawczy), licz)cy nie wi"cej ni' 5 ludzi
w osadach wiejskich, a w miastach licz)c po 1 na
ka'dych 50 cz$onków, nie mniej ni' 3 i nie wi"cej ni'
15 (Petersburg i Moskwa nie wi"cej ni' 40). Komitet
Wykonawczy ponosi ca$kowit) odpowiedzialno&-
przed Rad), która go wybra$a.
59. Rad" Delegatów zwo$uje Komitet
Wykonawczy pod$ug swego uznania lub na ')danie nie
mniej ni' po$owy cz$onków Rady, nie rzadziej jednak
ni' raz na tydzie% w miastach i dwa razy na tydzie% w
osadach wiejskich.
60. Najwy'sz) w$adz" w granicach danego
terytorium stanowi w zakresie swej kompetencji Rada,
a w wypadku, przewidzianym w art. 57 (uwaga),
ogólne zebranie wyborców.
Rozdzia$ dwunasty
O sprawach nale')cych do kompetencji
organów lokalnej w$adzy Rad
Cz&$' czwarta
Rozdzia$ trzynasty
64. Prawo wyborcze czynne i bierne do Rad
maj), niezale'ne od wyznania, narodowo&ci, miejsca
zamieszkania itp. nast"puj)cy obywatele Rosyjskiej
Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad, którzy w
dniu wyborów mieli uko%czonych lat 18:
a) wszyscy zarabiaj)cy na 'ycie prac)
produkcyjn) i po'yteczn) dla ogó$u, a tak'e osoby,
zajmuj)ce si" gospodarstwem domowym,
zapewniaj)cym tamtym mo'liwo&- pracy
produkcyjnej, w szczególno&ci za&: robotnicy i
pracownicy wszystkich rodzajów i kategorii,
zatrudnieni w przemy&le, handlu, gospodarstwie
wiejskim itd., w$o&cianie i kozacy osiedli na roli, nie
korzystaj)cy z pracy najemników w celach zysku;
b) 'o$nierze armii i floty Rad;
c) obywatele, nale')cy do kategorii, wyliczonych
w punktach a) i b) niniejszego artyku$u, którzy w
jakimkolwiek stopniu utracili zdolno&- do pracy.
Uwaga 1. Miejscowe Rady mog), pod
warunkiem zatwierdzenia przez w$adz" centraln) Rad,
obni'a- norm" wieku, ustalon) w artykule niniejszym.
Uwaga 2. Z osób, nie nale')cych do liczby
obywateli rosyjskich, z prawa wyborczego czynnego i
biernego korzystaj) tak'e osoby wskazane w art. 20
(cz"&- druga, rozdzia$ pi)ty).
65. Nie wybieraj) i nie mog) by- wybierani,
gdyby nawet nale'eli do wyliczonych powy'ej
kategorii:
a) osoby, korzystaj)ce z pracy najemników dla
ci)gni"cia z niej zysku;
b) osoby 'yj)ce z dochodów nie osi)ganych
prac), jako to: odsetek od kapita$u z przedsi"biorstw,
intrat z maj)tku itd.,
c) handlarze prywatni, po&rednicy handlowi i
komercyjni;
d) zakonnicy i w$adze duchowne ko&cio$ów i
kultów religijnych;
e) urz"dnicy i agenci dawnej policji, specjalnego
korpusu 'andarmów i wydzia$ów ochrony, a tak'e
cz$onkowie dawnej panuj)cej w Rosji rodziny;
f) osoby, które zosta$y w sposób przepisany
uznane za chore umys$owo lub ob$)kane, a tak'e osoby
pozostaj)ce pod opiek);
g) osoby, skazane za przest"pstwa pope$nione z
ch"ci zysku i ha%bi)ce, na czas okre&lony przez ustaw"
lub wyrok s)dowy.
Rozdzia$ czternasty
66. Wybory przeprowadza si" zgodnie z
ustalonymi zwyczajami w dni oznaczane przez
miejscowe Rady.
67. Wybory przeprowadza si" w obecno&ci
komisji wyborczej i przedstawiciela miejscowej Rady.
68. W tych wypadkach, gdy obecno&-
przedstawiciela w$adzy Rad okazuje si" technicznie
niemo'liwa, zast"puje go przewodnicz)cy komisji
wyborczej, a w razie nieobecno&ci tego' -
przewodnicz)cy zebrania wyborczego.
69. Z przebiegu i rezultatu wyborów spisuje si"
protokó$ z podpisem cz$onków komisji wyborczej i
przedstawiciela Rady.
70. Szczegó$owy porz)dek przeprowadzenia
wyborów, jak równie' udzia$ w nich organizacji
zawodowych i innych robotniczych, okre&laj)
miejscowe Rady zgodnie z instrukcjami
Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wyko-
nawczego Rad.
Rozdzia$ pi"tnasty
O sprawdzaniu i uniewa'nianiu
wyborów
i o odwo$ywaniu delegatów
Cz&$' pi#ta
PRAWO
BUD,ETOWE
Rozdzia$ szesnasty
Cz&$' szósta
O HERBIE I FLADZE
ROSYJSKIEJ SOCJALISTYCZNEJ
FEDERACYJNEJ REPUBLIKI RAD
Rozdzia$ I
Ustrój
spo$eczny
Artyku$ 1
Zwi)zek Socjalistycznych Republik Radzieckich
jest socjalistycznym pa%stwem robotników i ch$opów.
Artyku$ 2
Podstaw" polityczn) ZSRR stanowi) Rady
Delegatów Ludu Pracuj)cego, które rozwin"$y si" i
okrzep$y w wyniku obalenia w$adzy obszarników i ka-
pitalistów i wywalczenia dyktatury proletariatu.
Artyku$ 3
Ca$a w$adza w ZSRR nale'y do ludu pracuj)cego
miast i wsi w osobie Rad Delegatów Ludu
Pracuj)cego.
Artyku$ 4
Podstaw" ekonomiczn) ZSRR stanowi)
socjalistyczny system gospodarczy oraz socjalistyczna
w$asno&- narz"dzi i &rodków produkcji, które utrwali$y
si" w wyniku likwidacji kapitalistycznego systemu
gospodarczego, zniesienia prywatnej w$asno&ci
narz"dzi i &rodków produkcji oraz unicestwienia
wyzysku cz$owieka przez cz$owieka.
Artyku$ 5
W$asno&- socjalistyczna w ZSRR posiada b)d#
form" w$asno&ci pa%stwowej (mienie
ogólnonarodowe), b)d# form" w$asno&ci spó$dzielczo-
ko$chozowej (w$asno&- poszczególnych ko$chozów,
w$asno&- zrzesze% spó$dzielczych).
Artyku$ 6
Ziemia, jej wn"trza, wody, lasy, fabryki i inne
zak$ady przemys$owe, kopalnie, transport kolejowy,
wodny i powietrzny, banki, &rodki $)czno&ci, zorga-
nizowane przez pa%stwo wielkie przedsi"biorstwa
rolne (sowchozy, o&rodki maszynowotraktorowe itp.)
jak równie' przedsi"biorstwa komunalne oraz pod-
stawowy zasób domów mieszkalnych w miastach i
osadach przemys$owych stanowi) w$asno&-
pa%stwow), czyli mienie ogólnonarodowe.
Artyku$ 7
Przedsi"biorstwa w ko$chozach i organizacjach
spó$dzielczych wraz z ich 'ywym i martwym
inwentarzem, produkcja wytwarzana przez ko$chozy i
organizacje spó$dzielcze, jak równie' ich budynki
spo$eczne, stanowi) spo$eczn), socjalistyczn) w$asno&-
ko$chozów i organizacji spó$dzielczych.
Ka'da zagroda ko$chozowa, oprócz
podstawowego dochodu ze spo$ecznego gospodarstwa
ko$chozowego, ma w osobistym u'ytkowaniu niedu')
przyzagrodow) dzia$k" ziemi oraz na w$asno&-
osobist) gospodarstwo pomocnicze na dzia$ce
przyzagrodowej, dom mieszkalny, zwierz"ta
gospodarskie, ptactwo domowe i drobny inwentarz
rolniczy - zgodnie ze statutem artelu rolniczego.
Artyku$ 8
Ziemia, zajmowana przez ko$chozy, oddana jest
im do u'ytkowania bezp$atnego i bezterminowego,
czyli na wieczne czasy.
Artyku$ 9
Obok socjalistycznego systemu gospodarczego,
b"d)cego panuj)c) form) gospodarki w ZSRR,
dozwolone jest przez prawo drobne prywatne
gospodarstwo indywidualnych ch$opów i cha$upników,
oparte na pracy osobistej i wy$)czaj)ce wyzysk cudzej
pracy.
Artyku$ 10
Prawo osobistej w$asno&ci obywateli do
pochodz)cych z ich pracy dochodów i oszcz"dno&ci,
do domu mieszkalnego i pomocniczego gospodarstwa
domowego, do przedmiotów gospodarstwa domowego,
do przedmiotów osobistego u'ytku i wygody jak
równie' prawo dziedziczenia osobistej w$asno&ci
obywateli - znajduj) si" pod ochron) prawa.
Artyku$ 11
Pa%stwowy plan gospodarki narodowej okre&la i
nadaje kierunek 'yciu gospodarczemu ZSRR w
interesie powi"kszania bogactwa spo$ecznego, nie-
ustannego wzrostu materialnego i kulturalnego
poziomu mas pracuj)cych, umocnienia niezawis$o&ci
ZSRR i wzmo'enia jego obronno&ci.
Artyku$ 12
Praca w ZSRR jest obowi)zkiem i spraw) honoru
ka'dego obywatela zdolnego do pracy, w my&l zasady:
„Kto nie pracuje, ten nie je”.
W ZSRR realizuje si" zasad" socjalizmu: „Od
ka'dego - wed$ug jego zdolno&ci, ka'demu - wed$ug
jego pracy”.
Rozdzia$ II
Ustrój
pa%stwowy
Artyku$ 13
Zwi)zek Socjalistycznych Republik Radzieckich
jest pa%stwem zwi)zkowym, utworzonym na
podstawie dobrowolnego zjednoczenia równoupraw-
nionych Socjalistycznych Republik Radzieckich:
Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej
Republiki Radzieckiej,
Ukrai%skiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Bia$oruskiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Uzbeckiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Kazachskiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Gruzi%skiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Azerbajd'a%skiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Litewskiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Mo$dawskiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
(otewskiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Kirgiskiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Tad'yckiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Ormia%skiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Turkme%skiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Esto%skiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej,
Karelo-Fi%skiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej.
Artyku$ 14
Do kompetencji Zwi)zku Socjalistycznych
Republik Radzieckich w osobie jego najwy'szych
organów w$adzy pa%stwowej i organów administracji
pa%stwowej nale'y:
a) reprezentowanie ZSRR w stosunkach
mi"dzynarodowych, zawieranie, ratyfikowanie i
wypowiadanie umów ZSRR z innymi pa%stwami,
ustalanie ogólnego trybu post"powania we
wzajemnych stosunkach republik zwi)zkowych z
pa%stwami obcymi;
b) sprawy wojny i pokoju;
c) przyjmowanie w sk$ad ZSRR nowych
republik;
d) kontrola nad przestrzeganiem Konstytucji
ZSRR i zapewnienie zgodno&ci Konstytucji republik
zwi)zkowych z Konstytucj) ZSRR;
e) zatwierdzenie zmian granic pomi"dzy
republikami zwi)zkowymi;
f) zatwierdzenie tworzenia nowych krajów i
obwodów, jak równie' nowych republik
autonomicznych i obwodów autonomicznych w
republikach zwi)zkowych;
g) organizowanie obrony ZSRR, kierowanie
wszystkimi Si$ami Zbrojnymi ZSRR, ustalenie
przewodnich zasad organizacji wojskowych formacji
republik zwi)zkowych;
h) handel zagraniczny na zasadzie monopolu
pa%stwowego;
i) ochrona bezpiecze%stwa pa%stwowego;
j) ustalanie planów gospodarki narodowej ZSRR;
k) zatwierdzenie jednolitego bud'etu
pa%stwowego ZSRR i sprawozdania o jego wykonaniu,
ustalanie podatków i dochodów, z których wp$ywy
przeznaczone s) na tworzenie bud'etów zwi)zkowych,
republika%skich i terenowych;
l) zarz)dzanie bankami, instytucjami i
przedsi"biorstwami przemys$owymi i rolniczymi, jak
równie' przedsi"biorstwami handlowymi - o znaczeniu
ogólnozwi)zkowym;
$) zarz)dzanie transportem i $)czno&ci);
m) kierowanie systemem pieni"'nym i
kredytowym;
n) organizowanie ubezpiecze% pa%stwowych;
o) zaci)ganie i udzielanie po'yczek;
p) ustalenie podstawowych zasad u'ytkowania
ziemi, jak równie' u'ytkowania jej wn"trz, lasów i
wód;
r) ustalanie podstawowych zasad w dziedzinie
o&wiaty i ochrony zdrowia;
s) organizowanie jednolitego systemu ewidencji
gospodarki narodowej;
t) ustalanie zasad ustawodawstwa pracy;
u) ustawodawstwo w dziedzinie ustroju s)dów i
post"powania s)dowego; kodeks karny i cywilny;
w) ustawodawstwo w dziedzinie obywatelstwa
zwi)zkowego; ustawodawstwo w dziedzinie praw
cudzoziemców;
y) ustalanie zasad ustawodawstwa ma$'e%skiego i
rodzinnego;
z) wydawanie ogólnozwi)zkowych aktów
amnestii.
Artyku$ 15
Suwerenno&- republik zwi)zkowych ograniczona
jest jedynie w zakresie wskazanym w artykule 14
Konstytucji ZSRR. Poza tym zakresem ka'da
Republika Zwi)zkowa sprawuje w$adz" pa%stwow)
samodzielnie. ZSRR ochrania suwerenne prawa
republik zwi)zkowych.
Artyku$ 16
Ka'da Republika Zwi)zkowa posiada w$asn)
Konstytucj", uwzgl"dniaj)c) w$a&ciwo&ci republiki i
u$o'on) w ca$kowitej zgodno&ci z Konstytucj) ZSRR.
Artyku$ 17
Ka'da Republika Zwi)zkowa zachowuje prawo
swobodnego wyst)pienia z ZSRR.
Artyku$ 18
Terytorium republik zwi)zkowych nie mo'e
ulega- zmianie bez ich zgody.
Artyku$ 18a
Ka'da Republika Zwi)zkowa ma prawo
nawi)zywa- bezpo&rednie stosunki z pa%stwami
obcymi, zawiera- z nimi porozumienia i wymienia-
przedstawicieli dyplomatycznych i konsularnych.
Artyku$ 18b
Ka'da Republika Zwi)zkowa posiada w$asne
republika%skie formacje wojskowe.
Artyku$ 19
Ustawy ZSRR posiadaj) jednakow) moc na
terytorium wszystkich republik zwi)zkowych.
Artyku$ 20
W razie rozbie'no&ci mi"dzy ustaw) Republiki
Zwi)zkowej a ustaw) ogólnozwi)zkow) obowi)zuje
ustawa ogólnozwi)zkowa.
Artyku$ 21
Dla obywateli ZSRR ustanawia si" jednolite
obywatelstwo zwi)zkowe. Ka'dy obywatel Republiki
Zwi)zkowej jest obywatelem ZSRR.
Artyku$ 22
Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika
Radziecka sk$ada si" z krajów: A$tajskiego,
Krasnodarskiego, Krasnojarskiego, Przymorskiego,
Stawropolskiego, Chabarowskiego; obwodów:
Amurskiego, Archangielskiego, Astracha%skiego,
Bria%skiego, Wieliko$ukskiego, W$adimirskiego,
Wo$ogodzkiego, Woroneskiego, Gorkowskiego,
Gro#nie%skiego, Iwanowskiego, Irkuckiego,
Kaliningradzkiego, Kalininowskiego, Ka$uskiego,
Kiemerowskiego, Kirowskiego, Kostromskiego,
Krymskiego, Kujbyszewskiego, Kurga%skiego,
Kurskiego, Leningradzkiego, Mo$otowskiego,
Moskiewskiego, Murma%skiego, Nowgorodzkiego,
Nowosybirskiego, Omskiego, Or$owskiego,
Penze%skiego, Pskowskiego, Rostowskiego,
Riaza%skiego, Saratowskiego, Sachali%skiego,
Swierd$owskiego, Smole%skiego, Stalingradzkiego,
Tambowskiego, Tomskiego, Tulskiego, Tiume%skiego,
Uijanowskiego, Czelabi%skiego, Czyty%skiego,
Czka$owskiego, Jaros$awskiego; autonomicznych
socjalistycznych republik radzieckich: Tatarskiej,
Baszkirskiej, Dagesta%skiej, Buriat-Mongolskiej,
Kabardy%skiej, Komi, Marijskiej, Mordowskiej,
Pó$nocno-Osety%skiej, Udmurckiej, Czuwaskiej,
Jakuckiej; obwodów autonomicznych: Adygejskiego,
Górno-A$tajskiego, ,ydowskiego, Tuwi%skiego,
Chakaskiego, Czerkieskiego.
Artyku$ 23
Ukrai%ska Socjalistyczna Republika Radziecka
sk$ada si" z obwodów: Winnickiego, Wo$y%skiego,
Woroszy$owgradzkiego, Dniepropietrowskiego,
Drohobyckiego, ,ytomirskiego, Zakarpackiego,
Zaporoskiego, Izmailskiego, Kamieniec-Podolskiego,
Kijowskiego, Kirowogradzkiego, Lwowskiego,
Niko$ajewskiego, Odeskiego, Po$tawskiego,
Równie%skiego, Stalinowskiego, Stanis$awowskiego,
Sumskiego, Tarnopolskiego, Charkowskiego,
Cherso%skiego, Czernihowskiego i Czerniowieckiego.
Artyku$ 24
Do Azerbejd'a%skiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej wchodz): Nachiczewa%ska Autonomiczna
Socjalistyczna Republika Radziecka i Nagorno-
Karabachski Obwód Autonomiczny.
Artyku$ 25
Do Gruzi%skiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej wchodz): Abchaska ASRR, Ad'arska
ASRR, Po$udniowo-Osety%ski Obwód Autonomiczny.
Artyku$ 26
Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka
sk$ada si" z obwodów: Andi'a%skiego, Bucharskiego,
Kaszka-Darji%skiego, Namanga%skiego,
Samarkandzkiego, Surchan-Durji%skiego,
Taszkienckiego, Ferga%skiego, Chorczmskiego i Kara-
Ka$packiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej.
Artyku$ 27
Tad'ycka Socjalistyczna Republika Radziecka
sk$ada si" z obwodów: Harmskiego, Kuliabskiego,
Leninabadzkiego, Stalinabadzkiego i Górno-
Badachsza%skiego Obwodu Autonomicznego.
Artyku$ 28
Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka
sk$ada si" z obwodów: Akmoli%skiego,
Aktiubi%skiego, A$ma-Aty%skiego, Wschodnio-
Kazachsta%skiego, Gurjewskiego, D'ambulskiego,
Zachodnio-Kazachsta%skiego, Karagandy%skiego,
Kzy$-Ordy%skiego, Kokczetawskiego, Kustanajskiego,
Paw$odarskiego, Pó$nocno-Kazachsta%skiego,
Semipa$aty%skiego, Ta$dy-Kurga%skiego, Po$udniowo-
Kazachsta%skiego.
Artyku$ 29
Bia$oruska Socjalistyczna Republika Radziecka
sk$ada si" z obwodów: Baranowickiego, Bobrujskiego,
Brzeskiego, Witebskiego, Homelskiego, Gro-
dzie%skiego, Mi%skiego, Mohylowskiego,
Mo$odecze%skiego, Pi%skiego, Poleskiego i
Potockiego.
Artyku$ 29a
Turkme%ska Socjalistyczna Republika Radziecka
sk$ada si" z obwodów: Aszchabadzkiego, Maryskiego,
Taszauckiego i Czard'ouskiego.
Artyku$ 29b
Kirgijska Socjalistyczna Republika Radziecka
sk$ada si" z obwodów: D'a$a$-Abadzkiego, Issyk-
Kulskiego, Oszskiego, Ta$askiego, Tia%-Sza%skiego i
Frunze%skiego.
Artyku$ 29c
Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka
sk$ada si" z obwodów: Wilniuskiego, Kaunaskiego,
K$ajpedzkiego i Szaulajskiego.
Rozdzia$ III
Najwy'sze Organa W$adzy
Pa%stwowej
Zwi)zku Socjalistycznych Republik
Radzieckich
Artyku$ 30
Najwy'szym organem w$adzy pa%stwowej ZSRR
jest Rada Najwy'sza ZSRR.
Artyku$ 31
Rada Najwy'sza ZSRR realizuje wszystkie prawa
nadane Zwi)zkowi Socjalistycznych Republik
Radzieckich zgodnie z artyku$em 14 Konstytucji, o ile
prawa te nie nale') na mocy Konstytucji do
kompetencji podleg$ych Radzie Najwy'szej ZSRR
organów ZSRR: Prezydium Rady Najwy'szej ZSRR,
Rady Ministrów ZSRR i Ministerstw ZSRR.
Artyku$ 32
W$adz" ustawodawcz) ZSRR sprawuje
wy$)cznie Rada Najwy'sza ZSRR.
Artyku$ 33
Rada Najwy'sza ZSRR sk$ada si" z dwóch izb:
Rady Zwi)zku i Rady Narodowo&ci.
Artyku$ 34
Rad" Zwi)zku wybieraj) obywatele ZSRR
wed$ug okr"gów wyborczych wed$ug normy: jeden
delegat na 300 tysi"cy mieszka%ców.
Artyku$ 35
Rad" Narodowo&ci wybieraj) obywatele ZSRR
wed$ug republik zwi)zkowych i autonomicznych,
obwodów autonomicznych i okr"gów narodowo&-
ciowych wed$ug normy: po 25 delegatów z ka'dej
Republiki Zwi)zkowej, po 11 delegatów z ka'dej
Republiki Autonomicznej, po 5 delegatów z ka'dego
obwodu autonomicznego i po jednym delegacie z
ka'dego okr"gu narodowo&ciowego.
Artyku$ 36
Rad" Najwy'sz) wybiera si" na
okres lat czterech.
Artyku$ 37
Obie izby Rady Najwy'szej ZSRR: Rada
Zwi)zku i Rada Narodowo&ci maj) równe prawa.
Artyku$ 38
Radzie Zwi)zku i Radzie Narodowo&ci
przys$uguje w równej mierze inicjatywa
ustawodawcza.
Artyku$ 39
Ustaw" uwa'a si" za uchwalon), je'eli zosta$a
przyj"ta przez obie izby Rady Najwy'szej ZSRR
zwyk$) wi"kszo&ci) g$osów ka'dej z izb.
Artyku$ 40
Ustawy, uchwalone przez Rad" Najwy'sz)
ZSRR, og$asza si" w j"zykach republik zwi)zkowych
za podpisem Przewodnicz)cego i Sekretarza
Prezydium Rady Najwy'szej ZSRR.
Artyku$ 41
Sesje Rady Zwi)zku i Rady Narodowo&ci
rozpoczynaj) si" i ko%cz) si" jednocze&nie.
Artyku$ 42
Rada Zwi)zku wybiera Przewodnicz)cego Rady
Zwi)zku i czterech jego zast"pców.
Artyku$ 43
Rada Narodowo&ci wybiera Przewodnicz)cego
Rady Narodowo&ci i czterech jego zast"pców.
Artyku$ 44
Przewodnicz)cy Rady Zwi)zku i Rady
Narodowo&ci prowadz) posiedzenia odno&nych izb i
kieruj) biegiem ich prac.
Artyku$ 45
Na wspólnych posiedzeniach obu izb Rady
Najwy'szej ZSRR przewodnicz) kolejno
Przewodnicz)cy Rady Zwi)zku i Rady Narodowo&ci.
Artyku$ 46
Sesje Rady Najwy'szej ZSRR zwo$uje
Prezydium Rady Najwy'szej ZSRR dwa razy w roku.
Sesje nadzwyczajne zwo$uje Prezydium Rady
Najwy'szej ZSRR wed$ug swego uznania lub na
')danie jednej z republik zwi)zkowych.
Artyku$ 47
W razie ró'nicy zda% mi"dzy Rad) Zwi)zku a
Rad) Narodowo&ci sprawa zostaje przekazana do
rozstrzygni"cia komisji porozumiewawczej,
utworzonej przez izby na zasadzie parytetu. Je'eli
komisja porozumiewawcza nie dochodzi do zgodnej
decyzji lub je'eli jej decyzja nie zadowala jednej z izb,
spraw" rozpatruj) izby po raz drugi. W wypadku
nieosi)gni"cia zgodnej decyzji obu izb. Prezydium
Rady Najwy'szej ZSRR rozwi)zuje Rad" Najwy'sz)
ZSRR i zarz)dza nowe wybory.
Artyku$ 48
Rada Najwy'sza ZSRR na wspólnym
posiedzeniu obu izb wybiera Prezydium Rady
Najwy'szej ZSRR w sk$adzie: Przewodnicz)cy
Prezydium Rady Najwy'szej ZSRR, szesnastu
Zast"pców Przewodnicz)cego, Sekretarz Prezydium i
pi"tnastu cz$onków Prezydium Rady Najwy'szej
ZSRR.
Prezydium Rady Najwy'szej ZSRR w ca$ej
swojej dzia$alno&ci podlega Radzie Najwy'szej ZSRR.
Artyku$ 49
Prezydium Rady Najwy'szej ZSRR:
a) zwo$uje sesje Rady Najwy'szej ZSRR;
b) wydaje dekrety;
c) daje wyk$adni" obowi)zuj)cych ustaw ZSRR;
d) rozwi)zuje Rad" Najwy'sz) ZSRR na mocy
artyku$u 47 Konstytucji ZSRR i zarz)dza nowe
wybory;
e) przeprowadza g$osowanie ogólnonarodowe
(referendum) z w$asnej inicjatywy lub na ')danie
jednej z republik zwi)zkowych;
f) uchyla postanowienia i rozporz)dzenia Rady
Ministrów ZSRR i Rad Ministrów republik
zwi)zkowych w razie niezgodno&ci ich z ustaw);
g) w okresie mi"dzy sesjami Rady Najwy'szej
ZSRR odwo$uje i mianuje poszczególnych Ministrów
na wniosek Przewodnicz)cego Rady Ministrów ZSRR,
przedk$adaj)c to nast"pnie do zatwierdzenia Radzie
Najwy'szej ZSRR;
h) ustanawia ordery, medale i tytu$y honorowe
ZSRR;
i) odznacza orderami i medalami ZSRR i nadaje
tytu$y honorowe ZSRR;
j) ma prawo $aski;
k) ustanawia stopnie wojskowe, rangi
dyplomatyczne i inne specjalne tytu$y;
l) mianuje i odwo$uje naczelne dowództwo Si$
Zbrojnych ZSRR;
$) w okresie mi"dzy sesjami Rady Najwy'szej
ZSRR og$asza stan wojny w razie napadu wojennego
na ZSRR albo w razie konieczno&ci wykonania
zobowi)za% co do wzajemnej obrony przed agresj),
wynikaj)cych z umów mi"dzynarodowych;
m) og$asza mobilizacj" ogóln) i cz"&ciow);
n) ratyfikuje i wypowiada umowy
mi"dzynarodowe ZSRR;
o) mianuje i odwo$uje pe$nomocnych
przedstawicieli ZSRR w pa%stwach obcych;
p) przyjmuje listy uwierzytelniaj)ce i
odwo$awcze akredytowanych przy nim
dyplomatycznych przedstawicieli pa%stw obcych;
r) og$asza stan wojenny w poszczególnych
miejscowo&ciach lub w ca$ym ZSRR w celach obrony
ZSRR lub zapewnienia porz)dku publicznego i bezpie-
cze%stwa pa%stwowego.
Artyku$ 50
Rada Zwi)zku i Rada Narodowo&ci wybieraj)
komisje mandatowe, które sprawdzaj) pe$nomocnictwa
delegatów ka'dej izby. Na wniosek komisji manda-
towych izby postanawiaj) b)d# uzna- pe$nomocnictwa,
b)d# te' uniewa'ni- wybory poszczególnych
delegatów.
Artyku$ 51
Rada Najwy'sza ZSRR mianuje, kiedy uzna to za
niezb"dne, komisje &ledcze i rewizyjne w dowolnej
sprawie.
Wszystkie instytucje i osoby urz"dowe
obowi)zane s) spe$nia- ')dania tych komisji i
przedstawia- im niezb"dne materia$y i dokumenty.
Artyku$ 52
Delegat do Rady Najwy'szej ZSRR nie mo'e by-
poci)gany do odpowiedzialno&ci s)dowej ani
aresztowany bez zgody Rady Najwy'szej ZSRR, w
okresie za& mi"dzy sesjami Rady Najwy'szej ZSRR -
bez zgody Prezydium Rady Najwy'szej ZSRR.
Artyku$ 53
Po wyga&ni"ciu pe$nomocnictw lub po
przedterminowym rozwi)zaniu Rady Najwy'szej
ZSRR Prezydium Rady Najwy'szej ZSRR zachowuje
swe pe$nomocnictwo a' do utworzenia przez nowo
obran) Rad" Najwy'sz) ZSRR nowego Prezydium
Rady Najwy'szej ZSRR.
Artyku$ 54
Po wyga&ni"ciu pe$nomocnictw lub w razie
przedterminowego rozwi)zania Rady Najwy'szej
ZSRR Prezydium Rady Najwy'szej ZSRR zarz)dza
nowe wybory w terminie najwy'ej dwumiesi"cznym
od dnia wyga&ni"cia pe$nomocnictw lub rozwi)zania
Rady Najwy'szej ZSRR.
Artyku$ 55
Prezydium Rady Najwy'szej ZSRR w
poprzednim sk$adzie zwo$uje nowo wybran) Rad"
Najwy'sz) ZSRR najpó#niej w terminie
trzymiesi"cznym po wyborach.
Artyku$ 56
Rada Najwy'sza ZSRR na wspólnym posiedzeniu
obu izb powo$uje rz)d ZSRR - Rad" Ministrów ZSRR.
Rozdzia$ IV
Najwy'sze Organa W$adzy
Pa%stwowej
Republik Zwi)zkowych
Artyku$ 57
Najwy'szym Organem w$adzy pa%stwowej
Republiki Zwi)zkowej jest Rada Najwy'sza Republiki
Zwi)zkowej.
Artyku$ 58
Rad" Najwy'sz) Republiki Zwi)zkowej
wybieraj) obywatele republiki na okres lat czterech.
Normy przedstawicielstwa ustalane s) przez
Konstytucj" Republik Zwi)zkowych.
Artyku$ 59
Rada Najwy'sza Republiki Zwi)zkowej jest
jedynym organem ustawodawczym republiki.
Artyku$ 60
Rada Najwy'sza Republiki Zwi)zkowej:
a) uchwala Konstytucj" republiki i wprowadza do
niej zmiany zgodnie z artyku$em 16 Konstytucji ZSRR;
b) zatwierdza Konstytucje wchodz)cych w jej
sk$ad republik autonomicznych i okre&la granice ich
terytorium;
c) zatwierdza plan gospodarki narodowej i bud'et
republiki;
d) ma prawo amnestii i $aski w stosunku do
obywateli skazanych przez organa s)dowe Republiki
Zwi)zkowej;
e) ustala przedstawicielstwo Republiki
Zwi)zkowej w stosunkach mi"dzynarodowych;
f) ustala tryb tworzenia republika%skich formacji
wojskowych.
Artyku$ 61
Rada Najwy'sza Republiki Zwi)zkowej wybiera
Prezydium Rady Najwy'szej Republiki Zwi)zkowej w
sk$adzie: Przewodnicz)cy Prezydium Rady Najwy'szej
Republiki Zwi)zkowej, jego zast"pcy. Sekretarz
Prezydium i cz$onkowie Prezydium Rady Najwy'szej
Republiki Zwi)zkowej.
Pe$nomocnictwa Prezydium Rady Najwy'szej
Republiki Zwi)zkowej okre&la Konstytucja Republiki
Zwi)zkowej.
Artyku$ 62
Rada Najwy'sza Republiki Zwi)zkowej dla
prowadzenia obrad wybiera Przewodnicz)cego Rady
Najwy'szej Republiki Zwi)zkowej oraz jego
zast"pców.
Artyku$ 63
Rada Najwy'sza Republiki Zwi)zkowej powo$uje
Rz)d Republiki Zwi)zkowej - Rad" Ministrów
Republiki Zwi)zkowej.
Rozdzia$ V
Organa Administracji Pa%stwowej
Zwi)zku Socjalistycznych Republik
Radzieckich
Artyku$ 64
Najwy'szym organem wykonawczym i
zarz)dzaj)cym w$adzy pa%stwowej Zwi)zku
Socjalistycznych Republik Radzieckich jest Rada
Ministrów ZSRR.
Artyku$ 65
Rada Ministrów ZSRR jest odpowiedzialna przed
Rad) Najwy'sz) ZSRR i zdaje jej spraw" ze swej
dzia$alno&ci, a w okresie mi"dzy sesjami Rady
Najwy'szej - odpowiedzialna jest przed Prezydium
Rady Najwy'szej ZSRR, któremu zdaje spraw" ze swej
dzia$alno&ci.
Artyku$ 66
Rada Ministrów ZSRR wydaje uchwa$y i
rozporz)dzenia na podstawie i w wykonaniu
obowi)zuj)cych ustaw oraz sprawdza wykonanie.
Artyku$ 67
Uchwa$y i rozporz)dzenia Rady Ministrów ZSRR
podlegaj) obowi)zkowemu wykonaniu na ca$ym
terytorium ZSRR.
Artyku$ 68
Rada Ministrów ZSRR:
a) koordynuje i nadaje kierunek pracy
ogólnozwi)zkowych i zwi)zkowo-republika%skich
Ministrów ZSRR oraz innych podleg$ych jej instytucji;
b) podejmuje kroki w celu zrealizowania planu
gospodarki narodowej, bud'etu pa%stwowego oraz w
celu umocnienia systemu kredytowo-pieni"'nego;
c) podejmuje kroki w celu zapewnienia porz)dku
publicznego, obrony interesów pa%stwa i ochrony praw
obywateli;
d) realizuje ogólne kierownictwo w dziedzinie
stosunków z pa%stwami obcymi;
e) ustanawia coroczne kontyngenty obywateli
podlegaj)cych powo$aniu do czynnej s$u'by
wojskowej, kieruje ogóln) organizacj) Si$ Zbrojnych
kraju;
f) tworzy w razie potrzeby specjalne Komitety i
G$ówne Urz"dy przy Radzie Ministrów ZSRR do
spraw budownictwa gospodarczego, kulturalnego i
obronnego.
Artyku$ 69
Rada Ministrów ZSRR ma prawo w dzia$ach
administracji i gospodarki nale')cych do kompetencji
ZSRR zawiesza- uchwa$y i rozporz)dzenia Rad
Ministrów republik zwi)zkowych oraz uchyla-
zarz)dzenia i instrukcje Ministrów ZSRR.
Artyku$ 70
Rada Ministrów ZSRR powo$ywana jest przez
Rad" Najwy'sz) ZSRR i sk$ada si" z:
Przewodnicz)cego Rady Ministrów ZSRR;
Zast"pców Przewodnicz)cego Rady Ministrów
ZSRR;
Przewodnicz)cego Pa%stwowego Komitetu
Planowania Rady Ministrów ZSRR;
Przewodnicz)cego Pa%stwowego Komitetu Rady
Ministrów ZSRR do Spraw Zaopatrzenia
Materia$owego i Technicznego Gospodarki
Narodowej;
Przewodnicz)cego Pa%stwowego Komitetu Rady
Ministrów ZSRR do Spraw Budownictwa;
Ministrów ZSRR;
Przewodnicz)cego Komitetu do Spraw Sztuki.
Artyku$ 71
Rz)d ZSRR lub Minister ZSRR, do których
skierowana zosta$a interpelacja delegata do Rady
Najwy'szej ZSRR, obowi)zani s) w terminie najwy'ej
trzydniowym do udzielenia ustnej lub pisemnej
odpowiedzi w odno&nej izbie.
Artyku$ 72
Ministrowie ZSRR kieruj) dzia$ami administracji
pa%stwowej, nale')cymi do kompetencji ZSRR.
Artyku$ 73
Ministrowie ZSRR wydaj) w zakresie
kompetencji odno&nych Ministerstw zarz)dzenia i
instrukcje na podstawie i w wykonaniu
obowi)zuj)cych ustaw, jak równie' uchwa$ i
rozporz)dze% Rady Ministrów ZSRR oraz sprawdzaj)
ich wykonanie.
Artyku$ 74
Ministerstwa ZSRR s) b)d# ogólnozwi)zkowe,
b)d# zwi)zkowo-republika%skie.
Ministerstwa ogólnozwi)zkowe kieruj)
powierzonym im dzia$em administracji pa%stwowej na
ca$ym terytorium ZSRR b)d# bezpo&rednio za po-
&rednictwem mianowanych przez siebie organów.
Artyku$ 76
Ministerstwa zwi)zkowo-republika%skie kieruj)
powierzonym im dzia$em administracji pa%stwowej z
regu$y za po&rednictwem jednoimiennych Ministerstw
republik zwi)zkowych i bezpo&rednio zarz)dzaj) tylko
okre&lon) ograniczon) liczb) przedsi"biorstw wed$ug
spisu zatwierdzonego przez Prezydium Rady
Najwy'szej ZSRR.
Artyku$ 77
Do ogólnozwi)zkowych Ministerstw
nale') Ministerstwa:
Przemys$u Lotniczego;
Przemys$u Samochodowego i Traktorowego;
Przemys$u Papierniczego i Drzewnego;
Handlu Zagranicznego;
Marynarki Wojennej;
Uzbrojenia;
Geologii;
Budownictwa Miejskiego;
Pa%stwowych Rezerw ,ywno&ciowych i
Materia$owych;
Skupu;
Przemys$u Budowy Maszyn i Przyrz)dów;
,eglugi Morskiej;
Przemys$u Naftowego;
Przemys$u Telekomunikacyjnego;
Komunikacji;
,eglugi Rzecznej;
()czno&ci;
Budowy Maszyn Rolniczych;
Budowy Obrabiarek;
Budowy Maszyn Budowlanych i Drogowych;
Budowy Przedsi"biorstw Budowy Maszyn;
Budowy Przedsi"biorstw Przemys$u Ci"'kiego;
Przemys$u Budowy Okr"tów;
Budowy Maszyn dla Transportu;
Rezerw Pracy;
Budowy Maszyn Ci"'kich;
Przemys$u W"glowego;
Przemys$u Chemicznego;
Hutnictwa Metali Nie'eleznych;
Hutnictwa ,elaza;
Przemys$u Elektrotechnicznego;
Elektrowni.
Artyku$ 78
Do Ministerstw zwi)zkowo-republika%skich
nale') Ministerstwa;
Spraw Wewn"trznych;
Spraw Wojskowych;
Szkó$ Wy'szych;
Kontroli Pa%stwowej;
Bezpiecze%stwa Pa%stwowego;
Ochrony Zdrowia;
Spraw Zagranicznych;
Kinematografii;
Przemys$u Lekkiego;
Le&nictwa;
Przemys$u Le&nego;
Przemys$u Mi"snego i Mleczarskiego;
Przemys$u Spo'ywczego;
Przemys$u Materia$ów Budowlanych;
Przemys$u Rybnego;
Rolnictwa;
Sowchozów;
Handlu;
Finansów;
Uprawy Bawe$ny;
Sprawiedliwo&ci.
Rozdzia$ VI
Organa Administracji
Pa%stwowej
Republik Zwi)zkowych
Artyku$ 79
Najwy'szym organem wykonawczym i
zarz)dzaj)cym w$adzy pa%stwowej Republiki
Zwi)zkowej jest Rada Ministrów Republiki
Zwi)zkowej.
Artyku$ 80
Rada Ministrów Republiki Zwi)zkowej jest
odpowiedzialna przed Rad) Najwy'sz) Republiki
Zwi)zkowej i zdaje jej spraw" ze swej dzia$alno&ci, a
w okresie mi"dzy sesjami Rady Najwy'szej Republiki
Zwi)zkowej odpowiedzialna jest przed Prezydium
Rady Najwy'szej Zwi)zkowej, któremu zdaje spraw"
ze swej dzia$alno&ci.
Artyku$ 81
Rada Ministrów Republiki Zwi)zkowej wydaje
uchwa$y i rozporz)dzenia na podstawie i w wykonaniu
obowi)zuj)cych ustaw ZSRR i Republiki Zwi)zkowej,
uchwa$ i rozporz)dze% Rady Ministrów ZSRR oraz
sprawdza ich wykonanie.
Artyku$ 82
Rada Ministrów Republiki Zwi)zkowej ma
prawo zawiesza- uchwa$y i rozporz)dzenia Rad
Ministrów republik autonomicznych oraz uchyla-
uchwa$y i rozporz)dzenia komitetów wykonawczych
Rad Delegatów Ludu Pracuj)cego krajów, obwodów
oraz obwodów autonomicznych.
Artyku$ 83
Rada Ministrów Republiki Zwi)zkowej powo$ywana
jest przez Rad" Najwy'sz) Republiki Zwi)zkowej i
sk$ada si" z:
Przewodnicz)cego Rady Ministrów Republiki
Zwi)zkowej;
Zast"pców Przewodnicz)cego Rady Ministrów;
Przewodnicz)cego Pa%stwowej Komisji
Planowania;
Ministrów;
Naczelnika Urz"du do Spraw Sztuki;
Przewodnicz)cego Komitetu do Spraw Instytucji
Kulturalno-O&wiatowych.
Artyku$ 84
Ministrowie Republiki Zwi)zkowej kieruj)
dzia$ami administracji pa%stwowej, nale')cymi do
kompetencji Republiki Zwi)zkowej.
Artyku$ 85
Ministrowie Republiki Zwi)zkowej wydaj) w
zakresie kompetencji odno&nych Ministerstw
zarz)dzenia i instrukcje na podstawie i w wykonaniu
ustaw ZSRR i Republiki Zwi)zkowej, uchwa$ i
rozporz)dze% Rady Ministrów ZSRR i Republiki
Zwi)zkowej, zarz)dze% i instrukcji zwi)zkowo-
republika%skich Ministerstw ZSRR.
Artyku$ 86
Ministerstwa Republiki Zwi)zkowej s) b)d#
zwi)zkowo-republika%skie, b)d# republika%skie.
Artyku$ 87
Ministerstwa zwi)zkowo-republika%skie kieruj)
powierzonym im dzia$em administracji pa%stwowej,
podlegaj)c zarówno Radzie Ministrów Republiki
Zwi)zkowej, jak i odno&nemu zwi)zkowo-
republika%skiemu Ministerstwu ZSRR.
Artyku$ 88
Republika%skie Ministerstwa kieruj)
powierzonym im dzia$em administarcji pa%stwowej,
podlegaj)c bezpo&rednio Radzie Ministrów Republiki
Zwi)zkowej.
Rozdzia$ VII
Najwy'sze Organa W$adzy Pa%stwowej
Autonomicznych Socjalistycznych
Republik Radzieckich
Artyku$ 89
Najwy'szym organem w$adzy pa%stwowej
Republiki Autonomicznej jest Rada Najwy'sza ASRR.
Artyku$ 90
Rad" Najwy'sz) Republiki Autonomicznej
wybieraj) obywatele republiki na okres czterech lat,
wed$ug norm przedstawicielstwa ustanawianych przez
Konstytucj" Republiki Autonomicznej.
Artyku$ 91
Rada Najwy'sza Republiki Autonomicznej jest
jedynym organem ustawodawczym ASRR.
Artyku$ 92
Ka'da Republika Autonomiczna posiada w$asn)
Konstytucj", uwzgl"dniaj)c) w$a&ciwo&ci Republiki
Autonomicznej i u$o'on) w ca$kowitej zgodno&ci z
Konstytucj) Republiki Zwi)zkowej.
Artyku$ 93
Rada Najwy'sza Republiki Autonomicznej
wybiera Prezydium Rady Najwy'szej Republiki
Autonomicznej i powo$uje Rad" Ministrów Republiki
Autonomicznej zgodnie ze swoj) Konstytucj).
Rozdzia$ VIII
Terenowe Organa W$adzy
Pa%stwowej
Artyku$ 94
Organami w$adzy pa%stwowej w krajach,
obwodach, obwodach autonomicznych, okr"gach,
rejonach, miastach, osiedlach wiejskich (stanicach,
wsiach, chutorach, kisz$akach, au$ach) s) Rady
Delegatów Ludu Pracuj)cego.
Artyku$ 95
Krajowe, obwodowe, obwodów autonomicznych,
okr"gowe, rejonowe, miejskie (stanic, wsi, chutorów,
kisz$aków, au$ów) Rady Delegatów Ludu Pracuj)cego
wybierane s) przez lud pracuj)cy danego kraju,
obwodu, obwodu autonomicznego, okr"gu, rejonu,
miasta, osiedla wiejskiego na okres lat dwóch.
Artyku$ 96
Normy przedstawicielstwa do Rad Delegatów
Ludu Pracuj)cego s) okre&lane przez Konstytucj"
republik zwi)zkowych.
Artyku$ 97
Rady Delegatów Ludu Pracuj)cego kieruj)
dzia$alno&ci) podleg$ych im organów administracji,
zabezpieczaj) ochron" porz)dku publicznego, prze-
strzeganie ustaw i ochron" praw obywateli, kieruj)
terenowym budownictwem gospodarczym i
kulturalnym, ustalaj) terenowy bud'et.
Artyku$ 98
Rady Delegatów Ludu Pracuj)cego podejmuj)
uchwa$y i wydaj) rozporz)dzenia w granicach
uprawnie% nadanych im przez ustawy ZSRR i
Republiki Zwi)zkowej.
Artyku$ 99
Organami wykonawczymi i zarz)dzaj)cymi
krajowych, obwodowych, obwodów autonomicznych,
okr"gowych, rejonowych, miejskich i wiejskich Rad
Delegatów Ludu Pracuj)cego s) wybierane przez nie
komitety wykonawcze w sk$adzie: przewodnicz)cy,
jego zast"pcy, sekretarz i cz$onkowie.
Artyku$ 100
Organami wykonawczymi z zarz)dzaj)cymi Rad
Delegatów Ludu Pracuj)cego w niewielkich osiedlach,
zgodnie z Konstytucjami republik zwi)zkowych, s)
wybierani przez Rady Delegatów Ludu Pracuj)cego:
przewodnicz)cy, zast"pca przewodnicz)cego i
sekretarz.
Artyku$ 101
Organa wykonawcze Rad Delegatów Ludu
Pracuj)cego bezpo&rednio podlegaj) zarówno Radzie
Delegatów Ludu Pracuj)cego, która je wybra$a, jak i
organowi wykonawczemu nadrz"dnej Rady Delegatów
Ludu Pracuj)cego.
Rozdzia$ IX
S)d i
Prokuratura
Artyku$ 102
Wymiar Sprawiedliwo&ci w ZSRR sprawuj): S)d
Najwy'szy ZSRR, S)dy Najwy'sze republik
zwi)zkowych, s)dy krajowe i obwodowe, s)dy
republik autonomicznych i obwodów autonomicznych,
s)dy okr"gowe, specjalne s)dy ZSRR, tworzone na
podstawie uchwa$y Rady Najwy'szej ZSRR, s)dy
ludowe.
Artyku$ 103
Rozpatrywanie spraw we wszystkich s)dach
odbywa si" przy udziale $awników ludowych, oprócz
wypadków specjalnie przewidzianych przez ustaw".
Artyku$ 104
S)d Najwy'szy ZSRR jest najwy'szym organem
s)dowym. S)dowi Najwy'szemu ZSRR porucza si"
nadzór nad dzia$alno&ci) s)dow) wszystkich organów
s)dowych ZSRR i republik zwi)zkowych.
Artyku$ 105
S)d Najwy'szy ZSRR i s)dy specjalne ZSRR
wybierane s) przez Rad" Najwy'sz) ZSRR na okres lat
pi"ciu.
Artyku$ 106
S)dy Najwy'sze republik zwi)zkowych
wybierane s) przez Rady Najwy'sze republik
zwi)zkowych na okres lat pi"ciu.
Artyku$ 107
S)dy Najwy'sze republik autonomicznych
wybierane s) przez Rady Najwy'sze republik
autonomicznych na okres lat pi"ciu.
Artyku$ 108
S)dy krajowe i obwodowe, s)dy obwodów
autonomicznych, s)dy okr"gowe wybierane s) przez
krajowe, obwodowe lub okr"gowe Rady Delegatów
Ludu Pracuj)cego lub przez Rady Delegatów Ludu
Pracuj)cego obwodów autonomicznych na okres lat
pi"ciu.
Artyku$ 109
S)dy ludowe wybierane s) przez obywateli
rejonu na podstawie powszechnego, bezpo&redniego i
równego prawa wyborczego w tajnym g$osowaniu na
okres lat trzech.
Artyku$ 110
Post"powanie s)dowe odbywa si" w j"zyku
Republiki Zwi)zkowej lub Republiki Autonomicznej
albo obwodu autonomicznego, przy czym osobom nie
w$adaj)cym tym j"zykiem zagwarantowana jest
mo'liwo&- ca$kowitego zaznajomienia si" z
materia$ami sprawy przez t$umacza oraz prawo
wyst"powania w s)dzie w j"zyku ojczystym.
Artyku$ 111
Rozprawy s)dowe we wszystkich s)dach ZSRR
s) jawne, o ile ustawa nie przewiduje wyj)tków, z
zapewnieniem oskar'onemu prawa do obrony.
Artyku$ 112
S"dziowie s) niezawi&li i
podlegaj) tylko ustawie.
Artyku$ 113
Najwy'szy nadzór nad &cis$ym przestrzeganiem
ustaw przez wszystkie Ministerstwa i podleg$e im
instytucje, jak równie' przez poszczególne osoby
urz"dowe oraz przez obywateli ZSRR powierza si"
Prokuratorowi Generalnemu ZSRR.
Artyku$ 114
Prokurator Generalny ZSRR mianowany jest
przez Rad" Najwy'sz) ZSRR na okres lat siedmiu.
Artyku$ 115
Prokuratorzy republika%scy, krajowi, obwodowi
oraz prokuratorzy republik autonomicznych i
obwodów autonomicznych mianowani s) przez
Prokuratora Generalnego ZSRR na okres lat pi"ciu.
Artyku$ 116
Prokuratorzy okr"gowi, rejonowi i miejscy
mianowani s) na okres lat pi"ciu przez prokuratorów
republik zwi)zkowych i zatwierdzani przez
Prokuratora Generalnego ZSRR.
Artyku$ 117
Organa prokuratury sprawuj) swoje funkcje
niezale'nie od jakichkolwiek organów terenowych,
podlegaj)c jedynie Prokuratorowi Generalnemu ZSRR.
Rozdzia$ X
Podstawowe Prawa i Obowi)zki
Obywateli
Artyku$ 118
Obywatele ZSRR maj) prawo do pracy, to jest
prawo do otrzymania zagwarantowanego zatrudnienia
z op$at) ich pracy odpowiednio do jej ilo&ci i jako&ci.
Prawo do pracy jest zabezpieczone przez
socjalistyczn) organizacj" gospodarki narodowej,
nieustanny wzrost si$ wytwórczych spo$ecze%stwa
radzieckiego, usuni"cie mo'liwo&ci kryzysów
gospodarczych oraz zlikwidowanie bezrobocia.
Artyku$ 119
Obywatele ZSRR maj) prawo do wypoczynku.
Prawo do wypoczynku jest zabezpieczone przez
ustanowienie dla robotników i pracowników
umys$owych o&miogodzinnego dnia pracy i skrócenie
dnia pracy do siedmiu i sze&ciu godzin dla szeregu
zawodów o ci"'kich warunkach pracy i do czterech
godzin - w oddzia$ach o szczególnie ci"'kich
warunkach pracy; przez ustanowienie corocznych
urlopów dla robotników i pracowników umys$owych z
zachowaniem p$acy roboczej; przez oddanie do u'ytku
ludu pracuj)cego szerokiej sieci sanatoriów, domów
wypoczynkowych, klubów.
Artyku$ 120
Obywatele ZSRR maj) prawo do materialnego
zabezpieczenia na staro&-, jak równie' - na wypadek
choroby i utraty zdolno&ci do pracy.
Prawo to jest zabezpieczone przez szeroki rozwój
ubezpiecze% spo$ecznych robotników i pracowników
umys$owych na koszt pa%stwa, przez bezp$atn) pomoc
lekarsk) dla ludu pracuj)cego, oddanie do u'ytku ludu
pracuj)cego szerokiej sieci uzdrowisk.
Artyku$ 121
Obywatele ZSRR maj) prawo do nauki.
Prawo to jest zabezpieczone przez powszechne,
obowi)zkowe pocz)tkowe nauczanie, bezp$atn) szko$"
siedmioletni), przez system stypendiów pa%stwowych
dla wyró'niaj)cych si" studentów szkó$ wy'szych,
przez nauk" w szko$ach w j"zyku ojczystym,
organizowanie w zak$adach przemys$owych,
sowchozach, w o&rodkach maszynowo-traktorowych i
w ko$chozach bezp$atnego zawodowego, technicznego
i agronomicznego szkolenia ludu pracuj)cego.
Artyku$ 122
Kobiecie w ZSRR przys$uguj) równe z
m"'czyzn) prawa we wszystkich dziedzinach 'ycia
gospodarczego, pa%stwowego, kulturalnego i
spo$ecznego.
Mo'liwo&- zrealizowania tych praw kobiet jest
zabezpieczona przez przyznanie kobiecie na równi z
m"'czyzn) prawa do pracy, op$aty za prac",
wypoczynku, ubezpieczenia spo$ecznego i nauki, przez
ochron" pa%stwow) interesów matki i dziecka,
pa%stwow) pomoc matkom wielodzietnym i samot-
nym, przyznanie kobietom urlopów w okresie ci)'y z
zachowaniem zarobku oraz szerok) sie- zak$adów
po$o'niczych, '$obków i przedszkoli.
Artyku$ 125
Równouprawnienie obywateli ZSRR, bez
wzgl"du na ich narodowo&- i ras", we wszystkich
dziedzinach 'ycia gospodarczego, pa%stwowego,
kulturalnego i spo$eczno-politycznego jest
niezwzruszonym prawem.
Jakiekolwiek bezpo&rednie czy po&rednie
ograniczenie praw, lub odwrotnie, wprowadzenie
bezpo&redniego lub po&redniego uprzywilejowania
obywateli w zale'no&ci od ich przynale'no&ci rasowej i
narodowej, jak równie' wszelkie propagowanie
wy$)czno&ci rasowej lub narodowej albo nienawi&ci i
pogardy - karane jest przez ustaw".
Artyku$ 124
W celu zapewnienia obywatelom wolno&ci
sumienia ko&ció$ w ZSRR oddzielony jest od pa%stwa,
a szko$a od ko&cio$a. Wolno&- uprawiania kultów
religijnych oraz wolno&- propagandy antyreligijnej
przys$uguje wszystkim obywatelom.
Artyku$ 125
Zgodnie z interesami ludu pracuj)cego i w celu
umocnienia ustroju socjalistycznego prawo gwarantuje
obywatelom ZSRR:
a) wolno&- s$owa,
b) wolno&- prasy,
c) wolno&- zgromadze% i wieców,
d) wolno&- pochodów i demonstracji ulicznych.
Te prawa obywateli s) zabezpieczone przez
oddanie ludowi pracuj)cemu i jego organizacjom
drukar%, zasobów papieru, gmachów publicznych, ulic,
&rodków $)czno&ci oraz innych warunków
materialnych, niezb"dnych do ich zrealizowania.
Artyku$ 126
Zgodnie z interesami ludu pracuj)cego i w celu
rozwoju inicjatywy organizacyjnej i aktywno&ci
politycznej mas ludowych zapewnia si" obywatelom
ZSRR prawo zrzeszania w organizacje spo$eczne:
zwi)zki zawodowe, zrzeszenia spó$dzielcze,
organizacje m$odzie'owe, organizacje sportowe i
obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i
naukowe, najbardziej za& aktywni i u&wiadomieni
obywatele spo&ród klasy robotniczej i innych warstw
ludu pracuj)cego jednocz) si" we Wszechzwi)zkow)
Komunistyczn) Parti" (bolszewików), b"d)c)
czo$owym oddzia$em ludu pracuj)cego w jego walce o
umocnienie i rozwój ustroju socjalistycznego oraz
stanowi)c) kierowniczy trzon wszystkich organizacji
ludu pracuj)cego, zarówno spo$ecznych jak
pa%stwowych.
Artyku$ 127
Obywatelom ZSRR zapewnia si" nietykalno&-
osobist). Nikt nie mo'e by- aresztowany bez
postanowienia s)du lub sankcji prokuratora.
Artyku$ 128
Nietykalno&- mieszkania obywateli i tajemnica
korespondencji znajduj) si" pod ochron) ustawy.
Artyku$ 129
ZSRR udziela prawa azylu obywatelom pa%stw
obcych, prze&ladowanym za obron" interesów ludu
pracuj)cego, b)d# za dzia$alno&- naukow), b)d# za
walk" narodowo-wyzwole%cz).
Artyku$ 130
Ka'dy obywatel ZSRR obowi)zany jest
przestrzega- Konstytucji Zwi)zku Socjalistycznych
Republik Radzieckich, wykonywa- ustawy,
przestrzega- dyscypliny pracy, uczciwie spe$nia-
obowi)zki spo$eczne, szanowa- przepisy
socjalistycznego wspó$'ycia.
Artyku$ 131
Ka'dy obywatel ZSRR obowi)zany jest strzec i
umacnia- spo$eczn), socjalistyczn) w$asno&- jako
&wi"t) i nietykaln) postaw" ustroju radzieckiego, jako
#ród$o bogactwa i pot"gi ojczyzny, jako #ród$o
dobrobytu i kulturalnego 'ycia ca$ego ludu
pracuj)cego.
Osoby, które dopuszczaj) si" zamachu na
spo$eczn), socjalistyczn) w$asno&-, s) wrogami
narodu.
Artyku$ 132
Powszechny obowi)zek s$u'by wojskowej jest
prawem obowi)zuj)cym. S$u'ba wojskowa w
szeregach Si$ Zbrojnych ZSRR jest zaszczytnym
obowi)zkiem obywateli ZSRR.
Artyku$ 133
Obrona ojczyzny jest &wi"tym obowi)zkiem
ka'dego obywatela ZSRR. Zdrada ojczyzny: z$amanie
przysi"gi, przej&cie na stron" wroga, przyczynienie
uszczerbku mocy wojennej pa%stwa, szpiegostwo -
karane s) z ca$) surowo&ci) prawa jako najci"'sza
zbrodnia.
Rozdzia$ XI
System
Wyborczy
Artyku$ 134
Wybory delegatów do wszystkich Rad Delegatów
Ludu Pracuj)cego: do Rady Najwy'szej ZSRR, do Rad
Najwy'szych republik zwi)zkowych, do krajowych i
obwodowych Rad Delegatów Ludu Pracuj)cego, do
Rad Najwy'szych republik autonomicznych, do Rad
Delegatów Ludu Pracuj)cego obwodów
autonomicznych, do okr"gowych, rejonowych,
miejskich i wiejskich (stanicy, wsi, chutoru, kisz$aku,
au$u) Rad Delegatów Ludu Pracuj)cego - dokonywane
s) przez wyborców na podstawie powszechnego,
równego i bezpo&redniego prawa wyborczego w
tajnym g$osowaniu.
Artyku$ 135
Wybory delegatów s) powszechne: wszyscy
obywatele ZSRR, którzy uko%czyli 18 lat, niezale'nie
od przynale'no&ci rasowej i narodowej, p$ci, wyznania,
cenzusu wykszta$cenia, osiad$o&ci, pochodzenia
spo$ecznego, stanu maj)tkowego i poprzedniej
dzia$alno&ci maj) prawo bra- udzia$ w wyborach
delegatów, z wyj)tkiem osób chorych umys$owo oraz
skazanych przez s)d z pozbawieniem praw
wyborczych.
Na delegata do Rady Najwy'szej mo'e by-
wybrany ka'dy obywatel, który uko%czy$ 23 lata,
niezale'nie od przynale'no&ci rasowej i narodowej,
p$ci, wyznania, cenzusu wykszta$cenia, osiad$o&ci.
Artyku$ 136
Wybory delegatów s) równe: ka'dy obywatel
posiada jeden g$os: wszyscy obywatele bior) udzia$ w
wyborach na równych zasadach.
Artyku$ 137
Kobiety maj) prawo wybiera- i by- wybierane na
równi z m"'czyznami.
Artyku$ 138
Obywatele znajduj)cy si" w szeregach Si$
Zbrojnych ZSRR maj) prawo wybiera- i by-
wybieranymi na równi z wszystkimi obywatelami.
Artyku$ 139
Wybory delegatów s) bezpo&rednie: wybory do
wszystkich Rad Delegatów Ludu Pracuj)cego,
pocz)wszy od wiejskiej i miejskiej Rady Delegatów
Ludu Pracuj)cego a' do Rady Najwy'szej ZSRR
w$)cznie, dokonywane s) przez obywateli wprost w
drodze bezpo&rednich wyborów.
Artyku$ 140
G$osowanie przy wyborach
delegatów jest tajne.
Artyku$ 141
Kandydatów podczas wyborów wystawia si"
wed$ug okr"gów wyborczych. Prawo wystawiania
kandydatów przys$uguje organizacjom spo$ecznym i
zrzeszeniom ludu pracuj)cego: komunistycznym
organizacjom partyjnym, zwi)zkom zawodowym,
spó$dzielniom, organizacjom m$odzie'y,
stowarzyszeniom kulturalnym.
Artyku$ 142
Obowi)zkiem ka'dego delegata jest sk$adanie
sprawozda% wobec wyborców ze swojej pracy i z pracy
Rady Delegatów Ludu Pracuj)cego; ka'dy delegat
mo'e by- w ka'dym czasie odwo$any na podstawie
uchwa$y wi"kszo&ci wyborców w trybie ustanowionym
przez ustaw".
Rozdzia$ XII
God$o, Flaga,
Stolica
Artyku$ 143
God$o pa%stwowe Zwi)zku Socjalistycznych
Republik Radzieckich sk$ada si" z sierpa i m$ota na tle
kuli ziemskiej przedstawionej w promieniach s$o%ca i
obramowanej k$osami, z napisem w j"zykach republik:
„Proletariusze wszystkich krajów, $)czcie si"”. U góry
god$a znajduje si" pi"cioramienna gwiazda.
Artyku$ 144
Flaga pa%stwowa Zwi)zku Socjalistycznych
Republik Radzieckich sk$ada si" z p$atu tkaniny koloru
czerwonego z wizerunkiem w jej górnym rogu u
drzewca, z$otego sierpa i m$ota, a nad nimi - czerwonej
pi"cioramiennej gwiazdy, obramowanej z$ot)
obwódk). Stosunek szeroko&ci do d$ugo&ci wynosi 1:2.
Artyku$ 145
Stolic) Zwi)zku Socjalistycznych Republik
Radzieckich jest miasto Moskwa.
Rozdzia$ XIII
Tryb Zmiany
Konstytucji
Artyku$ 146
Zmiana Konstytucji ZSRR mo'e by- dokonana
jedynie na mocy uchwa$y Rady Najwy'szej ZSRR
powzi"tej wi"kszo&ci) co najmniej 2/3 g$osów w
ka'dej z jej izb.
25. KONSTYTUCJA ZWI/ZKU
SOCJALISTYCZNYCH REPUBLIK
RADZIECKICH
Z 7 PA+DZIERNIKA 1977 R.
(Konstytucja, s. 36 i n.)
Wielka Socjalistyczna Rewolucja
Pa#dziernikowa dokonana przez robotników i ch$opów
Rosji pod kierownictwem partii komunistycznej na
czele z W. I. Leninem obali$a w$adz" kapitalistów i
obszarników, zerwa$a okowy ucisku, ustanowi$a
dyktatur" proletariatu i utworzy$a pa%stwo radzieckie -
pa%stwo nowego typu, podstawowe narz"dzie obrony
zdobyczy rewolucyjnych, budowy socjalizmu i
komunizmu. Rozpocz)$ si" ogólno&wiatowy
historyczny zwrot ludzko&ci od kapitalizmu do
socjalizmu.
Po osi)gni"ciu zwyci"stwa w wojnie domowej,
odparciu interwencji imperialistycznej w$adza
radziecka dokona$a g$"bokich przemian spo$eczno-
gospodarczych, po$o'y$a na zawsze kres wyzyskowi
cz$owieka przez cz$owieka, antagonizmom klasowym i
wa&niom narodowo&ciowym. Zjednoczenie republik
radzieckich w Zwi)zek Socjalistycznych Republik
Radzieckich pomno'y$o si$y i mo'liwo&ci narodów
kraju w budownictwie socjalizmu. Umocni$a si"
spo$eczna w$asno&- &rodków produkcji i prawdziwa
demokracja dla mas pracuj)cych. Po raz pierwszy w
historii ludzko&ci powsta$o spo$ecze%stwo
socjalistyczne.
Wymownym przejawem si$y socjalizmu sta$ si"
nieprzemijaj)cy bohaterski czyn narodu radzieckiego i
jego Si$ Zbrojnych, które odnios$y historyczne
zwyci"stwo w Wielkiej Wojnie Narodowej.
Zwyci"stwo to umocni$o autorytet i mi"dzynarodow)
pozycj" ZSRR, stworzy$o nowe sprzyjaj)ce
mo'liwo&ci wzrostu si$ socjalizmu, wyzwolenia
narodowego, demokracji i pokoju na ca$ym &wiecie.
Kontynuuj)c swoj) twórcz) dzia$alno&-, ludzie
pracy Zwi)zku Radzieckiego zapewnili szybki i
wszechstronny rozwój kraju i doskonalenie ustroju
socjalistycznego. Umocni$ si" sojusz klasy robotniczej,
ch$opstwa ko$chozowego i inteligencji ludowej,
przyja#% narodów i narodowo&ci ZSRR. Ukszta$towa$a
si" spo$eczno-polityczna i ideowa jedno&-
spo$ecze%stwa radzieckiego, którego si$) przewodni)
jest klasa robotnicza. Po wype$nieniu zada% dyktatury
proletariatu pa%stwo radzieckie sta$o si" pa%stwem
ogólnonarodowym. Wzros$a kierownicza rola partii
komunistycznej - awangardy ca$ego narodu.
W ZSRR zbudowano rozwini"te spo$ecze%stwo
socjalistyczne. Na tym etapie, w którym socjalizm
rozwija si" ju' na w$asnej podstawie, coraz pe$niej
ujawniaj) si" si$y twórcze nowego ustroju, zalety
socjalistycznego stylu 'ycia, ludzie pracy coraz szerzej
korzystaj) z owoców wielkich zdobyczy rewo-
lucyjnych.
Jest to spo$ecze%stwo, w którym stworzono
pot"'ne si$y wytwórcze, przoduj)c) nauk" i kultur", w
którym stale ro&nie dobrobyt narodu i powstaj) coraz
bardziej sprzyjaj)ce warunki do wszechstronnego
rozwoju jednostki.
Jest to spo$ecze%stwo o dojrza$ych
socjalistycznych stosunkach spo$ecznych, w którym na
podstawie zbli'enia wszystkich klas i warstw
spo$ecznych oraz równo&ci prawnej i faktycznej
wszystkich narodów i narodowo&ci, ich braterskiej
wspó$pracy powsta$a nowa historyczna wspólnota
ludzi - naród radziecki.
Jest to spo$ecze%stwo o wysokim stopniu
zorganizowania, wysokiej ideowo&ci i &wiadomo&ci
ludzi pracy - patriotów i internacjonalistów.
Jest to spo$ecze%stwo, którego prawem 'ycia jest
troska wszystkich o pomy&lno&- ka'dego i troska
ka'dego o pomy&lno&- wszystkich.
Jest to spo$ecze%stwo prawdziwej demokracji,
którego system polityczny zapewnia efektywne
zarz)dzanie wszystkimi sprawami spo$ecznymi, coraz
bardziej aktywny udzia$ ludzi pracy w 'yciu pa%stwa
oraz $)czenie realnych praw i wolno&ci obywateli z ich
obowi)zkami i odpowiedzialno&ci) przed
spo$ecze%stwem.
Rozwini"te spo$ecze%stwo socjalistyczne stanowi
prawid$owy etap na drodze do komunizmu.
Najwy'szym celem pa%stwa radzieckiego jest
zbudowanie bezklasowego spo$ecze%stwa
komunistycznego, w którym rozwinie si" spo$eczny,
komunistyczny samorz)d. G$ównymi zadaniami
socjalistycznego pa%stwa ogólnonarodowego s):
zbudowanie materialno-technicznej bazy komunizmu,
udoskonalenie socjalistycznych stosunków
spo$ecznych i przekszta$cenie ich w stosunki
komunistyczne, wychowanie cz$owieka spo$ecze%stwa
komunistycznego, podwy'szenie materialnego i
kulturalnego poziomu 'ycia ludzi pracy, zapewnienie
bezpiecze%stwa kraju, przyczynianie si" do utrwalenia
pokoju i rozwijania mi"dzynarodowej wspó$pracy.
Naród radziecki,
- kieruj)c si" ideami naukowego komunizmu i
b"d)c wierny swym rewolucyjnym tradycjom,
- opieraj)c si" na wielkich spo$eczno-
gospodarczych i politycznych zdobyczach socjalizmu,
- d)')c do dalszego rozwoju demokracji
socjalistycznej,
-bior)c pod uwag" sytuacj" mi"dzynarodow)
ZSRR jako cz"&ci sk$adowej &wiatowego systemu
socjalizmu i zdaj)c sobie spraw" ze swej
internacjonalistycznej odpowiedzialno&ci,
- zachowuj)c ci)g$o&- idei i zasad pierwszej
Konstytucji z 1918 r.. Konstytucji ZSRR z 1924 r. i
Konstytucji ZSRR z 1936 r., utrwala podstawy ustroju
spo$ecznego i polityki ZSRR, ustanawia prawa,
wolno&ci i obowi)zki obywateli, zasady organizacji
oraz cele socjalistycznego pa%stwa ogólnonarodowego
i proklamuje je w niniejszej Konstytucji.
I
PODSTAWY USTROJU SPO(ECZNEGO
I POLITYKI ZSRR
Rozdzia$ 1
System
polityczny
Art. 1
Zwi)zek Socjalistycznych Republik Radzieckich
jest socjalistycznym pa%stwem ogólnonarodowym,
wyra'aj)cym wol" i interesy robotników, ch$opów i
inteligencji, ludzi pracy wszystkich narodów i
narodowo&ci kraju.
Art. 2
Ca$a w$adza w ZSRR nale'y do ludu.
Lud sprawuje w$adz" pa%stwow) za
po&rednictwem rad deputowanych ludowych, które
stanowi) polityczn) podstaw" ZSRR.
Wszystkie inne organy pa%stwowe znajduj) si"
pod kontrol) rad deputowanych ludowych i s) im
podporz)dkowane.
Art. 3
Organizacja i dzia$alno&- pa%stwa radzieckiego
jest zgodna z zasad) centralizmu demokratycznego:
wybieralno&ci wszystkich organów w$adzy pa%stwowej
od najni'szych do najwy'szych, ich odpowiedzialno&ci
przed narodem, mocy wi)')cej decyzji organów
nadrz"dnych dla organów ni'szego szczebla. Centra-
lizm demokratyczny $)czy jednolite kierownictwo z
inicjatyw) i twórcz) aktywno&ci) w terenie, z
odpowiedzialno&ci) ka'dego organu pa%stwowego i
ka'dej osoby urz"dowej za powierzon) spraw".
Art. 4
Pa%stwo radzieckie i wszystkie jego organy
dzia$aj) zgodnie z zasad) praworz)dno&ci
socjalistycznej, zapewniaj) ochron" porz)dku
prawnego oraz interesów spo$ecze%stwa, praw i
wolno&ci obywateli.
Organizacje pa%stwowe i spo$eczne oraz osoby
urz"dowe obowi)zane s) przestrzega- Konstytucji
ZSRR i praw radzieckich.
Art. 5
Najwa'niejsze sprawy 'ycia pa%stwowego
poddaje si" pod ogólnonarodow) dyskusj", a tak'e
ogólnonarodowe g$osowanie (referendum).
Art. 6
Kierownicz) i przewodni) si$) spo$ecze%stwa
radzieckiego, trzonem jego systemu politycznego oraz
wszystkich organizacji pa%stwowych i spo$ecznych jest
Komunistyczna Partia Zwi)zku Radzieckiego. KPZR
istnieje dla narodu i s$u'by narodowi.
Uzbrojona w nauk" marksistowsko-leninowsk)
partia komunistyczna wytycza generalne perspektywy
rozwoju spo$ecze%stwa, lini" polityki wewn"trznej i
zagranicznej ZSRR oraz kieruje wielk) twórcz)
dzia$alno&ci) narodu radzieckiego, nadaje planowy,
naukowo uzasadniony charakter jego walce o zwy-
ci"stwo komunizmu.
Wszystkie organizacje partyjne dzia$aj) w
ramach Konstytucji ZSRR.
Art. 7
Zwi)zki zawodowe, Wszechzwi)zkowy
Leninowski Komunistyczny Zwi)zek M$odzie'y,
organizacje spó$dzielcze i inne organizacje spo$eczne,
zgodnie ze swymi zadaniami statutowymi, uczestnicz)
w kierowaniu sprawami pa%stwowymi i spo$ecznymi
oraz w rozwi)zywaniu problemów politycznych,
gospodarczych i spo$ecznych.
Art. 8
Kolektywy pracownicze uczestnicz) w dyskusji i
rozwi)zywaniu spraw pa%stwowych i spo$ecznych, w
planowaniu produkcji i rozwoju socjalistycznego,
przygotowaniu i rozmieszczaniu kadr, w dyskusji i
rozwi)zywaniu problemów kierowania
przedsi"biorstwami i instytucjami, polepszaniu
warunków pracy i bytu, wykorzystaniu &rodków
przeznaczonych na rozwój produkcji, a tak'e na
przedsi"wzi"cia socjalno-kulturalne i bod#ce
materialne.
Kolektywy pracownicze rozwijaj)
wspó$zawodnictwo socjalistyczne, sprzyjaj)
upowszechnianiu przoduj)cych metod pracy,
umocnieniu dyscypliny pracy, wychowuj) swoich
cz$onków w duchu moralno&ci komunistycznej,
troszcz) si" o podnoszenie ich &wiadomo&ci
politycznej, kultury i kwalifikacji zawodowych.
Art. 9
Podstawowy kierunek rozwijania systemu
politycznego spo$ecze%stwa radzieckiego stanowi
dalszy rozwój demokracji socjalistycznej: coraz
szerszy udzia$ obywateli w kierowaniu sprawami
pa%stwa i spo$ecze%stwa, usprawnianie aparatu
pa%stwowego, zwi"kszanie aktywno&ci organizacji
spo$ecznych, wzmo'enie kontroli ludowej,
umacnianie podstaw prawnych 'ycia pa%stwowego
i spo$ecznego, rozszerzanie jawno&ci i sta$e
uwzgl"dnianie opinii publicznej.
Rozdzia$ 2
System
gospodarcz
y
Art. 10
Podstaw" systemu gospodarczego ZSRR
stanowi socjalistyczna w$asno&- &rodków
produkcji w formie pa%stwowej
(ogólnonarodowej) i ko$chozowo-spó$dzielczej.
[...]