Walka o muzumaskie umysy

Miada Jdrysik: W swojej ksice "wita wojna" stawia Pan

tez, e muzumaski fundamentalizm jako projekt polityczny
skompromitowa si i wypali. Tymczasem, atakujc Irak,
Ameryka otworzya kolejny poligon dla dihadu. Podobnie
jak kiedy do Afganistanu, zmierzaj tam dziesitki modych
pragncych walczy za wiar. Sami Irakijczycy rwnie
walcz z USA pod sztandarami fundamentalizmu. Czy nie
powinien Pan zweryfikowa swojej tezy?
Gilles Kepel*: Fenomen al Kaidy wyrs z przekonania islamskich
radykaw, i ich sia oddziaywania na masy si zmniejsza. Ajman al
Zawahiri, prawa rka Osamy ben Ladena, w swoich publikacjach
wyranie stwierdza, e w latach 90. fundamentalici ponieli klsk. Nie
udao im si przej wadzy w Egipcie, Algierii, Boni czy Czeczenii.
Terroryzm mia powtrnie przebudzi masy, umm, czyli wsplnot
wiernych. Wybierajc odlegego wroga - Ameryk - za pomoc
telewizyjnych obrazw przekazywanych na cay wiat przez al Dazir czy
CNN radykaowie chcieli pokaza masom, e wrg jest saby, e nadszed
czas mobilizacji do dihadu przeciwko caemu wiatu, gdy istniej szanse
na zwycistwo.
Jednak za wczenie, by oceni, do jakiego stopnia ben Laden i jego ludzie
mog zbi kapita na Iraku. Rzeczywicie, jzyk rewolty jest w coraz
wikszym stopniu islamski, rwnie w Palestynie po zabjstwie
przywdcw Hamasu - szejka Ahmeda Jasina i Abdelaziza al Rantisiego.
Jednak ta strategia prowadzi donikd.
Co si stao z politycznym islamem po 11 wrzenia? Reim talibw zosta
zmieciony z powierzchni ziemi, al Kaida utracia swoje afgaskie

sanktuarium. Prezydent Pervez Musharraf wci jest atakowany przez

islamskich oponentw, ale kontroluje sytuacj w Pakistanie. Rzdzony
przedtem przez fundamentalistw Sudan cakowicie zmieni kurs prezydent gen. Omar al Beshir jest dzi zainteresowany przede wszystkim
sprzedawaniem ropy Ameryce. Irak jest pod amerykask okupacj, cho
przysparza to USA wiele kopotw. Izrael moe spokojnie zabija jednego
przywdc Hamasu po drugim, Arafat nie ma adnej wadzy. Oczywicie,
sytuacja Izraela jest nie do pozazdroszczenia, a w Europie ydw atakuj
dzi rozwcieczone dzieci muzumaskich imigrantw. Jednak przepa
pomidzy wrzaskami dihadystw i ich rzeczywist potg nigdy nie bya
tak ogromna.
Irak, trzymany elazn rk przez Saddama Husajna, nie
przeszed przez "chorob" fundamentalizmu jak inne pastwa
muzumaskie w latach 80. i 90. Moe po prostu musi teraz
przez ni przej, eby si uodporni?
- To bardzo postmarksistowski punkt widzenia (miech) - e w historii
istniej obowizkowe cykle, ktre si powtarzaj na kadym skrawku
ziemi, e po feudalizmie musi przyj kapitalizm itd. Niektrzy
rzeczywicie uwaaj, e np. Maroko musi teraz przej przez okres
fundamentalistyczny, ladem Algierii. Jednak nie wierz, by istniay
prawa historii przez due "P".
Jakie bdy popenili Amerykanie w Iraku?
- Zacznijmy od tego, dlaczego si tam znaleli. Rzd USA wykorzysta 11
wrzenia do nadania wikszej siy argumentom na rzecz tego, co ju
wczeniej planowa - przebudowania Bliskiego Wschodu. Dla Busha i
amerykaskich neokonserwatystw proces pokojowy z Oslo zakoczy si
porak i zagrozi bezpieczestwu Izraela [w 1993 r. w Oslo Izraelczycy i

Palestyczycy zawarli porozumienie pokojowe, na mocy ktrego powstaa

Autonomia Palestyska - red.]. Uznali, e jedynym sposobem jego
zagwarantowania bdzie zniszczenie reimu irackiego i zainstalowanie w
Iraku proamerykaskich demokratycznych wadz, ktre zawaryby pokj
z Izraelem i otworzyy drog do jego integracji na Bliskim Wschodzie,
zaakceptowania przez ssiadw.
Jednoczenie rzucenie na rynek irackiej ropy pozwolioby USA na nowe
stosunki z Arabi Saudyjsk, ktra jest uwaana za jedn ze
wspwinnych zamachw z 11 wrzenia, ale trudno jest na razie wywiera
na ni nacisk, bo jest kluczowym producentem ropy. Zaamanie produkcji
ropy w Arabii Saudyjskiej oznaczaoby katastrof dla caej wiatowej
gospodarki - jedna pita wiatowego zapotrzebowania na to paliwo
codziennie przepywa na tankowcach przez cienin Ormuz.
W zamierzeniu Busha i neokonserwatystw interwencja w Iraku miaa
by postrzegana jako szczyt wojny z terrorem. Byo to strategiczne
nieporozumienie: Biay Dom patrzy na Irak przez okulary zimnej wojny.
Amerykaskiej administracji wydawao si, e mieszkacy Bagdadu
zachowaj si tak, jak zachowaliby si na ich miejscu mieszkacy
Warszawy czy Pragi, gdyby wojska amerykaskie wyzwoliy ich spod
komunistycznego panowania. e amerykascy "wyzwoliciele" zostan
powitani sodyczami i kwiatami.
Na pocztku rzeczywicie cz mieszkacw Iraku witaa ich
w ten sposb.
- Zgoda. Jednak Irakijczycy szybko doszli do wniosku, e Ameryce nie
chodzio tylko o pozbycie si Saddama, ale o utworzenie protektoratu. Ze
swej strony Amerykanie pocztkowo nie przywizywali zbyt duej wagi do
tego, e Irak jest krajem podzielonym na plemienne, religijne i etniczne

grupy, ktre walcz teraz ze sob o kontrol nad zoami ropy, jedynego
lokalnego bogactwa. Sunnici, szyici czy Kurdowie s zainteresowani tylko
jednym - jaki bdzie ich udzia w ropononym ciastku, kiedy sytuacja si
ustabilizuje. Dopki Ameryka tego jasno nie okreli, w Iraku stabilizacji
nie bdzie.
Tymczasem Amerykanie prbowali gra kart szyick, majc nadziej, e
umiarkowany szyicki establishment przejmie wadz, a to sprawi midzy
innymi, e szyicki Iran bdzie bardziej skonny do kompromisu z USA. Ta
strategia poniosa klsk - Amerykanie dopucili do pojawienia si grupy
Muchtady al Sadra, nie udao im si podporzdkowa sobie nadafskiej
mardy, czyli ludzi wielkiego ajatollaha Alego al Sistaniego. Na koniec
zostali postawieni midzy motem a kowadem - midzy radykalnymi
szyitami i sunnitami, co jest scenariuszem najgorszym z moliwych.
Ludziom, ktrzy znaj histori regionu, przypomina si sytuacja z 1920 r.,
kiedy to szyici powstali przeciwko Brytyjczykom.
I zmusili ich do wycofania swoich wojsk.
- Brytyjczycy nie mieli innej moliwoci, jak odda wadz w Iraku
feudalnym sunnickim przywdcom i dynastii Haszymidw, ktr
sprowadzili z saudyjskiego Hidazu. Tylko w ten sposb udao im si
zachowa pokj.
Dzi szyici i sunnici zawarli tymczasowe porozumienie, eby osabi
Ameryk i wypracowa sobie jak najlepsz pozycj przed 30 czerwca, dat
przejcia wadzy. Jednym z niemdrych posuni amerykaskiej
administracji byo zapewnienie, e do tego czasu bdzie gotowa do jej
przekazania. Druga strona nie musi nic robi, niczym si wykaza. Walczy
tylko o udzia w rynku. Najpierw sunnici uczynili z "trjkta sunnickiego"
koszmar dla Amerykanw, teraz sunniccy mediatorzy uwalniaj

zakadnikw i rozmawiaj z powstacami w al Falludy, ale za swe usugi

domagaj si zapaty.
Ju j dostaj - Amerykanie owiadczyli, e bd rewidowa
swoj polityk wobec ludzi dawnego reimu, oferujc im wicej
stanowisk w administracji pastwowej. To oznacza
zwikszenie wpyww sunnitw, ktrzy dominowali w
rzdzcej za Saddama partii Baas.
- I dlaczego Muchtada al Sadr nie miaby zrobi tego samego? Zdobdzie
siln pozycj i przystpi do negocjacji. Na razie manewruje bardzo
zrcznie. Dobrze wykorzystuje ograniczenia mardy - Sistani, ktry jest
Persem, bardzo sabo mwi po arabsku i dlatego nigdy nie wystpuje
publicznie. Zawsze inni przemawiaj w jego imieniu. Tymczasem w erze
CNN i al Daziry trzeba si pojawia w telewizji. Nikt nie wie, jak Sistani
wyglda, podczas gdy kady wie, e al Sadr ma te zby i od dawna nie
by u dentysty.
Ale przynajmniej zjednoczeni przez wsplnego wroga sunnici i
szyici rozmawiaj ze sob, i to chyba dobry znak?
- Niestety, nie tylko rozmawiaj. A zamach w Basrze w zeszym tygodniu?
Walka o wadz i o rop pochania ycie niewinnych ludzi. Kady stara si
udowodni, e USA nie s w stanie zagwarantowa w Iraku porzdku i
bezpieczestwa.
Wojna bya wielkim sukcesem militarnym USA, ale okupacja zamienia
si w klsk. Rok temu, podczas inwazji, korespondenci wojenni byli o
wiele bardziej bezpieczni ni teraz; ogldalimy w telewizji sceny walk, a
w tle przez mosty na Eufracie przejeday samochody. Irakijczycy
uwaali, e uyta przez Amerykanw inteligentna bro ich oszczdzi.

Neokonserwatyci byli przekonani, e taka "kosmetyczna" inwazja, gdzie

straty cywilne s zminimalizowane, wystarczy, by zdoby serca
okupowanych. Jednak Basra to nie Krakw - to zreszt byby dobry tytu
dla tego wywiadu.
Trudno dzi przewidzie, co si zdarzy po 30 czerwca, ale czy w
wietle tego, co Pan mwi, nie staje si coraz bardziej
prawdopodobny scenariusz libaski - dezintegracja kraju
kontrolowanego przez rywalizujce ze sob milicje etniczne i
wyznaniowe zakoczona interwencj mocarstw ociennych?
- W Ameryce wszyscy snuj porwnania z wojn wietnamsk, ale na razie
chyba istotnie Irakowi bliej do Libanu. Mao kto wie, e Kurdowie
przeprowadzili bardzo skuteczn czystk etniczn - Miloszevi w Hadze
zielenieje pewnie z zazdroci. Wedug mojej wiedzy na kontrolowanych
przez nich terytoriach nie ma ju prawie adnych Arabw, z Mosulu i
innych miast wyjechali rwnie chrzecijanie. Kurdowie czekaj na swoj
kolej. Na razie staraj si nikogo nie antagonizowa, zaprezentowa si
jako rozsdny partner i zachowa dobre stosunki z USA.
Kurdowie chlubi si tym, e s demokratami, e przez dziesi
lat autonomii w pnocnym Iraku stworzyli podstawy
demokratycznego systemu.
- Do pewnego stopnia to prawda. Ale dzi toczy si gra o zoa ropy w
Kirkuku, bdce koci niezgody pomidzy sunnitami i Kurdami.
aden z ssiednich krajw nie chce by wiadkiem narodzin
niepodlegego pastwa kurdyjskiego, ktre miaoby decydowa o dostpie
do kirkuckich z - ani Turcy, ani Syryjczycy, ani Iraczycy. Syryjczycy
ju s zaniepokojeni tym, e syryjscy Kurdowie za pienidze z Iraku

kupuj ziemi od miejscowych chrzecijan. Jednak najbardziej niepokoj

si nasi tureccy przyjaciele, cakowicie zaleni od dostaw z Kirkuku. Nie
s entuzjastami pomysu, by Kurdowie kontrolowali paliwo wlewane do
bakw samochodw w Stambule. Z drugiej strony, jeli Turcy zdecyduj
si na konfrontacj z Kurdami, mog na dugi czas zapomnie o
marzeniach o wejciu do Unii Europejskiej.
Oficjalnym celem amerykaskiej interwencji byo
demokratyzowanie Bliskiego Wschodu. Tymczasem wojna
przyczynia si raczej do odrzucenia idei demokracji jako
narzuconej si. Na Zachodzie te podnosz si gosy, e islam
w ogle nie idzie w parze z demokracj.
- To zaley od tego, kto kontroluje islam. Wydalilimy wanie z Francji
imama, ktry twierdzi, e trzeba kamienowa kobiety winne
cudzostwa. Ale tak jest napisane w Koranie. Problem polega na tym, czy
interpretujemy jego wskazania dosownie, czy te nie.
W Starym Testamencie te mona znale wskazania, ktre nie
broni si w wietle wspczesnych standardw.
- Oczywicie. Ale dzi nikt nie bierze ich pod uwag, poniewa bylimy w
stanie spowodowa, e o tych standardach nie decyduje wycznie
duchowiestwo.
Dzi toczy si walka o muzumaskie umysy. Dopki w wiecie islamu
siy dziaajce na rzecz modernizacji nie przewa, dopty bdzie on
zacofany. Kraje muzumaskie musz te stawi czoo nadzwyczajnej
eksplozji demograficznej i zacofanemu systemowi edukacji. Np. w Arabii
Saudyjskiej 35-45 proc. zaj na uniwersytecie jest powicone nauce
Koranu. Jacy bd z tych modych ludzi specjalici, na czym poza

materiaami wybuchowymi bd si naprawd dobrze znali?

Na dodatek coraz mniej arabskiej modziey studiuje w USA
czy w Europie, bo po 11 wrzenia nie daje si im wiz.
- To oczywicie zrozumiae z punktu widzenia Ameryki i Europy, bo
fenomen ben Ladena doprowadzi do zniszczenia zaufania pomidzy
Zachodem i wiatem islamu. Dzisiaj rwnie we Francji kady
pracodawca pomyli dwa razy, zanim zatrudni kogo
pnocnoafrykaskiego pochodzenia.
Ale mieszkacy Bliskiego Wschodu odrzuceni przez Zachd
odrzucaj rwnie demokracj.
- Dzisiaj nawet w Egipcie, gdy opowiadasz si za demokracj, jeste
postrzegany jako krzyowiec, syjonista i szpieg jednoczenie. Demokracj
krytykuj niektrzy przywdcy religijni, ale rwnie rzdzcy, ktrzy
oczywicie nie s zainteresowani jej wprowadzeniem. Tumacz, e stoj
na stray muzumaskich wartoci i tosamoci. To ich polisa
ubezpieczeniowa przeciwko fundamentalistycznej opozycji.
Jak lekcj powinnimy wycign z Madrytu? Jakie jest
prawdopodobiestwo kolejnych zamachw terrorystycznych w
Europie?
- W Hiszpanii zostay spenione trzy powizane ze sob warunki: po
pierwsze, istniaa tam dua i niekontrolowana marokaska imigracja.
Dziaacze al Kaidy prowadzili szeroko zakrojon rekrutacj w Maroku,
zwaszcza wrd biedoty. Dlatego Madrytu nie mona zrozumie bez tego,
co wydarzyo si w maju zeszego roku w Casablance. Tamtych zamachw
dokonali modzi ludzie, ktrzy przedtem kilkanacie razy prbowali

nielegalnie przedosta si do Hiszpanii. Bezskutecznie. To nie byy asy al

Kaidy, nie walczyli w Afganistanie. Zostali zwerbowani w kafejkach.
Potem marokascy imigranci przenieli ich idee na nasz kontynent.
Jednoczenie wadze hiszpaskie nie byy w stanie poradzi sobie z
zagroeniem islamskim terroryzmem, gdy ich siy bezpieczestwa byy
nastawione na walk z terrorem baskijskich separatystw. Premier Aznar
na pocztku oskary ETA nie tylko z politycznego wyrachowania, ale
dlatego, e kultura antyterroryzmu w Hiszpanii odnosia si wycznie do
ETA.
Wreszcie, dla muzumaskiego ekstremisty Hiszpania jest czci dar-alislam, ziemi islamu. Ma taki sam status jak Izrael, Bonia czy Sycylia kiedy bya rzdzona przez muzumanw, a potem zawaszczyli j
"niewierni". Obowizkiem wiernego jest wic dihad, odbicie tych ziem.
Oczywicie 99,9 proc. ludzi w wiecie islamu myli, e to bzdury, ale ten
jeden promil, ktry w to wierzy, umie posugiwa si materiaami
wybuchowymi.
Terroryci mieli nadziej, e wpyn na wynik wyborw - w latach 80. i
90. islamscy radykaowie z Libanu i Algierii prbowali robi to samo we
Francji i do pewnego stopnia im si to udawao. Mona powiedzie, e
lider socjalistw hiszpaskich Zapatero czciowo zawdzicza zwycistwo
ben Ladenowi. Sprawcy zamachw chcieli wykorzysta kwesti obecnoci
wojsk hiszpaskich w Iraku jako rodek do zdobycia popularnoci w
wiecie islamu.