K ka
K p[{no=ac. barga ˘ ang. barge
K – znak kszta=tem nie podobny do
innych ]mo/e do R\, ale ma=a litera K
]k\ jest bardzo podobna do ma=ej H ]h\,
zw=aszcza w kaligrafii, i d{wi"ki te
przechodz' jedne w drugie.
W pisowni, oba znaki s' pomocnicze
– u/ywane do zmiany s'siaduj'cych
z nimi d{wi"k[w liter, przez to same
oba s' czasami nieme&
ang. honest }onest|,
ang. honour }one&|,
lit.-pol. Holsza – Olsza,
>redniow. ang. knagge ˘ ang. nog
¯ niem. nagel ]gw[{d{\ OA,
ang. know }nou|,
nord. kleif ]klif\ – Leif,
w Europie Wsch. jeszcze w XVI w.
]po 1500 A.D.\ pisano Dorkgewicz,
Dowkgird, Kgedroit ]tak w1528 A.D.\,
a isl. fakr ]ko<\ ˘ wo=. 1289 far.
Pomocniczym znakiem jest tak/e
I, w j"zykach s=aw. zmi"kczaj'ce
poprzedzaj'ce je sp[=g=oski, np.
si ^ >, ni ^ <, ci ^ :, zi ^ {&
si" }>"|, nie }<e|, ci" }:"|,
ziemia }{emia|
k ]do\ ˘ k•was ]czynnik\ ¯ wasser,
s ]od\ ˘ s•=[d ]odczyn\ ¯ =ada, woda;
s ]od\ ˘ s•t'd ]od•t'd\,
k•=ania: si"  s•=ania: si",
w nazwiskach s ]potomek ¯ po kim\.
przej>cia&
H ]Ch\KC ]Cz\T
JHGKC
KC
czasem na linii pol.-ros.
kwiat – cwiet
lik – lic(o – licz•ba(y:
Kiry=, kirilica – Cyryl,
w j. =ac., franc. i ang. nagminna pi-
sownia d{wi"ku k przez C; w innych
j"zykach tak/e;
w j. ang. Khruschev ]Chruszczow\,
Kharkov ]Chark[w\
K w miejsce C
KChH, ˚]litera\ C
cz"ste, pospolite
anglosas. scyrte ]kr[tki\ ˘ ang. shirt
]koszula\ i skirt ]sukienka\
niem. kren – pol. chrzan
s=aw. kamo – chan
>redniow. stomak – ang. stomach
>redniow. ]1281\ XV w. chobilnici
– kobylniki ]pasterze stad koni\
Krystyna – Chrystian
k=opot(y – ros. ch=opoty
staroros. ch – k ]ko, ku, do\
staropol. kliszka – chyszka ]latryna\
staropol. sturkn': – szturchn':
herd ]stado\ – kierdel
tkn': ]tr'ci:\ – tchn':
cz"ste CH ^ K lub CZ w wymowie
w j. angielskim
KG?, KCz
staropol. knawy ]guz, nowotw[r\
– ital. barca, pol. barka
ang. glue – pol. klej i klei:, UE
ang. glass – pol. szk=o;
gla•ss ˘ sz•k=o, konc. ˚023
franc. galoches – kalosze
ros. legko – pol. lekko –
ros.-pol. legcze, l/ej
staropol. grta< – krta<
rok – p[=rocze, rocznik
krok – krocze
r"ka – r"cznik, podr"cznik
wi"cej ˚]litera\ G
K, QCz
gr. kerasion – czere>nia, AEY,
ang. cherry }czery| ]wi>nia\
=ac. caput ]g=owa\ – czapka,
ros. szapka
=ac. quarta ]pars\ – czwarta ]cz">:\
anglosas. finc ]zi"ba\ – ang. finch
niem. fink
dzik – dzicz, kwik – kwicze:
=uk – =ucznik, milk – mleczny
r"ka – r"czny, znak – znaczenie
lik – lic(o – licz•ba(y:
tok ]ciek\ – toczy: ]ciec\, tokarz
krok – kroczy:, t=ok – t=oczy:
skok – skoczy:,
†mokrz ]ulewa\, mokry – moczy:
i wiele innych
KQ, kwqu UW
nagminnie w t=umaczeniach z j. =ac.,
ang. i innych ¯
=ac. quarta pars – czwarta cz">:&
kwadrans ¯ =ac. quadrans ]czwarta
cz">:\
kwadrat ¯ =ac. quadratus ]czworo-
boczny\,
kwadrupla, kwadrupleks, kwalifika-
cja, kwantum, kwarantanna, kwarc,
kwarta, kwarta=, kwatera, i inne oraz
ich pochodne
KG ˚]litera\ G
KH ˚]litera\ H
KJ
kak – jak
Kasper – Jasper
oko – hiszp. ojo, ang. eye
staropol. doj'd – dok'd
staropol. jam(o – kam(o ]dok'd\
KS, Sz
]$\ kred` – serd` ˘ serdeczny, serce;
ser ^ >rodek ˘ Serock i inne
gr. Keltoi – Celt }selt, kelt|
=ac. caput ]g=owa\ – ros. szapka,
pol. czapka
w"g. Koloman – Salomon
s=aw.-ros. iska: ˘ staropol. issecz
s=aw. so` – =ac.-ang. co`
lit. `os, `as – pol. `ak
ptak – ptaszek, g=uptas
K nieme ]tak i podobnie ˚H; HK\
isl. fakr ]ko<\ – wo=. far
>redniow. ang. newe ]new; nowy\ ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ang. knee ]kolano\, kinfe ]n[/\,
knowledge ]wiedza\
ang. lappet – niem. klappe
niem. leim – staropol. kley, kleg
=ama: ˘ k=ama:
=ono ˘ k=ania: si", sk=on
=oda ˘ k=odzisko ]miejsce =owienia
ryb\
nieci: ]podpala:\ ˘ kmie: ]ch=op\
cz"ste w zapiasch 16-go wieku,
np. 1528& Darkgiejewaa wodowa,
Kgedroit, Dowkgird
k
1. u
uryk – krzyk ˘ kukuryku,
urok – krok ˘ uroczysko,
urwis – krwis]ty\
2. nie, bez
kubrak ¯ nie % ubra % nie
3. wy`
kruczek ^ wybieg, wykr"t,
krosta ^ wyprysk, wyrost
4. k, ko, ku ^ do, da, `nik, na ˘
cze=owiek ]dosł. czo=o ku g[rze\,
kwas ]czynnik, woda, robotnik,
pracownik\ i inne,
gdy s ^ od, po ˘ s•=[d ]od•czyn\.
staropol. k&
1. przy czasownikach wskazuje na
kierunek ruchu do miejsca&
1.a. i>:, przyj>:, dowie{:, uciec,
pos=a:, itp.
1.b. przy czasownikach& przy`
przy•bli/a:(='czy:(=o/y:,
1.c. przy czasownikach& sk=oni:,
schyli:, podnie>:,
1.d. przy czasownikach&
w(ob(na•wr[ci:,
1.e. przy czasownikach&
garn': si", przytuli:,
1.f. przy czasownikach& bra:,
wzi':, przyj':,
1.g. przy czasowniku by:,
2. w wyra/eniach dotycz'cych
uwzgl"dnienia kogo>, czego>,
3. w wyra/eniach dotycz'cych
• czasu& do, a/, oko=o,
• celu& dla, celem,
• przyczyny& na, z powodu,
• okoliczno>ci towarzysz'cych,
4. w utartych zwrotach& ponadto,
opr[cz tego, do tego jeszcze.
w Ss 1953 ponad 11 kolumn cytat[w.
~ka
1. s=aw. c[rka, przyrostek w zdrob-
nieniach s=[w rodzaju /e<skiego
]gdy rzecz o osobach\, i rodzaj nija-
ki o przedmiotach, rzeczach mart-
wych,
2. zdrobnienie,
3. l/ejszy gatunek, np.
ksi"ga ˘ ksi'/ka,
opera ˘ operetka,
4. czyni:, robi:, uprawia:&
kosiarka, /niwiarka, spawarka,
kabaczek
tokarka, w"dka; orka, m=ocka,
5. narz"dzia i przybory&
nitka, w"dka,
6. tworzywo& laska, deska,
belka ]glina, plastelina\,
7. owoce i warzywa& marchewka,
pietruszka, porzeczka, poziom-
ka, rzodkiewka, >liwka, gruszka,
truskawka.
8. twarde lub mi"kkie&
kamie<, pa=ka,
9. nazwy odzie/y i okry:& burka,
kurtka, marynarka, plandeka,
10. rzeka, ciek ˘ liczne nazwy ma-
=ych rzek, Oka, Wis=oka, i wiele
innych, ma=ych& Baszenka, Bia=-
ka, Brzoz[wka, Derewenka...
itd.,
11. ziemia ˘ ='ka, Polska
˚ziemia
kabaczek bot.
Cucurbita pepo, ro:lina z rodziny
dyniowatych,
kabak bud., handl. szynk.
ros. kabak.
kaba-=a(larka
1. kult. wr[/ba z kart, r"ki, liczb,
2. osob. intryga, k=opot.
hebr. kabala, qabbalah
]wiedza otrzymana, tajemnicza doktry-
na, religijna filozofia na bazie inter-
pretacji Pisma\
=ac. cabbala, ang. cabala
staroros. kovola-kobola ˘
Kobolin ]Kabalin\.
kaban anim., zwierz. tur. wieprz, dzik.
znaczenie z Turcji do Rosji, a z
Rosji do Polski.
kabanos spoż.
bardzo cienka i sucha, w"dzona
kie=basa wieprzowa.
kabaret kult.
uboga tawerna z ta<cami i >piewami.
norm.-franc. cabaret.
kabat odzież.
staropol. 1424 i 1434 kabath,
1443 y kabatha, 1445 kabata,
1446 catabka,
1472, nye vkradlem cabath',
ca 1500 k'bath jopula ˘ kabath,
k'bath, cabath, cabat –
1. rodzaj opi"tego, kr[tkiego p=aszcza,
cz"sto pikowanego, rodzaj kurtki,
2. wi"zienie.
kabel lina, splot sznur[w, drut[w.
=ac. capere, starofranc. cable i
>redniow. ang. cable, cabel,
ros. kabel;.
kabestan techn.
pionowy walec do nawijania =a<cu-
cha, liny.
kabina bud.
ang. cabin ¯ >redniow. ang. caban
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
¯ starofranc. caban,
cabane ¯ =ac. capanna ]chata\,
niem. kabine.
kablobeton(owy bud.
beton spr"/ony za pomoc' pr"t[w
lub wi'zek drut[w ]tzw. kabli\, na-
ci'ganych po stwardnieniu betonu.
kablo-gram(wa: przestarz.
telegram przekazany kablem pod-
morskim.
kab='k(owaty narz.
gi"ty pr"t w postaci =uku, do='czony
prostopadle do ostrza i styliska
kosy, by zbo/e, trawa, pada=y r[wno
po ich >ci"ciu. podchwyt.
`='k ¯ =uk ¯ uk ]chwyt\, Å, ´ ¯ U.
s=owotw. pokr. ˚pa='k, paj'k ¯ j':
]chwyci:\, b='ka: si" ]kluczy:, nie
prosto do celu\.
kaboszon min., jubiler.
kamie< szlachetny, lub p[=szlachetny.
kabota/ żegl.
/egluga przybrze/na mi"dzy portami
tego samego kraju.
kabotyn(izm osob.
cz=owiek lubi'cy tanie efekty, zgry-
waj'cy si"; efekciarz, komediant.
niem. herumziehender ˘
herum-ziehen,
starofranc. cabotin ˘ cabotiner.
kabriolet pojazd.
1. auto o otwartym nadwoziu,
2. lekki w[z dwuko=owy o pod-
wy/szonym siedzeniu.
kabul spoż.
ostro przyprawiony sos z mi"sa,
sporz'dzony z musztardy i galaretki
porzeczkowej.
kabura futera= sk[rzany do rewol-
weru lub pistoletu.
niem. pistolentasche,
ang. holster ]for a pistol\,
ros. kobura-kobura, OA.
kabza przestarz.
kiesa, torba, woreczek na pieni'dze,
sakiewka.
Kabza mylona z kobz' bo mieszek
dud sta= si" kobz' – strunowym
instrumentem muzycznym.
kobza – dudami ¯ s=aw. du: ]d':\.
hebr. saq ]w[r, worek\ ˘ gr. sakkos ˘
=ac. saccus ˘ anglosas. sacc ˘
>redniow. ang. sac, sak,
ang. sack,
ros. mewok-mieszok, kul;-kul.
kabzla
kapsel, metalowe zamkni"cie szyjki
butelki, do jednorazowego u/ytku.
¢kacap Rosjanin, Moskal.
ang. Moscovite,
ukr. kacap-kacap.
1. kacerz rel.
kaczan
odst"pca od Ko>cio=a Rzym.-Kat.
heretyk, sekciarz.
2. kacerz ryba.
rodzaj sieci do po=owy ryb i rak[w.
†kacemistrz rel. ten, kto >ciga
i s'dzi kacerzy, inkwizytor.
staropol. 1484 ma byczi povy-
edzian y vydan kaczermisth-
rzowy, ca 1500 kacermystrz
inquisitor hereticorum.
=ac. inquisitor ˘ starofranc.
inquisiteur ˘ ang. inquisitor, ros.
posledovaetl;-posledowatel.
†kacer-z(ny(owa:(stwo rel.
odst"pca religijny, odszczepieniec,
heretyk; bezbo/ny, wyst"pny.
staropol. kaczerni – kaczerny.
staropol. 1398 kaczeruyessz ˘
kaczerowacz – nazywa: kacerzem,
przezywa:, l/y:.
staropol. 1413(14 secta kaczer-
sthva, 1461(67 przewrothnoscz
caczerstwa perversitas heretica,
1484 aby zadny kacerz albo thez
podezyrany o kaczersthvye, albo
zesromoczony nye przymovan
zadnym obyczayem w then tho
zakon, ca 1500 k'czerstwo heresis;
chczy'cz to kaczyrstvo s korzenya
skazycz...; to ystne kacerstwo vro-
czylo szye ˘ kaczersthvo, kaczer-
stwo, kaczyrstwo, caczerstwo –
herezja, odszczepie<stwo.
=ac. haeresis,
starofranc. i >redniow. ang. heresie,
ang. heresy, ros. eres;-eres.
staropol. y kaczerzof, 1461(67
w cacerzach in heretics; kacze-
rzom, y kaczerze, 1484 aby zadny
kaczerz... nye przymovan... w then
tho zakon, XV w. kaczerze hereticy,
ca 1500 k'czerz talis ut hereticus ˘
kaczerz, k'czerz, cacerz –
odst"pca religijny, odszczepieniec,
heretyk, niewierny,
gr. hairetikos ]zdolny wybiera:\ ¯
hairein, p[{no=ac. haereticus ˘
franc. heretique; >redniow. ang.
heretike ˘ ang. heretic,
ros. eretik-eretik.
kacet pot.
hitlerowski ob[z koncentracyjny.
†kachel kafel.
staropol. 1494 pro kachle ]za kafle\
˘ kachel ¯ niem.
=ac. testa figlina,
franc. carreau, niem. kachel,
ang. ]Dutch or glazed\ tile,
ros. izrazec-izrazec.
kacyk poz. społ.
naczelnik, w[dz plemienia.
kaczan spoż.
g='b kapusty, kukurydzy.
kaczaniec bot.
kaczaniec
Caltha, ro>lina z rodziny jaskrowa-
tych, o /[=tych kwiatach i nerkowa-
tych li>ciach; knie:.
kaczat hu>ta:,
ko=ysa: kahat;.
kacz-eniec(yniec
bot. Caltha palustris L.
staropol. 1460 kaczynyecz ane-
tharia. staropolskie YE.
w Ss 1953 pod has=em «kaczyniec».
kacz-ka(or(kowaty(y('tko(
(uszka zool., ptak. Anas domestica.
wg mSjp 1969&
1. Anatidae, rodzina ptak[w z rz"du
blaszkodziobych obejmuj'ca oko-
=o stu gatunk[w; >wietnie p=ywaj'
i nurkuj',
2. wiadomo>: nieprawdziwa,
zmy>lona; plotka,
3. naczynie s=u/'ce chorym m"/czy-
znom do oddawania moczu,
4. mors. metalowy uchwyt na masz-
cie s=u/'cy do przymocowania lin.
kacz czyt. wspak ˚czak
]ang. chuck – gdaka:\,
g¶dak¶a: ˘ dak ]ang. duck – kaczka\,
kaczka  duck }dak|  gdaka: 
chuck }czak|;
inn' kombinacj' polsko-angielsk'
p=y  fla ˘ p=y•ta  ta•fla ]p=y ^ fla\
˘ p=ytki, ang. flat ]p=aski, p=ytki\,
cie•p=y(p=o, ang. fla•me ]p=o•mie<\;
flam  p=om, PF..
tak i ang. scoop ]czerpak; chochla,
szufelka\ ˘ pol. kubek ]czerpak\ 
czerep ]czaszka\ ˘ czasza ]ang. cup
^ kubek, kielich, fili/anka, sport.
puchar\.
wi"cej o metodach tworzenia ˚012.
tak/e kaczka ¯ =ac. aqua ]woda\ ˘ ak.
Arch. pol. 'ty, niem. ente,
gr. nessa, =ac. anas, anatis,
lit. antis, ros. utka,
staropol. 1472 kaczka aneta;
staropol. nye spaszl pschenicze
caczkamy y szwynyamy ˘
kaczka, caczka. ˚kaczor.
†kaczma bud. karczma.
†kaczonek bot. kosaciec, Iris L.
staropol. ca 1500 kosz'czyecz vel
k'czonek gentina.
ang. iris, ros. iris-iris.
kaczor zool., ptak.
samiec kaczki, Anas mas.
staropol. XV w. kaczor anas.
ca 1500 kaczor anetarius.
ang. drake ]a male duck\,
ros. selezen;-seleze<.
†kaczyce bot. Herniaria galabra L.
staropol. 1472 kaczycze centum
grana.
~kada, ~ada obce.
procesja ˘ parada, kawalkada.
ang. `cade.
kadencja społ.
=ac. cadere ˘ cadens,
niem. kadenz.
kadet wojsk.
ucze< szko=y wojskowej.
franc.-ang. cadet.
kad=ub(owy anat.
tu=[w; cia=o cz=owieka lub zwierz"cia
bez g=owy i ko<czyn.
kad ^ tu; =ub ^ =[w BW.
kud ˘ kad, k'd, k"d ˘ sk'd, k"dy 
tutaj, t"dy,
staropol. 1466 cadluby, 1494 car-
luby, kadluby ˘ cadlub, kadlub,
carlub – pie< drzewa wewn'trz wy-
dr'/ony, naczynie z wydr'/onego
pnia, beczka.
†kad=ubek pojemn.
naczynie z kory drzewnej.
staropol. kad=ubek, ka/ub,
kazub(ek.
†kad=ubka
{r[d=o, pewnie ocembrowane
wydr'/onym pniem, mo/e te/ i od
rzeczownika kad=ubek.
staropol. XIV w. qui fons cadlub-
ka vocatur.
kadm chem., metal.
pierwiastek chemiczny, metal sreb-
rzystobia=y, u/ywany do wyrobu
stop[w.
kadr film.
zdj"cie fotograficzne, klatka, stano-
wi'ce cz">: sk=adow' ta>my filmowej.
kadr-a(owiec
1. społ. zesp[= pracownik[w,
2. wojsk. zawodowi oficerowie
i podoficerowie stanowi'cy trzon
do dalszych uzupe=nie<,
3. sport. czo=owi zawodnicy danej
dyscypliny sportu.
=ac. quadrum ]kwadrat\,
ital. quadro, franc. cadro,
ang. cadre, ros. kadry.
kadryl taniec.
figurowy taniec towarzyski XIX w.
kaduceusz
1. mit. laska Hermesa,
2. laska herolda lub b=azna.
kaduk
1. rel. diabe=, 2. med. epilepsja,
3. prawn. w dawnym prawie polskim&
spadek bez dziedzica –
prawo do spadku pozostawionego
bez testamentu i bez dziedzica.
kadzi-:(d=o(elnica rel.
czad, KCz, D ˘ Dz.
wo=. 1289 s kadily ]z kadzid=a-
mi\, mazur. kadily ]kadzid=ami\,
K ˘ Cz.
1. staropol. offyerowany bødø...
dwa dzyesøtky byeli scropyoney
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kadzi:
oleyem kv kadzenyv bozemu ]dwa
dziesi'tki “bieli” – bia=ek, sk[rek z
wiewi[rek b"d'cych walut' czas[w\,
palonych na o=tarzu, w obecno>ci
kap=ana, “ku kadzeniu bo/emu”,
poza tym, zabijane /ywe stworzenia&
wo=y, koz=y, owce, ptaki, i palone
na o=tarzach, z polecenia kap=ana
mieni'cego si" reprezentowa: boga,
i ku jego zadowoleniu.
vczinycze offyerø bogv w }o|byatø
zapalnø..., kadzøcz wonyø chatnø
]adolentes odorem suavitatis\
panv z wolow albo z owyecz.
na poczøtkv myesyøcza offye-
rvicze obyatø zapalnø panv& s
stada czelcza dwa..., baranow...
sedm..., a dzesyøtø czøscz...
byeli... w swyøtini, obyatø zapalnø
przechøtney wonyey kadzidlney.
polozy ¢kadzilnye rzeczi ]ponent
thymiama\... a obyati zapaln na
oltarzv; obyetowal... y kadzidlne
rzeci zegl ]thymiama succendebat\
na wisokoscyach.
offyerowal... skopy ku obyecze
kadzylney ]obtulit... arietem in
holocaustum\.
a wszystek skop spolu sezze na
oltarzv, p}r|zeto ysze bila obyata
kadzylna ]quod esset holocau-
stum\.
y zakadzy na oltarzu kadzylnich
obyet.
wezmy... czyelcza... a skopu ku
obyeczye kadzylney –
sw'd spalenizny – palonego cia=a
– mo/na sobie wyobrazi:.
2. staropol. kadzycz –
pali: /ywice, zio=a i inne, nape=nia-
j'ce powietrze wonnym dymem.
staropol. kadzenie, kadzienie –
obrz"dowe spalanie kadzid=a.
staropol. cacydlo a mirrø ]kadzid=o i
mirr"\, w myasto kadzydla ]zamiast
kadzid=a\, offyerowano kadzidlo
]incensum\ ˘ kadzid-=o(lny
1. specjalny gatunek /ywicy, albo
mieszanina /ywicy i zi[=, spalane
przy obrz"dach religijnych dla
uzyskania wonnego dymu,
2.1. bot. Melittis Melissophyllum L.,
]le>ne, polne\ kadzid=o,
staropol. 1437 leszne cadzidlo
melissa, ca 1460 cadzidlo me-
lissa siluestris, 1467 kadzidlo
melissa,
2.2. bot. Anthriscus silvestris Hoffm.
polne kadzid=o, staropol. 1437
polne kadzidlo fistula pastoris,
2.3. bot. Lycopus Europeaeus L.,
psie kadzid=o,
1472 psye kadzidlo spina lupi,
2.4. bot. Senecio Sarracenicus, >wi-
nie kadzid=o, 1437 swine kadzidlo
consolida sarracenica , 1460
swynye kadzydlo consolida
kadzilnik
saracenika.
staropol. kadzylnycza, kadzilnicza
– kadzielnica, naczynie do palenia
kadzid=a przy obrz"dach religij-
nych, dla uzyskania wonnego dymu,
trybularz.
staropol. maszcz kadzydlna,
oltarz kadzydlnych rzeczy y olay
pomazanya, y kadzydlnee rze-
czy z wonyøczych rzeczy; chcyal
obyatowacz kadzidlo na oltarzu
kadzidlnem; ozias... obyatowal
kadzidlo... nad oltarzem kadzidl-
nim ˘ kadzidlny, kadzidlni –
maj'cy zwi'zek z kadzid=em.
=ac. turibulum.
staropol. o(po(za•kadzi:,
podkadza:,
kadzøcz wonuø ]kadz'c woni'\,
kadzidlem nye kadzily,
1477, ¢kaczydl'.
=ac. incense ]z=o>ci:\ ˘ incendere ˘
=ac. incensus ˘ p[{no=ac. incensum
˘ starofranc. i franc. encens,
>redniow. ang. ansens, encenz,
ang. incense, staroros. ladon=-
=adon, ros. ladon-=adon, fimiam
˘ kurit fimianom ]kadzi:\,
kadilo fimiqmnik ]kadzielnica\.
†kadzidlnik trzy nazwy botaniczne&
1. Melittis melissophylum L.,
kadzydlnik – Melissa Silvestris,
kadzidnyk – Melissona Montana&
ca 1465 kadzydlnyk melissa
silvestris, 1472 kadzidnyk
melissana montana,
2. Sonchus oleraceus L. – mlecz zwy
-czajny, 1472 Scariola agrestis
– kadzidlnik,
3. Salvia pratensis – sza=wia polna,
Salvia agrestis – kadzidlnik&
1472 kadzidlnik saluia agrestis.
kad{ pojemn.
1. okr'g=y, szeroki, odkryty, drew-
niany pojemnik z klepek zwi'za-
nych obr"cz', o p=askim dnie,
2. podobnie wielki, odkryty pojemnik
z metalu, kamienia, itp. jak do prania
odzie/y; ceber, szaflik ]r[/nica&
ceber i szaflik maj' uchwyty\.
wg mSjp 1969& «du/e naczynie, cz"sto
w kszta=cie >ci"tego sto/ka, maj'ce
zastosowanie w gospodarstwie domo-
wym, w przemy>le hutniczym, farbiar-
skim, browarniczym itp.» ‹=c.›
i ma by: z j. =aci<skiego;
Swo 1980 nie zwiera has=a kad{.
gr. kados ]becz[=ka, dzban\ ˘
ros. kadilo, kadka.
staropol. gorøczego olegu f kacz
bil nalacz, 1465 doleum albo kadz,
1494 cervise albo duze kadzy; pro
cervisia braxanda y dwye kadzy; w
kadzy; trzy kadzy, ca 1500 dolium
kadz; yschby czyalo yego olyey-
em... lyeczyly, wszadzyly y v k'dz
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
]in arcam\ peln' oly' ˘ kadz, k'dz,
kacz – rodzaj beczki.
>redniow. holend. tubbe,
>redniow. ang. tubbe, ang. tub.
kaem wojsk.
karabin maszynowy.
kafar
urz'dzenie mechaniczne do wbijania
pali w grunt, do kruszenia kamieni,
z=omu.
¯ niem. keffer.
kafejka bud., handl.
kawiarnia, piwiarnia we Francji.
kafl-e(larnia(larstwo(owy
w liczbie mnogiej, p=ytki lub pustaki
ceramiczne, pokryte po zewn"trznej
stronie szkliwem, u/ywane do budo-
wy piec[w.
niem. kachel.
kaftan(ik odzież.
ciep=a kurtka bez r"kaw[w.
tur. quaftan ]z d=ugimi r"kawami\,
ang. caftan, kaftan,
staropol. ca 1500 kawthan, WF –
rodzaj p=aszcza.
kagan-iec(ek uchwyt.
staropol. caganyecz, cagancze
lucibula, kaganyecz lucibulum,
tham yest kaganyecz y myszka,
videlicet kaganyecz, 1495 sex
kaganczow, XV w. caganyecz,
ca 1500 k'g'nyecz lucibulum,
ca 1500 kaganycze lampades ˘
caganyecz, caganecz, kagany-
ecz – >wiecznik, lichtarz,
koszyczek metalowy na >wiec"
czy lamp", kaganek.
kaha= rel.
/ydowska gmina wyznaniowa.
kaik mors., pojazd.
rodzaj statku.
kainit miner.
MgSO4¶MgCL2¶K2SO4¶6H2O
minera= wyst"puj'cy w z=o/ach soli
potasowych; surowiec do produkcji
nawoz[w i {r[d=o potasu.
ang. kainite ¯ gr. kainit ¯ kainos
]nowy\.
kainowy jęz. bratob[jczy.
¯ bibl. Kain ]zab[jca brata Abla\.
kaja: ]si"\ rel.
umartwia:, pokutowa:, /a=owa: za
grzechy, bi: pok=ony, korzy: si"
przed kim. odwr. kala: ]ka=\.
staropol. vslisew to crol Ezehias y
usicek lud jego... kaiøch ydehø,
pospesihø sø do coscola na
modlituø pred boga usemogøcego
]s=ysz'c to kr[l Ezejasz i wszystek
lud jego...\, Judas item confitens,
kaiøczy; ale w pecle kto se bødze
kaiacz; y kayacz szye tobye; a ne
kakikole
bødze se kayacz; kayøczi; y kaial
syø; a kaial syø barzo przed panem
bogem; a kilekolykrocz kaialy syø ˘
kayacz, kaiacz ]szye, se, sø, syø\ –
1. /a=owa: swoich czyn[w, objawia:
skruch", pokutowa:,
2. spowiada: si", wyznawa: grzechy.
kajak(arstwo(owiec(arz sport.
lekka =[d{ sportowa.
¯ eskimos.
kajdan-y(ki(iarski wi"zy, p"ta.
¯ Kojdan, tatarski chan.
staropol. ˚kuna – okowy, kajdany.
kajet przestarz., szkoln.
zeszyt.
kajmak spoż.
masa z mleka wyzma/onego z
cukrem, cz"sto z dodatkiem kawy,
czekolady.
†kajman zool., gad.
Caiman, gad z rz"du krokodyli.
>redniow. =ac. cocodrillus,
starofranc. cocodrille,
>redniow. ang. cocodril, cokadrill,
ang. crocodile,
ros. krokodil-krokodi=.
kajper geolog.
nieformalna jednostka stratygraficz-
na triasu wydzielona na tereie Polski
podkarpackiej i Niemiec ]poza Alpa-
mi\ w oarciu o litostratugraficzne.
Le/y powy/ej wapienia muszlowe-
go, a poni/ej retyku.
kajuta mors.
pomieszczenie mieszkalne na statku,
kabina.
†kak jak, JK, ¯ s=aw.-ros. kak.
kaka: wydziela: ka=, wulg. sra:.
staropol. bo og[lnoeurop.
kakadu zool., ptak.
Cacatuinae, podrodzina rz"du papug,
obejmuj'ca oko=o 30 gatunk[w.
kakao(wiec spoż.
Theobroma cacao, drzewo z rodziny
orzesznikowatych, o li>ciach sk[rza-
stych i drobnych kwiatach; proszek
z nasion kakaowca u/ywany jako
podstawowy sk=adnik do wyrobu
czekolady.
†kaki jęz.
1. jaki(/, jak wielki,
2. jakikolwiek, jaki>.
staropol. kakecz, kaky, kakey,
kake, kaka, kakye ]jakie/, jaki,
jakiej, jaka, jakie\.
†kakikole, kakikoli jęz.
jakikolwiek, jaki>.
staropol. kakeykolye, o kakykoly
gwalth, 1471 kakymkoly chczie.
=ac. quilibet, quicumque,
ang. whaetver,
ros. kakoj by ni-kakoj by ni,
kakodyl
kakov by ni-kakow by ni.
kakodyl chem.
arsenoorganiczny zwi'zek chemicz-
ny o zapachu czosnku i oleistej kon-
systencji. Jest truj'cy, =atwopalny i
trudnorozpuszczalny w wodzie.
Kakodyl zapala si" zamorzutnie
w kontakcie z tlenem zawartym w
suchym powietrzu.
gr. kakodes ]>mierdz'cy\ nada=
Jöns Jacob Berzelius.
kakofonia dźwięk.
nieprzyjemne dla ucha po='czenie
d{wi"k[w; dysharmonia, dysonans.
¢kakos gr. z=o.
†kako(/ jęz.
1. jak(o, w jaki spos[b,
2. poniewa/, 3. /e.
staropol. kako, cacosz, kakosz,
w Ss 1953 blisko 6 kolumn cytat[w.
†kako-by(:(:by jęz.
pyta o spos[b& jakby, w jaki spos[b,
¯ s=aw. kak ]jak\, JK.
staropol. kakoby, kakobi ]kako-
bychmy, kakobysmy\, kakocz,
kakoczby.
staropol. kakoby wiele – ileby.
=ac. quomodo,
ang. as if, which way$,
ros. kak budto-kak budto.
†kako:kol-i(e jęz.
1. chocia/,
2. w jakikolwiek spos[b,
w jakimkolwiek charakterze.
staropol. kakoczkoly.
†kakokoleby chocia/by.
staropol. tocz gest tak rzeczono,
abichom nygdi sy' doschlimy
a sprawyedliwimy nye czinili ny
myenyli, cakocole vyele y cz'sto
dobrze bichom czinili.
=ac. quamvis.
†kakokol-i(wiek, kakoli
1. chocia/,
2. jakkolwiek, w jakikolwiek spos[b.
†kakokoliby jęz. chocia/by.
staropol. kakokolyby.
†kakokolwie jęz. chocia/.
staropol. kakokolvye.
=ac. quamvis, quamquam, etsi.
ang. although ]in spite of the fact
that\, ros. ne smotrq na to hto,
esli i-iesli i.
†kakole jęz.
1. w jakikolwiek spos[b, jako>,
2. jak, jakkolwiek.
staropol. kakoel, kakolye.
†kakoli jęz.
1. chocia/,
2. jakkolwiek, w jakikolwiek spos[b.
staropol. kakoly.
†kako/ jęz. jak, w jaki spos[b.
kaktus bot.
Cactus, ro>lin rosn'ca na pustynnych
okolicach Amryki Írodkowej, hodo-
wana te/ jako ro>lina pokojowa.
=ac.-ang. cactus,
gr. kaktos ]k=uj'cy\.
kala: i kaja: grzeszy: ¯ ka=, brud,
nieczysto>ci i /a=owa: za grzechy.
staropol. 1456 kalay' sze ˘ kalacz –
brudzi:, tarza: w b=ocie.
Pisz'c, na uwadze mam prawd" i tylko
prawd". Lecz w krajach Fa=szu – Pol-
sce i Czechach, fa=szywi wymy>lili&
“Z=ym jest ten, kto w=asne gniazdo
kala.” W ten spos[b o Ojczy{nie
tylko w pozytywach, nigdy nie wy-
eliminujemy w niej z=a, i b"dzie si"
ono rozrasta: w atmosferze krycia –
my>l fa=szywych zawodzi. Dla mnie
Polska jest krajem fa=szu, korupcji i
bezprawia, do>wiadcza=em je i dlatego
opu>ci=em j'; na fa=szu komunizm by=
budowany, dlatego w Europie Wsch.,
to nie przypadek. Fa=sz jest cech'
krwi. Ka/da wiara oparta na fa=szu,
S=awianie ^ Wierni ^ Fa=szywi ˘
prawo•s=awny(wierny.
Prawda to, czy nie$
Spo=eczny klimat nie ka/demy dobrze
s=u/y, i niekoniecznie maj'cy takie
mniemania, os'd, opini", s' z=ymi
lud{mi, bo takich akurat zostawili
za sob'.
My>l Polak[w zawodzi, nie od teraz,
lecz od wiek[w.
˚Wolna encyklopedia, has=o ...b"dzie
gorzej, gdzie Jan Pelc «w=asne gniazdo
kala», 1985.
kala-fior(repa bot.
Bressica oleracea, ro>lina warzywna
z rodziny krzy/owych, maj'ca
mi"sisty, jadalny kwiatostan.
kalafonia
/ywica drzew iglastych; stosowana
do produkcji lakier[w, myde=, oraz
nacierania w=osa smyczk[w.
¢kalak anat.
pers.-tur. niekszta=tny, u=omny.
pol. kaleka AE ˘ ˚ka•leka(rz.
kalambur jęz. gra s=[w o podobnym
lub identycznym brzmieniu.
moimi s'&
1. an•cy  cy•na; czym si" r[/ni
ancymon od cynamonu$
2. `pustnik; co ma wsp[lnego
roz•pustnik z ka•pustnikiem$
odpowied{& obaj s' motylkami.
wi"cej ˚kobieta.
franc. calembour.
¢kalancza bud. wie/a stra/nicza.
ros. kalanha.
kaland-er(rowa: poligr.
maszyna do g=adzenia, wyt=aczania
wzor[w lub impregnowania tkanin lub
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kelendarz
papieru, w przemy>le poligraficznym&
prasa do sporz'dzania matryc.
†kalann-ik(y, kalenn-ik(y poz. społ.
nale/'cy do kr[lewskiej ludno>ci s=u-
/ebnej, zamieszka=ej w kilkunastu
wsiach ziemi halickiej i lwowskiej.
staropol. 1447 kallenik, 1462 calan-
nyk, 1440 callanny, 1441 kallanny
albo illiberos, 1443 ne bil kalenni,
1447 calanich, homines calanni-
ch,1451 sex hominibus kalanich,
1452 homo est tributarius albo
kalanny.
staropol. 1454 kalanstwo ]kala<-
stwo\ – rodzaj s=u/by dla kr[la.
¯ gr. kalein ]proklamowa:, og=asza:,
oznajmia:, obwieszcza:, obwo=ywa:\.
†kala<stwo ˚kalannik.
kala-repa(fior bot.
Brassica oleracea, warzywna ro>lina
dwuletnia z rodziny krzy/owych, o
jadalnym zgrubieniu =odygi; odmiana
kapusty ogrodowej.
=ac. caulis ]kapusta\ % rapa ]bru-
kiew\ ˘ ital. cavolo rapa,
ang. kale, kail; cole, szkoc. kale,
kail, odmiana cole ]kapusty\,
ros. kudravaq kapusta-
kudrawaja kapusta ]czerwona `\.
kalcjum chem., miner.
chemiczny sk=adnik o sumbolu Ca i
atomowym numerze 20.
mi"kki, srebrzysto-bia=y minera= w
kamieniach wapiennych, marmu-
rach, kredzie, zawsze w kominacji.
ang. calcium ¯ =ac. calx, calcis.
kalcyt min.
spat wapienny, pospolity minera=.
kalcjum w"glowy ]ang. calcium
carbonate\ CaCo3.
ang. calcite ¯ =ac. calx, calcis.
kalejdoskop
przyrz'd optyczny, zabawka w
kszta=cie rurki z umieszczonymi w
nij zwierciad=ami oraz ruchomymi
szkie=kami.
kale-ka(ctwo(ki(czy: ]si"\ anat.
dosł. do leczenia ¯ ka ]do\ % leka.
cz=owiek o widocznym uszczerbku
zdrowia, utykaj'cy, u/ywaj'cy
szczude=, wykonuj'cy nieskordyno-
wane ruchy cia=em.
mSjp 1969& kaleka ‘dotkni"ty kalec-
twem, u=omny, inwalida».
kalectwo «powa/ne uszkodzenia cia-
=a utrudniaj'ce lub uniemo/liwiaj'c
normalne funkcjonowanie».
kaleczy: «rani:, uszkadza: cia=o».
˚kalak; ros. kal≠ka-kaleka,
staronord. skatha ˘ >redniow. ang.
scathen ˘ ang. scathe ]kaleczy:\.
kalendarz(owy miara czasu.
rachuba czasu oparta na okresowo>ci
zjawisk przyrody; systematyczne
kale<
powtarzanie ich zwane rokiem,
sztucznie dzielonym na 12 miesi"cy
obejmuj'cych 365 dni, po ok. 30
dni ka/dy.
hist. pierwszy dzie< miesi'ca w
kalendarzu staro/ytnych Rzymian.
W Íredniowieczu obowi'zywa=
kalendarz julia<ski, ko<cz'cy rok
24 marca, po kt[rym nast"powa= 25
marca – Nowy Rok ]dniami przesile<
s=onecznych by=y 24-te dni miesi"cy&
24 marca, 24 czerwca, 24 wrze>nia, i
24 grudnia, mniemano\.
25 grudnia – Bo/e Narodzenie,
25 marca – Nowy Rok,
24 czerwca – >wi"tojanki,
ok. 25 wrze>nia – hebr. Nowy Rok,
Rosz Haszana, z dniami zmiennymi.
Marzec by= pierwszym miesi'cem
roku, luty – 12-tym.
Jesieni' 1582 r. papie/ Grzegorz XIII
wprowadzi= ulepszony kalendarz, zwa-
ny gregoria<skim. Z dotychczasowego
wyci"to 10 dni, po 4 pa{dziernika
nast'pi= bezpo>rednio 15 pa{dzier-
nika 1582.
W Polsce nowy kalendarz, gregoria<-
ski wprowadzono w 1586.
s=owotw. pokr. kol"da – pie>< religij-
na, ludowej tw[rczo>ci, zwi'zana ze
>wi"tem Bo/ego Narodzenia.
staropol. minucyje – kalendarz.
staropol. kalendy, kalandy –
pierwszy dzie< miesi'ca w kalenda-
rzu staro/. Rzymian.
staropol. obyati kalendowe ˘
kalendowy – zwi'zany z kalendami.
=ac. calendae, kalendae ]kol"dy\,
calendarium ]ksi"ga rachunk[w,
kont, oblicze<\,
>redniow. ang. i ang. calendar,
ros. kalendar;-kalendar.
†kale< geolog. b=oto, bagno, bajoro.
staropol. kalyen, kale<  ka=.
ang. mud, moor, fen, swamp, ros.
boloto-bo=oto, il-i=, tina-tina.
kalesony odzież.
bielizna w kszta=cie spodni, noszona
pod spodniami w okresie zimy.
ang. drawers, underpants,
ros. kal;sony-kalsony.
†kalet-a(ka(nik przestarz. książk.
woreczek na pieni'dze.
staropol. jakom ya... nye szyanl...
kalyethy s paschem, s pyenyandz-
my gothowymi , 1445 caletham
cum cultello, 1485 kalethnyk, 1491
caletha,1500 caletham ˘ kalyetha,
caletha.
staropol. 1436 kalithnik, 1436 caleth-
nik, 1439 caletnik, 1485 kalyethnyk,
1486 peratore albo kalethnyk –
rzemie>lnik wyrabiaj'cy kalety.
staroros. kalita-kalita, EI.
kaletka anat.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
torebka z tkanki ='cznej wype=niona
p=ynem, os=abiaj'ca tarcie styka-
j'cych si" narz'd[w.
kaletnik prof.
rzemie>lnik wyrabiaj'cy galanteri"
sk[rzan'.
kalia bot.
Zantedeschia, ro>lina z rodziny
obrazkowatych, o bia=ych kwiatach i
blaszkowatych li>ciach.
kalib-er(rownica(rowy(ra/
1. wymiar, wielko>:,
2. wojsk. >rednica prze>witu lufy,
>rednica kuli lub pocisku,
3. techn. przyrz'd do sprawdzania
wymiaru produktu, np. >rednicy
otworu, grubo>ci blachy.
kalichloricum chem.
chloran potasowy, zwi'zk chemiczny
stosowany w lecznictwi i technologii;
s[l Bertholeta.
†kali: brudzi:, tarza: w b=ocie;
tak i o /yciu rozwi'z=ym.
¯ kala: ¯ ka=, EI, L+, ˚kala:.
staropol. o(po(s(za•kali:,
kala:, po(s•kala:.
=ac. maculare, libidine oblinere,
ang. to soil,
ros. pahkat;-paczkat.
kali: czynność.
roz/arza: do czerwono>ci.
=ac. calor ]gor'co\,
kalit ]do zapalania\,
ros. kalit;.
kalif rel., poz. społ.
religijny i polityczny przyw[dca
muzu=man[w.
kaliforn chem.
promieniotw[rczy pierwiastek che-
miczny, sztucznie otrzymywany.
¢kaligi odzież. obuwie pielgrzym[w,
buty z niskimi cholewami.
staroros. kaligi-kaligi,
ros. obuv; palomnikov.
kaligraf-ia(owa:
umij"tno>: pi"knego i wyra{nego
pisania; pismo kaligraficzne.
kaliko poligr.
p=[tno introligatorski z tkaniny
bawe=nianej poddanej specjalnej
aperturze.
kalikowa: czynność.
pompowa: powietrze do miech[w
organowych, za pomoc' d{wigni
r"cznej lub no/nej.
kalina bot., krzew.
Viburnum opulus L., gat. krzewu z
rodziny przewiertniowatych, kwiato-
stan zebrany w baldachogrona.
staropol. 1437 calina lentiscus,
1437 kalina labrusca,
1460 kalina cimux; kalina iurina,
kalka
ca 1465 calyna berberus; kalyna
yriana, 1466 labrusca vlg. zymo-
stradka albo kalyna, 1471 kalyna
albo polne wyno labrusca, 1472
kalina kalixtus, 1475 calyna lenti-
scus, ca 1500 kalyna cinus ˘
kalina, kalyna, calyna.
franc. obier,
niem. wasserholkunder,
ang. guelder-rose, snowball tree,
ros. kalina-kalina.
†kalinka bot. bez koralowy,
Sambucus racemosa L., ˚bez.
staropol. 1472 kalinka calictus.
kalipso bot. ˚orchidea, storczyk.
†kalisko b=oto, ka=u/a, wg Ss 1953,
gdy sko ]stare, wielkie\ ˘ rozlewi-
sko, bagnisko, trz"sawisko, i inne.
staropol. 1425 calisco volutabrum,
1450 limosus vlg. kalysko, in quo
porci volvuntur, ca 1455 kalysko,
ca 1500 k'lysko vel k'lvz' voluta-
brum. ˚ka=.
Kalisz dosł. las-ziemia, czyt. od
ty=u; lis, lisz ^ staropol. li> ¯ les;
kal, ka= ]ziemia, ang. soil, >redniow.
ang. erthe, niem. erde\ ˘ ka=u/a,
kala: si" ]brudzi: si"\, i inne.
podobnie Krak[w ]las-woda\,
Sokal ]so-kal\, Kowel ]kow ^ las\,
Kowno, Bukowno ]buk-kowno\.
starogr. Kalisia, =ac. Calisia –
`ia ¯ gr. gaia ]ziemia\.
†kaliszcze geolog. trz"sawisko, bag-
no, topielisko, ¯ ka= ]b=oto\ % szcze
]ma=e\ ˘ szczeg[=, szczeka:, i in.
nazwisko Kaliszczak.
†kal-i/dy(/dy jaki(kt[ry•kolwiek,
wszyscy, bez wyj'tku, bez r[/nicy,
ka/dy. ˚koli/dy ^ kol/dy, OA.
staropol. 1426 kalyszdy, kalysdy, ca
1428 przeth kalysdym sszøndzø; ot
kalisdego policzka; s kalischdey
wloky; ot kaliszdego konya; oth
calisdey zley milosczy ˘ kalysz-
dy, kalysdy, kalisdy, kalischdy,
kaliszdy.
staropol. kal/dy, koli/dy, kol/dy.
ang. every, each, everybody,
everyone, ros. ka'dyj-ka/dyj,
vsqkij-wsiakij.
kalk-a(omania(owa:
1. cienki papier powleczony z jednej
strony farb', s=u/'cy do odbijania
pisma, rysunku, lub wzoru.
2. przezroczysty papier lub materia=
p=[cienny do rysunk[w technicz-
nych, kopiowanych p[{niej na
papierze >wiat=oczu=ym,
3. dok=adnie i szczeg[=owo przery-
sowany lub odmalowany obraz,
4. jęz. wyraz lub wyra/enie stano-
wi'ce dos=owne t=umaczenie i
kopi" obcego wzoru; replika,
kalkatar
odbitka.
¯ franc.
†kalkatar chem.
tlenek /elaza, FeO2.
staropol. 1419 calcatar atramen-
tum rubeum. ˚dalit, dolet.
gr. chalkanthos ¯ chalkos ]mied{\
% anthos ]kwiat\ ˘ arab. qulqutar
˘ prawdop. hiszp. colcatar ˘ >red-
niow. =ac. colcothar ˘
ang. colcothar, ferric oxide.
kalkula-cja(tor(cyjny(tor(owa:
mat., czynność.
1. obliczanie danych,
2. obliczanie szans, wyrachowanie.
¢kalnyj nieczysty. ¯ ka= ]brud,
odchody ludzkie i zwierz"ce\.
Latopis 1116 kal;nπj-kalnij.
kalor-ia(yczny(ymetr(yfer fiz.
jednostka energii cieplnej potrzebna
do podniesienia temperatury 1
grama wody o 1°C.
kalorymetria – szkoln. dzia= fizyki
dotycz'cy nauki o cieple.
=ac. calor ]gor'co\.
kalosze odzież.
gumowe obuwie chroni'ce stop" przed
zamoczeniem, wod', wilgoci'; ogumo-
wany trzewik.
ital. galloccia, gall. galloche,
ros. kalowe.
kalotka odzież.
ma=a, okr'g=a czapeczka noszona
przez kler.
kalumnia jęz.
nies=uszne, krzywdz'ce oskar/enie;
potwarz, oszczerstwo.
†kaluszka bot. odmiana kapusty,
Brassica oleracea L., mo/e te/
:wik=a, Beta cicla L.
staropol. ca 1500 kalvschk' vel
czvykl' beta est genus oleris,
romischer kole, crescens post
abscisionem in maguderi.
ang. cabbage or red root,
ros. kapusta to'e mo'et byt;
krasnaq svëkla.
kalwaria rel.
miejsce po>wi"cone kultowi m"ki
Chrystusa.
kalwin(izm rel.
wyznawca nauki francuskiego
teologa Jana Kalwina, 1509.07.10 –
†1564.05.27, w wieku lat 54.
†kal/dy jakikolwiek, kt[rykolwiek,
wszyscy ]bez wyj'tku, bez r[/nicy\,
˚kali/dy.
staropol. ¢kaszlde, kalsde; tenczy
tho dar gest kalsdemv clouekoui
dan,... a pres tocz kasldy krescy-
an vøczecz gest on vdarouan,
nisly ktory krol pogansky; kalsdy
prelath malbi szø on o crifdø
kosczelnø... fszøcz ]...krzywd"
ko>cieln'... wzi':\, tency gest
kalsdemu clouekoui barso sko-
dliui; kalsda dusa ]ka/da dusza\,
1446 za kalsde sto; w kalsdem
gbycze, stanye; ku kalschdemv,
na kalzdy ˘ kalsde, staropol EY,
kalsdy, kalschdy.
staropol. kalsdy.. nie – /aden
}angielski spos[b uj"cia my>li, J.D.|.
ka= brud, odchody, mu=,
wulg. g[wno ]dosł. niewa/ne\.
ka=, kal ]ziemia, brud, ang. soil\.
w zwi'zku s=owotw.
trud – grud ]za(u•twardzenie\ – brud
zn[j – gn[j – ka= ]nieczysto>ci, brud\.
=ac. faex, ros. kal,
staropol. 1466 kal, m'thy; kaal –
b=oto, mu=, te/ osad w naczyniach
z p=ynami.
ka=aku-t(cki zootechn.
kogut rasy indyjskiej.
¯ Calikut, port w Idiach.
ka=amarnice zool.
Loligo, rodzina jadalnych g=owo-
nog[w; wytwarzaj' czarny barwnik
obronny.
ka=amarz szkoln., dosł. ciemna woda.
¯ ka=a ]woda\ % mar ]ciemny\.
staropol. ca 1500 kalamarz atra-
mentarium – skrzynka na przybory
do pisania, albo naczynie na
atrament.
ka=amaszka pojazd.
ma=y pojazd konny, rodzaj 4-ko=owej
bryki, zwykle jednokonny ]rzadziej
dwukonny\, o bardzo prostej budowie.
†ka=d-un(on anat., wulg.
bebechy, wn"trzno>ci zwierz"ce.
staropol. 1437 caldun omentum,
ca 1455 kaldon omentum,
=ac. intestina, viscera,
>redniow. =ac. botellus ¯ botulus
]kie=basa\, ˘ >redniow. franc. boel ˘
>redniow. ang. i ang. bowels;
intestines, anat. viscera,
ros. kiwki-kiszki,
vnutrennosti-wnutiennosti.
¢ka=ga, naradym poz. społ.
nazwa tatarskich dygnitarzy.
staroros. kalga-ka=ga,
naradym-naradym.
†ka=kus =ug wapienny przygotowa-
ny do wyrobu myd=a, wy=ugowany
popi[= lub wapno.
ka=muk etn., anim., zwierz., tkan.
1. mieszkaniec ka=muckiej ASRR,
pochodzenia mongolskiego,
2. ma=y, kr"py ko< rasy stepowej,
3. gruba tkanina bawe=niana.
¢ka=o znak, ros. pomiet.
Latopis 1116 pomet-pomiet.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kamcha
¢ka=ugier rel. opat, monach.
staroros. kaluger-ka=ugier,
ros. monax-monach.
†ka=u/ pow[d{, topiel.
wp=yw starofranc. ˘ >redniow. ang.
deluge }delud/| ]Potop, wielka
pow[d{, ci"/ki opad deszczu\.
staropol. rzeky zdzerzecz
zyemye, wydzaly cze wody y za-
lowaly gory, kalusz wod poszedl
]gurges aquarum transiit\.
ang. deluge ]1. a great flood,
2. a heavy rainfall\,
ros. potop-potop ¯ gr. potami
]rzeka\, potok-potok.
ka=u/a ¯ ka ¯ ka=a ]woda\, ka= ]brud\
% =u/a, =ug. wi"cej ˚Webster’s Dict.
staropol. 1437 kalusza sentina,
ca 1500 k'lysko vel k'lvz' voluta-
brum; stok, k'lvz' sentina ˘
kalusza, kalvza – p=ytkie zag="bie-
nie w ziemi nape=nione stoj'c',
brudn' wod'.
franc. flaque, anglosas. pudd ]r[w\,
˘ >redniow. ang. podel ˘ ang. puddle,
niem. pfütze,
s=aw. lou'a-=u/a ˘ ros. lu'a.
†kam jęz. gdzie, dok'd.
odpowiedzi' «tam», kam – tam,
s=owotw. koncepcji ˚002.A.
staropol. a kam chczesch.
=ac. quo, anglosas. hwer ˘
>redniow. ang. wher ˘ ang. where,
ros. gde-gdie, kuda-kuda.
¢kamara, komara bud.
sklepienie, dach, pu=ap;
du/y pok[j, pomieszczenie.
staroros. kamara-kamara,
komara-komara,
ros. svod, krov>
water, palata,
ang. vault.
kamaryla kult.
grupa stoj'ca blisko osoby panuj'ce-
go; klika.
kamasz(nictwo(nik odzież.
niem. gamasche, franc. gamache
=ac. gamba.
kambr(yjski geolog.
pierwszy okres paleozoiku.
kambuz mors.
kuchnia okr"towa.
†kamcha(rz, chamcha tkan.
KCh, kosztowna materia jedwabna.
staropol. 1395 pro purpura dicta
camcha, 1419 ornatum... de
camcha, de damaschka.
1422 pro quinque Sericis vlg.
chamthi ]pro chamchi\,
=ac. pertiosus pannus Sriceus.
1445 camcharz – kamcharz,
wyrabiaj'cy kamch" lub kamch'
handluj'cy.
kamcharz
staropol. 1499 item subductura
kamchowa de subpallio –
kamchowy, zrobiony z kamchy.
†kam-charz(esznik
wyrabiaj'cy kamch".
kamea jubiler.
szlachetny lub p[=szlachetny ka-
mie< zdobiony reliefem wypuk=ym,
wyobra/aj'cym najcz">ciej profil
kobiety.
kamedu=a rel.
cz=onek zakonu o bardzo surowej
regule, nakazuj'cej m.in. milczenie.
¯ Camaldoli, miasto w Italii.
†kamel zool.
wielb='d, wielkie, udomowione zwie-
rz", czterono/ne, z garbem, d=ug'
szyj'; u/ywany w Azjatyckich i Afry-
ka<skich pustyniach bo mo/e przecho-
wywa: wod" w swym ciele.
hebr. gamal, gr. kamelos,
=ac. camelus, starofranc., anglosas.,
>redniow. ang. i ang. camel,
ros. verb[d-wierblud.
kameleon zool., zwierz.
Chamaeleonidae, rz'd gad[w lusko-
no>nych.
kamelia bot.
Camelia, rodzaj ro>lin z rodziny ci-
stronkowatych, wiecznie zielonych.
kamera(lny
1. zamkni"te pomieszczenie, pok[j,
2. fotogr. aparat fotograficzny,
3. dawn. w dawnej Polsce&
pierwotnie& urz'd kt[remu podle-
ga=y dobra i dochody kr[lewskie,
p[{niej& urz"dy skarbowe, admi-
nistracyjne i komory celne,
4. wojsk. wy/=obienie w lufie,
w kt[re wk=ada si" nab[j }nie
s=ysza=em, u/ywa si" komora|.
kamerdyner poz. społ.
starszy lokaj kieruj'cy us=ug' przy
stole.
kamerton muz.
przyrz'd o kszta=cie wide=ek wydaj'cy
wzorcow' wysoko>: d{wi"ku stojo-
wego, wide=ki strojowe ]diapaz\, pr"t
stalowy wygi"ty w kszta=cie litery U,
osadzony na n[/ce.
niem. kammerton,
ang. tunning fork,
ros. kl[h tona, kamerton.
kamfor-a(owiec
kosm. sk=adnik olejku eterycznego o-
trzymywany z drzewa kamforowego,
szybko si" ulatniaj'cy, stosowany
w lecznictwie, tak/e w przemy>le
chemicznym i kosmetyce.
wg S=ownika Webstera, tak/e&
u/ywany do ochrony tkanin przed
molami, przy wyrobie celuloidu, w
medycynie jako >rodek podra/niaj'cy
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
i stymuluj'cy ]irritant and stimulant\,
C10H16O.
kamforowiec – bot. Cinnamomum
camphora, wiecznie zielone drzewo
z rodziny wawrzynowatych.
staropol. 1472 campher campho-
ra, ca 1500 camphor camphora,
1419 camphora camphora ˘
capmher, camphor(a – bot.
Dryobalanops aromatica Gaertn.
arab. kafur, p[{no=ac. canfora,
camphora, franc. camphere,
>redniow. ang. camfere,
ang. camphor,
ros. kamfara-kamfara.
kamgarn
we=niana prz"dza wysokiego gatun-
ku, otrzymywana z d=ugiej, czesanej
we=ny.
kamica med.
choroba wywo=ana nieprawid=ow'
przemian' soli mineralnych w
organi{mie.
kamie-<(nica(yk(nowa:(niarz(
(niarstwo(niarski(niarka(
(nio=om(nisty(nny geolog.
twarda, jednolita, niemetaliczna
masa mineralna, sk=ad ska=.
kamyk ¯ mek, myk ]twar, twer(d ˘
twierdza – zamek, `d(za ¯ za, Twer;
zamkn': ]˘ zamyka:\ – zatwierdzi: ˘
sprawa zamkni"ta ]zatwierdzona\.
wo=. 1289 kamen; ]kamie<\,
kamenπ≥, kamen;e ]kamienie\,
meha kamen;em; dolov;
]miota kamieniem do=em\,
kamenπem; ]kamieniem\, i nareh
imœ emou Kamenec;, zane bys
kamena zemlœ ]i nada= nazw" jemu
Kamieniec, albowiem by=a kamienna
ziemia\, ni kamen na kameni
]ni kamie< na kamieniu\, kamennou
]kamienn'\,
ros. kamen;, anglosas. stan ˘
>redniow. ang. ston, stoon,
ang. stone, calculus, ]na nerkach\
kidney stones.
staropol. 1433 domum lapideam
suam albo kamenicza,
1433 tres domos lapideas albo ka-
menicz; s kamyenycz de lapicidis ˘
kamenicza, kamyenycza –
1. dom murowany, 2. kamienio=om.
staropol. petroleum kamyenyowy
mosg – kamieniowy m[zg,
ropa naftowa, olej skalny.
staropol. kamyenisty; zyemya syl-
no kamyenysta y barzo ostrego
kamyenya y ostrego pyaskv –
pe=en kamieni.
staropol. kamyenny, s czyosane-
go kamyenya; kamyenne, kamy-
enny, kosczyola kamyennego,
naszydla k'myenna saxifera –
1. zrobiony z kamienia,
2. kamieniowi w=a>ciwy,
kamionka
twardy jak kamie<,
3. dotycz'cy kamienia.
staropol. kamienn-y(a(e& mi"tka,
polej, ruta, rutka, szanta, ziele.
staropol. kamienowa:, kamiona-
wa:, kamionowa: –
obrzuca: kogo kamieniami.
staropol. po(u(za•kamienowa:,
zakamiena=y, zakamie:.
staropol. kamyenovanye – kamie-
nowanie, obrzucanie kamieniami.
staropol. kamieny, kamiony –
zrobiony z kamienia.
staropol. 1379 camyen, 1399
camenem vderzil; kamenem,
kamen, wszøl kamena, 1418(23
uderzyl kamenem y szyekyrk';
kamyen ˘ kamyen, camyen,
camen –
1. g=az, od=am skalny,
2. minera=y czy te/ skamienieliny
pochodzenia organicznego,
2.a. w"/owy kamie< – serpentyn,
2.b. krwawy kamie< – hematyt,
2.c. /abi kamie< – wapienny kon-
glomerat na g=owie ropuchy,
2.d. ilny, winny kamie< – stward-
nia=y osad w beczkach z winem,
3. jubiler. kamie< kosztowny,
szlachetny, tak/e per=a,
4. jednostka miary,
4.a. wagi,
4.b. d=ugo>ci.
staropol. 1471 kamyonek calculus
˘ kamyonek – ma=y kamie<, kamyk.
nazwa wsi& Frankamionka.
Ja s'dz" /e kamen ¯ ka % mien
]twarda ziemia, jak ska=a\ ¯ ska %
=a, i zwi'za=bym z gr. akme ]ostrze,
szczyt\, epoki kamiennych ostrzy
]prastare pochodzenie s=owa\, lub
kaminos ]piec, kominek\ ˘ =ac. cami-
nus – kamie< u/ywany by= do budowy
piec[w, dzi> ]wypalana\ ceg=a.
Kamieniec Lit. wymieniany w wo=.
ltpsi 1289 kamenec; 6763.
kamie< w"gielny. ˚w"gie=.
ang. quoin ]1. zewn"trzny r[g budyn-
ku, szczeg[lnie du/e kamienie kt[rymi
budynek jest zaznaczony, 2. ...itd\,
ros. ugol (doma)-ugo= doma.
kamie< w"gielny bud.
a. kamie< naro/ny w budynkach,
na kt[rym opiera si" w"gie=,
b. pierwsza ceg=a pod now' budo-
wl", akt erekcyjny wmurowany
w miejsce przeznaczone pod
budow".
ang. cornerstone.
†kamionek ma=y kamie<, kamyk.
kamionka
1. materia= ceramiczny, mocno wy-
palona glina odporna na wysokie
ci>nienie,
2. bot. Rubus saxatilis, ro>lina z
rodziny r[/owatych, gat. maliny,
kamizelka
3. zool. gat. kuny, Mustela foina
Briss, zwierz" drapie/na; kuna
domowa.
staropol. 1472 kamyonka saxatilis.
kamizelka odzież.
dodatek garderoby na koszul",
zwykle bez r"kaw[w.
ar. kamis, qamis, =ac. camis
ang. camise ]lu{na koszula, suknia,
p=aszcz\, niem. kamisol.
kamka tkan.
adamaszek, materia droga, odwracalna
materia zwykle z jedwabiu lub lnu,
specjalnie tkana, o wzorze mato-
wym z jednej strony i b=yszcz'cym
z drugiej.
staroros. kamka-kamka,
ros. welkovaq cvetnaq tkan;
s raznymi uzorami.
†kamo(: jęz. k"dy, gdzie, dok'd(>.
staropol. kamo, camoc.
s=owotw. pokr. tam; kamo$ – tam.
staroros. kamo-kamo,
ros. kuda-kuda ]k"dy\.
†kamo> jęz. gdzie>, dok'd>.
staropol. kamosz.
kampania
1. okres nasilenia jakiej akcji w celu
osi'gni"cia okre>lonego celu,
wzmo/ona dzia=alno>:,
2. og[= dzia=a< wojennych tocz'cych
si" na okre>lonym obszarze; wojna.
=ac. campus ]pole\, ital. campa-
gna, franc. campa-igne(gne,
ang. campaign,
ros. kampaniq.
kampanila
dzwonnica w formie wolno stoj'cej
wie/y przy ko>ciele.
kampanula bot.
Campanula, rodzaj ro>lin z rodziny
dzwonkowatych.
†kampust, kanpust spoż.
MN, kwa>ne mleko albo ma>lanka.
staropol. ca 1455 campusth bili-
men, 1472 ¢kanspust biblimen,
ca 1500 kanpvsth aralentum;
kanpvsth bilimen.
ang. buttermilk ]ma>lanka\,
ros. paxtan;e-pachtanie.
kamrat
zwykle rubasznie lub /artobliwie&
kolega, kompan.
†kamsor poz. społ., prof. bankier.
staropol. o pieni'dzach& tegodlya
myalesz polyeczycz kamsorom
albo tem, czo pyeny'dze prze-
myenyay'.
kamufl-a/(owa: czynność.
zamaskowanie, ukrycie czego.
ang. camouflage ¯ franc. camo-
ufler ¯ camouflet ]k='b dymu\ ¯
moufler ]t=umi:, kry:\,
ros. maskirovka, kamufla'.
†kamyczki bot. skalnica ziarenko-
wata, Saxifraga granulata L.
staropol. 1484 kamyczky saxifra-
ga, ang. meadow saxifrage.
kamyk
1. ma=y ˚kamie<,
2. jubiler. kamie< szlachetny lub
jego imitacja, u/yty jako ozdoba.
¯ ka, myk ^ mek ]tward\, YE.
staropol. kamyk – 1. ma=y kamie<,
2. bot. Potentilla Tormentilla Schrk.
˚gadownik, hadownik, zerwip"p.
kanadyj-ka(ski sport. pojazd. etn.
1. lekka =[d{ z uniesionym do g[ry
dziobem i ruf', wyposa/ona w
kr[tkie wios=a,
2. kurtka wzoru /o=nierzy kanadyj-
skich.
†kanak ozd. ˚naszyjnik.
kanalarz prof.
robotnik pracuj'cy przy czyszczeniu
i konserwacji kana=[w >ciekowych.
kanalia char.
cz=owiek pod=y, niecny;
=otr, nikczemnik, =obuz.
kana-=(=owy(lik(lizacja(
(lizacyjny(lizator(lizowa: techn.
1. przekop doprowadzaj'cy albo
odprowadzaj'cy wod",
2. >ciek podziemny murowany lub
obetonowany, odprowadzaj'cy
nieczysto>ci i wod" deszczow',
3. sztuczne po='czenie w[d rozdzie-
lonych l'dem lub p=ycizn', prze-
kop ='cz'cy drogi wodne,
4. d=ugi, w'ski otw[r,
5. przew[d w organi{mie.
staropol. 1461(67 tiinna albo kanal
canalibus.
ang., franc. canal,
=ac. canalis ¯ canna ]rura\,
staropol. kana= –
urz'dzenie do prowadzenia wody.
kanapa mebel.
mebel wy>cie=any z oparciem i
por"czami, s=u/'cy do siedzenia dla
wi"cej ni/ jednej osoby.
=ac. conopeum ]=o/e z zas=on'
przeciw komarom\ ˘ franc. canape,
starofranc. i >redniow. ang. couche,
ang. couch, settee,
ros. divanhik-diwanczik,
kanape-kanape, divan-diwan.
kanapka mebel., spoż.
1. zdrobn. ˚kanapa,
2. kromka chleba albo bu=ki, z mas-
=em, serem, szynk', itp., najcz">ciej
przek=adana inn' od g[ry; tartinka.
ang. sandwich ]od Johna Montagu
4-go, hrabiego Sandwich, ang.
earl, 1718 –†1792, jak g=osz', mia=
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kancerek
zje>: je by st[= do gry nie by= zasta-
wiony jad=em\,
ros. sandvih-sandwicz,
tartinka-tartinka.
kanar-ek(yjskie(kowy zool., ptak.
kanar – ziarno gatunku trawy zwa-
nego mozga kanaryjska, u/ywane
jako pokarm dla ptak[w.
kanarek – 1. zool. Serinus canaria
canaria, ptak z rodziny =uszczak[w,
2. dawn., żart. /artobliwa nazwa
/andarmerii wojskowej ]od koloru
otoku czapki\.
kanarkowy – kolor. jasno/[=ty.
=ac. Canar-ia(y, hiszp. canario,
franc. canarie, ang. canary,
ros. kanarejka.
†kanary spoż.
s=odycze. ¯ s=odkie wino gatunku
madery, pierwotnie robione na Wy-
spach Kanaryjskich, na Atlantyku,
E od P=n. Afryki, podobnie Wyspy
Madeira.
ang. sweets,
ros. konfety-konfety.
kanat lina. ros. kanat.
kancel-aria(aryjny(ista urząd.
=ac. cancellare ]przekre>li:, skaso-
wa:, uniewa/ni:\.
staropol. 1410 list ten wyszedl s
canczelarie staroszczini,
1471 poslala do cancelaryey ˘
canczelaria, cancelatya – urz'd
sporz'dzaj'cy pisma i akta prawne,
pomieszczenie w kt[rym on dzia=a.
starofranc. chancellerie,
>redniow. ang. chancelerie,
ang. chancellery,
ros. kancelqriq-†kancelaria.
staropol. 1414 kanczelerz,
1414 cancllerz,
1420 kanczelrz; canclerzu zacro-
czymskyem; canclerzem,
ca 1500 kanczelrz cancellarius –
kierownik kancelarii dworskiej,
biskupiej, lub innej.
=ac. cancellarius ˘ starofranc. i
>redniow. ang. chanceler ˘ ang.
chancellor, ros. kancler-kancler.
staropol. cancellarius inde cancel-
lariatalis dignitas c'nczelerzstwo
– kancelerzstwo, urz'd kancelerza.
staropol.
1410 xszødza canczlerzewim,
1413(18 ¢krzandza cancleszowi,
1423 ksandza canclerzewy ˘
canczlerzewi, cancleszowi,
canclerzewy, `ew, `ow –
nale/'cy do kancelerza.
karcer-a(owa: ]si"\
w filatelistyce& znaczek pocztowy z
uszkodzeniem.
kancerek ryba.
ma=a siatka na kiju do =owienia ryb
kanciarz
lub rak[w.
kanciarz char.
oszust, naci'gacz, nieuczciwy.
kanciasty jęz. ¯ kant.
niem. kantig ¯ kante ]brzeg, skraj\.
kancjona= rel.
zbi[r pie<ni ko>cielnych.
kancler-z(stwo poz. społ.
1. szef rz'du, dawniej w Niemczech
i Austrii, w Anglii& minister skarbu,
2.a. w dawnej Polsce&wysoki urz"d-
nik kieruj'cy kancelari' kr[lewsk'
i archiwum, od XV w. pe=ni'cy
funkcj" ministra spraw wewn"trz-
nych i zagranicznych,
2.b. kierownik kancelarii biskupiej,
2.c. zwierzchnik, kurator, zwykle
duchowny, wy/szej uczelni.
kancon-a(eta, kanzona
1. lit. rodzaj wiersza lirycznego,
2. muz. kr[tka kompozycja o >pew-
nym charakterze.
kandahary sport.
wi'zania przy nartach, przytrzymuj'ce
but za pomoc' spr"/yny.
¯ Kandahar, m. w Afghanistanie.
kandela fiz.
jednostka nat"/enia {r[d=a >wiat=a;
>wieca mi"dzynarodowa.
kandelabr
du/y, stoj'cy >wiecznik kilkuramien-
ny, przewa/nie ozdobny, lampa albo
latarnia.
¢kandelura muz. ˚flet.
ang. flute, ros. kandel[ra.
kandyd-at(atura(owa: społ.
=ac. candidatus ]bia=a toga\ ¯
candidus ]bia=y\, noszonej przez
ubiegaj'cych si" o urz'd.
niem. kandidat.
kandyzowa: proces.
1. krystalizowa: ]cukier\,
2. smarzy: w cukrze.
kanel-ura(owa: archit.
pionowe rowki wy/=obione w trzonie
kolumny; /=obnowanie.
kangur zool., zwierz.
Macropus, ssak, zwierz" ro>lino/
erne, o nogach tylnych znacznie
d=u/szych od przednich, i d=ugim,
mocnym ogonie..
†kani ¯ kania. staropol. kani&
mas=o, nicie, prz"dza.
kania zool. Milvus regalis, Brisson,
gat. ptaka z rodziny soko=owatych,
o prostym, na ko<cu zagi"tym dzio-
bie; /ywi si" drobnymi ptakami i
zwierz"tami,
pokr. jastrz'b.
staropol. 1472 kanya milus,
ca 1500 kany' miluus.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kanianka bot.
Cuscuta, ro>lina bezlistna, o nitkowatej
=odydze; paso/ytuje na koniczynie,
lnie, konopiach i inych.
kanibalizm kult.
ludo/erstwo.
kaniku=a astron.
dni przypadaj'ce latem na P[=kuli
P[=nocnej; w okresie gwiazdy Syriu-
sza z konstelacji Psa.
=ac. canis ]pies\ ˘ canicula ]piesek\
˘ canicularis ˘ ang. canicular ]1. of
Sirius, the Dog Star, 2. of Procyon, a
star in the constellation of Canis Minor,
3. dni mierzone przez wschodz'c'
jedn' z tych gwiazd, 4. dni psa w
lipcu i sierpniu\,
ros. kanikulqrnyj,
kanikul;nyj-kanikulnyj,
kanikuly-kaniku=y.
kanion geolog.
g="boki w'w[z pochodzenia erozyj-
nego, o bardzo stromych zboczach,
jar.
hiszp. cañon ¯ caña ]tuba, lejek\,
ang. canyon, tak/e cañon,
ros. u]el;e-uszczelie.
kanister pojemn.
ja znam go jako karnister, wielokrot-
nie, ze s=yszenia.
tak i tornister.
¢kaniuk osob.
/ebrak ¯ kaniuczit ]nalega:, prosi:,
nastawa:, naprzykrza: si", /ebra:\,
ros. kan[-k/hit;.
1. kanka
rurka stanowi'ca zako<czenie grusz-
ki przy irygatorze.
2. kanka pojemn.
nie ma w mSjp 1969&
ja znam j' jako metalowy, kilkulitrowy
pojemnik na p=yny i owoce, np. mleko,
czere>nie i wi>nie, jagody, o cylin-
drycznym kszta=cie, z przykrywk'.
kankan taniec.
taniec kabaretowy w po=. XIX wieku,
o bardzo swobodnych i ekstrawaganc-
kich figurach i gestach. ¯ franc.
†kankier med.
wrz[d, z=o>liwy guz, gdziekolwiek,
na ciele ludzkim lub zwierz"cia.
=ac. cancer ]rak\,
ang. cancer, ros. rak-rak.
kanna bot.
Canna, ro>lina trwa=a, jednoli>cienna.
kanon(ik(izacja rel.
1. społ. norma og[lnie przyj"ta,
2. rel. g=[wna cz">: mszy,
3. muz. utw[r polegaj'cy na powta-
rzaniu melodii pierwszego g=osu.
gr. kanon ]prawo, ustawa, regu=a
ko>cio=a\, staroros. kanon-kanon,
kanata
ros. tverdo
ustanovlennoe
cerkovnoe pravilo>
cerkovnaq pesn;.
staropol. 1402 canownica ]kanowni-
ka\, canownik, 1403 canonik, 1442
kxanczu canonicoui; canonyky
ploczskymy; canonyka warschew-
skyego, 1452 v canonica; canony-
czy y proboscze; canonyky ˘
=ac. canownik, canonik, canonic,
canonyk –
duchowny katolicki wy/szego stop-
nia, cz=onek kapitu=y katedralnej.
=ac. canonicus ¯ canon,
franc. le chanoine, anglosas. canonic
˘ >redniow. ang. canon, canoun ˘
ang. canon ]cz=onek kleru /yj'cy we-
d=ug zasad, ang. “to a canon, or rule”,
2. cz=onek kleru, ang. “clergyman”
s=u/'cy w katedrze lub kolegiacie\,
staroros. kanonik=-kanonik.
kanon-ada(ierka(ier wojsk.
silny, d=ugotrwa=y ogie> artyleryjski,
huk wielu wystrza=[w.
kanoni-a(czny(k(zacja rel.
godno>:, urz'd kanonika.
kanonik – w Ko>ciele Rzym.-Katol.,
cz=onek kapitu=y przy katedrze lub
kolegiacie. ¯ =ac.
¢kanorchati
czyta: recytuj'c, psalmy >piewa:.
staroros. kanorxati-karorchati,
ros. hitat; rehitativom,
pet; psalmy.
kanotier odzież.
kapelusz o niskim, p=askim denku.
†kanpust, kampust ˚kampust.
kant(owa:(ownik(owy([wka
1. ostry brzeg, kraw"d{
]sto=u, krzes=a\,
2. szwindel, oszustwo.
=ac. canto ]r[g, brzeg, region\,
niem. kante ]kraw"d{, kraj, brzeg\,
ros. kant.
kantak narz.
hak /elazny do obracania grubych
kloc[w.
kantar cz">: uprz"/y konia,
na =bie, dla utwierdzenia w"dzid=a.
kantaryda zool.
1. Lytta visicatoria, chrz'szcz
z rodziny majkowatych,
2. lek w postaci proszku z tego
chrz'szcza.
kantata muz.
1. utw[r muzyczno-wokalny o cha-
rakterze uroczystym, skompono-
wany przewa/nie na ch[r, g=osy
solowe i orkiestr",
2. rodzaj uroczystego wiersza lirycz-
nego, opiewaj'cego jakie> wielkie
wydarzenie lub hohatera.
kanton
kanton okr"g terytorialny dla cel[w
admin., franc.-ang. canton ¯ ital.
cantone ¯ =ac. canto ]r[g, brzeg,
region\ ¯ =ac. cantus.
1. kant-or(yczka rel.
>piewak w ko>ciele protestanckim,
w katolickim – prowadz'cy ch[r,
kierownik ch[ru, w /ydowskiej
synagodze – >piewak solista
prowadz'cy mod=y.
¯ =ac. canere ]>piewa:\ ˘ cantor
]>piewak\.
2. kantor(ek
1. biuro, zw=aszcza przy fabryce,
banku, itp., kancelaria kupca,
przemys=owca,
2. przestarz. d=ugi st[= w sklepie za
kt[rym stoj' sprzedaj'cy; lada.
franc. comtoir ˘ niem. kontor,
ang. bureau ]biuro\, ros. b[ro-
biuro, kontora-kontora,
kantor wymiany walut& Money
Exchange.
†kantoro-stwo(wy posiad=o>:
stanowi'ca uposa/enie kantora
]pewnego cz=onka kapitu=y\.
staropol. cantorostwo.
staropol. 1391 cantorovemu,
1405 ksandza kanthorowa ˘
cantorov(y, kanthorow(y –
zwi'zany z kantorem, tj. pewnym
cz=onkiem kapitu=y katedralnej.
kantyczka pie><, >piew; zbi[r pie>-
ni religijnych, zw=aszcza kol"d.
=ac. canticum ]kol"dy i pastora=ki,
pie>ni religijne o uk=adzie zwrot-
kowym\.
†kantyk pie><, hymn, ˚kantyczka.
staropol. tako pyssano v kanthy-
kach, czvsch v pyesnyach.
kantylena muz.
1. dawna epicka francuska pie><
ludowa, wykonywana zwykle
z towarzyszeniem muzyki,
2. w muzyce instrumentalnej& melo-
dia odznaczaj'ca si" >pewno>ci'.
kantyna gospoda, rodzaj bufetu.
hiszp. cantina,
ital. cantina ]piwnica na wino\,
franc. cantine, ang. canteen,
niem. kantine,
ros. produktovyj magazin.
¢kanun rel. wigilia, w poprzedni
wiecz[r, w przeddzie<.
O czyt. jak U, ˚kanon.
s=aw. kanoun=,
Litva 'e izognawa ezdov;.
na kanoun po'stva s(vq)t(a)
go πoanna.
...na kanoun= i Ivanœ, Ipat.
ltps 6770 ]pod 1262r.\.
gr. kanon – miara, wzorzec, w
religii – przepisy prawne Kodeksu
prawa kanonicznego.
kanwa tkan. p=[tno, t=o.
ang. canvas, =ac. canvaccio,
ros. kanva.
ka<czug bicz, pejcz. ˚korbacz.
niem. kantschu, peitsche ]pejcz\,
franc. fouet,
>redniow. holend. wippen,
>redniow. ang. whippen,
ang. whip, scourge,
bih-bicz, plet;-plet,
ros.
knut-knut, xlyst-ch=yst.
kaolin min., geolog.
glinka porcelanowa, ska=a osadowa
barwy bia=ej
†kap
wosk okapuj'cy z pal'cych si" >wiec.
staropol. 1472 kap cerota.
¢kapa odzież.
czapka, nakrycie g=owy.
¯ =ac. caput ]g=owa\.
staroros. kapka-kapka,
ros. wapka, golovnoj ubor.
kapa tkan. rel.
1. przykrycie =o/a, sto=u; narzuta,
2. w Ko>ciele Rzym.-Kat. – szata
liturgiczna w kszta=cie d=ugiej pele-
ryny spi"tej u g[ry klamr',
3. p=achta czerwona w walce z byka-
mi do rozdra/nienia zwierz"cia
}b="dnie czerwona, bo byk jest dal-
tonist', tj. nie rozpoznaje kolor[w;
sam ruch p=achty go denerwuje|,
4. przykrycie na konia, rodzaj ozdob-
nej derki z fr"dzlami,
5. daszek nad kominem w kuchni
wiejskiej; okap,
6. podbicie czuba obuwia u/ywane-
go do gry w pi=k" no/n',
7. górn. stropnica.
s=owotw. pokr. czp•a(ka, czepiec,
kapelusz, kaptur, ˚czap-ka(a.
staropol. ˚dzianiczka – przykrycie
na =[/ko.
kapa: ruch. spada: kroplami.
s=owotw. pokr. okap, kaptur, czapka,
i inne, ¯ =ac. caput ]g=owa\,
ros. kapat;.
staropol. crope kapaiøcze na
zemø, 1444 rosza kapianczimy,
szmoczonimi; any wyøczey
kapaal deescz na szemyø;
1471 kapaly distillaverunt;
telko kapye, capalaby, kapy'czy,
ca 1500 kap'cz stillare; aze krev
czyekaczy kapala na zyemy';
na zyemy' capala ˘ kapacz,
kapiancz, capacz –
kapa:, sp=ywa: kroplami.
staropol. w kapanu; kapanye
domowe stillcidia ˘ kapanye –
krople spadaj'ce;
kapanie domowe – rynna, czy te/
woda kapi'ca z dachu.
staropol. kapa-:(nie –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kapelan
spada:, sp=ywa: kroplami.
†kapalica spoż. serwatka.
staropol. 1419 capalicza aqua
lactis, XV w. kapalicza serum,
1472 kapalicza balducta,
1475 kapalycza lactina caprina,
XV w. bebulca syrwatka sed
baculca dictur proprie capalica,
ca 1500 kapalycz' serum;
szar' ]siar'\ vel k'p'lycz' serum;
k'p'lycz' serum, liquor, qui fluit
de recenti caseo ˘
kapalicza, kapalycza, capalica.
=ac. serum, franc. petit lait,
niem. molke, anglosas. hw≤g,
pokr. holend. wei;
>redniow. ang. whei ˘ ang. whey,
ros. syvorotka-syworotka.
†kapalin panc.
rodzaj he=mu, szyszak.
staropol. 1471 panczers, oboy-
czek, capalyn czyrny,
1471 capalin cysthy ]czysty\,
1474 habens... capalyn mundum,
1475 item capalyn cum barth,
1495 3 cassides albo capalyny,
1497 w kopynyczy zbroy bez
kapalyna.
ang. helmet, sort of.
kapar bot., krzew.
Capparis spinosa, krzew w strefie
>r[dziemnomorskiej.
†kapary
1. bot. szparag, Galium verum L.,
2. rodzaj katapulty.
skr[cone =ac. as ^ staropol. ka % par.
staropol. ca 1500 k'p'ry asparagi;
asparagus est genus boleti,
smarsz, vel piscis, secundum
alios kapary; ca 1500 k'p'ry.
gr. asparagos ˘ =ac. asparagus ˘
ang. asparagus,
ros. spar'a-spar/a.
kapcan(ie: osob.
cz=owiek niedo="/ny, niedorajda,
niezdara; dawniej& cz=owiek ubogi,
biedak.
kapc-ie(e odzież.
ciapy, =apcie, tufle, pantofle z filcu.
kapciuch mieszek na tyto<.
tur. kap ]worek\ ˘ zdrobn. kapczuk
% tuch.
kapel-a(mistrz muz. orkiestra.
ros. kapella.
1. kapelan rel.
duchowny, zw=aszcza katolicki,
pe=ni'cy swe obowi'zki w wojsku,
szpitalu, wi"zieniu.
staropol. 1466 capelan.
=ac. capellanus, starofranc. chape-
lain, >redniow. ang. chaplein,
ang. chaplain,
ros. kapelan-kapelan.
kapelan
staropol. 1466 capelan –
kap=an pe=ni'cy swoje obowi'zki w
ma=ym ko>ciele, kaplicy.
2. kapelan zool., ryba.
ma=a rybka z rodziny dorszowatych.
kapelu-sz(sznik(sznictwo(sik
odzież. =ac. capo ]g=owa\.
chorwacki i s=owe<ski ]na Ba=kanach,
r[/ny od s=owackiego\ k=obuç ˘
nazwisko Klobuçar ]Kapelusznik\,
prawdop. i polskie K=obukowski.
kaper(owa:(stwo mors.
a. korsarz b"d'cy pod opiek' kr[la,
grabi'cy wrogie statki,
b. uzbrojony statek prywatnego przed-
si"biorcy, upowa/niony z ramienia
rz'du do zabierania okr"t[w nie-
przyjacielskich.
†kapia kropla, kapka ¯ kapa:.
franc. goutte, anglosas. dropa, pokr.
niem. tropf; niem. tropfen ]kropla\,
>redniow. ang. drope, ang. drop,
ros. kaplq-kaplja }†kapla|.
kapica odzież., techn.
1. kapa albo habit mnisi,
2. obicie, kt[re o> u pojazdu z wierz-
chu nakrywa, aby si" nie star=a.
staropol. 1414 za kapiczø, ca 1455
capicza; capicza mnysska habitus
religiosorum; z opatha szeyma
capycz', dam komv na nogavycza,
ca 1500 mnyszka kapycz' gugula ˘
kapicza, capicza, capycza –
odzienie wierzchnie mnich[w,
habit.
kapilar-a(ny anat.
naczynia krwiono>ne tak ma=e, /e
widoczne tylko pod mikroskopem.
kapinos bud.
rowek lub podci"cie w spodzie ele-
mentu wystaj'cego poza lici >ciany
]gzyms, p=yta balkonowa, itp.\ do
skapywania wody; =zawnik.
¢kapiszcze s=aw. >wi'tynia pogan.
przetrwa=y& kaplica, kap=an.
kapiszon([wka(owy odzież.
kaptur.
kapitaliki poligr.
czcionki du/ych liter alfabetu maj'ce
wielko>: ma=ych liter tekstowych.
kapitalny b=yskotliwy, wyj'tkowy.
kapita-=(=owy(lista(lizacja(lizm(
(lizowa:(=och=on ekon.
kwota, suma pieni"/na.
kapita=a poligr.
=aci<skie pismo majusku=owe.
kapita=ka poligr.
w introligatorstwie& tasiemka lub
sk[rka przyklejona do g[rnego lub
dolnego grzbietu ksi'/ki przygoto-
wanej do twardej oprawy.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kapit-an(anat(anka(ulacja g=owa.
=ac. caput ]g=owa\ ˘ capitaneus
starofranc. capitaine, >redniow.
ang. capitain, captein,
ang. captain, ros. kapitan;
g=owa& staroang. heafod, >redniow.
ang. hed ˘ ang. head.
hed ˘ het]man\, TD, ˚g=owa.
kapitel bud., archit.
g=owica, najwy/sza, wie<cz'ca cz">:
kolumny, filaru, lub pilastra, b"d'ca
po>rednim cz=onem konstrukcyjnym
mi"dzy podpor' a elementami d{wiga-
nymi; g=owica jest szersza od podpory,
np. trzonu kolumny, zapewnia bardziej
stabiln' konstrukcj" ca=o>ci, element
d{wigany np. belkowanie.
ze wzgl"du na swoje usytuowanie,
g=owica pe=ni tak/e funkcje deko-
racyjne.
¢kapitisja zbiera: si" razem.
staroros. kapitisq-kapitisja,
ros. sobirat;sq vmeste.
kapitul-acja(owa:(ulant
społ., wojsk., hist.
1. poddanie si" nieprzyjacielowi,
zaprzestanie walki; uk=ad dotycz'cy
warunk[w poddanie si".
2. hist. umowa mi"dzy dwoma pa<-
stwami z kt[rych jedno gwarantuje
drugiemu wy='czenie jego obywate-
li spod swej w=adzy s'dowej.
†kapitu-lum(=a rozdzia=.
staropol. w kapytvlyech przerze-
czonych popysana; w przemyna-
lych capytulach; capytula; czso
wy'czey szbywa nath tho capitul
abo praw; tho thesz capitulum
yvsz bylo polozono w onem
capytvle; capituli; capitulum ˘
capitulum, capytula, kapytvla.
=ac. capitulum ]g=owa, nag=[wek,
tytu= rozdzia=u\,
starofranc. chapitre, capitle,
>redniow. ang. chapiter,
ang. chapter,
ros. glava-g=awa ]g=owa\.
kapitu=a rel.
1. kolegium starszych duchownych
przy katedrze, kolegiacie, lub klasz-
torze stanowi'ce zwykle organ do-
radczy biskupa lub prze=o/onego
zakonu,
2. posiedzenie, narada kolegium
duchownego.
staropol. 1407 capitule gnesdzen-
skey, 1417 xanza y kapitula cosczo-
la poznanskego, 1419 graniczily
medzy... a capitul' dzedzinami,
1461 podlug xanzanczego lysta ca-
pytule nye daly ˘ capitula, capytula
1. przyboczna rada biskupa z=o/ona
z kanonik[w katedralnych.
2. rozdzia=.
=ac. 1. capitulum, canonicorum
kap=an
cathedralium consilium,
2. caput, libri locus,
ang. 1. capitular ]of a chapter,
especially that of religious order, or
similar body; member of a chapter\,
2. chapter.
staropol. 1444 capitulna grobla,
1471 capitulny –
nale/'cy do kapitu=y.
kapizm szt.
¯ K.P. ¯ Komitet Paryski, 1923.
1. kapka
1. kropka,
2. troch", nieco, cokolwiek.
2. kapka garb.
sk[ra na nosek bucika, osobno ci"ta
i przyszywana do pozosta=ej cz">ci.
¢kapkan pu=apka ]na wilki\.
ros. kapkan-kapkan.
†kaplerz odzież.
szkaplerz, pelerynka.
kaplic-a(zka rel.
=ac. capella,
starofranc. chape-lle(le,
ang. chapel, ros. hasovnq.
†kap=a rel. urz'd kapelana wraz z
przynale/nym uposa/eniem.
kap=a-n(nka(<stwo rel., kult.
m"/czyzna pe=ni'cy czynno>ci
kultowe swej religii, cz"sto nie
posiadaj'cy potomstwa.
s=owotw. pokr. kap=on ]bezp=odny\,
i cz"sto jest te/ pow[d do tego/ –
seksualna orientacja osoby.
˚pederastia.
staropol. kaplan, caplan, capl'n,
kaplany, malp takich kaplanof;
czyebye, kaplanye; y tobye,
kaplanye; caplane, chces polep-
sicz duse swey, 1427 y dwyema
kaplanoma, 1428 bil kaplanem;
kaplani, caplana, kaplaany ˘
kaplan, kaplaan, caplan – kap=an.
staropol. 1410 do caplanego
domu ˘ caplany – kap=ani,
nale/'cy do kap=ana.
staropol. kaplanow – kap=a<ski.
staropol. caplansky, kaplanysky,
kaplansky, kaplansci, prawo ka-
planske, k sobocye kaplanskey,
pod moczø kaplanskø, s sinow
kaplanskich, 1460 thayemnycza
kaplanyska; s pokolenya kaplany-
skyego ˘ kaplansky, kaplanysky
– kap=a<ski.
staropol. kaplanstwo, kaplanystwo –
1. urz'd kap=a<ski, godno>: kap=a<ska,
2. kap=ani – duchowie<stwo.
gr. presbys ]starzec\ ˘ presbyteros
]starszy\, =ac. presbyter ]starszy\,
franc. pretre, anglosas. preost,
>redniow. ang. prest, preost,
ang. priest,
ros. ]chrze>cija<ski\ svq]ennik-
kap=on
swjaszczennik, ierej-ierej,
]poga<ski\ 'rec-/rec.
s=owotw. pokr. kap=on ]bezp=odny\.
kap=on kap ¯ kop.
staropol. kap=un – m=ody kogut
kastrowany dla uzyskania smacz-
niejszego, t=ustszego mi"sa.
gr. kapon, ang. capon, ˘ p=onny,
p=odny – p=onny, D ]tak\  N ]nie\,
s=owotw. pokr. kap=an ]bezp=odny\.
†kapnica dom w kt[rym topiono
wosk, ¯ kap ]wosk\.
kapnik archit.
wysuni"ty brzeg dachu.
¢kapno razem, do spo=u.
staroros. kapno-kapno,
ros. vmeste, soob]a.
kapo poz. społ.
wi"zie< pe=ni'cy funkcj" dozorcy w
hitlerowskich obozach koncentracyj-
nych, 1941–1943.
kapok
1. w=[kno z d=ugich w=osk[w pokry-
waj'cych nasiona drzew we=nia-
kowatych,
2. żegl. kamizelka ratownicza
wype=niona tym w=[knem.
kapot techn.
1. maska silnika,
2. pokrowiec zabezpieczaj'cy silnik
przed zbytnim och=odzeniem.
kapot]a\ odzież.
ros. kapot.
kapot-a/(owa:
wywr[cenie si" pojazdu podwoziem
do g[ry.
kapotka odzież.
kapelusz damski wi'zany pod brod'.
kapowa:
a. rozumie:, pojmowa: co ¯ kaput,
b. podpatrywa:, >ledzi: kogo>.
kapral wojsk. dow[dca.
=ac. capporalis, ital. caporale,
franc. caporal, capo, caput ]g=owa\.
kaprawy fizjolog., med.
1. o oczach, powiekach& =zawi'cy
ropiej'cy,
2. maj'cy ropiej'ce oczy, powieki.
kapron
1. rodzaj sztucznego w=[kna,
2. po<czochy z takiego w=[kna.
kapryfolium bot.
Lonicera caprifolium, krzew pn'cy,
ozdobny, z rodziny przewiertnio-
watych.
kapry-s(si:(>ny osob., nastr.
=ac. ˚humor ]wilgo:\ ^ kaprys ˘
kapry>na pogoda. ˚element.
ang. caprice, ital. capriccio
]fantazja, grymasy\, ros. kapriz.
kapsiplast $
kaps-la(lowa:(lownia(lownica(
(el
1. najcz">ciej pokrywka metalowa,
2. sp=onka w dawnych strzelbach;
tak/e pokrywka z prochem,
3. ogniotrwa=a skrzynka ochronna
przy wypalaniu wyrob[w porce-
lanowych.
kapsu=ka farmac.
opakowanie leku w proszku lub
w p=ynie, sporz'dzone z /elatyny,
najcz">ciej w kszta=cie kuleczki.
niem. kapsel.
kaptowa: osob.
pozyskiwa:, zjednywa: sobie kogo,
przyci'ga: na swoj' stron".
=ac. capto ]=api", chwytam\.
ang. to gain favor, to win.
1. kaptur odzież.
nakrycie g=owy i szyi, zwykle w
kszta=cie sto/ka, po='czone z ko=nie-
rzem odzie/y na sta=e, zwisaj'ce na
plecach gdy nie u/ywane.
¯ kap ]g=owa\.
niem. kapuze, ros. kapor.
staropol. 1397 capturof, 1400 y cap-
tura, 1412 kaptur, 1427 capthura,
1428 captur, 1436 kaptur ˘ captur,
kaptur –
nakrycie g=owy chroni'ce przed
deszczem i zimnem, wg Ss 1953.
staropol. 1413 capturowy – kaptu-
rowy, maj'cy zwi'zek z kapturem.
=ac. cucullus ˘
anglosas. cugele, cugle,
>redniow. ang. cowle ˘ ang. cowl.
2. kaptur społ., polit.
w dawnej Polsce& konfederacja
zawi'zana na czas bezkr[lewia,
maj'ca na celu utrzymanie porz'dku
w kraju ˘ s'd kapturowy.
kapucyn rel., zool., spoż.
1. cz=onek zakonu kapucy<skiego
]od=amu Franciszkan[w\ o ostrej re-
gule, powsta=ego w 1529 r. ]Order of
Friars Minor Capuchin\, nazwanego
tak od spiczastego kaptura ]kapuzy\
noszonego przy habicie,
2. gat. go="bia o szyi obro>ni"tej
pi[rami na kszta=t kaptura,
3. czarna kawa z niewiek' ilo>ci'
>mietanki.
Order of Friars Minor Capuchin,
oddzia= zakonu Íw. Franciszka z
Asy/u ]St. Francis of Assisi\ wci'g-
ni"ty w prac" misyjn' i nauczanie,
nazwa capuchin od 1596.
ital. capa, cappa ]kaptur\,
=ac. capuccium, caputium,
franc. capucin ]zakonnik nosz'cy
kaptur\, ang. Capuchin,
ros. kapucin-kapucin.
kapu-sta(nik(>niak(>niaczek
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kapusta
bot., zool., spoż., meteor.
bot. Brassica oleracea L.,
warzywo wielko>ci g=owy.
=ac. caput ]g=owa\ ˘ kap ]g=owa
˘ kapelusz i inne\ % pust ]lud\ ˘
kapusta ]ludzka g=owa\.
kapustnik – zool. bielinek.
kapu>niaczek – spoż. pasztecik
nadziewany jarzynami, zw=aszcza
kapust'.
kapu>niak –
1. spoż. zupa z kapusty,
2. meteor. g"sty, drobny deszcz.
staropol. 1417 any kapusthy popa-
sla, 1437 kapusta holus; kapust'
]kapust"\, 1450 kapusta, ca 1465
capusta lactuca, 1471 capusta,
1475 tho yest capusthy, pasther-
nakv i drugych vzythkow,
XV w. capusta caulis,
ca 1500 k'pvst' caulis; 1472
kapusta czarna caulis, olera,
ca 1500. czarna capusta olus,
ca 1465 wloska capusta borago,
ca 1465 capustha ¢leyesszna,
ca 1500 capusta polna calculus
agrestis; 1460 zayancza kapu-
stha cauliculus leporis,
ca 1465 zayacza kapusta saga-
naria; 1419 zayøcza capusta
alleluia, ca 1500 dzywoka kapusta
obstrucium ˘ kapusta, kapustha,
capusta –
1. kapusta warzywna,
Brassica oleracea L. v. capitata,
˚†brzoskiew, broskiew,
2. czarna kapusta, Brassica oleracea
L. v. virdis ]acephala\, ˚kaluszka.
3. w=oska kapusta,
Borrago officinalis L.,
4. kapusta le>na, polna,
Crepis tectorum L.,
5. zaj"cza kapusta,
a. Crepis tectorum L.,
b. Oxalis acetosella L.,
6. dziewoka kapusta,
Sedum telephium L.
7. m=ode listki zi[= ]zol, zyol\.
=ac. caulis, colis, franc. le chou,
anglosas. caul, cawl,
>redniow. ang. cole, col,
ang. cole, cabbage, niem. kohl,
schnittkohl ]kapusta szatkowana\,
ros. kapusta-kapusta.
m=oda kapusta – kapusta kt[rej
li>cie nie uformowa=y zbitej g=owy.
ang. colewort,
ros. molodaq kapusta.
` krasnaq – franc. les choux
rouges ]kalarepa\,
` kohannaq – les choux cabus,
` cvetnaq – les choux fleurs,
` morskaq – le chou de mer,
` pal;movaq – le choupalmiste,
kislaq kapusta – choucroute,
ang. sauerkraut.
kapustnik
†kapustn-ik(y bot.
Brassica oleracea L. kapusta
˚brzoskiew, broskiew.
staropol. 1472 kapustnik caulis, ole-
ra – kapusta lub viridis ]acephala\.
staropol. polewka kapustna –
zawieraj'ca kapust".
kaput jęz., pot.
przepad=o, zgin"=o, zatraci=o si".
¯ kap ]g=owa\.
kapuza odzież.
kaptur, dawniej du/a czapka futrzana.
¯ kap ]g=owa\.
†kara pojazd.
lekki w[zek na jednym lub dw[ch
ko=ach, biga.
staropol. 1471 kari, karri, karra.
ca 1500 karr' albo yednokolye
biga; dwogye karry albo gyedno-
kole; na karach bige.
franc. cariage ]po(prze•w[z, w[z\,
>redniow. ang. cariage ˘
ang. carriage. ˚kary, jednokole.
†kara karno>:.
=ac. discipulus ]ucze<\ ˘ discipul,
starofranc. disciple, deciple,
anglosas. discipul, ang. disciple
ros. uhenik-uczenik, posledo-
vatel;-posledowatiel,
=ac. discipulus ]ucze<\ ˘ disciplina
˘ starofranc., >redniow. ang. i ang.
discipline,
ros. disciplina-disciplina.
kara kolor. tur. czarny.
kary – ko< ma>ci czarnej.
kara – czarna koby=a.
kar-a(ci:(ny(a:(alny
>rodek odwetowy za czyn >wiadomie
pope=niony, niezgodny z prawem lub
normami moralnymi; >rodek represyj-
ny lub wychowawczy.
staropol. karno>: – kara.
staropol. kara: –
strofowa:, upomina:.
=ac. poena ]kara\ ˘ punire,
starofranc. punir, >redniow. ang.
punischen, ang. punish(ment,
ros. nakaz-yvat;/at;-
nakaz-ywat(at, karatel;-karatiel
]karaj'cy\, ˚karzyciel.
s=owotw. pokr. pokora, korzy: si"
]kaja: przed\, ros. kara/t;.
†karabela broń.
krzywa szabla bez gardy,
o r"koje>ci ozdobnej.
staropol. 1497 carabella y dlotha;
carabella, et dlotho.
karabin(ek(ier(owy broń.
r"czna bro< palna.
niem. karabiner.
karacen panc.
zbroja z =usek pancerz taki.
ok. 1815, >piew o Zawiszy Czarnym
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
†1420& „Gdzie p=omienistym or"/em
zab=yska, pod ciosami p=ytkiey stali,
na karacenach srebrna =uska pryska,
padaj' trupem zuchwali....”
kara-czan(kon(kan zool.
karaluch.
kara: ¯ kara
staropol. ne karzi me; karacz
bødø; nye b"d" czye karacz; y
katal za nye krole; karacz mø
bødze; karacz disciplinare; cara-
cy m' badze; thedi ¢kn'brnoscz
gych karz'acz; nye dostatczy
gych karacz alybo cz''dzacz;
may' bicz karany; iako slugy
gego, ktore karze; abi bily pylnye
karany albo smyercyø, albo
møkamy; nye ma bycz karan;
yako myly Iesus vkazal, yze yego
nyyeden z grzecha karacz nye
mogl$; i rzekl myly Iesus k nym&
„Kto z vasz moze mnye karacz
o grzech; yze myly Krystus nye
karal svy'tego Pyotra, alye sa-
tana, ktory k temv podusczyl; o
them, kako myly Cristus karal
svy'tego Pyotra, yze myeczem
boyoval, 1461(67 carzø y kasznyø
]karz" i ka{ni"\, 1466 scarz', carz'
incusant; caracz arguere ˘ karacz,
caracz –
1. wymierza: kar",
2. strofowa:, upomina:,
3. pow>ci'ga:, ukr[ca:.
po(s(u•kara:.
staropol. po(s(u(wy•kara:.
staropol. karana, 1418 v karanyu,
1447 karanye correpciones;
przidam karanya waszego;
w karanyv, ca 1450 karanym,
1461(67 karanim ˘ karanye –
1. wymierzanie kary, kara,
2. strofowanie, =ajanie.
ang. 1. punishing, 2. reprimanding.
ros. 1. nakazanie, 2. vygovor.
karafka pojemn.
p"kata butelka na alkohol.
ital. caraffa.
ang. decanter, ros. grafin-grafin.
karafu=ka muz.
dolna cz">: smyczka; /abka.
kara-kon(kan(czan zool. karaluch.
karaku=-y(owy zool., zwierz.
rasa owiec z Astrachania.
w uj>ciu Wo=gi. ang. astrakhan,
ros. merluwka-mier=uszka,
karakul;-karakul.
karaluch zool., owad.
Blatta orientalis, owad z rz"du ka-
raluch[w, barwy ciemnobrunatnej,
wszystko/erny.
karambol(owa:
1. zdarz. kolizja, zderzenie,
2. gra. w bilardzie i krokiecie&
karb
udezrenie swoj' kul' kolejno dwu
kul przeciwnika.
¢karaska: ]si"\ trz'>:, zby: ]$\ ˘
wy` ]o`\ % trz'sn': ]si"\, zby: ]si"\,
tj. pozby: si" z trudem k=opot[w,
u/ywane jedynie w tym wyra/eniu&
wykaraska: si", i w tym znaczeniu.
karaska: ¯ ka` ]do ` lub od`\ %
rask ]rzeczownik\ % `a: ]czasownik\.
rask samoistnie ]osobne s=owo\ nie
istnieje w j"zyku, wchodzi w sk=ad
s=[w jak brzask, trzask ]ros. tresk,
ang. cracking, crackling; z ^ forma
czasownika ¯ niem. zeit ^ czas\.
otrzaska: si" ^ oby: si" ]oswoi:\ ˘
wy•karaska: si" ]po•zby: si"\.
podobny zas[b liter& crack  karask.
znacz. s=owa karask zatar=o si" zupe=-
nie, pr"dzej – s=owo nie przyj"=o si".
kara> zool., ryba.
Carassius carassius,
gat. ryby s=odkowodnej.
niem. karausche,
staropol. 1450 carasch, 1458
karaschye, 1471 40 clescze, 30
luceos ]uklei\... okunye, carassy
pro 6 marcis, 1472 karass
scaurus, 1478 albo carassye et
percas albo okvnye, ca 1500 karp
vel kar'sz cassidulus; kar'sz
vel yeszyothr rumbus ˘ carasch,
carass, karasch, karass – zool.
kara>, Carassius vulgaris ]Nilss.\
Nordm., mo/e te/ i inne ryby.
karat jubiler.
1. jednostka ci"/aru r[wna 0,2 g,
2. dawna miara zawarto>ci z=ota
w stopach.
karawan pojazd.
w[z pogrzebowy.
pers. kompania
niem karrwagen ]=adowny w[z
d=ugi\; karawana – orszak kupc[w
lub pielgrzym[w.
karawan-a(iarz
1. podr[/uj'cy grup'& gromada,
orszak kupc[w, pielgrzym[w,
podr[/nych wiod'cych ze sob'
zwierz"ta juczne,
2. grupa statk[w odbywaj'cych
wsp[lny rejs.
karawela hist., mors., pojazd.
w Íredniowieczu& jednopok=adowy
statek o 3-ch lub 4-ch masztach, z
kt[rych ostatni mia= /agle sko>ne, a
pozosta=e – rejowe.
1. karb(owa:
rysa, znak, wyci"te na czym>.
staropol. karbi, 1483 karby,
1450 carb, carby, 1470 carby ˘
karb, carb –
1. naci"cie na drzewie,
2. rejestr, spis w postaci naci": na kiju.
staropol. na karb –
karb
na rachunek, na kredyt.
¯ niem. kerbe ˘ kerben ]karbowa:\;
anglosas. ceorfan, >redniow. ang.
kerven, ang. carve, BFV,
]kraja:, wyrzyna:; rze{bi:\.
anglosas. mearc, >redniow. ang.
merke, marke ˘ ang. mark,
ros. znak-znak, priznak-priznak.
2. karb bark, garb KG. k=a>:, z=o-
/y: na karb czego> lub kogo>, np. m=o-
do>ci, niedo>wiadczenia, choroby.
3. karb ryzy, ograniczenie.
=ac. curvus ˘ franc. courbe, BW,
]zakrzywione\,
ang. curb – 1. w"dzid=o, 2. wszystko co
sprawdza, ogranicza, ujarzmia, przy-
t=umia, pokonuje, podporz'dkowuje,
np. kraw"/nik wod" p=yn'c' ulic',
rozum zap"dy charakteru, cia=a.
ros. cepohka> uzda, obuzda-
nie> sder'ivat;, sder'at;.
†karbana skarbonka, puszka na
ofiary w >wi'tyni.
karbid(ka(owy([wka chem.
w"glik wapnia.
ang. carbide ¯ carbon
karbochemia szkoln.
dzia= chemii obejmuj'cy zagadnie-
nia przer[bki produkt[w z w"gla
kamiennego na produkty u/ytkowe;
koksochemia.
karbol(owy chem.
potoczna nazwa fenolu – organicznego
zwi'zku chemicznego, u/ywanego
jako >rodek odka/aj'cy, truj'cy; kwas
karbolowy.
karbolina chem.
>rodek owadob[jczy.
karbolineum chem.
produkt uboczny przy destylacji
smo=y pogazowej, u/ywany do
impregnacji drewna.
karbon geolog., techn.
1. pi'ty okres ery paleozoicznej,
2. techn. rodzaj diamentu
u/ywanego do przecinania szk=a.
=ac. carbo ]w"giel\.
karbonar-iusz(yzm polit., hist.
cz=onek tajnego stowarzyszenia poli-
tycznego w Italii; w"glarz.
karbonizacja proces.
a. naturalne wzgobacenie si" masy
ro>linnej w w"giel,
b. wytrawianie, usuwanie domieszek
ro>linnych z we=ny,
c. zw"glanie; proces suchej
destylacji.
karborund techn.
w"glik krzemu, ogromnie twardy,
u/ywany do wyrobu kr'/k[w szlifier-
skich, mas ogniotrwa=ych, ose=ek.
†karbowe ekon. doch[d z m=yna.
karbowy dawn., poz. społ.
nadzorca robotnik[w rolnych.
karb[wki techn.
rodzaj d=ugich szczypc[w, rurki do
w=os[w.
†karbunku=
1. kolor. rubin,
2. med. czyrak.
karbunku= przestarz.
1. med. ostre zapalenie g="bokich
warstw sk[ry; czyrak mnogi,
2. dawn., jubiler. czerwony kamie<
szlachetny ]rubin, granat\.
karburacja techn.
wytwarzanie mieszanki palnej z
paliwa p=ynnego i powietrza.
karburator techn. ga{nik.
†karbuz, karbusz bot.
arbuz, dynia.
¢karbysz zool. staroros. ˚chomik.
franc. le hamster, ang. hamster,
staroros. karbyw=-karbysz.
†karcenie k=[tnia, zwada.
karcer
1. cela karna w wi"zieniu pozbawio-
na okien i pryczy; wi"zienie,
2. dawn. karne odsiadywanie ucznia
w szkole, miejsce odsiadywania.
=ac. carcer, franc. les arrest,
ang. lock-up, detention,
ros. karcer=-karcer.
karcia-rz(ny(rstwo ˚karty.
†karci: si" zdarz.
k=[ci: si", sprzeciwia: si", wadzi: si".
karci: jęz.
udziela: nagany, gani: napomina:,
strofowa:, kara:.
†karcz(owa: odziomek, pniak po-
zostaj'cy w ziemi po >ci"ciu drzewa
albo przeznaczony do wykopania.
pion ˘ pie< ^ karcz ˘ bar: ]cz ^ :;
ul zrobiony z pnia drzewnego\.
niem. stamm ]pie<\, strunk ]pniak\,
starofranc. souche, trognon ]pniak\,
>redniow. ang. stumpe, stompe,
ang. stump,
ros. pen;-pie<, kohery'ka-
koczery/ka, `stomp-estomp,
†karczek bot. babka,
Plantago maior L. ˚babka.
staropol. 1478 karczek arnoglos-
sa, plantago maior.
karczek odzież.
g[rna, odci"ta cz">: bluzki.
†karczemnikow]y\ do karczemnika
tj. karczmarza nale/'cy.
staropol. 1477 w dom Mykolayow
carczemnykow y nye sbylem yego
kmyecza maczyeya gwalthem.
karczemny char.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kard
k=[tliwy, urz'dzaj'cy awantury, bur-
dy – k=[tnie z u/yciem ordynarnych
s=[w, wyzwisk, cz"sto pod wp=ywem
alkoholu; zachowanie wysoce nagan-
ne, poni/aj'ce.
staropol. 1442 karczemny – karczmy
dotycz'cy.
{le w mSjp 1969& «odnosz'cy si"
do karczmy, maj'cy zwi'zek z
karczm', taki jak w karczmie&
}i tu my>lowy skr"t, odej>cie, J.D.|
ordynarny, grubia<ski» }karczma
zwi'zana z obyciem, zachowaniem
si"|, a pod has=em karczma& «szynk
na wsi, gospoda; dawniej r[wnie/
dom zajezdny, ober/a».
Nie ka/dy, kto zachodzi do karczmy w
celu spo/ycia posi=ku jest ordynarny,
k=[tliwy, zawadiacki, awanturniczy
– wi"cej, s' to wypadki wysoce od-
osobnione. I nie wi"kszo>: burd w
karczmie wybucha.
karczma bud.
ober/a, tawerna, gospoda.
ros. korhma ¯ kormit;-karmi:.
staropol. 1391 ...i dwa ogrodi i
kaczmø, 1394 na Bauorze carczmi,
1398 pol carczmi y pol zagrodi z
pocoyem XVI lat, 1401 nye pyl w
karczme rzandv ss kmeczmi, 1406
do carczmi, 1411 Marczin prziszedl
s gine carczmi na Micolaya do
carczmi y sdawal mv sla slowa,
1441 super tabernas albo nad
karczmi, 1445 w karczmye ˘
karczma, carczma –
karczma, gospoda, dom zajezdny.
staropol. niwka kaczmarska –
do karczmarza nale/'ca.
staropol. 1434 i 1471 karczmarz,
1413 carcmarz; carczmarzs, carcz-
marze ˘ karczmarz, carcmarz –
w=a>ciciel karczmy.
=ac. tabernarius, ang. innkeeper,
ros. soder'atel; gostnicy.
staropol. 1400 karczmysko –
miejsce gdzie sta=a karczma, zwykle po
po/arze, np. chata ˘ chatnisko, gr[d ˘
grodzisko, >cier< ˘ >ciernisko; nisko
^ stare ˘ psisko i inne. ˚karczemny.
karczoch bot.
Cynara scolymus, ro>lina z rodziny
z=o/onych, uprawiana jako warzywo.
karczow-a:(isko(nica(wnik,
karczunek ¯ karcz ]pniak\.
†karczyk-i(owie bot. Potentilla
tormentilla Schrk. ˚gadownik,
kamyk, zerwip"p, pi"ciornik.
staropol. 1472 karcziki tormentilla,
1485 carczykowye tormentilla.
kard bot.
Cynara cardunculus, ro>lina
warzywna z rodziny z=o/onych,
podobna z wygl'du do karczocha.
karda
karda bot.
Carduus benedictus, benedykta, ro-
>lina lekarska z rodziny z=o/onych,
podobna do ostu.
kardacz narz.
ostra szczotka do czyszczenia sk[ry
koni i byd=a.
kardamon bot.
Elettaria cardamonum, ro>lina z
rodziny imbirowatych.
kardan techn.
mechaniczne po='czenie dw[ch
wa=[w.
kardasz pokr.
tur.-tat. brat.
kardio-gram(grafia(logia med.
krzywa uderze< serca.
kardynalny jęz.
g=[wny, zasadniczy, podstawowy,
fundamentalny.
kardyna-=(lski rel.
=ac. cardinalis ¯ cardo ]zawias\,
starofranc., >redniow. ang. i ang.
cardinal, ros. kardinal,
staropol. kardynal, cardynal –
w Ko>ciele Rzymsko-Katolickim
najwy/szy dostojnik po papie/u.
†kardyna=ka broń. nazwa dzia=a,
¯ herb kardyna=a wyryty na dziale.
staropol. 1484 cardinalka.
karencja
1. ekon. w ubezpieczeniach&
okres p=acenia sk=adek,
2. sport. ustalony okres przerwy,
po kt[rym zwodnik wyst"puj'cy
w jednej organizacji sportowej
mo/e wyst'pi: w barwach innej.
karesy osob., przestarz.
pieszczoty, czu=o>ci, umizgi, przy-
milania si".
ang. care ]troska, opieka, dbanie\.
kar-eta(oca pojazd.
dawny pow[z o nadwoziu w kszta-
=cie pud=a, z opuszczanymi oknami i
drzwiczkach.
ros. kareta.
karetka pojazd.
kryty pojazd mechaniczny.
kariatyda archit.
podpora architektoniczna w formie
postaci kobiecej.
karier-a(owicz społ., osob.
1. powodzenie w /yciu, zdobywanie
coraz wy/szych stanowisk w
pracy zawodowej,
2. przestarz. zaw[d, fach, zaj"cie,
stanowisko.
ital. carriera, franc. carriere,
ang. career, ros. kar;er.
karioka taniec.
taniec towarzyski, rodzaj samby;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
nazwa, pochodzenia portugalskiego,
oznacza mieszka<ca Rio de Jeneiro
gdzie taniec wzi'= pocz'tek.
ang. carioca.
kariolka pojazd.
pojazd jednokonny z siedzeniem
pokrytym sk[r' i wyposa/ony w
drewniane, zazwyczaj, resory,
lekki, kryty.
ang. cariole, franc. carriole,
ital. carriola zdrobn. ¯ carr.
kark anat.
tylna cz">: szyi granicz'ca
z grzbietem, kr"gi szyi.
s=owotw. pokr. bark ]wierzch\.
¯ k, b % ark ]=uk\$ ˘ barki, bary.
nagi': karku; pokr. garb.
Karkonosze ]wody wielkich grzbie-
t[w\ ¯ kark % on(o % sze ]woda\, t=um.
od ty=u, s=owotw. koncepcji 003.
ale kark zdaje si" pochodzi: od jad=a
i przez to ma zwi'zek z karczm'
KCz, rakiem ]k•ar•k  ra•k\ ˘
u(raczy: si" ]czym\, rak z krokiem;
karczma  raczy: si"  kroczy:;
zg=oska mo/e mie: r[/ne znaczenia.
czes. krk, serb. krke.
karkas
szkielet druciany aba/uru, kapeluszy
damskich.
karko=omny jęz.
o skokach, popisach, akrobacji, zje{-
dzie na nartach, dosł. na z=amanie kar-
ku; gro/'cy >mierci' lub kalectwem.
kark[wka spoż.
mi"so z karku wieprzowego.
karl m'/, ch=op, grubianin.
staronord. karl, anglosas. carl,
ang. carl, carle.
karlica kobieta karze=.
karlik zool.
1. Pipistrellus, gat. nietoperza,
2. bot. gatunek kalafiora.
mSjp 1969& tak/e ma=y karze=, ka-
rze=ek }nie ma du/ych kar=[w, J.D.|.
kar=owaty, karze=
odwr. karl ¯ Charlemagne ]Karol
Wielki, kr[l Frank[w, 768–†814 A.D.
karm spoż.
wg mSjp 1969& pasza, po/ywienie,
pokarm }nigdy nie s=ysza=em i nie
widzia=em, u/ywa si" ˚karma,
karm utworzone z pokarm, J.D.|
1. karma spoż.
jedzenie, potrawa, posi=ek.
staropol. karma, karmya, karmø
]karm"\ – pokarm, posi=ek, jedzenie,
potrawa.
staropol. karmiczka –
potrawa, jedzenie.
staropol. karmicz, karmil, karmyl,
karmyla, karmysz, karmyeny, kar-
karmelek
myami, ziwot karmi, karmicz syø
bødzesz, abi cyø ]ci"\ karmyly, kar-
myl ge chlebem a wodø, karmy'cz,
konya przygl'dal y tesz karmyl;
sbythnymy karmyeny sz' –
/ywi:, dawa: je>: i pi:.
staropol. na(od(po(s(u(ws(wy•
karmi:, na(prze(ws•karmia:,
przykarmowa:.
staropol. karmyenye ]karmienie\ –
pokarm, po/ywienie.
=ac. cibus, victus.
staropol. carmnic, 1417 karmnik –
s=uga dworski zajmuj'cy si"
karmieniem ]tuczeniem\ byd=a i
>ci'ganiem danin w bydle.
staropol. 1427 weprze karmne,
1455 wyeprza karmnego; karmny
inpingwati, 1469 i 1490 karmnego,
ca 1500 thlvsty albo karmny, unde
dicimus porcos inpingvatos albo
karmnye ˘ karmny –
utuczony, upasiony, t=usty.
=ac. saginatus, opimus,
ang. fatten,
ros. otkormënnyj na uboj.
=ac. cibare, lactare, alere,
franc. repas, tetee, pature,
anglosas. fedan, >redniow. ang. feden
˘ ang. feed, ros. kormit;-kormit.
wo=. 1289 korm= ]pokarm, /yw-
no>:\, kormiti ]karmi:\, kor-
mœhes; ]karmi'c si"\, ≥ko'e
vino i vo]a i k=rma, i k=nπi
]...karmy...\. ˚karmi:, pokarm gdzie
anglosas. foda, niem. futter ]pokarm,
pasza, obrok, /er\, >redniow. ang. fode
˘ ang. food ]/ywno>:, pokarm, wy-
/ywienie, jedzenie\, eatables,
ros. pi]a-piszcza, korm-korm,
eda-jeda ]jad=o, ang. food, eatables\.
2. karma rel.
w religii buddyjskiej& suma dobrych
i z=ych czyn[w cz=owieka.
karmazyn(owy kolor., tkan. poz. społ.
1. kolor. barwa amarantowa,
intensywnie czerwona,
2. tkan. cenna tkanina
koloru czerwonego,
3. poz. społ. w dawnej Polsce&
szlachcic ze staro/ytnego rodu,
4. zool.
4.a. ryba. Sebastes marinus, ryba
morska z rz"du okoniokszta=tnych,
4.b. ptak. rasa kur o czerwonym
upierzeniu i /[=tych nogach.
hebr. karmil ]karmin, L ˘ N\,
ros. nazwisko Karamzin ]maz ˚amz\.
karmel spoż.
cukier stopiony na ci'gliw',
br'zow' mas".
hiszp.-franc. caramel.
karmelek spoż.
cukierek z karmelu twardy albo
nadziewany.
karmelita
karmelita rel.
cz=onek zakonu Nasza Pani z G[ry
Karmel ]ang. Our Lady of Mount
Carmel\ za=o/onego na g[rze Kar-
mel, w Syrii, ok. 1160, w okresie
wypraw krzy/owych.
=ac. Carmelites.
karmiak
worek z pasz' zak=adany kniowi na
pysk i przymocowany do uprz"/y
lub dyszka; karmnik.
karm-i:(nik(icielka, pokarm
¯ karma.
staropol. karmy•a(czka(enie – po-
karm, posi=ek, jedzenie, potrawa,
staropol. karmycz ]karmi:\ –
/ywi:, dawa: je>: i pi:,
staropol. karmya ]karma\ –
potrawa, pokarm.
anglosas. fodor, pokr. niem. futter
]pokarm, pasza, obrok\, >redniow. ang.
foder, foddre ˘ ang. fodder ]pasza dla
zwierz't& byd=a, koni, owiec\,
ros. korm-korm ˘ kormit;.
...kormqhi ne vo[[hi. 6791,
na(po(u(prze(o(do(pod(wy-karmi:.
~karmi: /ywi:, tuczy:.
ros. kormit;-kormit, ang. to feed.
na•karmi: – czas dok., do syta
po•karmi: – czas dok.,
pokarm
u•karmi: – upa>: karm', nadto
prze•karmi: – nadto, prze(d ^ u
o•karmi: – do pe=na, i wi"cej
do•karmia: – dodawa: karmy –
jad=a, paszy
pod•karmi: – troch"
wy•karmi: – czas dok., wy/ywi:
karmin(owy kolor.
purpura, bliski malinowemu;
wg mSjp 1969& jaskrawoczerwony
barwnik otrzymywany z koszenili,
maj'cy zastosowanie w malarstwie,
przemy>le tekstylnym, kosmetyce;
kolor jaskrawoczerwony.
=ac. carminus, franc. carmin
ang. carmine, purple, crimson,
ros. karmin.
†karmnik poz. społ.
s=uga dworski zajmuj'cy si" karmie-
niem, ¯ karma.
karmnik zool.
1. wieprz tuczony na ub[j,
2. budka do karmienia ptak[w,
umieszczona na drzewie.
†karmn-y(i
utuczony, opasiony, t=usty.
karmowa jednostka zootechn.
miara zdolno>ci od/ywczej.
karnacja
kolor sk[ry, cera.
karnawa=(owy kult. zapusty.
okres od Bo/ego Narodzenia ]25 grud-
nia\ do >rody popielcowej, w kt[rym
cz"sto urz'dzane s' zabawy i bale.
=ac. carnelevarium ]zakaz spo/ycia
mi"sa\, ital. carnevale,
franc. carnaval, ang. carnival.
karn-eol(iol miner., jubiler.
gemmologiczna nazwa czerwonej,
p[=przezroczystej odmiany ˚chal-
cedonu.
ang. carnelian, uprzednio zwany cor-
nelian ¯ =ac. caro, carnis ]mi"so\.
karnet
1. rodzaj abonamentu na imprezy
rozrywkowe,
2. dawn. notesik balowy do wpisy-
wania kolejno>ci ta<c[w i
ta<cerzy.
karnik prawn.
prawnik, specjalista w dziedzinie
prawa karnego.
karnister pojemn.
pojemnik na ciecz,
s=owotw. pokr. tornister ]plecak\;
w mSjp 1969& ˚kanister.
karnisz
dr'/ek umocowany nad oknem albo
drzwiami, s=u/'cy do zawieszania
firanek, zas=on.
†karno>: ˚kara.
karny
1. wdro/ony do pos=usze<stwa,
zdyscyplinowany, tj. pozbawiony
swego instynktu zachowawczego,
2. kary i karania dotycz'cy ˘
Kodeks karny, Prawo karne.
karo(wy
1. karc. jeden z czterech kolor[w
w kartach, oznaczony czerwonym
rombem,
2. karc. karta koloru karowego,
3. dekolt w sukniach i bluzkach
o kszta=cie kwadratu.
¯ franc. carreau ]czworok'tny\ ¯
p[{no=ac. quadrus;
ang. diamonds.
karoca pojazd.
pow[z kryty, o pudle wybitym
wewn'trz tkanin'.
karoseria pojazd.
pud=o samochodu osadzone na
podwoziu; nadwozie.
kar-osz(y kolor. czarna ma>: konia,
tur. kara.
1. karota przestarz.
zbieranie datk[w, drobnych kwot.
2. karot-a(en bot. marchew.
karoten – pomara<czowo/[=ty barw-
nik, szeroko rozpowszechniony w
>wiecie ro>linnym i zwierz"cym, w
tym w marchwi i pomidorach.
karowy kolor w kartach, ¯ karo.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
karta
karp(i zool., ryba.
gat. ryby, Cyprinus carpio L.
jadalna ryba >wie/ych w[d, /yj'ca
w stawach i spokojnych wodach,
jeziorach o mulistym dnie. ¯ ros.
gr. carpos ]owoc\ ˘ ros. karp ˘
pol. ˘ niem. karpfen, franc. carpe,
p[{no=ac. carpa ˘ starofranc. i >red-
niow. ang. carpe ˘ ang. carp.
staropol. 1424 karpye, 1450 carpy,
1466 carp, 1472 karp carpo,
1478 carpye et percas albo okvnye;
carumbos albo carassye et cas-
sidoros albo carpye, XV w. carpy
gorillus, carpye; karp gorillus, ca
1500 karp calumpus; carp carpo,
karp vel karasz cassidulusus ˘
karp, carp.
ros. karp-karp, sazan-sazan.
wg S=ownika Webstera, s=owo praw-
dop. s=awia<skiego pochodzenia, baz'
“rough, scabby” ]szorstki, >wierzbowy
¯ >wierzb\, z ros. korop – s=owa mi
nieznanego, i nie ma go w podr"cznych
s=ownikach.
jedno z rzadkich potkni": S=ownika i
trudno policzy: za nie, bo obwarowane
“prawdopodobnym” ]by: mo/e\.
gr. carpio ˘ pol. karpye ]l. mn.\, OE.
«carpio» pasuje do «Ciprinus», ale w
jaki spos[b przeniesione na ryb"$
tak S=ownik Webstera w wydaniu 1960,
nowszy, w wydaniu 1991, Webster’s
Ninth New Collegiate Dictionary, /e
prawdop. germa<skiego pochodzenia,
starogerm. wy/yn karpfo.
przy trasie Hrubiesz[w – Zamo>: le/y
miescowo>: Karp, 6 km W od Mi'czy-
na, nie ma tam stawu czy jeziora. w Íre-
dniowieczu s=ownictwo topograficzne
zwi'zane by=o z lokalizacj' miejsca,
lub by=o wskaz[wk' czego>, np. gdzie
co mo/na znale{:; przy tej trasie
Hostynne ]go>cinne\, Karp ]owoce\.
w czasach gdy nie by=o map podr[/ni
orientowali si" po nazwach gdzie s' i
gdzie co dost"pne.
sie: miejscowo>ci oparta o drog"
dziennego marszu, tj. ok. 50 km. jedna
od drugiej, w celu noclegu. ˚mapa.
karpa bot. k='cze, podziemna cz">:
ro>liny wieloletniej.
†karp": charp":, ChK.
karpiel bot. brukiew.
¯ czes. karpel ]burak, brukiew\.
karp-ina(owina leśn.
drewno z pniak[w i korzeni, zwykle
sosnowych.
karpi[wka bud. dach[wka.
karple odzież.
rodzaj obuwia z przypi"t' siatk',
u=atwiaj'c' chodzenie po >niegu.
¯ s=owac.
†karta
karta
1. bot. Saponaria officinalis L.,
albo Gypsophila struthium L.,
2. Dipsacus fullonum L.
staropol. 1437 Carthi virga pasto-
ris, ca 1500 karthy orthoganum.
kart-a(ka(kowa:(ograf(on(
(oteka(oniarka
1. lu{ny kawa=ek pergaminu, papieru,
r[/nego kszta=tu i koloru, u/ywany
do wielu cel[w ˘ karta p=ywacka,
=owiecka, wst"pu, pracy, chorobowa,
2. cz">: sk=adowa ksi'/ki,
3. spis potraw i napoj[w w restaura-
cji, kawiarni }u/ywa si" jad=ospis|,
4. jedna z kart talii do gry w ˚karty,
5. polit.
5.a. w stosunkach krajowych&
deklaracja zapewniaj'ca obywate-
lom pewne prawa i przywileje
5.b. w stosunkach mi"dzynarodo-
wych& umowa mi"dzynarodowa.
karton ¯ karta % on ]wielka\.
gr. chartes,
=ac. carta, charta, starofranc.
carte, >redniow. ang. carde,
ang. card, niem. karte.
staropol. karty albo lysty napysa-
ne; thucz mala nye dostalo, pol
karthy yedney, a to przeto, yze
tez tam koncza nye masch –
kartka, karta ]papieru, pergaminu\.
kartacz(ownica([wka wojsk., broń.
pocisk armatni, wype=niony /ela-
znymi kulkami lub sieka<cami, i
dzia=ko szybkostrzelne do strzelania
kartaczami.
niem. kartätsche ]kartacz\,
niederkartätschen ]kartaczowa:\,
kartätschenkanone ]kartacz[wka\,
franc. coup de raisin,
ang. grape-shot,
ros. krupnaq karteh;.
kartel(izacja społ., ekon.
karteluszek
kawa=eczek papieru, karteczka,
>wistek.
karter techn.
dolna cz">: spalinowego silnika.
karting sport.
sport motorowy, wy>cigi gokart[w.
kartk-a(owa:(owy zdrobn.
karta& ksi'/ki, zeszytu.
kartof-el(lany(lanka(lisko
bot., spoż. ziemniak.
niem. kartoffel, tak/e erdapfel
]dosł. jab=ko ziemi ¯ erde % apfel\,
franc. pomme de terre ]dosł. jab=ko
ziemi\, ang. potato,
ros. kartofel;-kartofel.
kartoflisko ¯ kartofel % `isko ]zasi"g\;
pole po zebranych kartoflach.
kartoflanka –
1. zupa z kartofli
2. bot. Alium cepa var. aggregatum,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
odmiana cebuli, rosn'ca gniazdami,
sk=adaj'cymi si" z kilku cebulek.
w moim zrozumieniu&
¯ kart ]ziemia\ ˘ trakt ]droga\,
ang. cart, staronord. kartr ]w[z\,
s=owotw. koncepcji 022, 023, 025,
pierwotnie wprowadzona my>l o zie-
mi znalaz=a nast"pnie potwierdzenie.
˚sen ˘ sent; litera T w obu ma
jakie> znaczenie.
kartograf(ia(iczny prof., szkoln.
osoba sporz'dzaj'ca mapy i atlasy.
kartografia – nauka zajmuj'ca si"
pomiarami teren[w i wykonywa-
niem ich dokumentacji.
kartogram
graficzne warto>ci liczbowe zjawiska.
karton(owy(iarka(a/
1. gatunek sztywnego,
grubego papieru,
2. pude=ko tekturowe
jako opakwanie towaru.
kartoteka
zbi[r kart jednakowego rozmiaru.
kartusz
1. ozd. dekoracyjne obramowanie
tarczy herbowej,
2. broń. =adunek strzelby r"cznej,
3. łow. pas my>liwski z =adunkami.
ital. carta ˘ cartoccio ˘
franc. cartouche ˘
ang. cartouch(e.
niem. patrone ]nab[j\;
ladung ]=adowa:\.
kartuz rel.
cz=onek zakonu o surowych wymaga-
niach, regule, za=o/nonego 1086, przez
>w. Brunona z Kolonii 1030$÷1101, w
miejscowo>ci Chartreux, Francja.
staropol. mnyschy cartusowye
monachi Cistercienses,
>redniow. =ac. Cartusianus.
¢kartuz odzież.
kaptur, czapka ze szpicem,
rodzaj nakrycia g=owy. ˚kartuz.
ros. kartuz.
¢kartuz bela, ryza, papieru.
franc. le sac de papier, paquet;
la casquette,
staroros. kartuz=-kartuz.
kar-ty(ciany(ciarz(ciarstwo karc.
talia sztywnych kartek, o identycznym
rozmiarze i wzorze po jednej stronie,
po drugiej – oznaczonych numerami
od 2 do 10, po czym walet, dama, kr[l
i as ]najwy/szej punktacji\, ka/da 4-ch
kolor[w& czerwie<, dzwonek, wino, i
/o="d{; u/ywane do gier rozrywko-
wych ]zabicia czasu\, lub hazardo-
wych ]na pieni'dze\, prywatnie i w
kasynach gry.
†karuj bot.
1. Carum copticum Benth.
karygodny
staropol. 1484 Carui carui,
2. Carum carvi L. – polny karuj,
kminek zwyczajny.
1464 polny karuy carui.
karuk klej z p"cherzy rybnych,
odpadk[w sk[r, rog[w, ko>ci.
¯ ros. karuk ]$\.
niem. hausenblase; leim; fisch`.
karuzela drewniane konie, =[dki,
itp., obracaj'ce si" wok[= pionowej
osi, rozrywka dla dzieci.
franc. carrousel ]zawody konne,
zabawy rycerskie w XVII w., kt[re
zast'pi=y turnieje rycerskie Wiek[w
Írednich\.
karuzel[wka techn.
maszyna do obr[bki du/ych przed-
miot[w, maj'ca st[= obrotowy o osi
pionowej.
karw zool., zwierz.
w[= stary, ci"/ki; ]tak/e le<$\.
przezwisko ludzi ospa=ych, leniwych.
prus. kurwis ]w[=\, por. ur i jur.
krowa. nazwiska Karw•acki(owski.
karwasz ]$\, panc.
/elazny element zbroi.
niem. eiserne Armschiene am
Panzer; groÆes Stüd Brot.
†karwukiel min., jubiler.
karbunku=, szlachetna odmiana gra-
natu, rubinu, czerwony kamie<. sta-
ropol. 1472 carwukel antrachion.
=ac. carbunculus ]w"gielek\,
lapis pretiosus coloris rubi.
†kary pojazd.
lekki w[zek na jednym lub dw[ch
ko=ach, biga, ˚jednokole.
staropol. 1471 kari, karri, karra.
ca 1500 karr' albo yednokolye
biga; dwogye karry albo gyedno-
kole; na karach bige.
=ac. carrus ]pierwotnie dwuko=owy
celtycki pojazd bojowy, rydwan, ang.
orig., two wheeled Celtic war chariot\
˘ p[{no=ac. carrum ˘ staronorm.
Francji i >redniow. ang. carre ˘ ang.
car ]1. ka/dy pojazd na ko=ach, 2. poet.
rydwan, 3. pojazd poruszaj'cy si" na
szynach, jak tramwaj, 4. autobus\;
=ac. carrus ]w[z, pow[z\; car ˘ staro-
norm. Francji carier ˘ >redniow. ang.
carien ˘ carry ]1. przemieszcza: z
miejsca na miejsce, szczeg[lnie po-
jazdem, 2. trzyma: i kierowa: ruchem;
by: kana=em, no>nikiem, jak rura
“carries” – prowadzi – wod",
3. powodowa: ruch... itd.\;
franc. cariage ]po(prze•w[z, w[z\,
>redniow. ang. cariage ˘
ang. carriage.
kary kolor. czarny z po=yskiem,
rodzaj ma>ci konia.
karygodny ¯ godny kary ¯ kara.
karykatura
karykatur-a(alny(zysta osob.
przesadne uwydatnienie charakte-
rystycznych cech osoby, satyryczny
obraz, g=[wnie w rysunku, grafice,
utworze literackim.
=ac. carricare ]=adowa:\
ital. caricatura.
karze=, kar=-a(y anat.
cz=ek nienormalnie ma=ego wzrostu,
liliput, karlik, krasnal.
staropol. 1450 karzel, et est maior
pigmeo, ca 1500 k'rzel albo na
pyandzy masz pigmeus.
staronord. karl ]cz=ek\,
anglosas. carl ]cz=ek\,
>redniow. ang. i ang carl, carle,
ros. karapuz.
†karzyciel karz'cy, poskromiciel,
pogromca;  karatel;-karatiel.
staropol. XV w. carzczyel domitor.
niem. bezähmer, bändiger,
bezwinger,
franc. le dompteur, reprimander,
ang. tamer ¯ tame,
ros. ukrotitel;-ukrotitiel,
usmiritel;-usmiritiel.
†kasa kielich, kubek, mo/e te/
skrzyneczka, ˚kas•a(jer. staropol.
XV w. cass' picarius, cassa.
=ac. poculum, calix, vas,
franc. cuope, jatte, vase,
anglosas. cuppe,
>redniow. ang. i ang. cup,
ros. hawa-czsza, hawka, kubok.
kas-a(jer(jerka(iarz(owy(owo>:
1. skrzynka lub szafa /elazna prze-
znaczona do przechowywania pie-
ni"dzy, papier[w warto>ciowych,
kosztowno>ci,
2, pieni'dze, kapita=,
3. pomieszczenie, dzia= instytucji gdzie
wp=aca si" i wyp=aca pieni'dze,
4. instytucja dokonuj'ca operacji
pieni"/nych.
=ac. capere ]zawiera:\ ˘ capsa ˘
ital. cassa ˘ proven∫. caissa ˘
franc. casse, caisse
staronord. ]isl.\ kass ]du/a skrzynia,
pude=ko, koszyk z =oziny na ryby,
ang. large box, case, creel.
kas-acja(ownik(owa: usuwa:,
likwidowa:, uniewa/nia:, znosi:.
†kasa:
1. otacza:, opasywa:, >ciska:, owija:,
˘ podkasa:,
staropol. 1471 kasch' sch' okolo
mnye,
=ac. cuccingere, circumdare, com-
primere, p[{no=ac. superundare,
starofranc. suronder, anglofranc.
surounder, >redniow. ang. sourro-
unden, ang. surround,
ros. okru'-at;/it;-okru/•at(it,
osa'dat;-osa/dat.
2. porwa: si" na co, godzi:, nasta-
wa:, targn': si", ˘ zakasa:,
staropol. 1397 ne kasal na soltisof
dom ]nie targn'= si" na so=tysa\,
=ac. impetum facere, petere;
ital. attentare, =ac. attemptare,
attentare, starofranc. atempter,
attenter, ang. attempt,
ros. popytka-popytka, opyt-opyt,
pokuwenie-pokuszenie.
staropol. podkasa:,
o(za•kasa: si".
†kasanica odzież. rodzaj szaty.
staropol. 1427 nomine kassanycze,
=ac. vestimentum, tunica.
kasar ryba. ma=a siatka na kiju
do podchwytywania ryb.
niem. käscher.
kaset-a(ka
1. skrzynka, pude=ko z wieczkiem,
2. fotogr. >wiat=oszczelne pude=ko,
cz">: aparatu fotograficznego lub
kamery filmowej.
ital. casetta, starofranc. casette
]skrzynka, zdrobn.\ ¯ casse,
niem. streitaxt, keule, kassette,
ang. casket, ros. wkatulka-
szkatu=ka, larhik-=arczik.
kaseton bud.
w stropach drewnianych& dodatkowe
belki lub listwy wprowadzone belka-
mi stropowymi.
¢kasja kosztowne pachnid=o wyra-
biane z ro>liny o nazwie kasja, Cas-
sia, z rodziny motylkowatych ]Papi-
lionaceae\, o li>ciach pierzastych.
staropol. cassia ]¢kasyja, kasja\.
=ac. unguentum pretiosum e planta,
quae casia dictur, confectum.
hebr. kaca ]pasek kory\ ˘ kecja
]w ang. pisowni& qetsi’ah\ ˘
gr. kasia, kassia ]gat. cynamonu\ ˘
=ac. i ang. cassia,
ros. kassiq-†kassia.
kaseton archit.
wg="bione pole, zwykle czworobocz-
ne, w stropie, sklepieniu, kopule, deko-
rowane rze{b' lub malowid=em.
kasiarz osob.
z=odziej okradaj'cy kasy.
kasja bot. str'czyniec.
kasjer poz. społ., prof. ¯ kasa.
franc. la caissiere,
niem. kassier,
ang. cashier, bankowy teller,
ros. kassir-kassir.
kask he=m z grzebieniem,
ochronne nakrycie g=owy.
hiszp. casco, franc. casque,
ang. cask.
kaskad-a(er geolog., osob.
ma=y wodospad tworz'cy kilka prog[w,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kasyda
uskoki wody; pot. spadaj'cy strumie<
wody.
kasowa: czynność.
usuwa:, likwidowa:, znosi:,
skre>la:.
kasownik
1. muz. znak w nutach kasuj'cy
krzy/yki lub bemole,
2. poligr. w korekcie drukarskiej&
znak u/ywany do kasowania
zb"dnych czcionek,
3. techn. przeka{nik kasuj'cy,
przyrz'd do kasowania sygna=[w
>wietlnych, impuls[w.
kast-a(owy rel.
zamkni"ta grupa spo=eczna, >ci>le
przestrzegaj'ca swej odr"bno>ci.
=ac. castus.
kastaniety muz.
instrument muzyczny u/ywany przez
tancerzy do podkre>lenia rytmu.
¯ hiszp.
=ac. castanea ]kasztan\,
hiszp. castañeta,
franc. castagnette,
ang. castanets.
†kastellum gr[dek, miasteczko
warowne. ˚kasztel ]ma=a twierdza\.
¯ =ac. castellum, oppidum.
staropol. kastellum.
ang. little town,
ros. gorodok-gorodok.
kastet broń.
1. bro< r"czna w kszta=cie spojonych
ze sob' pier>cieni, nak=adanych
na palce dla wzmocnienia uderze-
nia pi">ci',
2. maczuga u/ywana przez ludy
pierwotne, dzi>& spr"/ysty pr"t
zako<czony kul' o=owian'.
wg s=ownika Webstera 1962&
=ac. ceadere ]uderzy:, bi:\ ˘
=ac. caestetus ˘ ang. cestus
]wymys= ze sk[rzanych pask[w,
czasem obci'/ony o=owiem lub me-
talem, noszony na r"kach bokser[w
w staro/ytnym Rzymie\,
gdy wg Swo 1980&
franc. casser ]t=uc, rozbija:\ %
tete ]g=owa\ ˘ casse-tete ]kastet\.
niew'tpliwie The American Heritage
College 1997 ]zdj"cie do='czone\&
ang. brass knuckless ]metalowy
=a<cuch lub rz'd pier>cieni po='czo-
nych do sztaby tak, by pasowa=y do
palc[w, w celu wzmocnienia uderze-
nia pi">ci'\. ˚z'b.
kastr-acja(at(owa: anat.
usuni"cie gruczo=[w p=ciowych,
trzebienie; rzezaniec, eunuch;.
niem. kastrat.
kasyda lit.
klasyczna forma poezji arabskiej –
wiersz stychiczny, czyli bez podzia=u
kasyja
na strofy, sk=adaj'cy si" z od kilku-
dziesi"ciu do stu kilku dwudzielnych
wers[w, zwanych bajtami, monoryt-
miczny i monorymiczny.
gatunek wykorzystywany w >wiecie
arabskim, nie zdoby= popularno>ci
poza nim ze wzgl"du na specyfik"
j"zyka, kapsydy.
arab. kasyda ]poemat celowy\.
†kasyja ˚kasja ]pachnid=o\.
kasyno społ.
1. klub, 2. dom gdy hazardowej.
=ac. casa, ang. casino.
kasz-a(arnia(ka spoż.
oczyszczone, grubo zmielone, cza-
sem ca=e ziarna zbo/owe; potrawa z
takich ziaren.
ros. kawa.
kaszak med.
guz w sk[rze wype=niony kaszowat'
mas'.
kaszalot zool. uz"biony wieloryb.
port. cachalote,
franc. cachalot.
kasz-el(la:(lanie fizjolog.
krztuszenie si".
kaszel wyda= polskie szlak w prze-
kle<stwie& niech go szlak trafi.
kaszel – kaszl]a=\ ˘ szlak
dark – krad]=\ ˘ kra>:
tapar – r'bat ˘ r'ba:
labor – robal ˘ robak
s=owotw. koncepcji 023 i 025.
staropol. kaszel(la:(lanie;
staropol. kaschlyu zbycz nygdy
nie mogl ]kaszlu pozby: si" nigdy
nie m[g=\.
=ac. tussis, >redniow. ang. coughen,
ang. cough, ros. kawel;-kaszel.
†kaszernica zool., ryba.
drobne ryby, drobnica rybia.
staropol. 1495 caschernycza,
=ac. piscinuli.
kaszkiet odzież.
sztywna czapka z daszkiem.
kaszla-:(lanie fizjolog. ¯ kaszel.
staropol. XV w. caslacz tussito,
ca 1500 kaschlacz tussire;
caslanye colera,
=ac. tussire, tussi laborare, vexari,
ang. to cough,
ros. kawlqt;-kaszlat; ˚kaszel.
staropol. 1471 kaslanye colera –
krztuszenie si".
kaszmir tkan.
mi"kka, cienka tkanina we=niana z
we=ny k[z Kaszmiru i Tybetu.
hindu Kaszmir ]stan w p=n Indiach,
przedmiot sporu z Pakistanem\.
ang. Kashmir.
kaszt bud. mocne rusztowanie pod-
trzymuj'ce sklepienie w kopalni.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
niem. kaste.
kaszta poligr.
szuflada z przegr[dkami, w kt[rych
mieszcz' si" czcionki drukarskie i
drobny materia= zecerski.
niem. kasten.
kasztan(owaty bot., kolor.
1. bot. Castanea sativa, drzewo
lub krzew z rodziny bukowatych,
2. ko< ma>ci ciemnoczerwonej, od
jasnorudej do ciemnoczekolado-
wej, bez czarnych w=os[w, ko<
cisawy.
gr. kastaneia, =ac. castanea,
franc. castagnette,
niem. kastagnette; kastanie,
gr. kastanea, =ac. castanea,
starofranc. chastaigne ˘ franc.
chataigne ]kasztan\, >redniow. ang.
chesten, chesteine, chasteine,
ang. chestnut, ros. kawtan-kasztan,
kawtanovoe derevo.
†kasztania bot., drzew. brzoskwinia,
Amygdalus persica Lam.
staropol. ca 1500 k'st'nya vel
brzeskyny' castanea.
ang. peach.
kasztanow-iec(y bot., drzew.
Aesculus hippocastanum, drzewo
parkowe z rodziny kasztanowcowa-
tych, o du/ych, d=oniastych li>ciach
i bia=ych kwiatach w gronach,
potocznie zwane kasztanem.
†kasztel mors.
1. ma=a twierdza, gr[dek ˘ ogr[d,
2. nadbud[wka na dziobie i rufie
dawnych okr"t[w. ˚kastellum.
kasztelan(ia hist., poz. społ.
zarz'dzaj'cy twierdz', zamkiem.
staropol. horodniczy.
staropol. do dwora pana castella-
na alybo wogewodzego;
za glow' kaszd' sandzee castel-
lanow tho yest panow w grothstaw
wstawyonych;
zapowyeday'cz castellaanoom
y wszystkym s'ndzaam, y pod-
sandkoom;
a castellanowi ]castellano\ albo
grododzirzi ]grododzier/cy\,
ca 1428 grododzyr/a.
1437 grododzirsza castellanus.
kasztela-n(nia(nowy(<ski
– wysoki urz"dnik pa<stwowy,
zwierzchnik grodu i przynale/ne-
go terytorium.
=ac. castellum ]twierdza\ ˘ castel-
lanus ]mieszkaj'cy w twierdzy\,
>redniow. =ac. castellanus,
staronorm. franc. i >redniow. ang.
castellain, ang. castellan,
franc. maire, niem. bürgermeister,
s=aw. gorodnihi-horodniczi,
ros. gorodnihij-gorodniczij.
katalepsja
staropol. kastellany, castellany –
]kasztelanija ˘ kasztelania\ –
obszar w=adzy kasztelana,
w=adza kasztelana.
staropol. castellanowy – kasztela-
nowy, nale/'cy do kasztelana.
staropol. kastellansky, castellansky
– zwi'zany z kasztelanem.
s"dzia kasztela<ski – sprawuj'cy
w=adz" s'dow' w imieniu kasz-
telana.
kaszyca drewniana skrzynia wype=-
niona kamieniami i zatopiona, s=u/'ca
do posadowienia budowli wodnych.
kat(owa:(ownia(usza prof.
wykonawca wyrok[w >mierci i kar
cielesnych.
staropol. kat(owski – wykonawca
kar cielesnych i kary >mierci,
oprawca, siepacz, =apacz.
¯ ang. cut }kat| ]ci':, przecina:, >cina:,
kraja:, r'ba:, i inne\.
staropol. ca 1420 podal gy kathom;
poslal Saul kati; cath id est tortor,
1471 kath apparitor, magister oc-
cidendi, lictor; katha spiculatorem;
1497 Jacobo kath de Golambye;
kathom odzenye szwogye dal; ca
1420 kathom ]katom\, kati ]kat[w\,
kath ]kat\ ˘ kath, cath. ˚katowa:.
staropol. ma=odobry – kat.
=ac. carnifex, tortor, franc. execu-
teur des hautes ≥uvres,
ang. executioner, hangman,
staroros. palah=, ros. palah.
katafalk kult., rel.
podwy/szenie na kt[rym stawiana
jest trumna podczas nabo/e<stwa
/a=obnego.
kataklizm natura. kl"ska /ywio=owa
powoduj'ca wielkie zniszczenia.
gr. kata ]w d[=\ % klyzein ]sp=yn':\
˘ kataklyzein ˘ kataklysmos ˘
=ac. cataclysmos, franc. cataclysme,
niem. wasserflut, ang. cataclysm,
s=aw. potop-potop, perevorot.
katakumba kult.
podziemne cmentarze stanowi'ce
system korytarzy, tam pierwsi chrze-
>cijanie grzebali swych zmar=ych.
gr. kata ]pod`\ % =ac. tumba ]gr[b,
liczba poj.\ ˘ tumbas ]l. mnoga\ ˘
=ac. cata cumbas, p[{no=ac. cata-
cumba, catacumbae ]podziemne
grobowce\,
ital. catacomba, ang. catacomb,
ros. katakomba-katakomba.
katalep-sja(tyczny
fizjolog., psych.
zesztywnienie ca=ego cia=a lub jego
cz=onk[w, wyst"puj'ce przy histerii.
gr. kata` ]pod`\ % lambanein ]po-
chwyci:, uj':\ ˘ katalambanein ˘
katalepsis ]atak choroby, >ciskanie,
kataliator
chwytanie czegokolwiek w zasi"gu
r"ki\, p[{no=ac. catalepsis,
franc. catalepsie, ang. catalepsy,
ros. katalepsiq-katalepsija.
katali-za(zator(tyczny chem.
przy>pieszona szybko>: reakcji
chemicznej wywo=ana tym >rodkiem
kt[ry sam nie wchodzi w reakcj".
gr. kata ]w dole, w d[=\ % lyein
]lu{ny, swobodny\ ˘ katalysis ˘
ang. catalysis.
katalog(owa:
gr. kata` ]d[=, w d[=, w dole, nisko;
na li>cie by:\ % legein ]m[wi:,
liczy:\ ˘ katalegein ]liczy:, racho-
wa:\ ˘ katalogos ]lista, spis\,
=ac. catalogus,
franc. i ang. catalogue,
ros. katalog-katalog.
katanka odzież.
cz">: stroju ludowego, bluza, kaftan.
w"g. katona ]/o=nierz\.
kataplazm med.
ok=ad stosowany przy stanach
zapalnych.
katapult-a(owa: broń.
dawna machina wojenna u/ywana do
miotania pocisk[w& kamieni, beczek
smo=y, pali; rozmiaru& wysoko>ci ok.
dw[ch ludzi i d=ugo>ci – trzech.
gr. kata ]pod\ % pallein ]rzuca: w
g[r", podrzuca:, ciska:, miota:\ ˘
gr. catapeltes ˘ =ac. catapulta ˘
ang. catapult, s=aw. sus;-sus.
gr. ballein ]rzuca:\ ˘ =ac. ballista ˘
ang. ballista ]urz'dzenie u/ywane
w wojnach staro/ytnych do ciskania
ci"/kich kamieni i podobnych
pocisk[w\.
starofranc. trebucher ]potyka: si"\
˘ starofranc., >redniow. ang. i ang.
trebuchet ]>redniowieczna machina
do rzucania du/ych kamieni\,
b="dnie wo=. taran=-taran.
katar fizjolog.
nie/yt, zapalenie b=ony >luzowej
jakiego> narz'du, g=[wnie nosa.
staropol. katarus, ryma ]katar\,
gr. kata` ]w d[=\ % rhein ]p=yn':\
˘ katarrhein ˘ katarrhoos ˘
=ac. catarrhus, franc. catarrhe
ang. catarrh,
s=aw. katarr, nasmork.
katarakta
1. geolog. skalisty pr[g rzeczny,
2. med. zm"tnienie soczewki oka.
staropol. katarakty ]spadaj'ce kraty
w bramach\, gr. kata` ]w d[=\ %
regnymi ]=ama:\ ˘ katarregnymi ˘
kataraktes ]wodospad\ ˘
=ac. cataracta ]wodospad\,
ang. cataract,
ros. vodopad-wodopad,
]med.\ katarakt-katarakt.
†katarus ˚katar.
kataryn-ka(iarz muz., instr.
mechaniczny instrument muzyczny
wprawiany w ruch korb', powtarza-
j'cy ten sam motyw, u/ywany przez
ulicznych sprzedawc[w.
¯ niem. Kath]a\rinchen ]Kasia\,
ang. hurdy-gurdy,
s=aw. warmanka-szarmanka.
†katarzynka bot.
Genista tinctoria L., odmiana gruszy.
staropol. 1472 katharzynka mirica.
kataster społ.
urz"dowy spis obiekt[w i oszacowanie
dochod[w dla cel[w podatkowych.
katastrof-a(alny(izm
nieszcz">liwy wypadek na du/'
skal", o ogromnych skutkach.
=ac. catastropha,
ang. catastrophe,
ros. katastrofa, neshast;e.
katech-izm(eta(eza rel.
gr. katechismos ]ksi'/eczka pyta<
i odpowiedzi do nauki religii\,
=ac. catechismus,
ang. catechism;
niem. katechet ¯ gr. katechetes
]instruktor\ ¯ katechein ]instru-
owa:, naucza:\ ^ kata % echein.
katechumen rel.
cz=owiek doros=y przygotowuj'cy si"
do przyj"cia chrztu.
katedra(lny szkoln., rel.
1. pulpit wraz z podwy/szeniem dla
wyk=adowcy, dla nauczyciela,
2. jednostka organizacyjna na wy/-
szej uczelni, prowadz'ca badania
naukowe, szkol'ca fachowc[w i
pracownik[w nauki,
3. ko>ci[= diecezjalny w siedzibie
biskupa.
=ac. cathedra, ang. cathedral
niem. katheder.
staropol. nye zapovyeda myly
Kristus, bychmy szye zvaly my-
strzmy... any tez navky na katedrze
navczacz, czvsch na vyschokyem
stolczv nad lyvdzmy szyedz'cz
˘ katedra – krzes=o do podwy/sze-
nia dla nauczyciela.
staropol. 1484 ¢kozycziol katedralz-
ky ˘ katedralzky ]katedralski\ –
zwi'zany z siedzib' biskupa.
kategoria rodzaj, klasa.
gr. kategoria ¯ kategorein,
=ac. categoria, ang. category,
niem. kategorie, ros. kategoriq,
razrqd, klass.
kategoryczny jęz.
stanowczy, zdecydowany.
gr. kategorikos ]orzekaj'cy\ ˘
=ac. categoricus.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
katolik
kateter med. cewnik.
katgut, ketgut med.
nici hirurgiczne z jelit baranich.
ang. cat % gut ]odno>nik do miau-
czenia kot[w\, analogia do holend.
kattedarm.
kation fiz.
jon o =adunku elektrycznym dodatnim.
gr. kation ]id'cy w d[=\.
katiusza broń.
popularna nazwa radzieckiego mio-
tacza min, wyrzucaj'cego pociski
seriami.
ros. Katiusza ¯ Katia ]zdrobn.
Katarina\
katod-a(owy fiz.
elektroda po='czona z ujemnym biegu-
nem {r[d=a napi"cia elektrycznego.
gr. kata ]w d[=\ % hodos ]droga\ ˘
kathodos ]schodzenie\,
ang. cathode, ros. katod.
katoli-k(cki(cyzm rel.
wyznawca katolicyzmu – od=amu
wiary chrze>cija<skiej kt[rej g=[wne
punkty nakre>la tzw. Kredo ]=ac.
Credo\, przyj"te na soborach w Nicei
i Konstantynopolu, jednych z pierw-
szych, zaczynaj'ce si"& “Wierz" w
Boga-Ojca wszechmog'cego, stwo-
rzyciela nieba i ziemi, i w Jezusa
Chrystusa – syna jego, jedynego, Pana
naszego, kt[ry si" pocz'= z Ducha >w.
Narodzi= si" z Marii Panny, um"czon
pod Pontiusem Pi=atem, ukrzy/owan,
umar= i pogrzebion. Zmartwychwsta=
3-go dnia, wst'pi= do piekie=... itd.”
Z zawodnej pami"ci przytoczy=em.
Pont, dzi> Morze Czarne, zwane tak
przez staro/. Grek[w, mo/e stamt'd
Pi=at pochodzi=, wywodzi= si".
Rzecz wi"cej o Jezusie ni/ o Bogu,
przesuni"tym na drugi plan, t=o, bo
B[g jest g=[wn' postaci' Starego
Testamentu ]cz">ci hebrajskiej\, a my
wierzymy w Jezusa i Nowy Testament
]cz">: greko-=aci<ska\ jest drog' po
kt[rej kroczymy, i mamy nadziej" na
/ycie wieczne.
Wiara w istnienie duszy po >mierci,
a/ do ˚S'du Ostatecznego, po kt[rym
do piek=a ]grzesznikom\ lub do nieba
]wierz'cym w bosko>: Jezusa, Pale-
sty<czyka, urodzonego w Nazarecie, w
stajni, poza wsi', z panny, wiod'cego
sekt" niepi>miennych aposto=[w\.
Ten “syn bo/y” wtr'cony do Tr[jcy
>w., po 500 A.D., sta= si" przyczyn'
schizmy w Ko>ciele Chrze>cija<skim,
rozszepu, roz=amu, bo przyj"ty w Wa-
tykanie ]przez =acinnik[w\, i odrzuco-
ny w Konstantynopolu ]przez grek[w,
tj. maj'cych liturgi" w j. greckim\.
wi"cej ˚ filioque, schizma, Jezus.
gr. katholikos ¯ kata % holos
=ac. catholicus ]og[lny, uniwersalny,
katon
generalny\, ang. catholic,
ros. katoli-k/heskij.
kato-n(<ski char.
cz=owiek wielkiej surowo>ci,
bezwzgl"dny, nieugi"ty,
bezkompromisowy.
rzymski m'/ stanu Marcus Porcius
Caton, 234÷149 B.C.
kator-ga(/nik G?, społ.
wymuszone ci"/kie roboty dla prze-
st"pc[w kryminalnych i politycznych
w czasach Rosji carskiej.
gr. kateirgo ]zmuszam\ ˘
ros. katorga-katorga.
kat-owa:(ownia(usza ¯ kat ]op-
rawca, wykonawca wyrok[w >mierci\.
staropol. panye Iesu Criste...,
ktorysz dla zbawyenya naszego
czyalo swe szwyathe w racze podal
kathowszkye, day nam vczucz
nyeczo thwey m'ky ]w r"ce poda=
katowskie\ ˘ kathowszky –
przynale/ny do kata.
Katowice, Katy<, Kutno, K'ty
¯ s=aw. kut ˘ kat, k't; U ˘ Å, ´.
`wice ]wi"ksze\ ¯ wica, ˚492,
`y< i inne ]wielki, tj. stary\, ˚493.
termin powszechnie u/ywany w
ca=ej Europie, w Wiekach Írednich,
dla miejscowo>ci odleg=ych od cen-
trum w=adzy, jak np. Rzym, Krak[w,
Kij[w, czy wi"kszych grod[w.
• w krajach S=awian& kut, kat, k't, ugo=,
• u Anglosas[w& angle ¯ =ac. angulus
˘ rex Angul-Saxonum ]kr[l Anglosa-
s[w, ang. king ot the Anglo-Saxons\,
• w j. roma<skich& province ]zak'tek\
¯ =ac. provincia ¯ pro` ]za`\ % germ.
winkel ]k't; zak'tek\; b="dne wyja-
>nienie w S=owniku Webstera ¯ indo-
europ. *pro-wo-s ^ inclined forward,
tj. pochylony do przodu...\.
Kaczy<ski ˘ Katy<ski; Lech Kaczy<ski,
prezydent RP kt[ry zgin'= 2010.04.10,
w katastrofie lotniczej, w Smole<sku,
w drodze do Katynia ˘ Lech Katy<ski.
Kaczy<ski ¯ kaczki; Katy<ski brzmi
godnie ofiary katastrofy; tak i podobnie
inni znani, g=[wnie z miejsc bitew.
Lecia= na obchody 70-tej rocznicy
zab[jstw polskich oficer ów w Ka-
tyniu ]czyt. urz"dnik[w polskich na
ukrai<skim Wo=yniu\, od 3 kwietnia
do 12 maja 1940.
oficer ¯ ang. officer ]urz"dnik\ ¯ office
]urz'd, biuro\, omal bez zwi'zku ze
stopniem wojskowym. ˚oficer.
katula: ruch. wa=kowa:, maglowa:,
toczy: po ziemi.
rz. Tu=a ]dop=yw dolnego Dniepru;
znacz. potok$, =ac. Vistula ^ Wis=a,
gdzie wis ^ g=owa, g=[wna\.
ros. katat;-kata: ]zwija:\,
ros. kat-ok/at;-kat-ok(a:
]mag-iel(lowa:\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
¢katuna /ona.
staroros. katuna-katuna,
ros. 'ena-/ena ]/ona\.
katusze
1. katowanie, tortury,
2. cierpienie, m"ka.
Katy< ˚Katowice.
kaucja prawn.
suma pieni"/na z=o/ona jako gwa-
rancja zobowi'zania, zastaw.
=ac. cautio ]przezorno>:, por"czenie\
˘ ang. caution ]o innym znacze-
niu – zwr[cenie uwagi, ostrze/enie,
akt roztropno>ci, ostro/no>ci, rozwa-
gi\. kaucja – bail.
s=aw. poruka-poruka.
kauczuk(owy(owiec bot.
Havea, drzewo z rodziny wilczomle-
czowatych; drzewo kauczukowe;
sok niekt[rych drzew podzwrotniko-
wych, surowiec do produkcji gumy.
karib. ]Tupi, brazyl. Indian\ kauczu
˘ franc.-ang. caoutchouc.
kausty-czny(ka biol., jęz., opt., fiz.
1. potrafi spali:, wyrgr{:, lub znisz-
czy: tkank" przez chemiczn'
reakcj"; korozj",
2. ci"cie, gryzienie, /'dlenie, sardo-
nika ]zjadliwo>:, szyderczo>:\,
sarkazm,
3. d=uga definicja fizycznego zjawi-
ska odbicia lub za=amania pro-
mieni, od zakrzywionych, sta=ych
powierzchni.
ang. caustic(ally ¯ =ac. causticus
¯ gr. kaustikos ]pal'cy\
¯ kaiein ]pali:\,
potassium hydroxide, KOH,
sodium hydroxide, NaOH.
kauteryzacja med.
zabieg chirurgiczny, przy/eganie
tkanek.
†kauza prawn.
sprawa s'dowa, proces.
=ac. causa ]przyczyna, pow[d\ ˘
starofranc. >redniow. ang. i ang.
cause ]pow[d\, trial, ros. sudeb-
noe razbiratel;stvo.
kau-zyperda(zatywny pogardl.
lichy adwokat.
kaw-a(iarnia(owy spoż., kolor.
Coffea, ro>lina z rodziny marzan-
kowatych.
arab. gahvah,
tur. gahveh, kahwe,
ital. caffe, ang. coffe,
niem. kafe, ros. kofe.
kawalarz osob.
opowiadaj'cy kub robi'cy kawa=y,
figlarz, /artowni>.
kawal'tek zdrobn.
odrobinka czeko, ¯ kawa=ek,
kawijan
†kawalec, kabalec, BW, cz">:,
cz">: ca=o>ci, kawa=ek, kawa=.
staropol. 1439 o kawalecz role,
1440 unam particulam prati albo
cawalecz; uthnaly mu kabalyecz,
]k'walecz\ palcza..., albo kawa-
lecz vcha; 1499 albo kawalcze ˘
kawalecz, cawalecz, kabalyecz.
=ac. pars, partis, particula ˘
franc. partie, parti,
>redniow. ang. part, parte,
ang. part, niem. teil, anteil,
ros. hast;-czast.
kawaler(ski(ia(ka(yjski(zysta
1. uzbrojony je{dziec, rycerz, m=o-
dzian, szczeg[lnie us=uguj'cy damie
w formie eskorty, ochrony, stra/y,
2. dzielny, rycerski, wspania=y, szar-
mancki, wytworny, grzeczny i
uprzejmy m"/czyzna s=u/'cy damie
jako eskorta.
skojarzenie je{d{ca-koniarza z ochra-
niarzem nieprzypadkowy, bo m[g=by
to by: np. wo{nica, ale nim nie jest;
ma charakter p=ciowy – oczekiwania
obu stron od drugiej, uje/d/ania jej;
dzi> nie/onaty samiec, p=ci m"skiej,
ch=opak.
=ac. caballus ]ko<\ ˘ p[{no=ac.
caballarius, ital. cavaliere, franc. i
ang. cavalier, ros. kavaler.
kawalkada parada, ceremonialna
procesja powoz[w, je{d{c[w.
ital. cavallo ]ko<\ ˘ cavalcare
]jecha:\ ˘ cavalcata,
franc.-ang. cavalcade,
ros. kaval;kada.
kawa-=(ek(l'tek ¯ wa= ]ziemia\.
1. drogi, st'd kawa=ek – u=amek,
2. dowcip, psikus ˘ kawalarz,
psota ˘ psotnik.
kawatyna muz.
liryczna pie>< solowa.
ital. cavatina.
kawerna
1. geolog. pusta przestrze< w skale.
2. med. jama powstaj'ca w narz'dzie
wskutek ci"/kiej choroby, np. w
p=ucach z powodu gru{licy.
staropol. kawerna.
=ac. cavus ]dziura\ ˘ caverna
]jaskinia, jama\, franc. caverne,
ang. cavern,
ros. pe]era-pieszczera ]pieczara\.
kaw"cze: dźwięk., jęz.,
pot. niedomaga:, skar/y: si" stale
na dolegliwo>ci; narzeka:, st"ka:,
kw"ka:.
`"k ]d{wi"k\ ¯ `uk ]zwuk\, U ˘ ´.
kawiarnia(ny bud. ¯ kawa.
†kawija-n(s(sz bot.
Centaurea scabiosa L.
staropol. 1475 Cawyan,
1472 Cawyass scabiosa;
kawior
scabiosa distillata, id est kawy-
aszk ]kawijasz czy kawijaszk$\.
kawior spoż.
solona ikra, s=ony przysmak z jaj
ryb jesiotrowych i =ososiowatych. A.
Br¥ckner& tur., ikra solona ¯ Kaffa,
miasta-sk=adu, na Krymie.
tur. havyar, ital. caviale,
ang. caviar]e\, niem. kaviar,
ros. ikra.
kawka zool., ptak.
Coloeus monedula, drobny ptak z
rodziny kruk[w, o upierzeniu czarno-
popielatym, gnie{dzi si" w kominach,
wie/ach, itp.,
Monedula turrium Brehm.
kawka – ptak zatykaj'cy kominy,
st'd s=owotw. pokr. czkawka –
zatykanie dr[g oddechowych.
kawon spoż. arbuz, melon.
tur. kavun.
†kawtan odzież.
kaftan, rodzaj p=aszcza, WF.
¢kaz ros. mowa, raz. raz  kaz –
s=owotw. koncepcji 002.A. ˘ kazanie,
razkaz ]rozkaz\, ros. rasskaz ]opowia-
danie\, wy¶raz ]wy•mowa\, wyra/a:
si" ]wymawia:\.
na(roz(przy(prze(wy•kaz
kaz•anie(nodzieja
˘ otkaz, ukaz, skazka.
po•kaz ^ s•chwa=, po ^ s ^ wzmocn.
ros. otkaz, ukaz, skazka
znaczenie czasem ewaluowa=o.
kaza-:(lnica(anie jęz.
wydawa: rozkaz, polecenie, /'da: cze-
go od kogo, ]w ko>ciele\ m[wnica.
da: ^ kaz(a: ^ leci: ˘
re¶commend – po¶leci:
prze¶kaz – po¶danie
¯ ¢kaz.
staropol. kazal, kaz'cz, kazaly,
1412, 1397(1413, 1416, 1422, i 1426
kaszal; kazacz; y kazal ym rzek'cz&
Poymyczye tego Iesusa; kasal;
w Ss 1953 7 kolumn cytat[w
˘ kazacz, kaszacz, kasacz –
1. poleci:, roz(na•kaza:, zarz'dzi:,
sprawia: aby co> sta=o si",
2. naucza: zasad moralnych, m[wi:
kazanie, przemawia:, przykazywa:,
3. przekaza:, powierzy:,
4. kazany& schludny, czysty.
staropol. do(dos(na(od(ods(o(po(
(prze(przy(roz(s(u(ws(za•kaza:,
do(po(przy(roz(s(u(ws(wy(za•
kazowa:.
za(na(po(u(prze(przy(o(do(od(
(ws(wy(roz(s•kaza:.
~kaza: jawi:, ¯ kaz ]1. mowa,
wie>: ˘ powie>: ˘ powiada:, 2. jaw\.
ros. prikazyvat;-prikazywat,
zakazyvat;, ang. to order.
za•kaza: – zabroni:
na•kaza: – wyda: rozkaz
po•kaza: ]si"\ – ujawni: ]si"\,
przejawi:
u•kaza: – pokaza:, u ^ po
prze•kaza: – przeda:,
¯ przekaz ]podanie\
przy•kaza: – przy(prze•m[wi:,
nak=oni: mow' pod
gro{b' kary
o•kaza: – pokaza:, o ^ po ^ u
do•kaza: – dowie>:, do ^ wy
od•kaza: – odm[wi:
ws•kaza: – mow' zwr[ci: na co
lub kogo uwag"
s•kaza: – wyda: wyrok
skazuj'cy
wy•kaza: – udowodni:, dowie>:
czego mow', wy ^ do
roz•kaza: – wyda: polecenie
o trybie przymusu
kazamaty wojsk.
1. sklepione pomieszczenie pod
fortyfikacjami, schron, loch,
2. opancerzone pomieszczenie dla
dzia=, znajduj'ce si" pod pok=a-
dem okr"tu.
ital. casamatta.
¢kazanie umiejscowienie, przed=o-
/enie, przedstawienie, ustanowienie.
staroros. kazanie-kazanie,
ros. nastavlenie,
uve]evanie,
ang. placement; to place, to set.
kazanie rel.
przem[wienie wyg=aszane przez du-
chownego do wiernych; tekst pisany
takiego przem[wienia.
staropol. gest kaszana o bodze;
zebichom na them kazanu
prziszli g boszkemu posznanu,
1449 przez me kazanye kv bogv;
drogø kazanya; kazanye; na
pocz'tku swogego kaszanya;
ca 1450 kazanye moye nyelubo
gest wam, 1484 slovem pylnego
kazanya ]pilnego kazania\; przez
apostolske kazanye znan yest;
thwe goracze kazanye nam
grzesnym na szbawyenye ˘
kazanye, kaszanye –
1. mowa, przem[wienie, szczeg[lnie
w sprawach religijno-etycznych,
mora=y g=oszone z ambony,
2. nauczanie religijno-etyczne,
dzia=alno>: nauczycielska,
3. rozkaz, polecenie,
4. sentencja s'dowa, wyrok s'dowy.
ang. 1. sermon, 2. teaching,
3. order, command,
4. sentence, vrdict,
ros. 1. propoved;-propowied,
4. rewenie suda.
¢kazati nakazywa:, ka{ni: ¯ ka{<.
Latopis 1116 kazati-kazati.
¢kazatiel ¯ kazanie – osoba
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kaznodziej
umiejscowiaj'ca, przedk=adaj'ca,
przedstawiaj'ca. ˚nakazat
staroros. kazatel;-kazatiel,
ros. nastavnik-nastawnik.
kazba wojsk. kasba ]$\
arab. qasaba ]forteca\$
kazeina biochem. bia=ko w mleku.
=ac. caseus ]ser\.
kazi-:(rodczy(rodztwo przestarz.
dzia=a: na kogo albo na co niszcz'co;
zanieczyszcza: ˘ skazi:, ska/ony.
staropol. kazyla, kazicz, kazy
zielazo, i kazyles wszystky ploti
yego; z w"glym kazøczym; s
wøglym popvsczalnym ˘ kazycz,
kazicz ]si"\ –
1. psu:, niszczy:, niewczy:,
1.a. o krajach – pustoszy:, grabi:,
1.b. o /ywych istotach – szkod"
przynosi:, dr"czy:,
2. o zjawiskach umys=owych&
2.a. narusza:, =ama:, przekracza:,
2.b. niweczy:, odrzuca:.
staropol. na(po(prze(s(za•kazi:,
prze(s•ka/a:.
ang. pollute, corrupt, contaminate.
ros. oskvernqt;-oskwierniat,
iska'at;-iska/at.
Kazimierz Dolny gdzie by= G[rny$
G[rnym by=a Kropiwnica n(Wis='.
¯ kro` ]kr[lewska\ ¯ korol ¯ Karol
]Wielki\, % piwnica ]spichrz\.
kr[l Kazimierz Wielki 1333–†1370
¯ Kazimierz ]miernie m[wi'cy\
¯ kazi` ]m[wi\ % mier ¯ ]miernie,
dostatecznie\ ¯ s=aw. miera ]miara\
˘ Sandomierz ]miernie do rz. San\.
kazna(czaj, kazionny poz. społ.
ros. skarbnik, skarbowy.
ros. kazna/hej ¯ p=n.-tur. qazma
]skarb\, qaznacze ]skarbnik\, na Ba=-
kanach osma<ska chazna ]kasa\.
¢kazni: s=aw. dokonywa: egzekucji,
>cina:, u>mierca: katem.
ros. kaznit;. ...na kt[r' ziemi"
gniewem bywa=, i ziemi" kt[r'
chcia= kazniti..., ok. 1432–1436.
kaznodziej(a(ca(ski poz. społ.
nauczaj'cy, m[wi'cy kazania,
¯ kaz ]mowa\.
staropol. kasznodzegecz;
allecz kasznodzege szø; a takosch
tego schamim kasznodzyeyam
nabrasye trzeba; y takesz kasz-
nodzegecz , 1413(14 wyborny
kasznodzeycza; o kaznodzyey-
czach; kaznodzyeycza kazacz
nye ma; yako kaznodzyeyczam
˘ kaznodzeycza, kadznodzyey.
staropol. kaznodzeyskye –
w=a>ciwe kaznodziei.
=ac. praedicator ˘
starofranc. prechor ˘ >redniow.
ang. prechur ˘ ang. preacher,
kazuar
ros. propovednik-propowiednik.
kazuar ptak.
gatunek du/ego ptaka, wygl'dem
przypominaj'cego troch" strusia.
=ac. casuarius.
†kazub bud. dymnik, komin.
staropol. ca 1455 kazub fuligo.
gr. kaminos ]piec, kominek, ang.
oven, fireplace\ ˘ =ac. caminus ˘
p[{no=ac. caminata ˘ starofranc.
cheminee ˘ >redniow. ang.
chemene, chimenee ]pierwotnie
kominek, palenisko w komnacie,
ang. fireplace\ ˘ ang. chimney,
ros. dymovaq truba.
kazuistyka drobiazgowe rozstrzyga
-nie problem[w og[lnymi zasadami.
=ac. casus ]przypadek\,
hiszp. casual, franc. casuel,
ang. casual, ros. sluhajnyj.
kazus przestarz., zdarz.
zdarzenie, wypadek, zw=aszcza
niespodziewanie, niemi=e.
†ka{ni:
1. kara:,
2. karci:, strofowa:.
†ka{no>:
przepisy post"powania religijno-
etycznego, przykazania moralne.
ka{<, ka{nia ¯ ka }kaniec| ¯ koniec,
lub kazamaty, kaza:, % ja{< ¯ ja, ja{.
miejsce strace<, m"ka, cierpienia
fizyczne, katusza, tortura;
w zwi'zku z ja{ni' ]jestestwem\.
staropol. 1386 kasnø ]ka{ni'\,
1391 gego kasnø,
1397 gey casznam
1400 ani iego kaznø,
1400 kasnø rozwalona stodola,
1401 kasnø, 1408 caszn,
1408 kasnø, 1412 ani iego kasznv,
1412 na kasni ˘ kasn, caszn,
w Ss 1953 4 kolumny cytat[w –
1. rozkaz, polecenie,
2. karno>:, dyscyplina obyczajowa,
surowo>: obyczaj[w,
3. w=adza, moc,
4. kara, poskromienie,
5. wi"zienie, ciemnica, areszt.
staropol. kasnyon, kasznycz,
kasznø kasznyl; ca 1455 meczycz,
kasznycz ˘ kasnycz, kasznycz –
1. kara:,
2. karci:, strofowa:,
trzyma: w karno>ci.
staropol. kasznoszcz ]ka{no>:\ –
przepisy post"powania religijno-
etycznego, przykazania moralne.
staropol. po(s(u•ka{ni:.
ang. to execute, to put to death,
s=aw-ros. kaznit-i/;.
ka/dorazowy jęz.
dokonywany, odbywaj'cy si" za ka/
dym razem.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ka/dy jęz.
jak jeden ]co do jednego\,
wszys•tek(cy, bez wyj'tku,
dosł. wszelki, wszelaki ˘
za•w/dy ^ za•wsze; w/dy ^ wsze.
¯ niem. alles ]wszyscy\ ˘
staropol. kali/dy, koli/dy, ka/ki.
staropol. casdø dusø zbosnø po-
buda ]ka/d' dusz" zbo/n' ¯ b[g\,
casdego skutka dobrego; kassdy
sz wasz prosz pana boga szam za
szy'; chwalicz bødø gospodna w
kaszdy czas; na kaszdi dzen; blo-
goslawcze panv wszyczka dzyala
yego w kazdem ]we wszelykyem\
myestze panstwa yego; kaszdø
personø; kaszdi; kasda, 1422 w ka-
szde, 1425 przy casdem woze dwa
chlopy, ca 1428 w kaszdø grzywnø;
w kaszdey zemy; o kasdem targv;
y kasde straczone; s kaszdego
rodu; na kaszdy czasz,
w Ss 1953 5 kolumn cytat[w, ˘
casdy, kasdy, kassdy, kaszdy,
kazdy, kaszdi – wszelki, wszyscy,
bez wyj'tku, bez r[/nicy, ka/dy.
starop. 1532 ...Te/ ka/dy =aczinnik
mo/e si" nauczy: W=oskiego, Pol-
skiego y Niemieckiego, a zasi" ko/-
dy s nich =aczinskiego.
niem. 1. all, aller, alle, alles; ganz;
]wszystek\, 2. alles ]ca=o>:, og[=\,
anglosas. all, eall, >redniow. ang.
al, all ˘ ang. all; every, each,
wo=. 1289 koi'∂o, k=i'∂o ]ka/-
de\, i tako razydowas ko'∂o
v= svoasi ]ka/dy\, komary s
ka'∂o ugla perevod=
]z ka/dego\,
ros. ka'dyj-ka/dyj, l[boj-
luboj, vsqkij-wsiakij.
staroros. `szczi, ros. `/dy ^
`krotnie ˘ dwa•szczi, dwa•/dy
]dwu•krotnie\.
†ka/ub, kazub(ek, kad=ubek
pojemn.
naczynie z =ubka, z kory drzewnej.
¢ka/enik eunuch, osoba kastrowana.
staroros. ka'enik-ka/enik,
ros. skopec-skopiec,
ang. eunuch.
k'dziel
1. p"k lnu, konopi, we=ny,
przygotowanych do prz"dzenia,
2. kud=y ˘ po k'dzieli ]linia /e<ska
rodu\,
3. łow. grzywa /ubra, ogon niekt[-
rych zwierz't, zw=aszcza /ubra
i wilka.
pokr. k"dzior.
staropol. XV w. kadzel,
1437 k'ndzyel colus –
1. drewniany dr'/ek na kt[ry
nak=ada si" prz"dziwo.
2. prz"dziwo, k='b w=[kna z kt[rego
snuje si" nici,
k'piel
3. bot. szafran polski dziki, krokus,
Carthamus lanatus L.
staropol. k'dziel rodzicy, rodzycz-
ky po kadzyely ]rodziczki po
k'dzieli\ – krewni przez matk".
staropol. k'ndziolowe ]k"dzielowe\
– zrobione z w=[kien k'dzieli.
anglosas. dis` % st≤f ˘ dist≤f,
>redniow. ang. distaf, dystaf,
ang. distaff and spindle ]k'dziel i
wrzeciono; 1. pa=eczka na kt[rej len
lub we=na jest nawini"ta, u/yta przez
wrzeciono, st'd 2. praca kobiet lub
interes, st'd 3. kobieta lub kobiety
w og[le\,
ros. prqlka-pralka.
†k'dzio=owy zrobiony z w=[kien
k'dzieli, szczeg[lnie zgrzebnych.
k'kol bot.
1. ro>lina, chwast zbo/owy o purpu-
rowoliliowych kwiatach i truj'cych
nasionach, Lolium temulentum L.,
2. k'kol, Agrostemma githago L.
s=owotw. baz' zdaje si" by: niem.
kohle ]w"giel, bo takiej barwy w
k=osie\ ˘ ros. kukol ˘ pol. k'kol.
staropol. 1419 køcol lolium, ziza-
nia, 1437 køkol nigella, lolium,
zizania, 1450 loligium... lolium
vlg. kakol vel loboda, ca 1465
kankol githis, kankol lolium,
1466 k'kol lolium,
1472 køkol zizania,
1475 kvncol lolium,
XV w. kakol lolium de tritico;
k'kol lolium, ca 1500 lolium
kostrzev', kakol, 1464 czarni
kankol nigella.
anglosas. coccel ˘
>redniow. ang. cockie, cockel ˘
ang. cockle, ros. kukol;-kukol.
†k'kolica bot. k'kol, Agrostemma
githago L. ˚k'kol ]czarni kankol...\.
staropol. 1460 ¢cucolicza nigella,
ca 1460 ¢kokolicza nigella.
k'p, kump, komp spoż.
udo wieprzowe, szynka.
k'pa: ]si"\ czynność., chem.
1. zanurza: w wodzie dla umycia,
2. chem., techn. moczy:, p=uka:
w uprzednio przygotowanych
roztworach.
k'p-iel(ielisko(ielowy(iel[wki(
(a: ]si"\
¯ kupa•=a ¯ =ac. kopu•la]tion\
]s=owotw. koncepcji 022\, ˚kupa=a.
zanurza: ]si"\ w wodzie w celu
umycia, och=ody, leczniczym.
ros. kupat; ]k'pa:\, U ˘ Å, ´.
staropol. XV w. kapacz – k'pa:.
staropol. k'pyel, køpyel –
1. k'piel,
2. sadzawka, miejsce k'pieli.
staropol. ca 1500 kapyelycza –
k'pio=ka
]k'pielica\ – k'piel.
staropol. ca 1500 do k'pyelnyka ˘
k'pyelnyk ]k'pielnik\–
sadzawka, miejsce k'pieli.
=ac. balneum, lavatio,
anglosas. bathian ¯ b≤th; ˘
>redniow. ang. bathien, bathen ˘
ang. bathe,
ros. kupanie-kupanie, kupat;.
k'pio=ka czynność. k'pielisko$
¯ k'pa:$
k'-sa:(sek(liwy czynność.
gry{:, szarpa: z"bami, ci': /'d=em.
pokr. kusza: – je>:. s=aw.-ros. kus,
kuwat;, vkus-wkus ]smak\.
staropol. køøsayø kopita koynska;
1466 te premo, c'sszam, te pun-
go, grysz'; kthory kassaly –
køsacz, c'sszacz. U ˘ Å, ´.
=ac. mordere, franc. mordre, piquer,
niem. beiÆen, anglosas. bitan ˘
>redniow. ang. biten ˘ ang. bite,
ros. kusat;-kusat.
staropol. pok'sa:, uk'si:, kusi:.
staropol. k'sanie –
gryzienie, szarpanie.
staropol. køsek, kozzek, 1466
maly c'sek – kawa=ek, cz'stka.
=ac. pars, particula,
niem. biÆchen, anglosas. bita ˘
>redniow. ang. bite ˘ ang. bit,
ros. kusohek-kusoczek.
~k'si: czas dok. ¯ k"s ˘ k'sa:.
gry{:, szarpa: z"bami, ci': /'d=em.
ros. kusat;-kusat, ang. to bite.
za•k'si: – czas dok., zak'ska – ka-
napka, w"dlina, w usta
po kieliszku alkoholu
u•k'si: – raz jeden, ugry{:
prze•k'si: – troch", cz">ciowo,
dla zaspokojenia g=odu
k't(ek(omierz(ownica(ownik(
(owy
1. miejscowo>: oddalona od >rodk[w
/ycia spo=ecznego; teren lub miejs-
cowo>: rzadko odwiedzane, ustro-
nie ˘ zak'tek,
2. miejsce w kt[rym si" mieszka, mo/-
na zatrzyma: si" na nocleg, miesz-
kanie, schronienie, przytu=ek,
3. przestrze< zawarta mi"dzy dwoma
>cianami, r[g komnaty,
4. cz">: p=aszczyzny ograniczona
przez dwie p[=proste wychodz'ce
z jednego punktu,
5. perspektywa ˘ pod k'tem.
pod k'tem – ze wzgl"du na.
k't ˘ po•k'tny ]handel, wymiana\.
s=owotw. pokr. s"k, k"s ˘ k'sa:&
suk ]s"k\  kut ]k't\, ST.
gr. kamara ]izba\ ˘ niem. kammer
]komora, kom[rka; ciemnia, kamera;
izba, pokoik\ ˘ w przen. sw[j k't ]swoj'
izb", pomieszczenie w budynku\ ˘
za•kamarek – za•k'tek.
nazwa pospolita w >redniowiecznej
Europie, nadawana miejscom i stro-
nom po=o/onym z dala od o>rodk[w
w=adzy, /ycia gospodarczego,
• w Rosji ugo= ˘ Uglnice n(Dniestrem,
• w Polsce Piast[w – Katowice,
D=ugie K'ty ] dosł. Wysokie K'ty\,
Szczekot[w ]dosł. Drobny K't ¯ szcze
^ drobiazg, dzi> Krasnystaw\, Kielce,
Kutno ¯ wo=.-maz. kut,
Katowice ]Wi"ksze K'ty, znaczy Dale-
kie Zak'tki, zapewne dla Krakowian\,
Zabrze ]Nad Granic', Przy Granicy,
Przed Granic' ¯ za ^ po ^ przed, brze,
brzeg, brest, brze>: ^ granica\,
• u Anglosas[w – Angle w P=n. Niem-
czech, okr"gu Holstein,
• w j"zykach roma<skich – provincia ¯
pro` ]za`\ % germ. wiknel ]k't\ ˘
starofranc. i ang. province;
z pospolitych, nale/'& kel, kiel, kier,
kiet ˘ kielnia i =okie:˘ +okietek †1333
]dosł. Zak'tek, w=a>ciciel Brze>cia Kuj.
¯ brest, brze, brzeg ^ granica\, cyrkiel,
mankiet, bakier, ekierka.
tak/e kat, kot, ko s' zg=oskami k'ta&
kostka u nogi, kolano, =okot ]=okie:\,
kotwica i kotwa, kant ¯ niem., i inne.
s=owotw. pokr. ˚dyg ]gi':\ ¯ duga.
=ac. cant ˘ germ. kant, ank` ˘ k't, kut.
ja s'dz" te/, /e anglosas. angle ]k't\ ˘
ancleow ]kostka u nogi\, GKC ˘
>redniow. ang. ancle ˘ ang. ankle, my-
>low' baz' zmiana kierunku nogi.
=ac. canto ]r[g, brzeg, region\ ˘
zak'tek, ukr. kut/ovyj/ek
]k't(owy(ek UA\,
ros. ugol-ugo= ]k't\.
staropol. køt, w køøczyech sze
schadzaly; po kaszdem køczye
stanowem; køøth;
po wszech køcyech ]k'tach\,
1375 angulos albo konthi,
1393 jako to ne gest ten kant,
1419 in ungulis vlg. w køczech,
1421 vnum angulum vlg. canth,
1462 albo s k'nthi,
1463 et gays albo kanthi capitulo,
1463 qu'th lasa f thyle tey l'ky
1466 albo k'thy, 1473 albo k'ty,
1478 cum k'thy albo obschary ˘
˘ køt, køøth, konth, kant, canth,
k'nth, kanth, qu'th, k't –
1. miejsca gdzie schodz' si" dwie
>ciany, przestrze< mi"dzy nimi
zamkni"ta,
1.a. cztyrzy k'ty – dom, mieszkanie.
2. oddalona, ustronna cz">: terenu,
przy granicy, ¯ za` ]przy`\,
tak i Zaporo/e ¯ za % r[g,
3. miejsce ustronne, zak'tek,
¯ kut ]k't\. ˚prownicja.
=ac. pro` ]po`, za`\ % trahere
]ci'gn':\ ˘ protract-us(or ˘
ang. protractor ]k'tomierz\,
ros. krug, razdelënnyj na
gradusy-krug razdielonnyj na
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
keczup
gradusy ]ko=o z podzia=k' k'tow'\.
˚]litera\ W, i k't pod numerem 600.
k'tnica
1. anat. pocz'tkowa cz">: jelita
grubego,
2. żegl. belka usztywniaj'ca
stykaj'ce si" ze sob' drewniane
cz">ci kad=uba statku.
k'tnik
1. poligr. k'townik,
2. techn. rodzaj stuga do wyg=adza-
nia, poszerzania i pog="biania
wr"g.
†k'tny, k"tny anat. k"te jelito –
>lepa kiszka albo odbytnica.
staropol. ca 1500 kathne yelytho.
ang. intestine appendix.
k'tomierz
1. mat., techn. przyrz'd do
mierzenia i wykre>lania k't[w,
2. wojsk. przyrz'd optyczny do
wycelowania dzia= w p=aszczy-
{nie poziomej.
†k'towe ekon. doch[d czy te/
danina od wyszynku piwa.
staropol. 1464 conthowe.
k'townica
1. bud. przyrz'd stalowy,
2. poligr. przyrz'd zecerski s=u/'cy
do r"cznego uk=adania czcionek
drukarskich w wiersze.
†k'towy naro/ny.
staropol. køtowi, køtovi.
=ac. qui in angulo est; angularis ¯
angulus, ang. angular ¯ angle,
ros. uglovatyj ¯ ugol.
†kchn': fizjolog.
kichn':. baz' tchn':.
staropol. 1455 sternutavit albo
kchnal.
=ac. sternuere, starnutare,
>redniow. ang. snesen ]zmienione
fnesen ¯ anglosas. fneosan z powodu
graficznego podobie<stwa litery f do
d=ugiego s\ ˘ ang. sneeze,
ros. hixnut;-czichnut ¯ hixat;.
†kcie: ˚chcie:.
staropol. chcie:, chocie:, >cie:;
chcenie, chcienie, ChK.
kciuk anat. gruby palec u r"ki.
zakrawa, /e s=owotw. baz' s=aw. kut
]k't\ czytany wspak ˘ tuk ˘ ciuk;
kr[tki palec d=oni tworz'cy k't z
innymi.
staropol. kczyuk –
kt[ry> z wi"kszych palc[w u r"ki.
>redniow. ang. thoume, thoumbe ˘
ang. thumb, ros. bol;woj pa-
lec-bolszoj palec.
keczup spoż.
sos pomidorowy podawany na zimno.
ang. ketchup ¯ malaj. kechap
kefir
]smak, ang. taste\ ¯ chin. ke-tsiap.
kefir(owy spoż.
nap[j ze sfermentowanego mleka.
tur. ]$\, kaukaskie ]$\
kegel poligr.
wymiar czcionki mierzony w kierun-
ku wysoko>ci, stopie< pisma.
niem. kegel.
keks spoż. ciasto piaskowe
z bakaliami, kruche ciastko.
norw., szwed., island. kaka ˘
>redniow. ang. kake ˘
ang. cake(s ]ciastk•o(a\.
¢kela, l.poj., keli, liczba mn., bud.
s=aw. cele w wi"zieniach ]celki\ lub
monasterach.
=ac. cella ]kom[rka\ ˘ starofranc. ˘
staroang. cell.
†kelcerski odzież.
nazwa rodzaju obuwia.
staropol. 1415 kelcerske ˘
kelcersky.
†keliko>: ilo>:. staropol. OE.
staropol. XV w. ¢iakosz qualitas,
¢kelikosz quantitas.
=ac. quantitas ˘ starofranc. i >redniow.
ang. quantite ˘ ang. quantity,
ros. kolihestvo-koliczestwo,
mno'estvo-mno/estwo.
kelner(ka prof.
pracownik obs=uguj'cy go>ci w restau-
racji, jad=odajni, kawiarni, piwialni.
=ac. cellarium ]piwnica\,
niem. kellner.
¢kempa isl. mistrz, or"downik,
>mia=y wojak. nazwiska& Kempa,
Kempisty ]wojowniczy\,
tak/e staropol. K"pa pisane Kempa,
˚k"pa.
kemping(owy
obozowisko namiotowe, z domkami.
=ac. campus ]pole\, ital. campo,
ang. camp(ing.
kenozoi-k(czny geolog.
najm=odsza era w dziejach Ziemi.
kepi odzież.
czapka z czworok'tnym daszkiem.
franc. kepi.
ker techn.
polski kauczuk syntetyczny.
¢kerast zool. /mija.
staroros. kerast;-kerast,
ros. zmeq-zmeja,
exidna-echidna ]/mija\,
ang. adder, viper.
keratyna bia=ko w rogach, w=osach,
paznokciach.
gr. keras ]r[g\ ˘ kerastes ]rogowy\,
ang. cerastes.
¢keremida petr.
piaskowiec, wapie<.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
staroros. keremida-keremida,
ros. plita-plita, ang. freestone
]dosł. wspania=y, wyborny kamie<\,
kamie< kt[ry daje obrabia: si", bez
p"kania na kawa=ki.
keroplastyka szt.
sztuka rze{bienia w wosku.
¢kersta, korsta gr[b, mogi=a.
staroros. kersta-kersta,
korsta-korsta,
ros. grob, mogila.
ang. tomb, grave.
†kerz, kierz bot. krzew, krzak.
>redniow. ang. bussh, bosch,
bosk, ang. bush, shrub,
ros. kust-kust.
¢kesar poz. społ. s=aw. cesarz.
s=aw. kesar; CK
keson(owy techn.
cylinder /elazny wpuszczony na dno
zbiornika w celu prowadzenia w
nim rob[t.
franc. caisse ]skrzynia\,
ang. caisson.
†k"b=a: czynność.
1. karmi:, nia<czy:, hodowa:,
2. bawi:, sprawia: przyjemno>:,
rozwesela:.
staropol. 1447 nyesromyeslivoscz
k'ble inpudiciciam nutrit , 1448
k'blye confovetur, XV w. kamblala
lactitabat, ca 1450 corpus suum
køble, pychly nevrzødne, 1466
c'ble; y yegosz kamblala; XV
w. k'blacz refacere; kambleczye
sercza vasche ˘ k'ble, k'bly-
ecz, kamblacz, k'blacz køblecz,
c'blecz.
=ac. fovere, curare,
ang. 1. nurse, raise, 2. entertain,
ros. 1. kormit;-kormit, nqnhit;
-nia<czyt, 2. zabavlqt;-zabawliat.
staropol. 1428 kampblaczy alumpny
˘ kampblacz lub kampblak –
wychowanek.
=ac. alumnus ¯ alere ]nia<czy:,
wychowywa:, ang. to nurish\;
ang. alumnus.
staropol. XV w. bo grzechom
k'blanye gest proznowanye,
ca 1455 k'blyanye alimenta,
XV w. w k'blanyv ˘
k'blanye, k'blyanye ]k"b=anie\ –
/ywienie, karmienie, pokarm.
k"dy jęz. gdzie, zaimek okre>laj'cy
miejsce dzia=ania, celu. dok'd.
s=owotw. koncepcji ˚002.A. –
k"dy  t"dy.
s=aw.-ros. kouda-kuda ]gdzie\.
staropol. 1398 kødi poiedzecze,
tødi przisøzice, 1403 kødim
ia vszetl, tødi gest na prawo
szwarbewske,
1405 kødi gidzem, tødi gidzem
k"pa
prawø graniczø,
1425 thandi, kandiszmi gechali,
tandi gest veczna dzedzina
Czernkowskego,
1426 kandi Adam szetl i vcazal,
tandi gest gego dzal,
1427 kandym ya szetl, tandy
powsinskye na prawo,
1427 kandy ya yala, tandy sø moy
oczecz rosdzelil }sø| s Sasynem na
wyeky ˘ kødi, kandi, kandy –
1. gdzie, 2. dok'd, kt[r"dy,
3. gdziekolwiek indziej.
†k"dyby jęz. kt[r"dyby.
staropol. kødibi.
†k"dykole kt[r"dy(gdzie•kolwiek.
staropol. 1446 kandykole.
†k"dykoli dok'd(gdzie•kolwiek.
kt[r"dykolwiek.
staropol. kødikoly syø; k'dykoly
szye obroczyl, 1389 candicoli
jedø, tødi jedø po prawdze;
kedykoly schedl, tedy byla zye-
mya czyrvona; kedykoly schedl,
t'dy dvyema strumyenyoma
krev plyn'la z yego... nog.
k"dzi-or(erzawy włos. lok, pukiel
w=os[w, pokr. k'dziel, kud=y.
k"dzierzawy – kud=aty, z lokami.
k"dzierzawi: –
1. kr"ci:, zwija:; fryzowa:,
2. techn. kosmaci> powierzchni"
tkaniny przy pomocy specjalnych
szczotek.
k"dzierzawka bot. choroba wiruso-
wa , kt[rej objawem jest marszcze-
nie si" li>ci, a nast"pnie skar=owace-
nie ca=ej ro>liny.
ang. curls, serb. kudar,
wo=. 1289 koudrœvy
]k"dzierzawe\, ros. kudri.
staropol. 1471 kandzierze ˘
kandzierz – k"dzior, lok.
staropol. ¢kødzerzavy, ca 1418
kandzerzave; k'dzerawymy,
¢kadrzerzawe ˘ kødzerzavy,
kandzerzawy, k'dzeravy –
k"dzierzawy, o w=osach i li>ciach&
kr"ty, pofalowany, pomarszczony.
staropol. wstoczony ]k"dzierzawy\.
†k"dzierzawiec bot.
1. rodzaj >lazu, Malva crispa L.,
2. rodzaj mi"ty,
Mentha crispa Schrad.
staropol. 1437 kødzerzavyecz evi-
scus, ca 1465 kandzyerzauyecz
malua crispa,
1472 kødzeravecz malua crispa,
ca 1500 cadzyerzøwyecz menta
crispa.
†k"dzierzawica bot. rodzaj >lazu.
Malva crispa L., staropol. 1460
¢kadzerzawicze malwa crispa.
k"p-a(iasty skupisko, pag[rek,
k"pie
grupa, wyspa na rzece.
k"py& drzew, wysokiej trawy na mo-
kradle, krzew[w, w=os[w, kwiat[w,
wyspa na rzece.
s=owotw. pokr. kupa.
staropol. 1411 o pol kampy,
1437 c'pa cespis – pewien rodzaj
wyspy na rzece lub jeziorze, te/&
wios=owa: na bagnach.
†k"pie bagno.
staropol. 1471 kampie.
ang. marsh, swamp, bog,
ros. boloto-bo=oto.
staropol. 1427 blotho campiste,
1484 za kampysthym blotem
podlug poszwv ˘ campisty, kam-
pysthy – k"pisty, pokryty k"pami.
†k"pka pojemn.
kosza=ka, rodzaj koszyczka.
staropol. 1437 k'pka fiscella.
k"s(ek spoż.
kawa=ek mieszcz'cy si" w ustach,
na smak.
s=aw.-ros.-ukr. kus-kus, U ˘ Å, ´.
s=owotw. pokr. kust ]g'szcz\ ˘
¢g"st(o(y  ¢cz"st(o(y ]czasto\ ˘
cz">:, cz"stowa:, ciasto ]cz ^ :\,
i k'sa: ˘ uk'szenie.
staropol. køsz, 1436 k'sz; na
k'ssy, na køsy zsyekaw; na køsi
rosyekl; køs chleba; w køsi,
1466 k'nsz, 1475 dwa k'szy l'ky...
ieden k'sz; k'ss chleba ˘
køsz, køs, k'sz, k'ss, kansz –
1. kawa=ek, cz'stka, nieco, troch",
2. k'sek ugryziony do smakowania.
†k"sy kr[tki, kr[tko obci"ty.
¯ kusy, U ˘ Å, ´.
staropol. 1477 kansa olsza,
1429 kanssy yessen,
1471, ko<... sywy, kopynyczy
z ogonem kaschym ˘ kansy,
kanssy, kaschy.
=ac. decurtatus, tonsus.
ang. short, ros. kratkij-kratkij.
khaki }kaki| kolor. szarozielony,
/[=tawobr'zowy kolor,
/[=tobrunatnozielony.
pers. khaki ]py=, kurz, ziemia\ ˘
hind. khaki ]pylny\, ang. khaki.
¢KI szumer. ziemia, l'd, kraj.
przyrostek w nazwach miejscowo>ci,
np. Ustrzyki, Troki, Sadurki, Pionki,
Piaski, Koluszki.
†ki jęz.
zg=oska wskazuj'ca na pytanie&
jaki, kt[ry, pewien, co za, po co
zaimek pytaj'cy ¯ q ¯ question&
ki diabe=, kiego licha ]po co$\;
ka – jaka; kie – jakie,
kiedy>, kiedykolwiek ¯ dy ]czas\,
wtedy ¯ wtenczas ¯ w ten czas, ale
kt[r"dy ¯ dy ]kierunek\ ¯ direction.
staropol. kye ]jakie\.
anglosas. hw≤t ˘
>redniow. ang. hwat, hwet ˘
ang. what, ros. kakoj-kakoj,
kotoryj-kotoryj, cerk. kyj.
kibel pojemn. kube= na ka=.
niem. k¥bel,
staropol. 1430 picarium albo cibel
– jakie> naczynie, mo/e kube•k(=.
kibic(owa: sport.
zwolennik, poplecznik ]dru/yny\.
kibi-: anat.
talia, cz">: tu=owia od ramion po
biodra; stan, posta:, figura.
pokr. z(gib ]zgi':\.
z wp=ywem =ac. cubitum ]$, =okie:\ ˘
ang. cubit ]staro/ytna miara d=ugo>ci,
oko=o 18–22 cali, tj. 46–56 cm, w Pol-
sce 1 =okie: ^ 576 mm; dolna cz">: r"ki
od >rodkowego palca d=oni do zgi"cia
=okciem zwanego, ˚kubica\.
anglosas. weaxan, franc. taille,
>redniow. ang. waste,
ang. waist, figure ]1. cz">: cia=a
mi"dzy /ebrami a biodrami, 2. cz">:
odzie/y okrywaj'ca kici:, itd.\
ros. tal;q-talia.
s=owotw. pokr. 1. ch=on':, 2. =ono,
˚gub, gib pod numerem 458.
kibitka
1. pojazd. szeroki, krytu w[z na
p=ozach lub na ko=ach, u/ywany
w carskiej Rosji,
2. namiot koczowniczy lud[w Azji.
kibuc społ., roln.
sp[=dzielcze gospodarstwo rolne w
Izraelu, w kt[rym ziemia i >rodki
produkcji s' w=asno>ci' wsp[ln'.
Zapewne pierwowz[r do zamys=u
wprowadzenia socjalizmu w Niem-
czech, na pocz. lat 1920-tych, przez
niemieckich /yd[w, po sukcesie
Rewolucji Pa{dziernikowej w Rosji,
1917, i st'd do powojennej Polski,
1944(45, dot'd, a/ judejski model
nie sprawdzi= si" na skal" du/ego
kraju, i upad=, 1981–1989, w Rosji
1988–1991.
Geneza socjalizmu w Izraelu le/y
i niemieckich /yd[w& K. Marksa i F.
Engelsa, ˚komunista.
kic(a: ruch.
drobny skok ]kr[lika lub kota\ ˘
kicia.
niem. kitze•l(n, katze ]kot\.
†kicek odzież. rodzaj zwierzchniej
p=[ciennej szaty kobiecej.
kich(a: fizjolog.
s=owotw. pokr. dycha: ]ich, ych\ ˘
tchn':  staropol. kchn':.
staropol. 1466 kychayaczego,
XV w. kychay'czego ˘ kychacz –
kicha:.
=ac. sternuere, sternutare,
>redniow. ang. snesen ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kidnaperstwo
ang. sneez, ros. hixat;- czichat,
K ˘ Cz ˘ hixnut;-czichnt.
staropol. 1471 kichanye sternuta-
cio, ca 1500 kychanye sternutatio,
sternutus – kichanie.
=ac. sternutementum,
>redniow. ang. sneezing,
ros. hixanie-czichanie.
†kicha-czka(nka(wka(nica bot.
ciemierzyca bia=a,
Veratrum album L.
staropol. 1419 kychaczka elebo-
rus albus, 1464 kichanycza ele-
borus, 1472 kychanka elleborum
album.
†kichawka bot.
1. ciemierzyca bia=a,
Veratrum album L.
2. mi=ek wiosenny,
Adonis vernalis L.
staropol. 1437 kichavka elleborus
albus, 1478 kychawka elleborum
nigrum, ¢sanctis spiritus.
1. †kicz czy ki: wiecha ]$\; cz ^ :.
s=owotw. pokr. kitka.
staropol. gy starl kiczy ˘ kicz.
2. †kicz broń.
kij okuty, bu=awa, maczuga.
staropol. 1426 minans ipsis cisto
ferrato albo s kiczem ˘ kicz –
kijec.
=ac. scipio vel clava ferrata,
ang. mace, club,
ros. palica-palica.
kicz(owaty szt., lit.
1. lichy, bezwarto>ciowy obraz,
˚bohomaz, 2. taki utw[r literacki.
niem. kitsch. ˚bohomaz, tandeta.
†kiczka
1. przepaska na g=ow",
2. namiot, sza=as.
staropol. 1483 kiczka, 1495 kyczka
et poszwyacza laniata, aduc
toga albo czechel,
1496 kyczka Armenica,
1497 kyczkam Armenicam,
ca 1500 kyczka tentum ]namiot\.
kiczka gra. pa=eczka do podbijania
jej w dziecinnej grze w pikora.
¯ kitka ]ogonek\ k ˘ Cz
¢kida: og[lnos=aw., ¯ ki ]k"dy\.
wy(roz•rzuca:. niemal archaizm –
cerk. iskydati ]wyrzuca:\,
ros. kidat;, kinut; ]rzuca:\,
serb. kidati ]rwa:\, =u/. kida>,
kinu> ]la:\, czes. kydati hnuoj
]rozrzuca:\,
pokr. s(kin':, nazwisko Kidawa.
†kidad=o ryba. rodzaj w"dki.
staropol. 1357 kydadlo, wanczerzs
et slampnycza.
kidnaperstwo społ.
uprowadzenie dzieci w celu wymu-
kie
szenia za nie okupu.
†kie jęz. kiedy, ¯ kogda, OE
staropol. 1476 kye,
>redniow. ang. whenne, whanne,
ang. when,
ros. kogda-kogda, kak-kak.
†kieby jęz. gdyby.
kiec-a(ka odzież. sp[dnica.
staropol. 1484 syosthry przy
plasczv mog' tez myeczi albo y
na szvkny kythlyk albo kyeczek
plothna byalego albo czarnego ˘
kiecek – rodzaj zwierzchniej
p=[ciennej szaty kobiecej, ochron-
ny fartuch.
XV w. kyeczka instita vestis
longa, 1489 et kyeczkam,
1493 item kanapflyky, kolnyerzyky,
kyeczky, bathuchy ˘ kyeczka –
ochronny fartuch, jak wy/ej.
starofranc. naperon ˘ >redniow.
ang. napron ˘ ang. apron,
ros. perednik-perednik,
fartuk-fartuk.
†kiecha odzież.
rodzaj d=ugiej zwierzchniej p=[ciennej
szaty kobiecej, ochronny fartuch.
kiedra $
kiedy(kolwiek jęz.
1. pytanie o czas,
2. w[wczas,
3. zawsze ]niekiedy – czasami,
sporadycznie, rzadko\,
4. u/ywany czasem – {le – jako&
gdy, je/eli.
¯ kie` ]pytanie\ % dy ]czas\.
staropol. kegdi, kedi, kiedi,
kyedysz, kyedy, kyedybysmy,
kyedi, kegdy, kedy,
w Ss 1953 9,5 kolumny cytat[w –
kiedy,
franc. quand, lorsque, niem.
wann, wann, anglosas. hw≤nne,
>redniow. ang. whenne, whanne,
ang. when,
ros. kogda-kogda, kak-kak.
†kiedyby, kiegdyby jęz.
1. kiedyby, 2. niekiedy, 3. je>liby.
staropol. kyedyby, 1398 kediby...
tediby, 1399 kegdibich czø obe-
slal, tedisz mi gi mal postawicz,
1414 kyediby mal wyecze w
szwey wsszy; kyedyby y mogl
naydz kromya tluscz – kiedyby.
staropol. blogoslavyone dzyeczy-
'thko rzatko kyedyby plakalo –
niekiedy, rzadko, czasem.
†kiedy:, kiegdy: jęz.
1. kiedy, w kt[rym czasie, 2. skoro.
staropol. kegdycz, kyedycz,
tegodla kyedyczyem ya, mystrz
y pan, vmyl nogy vasche;
kyedycz czy tako vyele robyl v
modlytvye, czosz tedy b'dzye
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
robycz przy yego m'cze$
†kiedy-kole(koli(kolikro:(
(kolwie(kolwiek kiedykolwiek.
staropol. kyedikole, 1418 kedikoli,
kyedykoli, kyedykoly;
kylekoli a kyedikolikrocz;
kyedykolvye; kyedykolvyek.
†kiedyle jęz. ilekro:, ile razy tylko.
staropol. kyedile.
kiedy> jęz.
onegdaj, dawno, daleko w przesz=o>ci.
`dy> ¯ dy, d ]czas\; > ]nieokre>lone\.
†kiedy/ 1. kiedy, 2. skoro, chocia/.
staropol. kyedysz, kyedysch,
1452 alem sbyl swego slodzeya,
kedysszem y na drodze ugonil;
kedisz, kyedyzesz.
†kiedy/by jęz. je>li, skoro.
staropol. kyedysby.
†kiedy/ci jęz. 1. kiedy, 2. skoro.
staropol. kyedyszczy, kyedysch-
czy, kyedysczy.
kiej niech. kiejby – niechby, gdyby.
jak czyt. wspak.
†kiela wiele.
†kielekro: ˚ilekro:.
kieli-ch(szek(owy pojemn.
naczynie w kszta=cie czarki na n[/ce.
=ac. calix, niem. kelch.
staropol. kelich, kelych, kyelich
1426 pycze sz tego kyelicha
wschithczy; kyelych, celich albo
czasza calicem,
XV w. ¢kylych, kvbek, kolfyk
calix; czo yest zn'trz kyelycha; i
pyly s tego kyelycha vschysczy;
1424 to gest zayste kelich krwe
moyey nowego y wecznego za-
kona; kelych, kyelych pyl m"ky
wyelke, z kyelicha bolessczy, y
kelicha, mozeczye kyelych pycz,
zavyerne kyelych moy b'dzyeczye
pycz ˘ kelich, kelych, kyelich, ky-
elych, celich – kielich, czara.
†kieliko kilka, ˚kiliko.
†kielka ˚kilka.
†kielki jęz. jak wielki, ˚kiliki.
†kielko jęz. kilka, jak wiele,
˚ile, kiliko.
†kiella, killa narz.
kielnia, czerpak do nabierania wody,
zaprawy murarskiej.
staropol. 1494 kyla, 1495 kyella,
1497 kylla, 1498 kylla ferrea,
ca 1500 kyell' mvrarska vel
korzkyew trulla,
=ac. trulla ]czerpak\ ˘ p[{no=ac. tru-
ella ˘ starofranc. troele, truelle ˘
>redniow. ang. truel ˘ ang. trowel,
ros. lopatka-=opatka.
kie=basa
kielnia
1. narz. narz"dzie murarskie – tr[j-
k'tna =opatka z drewnian' r'czk',
2. łow. ogon bobra.
baz' kel, kier, kiet ]k't, w tym miej-
sce zdala od centrum, za=amanie ˘
winkiel, mankiet, =okie:, bakier\.
niem. kelle, staropol. kiella, killa
]czerpak s=u/'cy do nabierania
wody, zaprawy murarskiej, itp.\.
=ac. trulla ˘ p[{no=ac. truella,
starofranc. truelle, troele,
>redniow. ang. truel, ang. trowel,
ros. lopatka-=opatka.
Rodzaje&
1. cienka, p=aska, prostok'tna,
z drewna lub metalu, do g=adzenia
gipsu, cementu – cement trowel
]˚paca\.
2. cienka, p=aska, z metalu, do k=a-
dzenia zaprawy na murze – brick
trowel.
3. punktowa, o kszta=cie czerpaka,
=y/ki, z metalu do spulchniania
gleby, kopania do=k[w np. przy
przesadzaniu ro>lin – garden
trowel.
˚narz"dzie.
†kielnik torba, sakwa. staropol.
1477 bursam albo kyelnyk.
=ac. bursa, niem. tasche, sack,
staronord. baggi ˘ >redniow. ang.
bagge ˘ ang. bag,
ros. mewok-mieszok, sumka.
†kielo, kilo jęz. kilka ˘ kielokro:.
kie=(ek(kowa: l. poj., k=y l. mn.
1. anat. u ssak[w& z'b mi"dzy sie-
kaczem a z"bem trzonowym,
cz"sto wystaj'cy z pyska, ryja.
dosł. ostrze,
2. techn. cz">: maszyny, przyrz'du,
maj'ca kszta=t kolca.
przestawienie e=k ]strza=\  kie=.
s=owotw. pokr. k=u:  ros. k=yk.
staropol. 1420 kli ]k=y\, kyel ˘ kyel –
1. z'b ostro zako<czny mi"dzy
siekaczami a z"bami trzonowymi.
2. kie=ek ro>liny.
anglosas. fang ˘ >redniow. ang. i
ang. 1. fang, ang. 2. sprout, shoot,
ros. 1. klyk-k=yk, 2. otrostok-
otrostok, pobeg-pobieg.
kie=b zool., ryba.
gatunek drobnej ryby,
Gobio fluviatlis Flem.
staropol. 1437 kyelp fundiculus,
ca 1455 kyelpy fundiculus,
1472 kelb gracius,
1491 kielb gonio, ca 1500 kyelb ˘
kyelp, kelb, kielb.
kie=bas-a(iany(nica spoż.
gat. w"dliny; zwierz"ca kiszka nadzie-
wana mi"sem odpowiednio przypra-
wionym, i w"dzona w w"dzarni.
s=aw. kolbasa, serb. kobas-a(ica,
kie=bodziej
klobas-a(ica, czes. klobasa.
staropol. 1473 kyelbasza lucanica,
XV w. kelbasa lucanica – kie=basa.
staropol. XV w. kyelbodzyey
obliculum ]kie=bodziej\ –
narz"dzie do nadziewania kie=bas.
ang. sousage,
ros. kolbasa-ko=basa.
†kie=bodziej narz.
narz"dzie do nadziewania kie=bas.
†kie=za: ruch. >lizga: si".
staropol. XV w. kelsacz lubrico.
niem. schlittschuh laufen;
glitschen, gleiten,
ang. skate; glide, slide,
ros. katat;sq na kon;kax.
kie=z]n\a: poskramia:, pow>ci'ga:.
kie=zno – w"dzid=o.
†kiep anat. wstyd, srom niewie>ci,
organ reprodukcyjny, rodny niewiasty.
staropol. 1447 kep.
=ac. cunnus,
ang. vagina, ros. vlagali]e.
kiep osob.
g=upi, nierozgarni"ty, gamo<,
dure<, ˚kiepski ]marny\.
†kiepdy, kiedy kiedy.
kiepski przedmiot lekcewa/enia,
kiepski ]marny, z=y, n"dzny, bez-
warto>ciowy\, kiepskie zdrowie.
kiep ]z=o\ % `ski ˘ kiepski ]z=y\.
s=owotw. baz', s=owotw. konc. 022&
diabe= ]z=y\, piek]=o\  kiep ]z=o\;
ang. d•evil ]diabe=\, evil ]z=o\,
>redniow. ang. devel ]diabe=\ 
eville, ivel, uvel ]z=o\;
anglosas. deofol ]diabe=\ 
yfel ]z=o\.
¢kier wskazywa:, prawi:.
kierow•a:(nik, kierunek, kierownica,
bakier, kierowa: – prawi:, nakiero-
wa: – naprawi:; praw – prow]adzi:\,
AO.
kier(owy
1. karc. kolor w kartach, czerwone
serduszka, czerwie<,
2. kier, kiet, kiel, kat, kut ]k't\ ˘
ekierka, bakier, mankiet, kielnia,
Katowice, Kutno.
¯ franc. coeur ]serce\.
kierat techn. urz'dzenie do nap"dza-
nia maszyn rolniczych za pomoc'
zwierz't poci'gowych.
gr. ergon ˘ =ac. ergata
niem. kehrrad.
†kierbnik bot. trybula ogrodowa,
Anthriscus cerefolium Hoffm. staro-
pol. ca 1500 kyerbnyk cerifolium.
kierdel stado owiec, rzadziej kozic.
s=ow. krdel ]stado\, anglosas. heord,
pasterz& herde, hierde HK
>redniow. ang. herde
ang. herd ]stado i pasterz\, ˚herd.
kiereszowa: czynność. ci':, rani:,
kaleczy:, wypuszcza: wn"trzno>ci.
w"g. kereszt ]krzy/\.
kierezja odzież.
wyszywana sukmana krakowska.
niem. kersei, kirsei.
kiermasz zdarz. okresowa sprze-
da/ towaru w kioskach lub stoiskach.
niem. kirchmesse ]uroczysto>: odpu-
stowa ze sprzedarz' w stoiskach\,
staropol. ca 1500 kyermasz –
doroczne >wi"to w dni patrona
ko>cio=a, odpust uroczysty.
†kiernoz zool. samiec >wini, knur.
staropol. 1424 ne pobil kernozow,
1466 duo apri ¢kernodze; tres
apri kernodze, kyernosz aper,
ca 1455 kernosz aper, 1461,
zabyl kyernoza, 1463 i ca 1500
kyernosz verres, 1472 nye zabil
kyernoza ˘ kyernosz, kyernoz
=ac. aper.
kierow-ca(nica(nictwo(niczy(
(nik(a: ]si"\, kierun-ek(kowy
prof., poz. społ. ¯ ¢kier.
kieruj'cy pojazdem mechanicznym,
szofer.
kierpce odzież. g[ralskie, p=ytkie
obuwie z jednego kawa=ka sk[ry.
†kiersztr'g, kielsztrank spoż.
wi>niak, wi>ni[wka, mocny nap[j alko-
holowy na wi>niach ]nastawione wi>nie
zalane mocnym alhoholem\; ˚likier.
¯ kyersz ¯ niem. kirsche ]wi>nia\, lub
¯ kyer ¯ likier % sztrong ]mocny\ ¯
anglosas. strang, strong ˘ >redniow.
ang. stronge, strang ˘ ang. strong.
staropol. 1450 kerstrag achasia,
1472 kerstrøg vinum, XV w.
kyerstrang; moscz vel kerstr'g
achasia; moszcz vel kyelstr'nk
achasia, ca 1500 kyerstrøg melli-
cratum ˘ kyerstrang.
=ac. liquor cerasinus, vinum crasii;
liquor ˘ starofranc. licor, licur, likeur
˘ >redniow. ang. licour ˘ ang. liquor;
ang. cherry-brandy,
ros. viwnëvka-wiszniowka.
†kiertuch tkan. gat. g"stego sukna.
¯ niem. tuch ]sukno\ ˘ fatruch i inne.
staropol. 1474 kyertuch,
1480 kyerthvchow ˘
kyertuch, kyerthvch.
kierun-ek(kowy(kowskaz ¯ ¢kier.
1. strona w kt[r' zwr[cony jest jaki>
przedmiot, droga prowadz'ca
do celu,
2. w sztuce, literaturze, nauce&
zesp[= charakterystycznych cech,
zasad,
3. kierowanie, zarz'dzanie czym.
W j. polskim d{wi"ki ]lub litery\
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kij
wskazuj'ce na kierunek&
1. o, or ¯ >redniow. =ac. orientale
]wschodni\ ¯ oriens ]wsch[d\;
niem. osten ]wsch[d\ ˘
o, tam; ot[/ to; otw[r, okno,
orientowa: si" ]ukierunkowa: si"\,
ogrom, gromko ]ko ^ do\,
2. d ¯ =ac. directio ¯ directus ˘ dw[r ¯
d` % w[r ]ty=, zad, st, plecy, tecz\,
dweri ]drzwi ^ otw[r\, >redniow.
ang. dur, door, dore ˘ ang. door
]drzwi\, niem. tor ]brama, wrota\,
do, np. droga do }nazwa miejscowo-
>ci|, narz"dzie do czego>, skierowa-
nie uwagi na co>, ang. to, for,
3. k, ko, ku ¯ s=aw. k, ko ]do\,
4. w ˘ w•raz ^ o•raz; wsch[d.
Wed=ug mych obserwacji i przemy-
>le<, staro/ytni u/ywali wschodu i
zachodu do okre>lenia stron >wiata, a
dzi> magnetyczna p[=noc i po=udnie.
St'd Orient ]Wsch[d\ ˘ orientowa:,
O  W ˘ ost i west,
pol. o•raz ^ w•raz ]o, w ^ kierunek
˘ o•pa•d, pa•d[=; pa ^ g[ra; d ^ d[=\.
†kierz bot.
1. krzak, krzew, 2. zaro>la,
3. bob kierz – bot. drzewo laurowe.
staropol. 1400 kerz, 1402 chmelny
kerz, XV w. w kerz; kyerz gorzal,
ca 1455 kyerz; we kerzv; kyerz
rubus, kyerz rubi, za kerzem XV
w. i ca 1500 kyerz rubus, kyerz
rubum.
staropol. 1397 circa rubum canum,
qui dicitur in wlgari sadi kerz ˘
sadi kerz – szady kerz,
$ ]znacz. nieznane\ wg Ss 1953,
cienisty ¯ >redniow. ang. schade
]cie<\ ˘ ang. shadowy ]cienisty\ ¯
shade ]cie<\, staropol. EY.
=ac. 1. frutex, virgultum,
2. virgulta, rubeta, 3. laurus,
ang. 1. bush, shrub, 2. thicket,
3. laurel.
kierz-anka(nia pojemn. maselnica,
drewniane naczynie z t=okiem.
kiesa przestarz. sakiewka, trzos,
woreczek na pieni'dze.
osm.-tur. kese ]sakiewka, trzos,
kabza, mieszek na pieni'dze\,
ros.. kowelëk.
kiesz-e<(onka(onkowe(
(onkowiec(onkowy odzież.
ros. karman.
¢kij, kyj ˚kyj.
jaki, kt[ry; niejaki, pewien.
staroros. kij-kij, kyj-kyj.
kij cienka pa=ka, prosty i gruby
patyk d=ug. ok. 1 m, dobry materia=
na =uk ]pa=ka za gruba, patyk za
s=aby bo za cienki\.
staropol. 1403 s kigem,
1408 kigem ne bith,
kijania
1423 ne byl kygem ani vidlami;
yego ¢pacholek mø kigem wderzil,
1427 na myø kigem vderzil;
wderzym ya kyem w kerz, wyszenu
zagyecze ]zaj"cie\, 1450 na mye
przibyekl s wlocznya y kygyem na
mye uderzil, 1450 vderzil Stanisla-
wa kyem we glowa;
sødza przykazal gy kiymy bycz;
plumbatis kymy olofnymy bily; bil
kiem, s kigem, 1460 thocz boli,
kyedi chlop kyguem glowa goly,
1466 wyelky kygy clava alta;
ysz go kygyem bygyv; na kygyach
˘ kig, kyg, kiy –
1. laska, pa=ka, maczuga,
2. pojedynek na kije jako forma post"
-powania dowodowego w procesie.
franc. baton, anglosas. sticca ˘
>redniow. ang. stikke, ang. stick,
cane, ros. palka-pa=ka.
staropol. ky'nycza, kyy'nycza –
kijanica, gruby kij, pa=ka.
staropol. }rana| kyowa a krwawa –
kijowa, w zwi'zku z kijem.
†kijania, kija<
klin do rozszczepiania drzewa.
staropol. 1494 za kyany ad ligna
scindenda; za kyanye,
1495 do kyanow,
1496 za dwe kyane 3 grossos.
=ac. cuneus ad ligna scindenda
aptus, niem. keil, franc. le coin,
chauteau, anglosas. wecg ˘ >red-
niow. ang. wegge ˘ ang. wedge,
staroros. klin=-klin, slitok.
†kijanica gruby kij, pa=ka.
staropol. ca 1500 ky'nycz',
kyy'nycz' xitona.
†Kijanin Kijowianin ¯ Kij[w, Kijew.
kijanka narz., zool.
1. drewniana =opatka do prania
bielizny i obijania lnu,
2. zool. larwa p=az[w bezogonowych.
†kijec bu=awa /elazna z kr[tk'
r"koje>ci'. ˚kicz.
staropol. 1403 kigczem vderzil,
1442 kygecz ˘ kigecz, kygecz.
kijek zdrobn. kij.
†kij[wki, kijewki liczby mn., bot.
naparstnica zwyczajna, Digitalis
ambigua Roem.
staropol. 1460 kyowky narmatica;
kyewky tapsus minor cirumaria,
1472 kyowki termatica minor.
†kik-a(tawy reszta pozosta=a odci"-
tej r"ki, albo cz=owiek z odci"t' r"k'.
˚kikut ]kut ^ r"ka, noga, ko<czyna\.
staropol. ca 1270 kicka.
†kikie: $, domek, zapis podejrzany,
wg Ss 1953.
staropol. 1471 kykyecz uel chicziecz
]lub chiszek\ ediculum ]qui habi-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
tabant in aedibus Michae Jud 18,
22\; przytoczy=em w ca=o>ci.
nie wiem co sta=o si" z=ego;
d=u/szy cytat by=by wielce pomocny.
dla mnie, staronord. kika ]zgi"cie
kolana\ ˘ >redniow. ang. kiken, kyken
˘ ang. kick ]kopa:, wierzga:, uderza:
stop' w z=o>ci, w czasie p=ywania,
lub w pi=ce no/nej; skarga, protest\, i
zgodne z kie: ¯ kiet ]k't\ ˘ mankiet,
=okie:, +okietek ]Zak'tek\;
ciszek ˘ k'tek ]$\; kikiec, kiciec ]$\;
nic bliskiego do przyj"cia za bliskie
prawdy, istotnie, zapis podejrzany.
kiks(owa:
1. ruch. chybione uderzenie,
2. muz. sfa=szowany ton,
3. karc. dawniej rodzaj gry w karty.
niem. kicks.
kikut anat. pozosta=a cz">:
ko<czyny po amputacji. ˚kika.
kil
1.a. mors. g=[wna pod=u/na belka
na spodzie kad=uba statku.
1.b. podwodna cz">: kad=uba statku
w kszta=cie p=etwy,
2. lotn. jednostronne wybrzuszenie
czaszy spadochronu ˘ wiatr wieje
w plecy skoczka.
niem. kiel.
†kila staropol. 1466 kyela – wiele.
†kile, kiele jęz. ile, ilu, jak wiele,
jak wielu.
staropol. 1425 kele; kylye.
ang. how many,
ros. skol;ko-skolko.
†kilekole ilekolwiek, ile tylko.
staropol. kylekole.
=ac. quotquot, quotcumque.
†kilekoli ilekro:, ile razy tylko.
staropol. kylekoli a kyedikolikrocz
nyektori slychczicz w yego sly-
achczye... bilibi sesromoczon...
tegdi ten, ktori przyganil,... na
bicz poth'npyon.
†kilekolikro:, kielekolekro:
ilekro:, ile razy tylko.
staropol. kylekolikrocz i kyedikoli
]quotiescumque et quandocu-
mque\ nyektori czlowyek na
drugem czlowyecze... itd.;
a kilekolykrocz ]quotiescumque\
kaialy syø..., dal gym bog nye-
byeski mocz ku obronye.
=ac. quotiescumque.
†kilekro: ilekro:, ile razy tylko.
staropol. a kyelekrocz ]quotiescu-
mque\ zalovacz bandzye prze-
czyw yemu, thilecrocz w wynye
pyanczdzesyand ostanye.
†kiliko, kieliko jęz.
1. kilka,
2. ile, jak wiele.
kilku
staropol. a po kylko dny; tu
przebødzesz kylko czasow; stalo
szye po kelko dny; kelko gest
dnwo slvghy twego$; kelkosz, a
kelkosczye koszov vzy'ly.
†kiliko>: ilo>:; b="dnie w Ss 1953
pod «kili`», gdy w=a>ciwie «koli`»;
staropol. OE  ros. koliczestwo.
staropol. XV w. ¢iakosz qualitas,
¢kelikosz quantitas.
=ac. quantitas ˘ starofranc. i >redniow.
ang. quantite ˘ ang. quantity,
ros. kolihestvo-koliczestwo,
mno'estvo-mno/estwo.
kilim(iarka(iarstwo tkan.
kobierzec, dwustronna, we=niana tka-
nina dekoracyjna. ¯ osma<sko-tur.
kilk-a(oro(u~ nie okre>lona liczba,
zwykle poni/ej 5, rzadko od 5 do 10.
kilku•dniowy(letni(metrowy(
(minutowy(nastoletni... itp.
staropol. kielka, kielo, kilo – kilka.
starofryz. fe, goth. fawai,
anglosas. feawe, feawa,
>redniow. ang. fewe, few,
ang. a few,
ros. nemnogie-niemnogie,
malo-ma=o.
staropol. XV w. kyelkonaczczye –
kilkana>cie.
kilkadziesi't
kilkakro-:(tny
kilkana>ci-e(oro
kilkaset
†kilki, kielki jak wielki.
staropol. ca 1428 kelke quanta;
a nynye kilke gest to ]quantum est
hoc\, gesz to syø nam przigodzilo.
=ac. quantus, ang. how big.
¢kilkodziesi't kilkadziesi't.
staropol. XV w. kelkodzyesyant.
†kilkokoli ilekolwiek, ile tylko.
staropol. kilkokoly.
†kilkokolikro:
– ilekro:, ile razy tylko.
staropol. bo kilkokolykrocz ]quo-
tiescumque\ modlyly syø gynim
bogom..., tilekrocz poddany w lup
a w myecz.
†kilkokro:, kielkokro: –
1. ile(wiele razy, jak cz"sto,
2. ilekro: ile razy.
staropol. kelcokrocz, kelkocrocz,
kilkocroch sgresil; kyelkokrocz,
kylkokrocz, kyelkokrocz.
¢kilkona>cie kilkana>cie. OA.
staropol. kyelkonaczczye,
1494 od kylkunaczcze lath.
kilkoro jęz.
kilku~
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych
kilkudniowy
wskazuj'cych na kilka ˘
kilka dni, kilka pi"ter.
kilkudniowy
kilkudziesi"cio~
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych
wskazuj'cy na kilka dziesi'tek.
kilkuletni
kilkumetrowy
kilkumiesi"czny
kilkuminutowy
kilkunasto~
pierwszy cz=om wyraz[w z=o/onych
wskazuj'cy na kilkana>cie, od 11
do 19.
kilkunastohektarowy
kilkunastoletni
kilkunastostopniowy
kilkunastotysi"czny
kilkuosobowy
kilkusetkartkowy
kilkusetletni
kilkusetmetrowy
kilkustopniowy
kilkutraktowy
kilkutysi"czny
kilkuwarstwowy
kilkuwyrazowy
†killa, kiella czerpak, ˚kielnia.
†kilo kilka.
staropol. kylo lath... tylesz lath panv
svemv slvzycz ma, oth nyego nye
wychodz'cz, gyle lath vol' sz'
weszelyl.
=ac. aliquot, ang. some, a few,
ros. neskol;ko-nieskolko,
nemno'ko-niemno/ko.
kilo~ tysi'c.
kilo•gram(litr(metr(wat.
gr. chilioi ]tysi'c\.
kiloamper miara nateż. prądu elektr.
kilof oskard; r"czne ˚narz"dzie sto-
sowane w kopalniach i przy robotach
ziemnych do od=upywania ska=, w"gla,
grunt[w spoistych, itp., maj'ce kszta=t
wyd=u/onego, lekko zakrzywionego
ostrza stalowego, osadzonego na drew-
nianym stylisku, trzonku.
`lof ]d=o<\.
got. lofa, staroniem. laffa,
staroniem. kilhouwe ˘
niem. keilhaue,
starofranc. picquois ]kilof\ ˘
>redniow. ang. pikois ˘ ang. pickax,
ang. ]pick, cutter\ mattock,
ros. motyka-motyka ]kilof\.
staropol. 1403 kylow, 1483 albo
kylophem, 1483 baccellum seu
feriaticum ferreum vlg. bulava
uel maleum, dictum ¢kylofi, uel
alia arma; malei albo kyloff, 1494
ferratico albo kylophem ˘
kylow, kyloph, kyloff, W F –
pewien rodzaj m=ota u/ywanego
tak/e jako bro<, rodzaj czekana.
kilogram miara wagi.
kilogramometr fiz.
kilokaloria miara ciepła.
†kilokro:. kielokro: jęz. ilekro:.
kilolitr miara ciczy.
kilometr(a/(owy miara dług.
kilowat(ogodzina miara mocy.
kilwater mors.
pienista smuga za ruf' p=yn'cego
statku.
holend. kil % water.
ki=a med. choroba weneryczna,
syfilis ]ang. syphilis\, lues.
w Rosji nie ma jej, bo s=owa nie ma
w podr"cznych s=ownikach...
staropol. 1444 kila – przepuklina.
staropol. 1444 kilauy ermucus,
kilavi, 1471 kylavy herniosus –
maj'cy przepuklin", ruptur".
=ac. herniosus ˘ ang. hernia.
kimogra-f(m instr.
przyrz'd do zapisywania graficz-
nego zmian t"tna, oddechu, i znu/
enia mi">ni.
kimono odzież.
szata japo<ska z szerokimi r"kawami,
przepasana szarf'.
¯ jap. ki ]nosi:\ % mono ]obiekt\.
s(kin': ruch. sk=oni: ]g=ow"\,
potakn': ni', kiwn':. pokr. kida:.
staropol. 1402 na mø toporem
kinøl ˘ kinøcz – rzuci:, cisn':.
=ac. mittere, contorquere,
starofranc. jeter, lancer,
niem. ]ab\werfen, schleudern,
anglosas. thrawan, >redniow. ang.
throwen, threowen, thrawen ˘
ang. throw, ros. brosit;-brosit.
staropol. kynyenye ]kinienie\ –
skinienie, kiwni"cie ]g=ow', r"k'\.
kind/a= broń. d=ugi n[/ obusieczny,
pochodzenia wsch., rodzaj sztyletu.
arab. chand/ar,
ros. kin'al-kin/a=.
˚miecz dagger ]mieczyk\.
kine~ ruch, rusza:.
kine•matograf(matyka(skop(
(tyka(za, kino.
gr. kinein ]by: w ruchu\
kinetos ]ruchomy\, kinema ]ruch\
˘ ang. cinema ]kino\, KC
Kineka kr[lowa Kinga ]1207–†1231\.
s=aw. Kineka, kyn;ka.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kipie>
kinetyka ˚kine.
kinematografi(aczny
kinematy-ka(czny szkoln.
dzia= mechaniki zajmuj'cy si" bada-
niem ruchu cia=, lecz nie rozpatru-
j'cy si= kt[re te ruchy wywo=uj'.
gr. kinema, kinematos ]ruch, ang.
motion\ ¯ kinein ]rusza:\.
kineskop techn.
lampa elektronowa w telewizorze.
kinestezja anat.
uczucie, wra/enie, pozycji, ruchu,
napi"cia, cz">ci cia=a, otrzymane
przez ko<c[wk" nerwu w mi">niach,
>ci"gnie i przegubach.
ang. kinesthesia ¯ gr. kinein ]ruszy:\
% aisthesis.
kineto~ szkoln.
pierwszy cz=on w wyrazach z=o/onych
wskazuj'cy na mo/liwo>:, zdolno>:
do ruchu.
ang. kineto` ¯ gr. kinetos ]mova-
ble\ ¯ kienin ]rusza:, ang. to move\.
kinetoterapia med.
kinety-ka(czny szkoln.
dzia= mechaniki badaj'cy ruchy
cia= pod wp=ywem dzia=aj'cych
na nie si=; obejmuje kinematyk" i
dynamik".
ang. kinetics.
kinkiet przy>cienna lampa lub >wiecz
-nik, zwykle ozdobna w kszta=cie.
=ac. quinque` ]pi"cio`\,
franc. quinquet, ang. quinque`.
kino(mania(operator(wy ˚kine.
1. techn. zesp[= urz'dze< do
wy>wietlania film[w,
2. bud. budynek w kt[rym s'
wy>wietlane filmy.
kiosk(arz(owy handl.
sklepik-budka w ruchliwych miejscach
]np. na ulicach\, w kt[rej sprzedaje si"
drobiazgi& gazety, papierosy, napoje
ch=odz'ce.
pers. kußk ]miejsce\,
tur. kiußk ]pawilon\,
franc. kiosque, ang. kiosk,
niem. kiosk, ros. kiosk.
†kiper bot. Cypersus longus L.
et rotundus L.
staropol. 1472 kypper cipera.
kiper(stwo
specjalista oceniaj'cy gatunki i
jako>: wina, herbaty, na podstawie
smaku.
kipi-e:(el wrze:, gotowa: ]si"\.
staropol. ca 1500 kypyecz bulire –
wrze:.
=ac. bullire ¯ bulla ]p"cherz nad go-
tuj'c' si" wod', ulatniaj'cy si" pod
wp=ywem bezpo>redniego gor'ca,
kipn':
ang. a bubble, stud\,
=ac. ˘ starofranc. boilir ˘ >redniow.
ang. boilen, boylen ˘ ang. boil,
ros. kipqtit;-kipiatit,
varit;-warit.
kipn': żart. umrze: ¯ niem.
†kipr, kiprz bot. Galeopsis tetrahit
L. staropol. 1472 kypr, kyprz
agrianabum.
kir tkan.
czarna materia, str[j /a=obny.
wg Swo 1980& ¯ niem. kern ]tuch\
]odmiana sukna\
}raczej gatunek sukna, J.D.|.
wg mSjp 1969& ¯ tur.
Ze swych do>wiadcze< nad zmiana-
mi d{wi"k[w i zawi=ymi t=umacze-
niami – odrzuci=bym niemieckie
pochodzenie kiru.
kirasjer wojsk.
/o=nierz jazdy ci"/kiej, okryty pance-
rzem z blachy, pierwotnie wykonanego
ze sk[ry, do okrycia piersi i plec[w.
¯ franc.
=ac. corium ]sk[ra\ ˘ ]vestis\ coria-
cea ]sk[rzane ubranie, odzie/\ ˘
ital. corazza, franc. cuirass-e(ier,
ang. cuirass(ier.
Kirieeleison rel. ˚Kyrie.
kirka narz.
specjalny m=otek do odbijania zaprawy
z cegie= pochodz'cych z rozbi[rki.
ros. kirka.
¢kirke dun., rel. ko>ci[=, religia,
stan duchowny, nabo/e<stwo.
gr. kyriakon ˘ staroniem. kirihha ˘
staroang. cirice ˘ >redniow. ang. chir-
che. Lit. Kirkor ]kor – przysi"ga\,
=ot. Kirchholm ]ko>ci[= na wyspie
]na rzece Dwinie\. ˚cerkiew.
kirkut rel. cmentarz /ydowski.
niem. kirchhof.
kirys hist., panc. pancerz, zbroja
os=aniaj'ca pier> i plecy.
franc. cuirasse, ˚kirasjer.
~kis – ~ski ¯ szumer. KI
¢kis kwas, ¯ is ]woda, czynnik\.
kis•n':(iel(=y(i:(zonka.
†kis miner. markasyt i piryt,
odmiany siarczanu /elaza FeSO4.
staropol. 1472 kys marchosita.
=ac. marchosita et pyrites.
†kisia=y, kisa=y spoż. skwa>nia=y,
sfermentowany, kwa>ny. ¯ kis=ota.
s=owotw. baz' acidus& opuszczone
«a», i «cidus» skr[cone do «kis».
staropol. 1472 mlyeko kissalye
coegrillum; kysyale, kiszali chleb
˘ kisia=y, kisa=y –
1. o mleku – zsiad=e, kwa>ne,
2. o chlebie – kwa>ny, wyro>niety
na zakwasie, dro/d/ach,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
3. o owocach – cierpki, kwa>ny.
=ac. acidus, fermentatus,
kisi: proces.
poddawa: fermentacji, kwasi:.
†kisie: kisn':, ¯ kis=ota ]kwas\.
staropol. XV w. ut fermentizet aby
kyszyalo yako pywo ˘ kyszyecz.
=ac. fermentari, effervescere.
kisiel spoż.
rodzaj galaretowatej leguminy
z soku owocowego zaprawionego
m'k' kartoflan'.
staropol. 1394 kyssel,
1472 kyssyel acentrum,
ca 1500 kyszyel blictrum –
potrawa z m'ki rozdrobnionej
wod' i poddanej fermentacji,
rodzaj g"stego /uru.
ang. a kind of sourish jelly, fruit
cream, ros. kisel;-kisiel.
¢kisla/di kwas, zakwasek, dro/d/e.
staroros. kislq'di-kisla/di,
ros. kislota, zakvaska.
ang. acid, ferment, leave, yeast.
†kis=owini mo/e «pieczywo
na zakwasie», wg Ss 1953.
staropol. 1438 kislowini.
kis-=y(i:(zonka kwa>ny. ˚kwas.
¯ ang. kiss ]ca=us, poca=unek, zapewne
¢s=odki, st'd kwa>ny w Polsce, na
opak, s=owotw. koncepcji 026; ca=owa:
si"\ ¯ >redniow. ang. kyssen, kissen ¯
anglosas. cyssan.
ang. sour, acid,
ros. kislyj-kis=yj, kislen;kij-
kisle<kij ]ang. sourish, tart\, kis-
lovatyj-kis=owatyj ]ang. sourish,
acidulous\, kislit;-kislit ]ang. to
make sour, to sour\.
kis-n':(i: ]si"\ proces.
kwasi:, poddawa: fermentacji.
¯ kis=ota ]kwas\.
staropol. ca 1500 kysz' ]kisz'\ –
kisn':, fermentowa:.
ang. acidify, ros. okislqt;
-okisliat, proizvodit;
bro'enie, brodit;-brodit.
†kisowy garb.
zrobiony ze sk[ry renifera.
staropol. 1492 schuba kyssowa.
ang. made of reindeer leather.
†kistek narz. p"dzel.
staropol. ca 1465 kystek clemaris.
=ac. penicillus, starofranc. broce,
brosse ]krzak, ang. bush\, >redniow.
ang. brusshe ˘ ang. brush, ros. kist
-kist, kistohka, s=owotw. pokr. kust
]krzak, ang. bush, shrub\.
kust ]krzak\  brusshe ˘ brush, bush,
kist ]p"dzel\  brusshe ˘ brush, bush.
kiszk-a(owaty anat.
cz">: jelita, cz">: przewodu pokar-
mowego.
kitajka
idiom& skr"t kiszek ˚usobica,
ang. idiom tak/e& intestine strife;
ros. kiwka.
kiszonka, kwaszonka
karma dla zwierz't domowych z
kiszonych ro>lin lub ich cz">ci.
ki>:
1. anat. nadgarstek,
2. wi'zka ]np. trawy, kwiat[w\
w gar>ci,
3. bot. ga='zka obsypana kwiatami,
owocami, kwiatostan groniasty.
¯ ang. i >redniow. ang. fist ]pi">:\ ¯
anglosas. fyst, pokr. niem. faust.
staropol. 1472 kyscz; przi kysczy –
1. ki>:, wiecha, p"k& owoc[w na
ro>linie,
2. roczna zap=ata uiszczana miodem
za dzier/awienie pa<skiej barci.
=ac. 1. ramus, fascis, congeries,
2. mel, quod domino tributi annui
loco dabatur ab eo, qui alvearia
domini tenebat,
starofranc. 1. tuffe,
>redniow. ang. bunche, bont; tuft,
ang. 1. bunch, tuft,
svqzka-swiazka,
ros. 1.
puhok-puczok ]p"czek\.
¢ki>cie< broń.
r"czna bro<; metalowa,
kula uwi'zana do paska. ¯ ki>:.
ros. kisten;.
kit(owa: t=usta masa, mieszanka
kredy z pokostem, s=u/'ca do
uszczelniania szyb w oknach.
niem. kitt.
kita
1. anat. ogon lisa,
2. p"k pi[r, w=osia.
staropol. 1365 kithy ]kity\, 1429
kyth ]kit\, 1388(1430 kythy, 1435
dzeszanczi kyth lnu, 1437 kyta,
1442 triginta kyth; powynyen dacz
czthirzi kythi konopi gothowich,
1454 ligaturas albo kythi,
1472 kyta linum; decimam canapi
solvit per quatour ierugas albo
kythy; ligaturas canapi albo kythy,
1486 ligaturas albo kyth kanapi;
1472 grochova kyta ˘ kitha, kyta –
1. okre>lonej wielko>ci wi'zka
przewa/nie lnu lub konopi,
2 wiecha, ki>:.
†kitaj-ka(czany(kowy, kitejka
tkan. rodzaj tkaniny jedwabnej.
¯ Kitaj ¯ ki ]ziemia\ % tai; Chiny, ang.
China, gr. Seres ]plemiona Wsch. Azji\
˘ Sericus ˘ sericum ]jedwab, dosł.
materia=, tworzywo, tkanina Seryk[w\
˘ =ac. sericus ˘ p[{no=ac. sericeus ˘
ang. sericeous.
staropol. 1464 ¢kythaka,
1465 kythayka, 1472 kytayka,
1476 kythayka, 1477 kythaycze,
kitel
1478 kythayka, 1483 i 1484 kithayka,
1485, kytayka, 1492, kitheyka,
1493 kithayka, 1493, kytayka,
1500 kythanka; kytayka rubra, ca
1500 kythayk' Sericeus pannus.
=ac. pannus quidam Sericeus,
ang. silk, Seric stuff; silken,
ros. wëlk/ovyj/ovistyj-
sziok }†szelk|(owyj(owistyj ¯ silk.
staropol. 1498 kythayczany, 1500
kythyakowe ]pro ktyhaykove\ –
zrobiony z kitajki tj. jedwabiu.
kitel tkan.
fartuch wk=adany dla ochrony
odzie/y przy pracy lub w celach
higienicznych.
¯ niem. kittel.
staropol. 1437 i ca 1455 kytel toga,
1457 kythel curbum, vestis linea,
ca 1500 kythel toga –
szata p=[cienna zwierzchnia.
†kitelek odzież. lekkie okrycie
p=[cienne, rodzaj koszulki.
staropol. ca 1500 koschvlk' vel
kythelek togella.
kitla odzież. tradycyjny str[j
g[rniczy, kaftan ozdobiony z=otymi
guzikami i aksamitnym obszyciem.
niem. kittel ]$\
staropol. 1431 tunica, que dicitur
plastra, in wlgari kytla, kythla
cubris, 1450 cubrum... est vestis
linea proprie kytla; placentum
est vestitum feminarum proprie
kyttl', 1463 kythla placentum,
XV w. kythla cubrum; kythla pla-
centum, kytla cubrum – rodzaj
szaty p=[ciennej zwierzchniej.
staropol. 1483 kythlycza – kitlica,
szata p=[cienna zwierzchnia.
staropol. 1484 kythlyk albo kyeczek,
1496 kythlyk – rodzaj p[=ciennej szaty
zwierzchniej, p=[ciennego fartucha.
¢kitara muz. cytra ˘ pol. gitara;
gr. kithara, kitharis, =ac. cithara
]grecki instrument muzyczny struno-
wy szarpany\, GK.
kiur chem.
promieniotw[rczy pierwiastek chem.
nie wyst"puj'cy w przyrodzie.
¯ nazwisko franc. ma=/onk[w Pierre
i Marii Curie.
kiwa: ]si"\, kiwn': ruch.
porusza:.
1. cia=em w r[/nych kierunkach,
ko=ysa:, macha:,
2. potrz'sa: – potakiwa:,
3. oszukiwa:, wymija:, zwodzi:
]jak w pi=ce no/nej\,
4. przedrostek& poszukiwa: i inne.
s=owotw. pokr. kida:.
staropol. 1462 kyvaly r'kama,
1468 capite monebat albo kywal;
stukaly, kywaly ˘ kyvacz, kywacz.
staropol. glowø kiwala ]g=ow' kiwa-
=a\ ˘ kiwa: g=ow' – ruchem g=owy
objawia: lekcewa/enie, pogard".
staropol. skiwa:, skiwn':, kin':.
†kiwior, kiwier odzież. OE,
rodzaj wysokiej a szerokiej czapki.
staropol. 1419 kywer,
1425 item pyleus albo cywyor,
1445 pileos albo kywory,
1471 na lywerze ]pro kywerze\,
1472 kywyor,
1475 mitra militali albo kywyor,
ca 1500 thyara est mitra... kyvyor.
†klach tkan.
jaka> tkanina, wg Ss 1953.
} ¯ anglosas. clath ]sukno\, J.D.|
staropol. 1386 duo lecta cum tec-
turis, videlicet ciche. Item tectura
puta de clach ]leg. klak $\.
franc. le drap, niem. tuch, anglosas.
clath ˘ >redniow. ang. i ang. cloth
]sukno, materia=, tkanina; ang. a
woven, knitted, or pressed fabric of
fibrous material, as cotton, wool, silk,
hair, syntetic fibres, ets., used for we-
aring apparel, household furnishings,
etc., 2. a piece of such fabric for spe-
cific use& as, tablecloth, washcloth,
loincloth\,
ros. sukno-sukno, tkan;-tka<.
klacz zool., zwierz.
samica zwierz't jednokopytnych,
g=[wnie konia. ˚koba.
staropol. 1471 claczhy dwye,
1500 pro equa albo o klacz' ˘
claczh, klacz lub klacza.
=ac. equa, franc. la jument, cava-
le; le chevalet ]koby=ka\, anglosas.
mere ˘ >redniow. ang. mare, mere
˘ ang. mare, ros. klqha-†klacza
]szkapa, ang. jade, franc. une rosse\,
ale kobyla-koby=a, kobylica-
kobylica ]klacz\.
klajst-er(rowa:
klej z m'ki lub krochmalu i wody.
niem. kleister.
klak-a(ier
grupa ludzi wynaj"tych do oklaski-
wania aktora, widowiska.
klakier teatr.
osoba wynaj"ta do oklaskiwania
aktora lub widowiska.
klakson tr'bka samochodowa
¯ ameryka<ska marka fabryczna
Klaxon.
klamka techn.. ruchoma, metalowa
r'czka do otwierania drzwi.
wg dw[ch s=ownik[w& mSjp 1969 i
Swo 1980& niem. klam]me\
]kluba, narz"dzie tortur...\,
ja zwi'zku nie widz" i – tym samym
– sensu takiego ='czenia, je/eli nie
ma innych, powa/nych przes=anek;
raczej klamka ¯ k=am % ka ]do\ –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
klaps
ruch r"ki jak podczas =amania.
klamoty manatki, czyje> rzeczy,
przedmioty ma=o warto>ciowe, graty.
niem. klamotten.
klam-ra(erka zapi"cie, zwykle
ozdobne u pasa, but[w, ubrania.
niem. klammer.
staropol. 1394 clamra – /elazo
do spajania, spinania czego>.
ang. clasp, buckle, ros. prq'ka-
pria/ka, skobka-skobka.
klan pokr.
r[d, potom•ni(stwo, zwi'zek
rodowy. gael., irl. clann, cland ˘
ang. clan, ros. klan, klika.
klang dźwięk. pojedy<cze uderzenie
w dzwon okr"towy.
=ac. clangere, staroniem. wy/yn
klank, ang. clang.
klangor dźwięk.
g=os, d{wi"k jednostajny,
najcz">ciej /urawi.
=ac. clangere, ˚klang.
klap-a(ka
1. pokrywa na zawiasach,
2. zaw[d, niepowodzenie, fiasko.
niem. klappe,
ang. lapel ]za=o/ona cz">: marynar-
ki, kurtki lub p=aszcza, z przodu,
ods=aniaj'ca pier> i przechodz'ca w
ko=nierz\.
ang. lappet, flap ]klapa lub za=o-
/enie na ubraniu\;
ang. lap, >redniow. ang. lappe, an-
glosas. l≤ppa, lappa ]za=o/ona, lub
zwisaj'ca cz">: odzie/y, ubrania\.
klapa: dźwięk.
1. powodowa: wydawanie d{wi"ku,
2. łow. o g=uszcu& wydawa: g=os w
czasie tokowania.
¢klapcy fizjolog.
wydzieliny z nosa, smarki.
staroros. klqpcy-klapcy,
ros. silki-si=ki ¯ silok-si=ok,
ang. running-nose.
†klapholc =upane deszcz[=ki d"bo-
we, u/ywane do wyrobu klepek.
¯ niem. klap % holtz ]drewno, mate-
ria= drzewny, ang. wood, timber\.
staropol. 1496 klapholcz.
klapowany
li>: maj'cy g="bokie wci"cia.
klap-s(n':(anie ruch., dźwięk.
1. cios d=oni'. ¯ odg=os bicia,
2. film. para deszczu=ek u/ywanych
przy kr"ceniu filmu, kt[rymi klepie
si" przed k/dym kolejnym uj"ciem.
anglosas. kl≤ppan
>redniow. ang. clappan
ang. clap, pokr, staronord. klapp i
staroniem. wy/yn klapf ]cios\
s=aw. xlopanie, ChK.
klar
klar
1. spoż. przezroczysty lukier, syrop,
2. mors. uporz'dkowanie sprz"tu
na statku.
niem. klar ]jasny\ ¯ =ac. clarus ˘
starofranc. cler, clier,
>redniow. ang. clere, cler,
ang. clear ]jasny\.
klarne-t(cista muz. d"ty instrument
muzyczny w kszta=cie drewnianej
rury nieco rozszerzonej.
gr. clarine ]dzwon\ ˘
=ac. clarinetto ]dzwonek\,
franc. clarinette, ang. clarinet,
ital. clarinetto.
klarow-ny(a:(nica czy•sty(>ci:,
przejrzysty, przezroczysty.
klarowa: – mors. porz'dkowa:, przy-
gotowywa: do manewru.
=ac. clarus ˘ starofranc. cler, clier
>redniow. ang. clere, cler,
ang. clear ]jasny\.
klas-a(owy([wka(yczny(ycyzm(
(yfikacja(yk(yka(yfikator(
(yfikowa:(yk(ycystyczny(
(ycyzowa:
1. szkolna,
2. warstwa spo=eczna,
3. rodzaj, np. muzyka klasyczna,
wysokiej klasy, klasyfikacja,
4. gra. gra dzieci"ca polegaj'ca na
przeskakiwaniu na jednej nodze
kratek narysowanych na ziemi.
gr. klesis ¯ kalein ]wo=a:\ ˘ =ac.
classis ˘ franc. classe,
ang. class, niem. klasse,
ros. klass.
klaser ablum na znaczki pocztowe.
franc. classeur ]teczka, segregator\.
kla-ska:(sn':(>ni"cie ]w d=onie\
dźwięk. s=owotw. pokr. mlask(a:
¯ ¢lask;
ang. clap, ros. xlopat;.
staropol. XV w. strepitu szvm,
grzmot, trzask, claszk;
wszistczi ludze, cleszczicze ]kly-
esczczye\ røkoma, spewaycze
bogu w glose wesela; 1471
klaskay'cz ]klaszn'l\ rankoma;
klaskacz; plassacz b'd' albo
clascacz, ca 1500 kl'sk'cz
plaudere ˘ claszk, cleszk, clasc,
klask ]klask(a:(anie\ – odg=os wy
dawany przez uderzaj'ce si" o
siebie d=onie albo fale.
=ac. strepitus ]klask\, plaudere
]klaska:\, plausus ]klaskanie\,
staropol. klasw røkama, klaszn'l
]klaskay'cz\ r'kom'; klaslem
albo obrazil ˘ klasn'cz –
1. klaska:, oderza: d=o<mi o siebie,
2. uderzy: ]o co>\, zderzy: si".
klasztor(ny rel.
miejsce religijnego odosobnienia.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
=ac. claustrum ]zamek\ ˘ starofranc.
cloistre ˘ >redniowiecz. ang. cloist-
re(er, niem. kloster.
staropol. do onego kosczola,
klastora doprouadzil;
1429 do clastora do mnichow;
o przest"pcy& aczby do kosczola
abo do klasztora nyekako vczekl
by tesz do czirekwye vczekly, tedy
przez poruszenya swi'tosczy ma
bycz zlostnyk wz'th a podlug pra-
wa os'dzon; u klastorze, 1484 w
klaszthory; dom klastorowy ˘
clastor, klastor, klaszthor – zabu-
dowanie dla zgromadzenia zakon-
nego, zwykle po='czone z ko>cio=em.
staropol. 1436 na roly claszthorney
tego proboszcza ˘ claszthorny –
nale/'cy do klasztoru.
w jakim> zwi'zku s=owotw. ze
starofranc. enclos ]klosklasz\,
>redniow. ang. enclousen ˘
enclosure ]ogrodzenie, ogrodzone
miejsce, czyli zamkni"te wok[=\.
ros. monastyr;-monastyr.
klatka
1. pomieszczenie z pr"t[w metalo-
wych lub drewnianych, s=u/'ce
do hodowli, przewozu ptak[w lub
zwierz't,
2. film. najdrobniejszy odcinek ta>-
my filmowej, zawieraj'cy jedno
zdj"cie, uj"cie sceny.
3. górn. urz'dzenie wyci'gowe
w szybie kopalnianym.
w zwi'zku s=owotw. z lataniem.
zdrobn. s=aw. kleta-kleta ]komora\,
AE.
staropol. 1443 comodam et cletcam,
ca 1500 klathk' cauea, 1480 klathki
˘ cletca, klathka, AE –
1. szopa, buda, kom[rka,
2. klatka, kojec,
3. plotka, bajka, brednie, ¯ kleci:
]zmy>la: sk=ada: co do kupy\.
klaun albo klown ˚klown.
klaustrofobia psych.
chorobliwy l"k przed przebywaniem
w pomieszczeniu zamkni"tym.
klauzula
1. prawn. zastrze/enie lub warunek
w umowie, traktacie, w dokumen-
cie prawnym,
2. zastrze/enie w traktacie handlo-
wym mi"dzy pa<stwami, przyzna-
j'ce kontrahentowi automatycznie
wszelkie korzy>ci, jakie s' lub b"d'
w przysz=o>ci przyznane pa<stwom
trzecim,
3. klauzula egzekucyjna – nakaz
wykonania wyroku s'dowego.
=ac. clausus ¯ claudere,
ang. clause,
ros. ogovorka-ogoworka.
klauzur-a(owy rel.
kl'twa
og[= przepis[w ograniczaj'cych
komunikowanie si" zakonnik[w z
osobami obcymi; cz">: klasztoru
zamkni"ta dla os[b obcych.
=ac. claudere ]zamkn':\ ˘ clausus,
clausura ]zamkni"cie\.
klawesyn muz. dawny instrument
klawiszowo-strunowy, wydaj'cy
ostre, dono>ne tony, b"d'cy po='cze-
niem cymba=[w z klawiatur'.
>redniow. =ac. clavicymbalum,
franc. clavecin.
klawiatura muz.
rz'd lub rz"dy klawiszy w instru-
mentach muzycznych, w r[/nego
rodzaju mechanizmach, maszynach
do pisania.
†klawicymbalista muz., gra.
muzyk graj'cy na klawicymbale.
staropol. 1422 clavicymbalista.
†klawikord dawny instrument mu-
zyczny m=otkowo-strunowy. staropol.
ca 1500 klavykord clauicordium.
=ac. clavis ]klucz\ % chorda ]struna\,
p[{no=ac. clavichordium,
ang. clavichord, ]instrument strunowy
z klawiatur', z kt[rego fortepian wyod-
r"bni= si", podobny troch" do harpsi-
kordu, z t' r[/nic' /e gdy klawisze s'
naciskane, struny uderzane s' ma=ymi
m=otkami, a nie szarpane.
klawi-sz(szowy(atura
klucz, d{wignia uruchamiaj'ca me-
chanizm szarpi'cy strun".
klawy jęz.
gwara miejska i uczniowska&
>wietny, wyborny.
†kl': ]si"\ jęz., rel.
1. z=orzeczy:, przeklina:, {le /yczy:,
2. wy='cza: ze spo=eczno>ci ko>cio-
=a, ekskomunikowa:, rzuca:
kl'tw", obejmowa: kl'tw'.
kl'ska: dźwięk.
1. o s=owiku& wydawa: trele, >piewa:,
2. wydawa: charakterystyczny odg=os,
st'paj'c lub uderzaj'c czym o co;
k=apa:, tupa:, dudni:.
kl'-twa(: ]si"\ s=aw., jęz.
¯ klat•wa; klat ]wypowiada:\  talk
]m[wi:, rozmawia:, gada:\ % wa ¯ to
swear ]przysi"ga:, kl':; ang. oath ^
przysi"ga, przekle<stwo\.
1. przysi"ga ˘ zaklina: si"
]zaprzysi"ga:\, kln" si" na,
2. kl'twa pokr. kl':,
przeklina:("ty(e<stwo – u/ywa:
brzydkich s=[w, cz"sto kl'twie to-
warzysz'cych, gdy w z=o>ci i za-
wzi"to>ci, z /'dz' odwetu, poprzy-
si"ga: sobie zemst".
Latopis 1110–1116 r. zawiera formy&
klaßasja ]kl': si"\, do klenutsja o
wsem ]niech poprzysi"gn' na wszyst-
kl':
ko\, da budet’ klat ot Boga i ot Peruna
]zostanie przekl"ty od Boga i od Peru-
na; poga<skiego bo/yszcza, J.D.\.
s=aw. klœ-tva/st;
wo=. 1289 zakon v 'e bœwe v
Lœxox takov; helœdi n≠ ima-
ti ni biti no zakleno
]prawo u Lach[w jest takie& czeladzi
nie chwyta:, ni bi:, bo ‘zakl"to’ – pod
kar' kl'twy\.
staropol. kløcz bødø ony; kto czyø
bødze kløcz; gysz klnø gy, 1398
przesz praua i przesz winy clanl
]kl'=; w Ss 1953 litera y dostawiona&
clan}y|l, zbytecznie\, cløthy, ma
clyanth bycz, w klanthwye, may'
clanczi bicz, ma klantha... bycz,
klanczi, klyanthi, klyanthw', klanth
b'nd'ncz, clanthy myedzy gymy,
kl'ty, kl'thwa, ktho klnye, kedy
kln', kedy pan kl'th gest, pothym
klal gy o tho szyano; po kl'tem,
clancz scha, szye klyancz ˘ kløcz,
clancz, cløth –
1. z=orzeczy:, przeklina:, {le /yczy:,
2. wy='cza: ze spo=eczno>ci Ko>cio-
=a, ekskomunikowa:, rzuca:
kl'tw", obejmowa: kl'tw',
3. kl': si" – przysi"ga:, zaklina: si".
staropol. po(prze(za•kl':,
zakln':, prze(za•klina:.
staropol. kl'thewny ]kl'tewny\ –
zwi'zany z kl'tw'.
staropol. kløtwa, kløøtwaa wszemv
zlemv, przekløti, ty kløtwø sgro-
madzisz, w kløtwye, ¢kløtwa,
spadnø na czø wszitki kløtwy, na
nye wszitki klotfy, y klotfø, przisz-
la klyøtwa na nye, y kløtwø, t'
kl'tw', przekl'ta, ta kl'tva, 1437
kl'twa anathema, w klanthwye; abi
gdzekoly klyanthi oth prawa albo
od czlowyeka, tho gest klyanthw'
szamym prawem vidan' klanth
b'nd'ncz ˘ kløtwa, kløøtwaa,
klotfa, kl'twa, kl'tva, klanthwa –
1. s=owa >ci'gaj'ce – w magiczny
spos[b – na kogo> z=o,
2. kara polegaj'ca na wy='czeniu ze
spo=eczno>ci ko>cielnej, od uczest-
nictwa w obrz"dach,
3. s'd, wyrok,
4. gro{ba kary, sankcja.
=ac. maledictio, dirae, exsecratio,
franc. malediction, imprecation ,
niem. fluch ]kl'twa\, fluchen ]kl':\,
schwören ]kl': si", zaklina: si",
przysi"ga:\, p[{ny anglosas. curs
˘ >redniow. ang. i ang. curse ˘ ang.
curse, ros. proklqte-prokliatie.
~kl': czas niedok. ¯ kl'twa
1. hist. pozbawi: kogo praw spo=ecz-
nych, szczeg. w Ko>ciele Rzym.-
Kat., w Wiekach Írednich,
2. pozbawi: kogo nale/nych mu praw.
3. kl': – z=orzeczy:, wypowiada:
s=owa uznawane za brzydkie, prze-
ciw komu, czemu, w z=o>ci.
kl': si" – zaklina: si", przysi"ga:,
szczeg. na Boga, ¯ kl'twa ]przysi"ga\,
s=aw.-ros. klatwa.
ros. 1 i 2. liwit;-liszit,
3. proklinat;-proklinat;
ang. 1. renege ]†to deny, to renounce\,
2. to deprive, 3. to curse.
za•kl': – czas dok., raz jeden
prze•kl': – z=orzeczy:
wy•kl': – zupe=nie, ca=kowicie
†klecawy Bohemizm, anat. kulawy.
staropol. clecz'}wy|, kleczawy.
franc. boiteux, anglosas. lama ˘
>redniow. ang. lam, lame ˘
ang. lame, ros. xromoj-chromoj.
klecha szkoln.
skr[cona forma >redniow. ang.
cnawlechien – fakt lub warunek
znania czego> poprzez do>wiadcze-
nie lub stowarzyszenie.
staropol. clecha maledictus –
nauczyciel szkolny, baka=arz.
A. Br¥ckner 1927 – mylnie – zgrubiale
od kleryka ]jak klucha od kluska\.
klechda stare podanie, ba><.
kleci: tworzy: ]budowa:, sk=ada:,
lepi:, ple>:\ nieudolnie, byle jak.
†klecz wg Ss 1953& $, zool. gat. ryby,
mo/e Squalius cephalus L.
staropol. 1472 klecz squilla.
chyba w=a>ciwie, s=owotw. pokr.&
1. ukleja, Alburnus alburnus, ryba z
rodziny karpiowatych,
2. leszcz % k ˘ klecz, ˚]litera\ K,
3. albo >led{ ˘ staropol. ¢>le:, KS.
staropol. YEO ˘ kle:, kli:, klo:.
†kle: bud. szopa, buda, kom[rka.
staropol. ca 1450 tectum cleczy,
strechi osztradaly.
=ac. casula, taberna, tugurium,
franc. le hangar, la remise,
niem. schuppen,
>redniow. ang. shadde ˘ ang. shed,
ros. saraj-saraj, naves-nawies.
kle-i:(j(ik(isty(jonka(jarka(
(jowaty(jownia czynność.
klej – lepka substancja pochodzenia
zwierz"cego lub ro>linnego, s=u/'ca
do ='czenia czego.
¯ k ]do\ % lei ¯ niem. leim, lub
¯ ang. ]to\ glue, KG, UEI.
staropol. ca 1500 klegycz bitumi-
nare – klei:.
staropol. 1419 cly, 1437 kliy gluten,
ca 1455 klyg, 1472 kly arabski gumni
arabicum; a klegem ]klejem\, klyy, s
klegyem, ca 1500 kley bitumen ˘ cly,
kliy, klyg, klyy, kley, kleg – klej,
>rodek s=u/'cy do spajania, g=[w-
nie ro>linnego pochodzenia, tak/e
smo=a ziemna.
gr. kleien ]zamyka:, kry:\, gr. gloios
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
klejnot
=ac. gluten, bitumen, p[{no=ac. glus,
glutis ]klej\ ˘ starofranc. glu, glus,
>redniow. ang. gly, ang. glue ˘ pol.
Gliwice ]osada posadowiona na tere-
nie gliniastym, p[{niej miasto\,
niem. leim ]klej\, leimen ]klei:\,
ros. klej-klej, kleit;-kleit.,
viwnëvnyj klej ]franc. la
gomme de ceresier\, ptihπj klej
]franc. la glu\. ˚glina.
~klei: czas niedok.
='czy: co za pomoc' kleju lub innej
substancji lepkiej.
ros. kleit;-kleit, ang. to glue.
za•klei: – czas dok., klej'c –
za=ata:, zakry:
na•klei: – z wierzchu, klejem
u•klei: – wykona: z kleju
przy•klei: – przy='czy: klejem
o•klei: – dooko=a
do•klei: – doda:, przyda: klejem
od•klei: – od='czy: co przy='-
czonego klejem
pod•klei: – od spodu
w•klei: – do >rodka
wy•klei: – na zewn'trz, wykona:
roz•klei: – w wielu miejscach,
klejem; rozerwa: w
miejscu sklejonym
s•klei: – czas dok. i wzmocn.,
z='czy: klejem
kleik spoż.
g"sty, kleisty wywar z kaszy lub
ziaren zbo/owych, zwykle jako
potrawa dietetyczna.
klejnot jubiler.
1. drogocenny, szlachetny kamie<,
broszka drogocenna ozdoba,
2. dawn. herb szlachecki.
niem. klein ]ma=y, drobny\,
¯ niem. kleinod, juwel ]klejnot\,
staropol. srebrne klenoti a zlote
rucho; wszitki kleynoti, klengoth,
1386 y nassego cleynotha
1389 naszego clenotha,
1393 cleynotu, 1393, naszego
cleynota, cleynota, 1398 clenota,
1399 clenoth, 1401 nassego
clenota, s clenota, 1405 naszego
cleynotha, 1407 y clenotu, 1408
¢noszego cleynotha, 1408 nasze-
go clenotha Leliwi,
klenothy krolewskye insignia
regalia, kleynothy slachetskye,
kleynoth dyaboli caracter ˘ kle-
not, kleynot, klenhoth, cleynoth,
cleynot, clenoth, clenot –
1. kosztowno>ci, kosztowne naczynia,
2. herb, znak rodowy; r[d szlachecki,
3. oznaki, insygnia w=adzy,
4. pi"tno,
5. szczyt szyszaka, znak rozpoznaw-
czy na he=mie.
staropol. 1386 cleynothnik,
1390 clenotnik, 1397 kleynothnik –
1. wsp[lnik herbu, cz=onek tego
klejnotnik
samego rodu,
2. posiadaj'cy herb, przynale/ny do
rodu herbowego, szlachcic.
staropol. 1470 cleynothny –
klejnotny, herbowy, rodowy,
w imieniu rodu wyst"puj'cy.
starofranc. 1. jouel, joel,
2. franc., cotte d’armes, les armes,
>redniow. ang. jewel, jouel, jowel,
ang. 1. jewel, 2. coat of arms,
ros. 1. dragocennyj kamen;,
2. staroros. gerb=-gerb.
†klejnotnik
1. posiadaj'cy ten sam ˚herb
]znak rodowy\,
2. przynale/ny do rodu herbowego,
szlachcic. ˚klejnot.
staropol. 1386 cleynothnik,
1390 clenotnik 1390 kleynothnik,
=ac. 1. clenodi frater, 2. qui gene-
re ortus est insigni orato.
klekot(a:(ka dźwięk.
odg=os k=apania d=ugim dziobem,
zwykle kojarzy si" z bocianami.
klekotka – drewniana ko=atka.
staropol. clekotacz, klekcz'cz ka-
szdego sz nych; stogy na roly, w
lemyess klyekczye& rzekomocz
mv plug oracz nye chcze ˘
clekotacz, klekotacz, klyekotacz –
uderza:, stuka:, ko=ata:, =omota:.
†klekotki bot.
Rhinanthus Crista Galli L.
staropol. 1472 klekothki loliastrum,
kleks plama atramentu na papierze.
staronord. flekkr, ang. fleck.
†klenot, klinot ˚klejnot.
kle< zool., ryba.
Leuciscus cephalus, ryba z rodziny
karpiowatych, o du/ej g=owie.
¢klep k=ad ˘ sklep ]sk=ad\.
†klep czy klepa ryba. rodzaj sieci.
klep(a:(arka(cz(k(isko ruch.
lekko uderza:.
staropol. 1393 klepane slotto ]kute
z=oto\, 1471 anyoly ze slota kle-
panego,
staropol. po(s(wy•klepa:, sklepi:,
staronord. klapp. anglosas. kl≤p-
pan >redniow. ang. clappen
ang. clap, s=aw. xlopanie,
klepisko ¯ `sko ]wielkie, stare\.
klepisko
tok w stodole, miejsce do om=otu
zbo/a, r[wna, g=adka p=aszczyzna z
mocno ubitej, uklepanej gliny.
˚klep ]k=ad\ % `isko ]zasi"g\.
ros. ˚gumno.
˚k, sk, ska, ski
klepka drewniana deszczu=ka, cz"sto
d"bowa, wygi"ta, listwa beczki.
s=owotw. sklepsk=ad, z=o/enie;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
store ]sklep\ – storage ]sk=ad\,
lep ^ =ad ˘ lepiej ^ =adniej,
k•lep•ka – k•=ad•ka ]deska\,
staropol. 1441, 1449 clepky,
˘ clepka –
1. d"bowa deszcz[=ka,
2. /ebraczka podaj'ca si" za mniszk",
tak/e kobieta klepi'ca modlitw",
ca 1500 klepky beguine,
franc. douve, barreau,
>redniow. ang. i ang. stave,
ros. klëpka-kliopka, boharnaq
doska-boczarnaja doska.
klepsydra
1. zdarz. plakat zawiadamiaj'cy
o czyjej> >mierci,
2. przyrz'd do mierzenia czasu, z=o-
/ony z dwu szklanych naczy< sto/-
kowych, po='czonych w'skim
kanalikiem, przez kt[ry przes'cza
si" woda lub suchy piasek.
gr. kleptein ]kra>:\ % hydor ]woda\
˘ klepsydra ]zegar wodny\,
ang. clepsydra, hourglass, ros. pe-
sohnye hasy-piesocznyje czasy.
kleptomania char.
chorobliwa sk=onno>: do kradzie/y.
gr. kleptein ]kra>:\, klepto ]kradn"\,
kleptes ]z=odziej\ % mania.
kler(yk(kalizm(yka= rel.
og[= duchowie<stwa, istniej'cy od za-
rania ludzko>ci, nie do wykrzewienia
przez to ]˚komuni>ci szarpn"li si"
na ten krok\, naturalna warstwa ludzi
b"d'ca odrostem funkcjonuj'cego
spo=ecze<stwa, wch=aniaj'ca jed-
nostki kt[re zawiod=y osi'gn': wiek
dojrza=y; katolicki kler– >rodowisko
pederast[w ]mi=o>nie op"tane cia=em
i m"kami Jezusa\, wci'gaj'ce swych
wiernych w >wiat urojony, p[=dzie-
cinny, wyobra/e< i wiedzy ch=opc[w
wieku lat 10–12&
• /e B[g za dobro wynagradza,
a za z=e – karze ]my>li kr[tkiej\,
• /e B[g zg=adzi= ludzko>: Potopem,
z powodu grzech[w ]kt[re i dzi> s'\,
• /e wszystkie stworzenia >wiata
mog=y p=ywa: na drewnianej Arce,
]bo >wiat to okolica\,
• /e Jezus z cia=em wzbi= si" do nie-
ba, tj. w przestrze< pozaziemsk',
itp., itd., wi"cej ˚pederasta.
przez stulecia, kler Ko>cio=a nabra=
wprawy i do>wiadczenia w zaspakaja-
niu wiar' swych potrzeb seksualnych
kontaktami z dzie:mi, bez obecno>ci
rodzic[w, w tym& dla dzieci – naukami
trafiaj'cymi do ich wiedzy, pojmowa-
nia, a dla rodzic[w – “ojciec duchow-
ny” i >wi"to>ci w postaci sk=adania r'k
]czyt. d=oni\ i modlitw, czyli “wilk
w owczej sk[rze” w ma=/e<stwie,
tytu= “wielebny” ]ang. reverend\ dla
u>pienia ich czujno>ci.
ojciec duchowny, bo nie jest w stanie
kler
by: fizycznym.
po/'dane cechy do stanu duchownego,
pasterza parafialnych owiec i baran-
k[w bo/ych ]czyt. jagni't\, bo baran[w
jest mniej – p=e: bardziej my>l'ca&
• pederasta z orientacji seksualnej,
lub lesbijka do zakon[w kobiecych,
• pozbawiony wra/liwo>ci, st'd by
• mi=owa= rozstrz'sania o cierpieniach
fizycznych ]i st'd stacje m"ki Jezusa
w ka/dym ko>ciele\, w konsekwencji
by zadawa= m"ki innym, szczeg[lnie
dzieciom gdy bez opieki, nadzoru,
• obdziela= m"kami otoczenie – by
w"drowa= wsz"dzie ze >w. Krzy/em,
tj. ukrzy/owanym Jezusem Chrystu-
sem, by wierni ca=owali go, jak on
sam – mi=o>nie.
To nie jest zboczenie, to jest ˚nie-
dorozw[j – zjawisko o pod=o/u gene-
tyczno-biologicznym, przez to musi
kwitn':. Na nic zdadz' si" wszelkie
argumenty, cho:by oparte by=y na /e-
laznej logice, /e wytyczane przez kler
kierunki s' czyst' blag'. Umys=y kleru
nie s' w stanie poj':, z jednej strony,
z drugiej za> – wierni to rodzaj ludzi
kt[rzy oczekuj' takich informacji; obie
grupy potrzebuj' siebie wzajemnie.
Id'c przez /ycie, jak jad'c pojazdem
po szosie, nale/y przejecha: obok
zjawiska, jak z okna pojazdu ogl'da:
zepsute auto na poboczu trasy – ludzie
ci zatrzymali si" w swym rozwoju.
Íwiat w kt[rym /yjemy; jak w ka/-
dej kuchni jest pojemnik na odpady, tak
ko>cio=y w spo=ecze<stwie – spe=niaj'
t" sam' funkcj"; tu znajduje odskocz-
ni" specyficzny rodzaj ludzi.
Ko>cio=y istniej' od tysi"cy lat, jak
stara ludzko>: jest – cywilizacji babi-
lo<skiej i egipskiej, i tak istnie: b"d',
przez nast"pne tysi'ce lat, tworzone
przez warstw" kleru.
Wszelka wiedza solą w oku pobo/-
nego kleru, bo im wi"cej wiemy – tym
mniej si= boskich; do czas[w >rednio-
wiecznych kr[l[w /ycie by wr[cili – do
diab=[w, anio=[w, i leczenia chor[b
modlitwami i namaszczeniami;
na my>li kr[le i kr[lowe, Marii – matce
Jezusa Chrystusa, nadali tytu= królowej
Polski, by ni' by=a, jak nie fizycznie,
to cho: symbolicznie.
Horyzonty my>lowe kleru.
ci'g dalszy has=a ‘pora».
Poganie up=yw czasu mierzyli dniami,
dzie< zaczyna= si" od przebudzenia,
rok – od wiosny, przebudzenia si"
przyrody. W ko<cu noc dodano do
dnia, znaczy dobawiono ˘ doba ]dzie<
i noc; 24-godzinny system odliczania
czasu\.
Dzi> dzie< jako doba, data, zaczyna
si" w >rodku nocy, o p[=nocy, a rok w
>rodku zimy, od 1 stycznia; zima jest
w ko<cu jednego roku i na pocz'tku
kleryk
nast"pnego – my>l Watykanu. Po-
cz'tek roku nie od wrze>nia ]z datami
zmiennymi\, sposobem hebrajskim,
i nie od wiosny, w ko<cu marca,
sposobem poga<skim. W ten spos[b
te/ kler oderwa= urodziny, przenosz'c
wydarzenie na imieniny – dzie< bez
/adnego zwi'zku z naszym /yciem,
i kler leczy choroby odmawianiem
modlitw. Tak/e, poga<skie imiona
nosi=y w sobie nazw" rodu, lub cechy
osobowo>ci, np. zdolno>ci do czego,
lub fizycznego wygl'du. Tym samym,
nadawane by=y w wieku nie mniej ni/
lat kilku, mo/liwie /e po podstrzy-
/ynach, mo/e lat kilkunastu, a kler
wyeliminowa= je przez nadawanie
noworodkom imion bez /adnego zwi'-
zku z dzieckem – w spos[b zupe=nie
przypadkowy.
Íwiat ludzi opowiadaj'cych o skrzy-
dlatych anio=ach, b"d'cych wys=anni-
kami Boga siedz'cego na tronie, nad
chmurami, i cudach b"d'cych objawem
si= ponadnaturalnych.
gr. kleros ]kleryk, dosł. los, wybrany
przez los\ ˘ gr. klerikos ˘ p[{no=ac.
clericus ˘ anglosas. cleric, clerc ˘
starofranc. clerc ˘ >redniow. ang.
clerke, ang. clerk ]kleryk\,
staroros. klirik-klirik,
ros. cerkovnyj slu'itel;,
¯ gr. klerikos ]k•ler – k•ril ˘ k•ry=\
starofranc. i >redniow. ang. clergie,
ang. clergy ]kler\,
>redniow. ang. clergie ]clergy\ ˘
>redniow. ang. lorde ]lord\, GD
jak Eng•land ¯ end land,
albo god ˘ bad, GB;
wymiana taka, podobiznani kszta=tu
znak[w, nieznana j"zykoznawcom,
podobnie jak i czytanie wyraz[w
wspak, wi"cej ˚nr 885 gdzie uwagi
o S=owniku Webstera, i has=o swoi.
staroros. krylowane-kry=oszanie,
ros. cerkovnoslu'iteli,
svq]ennik-swiaszczennik.
klerk książk., hist.
1. książk. intelektualista odcinaj'cy
si" od aktualnego /ycia politycz-
nego,
2. hist. urz"dnik ko>cielny lub
>wiecki.
gr. klerikos ˘ p[{no=ac. clericus ˘
anglosas. clerke, clerk, starofranc.
clerc; anglosas. i starofranc. ˘
>redniow. ang. clerke, clerk ˘
ang. clerk ]o kilku znaczeniach, ko-
>cielnych i >wieckich, z archaicznych&
†cz=onek kleru, †ka/dy kto umie
czyta: i pisa:; cz=ek pi>mienny, literat,
uczony, ang. †clergyman; †anyone
able to read and write; literate person;
scholar\.
W moim zrozumieniu, opartym na
etymologii w >redniow. Polsce i
Rosji kt[re zaczerpn"=y znaczenia z
>redniow. ang., gdy tam one zamar=y&
clergy ˘ lorde, s=owotw. koncepcji
024, GD, OE, †lorde ^ wojewoda
^ pan, tj. osoba pi>mienna, i gdy
B[g-Ojciec ^ ang. God ^ kr[l ˘ King-
dom ^ pol. Kr[lestwo Niebieskie, to
Jezus Chrystus ^ Lord ^ wojewoda,
ros. †prihëtnik-pricziotnik,
†gramotnyj-gramotnyj ]pi>mien-
ny\, uhënyj-uczionyj ]uczony\.
†kles dźwięk.
odg=os pryskania wody, spadaj'cej na
co> gor'cego, np. /ar p=yty.
staropol. XV w. kles et callor
gorøcz.
kleszcz zool.
1. paso/yt kr"gowc[w, gatunek
paj'ka, Ixodes ricinus L.,
staropol. 1437 clescz balasma,
1472 kleescz cingultus;
klyescz cingulus, klescz balsama
2. gatunek ryby, Abramis brama L.
1389 clescze, ca 1455 klescz symla,
staropol. pisces kleszcze, 1493
pisces klescze, XV w. klescz
squila, ca 1500 amea klescz
asquilla idem ˘ clescz, kleescz,
klyescz, klescz, kleszcz.
niem. zecke ]kleszcz, gat. paj'ka\,
franc. la tique, anglosas. ticia,
>redniow. ang. tike, teke,
ang. tick, ros. kle]-kleszcz.
s=owotw. pokr. leszczyna ]$\ ¯ lask.
kleszcze narz. c"gi, szczypce, na-
rz"dzie o dw[ch uchwytach, s=u/'ce
do uj"cia i podtrzymywania czego.
staropol. 1471 klescze forcipes, ca
1500 tenellis klescze et martellis
mlothky – kleszcze.
staropol. klesczky forcipe,
1471 klesczky forcipes –
ma=e szczypce, obc"gi.
=ac. forceps; forceps minor.
niem. nizin klampe,
>redniow. ang. i ang. clamp ]rodzaj
uchwytu w kszta=cie litery G\,
ros. tiski-tiski ]zacisk\. ˚imad=o.
kleszczka narz.
szyd=o do robienia sieci.
†kleszczki
1. ma=e szczypce, obc"gi, ˚kleszcze,
2. rodzaj drewnianej ko=atki – de-
seczki, kt[rymi stuka= tr"dowaty.
†kleszczny $ wg Ss 1953.
staropol. XV w. et spaciosa a klescz-
na; cytat zbyt kr[tki, brak podmiotu,
tj. czego [w termin dotyczy.
˚kluczymyj ]odpowiedni, stosowny\.
†kleszmyt prof.
rzemie>lnik trudni'cy si" wyrabianiem
drobnych przedmiot[w metalowych;
>lusarz.
¯ kle ¯ franc. la cle, >redniow. ang.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kl"ka:
clewe ˘ ang. clu ]klucz\, % szmyth ¯
niem. schmid, ang. smith.
staropol. 1482 item cleszmyth pro
telis dictis cluczky; kleszmyth pro
cluczky,
1496 artifices... clesmythowye,
franc. serrurier,
niem. schlosser, schloÆer,
ang. locksmith,
ros. slesar;-slesar.
¢klet bud.
komora, ros. cho=odnaja izba,
k=adowaja }s=owotw. pokr. sk=ad|.
Latopis 1116 kl≠t;-klet.
¢kleta bud.
s=aw. kleta ]komora\.
†kletka klatka ¯ kleta ]komora\.
kleterki odzież.
obuwie do wspinaczki wysokog[r-
skiej
¢kleweta: jęz.
oszczerstwa rzuca:, potwarze.
wo=. 1289 áklevetal-okleweta= ¯
o % kleweta:.
klezmer muz., gra. muzyk graj'cy
w lokalach rozrywkowych.
hebr. k]e\lej % zemer
]instrumenty muzyczne\.
†kl"cie jęz.
przeklinanie, z=orzeczenie.
staropol. 1437 cl'cze,
XV w. kl'cz' ]kl"ciem\,
1471 klancze exprobracio.
=ac. maledictio, convicium ˘
franc. malediction,
>redniow. ang. i ang. curse,
ros. proklqte-†proklatie.
kl"cz-e:(ki(nik(ny, kl"k(a:
zgi'wszy nogi w kolanach i opie-
raj'c kolana na ziemi, trwa: w tej
pozycji.
†kl"k czy k="k ozd. jaki> rze{biony
ornament, wg Ss 1953 }ozdobne wy-
ko<czenie np. r"koje>ci szabli, J.D.|.
s=owotw. baz' s=aw. kluk, U ˘ Å, ´,
˘ zakluczenie i pol. klucz.
staropol. 1471 ¢myedzi' klanky
lub myedzy oklanky.
kl"-ka:(cze:(czki(cznik
zgi"tymi kolanami dotyka: ziemi;
trwa: w tej pozycji.
¯ kluk ]za=ama: co pod k'tem ostrym,
V ˘ kluczka\ % knee ]kolano\.
pokr. >l"cze: nad; u(przy•kl"kn':.
staropol. pred oltharzem... gestey
on cløczal byl; y kl'cz'czy
przeczyv slonczu ˘ cløczecz,
kl'czecz – kl"cze:.
=ac. genibus flexis inniti,
anglosas. cneowlian ¯ cneow;
>redniow. ang. knelen ˘ ang. kneel,
ros. stoqt; na kolenqx.
staropol. kl"ka:, po(u•kl"kn':,
yy
pokl'c.
staropol. pokl"kn': – ukl"kn':.
staropol. kl'kam, szklanyam moye
kolana albo szyercze kv oczczv;
na szwe kolana klakay'; przed
Yeszuszem klyakaly ryczyerze
nyewyerny; gdy na kolana kl'kaly;
kly'kaly czestnye na swa kolana
przed nym; kl'ka na swa kolana;
klakay'cz a vmyvay'cz nogy tego;
drudzy pocz'ly przed nym kl'kacz;
klakay'cz przed nym ˘ kl'kacz,
kly'kacz, klakacz – kl"ka:.
niem. knie ]kolano\ ˘ pol. kl"knie,
>redniow. ang. kne ]kolano\ ˘ pol.
kl"kn" E ˘ ´ ˚",
ang. knee ˘ pol. kl"knij,
kl"k ¯ s=aw. kluk U ˘ ´ ˘ klucz,
kluczka, kulka ]zgi"cie w postaci
litery V, opisane jako rozwidlenie
ga='zki, przyrz'd do wyci'gania s=omy
ze sterty\.
niem. knie ]kolano\, anglosas. cneow
]kolano\ ˘ cneowlian ]kl"kn':\,
>redniow. ang. knelen, ang. kneel,
ros. preklon-qt;/it; koleni,
stoqt; na kolenqx.
kl"pa zool., zwierz. samica =osia.
niem. schlampe ]kl"pa\.
kl"ska zdarz.
przegrana, pora/ka na ca=ej linii lub
froncie, zguba.
kl"sn': ruch. zapada: si", opada:,
ugina: si". s=owotw. pokr. wkl"s=y.
klient(ela handl. interesan•t(ci.
=ac cliens, ang. client, niem. klient,
ros. klient, pokupatel;.
klif geolog. skaliste, strome wybrze/e
morskie podmywane przez fale.
anglosas. clipian ]przylega:, trzy-
ma: si", sensu& >liska, g=adka ska=a\
˘ anglosas. i >redniow. ang. clif ˘
ang. cliff.
†klika hak, w kuszy cz">: mechani-
zmu s=u/'cego do napinania ci"ciwy.
staropol. 1471 et octo clicky,
1482 balistam cum cliky in valore
50 grossorum, samostrala s
clikamy, 1495 una cum hewar et
alia s klykamy, 1497 klyky.
>redniow. ang. windel, windas,
ang. windlass, ros. vorot-worot.
klika społ.
grupka os[b wzajemnie podpieraj'ca
si", d'/'ca do wybranego celu; nega-
tywny wyd{wi"k s=owa.
¯ robi: ha=as.
franc. cliquer, ang. clique,
ros. klika. ˚klub.
klimakter-ium(ryczny fizjolog.
przekwitnie u kobiet, stopniowe
zanikanie miesi'czki.
klimakterium fizjolog.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
w /yciu kobiety, okres stopniowego
zanikania czynno>ci gruczo=[w
p=ciowych; przekwitanie.
ang. climacteric ¯ =ac. climac-
tericus ¯ gr. klimakterikos ¯
klimakter ]stopie< schod[w, szcze-
bel drabiny, ang. step of a staircase,
round of a ladder\.
klimat(yczny(ologia(tyzacja(
(tyzowa:(oterapia geogr.
przewa/aj'ce lub przeci"tne warunki
atmosferyczne w danej strefie, obsza-
rze, rejonie >wiata, okre>lone g=[wnie
przez temperatur", wod" i wiatr.
gr. klima ]region, strefa\
=ac. clima, starofranc. i >redniow.
ang. climat, niem. klima,
s=aw. klimat.
klin(owa:(owaty(owy rozp[r;
1. kawa=ek drewna lub metalu w
kszta=cie graniastos=upa tr[jk't-
nego, s=u/'cy do rozszczepiania
twardych materia=[w,
2. wojsk. jeden z szyk[w bojowych.
ros. klin.
staropol. 1398 cliny, 1403 klini,
1437 clyn cuneus, 1450 klin;
klynem, klyny, clin, ca 1500 klyn
cuneus ˘ clin, klin, klyn –
1. proste narz"dzie, p=asko zaostrzo-
ny kawa= drewna lub metalu do
roz=upywania drzewa,
2. r[/ne przedmioty kszta=tem
przypominaj'ce klin&
2.a. przykrywka albo zatyczka,
2.b. kukie=ka ˘ klyn cuneus, kucla
2.c. czapka ˘ ¢clyn birrita,
2.d. po=a ˘ klyn plascza,
3. kawa= pola o kszta=cie klina.
staropol. clinek, clynek – klinek
1. przykrywka albo zatyczka,
2. kawa=ek pola zw"/aj'cy si"
klinowato.
=ac. cuneus, franc. le coin, chau-
teau, anglosas. wecg ˘
>redniow. ang. wegge ˘
ang. wedge, ros. klin-klin.
klincz sport.
w koksie& prawid=owy chwyt w czasie
kt[rego obaj bokserzy uniemo/li-wiaj'
sobie zadawanie sios[w.
klinga broń.
cz">: sieczna szabli; brzeszczot.
klinicysta prof.
lekarz pracuj'cy w klinice.
kliniec
1. bud. kamie< lub ceg=a kszta=tu
klinowego, zasadniczy element
=uku i sklepienia,
2. kruszywo kamienne, drobno
kruszone, u/ywane na drogach do
wype=nienia bruk[w.
klini-ka(czny med., szkoln.
oddzia= szpitalny lub szpital; obok
yy
leczenia prowadzona jest dzia=lno>:
naukowa i dydaktyczna.
†klinka drewniany ko=ek.
staropol. 1471 klynka albo kolek
paxillus.
=ac. paxillus; palus ˘
starofranc. i >redniow. ang. pal ˘
pale, franc. le pieu, poteau,
staroros. kol=-ko=.
†klinek przykrywka lub zatyczka.
klinga broń. ostrze ]miecza, szabli\,
cz">: sieczna.
niem. klinge.
klinika oddzia= szpitalny lub szpital
w kt[rym obok leczenia prowadzona
jest dzia=alno>: naukowa i dydak-
tyczna.
gr. kline ]=o/e\ ˘ klinikos ]zaopa-
trzony w =[/ka\ ˘ =ac. clinicus
]osoba przywi'zana do =[/ka, lekarz
nawiedzaj'cy chorych w =o/u\ ˘
ang. clinic.
†klinka drewniany ko=ek.
klinkier(nia techn.
sztuczny kamie<, bardzo trwa=y i
twardy.
klinometr techn., instr.
przyrz'd do mierzenia k'ta nachyle-
nia p=aszczyzn wzgl"dem poziomu.
†klinot, klenot ˚klejnot.
klinowe pismo pismo staro/ytnych
mieszka<c[w Mezopotamii ]Mi"dzy-
rzecza, mi"dzy Tygrysem i Eufratem\&
Akkad[w, Assyryjczyk[w, Babilo<-
czyk[w i Pers[w, teksty wyciskane
klinkami na glinianych tabliczkach.
Engelbert Kampfer 1686 r., odwiedzi=
Persepolis – dawn' stolic" persk',
okre>li= znaki jako klinowe, zwane
odt'd pismem klinowym.
=ac. cuneus ]klin\ % `form ]forma\,
ang. cuneiform ]od 1808 r.\
ros. klinoobraznyj.
klipa gra.
gra ch=opi"ca polegaj'ca na podbi-
janiu kijkiem klinowo zaostrzonego
drewienka }ja gra=em i zna=em j'
pod nazw' pikor, J.D.|.
klips
1. ozd. broszka lub kolczyk przypi-
nane za pomoc' specjalnego
uchwytu,
2. uchwyt metalowy przy wiecznym
pi[rze lub o=[wku – zabezpiecze-
nie przed wysuni"ciem si" ich z
kieszeni.
klirik rel. ˚kleryk.
kliring(owy }ang. clearing| ekon.
rozliczenie si" bezgot[wkowe.
klister sport.
uniwersalny smar do nart.
yy
klisz-a(arnia(owa: p=yta s=u/'ca
do reprodukcji w procesie fotogra-
ficznym lub poligraficznym.
franc. cliche.
klitka bud.
1. ma=e, n"dzne, ciasne
pomieszczenia, ma=y pokoik,
2. licho sklecony budynek.
zdrobn. s=aw. ˚kleta.
klitu>-bajdu> jęz.
opowiadanie pozbawione sensu,
bzdury, g=upstwa, plecenie.
sensu licha-bajda ¯ klitka ¯ kleta.
kliwa/ geolog.
g"ste ]do kilku cm\ sp"kania seryjne
ska= o uporz'dkowaniu kierunko-
wym, wyst"puj'ce w zespo=ach.
kliwer żegl.
/agiel sko>ny najbardziej wysuni"ty
do przodu, podnoszony na sztagu.
†kliy 1. klej, tak/e 2. smo=a ]$\.
kloaka
1. ust"p, d[=, zbiornik przeznaczony
do gromadzenia odchod[w,
2. anat. odbytnica, stek.
=ac. cluere ]oczyszcza:\ ˘
=ac.-ang. cloaca.
staropol. transyt – kloaka.
†kloba, kluba
1. porz'dek, ryzy, miara,
2. anat. staw, przegub }z=o/enie|,
ang. order; measure; joint,
ros. porqdok-poriadok, mera-
miera, ]med.\ sustav-sustaw.
kloc(ek(kowy(owa:(owy k=oda,
pie< zr'banego drzewa ociosany z
ga="zi i zwykle z kory. ˚smathtlaki
]d=ugie pnie obrobione z ga="zi\.
niem. klotz, ros. brevno.
staropol. 1419 truncus albo klo-
cze, 1448 cloocz, pyen stips,
1495 klocz ˘ klocz, cloocz.
=ac. truncus, stipes ramis absci-
sis, franc. le tronc, billot,
ang. tree trunk, log, block,
ros. koloda-ko=oda, hurban,
stvol-stwo=.
klo: s=oma z wym=[conego zbo/a.
staropol. 1398 capeciis cloczy fu-
ratis de allodio, 1450 vlg. klocz',
ca 1500 glossus gardlyn' vel
klocz ˘ clocz, klocz –
snopek s=omy na poszywanie dachu.
¯ >redniow. ang. cloth ]dzi>& sukno,
tkanina\ lub clothe ]dzi>& 1. ubiera:,
odziewa:, 2. zaopatrzy: w odzie/, 3.
pokrywa: odzie/'\, ang. th ˘ staro-
pol. cz, np. starofranc. i >redniow.
ang. Matheu ˘ Maczey.
w Ss 1953 pod has=em k=o:, najwyra-
{niej, autorzy nie>wiadomi pochodze-
nia s=owa, i gdy + pisano przez L.
klomb
bry=a, masa, grupa krzak[w, drzew.
staronord. klumba,
holend. clomp, ang. clump.
1. klon(owy bot. gatunek drzewa,
Acer platanoides L.
staropol. 1423 clon, 1477 klon
arbor acer, 1477 clon platanus,
ca 1500 klon acer;
mo/e te/ i jesion, Fraxinus L.&
XV w. clonovye orni,
ca 1500 klon ornix ˘ clon, klon.
staropol. XV w. clonovego fraxineo,
1494 clonowa ˘ clonovy, clonowy
– dotycz'cy klonu
]mo/e te/ i jesionu\.
franc. erable, anglosas. mapel
]treow\, >redniow. ang. mapil ˘
ang. maple, staroros. klën=-klion.
2. klon(owa: grupa identycznych
ro>lin lub zwierz't pochodz'cych
bezpo>rednio od jednego osobnika.
gr. klon ]ga='zka\, ang. clone.
klops spoż. potrawa z mielonego
mi"sa, piecze< rzymska.
niem. klops.
klosz(owy
1. szklana os=ona lampy,
2. ozdobne naczynie na ciasta,
owoce,
3. odzie/. rodzaj kroju sukni,
sp[dnicy, rozszerzaj'cych si" ku
do=owi w kszta=cie dzwonu.
franc. cloche ]dzwon\.
mo/e i tak, i pewnie tak jest, lecz i
ang. gla•ss ˘ sz•k=o i klo•sz, GK,
tak/e k=o•s tu, do tej grupy, nale/y.
wi"cej ˚glass.
klot tkan.
g"sta, bawe=niana tkanina o splocie
at=asowym, z wyra{nym po=yskiem,
u/ywana do wyrobu podszewek ubra-
niowych, dawniej tak/e do cha=at[w
i spodenek.
ang. clatter$
klown poz. społ., prof.
pierwotnie wie>niak, ch=op, gbur;
komik cyrkowy, zabawiaj'cy pu-
bliczno>: dowcipami i sztuczkami
akrobatycznymi.
holend. kleun, kloen, >redniow.
ang. cloun, cloyn ˘ ang. clown,
ros. kloun, wut.
†kloza zamkni"cie, odosobnienie,
wi"zienie.
=ac. claudere ]zamyka:\ ˘ clausu-
ra, starofranc., >redniow. ang. i ang.
closure; enclosure, prison,
ros. t[rma-tjurma }†turma| ¯ tur.
]wie/a. lochy\.
klozet ubikacja, ust"p z urz'dze-
niem wodoci'gowo-kanalizacyjnym.
starofranc. i >redniow. ang. clos ˘
ang. close ]zamkni"cie\ ˘ staro-
franc. i >redniow. ang. closet
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
]ma=e zamkni"cie, ogrodzenie\.
†klub czy k=ub anat. staw,
przegub, po='czenie ko>ci. ˚kloba.
klub(owy(owiec społ. grupa ludzi
o wsp[lnym celu. ˚klika.
staronord. klubba, klumba ]masa
czego> o znaczeniu k"pa drzew\,
>redniow. ang. clubbe
franc.-ang. club, niem. klub.
kluba narz.
narz"dzie tortur.
klubka techn.
k[=ko /elazne z gwintem do wkr"cania.
kluby
ok. 1816, o Zygmuncie III ]1566–
†1632\& „...kr[l odpowiedzia=, /e nie
idzie poddanych swoich woiowa:,
lecz wsp[lnie naradziwszy si" z niemi,
prawa oyczyste do klub potrzebnych
powr[ci:.”
kluch zgrub. ¯ klusek.
¢klucz mors. ster statku.
staroros. kl[h;-klucz,
ros. rul;-rul, koromilo-
koromi=o, ang. ruder, helm.
klucz(ka(nik(nica(owy(y:
dosł. ='cz•e(ka ˘ wy•kluczy:(='czy:,
w•kluczy:(='czy:; ¯ k, ka ]do\ ˘
k•lucz  ='cz•ka, U ˘ Å, ´; L+;
s=owotw. pokr. =uk, klucz(=ucz•nik,
koncepcji 002.A.
klucz –
1. przedmiot, narz"dzie s=u/'ce do
zamykania i otwierania zamk[w,
2. system znak[w, skr[t[w, do prze-
kazywania depeszy; pismo tajne,
szyfr,
3. obja>niaj'cy komentarz, tekst
zawieraj'cy rozwi'zania zada<
matematycznych; bryk,
4. za=o/enie, na kt[rym oparty jest
spos[b prowadzenia lub rozstrzy-
gania jakich> spraw,
5. szyk, w jakim lec' niekt[re ptaki
w"drowne, zw=aszcza /urawie,
przypominaj'cy kszta=tem liter" V,
6. archit. 6.a. zwornik,
6.b. /erd{ hakowato zako<czona,
wyst"puj'ca jako jeden z element[w
konstrukcyjnych dachu dom[w
wiejskich,
7. bot. i zool. wykaz zawieraj'cy
systematyk" ro>lin i zwierz't,
s=u/'cy do ich oznaczania,
8. muz. znak w nutach na po'cztku
ka/dej pi"ciolinii, ustalaj'cy spo-
s[b odczytywania na niej nut,
9. sport. chwyt w zapa>nictwie,
10. techn.
10.a. narz"dzie do przykr"cania lub
odkr"cania >rub i nakr"tek,
10.b. narz"dzie do wprawiania w
ruch jakiego> mechanizmu,
10.c. przycisk stanowi'cy cz">: apa-
yy
ratury telegraficznej lub radio-
wej s=u/'cej do nadawania
depesz, sygna=[w,
11. dawn. zesp[= maj'tk[w ziemskich,
folwark[w, wsi.
staropol. clucz, trzech clvczow ]klu-
czy\, cluczem, klucz noszy, klucza
nye dala, klucze komu podala, dwa
klucza, yeden klucz, drugy klucz,
1496 nye ukrathl kluczow; klvcze
od krolesthwa nyebyeskyego, ca
1500 clauis klucz aperit ˘ clucz,
klucz, klvcz –
1. klucz,
2. narz"dzie w kszta=cie haka
]o rozmaitym zastosowaniu\.
=ac. clavis.
staropol. cluczka – hak.
staropol. klucznyk – od{wierny.
1. staropol. haczyk o kszta=cie klucza
˘ kluczka do s=omy; podst"p, sid=a,
spos[b; przedmiot do otwierania
zamk[w i k=[dek,
2. klucz ptak[w w locie, kluczy: –
biec(i>: zygzakiem, zygzakowa:,
3. w(wy•kluczy: – w(wy•='czy:.
holend. klüwen }klu|,
anglosas. cleowen ˘
>redniow. ang. clewe ˘ ang. clew
]1. szpulka, k="bek nici, 2. co>, co
wyprowadza z labiryntu, zak=opotania,
dylematu, itp., lub pomaga znale{:
rozwi'zanie dla problemu, 3. w mor-
skim, jeden z dwu dolnych rog[w
kwadratowego /agla... itd.\ ˘ ang. clue
]w przen. klucz\, key ]klucz w znacz.
fizycznym, materialnym\, franc. la cle,
staroros. kl[h=-†klucz,
s=aw. †kl[hnica-klucznica, och-
mistrzyni, osoba sprawuj'ca nadz[r
nad s=u/b' na dworze, w X i XI w., w
tym etykiety, czyli moralnej strony&
kto z kim i dlaczego; znaczenia och ˘
kocha:, i klucz ]='czka\ na to wskazuj'.
~kluczy: czas dok. ¯ klucz ]='czka\.
posuwa: si" naprz[d, zmierza: do
celu kr"t' drog'.
wg mSjp 1969, kluczy: «i>: lub
jecha:, posuwa: si" do celu okr"/n'
drog', zmieniaj'c ci'gle kierunek,
najcz">ciej w celu zatarcia swoich
>lad[w, zmylenia pogoni; zbacza: z
drogi, kr'/y:».
ros. zakl[hat;-zakliuczat ^
ang. to inclose, to shut in;
to conclude; to deduce, to infer,
ros. zakl[hat; v sebe-zakliuczat w
sebie ^ ang. to contain, to comprise.
¢za•kluczy: – ros. w='czy:
w•kluczy: – w='czy:, do >rodka
wy•kluczy: – wy='czy:, na zewn'trz
¢kluczimyj odpowiedni, stosowny,
nale/yty, nadaj'cy si", zdatny.
staroros. kl[himyj-kluczimyj,
ros. godnyj-godnyj ˘
nekl[himyj-niekluczimyj.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ang. suitable, fit, serviceable.
¢kluczitesja z(przy•darzy=o si".
˘ ros. prikluczitsja, s=uczitsja.
Latopis 1116 kl[hitesq-
kluczitesja.
kluczka narz. ˚klucz.
narz"dzie do wyci'gania s=omy ze
sterty.
klucznica dawn.
ochmistrzyni we dworze, zarz'dza-
j'ca gospodarstwem domowym;
szafarka
klucznik poz. społ., dawn.
1. maj'cy klucze do czego>,
2. ni/szy urz"dnik ziemski.
kluczowy
podstawowy, g=[wny, najwa/niejszy.
kluczy: ruch. czynność.
1. pod'/a: do celu okr"/n' drog',
zmieniaj'c ci'gle kierunek, cz"sto
w celu zatarcia swoich >lad[w,
2. zygzakowa: w biegu.
klu: ]si"\ proces.
wydobywa: z jajka, l"gn': si".
¢kluk zgi"cie kszta=tu litery V lub Z,
ostra zmiana kierunku ˘ klucz,
kluczy: ]zygzakowa:\, kulka
]do wyci'gania s=omy ze sterty\,
s=owotw. pokr. kl"cze:.
¢kluka chytro>:, n"dzi:, uwodzi:.
staroros. kl[ka-kluka,
ros. xitrost;, primanka,
obman, ˘ perekl[tati-
piereklutati ]przechytrzy:\,
ang. allurement, attraction; decoy,
bait.
kluka r[/ne pomys=y u/ywane cz"sto
parami przez kalekich i niepe=no-
sprawnych ludzi jako pomoc w
poruszaniu si".
ros. kl[ka, ang. crutch.
klus-ki(ek(ka spoż.
skrawki ci"tego i gotowanego ciasta,
zwykle w l. mnogiej – kluski; klusz-
czanka – woda po kluskach.
¯ klus, klut ST;
anglosas. clyster, cluster ]pewna
liczba tego samego rodzaju, zebranych
razem, razem rosn'cych, wi'zka\ ˘
>redniow. ang. i ang. cluster;
pokr. p=n.-niem. kluster,
niem. kloss, klössen.
¢klusia zool., zwierz.
=oszak, {rebak ]wyklu= si"\.
staroros. kl[sq-klusia,
ros. lowad;, 'erebënok.
†klusi" zool., zwierz.
zwierz" poci'gowe i juczne, ko<,
osio= ]zw=aszcza m=ode\.
staropol. 1434 cluscha; kaszdego
clyvsz'ncza alybo skocz'ncza;
klvsz' ]bydly'\; alybo klvszyath,
yy
ca 1455 kluszya jumentum; a gdy
kto klusy' zathnye; na clvs';
klyvszy'; na sve kluszye ˘ clu-
scha, clyvsz'ncze, clvsa, klvsza,
klusza, klusya.
=ac. iumentum ]imprimis iuven-
cus, equus, asinus\,
starofranc. le poulain,
anglosas., >redniow. ang. i ang. colt,
ros. 'erebënok-/erebionok.
†kluza
zamkni"te pomieszczenie, wi"zienie.
staropol. 1450 cluza. ¯ franc.(ang.
=ac. locus clausus, custodia, car-
cer, starofranc. clos ˘ enclos,
>redniow. ang. clos ˘ ang. close
]zamkni"ty, zamyka: si"\ ˘ enclosure
]ogrodzenie, ogrodzone miejsce\;
ang. separatory.
kluza(k mors.
otw[r w burcie, pok=adzie lub relin-
gu statku, przez kt[ry przesuwa si"
cuma lub =a<cuch kotwicy.
niem. kluse.
†kluzawy ruch.
pe=zaj'cy, czo=gaj'cy si"
]o gadach i p=azach\; Bohenizm.
staropol. cluszawy.
ang. crawling, creeping.
†klwacz narz. m=ot.
staropol. 1466 klwacz.
=ac. malleus, franc. le marteau,
niem. hammer, anglosas. hamor,
>redniow. ang. hamer,
ang. hammer, ros. molot-mo=ot.
†klwa: czynność. dzioba:, dzi[ba:,
dziobem wykuwa:.
staropol. 1466 b'dze klwal ˘
klwacz. staropol. wyklun'cz.
¢k=ad
1. danina, podatek, praca ˘
ok=ad ]ob=o/enie podatkiem\,
2. ni/ ]przeciwie<stwo wy/u ¯ wy/,
i w zwi'zku s=owotw. z nosem
¯ nos\,
3. k ]do\ % =ad ]w[d\ ˘ dow[d,
ko=odnik. w zwi'zku s=owotw.
z k=am ^ =o/ ^ le/ ˘ z=amanie,
z=o/enie poprzez fa=dowanie;
wy(przy•k=ad,
k=ad ^ =o/e ˘ s=aw. k=adiszcze
]cmentarz\, =o/ ]k=am(stwo\,
pok=ad, k=adka,
w•k=ada: – w•=o/y: ]co na siebie\,
za¶k=ad ^ za¶=o/enie,
przy¶k=ad ^ przy¶=o/enie,
wy¶k=ad ^ wy¶=o/enie
s¶k=ad – s¶wod ˘ k=ad¶ka – wod¶a,
pod•k=ad(=o/e, po•k=ada:(lega:;
prze•k=ada:(nosi: bez zwi'zku ze
sob', lecz oba z prze`, k=ad ]nisko\,
nos ]wysoko, wy/\ – przeciwstawne
sobie,
˚k=am, kwas.
yy
¢k=ad skarb, s=aw. klad.
¢k=ad’ =adunek. ros. klad;.
¢k=ada, ko=oda
kupa, stos drewna, belka.
}ko=odnik ^ zak=adnik, by=by zakuty
w belki#$ nie belka, lecz pal|
Latopis 1116 k=ada-k=ada, kolo-
da-ko=oda.
†k=ada: czynność. nak=ada:, ¯ k=ad.
staropol. 1407 anim go cladal na
wosz szilø ]na w[z si='\ ˘ cladacz.
ang. to lay on, to put on,
ros. nakladyvat;-nak=adywat.
za(na(po(u(prze(przy(do(od(pod(
(nad(wy(roz(s(w•k=ada:.
~k=ada: czas niedok., =o/y:, ¯ k=ad,
k=am ^ =o/ ˘ przyk=ad ^ przy=o/enie;
czasownik niedokonany i przedrostki
wskazuj'ce na czas dokonany nie czy-
ni' go dokonanym; s=owo posi=kowe,
wskazuj'ce na czas przesz=y, musi by:
u/yte by czyni: go dokonanym, np.
przesta= zak=ada:; u/ywany do czasu
tera{niejszego w przesz=o>ci.
ros. klast;-k=ast ˘ zakladyvat;,
ang. to put, to set, to lay, to place.
za•k=ada: – 1. ustanawia:,
2. przyjmowa:
chwilowo ˘ za=[/my
na•k=ada: – na=o/y:
po•k=ada: – po=o/y:
u•k=ada: – u=o/y:
prze•k=ada: – prze=o/y: z A do B
przy•k=ada: – przy=o/y:, przyk=ad
o•k=ada: – ob=o/y:
do•k=ada: – do=o/y:
od•k=ada: – od=o/y:, na bok
pod•k=ada: – pod=o/y:, z do=u
nad•k=ada: – nad=o/y:, z g[ry
w•k=ada: – w=o/y: do >rodka,
wy•k=ada: – wy=o/y:, na zewn'trz
s•k=ada: – z=o/y:, do kupy
roz•k=ada: – roz=o/y:
k=adka deska, belka, pie< prze-
rzucony przez wod"& strumyk, r[w.
¯ k=ad ]r[wno\ ¯ k=a % =ad ]k=a>: %
woda\. k=a>: ¯ k-=o/y:, k=ad ^
le/]e:\, na(za•k=ad ^ na(za•le/no>:,
por. le/.
s=owotw. pokr. przy(do•k=adnie
]adekwatnie ¯ adequate\.
k=a-k(czasty
nieforemny p"k, garstka, strz"p
jakiego> materia=u puszystego,
we=nianego; w liczbie mnogiej&
wyszeski lnu albo konopi.
¢k=ako=y dzwony. ¯ ko=oko=.
staroros. klakoly-k=ako=y,
ros. kolokola-ko=oko=a.
k=ak paku=a, sier>:, nieforemny p"k,
garstka, strz"p puszystego materia=u.
k=am(a:(liwy(ca(stwo(czuch,
zak=amany celowe wypowiadanie
fa=szu, zw=aszcza w intencji wpro-
wadzenia kogo> w b='d, >wiadomie
zwodzi:, oszukiwa:.
poj"cie s=owotw. zwi'zane z tez'
]za=o/eniem\ kt[rego prawdziwo>ci
trzeba dowie>: ˘ dow[d ]k=ad\, przy
]troch"\ % k=ad ˘ przyk=ad ]cz">cio-
wy dow[d\.
gr. hypokrisis – hypothesis ˘
pol. zak=amanie – za=o/enie,
le/ ^ =o/ ^ k=am  k=ad
za=o/]enie\ ^ zak=am]anie\  zak=ad,
w•=o/y: – w•k=ada: ]co na siebie\;
za¶=o/enie ^ za¶k=amanie
za¶=o/enie ]hipo¶teza\ 
za¶k=amanie ]hipo¶kryzja\.
ros. za=o/nik – pol. zak=adnik,
z=amanie, z=o/enie poprzez fa=do-
wanie. w zwi'zku s=owotw. ze s=aw.
lo';-=o/ ]=garstwo\ i polo'nie
]po=o/enie\ kt[re maj' analogi" w ang.
lie& 1. le/e:, 2. k=ama:.
le/e: – na poprzek prosto ˘ prosto-
linijny ]prawdom[wny, bezpo>redni\
s=aw.-ros. lo';, lgat;.
staropol. clam, klam, 1466 klamom,
1471 klam; w klamye, 1417 klamy,
prziczini spectacula mundi, ca
1450 klaam deliramenta; klam albo
obluda ablo omyl deviacio ˘ klam,
klaam, clam –
1. k=amstwo, fa=sz, ob=uda,
2. szyderstwo, drwiny,
3. /art, zabawa,
4. b='d, pomy=ka.
=ac. 1. mendacium, fraus,
2. fraus, ludibrium, illusio,
3. iocus, ludus, 4. error,
ang. 1. lie, 2. mockery,
3. joke, 4. error, mistake.
Przyk=ady k=amu&
• „Polska przedmurzem chrze>cija<-
stwa” ]ja s'dzi=em /e katolicyzmu, a
dzi> s'dz", /e enklawa katolicyzmu\.
Rosja – prawos=awna, Niemcy – prote-
stanckie, i niekatolickie Czechy.
• modlitwa – dialogiem z Bogiem,
wg pobo/nego W=adys=awa Czapli<-
skiego, 1985 ]ja s'dzi=em, /e jest to
monolog\.
• «sowiecki» w miejsce «radziecki».
• Rosjanie wkroczyli armi' do Polski,
17 wrze>nia 1939, zadaj'c niejako cios
od ty=u. Nic podobnego# K=am. Rosja-
nie weszli na ukrai<ski Wo=y< admini-
strowany przez Polak[w, wy=apali ich
w lutym 1940, wywie{li w g='b Rosji, i
wystrzelali w maju 1940. Tych, kt[rym
uda=o si" unikn': wywozu, Ukrai<cy
mordowali, polowali jak na zaj'ce,
bo taka to by=a Polska. W niej Polacy
kilkuprocentow' domieszk'.
• wolno>: vs. re/ym& w Konstytucji 3
Maja 1791 przej>cie z wiary katolickiej
na inn' jest zabronione pod karami
apostazji, ale “wszelkich obrz'dk[w
i religii wolno>: w krajach polskich,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
pod=ug ustaw krajowych warujemy”
]s=owo w s=owo, lecz pisownia ich
zapewne r[/na, ˚konstytucja\.
• Konstytucja 1997 od Boga dana, do-
maga=a si" k=amliwa cz">: przedstawi-
cieli narodu polskiego; znamienne – w
210 lat po ameryka<skiej, 1787, cho:
chlubi' si" by: tu/ za ni' ]Konstytucja
3 Maja 1791 druga w >wiecie po niej\.
Druga czy trzecia, nie istotne, ale nie
umywa=a si" i nie umywa – nie ma Boga
w Konstytucji USA, do dzi> u/ywana
bo pisana j"zykiem prostym, a wi"c
powszechnie zrozumia=ym, gdy polska
j"zykiem pretensjonalym, nigdy nie
by=a wprowadzona w /ycie – wiedza
dzi> podr"cznikowa.
• demokracja vs. dyktatura& Kraje De-
mokracji Ludowej ]KDL\ pod rz'dami
dyktatury proletariatu.
• obowi'zek vs. swoboda& studenci
przyj"ci na pierwszy rok studi[w
zobowi'zani s' do odpracowania
jednego miesi'ca letnich wakacji w
Ochotniczych Hufcach Pracy ]OHP\,
na ochotnika wi"c tam pojecha=em
– to przeb=yski zak=amania polskich
wiernych i komunist[w, zas=yszane
przeze mnie, spotkane w publika-
cjach, b'd{ do>wiadczone; zabrano
mnie ojcu, cho: nie m[g= pracowa:
w polu bo nog" z=ama=, drugi raz w
tym samym miejscu.
• Instytut Pami"ci Narodowej ]IPN\ za-
brania narodowi dost"pu do danych w
swej pieczy, by agentom i oprawcom z
UB krzywda si" nie sta=a, chroni dobra
osobiste wiernym synom Polski.
Pami": pozostaje w rodzinach ofiar i
terroru, tj. poza Instytutem.
W rzeczy samej, jest to Instytut
Ochrony Agent[w UB. Dzia=alno>:
Instytutu wzmocniona Ustaw' o
ochronie danych osobowych, z 29
sierpnia 1997, og=oszon' w Dzienniku
Urz"dowym 1997, nr 133, poz. 883.
Nic z=ego nie mo/e sta: si" ludziom
kt[rzy popychali kraj do g=odu i n"dzy,
tak, /e w ko<cowej fazie podstawowe
produkty wydawane by=y na kartki
/ywno>ciowe.
Chaos sk=adni zdania w nazwie Ustawy
– Ustawa }o czym$| z dnia... o ochronie
danych osobowych.
Ojcu, urodzonemu 1912, w dowodzie
osobistym, w rubryce Miejsce urodze-
nia, wpisano& Iwa<czyce Nowe ]ZSRR\
– k=am. A wystarczy=o wpisa:&
Iwa<czyce Nowe ]obecnie ZSRR\,
by by: w zgodzie z prawd'. W 1912
Iwa<czyce, w okolicach +ucka, jak i
cz">: Polski, by=y pod rz'dami cara.
W latach 1920–1939, po=o/one na zie-
miach ukrai<skich, by=y wcielone do
Polski. Wojna 1939–1945, po wojnie,
od 1944 na Ukrainie, w sk=adzie ZSSR,
jednej z wielu republik rosyjskiego
yy
imperium.
Zadawanie k=amu jest kwesti' krwi,
nie istotne wi"c czy s' to pobo/ni,
czy komuni>ci, bo wsp[ln' platform'
obu jest niedow=ad umys=owy; w tym
wypadku umys= nie kontroluje co j"zyk
wypowiada, cz=owiek nie jest >wiadom
co m[wi, a masy narodu nie widz' i nie
s=ysz' lapsus[w; wada S=awian, jedna
z kilku ]S=awianie ^ Wierni\.
staropol. k=am(a:(anie(ca(stwo.
o(s•k=ama:, ˚k=ad, dow[d.
staropol. klamacz – k=ama:&
1. zwodzi:, oszukiwa:, nieprawd"
m[wi:, 2. szydzi:, 3. /artowa:.
staropol. o(po(s(za•k=ama:,
ok=amawa:.
staropol. 1471 clamach, ca 1420
clamacz ˘ k=amak czy k=amacz –
1. szyderca,
2. /artowni>, b=azen, kuglarz.
staropol. 1471 klamanye –
oszukiwanie, oszustwo.
staropol. 1471 klamcze – k=amca&
1. zwodziciel, oszust,
2. /artowni>.
staropol. 1448 clamyky stroy ioca-
tur ˘ clamyk – k=amik, /art, /arcik.
staropol. klamlywoscz – k=amliwo>:,
b=aznowanie, /artowanie.
staropol. klamnyczy ]k=amniki\ ˘
klamnyk – /artowni>, b=azen.
staropol. klamstwo – nieprawda.
˚leg, zale/e:, kwas, prawda.
~k=ama: czas niedok. ¯ k=am ]=o/\.
>wiadomie m[wi: nieprawd", fa=-
szowa: mow', wprowadza: w b='d.
znaczeniowo pokr. `=o/y:.
przeciwstawne znaczeniem& nie-
z=omny ]ang. integral ¯ integrity, tj.
rzetelny, prawy\.
ros. lo';-=o/ ¯ ang.,
ang. to lie ]1. le/e:, 2. k=ama:\.
za•k=ama: – czas dok.,
wypaczy: prawd"
na•k=ama: – wiele
prze•k=ama: – w jednym miejscu
o•k=ama: – oszuka:, k=am zada:
s•k=ama: – wprowadzi: w b='d
˚=o/y:.
†k=am-ak(nik(ik jęz.
1. szyderca, /artowni>, b=azen, kuglarz,
2. /art, /arcik, figiel.
k=ania: si" czynność., ruch.
pochyla: torso ku =onu.
¯ k % =on OA ˘ s(po(u•k=on.
s=owotw. pokr. s=ania: si", KS.
ang. bow, lecz niegdy> polskie
k=ania: by=o odpowiednikiem ang.
lean ]na(po•chyla: si"\ ˘ leaning
]sk=onny\ tak i tend ]sk=onny\,
s=owotw. pokr. bend ]pochyla: si"\.
anglosas. bugan ]=uk\ ˘ boga,
>redniow. ang. bowe, boge ˘ ang.
bow ]1. zgina:, nagina:, pochyla:,
2. k=ania: si"\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
anglosas. hlinian ]na(po-chyla: si"\,
>redniow. ang. lenen ˘ ang. lean;
=ac. tendere, starofranc. tendre,
>redniow. ang. tenden, ang. tend,
ros. naklon-nak=on ]po(s•k=on\,
gnut;-gnut ]gi':\,
sgibat;-sgibat ]zgina:\,
klanqt;sq-k=aniatsja,
wo=. 1289 pokloniti-pok=oniti,
klanœl=sœ ]k=ania= si"\.
staropol. klanyacz, klanyayøcz syø,
klanyaly, klanya sz', klanyal sch',
y klanyacz sie banda, y klanyaycze
sze, clanacz se bødø, y clanacz se
bødø iemu, wszitka zema clanacz
se bødze tobe, ani clanacz se
bødzesz bogu czudzemu, szy'
clanya, klanyacz czy ]ci, tobie\ sze
bødø, bødø my sze klanyacz, kla-
nyacz szye b"dø szwy"tym yego,
gysz szye klanyayø ˘ klanyacz,
clanacz – pochyla: si" na znak szacun-
ku, korzy: si", cze>: oddawa:.
staropol. klyanyanye – k=anianie si",
pozdrawianie.
ang. greet,
ros. privetstvovat;,
klanqt;sq-k=aniatsja,
poklonit;sq-pok=onitsja.
k=a<ce anat. z"by wilka. ¯ k=y.
k=apa: fizjolog.
szcz"ka:, otwiera: i zamyka: szybko
szcz"ki, uderz'j'c jedn' o drug'.
k=apouch anat.
zwierz" maj'ce obwis=e uszy,
zwykle osio=.
¯ k=apa: % uch ]uszami ¯ uszy\.
k=a>: czynność., ruch.
1. zmienia: pozycj" rzeczy lub osoby,
z pionowej w poziom',
2. z r"ki, lub r'k na ziemi co =o/y:.
liczne z=o/enia& przed(wy(u(pod(
(po(za•k=ada:, i tyle samo `=o/y:.
przy•k=ad•nie – na•le/y•cie.
ros. klast;.
staropol. cladø, kladøcz, kladzesz,
1436 klascz, XV w. nye kladla sz',
kladl, kladly, 1466 cladzony na
ogen, 1471 kladzye w brog, aby
kadzydlo kladl, gdzye klad' offyar'
kaplansk' ˘ klascz –
1. k=a>:, umieszcza:, te/ uk=ada:,
wk=ada:, zak=ada:,
1.a. k=a>: cz">: z kim> – mie: udzia=
z kim>, czyim> wsp[lnikiem by:,
1.b. naprzeciw k=a>: – stawia:
sprzeciw komu>,
2. dawa:, o pieni'dzach, op=atach –
p=aci:, sk=ada: op=at".
3. sk=ada:, przedstawia:, okazywa:,
4. zak=ada:, zasadza:, opiera: si" na
czym> widzie: w czym>, uwa/a:,
s'dzi:, liczy:,
5. czyni:.
staropol. na(s(w•k=a>:,
yy
k(na(od(pod(po(prze(przy(roz(
(s(spo(u(w(ws(wy(za•k=ada:,
zak=adowa:.
za(na(po(u(prze(przy(do(od(pod(
(nad(wy(roz(s(w•k=ada:.
p¶=ask]o\  k¶=a>:,
SK, ST ˘ ÍÇ, SzCz
st – prosto, pionowo, wsp[lne z ang.
straight ¯ anglosas. streht ˘
pol. ¢rost ˘ za(po•rost, rosn':.
˚=o/y:.
k='b, k="b-ek(i:(owisko(iasty
maj'cy kszta=t kulisty.
pokr. ob=ok, s=owotw. koncepcji 012
]czyt. wspak& club ˘ k='b  o•b=ok\.
ros. klub/it;.
s=owotw. podstaw' ang. clump lub club
¯ >redniow. ang. clubbe ¯ staronord.
klubba, klumba – masa czego>, ang.
mass of something, clump\.
staropol. ca 1455 d'p, kl'p glomus,
1479 2 cumuli albo bl'bi ]pro kl'bi\,
ca 1500 klab glomus; vycz na klab
glomerare, globare , ca 1500 w
kl'bye ˘ kl'p, kl'b, klab –
1. zw[j nici, nici zwini"te w kul",
2. u konia, byd=a – wypuk=a ko>:
u nasady karku.
=ac. 1. glomus, franc. un echeveau,
anglosas. cleowen ˘ >redniow. ang.
clewe ˘ ang. clew,
staroros. motok=-motok.
staropol. XV w. mothowydlo ala-
brum, vyadlo girgilium, w cl'bek
in glomicellum, ca 1500 kl'bek
glomellus ˘ cl'bek, kl'bek –
k="bek, ma=y k='b, ma=y zw[j nici.
=ac. glomus parvum, ang. ball, roll.
k='cze bot.
p"d podziemny z p'czkami oraz
=uskowatymi li>:mi.
k="b-ek(owisko(i: ]si"\
zdrobn. k='b; k="bek nerw[w, nici.
k="biasty meteor.
chmura k="biasto-pierzasta.
†k=obuczec he=m bez zas=ony,
w kszta=cie kapelusza z szerokim
rondem, inaczej kapalin.
staropol. 1424 restituit clopuczecz,
1447 galeam albo clobuczecz et
duas lapkas – k=obuczec.
staropol. 1384 clobuczgo , 1390
clobuczky, 1393, 1416, 1428, i 1434
clobuczek, 1434 ¢globuczek,
bot. staropol. 1460 clobuczky ¢ser-
culla, ca 1465 klobuczky serenel-
la, 1472 clobuczki serenella vaga,
ca 1500, clobuczky serenella,
ca 1465 klobuczky dentaria ]pro
daucaria\ – k=obuczek&
1. he=m bez zas=ony, jak wy/ej,
2. bot. 2.a. Lychnis dioica L.
2.b. Companula trachelium L.
=ac. galea quaedam pileo similis.
staropol. 1495 klobuczkowasty –
yy
przypominaj'cy czym> k=obuczek.
k=obuk odzież.
1. nakrycie g=owy&
1.a. czarny, pil>niowy kapelusz
g[ralski,
1.b. czapka futrzana, ko=pak ozdobny,
2. nakrycie g=owy wysokie, cylin-
dryczne, z welonem, noszone przez
zakonnik[w wschodnich.
tur. kalpak.
staropol. 1427 galerum albo clobug,
XV w. furnatur imma vlg. szble na
klobuky, ca 1500 koblvk zyelazny
galerus, XV w. clobuky bulla –
1. kapelusz,
2. k=obuk /elazny – he=m bez zas=o-
ny, w kszta=cie kapelusza; kapalin,
3. ba<ki na wodzie, b'ble, powstaj'-
ce w czasie deszczu.
=ac. 1. pileus, 3. bullae.
nazwisko K=obukowski.
†k=ocina suche, twarde drewno }w
Ss 1953& drzewo ]d"bowe$\; drzewo
jest /yw' ro>lin', J.D.|.
staropol. 1441 clepky robora
sicca dicta clociny et alia}s| ligna
domasticalia.
k=o: s=oma z wym=[conego zbo/a.
staropol. clocz, klocz ]˚klo:\ –
snopek s=omy na poszywanie dachu.
k=od-a(owisko
pie< zwalonego drzewa, bez ga="zi,
du/y kawa= drzewa, kloc.
¯ k]o\ % =oda ]woda\.
s=aw. koloda ˘
mazur. XV w. koloda.
staropol. 1409 po ¢szosnowo
klodø, kloda, ca 1500 klod'
truncus, eyn bloch, 1496 ot klodi,
1396 ani go do clodi powodzil,
1398 ze klodi, 1403 wsadzal w
clodø, 1411 s klody, 1414, s clody
wyr'czyl, 1419 w klodze szedzal,
1427 w klodze nye syedzal,
1427 do klody, przy klodze,
1450 z klody; w kloda z sz klody,
1468 w clodze, 1470 w kloda ˘
cloda, kloda –
1. k=oda, pie<, kloc, s=up,
2. dwa pale z otworami do zamyka-
nia n[g wi"{nia, dyby, p"ta,
rodzaj jarzma }{le w Ss 1953&
pie< z otworami; pnia autorzy Ss
1953 nie widzieli, J.D.|
3. pie< wydr'/ony, rodzaj beczki,
miara p=yn[w, zbo/a, soli i ryb.
4. rodzaj polowania.
ko=odnik – nie od k=ody ]wi"zie<,
skazaniec zakuty w dyby wyk. z k=o-
dy\, lecz uprowadzony, zak=adnik, w
dow[d, ˚k=ad.
†k=odnicze płatn. rodzaj daniny.
staropol. ]1250\ 1511 powozowe,
chlodnice, powolowe,
]1252\ 1552 podworowe, chlodni-
cze, powolowe.
†k=odnik zak=adnik, osoba dana wro-
gowi w gwarancj" zawartego pokoju.
k=od, ˚k=ad ˘ zak=adnik, uk=ad;
=od, =ad ]woda\ ˘ dow[d.
˚k=am, =o/, hipoteza.
starofranc., >redniow. ang. i ang.
hostage, ros. zalo'nik-za=o/nik.
staropol. 1261 clodnik; klodnik –
cz=owiek pozbawiony wolno>ci&
1. pojmany na wojnie, jeniec,
2. wi"zie<.
staropol. 1412 ani go clodoual,
1420 vod' polew'}li| y klodowaly,
1428 y clodowan – zamyka: w
k=odzie, przywi'zywa: do k=ody.
k=odzina
nie rozga="ziony pie<, w=a>ciwy
palmom i paprociom drzewiastym.
staropol. 1425 vlg. clodziny,
1427 za clodzinø; o cthorø clodzinø;
ya nye pocradl raczczam clodziny;
1447 o ktora clodzina, 1477 clodzy-
na ˘ clodzina, clodzyna –
k=ody, pnie.
†k=odzisko ryba.
miejsce =owienia ryb.
staropol. ]1439\ 1606(08 klodzisko.
k=odzisko techn.
podstawowa cz">: kowad=a.
†k=okietliwy char. gadatliwy,
>wiegotliwy, szczebiotliwy.
staropol. ]o Jezusie\& i'zyk yego
vmovny a vyelebne movy, nye
rychly, nye klokyethlyvy, nye
szepetlyvy any monothlywy.
¯ ang. talkative ]gadatliwy\ ¯ talk,
ros. razgovorhivyj-razgowor-
cziwyj, boltlivyj-bo=tliwyj.
†k=okoczek bot. sykomor,
Ficus sycomorus L.
staropol. ca 1420 sycomorus vlg.
clococzek.
staropol. 1471 gyagoda klokocz-
kowa ˘ klokoczkowy –
b"d'cy w zwi'zku z k=okoczkiem.
staropol. ca 1500 klokoczyna
alkegengi, 1472 klokoczina ficus
vacua – bot.
1. Physalis alkekengi L.,
2. Staphylea pinnata L.
k=omia, k=omla ryba. sie: rybacka
rozpi"ta na drewnianych ramach.
staropol. 1266 cloma, 1365 clomya,
1369 cloma, 1381, 1418 clomya,
1447 clomia, ca 1455 klomya uel
kolowroth; klomya tracmen, 1497
rethe minori albo zabrodnycza et
klomya ˘ clomya, clomia, klomya;
staropol. 1401 klonycza ]pro klomi-
cza\ – rodzaj sieci rybackiej.
k=on, s(po(u-k=on gi': cia=o w
kierunku pasa. nak=oni: – nagi':.
¯ k ]ku\ % =ono ]=onu\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ros. klonit;.
k=onica jeden z czterech dr'/k[w
umocowanych na osiach i przytrzy-
muj'cych drabiny albo skrzyni".
staropol. k=onica –
dr'/ek umocowany w belce na
osi ko=a u wozu, podtrzymuj'cy
drabin" i p[=koszki.
staropol. zec-holc – belka do umo-
cowania k=onic.
†k=oni: nak=ania:, przekonywa:.
staropol. 1461(67 kloni karanim,
groszami, dobroczamy, obyeta-
mi, przicladami swyanthich.
staropol. na(pod(przy(s•k=oni:,
od(po(ws•k=oni: si",
k=ania: si", po(s•k=ania:,
zak=oni: ]$\.
=ac. flectere, inducere, cogere,
franc. induire, amener; persuader,
decider, niem. veranlassen,
ang. induce, persuade; tend,
pobu'dat;-pobu/dat,
ros.
ugovarivat;-ugowariwat.
na(po(u(od(s•k=oni: ]si"\.
~k=oni: si" czas dok. ¯ k=ania: si"
]ci'/y: ku, zgina: cia=o ku =onu,
chyli: si"\; gi"cie wymaga nacisku.
ros. pereklpnqt;sq-pierek=onjat-
sja, sgibat;-sgibat, ang. to bend.
na•k=oni: – nam[wi:, z doz'
perswazji, nacisku
po•k=oni: si" – uk=on wykona:,
po ^ u, czas dok.,
¯ pok=on
u•k=oni: si" – u ^ po, czas dok.
¯ uk=on
od•k=oni: si" – odpowiedzie:
uk=onem
s•k=oni: – pochyli: g=ow"
Nie nale/y&
sk=on – nachylenie stoku wzgl"dem
stron >wiata, do stron >wiata
k=opot(a:(liwy tarapaty, trudno>:
w znalezieniu wyj>cia z sytuacji.
¯ k ]do\ % =o ]woda\ % pot, le ]woda\.
w moim odczuciu, i tu mog" by: w
b="dzie – zaprzeczenie powodzenia
¯ po % wodzenie ¯ woda,
op ]przeciwie<stwo\ ¯ =ac. oppositus.
staropol. w clopocze moiem, po
wyelkych klopoczech, lyvdzskye
klopothy, w klopoczech, w troskach
czyrpy'czy; z mych klopotow,
nyedostathkow; w klopoczyech
gych; se mnv klopotha, y ten klopot
obroczyl szy' ym vyelykye ]leg.
w wielikie\ vyeszyelye ˘ clopoth,
klopoth, klopot –
1. przykro>:, trudna sytuacja,
zmartwienie, k=opot,
2. sp[r, zwada.
=ac. 1. vexatio, sollicitudo, mole-
stia, angor, incommodum,
2. lis, litigium, contentio.
yy
staropol. clopothacz, klopothacz –
1. niepokoi:, nagabywa:, napastowa:,
2. spiera: si", procesowa: si",
staropol. klopothanye – trapienie,
prze>ladowanie, napastowanie.
staropol. klopothlivi – k=[tliwy,
zwadliwy, skory do sprzeczki, do
proces[w.
staropol. s(za•k=opota:.
=ac. turbula ]bez=adna grupa\ ˘ staro-
franc. trubler, troubler ˘ >redniow.
ang. trublen ˘ ang. trouble,
ros. smqtenie-smiatenie }umys=u|,
trud-trud ]trud(no>:\, ]niepok[j,
trwoga\ bespokojstvo-bespokoi-
stwo, ]gn"bienie, dr"czenie\ gore-
gore, pehal;-pieczal.
†k=opotny
1. gwa=towny, niespokojny,
2. szkodliwy.
staropol. XV w. clopotni,
1471 klopothna.
=ac. 1. litigiosus, 2. perniciosus,
ang. 1. violent, 2. harmful,
ros. 1. sil;nyj-silnyj, bujnyj-
bujnyj, 2. zlovrednyj-z=owrednyj.
k=os(ek(owy(okszta=tny(isty(
(i: si" bot. kwiatostan zb[/ i traw,
rodzaj kwiatostanu graniastego.
¯ k=o•s  sz•k=o ¯ gla•ss, KG ]$\.
mo/e w jakim> zwi'zku z k=uciem i
ostro>ci'& k=]u:\ % os]trze\.
s=aw.-ros. kolos.
staropol. 1450 klos, klossy, closzi,
snopu z kloszow, ca 1500 klosz
spic, ca 1500 klozow ]k=os[w\, XV
w. closza,1486 zamorski closz ˘
klos, kloss, kloz, closz – k=os.
=ac. spica, franc. un epi, niem. ahre,
anglosas., >redniow. ang. i ang. ear,
staroros. kolos=-ko=os.
k=[ci: ]si"\ osob., zdarz.
miesza:, zak=[ci: – zamiesza:, prze-
sz=o na& sp[r, spiera: si", ˚k=[tnia
s=aw. mewat;-miesza:,
staroros. i wo=. kotora-kotora,
ros. rasprq-raspria, razdor-
razdor,
ang. disturb ¯ >redniow. ang.
distorben ¯ starofranc. destorber,
distourber ¯ =ac. disturbare.
k=[dka techn. zapi"cie matalowe
z pa='kiem, na klucz.
staropol. 1394 klodky, 1409 clotki
1439 seracula albo klothky, zam-
ky repercuciens violenter,
XV w. klodky, 1481 klothki;
seraculorum albo zamkow albo
klothek, 1498 turncellos albo
klodky, 1500 klothki, ca 1500 klo-
thk' vel zamek; sera zyelaszny
zamek vel zyelaszna klothk' ˘
klodka, klothka, clotka –
=ac. sera, claustrum,
niem. vorhängeschloÆ,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
>redniow. ang. padlocke ˘ ang.
padlock, ros. visqhij zamok.
staropol. ca 1500 klotheczk' seru-
la – ma=a k=[dka, zasuwka,
zapora do drzwi.
=ac. claustrum.
†k=[sie bot. k=osy, ¯ k=os.
staropol. kloszye.
k=[t-nia(liwy(nik zdarz. społ.
swary, sp[r, g=o>na sprzeczka,
argumenty.
s=owotw. baz' – w mej opinii – jest
ang. talk ]m[wi:, rozmawia:, gada:\
czyt. wspak, ze wymian' A  Ø,
s=owotw. koncepcji 025& talk  k=[t.
ang. quarrel, ros. ssora,
razdory, spor, rasprq.
k=u-cie(j'cy(: ]si"\ zadawa: razy
czym> ostro zako<czonym.
s=owotw. baz' ros. ko=ot lub ko=o:
˘ pol. kolec ˘ k=u:; U ^ E, TC,
“po=kni"te” O.
zg=oski wskazuj'ce na k=ucie&
• ig ˘ ig=a, igliwie, igraszki, kunig,
¶ ki ˘ kie=, kie=basa,
• kol ˘ kolec, kolka,
• pin ˘ pineska, ang. pine ]sosna\,
penis }pines| ]pr':\.
staropol. ca 1500 kloczye,
1456 clocza – k=ucie&
1. k=ucie, d{ganie, przebijanie
}b="dnie& /ganie  /ga:, J.D.|,
2. dolegliwo>: cielesna zwana kolk',
3. znak po uk=uciu, przebiciu,
4. walka broni' koln', na kopie.
staropol. 1. stimulus,
2. tormina, intestinorum dolor,
3. corporis transfixi vestigium
vulnus, 4. hastarum certamen.
ang. 2. stitch.
staropol. 1418, 1448 klol ]k=u=\,
ca 1500 klocz stimulare,
ca 1500 kloly; nyektorzy vloczny-
amy kol'cz y tluk'cz yego glowa
szvy'th'; koly'cz vy'czey nyzly
czyrnye, 1472 clothey,
1462 klocz hastiludere ˘ klocz –
d{ga:, przebija:, godzi: czym>
spiczasto zako<czonym,
2. walczy: na kopie na turnieju.
staropol. po(prze(s(w(za•k=u:.
ang. sting, prick,
ros. kolot;-ko=ot, ko=o: ˘ k=o:.
za(na(u(prze•k=u:.
~k=u: czas niedok.
1. zadawa: razy czym> ostro zako<-
czonym, spiczastym, przebija:,
rani: przez uk=ucie,
2. wywiera: wra/enie ostrego, prze-
nikliwego b[lu ˘ k=uje w boku,
3. zazdro>: czyni: ˘ k=uje w oczy.
za•k=u: – czas dok. ¯ k=u:,
na >mier:
na•k=u: – wiele
u•k=u: – raz jeden ¯ oon, unus
yy
prze•k=u: – na wskro>, na wylot
k=ujka anat.
wyd=u/ony narz'd g"bowy
u niekt[rych owad[w.
k=us]em\ ruch. bieg]iem\, do>: szyb-
ki bieg zwierz"cia czworono/nego,
mi"dzy st"pem a galopem ]cwa=em\.
staropol. k=usa: –
jecha: k=usem, >pieszy:,
s=owotw. pokr. truchtem ˘ trucht.
starofranc. trotter,
>redniow. ang. trotten, ang. trot,
ros. rys;-rys, rysak-rysak.
†k=usi" zool. {rebi". ˚klusia.
k=usowni-k(ctwo(niczy społ.
wnykarz, poluj'cy na zwierzyn" w
nielegalny spos[b.
ang. poach(er(ing.
k=ykie: anat.
wyg[rowanie kostne.
kmi-e:(otek poz. społ.
ch=op(ek posiadaj'cy samodzielne
gospodarstwo w dawnej Polsce;
zamo/ny ch=op; komes, urz"dnik
]w XI – XIII wieku, tak/e so=tys$\.
k•mie: ]ch=op ¯ cho=•op ¯ cho=od,
ch=[d % op ¯ oppositus\ – k•nieci:
]pod•pali:, k•not ]pod•palacz\ –
koncepcji& kmie: i ch=op ]gor'cy,
na•palony, pod•niecaj'cy\.
staropol. 1386 kmeczi ]kmieci[w\,
1387 a kmecza pusczil przecz
]precz\, 1389 ale swoge kmecze,
1391 geden kemcz, 1393, kmeczi,
1393 sza kemcza ]za kmiecia\,
1393 kemcza; kmot, 1393 anim
cazal placzic kemcu penøczi; 1394
oszmnaszcze qmot i szaøl qme-
cza moczø, 1397 kemcz; kmecza,
kemczeui ]kmieciowi\, 1398 kmecz,
w Ss 1953 5 kolumn cytat[w –
kmecz, kmot, qmot –
1. ch=op, poddany we w=o>ciach
szlacheckich lub duchownych,
posiadacz gospodarstwa rolngo,
2. starzec.
starofranc. 1. paπsent, paπsenc,
anglofranc. paisant ˘ ang. peasant,
franc. le paysan, villageois,
niem. bauer,
staroros. krest;qnin-krestianin,
mu'ik=-mu/ik.
staropol. 1389 kmeczewo ]kmie-
ciowe\, 1441 za kmeczowem
pocz'tkem; gdi paan wszy zzon'
kmyeczow' sgwalczi; o pvsczy-
nye kmyeczesky ]o spadku kmie-
ciowskim, tj. po kmieciu\, 1410
kmechiczch zaczangow ]kmiecich
zaci'g[w\, 1411 bidlo kmecze, 1420
o kmyeczø ranø, 1427 w oplochech
]leg. op=ociech\ kmeczych; pusczi-
ni kmyecze, o ranach kmyeczych,
za rani kmyeczee, o pomoczi
yy
kmyeczey, wyna kmyecza ˘
kmecz, kmyecz ˘ kmieciew]y\,
kmiecski, kmiecy – dotycz'cy
kmiecia, zwi'zany z kmieciem.
=ac. rusticus.
staropol. 1412 sze dwoma kme-
thoviczoma, 1417, ne slubowal
kmothouiczem ]kmiotowiczom\,
1420 kmothouicza; kmothowicz;
1423 czo moy kmothouiczy wsa-
ly troye kony, 1434 kmetowicz,
kmethowiczu, trzy kmyotowicze,
przes kmyotowycza, 1450 kme-
thonis filius... albo kmyethovicz;
kmyothovycza, 1477 kmyothovicza
˘ kmothovicz, kmothouicz, kmeto-
wicz, kmyothovicz –
kmiotowiec, kmietowiec,
syn kmiecia, te/ kmie:.
staropol. wyn' kmyothowszk' ˘
kmyothowszky –
dotycz'cy kmiecia.
staropol. 1394 ja tho suaczø, eszmi
gi jøl, bo mi kmothowni powalil,
ye sromoczil, a tho wswedzaw,
yachaw gølesm gi ]ja tym >wiadcz",
i/mi j' j'=, bo mi kmiot[wn" powa-
li=... itd.\, 1401 kmotowna, 1420(30
kmothown' moy'; kmyotownye ˘
kmothowna, kmyotowna –
c[rka kmiecia, ch=opka.
†kmie:nica ciemnica; wi"zienie,
kacer; b='d& ciemmie:; staropol.
1434 cmecznicza ergastulum.
franc. prison, geole, ang. gaol, jail,
prison, dungeon, ros. t[r;ma-
†turma ¯ niem. turm ]wie/a\.
¢kmiet woj, wite{, cz=onek dru/yny,
¯ knet ¯ anglosas. cniht, cneoht
]ch=opiec, s=u/'cy, ang. boy, retainer\,
pokr. niem. knecht ]ch=opiec, s=uga,
ang. lad, servant\, lub miet(a: ]mio-
ta:\, s=owotw. pokr. miecz; ch=opak,
podrostek, nosz'cy miecz, zwany te/
paziem; pa{  wite{.
Latopis 1116 kmet;-kmet,
kmet;e-kmiecie.
kmin(ek bot. Carum carvi L., ro>-
lina, nasienie przypraw' kuchenn'.
arab. kammun, hebr. kammon,
gr. kyminon, =ac. cuminum,
staroniem. kumin, niem. k¥mmel,
anglosas. cymen. ang. cumin.
staropol. ca 1500 kmyn carui, id
est ciminum, ca 1465 kmyn polny
carui, 1484 polny cmin ameos;
kmyn polny siler montanum, XV
w. polny ¢cumyn, cmin anetum, ca
1500 kmyn polny siseleos, ca 1465
polszky kmyn ameos semen, 1472
polski kmyn carui agreste, 1478 pol-
szky kmyn carui, 1484 polsky kmyn
ameos, 1437 kmin cuminum,
ca 1465 kmyn cimi}n|um,
1485 kmyn ameos,
ca 1465 kmyn czarny,
ca 1500 czarny kmyn ˘ kmyn – bot.
1. kminek zwyczajny, Carum carvi
1.a. kmin polsny,
1.b. polski kmin,
2. Cuminum cyminum L.
3. kmin czarny – czarnuszka siewna,
Nigella sativa L.
kmiotek zdrobn. kmie:.
†kmiotki bot. Arum maculatum L.
†kmiotow-a(ic, kmietowic
poz. społ. /ona(syn kmiecia.
staropol. 1428 kmotowa,
1470 kmyothowy ]kmiotowej\ ˘
kmyotowa.
staropol. kmiotowic, kmietowic –
syn kmiecia, te/ kmie:, ˚kmiot.
†kmiotowski dot. kmiecia.
†kmiot[wna, kmiet[wna
poz. społ. c[rka kmiecia, OE.
¢kmotr }arch.| rel. ojciec chrzestny,
Krzy/ak[w tak zwano.
¯ km, kum ¯ com ¯ common ¯ =ac.
communis ]wsp[lny\ % tr ¯ pater
]ojciec\.
pruski komaters;
staropol. XV w. kmotrsze;
stryi albo kmothr, ca 1455 kmotr;
duchovny kmothr comaternus;
poy'l kmothr kmothr' w malzen-
szthwo; kmothr, ca 1460 i ca 1500
kmotr compater ˘ kmothr, kmotr.
=ac. baptismi testis, patrinus,
ang. godfather,
ros. krestnyj otec.
˚komunia, kum, kumoter.
†kmotra, komotrac rel.
matka chrzestna, >wiadek chrztu.
staropol. ca 1460 kmotra comma-
ter, ca 1500 kmotr' commater,
XV w. kmotra ˘ kmotra, kmothra.
=ac. baptismi testis, matrina,
ros. krestnaq mat;.
†knaf-el(lik, knefel
guzik, spinka, klamra, zapinka,
mo/e te/ naszyjnik, bransoleta.
¯ niem. knebel ]kr"pulec, zatyczka\.
˚knappr ]isl. guzik\, PF.
staropol. 1486 monilia albo knawle
argentei, 1492 argentea monilia
vel kneffle, 1494 item XVII knaphle
de margaritis. Item quadraginta
knaphle deaurati; monilia zapon-
ky, knafflyky, sponky; knaphlyky
abo sponky armille; 1493 item
knapflyky, kolnyerzyky, kyeczky,
bathuchy, koszulky ˘ knawle,
kneffle, knaphle, knapflyky.
knajpa bud.
tawerna, szynk, spelunka, ober/a.
†knap prof. tkacz, sukiennik.
staropol. ca 1420 textor vlg. knap,
ca 1455 knap lanifex; knaap,
1493 knapp, 1493 knap de Pilcza,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1496 omnes lanifici albo knapy,
XV w. cnap fullo, ca 1500 knap
lanifex ˘ knap, knaap, knapp.
=ac. textor, lanifex,
franc. le tisserand, ang. waver,
staroros. tkah=-tkacz.
staropol. 1420 szthacziwø kn}a|p-
szkø percussit valido ictu ad caput
eius, XV w. strvn' knapska, XV
w. pertica fullonis vlg. staczywa
knapsk' ˘ knapszky, knapsky –
knapa, tj. tkacza, dotycz'cy.
=ac. textorius, niem. weber`,
franc. un metier de tisserand
]warsztat tkacki\,
ang. ]niegdy>\ hand loom, ]dzisiaj\
power loom ]warsztat tkacki\,
staroros. tkackπj-tkackij,
tkackπj stanok=.
¢knappr ]`s, `ar\ isl.
1. w"ze=, guz,
2. gw[{d{ z p=ask' g=[wk', guzik.
ang. 1. knob, 2. stud, button.
nazwisko Knapp.
†knawy $, wg Ss 1953.
}guzy$... na guzy z=o>liwe; s=owotw.
baz' «nowotw[r» ¯ nowy, >redniow.
ang. newe, nieme K, J.D.|.
staropol. XV w. na knawy in vicos.
kneb-el(lowa:
1. ko=ek drewniany,
2. zatyka: komu> usta zwitkiem
ze szmaty.
niem. knebel.
¢knecht poz. społ.
zbrojny rycerz na us=ugach feuda=a,
pacho=ek, parobek.
staroniem. kneht ]m=odzieniec,
zbrojny\ ˘ anglosas. cniht, cneoht,
staroang. cniht ]ch=opak, s=uga\ ˘
>redniow. ang. kniht ˘ ang. knight
]konny rycerz na us=ugach feuda=a\,
niem. knecht ]ch=opiec, s=uga\,
ros. kavaler, rycar;.
knedel spoż.
rodzaj gotowanych piero/k[w ku-
listych, najcz">ciej nadziewanych
>liwkami, jab=kami.
niem. knödel.
†kniastwo społ.
urz'd so=tysa we wsi na prawie
wo=oskim.
staropol. ]1437\ XVI w. knyastwo,
1442 albo knyastwa,
1453 pro knyastwo,
1464 knyasztwo,
1468 albo knaszthwo,
1484 albo knyasthwo.
†kniat, kniet bot. kaczeniec,
Caltha palustris L.
staropol. ca 1465 knyath butago,
ca 1465 knyeth butago.
ang. marsh-marigold, kingcup.
kniazi: dźwięk.
yy
o zaj'cu& piszcze: /a=o>nie.
knia{ hist., poz. społ.
tytu= ksi"cia na Rusi i Litwie, nosi-
ciel tego tytu=u.
w zwi'zku s=owotw. z kniga ]ksi"ga\,
z zamian' GZ i zmi"kczeniem na
ko<cu, charakterystycznym S=awia-
nom ]Z ˘ ¸, C ˘ Ç, S ˘ Í, N ˘ ˜\.
ros. knqz;, staroros. knϧ;%
Pod r. 6797 ]1288\& Knϧ; 'e
Voládimer, v= knœ'en∑i
svoem mnágy gorody
zroubi...,
Semou' blagov≠rnomou knœß[
Volodimep[, narehenomou v=
st˛om “svqtom” kr]enπi ∏oan-
nou, s(y)nou Vasilkovou....
Lev= knœz; brat M;stislav;.
s(y)n korolev=. vnouk Roma-
nom=. 6799 ]pod 1291r., w Ipat.
ltpsi\. Syn kr[la – syn Dani=y wo=.
koronowanego 1253.
staropol. 1438 knyezu ]kniaziowi\,
1439, 1450, 1464, 1465 knyaz,
1440 knyaschoui ]kniaziowi\, 1440
knyez, 1442, knyazowye; knez;
knezowe, 1451 ¢knyasz, kneza
]kniazia\, 1460 kniasz , 1423(61
knyasz, 1464 knyasza, 1464 kny-
az, ]1464\ XV w. knyasz ˘ knyaz,
knyez –
so=tys wsi na prawie wo=oskim.
staropol. 1473 knyazowa,
1491 tiwnyszam albo knyaszow' ˘
knyazowa, knyaszowa –
kniaziowa, /ona kniazia.
=ac. sculteti uxor.
staropol. 1450 knyazy –
kniazi, nale/'cy do kniazia.
staropol. 1475 knyazow –
zwi'zany z kniaziem.
knie: bot. skr[t ¯ kaczeniec.
knieja leśn., ryba.
1. b[r, puszcza, wielki, g"sty las,
2. wielka sie: na ryby.
¯ knie % ja ]ziemia, las, LJ\;
s=owotw. baz' «knie» ˘
zamknie  zamkn':  zamyka:,
mknie  mkn':  pomyka:, za ^ po.
staropol. 1309 ad kneam,
1497 in nemora albo knyegye ˘
knea, knyegya –
pewna, okre>lona cz">: lasu.
kniej[wka łow.
tr'bka my>liwska w polowaniu na
grubego zwierza.
†knietki bot. Spiraea arnucus L.
staropol. 1460 knyetky barba hirici.
†kniez bot.
Chrysanthemum leucanthemum L.,
gat. stokrotki ]˚kn[wki\.
staropol. 1472 knyez coronaria ma-
ior, ca 1465 knyelky ]pro knyezky$\
coronaria brolla, 1472 knyerki ]pro
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
knyezki$\ coronaria maior.
¢kniga lit. ksi"ga.
kniga ˘ knia{ ˘ knia/stwo,
ksi"ga ˘ ksi'/" ˘ ksi"stwo,
wo=. 1289 knigy knigy ]ksi"gi\, ø
knig= ]z ksi'g\, v= knigax=-w
knigach ]ksi"gach\.
¢kno
1. tw[r, tworzy: ]˚two\;
okno – otw[r,
2. dzia:, robi: na drutach, tka:;
w=[kno, sukno, knot, knoci:
]tworzy:\ ¯ holend. knot, niem.
knoten ]w"ze= na sznurze, nitce| ˘
anglosas. cnotta ˘ cnyttan, niem.
kn¥ttjan, >redniow. ang. knitten,
ang. knit ]dzia:, robi: na drutach\,
nord. knutr ]w"ze=, s"k\.
knoci: psu:&
1. powietrze& wulg. pierdzie:,
2. plan& partaczy:, partoli:, psu:,
3. wulg. p=odzi:, ˚knot.
kno-t(ci:
parciany pasek w lampie olejnej lub
naftowej; wulg. pr': ]drut\ ˘ s=owotw.
poch. ˚cnota.
wulgaryzmy z knotem ]w"z=em\ i
cnot' zwi'zane ˘ knoci: ]p=odzi:\.
nord. knutr ]w"ze=, s"k\, anglosas.
cnotta ] ¯ knit – wi'za:, spaja:,
='czy:; dzia:, robi: na drutach\, ho-
lend. knot, niem. knoten ]w"ze=,
guz\, >redniow. ang. knotte ˘
ang. knot, szw. knut.
staropol. knot – pasmo skr"conych
nici, do >wiecy lub lampy.
†knot
1. pasmo skr"conych nici
]do >wiecy lub lampy\,
2. knot ranny – pasmo lub k='b nici
wysnutych ze starego p=[tna,
s=u/'cy jako opatrunek lub dren
do oczyszczania ran, szarpie.
staropol. 1444 tucznoscz sok
knotem sszye natopionym,
1478 obla goraianczi knoth
wsianka w sia, ca 1500 knoth
lichus; knoth, svyeczydlo licmen;
1472 knot ranny tenta ˘ knot,
knoth.
knowa: przestarz., książk. knu:.
knowie dolna cz">: snopa.
†kn[wki bot. gat. stokrotki, ˚kniez.
Chrysanthemum leucanthemum L.
staropol. ca 1465 knowky.
kn-u:(owa: char. społ. spiskowa:.
knur zool., zwierz. samiec >wini.
¯ niem. knurren ]gdera:, warcze:\.
staropol. kyernoz.
=ac. aper.
knut bicz spleciony ze sk[rzanych
rzemieni, ka<czug, bat. ˚korbacz.
yy
¯ ros. knut ¯ niem. knute.
franc. le foulet, niem. knute,
ang. knout, whip,
staroros. knut=-knut, ros. knut.
†knyaski $ wg Ss 1953.
z Knyszyna, 25 km NW od Bia=e-
gostoku; wyroby posiadaj' w swych
nazwach przymiotnikowe formy miej-
scowo>ci gdzie by=y wyrabiane, lub
nazwy kraj[w& amsterdamski, lerski
– w Lievre, piwo tyskie ¯ Tychy, itp.,
J.D. ˚kryce<ski ¯ gr. Kriti ]Kreta\.
`szyn ]wyroby powsta=e pod wp=ywem
ognia, wypalane, np. cegielnia, garn-
carnia ]Szczebrzeszyn i inne `szyny\,
w"dzarnia ]szynka\, huta ]szyny\.
staropol. 1425 Stanislaus percus-
sit knyaski garnek.
knykie: anat.
spojenie stawowe palc[w u r"ki.
knyp narz.
krzywy, kr[tki n[/ szewski.
niem. kneip.
knypel narz.
m=otek drewniany rze{biarza,
kamieniarza, stolarza i tokarza.
niem. kn¥ppel.
¢ko~ wsp[=`
=ac. communis ]dzielone przez
wszystkich, lub wielu\ ˘ com`
]wsp[lnie, razem\
s=aw. so`, np. s'siedzi, sojusz.
¢~ko, ~ka
1. c[rka, tak/e przed` i przyrostek
wskazuj'cy na kopulacj"; st'd przy-
rostek w nazwach rodzaju /e<skie-
go; kojarzy: ]pary, ˚jarzy:\,
kob]ieta\, kogut, karw ]w[=\, ko ]
karwa, krowa\ ˚krovat; ]=o/e
˚na=o/nica; =/e: st'd =ga: – k=ama:,
ob=uda od ˚b=ud\, jajko, i wiele
innych; ˚ur;
2. `ka – skr[t rze•ka(czka.
¢ko dun. krowa.
staroniem. kuo ˘ staroang. cu
˘ >redniow. ang. cou.
~ko, ~oko kierunek, ku.
szeroko, wysoko, g="boko.
s=aw.-wo=. k=.
~ko patronim `ow
Szczerbat•ko(ow.
koadiutur rel.
pomocnik, zwykle biskupa, z mo/liwo-
>ci' nast"pstwa po jego >mierci.
koafiura przestarz., żart.
uczesanie, fryzura.
koagul-acja(owa: si" chem., fiz.
='czenie si" drobnych cz'stek kolo-
idowych w wi"ksze skupienia.
=ac. coagulum ˘ coagulare ˘
coagulatus ]zakrzep=y, >ci"ty\, co-
agulatio ]>cinanie si", krzepni"cie\
yy
˘ ang. coagulate.
koalic-ja(yjny sojusz pa<stw
zawarty w okre>lonym celu.
=ac. coalescere ˘ coalitus ]towa-
rzystwo, kole/e<stwo\ ˘ coalitio
]zgromadzenie, zwi'zek\,
ang. coalition,
ros. so[z, koaliciq.
¢kob mowa, gadanie po znakach, wg
Rosjan 1903, lecz w 1263 kob u/yte
w znaczeniu «zwi'zku ma=/e<skiego»&
“kob nie daje mi p[j>: z wami” –
powiedzia= Dowmont, kt[rego /on"
zatrzyma= Mendoug, si=', zawr[ci= z
drogi i zabi= gwa=ciciela.
kob ˘ kobieta, koby=a.
Latopis 1116 kob;-kob, mo/e i tak,
staroros. prikobit;-prikobit,
ros. privoro'it;-priworo/it
]zaczarowa:\, ang. to bewitch.
†kob chlew, ˘ koby=a ]stajnia
p[{niej urobiona\.
staropol. ca 1500 ara oltharz vel
kob, vel barlogo, vel swynye
korytho; suile swynyecz vel kob;
suarium swyny chlew vel kob
swyny.
=ac. suile, porcorum stabulorum,
hara, niem. schweinestall,
anglosas. sti ˘ >redniow. ang. stie ˘
ang. sty, pigsty,
ros. svinoj xlev-swinoj chlew.
†koba anim., zwierz.
koby=a, samica konia, ˚klacz.
staropol. XVw. podalismø mu...
za dwe cobe trziczesczi swin
przes czworga.
=ac. equa, franc. la jument, cava-
le, anglosas. mere ˘ >redniow. ang.
mare, mere ˘ ang. mare,
ros. kobyla-koby=a, kobylica.
kobalt(owy chem.
pierwiastek chemiczny.
niem. kobold ]chochlik kopal<\ ˘
kobalt TD,
Swo 1980& >redniow. =ac. cobaltum.
kobia=ka pojemn.
koszyk z =yka lub wikliny, zwykle
owalny, z dnem p[=okr'g=ym i pa-
='kiem, plecionka.
¯ ko % bia=ka ]ma=a\ ¯ s=aw.-ros. bie=ka
]wiewi[rka, ang. squirrel\, s=owotw.
pokr. mie=ka ]ang. fine, small\ ˘ mie-
=ocz ]drobiazg, ang. triffle\.
staropol. kobiel(a –
kobia=ka, kosz z pokryw'.
†kobiec ptak. kobuz, gat. soko=a,
Falco subbuteo L.
staropol. 1472 kobyecz vagos.
niem. lerchenfalke,
franc. la pygargue,
staroros. kobuz=-kobuz.
kobie-ca(cy(co>:(ciarz
˚kobieta. dun. kob,
kobieta – babsko obel/ywie.
staropol. /ena, /e<szczyzna  ros.
franc. femme,
anglosas. wifmanm ˘ p[{niej
wimmann ¯ wif ]kobieta\ % mann
]istota ludzka\, >redniow. ang.
wumman, wimmon, wifmon,
ang. woman(izer,
ros. 'en]ina-/enszczina.
†kobiel(a pojemn.
kobia=ka, kosz z pokryw'.
staropol. 1496(97 za kobiele 21(2
grossos.
†kobierz tkan.
tkanina s=u/'ca do przykrycia >cia-
ny, =[/ka, pod=ogi; narzuta, dywan.
staropol. poszczelnye rucho albo
kobyerz ]war. kobyerczie\.
kobier-zec(nictwo tkan.
kilim, dywan, tkanina jednostronnie
barwna, dekoracyjna, puszysta, z
drugiej – g=adka.
staropol. 1388 ¢koperecz, 1416 co-
berzec, 1418 unum thapete albo co}
bye|rzecz, XV w. koberczi, kobe-
rzecz, 1424 lodica albo kobyerzecz,
1428 pro duobus cobercze, 1429
lodices albo coberce eedem, 1437
cobyerzecz, 1437 coberzecz tape
}tum|; cobyercze tapecia; popony,
przykryczya lawna, zawyeszenya
loszn', kobyercze, obruszy,
1469 kobyerzyecz, 1471 kobyercze
˘ coberzec, cobyerzecz, kobe-
rzecz, kobyerzecz – tkanina s=u/'-
ca do przykrycia >ciany, =[/ka,
pod=ogi, narzuta, dywan.
kobie-ta(ca(cy(co>:(ciarz
doros=a osoba p=ci /e<skiej.
˚kobieca. zg=oskami wstecz, dosł.
at ]s=aw.-ros. ot; od\ iebok ]¢ba<\;
s=owotw. jak anes ˘ /ena, s/.
s=owotw. znaczenie tak obel/ywe /e
zastanawia=em si" czy go przytoczy:,
mimo wyra{nie wi"kszej od innych
szczero>ci w podawaniu znacze< i
pochodzenia. I rzecz do>: niebywa=a,
rzadka, /e s=owo o takim znaczeniu uta-
r=o si" w spo=ecze<stwie, gdy zwykle
na opak – s=owa o neutralnym staj' si"
wulgarnymi, jak mocz wydzielać, wy-
dawać ]izdawać\ dla narz'du rodnego
kobiety; ros. iz` = pol. wy`.
bodaj/e Samuel Bogumi= Linde w
swym S=owniku przytoczy= 2-linij-
kowy wierszyk Marcina Bielskiego,
wskazuj'cy na obel/ywo>: s=owa, /e
m"/czy{ni zw' je kobietami, nie zwa-
/aj'c jacy s' sami&
»męże nas zową białogłowy, prządki,
ku większemu zelżeniu kobietami zo-
wią«; »mogąć męże przezywać żony
kobietami, ale też nie do końca mają
rozum sami«, skarżą się panie w jego
Sejmie niewieścim, r. 1586.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ze S=ownika S.B. Lindego, 1807,
przepisa= A. Brückner, 1927, do swego,
lecz nie przyzna= si" do korzystania
z niego.
s=owotw. pokr. koby=a.
kobieta, kobieca, mo/e w jakim> zwi'-
zku s=owotw. z obieca:, obietnica
]pro•miss\; miss ]ang. panna\.
¯ dun. kob, s=owotw. pokr. koby=a,
=ac. femina ]kobieta\ ˘ zdrobn.
femella, starofranc. i >redniow. ang.
femelle, ang. female,
ros. 'en]ina-/enszczina.
ros. 'enskij-/enskij, 'enskogo
pola-/enskogo po=a, ]gram.\ 'en-
skogo roda-/enskogo roda
]rodzaju /e<skiego, p=ci /e<skiej\.
Kobieta – w ca=ej masie – jest p=ci'
s=ab', fizycznie i umys=owo. Ale
biologicznie przygotowana do prze-
trwania m"/czyzny, w trosce o dzieci,
o potomstwo. Tym samym, odchodzi
od honoru, prawdy, i wierno>ci – cech
kt[rymi kieruj' si" m"/czy{ni.
Gdy uwaga m"/czyzn skierowana jest
na >wiat zewn"trzny& otoczenie, >rodo-
wisko – kobiet na >wiat wewn"trzny&
biologi" w=asnego cia=a& jego narz'dy
i ich funkcjonowanie, oraz na sprawy
domowe – dzieci.
Gdy m"/czy{ni specjalizuj' si" w
zap=odnieniu, kobiety specjalizuj'
si" w porodzie; m"/czy{ni – we
wstrzykni"-ciu spermy, a kobiety –
w odrzucie z macicy obcego cia=a&
pr'cia i p=odu.
Kobieta jest tch[rzem z natury – unika
za wszelk' cen" odpowiedzialno>ci za
sw[j post"pek, gdy naganny, karalny
prawem. Znane mi wypadki, tj. wi"cej
ni/ jeden, /e nauczycielka, lat 33,
wsp[=/y=a z uczniem, lat 15, wys=a=a
mu zdj"cie siebie w bieli{nie osobistej,
u/ywanej do wsp[=/ycia seksualnego,
i mi=osne teksty, w setkach, w sumie
ponad tysi'c, wszystko w tajemnicy.
A gdy z=apana w ko<cu, bo matka
m=odziana znalaz=a je na telefonie
kom[rkowym – wypar=a si", to ona
by=a ofiar', nie inicjatorem, oskar/a-
j'c go o napastowanie jej, /e robi=a
to ze strachu. Ale wymian" tekst[w
wymaza=a z pami"ci telefonu; te
uda=o si" w=adzom odzyska:. Lata
wi"zienia dosta=a za to – wym[wki
na ka/d' okazj" zawiod=y. I mnie,
w Polsce, spotka= taki wypadek, ze
strony kobiety – tym razem okaza=em
si" winnym, st'd doskonale wiem, /e
kobieta jest tch[rzem – jak daleko
mo/e odej>: od prawdy i jak daleko
niezdolna jest ponie>: konsekwencj"
swego czynu; smrodem cz"stuje stron"
oskar/aj'c'.
Tak/e, odchodzi od bariery wiekowej
partnera. P[jdzie z ka/dym kto da jej
lepiej, cho:by mia= pod=y charakter i
yy
zap=aci za to w przysz=o>ci, bo dorobi=
si" przez dzia=alno>: karaln'. A do-
k=adniej – kto obieca jej, i wygl'da /e
z nim b"dzie jej lepiej. To wygl'danie
cz"sto okazuje si" nieprawd', z=ud',
pozorem, i w ten spos[b traci to – co
dotychczas mia=a.
Kobieta jest “kwiatkiem” w /yciu
m"/czyzny, czyli upi"kszeniem, a
m"/czyzna “pszcz[=k'” go zapyla-
j'cym; st'd kobiety lubi' kwiatki,
uprawiane i we wzorach sukienek, i
we w=osach, kolorowe. Kalambur& co
ma wsp[lnego rozpustnik z kapustni-
kiem$ Odpowied{& obaj s' motylkami
– dosiadaj' cz"sto r[/nych kwiatk[w
i “kwiatk[w”.
2 % 2 ^ 4, ale kobieta mo/e twierdzi:
/e 2 % 2 ^ 5, zaprze si", i nie przeko-
nasz – {r[d=o zak=amania. Babskie
ko=tuniarstwo jest powszechnie znane.
Ubrda sobie co>, i uwierzy we< po
wielokrotnym powtarzaniu sobie.
Znany mi wypadek, /e twierdzi=a
jakoby by=a gwa=cona w wi"zieniu, w
celi, przez 5-ciu stra/nik[w jednocze-
>nie. W innym wypadku, nastolatek z
Oakland, CA, Jasmine Abuslin, znana
jako “Celeste Guap”, z pami"ci ]st'd
dane przybli/one\, /e wsp[=/y=a z 5-ma
policjantami, po kilku tygodniach, /e
z 14-ma, wg raportu z dat' July 17,
2017, a po nast"pnych kilku – z 40-
ma, z s'siednich okr"g[w, wg KTVU
2 Fox& z San Francisco, Livermore, i
Richmond, jak i urz"dnikami szeryfa z
wojew[dztw Alamidy i Contra Costa,
w 2016. Wg The Root, z dat' 2 czerwca
2017, cytuj"& “more than a dozen police
officers” i otrzyma=a za to 989 tys.
dolar[w kompensaty. Ja pracowa=em
lat blisko 20 by od=o/y: 200 tys. dol.,
a ta, po roku czy dw[ch, otrzyma=a ich
blisko milion, wystarczaj'cych na ca=e
/ycie – te/ spos[b “zarabiania”.
M"/czy{ni wojuj' pie>ci', a kobiety
wagin'. Gdziekolwiek kobiety wkra-
czaj' w now' dziedzin" /ycia – poja-
wiaj' si" ich oskar/enia o molestowa-
nie ich, nagabywanie i ˚gwa=t.
Je/eli m"/czyzna ma problem, to
najcz">ciej s' to kobiety, z powodu
ich u=omno>ci, w post"powaniu tak/e,
my>lowych niedoci'gni":, czy te/
zap[{nionych.
Cz">ciej od m"/czyzn manipuluje
swym kochankiem, szczeg[lnie du/o
m=odszym, by zabi= jej m"/a, bo chce
zmiany. Znane mi s' takie wypadki,
nie jest znany po stronie m"/czyzn.
W mej opinii, m"/czy{ni wywo=uj'
wojny i prowadz' je, szczuci jadem
bezmy>lnych, ko=tuniarskich matek,
karmi'cych swe potomstwo k=am-
stwmi, ˚rota.
Potrafi istnie: jak dwie r[/ne osoby.
Staro/ytni ˚histeri" przypisywali wy-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
='cznie kobiecie ]gr. hystera ^ uterus
^ macica, =ono\. Znaczna cz">: kobiet
jest leniami, unika wszelkiej pracy –
wygodnickie do ostateczno>ci.
Gdy m"skie “ego” ]ja\ – dobre sa-
mopoczucie oparte jest na fizycznej
sile, m'dro>ci, i sukcesie, to kobiet na
zazdro>ci ]innych kobiet\, pi"kno>ci
]atrakcyjno>ci\, i wdzi"ku.
P=e: n"kana plag' r[/nych chor[b
]>lepota dopada w starczym wieku,
˚ciuciubabka\, st'd porzekad=o
“Posz=a baba do lekarza”, i gineko-
logia – dzia= medycyny zajmuj'cy
si" chorobami kobiecymi; nie ma
odpowiednika dla p=ci m"skiej ]kobieta
podpowiada mi /e jest androlog – nie
s=ysza=em tego s=owa w /ywym j"zyku,
zapewne rzadko>:\.
Syn czy c[rka poskar/y si" na ma=/on-
ka, swego negatywu ujmie, ma=/onko-
wi – doda, czyli przedstawi sytuacj"
w krzywym zwierciadle. Te>ciowe nie
mog' tego znie>: – wtr'caj' si" do ich
ma=/e<stw, poprawia=yby ich stosunki,
wzajemne odnoszenie si", w wyniku
dowcipy o te>ciowych.
Raz co> celowo powiedzia=em troch"
{le, kobieta siedz'ca w towarzystwie
natychmiast poprawi=a.
Kobiety maj' ograniczone poczucie
humoru. Poczucie humoru jest wy-
k=adni' inteligencji, my>li.
KKK ¯ Kinder, Küche, Kirche, czyli
dzieci, kuchnia, i ko>ci[=, zdaj' si"
trafia: w sedno osobowo>ci kobie-
ty – jej biologiczne predyspozycje,
rozgarni"cie, horyzonty my>lowe; nie
moja to obserwacja.
Zam'/p[j>cie; idealnie by=oby, gdyby
m"/czy{ni przedk=adali pannie swe
oferty, a ta wybra=a sobie najlepsz' z
nich. S=abostk' jest, /e to g=upie, nie
kieruje si" rozwag' lecz impulsem i
cz"sto rodzice musz' wyperswadowa:
jej b=yskotliwego kandydata, nak=oni:
do innego. To rodzi tendencje od>rod-
kowe, roz=amowe w ma=/e<stwie, bo
wydaje jej si" /e z kim innym by=oby
jej lepiej; jest nieszcz">liwa w zwi'z-
ku dot'd, dop[ki nie dostanie lekcji
czym /ycie jest, w tym “Nie wszystko
z=oto co si" >wieci”. Kobiety maj'
wyra{ny k=opot z logik' – operowa-
niem i kierowaniem si" ni', a w tym
wyb[r m"/a.
Kobiety nieszcz">liwe s' gdy trzymane
kr[tko, pod butem. Lecz zr[wna: je z
m"/czyznami, pozwoli: na kierowanie
sprawami rodzinnymi, to nieszcz">cia
tworz' – bo g=upie s' i nie wiedz' o tym.
Takie s', w ca=ej masie, z wyj'tkami.
G=upota – w mej opinii – nieod='cznie
zwi'zana jest z po/yciem p=ciowym
w czym kobiety specjalizuj' si" – w
dobieraniu partnera i sp[=kowaniu z
nim; zaczytuj' si" w romansach.
yy
Nastolatek, lat ok. 17; idzie torami
z biegiem poci'gu, uszy ma zatkane
g=o>nikami bo s=ucha muzyki, i idzie
ruchliw' tras' – poci'gi po niej co 15
minut; poci'g najecha= z ty=u i zabi=
j'; wypadek z p=n. Kaliforni.
W innych dw[ch, oddzielnych wypad-
kach, dziewczyny, lat ok. 22, praco-
wa=y w pobli/u lw[w; niedomkn"=y
gdzie> furki w zamkni"ciu i lwy zabi=y
obie; jeden w grudniu 2018, w North
Carolina, Alexandra Black w nim
zgin"=a; pracowa=a tam zaledwie od
10-ciu dni; drugi wypadek przed wielu
laty, szczeg[=[w nie pami"tam.
W jeszcze innym, dziewczyna, Jordan
Lindsey, lat 21, na wakacjach na Ba-
hamas, p=ywa=a w wodzie usieczonej
rekinami, i tam j' rekiny dopad=y –
okaleczy=y tak, /e zmar=a w drodze
do szpitala, 26 czerwca 2019.
Krzyczy& gdzie by= rozum$ Oto skutek
gdy nie kontrolowane, bez nadzoru.
Kobiety kieruj' si" wi"cej impulsem
ni/ rozwag', os'dem, nie maj' tej
zdolno>ci. W zwi'zkach ma=/e<skich,
ich post"powanie musi by: kontrolo-
wane przez m"/a, je/eli zwi'zek ma
przetrwa: – prosto& g=upie s', podatne
na ]na\mowy innych m"/czyzn, =atwo-
wierne, naiwne; epitet “g=upia g">”
– nie ma «g=upiego g'siora».
St'd kobieta nie mo/e by: ksi"dzem,
bo za s=aba jest by manipulowa: umy-
s=ami wiernych, i wi"cej – sama po-
datna jest na tzw. pranie m[zgu – daje
si" manipulowa: m"/czyznom; drugim
argumentem – kobieta nie mo/e wej>:
do klasy pederast[w, katolickiego
kleru; logiczna niedorzeczno>:.
M"/czy{ni zak=adali religie >wiata,
ale kobiety s' ich zagorza=ymi zwo-
lennikami, bo wch=on"=y tradycj" na
kt[r' kobiety s' podatne jak muchy na
lep – na rytm >wi't i przygotowania
do nich.
Wciskaj' si" do dziedzin trady-
cyjnie zdominowanych przez m"/-
czyzn – w szeregi kleru, dyrektor[w
zarz'dzaj'cych, kieruj'cych przed-
si"biorstwami, a nawet w szeregi
wojska – sfrustrowanych samc[w, i
skar/' si" na seksualne napastowanie
ich, nagabywanie.
Kobiety nieszcz">liwe s' ze swej na-
tury. Skar/' si" gdy s' molestowane,
i nieszcz">liwe s' gdy sw' osob' nie
budz' zainteresowania u m"/czyzn,
czyli jedno {le, i drugie niedobrze.
Szcz">liwe s' jedynie gdy kto> ma na
nie ch":, a one nie daj' si", i stoj' na
swoim, z pr[by wychodz' zwyci"sko.
To u/alanie si" ma cz"sto na celu
zwr[cenie uwagi na siebie – po>rednio
poinformowanie otoczenia /e r[wnie/
jestem osob' atrakcyjn'. Trafiaj' si"
te/ i skrajne wypadki w tym celu – po-
yy
zorowane porwania, czyli sama uciek=a
z domu i odnalaz=a si" daleko st'd.
Kobiety gorsze s' od m"/czyzn w okre-
>laniu odleg=o>ci i orientowaniu si" w
terenie. Przez to cz">ciej od m"/czyzn
padaj' ofiar' wypadk[w drogowych,
bo wejdzie na jezdni" tu/ przed nadje/-
d/aj'cym pojazdem, i ginie.
Kobiety maj' podzieln' pami": –
potrafi' wykonywa: kilka czynno>ci
jednocze>nie, i o wszystkich pami"ta:,
lepiej od m"/czyzn, i du/o lepszy
zmys= w"chu, powonienia, by nie
wsp[=/y: seksualnie z najbli/szymi.
Je/eli osoba nie ma jednej z tych cech,
u=omno>ci – nie jest kobiet'.
Tak wygl'daj' kobiety w ca=ej ma-
sie, w indywidualnych wypadkach
s' odst"pstwa od linii, przeci"tnej,
jak zwykle.
W aspekcie wiary, m"/czy{ni daj'
ducha, kobiety daj' cia=o; m"/czy{ni
– podczas zap=odnienia, kobiety – w
okresie ci'/y. My>l' staro/ytnych by=
wi"c B[g-Ojciec z Duchem >w., gdzie>
tam, w przestworzach. Do='czenie
Jezusa Chrystusa, rzekomego pede-
rasty, do kopulowania, przez Boga-
Ojca, mija si" z logik', ∆˚filioque,
B[g, Jezus.
>w. Tr[jca&
1. B[j-Ojciec,
2. Duch >wi"ty, i
3. syn bo/y – bezimiennie }Jezus|,
bo do='czy= do Ojca, po Zmartwych-
wstaniu.
I do spo=u z Ojcem p=odzi ludzko>:.
Problem na umys=y wiernych do
rozstrz'sania.
Kobieta zwana jest czasem bia=og=ow',
tj. p=e: ni/sza o g=ow", ˚biel.
Zwana jest te/ dosadnie ˚bab'.
†kobos muz., instr., gra.
wg Ss 1953& rodzaj muzycznego instr.
strunowego, mo/e lira }tak – lira, tu te/
kobza, typ lutni, ang. lute, jakkolwiek
kobza r[/na od liry; kobza to rodzaj
ba=a=ajki, mandoliny, lub gitary – ma
pud=o rezonansowe i gryf, lira za> stru-
ny napi"te na ramie, oba instrumenty
strunowe, J.D.|.
staropol. rzekl Dauid..., abi vstauily
z bracye swey spyewaki na orga-
noch y rozlycznego stroia, to gest
na røcznich ]r"cznych, tj. w r"ku
trzymanych\ y na rothach ]¯ =ac.
rota ^ ko=o; struny napi"te na ramie o
ksz=atcie p[=kola; instrument stoj'cy
na kolanach grajka\ y na kobossye
y na zwoneczkoch ]cantores in or-
ganis musicorum, nablis videlicet,
et lyris, et cymbalis\.
gr. lyra ˘ =ac. lyra ˘ ang. lyre,
ros. lira-lira.
kobra gad. Naia, w'/ jadowity
z rodziny Colubridae.
=ac. colubra ]w'/\ ˘ portug. cobra
˘ ang. cobra.
kobuz ptak. Falco subbuteo L., ptak
drapie/ny z rodziny soko=owatych.
staropol. kobus. ˚kobiec.
†kobyla anim. ¯ koby=a, ˚kobyli.
†kobyla stopa bot. ˚stopa.
podbia= pospolity, Tussilago farfara.
†kobylenie zastawa drewniana
wzbraniaj'ca wst"pu do miasta,
grodu, wsi, obozu; szlaban.
staropol. 1399 cobilene,
1450 kobylenye, kobilenye,
1481 antemutaria albo kobylenye,
XVw. kobylenye kagio.
franc. barriere,
>redniow. ang. turnpyke ˘
ang. turnpike, niem. schlagbaum ˘
ros. wlagbaum-szlagbaum.
staropol. ca 1500 kobylycz roipare
– zastawia: drog" kobylami.
staropol. 1458 equiream albo
stado kobilne ˘ kobilny –
sk=adaj'cy si" z koby=.
staropol. ]1281\ XV w. chobilnici
nuncupantur ˘ chobilnic –
pasterz stada ko<skiego.
†kobyli lub kobyla bot. mi"ta,
mi"tka, rze/ucha, stopa, szczaw.
†kobylica kult. maska na podobie<-
stwo konia, tura, z kt[r' chodz' w
czasie zapust[w.
}na pami'tk" odparcia najazdu Tata-
r[w pod wodz' Nogaja, na Krak[w,
zim' 1287, J.D.|.
staropol. ca 1500 per equam, po
kobylicy, sz kobylicz'.
kobyliczka
niski p=otek sk=adaj'cy si" ze s=up-
k[w i poprzecznej bariery.
†kobyli: koby=ami ]zaporami\
zastawia: drog". ˚kobylenie.
†kobylnik
1. poz. społ. pasterz stada ko<skie-
go, ˚kobylenie,
2. przebieraniec za konia lub tura
chodz'cy w czasie zapust[w; prze-
brany, turo<.
†kobylny z koby= sk=adaj'cy si".
koby-=a(=ka(li anim., zwierz.
klacz, samica konia.
staropol. 1386 cobil ]koby=\, jacom ne
vegnal cobili w Micnewø dzedzinø,
1389 za szrzebecz y kobilø, 1391
cobily, 1393 i 1396 kobili, 1398 iacom
ne kazal vcha vrznøcz kobile, 1399
cobili, 1399 cobilø ]koby="\, 1400
cobili 1401 cobila cradzona,
1402 ne ucradl trzi cobil,
1403 cobila ˘ cobila, kobila –
1. samica konia, klacz,
2. zastawa drewniana wzbraniaj'ca
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
wst"pu do miasta, grodu, wsi,
3. kupa siana.
=ac. equa, equi femina,
franc. la jument, cavale,
anglosas. mere ˘ >redniow. ang.
mare, mere ˘ ang. mare,
ros. kobyla-koby=a, wo=. 1289
stada kon;ska i kobylska
]stada ko<skie i kobyle\. ˚koba.
†koby=cz" anim. ma=a koby=ka
tj. szara<cza; ˚pasikonik.
staropol. dzatki twe iak}o|
kobilczøta kobilek.
=ac. locustae suboles; locusta ˘
starofranc. >redniow. ang. locuste ˘
ang. locust; grasshopper,
ros. saranha-sarancza.
†koby=ka zool., owad. szara<cza,
Locusta viridisima L. ˚koby=cz".
staropol. kobylkam, kobilka, kobyl-
ka, kobilky, ku kobilkam, 1461(67
oth ¢gobylk a locustis, 1471 kobylka,
1472 kobilka locusta, ca 1500 kobyl-
ka ˘ kobylka, kobilka.
ang. locust, ros. saranha.
koby=ka
1. bud. belka o 4-ch nogach s=u/'ca
do podparcia mostu,
2. uszko haftki, p"tli,
3. podstawek na skrzypcach na kt[-
rym napi"te s' struny; mostek.
kobz-a(iarz muz., instr.
ludowy instrument muzyczny o kilku
strunach, typu lutni, g">li, rozpo-
wszechniony na Ukrainie, znany
w dawnej Polsce. B="dnie zwany
dudami – instrumentem muzycznym
d"tym, sk=adaj'cym si" ze sk[rzanego
mieszka i dw[ch piszcza=ek.
¯ s=aw. du: ]d':\, wi"cej ˚duda.
Przyczyn' pomy=ki jest zapewne kabza
]sk[rzany mieszek\ ˘ nabi: kabz".
tur. kopuz, kobus ]cytra o jednej
grubej strunie\ ˘ ukr.-ros. kobza.
koc(owa:(yk tkan. p=at grubej, zwy-
kle kosmatej tkaniny we=nianej lub ba-
we=nianej, u/ywany do przykrycia.
niem. kotze, ˚kot.
staropol. 1400 i 1448 cocz; kocz,
1473 kocz, 1475 pelles albo kocze,
1478 pelles albo kocz,
1419 pena albo cocz,
1420 penas vlg. cocze,
1440 pyenthnadzescze pena et
pro cocz, 1453 i 1458 cocz,
1466 i 1490 kocz, 1492 cocz ˘
kocz, cocz – sk[rki zwierz"ce z
w=osem – futro, dawane s"dziemu
jako kara za nies=uszne, nie
potwierdzone w s'dzie wy/szym
zaskar/enie jego wyroku.
†kocanki, kocenki liczba mn., bot.
1. Helichrysum arenarium Moench,
2. w=oskie kocanki,
yy
Lavandua stoechas L.
staropol. 1437 coczanki sticados,
1460 coczanky sthycados citrinum,
1472 koczanki barba Iouis, 1472
koczanek barba Iouis, koczanky
sticados Arabicum,
1491 koczenky sticados citrinum,
1493 coczanky siler montanum, XV
w. herba koczanky; koczenky, ko-
czanky scicados, ca 1465 Wloszkye
coczanky scicados Arabicum.
kocha-nek(nka(ny(nie(siu(:
]si"\ osob. stale my>le: o kim>, uczucie
rado>ci na widok tej osoby, pragnienie
bycia z ni', bardzo j' lubi:, sercem
ci'/y: ku, pa=a: uczuciem ku.
¯ chocha:, ChK, ¯ cho, cho
]d{wi"k do>: cz"sto wydawany w
czasie orgazmu, szczytowania, eksta-
zy; element granicznej przyjemno>ci
wywo=any fizycznym wsp[=/yciem,
stykaniem si" narz'd[w p=ciowych,
sk'd posz=o s=owo, pomijany w de-
finicjach\.
kocha: ˘ rozkosz, Ch ˘ Sz. s=aw. xot;
]kochanek, /ona i na=o/nica\,
z wp=ywem =ac. cohaesio ]stykanie
si"\ ˘ kochasiu ]$\.
}Jezus| wschem lyvdzyem vczynyl
szye vdz'czny, myly a barzo
lyvbyezny, bo yego kraszye szye
wschysczy dzyvovaly a yego na-
dobnych obyczayow wschysczy
szye kochaly y yego m'drosczy
zvmyawszy szye, kochaly;
szye kochala, y kochacz se bødze,
kochacz szye b"dze, kochal gesm,
kochay se w bodze, kochacz se
bødø w mnoszstwe pocoia;
myly Yesus v odzyenyv malo szye
kochal ]Jesus quoque vestibus
paucis utebatur\, bo w yedney
sukny telko chodzyl; chochal
szye; to vczynyl kochay'cz szye v
tem; chochala gest, 1444 kochacz
lascivire; lubuje cocha s' delectat;
kochas sz', kocha sze, cochal se,
kocha scha, 1466 nye chochaya;
zwøk cochaiøcego se, y cochal
iesm se ˘
kochacz, chochacz, cochacz –
1. znajdowa: w kim>, czym> przy-
jemno>:, mie: upodobanie, do-
znawa: przyjemno>ci, cieszy: si",
lubowa: si"
2. sprawia: komu> przyjemno>:,
rozwesela:.
~kocha: czas niedok., mi=owa:,
wielce lubi: ¯ staroniem. luba.
s=owotw. baz' ko` ]razem, do spo=u\
% ]lubie/ne\ ocha: ¯ och, och#
ros. l[bit;-ljubit, ang. to love.
za•kocha: si" – czas dok.
po•kocha: – umi=owa: kogo
u•kocha: – umi=owa:;
ukochany
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
od•kocha: si" – przesta: kocha:
pod•kochiwa: si" – skrycie
wy•kocha: – ca=kowicie,
pieszczotami
roz•kocha: si" – na ca=ego,
rozmi=owa:
kochanie ¯ ko` ]razem\ % ocha:.
staropol. kochane, kochanye,
cochanye –
przyjemno>:, upodobanie.
kocher maszynka do gotowania,
u/ywana na wycieczkach.
niem. kochen ]gotowa:\.
kocher med.
szczypczyki u/ywane do zaciska-
nia naczy< krwiono>nych podczas
operacji.
kochliwy osob.
zakochuj'cy si" cz"sto.
koci(ak(ca("(okwik(: si" anim.
niem. katz, ˚kot.
staropol. ¢koci: si" – cieli: si".
¯ skot ]byd=o rogate, domowe\,
¯ >redniow. ang. catel, katel ˘ ang.
cattle, z wp=ywem >redniow. ang.
ketel, kettle ]kocio=\;
>redniow. ang. catel, katel ]byd=o\,
>redniow. ang. ketel, kettel ]kocio=\
˘ kocielnik ]rzemie>lnik wyrabiaj'cy
kot=y\,
pomieszane, skot ˘ s(koci: ]si"\,
kocielnik ]`ciel`\ ˘ cieli: ]si"\ ˘
cielak, skoci". staropol. koci: si" ¯
roz(s•koci: si". ˚skot.
†kociec kurnik, kojec, klatka.
†kocielnik prof.
rzemie>lnik wyrabiaj'cy kot=y z
metalu, i inne przedmioty,
kotlarz, blacharz. w Ss 1953& wyra-
biaj'cy }co$| z metalu kot=y, J.D.
˚konwisarz, ludwisarz, `wisarz.
staropol. 1467 koczelnik,
1483 koczelnig,
1497 calderator albo koczyelnyk,
1498 koczelnyk.
ang. smith, metalworker, smelter,
}literally| ¢kettler ]¢kettle-maker\,
franc. le chaudronnier,
niem. keÆler, kupferschmied,
staroros. kotel;nik=-kotielnik.
¢kocierpka bot. czeremcha
zwyczajna, Prunus padus Mill.
staropol. 1472 trzemcha, koczirpka,
poczirpka crepanus. ˚smrodyna.
kocio=(ek
1. pojemn. du/e naczynie meta-
lowe, zamykane pokryw',
2. techn. urz'dzenie do wytwarza-
nia pary wodnej o ci>nieniu wy/-
szym ni/ atmosferyczne, s=u/'ce
do nap"du maszyn i turbin,
3. muz. instrument perkusyjny,
4. geolog. zag="bienie w skorupie
yy
ziemskiej powsta=e wskutek
dzia=ania si= erozyjnych,
5. łow. rodzaj polowania z nagonk',
6. wojsk. okr'/enie wojsk
przez wroga,
7. pot. okr'/enie siedlisk przez
policj", w=adze >ledcze w celu
wy=pania ludzi podejrzanych.
=ac. catinus ]pojemnik na /ywno>:,
jedzenie\ ˘ got. katils ˘ niem. kessel,
anglosas. cetel ˘ >redniow. ang. ketel,
kettell ˘ ang. kettle,
s=aw. kotël, kotelok,
wo=. 1289 kotel=-kote=.
staropol. 1393 koczel, 1466 caldar
albo koczyel, 1450 coczyel; nad
kotli, w kotlech, 1471 kothly; koth-
low, 1489 kothla, 1494 kocziel, ko-
czyel ˘ koczel, koczyel, coczyel,
kothel – kocie= ˘ kocio=, OE.
staropol. 1499 2 koczolky ˘
koczolek – ma=y kocio=, kocio=ek.
ang. kettledrum ]muz. kocio=, du/y
b"ben\, ros. litavra-litawra.
kociuba narz. narz"dzie do wyj-
mowania gor'cego chleba z pieca;
p=at drewniany na d=ugim dr'/ku.
kocmo=uch brudas, smoluch.
kocur doros=y samiec kota, ˚kot.
kocyk zdrobn. ˚koc.
¢kocz r'czy, zwinny ¯ kot ]$\
s(kocz•y:(ny.
kocz pojazd. p[=kryty pow[z dwu`,
cztero` i niekiedy sze>ciokonny.
w"g. Kocs ]nazwa miejscowo>ci\
˘ kocsi.
†koczczy, koczy, kotczyc
cz ^ :, dotycz'cy kota, koci.
staropol. ca 1500 kothczy.
staropol. ` m'dka, m'dzie, mi"ta,
mrug, nogietek, oczko, ogon,
ruta.
koczkodan
1. czupirad=o, ma=piszon,
2. ma=pa zwierzokszta=tna.
koczow-a:(nik(niczy(isko
przemieszcza: si" z miejsca na
miejsce, chwilowe pobyty, pasterski,
w"drowny tryb /ycia.
tur. köczmek ˘
s=aw. kohe-vat;/vanie/voj/
/vi]e, kohëvka.
†koczuga kult. kobieta lekkich
obyczaj[w. ˚lafirynda, kurtyzana,
duchna, prostytutka, na=o/nica.
staropol. 1488 coczuga
kod(owa:(ex
zbi[r symboli, liczb, lub skr[t[w.
=ac. caudex ˘ codex ]pie<, drew-
niana tabliczka pokryta woskiem do
pisania na niej, w Swo 1980, przez
dorozumienie – spis\,
yy
franc.-ang. code.
koda muz.
ko<cowa cz">: utworu muzycznego.
=ac. cauda ]ogon, koniec, ty=\ ˘
ital. coda.
kodak typ aparatu fotograficznego.
amer. firma fotograficzna.
Eastman Kodak Co.
kodeina chem., farmac.
zwi'zek organiczny, alkaloid wyst"pu-
j'cy w opium, stosowany w lecznictwie
jako >rodek przeciw kaszlowi.
kod-eks(owa:(yfikacja(
(yfikator(yfikowa: ˚kod.
1. u=o/ony zbi[r przepis[w prawnych,
norm, regu= zasad,
2. r"kopis, zwykle bogato, barwnie
ilustrowany.
=ac. codex ]ksi"ga, spis\.
kodycyl prawn.
w testamencie& dodatkowe rozpo-
rz'dzenie maj'tkiem spadkowym
na rzecz osoby kt[ra nie jest spadko-
bierc'.
koedukac-ja(yjny szkoln. wsp[l-
ne nauczanie m=odzie/y obu p=ci.
¯ ko` ]wsp[=`\ ¯ com` ]wsp[lnie,
razem\ ¯ =ac. communis ]wsp[lnie
dzielone przez wielu\.
koegzystencja wsp[=istnienie.
¯ =ac. co` ]wsp[=`\ ¯ communis,
s=aw.-ros. so`.
kofeina chem.
zwi'zek organiczny, alkaloid wy-
st"puj'cy w li>ciach herbaty.
ang. coffe ]kawa\, niem. koffein.
†koftyr, kofter, kaftyr tkan.
materia= kosztowny jedwabny turec-
ki, rodzaj jedwabnej tkaniny.
staropol. 1440 kofftheri,
1444 cophtir, 1446 cofftir,
1450, kaffthyr, 1450 kowtir,
1450 koffthyr, 1454 cafftir,
1466 et aliam kowthera,
1500 cowthir.
staropol. 1468 rankawow kowtiro-
wich, 1490 et estivalia caffthirowe
et adamaschkowe ˘ kowtirowy,
caffthirowy – z koftyry zrobiony.
†koga mors.
okr"t, statek, ¯ >redniow. ang.
staropol. 1413(14 koga albo korayp
]korabl\ carrabus; na morze w
koga; ca 1500 prosz sza namy boga,
bancz thy nasza koga, bychom mo-
rze przebyly, do nyeba przyplynaly,
1424 coga ˘ koga, coga –
=ac. navis, >redniow. ang. cogge ˘
ang. cog ]1. formerly broadly built
boat with a blunt bow and stern,
2. a small boat; cockboat\.
kogel-mogel spoż.
/[=tka utarte z cukrem.
pochodzenie s=owa niejasne.
wg mej wiedzy& ¯ ang. pell-mell
]masa wymieszana\ ¯ starofranc.
pesle-mesle, ˚pell-mell.
†kogokole jęz. kogokolwiek.
ang. anyone’s,
ros. kakogo-nibud;.
kogu-t(tek(ci ptak. samiec ptak[w
kurowatych, g=[wnie kury.
hybryda ang.-dun. cock % gut;
staropol. kur, ˚]dun.\ gut.
ros. kur.
A. Br¥ckner 1927& „U W. Potockiego i
czasownik koguci:, ‘zaleca: si"’, por.
franc. coquet od coq, st'd kokietka,
kokieterja, i kokotka ]cocotte i co-
codette\; od coq posz=a i ]francuska i
nasza\ kokarda ]od czuba\.”
Rozumiem /e kogut od franc. coq –
czub; kury czuba nie mia=y....
„Kokot dawniej tyle co kogut;....”
przy ha>le kokosz. Gdyby kogut
zaleca= si" do kury, to by nigdy jej
nie dosiad=, samymi zalotami.
kohe-rencja(rer(zja sp[jno>:.
1. fiz.
2. filoz.
3. psycholog.
ang. coherence ¯ p[{no=c. coha-
erentia ¯ cohaerens ¯ cohaerrere,
=ac. cohaesio.
kohorta wojsk.
jednostka taktyczna w wojsku rzym-
skim, dziesi'ta cz">: legionu.
=ac. cohors, franc. cohorte
ang. cohort.
koi: med. leczy:, uzdrawia:, =agodzi:,
s=owotw. pokr. goi:, KG.
staropol. XV w. cogyl, XV w. cogy,
vsmyrrza migitat ˘ cogycz – koi:,
u>mierza:, =agodzi:, uspakaja:.
staropol. po(u(upo•koi:, ukaja:,
uspokoi: si", upokaja: si".
=ac. mitigare, sedare,
franc. calmer, apaiser, etancher,
anglosas. h≤lan ˘ >redniow. ang.
helen ˘ ang. heal,
niem. stillen, befänstingen,
s=aw.-ros. iscelqt;,
ros. lehit;> uspokaivat;,
smqghat;.
†koi=o bot. we=nianka,
Eriophorum vaginatum L. ˚koli cie.
staropol. 1472 koylo gramen;
koylo gramen album.
koincydencja zdarz.
zbie/no>:; jednoczesne wyst"powa-
nie jakich> zjawisk.
=ac. coincidentia; coincidere
¯ co` % incidere ¯ in ]w\ % cadere
]pada:\, franc. coincider,
ang. coincide.
¢koj, kuju jęz. jaki, jakiego.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staroros. koj-koj, ku[-kuju,
ros. kakoj-kakoj, kaku[-kakuju.
koja mors. =[/ko na statku.
niem. koje, AE.
ang. berth ]pi": r[/nych znacze<\,
ros. mesto-miesto, koika-kojka,
¢kojary }arch. s=aw.| lejce.
Niemcy podziwiali dw[r Dani=y,
w tym& kon≠ v lihinax. i v
koqrex ko'anyx. wo=., Ipat.
ltps 6760 ]1252\. ˚uprz'/.
kojarzy: ]si"\
='czy: dwie ]lub wi"cej\ rzeczy.
¯ jarzenie ]>wiecenia\ ˘ >wita mi w
g=owie; przeb=ysk, a kto nie potrafi –
ciemna masa.
kojec rodzaj kosza lub siatki w
kt[rej tuczy si" lub przewozi dr[b.
staropol. 1498 2 koycze, ca 1420
czoczcze ˘ koyecz, czoczecz –
klatka, kojec.
=ac. cavea ˘ starofranc.,
>redniow. ang. i ang. cage,
ros. kletka-keltka.
1. kok włos.
w=osy upi"te w w"ze= z ty=u g=owy.
franc. coque ]skorupa\.
2. kok mors. kucharz okr"towy.
koka bot., krzew.
Erythroxylon coca, krzew z rodziny
krasnoskowatych, kt[rego li>cie
zawieraj' kokain".
kokaina chem., med.
zwi'zek organiczny, krystaliczny al-
kaloid, narkotyk stosowany w lecznic-
twie do znieczulenia miejscowego.
peruw. kuka ]ang. cuca\.
hiszp. coca.
ang. cocaine, cocain.
koka-kola ]coca-cola\ spoż.
Coca-Cola, nap[j z wyci'gu z krze-
wu kola i orzeszk[w kola.
ang. Coca-Cola.
kokard-a(ka ozd.
kolorowa, zwykle czerwona wst'/-
ka zawi'zana z fantazj' w ozdobny
w"ze=, dwie p"tle z ty=u g=owy, w
postaci rozety.
franc. coc ]kogut\ % arda ¯ art
]sztuka\ ˘ cocarde ¯ coq ]kok –
w"ze= ze wst'/ki, w postaci rozety\.
†kokcyn tkan.
sukno czerwonego koloru.
staropol. coccin czirwony dwoycz-
krocz barwyoni z izop kaplan
wrzvczy w plomyen.
kokcyna kolor.
organiczny barwnik retuszerski.
koker anim., zwierz.
rasa psa o d=ugich, zwisaj'cych
uszach, kr[tkich nogach, i d=ugiej,
jedwabistej sier>ci.
yy
kokiet-eria(owa:(eryjny(ka
char. za•loty(leca: si", flirt(owa:.
franc. coquet-er(ie(te
ang. coquet(ry(te,
ros. koket-stvo/ka/livyj.
kokila techn.
forma metalowa, zwykle /eliwna, do
sporz'dzania odlew[w; wlewnica.
koklusz med.
ostra choroba zaka{na wyst"puj'ca
przewa/nie u dzieci, z objawami
uporczywego kaszlu, po='czonego
cz"sto z wymiotami; krztusiec.
franc. coquecluche.
kokon owad. oprz"d wraz ze znajdu-
j'c' si" w nim poczwark'.
=ac. coccum, franc. cocon,
ang. cocoon, ros. kokon.
†kokor-ak(nak(zek bot.
1. Aristolochia clematitis L.,
2. Corydalis tuberosa D.C. ˚kokornak.
staropol. 1437 kocorak aristologia
longa; dlugi kocorak aristologia
longa,
1472 kokorak aristologia rotunda,
1484 kokorek aristologia rotunda.
†kokorhel odzież. rodzaj kapelu-
sza, czepca, lub he=mu.
staropol. 1446 tres kokorhelle.
†kokornak bot. ˚kokorak.
staropol. 1419 cokornak dlugy ari-
stologia longa, ca 1465 kokornak
aristologia,
1484 kokornak aristologia longa,
1419 kocornak ocrøgli aristologia,
ca 1460 kokornak aristologia
rotunda,
ca 1500 cocornak sarcocolla –
1. Aristolochia clematitis L.,
2. Corydalis tuberosa D.C.,
3. Astragalus sarcocolla Dum.
staropol. ca 1500 cocorecz collo-
quintida – kokorzec lub kokorzek
Corydalis tuberosa D.C.
†kokorzek bot.
1. Corydalis tuberosa D. C.,
2. Corydalis tuberosa D. C., albo
Aristolochia clematitis L.
staropol. 1419 cokorzek savina,
bracceola, 1460 kokorzek aristho-
logia rotunda, ca 1465 kokorzek
bracella , XV w. ¢boszthezoch
aristologia, glosa& pyelnyk v. podra-
zecz, risthek, rystek, cocorzek.
kokos(owiec(owy bot., spoż.
Cocos nucifera, palma kokosowa,
i jej jadalny owoc.
gr. kokkos ]jadgoda\, =ac. coccum
]ziarno owocu\ ˘ hiszp., port. coco
l. poj., cocos l. mn., ang. coco.
kokosi: si" char., osob.
a. zachowywa: si" niespokojnie,
kr"ci: si" jak kwoka na jajach,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
b. denerwowa: si" z=o>ci: si";
napuszonym by:.
†kokosz ptak.
kura. ¯ cock }kok| ]kogut\.
staropol. 1462 zabyw ossmy coco-
schi, 1472 kokosch gallina.
=ac. gallina,
franc. poule, anglosas. henn,
>redniow. ang. i ang. hen,
ros. kurica-kurica.
kokoszka ptak.
kwoka. ¯ cock }kok| ]kogut\ %
d{wi"kona>ladowcze.
staropol. 1472 Marie kokoska
palumbus – zool. Maryje kokoszka,
synogarlica, Turtur risorius Swains.
staropol. 1460 kokoszka bursa
pastoris, 1472 kokoska bursa
pastoris – bot. tasznik pospolity,
Capsella bursa pastoris Moench.
staropol. kokoszy: si" –
nadyma:, puszy: si", pyszni: si".
ang. brood-hen,
ros. nasedka-nasiedka.
kokota kult.
kobieta nie przebieraj'ca w m"/czyz-
nach w jej wyborze do stosunku sek-
sualnego, lekkich obyczaj[w, utrzy-
manka, na=o/nica.
˚lafirynda.
franc. coq ]kogut\ ˘ cocotte ]pier-
wotnie& kura\, ang. cocotte.
†kokotowy koguci ¯ kogut.
staropol. 1400 sz cocotowim ogo-
nem, 1422 tres pennas galli albo
cossy cokothowe.
ang. cock-related.
koks(iak(ik(ownia(ochemia(
(owa:(ownica(ownictwo(
(owniczy
sta=y produkt odgazowania w"gla
kamiennego, substancja porowata o
du/ej warto>ci opa=owej.
koksiak – piec do palenia koksem.
koksik – gatunek koksu lub w"gla
drobnoziarnistego.
ang. cole l.poj., cokes l.mn.
koksa bot. odmiana jab=oni renety.
¯ nazwisko Anglika M. R. Cox.
koktajl spoż. nap[j z mieszaniny
alkohol[w ]od ok. 1806 r.\.
ang. cocktail.
kola bot., drzew.
Cola acuminata, drzewo z rodziny
zatwarowatych; nasiona ]orzeszki\
tego drzewa.
kolabor-acja(ant(owa: osob.
wsp[=prac•a(ownik.
=ac. collabora-tio(ns TS, ko`
]wsp[=\ % labor ]praca, trud, zn[j\.
kolacja spoż. wieczerza, ostatni
posi=ek dnia, spo/ywany wieczorem.
staropol. 1491 czassv kollacziey,
yy
gdy bend' czynycz, vessely
bycz, XV w. podoba my sye
kolaczya zlvsna ]“z=o/na” –
do spo=u, wsp[lna, posi=ek wsp[lnie
spo/ywany\ –
uczta biesiada.
¯ =ac. collatio ]sk=adka\,
=ac. convivium, starofranc. soper,
super, souper ]franc. souper\ ˘
>redniow. ang. super ˘ ang. supper,
niem. abendessen, ros. u'in-u/in.
tzw. Ostatnia Wieczerza – w wierze
chrze>cija<skiej& ostatnia kolacja
Jezusa Chrystusa przed uj"ciem go i
ukrzy/owaniem –
niem. das Heilige Abendmahl,
franc. la sainte Cene,
ang. the Lord’s Supper,
ros. Tajnaq Veherq-†Tajnaia
Wieczera.
kolacjonowa:
por[wnywa: odpis z orygina=em.
kolanko
1, miejsce skr"tu rury,
2. bot. obr'czkowata zgrubia=o>: w
{d{b=ach ro>lin trawiastych; w"ze=.
kolan-o(owy([wka anat.
przedni staw nogi.
kolan[wka – podszewka wszywana
w nogawki spodni, zapobiegaj'ca
wypychaniu ich kolanami.
ko ]ku\ % leno ]ziemi\ ¯ len ]ziemia\.
s=owotw. pokr. pokolenie ]poziom, na
schemacie genealogicznym\.
len ]ziemia\ wyda=o liczne pochodne,
w tym lenno, len ]gat. ro>liny\, i in.
staropol. ¢pockløkonfszy oni na sfa
kolana; kolana moya roznemogla
sø se; ca 1420 padl przeth colana;
pokløkszy na swa kolana, naczøly
boga prosycz , 1451 Yesus...
pokløknøl nagyma kolyanoma na
zemø; ale Iacob kløczyal gest na
kolanu; na kolanoch; przyklyøkl na
kolyanu; sklonywszi swa kolyana,
modlyly sy' gemv; sklonylem
kolyana ma a roscyøgnølem røce
moy ku panu bogu, 1471 grubye
kolanye , 1471 kolano , 1471 za
kolano; kolyana thobye zgybaya
kv chwalye thwey; ot vkolyana;
Pyothr padl do kolyan Ihusevych;
szwyerz'tha boga posznaly, gdy
na kolan' kl'kaly; pokleknawschy
na swe kolana; svyerz'ta..., na-
klonywschy szy' na swe kolana;
Krystus... pokl'kn'= v pyaskv
golema kolanoma y pocz'l szye
modlycz ˘ kolano, kolyano.
staropol. na stara colana –
na stare kolana, tj. na staro>:.
gr. kolon ]cz=onek\, gr. olene ]=okie:\,
franc. genou, niem. knie,
>redniow. ang. kne, ang. knee,
wo=. 1289 kol≠no-koleno,
kol≠nou ]kolenu\,
yy
mazur. koleno ¯ s=aw.-ros.
koleno ]generacja, rasa, linia,
ga='{, cz=onek rodu\ ˘ pokolenie,
ros. koleno.
kolar-z(ski(stwo sport.
¯ ko=o. cyklista.
†kolarza ˚namiot i kotara.
=ac. tendere ]rozci'ga:, naci'ga:,
rozpo>ciera:\ ˘ tentus ˘ p[{no=ac.
tenta ˘ starofranc. i >redniow. ang.
tente, ang. tent,
palatka-pa=atka,
ros.
watër-szatior.
†kolasa pojazd. starodawny pojazd
bojowy, pow[z o dw[ch ko=ach.
¯ anglo-=ac. colossus ¯ gr. kolossos
]kolosalny, wysoki, wynios=y\.
staropol. 1486 colassa.
Lit. w[dz „z wynios=ej dowodzi ko-
lasy.” ]dowodzi z wynios=ej kolasy\.
Pow[z konny na wz[r rzymskich
rydwan[w bojowych ]$\.
Swo 1980& kareta, karoca }powozy o
4-ch ko=ach, J.D.|.
S. Linde 1807& kolimoga ]w rzecz.
stan, wg wo=. ltpsi, pisanej 1289\, i tak
samo pod has=em ˚kolimaga.
kolator(ski przestarz., rel.
osoba maj'ca prawo obsadzania
urz"d[w ko>cielnych
kolaudacja
sprawdzenie zgodno>ci wykony-
wanych
†kolba turniej rycerski, pojedynek
na kopie. ˚gonitwa.
staropol. XV w. colba duellum.
=ac. duellum ˘ ital. duello,
=ac. ˘ franc. duel, battre en duel,
staro=ac. i >redniow. ang. duellum ˘
ang. duel, niem. zweikampf,
ros. poedinok.
kolba
1. bot. kwiatostan graniasty,
kaczan kukurydzy, pa=ka wodna,
2. naczynie z szyjk' w lab. chem.
3. lutownica, przyrz'd do lutowania,
4. tylna cz">: =o/yska broni palnej.
niem. kolben.
kolbuszewskie mebel.
meble wyrabiane w ma=opolskim
miasteczku o nazwie Kolbuszowa,
bogato intrasjowane.
†kolc-e(zy k[=ko(ogniwo metalowe.
staropol. 1394 dictis colcza ]kol-
cami\, 1414 cum colcze, 1416 in
clenodio seu clipeo bawola glo-
wa, colce w nostrz et zawolane
Wenawa, 1416 Stanislaus aserit
se proclamacione Wenawi, in
clipeo bawolya glowa, colcze w
¢nozdrz, ]ca 1360\ 1554 feruncam
albo kolcze; super cathenam albo
kolcze, 1445 colcza, 1448 Ruthene
iurabunt super kolcze, 1482 mediis
iuramentis circa rotulum albo v
kolcza, 1500 iurare ad rotam albo
v kolcza ˘ kolcza, colcza.
ang. link ]of a chain\; ring,
ros. zveno-zwieno.
†kolcza $, nierz'dnica, wg Ss 1953.
staropol. XV w. s colczami ¢sro-
moczana b'nzes cum meretrici-
bus scortaberis.
=ac. meretrix ]$\.
kolczak bot. Hydnum, gat. grzyba.
kolcza-sty(tka naje/ony kolcami;
1. rodzaj brony, w=[ki,
2. ssak z podgromady stekowc[w.
¯ kolce maj'cy;
gdy przek=uwano ucho w celu jego
zawieszenia. zmiana znaczenia przez
dorozumienie.
kolczuga panc.
zbroja z plecionych k[=ek metalowych
i siatki drucianej, koszulka pancerna z
siatki drucianej lub k[=ek /elaznych,
stalowych, rodzaj dawnej zbroi
rycerskiej.
¯ kolcze ]metalowe k[=ka\.
starofranc. la cotte de mailles,
niem. ringelpanzer,
ros. kol;huga-kolczuga.
staroniem. hals ]szyja\ % bergan
]ochrona\ ˘ staroniem. wy/yn
halsberc, halsberge,
starofranc. hauberc, halberc,
>redniow. ang. hauberk, hauberc,
ang. hauberk,
ros. pancyr;-pancyr ]pancerz\.
†kolczy zrobiony z kolc[w, czyli
k[=ek lub ogniw metalowych.
staropol. 1437 albo kolcze sbroy,
1456 albo zbroy' clocz' ˘
zbroya colcza – kolczuga.
ros. kol;huga-kolczuga.
kolczyk(owa: ozd. ¯ kolec ¯ ko=o;
ozdoba na przek=utym p=atku ucha.
ang. earring ]kolczyk\,,
ros. ser;ga-sierga, sëro'ka,
s=aw. kol;co, kolec ]pier>cie<\.
¢kold dun. zimny.
staroniem. kalt ˘ staroang. ceald,
cald ˘ ang. cold.
†kole ko=ki, sztachety.
staropol. 1495 za kolye ad sepes
25 grossos, 1496 za kole 3
grossos,
=ac. sudes ad saepes,
ang. pegs and fence, railing.
koleba bud. sza=as pasterski,
miejsce schronienia w g[rach.
koleb-ka(a: ruch. ko=ys•ka(a:.
ros. kolebat;.
staropol. 1444 w cziasney koliepcze,
ca 1455 kolepka, ca 1500 cholebk',
v kolepcze, 1393 quadrige dicte
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
colebca, 1394 kolepka dicta; pro
asseda dicta colebca, 1416 ko-
lebka regine, 1416 pro colepca,
1437 colyepka asseda, 1477 pro
nowa colepka, kolepka zlota lectus
regalis; XV w. w drogyey kolebcze
˘ kolepka, koliepka, cholebka,
colebca, colepca, CKCh –
1. ko=yska dziecinna,
2. w[z, pow[z, pojazd wisz'cy na
pasach,
3. =[/ko noszone, lektyka.
ang. 1. cradle, 2. carriage,
ros. 1. kolybel;-ko=ybiel,
2. povoz-powoz.
staropol. cholebayczie schi' ˘
cholebacz – choleba:, koleba: si",
ko=ysa: si", chwia: si".
staropol. 1500 kolepczane –
kolebczany, o koniu& zaprz"gni"ty
do kolebki.
kolec
to, co k=uje, bodzie, ostro zako<czo-
na cz">: r[/nych przedmiot[w.
kole-ga(/anka(gowa:(/e<ski
osob. towarzysz pracy, zabawy, na-
uki; dosł. z wyboru, s=owotw. pokr.
kolegia` ]zbior`\.
=ac. com ]z\ % ¢leg ]wybiera:\ ¯
legare; =ac. collega,
franc. collegue, ang. colleague.
kolegialny społ. zbiorowy.
=ac. collegialis ]zbiorowy\.
kolegiata rel. ko>ci[= w kt[rym
znajduje si" kolegium kanonik[w.
=ac. collegiatus ]zrzeszony\.
kolegium społ.
zesp[=, grupa os[b wsp[lnie nad
czym> pracuj'cych, stanowi'cych
razem jaki> zarz'd.
koleina >lad po ko=ach, p=ozach,
nartach. ¯ ko=o % ina ]drugi\.
s=owotw. pokr droga ¯ drugi, kolej
]szlak dwutorowy, tor ^ bli{niak\.
kolej(arski(nictwo(arz(ka(ny(
(no(owy
1. nast"pstwo, bieg ]rzeczy\;
kolej•ny(no(no>:(ka,
2. kolej•arz(arski(owy(nictwo.
lej•ce – cug•le ˘ lej ^ cug ]ci'g\,
ko•lej ^ po•ci'g, na(po•p"d ˘
kolej ^ ci'g ^ rz'd ˘ po kolei ^
po¶ci'g ^ po¶rz'dek.
ros. /eleznaja doroga ]kolej, tory
kolejowe\, por. droga, `ga, tor,
˚poci'g.
†koleja
1. koleina, >lad wyci>ni"ty
ko=ami woz[w, tor, droga,
2. ustalony porz'dek, nast"pstwo
wed=ug pewnego porz'dku.
staropol. 1425 koleya ultra gisczi-
nyecz, 1437 coleya liris, ca 1455
coleya orbita, 1444, orbita est
yy
vestigium rothe koleia, 1450 uel
semita rothe koley', 1455 coleya,
1463 vestigiis albo kolegyam,
1471 vestigia albo colege, 1490
coleya ˘
starofranc. koley, koleia, kolegya
coleya, colege.
ang. 1. track, 2. succession,
ros.1. koleq-koleja, sled-sled,
2. posledovatel;nost;-
posledowatelnost ¯ po-po % sled.
kolekcj-a(oner(onowa:
zbi[r przedmiot[w jednego rodzaju&
obrazy, okazy, monety, znaczki
pocztowe.
=ac. collect-io(us,
starofranc. collecte(r, ang. collect,
ros. sobranie, sobirat;.
kolektor
1. cz">: pr'dnicy lub silnika elektr.,
2. ruroci'g zbiorczy, kana= odpro-
wadzaj'cy nieczysto>ci.
=ac. collector ]zbieraj'cy\.
kolektura miejsce, biuro sprzeda/y
los[w loteryjnych.
=ac. collectus ]zgromadzony\,
niem. kollekture.
kolektyw(nie(izacja(ny społ.
zesp[= ludzi zwi'zanych wsp[lnym
celem.
kolektywizm – system gospodaro-
wania w socjali{mie i komuni{mie,
oparty na spo=ecznej w=asno>ci
>rodk[w produkcji.
=ac. collectivus, ang. collective,
ros. kollektiv/nyj.
¢kolender bot. kolendra siewna,
Coriandrum sativum L.
staropol. 1419 coriander corian-
drum; coriander coriander, 1460
coriandr baxia, ca 1465 ¢kokandr
coriandrum, koliandr coriandrum,
1484 coriandr coriandrum, ca 1500
corandr coriandrum.
staropol. kolyandrowe – koljandro-
wy, b"d'cy w zwi'zku z kolendr'.
†kolera ˚/[=: .../[=taczka.
†kole<ski tkan. kolo<ski, gat. suk-
na wyrabiany w Kolonii nad Renem.
staropol. 1498 et duas tele kolen-
skyego cum Serico consutas.
ang. of Köln ]Cologne\ over Rhe-
in ]Rhine\ river, in Germany.
kole>nia warsztat stelmachski
]warsztat stelmacha\.
nazwisko Kole>nik.
†kolerz ko=nierz. ¯ =ac., franc.-ang.
staropol. 1475 collerze ˘ collerz,
tak i altar ˘ o=tarz.
=ac. collare ˘ starofranc. i >redniow.
ang. coler ˘ ang. collar, niem. kra-
gen, ros. vorotnik-worotnik.
kolet odzież.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
a. kurtka /o=nierska z sukna lub
sk[ry =osiowej, noszona r[wnie/
do konnej jazdy i polowania,
b. rodzaj wywijanego ko=nierza
w dawnych strojach.
kole-/e<ski(/e<stwo(/ka
¯ kolega, G?.
kol"d-a(nik(owa: rel.
pie>< religijna, tw[rczo>ci ludowej,
zwi'zana z narodzeniem Jezusa
Chrystusa, >piewana w okresie Bo/ego
Narodzenia, w grudniu, do pierwszych
dni Nowego Roku ]do Trzech Kr[li,
6 stycznia\.
=ac. calendae ]pierwsze dni miesi'-
ca\, ˚kalendarz.
staropol. 1422 kolyanda,
1441 kolende; kolyandam, 1393
pro kolanda, 1500 pro colanda,
ca 1500 kol'da strena, 1255 et
colenda ˘ kolyanda, kolanda,
kolenda, kol'da, colenda –
1. danina pobierana przez duchowie<-
stwo od parafian w okresie Bo/ego
Narodzenia,
2. podarunek noworoczny dawany
oko=o Bo/ego Narodzenia.
¢koli jęz. gdy, je/eli. s=aw. koli,
nikoli – nigdy.
†koli cie, koli go, koli je bot.
Eriphorum vaginatum L., ˚koi=o.
staropol. ca 1465 koli go, 1472 koly
ge gramen; kolu cze gramen
album.
kolia
1. ozd. kosztowny naszyjnik
wysadzany drogimi kamieniami,
2. techn. pier>cie< metalowy,
dwucz">ciowy.
franc. collier ]naszyjnik\,
ros. kol;e.
kol-iba(eba(yba
miejsce schronienia w g[rach.
koliber ptak.
ptaszek z rodziny kolibr[w ]Trochi-
lidae\ wielko>ci li>cia /ywi'cy si"
nektarem kwiat[w.
hiszp. colibri ¯ karaib.
niem. kolibri, ang. hummingbird,
ros. kolibri-kolibri.
†kolica okolica ]mniej wi"cej\.
staropol. bog... weliky y grozni
nade wszemi, gisz w coliczi ]w
okoliczy\ iego sø ]tu& w zasi"gu \
˘ colicza – zasi"g.
starofranc. ranger ˘ >redniow. ang.
rengen ˘ ang. range,
protq'enie-protia/enie,
ros.
prostranstvo-prostranstwo.
†koli: ruch. chodzi: w ko=o,
kr'/y:, b='ka: si".
staropol. b'd' sz' wyliczy albo
kolyczy ]war. band' byegacz\,
yy
gr. kolyly, tulaly sz' ]war. thulaly
sch'\.
kolidowa: w sprzeczno>ci by:.
¯ kolizja. =ac. collido ]zderzam si"\.
koligacja pokr., powin.
pokrewie<stwo, powinowactwo.
†kolik czop wraz z kurkiem do
wypuszczenia p=ynu z beczki.
staropol. 1494 kolyg pywny y
kossch pywny.
†koliko= rel.
miejsce kultu, o=tarz ofiarny.
staropol. 1471 excelsa vyschokye
colicoli.
†kolikro: jęz. ilekro:.
staropol. kolykrocz.
ang. whenever,
ros. kogda by to ni bylo.
¢kolimaga }arch.| stan, ob[z,
siedziba. o Jatwie& kolymagy
svoi rekwe v= stany. 1208
v=stav;we 'e za';gowa ko-
limagy svo≥. rekwe stany.
1251
v kolymog= svoi rekwe v=
stan=. 1254.
S. Linde 1807 poja>nia& w[z pakow-
ny z bud'.
s=aw. kolimoga,
ros. kolimaga ]kolaska\,
ros. kolymaga ]karoca\.
staropol. XV w. colimaga traha –
sanki, p=ozy do wleczenia ci"/a-
r[w, wg Ss 1953.
kolis-ko(ty gr[d s=awia<ski
w kszta=cie ko=a. ¯ ko=o.
kolizja zdarz.
zderzenie, konflikt; nag=e, gwa=tow-
ne zetkni"cie si" dwu cia=.
=ac. collisio ¯ collidere,
ang. collision,
ros. stolknovenie.
†koli/dy, kol/dy, kol/dny,
kali/dy, kal/dy jęz.
wszelki, wszyscy, bez wyj'tku, bez
r[/nicy, ka/dy. ˚kali/dy, kal/dy.
staropol. kolyszdi, za koliszd'n,
rodzayu koliszdigo, za koliszdi
dzyen, ot kaliszdego konya,
koliszdi s nich, wschech i koli-
szdich naschich stolecznykow ˘
kolyszdi, koliszdi – ka/dy.
=ac. quivis, franc. tut le monde,
chacun, tous, chaque,
ang. every]one\, each ]one\,
ros. ka'dyj-ka/dyj,
vsqkij-wsiakij ]wszelki\.
kolka bot. k=uj'cy wyrostek ro>liny.
¯ niem. kolik ]kolka\.
u(k=ucie, kolczasty, kolczuga,
kolczyk, kolec.
†kolnerz, kulnerz ˚ko=nierz.
yy
†kolni b"d'cy w zwi'zku z ko=ami.
staropol. ca 1500 sz}k|rypanya
colnyego ˘ colny ]“ko=owy” – k[=\.
†kolnia bud.
szopa, stajnia, obora, wo=ownia.
staropol. 1412 obrøczil sol,
kolnyø, stodolø vczinicz hy ploti
oprawicz.
=ac. tugurium, stabulum.
†kolno społ. kolonia.
1. grupa ludzi osiad=a z dala od swego
kraju, lecz podleg=a polityce i
s'downictwu macierzy,
2. osiedle po=o/one z dala od cywili-
zacji – miasta, wsi; nowa osada,
3. pobyt wypoczynkowy dla dzieci
i m=odzie/y, z dala poza miejscem
sta=ego zamieszkania.
=ac. colere ]uprawia:, kultywowa:\
˘ colonus ]rolnik\ ˘ colonia,
franc. colonie, niem. kolonie,
ang. colony, ros. koloniq-kolonija.
kolodium chem.
roztw[r nitrocelulozy w mieszaninie
alkoholu i eteru.
kolofon
dane dotycz'ce miejsca i daty druku.
koloid-y(owy w liczbie mn., chem.
uk=ady o du/ym stopniu rozdrob-
nienia.
kolokacja hist.
a. wie> szlachecka podzielona
na cz">ci nale/'ce do r[/nych
w=a>cicieli,
b. kolejno>: w=a>cicieli przy
upad=o>ci.
kolokwi-um(alny szkoln.
rodzaj egzaminu na wy/szych
uczelniach, z ca=o>ci lub cz">ci
obowi'zuj'cej wiedzy.
=ac. com ]razem\ % loqui ]m[wi:\ ˘
colloqium ]rozmowa\,
ang. colloquial ]maj'cy do czynie-
nia z rozmow', w zwi'zku z ni'\.
kolombina
g=[wna posta: ital. komedii ludowej.
koloni-a(alizm(alny(sta(
(zator(zatorski(zowa: społ.
1. terytorium poza metropoli', wsi',
zgrupowaniem siedlisk ludzkich;
1.a. pionierskie osadnictwo;
kolonizacja(tor,
1. b. rolnicy osiedlaj'cy si" poza
wsi', rozproszone bydynki.
2. zorganizowany pobyt wypoczyn-
kowy dzieci i m=odzie/y szkolnej,
3. biol. zesp[= osobnik[w tego
samego gatunku,
=ac. colonia, franc. colonie,
ang. colony, ros. koloniq.
kolo<ski
alkoholowa woda toaletowa.
niem. Kolonia.
kolor(owy(owa:(kolory~
barw•a(ny.
staro=ac. celare ]s(u(po(zakry:\ ˘
colos ˘ =ac. color ˘ starofranc. co-
lour ˘ >redniow. ang. color, colour
˘ am. ang. color,
niem. farbe, ros. cvet, kraska.
S=awianie kolorami kodowali, okre-
>lali pewne rzeczy i prowadzi to dzi>
do monstrualnych nieporozumie<,
powodowanych przez nich samych,
a Zach[d Europy nie jest >wiadom
aspektu. I tak&
biały – 1. niski, krótki,
2. mały, mniejszość,
меньше-mieńsze
(ang. 1. low; short,
2. young, minor; minority),
czerwony – 1. wyżyna, wyżej,
2. więcej, większość,
больше-bolsze,
3. czerwony = красный
(ang. 1. high•er/land,
2. majority, 3. red),
czarny – wysoki.
biały > biełoarmiejec, mieńsze-
wik, Białoruś, Białystok,
Białowieża, białogłowa,
czerwony > krasnoarmiejec, bolsze-
wik, Ruś Czerwona, Grody
Czerwińskie, Красная
Армия (ang. Red Army),
członek partii komunistycz-
nej (większej, większości;
partii mniejszości nie było
– komuniści nie pozwolili
istnieć opozycji, oznaka
słabości systemu, zamysłu;
unicestwili “białych”
– wymordowali, wywieźli
na Syberię, resztki zmusili
do krycia się).
czarny – Czarny Staw.
Crna Gora (dosł. Czarnogóra) na
Bałkanach tłumaczona na Montenegro
(Black Mountain), Białoruś (dosł. Ruś
Niska, Nizinna, na bagnach, ang. Low
Russia) – na White Russia?!
Morze Czarne (Głębokie) i Morze
Białe (Płytkie) tłum. na Black Sea i
White Sea.
Tak i Leszek Biały (Niski) i Leszek
Czarny (Wysoki).
Przydomki “Wielki” – 1. rozmiarem,
zasięgiem, czynami; wysoki, 2. stary
(ang. the Great; tall; 2. old).
koloratura muz.
ozdobniki w tek>cie nut do >piewu
kolorymetr(ia
1. astr. przyrz'd do pomiaru barw
gwiazd,
2. chem., fiz. przyrz'd do oznaczania
substancji na podstawie pomiaru
st"/enia barwy z roztworem
wzorcowym.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
kolor-ysta(ystyczny(ystyka(yt(
(yzowa: ˚kolor.
kolos(alny gigant(yczny.
gr. kolossos, =ac. colossus.
kolport-er(owa:(a/
rozpowszechnia:.
kolt broń.
rewolwer b"benkowy.
kolubryna broń.
ci"/kie dzia=o obl"/nicze w XVII w.
kolumn-a(ada(owy
1. bud., archit. filar, pionowy s=up,
podpora, zwykle cylindrycznego
kszta=tu,
2. d=ugi, zwarty szyk marszowy,
3. zorganizowany przew[z pojazdami,
szczeg. mechanicznymi,
4. =am ksi'/ki lub czasopisma,
5. pionowy rz'd cyfr, liter,
6. chem. aparatura stosowana do
oczyszczania, rozdzielania r[/nych
substancji.
gr. kolophon ]szczyt\, pokr. =ac.
columna, starofranc. colomne,
>redniow. ang. columne ˘
ang. column, ros. stolb-sto=b,
]milit., wojsk.\ kolonna.
¢kolwiek jęz. ˚b'd{;
w odpowiedzi na pytania& co, gdzie,
kto, jaki, czym, ile, daj'ce pytaj'cemu
dowolno>: wykonawstwa.
kto(co(jaki(czym(gdzie•kolwiek&
kto$ kto b'd{ ]ktokolwiek\,
czym$ czym b'd{ ]czymkolwiek\,
gdzie$ gdzie b'd{ ]gdziekolwiek\,
ile$ ile b'd{ ]ilekolwiek\;
co b'd{, co nie b'd{ ]cokolwiek\,
jaki b'd{ ]jakikolwiek, dowolny\,
jak b'd{ ]jakkolwiek, cho:\,
s=owotw. pokr. s=aw.-ros.
skol;ko-skolko ]ile, ilu\ ˘
skol;ko mu'hin ]ilu m"/czyzn\,
skol;ko-nibyd;-skolko-nibud
]tylko troszk"\, skol;ko ugodno-
skolko ugodno ]do woli\, skol;ko
raz* ]ile razy\, skol;ko stoit*
]ile to kosztuje$\, skol;ko vreme-
ni* ]kt[ra - jest - godzina$\.
†kol/d-ny(y jęz. ka/dy, ˚koli/dy.
staropol. 1484 kolzdny z nych;
kolzdy py'tek may' posczyczi;
od Nyedzyelye My'ssopustheny
az do Vyelkyey Noczy na kolzdy
dzyeny may' sye posczyczi;
kolzd' godzyn', po kolzdem
psalmye movy'cz Gloria patri;
na yvtrzny' kolzd' oblycznye do
kossyczola; na kolzdy myesy'dz;
na na konyczv kolzdego paczy-
erza; kolzdy brath y syostra, 1484
braczya wszythczy y tez syostry,
kolzdny z nych ]singuli autem
fratrum et sororum\, may' sye trzy
razy w rok spovyedaczi ˘ kolzdy.
yy
¢ko=a pojazd.
kolasa, telega, sanie wie>niaka.
Latopis 1116 kola-ko=a.
ko=acz spoż.
1. dawn. placek pszenny,
obrz"dowe ciasto weselne,
2. makuch.
staropol. colacz, na nalepsze ko-
lacze, XV w. a on chcze kolacza,
ca 1500 przylep' vel kroma ko-
lacz', ca 1500 thwarozny kolacz,
ca 1500 szadlny kolacz, kolacz
chleba ˘ colacz, kolacz –
1. rodzaj pieczonego, zwykle okr'g-
=ego i p=askiego ciasta,
1.a. twaro/ny ko=acz –
ko=acz z na=o/onym serem,
1.b. sadlny ko=acz – rodzaj sma/o-
nego ciasta, nadziewanego
mi"sem,
2. bochenek.
†ko=aczek med.
okr'g=y plaster goj'cy, przyk=adany
na ran" lub wrz[d.
staropol. XV w. colaczek.
ko=ata: dźwięk.
dosł. tak w ko=o, czyli na okr'g=o, tj.
bez szybkiego ko<ca, dla czynno>ci
ponawianych wielokrotnie, systema-
tycznie, st'd r[/norakie zastosowa-
nie& 1. stuka:, =omota:, 2. w przen.
domaga: si", dobija: si";
ko=ata: si" ]o je{dzie pojazdem po
wybojach& telepa: si"\, sko=atane
serce.
¯ ko=o % }w| % tak, t=um. od ty=u.
staropol. kolatay'czemu otvorz',
kolacz'cz v ¢dzrzvy, a nye ko-
lathany, kolacz''cz ˘ kolatacz,
kolathacz, kolacz –
1. puka:, stuka:, uderza:,
2. niepokoi:, trapi:, k=opota:.
staropol. XV w. razy, kolatanya ˘
kolatanye – ko=atanie,
stukanie, uderzanie.
ko=atek owad.
Anobium pertinax, owad z rz"du
chrz'szczy; jego larwy /yj' w su-
chym drzewie, dr'/'c korytarze.
ko=atka muz.
drewniany instrument perkusyjny.
ko=cho-z({nik kult., społ., ekon.
akronim ko= % choz ¯ kollektiwnoje
choziajstwo ]wsp[lne gospodarowa-
nie\.
sp[=dzielcze gospodarstwo rolne
w Zwi'zku Radzieckim – zamys=
Lenina, st'd w radzieckiej Rosji
popularne by=y ko=chozy im. Lenina,
niewydolne, wspomagane przez
radziecki rz'd.
my>lowy b='d Lenina ]z syfilisem w
m[zgu\& dobro og[lnospo=eczne jest
dobrem wszystkich i nikogo jedno-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
cze>nie, przez to nie dbane tak, jak w
r"kach prywatnych, gdy kto> chodzi,
czuwa ko=o niego.
zgodnie ze sp[=dzielczym planem W.
I. Lenina ]1870 – †1924\, ko=chozy
by=y g=[wn' form' kolektywizacji
rolnictwa.
Geneza ko=chozu ]w radz. Rosji\&
˚kibuc w Izraelu ]sp[=dzielcze go-
spodarstwo rolne w Izraelu, w kt[rym
ziemia i >rodki produkcji s' w=asno>ci'
wsp[ln'\ ˘ K. Marks i F. Engels ]nie-
ko=kow-a:(y
mieccy /ydzi\ ˘ W=. Iljicz Lenin, krwi
cz">ciowo /ydowskiej, zaczytuj'cy
si" w dzie=ach Marksa i Engelsa ]Ilija
¯ Elijah ¯ hebr. eliyahu, dosł. Jehowa
jest Bogiem\; pochodzenie rodowe
Lenina kr[tkie, zatar=y w=adze radziec-
kie – niezupe=nie Rosjanin; Uljanow
¯ Julian.
ko=nierz(yk odzież., bud.
w socjalistycznej Polsce ]do 1989\
odpowiednikiem ko=chozu by=a
˚sp[=dzielna produkcyjna ]niewy-
dolna, sama wymagaj'ca wsparcia
kosztem drobnych rolnik[w\,
pomys= w ko<cu zarzucony.
komuni>ci, zw'c siebie ruchem
post"powym ]oponent[w – reakcj'\
cofali gospodark" kraju do komuny
– cywilizacji wsp[lnoty plemiennej#
Tysi'c lat do ty=u#
tak/e ˚leninowski, marksista.
ko=czan broń. pochwa na strza=y,
noszona na plecach, futera= ]ze sk[ry\,
cz">: sajdaka, ¯ tur.,
s=aw.-staropol. tu= – strza= ^ cisk ^
^ rzut ^ lot ^ kid ^ wierg. ˚miot.
ko=dra ciep=e okrycie, zwykle
watowane. czes. koltra, TD, L+
ital. coltre.
staropol. 1398 koldraø, 1418 za
coldra, 1419 coldra, 1421 coldr',
1423 ta coldra kupyona,
1425 lodix albo coldra,
1428, Sericee albo coldri,
1428 chrczoncze coldran wracza-
la czalø, 1437, koldra lodex,
1449 culcitra albo coldra,
1455 coldri; ¢wyszglowya,
przeszczyeradla y poduszky,
popony, przykryczya lawna,
zawyeszenya loszn', kobyercze,
obruszy, racznyky, koldry,
ko=o
1465 koldr', 1468 coldri ˘ coldra,
koldra – tkanina s=u/'ca jako przy-
krycie =[/ka, >ciany, pod=ogi, koc.
ang. comforter.
ko=dun spoż.
piero/ek nadziewany farszem z mi-
"sa zmieszanego z =ojem baranim.
ko=ek ¯ ko= ]pal\ % zdrobn. `ek.
wg Ss 1953& ma=y k[=, palik ]drewniany
lub metalowy\, istotnie – tak dos=ow-
nie, tj. nie patrz'c na jego wymiar, lecz
zwykle jest to pal, nie palik.
yy
staropol. s deszk s szerdzyamy, s
kolky y podstawky; kolky stanowe;
i kolkowye stanowy; a kolkowye s
powroski swimi; kolek na passze,
1471 colky paxillis; kolek paxillus,
colky zelaszne paxillos ˘ kolek,
colek – pal lub palik.
=ac. paxillus, anglosas. staca,
>redniow. ang. stake; pegge ˘
ang. stake, peg,
ros. kol-ko=.
1. łow. o zaj'cu& biegn'c,
przystawa: i nas=uchiwa:,
2. techn.
2.a. przybija:, ='czy:, spaja:
za pomoc' ko=k[w,
2.b. zdejmowa: w'skimi pasami
kor" z drzew.
1. odzież. opaska wok[= szyi,
2. brze/ny pas r[/ni'cy si" barw'
od t=a,
3. wystaj'ca otoczka, brzeg wylotu
rury,
4. bud. pas blachy zabezpieczaj'cy
przed wilgoci' miejsce styku
dachu z wystaj'cym murem lub
kominem.
=ac. collare, starofranc. coler,
ang. collar.
staropol. 1394 colners, 1437, kol-
nyerz filaterium, ca 1455 colnyerz,
1456 colnyerz tunice,
1469 any colnyerza,
1471 czachla s kvnlerzem,
1473 v kthorey byly rambky,
czepcze, conlerze, czachlyky,
1477 collaria albo konlerze,
1484 bez konlerzow ˘
colners, colnyerz, conlerz,
konlerz, kvnlerz, kolnyerz –
cz">: odzie/y obejmuj'ca szyj"
dla os=ony lub ozdoby.
ros. vorotnik-worotnik.
ang. flange ]ko=nierz na rurze w celu
wzmocnienia po='czenia z inn'\,
ros. flaniec-flaniec,
zakraina-zakraina.
staropol. 1493 knapflyky, kolnyerzy-
ky, kyeczky, bathuchy ˘ kolnyerzyk
– ma=y ko=nierz.
1. jednolity dysk, lub obr"cz umoco-
wana szprychami do piasty na=o-
/onej na o> omocowan' pod skrzy-
ni' wozu; okr'g=a cz">: pojazdu
umo/liwiaj'ca jego ruch przez
toczenie si" po ziemi, obr[t.
dosł. do wo ]do wozu$\, o(bok.
¯ ko ]do, da\ % =o ]wo ¯ woda\;
¯ bo, b ^ =o ]woda\; k ^ ko ]do\,
czyt. wspak bo•k, b•ok  ko•=o.
ko=o ]bok\ ˘ wok[=, o•bok.
ko=odziej, kolej, koleina, ko=owa:
]na pas startowy\, wyko=owa:
yy
]oszuka: przez odwr[cenie uwagi\,
ko=owaty, ko=owrotek,
2. geometr. wszystkie punkty le/'ce
na obwodzie s' jednakowo odleg=e
od >rodka, okr'g,
3. blisko ˘ ko=o domu – wok[=, w pobli
/u, w zasi"gu; dooko=a, oko=o, okoli-
ca, okr"g ¯ kr'g ¯ krug ]ko=o\, ˚kr'g,
dosł. pod ¯ gr. potami ]rzeka\, jak
pod lasem ]ko=o lasu\ ˘ Po` na
Litwie w nazwach miejscowo>ci
le/'cych nad rzekami,
4. zajmowa: si" czym> ˘ chodzi: ko=o
czego; ko=odziej,
5. litera O ma kszta=t ko=a i u/ywana
jest w s=owotw. do jego opisania,
6. ko=o ^ 1. woda, 2. rzeka ˘ Ko=o-
brzeg ]brzeg wody, t=um. od ty=u\,
Ko=omyja n(Prutem, Ko=o n(Wart',
Ko=omna n(Ok', i inne “ko=a”,
ko ]do\ % =o ]wo\ ˘ ko=o ]woda\ ˘
toczy: ]si"\ ˘ po•tok, ciek,
7. ko=o ]woda\ % water, wasser ˘
`waty ˘ ko=owaty ]og=upia=y;
“woda w g=owie” – bez m[zgu\.
staropol. kolo, colo,
1472 vele kolo lisbia ¢lacta –
1. kr'g,
2. ko=o wozu,
3. cz">: urz'dze< przemys=owych,
3. a. techn. ko=o m=y<skie,
3.b. pa=eczne ko=o – ko=o transmi-
syjne osadzone na wale, z ko=-
kami-z"bami w funkcji tryb[w,
4. w kole – naoko=o, wok[=,
5. wiele ko=o – bot. Silybum
Marianum Gaertn.
=ac. 1. circulus, orbis, 2. rota,
3. rota fabricae, 4. in orbem;
=ac. rota ]ko=o\, =ac. colere ]anga-
/owa: si" w co, by: zaj"tym czym>\,
columna ]filar\
holend. wiel ]ko=o\, anglosas. hwe-
ogol ˘ kweol
>redniow. ang. whele,
ang. 1. wheel ]ko=o, materialny przed-
miot\, 2. by, near, about
]ko=o, wok[=, w pobli/u\, around
]naoko=o, dooko=a\ ¯ round
]okr'g=y, zaokr'glony\ ¯ >redniow.
ang. rond, round ¯ starofranc. roond,
reont ¯ =ac. rotundus,
franc. roue, niem. scheibe,
s=aw.-ros. koleso, staroros.
kolo-ko=o ]pow[z, telega, ko=o\,
ros. povozka, telega, koleso.
ko=o nap"dowe wodne techn.
urz'dzenia nap"dzane ci>nieniem
p=yn'cej wody, wpadaj'cej na =opatki
ko=a, poni/ej lub powy/ej jego osi.
ang. undershot wheel ]gdy woda
p=ynie poni/ej osi ko=a\,
paddle wheel ]ko=o wodne statku
rzecznego, woda poni/ej osi ko=a\,
overshot wheel ]ko=o wodne m=yna,
woda spada na ko=o\,
noria ]ko=o z umocowanymi wiadrami,
u/ywane do nawadniania u/ytk[w
rolnych w Hiszpanii i na Wschodzie;
woda poni/ej osi ko=a\.
ko=o z"bate techn.
system dwu lub wi"cej k[= z"batych,
zaz"biaj'cych si" tak, /e ruch jedne-
go przekazywany jest na inne.
>redniow. ang. geare, gere,
ang. gears, cogwheels,
ros. eceplenie-eceplenie,
peredaha-pieredacza, zubhatoe
koleso-zubczatoje koleso.
˚nap"dy i mechanizmy.
ko=obieg sport.
¢ko=oda wydr'/ony pie< drzewa;
cz[=no; w k=odach S=awianie chowa-
li zmar=ych.
staroros. koloda-ko=oda,
ros. vydoblennyj stolb de-
reva, heln.
¢ko=odnik stan społ.
1. s=aw.-ros. wi"zie<,
dosł. uwiedzony, uprowadzony ¯
ko ]u\ % =odnik ]wiedzony\ ¯ =oda
]wie>:, wodzi:, prowadzi:\ ˘
zawodnik ]zawiedzony\,
2. wzi"ty w dow[d, zwykle pokoju,
zak=adnik; dow[d, zak=adnik ¯
woda.
Mylne domniemania /e od zakucia
w dyby wykonanych z k=ody ¯
s=aw. koloda.
...v=zem 'e grad ispousti
kolod;niky. i postavi xo-
rougov; svo[ v= gra∂. wo=.,
Ipat. 6762.
Danile qtvqzi. da[]e dan
i mir molœ]esœ daby ne
izbiv= kolodnikov. wo=.,
Ipat. 6764., ...i biwas do
Souxoe dorogve. i kolodni-
ky izymawa i vorotiwas v
Volodimer;. wo=., Ipat 6721
]pod 1213 r.\.
Z=apanych je<c[w sprzedawano, np.
Rusini sprzedawali do odleg=ego Kon-
stantynopola ]Carogrodu\. Ziomkowie
mogli ich te/ wykupi:, wkr[tce po
zako<czeniu wyprawy.
†ko=odziej prof. rzemie>lnik
wyrabiaj'cy ko=a i wozy, stelmach.
¯ ko=o % dziej ]czyn, czy<ca\, ˚dzie<.
staropol. 1416 kolodzey, 1439
coloczey, 1445, 1448, 1461, i 1463
colodzey.
franc. le charron, niem. radmacher,
wagner, ang. wheelwright,
staroros. kolesnik=-kolesnik,
ros. kolësnik-koliosnik.
staropol. 1432 colodzeyczicz –
ko=odziejczyc ˘ ko=odziejczyk,
syn ko=odzieja.
tak i pisarz ˘ pisarczyk, krawczyk,
stolarczyk, i inne.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
nazwisko Ko=odziejczyk.
†ko=oma{ smar, ma{ do k[= wozu.
staropol. ca 1455 kolomach ]wg Ss
1953& koloma}s|ch, S dodali\, 1494
kolomasz, 1495 kolomaschs,
ca 1500 kolomaz glitinium.
ko=omyjka taniec.
taniec ludowy na Ukrainie, w takcie
dwu:wierciowym; pie>< w rytmie
tego ta<ca.
1. ko=owacie: fizjolog.
dr"twie:, sztywnie:, t"/e:.
2. ko=owa-ty(cie:(cizna
1. o zwierz"tach& dostawa: ko=owa-
cizny,
2. w przen. o ludziach& traci: g=ow",
g=upie:.
ko=owacizna – choroba owiec
wywo=ana usadowieniem si" larwy
tasiemca w m[zgu zwierz"cia;
objawem jest kr"cenie si" jej w ko=o.
ko=owa:
1. zatacza: ko=a; kr'/y:, wirowa:,
2. nak=ada: drogi, b='dzi:,
3. lotn. toczy: samolot na ko=ach.
†ko=owr-ociec(atec(otycz bot.
Tithymalus cypriassias Lam.,
wilczomlecz, sosnka.
staropol. 1472 kolovroczecz esula,
1478 colowrotycz esula,
ca 1500 colovroczyecz eruca.
ko=owr-[t(otek techn.
1. machina ciskaj'ca kamienie,
u/ywana w Íredniowieczu przy
obl"/eniu, do burzenia grod[w,
2. urz'dzenie techniczne do przeno-
szenia si=y, podnoszenia ci"/ar[w,
sk=adaj'ce si" z obracanego r"cznie
albo mechanicznie walca ]b"bna\ o
poziomej osi, na kt[rej nawija si"
lina, =a<cuch,
3. drzwi obrotowe,
4. sport. w gimnastyce& ruch cia=a
oko=o osi przyrz'du, z podporu do
podporu.
s=aw. kolovrat 1237,
kolovorotnyj 1291.
staronord. vindass ]˘ windlass\,
anglosas. wince ]˘ winch\,
>redniow. ang. windel, winche,
ang. windlass, winch,
ros. vorot-worot, kran-kran.
staropol. 1431 kolowrota, XV w.
kolowrotem, ca 1455 kolowroth
curulus ]wg Ss 1953& kolowr}z|oth,
“poprawili”\, kolowroth gurgillus,
XV w. colowrot trochea, 1468
colowroth, 1495 sex colovroty pro
trahendas balistas, XV w. kolow-
rotem fusco, ca 1455 klomya uel
kolowroth ˘ kolowrot, kolowroth –
1. prosta maszyna ]ko=o, wa=\
s=u/'ca do wyci'gania ci"/ar[w,
2. cz">: kuszy s=u/'ca do napinania
yy
ci"ciwy ]wg Ss 1953& “do jej
napinania”, tj. kuszy, J.D.\,
3. wrzeciono,
4. rodzaj zapory na drodze, wrota
podw[jne na s=upie stoj'cym na
>rodku drogi, zamykaj'ce wej>cie
do wsi,
5. ryba. rodzaj sieci.
staropol. od ko=owrota do
ko=owrota – wszyscy razem, od
pierwszego do ostatniego.
ang. all together,
ros. vmeste, sovkupno.
ko=owy zwi'zany z ko=em, ¯ ko=o.
1. maj'cy kszta=t ko=a, okr'g=y,
2. okr"/ny, okr'/aj'cy, biegn'cy po
linii obwodu ko=a,
3. maj'cy ko=a, poruszany za pomoc'
k[=, przeznaczony dla k[=, ˘ ruch
ko=owy – pojazd[w na ko=ach.
staropol. ca 1500 kolovy val mor-
dale ˘ kolowy, kolovy –
1. dotycz'cy ko=a lub ko=ka,
2. dotycz'cy ko=a m=y<skiego.
ko=pak odzież.
wysoka, spiczasta czapka z grubego
materia=u ]niekiedy obszyta futrem\,
lub z futra.
staropol. ko=pak.
w"g. koplag, ros. kolpak.
†ko=tka ozd.
1. kolczyk,
2. =a<cuch ozdobny noszony na szyi.
staropol. 1443 kolthky, 1471 aures
albo colthky, 1463 colthka torques.
=ac. 1. anellus, auriculae orna-
mentum, 2. torques,
ang. 1. earing, 2. necklace,
ros. ser;ga-sierga, serë'ka,
2. owejnik-oszejnik, o'erel;e.
†ko=t-rysz(ryski(czystr(sztrych
tkan. rodzaj po>ledniego sukna.
¯ colt m=ode, tj. niedojrza=e ]konia,
os=a, zebry, itp., szczeg[lnie =oszak\
} ¯ p=ocho ^ {le, J.D.| % triste ]smutny\.
staropol. 1466 coltrysz, colcistri,
1476 coltriss, colstrisch, 1497 kol-
czystr, 1498 unum stamen coltrisu
rubei coloris.
staropol 1447 vnum tharling pan-
norum coltryskych ˘ coltrysky –
dotycz'cy ko=trysza.
ko=tu-n(neria(niasty(<ski(<stwo
1. med. rodzaj strupa na g=owie,
powsta=ego ze zbitych w k='b
w=os[w,
2. char. bigot, hipokryta;
zak=amany.
¯ ko=  lok czyt. wspak, L  +
% un ]jeden\; kok,
babskie w=osy – cecha kobiet.
ros. koltun.
ko=ys-a:(anka(ka ruch.
lula: do snu.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ros. ukahivat;.
staropol. 1477 kolysan ˘ kolysacz,
staropol. XV w. koliszanye –
ko=ysanie.
ang. rock, lull,
ros. kolyxat;-ko=ychat.
¢kom~ wsp[ln•e(y(e
staro=ac. commoinos, =ac. commu-
nis, starofranc. comun, >redniow.
ang. commun,
ang. common;
komnata, komoda, kompilator, kom-
pot, kompozycja, komenda i inne.
komand(os
>redniow. ang. comanden ]rozkaz\.
lit. Skomand 1248÷84.
komandor(ia
1. wojsk. oficer marynarki wojennej
odpowiadaj'cy stopniem pu=kow-
nikowi armi l'dowej,,
2. posiadacz krzy/a komandorskiego,
3. hist. w dawnych zakonach
rycerskich& dostojnik zarz'dza-
j'cy posiad=o>ciami zakonu,
4. sport.
4.a. kierownik zawod[w samo-
chodowych, motocyklowych,
lotniczych,
4.b. prezes klubu /eglarskiego lub
wio>larskiego.
komandor-ia(ski wojsk.
wysoki stopie< orderu.
komandos wojsk.
/o=nierz wyszkolony do specjalnych
zda< bojowych.
komandytowy ekon.
rodzaj sp[=ki handlowej.
komar insekt. Culex pipiens L., owad
dwuskrzyd=owy /ywi'cy si" krwi'.
staropol. ca 1500 komar culex,
1472 komor culex, OA.
ang. culex mosquito, gnat,
anglosas. gn≤t ]komar\ ˘ >redniow.
ang. gnatte ˘ ang. gnat ˘ pol. t"gi
]oty=y\, s=owotw. koncepcji 026.
ros. moskit-moskit, moskitoe,
komar-komar.
komarnica owad. Tipula, owad
dwuskrzyd=owy, d=ugonogi, podob-
ny do komara; ro>lino/erny.
¢komary bud.
sklepienie, powa=a, dach.
staroros. komary-komary,
ros. svody na kroble,
˚kamara.
komas-acja(owa:
1. ='czenie rozrzuconych grunt[w
ornych w ca=o>:, drog' wymiany,
2. scalanie, skupianie, ='czenie.
kombajn(ista techn.
wielozadaniowa maszyna rolnicza,
wykonuj'ca po kolei r[/ne czyn-
yy
no>ci.
kombatan-t(cki wojsk.
/o=nierz regularnej armi bior'cy
czynny udzia= w walce.
kombi pojazd.
typ wyd=u/onego nadwozia auta.
mo/e skr[cone kombinacja.
ang. station wagon.
kombin-acja(owa:(ator
1. ='czenie z zgodn' ca=o>: r[/nych
przedmiot[w, poj":,
2. sprytny plan, przebieg=y plan;
nieuczciwa machinacja,
3. sport. w narciarstwie&
z=o/ona konkurencja, o zwyci"stwie
decyduje suma wynik[w uzyskana
w poszczeg[lnych pr[bach.
kombinat
zesp[= zak=ad[w przemys=owych
pod wsp[lnym kierownictwem.
kombinatoryka szkoln.
dzia= matematyki zajmuj'cy si" obli-
czaniem liczby ci'g[w i zbior[w.
kombinerki narz.
c"gi do wykonywania kilku czyn-
no>ci.
kombinezon odzież.
ochronne ubranie robocze lub
sportowe, b"d'ce po='czeniem bluzy
ze spodniami.
komedi-a(ant(owy(opisarz(
(ancki(ofarsa wg mSjp 1969&
1. utw[r dramatyczny przedstawia-
j'cy w spos[b weso=y, niekiedy
satyryczny, wady i >miesznostki
charakter[w ludzkich, obyczaj[w
i stosunk[w spo=ecznych itp.,
2. pot.
2.a. udawanie, zmy>lanie, ob=uda,
2.b. o czym> zabawnym,
wywo=uj'cym >miech.
gr. komos ]uczta, festyn, ang. ban-
quet, festival\ % aeidein ]>piewa:,
ang. to sing\ ˘ komoidia ˘
=ac. comoedia ˘
starofranc. comedie ˘
>redniow. ang. i ang. comedy,
ros. komediq-komedija.
kom  mok, s=owotw. koncepcji
023 ˘ starofranc. mocquer, moquer
˘ >redniow. ang. mokken ˘
ang. mock ˘ mockery ]szyderstwo,
po>miewisko\.
komend-a(ant(antura(erowa:
1. kr[tki, s=owny rozkaz do natych-
miastowego wykonania,
2. dowodzenie, kierowanie kim;
stanowisko dow[dcy,
3. urz'd na kt[rego czele stoi
komendant.
†komend-ator(dor(dar(er rel.
tytu= w zakonie Joanit[w.
staropol. 1433 comendator,
yy
1397 1399, i 1402 comendor,
1401 ludze... comenderowi pasø
lanki, zito gualtem.
staropol. 1403 comenderowa
dzedzina ˘ comenderowy –
nale/'cy do komendora.
komensalizm
wsp[=biesiadnictwo.
koment-arz(ator(owa:
1. obja>nienie w formie wst"pu
lub przypis[w,
2. utw[r publicystyczny interpretu-
j'cy lub oceniaj'cy okre>lone
zagadnienia,
3. komentarze – wypowiedzi, uwagi
o kim>; plotki.
komera/e jęz.
z=o>liwe plotki, obgadywanie kogo.
komerc-yjny(jalizacja handl.
obliczony na zysk, przynosz'cy
doch[d; handlowy, kupiecki.
kometa astr.
cia=o niebieskie o ma=ej masie; j'dro
otoczone pow=ok' gazow', czyli
g=owy, i smug >wietlnych zwanych
ogonem albo warkoczem.
gr. kometes, =ac. i anglosas. come-
ta, >redniow. ang. comete,
ang. comet, ros. kometa.
komfort(owy wielce wygodny;
=ac. confortare, starofranc. con-
forter, >redniow. ang. conforten,
cumforten, ang. comfort,
ros. komfort,
utewenie,
uspokoenie, podder'ka.
†komiega żegl.
statek rzeczny do przewozu zbo/a.
komi-k(czny prof., char.
1. artysta dramatyczny graj'cy role
komiczne,
2. cz=owiek maj'cy poczucie humo-
ru, budz'cy weso=o>:, roz>miesza-
j'cy, dowcipny, zabawny, >mieszny.
gr. komikos, =ac. comicus,
ang. comic, ros. aktër-komik.
komiksy
historyjki obrazkowe opatrzone
napisami.
komin(ek(iarz(iarka bud., prof.
1. pionowy kana=, rodzaj przewodu,
odprowadzaj'cy dym i gazy,
2. otwarte palenisko umieszczone
w >cianie przy pod=odze, s=u/'ce
do ogrzewania mieszka<,
3. meteor. pr'd wznosz'cego si"
powietrza, pochodzenia termicz-
nego.
kominiarka – czapka kominiarza.
s=owotw. zwi'zane z «kamie<» OA.
staropol. 1395 kommyn, ca 1420 w
komin albo w pecz; in caminum,
komyn, ignis; weszmyczye pelni
røcze popyola s komyna ]de
camino\, ca 1455 comyn, 1471 w
komynye ]war. lub& v ogniskv\, ca
1500 komyn fumatorium –
palenisko ]z otworem odprowa-
dzaj'cym dym\, kominek, piec.
=ac. focus cum fumi meatu, cami-
nus, fornax, franc. le foyer, atre
]palenisko, kominek\, niem. herd,
kamin ]kominek\, schornstein,
rauchfang ]komin\, ang. fire-place,
hearth ]kominek, wewn'trz domu\,
chimney ]komin, na dachu\,
staroros. ohag=-oczag ]kominek\,
dymovaq truba-dymowaja truba
]komin\.
staropol. ca 1500 komynova dzyvra
vel dur' antrum ]kominowa dziura\ –
murowane odprowadzenie dymu z
paleniska, kominek, piec.
gr. kaminos, =ac.
niem. kamin ]kominek\ ˘ staroros.
kamin= ˘ ros. kamin-kamin.
franc. la cheminee, >redniow. ang.
chemene, chimenee,
ang. chimney ]komin\,
ang. sweep ]kominiarz\,
ros. trubohist-truboczist.
komis(ant(owy handl.
zawodowa sprzeda/ lub kupno rucho-
mo>ci we w=asnym imieniu, na cudzy
rachunek, za prowizj'.
komisar-z(iat prawn.
1. stopie<, ranga w policji,
2. osoba na stanowisku obieralnym,
pe=ni'ca okresowo nominacyjne
funkcje.
komisariat – urz'd policyjny.
komis-ja(yjny społ., kult. zlecenie.
1. grupa os[b powo=anych do wy-
konywania okre>lonych zada<;
pot. posiedzenie takiego zespo=u,
2. organ administracji pa<stwowej
na najwy/szym szczeblu.
=ac. commissum.
komisjoner przestarz.
po>rednik przy kupnie i sprzeda/y.
komi>niak wojsk., spoż.
ciemny, razowy chleb wydzielany
/o=nierzom.
komitent handl.
w=a>ciciel ruchomo>ci oddanej w ko-
mis, b"d'cej przedmiotem komisu.
komitet(owy społ.
grupa os[b powo=anych do wykonania
okre>lonych zada<, albo wybranych
spo>r[d wi"kszego zgromadzenia
jako organ kierowniczy, nadzorczy, o
specjalnych pe=nomocnictwach, tak/e
jako organ administracjipa<stwowej
na wysokim szczeblu.
komitywa osob.
za/y=o>:, poufa=o>:.
komiwoja/er prof.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
agent handlowy, podr[/uj'cy przed-
stawiciel jakiej> firmy.
komizm
1. w estetyce& jako>: przedmiot[w,
sytuacji, maj'cych w=a>ciwo>:
roz>mieszania,
2. pot. >mieszno>:.
¢komkati, kamkati rel.
udziela: >w. komunii – symbolicz-
nej, wsp[lnej kolacji w >wi'tyniach
ko>cio=[w chrze>cija<skich.
staroros. kom=kati-komkati,
kam=kati-kamkati,
ros. priha]at;-priczaszczat.
~komla ¯ kom % la;
~la ]ziemia\ ¯ land. wi"cej ˚la.
+ukomla, Syrokomla.
komnata, kownata dawn., bud.
pok[j go>cinny, mieszkalny;
sala urz'dzona z przepychem.
¯ komn ¯ comm ]wsp[lny\ % ata
]izba\; t=um. od ty=u.
staropol. 1400 ne bilo komnati ani
pczol, 1410 czøsczi cownati;
w kownacze, ca 1500 losznycza
vel kownath' caminata,
ca 1500 komnatha val yatha casa
˘ komnata, kownata –
jaki> osobny budynek albo izba,
pok[j ogrzewany kominkiem.
staropol. 1400 tedi tamo ne bilo
komnati ani pczol ]...nie by=o kom-
naty ani pszcz[=\, w kownacze,
ca 1500 losznycza vel kownath'
caminata, ca 1500 komnatha vel
yatha casa.
A. Br¥ckner 1927& izba z kominem
]komn ¯ komin\, b=yskotliwie, suge-
stywnie, bo d{wi"kowo uderzaj'ca
podobizna, lecz nie w parze z logik'&
w kilku komnatach by=oby tyle/ samo
komin[w, a w innych ]np. sypialni\ –
komin[w nie. ˚kom`
ros. komnata-komnata.
†komnatka bot. przytulia pospolita,
Calium mollugo L., staropol. 1472
komnatka camapitheos.
komoda mebel.
niska szafa z=o/ona z szuflad ]ang.
chest of drawers\, s=u/'ca do przecho-
wywania bielizny, ubra< i drobiazg[w;
wg Swo 1980, mebel skrzyniowy z
szufladami. ¯ franc.
=ac. com` ]razem\ % miscere ]mie-
sza:\ ˘ =ac. commodus ˘ franc. la
commode ]odpowiedni, stosowny;
ang. convenient, suitable\, chaise
perce,
ang. commode ¯ franc., staroros.
komod=-komod, ros. komod.
¢komkanie rel.
udzielanie >w. komunii,
komunia >wi"ta.
staroros. komkanie-komkanie,
yy
priha]enie-priczaszczenie,
ros.
prihastie-priczastie.
komodor wojsk.
wy/szy oficer marynarki wojennej,
dowodz'cy zespo=em jednostek, np.
eskadr'.
¢komokati, kamokati ˚komkati.
†komonica, komunica OU, bot.
trzy nazwy botaniczne&
1. Succisa pratensis Moench, staro-
pol. 1437 comonicza iacea alba,
1460, comunicza iacea alba,
2. Melilotus officinalis Lam.
et alba Lam., staropol. 1460 co-
monycza trifolium ceruinum,
3. Trifolium agrarium L.,
koniczyna /[=ta.
staropol. 1472 komonicza zolta.
komonica bot.
Lotus, ro>lina z rodziny motylko-
watych, wyst"puj'ca w wielu agtun-
kach na ='kach i pastwiskach.
¢komo< anim., zwierz. ko<.
Latopis 1116 komon;-komo<.
komora
1. bud. izba bez pieca i okien,
spi/arnia, magazynek;
komorn•ik(e, podkomorzy,
2. górn. obszerne wyrobisko
g[rnicze,
3. anat. klatka piersiowa zwierzyny
grubej, p=uco; lewa i prawa komora,
cz">: serca,
4. mors. pomieszczenie wewn'trz
okr"tu s=u/'ce zwykle jako ma-
gazyny,
5. urz'd pobieraj'cy c=o od rucho-
mo>ci przewo/onych za granic" ˘
komora celna,
6. bot. przegroda w zal'/ni
lub owocu ro>lin,
7. geolog. rozleg=a przestrze<
wewn'trz jaskini,
8. górn. obszerne wyrobisko
g[rnicze w ska=ach,
9. techn. cz">: sk=adowa wn"trza
r[/nych maszyn, piec[w i urz'dze<,
o rozmaitym kszta=cie,
10. wojsk. cz">: broni palnej,
miejsce w kt[rym znajduje si" nab[j
przed wystrza=em,
11. zool. przegroda, wy/=obienie
w gniazdach, kopcach,
12. żegl. zamykana cz">: kana=u
w obr"bie >luzy.
pierwotnie dosł. sk=ad ]sklep\ ¯ s=aw.
komora, komara }cerkiewna| ]sklepie-
nie cerkiewne, z=o/enie ¯ k=ad, =o/\.
gr. kamara OA ]sklepienie,
piwnica, krypta\ ˘
=ac. camera, camara,
starofranc. chambre, cambre,
>redniow. ang. chambre, ang.
chamber ]komora\ ˘ chamberlain
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
]urz"dnik w obowi'zkach spraw
domowych w=adcy\.
staropol. 1399 }w| yego comorze
y w domu; ona komorø namuie;
gospodø albo komorø;
1445 dobyl komory; w komorze,
1498 komori, w komorze,
ca 1500 komora camera, }w| svey
komorze, komory ]pywnycze\,
gich pelne, w komorø ]w komor"\,
do pokoia wnøtrzney komori
]cubiculum\, abi syø skril; 1471 w
komorze ˘ komora, comora –
1. pomieszczenia b'd{ mieszkalne&
izba, dom, b'd{ s=u/'ce jako sk=ad
na rzeczy domowe& spi/arnia, ko-
mora, ˚kom[rka,
2. skarbiec,
3. skarb ksi'/"cy, pa<stwowy; urz"d-
nik u boku wojewody, kasztelana,
podkomorzego, s"dziego, wykonu-
j'cy pomocnicze czynno>ci s'do-
we, wo{ny s'dowy; pokojowiec,
dworzanin.
staropol. 1397 domine comornice
˘ comornica – /ona komornika.
staropol. 1471 prawa ¢comarnycze
– prawa komornicze, roki s'dowe,
sprawowane przez komornik[w,
w Haliczu n(Dniestrem.
staropol. 1394 komornik, 1398 po-
slali comornika, 1419 komornik;
]o rokach\ na gychze komornyczy
]camerarii\ sz'dzy y poths'thkow,
y drvdzy komornyczy vibrany
przesz nye gim may' bycz przy-
l'czeny; vrz'dnyczy abo komor-
nykowye ]camerarii\ lvbo s'dze
malich rokow; komornykom, 1475
camerarius albo comornyk, ca 1500
komornyk camerarius,
ca 1500 comornyk cubicularius ˘
komornik, komornyk, comornyk –
1. urz"dnik u boku wojewody, kasz-
telana, podkomorzego, s"dziego,
wykonuj'cy pomocnicze czynno-
>ci s'dowe, wo{ny s'dowy,
2. pokojowiec, dworzanin.
komorne płatn.
op=ata za u/ywalno>: wynaj"tego
mieszkania lub pomieszczenia;
czynsz.
kmornica przestarz.
kobieta wiejska nie maj'ca w=asnej
roli ani chaty, mieszkaj'ca k'tem u
obcych, na komornym.
komornik poz. społ., prof.
urz"dnik pa<stwowy powo=any do
przymusowego >ci'gania male/no>ci
od d=u/nika na podstawie orzecze<
s'du.
komosa bot. Chenopodium album L.,
silnie pachn'ca ro>lina o drobnych
kwiatach; lebioda.
staropol. 1419 kcomossa artiplex,
yy
ca 1465 komossa ˘ komossa –
bot. komosa bia=a, lebioda,
Chenopodium album L.
kom[rczak biol.
kom[rka wieloj'drowa powstaj'ca
przez wielokrotny podzia= j'dra bez
podzia=u cytoplazmy.
kom[rk-a(owy bud.
ma=e pomieszczenie cz"sto {le o>wie-
tlone, z okienkiem lub bez okna.
staropol. 1461(67 piwnicza vinnø
albo comorka in cellam vinariam,
ca 1500 cella est parua camera,
komork' ˘ komorka, comorka –
ma=e pomieszczenie mieszkalne
lub s=u/'ce jako sk=ad, pokoik,
kom[rka, spi/ania.
=ac. cubiculum, cella,
starofranc. une petite chambre,
niem. zelle,
ang. cell, store-room, closet,
ros. ]mnisza\ kel;q-kelia ¯ cella,
]wi"zienna\ kamera-kamera,
]pokoik\ kamorka-kamorka.
kompan(ia =ac. towarzy•sz(stwo.
kompan osob.
kolega, towarzysz wsp[lnych przed-
si"wzi":.
kompania
1. społ. grono os[b, zwykle bli/ej
znaj'cych si", sp"dzaj'cych
wsp[lnie czas,
2. wojsk. zasadnicza jednostka
organizacyjna w r[/nych rodza-
jach wojsk.
komparaty-styka(wizm jęz.
badania por[wnawcze, zw=aszcza w
zakresie j"zykoznawstwa i literatury.
kompas instr.
przyrz'd z ig=' magnetyczn', wska-
zuj'cy strony >wiata; busola.
staropol. 1487 horologium dictum
compas ˘ compas –
zegar s=oneczny.
ang. compass ]przyrz'd z ig='
magnet.\, sundial ]†kompas jako
zegar s=oneczny\,
ros. ]maryn.\ kompas-kompas,
]staropol.\ †solnehnye hasy.
kompendium szkoln.
dzie=o podr"czne zawieraj'ce zarys
podstawowych wiadomo>ci z zakre-
su jakiej> nauki.
kompens-acja(ayjny(ator(owa:
wyr[wnanie.
kompensator – instr. przyrz'd
do regulowania busoli; korektor.
=ac. compensa-tus(re
kompeten-cja(tny i nie~
zakres pe=nomocnictw i uprawnie<.
Nienaganny s=ownik...
prof. dr hab. Henryk Markiewicz o
S=owniku – Wies=awa Borysia, 2008&
yy
Pierwszy od czasów Aleksandra
Bruecknera kompletny, nienaganny
merytorycznie i przystępny w korzy-
staniu słownik etymologiczny języka
polskiego. Na ponad 800 stronach
zamieszczono 4 600 haseł, które
wyjaśniają... ci'g dalszy ˚nr 899.
prof. dr hab. Henryk Markiewicz,
autor Skrzydlatych słów. Wielkiego słow-
nika cytatów polskich i obcych.
wg internetu, prof. dr hab. Henryk
Markiewicz, ur. 1922-11-16, zm.
2013-10-31, prof. UJ ]dziekan Wy-
dzia=u Polonistyki\, cz=onek PAN-u
i PWN-u, autor Polskiego S=ownika
Biograficznego.
Nie ma nienagannych s=ownik[w
tak, jak i ludzi bez wad. Ka/dy kto pra-
cowa= nad u=o/eniem s=ownika dobrze
o tym wie, nie tylko zbiera= cytaty. Wy-
jawi= tym sw' niekompetencj". S=ow-
nik cytat[w czy biograficzny nie jest
s=ownikiem w >cis=ym znaczeniu tego
s=owa& etymologiczny czy do prze-
k=adu z j"zyka na j"zyk, raczej jest to
kodeks, zbi[r, lista cytat[w, biografii,
kt[r' nazwa= s=ownikiem, z krzt' racji,
na wyrost. Lista nazwisk w Polsce nie
jest s=ownikiem. Nie jest s=ownikiem
tak/e spis czego, z poja>nieniami, je/e-
li poja>nienia wynikaj' ze znaczenia
wyrazu has=owego lub z samego
zwrotu, np. Bia=owoda – bia=a woda
jak mleko ni' p=ynie, ognioodporny –
odporny na ogie<, tak i /aroodporny,
wielostopniowy, fotometria, jasno-
br'zowy, jednomy>lnie, kr[tkofalowy,
ojcob[jstwo, itp. ˚tautologia.
S=ownik etymologiczny j"zyka
polskiego – Aleksandra Brücknera,
Krak[w, 1927, ma 686 stron ]687–805
indeks; indeks nie jest s=ownikiem,
cho: jest cz">ci' dzie=a\, i zawiera
5683 hase= ]nie 4600\, w tym 27 zbioro-
wych. Autor opinii m[g=by staranniej
przy=o/y: si" do dzie=a recenzji, je/eli
ma by: znawc' tematu i rzecz roz-
powszechniona, tj. i>: do druku,
utrwalona w wielu miejscach, i po-
tencjalnie b='d powielany przez to.
On nie jest specjalist' od s=ownik[w,
to dlatego, stowarzyszony jedynie.
Cz=ek niekompetentny wyda= opini",
dlatego pope=ni= oczywisty lapsus o
nienaganno>ci dzie=a, na wyczucie
lub jakim> zwi'zku z jego autorem, i
o liczbie hase=.
wi"cej o Sejp – A. Brücknera ˚820.
I opinia H. Markiewicza nie ma
klauzuli /e opiniodawca czyta= ca=e
dzie=o W. Borysia – szkie=ko do
mozaiki zwanej przeze mnie& «Polska
krajem szwindli nieustaj'cych», czyli
nadu/y:; w kraju dobrych zasad i
obyczaj[w wsz"dzie furtek jak dziur
w szwajcarskim serze. Gdyby czyta=
ca=e to wiedzia=by ile ma stron i ile w
nim hase=; ja czyta=em.
Ja czyta=em, dwukrotnie, nast"puj'ce
s=owniki&
Sjp – Sanuela B. Lindego, 1807,
Sejp – Aleksandra Brücknera, 1927,
Ss – zbiorowej redakcji, 1953–2002,
mSjp – zbiorowej redakcji, 1969,
i o nich uwagi pod 710, 720, 730, i
740; poza tym, 732, 760, 770, 780,
785, 793.
raz czyta=em by zapozna: si" z ca=o-
kszta=tem, has=o po ha>le, drugi raz
wykorzystuj'c je do mego S=ownika.
st'd wiem kt[ry z nich jakiej jest war-
to>ci, czy posiada b="dy, a je/eli tak, to
w kt[rych miejscach i jakiego rodzaju.
znam te/ kilka j"zyk[w.
Czy jestem osob' kompetentn' w
wydawaniu opinii o s=ownikach – zo-
stawiam do os'du czytaj'cemu.
kompil-acja(ator(owa:
praca, utw[r b"d'ce zestawieniem,
zlepkiem cz">ci innych dzie=.
kompleks(owy(owo>:
1. zesp[= przedmiot[w lub zjawisk
uzupe=niaj'cych si" wzajemnie,
tworz'cych ca=o>:,
2. psych. silnie zabarwiony, uczucio-
wo skojarzeniowy, zesp[= wyobra-
/e< wyst"puj'cy w pod>wiadomo>ci
cz=owieka przez d=u/szy czas.
komplement(owa: osob.
uprzejma, cz"sto przesadna lub
zalotna pochwa=a; pochlebstwo.
komplet(ny(nie jęz. zupe=(ny(nie.
kompletowa: – uzupe=nia:.
staropol. po komplecze, comple-
ta, y komplet', po kompleczie ˘
kompleta – specjalne nabo/e<stwo
wieczorne, na zako<czenie dnia,
ostatnia godzina brewiarza.
staropol. ca 1420 o completney
godzine czalo grobu dano; com-
plethna y ostatheczna godzyn';
panye Ihezu,... kthorysz godzyny
complethney w grob wlozony ˘
complethny – dotycz'cy nabo/e<-
stwa zwanego komplet'.
komplik-acja(owa:
1. zdarz. zbieg niepomy>lnych oko-
liczno>ci, dodatkowa trudno>:,
pogmatwanie,
2. med. komplikacje – do='czenie
innych chor[b; powik=anie.
komponent techn.
cz">: sk=adowa czego>, sk=adnik;
element.
komponowa: szt., osob.
1. tworzy: dzie=o sztuki zw=aszcza
muzycznej; uk=ada: z element[w
w ca=o>:,
2. zmy>la:, blagowa:, fantazjowa:.
kompost naw[z z r[/nych materia-
=[w organicznych, przek=adanych
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ziemi' lub torfem.
staropol. 1472 kompost composi-
tium – kapusta kiszona, ˚kapusta.
=ac. brassica macerata,
starofranc. composte, compote ¯
=ac. compositus; ang. compost,
ros. kompost-kompost,
kompostnoe udobrenie,
]staropol.\ †kislaq kapusta.
kompot(ierka spoż., pojemn.
nap[j z owoc[w ugotowanych w
wodzie z cukrem, cz"sto z r[/nymi
dodatkami zapachowymi.
¯ kom ]razem\ ¯ staro=ac. commoin-
nos ˘ =ac. communis % pot ]woda\ ¯
gr. potami ]¢woda, dzi> rzeka\.
franc. compote, niem. kompott,
ang. compote, stewed fruit ]a dish
of stewed fruits in sirup\.
ros. kompot-kompot.
kompozy-cja(tor(torski
1. uk=ad, budowa dzie=a sztuki,
2. nauka, teoria komponowania dzie=
sztuki,
3. komponowanie, tworzenie,
4. techn. preparat z=o/ony z r[/nych
sk=adnik[w, np. metali; stop;
mieszanina.
kompozyt techn.
z=o/ony z r[/nych element[w, zbu-
dowany z r[/nych materia=[w,
mieszany pod wzgl"dem stylu.
kompres(ja(owa: med.
zimny lub gor'cy ok=ad stosowany
w celach leczniczych.
kompres•ja(or – techn. >ci>ni"cie,
zg"szczenie, spr"/enie powietrza lub
innych gaz[w.
kompromis społ. ugoda;
staropol. 1420 a ginako tego zapissa
albo compromissam nye widal,
gedno yakom gy z minuti przet
krolem czedl ˘ compromiss –
pisemny uk=ad, umowa na pi>mie.
p[{no=ac. compromissum ˘
franc. compromis,
niem. kompromiÆ,
ang. compromise,
ros. soglawenie-sog=aszenie.
kompromit-acja(owa: ]si"\
1. ujawnienie wstydliwego aspektu,
szkodzi: swojej lub czyjej> opinii,
znies=awiawia:,
2. demaskowanie, dekonspirowanie.
komprymowa: przestarz.
>ciska: dla zmniejszenia rozmiar[w,
liczby, zacie>nia:, redukowa:.
komput wojsk.
1. stan liczebny wojska, liczba,
poczet,
2. rejestr, spis,
3. g=[wne si=y regularnej armi.
komputer elektron.
yy
elektroniczna maszyna, przez wnie-
sione do niej instrukcje i informacje,
dokonuje b=yskawicznych, cz"sto
z=o/onych, kalkulacji lub sk=ada<,
koreluje i wybiera dane.
ang. computer ¯ computation
¯ =ac. computatio.
komtur hist., poz. społ.
w pa<stwie krzy/ackim& zwierzchnik
okr"gu, naczelnik grodu, w czasie woj-
ny dow[dca osobnego oddzia=u.
¯ staroniem. ˘ niem. kommandeur,
=ac. com` ]nacisk\ % mandre ˘
p[{no=ac. commandare ˘
commander ]d[w[dca\,
starofranc. comandeor ]dowodzi:\
˘ >redniow. ang. comaundour,
ang. commander ]dow[dca\, com-
mand ]do(prze•wodzi:, wie>:\,
s=aw. po=. XV w. kuntor=-kuntor,
ros. ]zakonu, ang. of an order\
komandor-komandor.
†komudno>: ciemno>:.
staropol. 1466 poth komvthnoscz'
sub fumo, tenebrositate.
=ac. tenebrositas,
franc. obscurite, les tenebres,
niem. dunkelheit, ang. darkness,
ros. t;ma-tma, temnota-tiemnota.
†komudny pochmurny.
staropol. XV w. celum fit turbidum
comudne.
=ac. nubilus,
starofranc. nuageux, vouvert,
niem. wolkig, unklar, ang. cloudy,
ros. tëmnyj-tiomnyj, mrahnyj-
mracznyj, oblahnyj-ob=acznyj.
†komudzi: brudzi:, kala:.
staropol. XV w. duscha y czyalo
caszdi grzech masze a comudzi.
=ac. incestum ac sordidum facere,
obsurare,
franc. salir, souiller, maculer,
niem. beschmutzen, besudeln,
ang. to soil, make dirty, foul, pollute,
ros. pahkat;-paczkat.
komuna(lny ˚komunist•a(yczny.
1. zesp[= ludzi ='cz'cych si" w celu
wsp[=/ycia na zasadzie wsp[lnoty
maj'tku i pracy; wsp[lnota,
2. pot. ustr[j oparty na zasadach
komunizmu.
ang. commune, franc. commune,
=ac. communia ]liczba mn.\
¯ commune ]dosł. to, co wsp[lne,
co> wsp[lnego, ang. that which is
common\.
komuna= jęz.
wytarte powiedzenia, oklepany s'd;
frazes, bana=, og[lnik.
komunard hist.
1. w okresie rewolucji francuskiej,
1792, patriota walcz'cy przeciw
monarchistom.,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
2. uczestnik Komuny Paryskiej, 1871. UB; Czeka utworzorze przez F. Dzier-
komunia rel. /y<skiego, bia=oruskiego /yda\, i ele-
w religii chrze>cija<skiej& uroczysty ment przest"pczy – ludzkie do=y /'dne
akt spo/ywania konsekrowanego w=adzy i op=ywania w dostatkach, na
op=atka, maj'cego by: cia=em Jezusa niepi>miennych, z uderzeniem w opo-
Chrystusa. ny m[zgowe biedoty miejskiej, zwanej
robotnikami, /e wykorzystywana jest
†komunica ˚komonica, OU. przez bogaczy i szlacht", prowadz'c
komunika-t(cja(cyjny(nt(tywny( j' do krwawej rewolucji, a nast"pnie
(tywno>:, komunikowa: ]si"\ do wyparcia si" idei Boga i nagonki na
1. ='czno>:, spos[b porozumiewania kler, nie>wiadomi, /e jest to zjawisko
si" mi"dzy oddalonymi od siebie naturalne i wykorzeni: si" nie da. Pe-
cia=ami; przekazywanie my>li i dera>ci byli, s', i b"d' – nieod='czny
wiadomo>ci, element ka/dego spo=ecze<stwa, a
2. >rodki lokomocji, budowany na fa=szywych przes=ankach
3. przejazdy, przewo/enie ludzi ustr[j prowadzi= do n"dzy i g=odu tak,
i rzeczy /e nawet niedow=adne umys=owo naro-
dy S=awian u>wiadomi=y sobie, czym
komuni-sta(stka(styczny(zm
komunizm jest, i komuni>ci, /e now'
staropol. XV wiek& }o Jezusie| oczy
warstw', zwan' “czerwon' bur/uaz-
mu zaw}i'|zaly Zydowye okruthny;
j'”, i pozosta=y przy homoseksualnym
wvlaczay'cz yego vyelebney czczy
klerze, zakochanym w postaci Jezusa,
boskey, zavy'zaly ]velabant\ yego
roznegli/owanego i rozpi"tego na
svyate oczy y wschytko oblycze; bo
krzy/u, w m"kach, nie>wiadome czym
kyedy yvze tako ssyedzyal zavyeza-
kler ze swej natury jest i do czego >w.
nema oczyma, tako y napyrvey vde-
Krzy/ mu s=u/y ]propaguje swoj' wizj"
rzyl yeden myedzy oczy ¢py'sczyv.
>wiata i wydarze< wiedzy ch=optysi[w
staropol. tu szye czczye }s=aw.-ros.
lat 9–12\, ˚pederastia, niedorozw[j.
htenie| o tem, kako ss' zavy'- M"ki innych m"/czyzn wprawiaj'
zovaly oczy mylego Iesucrista; yze
homoseksualist[w w stan podniecenia
nasch zbavyczyel y'th yako lotr...,
seksualnego i orgazm, st'd kler roz-
zavy'zvy'cz yego svy'the oczy;
prawia ca=y czas o m"kach Jezusa, do
oczy yego zavy'zuy'cz y byly v yego
najdrobniejszych szczeg[=[w; w ka/-
szvyate lycze.
dym ko>ciele s' stacje jego drogi krzy-
Czczyenye o tem, yako yeden sluga
/owej. Jesus z mastha vywyedzon,
zydovsky vderzyl vyelyky poschyek
krzyzem vczuszony ]uci'/ony\ ...
mylemv Iesucristovy tam vstne v
matka mu zabyeszala, chczala
Annascha.
gy ogli}a|dacz ]ogl'da:; to matka
zamys= niemieckich /yd[w, w wy-
chcia=a ogl'da: m"ki swego syna...,
konaniu rosyjskich, by wyeliminowa:
nie oni\.
kler – pederast[w – ze spo=ecze<stwa,
/ydzi targn"li si" na wyelimi-
szczuj'cych na nich przez wiar" w
nowanie naturalnego zjawiska ze
Jezusa Chrystusa, absolutnie niewin-
spo=ecze<stwa – pederast[w roz-
nego, ukrzy/owanego przez Rzymian,
prawiaj'cych o m"kach – i zamys=
za domaganiem si" }przewrotnych|
poni[s= kl"sk" ]i nie by= to ich jedyny
Izraelit[w – boga dla chrze>cijan, a
zamys=\; pederast[w rozprawiaj'cych
szczeg[lnie boga dla niedow=adnych
o m"kach i zadaj'cych je innym, na-
umys=owo S=awian, arabskiej religij-
wo=uj'cych do umartwiania cia=a, a w
no>ci, znad Morza Chwaliskiego –
Íredniowieczu bardziej otwarcie – do
krewnych staro/. Pers[w i Afghan[w,
biczowania go.
to st'd, kwestia krwi.
socjalizm – etap wst"pny do komu-
niedow=ad umys=owy przyczyn'
nizmu, wg S=ownika Webstera& ustr[j
fa=szu – wada S=awian; komunizm na
oparty na centralnym planowaniu i
fa=szywych podstawach, przes=ankach,
kontroli, bezlitosnej likwidacji opo-
budowany, m.in. stawia= na w=asno>:
zycji i wszelkich odst"pstw w samej
spo=eczn' i tym samym zrywa= z jej
Partii, oraz ograniczeniu indywidual-
gospodarno>ci' i poczuciem /e im
nych swob[d obywateli. ˚rada.
wi"cej pracujesz – tym wi"cej masz w
Najbli/szym odpowiednikiem komu-
kieszeni, lepiej /yjesz. Inn' – rozbu-
nisty i powszechnie rozumianym jest
dowa= przemys= ci"/ki, ci"/ko przesta-
˚demagog o cechach&
wiaj'cy si" na inn' produkcj". Jeszcze
¶ polityk, dzia=acz ]le<, nie do roboty\,
inn', poprzez ustanowienie monopoli
• maj'cy reprezentowa: ma=o u>wia-
– zlikwidowa= konkurencj", zdrowy
domione masy spo=eczne ]rzekomo
czynnik poprawy i wzrostu, itp.
awangarda klasy robotniczej\,
wykonawstwo zamys=u postawione
• rzucaj'cy obietnice bez pokrycia
na nowe, za/ydzone organy bezpiecze<-
]/ycie w materialnym dobrobycie\,
stwa publicznego ]Czeka, NKWD,
• obaj maj'cy w=asny cel na uwadze
yy
– /ycie ponad stan.
komunista ]le<, trute< spo=eczny\
^ demagog.
Grecy maj' 2-tysi"czn' tradycj" w
demagogii, sk'd bliska droga do
komunisty – /ycia kosztem innych, i
st'd problem Grek[w dla pracuj'cych
narod[w Unii Europejskiej.
komunizm – zamys= ustroju maj'ce-
go prowadzi: do materialnej utopii,
gdy – w gruncie rzeczy – do biedy i
g=odu, nadu/y: w=adz w r[/norakim
znaczeniu.
oparty na teorii Karla Marksa ]Karl
Marx, 1818–1883\ i Friedricha Engelsa
]1820–1895, o pseudonimie literac-
kim& Friedrich Oswald\ – niemieckich
/yd[w, budowany na fa=szu S=awian,
i rosyjskich /yd[w kt[rzy stanowili
znaczn' cz">: pierwszego Politbiura,
za=o/onego 1917, sk=adaj'cego si" z
7-miu cz=onk[w& Lenin, Grigorij Zi-
nowiew, Lew Kamenew,Leon Trocky,
Stalin, Grigorij Sokolnikow, Andrej
Bubnow, w tym 4-ch /yd[w&
• Grigorij Zinowiew ]Ovsei-Gershon
Aronovich Radomyslsky, znany tak/e
jako Hirsh Apflebaum ¯ niem. apfel
% baum, pol. Jab=o<; Hirsh ¯ niem.
hirsch, pol. Jele<\, ur. 1883, stracony
1936.08.25, w Moskwie.
• Lew Kamenew ]Lev Borisovich Ka-
menev, ur. Rozenfeld\, 1883 – stracony
1936.08.25, w Moskwie; Lew ¯ Levite.
• Leon Trotsky ]ur. Lev Davidovich
Bronstein\, ur. 1879, zamordowany
1940.08.21, w Coyoancan, Mexico.
• Grigori Sokolnikow ]ur. Grigorij
Jakovlevich...\, 1888–1939; Jakow,
gr.-celt. BW, ¯ hebr. ya’aqob ˘ gr.
Iakobos ˘ pol. Jakub.
na pocz'tku lat 1920-tych niemieccy
/ydzi usi=owali przekszta=ci: Niemcy
w komunistyczny kraj, wiedzeni przez
Zinowiewa, bezskutecznie, powo-
duj'c tym nagonk" na nich po doj>ciu
Adolfa Hitlera do w=adzy, 1933, i – w
konsekwencji – jego krucjat" przeciw
nim w czasie drugiej wojny >wiatowej,
1939–1945.
w przygotowaniach do napadu na
radzieck' Rosj", nast"pnego dnia
po wydaniu dekretu Barbarossa, 6
czerwca 1941 Adolf Hitler wyda= oso-
bisty rozkaz strzelania do komisarzy
wzi"tych do niewoli, tzw. Kommissar-
befehl ]Rozkaz dot. Komisarzy\.
Armia niemiecka napad=a na Rosj",
1941.06.22, w dwa tygodnie p[{niej.
Zinowiew mia= by: – rzekomo –
autorem “Listu Zinowiewa” ]Zinoviev
letter\, do brytyjskich komunist[w,
nawo=uj'cy ich do rewolucji, i opu-
blikowany wkr[tce przed og[lnymi
wyborami 1924, wyra{nie prowoku-
j'cy reakcj" prawicy. List, uwa/any
jest szeroko za fa=szerstwo, wed=ug
Wikipedii. Mo/e i tak, nie mniej w
duchu Zinowiewa, zawiod=a dopisa:
Wikipedia; bo zwykle tak jest, /e
fa=szerstwo bliskie jest orygina=owi,
wygl'dem, stylem, tre>ci', duchem.
Fa=szerstwo nie mog=o by: z dala od
osobowo>ci Zinowiewa – agitatora z
natury, ani Zinowiew od tre>ci listu.
mi"dzynarodowcom komunizm >ni=
si", od Moskwy po Berlin, i dalej.
rewolucja czyli obr[t o 180° – dno
do g[ry, g[ra do do=u; ludzkie dno
do w=adzy, a w=adza rozstrzeliwana,
do wi"zie< i oboz[w. +atwo sobie
wyobrazi: co dzieje si", gdy b=oto czy
te/ mu= osadzany na dnie zbiornika z
wod', poprzez wieki ]bo tak i m"ty
spo=eczne\, co stanie si", gdy zaburzy:
spok[j, tj. istniej'cy porz'dek w kraju.
Tego/ Marks i Engels nie przewidzieli,
a mo/e przewidzieli, lecz stan taki
mieli na uwadze – zemst". Kto to wie$
Osobi>cie s'dz" /e zemsta wysz=a im
przez przypadek.
w wiedzy o prawach spo=ecznych
Karl Marks i Friedrich Engels nie byli
Albertem Einstainem w fizyce – duma
wszystkich /yd[w rozproszonych po
>wiecie – lecz na drugim, skrajnym
jej ko<cu. I zamys= ich rosyjscy /ydzi
wprowadzili w /ycie.
przemy>le< Karola Marksa i Frie-
dricha Engelsa czyta: nie zamierzam,
lecz – s'dz'c z tytu=[w i informacjach
o nich – zawiedli oceni:, czy “klasa
robotnicza”, w gruncie rzeczy – nie-
pi>mienna biedota, b"dzie w stanie
w=a>ciwie rz'dzi: krajem, po doj>ciu
do w=adzy w wyniku krwawej rewo-
lucji. I to by= ich fundamentalny b='d,
=atwy do przewidzenia, prowadz'cy do
upadku nowo powsta=ego ustroju.
nowa warstwa w=adc[w pope=-
nia=a bowiem b='d za b="dem – m"ty
spo=eczne si"gn"=y po w=adz", dema-
godzy, wspierani niepi>miennymi,
wierz'cymi /e krzywda im si" dzieje
ze strony w=adz, z nadziej' na /ycie
odt'd w materialnym dobrobycie.
niepi>mienni, co >wiatlejsi szko=y
nieco lizn"li wi"c wszelkie kroki pod-
pierali Nauk', /e Nauka tak dyktuje,
nie wiedz'c co te/ ona g=osi. St'd
• dyktatura z demokracj' sz=a u nich w
parze ]dyktatura proletariatu z Krajach
Demokracji Ludowej, KDL\,
• partia ]cz">:, frakcja ¯ =ac. pars,
partis\ z jedynow=adztwem,
• komuna ]gmina ¯ =ac. communis,
wsp[lny\ z centralnym zarz'dzaniem,
• policj" zwali milicj' ]paramilitarny-
mi ¯ =ac. militia\; policja ¯ p[{no=ac.
politia ]zarz'dzanie krajem\ ¯ gr.
politeia ]kraj, obywatelstwo\ ¯ polites
]obywatel\ ¯ polis ]miasto\, i
• Normanowie szwedzcy przybyli na
Ru>, 864 A.D. ]nie by=o Norman[w
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
szwedzkich\.
ale tak te/ i pomys=odawcy Kon-
stytucji 3 Maja 1791, narzucali re/ym
wiary katolickiej i m[wili o swobodzie
wyzna< w Polsce, czyli cecha nie tylko
komunist[w, lecz S=awian w og[le. na-
r[d z klerem, ale i Nikolasa Kopernika
te/ chce mie: w>r[d swoich, kt[rego
ide" kler Ko>cio=a prze>ladowa=.
niedow=ad umys=owy, umys= nie
kontroluje co j"zyk plecie ]co pod>wia-
domo>: wypowiada\.
Zwi'zek Bojownik[w o Wolno>: i
Demokracj", ZBOWiD; demokraci z
natury... likwidowali opozycj", oznaki
oporu, a/ do wyrok[w >mierci.
W=adimir I. Lenin osobi>cie wyda=
polecenie rozstrzelania cara, Nicholasa
II, i jego potomnych, a telegrafi>cie
zabra= ta>m" z rozkazem – dow[d.
/e to on wyda= taki rozkaz. Miejsce
egzekucji – Ekaterinburg zmienili
nast"pnie na Swierd=owsk.
egzekucji cara i jego rodziny,
dokona= niejaki Jakow Jurowsky, /yd
– dow[dca oddzia=u Czeki, 17 lipca
1918; tak Jakow ¯ hebr., jak Jurowsky,
]ko<c[wka `y\, wskazuj' na /yda.
cia=a pomordowanych znaleziono
w 1991 ]nie wszyscy zgin"li od broni
palnej – nastolatki by=y k=ute bagneta-
mi i bite kolbami karabin[w\.
na Uralu..., wracaj'c do Polski, tak
sprawowali w=adz", /e gdy musieli j'
przekaza: w r"ce pobo/nych – niszczy-
li dokumentacj" dzia=alno>ci organ[w
bezpiecze<stwa, a ocala=a kryta jest
przez Instytut Pami"ci Narodowej
]IPN\, by z=oczy<com krzywda
si" nie sta=a – nazwa o ironicznym
znaczeniu, spadkobiercy komunizmu
chronieni przez Rz'd Rzeczypospolitej
Polskiej.
gdy w=adza szlachecko-ko>cielna
zawiera=a w sobie nadmiern' doz"
z=a – komuni>ci pokazali jak dalece
mo/na w tym kierunku p[j>:.
komuni>ci na fa=szu S=awian
socjalizm budowali, na fa=szywych
zas=ugach stawiali pomniki dzia=a-
czom, wynosili ich na piedesta=y, nic
dziwnego, /e po upadku socjalizmu, w
1989, wali=y si" pomniki im stawiane&
W=odzimierza I. Lenina, J[zefa Stali-
na, Feliksa Dzier/y<skiego, Marcelego
Nowotki, Karola Íwierczewskiego,
Juliana Marchlewskiego.
jak w wielu organizacjach prze-
st"pczych, tak i w socjalistyczno-
komunistycznych, mi"dzynarodowcy
ukrywali si" pod pseudonimami, do
ko<ca, b'd{ pod przybranymi nazwi-
skami, ='cznie z K. Íwierczewskim, i
tak znani s' dzi>.
Marks, Engels, Walters, Powers ]`s\,
Oswald ]`wald\ nazwiskami /ydow-
skimi; tak i Jewsiejewicz ]Yevseevich,
yy
Evseevih\ ¯ Jew ]?yd\ ˘ evrej;
Kamenew – /yd. `stein ¯ niem.
Innymi mi"dzynarodowcami byli,
m.in. Jakow Swierd=ow i Moisiej
Uricki, Feliks Dzier/y<ski, kt[rzy
23 pa{dziernika 1917, do spo=u z
J[zefem Stalinem utworzyli Centrum
Wojskowo-Rewolucyjne, maj'ce
przeprowadzi: pucz bolszewicki znany
w historii jako Rewolucja Pa{dzierni-
kowa 1917.
Dzier/y<ski – nazwisko przybrane,
nap=ywowe, wg swego charakteru,
przez /yda z rejonu Wo=o/yna na Bia-
=orusi. Ten, w posiadaniu 100 ha ziemi,
wydzier/awia= cz">ciami, tj. oddawa=
area= w dzier/aw", z dzier/awy /y=, i
st'd nazwisko. Jednym z jego syn[w
by= Feliks Dzier/y<ski.
W latach 1800-nych nazwiska w
Europie Wschodniej mia=y ju/ kil-
kuwiekow' tradycj"; /ydzi – element
obcy – maj' s=absze przywi'zanie do
miejscowych nazwisk, nie przyk=adaj'
do nich znacznej wagi jak si" zw', np.
Soko=ow potrafi zmieni: swe nazwisko
na Sokolove, ˚/yd.
Feliks Dzier/y<ski ]1877–†1926\, po
ucieczce z Wierchoja<ska, 25 czerwca
1902, przyby= do Berlina gdzie spot-
ka= czo=owych dzia=aczy SdKPiL na
emigracji – R[/" Luksenburg, Juliana
Marchlewskiego, Adolfa Warskiego i
Leona Jogichesa, wg Internetu.
Rozalia, R[/a Luxemburg ]1871–
1919\, /yd[wka z Zamo>cia, komu-
nistka, naturalizowana obywatelka
Niemiec; `berg, `burg, jak i Leon ^
Lew ¯ Lewita, w nazwiskach /yd[w.
Luksenburg jest zmy=k' dla nie/yd[w,
jak Grunwald.
Pisa= mi=osne listy do Sabiny Feinstein
– /yd[wki; /ydzi maj' sk=onno>ci do
zawierania zwi'zk[w w swojej grupie
etnicznej.
/on' Feliksa Dzier/y<skiego zosta=a
Zofia Julia Muszkat – c[rka dzia=acza
socjalistycznego, Zygmunta Muszka-
ta, wywodz'cego si" ze >rodowiska /y-
dowskiego, za>lubiona 10 listopada
1910 w ko>ciele >w. Miko=aja }dzi>
przy ul. Kopernika 9, w Krakowie|,
wg Internetu.
Muszkat – nazwisko rosyjskiego /yda&
muwkat= ¯ franc. la muscade, pol.
ga=ka muszkata=owa, ang. nut-meg.
kosmetyczna poprawka& Dzier/y<ski
ma by: Polakiem z pochodzenia& of
Polish descent, wg Wikipedii. Polak
rodem z Wo=o/yna na Bia=orusi....
i Bia=orusinem te/ nie by= – narodo-
wo>: /ydowi przypisa=a Wikipedia. I
/ydzi tym razem nie wnie>li obiekcji.
Partyjnymi pseudonimami by=y&
Jacek, Jakub, Pereplotczik, Franek,
Astronom, J[zef, Doma<ski.
Innym “polskim” mi"dzynarodowcem
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
by= Karol Íwierczewski, 1897–1947
]nazwisko ojca, rzeczywi>cie, z po-
szlakami /yda\ i Polki – Antoniny, z
domu J"drzejewskiej. Kosmetyczna
poprawka& nazwiska ojca nie ma w
Wikipedii, jedynie imi" ojca – Karol.
Ur. 10 lutego 1897, w Warszawie, na
Woli, na ulicy Kaczej.
Profil tego/ mi"dzynarodowca&
• w latach 1936–1938 walczy= w woj-
nie domowej w Hiszpanii, po stronie
republikan[w ]mi"dzynarod.\,
• niszczy= narodowc[w – ukrai<sk' i
polsk' opozycj", zatwierdza= wyroki
>mierci,
• by= komunist', radzieckim oficerem
w polskim mundurze,
• o pseudonimie “Walter” –
`wold ]Griswold\, `wald ]Oswald,
Grunwald, Buchwald\, Walters –
nazwiskami /yd[w,
• jego najbli/szym doradc' by=
Jan Gerhard ]zamordowany 1971\.
• alkoholizm, by: mo/e, po matce –
cecha wielu Polak[w.
Mniemania ksi"dza Tadeusza Isako-
wicza-Zaleskiego i narodowc[w, na
internecie, 2012, /e gdy Íwierczewski
urodzony w Warszawie, to walczy=
przeciw swej ojczy{nie, 1920.
Tak i Aleksander Andrzejewski popi-
suj'cy si" na internecie, pod dat' 27
kwietnia 2015&
Gdy wybuchła wojna z „jaśnie-
pańską Polską”, na ochotnika
zgłosił się do boju przeciw własnej
Ojczyźnie (dowodził wtedy batalio-
nem piechoty).
Zupe=ny i nie jedyny objaw niewiedzy
narodowca, ˚okupacja.
Tak i pseudonim “Walter”, /e od nazwy
pistoletu Walther pochodzi, kt[rego
Íwierczewski u/ywa=. Ktokolwiek
nie jest pomys=odawc' – sam Karol
Íwierczewski, rosyjscy mocodawcy,
celowo, czy bezwiednie badacze dzie-
j[w – wyprowadzili wiedz" w sprawie
na manowce, zmy=ka.
Pomy>le:, pseudonim od rzeczy mar-
twej, ˚pseudonimy Dzier/y<skiego.
pozytyw& w sprawach j"zykowych
przeprowadzili drug' reform" w pi-
>miennictwie, usuwaj'c kilka znak[w
z alfabetu, a jeden z nich by= przyczyn'
licznych b="d[w, i p=aczu dzieci, najzu-
pe=niej zbytecznie, ˚cyrylica.
IDEOLOGIA
According to his Marxist perspective,
humanity would eventually reach pure
communism, becoming a stateless,
classless, egalitarian society of wor-
kers who were free from exploitation
and alienation, controlled their own
destiny, and abided by the rule "from
each according to his ability, to each
according to his needs". According to
Volkogonov, Lenin "deeply and sincerely"
yy
believed that the path he was setting
Russia on would ultimately lead to the
establishment of this communist society.
{r[d=o& Wikipedia, Lenin.
M=odzi ]lat 25–35\, i g=upi, >wiata
nie znaj'cy, /e >wiat mo/e by: bez
pa<stwowych granic, bez klas spo-
=ecznych, gdzie ludzie pracy b"d'
sobie r[wni, wolni od wyzysku i
wyobcowania si", kontroluj'cy swoje
przeznaczenie, kieruj'cy si" zasad'&
“ka/dy daje z siebie ile tylko mo/e,
i ka/demu wg jego potrzeb”. Lenin
“g="boko i szczerze” wierzy=, /e droga
na kt[r' wprowadza Rosj" prowadzi:
b"dzie do komunizmu }utopii|. O
naiwno>ci#
Ju/ dzieci wiedz', /e s' w>r[d
nich leniwi, i jak nie musz' pra-
cowa: – pracowa: nie b"d'. Kler
istnieje od tysi"cy lat – naturalny
odrost spo=ecze<stwa, >rodowisko
homoseksualist[w; niemo/liwe jego
wyt"pienie, zast'pienie ateizmem.
Teoria wyprana z podstawowych
element[w spo=ecznych, w tym ist-
nienia wi"zie<, wiedzy o ludziach i
/yciu, tak/e wielko>ci Globu.
Komuni>ci tak/e kierowali si"
maksym'& “Cel u>wi"ca >rodki”
}w za=o/eniu /e cel jest nobliwy|
]ang. Adopting an amoral stance, in
Lenin's view the end always justified
the means. {r[d=o& Wikiepdia, Lenin,
z odno>nikiem& Fischer, Louis (1964).
The Life of Lenin. London: Weidenfeld
and Nicolson. Je/eli jednak cel jest
chybiony, nieosi'galny, szkodliwy,
to >rodki d'/'ce do niego staj' si"
przest"pstwem. I komunizm takim
celem by=.
Ju/ w samym zamy>le komunizm by=
z=em, bo nosi= agresj" w sobie& “B[j
to b"dzie ostatni, krwawy sko<czy
si" trud, gdy zwi'zek nasz bratni,
ogarnie ludzki r[d.” Bo je/eli nie
wojn', atakiem, napadem, rewolucj',
czyli przemoc' opanowa: Glob, to w
jaki inny spos[b$ Drogi pokojowych
przemian w tych s=owach nie ma.
Z radzieckiej Rosji, 1917–1920,
wkroczyli do Polski, 1944–1945,
st'd planowali dalej na zach[d – do
Europy Zach. Tarcza broni nuklearnej
powstrzymywa=a ich zap"dy. Dlatego
– trzymaj'c si=y ludzkie w odwodzie
– walczyli o rozbrojenie nuklearne,
by pozbawi: Europy Zach. obrony.
I g=osili >wiatu, /e to Zach[d ]w
tym USA\ podci'ga spiral" zbroje<.
S=usznie, tak by=o, nie inaczej. By
wojn" jednak wygra: – >cigali si" i w
tym aspekcie, a/ padli, nie sprostali.
Z ich upadkiem, 1981–1991, znikn"=o
widmo wojny.
G=osili /e musz' si" zbroi: ]w rzecz.
szykowa: do wojny\ by Zach[d nie
wtargn'= do obozu kraj[w socjali-
yy
stycznych, po ich upadku – Zach[d
nie skorzysta= z okazji, s=abo>ci, nie
wtargn'=. Tu le/y prawda, jak by=o,
kto jakie mia= intencje, plany.
Szykowali swych /o=nierzy do boju,
napadu, wojny; ci >piewali&
Napisz do ojca, napisz do matki,
napisz do lubej dziewczyny,
/e ostra kula pier> mu przebi=a,
o wp[= do drugiej godziny.
Z przek'sem& socjalizm – wst"pna
faza komunizmu – by= poronionym
pomys=em bo powsta= podczas pobytu
Lenina w Poroninie, 1913–1914.
Pochodzenie Lenina by=o skrywane
przez centralne w=adze komunistyczne,
okupowane przez /yd[w – domiesz-
ka krwi /ydowskiej i nierobotnicze
pochodzenie rodzic[w Lenina, by
nie budzi: fermentu w praws=awnym
narodzie, /e element obcy, nap=ywo-
wy, mu na g=owy wszed= z zamiarem
wykorzenienia wiary w Boga.
W=adymir Iljicz Ulianow; Ilja ¯ hebr.
eliyahu, dosł. Jehowa jest Bogiem
]ang. Jehovah is God\. Pochodzenie
ojca nieznane poza poszlakowym Ilj',
a matka, Maria Blank – /yd[wk', c[rk'
rosyjskiego /yda, Aleksandra Blank,
kt[ry przechchrzci= si" na chrze>cija-
nina i pracowa= jako lekarz.
?ydzi maj' sk=onno>ci do zawierania
zwi'zk[w ma=/e<skich w swojej
grupie etnicznej ]Ilja  Maria\, i tw[r-
czo>: lietracka innych /yd[w trafia
do ich wyobra{ni. W tym wypadku,
my>li Karola Marksa, 1819–1883, i
Frederyka Engesla, 1820–1895, nie-
mieckich /yd[w ]Karl Marx, Friedrich
Engels\ – Leninowi.
Komunizm, w swych za=o/eniach,
by= utopi' – bajecznym, jednorodnym
spo=ecze<stwem na ca=ym Globie, i ka/-
da doros=a osoba dobrze o tym wie,
/e to niemo/liwe ]jakim to j"zykiem
w=adaj'ce$\, niejako dalekosi"/nym
planem, strategicznym. Zakrawa
wi"c, /e by=a to przykrywka do praw-
dziwego zamiaru, szczebla taktycz-
nego, bliskiego – przekszta=cenia
spo=ecze<stwa, w Boga wierz'cego, w
ateistyczne, czyli dania odporu nagon-
ce chrze>cijan na /yd[w, i /ycia po-
nad stan. I od tego /ydzi w Rosji za-
cz"li – od likwidacji cara, ataku na kler
cerkwi, i przydzielania sobie i swym
cz=onkom nowowytwarzanych d[br;
w Polsce podobnie, po 1945 – trady-
cyjn' bur/uazj" zast'pi=a “czerwona
bur/uazja”.
Yakov Yurovsky dowodzi= sk=adowi
wykonawc[w wyroku na cara Nikolasa
II; Yakov ¯ hebr. yaakov ]na pi"tach,
obcasach, ang. lit. ^ dosł. at the heel\ ˘
=ac. Jacobus ˘ ang. Jacob, James; staro-
pol. Jak[b, pol. Jakub, zdrobn. Kuba, i
w dziesi'tkach innych j"zyk[w.
komutator techn.
cz">: maszyny elektrycznej& silnika,
pr'dnicy, w kszta=cie pier>cienia.
kom/a rel. w Ko>ciele Rzym.-Kat.
kr[tka, bia=a szata noszona podczas
pe=nienie czynno>ci liturgicznych
przez duchownych oraz przez pos=u-
guj'ce przy tym osoby >wieckie.
ar. kamis, qamis, =ac. camis,
ang. camise ]lu{na koszula, suknia,
p=aszcz\.
staropol. 1471 w komzy,
ca 1500 komsz' superpellicum.
¢kon~ za i przeciw
¢kon
1. zakon ]prawo\, nakaz czyt. wspak,
2. za¶kon – za(po•znanie.
kon ^ zna ^ >wiadomo>: ˘
>wiadek – znaj'cy,
kon ¯ ang. conscious ¯ =ac. conscius
]>wiadom, przytomny, znaj'cy\.
¢kona isl., 1. kobieta, 2. /ona.
ang. 1. woman, 2. wife.
kona-:(nie(j'cy fizjolog.
agonia, umiera•:(nie.
s=owotw. pokr. koniec ˘
dokonany – doko<czony,
s•koanny – wy•ko<czony ]s ^ wy\.
pierwotnie ¢konc ˘ ko<cowy ]osta-
teczny\; kona: ]koniec\ ma zwi'zek
z ros. pocz'tkiem& `na: – naça=o.
do(wy(prze•kona:.
staropol. XV w. konacz, konay,
1437 conay continua; sz' konacz
ma, ¢konayocze, poczynali,
conali, dokonali, ca 1450 conay-
anczemu perseueranti; konay
wolnye ]wykonuj dowolnie\,
1471 richlo konayczie exagitate;
konay', conayanczich, agere
albo konacz, conacz agere, ko-
nacz contestare, kona syø, cona
nititur, 1471 conaymy satagite,
1471 conam, vmr' consumor ˘
konacz, konacz szye ]syø\ –
1. dzia=a:, czyni:, czyni: dalej,
2. rozpatrywa:, za=atwia:, 3. dzia=a:
w s'dzie jako strona procesowa,
4. stara: si", zabiega: o co>,
5. umiera:, umrze:, 6. kona: si" –
ko<czy: si", ograniczonym by:,
7. udowodni:, za=atwi:.
po(prze(do(s-kona:.
staropol. do(dos(po(prze(s(u•
kona:, do(s•konawa:, skoni:.
staropol. konanye, kv konanyv
alybo odeymowanyv ˘ konanye –
1. dzia=anie, czynienie trwale, ci'gle,
2. prowadzenie sprawy w s'dzie.
~kona: czas niedok., zbli/a: si" do
granicy jednego stanu z drugim.
s=owotw. baz' >mier:, konanie, ago-
nia ]ros. przed>m. bor;ba-borba,
stradanie-stradanie, ang. agony,
konhina-konczina, ang. end; dece-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ase, death, demise\.
ros. konhat;/sq-konczat(sja,
]przekona:, nak=oni:\ ubedit;/sq,
]nam[wi:\ ugovorit;-ugoworit,
ang. to end, to terminate;
to persuade, to convince.
po•kona: – zwyci"/y:
prze•kona: – dowie>: prawdziwo>ci
prze•kona: si" – 1. nabra: prze>wiad-
czenia o s=uszno>ci,
2. utwierdzi: w opinii
w wyniku dozna-<(nia
do•kona: – osi'gn': co> niebywa-
=ego, zwykle wyczynu,
rzeczy skrajnej, zama-
chu, do ^ wy
wy•kona: – 1. zrobi: co z czego,
2. urzeczywistni:,
3. od>piewa:,
odegra:, odta<czy:
s•kona: – umrze:
konar
1. bot. gruba ga='{ drzewa wyrasta-
j'ca bezpo>rednio od pnia,
2. łow. tyka w koronie samca jelenia.
¢konarchati rel.
czyta: lub >piewa: kanony.
staroros. konarxati-konarchati,
ros. hitat; ili pet; kanony.
†kona-rz(rski poz. społ.
cz=owiek przynale/ny do s=u/by, zaj-
muj'cy si" hodowl' koni ksi'/"cych;
urz"dnik sprawuj'cy zarz'd nad
stajni' czy stadami kr[lewskimi lub
ksi'/"cymi.
staropol. 1228, 1280, 1348, 1370, 1415
conarski, ]1347\ 1457 conarsky;
conare.
koncentr-at(acja(acyjny(owa:
1. ze>rodkowanie, skupienie, zgro-
madzenie czego w jednym punkcie,
wojsk. planowe zgromadzenie
wojsk poprzedzaj'ce akcj"
bojow',
2. chem. st"/enie,
3. spoż. roztw[r st"/ony, wyci'g,
produkt o du/ej zawarto>ci sk=ad-
nik[w najcenniejszych.
koncentryczny – skierowany ku
>rodkowi, wsp[=>rodkowy.
=ac. concentrum ¯ com ]razem\
% centrum ¯ gr. kentron ]ostry
punkt\, pol. koncentracja, skupienie
¯ sku ^ kon, centr ^ pie<,
`acja ^ nie.
koncep-t(cja osob.
1. trafny i szybki pomys=, spryt,
2. dowcip, /art.
koncern ekon., społ.
zjednoczenie kilku przedsi"biorstw
kapitalistycznych poddanych jedne-
mu o>rodkowi dyspozycyjnemu.
koncert(owy(ant(mistrz(owa:
1. zdarz. impreza artystyczna wype=-
yy
niona programem muzycznym,
2. muz.. utw[r muzyczny,
zwykle 3-cz">ciowy, na jeden lub
kilka instrument[w solowych i
orkiestr", tak/e na sam' orkiestr".
†koncerz broń. miecz d=ugi prosty
i szeroki. ˚miecz, szarszun.
staropol. 1464 conczerz , 1471
¢koynczerzs; pochopiw konczerz.
=ac. gladius mucrone recto, longo
ac lato,
franc. le glaive, niem. schwert,
anglosas. sweord, swurd, sword,
>redniow. ang. i ang. sword,
staroros. meh=-miecz.
koncesj-a(onariusz(onowa:
1. upowa/nienie do prowadzenia
dzia=alno>ci gospodarczej, przy-
znanie, u/yczenie,
2. ust"pstwo na rzecz czego>
lub na czyj'> korzy>:,
3. dawn. dzielnica europejska
w mie>cie, bez dost"pu ludno>ci
miejscowej.
=ac. concessio ¯ concessus ¯
concedere.
koncha
1. skorupa mi"kczaka, muszla,
2. naczynie, przedmiot, przypomina-
j'cy konch",
3. archit. p[=okr'g=e sklepienie
o kszta=cie podobnym do konchy.
koncylac-ja(yjny
spos[b pokojowego za=atwiania
spor[w mi"dzy pa<stwami.
koncyp-owa:(ient przestarz.
uk=ada:, obmy>la:, komponowa:.
¢kondak rel.
cerkiewna pie>< ku chwale >wi"tych
lub >wi't.
staroros. kondak-kondak,
ros. cerkovnaq pesn; vo sla-
vu svqtyx ili prazdnikov.
kondens-acja(owa:(at(ator
1. zag"szczenie, st"/enie,
2. skupienie, nadanie zwartego
uk=ady czemu>,
3. chem. reakcja zachodz'ca mi"dzy
dwiema cz'steczkami,
4. fiz. skroplenie, przemiana pary
lub cieczy w gaz.
kondensor fiz.
soczewka lub uk=ad soczewek w
mikroskopach lub aparatach projek-
cyjnych.
kondolencja wsp[=czucie.
kondominium polit.
a. wsp[lne rz'dy dw[ch lub kilku
pa<stw nad jakim> krajem,
b. terytorium podleg=e takim rz'dom.
kondor ptak.
Sarcorhamphus grypgus, wielki ptak
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
drapie/ny z rodziny s"p[w, o nagiej
g=owie i szyi, czarno upierzony, /ywi'-
cy si" padlin'.
hiszp. condor.
kondotier hist.
dow[dca, /o=nierz wojsk najemnych
w Italii, XIV–XVI w.,
wszelki /o=nierz najemny.
kondukt społ. pogrzebowy –
orszak, grono os[b towarzysz'cych
w drodze zmar=ego na cmentarz.
konduktor(ka(ski prof.
pracownik publicznych >rodk[w
lokomocji.
kondyc-ja(yjny
1. stan fizyczny,
2. warun•ek(kowy.
=ac. condicio ¯ condicere, staro-
franc. i >redniow. ang. condicion,
ang. condition,
ros. sostoqnie, uslovie.
kondycjonowa: techn.
a. suszy: ziarno,
b. ustala:, oznacza: stopie< wilgot-
no>ci tkanin, w=[kna.
kondygnacja bud.
cz">: budowli oddzielona stropem.
koneksje w liczbie mnogiej;
zwi'zki, znajomo>ci, za/y=o>ci,
zw=aszcza z kim> wp=ywowym,
u/ywane cz"sto do osobistych
korzy>ci poprzez pomini"cie drogi
prawnej, s=u/bowej, w takim wypad-
ku b"d'cych korupcj'.
koneser książk.
znawca, ten, kto si" zna na tym.
konew(ka pojemn.
du/a puszka na wod", z uchem,
dzban z blachy.
staropol. 1437 due amfore albo
conwye ]konwie\ deaurate,
1471 konwye lub canwye ˘
conew, canew, konew –
du/e naczynie z uchem z boku, do
noszenia p=yn[w, dzban.
=ac. cantharus, niem. gieÆkanne,
ang. watering-can,
ros. lejka-lejka.
konfabulacja psych.
zmy>lanie, podawanie fakt[w nie-
istniej'cych; objaw wyst"puj'cy
przy zaburzeniach pami"ci w nie-
kt[rych chorobach umys=owych.
konfeder-acja(acki(acyjny(at(
(atka polit.
1. hist. w dawnej Polsce& zwi'zek
]szlachty, rycerstwa\, utworzony
pod przewodnictwem marsza=ka i
regimentarzy, dla ochrony kraju i re-
alizacji postulat[w politycznych,
2. zwi'zek pa<stw suwerennych,
utworzony dla realizacji wsp[lnych
yy
cel[w politycznych; przymierze,
sojusz, liga.
konfederatka – czapka noszona
przez konfederat[w.
p[{no=ac. confoederatus ˘
starofranc. i >redniow. ang. confe-
deracie ˘ ang. confederacy,
ros. konfederaciq, so[z.
†konfekt spoż. syrop.
=ac. com` ]z\ % facere ]robi:\ ˘
conficere ˘ confectus,
ang. confect ]przygotowa: lub
zrobi:, szczeg[lnie przez mieszanie
lub ='czenie\.
konfekcja odzież.
1. produkcja gotowej odzie/y.
2. gotowa odzie/ b"d'ca przedmio-
tem handlu.
konferansjer
osoba zapowiadaj'ca program na
wyst"pach estradowych, rewiach,
zwykle urozmaicone anegdotami,
dowcipami.
konfer-encja(encyjny(owa: społ.
zebranie, posiedzenie grona os[b.
konfesjona= rel.
w Ko>ciele Rzym.-Katol., obudowa-
ne krzes=o z kl"cznikami umieszczo-
nymi na zewn'trz, w kt[rym ksi'dz
s=ucha spowiedzi.
konfetti
drobne, r[/nobarwne kr'/ki papieru.
konfiden-t(cja(cjonalny
1. agent wywiadu, tajny wywiadowca,
2. przestarz. cz=owiek zaufany,
powiernik, przyjaciel.
konfiguracja
ukszta=towanie, uk=ad.
konfirm-acja(ant(owa: rel.
akt religijny nadaj'cy pewne prawa.
konfiskat-a(owa:
kara polegaj'ca na utracie na rzecz
pa<stwa mienia nale/'cego do osoby
skazanej wyrokiem s'dowym, lub po-
siadanego bezprawnie; przepadek.
konfitur-a(y spoż.
owoce sma/one w g"stym syropie
z cukru.
konflikt(owy zdarz., osob.
niezgodno>:, sprzeczno>: interes[w,
pogl'd[w; kolizja, sp[r, zatarg.
=ac. conflictus
konformi-sta(zm osob. rel.
1. cz=owiek naginaj'cy si" do oko-
liczno>ci, zgadzaj'cy si" z obowi-
'zuj'cymi pogl'dami,
2. wyznawca Ko>cio=a Anglika<skie-
go.
konfront-acja(owa: ]si"\ prawn.
1. zestawienie, por[wnanie,
2. stawiennictwo stron przed s'dem
yy
kt[rych zeznania s' sprzeczne.
konfuzja przestarz.
zawstydzenie, zmieszanie,
zak=opotanie.
kongenialny log.
pokrewny pod wzgl"dem psychiki,
talentu.
kongregacja urząd., rel.
1. urz'd przy kurii papieskiej,
2. zgromadzenie zakonne.
konglomerat
ca=o>: sk=adaj'ca si" z r[/nych cz">ci
lub przedmiot[w; zbi[r, skupisko.
kongregacja rel.
1. urz'd przy kurii papieskiej;
wydzia= kolegium kardynalskiego
kurii rzymskiej,
2. zgromadzenie zakonne.
ang. congregation, franc. congré-
gation, =ac. congregatio.
kongres(owy społ., urząd.
1. mi"dzynarodowy lub krajowy
zjazd naukowc[w lub polityk[w,
2. urząd. nazwa parlamentu w USA
i niekt[rych krajach Ameryki P=d.
kongruencja
zgodno>:, odpowiednio>:, przystanie.
koniak spoż.
nap[j alkoholowy otrzymywany przez
destylacj" bia=ego wina.
¯ franc. cognac
koniarz osob., prof.
amator, znawca, hodowca, handlarz
koni.
†konica bud. stajnia dla koni.
staropol. 1436 w coniczi,
1419 kon}i|cza, 1437 conicza
equistacium vel stabulum,
1450 equirea albo konicza,.
ca 1455 konycza equistarium.
=ac. stare ]sta:\ ˘ stabilis ]stajnia\,
stabulum equorum, equile,
starofranc. estable,
>redniow. ang. i ang. stable,
ros. kon[wnq-koniusznja.
†koniczek anim., zwierz. ma=y ko<.
staropol. 1471 konyczek vrony.
koniczyna bot. Trifolium, ro>lina
z rodziny motylkowatych, w Polsce
uprawiana jako pastewna.
˚konik, lucerna, dietel.
franc. le trefle,
ang. clover, trefoil,
ros. klever=-klewer.
koniec i nacza=o jęz.
1. ma=y, m"ski ¯ ma= ]m'/\; pr':;
zdrobn. ko< ]wielki\ ˘ nazwisko
Koniecpolski ]Wielkopolski\,
wa=ko< ]wielki le<\ ¯ wa= ^ le< ^
ziemia\ % ko< ]wielki\,
2. skrajny odcinek czego, zw=aszcza
d=u/yzny jak sznur, ta>ma, lina,
3. brzeg, skraj, kraniec ˘ na ko<cu,
w ko<cu – na(w•reszcie, ostatecz-
nie, na zako<czenie.
s=owotw. pokr. ˚kona:.
terminy z «ko<cem» zwi'zane& ˚but,
kran, maniet, noga ]ko<czyna\, pazno-
kie: ¯ paz]ur\ % nogo: ¯ noga. ˚k't.
wo=. 1289 i tako bys konec;
sædomirskomou vzœt;[ ]i taki
by= koniec sandomierskiego ‘wzi"cia’
– zdobycia\, i tako bys konec;.
oubitπa Trenœtina ]i taki by=
koniec zab[jstwa Trenatina\,
skonhana-skonczana ]sko<czona\.
staropol. koncem nyeba dosyø-
gayøcz, na konczu prøta, konyecz
wyschokosczy cacumen, konyecz
nosza, ca 1500 konyecz nosz', za
konyecz, 1466 conczem, 1471 vtarly
konyecz aut slomek zelaza; niwa...
ktora lyczy ku crakowskyey drodze
konczem, a drugem koncziem
ku Swiaskowey roley, konyecz
przybyega zachodv ˘ konyecz,
koncz, concz –
1. miejsce gdzie si" jaka> rzecz ko<-
czy, najdalszy odcinek, granica;
kraniec, skraj,
1.a. czubek, wierzcho=ek, ostrze,
1.b. kraniec, skraj,
ko<c, ko<cu – na ko<cu,
2. ostatni odcinek utworu& ksi'/ki,
ustaw, itp.,
3. czas, gdy co> ko<czy si", ostatnia
faza(chwila, kres czasowy,
4. >mier:, 5. wynik, 6. cel.
konieczn-ie(no>:(y jęz.
stanowczo, zdecydowanie.
staropol. XV w. i 1471 konyecznye,
conyecznye conyeczna m'nka,
1462 konyeczne finaliter,
1461(67 conyecznye blogoscz,
XVw. finaliter zawyeszenye a ko-
nyeczny}e|, ca 1500 konyecznye
finaliter ˘ konyecznye –
1. na ko<cu,
2. nieodwo=alnie, ostatecznie,
stanowczo,
3. oczywi>cie.
†koniecznik s'siad albo krewny.
staropol. 1437 affinis conyecznyk
vel amicus.
=ac. cognatus, consanguineus,
ang. neighbour or relative,
sosed-sosied,
ros.
rodstvennik-rodstwiennik.
konieczny nie daj'cy si" unikn':,
bezwzgl"dnie potrzebny, nieuchronny,
nieodzowny, niezb"dny, przymusowy.
staropol. conyeczney, w kony-
eczne godziny uel czaszy; odtød
syø pochilø myedze konyecznye
kv stronye wschodv slvneczne-
go, ca 1500 konyeczny extremus;
konyeczne ˘ konyeczne –
1. b"d'cy na ko<cu ]o czasie i miejscu\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
2. nieodwo=alny, definitywny,
3. zupe=ny, ca=kowity,
4. najwy/szy, w najwy/szym
stopniu si" dziej'cy,
5. zwi'zany z jakim> celem.
=ac. ne` ]nie\ % cedere ]popu>ci:\ ˘
necesse ]nieuniknienie, koniecznie\
˘ necessarius ˘ franc. necessaire,
ang. necessary, ros. neobxodimy-
j-nieobchodimyj, nu'nyj-
nu/nyj, potrebnyj-potrebnyj.
†koniektura jęz.
domys=, przypuszczenie, wniosek
oparty na przypuszczeniu.
koniekturalny – domy>lny, przy-
puszczalny, domniemany.
staropol. koniektura –
1. przypuszczenie, 2. wniosek.
nie ma koniektury w Ss 1953.
=ac. com` ]razem\ % jacere ]rzuci:\
˘ conjicere ˘ conjectura,
>redniow. ang. coniectura,
ang. i franc. conjecture,
ros. predpolo'enie,
osnovannyj na predpolo-
'eniqx> gadatel;nyj,
kon;ektura-koniektura.
konik anim., zwierz.
ma=y ko<, Parvus equus.
staropol. XV w. konik trifolium,
konyk, konik ostry, zolty konyk,
conik ogrodny, conyk allelluia,
alii dicunt zay'czy sczaw.
staropol. konyk, konik –
1. ma=y ko<,
2. nazwy bot. i owad. konik polny.
nazwy botaniczne&
a. Trifolium pratense L. – koniczyna
='kowa, ˚dietel,
b. Trifolium alpestre L. – konik ostry,
koniczyna,
Trifolium acutum – konik ostry,
c. Trifolium agrarium L. – /[=ty
konik, koniczyna /[=ta,
d. Melilotus officinalis Lam. et alba
Lam. – ma=y, /[=ty konik,
e. Melilotus coerulea Desv. – konik
ogrodny,
f. Trigonella foenum Graecum L.,
g. Oxalis acetosella L. – szczawik
zaj"czy,
h. ro>lina bli/ej nieokre>lona,
Planta porum nota.
†konikowie bot. koniczyna ='kowa,
Trifolium pratense L.
staropol. 1460 konykowye trifolium
maius, ca 1500 konikowye,
holend. klaver,
niem. >rednich nizin klaver, klever,
pokr. anglosas. clafre, cl≤fre,
franc. le trefle,
>redniow. ang. ang. clover; trefoil,
staroros. klever=, ros. klever.
konik[wka sport.
szereg ruch[w konikiem w szachach...
yy
je/eli szachy mo/na nazwa: sportem,
poza gimnastyk' umys=ow'.
konina spoż. mi"so ko<skie.
†koniochrom bot.
Hippocrepis comosa L.
staropol. 1460 konochrom cawalla-
ria, ca 1465 konychrom cauallaria,
1472 konyochrom termatica maior.
koniokrad społ. z=odziej koni.
†koniowy, koniewy
konia dotycz'cy, do konia nale/'cy,
z koniem zwi'zany.
staropol. 1428 conyowim, 1448
conyowa schigya ]koniowa szyja\,
ca 1500 subligale, podvyaz'nye
konyeve vel popr'g, cingula.
koniuch poz. społ.
s=uga dogl'daj'cy koni.
staropol. 1445 conuch, 1446
conyuch, 1451 konyuch, 1465
conywchi, 1467 i 1468 konywch,
1476 pabulatores albo conyvchi,
1478 konyvch ˘ conuch,
conyuch, conyvch, conywch,
konyuch, konywch –
kr[lewski s=uga obowi'zany do ho-
dowli koni, tak/e urz"dnik, prze=o-
/ony tych ludzi, podkoniuszy.
>redniow. =ac. marescalcus, maro-
scalcus ¯ marah, marha ]ko<\ %
scalh ]s=uga\,
starofranc. mareschal, marescal,
franc. le marechal,
staroniem. wy/yn marahscalh,
>redniow. ang. marescal,
ang. marshal ]1. pierwotnie& obs=u-
guj'cy konie, p[{niej& mistrz stadnin
ko<skich w >redniowiecznej, kr[lew-
skiej stajni, 2. wysoki urz"dnik w
kr[lewskim domu lub dworze\,
staroros. marwal=-marsza=.
sfranc. palefrenier, valet d’ecurie
]koniuch\, niem. stallknecht,
ang. stableman,
staroros. kon[x=-koniuch.
koniug-acja(gacyjny(owa:
biol. jęz.
1. chwilowe ='czenie si" organizm[w
jednokom[rkowych w celu wymia-
ny element[w j'drowych,
2. odmiana czasownika, jego formy.
koniunkcja astr., jęz.
1. po='czenie na firmamencie dw[ch
cia= niebieskich w chwili ich naj-
mniejszej odleg=o>ci k'towej,
2. z='czenie dw[ch i wi"cej zda<
za pomoc' sp[jnika.
koniunktura(lny ekon.
1. splot okoliczno>ci, sytuacja
po=o/enie,
2. og[= czynnik[w wp=ywaj'cych na
stan produkcji, kszta=towanie cen,
kurs papier[w warto>ciowych.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
†koniusz(y poz. społ.
urz"dnik sprawuj'cy zarz'd nad
stajniami i stadami kr[lewskimi.
˚koniuch.
staropol. 1450 conyvschi regalis,
1467 konywschi, 1478 konuscha,
ca 1500 konyusch ˘ conyvsch,
konywsch, konusch.
=ac. agaso, niem. stallmeister,
franc. ecuyer, starofranc. escurie ˘
ang. equerry,
staroros. kon[wπj-koniuszij.
†koniuszek poz. społ.
pasterz koni, pastuch, stajenny,
¯ ko< ]wielki\.
staropol. 1493 konyvschky.
konkieta
konklawe
konklu-zja(dowa: wniosek.
konkordat
konkret(ny rzeczywist•o>:(y.
konkubina(t
konkur-ent(owa:(encyjny(s(
(sowy(y osob.
rywal(izowa:, stawa: w zawody.
konkwistadorzy
konn-ica(o(y
†konnik ˚koniuch, koniuszy.
staropol. XV w. connyk agasso.
konny je{dziec. staropol.
¢geszczczow albo konnym.
=ac. eques, franc. cavalier, niem.
reiter, kavallerist, reitersmann,
ang. rider,
ros. verxovoj-wierchowoj.
konoida geometr.
1. co> o kszta=ce szyszki ¯ cone.
2. za Woln' encyklopedi', naukowo&
powierzchnia prostokre>lna po-
wsta=a jako suma prostych przeci-
naj'cych pewn' ustalon' prost' i
r[wnoleg=ych do ustalonej p=asz-
czyzny, np. paraboloida.
ang. conoid(al ]a solid described by
a conic section revolving about its
axis – kr[tko\.
konop(ie(ny(iany
bot. Cannabis sativa L.
baz' s=owotw. anglosas. henep,
HK, OE, ¯ =ac. cannabis ¯ gr.
kannabis ¯ pers. kanab.
staropol. 1472 konop cannabum,
1484 konop canapus,
1460 conoppa canobilla,
ca 1465 konopya canapus,
1475 konopya canopus,
XV w. conopya canapus,
1404 ne ucradl... konopi,
1419 konopy ne pobrala,
1464 konopye canapus,
1471 conopye,
yy
1478 lnv any konopi ˘
konop(ye, conopp, conop(ya.
staropol. g=owatka, konop(ia.
staropol. 1433 konopne –
rodzaj daniny od uprawy konopi.
staropol. konopny – sk=adaj'cy si"
z konopi, b"d'cy w zwi'zku z
konopiami.
staropol. konpone siemi".
˚suszka ]konop z m"skimi kwiatami\,
staropol. p=oskonki, siemieniec –
konopie.
staroros. poskon-poskon,
˚woto=a& tkan; iz= l;na i
poskoni, verxnaq ode'da>
pos ¯ positivus ]z przodu, w formie
przedrostka\, op ¯ oppositus ]z ty=u,
w formie przyrostka\,
ros. konoplq, pen;ka>
zakrawa /e po•krzywa – kro•piwa ˘
kropiwnyj ]konop-iany(ny, z konopi
wykonany\; Kro•piwnica ]wielka piw-
nica\, Kropiwnicki – rz. Koprzywnica.
s=owotw. pokr. pokrzywa, swym wy-
gl'dem, a genez' przestawienie&
po•kr•ywa – kr•op•iwa ]konop\,
jak k•rop•iwnica – k•opr•ywnica.
staroros. kropivnyj-kropiwnyj,
ros. poskonnyj-poskonnyj.
konopiasty
†konopka bot. dwie nazwy bot.
1. Bartsia odontites Huds.,
2. Asperula odorata L.
staropol. 1419 konopca azarum
album, cristiana, 1437 konopka
asarus albus, cristiana, ca 1465
konopka canabella,
1472 czyrwona konopka cristiana,
1472 konopka filoteten.
konosament
konowa= lekarz weterynarii.
ros. konoval.
konsekr-acja(owa: rel.
konsekwen-cja(tny
konserw(acja(atyzm(atorium(
(ator(acyjny(atywny(owy(
(owa: ]si"\
konskrypcja zaci'g lub najem.
konsola
konsolid-acja(owa: ]si"\
Konsomo-=(lec polit., społ.
komunistyczna organizacja m=odzie-
/y w Rosji Radzieckiej i Zwi'zku
Socjalistycznych Republik Radziec-
kim, za=o/. 1918.
¯ kon ¯ kommunisticzeskij
% so ¯ sojuz ]zwi'zek\
% mo= ¯ mo=odio/i ]m=odzie/y\.
ros. Kommunistiheskij so[z
molodë'i.
konsonan-s(tyzm
konsorcjum
yy
konspekt
konspir-acja(acyjny(ator(
(atorski(owa: ]si"\
konstabl
konstat-acja(owa:
konstelacja
konstern-acja(owa: ]si"\
konstru-kcja(kcyjny(ktor(
(ktorski(tywny(owa:
konstytu-cja(anta(cjonalizm(
(cyjny(owa:
1. prawn. ustawa zasadnicza okre>-
laj'ca ustr[j pa<stwa, organizacj"
naczelnych organ[w pa<stwowych,
okre>laj'ca prawa i obowi'zki
obywatela,
2. biol. zesp[= cech fizycznych,
morfologicznych i czynno>cio-
wych, charakteryzuj'cych pewien
typ osobnika, i spos[b jego reago-
wania na wp=yw otoczenia.
Íwi"to 3 Maja – na pami'tk"
Konstytucji 3 Maja 1791. Zezwala=a
inowiercom przej>cie na katolicyzm,
ale katolikom nie zezwala=a w drug'
stron". Ko>ci[= Rzymsko-Katolicki –
teoretycznie – m[g= tylko powi"ksza:
liczb" swych wiernych. Dlatego w cza-
sach najwi"kszej nagonki na Ko>ci[=
– kler Ko>cio=a obchodzi= rocznice
jako swoje >wi"to, a dzi> jest >wi"-
tem narodowym ]te/ w 1919–1939\,
cho: od 1791 kilka Konstytucji by=o
wprowadzonych, i Polacy traktuj' j'
jak sztandar, wy/szo>: my>li polskiej
nad innymi narodami – psychologiczne
uzupe=nienie braku. Ludzie najcz">ciej
m[wi' o tym, czego im brakuje& biedni o
bogactwie, chorzy o zdrowiu, s=abi o sile,
sk=[ceni o jedno>ci, k=amcy o prawdzie
]st'd moskiewska “Prawda”\, oszu>ci by
im wierzy:, wi"c Polacy o przewodzeniu
my>l' innym... Konstytucj' 3 Maja.
Po preambule ]W Jmie Boga w
Troycy Swi"tey Jedynego...\, zasad-
niczy jej tekst zaczyna si" na stronie
1 od i ko<czy&
}artyku=| 1
Religia panuj'ca
Religi' Narodow' iest y b"dzie Wi-
ara Swi"ta Rzymska Katolicka, ze
wszystkiemi iey prawami. Przey>cie
od wiary panui'cej do iakiegokol-
wiek Wyznania, iest zabronione pod
Karami Apostazyi. ?e zas to/ sama
Wiara Íwi"ta przykazuie Nam kocha:
bliznich Naszych, przeto wszystkim
ludziom iakiegokolwiek b"d' wyz-
nania }ci'g dalszy na stronie 2|.
Tekst zamieszczony na internecie,
przez bezimiennych, fa=szywych –
bez zaznaczenia, dokonali znacznych
zmian w pisowni, powo=uj'c si" na
“Tekst pobrany ze strony Biblioteki
ZSO nr. 5”. A dlaczego nie z orygina=u$
Wierni odeszli od wierno>ci, dlatego
uczniom temat tekstu Konstytucji 3
Maja zostawiony.
Biblioteka ZSO nr 5 – Biblioteka
Zespo=u Szk[= Og[lnokszta=c'cych
w Sosnowcu, wg internetu.
I. RELIGIA PANUJĄCA
Religią narodową panujacą jest i
będzie wiara święta rzymska ka-
tolicka ze wszystkimi jej prawami;
przejście od wiary panującej do
jakiegokolwiek wyznania jest
zabronione pod karami apostazji.
Że zaś taż sama wiara święta
przykazuje nam kochać bliźnich
naszych, przeto wszystkim ludziom
jakiegokolwiek bądź wyznania,
pokój w wierze i opiekę rządową
winniśmy i dlatego wszelkich
obrządków i religii wolność w
krajach polskich, podług ustaw
krajowych warujemy. ...itd.
W przypisach, pod numerem 5, Witold
]lit. Vytautas\, wielki ksi'/" lite-
wski ]1410–1430\, brat W=adys=awa
Jagie==y.
Internet >mietnikiem informacji.
W innej wersji, drukiem ju/, z r[/
nicami w pisowni&
Religi' Narodow' Panui'c' iest i
b"dzie Wiara Swi"ta Rzymska Ka-
tolicka, ze wszystkiemi Jey Prawami,
przey>cie od Wiary Panui'cej, do
iakiegokolwiek Wyznania, iest za-
bronione, pod karami Apostazyi. ?e
za> ta/ sama Wiara Íwi"ta przykazuie
Nam kocha: Bli{nich Naszych, Przeto
wszystkim Ludziom, iakiegokolwiek
b'd{ wyznania, pokoy w Wierze, i
Opiek" rz'dow' winni>my, i dlat-
ego wszelkich Obrz'dk[w, i Religii
wolno>:, w Kraiach Polskich, pod=ug
Ustaw Kraiowych, waruiemy.
Nie znalaz=em pe=nego tekstu Kon-
stytucji, 11 stron, strona po stronie,
metod' fotograficzn' lub skanem,
gdzie wierno>: pisowni by=aby za-
chowana.
Kr[l zaprzysi'g= Konstytucj" na r"ce
biskupa krakowskiego – Feliksa Tur-
skiego. Nast"pnie w kolegiacie >w.
Jana nast'pi=o powt[rne zaprzysi"/enie
Konstytucji. Ustawa Rz'dowa zosta=a
uchwalona bez dok=adnego przelicze-
nia g=os[w, w nadzwyczajnym trybie,
przy zastosowaniu uproszczonej
procedury, co uzasadnia twierdzenie,
/e akt ten doszed= do skutku w drodze
swoistego zamachu stanu. Protesty
opozycji ]4 V 1791\ okaza=y si" bez-
skuteczne, wg danych na internecie.
Po Konstytucji 3 Maja 1791 by=y&
¶ Konstytucja Ksi"stwa Warszaw-
skiego, nadana 1807,
przez Napoleona,
• Konstytucja Ma=a, z 1919.02.20,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
• Konstytucja Marcowa, 1921.03.17,
• Konstytucja Kwietniowa,
1935.04.23
• Konstytucja z roku 1952, lipca 22,
• ma=a konstytucja, 1992, pa{dz. 17,
• ostatnia, uchwalona 1997-04-02,
po wszystkich w mi"dzyczasie, do
1997, >ladu nie ma, z wyj'tkiem
Konstytucji 3 Maja 1791.
Ch[rem czy te/ owczym p"dem, /e
by=a drug' w >wiecie po USA ]1787\
– tego nam potrzeba& g[rowania
my>l' nad innymi narodami. Prof.
dr hab. Marian Kallas zauwa/y= /e
by=a trzeci'&
Ustawa Rządowa z 3 V 1791 była
pierwszą, pisaną nowoczesną
polską konstytucją, a trzecią na
świecie, po amerykańskiej (1787)
i szwedzkiej (1789).
Nie istotne; Konstytucja 1791 nie
umywa si" do ameryka<skiej, 1787
pod wzgl"dami&
• j"zykowym – pisana j"zykiem pre-
tensjonalnym,
• ideowym – w Konstytucji USA nie
ma wiary w Boga ]katolickiej, a nawet
chrze>cija<skiej\,
• wykonawczym – Konstytucja USA
nadal jest w u/yciu, bo pisana j"zykiem
prostym, obarczona jedynie 27-ma
poprawkami, gdy Konstytucja 1791
tylko wiedz' podr"cznikow'; obowi-
'zywa=a przez rok. By=a jak moda w
odzie/y swoich czas[w – dziwacznie
dzi> wygl'da; nale/y doda: do pe=no>ci
obrazu wydarzenia i jej warto>ci.
S=owa vs. czyny; nie idee zawarte w
konstytucji, lecz praktyczne jej wy-
konawstwo decyduje o warto>ci aktu
i dzia=ania systemu na niej opartego.
Nar[d jak konstytucja, a konstytucja
– jak nar[d. ˚k=am, prawda.
konsul(arny(at
=ac. consul ]naczelny urz"dnik
cyw. i wojsk. w Rzymie w czasach
republiki\.
konsult-acja(acyjny(ant(owa:
konsum-ent(owa:(pcja(pcyjny
konsygn-acja(acyjny(owa:
konsyli-arz(um
konsystencja
konsystorz
konszachty
ang. collusion ]konszachty, zmowa\.
kontakt(owa:(owy
kontaminacja
kontekst
kontempl-acja(acyjny(owa:
kontenans
kontener(owiec
yy yy
konten-t(owa: osob. kontrargument(owa: konwekcja
†konterfekt podr[bka, fa=szerstwo. kontrast(owa: konwenans
=ac. facere ]robi:, dzia=a:\ ˘ con- kontrast(owa:(owy konwenc-ja(jonalizm(jonalny(
tre` ]przeciw`\ % faire ˘ (yjny
conterfaire ]upiera: si", podrabia:\, kontrasygnowa:
starofranc. counterfait, kontratak(owa: konweniowa:
>redniow. ang. counterfete, konwent rel.
ang. counterfeit ]1. wykonane na
kontredans taniec.
1. zebranie cz=onk[w uprawnionych
podobizn" czego> prawdziwego z kontrkandydat do g=osu; zebranie, zgromadzenie
zamiarem oszukania, nadu/ycia, kontrmanewr zakonne,
2. udawa:, symulowa:, pozorowa:\, 2. og[= zakonnik[w, dom zakonny,
ros. poddelka-poddie=ka, kontrmina zakon, monaster, klasztor.
fal;sifikaciq. kontrofensywa staropol. 1400 prziorano xandzu
kontest-acja(owa: społ., prawn. kontrol-a(er(owa:(ka(ny opathowi y conuentu tineczskemv
sp[r, niezgoda, pr[ba uniewa/nienia ]tynieckiemu ¯ Tyniec\,
kontrowa: 1432 przeor y conventh clastora
przez podj"cie prawnej akcji; zma-
ganie si"; konflikt, walka; dysputa. kontrowers-ja(yjny ]wg Ss 1953& clast}r|ora, autorzy R
ang. ¯ franc. ¯ =ac. contestation; wstawili\, s konuentem ˘ conuent,
kontrpara
=ac. contestatio ¯ contestari; conventh, konuent –
ang. contest ¯ franc. contester kontrplan og[= zakonnik[w lub zakonnic w
]sprzeciwia: si", ang. to contest\ ¯ kontrprojekt danym klasztorze, dom zakonny.
=ac. contestari ]wezwanie >wiadk[w, staropol. 1399 s convenczkego,
kontrreformacja y conuenczskich dzedzin,
podj"cie akcji\ ¯ com` ]razem\ %
testari ]>wiadczy:\ ¯ testis ]>wiadek, kontrrewoluc-ja(yjny 1440 conuentskey ˘ convenczky,
ang. a witness\. conuenczsky, conuentsky –
kontrtorpedowiec
konwencki, konwencski, nale/'cy
konto(wa: kontrtytu= poligr. do konwentu ]zakonnik[w\.
1. dwustronny rachunek w ksi"go-
wo>ci, szczot, kontrwywiad konwentykiel
2. przypisanie komu> czego>, kontrybucja konwergencja
np. wyczynu.
†kontryfa=, kontrywa= techn. †konwers rel. braciszek zakonny.
˚nr 891.
stop cyny z miedzi' lub innym meta- staropol. 1425 cunwirzsz ]kunwirsz\.
ang. account,
lem, przypominaj'cy kolorem bursz- p[{nogr. monachos ˘
ros. shët-scziot ]konto bankowe\.
tyn. p[{no=ac. monachus ˘
kontr~ staropol. ca 1500 kontryphal elec- anglosas. munuc ˘
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych trum, kontrywal electrum. >redniow. ang. munec ˘
wskazuj'cy /e przeciwne jest cz=o- starofranc. controver ˘ >redniow. ang. monk, franc. moine,
nowi drugiemu. ang. contreven, controven ˘ ang. ros. monax-monach ¯ gr.,
kontra jęz. contrive. hernec-czerniec.
przeciw, przeciwko. kontuar konwersacja jęz.
niezwykle wa/ne s=owo, bo wesz=o w
sk=ad szeregu innych, lista ich poni-
kontur(owa: konserwatorium szkoln.
/ej, a tak/e w formie zamaskowanej, kontusz(owy odzież. konwer-sja(yjny(towa:
dzi> nieznanej j"zykoznawcom, jak staropolski str[j m"ski wk=adany na / chem., rel., dawn., ekon., prawn., log.,
artyleria ]angloj"zyczni wykoleili upan, rodzaj d=ugiej sukni z rozci"tymi mat.
pochodzenia s=owa, ˚artyleria\, r"kawami ]tzw. wylotami\, spinanymi 1. chem. przemiana,
kon•tra, gdzie& tra ]prz[d\  art ]ty=\; zwykle na plecach. 2. rel. neofita, nowoochrzczeniec,
tra•kt(ktor ]tor ^ drug, bli{niak\. w"g. köntös ]suknia\. przez tzw. nawr[cenie na wiar"
chrze>cija<sk',
kontrabanda kontuzj-a(owa:(owany
3. rel., dawn. zmiana wiary, religii,
st=uczenie.
kontrabas >wiatopogl'du, na inn'; zmiana
kontynent(alny wyznania religijnego,
kontradmira=
kontyngent(owy 4. ekon. w finansach, wymiana papie-
kontrafagot r[w warto>ciowych, waluty, na
kontynu-acja(owa:(ator inn'; zmiana warunk[w po/yczki
kontrafa=da
¢konura bud. pa<stwowej lub bankowej, zw=asz-
kontragitacja cza zmiana termin[w sp=at, wyso-
psia buda, cha=upa, sza=as.
kontrah-ent(owa: ros. konura. ko>ci oprocentowania,
kontrakcja 5. prawn.
konwali-a(owy
5.a. bezprawne przydzielenie i
kontrakt(owa:(or(acja(acyjny( bot. Convallaria majalis,
u/ywanie w=asno>ci innej osoby,
(owy ro>lina z rodziny liliowatych.
5.b. wymiana w=asno>ci posiad=o-
staropol. =anuszka.
kontralt >ci do osobistej, lub odwrotnie,
ang. lily of the valley,
6. log. okazanie nowej propozycji,
kontramarka ros. landyw-=andysz.
7. mat. zmiana w liczbie lub wyra/e-
kontrapunkt konwejer niu, bez zmiany warto>ci.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

yy
ang. i starofranc. conversion
¯ =ac. conversio ¯ convertere.
konwertowa: ekon., czynność.
˚konwersja.
konwertyta rel. ˚konwersja.
konwikt szkoln.
szko=a ]najcz">ciej klasztorna\,
z internatem; internat przy szkole;
uczniowie, wychowankowie takiej
szko=y.
=ac. convictio ]okazanie, ang. demon-
stration; mocna wiara, przekonanie,
ang. strong belief\.
†konwisarz prof.
rzemie>lnik odlewaj'cy naczynia
z metalu, rzadziej dzwony i bro<;
ludwisarz. ˚kocielnik.
¯ can ]puchar, pojemnik z metalu na
p=yny, ang. a cup, container\ % niem.
giesser ]odlewnik, franc. fondeur,
ang. founder, smelter ¯ smelt ^ topi:,
wytapia: metal\; WG.
staropol. 1498 convissar.
ang. smelter ¯ smelt.
konwojent
konwoj-er(owa:(owiec mors.
konwokacja jęz.
konw[j wojsk.
konwuls-ja(yjny fizjolog.
¢ko<, o< jęz. wielki.
Staryko< – wielce stary
]nazwa herbu szlach.\
Konin – wielki ]gr[d(miasto\
Ko<skowola – wielka wola ]wie>\
Wo=ko<ski – wielki wo=k ]wilk\
Noco< – Wielkanoc
Dziko< – wielce dziki
Oro< – wielki ko< ]or ^ ko<\
wa=ko< – wielki le< ]wa= ^ len\
]ryba\ oko< – wielkie oko
on ˘ o<, po< ]o(po niego\ – wielki,
ona – niewielka
ko<(ski, kon-ik(nno(nica anim.
s=owotw. baz' zwierz't domowych&
py= – drobny – du/y – wielki, ˚ox&
pch=a, puch, i=, kurz, s=aw. tlen ]py=\,
kur, kura ^ dr[b,
pies ]drobny ˘ piesok ˘ piasek\,
krowa ]du/a ˘ krocie\,
ko< ]wielki ˘ koniec ^ ma=y, jak Du-
naj ˘ Dunajec, Don ˘ Doniec, ch=op
˘ ch=opiec, huf ˘ hufiec, i inne\,
odpowiednik ang. wielki  py=& stud
]stadnina, zbi[r koni do rozrodu\ – dust
]py=, kurz, proch\. wi"cej ˚py=.
ko< ]wielki\ ¯ s=aw.-ros. iskoni-
iskoni ]od zarania, wielce dawno temu,
ang. of yore, from time of immemorial\,
s=owotw. pokr. niesko<czono>:;
ko< ¯ staro=ac. commoinos ]dzielony
przez wszystkich lub wielu; tak u/y-
wany\, dzi> ang. common.
ko< staje d"ba – podnosi prz[d, stoj'c
na tylnich =apach, stoi pod k'tem
ostrym po poziomu, na sztorc, st'd
i wulgaryzmy z koniem zwi'zane,
wzwodzeniem i nabrzmia=o>ci' m"s-
kiego cz=onka ]nie rodziny kr[lew-
skiej, ˚kr[l, gdzie i kr[lewicz\, a
sztorc ˘ osztorcowa: ]ostro zgani:\.
1. anat. wielki ˘ ko< % zdrobn. niec ˘
koniec ]cz=onek, pr':, ma=y, m"ski
¯ ma= – m'/\ ˘ nazwisko Koniec-
polski ]Wielkopolski\, Oro< ]wiel-
ki ko<\, wa=ko< ]wielki le<\ ¯ wa=
^ le< ^ ziemia % ko< ]wielki\, t=um.
od ty=u, Wo=ko<ski ]Wielki Wilk\ ¯
wo=k ]wilk\ % ko<ski, Czarnoko<-
ski ¯ czarny % ko<ski, Dziko<(ski
¯ dzik % ko<ski, oko< ]wielkie oko,
gat. ryby\, i inne.
odpowiednikiem islandzkie th
]wielko>:\ % or ]ko<\ ˘ ¢thor ]wiel-
ki\, th ˘ ang. thick, thin, depth,
2. anim. Equus caballus, zwierz" ss'-
ce, jednokopytne, ro>lino/erne, po-
ci'gowe i do jazdy na nim, jak osio=,
zebra ˘ konik ]np. szachowy\,
3. sport. przyrz'd gimnastyczny
do :wicze< w skokach,
4. hist. stary, herb szlach. Staryko<
]wielce stary\, Ko<skowola ]wielka
wola\, gr[d Koniecpol na granicy
Wielkopolski z Ma=opolsk'
]Wielkopolska ^ Stara Polska,
Ma=opolska ^ M=oda Polska\.
˚konik, koniczek ]ma=y ko<\.
s=owotw. pokr. lub poch. gon, go< ^
ko< ]KG\ ^ p"d ^ ]w\ lot ]szybko\
˘ goni: ^ p"dzi:,
o(wy(za•gon ^ o(wy(za•p"d, i inne,
p"dzi:, goni: bimber – ulatnia:,
destylowa:, ˚goni:, gonitwa,
destylacja.
staropol. 1386 vkradzoni kone,
1387 kone pobral ]zabra=, po ^ za\,
1387 kone, 1388 kone wroczicz;
koni, 1391 kon; koni ne wedzoni,
koin, 1394 o kon, 1391 pobracz...
coni, 1391 kon y odzene; kon, cona,
nie vkradl... koni, 1393 zayøli kone,
1394 vsøl cony, 1396 sobe kona...
swoy kon, 1396 kone; s konem, 1398
kone pobrani, 1399 quon; koynmy,
1399 szwimi conmi, 1400 vrznøla
cona, ten conn, cony, na conoch,
iaco con, s conem, daw cona, 1403
ti kone, s quona, konya, dwa cona,
1420 dwoye cony, 1423 troye cony,
1440 cabellos albo kony, 1441 tich
kony; konye; na konyech przyby-
egly ˘ kon, con, quon –
1. ko<, =ac. Equus caballus L.,
2. dziki ko< – wielb='d,
Camelus dromedarius L.
Latopis 1116 komon;-komo<,
s=aw.-ros. kon;,
wo=. 1289 kon; ego zastr≠len=
bys ]ko< jego ustrzelon by=\, konei
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
]koni\, konex ]koniach\, ko-
n;nik= ]konnych\, konniky
]konnych\, kon[wπi ]koniuchy\,
mazur. kon; ¯ s=aw. kon;, kon[x.
ukr. wa=ach ]kastrowany ogier; ko<\.
staropol. 1426 za skodø konszkø;
konskyego; kopita koynska; do
broni konskey; ku bronye konskey;
stada owcza y koza ]kozie\, y
konska ˘ konszky, konsky – konia
dotycz'cy, zwi'zany z koniem.
staropol. ca 1500 czyn konsky – rz'd,
uprz'/ na konia, oporz'dzenie.
staropol. 1462 mlyna thego konsky-
ego nye dzyrsza w szasthawye we
czthyrdzesczy kop ˘ mlyn konsky –
m=yn poruszany si=' ko<sk', koni.
staropol. biedrnik, mi"tka, ogon,
szczaw. szczawik.
ko<c-owy([wka(zyna(zy: ]si"\
jęz. ˚koniec.
†ko<czaty
ostro zako<czony, spiczasty.
staropol. ta korona byla vczynyona s
czyernya ]z ciernia\ morskyego, ba-
rzo konczatego y sylno ostrego.
ang. pointed, sharp-pointed, ros.
ostrokonehnyj-ostrokonecznyj.
ko<czy:
1. doprowadza: do ko<ca,
2. by: na wyczerpaniu, zu/ywa: si",
3. by: na uko<czeniu, by: bliskim
zako<czenia.
ko<czy: si" –
1. by: ko<cem, kresem, granic',
urywa: si", zako<czonym by:,
zatrzymywa: si", przestawa: na
czym,
2. by: na wyczerpaniu, zu/ywa: si",
3. by: na uko<czeniu, bliskim
zako<czenia by:.
staropol. konczi szya ˘ konczicz –
ogranicza:.
staropol. konyczenye ˘
ko<czenie – koniec, kres.
=ac. finis, terminatus.
staropol. do(s(u-ko<czy:, sko<-
cze:, doska<cza:, sko<cza:,
dzi> dodatkowo& za(wy•ko<czy:.
~ko<czy: si" czas niedok.
kra<cowa, finalna cz">: jakiej>
dzia=alno>ci, stanu.
¯ koniec ]1. ma=y, 2. >mier:\ ¯ ko<
]wielki\.
s=owotw. pokr. ko<czyna ]r"ka, noga\.
ros. konhina-konczyna ]ko<czy: si"\,
ang. end; decease, death, demise,
ros. konhik-konczik ]koniuszek\,
ang. small end, tip.
mSjp 1969, zako<czy: si"& «zosta:
zako<czonym czym>, mie: jaki>
koniec ]w czasie\» ˚mas=o ma>lane
za•ko<czy: ]si"\ – czas dok. ¯ koniec,
osi'gn': kres& /ycia,
czynno>ci, pracy,
yy
dzie=a, narady, itp.
u•ko<czy: – doprowadzi: rzecz
do ko<ca, zwykle tak
o uko<czeniu szko=y
do•ko<czy: – przerwan' rzecz,
spraw", doprowa-
dzi: do ko<ca
wy•ko<czy: – 1. dokona: ostatecz-
nych zmian, kosme-
tyki;
wyko<czenie mebli,
2. zabi:, tj. spowodo-
wa: koniec, kres /ycia
wy•ko<czy: si" – ca=kowicie pozba-
wi: si=, energii
s•ko<czy: si" – zako<czy: si",
s ^ za, ca=kowicie ˘
sko<czony dure<
ko<-czyna(cowy(c[wka(czy:
anat. ˚ko< ˘ koniec ]cz=onek\.
ko<czyna – narz'd ruchu kr"gowc[w.
ko<ski jęz. ˚ko< ]Equus caballus\.
koopera-cja(tor(tywa(tyzm(nt,
kooperowa: czynność.
wsp[=prac-a(owa:(ownik.
ang. cooperat-ion(e(ive(or
¯ p[{no=ac. cooperatio;
p[{no=ac. cooperatus ¯ cooperari
]razem pracowa:, ang. to work together\.
†koopertura poligr.
pergaminowa, mi"kka obwoluta
]ok=adka\ ksi'/ki.
staropol. ca 1500 kooperthur'
operimentum, opertorium .
¯ p[{no=ac. cooperatus ]$\.
ang. cover page, book-jacket.
koopt-acja(owa:
koordyn-acja(ator(owa:
¢kop d[=, kopa g[ra, hora, nasyp ˘
- d[=& okop, kopa: ˘ kopalnia,
- g[ra& Za•kopane ^ Za•greb, grobla,
Zahora ]pol. Zag[rski; za` ^ pod`\,
kopny >nieg ]w zaspach ¯ za % spa –
wzg[rze ˘ pered % spa ˘ Perespa\.
kopa
1. 60 sztuk czego,
2. z=o/one w stert" siano, s=oma,
3. zaokr'glony, kopulasty wierzcho-
=ek g[rski.
staropol. 1415 polthori kopi powro-
sow, 1420 pancz kop ]pi": k[p\,
1429 poltrzecze copi scot przez
¢pyøczorga ]2,5 kopy byd=a rogate-
go bez pi"ciu, czyli 145 sztuk\,
1437 paynczdzezant cop drzewa,
1437 przesz dw kopu... nye
zapral gualtem, 1478 y dw kopu
bydla rogathego
]w Ss 1953 4,5 kolumny cytat[w\
˘ kopa –
1. liczba zawieraj'ca 60 sztuk
}wg Ss 1953& miara ilo>ci zawie-
raj'ca 60 sztuk; ilo>: nale/y do
niepoliczalnych, J.D.|.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
2. st[g zbo/a lub siana, 60 snopk[w, szpadlem lub innym narz"dziem, r"ka-
3. jednostka pieni"/na zawieraj'ca mi, pazurami, =apami, pyskiem, itp.\,
60 groszy srebrnych; pieni'dze ros. kopat;-kopat, ryt;-ryt;
w og[le. tolhok-to=czok, udar-udar.
ang. three-score, ros. kopa-kopa. ~kopa: ¯ kop ]d[=\ lub kopa ]g[ra\;
kop-a(iec 1. d{ga: ziemi" ostrym narz"dziem,
1. 60 sztuk czego>, np. szpadlem, usuwaj'c zruszon'
2. g[rka, cho=m ]che=m\. warstw",
kopiec – pag[rek, trasa kopna – 2. uderza: nog',
pokryta zaspami >niegu. 3. uderzenie kolb' broni palnej
kop ]d[=\ ˘ o(wy•kop, kopalnia, o rami" strzelca ˘ bro< kopie.
kopa ]g[ra\ ˘ Zakopane ^ Zagreb. s=owotw. pokr. kopalnia, g[rnik,
niem. koppe ]wierzch(=ek, sto/ek\, Zakopane ]w g[rach, dosł. Przed G[ra-
staropol. kopiec – wzg[rek, wzniesie- mi, za ^ przed\, z kop' ]g[r'\.
nie, najcz">ciej sztucznie usypane. za•kopa: – czas dok. ¯ kopa:
ang. 1. threescore ]3 razy 20; 60\, po•kopa: – pobi: dotkliwie
ros. 1. kopa-kopa. ˚kopica. kopaniem
u•kopa: – troch", cz">:, u ^ po
kopacz(ka
prze•kopa: – przebi:, przeprowa-
kopa-:(lnia czynność., ruch. dzi: r[w kopaniem
1. wierzga:, kopyto, przy•kopa: – kopem zada: cios
2. ziemi", d[= ˘ kopalnia, ˚¢kop, o•kopa: – dooko=a, ¯ okop
3. gmera:, grzeba:, przetrz'sa:, do•kopa: – do ^ przy
przeszukiwa:. od•kopa: – odkry: kopaniem
ros. kopat;, kopasq. pod•kopa: – od do=u
staropol. gruba ]kopalnia\, w•kopa: – do >rodka
staropol. kopacki, kopacski – s•kopa: – znaczny obszar
1. z kopaniem zwi'zany, pokry: kopaniem
2. dot. kopaczy. wy•kopa: – odkry: kopaniem,
staropol. o(pod(po(prze(przy(roz( wy ^ od,
(s(u(w(ws(wy(za•kopa:. wykopalisko
kop ]d[=\ ˘ o(wy•kop, kopalnia, roz•kopa: – rozkry: kopaniem
kopa ]g[ra\ ˘ Zakopane ^ Zagreb.
«kopa:» s=owotw. zwi'zane z «ko<- kopalina geolog.
czyn'» ]$\, ko % pal ^ ko % niec. kopalni-a(ak(any(ctwo górn.
staropol. copacz, kopacz – kopalny geolog.
1. robotnik zatrudniony przy pracach
ziemnych, wykopowych, †kopanina karczowisko wzi"te
2. r"bacz w /upie solnej, pod upraw", nowina.
3. grabarz, grzebi'cy zmar=ych. †kopanka niecka.
staropol. kopa-:(nie –
1. o zag="bieniu w ziemi& dr'/y:, /=o-
koparka maszyna do kopania gruntu
i =adowania ziemi, gruzu, na >rodki
bi: rydlem, kopaczk', robi: za-
transportowe.
g="bienia,
ang. steam shovel ]szufla na par"\.
2. wydobywa:, wygrzebywa:,
kopci-:(uch(uszek
3. karczowa: zajmuj'c teren pod
upraw", ry:, †kopczy: sypa: kopce graniczne.
4. prze•k=uwa:(bija:. staropol. 1466 kopczycz,
staropol. kopanye, copane, cop- 1468 kopcicz.
pane –
1. wykopywanie, robienie zag="bie< kopcow-a:(aty(y ¯ kopiec.
w ziemi, kopczykowa: ogrodn., roln.
2. wykopywanie, wybieranie ziemi,
†kopczyzna płatn.
3. karczowanie lasu pod upraw",
rodzaj daniny sk=adanej w snopach
4. uderzanie, zadawanie cios[w nog'.
]kopach\ zbo/a.
1428 kopanye, 1426 copana, 1386
staropol. 1447 s kopczysny, cop-
copane, 1399 coppane,
czysna, kopcziszna, copcziszna
staropol. kopanina, kopanyna,
˘ kopczysna, kopcziszna, copczy-
copanina – karczowisko wzi"te
sna, copczisna.
pod upraw", nowina.
staropol. kopanka – niecka. kope: osad z sadzy.
staropol. o(pod(po(prze(przy(roz( staropol. 1437 copecz, kopecz –
(s(u(w(ws(wy(za•kopa:. osad z dymu, sadza.
starofranc. diguer ]wykopywa:, =ac. fuligo.
prowadzi: wykopaliska\, anglosas. i >redniow. ang. sot, pokr.
>redniow. ang. diggen, >redniow. holend. soet ]o podstawo-
ang. dig ]narusza: lub usuwa: ziemi" wym znaczeniu «co osiada»\,
yy
ang. soot, black,
ros. sa'a-sa/a ]sadza\.
koper bot., spoż.
Anethum graveolens, przyprawa.
niem. kupfer.
staropol. kopur, koprz,
siedem nazw botanicznych&
1. Anetum graveolens L. –
koper ogrodowy,
staropol. 1389 copr,1419, kopr,
- kopr ogrodny ]1484& ogrodni\,
- kopr polski ]1460& Polsky\,
- kopr swojski ]1437& swoyski,
ca 1465& schwoysky,
ca 1500& svoyski\,
2. Foeniculum vulgare Mill –
koper w=oski,
staropol. 1460 Wlosky kopr,
3. Anthemis cotula L.
staropol. 1419 kopr amarusca,
1472, gluchy kopr amarusca,
4. Peucedanum palustre Moench,
5. Dausuc carota L. silvestris –
psi kopr, marchew ]dzika\,
6. Laserpitium latifolium L. –
>wini kopr, koprz,
7. Torillis anthriscus Bernh. –
wszywy kopr,
staropol. ca 1465 wszyvy copr
peucedanum,
franc. aneth, anglosas. dile,
>redniow. ang. dille, dylle, ang. dill,
staroros. kopër=-kopior.
koperczak przestarz. umizgi, zaloty.
†koperek bot. koper ogrodowy,
Anethum graveolens L.,
staropol. 1478 koprek anetum.
koperta papierowa ochrona listu,
przeznaczona na adresy& odbiorcy i
nadawcy, oraz znaczek pocztowy.
co` ]razem\ % =ac. pertinere ]wyci'g-
n': i inne, trzyma:\ ˘ ital. coperta;
=ac. pertinere ˘ starofranc. parte-
nir, >redniow. ang. partenen,
ang. pertain,
ros. prinadle'at;-prinadle/at
]przy(nale/e:\, kasat;sq-kasatsja.
starofranc. enveloper ˘ franc.
envelopper ˘ franc. enveloppe,
ang. envelope ]koperta\,
ros. obërtka-obiortka.
wsp[lne per]t\  bert, PB.
†koperwaser, koperwoser
koperwas miedziany chem.
siarczan miedzi, atramentum sutorium,
CuSO4, lub Cu2SO4. ˚mied{.
¯ =ac. cuper % waser ]kwas\ ¯ niem.,
=ac. cuper, cuprum ¯ gr. Kyprios.
staropol. 1437 coperwasser
dragantum, 1472, coperwasser
atramantum viride.
=ac. atramentum sutorium.
˚kopruch.
†koperwa bot. pokrzywa zwyczajna.
Urtica dioica L.
k•oper•wa  k•rapi•wa, koncepcji
010& Kropiwnica  Koprzywnica.
staropol. 1472 koperui veliki
urtica, urtica magna.
franc. piquer, irriter, anglosas.
netele, pokr. niem. nessel,
>redniow. ang. netle, netel ˘
ang. nettle, ros. krapiva-krapiwa.
1. kopi-a(jnik }kopja| broń.
rodzaj k=uj'cej broni na drzewcu
osadzonej na drzewcu, u/ywanej
przez jazd" zachodnioeuropejsk' do
ko<ca XVI w., przez husari" polsk'
do po=owy XVIII w.
staropol. 1451 s kopyamy; i iako
kopye w bokv, 1468 tres hastas
albo kopye; kopyye, vlocznye;
nye bylacz kopya albo vlocznya
˘ kopya, kopyya ]kopija\ –
w=[cznia, ˚kopia,
=ac. hasta, lancea,
franc. la pique, lance ]kopia\,
anglosas. i >redniow. ang. spere,
ang. spear ]w=[cznia\, lance ]lanca\,
kop;ë-kopio ]w=[cznia\.
2. kopi-a(owa:(owy(sta }kopja|
wierny odpis orygina=u.
staropol. kopya ]odpis\.
=ac. exemplar descriptum,
>redniow. =ac. copia,
franc. la copie ]kopia-odpis\,
starofranc. i >redniow. ang. copie,
ang. copy ]wierny odpis\,
staroros. kopπq-kopia ]odpis\,
staroros. spisok=-spisok ]odpis\.
kopia-=(rka(rnia
kopiasty ¯ kopa.
1. kopica kopa ]siana, zbo/a, itp.\.
staropol. 1471 stogy et copiczas.
=ac. cumulus, acervus,
niem. koppe ]wierzch(o=ek, sto/ek\,
ang. pile, haycock ]st[g siana\,
ros. kopna sena-kopna siena.
2. kopica bot. babka lancetowata,
Plantago lanceolata L.
staropol. ca 1465 kopycza.
†kopic-a(e(zki bot.
babka lancetowata,
Plantago lanceolata L.
staropol. 1419 kopicze lingua agni,
1437 kopicze lanceola, 1472 kopicz-
ki lanceola, plantago minor.
†kopi: ruch. sk=ada: siano w kopy.
staropol. 1456 fenum furcaverunt
albo kopyli super prato.
kopiec ˚kopa, kopka.
staropol. ]1362, 1375, 1390\ copce,
1388 kopcze, 1391 szescz copczew,
1393 sipal copcze, 1397 copcze; ty
kopcze y pol yeszora ]te kopce i p[=
jeziora\, 1398 copczi pocz'ti sna-
monowacz; copcze, u ostatecz-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
nego copcza, 1398 dwa copcza,
1398 kopecz, w Ss 1953 3 kolumny
cytat[w ˘ copecz, kopecz –
wzg[rek, wzniesienie, najcz">ciej
sztucznie usypane.
=ac. parvus collis, cumulus,
ang. hillock, mound, ros. xolmik
-cho=mik, kohka-koczka.
kopiejka moneta.
kopieniactwo roln.
†kopijni-k(czy, kopiejni-k(czy,
kopienni-k(czy, kopini-k(czy,
kopinniczy je{dziec uzbrojony we
w=[czni", kopnik.
staropol. kopynyk, 1471 kopyny-
czy; sbroia copynycza, sbroya
spelna kopynycza , 1493 equis
hastariis albo kopynycze; 1495
w kopynyczey sbroy zvpelnyey,
1495 vkazal kon kopylnyczy, 1497
w kopynyczey szbroy zvpelney
szchvlycz' ]z sulic'\, w kopynyczey
szbroy bez barthv; w kopyeyczey
szbroy z wloczny', 1499 kon...
kopynnyczy, sbroya kopynycza ˘
kopynyczy.
staropol. kopynyk , ]1474$\ albo
copyennyka, ca 1500 kopyennyk
hastifer – kopijnik, je{dziec uzbrojony
we w=[czni".
staropol. 1437 copnik hastiferus,
XV w. copniczy lencearii ˘ copnik
– kopijnik.
kopijnik hist. rycerz zbrojny w kopi".
kopista ˚kopia.
ten, kto kopiuje; przepisywacz.
kopja, kopia broń.
lanca, spisa, drzewiec z metalowym,
ostrym ko<cem, w=[cznia, sulica.
staropol. 1397 Ramsz vderzyl Ma-
czeya trzycrocz w licze y kopy}m|
w lep ]w =eb\, 1466 anim copiya}l|
dal, ani gim ranon ]anim d{gn'= –
go – kopij', ani go rani=em\,
1419 kmecza gego copigem zaklol
]zak=[=\, copye, drzewo ]drzewiec\
certanea; kopyge ]kopija\, kopy-
gym; kopye ]lancea\; kopye ]has-
tam\, kopya ˘ copiya, copye, kopy-
ge ]g ^ j ˘ kopije\, ˚kopia,
staroros. kop;ë-kopio,
=ac. i starofranc. lancea,
>redniow. ang. launce, lance,
wo=. 1289 Danil= 'e vbo-
de kopπe svoe v rat;nogo.
izlomivwou 'e sœ kopπ[.
i ábna'i meh; svoi ]Dani=
tak wbi= kopi" sw' w konnego, z=a-
mawszy tak – w ten spos[b – kopi",
obna/y= miecz sw[j\.
†kopka ˚kopiec, kopczyk.
staropol. 1420 de terra sypavimus
copky ˘ copka.
=ac. ]parvus\ cumulus,
yy
ang. hillock, mound, ros. xolmik.
kop-n':(niak(yto ruch. wierzgn':.
†kopnik kopijnik, je{dziec uzbrojo-
ny we w=[czni".
kopny >nieg ¯ ˚kop•a(iec ]g[ra\;
po=a: l'du, rejon pokryty zaspami.
kop ]d[=\ ˘ o(wy•kop, kopalnia,
kopa ]g[ra\ ˘ Zakopane ^ Zagreb.
kopra spoż.
¢koprina tkan. jedwab.
staroros. koprina-koprina,
ros. welk-szelk.
koprodukcja
koprolalia osob., psych.
koprolit
†kopruch chem. koperwas,
miedziany, siarczan miedzi.
staropol. XV w. copruch vitreolum.
†koprzyk bot. koperek.
kopulacja fizjolog.
sp[=kowanie, wsp[=/ycie p=ciowe.
Czynno>: prowadz'ca w do orgazmu i
w ko<cu do rozrodu poprzez systema-
tyczn' kopulacj". W ka/dym j"zyku
ma swoist' nazw" i w ka/dym s=owo
to jest wulgaryzmem.
Gospodazu, gospodazu – wasza
c[rka pieprzy si" na deskach#
A co to, moje deski$ Czyt. nie moje.
ko ]razem, wsp[=`\.
=ac. co•pula ]para\ ˘ copulation,
=ac. copula ]para\,
starofranc. cople,
>redniow. ang. i ang. couple ]para,
wszystko co zobowi'zuje, ='czy dwie
rzeczy razem, wi'/e, chwyta, spina,
lub ogranicza; ogniwo, wi"{, zwi'zek,
kontakt; zobowi'zuje w fizycznym
znaczeniu i przeno>ni, w fizycznym –
obj"cie si" ramionami obu stron\.
przestawienie co•pula ˘ co•uple.
=ac. copulatio ]kopulacja\ ˘ ang.
copulation ]kopulacja\;
=ac. copulatus ]z(po-='czenie\ ˘
p[{no=ac. copulativus,
franc. copulatif, ang. copulative.
kopulak techn.
kopu-=a(=owaty(lasty bud.
sklepienie o kszta=cie czaszy.
ital. ¯ =ac. zdrobn. cupula
¯ cupa, ang. cupola.
†kopyd=o kopyto szewskie; blok lub
forma o kszta=cie ludzkiej stopy, u/y-
wana przez szewc[w do robienia lub
naprawy obuwia, but[w.
staropol. ca 1455 kopydlo formale,
=ac. forma sutoria, franc. la forme
]de souliers\, embouchoir ]de bottes\,
anglosas. l≤st ]but\,
>redniow. ang. laste ˘ ang. last,
ros. kolodka-ko=odka.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
†kopy=ka bot. Ruscus aculeatus L.
staropol. 1472 kopylki spina rega-
lis ˘ kopylka.
†kopystka narz.
drewniana =opatka do mieszania.
kopy>:
du/a drewniana =y/ka, warz'chew.
†kopy-tnik(lnik(dlnik(tlnik
bot. kopytnik pospolity,
Asarum europaeum L.
staropol. XIII w. copitnik azara,
bacara, 1419 copithnyk azarum,
gariofulis agrestis,
1437 copithnik asarus, vulgago,
ca 1455 kopythnyk labulatus,
ca 1465 copythnyk asarus.
ca 1465 copytnyk labrutaca,
1472 kopithnik azarum, vulgago,
1778 kopythnik iuniperus,
1481 kopitnik asareus
1484 kopithnyk azarum, asarum,
kopydlnyk, kopydlnik, copidlnik,
copytlnyk.
kopyt-o(ko anat.
rogowe zako<czenie nogi konia.
staropol. kopita koynska , 1471
kopitho ungulam; kopita ungulas,
XV w. kopyto vngula, ca 1500 vngula
kopytho animalium; swyerz'cze
kopytho vngula, ca 1500 gdy ko-
pytho leszye od nogy ˘ kopito,
kopitho, kopyto, copitho –
wg Ss 1953&
1. racica zwierz"cia }racica jest roz-
dwojonym kopytem, u krowy, wg
mej wiedzy; ale niegdy> tak by=o|,
2. odbicie kopyta lub racicy w ziemi,
>lad,
3. kopyto szewskie& drewniana forma
stopy.
†kor społ. ˚ch[r.
1. grupa >piewak[w w ko>ciele,
2. cz">: ko>cio=a gdzie oni >piewaj',
3. ka/da grupa >piewak[w i ta<cerzy.
gr. choros ]taniec w kszta=cie kr"gu\,
=ac. chorus, starofranc. cuer,
>redniow. ang. quere, ang. choir,
ros. xor-chor, kliros-kliros.
kor-a(nik(ze<
korowa-:(wacz(waczka(wina
bot. wzd=u/.
zewn"trzna warstwa tkanki drzew i
niekt[rych innych ro>lin.
prze]k\•kora ^ w po•przek ^ zapora,
korabl ]statek\, po•kora.
s=owotw. pokr. korze< ]kore<\, sk[ra.
franc. ecorce, staronord. börkr,
>redniow. ang. i ang. bark, pokr. >red-
niow. holend. i niem. borke ˘ pol.
burka ]wierzchnie, ciep=e okrycie na
zim"\, ros. drevesnaq kora.
†korab mors.
statek, okr"t; =[d{. ˚korabl.
¯ gr. karabion ]rodzaj galery; pojazd
yy
wodny nap"dzany rz"dem wiose= i
/aglem\ ˘ s=aw. kora ]wzd=u/\; przez
prawos=awn' Ru> do >redniow. Polski,
tak/e barka czyt. wspak, s=owotw.
koncepcji 022, i dun. køre % ang.
able – mog'cy je{dzi: ]wod'\,
jak ang.-dun. hybryda kogut, ale
ostatnie troch" naci'gane.
ros. korabl;.
staropol. 1237 corabe, 1413(14
koga albo ¢koryap carrabus,
1450 cum coraby; naczinil bil
Iozaphat korabyow na morze; na
korabyoch, 1455 korapy carina; w
korabyech in ratibus, korab clas-
sis, corabye naves, korab trieris,
corabyewye naves, przodek ko-
rabya, albo korab; ]o Arce Noego\
a ti vczyn sobye korab ]arcam\
s drzewa heblowanego; wyrzch
tego korabyu; wnydzesz w korab
]arcam\ y synowye twogy; 1471
skrzyny' albo korab archam; v
korabyv ˘ korab, koryap, corab –
1. statek, okr"t, =[d{,
2. tylko o biblijnej arce& skrzynia,
s=owotw. baz' «is, kra» ]woda\.
A. Br¥ckner 1927& og[lnos=owia<ska
po/yczka z gr. karabion }rodzaj gale-
ry, po/yczka bardzo prawdopodobna,
omal pewna, bo i IL, J.D.|.
†korabielnik moneta.
moneta z wizerunkiem korabia(
(koraba.
staropol. 1475 corabyelnyky sicut
duo floreni.
¢korabl ros. okr"t, statek. ˚korab.
¯ gr. karabion ]rodzaj galery\ ˘
s=aw. kora ]wzd=u/\.
=ac. navis, ratis, carina,
franc. vaisseau, niem. schiff ]okr"t\,
fahrzeug ]statek\, anglosas. scip ˘
>redniow. ang. schippe ˘ ang. ship,
vessel ]statek\ ¯ starofranc. ¯ =ac.
ros. korabl;-korabl.
koral(owy(owiec zool. Anthozoa,
zwierz" i jego wapienny szkielet.
staropol. 1472 koral corallus,
1475 coral carolus – koral.
staropol. 1493 item paczyerze,
yedny koralowe a drugye bursty-
nowe ˘ koralowy –
zrobiony z koralu lub korali.
gr. korallion, =ac. corallum,
hebr. goral ]kamyk rzeczny\,
arab. garal ]kamyk\.
koramina chem.
organiczny zwi'zek chemiczny$
†korandr, korijander ˚kolender.
korazja geolog.
korb-a(ka(ow[d
r'czka do obracania.
niem. kurbe(l, =ac. orbi ]obraca:\.
†korbacz ˚bicz, ka<czug, knut.
yy
†korbas bot. tykwa, Lagenaria vul-
garis Ser., jednoroczna ro>lina z rodzi-
ny dyniowatych; owoc tej ro>liny.
staropol. ca 1500 cucumer, ein
kurbesz, cucurbita idem, korbasz
vel b'nya ]bania\.
=ac. cucurbita,
starofranc. gouorde, gougorde,
>redniow. ang.i ang. gourd,
ros. tykva-tykwa.
korbow-a=([d(y techn.
korci trapi, dokucza, sw"dzi mnie,
popycha ku.
korci: osob.
†korczag korczak.
†korczak pojemn.
kubek, kielich, czara, czasza.
staropol. 1424 korczak, 1437 ciphys
albo korczaky, 1437 corczak cy-
atus, 1441 argentum ciphum albo
korczag; ligneum ciphum albo
korczag, 1454 septem picarios
albo korczakow argentos; kor-
czak z wodø ]scyphum aquae\;
korczakow zlotich, yeden szrebrny
korczak, korczak they panyey;
lyszky sz kypkyem za ten korczak
yako lyszky, then korczak, then
szrzebrny korczak szlusza; kufliky
aut korczacowye arisce, ca 1500
korczak ciphus; korczak vel krzy-
now ˘ korczak, korczag, KG.
staropol. XV w. korczagowy ora
calicis – dotycz'cy korczaka.
=ac. poculum, scyphus, calix,
franc. coupe, jatte; vase, calice,
anglosas. cuppe,
>redniow. ang. i ang. cup,
niem. becher, schale; tasse; kelch,
ros. hawa-czasza, kubok-kubok.
¢kord(elas broń.
miecz kr[tki, prosty.
staropol. 1279 gladium vel cultel-
lum, quod vlg. kord, 1430 kedi na
myam corda dobil ]kiedy na mnie
korda doby= – wyci'gn'=\, 1432
cultellum cord... restitut liczem,
1438 gladium, cultellum albo kord
magnum, 1443 Pyotr nye wzyal
Micolayowi corda syl'; o wy'czy
]wyj"ciu\, myecza albo corda w
sz'dze; corth wy'l alybo myecz
]cultellum vel gladium\, 1450
Philipp ne zaczal ]zaci'=\ Thomka
cordem we glowa, 1451 conya,
corda, myecze ]miecza\, ostrok y
sszodla nye wrocil pozyczonych;
ludzye... myecze kordy wyymo-
waly ˘ kord, cord, corth.
staropol. 1471 kordzyk – kordzik,
ma=y kord.
pers. kard ]n[/\, w"g. miecz, n[/;
holend. kortelas, ital. cortelas. pol.
kordelas, miezykordia ]rodzaj szty-
letu do dobijania rannych\. Mo/e mie:
zwi'zek z =ac. cor(dis ]serce\.
kordegarda hist. odwach.
kordelas łow., broń.
kordialny osob.
kordia= przestarz.
dobre wino; nap[j, lek wzmacnia-
j'cy, orze{wiaj'cy.
kordon sznur, lina.
gr. chorde, =ac. chorda, starofranc.
i >redniow. ang. corde, ang. cord.
kordon-ek(kowy
korefer-at(ent
kor-ek(koci'g(kowacie:(kowa:(
(kowiec(kowina(kownica(kowy
korkowiec –
1. zabawka dziecinna,
2. Phellodendron,
drzewo z rodziny rutowatych.
hiszp.-arab. al-corque.
korek-cja(cyjny(ta(tor(tornia(
(torski(towy(tura
koreks fotogr.
korela-cja(t
korepety-cja(tor szkoln.
korenspond-encja(encyjny(ent(
(owa:
†korijander, korandr ˚kolender.
korkoci'g
ang. cork-screw,
ros. wtopor-sztopor.
¢korm spoż. karma, jad=o;
utrzymanie; uczta, go>cina.
staroros. korm-korm, k=rm-korm,
ros. pi]a> rod podati, sode-
r'anie> pir, ugo]enie.
˘ staroros. kormyxatisq-
kormychatisja ]karmi:\,
ros. kormit;sq-kormitsja.
¢kormilec
opiekun, wujek, wychowawca.
Latopis 1116 kormilec=-
kormilec.
kormoran zool., ptak.
Phalacrocroax, ptak wodny.
¢kormychatisja karmi:, ˚korm.
staroros. kormyxatisq.
¢korn anglosas., >redniow. ang. i
ang. corn ]ziarno\, pokr. niem. korn
]ziarno, /yto\ ¯ got. kaurn. Korniszon
¯ franc. cornichon ]ma=y, niedojrza=y
og[rek zmarynowany w occie\.
s=aw.-pol. orny ¯ or ]ko<\ ˘ ora:,
s=aw. orati, ros. orat;.
kornak poz. społ. dozorca s=oni.
†kornel min. czerwona odmiana
chalcedonu, kornalin.
staropol. 1472 cornel kornelius.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
=ac. caro, carnis ]mi"so, cia=o\ ¯
cornelian; ang. carnelian ]uprzed-
nio cornelian.
korner sport. rzut z rogu boiska.
1. kornet
1. nakrycie g=owy si[str zakonnych
zwykle w formie du/ego, na-
krochmalonego czepca,
2. najni/szy stopie< oficerski w ka-
walerii, odpowiadaj'cy randze
chor'/ego piechoty, lub oddzia=
jazdy, kawalerii; we Francji XVI
w. – kwadratowy sztandar oddzia=u
lekkiej kawalerii, oficer nosz'cy
ten sztandar.
=ac. cornu ]r[g\ ˘
franc. cornette ]ro/ek\,
ros. kornet ]kornet\.
2. korne-t(cista muz.
instrument d"ty, blaszany, rodzaj
tr'bki o wysokim, piskliwym tonie,
piszcza=ka z rogu.
=ac. cornu ]r[g\ ˘
ital. cornetto ]ro/ek\,
ros. kornet ]kornet\.
kornik owad. chrz'szcz dr'/'cy
chodniki pod kor' drzewa lub w
samym drzewie.
staropol. drzewotocz ]$, by=oby
Anobium pertinax L.\.
wg s=ownika ros.-franc., insekt&
franc. capricorne ]wsp[lne korn\,
staroros. drovos≠k=-drowosiek,
ros. drovosek-drowosiek. ˚drwa.
korniszon bot., spoż.
drobny owoc og[rka.
franc. kornichon.
korny ¯ korzy: si", ˘ pokorny.
korodowa: chem.
koromys=o nosi=ki do konewek.
koron-a(owa:(owanie(acja(ny
co> zakrzywionego, lub zgi"tego,
wieniec.
1. przybranie g=owy, diadem,
2. poz. społ. w=adza kr[lewska,
3. uwie<czenie czego,
4. bot. g[rne rozga="zienie drzewa,
5. moneta. jednostka monetarna,
6. kraj o ustroju monarchicznym,
7. dent. g[rna cz">: z"ba,
8. dent. pokrywa, os=ona z metalu
lub porcelany nak=adana na plom-
bowany z'b,
9. astr. nieregularny, zmienny blask
dooko=a S=o<ca, widoczny w czasie
ca=kowitego za:mienia S=o<ca,
10. bot. g[rna cz">: kwiatu,
11. bud. g[rna warstwa nawierzchni
drogi,
12. Korona, dawniej& rdzenna Polska
]ze stolic' w Krakowie\, bez Litwy.
13. karc. 4 asy w grze bez atu,
14. łow. wierzcho=kowe rozga="zie-
yy
nia rog[w jelenia,
16. techn. rodzaj ko=a z"batego.
staropol. isbicz on coronø krole-
fstva nebeskego byl szasluszyl;
wstawil ies na ¢glowo iego
coronø od kamena drogego,
XV w. w koronye, regali; koronø
wloszy na glowø; wszøw Dauid
koronø ]coronam\ zlotø z glowi;
wstawyly nayn koronø, s korona-
my; ya sz krola korona semkna,
bissowa byala korona cidarim;
korunye albo v cronye, koruna
biskupya cidaris, byszkup w ko-
runye, ca 1500 koron' na glow'
wloszyl; o tey koronye stoy tako
pyssano; przez koron' zlotha,
1453 korvna; korona, corone
coroni viczaszstwa ]zwyci"stwa\,
spadla korona glovy naschey ˘
korona, koruna, korvna, corona –
1. uroczysty ubi[r g=owy, oznaczaj'-
cy wysok' w=adz", dostoje<stwo,
albo uznanie i chwa=" ]korona
kr[lewska, mitra biskupia, wieniec\,
2. ozdobne zwie<czenie, obr"cz,
listwa ozdobna np. z koronki
metalowej,
3. kr[lestwo.
gr. korone, =ac. corona,
>redniow. ang. croune, corune,
ang. crown, staronord. ]isl.\ kruna,
korona,
wo=. 1289 korounou ]koron"\,
ros. korona,
` kr[lewska – pier>cie< wykonany
ze z=ota, ozdobiony ornamentami i
nabity drogimi kamieniami.
˚Stepan, Stefan.
¢koronka bot.
1. Polytrichum commune L.,
2. z=ocie< w=a>ciwy,
Chrysanthemum leucanthemum.
staropol. ca 1465 korunky ffenum
tectoris, ca 1500 korvnky fenum
tectorum ˘ korunka, korvnka.
=ac. laquesus, starofranc. laz, las,
>redniow. ang. las, ang. lace,
ros. kru'evo-kru/ewo.
koronk-a(arka(arstwo(owy
1. ozd.
2. anat.
3. dent.
4. górn.
5. rel.
¢korosta gr[b.
staroros. korosta-korosta,
ros. grob-grob.
korow[d taniec.
1. taniec ]sznurem ludzi\,
2. poch[d ]/a=obny\.
korozja chem., geolog., proces.
1. proces stopniowego niszczenia
metali wskuetk chemicznego lub
elektrochemicznego dzia=ania
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
otaczaj'cego je >rodowiska,
2. przetapianie ska= przez wdzieraj'-
c' si" w nie magm".
¯ =ac. corrosio ¯ corrodere.
s=owotw. pokr. erozja
¯ =ac. erosio ¯ erodere.
kor[wka owad.
Schizoneura lanigera, kor[wka
krwista albo we=nista, owad z rodzi-
ny mszycowatych, gro{ny szkodnik
drzew owocowych.
korpora-cja(nt społ., ekon.
korpora= rel.
korpulentn-y(a osob.
korpus kad=ub.
korrida kult.
korsak tat. korsak ]lis\.
korsar-z(stwo pirat.
=ac. cursarius ¯ cursus, cursa
]rajd\, franc. corsaire ang. corsair.
korso
¢korsta, kersta gr[b, grobowiec.
Latopis 1116 korsta-korsta,
kersta-kersta.
1. kort odzież.
2. kort sport.
†kortezyjanka kult. prostytutka.
ital. corte ]dw[r\ ˘ cortigiana
]pierwotnie& dama dworu, p[{niej&
prostytutka\, starofranc. courtisane,
ang. courtesan, courtezan,
ros. kurtizanka-kurtizanka,
bludnica-bludnica.
kortyzon med
ang. cortisone ¯ corticosterone.
†koruna korona.
korumpowa: jęz. ¯ korupcja.
korund min. tlenek glinu.
korupcja społ., osob.
zepsucie, demoralizacja spo=eczna,
przekupstwo.
korweta mors.
koryfeusz osob., tanc., teatr.
1. cz=owiek wybitny, czo=owa posta:,
2. solista w balecie,
3. w teatrze gr., przodownik ch[ru.
korygowa:
koryncki archit. ¯ Korynt.
koryntki spoż. rodzynki greckie.
korytarz(owy
=ac. corritorum,
niem. gang, flur, korridor,
ital. corridore ]galeria\,
franc. i ang. corridor ]1. a long pas-
sageway or hall, especially one with
several rooms open, 2. a strip of land
forming a passageway between two
yy
otherwise separated parts of country, or
between inland country and seaport\,
ros. koridor-koridor.
koryt-o(ko
s=owotw. baz'&
koryto ¯ ryj ]>wini\,
/=[b ¯ =eb ]ko<ski\.
koryto  kopyto, s=owotw. koncep-
cji 002.A; mo/e pierwotnie /=obem
okre>lano koryto, bo /=[b /=opa:
]pi: =apczywie\, PB, tak/e /=[b
]kotlina o przekroju poprzecznym w
kszta=cie litery U\,
wy•ry:  wy•/=obi:... koryto rzeki.
oba terminy – koryto i /=[b – s',
niew'tpliwie bo wyra{nie, zwi'zane
ze sob', my>lowo ]znaczeniowo\ i
d{wi"kowo.
staropol. koryto –
1. pod=u/ne naczynie drewniane, u/y-
wane do karmienia >wi<, solenia s=o-
niny, przechowywania produkt[w,
2. drewniany zbiornik w kszta=cie
du/ego koryta bez dna, budowany
wprost na pod=o/u przesyconym
sol', s=u/'cy do wytwarzania solan-
ki przez =ugowanie pod=o/a, tak/e
okre>lona miara soli.
3. koryto rzeki, =o/ysko rzeki.
†korzaciec bot. kosaciec,
Iris Germanica L.
korzec miara ciał., techn.
1. jednostka miary cia= sypkich,
zmiennej wielko>ci zale/nie od
okolicy, 32 garnce ^ ok. 120 l.,
2. rodzaj skrzynki czy korytka na
obwodzie ko=a m=y<skiego nasi"-
biernego.
†korzecznik stawek na strumieniu
lub rzece powy/ej m=yna tzw. korzecz-
nego, s=u/'cy do spi"trzania wody.
¯ ko` ]do\ % rzeczny ¯ rzeka % nik.
staropol. 1447 piscinula albo
stawek est korzecznyk.
staropol. korzeczny – o kole m=y<-
skim& zaopatrzony w skrzyneczki
czy korytka na obwodzie na kt[re
spada woda }z g[ry, wg Ss 1953;
je/eli spada to z g[ry, J.D.|.
†korzekwica bot. Alisma plantago.
†korzenisty legitymuj'cy si"
dobrymi przodkami.
staropol. corzenysti, korzenyszthy.
korzenny dotycz'cy korzeni,
tj. przypraw&
– zaprawiony korzeniami, pachn'cy
korzeniami ˘ przyprawa korzenna,
– daw. dotycz'cy handlu korzeniami;
kolonialny ˘ sklep korzenny.
staropol. korzenny –
1. maj'cy zwi'zek z korzeniami, po-
chodz'cy i wyrabiany z korzeni,
2. dotycz'cy samego pocz'tku.
korz-e<(enny(onek(eni: si" bot.
yy
s=owotw. pokr. kora ˘ kore<, sk[ra.
poprzez ang. root ]korze<\ ˘ r[d ˘
korzenie rodowe ]pochodzenie od
os[b, z rodu, genealogia\.
staropol. sadzil ies corzene,
1444 korzen radix,
1471 any korzenya vypusczil
radicatus; yakoby drzeuo vyrzk
korzenym obroczyl ˘
corzen, korzen –
1. dolna cz">: ro>liny tkwi'ca
w ziemi, korze<,
2. suszone korzenie i p"dy ro>lin
u/ywane w celach leczniczych
lub przemys=owych, wyci'gi z
tych ro>lin,
3. ro>lina ]zw=aszcza u/yteczna\,
nazwy okre>lonych gatunk[w
ro>lin&
3.a. korze< bykowy – kokornak,
Aristolochia clematitis L.,
3.b. czyrwone korzenie –
Rubia tinctorum L.,
3.c. >wi"tego Ducha korzenie –
mi=ek wiosenny, Adonis
vernalis L.,
3.d. dupne korzenie –
Corydalis tuberosa D. C.,
3.e. dziecinne korzenie –
Succisa pratensis Moench,
3.f. korzenie gromowe ]hromowe\,
=apskie korzenie – przytulia
w=a>ciwa, Galium verum L.,
3.f. >wi"tego Jana korzenie –
dziurawiec zwyczajny,
Hypericum perforatum L.,
3.g. jeleni korze<, jelenie korzenie
– Peucedanum cervaria Cuss.,
3.h. krolewo korzenie – paprotka
zwyczajna, Polypodium
vulgare L.,
3.i. >wi"tej Maryjej Magdaliny k.
– Lavendula spica Cav.,
3.j. smo=dowy korze< –
Peucedanum cervaria Cuss.,
3.k. strzelny korze<, strzelne k. –
Calamintha acinos Clairv.,
3.l. tatarski korze< – tatarak zwy-
czajny, Acorus calamus L.,
3.=. w"/owe korzenie – rdest w"-
/ownik, Polugonum bistoria L.,
3.m. korze< ]winny\ – winoro>l,
winna macica, Vitis vinifera L.,
3.n. korzenie wodne – Polygona-
tum multiflorum All.,
3.o zajemne korzenie –
Hieracium pilosella L.,
3.p. zielone korzenie – por,
Allium porrum L.,
3.r. hadowe korzenie – czermie<,
Calla palustris L.,
3.s. hlizowe korzenie –
Scrophularia nodosa L.,
3.t. medwice korze< – rzepik po-
spolity, Agrimonia eupatoria L.
3.u. nesztowicze korzenie –
Potentilla reptans L.,
3.w. nesztowiczne korzenie –
Spiraea filipendula L.,
4. pokolenie, szczep, plemi", potom-
stwo, r[d, pocz'tek rodu.
5. dolna cz">:, podstawa, fundament,
6. sam pocz'tek, pierwociny.
staropol. XV w. corzenya scha.
staropol. roz(wy(za•korzeni:,
wykorzenia:.
ros. koren;,
staropol. korze<, korzonek.
†korzkiew narz.
czerpak s=u/'cy do nabierania wody,
zaprawy murarskiej.
¢korzno }r-z| odzież.
odzie/ wierzchnia, opo<cza.
Latopis 1116 korzno-korzno.
korzonek bot. ma=y korze<.
staropol. lesznye korzonky –
jadalne cz">ci ro>lin niehodowanych.
korzy: ]si"\ ¯ kora ]wzd=u/\,
gdy prze•kora ]w poprzek\.
zmusza: kogo lub siebie do zgodno>ci
z czym lub kim innym, w rezultacie –
kaja: si", k=ania:, i skutek przyj"to za
definicj" korzenia.
staropol. korzy: si" – okazywa: po-
kor", k=ania: si", oddawa: cze>:.
s=owotw. pokr. korabl ]statek, okr"t\.
staropol. po(u(upo•korzy:.
ang. crash, ros. korit;-korit,
pokor-qt;/it;-pokor-jat(it.
korzysta: po/ytek mie:, zysk.
korzystny ¯ korzy>: ]=up, po/ytek\,
staropol. korzys-tny(ny –
chciwy cudzego, zamierzony na
nieuczciwy zysk.
korzy>: pierwotnie =up wojenny,
zdobycz, rabunek, zmala=o nast"pnie
do po/ytku. Rusini wracali w swe
domy z wielk' korzy>ci'.
staropol. korzy>: –
1. zdobycz, =up,
2. dobra materialne, maj'tek.
staropol. korzy>ci: – pragn': czego>
nieuczciwegoo, pragn': cudzej
w=asno>ci, przyw=aszcza: co> sobie.
s=owotw. baz' zysk ˘ ko•rzy>:.
po>redn.-niem. nizin ]MLG\ bute,
starofranc. butin, ang. booty,
ros. dobyha-dobycza ]zdobycz\,
s=aw. korist; 6757
korist;, 1258
korzysta: – wy(zyskiwa:.
kos ptak.
gat. ptaka, zool. Turdus merula L.
†kosa ˚warkocz, splot w=os[w.
ang. braid, ros. kosihka-kosiczka.
kos-a(i:(iarz narz.
1. narz"dzie do >cinania zbo/a i
trawy; d=ugie, lekko zakrzywione
ostrze, osadzone na drzewcu,
2. cz">: maszyn rolniczych, n[/,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
bagnet,
3. dawn. d=ugie, splecione w=osy,
warkocz,
4. wa= piaszczysty oddzielaj'cy
cz">ciowo zatok" od morza.
¯ ukos ˘ pokos, pokot, ST, ukosi:
]np. trawy\, s=owotw. pokr. sianokos,
pokos ^ pokot, ST.
staropol. ma kosza vysz, trawa
szyeczye, przeth nyv nykth nye
vczeczye, 1422 tres pennas galli
ablo cossy cokothowe ˘ kosza,
cossa – 1. kosa, 2. pi[ro.
anglosas. sithe, sigthe,
franc. faux, faucher,
>redniow. ang. sithe, ang. scythe,
isl. saka ]wyrz'dza: szkod",
krzywd"; skaleczenie\.
ros. kosa/r;-kosa(r,
staronord. skatha ˘ >redniow. ang.
scathen ˘ ang. scathe ]kaleczy:\,
staropol. kosarz, kosiarz,
kosiniec – kosiarz.
ros. 'nec-/niec ˘ do/ynki.
ang. cradle scythe ]kosa z kab='kiem
do podbierania koszonego zbo/a,
trawy, by pada=y r[wno\.
kosaciec bot. Iris, irys, ˚kaczonek;
4 r[/ne ro>liny w rodzaju kosa:ca&
1. kosaciec, kosaciec polny, wodny,
Iris pseudo acorus L.
staropol. ca 1465 cossaczyecz
gladius,
2. kosaciec modry, Iris Germanica,
1419 cossaczyecz gladiolus
agrestis, acorus,
3. kosaciec bia=y, Iris Florentina L.
1486 koszaczecz byaly ireos,
iris,
4. czerwony kosaciec, Gladiolus
imbricatus L., gat. mieczyk[w.
1486 czyrwony koszaczyecz,
acorus,
5. bia=y kosaciec, grzybienie ]lilie wod-
ne\ Nymphaea alba L., 1478 bialy
koszaczyecz, grzybye ireos.
†kosaczek bot. Iris Germanica L.
kosaciec, irys.
staropol. ca 1500 kossaczek ireos.
†kosanki bot. Gladiolus imbricatus
L., gat. mieczyk[w.
staropol. ca 1500 cossanky.
†kosarz
1. kosiarz, staropol. 1457 kossarze,
2. ptak. gat. rybitwy,
Sterna fluviatillis Brehm,
staropol. 1472 kossarze cucubuth.
†kosarzec bot. kossaciec, irys,
Iris Germanica L.
staropol. 1464 koscharziecz ireos.
†kosatki bot. liczba mnoga,
Gladiolus imbricatus L.,
staropol. 1460 coszathky spacula
fetida.
yy
†kosatnik pojazd.
w[z bojowy z kosami osadzonymi
na osiach k[=; rydwan.
staropol. koszatnik.
=ac. currus falcatus.
†kosek narz"dzie w kszta=cie haka.
staropol. 1472 klucz, zoraw,
koszek arcolapum.
kosekans mat., szkoln.
funkcja trygonometryczna.
ang. cosecant, franc. cosécante
¯ co. secans ¯ =ac. complementi
secans.
koser ogrodn.
n[/ ogrodniczy o zakrzywionym
ostrzu.
kosiak lotn. niski lot samolotu.
kosiar-ka(z roln.
maszyna do koszenia.
kosi: ruch. czynno>: ci"cia kos'.
¯ kos ]d[=, dosł. do do=u\
 sok ]g[ra, dosł. do g[ry\.
s=owotw. koncepcji 022 czyt. wspak.
staropol. kosycz – 1. kosi:, 2. siec.
staropol. pokosycz ]po ^ na ^ u\
anglosas. mawan,
>redniow. ang. mowen,
ang. mow, ros. kosit;-kosit.
†kosiniec kosiarz, ¯ kosa.
staropol. 1418 w schesczinaczcze
koszincow ]w 16 kosi<c[w\.
ang. mower, ros. kosar;-kosar.
kosinus mat., szkoln.
funkcja trygonometryczna.
ang. cosine ¯ =ac. cosinus
¯ co. sinus ¯ complementi sinus.
†kosior narz.
pogrzebacz, o/[g piekarski.
staropol. 1466 potabulum vlg.
koszyor vel vydly,
niem. ofengabel,
franc. le fourgon, attisoir,
ang. poker,
ros. koherga-koczerga.
†kosisko narz. stylisko kosy.
staropol. 1413(14 s coszysza de
manubrio, ca 1500 koszyszko
manubrium.
=ac. manbrium falcis.
kosmatka bot.
Luzula, ro>lina zielna z rodziny
sitowatych, podobna do traw.
†kosmatki bot. agrest,
Ribes uva crispa L.
staropol. 1472 kosmathki villerina.
starofranc. le groseillier epineux,
lub groseillier a maquereau,
holend. kruisbezie,
niem. krausbeere,
ang. gooseberry ¯ goose % berry,
ros. kry'ovnik-kry/ownik.
kosmaty obro>ni"ty w=osami.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kosmety-czka(czny(k(ka
kosmiczny jęz. ¯ kosmos.
kosm-aty(yk ¯ pasmo ]w=os[w\.
staropol. kosmaty – w=ochaty,
kud=aty, ow=osiony.
staropol. 1420 cosmati, kosmate,
1436 coszmatego pilosa facie,
franc. touffe ]kosmyk\, hirsute,
touffu ]kosmaty\,
ang. tuft, wisp ]kosmyk\;
shaggy, hairly ]kosmaty\,
ros. puk-puk ]p"k\, klok-k=ok
]k=ak\, kosmatyj-kosmatyj,
volosatyj, weroxovatyj.
kosmetyka ˚kosmetyczka.
kosmopolit-a(yczny(yzm
1. osob. obywatel >wiata, oboj"tny na
sw' narodowo>: i >rodowisko,
2. biol. przedstawiciel >wiata ro>lin-
nego lub zwierz"cego wyst"pu-
j'cy na ca=ej kuli ziemskiej, lub
na znacznej jej powierzchni.
ang. cosmopolite ¯ gr. kosmopoli-
tes ¯ kosmos ]>wiat, ang. world\ %
polites ]obywatel, ang. citizen\.
kosm-os(iczny(odrom(ogonia(
(ografia(logia(onauta(
(onautyka(owizja astr.
>wiat wraz ze wszystkimi zawartymi
w nim gwiazdami i gwiazdozbiora-
mi; wszech>wiat.
ang. cosmos ¯ gr. kosmos ]wszech-
>wiat, >wiat, porz'dek, harmonia, ang.
universe, world, order, harmony\.
kosmyk kosm.
¢kosnie-t(wszyj zwleka•:(j'c.
kosnet;-kosniet,
staroros.
kosnevwij-kosniewszij,
ros. medlit;, medlivwij.
†koso-ciec(ciek bot.
1. kosaciec, irys, Iris Germanica L.
staropol. 1475 cosoczecz ireos,
2. kosaciec, irys, Iris Germanica L. ]$\,
1475 cossocyek ]pro cossocyecz\
ireos.
¢kosodrzewina leśn., bot.
Pigus mughus, gat. sosny, krzew o
nie k=uj'cych szpilkach, rosn'cy w
g[rach; kos[wka.
¯ kos ]d[=, dosł. do do=u\
 sok ]g[ra, dosł. do g[ry\,
s=owotw. koncepcji 022 czyt. wspak.
¢kosog }arch., s=aw.| zezowaty.
kos pokrewny polskiemu ukos;
s=aw. kosog l. poj., kosogi l.
mn. ]sko>nooki, o Tatarach, dzi>
kosoglaznyj – zezowaty\.
Roku 6530 Mstis=aw Wo=odimero-
wicz xodil na kosogi.
kosooki anat. sko>nooki, zezowaty.
†kosowica
mo/e& danina od koszenia ='ki.
yy
staropol. 1492 cossowicza.
kos[wka leśn., bot. kosodrzewina.
¢koss ]obce\ ca=us, poca=unek,
ca=owa:. anglosas. koss, >redniow.
ang. kyssen, kissen, ang. kiss,
ros. celovat;, poceluj.
¢kossak ang. Cossak ]kozak\.
†kost bot. Saussurea Lappa Clarke.
staropol. 1472 kost costus.
¢kostar gra. gracz w ko>ci.
kostariczestwo gra w ko>ci.
staroros. kostar;-kostar,
kostarihestvo-kostariczestwo,
ros. igrok v kosti-igrok w kosti,
igra v kosti-igra w kosti.
†kost-arz(eczny(yra(era
gracz w ko>ci, szuler.
staropol. kostarsz y pyganicza –
oszust i pijanica,
staropol. kosteczny –
dotycz'cy kostek do gry.
kostium(eria(ologia(owy odzież.
przebranie.
s=owo z 18-go wieku.
kostka zdrobn. ¯ ko>:&
1. ma=a ko>:, 2. u nogi, ˚k't.
staropol. costka, cosszthka,
kosthka, koszthka – kostka –
1. liczba mnoga ko>ci –
szcz'tki cia= >wi"tych, relikwie,
2. kostka u nogi ]ang. ankleangle\,
3. rodzaj schorzenia sk[rnego,
4. pestka w owocach, nasiono, ziarno,
5. kostka do gry, sze>cio>cian lub
ga=ka ]u/yte do gry hazardowej\.
ang. small bone ]kostka\, cube
]sze>cian\, die ]kostka do gry\,
knuckle ]u r"ki\, ankle ]u nogi\,
lump ]cukru\, flagstone ]brukowa\,
franc. le de a jouer ]do gry\,
ros. kost; igral;naq ]do gry\.
kost-nica(nie:(ny ¯ skostnienie
cia=a ]zesztywnienie\ ¯ ko>:.
staropol. ca 1500 kosznycza ˘
ko>nica – pomieszczenie na cia=a
zmar=ych ]sta=e lub czasowe\.
kostny dot.(odnosz'cy si" do ko>ci.
staropol. 1437 kostna dna coxa.
kostrzew-a(y bot.
Festuca, ro>lina o wiechowatym
kwiatostanie;
chwasty zbo/owe z rodziny traw&
1. /ycica, stok=osa,
Lolium temulentum L.
staropol. ca 1500 kostrzev',
kakol lolium, kostrzewa albo
k'kol,
2. kostrzewa, Panicum crus galli L.
staropol. 1460 kostrzewa er-
bium, 1464 kostrzewa lolium,
ca 1465 kostrzewa erbum,
1472 kostrzewa pirina,
yy
ca 1500 koszthrzeva erbum.
kostucha kult.
>mier:, maj'ca by: postaw' ko>cio-
trupa z kos'.
kostur laska, pa=ka podpieraj'ca
kulawego przy chodzeniu.
staropol. XV w. kvla uncinus
ca 1500 vambuca kulya vel
m'czvga, 1423 kulam ˘
kvla, kula. ˚kula.
franc. la bequille; le clou a chro-
chet; echelier,
anglosas. cryce ]laska, pa=ka\,
niem. krücke ]kula; krokiew; o/[g\,
>redniow. ang. crucche ˘
ang. crutch, ros. kostyl;-kostyl.
kostyczny osob., char.
uszczypliwy, szyderczy, z=o>liwy.
†kostyra kostera, YE.
kosynier hist. po 1794.
¢kosz tur.-tat. ob[z.
¢kosz, kot wysok•i(o  tok ]nisko\.
ros.-pol. koszka – kot; kotlina.
nazwisko i mjsc. Parkot – Parkosz,
Pie<kosz ]wysoki pie<\, Harkot,
mo/e i kosztowny ]wysokiej ceny\.
1. kosz(a=ka(yk(yczek(yczkowy(
(ykarka(arski(arstwo(arz(owy(
([wka dosł. pojemnik –
pojemnik }pleciony z wikliny|,
1. pojemnik r[/nego kszta=tu, plecio-
ny z wikliny, s=u/'cy do noszenia
lub przechowywania czego,
2. boczna przyczepa przy motocyklu,
3. gondola pod balonem,
4. przeno>ny piecyk na koks i w"giel.
roz•kosz  przy•jemno>:  za•chwyt
¯ j':, chwyta:; przy ^ za ^ u;
kosz s=owotw. pokr. kot ¯ ang. cat,
caught } kot| ]czas przesz=y ¯ catch ^
=apa:, =owi:; uj':, poj':, zrozumie:,
i inne\; Sz SsT&
Par•kosz ^ Par•kot.
staropol. kosz, cossz, kosch,
kossch, cosz, cosch –
1. pojemnik pleciony z wikliny
lub s=omy,
2. rodzaj sieci, 3. lektyka.
ros. lukowko-=ukoszko ¯ =uka
]ple>:\. =ukawica ]chytry, kr"tacz\.
2. kosz hist.
ob[z wojskowy tatarski i kozacki.
kosza=ka pojemn.
kosza=ki-opa=ki jęz.
brednie, bzdury, zmy>lenia.
†koszar lub koszara
ogrodzenie dla owiec lub innych
zwierz't domowych.
staropol. 1439 koschari.
rumun. căşare }kaszare|.
†koszarka prof. wyrabiaj'ca albo
sprzedaj'ca kosze.
staropol. 1477 coscharka.
koszarniak wojsk. kara dyscyplin.
2. kosztowa: pr[bowa: dla zbada-
koszar(y(owy wojsk.
budynek przeznaczony na
kwaterowanie /o=nierzy.
franc. la caserne;
hiszp. barraca ]chata, lepianka\ ˘
ital. baracca ˘ franc. baraque ˘
ang. barracks ]baraki\,
ros. kazarma-kazarma.
¢koszczej poz. społ.
s=uga, niewolnik.
kosztur bot.
staroros. ko]ej-koszczej,
ros. rab-rab, plennik-plennik.
¢koszczuna >wi"tokradztwo.
robienie >miechu, opowiadanie
dowcip[w, /art[w, dla zabawy.
staroros. ko]una-koszczuna,
†kosztywa=, kostywa= bot.
ros. svqtotatstvo> smexo-
tvorstvo, zabavnye wutki.
koszenila owad.
koszerne hebr. kaszer rel.
odpowiedni, w=a>ciwy, prawid=owy.
†koschik pojemn.
dzbanek, zdrobn. ¯ kuwszin ]dzban\,
zapisany b="dnie z=oty koschik,
st'd do Ss 1953 jako z=oty koszyk
}plecionka ze z=ota#, J.D.|
¢koszka ˚kot.
†koszka odzież. futrzana czapka.
koszmar(ny przera/aj'cy sen,
co>, zdarzenie, na wz[r takiego snu.
s=owotw. zwi'zane rozkosz jako
przeciwie<stwo koszmaru, skrajno>:
koszul-a(ka(owy([wka odzież.
w drug' stron"&
kosz•mar  roz•kosz.
niem. mahr, pokr. staronord. mar,
starofranc. mare,
franc. cauchemar
anglosas. i ang. mare ]duch powo-
duj'cy straszne sny, wg wierze<\.
1. koszt(owny(owno>:(owa:(
(orys(ysowy ekon.
cen•a(ny(no>:(i:.
ang. cost, =ac. constare ]sta: razem;
‘za wszelk' cen"» ^ ka/dym kosztem\
˘ costare, ang. cost.
staropol. XV w. psszy lowcze wy-
'czey kostvgya ]plus constant\,
nyszly... uzythku nosz'; gedno
mussy mv szyy' kostovacz ˘
kostovacz – wydatku wymaga:,
koszty poci'ga:, albo utrat"
r[/nych warto>ci.
r[/ne ]sic#\ od kosztowa: ¯ kosta.
staropol. ca 1428 costowno con-
stabit ˘ costowno – drogo,
kosztownie, za wysok' cen".
staropol. kostownoscz valor –
kosztowno>:, warto>:, cena.
staropol. cosztowne, costowne,
kosthowne, kostowny –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
wiele kosztuj'cy, wymagaj'cy
koszt[w, drogi, cenny, zbytkowny.
nia smaku, na j"zyk bra:, troszk".
¯ kosz ]smak\ ˘ rozkosz ]rozsma-
kowanie si"\, s=owotw. pokr. wkus
]smak, ang. taste\ ˘ cz"stowa:,
cz'stka, K ˘ Cz; U ˘ Å, ´.
staronord. ]isl.\ kosta ]pr[bowa:,
ang. to try\,
staropol. kosthowacz, kostowacz –
r[/ne ]sic#\ od kosztowa: ¯ cost.
pa=ka, laska, kij, do opierania si" na
niej w czasie drogi, marszu,
w celu zachowania r[wnowagi,
zwykle przez kulej'cego, chromego.
s=owotw. pokr. ˚ku>tyka: ]kule:\.
cztery nazwy botaniczne&
1. Cynoglossum officinale L.,
staropol. 1437 costival,
1460 kosthywal consolida alba,
2. Symphytum officinale –
czarny kostywa= lub kosztywa=,
/ywokost lekarski,
staropol. 1419 czarny kostyval
barba hrycina, 1437 czarni
costival consolida maior,
3. Saussurea Lappa Clarke,
staropol. 1437 costiual costus,
4. Plantago maior L. –
babka zwyczajna.
staropol. 1478 costhywal arno-
glossa, plantago magna.
szul, szal, /al ]tul\ ˘ koszula ]do
otulania; ko ^ do\, szal(ik ^ tul(ik,
sz  / ˘ sza=, /al ˘ nieotulony /al.
ko•tula, T ˘ Sz.
1. odzież. g[rna cz">: kostiumu,
2. os=ona& futera=, pokrowiec,
3. spoż. warstewka >ci"tego bia=ka
na ugotowanym jajku,
4. siatka nak=adana na p=omie<
lampy gazowej,
5. p=aszcz wodny silnika,
6. wewn"trzna cz">: oprz"du
jedwabnika.
dosł. do otulania ¯ tuli:, os=ania:,
lekka odzie/ okrywaj'ca wierzch,
torso cia=a, gdy spodnie – doln' cz">:
cia=a, w odr[/nieniu od wierzchniej w
postaci marynarki, kurtki p=aszcza.
staropol. 1477 kosulky,
1486 coszulky,
ca 1500 coszvlka camisiam.
franc. chemise, niem. hemd,
anglosas. scyrte, >redniow. ang.
schurte, schirte ˘ ang. shirt,
]damska\ chemise,
ros. rubawka ]rubaszka\ ¯ bawka
]baszka ^ g=owa\, koszula nak=adana
przez g=ow",
staropol. koszul•a(ka – 1. odzie/
yy
spodnia, wg Ss 1953,
2.a. bot. szczyr roczny, Mercurialis
annua L., 2.b. gat. rdestu, Polygo-
num hydropiper L. et P. persicaria
L. staropol. 1472, bot. kossyle.
koszyk pojemn. ¯ kosz % yk
¯ kot ]do\ ˘ do kosza ]synonim\.
staropol. cosszyky, kosch, ca 1500
koschyk, koszhyk cartallum –
1. ma=y kosz,
2. jakie> naczynie z metalu,
rodzaj kubka&
1471 zlothy koschik,
tak wg Ss 1953, bo wg mnie&
¯ ros. ¢kuvwik-kuwszik ]dzbanek\
¯ kuvwin=-kuwszin ]dzban, ang.
pitcher, jar, franc. la cruche, niem.
krug ˘ ros. kru/ka, G?\. ˚kru/a,
˚g'sior ]dzban\, ˚miara ]kru/ka\.
starocelt. bascauda,
>redniow. ang. i ang. basket,
ros. korob ]korob ^ kosz\ ˘
korobohka ]koszyk\;
ko, ka ]do\ – do roboty,
†koszyszczko, koszyczko,
choszczysko, choszyczko,
choszysko, choszyszczko
werbena, bot. Verbena officinalis L.
staropol. 1419 choszysczko,
1437 choszisko verbena,
1460 coszyczko verbena.
˚choszczki.
ko>ba roln. koszenie trawy.
ko>ciany jęz. zrobiony z ko>ci.
ko>ciec anat. szkielet.
†ko>cieln-y(i rel. ¯ ko>ci[=.
staropol. slvdzi kosczelni, sluga
koscyelni, ku slugam koscyelnim,
1471 slugy Levites, kosczelny ecc-
lesie; kaplany, wschysczy sludzy,
tesch kosczyelny; sludze kosczy-
elnemv; o cirkwney gednoszczi,
koszczelney swiøtoszczi, kosczy-
ellyym, coscelnego, kosczelnø,
kosczelney, kosczelnya, kosczel-
nego pogrzebv ˘ kosczelny, koscy-
elni, kosczyelny, koszczelny –
dotycz'cy ko>cio=a, pozostaj'cy w
zwi'zku z ko>cio=em&
a. jako budynkiem, >wi'tyni',
b. jako jednostk' prawn',
c. jako instytucj' zrzeszaj'c'
og[= wyznawc[w.
staropol. s=uga ko>cielny – lewita,
cz=onek /ydowskiego pokolenia
Lewi, pe=ni'cy ni/sze pos=ugi ko-
>cielne, a tak/e ni/szy duchowny.
franc. d’eglisse ecclesiastique,
ang. church-related,
ros. cerkovnyj-cerkownyj.
†ko>cien
1. ostry koniec czego>& kija, w=[czni,
staropol. 1471 kosthnem,
ca 1500 kosczyen,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
2. /'d=o, staropol. kostnovye aculei,
=ac. aculeus,
franc. 1. dard ]ostry koniec& strza=a,
oszczep, harpun, /'d=o, j"zyk\,
2. aiguillon ]/'d=o gada\,
anglosas. 2. stingan ]/'d=o\ ˘
>redniow. ang. 2. stingen,
ang. 1. sharp-cut, sharp-pointed,
2. sting, ros. ostrokonehnyj,
'alo-/a=o, ukol-uko=.
†ko>cienek broń.
ma=a w=[cznia. staropol. 1471
kosczienky tanceolis,
=ac. parva hasta.
†ko>cio=ow(y dot. ko>cio=a.
ko>ciotrup osob. ¯ ko>: % trup.
ko>ci[=(ek rel.
1. >wi'tynia chrze>cija<ska,
2. nazwa chrze>cija<skich organiza-
cji wyznaniowych ˘ Ko>ci[= Rzym.-
Kat., Prawos=awny ]Ortodoksyjny\,
Ewangelicki, i liczne ich od=amy.
Organizacjom nie grozi upadek pod
wp=ywem pot"/nych, my>lowych
cios[w, ze wzgl"du na sta=y nap=yw
pederast[w do kleru kt[rzy ze swego
zboczenia – zbrodniczych zachcianek,
zadawania m'k, cierpie< innym, roz-
prawiania o m"kach Jezusa – >wi"to>:
uczynili, jednostek kt[re zawiod=y
normalnie funkcjonowa: w spo=e-
cze<stwie, a – z drugiej strony – tak
i wyznawc[w, tj. nap=yw ludzi my>li
kr[tkiej, lub w beznadziejnym stanie
zdrowia, /e tylko B[g m[g=by pom[c,
wybawi:. Obie wi"c strony – kler i
pobo/ni – potrzebuj' siebie nawzajem
i wszelkie pr[by i m/onki obalenia
instytucji skazane s' na fiasko, bo
zjawisko spo=eczne, zdawa=oby si",
ma jednak pod=o/e biologiczne. Po obu
stronach – kleru i wiernych – wch=ania
jednostki niepe=nosprawne, my>lowo,
emocjonalnie, i fizycznie. Przysz=o>:
ich zosta=a nakre>lona w momencie
pocz"cia – w swych genach maj' j'
kodowan'. Przez to ruch religijny
jest naturalnym odrostem spo=ecze<-
stwa, jak wyrostek robaczkowy od
kiszki, tzw. >lepa kiszka; jego znaczn'
cz">ci' przy tym, dla kompletu opisu
i prawdy.
Nurt kwit=, kwitnie, i kwitn': b"dzie,
wyk=adnia czym ludzko>: jest i kto
kim jest, z horyzont[w my>lowych i
w jakiej sytuacji /yciowej. Za> stopie<
wiary narodu jest stopniem jego nie-
dorozwoju umys=owego i fa=szywo>ci
poszczeg[lnych jego cz=onk[w.
Im bardziej wierz'cy – tym bardziej
fa=szywy, bowiem fa=sz jest nieod='cz-
nie zwi'zany z ˚wiar'.
Kler Ko>cio=a Rzym.-Katolickiego
prowadzi spis ksi'/ek zakazanych, o
nazwie ˚Index librorum prohibito-
yy
rum. Tak i komuni>ci – obie warstwy
spo=eczne dost"pu do wiedzy, czym
one s' – demagogami, obiecuj'cymi
wiernym utopi"; kler – raj po >mierci,
komuni>ci – dobrobyt materialny za
/ycia, ˚S'd Ostateczny.
gr. kyros ]najwy/sza si=a\ ˘ kyrios
]mistrz, w=adca\ ˘ kyriakos ]nale/'cy
do Boga, Pana\ ˘ kyriake ]doma\
]dom Bo/y\ ˘ p[{nogr. kyriakon
]dom Bo/y, >wi'tynia\ ˘
anglosas. cirice, cyrice, niem.
kirche, >redniow. ang. chireche,
chirche, kirke, ang. church,
ros. cerkov;-cerkow ¯ gr.
=ac. castrum ]twierdza, fort\ ˘
zdrobn. castellum ]zameczek\ ˘
anglosas. castel ˘ czes. ˘ kostel ˘
pol. ko>ci[= ]>wi'tynia\,
a =ac. castellanus ˘ kasztelan.
w Wiekach Írednich >wi'tynie
spe=nia=y tak/e rol" obronn',
wi"cej ˚nr 600.
staropol. kosczol, koscyol,
koszczyel, koszczyol, kosczol,
coscol, cosczol,
w Ss 1953 4 kolumny cytat[w –
1. >wi'tynia ]nie tylko chrze>cija<-
ska\, dom bo/y,
2. swoista jednostka prawna zwi'za-
na z okre>lonym ko>cio=em
]parafia, diecezja\,
3. instytucja zrzeszaj'ca og[= wyznaw
-c[w pewnej religii lub obrz'dku,
4 w zbyt dos=ownym przek=adzie –
zgromadzenie ludzi.
staropol. slvdzy kosczolovi, slvgi
kosczolovi, slvgam cosczolovim,
y slvga kosczolovi, dalem to
slvdze kosczolovemv – kosczolo-
vi, cosczolovi –
do ko>cio=a nale/'cy, b"d'cy w
zwi'zku z ko>cio=em.
staropol. XV w. cosczyolky ˘
cosczyolek –
1. ko>ci[=ek, ma=y ko>ci[=, kaplica.
2. bot. dziurawiec zwyczajny,
Hypericum perforatum L.
ko>ci[=ek
1. ma=y ko>ci[=.
staropol. cosczyolky – ko>ci[=ki,
2. bot. dziurawiec zwyczajny,
Hypericum perforatum L.
staropol. 1472 kosczolek perfora-
ta, ypericon,
p[{no=ac. capella ˘ starofranc. i
>redniow. ang. chapelle, chapele,
ang. chapel ]kaplica; miejsce chrze-
>cija<skich nabo/e<stw, podrz"dne
do lub mniejsze od ko>cio=a\.
nazwisko Ko>ciuszko ]Ko>ci[=ek\.
ko>cisty
1. anat. maj'cy wydatne ko>ci,
2. ko>ciste – Teleostei, rz'd ryb
o niemal ca=kowicie skostnia=ym
szkielecie.
yy
ko>ciuszkowiec wojsk. 1944(45
ko>ciuszkowski hist.
powstanie 1794 pod wodz' Tade-
usza Ko>ciuszki, 1746–†1817.
ko>ci•uszko(elniak ¯ ko>ci[=.
1. ko>: anat., dosł. krzyw.
1. twarda tkanka barwy bia=ej,
jedna z cz">ci szkieletu ludzi i
zwierz't,
2. ko>: pacierzowa – kr"gos=up,
3. z"by s=oni, hipopotam[w u/ywa-
ne na ozdobne wyroby,
4. ko>: niezgody – pow[d jej,
5. z ko>ci czyjej – autentyczny
potomek
6. czu: b[l w ko>ciach – odczuwa:
zm"czenie,
7. porachowa: ko>ci – pobi: kogo
dotkliwie,
8. stawa: ko>ci' w gardle –
stawa: si" nie do zniesienia,
9. do ko>ci, do szpiku – zupe=nie,
do g="bi, na wskro>,
10. psia ko>: – z=o>: /e napotkany
problem niezwykle trudny do
rozgryzienia, przesz=o na rodzaj
lekkiego przekle<stwa,
11. osoba przy ko>ci – t"ga,
12. ko>ci – zw=oki, prochy,
13. ko>ci – gra sze>ciankami,
14. ko>ci zosta=y rzucone – sta=a si"
rzecz nieodwo=alna; zapad=a osta-
teczna decyzja, “rzek= m'/ rzu-
caj'c chud' /on"& ko>ci zosta=y
rzucone”.
s=owotw. pokr. o>:, ko>cisty, kostny,
pako>: ]krzywo, przeciwie<stwo do
prawdy – prostolinijno>ci\,
u¶kos – krzyw¶o,
po¶kost – po¶krywa,
ale nie ko>ci[= ¯ kostel ¯ castle, castel
¯ =ac. castellum ¯ zdrobn. castrum
]zamek, budowla obronna, fort\.
¯ gr. osteon, ST ˘ ÍÇ,
franc. un os, ]o>:\ une arete,
]s=oniowa\ ivoire, ]do gry\ le de a
jouer, anglosas. ban,
>redniow. ang. bone, boon,
ang. bone, ]do gry\ die, ]s=oniowa\
ivory, ]niezgody\ bone of con-
tention, ros. kost;-kost, ryb;q
kost;-rybja kost ]o>:\, slonovaq
kost;-s=onowaja kost, igral;naq
kost;-igralnaja kost.
wo=. 1289 i vs≠x kosti tou†
le'at; ]i wszech “ko>ci” – prochy,
zw=oki – tu le/'\, kost; borodna≥
peregnila bœwe ]ko>: brody
przegni=a by=a\,
mazur. kosti ]ko>ci\ ¯ s=aw. kost;.
2. †ko>: bot.
Saussurea Lappa Clarke.
staropol. ca 1465 coszcz os de
corde cervi.
ko>lawi: krzywi:, ¯ kos ]krzywo\.
†ko>nik kosiniec, kosiarz.
ko>ny nadaj'cy si" do koszenia.
¢kot, kosz wysok•i(o  tok ]nisko\.
ros.-pol. koszka – kot, ˚kosz.
1. †kot kostka do gry.
staropol. ca 1500 kregel vel koth.
2. kot anim., zwierz.
1. Felis domestica, domowe zwierz",
poluj'ce na myszy. celt. pocho-
dzenia,
2. koty – Felidae, rodzina ssak[w
z rz"du drapie/nych, w tym lwy,
3. łow. zaj'c,
3. mors. ma=a, 4-ramienna kotwica.
staropol. kota ci'gn': ]idiom –
ukaranym by:, wydrwionym by:\,
staronord. ]isl.\ köttr ]mianownik
kattar, dope=niacz ketti, l.mn. ket-
tir\, niem. katze, anglosas. catte,
cat, ang. cat, =ac. cattus, ros. kot,
kowka, franc. chat.
koc – mi=a i ciep=a plandeka,
kociak – w przen. o mi=ych osobach,
Latopis 1116 kotka-kotka ]kot\,
staropol. koth na myszy,
1472 kot cattus, ca 1500 cattus vel
catus, ein katz, koth –
zool. kot, Felis domestica Briss.
kota
1. bud.
2. wojsk.
kotangens mat., szkoln.
funkcja trygonometryczna.
ang. cotangent ¯ =ac. cotangens ¯
co. ¯ complementi % tangens.
kotara tkan. ˚zas=ona.
staropol. kotara ]namiot, ˚kolarza\,
ang. curtain, blind,
ros. gardina-gardina,
wtora-sztora, zaslon-zas=on.
†kotczy pojazd. rodzaj p[=krytego
powozu wyrabianego na W"grzech.
staropol. 1500 kothczy.
†kotczy 1. powozowy, cugowy,
2. ko< powozowy. ]wg Ss 2011$\
kote= ˘ koce= ˘ kocio=, pojemn.
¯ =ac. catinus ]pojemnik na /yw-
no>:\ ˘ zdrobn. catillus ˘ got. katils
˘ niem. kessel ˘ anglosas. cetel,
>redniow. ang. ketel, kettell ]czajnik\,
pol. kocio=, lit. kati=as.
Lit. nazwisko Kocie=.
koter-ia(yjny społ. klika.
†kotew czy kotwa, kotka mors.
kotwica.
kotka zwykle& samica kota.
staropol. kotka –
1. anim. samiec i samica kota,
2. bot. rodzaj kwiatostanu pewnych
drzew, np. wierzby, leszczyny,
3. mors. kotwica,
4. elektr., pot. rozga="{nik.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
†kot-larz(lik(=owy prof. rzemie>l-
nik wyrabiaj'cy kot=y; kocio=ek.
staropol. kotlarzewo – op=ata
przy wst"powaniu do cechu kotla-
rzy, lub op=ata =awie, w=a>cicielowi
miasta, itp., w razie braku cechu,
za prawo wykonywania zawodu
kotlarza.
kotlar-z(larnia prof.
kotlet spoż.
dun., holend. kotelet ]siekanina,
sieczone\ ¯ cutlet.
†kotlik pojemn. kocio=ek.
staropol. kotliky,
1499 caldar albo kothlyk.
kotlina geolog., techn.
kot=omierz instr.
kot=owa-: ]si"\, kot=owanina
1. pot. miesza: co gwa=townie,
2. o zaj'cu& nads=uchiwa:.
kot=owiec osad, kamie< w kotle.
kot=ownia ¯ kocio=, lub odwrotnie.
†kot=owy jęz. b"d'cy w zwi'zku
z kot=em, przynale/ny do kot=a.
staropol. 1412 kotlowan,
1449 vlg. kothlowe zawyasze.
kotna fizjolog., jęz.
ci"/arna& kotka, owca, zaj"czyca,
sarna.
†kotn-o(y u owcy& brzemienn' by:.
¢kotopan poz. społ. urz"dnik.
Latopis 1116 kotopan-kotopan.
¢kotora }arch.| zdarz.
k=[tnia, por[/nienie, niezgoda, wa><,
rozbrat, sp[r.
ang. quarrel, difference, dispute,
dissesion, discord,
Latopis 1116 kotora-kotora,
kotoratisq-kotoratisja ]k=[ci:
si", sprzecza:\,
s=aw. kotora-kotora,
wo=. 1289 kotora ]kotora\& b≠ bo
kotora me'i ima velika,
ros. rasprq-rasprja,
razdor-razdor, smuta-smuta.
¢kotoratisja jęz. ruga:, gani:,
k=[ci: si", obra/a:, znies=awia:.
staroros. kotoratisq-kotoratisja,
ros. branit;sq, rugat;sq,
ssorit;sq.
ang. to abuse, to scold, to blame.
koturny(owy odzież.
1. rodzaj damskich but[w o podesz-
wie pogrubionej w miejscu obcasa,
2. hist. w staro/ytnej Grecji& buty
na wysokich obcasach u/ywane
przez aktor[w w teatrach.
kotw-a(ica(iczny(iczy: mors.
ci"/ki hak o dw[ch lub trzech z"bach,
wyrzucony ze statku wbija si" w dno i
yy
utrzymuje statek w miejscu.
¯ kot ]do\ % wa ]wody\,
lub }kot| ]=apa:\ % wa ]wod"\;
kotwa % wica ]wi"ksza\ ˘ kotwica.
ang. catch ]=apa:\ ˘ caught }kot|
]z=apa:, z=apana\, an ]wielk•i(a(ie\,
gr. ankyra ˘ =ac. ancora ˘
anglosas. ancor ˘ ang. anchor
]kotwica\, ros. qkor; ]jakor\,
staropol. kotwa, kotew, kotka.
pol. kotwiczka – ma=a kotwica do
trzymania czegokolwiek&
franko<ski krappo ˘ grapa ]hak\,
proven∫. grapin, grapil,
starofranc. grapin, grapil,
>redniow. ang. grapnell,
ang. grapnel,
ros. malyj qkor-ma=yj jakor,
drek-driek, kowka-koszka.
†kotwice w liczbie mnogiej, bot.
a. miko=ajek zwyczajny,
Eryngium campestre L.
b. dziurawiec zwyczajny,
Hyparicum perforatum L.
staropol. 1472 kothuicze yringi,
1472 kotwycze perforata, ypericon.
kotwi: bud. ='czy: za pomoc' kotew.
kotylion taniec., ozd.
1. zabawa towarzyska, zwykle walc,
o figurach wymy>lanych przez
wodzireja i powtarzanych przez
korow[d par, popularna w XIX
w., taniec do kt[rego dobieraj' si"
pary wg jednakowych parzystych
ozd[b,
2. ozdoba, maskotka, bukiecik,
kokarda, itp., przypinana ta<cz'cym
ten taniec.
franc. cotillon,
gr. kotyledon ]gat. ro>liny\ ¯ koty-
le – wydr'/enie, pr[/nia, jama,
pustka; ustrojenie zabaw i wesel.
†kow metal. metal, stop metalu. ˘
kowal, podkowa ]podkucie\.
staropol. z dobrego kowu.
¢kow, skow g=os, d{wi"k.
¯ =ac. vox czyt. wspak, s=owotw.
koncepcji 022 ˘ skowronek, skowyt,
kowal.
kowacz prof.
†kowa:
1. ku:, uderza: m=otem o metal,
2. zakuwa: w kajdany.
staropol. o(pod(s(u(wy•kowa:.
kowade=ko anat. cz">: ucha >rodk.
†kowadlnia ku{nia.
staropol. 1327 cowadlna,
1471 kowadlnye.
†kowad=o to, co si" da ku:,
kruszec, metal.
staropol. kowadlo.
kowad-=o(lnia, pod(o-kowa
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
1. /elazna lub stalowa podstawa, na
kt[rej kute s' przedmioty meta-
lowe; kszta=tu buta odwr[conego
podeszw' do g[ry,
2. meteor. g[rna cz">: chmury
burzowej o kszta=cie przypomina-
j'cym kowad=o }mSjp 1969& «dolna
cz">: chmury burzowej...»|.
¯ kowa % d=o ]od(bi:, stuka:\.
kowal(ka(ny(ski(stwo, kowarka
1. prof. rzemie>lnik kuj'cy w ku{ni,
2. szkoln. kujon.,
3. owad. Pyrrhocoris apertus, owad
koloru czerwono-czarnego,
/yj'cy w pniach drzew.
s=owotw. baz' wo•kal  ko•wal.
nie przez przypadek&
l•ava  ava•lanche ]lawina\,
la•ment  ment•al,
kow¶al  wok•al ]g=o>ny\.
kow, skow ¯ =ac. vox ]g=os\ czyt.
wspak, s=owotw. koncepcji 022 ˘
skowyt, skowronek.
ros. kov-alo/at;, kovka,
staropol. kowal – rzemie>lnik
wyrabiaj'cy przedmioty z metalu,
kuciem, zwykle po wyj"ciu meta-
lu z ognia.
staropol. kowalowa – /ona kowala.
staropol. kowalow, kowalski –
zwi'zany z kowalem.
staropol. kovalsky kamyen –
brusek, ose=ka.
staropol. kowanie –
1. kucie, wykuwanie m=otem
przedmiot[w z metalu,
2. wyroby kute, ozdoby kobiece,
=a<cuchy, mo/e te/ naczynia,
3. zakucie w =a<cuchy.
anglosas. onfilte,
>redniow. ang. anfelt,
ang. anvil ]kowad=o\,
ros. nakoval;nq-nakowalnia.
kowalik ptak. Sitta.
kowboj(ski pastuch byd=a w USA.
koz-a(i
1. anim., zwierz. Capra hirus L.,
2. pot.
2.a. o weso=ej dziewczynie,
2.b. areszt, wi"zienie,
2.c. ma=y piecyk /elazny,
2.d. bud. deska z uchwytami do
noszenia cegie= na plecach,
3. górn. w[zek do wo/enia d=u/yzn,
4. łow. samica kozicy lub sarny,
5. muz. ludowy instrument, dudy.
staropol. koza, cosza, kosza ˘
koz-a(e=ek(o=ek,
staropol. koszey, koszych, koze-
go, koszya –
1. kozi, kozy
dotycz'cy, z koz' zwi'zany.
2. kozie nogi – stojaki pod [wczes-
n' bro< paln'.
staropol. kozia& broda, br[dka,
yy
drzyszcz, m'dka, r[g, rzy:. ang.
goat, ros. koza.
kozaczki odzież.
ciep=e buty z d=ugimi cholewkami.
Kozak etn.
1. etn. potomek Scyth[w ]$\ wska-
zuje utrwalona nazwa.
uprzednio znad Donu, a wcze>niej
– z Kazachstanu, Kazaksta-
nu – cz">ci Xin-d/ian Ujgur w
Chinach ]ang. Xinjian Uygur\.
2. w Rosji car[w& /o=nierz terytor-
ialnej formacji wojskowej,
3. taniec. ukrai<ski taniec ludowy,
4. bot. ko{lak,
5. hist.
5.a. /o=nierz lekkiej jazdy w XVI
XVII w.,
5.b. s=uga na dworze wielkopa<-
skim.
po=udn. tur. qazaq ]poszukiwacz
przyg[d, ryzykant\,
starotur. qazghaq ]spekulant\,
ros. kozak-kozak,
ukr. kozak-kozak,
ang. Cossak, pol. kosa,
gr. scytha ]kosa\.
koza-k(czok taniec.
ukrai<ski taniec ludowy z g="bokimi
przysiadami, wykonywany przez
m"/czyzn.
kozera dawn. pow[d, przyczyna.
kozetka mebel. kanapka.
kozi jęz. dot. kozy ¯ koza.
†kozianki lub kozanki
bot. Spiraea aruncus.
†koziachta $, bot.
Sporaea aruncus L., wg Ss 1953.
staropol. 1472 koziachta caprasia.
†kozianki czy kozanki w l. mn.
Spiraea aruncus L.
staropol. 1460 coszanky capraria,
ca 1465 kosanky caprasia,
1472 koszanki caprasia
kozica anim., zwierz.
Rupicapra rupicapra, ssak parzysto-
kopytny z rodziny pustoro/c[w.
kozik narz. rodzaj no/yka
o krzywym i szerokim ostrzu.
staropol. 1448 kozik – rodzaj no/a.
koz-io=(io=kowa:(=owy
anim., bud., kolej., sport.
1. anim., zwierz. samiec kozy,
2. siedzenia dla wo{nicy w poje{-
dzie konnym,
3. koz=y – dr'/ki, belki zbite na skos
w kszta=cie litery X lub A,
4. przedmioty ustawione po kilka,
oparte o siebie,
5. bud. s=up konstrukcji dachowej,
6.a. kolej. budka hamulcowego
przy wagonie towarowym,
yy
6.b. w[zek do przewo/enia wago-
n[w szerokotorowych po torach
w"/szych,
6.c. bariera zamykaj'ca >lepy tor,
7. poligr. st[= z pochy=ym blatem
na kt[rym ustawia si" kaszt"
drukarsk',
8. sport. przyrz'd gimnastyczny.
s=owotw. pokr. sio= SZ,
staroros. mjsc. Kozielsk.
staropol. kozlow ]koz=[w\, s cozli
]z koz=[w\, weszmyczye kosla za
grzech ]we{mijcie koz=a za grzech\,
kozel, kozyel, koziel, kozell
˘ koziel, OE –
1. samiec kozy, Capra hircus L.,
2. dziki, dziwoki kozio=&
jele<, Capra ibex,
3. bot. koz=ek lekarski,
Valeriana officinalis L.,
4. bud. krokiew, cz">: konstrukcji
dachu.
franc. le bouc, anglosas. gat,
>redniow. ang. goot, gote,
ang. goat, buck,
staroros. kozël=-kozio=.
staropol. krew kozlowo picz ˘
kozlowy – do koz=a nale/'cy,
z koz=em zwi'zany.
staropol. koz=ow-y(e& jajce, jajko,
m'da, mi"tka.
staropol. 1437 cozopas dux enoy-
cus ˘ cozopas –
pasterz k[z.
=ac. caprarius.
kozio=ek anim., zwierz. i bot.
staropol. kozie=ek, kozie=k, ko-
z=ek, kozie=kowy – kozio=ka do-
tycz'cy, z kozio=kiem zwi'zany.
zoologiczne&
1. Capreolus haedus – m=ody kozio=,
staropol. koszelka ]kozio=ka\,
ca 1500 kozelek capriolus,
2. prawdop. ptak >piewaj'cy
o >wicie, mo/e s=owik&
Avis quaedam mane cantans
fartasse luscinia.
botaniczne&
1. Valeriana officinalis –
koz=ek lekarski,
staropol. 1419 kozlek,
1437 koslek; coslek, koszlek,
coszlek, koszyelk, cozyelek,
2. Orchidearum sp. tuberis obovatis
– gatunek storczyka,
staropol. 1460 coszielky,
ca 1465 kozyelky leporina;
kozelky, koszelky, koszyelky.
kozior[g zool., owad.
Cerambyx, chrz'szcz z rodziny
k[zek, /yj'cy w lastach li>ciastych.
†koziro/ec bot. Cassia fistula L.
staropol. 1472 kozirozecz cassia
fistula.
koz=ek bot.
Valeriana, ro>lina zielona z rodziny
koz=kowatych.
koz=owa:
poda: pi=k" odbijaj'c j' od ziemi.
†koz=owy koz=a dotycz'cy.
¢koznowanie zastawianie pu=apek,
side=; podst"py, fortele.
staroros. koznovanie-koznowanie,
ros. kovarstvo-kowarstwo,
ang. setting snares, traps; wiles, tricks.
†kozopas poz. społ. pasterz k[z.
staropol. 1437 cozopas.
†kozoro/ec anim. dziki kozio=.
staropol. ca 1500 kozorozecz
cap}r|icornus.
=ac. capricornus, franc. le cerf,
anglosas. bucca, buc,
>redniow. ang. bucke, buk; stag,
ang. buck, ros. olen;-ole<.
†kozubek pojemn.
rodzaj naczynia zrobionego z kory.
staropol. XV w. coszvbek catillus,
coszvbkyem limpha catillo.
nazwisko Kazub([wna, OA.
kozyr gra., karc.
atut, karta bij'ca wszystkie inne, tj.
r[/nych kolor[w i warto>ci,
z wyj'tkiem starszego atutu.
ang. trump, card-sharper,
ukr. kozir-kozir,
bia=orus. kozyr-kozyr.
ko{lak
grzyb jadalny; kozak, ko{larz.
ko{larz prof.
robotnik budowlany nosz'cy ceg=y
na ko{le.
†ko{laszki bot. gat. storczyka,
Orchidearum sp. tuberis obovatis.
staropol. 1484 koslasky satirion.
†ko{lec
1. anim., zwierz. kozio=,
2. przewr[cenie przez g=ow",
fika: koz=y.
staropol. a scora koszelcza v
glowy gego ]a sk[ra ko{la u g=owy
jego\, a czasztho koszyelcze
¢przeffvacza ]a cz"sto koz=y “prze-
wraca” – robi, kozio=kuje\,
=ac.1. caper, 2. caporis in caput
circumcatio,
ang. 2. turn somarsaults,
ros. 2. perekuvyrnut;sq.
†ko{l" anim. k[zka, kozio=ek.
staropol. dal yednego kozlyecza –
da= jednego kozio=ka.
†ko{lik bot. koz=ek lekarski,
Valeriana officinalis L., ˚kozio=.
staropol. 1472 kozlik fu, valeriana.
†ko{liny skrzy/owane deseczki
przytrzymuj'ce s=om" na grzbiecie
dachu, mo/e rodzaj gontu, dranica,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
nawet belka.
staropol. 1398 kozlini.
†ko/a garb. sk[ra zwierz"ca.
staropol. ale kaplanow bilo malo
any mogly dostatcz}y|cz drzecz
kozi z dibitka obyetnego.
staropol. vczynyl pan bog Adamowy
a gego szenye suknye koszane ˘
koszany – sk[rzany.
=ac. pelliceus; =ac. pellis,
starofranc. la peau; le cuir,
>redniow. ang. leder, lether,
ang. leather, ros. ko'a-ko/a.
†ko/any sk[rzany.
staropol. suknye koszane.
†ko/dy, kol/dy OA, jęz.
jaki(kt[ry•kolwiek, wszyscy, bez
wyj'tku, bez r[/nicy, ka/dy.
staropol. ca 1440 cosdy; koschdi,
kaszdi kmyecz, koszdego roku,
kozdi tydzen.
=ac. quicumque, quivis,
franc. chaque; tout; chacun,
anglosas. ≤lc,
>redniow. ang. ech, elc, ang. each,
ros. ka'dyj-ka/dyj.
†ko/ekrzy= zool.
Vespertilio sp., nietoperz.
staropol. 1472 kozekril vespertilio.
†ko/ki, k[/ki odzież.
rodzaj pelerynki podbitej futrem.
staropol. 1447 cuszky; coszky,
1448 cozky.
ko/u-ch(szek(sznik odzież.
¯ ko/a ]sk[ra\ – sk[ra – tulup.
s=owo pisane przez mylne ?, bo s=o-
wotw. pochodzi od sk[ry ¯ «sk[ra»
]ros. ko/a, szkura; tu {r[d=o b="du\;
tak i pol. /ebro ¯ ros. rebro, ang. rib,
i ˚/uchwa ¯ rzuch, w mej opinii.
wo=. 1289 ko'oux 'e álovira
greckogo. i krou'ivy zla-
tymi ploskymi áwit=
]ko/uch o=owiem greckim i kr'/kami
z=otymi p=askimi oszyty\.
staropol. kosuch ]futro\.
1422 kozuch, 1435 koszuch.
staropol. ona nigednego koszu-
ska ˘ koszusek – ko/uszek,
kr[tki ko/uch, do bioder;
wg Ss 1953& ma=y ko/uch
}«ma=y» dot. rozmiaru, wzrostu,
wieku, J.D.|.
ko/uchowa: czynność.
1. bud.
2. ogrodn.
k[=, kolec pal, dr'g, /erd{.
staropol. 1392 non recepi kolow,
1398 pro 62 palis koli;
palis vlg. koli;
¢gedemnacze colow.
wo=. 1289 kol= ]ko=\ ˘ pol. ko=ek.
wo=. 1289 i glava ego vzo-
†knena na kol= ]i g=ow" jego
yy
‘utni"to’ – wbito na ko=\.
†k[=-eczko(ko techn.
ma=e k[=ko taczek, w[zka.
staropol. XV w. kolko.
k[=ko zdrobn. ko=o.
†k[t anat.
kostka u nogi, ]u konia\ p"cina.
staropol. kooth, koth,
ca 1500 na cocze.
s=owotw. baz' ang. ankle ]kostka u
nogi\ i angle ]k't\,
ØAÅ, k[t ^ kat ]k't\.
†k[z dziwoki, dziwny koz –
anim. dziki kozio= albo jele<,
Capra ibex L.
staropol. dzyvoky kos, dziwny
kosch.
kpi-na(arz(nkowa:(:
~kpi: czas niedok. ¯ kpiny ]drwiny\
¯ kpina ]drwina, szyderstwo, /art\.
na>miewa: si" z innych.
s=owotw. pokr kiep ]dure<\.
ros. nasmiexat;sq nad-
nasmiechatsja nad, izdevat;sq
(nad kem, nad hem), peredrazni-
vat;-peredrazniwat ]przedrze{nia:\.
ang. to make a mock of, to ridicule.
za•kpi: – czas dok., raz jeden
po•kpi: – za=atwi: w spos[b
nieudolny, nieumij"tnie
o•kpi: – oszuka:, zwie>:, zrobi:
kiepa ]durnia\ z ofiary
wy•kpi: – o>mieszy: kogo kpinami
¢kra, kro ma=e lub du/e.
gr. mikros, makros
ikra, iskra i inne.
Kropiwnica ]du/a piwnica\ ko=o
Osieka, zdobywana 1281 przez Wo-
=yniak[w, dzi> Koprzywnica.
¢kra, ark woda ˘ krab, arka, barka,
iskra ]woda-ogie< ^ is\, ang. to bark
]szczeka: ¯ szcze ^ woda\, i szereg
innych. wi"cej ˚nazwy w=asne.
kra tafla lodu w kawa=kach. ¯ krach
– p"kanie, d{wi"k p"kaj'cych lod[w.
staropol. kra –
1. kawa=y lodu p=yn'ce wod',
2. kawa=, bry=a.
s=owotw. baz' ark  kra ]woda\,
s=owotw. koncepcji 022 ]czyt. wspak\.
kra ]woda\ ˘ rak ˘ raczkowa: ]pe=za:,
posuwa: si" na czworakach\, ang. crawl
]1. styl p=ywania, 2. raczkowa•:(nie\,
Arctic, Arktyka, arka ]Arka Noego\,
sh•ark ]rekin\, crabb ]skorupiak\,
barka ¯ =ac. barca ]=[d{\.
kraal
tradycyjny rodzaj osady w Afryce.
krab zool. rak morski.
¯ kra ]woda\ % b, be, ba ]woda\.
s=owotw. baz' ark  kra ]woda\,
s=owotw. koncepcji 022 ]czyt. wspak\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kra ]woda\ ˘ rak ˘ raczkowa: ]pe=za:,
posuwa: si" na czworakach\, ang.
crawl ]1. styl p=ywania, 2. raczkowa•:(
(nie\, Arctic, Arktyka, arka ]Arka
Noego\, sh•ark ]rekin\, barka ¯ =ac.
barca ]=[d{\, i krab ]skorupiak\.
b="dnie w S=owniku Webstera ¯ skro-
ba: ]$#\ ¯ niem. nizin krabben.
wi"cej ˚Webster’s Dictionary.
anglosas. crabba, ]lit. the scratcher;
akin to LG. krabben, to scratch, krab-
be, crab, wg Webster’s Dictionary\,
>redniow. ang. crabbe, ang. crab,
niem. krabbe(n ]krab(y\
}pewnie tak by=o, tj. w zwi'zku, lecz
odwrotnym& ryb" skrobano z =usek,
nie ryba skroba=a, tak i kraba, J.D.|.
krach dźwięk. trzask, =omot,
gwa=t. upadek, =oskot, huk, p"ka:.
niem. krach(en.
kraciasty
maj'cy wz[r w krat".
†kracz-aj(ej, AE, krok, miara d=u-
go>ci, zmienna zale/nie od okolicy.
staropol. 1283 ¢cracsai,
1428 na kraczayu,
1437 craczey passus.
†kraczanie ruch. kroczenie, kroki
stawiane, st'panie.
staropol. 1471 twe kraczanye
]war. twe kroczaye\.
†kradmie, kradmo
ukradkiem, potajemnie.
staropol. kradmye.
†kradziebny kradzie/y dotycz'cy,
odnosz'cy si" do kradzie/y.
staropol. kradziebny,
staropol. rzecza kradzyebn' ˘
rzecz' kradziebn' – po z=odziejsku.
kra-dzie/(dn':(>: potajemne
zabranie cudzej w=asno>ci, przyw=asz-
czenie, z=odziejstwo. ˚kra>:.
anglosas. st≤lan, stelan,
>redniow. ang. stelen, ang. steal,
s=aw. vorovat;, krast;,
staropol. kradzewszsthwo,
1440 nye cradn' any kradli, any
s kradzestwa ziw',
za kradzeszstwa, kradzesztwem,
kradzestwem ˘ kradzie•stwo(
(ctwo(jstwo(wstwo(/stwo –
z=odziejstwo, kradzie/.
staropol. kradzez, kradzesz –
1. potajemne przyw=aszczenie sobie
cudzej rzeczy, kradzie/,
2. rzecz ukradziona.
†kradm-mie(mo(ziebny
ukradkiem, potajemnie.
kraina ¯ kraj, l'd, region. Termin
raczej obliczony na wyobra{ni" s=u-
chacza, czytelnika& kraina zmar=ych,
wiecznych >nieg[w, mlekiem i mio-
dem p=yn'ca, szcz">cia.
yy
Ukraina ]na skraju\ ¯ ukraj ]skraj,
granica\.
staropol. kragyna, krayna –
1. dzielnica, okr"g,
2. brzeg, skraj.
ang. 1. district, 2. edge.
kraj(an(obraz(owy(oznawstwo(
(a:(ka geogr.
s=owotw. baz', okazuje si",
k ]do\ % raj ]g[ra\;
granicami by=y wzniesienia,
ludno>: /y=a w basenach rzek,
wzd=u/ rzek, i tak j' t"piono najaz-
dami – wzd=u/ rzek.
1. kraw"d{, brzeg, granica, kres,
kraniec, s=owotw. pokr. skraj ˘
skrajnie ^ granicznie, kra<cowo,
2. obszar, terytorium stanowi'cy
odr"bn', narodow' jednostk"
administracyjn', cz"sto etniczn'
przy tym i wyznaniow'.
¯ niem. ˚kreis }krajs|, nieme S ]$\
– okr"g, ang. circuit, district; county
]wojew[dztwo\ ¯ count ]wojewoda,
pan\, ˚pan ˘ pa<stwo.
Zakrawa /e termin kraj obejmowa= co-
raz wi"kszy zasi"g ziem, terytorialny;
zacz'= si" od powiatu, przeszed= na wo-
jewództwo, by sko<czy: na państwie, i
nie pierwszy to taki wypadek&
Lida i jej okolice ˘ Litwa ]p=d. i p=n.
cz">: kraju; Litwa i ?mud{\,
gr[d Wo=y< n(Bugiem ˘ Wo=y<,
gr[d Halicz n(Dniestrem ˘ Galicja,
g[ry Íwi"tokrzyskie ˘
woj. Íwi"tokrzyskie,
=ac. Polonia ]Wielkopolska\ ˘
Polska ]Wielko` i Ma=opolska,
i Mazowsze\ w j. =ac., i Polacy
osiedli poza granicami Polski.
kraj ]ang. country\ ¯ niem. kreis
]powiat, ujazd, cyrku=, okr"g\;
count ˘ county ˘ country, state,
wojewoda ˘ woj. ˘ kraj, pa<stwo,
wojewoda ^ pan ^ rz'dca ^ gubernator
^ graf ]pisarz\ ¯ gr.,
woj. ^ gubernia ^ hrabstwo ^ ros.graf-
stwo ^ niem. grafschaft, kreis.
R[/ne zasi"gi terytorialne dla tych
samych termin[w mog' by: wynikiem
zapo/ycze< w czasie gdy zasi"gi takie
w[wczas mia=y& powiat ˘ wojew[dz-
two ˘ kraj, pa<stwo –
kreis ]powiat, ujazd, okr"g\ ˘ kraj,
wojewoda, pan ˘ pa<stwo,
count ˘ county ˘ country, state.
Nie tak prosto w Webster’s Dictionary
]S=owniku Webstera\& country ¯ >red-
niow. ang. contre, cuntre ¯ p[{no=ac.
contrata ]region albo kraj le/'cy poza
lub przyleg=y, czyli po drugiej jej stronie
granicy, ang. region, country, that is
beyond or over against\ ¯ =ac. contra
]opposite, over against\; logiczny bez-
sens, bo kraj le/y w swoich granicach,
a tu ziemia przyleg=a do tych granic, tj.
yy
poza nimi. wi"cej ˚Webster’ Dict.,
s=owotw[rstwo.
Termin og[lnoeuropejski, u/ywane
s=owa&
• >redniow. ang. rigge ]grzbiet; kra-
w"d{, brzeg\ ˘ Sverige ]Sweden\,
Riga ]port w +otwie\,
• mark ]kraj\ ˘ Steiermark ^
Styria ]austriackie ksi"stwo w zlewni
Dunaju, G[rnej i Dolnej Austrii, ang.
Upper and Lower Austria, Hungary,
Croatia, Carniola, Carinthia, and Sal-
zburg; okr"gi mi"dzy rzekami&
1. Noric – mi"dzy Enns i Mur,
2. Styrian Alps – Mur i Draw',
3. the Carnic Alps – Draw' i Saw'
– dop=ywani Dunaju, Gratz stolic',
• mark ]kraj; granica\ ˘ Denmark,
• mark ]granica\ ˘ Denmark ]Dania\,
markis ]prefekt nadgranicznego gro-
du, ang. prefect of a frontier town, a
nobleman ranking above an earl or
count and below a duke, czyli szlach-
cic, arystokrata powy/ej wojewody
i poni/ej ksi"cia\,
• count ]wojewoda, graf, pan\ ˘
county ]wojew[dztwo, grafschaft,
hrabstwo, gubernia, pa<stwo ^ rejon
zarz'dzany przez pana\ ˘ country,
• `land ˘ England, Holland, Poland,
Deutschland, Russland,
• `ce ¯ =ac. terra ]ziemia\ ˘ France,
• `ia, ¯ gr. gaia ]ziemia\; liczne&
Anglia, Scotia, Latvia, Lithuania,
Russia, Prussia, Albania,
• `ja ˘ Szwecja, Francja, Galicja,
gdzie s=owotw. baz' gaia lub land.
staropol. kraj –
1. granica terytorium, terytorium
obj"te granicami, okolica, okr"g,
2. brzeg, skraj, strona, zewn. cz">:.
˚kraja:, krajka, kraniec.
u kraju ^ u granicy, wo=. 1289 na
oukrain≠ ]na ‘ukrainie» – na
skraju\,
kraj ]do granicy\, raj – granica ˘
ros. rajon, pol. region; ros. kraj
]brzeg, kraw"d{, granica, kraniec\.
staropol. w craioch ]w krajach\,
wszitcy craiowe zeme, wszytky
kraye zyemske, w craie zeme do
craiow ocrøga; az do krayow od
kraya zemye.
w Ss 1953 3 kolumny cytat[w.
=ac. fimbria ˘ ang. fringe ]skraj,
granica, peryferie, margines\,
ang. 1. edge, border, brink, verge,
2. brim, 3. end, 4. country, land.
kraja-:(k(lnia(lnica(nka(cz(
(k(lnia(lnica(rka,
kraj-anka(ka czynność. ci':,
roz(od•cina: po kraw"dzi. ¯ kraj.
staropol. krayacz, 1439 kraiac ˘
kraj(a:(anie(czy(ka – ucina:.
staropol. krayanye ˘ krajanie –
prze(roz•cinanie.
†krajcar moneta. jednostka
monetarna r[wna 1(2 grosza.
†krajczy poz. społ.
jaki> wy/szy urz"dnik dworski, pier-
wotnie w obowi'zku krajania potraw
u sto=u kr[lewskiego.
staropol. ca 1500 krayczy incisor.
krajka
1. barwna wst'/ka tkana
z grubych nici,
2. brzeg tkaniny,
3. odci"ty pasek tkaniny, papieru
4. kromka. raj ^ rom ^ g[ra.
staropol. krayka.
staropol. kraykowe – op=ata na
rzecz pana feudalnego
od sprzeda/y tkanin.
†krajnik poz. społ. wojewoda wo=o-
ski, naczelnik ma=ego okr"gu, wsi.
staropol.1442 woyewoda, kray-
nyk; craynyk, craynik, kraynik.
krajnik bud.
ozdobny gzyms budowli.
†krajny
skrajny, na ko<cu b"d'cy, ostatni.
staropol. 1471 kv kraynemv.
†krak ptak. kruk, Corvus corax L.
staropol. crak.
ang. raven.
kraka: dźwięk. g=os kruk[w, wron.
¯ staronord. ]isl.\ kraka ]wrona, gaw-
ron\, krakr ]wrona, gawron, kruk\,
staronord. kragi, ang. crag ]szyja,
gard=o, kruk\, niem. krähe ]wrona\,
ros. krakat;.
krakowiak taniec.
krakowski jęz. ¯ Krak[w
¯ kra ]woda\ % k[w ]las\ ¯ kov;
tak i wiele innych, ]pra\starych
nazw, jak Elbe ^ +aba ]woda-woda\,
Wis=a ]woda-woda\;
powt[rzenia s=[w znacz' «wielka»,
tak i dzi> ˘ od tylu tylu lat ]od wielu
lat\.
staropol. 1456 pol grzywni cracow-
skyey ]p[= grzywny krakowskiej\,
1480 pol grzywny liczby kra-
kowszkyey ˘ grzywna krakowska,
grzywna liczby krakowskiej –
jednostka pieni"/na sk=adaj'ca
si" z przyj"tej w Krakowie wagi
}ilo>ci, wg Ss 1953| drogiego
kruszcu, najcz">ciej srebra, lub
pieni"dzy. ˚grzywna.
staropol. po krakowsku –
wed=ug krakowskiego zwyczaju.
kraksa zdarz.
wypadek rozbicia pojazd[w na
drodze.
ang. crack ]nag=y, ostry g=os p"-
kania\ ¯ >redniow. ang. cracken ¯
anglosas. cracian,
pokr. niem. krachen.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
krakus hist., wojsk.
/o=nierz lekkiej jazdy polskiej utwo-
rzonej w Ksi"stwie Warszawskim
w 1813 r.
krakuska odzież.
czerwona czapka, rogatywka, obszy-
ta barankiem.
kram(arz(arski(arzy:(ik handl.
stragan, budka, prowizoryczny
sklepik.
kram m[g=by by: mark]et\, czyli
rynek, czytanym wspak,
s=owotw. koncepcji 022.
niem. kram, kräm(er, kleinhändler.
staropol. 1406 i 1463 cramars,
ca 1428 kramarz institor,
1439 i 1449 cramarz,
1440 i 1447 ¢cramar,
1441 cromar,
ca 1500 kramarz albo kvpyecz.
staropol. 1441 cramnicza,
ca 1500 kramnycze mercimonia –
budka targowa, kram, sklep.
staropol. 1398 cramny
1446 penandze y cramni rzeczi
– dotycz'cy kramu, b"d'cy w
zwi'zku z kramem.
staropol. kram(arka(arski(
(arz(nica(ny, krom(arz, OA –
kram, buda targowa.
staropol. XV w. cramarka nego-
ciatrix, ca 1500 kramark' instita.
staropol. 1497 cista institoris albo
kramarszka ˘ kramarszky –
dotycz'cy kramarza, b"d'cy w
zwi'zku z kramarzem.
franc. debitant, boutiquier,
niem. verkäufer,
ang. stall ]stragan, buda, stoisko;
przegroda w stajni\, shop-keeper,
ros. lavohnik-=awocznik.
¢kramo=a zdarz. bunt, rozruchy,
zamieszki, powstanie.
wo=. 1289 beshislennya rati
i velikπa troudy. hœsty≥
voiny. i mnogya kramoly i
hasty≥ v=stanπa. i mnogya
mœte'i. ]niezliczone walki i wielki
‘trudy’ – zn[j, cz"ste wojny i wiele
bunt[w, i cz"ste powstania, i wiele
zamieszek\.
staroros. kramola-kramo=a,
ros. mqre', bunt> zloj umy-
sel, kovartstvo> zasada>
razdor,
˚koznowanie, kotora,
kran techn. kurek do zamykania i
otwierania dop=ywu cieczy.
¯ kra, ark ]woda\, wi"cej ˚494.
niem. kran ]1. winda, /uraw, 2. kran\.
niem. hahn ]1. kogut, kur, 2. kurek\,
franc. robinet, anglosas. t≤ppe,
pokr. niem. zapfen, staronord.
tappi, >redniow. ang. tappe,
ang. tap, ]stop\cock ]kurek\,
yy
staroros. kran=-kran, ros. kran.
ark ]woda\ ˘ mark ]granica\;
mark, gran ˘ kran, GK; MN,
s=owotw. koncepcji 027 ]$\.
†kranc ozdoba na szczycie czego>&
domu, szafy, he=mu.
staropol. 1426 crancz,
1494 krancz.
kra-niec(<cowy kres(owy.
¯ kraj % koniec.
˚kraj, granica, GK, ¯ gra<.
staropol. cranecz – rodzaj czepca,
przepaska na w=osy.
kranio-logia(metria szkoln.
dzia= antropologii, badanie czaszki.
†krap czy kr"p mo/e przyrz'd
w postaci pojedy<czego haka,
zawieszonego u pasa, s=u/'cy do
napinania kuszy.
staropol. 1403 krap,
1478 XI crapi ˘ crap.
†kras barwa, kolor.
staropol. 1461(67 kras.
kras(owy geolog.
proces rozpuszczania ska=.
kras-a(ny(om[wca
1. pi"kno, uroda, wdzi"k,
2. kolor czerwony,
3. >wietno>:, wspania=o>:, pompa,
4. ptak kraska, Coracias garrulus L.
pokr. krasnyj.
staropol. krasza, crasa, crassa
˘ kras(a(i: – barwa, kolor;
1. barwi:, farbowa:,
2. czyni: pi"knym, upi"ksza:,
zdobi:.
po(u(o•krasi:.
kra-si:(>ny
1. upi"ksza:, zdobi:,
2. barwi:, farbowa:.
¯ okrasa& t=u•szcz(sty, >mietana.
zaprawia: straw" okras'. ˚krasa.
staropol. po(u(o•krasi:, okrasza:.
kraska ptak. gat. ptaka,
Coracias garrulus L.
staropol. 1472 krassa crocola.
¢krasna techn. krosna.
staroros. krasna-krosna.
krasn-al(oludek kult.
skrzat, istota ba>niowa, dobry duch.
kra ]kro\ % sn ]rosn':\ % al ]lud\;
kro ]wymiar, wzrost\ ¯ makro,
mikro ˘ krowa, krocie, i inne.
†krasno>: kolor. czerwie<,
barwa czerwona, mo/e pi"kno>:.
staropol. 1453 czyrvona roza
krasnosczya ˘ krasnoscz.
¢krasny ukr. pi"kny. ros. krasnyj,
krasoto[ ukrasi>
ukr.-pol. Krasnystaw, Krasnobr[d,
Krasne; krasnom[wca, kraszanka –
jednokolorowe, jajko kurze na stole
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wielkanocnym, kra>nik – gat. motyla.
†krasny, kra>ni
pi"kny, urodziwy. ¯ s=aw.
staropol. barwa krasna yako roza;
a oblicza crasnego; y krazne
pfalene; crasni, crzasna, ca 1428
crasznø pannø mylowal; absolo-
naa krasznego, crasna, ch}w|aleb-
na, crasne, kraschscha, krasznasz
panna; thv sz' kraszne czthyrzy
szwyecze staly ˘ krasny, kraszny,
krazny, crasny, craszny –
1. czerwony,
2. =adny, >liczny, pi"kny,
urodziwy, wspania=y,
3. dobry, wyborny, znakomity.
=ac. bellus ]pi"kny, >liczny, =adny,
ukochany\ ˘ p[{no=ac. ¢bellitas ˘
starofranc. i >redniow. ang. bealte,
beaute ˘ ang. beauty ˘ beautiful,
ros. prekrasnyj-prekrasnyj,
krasivyj-krasiwyj.
†krasomowy wymowny, m[wca.
staropol. craszomovy.
kraszanka kult.
jajko kurze zabarwione na jeden
kolor, ozdoba sto=u wielkanocnego.
kra->:(dzie/ osob.
dosł. nie=adnie, brzydko;
jak mawiaj' ordynusy& nie=adnie jest
kra>:, i z ¢¢¢}czego>| spa>:;
s=owotw. koncepcji 015.
s=owotw. baz', okazuje si" s=aw.-ros.
krasiwo ]pi"knie, =adnie\, krasiwyj
]pi"kny, ang. beautiful, pretty, hand-
som\ ˘ kras % t ]nie, przeczenie\ ˘
kra>:, T ˘ C, Ç.
Pierwotnie s'dzi=em /e
¯ anglosas. stelan, st≤lan ˘ >redniow.
ang. stelen ˘ ang. steal, czyt. wspak...
itd., w d=ugich poja>nieniach s' b="dy
wynik=e z d=ugiego ci'gu, lub po
to ten s=ugi ci'g jest by te b="dy w
nim ukry:.
staropol. 1397 cradl,
1400 cradzonego mecza,
1400 cradly, 1400 sam kradnye,
any kradny ]ani kradziony\, ne
cradn, ne kradzy, nye vkradny-
esz, nye pocra}dnyesz| rzecz
gyego, 1401 konila cradzona,
1406 ne cradne,
1409 moy syn ne crathl,
1413 cradzonego wolu ˘
krascz, crascz ]kra>:\ ˘ cradl,
crathl, kradnye, i inne.
staropol. kra>: – 1. potajemnie
przyw=aszczy: sobie cudz' rzecz,
2. pozbawi: kogo> w=asno>ci
przez kradzie/.
staropol. po(s(u(wy•kra>:,
wkra>: si".
s=owotw. poch. ˚skradzione, skra>:,
u(wy•kra>:, wkra>: si", kradzie/.
w zwi'zku s=owotw. z ang. dark&
yy
dark – krad]=\ ˘ kra>:
kaszel – kaszl]a=\ ˘ szlak
tapar – r'bat ˘ r'ba:
labor – robal ˘ robak
s=owotw. koncepcji 023 i 025.
ang. to steal; theft, larceny,
ros. kra-st;/'a.
~kra>: czas niedok. ¯ kradzie/.
przej': cudze mienie w spos[b skryty,
bezwiedny i bezprawny dla w=a>cicie-
la, posiadacza.
ros. u/krast;-krast, vorovat;,
ang. to steal, to pilfer.
za•kra>: si" – czas dok. ¯ kra>:,
wej>: ukradkiem
na•kra>: – wiele, np. towaru
u•kra>: – czas dok. ¯ kra>:
o•kra>: – ze wszystkiego,
ogo=oci:
pod•kra>: si" – skrycie zbli/y: si"
w•kra>: si" – do >rodka
wy•kra>: – na zewn'trz
roz•kra>: – w r[/ne strony
s•kra>: – czas dok. ¯ kra>:
†kra>nie >wietnie, pi"knie, =adnie,
nadobnie, dobrze.
¯ krasi: ]malowa:, upi"ksza:.
zaprawia: np. potraw"\.
staropol. krasznye, crasnye.
kra>nik owad.
Zygaena, motyl z rodziny o tej
samej nazwie.
kra>ny
1. łow. t=usty,
2. dawn. czerwony; pi"kny.
krat-a(ka(kowa:(ownica techn.
krzy/uj'ce si" pr"ty stalowe, drewnia-
ne, linie, r[/nobarwne pasma materia=u
]materia= w kratk", kraciasty\.
=ac. craticulla ˘
starofranc. graπlle ˘ franc. grille ˘
ang. grille, grating ]okratowanie\,
iron-barred gate, grid ]ruszt, krata\,
ros. rawper-raszpier,
]okratowanie\ rewëtka-resziotka.
=ac. crates, gr. cratos ]si=a, moc\.
krater geolog.
1. geolog. lejowaty otw[r na szczy-
cie sto/ka wulkanicznego,
2. hist. czara u/ywana w staro/yt-
no>ci do mieszania wina z wod',
3. techn. otw[r w g[rnej cz">ci
pieca szklarskiego.
gr. kerannynai ]miesza:; w staro/.
Grecji rodzaj miski lib dzbana\ ˘
krater, ang. crater.
kraul sport. styl p=ywania. ¯ ang.
cechuje naprzemianstronne poci'gni"-
cia ramion do przodu, twarz' w d[=,
z ustami i nosem pod powierzchni'
wody z wyj'tkiem gdy g=owa skr"cona
na moment dla z=apania oddechu, i
szybkie, no/ycowe uderzenia n[g.
s=owotw. baz' kra, ark ]woda\ ˘ arka,
yy
barka ¯ =ac. barca ]=[d{\, Arktyka,
krab, rak, ang. sh•ark,
b="dnie w WD 1962& ¯ niem. krabbeln
]to scratch, czyli drapa:\,
wi"cej ˚785 ]Uwagi\, 494 ]woda\.
staronord. krafla,
>redniow. ang. craulen,
ang. crawl ]pe=za:, czo=ga: si"\.
krawacz narz.
n[/ szewski do krajania sk[ry.
krawat([wka odzież. w'ski pasek
materia=u wi'zany na w"ze=, ozdoba
przy ko=nierzu m"skiej koszuli.
franc. cravate, niem. krawatte,
ang. ]neck\tie.
kraw-cowa(iec(iectwo prof.
kobieta trudni'ca si", zajmuj'ca si",
szyciem odzie/y, szczeg. lekkiego
okrycia jak suknia, garnitur.
staropol. 1490 crawczowa –
/ona krawca. ˚krawiec.
kraw"-d{(/nik(/niak(/nica(
(dziowa:(w"dziarka(dziak
urwisko, kant, ostry brzeg. ¯ kraj;
kra ^ za=amanie,
w"d{, w"/nik ¯ w'ski.
staropol. XV w. szyadl na kra-
w'dzy, ca 1500 kr'vadz –
brzeg, skraj.
kraw-iec(cowa(iecki(iectwo prof.
osoby zawodowo szyj'ce odzie/.
krawiec ¯ ang. carve ]kraja:, wyrzy-
na:, rze{bi:\, z wp=ywem kraft ]sztu-
ka\, karwkraw.
skrawa: ^ >cina: wierzchni' warstw"
no/em np. tokarskim, d=utem.
przymiarka krawca “tak krawiec
kraje – jak materia=u staje” – liczy:
“materia=” ]np. si=y\ na zamiary ˘
plany, organizacja czego maj'ca
urzeczywistni: si", przypuszczenie
/e tak b"dzie.
staropol. 1421 za craueczskø
dzedzinø,
1442 craweczsk' roboth',
1491 rzemyesla ¢craweyczkiego
˘ craueczski, craweczski ˘
krawiecki, krawiecski –
przynale/ny do krawca, w=a>ciwy
krawcowi.
=ac. taliare ]roz•szczepi:(=upa:\ ˘
starofranc. tailleor ˘ >redniow. ang.
tailour ˘ ang. tailor,
ros. portnoj-portnoj ]krawiec\,
portnixa-portnicha ]krawcowa\.
anglosas. cr≤fte, niem. kraft,
>redniow. ang. crafte, ang. craft
]zr"czno>:, przebieg=o>:, rzemios=o,
cech\ ˘ “krafcowa” TC.
ang. carve ]kraja:, wyrzyna:, rze{-
bi:\, z przestawk'& karw ˘ kraw,
bo& 1. kraft ]sztuka\, 2. karw ]w[=\
w j. polskim.
†krawy krwawy, wg Ss 2011.
nie ma has=a w Ss 1953, nie do cyto-
wania, ˚nr 832, koniecznie#
je/eli u/yte jednokrotnie to praw-
dop. zwyk=y b='d w pisowni.
anglosas. blod ]krew\ ˘ blodig,
>redniow. ang. blod, blode ˘ blodi,
ang. blood ]krew\ ˘ bloody,
ros. krovavyj-krowawyj.
kr'-g(glak(g=y(/ek(y:(/ownik
G?, kr"gi
linia maj'ca kszta=t ko=a;
1. ko=o, =uk; okr"g, kr'/y:,
kr"gos=up.
2. toczy:; kr'glak, otok ]czapki\,
okr'/y: – otoczy:;
okr'glak ]mat. drzewny\.
s=owotw[rczo w zwi'zku z
dr'giem – dr'g& kr'g – dr'g,
kr'/y: – dr'/y: ]wierci:\;
kr'/y: ]w obiegu by:, cyrkulacji ˘
kr'/y pog=oska\  dr'/y: ]wierci:,
wierci: si"\ – okr"t, jednostka p=ywa-
j'ca kt[ra kr'/y po >wiecie,
okr"/ny – dooko=a ]o ^ do\,
pokr. pokr"t, s(wy•kr"t, na okr"tk",
>rubokr"t, widno•kr'g(kr"gi.
niem. kries ˘ s=aw.-ros. krug – drug,
kru/y: – dru/y: ˘ dru/yna ¯ drug.
rug ]blisko\ ˘ u•r'ga: ]u•bli/a:\,
krug ]okr"g, ko=o\, drug ]bli{ni\.
niem. kreis(line ˘ ros. krug ˘
staropol. grøg, daw krøgy,
gdze krøøgy, crongy –
1. k[=ko, pier>cie<, pier>cionek,
2. splot, zw[j,
3. kark, kr"gi szyi,
4. jaki> szczeg[lny rodzaj gaju.
†kr'/a: drobno sieka:.
staropol. potrawy krazala ˘
krazacz – kr'/a:.
†kr'/ec czy kr"/ec
1. cz">: sk=adowa urz'dzenia w
m=ynie, maj'ca kszta=t kr'/ka,
2. ozdobna cz">: >wiecznika w
kszta=cie ga=ki.
staropol. 1475 kr'zecz;
kroszczy, kroszcze.
†kr'/ek kr"/ec w znacz. 2.
staropol. krøszek.
kr'/ownik wojsk., mors.
okr"t wojenny o mniejszej sile ni/
pancernik, lecz szybszy i l/ejszy.
ang. cruiser ]w tym tak/e motor[wki
wy>cigowe, samoloty, wozy policyjne,
ang. powerboat, airplane, police car\
¯ cruise ]kr'/y:\.
kr'/y: ruch.
chodzi: dooko=a, ¯ kr'g,
staropol. krøzz'cz; kraszy, krvzy
˘ krøzycz, kraszycz, kruzycz –
kr'/y:, chodzi: dooko=a,
chodzi: tu i tam.
staropol. okr'/y:, kr'/a:,
okr'/a:.
ang. to circulate,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ros. kru'it;-kru/it.
~kr'/y: czas niedok. ¯ kr'g ¯ krug.
1. wykonywa: ruch ko=owy,
2. przechodzi: z jednych r'k do dru-
gich, z ust do ust ˘ plotki kr'/',
3. o sokach, pokarmach, krwi –
obiega: uk=ad zamkni"ty wewn'trz
organizmu /ywego.
s=owotw. pokr. ˚kr"ci: ¯ krutit.
ros. kru'it;-kru/it, ang. to turn,
to move round, to wheel, to twirl;
ros. obra]at;sq-obraszczatsja ^
ang. to circulate;
ros. okru'-at;/it;-okru/at(it ^
ang. encircle.
o•kr'/y: – dooko=a, zupe=nie
¢pod•kr'/y: – podkr'/one oczy,
worki pod oczami
†kr'/yd=o cyrkiel.
staropol. 1471 kr'zidlem circino.
ang. pair of compasses,
ros. cirkul;-cirkul.
†krciny rel. chrzciny. ˚chrzciciel.
gr. baptisma ]zanurzenie, pogr'/enie
w wodzie\, =ac. baptisma ]zanurze-
nie\ ˘ starofranc. >redniow. ang.
baptesme ˘ ang. baptism,
ros. kre]enie-kreszczenie.
†krczyca, krzczyca
staropol. 1437 ¢krczicza cirrus,
strzicz krczicze,
ona goli sobye ¢kryczyczø,
1466 crzczycz',
ca 1455 krzycza sinciput,
contra krczycze
ca 1500 krczycza ˘
krczicza, crzczycza, krczycza –
1. anat. w=osy na g=owie lub karku,
2. anat. g=owa,
3. med. choroba sk[rna u koni.
†krczycznik bot.
Scrophularia nodosa L., staropol.
1472 krczicznik scrofularia.
kreacja tworzenie, powodowanie
istnienia czego>, pocz'tkowanie,
robienie, p=odzenie ¯ rea ]p=yn\.
mSjp 1969& 1. «spos[b odtwarzania
przez aktora jakiej> postaci w utwo-
rze scenicznym...»,
2. «oryginalny w pomy>le, wyko-
nany artystycznie str[j lub szczeg[=
stroju, uczesanie...»
=ac. creatio, starofranc. creation,
>redniow. ang. creacion
ang. creation;
=ac. creare ˘ creatus
ang. create, ros. tvorit;,
˚prokreacja ¯ pro ]za\ % kreacja.
kreatura licha posta:, osobnik.
krecha zgrub. ¯ kreska.
†krechko>: s=abo>:.
ang. weakness,
ros. slabost;-s=abost,
yy
bessilie-bessilie.
kreci ¯ kret.
kred-a(owy(ka geolog.
ska=a osadowa o barwie bia=ej,
zwapnia=e szkielety.
staropol. 1419 kreyda, creta.
¯ niem. kreide.
=ac. creta, wg Ss 1953,
=ac. calx, calcis ˘ anglosas. cealc,
>redniow. ang. i ang. chalk,
ros. mel-mie=.
kredens mebel.
mebel s=u/'cy do przechowywania
naczy<, przybor[w sto=owych, sk=ada-
j'cy si" zwykle z dw[ch cz">ci – dol-
nej, szafkowej z p[=kami i szufladami,
i g[rnej, cz"sto oszklonej.
staropol. kredens, kredenz –
naczynia sto=owe ze srebra,
>redniow. =ac. credentia ]przekona-
nie\ ˘ starofranc., >redniow. ang. i
ang. credence ]przekonanie\;
ital. credenza ˘ ang. credenza,
franc. credence ˘ pol. kredens
]mebel, jak wy/ej\.
†kredenz, kredens srebra sto=owe
– naczynia i sztu:ce ze srebra lub
posrebrzane ]platerowane\.
kredka
1. rodzaj kolorowego o=[wka,
2. szminka do malowania ust,
o=[wek do malowania brwi.
kredo rel. wyznanie wiary katolic-
kiej g=[wnych zasad.
=ac. credo ]wierz"\, anglosas. creda,
>redniow. ang. crede, ang. creed,
staropol. kredo – streszczenie zasad
wiary chrze>cija<skiej&
“Wierz" w Boga Ojca... itd.”
kredyt(owa:(owy(biorca(
(odawca ekon.
wiara, zaufanie.
staropol. kredytor –
wierzyciel, u/yczaj'cy kredytu,
=ac. credere ˘ creditus
ital. credito, franc. credit
ang. credit(or,
s=aw.-ros. doverie.
†kregiel
1. s=upek u/ywany do pewnej gry,
2. spoż. jaki> rodzaj pieczywa,
mo/e obarzanek,
w Ss 1953 opisany jako kr"giel.
¢kreis } krajs| niem.
1. ko=o, k[=ko, cyrku=, obw[d,
2. powiat, ujazd ]jednostka adm.\.
niem. kreis ˘ pol. 1. kres(y, 2. kraj.
ang.1. circle, orbit, 2. circuit,
district, Am.-Eng. county,
ros. 1. krug-krug, okru'nost;-
okru/nost, 2. okrug-okrug, uezd-
ujezd ]ujazd ^ powiat\.
†krella narz.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wide=ki z zakrzywionymi z"bami.
staropol. ca 1500 krell' tricuspis.
krem(owa:(owy spoż., kosm.
g"sta masa ubita lub utarta; ma>:,
kosmetyczna emulsja, >mietanka.
=ac. chrisma, starofranc. cresme,
>redniow. ang. creme, ang. cream,
s=aw. slivki, krem.
krema-cja(torium(toryjny kult.
palenie zw=ok ludzkich w specjal-
nym piecu.
kremaliera techn.
>ruba z z"batym mechanizmem s=u/'ca
do powstrzymywania i zmiany cz">ci
przyrz'd[w precyzyjnych.
franc. cremallere.
krema-torium(cja bud.
budynek ze specjalnymi piecami do
palenia zw=ok ludzkich.
=ac. cremare ]pali:\ ˘ crematus,
crematorium ang. cremat-e(
(ion(or(ory(orium,
ros. kremaciq.
kreml wojsk., bud.
wg Wikipedii – gr[d warowny lub
twierdza sytuowana w obr"bie miast
ruskich, budowana zwykle na wznie-
sieniu, i obejmuj'ca& siedzib" w=adcy,
cerkwie oraz budynki o funkcjach
urz"dowych lub pa<stwowych. W
XVIII wieku, w zwi'zku z rozbudow'
miast, kremle straci=y swoje obronne
znaczenia, pe=ni'c jedynie funkcje
reprezentacyjne.
Przytaczam z wewn"trznym opo-
rem, rezerwacj', ze wzgl"du na liczne,
proste b="dy w Wikipedii, pochodz'ce
od ludzi bez wiedzy, ale kt[rzy wiedz'
jak swoje mniemania zamie>ci:, bo tak
i tu, w tym wypadku.
kreml ]REML\ ma sk=ad liter rondla
]RONL\, z wymianami MN, OE,
a wi"c >redniow. barbakanu – budowli
obronnej, stoj'cej poza obwodem
mur[w obronnych miasta.
i je/eli definicja jest w=a>ciwa, to
termin zosta= zaczerpni"ty i przypisany
z b="dem.
w j. s=awia<skim DL ˘ L, np. myd=o
˘ my=o, rad=o ˘ ra=o, tak i inne, temat
z g="bi'.
ang. kremlin ]the citadel of the city\,
ros. kreml;-kreml.
kremplina tkan.
nazwa handlowa dzianiny z w=[kna
poliesterowego, u/ywana w latach
1970-tych do szycia garnitur[w i
sukienek; nie rozci'gaj'ca si", nie-
przewiewna i nie gniot'ca si".
Bistor – cie<szy zamiennik krem-
pliny.
kreolina chem. produkt destylacji
smo=y w"glowej, >rodek antysep-
tyczny stosowany do impregnacji
yy
drewna.
gr. kre]zol\ % sodzo
]ochraniam, zachowuj", ratuj"\.
kreowa: ˚kreacja.
kreozot chem.
oleista ciecz otrzymywana przy
destylacji smo=y drzewnej.
gr. creas ]mi"so\ creosote %
=ac. oleum ]olej\, ang. cresol.
krep-a(owa: tkan.
tkanina jedwabna, we=niana, matowa,
o powierzchni lekko pomarszczonej,
porowatej; opaska z krepy o kolorze
czarnym, na r"kawie na znak /a=oby.
franc. crepe, ang. crape,
niem. kripptuch.
krepdeszyn tkan.
cienka, delikatna tkanina jedwabna z
lekkim po=yskiem.
†krepel, krapel spoż.
pulchne ciasto sma/one na t=uszczu,
mo/e nadziewane, p'czek.
staropol. 1358 kreple,
1472 kraple fricelle.
krepina
1. bibu=ka marszczona, u/ywana do
wyrobu sztucznych kwiat[w,
2. ta>ma tapicerska ˘ krepowa:,
3. sztuczne w=osy s=u/'ce
do charakteryzacji teatralnej.
†kreptuch(owy, kryptuch
p=[cienny worek na obrok dla zwie-
rz't poci'gowych.
staropol. 1391 kriptuch,
1393 criptuch,
1495 kreptuch,
1496 kriptuchow,
1500 creptuchi,
˘ criptuch, kriptuch, creptuch
kreptuch ¯ niem. krepp % tuch
]sukno\ ˘ pol. fatruch i inne.
staropol. creptuchowe –
zwi'zany z u/yciem kreptucha,
tj. karmieniem koni na postoju.
kres granica, kraniec, koniec ]ziem\,
linia b"d'ca granic'. ˚kreis.
staropol. w kresye, w kresze,
ca 1500 kress ˘ kres –
1. ko=o, obszar okre>lony granic'
kolist',
2. granica, cel, meta.
¯ niem. kreis ]kr'g\ ˘ ros. krug.
ang. limit, border,
ros. granica-granica.
s=owotw. poch.
za(na(pod(wy(s•kre>li:.
†kresa linia.
staropol. cresa krewnego,
XV w. linea vel kresza,
=ac. linea ˘ >redniow. ang. i ang.
line, ros. liniq-linija.
¢kresiti o/ywia:, orze{wia:.
Latopis 1116 kresiti-kresiti,
yy
kr≠siti-kresiti ˘
ros. voskrewat;-woskreszat.
kre-ska(skowa:(skowany(
(skowy(k[wka(>li:(>larnia(
(>larski(>larstwo(>larz(>li:
1. linia, zwykle kr[tka, cienka,
2. sygna= d=ugi w alfabecie Morse’a.
¢krest krzy/.
kres-y(owy(ka(kowa:(
(kowy(kowany(k[wka
kre>l-arnia(arz(i:
granica, kraniec, koniec. ˚kres.
u kresu, o(za(wy•kres.
¯ >redniow. ang. cros ]krzy/\ ˘ ang.
cross, OE ]cros ˘ kres\.
s=owotw. pokr. czerk ˘ Czerkasy
]plemi" na kresach, jak niem. Angle\,
wykre>li:  ros. vyherknut;
]czas dok.\ ˘ wyczerkiwa: ]niedok.\
^ ang. to cross out ]out ^ wy`\.
kre>li: ˚kreska.
1. krzy/owa:,
2. stawia: kreski, rysowa: liniami.
przekre>li: – pokrzy/owa:.
¯ s=aw.-ros. krest ]krzy/\
¯ cress ]krzy/owy\ ¯ cross ]krzy/\.
s=owotw. pokr. rodzina krzy/owych,
do kt[rej nale/y kilka gatunk[w
ro>lin, w tym rze/ucha, ang. cress i
ros. kress, kress-sa=at. ˚rze/ucha.
s=owotw. pochodne
za(na(wy(po(prze(s•kre>li:.
~kre>li: czas niedok. ¯ kres ]brzeg,
granica, skrajna linia\.
liniami o=[wka, pi[ra, wykona: sche-
mat czego> na papierze, czym> ostrym
na powierzchni twardej, w przen. mow'
obj': zasi"g przedmiotu przedstawi:
w zarysie.
s=owotw. pokr. kresy ]tereny nadgra-
niczne\, okres, ˚rysowa:.
ros. hertit;-czertit, ang. to draw,
to sketch, to trace, to design, to outline.
za•kre>li: – czas dok. ¯ kre>li:,
przypisa: zasi"g i cha-
rakter przedmiotu
na•kre>li: – przedstawi: w zarysie
po•kre>li: – porysowa:, bez=adnie
prze•kre>li: – na wskro>, w poprzek
o•kre>li: – opisa: cechy charak-
terystyczne, oznaczy:
pod•kre>li: – od spodu; mow' –
z akcentem, naciskiem
wy•kre>li: – na zewn'trz; wykres
s•kre>li: – uniewa/ni:, skasowa:
kresk' w poprzek s=[w
kret(owisko zool. ssak owado/er-
ny, /yj'cy pod powierzchni' ziemi.
ret ¯ ter ¯ terrain ¯ =ac. terrenum ¯
terrenus ]ziemski\ ¯ terra ]ziemia\,
s=owotw. koncepcji 023.
franc. la taupe, niem. maulwurf,
>redniow. ang. molle ˘ ang. mole,
ros. krot-krot.
kretes jęz.
doszcz"tnie, zupe=nie, ca=kowicie.
obce ]sk'd$\.
=ac. com` ]wzmocn.\ % plere ]wy-
pe=ni:\ ˘ complere ]do pe=na\ ˘ com-
pletus ˘ starofranc. i franc. complet
˘ >redniow. ang. compleet,
ang. completely, entirely; wholly;
throughly; fully; niem. vollständig,
ros. so vsëm-so wsiom.
kreton(owy tkan. tkanina bawe=nia-
na, cz"sto barwna, g=adka lub drukowa-
na w dese<, u/ywana na suknie, lekk'
odzie/ dzieci"c', zas=ony, itp.,
franc. nazwa miejscowo>ci
Ctreton ˘ cretonne.
kretyn(izm(y<ski med., osob.
cz=owiek niedorozwini"ty umys=owo i
najcz">ciej tak/e fizycznie, niedoczyn-
no>: tarczycy objawiaj'ca si" upo>le-
dzeniem umys=owym; obel/ywie o
cz=owieku ograniczonym, t"pym.
franc.-ang. cretin.
krew(ki(niak(ny anat.
czerwony p=yn kr'/'cy w sercu, arte-
riach i /y=ach ludzi i wielu zwierz't,
nios'cy sk=adniki od/ywcze i tlen,
a zabieraj'cy produkty przemiany
materii i dwutlenek w"gla.
krw•otok(awy(awica(isty(iak,
krew•ny(niak(ki.
¯ k % rew, dosł. u(wz-niesienie,
odpowiednikiem sok ¯ so % k
]so, rew ^ g[ra; k ^ do\ ˘ po•soka
]zaskrzep=a krew zabitego zwierz"cia\.
karew ¯ ka ]do\ % rew ]g[ra, g[ry\ ˘
krew ˘ pot. krew kogo> zalewa
]uniesienie, ponosi ¯ nos, nie>:\,
rew ^ nos, g[ra, kopa, kupa, stos
stos  sost]aw\ czyt. wspak,
rew  wer]ch\ ˘ wierch, wierzch.
/yw ^ krew ˘ /ywica, je/yna,
staropol. /ywi' y broni';
staropol. ryw  pol. rew ˘
k•rew•ki – po•ryw•czy –
u•nosz'•cy si", ˚nie>: ¯ nos ]g[ra\;
s=owotw. pokr czerw, KCz,
cz•er•w  k•re•w.
staropol. ku przeliczu krwe,
ze krwy, ze krwye, we krwi
moiey, albo krew kozlowø,
røcze swogi vmyie we krwy,
obroczil w krew rzeky gich,
w Ss 1953 4 kolumny cytat[w –
1. czerwony p=yn w /y=ach cz=owie-
ka i innych kr"gowc[w, krew,
2. w przeno>ni& >mier:,
3. zab[jstwo,
4. odpowiedzialno>: za zab[jstwo,
5. o stosunkach pokrewie<stwa;
przyrodzony krwi' – krewny,
cz=onek rodu.
staropol. møsz krwi – m'/ krwi,
rozlewca krwi, zab[jca.
staropol. krawy – krwawy.
staropol. krewki – s=aby, kruchy,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
delikatny.
staropol. krewko>: – s=abo>:,
delikatno>:, u=omno>:.
staropol. krewnik – sangwinik, krew-
ki, krew mu uderza do g=owy.
staropol. krewno>: –
pokrewie<stwo.
staropol. krewny –
1. maj'cy w /y=ach t" sam' krew,
pochodz'cy z tego samego rodu,
2. zwi'zany z krwi', krwawy,
skrwawiony.
staropol. krewy – krwawy.
anglosas. blod ]krew\ ˘ blodig,
>redniow. ang. blod, blode ˘ blodi,
ang. blood ]krew\ ˘ bloody,
ros. krovavyj-krowawyj.
s=aw.-ros. krov;,
wo=. 1289 krovi ]krwi\,
v= krovi ]we krwi\,
hiszp. sangre GK. ˚krw.
krewetka zool. skorupiak jadalny,
cia=o pokryte mi"kkim pancerzem.
franc. crevette.
†krewiec $, bot. dziurawiec zwyczaj-
ny, Hypericum perforatum L.
staropol. 1472 ¢crebycz perforata
ypericon.
†krewka bot. dziurawiec zwyczajny.
Hypericum perforatum L.,
˚zwon(iec, zwo<czec.
staropol. 1472 zayøcza krewka
perforata, ypericon.
†krewki, krechki, krachki
staropol. mloda, krechka,
XV w. krachka langvida,
krachczy – s=aby, kruchy, delikatny.
staropol. ]$\ krach ¯ ang. crash
]o kilku znaczeniach, w tym
gwa=towny upadek\.
staropol. krewko>:, krechko>:,
krzechko>: –
s=abo>:, krucho>:, delikatno>:.
krew-ki(niak(ny ¯ krew.
staropol. krewn•y(o>: –
1. maj'cy w /y=ach t" sam' krew,
pochodz'cy z tego samego rodu,
2. zwi'zany z krwi', krwawy,
skrwawiony.
kreza odzież. okr'g=y ko=nierz
marszczony lub fa=dowany.
dawny niem. kröss zwi'zane z
kraus ]k"dzierzawy\.
krezki anat., spoż.
1. anat. b=ony przytwierdzaj'ce
narz'dy wewn"trzne do >cianek
jamy cia=a,
2. spoż. potrawa z flak[w ciel"cych.
krezol chem., techn.
ciecz oleista otrzymywana przy de-
stylacji smo=y w"glowej, drzewnej.
gr. kreos ]mi"so\ % oleum ]olej\.
krezus książk.
yy
cz=owiek bardzo bogaty.
kr"c-i:(ony(arka(iek ruch.
¯ kr"g GC, lub r"ka.
kr"tki, za(s•kr"t, KCT.
s=owotw. pokr. pr"t ]gi"tka witka\.
przeciwie<stwo prostolinijno>ci ˘
kr"ci: dos=ownie, materialnie, i w
przeno>ni, tj. lawirowa:, fa=szywym
by:, deformowa: fakty.
kr"ci: si" – biega: wok[= ˘
wy•kr"t – wy•bieg,
szczeg. prawnika, kruczek prawny,
bieganina dziecka wok[= n[g.
staropol. XV w. cr'czyla torquet,
1471 kranczancz albo gybyancz
˘ kr"ci:, kr"ci: si" –
1. nadawa: czemu> ruch obrotowy,
obraca:, toczy:,
2. kr"ci: si"& by: w ci'g=ym ruchu.
staropol. wy(za•kr"ci:, zakr"ca:.
za(wy•kr"ci:, dzi>. ˚kr'g.
za(na(po(u(prze(przy(o(do(od(
(pod(w(wy(s(roz•kr"ci:.
~kr"ci: ]si"\ czas niedok.,
1. obraca:, toczy:, win':, kr"ci:,
2. gi':, krzywi:,
3. inaczej na>wietla:, lawirowa:.
okr"t zawija do portu, na okr"tk".
ros. krutit;-krutit,
ang. 1. to twist, to twirl, to wring;
to whirl, 2. to bend, to curve,
3. to distort, to veer.
za•kr"ci: – zakrzywi:, ¯ zakr"t
na•kr"ci: – na=o/y: >rub", mutr"
po•kr"ci: – obr[ci: kilka razy
u•kr"ci: – urwa: przez kr"cenie
prze•kr"ci: – wykrzywi:
przy•kr"ci: – przymocowa: >rub'
o•kr"ci: – owin':, ¯ okr"t(ka
do•kr"ci: – kr"ci: do ko<ca
od•kr"ci: – w przeciwn' stron"
pod•kr"ci: – troch", cz">ciowo
w•kr"ci: ]si"\ – do >rodka, sposo-
bem, ukradkiem,
nieuczciwie, sprytnie
wy•kr"ci: – wykrzywi:, wy ^ za
s•kr"ci: – 1. zakr"t wzi':,
2. z=o/y: skr"ceniem,
3. zwichn':, np. nog"
roz•kr"ci: – roz=o/y: skr"cone
†kr"ciwij bot. >luz k"dzierzawy,
Malva crispa L.
staropol. 1472 kranczywoy malva
crispa.
kr"g(arz(os=up(owiec(arstwo(
(owce anat. cz=on kr"gos=upa.
kr"gowce – Vertebrata, zwierz"ta
maj'ce wewn"trzny szkielet kostny,
lub chrz'stkowy, z osi' w postaci
kr"gos=upa.
kr"g-le(iel(nia ¯ kr'g=e kszta=ty
figur, inspirowane.
niem. kegel, franc. quilles,
ang. ninepins,
staropol. kregiel –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
1. s=upek u/ywany do pewnej gry,
2. spoż. jaki> rodzaj pieczywa,
mo/e obarzanek.
†kr"p czy krap ˚krap.
†Kr"pak Karpaty.
ang. Carpathian Mountains.
ros. Karpaty-Karpaty.
kr"p-y(owa:(ulec osob.
zwi"z=ej budowy cia=a.
kr"powa: – ogranicza:, wi'za:;
kr"powa: si" – wstydzi:, powstrzy-
mywa:.
pokr. ang. shrimp ]niepoka{nej,
nieznacznej budowy\.
†kr"t czy skr"t pewna drewniana
cz">: wozu, >nica }osada dyszla|.
kr"t-y(acz(anina(ak(arz(ek(=o(
(og=[w krzywy ¯ kr"ci:, KCT.
w przen. wymijaj'cy& nieuczciwy,
oszuka<czy, k=amliwy.
s=owotw. baz' nurt ¯ nur  ren,
s=owotw. koncepcji 022, UE.
s=owotw. pokr. sznur ]skr"t, splot\.
¢krin bot. lilia.
staroros. krin-krin,
ros. liliq-lilija, ang. lily.
kriolit miner.
rzadki minera= z gromady halogen-
k[w; kamie< lodowy.
gr. kryos ]l[d\ % lithos ]ska=a\.
kris broń.
sztylet malajski o klindze w"/ykowatej.
krn'brny char. nie daj'cy sob'
kierowa:, niepos=uszny, uparty,
przekorny, niesforny, niegrzeczny.
serb.-s=aw. pochodzenia&
krn ¯ ang. curb ]1. =a<cuch lub
pasek wok[= dolnej szcz"ki konia,
przymocowany do w"dzid=a, wstrzy-
muj'ce go za poci'gni"ciem lejc, 2.
wszystko co powstrzymuje, hamuje,
kontroluje, 3. narzucony zr'b, zasi"g
pracy, ang. framework, 4. podniesio-
ny margines wok[= lub wzd=u/, do
wzmocnienia lub ograniczenia; pol.
kraw"/nik\ %
brny – wojuj'cy ¯ bra<,
po='czenie «krn» z «brn» – obie
trudne do wym[wienia, wyda=o
liczne formy pisowni&
staropol. XV w. crrnøbne,
1447 kr'brny temerarius; kn''brz-
ny, kn'brznego ]rebellem\, 1484
zly albo krn'brny ]incorrigibilis\,
XV w. krnabrny; w krnabrna, ca
1500, crabrny ˘
kn'br•nie(no>:,
kn'brz•nie(ny(no>:,
kr'brn•ie(o>:(y,
krn'bro>:, krn'bn•ie(y,
krz'brn•ie(o>: –
zuchwale, bezczelnie; uparte nie-
pos=usze<stwo, buntowanie si",
yy
bezczelno>:; hardo>:; niepos=uszny,
oporny, buntuj'cy si", zuchwa=y.
=ac. arrogans, insolens,
protervus, rebellis,
franc. altier, arrogant,
ang. arrogant, rebel, mutineer;
refractory, intractable,
ros. vysokomernyj,
buntov]ik, mqte'nik.
¢krniet kupi:.
Latopis 1116 kr;net;-krniet.
¢kro, kros, krzy/ ¯ ang. cross;
na wskro>, przykro(>:, pokrzy/owa:
]np. plany, tj. udaremni: je\,
=ac. crux, crucis ˘
starofranc. croix, cruix; staronodr.
kross, anglosas. cros, >redniow.
ang. cros, crois ˘ ang. cross
1. dosł. i w przen. krzy/; krzy/owy,
krzy/uj'cy si", niepomy>lny,
2. poprzek, poprzeczny,
3. przecina: si", przej>:; przechodzi:,
przeprawia: si" na drug' stron";
rozmija: si", przecinaj'cy si",
4. przekre>li:, udaremni:,
5. przeciwny, z=y, rozgniewany.
†krobia pojemn. rodzaj =ubianego
lub plecionego naczynia, koszyczka.
staropol. 1394 pro II vasis dictis
krobe eidem kruczmorcze V
grossos.
krochmal(i:(arnia(arka(nia
chem. skrobia, m'czka u/ywana do
usztywniania tkanin.
niem. kraftmehl,
staropol. 1419 crofftmal amidum,
krochmal, kroftmal – delikatna
m'czka pszenna uzyskiwana przez
moczenie t=uczonego ziarna.
=ac. amylum,
starofranc. amidon, empois,
>redniow. ang. starche ¯ sterchen
]usztywnia:\, ang. starch,
staroros. kraxmal=-krachma=.
kroci-e(owy du/a liczba bli/ej
nie okre>lona; wielokro:.
¯ krot`, pokr. krok.
krocion[g zool., płaz.
Julus, wij, o d=ugim, ob=ym ciele
i licznych odn[/kach; /yje pod
kamieniami.
†krocylmer bot. pewna ro>lina
uprawna o korzeniu jadalnym,
kucmerka, Sium sisarum L.
staropol. 1417 kroczilmer.
=ac. planta quaedam.
†kroczaj czynność. krok, st'pni"cie.
¯ ang. crotch }krocz| ]krocze, roz-
widlenie; 1. miejsce odej>cia ga="zi
od pnia drzewa, 2. miejsce gdzie
schodz' si" ludzkie nogi\ ¯ franc.
staropol. XV w. kroczay passus,
twe kroczaye.
=ac. passus, gressus,
yy
franc. croche ]kulka do wyci'gania
s=ony ze sterty\ ¯ croc.
krocz(e(y:(ka ruch. st'pa:, i>:.
wy(prze•kroczy:. ˚krok.
krocz – ch[d konia, skrocz, inoch[d.
krocze – anat. miejsce mi"dzy
dwoma ko<czynami dolnymi.
kroczek – techn. cyrkiel spr"/ynowy,
kroczka – przyrz'd w kszta=cie litery
A do mierzenia d=ugo>ci pola;
fajtak.
kroczki – ryba. narybek kt[ry
przezimowa=.
ang. crotch ]krocze, rozwidlenie\.
~kroczy: czas niedok. ¯ krok.
i>:, zw=aszcza wolno, oci"/ale, du/y-
mi krokami; st'pa:.
s=owotw. pokr. krocze ^ ang. groin.
ros. wagat;-szagat, xodit; bol;-
wimi wagami-chodit bolszymi
szagami, ang. to stride, to pace;
ros. rastopyrq nogi, sidet;
verxom, ang. to bestride.
prze•kroczy: – poza limit, granic"
w•kroczy: – do >rodka
wy•kroczy: – na zewn'trz
roz•kroczy: – nogi w r[/ne strony,
rozkrok, stan': w `
~kro: jęz. raz ]jako cz"stotliwo>:\,
ile razy, cz"sto wi"c z liczebnikami.
¯ k % ro: ¯ rok ]czas\, ˚krotnie.
staropol. cz"sto(cztery(dw[jc(
(dziewi":(ile(ilko(kilekoli(kile(
(kilkokoli(kilko(kilo(koli(niewiele(
(pi":(siedemdziesi't(siedem(
(sto(sze>:dziesi't(sze>:(
(trzydzie>ci(trzy(tyla(tyle(tylko(
(tysi'c(wiele(wielko(wtore•kro:.
ang. `fold, time ]1. czas, 2. raz\,
ros. raz-raz ˘ pqt; raz ]ang. five
times\, ne raz ]ang. more than once\,
ni razu ]ang. not once\,
raz navsegda ]ang. once for all\,
razom ]ang. at once, at a stroke\, kak
raz ]ang. just, exactly, just in time\.
kro:set
rodzaj przekle<stwa.
†kroftmal chem. krochmal.
krogul-ec(czy ptak.
Accipiter nisus L., ptak drapie/ny
dzienny z rodziny soko=[w, z za-
krzywionym dziobem, u/ywany do
polowania.
staropol. 1399 krogulecz,
1427 yastrab albo dobri crogulecz,
1435 krogulcza mu wschal;
ysche mu crogulyecz wschal,
1446 crogulcza... wroczil ]wr[ci=\,
1455 crogulczom, 1462 crogulcza,
1472 krogulecz nisus ˘ krogulecz,
crogulecz, crogulyecz.
franc. epervier, niem. sperber,
>redniow. ang. sparowhawke ˘
ang. sparrowhawk ]zwany tak od
polowania na wr[ble; o kr[tkich
skrzyd=ach\, ros. qstreb-jastreb.
kro-i:(jczy(jczyni, kr[j, kraja:
OA^Ø ¯ kraj ¯ raj ]granica, g[ra\ ˘
skraj; ci': co na sztuki, cz">ci, odcina:
kawa=ek od wi"kszej ca=o>ci.
staropol. kroj – ostrze p=uga.
staropol. od(prze(przy(u•kroi:,
kraja:, o(prze(s•kraja:,
o(roz(u•krawa:.
=ac. scindere, franc. couper, tailler,
>redniow. ang. cutten, kitten,
kytten, ketten, ang. cut,
ros. vy/kroit;-wy(kroit.
mazur. kro[]u ]kroj'cy\.
~kroi: czas dok. ¯ kraja: ¯ skraj
]brzeg\ ˘ u skraju ˘ Ukraina.
w mSjp 1969 kroi: jest czas. niedok.
1. ci': na sztuki lub cz">ci,
2. z ca=o>ci wyci': zamierzony
kszta=t,
3. p=ata: komu z=o>liwe figle;
da: nauczk", z=oi: sk[r", pobi:.
s=owotw. pokr. kr[j, ØA, kromka.
ros. rezat;-rezat ]rzeza:\,
ang. to cut ˘ cutter ]krojczy\.
za•kroi: – czas dok. ¯ kr[j,
zakre>li:, zaplanowa:
po•kroi: – czas dok., po ^ za,
ca=o>: na cz">ci
u•kroi: – kawa=ek, kromk"
prze•kroi: – na wskro>; przekr[j
o•kroi: – dooko=a, zupe=nie
do•kroi: – doda: krojeniem
od•kroi: – cz">:, kawa=ek, od ^ u
w•kroi: – wlepi:, lanie sprawi:
wy•kroi: – na zewn'trz, wyci':
s•kroi: – 1. poci': ca=o>:,
2. >ci': wierzchni'
warstw", s ^ od
krojek techn.
narz"dzie stalowe do krajania i
nacinania.
kro-k(czy:(komierz
st'p•ni"cie(a:, i>:; wy•krok(st"pek,
wy•kroczenie – prze•st"pstwo,
violate – prze¶kroczy: ^ na•ruszy:,
krok•iew(wa – rozstawiona belka
dachu, rozkraczona.
tak/e czynno>: kroczenia ˘ /on"
poznaj" po kroku ]charakterystycz-
nym dla niej st'paniu, chodzie\, i>:
miarowym krokiem ]jednostajnym\.
s=owotw. pokr. i>: ¯ szczi ]krotnie\,
staropol. sz ^ >, cz ^ :.
¯ ang. crotch ]rozwidlenie, miejsce
wystawania n[g z ludzkiego cia=a\,
niem. kr¥cke ]krokiew\,
ang. step, pace ]krok\, ros. wag.
1. krokiet sport., gra.
ogrodowa gra towarzyska.
franc. crochet ˘ ang. croquet.
2. krokiet spoż.
kulka lub wa=eczek z kartofli, mi"sa,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ry/u; rodzaj kruchego ciasteczka.
franc. croquette.
krok-iew(wiowy, krokwa bud.
niem. kr¥cke ]krokiew\.
staropol. 1425 krokwy; ale yego
krokwy nye sz' w mur;
krokwy dachv, 1461 za krokwi,
1463 krokwa tingus,
1465 crokyew,
1491 na krokwy
˘ krokwa, crokyew –
uko>na belka w wi'zaniu dachu.
staropol. 1394 krokewny – krokwi
dotycz'cy, z krokwi' zwi'zany.
ros. krov-krow ]dach, schronienie\.
s=owotw. pokr. krok ]rozwidlenie\.
krokodyl(owy płaz.
drapie/ny gad kraj[w tropikalnych.
gr. kroke ]kamyk, /wir\ % drilos
]robak, d/d/ownica\ ˘ krokodeilos
˘ =ac. crocodilus ˘ >redniow.
=ac. crocodillus ˘ starofranc. cro-
codrille ˘ >redniow. ang. cocodril,
cokadrill ˘ ang. crocodile
wo=. korkodil=,
ros. krokodil.
krokosz bot.
Carthamus tinctorius, ro>lina jedno-
roczna z rodziny z=o/onych.
krokowy gruczo= – anat. prostata.
kroksztyn archit. konsla.
krokus bot. Crocus, ro>lina cebulko-
wa z rodziny kosa:cowatych ]iris
family\, o kielichowych, /[=tych,
purpurowych, lub bia=ych kwiatach
i lancetowatych li>ciach; jest jednym
z pierwszych kwiat[w kwitn'cych
wiosn'; ˚szafran.
staropol. ca 1465 ¢karkosz domo-
vy carcamus,
1472 krokos crocus ortensis;
krokoss oculus Ethiopis,
1484 krokosch cartamus,
XV w. crokosz cartamus ˘
kroko•s(sz, crokosz.
aram. kurkama, arab. kurkum,
hebr. karkom; sem. ˘ gr. krokos ˘
=ac. i ang. crocus.
krol poz. społ. ˚kr[l.
ang. king, ros. korol;-korol.
†krolestwo ˚kr[l(estwo.
ang. kingdom, ros. korolestvo.
†krom jęz.
1. o(pr[cz, z wyj'tkiem,
2. bez, 3. poza.
staropol. 1461(67 crom,
1484, 1498, ca 1500 krom.
=ac. ex` % capere ]bra:\ ˘ excipere ˘
exceptus ˘ exceptare ]wyj':\,
starofranc. excepter,
>redniow. ang. excepten ˘ ang.
except ]wyj'wszy, poza, opr[cz\;
=ac. exceptio ˘ ang. exception
yy
iskl[h-at;/it;,
]wyj'tek\, ros.
vykl[h-at;/it;-wykluczat,
krome-kromie, iskl[haq.
Marcin Kromer ]1512–†1589\ o sejmie
w Piotrkowie, tekst z ok. 1816& „Ten/e
to urz'd poselski w tenczas naypier-
wej zawzi"ty, tak dalece za czasem
wzwyczai= si", /e krom tych pos=[w
ziemskich ]tak ich albowiem zowi'\
ani /adnego seymu sprawiedliwego
by nie by=o, ani te/ pobor uchwala:,
a zgo=a /adne prawo stanowi: by si"
nie mog=o.”
W latach 1548–1572 odby=o si"
17 sejm[w, w r[/nych miastach,
najcz">ciej w Piotrkowie.
1. ¢kromie jęz. bez }czego|.
Latopis 1116 krom≠-kromie.
2. ¢kromie jęz. precz.
staroros. krome-kromie,
krom;-krom, krome zrq-kromie
zria ]patrz'c w bok, nie patrz'c na
to\, ros. proh;-procz.
†kromia, kromie znacz. ˚krom&
1. o(pr[cz, z wyj'tkiem,
2. bez, 3. poza.
w Ss 1953 4 kolumny cytat[w.
kromka cienka pajda, dotycz'ca wy-
='cznie chleba, obci"ty plaster chleba.
ros. kromka ]brzeg, kraw"d{, skraj\.
staropol. krom•a(ka. – plaster
odci"tego kawa=eka chleba.
mSjp 1969& ¯ niem.
kronika(rz(rski lit.
1. historyczne zapisy wed=ug dat,
rejestr fakt[w lub wypadk[w u=o-
/onych w kolejno>ci ich zdarzenia,
anna=y ]roczniki\,
2. opowiadanie, historia – wypadki
dziejowe odtworzone na podstawie
przekaz[w ustnych, pojedy<czych
dokument[w i obcych {r[de=.
staropol. ca 1418 w kzangach
kro}n|yk rzymskych,
1471 w kronicach,
v kronykach rzymskych,
w kronyczie in biblia,
kronnyki bibliotecas ˘
kronyka, kronica –
1. chronologiczny opis wypadk[w
historycznych, kronika,
2. zbi[r kronik.
gr. chronika, =ac. chronica,
starofranc. chronique, anglofranc.
cronicle, >redniow. ang. cronicle,
ang. chronicle, ros. l≠topis;,
vremennik=, spisok=, sbor-
nik=, niem. jahrbuch, annalen,
codex, chronicon,
staropol. kronika – chronologiczny
opis wypadk[w historycznych.
Pod r. 6762 ]1254\ xronograf –
spos[b odliczania lat.
Letopis(ec, latopis ]opisu roku\,
lat•opis ¯ lat ]rok\ ˘ lat•o ]pe=nia
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
roku\, ˚pory ]roku\.
kronselka bot. spoż.
odmiana jab=oni i jej owoc.
¯ miasto Cronsels we Francji.
kropelki nasercowe med.
†kropia kropla. ˚kropka.
ang. drop, ros. kaplq-kaplja.
krop-i:(ka(la(elka(id=o(ielnica(
(kowa:(listy(lomierz(l[wka
czynność. obrzuca: rozproszonymi
kroplami, pryska: p=ynem, zwykle
wod'.
staropol. 1466 cropyona prassa,
1466(67 cropi a smacza,
kropczye, kropyoney, kropi,
k wodze kropyoney ˘ cropycz –
kroplami wody obrzuca:, bryzga:
wod'.
staropol. o(po(s(ws•kropi:,
o(sk•rapia:.
niem. ]be\streuen, ]be\sprengen,
>redniow. ang. sprinklen, spren-
klen, ang. to sprinkle,
ros. kropit;-kropit.
krop  ang. to drop ]kapa:, pada:\,
s=owotw. koncepcji 002.A.
`pi: ˘ pi: alkohol, kieliszkami ˘
pot. kropn': po kieliszku.
plamka, punkt, drobna ilo>: p=ynu
utrzymuj'ca si" w postaci kulistej,
drobina; nakrapiany.
¯ krop ]ziarno\ % la ]woda\,
z wp=ywem ang. drop; dropkrop(la.
anglosas. cropp, >redniow. ang.
croppe; ang. drop, crop,
anglosas. dropa, >redniow. ang.
drope; ros. kaplq.
staropol. kropi: – kroplami wody
obrzuca:, skrapia:, bryzga: wod',
staropol. kropid•=o(e=ko(=ko,
staropol. kropka – kropla,
po(s•kropi:.
Kropla& staropol. kapia, kropia,
franc. goutte, anglosas. dropa, pokr.
niem. tropf; niem. tropfen ]kropla\,
>redniow. ang. drope, ang. drop,
ros. kaplq-kaplja }†kapla|.
†kropid=ko Maryje bot. kropide=ko,
Spiraea arnucus L. staropol. 1472
Marie cropidlko trogos.
†kropid=o >wi"tego Jana bot.
Spiraea filipendula L. staropol.
1472 kropidlo s. Iana filipendula.
†kropierz tkan.
staropol. XV w. crropyerz falere,
1466 gaudet faleris, ]glosa\&
ornamentis, s cropyerza, equus,
ferno sallaque superbit,
1474 cropyerz falera;
kropyerz, XV w. w kropyerzu –
ozdobne przykrycie na konia.
staropol. v kropyerzevem ˘
w kropierzowym ¯ kropierzowy,
ko< przykryty kropierzem.
yy
¢kropijnyj, kropinnyj tkan.
p=[tniany, z p=[tna wykonany.
Latopis 1116 kkoropπjnyj-
koropijnyj, kropinnyj-kropinnyj.
kropiwnica kr[lewska piwnica.
¯ kro` ]kr[lewska\ ¯ korol ¯ Karol,
% piwnica ]spichrz\;
“G[rna” i ˚Kazimierz Dolny; mjsc.
Kropiwnica, dzi> Koprzywnica,
nazwisko Kropiwnicki, ˚kropiwnyj.
pobliski Osiek zdobywany przez
Wo=yniak[w, zim' 1282.
¢kropiwnyj konopny, gruba tkanina.
staroros. kropivnyj-kropiwnyj,
ros. poskonnyj-poskonnyj,
grubaq tkan;-grubaja tka<.
†kropierz(owy tkan.
ozdobne przykrycie dla konia.
staropol. kropierz(ewy, OE.
kropla cz'stka p=ynu wielko>ci
ziarna zbo/a, np. /yta, pszenicy.
¯ krop ]kro % op ¯ =ac. oppositus\ %
la, ia ]woda\.
s=owotw. pokr. drop ]kapa:, spu>ci:,
opu>ci:\.
staropol. ca 1428 cropla stilla,
XV w. krople wodi;
crople guttas, kropye, krwawe
kropye; kropye na trawø,
1471 krople stillas;
w kroplach; kropya gutta,
ca 1500 kroplya stilla ˘
kropla, kropya – cz'stka p=ynu.
s=owotw. pokr. ang. drop
]kapa:, spa>:, pada:\.
kropl[wka med.
kros(owy $
¯ krzy/(owy.
krosn-o(a techn. warsztat tkacki.
¯ kro` ]wiele, krocie\ % osnowa,
mo/e i w zwi'zku ze staronord.
kross, anglosas. cros, >redniow.
ang. cros, crois, cros; ang. cross.
staropol. 1457 croszna,
ca 1500 kroszn' celtrum,
franc. un metier de tisserand,
anglosas. ]ge\loma,
>redniow. ang. lome ˘ ang. loom,
ros. dawna pisownia tkackπj
stanok=-tkackij stanok ˘
noworos. tkackij stanok.
staroros. krasna-krasna ]$\.
krost-a(y med.
wyprysk, ropny wykwit na sk[rze.
s=owotw. poch. przykro>: ]niemi=e
uczucie wywo=ane ujemnymi bod{-
cami\.
staropol. crostami y swirzbyem;
1471 krosty impendiginem, ca
1500 krost' pestula vel pustella,
ca 1500 o}d| krosth equi recipe
sulfur... concutte et unge
scabiem;
myal... krosty naszylne na
yy
wschem czyele.
}zapewne o Jezusie Chrystusie|
palcze myal vyelebne, dlugye
a bardzo zl'czone, czlonky od
zadne krosty nye byly dolkovaty.
˘ krosta – chorobliwy wyprysk
na sk[rze ludzi i zwierz't.
staropol. krost•a(awy(ka.
staropol. krostavi na czele,
}zwierz"| crostawe,
1444 }w'/| o crostaui a swithy
wanszu, o tortuose serpens# ˘
krostawy –
1. pokryty krostami, maj'cy krosty,
2. o w"/u – pokryty =uskami.
†krostawiec bot.
1. Senecio jacobaea L.,
2. Sanicula europaea L.
staropol. 1460 krosthawyecz
sanaria maior,
1472 krostawecz sanicula.
krostka med. ma=a krosta.
staropol. krostka.
kro>niak tkan.
p=[tno z bielonej prz"dzy.
¯ krosna.
kro>niarz prof.
robotnik pracuj'cy w tkalni przy
krosnach.
¢krot po`, raz, krok; ˘ `krotn-ie(y
np. jedno(kilka(wielo•krotny, TÇ
˘ kro:; wykrot – wykrok,
po•dw[jnie(tr[jnie(czw[rnie ^
dwu(trzy(cztero•krotnie.
¯ rok ]czas\ ˘ czasto ]cz"sto\ ˘
cz"stotliwo>: ]rzeczy zdarzaj'cych
si", zdarze<, ile razy w okresie\.
lit. kratas,
ang. times ]i.e., two times\, fold
]i.e., twofold ^ podw[jnie; duplex;
double\, frequen•t(cy, ros. raz-raz.
krotochwila kr[tki, weso=y utw[r
sceniczny; dowcip, /art, figiel.
staropol. crothochvyle iocos,
cochal szya w crotochwylach,
crotochwyle ioci,
dla krotophile a dla weszela,
crotofilamy rospust,
crotophile, ca 1500 krothochwyle
˘ krotochwila, krotofila –
/art, dowcip, zabawa.
staropol. krothophyl'cz ¯
krothophylycz – krotochwili:,
/artowa:, bawi: si".
¢krow krycie, os=ona, ochrona.
ros. pokrow ]po(przy(na(o(u•krycie\,
franc. le voile, la couverture,
ang. cover; shelter; protection,
ros. pokrov=-pokrow.
krowa, kr[wka anim.
samica ssak[w rogatych z gromady
parzystokopytnych, zwykle o zwie-
rz"ciu domowym.
dosadnie o kobiecie kt[ra nie bardzo
wie co si" wok[= niej dzieje, wyma-
gaj'cej bod{ca do dzia=ania.
s=owotw. baz' zwierz't domowych&
py= – drobny – du/y – wielki, ˚ox&
pch=a, puch, i=, kurz, s=aw. tlen ]py=\,
kur, kura ^ dr[b,
pies ]drobny ˘ piesok ˘ piasek\,
krowa ]du/a ˘ krocie\,
ko< ]wielki ˘ koniec ^ ma=y\.
karwa ˘ krowa pod wp=ywem kro
]du/e, ma=e\ % `wa ]1. ziele<, trawa,
2. woda, 3. huk, ryk, krzyk\.
staropol. karwa, ar ˚ro, OA;
karw – dosł. w[=, ros. korova,
niem. kuh, anglosas. cu ]cy, l.mn.\,
>redniow. ang. cou, cow ]kye, l. mn.\,
staropol. 1387 crowe zastala,
1390 ta crowa,
1391 ne ucradl Voynowi crovi,
1395 crowi ¢vcragzoni,
1410 dwe crowe przes prawa,
1411 ¢dww croww za dwe cope,
1413 }op=ata 40 groszy za| crowø,
1417 zaplaczycz dw krowu,
1419 ws'l przes prawa... crow',
˘ crowa, crova, krowa –
1. udomowiona samica hodowana
na mleko i mi"so,
2. danina sk=adana w postaci krowy.
nazwiska& Karwowski, Karwacki;
Karw•ia(ica(in. ˚karw, ko.
krowianka
1. ospa krowia,
2. farmac. szczepionka przeciw-
ospowa.
krowieniec fizjolog. naw[z krowi.
krowienta przestarz.
nieudolna aktorka.
†kr[bka pojemn. rodzaj =ubianego lub
plecionego koszyczka, pojemnika
}naczynia, wg Ss 1953, naczynia s'
wodoszczelne, jak talerz, garnek,
miska, J.D.|.
staropol. cropka, 1475 crobka.
kr[bka poligr., pojemn.
1. poligr. przegr[dka w kaszcie
drukarskiej,
2. dawn. koszyczek z kory, trzciny.
w Ss 1953& rodzaj =ubianego lub
plecionego naczynia }pojemnika;
naczynia s' wodoszczelne, dosł. do
czynu, czyli do robienia w nich czego>,
w tym mieszania cieczy, pra/enia jad=a
na ogniu, itp., J.D.|
kr[cica broń. pistolet o kr[tkiej
lufie bro< podr"czna.
†kr[ci: jęz. poskramia:, hamowa:,
pow>ci'ga:, powstrzymywa:.
staropol. ca 1450 ¢krroczy,
kroczøøcz, 1471 kroczi mitigat.
staropol. s(u•kr[ci:, skraca:.
niem. zurückhalten,
=ac. restringere ˘
starofranc. restraindre ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
>redniow. ang. restreinen ˘
ang. to restrain,
ros. uder'ivat;-udier/iwat.
kr[j, kroi:, krajka
1. technika krojenia, 2. fason,
3. kszta=t czcionki, 4. n[/ p=uga.
s=owotw. pokr. skraj ]brzeg, granica\
˘ kr[j – kroi:,
skraj – kraja:, krajka, Ø  A.
staropol. 1475 nowe crogye,
a yakyego kroyv y tez xtalthv,
ca 1500 vymyslayv kroge;
1486 lemyasha y kroya,
1494 lopati et widly, et krogie,
ca 1500 vomer vel vomis kroy,
ca 1500 kroy vomer ˘
crog, krog, kroy – kr[j,
1. kszta=t, forma, kr[j odzienia,
2. n[/ /elazny stanowi'cy
cz">: p=uga, lemiesz.
ang. 1. form, 2. ploughshare,
ros. 1. vy/kroit;, krojka,
pokroj-pokroj, 2. plu'nik-p=u/
nik, sownik ¯ soxa-socha.
kr[l(owa(ewna(ewicz(estwo(
(ewski(owa:(owanie(owy
1. poz. społ. niezale/ny monarcha,
m"ski w=adca narodu lub pa<stwa,
zwanego zwykle kr[lestwem,
2. bud. g=[wny s=up konstrukcji
namiotowej,
3. karc. figura w kartach
mi"dzy dam' a asem,
4.a. sport. najwa/niejsza figura
w szachach,
4.b. jedna z figur w grze w kr"gle.
staropol. do crola, crol Ezebias,
crola poganskego,
crola mocnego, tich crolew,
1388 krol dal,
1400 krol Kazimirz,
krolevy albo xøszøczv szin naro-
dzy, trzy kroleue... do milego Xa
szøcz ony... bily przygachaly; f
ten tho czasz bylicz szø kroleue
sly; swøthy Gan tego tho krola
Heroda; ony krole, xøszøtha y
tesze pany bogathe,
oczcze wszechmog'czi, wieku-
isti boze, krolu nyeba y zyemye#
w Ss 1953 3,5 kolumny cytat[w ˘
crol, krol ˘ krol•owa:(ewa:(
(owy(ewy(ewic, OE.
1. w=adca koronowany
czy te/ w og[le panuj'cy,
2. Trzech Kr[l[w – >wi"to Trzech
Kr[li przypadaj'ce na dzie< 6
stycznia }trzech kupc[w – rzekomo
– przyby=ych w dni po narodzinach
Jezusa Chrystusa, zamienionych
na “wise men” – m"drc[w, przez
protestant[w z Europy Zach., bo
w"druj'cych za komet' – Gwiazd'
Betlejemsk' – do Betlejem, i na
kr[l[w o imionach Kasper, Mel-
chior i Baltazar, przemierzaj'cych
yy
bezludzia w pojedynk", tj. bez
swoich dwor[w, przez katolik[w
Europy Wsch., J.D. ˚pobo/ni|.
3. zool. kr[lik, Lepus cuniculus L.
staropol. 1472 krol rex herba-
rum.
staropol. crolewstwo, krolestwo,
krolefstwo, krolyestwo, krolew-
stwo, w Ss 1953 ponad 6 kolumn
cytat[w –
1. pa<stwo podleg=e kr[lowi,
rz'dzone przez kr[la,
2. w=adza kr[lewska, kr[lowanie,
w=adanie,
3. sta=y podatek gruntowy, tzw.
poradlne,
4. mylne zastosowanie, /e chodzi o
krain", okolic", region, wynikaj'ce
z ludowej etymologii =ac. regio
¯ regere ]w=ada:, rz'dzi:\, st'd
“kr[lestwo”.
w Ss 1953 aspekt opisany&
]w mylnym, z ludowej etymologii
wynikaj'cym przyk=adzie =ac.
regio\ “kraina, okolica”. – chaos.
staropol. krolowacz, krolyowacz,
krolyovacz, krolevacz, crolewacz,
crolovacz, crolvyecz, krolyuacz,
krolvy'cz, krolvyecz, krolvyacz,
kroleuacz –
kr[lowa:, panowa:, rz'dzi:.
staropol. krolowanye – kr[lowanie,
panowanie, w=adanie.
staropol. kr[low(y, kr[lew(y –
b"d'cy w zwi'zku z kr[lem, z
godno>ci' kr[lewsk', dotycz'cy
kr[la, nale/'cy do kr[la.
staropol. krol•estwo(ewstwo(
(owstwo, krol-ewic(owic, OE –
kr[lewicz.
staropol. krolefna, crolewna,
krolevna, krolewna –
1. c[rka kr[la,
kr[lewiak etn.
2. kr[lowa, panuj'ca,
3. bot. podr[/nik,
Cichorium intybus L.,
kr[lik(arnia anim., zwierz.
1437 crolewna ambrosiana, ci-
corea, mira solis, solsequium
medium, sponsa solis,
1472, krolewna cicorea maior.
staropol. v dworze krolewskym,
czeladz krolevska, w dom
krolevsky, krolevstvo, to czvsch
krolevska mocz moya; yego
krolevskye dostoyenstwo ˘
krolewsky, krolevsky, w Ss 1953
3 kolumny cytat[w – kr[lewski,
dotycz'cy kr[la, jak kr[l.
staropol. crolewska droga,
krolewska gacz ]ga:\ –
publiczna droga, ga:.
staropol. ksy'gy krolewskye,
kxyagy krolewszkye ]krol Davyd,
Szalomonovy, Iob, Iudyth – Iudyth
nale/y do apokryfu St. Testamentu\ –
tytu=y ksi'g Starego Testamentu.
staropol. 1395 na krolewskem ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
krolowskye – kr[lewskie, ziemia
stanowi'ca w=asno>: kr[la.
roku 1816& krol(ewski& o Michale
Gli<skim 1505& „...serce krola i ma=ych
dusz nienawi>: obr[ci= na siebie.” „...i
nast"pcy krolewskiego Zygmunta
G=ogowskiego xi'/"cia... itd.”
Wyczyta=em w mSjp 1969, /e ksi'/" –
«m"ski cz=onek kr[lewskiej rodziny».
A poza kr[lewsk' rodzin' m"ski
cz=onek zwie si" pr'ciem;
ang. prince  prick ]¢k=ujka ¯
uk=ucie, u(na(prze•k=u:\, czy/by$
holend. koning, staronord. konungr,
anglosas. cynig ]kr[l\, cynedom,
cyningdom ]kr[lestwo\,
>redniow. ang. kynge, ]kr[l\ ˘
ang. king(dom ]kr[l(estwo\,
ros. korol;-korol,
korolestvo-korolestwo,
czes. král, Ø ^ A.
¯ Karol Wielki Charlemagne 768–814,
kr[l Frank[w, pogromca S=awian za-
chodnich ˘ kr[lik ]karlik zaj'ca\.
Kr[lowa – 1. /ona kr[la, 2. kobieta
rz'dz'ca krajem. ˚kr[lowa.
ang. queen ¯ staronord. kv≤n
]kobieta\.
s=aw. kral;, wo=. korol; 1227,
mazur. kral;, korol;,
ros. velikij knqz; – wielki
ksi'/", terytorium knq'estvo,
p[{niej ˚car ]caesar\.
starofranc. roy ]kr[l\, ¢al ˘ ale ˘
royale ]kr[lewski, ang. royal\,
inne nazwy z kr[lem zwi'zane&
Germany ¯ =ac. regis, i Alemanni
]tak/e Alamanni; dosł. ludzie kr[la\,
York ¯ roy % k,
Albania ]Kr[lestwo Albanii w Wie-
kach Írednich\ ¯ al ]¢kr[l\ % bania;
ban ¯ serb.-chorw. ban ¯ pers.
cz=owiek pochodz'cy z by=ego Kr[le-
stwa Kongresowego, 1815–1916.
Oryctolagus cuniculus, ma=a podobi-
zna zaj'ca, dosł. karlik ¯ Karol Wielki ¯
Charlemagne ]ang. Charles the Gerat\
742–†814, kr[l Frank[w 768–814
A.D., cesarz Zachodu ]ang. emperor
of the West\ 800–814, za=o/yciel niem.
Íwi"tego Cesarstwa Rzymskiego ]ang.
Holy Roman Empire\, wi"cej ˚filip
]zaj'c\ ¯ }kr[l| Filip;
Oryctolagus cuniculus, ssak z rodzi-
ny zaj"cy; karlik, karze= zaj'ca.
staropol. kr[lik –
1. namiestnik kr[lewski zarz'dza-
j'cy pewnym obszarem, l'dem,
staropol. krolyk, krolik,
nazwy zoologiczne i botaniczne&
2. zool. kr[lik, Lepus cuniculus L.,
1472 krolyk cumiculus,
3. w'/ bazyliszek, basiliscus angius,
1471 krolika vanza reguli,
yy
4. mysikr[lik, Regulus cristatus
Koch., 1472 krolik regulus,
5. ryba. ryba zwana konikiem
morskim lub p=awikokonikiem,
Hippocampus antiquorum,
1472 krolyk aculea,
6. bot. z=ocie< w=a>ciwy,
Chrysanthemum leucanthemum,
1472 kroliki coronaria maior,
franc. le lapin, >redniow. ang.
rabette ]m=ody, ma=y kr[lik\,
ang. rabbit; bot. and zool. names,
staroros. krolik=-krolik.
staropol. 1465 futro krolykowe,
1475 pelliceam crolykovy,
1492 koschky crolicoue,
1493 koschky k}r|olykowy ˘ kroly-
kowy, crolykovy, crolicouy –
ze sk[rek kr[liczych zrobiony.
ang. made of rabbit leather.
kr[lowa
1. poz. społ. w=adaj'ca krajem,
l'dem, kobieta, cz"sto /ona kr[la.
staropol. kroleua, krolyowa,
kroloua, krolewna. ˚kr[l,
2. bot. goryczka kropkowana,
Gentiana punctata L., staropol.
1472 krolewa genciana.
=ac. regina, domina,
franc. la reine, anglosas. cwen,
>redniow. ang. quen, ang. queen,
ros. koroleva, carica-carica ¯
staroros. car;-car ¯ niem. Kaiser.
kr[lowa: ˚kr[l.
†kr[tce jęz. kr[tko, zwi"{le.
1. kr[tk-i(o ma=ej d=ugo>ci, mniej-
szej od spodziewanej, oczekiwanej,
przeci"tnej, nie si"gaj'cy celu ]do-
s=ownie i w przeno>ni\;
o mowie – zwi"z=y.
staropol. 1471 s krothkem ogonem;
1471 krothky, XV w. krotky ˘
staropol. krotky, Ø A –
1. zawieraj'cy niewiele jednostek
wymiaru liniowego, czasowego, i
innych, nied=ugi,
2. zwi"z=y.
franc. breve; bref, court,
staronord. skort, anglosas. scort,
sceort, >redniow. ang. schort,
ang. short; ortrot, czes. kratky,
Ø ^ A, ros. kratkij,
staroros. kratkπj-kratkij.
staropol. krothko, kroczey ]kr[cej\,
1420 krothko dzyeyalo –
1. zwi"{le, w niewielu s=owach,
2. z uszczupleniem praw,
niesprawiedliwie,
3. {le, licho, marnie,
4. d=ugo i kr[tko, kr[tko albo d=ugo
– w pe=ni, ca=kowicie, ilekolwiek.
staropol. ca 1420 crothcoszcz,
krothcosczy nye may'cz –
o czasie& kr[tkie trwanie.
2. †kr[tki czy krotki char.
yy
dosł. =askawy; =agodny, spokojny,
umiarkowany.
¯ wo=. korotkyi ]poufa=y, intym-
ny, za/y=y\, “po=kni"te” O.
franc. court, bref; intime,
ang. intimate, familiar; courteous
]uprzejmy, grzeczny\,
staroros. korotkπj-korotkij.
staropol. XV w. crothkoscz mo-
destia verborum, w crothkosczi,
¢crathcoscz albo lascawoszcz,
1471 krothkosczy mitigationis –
pow>ci'gliwo>:, skromno>:,
uprzejmo>:, =agodno>:.
niem. höflichkeit, gefälligkeit, =ac.
continentia, modestia, comitas,
franc. curteisie, curtoisie ˘
>redniow. ang. cortaisie, corteisie
˘ ang. courtesy,
ros. ve'livost;-wie/liwost.
kr[tko~
pierwsza cz">: wyraz[w z=o/onych
a. wskazuj'ca na kr[tszy ni/ zwykle
czas trwania zdarzenia, zjawiska,
szybko przemijaj'cego,
b. na cech" fizyczn', umys=ow'
cz">ci drugiej ˘ kr[tkow=osy,
kr[tkonogi.
kr[tkodystansow-y(iec
kr[tkofalow-y(iec([wka
kr[tkometra/-owy(owiec([wka
kr[tkoramienny
kr[tkoseryjny
kr[tkoterminowy
kr[tkotrwa=y
kr[tkowidz
kr[tkowzroczn-y(o>:
†kr[tko>: 1. kr[tkie trwanie w cza-
sie. staropol. ca 1420 nasszego
zywotha crothcoszcz,
2. ograniczenie czyich> praw.
krothcosczy nye may'cz w
dawnosczy;
myal dawnoscz za trzy lyatha.
ang. 1. temporary, 2. restriction,
ros. 1. vremennyj-wremiennyj,
2. ogranihenie-ograniczenie.
kr[wka nazwy botaniczne i zool.
I. botaniczne&
1. kokoryczka,
Polygonatum officinale All.,
staropol. 1437 krowka herba salo-
monis, 1460 krowka doronila,
2. kurdybanek, Glechoma hederacea,
staropol. ca 1465 mala krowka
comedreos,
3. przetacznik, Veronica chamaed-
rys L., staropol. ca 1465 ¢vyelka
krowka canficcos,
II. zoologiczne&
4. chrz'szcz majowy,
Melolontha vulgaris L.,
staropol. XV w. krowka brucus,
5. /uk, Geotrupes stercorarius L.,
staropol. 1472 krowka altic,
6. szara<cza, locusta,
staropol. XV w. krowka locusta,
7. jaki> chrz'szcz, bli/ej nieokre>lo-
ny. ca 1500 krowk' scarabeus.
kr[wka owad gat. chrz'szcza
/ywi'cego si" nawozem; biedronka.
krta< anat. g[rna cz">: tchawicy.
s=owotw. pokr. gard=o.
krta< ˘ krztusi: ]si"; Z wskazuje na
form" czasownikow'\ ˘ krzta.
wo=. 1289 gortan;-gorta<.
staropol. 1469 grthan,
ca 1500 krthan arteria ˘
krta<, grta<, KG,
gard=o wraz z podniebieniem,
g[rna cz">: tchawicy.
†kruch geolog. mo/e gatunek
piaszczysto-gliniastej gleby.
staropol. 1450 duo arwi crobya et
cruch dicti... nec nin arws dictus
randzina.
†kruchki kruchy, =amliwy.
staropol. 1437 kruchkye drzewo –
bot. kruszyna pospolita, Rhamnus
frangula L.
kruchta bud. przedsionek ko>cio=a.
kru-chy(szy: =amliwy, nietrwa=y,
p"kaj'cy na kawa=ki, s=aby.
okruch, kruchy l[d,
staropol. kruchki – kruchy, =amliwy.
s=owotw. poch. wy(s(roz•kruszy:.
†kruchta, krukta, ChK, bud.
staropol. ca 1428 kruchta vestibu-
lum, 1471 w ¢ kr'cht',
ca 1500 ganek albo kruchta,
ca 1500 kruktha crypta;
ca 1426 cruchta –
1. przedsionek ko>cielny,
podsienie ko>cio=a,
2. podziemie ko>cio=a, krypta,
3. kaplica.
krucjata rel. wyprawa krzy/owa do
Jerozolimy podejmowana przez >red-
niowieczne rycerstwo Europy Zach., w
celu uwolnienia grobu Jezusa Chrys-
tusa od muzu=man[w.
>redniowiecz. =ac. cruciata ˘ franc.
croisade ˘ ang. crusade,
ros. krestovyj poxod.
krucyfiks rel.
miniaturka krzy/a z ukrzy/owanym
Jezusem Chrystusem.
ang. i >redniow. ang. crucifix ¯ staro-
franc. crucefix lub =ac. crucifixus ]
dosł. przybity do krzy/a\ ¯ crux %
fixus.
krucze: fizjolog., dźwięk.
g=os z pustego /o='dka; burcze:.
kruczek wybieg prawniczy wykr"t.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
¯ kr"tek, kr"ci: ˘ zakr"t.
†kruczenie dźwięk., fizjolog.
burczenie w brzuchu.
staropol. XV w. cruczenye.
¢krug jęz. kr'g, U ˘ Å, ´.
s=owotw. pokr. drug, dr'g ]okr'glak\,
okr"t, pokr"t=o, nakr"tka, skr"t, >rubo-
kr"t, oko=o, dooko=a, i inne, ˚kr'g.
ang. circle, ring, ros. krug-krug ¯
niem. krug ]dzbanek\, krügel ]kufel\,
krügelchen ]kufelek, dzbanuszek\ ˘
staroros. miara kru'ka-kru/ka ^
1,229 litra, G? jak noga ˘ no/na.
niem. krug ^ ang. jar, mug;
tankard, ros. kuvwin-kuwszin.
†kruglik pojemn. ma=e naczynie
z uszkiem, dzbanuszek, kubek.
staropol. 1393 pro amphorulis
krugliki
kruk ptak. Corvus croax, ptak z ro-
dziny krukowatych, o czarnym upie-
rzeniu, /ywi'cy si" owadami i padlin',
/yj'cy w stadach gnie/d/'cych si"
na drzewach wok[= domostw, pokr.
˚wronie, gawronowi i kawce; b="dne
polskie U.
staropol. krak – kruk, HK, OA.
staropol. dzieczom krukowym ˘
krukowy – nale/'cy do kruka.
staropol. krukowa noga.
staronord krakr ]wrona, gawron,
kruk\, anglosas. hroc ]O czyt. U\
>redniow. ang. roc, ang. rook,
ros. grah-gracz ]najwyra{niej, przez
pomy=k" ¯ ang. rook, crook – tak/e
oszust w grach hazardowych..., s=owo
wi"c nowe w j. ros.\.
†kruka: dźwięk.
krzycze:, wrzeszcze:; g=os wydawa-
ny przez niekt[re zwierz"ta.
staropol. ca 1500 krvka, kruka
˘ krukacz, krukacz.
†krukawka ptak. go='b grzywacz,
Columba palumbus L., czy te/ tur-
kawka w=a>ciwa, Streptopelia turtur L.
†krukwa
d=uga laska zako<czona poziom'
poprzeczk', kula dla chromego.
staropol. 1444 krucwa.
¯ >redniow. ang. crucche ˘
ang. crutch, ros. kostul;-kostyl.
†krumpowa: haftowa:, wyszywa:,
naszywa: metalowymi ozdobami.
staropol. krumpowane crzewiczky.
krup med. d=awiec.
krup-a(czatka(nik
1. spoż. kasza, mia=,
2. meteor. opad w postaci grudek
lodowych.
¯ krupnyj – znaczny.
krupnik – zupa z kaszy.
†krupica jaki> kosmetyk z m'czki.
yy
staropol. 1462 krupyczamy ˘
krupycza.
krupier
pracownik w domach gry hazardowej
przyjmuj'cy stawki i wyp=acaj'cy wy-
grane, kieruj'cy gr' przy sto=ach.
†krupnik
ten co robi lub sprzedaje krupy.
staropol. 1444 i 1460 krupnig,
1449 grupnig,
1470 krupnick,
1473 crupnick
1477 grupnik,
ca 1500 krupnyczy ˘ krupnyk.
krupnik spoż.
1. zupa z krup na jarzynach lub
mi"sie.
2. nap[j z w[dki i miodu przypra-
wiony korzeniami, podawany
zwykle na gor'co.
†krupy spoż., meteor.
staropol. y krvp, krupi, 1471 krupi,
czanscz krup dartich,
yako krupy yanczmyenne,
krupy albo varziwo,
1472 krupi plumentum; kruppy,
graad y krupy ˘ krvpi, krupi –
1. ot=uczone ziarno, te/ kasza lub
polewka z takich ziarn gotowana,
2. grad.
†krust materia= s=u/'cy do zdobie-
nia, ˘ inkrust•acja(owany.
staropol. 1478 crusth.
†krusz grudka soli ]u/ywana jako
>rodek p=atniczy\.
staropol. 1340(47 krusch.
staropol. cruszczova sol ˘
cruszczova – kruszczowa s[l, s[l
twarda, zw=aszcza krystaliczna.
krusz-ec(arka(cono>ny(
(corodny(cowy min. ruda, minera=
z kt[rego otrzymuje si" metal.
staropol. 1472 krussecz minera;
mineram albo ¢krusczyecz zlothy,
1500 mineram plumbi albo
crusczu olovnego; sal id est
chrusecz ˘
krussecz, crusecz, chrusecz –
1. minera= metaliczny, ruda,
2. bry=a soli kamiennej.
krusz-e:(y: proces. ¯ kruchy.
stawa: si" kruchym, podatnym na
samorzutny rozpad, traci: sp[jno>:.
†kruszki liczba mn., anat.
ciel"ce jelita.
staropol. 1472 drobcze, krusky.
krusze: proces.
stawa: si" kruchym.
kruszon spoż.
nap[j ch=odz'cy z wina, cukru, cyt-
ryn, pomara<cz, lub soku owocowego.
kruszonka spoż.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
masa z m'ki, mas=a, i cukru, kt[rej
grudkami posypuje si" s=odkie ciasta
przed upieczeniem.
kruszy-:(na(wo czynność.
dosł. trze:. ¯ ruch ]tarcie\; drobi:,
okruch – odrobina, otarcie,
otarcie ˘ tryny ]okruchy\, tarcica.
staropol. wy(s(roz•kruszy:.
na(po(u(wy(roz(s•kruszy:.
˚ruch, ruszy:.
~kruszy: ]si"\ czas niedok.
¯ ang. crush } krasz | ]gnie>:, mia/-
d/y:; niszczy:, t=oczy:; kruszenie,
mia/d/enie\.
s=owotw. pokr. okruch, kruszyna.
ros. krowit;/sq-kroszit(sja.
na•kruszy: – wiele drobnych
cz">ci
po•kruszy: – czas dok. ¯ kruszy:
u•kruszy: – od=ama: kawa=ek
wy•kruszy: ]si"\ – odpa>: od ca=o>ci
roz•kruszy: ]si"\ – na drobne
s•kruszy: ]si"\ – rozbi: zatwardzia=e
serce, ¯ skrucha
†kruszyna bot. Rhamnus frangula L.
¢krut ¯ s=aw.-ros. krutit ]kr"ci:,
U ˘ Å, ´\ ¯ rut ]gi"tki\.
s=owotw. poch. kr"ci:, skr"ca:, skr"t
i zakr"t, pokr"t=o, okr"t, kr"ci: si"
]biega: wok[=\, na okr"tk".
ang. to twist, to twirl, to wring, to
cord, to whirl,
ros. krutit;-krutit.
†kruty jęz. mocny, t"gi.
staropol. kruti.
=ac. robustus, fortis,
franc. robuste, ang. strong, robust,
ros. sil;nyj-silnyj, krepkij.
†Kruwat, Krwat Chorwat.
staropol. 1415 ¢Krwacom, fistula-
toribus; Krwathom, tympanistis –
Chorwat, s=u/'cy zapewne jako mu-
zykant na dworze kr[la W=adys=awa
Jagie==y †1434.
nawiasem m[wi'c, Chorwaci za-
mieszkiwali Karpaty zanim przenie>li
si" do rejonu gdzie s' obecnie, i ten,
w Krakowie, m[g= by: szcz'tkiem
tego/ plemienia, czyli nie zupe=nym
przypadkiem.
w Karpatach bierze pocz'tek rzeka o
nazwie Chortica, b"d'ca dop=ywem
Dniepru, wspomniana z okazji wypra-
wy po='czonych wojsk Rusi przeciw
Tatarom ze Z=otej Ordy, zako<czonej
kl"sk' strony Rusi w bitwie nad Ka=k',
1219 ]b="dnie gdy 1223\.
chorkro ˘ Chorwacja  Croatia.
kru/a pojemn. czasza z uchem, dzban.
¯ niem. krug ]dzbanek\, G?,
krügelchen ]dzbanuszek\,
krügel ]kufel\;
krug ]dzbanek\ ˘ ros. kru/ka,
ang. jug ]dzban, garnek; g'sior\,
yy
cup ]kubek, kielich, puchar\,
niem. ˘ ros. kru'ka-kru/ka,
staroros. miara cieczy, kru'ka-
kru/ka ^ 1,229 litra. ˚koszyk.
kru/ganek archit.
podsienia, galeria, korytarz otwarty
arkadami na zewn'trz.
niem. kreuzgang.
†kru/yk pojemn. dzbanuszek, czarka.
staropol. ca 1500 krvzyk crusibulus.
krw~, krwio~
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych
krwi dotycz'cy.
krw ˘ krw-isty(iono>ny(otok(
(iak(awi:(awica(awy(io/erca,
krewn-y(a s=aw. krow. ˚krew.
krwiak – wylew krwi do tkanek cia=a.
ros. krov;,
ang. blood } blad | ˚blad’,
†krwaw-e(ne
staropol. 1308, ca 1354 krwawe,
1453 krwawe; krwawyone,
ca 1472 krwawne ˘
krwaw-e(i:(ione(ne(y –
1. kara za zabicie lub ci"/kie
pobicie p=acona rodzinie lub panu
zamordowanego albo pobitego,
2. zwyczaj przyznaj'cy ubranie
zabitego wo{nym s'dowym do
niego wezwanym.
krwawi'czka med. hemofilia.
krwawica
1. bardzo ci"/ka praca,
2. plon ci"/kiej pracy.
krwawi: ¯ krew ¯ k` ]do\ % rew.
staropol. 1399 krwawil,
1466 crwawy,
1471 crwavich...crwavyonych ˘
krwawicz, crwawicz, crwavicz –
wydziela: na zewn'trz krew,
kroplami, s'czy: czas jaki>, zwykle
z rany, i plami: ni' odzie/.
wg Ss 1953& krwi' zalewa:,
wywo=ywa: up=yw krwi
}krew nie woda ˘ zalew;
wywo=ywa: jest czynno>ci', np.
ci"ciem szabl', skutkiem kt[rej jest
krwawienie, samo wywo=ywanie nie
jest up=ywem; pot. krew mnie zale-
wa gdy np. widz" ra/'ce b="dy w pu-
blikacjach, czyt. ponosi mnie, J.D.|.
staropol. rana krwawiona –
rana ci"ta z wylewem krwi.
staropol. 1451 krwawe kropye,
1466 crwawa, 1466 crwawa
kropyona;
1472 krwawy kamen ematites –
1. cechuj'cy si" obecno>ci' krwi,
krwi' zalany, zakrwawiony,
2. straszny, ci"/ki, okrutny, bolesny,
3. krwawa wina – kara za zabicie
p=acona rodzinie zabitego, lub
jego w=a>cicielowi ]w czasach
feudalnych ludno>: by=a w=asno-
yy
>ci' feuda=a, zwykle wojewody\; >nego.
wg Ss 1953, p=acona rodzinie lub ¯ krew % tok ¯ toczy: ]wyp=ywa:\.
panu zabitego }s=usznie, lecz dzi> †kryce<ski, krycki, krycski
rodzi znak zapytania – komu, odk'd okre>lenie gatunku sukna wyrabianego
«pan» sta= si" terminem grzeczno- na Krecie, gr. Kriti, ang. Crete, T ˘ C.
>ciowym; w Íredniowieczu «pan» W Ss 1953 pod tryce<ski, trycki,
by= wojewod', grafem, hrabi'|, trycski, z zaznaczeniem /e nie mo/na
4. krwawy kamie< – czerwony, wy='czy: lekcji «krycki». Nazwy wy-
krwawoczerwony. rob[w, szczeg[lnie tkanin, posiadaj'
ang. to bleed ¯ blood ]krew\. w sobie przymiotnikowe formy miast
ros. puskat; krov;, istekat;, gdzie by=y wyrabiane& amsterdamski,
isxodit; krov[. lerski, itp., lub kraj[w& tureckie dywa-
~krwawi: czas niedok. ¯ krew. ny, podobnie dzi>. By=y tam wyrabia-
sp=ywa:, broczy: krwi'; traci: krew ne, lub nie, lecz pisiec tak pisa=, je/eli
w obiegu cia=a. s'dzi=, /e s'; ˚knyaski garnek..., J.D.
ros. isxodqt;, izoiti krov[> staropol. 1476 ¢cricenske, 1476 cricz-
istekat;> pus-kat;/tit krov;, sky, 1481 creczky, 1492 triczkie,
ang. to bleed. 1495 triczkego.
za•krwawi: – czas dok., kry-:(j[wka(jomy czynność.
poplami: krwi'
1. chowa:, os=ania: od widoku,
wy•krwawi: si" – zupe=nie 2. powleka: ˘ kry: dachem,
krwawnica 3. zaci'ga: ˘ niebo pokryte chmurami,
1. bot. Lythrum, 4. ustawia: jeden za drugim ˘
2. med. krwawice – hemoroidy. kry: w szeregu /o=nierzy ]komenda&
pokryj, wyr[wnaj#\.
krwawnik bot.
1. bot. Achillea, ro>lina z rodziny staropol. krige ]kryje\, kril syø lyud
z=o/onych, twoy; szye kryl; kryi'cz sy',
2. miner. minera= ciemnozielony 1466 crye sz' latet, nye kry-
'czych albo vczyekayaczych
w czerwone plamki, odmiana
chalcedonu. nalyezly, nye kryy przede mnø ˘
kricz, crycz –
krwawy 1. chroni:, chowa:, zabezpiecza:,
1. krew zawieraj'cy,
1.a. kry: si" czego> –
2. odbywaj'cy si" przy rozlewie krwi, przed czym>,
3. odznaczaj'cy si" okrucie<stwem, 2. tai:, czyni: niewidzialnym.
tyra<ski, staropol. od(po(prze(przy(s(
4. szczeg[lnie dotkliwy, bolesny, (ws(za•kry:;
5. koloru krwi, intensywnie czer- ukry: si", od(po(przy(za•krywa:.
wony. gr. kryptos, wo=. 1289 solomo[
hineni-so=omoju czineni,
krwiak med.
staropol. kry:, krycie – ukrycie,
krwawy wylew mi"dzy tkankami,
franc. peau, anglosas. hydan,
powsta=y najcz">ciej wskutek t"pego
>redniow. ang. hiden, ang. hide,
urazu.
ros. prqtat;-priatat,
krwinka biol. za(na(po(u(przy(o(od(wy(roz(
cia=ka krwi tworz'ce w osoczu
(s•kry:.
r[wnomiern' zawiesin".
~kry: czynność.
krwiobieg fizjolog. 1. chowa:, tai:, ˘ skrycie,
kr'/enie krwi.
skrytka, co w tym si" kryje$,
krwiodaw-ca(stwo 2. =o/y: warstw" ochronn',
krwiolecznictwo zabezpiecza:, powleka:, ˘ kry:
domy dachem,
krwiomocz 3. zamyka:, zawiera: w czym ˘
krwiono>ny pokrywa.
za•kry: – czas dok. ¯ kry:
krwioplucie
na•kry: – z wierzchu
krwiopochodny po•kry: – po ^ o ^ za
u•kry: – schowa:, czyni:
krwiotw[rczy
niewidzialnym,
krwio/erc-a(zy u ^ przy
krwisty pe=en krwi, ˚krw, krew. przy•kry: – troch", cz">ciowo
o•kry: – zupe=nie zakry:
krwioto-k(czny
od•kry: – 1. dostrzec rzecz
krwotok med. dotychczas nieznan',
silne krwawienie wskutek p"kni"cia 2. zrzuci: okrycie
lub rozerwania naczynia krwiono- wy•kry: – ujawni: w drodze
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
>ledztwa, wy ^ od
roz•kry: – w r[/ne strony,
pozbawi: okrycia
s•kry: si" – schowa: si"
†kryg, kryk przyrz'd do napinania
kuszy, lewar. ˚henwar.
staropol. 1445 krygem,
1448 krik; attactorium albo krik,
1466 ...balistam cum kryg.
ang. small windlass,
ros. vorothik-worotczik ]$\
¯ vorot-worot ˘ pol. ko=owr[t.
kryg-i(owa: w liczbie mn., ruch.
nienaturalne ruchy, dygi, uk=ony.
GD s=owotw. koncepcji 024.
s=owotw. pokr. dryg;
kryg  dryg, ˚002.A.
franc. bride, niem. zaum.
†krygowa uzda rodzaj uzdy
z kolcami, w przen. przymus.
staropol. ca 1500 lupatum
v'dzydlo, krygov' vsd'.
†kryha ryba. haczyk, w"dka.
staropol. 1437 kryha.
†kryjomca ukrywaj'cy co>.
staropol. 1447 criomcza occulator.
kryj-omy([wka
krykucha zool., ptak.
dzika kaczka wyhodowana w niewoli.
¢kry=o grzbiet ˘ okrycie, kry: ]si"\,
skrzyd=o, Krywicze ]plemi" osiad=e
mi"dzy g[rn' Dwin' a g[rnym Dnie-
prem\, nazwisko Kry=owicz,
†kry=os rel. cerkiew, >wi'tynia
prawos=awnych. Kry=os ]grzbiet
wzniesienia na kt[rym odbudowany
by= gr[d Halicz, po 1241; zburzony
w 1240 przez Tatar[w\.
¯ skr[t gr. kyrillos ]dosł. boski\ ]$\
¯ kyrios ]pan\;
bo/nica, a /e u /yd[w bo/nica ^
synagoga – w j. staropol. kry=os jako
synagoga&
staropol. 1452. ...ad sinagogam
seu ad ¢trilosch;
Iwan sutor... revocauit donacio-
nem et testamentum pro sinago-
ga et crilosch albo na boznicz'.
˘ ¢trilosz, crilosch – >wi'tynia,
cerkiew }w Ss 1953& cerkiew
prawos=awna – je/eli cerkiew, to
prawos=awna, tj. nie katolicka czy
jakiego innego obrz'dku, J.D.|.
¢kry=oszanie kler cerkiewny.
¯ gr. klerikos, p[{no=ac. clericus,
anglosas. cleric, clerc, >redniow.
ang. clerke, ang. clerk ]kleryk\;
starofranc. i >redniow. ang.
clergie, ang. clergy ]kler\,
staroros. krylowane-kry=oszanie,
ros. cerkovnoslu'iteli.
krykiet sport.
yy
gra dw[ch dru/yn, na wolnym po-
wietrzu, ka/da sk=adaj'ca si" z 11-tu
zawodnik[w wybijaj'cych pi=k" w
pole, palantem lub tzw. wicketem;
popularna gra w Anglii.
ang. cricket.
krymek ptak.
polska rasa go="bi bia=ych o barw-
nym upierzeniu czubka g=owy.
krymina-=(lista(listyka(lny,
kryminolog(ia ci"/kie naruszenie
prawa, przest"pstwo, zbrodnia;
wi"zienie, areszt;
cz=owiek skazany przez s'd; prze-
st"pca, zbrodniarz;
nauka dotycz'ca metod i >rodk[w
wykrywania i badania przest"pstw.
=ac. crim•en(inalis
starofranc., >redniow. ang.
i ang. crime ˘ criminal
ros. prestup-lenie/nik.
krymka odzież., rel.
okr'g=a czapeczka bez daszka;
jarmu=ka.
kryni-ca(czny geolog.
{r[d=o zdrowej wody; zdr[j.
staropol. 1470 krinicza,
1439 krnicza,
1448 crnycza,
1. {r[d=o, 2. strumyk, ruczaj
}w Ss 1953& strumie<; woda nie
wyp=ywa strumieniem ze {r[d=a;
mi"dzy strumykiem a strumieniem
jest istotna r[/nica w nat"/eniu prze-
p=ywu, wydajno>ci krynicy,
bo to r[/nica jak mi"dzy
kamykiem a kamieniem,
konikiem a koniem,
krzy/ykiem a krzy/em,
mieczykiem a mieczem,
rzemykiem a rzemieniem,
i szeregiem innych, J.D.|.
¯ gr. krene, ˚potok, ruczaj.
=ac. fons, fontis ˘ franc. font, la
source, niem. duelle, ang. spring,
fount; source, niem. duelle,
ros. istohnik-istocznik.
krynolina odzież. szeroka halka
rozpi"ta na okr'g=ych drutach,
suknia noszona na tej halce.
=ac. crinis ]w=os\ ˘ franc. crin
]w=os ko<ski\ % linum ]ni:\,
franc.-ang. crinoline.
krypa pojazd. du/a, przewozowa
=[d{ rzeczna o p=askim dnie, barka,
galar; cz[=no wydr'/one z pnia drzewa.
niem. krippe ]koryto, /=[b\.
krype: odzież.
1. prymitywne obuwie z kory, =apcie,
2. stare, znoszone obuwie.
¯ słow. czes.
krypta bud.
murowana komora ze sklepieniem w
kszta=cie =uku, grobowiec.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
gr. kryptein ]ukry:\ ˘ kryptos ˘
krypte, =ac. crypta, ang. crypt,
s=aw. sklep.
krypto~
pierwsza cz">: wyraz[w z=o/onych
wskazuj'ca /e nast"pna jest ukryta.
krypton chem., gaz.
pierwiastek chemiczny, bezbarwny i
bezwonny gaz szlachetny; wyst"puje
w stanie wolnym w powietrzu.
krypto-nim(gram szyfr.
gr. kryptos ]ukryty\, kryptikos,
=ac. crypticus, ang. cryptic.
†Kryst Chrystus. ˚Jezukryst.
staropol. Kryst, Jezukryst,
gr. chriein, ]smarowa: ojejkiem,
ma>ci'\ ˘ Christos ]Namaszczony\,
=ac. Christus, franc. le Christ,
anglosas. i >redniow. ang. Crist,
ang. Christ,
ros. Xristos-Christos ¯ gr.
krystal-iczny(izacja(ografia(oid(
(izowa: ]si"\ fiz., jęz., proces.
maj'cy uporz'dkowan', prawid=ow'
budow" wewn"trzn'.
gr. krysos ]mr[z\ ˘ krystallos ˘
~kry: ¯ kry, wie ]g[ra, wysoko\,
=ac. crystallum ˘ starofranc. cristal
˘ >redniow. ang. cristal ˘
ang. crystal, ros. kristall.
†krystera lewatywa.
gr. en` ]w`, wy`\ % hienai ]s=a:\ ˘
eienai ]wys=a: do\ ˘ enema
]zastrzyk\ ˘ p[{no=ac. i ang. enema
]p=yn wprowadzony do odbytnicy
zwanej rectum, jako oczyszczalnik
lub dla zdrowia\,
ang. clear ]czy>ci:\ % stir ]rusza:, w
ruch wprawia:\,
ros. klistir-klistir.
kristiania ruch., sport.
skr"t przy zje{dzie na nartach, stoso-
wany do nag=ego zahamowania p"du.
Christiania ]miasto w Norwegii\.
kry: czas niedok. czynność.
1. unika: ujawnienia czego, zas=ania:,
chroni:, tai: ˘ skrycie, kry: twarz
w d=oniach,
2. nasuwa: jedno cia=o na drugie,
kopulowa: ˘ pokrywa: meble
farb', budynek dachem, pokrywa:
>wini" ]zap=adnia:\,
3. ubiera:, wk=ada: co na cia=o,
kryszta=(ek(owy
otula: ˘ okryj si" kocem,
4. chroni: fiannsowo ˘ to pokryje
strat",
5. tre>ci' dotyczy: ˘ to pokrywa
przedmiot w og[lno>ci,
6. wnie>: co na siebie ˘ okry: si"
s=aw',
7. w dziennikarstwie, ten reporter
kryje przedmiot taki to a taki,
8. w wojsku, jeden /o=nierz stoi za
drugim ˘
komenda& “Pokryj, wyr[wnaj#”,
yy
9. w sporcie, pilnowa: przeciwnika.
mo/liwe dwa, r[/ne, {r[d=os=owy&
1. kry, wie, rew, so ]g[ra, wysoko\ ˘
pokrywa ]wieko\, kryj[wka, powieka,
plemi" Krywiczanie ]u {r[de= Douga-
wy, ros. Dwiny, w +otwie\,
s=owotw. pokr. krew ¯ k ]do\ % rew,
2. gr. kryptein ]chowa:, ang. to hide\
˘ krypta, chowa:, tj. grzeba: zw=oki,
zmar=ej osoby w grobie, grobowcu.
s=owotw. pochodne&
1. nie ujawni:, za(tai: ˘ skrywa: co,
skrycie, po kryjomu,
2. umieszcza: co w schowku, by uda-
remni: utrat" na rzecz os[b drugich
˘ skrytka ]schowek\,
3. tworzy: p=aszczyzn" ochronn'
przed opadami atmosferycznymi&
deszczem, >niegiem ˘ kry: budynek
dachem, pokrywa:,
4. zamyka: uj>cie pary w garnku z ki-
piel', przykrywa: ˘ pokryw-a(ka.
wi"cej ˚`kry.
ros. krywka-kryszka, pokrywka,
ang. to cover; to thatch; to roof;
to take ]one card with another\,
to conceal, to hide; lid.
1. chowa:, tai:, ˘ skrycie, skrytka,
co w tym si" kryje$ 2. =o/y: warstw"
ochronn', zabezpiecza:, powleka:, ˘
kry: domy dachem, 3. zamyka:, zawie-
ra: w czym ˘ pokrywa, wieko.
ros. krywka-kryszka, pokrywka,
ang. to cover; to thatch; to roof; to take
]one card with another\, to conceal,
to hide; lid.
za•kry: – czas dok. ¯ kry:
na•kry: – z wierzchu
po•kry: – po ^ o ^ za
u•kry: – schowa:, czyni:
niewidzialnym,
u ^ przy
przy•kry: – troch", cz">ciowo
o•kry: – zupe=nie zakry:
od•kry: – 1. dostrzec rzecz
dotychczas nieznan',
2. zrzuci: okrycie
wy•kry: – ujawni: w drodze
>ledztwa, wy ^ od
roz•kry: – w r[/ne strony,
pozbawi: okrycia
s•kry: si" – schowa: si"
cia=o sta=e o regularnej strukturze,
minera=, bezbarwna i przezroczysta
odmiana kwarcu.
¯ gr. krystallos.
staropol. 1472 cristal cristallus;
XV w. velebni kamen, cristal,
ca 1500 krystal sinocletes
} sinochites |, cristhal, crzystal;
puszcza krzystal ]l[d\ –
kwarc, krzemionka krystaliczna,
kryszta= g[rski, tak/e l[d,
a. szlachetny, krystaliczny kamie<,
yy
b. mo/e granat, ˘ ang. shrub, bush ]krzak, zaro>la\,
c. l[d. ros. kust-kust.
gr. kryos ]mr[z\ ˘ krystallos ˘ brasz  szrab, ciekawe /e w j. ang.
=ac. crystallum, crystal ]l[d\ ˘ brush ]m.in. krzaki, zaro>la\ 
starofranc. i >redniow. ang. cristal, shrub ]krzak\, koncepcji ˚022.
ang. crystal, niem. kristall, starofranc. broce, brosse ˘ >redniow.
ros. kristall-kristall, ang. brusshe ˘ ang. brush  wczesny
]szk=o\ xristal;-christal. >redniow. ang. schrubbe.
kryterium jęz. krzak
miernik s=u/'cy za podstaw" oceny. kust= arbrisseau
]ang. a shrub – a bushy woody
kryt(y jęz.
os=oni"ty, nakryty dachem, dasz- plant with several permanent
stems, ros. kust ˘ pol. g'szcz,
kiem, zakryty.
¯ chowa•:(ny. gr. kryptein g"stwina, U ˘ Å, ´; ST ˘ SzCz\
]kry:, ukrywa:\ ˘ kryptos; w uproszczonej pisowni nazw
u(na(przy(za(od•kry:. franc., ˚896
babel;nik= bombax, fromager
kryty-ka(cyzm(cznie(k(kowa:( bavol;nik= bombax, fromager
(kant jęz. analiza i ocena warto>ci barbaris epine-vinette
czego>, zwykle pod k'tem wytkni"- bir[hina le troëne commun
cia ujemnych stron.
bo';e derevo armoise, aurone
gr. kritikos, =ac. criticus, franc. verba le saule a feuilles
critique, ang. critic(al(ism(ize, aigues
ros. kritik. vodolist= le houx
kryza ]okr'g=y\ ko=nierz na rurze. vodqnica busserole,
staropol. bry/ ¯ >redniow. ang. le raisin d’ours
brigge }bry/| ]most, tu w znaczeniu gevan= le buis
='czenia, jako pomost, przej>cie z greben]ik= tamaris
jednego elementu w drugi\. ˚bry/. der'i-derevo le pailure
ang. connecting joint of the pipe 'ester= le nerprun
in the shape of ruff. 'idovnik= acacia nain
irga cotineastre, neflier
kryzys jęz. moment prze=omu. kalina obier
gr. krisis ]punkt zwrotny choroby\.
kaprifolπj le chevre-feuille
†kry/o=ki $, gra. kawkara le rhododendron
jaka> gra, wg Ss 1953. chrysanthe
staropol. 1500 domino principi ad kvassπq quassier ]de la Gyuane\
ludum crizolki; klopovnik= le ledum
eodem die vespere ad ludum kornepusk= paletuvier,
domino principi, dum ludenant manglier
crisolki cum domino rege; kruwina le nerprun
vespere eodem die ad ludum cri- kry'ovnik= le grosseiller,
solki, quum partier cum domino epineux
rege dominus princeps ludebat, kurosl≠pnik= le cornouiller
dedi per manus Mazurek 1(2 sanglant
floreni. kurma le plaqueminier
krza-k(czasty bot. kust= arbuste, buisson,
hist. krzak by= ro>lin' rozrastaj'c' arbrisseau
si" w poziomie ¯ kra ]woda\, gdy ladannik= ciste
krzew ]ku g[rze\ ¯ rew ]g[ra\, na malinnik= le framboisier
˚opak do dzisiejszych znacze<, i mirika le gale, myrica
mirt= le myrte
nie jedyny to wypadek&
mo''evel;nik= le genevrier,
zdrewnia=a, wieloletnia ro>lina o
genievre
kilku pniach, rosn'ca ku g[rze,
ploxovec= le bois gentil
gdy krzew rozrasta si" wzd=u/ ziemi.
pustoryl= seringat
taka jest r[/nica mi"dzy krzakiem a
rakitnik= le cytise
krzewem;
sabur= aloes
• w j. franc. r[/nica jest&
sambuk= le sureau
arbisseau ]krzak\ i arbuste ]krzew\,
samwit= le buis
• w j. ang. omal zatarta, na zmian"&
sassafras= le sassafras
a shrub ]krzak\, bush ]krzew\,
sliva le prunier
• w j. rosyjskim jej nie ma,
dla obu kust. smokovnica (ind≠jskaq
krzaki – busz, zaro>la. smokovnica) le bananier
s=owotw. pokr. ˚krzew. sosna le pin
wczesny >redniow. ang. schrubbe tal;pik= le saule
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
tamarind= le tamarinier
tis= if
toloknqnka le raisin d’ours
arbousier
tragant= la tragacanthe
herëmuxa le putiet, merisier a
grappes, faux bois de Ste-Lucie
hernogriv= le rhododendron
hiliga le caragan
hubuwnik= le seringat, syringa
qgodki le bois-gentil
qsen; le ferne
qwil= le nerprun
†krzat karze=ek.
staropol. 1466 crzatom.
=ac. nannulus, franc. le lutin,
niem. poltergeist, kobold,
ang. brownie, ros. domovoj-
domowoj, kobol;d-kobold.
krz'ka: dźwięk. chrz'ka:, ChK.
krz'ska anat. chrz'stka.
staropol. chrz'ska, chrz'stka,
chr'ska, chrz"stka.
krz'ta-nina(: si" ruch. chodzi:
oko=o, by: czym> zaj"tym.
¯ s=aw.-ros. krutit ]to twist, to twirl,
to wring\ ˘ krutitsja ]ang. to turn to
and fro\, U ˘ Å, ´ ˘ kr"t ˘ krz"t,
kr"ci: ]si"\.
†krzczy: czy krszczy:
staropol. krssczyl svy'tego Yana
– uci': g=ow", >ci':.
>redniow. =ac. decapitatus ˘
franc. decapiter,
>redniow. ang. biheafden ˘
ang. to behead, to decapitate,
ros. obezglavit;-obezg=awit,
otrubit; golovu (komu).
†krzeb-iet(t anat. grzbiet, plecy.
staropol. chrzbiet ]“po=kni"te” E\,
chrzebiet, chrzebt, chrzybiet,
grzebiet, grzebt – tylna cz">: tu=o-
wia od karku do krzy/[w, plecy.
†krzciciel rel. chrzciciel. ˚chrzest.
gr. baptizein ]zanurza:\, baptistes,
=ac. baptista, starofranc. i >redniow.
ang. baptiste, ang. Baptist,
ros. krestitel;-krestitiel.
krzeczek zool. chomik, Cricetus
frumentarius Pall. ]te/ mieszano z
r[/nymi zwierzaczkami\.
staropol. 1419 ckrzeczkonibus,
1472 krzeczek dromula,
1457 krzeczek,
1471 krzeczek cameleon.
franc. le hamster,
niem. hamster,
ang. hamster,
ros. xomqk-chomiak.
†krzeczot ptak. rar[g,
Falco cherrug Gray.
staropol. 1437 krzeczot austur,
1472 krzeczot capus.
yy
staropol. 1437 krzeczotnyk vel so-
colnyk austurarius – ten, co opie-
kuje si" ptakami do polowania.
nazwisko Czeczot, Krz ˘ Cz
jak mokrz ˘ mocz.
†krzeczotnik poz. społ., prof.
ten, kt[ry opiekuje si" ptakami do
polowania. ˚krzeczot.
†krzeczy jęz. jak nale/y, s=usznie.
˚grzeczy. s=owotw. pokr. przeczy.
tak wg Ss 2011, w'tpliwe ˚nr 832,
bo nie ma w Ss 1953#
†krzekota: czy krzecze:,
krzekta: dźwięk.
staropol. ca 1500 rana }/aba| coaxat
krzekocze ˘ krzekotacz, 1475 sicut
rane coaxant crzeczcz' –
o /ab•ie(ach& skrzecze:, rechota:.
staropol. skrzeka:, krzekota:.
>redniow. ang. croken ˘
ang. to croak; ]rechot\ croak,
ros. kvakat;-kwakat;
]rechot\ kvakanie-kwakanie.
†krzele anat. skrzele.
staropol. 1471 krzele; gym za
krzele. staropol. skrzele.
krzem(ionka(owy(ian chem.
pierwiastek chemiczny o
charakterze niemetalicznym.
krzemica med.
choroba p=uc wyst"puj'ca naj-
cz">ciej u g[rnik[w i kamieniarzy;
pylica krzemowa p=uc.
krzemie-<(nny miner.
ska=a osadowa zbudowana g=[wnie z
krzemionki.
daj'cy iskry – krze¶mie<, ˚p=o¶mie<.
krzesa: iskry.
krze ]skra\ % mie< ]wydawa:\.
staropol. 1444 krzemienia, XV w.
ignito lapidl vlg. crzemyenowy, w
krzemyen, 1461(67 crzemen silix;
1471 na krziemyeny' in silice,
1472 kamen, kremen, oppoka
lapis, petra; z krzemyenya nay-
twardszego,
ca 1500 krzemyen silex ˘
krzemien, crzemyen, krziemyen,
krzemyen, kremen – krzemie<,
kamie<, ciemna odmiana kwarcu.
staropol. opocznich albo krzemy-
ennich ˘ krzemyenni – krzemienny,
z krzemienia zrobiony.
niem. kiesel, feuerstein,
anglosas., >redniow. ang. i ang. flint,
ros. kremen;-kreme<.
krzemionka miner. dwutlenek krze-
mu, SiO2, wyst"puje w odmianach
krystalicznych i bezpostaciowych,
w kwarcu, piasku, opalu; materia=
wyj>ciowy do produkcji szk=a.
nowo=ac. silex, silicis,
niem. reine kieselerde,
franc. la silice, terre siliceuse,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ang. silica; silex,
ros. kremnezëm=-kremnieziom.
krzep-a(i:(ko(ki(n': jęz., proces.
moc, si=a, t"/yzna; wzmocnienie,
wzmacnia: OA, pokrzepi: –
posili: ]posi=ek\, zje>:; krzepi: –
wzmacnia:, s=owotw. pokr. ˚rzep,
krzepn': – twardnie: t"/e: ]prze-
chodzi: ze stanu ciek=ego w sta=y\ ˘
skrzep ]tak zwykle o krwi\.
staropol. 1420 krzepky rigidus ˘
krzepky – krzepki, twardy, sztywny
˘ skrzep ]zastyg=a krew, strup\,
staropol. crzepczicz – wzmacnia:.
staropol. 1428 krzepkosczy robo-
re, XV w. subtilitas krepcoscz vel
lecoscz ˘ krzepkoscz, krepcoscz
1. twardo>:, si=a,
2. zr"czno>:, zwinno>:.
staropol. pokrzep•i:(a:, skrzepn':.
niem. stark ]krzepki\, erquicken
]od>wie/y:, ang. refresh\,
niem. stärke ]krzepko>:\,
starken, kraftigen; bestarken
]wzmocni:, ang. strengthen\,
erstarren ]krzepn':, ang. stiffen,
solidify\,
anglosas. strengthu ˘
>redniow. ang. strengthe ˘
ang. strength(en, ]si=a, moc; wzmac-
nia:, krzepi:\, refresh ]od>wie/y:,
po(krzepi:\, vigorous ]krzepki\,
wo=. 1289 kr≠pko ]kriepko\,
kr≠pok= ]krzepki\,
kr≠pkost;[ ]krzepko>ci'\,
oukr≠pit≠te ]u(po•krzepicie\,
ros. krepkij.
ros. krepost;-krepost, sila-si=a,
ukreplqt;-ukrepliat ]wzmacnia:,
ang. strengthen\, zatverdevat;-
zatwierdiewat ]krzepn':\, ]o krzep-
ni"ciu krwi\ svërtyvat;sq.
†krzepik bot. Agrimonia eupatoria.
krzep-liwy(n':(ni"cie jęz., proces.
maj'cy zdolno>: przechodzenia ze
stanu ciek=ego w sta=y.
krzes-a:(iwo wydobywa: iskry
z kamienia, g=[wnie z krzemienia.
niem. feuer schlagen ]krzesa:\,
feuerstahl ]krzesiwo\, ang. ]ogie<\
strike, ]krzesiwo z hubk'\ tinder-box,
ros. za'igat;-za/igat,
krzesanica geolog.
wysoka i g=adka >ciana w g[rach,
urwisko.
krzesany taniec.
szybki, podhala<ski taniec ludowy.
†krze-si:(nie
1. przywraca: do /ycia, wskrzesza:,
2. podnosi:, d{wign':, przemiesz-
cza: w g[r".
staropol. ysz mogl crzeszycz;
wschytkye krzeschysch;
martvy krzescha;
yy
marthvych krzeszyl, krzeszø
˘ crzeszycz, krzeschycz –
1. przywraca: do /ycia, wskrzesza:,
2. podnosi: }w Ss 1953 tak/e&
d{wiga: w g[r"... mo/na i w bok|
staropol. s(w(ws(zmartwy•krzesi:,
wskrzesza:.
staropol. chrzeszenw ]krzeszeniu\
˘ ¢chrzeszenye – krzeszenie,
wskrzeszanie, o/ywianie.
=ac. resurgere ˘ resurrectus ˘
p[{no=ac. resurrectio ˘
starofranc. resurrectioun ˘
>redniow. ang. resur}r|ectioun ˘
ang. resurrection, to resurrect,
†Old Polish 1. to vivify, 2. to lift.
staropol. 1. o'ivlqt;-o/iwliat, 2.
podnimat;, vozvywat;.
krzesiwo narz.
narz"dzie stalowe do uderzania w
krzemie< dla wydobycia z niego
iskier.
krzes=o mebel.
mebel o konstrukcji szkieletowej,
s=u/'cy do siedzenia, jednoosobowy –
poucza Wielka Encyklop. Powszechna
PWN, 1962–1967.
¯ krze ]twarde\ % s=o ]proste\,
lit. kres=as.
†krze>cijan(in rel. chrze>cijanin.
˚chrzciciel, chrzest(ny.
gr. Christos ]Namaszczony olejkiem\
˘ christianos ]chrze>cijanin\, =ac.
christianus ˘ anglosas. i >redniow.
ang. cristen, cristena, ang. Christian,
ros. Xristian-Christian.
krze>nica rel. hrzcielnica.
nazwisko Krze>niak.
krzew(ina(iciel(i: ]si"\ bot. ro>li-
na wieloletnia o stwardnia=ej =odydze;
rozrastaj'ca si", rozprzestrzeniaj'ca
si" wzd=u/ ziemi, gdy krzak w pionie;
taka jest r[/nica mi"dzy nimi;
st'd w j. polskim «krzewi:», np.
wiedz", nie «krzakowa:»;
w zwi'zku s=owotw. z drzewem&
krze•wi:  ]za\drze•wi:;
krzew  drzew]o\
krzewi: przeciwie<stwem trzebi:
s=owotw. koncepcji 002.A.
w j. franc.
• krzak – arbisseau ]ang. a shrub\,
• krzew – arbuste ]ang. bush\.
w j. ang. r[/nica jest, lecz omal zatarta,
bo mylone bush ]krzewy\ z krzakami;
w j. rosyjskim jej nie ma – dla obu kust.
w zwi'zku s=owotw. z&
1. drzewem&
z•drowie – drzewie, derewie,
z•drowo – drzewo, derewo,
drew ]/yt\ ˘ krew ]sok ˘ posoka,
/y=a\ ˘ krwawi:, krzew(i:, krzak,
2. k¶rze•wi:  t•rze•bi:, BW,
rozradza:, szczepi: `wi: 
niszczy:, zabija:, wycina:, `bi:.
yy
w przen. propagowa:, szczepi:,
rozpowszechnia:.
staropol. ca 1500 krzevyna dense-
tum; ruscus vlg. krzevyn' ˘
krzevyna ˘ krz•ewina(ewie(owie,
OE, krzaki, zaro>la, g"stwina.
˚krzak.
>redniow. ang. bussh, bosch, bosk,
ang. bush ]krzaki, g'szcz\, brush
]krzaki, zaro>la\.
krzew
kust= arbuste ]ang. bush –
a low-spreading woody plant\
w uproszczonej pisowni nazw
franc., ˚896
bagul;nik= ledum
i bagun ledum
veres= la genevier
beresklet= fussain
bobovnik= l’amandier nain,
cytise
buzina le sureau
veres= le genevrier
von[hka bois puant
voronika camarine
gord= viorne
e'evka arbousier
p;qnihnik= le rhododendron
chrysanthe
serebrannik= eglantier
siren; le lilas
tavolga spiree
tërn= le prunellier
xlophatnik= le cotonnier
wamwit= le buis
]edrenec= le cytise
staropol. XV w. krzewi ssa frondet
˘ ¢krzewicz ssa – krzewi: si",
wypuszcza: ga="zie, nowe p"dy.
starofranc. etrendre
]` si"\, s’etendre,
niem. ausbreiten,
>redniow. ang. spreden, spredden ˘
ang. to spread ]out\, stretch ]out\,
ros. rasprostranqt;/sq.
Krzewienie kultury, jej elementy&
¶ nagabywa: wydawc[w,
• wciska: sw' tw[rczo>: innym,
• narzeka: na brak popytu w narodzie.
W rzeczy samej, kultura zawsze
jest w /yciu, jak styl w pi>mie. ¸le
pojmowana przez n"dznych pisarzy,
/e jest to jedynie pi>miennictwo, i –
mile widziane – ich pi>miennictwo.
By ludzie >ledzili co te/ dany autor
sobie my>li, w jakich sprawach.
†krzewie, krzowie, krzewina
staropol. 1471 krzewye,
ca 1500 krzevye arbusta,
ca 1500 krzevyna arbusta,
ruscus vlg. krzevyn' –
krzaki, zaro>la, g"stwina. ˚krzew.
¢krz"t kr"cenie, kr'g,
obr[t w ko=o. ¯ kr"t ¯ krut ˘
˘ krz'ta: si", ale skrz"tnie ¯ skrzat.
krzos krzesiwo u strzelby.
†krzoska przyrz'd do krzesania
ognia. ¯ krzesa:, OE.
s=owotw. pokr. ciosa:.
nie ma has=a w Ss 1953.
krzta odrobina, kruszyna. ¯ krta<.
krta< ˘ krztusi: ]si"; Z wskazuje na
form" czasownikow'\ ˘ krzta.
s=owotw. pokr. skrzat.
niem. bröckchen, krümchen,
franc. la miette,
ang. whit,
ros. kro-xa/wka/wehka-
kro-cha(szka(szeczka;
ani krzty ]ang. not a whit, never a whit\
niskol;ko, ne, nihut;.
krzto< anat. krta<, grdyka.
krztusi: si" fizjolog. podra/nienie
dr[g oddechowych krzt' w gardle,
krta< ˘ krztusi: ]si"; Z wskazuje na
form" czasownikow'\ ˘ krzta;
tusi: – dusi:, TD; mo/e i w zwi'zku
z =ac. tussis ]kaszel\.
franc. entranglement,
niem. sich würgen ]beim husten\,
>redniow. ang. cheken, choken,
ang. choke, stifle,
ros. duwit;-duszit.
~krztusi: czas niedok. ¯ krzta
]okruch, drobina kt[ra wpad=a do
dr[g oddechowych, w spos[b nieza-
mierzony, niepo/'dany\, st'd& dusi:
si", d=awi: si", kaszla: uporczywie.
za•krztusi: si" – czas dok. ¯ krztusi:
wy•krztusi: – wyrzuci: na zewn'trz
krztusiec med. koklusz.
krzycze: dźwięk., czynność ¯ krzyk.
†krzyczy: czy krszczy:
uci': g=ow".
†krzyd=o anat. skrzyd=o.
ang. wing, ros. krylo-kry=o.
krzyk(acz(liwy(n':(actwo,
krzycz-e:('cy dźwięk.
wydawa: g=o>ny, ostry p=acz lub
d{wi"k, jak niekt[re ptaki i zwierz"ta, z
wysi=kiem na ca=e gard=o, drze: si".
wi"cej ˚wo=a:.
staropol. volaycze a krziczcze;
krziczely, 1466 crzycz', krzycza-
lo, crziczi, crzyczala, krzyczacz,
krzycz'cz, krzyczelysmy ˘
krziczecz, crzyczecz –
1. wydawa: krzyk, wrzeszcze:,
2. wo=a: ]kogo>\, wzywa: g=osem
gromkim }w Ss 1953& wo=a: ]do
kogo>\ g=o>no; jak wo=a: – to g=o-
>no, nie ma cichego wo=ania,
chyba /e jest to powo=anie, J.D.|.
staropol. wskrzycze:, krzyka:,
pokrzyka:, krzykn':.
staropol. placz y krziczenye wy-
elyke; kv krzycenyv lyvdskyemv
˘ krziczenye, krzycenye – krzyk.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
¯ >redniow. ang. schriken ˘ ang.
shriek; wo=. klik=, kliknout;
˘ ros. krik.
staropol. 1433 crzik,
1434 krzyky clmores;
y bødze krzyk vyelyky;
vsliszal krzik gich,
1471 krzyk; krzik murmur;
z vyelykyem krzykyem; taky krzyk;
a zathym krzyk vyelky;
krzyk y skrzytanye z'b ˘
crzik, krzyk, krzik ˘
krzy•k(cze:(czenie –
1. wo=anie,
2. g=o>ne niezadowolenie,
rozruch bunt.
staropol. krzyki, krzyknø,
krzyknøwschy ˘ krzyknøcz –
krzykn':, zawo=a:, wyda: dono-
>ny g=os.
~krzycze: czas niedok. ¯ krzyk.
1. wydobywa: z siebie ostry g=os, s=o-
wa lub nieartykuowane d{wi"ki,
˘ krzycze: nieludzkim g=osem,
krzycze: z przera/enia, rado>ci,
2. ostro strofowa: kogo, wymy>la:,
3. o ptakach – wydawa: dono>ny,
ostry g=os,
4. wo=a: kogo> dono>nym g=osem.
s=owotw. baz' >redniow. ang schriken,
wariantu scriken ˘ ang. shriek ]wybo-
by: g=o>ne, ostre i przenikliwe wo=anie
lub d{wi"k jak pewnych ptak[w i
zwierz't, os[b w strachu, z=o>ci, b[lu
lub >miechu\ ˘ krzyk, skrzykn': si"
]zwo=a: si"\, ˚wo=a:.
ros. kri-hat;/knut;-kri-czat(knut,
¯ krik-krik, ang. to shout.
na•krzycze: – zgani: kogo> ostro
po•krzykiwa: – od czasu do czasu,
robi'c co, szczeg. w
ruchu, na zwierz"ta
prze•krzycze: – kogo swoim g=osem
o•krzycze: – dooko=a; okrzyczany
wy•krzycze: si" – zupe=nie;
wykrzyknik
roz•krzycze: si" – na ca=ego
s•krzycze: – zgani: kogo> ostro
†krzyd=ko, krzyd=o anat.
˚skrzyd=o.
staropol. 1471 ascellas pod krzy-
dlkamy; przes dwye krzydle; pod
pocriczim krzidl twogich ˘
krzydlko, krzydlo ˘ skrzyd=o, jedno
z dwu przednich ramion ptak[w
i owad[w& bocian[w, nietoperzy,
motyli, wa/ek, much, pszcz[=.
niem. flügel, franc. aile,
>redniow. ang. winge, weng ˘
ang. wing, ros. krylo/wko-kry=o.
†krzykwa bot.
Mandragora officinarum L.
staropol. 1437 crzikwa mandagora,
1464 krzikva madragora.
†krzynia pojemn. skrzynia.
yy
staropol. 1406 ani crzyn ne vibil
gwaltem; krzynya, schkrzyny'.
niem. kasten; lade; kiste,
franc. caisse, bofte, coffre,
ang. chest, coffer, ros. q]ik-
jaszczik, sunduk-sunduk.
†krzyn[w pojemn.
staropol. 1413(14 krzynov,
ca 1455 krzynow discus,
ca 1500 krzynow cathinus;
discus korczak cel krzynow ˘
krzynov, krzynow –
naczynie p=askie, misa, talerz.
niem. ]misa\ grosse schuffel,
]miseczka\, schuffelchen,
]miska\, schuffel, ]talerz\ teller,
franc. le plat; un mets,
ang. dish, plate,
ros. bl[do-bliudo.
krzywak bot.
1. bot. krzywy pie< drzewa,
drzewo o krzywym pniu,
2. narz. strug do obr[bki krzywych
powierzchni element[w drew-
nianych.
†krzywa>-<(nia czy
krzywa{-<(nia jęz.
co> krzywego, zakrzywionego, linia
krzywa, krzywizna.
staropol. 1385 ¢criuasch,
1420 crziwasny, 1428 crziwassny,
1448 crziwasnya 1448 crziwasn,
=ac. linea incurva, curvaruta ˘
ang. curve, niem. krümmung
]krzywizna\, kurve,
ros. sognutost;-sognutost.
izgib-izgib, krivizna-kriwizna.
krzywd-a(zi:(ziciel osob.
szkoda moralna, fizyczna, material-
na wyrz'dzona komu> niezas=u/e-
nie, bezprawnie.
de•re•wo]da\ – sta•ro•/yt]ko>:\,
wo•da – /yt•ko>:.
ko>: ^ krzyw ˘ krzyw•da.
s=owotw. pokr. krzywo, w przeci-
wie<stwie do prosto ]s=usznie\.
staropol. krzywd•a(zi: –
1. niesprawiedliwo>:,
2. k=amstwo.
staropol. nikomemu cruidy ne
ucincal;
1392 ne meli krziwdi czinicz,
1393 o ti crifdi,
1397 onmu niiedne criwdi ne
wczinil,
1399 przed panskø criwdø,
krziwdi ]iniusticas\ røce wasze;
orze krzywdy ]propter iniusticas\,
wszelka krzywda ]omnis iniu-
stitia\
1437 crziwda preiudicium,
1437 o wszytky crzywdy,
swey krzywdi; przes kogokole
krzywda gim byla vczynyona;
slodzeystwa, sboystwa alybo
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
gyne krzywdi vczyniwsz}y|,
tho krzywd' y skod'; alybo
krzywdi swe; yszby gey krzywda
byla vczynyona
˘ cruida, crifda, criwda, krziwda,
krzywda – krzywda&
1. szkoda materialna,
2. nieprawda, k=amstwo, fa=sz, fa=szy-
we oskar/enie, obmowa, zniewa-
ga; niesprawiedliwy, nies=uszny,
z=y, winny, zas=uguj'cy na kar",
niegodziwy, nieprawy.
niem. unrecht,
franc. le prejudice,
ang. wrong, harm, prejudice,
staroros. u]erb=-uszczerb;
vred-wred, obida-obida,
nespravedlivost;.
ang. falsehood, trickery; lies and
frauds, ros. krivda-kriwda.
wo=. 1289 kto krivdou vhinil
]kto krzywd" “wczini=” – wyrz'dzi=\,
staropol. 1448 krzywdz'cz;
krzywdz'cym; gabay'czego abo
krziwdz'czego ˘ krzywdzicz –
czynem bezprawnym szkod" komu
wyrz'dza: }w Ss 1953& szkod" nie-
sprawiedliwie wyrz'dza:; nie ma
szk[d sprawiedliwych, J.D.|
niem. unrecht tun,
ang. to harm, to wrong,
ros. obi'at;-obi/at, oskorb-
qt;-oskorbliat, vredit;.
~krzywi: czas niedok. ¯ krzywo ^
nie prostolinijnie, wymijaj'co,
oszuka<czo.
1. gi':, zgina:, 2. krzywd" komu>
czyni:, niesprawiedliwo>:, szkodli-
wym by:, oszuka<czym ˘ krzywo-
przysi"zca, Boles=aw Krzywousty
1107–†1138, bo “podzieli= Polsk" jak
g=ow" kapusty”.
wg mSjp 1969, krzywi: «sprawia:, /e
co> staje si" krzywym, wykrzywia:,
skierowywa: w bok, przekrzywia:»
}˚“mas=o ma>lane”, J.D.|.
krzywi: si" 1. «ulega: krzywieniu, by:
skrzywionym; paczy: si", wygina:
si"», 2. «robi: grymas, krzywi: usta,
twarz», w przen. «okazywa: niezado-
wolenie, niech":».
skrzywi: «zrobi: krzywym, zgi':;
ochchyli: od linii prostej, wykr"ci:
na bok».
ros. krivit;-kriwit, iskriv-lqt;/
/it;, sgib-at;/nut;, ]nieuczciwy\
nehestnyj helovek,
ang. to crook, to bend.
za•krzywi: – czas dok., zagi':
prze•krzywi: – na bok, odchyli:
wy•krzywi: – wypaczy:, wy ^ za
s•krzywi: si" – zgi':, zniekszta=ci:,
szczeg. usta
krzywic-a(zny(zy
1. med. choroba wieku dzieci"cego
wywo=ana brakiem wapnia w
yy
organi{mie i powoduj'ca skrzy-
wienie ko>ci,
2. techn. rodzaj pi=y.
krzywi:
wygina:, wykr"ca: ]si"\, wymija:,
wi"cej ˚krzywda.
†krzyw-ie(o
1. fa=szywie, nieprawdziwie,
oszuka<czo,
2. niesprawiedliwie, nies=usznie.
staropol. krzywye, krzyvye,
krzywe ]iniuste\.
=ac. fallere ]zwodzi:\ ˘ falsus,
starofranc. i >redniow. ang. fals,
ang. 1. false(ly ]fa=szywie; k=amliwie;
zdradliwie; ob=udnie\, 2. unjust ,
ros. 1. l;stiv-e/yj-l>ciw•ie(yj
]podst"pn•ie(y\ ¯ lest;-le>:
]1. podst"p, knucie,
2. katolicyzm, fa=szywo>:\,
2. nespravedlivie.
krzywik techn.
rodzaj szablonu do kre>lenia linii
krzywych; krzywka.
krzywizna miara odchylenia krzy-
wej od prostej, powierzchni od
p=aszczyzny; krzywa linia, po-
wierzchnia lub jej cz">:, wypuk=o>:
lub wkl"s=o>:.
niem. ]ver\krümmung,
=ac. curvatura ¯ curve;
ang. curvature,
ros. krivizna-kriwizna.
†krzywki lub krzywek
$, wg Ss 1953, krzywka i krzywek,
liczba mnoga obu sprowadzona do
liczby pojedy<czej
}chyba jaja, genitalia, m"ski narz'd
rozrodu, skoro w liczbie mn., J.D.|
staropol. 1462 crzyvky themu
dzecz'czv sz';
voyska poganska y starostha ych...
y'ly mylego Iesucrista..., nyekoto-
rzy krzyvky v yego bok y v yego
lono potayemnye byczuy'cz.
krzywka techniczne rozwi'zanie
w kt[rym kszta=tka o obrysie kurzego
jaja osadzona ekscentrycznie na ru-
chomej, obrotowej cz">ci maszyny,
np. wale, rz'dzi ruchem posuwistym
innej cz">ci, np. t=oka, do kszta=tki tej
dotykaj'cym.
ang. cam ]wa= rozrz'dowy\, ˚wa=ek,
ros. kulak-ku=ak ]pi">:\.
†krzywna ˚grzywna.
†krzywnik $, bot. krwawnik pospo-
lity, Achillea millefolium L.
staropol. 1484 krzivnyk ambro-
siana.
ang. yarrow or common yarrow.
krzywo ˚krzywie.
staropol. 1448 krzywo;
crzywo oblique; a tese vy krzyvo
yy
ne przyszøgagcze;
nye bødzesz crziwo przisyøgacz;
dokonacz krzywoprzydzyasthwa
1. nie prostolinijnie, wykr"tnie,
2. fa=szywie, niesprawiedliwie,
oszuka<czo.
=ac. falso, fraudulenter,
franc. faussement, avec faussete,
ang. false(ly,
ros. l;stivie-lstiwie ¯ lest;,
lo'no-=o/no ¯ lo';-=o/ ]ang.
lie, falsehood\.
niem. krzywo`
`przysi"ga: falsch schwören,
`przysi"stwo meineid,
`przysi"zca meineidige]r\,
`przysi"/ny meineidig,
`usty ]fiz.\ schiefmäulig,
franc. krzywo`
`przysi"stwo parjure,
ang. krzywo`
`przysi"ga: perjure oneself,
`przysi"stwo perjury,
ros. klqtvoprestuplenie,
lo'naq klqtva.
krzywo~
~g=owy
~granny
~nos
~przedajstwo
~przysi"stwo
~przysi"/-ca(nik
˚krzywie ]fa=szywie; nies=usznie\.
†krzywog=owy maj'cy g=ow"
pochylon' }mo/e przechylon' na
bok, na bakier, J.D.|.
staropol. 1433 krziwoglowy,
1458 crzywoglovi.
†krzywogranny bud. wg Ss 1953&
okno maj'ce framug" z uko>nymi
>cianami }niezbyt zrozumiale dla
mnie, o co tu chodzi, o jakie >ciany
w oknie; dla mnie na opak& okno
w >cianie; zapewne okno maj'ce
framug" przylegaj'c' do pochylonej
>ciany, J.D.|.
staropol. 1471 krziwogranne
obliquas.
†krzywonos wg Ss 1953&
1. maj'cy krzywy nos, tj. krogulczy,
2. ptak. krzy/odzi[b,
Loxia curvirosta L.
¢krzywonogi maj'cy nogi w kszta=-
cie greckiej litery omega ]V\.
franc. bancroche, cagneux,
staroros. krivonogπj-kriwonogij.
†krzywoprzedajstwo
staropol. krzywoprzedaystwo
perforium – fa=szywa, nieprawnie
dokonana sprzeda/.
ang. unlawful sell.
†krzywoprzysi"stwo
staropol. krziwoprzysz'sthwa
falszywa ]iuramenta falsa\;
o krzywoprzyszyasthwo
na kogo krzywoprzyaszthwa; ca
1500 krzyvoprzyszy'stwo periu-
rium; slodzeystva, krzyvoprzy-
szyestva – fa=szywa, k=amliwa
przysi"ga, te/ z=amanie, niedo-
trzymanie przysi"gi.
staropol. 1427 perjurus albo
¢crziwoprzeszanscza,
1433(38 ¢krzywoprzyssamczam,
krzywoprzysz'snyczy, falsi te-
stes ˘ krzywoprzysz'snyk – ten,
co sk=ada fa=szyw', k=amliw'
przysi"g", te/ ten, co =amie przy-
si"g", nie dotrzymuje przysi"gi.
˚krzywo.
†krzywo>: krzywizna. staropol.
ca 1500 krzyvoscz obliquitas.
=ac. curvatura.
†krzywota 1. krzywda, 2. wina.
staropol. any wspomyenyesz krzi-
woti ]iniuriae\ myesczam twich,
1471 w krzywocze,
zeznal svoy' krzyvota.
=ac. 1. iniuria, 2. culpa. ˚krzywo.
†krzywousty maj'cy krzywe,
skrzywione usta, wg Ss 1953 }$#|.
˚Krzywousty.
staropol. ca 1250 Boleslaus dictus
krzywousty,
]Boleslaus\ appellabatur autem
krzywousty in vulgari Polonico,
quod significat indirecti oris;
Boleslaus krzywousthy.
Krzywousty kr[l Polski 1107–†1138.
1. fa=szywy, 2. szkodliwy, bo „po-
dzieli= Polsk" jak g=[wk" kapusty”,
b="dnie t=umaczony na j. ang. Wry-
mouth ]fizycznie zdeformowane,
wykrzywione, usta\.
staropol. ca 1250 Boleslaus dictus
Krzywousty.
ang. Boleslav the Wrongful,
inaproppriately transtated as the
Wrymouth, by late interpreters,
as two parts of Bible as Old and
New Testament ¯ Greek word
«diatheke» applied indifferently to
1. covenant,
2. last will or testament ˘ New Test.
The two basic parts, properly named,
are about&
• Old Compact – the compact
between God and Jews,
• New Compact – the compact
between God }in background|,
Jesus Christ, and human race.
The same here; krzywo`&
1. injure, false; wrong, harm,
2. wry, twisted, distorted,
bent to one side ˘ Wrymouth....
krzywula r[g ]$\.
w S=owniku Hanny Nakonecznej&
krzywula – niem. krummbhorn.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
krzywulec krzywy pie< drzewa,
odchylony od pionu, pochy=y.
krzyw-y(i:(o(ica(ik(izna(ka
nie prostolinijny, kr"ty, wy(z•gi"ty.
staropol. krziwe, 1437 crziwy obliqus,
XV w. prosta abo krzywa; sz krzyw
]krzyw'\ szyguv ]z krzyw' szyj'\,
szya ]szyja\ byla svyatla, nye tlusta
a tesch nye chvda any krzyva
]neque tortuosum\. Nos yego...
nye byl czyenky any krzyvy ]neque
tortuosus\.
1. odchylony od linii prostej,
od pionu lub poziomu, nieprosty,
z(wy•gi"ty, uko>ny,
}w Ss 1953& tak/e skrzywiony;
krzywy poja>niony skrzywionym,
czyli “mas=o ma>lane”, J.D.|.
1.a. pochy=y, spadzisty,
1.b. krzywy n[/ – o wygi"tym
ostrzu,
1.c. okno maj'ce framug" przy-
leg=' do uko>nej >ciany ]w Ss
1953& ]o oknie\ “maj'cy fra-
mug" z uko>nymi >cianami”;
okno z uko>nymi >cianami
brzmi jak mas=o z chlebem,
czyli chleb z mas=em,
˚krzywogranny\,
1.d. krzywe niebo – zodiak,
2. fa=szywy, nieprawdziwy, oszu-
ka<czy, odst"puj'cy od prawdy,
3. niesprawiedliwy, nies=uszny, z=y,
4. winny, za=uguj'cy na kar",
5. strona oskar/ona,
pozwany w procesie.
franc. courbe, tortu,
niem. krumm, schief,
franc. oblique, de bias;
deform, de travers,
ang. crooked, curve; wry,
ros. krivoj-kriwoj,
krivit;-kriwit.
krzywonogi ]˚krzywo\&
franc. bancroche, cagneux,
staroros. krivonogπj-kriwonogij.
krzywoszyja& franc. un torticolis,
ros. krivoweq-kriwoszeja.
krzywolinijny& ang. curvilinear,
ros. krivolinejnyj.
krzywulec
1. krzywy pie< drzewa,
2. krzywy patyk, krzywa laska.
krzy/(owa:([wka(yk(ak(
(owiec(ownica(ulec
staropol. na kryszu musisz
vmrzecz; svøtego crisa; svøty
crisz, mocz svøtego crzisa,
ca 1420 na krisz wedzon z masta;
uel crysza, na krzysz wbyla;
krzyzem welykyem obcz'zony;
yesukrista przybywszy gwozdz-
my ku krzyzu; krzysz szyasky
]ci"/ki\, o krzyzv, na krzyzu, na
krzyzw, na krzyzv, z krzyzem,
w crzyszv nasschego pana Ihu
yy
Crista ˘ krzyz, krzysz, crzysz –
1. szubienica na kt[rej umar= Chrystus,
2. przedmiot kultowy wyobra/aj'cy
taki krzy/,
3. znak w kszta=cie krzy/a,
4. nazwy >wi't dot. >w. Krzy/a&
4.a. Podwy/szenia >w. Krzy/a,
14 wrze>nia,
4.b. Znalezienia >w. Krzy/a,
3 maja.
staropol. crzizowan, wcrzirzonan ]
ukrzy/owany\, crizowan,
1453 krzyzowaly; krzyzvy';
krzyzovacz ˘ krzyzowacz,
krzyzovacz – krzy/owa:,
przybija: na krzy/u.
staropol. smyercz krzyzowana
czyrpyecz ˘ >mier: krzy/owana,
>mier: przez przybicie na krzy/u.
staropol. roz(u•krzy/owa:.
staropol. krzyzownyk, 1420 krzi-
zewniczi dawali na woyne –
1. kat, krzy/uj'cy, przybijaj'cy do
krzy/a,
2. cz=onek zakonu krzy/ackiego,
krzy/ak.
3. nazwy bot. has=o ˚krzy/ownik.
staropol. 1466 crzyzowe; do szmy-
erczy okruthney krzyzowey; krzy-
szow'cz m'k' nasz sbawyl; az
do szmyerczy crzyszowey; przez
m'ka krzyzow', na krzyzowe
drogy ˘ crzyzowy, crzyszowy,
krzyzowy – krzy/owy&
1. zwi'zany z krzy/em, z przybiciem
na krzy/u.
2. przecinaj'cy si", krzy/uj'cy,
3. krzy/owa niedziela – pi'ta
niedziela po Wielkanocy,
4. anat. /y=a krzy/owa – bli/ej
nieokre>lona /y=a czy t"tnica w
okolicy grzbietu.
staropol. krzy/(ownik(owa:(owy.
staropol. krzy/owa: – kr'/y:,
wg Ss 2011, ˚nr 832, koniecznie#
¯ s=aw. krug ]kr'g\, ˚kro.
1. =ac. crux, starofranc. crois, cruis,
staroirland. cros, staronord. kross,
>redniow. ang. cros, crois, ang.
cross ]znacz. ˚kro\, s=aw.-staroros.
krest=, wo=. krsty ]krzy/ami\,
2. kr"gos=up ]=amie w krzy/u\.
ros. krestik ]krzy/yk, franc.
une petite croix\, krestil;nica
]chrzecielnica, franc. les fonts bapti-
smaux\, krestiny ]chrzestni, franc.
le bapteme\, krestitel; ]chrzci-
ciel\ ˘ Ioann= Krestitel; ]Jan
Chrzciciel, franc. St.-Jean-Baptiste\,
krestit; ]chrzci:, franc. baptiser\,
krestnik= ]chrze>niak, franc.
filleul, godson\, krestnica ]chrze>-
niaczka, goddaughter\, krestnyj
]1. chrzestny, franc. du bapteme,
2. krzy/owy\ ˘
krestnyj otec= ]le parrain\,
krestnaq mat; ]la marraine\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
krestnyj syn= ]filleul\,
krestnaq doh; ]la filleule\,
krestone imq ]le nom de bapte-
me, christian name\, krestovyj
]de croix\ ˘ krestovyj poxod ]
krucjata, la croisade, the Crusade\,
krestonosec= ]krzy/owiec, le
croise, crusader\, krestnyj xod=
]procesja ko>cielna, z krzy/em, la pro-
cession d’eglise\, krestoobraz-
nyj ]w formie krzy/a, en forme de
croix, cross-shaped\, kre]enie
]chrzest, le bapteme, baptism\.
krzy/aciec bot. Senecio vulgaris L.
staropol. 1472 krzizaczecz
carduncellus.
krzy/ak zool., zwierz.
a. Araneus diadematus, paj'k
z bia=ym krzy/em na grzbiecie,
b. lis z czarymi, skrzy/owanymi pr"-
gami na grzbiecie, futro z tego lisa.
krzy/mo rel.
olej z balsamu i oliwy, u/ywany przy
niekt[rych ceremoniach ko>cielnych.
krzy/ownica ¯ krzy/;
1. drewna skrzy/owane, poprzecznie
z=o/one,
2. skrzy/owanie prostego toru
kolejowego z odga="zionym,
3. wszelkie krzy/uj'ce si" linie,
drogi,
4. bot. Polygala, ro>lina z rodziny
krzy/ownicowatych, niekt[re gatun-
ki hodowane jako ro>liny ozdobne.
arab. sana ˘ >redniow. =ac. senna,
sena ˘ niem. 4. senesstrauch,
franc. 4. le sene∂on, sene,
ang. 4. senna ]1. ka/da z licznych, po-
krewnych sobie ro>lin rodziny grochu,
o str'czkach i /[=tych lub r[/owawych
kwiatach, 2. suszone li>cie tych ro>lin,
u/ywane w lecznictwie jako >rodek
przeczyszczaj'cy\,
ros. 4. krestovnik=.
†krzy/-ownik(ewnik, OE,
1. kat, krzy/uj'cy, przybijaj'cy do
krzy/a,
2. cz=onek zakonu krzy/ackiego,
krzy/ak, =ac. Crucifer, miles e
Cruciferorum Ordine.
3. dwie nazwy bot.&
staropol. ca 1465 krzyszewnyk pa-
ralitica, cruciata, 1472 krzizevnik
carduncellus, 1460 przyszawnyk
]¢krzyszownyk\ cruciata –
krzy/ownik, Senecio vulgaris L.
1419 crzyzownyk herba sancte
crucis, hastula regalis, lactides,
1437 crziszewnik catapucia, her-
ba sancti crucis, hasta regalis,
lacterida, matrona – krzy/ownik,
Ricinus communis L.
krzy/[wka
1. zgadywanka literowa, polegaj'ca
yy
na wpisywaniu odgadywanych
wraz[w w rubryki krzy/uj'ce si"
ze sob',
2. biol. potomstwo w wyniku krzy-
/owania ze sob' zwierz't lub
ro>lin; krzy/owanie,
3. zool. Anas platyrhynchos, gatu-
nek dzikiej kaczki, w Polsce po-
spolity, od niej pochodz' kaczki
domowe.
†krzy/yk bot. Gentiana cruciata L.
staropol. 1472 krzizik crucifera.
krzy/yk
1. ma=y krzy/,
1.a. god=o chrze>cija<skie,
1.b. ruch r"k' na znak >w. Krzy/a,
2. figura z=o/ona z dw[ch przecina-
j'cych si" linii,
3. znak muzyczny podwy/szaj'cy
nut" o p[= tonu.
ksenofobia psycholog.
wszystko co mo/e dotyczy: obco-
krajowc[w, os[b nieznanych.
ksenon chem., gaz.
pierwiastek chemiczny, bezwonny i
bezbarwny gaz szlachetny; wyst"puje
w stanie wolnym w powietrzu;
u/ywany do wype=niania /ar[wek
du/ej mocy.
gr. ksenos ]obcy\.
kserofity bot.
ro>liny przystosowane do wegetacji
w suchym klimacie; suchorosty.
kserograf(ia
gr. kseros ]suchy\% graphos ]pisz"\
¯ graphein ]pisa:\.
kserotermiczny jęz.
suchy, gor'cy.
ksi'dz rel. ¯ ksi"ga; osoby umiej'ce
czyta: ksi"gi w czasach powszech-
nego analfabetyzmu& ksi'/", ksi'dz,
i wojewoda ^ pisarz ^ graf ^ hrabia ^
pan ]rz'dca i s"dzia po=aci kraju, dzi>
wojew[dztwa, z ramienia kr[la\.
˚ksi'/•"(ka, ksi"/yc.
Ksi'dz, jako kap=an, trzyma Boga
w gar>ci; B[g jest jego p=atnikiem,
i gdy uwa/a za stosowne – poleca
Bogu zap=aci:& “B[g zap=a:”, bo
wszechwiedz'cy B[g m[g=by o tym
nie wiedzie:.
W gestii ksi"dza jest wydanie opinii
czy kto>, kogo B[g stworzy= i umi-
=owa=, post"puje zgodnie z Bogiem,
czy te/ nie, bo ksi'dz ^ B[g& “Spo-
wiadam si" Bogu...”, tj. ksi"dzu.
staropol. ksi'dz, ksi"/a –
1. tytu= w=adcy pa<stwa lub dzielnicy,
ksi'/", w[dz,
2. kap=an, duchowny chrze>cija<ski
lub /ydowski,
3. so=tys wsi na prawie wo=oskim.
staropol. 1420 na x'dza,
1427 przede xandzem,
yy
ca 1428 kszonszam ducatui,
1437 xyadzu,
1443 do xadza... do x'dza,
ksandzem ]principem\;
kv ks'ndzw ]ksi"dzu\,
przed oblycznoscz krola abo
x'ndza;
przes oswyeczonego ksz'dza;
ksandzv; starschi xancz mazo-
wessky ]senior dux Mazoviae\,
1471 xanzey zemy... xandza,
1489 kzyadza Kundratha,
1491 kx'cz yego myloscz;
kx'ndz Boleszlaw w Sz'domy-
rzyu, 1500 Aleksander xyandz
vyelky lithewsky ˘ x'dz, xandz,
x'ndz, kszonsz, xyadz, ksandz,
ks'ndz, ksz'dz, kzyadz, kx'cz,
ksch'dz, kz'dz, kzaøz, xadcz,
kxacz, ksadcz –
1. w Polsce& kap=an Ko>cio=a Rzym.-
Katolickiego,
2. tytu= w=adcy pa<stwa, ksi'/", lub
3. dzielnicy, w[dz ]˚wojewoda ^
pisarz ^ graf ^ hrabia ^ pan\.
4. kap=an, duchowny chrze>cija<ski
lub /ydowski, te/ tytu= przydawany
osobom duchownym i >wieckim
na r[/nych stopniach hierarchii
ko>cielnej, wg Ss 1953.
}to ostatnie wynika z niewiedzy
autor[w Ss 1953, /e przydawano je
ludziom kt[rzy umieli czyta:|
niem. 1. priester, 2. fürst, 3. graf,
franc. 1. le pretre, 2. le prince,
3. comte,
ang. 1. priest, 2. prince, 3. count,
ros. 1. ksëndz, svq]ennik-
swiaszczennik, 2. knqz;-knia{,
3. graf=-graf ¯ niem.
ksi'/eczka zdrobn.
¯ ksi'/ka ¯ ksi"ga ¯ k ]do\ % si"ga:.
ksi'/"(cy, ksi"stwo poz. społ.
Å´, ¯ ksi"ga ¯ k` ]do`\ % si"ga:
¯ si"g ]wysko, wy/\, gdy ="g ]nisko,
ni/\. ˚ksi'/ka, si"g.
ksi'/" – ksi"/na, ksi"ga, G?,
ksi'/ka – ksi"garnia;
1. m"ski cz=onek kr[lewskiej rodziny,
2. licz'cy si" w=adca znacznych ob-
szar[w ziemi, lub licznych grod[w
– ksi"stwa, stanowi'cych du/'
jednostk" administracyjn' kraju.
W wypadku wojny, wystawiaj'cy
znaczn' si=" bojow' – konnych i
pieszych; militarny tytu= du/ego
w=adcy-obszarnika ]pomniejsze
militarne& ˚wojewoda i bojar\.
Wyczyta=em w mSjp 1969, /e ksi'/" –
«m"ski cz=onek kr[lewskiej rodziny».
A poza kr[lewsk' rodzin' m"ski
cz=onek zwie si" pr'ciem;
ang. prince  prick ]¢k=ujka\.
staropol. ksi'/"(cy –
1. niekoronowany w=adca pa<stwa
lub jego cz">ci,
2. cz=onek rodziny panuj'cej,
3.a. cz=onek arystokratycznego rodu
maj'cego tytu= z nadania,
3.b. wysoki dostojnik ko>cielny
maj'cy tytu= z nadania papie/a,
wg mSjp 1969.
}o nadawaniu tytu=[w ksi'/"cych
nic mi nie wiadomo, bo nawet
szlacheckie przechodzi=y z poko-
lenia na pokolenie wy='cznie drog'
pokrewie<stwa, krwi, zawieranych
zwi'zk[w, tym bardziej ksi'/"ce
nie mog=y by: nadawane komukol-
wiek; za> tytu= hrabiego ^ grafa ^
wojewody ^ pana, by= nabywany,
nie by= szlacheckim, i u niepi>mien-
nego posp[lstwa wyrobi= opini"
arystokracji, tu zapewne {r[d=o
nieporozumienia, st'd do Ss 1953;
a o ko>cielnych “ksi'/"tach”, nada-
wanych bez/ennym kap=anom, a
wi"c i bezpotomnym, przez papie/y
– tytu= bez znaczenia, nie istotny,
symboliczny, jak i ca=a wiara na
symbolach oparta, ˚symbol|.
staropol. gdisczy szø khtoremv
krolevy albo xøszøczu szin naro-
dzy, tedicz... posly beszø;
...krole, xøszøtha;
...szø dobrzy kroleue, xøszøtha
y tesze panoue;
gest mnogy vbogy pan, czszo
bødze kszøszøtom znan;
kszøzøta wstayø;
poth genym kszasz'czem ]pod
gednym krolem abo panem\
thensze lvth rozmagythego...
prawa pozywacz nye ma;
xanz'n, xanz'czyu, ksy'szata
]principes\, rycerze;
1464 kazanthom; kszaszatha;
przes xi'z' Bolies=awa;
ksi'zaczyu; ksøszøta, kszyøsz"ta,
ksøszøta, na kxøszøta ]super
principes\, ksyøzø, xanzathy,
w kszy'sz'czyech, ksyøszyø,
w Ss 1953 ponad 4 kolumny cytat[w –
1. niekoronowany w=adca pa<stwa,
tak/e naczelnik, przyw[dca ]rodu,
grupy religijnej, wojskowej, itp.\,
2. syn ksi"cia, m=ody ksi'/", ˚ksi"/yc.
staropol. s pokolena xøszøczego
byl, xszøszocza, rady ksøszøcze,
odrzucza rad" kszyøszøt, duch
ksøszoczi, dusz" kszøz"tom,
x'nz'czey, xanzancze, xanzanczi,
xanz'nczego, xanzanczemu,
w Ss 1953 jedna kolumna cytat[w –
ksi'/"cy – dotycz'cy ksi"cia,
zwi'zany z ksi"ciem.
staropol. xanszkey,
krolestwo kszøszkye ˘ xanszky,
kszonszky –
1. ksi'ski, nale/'cy do ksi"cia,
2. nale/'cy do kap=ana.
staropol. 1393 xaszna;
ksz'sna imperatrix,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ca 1500 xy'zn' ducissa –
/ona ksi"cia, te/ w=adczyni
staropol. 1405 kssz}"|sze,
1406 w kszøzey szemi ne cradne,
1407 w kszøse szemi ne cradne,
1416 do kxanszey obory dal,
1420 na kzøszem orødzu,
1423 ksyanszich,
1425 po xøzem wøszanu,
1427 xanzey lanky ne possekl ˘
kssz"sze, kszøze, kszøse, kxan-
sze, kzonsze, ksyansze, xøze,
xanze, ksansze, xansze, x'ze,
kxyanze, kszansze, kschaze –
1. dotycz'cy ksi"cia, nale/'cy
do ksi"cia, zwi'zany z ksi"ciem,
ksi'/"cy,
2. odnosz'cy si" do ksi"dza,
nale/'cy do ksi"dza.
=ac. primus ]pierwszy\ % capere
]bra:, ang. to take\ ˘ princep
]pierwszy, szef, w[dz, g=owa\ ˘
starofranc., >redniow. ang. i ang.
prince, niem. fürst ]ksi'/" ˚piast\,
ros. knqz;-knia{ ¯ kniga-kniga
]bo ksi"gi umieli czyta:; pi>mienny;
tak i ksi'/", ksi'dz ¯ ksi"ga, kniga\.
ksi'/-ka(eczka(kowy(
(ksi"g-a(arnia(arski(owy(
(owo>:(ozbi[r lit.
znaczna liczba z=o/onych kartek
jednego rozmiaru, zadrukowanych
tekstem i oprawionych.
Te same przed` lub przyrostki, lub
odmiany&
ksi"ga, ksi'/ka ]Å, ´\ – ros. kniga,
ksi"stwo, ksi'/" – ros. knia/stwo ]G?
jak noga – no/na\, i knia{; ksi"/yc wi"c
do tej grupy nie nale/y, bo nie ma odpo-
wiednika “ksi'/yc”, jak ksi'/", ksi"/na.
Poza tym, «ksi'/"» i «ksi'dz» zwi'zani
s' z «ksi"g'» bo ksi"gi umieli czyta:. W
czasach powszechnego analfabetyzmu
by=a to wysoka umij"tno>:. Jak wiemy,
ci'gn"=y si" grubo poza rok 1800, po
1950 – resztki. A w czasach Íredniowie-
cza tylko ci potrafili je czyta:, literaci
na swe czasy. Ksi"/yc te/ bez zwi'zku
z ksi"g' – dodatkowe ostrze/enie /e z
='czeniem co> {le.
si"ga: ˘ ksi"ga ˘ ksi'dz, ksi'/",
˘ ksi"/yc ]do si"gania; k ^ do\.
G? ˘ ksi"ga ˘ ksi'/" i ksi"/na,
Å´ ˘ ksi'/"  ksi"/na,
˘ ksi'dz  ksi"dza;
nie ma odmiany “ksi'/yc”  ksi"/yc,
st'd ksi"/yc nie nale/y do grupy ksi'dz,
ksi'/", lecz na wsp[lny korze< z nimi
w si"ganiu, g="biej o jeden stopie< –
wszystkim trzem wsp[lne si"ganie.
†ksi'/ki liczba mn., bot. gatunek
stokroci, Chrysanthemum leucan-
themum L. staropol. 1472 xøzki
coronaria maior.
ksi'/nica
1. pomieszczenie ksi"gozbioru,
yy
biblioteka,
2. ksi"gozbi[r,
3. instytucja handluj'ca ksi'/kami.
ksieni rel. przeorysza,
prze=o/ona klasztoru /e<skiego.
staropol. 1386 ne ucziniw kszeney
upravisny,
1389 ¢ksieni,
1399 szano na ¢xeneye lance,
1427, jako ja ¢xyney ogarza ne...
˘ kszeny, ksieni, xeney.
niem. abtissin,
franc. nen, abbesse.
pani, ksi"/na }$#, ˚nr 832|,
przeorysza, wg Ss 2011.
ksieniec anat.
/o='dek niekt[rych ryb.
staropol. 1450 vlg. xenyecz,
ca 1500 xyenyecz entera.
niem. tiermagen.
ksi"ga(rnia(renka(rski(rstwo(rz,
ksi"gow-y(a:(o>:,
ksi"go-zbi[r, znawstwo
ksi"go•zbi[r(wo>:(wy.
ksi"stwo.
¯ k` ]do\ % si"gania, ˚ksi'/ka.
ale s=aw.-ros. «kniga» pochodzi od
zupe=nie innego s=owa, cho: zbli/ona
pojemno>ci' liter czy te/ d{wi"k[w,
tak/e podobizn' k¢¢ga&
k•si"•ga  k•ni•ga.
ja s'dz", /e s=owem tym mo/e by:
>redniow. ang. «knowlege» ]wiedza\
skr[cone& kn•owl•ege; `ege ˘ `iga.
zbie/no>: z «ksi"g'» przez przypadek,
lub >wiadectwo [wczesnej my>li, jak
daleko posuni"ta, by podobizn" obu
do siebie zachowa: jednak.
ksi"ga ˘ ksi'/" ˘ ksi"stwo,
kniga ˘ knia{ ˘ knia/estwo.
staropol. ca 1418 w kzangach;
ksyøgy, x"gi, cz 1450 w kszanga-
ach wiwolonich; czth' w yednich
kszagach o nym; poczynayø sze
pyrwe kszøgi Moyszesowi; tocz
szo kszøgi pokolenya Adamowa;
kxyøgy prawa tego to zbyerze s
ksy'g ¢kaplanniskich Levi; nye
otdalay kxyøøg... zakonv; w
ksyøgach Iuda; otworzil Ezdras
ksøgy; kszangy zakonowe;
poczynayø szye kszy"gy glosz-
nych chwal... proroka Dawyda;
napysano iest w kszagach slow,
ca 1500 xy'gy volumen,
w Ss 1953 3 kolumny cytat[w –
dzie=o pisane, utw[r, rozdzia=
Biblii, ksi"gi s'dowe, zawod[w
prawnych i rejestr[w, rozdzia=
ksi'/ki, tom.
=ac. liber ]ksi"ga\ ˘ franc. le livre,
anglosas. boc, niem. buch,
>redniow. ang. boke, book,
ang. book, ros. kniga-kniga.
• ksi"garnia&
niem. buchhandel,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ang. bookstore.
ros. kni'naq torgovlq-
kni/naja torgowlia,
kni'nyj magazin-
kni/nyj magazin ]ksi"garnia\,
• biblioteka, ksi"gozbi[r&
starofranc. i >redniow. ang. librarie,
ang. library ]biblioteka, ksi"gozbi[r\,
niem. büchersammlung ]ksi"go-
zbi[r\,
ros. biblioteka-biblioteka.
ros. knigo- franc.
-pehatanπe impression,
presse ]druk\
-prodavec= le libraire
-xranili]e librarie
kni'nik= un homme
letre, un erudit
kni'nyj qzyk la langue ecrite
kni'naq lavka une librairie
ksi"garz prof. osoba zajmuj'ca si"
zawodowo sprzedawaniem ksi'/ek;
pracownik ksi"garni.
staropol. 1471 ks'garzew libraiis –
pisarz, sekretarz.
niem. buchhändler,
franc. le libraire,
ang. bookseller.
ros. knigotorgovec,
knigoprodavec.
ksi"gosusz wet.
ostra, zaka{na choroba wirusowa
byd=a.
ksi"stwo ¯ ksi'/" ¯ ksi"ga.
˚ksi'/", ksi'/ka, si"ga:.
staropol. w naszem xyanstwye
albo panystwye; xanstchwa;
w oboyey stronye xansztw;
xansthwa ]ducatus\; s xansthwa
]de ducatu\; w druge xanstchwo,
1479 kxasthve,
1498 xi'stua; xy'stwo ˘
xyanstwo, xanstchwo, xansztwo,
xansthwo, kxasthvo, xi'stuo,
kszastwo, ¢kszyosztwo –
1. obszar podleg=y w=adzy ksi"cia,
pa<stwo ksi"cia, dobra ksi'/"ce,
2. w=adza lub zwierzchnictwo
ksi'/"ce, rz'dy ksi"cia,
3. godno>:, tytu= ksi"cia,
4. urz'd lub godno>: kap=ana,
5. urz'd lub godno>: so=tysa
we wsi na prawie wo=oskim.
pol. ksi'/" ˘ ksi"stwo,
niem. fürst ˘ fürstentum,
franc. prince ˘ principaute,
ang. prince ˘ principality,
ros. knqz; ˘ knq'estvo.
˚wojewoda ˘ wojew[dztwo,
tak i odpowiedniki wojewody w
tych j"zykach.
Wielkie Ksi"stwo Litewskie, Ksi"stwo
Wielkomorawskie – wielkie ]stare\,
tak i Wielka Brytania ]Great Britain\,
i inne wielkie, i ˚przydomki kr[l[w;
termin wielki nie jest ogromn', oka-
yy
za=', imponuj'c' po=aci' kraju.
starofranc., >redniow. ang. i ang.
prince ˘ principality, princedom,
ros. knq'estvo-knia/estwo,
gercogstvo-hercogstwo
¯ niem. herzog ]ksi'/", ang. duke\.
†ksi"/-e(na(stwo(y ˚ksi'/".
¯ k ]do\ % si"ga, odpowiednik ang.
clerke ]†kto>, kto umie czyta: i pisa:,
osoba pi>mienna\.
staropol. 1424 ne gonil we xan-
szem szarn,
1469 nie zbil w x'zem;
yakom ya nye zayal w kxyaszim
bydla luczkego ˘
xansze, x'ze, kxyasze –
posiad=o>: ksi"cia.
†ksi"/yc pokr., astr.
¯ k` ]do\ % si"ga:.
s=owotw. dalszy krewny – “ciotecz-
ny brat” ksi"cia i ksi"dza, ˚ksi'/ka.
staropol. kzøzicha; dwa x'sycza,
1426 dwu kzasyczu;
w ksch'zicz' lystopadzie in
mense ˘ kzøzich, x'sycz, kza-
sycz, ksch'zicz – ksi"/yc, tj.
1. syn ksi"cia, 2. luna, 3. miesi'c.
Ksi"/yc, ksi"/ycowy astr.
naturalny satelita Ziemi; o okresie
29,5 dnia, cia=o niebieskie, odbija-
j'ce >wiat=o s=onczne, widoczne z
Ziemi w r[/nych jego fazach; ksi"/
ycowy blask, rok, ksi"/ycowa noc.
¯ si"ga: ˘ do si"gania... niedosi"/ny
]k ^ do\.
=ac. luna, ros. luna, anglosas.
mona, >redniow. ang. mone,
ang. moon;,
pol. lunatyk ]cz=owiek wykonuj'cy
r[/ne czynno>ci w g="bokim >nie, stan
przypisywany dzia=aniu >wiat=a ksi"-
/ycowego, w USA znany pod nazw'
“sleepwalking” – somnambulism\,
ang. lunacy ]a. pierwotnie sporadycz-
ne objawy choroby umys=owej maj'ce
zmienia: si" z fazami ksi"/yca,
b. umys=owa niestabilno>:, choroba
umys=owa\.
†ksieni poz. społ. pani, ksi"/na.
¯ X. ]Xi'dz, Xi'/"\ ¯ ksi'dz, ksi'/"
]osoba umiej'ca czyta:\ ¯ ksi"ga.
ang. princess, ros. knqginq-
kniaginia ]/ona ksi"cia\.
ksyka: dźwięk.
d{wi"k konik[w polnych.
ksylit chem.
1. sk=adnik w"gla brunatnego,
2. naturalny alkohol cukrowy,
C5H12O5, lub HO]CHOH\3OH,
bezbarwne lub krystaliczne cia=o
sta=e, rozpuszczalne w wodzie.
mo/e by: zakawlifikowane jako
polialkohol i alhohol z cukru,
szczeg[lnie alditol.
yy
ang. xylitol.
ksylofon muz.
instrument perkusyjny.
ksylografia przestarz.
drzeworytnictwo.
kszta=-t(tny(tka(townik(ci: ]si"\
T ˘ C form•a(owa:, wz[r; wykszta=-
cony – uformowany, zewn"trzny
wygl'd jakiego> przedmiotu.
staropol. 1448 pod xthaltem do-
broczy; }k|stalt; stalcz; w czelnem
kstalcze, kstalth,
1484 a yakyego kroyu y tez xthaltv;
ca 1500 vyobrazenye xstalth figura,
id est forma; xstalth forma –
posta:, figura, forma, wyobra/enie.
staropol. na kszta=t –
na podobie<stwo, na spos[b.
staropol. ca 1418 vrostu kstaltow-
nego; kstaltownhy ˘ kstaltowny –
kszta=towny, tj. =adny, zgrabny.
staropol. kszta=t – spos[b, forma,
wizerunek, posta:, wz[r,
staropol. kszta=townie –
foremnie, zgrabnie,
staropol. zdraz –
wyobra/enie, posta:, kszta=t.
=ac. forma,
starofranc. i >redniow. ang. forme,
ang. form, shape, figure, image,
ros. forma-forma,
]kszta=t\ obraz-obraz,
]na kszta=t\ na napodobie,
]kszta=ci:\ davat; obrazova-
nie, obuhat;,
]kszta=ci: si"\ pouhat; obrazo-
vanie, obuhat;sq,
]wygl'd\ vid-wid.
˚wyobra/enie.
kszyk ptak. niewielki ptak =owny z
rodziny bekas[w, wydaj'cy dono>ny,
charakterystyczny g=os.
†ktemu jęz. nadto, ponadto,
dosł. do tego ¯ k ]do\ % temu ¯ ten.
ang. moreover, besides,
ros. krome togo-kromie togo, da
ë]o-da jeszczo,
sverx togo-swierch togo.
kto(>(kolwiek jęz.
zaimek zast"puj'cy nazwy os[b,
nawi'zuj'cy do tych nazw.
s=owotw. pokrewne co KCCz,
TC ˘ kto, co,
s=aw. hto-czto ]co\.
staropol. chto, kto – kto.
staropol. kto w odmianach przez
osoby& kogo, 1448 komu; comu; w
kem; ktho; chtho, komv; kym, w
Ss 1953 5 kolumn cytat[w –
1. zaimek pytajny,
2. zaimek nieokre>lony, kto>,
ktokolwiek,
3. kto, kt[ry, ktokolwiek,
kiedykolwiek.
staropol. ktokolye, kthokole, kym-
cole, komvkole, ktocole, ktokole
– ktokolwiek, kto>.
staropol. kthokoli, komvkoli, kym-
koli, kymkolwyek, komvkoly,
ktokoli – ktokolwiek, kto>,
staropol. 1498 kthokolwie;
ktokolvye – ktokolwiek, kto>.
staropol. kymkolwyek, komukol-
wyek, kthole – ktokolwiek, kto>.
staropol. ktosz – kto>.
staropol. ktorak – jak, jak/e.
staropol. ktorykole – kt[rykolwiek.
staropol. ktoraky – jaki, co za.
staropol. ktoraco – jak, jak/e.
ang. anybody, anyone; somebody,
ros. kakoj-nibud;-kakoj nibud,
]ka/dy\, vsqkij-wsjakij,
kto-nibud;-kto-nibud,
kakoj by to ni byl.
kt[r"dy jęz.
¯ kt[ry ]za(pytanie\ % dy ]kierunek\
¯ direction.
kt[ry jęz. s=owo posi=kowe, wska-
zuj'ce na osob", rzecz, czas, miejsce,
i zast"puj'ce je ]zaimek\, i w pyta-
niach o nie&
to ten, kt[ry w[wczas przyjecha=,
wiem kt[r' kurtk" chcia=by> mie:,
kt[re le/y na stole,
kt[ry z was p[jdzie tam$,
kt[ra to ju/ godzina$,
w kt[rym miejscu to by=o$
w mSjp 1969 wysoce naukowa de-
finicja& «zaimek odnosz'cy si" do
przedmiotu wyodr"bnionego z wielu
podobnych do niego lub nim r[wno-
wa/nych, odpowiadaj'cy tak/e liczeb-
nikowi porz'dkowemu dotycz'cemu
tego przedmiotu»
a\ «u/ywany w pytaniach lub zdaniach
rozwijaj'cych orzeczenie zdania
nadrz"dnego ]w r[wnowa/nikach
tych zda<\»,
b\ «u/ywany w zdaniach podrz"dnych
stanowi'cych rozwini"te okre>lenie
rzeczownika»,
c\ «u/ywany w zdaniach rozwijaj'cych
zaimki ]najcz">ciej wskazuj'ce\,
towarzysz'ce rzeczownikom lub
zast"puj'ce je»,
d\ pot. «ktokolwiek, jeden z wielu bli/
ej nieokre>ony, dowolny».
do='czone te/ przyk=ady u/ycia.
staropol. mocz',
1408 o ktor' masz;
o ktorø, 1421 o ctory,
1427 na kthori,
1434 w kthorem,
1435 w ten slath ktorz,
ktorimi, ktorych, ktore, do kto-
ress, o ktorem, ktory, ktoremv,
1429 kthorego,
1434 ktorem,
kthorzy, khtoremv, w ktorey,
chthore, chtorem w kthorym,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
chtora, chtorych,
w Ss 1953 13 kolumn cytat[w –
kt[ry, cht[ry, ft[ry, tk[ry.
anglosas. hwylc, hwelc,
>redniow. ang. whiche ˘ ang. which,
ros. kotoryj-kotoryj, kto-kto,
hto-czto.
staropol. khtor'kolye ]kt[r'kolwiek\
nywyast'; oth ktorichkolye;
kthorimykolye; ktorekolye;
o kthorekoly ˘ kt[rykole –
kt[rykolwiek, jakikolwiek.
ang. whichever,
ros. kto, kakoj-kakoj, kakov by
ni, kotoryj by ni.
staropol. 1449 kthorzycoley –
kt[rykolwiek, ktokolwiek.
staropol. kt[rykoli, ft[rykoli –
kt[rykolwiek, jakikolwiek,
kt[rykolwiek, ktokolwiek.
staropol. kt[rykolwie –
kt[rykolwiek lub jakikolwiek,
kt[rykolwiek.
staropol. kt[rykolwiek –
kt[rykolwiek, jakikolwiek,
kt[rykolwiek, ktokolwiek.
staropol. kt[ry/kole –
kt[rykolwiek, ktokolwiek.
staropol. kt[ry/koli –
kt[rykolwiek, jakikolwiek,
kt[rykolwiek, ktokolwiek.
kt[r-y("dy(ykolwiek(y> jęz.
zaimek u>ci>laj'cy osob", drog",
rzecz ]godzin"\, lub dowolno>:,
nieokre>lono>:& kt[ry•>(kolwiek
wo=. 1289 kotorogo-kotorogo
]kt[rego\,
†kt[rykolej kt[ry(kto•kolwiek.
†kt[rykol-i(wie, ft[rykoli,
kt[ry/koli, kt[/kol-e(i
kt[ry(jaki(kto•kolwiek.
kt[r-y>(a>(e>
> ]rzecz, osoba bli/ej nie okre>lona\.
†kt[ry/, tk[ry/ ¯ kt[ry % /.
staropol. 1412 ktoresz,
1422 o ktor's,
1428 ¢ktorzes sza na wirzchu...,
1435 ktorysz;
ktoregoz, ktoras, thorasczy,
ktoresch, ktor'sch, ktorichze,
kthoregosz, kthorimze, kthorisz,
w Ss 1953 blisko 7 kolumn cytat[w,
– kt[ry.
kt[r-y/(a/(e/
kt[r•y(a(e % / ]wzmocnienie\.
kt[/ ¯ kto % / ]wzmocnienie\.
staropol. 1413(14 kthoz,
ca 1426 ktoz; ktos, kthosz, ktosz.
†kt[/kole, kt[/koli ktokolwiek.
staropol. ktoskole, ktoskoli.
ku jęz.
1. kierunek, do, 2. wobec ˚ko.
kierunek zmierzania do miejcs, przy
yy
czasownikach&
a. i>:, przyj>:, przyst'pi:, przywie>:,
p[j>:, uciec, pos=a:,
b. przybli/y: si", przy=o/y:, przy-
='cza:, przywi'za:, przyschn':,
c. sk=oni:, schyli: podnie>: ]si"\,
podd{wign':,
d. wr[ci: si" obr[ci: ]si"\,
nawr[ci: ]si"\,
itd.,
w Ss 1953 ponad 15 kulumn cytat[w.
staropol. ku, kv.
¢kub ang. cube.
kuban przestarz. =ap[wka.
¢kubara statek, du/a =[d{.
Latopis 1116 kubara-kubara.
¯ barka.
kub-atura(iczny wymiar.,
wymiar sze>cieny, obj"to>: bry=y.
kub-ek(e= pojemn. garnuszek z
uszkiem; naczynie gospodarskie.
¯ niem.
mo/e i lat, lecz dla mnie jest to ju/
drugi znany mi wypadek “zabawy”
j"zykowej brzmienie-znaczenie, wy-
wijania nimi, wymiany, jak w ta<cu&
ang. scoop ]czerpak; chochla,
szufelka\ ˘ pol. kubek ]czerpak\ 
czerep ]czaszka\ ˘ czasza ]ang. cup
^ kubek, kielich, fili/anka, sport.
puchar\.
tak i kacz czyt. wspak ˚czak
]ang. chuck – gdaka:\,
g¶dak¶a: ˘ dak ]ang. duck – kaczka\,
staropol. 1424 cubek,
1429 picarium albo cubek;
fiola albo cubek,
1432 cztirzy kubky srzebrzn,
1432 nye wszal dwu cupku
srebrnu, posloczonich,
1434 duos cyphos vlg. kuppky,
1435 unam fialam vlg. kwbek,
1437 tria wasa albo kupky,
1439 unam cubek,
1448 fialas duas kupky vlg.,
XV w. cubky pateras,
1459 ¢gubek argentum,
ca 1455 cubek
1495 et picarium albo cubek ˘
cubek, cupek, kubek, kuppek,
kwbek, kupek, kvbek –
1. naczynie do picia,
2. podatek od ]drobnej sprzeda/y$\
trunk[w.
=ac. cupella ]beczka\, niem. k¥bel,
ang. scoop ]czerpa:\, tak/e z wp=y-
wem >redniow. ang. cuppe
]puchar, czasza\ ˘ ang. cup, ros.
hawa-czasza, hawka-czaszka
]kielich, kieliszek\.
s=owotw. pokr. gbe=, KG,
`be= ]woda\ ˘ be=ta:.
be, bel, ba, bal – woda;
k, ko, ku – do,
wo=. 1289 koubky-kubky.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kube= pojemn.
wiadro, naczynie u g[ry lekko
rozrzerzone, z pa='kiem, u/ywane
do wody, w"gla, >mieci.
staropol. XV w. cubel situla.
staropol. gbe=.
franc. le seau,
>redniow. ang. boket,
ang. bucket, ros. vedro-wiedro.
¢kubica =okie:. nazwisko Kubica.
kubiczny ]sze>cienny\ ¯ sze>cian ¯
6 >cian, r[wnych wymiarami i kszta=-
tem prostok'ta.
=ac. cubare ]kostka do gry, sze>cian\ ˘
cubitum ]=okie:\ ˘ starodawna miara
d=ugo>ci, w Polsce 576 mm, w Anglii
18 – 22 cali ^ 46 – 56 cm; 1 cal ^ 254
mm\, ang. cubit ]=okie:, dolna cz">:
r"ki i miara d=ugo>ci\, ˚kibi:.
ros. lokot;-=okot’ ]=okie:\.
kubizm kierunek w malarstwie pow-
sta=y we Francji 1906–1909, u/ywa-
j'cy kostek i innych, abstrakcyjnych
form geometrycznych w miejsce reali-
stycznego odzwierciedlania natury.
gr. kybos ˘ =ac. cubus ]kostka,
sze>cian\, franc. cubisme.
†kublik ¯ kuflik ¯ kufel, BF.
staropol. 1471 arisce kubliky,
ca 1500 cublik garioffilata –
1. naczy<ko do picia, kielich,
2. bot. kuklik pospolity,
Genum urbanum L.
niem. kelchglas,
starofranc. i >redniow. ang. gobelet,
ang. 1. little jar, goblet,
ros. kuvwik-kuwszik ¯ kuvwin.
kubrak odzież.
1. kapota, kurtka zwykle z materia=u
po>ledniego,
2. obcis=y /akiecik damski noszony
w Polsce w XVII i XVIII wieku;
1. =ac. cubrum ]wierzchnia szata\,
2. tur. kubur ]okrycie\ ˘ $,
3. ukr. kubrak ]biedak\,
4. k ]nie, bez\ % ubra % k.
kubryk mors. zbiorowe pomiesz-
czenie mieszkalne za=ogi na statku.
holend. koeburg ]krowi most\.
kuc anim., zwierz.
ko< r[/nych ras, niskiego wzrostu.
kuca: ruch., czynność ˘ kucn':.
przysiada: na zgi"tych nogach.
kuch
produkt uboczny w przemy>le ole-
jarskim; wyt=oczyny; makuch.
kuch-nia(arka(enny(cik(mistrz
bud., prof.
piec z p=askim, /elaznym blatem,
s=u/'cy do gotowania potraw.
=ac. coquina, starogerm.-niem.
kuchina, niem. k¥che
>redniow. ang. kychene,
yy
ros. kux-nq/arka, s=aw. povar=
¯ war ˘ warzy:, gotowa:,
staropol. 1471 kvcharky focarias ˘
kvcharka – kobieta przyrz'dzaj'ca
potrawy.
staropol. 1404 kuchars,
ca 1455 kucharsz,
ca 1500 kucharz coquus –
przyrz'dzaj'cy potrawy,
zarz'dzaj'cy kuchni'.
staropol. ca 1450 cocus et ministri
kuchcziczy, 1500 kuchczykom,
ca 1500 kvchczyk ˘
cocus, kuchczic, kvchczyk –
pomocnik kucharza, ch=opiec
terminuj'cy u kucharza.
staropol. 1400 bil kuchmistrzem v
krola Kazimierza,
1425 kuchmistris,
1425 w dom pana... kuchmistrza,
ca 1500 kuchmystrz culinarius ˘
kuchmistrz, kuchmystrz –
1. urz"dnik nadworny sprawuj'cy
opiek" nad kuchni' kr[lewsk',
2. kucharz, mistrz kucharski.
staropol. 1394, 1484 cuchta,
1407 cuchtha,
1423, 1452 kuchta –
kucharz.
staropol. kuch•nia(ta(arz(arka(
(cik(mistrz.
kuchnia&
=ac. coquere ]przyrz'dza: potrawy,
gotowa: je\ ˘ coquina ˘
p[{no=ac. cucina ˘ franc. cuisine,
niem. koch, anglosas. cycene,
>redniow. ang. kychene ˘
ang. kitchen, ros. kuxnq-kuchnja.
niem.&
kucharz. koch,
kucharka kochin,
kucharstwo kochkunst,
kucharzy: koch fein,
kuchcik kuchenjunge,
kuchmistrz kuchenmeister,
kuchmistrzostwo kochkunst,
kuchmistrzyni küchenmeisterin,
kuchnia küche,
kuchenka kleine küche,
kuchenna p=yta&
ang. kitchen range,
ros. kuxonnaq plita.
ksi'/ka ` povarennaq kniga,
kucharz povar,
kuchenka ]elektryczna, gazowa\
plitka,
kuchenny kuxonnyj,
kuchenne naczynia
kuxonnaq posuda,
s[l kuchenna povarennaq sol;.
kucja, kutia spoż. ˚kutia }kutja|
tradycyjna potrawa wigilijna zw=asz-
cza na Litwie i Ukrainie.
kuc-ki(n':(zny
przysiad na zgi"tych kolanach.
¯ kut ]noga, ko<czyna\.
yy
kucn':&
ang. to squat down,
ros. sesti na korotohkax.
†kucmerka, krucmerka,
krucmorka, kucmorka bot.
pewna, uprawiana ro>lina o korzeniu
jadalnym, Sium sisarum L.
staropol. 1389 cruczmorka,
1394 cruczmorce;
1413 cruczmorca,
1419 i 1472 cruczmorka,
1414 kuczmorka, cuczmorca,
1415 cuczmorka.
kucyk
1. warkocz, splot,
2. zool. konik.
¯ kut ]noga\, T ˘ C.
ang.1. ponytail. 2. pony.
†kucza bud. chata.
niem. hütte; von laub,
ang. hut, cabin, ros. xata-chata.
†kuczbaj]a\ tkan. kosmata we=nia-
na materya, we=niany materia=.
†kuczka buda, chatka, ma=y domek.
staropol. 1394 pro duobus domici-
lus cuczki ˘ cuczka.
˚kucza ]chata\.
†kuczki rel. >wi"to kuczek u ?yd[w.
staropol. 1431 ¢cunccia.
franc. es, e, fete des Tabernac-
les, niem. Laubhüttenfest.
kuczki ˚kucki.
kuczma odzież. rodzaj czapki.
niem. hohe tatarische Mütze mit
Belzverbrämung.
†kuczyna bot.
Beta vulgaris L., burak zwyczajny.
staropol. 1472 kuczyna beta.
franc. ]cotes de\ bette]s\,
anglosas. i >redniow. ang. bete,
ang. beet ]root\,
ros. sveklovica-swiek=owica.
ku: czynność. formowa:, obrabia:
twarde, zwykle dosł. uderzaj'c roz-
/arzone /elazo m=otem, i w prze-
no>ni.
podku:, oku: – obu:.
1. ku: ¯ kut ¯ ut ]metal\;
zakuty =eb – uformowany ]nie do
zmiany, twardy\; zaku: na pami":,
2. niewolniczej pracy, ]k\uznica,
uznik.
franc. forger, niem. schmieden,
ang. to forge, to hammer,
ros. kovat;-kowat.
¢kudel len lub konopie gotowe do
prz"dzenia. prz"dza ˘ pol. kud=y –
o w=osach nieuczesanych.
ros. kudel;,
nazwisko Kudela.
¢kudesnik kult. czarnoksi"/nik,
czarodziej. S=owo u/yte w Latopisie
1110–1116 r., w opisie >mierci Olega
od konia 6420 ]908 r.\.
¢kudesy kult. cuda.
staroros. kudesy-kudesy,
ros. hudesa-czudesa.
kud=-y(aty włos.
d=uga sier>:, rozczochrane w=osy.
ros. kudri.
kufa pojemn. wielka beczka, kad{.
s=owotw. poch. kufel ]`el – z, od\
=ac. cupa ]kad{, beka\, franc. cuve
˘ kuweta, niem. kufe ]kad{\.
staropol. cuppa dictur cvffa uel
tok potest dici, 1490 kuffa ˘
cvffa, kuffa – pojemnik na p=yny,
beczka okre>lonej wielko>ci, w
zale/no>ci od okolicy
}w Ss 1953& naczynie na p=yny;
naczynie jest pojemnikiem, lecz
pojemnik mo/e by: wielko>ci
beczki, gdy naczynie nie wi"cej
ni/ garnka ˘ ros. posuda ^ ang.
vessels, plates, dishes; utensil ¯
>redniow. ang. utensele ¯ staro-
franc. utensile ¯ =ac. utensilis|.
staropol. 1490 kuffa saremska,
1493 item a maiori vase vini
albo kuffa sereniska ]w miejsce
seremska\, vel alia quacumque
duos florenos Hungaricales –
beczka o pojemno>ci u/ywanej w
Sremie ]w granicach Jugos=awii,
mi"dzy Dunajem a Saw'\
}w Ss 1953& beczka o wielko>ci|.
kufel pojemn. p"kate naczynie z
uchem do picia piwa, rodzaj szklane-
go kubka, dawniej tak/e cynowego
lub glinianego, dosł. beczu=eczka;
˚kufa.
¯ niem. kuffel.
niem. krügel.
ang. ]beer\mug, tankard,
ros. kru'ka-kru/ka ¯ niem. krügel.
kufer(ek pojemn. drewniana skrzy-
nia z p=askim lub wypuk=ym wiekiem,
cz"sto okuta metalem, s=u/'ca do
przechowywania odzie/y.
dawny niem. kuffer, dzi> koffer.
franc. coffre, malle,
ang. box, chest, bin, trunk,
ros. sunduk-sunduk, q]ik-
jaszczik, korobka-korobka.
†kuflik, koflik OU, naczy<ko.
staropol. arisce kufliky aut kor-
czacowye; ¢kylych, kvbek, koflyk
calix – kubek, kielich, czarka,
dosł. kufelek ]beczu=eczka\ ¯ kufel
]beczu=ka\ ¯ kufa ]beczka\.
kug-le(giel(larz sztuczka, figiel,
kuglarzy: – ba=amuci:, mani:.
staropol. 1393 kuglerz,
1437 ¢kuclarz ioculator;
kuglerz prestigiator,
XV w. cuglarzom ioculatoribus;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ioculatores pysczkowye abo
gygrczy, kvglarze;
1484 albo kuglarzom,
XV w. cuglarze;
kuglarze hystorionibus,
ca 1500 kuglarz gesticulator;
1433(34 cuglarze,
ca 1455 kvglarz magnus;
sortilegi, czarownicze, kuglarze –
1. w"drowny aktor i sztukmistrz
w jednej osobie, magik,
2. wr[/bita, wieszczek, czarodziej.
staropol. 1441 w ¢kuglazstwe,
1462 w kvglarsthwa –
robienie sztuczek, czary.
staropol. 1386 ne wykugluges taco
u mne, iakos u ginich kuglowal ˘
kuglowacz ˘ kuglowa:,
tj. oszukiwa:, wy=udza:.
staropol. kuglowa: –
figlowa:, b=aznowa:, swawoli:,
wg Ss 2011, ˚nr 832, koniecznie#
niem. gaug•fler(feln, >redniow.
germ.-niem. goukelaere.
=ac. jocus ]/art, dowcip\ ˘ joculus
˘ joculari ]/artowa:, dowcipowa:\,
starofranc. jogler, jugler ˘
>redniow. ang. jogelen ˘
ang. juggler(y,
ros. fokus/nihestvo.
kug-ar(uar anim. puma, zwierz"
z rodziny kot[w, /yj'ce w pasie od
Kanady do Patagonii w Am. P=d.
prawdop. z j. Tupi ]braz. Indian\
su∂uarana ]fa=szywy jele<, =ania\ ¯
suusu ]jele<, =ania\ % rana
]fa=sz(ywy, zwany tak dla koloru\
franc. cuguacuarana ]pol. pisownia
kuguakuara\ ˘ cougar,
ang. cougar.
kujawiak taniec.
taniec ludowy pochodz'cy z Kujaw.
kuj-ny(on daj'cy si" =atwo ku:,
kowalny, klepalny.
kuj'cy na pami":.
kujot anim., zwierz.
Lyciscus latrans, szakal ameryka<-
ski, zwany r[wnie/ wilkiem prerii,
w mSjp 1969& wilkiem stepowym.
}ja widzia=em go kilkakrotnie, z bliska,
na wolno>ci, i zw' go u nas kojoti, nie
kujot; pisany coyote, J.D.|
kuk-a:(u=ka(uryku dźwięk.
wydawa: g=os ku-ku.
kuku=ka – ptak le>ny i jego g=os.
kukuryku – g=os koguta, jego pienie.
staropol. XV w. kukal,
ca 1500 kuka ˘ kukacz – wo=a:,
krzycze:, zawodzi: >piewanie lub
p=aczliwie.
†kukawka ptak. kuku=ka, Cuculus
canorus L. }d{wi"kona>ladowcze,
ang. echoic|.
staropol. 1472 kukawka cuculus.
yy
niem. kuckuck,
starofranc. coucou, cucu ˘
>redniow. ang. ˘ ang. cuckoo,
ros. kukuwka-kukuszka.
kukie=ka ma=a kuk=a, lalka; figura
u/ywana w szopce, teatrze lalek.
ang. marionette, puppet,
ros. marionetka-marionetka.
†kuklik dwie nazwy botaniczne&
1. kuklik pospolity, 2. kuklik zwis=y,
1.a. kuklik bia=y, 2.b. ` czerwony.
staropol. ca 1465 kuklyk cardopa-
cia; kuklyk gariofilata – kuklik
pospolity, Geum urbanum L.
a. staropol. 1460 byaly cuklyk
benedicta herba, ca 1465 byaly
kuklyk carifoliatum – bia=y kuklik.
staropol. 1472 ¢kuklig benedicta
rufa – kuklik zwis=y, Geum rivale L.
b. staropol. 1419 czyrwyoni cuc-
lik pes leporinum, 1460 cirvony
cuclyk benedicta ruffa,
ca 1465 czirvony kuklyk pes
leporinus – czerwony kuklik.
†kuk=a spoż. rodzaj pod=u/nego
pieczywa, zw"/aj'cego si" na ko<cu
jak klin, kukie=ka.
mo/e bochenek chleba, bu=ka.
staropol. XV w. kucla,
ca 1500 cuneus klyn albo kvkl'.
kuk-=a(ie=ka du/a lalka.
†kukorzecze $, bot.
Corydalis tuberosa D.C.
staropol. cucorzecze.
kuksa-:(niec czynność.
szturcha: pi">ci' lub =okciem.
†kukuk umowne na>ladowanie g=osu
wydawanego przez kuku=k".
staropol. XV w. kukuc.
kuku=-ka(czy ptak.
Cuculus canorus, ptak le>ny, przylot-
ny, sk=ada swe jaja do gniazd innych
drobnych ptak[w.
kukur-ydza(ydziany(u{nik bot.
jednoroczna ro>lina znana ze smacz-
nych ziarn w kolbach; ma=y, dwu-
p=atowy samolot radziecki z czas[w
drugiej wojny >wiat., do cel[w zwia-
dowczych, nisko lataj'cy.
tur. kukuruza,
ros. kukuruza.
kukuryku# dźwięk.
g=os wydawany przez koguta, pienie,
szczeg[lnie nad ranem.
†kul dawna ruska miara obj"to>ci.
staropol. 1476 et quatuor kule
lipczv.
kul snopek s=omiany,
zwi'zany p"k s=omy.
1. kula
1. wojsk. pocisk metalowy,
2. ga=ka ˘ kula szklana, bilardowa,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ze >niegu, lekkoatletyczna, armat-
nia, pocisk,
staropol. 1461 culye,
1494 kule ˘ cula, kula.
franc. 1. boulette ˘ ang. bullet,
ros. pulq-pulia }†pula| ¯ ang., PB.
2. staronord. ]isl.\ kula ]w"ze=, guz,
pi=ka, kula, kulka, ang. knob, boss,
ball\, dawny niem. k¥le, AE.
dzi> kugel.
2. kula geometr.
1. bry=a w kt[rej wszystkie punkty
s' jednakowo odleg=e od jej >rod-
ka ˘ Kula ziemska, Ziemia,
por. balon ¯ ital. balla,
2. ziemia ˘ ku=ak ]ziemianin\,
kulawy, kuli: si",
nazwiska& Paku=a, Pakulski.
franc. 1. la boule; le globe,
ang. 1. ball; Globe, 2. earth, land,
ros. war-szar ]kula\, zemnoj
war-ziemnoj szar ]kula ziemska,
franc. globe terrestre\,
vozdywnyj war-wozdusznyj
szar ]franc. un ballon aerostatique\.
warovidnyj-szarowidnyj
]kulisty\.
3. kula(wy pa=ka, kij; szczud=o ˘
chodzi: o kulach.
kule: – ku>tyka:.
kula u nogi ]dzi>& balast\, kulas.
staropol. XV w. kvla uncinus
ca 1500 vambuca kulya vel
m'czvga, 1423 kulam ˘
kvla, kula.
niem. krücke, anglosas. cryce ˘
>redniow. ang. crucche ˘
ang. crutch, ros. kostyl;-kostyl
]kostur\. ˚kulawy.
kula-wy(s kulej'cy, ku>tyka(j'cy,
w chodzeniu nie w pe=ni sprawny.
kulej'ca gospodarka, kulas ]noga,
cz=owiek kulawy, niezgrabna litera,
znak\, chodzi: o kulach, ˚kula.
¯ niem. keule ]pa=ka, maczuga\.
staropol. 1486 culavy.
niem. hinkend ]kulawy\,
hinken ]kule:\, gehen ]kule:\,
lahme]r\ ]kulas, kulawy\
lahm geben ]kulawie:\,
franc. boiteux ]kulawy\,
boiter, clocher ]kule:\,
anglosas. limpan ˘
ang. to limp, to halt, to be lame,
ros. xromoj, xromonogij,
xromat;-chromat ]chodzi: o ku-
lach\, kostyl;-kostyl ]kostur\.
xodit; na kostylqx-
chodzi: o kulach.
kulba-ka(czy:
wysokie siod=o z szerokimi, drew-
nianymi ="kami; drewniana osada
siod=a.
kulbaczy: – nak=ada: siod=o na konia.
kulebiak(a spoż.
yy
du/y, pieczony pier[g, nadziewany
siekanym mi"sem, ryb', kapust', ry/
em, lub grzybami.
kule: ruch.
utyka: na nog". ˚kulawy.
ang. to limp,
ros. xromit;-chromit.
†kulesza broń.
kulomiot, ¯ kule % sza
]strza=, miot, cisk\ ˘ kusza.
kulfon litera, znak krzywy,
nabazgrany; bazgro=.
kuli: ]si"\ zgina: ]si"\, ugina: nogi
z przysiadem; chroni: cia=o zmiej-
szeniem rozmiar[w.
w moim zrozumieniu, i tu mog" by:
w b="dzie&
¯ ¢kul, ¢kiel, ¢kier, ¢kiet ]k't\ ˘
kula ]szczud=o, podpora pod pach"\,
kielnia, cyrkiel, Kielce ]`ce ^ ziemia\,
ekierka, bakier, mankiet, i inne. ˚k't.
~kuli: czas dok. ¯ kule: ¯ kulawy ¯
kula ]ziemia\, z interpretacj'
ku ` ]do `\ % la ¯ land ]ziemia\.
utyka: na jedn' nog" wskutek wady
organicznej, okaleczenia, lub chwi-
lowego b[lu.
ros. xromat;-chromat ¯ chromoj
]kulawy\, ang. to limp, to hobble;
lame ]kulawy\.
o•kule: – sta: si" kulawym
pod•kuli: – od spodu, troch",
zgi': szczeg. nog"
s•kuli: si" – schyli: si"
kulig jazda sa<mi na kilka par koni,
orszak jad'cy dla zabawy, rozrywki.
lig – wierzga: ]ko< ligawy\.
¢kulik ptak.
kowalik ¯ ku]:\ % lik ]zdrobn.\,
pol. dzi"cio= ]s=owo nowe, bo d=ugie\.
franc. le pic, ang. woodpecker,
dawny ros. dqtel;-diatel.
kulik ptak. ma=y ptak przelotny
z rodziny bekasowatych, nad brze-
gami w[d, na b=otach i ='kach.
staropol. 1472 kulyk luscinula;
1437 maly kuligowe,
XV w. culik segex
˘ kulik, kulig – zool.
1. kulik wielki,
Numenius arquatus L.
2. Numenius arqautus L.,
albo Numenius phaephus L.
starofranc. becasse ]˚bekas\,
anglosas. wuducoc,
>redniow. ang. wodekoc ˘
ang. woodcock,
dawny ros. kulik=-kulik.
ros. kulik-kulik.
kulinarny jęz. kucharski, dot. przy-
rz'dzania, gotowania potraw.
=ac. culina ]kuchenia\ ˘
culinarius ]kuchenny\,
yy
ang. culinary,
ros. kulinarnyj.
kulis poz. społ.
w krajach Azji wsch., robotnik po-
chodz'cy z najni/szej, najubo/szej
warstwy tubylczej, wyrobnik dzienny,
{le op=acany, tragarz, rykszarz.
ang. coolie ¯ hindu quli ]wynaj"ty
s=uga\.
kulis-a(y ty= sceny, zaplecze poza
widowni'; boczne cz">ci dekoracji
scenicznej, zwykle w postaci kotar,
lub p=[cien naci'gni"tych na drew-
niane ramy; cz">: teatru za scen'.
franc. coulisse.
ang. side-scene, wings pl.,
ros. kulisy-kulisy.
kulisty jęz. ¯ kula.
niem. kugelförmig,
die kugelförmige Gestalt,
]kulisto>:\, ang. rounded,
ros. warovidnyj-szarowidnyj.
kulk-a(owy zdrobn. kula.
staropol. 1494 kvlky,
1494 kvlek,
1495 kulky plumbee,
1495 kvlky quinquaginta,
1497 nye myal prochv any kulek
˘ kvlka, kulka.
ang. bullet.
kulk-a(owa:
rozwidlona ga='zka, kij, s=u/'ce do
przyci'gania ga="zi drzew, wyci'ga-
nia s=omy ze sterty, przytwierdzania
p"d[w ro>lin do ziemi.
kulm niem. g[rka. ˚kulminacja.
Kulmin-ieren(ation; Che=mno;
˚Cho=m ^ Che=m, mogi=a.
kulminac-ja(yjny jęz.
szczyt, wierzcho=ek, che=m.
=ac. culminatus ¯ culminare ˘
niem. kulmination, s=aw. xolm,
ros. kul;minaciq.
†kulnerz, kolnerz ˚ko=nierz.
kulomb fiz.
jednostka =adunku elektrycznego
– =adunek przenoszony w ci'gu 1
sekundy przez pr'd o nat"/eniu 1
ampera; amperosekunda.
¯ Charles Austin Coulomb
]francuski fizyk, 1736–†1806\,
ang. coulomb.
kulon ptak. Burhinus oedicnemus,
ptak w"drowny.
kulo-miot(odporny broń. ¯ kula
kulesza ]kulomiot\ ¯ kule % sza ]strza=,
miot, cisk\ ˘ kusza.
kulszowy anat.
ko>: kulszowa – jedna z trzech ko>ci
wchodz'ca w sk=ad ko>ci miednicy.
kult uprawianie; zwyczaje religijne,
cze>:, rytua=. przeniesione na
upraw" roli, cywilizacj" i obycie.
kultywator, kultura.
=ac. cult•us(ivate(ivare,
ang. cult, ros. kult.
kultur-a(alny(owy(ystyka
kultywa-cja(tor(wowa:
ca=okszta=t dorobku, uprawa i upra-
wianie, hodowla, rozwijanie.
W moim zrozumieniu, kultura – jak
styl czego> – zawsze jaka> jest, i rozwija
si" samoistnie, w miar" mo/liwo>ci.
Wi"c ci, co j' krzewi' – chc' rozwin':
nadmiernie, bo sami nie wnosz' do
cywilizacji swego wk=adu poza wytwo-
rem umys=u& poezj', nowelami, sztuk'
teatraln', i trutnie wciskaj' je >wiatu
pracy do przetrawienia, tj. do czytania
i ogl'dania jako «podniesienie jej
stopnia, poprawienie jej», gdy – w
rzeczy samej – krzewienie to ma by:
{r[d=em ich utrzymania, bo na ka/-
dy egzemplarz w sprzeda/y czy bilet
wst"pu jest przecie/ cena.
Ministerstwo Kultury wch=ania
rzesze trutni, wg mych do>wiadcze<,
i nie s=ysza=em by kto> kiedykolwiek
dokona= przegl'du w tej instytucji czy
ludzie ci powinni tu nale/e:; nie ma
ustalonych kryteri[w, wymaganego
poziomu tw[rczo>ci by zwa: j' }dobr'|
kultur', bo nawet chamstwo te/ kultur'
jest, tylko jak'$
=ac. cult ˘ cultura.
kultyw-ator(owa: roln., czynność.
narz"dzie rolnicze konne lub ci'gni-
kowe, s=u/'ce do spulchniania gruntu,
usuwania chwast[w; spulchniacz.
kuluar bud. boczne pomieszczenie,
sala w parlamencie, teatrze, s'dzie,
s=u/'ce do nieoficjalnych spotka<,
rozm[w i wypoczynku.
franc. couloir ]korytarz\.
ku=a, kula geogr., geolog. ziemia.
gdy ku=a, kula ^ ziemia,
to tu=a, tula ^ rzeka, woda ˘
ku=ak ]ziemianin\, Paku=a, Pakulski,
Seku=a, Kula, Kulas, i inne,
=ac. Vistula ]Wis=a\, Tu=a.
ku=ak
1. pi">:, uderzenie ni'; bogaty ch=op
zatrudniaj'cy biedot" wiejsk',
2. ziemianin ¯ ku=a, kula, szar i inne.
franc. 1. poing,
niem. 1. die geballte Faust, Faust-
schlag ]$\ w S=owniku Hanny Na-
konecznej.
ang. 1. fist, ros. 1. kulak-ku=ak.
kum(a:(ostwo(omszka
wg A. Br¥cknera 1927&
¯ tur. kuma ]kochanka, na=o/nica\
˘ sk=onno>: do przyja{ni, poufa=o-
>ci, bez zwi'zku z kmotrem ]ojcem
chrzestnym\, p[{niej – najwyra{niej
pomieszane i uto/samione.
dzi> ojciec chrzestny.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
mie: z kim za/y=e stosunki.
kum rel. ojciec chrzestny w stosun-
ku do matki chrzestnej i do rodzic[w
dziecka, tak/e ojciec ojciec dziec-
ka w stosunku do jego rodzic[w
chrzestnych.
staropol. ca 1500 kvmy; ergo
fuit kvm beate virginis et pater
spiritualis ˘ kum.
staropol. 1418(75 kumowacz –
kumowa:, tj. by: komu kumem
lub kum'.
s=aw. k=motr=, koum=, vo-
spriemnik=,
wo=. 1289 koume-kumie
¯ koum=-kum, ros. kum
˚kumotr.
kumak płaz.
Bombina, p=az z rodziny ropusz-
kowatych, o ciemnym grzbiecie i
szarej z pomara<czowymi plamkami
spodniej stronie cia=a, /yje w
wodach stoj'cych; samiec wydaje
charakterystyczny, d{wi"czny g=os.
¢kumir ba=wan, idol, pos'g, ˚bo/ek.
s=aw. kumir=, kumirnia ]>wi'tynia
ba=wana\, isl. högr ]miejsce kultu po-
gan, oddawania czci; sto/kowaty stos,
kupa, kamieni jako o=tarz\.
Kumirnia, maj'ca by: >wi'tyni' ba=-
wana, zakrawa na b='d, niezrozumie-
nie; nie ma nigdzie >ladu /e poganie
stawiali budowle do tego celu. Pr"dzej
by= to dom kap=ana. ˚>wi't•ki(ek.
kumka: dźwięk. o g=osie /aby
]d{wi"kona>ladowcze\.
kumoszka char.
plotkarka, plec'ca, ¯ kum(a.
kumoter(ski(stwo społ.
jeden z kliki zwi'zanej wsp[lnymi
interesami, pokrewie<stwem, wza-
jemnym popieraniem si".
>redniow. =ac. com ]z\ % mater ]mat-
ka\ ˘ commater ]matka chrzestna\,
pater ]ojciec chrzestny\,
franc. commere, ang. cummer.
˚kuma:.
kumotr rel. ojciec chrzestny.
niem. kum, s=aw. kuntor, MN.
por. kumoter ˘ kmotr.
kump, komp, k'p anat. spoż.
udo wieprzowe, szynka.
kumpel osob. kompan.
staronord. ]isl.\ kumpann,
ang. fellow, companion.
kumul-acja(acyjny(owa: proces.
gromadzi:.
=ac. cumulus ˘ cumulare ˘ cumu-
latus, cumulatio, ang. cumulate,
s=aw. nakoplenie-nakoplenie.
kumys ˚kumuz.
kum-uz(yz(ys spoż. tatar.-tur.
yy
nap[j odurzaj'cy z kobylego, czar-
nego mleka, mleko kobyle poddane
fermentacji, nap[j lud[w Azji i
Europy Wsch.
tur. kumys, kymuz, p=n.-tur. kumez.
s=aw. koumouz= 1245
]z Worone/a n(rz. Don\
ros. kumys, pol. kumys
ang. kumiss, koumis, koumiss,
koumyss, przy tym przytaczaj' ros.
pisowni"& kumis ]a wi"c ang. ku-
mis to ros. kumys i s=aw. kumuz\.
u Tatar[w nad rz. Don ]w Woro-
ne/u\ Dani=" zapytano 1245& czy
napijesz si" ...pπewi li hernoe
moloko. nawe pit;e kobil≠i
koumouz;.
6758 ]pod 1250 r.\
†kuna okowy, kajdany.
anglosas. feter, po>redn.-niem. wy-
/yn ]MHG\. fesser, holend. veter
]sznurowad=o, pierwotnie =a<cuch\,
>redniow. ang. fetter, feter,
ang. fetter ]1. zwykle w liczbie mn.,
okowy lub =a<cuch na stopach, st'd
2. cokolwiek co trzyma, ogranicza,
powstrzymuje\,
ros. cep;-cep, kaidany-kaidany.
kun-a(i zool. Martes, ssak drapie/-
ny z rodziny =asicowatych, o smu-
k=ym ciele pokrytym puszyst', bru-
natn' sier>ci', zwierze futerkowe.
staropol. za kvnamy,
1471 cuna mardur,
1472 kuna mardarus,
ca 1500 mardarus est animal
quoddam, kvn';
1407 ...i kvny z popow;
1486 ...albo w kun',
XV w. kuna zelasna,
1500 w kvna ˘ kvna, kuna –
1. zool. kuna, Mustela mertes L.,
2. kuny – danina na Rusi p=acona
przez pop[w na rzecz w=adyki,
pierwotnie sk[rkami kun,
3. obr"cz /elazna umocowana u
s=upa, muru, itp., a zak=adana na
szyj" przest"pcy.
¯ ang. cunning ]sprytny, zdolny,
zr"czny, umij"tny, chytry, bystry\.
starofranc. martine,
>redniow. ang. i ang. marten,
ros. kunica-kunica,
Latopis 1116 kuna-kuna ]sk[rka
kuny jako monetarna jednostka\,
wo=. 1289 kouny-kuny,
koun=-kun ¯ kuna.
kundel anim. wiejski pies podw[-
rzowy, najcz">ciej rasy mieszanej.
pokr. niem. hund, anglosas. hund,
ang. hound; ang. greyhound
]gatunek psa, podobny do wy/=a\.
w S=owniku Hanny Nakonecznej&
kundel, kondel, kundys – niem.
schäferhund ]pies do stad owiec\,
tak/e köter ^ franc. matin,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ang. mastiff ]brytan\.
†kundram, gundra-m(n,
kumdram, kundran,
KG, MN, bot.
staropol. 1419 cvndran acera,
1437 gundram edera terrestris,
XV w. cundram }ede|ra,
ca 1465 ¢czundram camedreos,
1478 kundran cameredia,
1484 kundran edera terrestris,
1486 cundram edere terrestris,
ca 1500 cundram gamandera;
kundran lasca, gundran edera
terrestris;
1464 cundran coriandrum,
1475 cundran corianda;
XV w. gundran filipendula –
1. bluszczyk kurdybanek,
Glechoma hederacea L.,
2. kolendra siewna,
Coriandrum sativum L.,
3. Spiraea filipendula L. ]$\.
kundys $
¢kuni pokr.
got. 1. krewni, rodzina, 2. naj-
cz">ciej rodzinne pokrewie<stwo
lub – rzadziej – spowinowacenie.
>redniow. ang. kyn, kun, ken]ne\,
ang. kin.
†kuni b"d'cy w zwi'zku z kun',
zrobiony z futra kuny.
staropol. 1400 pro cuny cocz,
1432 podssicze ]podszycie\ kune,
1441 kune; kvnye; na kozvch
kvny; odeyma mv torlop kuny,
1459 mardurinam albo kuny,
1488 schvby ]szuby\ kvnyey,
ca 1500 collarium kvn' v thorlop'
vel darmoleg', vel kvny darmoleg.
†kunica płatn. op=ata na rzecz pana
feudalnego uiszczana za dziewczyn"
wychodz'c' za m'/ do innej wsi.
staropol. 1447 de cynycza,
1492 mardurum albo cvnycze.
†kunie $, rodzaj daniny, p=aconej
zapewne sk[rkami kunimi.
staropol. 1231 wacca poduoroua
]podworowa\ vel cune pro po-
duoroue siue illud, quod dictur
narzaz, de predictis villis non
accipientur.
¢kunig poz. społ. niem. g=owa rodu,
syn szlachetnego rodu. staro` i >re-
dniow. ang. cynig, pokr. staronord.
konungr, isl. konunga – termin
zbli/ony do pozycji kr[la. isl. kun-
nigar ]znany\. kunig ¯ kun ]pleni\
% ig ]potent\, plenipotent. kun ˘ pol.
opiekun.
˚ig. litewski kunigas.
¢kunigas poz. społ.
litewski >redniow. feuda=.
hybryda ¯ niem. könig % lit. `as.
˚kunig, konunga, kunnigar;
yy
opiekun, piast, plenipotent.
W czasach feudalnych okoliczna lud-
no>: by=a w=asno>ci' lokalnej g=owy,
kt[ra wsp[=/y=a z kim chcia=a,
i st'd mamy dynasti" Piast[w – piasto-
wali nie tylko pozycj" kr[lewsk'.
kunkator książk., osob.
cz=owiek z natury lub celowo oci'-
gaj'cy si", powolny w dzia=aniu.
†kunktacyja
oci'ganie si", zwlekanie,
=ac. cunctari ]waha: si", zwleka:,
oci'ga: si"\ ˘ cunctatio,
ang. ]rzadkie\ cunctation,
starofranc. de` ]z\ % laier ]ostawi:,
opu>ci:, ze(po-zwoli:\ ˘ delaier,
>redniow. ang. delayen, delaien,
ang. delay,
ros. zader'ka-zadier/ka,
zamedlenie-zamiedlenie.
kunszt(owny artyzm, mistrzostwo,
doskona=o>:, misterno>:, ozdobno>:;
sztuka, umij"tno>:.
¯ niem. kunst ]sztuka\.
staropol. 1494 ...albo kunsthem ˘
kunsth – /art, figiel, dowcip.
staropol. ca 1500 kvnstarz cavillus
˘ kunsztarz – kunsztarz,
tj. figlarz, szyderca, oszust.
=ac. ars, artis ˘ starofranc. arte ˘
>redniow. ang. art, arte ˘ ang. art,
ros. iskustvo-iskustwo.
]malarstwo, obrazy\ xudo'estvo,
]chytro>:\ xitrost;-chitrost,
]podst"p\ kovarstvo-kowarstwo,
]kunsztowny\ iskustnyj,
xudo'estvennyj.
†kup handl. akt nabycia rzeczy,
transakcja handlowa.
staropol. 1445 podluk swego listu
kupnego od kupu swego,
1465 albo kvpen ]pro kvpem\,
1498 proszyly nas..., abychcham
]pro abychom\ tego kupu dopusczy-
ly a ¢potheyerdyly ]i potwierdzili\.
starofranc. pourchacier, porcha-
cier ¯ pour` % chacier ]>ciga:\;
>redniow. ang. purchacen ˘
ang. purchase ˘
ros. pokupka-pokupka
]zakup; po ^ za\.
kupa
1. stos, sterta, wiele rzeczy zwalo-
nych jedne na drugie, np. kupa ka-
mieni, >mieci, chrustu, ka=u;
bry=a, kawa=,
2. sk=ad(a:, razem, do spo=u ˘
do kupy, kupy si" nie trzyma,
3. gromada& kupa ludzi,
4. wiele& kupa roboty, pieni"dzy,
czasu.
staropol. 1437 strues cupa drew;
kupy, 1498 kupa; aby ta kvpa
]acervus\ byla kamyenya na
svy'decztwo, yze szvchymy
yy
nogamy przez Yordan }przeszli|.
lezela kupa vyelyka, 1462 w kupye ˘
cupa, kvpa, kupa – du/a liczba
rzeczy razem zgromadzonych,
stos, sterta }w Ss 1953& du/a ilo>:
– ilo>: nale/y do niepoliczalnych,
lecz w szczeg[lnym wypadku mo/-
na dopu>ci:, np. sterta s=omy, stos
drew ]polan\, chrustu|.
niem. haüfen ]kupa\, häufchen
]kupka\, franc. entasser ]ang. to
heap ]up\, stack, accumulate, pack
together\, amonceler ]ang. to pile
up, to gather\,
ang. ]o rzeczach\ pile, compile,
]o ludziach\ many, together,
]o pracy\ a lot,
wo=. 1289 da vkup≠ umru s=
vami ]‘w kupie’ – razem umr" z
wami\, ros. kupa.
†kupa: handl. kupowa:.
staropol. 1427 ne cupal ˘ cupacz.
starofranc. acheter,
niem. kaufen ]kupowa:, kupi:\,
ang. to purchase,
ros. kupit;-kupit,
pokupat;-pokupat.
staropol. kupczowa, kupcza,
1490 na kwpczowskyey roly ˘
kupcow]y\ – nale/'cy do kupca.
staropol. 1445 cupczich;
kupczy sklad,
1444 skladanye vel kupczy sklad
– kupczy, tj. zwi'zany z kupcem,
handlem.
staropol. kupczeny}a| twego,
1471 kupczenye,
negociacionis kupczenya ˘
kupczenye – kupczenie, tj. handel,
czynno>ci kupieckie.
staropol. kupczy; kupczyczye;
nyechacz kupczø ]negotientur\
w zemy; ...y kvpczylem gym
wsz'dy, XV w. cvpcz'cz,
ca 1500 kvpczycz negociari –
handlowa:.
=ac. mercari, negotiari,
ang. to trade, ros. torgovat;-tor-
gowat ¯ torg-torg.
staropol. 1412 o tø kypyø, sczosm
v nich kupyl, 1418 sz' cupili cone
za cone y cup' za cup',
1440 za sw' cupy', 1443 pro
negociacione albo za kupi',
1450 ...propriis mercanciis albo s
kupiamy, ca 1455 kupya;
ktho da na thargowl' albo na...
kupy'... zadathek;
kupya; kvpy' albo na targown';
1461(67 kvpyø merces,
1467 res mercatas albo cupya
1471 ad merces ku kypyam ˘
kupya, cupa, cupya, kvpya –
1. towar b"d'cy do kupienia lu
sprzedania, przedmiot handlu,
2. czynno>ci kupieckie, kupowanie,
3. warto>: wymienna rzeczy kupo-
wanej lub sprzedawanej, pieni'-
dze za sprzedany towar.
franc. la marchandise, starofranc. i
>redniow. ang. marchandise,
ang. merchandise,
dawny ros. tovar=-towar.
kupa=a ¯ kopu•la  kupa•=a ]s=o-
wotw. koncepcji 022\ ˘ kopulowa:
 s=aw-ros. kupatsja ]k'pa: si"\.
dawne s=aw. >wi"to k'pania si" i
wsp[=/ycia, sp[=kowania, wypadaj'ce
23 czerwca ]w przeddzie< >w. Jana-
Chrzciciela, 24 czerwca\ i ci'gn'ce
si" przez kilka nocy, prawdop. do
po=. lipca, w okresie wezbrania w[d
w rzekach.
przeniesione przez kler Ko>cio=a
Rzym.-Kat. na >w. Jana-Chrzciciela
˘ >wi"tojanki ]puszczanie wiank[w
na wod"\.
poganie zbierali si" w[wczas nad
brzegami rzek, w czasie dnia palili
ognie, do p[{nej nocy, popisywali si"
swymi zaletami, k'pali si", upatrywali
sobie partner[w, a noc' przyst"powali
do wsp[=/ycia p=ciowego.
wiele dziewic traci=o w[wczas cnoty
a kobiety – og[lnie – zachodzi=y w ci'/".
w wyniku nast"powa=a wzmo/ona
liczba urodzin w marcu i kwietniu
nast"pnego roku, z przylotem bocia-
n[w, st'd bajka dla dzieci, /e bociany
niemowlaki przynosz'.
wszystko to, by niemowlak mia=
wi"ksze szanse przetrwania, bo z
pocz'tku ssa= mleko z piersi matki,
a po kilku miesi'cach, latem, jad=
pierwsze owoce.
dziewictwo – dziewicze wianki
– zosta=y zast'pione wiankami pusz-
czanymi na wod", ze >wieczkami w
>rodku wiank[w ]...\, przez panny,
w dniu >w. Jana-Chrzciciela ]chrzest
przez zanurzenie w wodzie\, a ch=opcy
je =api', i kt[ry z=apie – panna jego,
rzekomo. ca=y proces zakamuflowany,
w formie symboli.
wi"cej ˚przebudzenie, przesilenie,
k'piel, system.
s=aw. koupati-kupati ]k'pa:\.
kup(i:(iec(iectwo(czy:(czyk(
(owa:(no handl.
nabywa:. ˚kupa:.
s=owotw. zwi'zane z kup' i mytem
]op=at' celn' za towar, p=aconym
g=[wnie przez kupc[w\ st'd
staroros. nemytnyj-niemytnyj
]nieprzekupny, niesprzedajny\, ros.
nepodkupnyj-niepodkupnyj.
staropol. 1418 cupczoui ]kupcowi\,
1418, 1420, 1422, 1423 cupecz,
ca 1418 kupczewy negociatori,
1420 kupecz negociator,
ca 1420 czupczowi,
1433 cupczewi;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1397 kupczeff; kvpcza, kvpcze-
wy, cvpczovi, cvpyecz, kupcz' –
1. handlarz, cz=owiek trudni'cy si"
handlem,
2. nabywca, ten co kupuje.
niem. kaufmann ]kupiec\,
handeln ]kupczy:\,
ladenjunge ]kupczyk\,
kaufen ]kupi:, kupowa:\,
kaufmänisch ]kupiecki\,
kaufmänschaft ]kupiectwo\,
starofranc. marchant, marcheant,
>redniow. ang. marchant ˘
ang. merchant,
ros. kupec-kupiec, torgovec-tor-
gowiec ¯ torg-torg ]targ\.
got. kaupon, staronord. ]isl.\ kau-
pa ]kaupi, keypta, keyptr\ –
1. kupowa:, 2. zgodzi: si" z czym>,
um[wi:, dokona: uk=adu,
ang. 1. to buy, 2. to make an
agreement about;
isl. kaup ]1. interes, transakcja,
2. uzgodnienie, 3. zarobki, p=aca\,
wo=. koupim= ]kupimy\
ros. kup-lq/hij/hik/
/hina/hixa/ec/it;/
/eheskij, pokupat;.
za(na(po(prze(o(do(od(pod(wy(s(
(roz•kupi:.
staropol. 1465 obyczayem
kupyeczskym, XV w. kupyeczka;
domv kvpyeczkyego ˘ kvpyecz-
sky, kupyeczky, kvpeczky –
kupiecki, kupiecski, tj.
1. zwi'zany z kupcem, nale/'cy do
kupca, w=a>ciwy kupcowi, han-
dlowy,
2. po kupiecku – na zasadach hand-
lowych, w spos[b w=a>ciwy
kupcowi, handlarzowi.
staropol. kupyeczske – kupieckie,
tj. po kupiecku – na zasadach
handlowych, w spos[b w=a>ciwy
kupcowi, handlarzowi.
staropol. kvpyecztvo – kupiectwo,
handel.
staropol. kvpyenye alybo targ –
kupno, nabycie rzeczy na w=asno>:.
staropol. 1399 cupne, 1431 kupne –
kupne, tj. pole kupione, a nie
odziedziczone.
staropol. 1436 kupnina –
to, co nabyte, kupione, nabytek.
staropol. 1469 kwpno – kupno,
UW, transakcja handlowa.
staropol. 1352 cupne pole,
1392 cuppnø dzedzinø,
1401 kupney,
1402 dwoye cupne role,
1406 nye yest cupni,
1415 czøsczama cupnima,
1419 woly cupne,
a. dotycz'cy kupna,
zwi'zany z kupnem,
b. b"d'cy do kupienia
]dzi>& do sprzedania\,
yy
c. po='czenia specjalne&
c.a. kupny w[jt – w[jt kt[ry kupi=
w[jtostwo, nie dziedziczny,
c.b. komora kupna – kram, sklep,
c.c. list kupny – dokument okre>-
laj'cy warunki kupna, cechy,
granice, itp., rzeczy kupowanej.
staropol. 1399 kupowacz,
1414 cupowacz,
1419, 1430 cupowala;
abi kupowaly; kvpoval; nye ku-
poval, 1471 kupuyczie schobye;
nycz nye cupuy; y kvpvy'czych;
y kvpvy'cze voly, ovcze, goly-
ebye ˘ kupowacz, cupowacz,
kvpowacz –
nabywa: na w=asno>: za op=at'.
staropol. kupowanye –
nabywanie czego>, zap=ata.
staropol. poswy'thne kupowanye
– po>wi"tne kupowanie, tj. handlo-
wanie godno>ciami ko>cielnymi&
medalikami, r[/a<cami, krzy/y-
kami.
staropol. 1472 kvpovnymy ˘
kvpovny – b"d'cy do kupowania
]dzi>& do sprzedawania\.
kupa/(owanie
mieszanie win r[/nego gatunku i o
r[/nej zawarto>ci alkoholu.
kuper anat. zadek kury, tylna cz">:
tu=owia ptak[w.
franc. couper ]ci':\.
niem. bürzel.
†kupia handl.
1. towar b"d'cy do kupienia
]sprzedania\, przedmiot handlu,
2. czynno>ci kupieckie,
3. warto>: wymienna rzeczy
kupowanej.
za(na(po(prze(o(do(od(pod(wy(
(roz(s•kupi:.
†kupi: si" zbiera: si", gromadzi:
si", ˘ skupia: si".
anglosas. gad]e\rian,
starofryz. gaduria, holend. gaderen,
>redniow. ang. gaderen, gethuren,
ang. gather,
ros. sob-irat;/rat;-sobirat,
nakopl-qt;/it;-nakoplat.
kupi: handl.
naby: na w=asno>: za zap=at'.
staropol. 1389 cupila,
1393, 1399, 1405, 1444 cupil,
1393 kupili na weky,
1396 cupic, 1398, 1427 kupil,
1403 cupilem iø weczne,
cupili, cupili cone, cupyony,
1408 cupicz, 1412 cupila,
1412 kupyl, 1418 cupono,
1420 kupila nyw',
1420 w kupenu niczsz ne mal,
kvpyly, kvpy', khto kvpy, kupyl
gyest, 1493 kupyl, kvpylby
kupyone, kupyony, gdzye kupy-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
em chleba 1457 kupyonego ˘
cupicz, kupicz, kupycz, kvpycz.
staropol. do(na(od(o(pod(po(
(przy(s(u(w(wy(za•kupi:,
kupowa:, od(o(s(w(wy•kupowa:,
kupa:.
franc. acheter,
anglosas. bycgan, bicgan ˘
>redniow. ang. bien, buggen ˘
ang. to buy, ros. kupit;-kupit.
ros. kuplq-kuplia ]franc. achat\.
~kupi: przej': w drodze wymiany
towaru na pieni'dz.
za•kupi: – naby: z drodze kupna
na•kupi: – wiele
prze•kupi: – zmieni: stanowisko
osoby got[wk' lub
innymi warto>ciami
ob•kupi: si" – dooko=a
do•kupi: – doda: kupnem
od•kupi: – zap=aci: za dobro ju/
sprzedane przejmuj'c je
tym samym w swe ponowne
posiadanie, tak/e& transak-
cja kupna-sprzeda/y po raz
drugi – kupi: od uprzednie-
go nabywcy
pod•kupi: – przekupi:, pod ^ przed
wy•kupi: – p=ac'c okup, wy ^ o
s•kupi: ]si"\ – zebra: z r[/nych stron
¯ skup, np. p=od[w rolnych,
zwierz't
Nie nale/'& po•kup(ny – zapotrzebo-
wanie na rynku na jaki> towar; popyt.
†kupid=o zap=ata, pieni'dze p=acone
za kupiony towar }zakrawa /e b="dnie
gdy za sprzedany i tak w Ss 1953, sprze-
dawca jest nabywc' tych/e pieni"-
dzy, lecz, wg dzisiejszej logiki, sprze-
dawca przekaza=by kupuj'cemu towar
i pieni'dze ]zap=aci= mu, gdy zap=ata
za sprzedany\; lecz w[wczas op=ata za
sprzedany towar jest w=a>ciwym okre-
>leniem, bo wr"czone sprzedawcy; nie
mniej ni/ kilka aspekt[w u/ywano na
opak, kt[re w ˚Odrodzeniu zmieni=y
znaczenie o 180°, J.D.|.
staropol. kupydlo, za kvpidlo,
1471 za kupidlo.
niem. ]be\zahlung,
starofranc. paier, paer,
>redniow. ang. paien, payen,
ang. pay, ros. plata-p=ata.
kupidyn kult.
w mitologii rzymskiej& bo/ek mi=o-
>ci, Amor.
kupiec(ki(two prof., handl.
nabywca.
=ac. com ]razem\ % centre ˘
con•centation – skup•ienie, lecz
com•merce ]kupiec•two\ ¯ =ac. com-
mercium ¯ com % merx, mercis ]towary\.
¢kupiszcze rynek, tagrowisko.
kupi]e-kupiszcze,
staroros.
kupili]e-kupiliszcze,
yy
ros. rynok-rynok, tor'i]e-
tor/iszcze.
kupka
1. ma=a kupa,
2. fizjolog. ka=, wulg. g[wno.
kupla god=o g[rnicze, kilof skrzy-
/owany z m=otem. ¯ niem.
¢kupla s=aw. towar ˘ kupiec.
...bez koupli.
Latopis 1110–1116 r., pod 6453&
...Aßçe pridut Rus’ bez kupli, da ne
wzimajut’ miesiaçina ]Gdy Rusini
przyb"d' – do Grecji| bez towaru,
nie maj' pobiera: miesi"cznego,
miesi"cznej prowizji\, ˚kupi:.
kupler(ka osoba sprowadzaj'ca
klient[w do prostytutki nad kt[r' ma
piecz", zwykle m"/czyzna.
niem. kuppler(in,
ang. pimp, procurer,
ros. svodnik-swodnik.
kuple-t(cista
kr[tka, dowcipna piosenka satyrycz-
na lub zwrotka, o tre>ci aktualnej,
zwykle z refrenem.
franc. couple ]para\ ˘ zdrobn.
couplet ]dwie nast"puj'ce po sobie
linijki wiersza, poezji, zw=aszcza
dwie o tej samej d=ugo>ci i rytmie\.
kupn-o(y handl. naby•cie(ty
kupon odcinek&
1. biletu do teatru, kina, itp.,
odrywany przy wej>ciu,
2. mierzonego materia=u,
3. papieru warto>ciowego.
franc. couper ]ci':\ ˘ coupon
]reszta, pozosta=o>:\, ang. coupon.
kupr[wka owad.
Euproctis chryssorhoca, du/a,
bia=a :ma z rodziny brudnic; gro{ny
szkodnik drzew owocowych.
kupryt miner.
minera=, tlenek miedzi, o metalicz-
nym po=ysku, barwy czerwonawej
lub szarej.
kupuj'cy handl. ˚kup, kupi:.
¢KUR szumer. g[ra.
¢kur ma=y ˘ kurczy: si" ]male:\,
nielit. kurdupel, kura, i inne.
kur(a(czak(cz"(ak(nik(opatwa
ptak.
kogut, ptak domowy i jego samica.
s=owotw. baz' zwierz't domowych&
py= – drobny – du/y – wielki, ˚ox&
pch=a, puch, i=, kurz, s=aw. tlen ]py=\,
kur, kura ^ dr[b,
pies ]drobny ˘ piesok ˘ piasek\,
krowa ]du/a ˘ krocie\,
ko< ]wielki ˘ koniec ^ ma=y\.
w mej opinii, s=owotw. baz' znaczenie
=ac. paulus ]drobny, ma=y, bardzo
m=ody, ang. small\ ˘ dr[b, s=owotw.
yy
pokr. kurz ]kurze jajo\, Paul ]Pawe=,
=ac. Paulus, gr. Paulos\.
kura ¯ kur ]kogut\ % a ]nie; rodzaj
/e<ski\, jak franc. cocotte ]kura\ ¯
coc ]kogut\ % otte;
coquette ¯ coquet.
staropol. kuur; jako kamen, thako
kaptur, pissan b'dze przes k y
kuur, 1472 kur gallus; nye zapoye
kur, aze szye mnye trzykrocz
zaprzysch; nathychmyasth kur
zapyal ˘ kuur, kur – zool. kogut,
Gallus domesticus mas’.
tak/e czas przed nastaniem >witu i
wczesny >wit kiedy koguty piej'.
franc. coq, anglosas. coc, cocc,
>redniow. ang. cock, cok ˘ ang.
cock, ros. petux-pietuch.
staropol. pyenye kurove –
kurowy, tj. koguci.
staropol. 1389 curi, 1414 kuri,
1419 se dwoggem kur,
1426 pobral cury,
1428 duonacze kur, 1435 cur,
1464 dzess'czorga kur,
1471 dwadzescza cur, 1474 kvr,
˘ curi, cury, kuri, ¢kvr•i(y –
kury i koguty razem, jako stado.
niem. henne ¯ hahn ]kur, kogut\,
anglosas. henn ¯ hana ]kur, kogut\,
>redniow. ang. i ang. hen,
ros. kur-ica/y. ˚kurcz".
niem. junger hahn ]kurek\.
ang. henhouse ]kurnik\,
niem. hühnerhaus ]kurnik\,
ros. kurqtnik-kurjatnik ]kurnik\.
staropol. 1472 kurczø octus –
kurcz", piskl".
franc. le poulet, poussin,
anglosas. cycen ˘
>redniow. ang. chiken ˘
ang. chicken,
dawny ros. cyplënok=-cyplionok.
staropol. XV w. curzantko occirus
– kurcz'tko.
staropol. 1434 curzey cornellum,
ca 1500 kaplvn vel kvrzeya –
kurzej, kurzeja
tj. kura kt[ra nie znosi jaj,
wg Ss 1953 }raczej nie sk=ada, bo
zezem& ja te/, jajek nie znosz", zna-
czy& wzdrygam si" na ich widok,
a moja /ona je uwielbia, na twardo
i na mi"kko;
serio& znosi: ]g[rowa: nad czym>,
szczeg. b[lem, niewygod', czyimi>
przywarami\ ¯ nos ]g[ra\ ˘
z ]w d[=\ % nosi:, ˚nosi:|.
staropol. 1472 pøpki kurze ˘ kurzy.
staropol. kurz•a(e& g=owa, mi"tka,
noga, trawa, trzewce, ziele.
niem. huhner`.
kuracj-a(usz stosowanie przepi-
sanych lek[w, zabieg[w, diety, itp.,
w celach leczniczych.
=ac. curatio.
kurant dźwięk.
melodia wygrywana przez zegar,
tabakierk", pozytywk".
=ac. currere ]biec\ ˘ franc. courir
]biec, bie/'cy\ ˘ courant, couran-
te, ang. courante,
ros. kuranty.
kurara
sok z silnie truj'cych ro>lin, u/ywa-
ny przez krajowc[w Ameryki P=d.,
do zatruwania strza=.
¢ku’ras holend. pancerz na piersi.
ros. kiras, ang-franc. cuirass(e.
kura-tor(torium(tela prawn.
opiekun i opieka. =ac. cura ˘ cura-
re ˘ curat-or(orium(ela,
ang. curator, ros. kurator.
kura/ char. >mia=o>:, odwaga,
m"stwo, animusz, ochota.
=ac. cor ]serce\ ˘ starofranc.
corage, curage, franc. courage,
>redniow. ang. corage ˘
ang. courage, s=aw. smelost;,
xrabrost, mu'estvo.
kurchan ˚kurhan.
tatar. kurchane ]dom grobowy\ ˘
ukr. kurgan-kurhan.
niem. grabhügel.
¢Kurcho prus. ba=wan, bo/ek zb[/,
niez/"ty wieche: zbo/a zostawiany
na polach, po /niwach; do dzi>
zwyczaj w woj. lubelskim.
Krzy/acy zabronili Prusom w 1249 r.
1. †kurcz anim., zwierz.
gatunek psa my>liwskiego, powsta=y ze
skrzy/owania brytana i charta.
staropol. 1418 curcze,
1419 canes kurcze fouenti ˘
curcz, kurcz.
2. kurcz(owy(y:, skurcz fizjolog.
bolesny >ci'g mi">ni.
kurczy: si" – zmniejsza:,
skurczy: – >ci'gn': si";
kurczowo – mocno,
zaparcie, wytrwale.
staropol. 1464 kurcz spasma;
kuurcz, XV w. kvrcz spasmus;
cvrcz, ca 1500 kvrcz ˘
kurcz, kuurcz, kvrcz – kurcz,
chorobliwy stan mimowolnego i
przewlek=ego napi"cia mi">ni i
naczy< krwiono>nych.
gr. spasmos, spasma ˘
=ac. spasmus, spasma ˘
starofranc. spasme ˘
>redniow. ang. i ang. spasm,
ros. korha-korcza, spazma-spazma.
kur-cz"(a(nik(opatwa ˚kur. ptak.
¯ niem. kurz }r-c, kurc| ]kr[tki,
zwi"z=y, kusy, ang. short – kr[tki,
niski\. ˚kura.
franc. le poulet, poussin, anglosas.
cycen ˘ >redniow. ang. chiken ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ang. chicken, ros. cyplënok-
cyplionok ]kurcz"\,
kur-ica/y-kur-ica(y ]kur•a(y\.
kurdesz popularna w Polsce XVIII
w. weso=a piosenka biesiadna.
tur. kardasz, karyndasz ]brat,
towarzysz\.
kurdupel wulg. niski, niepoka{ny
cz=owiek. ¯ kur ]py=, dr[b, ˚kura\ %
dupe % `el ]z\.
ukr. kurdupel; ]karze=\.
¯ niem. kurz }r-z, kurc| ]kr[tki,
ang. short – kr[tki, niski\.
kurdyban garb.
sk[ra garbowana, barwiona, po czym
intensywnie zdobiona we wzory, t=o-
czeniami, z=oceniami lub srebrzeniami
oraz malowid=ami.
†kurdzie-j(l JL, med.
wrz[d na j"zyku u konia.
staropol. ca 1500 od curdzeya,
XV w. contra kurdzel.
kurenda
zawiadomienie, zarz'dzenie, list,
pismo, przesy=ane obiegiem do os[b
zainteresowanych; ok[lnik.
kurek techn.
1. kran, zatyczka ]u beczki\, upust,
2. spust ]u strzelby, starodawnej broni
palnej\, cz">: uderzaj'ca w iglic"
za poci'gni"ciem spustu,
3. kogucik.
niem. 3. junger hahn.
kure< ob[z kozacki, stanica; oddzia=
Kozak[w zaporoskich pod wodz'
atamana, stanowi'cy samodzieln'
jednostk" admin. w XVI÷XVIII w.
mong. k¥rijen ]ko=o, ob[z\,
ros. kuren; ]rudery, budy, szopy;
wie> kozacka\,
pol. kurze<.
†kurewstwo ¯ kurwa; nierz'dne
/ycie, lubie/no>:, wszeteczno>:.
staropol. kurewskwye prostitudo.
ang. prostitution,
ros. prostituciq-prostitucija,
rasputstvo-rasputstwo.
kurgan pojemn. puchar, czasza
wg S. Lindego 1807.
ros. kurgan=-kurgan.
kurhan kopiec, mogi=a, olbrzymich
rozmiar[w, zw=aszcza na stepach, po
Scytach, usypany na pami'tk" jakiego>
wydarzenia, lub czyj'> cze>:; spotyka-
ny od Ukrainy po Skandynawi".
szumer. KUR ]g[ra\.
S. Linde 1807& tatar. kurchane
]dom grobowy\.
ukr.-ros. kurgan,
mSjp 1969 i Swo 1980 podaj'& ukr.
z tur. kurgan ]gr[d\, z b="dem;
wielce kusz'ce podobie<stwo, jest
jednak “drobna” r[/nica pomi"dzy
yy
grodem a grobem....
ang. ]burial\ tumulus.
kuria rel. zesp[= kolegialnych urz"-
d[w dzia=aj'cych z ramienia bisku-
pa, maj'cych w=adz" wykonawcz' i
s'downicz'.
>redniow. =ac. curia ]s'd\, ang. curia.
kurier poz. społ. goniec, pos=aniec.
1. =ac. currere ]biec\, staroproven∫.
corrieu, starofranc. coureur,
>redniow. ang. courier,
ang. courier;
2. =ac. currito, starofranc. coreor,
>redniow. ang. corour, ang. courier.
kuriozum
rzecz, zjawisko osobliwe, niezwyk=e,
dziwaczne; osobliwo>:, dziwol'g.
ang. curiosity ¯ >redniow. ang.
curiosite; starofranc. curiosité,
curiosité ¯ =ac. curiositas
¯ curiosus.
kurka ptak., bot.
1. Gallinula chloropus, ptak wodny,
przelotny,
2. bot. pieprznik.
kurniawa meteor.
zamie: >nie/na; zadymka, kurzawa.
kurnik bud.
pomieszczenie dla drobiu. ˚kura.
kuropatwa ptak.
Perdix perdix, ptak =owny z rodziny
ba/ant[w, o szarym upierzeniu;
gnie{dzi si" w ziemi.
ang. partridge ¯ >redniow. ang.
partriche, pertriche; starofranc.
pertris, perdriz, wcze>niej perdiz;
=ac. perdix, gr. perdix.
kurny jęz., bud.
1. dymny, dymi'cy albo zadymiony,
2. dawn. izba wiejska bez komina.
kuropatwa ptak. Perdix perdix, ptak
=owny z rodziny ba/ant[w, o szarym
upierzeniu; gnie{dzi si" na ziemi.
staropol. 1437 kuropatua durax,
XV w. ¢curopadwa perdix;
iako szukaiø kuropatwi,
1465 lowyl kuroptwy,
XV w. curopathwa perdix,
ca 1500 kvrop'thwa perdix –
1. kuropatwa, Perdix Briss.
staropol. XV w. coturnix kvropa-
twa vel yarz'b –
2. przepi[rka lub jarz'bek,
Coturnix Bonn. vel Bonsa silvestris
Brehm.
ang. partridge ¯ >redniow. ang.
partriche, pertriche; starofranc.
pertris, perdriz, wcze>niej perdiz;
=ac. perdix, gr. perdix.
franc. perdix, niem. rebhuhn,
ros. kuropatka-kuropatka.
kuro-rt(wa: ]si"\ uzdrowisko.
=ac. curo ]troszcz" si"\, niem. kurort.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
†kuro>lep, kurza>lep,
kurze>lep, kurzo>lep bot.
staropol. 1419 kuroslep primula
veris, 1492 kuroslyep herba para-
litica, primula veris, ca 1500
curoszlep herba Petri,
1460 corzep herba Petri, ca 1460
kurzoslep herba sancti Petri;
ca 1465 kuroslep morus galline,
ca 1500 kuroszlep morus galline,
1464 curzaslep morus gallinae –
1. pierwiosnka, Primula veris L.,
2. kurzy>lad, Anagallis arvensis L.
et phoenicea Schreb.
kuro>lep med.
choroba oczu; >lepota zmierzchowa;
kurza >lepota.
†kurotrzewie bot. kurzy>lad,
Anagallis arvensis L.
staropol. 1472 kurotrzeve morbus
gallinae.
kurowa: ]si"\ med., proces. leczy:.
=ac. curo ]troszcz" si"\.
†kurowy jęz. koguci, ˚kur.
staropol. pyenye kurove.
kurpie odzież. chodaki plecione,
=apcie. staropol. XV w. curpy
1450 kurp, 1466 ¢kvrpy,
XV w. curpye pero; curpy culpo
– rodzaj obuwia plecionego z =yka.
niem. bastschuhe.
Kurp – mieszkaniec okolic Ostro="ki
i Myszy<ca.
kurp ]drob\ – krup ]grub\ ˘ drobny,
dr[b – gruby, nieokrzesany, szorstki,
prostacki, ordynarny, pospolity, ros.
krupnyj, ang. coarse, large, coarse-
grained; big, strong, gdzie coarse&
1. common; of inferior or poor quality,
2. consisting of rather large elements or
particles, not fine in texture, 3. rough;
harsh; 4. lacking in refinement; vulgar;
indelicate; crude\.
k-rop-ysz ]kropla wody\ – k-orp-ysz,
k-re-w – cz-er-w]ony\, K ˘ Cz
k-ro-w – k-ar-w ]w[=\, OA
k-ur-w – k-re-w ]ang. blood, ros. `ka,
znaczy krewka\
k-ur-p – k-ru-p, k-r"-p, U ˘ Å, ´, E
k-ru-p(nyj – g-ru-b(y, KG, PB
Wikipedia zdaje si" potwierdza:, /e
kurp ma zwi'zek z grubia<stwem i by=o
przezwiskiem& Pierwsi badacze opi-
sujący Kurpiów podkreślali też ich
swoisty „dziki i szorstki” charakter,
skłonność do uniesień i mściwość,
ale też gościnność, wytrzymałość
na trudy i zręczność łowiecką.
Zupe=nie b="dne pochodzenie nazwy&
Nazwa Kurp wywodzi się od no-
szonych przez miejscową ludność
butów (kurpsi) wyrabianych z lipo-
wego łyka, które były regionalną
odmianą łapci. Początkowo była
przezwiskiem nadanym przez oko-
yy
liczną ludność, sami Kurpie nazy-
wali się Puszczakami. Sama nazwa
wyrabianych przezeń butów wy-
wodzi się od staropruskiego kurpi
oznaczającego "but"[potrzebny przypis].
Tak, tak, Kurpie od but[w, a Bask
od damskiej bluzki, nie jakiej innej
cz">ci odzie/y, Bruksela mog=aby mie:
nazw" od kapusty zwanej brukselk',
Kozacy od ta<ca kozaczok – gdy proces
mia= odwrotn' kolejno>:& cz">ci ubio-
r[w im charakterystyczne nosz' takie
nazwy, tak i inne, w tym warzywa,
ta<ce, tkaniny, i wszelkie wyroby – od
nazw miast, rejon[w, kraj[w, sk'd
pochodz'; garnek knyaski, 1425 ¯
Knyszyn, piwo tyskie ¯ Tychy, nie na
opak. Przejawem i jedynym znanym
mi wypadkiem jest Italia jako W=ochy
¯ w=oszczyzny ]jarzyw& marchwi,
pietruszki, seleru, poru, i kapusty\;
kraj o wielu aspekatch – jego nazwa
sprowadzona do warzyw#
Na przypis staropruskie kurpi ^ but
b"dziemy czeka: bez ko<ca.
Wikipedia jest stekiem zmy>le< w
aspekcie pochodzenia nazw. Kurpie od
chodak[w, w ˚Wikipedii – to jedno
zmy>lenie wi"cej.
Kurpie od przezwiska pod kt[rym
byli znani; przezwiska zwykle takimi
s' – uszczypliwymi, dosadnymi, o ne-
gatywnym wyd{wi"ku, bez wzgl"du do
jakiego stopnia w nich prawdy.
kurs(owa:(ant ruch.
=ac. currere ]biec\ ˘ cursus ]bieg\ ˘
starofranc. curs, cours ˘ >redniow.
ang. cours ˘ ang. course; wzi':
kurs na – obra: kierunek, ruszy: w
kierunku. ˚kurier ]pos=aniec\.
Zasady pisowni polskiej – S. Jod=ow-
skiego i W. Taszyckiego, 1987, tworz'&
kurs ˘ kursista, kursistka.
kursor
strza=ka na ekranie komputera szybko
zmieniaj'ca sw' pozycj" pod wp=y-
wem komputerowej myszki, s=u/'ca
do otwierania wskazanych ni' do-
kument[w.
ang. cursor ¯ =ac. cursor ]biegacz,
ang. runner\ ¯ cursus.
kursywa poligr.
druk pochy=y na>laduj'cy pismo
r"czne.
pismo p=ynne w kt[rym litery prze-
chodz' jedne w drugie bez przerw
mi"dzy nimi, poci'gni"cia lub kreski
ich s' p=ynnie ='czone.
=ac. cursus ˘ cursivus; cursiva
littera ]pismo po>pieszne\,
ang. cursive, ]druk\ italic.
kurtka odzież. kr[tkie, wierzchnie
okrycie zwykle z grubego materia=u.
ros. kurtka.
kurtuaz-ja(yjny osob.
yy
wielka uprzejmo>:, wytworna grzecz-
no>:, galanteria.
=ac. cors, cortis ]zaloty\, starofranc.
curt ˘ curteis, corteis ˘ franc.
courtoisie, >redniow. ang. cortais,
corteis, corteous ˘
ang. courteous.
kurtyna tkan. zas=ona.
p[{no=ac. cortina, ital. cortina,
starofranc. i >redniow. ang.
cortine, curtine, ang. curtain.
kurtyzana kult.
dosł. grzeczna, uprzejma ¯ corte
˘ zaloty, zaleca: si" ˘ na=o/nica.
˚lafirynda, ˚duchna.
ital. cortigiana,
franc. courtisane,
ang. courte-san(zan,
grzeczno>:, uprzejmo>:&
starofranc. curtesie, curtoisie ˘
>redniow. ang. cortaisie, corteisie
˘ ang. courtesy.
kurtyzowa:
obcina: ogon koniowi albo psu.
k¢¢w-a(i:(i, kurba, murwa kult.
wulg. kobieta wychodz'ca naprzeciw
seksualnym potrzebom m"/czyzn,
zaspakajaj'ca potrzeby wielu, pot.
prostytutka, nierz'dnica, wszeteczni-
ca; kobieta wsp[=/yj'ca seksualnie z
wieloma partnerami, cz"sto przygod-
nymi, dla finansowego zysku.
zakrawa /e ¯
1. ˚kurtyzana, lub
2. staronord. ]isl.\ k≤rr
a. droga, umi=owana, ukochana, b.
intymna, bliska ]ang. 1. dear,
beloved, 2. intimate, close\.
w rzecz. krewka ¯ krew ]ang. blood ˘
ros. bladka\; k•rew  k•urw, UE,
s=owotw. koncepcji 022.
staropol. 1415 curva,
1428 kedi mi rzecla& Curwo#
gdyby macz gego kvrv' myano-
wal, XV w. day mi macz curwa,
1462 meretrix albo kurwa –
=ac. meretrix, >redniow. ang. bicche
˘ ang. bitch ]suka\.
ros. kurva, blqdka.
staropol. 1450 kedy my mey
dzewcze podawal curwi – poda-
wa: kurwy, tj. l/y:, nazywa:
kogo> kurw'.
staropol. 1304 currwi sin,
1402 curui ssyn;
synem gy kvrvym zow'ncz,
XV w. curwy szyn;
y naszwal gy kurwym szynem;
szowa kurwymy szyny; thysz
kvrwy syn,1464 yssh kurwy szin,
1414 curwy maczere synu – wulg.
kurwy syn, cz=owiek wyj'tkowo
pod=y, z=o>liwy, nikczemnik, nie
maj'cy wzgl"du na innych, dzia-
=aj'cy tak jawnie, bez wahania.
ang. son of the bitch.
staropol. isz mu layal kurwe
maczerze sini,
1396 podaual kurwe maczere syni,
1398 zadawal curwe maczerze
szini, 1402 is mv laial kurvi ma-
czerze syni, 1433 yze mi curwy
maczerze sziny zadaval,
1433 kedy cvrvi maczerze ssina
wsszadzil, 1434 kedy my curwe
maczerze szyny dawal ˘
daja:, dawa:, podawa:, zadawa:,
=aja:, wsadzi: kurwi, kurwie macie-
rze syna, syny – przekle<stwa
z do='czeniem kurwy.
staropol. 1459 kurwessynostwo –
haniebny post"pek.
staropol. 1471 fornicor kvrwy',
kurvyl ˘ kurvycz – kurwi:,
post"powa: jak kurwa, tak/e utrzy-
mywa: stosunki, uznane przez ko-
go> za grzeszne, tak/e oddawanie
czci boskiej ba=wanom.
†kurwatura laska biskupia, pastora.
staropol. ca 1500 kurwathura
cambuca.
=ac. curvatura.
kurz(y:(awa(awka
1. py=, pyli:, 2. pali:, dymi:.
drobnopiaszczysta warstwa gruntu
nasycona wod'.
¯ kur ]drobny\ ˘ kura, kurzajka, i in.
py= – drobny – du/y – wielki, ˚ox&
pch=a, puch, i=, kurz, s=aw. tlen ]py=\,
kur, kura ^ dr[b,
pies ]drobny ˘ piesok ˘ piasek\,
krowa ]du/a ˘ krocie\,
ko< ]wielki ˘ koniec ^ ma=y\.
ros. kurit;.
kurzajka anat. brodawka.
kurzawa
k="by czego> lotnego, unosz'ce si"
w powietrzu& py=u, kurzu, >niegu.
kurzawka
drobnopiaszczysta warstwa gruntu
nasycona wod'.
†kurz'tko kurcz'tko. ˚kur.
staropol. XV w. curzantko occirus.
†kurzej, kurzeja
kura kt[ra nie znosi jaj. ˚kur.
†kurzenie proces.
okadzanie dymem, dym, wyziew.
s=owotw. pokr. kad`  czad`.
staropol. kurzenye,
1471 vapor kurzenye.
p[{no=ac. incensum ˘ starofranc.
encens ˘ >redniow. ang. ansens,
encens ˘ ang. incense,
ros. kurit; fimiamom,
ladon, fimiam-thimiam ]sic# M,
tak w S=owniku ang.-ros. O’Brien
pod incense, ale thimian pod thyme\,
pol. ˚tymian ]N\, ang. thyme ¯ =ac.
thymum ¯ gr. thymon ¯ gr. thyein.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
†kurz" ptak.
piskl" kury a tak/e innych ptak[w.
staropol. kvrz'ta.
ang. chickling ]kurcz'tko\,
nestling ]piskl" innych ptak[w\,
ros. cyplënok-cyplionok,
ptec-hik-ptiec-czik.
kurzy jęz. ¯ kura.
staropol. 1472 pøpki kurze.
staropol. kurz•a(e& g=owa, mi"tka,
noga, trawa, trzewce, ziele.
niem. huhner`.
†kurzyca bot. bluszczyk kurdyba-
nek, Glechoma hederacea L.
staropol. 1472 kurzycza edera
nigra.
kurzy: ]si"\ ¯ kurz ]py=, zawiesina
cz'stek ziemi w powietrzu\.
staropol. kurzø sø;
a bødø se kvrzycz; kurz'czy;
curzyla sze; kurzyla sze ]fumabat\,
1471 kvrz'czich; kurz'cz szye ˘
kurzycz, curzycz, kvrzicz –
dymi:, parowa:, kopci:.
niem. rauchen, dampfer,
franc. fumer, distiller,
anglosas., >redniow. ang. i ang. dust
˘ ang. to raise dust,
ros. kurit;-kurit.
†kurzym[r bot.
staropol. 1472 kurzimor herba
paralitica, primula veris –
1. pierwiosnek, Primula veris L.
1472 kurzimor morbus gallinae –
2. kurzy>lad, Anagallis arvensis L.
et phoenicea Schreb.
†kurzyny bot. Usnea barbata Fr.
staropol. 1484 kurzyni usnea.
¢kus 1. ch": ˘ kuszenie,
pokusa, 2. kawa=, zabawa, heca ˘
psikus 3. k"s(ek ˘ k'sa:;
s=owotw. pokr. kut ]ko<czyna\ ˘
pokusa  pokuta, ST.
ros. kuwat;, pokr. ros. vkus
]smak\; kus – ang. to eat.
1. †kus kawa=ek, kromka.
staropol. 1472 skyba albo kus.
starofranc. esclice ¯ esclicier
]cienko kraja:, p=ata:, ang. to slice\,
franc. tranche, rond,
>redniow. ang. i ang. slice,
niem. schnitte, scheibe, stück,
ros. lomot;-=omot, lomtik.
tak/e&
staropol. kus – k"s, k'sek.
=ac. morsum ˘ mors ˘
starofranc. morsel, morcel ˘
>redniow. ang. morsel ˘
ang. morsel ]k'sek\, bit, piece,
ros. kus-kus ˘ vkus-wkus ]smak\.
2. †kus bot. czarci,
Succisa pratensis Moench. staropol.
1472 ¢czirty kuss iacca alba.
yy
kusi-:(ciel czynność. n"ci:, wabi:.
po•wab(kusa.
kusi: si" zmaga: si" z ch"ci'
zysku przez wzi"cie, spo/ycie.
po•ci'g(wab(kusa.
staropol. kusili sø; bo kusil ies;
kuszeni; i kusili sø boga; kusil
iesm cze; cvs' temptans;
ca 1428 kusszonego examina-
tum; kuschon; pokuszenye;
ysze kuszyly, mye kuszili;
kvss'cz yego; czo mye kvszy-
czye; kvs'cz, kuszycz ˘
kusicz, cvsicz, ¢kusszicz,
¢kuschicz, ¢kussicz, ¢kvssicz,
kuszycz – kusi: ]si"\&
1. poddawa: pr[bie,
2. wystawia: na pokusy,
3. kosztowa: smakiem, smakowa:,
4. sprawdza:, bada:,
5. kusi: si" – :wiczy: si",
zaprawia: si".
staropol. k'sa:, po(s(u(za•kusi:,
po(s(u•kusza:, skuszowa:.
niem. verlocken ]kusi:\,
wonach streben ]kusi: si" o co\,
versucher ]kusiciel\,
starofranc. tempter, franc. tenter,
>redniow. ang. tempten, tenten ˘
ang. to tempt,
ros. iskuwat;-iskuszat.
staropol. kusili sø; yze Kristus po
swem posczenyv y kvszenyv
yavnye kazal; yego kvsenya ˘
kusicz, ¢kvszicz – poddawanie
pr[bie, do>wiadczenie.
=ac. tentatio ]pr[ba, ang. a trial\ ˘
starofranc. tentation ˘
>redniow. ang. tentaciun ˘
ang. temptation,
ros. iskuwenie, soblazn.
~kusi: ]si"\ czas niedok.
n"ci:, wabi:, zach"ca:.
kus  kut, s=owotw. zwi'zane ze sob'&
po•kuszenie, po•kusa  po•kuta,
ST, U ˘ Å, ´ ˘ kus ˘ k'sa:, k"s;
kut ˘ k't i wularyzm zwany k'tkiem.
ros. isku-wat;/sit;-isku-szat(sit,
zamani-vat;/t;-zamaniwat,
primani-vat;/t;-primaniwat,
ang. to tempt, to allure, to entice.
po•kusi: si" – o>mieli: si" pod
wp=ywem zach"ty,
mo/liwego zysku;
pokuszenie
pod•kusi: – kusz'c, sk=oni: do
jakiego> czynu,
zwykle z=ego ˘ licho
]z=o\ mnie podkusi=o
s•kusi: si" – s ^ po
¢kust bot. krzaki, g'szcz.
ang. bush, shrub, ros. kust.
kust ˘ guszcza, g'szcz, g"stwina,
s=owotw. pokr. pust ˘ puszcza.
kustosz prof. opiekun zbior[w
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
w muzeum i przewodnik.
=ac. custos ]stra/nik, str[/, dozorca,
opiekun\ ˘ custodia, ang. custody.
niem. kustos, verwahrer,
ang. keep.
staropol. 1405 custosz,
1428 posual ksandz custossa;
...wykladana przes mystrza y
doctora... cvstosscha kosczola
warszewskyego – tytu= kanonika
zarz'dzaj'cego probostwem kate-
dralnym lub kolegialnym;
mo/e i kustosz w zakonie ber-
nardyn[w, prze=o/ony nad kilku
klasztorami, tzw. kustodi'&
staropol. cuszthosza y przeora
veszma gye do szwego dwora.
=ac. custos.
staropol. custosschoua,
1566 cusstossowe dare ˘
custosschoua –
kustoszowa, tj. /ona kustosza.
ang. custodian, curator,
ros. kurator> opekun-opiekun.
kusy jęz. sk'py, kr[tki. kus – suk.
staropol. 1471 kon gnyady kuszy –
z kr[tko obci"tym ogonem.
†kusz pojemn. puchar, kubek, kielich,
wg Ss 2011 ]$\. ˚kru/a, kurgan.
anglosas. cuppe, ang. jar, cup,
ros. kuvwin-kuwszin.
¢kusza, kuszcza, kuszko bud.
chata, sza=as, namiot.
staroros. kuwa-kusza, ku]a
-kuszcza, kuwk=-kuszko,
ros. walaw, palatka, water.
ang. hut, shelter, tent.
kusza broń.
1. =uk z kolb', >redniowiecz. bro<
do ciskania strza= i kamieni,
2. rodzaj armaty.
z pie>ni o Kazimierzu Jagiello<czyku
]1427–†1492\ drukowanej ok. 1816&
„Szturmowe dzia=a przez miasto za-
tacza, kusz g"stych huk si" rozlega,
ogniste kule przez powietrze lec', i
w pysznych gmachach srogi ogie<
niec'.”
¯ ku % sza ]strza=\ ¯ >redniow. ang.
shotte }szat|, niem. schoss;
ang. cross•bow ]kusza; bow ^ =uk\
˘ kros ]¢strza=\ ˘ na wskro> ]na
prze•strza=\ ˚kro, strza=.
staropol. samostral, ˚samostrza=,
tak/e be=t w podstawie maj'cy ang.
crossbow, gdzie cross ^ t, bow ^ be=.
staropol. cuspa dictur cussa vel
tok, 1471 kuscha, 1497 sz kvscha,
1499 kusza, ca 1500 kvsch'
balista ˘ cussa, kuscha, kvscha,
kusza – rodzaj r"cznej broni miota-
j'cej, sk=adaj'cej si" z metalowe-
go =uku osadzonego na przeciw-
leg=ym ko<cu kolby, i lewaru do
naci'gania i spuszczania ci"ciwy
yy
j"zyczkiem.
franc. arbalete, ang. crossbow,
niem. armbrust,
czes. kuße ]$\ ¯ franc. couche ]kolba\$
s=aw. 1291 samostr≠l= 6799.
kuszenie ¯ ˚kusi:.
kuszenie Jezusa Chrystusa.
w Palestynie istnieje g[ra tak wyso-
ka, /e wida: z niej ca=' Ziemi".
diabe= wyprowadzi= na ni' Jezusa
Chrystusa i pokaza= mu ca=y >wiat,
w mgnieniu oka.
w mgnieniu oka – cud, nie by=o cudem
zakrzywienie wzroku, bo pisz'cy
Bibli" nie wiedzieli, /e Ziemia kul'
jest, i drugiego jej ko<ca nigdy nie
wida:, cho:by ta g[ra by=a wysoka
a/ do Ksi"/yca.
w Palestynie i jej okolicach nie ma
/adnej g[ry.
urojony cud sta= si" podstaw' do
mniemania o p=asko>ci Ziemi, opinii
od kt[rej papie/ Jan Pawe= II odszed=
dopiero w 1992 roku, ale w ko>cio=ach
nadal d{wi"czy, czytany dla wiernych
o horyzontach dzieci lat 10–12.
staropol. kvszenye, kvsenye.
kuszetka miejsce do spania w prze-
dzia=ach poci'g[w dalekobie/nych.
starofranc. couche ]=o/e\,
franc. couchette ]kanapka, sofka,
kozetka\, ang. couch, bez zdrobn.
kusztyka:, ku>tyka: ruch.
utyka: na nog", chroma:.
†ku> }tej/e pisowni|$, wg Ss 1953&
kuchcik, ch=opiec terminuj'cy u
kucharza.
staropol. ca 1500 ciniflos kvs,
kvchczyk, quasi in cinerem flans.
ku>nier-z(ski(stwo prof. rzemie>-
lnik zajmuj'cy si" szyciem i napraw'
futer, ko=nierzy, czapek futrzanych.
staropol. 1413 kuersners,
1432 cusznyerzovy,
1436 trzech kusznyerzow,
1462 kurzcznyerzowy,
1463 kursznyerzs
1466 Jan kursznirs ius habet ˘
cusznyerz, kusznyerz, kurzczny-
erz, kursznyerz, kursnirs, kuer-
sners – rzemie>lnik szyj'cy wyroby
futrzane ze sk[r zwierz"cych.
franc. le pelletier, niem. krüschner,
ang. furrier, ros. skornqk-skorniak,
mexov]ik-miechowszczik.
staropol. 1451 pellificum albo
kuschnyerczik – ku>nierczyk,
ch=opiec lub ucze< ku>nierski.
staropol. 1460 alia kusznyerk' ˘
ku>nierka, kobieta zajmuj'ca si"
ku>nierstwem, te/ /ona ku>nierza.
ku>tyka:, kusztyka: anat.
utyka: na nog", kule:, chroma:.
s=owotw. pokr. ˚kosztur ]kij, laska
yy
do podpierania si"\.
1. ¢kut
1. s=aw. k't, U ˘ Å, ´,
2. ku•:({nia ¯ ut – metal,
3. grzech, ch": ˘
pokuta – pokusa, TS,
4. noga, ko<czyna, ang. leg.
dokucza: – dolega:; kikut, ma<kut,
kuternoga, ]k\utyka:, kutas, T ˘ C,
skuty, siedzie: w kucki, kucyki,
mjsc. Kutno, nazw•y(iska&
Kuczer-uk(a, Ku:, Reku:, Kuci<ski.
2. kut kawa=ek szpiczasto-okr'g=y,
wg S=ownika S. Lindego 1807.
k¢tas, q-tas wulg. pr':, ˚kut, h¢j.
1. r"ka, noga, ko<czyna % as
]1. as, os – ostry, 2. zdrobn.\ OA,
2. k'tek ¯ s=aw. kut ]k't\ % as ]ek\;
i inne ˚kut;
na kilka sposob[w, ale b="dnym jest
w Swo 1980&
tur. kutaz ]ozdoba z nici, jedwabiu,
we=ny, sznurka, itp., w kszta=cie
p"dzla, chwast\.
ukr. kutas ]k¢tas\ t=um. na j. ang.
tassel, knob.
ang. tassel ]ozdobny p"k, w"ze= nici,
sznurk[w jednej d=ugo>ci, zwisaj'-
cych lu{no z guza je ='cz'cego\.
T=umacz Pogonowski i Ukrai<cy,
gnani tureckim znaczeniem s=owa,
przet=umaczyli na j. ang. jako tassel,
lecz wpadli w pu=apk", bo tassel nie
ma znaczenia k¢tasa ]pr'cia, penisa\,
Nici z ich erekcji ]wysi=ku\, p"dzel
– uwi'd starczy.
ukr. kut ]k't\ ˘ k'tek ]as ^ ek\.
niem. quaste ]tak w S=owniku Hanny
Nakonecznej, z du/ej litery Q – Quaste
– jako rzeczownik, ja systematycznie
pomija=em j' jako niemieckie odchy-
lenie od og[lnoeuropejskiej zasady
pisania s=[w pospolitych ma='\.
ang. prick, dick, cock, med. penis
¯ =ac. penis ]pierwotnie& ogon\,
ros. mu'skoj polovoj hlen.
S=ownictwo narz'd[w rodnych
obu p=ci zmienia si" systematycznie
u narod[w Europy, bo ka/de nabiera
znaczenia wulgarnego z up=ywem
czasu, skoro zabronione jest w co-
dziennym u/yciu.
Tak i w j. polskim& staropol. pyje
]siusiak\, cz=onek, pa=a, penis, h¢j
]ma=y, m"ski ¯ ma= ^ m'/\;
on – wielki, wysoki,
ona – niewielka, bia=og=owa, ni/sza;
str – strona ojca ˘ stryj,
uj – strona matki ˘ wuj;
str – du/y, wi"kszy ˘ Dniestr i inne,
uj – ma=y, mniejszy ˘ ujma, h¢uj.
I skutki tu wida: – w panice ucieczki
przed prawd', hipokryci przet=uma-
czyli kutasa na ang. tassel ]ozdobny
p"k, w"ze= nici\, rzekomo zaczerpni"ty
z tureckiego, gdy {r[d=os=[w pod no-
sem – rodzimy dawny kut ]k't\ ˘ kutas
]k'tek\, Kutno, pokuta. Ale jaja#
kuter ryba., pojazd. ma=y parowy
lub motorowy statek rybacki.
ang. cutter ]przecinacz, w sensie&
tn'cy fale\, dun. kutter, niem. kutter.
kuternoga anat. kulawy, chromy
kulej'cy ¯ kut]er\ % noga.
ukr. kuternoga-kuternoha,
w Swo 1980& kiternoha.
anglosas. lama, >redniow. ang.
lam]e\, ang. lame.
kutia spoż. tradycyjna potrawa wigi-
lijna z gotowanej pszenicy, kaszy lub
ry/u, z dodatkiem maku, miodu, baka-
lii, zw=aszcza na Litwie i Ukrainie.
gr. kokkos ]pestka, ziarno\ ˘ kukki,
kukkia ]b[b\, ukr. kutq.
ros. kut;q-kutja, kutia,
franc. riz cuit avec des raisins
secs et qu’on mange apres la
messe pour un mort,
ang. a dish composed of barley
or rice boiled with raisins.
†kutlof rze{nia, miejsce uboju byd=a.
staropol. 1342 mactatorium cutlow
vlg. nuncupatur, 1460 mactatorium,
quod kutlow dictur in wlgari,
1362 kutellow, 1364 chutlow,
1367 cutlow dicitur,
1485 kuthlow,
1339 kuthilhof, 1453 kotelhoff,
¯ >redniow. ang. catel, katel ˘ ang.
cattle ]byd=o rogate\ % niem. hof
]plac, ang. court(yard\,
starofranc. boucherie,
>redniow. ang. bocherie,
ang. butchery,
ros. reznq-reznia, bojnq-bojnia.
kutner(owa:(owaty
1. bot. u niekt[rych ro>lin& g"sty
meszek pokrywaj'cy powierzchni"
=odygi, li>ci, lub owoc[w,
2. tkan. w=oski na powierzchni
tkaniny.
kutolany techn. /eliwo ci'gliwe.
kutwa char.
cz=owiek sk'py, chciwy, sknera.
ukr. kutva-kutwa.
kuweta pojemn.
naczynie do mokrej obr[bki
materia=[w fotograficznych.
franc. couvrefeu ]ciemnia, wy='czone
>wiat=a\.
†kuwieka: p=aka:, kwili:.
staropol. kvwyekay'czego,
kwyekagyaczego ˘
kvwyekacz, kwyekacz –
p=aka: kwili:, wg Ss 1953.
s=owotw. pokr. kwicze:.
starofranc. crier ˘
>redniow. ang. crien ˘
ang. to cry, to whimper,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
plakat;-p=akat,
ros.
xnykat;-chnykat.
kut(y ˘ ku:, ZTC.
ku{nia; ut – metal.
†kuwszyk pojemn. dzbanek.
¯ ros. kuvwin=-kuwszin ]dzban\.
staropol. 1471 zlothy koschik –
odczytany przez autor[w Ss 1953
jako “z=oty koszyk” i opisany na
podst. tre>ci& «jakie> naczynie z
metalu, rodzaj kubka». ˚koszyk.
˚g'sior ]dzban\, miara ]kru/ka\.
kuzyn(ostwo pokr. krewniak.
starofranc. cosin, cusin,
>redniow. ang. cosin, ang. cosin,
ros. kuzen.
†ku{nia mennica.
staropol. ca 1428 praskey kusny,
1460 kvsznye monete,
1471 kuszny numismatis,
1474 ucradl dzes'cz cop gro-
szow cusnie praskey;
kwzny pyeny"zn' numisma,
˘ kusna, kvsznya, kuszna,
cusnia, kwzna – mennica, jej
charakterystyczny stempel,
czy te/ sama moneta.
franc. Monnaie,
l’hotel des monnaies ]$\,
niem. minze, münze,
anglosas. mynet, mynit ˘
>redniow. ang. minte, mynt ˘
ang. mint,
ros. monetnyj dvor.
ku{n-ia(iarka(ica(iczy
warsztat rzemie>lniczy kowala obra-
biaj'cego roz/arzony do czerwono-
>ci metal metod' kucia.
¯ kut, TZ ¯ ut ]metal\,
UTU szumer. b[stwo s=o<ca.
staropol. 1397 kusznycza;
ferrifodina vlg. kusznycza,
1496 kusznyczam fecit ˘
kusznycza – ku{nica, warsztat
wytopu i obr[bki /elaza.
niem. schmiede, =ac. fabrica ˘
starofranc., >redniow. ang. forge ˘
ang. forge, smithy ]ku{nia\,
ros. kuznica-kuznica ]ku{nia\,
koval;nq-kowalnia.
s=aw. kuznica, uznik, uznica
]wi"zie<, jeniec niewolnik\.
staropol. hamry – ˚ku{nica.
ku{niarka techn.
maszyna ku{nicza s=u/'ca do kucia
matrycowego przedmiot[w o nie-
skomplikowanym kszta=cie.
†ku{nica zak=ad przetapiaj'cy
i obrabiaj'cy /elazo. ˚hamry.
staropol. 1406 hamris fluuiis,
1468 maleis albo hamri.
niem. schmiede ]ku{nia\,
cisenhammer ]ku{nica\, staro-
franc., >redniow. ang. i ang. forge,
yy
ros. kuznica-kuznica ]ku{nia\.
ku{nic-a(zy(two
1. techn. ku{nia,
2. hist., polit. grupa dzia=aczy sku-
piona wok[= Hugona Ko=='taja,
1750.04.01 –†1812.02.28
kwacz rodzaj p"dzla, zwitek
szmat, paku=, itp., przymocowany
do kija, u/ywany do rozprowadzania
smo=y, rozprowadzania farby.
kwadrans czwarta cz">:.
=ac. quadrans,
ang. quadrant, TS
ros. hetvert;.
kwadrant
1. mat.
2. sport.
3. techn.
kwadrat(owy(ura geometr.,
czworobok.
=ac. quattour ]cztery\ ˘ quadrus
]kwadrat, czworobok, skwer\ ˘ qu-
adrare ]robi: kwadrat, czworobok\
˘ quadratus, ang. guadrate,
ros. kvadratnyj ]kwadratowy\,
=ac. quadratura, itp.
kwadryga dwuko=owy pow[z bez
siedzenia, zaprz"/ony w czw[rk" koni
w jednym rz"dzie, u/ywany przez
Grek[w i Rzymian zwykle podczas
wy>cig[w i wjazd[w tryumfalnych.
=ac. quadri` ]cztery\ % jogum
]zaprz"g, jarzmo\ ˘ guadrigae
]l.poj.\ ˘ quadriga,
ang. quadriga.
kwadrylion mat.
tysi'c trylkion[w, jedynka z 15-ma
zerami.
kwadriwium kult.
sztuki wyzwolone; w Wiekach
Írednich, wy/szy podzia= ze sztuk
wyzwolonych& matematyka, geome-
tria, astronomia, i muzyka.
ang. quadrivium ¯ =ac.
kwak(a:(anie dźwięk. g=os kaczki.
kwakier rel.
cz=onek sekty protestanckiej w Anglii.
kwalifik-acja(owa:(ator(acyjny
zaliczanie do pewnej kategorii,
ocena czego.
=ac. qualificare ]qualis % facere\ ˘
qualificatio.
kwant(owy fiz. najmniejsza porcja
o jak' mo/e zmieni: si" wielko>:
fizyczna, np. energia, p"d, >wiat=o.
=ac. quantu•s(m ]ile\.
kwantum książk.
pewna ilo>:, liczba czego; okre>lona
kwota.
†kwap puch, rodzaj lekkiego,
delikatnego pierza.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
staropol. kvap, kvath.
franc. duvet, poil,
niem. flaumfedern,
ang. down, fluff, ros. pux-puch.
kwapi: si" osob. przyk=ada: si",
troszczy:, martwi:, zabiera: si" do z
ochot', skoro, ra{nie, >pieszy: si".
staropol. ¢kwapy'czy, kwapy'cz
ge geszcz ]je>:\, qvapyl syø lvd,
1466 kwyapycz sz' tendere;
poschpyesz, kwapy accelera;
kwapyly, y bycz kwapy',
ca 1500 kw'pycz, nye czynyla
kvapy'cz; kvapyly; kvapy'cz
k sobye ˘ kwapycz, qvapycz,
kwyapycz sz', kvapycz –
1. >piesznie albo wcze>nie co> robi:,
2. pop"dza: co>, porusza:.
franc. presser, hater, avancer,
niem. ]sich be\eilen,
ang. to hasten, to hurry, to make
haste, ros. spewit;-spieszit,
toropit;sq-toropitsja.
staropol. kwapieenye;
z qwapyenym – kwapienie,
tj. po>piech, po>pieszny ruch.
staropol. kwaplyvye –
kwapliwie, tj. po>piesznie.
staropol. s quaplyvoszcz' ˘
quaplyvoszcz –
kwapliwo>:, tj. po>piech.
niem. eile, hast,
starofranc., >redniow. ang. i ang.
haste, ang. haste, hurry, speed,
ros. pospewnost;-pospiesznost.
†kwapny fermentuj'cy, rozkis=y.
staropol. o b=ocie wywyodl mnye z
yezyora n"dzy y z blota kwapne-
go ]ze blota droszdszy\.
ang. fermenting;
sour, acid ]ros. kis=yj\,
ros. bro'ennyj ¯ bro'enie
]ang. fermentation\, kislyj-kis=yj.
kwarantanna odosobnienie ludzi,
zwierz't, ro>lin, zaka/onych lub
podejrzanych o mo/liwo>: przenie-
sienia zaka{nej choroby.
okres 40 dni zatrzymania statku w
porcie, w >cis=ej izolacji, przewo/'-
cego zaka{n' chorob".
=ac. quattour ]cztery\ ˘
quadraginta ]40\ dni ˘
ital. quarantina ]okres 40 dni\.
W sprawie «40» istnieje nieporozu-
mienie tak imponuj'cego zasi"gu, /e
ja czuj" si" jak mr[wka kt[ra ma za
zadanie poruszy: s=onia.
«Cztredzie>ci» oznacza=o «wiele», tj.
nie by=o dok=adn' liczb' 40, nie 41.
Tym samym kwarantanna mog=a
trwa: d=u/ej lub kr[cej, z zale/no>ci
od okoliczno>ci i objaw[w.
«Czterdzie>ci dni» p=ywa=a Arka
Noego po Potopie, i tak w wielu
innych miejscach. ˚czterdzie>ci.
yy
kwarc(owy([wka(yt miner., petr.
dwutlenek krzemu, minera= krysta-
liczny, od ok. 1631 r.
Geneza s=owa niejasna&
1. s=own. Webstera 1960&
niem. zwerg ]karze=\ ˘ quarz, ]
karlik\ czytane od ty=u&
z•wer•g  q•uar•z
2. polski Swo 1980&
gwarowa mowa polska kwardy
]twardy\ ˘ niem. Quarz }$, nigdy
nie spotka=em kwardy, z jakiego to
rejonu$ Ani zamiana d{wi"k[w KT
do przyj"cia|.
Bardziej sensownym wydaje si" by:
=ac. quart` TZ, ale zwi'zek 4-ki z
kwarcem utracony.
kwarciany wojsk.
/o=nierz wojska zaci"/nego utwrzo-
nego w XVI wieku przez Zygmunta
Augusta, utrzymywane z 1(4 cz">ci
]kwarty\ dochod[w z d[br kr[lew-
skich, od 1562.
Zygmunt II August, kr[l od 1529–
†1572& „...zaleci= }Janowi| Zamoyskie-
mu }1542–†1605|, by co m[g= kwar-
cianego woyska zebrawszy, Polsk" od
napa>ci zas=oni=.”
¯ kwarta.
kwargiel spoż.
ma=y, okr'g=y serek wiejski o ostrej
woni.
kwart-a(a=(lnik(et miara ciał., muz.
1. dawna miara cia= sypkich r[wna
jednemu litrowi, czwarta cz">:
garnca,
2. w muz. interwa= prosty, utw[r
muz. na 4 instrumenty lub g=osy.
=ac. quarta ]czwarta\, quartale
]:wier:\, quartarius ]czwarta
cz">:\, ital. quartetto ]kwartet\.
wojsko kwarciane, por. kwadrat.
kwarta czwarta cz">:.
staropol. XV w. quartz pinta,
1391 Woyas cupil v podsanthka
cu soltisstw ]so=tywtwu\ dwa
srzeba i kwartø i dwa ogrodi i
kaczmø ˘ quartz, kwarta –
czwarta cz">: jednostki&
a. cia= p=ynnych – czwarta cz">: garnca,
b. powierzchni – czwarta cz">: =anu,
c. pieni"dzy – czwarta cz">: skojca.
=ac. quartarius ˘ starofranc.
quartier ˘ >redniow. ang. quartre ˘
ang. quarter,
ros. hetvert;-czerwiert,
hetvërtaq hast; ili dolq.
†kwartarz szynkarz, wg Ss 2011,
nie ma tego has=a w Ss 1953.
kwartet muz.
utw[r muzyczny skomponowany na
4 g=osy lub instrumenty;
zesp[= muzyczny lub >piewaczy,
sk=adaj'cy si" z 4-ch os[b,
yy
ang. quartet, quartette, franc.
quartette, ital. quartetto zdrobn. ¯
quarto ¯ =ac. quartus.
†kwartnik moneta, wg Ss 2011&
1(4 p[=groszka, zupe=nie b="dnie,
˚nr 832, koniecznie#
staropol. 1395 quartniky,
1403 ne wszøl cztyr quartnicow,
1414 yedna grziwna quartnikow,
1422 dwa quartniky,
1434 i dwa quartniky,
1436 po dzesanczy quartnyczech
˘ quartnik, quartnyk –
1. jednostka monetarna r[wna jednej
trzeciej cz">ci p[=groszka,
2. rzeczoznawca ]murarz lub cie>la\
mianowany przez rad" miejsk' i od-
powiedzialny za sprawy budowlane
w obr"bie jednej dzielnicy.
kwas
ostry smak, nie id'cy w parze z naszym
organizmem, po kt[rym usta krzywi'
si", smak kiszonej kapusty, starego
mleka, zielonych jab=ek i innych,
niedojrza=ych owoc[w.
was ¯ niem., =ad ¯ s=aw. ]woda\;
k ]do\ % was  s ]od\ % =ad ˘
KWAS  S+ØD
sur, syr, ser  syr•op ¯ oppose
zur, /ur  glazura
raz(owy  psze(nny
kwa>ny  prza>ny ]s=odki\
k•was ]czyn\  za•sada ]odczyn\
czyn(nik  od•czyn
yest ]dro/dze\  not ]nie, niet\ ˘
dzie< ]czyn\  noc ]odpoczynek,
son ^ sen, TS\
kis, wis ¯ is, ys ]woda, wasser\
cie, cier, cie/, dzie/, traw ]kwas\
dzie ^ cie/ ^ czyn ^ kis ^ raz ^ was
^ ser ^ sur ^ kwas ^ /e ˘ za•kwas ^
za•czyn ^ czyn•nik, sur ˘ /ur;
cie/ ]kwas ^ k=ad ^ =o/; przy•k=ad ^
przy•=o/enie\ ˘ dzie/a ˘ o•dzie/
]w•k=ad\, w•k=ada: lub w•=o/y: co
na siebie ]k=ad  =o/\,
tu•dzie/ – o•raz ]razowy ^ kwa>ny\
chleb razowy ]kwa>ny\ – pszenny
]s=odki, prza>ny\;
kwa>ny  prza>ny koncepcji 002.A.
kis•=ota(=y ^ kwa•s(>ny ˘ wi>nia,
koperwas ]siarczan miedzi, s[l
kwasu siarkowego i miedzi\ ¯ koper
% was ]kwas\ ¯ niem. wasser,
kwas ^ traw ˘ wino wy•trawne
]kwa>•ne\, soki trawienne,
nad•kwas•ota /o='dka;
s=owotw. pokr. cierp•ki, za•cier,
za•cier – za•kwas – za•czyn,
cie•k – k•was; cie•cz – czy•n
]kwas – czynnik; cie•k – cie•cz\;
ilo•raz ]wynik dzielenia\ 
ilo•czyn ]wynik mno/enia\;
za•sada ]za•=o/enie\ –
k•was ]do•w[d\, k ^ do,
osada i woda... o•sada ˘ za•sada;
woda ˘ w[d ]czyn\ ˘ k¶was
]czyn(nik\, za•sada ]od•czyn\ – dzi>
termin rozci'gni"ty na zasadowy, obo-
j"tny, i kwa>ny ]w wi"c przeciwny\, jak
pogod" ]s=oneczne i ciep=e warunki\ na
wszystkie stany, a wi"c i burze, mrozy
]zupe=nie przeciwne pogodzie\.
]k\was ^ czyn]nik\ ^ w[d ^ dzia= ˘
przy¶czyna ^ po•w[d
]przy ^ po ^ u ^ na ^ tu/ ^ do\.
>redniow. ang. yest ]dro/d/e ^ czyn-
nik, ferment\ ˘ ang. yeast.
logika poj": nieznana polonistom.
zg=oski& sur, syr, ser, sir ]kwas\ ˘ syrop
]s=odki, g"sty nap[j\ ¯ syr % op]pose\,
ser ]produkt, przetw[r z mleka\;
sur, zur ]kwas\ ˘ /ur, >redniow. =ac. la-
zurium ]b="kitny, modry ¯ odr, dr\,
glazura ]s=odka polewa ciast, lukier\,
Sura/ ¯ lit. suras ]kwa>ny\, Bzura,
/uraw ]ptak mokrade= i step[w\,
surowy i razowy ]sur % raz, kwa>ny\.
tak/e byss ]kwas\ ¯ ¢yss ]woda\ ˘
anglosas. i >redniow. ang. is, ang. ice,
niem. eis ]l[d\, rzeki& Wis=a, Sesuwis i
dwie rzeki Pisa, plemi" Visigothi ]Wi-
zygoci\, wi>nia, starofranc. pissier,
>redniow. ang. pissen ˘ ang. piss ]siu-
sia:, mocz oddawa:\, mo/e i ~kis w
=otewskich nazwiskach od is ]woda\
pochodzi, bo tak i +ot•wa ]woda-woda\,
wi"cej ˚nr 494.
kwas mo/e by: w zwi'zku z =ac. aqua
]woda\, i pewnie jest; UW.
was ¯ niem. wasser,
k % was ˘ wa><; as ¯ acid.
got. akeit KCS
=ac. acidus ˘ ang. acid ]kwas; sour\
˘ cid ˘ cit•ron(rus, cytryna;
`rus ˘ sour }sur| ]kwa>ny; zgorzk-
nia=y; cierpki\, czyt. wspak,
OAEI; TD, ac` ]ostry\,
ros. kvas/it;/noi ]fermentowa:\,
kislota wa>ni: ]ludzi\.
staropol. XV w. qwas, qwasem,
1437 fermentum gwas,
ca 1450 w stharem quaszye,
ca 1450 stari qwass;
chlebi przez kwassv; a kwasv;
quas, qvath, quap; qvas; od kwasv;
od kvasu; nye kvasu chlebnego ˘
qwas, gwas, quasz, qwass, kwass,
kwas, kvas, quas, quath –
substancja kwa>na wywo=uj'ca
ki>ni"cie, fermentacj", rozk=ad.
staropol. kwaszycz – kwasi:, tj.
poddawa: fermentacji zakwasza-
j'cej, czyni: kwa>nym, kisi:.
staropol. quassny, kwaszny,
kwassny, kw'czny – kwa>ny, tj.
maj'cy cierpki smak, charaktery-
styczny dla niedojrza=ych owoc[w.
staropol. kwa>n•e(a jab=ko,
kapusta, migda=.
franc. aigre, acide,
=ac. acidus ˘ ang. acid,
ros. kislyj-kis=y, ostryj-ostryj,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
kislqtina ]franc. un fruit aigre;
une boisson aigre\, kislaq kapu-
sta ]franc. choucreate\, kisit;
]franc. aigir, devenir aigre\.
wi"cej ˚kis=y ]kwa>ny\ ¯ kiss.
kwasica med.
nagromadzenie kwa>nych produk-
t[w przemiany materii w tkankach
i we krwi.
†kwasiec spoż.
jab=ecznik, wino z jab=ek.
staropol. 1472 quassecz sicera\.
kwasi: czynność.
kwaskow-y(aty jęz.
kwasoch=onny jęz.
kwasomierz techn.
kwasoodporny jęz.
kwasoryt szt.
kwasota chem.
kwasow"glowy jęz.
kwasowo>:
kwaszarnia
kwaszeniak
†kwaszenina spoż.
galareta z mi"sa albo owoc[w.
staropol. 1455 kwaszenyna stripla,
garleda, sucadium,
1472 quassenina gelarata.
kwaszonka kiszonka.
kwa>nica bot. berberys.
kwa>nie: proces.
kwa>ny jęz.
kwater-a(owa:(mistrz(
(mistrzostwo(unek(unkowy
bud. pomieszczenie zaj"te czasowo
dla jakiego> celu, zwykle przez
wojsko, sportowc[w, harcerzy.
staropol. kwatera ]kwadrans,
15 minut godziny, czwarta jej cz">:\.
=ac. quartus ]czwarty\ ˘ quarta-
ruis ]czwarta cz">:\ ˘ okr"g, cz">:
miasta. starofranc. quartier,
>redniow. ang. quartre
ang. quarter, niem. quartier,
ros. kvartira.
†kwcicie< $, bot. komosa wonna,
Chenopodium botrys L. staropol.
1472 kwczyczen herba tinee.
kwef odzież.
1. nieprzezroczysta zas=ona na twarz,
noszona przez kobiety muzu=ma<-
skie,
2. nakrycie g=owy zakonnicy.
kwerenda książk.
poszukiwanie danych w aktach,
archiwach, bibliotekach.
kwest-a(owa:(or(ura społ.
ja=mu/na, datki pieni"/ne na cele
yy
publiczne.
w staro/. Rzymie&
1. pierwotnie, urz"dnik rozs'dzaj'cy
niekt[re zbrodnie i przest"pstwa,
2. p[{niej, ka/dy skarbnik pa<stwa.
gr. eleos ]lito>:, politowanie, ang.
pity\ ˘ eleemosyne ˘
=ac. eleemosyna ˘ anglosas.
≤lmesse ˘ >redniow. ang. almes-
se ˘ ang. alms ˘ niem. almosen-
smmler, franc. queteur,
ros. milostynq-mi=ostynja.
kwestarz
zakonnik zbieraj'cy datki na utrzy-
manie klasztoru
kwesti-a(onowa:(nariusz
sprawa wymagaj'ca rozstrzygni"cia,
zagadnienie, problem.
=ac. quaestio ]pytanie, badnie,
>ledztwo\.
starofranc. question, anglofranc.
questiun ˘ >redniow. ang. questio-
un ˘ ang. question, niem. frage,
ros. vopros-wopros, zadaha-za-
dacza, popytka-popytka ]pr[ba,
ang. trial, attempt, venture\.
=ac. quaerere ]pytanie, badanie,
>ledztwo\,
=ac. ˘ quaesitus ˘ quaestor;
=ac. quaesta ]pytanie si"\,
ang. quaestor.
kwest-or(ura ˚kwesta.
kw"k(a: dźwięk.
specyficzny rodzaj mowy spowodo-
wany s=abym stanem zdrowia, z=ym
nastrojem; przeci'ganie samog=osek
by zwr[ci: na sw[j stan uwag".
" ]j"k, st"k, d{wi"k, itp.\.
Niecelne poja>nienie w mSjp 1969&
«czu: si" niezdrowym, niedomaga:,
cherla:, utyskiwa:».
kwia-t(ciarnia(ciarka(tek(tostan(
(towy, kwie-cisty(tnik(cie(cie<,
kwitn': bot. ¯ =ac. vita ]/ycie\,
1. pe=nia /ycia ]ro>liny, cz=owieka\
¯ =ac. vita,
staropol., o ludziach, /e kwitn"li w la-
tach takich to a takich ]/yli wtedy\, od-
pow. ang. fluorish(ing ]kwitn'cy, pro-
speruj'cy\, w kwiecie wieku; najlepszy
]okres, stan\ ˘ kwiat m=odzie/y; m-c
kwiecie<, rozkwit, kwitn'•:(cy; T ˘ C
poj"ciowo zwi'zane ze sob'& o cz=owie-
ku& w kwiecie wieku ˘ przekwitanie
]menopauza, ca=kowite albo trwa=e
ustanie miesi'czkowania\ i uwi'd
starczy ¯ wi"dn':.
2. barwa, kolor ˘ wz[r.
kwietnisty ^ kwiecisty.
staropol. kwyet polny ]kwyat
polny\, kwyatha,
1453 kvyathy kvyat; kvap, kvath,
qwyath, 1472 kwyath; kvyata; kwiat
czystoty; ach moy namyleyschy
quecze#, ca 1500 roszamy kwyath
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wvonyay'czy; quyath yablkowy,
1464 konikowi qviat melitotum,
1472 Marie kwiath linaria,
1472 proszany kwyath cruciata,
1453 zamorszky kvyat,
ca 1500 szytny kwyath flores;
zakvytl kvyat vesoly,
y rosla ona latorosl s kvyatem
pospolv; y spadl kvyat z nyego –
1. ro>lina kwitn'ca }wg Ss 1953,
czyli kwiat kwitni"ciem poja>nio-
ny, “mas=o ma>lane”|; kwitnienie
ro>liny, tj. okres mi"dzy p'kiem a
wydaniem owocu, nasienia.
szereg nazw botanicznych&
1.a. kwiat jab=kowy –
jaka> ro>lina }mo/e jab=oni|,
1.b. konikowy kwiat – nostrzyk,
Meliotus officinalis Lam.,
1.c. Maryje kwiat – lnica,
Linaria vulgaris Mill.,
1.d. prosiany kwiat – starzec zwy-
czajny, Senecio vulgaris L.,
1.e. zamorski kwiat –
prawdop. cynamon,
1.f. /ytni kwiat – chaber, b=awa-
tek, Centaurea cyanus L.
2. cz">: ro>liny, zwykle barwna,
zawieraj'ca organa rozrodcze.
staropol. ca 1455 kwyathky; kwyatek
czyrwony; kwyathku polnemv;
kvyatky; ach moy kwyathkv,
1447(62 na thwogyem lyczkv bya-
lem kwthaczy a rosza czyrwona w
poszrothkv; kwyathkv ˘
kwyathek, kwyatek – kwiat, ro>li-
na kwitn'ca, w okresie kwitni"cia.
staropol. 1451 kwyatoplodnim ˘
kwyatoplodni – kwiatop=odny,
sprzyjaj'cy kwitnieniu.
staropol. 1436 swego quecza flores,
1444 w rosgach, kwieczu,
XV w. myodu s quecza ˘
kwiecze, quecze, kwyecze,
kvyecze, kvyeczye, qwecze –
kwiaty, kwitn'ce ro>liny lub
kwitn'ce cz">ci ro>lin zawieraj'ce
organa rozrodcze.
staropol. quetni, kwietni, kvy'th-
ny, kvyathny, kvyethni – kwietny,
kwiatny, kwietni, tj. zwi'zany z
kwiatami, dotycz'cy kwiat[w.
staropol. kwyetna nyedzyela,
kvyathna nyedzyela – ostatnia
niedziela przed Wielkanoc',
wypadaj'c' zwykle w kwietniu.
staropol. kvyethna sobota –
sobota przed Niedziel' Palmow'.
staropol. =/ykwiat – kwiecie<.
staropol. kwt'cy – kwitn'cy.
ros. cvet/ik/istyj/nik/noj/
/ok/ohek/ohnik/ohnica/
/enie, cvest-i/; ]kwitn':\,
ros. cvety ]kwiaty\,
cveta ]kolory\ KC,
=ac. flos, floris ]kwiat\ ˘ florere
]kwitn':\ ˘ starofranc. florir ˘ >red-
yy
niow. ang. florischen, florissen ˘ ang.
flourish ]kwitn':, wzrasta: z wigorem,
by: w fazie szczytowego rozwoju,
aktywno>ci, produkcyjnym... itd.\.
=ac. flos, floris ]kwiat\ ˘ starofranc.
flor, flur, flour ]franc. fleur\ ˘
>redniow. ang. flowre, flour, flur,
ang. flower, ros. cvetok-cwietok.
staropol. 1461(67 myeszacza
kwyetna mensis,
XV w. kwyecyen; kwyeczen;
kvyeczen aprilis – kwiecie<,
drugi miesi'c roku w kalendarzu
julia<skim, obowi'zuj'cym w
Europie do jesieni 1582, gdy, w Wa-
tykanie, wprowadzono kalendarz
gregoria<ski, w Polsce po 1586.
b="dnie w Ss 1953& czwarty miesi'c
roku, tak, jak dzi> odliczamy, od
stycznia, gdy w Íredniowieczu
kalendarzowy rok ko<czy= si" 24
marca, 25 marca rozpoczyna= nowy;
marzec by= pierwszym miesi'cem.
staropol. kwi>: – by: okrytym kwia-
tami, i inne znaczenia, ˚kwi>:.
staropol. kwitnali ˘ ¢kwitn'cz –
kwitn':, okrywa: si" kwiatami.
wi"cej ˚kwitn':.
kwicze: dźwięk. ˚kwik.
kwiczo= ptak. Turdus pilaris,
ptak z rodziny drozd[w,
o szarawej g=owie, br'zowych
skrzyd=ach, i czarnym ogonie.
niem. krammetsvogel, franc. grive,
anglosas. feldeware ˘
>redniow. ang. feldfare ˘
ang. fieldfare ]a European thrush\.
kwieciak zool.
Anthonomus pomorum, chrz'szcz
z rodziny ryjkowc[w, szkodnik
jab=oni i grusz.
kwiecie książk.
ro>liny kwitn'ce, kwiaty.
†kwieciec bot.
staropol. 1472 kweczecz crisanti-
ca – 1. janowiec barwierski,
Genista tinctoria L.
staropol. 1472 Marie kweczecz
linaria – 2. Maryje kwieciec, lnica,
Linaria vulgaris Mill.
kwie-cie<(tniowy ˚kwiat.
kwietny książk. ukwiecony
kwietyzm osob.
stan bierno>ci umys=owej i fizycz-
nej, brak wszelkiej aktywno>ci.
kwi-k(cze: g=os >wini i warchlak[w.
staropol. kvikaa ]kwiczy\ ˘ kwikacz
– kwicze:.
=ac. grunnire,
niem. quieken ]kwicze:\,
ang. squeak ]to utter or make a thin,
sharp, high-pitched cry or sound\,
squeal, ros. pi]at;-piszczat,
yy
viz'at;-wiz/at.
kwil(i: dźwięk.
1. g=os ptak[w,
2. cichy g=os dziecka.
staropol. kveli, 1471 kwyelanczie;
1471 quviely; quyelcze ululate
˘ kvelicz, kwyelicz, quvielicz –
kwili:&
1. piszcze:, cicho pop=akiwa:,
2. g=o>no j"cze:, wy:.
staropol. zakwili:.
niem. wimmern, winseln,
franc. gemir, se plaindre, geindre,
ang. 1. to sqeak 2. to moan,
groan, wail,
ros. 2 stonat;-stonat.
kwindecz pi"tnasty, w S=owniku
Hanny Nakonecznej, 1944.
niem. fünfzehn]te\,
ang. fifteen]th\,
ros. pqtnadcatyj.
kwinta
1. muz. nazwa tonu, interwa= prosty;
nos na kwint" – spu>ci: z tonu
]nos ^ g[ra, ˚nos\,
=ac. quinque ]pi":\ ˘ qiunta ]pi'ta\
franc. quinte, ang. quint,
2. wymys=, grymas;
wykwintny – wymy>lny.
kwintal miara wagi.
jednostka wagi, cetnar, 100 kg.
franc. quintal, niem. zetner.
kwintesencja
isota rzeczy, element]y\ najistotniej-
sze, najwa/niejsze.
kwintet muz. utw[r muzyczny
na pi": instrument[w.
=ac. quintus ]pi'ty\ ˘ quinta ]pi'ta\,
ital. quintetto.
kwintylion
tysi'c kwadrylion[w, jedynka z
18-ma zerami.
†kwi>: bot. by: okrytym kwiatami,
okrywa: si" kwiatami, te/ rozwija:
si", krzewi: si", r[>: bujnie.
staropol. 1444 kwtancze,
XV w. kvytla,
1453 kwyscz florere ,
1447(62 kwthaczy,
1462 kwth'czymy virentibus,
1466 florent, ¢kw'tha arbusta
¢kw'thcz' florida;
1471 kwythly ]lub kwttly\,
klt'czie, klwt'cz'; y kvytla,
ca 1420 kwtøcza rosza wyborna,
kwiscz, kwyszcz, kwyscz,
kwthøcza, klwt', kwtlo, kvytla.
staropol. roz(s(ws(za•kwi>:,
kwi>:, rozkwita:, za(kwitn':.
kwit(owa:(ariusz(ek pisemne
po>wiadczenie, stwierdzenie.
staropol. kwitacyja ]kwit, pokwito-
wanie\ ¯ franc. quitte de dettes
]wolny od d=ug[w\.
=ac. recipere ]otrzyma:, odbiera:,
przyjmowa:\ ˘ receptus ˘ /e<ska
forma recepta ˘ starofranc. recete,
>redniow. ang. receite ˘ ang. receipt,
ros. ]przyj"cia czego\ priëm-prijom.
kwita koniec, basta, do>:, nic z tego.
s=aw.-=ac. k % vita do }ko<ca| /ycia.
kwitariusz
ksi"ga pokwitowa<, ksi'/ka, blo-
czek z kwitami.
†kwitbryf pismo stwierdzaj'ce otrzy-
manie czegokolwiek. ˚kwitowa:.
staropol. 1437 quidbriff.
kwitn': wg definicji mSjp 1969&
1. «rozwija: si" z p'czka w kwiat,
mie: kwiaty, okrywa: si" kwia-
tami»,
2. pot. ‘chleb, ser ple>nieje»,
paznokcie kwitn' «paznokcie po-
krywaj' si" bia=ymi plamkami»
przeno>nie&
a\ «wygl'da: zdrowo, czerstwo,
by: zdrowym»,
b\ «rozwija: si" pomy>lnie, krze-
wi: si", nabiera: rozmachu;
prosperowa:»
wg S=ownika Webstera, 1962&
1. pierwotnie – okry: si" kwiatami,
2. wzrasta: energicznie, prospero-
wa:,
3. by: u szczytu rozwoju, aktywno>ci,
wp=yw[w, produkcji, itp.,
4. wykonywa: ostentacyjne ruchy, pa-
radne, na pokaz, jak ramionami,
5. pisa: w ozdobnym stylu,
6. w muzyce& a\ gra: okaza=' cz">:,
b\ gra: fanfarami i na tr'bach.
staropol. kwitnali wszitkich cznoth.
ca 1500 kwythn'cza panno Maria.
1. okrywa: si" kwiatami,
by: okrytym kwiatami,
1.a. w przeno>ni& dobrze,
pi"knie rozwija: si",
2. ja>nie:, b=yszcze:.
=ac. florere ˘ p[{no=ac. ¢florire ˘
starofranc. floir ]to bloom, blossom\,
>redniow. ang. florischen, florissen
˘ ang. flourish, ros. cvesti-cwesti.
~kwitn': czas niedok. ¯ kwiat.
rozwija: si", przechodzi:, z p'czka
w kwiat; stan mi"dzy p'czkiem a
owocem, trwaj'cy kilka tygodni,
zwykle wiosn'.
s=owotw. pokr. w kwiecie wieku, tj.
w m=odych latach dojrza=ych.
ros. cvesti-cwiesti ¯ cvet-cwiet,
ang. to flourish ¯ flower.
za•kwitn': – czas dok.,
pocz'tek kwitnienia
prze•kwitn': – poza okres kwitnienia,
traci: kwiaty
roz•kwitn': – o/y: kwiatami,
rozkwit ]o/ywienie,
wzrost np. ekonom.\
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
kwitowa: potwierdza: co wypisa-
nym kwitem na okazj".
skwitowa: co – przyj': do wiado-
mo>ci nie podejmuj'c dalszej akcji.
staropol. XV w. quitowacz vel
proszno pu}s|czitz quitare –
kwitowa:, tj. stwierdza: kwitem
czyj'> wolno>: od zobowi'zania,
uwalnia: od zobowi'zania.
niem. quittung ]kwit\, quittieren
]kwitowa:\, quittungsbuch ]kwita-
riusz\, franc. quittance,
ang. receipt, quittance, ]1. dischar-
ge from a debt or obligation, 2. a
document certifying this; receipt,
3. recompense; repayment; reprisal\.
ros. kvitanciq-kwitancija,
priëm-prijom ]$\.
kwitn': ˚kwiat.
rdzeniem wit ]/y:\ ¯ =ac. vita.
kwiz
konkurs z nagrodami polegaj'cy na
odpowiadaniu na zadawane pytania.
=ac. qui ]kto, kt[re, co\,
quid ]jak, dlaczego\ ˘ ang. quiz.
kwoka(: kura siedz'ca na jajach
i opiekuj'ca si" kurczakami.
d{wi"kona>ladowcze.
staropol. ˚kokoszka.
ang. brood-hen,
ros. nasedka-nasiedka.
†kwoli stosownie ]do kogo, czego\.
=ac. re` ]do ty=u\ % specere ]spoj-
rzenie\ ˘ respicere ]ogl'da: si"\ ˘
respectus ]ogl'danie si", wzgl'd\ ˘
=ac. respectivus, franc. respectif,
ang. respective ]odno>ny, poszcze-
g[lny\ ˘ respectively ]odno>nie\,
ros. kasat;sq-kasatsja.
kworum niezb"dna dla prawomoc-
no>ci uchwa= liczba cz=onk[w jakie-
go> zgromadzenia.
=ac. quorum praesentia sufficit
]kt[rych obecno>: wystarcza\,
ang. quorum.
kwota
1. suma pieni"dzy,
2. ilo>:, liczba.
=ac. quota ]cz">: daniny przypada-
j'ca na jedn' osob"\,
>redniow. =ac. i ang. quota.
ang. 1. amount, sum, 2. quota,
niem. betrag ]ang. amount, sum\,
ros. 1. itog-itog, suma-suma,
shët-scziot.
†kwt'cy kwitn'cy. ˚kwiat.
†kyersztrang spoż.
wi>ni[wka, wi>niak, wi>nie zalane
mocnym alkoholem.
¯ kyer ¯ niem. kirsche ]wi>nia\, lub
¯ kyer ]likier ¯ =ac. liquor ˘ starofranc.
licor, licur, likeur ˘ >redniow. ang.
licour ˘ ang. liquor \ % anglosas. strang,
strong ]mocny\. ˚kiersztr'g.
yy
ang. cherry-brandy,
ros. viwnëvka-wiszniowka.
¢kyj, kij jęz.
jaki, nie(kt[ry, pewien ]niejaki\.
Kij – za=o/ycielem Kijowa, wg le-
gendy, jak ˚Piast dynastii w Polsce.
staroros. kyj-kyj, kij-kij,
ros. kakoj, kotoryj>
nekotoryj, nekto.
kynologi-a(czny szkoln.
nauka o psie, jego anatomii, fizjolo-
gii, oraz hodowli i tresurze.
gr. kyon ]pies\ % logos ]s=owo, nauka\.
Kyrie eleison rel.
przy>piew ko>cielny podczas mszy i
Lach[w id'cych do boju w Wiekach
Írednich;
1. kr[tka modlitwa Ko>cio=a Prawo-
s=awnego }Prawowiernego, J.D.|,
2. cz">: mszy w Ko>ciele Rzym.-Kat.
– pierwsza, zmienna cz">: mszy,
sk=adaj'ca si" z wersetu psalmu i
antyfonu ]>piewanych odpowie-
dzi\, za kt[rymi Gloria Patri
]Chwa=a Ojcu\,
3. w Ko>ciele Anglika<skim& odpo-
wied{ na >w. Komuni" – psalm
lub hymn >piewany na samym
pocz'tku rozdawania Komunii.
gr. Kyrie eleeson – Panie, zmi=uj
si" }na nami|, =ac. Kyrie eleison,
ang. Kyrie eleison,
s=aw. Gospod;, pomiloui
-Gospodi, pomi=uj,
wo=. 1289 vid≠v 'e Danil=.
Lœxy kr≠pko idou]im= na
Vasilka. koreles; po[]im=.
silen= glas= revou]e
v polkou ix=. ]Dani=o widz'c
/e Lachy “silnie id'” na Wasylka
“koreles” >piewaj'c, silny g=os
rozbrzmiewa w “po=ku” ich\,
Ipat. ltps 1420 ker;le]; ]kerlesz,
pod 1249, w rzecz. 1245\.
Stan w dniu 22 wrze>nia 2023.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
L zbieg wymaga, n.p. szko=a z Grecko-
L – znak kszta=tem podobny jest do
litery J, I ]l  j, i\; kszta=t r"cznie
pisanych zaczerpni"ty z alfabetu
greckiego.
ma=a litera L ]l\ jest podobna do
ma=ej J ]j\ i d{wi"ki te przechodz'
jedne w drugie, cz"sto w j. hiszp.
LL ˘ pol. J.
L, LLJ
w pi>miennictwie kilkakrotnie
widzia=em >lady zmiany jednej
w drug', z nich zapami"ta=em
przej>cia&
Mallorca – Majorka, Jolla }hoja|
ia  la; gr. gaia ]ziemia\ – land
gr. karabion ]karaboi w liczbie mn.\
– ros. korabl(e, OE
=ac. impluvia, bos. pluvial –
pol. piwia= ]pl ^ pi\,
franc. cotillon – kotylion
anglosas. land – s=aw. `ja,
anglosas. elles – s=aw. jeszcz•o(e
anglosas. i >redniow. ang. elles – sobie o tym zwi'zku, lecz po przyk=a-
s=aw.-pol. jeszcz•o(e ]ell ˘ je\
staroniem. balla – pol. balia
niem. jammern – lament
ang. yet ˘ jeno ^ lecz ]no ^ cz,
je ^ le ^ ye, T ˘ Cz\,
ang. stallion ]ogier\ – pol. stajnia
ros. worobej – wr[bel,
ros. seral – pol. saraj, tur. serai
bu=g. bolar – s=aw. bojar
s=aw.-staropol. wszej – wszelakiej,
wszelkiej ]wszystkiej\
staropol. kurdziej – kurdziel
staropol. jedwo – ledwo
staropol. szcze/ula – szcze/uja,
ros. czeszuja
pol. jele< – serb. lele<
pol. ziemia – ros. zemla
ros.-pol. `skij ]zaw[d, profesja\
w nazwiskach, ¯ skill ]zr"cz-
no>:, sprawno>:, umij"tno>:\
pol. daj – dali>my, da=,
czekaj – czekali>my, czeka=,
j"k ¯ j': – l"k ]obawa, przej"cie
si" potencjalnym k=opotem\
wy•daj•no>: – wy•dol•no>:, itp.
pol. lecz, TCz – ang. yet ¯
>redniow. ang. yit, yete, anglosas.
giet, gieta, GJY,
jak genera= – jenera=, i inne.
wg Samuela Lindego 1814, szczeg[l-
nie widoczne u po=udniowych S=awian&
“Po=udniowi S=owianie, Dalmaci,
Raguzanie, i.t.d. przemieniaj' W=o-
skim trybem }sposobem| =, l na j, n.p.
cz=owiek – cjovek...”.
L+
Ale S. Linde by= w b="dzie& “We
wzgl"dzie etymologicznym obydwie te
g=oski }+, L| s' r[wne; w wymawianiu
tylko si" r[/ni', dla d{wi"ku, gdy
tego pewnych g=osek przypadkowy
yy
+aci<skiego schola...itd.”
D{wi"k l zwi'zany jest bowiem
z greck' «alfa», gdy + – z greck'
«beta», st'd&
BW, V, U+ ]patrz te litery\.
arab. sultan – pol. So=tan
=ac. falsus ˘ franc. faux ˘ pol. fa=sz
=ac. culmen, culminis ˘ niem. kulm,
wo=. cho=m, staropol. che=m
pol. Jagie==o – Jagiello<ski
by=, by=a – byli>my
i wiele innych
LR
istnieje jaki> zwi'zek mi"dzy L i
R, ja napotka=em nie mniej ni/ dwa
wypadki, /e s=owa r[/ni'ce si" tymi
literami zwi'zane by=y znaczeniem ze
sob', odnotowa=em, bawi=em si" przez
dobr' chwil", /e to ciekawe, odnotuj"
za chwil", po czym przeszed=em do
innych zagadnie<, i... zapomnia=em.
Po kilku tygodniach przypomnia=em
dach >ladu nie by=o.
By=a to kombinacja w rodzaju&
_ r _ _ _,
_ l _ _ _,
jak by=aby pRaca  p+aca,
gdyby R by=o w zwi'zku z +,
lub ang. right ]prawo\  left ]lewo\,
ros. klik  krzyk
ros. kostyl  kostur;
tak/e kieL i kieR ]k't\ ˘ Kielce, kielnia,
cyrkiel, bakier, ekierka,
˚]litera\ W.
mo/liwe /e balwierz  barwierz,
lecz nie jestem przekonany.
O# Chyba przypomia=em sobie, noc'&
blask  brzask, bo by=y kr[tkie.
Innym jest beltram  bertram.
Jeszcze innym mog=o by:&
s=aw.-ros. klik ]ang. call, shout\ 
ros. krik ]ang. cry, shriek, scream,
roar\, pol. krzyk,
niem. roth ]rothgiesser\ – ludwisarz,
=ac. peregrinus – pelerin ]pilgrim,
pielgrzym\ ˘ pelerine ]peleryna\
el•ekcja  er•ekcja,
elekt ¯ =ac. electus ¯ eligere ¯
e` ]wy`\ % legere ]selekcjonowa:\,
erect ¯ =ac. erectus ¯ erigere ¯
e` ]wy`\ % regere ]prostowa:\;
elekcja – wybory, wyb[r na wysokie
stanowisko.
erekcja – 1. wzniesienie jakiej> bu-
dowli, 2. wzw[d pr'cia.
beltram – bertram.
I znalaz=em w ko<cu, chyba,
w zapisie&
szarwark  szalwark.
Tak/e& oba staropol.
fordowacz – foldrowacz.
Alamanni, Alemanni ]Germanie,
germa<skie plemi" kt[re najecha=o,
wtargn"=o, ang. invaded, i osiad=o w
yy
Alzacji, ang. Alsace, i cz">ci Szwaj-
carii, na pocz. 5-go wieku\ ¯ ala, ale
 armee ]armia\ ˘ staroniem. heri, %
mann ˘ Hairman ˘ niem. Hermann.
l symbol lotu, lekko>ci,
d=ugo>ci, ziemi, jasno>ci,
˘ glob, gleba, glina, land.
†la jęz. wykrzyknik wyszydzaj'cy.
staropol. 1495 la, la, la clamavit.
la
1. }arch.| ten, ta, to,
przed` i przyrostek odpowiada-
j'cy ang. the, sk=adnik wielu
s=[w, dzi> zupe=nie zapomniany,
2. }arch.| kto, kto>, jaki>, pewien
]nieokre>lony\.
la, le ˘ lala, lalka, lada ]byle\ ¯
da ^ by ^ nie.
ladaco ¯ lada kto ]byle kto, nija-
ki\, pokr. ˚niekto,
3. ziemia& land, zaro>la, Lachi
]z ko<c[wk' `ski w nazwiskach
¯ szumer, KI\, wasal `]al...\,
wala:
]si"\ brudzi: ubranie, ziemi: ¯ la
]ziemia\, wala: si" ]tarza: si" po zie-
mi; powali: ]na ziemi"\, przewali:
np. robot" – przerzuci: z miejsca na
miejsce; kawa= drogi, wa= ]ziemny\,
walonki ]rodzaj obuwia z cho-
lewkami\,
˚le, len.
¢la jęz.
la ]ziemia\, le ]ziemia uprawna, rola
˘ lemiesz\ ˘ las ]poro>ni"ta ziemia\,
Lach, Lech ]Polak, ang. Pole\, Les=aw,
Leszek ]lasek\, Lechici i Polanie ]z
Wielkopolski, czyt. Starej Polski,
pierw. znad Dniepru k(Kijowa\,
polana – dosł. na pole, s=owotw. kon-
cepcji 003 ]czyt. od ty=u& pola•na\,
le ]ziemia, rola\ % pieszko ]piesek,
s=owotw. pokr. piasek; ma=y, drobny\ ˘
nazwisko Lepieszko ]Ma=orolny\.
la muz.
sz[sty d{wi"k gamy C-dur.
laba szkoln.
u/ywanie /ycia, bez obci'/e<,
beztroski czas; wakacje szkolne.
¯ niem. urlaub ]urlop\, mo/e i w zwi'-
zku s=owotw. z =ac. labor ]praca, trud,
m"ka, zn[j, b[le porodowe\ % a ]nie\.
labialny jęz.
wargowy,
bilabialny – dr/' obie wargi, lub
jedna z nich&
– dolna warga, przy g[rych sieka-
czach, lub
– g[rna warga przy dolnych sieka-
czach.
ang. labial(ism(ization(ise
¯ >redniow. =ac. labialis
¯ =ac. labium ]warga, ang. a lip\.
labieda
narzekanie na swe po=o/enie, bied".
labirynt bud.
1. bud. budowla o celowo skompli-
kowanym uk=adzie korytarzy i po-
mieszcze<, dla utrudnienia dost"pu
do pomieszczenia centralnego,
2. anat. b="dnik.
gr. labyrinthos, =ac. labyrinthus,
franc. labyrinthe, ang. labyrinth,
niem. labyrinth, ros. labirint.
labora-nt(ntka(torium(toryjny
1. pomocniczy pracownik laborator-
ium; pracownia do do>wiadcze<
chemicznych, fizycznych,
2. dawn. niewykwalifikowany
pracownik apteki.
=ac. laborare ]praca, zn[j, trud\ ˘
>redniow. =ac. ˘ laboratorium,
niem. laboratorium,
franc. laboratoire,
ang. laboratory.
laburzyst-a(owski polit.
Lach l. poj., Lachi liczba mn., etn.
la ]ziemia\ %chi ]ziemia\ ¯ gr. chthon,
tak i Czechi ¯ cze ]ziemia\ % chi.
lit. i ukr. nazwa Polak•a([w Polski
Po=udniowej, podkrakowskiej, ze
stolic' w Krakowie ]Mazowsze
do Polski nie nale/a=o, w='czone
1529.12.27\.
staropol. Lach.
niem. i ang. Pole,
ros. polqk-poljak }†polak|
ukr. lqxove ]1229 r.\.
przym. lœ∂skyi, Lœd;skyi,
6737 ]1229 r.\.
†lacki polski. ˚Lach.
franc. polonais, ang. Polish,
ros. pol;skπj-polskij.
†laczu ?
staropol. 1415 Nicalaus... cum
famulo... Pasconem... actorem
pro pena bina XV pro latu laczu
et pro alijs rebus, pro quibus in
Sandecz citabat eosdem, jure
ewaserunt,
/e sk=adaj'cy petycj" ]aktor\ zosta=
ukarany za 15 par =aczulatów ]funt[w
=aczu\ oraz za inne rzeczy, za kt[re
Sandecz zosta= przywo=any w tej
samej ustawie.
la-:(nie ¯ lej ]ci'g ¯ cug\ ˘ lejce
]cugle\, kolej ]poci'g\.
staropol. lin': – lun':, chlusn':,
wyla:, ¯ lin ]ciecz w ruchu\.
staropol. wyli: – wyla:.
wg Ss 1953–2002, staropol.
ca 1440 czala dalas sø lacz ]ca=a
da=a> si" obla:\; lal ]la=\, deszcz
leyøczi na zemyø ]deszcz lej'cy
na ziemi"\, lacz w gardlo szmol',
lane swyecze –
1. la: wy(prze(roz•lewa:,
2. sp=ywa:, p=yn':,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
3. wykonywa: przy pomocy form
pewne przedmioty z wosku.
staropol. na(o(po(przy(roz(u(w(
(wy(wz(za(z•la:,
na(ob(pod(po(prze(roz(w(wy(
(za(z•lewa:,
li:.
wg mSjp 1969&
1. p=yn w ruchu przez warstw" po-
wietrza, np. z dzbana do wiadra,
lej(ek, polewa:, podlewa:,
}deszcz| leje jak z cebra,
2. pi: ˘ na•lew•ka ^ na•pit•ek,
wla: sobie do gard=a ]napi: si"\,
3. siusia: ˘
nielit. odla: si" ]wysiusia:\,
4. niew=a>ciwe&
bi: ˘ wla: komu ]pobi: kogo\;
wyla: z pracy ]wyrzuci:\.
Niecelnie w mSjp 1969&
«powodowa: p=yni"cie, ciekni"cie
p=ynu; s'czy:, toczy: p=yn, wlewa:,
nalewa:, wylewa:» – brakuje& jego
ruch «przez warstw" powietrza». to
nie jest ruch cieczy w kanale, rzece.
franc. verser; fondre, mouler,
>redniow. ang. pouren, ang. pour,
ros. lit;-lit ]la:\,
iz/vy/na/raz-livat;,
iz/vy/na/raz-lit;.
za(na(po(u(prze(przy(o(do(od(pod(
(nad(w(wy(z(roz•la:, za(wy•lew.
~la: ruch.
1. intensywnie przemieszcza: sub-
stancj" w stanie p=ynnym, zwykle
wod" lub inn' ciecz, rzadziej metal,
z miejsca na miejsce, cz"sto pojem-
nik, istotne ]#\& poprzez warstw"
powietrza ˘ deszcz leje jak z cebra,
2. bi: ˘ wla: komu ]pobi: dotkliwie\&
za•la: – uzupe=ni:
na•la: – nape=ni:
po•la: – troch", po wierzchu
u•la: – ubawi:, odla:, u ^ od
prze•la: – z naczynia do naczynia
przy•la: – przy=o/y:, tj. uderzy:
ob•la: – dooko=a
do•la: – dobawi:, przyla:
do ^ za ^ przy
od•la: – 1. upu>ci: troch",
2. dokona: odlewu
odla: si" – pot. wysiusia: si"
pod•la: – troch", w pobli/e ˘
ja podlewam kwiatki,
a m[j pies podlewa s=upki
nad•la: – upu>ci: troch", cz">:
w•la: – do >rodka
wy•la: – poza pojemnik, wy ^ od
z•la: – wierzchni' warstw"
z•la: si" – zsiusia: si", siu ^ tu
roz•la: – 1. rozprzestrzeni:
ciecz po powierzchni,
2. rozdzieli: j' ˘
rozlewnia
¢lad mors., żegl. okr"t, du/a =[d{.
ØA, L+, D ˘ Dz ˘ pol. =[d{,
yy
Latopis 1116 lqd;-lad ]okr"t\,
lqd;nyj-ladnyj ]okr"towy\.
1. lada blat, st[= sklepowy.
niem. lade.
2. lada jęz.
byle, ma=ej warto>ci.
lada jak – byle jak.
lada czyj – byle kogo.
lada kto – byle kto.
lada-co(cznica char.
byle; cz=owiek lichy, bezwarto>cio-
wy, nicpo<, ga=gan, nic dobrego;
ladacznica.
nie lada kto – kto> znaczny ]podw[jne
zaprzeczenie& nie lada – pozytywem,
jak w matematyce& dwa minusy –
plusem\,
da ^ nie, by; lale AE
la ]kto, kto>\, ˚la.
staropol. leda – lada, byle.
s=aw. nekto-niekto ]niejaki, pewien,
jaki>\.
¢ladina bot.
zaro>la, krzaki, zagajnik; m=ody las.
staroros. lqdina-ladina,
ros. zarosl;, kustarnik>
molodoj les.
†ladrowan-ie(y panc.
sk[rzana kapa albo pancerz na konia
staropol. 1495 arma super equum
albo ladrowanye,
1471 equi... copynyczy, vyelky,
ladrovany,
XV w. ladrowany kon sz chlo-
p}y|em catefractus.
¢lady ang. pani, ˚idol, lord, pan,
s=owotw[rstwo.
lady ]pani\ ¯ idol ]bogini\, iye,
lorde ]pan, b[stwo\ ¯ clergy, gd.
lafirynda osob., kult.
kobieta lekkich obyczaj[w, na=o/-
nica, prostytutka, kurtyzana, duchna,
koczuga, kokota, k¢wa, nierz'dnica,
dosł. >mieszka.
liczna terminologia wynikiem zak=a-
mania, pruderii spo=ecze<stw.
¯ >redniow. ang. laughen. } lafen |
]>miech\ % ringen.
laga
zgrub. laska; lacha, gruby kij.
lagier ˚=agr.
ob[z& jeniecki, przymusowej pracy,
koncentracyjny, o>rodek zag=ady.
niem. lager ]ob[z\.
laguna geolog.
zalew lub zatoka odci"ta od morza
piaszczystymi mierzejami; obszar
wody otoczony pier>cieniem wysp
koralowych, CKG.
=ac. lacuna, ital. laguna,
franc. lagune, ang. lagoon,
ros. laguna.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
lai-k(cyzacja(cyzm osob.
cz=owiek nie znaj'cy si" w przedmio-
cie, w danej dziedzinie, niekompetent-
ny w danej dziedzinie.
Termin ukuty w czasach wszechw=ad-
nej dominacji duchowie<stwa ]kleru\,
gdy znajomo>: spraw boskich by=a
wyk=adni' znawstwa, wi"c wszyscy
inni, odrzucaj'cy t" teori", musieli
by: laikami, z ich punktu widzenia,
nie znali si" na Bogu i jego prawach.
laicki – >wiecki, nieduchowny.
staropol. laik, lagyk – cz=owiek
>wiecki, nie posiadaj'cy >wi"ce<
duchownych.
laici, layki ]laicy, >wieccy\,
laicki – nie maj'cy >wi"ce<, >wiecki&
layczskye ]laickie\,
braczy layczkey ]braci laickiej\,
laikowstwo – ludzie >wieccy, laicy&
wszego laykowstwa... gest wsta-
wyl.
staropolskie& Wielmi pozyteczny slo-
warz tym, ktorzi z'dai' wyrozumie: y
nauczy: si" czci: }czyta:| procz }bez|
chodzenia do szko=y, iako s' prosczi
laici, y niewiasty. ]1532 r.\.
=ac. saeculum ]pokolenie, wiek\ ˘
p[{no=ac. saecularis ]nale/'cy do
wieku\ ˘ starofranc. saculer,
>redniow. ang. seculer seculere,
ang. secular, celt. liaig ]˚lekarz\.
ros. svetskij-swietskij,
mirskoj-mirskoj,
lajkonik kult.
je{dziec na drewnianym koniu prze-
brany za Tatara; tradycyjna krakowska
zabawa ludowa na pami'tk" odparcia
przez grodzian Tatar[w i pobicia ich
ko=o S'cza, zim' 1287.
wg mSjp 1969& odparcie Tatar[w 1281,
wo=y<ski latopis, pisany 1288 w Brze-
>ciu Lit. n(Bugiem – bez daty, za> jego
kopia wykonana 1428–1432, we W=o-
dzimierzu Wo=., znana jako Ipatiewska
letopis, opisa=a rokiem 1282 ]Ipat.
ma przesuni"cia opisu wydarze< do-
chodz'ce do lat 5-ciu\. ˚toron, oro<.
laj % konik zdrobn. ko<.
lak(owa: techn.
1. =atwo topliwa mieszanina kala-
fonii, szelaku, smo=y, itp., oraz
r[/nych barwnik[w, odlewana
w kszta=cie lasek, u/ywana do
piecz"towania list[w i paczek.
2. bot. Cheiriranthus, ro>lina z rodzi-
ny krzy/owych o wonnych kwia-
tach barwy /[=tej, purpurowej,
lub brunatnej, zebranych w grona.
staropol. lak&
1. /ywiczna masa koloru czerwone-
go, otrzymywana z ro>liny Aleu-
rites laccifere Willd.
1437 lak lacca,
2. rodzaj sosu wydzielaj'cego si"
z solonych ryb i s=u/'cego do ich
yy
konserwacji,
1472 lak almurias.
arab.-pers. lakk, lak wg A. Br¥cknera
1927.
dun. lak.
laka niezwykle trwa=a masa, r[/nie
zabarwiona, sporz'dzana z /ywicy pew-
nych drzew w Chinach i Japonii, u/y-
wana do twardych, g=adkich i wysoce
polerowanych powierzchni mebli.
hind. lakh ]/ywica\ ˘ =ac. laca, franc.
i portug. lacre, ang. lacquer.
lakier(owa:(nik(nictwo(ek(
(nia(niczy chem.
szybko schn'cy roztw[r /ywicy natu-
ralnej lub syntetycznej do pokrywania
powierzchni przedmiot[w.
=ac. laca, ˚laka, franc. laque,
niem. lack, laki]e\ren ]lakierowa:\,
ang. lacquer ]lakier\.
lakierki odzież.
obuwie z lakierowane sk[ry.
lakmus(owy naturalny barwnik
ro>linny stosowany jako wska{nik;
pod wp=ywem kwas[w zabarwia si"
na czerwono, pod wp=ywem zasad –
na niebiesko.
niem. lackmus, franc. tournesol,
ang. sunflower ]gat. ro>liny\.
lakoniczny jęz.
kr[tki, zwi"z=y, lapidarny, z kilku
s=[w.
gr. Lakon ˘ Lakonikos
]lako<ski, sparta<ski\
=ac. Laconicus, franc. laconique,
niem. lakonisch, ang. laconic,
ros. lakoniheskij,
kratkij.
†lakrycja, lak-rycyja(rzycyja bot.
Glycyrhiza glabra L., lukrecja,
staropol.
1437 lakrziczia liquiricia,
ca 1465 lacricia liquiritium,
1472 lakriczia liquericzia,
1475 lacriczya liquiricium,
1493 lacryczya liquirricia,
laksacja med. $
lakta-cja(rium, OA
lakto-metr(za fizjolog.
czynno>: wydzielania gruczo=[w
mlecznych.
=ac. lac, lactis ]mleko\ ˘ latarius
]mleczny\, franc. lacte, lactation,
ang. lact-ation(ate(eal(
(eous(scence(ic(ose.
lal-ka(a(karz(czyny
kuk=a, zabawka dziewczynki.
la % la ˘ zdrobn. lalka.
†lakwa bud. ust"p, wychodek.
staropol. 1439 non dilata lakwy,
latrini vulg... nye roswodzy
lakwy, latrini.
yy
lalu> osob.
m"/czyzna zbyt dbaj'cy o sw[j wy-
gl'd, przesadnie elegancki; strojni>;
wygodni>.
1. lama odzież.
listwa, obr'bek, pas na brzegu szaty.
oblamowa:, lampas.
staroniem wy/yn lim, czes. lem,
2. lama
a. tkan. tkanina przytykana
nitkami z=otymi lub srebrnymi,
b. ozd. blaszka z=ota lub srebrna
do wysadzania pas[w.
franc. lame ]p=ytka, blaszka\,
3. lama anim., zwierz. Lama, zwierz"
z rodziny wielb='dowatych.
peruw. ˘ hiszp. llama.
4. lama(ita(izm kap=an buddyjski
w Tybecie i Mongolii.
tybet. ]b\lama.
lambli-a(oza anat.
ogoniastek jelitowy$
lambrekin ozd.
1. ozdobna, kr[tka firanka nad
oknem lub drzwiami,
2. dr'/ek do zawieszania tej firanki.
la-ment(owa:  ment-al, jęz.
zawodzenie, g=o>ny p=acz. ˚kowal.
=ac. lamentum ˘ =ac. lamentari ˘
franc. lament-ation(er
ang. lament, niem. jammern,
wehklage(n ]weh % klage\
ros. stenanie, setovanie,
'aloba.
lameta ozd.
w'ska lam[wka, zwykle metalowa;
ozdoba na choink".
lamin-at(owa: materia= z warstw
tkanin, papieru, tektury, nasycony
/ywicami lub klejami syntetycznymi;
wyr[b z tworzywa sztucznego.
=ac. lamina ]blaszka, cienka warstwa\
˘ laminatus, ang. laminate.
lam-[wka(owa:(pas tkan.
wypustka, obw[dka stanowi'ca
wyko<czenie brzeg[w materia=u.
lampas – pas naszyty wzd=u/ ze-
wn"trznego szwu na boku spodni.
staropol. pasamon – lampas.
franc. lampas ˘ ang. lampas.
lamp-a(ka techn.
przedmiot s=u/'cy do o>wietlenia
pomieszcze<, przez spalenie nafty,
oleju.
staropol. lampa – urz'dzenie do
sztucznego o>wietlenia, w postaci
naczynia z olejem i knotem.
lampi, lampy ]lampy\,
gr. lampter ]pochodnia\, lampas
]>wiat=o, pochodnia\, lampein
]>wiec"\, =ac. lampas ˘ starofranc. i
>redniow. ang. lampe.
lampart anim. ˚pantera.
staropol. pard ]lampart\.
gr. leon ]lew\ % pardos ]pantera\ ˘
=ac. leopardus.
lampas odzież.
pas naszyty wzd=u/ zewn"trznego
szwu na boku spodni.
†lampasz techn.
rodzaj lampy, kaganiec olejny.
staropol.
ca 1420 lampasza lampades;
lampadibus lampaschny;
bocz nam lampasze nasche
gasn'.
lamperia warstwa farby, zwykle
olejnej, pokrywaj'ca doln' cz">: >cia-
ny dla ochrony przed zabrudzeniem;
szlak kolorowy, lub listwa drewniana,
kamienna, itp., zdobi'ca >cian".
franc. lambris.
lampion techn.
kolorowa latarnia z papieru dla ilumi-
nacji; naftowa lampka z kolorowego
szk=a, na zewn'trz budynku, do deko-
racyjnego o>wietlenia.
=ac. lampus, ital. lampione,
franc.-ang. lampion.
lampka
1. techn. ma=a lampa,
2. szklaneczka, kieliszek wina,
miodu.
lamus bud.
rupieciarnia; pierwotnie przy dworach
i chatach& drewniany albo murowany
budynek do przechowywania ziarna,
sprz"tu gospodarczego, zapas[w.
staropol. lamus, lemu/ ]domek,
schowek, magazynek\, S?.
niem. lehmhaus ]dom gliniany\.
lanca broń. lekka kopia, pika.
staropol. w=[cznia, kopia&
1391 prius isti familiari dedi
lanczam, quam presvici, quod
hominem spoliasset.
=ac.-franc. lancea ˘ >redniow. ang.
launce, lance ˘ ang. lance, niem.
lanze, s=aw.-ros. pika, kop;ë.
lancet(owaty zdrobn. lanca;
ostry no/yk chirurgiczny.
=ac.-franc. lancea ˘ starofranc.
lancette, niem. lanzette, >redniow.
ang. lawnsetys, ang. lancet.
†lancgrabia poz. społ.
tytu= ksi'/"cy w Niemczech.
staropol.
ca 1500 lanczgrabya lantgrauius.
†lancnat wojsk. /o=nierz najemny.
staropol. 1500 lancznath.
†lanczaft, lanczoft obraz.
¢land og[lnoeurop; l'd, szmat
ziemi, ziemia ]dla marynarzy\.
staroniem. wy/yn lant TD,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staroirl. land, staro` ]przed XII w.\,
>redniow. ang. i ang. land
anglosas. land, niem. land;
OA skr[t lond ˘ l'd;
londdno czytane wspak.
wyl'dowa: – wyj>: na l'd, wy` ]na
zewn'trz\.
landara, lando(let pojazd.
ci"/ka, zwykle 4-osobowa kareta po-
dr[/na o dw[ch jednakowych siedze-
niach naprzeciwko siebie i z dachem w
2-u cz">ciach, z kt[rych ka/dy mo/e
by: sk=adany niezale/nie.
niem. Landau ]miasto w Niemczech
gdzie produkowano te powozy\,
ang. landau.
†landfos pojemn.
Ss 1953& $, naczynie na wod" wraz z
miednic' do mycia r'k.
}bary=a z klepek drewnianych, du/a
beczka, nie naczynie na wod", cho:
beczka te/ nim jest.
«naczynie na wod"» jest terminem
og[lnym, bo – poza beczk' – mo/e nim
by:& bary=ka, anta=ek, wiadro, balia,
wanna, konew, ba<ka, kanka ]dzi> s'
tak/e cysterny\ – nie wiadomo co
to jest przy takim, og[lnym, uj"ciu,
poja>nieniu, J.D.|.
¯ ¢land ]obszerna ¯ obszar ¯ szar, czyt.
du/a, pojemna\ % niem. fass ]bary=a\,
˚fasa.
staropol. lavatorium albo landfoss
lando dawn., pojazd.
4-osobowy pojazd z opuszczan' na
dwie strony bud', o jednakowo szero-
kich siedzeniach, przednim i tylnim.
landolet przestarz.
rodzaj auta, przednia cz">: kryta
dachem, tylnia – sk=adan' bud'.
†landowany Ss 1953& $
staropol. 1483 XXXII bellyste
landowanich.
landrat poz. społ.
naczelnik powiatu w Prusach; w
Niemczech i Szwajcarii stanowisko
i cia=o ustawodawcze na szczeblu
powiatu ]Kreistagu w Niemczech
– sejmik powiatowy; kantony w
Szwajcarii\.
niem. landrat.
landrynki spoż.
twarde cukierki o r[/nych smakach
owocowych, bez opakowania.
nazwisko i nazwa ros. firmy
Landrin-+andrin.
landszaft szt.
malowid=o przedstawiaj'ce krajo-
braz, dzi>& kicz.
niem. landschaft.
†landw[jt poz. społ.
1. zast"pca ksi"cia, przewodnicz'cy
}prezes, J.D.| w wielkich rokach
yy
s'du prawa niemieckiego.
staropol. 1266 lanthwoyd,
1299 lantwoyd, 1342 landwoyd,
2. przedwodnicz'cy =awy w zwyczaj-
nych s'dach prawa niemieckiego
]sprawowa= tak/e pewne funkcje
administracyjne i gospodarcze
zlecone przez w=a>ciciela wsi\.
1400 lanthwoyt,
1434 ¢lanthwoth,
1437 lyanthwoyt de Czeski,
1437 lantfoyth,
1440 lanthwoyth,
1442 lanthwoytde Gruschowka.
¢lang ]obce\ niem. lang, anglosas.
lang, long ˘ >redniow. ang. i ang.
long, ]d=ug•o>:(gi\; >redniow. ang.
langen, anglosas. langian
]si"gn':, rozci'gn':, rozszerzy:\,
ros. dolgij srok.
langusta zool.
Palinurus vulgaris, du/y, jadalny
rak morski.
franc. langouste.
lanie zdarz.
bicie, ch=osta, ¯ la: ]bi:\.
lanital chem.
sztuczna we=na, w=[kno bia=kowe z
kazeiny mleka.
†lanka odzież.
koszula z p=[tna, g[rna cz">: sukni
kobiecej.
staropol. 1441 tunicam vlg. lancam.
lanka
ma=a pi=ka kauczykowa, pe=na, nie
nadmuchiwana.
lanolina t=uszcz otrzymywany przy
oczyszczaniu we=ny owczej, u/ywa-
ny w przemy>le farmaceutycznym i
kosmetycznym.
=ac. lana ]we=na\ % oleum ]olej,
t=uszcz\ % in, ang. lanolin]e\.
lansada
=ukowaty skok konia.
lansady
posuwiste, p=ynne podskoki; podrygi.
lansjer wojsk., taniec.
1. wojsk. /o=nierz formacji konnej,
uzbrojony w lanc", XIX w.,
2. taniec. taniec towarzyski
z drugiej po=owy XIX w.
franc. lancier. ˚lanca.
ang. lancer, ros. kopei]ik
-kopijszczik ]kopiejnik\.
lansowa: społ.
propagowa:, popiera:, reklamowa:.
franc. lancer.
lantan chem.
pierwiastek chemiczny, srebrzysty
metal, stosowany w metalurgii.
lapidarn-ie(y jęz. ˚lakoniczny.
zwi"{le, tre>ciwie, z kilku s=[w.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
=ac. lapis ]kamie<\ ˘ lapidaruis
]odnosz'cy si" do kamieni\,
franc. lapidaire, >redniow. ang.
lapidarie, ang. lapidary
]kamieniarz tn'cy, wyg=adzaj'cy i
graweruj'cy szlachetne kamienie\.
lapis chem.
nieorganiczny zwi'zek chemiczny,
azotan srebra.
ang. lapis ¯ =ac. lapis.
lapis lazuli miner.
˚lazuryt.
lapsus jęz. usterka, b='d nieistotny,
pope=niony przez roztargnienie,
przej"zyczenie.
=ac. labi ]po>lizg\ ˘ lapsus ]upadek\,
franc. lapsus, ang. lapse ]usterka,
upadek, odej>cie od przyj"tych norm\,
ros. owibka, padenie.
largo muz. bardzo wolne tempo.
=ac. largus ]wielki\, ital. largo
]wolno\, ang. largo.
†larma, larum dźwięk.
alarm, pobudka bojowa. ˚larum.
larum dźwięk.
1. wezwanie do broni, alarm, pobudka,
2. wrzawa, krzyk, zgie=k, ha=as.
ital. all’arme ]do broni\,
starofranc. alarme,
>redniow. ang. i ang. ˚alarm.
larwa
1. owad czerw, robak, p"drak,
g'sienica, kijanka od opuszczenia
os=on jajowych do osi'gni"cia
dojrza=o>ci przez metamorfoz", o
wygl'dzie i trybie /ycia odmien-
nym od postaci doros=ej,
2. przestarz. upi[r, mara, widmo,
maszkara,
3. dawn. maska.
staropol. larwa – maska, maszkara.
=ac. larva, larua, ang. larva,
ros. lihinka-liczinka.
lary kult.
w mitologii rzymskiej& opieku<cze
b[stwa dom[w, miast, pa<stwa.
laryngofon techn.
mikrofon umieszczony na szyi
m[wi'cego.
laryngolog(ia med., prof., szkoln.
lekarz chor[b gard=a, krtani, jamy
nosowo-gard=owej i nosa.
gr. larynx, laryngos ]krta<\,
franc. laryngite
ang. laryngo-logy(scope(
(logical(tomy, laryngitis,
ros. laringit.
laryngoskop techn., instr.
przyrz'd s=u/'cy do ogl'dania krtani;
wziernik krtaniowy.
las(ek(kowy(ka
le>n-y(ik(iczy ¯ les ¯ lis ¯ sil.
yy
1. leśn. zwarte zbiorowisko drzew
na znacznym obszarze, teren
pokryty drzewami,
2. tarcica, drewno, belki,
budulec drzewny.
staropol. 1458 w lessze,
1363, 1401 lass,
1389 lasz,
1398 lesze ]lesie\,
w lesech drew; w lyeszye drzew-
nem sekirami wirøbili,
1401 ty lasszy trzima,
1402 yego lasza ]jego lasu\,
1402 lasz.
¯ s=aw. les ]laska, laskowy orzech,
leszczyna, kleszcz, nazwisko Kliszcz,
le>ny, Lesko, Leszno, Ole>nica\ ¯ lis
]lis, Kalisz ^ do lasu\ ¯ =ac. silva ]las,
ros. les, ang. forest, wood\ czyt. wspak&
sil•va ˘ lis, s=owotw. koncepcji 022.
=ac. silva ˘ Silvester ˘ pol. Lasota.
wo=. 1289 l≠s= ]les\, l≠s≠ ]lesie\,
ukr. lπs-lis, ros. lesnica ]drabi-
na\, ros. les ]las\,
tak/e staropol. ˚gozd ]las cienisty\
¯ g` ]do, k, ku, po\ % ozd ¯ est ¯
ang. i >redniow. ang. forest ]las i
zaro>la, ang. woodland, underbrush\
¯ starofranc. forest;
las kojarzy si" z zieleni' i wierzcho=-
kami drzew, w moim zrozumieniu
wyda= terminy kt[rych nikt nie po-
dejrzewa /e s' w zwi'zku ze sob'&
ver  for, VF, OE ˘
• ver ]pion, wierzcho=ek\&
1. vert, >redniow. ang. verte,
w «Angielskim prawie le>nym»&
a. ziele< rosn'cego lasu,
b. prawo >cinania drzew w lesie,
2. vertex ]szczyt, wierzcho=ek\,
3. veritcal ]pionowy, szczytowy,
mat., wierzcho=kowy\,
• for ]pion; ang. st ^ kierunek\ ˘
1. forest ]las\,
2. forester ]le>niczy\,
3. forestry ]a. zalesiony l'd,
b. le>nictwo – nauka sadzenia
drzew i dbania o nie\.
=ac. ]silva\ forestis& ]las\ niczym nie
ograniczony, ang. ]wood\ unenclosed
¯ =ac. foris.
gozd ˘ mjsc. Gozd[w i herb Gozdawa.
zalesione ziemie& Cymbry ]w Danii\ ¯
timber ]budynek, drewno\, staroniem.
wald ]las\& Gr¥nwald ]w Prusach\,
Heiligenwald ]w Litwie\, do Pskowa
}pskuv| ]w Rosji\, Drewlanie, itp.
Termin las, prawie tak jak i ziemia,
woda, wszed= w szereg nazw w=asnych,
w tym& Krak[w ]las-woda\, Kowel
]kow ^ las\, Kowno, Bukowno ]buk-
kowno\, Stryk[w 17 km NE od +odzi
]dosł. las wi"kszy ¯ stry % k[w\, ˚Ka-
lisz ]=ac. Calisia, `ia ¯ gr. gaia ^ zie-
mia\, Czarnolas ]las wysoki; czarny ^
wysoki, bia=y ^ niski\, nazwiska& Sko-
czylas ]las bydl"cy; skot ^ byd=o roga-
yy
te\, Laskowski, Kownacki, imi" Leszek
]lasek\, ale Lech ¯ le ]ziemia\ % ch
]powietrze\, Leszek nie jest zdrobnie-
niem Lecha, cho: m[g=by by:;
tak/e `sko, jak Lesko, Resko ]niem.
Regenwalde ¯ niem. wald ^ las\;
Kraje Zaleskie ]za ^ po ^ wzd=u/;
okolice Bria<ska n(rz. Desna; br ¯
d'browa ˘ /ubr\, Poleskaja ob=ast ]w
centrum Mozyr n(Prypeci'\, Podlasie
]wzd=u/ Puszczy Bia=owieskiej, dosł.
Nisko Po=o/onej ¯ bia=o ^ nisko, %
wie/a ^ po=o/enie ˘ nie> % wie/ ˘
Nie>wie/, w g[rnym biegu rz. +a<\,
nazwiska Zaleski ^ Poleszuk.
las ^ dun. skov, wyda= tak/e ang. fox
}foks| ]lis ˘ les\, czyt. wspak, VF,
^ niem. fuchs ¯ }skuf| ]las\, Ch ^ K.
†lasa pojemn., leśn.
1. plecionka z ga='zek, u/ywana do
rozmaitych cel[w.
staropol. 1436 lasa_by,
1439 lassy,
1464 sepem albo lass',
2. p[lko wykarczowane w lesie,
}majdanek, =az, J.D.|,
czy te/ pleciony p=ot.
1402 et pro lassy in silva factis,
1403 pro lazy ]=azy\.
lasecznik biol.
bakteria, zarazek maj'cy kszta=t
laseczki.
†lasek leśn. ma=y ˚las.
staropol.
1388–1430 lasek,
1446 l'sek,
1469 pod ¢leszkem,
1471 lasek,
1477 do laskv.
laser(owy fiz.
generator fal monochromatycznych
w zakresie fal widzialnych.
od 1957, ang. akronim& light ampli-
fication by stimulated emission
of radiation ]L-A-S-E-R\.
laseruenk szt.
cienka, przezroczysta warstwa
wyko<czeniowa farby.
laska
1. kij, gruby pr"t leszczyny;
orzechy laskowe,
2. laska marsza=kowska – kr[tka,
ozdobna laska, tradycyjny symbol
godno>ci marsza=ka sejmu.
¯ las ¯ les, AE ¯ lis ¯ =ac. silva,
staropol. laaska, o lyascze ]o lasce\,
1471 laszky; lask' schi' podpy-
ray'cz ]lask' si" podpieraj'c\,
z laszk', pr"t twoy y lyaska,
rozg' albo lask' ˘ laska –
1. pr"t, kij, zw=aszcza do podpiera-
nia si", kostur,
2. oznaka w=adzy, szczeg[lnie laska
s"dziowska.
/'danie wyja>nienia od s"dziego co
do s'dzonej przeze< uprzednio spra-
wy, odwo=anie si" strony do pami"ci
s"dziego lub do dawniejszego faktu
zapisanego w ksi"gach.
laska opolna – s'downictwo opolne,
mo/e te/ system >wiadcze< podat-
kowych i zobowi'za< nak=adanych
na opole.
franc. la crosse, le sceptre,
ang. wand, scepter,
staroros. prut=-prut, 'ezl=-/ez=.
†lasko leśn. ma=y las, gaik.
staropol. lasco, lasec.
ang. grove.
laskowanie archit.
gotycka dekoracja architektonicz-
na, ozdoba elewacji lub element
podzia=u okien.
†laskownik bot.
Helianthemum vulgare Gaertn.
staropol.
ca 1465 Llaskownyk cilinca.
laskowy jęz.
odnosz'cy si" do laski albo leszczy-
ny, z leszczyn' zwi'zany.
1439 super laskowey l'cze,
laskowy kierz – leszczyna corylus&
1400 ad rubum, qui lascowy kerz
dicitur,
wina laskowa – op=ata s'dowa sk=adana
przez stron" w wypadku odwo=ania si"
do pami"ci s"dzeigo co do s'dz'nej
przeze< uprzednio sprawy.
1462 unum fertonem pene coruli
albo laskowa, lesczna.
laskowy orzech, orzeszek.
†lasomyk bot.
Helianthemum vulgare Gaertn.
staropol. 1460 laszomyk cilima.
†Lasota Sylwester.
=ac. silva ]drzewo, drewno\ ˘
silvester, silvestris ]drewniany,
drzewny, le>ny\ ˘ Silvester
ang. Sylvester,
drevesnyj-drewiesnyj,
ros.
dereva-derewa ]s=aw. staro/ytne
plemi" E od Dniepra w rejonie Owru-
cza i Korostenia\, Sylwester – pisarz
staro/ Rusi, autor Latopisu pisanego
1110–1116. ˚latopis.
lasostep geogr.
pas przej>ciowy mi"dzy stepem a
lasem.
lasotundra geogr.
laso` ¯ las % tundra.
lasowa: ]wapno\ ruch., proces.
='czy: je z wod'.
lasso techn.
sznur lub rzemie< z p"tl' na ko<cu.
=ac. laqueus ]powr[z\,
hiszp. lazo ˘ ang. lasso,
franc. lasso, niem. lasso,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ros. arkan ]arkan\.
lastryko bud.
mieszanina betonu ze /wirem, u/y-
wana do pokrywania powierzchni
pod=[g, schod[w, itp.
ital. lastrico ]bruk\.
†lasz ryba. jaka> ryba, mo/e laszek.
staropol.
1401 uno pisce, qui dicitur lasch.
†laszczka czy =aszczka bot.
Scabiosa columbaria L.
staropol. 1472 lasczka febronia.
Laszko ¯ Lestko TZ.
laszowa: lotn.
odczepia: szyboweic od samolotu
silnikowego, by lecia= samodzielnie.
¢lat rok ˘ ile masz lat ]“rok[w”\$
nie jest to pytanie ile masz sezon[w
letnich ¯ lato ]pe=nia roku\
¯ lat ]rok\ % o ]pe=nia\.
latopis – opis roku, nie lat; jedn' kart"
czyli opis roku zwano latopisem.
latacz żegl.
tr[jk'tny /agiel przedni.
lata-:(nina(wiec(wica ruch., lotn.
1. fruwa:, unosi: si" w powietrzu po-
konuj'c szybko pewn' drog" –
kr'/y:, wzbija: si", l'dowa: ˘
klatka ]na ptaki, zwierz"ta, b'd{
na ludzi; kom[rka\ ¯ s=aw. kleta
]komora\,
2. wolno>:& lata: po dworze – biega:,
by: w ci'g=ym, szybkim ruchu ˘
latawica, kobieta lubi'ca przeby-
wa: poza domem, w pogoni za
rozrywkami.
staropol. unosi: si" w powietrzu,
zw=aszcza przy pomocy skrzyde=.
y latal, wzlyeczyal, latal iest,
¢lataioczey, lyatayøcze,
ca 1428 lathacz volitare;
latayøczi; latayø; po powyetrzu
lata; podobny orlici latayøcey;
1466 yest latacz,
1436 latay'czey pychy ˘ latacz.
¯ lotion ]p=yn, ciecz ¯ tok ˘ potok\,
rozumiany jak p=ynny ruch w powie-
trzu, w zwi'zku s=owotw. z niem. flug
]lot\  ang. gulf ]zatoka\.
samolot ]najszybszy\. ˚lot.
¯ lot, OAE
ros. lët, polët,
L – wsp[lny d{wi"k w pol. lot,
niem, luft i ang. fly, lift.
niem. fliegen ¯ flug ]lot\
>redniow. ang. flie, flege, ang. fly;
la ]ziemia\, ta ]wysoko(>:\
¯ s=aw. wysota, s=owotw. zwi'zane z
ato, a: }arch.| wolno(>:, tak,
mo/na ˘ wy(pu>ci:.
ang. let, may, s=aw. ato/at;,
ros. pust;, da,
˚lecie:
yy
†latalec kult., rel. diabe=, czart.
staropol. 1477 diabolus, lathaelcz.
latanie ruch. ¯ lata: ¯ lot.
staropol. unoszenie si" w powietrzu
przy pomocy skrzyde=.
iako orzel pobudzayøcz ku
latanyu.
latar-nia(nik(ka(niowiec
techn., mors.
przezroczysta obudowa do utrzymy-
wania >wiat=a oraz do ochrony przed
wiatrem i deszczem. ¯ niem.
staropol. latarnia, laterna, laternia
– lucerna, lampas }tak wg. Ss 1953|.
gr. lamp-ein(ter, =ac. lanterna,
franc. lanterne, ang. lantern,
niem. laterne AE, ros. fonar;
Swo 1980& ¯ =ac. laterna ]opuszczo-
ne N\.
†latawiec
zmora, ci"/ki, dusz'cy sen, te/
z=o>liwy duch.
staropol. 1472 latawecz efialtes.
ang. nightmare ]koszmar nocny\.
¢latopis s=aw., hist. ˚kronika.
†laterna, laternia ˚latarnia.
†latko miara czasu. rok
staropol.
k latkom przy: ]sta: si" pe=nolet-
nim\, kedy k lathkom przyd'.
lato pora roku.
najcieplejszy sezon roku, trwaj'cy
od 22 czerwca do 21 wrze>nia, okres
upa=[w, owoc[w i /niw.
¯ lat ]rok\ % o ]pe=nia\, t=um. od
ty=u, jak Bogumi= – mi=y Bogu,
S=awomir – pok[j wiernym,
koleina – >lad ko=a, itp.
Mieszane tak nagminnie z rokiem ]lat\,
/e mSjp 1969, pisany przez j"zy-
koznawc[w, wymiesza= tak/e has=o
lato z lat ]rokiem ¯ rok\& za dwa lata
]“roki”, 2 razy rok\, sto lat ]wiele
“rok[w”, 100 ^ wiele\, przed laty
]“rokami”\, od niepami"tnych lat
]“rok[w”\. ˚latopis.
S=owa modlitwy& „Jam jest pan B[g
tw[j kt[rym ci" wywi[d= z ziemi
egipskiej – domu niewoli,,,,” – prastary
j. s=aw. nie posiada= wszystkich form
odmiany przez przypadki i osoby,
kt[re dzi> znamy i u/ywamy, dzi"ki j.
=aci<skiemu kt[ry formy s=awia<skie
rozwin'=, rozbudowa= stosuj'c znor-
malizowane przypadki i ko<c[wki do
odmian. wi"cej ˚deklinacja.
Rodacy zapomnieli po cz">ci swego
j"zyka.
staropol. mi=o>ciwe lato –
rok jubieleuszowy,
staropol. lato> – tego roku,
staropol. lecie – w lecie, latem,
staropol. nowe lato – nowy rok.
staropol. lato,
1. najcieplejsza pora roku&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wz'nth' lyecze; to bilo lyeczy-
ee albo lyetnego czasv,
ca 1455 w'thky lyecze; latho,
2. rok, jako okres czasu&
latho; stare latho, lecze ]lecie\,
polthora lyatha; w tem lyecye;
lyata syodmego.
by: w }takim, takich| lecie]ch\ –
mie:, liczy: ile> tam lat.
stare lata – dawno minione lata,
dawne czasy.
pozbywa:, zbywa: laty – uchyla:
si" przed wype=nieniem zobowi'-
za< na zasadzie przedawnienia.
3. wiek ludzkiego /ycia.
stare lata – podesz=y wiek.
lato – prawem okre>lony wiek
pe=noletno>ci.
lata wychodz' }komu>| – kto>
staje si" pe=noletni.
przyj>: ku latom – sta: si"
pe=noletnim.
by: przed laty – by: niepe=no-
letnim.
s=aw. l≠topis; ¯ l≠t % opis;
]lat % opis ^ opis roku\, opis jedne-
go roku, jedna karta, by=y latopisem.
Pocz'tek latopisania datuje si" rokiem
1110. Ale dzieje uzupe=nione s' wstecz
do roku 855 A.D. – do roz=amu mi"dzy
Ko>cio=ami Wschodu i Zachodu –
Wschodniego i Zachodniego Imperium
Rzymskiego.
Odt'd Ru> sz=a swoj' drog'.
Dzieje od cara Micha=a Trawnego,
w=adaj'cego samodzielnie w Kon-
stantynopolu od 855, i patryjarchy
Photeja, wy>wi"conego przez niego,
858 ]Photius, pol. Focjusz\. Papie/ Ni-
cholas I ]858.04.24–†867.11.13 A.D.\,
biskup Rzymu, i Photius, patryjarcha
Konstantynopola, ekskomunikowali
si" wzajemnie, 867 A.D.
Historycznie, po 395 A.D.,
Rzym – stolic' Zachodniego Rzym-
skiego Imperium ]ang. Western Roman
Empire\, wiod'cy Ko>cio=y Europy
Zachodniej; j. =aci<ski liturgi',
Konstantynopol, do 1453.05.29 –
stolic' Wschodniego Rzymskiego
Imperium ]Eastern Roman Empire\,
wiod'cy Ko>cio=y Europy Wschod-
niej, Zach. Azji, i Egiptu; j"zyk grecki
liturgi'.
Latopisy zawiera=y&
• za=o/enia i palenia si" cerkwi,
• wst'pienia do zakonu,
• za=o/enia i zbudowania grod[w,
• urodziny przysz=ych kniazi[w,
zawarte zwi'zki ma=/e<skie,
• chrzciny, zgony, zab[jstwa,
• walki, wyprawy wojenne, po>cigi
za rabusiami, opisy bitew,
zwyci"stwa, rzadziej pora/ki,
• zawarte pokoje i przemierza,
yy
• dyplomatyczne wyjazdy kniazi[w,
• imiona sprawuj'cych w=adz",
• zarazy, okresy g=odu, rzadkie zjawi-
ska astronomiczne i atmosferyczne
jak za:mienia s=o<ca, ksi"/yca,
komety i znamiona na niebie,
a nawet trz"sienia ziemi;
powodzie, srogie zimy, susze,
kl"ski powodowane przez natur".
Latopisy spe=nia=y praktyczn' rol"
w /yciu kraju – by=y materia=em
pouczaj'cym w=adc[w, jak si" rzeczy
mia=y i jak nale/y je rozwi'zywa: w
przysz=o>ci. Nale/a=y&
do ok. 1430 – do dostojnik[w >wiec-
kich i cerkiewnych&
kniazi[w, biskup[w i
metropolit[w; im nale-
/a=o je przypisa:.
1440–1570 – do w=adz grodzkich,
1570–1800 – historycy korzystali,
1840–1970 – drukowane na pow-
szechny u/ytek,
dla posp[lstwa.
Po=noe sobranie russkich letopisej
]Poln. sobr. rus. letop.\, dosł. Pe=ny
zbi[r ruskich latopis[w; kolekcja
ruskich kronik – wydawnictwo zaj-
muj'ce si" drukiem r"kopis[w. W
latach 1841÷1921 wyda=o 24 tomy,
obejmuj'ce dzieje Kijowskiej Rusi
i Rosji, epoki feudalizmu, lat 855
]od cara Micha=a\ do ok. 1550 ]zna
-komita wi"kszo>: latopis[w\, nie
dalej ni/ 1700.
Latopis – nazwa dzie=a pisanego w
latach 1110–1116, przez Silwestra,
w podkijowskim monasterze.
Silwester – w starczym wieku, zwa=
siebie “Nestorem” ]starcem\; ucze<
jego – Nestor, o takim, rzeczywistym
imieniu ]przez przypadek lub nie\,
w 1118 przepisa= Latopis – Silwestra
1116, zw'c swe dzie=o Powie>ci'
wremennych let ]ubieg=ych\; zmar=
wkr[tce po 1156.
Rosjanie pomieszali obu& “Nestora”
z Nestorem.
Silwester “Nestor” zmar= 1123 w Pere-
jas=awlu, a Nestor, z Kijowa, przeni[s=
si" do Rostowa, gdzie – w starczym ju/
wieku – mia= postrada: zmys=y ]$\, bo
nie przestrzega= post[w wiary.
Silwester – najwyra{niej – kszta=cony
na greckim Athos, w bu=garskim
klasztorze, pocz'= dzieje Kijowskiej
Rusi od 6360 ]855\ A.D. opisuj'c je
stylem 5505, rozpowszechnionym w
Bug=arii, a +awrentaj, przepisuj'c
latopis Silwestra w 1377 – 1381, w
Konstantynopolu, opisa= rok 6360
15-tym indyktem, odpowiadaj'cym
852 A.D.
W sprawie latopisania, stan docieka<
po rosyjskiej stronie jest op=akany i
przyczyn nie trzeba szuka: d=ugo.
Lapidarnie – pogr'/eni s' po uszy w
yy
bagnie b="d[w, i wyj>: z niego nie
mog'. I tak&
• gdy latopisy pisane by=y dla g=[w
>wieckich i cerkiewnych – nie mog'c
je im przypisa:, z imion, podzielili
na grup" p[=nocnych i po=udniowych,
gdzie wi"cej w nich dziej[w tych ziem;
podzia=em tym – na p[=nocne i po=u-
dniowe – czyni'c abstrakcj".
Rosjanie ton' w morzu niewiedzy i
wypacze<, w tym z dwu r[/nych rzek&
Bugu ¯ bugan ]=uk\, i Bohu ¯ boh
]po(bliska$\ ˘ Bohemia ]ziomki,
krajanie, bli{ni\, ich teoretycy uczyni=i
Bug P[=nocny i Bug Po=udniowy, z
dwu r[/nych rzek& Dwiny i Dyny –
Dwin" Wschodni' i Dwin" Zachodni'.
Zach[d ]Europa Zachodnia\, nie>wia-
dom cytuje rosyjskie nazewnictwo.
• gdy podstawowymi by=y 3&
- Latopis, pisany 1110–1116,
- Powie>: wrem. let, pisana po 1118,
- Nowogrodzka zwana p[{niej Leto-
piscem wielkim Russkim, zawieziona
tam przez greckiego cara Alexiusa,
1196, stanowi'ca trzon dla wielu – nie
rozwik=ali i>cie “gordyjskiego w"z=a”
– splotu odpis[w z uzupe=nieniami.
• gdy latopis[w jest nie mniej ni/ kilka-
na>cie kt[re nale/y wzi': pod uwag" by
ustali: pierwowzory – bior', najcz">-
ciej, dwa, i nie wi"cej ni/ kilka.
• gdy rozpi"to>: czasowa wynosi ok.
600 lat ]855 A.D. – ok. 1500 A.D.\ –
por[wnaniami obejmuj' lat 20 – 40.
• opaczno>:; gdy tre>: latopis[w ros=a
wraz z ich przepisywaniem, bo w
trakcie przepisywania wci'gano w nie
zapisy z innych latopis[w i tw[rczo>ci
pisanej – s'dz', /e bogatsze w tre>ci
s' pierwowzorami, a ubo/sze – ich
kopiami, skr[tami }czyli najbogatsza
tw[rczo>: by=a na samym pocz'tku, w
rodzaju Patryjarszej, w 5-ciu tomach,
zako<czonej 1553|.
• nie potrafi' lat dodawa: >rednio-
wiecznym sposobem, nalicza: lata
w=ada< w=adcom, st'd powstaj' im
rzekome b="dy, kt[rych w latopisach
nie ma; po o>miu w=adcach dopatrzyli
si" “b="du” o>miu lat i nie wiedz' jaka
jest tego przyczyna.
• nie potrafi' przeliterowa: z cyrylicy
na gra/dank" by nie pope=ni: b="du.
• gdy wo=y<ski pisany by= przez
Chodorka, jedn' osob", w Brze>ciu
Lit. n(Bugiem, 1289, wspominkowo,
tj. na podst. materia=[w w archiwum
Dani=y wo=. †1264 – dopatrzyli si"
a/ 5-ciu pi>c[w, i nawet przypisali
im lata pisania, zaznaczaj'c, /e nie
ma jednak r[/nicy w stylu, i wbrew
innym danym przecz'cym teorii,
jak to, /e pisiec wielokrotnie potrafi
wyprzedzi: lata pisz'c co nast'pi, wie
naprz[d co b"dzie; Kinga ur. 1207,
zm. 1231, kanonizowana 1234, ju/ w
1208 zwana jest >wi"t' ]˚Ky<ka nr
600\; litewski Trojden 1270 –1282,
pisze pod 1270& „Pocz'= kniazio-
wa: w Litwie cholerny i bez zasad,
przekl"ty, bezlitosny Trojden... itd.”
„/iw /e let 12 i tako prestawisja”
]“/y=” – w=ada=, }knia|/iw – lat 12 i
zmar=; Trojden zabity k(Drohiczyna\;
wo=y<ski nie posiada= opisu wydarze<
latami, pisiec Ipatiewskiego je dopisa=,
w 1428, z odchy=kami do lat 5-ciu.
• gdy wo=y<ski opluwa Haliczan znad
Dniestru& “bezbo/ni”, “z rodu smro-
da” – pisz', /e w Haliczu by= pisany,
st'd zw' Halicko-wo=y<sk' letopisi',
by katolicki Halicz z prawos=awnym
Wo=yniem zwi'za:.
• i st'd /e W"grzy uzurpowali prawo
do Halicko-wo=y<skiego Ksi"stwa – do
Halickiego – tak, nigdy do wo=y<skie-
go; prawdziwa przes=anka ]Halicz\
do='czona do fa=szywej ]Wo=ynia\ by
wykaza: fa=szywo>: prawdziwej ]/e
fa=szywie, nies=usznie, bezpodstawnie
po Halicz si"gali, nie po swoje\.
• gdy +awrentaj przepisywa= latopis
Silwestra, sam, w Konstantynopolu,
1377 – 1381 – pisz', /e +awrentaj dy-
rygowa= grup' pi>c[w, w Nowogrodzie
Ni/nym, hen nad Wo=g', 400 km E od
Moskwy, ju/ w 1377 ]Silwester pisa=
lat 7, 1110 – 1116, a +awrentaj przepi-
sywa= przez lat 5, 1377–1381\.
• gdy +awrentiewska by=a jeszcze
raz przepisana, w Smole<sku, na
wyczucie, w latach 1490-tych po 1510
– opu>cili opis znak[w wodnych kart
pergaminu bo przecz' rokowi 1377
]latopis by= w[wczas przepisany po raz
pierwszy, w Konstantynopolu, patrz
wy/ej, drugi raz – w Smole<sku\.
• gdy Ruryk przyby= z Niemiec,
okr"gu Ruhr ]st'd nazwa\ – zaciekle
polemizuj' z badaczami Zachodu, /e
to legenda, a je/eli ju/, to /e Skan-
dynawem by=. Rosjanie znaj' sw'
histori" najlepiej, powinni zna:, wi"c
francuskie {r[d=o u>ci>li=o – z wyspy
Gotland na Ba=tyku.
• gdy latopisy m[wi', /e Waregowie
byli plemieniem osiad=ym mi"dzy
„ziemi' Angielsk' i W=osk'” }a wi"c w
Zachodniej Europie| – pisz', /e byli to
“najemnicy skandynawscy ]Szwedzi,
Norwedzy, Du<czycy\” }a wi"c z
P[=nocnej Europy| i niezorientowa-
ny czytelnik musi tak wierzy:, bo
nie przedk=adaj', cytuj' materia=u
{r[d=owego bo przeczy temu. I /e
nazwa od Vacringjar, utrzymuj', gdy
Waregi ¯ Ba•war•ia % =ac. rex, regis
]kr[l(estwo; nieme S\, wg mnie.
BaWa, gr.-celt. BW, % regis.
Pisz'& „Pochodzenia s=owa wariag
do naszych czas[w definitywnie nie
ustalono.” By=o to plemi", nie s=owo;
nazwa plemienia te/ jest s=owem, lecz
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
s=[w jest niewsp[=miernie wi"cej ni/
nazw plemion, po tysi'ckro:.
• znajomo>: geografii >wiata&
Nirokuria ]wyspy Kuria Muria u
brzegu Omanu\ – niezrozumia=e,
E=mais ]Oman\ – biblijny Elmaus,
Komaginy ]Hama\ – Kolchida$,
Gadirie ]Algier\ – bibl. Gades,
nazwy biblijne wci'gni"toby w 1377
do opisu [wczesnego >wiata#
Nie s' >wiadomi przej>: OE ]Oman\,
OA, H i ChK ]Hama ˘ Koma\; nie
>ledz' opisu z map'; ˚Arabia nr 600.
W danych publikowanych przez
Rosjan jest 10 – 20@ fakt[w, i 80@
teorii, zmy>le<, to jeden w wielu
powod[w ich b="d[w; fa=sz co krok,
jak 5-ciu pisarzy wo=y<skiego ltpsu.
Zakrawa /e nie wa/ne jak wygl'da=a
rzeczywisto>: – wa/ne jak chcemy j'
widzie:; cecha wszystkich wiar, w tym
S=awian ]Wiernych\.
D=ug' list" r[/nych przyczyn m[g=bym
tu wymieni: ]wi"cej ˚znajomo>: nr
600\; og[lnie, s'dz" /e ogrom mate-
ria=u przygniata badaczy, robi'c wra-
/enie /e rzecz nie do rozwik=ania; ja
te/ przez ten etap przechodzi=em na
samym pocz'tku. Badania Rosjan s'
wi"c wyrywkowe, gdy rzecz wymaga
kompleksowego, i du/ej dozy konse-
kwencji, >ledzenia wszystkich danych
zawartych w latopisach.
Ja rozwi'za=em kolejno>: odpis[w,
dane w mej “Litwie”, w formie sche-
matu i tabel, po prze>ledzeniu tre>ci
wielu latopis[w, 855 A.D. – 1453 A.D.,
i przy pomocy komputera.
Ca=o>: latopisania daje si" uj': w
schemat&
X, nry .1000 – .5590 – dzieje Rosji,
Y, nry .6000 – .8455 – wypisy,
Z, nry .9000 – .9320 – bie/'cy zapis
wydarze< w duchu lit.-polskim.
X – dzieje Rosji po 855 A.D.,
t=umaczenia latopis[w doprowa-
dzi=em do 1453 A.D. ]s' i dalsze
zapisy w sprawie Rosji\.
Y – wypisy z rosyjskich latopis[w,
z lat 854 – 1544, tzw. Latopis
Litewski, powsta=y w Smole<sku
ok. 1480; st'd du/o w nim danych
z rocznik[w smole<skich.
Z – dzieje pisane na bie/'co, 1482 –
1548 – 1567, z podbudowaniem
dziej[w do czas[w staro/. Rzy-
mu& Dowszprunga i Palemona,
po czym literacko, tj. w formie
opowiadania, o dziejach Litwy w
XIII-tym wieku, by tak i przej>:
do dziej[w Giedymina – literacko,
i konfliktu Jagie==y z Witowtem
}1380 – 1382 A.D.|, i nast"pnych
dziej[w, czyli >cis=e wypisy po-
mini"te; tzw. Kronika Litewska i
?mudzka, pierwowz[r powsta=y
w Smole<sku, ok. 1480 – 1490,
yy
rangi omal powie>ci, spisoki gra-
f[w, i ga='{ zako<czona 1550.
W duchu Odrodzenia, w tym po-
puszczone wodze fantazji.
Smole<sk – okazuje si" – by= me-
tropoli' przepisywania latopis[w,
po upadku Konstantynopola, 1453,
i – jak Konstantynopol – le/a= na
skrzy/owaniu szlak[w& do Nowogrodu
Wielkiego ]Starego\, Moskwy, Kijo-
wa, i Litwy; je/eli latopis ma w tytule
“kniaziom moskiewskim” – znaczy
nie w Moskwie by= pisany. Zbyt wiele
innych danych wskazuje /e by=o tak,
nie inaczej.
W Smole<sku lat 1490-tych go>ci=a
Ipatiewska ltps, powsta=a 1428 we
W=odzimierzu Wo=., z kt[rej – podczas
kolejnego przepisywania +awrentiew-
skiej – wci'gni"to do +awr. b="dny rok
bitwy Rusi z Tatarami, nad Ka=k', 1219
˘ Ipat. 1224 ˘ +awrent. 1223.
Tu >ciera=y si" wp=ywy Rosji i Litwy
]do spo=u z Polsk'\, i st'd w latopisaniu
wp=yw j"zyk[w& s=awia<skiego ]okolic
Nowogr. Wlk.\, rosyjskiego ]Moskwy\,
bia=oruskiego ]oficjalnego j"zyka
Litwy\, i polskiego ]Origo regis w j.
=aci<skim, tam powsta=e, 1431(45, z
Supra>lskiego latopisu, z uzupe=nie-
niem o imiona rzekomych morderc[w
Kiejstuta, †1382, a odpis Origo – w
Moskwie, 1502 A.D.\.
†latoro>:, ratolo>: bot.
ga='zka, m=ody p"d jednoroczny.
przekr"ty LR& staropol. lathoro-
scz; lathorosczy; ratoloscz.
latoro>l społ.
dosł. r[s= pe=n' ilo>: lat ]“rok[w”\.
1. m=odzian, dziewica,
2. m=ody p"d ro>liny ¯ ro>l % o % lat,
t=umaczenie od ty=u, ˚lato.
staropol.
ca 1418 g'lasz albo ¢lathorosz
palmitem,
ca 1420 frutex latorosl; latorosly;
s latoroszly,
ca 1450 vos palmites lathorosly,
ca 1450 tha to lathorosl troyaco
wiszla yest egressa;
a rosgy z drzewa gøstich latoro-
sly, wirzbye s pokota,
1456 surculus vlg. latoroszl;
...a za chrost albo za lyatorosly,
1471 latorosly,
ca 1450 ista vinea tele tot palmi-
tes, otnogy, latoroszelk, protulit,
puscila syebye ]z siebie\ ˘
staropol. latoro>l, ratolo>tl,
latoro>lka –
ga='zka, m=ody p"d jednoroczny.
staropol. latoro>lny, latoro>ny –
pokryty jednorocznymi ga='zka-
mi, taki jak latoro>l.
germ. Karl ˘ =ac. Carolus ˘
franc. Charles ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ang. Charles ]dosł. full-grown\;
germ. Karl ˘ pol. karze= ]cz=ek o
niezwykle ma=ym wzro>cie; liliput\,
kar=owaty ]fizycznie niedorozwi-
ni"ty\; kr[lik ]karlik zaj'ca\, ˚kr[l.
†latosek animal., zwierz.
tegoroczne zwierz".
staropol. 1427 poledrum mascu-
lum vlg. z}e|rzebcza annalem
vlg. lyatosszka.
†latosi jęz. tegoroczny.
staropol.
1425 unum hamulinum albo
srzeb' lathoscze,
1434 ...duo jalowata presentis
anni albo lathossach,
1436 ...y po oszm pokow myodu
lonszkego y lathoszego,
1456 ...hodiernum censum albo
lathosii;
tho wino yest lyatossye hoc
vinum est hornum.
†latosie, lato> jęz.
tego roku, w tym roku.
staropol.
1396 ...a latusze niczsz,
1400 ...alysz sye latoss Budek w
tø dzedzinø mocza ssilø wwansal.
1405 Petrus presenti anno, latosz,
zagrodzil drogø Strochne do yey
sedliska.
latry pojazd.
gnojanki, boczne deski wozu;
w[z do nawozu.
=ac. latus, lateris ]bok\ ˘
lateralis ]boczny\.
latryna bud.
d[= na odchody, prymitywny ust"p.
staropol. 1439 ...lakwy, latrini –
ust"p, wychodek.
=ac. latrina ]ust"p\.
†laudan bot.
}zdj"cie nieostre, mo/liwo>: pomy=ki|
Cistus polymarphus Willk.
staropol. 1472 laudan laudanum.
latyfundium hist.
wielka posiad=o>: ziemska nale/'ca
do jednej osoby, rodu, klasztoru;
w staro/. Rzymie wielki maj'tek
ziemski powsta=y m.in. z ='czenia
dzier/aw grunt[w publicznych, za-
garniania ziemi drobnych rolnik[w,
za ich d=ugi i skupywania ziemi.
=ac. latus ]szeroki\ % fundus
]posiad=o>:\ ˘ latifundium,
ang. latifundium.
latynizm jęz.
latynoameryka<ski jęz.
laufer
1. poz. społ. giermek, s=uga bieg-
n'cy przed pojazdem swego pana,
toruj'cy mu i o>wietlaj'cy drog",
2. figura w szachach.
yy
niem. läufer ]biegacz\.
laur(eat(ka(owy bot.
Laurus, wawrzyn(iec, drzewko o
wiecznie zielonych, lancetowatych,
aromatycznych li>ciach, uprawiane
dla cel[w dekoracyjnych, rodem z
Azji Mniejszej, ro>nie tak/e w strefie
M. Ír[dziemnego i USA.
=ac. laur-us(eatus
starofranc. lauriel, lorier >redniow.
ang. lorer, laurer, lorel ˘ ang. laurel,
s=aw. Lavrentai ]=ac. Laurentius\.
lawa geolog.
p=ynna, gor'ca ska=a wydobywaj'ca
si" z krateru wulkanicznego podczas
jego wybuch[w, tak/e jej zastyg=a
forma. ˚lawina.
=ac. lavare ]pra:\, ital. lava,
franc. lave, niem. lava, ang. lava,
ros. lava-lawa.
lawenda bot.
Lavandula, drobny krzew i woda o tym
zapachu; ro>lina jednoroczna o kwia-
tach koloru niebieskiego, fio=kowego
lub liliowego i o li>ciach ow=osionych;
w strefie M. Ír[dziemnego wyst"puje
w 26 gatunkach, uprawiana masowo
dla olejku z li>ci, do kosmetyki i
lecznictwa.
staropol.
ca 1500 lawenda lawendula –
lawenda, lawendula vera D. C.
=ac. lavare ]od u/ywania jako perfumy
do k'pieli\, >redniow. =ac. livendula,
lavendula ]wzmocnione livere – nie-
bieskawy ¯ lividus – niebieski\ anglo-
franc. lavendere, >redniow. ang. i ang.
lavender, ros. lavenda.
laweta wojsk.
podstawa armaty, cz"sto na ko=ach.
franc. l’affut ˘ niem. laffette
Swo 1980& niem. Lafette.
lawina masa >niegu staczaj'ca si"
gwa=townie ze zboczy g[rskich, i
zwi"kszaj'ca sw' mas" w miar"
spadania.
=ac. labes ]u(pada:, ang. a falling
down\ ˘ labina ]>liskie miejsce,
>liska ulica, ang. slippery place\ ˘
lavanche, przerobione w zwi'zku
z avaler ]schodzi:, zst"powa:, ang.
altered by association with avaler, to
descend\ ˘ franc. i ang. avalanche,
˚lawa.
mo/e i tak, ale angloj"zyczni autorzy
S=ownika Webstera – Webster’s Dic-
tionary – nie >wiadomi s' o tworzeniu
nowych s=[w przez czytanie wspak
istniej'cych, jak lava ˘ aval, i psuli
proste laverde ¯ la verde, jako laverde
¯ hlaford ]$#\, i pope=niali inne, r[wnie
proste b="dy, wi"cej ˚nr 885.
jedno i drugie pochodzenie s=owa jest
r[wnie mo/liwe.
ros. lavina-lawina,
yy
sne'nyj obval-snie/nyj obwa=.
D=ugie i kr"te obja>nienie, niepe=ne
przy tym; prostsze&
l•ava ]lawa\ ˘ ava•l•anche, ˚nr 023.
l•ava  ava•l•er % anche.
lawir-owa:(ant ruch. posuwa: si"
naprz[d lini' zygzakowat', omijaj'c
wszelkie przeszkody po drodze.
odmiana gr. labyrinthos, gr.-celt.
BW.
niem. lavieren.
lazaret wojsk. szpital wojskowy ¯
ewangelia +azarza ¯
gr. Lazaros, Lazarus,
hebr. el‘azar ]B[g pom[g=\.
lazur(owy(yt kolor., miner.
modry, niebieski, b="kitny.
staropol. 1472 lazur lazurium –
lapis, nieorganiczny zwi'zek chem.
odr, dr ]modry\ ¯ gr. hydor ]woda\.
s=owotw. pokr. ˚glazura ]polewa\
¯ niem. glasur.
baz' s=owotw. niem. wasser ]woda;
¢czynnik\ ˘ kwas, sur, zur ]kwas\ ˘
/ur(aw, rz. Bzura, Mazur(y, >redniow.
=ac. lazurium ]b="kitny, modry\.
w S=owniku Webstera, do='czone,
poprzedzaj'ce lazurium&
pers. la/u=ard, arab. laza=ard, zdaje
si" by: dzie=em przypadku, ˚kwas,
starofranc. azur ]l’azur – opuszczo-
na litera L\ ˘ >redniow. ang. azure,
asur, wo=. 1289 lazuri-lazuri
]lazurze\. ˚azur.
azur ]lazur\ ¯ starofranc. l’azur
¯ arab. laza=ard, gdy w rzecz.
¯ >redniow. =ac. lazurium,
jest b="dem jak Rosjanie, /e Waregi
¯ Ba]wary\ % regi ¯ =ac.,
ze skand. Vacringjar;
Bawaria ]gr.-celt. Ba ^ Wa\ by=a
ksi"stwem i kr[lestwem; Íw. Cesar-
stwem Rzymskim ]ang. Holy Roman
Epmire\, nazwy wielu “Rzymian”
s' =aci<skie, bez cienia w'tpliwo>ci,
˚nazwy w=asne, tak/e Waregi.
staropers. ˘ arab. ˘ =ac. ˘ starofranc.
l'd(owa:(owisko(owy(
(otw[rczy geogr.
wielki, suchy kawa= powierzchni
kuli ziemskiej.
niem. land, anglosas. land,
>redniow. ang. i ang. land,
s=aw. zemlœ, zemœ,
ros. zemlq, strana ]kraj\,
˚le, la.
l'dol[d geolog.
l'g fizjolog. wyl"ganie si" ptak[w.
†ldza, lza wolno, mo/na, nale/y.
ang. it is allowed, freely, permitted,
ros. pozvolenie-pozwolenie.
¢le, la 1. †ten, ta, to, 2. †kto>,
jaki>, pewien ]nieokre>lony\.
la, le ˘ lada ]byle\ ¯ da ^ by ^ nie;
ladaco ¯ lada kto ]byle kto, nijaki\,
la•da•co ]by•le, la, le – kto ˘ s=aw.
nie•kto\,
3. †ziemia. ˚nr 498 Zg=oski.
†le jęz.
staropol.
1. wprowadza zdanie o tre>ci prze
ciwstawnej, ale, tylko, jednak,
2. wprowadza wyraz lub zdanie o
tre>ci innego wyrazu lub zdania,
ale, tylko,
3. wprowadza wyraz lub zdanie o
tre>ci u>ci>laj'cej, wyszczeg[l-
niaj'cej, to jest, mianowicie.
†le sp[jnik& tylko ˘ lecz, ale.
†le rola, ziemia uprawna ˘ pole,
le % pieszko ]ma=y, drobny\ ˘
Lepieszko ]Ma=orolny\, Lech i Lach
¯ le, la ]ziemia, rola ˘ pole, lemiesz,
len(no(nik\ % ch ¯ gr. chthon ]ziemia,
ang. earth, ground\, wi"cej ˚la, len.
las ¯ les ¯ lis ¯ =ac. silva.
¢le dźwięk. dun. >mia: si".
lit. Lelewel.
lebiega osob. niezdara.
lebioda bot.
ludowa nazwa komosy bia=ej,
chwast zbo/owy, ro>lina jadalna.
staropol. lebioda –
1. lebioda ogrodowa –
Artiplex hortense L.
1478 lyebyoda artiples,
2. bia=a lebioda –
Clinopodium vulgare L.
1478 byalan lyebyoda calamen-
tum, ca 1500 byala leboda ca-
lamentum,
3. g=ucha lebioda –
komosa mierzliwa,
Chemopodium vulgaria L.
1478 glucha lyebyoda sulfu-
rata,
4. $, XV w. leboda costus.
lebioda jest w zwi'zku s=owotw. z
biel', lodem, i =ab"dziem ]s=aw.-ros.
lebed;-lebied, lebedinnyj-
lebiedinnyj ^ =ab"dzi, lëd-liod ^
l[d\, ang. white, ice, swan.
lebbielliod ]l[d\, czyt. wspak,
s=owotw. koncepcji 023, 025.
lebied ]=ab"d{\ – }bia=a| lebioda.
†lebiodka, lebiedka bot.
1. lebiodka, czyrwona lebiodka –
lebiodka pospolita,
Origanum vulgare L.
1437 ¢leybyothka, lebyothka
origanum,
1437 lebyotka siler,
ca 1465 lyebyothka simsibrium,
2. loboda ogrodowa –
Artiplex hortense L.
XV w. lebyothka artiplex,
3. bia=a lebiodka –
Clinopodium vulgare L.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1460 byala lebyothka cala-
mentum,
ca 1465 calamentum psye vino
albo byala lyebyothka,
byala lebyodka nepita,
1485 byala lebyothka cata-
pucia,
4. g=ucha lebiodka –
Nepeta cataria L, kocimi"tka
w=a>ciwa,
1472 glucha lebyodka cala-
mentum maius,
5. lebiodka, polna lebiodka –
Mentha arvensis L.
1437 lebothka calamentum,
1437 polna myøtka, polna
¢libyotka calamentum, menta
alba, nepita,
6. $
1457 lebyothka aluta,
ca 1500 erws, lyebyothky,
svonyecz.
lebiodka, lebied-a(ka, OE.
ros. lebeda.
†leby jęz. ale, jednak.
staropol. lyeby sya gadal si con
contra certa.
ang. but, yet, still.
†lec techn. lejce, cugle.
lec po=o/y: si" na czym, spoczywa:
w pozycji poziomej ˘ lec na =o/u ˘
zwlec si" z pos=ania.
lega:, le/e:, G? ˘ lec ]czas dok.\
˘ s=owotw. poch. zwleka: ]>ci'ga: ˘
oci'ga: si"\, zw=oka ]op[{nienie\,
na(prze•wlec – na(prze•ci'gn':.
ulec – 1. zgodzi: si" ze zdaniem dru-
gich, zda: si", 2. zosta: pokonanym.
staropol. lec –
1. po=o/y: si", u=o/y: si", upa>:,
zosta: po=o/onym.
czszole szø na niwe swøze, tho
wszytko na sole løsze;
na tey to pvsci løgø marchi wasze,
1471 ...ita iacet albo yako legl,
tako lezy,
1471 leglby accubares; lyegly
accubarius;
...kyedy yvz lyekl na zyemy...,
s tego losza, na gyemszesz legl,
2. po=o/y: si" obozem, oblec.
cum dux Romanorum vrbem
Carnotensium obsedisset, lyekl,
episcopus illius vrbis tunicam
beate Marie... imposuit;
gdisz løzesz przed myastem...
staropol. na(ob(pod(po(przy(spo(
(u(wpo(wspo(wy(wz(za(z•lec,
lega:, po(wspo•lega:,
le/e:, ob(od(przy(wspo(za•le/e:.
ang. leg ]noga\ ˘ da: nog"; lub
let ]pozwoli:\, GC, UZ, TC.
ang. delay ]zw=oka\ ¯ >redniow. ang.
delayen, delaien ¯ starofranc. delaier ¯
de` ]z`\ % lay ]po(ze-zwoli:\.
ang. lay ¯ >redniow. ang. leyen, leien.
yy
za(na(po(u(przy(ob(pod(wy(z•lec,
za(przy(od•le/e:.
~lec jęz. ma=y, zdrobnienie.
¯ =ac.-ang. `let, `lette, `ette T ˘ C
]Robin ˘ Robinette, Nicole ˘ Nico-
lette, =ac. lancea ˘ lance ˘ lancet,
etc.\& padalec, ciele(c, szpikulec,
wid=y ˘ wide=ki, widelec, smali:
]ogniem, topi: na nim\ ˘ smalec, pal
˘ palec ma=y ˘ malec,
rudy ˘ rudzielec,
chudy – chudzielec.
Lech pokr. Lach etn., hist.
imi" popularne w Polsce.
Polak oraz s=awia<ski mieszkaniec
Pomorza i Po=ab ]Pomorzanin i
Po=abianin\
¯ le ]ziemia, rola ˘ pole, lemiesz\ %
ch ¯ gr. chthon ]ziemia, ang. earth,
ground\.
tak/e&
le, les ˘ Les=aw, Leszek ]lasek\,
la ˘ las ]poro>ni"ta ziemia\, polana.
las ¯ les ¯ lis  sil ¯ =ac. silva.
†lecha ogrodn. zagon, grz"da.
staropol. ca 1455 lecha aruentum.
staroros. lexa-lecha, ros. grqda-
griada, kuha-kucza, ang. layer,
stratum; row, bed ]of vegetables\,
leci ˚lecie:, ¯ lot, let, OE, T ˘ C.
leci: jęz. wydawa: polecenia, roz-
kazywa:, w=ada: ¯ =ad ]woda, p=yn\,
da: ^ kaz(a: ^ leci: ˘
re•commend – po•leci:,
prze•kaz – po•danie.
w zwi'zku s=owotw. z ang. let
]pozwala:, dopuszcza:\, ˚let, lot.
†lecie w lecie, latem. ˚lato.
lecie: ruch.
1. ruchem szybkim przemieszcza:
si" w powietrzu, lotem ptaka, strza=y
]lot – szybko\, zw=aszcza ruchem
skrzyde=.
staropol.
nyechay lyeczy difugiant;
straszy ge zwyøøk lista
leczøczego;
iako orzel, pobudzayøcz ku
lyatanyu dzeczy nad nymy
lyeczøcz;
...yze dwa vroblya lyecz'cz
ossobye any yeden s nych
nye padnye na zyemye$
2. pad ]pion\ ˘ spada: ]szybko\ ˘
zlecia= ze strychu, polecia= jeden na
drugiego ]upad=\, wodospad,
3. wolno>: ˘ lata: po dworze,
4. ˚/ycie, lot ˘ leciwy.
¯ lot ]szybko\ ˘ samolot, ]najszyb-
szy\, poj'= w lot, lotna, latanie,
s=owotw. pokr. p=yn(':, ciek(n':
˘ leci po nogach ]cieknie\.
ros. letet; ]lecie:\  lët,
polët ]po(lot\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
anglosas. letan ]zostawi: za sob'\ ˘
>redniow. ang. leten ˘ ang. let.
Znaczenie ang. let ewaluowa=o
nast"pnie na& po(przy•zwala:,
dopuszcza:, dawa:. Wraz z nim i
polskie «lecie:»&
5. chcie:, pozwala: }sobie|& lecia= na
pieni'dze, lecia= na dziewczyny.
staropol. po(prze(przy(u(wy(wz(
(za•lecie:, lata:, wlata:.
za(na(po(u(prze(przy(do(od(pod(
(nad(w(wy(z(wz(roz•lecie: ]si"\.
˚lata:.
~lecie: 1. ¯ lot, lata:, 2. biega:&
s=owotw. zwi'zane z pada: ˘
polecia= jeden na drugiego ]upad=\,
rozlecia= si" – rozpad= si"&
za•lecie: – na miejsce, do celu
na•lecie: – osadzi: si", ¯ nalot
po•lecie: – pobiec
u•lecie: – do g[ry
prze•lecie: – od punktu A do B
przy•lecie: – przyby:, lotem
ob•lecie: – dooko=a
do•lecie: – do celu, lotem, przy-
lecie:, do ^ za ^ przy
od•lecie: – wyby:, lotem
pod•lecie: – troch", w pobli/e
nad•lecie: – zbli/y: si", lotem
w•lecie: – do >rodka
wy•lecie: – poza obr"b, wy ^ od
z•lecie: – z g[ry, w d[=
roz•lecie: – rozpa>: si" na kawa=ki
†lecie<stwo prawn., leśn.
prawo u/ytkowania i wyr"bu lasu na
domowy u/ytek,
staropol. 1362 pro licencia Poloni-
cze dicta leczenstwo,
1391 ...que wegnanicze, wramb,
leczenstwo, lodowe seu po-
brzeszne vlg. dicuntur... sponte
libere recessit,
1399 nullam habet facultatem
in gaiis Stradomensibus, vlg.
leczenstwa,
1399 pro libertate in silua vlg.
leczenstwo,
1400 pro ¢lencestwo in siluis,
1400 Nakanda ymyal lleczenstwo
v Welgych Strzelecz,
1409 Citans ipsum ho lecenstwo
in borris vlg. wranb...,
1409 ...vlg. leczenstwo,
1420 ...albo leczenstwo
1434 ...albo leczensztwo.
leciwy w zaawansowanym wieku,
bliski staro>ci, maj'cy du/o lat.
¯ znacznej ilo>ci lat ]rok\.
lecytyny chem.
fosfatydylocholiny, grupa organicz-
nych zwi'zk[w chemicznych zalicza-
nych do fosfolipid[w.
po raz pierwszy wydzielono z /[=tek
jaj kurzych, obecne s' w rzepaku, s=o-
neczniku, ziarnach soi, i zwierz"tach
yy
morskich, g=[wnie rybach.
gr. lekithos ]/[=tko, ang. yolk of an
egg, nitrogeniczna, t=usta substancja,
znajduj'ca si" w nerwach tkanek,
krwi, mleku, /[=tkach, i w niekt[rych
ro>linach; u/ywana w medycynie, i
produktach /ywno>ciowych\.
lecz jęz.
tylko, jeno; sp[jnik wykazuj'cy
przeciwie<stwo, kontrast, odmienne
uj"cie tre>ci.
staropol.
staropol. lecz, lyecz –
1. tylko, jedynie – spaja przeciw-
stawne dwa szeregi lub zdania,
2. ale, za> – nawi'zuje nowe zdanie
do uprzedniego kontekstu,
3. zar[wno jak, tak jak – wyra/a
r[wnorz"dn' ='czno>:.
ang. yet ¯ >redniow. ang. yit, yete,
anglosas. giet, gieta, GJY,
jak genera= – jenera=, i inne.
poj"ciowo wsp[lne z anglosas.
be ]przez\ % utan ]na zewn'trz\ ˘
butan, buton OA ˘ >redniow.
ang. but, bote, bute, buten OU
˘ ang. but ]z wyj'tkiem, inaczej, w
inny spos[b, z innych powod[w, w
przeciwnym razie, poza tym\,
s=aw. no, tol;ko, bez, esli by
ne ]je>li by nie\.
lecz-enie(nica(nictwo(niczy(
(y: ]si"\ med.
przywracanie do zdrowia, uzdrawia-
nie, za/ywanie lekarstw.
leczy:lek, KCz.
staropol.
sm"tek lyeczy rany grzechow;
gorze temu na dvorze, komu sz'
leczicz, gorze#
...olyeyem drzewnym lyeczyly,
wszadzyly y v k'dz peln' oly'
volnego,
...frontes lingunt, vlg. leczy' oth
vrzeku,
1466 leczy.
˘ leczycz, leczicz, lyeczycz –
1. uzdrawia:, stara: si" przywr[ci:
zdrowie, uwalnia: od choroby,
2. zapobiega: z=ym ]chorobliwym\
skutkom czar[w, urok[w.
ros. lehit;.
~leczy: czas niedok. ¯ lek(arstwo.
przywraca: do zdrowia lekami.
s=owotw. pokr. lekarz i kaleka ]$\ ˘
leczy:  ka•leczy:, ˚002.A.
wg mSjp 1969, leczy: «zwalcza: cho-
rob", zapobiega: chorobie, stara: si"
przywr[ci: zdrowie za pomoc' lek[w,
zabieg[w; usuwa: lub =agodzi: dole-
gliwo>ci; uzdrawia:, kurowa:».
ros. lehit;-leczit,
ang. to treat, to cure ]kurowa:\.
za•leczy: – czas dok., dora{nie,
powstrzyma: dalszy
rozw[j choroby
yy
pod•leczy: – troch", niezupe=nie
wy•leczy: – ca=kowicie
~le: jęz. ¯ ang. let –
pozwoli:, przyzwala:.
za(po•le: i inne.
†leda lada, byle. ˚ladaco.
ledw-ie(o(ie /e jęz.
o krzt" wy/ej od wymagania, pozytyw
]%\ ˘ ledwie ud{wign'=, ledwie sam
umkn'=.
przeciwie<stwo terminu «omal»
¯ ang. almost, negatyw ]–\ ˘
omal podni[s= ci"/ar ]nie podni[s=\,
omal zbieg= ]czyli& nie uciek=\.
staropol. ca 1450 gedwa ni kthori
svøthich vix aliquis sanctorum ˘
jedwa – za(ledwie.
}w Ss 1953 prawid=owe ni ]nie\,
uzupe=niono o E, ni}e| by by=o
bli/ej formy nam dobrze znanej,
zupe=nie zbytecznie; tak i w innych
miejscach, J.D.|
staropol. ledvo, iedwo, yethwo,
yedvo, yedwo ˘ jedwe –
1. ledwie, z trudno>ci',
2. zaledwie, skoro tylko – uwydatnia
bezpo>rednie nast"pstwo zdarze<.
staropol. isze ledwi polowyczø twey
mødroscy sø my powyedzely ˘
ledwy – ledwie, zaledwie.
anglosas. heardlice,
>redniow. ang. hardliche,
ang. hardly, nearly ¯ near,
ros. edva-jedwa, s trudom-
s trudom, blizko-blizko,
wo=. 1289 ádva outehe ]ledwo
uciek=\.
†ledzie< stycze<, dosł. lodow•y(aty.
staropol. XIV w. ledzen ianuarius.
ang. January,
†Old Polish icy ¯ ice,
ros. qnvar;-janwar, ledqnoj-
ledianoj ¯ lëd-ljod ]l[d\.
ledzie< ¯ led ]l[d\ w zwi'zku s=owotw.
z biel' ¯ biel, =ab"dziem ¯ lebied, i
lebiod'; ledÒlebbiel, ˚l[d.
†ledzki jęz. wyrabiany w Lejdzie.
staropol. 1426 leczske.
leg, le/e: G? k=ad,
leg ]poziom\ ˘ r[wno•leg=y, gdy
pad ]pion\ ˘ prosto•pad=y.
pod ^ u ^ za ^ na ^ przy ˘
pod(u(za(na(przy•lega:,
na(przyna(za•le/e:;
przy(za(roz•lega:,
od(przy•leg=y, oblega:, zalega:,
nocleg, zal'/ek, wyl"ga:;
ob=o/nie ]chory\, po=[g i po=o/na,
wylegiwa: ]si"\, legowisko, poleg=(y,
za(na(po(u(przy(ob(do(pod(wy(
(roz•lega:,
¢zalega: – wsp[=/y: ˘ dolega: –
dokucza: ¯ kut ]ko<czyna\ T ˘ Cz;
liczy: na – zdawa: si" na, polega:,
z ^ po, dawa: – lega: ˘ zadawa:,
zalega:, ]wsp[=/y:, dzieli: /ycie\,
¯ le/e:, dawa: i obdziela:,
por. da:, zadawa: si".
staropol. leg – miejsce do le/enia,
legowisko.
ang. leg ]noga\ ¯ staronord. leggr ˘
le/•e:(ak G?,
nie le/ ˘ nie(zale/ny.
niem. liegen ]lega:\,
>redniow. du<ski. lakke ]wolno i>:\
˘ ang. lag ]zwleka:, op[{nia: si"\
˘ pol. 1. ty=, ostatek, 2. zwleka:,
op[{nia: si" ˘ z•wleka:, za•lega: –
o•ci'ga: si", na•wleka: – na•ci'ga:,
na(ob•leka: ]BW\, u(po•leg=,
przy•lega:, od•w=ok, p•lecy.
wo=. 1289 le'e na noh; ]leg= na
noc\, legowa na noh; ]legli na
noc\, ˚le/e:.
leg~ =ac.,
legalny
legat
legato
legenda
legia
legion
legionista
legitymacja
legitymowa:
delegat
legacja dawn.
†lega: jęz., (bez)ruch. le/e:, legiwa:.
staropol. ...alye pod drzevem na
goley zyemy czestokrocz lyegaly
˘ lyegacz ]lega:\ – le/e:, legiwa:.
staropol. nye v m"knyem a w dlu-
gem lyeganyw non in cubilibus,
1471 leganye cubi}l|e ˘
lyeganye, leganye ]leganie\ –
1. le/enie, wylegiwanie si",
2. miejsce do le/enia.
¯ niem. liegen ]lega:\.
za(na(po(u(przy(ob(do(pod(wy(
(roz•lega:,
s=owotw. pokr. le/e:, ˚leg.
~lega: czas niedok., ˘ dok. lec ˘
polec, poleg=y.
¯ niem. liegen ]le/e:\, ang. lay ˘
delay ]zwleka:, odk=ada:\.
s=owotw. pokr. =o/y: ¯ =o/ ]k=am,
k=ad\ ˘ przyk=ad ]przy=o/enie\, =o/e
]legowisko\, =o/ysko ]np. rzeki,
koryto\.
znczeniowo pokr. `stawa: ¯ sta:;
le/e:  sta:, koncepcji s=owotw. 018
ros. le'at;-le/at ]le/e:\, ang. to lie,
to be laid up.
za•lega: – oci'ga: si" z p=atno>-
ciami, zwleka:
na•lega: – wielokrotnie dopomina:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
si", nastawa:
po•lega: – zda: si" na kogo>, co>,
wierzy: w niezawod-
no>:, pewno>:
u•lega: – poddawa: si" komu,
czemu, uznawa:
zwierzchno>:
u ^ pod ^ przy
przy•lega: – blisko, przystawa:
ob•lega: – dooko=a, ca=kowicie,
˘ ob=o/nie chory
do•lega: – sprawia: b[l, przykro>:;
dolegliwo>:
pod•lega: – zale/e:, poni/ej by:
wy•lega: – gromadnie, t=umnie, na
zewn'trz, np. z grodu
wy•legiwa: si" – le/e: d=ugo
roz•lega: si" – w r[/ne strony
legali-sta(zm
legaliz-acja(owa:
legalny
legar podk=ad, ¯ leg.
niem. leger.
legat
1. pose=, wys=annik papie/a,
osoba go reprezentuj'ca,
2. w staro/. Rzymie& dow[dca od-
dzia=[w wojskowych, tak/e na-
miestnik w wi"kszo>ci prowincji
cesarskich.
staropol.
...przed legatem albo poslem,
ca 1500 legath legatus,
1400 testes Johannis legath con-
tra Stanislaum ˘ legat, legath.
staropol.
1424 legatska; legathska ˘
legacki – nale/'cy do legata,
nale/ny legatowi.
gr. lex, legis ˘ legare ]s=a: w
formie ambasadora\ ˘ legatus,
starofranc. i >redniow. ang. legat,
ang. legate, ros. papskij posol-
papskij poso=, legat-legat.
legato muz.
legawiec anim., zwierz., łow.
typ psa my>liwskiego, wietrz'cego
zwierzyn", lecz nie p=osz'cego jej.
staropol. 1500 canes legawe
]pies legawy\ – wy/e=.
legenda(rny
legia wojsk.
legion(ista wojsk.
legitym-acja(owa: prawn.
1. dokument stwierdzaj'cy to/samo>:
osoby, jej miejsce pracy i zaw[d,
przynale/no>: do organizacji,
2. stwierdzenie urz"dowe, udowod-
nienie, uzasadnienie uprawnienia,
3. przestarz. akt nadaj'cy dzieciom ze
zwi'zku pozama=/e<skiego prawa
dzieci >lubnych.
yy
wg mej wiedzy, legi]ty\m ˘ migel
czyt. wspak ˘ Miguel }migel|.
legowa: prawn.
legowisko
legumina spoż.
legun pot.
leiwo techn.
leizna techn.
¢lej ^ wo jęz. kierowa:.
lejce ]wodze\, lejek, kolej.
lej moneta.
jednostka monetarna w Rumunii.
lej(ek(kowaty(owaty techn.
prosty przyrz'd o kszta=cie odwr[co-
nego, >ci"tego u g[ry sto/ka, do prze-
lewania cieczy i cia= sypkich.
staropol.
1393 ...quod dicitur lyg, quo
pocula fundutur in vasa,
ca 1420 lyg clepsedra,
1450 ...per quod reducitur liquor
vasis ad aliud vas vlg. ligy;
lygy, lyg clepsidra;
ca 1500 ley clepsedra ˘
lyg, lig, ley – lej.
lejbgwardia przestarz.
lejbik przestarz., odzież.
lejce techn. cugle, wodze.
lej % ce; lej•ce – cug•le ˘
lej ^ cug ]ci'g\, ko•lej ^ po•ci'g,
ce ^ wo ¯ woda. ˚=a<cuch ]lejcuch\.
staropol. 1471 ...et cum ductorio
albo z leczem,
1477 ...pro viginti leycze ˘
lecz, leycz, leycze ]lejc, lejce\ –
rzemie<, s=u/'cy wo{nicy do kiero-
wania koniem.
lejdejski ¯ Leyden w Holandii.
lejek narz.
lejka fotogr.
lejnia poligr.
†lejmprymkowany jęz. Ss 1953& $
staropol. 1483 item XLI belliste
leymprikowane, item VIII belliste
moneterowane.
lejno>: techn.
lejmotyw muz.
lejtant wojsk.
stopie< oficerski w armiach wielu
kraj[w, porucznik.
¯ po % s=aw. ruka ]r"ka\.
=ac. tenere ]trzyma:\, starofranc.
lieu, luef ]miejsce\ ˘ >redniow. ang.
lutenand, lutenaunt, luftenand ˘
ang. lieutenant, franc. lieutenant,
niem. leutnant, ros. poruhik-
poruczik, lejtenant ]porucznik
w marynarce wojennej\.
†lejtuch tkan.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ca=un, tkanina /a=obna, s=u/'ca do
nakrywania zw=ok ludzkich czy te/
katafalku.
staropol. ca 1500 leythvch;
spolium, eyn raup, lvp, vel tec-
tura, que ponitur super feretrum
mortuorum, leythvch ˘ leythvch.
¢lek, lik gra. gra w ko>ci.
staroros. lek-lek, lik-lik,
ros. igra v kosti-igra w kosti.
lek(arz(arstwo(arka
dosł. 1. drobina, szczypta, krzta,
2. gdy `lek, `ek – zdrobnienie ˘
Boles=aw ˘ Bolek, Felek, Janek;
drobna cz">:, dawka – wskazuj'
inne s=owa, mo/e te/ i wyci'g.
1. >rodek zaradczy na popraw"
zdrowia chorego organizmu,
2. rada, spos[b, pomoc.
s=owotw. pokr. ka•leka ]do leczenia\
¯ ka ]do\ % leka; lek ˘ lekarz.
lek ^ ci'g ˘ wy•ci'g$ ˘ zwleka: ]>ci'-
ga: ˘ oci'ga:\, obleka: ]obci'ga: ˘
ubiera:, odziewa:\.
wg wielce niepewnego A. Br¥cknera
1927, bo nagminnie fa=szuj'cego&
got. lekis ]lekarz\, lekinon ]leczy:\.
staropol. leky ]leki, w liczbie mn.\,
o lyek ]o leku, sic#\
}autorzy Ss 1953 dodali – zb"dne – U&
o lyek}u| by by=o bli/ej formy dzi>
znanej, nie bacz'c, /e j. staropolski
mia= ogranicz'n' odmian" przez =ac.
przypadki, zwane ˚deklinacj', J.D.,
prawid=owo wi"c o lyek|,
1462 ne credas sortilegiis w leky,
w szegn'nye, w cz'ry.
staropol. pozdrowyona bandz...
Maria, grzeschnych lyekarko ˘
lyekarka ]lekarka\ –
kobieta lecz'ca, uzdrowicielka.
staropol. ca 1500 lyekarsky dom
apotheca ]lekarski dom\ – apteka.
staropol. lekarstwo; ku lekarstwu;
1461(67 mocz lecarstwa;
a wszdy vmrzecz kaszdy mvszy,
ktho gych llekarszthwa zakuszy;
lekarszthwa; 1471 lekarstwa;
nyekthorym lekarstwem;
XV w. rychlym lyecarstvem,
ca 1500 lyekarstwo pigmentum,
1424 b'ndz naam lekarstwo
wyeczne, ˚deklinacja,
1456 wszekchy ]w miejsce wszel-
ky lecarstw, plena }autorzy Ss
1953 dodali – zb"dnie – Ch&
wszelky}ch|, ˚deklinacja, J.D.|,
lyekarstwo dussy moyey
˘ lekarstwo, lyekarstwo, llekarsz-
thwo, lecarstwo ]lekarstwo\ –
1. >rodek leczniczy ]te/ kosmetycz-
ny\, lek,
2. leczenie.
staropol.
...albosz lekarze wzkrzeszø;
przykazal... lyekarzom;
yy
gego nakladli na lekarze ma
gemu wroczycz;
czemy szya lekarze stayv, gdy
sz thwey moczy nye vybavagyu;
otocz kaszdy lekarz fasczy, nye
pomogv yego masczy,
1472 ¢lyekar medicus,
1472 ...oth they rany lekarzewy
danych, nye vschkodzil;
lekarza, lyekarzv; lyekarz, do
lekarza pewnego; a gdysz
lyekarzom ]medicis\ vydzyalo
szey dobrze, yschby czyalo yego
olyeyem drzewnym lyeczyly;
nye yesth potrzebyzna zdrovem
lyekarza...
ca 1500 lyekarz dvschny ˘
lekarz, lyekarz ]lekarz\ –
ten, co leczy chorych.
staropol. 1478 Barbara lekarzowa
von Wyelipoli ˘ lekarzowa –
/ona lekarza.
lekcewa/y: osob.
lekc-ja(yjny szkoln., pierw. czytanie.
1. jednostka zaj": szkolnych, szkole-
niowych lub nauczania prywatne-
go, w szko=ach >wieckich trwaj'-
ca zwykle 45 minut, w sprawie
nabycia lub rozszerzenia wiedzy
w r[/nych przedmiotach,
2. materia= zadany uczniowi do
nauczenia si"; zadanie domowe.
staropol. leccia pirwa, wtora,
trzeczia ˘ lekcyja ]lekcja\ –
wyj'tek z Pisma >w., z pism ojc[w
Ko>cio=a Rzym.-Katolickiego, czytany
podczas niekt[rych nabo/e<stw,
w zrozumieniu& pouczenie; nauki mo-
ralno>ci dawane grzesznym wiernym
podczas mszy, przez >wi'tobliwych,
przewielebnych ]ang. the reverend\,
skr[cone do samych nauk ]czyt. nie
ucz"szczaj do szk[= – nauki w ko>ciele
pobierzesz; szko=y siedliskiem diab=a,
i do diab=a z nimi\.
gr. legein ]m[wi:\ ˘ lexis ]czyta-
nie\ ˘ =ac. lectus ˘ lectio.
† z lekka jęz.
1. nie ci"/ki, ma=o wa/'cy.
staropol. 1471 lekkye ]lekkie\;
yerzmo moye yesth lekkye,
2. zwinny, ruchliwy, nie oci"/a=y.
XV w. ...czynylo lekczeysch'
a gothownyeyscha,
XV w. ipsa }Maria| impregnata
existens multum agilior, lekka,
fuit,
3. umiarkowany, =atwy do zniesienia
do wykonania, nieprzykry.
XV w. ...za thako sznamyenyth'
szkod' lekky zaklad wsz'cz;
1461(67 lekka ku mo}wieniu|;
ne tortura levis, lekye,
ca 1500 ...povy'dam vam lath-
wya a lekk' rzecz,
4. spokojny, powolny.
yy
ca 1500 lekke y powolne;
lekkym posczym lento gradu,
5. cichy, nieg=o>ny.
lekkym glosem;
virgines debent esse modeste
cziche, lekke,
6. delikatny, subtelny.
XV w. subtile, przenykle, lekye,
7. nierozwa/ny, lekkomy>lny.
XV w. ...w lekem }tak/e XV w.
w lekkyem| opvsczenyv do-
brego,
Iesus... ne byl lyekych oby-
czayow, nygdy nye byl prosno
chodz'cz }nie po pro>bie chodzi=,
tj. nie /ebra=|, tesch nye byl gny-
evlyvy }nie /ebra=, bo aposto=owie
mu zbierali; Jezus nie pracowa= a z
czego> musia= /y:, tak i oni;
by=a to w"druj'ca sekta religijna,
nie pierwsza i nie ostatnia|;
...aby kogo vmorzyl o lekkye
slova, czo nyegdy czlovyek
glupy.
lekk-i(o>:, lekko~
1. ma=ej wagi& lekko ubrany ]cienko\,
2. =atwo, bez trudu, bez wysi=ku&
oddycha: lekko, lekcewa/y:, lek-
komy>lnie, lekko traktowa:, lekka
zima ]=agodna\.
lekko•atleta(duch(my>lnie(strawny.
ros. legkomy>le ^ pol. =atwomy>lno>:.
za•=atwi: si" ^ u•l/y: sobie ]za ^ u\.
staropol. lekce – lekko(my>lnie.
staropol. lekko>: – lekkomy>lno>:,
zniewaga, ha<ba; krzywda.
staropol. lekki – lichy, niewielki.
staropol. lekko, leko –
1. powoli, poma=u.
1447 lekko, lente;
lekco, snyen'czka;
lekkym posczym,
2. zno>nie, nieprzykro,
XV w. lekczeyg tolerabilibus;
lekczey tolerabilibus; lekcey
gemu bilo; lecy b'dzye w ss'd-
ny dzyen zyemu sodomskey
a gomorskey; w s'dny dzyen
lzey b'dzye,
3. =atwo.
...lekczey bywa nieszono, the-
godla wstawyami, abi ¢pospo-
lyze wszystczy szolthissy... na
kazd' woyn' sz namy szly;
lyekczey bødze tobye...;
lekcey to lomyenye znyesy-
esz...
odzyenye na szye lyekko,
4. uprzejmie, =askawie.
ca 1500 matrem suam recepit
leviter, id est lethko,
5. lekcewa/y:, leko mnie:, wa/y:.
XV w. ...leko mnecz...
XV w. any leko wazy parvi
pendit.
franc. leger, agile; facile, aise,
niem. leicht, anglosas. leoht,
>redniow. ang. lighte, ang. light(ly,
ros. lëgkij-liogkij.
z pie>ni o Zawiszy Czarnym †1420,
drukowanej1816& „W ci"/kiej kolczu-
dze, nietkn'wszy strzemienia, letko
wskoczy= na bachmata... itd.”
roku 1581 kr[l Stefan Batory †1586
„wysy=a Krzysztofa Radziwi==a w g='b
Moskwy, oddzia= ten bez /adnych
woz[w z letkiemi tylko dzia=kami, na
trzy podzieliwszy si" hufce, mieczem
i ogniem a/ po rzek" Wo=g" pustoszy
miasta i w=o>ci.”
Wy='cznie o kobietach& lekkich oby-
czaj[w – nie wymagaj'ca d=ugich
podchod[w, zachodu, by wsp[=/y:
seksualnie z ni'; liczne i r[/norodne
has=a& prostytutka, kurtyzana, duchna,
duchniczka, lafirynda, koczuga, ko-
kota, k¢wa, kurba, murwa, gr. hetera
– wynikiem zak=amania spo=ecze<stwa
by rzeczy nie nazywa: po imieniu, i
wstydzi: si" swego poci'gu seksual-
nego& sami chcemy, ale wybrzydzamy
innym, i za z=e mamy tym, kt[rzy id'
z pomoc', ulg" przynosz'.
ros. lëgkij ]lekki\, lëgkost;
]lekko>:\, leghe, legko`
leg – l/, G?, l/ej
legcze TCzK
pokr. ang. light, niem. leicht,
anglosas. leoht.
lekkoatlet-a(yczny(yka sport.
lekkobarwiony jęz.
lekko chory jęz.
lekkoci"/ki sport.
lekkoduch char.
lekkomy>ln-y(o>:
lekkop[=>redni sport.
lekko ranny jęz.
lekko strawny jęz.
lekko ubrany jęz.
lekko zapalny jęz.
†lekko>:, leko>: jęz.
1. brak oci"/a=o>ci, zwinno>:,
zgrabno>:, sprawno>:.
ca 1420 subtilitas vlg. lekkoscz,
XV w. ubtilitas vlg. krepcoscz
vel lecoscz,
XV w. w vczesney lekkosz-
czy sze wesselyla,
XV w. w lekosczy in agilitate,
2. delikatno>:, subtelno>:.
XV w. lekoscz,
3. lekkomy>lno>:, brak rozwagi, brak
hamulc[w moralnych, nieporz'dny
tryb /ycia.
w lekkoscy chodzø,
1464 gluposczy y s lekosczy;
1471 lekkoscz' facilitate;
...albo w lyekosczy sercza.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
†lekkowa/no>: jęz. lekcewa/enie.
staropol. XV w. huius levipensio-
nis lekkovasznosczy.
† po lekku po leku jęz.
staropol.
1. powoli, poma=u.
}dzieci| czestokrocz padn'
na zyemye, alycz szye ym
kosczy wtvyrdz', aby mogly
samy stacz, a tako po lyekv
vcz' szye chodzycz }padaj' na
ziemi" a/ si" im ko>ci “utwierdz'”
– utwardz', stwardniej' – jest
cz">ciowo prawd', bo padaj' a/
im i serce wzmocni si"; utrzymanie
r[wnowagi w chodzie jest spraw'
mocnego serca; starzy ludzie pa-
daj', chwiej' si"|.
...alyes navykna yezykyem
slova movycz, alye Iesus nye
tako po lekkw wykn'l movycz,
2. =agodnie.
XV w. po ¢lecku ]w miejsce letku\,
lentier }zdaje si" «letku» jest prawi-
d=owe, zmienione na «¢lecku» przez
autor[w Ss 1953. J.D.|.
†lekorzyca bot. $
Glycyrhiza glabra L.
staropol. 1481 lekoczica ]w miejsce
lekorzica$\ liquiricum.
lekospis
†lekowa: kult. leczy: czarami.
staropol. XV w. percantatores,
id est zaclinacze vel lekow-
niczy, czszo ¢przemowmy
nyemoczy lekugya;
XV w. oblectara kablacz,
kapacz, lekovacz,
precantatores zaklynacze vel
lekownicze, czo zaklynay' z
nyemoczy lek'y' }lekuy'|.
lekownica – lecz'ca czarami.
XV w. percantatores za-
klynay'czi vel lekownycze
czarownycze,
lekownik – lecz'cy czarami, czarow-
nik.
XV w. ad incantatores lekow-
nyczy albo zaclinay'czy,
XV w. percantatores, id est
zaclinacze vel lekowniczy.
leksyka jęz.
leksyko-graf(grafia(logia
leksykon jęz. s=ownik, zw=aszcza
staro/ytnego j"zyka.
gr. legein ]wypowiada:, m[wi:\ ˘
lexis ]m[wi'c, zwrot, fraza, s=owo\
˘ lexikos ]ze s=[w\ ˘
lexicon ]s=ownik\.
lekt-or(orat(torium(ura jęz.
osoba czytaj'ca komu> g=o>no, czy-
tanie lekcji w czasie nabo/e<stw,
czytelnia, czytanie ]ksi'/ki\.
=ac. legere ]czyta:\, lectus, lectio,
yy
lect•or(oratus(orium(ura ˘
franc. lect•eur(ure,
>redniow. ang. letture,
ang. lect•or(ion(ure,
ros. lekciq ]lekcja\.
†lekwarz, lekwar med.
s=odkie lekarstwo na miodzie.
staropol.
...y lektwarze rozmayte;
wyele lektwarzow,
nye bili take lektwarze
]aromata\;
lect}a|warze pigmenta ]zbyteczna
wstawka litery A, J.D.\,
ca 1500 l'kwar cucinullus.
lektwarznica, lechwarnica, lektworni-
ca, lektwarnica – kosztowne naczy<ko
]skrzyneczka\ do przechowywania
pieni"dzy czy drogich ma>ci.
1437 una lectwornicza albo
credencia deaurata,
1443 ...seu ciffos albo lyeth-
warnicze argentas desuper
deaurantas coram judico
presentauit, sera seratas,
1478 item due lechwarnycze.
lektyka pojazd.
fotel lub =o/e na noszach, os=oni"te
baldachimem, noszone przez tragarzy
lub juczne zwierz"ta, u/ywane na
Wschodzie, Grecji i staro/. Rzymie.
=ac. lectica.
lele osob. s=abiuchny niewie>ciuch,
wg S=ownika S. B. Lindego 1855.
¢lelejat pie>ci:, lula:.
ros. leleqt;,
ang. to fondle, to pet.
¢leleja: ]si"\ chwia: si", ko=ysa:
]si"\, lula:, pie>ci:.
ang. fondle, to pet,
ros. leleqt;-lelejat.
†leleja: ]si"\ ruch.
chwia: ]si"\, zatacza:, ko=ysa:.
staropol.
1446 ...sub mole deficiens
titubat leleye sz';
wstal mysthrz yethwo leley-
ancz szya,
XV w. leleyal szy' vacillabat,
ca 1500 ...ymmo titubabat pedi-
bus leleyal szya, zataczal sya;
yako myly Iesus spal v lodzy
na morzv a wyatr ye sylnye
leleyal.
1elejanie, lelejenie – wzburzenie fal
morskich, rozko=ysanie falami.
ty panasz moczy morza,
ruszanye zaprawdø leleiania
iego ti vcyszasz.
†lelek ptak. staropol.
1. jaki> nocny ptak&
1.a. sowa, puchacz, Bubo bubo L.,
1.b. lelek kozod[j }ang. goatsuc-
ker, J.D.|, Caprimulgus
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
Europaeus L, czy
1.c. >lepowron,
Nycticroax nycticorax L.
vczinon iesm iaco lelek ]nycti-
roax\ w domku,
ca 1420 lelek nyctiroax,
1466 lelyek vydrapal strix aret,
ca 1500 leylek noctiroax eyn
nachtrab noctica idem,
2. jaki> gatunek mew.
ca 1500 larus... est animal tam
in aqua quam in terra habitans,
volat et natat, gyr vel leylek.
lelek ptak. Caprimulgus europaeus,
nocny ptak przelotny.
niem. nachtrabe.
leluja ozd.
lelum polelum kult.
bracia-bli{niacy – Lel i Polel, wspo-
mniani przez wczesnych kronikarzy
polskich& Marcina Kromera, Macieja
Stryjkowskiego, Marcina Bielskiego, i
jego syna – Joachima. Allessadro Guw-
gnini – Italianiec, /yj'cy w Krakowie,
twierdzi= /e kult obu braci istnia= w
Wielkopolsce za jego /ycia.
bli{niacy ci, by: mo/e, by=y niegdy>
ba=wanami i kult, w postaci szcz't-
kowej, zachowa= si" do ok. 1600;
mitologia s=awia<ska.
dzi> «lelum polelum» – znana mi
odzywka lekcewa/enia czyjej>
mowy, w rodzaju& po(gadaj sobie.
lemiesz roln., techn. n[/ p=uga.
le ]rola, ziemia\ % miesz]anie\ ¯ ang.
mash, miesznie ziemi, t=umaczenie od
ty=u, por. latopis.
pies ]ma=y, drobny\ % le ]rola ˘ pole,
lemiesz\ ˘ Lepieszko ]Ma=orolny\.
staropol.
1. lemiesz, lemi"sz, limiesz –
ostrze u p=uga zarazem podcina-
j'ce i odk=adaj'ce skib", mo/e te/
jego cz">:.
XV w., 1419, 1472 lemiesz;
XV w. leymyesz, lemesz
1486 lemi"sza, lemyasha
1465 lemiessem; lemy'szem,
1465 lyemyescha
XVw. limyeshe
2. bot. Peucedanum carvaria Cuss.
1472 lemess peucedanum
alterum.
ang. mouldboard ]zakrzywiona
p=yta /elazna, przymocowana do
p=uga w celu obracania skiby\,
ploughshare, plowshare,
niem. pflugschar ]lemiesz p=uga\.
lemon(iada bot., spoż.
owoc cytrusowy kszta=tu jajka, bogaty
w witamin" C, i nap[j.
pers. limun, arab. laimun,
hiszp. limon, starofranc. limon,
>redniow. ang. lymon, ang. lemon,
ros. limon, citron.
yy
lemury zool., zwierz. w liczbie mn.,
Lemuridae, zwierz" z rodziny
ma=piatek.
†lemu/ ˚lamus ]magazyn(ek\.
~len, ~=a ziemia&
per•len – per•=a.
len bot.
Linum usitatissinum L., ro>lina dostar-
czaj'ca w=[kien i oleistych nasion.
bez koloru, wyblak=y, szary, ziemisty.
staropol.
1.a. len zwyczajny,
Linum usitatissinum L.
1386 trzsi copi lnu,
lyen ]linum\; ze lnv,
1464, ca 1465, 1472, 1475,
ca 1500 luen linum,
1475 len semen lini,
1478 any lnv, any konopi,
1493 za ¢lynn,
ca 1500 len linum,
1.b. len dziki, Maryje, matki bo/e]j\,
polny len – linica, Linaria vulgaris L.
1460 Mathky bosze lyen linaria,
polny len& 1460 len graciosa,
1464, ca 1465 polny len linaria.
2. bia=y len – nici albo tkanina bio-
siorowana.
...ze lnu byalyego;
bili opini z byalego lnu przesu-
kowanego;
dzyalem przeszuwanim vdzy-
alal oponøø s barwi modrey,
s pawloky, postawcza czyrwo-
nego dwogecz barwyonego a
byalym lnem przesukowana,
purpura, vermiculo ac bysso
retorta.
s=aw. len ]ziemia\, lecz mog=oby by:
skr[tem l•in•en. anglosas. linen,
wo=. 1289 lnou-lnu ¯ len,
ros. lën, l;na, l;nqlyj,
l;nqnoj.
¢len geogr. ¯ Hellens ]Grecy\ ¯ Ellada
ziemia, >wiat, l'd, wa=, szar. ˚le.
wszech>wiat – ros. vselennost; ]
len – ziemia\, leniwy ^ wa=ko<
]wielki le<\ ¯ wa= % ko< ]wielki\;
niem. Polen – Polska,
t % len ˘ tlen ]s=aw. py= ¯ i= ¯ soil\,
per•len – per•=a ˘ `len ]ziemia\ ^
`=a; `len ^ `ski, `ska ]ziemia\,
`en ]wielk•i(a(ie\. ˚lenno.
lender ekon.
poj"cie u/ywane w j. ang., dotycz'ce
cia=a udzielaj'cego po/yczki – osoby
lub instytucji finansowej;
w j"zyku polskim inne znaczenie
nieznane mi.
lenie:, linie:, leni: si"
wiosn' zmienia: sier>:, upierzenie.
leninowski jęz., polit.
Lenin i Stalin uwiecznili siebie w
symbolu komunizmu& Sierp i M=ot.
yy
Sierp i M=ot ^ Len•in i Stal•in;
Sierp ¯ Lenin ]1870 – 1924\ ¯ len,
M=ot ¯ Stalin ]1878 – 1953\ ¯ stal.
sierp ]˚symbol rolnika, rolnictwa\ i
m=ot ]robotnika i przemys=u\.
oba – Sierp i M=ot – przydomkami.
Lenin ]len ^ ziemia, Polen ^ Po-
land, ro>lina len, lennik, i inne\.
len ^ szar ˘ ob•szar(nik, ob•szerny,
szar•y ]ziemisty\, szar•ak ]zaj'c\,
szar•ga: ]brudzi: ¯ ruda ^ ziemia, ang.
to soil\, ros. szar ]kula, sfera, glob; ang.
ball, sphere, globe; glob(e s=owotw.
pokr. gleba ^ ziemia uprawna\.
Lenin – architekt wsp[lnoty maj't-
kowej, w rolnictwie ko=choz[w ¯ ko=
% choz ¯ kollektiwnoje choziajstwo, a
przydomek – wed=ug Wikipedii – ma
pochodzi: od rzeki Lena, za Uralem,
˚bajka.
ko=choz – zamys= Lenina, st'd
w radzieckiej Rosji popularne by=y
ko=chozy im. Lenina, niewydolne,
wspomagane przez radziecki rz'd.
zamys= wsp[lnoty maj'tkowej w
rolnictwie ¯ Lenin ¯ K. Marks i F.
Engels ]niemieccy /ydzi\ ¯ ˚kibuc ]w
Izraelu\, ko=choz, marksista.
Zagadka& kto wprowadzi= ludzkie
masy w b='d /e to symbol sojuszu
robotniczo-ch=opskiego, oni sami,
czy im podw=adni, i nie wiele istot-
na. Czy grozi= tym klasom kiedy>
konflikt, rozbrat$ Dlaczego teraz, za
/ycia ich obu, tj. nie uprzednio, ani
w przysz=o>ci$
leni-uch(stwo(wie:(wy(
(uchowa:(: si"
char. osoba bez ch"ci do pracy, oci"-
/a=a, gnu>na, pr[/niak, nier[b, nygus,
opiesza=y w dzia=aniu, wa=ko< ¯ wa=.
nie mie: ochoty do pracy.
˚le< % uch.
zaj'ce pono: leni' si" wiosn' ¯ len
]ziemia, szar, ska\ ˘ ziemianin ^ ob-
szarnik, lenno, lennik, niem. Polen
]Polska\, bot. len, szarak ]zaj'c\,
szaro na dworze, szar[wka.
staropol.
leni: si".
XV w. lyenycz szy', prosche
czye, aby szye nye lyenyl.
lenistwo, leniwstwo.
leniwszthwo, lenystvo, w leni-
stwe, s lenysthwa, gnvszstwo
alybo leenystwo, dla lenywstwa;
gnvszstwo alybo lenysstwo;
lenywe oth gnussthwa a lenyw-
sthwa, ...dzyvowacz swemv le-
nysstv, ...dla swego lenystwa,
1466 pulsa torporis eclipsim
zaslon',
XV w. ...trudnyey lenywsthwo
z nyescz'sczym rozl'nczycz,
ca 1500 lenystvo;
segnicies, segnicia lenystwo,
gnvsznya; tamo od lyenystwa
nygd nye sprochna.
1eniwie, gnu>nie.
ca 1450 lenywe,
XV w. ...nye lenywa,
leniwo – opieszale gu>nie.
ne lenywo,
ca 1450 nye vmye lenyvo.
leniwo>: – lenistwo, opiesza=o>:,
gnu>no>:.
XV w. leniwoscz.
leniwy – niech"tny do wysi=ku,
gnu>ny, opiesza=y, oci'gaj'cy si",
powolny.
leniu iesc cu vstanu,
1421 leniwi,
ca 1428 lenywy ignavus,
lenywe oth gnussthwaa
lenywsthwa thake bychom
othcz'gn'ly...
gnvszny a lenywy,
XV w. ...leniwim sczym gravi
passu,
XV w. lyenywe frigidos,
XV w. lenywa desidem,
ca 1455 lenyvy poszel anxipete,
1466 bycz lenywe; ... lenyw'
nog', lenyvim st'panym...,
XV w. lenywi tardi,
czeka lenywy pomoczy od
boga,
XV w. llenyvy acidiosi,
XV w. segnitivus lyenywy,
XV w. nye spy'czego, nye
lyenyvego,
...barzo lyenyva any plocha,
...slugo zly a lyenyvy.
leno>: – lenistwo, opiesza=o>:,
gnu>no>:.
XV w. lenoszcz,
1471 lenosczy; lenoscz torpor.
leny – leniwy, gnu>ny, oci'gaj'cy si".
1447 leny tardus.
ros. len;-le<, lenivo ]leniwie\,
lenivyj ]leniwy\, lentqjni-
hat;, lenit;sq ]leni: si"\,
franc. paresseux ]leniwy\,
ang. lazy ]leniwy\.
†le<ski, li<ski prawn., hist.
– dotycz'cy lenna, z lennem zwi'za-
ny, odnosz'cy si" do lenna.
¯ len ]ziemia\ ^ field ]pole\.
li<skie, le<skie prawo – s'd wy/szy
prawa niemieckiego, kt[remu podle-
gali so=tysi i w[jtowie, te/ prawo w
tych s'dach stosowane.
1411 iudicium lensky,
1421 in judicio feodali albo
llensky,
1423 in iure superiori dicto
lenske,
1428 iure tamen feodali albo
lenskym,
XV w. linskye dicitur,
1450 jure feodali lyn vlg. lynskym,
ius feodale prawo wolne
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
lynskye;
ius feodale lynskye prawo.
le<skie dobro, dziedzina, imienie
li<skie – lenno.
feodus wolne dobro dzedzini
lynskyey,
feoda, id est libere hereditates,
volna dobra lynska,
vasallus, id est serwus, sluga
ryczersky w gymyenyv lyn-
skyem.
ros. lennoe pomest;e-lennoe
pomestie ]lenno\, lennik ]lennik\,
franc. le feudataire ]lennik\,
ang. fief ]lenno\, wg S=ownika Web-
stera 1962& ¯ fee ]payment$# ^
za(wy(w•p=ata, wynagrodzenie\.
leniwiec anim., zwierz.
ssak z rz"du szczerbak[w, /yje na
drzewach, z Ameryki P=d.
lenn-o(ik(y hist., dosł. ziemne,
poz. społ. lennik ]wasal, `al...\;
1. w feudalnym systemie, dziedziczna
ziemia otrzymana od pana, w za-
mian za us=ugi ]pan ^ wojewoda\,
2. prawo uprawy takiej ziemi.
staropol. lenno lena, lennoe
pomest;e, leman ]lennik\ ¯ niem.
lehnmann; ang. fief.
pol. niem. franc.
lenno lehen fief
lenno lehenpflicht hommage
lennik lehensmann vassal
lenny lehens`
lennodawca lehensherr suzerain
lenno>: lehenbarkeit feodalite
lennictwo lehenswessen fief
lenniczy lehenbar feodal
lento muz.
¢le< jęz. wolny lub szybki.
wolny& le< ¯ len ]ziemia\, gole<,
szybki& jele< ¯ >redniow. ang. yellen
]g=o>no rycz'cy\ ¯ yell.
†le<cuch techn. ˚=a<cuch.
=ac. catena ]=a<cuch\ ˘
starofranc. chaine, chaene,
>redniow. ang. chaine, cheine,
ang. chain, ros. cep;-cep.
Leon lew. gr. leon, leontos
=ac., starofranc., >redniow. ang. leo,
leonis.
¢leopard anim. pantera. ˚pardus.
gr. leon ]lew\ % pardos ]pantera\ ˘
leopardos, leontopardos,
=ac. leopardus, starofranc.
leopadr, >redniow. ang. leoparde,
leparde, libbard, ang. leopard,
s=aw. leopard.
†lepak 1. lecz, ale, 2. za>, przeciw-
nie, a ]z drugiej strony\, 3. znowu.
anglosas. butan, buton,
>redniow. ang. but, bote, bute,
buten, ang. but, yet; again,
ros. krome-kromie, ]lecz\ no-no,
yy
odnako-odnako ]jednak/e\.
†lepak jęz.
1. znowu, ponownie, jeszcze raz,
2. te/, r[wnie/, tak/e
3. wi"c, i, za>,
4. ale, lecz
†lepakni" jęz.
r[wnie/, tak/e.
1430(32. ...gdyby nye dal, tedy
na Gody lepakn' ma dacz
thelesz.
lep(i:(ki(ianka(ik(ko>:(owanie
1. ma{ – b=oto, klej, smar, przyczepny,
plastyczny materia= ˘ lepianka,
2. lgn': ˘ lep na muchy, przylepka,
oklep.
mSjp 1969& «lepka, g"sta substancja
syntetyczna...»
«da: si" =atwo skusi:, zwabi:, da:
si" podej>:»
«podej>:, oszuka: kogo».
}“mas=o ma>lane”, lep – lepem – lep-
ko>ci' obja>niono, J.D.|.
za(na(u(przy(ob(do(od(pod(w(
(wy(z(roz•lepi:.
staropol.
1437 lep fiscus,
1456 ne quasi avicula fisco
capiaris vlg. lepem,
1472 lep filigora, viscus,
XV w. lep viscus,
ca 1465 dab}o|vy lep viscus
quercinus.
niem. bogelleim,
franc. la colle, ang. glue,
ros. kleikaq, lipkaq massa.
lep na muchy&
ang. fly-paper,
ros. lepkaq bumaga dlq mux.
lepi: czynność.
1470 ego cameram lepyon' post
stubam suscepi,
1494 ...intus argilla dealbata albo
lepyona ˘
1. obrzuca:, pokrywa: glin', wapnem.
1471 tworz', lepy' fingo ˘
2. formowa:, tworzy: z materia=u
plastycznego&
staropol. ob(po(przy(u(w(z•lepi:,
zlepia:.
~lepi: formowa: z materia=u plas-
tycznego, szczeg[lnie z gliny,
borowiny ˘ lepianka ]chata z gliny\.
za•lepi: – poprawi: stan lepem,
np. zalepi: dziur"
na•lepi: – 1. przylepi:, na ^ przy
2. wiele, np. garnk[w
u•lepi: – u(wy•tworzy: lepi'c
np. ba=wana ze >niegu
przy•lepi: – przytwierdzi: klejem,
lepem
ob•lepi: – dooko=a
do•lepi: – do(przy•da:
od•lepi: – zdj': przyklejone
pod•lepi: – troch", od do=u,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
w•lepi: – 1. wklei: co w czym,
2. wlepi: >lipia, oczy
– wpatrzy: si" upor-
czywie,
3. wymierzy: kar"
biciem ˘ wlepi: komu
wy•lepi: – na zewn'trz,
np. >ciany plakatami
z•lepi: – z='czy: klejem, lepem
¯ zlepek ]lu{ne infor-
macje zebrane i po='-
czone w jedno>:\
roz•lepi: – w wielu miejscach
lepiej sklepsk=ad, z=o/enie.
store ]sklep\ – storage ]sk=ad\,
lep ^ =ad ˘ lepiej ^ =adniej,
=ad ]rz'd\ ˘ =adniej ]porz'dniej\,
„ni do =adu, ni do sk=adu”,
k•lep•ka – k•=ad•ka ]deska\,
]o kobiecie\ lepka ^ na=o/nica.
1. stopie< wy/szy ¯ dobrze, analog.
do ang. good ]dobrze\ – better ]lepiej\,
2. w niekt[rych wypadkach& ponad
rzecz o kt[rej mowa, wi"cej ˘ lepiej
}wi"cej| tam nie id{.
odpowiednik ang. more ]wi"cej\.
czes. Věnceslav ^ pol. Wi"ces=aw
]lepiej`\, serb. bolie ]lepiej, lepszy\
^ Boles=aw ]bole, ros. bolee-boleje,
bol;we-bolsze, ang. more\,
˚pomieszanie.
wg mSjp 1969&
1. pilniej, staranniej, dok=adniej,
2. s=uszniej, trafniej,
3. =adniej, zgrabniej,
4. zdrowiej, czerstwiej,
5. serdeczniej,
6. przyjemniej, wygodniej,
7. pomy>lniej, z lepszym skutkiem,
8. w wi"kszej ilo>ci,
9. raczej.
wo=. 1289 l≠po-lepo,
l≠pwii-lepszij ]lepsi\.
lepienie czynność.
staropol.
1470 od liepienay brony ˘
1. pokrywanie warstw' gliny.
1471 linicionem lepyenye ˘
2. polewa.
†lepik bot.
Galium boreale L., przytulia p[=nocna.
1460 lyepyk viscella,
1472 lypik rubea minor,
ca 1500 lyepik rubea brevior.
lepik
produkt asfaltowy lub smo=owy.
lepiszcze techn.
substancja naturalna lub syntetyczna
spajaj'ca ciaa= rozdrobnione, sypkie, w
mniej lub bardziej zwart' mas".
lepki jęz.
staropol. lipki&
ca 1420 lipczcze fiscuosum,
XV w. lypky contagiosus ˘
yy
1. lepi'cy si", klej'cy si".
XV w. ad lippos oculos albo na
lipkye oczy ˘
2. lipkie oczy – karpawe, ropiej'ce.
lepk-i(o>ciomierz(o>: jęz.
maj'cy w=a>ciwo>ci klej'ce; kleisty.
lepnik bot.
Lappula, ro>lina z rodziny szeroko-
listnych
¢lepok ziele ko=o wr[t, wg Rosjan,
1903& privorotnoe zel;e.
Latopis 1116 lepok=-lepok.
¢lepota, lepost
pi"kno, przyzwoito>:.
staroros. lepota-lepota,
lepost-lepost,
ros. krasota, prilihe,
ang. beauty, decency.
lepr-a(ozarium med. tr'd.
lepszy stopie< wy/szy ¯ lepiej&
dobrze – lepiej ˘
dobry – lepszy.
lepszy mieszane z dobry, przez
uczonych, lecz niedouczonych, jako
stopie< wy/szy od dobry.
tak w mSjp 1969& lepszy – stopie<
wy/szy od dobry.
lepiej – wi"cej, bardziej ni/
lepszy – wi"kszy.
lepiej }wi"cej| tam nie id{.
mSjp 1969 wprowadza zamieszanie i w
b='d ‘naukowym’ gmatwaniem&
dobrze ˘ lepiej,
dobry ˘ lepszy.
lepiej& stopiej wy/szy ¯ dobrze;
lepszy& stopie< wy/szy ¯ dobry;
wi"cej ˚dobry.
¢lepszij jęz. lepszy, ˚lepszy.
staroros. lepwij-lepszij, l≠pwij-
lepszij,
ros. luhwij-=uczszij.
¢ler gr. klerikos; clergy... b[g ˘
lor ^ wojewoda ˘ >redniow ang.
lorde ˘ ang. lord ]pan\, OE ]$\.
†lerski pochodz'cy z Lievre,
wyrabiany w Lievre.
1434 cum caligis bonis de panno
lerske.
¢les s=aw.-ros. les-les ]las\
†lesica pojemn.
staropol.
XV w. leszycza fiscella,
ca 1500 lyeszycz' fiscina ˘
1. koszyk, naczynie plecione, s=u/'-
ce do wyciskania, suszenia sera.
ca 1500 tortura guelung oder
peynigung vel lyeszycza ˘
2. drewniane kajdanki na r"ce.
lesist-y(o>: jęz. ¯ les, AE.
=ac. silva ]las\ ˘ lis ˘ les ˘ las;
Kalisz, kliszcz ^ kleszcz, lis, li>:,
le>nik, Lesko, Leszno, Ole>nica,
yy
leszczyna, orzechy laskowe, las,
laska, Lasota. ˚las, s=owotw[rstwo.
s=aw.-ros. les ]las\ ˘ le>•ny(nik(
(nictwo i inne.
wo=. 1289 l≠sno-lesno ]lesiste,
zalesione\.
Les=aw s=awi'cy rol", ziemi".
le ]rola, ziemia\ % s=aw ]s=awi'cy\,
t=um. od ty=u, jak wiele innych, sta-
rych nazw i poj":, Bogumi= – mi=y
Bogu, da/e – a/ do, por. latopis.
†lesn-o>:(y, le>: jęz.
podst"pny, oszustwo, k=amstwo,
fa=sz.
XV w. lesnosczy dolos;
lesnosczy fraudis; lesnoscz dolus.
niem. list ]chytro>:, podst"p, wybieg\,
ang. cunning; swindle, lie, false,
†lesny osob., char.
ob=udny, podst"pny, k=amliwy,
fa=szywy.
XV w. lesnymy blandys.
less(owy geolog.
osadowa ska=a barwy /[=tej.
¢lest’
1. katolicyzm ]traktowany przez
prawos=awnych jako fa=szywa
wiara, pochlebcza\,
2. oszustwo, chytro>:, podst"p,
zdrada; herezja.
got. lists ]chytro>:\, s=aw. lest;.
staroros. lest;-lest, l;st;-lest,
ros. obman, xitrost;> lest;>
eres;> zagovor,
ang. deceit, delusion, hoax, impo-
sture, fraudulency; slyness, cunning,
craftiness; heresy; plot, conspiracy.
lestiwyj chytry, oszuka<czy.
staroros. l;stivyj-lestiwyj,
staroros. i ros. prelest;-prelest
]czar(owa:, urzeka:\,
ros. xitryj, obmanyva[]ij,
lestit, lestiacze ]oszukiwa:\.
staroros. l;stit;-lestit,
l;stqhe-lestjacze,
ros. obmanyvat;, xitrit;>
obmanyvaq, xitra,
Rusini Leszka Bia=ego †1227 zwali
Lestkiem ]Lestko – L;st;ko,
6737\.
V= le†.... Danila posla
lest;ko v= Ougry i s nim
posla posol= svoi. wo=. ltps,
w Ipat. ltpsi& Lest=ko, 6711
]pod 1203 r.\.
†lesz garb.
mi"kko wyprawiona sk[ra, zamsz.
staropol. lesch.
lesz
popi[= z mia=em w"glowym.
†leszan bot.
Carex sp., rodzaj turzycy.
1472 leszan dens equi, iuncus
trangularis.
leszcz ryba. Abramis brama,
gat. ryby z rodziny karpiowatych.
ros. le].
†leszczne prawn.
op=ata s'dowa, sk=adana w wypadku
odwo=ania si" strony do pami"ci
s"dziego co do s'dzonej przeze<
uprzednio sprawy.
1437 dedit dictum lyesczne;
sex scotos lyesczne.
leszczyna bot. Corylus avellana,
krzew z rodziny brzozowatych o jadal-
nych orzeszkach ]orzeszki laskowe\.
wg mSjp 1969& ro>lina..,
staropol.
1429 lescziny,
1457 lesczina corulum,
1457 lesczina auellana corolus,
...albo gyedlina, buczina et
lyesczina,
1484 ...albo lesz}cz|yn' sippa-
vimus.
ca 1500 lyesczyn' coruletum.
s=aw. les-les ]las\ ˘ kleszcz;
szcz ¯ sk ]lesk\ – materia= na laski.
†leszczyny drzew., prawn.
staropol.
1429 VI scotos lesczna
et wsteczna,
1430 aliam lesczna,
1462 ...pene coruli albo laskowa,
lesczna ˘
1. zwi'zany z lask', leszczyn',
2. op=ata s'dowa sk=adana przez
stron" w wypadku odwo=ania si"
do pami"ci s"dziego co do s'dzo-
nej przeze< uprzednio sprawy.
Leszek ¯ Lestek, TZ.
†leszowanie konstr., wojsk.
jaka> cz">: urz'dze< obronnych.
staropol.
1494 in primis murorum defendi-
cula nulla albo ¢lessowanye;
...neque leszovanye.
†le>: podst"p, chytro>:, ob=uda.
oszustwo, k=amstwo, fa=sz. ˚¢lest’.
staropol.
y lscy ]i l>ci\, ...ne vczinil lsczi;
a wargi twoie bicho ne molwili
lsczi;
a w gnewe zemskem molwøcz
lsci sø mislili;
s=owa ust iego lichota y lescz,
nye swaczy na svego blisnego
lszcza svadeczstva falssiuego;
suedzon lsczami.
XV w. lscza dolo,
1438 mendacium lescz,
XV w. przese lscyabsque dolo, ca
1450 dolus lescz uel lsczywoscz;
lescz, lsczamy, llescz dolus;
fallacia lescz, potwarz.
†le>nik bot.
Helianthemum vulgare Gaertn.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1472 lesnik lucrecia.
le>n-y(ik(iczy(ictwo(cz[wka leśn.
¯ les ¯ lis ¯ =ac. silva ]las\, ˚las.
1404 ]1208\ lessne,
1464 recepisti siluales albo
lyessne,
1496 fit ibi d'mbne et lyeszne;
censuant... lyeszne et d'mbne;
lyeszne et d'mbne solvunt;
lyeszne, d'bne;
lyeszne et d'mbne ˘
staropol. le>ne – rodzaj daniny albo
podatku uiszczanego przez u/ytkow-
nika lasu na rzecz pana feudalnego.
ca 1455 lesnyk forestarius,
ca 1500 Siluester Lyesznyk vel
Laszoth' ˘
staropol. le>nik – pilnuj'cy lasu,
le>niczy, gajowy.
staropol. le>ny, le>ni&
zwyerz"ta lesnaa,
1404 owsza lesnego y penødzi,
1433 ...extirpare leszna albo
lassza,
ca 1450 swerzøtom domowim y
lesznym;
do padola leszn;
w dole lesnem;
røbaczow lyesnich;
1471 sz lesznego mlyna,
1481 dla wkupu lyesznego;
myod lyeszny;
lyesnya y polya zvyrz'tha ˘
1. znajduj'cy si" w lesie, zwi'zany z
lasem, odnosz'cy si" do lasu.
XV w. lyeszny forestarius ˘
2. pilnuj'cy lasu, le>niczy, gajowy.
staropol. le>n•a(e&
bed=ka, huba, jab=ko kadzid=o,
kapusta mi"tka, orzech, paster-
nak, por, s=onecznik, >luz, trawa.
¢let ang. puszcza:, pozwala:, dawa:,
TZ let – lz, nielzja – nie mo/na.
¢let jęz. mo/na, wolno, pozwolenie.
nie let – nie mo/na, nie wolno.
staroros. let;-let, ne let-nie let,
¯ ang. let ]pozwala:, dopuszcza:,
i inne\.
ros. mo'no-mo/no ]mo/na\,
nel;zq-nielzia ]nie wolno\.
letarg fizjolog.
>pi'czka, stan d=ugotrwa=ego, g="bo-
kiego snu, z maksymalnym os=abie-
niem czynno>ci /yciowych ustroju.
gr. lethargos ]zapominaj'cy\ ˘
lethargia, =ac. lethargia ˘ staro-
franc. litarge, lethargie,
>redniow. ang. letharge,
ang. lethargy, ros. letargiq.
letkiewicz pot.
cz=owiek lekkomy>lny; lekkoduch.
letko ˚lekko.
letni(sko ¯ lato ¯ lat % o ]pe=nia\.
1. ciep=y, 2. najcieplejsza pora roku.
yy
temperatury dogodne dla ludzkiego
cia=a& letnia herbata do picia, woda
do k'pania.
letni&
wra/enie cia=a o energii zwanej cie-
p=ot', dostarczanej mu przez otoczenie&
dogodna, przyjemna – ciep=o,
zbyt wiele, w nadmiarze – gor'co,
zbyt ma=o, niedostatek – zimno,
i inne stopnie wra/e< z jej odbiorem
zwi'zane.
jeden z kilku stopni ciep=oty odbie-
ranej przez cia=o ludzkie&
lodowat-o(a – zab[jczo zimna,
zimn-o(a – niezno>nie ch=odna,
ch=odn-o(a – ledwie zno>na,
letni-o(a – tolerancyjna,
ciep=-o(a – przyjemna,
gor'c-o(a – nadmiernie ciep=a,
ukrop – zab[jczo gor'ca.
s=aw. l≠to-leto ]lato\,
1403, 1405 letni,
1405 ...lowil letnim lowen na
yeszerze Ledniczi za crola Kazi-
mira y po crolu Kazimirze.
letni, letny czas – lato, ciep=a pora
roku }lato ]pe=nia roku\ ¯ lat ]rok\ %
o ]pe=nia\, J.D.|
lethnego czassv;
wiszedw odtøød letnego czasu;
...a to bilo lyeczyee albo lyetne-
go czasv;
...bo myeszyøcza lyetnyego
czasu; czasz lyetni;
1471 lethnemv wyatrv a flatu,
lethney dawnosczy,
s nimi podle letnye liczby,
1466 lethne vcz'zene, leonem –
staropol. letni&
1. dotycz'cy lata jako pory roku,
w lecie odbywaj'cy si",
2. dotycz'cy jednego roku,
3. dotycz'cy kilku lat,
jako rachuby czasu,
4. leciwy, podesz=y w latach.
1499 2 let}ni|czky et 3 camisie. ˘
staropol. letniczek – letnia sukienka.
1455 unum lyethnyk,
1476 ...et lethnyk harassy albo
polustuczny,
1478 yestivael harassy albo
leyethnik,
1478 nye wzyalam dwv lyethny-
kow adamaszkowych, czyar-
nych,
1483 fregisti estivale albo lethnik,
1483 ...za dwe kopye y lethnyk
szyestrze szwe,
1495 lyetnyk niger harasy,
1498 ...et aestivale albo letnik,
ca 1500 lethnyk estiuale ˘
staropol. letnik – letnia szata kobieca.
ang. ]sezon\ summer ]letni\,
]temp.\ tepid, lukewarm,
ros. ]sezon\ letnij-letnij ]letni\,
]temp.\ teplovatyj-tiep=owatyj.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
¢letorosli bot.
latoro>le, m=ode p"dy ro>lin.
staroros. letorosli-letorosli,
l≠torosli-letorosli,
ros. pobegi rastenij-
pobiegi rastenij.
ros-pol. koncepcja 018& p"d – bieg.
ang. shoot, sprout, runner.
leukemia med. bia=aczka.
gr. leukos ]bia=y\ % haima ]krew\,
ang. leukemia.
leukocyt-y(oza biol.
krwinki biae= krwi, nie zaweiraj'ce
hemoglobiny.
leukoplast
przylepiec, plaster.
lew anim., zwierz.
1. Panthera leo, zwierz" drapie/ne
Afryki, z rodziny kot[w.
2. lew morski – Eumetopias, wielki
ssak morski z rodziny uchatek,
3. astr. jeden z gwiazdozbior[w
Zodiaku.
staropol. lew – Felis leo ˘
...tegodla isbicz gy byly thamo
lfwoue sznedly;
ne ulapil iaco lew dusze moiey;
iaco lew chwataiøcy y riczøcy;
ode lwow; szczenøt lwow;
czeluscy lwow; sczenyøta albo
dzyeczy lwow rzvyøcz; dal gy
pan lwowy; yako lyew,
1472 lew leo,
XV w. leph ]lef ^ lew\, ...vylky,
lvy, ¢ny'dzvyedzye; ...vyele lvow;
...tako lvovye odl'czywschy szye
od nyego,
...za lwem krzycz'cz,
...rzvczywschy szye yako lvovye
rzuy'czy;
w opisie herbu&
1416 ...clenotu trszi weze s wy-
rzchv a pol lwa na sczicze;
...a lew przes glowy na sczicze.
ros. lev ¯ s=aw. lev= ¯ niem. leu
¯ =ac. leo ¯ gr. leon(tos ˘ =ac. leo
˘ niem. leu, rumun. leu;
zosta=o zmienione na lew,
OUV-W. starofranc.,
>redniow. ang. i ang. lion.
lew moneta.
bu=garska jednostka monetarna.
lewa(k(cki ]r"ka, noga\
po stronie cia=a gdzie serce,
odwr. prawa.
w lew', praw' stron".
lew•ak(acki(ica(y(o`
lewo•brze/ny(skr"tny(
(skrzyd=owy(stronny
leniwa ¯ lewa ¯ ang. left ]pozosta=a\,
FW,VB
prawa – prowa]dz'ca\, OA,
rz'dz'ca.
lewa karc. bitka.
yy
lewada sport. poderwanie konia.
lewada
nie poro>ni"ta, okolona drzewami
przestrze< ]='ka albo polana\.
lewanty<ski jęz., geogr.
nale/'cy do Bliskiego Wschodu, do
Azji Mniejszej, stamt'd pochodz'cy&
`ski ]ziemia\;
¯ Lewant, dawna nazwa kraj[w
na wschodnich wybrze/ach Morza
Ír[dziemnego, od Grecji do Egiptu,
w='czaj'c Syri", Liban i Palestyn".
=ac. levare ]wschodzi:\ ˘ levans
]podnosz'ce si"\, ital. levante,
franc. levant, ang. Levant.
lewar(ek
1. d{wignia do podnoszenia ci"/a-
r[w, podno>nik,
2. syfon ]do cieczy\.
=ac. levis ]lekko\ ˘ levare ]pod(
(wz•nosi:\, starofranc. leveour
>redniow. ang. lever, levour,
ang. lever(age,
ros. ryhag-ryczag.
†lewart, leward anim., zwierz.
Felis pardus, lampart.
XV w. pardus lyeward,
XV w. leuard pardus,
w opisach herb[w oznacza najpraw-
dopodobniej lwa&
1417 ...in quo lewarth,
1420 ...in clipeo lewarth.
lewatywa med.
wprowadzenie p=ynu do odbytnicy
za pomoc' gumowej gruszki.
=ac. lavo ]myj"\, AE.
lewic-a(owiec
¯ lewa r"ka ]pozosta=a\ ¯ lewo ¯ ang.
left ¯ >redniow. holend. lucht ]1. niebo,
2. lewa r"ka; o bazowym znaczeniu
«podniesiona r"ka» u/ywana przy
powitaniu, wg S=ownika Webstera\;
1. lewa r"ka, 2. radykalnie post"po-
wy ruch polityczny.
wg S=ownika Webstera& lewica – libe-
ralna lub radykalna pozycja spo=ecz-
na, partia, lub grupa, zwana tak
od pozycji siedze< w niekt[rych
parlamentach europejskich }wysoce
spekulacyjne, J.D.|.
Terminy utworzone i ukute na wieki
przed “niekt[rymi parlamentami euro-
pejskimi” powsta=ymi w wiekach Od-
rodzenia – aspekt siedze<, je/eli taki,
proces mia= odwrotn' kolejno>:.
• right ˘ righteous ]s=uszny, sprawie-
dliwy, prawy\, rightful,
• left ˘ leftist ]przeciwie<stwo tego/\;
pierwotnie left ]¢pozosta=•y(o>:\ ˘ le-
ave ]zostawia:\; proces mia= odwrotn'
kolejno>: do naszych, dzisiejszych
wyobra/e<& od form czasu przesz=ego
tworzono tera{niejsze, a od zdrobnie<
powstawa=y dzisiejsze podstawy.
yy
right ]praw, s=uszny\, left ]pozosta=y\
– terminy o u=omnych znaczeniach,
tj. powsta=e niezale/nie, wyr[wnano
do regu=y, prawdop. w Odroczeniu&
je/eli right ]praw(y\, to left ]lewy\,
lewy
jak ?mud{ ]b=ota\ i Litwa ]okolice
Lidy\ na ?mud{ ]Kraj Niski\ i Litwa
]Kraj Wysoki\.
˚Odrodzenie to wieki gdy dokonywa-
no takich i podobnych zmian.
s=owotw. pokr. prawica, s=owotw.
koncepcji 002.A ]wsp[lne `wica\.
skrajna prawica i skrajna lewica – obie
warstwy demagog[w ]politycznych
lub religijnych\ zabraniaj' swym
podporz'dkowanym dost"pu do mate-
ria=[w wykazuj'cych czym, w rzeczy
samej, s' – /e s' z=em spo=ecznym,
jakich metod u/ywaj' i w jakim celu;
zwykle trutnie spo=eczni /eruj'cy na
ludzkiej naiwno>ci, drog" do nieba lub
do utopijnego dobrobytu obiecuj'.
staropol. lewica
1. lyevycza ˘ lewa r"ka,
2. ...na leviczø ˘ lewa strona.
na lewyczy, na leviczy, na lewy-
ci, na lyevyczy, na lyewiczy.
ang. 1. left hand, 2. the Left; leftist
]lewicowiec, lewak\, ros. 1. levaq
ruka-prawaja ruka, 2. levaq.
Lewita, lewicki etn.
staropol. ¢leuita ˘
przynale/ny do pokolenia Lewi, po-
>wi"cony s=u/bie o=tarza u ?yd[w.
...ktorasz to gemu Ffyneas urodzy-
la, to søø czyelyadz kszøszøøt le-
wyczskych wszitkich rodzayow ˘
lewicki – przynale/ny do lewity,
dotycz'cy lewity.
¢lexis gr. legein ]m[wi:\ ˘ lexis
lewitacja kult.
sprzeczne z prawem ci'/enia unosze-
nie si", przesuwanie w g[r" i zawisanie
w powietrzu r[/nych przedmiot[w
podczas seans[w spirytystycznych.
lezginka taniec.
lewkonia bot.
Matthiola, ro>lina z rodziny krzy/o-
le/-e:(ak(akowa:(akowanie(
wych, o barwnych, pachn'cych kwia-
tach zebranych w grona.
gr. leukos ]bia=y\ % ion ]fio=ek\ ˘
leukoion, niem. levkoje,
franc. giroflee.
lew-o(y(ica ¯ lewa.
lewo~
pierwsza cz">: wyraz[w z=o/onych
wskazuj'ca na drug' le/'c' po lewej
stronie.
lewobrze/ny
lewor"czny
lewoskr"tny
lewoskrzyd=owy
lewostronny
†lewy niefortunny, zwodniczy.
ang. unfortunate, misleading,
ros. neshastnyj-niesczastnyj,
zlopoluhnyj-z=opo=uczyj,
svodnyj-swodnyj ]zwodniczy\.
1. le/'cy po lewej stronie,
2. spodnia, wewn"trzna strona
tkaniny,
3. pot.
3.a. le/'cy poza prawem ˘ lewe
dochody, zarobki ]nielegalne\,
3.b. nale/'cy do komunist[w uwa/a-
j'cych siebie za post"powych,
radykalnych, rewolucyjnych;
praktyka pokaza=a kim byli,
zbyt wiele wzi"li na swe barki i nie
dali rady – zbyt wiele zmian chcieli
dokona:, w spos[b zasadniczy, i
gorzej od podstaw budowa: syste-
my spo=eczno-gospodarcze; wi"cej
˚komunista.
staropol. lew-y(o ˘
...na leway rancze,
...a lewø na glowø,
...ani na lewø,
...aszdo lewey stroni,
...bil na lewey stronye.
1480 ...w lokyecz r'ky lewey,
1489 ...anym mv rany szyney
zadal w rak' leva,
1491 ...w palecz v levey r'nky,
1493 ...anym mv rany krwavey w
racze levey zadal,
1446 ...a ya na lewo,
1468 ...abo na lewo, abo na prawo,
1474 tho gest nassche na lewo z
oczcza z dzada Ss1953& dzad}z|a –
zbyteczna wstawka, }z|, J.D.
]m[wi:, powiedzie:, fraza, s=owo\.
ros. Alexis ]gr. pomoc\ ¯ alexein
]broni:\; kusz'ce& niemowa ¯ a %
lexis.
narodowy taniec g[rali kaukaskich.
(ownia(akowy(alnia(anka(e
k=ad ^ =o/,
pod ^ u ^ za ^ na ^ przy ˘
pod(u(za(na(przy•lega:,
na(przyna(za•le/e:.
s=owotw. zwi'zane& lega:, l"gn':,
=o/ ^ k=am ^ k=ad ˘ po=o/enie,
na•le/y•cie – przy•k=ad•nie,
po=o/enie ]ten kraj le/y w Azji\,
pokrywa: ]kurz le/y na stole, >nieg
na wzg[rzu\, przylega: do ]ubranie
le/y na nim...\.
stan bezruchu, ˚ruch,
ale& zaleg=a ^ zasz=a w ci'/".
mSjp 1969& «zachowywa: pozycj"
poziom', by: na czym poziomo
wyci'gni"tym».
staropol.
1. le/e:&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
...albo sedøcim, albo spøcim,
lezøcim ]...albo le/'cym\,
...lezøcy ]le/'cy\,
...na lozcu lezøcego,
...desbicz ona f ne leszala,
...dzeczøthko, leszøcz f gaslach,
...pred robaky f nem ne leszy,
...leszø, ...leszacz, ...lezaczego,
...lez'cz', ...leszal, ...lezala,
...lezysz, ...leszø, ...lyezacz,
...lyeszecz, ...lyeszalo, ...lyezala.
2. trwa:, pozostawa:&
...lezala, ...lezaly, ...leszal, ...lezy.
3. przebywa:, mieszka: jaki> czas&
...lyezal v svego brata
le/e: za=og", w za=odze – mieszka:
w karczmie na rachunek d=u/nika
celem wymuszenia zwrotu d=ugu&
1393 Micolay vtenczasz v szalo-
dze leszal,
1405 ...any zalogi ne lezal podlug
zemskego vlozena.
1409 iaco Woyczech... ne lezsal
na Potrka... w zalodze.
iaco pan Hinczca zalogø leszal
podlug praua Szimunovi.
4. oblega:&
Krol Asyrski... leszal se wszø
woysko przed Lyachis.
5. umieszczonym by:&
1434 Jakom suknye... leszy w
sdroy'.
...lyezzøczemv w gno}ju|,
...przecz bi tak gromadi leszali.
6. rozci'ga: si", po=o/onym by:&
1423 ...nywa albo polye lezy them.
1428 ...czosz leszy concz ogroda.
...gesz lezi przecyw Ezdrelon.
1475 za niw' lezancza przaszn-
kowszka.
7. trwa: w bezruchu, nie rusza: si"&
1462 ...na lyez'cze, na stoy'cze.
... albo lyezacze y stoy'cze.
...wsze ymyenye rvszay'cze y
lez'cze.
8. podlega:&
...lesza w marborszkyem prawye.
myasta, targy... czo lesz' pod
waszym prawem.
9. zale/e: od czego>&
...a lyeszy tho na myeszkyey
myloszczy
10. podlega:, zasadza: si" na czym>&
To blogoslawyenye lezi na czir-
pyenyv.
staropol. le/a ]legowisko, obozo-
wisko\, staropol. le/e: ]zale/e: od
kogo, czego\.
anglosas. lecgan ]1. le/e:, 2. k=ama:;
w j. ang. dosł. to make lie\, pokr. goth.
lagjan, niem. legen ]k=a>:, po=o/y:\,
>redniow. ang. leien, leyen,
ang. lay ]k=a>:, u(na•=o/y:\,
wo=. 1289 le'at; ]le/'\, vylezli
]wyle{:\, pol≠zowa ]pole{li ¯ le{:\,
pol≠za, v=zlezosta
]pole{li\, le'[ ]le/"\, ˚leg.
yy
wo=. 1289 pre∂le'a]ee-pred-
le/aszczeje ]przed=o/one\.
le/e bud.
1. miejsce przygotowane do le/enia,
legowisko, posanie,
2. kwatera, stanowisko ]wojskowe\,
3. legowisko zwierz't; nora.
le/e: czynność.
1. przebywa: w pozycji poziomej,
2. zajmowa: miejsce ma czym lub
w czym, znajdowa: si", rozpo-
>ciera: si" w pewnej przestrzeni,
pokrywa: co.
le{: ruch. wlec si", posuwa: wolno,
gminne& i>: wolno ]gdzie leziesz$\,
chodzi:, og[lnie& wolno porusza:
si", posuwa:.
¯ ang. lazy ]leniw•y(ie\ ˘
=azi: ]chodzi:, i>:, kroczy:\;
pokr. =azi:, wynalazek ¯ le{:, p=az,
pe=za:, =za, znale{: ¯ z` ]czas dok.,\
% nale{: ¯ na` % le{: ]wlec si"\,
s=owotw. pokr. i>:, chodzi: ˘
staropol. naj>: ]znale{:\ ^
ros. naxodit; ]znale{:\,
naitti-naitti,
nie wolno nel;zq-nielzja ¯ “le{:”.
1. czo=ga: si", pe=za:&
staropol. ca 1407 lesc ]le{:\,
1471 laz'ncz ]le/'c\.
2. i>:&
...alye lyezye yn'dy ]idzie\,
3. le{: od czego> ]odchodzi:,
odrywa: si", schodzi:\.
ca 1500 gdy kopytho leszye od
nogy.
za(na(po(prze(od(pod(w(wy(
(wyna(z(roz(zna•le{:.
staropol. na(prze(przena(w(wy-
(wyna(
zna•le{:, rozle{: si",
nala(wynala•zowa:, =azi:.
~le{: ruch. wlec si", sun': si",
ci'gn':, i>: wolno.
¯ ang. lazy ]leniwy\.
s=owotw. pokr. =azi:, =zy, pe=za:,
p=az, p=oza.
za•le{: – dowlec si"
po•le{: – powlec si"
prze•le{: – na drug' stron"
od•nale{: – odszuka:
pod•le{: – zbli/y: si"
w•le{: – do >rodka
wy•le{: – na zewn'trz, do g[ry
z•le{: – z g[ry
roz•le{: si" – czas dok. roz=azi: si"
zna•le{: – napotka: w drodze
=a/enia; znalezisko
wyna•le{: – wymy>le: co> nowego,
utworzy:, skonstruo-
wa:, ¯ wynalazek
l"dziniec bot. Lathyrus tuberosus L.
ca 1465 Landzynyecz pisa nigra.
1472 Lendzinecz pisum.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
l"dziwiec bot. Lathyrus tuberosus L.
ca 1465 Landzywyecz pisa nigra.
l"d{(wie anat.
okolice nerek, cz">: plec[w po obu
stronach kr"gos=upa, mi"dzy /ebrami
a miednic'.
staropol. l"d{wica – nerka.
starofranc. ]l"d{wie\ loigne, logne,
>redniow. ang. loine, ang. loin;
starofranc. ]nerka\ rein, ragnon,
>redniow. ang. kidenei, ang. kidney,
ros. pohka-poczka.
l"d{wica, l"dwica anat. nerka.
dwye lyødzwyczy s logem swym,
dwye lyødwyczy s tukyem gich...,
1471 landzwicze renes.
l"d{wie, l"dzwia anat.
l"d{wie, biodro, g[rna cz">: uda.
lødzwe, ...s twich lyødzwy,
maiøcz na swich lyødzwyach,
ca 1455 byodra, l'ndzwye lumbus,
1471 landzwyay de lumbis,
opaszi se meczem twogim na
lødzwe twoye, ...lendzwe suum,
...pod me lendzwye,
XW w. lyadzwya femur,
rospuszczenye lyødzwy a nyedo-
statek we wszelkich lyødzwyach,
1471 landzwy renes.
l"g(n':(owisko(owy wyklucie
si" pisklaka z jajka; ul"ga=ka, wyl'g.
por. l'g, Å´
ros. vyvod-wywod.
staropol. wyl'c, wyl"ga:,
zal"gn': si".
l"k(liwy(owy(a: ]si"\ psycholog.
boja{<, obawa, strach, niepok[j.
ni/szy stopie< trwogi.
przel"kn':, zl'c ]si"\,
za(u(prze(wy(z•l'k= si".
staropol.
1. l"ka: si", ba: si", odczuwa: strach
]przed czym>\&
ne l'kayce s',
ca 1428 ne løkayøcz nin abhor-
rentes,
XV w. lancal sze,
...løkacz syø bødzes we dnye y
w noczi,
...nye boy syø ani syø løkay,
...nye lakayszya yvsz,
1466 ...l'cam sz',
czemv szya thako barszo lakasz$
1471 lankalesch non horruisti,
lankay'ncze, l'kacz szye,
ca 1500 lakacz sya pavere,
naczela szy' lekacz.
2. niepokoi: si" ]o co>\
troszczy: si" ]o co>\
Czlowyek, czso nawy'czey my-
luge, o tho sy' bogi nawy'czey
y l'ka.
3. straszy:, prze>ladowa: ]kogo>\,
wywo=ywa: czyj> l"k, strach,
1466 ...straschy, lanka...
yy
1471 lankay' insidiantur,
...lankasz }schi'$| band'.
~l"ka: czas niedok. ¯ l"k ]obawa,
ang. fear\, straszy: ¯ strach
¯ str ]wieksz•y(e\ % ach.
znaczeniowo pokr. l"ka:  n"ka:.
prze•l"kn': si" – na wskro>,
napawa: obaw'
z•l"kn': si" – przestraszy: si"
l"kanie psycholog., stan.
staropol. l"k, obawa, strach&
slodzeystwa y lothrosthwa prze
wyelgoscz grzecha a prze...
l'kanye m'ky za grzech do-
pvsczony.
†l"kawka psycholog., stan.
l"kliwo>: czy chorobliwy stan l"kowy,
mo/e te/ co>, co budzi l"k.
...l'nkawk'.
†l"kawy jęz., psycholog.
boja{liwy, l"kliwy&
strasliwy, boyazny, ly'kawy.
l"kliwy jęz., psycholog.
boja{liwy, strwo/ony.
staropol. timidus lakliwy.
l"kn': si", l'c si" psycholog.
przestraszy: si", zl"kn': si"&
1441 ¢leknyely szye stupefacti
sunt,
ca 1450 lankl sye,
...zamaczili y lankly sye,
...løklismi syø,
...y bal syø a lyøklo syø syerce
gego barzo,
...alle y on lyøknow syø,
gdi iø }Judyt"| opatrzily, lyøkszi
syø podziuily syø barzo krasye
gey,
...leknawschy szye,
...lyekny' szye,
...wschysczy szye lekna,
...a moya duscha lyekla szye.
staropol.
prze(u(z•l"kn': si", l"ka: si".
†l"knienie jęz., psycholog., stan.
l"k, strach, przera/enie&
...aby s lyeknyenya poznaly,
...z vyelykym strachem y z vyely-
kyem lyekny'nyem.
lgn': stan. przywiera:, garn': ku ˘
koszula lgnie do cia=a,
ch=opak do dziewczyny.
lg  gl ˘ glina.
staropol. ode(przy(u(we•lgn':,
zelgn': si", gln':.
†lgostaj handl.
sprzedawca towar[w korzennych&
ca 1455 lgosthay speciator.
†lgota społ., ekon.
osada zwolniona z p=acenia czynsz[w
i danin na pewien, czas od chwili
za=o/enia.
staropol. ]1228\ 1260 lgotam que
yy
vocatur Manec... donare.
†li jęz.
1. pytajnik «czy» ˘
widzisz li – czy widzisz$,
2. jedynie, wy='cznie, tylko,
3. omal, ledwie,
4. cho:by.
staropol.
1. czy; i, i te/.
chcesz-li tho uedzecz, kakocz
Xc gestey on bil vbodzy$
1402 chceszli thu praco cirpecz,
1420 wstawil-li Schadokerski
rankoymye za ten zaklad$
...takli odplaczasz panv$
...rzcze k nym& Gestly, ezescye
wyernye ku mnye prziszly,
...gestlya thv czso wynowath
podlug pra}wa|$
mozely ona thw szw' wol'
doszwyathczycz$
gestly czasz sad gaycz$
...dawno-ly-sz szya vrodzyla$
O blogoslavyona dzyevyczo,
vzrza-ly ya tewe lycze...
Povyedz nam& Yestly podobno
davacz czynsz czeszarzovy albo
nye.
Spytal yego& Vydzyschly czo.
Iesus...rzekl ym& Vyeczely, czom
ya vam vczynyl.
staroros. li-li, l;-li,
ros. ili, li, 'e> ne'eli hem>
hut;, ele> xot; by.
2. je/eli.
staropol. Aczby kto za kogo
r'czyl, a ten, za kogo racz',
zaprzy sy', aby zan raczono,
tedi gestly dlug dwadziesscz'
grzywiem, sam wlosn' rak', a
gestly czterdzessczygrzywien,
samowtor... ma przysy'dz swey
sprawiedlywossczy.
Acz ktho raczy za przyaczela...,
ale gestly ma dlvg, ma mv dan
bycz zaklad, a gestlyby wyelgy,
tedy rakoyma ma sy' mv wwy-
azacz w gymyenye.
5,5 kulumny cytat[w.
liana bot.
ro>liny o d=ugich, wiotkich p"dach
czepnych; pn'cza.
lias geolog.
jura czarna, zwana jur' doln',
oddzia= jury.
ang. Lias ¯ >redniow. ang. lyas;
starofranc. liois ]rodzaj wapnia, naj-
starsza horyzontalna warstwa jury
widoczna szczeg[lnie w Anglii\.
Ha# Ja doszed=em, i jest to oczy-
wiste, /e «czarna» to «wysoka», a w
tym wypadku «dolna» ]niska\, ˚bia=y,
`czerni:; mo/e na s=owotw. zasadzie
026& jak oni tak, to my na opak, jeden
wypadek wi"cej.
libacja zdarz. społ., kult.
pijatyka, spo/ycie alkoholu w gronie
os[b.
w poga<skich czasach& zwyczaj
polewania winem, olejkiem ziemi,
lub na ofiar" po>wi"conej bogu.
=ac. libare ]kosztowa:, smakowa:\ ˘
libatio, >redniow. ang. libacioun,
ang. libation.
libella narz. poziomica.
=ac. libella ]ma=a waga\.
libera-=(lizm(lny wolno>ciowiec.
gr. liber ]wolny\, =ac. liberalis ]
dotycz'cy wolno>ci\, starofranc.,
>redniow. ang. i ang. liberal,
ros. liberal.
liber-ia(yjny odzież.
mundur do s=u/by kr[lewskiej
lub magnackiej, dzi> w hotelach,
restauracjach.
=ac. liberata }szata| ]dostarczona\,
liberare ]wolny, uwolni:, wyzwo-
li:\, starofranc. livrer ]dor"czy:\ ˘
livree, >redniow. ang. livere ]norma
/ywno>ci, dar odzie/y dla s=ugi, rzeczy
dor"czone\,
ang. livery BV, W,
niem. liberei,
ros. liverq-liweria.
liberum veto hist.
w Polsce XVII – XVIII wieku&
zasada jednomy>lno>ci uchwa= sej-
mowych, uniemo/liwiaj'ca zerwanie
sejmu lub sejmiku i uchylenie zapa-
d=ych ju/ uchwa= na skutek cho:by
protetu jednego pos=a.
†libez czy libec bot. lubczyk,
Levisticum officinale Koch.
staropol. 1472 lybez ligusticum.
libra poligr., instr., jednostka wagi.
1. poligr. 24 arkusze papieru
w drukarstwie& 25 arkuszy,
2. waga sk=adaj'ca si" z dw[ch szal
przytwierdzonych do belki,
3. w staro/. Rzymie& podstawowa
jednostka ci"/aru r[wna 12 un-
cjom ]uncja 28,35 g\, w >redniow.
Europie& jednostka ci"/aru r[wna
funtowi ]453,59 gramom\.
=ac. libra.
staropol., jednostka wagi zawieraj'ca
ok. 25–50 kg, zarazem jednostka pie-
ni"/na sk=adaj'ca si" z pewnej ilo>ci
srebra lub z=ota.
Wsziczko zloto... czso offyerowa-
no w darzech, cztyrdzeszczy libr
]taletorum\ bilo.
Sto podstawkow vdzyal}an|o gest
za sta libr ]de talentis centum\,
kaszdøø librø ]singulis talentis\ ka-
szdemu podstawku polyczayøcz.
Kupul gorø... za dwye lybrze szrze-
bra ]duobus talentis argenti\.
Lybrø szrzebra ]talentum argenti\
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
za to dasz.
Kazal sobye dacz krol... trsysta
lyber srzebra at trsydzescy lyber
zlota ]trescenta talenta argenti et
triginta talenta auri\,
Vloszil vroki na zyeme, ssto lyber
srzebra a lybrø zlota.
Wszøw Dauid koronø zlotø..., a
nalyazl na nyey na wadze lybrø
zlota.
Czso tedi bødze y sze sto lybr ]de
centum talentis\ srzebra, geszem
dal ricerzom$
...we sto lybr srzebra a w lybrze
zlota ]centum talentis et talento
auri\
Libra znak Zodiaku.
=ac. Libra.
†libraryja
1. biblioteka, ksi"garnia,
2. drukarnia ]$\.
=ac. liber ]ksi"ga, ksi'/ka\ ˘
=ac. librarius ]przepisywacz ksi'/ek\,
starofranc. libraire ]kopista\ ˘
librarie, >redniow. ang. librarie,
ang. library,
ros. biblioteka-biblioteka.
libretto muz.
tekst s=owny do utworu muzyczno-
wokalnego, opery, operetki.
=ac. liber ˘ libro ]ksi'/ka\,
ital. zdrobn. libretto ]ksi'/eczka\.
†lice anat.
5 stron cytat[w.
staropol.
1397 Ramsz vderzyl Maczeya
trzycrocz w licze.
1398, ...in faciem percussit vlg.
po liczu.
Bog odwrocyl licze swoie ]
faciem suam\ by ne widzal do
concza.
...licze iego, oblycze yego.
Ne odrzuczay mne od licza ]a
facie\ twego.
Ne odwraczay licza twego ]faciem
tuam\ od slugy twego.
2. posta:, kszta=t, forma&
...wyobrazenye, wzraaz lycza
naszego.
Effigie w licz' }w licu| w obrasze.
3. oczywisty wod[d winy ]kradzie/y,
s=u/'cy jako dow[d w procesie\.
1388 quem fecit viso licze,
4. jaka> danina, mo/e kara.
5 stron cytat[w.
†lice
1. powierzchnia, strona, obszar,
2. dow[d rzeczowy.
ang. area, surface; evidence,
ros. poverxovnost;,
ohevidnost;-oczewidnost.
†lice(luce(lucy-miernik rel.
lucemiernicski ]zwi'zany z
yy
lucemiernikiem\.
1. faryzeusz, Pharisaeus, 2. ob=udnik,
hipokryra, ˚licomiernik, OE.
staropol.
1. faryzeusz.
1448 Oth przewrothlywey navky
lyczemernykow pulne a osztrosz-
nye sz' ymeycze.
Yako myly Iesus pytal lyczey-
mernykov Zydow...
Gorze vam, madrczy y moczarze
lyczemyernyczy.
Tako przyvyedly y }go| lycemy-
ernykom.
Yako myly Iesus mynyl lycemy-
ernyky, ysch ss' byly slyepy.
2. ob=udnik, hipokryta.
...ne bily szø luczemerniczy, ga-
kosz dzysza ludze... czynø, isci
szø ony pred luczmy vkaszugø
bobrzy, allecz ony szø pred
bodzem sly.
lyczemyernyczy, lycemyernyky.
4 kolumny cytat[w.
liceal-ista(ny szkoln. ucze< liceum.
licencj-a(onowa:(cyjny prawn.
zezwolenie na korzystanie z praw
wynalazku.
=ac. licere ]zezwolono\ ˘ licens
˘ licentia ˘ starofranc., >redniow.
ang. i ang. license, TS,
ros. dozvolqt; ]pozwala:\.
lice-um(alista szkoln.
rodzaj szko=y >redniej, og[lnokszta=-
c'ce, pedagogiczne, zawodowe;
liczba klas waha=a si" na przestrze-
ni dekad XX wieku, od dw[ch ]w
latach 1932–1948\ do czterech.
gr. Lykeion ]ogr[d w Atenach s'sia-
duj'cy ze >wi'tyni' Apollona Ly-
keiosa “Wilkob[jcy”, gdzie naucza=
Arystokeles 384–322 B.C., ucze<
Platona\,
=ac. liceum.
¢lich~, lisz~ s=aw. z=o.
¢lichacz osob. majsterkowicz.
ros. lixah.
licho(ta lich`, lisz` s=aw. dosł. z=o.
z=y podszept wewn"trzny, z=y duch,
diabe=. Szereg zwrot[w&
licho nie >pi, do licha, po kiego
licha, pal was licho, pal licho, licho
wie, licho mnie podkusi=o, itp.
licho ]zbyt(ek(eczne\ ˘ med. pol.-
ros. liszaj ]ang. tetter\, ros. lisznyj
]ang. superfluosus, surplus, excess\.
staropol. licho –1. liczba nieparzysta,
2. przegrana, niepowodzenie, 3. z=o.
staropol. lichy – 1. z=y, nieprawy,
2. s=aby, mizerny, niepozorny.
staropol. niesprawiedliwie, {le&
Physzny lycho ]zle\ czynily sø
]superbi inique agebant\
staropol. nali/szy – najlichszy.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ang. odd number, failure, damage,
ros. ]liczba\ nehëtnyj-niecziotnyj,
]szkoda, z=o\, porha-porcza,
ros. lixo, lixoimstvo
]deprawacja\,
staroros. lixoe-lichoje,
ros. zloe-z=oje ]z=e\.
†licho=at prof.
szewc =ataj'cy u/ywane buty. ¯ lichacz
]majsterkowicz\ % =ata: ¯ =ata.
starobia=orus. pereszewnik
¯ pere ]przy\ % szew.
†licho>: osob.
chwiejno>:, brak wytrwa=o>ci w
dobrym.
staropol. XV w. cordis instabilitas
lichoscz.
†lichota
1. z=o>:, z=y pod(wy•st"pek, grzech,
2. bieda, utrapienie, udr"ka.
staropol. Nenawidzal ies wszech
czso czinø lichotø ]zloszcz\.
Ne nalezona iest we mne lichota
]zloszcz\.
Strumene lichot ]zloszczy\...
Chowacz se bødø od lichoti
moiey.
Day gim... podlug lichoti nalezna
gich.
...przecziwo prawemu lichotø.
Ti ies opuscil lichotø ]impieta-
tem\ grzecha mego.
Daley omiy od lichoti ]ab iniqu-
itate, zloszczy\ moiey.
Bo lichotø ]iniquitatem, zloszcz\
moiømia poznawam.
staropol. bieda, utrapienie, udr"ka&
XV w. lychota erumpna.
1471 erumne lichoti ¢nandzie.
†lichotny jęz.
niesprawidliwy, krzywdz'cy, niego-
dziwy, z=y.
staropol. Chvalyl pan niegochoth-
nego vlodarza ]vilicum iniquita-
tis\, yze madrze vczynyl.
O lychothny Iudaschv...
†lichownik, lichewnik prof.
wypo/yczaj'cy pieni'dze na pro-
cent, lichwiarz ¯ lichwa.
staropol.
...pochlebniem, lychefnikem.
ca 1400 luchownycowy feneratori.
lichtarz techn.
>wiecznik, podstawka, cz"sto ozdob-
na, do osadzania >wiecy.
staropol.
...odzyenye... lychtarze, prz'dze
y prz'dzywo.
ca 1500 candelabrum, candelafe-
rum idem lychtarz.
lichtarzowy – nale/'cy do lichtarza
XV w. lichtarzowy candelabrum.
lichtowa: jęz., mors.
prze=adowywa: cz">: =adunku z jedne-
yy
go statku na drugi, lub na brzeg, w celu
zmniejszenia jego zanurzenia.
¯ niem.
lichtuga mors., pojazd.
rodzaj ma=ego statku lub barki s=u/'ce-
go do prze=adunku towaru na morzu,
rzece, lub w porcie.
¯ niem.
†lichtyszyc moneta.
jednostka monetarna, grosz nie-
miecki.
staropol.
1500 Permutati sunt XXXII flireni
lychtisszycze.
...grossorum Alemanorum albo
lychtyszycze.
Summa XLIII florenum lychtys-
sycze... de quibus lychtissycze
III grossi dati sunt XII floreni in
Vienna pro sedilibus.
...in grossis lychthiszycze dedi
XII florenos.
lichw-a(iarz(iarski ekon.
po/yczenie pieni"dzy na bardzo wyso-
ki, nadmierny prawnie procent.
staropol. lichwi: ]lichw" uprawia:,
po/ycza: na wysoki procent\,
lichwnik, lifnik ]lichwiarz\,
lifny ]z lichwy pochodz'cy\.
˚lichownik.
staropol. lichwa, lifa
– procent od po/yczonych pieni"dzy.
1389 lichwa,
lichfa, lychwa,
1411 lychwa,
1414 za lychw',
1421 i lichwy po=tora lata,
1423, 1432, 1437 lichwy,
o lyffe, w lyph', od lyphy,
o lyph', na lyphye, przez lify,
zyskv albo lychwy,
1461(67 liffi',
poziczysch w lichw',
1481 lychwa,
lifa, w lychwye,
ca 1500 lychwa.
staropol. lichwarz – wypo/yczaj'cy
pieni'dze na procent.
ca 1500 lychwarz fenerator,
ca 1500 lychwarze.
staropol. lichwi: – po/ycza: pieni'-
dze na procent.
lihwicz, lichwy fenerator, fenera-
tor domino lichwy.
staropol. lichwnik, lifnik –
po/yczaj'cy pieni'dze na procent.
lyfnyk, lyffniczy, lifniczi drapy-
eszniczy, lifniczi Pharisei, lifni-
czy, ca 1450 lifniczy drapyescze,
vszylnyczy, lyphnyky.
staropol. lifny – zwi'zany z lichw'.
lywn' przepascz, lyph' braly.
niem. leihweise.
=ac. usus ˘ usura ˘ starofranc. usure,
ang. usury, niem. leiher ]po/yczko-
dawca, udzielaj'cy po/yczek\,
yy
staroros. lixva-lichwa ]procenty\.
Wg wielce niepewnego A. Br¥cknera
1927, bo nagminnie fa=szuj'cego&
got. leihwan ˘ niem.
lichy jęz. marny, z=e, ˚licho.
staropol.
1. niesprawiedliwy, niegodziwy – od
møsza lichego, slowo licze, nauczo
liche drogam twim,
zghyncze grzyeszny z szemye y
lyszy albo neprawy, zgloblywe albo
lyche w nenawyscy ymal gesm;
Gospodne, zbaw dvszø moyø
od wargy lychych ]zlosnych\, ot
møsza lychego, ot lvdzy lychych.
2. n"dzny, marny, ubogi –
1460 o ynem, y tho o lychem;
stoycz sza malo papyesz y
nalysszy szrbrak takyesz;
thysz my vyelmy szwyathy, a ya
przeczyw thobye lycha.
‘licho wie, do licha». wo=. 1289
lixπi ]lichy, pod=y n"dzny\.
†licie fale, nurt, pr'd rzeki.
staropol. podzwigli sø rzeki lycza
swoia.
lico
1. maska, twarz, powierzchnia,
zewn"trzna strona czego,
2. front.
s=owotw. pochodne& oblicze, policzek,
>liczny, oblik ]pokaza:\ ˘ obliczy:
]wykaza:\ ˘ liczba, liczyd=o, m"tlik,
okolica, licomiernik ]faryzeusz\; ulica
¯ u % lica ]frontu\, afront ]policzek ^
obraza, zniewaga\.
ang. sur ^ po ^ woda ¯ gr. potami
]rzeka\; ang. face ^ lico ^ wierzch ˘
sur•face ]po•wierzchnia\, po•liczek.
=ac. facies ]twarz, wygl'd zewn"trz-
ny\ ˘ p[{no=ac. facia ˘ starofranc.,
>redniow. ang. i ang. face,
ros. lico-lico,
wo=. 1289 lica ]lica ¯ lico\, licem;
]licem\, v lihinax= ]w maskach\
ros. lik.
†licomiernik rel. ob=udnik,
faryzeusz, Pharisaeus.
staropol. licomiernik –
lyczomyernykow ]licomiernik[w\.
staropol. licomiernictwo – ob=uda,
liczomernicztwo jpocrisis.
˚lice(luce(lucy•miernik, OE.
†licowa-:(nie prawn., czynność.
wszczyna: post"powanie s'dowe
przeciw sprawcy z=apanemu na
gor'cym uczynku, np. zaj': rzecz
skradzion' celem przed=o/enia
s'dowi w charakterze dowodu, za-
trzyma: kogo> na gor'cym uczynku,
sprawdzi: naocznie.
staropol.
1420 licowal,
1444 licowalem,
1447 licowany,
1456 licowano,
1441 licowanym.
†licowy jęz.
zwi'zany z licem, twarz', znajdu-
j'cy si" na licu
staropol. gynako przezreczoney
wyni y luczowego przezzenya..
sz' bogecz mog'.
lic[wka
1. bud. specjalna ceg=a,
2. łow. =ania obejmuj'ca przewod-
nictwo nad stadem w czasie
rykowiska.
licyt-acja(ator(owa:(ant zdarz.
publiczna sprzeda/ ruchomo>ci lub
nieruchomo>ci osobie oferuj'cej
najwy/sz' cen".
=ac. licitatio, licitor ]wystawiam na
sprzeda/\, ang. auction.
†licz $
licz-ba(bowy(y:(yd=o(ebnik(
(ebny(nie(ny mat.
wielko>: daj'ca opisa: si" systemem
cyfrowym, suma jednostek, wynik
dodawania, odejmowania, mno/enia,
lub dzielenia.
¯ lico ]1. twarz, w przeno>ni& osoba,
2. kaza:\ ˘ ob•liczy: – wy•kaza:,
bez liku ]niezliczona ilo>:\.
ba ]czyni:, robi:\ ˘ bez•oso•bowo
]bez•oko•licznik\ ¯ lico ]czynnik\.
˚dzia=, dzieli:, dzielna ]licznik\ i
dzielnik ]mianownik\.
lik  licz ˘ licz % ba ]czyni:, robi:\
˘ liczba&
• pojedy<cza ¯ po` % jeden ]1\,
• mnoga ¯ m ]wielo` ¯ =ac. multus\ %
noga ]krok\ ˘ wielokrotno>:;
• parzysta ¯ para ]dwoje\ ¯ dwa ]2\,
• nieparzysta ]nie do pary, >redniow.
ang. odde ˘ ang. odd ˘ s=aw.-ros. odin
˘ pol. jeden\.
samog=oski wskazuj'ce na liczb"&
• pojedy<cz' ]l. poj.\& `o ]`a w l. mn\,
• mnog' ]l. mn.\& `e, `i,
• pojedy<cz' lub mnog'& `a, y&
– poj. pa=ka, /y=a,
– mn. jab=ka, /[=tka, /y=y.
nazwy geograficzne jak& Katowice,
Gliwice, Kielce, Strzelce, Malice, Ko-
tlice i szereg innych, maj'ce ko<c[wk"
`ce, kt[ra jest liczb' mnog' w j"zyku
polskim, w rzeczywisto>ci jest liczb'
pojedy<cz' ¯ =ac. terra ]ziemia\.
mSjp 1969& «podstawowe poj"cie
matematyczne, kt[rego tre>ci' jest
wynik liczenia»; “mas=o ma>lane” –
liczb" obja>niono liczeniem...
liczy:& dodawa:, odejmowa:, mno-
/y:, dzieli:.
liczyd=o ¯ liczy: % d=o ]stuka:\,
rozliczny; liczy: na – zdawa: si" na,
polega:; zaliczka.
por. lico, lik, KCz, ˚d=o.
Pu=apka na uk=adaj'cych s=owniki;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
liczba pojedy<cza ˘ liczba mnoga,
np. ko< ˘ konie, krowa ˘ krowy.
Zwykle, ale nie zwsze. S' rzeczow-
niki kt[re od razu powsta=y w liczbie
mnogiej, bo s' parami&
spodnie – para nogawek,
baki – para bokobrod[w,
kapcie – para bamboszy,
tak i kalosze, kierpce, lakierki,
patry – para oczu ˘ patrze:,
jajka – narz'd rozrodczy,
manowce – wertepy,
tarapaty – liczne k=opoty,
gapie – liczni zebrani ogl'daj'cy co,
zwykle zdarzenie, landrynki, lejce, i
szereg innych, ˚840.
Nie>wiadomi procesu, autorzy mSjp
1969, w licznych wypadkach, spro-
wadzali liczb" mnog' do pojedy<czej&
bak ¯ baki, gap ¯ gapie,
manowiec ¯ manowce ]wertepy\,
lakierek, landryna ¯ landrynka.
je/eli ca=y S=ownik ma zwiera: s=ow-
nictwo w liczbie pojedy<czej. ˚mSjp.
staropol. liczba ]liczenie, rachunek\.
liczb" da: ]zda: rachunek, zda:
spraw"\.
staropol.
1. ilo>:,
2. okre>lona g[rna granica ilo>ciowa,
kres ilo>ciowy,
3. poczet, grono, gromada,
4. rachunek, obrachunek,
5. rachunek czyj>, czyje> dobro,
6. spos[b liczrnia warto>ci, warto>:
p=atnicza, obliczeniowa,
7. spis,
8. Ksi"gi Liczby – nazwa 4-tej
Ksi"gi Moj/esza.
ca 1418 w liczbye.
staroros. lih;ba-liczba,
ros. hislo-czis=o ]liczba\,
shet-scziet ]odliczanie\.
ros. lihina-liczina ]maska\.
za(na(po(prze(ob(do(od(pod(w(
(wy(z(roz•liczy:.
Liczba czasem mieszana jest z cyfr'
– graficznym symbolem liczby;
gdy liczba przedstawia sob' jak'>
warto>:, np. liczb" os[b – cyfra jest
tylko umownym znakiem. ˚cyfra.
†liczenie czynność.
staropol.
1. liczenie, rachunek&
1471 lyczienye,
2. ilo>:.
†liczko twarzyczka.
staropol. 1447(62 wspanyle lyczka
vrodzenye.
liczko garb.
g=adka powierzchnia wyprawionej
sk[ry zwierz"cej.
liczman
1. /eton zast"puj'cy monet" w grze,
2. książk. co> bezwarto>ciowego.
yy
liczn-ie(y
w du/ej liczbie, gromadnie.
licznik
1. techn. przyrz'd rejestruj'cy,
2. mat. liczba nad kresk' u=amkow'.
†liczny jęz.
staropol. zwi'zany z licem, twarz' –
1462 falialia albo lyczne.
liczn-y(ie ˚licznie.
liczy:
1. rachowa:, dokonywa: operacji
arytmetycznych,
2. ob(z•licza:, sprawdza: liczb",
3. bra: pod uwag",
4. spodziewa: si", przypuszcza:.
staropol.
1. rachowa:&
1399 liczil penødze,
1400 y penandze liczil,
2. uwa/a:, podawa: za co>&
nye liczimy non repuyamus,
3. uzasadnia: zarzuty.
~liczy:
1. lik ]liczba\ ˘ bez liku,
2. osoba “licem” zwana, cz=ek.
za•liczy: – 1. w='czy: do grupy,
2. wzi': na poczet,
przypisa: czyn komu,
da: komu kredyt,
3. w='czy: na poczet
sp=aty d=ugu, ¯ zaliczka
na•liczy: – doda:, na ^ do
po•liczy: – doda: ka/de “lico”
]cz=eka\ z osobna
prze•liczy: – ca=o>:, na wskro>
prze•liczy: si" – omyli: si" w licze-
niu, zawie>: w swoich
przewidywaniach
ob•liczy: – uzyska: wynik
do•liczy: – do(przy•da:(='czy:
od•liczy: – odj':
pod•liczy: – zsumowa:, od do=u,
w•liczy: – doliczy:, w='czy:
wy•liczy: – ka/demu z osobna
z•liczy: – doda:
roz•liczy: – przydzieli: kwoty
roz•liczy: si" – rozliczy: siebie z kim
†liczyd=o staropol.
1. ma>:, bielid=o
1471 nomine ferusa liczidlem.
2. bot. storczyk
1472 liczidlo bifolium.
liczyd=o
przyrz'd do liczenia.
liczykrupa osob.
sk'piec, sknera.
1. †li: fale, nurt, pr'd rzeki&
staropol. podzwigly rzeky licz
swoiø.
2. †li: czynność. la:
staropol. prze(roz(w(wy(z•li:
wylin':, po(prze•liwa:.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
3. †li: jęz.
1. wprowadza zdanie warunkowe
«je/eli»
2. wprowadza pytanie «czy».
lider poz. społ. przyw[dca,
kieruj'cy, g=[wny, stoj'cy na czele.
anglosas. lithan ]podr[/owa:, je{-
dzi:, uda: si" do\, anglosas. l≤dan
]biernik od lithan\, >redniow. ang.
leden, ang. lead(er,
ros. vo'd;, ]w polityce i sporcie\
lider.
lidyt petr.
zbita, twarda ska=a osadowa.
†lifnik, lichwnik, lifny ˚lichwa.
¢liga w prawie morskim&
dobra wyrzucane za burt" statku, np.
w czasie sztormu, burzy na morzu, z
przymocowan' boj' w celu ustalenia
w=a>ciciela tych d[br.
staronord. leggja ˘ starofranc.,
>redniow. ang. i ang. lagan,
nazwiska ?eliga, ?eligowski; /e ¯
holend. zee ]morze\, niem. see, ang.
sea, SZ, ?.
lig-a(owy
1. zwi'zek, przymierze, pakt, umo-
wa pa<stw, grup, lub indywidual-
nych os[b do popierania wsp[lne-
go interesu, zapewnienia obop[lnej
ochrony, itp., stowarzyszenie lub
sprzymierzenie ich uformowanych
przez takie przymierze, zwi'zek,
2. sport. system rozgrywek
w mistrzostwach.
=ac. ligare ]wi'za:\ ˘ legare ˘ ital.
liga, lega, starofranc. ligue,
>redniow. ang. ligg, ang. league,
ros. liga, so[z ]zwi'zek\.
†liga: czynność.
]o koniu\ wierzga:, kopa:
staropol. ligacz.
ligatura
1. med. nici do podwi'zywania
naczy< krwiono>nych w czasie
operacji,
2. muz. =uk nad nutami wskazuj'cy
na gr" albo >piew nieprzerwany,
3. poligr. po='czenie dwu lub wi"-
cej liter w jeden znak graficzny,
4. techn. pomocniczy stop metali
w technice odlewniczej.
ligawka muz. fujarka, jeden z
najstarszych polskich instrument[w
muzycznych, o przenikliwym, dono>-
nym d{wi"ku.
lignina z=o/ona substancja organicz-
na wyst"puj'ca obok celulozy w
zdrewnia=ych cz">ciach ro>lin, stoso-
wana do produkcji mas plastycznych;
od 1822.
=ac. lignum ]drewno, drzewo\.
yy
lignit petr.
odmiana w"gla brunatnego, ksylit,
ok. 1808.
=ac. lignum ]drewno, drzewo.\
ligroina chem.
produkt destylacji ropy naftowej,
u/ywany jako paliwo do silnik[w
spalinowych, jako rozpuszczalnik,
oraz w drukarstwie zamiast terpen-
tyny; ci"/ka benzyna.
ligustr bot.
Ligustrum vulgare, krzew z rodziny
oliwkowych, o d=ugich, w'skich li-
>ciach, i bia=ych, pachn'cych kwiatach
groniastych.
=ac. ligustrum.
†lij narz. lej.
¢lik KCz, dawn. liczba, ilo>:.
bez liku – niezliczony.
licz•y:(yd=o(ba
lik
1. ryba. lina wzmacniaj'ca boki
i g[r" sieci,
2. żegl. lina kt[r' obszyty jest brzeg
/agla.
likier spoż.
s=odki nap[j alkoholowy, z dodatkiem
owoc[w, korzeni, orzech[w, zi[= ˘
wi>ni[wka, orzech[wka, >liwo-wica, /
ubr[wka ]nalewka z trawy zwanej
/ubr[wk'\, i inne.
˚kiersztr'g ]wi>ni[wka\
¯ kirsche ]wi>nia\ % strang, strong.
=ac. liquere ˘ liquidus ˘ =ac. liquor ˘
starofranc. licor, licur, likeur ˘ >red-
niow. ang. licour ˘ ang. liquor ]od
13 w.\, liqueur ]od 1729\,
ros. napitok-napitok ]napitek\.
likopodium techn.
/[=ty proszek z zarodnik[w wid=aka,
maj'cy zastosowanie jako przysypka,
oraz w odlewnictwie i pirotechnice.
liktor hist., kult.
w staro/. Rzymie& cz=onek honorowej
stra/y przybocznej najwy/szych do-
stojnik[w, nios'cy przed nimi p"k
r[zeg z wetkni"tym toporem ]symbol
w=adzy nad /yciem obywateli\.
likwid-acja(ator(acyjny(atura(
(owa: zdarz.
up=ynnienie, unicestwienie, zako<-
czenie ]dzia=alno>ci\.
=ac. liquere ]stawa: si" p=ynnym\ ˘
liquidus ]p=yn\ ˘ liquidare ]czyni:
p=ynnym lub czystym\ ˘ liquida-
tus, liquidus ]wolny od d=ug[w\,
starofranc. liquide ]p=yn\
ang. liquid(ate(ation(ator,
ros. likvida-ciq/tor.
likwor przestarz., spoż.
nap[j, p=yn, zwykle alkoholowy.
lila kolor. liliowy.
yy
lilak bot., krzew.
Syringa, krzew z rodziny oliwkowa-
tych, potocznie zwany bzem.
sanskr. nila ]ciemnoniebieski\ ˘ nil
]barwa\ ˘ pers. lilak, nilak
]niebieskawy\ ˘ arab. lajlak, lilak,
hiszp., starofranc., ang. lilac.
lili-a(owiec bot.
Lilum, ro>lina cebulkowa, wodna.
†lelija, lilija bot.
staropol.
1. lilia bia=a, Lilium candidum.
1453 any lylya byalisczya,
ca 1465 lelya lilium,
1471 lilye lilii,
1475 lilia lilium.
2. p=ona, polna lilia, lilija polna –
lilija z=otog=[w, Lilium martagon L.
1419 plona lylya lilium siluestre.
3. polna lilija – zawilec wielokwia-
towy, Anemone silvestris L.
1472 polna lilia lilium montanum
4. wodna lelija, lilija – lilija wodna,
1419 wodna lilia clausa hercolis,
nymphea,
1437 wodna lelia nenufar,
nimphea
ca 1478 lilia vodna nenufar,
1484 wodna lylya nenufar.
5. /o=ta lelija – kosaciec [/=yu, Iris
pseudoacorus L.
sa 1500 szolta lyeyyya acorus,
6. ozdoba w ksztacie ]kwiatu\ lilii,
motyw dekoracyjny w tkaninie.
staropol. lilijowy z lili' zwi'zany.
lilijka
1. znak harcerski kszta=tem
przypominaj'cym lili",
2. nazwa herbu szlacheckiego,
by=ej rodziny kr[lewskiej Francji.
ang. fleur-de-lis.
liliowate bot.
Liliaceae, rodzina ro>lin jednoli-
>ciennych, o podziemnej =odydze w
postaci cebuli albo k='cza.
liliowce zool.
Crinoidea, gromada typu szkar=upni,
obejmuj'ca liczne gatunki kopalne i
kilkadziesi't wsp[=czesnych.
liliowiec bot.
Hemerocallis, ro>lina z rodziny
liliowatych.
liliowy kolor. jasnofioletowy.
liliput ludzik, cz=eczek.
ang. Lilliput ]nazwa kraju fanta-
stycznych, male<kich ludzi wzrostu
ok. 15 cm, z powie>ci Gulliver’s
Travels – „Podr[/e Guliwera”
– ang. pisarza Jonathana Swifta
1667–1745, satyryka, ur. w Irlandii\.
liliputki w liczbie mnogiej, ptak.
rasa drobnych kur.
liman geogr. p=ytka, s=ona zatoka
na Morzu Czarnym i Azowskim.
gr. limen ]zatoka\,
Latopis 1116 limen=-limen,
liman=-liman ]zatoka, ros. zaliw\,
ros. liman-liman ]zatoka\,
osma<sko-tur. liman ]port\; Swo
1980& ros. ¯ osm.-tur. ¯ gr. limen.
limba drzew.
Pinus cembra, drzewo wysokog[rskie
z rodziny sosnowatych, jod=a kar-
packa, ro>nie w Alpach, Karpatach,
na Syberii.
>rodkowo-g[rno-niem. limboum,
linboum.
limbo
1. rel. czy>ciec; w niekt[rych chrze>-
cija<skich doktrynach, miejsce gra-
nicz'ce z piek=em w kt[rym prze-
bywaj' nie ochrzczone niemowlaki
i prawi ludzie z czas[w przedchry-
stusowych; od 14 wieku,
2. prawn. w przepisach, prawie –
wypadki umykaj'ce przepisom,
zwykle wpadaj'ce w obszar pomi"-
dzy paragrafami.
=ac. limbus ]skraj, granica, brzeg,
kant\.
limbus techn.
cz">: instumentu mierniczego w
kszta=cie =uku z podzia=k' stopniow'
do mierzenia k't[w.
=ac. limbus ]brzeg, obw[dka\.
liemryk lit.
kr[tki wiersz, tre>ci /artobliwej.
limfa(tyczny fizjolog.
p=yn tkankowy, ch=onka, osocze z
bia=ymi krwinkami.
gr. nympholeptos ]uj"ty, pojmany
przez nimfy\ ˘ =ac. lymphaticus ˘
lympha ]p=yn\ ˘ franc. lymphati-
que, ang. lymphatic,
ros. limfa/tiheskij.
limfocyty biol.
bia=e krwinki tworz'ce si" w
w"z=ach ch=onnych i >ledzionie.
†limski tkan.
okre>lenie gatunku sukna wyra-
bianego w Limburgu lub Limo-
ges. staropol. 1498 dzik' panni
limyskyego
limit(acja(owa: granica,
najwy/sza liczba, ilo>: czego.
=ac. limes ˘ starofranc. limite ˘
ang. limit,
ros. peredel, granica.
limnograf meteor., narz.
przyrz'd rejestruj'cy mechanicznie
zmiany w poziomie wody, g=[wnie
w rzece.
†limonija ˚cytryna, lemon.
limonit miner.
minera=, uwodniony tlenek /elaza,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ruda /elazna.
limuzyna
1. pojazd. d=ugie, kryte auto o luk-
susowym wyko<czeniu, przednie
i tylne siedzenia oddzielone
szyb',
2. lotn. ruchoma, przezroczysta
os=ona kabiny pilota.
franc. limousine ]kaptur, od
kostiumu noszonego w Limousin, b.
prowincji w centralnej Francji\.
ang. limousine.
¢lin, =yn ciecz w ruchu.
Lublin, D"blin, Modlin, wyspa Wo-
lin ]wo % lin\, Zwolin ]z % wo % lin\,
Garwolin ]gar % wo % lin\, Zlin ]dzi>
August[w\, Oszczepalin, Witulin,
Berlin, Dublin, lin ]gat. ryby\, p=yn,
m=yn, rz. +yna, Wo=y<.
lin ryba.
Tinca vulgaris, ryba z rodziny karpio-
watych, /yj'ca w wodach o mulistym
dnie.
staropol.
1389 V capecia lini,
1472 lin tinca,
ca 1500 lyn.
ang. tench, ros. lin;-li<.
lina gruby sznur, splot sznur[w,
gruby powr[z okr"towy.
staropol.
1488 cum fune mango albi lyna,
1497 przednye okovane z lyn'.
=ac. linus ]len\ ˘ linea ]lniana ni:\
starofranc. linge, anglosas. line
]sznur\, >redniow. ang. line,
ang. rope, line, ros. verëvohka.
˚linowy wyci'g.
†lin': czynność., ruch.
lun':, chlusn':, wyla:.
¯ lin ]ciecz w ruchu\.
franc. verser; fondre, mouler,
>redniow. ang. pouren, ang. pour,
ros. lit;-lit ]la:\,
iz/vy/na/raz-livat;,
iz/vy/na/raz-lit;,
lincz(owa: prawn.
samos'd, zab[jstwo oskar/onego
przez powieszenie, przez t=um,
zwykle bez procesu, wynik nieza-
dowolenia z obowi'zuj'cego prawa,
powolnego, pob=a/liwego i >lepego.
ang. lynch ¯ Lynch’s Law ¯
nazwisko kapitana U.S. – Williama
Lyncha 1742–1820, cz=onka vigilan-
ce committee – czujnego komitetu w
Pittsylvania, stan Virginia, 1780 r.
ros. linhevat;, samosud
†linda bot. $
staropol. 1437 linda lurida.
Linde, Samuel Bogumi= -
S=ownik j. polskiego
˚Uwagi o s=ownikach, nr 810.
yy
linearny jęz.
wyra/ony za pomoc' linii, liniowy,
jednowymiarowy, d=ugo>ciowy.
=ac. linea ]linia\ ˘ linear ˘ linearis,
franc. lineaire, ang. linear.
lingwafon techn., jęz.
patefon z kompletem p=yt do syste-
matyczenj nauki j"zyka obcego.
lingwist-a(yka(yczny jęz.
j"zykoznaw•ca(stwo(czy.
staropol. s=oworzeczna –
nauka o j"zyku. ˚s=oworzeczna.
=ac. lingua(lis, ang. lingu-al(ist,
ros. qzyhnyj, qzykov-yj/ed.
lini-a(a=(jka(owa: wg okre>lenia
greckiego matematyka Euklidesa, ok.
300 B.C., tw[r geometryczny maj'cy
tylko jeden wymiar – d=ugo>: ]gr.
Eukleides, =ac. Euclides, ang. Euclid\.
1. jednowymiarowy tw[r geometr.
2. droga, trasa >rodk[w lokomocji,
3. kszta=t, zarys, kontur, sylwetka,
4. kierunek d'/no>:,
5. szeerg przodk[w i potomk[w,
6. przyrz'd w kzsta=cie listwy,
7. pas frontowy oddzielaj'cy wrog[w,
8. kolumna, szereg, szyk,
9. rz'd liter; wiersz.
gr. leine ]sznur\, =ac. linea ˘ franc.
linge. anglosas. line ˘
ang. line, ros. linq.
linia-rka(tura techn.
†linie: proces.
staropol. ]o w=osach\ wypada:,
=ysie:
1471 lynyegy' fluunt.
liniowiec mors., wojsk.
najsilniejszy typ okr"tu wojennego
do walki artyleryjskiej; du/y statek
pasa/erski.
¯ linia ]pasa/erska\ ¯ line.
liniowy jęz.
1. miara. podzia=ka na linii.
2. mat. r[wnanie pierwszego stopnia,
3. wojsk. s=u/ba na froncie.
linka cienka lina.
linoci'g techn.
wyci'g funkcjonuj'cy na linie.
linoleum tkan. tkanina jutowa
pokryta mas' z oleju lnianego z
domieszk' /ywicy i barwnika.
=ac. linum ]wosk\ % oleum ]olej\ ˘
ang. linoleum, ros. linoleum.
linoryt poligr.
technika graficzna odbijania wypuk=e-
go rysunku wykonanego na linoleum
przez wyci"cie t=a.
=ac.-pol. lino]leum\ % ryt.
linoskoczek sport.
wykonuj'cy :wiczenia akrobatyczne
na linie.
linotyp(ista(owy poligr.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
maszyna drukarska do sk=adania
tekstu, odlewaj'ca ca=e wiersze.
ang. line of type ˘ linotype.
linowy wyci'g techn.
kolejka linowa.
ang. funiculus ]cienki splot, war-
kocz, wi'zka struktur nerwowych\ ˘
ang. funicular ]dzia=aj'cy, kierowa-
ny za pomoc' kabli; kolejka linowa
na ostrym zboczu, szczeg[lnie gdy
przeciwwa/ona przez wznosz'ce si"
i opadaj'ce wagoniki\
ros. kanatnaq 'eleznaq do-
roga-kanatnaja /eleznaja doroga.
liofilizacja proces., czynność.
suszenie sublimatyczne zamro/
onych substancji.
†lio<ski tkan. zrobiony z tkaniny
wyrabanej w Lyonie; staropol.
1493 item czyrwyona szuknya
lyonszka.
lipa(ina(ny drzew. Tilia Europaea L.
m-c lipiec ¯ kwitn'ce lipy.
1366 v lipi,
1429 do pochyley lipy,
1447 sedmy lip,
1472 lypa tilia,
1486 od lypy,
ca 1500 lyp' tilia.
†lipczek bot.
jaka> ro>lina czy te/ plaster miodu-
staropol.
XV w. apium linistum proprie
lipczek.
†lipie drzew., leśn. lasek lipowy ]$\
staropol. 1416 przes lippe.
lipiec lipiec ¯ kwitn'cych lip ¯ lipa.
pi'ty miesi'c >redniow. kalendarza,
rozpoczynaj'cego rok od 24 marca
]marzec by= pierwszym miesi'cem
roku, staropol. unor ¯ =ac. unus\.
staropol.
1. si[dmy miesi'c roku,
ca 1455 jaczem lipyecz, szodmy v
rzadzye... iulius,
XV w. lypiec... iulius.
}lipiec si[dmym miesi'cem roku
w kalend. gregori<skim. N nie
by=o kalendarza gregoria<skiego
w Íredniowieczu# Kalend. gregor.
ustanowiony w Watykanie, jesieni'
1582, w Polsce u/ywany po1586;
w Íredniow, u/ywano kalendarza
julia<skiego, w nim lipiec 5-tym|.
2. gatunek miodu, mi[d zbierany w
miesi'cu lipcu, z kwiat[w lipy.
1476 et quatuor kule lipczv,
1483 lypyecz.
staropol. lipie<,
=ac. menis Julius ]miesi'c Juliusa
Caesara\ ˘ Julius, franc. juillet,
anglofranc. Julie,
ang. July, ros. i[l;-ijul.
lipie< ryba.
yy
Thymallus thymallus, nazwa ryby.
staropol.
1394 ]za ryby zwane\ lypene,
1472 lypen caricius,
ca 1500 lypyen.
†lipina leśn. lipy w lesie, las lipowy.
staropol.
1446 grabyna, ossina, lipina,
brzeszyna, yaworzyna
†lipka bot. Melitotus officinalis Lam.
staropol. 1472 lypka melilotum.
lipny pot. tandetny, ¯ ]drzewo\ lipa.
lipoid chem., biol.
zwi'zek chemiczny nierozpuszczalny
w wodzie, wyst"puj'cy we wszyst-
kich prawie tkankach zwiezr"cych i
ro>linnych, maj'cy zdolno>: zwi"k-
szenia krzepliwo>ci krwi, rozk=adania
niekt[rych drobnoustroj[w i zoboj"t-
nienia jad[w.
gr. lipo ]t=uszcz\ ˘ lip]o\ % oid ˘
ang. lipoid.
lir-a(yk(yka(yczny(yzm muz.
starogrecki, strunowy, szarpany
instrument muzyczny, poezja, poeci,
spiewacy utwor[w nastrojowych,
uczuciowych, refleksyjnych.
gr. lyra, =ac. lyra ˘ franc. lyre ˘
ang. lyre AE;
gr. lyrikos, =ac. lyricus,
franc. lirique, ang. lyric(al(ism(ist;
gr. lyrismos ˘ franc. lyrisme ˘ ang.
lyrism, ros. lir-a/ik.
lis(i(ica(ura anim., zwierz.
Vulpes vulpes, zwierz" z rodziny ps[w,
poluj'ce na drobn' zwierzyn"
]zaj'ce, sus=y, kury\, =owne dla futra;
chytry, przebieg=y.
las ¯ les ¯ lis ¯ =ac. silva ]las\, ˚las.
ang. fox ]lis\  dun. skov ]las\, czyt.
wspak, s=owotw. koncepcji 022.
s=aw. i staroros. l≠s=-les ]las\,
EI, ros. les-les.
staropol.
1434 charthy, ogary wyszly
lyscha schamowtor szyl',
ca 1500 lysz vulpis.
staropol. lisi – zwi'zany z lisem,
do lisa przynale/ny&
1279 lissi,
1342 lyse,
1352 lissa,
1447 albo lyszych,
liszye, lysy,
1466 lysza schuba
staropol. lisica –
1. prasa do t=oczenia wina, oleju,
2. zgromadzenie przy ku{ni w kt[rym
kuto p=ochliwe konie&
ca 1455 lyszyca angarium.
staropol.
liski czy liszki – sk[ra, futerko z
lisa&
1432 swe lisky,
yy
1488 lyssey schvby zeloney.
staropol. lisowaty –
rudy, ry/y, czerwony,
staropol. liszka – lis }li>ka|.
franc. renard ]lis\, madre ]lisi\,
niem. fuchs ¯ }skuf| ]las\, Ch ^ K,
anglosas., >redniow. ang. i ang. fox,
ros. lis-a/an;ka/ica/ënok,
pol. lis ^ ros. lisica ]`a\, jak
pol. w[= ^ anglosas. oxa ]`a\.
lisiak techn.
rodzaj pi=y do ci"cia drewna.
†lisowaty koloru lisa. ˚lis.
lisowczyk wojsk.
/o=nierz polskiej najemnej lekkiej
jazdy, zorganizowanej w pocz. XVII
w. przez Aleksandra Lisowskiego.
list(a(ek(ewnik(nienie(onosz(
(opad(owy(owny ¯ list ¯ li>:
STÍÇ, pisemna wypowied{ skiero-
wana do innej osoby, instytucji ]pis-
mo\, zapisana kartka papieru i za-
adresowana.
staropol. list –
1. li>:,
2. stronica zapisana i przes=ana komu
list.
list, lysth, lyst, 1487 inferiori parte
listi supertecta
3. dokument prawny co> utwierdza-
j'cy albo potwierdzaj'cy,
4. karta ]papieru, ksi'/ki\
staropol. listek – karta ksi"gi
trzy listky, tres pagillas.
franc. feuille ]li>:\, anglosas. leaf,
>redniow. ang. lefe,
ang. leaf ]li>:\, letter ]list, pismo\,
franc. lettre ]list\, ang. letter,
ros. pis;mo-pismo.
=ac. folium ˘ foliare ˘ foliatus,
franc. une feuille de papier ]karta\,
ang. foliate ]karta zapisana\,
ros. list=-list ˘ listy-listy.
list /elazny – dokument wydawany
przez w=adze, zapewniaj'cy bezpie-
cze<stwo osobiste, zwykle pos=owi
strony wrogiej przybywaj'cej np. w
celu negocjacji; glejt.
¯ czes. glejt ¯ niem. wy/yn geleite,
franc. un sauf-conduit,
ang. safe-passage letter ]$\,
ros. oxrannyj list=.
lista rejestr, spis, wykaz; 1602 r.
ros. lista-lista.
†listek staropol.
1. karta ksi"gi& trzy listky,
2. bot. d=ugi listek – babka lanceto-
wata, Plantago lanceolata L.
1472 ¢dluhi listek lanceola, plan-
tago minor.
†listki bot. wg SS 1953& zapewne
jaka> ro>lina, bli/ej nie znana.
ca 1464 listhky carnositates.
listopad ¯ li>: % opad; opad li>ci.
11-ty miesi'c gregoria<skiego kalen-
darza, wprowadzony w Watykanie
jesieni' 1582 i 9-ty kalendarza julia<-
skiego, ko<cz'cego rok 24 marca, po
kt[rym Nowy Rok, 25 marca ]ca=a zima
wchodzi=a do jednego roku, opisana
tym jednoznacznie\, ˚system.
staropol.
1. listopad –
1471 listopad pan,
XV w. lystopad, grvdzyen,
ca 1500 lystopad nouember,
2. pa{dziernik –
XV w. lystopad october,
3. t=umaczenie hebr. miesi'ca
Ethanim, b"d'cego odpowiednikiem
wrze>nia& w ksch'zicz' ]w ksi"/y-
cu\ lystopadzie,
4. jako t=umaczenie hebr, miesi'ca
Elul.
staropol. listopad= –
1. listopad, ca 1455 listopadl,
2. pa{dziernik, XV w. lystopadl.
ang. November ¯ =ac. November lub
Novembris ]mensis\ ]9-ty miesi'c
staro/. Rzymian\ ¯ novem ]9\.
†listowaty jęz. li>:mi okryty.
staropol. 1471 lisowathi.
list-wa(ewka(wowanie pod=u/ny
pasek drewna, element ='cz'cy;
wzmacniaj'cy lub ozdabiaj'cy,
szczeg[= zdobniczy.
ang. list ]odci"ty w'ski pas od brze-
gu, od 1635 r.\
% st ]drzewo, drewno\.
†listwica odzież.
ozdobny element stroju w kszta=cie
paska czy te/ opaski.
staropol. 1427 listwice slote.
¢lisz~, lich~ s=aw. z=o ]szkoda\
˘ licho, liszka, liszaj ]aj – {le\.
†liszaj bot.
szalej jadowity, Cicuta virosa L.
staropol. ca 1465 liszay lentifugo,
1472 lissan ]w miejsce lissay\
collidria.
liszaj(ec med. wykwit na sk[rze.
pokr. >wierzb. ros. liwaj,
lich`, lisz` ]s=aw. z=o, deprawacja\,
wi"cej ˚licho.
staropol. liszaj – choroba sk[ry
po='czona z drobnymi wypryskami
czy te/ =uszczeniem si"
1475 albo liszage mayøcze, albo
swirzb, albo crostawe,
1475 lyszaye dormi morbis,
ca 1500 lyschay vel pyeg'.
†liszec poz. społ.
cz=owiek ma=ej warto>ci, ma=o
znacz'cy, wzgardzany.
staropol.
XV w. lyszec, despectus.
¢liszenik nie wa/na posta:, osoba,
nieszcz">nik.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staroros. liwenik-liszenik,
ros. nihto'nyj,
neshastnyj-niesczastnyj,
ang. not important, insignificant,
an unlucky person.
liszk-a(ojad zool. g'sienica.
¯ lisz ]li>:\ % ka ]do\, t=um. od ty=u.
sz ¯ s, st, >:; lich`, lisz` – s=aw. z=o.
staropol. liszka ]lis\ }li>ka|. ˚lis.
†liszka zool.
1. lis, Canis vulpes L.
staropol. czøsti liszek;
lischka sczeka,
1444 lischka sczeka,
wszako lyszki, wszythky lyszki;
lyschka; lyska wlpes,
ca 1500 lyschk' vulpecula,
2. g'sienica, eruca –
1471 lyszka eruca,
3. zapewne kuna – obr"cz /elazna,
umocowana u s=upa, muru, itp.,
zak=adana na szyj" przest"pcy.
1495 lisky.
†lisznik $ wg Ss 1953; lichwiarz
¯ lichwa, Ch ˘ Sz,
jak piechota ˘ pieszo.
wypo/yczaj'cy pieni'dze na pro-
cent. staropol. 1450 lysznyk.
†liszowaj bot. szalej jadowity,
Cicuta virosa L.
staropol. 1460 liszaway lentifuga.
†liszy: osob.
pozbawi:, odstr"cza:, stroni:.
=ac. de` % privare ˘ starofranc.
depriver, >redniow. ang. depriven,
ang. deprive,
ros. liw-at;/it;-lisz•at(it.
li->:(stek(owie(>ciak(>ciasty(
(>cie<(>ciowy(>ciozw[j,
listopad ¯ list % opad ¯ opad li>ci,
t=um. od ty=u; li>ciak – sp=aszczony
ogonek li>ciowy.
†li>cie bot. prawn.
1. li>cie lyszcze, gesz to liscim
roszirzonim,
1466 lyscze,
1461(67 na lisczv; yedno lysczye,
2. ro>lina ]zw=aszcza u/yteczna\,
2.a winne li>cie – winna latoro>l.
2.b gorzkie li>cie po=udniowa ro>li-
na, b"d'ca odmian' dyni,
3. dokumenty prawne.
lit chem. pierwiastek chemiczny.
najl/ejszy metal.
gr. lithos ]kamie<\.
litania rel. rodzaj modlitwy,
gr. litaneia, =ac. litania.
litaury muz. dawny instrument
perkusyjny, UW
ukr. lπtavri-litawri.
liter-a(acki(alny(at(nik(atura(
(nictwo(owa:(owiec([wka
yy
litera – znak graficzny oznaczaj'cy
zg=osk".
literat – autor utwor[w prozaicznych
lub poetyckich, potocznie okre-
>lany pisarzem ¯ pisa:, bo pisa:
umia= w czasach powszechnego
analfabetyzmu; nie jednoznaczne
bo pisarz mo/e by: urz"dnikiem,
np. kancelarii, s'du, itp.
literatura – ca=okszta=t tw[rczo>ci pi
>mienniczej ]narodu, kraju, ludzko-
>ci, epoki\; pi>miennictwo;
ang. literature, ros. literatura.
literatura obowi'zkowa – lista ksi'-
/ek narzucona uczniom szk[= pod-
stawowych i >rednich, przez Min.
O>wiaty, kt[re uczniowie musz'
zna: by uzyska: ocen" nie mniej ni/
dostateczn' z j"zyka polskiego.
S' to powie>ci, opowiadania, po-
ematy – og[lnie& fikcja, urojenia,
zmy>lenia, gwa=t nimi czyni'c
jednostkom kt[re nie znosz' tego
rodzaju tw[rczo>ci, by rozmy>la=y
o ludziach kt[rych nie by=o, i o
sytuacjach kt[re nie wydarzy=y si",
nie mia=y miejsca.
literacki – dotycz'cy litearta,
ang. literary.
literalny – dos=owny, dosł. litera w
liter", wyraz w wyraz, ang. literal,
ros. bukwalnyj ¯ bukwa.
literaturoznawstwo.
liternictwo – teoria i technika
pisania.
liternik – autor wzoru pisma,
kre>larz ozdobnych liter.
literowa: – wymienia: kolejne litery
wyrazu.
literowiec – akronim.
=ac. littera ]znak graficzny zg=oski\,
litteralis ]dos=owny\, litteratus ]uczo-
ny\, litteratura ]pismo, pisanie\,
franc. lettre, littera-ire(l
ang. letter, litera-cy(l(lly(ry(te(ture,
wo=. kni'nik= ]dosł. ksi"/nik,
ksi"gi umiej'cy czyta:, uczony,
literat\, ros. litera/tura.
staropol. literat – ten, co zna litery,
co umie czyta: i pisa:, pi>mienny.
ca 1500 lytherath.
liter[wka jęz. wyraz {le zapisany,
z opuszczonymi b'd{ przekr"conymi
literami, szczeg[lnie w j"zyku staro-
pol., w tw[rczo>ci r"cznie pisanej,
gdzie dopuszczalna interpretacja zna-
k[w, np.
snare ]sid=o\ ˘ spar, ca 1455,
kuwszyk ]dzbanek\ ˘ koschik, 1471,
znami" }siniak| ˘ sznam, 1471,
ang. smooth % tall ˘ smathtlaki, 1426.
I problem jest powi"kszony, gdy
wyraz poprawnie zapisany w manu-
skrypcie jest nast"pnie {le wydruko-
wany we wsp[=czesnym nam j"zyku
polskim, Ss 1953, np.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ang. cinder }sinder| ˘ staropol. 1472
sinder, jako – rzekomo – staropol.
¢zynder ˘ staropol. Y ^ wsp[=cz.
pol. E, co daje wsp[=cz. pisowni"
zender }$, J.D.|, bez >wiadomo>ci,
/e cinder }sinder| istnieje dzi>;
pisownia i znacz. zatarte zupe=nie.
˚sinder, zender.
ang. misspelling, ros. nepravi-
l;no skladyvanye bukvy.
¢lithan ruch.
anglosas. podr[/owa:, jecha:.
Lithuania ¯ Lida % wa.
†litkup(nik handl.
1. trunek wypijany przy zawarciu umo-
wy o kupno i sprzeda/, zwyczaj picia
trunku dla umocnienia tej umowy,
dobicie targu, zapi"cie transakcji.
1388 fuit presens lithcupu; lithcup,
1400 y lithkup pili,
1424 alem litkupp pyl,
1453 litkup,
1465 lythkup,
2. zadatek p=acony nabywcy przed
kupnem.
1457 luthkup.
staropol. litkupnik –
1. >wiadek sprzeda/y, 2. po>rednik.
†lito, luto osob. /al, przykro.
anglosas. sorg, sorh,
pokr. niem. sorge, >redniow. ang.
sorwe, sorowe, seorwe ˘
ang. sorrow;
anglosas sarig, sari ˘ >redniow.
ang. sari, sori ˘ ang. sorry,
ros. pehal;/nyj-pieczal(nyj,
skorb;-skorb.
litogeneza geolog., petr., szkoln.
nauka o powstaniu ska=.
litografia poligr.
technika druku p=askiego, od 1828.
gr. litos ]kamie<\ % grapho ]pisz"\
franc. lithographie(r,
niem. lithographie,
ang. lithography,
ros. litografiq.
litopon bia=y pigment mineralny.
gr. lito` % =ac. pono ]k=ad"\.
litoralny jęz.
przybrze/ny.
litosfera skonsolidowana cz">:
planety, bez atmosfery i hydrosfery,
do g="boko>ci ok. 80 km, od 1887.
gr. lito` % sphaira ]kula, 14 wiek\,
ang. lithosphere.
lito->:(>ciwy(wa: si" char.
wsp[=czucie, ch": przyj>cia z
pomoc'.
staropol. lito>ciwie, luto>ciwie –
1. mi=osiernie, ze wsp[=czuciem,
z lito>ci',
2. /a=o>nie& lutosczyve.
lutosciwecz – ten kto jest lito>ciwy,
yy
mi=osierny.
lutoscziwoszcz – wsp[=czucie,
mi=osierdzie.
luto>ny budz'cy lito>:, /a=osny.
1 lutowa: si" – wsp[=czu:, mie:
zmi=owanie
staropol. luto>ciwy – lito>ciwy.
staropol. luto>: – lito>:, mi=osierdzie.
staropol. lutowa: – litowa: si".
staropol. zlutowanie – zlitowanie.
staropol. oblitowa:, zlitowa: ]si"\,
zlitawa: si".
gr. eleos ˘ eleemosyne ]ja=mu/-
na\, ros. so'alenie, 'alost;
]/a=o>: ¯ /al\, pokr. ang. pity(ful.
litr(a/([wka miara cieczy.
metryczna miara cieczy i cia= sypkich,
r[wna 1 dcm sze>c., albo obj"tosci 1
kg wody, od 1797.
gr. litra ]funt, jednostka wagi\
franc. litrage ]litra/\, ang. litre,
ros. litr-litr.
†litra miara wagi jednostka wagi, funt.
1496 item dwye lydrze Serici.
†lity jęz.
1. odlany z metalu, lany,
2. w=a>ciwy odlewnictwu,
3. czysty, niesfa=szowany, bez do-
mieszki metali nieszlachetnych.
lite, lythim,
1417 za trzi grziwne litego.
lituani-styka(zm szkoln., etn.
filologia litewska.
liturgi-a(czny rel.
zesp[= obrz"d[w religijnych i cere-
monii ko>cielnych
gr. leitourgia
leos, laos ]ludzie\ % ergon ]praca\
†liwa
wyci"cie zwd=u/ karw"dzi deski
s=u/'ce do po='czenia z drug' desk',
rowek, fuga.
dwye lywye.
litwor bot. arcydzi"giel.
lity
1. nabijany, przetykany, szyty;
/agle z=oto-lite,
2. w ca=o>ci, tworz'cy jedn' zwart'
mas"; jednolity ]kolor, materia=\,
lity metal – czysty, szczery.
staropol. lity –
1. odlany z metalu,
2. czysty, niesfa=szowany, bez do-
mieszki metali nieszlachetnych.
¢liwan
1. rozdra/ni:, rozz=o>ci:,
2. pachn'cy materia=.
staroros. livan-liwan, ros. ladan,
blagovonnoe ve]estvo,
ang. incense.
liza-k(: ]si"\ zbiera: j"zykiem,
pokr. >lizg.
staropol. lizat; lyzaly krew psy,
yy
lyzacz; lyzaly yego vrzody.
staropol. lizanie – podlizywanie si",
pochlebianie
staropol. lyzv, lizw – lizn':, poliza:.
ros.-pol. lizu•n(s, podlizywa: si".
wo=. 1289 li'[]a ]li/'cy ¯ liza:\.
ang. creep ]czo=ga: si", p=aszczy:,
slang – podlizywa: si"\ ˘
creeper ]pot. lizus\.
~liza: czas niedok.
wysuni"tym j"zykiem przesuwa: po
czym, np. po talerzu ze >ladami jad=a.
zakrawa /e lizard podstaw' s=owotw.,
szczeg. p=az wysuwaj'cy cz"sto j"zyk,
ang. lick nie wykluczone.
ros. lizat;-lizat, ang. to lick.
za•liza: – czas dok., zatrze:
ci'g=ym pocieraniem
przy•liza: – pot. przyg=adzi:
ob•liza: si" – zdj': resztki z ust
pod•liza: si" – przymili: si" pochleb
-stwem;
lizus ]pochlebca\
wy•liza: – ca=kowicie
z•liza: – usun': lizaniem
liz•n': – zna: powierzchownie
lizawka łow., roln.
mieszanina soli, gliny, zwi'zk[w
fosforu i wapnia – od/ywka dla
byd=a i zwierzyny =ownej.
lizena archit.
pionowy, p=aski pas muru,
wzmocnienie >cian albo dekoracja.
lizol chem.
p=yn dezynfektyjny.
lizus pogardl.
cz=oweik schlebiaj'cy; pochlebca.
lizyny w liczbie mnogiej, biol.
swoiste cia=a wyst"puj'ce w surowi-
cy krwi, rozpuszczaj'ce cia=a obce.
li{ni"cie czynność.
jednorazowe poci'gni"cie j"zykiem.
lniany jęz.
zwi'zany ze lnem ¯ len.
staropol. lniany, llniany, lnianny,
lnieny – z lnem zwi'zany, zrobiony
z w=[kien lnu ziarn lnu, te/ wykona-
ny z p=[tna lnianego.
1 lnyane, lnyanim, lnyanym,
glowka lnyana adula,
1491 z plothna lnyanego.
lnica bot.
Linaria, ro>lina z rodziny tr"downiko-
watych, o kwiatach /[=tych, pomara<-
czowych, niebieskofioletowych, lub
bladoliliowych; niekt[re gatunki maj'
w=a>ciwo>ci truj'ce.
staropol.
1472 ylnicza linaria.
lnicznik bot.
Camelina, ro>lina z rodziny krzy/o-
wych.
lob(owa: sport.
w tenisie& pzrerzucenie pi=ki wyso-
kim =ukiem ponad przeciwnikiem
stoj'cym przy siatce.
lobwlia bot.
ro>lina roczna o drobnych kwiatach
niebieskich, szafirowych lub
bia=ych.
†loch
otw[r w grobli ze stawid=em s=u/'cy
do regulowania poziomu wody w
stawie, upust, >luza.
staropol. 1432 any lochi, any
kolmi.
loch bud.
pomieszczenie podziemne, pieczara,
piwnica, jama, nora. ˚locha.
locha anim.
matka->winia, maciora, samica
dzika; od wydawania kr[tkich,
nieregularnych d{wi"k[w.
¯ gr. lochos ]por[d, ang. birth\,
nieme S, s=owotw. pokr. szloch(a:;
tak/e od gniazda w lochu ]$\.
niem. loch ]dziura, kom[rka, d[=\.
loco albo loko handl.
miejsca dostarczenia lub odbioru
towaru.
=ac. locatio.
locja żegl.
dzia= wiedzy /eglarskiej,
wiedza o obszarach wodnych.
holend. loodsen ]pilotowa:\.
loden tkan., odzież.
grube, w=ochate sukno;
p=aszcz z takiego sukna.
staropol. 1413 loden.
niem. loden.
lodo~
pierwszy cz=on wyraz[w maj'cych
zwi'zek z lodem ¯ l[d.
lodo-waty(wacie:(wiec(wisko(
(wnia(=amacz(szre<(wiec,
lod[wka, lodziar-nia(z
lodo=am
izbica.
lodo=amacz mors.
lodoszre< meteor.
lodowaty ¯ l[d.
wra/enie cia=a o energii zwanej cie-
p=ot', dostarczanej mu przez otoczenie&
dogodna, przyjemna – ciep=o,
zbyt wiele, w nadmiarze – gor'co,
zbyt ma=o, niedostatek – zimno,
i inne stopnie wra/e< z jej odbiorem
zwi'zane.
jeden z kilku stopni ciep=oty odbie-
ranej przez cia=o ludzkie&
lodowat-o(a – zab[jczo zimna,
zimn-o(a – niezno>nie ch=odna,
ch=odn-o(a – ledwie zno>na,
letni-o(a – tolerancyjna,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ciep=-o(a – przyjemna,
gor'c-o(a – nadmiernie ciep=a,
ukrop – zab[jczo gor'ca.
lodowcowy geolog.
†lodowe jęz.
op=ata za przejazd przez l[d.
staropol. 1391 lodowe.
lodowiec
masy lodu uformowane na l'dzie.
lodowisko
teren pokryty lodem.
lodownia
pomieszczenie ch=odzone do tempe-
ratury lodu, poni/ej 0 °C.
mSjp 1969& «ch=odzone lodem
pomieszczenie...»
lodowy jęz.
utworzony z lodu, pokryty lodem.
lod[wka techn.
rodzaj ma=ej ch=odni, rozmiaru
szafki.
lody w liczbie pojedy<czej, spoż.
mro/ona masa sk=adaj'ca si" z kre-
mu, mas=a lub mleka, czasami jajek,
s=odzona, z dodatkami smakowymi
i aroamtycznymi, ubita na trwa='
mas" i mro/ona;
sprzedawana w tubce z pieczonego
ciasta ]z pszennej m'ki$\ wielko>ci i
kszta=tu szyszki.
ros. moro'enoe ]lody, mro/one\,
ang. ice cream.
Rzadki wypadek /e forma liczby
mnogiej ]lody\ rozumiana jest jako
liczba pojedy<cza ]tubka\, innym –
fusy jako osad z kawy opad=y na dno
szklanki.˚fusy.
mo/e dlatego, /e «l[d» kojarzy si" z
zamarzni"t' wod' na zbiorniku, ='ce,
lub rzece, i mo/e by: w postaci tafli.
lodziarnia
wytw[rnia lod[w.
lodziarz
sprzedawca albo wytw[rca lod[w.
lod/ia albo loggia bud., archit.
budowla, pomieszczenie otwieraj'ce
si" na zewn'trz kolumnad' z jednej
lub kilku stron.
arkadowa lub kryta galeria wbudowana
lub wystaj'ca z budynku, szczeg[lnie
maj'ca widok z niej na dziedziniec.
ital. loggie.
loess geolog.
drobnoziarnista, /[=tawo-br'zowa,
wysoce /yzna ziemia osadzana z
wiatrem ]ang. extremely fertile loam
deposited by the wind, gdzie loam
– /yzna ziemia, z=o/ona z gliny,
piasku, i troch" organicznej materii\.
ang. loess ¯ niem. löss ¯ lösen
]rozlu{nia:, rozpada:, rozk=ada: si",
ang. to lossen, dissolve\.
yy
lofiks
paliwo sta=e, w postaci ga=ek lub
kostek, stosowane jako podpa=ka.
loftki w liczbie mnogiej, łow.
najgrubszy >rut do naboj[w
my>liwskich.
>redniow. niem. loft ]o=[w\.
log mors.
przyrz'd do pomiaru pr"dko>ci statku
wzgl"dem wody, po kt[rej p=ynie.
>redniow. ang. logge, ang. log.
¢log ]obce\ k=oda.
staronord. lag, dun. laag
>redniow. ang. logge, ang. log.
logarytm(iczny mat.
wyk=adnik pot"gi, do kt[rej nale/y
podnie>: liczb" sta=', aby otrzyma:
dan' ]logarytmowan'\.
gr. logos ]s=owo, proporcja, stosu-
nek liczbowy\ % arithmos ]liczba\.
loggia }lod/d/ia| archit. ˚lod/ia.
arkadowa lub kryta galeria, wbudowa-
na lub wystaj'ca ze >ciany budynku,
szczeg[lnie daj'ca widok na dzie-
dziniec.
ital. loggie.
logi-ka(czny filoz. nauka o zasadach
poprawnego my>lenia.
gr. logos ˘ logik-os(e
=ac. logica, starofranc. logique,
>redniow. ang. logike, ang. logic
ros. logi-ka/heskij
Je/eli rzeka jest dop=ywem ]do innej
rzeki\, to wszystkie rzeki wpadaj'ce
do morza dop=ywami nie s'. Tym sa-
mym zwane z nazw& Wo=ga, Dniepr,
Dunaj, Wis=a, Odra, Ren, Sekwana, itp.
S' to wielkie rzeki w swej d=ugo>ci,
szeroko>ci i basenach.
Analogicznie z tytu=ami w=adc[w.
Wielcy znani s' pod swymi unikal-
nymi& Mindowg, Gedymin, Olgerd
i Kejstut.
Wszystkie mniejsze – dop=ywy – zna-
ne s' z nazw& rzeka, potok, struga,
strumie<, ruczaj, i – analogicznie –
ludzie na ni/szych stopniach w=adzy
znani s' ze swej pozycji& ksi'/", bojar,
wojewoda, i szereg pomniejszych,
wzrastaj'cych w liczbie z up=ywem
czasu i wzrostem zaludnienia.
logistyka przestarz., filoz.
logika formalna.
logogryf jęz.
rodzaj zagadki.
logopedia jęz., szkoln.
nauka o kszta=towaniu w=a>ciwej
mowy w okresie jej rozwoju i jej do-
skonaleniu w p[{niejszym okresie.
†loiczny log. logiczny,
odpowiadaj'cy wymogom logiki,
konsekwentny, rozumny.
staropol. 1466 gracia supponi
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
sprevit logice racioni.
lojal-ny(nie osob.
wierny, oddany sprawie,
wierny ojczy{nie.
=ac. legalis, franc. loial, leial,
ang. loyal(ist, ros. vern-yj/ost;.
¢lok~ =ac. locus
lok•al(ator(owa:.
lok, loczek włos. skr"t,
pasmo w=os[w, pukiel, k"dzior.
niem. lock, anglosas. loc,
>redniow. ang. lokke, ang. lock,
ros. lokon, volosy.
lokacja za=o/enie grodu, miasta,
lub wsi, zazwyczaj na prawie mag-
deburskim ]niemieckim\.
ulokowa: – umiejscowi:.
=ac. locatio, franc. position,
ang. location.
lokaj poz. społ. s=u/'cy dom[w
panuj'cych, ubrany w liberi".
niem. lakai.
loka-l(tor(lowy bud.
mieszkanie, pomieszczenie.
=ac. locus ]miejsce\ ˘ localis ˘
franc.-ang. local,
ros. mestnyj ]miejscowy\, loka-
lizirovat;.
lokal-izacja(izowa:(ny
umiejsc-owienie(awia:, miejscowy.
lokat-a(or
umieszczony wynaj"ty, odnajmuj'cy
mieszkanie, najemca lokalu.
=ac. locat-us(or.
lokaut
zamkni"cie przedsi"biorstwa przez
w=a>ciciela, po='czone z masowym
zwalnianiem robotnik[w celem
zmuszenia ich do ust"pstw.
ang. lockout.
loko(wa: handl.
termin oznaczaj'cy miejsce dostarcze-
nia i odbioru towaru, pieni"dzy.
=ac. locus ]miejsce\ ˘ loco,
ang. loco`.
loko-mobila(mocja(motywa
ruch., pojazd.
przenoszenie si" z miejsca na miejs-
ce; pojazd silnikowy ci'gn'cy wagony
po szynach.
lok[wka narz. ˚lok.
lokum
miejsce, pomieszczenie dla kogo,
siedlisko.
lombard ekon.
instytucja udzielaj'ca po/yczek pod
zastaw ruchomo>ci, przedmiot[w
warto>ciowych, towar[w.
p[{no=ac. Longobardus
]d=ugobrody\ ¯ niem. lang
]d=ug-i(a(o`\ % bart ]broda\,
yy
ital. Lombardo ]prowincja w Italii
zasiedlona niem. plemieniem\,
ang. Lombard ]nazwa finansowej
ulicy w Londynie – bank[w i dom[w-
instytucji finansowych\.
†lon techn.
/elazna zatyczka zabezpieczaj'ca
ko=o przed spadni"ciem z osi.
1496 na lnoy ]w miejsca lony\,
XV w. lony humeruli,
ca 1500 lon.
†lonar poz. społ.
urz"dnik miejski sprawuj'cy opiek"
nad murami obronnymi, budynkami,
mostami, budowniczy miejski.
staropol. 1499 ...dictus lonar.
longplay muz.
ebonitowy kr'/ek z nagraniami g=osu,
d=ugograj'cy, z ok. 20 min. na jednej
stronie, odtwarzany gramofonem,
¯ ang. long % play.
ang. vinyl.
lont dawniej& sznur z konopi siarko-
wanych, s=u/'cy do odpalania broni
palnej, obecnie& materia= wybuchowy
w rodzaju sznura, powleczony ni:mi
i tworzywami sztucznymi, s=u/'cy do
podpalania na odleg=o>: =adunk[w
materia=[w wybuchowych.
niem. lunte.
lon/a
d=uga lina do trenowania koni.
looping
1. lotn.
2. sport.
lora
1. pojazd. odkryty wagon,
platforma kolejowa,
2. mors. w"ze= marynarski.
niem. lore, ang. lorry ¯ dial. lurry.
¢lord rel. ang. pan, B[g.
=ac. dominus ]pan\, Deus ]B[g\,
wg S=ownika Webstera&
anglosas. hlaf ]chleb\ % weard ]basic
sense “loaf keeper”, i.e., one who
feeds dependents, pol. chlebodawca\
˘ hlafweard ˘ anglosas. hlaford ˘
>redniow. ang. lorde, laverde ˘ ang.
lord – wysoce zagmatwane i przej>cia
wysoce spekulatywne, >wiadcz'ce o
niewiedzy i potencjalnej pomy=ce.
wg mnie prosto& ¢klerk ]pan, b[g\ ˘
gr. kleros ˘ klerikos ]kleryk, osoba w
stanie duchownym, ksi'dz\ ˘ p[{no-
=ac. clericus ˘ >redniow. ang. clerke,
starofranc. i >redniow. ang. clergie
˘ ang. clergy ˘ lorde, OE, GD
koncepcji 023, 024.
=ac. clericus ˘ anglosas. cleric, clerc,
starofranc. clerc; starofranc. i anglo-
sas. clerc ˘ >redniow. ang. clerke,
clerk ˘ ang. clerk ]arch. cz=onek
kleru; arch. kto>, kto umie czyta: i
pisa:, osoba pi>mienna, w >redniow.
yy
Polsce ksi'/" i ksi'dz ¯ ksi"ga, bo
ksi"gi umieli czyta:\.
lorens, lawrens fiz.
sztucznie otrzymywany pierwiastek
chemiczny.
=ac. Lawrence, Ernest Orlando,
1901.08.08–†1958.08.27, am. fizyk,
laureat Nagrody Nobla, 1939
lornetka instr.
przyrz'd optyczny s=u/'cy do obser-
wacji przedmiot[w oddalonych.
franc. lorgnette.
los(owa:(owy jęz.
1. przeznaczenie, traf,
2. dola, koleje /ycia, bieg wydarze<;
los szcz">cia ¯ lot TS.
staropol.
1. przedmiot przy pomocy kt[rego
dokonuje si" losowania, los.
1400, 1405 lossy,
1403, 1443 lossi,
1446 luossi,
1462 losy,
2. losowanie.
1370 los; losem; myedzi sobø
lyosmi; przez lyosu, illam loszy;
podlug zvyczayv kaplanskego
losem vuszedl.
staropol. losowy – rozstrzygany
drog' losowania.
slozon bødze lossovi rosdzal.
niem. los pokr. anglosas. hlot ˘ >red-
niow. ang. lotte ˘ ang. lot TS,
ros. 'rebij,
˚loteria.
†lost nastr.
uciecha, rado>:, weso=o>:.
staropol. exemplum& laasz. lis.
losth.
†loszyna spoż. ¯ locha, Ch ˘ Sz.
rodzaj s=oniny.
staropol. 1394 loszyna.
†lot płatn.
roczna op=ata za u/ytkowanie maj't-
ku podlegaj'cego opiece staropol.
1494 loth; czinsze albo lothy;
thakowy obiczay placzenya
lothv od sum iesth zaachowani
myedzi sliachth'.
staropol. lotowanie –
1. ubiega: si" o przyznanie opieki
nad nieletnim i o przyj"cie w
zarz'd jego maj'tku.
2. uiszcza: op=at" z tytu=u u/ytkowa-
nia maj'tku wzi"tego w opiek".
staropol. lotownik – zobowi'zany do
op=at z tytu=u opieki nad maj't-
kiem.
1498 czinsze albo lothy...
lothownik.
lot, lata:, lecie: ruch. zwole<;
1. ruch ptak[w w powietrzu,
2. szybko ˘ poj': w lot,
3. chwila, moment ˘ przelotny.
pole: ]pobiegnij\, lotna ]o patrolach
po>cigowych\, zlot, samolot ]samo
szybkie, samo – naj`\, nalot, sa-
moch[d, poj': w lot ]natychmiast
zrozumie:\.
s=owotw[rcz' baz' okazuje si" ang.
fly, fle]w\, flo]wn\, ze zmian' FT, i
przestawieniem f•le, f•lo ˘ lo¶t, jak
t•rap ]pu=apka\ ˘ rap•t]ownie(us\,
s=owotw. koncepcji 023.
Mi"dzy lotem a wod' istnieje wyra{ny
zwi'zek znaczeniowo-d{wi"kowy;
• znaczeniowy& lot ]p=ynny i szybki
ruch w powietrzu\ ¯ lotion ]p=yn\,
`lation OA, jak translation ^
przek=ad ¯ prze % k=ad ¯ k % =ad ^
w[d;
• d{wi"kowy& flug  gulf,
s=owotw. koncepcji 022, 023, 025,
niem. flug, ang. flight  ang. gulf
]zatoka\, fluen•t(cy ]p=yn•ny(no>:\.
niem. flug ]lot; polot\ ˘ flugblatt
]ulotka\, flügel ]skrzyd=o\, flugfertig
]lotny\, flügge ]lataj'cy\, flughafen
]port lotniczy\, flugplatz ]lotnisko\.
niem. flug ]ci'g ma=ych ptak[w\ 
anglosas. flocc ˘ >redniow. ang. floc
˘ ang. flock ]stado drobnych zwie-
rz't jak kozy, owce, lub ptak[w, /y-
j'cych i karmi'cych si" razem\.
s=owotw. pokr. przewodnik ¯ prze`
% wodnik ¯ woda % nik ]zaw[d,
specjalista od `, rzemie>lnik\,
nalecia=o>: ^ nap=yw ˘ lecie: ^
p=ywa:. za(na•p=yn':(p=yw(lew,
lot ma zwi'zek z osiadaniem, opada-
niem ˘ osad ^ nalot ^ lotna ^ napad.
polecia= jeden na drugiego ]upad=\,
pad=y strza=y, lot•nik(nisko(
(niskowiec(ny(no>:(ka,
por. szyb•owa:(ki, strza=a, samo~
ros. lët ]liot\
por. leci: ^ kaza: ^ da: ˘
re•commend – po•leci: ]prze•kaza:,
po•da:; przekaz ^ podanie\,
s=owotw. pokr. command, AE,
kaza:, w=ada: ¯ =ad ^ woda.
s=owotw. pokr. lub poch. gon, go< ^
p"d ^ ko< ]KG\ ^ ]w\ lot ]szybko,
migiem\ ˘ p"dzi: bimber – ulatnia:
alkohol z zacieru, lotna ]szybka
jazda konna, konnica\,
˚goni:, goniec, goniony, gonitwa.
loteria gra.
gra hazardowa polegaj'ca na ci'gnie-
niu los[w gdzie szanse na wygran'
s' mniejsze od przegranej – ryzyko
straty wielkie.
niem. lotterie, franc. loterie ¯
holend. loterije, ang. lottery ¯ ital.
lotteria ¯ lotto ]los\ ¯ franc. lot ¯
niem. ¢laut; ˚los.
loteryjka
gra towarzyska.
lotki w liczbie mnogiej,
1. najd=u/sze i najsztywniejsze
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
pi[ra w skrzyd=ach ptasich,
2. lotn. ruchome cz">ci skrzyde=
samolotu.
lotni-czy(k(sko(skowiec(
(skowy ¯ lot ]ruch w powietrzu\.
lotny jęz.
1. gazowy,
2. =atwo unosz'cy si", wzbijaj'cy;
zwiewny, lekki,
3. cz"sto i =atwo zmieniaj'cy
miejsce pobytu,
4. bystry, pojmuj'cy w lot, poj"tny,
5. s=u/'cy do latania,
6. łow. ptak umiej'cy lata:.
lotos bot.
Nelumbo, ro>lina wodna z rodziny
grzybieniowatych ]Nymphaeaceae, o
nadwodnych, pokrytych woskowym
nalotem tarczowatych li>ciach i o
du/ych, bia=ych lub r[/owych, pach-
n'cych kwiatach, b"d'cych u staro-
/ytnych Egipcjan symbolem s=o<ca,
niewinno>ci i skromno>ci.
gr. lotos, franc. le lotus, lotos,
ang. lotus, lotos, niem. lotusblume,
ros. lqdvenec=-}†ladwieniec|.
lowelas osob. uwodziciel kobiet.
ang. Lovelace – nazwisko bohatera
powie>ci „Clarissa Harlowe” Samu-
ela Richardsona ]1689–1761\.
lo/a wyodr"bniona cz">: widowni,
przeznaczona dla kilku widz[w.
ital. loggia ]arkadowa lub kryta
galeria wbudowana lub wystaj'ca
ze >ciany budynku, szczeg[lnie z
widokiem na otwarty plac\,
pokr. starofranc. loge ]domek letni\
˘ franc. loge,
>redniow. ang. loge, logge ˘ ang.
lodge ]chata, umieszcza:, przyjmo-
wa: pod dach, lokowa:\.
l[d stan sta=y wody w temperaturze
poni/ej zera °C, g[rna warstawa rzek
i zbiornik[w zim' ]jezior, staw[w,
rozlewisk\; szklista, krucha i krysta-
liczna forma wody powsta=a w wyniku
d=ugotrwa=ego i nieprzerwanego
zimna; sople lodowe, lody ]mro/ona
masa mleka, cukru, jaj i przypraw
aromatowych\.
staropol. obel – l[d  ledo czytane
wspak, bd ˘ ledowoje ]lodowe\.
s=owotw. poch. blady Ø ^ A ]bezkr-
wisty na twarzy\, z(bledn':,
leb]ed\bielled ]l[d, liod\, bd,
s=owotw. koncepcji 023, 025.
l[d jest w zwi'zku s=owotw. z biel',
lebiod', i =ab"dziem ]s=aw.-ros.
lebed;-lebied, lebedinnyj-
lebiedinnyj ^ =ab"dzi, lëd-liod ^
l[d\, ang. white, ice, swan.
rdzeniem s=aw. =ada ]woda\ A ^ Ø
˘ l[d, =[d{;
staropol. oghen, grad, sneg, lod
yy
]glacies\ duch weln albo burze,
ca 1500 lod glacies.
staroros. lëd=-liod, lëd-liod,
wo=. 1289 led= ]l[d\, po ledovi
]po lodzie\.
†lpie: stan.
przylega:, trzyma: si" mocno.
aza lpy ]przistane\ przy tobie.
lskni: l>ni:, ˚blask.
†lsn': >ln'c si".
1. rozb=ysn':, rozja>ni: si",
2. >lepn':.
staropol. ignis vibrante lumine,
sln'cza sz' jasnosczy.
†l>ciw-ie(y(o:(o>: podst"pnie,
ob=udnie, zdradliwie, fa=szywie.
¯ s=aw. le>: ]fa=sz, podst"p;
pochlebstwo\.
staropol. lscziwe, lscziwye,
lsciwye.
l>ciwo:, l>ciwo>: – podst"p, ob=u-
da, oszustwo, k=amstwo
1448 lysczywosscz dolus,
1450 dolus... ¢lesczyvoscz;
chitrosczy a lsczwosczy,
dla przitrithey lsczyvosczy,
obludnosczy, lsczywosczy,
lsczyvoscz dolus,
l>ciwy, Il>ciwy, lciwy – podst"pny,
oszuka<czy, ob=udny, k=amliwy,
zdradliwy, fa=szywy.
1 wargi lsciwe; vsta lsciw; w
wargach lsciwich; zdradnosci
iøzykem lsciwim;
obludnego, zdradnego, lsczywe-
go; lsczczive y obludne dolosum
at ficticum 1474
1474 pomowil gy bycz slodze-
gya... y gynsze vele slow, tym
rowna, pogarszayøcza, lsczy-
wa... vczynyl.
l>ni: ]si"\, l>ni'cy
b=yszcze:, dawa: blask, odbija:
>wiat=o.
staropol. l>ci: si" – l>ni:. ¯ blask %
ni: ]forma czasownikowa\.
o hetmanie Janie Karolu Chodkiewiczu
†1621, /e pod Chocimiem „Dnia 2-go
Wrze>nia }1621| nadci'gn"=o
woysko Tureckie rozwlek=' ob=aw',
...uyrzano podnosz'cy si" namiot Su=-
tana, obszerno>ci' posta: ogromnego
zamku nosz'cy... Namioty Basz[w
lskni=y si" purpur' i z=otem... itd.”
staropol.
>lni: – l>ni:, b=yszcze:, mie: blask,
po=ysk.
staropol. l>nienie czy =y>nienie –
silny blask, blask, b=yskawica.
1466 przestrachschywszy
lisnyenym.
staropol. formy& wl>ni:, lsn':,
zesln': si", =szczy:.
¢LU szumer. “domowy m"/czyzna”
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
]domownik p=ci m"skiej\ ˘ lud.
lub jęz. albo, sp[jnik wyra/aj'cy
mo/liw' wymienno>:; te/.
¯ vel czyt. wspak, EU, VB,
tak/e mo/liwe ang. or kt[re w Polsce
u/ywane jest do okre>lenia samca
gatunku, w tym& kaczor, g'sior, indor,
basior, }samo| or ]rumak\, i w zwi'zku
z luba ]mi=o>ci', kochaniem si", je/eli
co> podobnego istnieje w >wiecie stwo-
rze<& ptak[w i zwierz't\ ˘ lub ]love\.
˚rumak ¯ amur % k ]do\.
anglosas. oththe,
>redniow. ang. i ang. or,
wo=. 1289 l[bo ]˚lubo\
ros. ili-ili, libo-libo.
lub-a(y(czyk(i:(owa:(ie/ny(o
mi=•a(y(owa:.
lubie/ny – erotyczny, zmys=owy,
cielesny, rozpustny, spro>ny, zwykle
o podniecaniu ]fizycznych dotykach,
macaniu\, lub spogl'daniu.
lubczyk – ro>lina z rodziny baldaszko-
watych i >rodek podniecaj'cy, wzbu-
dzaj'cy uczucie mi=o>ci, ch": wsp[=/
ycia p=ciowego. ˚lubieszczek.
staroniem. wy/yn luba, anglosas.
lufu, >redniow. ang. lufu, luve
ang. love, ros. l[bov;.
lubaszka bot.
drzewo >liwy daj'ce ma=e, okr'g=e
owoce, owoc tego drzewa.
staropol. 1472 lubaska conquimel-
la, pruna Damascena.
†lubawy osob. chudy, wychud=y.
staropol. lubawy.
†lubczek bot. lubczyk,
Levisticum officinale Koch.
staropol. 1486 lupczek leuisticus.
lubczyk bot.
Levisticum officinale Koch., ro>lina
z rodziny baldaszkowatych, wg wie-
rze< ludowych wzbudzaj'ce uczucie
mi=o>ci. ˚lubieszczek.
staropol. 1486 lupczek leuisticus.
franc. la liveche officinale,
ros. l[bistok=-}†lubistok|.
lubi: ]si"\ osob.
staropol. lubi: ]si"\, ob(po•lubi: –
1. znajdowa: w kim> upodobanie,
lubi:, kocha: kogo>,
2. by: mi=ym, podoba: si",
3. lubi: si" – uchodzi: za po/'dane,
w=a>ciwe, wydawa: si" w=a>ciwym,
4. lubi: czyj'> dusz" – obci'/a: od-
powiedzilno>ci' czyj'> dusz" czy
te/ wzywa: do z=o/ena przysi"gi.
staropol. luby, sye nye lyvby, nye
lyubyla, nye lvbila.
staropol. ob(po(przy(u(za•lubi:,
zlubi: si", ob(u•lubia:,
lubowa:, po(przy(u(z•lubowa:,
przylubowa: si".
staropol. lubie – mile, ch"tnie,
yy
z upodobaniem.
†lubienie stan.
przyja{<, zgoda, porozumienie.
staropol. XV w. lubyenye.
†lubieszczek, lubieszczk bot.
Levisticum officinale, lubczyk, ro>li-
na z rodziny baldaszkowatych, wg
wierze< ludowych – wzbudzaj'ca
uczucie mi=o>ci. ˚lubczyk.
staropol.
1464 lubeszczek leuisticus;
darmo poszyvasz lvbyeszczka,
ca 1500 lubyesczk uinisticus,
1484 lyubyesczyk leuisticus.
lubie/ny char.
zmys=owy, rozpustny, spro>ny,
dosł. mi=osny ¯ luba ]mi=o>:\.
staropol. lubiezny, libiezny –
1. =agodny, mi=y, przyjemny,
rozkoszny,
2. zmys=owy, rozpustny, sprze-
dajny
staropol. lubie{liwy –
przyjazny, =askawy, /yczliwy.
=ac. voluptas ]przyjemno>:, umi=o-
wanie\ ˘ voluptuarius ˘
franc. voluptueux, ang. voluptuary,
ros. sladostrastnyj.
†lubie{liwy jęz.
przyjazny, /yczliwy, =askawy, mi=y.
staropol. lubezliwi y czichi; et
perfecta ubyeszlyua, doskonala,
przespyeczna;
...y tesz luevszliwym, yassnym;
mylosczyvim y lubyeslyvim.
lubo albo, czy, chocia/. mi=o. ˚lub.
wo=. 1289 pod= tvoim= goro-
dom=. izbity moi l[d;e. l[bo
tvoim= povelenπem; ili ino-
go. ty v≠daew; v= tvoei zemli
pov≠';. ]pod twoim grodem wybici
moi ludzie. albo twoim poleceniem
czy te/ innego. ty wiedziesz w swojej
ziemi pos=uch, kontrol"\,
staroros. l[bo-lubo,
ros. xorowo, ugodno> mo'et
byt;, da'e,
staropol. lubo – czyli, albo,
albo te/, i, a, zar[wno jak.
†lubo
staropol. lubo –
1. mi=o, przyjemnie,
2. co> jest komu> lubo – kto> czego>
chce, /yczy sobie, na co: zgadza si".
†luboszcz bot. lubczyk,
Levisticum officinale Koch.
staropol. XV w. luboscz lubisti-
cum.
†lubo>: osob.
upodobanie, mi=o>:, rozkosz, uciecha.
staropol. lubowa: ]lubi:, radowa:
si", upodoba: sobie, rozkoszowa:
si" czym\
staropol. lubowa:, lubowanie –
yy
1. przyjemno>:,
2. =askawo>:, /yczliwo>:,
3. ch":, wola, /yczenie,
4. rozkosz zmys=owa,
sprawia: komu> przyjemno>:
lwboscz, luboscz,
ca 1455 luboscz;
z wyelk' luboscz' albo mylo-
scz'; lyvboscz; w lubosczach,
1437 luboscz libitum;
kv lvbosczy swey woley;
k swey lubosczy,
starofranc. amour, amities,
anglosas. lufu,
pokr. staroniem. wy/yn luba,
>redniow. ang. love, luve, ang. love,
ros. l[bov;-ljubow }†lubow|.
lubowa: si" char.
mie: w czym upodobanie, mi=owa:.
†lubsza bot. Myosurus minimus L.
staropol. 1472 lubsza murinalis.
†lubszczek, libszczek, lobszczek
bot.
1. lubczyk ogrodowy, Levisticum
officinale Koch.
1419 lubsczek lebisticus,
1437 lybsczek levisticus,
XV w. lubscek levistica,
1460 lupsczek lausticum, ligu-
strum,
ca 1465 lubsczek levisticus,
1475 lubsczek leuisticus,
2. b=otny lubszczek – s=odkog[rz,
Solanum dulcamara L.
1460 blothny lubsczek amarum-
dulce.
¢luby umi=owanie, przywi'zanie;
upodobanie, sk=onno>:: zgodno>:.
staroros. l[by-luby ¯ staroniem.
wy/yn luba ]mi=o>:, umi=owanie\,
ros. l[bov;, privqzannost;>
pristrastie, sklonnost;>
soglasie.
1. †luby jęz. smuk=y, szczup=y.
XV w. Querebam gracilem lubey.
2. luby osob.
ukochany, ˚lubo>:.
staropol. luby –
1. mi=y, przyjemny, drogi, kochany,
2. rozmi=owany, znajduj'cy upodo-
banie w kim>, czym>,
3. po/'dany, upragniony,
4. zwi'zany z rozkosz' cielesn'.
†lucbrach, bruzblach, bluc-
brach, blusbrach, brostblach,
brusblach, rusblach napier>nik.
lucerna bot.
Medicago, ro>lina pastewna z rodziny
motylkowatych, uprawiana na pasz".
=ac. lucere ]>wieci:\ ˘ lucerna
]lampa\ ˘ starofranc. luiserne
]>wiat=o, >wiec'cy obiekt\; zwana
tak od b=yszcz'cego ziarna ˘ franc.
luzerne ˘ niem. luzerne,
ang. lucerne, lucern,
ros. l[cerna-lucerna.
]$\ gr. meliloton, melilotos,
=ac. melilotos,
starofranc. i franc. le melilot,
ang. melilot ]ka/da ro>lina z grupy
s=odko pachn'cych, podobnych
koniczynie\, ros. gun;ba-gu<ba.
†lucyfer, lucyper astr.
gwiazda poranna, jutrzenka.
staropol. od zywota przed lucife-
rem vrodzylesm czye ]szye\.
lucyfer, lucyper rel.
diabe=, szatan, czart; w wierzeniach
chrze>cija<skich& przewodz'cy bun-
tem przeciw Bogu, po kt[rym upad=;
dosł. przynosz'cy >wiat=o ¯ =ac. lux,
lucis ]>wiat=o\ % ferre ]nosi:\
=ac.-franc.-ang. Lucifer,
niem. Luzifer.
staropol. lucyper albo satan.
Niekt[rzy katolicy dopatrzyli si"
przestrogi Boga przed u/yciem
systemu cyfrowego..., tj. przed u/y-
waniem algebry, ˚cyfra.
lud(no>:(no>ciowy(ny
1. pierwotnie cz=owiek, cz=ek,
w liczbie poj. ˘ ludzie, w liczbie
mnogiej, np. ludzie kogo> tam ]s=u-
dzy kogo>\ pobili tego cz=owieka,
lud ]l. poj.\ ˘ ludo/erca ]kanibal\,
2. plemi", szczep, w liczbie poj. ˘
ludy ]plemiona, narody\, w liczbie
mnogiej.
1. liczba poj., ch=op ˘ wielkolud
]olbrzym, bardzo wysoki\, ludojad,
ludo/erca, Ludmi=a, ]mi=a cz=owie-
kowi\, ludowy ]ch=opski\, ludowiec,
krasnoludek.
2. liczba mnoga& ludy ˘ ludzie, r[d,
plemi", szczep, miot, grupa, banda.
Przenios=o ci"/ar znaczenia w liczbie,
dzi> lud – nar[d, wielu, l.mn. ]Wiosna
Lud[w\, ludno>:, wyludnia:, ludzki,
ludob[jstwo, ludow=adny, ludny ]pe-
=en ludzi\.
¯ =ac. po•pula•tion ^ za•lud•nienie;
pul  lud, konc. s=owotw. 022, 024,
po` ^ za`, mo/e i z wp=ywem
¯ ang. lad ]ch=opiec, ch=opak\
¯ >redniow. ang. ladde } l≤d |
¯ goth. liudan ]rosn':\;
anglosas. } ≤ |, e ˘ staropol. u;
staropol. lud –
pierw. ¢liczba poj. ˘ wielkolud,
liczba poj. ˘ liczba mnoga&
1. ludzie w og[le, r[d ludzki,
2. rzesza, t=um,
3. poddani, ch=opi, s=udzy.
†ludarka zool.
rudzik, Erythacus rubecula L.
1450 ludarka,
1472 ludarka ¢frandeola,
ca 1500 ...vel fravdiola vlg.
ludark'.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
†ludnik prawn.
stary, wiarygodny miejscowy cz=o-
wiek powo=ywany do pomocy przy
dokonywaniu wizji s'dowej.
ludnyczy, ludniczy ]ludniczy\
¯ ludzi: ]>wiadczy:, zeznawa:\.
ludo~
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych,
wskazuj'cy na zwi'zek z cz=owie-
kiem.
ludob[j-stwo(czy
ludolfina mat., geometr.
grecka litera pi, w zaokr'gleniu
3.14, wyra/aj'ca stosunek obwodu
ko=a, czyli d=ugo>ci okr"gu, do
d=ugo>ci jego >rednicy, podana przez
Archimedesa z Syrakuz, i obliczona
do 35-go miejsca po przecinku,
przez Ludolpha van Ceulena.
Ludolph van Ceulen, 1540–†1610,
lat 70, niemiecko-holenderski
matematyk.
ludowiec
ludow=ad-ny(ztwo
ludowiec
ludowo>:
ludowy
ludoznawstwo szkoln.
etnografia.
ludo/er-ca(stwo
kanibal(izm.
ludwik
1. hist., moneta. z=ota moneta
francuska, bita w XVII wieku,
z popiersiem Ludwika XIV,
2. mebel. mebel wykonany za
panowania kr[l[w francuskich&
Ludwika XIII, XIV, XV, i XVI, w
[wczesnych stylach.
ludwisa-rz(rnia(rstwo
rzemie>lnik odlewaj'cy i obrabiaj'cy
wyroby z bronzu, spi/u, miedzi, mosi'-
dzu& dzia=a, pos'gi, dzwony.
wg Swo 1980& dawny niem. Rothgies-
ser; RL, OU, ThD, GW.
†ludycje kalendarz z przepowied-
niami na nadchodz'cy rok.
=ac. ludus ]gra, zabawa\.
†ludzi: prawn. >wiadczy:, zeznawa:.
staropol. 1430 ludzibili.
ludz-ie(ik(iska(ki(ko>:
˚lud ]cz=ek, ch=op\.
staropol. ludze ]ludzie\,
w deklinacji&
1420, 1427 ludzy ]ludzi\, lyudzye,
ludzem, lvdzom ]ludziom\,
ludzmi, w ludzoch.
staropol. mali ludzie –
skrzatki, krasnoludki.
ca 1500 lares familiares skrzath-
kovye, quos nos vocamus maly
yy
lvdzye.
staropol. ludzki –
1. dotycz'cy ludzi, b"d'cy w zwi'z-
ku z lud{mi, nale/'cy do ludzi,
ludziom w=a>ciwy
2. po ludzku – /yczliwie, =askawie.
staropol. ludzkie ]ludzko, po ludzku\.
=ac. populus ]nar[d\, populatio
]ludno>:\, starofranc. pople,
anglofranc. poeple, people,
>redniow. ang. peple, poeple,
ang. people, humans ˘ humane
¯ =ac. humanus,
ros. narod-narod, l[d-ljud }†lud|.
wo=. 1289 l[d;e-ludie.
ros. ]ludzki\ helovehnyj,
gumannyj-gumannyj.
†ludzko>: dobro:, =askawo>:.
ang. goodwill,
ros. blagosklonnost;.
†ludztwo prawn.
ludzie wiarygodni, tak/e ich
>wiadectwo dotycz'ce okoliczno>ci
zwi'zanych z procesem lub procesu-
j'cymi si" stronami.
1430 na luczstwo; ludstwo,
1436 na ludstwo,
1438 ludstwo,
1443 na ludczwo,
1447 na ludstwo,
1448 luczthwo.
lues med. ki=a, syfilis.
=ac. lues ]zaraza\ ¯ luere
]p=yn':, s(wy•p=ywa:\, ang. lues.
lufa broń.
element broni palnej nadaj'cy
kierunek pociskowi.
niem. lauf ]rura, bieg\.
starofranc. baril,
>redniow. ang. barel, ang. barrel,
ros. stvol-stwo=, dulo-du=o.
luffa bot.
Luffa cylindrica, pn'cze jednorocz-
ne z rozdiny dyniowatych, uprawia-
ne w krajach po=udniowych.
lufka narz.
rurka kilkumilimetrowej >rednicy, i
kilkucentymetrowej d=ugo>ci, s=u/'ca
do palenia papieros[w; fifka.
luf-t(cik otw[r do cugu powietrza.
przew[d w piecu, kuchni, kominie,
odprowadzaj'cy dym.
niem. luft., pokr. ang. lift, anglosas.
lyft, staronord. lypta ]pokr. niem.
l¥ften\ – powietrze, chmura, niebo.
zdrobn. lufcik, T ˘ C.
lugier, luger mors.
a. lekki, dwu` lub trzymasztowy
statek o sko>nych /aglach,
b. wi"kszy, mtorowy statek rybacki,
przeznaczony do po=owu sieciami
dryfuj'cymi.
lugotrawler mors.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
mniejszy od trawlera statek rybacki,
po=awiaj'cy w=okiem i p=awnicami.
luizyt gaz.
arseniczny sk=adnikClCH ^ChAsCl2
u/ywany jako truj'cy gaz, powoduj'-
cy p"cherze ]ang. a blistering poison
gas\.
ang. lewisite ¯ W.L. Lewis,
1878–†1943, ameryka<ski chemik.
luk mors.
otw[r zamykany na pok=adzie statku.
niem. luke.
luka przerwa, wyrwa, puste, wolne
miejsce, brakuj'ca cz">: tekstu, nie
obstawiona, osadzona, nie pokryta, nie
obj"ta ]np. prawem\, brak przepisu.
niem. l¥cke.
lukarna archit., bud.
ma=e okienko umieszczone w dachu
dla o>wietlenia strychu lub jako
ozdoba architektoniczna.
franc. lucarne,
pokr. ang. sky-light.
luk-ier(rowa:(ratywny spoż.
polewa z roztopionego cukru do
ciast, tort[w, piernik[w. po='czenie
lakier % cukier
i =ac. lucrum ]zysk\.
lukrecja bot.
Glycyrrhiza glabra, bylina z rodziny
motylkowatych, s=odki wyci'g z
korzenia tej ro>liny, stosowany w
lecznictwie, farbiarstwie, przemy>le
spo/ywczym.
=ac. liguiritia, niem. lakritze,
franc. reglisse,
ang. liquorice, licorice.
†lukrowa: prawn. $ wg Ss1953
wnosi: skarg" w s'dach prawa
niemieckiego.
1473 alias lukruya super istum
hominem, ...
luks fiz.
jednostka nat"/enia o>wietlenia
powierzchni.
=ac. lux ]>wiat=o\.
luksemburgizm polit.
pr[ba rozwini"cia teorii marksizmu
przez R[/" Luksemburg, czyli wk=ad
niemiecko-polskich /yd[w w budow"
komunizmu w Europie Wsch. – uto-
pijnego ustroju spo=ecznego w kt[rym
– docelowo – nie b"dzie wyzysku cz=o-
wieka przez cz=owieka, i walki klas;
zapanuje dobrobyt materialny.
A st'd na podb[j Globu.
wi"cej ˚komunista.
luksus(owy
zbytek, przepych, wystawno>:.
=ac. luxus, luksuria, starofroanc. i
>redniow. ang. luxurie.
luksusowy ekon., jęz.
yy
wci'gaj'cy ogromny wydatek; kosz-
towny; rozrzutny ]ang. involving
great expense; costly; lavish\.
ang. sumptuous ¯ starofranc.
sumptueux ¯ =ac. sumptuosus ¯
sumptus ]wydatek, ang. expense\.
lula: ruch. ko=ysa:, usypia:.
lulek bot.
Hyoscyamus niger ]Hyoscyamus al-
bus L. w Ss1953\, ro>lina z rodziny
psiankowatych, gatunek odurzaj'ce-
go ziela, szaleju; lulki pali:.
staropol. 1460 lulek nyeytropia.
lulka fajka.
s=owotw. pokr. lufka ]fifka\;
lulki ]dymki\ pyka: z fajki.
lumbago med.
postrza=, reumatyczne zapalenie
mi">ni okolicy l"d{wiowej.
=ac. lumbago ¯ lumbus ]l"d{wie\,
franc.-ang. lumbago,
niem. leudenweh,
ros. postrel-postre=.
lumen fiz.
jednostka strumienia >wietlnego.
=ac. lumen ]>wiat=o\, ang. lumen.
luminacja fiz.
wielko>: fotometryczna.
=ac. lumen, luminis ]>wiat=o\ ˘
luminans ]o>wie-caj'cy(tlaj'cy\
=ac. luminare ˘ luminarium ˘ sta-
rofranc. luminarie ˘ ang. luminary,
ros. svetilo ]>wiecid=o\.
luminal >rodek leczniczy uspoka-
jaj'cy, nasenny, pochodna kwasu
barbiturowego, krystaliczny proszek
o gorzkim smaku.
=ac. luminalis ]>wietlny\,
ang. luminal.
luminarz przestarz.
cz=owiek wybitny, zas=u/ony, przo-
duj'cy; znakomito>:.
luminescencja >wiecenie cia= w
niskiej tempereturze pod wp=ywem
dzia=ania rozmaitych bod{c[w jak tar-
cie, na>wietlenie – bez podwy/szenia
temperatury, zimne >wiecenie.
=ac. lumen ]>wiat=o\,
ang. luminescence.
lump(ka osob.
w=[cz"ga, pijak, cz=ek w=[cz'cy si" po
knajpach; hulanka, pijatyka, bibka.
niem. lump ]ga=gan\.
lumpenproletariat stan społ.
>rodowisko ludzi zdeklasowanych,
bez okre>lonego zawodu, kwalifika-
cji, sta=ej pracy; m"ty, szumowiny
miejskie.
lumpka zdarz.
hulanka, pijatyka, bibka.
lunapark
teren zabaw ludowych& karuzele,
yy
hu>tawki; weso=e miasteczko.
lunaty-k(czny(zm
1. dawne mniemanie, /e cz=ek wyko-
nuje w g="bokim >nie r[/ne czyn-
no>ci, przypisane dzia=aniu >wiat=a
ksi"/ycowego ]osobi>cie, znany mi
jest jeden taki wypadek, jeden raz,
przez przeci'g 1–2 minut, u dziew-
czynki lat ok. 10, najzupe=nie nor-
malnej – wsta=a z po>cieli, podesz=a
do kaflowego pieca, ogrza=a r"ce, i
wr[ci=a do =[/ka; po zbudzeniu si"
nie pami"ta=a tego/, a ja w[wczas
widzia=em po u>miechu na twarzy
i oczach, /e nie jest na jawie; zja-
wisko niezmiernie rzadkie\,
2. os'd daleko odbiegaj'cy od rzeczy-
wisto>ci, mrzonka. ˚Ksi"/yc.
=ac. Luna ]ksi"/yc\ ˘
>redniow. ang. lunatik,
ang. lunatic, lunacy,
ros. sumawe-dwij/stvie
-sumasze-dszij(stwie ¯ s ]z\ % uma
]rozumu, zmys=[w\ % szedszij(
(szestwo ]odszed=(odej>cie\ ¯ i>:.
ros. umopomewatel;stvo-
umopieszatelstwo ¯ umo` ¯ um
]rozum, zmys=y\ % pomieszatelstwo
¯ po % mieszat ]miesza:\ % `elstwo.
lun': ruch.
o deszczu, wodzie& spa>: gwa=tow-
nie, pola: obficie strumieniem,
chlusn': czym.
¯ la:.
lunch spoż., czynność.
posi=ek w porze obiadowej.
zwykle jest drugim posi=kiem po
>niadaniu i o podobnym sk=adzie po/y-
wienia, czyli kanapka, suche jad=o.
obiad w polskim znaczeniu, sk=ada-
j'cy si" z 2-ch lub 3-ch da<& 1. zupa,
2. cz">: tre>ciwa& ziemiaki, mi"so,
sa=ata, i 3. deser, spo/ywany jest
po powrocie z pracy, tj. w p[{nych
godzinach popo=udniowych, blisko
polskiej kolacji, niezdrowy przez to
dla trawienia /o='dka, bo blisko nocy
– ci"/ki i suty.
przez to «lunch» nie ma prostego odpo-
wiednika w j. polskim, bo ani to obiad,
ani >niadanie, bo w po=udnie.
ang. lunch.
luneta
1. przyrz'd optyczny do ogl'dania
odleg=ych przedmiot[w,
2. szaniec p[=kolisty,
3. techn. w obrabiarce& rodzaj pod-
p[rki u/ywnej przy obr[bce
przedmiot[w d=ugich.
4. archit. odcinek sklepienia
mieszcz'cy otw[r okienny.
franc. lune ]Ksi"/yc\ ˘ zdrobn.
lunette, ang. lunette.
†lu<ski, lindzki tkan.
okre>lenie gatunku sukna wyrabia-
nego w Londynie.
1437 lunszkye,
1466 lunsky,
1485 lunskye,
1447 et lindszke forderguth.
lupa szk=o powi"kszaj'ce,
zwykle w oprawie.
franc. loupe.
†lupa archaizm wilk.
gr. lupus ]szakal\.
lura spoż.
zepsuty, lichy nap[j, s=aby, nie-
esencjonalny, rzadka, wodnista zupa.
=ac. lora ]gorsze wino\.
†lupr(owa:, luprynk, lauprynk,
luprunk prawn.
wnoszenie skargi w prawach s'du
niemieckiego, wyjawienie sprawy,
mo/e zapowiedzenie wniesienia
skargi.
1467 albo lupru.
luprowa: – wnosi: skarg" w s'dach
prawa nienieckiego, ...i jak wy/ej.
lustr farby ceramiczne, lub
wyroby ceramiczne szkliwione.
franc. lustre ¯ ital.
lust-ro(erko(rowa:(racja(rator(
(rzanka(rzany
zwierciad=o, przegl'd.
il•lustration – po•gl'd.
=ac. lustrum ˘ lustrare ]oczyszczanie
>rodkami w=a>ciwymi >wi"ceniom,
ofiarowaniom\ ˘ lustratus, ital. lustro
˘ starofranc. lustre ˘ ang. luster
]po=ysk, blask\,
=ac. lustrum, lustralis ˘ ang. lustral;
=ac. lustratio ˘ ang. lustration
]przegl'd\. ˚glans(owa:.
=ac. mirrari ]cud, dziwo, {dziwienie\
˘ p[{no=ac. mirare ]spogl'da: na\,
starofranc. mireor, mirour,
>redniow. ang. mirour, ang. mirror,
ros. zerkalo-zierka=o.
lustrze< ryba.
hodowlana odmiana karpia;
karp kr[lewski.
†lusztyki zdarz. hulanki.
niem. gar austrinken ]przepija: si"\
˘ gar aus ]zupe=ne poza domem, hen,
na dworze\ ˘ starofranc. carous ˘
ang. carouse ]pi: nadmiernie napoje
alkoholowe, serdecznie i ci"/ko; bra:
udzia= w weso=ych pijatykach lub
ta<cach, ang. party\,
ros. kutily-kuti=y,
bra'niki-bra/niki.
lu>nia pojazd.
element wozu drabiniastego, dr'/ek
z twardego drewna, mocowany
metalowym pier>cieniem, u do=u do
zewn"trznej cz">ci osi, a u g[ry – do
bolca podpieraj'cego drabin".
lu>nia s=u/y jako wzmocnienie k=onicy
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
przenosz'cej zbyt du/e si=y rozpiera-
j'ce drabin by wytrzyma=a je.
staropol.
1437 lusznya fornale,
1450 lusznya,
XV w. lusznya furcale.
lut(owa:(ownica(owina techn.
metal. stop dwu lub wi"cej metali s=u
/'cy do po='czenia, spawu metalowych
cz">ci, spoiwo.
niem. lot.
¢lut s=aw., char. kra>:, z=odziej.
pokr. ang. loot – kra>:, lub odbiera:
si=' w czasie wojny lub zamieszek,
pl'drowa:. Imi" Lutek, Lucjan, T ˘ C.
luterani-n(zm rel.
wyznawca luteranizmu; cz=onek ko>-
cio=a ewangelicko-augsburskiego.
ang. Martin Luther, 1483–†1546 ˘
ang. the Lutheran Church;
Lutehran ]luteranin\.
lutet chem.
pierwiastek chemiczny, metal.
=ac. Lutetia ]nazwa Pary/a\.
lutni-a(sta(k muz.
szarpany instrument muzyczny
strunowy.
staropol.
1450 luthnya,
1471 ¢luthny',
XV w. lutta quinterna,
ca 1500 lvthny' cithara;
1476 lutenista,
1476 luthinista,
1494 lwtinista.
†luto, lito jęz. przykro, /al. ˚lito.
†luto>ciowy jęz., char. lito>ciwy.
lutry odzież., garb. rzadkie
futro z wydry.
luty jęz. srogi, okrutny, zwierz"cy,
straszny ˘ srogie mrozy, m-c luty.
staropol.
1. drugi miesi'c roku, luty&
XIV w. luty februarius,
ca 1455 luthy,
1471 luthi,
2. pierwszy miesi'c roku, stycze<&
osmego dyna ]dnia\ ckxaszyzca
]ksi"/yca\ lutego ]Januarii\ w
mescze ploczskem rzeczony Jan
chodzyl.
Po=owa miesi'ca nale/a=a do poprzed-
niego, a druga po=owa – do nast"pnego
miesi'ca, st'd zamieszane w u/ywaniu
nazwy.
A poza tym, obowi'zywa= kalendarz
julia<ski, rozpoczynaj'cy nowy rok w
ko<cu marca – marzec by= pierwszym
miesi'cem roku, luty – 12-tym, nie
drugim. Je/eli w materiale {r[d=owym
luty widnieje jako drugi, to przepisany
on by= po 1586 z takimi zmianami, bo
tak i pozosta=e miesi'ce, dostosowane
yy
do kalendarza gregoria<skiego.
staropol. jacie<, siecze<,
str'pacz, wg Ss 2011 na Internecie.
s=aw. l[tyj,
zane bys. zima l[ta velmi. i
ouhiniwa vs[ zeml[ poustou.
wo=., Ipat 6791r.
O starciu zbrojnym ...i bys na
n≠ s≠ha l[ta. wo=., Ipat 6756
]1248 r.\.
lu-z({ny(owa: ]si"\
1. przestrze< mi"dzy przedmiotami,
szyk rozpr"/ony, przeciwie<stwo
zwartego,
2. o koniach& nie w zaprz"gu,
3. nie stanowi'ce ca=o>ci, osobno,
bez opakowania,
4. samotnie, pojedy<czo, samopas.
¯ staronord. lauss, niem. lose,
>redniow. ang. los, lous; ang.
loose ]wolny, nie pohamowany, nie
ograniczony, nie przywi'zany\,
niem. los ]wolny, s=abo przymoco-
wany, oderwany\.
†lwic zool., zwierz.
szczeni" lwie, m=ody lew
staropol. lwycz, lwyøta.
lwi(ca('tko anim., zwierz. ¯ lew.
staropol. lwicza.
†lwowski, lwowy jęz.
nale/'cy do lwa, lwi.
staropol. lvovskye, lwycz, lwowe,
lwowi.
¢lykos anim., zwierz. gr. wilk.
†lza, ldza jęz. wolno, mo/na, nale/y.
l/ejszy jęz. stopie< wy/szy ¯ lekki.
l/y: jęz., char.
ubli/a:, obrzuca: obelgami,
zniewa/a:, s=owami, wymy>la:, kl':
obel/ywie, G?, ¯ obelga ¯ l/y:;
ul/y:, G?, ¯ lekko ¯ legko.
staropol. obel/y:, ul/y:, obel/a:,
obel/e: si".
Stan w dniu 22 wrze>nia 2023.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
+ =agodzi: i =aska ]rzecz chciana,
+ – znak b"d'cy przer[bk' litery L,
bo d{wi"k L przechodzi na +, np.
byli>my – by=(a(o, szkole ˘ szko=a,
o wole ]zwierz"ciu\ ˘ w[=, dolina ˘
d[=, orli ˘ orze=, s[l, solny ˘ s=ony, i
wiele innych.
Jakob Parkosz z ?urawicy, rektor UJ
1439–1441, wprowadzi= polskie znaki
do =aci<skiego alfabetu. W>r[d nich nie
by=o jednak znaku +, wprowadzony –
najwyra{niej – znacznie p[{niej.
Znak istniej'cy wy='cznie w alfabecie
polskim.
D{wi"k + ma powi'zanie&
LA ]gr. alfa\ ^ Ø }U|,
+B ]gr. beta\ ^ UO. ˚litera A.
U silnie zwi'zane z d{wi"kiem O we
wszystkich europejskich j"zykach
˚U.
Ma=a litera U ]u\ jest podobna do
ma=ej O ]o\, Y ]y\, i V ]v\, zw=aszcza
w r"cznej pisowni znaku.
W j. =ac. reprezentowana cz"sto przez
V ]v\, w anglosas. przez UU ]uu\ a/
do 900 A.D.
UU by=o «d=ugim U» zbli/onym w
wymowie do d{wi"ku + ]=\, zast'pione
nast"pnie przez znak «=en» ]ƒ\ pisma
runowego.
U ]u\, czasami WU ]wu\, WO ]wo\,
VO ]vo\, UO ]uo\, lub O ]o\.
W XI wieku po='czone VV ]vv\
zosta=o wprowadzone przez skryb[w
Normandii, i tak znak ten wypar= «=en»
z pi>miennictwa.
W ten spos[b «d=ugie U» ^ «=en» ^
pol. + ]=\ }e=| przesz=o stopniowo w W
]w\, zwane «podw[jnym U» ]double
U\ i tak w j. ang. do dzi>& W ]w\ ^ pol.
+ ]=\, np. William }=iliam|.
W >redniow. Rosji, cyr. B ^ niem. W
^ pol. W, +, B, pisane przeze mnie&
gr.-celt.-ros. BW+, np. Dowment
^ Do=mond, Do=mant, Dowmond, Do-
umond, tak samo Dowgerd ^ Do=giert,
Dowgird, swoboda – S=obodan ]imi"\,
woda ^ =ada ^ ang. water }=ote&|, itp.
W j. s=aw. U pisano OU ]najcz">ciej,
jak u Anglosas[w\, kilku innych zna-
k[w u/ywano tak/e na opisanie tego
d{wi"ku, wprowadzonych wy='cznie
do cyrylicy.
D{wi"k + ]i litera +\ na ko<cu czasow-
nik[w wskazuje na czas przesz=y;
Rafa•el ˘ Rafa•= ]el ^ =; cz=owiek po-
chodz'cy z Rafy, w Palestynie;
z ¯ niem. zeit\,
crimin•al ˘ zbrodnia•rz ]rz ¯ r % z\.
l= ziemia, l'd ˚le, la ˘
d[=, wa=, l'd, pole, zawale, lemiesz,
zaborole, i inne.
¢=a niem.-s=aw.
1. woda, 2. chcie:. =asy, =aszczy:
]si"\, =apczywo>:, =akn':, =akomy,
yy
po/'dana\, g=[d.
>redniow. ang. wanten ]chcie:\, W^+,
¯ staronord. vanten ]brako-wa:\.
~=a, ~len ziemia&
per•len – per•=a.
=ab"-d{(dzi ptak.
Cygnus gibbus Bechst et Cygnus
musicus Bechst., ptak p=etwonogi
z rodziny kaczkowatych, o d=ugiej,
pe=nej wdzi"ku szyi, bia=ym upierze-
niu, rzadziej czarnym.
leb]ed\bielled ]l[d, liod\, bd,
s=owotw. koncepcji 023, 025.
=ab"d{ jest w zwi'zku s=owotw. z
biel', lodem, i lebiod' ]s=aw.-ros.
lebed;-lebied, lebedinnyj-
lebiedinnyj ^ =ab"dzi, lëd-liod ^
l[d\.
1441 labancz cignus,
1471 lab'ncz olor,
1472 labøcz cignvs,
XV w. lebencz cignus,
ca 1500 labacz cignus,
ang. white, ice, pigweed.
ros. lebed;, bu=g. lebed,
czes. labut, serb. labud.
franc. le cygne, anglosas., >redniow.
ang. i ang. swan, niem. schwan.
=ach(man(maniarz(myta odzież.
stare, n"dzne okrycie, szmata.
=acha
1. starorzecze, odnoga rzeki o p=yt-
kiej, zwykle wysychaj'cej wo-
dzie, cz"sto pokryte zaro>lami,
2. piaszczysta mielizna na rzece.
staropol. lacha, =acha – odnoga
rzeki, boczne koryto rzeki.
]1313\ 1576 lacha,
]1349\ 1566 lacha,
1474 lacha,
1497 na lasche.
niem. lache ]b=ocisko, ka=u/a\.
=achudra char.
cz=owiek n"dzny moralnie, godny
pogardy, szubrawiec.
†=aciczka biedaczka.
=aciaty jęz.
pokryty =atami, plamami.
=aci: czynność ¯ =ata
obija: dach =atamistaropol. s –
1415 laczycz.
=aci-na(<ski jęz., etn.
j"zyk staro/ytnych Rzymian przej"ty
od plemienia Latium /yj'cego na
p=d.-wsch. od grodu Rzym
]gr[d w p=n.-zach. jego granicach\.
staropol. =acina –
1395 laczynø,
1484 po laczynye.
staropol. =acinnik ]cz=owiek znaj'cy
=acin"; kleryk\.
po polsku... prawa laczinske... z
yy
laczynnki;
kaplany albo laczynnyczy;
a kto yesth laczynnykyem.
staropol. =aci<ski –
1. =aci<ski&
lacynsky, lacinski, s lczynskyego,
sz laczynszkyego,
2. po =acinie&
1395 przepiszacz pro laczinszky.
staropol. =aci<skie – po =acinie&
laczynske.
staropol. Te/ ka/dy =aczinnik mo/e
si" nauczy: W=oskiego, Polskiego y
Niemieckiego, a zasi" ko/dy s nich
=aczinskiego. ]1532 r.\
=ac. Latium ˘ Latinus
franc.-ang. Latin
s=aw.-ros. latynskij qzyk,
latynskaœ vera ]=aci<ska wiara\
L+, T ˘ C; lati]n\Ital]ia\
†=acn-o(wie jęz. =atwo, z =atwo>ci'.
staropol. laczno –
w odmianach&
laczney, lacznye,
staropol. lacznoscz –
1. =atwo>:,
2. lekko>:, pochopno>:,
staropo. laczny –
1. =atwy, nie sprawiaj'cy trudno>ci,
2. lichy, tani,
3. lekki.
†=acny char.
=akomy, chciwy, ch"tny, skory ]do\,
=agodny, wolny ]od\.
=ac. acer, acris ]ostry, gorliwy,
zapalony, gwa=townie po/'daj'cy\,
starofranc. egre, aigre,
>redniow. ang. eger, egre,
ang. eager,
ros. pylkij-py=kij, userdnyj.
†=acwi, =acwie jęz.
=atwy, nie sprawiaj'cy trudno>ci.
staropol. laczwy, –
w odmianach&
laczwye, laczwy' lyczb'.
†=aczn':, =acznie:
=akn':, po/'da:, g=odnym by:,
spragnionym jedzenia ]albo picia\.
˚=acny.
staropol. lacznøcz –
ca 1420 lacznø,
1466 laczn'cz',
staropol. lacznyenye –
uczucie g=odu.
staropol. lacznoscz –
g=[d =aknienie,
staropol. laczny –
=akn'cy, g=odny.
†=aczny =akn'cy. ˚=acny.
=ad(ny(nie
porz'dek rzeczy zgodny z logik' i
estetyk', wed=ug rodzaju, rozmiar[w
i innych charakterystyk, u=o/onych z
przewodni' my>l'.
nie=ad, bez=ad – chaos.
1. =ad – porz'dek; uk=ad(y(ny,
przek=ad ]prze=o/enie, k=ad – =o/y:\,
k=adka – k=a>: nad wod' ]k=a %
=ad\,
2. =ad – woda; g=adzi: ¯ g=adkie lu-
stro wody; zag=ada – Potop, do-
szcz"tne wyt"pienie, wyniszczenie.
=ada s=aw. woda, ˚l[d, A ^ Ø.
ang. water }=ote& |
W ^ +, OAE, TD.
pol. w[dka, ros. wodka ]zdrobnia=a
woda\.
ko=odnik 1. uprowadzony ¯ ko
]u\ % =odnik ]=ada\, 2. w dow[d,
zak=adnik.
†=adarskie, =adarzne, =aderne płatn.
op=ata od przywiezionego towaru.
staropol. 1494(95 ladarszke,
1496 laderne, ledegelt,
1496(97 ladarszne.
staropol. =adarz – ten, kto =aduje.
1494 ladarzom 10 grossos.
1496 laderne, ledegelt,
1496(97 ladarszne.
=adn-y(ie(a jęz.
zgodnie z przyj"t' powszechnie este-
tyk', wyobra/eniami o godno>ci, hono-
rze, harmonii, proporcjach ]np.
symetryk'\, itp., w pozytywnym ich
znaczeniu; mile przyjmowany, dobrze
widziany.
˚=ad, ang. pretty,
ros. milovidnyj-mi=owidnyj.
†=ado okrzyk.
jaki> okrzyk, rzekomo imi" bo/ka.
staropol. ca 1450 lado. –
†=adun stan. zapas.
staropol. 1440 ladun.
1440 s ladunu swego.
=ad-unek(owa:(owacz(owarka(
(ownia(ownica(owno>:(
1. znaczny ci"/ar, towar, ]statku,wa-
gonu, wozu\, sk=ad ]towar[w\,
2. wojsk. materia= wybuchowy
o du/ej masie i sile,
3. fiz. =ad. elektryczny – ilo>: elek-
tryczno>ci na=adowanego cia=a.
niem. ladung ]=adowa•nie(unek(
(ownia(ownica\.
=agiew pojemn. konew(ka, dzban,
naczynie na wod", beczka, bary=ka;
naczynie z drzewa, sk[ry lub metalu
s=u/'ce do przechowywania p=yn[w.
s=owotw. pokr. st'giew.
staropol. 1437 lagef lagena.
˚=agwica, g'sior, =ukno,
sze>cipi"dek.
gr. lagynos ]butelka\, =ac. lagena,
serb. lagaw, by: mo/e, lecz s=owa tego
nie ma w s=owniku serb.-chorw. -ang.
staropol. =agiew – drewniane,
sk[rzane, itp. naczynie na p=yny.
†=agiewnik poz. społ.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staropol. 1252 lagevnici ˘
lagewnik – cz=owiek przynale/ny do
ksi'/"cej ludno>ci s=u/enej, trudni'cy
si" wyrobem =agwiczy, te/ warzeniem
piwa i syceniem miodu.
¢=agodit oddawa: si" czemu>,
przekazywa: si".
Latopis 1116 lagodit;-=agodit.
¢=agoditi osob.
pob=a/a:, dogadza: komu>, folgowa:.
staroros. lagoditi-=agoditi,
ros. potvorstvovat;,
delat; priqrnoe.
ang. indulge.
†=agodliwie jęz.
=agodnie, =askawie, grzecznie
staropol. lagodlywe.
1449 lagodlywe blande.
staropol. lagodlivoscz –,
mi=a, przyjemna rzecz.
1477 lagodlivosczy plausibilia.
staropol. lagodliwy –
=agodny, =askawy, wyrozumia=y.
staropol. lagodnye –
wyrozumia=e, uprzejmie.
staropol. lagodnoscz –
przychylno>:, =askawo>:.
staropol. lagodny –
1. wyrozumia=y, niesurowy
=agod-ny(no>:(zi:(z'cy
o zno>nych skutkach, dobry w od-
noszeniu si", niesurowy, nie ostry;
koi:, uspokaja:.
staropol. =agoda – =agodno>:.
=a ]z=o\ % godzi: ]dobrzy:\; godny
]dobry\ ¯ anglosas. god ]dobrze\.
staropol. pokorny – =agodny.
>redniow. ang. gode, ang. good
pokr. niem. gut, s=aw. smiren=,
ros. smirnyj.
=agr ˚lagier.
ob[z& jeniecki, przymusowej pracy,
koncentracyjny, o>rodek zag=ady.
niem. lager ]ob[z\.
¢=agwica pojemn.
czara, miska, waza.
staroros. lagvica-=agwica,
ros. hawa-czasza,
ang. bowl, godlet.
†=agwica pojemn. ˚=agiew.
1. butla, flasza,
2. worek ]sk[rzany\ ]$\.
1471 lagvicze, lagwicz vynne;
wzøl chleba a lagwyczø wodi;
a gdisz gey bilo wodi nyedosta-
nye w lagviczi;
a naczyrpnøla gey lagwyczø.
†=agwiczne płatn.
danina p=acona na Rusi panu feu-
dalnemu.
staropol. 1471 lagwyczne albo
praznyczne, lagwyczne aut
praznyczne.
yy
=aja: ostro strofowa:, wymy>la:,
gani:, dosł. szkodzi: ¯ =aj ]szkoda\.
staropol. layacz –
1. wymy>la:, krzycze:, ubli/a:,
l/y: s=owami, ur'ga:, z=orzeczy:,
przeklina:,
2.ostro strofowa:, gromi:, karci:,
przygania:.
3. o wyrokach s'dowych – zaska-
r/y:, poda: w w'tpliwo>:, zakwe-
stionowa:
1392, 1408, 1458 layal,
1469 y laiacza,
1418 layaly.
staropol. na(wz(z•=aja:,
od=ajawa:, od=ajowa:.
staropol. layanye –
wymy>lanie, ur'ganie, ubli/anie,
znies=awianie, z=orzeczenie, prze-
klinanie.
gr. blasphemein ˘
p[{no=ac. blasphemare ˘
starofranc. blasmer ˘
>redniow. ang. blasmen ˘
ang. blame ]oskar/a: kogo o uchy-
bienie, omy=k", pot"pia: za co>, cen-
zurowa:, gani:, krytykowa:\,
ros. vinit;-winit, xulit;,
poprocanie, uprëk-upriok,
xula-chula.
=ajba żegl.
ma=y statek rzeczny szczeg[lnie na
D{winie zach., pogardliwie o statku
starym, w z=ym stanie.
fi<skie laiva, BW.
¢=aj-dak(dacki(a: char.
cz=on o negatywnym znaczeniu ]˚nr
240\& cha=aj, hultaj, liszaj, szachraj,
i inne. por. b≤ ]be, bu\, ros. laj
]warcze:, szczeka:\ ˘ ros. +ajka,
pol. bur=aj, o psie& z=y pies.
=ajda-k(ctwo(czy: si" char.
=otr, bez zasad moralnych, post"po-
wanie godne wyj'tkowo du/ego
pot"pienia, pogardy.
=ajka anim., zwierz.
kud=aty pies Syberii z grupy szpic[w,
>redniej wielko>ci, o domieszce krwi
psa polarnego; u/ywany do polowa<
i w zaprz"gu.
ros. laj ]szczekanie\.
=ajno fizjolog.
ka= bydl"cy, ordynarnie& g[wno;
w mSjp 1969 {le& gn[j do='czony
}gn[j jest mieszank' ka=u zwierz"ce-
go i s=omy, >ci[=ki, J.D.|.
w Ss 1953& odchody.
staropol. ca 1500 layno.
=ak-n':(omstwo(omy(ocie osob.
¯ =a ]chcie:\. ˚spragniony.
=akocie – s=odycze, smako=yki.
=akomi: si" – po/'da: czego,
mie: ch": na co.
=akomstwo – chciwo>: pokarm[w;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ob/arstwo, /ar=oczno>:.
staropol. lakomstwo – chciwo>:.
staropol. lakn'cz – g=odnym by:.
staropol. laknyaczy – g=odny.
anglosas. gr≤dig,
>redniow. ang. gredie,
ang. greed(y, covetous(ness,
ros. 'adn-ost;/yj-/adn•ost(yj
]/'dny\.
=akomie, lakomo osob.
staropol. lakomye – chciwie.
staropol. lakomoscz chciwo>:.
staropol. lakomstwo – chciwo>:,
sk'pstwo.
staropol. lakomy –
1. chciwy,
2. chciwy jedzenia.
†=akota osob.
staropol. XV w. lakotha –
=akomstwo, ob/arstwo
†=akotka osob. $ wg. Ss 1953.
staropol. obezrzy moya nagota,
yaz yeszm obnaszona ode
wschey lakotky dvchem szwyan-
thym czyli& obejrz moj' nago>:, jam
jest obna/ona od wszej “lakotki”
duchem >wi"tym;
mo/e od wszej wyobra{ni.
†=akotny osob.
staropol. lakothny, lakotny –
=akomy, /ar=oczny.
†=ako/yrca osob.
cz=owiek =akomy i /ar=oczny.
staropol. lakozyrcza.
†=ako/yrstwo osob.
1. =akomstwo, ob/arstwo,
2. chciwo>:.
staropol. lakoszyrstwo, lakozyr-
stwo, lakoszyrstvo –
=am poligr.
szpalta, kolumna tekstu w stronie.
†=amacz prof.
robotnik wydobywaj'cy kamienie w
g[rach, lub obrabiaj'cy, ociosuj'cy
je.
staropol. 1408 lamacz,
vstawyl z nych lamacze abi
lamaly kamyenye a ¢cyøsali;
lamacze kamyenya.
=amacz masz.
maszyna, urz'dzenie przystosowane
do rozdrabniania.
=ama: ]si"\ czynność.
1. dzieli: co z u/yciem si=y ¯ =om
]dzia=, czyn\ ˘ u=amek ]cz">: ode-
rwana, rzecz niepe=na, mat. wynik
dzielenia\, prze(wy(za•=om,
2. rwa:, targa: ˘ w=amanie ]wtarg-
ni"cie\, prze(wy•=om ]wyrwa\,
3. narusza: stan istniej'cy, ca=o>:,
prostolinijno>: ˘ k=ama:, =ama:
kije, pa=ki, ga="zie, prawo, zdro-
wie, op[r,
yy
4. =ama: si" – poddawa: si" sile,
czynnikowi z zewn'trz, naporowi.
St'd liczne zastosowania&
1. o ga="ziach& dzieli: na kawa=ki,
odcinki poprzez zginanie i p"kanie,
2. o lodzie, skale& kruszy:, rozbija:
na kawa=ki ˘ =om, lodo=amacz,
kamienio=om, 3. o szyku w armi&
wykona: w nim wyrw" ˘ prze=ama:,
wy=om, 4. o rozmy>laniu& =ama: sobie
g=ow" ˘ =amig=[wka, 5. o b[lu& =amie
w ko>ciach, krzy/u, 6. o prawie,
zwyczajach& narusza:, przest"powa:,
nie dotrzymywa:, nie dochowywa: ˘
=amistrajk, k=am(a:(stwo, 7. w przen.
a. =ama: r"ce z rozpaczy, b. m[wi:
=amanym j"zykiem ]niepoprawnym,
zwykle o cudzoziemcach\, c. zmiana
wieku, w stosunkach ˘ prze=om.
s=owotw. pokr. niez=omny ]nieod='cz-
ny, ang. integral ^ mat. ca=ka, ca=o>:\,
za(prze(wy•=om,
k•=am – =o/ ]k=amstwo\,
gr. hypothesis ]za=o/enie\ – hypokrisis
]zak=amanie, udawanie\.
wg mSjp 1969 –
1. «naciskaj'c, przyciskaj'c, uderza-
j'c, zginaj'c, rozdziela:, rozbija:
co na kawa=ki; kruszy:, =upa:,
rozrywa:» ˘
- =ama: sobie g=ow" – my>le: o
czym bardzo intensywnie, k=o-
pota: si" czym,
- =ama: sobie j"zyk – z trudem
wymawia: trudne, obce wyrazy,
- =ama: szeregi – narusza: r[wn'
lini" szereg[w,
- =amie w ko>ciach, w krzy/u, w
nogach – kto> ma b[le b"d'ce
objawem newralgii, reumaty-
zmu itp.,
- w przen. niszczy:, niweczy:,
2. «pokonywa:, przemaga:,
przezwyci"/a:, zwalcza: co»,
3. «narusza:, post"powa:, nie dotrzy-
mywa:, nie dochowywa:»,
4. poligr. «formowa: kolumny ksi'/-
ki lub czasopisma ze szpalt, tabel,
tytu=[w, itp. element[w drukar-
skich».
wo=. 1289 oulomiti ]u=ama: ¯
=ama:\, ros. lamat;,
staropol. lamacz –
1. dzieli: na kawa=ki,
2. kamienie odrywa: odbija:
od ska=y, =upa:, ciosa: kamienie,
3. o prawie, zwyczajach – narusza:
przekracza:.
1437 lamacz confringere.
w odmianach&
lamaly, fregil lamala, lamaal,
lamyø, 1471 cziesle lamy'cze
kamyenye.
staropol. ob(od(po(roz(wy(z•
=ama:, od(prze(wy(wz(z•
=amowa:, za=ami:, =omi:.
ang. break, ros. lomat;-=omat,
yy
i dr.-i dr. ¯ skr. i drugije ]i inne\.
za(na(po(u(prze(przy(ob(od(pod(
(nad(w(wy(z(roz•=ama:. ˚dzia=.
~=ama: ]si"\ czas niedok.,
1. niszczy: stan fizyczny poprzez u-
/ycie si=y ponad wytrzyma=o>: mate-
ria=u, prowadz'c do rozdzielenia ca=o-
>ci na cz">ci, kruszenia si" ]np. lodu\
˘ =ama: lody ˘ lodo=amacz, =ama:
ga="zie na ognisko, z=ama: nog",
2. w przen. narusza: integralno>:,
uczciwo>: ˘ k=ama:, za=ama: si" pod
presj', naciskiem&
za•=ama: – ostro zmieni: bieg,
kszta=t, ¯ za=om, =om
za•=ama: ]si"\ – straci: nadziej",
upa>: na duchu
na•=ama: – wiele
po•=ama: – na kawa=ki
u•=ama: – cz">:
prze•=ama: – na wskro>, ¯ prze=om
przy•=ama: – troch", nad=ama:
ob•=ama: – oderwa:
od•=ama: – oddzieli: =amaniem
pod•=ama: – troch", cz">ciowo
nad•=ama: – troch", cz">ciowo
w•=ama: ]si"\ – do >rodka, si=',
bezprawnie
wy•=ama: – wy=om uczyni:
z•=ama: – 1. naruszy: ca=o>:
nadmiern' si=', np.
z=ama: nog", r"k"
2. naruszy: przysi"g"
roz•=ama: – rozdzieli: na cz">ci
=amaniec spoż.
rodzaj kruchych ciastek.
=amarka masz., techn.
maszyna do kruszenia ska=.
=amig=[wka jęz.
problem trudny do rozwi'zania,
zadanie skomplikowane, wyma-
gaj'ce “=amania g=owy” ]wysi=ku
my>lowego\, sprawa zawi=a.
†=amikamie< bot.
Saxifraga granulata L,
vel Spiraea filipendula L.
vel Pimpinella saxifraga L.
staropol. XV w. saxifragam, id est
lamykamyen.
=amistrajk
ten, kto wy=amuje si" ze starj-
kuj'cych pracuj'c w tym czasie,
narusza ich uchwa=y.
=amliwy
=atwo =ami'cy si"; ˚=ama:.
=an miara powierzchn.
1. obszar ma=orolnego gospodar-
stwa ch=opskiego,
2. jednostka miary powierzchni
uprawnej, w=[ka,
3. powierzchnia pola, ziemia
przeznaczona pod zasiew.
la, le, el, al, a=, =a ]ziemia\ ˚nr 498.
niem. lehen ]lenno\, czes. lan.
staropol. lan – miara powierzchni
pola, wielko>ci zmiennej, naj-
cz">ciej ok. 16,8 ha.
1397 ten lan,
1399 na dwu lanu pol,
1405 unus lan,
1419 lan,,
ca 1420 laneus lan,,
1432 pleban przeoral lan.
=ania anim. samica jelenia, daniela.
¯ = % a<, ania ]wielka\.
staropol. lana, lanya –
samica jelenia.
w odmianach&
1423 lanø,
XV w., ca 1455 lany,
XV w. cerva lanj,
ca 1500 damma l'ny, cerua l'ny;
lanye y tvrze.
franc. biche, anglosas., >redniow.
ang. i ang. hind pokr. niem. hinde
ros. lan;.
†=aniec miara powierzchni
miara powierzchni pola, wielko>ci
zale/nej od okolicy, te/ samo pole.
staropol. lanecz.
1400 dictos lance,
1436 dictus lanecz.
†=anik bot.
jaka> ro>lina, mo/e tawula,
Spiraea aruncus L.
XV w. lanik barba hirci.
†=annik poz. społ.
ch=op siedz'cy na =anie, maj'cy w
uprawie ca=y =an pola.
staropol. lannik.
1442 albo na lanniky.
†=anoszka czy lanoszka bot.
konwalia majowa, Concallaria
maialis L.
1472 lanoska auricula cerui.
†=anowe płatn.
podatek p=acony panu przez ch=o-
p[w, od =anu.
staropol. 1255 lanoue.
†=anowe jęz. dotycz'cy =anu.
staropol. 1495 pyacz czwerczi
lanowych desertas.
†=anwa
wi:, ogniwo, albo sznur ='cz'cy
orczyk z wozem }sztylwag', J.D.|
staropol. lanwa.
1393 dictis lanwy; dicta lanwy.
†=anuszka bot.
Convallaria majalis, ro>lina z rodzi-
ny liliowatych. ˚konwalia.
=a<cu-ch(chowy(szek
1. szereg po='czonych ze sob' ogniw,
tworz'cych rodzaj sznura,
2. nieprzerwany, ci'g=y szereg,
pasmo ]np. g[r\.
staropol. lanczuch – ci'g metalo-
wych ogniw tworz'cy rodzaj sznura.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1389 dictas lanczuchy,
1394, 1399 lanczuch,
1396 uno lanczuch,
1443 lanczuchy,
1483 w lanczuchu,
1500 w lanczvchv et in corda
albo w powroszye.
staropol. lancuszek – ma=y =a<cuch.
staropol. =a<cuch, la<cuch,
lejcuch, le<cuch, l"cuch
}nie jestem zupe=nie pewien, czy lej-
cuch poprawnie tu w='czono; nale/a=o-
by sprawdzi: z za='czonym testem|.
niem. lannzug, L+, =ac. catena
]=a<cuch\ ˘ starofranc. chaine, cha-
ene ˘ >redniow. ang. chaine, cheine
˘ ang. chain, ros. cep;,
=a<cuch[wka
zabudowa wsi o domach nieregular-
nie rozmieszczonych wzd=u/ drogi.
†=a<ka czy la<ka bot.
konwalia majowa, Convallaria
maialis L.
staropol. ca 1500 layanka lilium
conualium.
1. †=apa, =apka, =apkowa: osob.
zb[j, rabu>.
staropol. lapa.
2. †=apa narz. potrzask, pu=apka.
staropol. ca 1500 lapi ]=apie\.
=ap-a(a:(anka(ka([wka(ownik
anat. stopa zwierza niekopytnego,
posiadaj'ca pazury; =apa: – chwyta:
=ap'; pu=apka, ob=api:, =apczywy
]chciwy na co, wielce po/'dliwy\, =api-
duch ]sanitariusz, lekarz\, =apigrosz
]cz=owiek chciwy zysku\, =apawica
]r"kawica z jednym palcem\.
¯ =ap ]=[w\ ˘ =ap•ka ]=[w•ka\ ˘
pu` ]samo`\ % =apka ]=[wka\ ˘ pu=apka
]samo=[wka\.
pa ]g[ra; g=owa\ ˘ papa, opad,
pa ]d[=\ ˘ stopa, =apa, pad[=;
pa•=a ]g[ra\  =a•pa ]d[=\.
staropol. 1403, 1406, 1418 lapacz –
chwyta:, zatrzymywa: si='.
w odmianach&
1387 ne lapala,
1407 lapani,
1413 lapay ]=ap\,
staropol. na(ob(po(z•=apa:,
ob(po(u(z•=api:, ob(po•=apia:.
staropol. 1441 lapanye –
chwytanie, zatrzymywanie.
staropol. u=api: – z=apa:, schwyta:.
got. lofa, staroniem. laffa,
starofranc. poue, >redniow. ang.
paue, ang. paw ]=a•pa  pa•=\
ros. lapa/t;.
A. Br¥ckner 1927 – fa=szerz& litew. =opa
]psia, nied{wiedzia\ – mi nieznane.
na(po(przy(ob(pod(wy(z•=apa:,
po(u(ob(z•=api:.
~=apa: czas niedok. ¯ =apa ]ko<czy-
yy
na zwierza, w tym wypadku psa lub
kota\ ˘ czas dok. =api: ]si"\, z=apa:.
s=owotw. pokr. =apanka.
znaczeniowo pokr. chwyta:, j':,
=owi: ¯ =[w ˘ po=[w, ob=owi: si".
ros. lovit;-=owit, xvatat;-chwatat
]chwyta:\, ang. to catch.
na•=apa: – wiele, np. ryb
po•=apa: – licznych zbieg[w
u•=api: si" – uchwyci: si"
przy•=apa: – na gor'cym uczynku
ob•=api: – dooko=a
pod•=apa: – troch", podchwyci:
wy•=apa: – wychwyci:, wy=owi:&
1. wszystk-ich(o,
2. cz">: z ca=o>ci, np.
niekt[re d{wi"ki z
ha=asu, zgie=ku,
b="dy z publikacji
z•=apa: – czas dok. ¯ =apa:
=apanka ¯ =apa.
†=apaszki w liczbie mn. bot.
strza=ka wodna,
Sagittaria sagittifolia L.
staropol. 1460 lapasky plantago
aquatica minor.
=apcie odzież.
obuwie z =yka, sk[ry, s=omy.
pokr. kapcie.
=apczyw-y(o>: ¯ =apa.
†=apica narz.
=apka, pa>ci, pu=apka.
staropol. lapycza.
1500 pro dubaus lapycze;
y lapycza yøsz skryl, ulapy gy.
=apiduch ¯ =apa; żart., pot.
sanitariusz, lekarz... ratuj'cy dusz"
przed >mierci'.
=apigrosz ¯ =apa, pogardl.
chciwy zysku.
†=apinos bot. bodziszek cuchn'cy,
Geranium Robertanum.
1460 lapinosz acus muscata.
=ap-[wka(ownik ¯ =apa.
pieni'dze dane “w =ap"” ]do r"ki\
w spos[b nielegalny; przekupstwo.
=apserdak pogardl.
1. obdartus, obszarpaniec,
n"dznie ubrany,
2. =obuz, ga=gan, nicpo<.
=apu-capu jęz.
na szybko, bez planu, przygotowania,
pobie/nie, aby tylko co wykona:,
uchwyci: /e rzecz wykonana.
¯ =ap ¯ =apa:; cap ]chwyci: co napr"d-
ce, jak kot =ap'\.
=as-ica(ka anim., zwierz.
Mustela, ssak drapie/ny, podst"pne,
chytre, sprytne zwierz" futerkowe,
o wysmuk=ej, szczup=ej sylwetce,
kr[tkich nogach i d=ugim, puszystym
ogonie, /ywi'ce si" wn"trzno>ciami.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
¯ =as ]wyp=yw, odnosz'cy si" do
wydzielanego smrodu\ % `ka
]rodzajnik\.
staropol. lasycza.
torlop z lasycz; laszyczne,
1472 lassycza mustela,
XV w. laszycza melota,
ca 1500 laszycz' mustela,
staropol. laszyczne – =asiczne.
staropol. 1448 lasszyczy – =asiczy.
anglosas wesle ˘ >redniow. ang.
wesel ˘ ang. weasel W ^ +,
franc. belette, ros. laska-=aska.
=asi: si" osob.
1. przymila: si",
2. wdzi"czy: si", zaleca: si".
=as-ka(kawy(i: si", =asy char.
dosł. dow[d ¯ =as ]w[d\ % ka ]do\,
t=um. od ty=u.
=as ]niem. wasser\, =ad(a ]s=aw.-pol.
woda\; =aska boska – Boga dow[d
}przychylno>ci, wzgl"d[w|; =aska ˘
=asi: ]si"\, =asica, ˚=aszkowa:.
=aska ¯ laska ]mi=o>:, lubow, ch":\,
=askawie ^ z lubo>ci' ^ z ch"ci'.
«=aska boska»&
=aska ¯ laska ]mi=o>:, lubow ¯ staro-
niem. luba, ang. love; ch": ¯ chu:\,
czyt. wspak, la•sk•a  ]l\a•sk•al;
laska ˘ =askaw, =askawie, +  W.
staropol. laska ]=aska(wie(wy\ –
1. /yczliwo>:, wzgl"dy, przychyl-
no>:, okazywane zwykle przez
kogo> wy/szego ni/szemu,
2. mi=o>:,
3. mi=osierdzie, lito>:, dobro:.
†=aska: czynność. g=aska:.
staropol. laskacz.
XV w. laskagø go.
†=askanie b=aganie, przepraszanie.
staropol. laskane.
†=askawie uprzejmie, mile,
przyja{nie, serdecznie.
staropol. laskaue, laskawye,
laskavye.
staropol. XVw. lascawoszcz,
1499 ¢laskowoscz mansuentudo,
XV w. laszkowoscz humanitas.
staropol. laskavy, lascavi, lasz-
kauy, laszkawy –
1. /yczliwy, przychylny przyjazny,
=agodnie traktuj'cy, =agodny.
1444 lascauie; lascaua, laskaw
bandzie; krola laszkavego,
ca 1500 et laszkave; laszkawe
oblycze boze.
2. o zwierz"tach – oswojony,
3. pe=en mi=o>ci, z mi=o>ci wyp=ywa-
j'cy,
4. mi=osierny,
5. przymilny, schlebiaj'cy,
zgadzaj'cy si".
†=askliwy jęz., osob.
rozwi'z=y, rozpustny.
yy
staropol. laszkliui ziwoth wyod'cz
¢=askoserdie, =askorodstwo
/ar=oczno>:, ob/erstwo, =akomstwo;
staroros. laskoserdie-
=askosierdie, laskorod=stvo-
=askorodstwo,
ros. hrevougodie,
nevozder'annost;,
ang. gluttony.
¢=askosierdij ob/artuch.
staroros. laskoserdij-
=askosierdyj, ros. ob'orlivyj,
iznie'ennyj.
=askot-a:(ki(anie ˚=echta:,
muska: lekko pi"ty, pod pachami,
wywo=uj'c odruchowy >miech.
¯ =ask % `ot ]d{wi"k\
franc. chatouillement,
niem. kitzeln, kitzel,
niem. dial. kickeln,
>redniow. ang. tikelen,
ang. tickle, ros. ]ekot-ka/at;
-szczekot-ka(a:.
†=askta: czynność.
dra/ni:, =askota:, =echta:.
staropol. 1450 laszktacz. –
XV w. laszkthacz titillare;
laskcze.
1444 lasktanie titillacio ]=askotanie\.
=asowa: spoż., czynność. ¯ =asym by:.
wyjada: ukradkiem smaczne rzeczy.
=asuch char.
=akomczuch.
=as-y(zczy: si" lubi'cy co>, g=[wnie
o smacznych k'skach, przysmakach.
=akom•y(i: si" na, chciwy, /'dny.
¯ =as ]chcie:\
anglosas. gr≤dig, >redniow. ang.
gredie, ang. greedy,
ros. 'adnyj ]/'dny\.
†=aszcz miara obj"to>ci ok. 3800
litr[w. ˘ mjsc. +aszcz[w ]$\. ˚=aszt.
†=aszczany jęz.
z =asicami zwi'zany, z ich sk[rek
zroniony.
staropol. 1420(30 ˆ¢llasczanye.
=aszek zdrobn. =ach.
†=aszkowa:
=asi: si", przymila: si",
nadskakiwa:.
staronord. feginn ]zadowolony\
anglosas. f≤gen, fegn,
>redniow. ang. fain, faegen ]rado-
sny, rado>nie\, ang. fain;
anglosas, f≤gen ]zadowolony\ ˘
fagen ˘ f≤gnian ˘ wariant fagnian
]cieszy: si", sprawia: przyjemno>:\,
>redniow. ang. fauhnen, fahren,
ang. fawn ]okazywa: przywi'zanie,
uczucie, sentyment, mi=o>:, nadska-
kiwaniem, “lizaniem” r'k – ca=owa-
niem ich\,
yy
ros. niskopoklonnik-
niskopok=onnik.
†=aszt dawna miara cia= sypkich,
3840 litr[w lub 1865 kilogram[w.
˚=aszcz.
staropol. last, lasth, laszth.
]1286\ 1294, 1409 last,
1426 laszth,
1438 laste,
1450 XXX laschty siliginis... V...
laschty solvet... VII vero laschty
eiusdem,
1480 dvu lasthv szmoli,
1488 et ferunt nivem lasthi.
†=ata pojemn. $ naczynie, kocio=.
staropol. ¢lotha. –
staropol. XV w. latkha –
kocio=ek, garnek, naczynie.
1437 vasa albo latky butiri.
=ata gruba listwa mi"dzy krokwiami
dachu s=u/'ca do umocowania
s=omy, gont[w, lub dach[wek
}w Ss 1953& belka mi"dzy krokwiami|.
staropol. lata, latha.
1403 pro lignis lati dictis,
1407 pro roboribus dictis lathy,
1408 ...dicti lati,
1419(20 albo lath ]=at\,
ca 1420 lata tegula,
1430 pro tegule albo lathy,
1471 lathy tegulas,
1472 pro minoribus tignis albo
lath'm.
staropol. 1388, 1393, 1394, 1420,
1461 lathne – =atny, maj'cy zwi'-
zek z =at'.
niem. latte ]=ata, /erd{, dranica\.
=ata(:(nina
1. plama w innym kolorze ni/ t=o,
szczeg[lnie na sier>ci u zwierz't
˘ =aciaty ]z =at z=o/ony\,
2. pokry•cie(wa: materia=em dziury,
niedostatku& tkanin', sk[r'; =ata:
ubranie, dach; por. =ata, ˚p=ot.
=atek pogardl.
biedak, golec, ch=ystek.
¢=atka gliniana patelnia ]$#\.
glinqnaq skovoroda
wg Rosjan, 1903.
Latopis 1116 latka-=atka.
†=atka pojemn.
kocio=ek, garnek, naczynie.
†=atnal gw[{d{ do przybijania =at.
s=owotw. pokr. bretnal,
`nal ¯ niem. nagel.
staropol. lathnal.
1482 pro quinque capeciis
lathnale.
†=atr miara dług.
jednostka d=ugo>ci stosowana w
g[rnictwie, wynosz'ca 4 =okcie, tj.
ok. 2 m.
staropol. 1399 lachtr.
~=atwi: czas dok. ¯ =atwo ]lekko\.
wg mSjp 1969, za=atwia: – za=atwi:
‘zako<czy: jakie> czynno>ci w okre>-
lonym zakresie, rozstrz'sa:, rozstrzy-
ga: jak'> spraw" z kim zaintereso-
wanym»,
‘za=atwi: co szybko, natychmiast»,
«za=atwi: co bez niczyjej pomocy,
samodzielnie, samowolnie»,
«unieszkodliwi: kogo, uniemo/liwi:
mu dzia=alno>:»,
` si"& «oddawa: mocz lub ka=».
u=atwi: «sprawi:, /e co> staje si" =atwe
lub =atwiejsze; uczyni: co =atwym po-
konuj'c lub omijaj'c trudno>ci»
˚“mas=o ma>lane”.
ros. ustanovit;-ustanowit,
ang. to settle, to arrange,
]interesy\ to transact.
za•=atwi: – czas dok., pozytywnie
zako<czy: spraw",
po my>li
u•=atwi: – uczyni: l/ejszym do
wykonania, przyst"p-
niejszym, u ^ po ^ za
=atw-o(y(o>:(izna jęz.
1. bez wysi=ku, bez trudu,
2. szybko, pochopnie,
np. =atwo wpada w gniew.
=atwo•palny(wierny
two – tworzy:$
staropol. latvo, lathvo ˘
latwyey, latvey, latwym, lathvya.
starofranc. aisie,
>redniow. ang. aisie, ang. easy,
ros. lëgkij ]nie trudny, dosł. lekki\.
=atwo czytelny
=atwopalny
=atwo strawny
=atwowierny
=atwo zapalny
=atwo zrozumia=y
=atwy
1. nie wymagaj'cy trudu, wysi=ku,
2. obyty towarzysko, przyst"pny,
3. pozbawiony wi"kszej warto>ci,
4. sk=onny, pochopny.
†=aty liczba mnoga, pancerz.
staropol. lathi, latti.
1339 in panceria siue lathi,
1383 cum uno thorace vlg. lathy,
ca 1420 latti torax.
¢=atynskaja wiera rel.
katolicyzm, wiara =aci<ska, tj. j"zy-
kiem =aci<skim msze odprawiaj'ca.
staroros. latynskaq vera-
=atynskaja wiera,
ros. katolihestvo.
=aw-a(ka(eczka(nik(ica
¯ =aw, k=ad ]poziom\ ¯ =a, wa ]woda\.
1. mebel. sprz"t do siedzenia dla
kilku os[b, najcz">ciej drewniany,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
deska na nogach,
2. k=adka, prowizoryczny mostek;
belki, k=ody u=o/one na podmok=ym
gruncie,
3. szereg, zwarta masa, gromada,
t=um ˘ i>: =aw', =awica ryb,
4. szyk bojowy eskadry lotniczej.
staropol. lava –
1. k=adka przez wod",
2. kram, stragan.
anglosas. benc, pokr. niem. bank,
>redniow. ang. benche, benk,
ang. bench ]1. d=ugie siedzenie z
drewna lub kamienia, cz"sto bez
oparcia, 2. siedzenie mi"dzy dwoma
burtami =odzi, 3. taras wzd=u/ wody,
cz"sto znacz'cy by=y brzeg, ...itd.\,
ros. skam;q-skamja,
skamejka-skamiejka,
]prawn.\ sud-sud,
pristustvie-pristustwie.
ros. lav-ka/ohka.
ang. law ]prawo\ ˘ staropol. i pol.
=awica, =awa ]przysi"g=ych\ ˘ pol.
=awnik ]“prawnik”, przysi"g=y\ ˘
pol. =awka ]miejsce do siedzenia dla
kilku os[b\.
†=awica prawn.
=awa s'dowa na kt[rej zasiadali
przysi"gli w s'dach prawa niemiec-
kiego, tak/e zesp[= przysi"g=ych
na tej =awie zasiadaj'cy, sam s'd.
staropol. lawicza, lawycza. –
1398–1411 na lawiczy;
na lawyczy, w lawyczy, prosz'
lawycze, na przyszyagley lawy-
czy; podlug prawa szyedzyecz
w lawyczy.
s=owotw. baz' ang. law ]prawo\,
=awica
1. du/e skupisko, zwarta masa
p=yn'cych ryb,
2. warstwa, pok=ad. ˚=awa.
=awka
sprz"t do siedzenia dla kilku os[b,
w domu, szkole, ko>ciele.
staropol. lawka –
1. sprz"t do siedzenia dla kilku os[b,
2. k=adka przez wod".
w odmianach&
1447 lawk' in ecclesia,
1452 albo lawky in ecclesia,
1488 albo l'wky,
ca 1500 lawk' scabellum.
=awni-k(czy prawn., poz. społ.
cz=onek zarz'du miejskiego lub
gminnego wybierany przez rad".
staropol. launik, lawnik –
1398 czso mi launiczi scazali,
1403 czso mu lawniczi w gego
dom przinesli,
1398–1408 lawniczi wolali,
1408 lawniki,
1411 lawniky,
1424 lafniki.
yy
s=owotw. baz' ang. law ]prawo\.
staropol. lawny –
maj'cy zwi'zek z =aw'.
†=az(isko roln.
grunt uprawny w miejscu wyrobio-
nym w lesie, czyli wyci"tym,
wypalonym.
staropol. laz, lasz, l'sz.
1394 vlg. dicto lazy,
1439 albo laz,
1458 agros dictos laszy,
1487 pro agro albo l'sz,
1497 l'sz,
1499 albo lasz.
staropol. lazisco ˘ 1321 lazisca
]=aziska\ – miejsce gdzie uprzednio
by= =az.
=azanki spoż.
cienko rozwa=kowane ciasto na kluski,
pokrajane w kwadraciki lub romby.
ital. lasagna.
=azarz osob.
1. cz=owiek w z=ym stanie zdrowia,
os=abiony, wycie<czony chorob',
z=ymi warunkami /ycia,
2. /ebrak, godny lito>ci, n"dzarz,
biedak. wg Biblii,
a. brat Marii i Marty, wskrzeszony
przez Jezusa Chrystusa. Jan 11,
b. zmar=y /ebrak w przypowie>ci
Jezusa o bogatym i /ebraku, +ukasz
16&19-31.
hebr. el’azar ]dosł. B[g pom[g=\, gr.
Lazaros ˘ =ac.-ang. Lazarus.
=az(i:("ga(ik ruch., czynność.
wlec si", chodzi: bez celu, wlec si",
w=[czy:, posuwa: si" wolno, ci"/ko,
niezgrabnie.
=az"ga, groto=az.
¯ ang. lazy ]leniw•y(ie\ ˘ le{: ]wolno
i>:, porusza: si", posuwa:\.
pokr. wynalazek ¯ le{:, pe=za:, =za,
p=az(em  p=asko ]$\.
lecz b=azen ¯ wstyd.
†=az"czenie
oszustwo, podst"p.
staropol. XV w. przesz lazaczene
deceptorie. –
staropol. laz'czacz
– >ledzi:, szpiegowa:.
ca 1455 laz'czacz spaculando.
†=az"ka ¯ =azuka, U ˘ Å, ´,
1. cz=onek grupy rolnik[w w"drow-
nych kt[rzy prowadzili gospodarstwo
na =azach, tj. wypalali w puszczy
zaro>la i drzewa, przygotowuj'c w
ten spos[b obszary pod upraw" i
osadnictwo,
2. wywiadowca, szpieg.
staropol. 1223 lasanki ]=azuki\,
1227 lazaki,
1479 laz'ka,
1437 laz'ka,
llazaki, laszanky; spyegyerz albo
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
l'z'k'.
=azi: czynność., ruch.
staropol. laszycz, lazycz –
czo=ga: si", pe=za:, chodzi: na czwora-
kach, porusza: si" niezgrabnie.
staropol. na=azi:, z=azi: si".
†=aziebnik prof. =azienny. ˚=a{nia.
†=aziebne ekon. doch[d z =a{ni.
†='cz bot. gatunek turzycy, Carex
staropol. 1464 lazebne.
†=aziebnik prof. pos=ugacz w =a{ni.
staropol. lazebnyczy.
staropol. lasyebne – =aziebny,
dotycz'cy =a{ni, w =a{ni u/ywany.
†=a{ba czynność.
wybieranie miodu z ula, tzw. pod-
bieranie pszcz[=.
staropol. lasba ˘ 1426 przy lasbie.
†='czka roln. ma=a ='ka.
staropol. lasbicz, laszbicz –
podbiera: pszczo=y, tj. wybiera:
mi[d z ula
1400 Jarblik lasbil pczoil, to
laszbil na swim,
1. ='czka
1400 ne laszbil,
1471 tesz Maria myod laszbi.
=azienka bud.
pomieszczenie do k'pieli, mycia si".
=azik(owa: osob.
1. w=[cz"ga, cz=ek wa="saj'cy si",
2. ma=e, lekkie, zwrotne auto wojsk.
2. ='czka techn.
†=azisko
miejsce gdzie uprzednio by= =az.
='cznie jęz.
†=a{ba wybieranie miodu z ula,
tzw. pobieranie pszcz[=.
='cz-y:(nik(e(nica(nie(ny(no>:(
=a-{nia(zienka bud.
pomieszczenie, izba lub budynek w
kt[rym znajduj' si" urz'dzenia do
k'pieli i mycia si", kapiel(isko.
staropol. lasznya, llasnya ˘
1419 w laszny bil,
1427 drzyrzi... druge v lasznye,
1453 rad pywo pye po laszny,
1465 plothow, llassney ]nie zburzy=\,
ca 1500 lasznya vaporarium.
staropol. =aziebnik – =azienny.
anglosas. b≤th, pokr. niem. bad,
>redniow. ang. bath,
ang. bath ]k'piel w =azience, wanna,
=azienka&1. pra: lub zanurza: rzeczy,
szczeg[lnie w wodzie lub innej cieczy,
cz"sto u/ywane w formie przeno>ni,
obrazowo, jak Europa pogr'/ona
by=a w wannie krwi, 2. woda lub inna
ciecz do k'pania lub zanurzania, lub
moczenia\,
]w liczbie mnogiej\ baths ]=a{nia\.
ros. vanna-wanna, banq-banja.
franc. bain. anglosas. b≤th,
ang. bath(room,
s=aw. mov-;/nica,
ros. vannaq komnata.
~='czy: spaja:, jednoczy:.
anglosas. b≤th ˘ bathian ˘
>redniow. ang. bathien, bathen,
ang. bathe ]k'pa:, k'pa: si"&1. w=o/y:
do wody, zanurzy:, pogr'/y:, 2. k'pa:,
yy
pra:, 3. moczy:, 4. pokry: ciecz' lub
owin': ni', jak drzewa pogr'/one w
>wietle ksi"/yca... itd.\,
ros. kupanie-kupanie,
kupat;-kupat,
ob-myvat;/mit;.
staropol. løcz ˘
1419 Ciperus triangularis, iuncus
triangularis løcz,
1437 Ciperus triangularis, dens
equinus løcz,
ca 1465 llancz, lancz carex,
1472 løcz dens equi, iuncus
triangularis.
staropol. løczka, laczka ˘
1397 w gornej løczcze,
1480, 1484 nad laczkamy,
1493 na lacze rzeczonem laczk'.
a. rubryka krytyczno-satyryczna
w gazecie, wytykaj'ca b="dy
j"zykowe,
b. miejsce na wzg[rzu o =agodnym
spadku, dogodne do >wicze< dla
pocz'tkuj'cych narciarzy.
element ='cz'cy.
razem, wraz, w po='czeniu, wsp[lnie.
no>ciowiec
spaja:, jednoczy: w ca=o>:, koja-
rzy:; sp[j•nik(ka; element ='cz'cy,
wi'/'cy; w po='czeniu; wsp[lnota,
jedno>:, blisko>:, kontakt.
z(po(prze(od•='czy:; roz='ka.
='cz ¯ ='t, T ˘ Cz, ˚='tka.
samog=oski& a, i, y, o ='cznikami w
wyrazach i zdaniach, np. mi"dzy`,
kr[tko`, pe=no`, r[wno`.
wo=. 1289 ølouhiti ]od='czy:\
s=owotw. pokr. ˚pa='k ^ po='czenie ¯
pa ]po, OA\ % ='k ¯ =uk; ='cz, ="cz
^ dziel, dzia=, czyn ˘
roz•='ka(dzielenie,
staropol. løcy, l'czy ˘
1440 ale masz przyløczy k sobye.
staropol. od(po(prze(przy(roz(
(wy(z•='czy:,
od(przy(roz(wy(z•='cza:,
roz='czowa:.
Ss 2011 ]nie ma has=a w Ss 1953#\
staropol. ='czno>: – =akn':, by:
g=odnym, spragnionym jedzenia.
za(po(prze(przy(do(od(pod(w(wy(
(z(roz•='czy:.
¯ s=aw.-pol. =uk ]kab='k i ci"ciwa ='-
cz'ca dwa ko<ce kab='ka\, U ˘ Å, ´.
s=owotw. pokr. prze="cz, na="cz.
za•='czy: – do='czy:, ¯ za='cznik
yy
po•='czy: – zetkn': i powi'za:,
¯ po='czenie np. na
styk, na zak=ad, lotni-
cze i inne
prze•='czy: – z jednego na drugie
przy•='czy: – do='czy:, przy ^ do
do•='czy: – doda:, doci'gn': do
zespo=u
od•='czy: – oddzieli:
pod•='czy: – do='czy: do zespo=u
w•='czy: – zespoli:, w obieg
wy•='czy: – 1. wydzieli:, wyod-
r"bni: z ca=o>ci, st'd
2. przerwa: obieg,
3. uwolni:, wydali:,
usun':; wy='cznik
z•='czy: – zespoli:
roz•='czy: – oddzieli: od zespo=u
†='g roln.
las, zagajnik, pole, ='ka lub pastwisko,
najcz">ciej po=o/one nad rzek' b'd{
na nizinie, podmok=e lub zalewane
wod'.
staropol. lang, lanc, llang, l'nk ˘
1208, 1309, 1398, 1426 lang,
]1279\ 1546 lang,
1281 lanc,
1355 llang,
]1391\ 1537 cum langii przelaskj,
dambrowj,
1405 l'nk,
1428 ad siluas dictas langa.
='k-a(arstwo(owy geolog.
teren g"sto poro>ni"ty ro>linami zie-
lonymi, g=[wnie trawami ]ci"tymi na
siano\, bez drzew i krzew[w, cz"sto
nizinny, czasem nad rzeczk', strumie-
niem, jeziorem, podmok=y nieco.
dosł. dzia=ka ˘ roz•='ka(dzielenie,
¯ =' ]s=aw. =u, U ˘ Å, ´\ % ka ]ziemia\.
staropol. 1419 y poszeckl l'ky
]...i “posiek=” – skosi= – ='ki\, 1420
na swey løcze ]na swej ='ce\,
lanka ]='ka\, na l'nkach, 1453 ku
l'ncze, 1487 polnych lang,
1493 s l'ky gnal do oborj swey;
s lak', 1496 sporne l'ky, 1499
lakamy, na l'kach, 1421 lanki,
1424 o lanky ˘ l'ka, lanka, l'nka.
anglosas. m≤d, >redniow. ang.
med]e\we, ang. meadow,
s=aw.-ros. lug ˘ Usti=ug Ustilug
n(rz. Bug, uj>cie rz. +ug do Bugu,
p=yn'cej przez W=odz. Wo=., w
latach 1258–1287 ?ytania.
†='ko: co> na kszta=t =uku.
staropol. lankocz, lankotka.
†='kotka, ="czuch, ="kawa,
="kawica, ="kawka
co>, co ma kszta=t =uku, wygi"cie,
linia w"/ykowata, w herbie przyj-
muj'ca kszta=t litery W.
podstaw' s=owotw. =uk, U ˘ Å, ´.
staropol. 1411 byokotka ]løkotka\,
1415 clenodio lankotka, vocabulo
Habdancz }nazwa herbu szlachec-
kiego|.
†='tka lalka, kukie=ka, marionetka.
staropol. ca 1500 lanthka pupa.
ang. dolly,
ros. kuk-la/olka-kuk•=a(o=ka.
='tka
1. Arion, owad,
2. s=up pionowy w >cianie z wy/=o-
bieniami z dw[ch stron w kt[re
wpuszczone s' belki.
=eb(ski anat.
g=owa zwierza, szczeg[lnie du/ego.
=ebski ]t"giej g=owy\, =epetyna.
=eb  be=-kot.
ros. lob ]czo=o, brew\.
staropol. ]pogardliwie o ludzkiej
g=owie\ 1397 lep }=eb, w wymowie
=ep| ˘ Ramsz vderzy= Maczeya
trzykrocz w licze y kopy}m| w lep.
†=ebka, =apka, =epka panc.
rodzaj he=mu.
staropol. lapka, lepka ˘
1419 galirium albo lapka,
1437 galearum albo lapky,
1439 galeam albo lappka,
1442 caligas, lapky, panczerza,
ostrok, captura,
1448 octo galeas albo lapek,
1450 cum vna lapka,
1458 pro lepka,
1471 lepka cyrna, lepka galea,
1500 item galea lepka.
=echta-:(czka
1. fizjolog. =askota:,
2. w przen. sprawia: przyjemno>:,
pochlebia: komu,
3. anat. zewn"trzny narz'd p=ciowy
kobiecy, silnie unerwiony.
staropol. lektacz ˘
1500 lapka lekce liszego ]=ysego\.
]fiz.\ =askota:&
starofranc. chatouillement,
niem. dial. zickeln,
>redniow. ang. tikelen, ang. tickle,
]med.\ =echtaczka&
gr. kleiein ]zamyka:, kry:\ ˘ kleito-
ris ˘ p[{no=ac. clitoris ]ma=y, czu=y,
pobudzaj'cy organ w g[rnym ko<cu
/e<skiego organu reprodukcyjnego;
odpowiada pr'ciowi u m"/czyzny\.
=ekno
=epek
t"pe zako<czenie jakiego> ma=ego
przedmiotu; zaokr'glenie, g=[wka,
czubek.
†=epta: czynność.
pobudza:, podnieca:.
staropol. lepczecz ˘
1466 stimulans lepcz'cza; stimu-
las lepcz'cze,
inebrias lepczecz.
†=eskta: czynność.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
dra/ni:, =askota:, =echta:.
staropol. leskthacz ˘
1437 leskcza titillo,
XV w. incitare leskthacz,
lesktacz catillo,
ca 1500 leskthacz,
leszkcz'cz.
staropol. lestkanye –
dra/nienie, =askotanie
ca 1500 leszkthanye titillatio.
=ezka fizjolog. zdrobni•enie(a=e ˚=za.
†=ezki bot. ¯ s=aw.-ros. >loza ]=za\
1. Lithosferum officinale L.
1472 zleszki milium solis,
2. Maryje slezki –
Saxifraga granulata L.
1472 Marie slezki saxifraga.
†=ezny fizjolog.
=zawy, =zami wype=niony, pe=en =ez.
wg Ss1953& staropol. s=ezny;
wg mnie& >lezny ¯ s=aw.-ros. >loza
]=za\ – kwestia interpretacji u/ytej
litery L w oparciu o znajomo>:
{r[d=os=owu, gdy j. staropolski
ci'gn'= za sob' baga/ s=ownictwa
s=aw.-starobia=oruskiego.
staropol. w them to szleznem
padole.
†=e/, =/a jęz. ¯ =o/, OE,
nieprawda, k=amstwo, te/ podst"p,
zdrada, zasadzka. ˚=o/.
staropol. lesz, lezz, lez, lesz ˘
w odmianach&
lsze ]=/e\, lezza, lze, we lszy, nye
molwyly lesz, nye molwili lsczi.
="cina bot.
=odygi kartofli, na: kartoflana, ="ty.
¢="cz, ="k, ='k, E, Å ¯ =uk,
prze="cz, +"czna, Pas="k, Na="cz[w,
z='cze, i inne;
s=owotw. pokr. pa='k ^ po='czenie ¯
pa ]po, OA\ % ='k ¯ =uk; ='cz, ="cz
^ dziel, dzia=, czyn ˘
roz•='ka(dzielenie.
†="czek narz. =uk
†="cznica czy ='cznica ryba.
rodzaj sieci do =owienia ryb.
staropol. lacznicza ˘
]1362\ 1554 lacznicza, mrzeza
prziwloka,
]1369\ 1446 slampnicza
et lacznicza,
1493 løcznicza rete.
†="czuch ˚='kotka lub ="kawa.
w opisie herbu& przedmiot w kszta=-
cie =uku.
staropol. 1415 laczuch.
†="czysko, ="czyszcze
1. ˚=uk,
2. brama triumfalna w kszta=cie =uku.
staropol. løcziszko, løczisco,
løczysko, lanczisko, ='czysko,
1475 lanczisko;
yy
l'cziszcze, l'czyszcze, l"czysz-
cze, løcziszco.
ang. ]bro<\ bow, archer ]=ucznik\,
]archit. sklepiene\ arch,
ros. ]bro<\ luk-=uk, strelok iz
luka-strie=ok iz =uka ]strzelec z
=uku\, †luhnik-=ucznik,
]archit.\ arka-arka, duga-duga.
="g
wg mSjp 1969& podmok=a ='ka, naj-
cz">ciej w dolinie rzeki, poro>ni"ta
czasem krzewami, zwykle w l. mn.
]="gi\.
¯ ="g ]ni/\, s=owotw. przeciwstawne
si"g ]wy/, g[ra, kres\ ˘ za•si"g(kres.
="g ]d[=\  si"ga:, ga•='{, G ˘ ¸,
ga, ag, agn ]odwrotno>:\ ˘ ="g ˘ ga•='{,
is ]woda\ ˘ agn•is ]ogie<\.
GKCzD/ ]bez(d{wi"cz.\&
="g ˘ ='ka  si"g ˘ pod•si'k, ¢s'cz
]na(s'czy:, s'czek, Nowy S'cz\, s"k,
="g  ga="zie, ga='{  s"k,
="g ˘ +"czna, prze="cz.
tatar. Czyn-gis chan  D/yngis.
ang. ridge ]brzeg\ ˘ b•ridge ]most\,
ang. range ]za•si"g\ ˘ b•ranch ]ga='{\.
=ug ]d[=\ ˘ ="g ˘ do•="ga ]z•dolny\ ˘
nie•do="ga, nie•do="/ny ]niezdolny\.
s=owotw. ¯ s=aw.-ros. lug ]='ka\,
U ˘ Å, ´; Usti=ug n(rz. Bug, Ka=uga
G ˘ ? ˘ +u/yce, ka=u/a ^ ka= % =u/a.
staropol. ="g – 1. ='ka, b=onie, 2. bagno.
anglosas. m≤dwe,
>redniow. ang. medwe, medewe,
ang. meadow ]1. kawa=ek l'du poro-
>ni"tego traw', szczeg[lnie gdy trawa
ro>nie na siano, 2. nisko po=o/ona ='ka
wzd=u/ strumienia, jeziora, itp.\,
ros. lug-=ug ]="g\.
="k(owaty ¯ =uk, U ˘ Å, ´.
1. p[=kole, kab='k, =uk,
2. przednia ]czasem tak/e tylna\
cz">: siod=a; rodzaj siod=a z dwiema
kulami – z przodu i z ty=u,
3. archit. =uk,
4. geolog. wkl"s=a cz">: fa=du skalnego,
5. sport. p[=kolisty, metalowy uchwyt
wmontowany w kad=ub konia gim-
nastycznego.
staropol.
1437 ¢lang furmen,
ca 1500 l'k ffurmen.
s=aw.-ros. U ˘ pol. Å, ´
=uk ˘ ='k ]kab='k\, ="k,
=ug ˘ ='ka, ="g,
dub ˘ d'b, d"by; zub ˘ ...
rub(it’ ˘ z(r'b, zr"bow:.
ros. duga, raduga.
†="kawa, ="kawica, ="kawka,
='kotka, ="czuch
co>, co ma kszta=t =uku, wygi"cie,
linia w"/ykowata, w herbie przyj-
muj'ca kszta=t litery W.
staropol. 1436 lankawicza.
="kotka anat.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
rzepka.
="t ˚="cina, T ˘ C
†="/e-c(k las, zagajnik, pole, ="ka,
najcz">ciej po=o/one nad rzek', b'd{
na nizinie, podmok=e lub zalewane
wod'.
staropol. lanszec ˘
1397 pod lanszczem,
1398 lanszec,
1490 lanzek,
1491 et l'zek.
=ga-:(rz(rstwo, =/e: wyj'tkowo
t"gie k=amstwo, blaga; cz"sto z
okre>leniami& na pot"g", ile wlezie,
jak z nut, a/ si" kurzy, jak naj"ty;
k=am•a:(ca, blag•a(ier,
wy(za•=ga:.
pierwotnie& skr"ca: ˘ rz. wo=. 1289
ne l'iv=-nie =/iw ]nie =ga=\,
ros. lo';, l'ec, l'i.
staropol. lgacz ˘
1419 diceret vlg. lgala,
1426 kedi mi rzecl, abich ya lgal,
1427 rzekl& lszesz, by w klodze
nye syedzal,
mowicz wschitko sle, lsz'cz;
nye bødzecze lgacz;
y"zykyem swym lgaly;
bo yest lgarz y oczyecz yego lze.
staropol. llgarzstwo, lgarstwo –
k=amstwo, zmy>lenie ˘
XV w. llgarzstwa zamyslenye
fictio ritatis,
1461(67 fictum obludnoscz a
lgarstwo.
lgarz m[wi'cy nieprawd", k=amca ˘
1426 kedigy lgarzem weszval,
1437 lgarz nebulo.
staropol. =ga-:(rz(rstwo – m[wi:
nieprawd", k=ama:.
=ka-:(nie dźwięk.
chlipa:, roni: =zy wydaj'c kr[tkie
d{wi"ki, spowodowane przy>pie-
szonym, nieregularnym oddechem,
szlocha:.
=ka: ˘ p` ¯ plural, % =ka: ˘ p=aka:.
staropol. lkacz ˘
w odmianach&
llkayøcz ]=kaj'c\,
1437 lka gemit,
1449 lka,
lkay'cz, albo lkay',
ca 1450 placacz a lkacz,
a plakalem a lkalem,
bili lkaiøce,
1456 lcaly eam,
1466 vlulans lkayancz.
staropol. po=kn':, =yka:, po=yka:,
=oka:.
staropol. lkanye – g=o>ny p=acz,
zawodzenie, j"ki.
1466 lkanye,
ca 1500 lkanye luctus,
ca 1418 lkanye vyetrne luctus,
1471 impetum lkanya.
yy
franc. sanglot(er,
anglosas. ¢sobbian,
>redniow. ang. sobben, ang. sob,
ros. rydat;-rydat,
vsxlipyvat;-wschlipywat.
¢=o
1. cia=o& w=osy, czo=o, dzi's=o,
=opatka, =okie:, =ono, d=o<, gard=o,
ch=osta, cz=on, cz=owiek, ch=op,
m=od•y(dzie/, sad=o, =otr ]˚tr –
ziemia\, byd=o ]byd ¯ byt, TD\,
=oszak,
2. g=os, bicie, puls& =oskot, =omot,
=obuz, =ono, d=o<, s=owo; ang. word
]s=owo\, pokr. niem. wort.
`d=o ]stukanie, odbicie\; zwiercia-
d=o, wahad=o, straszyd=o, liczyd=o,
d=o<, =opata i inne,
3. rzecz& ko=o, wios=o, rad=o, rod=o,
god=o, kadzid=o, krzes=o, m=ot,
myd=o, prze>cierad=o, prz"s=o,
rzemios=o, siod=o, sid=o, szyd=o,
straszyd=o, szczud=o, t=ok, wahad=o,
w"dzid=o, wi'zad=o, wiert=o, {d{b=o,
r"ko(dzie=o, itp.,
4. woda& {r[d=o, b=oto, ]por. b≤ –
ziemia, mu=\; =o ˚=a ^ a(wa
]^ [w\, wo, wiele s=[w zawiera-
j'cych ten d{wi"k ]w tym wios=o,
Gop=o, s=ota\.
˚woda i nr 494.
=oboda bot.
1. Atriplex hortensis L, ro>lina
z rodziny komosowatych,
1419, 1437 loboda artiplex,
ca 1465 aristologia rystel vel
loboda,
1472 loboda actriplex,
1484 llopoda attrplex,
2. morska =oboda –
Artiplex halimus L.
1437 morszka loboda mologia,
3. psia =oboda – komosa mierzliwa,
Chenopodium vulvaria L.,
1419 psa loboda radix Hercolis,
1460 psza loboda bira,
ca 1465 psya loboda bera,
ca 1500 pszya loboda beta,
4. zapewne– chwast zbo/owy z ro-
dziny traw, Lolium temulentum L.
1450 dicitur lolium vlg. kakol
vel loboda.
=obuz(eria(erski(iak(owa: char.
1. zawadiaka, urwis, psotnik,
ulicznik,
2. cz=owiek z=y, pod=y; =ajdak.
†=obuzie bot.
g"stwina, krzaki, zaro>la.
s=owotw. baz' ang. bush ]krzak,
g'szcz\.
staropol. lobuszye ˘
1466 ganscz, lobuszye, spine,
germaneque humi.
=ochynia bot.
Vaccinium uliginosum, bor[wka
yy
o li>ciach sinozielonych, kwiatach
bia=ych lub r[/owych, i sinych
jagodach; bor[wka bagienna.
†=ocyca bot., spoż.
sa=ata, Lactuca sativa L.
staropol. ca 1500 loczycza lactuca.
†=ocyga bot.
1. sa=ata, Lactuca sativa L.
2. =ocyga polna – mniszek pospolity,
Taraxacum officinale Wigg.
ad. 1. sa=ata&
1431 loczyga lactuca,
1456 que lactucam vlg. loczyg',
1460 loczyga lactuca domestica,
1464 lloczyga llactuca,
ca 1465, 1472 loczyga lactuca,
ad 2. =ocyga polna&
1472 locziga polna rostrum
porcinum.
†=odnia
drewniany zbiornik w kszta=cie
du/ego koryta bez dna, budowany
wprost na pod=o/u przesyconym
sol', s=u/'cy do wytworzenia solan-
ki przez =ugowanie pod=o/a, tak/e
okre>lona miara roli.
1242 vlg. lodnia nuncupatum.
†=odny jęz. ¯ =[d{.
dotycz'cy, przynale/ny, odnosz'cy
si" do =odzi, na =odzi znajduj'cy si".
staropol. 1428 lodny –
ca 1455 lodna amplustra,
ca 1500 lodne powrozy antemp-
ne,
lodny powrosz fultrum; lodny
powrosz rudens; osz'ka lodna
suprex; lodny stolek; mulcrum
skopyecz, lodny skopyecz.
=ody-ga(/ka
1. bot. badyl, cz">: osiowa ro>liny,
z kt[rej wyrastaj' li>cie lub p"dy,
2. łow. tyka wie<ca jelenia samca,
=opat daniela i poro/a koz=a.
¯ ros. lody'ka ]=opatka$\.
staropol. lodyga –
ca 1455 lodyga adula,
ca 1500 adula, lodyg', caput lini.
staropol. XV w. lodisscza sordissa –
=ody/ka, kostka na nodze zwierz"cej, z
kt[rej wyrabiano ko>ci do gry.
†=odzia, =[d{ ryba. ¯ s=aw. =odia,
staropol. lodz – =[dka, =[d{,
=[d{ rybacka. ˚=[d{.
w odmianach
1400 kradly lodzø na... jezerze,
1412 poziczily... lodzy,
1417 vlg. lodzø,
1418 y wszal mv gualtem lodz',
ca 1420 chczali zathonøcz lodze,
1427 druge pyeszczem, druge w
lodzyach,
dvye lodzy; vstapywszy v gyedn'
lodz.
+odzia dzia=a ¯ =od{, =[d{ ]dzia=\,
=o•dzia  dzia•=o  dzieli:.
nazwa herbu szlacheckiego.
†=odzica ryba. ma=a =[d{, =[dka
staropol. lodzycza.
w odmianach
aze lodzycz' przykrywaly velny
morskye, v lodzycz'.
†lodzyga bot.
sa=ata, Lactuca sativa L.
staropol. lodziga ˘
azimos panes cum lactucis
agrestibus.
¢=og sad(zi:.
pod(za•=oga – pod(za•sadzi:;
ob=o/y: – osadzi:; na=[g – nasad.
=ogawizna anat.
naro>l kostna na zewn"trznej stronie
stawu skokowego konia, powsta=a
wskutek nadwyr"/enia tego stawu,
powoduje kulenie konia ˘ ko< =oga-
wy ]kulej'cy\.
ca 1500 onager dzywoky oyssel
=o-i:(jotok(jowy(j[wka
1. smarowa:, powleka: =ojem,
2. w przen. bi:, ok=ada: kogo czym,
:wiczy:. ˚=[j.
†=ojek rodzaj ma>ci, kremu kosme-
tycznego, ¯ =[j.
staropol. loyec –
w odmianie&
XV w. fingit fuco, loycem, vultus.
†=oka: czynność.
ch=epta:, pi: =apczywie
staropol. 1471 lokacz. –
=ok-ie:(ciowy
1. anat. staw ='cz'cy rami" z przed-
ramieniem,
2. miara d=ugo>ci tkaniny,
576 milimetr[w ^ 0.576 m.
=okie: jako miara d=ugo>ci, mia=
– najwyra{niej – r[/ne warto>ci
liczbowe&
• be=t – strza=a trzy =okcie d=uga ]3 x
576 mm ^ 1,73 m, doros=ej osoby$\,
zakrawa, /e >redniow. «=okie:» mia=
inny wymiar, bliski raczej dzisiejszej
«stopie» ^ ok. 305 mm;
• Babilon, w swych ruinach, mia= by:
5433 =okci wysoki, i tyle/ szeroki, poza
tym, mno/nik 100 u/yty.
=o – cia=o; kiet, kiel ]k't, tj. rejon od-
leg=y od centrum ˘ winkiel, mankiet,
=okie: i =okietek, zak'tek\.
staropol. =okie: –
1. =okie:, staw u r"ki, te/ przed-
rami".
2. miara d=ugo>ci, r[/na zale/nie od
okolicy, ok. 60 cm, te/ sam przyrz'd
mierzenia, w =okciach wyra/ona d=u-
go>: materia=u }w Ss 1953& wyra/ona
ilo>: materia=u|
1405 dwa lokcza szukna,
ca 1420 szwemw wszdroszthw
lokecz yeden,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1468 po trzy lokczye,
1472 albo lokczem vimierzone,
1475 na lokczv.
staropol. ca 1455 lokyecz, lokecz.
w odmianach&
1455 na swich loctach; na lokcze
szwe, loktow, brachiorum ramy-
onom aut loctom;
1480 yeney w lokyecz r'ky lewey, a
drugyey nyzey lokczya tho r'ky,
1498 na lokczyv,
ca 1500 cubitus lokyecz in manu.
staropol. lokyetny ]dot. =okcia\ ˘
myiary lokyetney.
wo=. 1289, pod 1255& ve'a
'e
sred≠ goroda vysoka... v;
vysotou. e˛π. loko† ]wie/a za>
w >rodku grodu wysoka... wysoko>ci
15 =okci\, stoit; 'e stolp=
popri]a ø gorod kamen=...
vysota 'e kameni. desœti
loko†]w odleg=o>ci ‘popryszcza’
stoi obelisk kamienny... wysoko>ci
10 =okci\.
Roku 1288 Volodimer= 'e
povel≠ pisc[ svoemou. xo-
dorc[. pisati gramoty.
]W=odzimierz poleci= piscu swojemu,
Chodorce, pisa: testament\. Zostawi=
w nim „kniagini swej, po swoim }jego|
/ywocie... wie> Berezowicze kupion'
od Juriewicza, Dawydowicza i Cho-
dorka, a selo esm= koupil=.
berezovihi. ou [r;eviha ou
Davydoviha. v xodorka. za kt[r'
da= ]zap=aci=\ i˛. griven= koun=
a. pϠ. lokot= warlatou ]10
grzywien kun i pi": =okci szkar=atu\.
s=aw. lokot;.
Pisiec ]pisarz\ Chodorko, jeden z
trzech w=a>cicieli wsi Berezowicze,
by= autorem testamentu W=odzimie-
rza i prawdop. wo=ynskiej letopisi w
ca=o>ci, ˚gramota.
†=okietek W=adys=aw +okietek
1306 –†1333, dosł. Zak'tek, ¯ kiet,
=o•kiet•ek  za•k't•ek, ˚nr 002.A.,
zwany tak bo by= w=a>cicielem Brze-
>cia Kujawskiego ¯ brest ]granica\,
˚k't, najmniejszej dzielnicy w pia-
stowskiej Polsce, mylnie mniemany
/e by= niskiego wzrostu, wysoko>ci
=okcia – st'd nazwa.
Jego bratem – Leszek Czarny ]Wyso-
ki\... co> {le z niskim, =okciem.
Tak i inne, w tym Leszek Bia=y, bo –
rzekomo – siwe w=osy mia=, a Bia=o-
woda – bo bia=a woda, jak mleko, ni'
p=ynie, itp. Zmy>leniom, wynik=ym z
powierzchowno>ci, ko<ca szybkiego
nie ma. ˚Wst"p ]przypis w nim\.
¢=oknia miara cieczy. s=aw., 1289 r.,
>redniow. miara cieczy na Wo=yniu,
prawdop. wielko>ci dzbanka ]na m[j
domys=, g'sior, sz[sta cz">: stopy
kubicznej ˘ ˚sze>cipi"dek ^ 4,719
yy
litra, ='giew, st'giew; stopa kubiczna ^
28,317 litr[w; gallon ^ 4,546 litra\.
s=owotw. nazwa pokr. =okciowi – mie-
rze d=ugo>ci, ¯ ang. cubit ]przedra-
mi" z d=oni' w='cznie\ ¯ =ac. cubitum
]=okie:\.
najwyra{niej s=owo utworzone z ang.
ankle ]kostka u stopy\ i wp=ywem
angle ]k't, kiet, kiel\; ank•le ˘ =o•knia,
s=owotw. koncepcji 022, cz">ciowego
czytania sylabami wstecz, tak/e OE
i L+.
miary& fodcz i pi"dek z j. ang.
Roku 1289 M>cis=aw ustanowi= haracz
]=owcze\ na Brze>cian, na wieki, za
ich bunt, w tym& s= sta po dv≠
lokn≠ medou.
s=aw. loknœ.
W Polsce zwano – najwyra{niej –
«=uknem» lub «stawnym =uknem»
]ustanowowym ¯ ustawa\, 1387 r.
Ale Rosjanie, 1988, wywiedli nazw"
«=oknia» od ros. «=okoszka» ]koszyk\
bo pisz', /e to miara cia= sypkich,
koszyk.
†=oktusz-a(ka, =ochtusza tkan.
kawa= p=[tna u/ywany jako bia=a
p=achta, chusta.
staropol. loktusa, lokthvsza,
lochtuza.
1437 loktusa fascia;
obrasz' vyelmy skaradnego,
lothvsz' przepaszanego,
ca 1500 podis pl'cht' vel loch-
tvz'.
ca 1500 w lokthuszy sindone.
1. †=om
1. leśn. powalony wiatrem las,
2. mo/e& u=amany kawa=ek,
3. trzask, =oskot, =omot.
staropol. lom.
2. †=om gruzy, rumowisko, ruina.
staronord. skrap,
>redniow. ang. scrappe, ang. scrap,
to demolish, to pull down,
ros. lom/at;-=om(at.
3. =om ¯ =ama:.
gruby pr"t /elazny s=u/'cy do =ama-
nia, kruszenia, podwa/ania czego.
wy=om, kamienio=om, =omot ]ot –
d{wi"k\, u(niez•=omny.
staropol. =omi: – =ama:, kruszy:,
staropol. =omi: si" – zmaga: si",
mocowa:, walczy:,
staropol. =omny – =amliwy, kruchy.
franc. les morceaux, fragments;
le levier, la pince,
ang. crowbar ]=om z jednym ko<cem
w kszta=cie dziobu wrony, st'd nazwa;
w Polsce =omy maj' pi"tk"\,
staroros. lom=-=om,
wo=. 1289 lom= kopeinyi-
=om kopiejnyi ]wy=om kopi'\.
†=omca prof., osob.
1. robotnik wydobywaj'cy w g[rach
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
kamienie, lub obrabiaj'cy, ociosa-
j'cy je,
2. cz=owiek naroszaj'cy prawo.
†=omi:, =omi: si" czynność.
1. =ama:, rozbija:,
2. wywo=ywa: atak skurczu, drga-
wek, dr"czy:,
3. =omi: si" z kim> –
pasowa: si", mocowa: si".
staropol. lomicz. –
1407 ani gemu rani dal,
ani domu lomil,
1408 kedi mi brata lyal i prziszetl
do mego domu i lomil me drzwi.
staropol. na(od(po(prze(roz(wy(
(wz(z•=omi:, w=omi: si", =ama:.
staropol. lomyenye ]=omienie\ –
atak skurczu, drgawek ˘ lekcey to
lomyenye znyesyesz.
†=omikamie< bot.
staropol. lomykamyen.
1. Saxifraga granulata L.,
1484 lomykameny saxifraga,
2. Spiraea filipendula L.,
1493 lomykamien filipendula,
3. biedrzec, Pimpinella saxifraga L.
1464 lomykamyen saxifraga,
4. Saxifraga granulata L. albo
Spiraea folipendula L., albo
Pimpinella saxifraga L.,
1475 lomycamyen saxifraga.
†=ominos bot. Clematis eracta All.
staropol. lominosz ˘
1460 lominosz torquina,
ca 1465 lomynos torquana,
1472 caulis argestis, corona Sa-
lomonis, ostruction lomynoss.
†=omkamie< bot.
Saxifraga granulata L. albo
Spiraea folipendula L., albo
Pimpinella saxifraga L.,
staropol. =omkamen ˘
1475 lomkamen saxifraga.
=omot(a: dźwięk.
g=uche odg=osy upadku lub uderza-
nia, t"pe i systematyczne. ˚=oskot.
=om ]=ama: OA\ % ot ]d{wi"k\,
lub =o ]bicie\ % mot TC ]moc(ne\
=o ]g=os, bicie\, mot ]moc(ne\ TC,
`ot ]d{wi"k\ ˚ot.
¢=omowoj ci"/ki.
staroros. lomovoj-=omowoj,
ros. tq'elyj-tia/e=yj ]ci"/ki\.
†=oni zesz=ego roku, w poprzednim.
staropol. loni ˘
1396 yako mi loni Staszek
szaplaczil...
1399 iaco praue przeral moczø i
kam}ie|ne przemothal loni.
†=onko anat. zdrobn. =ono.
staropol. ca 1500 =onko gremiolum.
=ono(wy anat.
¯ =o ]puls, bicie; cia=o\, dolna cz">:
yy
brzucha kobiety, jego wn"trze.
s=owotw. poch. ch=on': ¯ ch % =ono.
staropol. ca 1500 lono gremium –
1. miejsca na kolanach osoby siedz'-
cej, podo=ek, obj"cia,
2. brzuch, zw=aszcza jego cz">: dol-
na, te/ cz">ci rodne kobiety i m"/
czyzny.
†=o<ski zesz=o(ubieg=o•roczny.
staropol. lonsky –
1412 lonskym reddere,
1426 czinszu lonskego,
1434 lonszkych,
1436 myodu lonszkego
y lathiszego,
1491 albo lonskye szrzebyatha.
†=o<sko $
staropol. 1401 dominus Iacussius
terminum concitatum dictum
lonszczo comparuit.
†=o<szczak anim., zwierz.
{rebi" zesz=oroczne, u{rebione w
ubieg=ym roku.
wg Ss 1953& urodzone zesz=ego roku.
rodz' jedynie ludzie; ptaki kluj' si"
z jaj, psy – szczeni', koty – koc',
krowy – ciel', koby=a {rebi si" ˘
u{rebione$
=opat-a(ka narz"dzie z=o/one z pro-
stok'tnego kawa=ka grubej blachy,
osadzonego na drewnianym trzonku,
stylisku, s=u/'ce do kopania.
staropol. 1437 lopata ˘
1440 lopat',
1494 lopati et widly,
1496 pala albo lopatha cum ferro.
ca 1500 lopatha mutulla,
ca 1500 lopath' pala.
=opatka&
1. zdrobn. =opata,
2. cz">: sk=adowa niekt[rych ma-
szyn i przyrz'd[w pomiarowych,
3. jedna z dw[ch p=askich, tr[jk't-
nych ko>ci pasa barkowego, le/'-
cych po obu stronach kr"gos=upa.
wg mSjp 1969 ¯ franc. patte ]=apa\.
wg mnie&
¯ =o ]uderza:, g=os\ % pata ¯
>redniow. ang. patte, ang. pat
]lekkie uderzenie d=oni', klaps;
d{wi"kona>ladowcze\.
+opatka na ramieniu-plecach –
poklepywa: r"k' po ramieniu... od
uderzania, g=osu poklepywania.
=op, pat ˘ =opota: na wietrze OA,
/=opa:, pa:ka:, itp.
=opatologia pot., żart.
wyja>nienie, t=umaczenie czego> w
spos[b prymitywnie prosty.
Ot[/ to# W mym S=owniku wiele
=opatologii – wyja>niania w prosty
spos[b zawi=ych zagadnie<, bo takie
by=o /ycie, gdy powstawa=y s=owa –
proste by=o, ˚s=owotw[rstwo, nazwy
w=asne, a w polskiej Nauce nie ma nic
yy
prostego; proste sprawy wyk=adane
s' zawile, ˚jeszcze, ju/, i szereg in-
nych; inaczej Nuka nie by=aby Nauk',
gdyby by=a =atwa do przyswojenia
jej sobie, bez wysi=ku – wym[wka
dla niewiedzy& poja>nienia dr"twymi
terminami gramatycznymi& w zdaniu
nadrz"dnym..., podrz"dnym..., wyraz
uwydatniaj'cy..., sp[jnik rozpoczy-
naj'cy zdanie wyra/aj'ce warunek...,
sp[jnik rozpoczynaj'cy..., przeciw-
stawiaj'cy zdanie..., i wiele, wiele w
ten spos[b.
on – wielki; ona – niewielka ˘
str – wi"kszy ˘ stryj ]strona ojca\,
uj – mniejszy ˘ wuj ]strona matki\;
tak i nie, pochodzenie jasne i
proste jak dzie< i noc&
dai, tag ]dzie<\ ˘ da, tak ]pozytyw\,
niht ]noc\, not ˘ niet, nie ]negatyw\.
d=u/sze formy vs. kr[tsze,
«jak oni tak, to my inaczej, na opak»,
• rosyjskie pe=niejsze «niet»,
to polskie «tak» ]tag ˘ tak, K  G\,
• rosyjskie kr[tsze «da» ]tak\,
to polskie «nie» ]niet\,
s=owotw. koncepcji 026.
W taki spos[b powstawa=y s=owa w cza-
sach prehistorycznych, tworzone przez
ludzi niepi>miennych, na podstawie
obserwacji przyrody i logiki, jak
ang. wind ]wiatr\  wing ]skrzyd=o\,
window ]okno\, winter ]zima\,
hund ]pies\  hunt ]polowanie\,
pol. kwas ]czynnik\ – s=[d ]odczyn\,
dzie< ]czyn\ – noc ]odpoczynek\,
erud  dure ˘ erudyta ˘ dure<,
torba na kiju oparta o rami" ¯ oborot.
teczka ¯ teka ¯ akta,
ang. law ]prawo\ ˘ pol. =awa przysi"-
g=ych, =awnik ]“prawnik”\ ˘ =awa ]me-
bel do siedzenia dla kilku os[b\ ˘ =awka,
i wiele innych,
skala wielko>ci&
py= – drobny – du/y ]kro\ – wielki ˘
i= – kura ]dr[b\, pies – krowa – ko< ˘
nazwa herbu Staryko< ]wielce stary\,
i takich informacji nie ma w s=owni-
kach j"zyka polskiego...
dzi> akademicy wym'drzaj' si" w ro-
dzaju& w po='czeniu z przymiotnikiem,
w dope=niaczu tworzy..., czyli niewiedza
kryta gramatyk' w zamian; poci'g
zepchni"ty na bocznic" ]wyja>niaj'c,
uwag" skierowuj' na >ledzenie form
gramatycznych\.
W=a>ciwe wyja>nienie, proste, zw' =opa-
tologi', w zamian dziwactwa i lapsusy
opisane pod numerem 840 gdzie uwagi
o mSjp 1969, tu dodatkowo& has=o na
«przyimek w r[/norodnych zastoso-
waniach sk=adniowych i znaczenio-
wych» I. Poprzedza rzeczowniki lub
inne wyrazy w funkcjach rzeczowni-
k[w, tak/e po='czenia rzeczownik[w z
liczebnikami lub same liczebniki.
1. ‘tworzy wyra/enia oznaczaj'ce
miejsce dziania si", odbywania si",
znajdowania si" czego ]z miejscow-
nikiem lub biernikiem\»& K=adzie
si" na =[/ko, dom stoi na papag[rku.
Zawiesi: co na haku. Mie: co na so-
bie. Wyj>: na miasto, na ulic". Okna
wychodz' na ogr[d. By: na dworze,
na powietrzu. Sta: na deszczu.
2. «tworzy wyra/enia oznaczaj'ce...
ci'g dalszy ˚na, podobnie ˚nie.
I gdy moje wyja>nienia, dla naukow-
c[w, wpadaj' do kategorii =opatologi,
ich, dla mnie – niewiedz' kryt' termi-
nami gramatycznymi, nieznajomo>ci'
ducha czas[w, tj. w jaki spos[b one
powstawa=y.
=op-ian(ucha bot. Arctium, ro>lina
lecznicza z rodziny z=o/onych.
pian(a ^ puch(a ˘ pieni: si" ^
puchn': ]wzbiera: si", nadyma:\.
=opuch – rzodkiew, >wierzepa.
˚bia=opuch i bia=omech.
=opo-t(ta:(cze dźwięk., ruch.
odg=os powstaj'cy wskutek uderzania
czym> o powietrze, np. skrzyd=ami; od-
g=os powiewaj'cego materia=u& cho-
r'gwi, bielizny susz'cej si" na wietrze.
¯ =o % pat % ot, ˚=opata
`ot ]d{wi"k\ ˘ pat ˘ pot.
†=opota: czynność. k'sa:, ura/a:.
staropol. lopothacz – k'sa: ura/a:
˘ 1466 lopothalo.
†=opuszki bot.
sza=wia okr"gowa, Salvia verticillata.
staropol. 1472 lopuski cristiana
nigra.
=osi jęz. =osia, do =osia nale/. ¯ =o>.
staropol. ¢lossy ˘
1405 lossø ]=osi', =osia\,
1425 gerunt caput lossz' in clipeo.
=oskot dźwięk.
¯ =o, =os ]g=os, bicie\ %
sk ]skot$\ % ot ]d{wi"k\,
=os – g=o>n•o(ik, g=os(owanie
ha=as OA, GH go=os.
silny, bardziej d{wi"czny ]metaliczny\
g=os powtarzaj'cego si" uderzania. w
mSjp 1969& g=uchy. ˚=omot.
=oso->(siowy ryba
Salmo salar L., gat. ryby drapie/nej,
w"drownej, o smacznym mi"sie.
staropol. lossos ˘
1437, 1472 lossos salmo,
ca 1455 loszoszy,
ca 1500 salmon vel salmo loszosz.
=osza anim. samica =osie, kl"pa.
ukr. lowa ]$\
=oszak anim. konik, {rebak.
ros. lowad;-=oszad’ ]ko<\ % ak
]patronim., syn\,
lowak ]mu=, ma=y ko<\,
{rebak, zakrawa /e
los]ak\  'rebiq 
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
 ukr. lowa ]=osza\.
{le ]p=ocho\  {re ]patrzy\ ˘
=osz•ak  {re•bak, {le patrzy z
oczu, s=owotw. koncepcji 015.
=o->(siowy anim., zwierz.
Alces palmatus Gray., najwi"ksze
zwierz" ss'ce z rodziny jeleni, o du/
ych rogach, d=oniasto rozga="zionych
i brunatnym ubarwieniu.
ang. moose ¯ j"z. Alonquian ]amery-
ka<skich Indian, p=n. USA i Kanady\,
ros. los;-=os lub =o>.
staropol. losch, losz, loss ˘
1443 zabyl loschya;
gelenya, losza ]onagrum\ albo
wyeprza przez pszy drvgego
gonyonego...,
1466 loszyow ]=osi[w\,
1471, ca 1500 losz onager,
1472 loss onager,
w jakim> zwi'zku s=owotw. z os=em&
]=\o>  o>]o=\, s=owotw. koncepcji
023 ]przez czyt. wspak\.
w t=umaczeniu Biblii – dziki osio=,
Equus onoger Schreb.
staropol. less, los. –
ca 1500 onager dzywoky oyssel
vel lossz,
zbyezely szye zvyrz'ta kv
Yesvszowy& loszovye ]onagri\,
lwovye, nyedzvydzyove.
=otok techn.
koryto z desek, kt[rym woda sp=ywa
na ko=a m=y<skie.
=o ]woda\ % tok ]toczy:\.
=otr(ostwo(owski(zyk char.
zbir, z=oczy<ca, =ajdak, cz=owiek
pope=niaj'cy czyny haniebne.
¯ =ac. latro ]=otr, przest"pca\,
niem. lotter ]nicpo<\, lotter-bube
]=otr, oszust\,
staropol. lotr, lothr – rozb[jnik,
zb[jca, z=oczy<ca, rabu>, rzezi-
mieszek, opryszek.
staropol. lotrowacz – =upi:, rabowa:.
staropol. lotrowtwo, lothrosthwo
– rozb[j rabunek, grabie/.
wschithky swe zloczincze albo
zlodzyeye albo lotri;
bo iako lotr ]latro\ powstawa
przeciv bratv swemu;
gechaczly po tich lotrow; nyek-
torzi pochowawaiøc czlowyeka
vzrzely lotri ]viderunt latrunculos\
y wrzvcily cyalo do grobu.
=ac. ex` % condere ]kry:\ ˘
starofranc. escondre ˘ anglofranc.
escoundre ˘ ang. scoundrel,
rascal, villain ]=ajdak; cz=owiek bez
zasad i moralnych skrupu=[w\,
ros. negodnyj-niegodnyj,
mowennik-moszennik;
podlyj-pod=yj, nizkij-nizkij.
=owicki geogr.
charakterystyczny dla +owicza
yy
i jego okolic.
=owi: łow., czynność.
=apa:, chwyta: wszelkimi sposo-
bami, dzi> zwykle o chwytaniu
ryb, rzadziej zwierz't =ownych, bp
w[wczas polowa: ¯ pole.
staropol. lowycz ˘
1465 lowyl zayacze;
lowyl kuropatwy na dzedzynyech
mogych,
1489 ne lowyl swyerza w pvsczy
kxazey,
1430 prandere ]w miejsce
prendere\ albo lowicz.
†=owiec prof.
1. =owi'cy zwierzyn", my>liwy.
staropol. ¢lofecz, lowecz, lovyecz,
lovecz ˘ lofcy ]=owcy\ gynako vlo-
uicz ne mogø; z sydla lowczow,
1436 lowczow ]=owc[w\,
1442 Iwan lowecz; lovecz vena-
tor; lovyecz venator; lowyecz,
1461(67 szidlo lowczow.
staropol. loweczsky – nadaj'cy si"
do =owienie, =owny ˘
1420(47 pro ferinis vlg. o lowecz-
ske.
2. pl'drownik, rabu>.
1466 lovecz predo.
=owienie czynność.
staropol. llowenye, lowienye ˘
1417 ani llowena, ani ¢robana.
1475 dlya lowyena piscine,
1498 w lowienyu rib,
in captura, w lovyeny, piscum.
=owisko łow.
1. teren, obszar pobytu zwierzyny ]lub
ryb\, na kt[rym urz'dzane s' =owy.
staropol. louisko, lowysko,
lovisko ˘
1352 louisko,
1423 ku ribemu lowyskv,
1425 ya mam lowysko wolne}ne|,
1426 na lowysku,
ca 1455 lowysko ptasze avitium,
1460 lowysky,
1475 lowysko.
2. oszczep my>liwski, w=[cznia albo
=apka na zwierz"ta.
1437 lowysko venabulum.
¢=owiszcze miejsce polowania na
dzikiego zwierza i po=owu ryb.
Latopis 1116 lovi]e-=owiszcze,
ros. mesto dlq zverinoj i
rybnoj lovli.
¢=owitwa
=[w, polowanie; po=[w ryb.
staroros. lovitva-=owitwa,
ros. oxota-ochota, rybnaq lo-
vlq-rybnaja =owla, ang. hunt.
=ow-y(ca(czy(iec(iecki(
(iectwo(isko(ny, =[w łow.
spos[b, sztuka trapienia zwierzyny,
ryb, ptak[w, w celu usidlenia jej i
pochwycenia, r[/nymi sposobami.
Jerzy Dargiewicz
polowanie ]po –%S=ownik
lowaniej"zyka
¯ =[wpolskiego,
˘ 2015.
po=[w\, my>listwo.
pierwotnie& =ow ]bi:\ ˘ g ]do\ % =owa
]bicia\ ˘ g=owa ˘ bi: si" my>lami.
my>liwy ]=owczy\ – zabijaj'cy. zwie-
rzyna =owna.
¢]staropol. =owczy – =owiecki, my>-
liwski\, bo nie ma w Ss1953.
franc. chasse, s=owotw. pokr.
ang. chase(r ]po>cig(owiec\ ¯
>redniow. ang. chacen, cacchen ¯
starofranc. chacier, cachier ]>ciga:
szybko i uparcie w celu pochwyce-
nia, biec za, polowa:\
anglosas. huntian, >redniow. ang.
hunten, ang. hunt,
wo=. 1289 lovy -=owy, lovec;
-=owiec, lovœ-=owia ]=owi'c\, lovœ
n≥ti ]=owi'c chwytaniem\,
staroros. lov=-=ow ]=[w\,
ros. oxota, lov-lq/hij.
~=owi: czas niedok. ¯ =[w, s=owotw.
podst. ang. bow ]=uk\ }bo=|, BW.
1. =apa:, chwyta: wszelkimi sposo-
bami, szczeg. dzikie zwierz"ta i ryby,
2. pilnie s=ucha:, wyt"/a: uwag",
chwyta: ka/de s=owo.
ros. lovit;-=owit, ang. to hunt
]polowa:, s=owotw. podst. hund\.
u•=owi: – uj':, pochwyci:
ob•=owi: si" – naby: czego wiele
wy•=owi: – wychwyci:, uj':
sedno, rzecz szukan',
szczeg. co> z tekstu
z•=owi: – czas dok.
=oza bot.
1. Salix cinerea, krzew z rodziny
wierzbowatych, o li>ciach wyd=u-
/onych i kwiatostanach zwanych
kotkami,
2. ga='{, witka, pr"t wierzbowy,
u/ywane do plecionek, np, koszy.
staropol. loza, losza ˘
1390 losza,
1456 loza,
1470, 1490, 1495 lozy
ga='•{(zka,
ga – gruba; =oz•ga  ga•='{.
>redniow. =ac. ausaria, >redniow.
ang. osiere
wo=. 1289 lozina-=ozina ]=ozy\,
ros. loza ]pr"t\.
=ozina bot. grupa krzew[w, zaro>la.
staropol. lozyna ˘
1464 ad rubos albo lozyny,
†=o/, =/e, =/y OE, =ga
1. fa=sz, k=amstwo, =garstwo,
2. k=amca, =garz.
staropol. =/ywy – fa=szywy, k=amliwy
¯ s=aw. =o/ ]k=amstwo\.
anglosas. leogan, pokr. niem. lügen
]goth. liugan\,
>redniow. ang. lien, leien, legen,
ang. lie, ]1. wypowied{ gdy osoba ta
wie, /e jest fa=szywa, szczeg[lnie w
zamiarze zwodniczym, oszuka<czym,
yy
...itd.\, liar ]k=amca, oszust\,
ros. lo';-=o/, nepravda, lgun
-=gun, lgun;q-=gunia, l'ec-=/ec.
¢k=ad, k=am, =garstwo
za•=o/enie ]hipo•teza\ 
za•k=amanie ]hipo•kryzja\;
przy•=o/enie  przy•k=ad,
pod•=o/e – pod•k=ad
za•=o/y: – za•k=ad, itp.
po(u-=o/enie  po(u-k=ad.
˚kwas, dzie/a.
=o/-e(y:(ysko(nica du/e, szerokie,
wspania=e, wygodne =[/ko lub
pos=anie; pokr. k=ad. ˚=o/ysko.
pod•=o/e – pod•k=ad,
za•=o/y: – za•k=ad ]=o/ ^ k=am\ ˘
przy•k=ad – przy•=o/enie,
˚hipoteza, k=am.
sad ^ =o/ ˘ sadzi: – =o/y:, wsadzi:
– w=o/y:, posadzi:, posadowienie –
po=o/y:, po=o/enie, wsad – wk=ad;
legowisko, =[/ko, ob=o/nie ]chory\,
na=o/nica, prawego =o/a ]urodzony
w zwi'zku ma=/e<skim\.
s=owotw. zwi'zane z da: ˘
=o/y: }na co| – dawa:,
po•=o/y: si" – za•dawa: si" }z kim|.
niem. lager ]pos=anie, =o/e, =[/ko,
sk=ad, ob[z, koczowisko\, ang. bed.
wo=. 1289 zlo'iv; s sebe sro-
motou svo[ ]“z=o/y=” z siebie
wstyd sw[j\, slo'im= s sebe
s=rom sei ]“z=o/ym” z siebie
“srom” ten\,
ros. lo'e.
=o/e mebel.
staropol. losze, loze, losse, lozie,
losche –
1.a. =[/ko legowisko lub pos=anie
s=u/'ce do snu i wypoczynku,
1.b. =o/e jako symbol ma=/e<stwa
i stosunk[w p=ciowych,
2. osada osi ko=a m=y<skiego,
3. zag="bienie terenu w kt[rym zbiera
si" woda, np. rzeki, stawu, =o/
ysko wody.
1415 losse,
1471 lozie,
1491 sponde albo losz' lignee,
ca 1500 losche.
za(na(po(u(prze(przy(ob(do(od(
(pod(nad(wy(z(roz•z=o/y:.
niem. liegen ]lega:\.
¢=o/esna anat. brzuch, matka.
staroros. lo'esna-=o/esna,
ros. utroba-utroba ]brzuch\,
matka-matka ]matka, /ona\,
ang. belly, abdomen.
†=o/nica książk., przestarz.
pomieszczenie przeznaczone na
spanie, sypialnia, ¯ =o/ ]le/(e:\.
staropol. losznicza, loznica,
loznycza ˘
1444 w tayemney loznicy,
ca 1500 losznycz';
yy
loznyczy, loznycze,
1437 losznycza accubitus,
ca 1500 vel lectisternium posczy-
el, loznycz'.
staropol. lossniczy, losznyczni –
=o/niczy, dworzanin opiekuj'cy
si" sypialni' kr[lewsk'.
ca 1442 lossniczy,
1482 losznyczni.
nie ma w Ss 1953& staropol. =o/ysko
]legowisko\.
niem. schlafzimmer,
franc. chambre a coucher,
ang. bedroom,
ros. spal;nq-spalnja.
†=o/nik rodzaj ko=dry czy koca.
staropol. losznyk ˘
1489 duas tecturas albo losznyki.
1. †=o/ny jęz.
dotycz'cy, przynale/ny do =o/a,
staropol. lozny, loszny, loschny.
=o/ysko
1446 infirmitate lecti albo loszna.
2. †=o/ny poz, społ.
dworzanin opiekuj'cy si" sypialni'
kr[lewsk'.
staropol. 1456 loszny regalis.
†=o/yczko mebel.
ma=e =[/ko, =[/eczko.
obroczyl sze w gliwi loszyczka.
†=o/y: si" jęz.
udawa: ch":, zamiar.
staropol. loszycz sz' ˘
1446 loszyl sz'.
staropol. do(na(nad(ob(od(oz(po(
(prze(przy(roz(u(w=(wy(wz(za(
(z•=o/y:.
~=o/y: ]si"\ czas dok., ¯ lega:.
¯ ang. to lie ]1. le/e:, 2. k=ama:\
¯ >redniow. ang. lien.
le/ ^ =o/ ^ k=adk=am
za=o/ ^ zak=ad ^ zak=am
za=o/enie ^ zak=amanie,
za•=o/y: – za•k=ad ]=o/ ^ k=am\ ˘
przy•k=ad – przy•=o/enie ]do•datek\.
=[d-{(ka(eczka pojazd.
s=owotw. zwi'zane z po=[g, po=o/na,
lega:, da: ˘ =o/y: }na co| – dawa:,
po•=o/y: si" – za•dawa: si" }z kim|.
=o/y: ^ j': ˘
za•=o/y: ^ przy•j': ]za ^ przy\,
na•=o/nica ^ dosł. do obejmowania
]na ^ do\, =o/ysko ^ obejma,
ob•=o/nie chory – ob•j"ty chorob';
tak/e zwi'zane ze stawi:& stawi: 
=o/y: ˘ staw, ze¶staw  z•=o/enie.
za•=o/y: – czas. dok. ¯ zak=ada:,
tj. ustanawia:
za•=o/y: ]si"\ ¯ zak=ada: ]si"\
na•=o/y: – wiele,
np. wysi=ku, drogi
po•=o/y: – w poziom
u•=o/y: – skomponowa:, u ^ po
prze•=o/y: – z jednego na drugie&
z miejsca na miejsce,
z j"zyka na j"zyk
przed•=o/y: – przedstawi: co komu
przy•=o/y: – przyda:, przystawi:
ob•=o/y: – dooko=a, zupe=nie;
ob=o/nie chory
do•=o/y: – doda:
od•=o/y: – na bok, odstawi:
pod•=o/y: – od spodu
nad•=o/y: – wi"cej da:
w•=o/y: – do >rodka
wy•=o/y: – na zewn'trz
z•=o/y: – 1. odda:, np. bro<,
przysi"g",
2. zestawi:, ¯ sk=ada:
roz•=o/y: – rozdzieli: na cz">ci
z innych&
bar•=o/y: ¯ bar=[g ]legowisko nie-
d{wiedzia\ ¯ bar ]nied{wied{, ang.
bear ¯ >redniow. ang. bere ¯ bera\,
st'd przeniesione na inne legowiska
zwierz't, a nawet na pos=ania ludzi
w skrajnie zaniedbanych wypadkach
1. geolog. zag="bienie wy/=obione
przez p=yn'c' wod"; koryto,
2. techn. wkl"s=y element maszy-
nowy s=u/'cy do podtrzymywania
obracaj'cych si" osi i wa=[w,
obejma. ˚=o/y: ]j':\.
=o/e % ysko ]rodzajnik\.
staropol. =o/ysko – obszerne
zag="bienie w ziemi, najcz">ciej
naturalne, w kt[rym zbiera si" woda,
koryto ]rzeki, stawu\.
staropol. loszysko, lozisko,
loschysko, loziszko ˘
1440 alveis loszysky,
1472 vendidit loschysko piscine,
1474 lozyska,
1496 est lucus albo loziszko,
]nie ma w Ss 1953&
staropol. =o/ysko – legowisko\.
ang. river-bed ]=o/ysko rzeki\,
bearing ]techn.\,
ros. podwipnik ]podszypnik,
techniczne znaczenie\.
1. pojazd rzeczny, o p=ytkim zanu-
rzeniu, prostej konstrukcji z
drewna, poruszany wios=ami,
/aglem, lub za pomoc' silnika,
2. techn. cz[=enko tkackie,
maszynowe.
¯ dosł. dzia= wodny ¯ =[d ]woda,
por. =ada, W ^ +, ØA, s=owotw.
pokr. g=[d, p=[d\, % d{ ¯ dzia=;
w czasie poruszania si", dziel'ca
wod" na dwie strony burty; miasto
+[d{ posadowione na dzia=e wodnym.
staropol. =odzia ]=[d{\ ¯ s=aw.,
anglosas. bat, >redniow. ang. boot,
bote, ang. boat,
pokr. niem. boot,
s=aw. lod; ]=[d{\, lod;≥,
lodπa, lodi ]=odzie\,
v lod;≥x= ]=odziach, 1278 r.\,
ros. lod-ka/ohka, >redniow.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
lqd;-lad’, ØA ]okr"t\,
Wg mSjp 1969, =[dka – 1. «ma=a
=[d{», 2. bot. p. =[deczka w zn. 2. 3.
lotn. «zawieszony pod balonem kosz,
przeznaczony dla ludzi, balastu i
przyrz'd[w», 4. techn. a\ «cz[=enko
tkackie b\ cz[=enko w maszynie do
szycia».
=[j
1. wydzielina gruczo=[w =ojowych,
2. ma>: zwierz"ca, pokr. tran, t=uszcz
wo=owy, barani otrzymywany przez
wytapianie tkanki t=uszczowej, u/y-
wany do wyrobu margaryny, >wiec,
myd=a, smar[w, oraz w garbarstwie
˘ wy=oi: sk[r",
3. =oi: – ci"gi, bi:, ok=ada: kogo czym.
=oj•otok(owy([wka.
staropol. loy – pewien gatunek
t=uszczu zwierz"cego.
1448 loy,
XV w. albo sz loyem,
1451 decem lapides sepi albo
loyu,
1472 loy anxugia,
1493 lapidibus sepi albo loyv.
ros. salo, 'ir ]sad=o, /yr\,
ang. tallow ¯ >redniow. ang. talgh.
=[w ˚=ow•y(i:(czy(ny.
s=aw.-pol. po(chwyci:.
ob=awa Ø ^ A.
staropol. low –
1. =owienie ryb czy zwierzyny
l'dowej,
2. to, co z=owione, upolowane,
3. prawo po=owu.
1403 letni low,
1405 o letni low na Ledniczi,
1405 lowil letnim lowem na
yeszerze Ledniczi,
1474 opfythy low,
ros. lov/it; ]z=apa:, pochwyci:\.
=[/ko mebel.
sprz"t domowy przeznaczony
do le/enia i spania. ˚=o/e.
ang. bed, ros. lo'e. ˚=o/•e(y:.
†=szcz-enie(y: blask, po=ysk,
wspania=o>:; l>ni: si", b=yszcze:.
staropol. 1466 lsczenye. –
XIV w. lsczicz sye,
1437 lsczi s' fulget,
XV w. lcz'czego,
lsczøce, gesz syø lsczali iako
zloto,
1466 lscz'cza wsda;
lcz'czych coni slonecznych by-
egyem po gwaszd}n|em nyebye;
chvda, blada, szolthe lycze,
lsczy szya yako myethnycza.
1. †=ub bud.
rodzaj podsieni, tarasu, ganku,
portyku.
1471 nad luby in solarium.
2. =ub
yy
1. kora drzewna wi'zu, lipy, sosny,
2. pas kory; =ubianka ]koszyczek
z =yka\.
staropol. lub –
1417 dictis luby desuper tegere,
1426 iakom ya ne poblal Pawlo-
wych lubow.
staropol. ca 1500 lvbovy sumeri-
nus – z =ubu, kory lipowej zrobiony.
ang. bast, phloem, ros. lub-=ub.
=ubianka pojemn.
koszyk z =ubu, zwykle na owoce.
=ubin bot.
Lupinus, ro>lina z rodziny motylkowa-
tych; znanych jest dwie>cie kilkadzie-
si't gatunk[w tej ro>liny; uprawiana na
pasze oraz jako naw[z zielony.
ang. lupine ¯ >redniow. ang. lupy-
ne; =ac. lupinus ]wilk, ang. a wolf;
reason for name uncertain, dziwne
skojarzenie wilka z ro>lin', w j. pol.
np. wilczomlecz\.
st'd pol. =upina L ˘ +. ˚groch.
†=ubka
1. obr"cz, szkielet wianka,
2. wianek, stroik weselny na g=ow"
panny m=odej.
=ubki cienkie deszczu=ki u/ywane do
unieruchomienia z=amnej ko<czyny.
˚=ub.
†=ucza: czynność.
rzuca:, miota: pociski, strzela:.
staropol. strzelyacz a luczacz
vyelykim kamyenym.
=uczni-k(ctwo
1. m"/czyzna strzelaj'cy z =uku,
2. hist.
2.a. hist. /o=nierz uzbrojony w =uk,
2.b. prof. rzemie>lnik robi'cy =uki.
promie< ]ko=a\, ci"ciwa.
s=aw.-ros. luh.
KCz ˘ =uk, =ucznik.
staropol. lucznik –
wytw[rca =uk[w czy te/ /o=nierz
uzbrojony w =uk.
1444 Hannus licznik,
1445 Ihnat lucznik,
1448 cum Martino, dicto lucznik.
staropol. lvczicz – rzuci:, uderzy: ˘
ca 1425 aby luczyly nan;
a iestli kamyenyem cissne y
lvczi kogo y od tego razv vmrze,
takyesz pomsczono bødze.
Nie ma w Ss1953 dwu poni/szych
hase=& =uczy: i =uczny
staropol. =uczny – zbrojny w =uk.
=uczy: ]trafia:, mierzy:, celowa:\.
=ac. arcus ]=uk\ ˘ arcarius
]=ucznik\ ˘ starofranc. archier,
>redniow. ang. i ang. archer;
tak/e ang. bow ]=uk\ ˘ bowman,
ros. strelok iz luka
]strzelaj'cy z =uku\.
starofranc. archier ˘ starofranc. i
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
>redniow. ang. archerie ˘
ang. archery ]=ucznictwo\. ˚=uk.
†=uczy: char. – nie ma w Ss 1953#
oszukiwa:, zwodzi:. ¯ s=aw.
og[lnie& nieprostolinijnie.
baz' s=owotw. =uk –
zgi"cie, w przen. okr"/nie.
ang. to be sly, cute; to act
cunningly; cunning, cuteness,
slyness, wile, double-dealing;
cunning, sly, wily,
ros. lukav-it;/stvo/yj ]chytrym
by:, sprytnym; dzia=a: podst"pnie\.
†=uczywnik
uchwyt w rodzaju >wiecznika, w
kt[rym umieszczano =uczywo s=u/'ce
do o>wietlenia pomieszcze<.
ca 1500 lyczywnyk lucerna.
=uczywo kawa=ek smolnego drzewa,
dawniej u/ywanego do o>wietlania,
szczapa, drzazga.
staropol. lucziwo, lyczywo –
1428 o cthore wzøcye lucziwa na
miø Adam szalowal,
1499 ducere linga pinatica albo
luczywo,
1498 accenso pino albo lyczywo;
lyczyvo.
¢=uda odzie/ wierzchnia, p=aszcz.
Latopis 1116 luda-=uda.
†=udarstwo czynność.
z=udzenie, omanienie, oszuka<stwo.
1466 illusionibus ludarstwam;
blandimenta ludarstwa, lingve.
staropol. lwdarz, ludarz – =udarz,
ten co zwodzi, oszukuje, mami.
staropol. ludzicz –
oszukiwa:, zwodzi:.
1436 lud'rza histrionem.
staropol. ob(wy(z•=udzi:,
ob=udzowa:.
=ud-zi: osob.
k=ama:, zwodzi: kogo nadziejami,
obietnicami, mani:, myli:; dawne
n"ci:, wabi:.
s=owotw. poch. ob(u(z•=uda.
¢=ug ='ka, mokrad=o, bagno, woda
˘ ="g, U ˘ Å, ´, podmok=a ='ka ci'g-
n'ca si", po=o/ona, wzd=u/ rzeki.
rz. +ug ]przez W=odzimierz Wo=.
˘ Usti=ug ]uj>cie +ugu, do Buga\
i Ka=uga. +ug ˚=u/a ]lu'a\,
ka=u/a, ma=y staw, basen, ˚ka=u/a,
ze zmian' ci"/ko>ci znaczenia ]bo
ma=ego rozmiaru\.
ros. lug. ˚="g, ='ka.
1. †=ug geolog.
1. mokrad=o, bagno, jezioro.
staropol. lug ˘
1346 ad paludem vlg. do lugv,
1365 vlg. dictus lug,
1428 dictam luk,
1440 u luga,
1472 albo na ludzech et lugu,
yy
2. gaj
1490 penes nemora polye lvgow
fecit scopulos;
usque ad nemus albo do lvgw.
2. =ug(owa:(owacz(ownia(
(ownik(owy(oodporny
1. roztw[r wodny wodorotlenku
sodu lub potasu,
2. >rodek alkaliczny ]zasadowy\,
wybielaj'cy, do mycia, prania,
zawieraj'cy =ug sodowy z dodat-
kiem soli.
¯ niem.
staropol. 1472 lug, ca 1500 lvg –
p=yn sporz'dzany przez wygotowa-
nie popio=u.
1472 lug lixinium,
ca 1500 lixioium vel lixiuia, lauge,
lvg.
staropol. lugowi – z =ugiem ]gajem
>wi"tym Izraelczyk[w\ zwi'zany.
anglosas. leag, pokr. niem. luge,
>redniow. ang. lige, lihe, lehe, leih,
ang. lye, ros. ]ëlok.
=ugowni-a(nik górn.
w kopalniach soli& rodzaj komory do
wytwarzania =ugu.
†=uk bot.
staropol. luk –
1. por dziki albo por,
Allium ampeloprasum L.,
albo porrum L.
1394 luk,
1484 luk porrum,
ca 1500 porrum, por vel luk,
quedam herba,
ca 1500 luck porrum,
2. wieliki =uk – czosnek w"/owy,
Allium scorodoprasum L.
1472 percola, squilla veliki luk,
3. domowy =uk – rojnik murowy,
Sempervivum tectorum L.
1419 domowy luk barba Jovis,
4. jaka> ro>lina
ca 1455 luk szyele candabia.
†=uk dosł. dzia=.
U ˘ Å, ´; =uk ˘ ='cz, ="cz ˘
+uk[w, +"czna, Na="cz[w ]na dziale\,
w Rosji& Pri=uki, prze="cz, roz='ka.
wi"cej ˚nazwy w=asne.
=uk broń.
bro< wyrzucaj'ca strza=y.
staropol. luk.
=uk(owy dosł. }z|='cze.
1. broń. gi"tki pr"t napi"ty ci"ciw'
]sznurkiem lub drutem\, umoco-
wanym na obu jego ko<cach, bro<
wyrzucaj'ca strza=y; s=owotw. pokr.
pa='k ^ po='czenie ¯ pa ]po, OA\
% ='k ¯ =uk; ='cz, ="cz ^ dziel, dzia=,
czyn ˘ roz•='ka(dzielenie; =ucz(nik,
=uk ]traf\ ˘ =uczy: – trafia:, rzuca:
do celu; s=uczaj – traf,
2. geometr. krzywizna p[=kolista,
yy
zgi"cie; cz">: krzywej zawarta
mi"dzy dwoma jej punktami,
3. archit. element konstrukcyjny
lub dekoracyjny w budownictwie,
4. muz. znak ='czenia nut,
5. techn., fiz. =uk elektryczny – rodzaj
wy=adowania elektrycznego w gazie.
• Broń. i z(u•gi"cie, zakr"t&
staropol. ="czysko, ="czyszcze,
anglosas. bugan ˘ >redniow. ang.
bowe, boge, ang. bow.
+uk ]bugan\ nada= nazw" rzece Bug i
grodu Ugiany, w =uku rzeki Dubissy.
ros. duga, ros. luk.
a. bro<, b. krzywizna, z(u•gi"cie ]si"\,
c. tak/e pol. cebula ]wyraz nowy,
bo d=ugi\.
• Archit. zakrzywiona konstrukcja,
podpieraj'ca inn' ponad otwart' prze-
strzeni', np. most, otw[r w murze.
=ac. arcus ˘ >redniow. =ac. arca
starofranc. arche, >redniow. ang. i
ang. arch.
• Techn., fiz. elektryczne znaczenie.
=ac. arcus, franc.-ang. arc.
wi"cej ˚="czysko.
¢=uk bot. ros. cebula.
¢=uka
1. morski krzywy brzeg,
2. podst"p, chytro>:, spryt.
Latopis 1116 luka-=uka.
¢=uka z(wy•gi"cie, zakr"t, =uk;
cofka rzeki lub zalewu, przyp=yw.
staroros. luka-=uka,
ros. izgib, izvilina, krutoj
povorot teheniq reki ili
zaliva.
ang. bend, winding, curve; fold.
¢=ukarewo osob., jęz.
wykr"t, wym[wka,
w sumie& fa=szywie.
staroros. lukarevo-=ukarewo,
ros. izvilstvo-izwilstwo.
†=ukno
1. pojemn. naczynie,
2. miara miodu, ˚nr 600,
wg Rosjan, 1903&
>redniow. lukno-=ukno, luk=no
-=ukno ]koszyk – ros. =ukoszko –
miara cia= sypkich\.
staropol. lukno –
naczynie, r[wnocze>nie miara miodu;
stawne – ustawowe, ustanowione.
jak du/a by=a to jednostka – nie uda=o
mi si" ustali:, zaledwie z przybli/e-
niem, /e by=o to nie wi"cej ni/ kilka
litr[w, i /e s=owotw. baz' nazwy by=o
ang. ankle ]kostka u nogi\, a wi"c w
jakim> zwi'zku z ang. foot ]stopa\, te/
miara, lecz d=ugo>ci;
ankle ˘ lukno, an ˘ no, AO, UE.
s=owotw. koncepcji 022 lub 023.
1387 una cum pulla mellis, quae
vlg. dicitur lukno..., damus,
1387 unam pullam mellis cum
media, stawne lukno nuncupatis,
1395 unam pullam mellis, que
dicitur vstawne lukno,
1397 decem pullis mellis albo
stawna lukna dictis,
1411 et duabus albo stawna
lukna mellis,
1422 item aliam pullam mellis, id
est lukno petypedne,
1449 lvkno mellis.
=una silne >wiat=o odbite, odblask,
g=[wnie o =unach po/aru lub o
purpurze nieba po zachodzie s=o<ca,
po>wiata, blask.
staropol.
1. po>wiata
ca 1250 in nocte lucentis luna
appellant –
2. ksi"/yc.
=ac. luna ]ksi"/yc\,
ros. luna ]ksi"/yc\.
†lunak(owy ptak.
kania ruda, Milvus milvus L.
staropol. lunak –
1472 lunak ¢milus.
¢=up =upu# cupu# okrzyk maj'cy
oddawa: d{wi"k uderzania czym> o
co>, bicia kogo>.
st'd mo/e i =upi: oraz tupa:, T ˘ C.
niem. ripps, rapps#
=up(iestwo(ca(i:
1. zdobycz wojenna przej"ta
od wroga,
2. dobra pochodz'ce z rabunku,
grabie/y,
3. trofeum my>liwskie, upolowane
zwierz".
¯ =up ^ p"k(trzask(r'b(rozbij(
(obdzier•a:, grabi:, ˚nr 465.
staropol. lup, lvp –
1. grabie/, rabunek,
2. rzecz zdobyta przemoc' lub
rabunkiem, zdobycz wojenna,
nieprawa korzy>:,
3. przedmiot brany si=' przez
poszkodowanego jako zak=ad,
4. w"/owy =up – sk[ra zrzucana
przez leni'cego si" w"/a.
staropol. lupicz –
1. bra: w zastaw przymusowy,
2. ograbia:, okrada:,
3. obdziera: z kory.
1399, 1405, 1423, 1425, 1428, 1431
lupicz, 1407, 1414 lupil.
staropol. ob(pod(po(roz(wy(z•
=upi:, wy(z•=upa:, z=upia:.
staropol. lvpyenye, lupyenye –
1. okradanie, ograbianie, rabowanie,
2. branie zastawu, fantowanie.
franc. butin, ang. booty,
ros. dobyha-dobycza.
=upa: czynność.
1. =ama:, rozbija:,
roz•szczepia:(dziela:
po warstwach, klinem lub siekier'
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
˘ od=upa: – oddzieli:,
2. b[l daj'cy wra/enie rozszcze-
piania, rozdzierania.
=upek geolog.
ska=a o budowie warstwowej,
dziel'ca si" =atwo na cienkie p=ytki.
=up-i:(y(ie/(ca(iestwo
¯ =up ]=uska, sk[ra\.
1. bezprawnie i si=' zabiera: komu
mienie, rabowa:, grabi:; upra-
wia: zdzierstwo, ci'gn': z czego
nadmierne zyski.
=upy – zdobycz wojenna,
za(ob•=upi: – ze(obe•drze:,
ros. dobyha,
2. da: komu> =upnia – dotkliwie
pobi:, wygarbowa: sk[r"
}da: =upnia ¯ wy(=upi:,
w mSjp 1969& ¯ rzecz. =upie< ]$\|,
3. sk[ra; =upie/ ]choroba sk[ry,
=uszczenie warstw nask[rka\.
=upina ]sk[rka owocowa\,
=upka ]szczapa\, cha=upa.
wo=. 1289 loupiti ]=upi:\,
loupœxu ]=upi'c\, poloupiwa
]po=upili\, obloupiwa ]ob=upili\,
ábloupi ]ob=upi=\,
staropol. =up(i:(ie/ –
1. grabie/, rabunek,
2. rzecz zdobyta przemoc' lub rabun-
kiem, zdobycz wojenna, nieprawa
korzy>:,
staropol. =upi: – przedmiot brany
si=' przez poszkodowanego jako
zak=ad.
staropol. =upie/ – 1. =up, zdobycz,
2. sk[ra zwierz"cia.
staropol. =upie/nik –
rabu>, grabie/ca.
staropol. po(ob(roz(wy(z-=upi:,
wsp[=cz. pol. po(ob(w(wy(z•=upi:.
za•=upi: – ze•drze:,
wy•=upi: ]oczy\ – wy•trzeszczy: je,
wy•ba=uszy: ]=upka, trzaska\.
~=upi: ¯ =upie/ ]grabie/\ ¯ =up.
1. rabowa:, grabi:, zdziera:,
bezprawnie i si=' zabiera: mienie,
2. uderza: mocno, bi:, t=uc.
s=owotw. pokr. =upina,
oba od =ac. lupus ]wilk\, niem. wolf
– ulubione imi" =upie/c[w, rabusi[w,
naje{d{c[w& Adolf, Rudolf,
Wolfgang, i inne.
˚grabi:.
ob•=upi: – zupe=nie,
ze wszystkiego
w•=upi: – lanie sprawi:, pobi:
wy•=upi: – na zewn'trz; oczy
z•=upi: – z=oi: sk[r", pobi:,
poturbowa:, st=uc
†=upie< bot.
1. koper ogrodowy,
Anthem graveolens L.,
1478 anetum koprek, alli dicunt
lupen, –
yy
2. gorzki =upe< – =opian,
Arctium lappa L.
1472 ¢horzki lupen bardana,
1478 gosrzki lupyen lappa,
3. s=odki =upie< – podbia=,
Tussilago farfara L.,
1472 bardana medla, lapa
surfurea ¢saltki lupien,
4. zaj"czy =upie< – Crepis tectorum L.
ca 1500 zajaczy lvpyen leopo-
cium.
†=upe/ odzież.
1. sk[ra zwierz"ca z w=osem, futro,
blam futrzany,
1.a. sk[ra zrzucona przez leni'ce-
go si" w"/a,
2. grabie/, rabunek,
3. zdobycz wojenna, =up,
rzecz zrabowana.
staropol. lupyez, lvpyez, lvpyesz,
lvpesz ˘
ca 1500 lvpyez,
XV w. vaszovy lupyesz spolium
serpentis.
staropol. XV w. lupiesznik raptot,
ca 1450 s lupezniki ˘ lupeznik –
rabu>, grabie/ca
staropol. lvpyezowe odzyenye –
wykonane z =upe/u, tj. sk[rek
zwierz"cych.
=upie/ med.
choroba sk[ry na g=owie objawia-
j'ca si" =uszczeniem si" zrogowacia-
=ej warstwy nask[rka.
¯ =up ]=uska, sk[rka; zdrewnia=e `\.
franc. pellicules, niem. häutchen,
]kopf\schuppen, schuppe
]1. =uska u ryb, 2. =upie/ na g=owie\
ang. dandruff,
ros. perxot;-pierchot.
=upin-a(ka
1. bot. =uska grochu,
sk[rka owoc[w, skorupka,
2. pojazd. ma=a =[d{, =[d{ niepo-
ka{nych rozmiar[w.
termin my>lowo zwi'zany z anglo-
sas. bat ˘ niem. boot, >redniow.
ang. boot, bote, ang. boat ]pier-
wotnie sensu& wydr'/ony pie< drze-
wa, jak opr[/niony str'k grochu\.
¯ wilczy bob, =ac. Lupinus albus L.,
PB, L+. ˚b[b, =ubin, =[d{.
=ac. lupinus.
staropol. lupina, =usk sk[rka okry-
waj'ca owoc lub =uska, np. rybia.
1471 lupini iagod vynnich.
1472 lusk canderes
=upn': dźwięk.
spa>:, uderzy: cia=em o ziemi", z
g=uchym d{wi"kiem.
s=owotw. pokr. cup ˘ =upu-cupu.
†=usk bot. Rhinanthus Crista Galli L.
staropol. ca 1465 llusk arunca.
˚=uszcz.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
=uska(:
1. bot. sucha lub mi"sista zewn"trz-
na okrywa niekt[rych nasion i
owoc[w, =upina, plewa,
2. wojsk. gilza, metalowa =uska
po wystrzelonym naboju.
=uska: – wydobywa: z =uski,
=uszczy: – wydobywa:,
wy=uszczy: – wy=o/y:.
staropol. luska – zrogowacia=y p=a-
tek, cz'stka pancerza ryb i gad[w
XV w. mayacze na szobye
luszki.
†=uszcz bot. Rhinanthus Crista Galli L.
˚=usk.
ca 1465 lluszcz creparia,
1472 luscz loliastrum.
=uszcza-k(rka(rnia
orzech laskowy wy=uszczaj'cy si"
sam, gdy dojrzeje; maszyna do
=uszczenia i budynek. ˚=uska.
=uszczaniec bot. Rhytisma, rodzaj
grzybka paso/ytuj'cego na li>ciach
klonu, modrzewia, wierzby.
=uszczka
1. bot. dwa listeczki stanowi'ce
okwiat traw,
2. techn. cienki p=at drewna,
p[=fabrykat do produkcji sklejek
i p=yt stolarskich.
=uszczyca med.
schorzenie, nieprawid=owe rogo-
wacenie i =uszczenie si" nask[rka,
najcz">ciej na kolanach i =okciach.
=uszczy: czynność. pozbawia: =uski.
=uszczy: si" – oddzielanie si" starej
sk[ry, nask[rka, warstwami.
=uszczyna bot. owoc suchy ro>lin
z rodziny krzy/owych.
staropol. lusczina, lusczyna –
sk[rka, =uska, =upina.
1472 lusczini canderes,
1475 lusczynami rakovimi cortinis.
=ut
1. miara wagi dawna jednostka wagi,
u/ywana w r[/nych krajach
przed wprowadzeniem systemu
metrycznego,
1(32 cz">: funta ^ 12,8 g.
Obecnie& angielski 1 funt
^ 16 uncji ^ 453,59 g.,
1 uncja ^ 28,35 g., st'd
1(32 funta ^ 14.175 g.,
2. }arch. polski| okruch.
d=uto, d=uba:,
=ut szcz">cia ]bardzo niewiele\,
T ˘ Cz =uczywo ]szczapy\.
staropol. loth, lot – jednostka wagi
najcz">ciej ]w Ss 1953& przewa/nie\
r[wna 1(32 cz">ci funta.
1388, 1389, 1420, 1427 loth,
1471 pyøczdzesyøt lotow,
1461 et tres loti,
1462 albo loyhem,
yy
1478 ¢lothi serici,
1496 quartum duo lothy argenti,
1460 loth uncia,
1484 albo quatuor loth.
niem. lot.
¢=utowianyj =ykowiany, z =yk ]kory
lip lub wierzb\ wykonany.
staroros. lutovqnyj-=utowianyj,
ros. lykovyj-=ykowyj.
=ut[wka bot. odmiana wi>ni,
owoc tej odmiany.
=uza jeden z sze>ciu otwor[w w stole
bilardowym do kt[rego wpadaj' bile.
¢=u/ i =y/ w j. ros. przetrwa=y dwa
nieco podobne do siebie s=owa&
lu'a i ly'a o odmiennych
znaczeniach& lu'a ]bajoro, roz-
lewisko, sadzawka ˘ pol. ka=u/a\ i
ly'a ]but narciarski, narta ˘ pol.
=y/wa, >lizg, =y/ka\. Ros. U jest cza-
sem mylone z =ac. Y& UYY.
=u/ycki hist., geogr.
dotycz'cy +u/yc, pochodz'cy z +u-
/yc – historycznej krainy zachodniej
S=awia<szczyzny mi"dzy +ab' i Odr'.
~=y~
1. >lizga: si" ˘ k=y, =ys•y(ina,
p=yn':, =y/ka, =y/wa, liza: i inne,
2. szybko ˘ bieg=y, p=yn,
b=ysk(awica, =yka:, =ypa:, =y/wa.
†=yczak powr[z z =yka
staropol. liczak ˘
1461 pro cordis albo liczaki dedi
quattour grossos.
†=ycze bot. wilcze =ycze – wilcze =yko.
Daphne mezereum L.
ca 1465 wilcze lycze laureola.
¢=yczenica odzież. kapcie, wst'pki.
staroros. lyhenica-=yczenica,
ros. lapti-=apti ]kapcie\.
=ydka anat.
tylna, mi"sista cz">: nogi mi"dzy
kolanem a stop'.
¯ ty= czyt. wspak ze zmian' TD,
tylna cz">: nogi, s=owotw. ˚nr 025.
ty=, tyl ˘ =yt, lyt ˘ staropol. lytka ˘
ca 1420 litky szura;
rani czø pan wrzodem psotnim
na kolanoch y lytkach.
staronord. kalfi ˘ >redniow. ang. i
ang. calf; kalfi s=owotw. zwi'za-
ne z kalfr ]nabrzmienie, obrz"k,
opuchlizna, ˘ puchn':, wzbiera:,
nadyma:; p=[d w zaawansowanym
stanie, potomek w macicy, =onie, od
trzeciego miesi'ca do urodzenia\.
niem. wade,
ros. ikra-ikra ]=ydka\.
†=yga: char.
k=ama:, m[wi: nieprawd".
¯ =ga: ¯ =o/, G?.
staropol. ¢lygacz ˘
yy
1431 lygalby jako pyes.
=yk(a:
ilo>: p=ynu lub powietrza daj'ca si"
przyj': ustami za jednym razem,
oddechem, haust; szybki rodzaj spo-
/ywania pokarmu, bez jego prze-
/uwania.
po=yka:, smako=yk, prze=yk.
>redniow. ang. gulpen, golpen,
ang. gulp, pokr. >redniow. holend.,
flamand., dun., anglosas. gielpan,
ros. glot/at;-g=ot(a:.
†=yka: fizjolog.
=ka:, g=o>no szlocha:, p=aka:, zano-
si: si" od p=aczu.
staropol. ¢lyczacz, liczacz –
=ykawo>: fizjolog.
wada koni i byd=a; cz"sto powtarzaj'ce
si" kurcze mi">ni gardzieli i szyi,
powoduj'ce trudno>ci w prze=ykaniu
paszy i krztuszenie si".
=yko(waty bot.
tkanka drzew i krzew[w tworz'ca
warstw" w=[knist' pod kor'.
staropol. liko, lyko –
wewn"trzna, w=[knista warstwa
kory drzewnej
1402 an}i| lika drze,
1407 quando sø lika drø, tunc
ea drzi.
†=yko bot.
a. wilcze =yko, Daphne mezereum L.
1419 vylcze liko,
1437 wilcze liko,
ca 1460 vilcze liko mesereon,
1437 wylcze lico lucanus,
1460 wylcze liko mephoreum,
ca 1465 vylcze lyko laureola,
ca 1465 meteron, laniriola vylcze
lyko.
b. Mercurialis annua L.
1484 wylcze lyko szamycza
mercurialis.
ros. lyko-=yko.
¢=ynlin p=yn, ciecz, woda.
szereg miejscowo>ci z przyrostkiem
lin, np. Lublin, D"blin, Modlin, wyspa
Wolin, Garwolin, rz. +yna, Wo=y<,
m=yn, itp. ˚lin, p=yn, i nr 494.
=ypa:
spogl'da:, spojrze: z nag=a, b=yska-
j'c oczami; zerkn':, rzuci: okiem.
¯ =y ]szybko\ % pa]trze\:,
mo/e te/ s=owotw. pokr >lipia.
†=ysek
cz=owiek wy=ysia=y, bez w=os[w na
g=owie.
staropol. lyszek.
†=ysiec
1. miejsce na g=owie cz=owieka
pozbawione w=os[w,
2. g[ra =ysa, tj. nie poro>ni"ta lasem.
†=yska bia=a plama, krosta.
†=yska: b=yska:, >wieci:.
s=owotw. pokr. blask.
¢=yskar narz. =opata.
Latopis 1116 lyskar-=yskar.
†=ysica zool., ptak.
kaczka =yska, Fulica atra L.
staropol. ca 1500 lyszycza fulica.
†=ysiec fizjolog.
miejsce na g=owie cz=owieka pozba-
wione w=os[w, =ysina,
mo/e te/ czo=o.
ca 1500 caluicies lyszyna.
=ysina miejsce na g=owie cz=owieka
pozbawione w=os[w.
staropol. ca 1500 caluicies lyszyna.
=ys-y(ina(ienie
1. chorobliwe wypadanie w=os[w;
przerzedzone w=osy na g=owie,
ca=kowity lub cz">ciowy brak
ow=osienia g=owy,
2. bia=a pod=u/na plama id'ca od
czo=a pomi"dzy oczami a/ do noz-
drzy konia, bydl"cia; strza=ka.
1499 kon vrony s mala lyszyna.
>redniow. ang. balled, ang. bald,
ros. lys-yj/et;.
†=ysiec leśń.
=ysa g[ra, nie poro>ni"ta lasem;
staropol. 1441 in calvo monte albo
w lysczu.
†=ysinka
bia=a plama na czole konia.
staropol. liszynka ˘
1471 }kon| plowy, liszynka.
†=yska zool., ptak.
kaczka =yska, Fulica atra L.
staropol. lyska ˘ 1472 lyska philaris.
†=yska:
l>ni:, b=yska:, rzuca: blask.
staropol. liskacz ˘ liskaiøcego
myecza a bliskaiøcego kopya.
†=yskawica meteor.
staropol. liskawycza, lyskawycza,
lyskavycza ˘
1413(14 liskawycze, gromy,
1444 liskauicz fulgurum,
ca 1500 lysk'vycz' fulmen;
lysk'vycz' ffulgur;
yako lyskavycza fulgur.
†=yso uczyni: jęz.
=ysym uczyni:.
staropol. lischo ˘
1471 lischo vczyny decalaubit.
†=ysog"by ]o koniu\
maj'cy =ysin", albo plam" na g"bie.
staropol. lyschogaby ˘
1471 konyk gnyady, lyschogaby.
†=ysowiec bot.
gatunek skrzypu, Equisetum L.
staropol. lyssovecz ˘
1472 lyssovecz cauda equina.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
†=yst anat. =ydka.
staropol. lysth, listh ˘
1471 list sura,
ca 1455, 1463, ca 1500 lysth sura,
1466, 1471 na lysczech.
=ysk ]=ydka\ ˘ ch=ystek ]$\.
=ysy
1. ]o cz=owieku\
pozbawiony w=os[w na g=owie.
staropol. lyszy, liszy, lysy ˘
1466 fortuna enim frontecapillata
describitur et in occipite recalu-
anta lyszyna, gol';
lapka lekce liszego,
1407 Nicolaus dictus lyszy,
1437 Petrus albo lysy,
2. ]o zwierz"ciu\
maj'cy =ysin", tj. bia=' plam"
na czole
3. ]o g[rze, wzniesieniu terenu\
pozbawiony ro>linno>ci, nie
poro>ni"ty.
=yszczyk miner. mika.
†=y/czyca bot.
babka wodna Alisma plantago L.
staropol. lizczicza ˘
1472 lizczicza plantago aquatica.
=y/-ka(eczka(nik narz.
narz"dzie do nabierania, czerpania
pokarm[w, zwykle p=ynnych.
=y ]>lizga: si"\.
s=owotw. pokr. =y/wa. ˚=u/, =y/.
staropol. liszka, lyzka, lyszka –
1418 o dwa lisze,
1432 y dwanaczcze liszek,
y lyszki; y oszym szrzebrnych
lyzek; aby mu zostawyla thy to
lyszky sz kvpkyem,
1488 pyaczy lyzek ssrzebrnych
sz domv yego.
anglosas. i >redniow. ang. spon,
ang. spoon, ros. lo'ka-=o/ka.
=y/nik
p[=eczka drewniana z otworami na
=y/ki.
=y/w-a(iarski(iarstwo(iarz(owy
1. przyrz'd do >lizgania si" po lodzie,
rodzaj metalowej p=ozy przymoco-
wanej do podeszwy obuwia,
2. p=ozy u sa< zako<czone ostrym
pr"tem metalowym pr"tem,
3. p=askie cz[=na, pontony ˘
most na =y/wach.
=y ]>lizga: si", szybko\ % /wa]wo\.
s=owotw. pokr. =y/ka.
holend. schaats ˘ ang. skate(r,
ros. konëk-koniok.
=za(wy(wi:(wnica(wnik
=zotok, =zowy OA fizjolog.
s=ona ciecz wydzielana przez gru-
czo=y oka.
¯ ang. lazy ]leniw•y(ie\ ˘ le{: ]wolno
i>:, porusza: si", posuwa:\, ros.
nie wolno nel;zq-nielzja ¯ “le{:”.
yy
pokr. wynalazek ¯ le{:, =azi:,
pe=za:, p=az, p=ozy.
†=za, s=za fizjolog.
staropol. slza, zlza ˘
w odmianach&
slez, se lzami, vbaczi zlzi; kar-
micz bødzesz nas chlebem zlez;
we zlzach; slesz; se slzamy;
twarz zlzamy zmoczil;
byszmy lzamy rany thwe oblaly;
pocz'la lzamy yego svyate nogy
vmyvacz.
anglosas. tear, teagor
>redniow. ang. tere, ter
ang. tear, wo=. 1289 slezy-slezy,
slezami-slezami, slezyma
-slezyma ]za=zawionymi\,
ros. sleza-sleza.
†=za >w. Marzei bot.
Saxifraga granulata L.
s=aw.-ros. >loza ˘ staropol. slza ˘
1478 svyatey Marzey slza
saxifraga.
=zawniki w liczbie mnogiej, bot.
1. Dacryomyces, grzyby o ciele
galaretowatym, rosn'ce na suchych
ga='zkach i na korze jod=owej,
2. bud. rowek lub podci"cie w spo-
dzie elementu wystaj'cego poza lico
>ciany ]gzyms, p=yta balkonu\, z
kt[rego ma skapywa: woda.
=zawy fizjolog. ¯ =zy ¯ =za.
cierpi'cy na zbyt d=ugie wydzielanie
si" =ez.
staropol. slzawi. –
†=zi: fizjolog. p=aka:.
staropol. slzicz.
†=/a, =/e osob. k=amstwo.
franc. mensonge ]menteur – k=am-
ca\, anglosas. leogan, pokr. niem.
lügen ]goth. liugan\, >redniow. ang.
lien, leien, legen, ang. lie, ros.
lo';-=o/, l'ec=-=/ec ]k=amca\.
=/e: osob.
bezczelnie k=ama:, daleko posuni"te,
otwarte k=amstwo, z pe=n' jego >wiado-
mo>ci' i konsekwencj'. =ga•:(rstwo.
poj"cie s=owotw. zwi'zane z tez'
]za=o/eniem\ kt[rego prawdziwo>ci
trzeba dowie>: ˘ dow[d.
le/ ^ =o/ ^ k=adk=am
za=o/ ^ zak=ad ^ zak=am
za=o/enie ^ zak=amanie,
w zwi'zku s=owotw. ze
s=aw. lo';-=o/ ]=garstwo\ i
polo'nie ]po=o/enie\ kt[re maj'
analogi" w ang. lie&
1. le/e:, 2. k=ama:.
le/e: – na poprzek prosto ˘ prosto-
linijny ]prawdom[wny, bezpo>redni\
s=aw.-ros. lo';, lgat;,
s=aw. lo';-=o/, l'i, l'ec,
wo=. 1289 l'e[ pitawesœ
≥zyk= ego ]=garstwem karmi si"
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
j"zyk jego\,
staropol. =/ywie –
M – znak kszta=tem podobny jest do
podst"pnie, ob=udnie, k=amliwie,
fa=szywie, zdradliwie.
˚dow[d, k=ama:.
†=/ykwiat ˚kwiecie<.
ang. April, ros. aprel;.
staropol. lszikvath, llszykwyath –
ca 1455 lszikvath,
1471 llszykwyath,
MN
XV w. llzyquad albo kwyecyen,
llykwath... aprilis;
XV w. llzyqweth.
†=/ywy osob., char. ˚=o/, =/a, =/e:.
podst"pny, oszuka<czy, ob=udny,
k=amliwy, zdradliwy, fa=szywy.
staropol. lzivi, lsziwi, lzywi.
ang. false,
ros. l'ivyj-=/iwyj ¯ lo';-=o/.
Stan w dniu 22 wrze>nia 2023.
yy
M
litery N;
ma=a litera M ]m\ jest podobna do
ma=ej N ]n\ i d{wi"ki te przechodz'
jedne w drugie, lub uzupe=niaj' si",
np. mnie, przyjemnie, mnogo.
Litera «m» od hebrajskiego znaku
«mim» – woda.
hebr. serafim – serafin
gr. stadion – =ac. stadium
gr. thymon – =ac. thymum,
ang. thyme, pol. tymianek
gr. sympatheia ¯ syn` ]razem\ %
pathos ]uczucie\
gr. Byzantion – =ac. Byzantium
gr. is tim polin ]do miasta\ ˘
ang. Istanbul – pol. Istambu=
gr. doron – s=aw. darom ]za darmo\
gr.-p[{no=ac. ¢erm ]nasienie\ ˘
¢orn ]r[d, rodzi:, rodzaj\ ˘
born, corn, horn, porn, sperma
gr. potami ]rzeka\ ˘ anglosas.
botm, bodan, TD, MN ˘
>redniow. ang. bothom, botom
gr.-=ac. ]$\ Sidon ]stolica staro/.
Fenicji\ ˘ Sodoma i Gomorrah;
si  is; don ]woda\; GH
=ac. congressus ¯ com` ]razem\ %
gradi ]kroczy:\
=ac. matta – franc. natte
=ac. com` – con`
=ac. fimbria – ang. fringe
=ac. barbacana – makabra MN
=ac. instrumentum – struna
p[{no=ac. canfora – camphora
staronord. snigill, anglosas. snegl,
sn≤gl, >redniow. ang. snile ˘
ang. snail ˘ pol. >limak
starofranc. guimbelet – guinbelet
ang. gimlet ]>widerek\, ˚wiert=o
franc. comtoir – niem. kontor; kantor
staroholend. duna ˘ ang. dune
– pol. wydma
holend. Sant Nikolaas ˘ Sante Klaas
– pol. >w. Miko=aj
holend. hennep – ang. hemp
– pol. konop ]HK\
anglosas. ramm, romm ˘ >redniow.
ang. ramme ˘ ang. ram
– pol. baran
anglosas. cniht, cneoht –
staroros. ]latopis 1116\& kmet
>redniow. ang. brinston, brimston –
ang. brimstone ]siarka\
>redniow. ang. slime ]>luz\ – >lina
ang. mustache ]w's\ ˘ s=aw. ¢mus ˘
mu/ ]m'/\ – anes ]srom\ ˘ /ena
˘ ma= ]m'/\ % /ena ˘ ma=/e<stwo
]mus % anes ^ w's % anus; w'/ i srom\
m'/  w'/, s=owotw. konc. 002.A
ang. grim – grin
ang. snail – >limak
ang. solemn – solenny
ang. womb – pol. =ono
yy
niem. sieben – siedem
niem. Mettensee – pol. jez. Necko
niem. kmotr – kum,
s=aw.-wo=.-ros. kuntor
niem. schön – staropol. szom
s=aw. mied % wied ˘
miedwied – nied{wied{
s=aw. surna – pol. surma
s=aw.-ros. pust – niech – miech
ros. postromka – pol. postronek
staropol. aaron – Arum maculatum
staropol. b=am, b=an
staropol. brana – brama
staropol. brzmie:, brznie:, brzny'cz
staropol. drobima, drobina
staropol. dyptan – dyptam
staropol. echtowamy – echtowan
staropol. inbir – imbir
staropol. kampust – kanpust
staropol. mieszpory – nieszpory
staropol. miszpu=a – nieszpu=a
staropol. nieci: ]podpala:\ –
kmie: ]ch=op, ros. cho=op\
staropol. nnyey sza – myeny ]mia=a\
has=o w Ss 1953& Epifania
staropol. >miady – >niady
staropol. zabrzni – zabrzmi ]d{wi"k\
staropol. zamtuz – zantuz
staropol. znamy – znany
odyn•niec – sam•miec
]odyniec – samiec\
plemi" – pleni: si"
siemi" – nasienie
ciemno>: – cie<
m"da – nuda
`mica – nica ]ziemia\
=om – =on ]d[=\ ˘ sk=on
mied{ – >nied{
niech – miech ˘ >miech
znami" – Pozna<
+omianki, Ko=omna, i inne
magic – cigan ]czyt. wspak\
MW
my ]ang. we\ – wy ]ang. you\, nadto
dawne& YE; UW, i czyt. wspak
miera ]miara\ – ros. wiersta
staropol. sm'd – sw'd
staropol. smrek – >wierk
manowce – wertepy ]man ^ wer\
wie> w bia=ostock. Nomiki – Nowiki
maca spoż.
cienki placek z prza>nego ]niekwa-
szonego\ ciasta, pieczony przez
wyznawc[w rel. /ydowskiej ]moj/
eszowej\, na >wi"to Pesa ]pol. Pascha,
ang. Passover, z pisowni' hebr. Pesah,
nieme H, jak Sara – Sarah\ – Przej>cie,
Przeniesienie si", upami"tniaj'ce wy-
chod{ctwo ?yd[w z niewoli egipskiej
– element ich historii i wiary.
hebr. macca ]podw[jne C w wymo-
wie, jak pizza\,
ang. fonetyka hebr. s=owa
} matstsah |, nieme H
ang. literacja matzoh.
†maca, meca miara obj., płatn.
miara obj"to>ci, oko=o p[= korca, tu
o=tata zbo/em za mieleniestaropol.
1258 mecza, macza,
1276 mecza.,
maca-:(nie czynność. dotyk(a:;
1. wyczuwa: za pomoc' dotyku,
pot. dotyka: lubie/nie, erotycznie,
podnieca:,
2. chodzi: po omacku, namaca:,
macka,
¯ ma to; por. mat TC.
staropol. moczacz, maczacz,
1466 w maczanyv.
~maca: czas niedok. ¯ macka
]narz'd dotykowy i chwytny\,
wyczuwa: co za pomoc' dotyku,
dotyka:, szczeg. lubie/nie.
s=owotw. pokr. ckn':  tkn': ˘ po
omacku ]w ciemnym pomieszczeniu
kierowa: si" dotykiem r'k\, ockn': si"
]wr[ci: do stanu odbierania zmys=ami
otaczaj'cej rzeczywisto>ci\.
ros. ]upat;-szczupat,
ang. to touch, to feel, to finger,
]po ciemku\ to grope ]about\.
na•maca: – natkn': si"
macaniem
po•maca: – przez chwil"
ob•maca: – dooko=a
wy•maca: – wyczu: macaniem
Nie nale/y&
maca ¯ hebr. matzoth ]p=aski, cienki
kawa=ek bezdro/d/owego chleba\.
macera-tor(owa: techn.
aparat do otrzymywania wyci'gu
z zi[=.
¢mach ruch.
1. s=owotw. baz' dosł. ruch pe=nym
zasi"giem obu skrzyde= ptaka w czasie
lotu ˘ macha:, roz(wy(za•mach.
szybki ruch r"k' w pe=nym jej zasi"-
gu ˘ za•mach, za•maszy>cie ch ˘ sz,
˚mach•a:(n':.
g•mach – budynek ogromnych roz-
miar[w, wybudowany z roz•machem.
2. strza= ]$\ ˘ za•mach,
]mono•mach ^ pojedynek$\.
mach-a:(n': czynność.
wykonywa: cz">ciej wykona: ]czas
dok.\ szybki ruch r"k' w pe=nym jej
zasi"gu.
pot. machaj pr"dko do doktora ]id{
natychmiast, po>piesznie, szybko –
ponaglenie\.
s=owotw. baz' ruch pe=nym zasi"giem
skrzyde= w czasie lotu; skrzyd=o ]ang.
wing\ ˘ s•wing ]kilka znacze<, w tym
wymachiwa:, rozmach; ang. «s» ^ pol.
«po», «za»\. wi"cej ˚skrzyd=o.
staropol. machay'cz r'koma.
†machelski tkan.
okre>lenie gatunku sukna wyrabianego
w Malines ]Mechelen, w Belgii\.
staropol.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1424 12 ulnae panni machelsz-
kyego,
1435 ¢dwinaczcze loketh sukna
machelskego,
1465 sex ulnas panni machel-
skyego,
ca 1450 machyelskye szvkno
Mechelensis pannus.
†macherzynki czy m"cherzynki
bot. staropol.
1484 macherzynky alkakenge.
machina(cja(lny techn.
co> wielkiego, ci"/kiego, z=o/onego.
machinacja – spekulacja, skompliko-
wane, z=o/one, podst"pne, niejawne
dzia=anie na czyj'> szkod".
ros. maxina ]machina\.
s=owotw. zwi'zane z gr. mechos
]pomys=, wynalazek, urz'dzenie\
˘ mechane, =ac. machina,
franc.-ang. machine,
ros. mawina-maszina.
machinalnie odruchowo, mecha-
nicznie, bezwiednie, automatycznie.
s=owotw. zwi'zane z machem ]ruchem\
i maszyn' i mechanik'.
machinamaszyna, ch  sz;
masz•yna ^ auto•mat,
masz ^ mat,
yna, ina ^ auto ^ samo;
auto ^ machina ^ samo ˘
auto•matycznie ^ machi•nalnie;
auto ^ ros. maszina
pokr. pol. samo•ch[d.
machlo-jka(wa:
oszu•stwo(kiwa:.
machorka spoż.
gatunek tytoniu,
gorszy rodzaj tabaki.
>redniow. ang. plugge,
ang. plug, shag,
ros. maxorka-machorka.
maci-ca(erz(czny anat.
u kobiet i ssak[w& narz'd rodny w
kt[rym rozwija si" p=[d.
macica  matka; ma:, macierz.
staropol. macica –
1. matka, latoro>l wina,
2. {r[d=o strumienia lub rzeki.
staropol. macica –
1. matka,
2. kobiecy narz'd rodny, wagina,
3. winna latoro>l, jej krzak, ga='zka,
4. g=[wny korze<, g=[wny pie< jako
podstawa rozga="zie<,
5. {r[d=o strumienia lub rzeki
6. matnia.
maczycza, maczicza, vynne
korzenye aut maczicza; yako
maczicza plodna; nye b'd' pycz
s tego rodzaya maczycznego,
nye b'dzyely v maczyczy;
palmes est ramus vitis maczicza,
maczicze radises,
yy
1420 maczicza,
1444 maczicz' vitem,
1461 a maczycza eiusdem fluvii
Bobrka,
1393 pro matrice eiusdem dicta
maczicza I marcam,
staropol. maciczny –
dotycz'cy winnej macicy.
s tego rodzaja maczycznego.
p[{no=ac. matrix ]1. =ono, 2. publiczny
spis, rejestr, wykaz, 3. pochodzenie,
pocz'tek, geneza\.
ang. matrix,
ros. matrica-matrica ]matryca\.
staropol. macierz. ˚matka.
ang. mother, ros. mat;-mat,
matuwka-matuszka ]mama\.
maciejka bot.
Mathiola bicornis, ro>lina roczna z
rodziny krzy/owych, o drobnych,
mocno pachn'cych kwiatach barwy
jasnolila hodowana w ogrodach dla
zapachu.
por. macierzanka.
maciej[wka odzież.
czapka z okr'g=ym daszkiem, z pa-
skiem lub sznurkami nad daszkiem.
macierz(y<ski(y<stwo(ysty
1. pokr. matka,
2. mat. zesp[= liczb u=o/onych
w prostok'tn' tablic".
†macierzy-ny(sty jęz.
zwi'zany z matk', do matki na-
le/'cy, b"d'cy w=asno>ci' matki,
matczyn
1398 o maczerzin posak;
z osoby maczerzyny, maczerzy-
ney; przy maczerzi ostacz,
1407 a po maczerzinem zawocze
]zywocze\ przy maczerzi ostacz,
1408 maczerzinego possagu,
1421 nye bili maczerzini any na
gyne szyostri roszdzelany.
†macierzyste jęz.
mienie matki, jej posag, te/ spadek
po matce.
1427 y macerzystego za pencz-
dzesantjh cop,
1432 vlg. meczerziste,
1432 yako dzesancz grziwyen
maczerzisetgo Hanna wszala.
macierzanka bot.
Thymus serpyllum, drobnolistna,
mocno pachn'ca ro>lina, rosn'ca
dziko na piaskach. ˚maciejka.
staropol. duszka.
macierzanka tymianek bot.
Thymus vulgaris L. gat. ro>liny nale-
/'cy do rodziny jasnowatych.
Zwyczajowo nazywany jest tymian-
kiem pospolitym, tymiankiem w=a-
>ciwym, tymianem.
franc. le thym sauvage ]tynian
zwierz"cy\, ˚macierzanka,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ros. haibur=-czajbur.
macierz(y<ski(y<stwo(ysty jęz.
matka; urodzenie dziecka, wydanie
na >wiat; pocz'tek, stan pierwotny;
macierz 1. matka, 2. zesp[= liczb
u=o/onych w prostok'tn' tablic".
staropol. maciora – matka, macierz,
staropol. macierzyzna – spadek po
matce. ˚macica, ma:.
†macierznik anat. =o/ysko p=odowe.
staropol. maczerznik.
†macierzy(zny({nin jęz.
zwi'zany z matk', nale/'cy do matki,
matczyn.
1411 maczersza;
skazvgemy glow' maczyerz'.
†macierzyna prawn.
spadek, spu>cizna po matce.
1405 y maczerzini ymala,
1477 y z maczerzyny.,
†macierzynic pokr. $
wuj, brat matki.
staropol. maczyerzynycz.
maciora anim., zwierz.
samica >wini, dzika.
†maciorka pszczelna owad
matka, kr[lowa pszcz[=.
staropol. ca 1500 apiaster est apum
magister maczyork' pczeln'.
macka anat.
czu=ka, ruchome, cz"sto kurczliwe
wyrostki cia=a wyst"puj'ce u wielu
zwierz't bezkr"gowych ]np. pier>cie-
nic, jamoch=on[w\ w okolicy otworu
g"bowego.
¯ ma % cka ¯ tkn':.
maco-cha(szy powin.
/ona ojca dzieciom z jego uprzedniego
ma=/e<stwa; niebiologiczna matka,
traktuj'ca je cz"sto gorzej, niech"tnie,
z mniejsz' piecz', dba=o>ci', troskli-
wo>ci', od niechcenia ˘ po macoszemu
]niech"tnie, surowo, nie czule\.
staropol.
1399 macocha,
1407 maczechø,
1437 maczocha nouerca,
1439 maczocha,
ca 1455 noverca mama, macze-
cha, maczocha;
a nye mogla nasza maczocha w
malzenszthwye bycz za naszym
oczczem,
1477 maczecha noverca,
ca 1500 maczech' vitrica.
niem. stiefmutter,
franc. la belle-mere, belle mere,
ang. stepmother,
s=aw. mahexa-maczecha,
ros. mahixa.
†macoszki bot.
fio=ek tr[[jbarwny, Viola tricolor L.
1472 maczoschki paritaria minor.
yy
macza: czynność. zanurza: co w
czym,
zwykle w p=ynie, rzadziej& w m'ce,
cukrze. Macza: palce w sprawie –
>wiadomie bra: udzia= w sprawie
niezupe=nie godziwej; idiom powsta=y
poprzez >wiadomo>: dotyku palc[w do
wody – nie mo/na trzyma: palc[w w
wodzie, zw=aszcza bie/'cej, p=yn'cej,
nie wiedz'c o tym, nie zdaj'c sobie
sprawy z faktu.
¯ mokry ¯ mokrz ]ulewny deszcz,
woda, s=owotw. pokr. mocz\ ˘
zamoczy:, namaka:,
K ˘ Cz, OA.
staropol. macza: – zanurza: w p=y-
nie, zwil/a:, te/ oblewa:, obmywa:,
k'pa:.
¢maczayocz; ve krvy maczala,
1500 qui balneum habebant albo
maczaly,
staropol. roz(u(z•macza:.
maczek bot., zdrobn. mak.
maczeta narz., broń.
n[/ z ci"/kim, du/ym ostrzem, roz-
szerzon' kling', s=u/'cy do ci"cia
trzciny i wyr'bywania >cie/ek w
g"stych zaro>lach i lasach.
hiszp. machete ]siekierka\,
zdrobn. macho ]siekiera\.
†macziczi $
staropol. 1471 macziczi cordati
]viri cordati, audite me Job\.
†maczka bot.
miko=ajek polny, Eryngium cam-
pestre L.
1472 maczka yringi,
1478 maczka irungus;
hirintus, id est maczka.
†maczonki bot. zdrobn. ¯ mak.
fio=ki ¯ fio=ek.
1472 maczonki paritaria minor.
maczuga broń. r"czna bro<, u/ywana
w Wiekach Írednich do niszczenia
zbroi; pa=a, ci"/ki kawa=ek drewna,
zwykle cie<szy w jednym ko<cu, do
lepszego uchwytu, w grubszym –
nabity gwo{dziami, lub nasadzona
g=owica /eliwna, z kolcami.
staropol.
1492 fustibus albo maczugamy,
ca 1500 cambuca kvlya vel
m'czvga, vel aliquid simile ad
percuciendum.
=ac. mattea, T ˘ Cz po='czonego
z `czuga ]odlew /eliwny\, ros.
hugun, st'd i kolczuga; staronord.
klubba, klumba, >redniow. ang.
clubbe, ang. mace ]bu=awa\, club
]palant\, ros. dubina-dubina,
palica-palica ]palant\.
Niecelnie w mSjp 1969, za kt[rym
Swo 1980& «kij z grubym ko<cem, w
kt[rym osadzone s' krzemienie lub
yy
kawa=ki metalu, bro< lud[w pierwot-
nych; rodzaj pa=ki o tym kszta=cie
u/ywanej w sporcie» ‹rum.›.
Swo 1980 przytacza rum. pisowni"
s=owa& maciuca.
Z ci"/kiej broni r"cznej kij uczynili.
ma: pokr., wulg. matka, T ˘ Ç.
psia ma: – forma z=o>ci, niezadowo-
lenia, gdy o sobie& zwykle z powodu
przeoczenia, przegapienia okazji.
k... twoja ma: – obel/ywe, dosadne
przekle<stwo maj'ce zadanie naj-
wi"kszej obrazy, wyrz'dzenia szko-
dy, okaleczenia psychicznego osoby
je otrzymuj'cej, matka ]>wi"to>:\
zwana k.
staropol. ma:, macierz – matka.
1393 u szwego ¢ocza ani u ge
maczersze,
1394 tego gest macz szbila
prawim szødem,
1398 crzistek maczerzi grziwna
cinszu tela lata za wyano
placzyl.
1399 po yey macerzy;
y macerze svøtego Gana;
y svogø maczersz;
maczerze moiey.
mada geolog.
t=usta, mi"kka gleba kleista, lepka,
powsta=a z namu=[w w dolinie rzeki
i innych, podmok=ych miejs-cach,
np. ko=o wygonu.
ang. mud } m˙d | ]b=oto\.
madapolam tkan.
bia=a tkanina bawe=niana, o splocie
p=[ciennym, podobnym do batystu,
u/ywana na bielizn".
Madapollam ]miasto w Indiach\.
madejowe =o/e ba>niowe =o/e,
nabite ostrymi kolcami, przygotowa-
ne w piekle dla rozb[jnika Madeja.
madera spoż.
gatunek s=odkiego, mocnego wina.
pol. pisownia Madera
ang. Madeira }madera|
]port. wyspa na Atlantyku, u wybrze/y
Maroka, w rzecz. 5 wysepek z cent-rum
w Funchal, Madera – g=[wn'\.
madryga= w dawnej poezji& pie><
o tematyce sielankowej; p[{niej& kr[t-
ki wiersz liryczny, mi=osny z mo/li-
wo>ci' jego >piewania, opiewaj'cy
zalety osoby, kt[rej jest przeznaczo
-ny; pastora=ka, kolenda na kilka g=o-
s[w, >piewana bez akompaniamentu,
popularna w XV, XVI, XVII w.
p[{no=ac. matricalis ]rumianek,
nazwa ziela\,
ital. madrigale, mandrigale,
ang. madrigal
Swo 1980& 1. muz. wielog=osowy
utw[r wokalny o tre>ci przewa/nie
>wieckiej; od w. XVII wokalny utw[r
solowy z towarzyszeniem basso
continuo. 2. lit. pierwotnie drobny
poemat sielankowy wywodz'cy si" z
w=oskiej poezji ludowej; w XV–XVII
w.& kr[tki, /artobliwy wiersz mi=osny,
oparty na wyszukanym koncepcie.
madziar-ski(yzm etn.
w=a>ciwy Madziarom; w"gierski.
maestr-o(ia muz.
mistrz w sztuce, szczeg. wielki kom-
pozytor, dyrygent, lub nauczyciel
muzyki.
=ac. magister ]mistrz, ang. a master\.
mafia społ.
tajna organizacja >wiata podziemnego,
prze st"pczego, z Sycylii, wroga prawu
i rz'dowi, pos=uguj'ca si" zemst',
odwetem i szanta/em, maj'ca w=asny
}niepisany| kodeks praw i honoru, dba-
j'ca tylko o w=asny interes i nie prze-
bieraj'ca w >rodkach w osi'gni"ciu
swych zamierze<. Zapocz'tkowana na
Sycylii na pocz. XIX w., przeniesiona
do USA z fal' emigrant[w na pocz.
XX w. G=owy rod[w, klan[w, w=a-
daj'cy poszczeg[lnymi kom[rkami
mafii, tzw. ojcowie chrzestni, tworz'
Komisj" – zarz'd mafii, zbieraj'cy si"
okazyjnie dla rozwi'zywania spor[w
pomi"dzy klanami, uzgadniania i
stawiania sobie nowych cel[w.
ital. maffia.
mag kult.
kap=an u lud[w staro/ytnego Wschodu,
zajmuj'cy si" r[wnie/ astrologi' i
wr[/biarstwem; m"drzec; czarodziej.
wi"cej ˚magia.
¢maga moc ˘
Do•maga•=a ]po•moc•nik\.
magazyn(ek(ier(owa: bud.
sk=ad(nica, sklep, r[/no>ci; po-
mieszczenie do przechowywania
towar[w, zapas[w, sprz"tu; cz">:
broni palnej mieszcz'ca okre>lon'
konstrukcyjnie liczb" naboi.
arab. machazin l.mn., machzan,
l.poj., HG starofranc. magazin,
franc. magasin, ital. magazzino,
niem. magazin.
magdeburski hist.
dawne prawo miasta Magdeburga,
na nim, w Íredniowieczu, zak=adano
miasta w Polsce.
staropol. majdborski, majdburski,
marborski, mejburski –
magdeburski, z Magdeburga pocho-
dz'cy.
1451 w prawo meydburskye;
maydborszkyem, maydborszkym;
prawa prawego maydburskyego;
czo lesz' w maydborszkyem
prawye prawye;
yesth maydborszkye prawo,
podlug maydborszka, majdbor-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ska.
mag(ia(ik(iczny kult.
u lud[w staro/. Wschodu& kap=an,
zajmuj'cy si" r[wnie/ astrologi' i
wr[/biarstwem; udawana sztuka uzy-
skiwania efekt[w lub kontrolowania
wypadk[w za pomoc' czar[w, urok[w,
urzekania, i rytua=[w kt[re powinny
rz'dzi: pewnymi naturalny -mi, lub
nadnaturalnymi si=ami; czarnoksi-
"stwo, czarownictwo; sztuka produ-
kowania z=udze<, iluzji zr"cz-no>ci',
sprawno>ci', umij"tno>ci' r'k w
pomieszaniu, zwodzeniu, oszukiwaniu
przygl'daj'cych si".
Swo 1980& 1. og[= wierze< i praktyk
opartych na przekonaniu o istnieniu
si= nadprzyrodzonych, kt[rych opano-
wanie jest rzekomo mo/liwe za pomo-
c' zakl": i obrz"d[w. 2. w przen. nie-
zwyk=a si=a oddzia=ywania, wywiera-
nia wp=ywu.
staropers. magu ]cz=onek kasty
ksi"/y, magik\.
gr. magos, =ac. magus;
gr. magikos; magike ˘
=ac. magice, p[{no=ac. magica,
starofranc. magique, >redniow. ang.
magike, ang. magic,
niem. magiker ]magik\, magier
]mag, magik\. s=aw. kudesnik=
-kudesnik, ros. magiq-magia
nazwisko Magiera.
pomagier ]pomocnik\.
~maga: czas niedok. ¯ m[c ¯ moc
]si=a, magia\.
ros. ]wspiera:\ podder'ivat;-pod-
dier/iwat, ]pomaga:\ pomagat;-
pomagat, ]m[c\ moh;-mocz, byt;
v sostoqnii-byt w sostojanii,
]g[r" wzi':\ vzqt;-wzjat lub
oder'at;-odier/at verx-wierch,
ang. ]wspiera:\ to support;
]g[r" bra:\ to prevail;
]warunki stawia:\ to set up front
condition]s\, requirement]s\,
]zmaga: si"\ to struggle.
s=owotw. pokr. ˚m[c ˘ m[g=, mog=a.
po•maga: – wspiera:, zasila:
prze•m[c – pokona:, g[r" wzi':
do•maga: si" – /'da:; niedomaga: –
chorowa:, dosł.
w niemocy by:
wy•maga: – warunki stawia:,
¯ wym[g ]przymus\
z•maga: si" – wda: si" w zapasy,
si=owa: si" z czym
lub kim, usi=owa:
†magduszki bot.
stokrotka, Bellis perennis L.
staropol. 1472 magdusky verana.
mag-iel(lowa:(lownica(larka(
(larz(ownik techn., narz., prof.
1. przyrz'd do wyg=adzania pranej
bielizny; czynno>: z tym zwi'-
yy
zana; pomieszczenie lub zak=ad
us=ugowy,
2. w tkalni& maszyna do prasowania
tkanin,
3. pot. >cisk, t=ok.
gr. manganon, p[{no=ac. manga-
num, ital. mangano,
>redniow. holend. mange ]magiel\
˘ mangelen ]maglowa:\ ˘ mangel,
ang. mangle, niem. mange]l\,
ros. kat-ok/at;-kat-ok(a:\.
magierka dawn., odzież.
czapka w"gierska.
w"g. Magyar ]Madziar\
Magyarorszag ]W"gry\
nazwisko Magiera.
¢magier pomocnik.
po•mag•ier – po•moc•nik;
`ier, `er ]nik\ ˘ worker ]robotnik\.
†magier zwierz.
madziar, ko< w"gierski.
w"g. Magyar ]ugro-fi<skie plemi"
w Europie Centralnej, ze stolic' w
Budapeszcie ¯ Buda % Peszt\.
magist-er(erium(erski(rant
szkoln. naczelnik, nauczyciel.
staropol. maister –
uczony, bieg=y w czym, znawca.
magister zakona.
gr. megas ]du/y; ang. large\, =ac.
magnus ]wielki, du/y; ang. great\ ˘
=ac. magister, starofranc. maistre,
anglosas. m≤gester, ˘ >redniow.
ang. maistre, ang. master,
ros. magistr-magistr.
magistrala szlak., techn.
g=[wna linia, droga, g=[wny szlak
komunikacyjny, transportowy,
='czno>ciowy, g=[wny przew[d
wodoci'gowy, >ciekowy, gazowy.
=ac. magistralis ]g=[wny\,
ang. magistral ]wiod'cy, g=[wny\,
ros. magistral;.
magistrat społ., urząd.
organ zarz'dzaj'cy i wykonawczy
w dawnym ustroju gmin miejskich;
obecnie& zarz'd miasta, rada miejska,
samorz'd miejski.
=ac. magister ˘ magistratus
]urz'd zwierzchni\,
franc. magistrat ]magistrat, s"dzia\,
>redniow. ang. i ang. magistrate
]cywilny urz"dnik w=adaj'cy i wy-
konuj'cy prawo\, niem. magistrat,
ros. sud;q-sudia ]s"dzia\.
maglar-ka(z prof. ˚magiel.
magm-a(owy geolog.
p=ynna masa pod skorup' Ziemi,
ciek=y, gor'cy stop, wydobywaj'cy
si" na powierzchni" w postaci lawy,
w czasie wybuchu wulkanu, tworz'cy
ska=y magmowe z=o-
/one z krzemionki i krzemian[w.
gr. massein ]mi"si:, ugniata:,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
miesza:\, magma ]ciasto\ ˘
gr.-=ac.-ang. magma.
Magna Charta Libertatum,
Magna Carta ]Wielka Karta Wolno-
>ci\ akt wydany 15 czerwca 1215, w
Runnymede, w Anglii, przez kr[la Jana
Bez Ziemi, zmuszony przez mo/no-
w=adc[w przyzna: im liczne przywile-
je ]ograniczaj'ce w=adz" kr[lewsk'\ i
pewne prawa stanom ni/szym.
>redniow. =ac. Magna Charta
Libertatum.
magnat(eria poz. społ., stan społ.
wielki, wielce wa/na lub wp=ywowa
osoba; mo/now=adca, bogacz, cz=onek
bogatego rodu arystokratycznego.
=ac. magn-as(us ]wielki\,
p[{no=ac. ˘ magnas,
l.mn. magnates, ang. magnate.
ros. magnat-magnat.
magne-s(sowa:(t(tyczny
(tyzowa:(tyzm(to~ TS fiz. cia-
=o maj'ce w=a>ciwo>ci przyci'gania
/elaza, niklu, kobaltu.
staropol. magnes – magnetyt,
rodzaj rudy /elaznej.
ca 1500 magnes lapis magnes.
gr. Magnesia lithos ]magnetyczny
kamie<, kamie< z Magnezji ¯ Ma-
gnesia 1. wschodnia, nadmorska
cz">: Tessalii, w Grecji, le/'ca mi"dzy
Penejosem na p[=nocy a Zatok' Pege-
za<sk' na po=udniu – sinus Pegasaeus,
2. dwa miasta w Lidii, oba za=o/one
B.C., przez Magnezyjczyk[w, jedno
zwie si" dzi> Manisa lub Manissa,
drugie – Sökelnekbazar. Lidia, gr.-
=ac. Lydia – kraj w >rodkowej cz">ci
zachodnich wybrze/y Azji Mniejszej,
stolic' Sardis.
=ac. magne-s(tis TS
starofranc. magnete, >redniow.
ang. i ang. magnet(ic(ism,
ros. magnit/nyj-magnit(nyj.
mageto~
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych
maj'ca zwi'zek z
1. magnetyzmem, si=' magnetyczn',
2. magentoelektryczno>ci'.
magnetodynamo
magnetoelektryczny
magnetofon techn.
sprz"t do odtwarzania d{wi"ku z
magnetycznego zapisu na ta>mie.
magnetogenerator
magnetometr(ia
magnetoskop
magnetowid techn.
magnetron
magnetyczny jęz.
ang. magnetic.
yy
magnetyt wa/na ruda /elaza,
czarny tlenek /elaza, Fe3O4.
ang. magnetite ¯ gr. magnetit.
magnetyzer
magnety-zm(owa:
magnez chem., metal
pierwiastek chemiczny, metal sre-
brzystobia=y, spalaj'cy si" o>lepia-
j'co bia=ym p=omieniem, stosowany
jako sk=adnik lekkich stop[w.
magnezian chem.
magnez zawieraj'cy.
ang. magnesian.
magnezja
1. tlenek magnezu, MgO, srebrno-
bia=y pra/ony magnezyt, stosowa-
ny w lecznictwie i technice,
2. mieszanina zwieraj'ca sproszko-
wany magnez, daj'ca po zapale-
niu bardzo silne >wiat=o.
gr. Magnesia lithos ˘
>redniow. =ac. magnesia,
ang. magnesium.
magnezyt miner.
w"glan magnezu, MgCO3.
ang. magnesite.
magni~ jęz.
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych
oznacz'j'cy wielki.
=ac. magnus ]wielki, ang. great,
big\.
ang. magnific(al, Magnificat,
magnification, magnificence,
magnificent, magnifico, magni-
fier, magnify, maginloquence,
magnitude.
magnificencja poz. społ.
tytu= rektor[w wy/szych uczelni.
ang. magnificence ¯ >redniow.
ang. ¯ starofranc. ¯ =ac. magnifi-
centia ¯ magnificus ]szlachetny,
ang. noble\ ¯ magnus ]wielki, ang.
great\ % facere.
magnifika żart. /ona.
magnifikacja jęz. czynność.
powi"kszenie.
ang. magnification ¯ =ac. magni-
ficatio.
Magnifikat rel.
cz">: hymnu ku >w. Marii, w ewangelii
+ukasza 1&46–55, rozpoczynaj'ca si"&
Magnificat anima mea Dominum ]ang.
My soul doth magify the Lord, gdzie
doth – archaic third person singular,
present indicative, of do, in auxiliary
uses, w j. polskim& jego, bo w j. ang.
nie ma odmian przez =ac. przypadki,
deklinacji; Moja dusza wielbi Pana\.
staropol. Magnificat& Wyelby
dusza moia pana.
ang. Magnificat.
magnitola techn.
yy
odbiornik radiowy po='czony z
magnetofonem.
magnolia bot.
Magnolia, ro>lina ozdobna
o du/ych kwiatach.
Pierre Magnol ]botanik franc.
1638–†1715\
=ac. magnolia, ang. magnolia,
ros. magnoliq.
Mahabharata jęz., lit.
wielkie opowiadanie, wielka opo-
wie>:; jeden z dwu wielkich epik[w
Indii, pisany w sanskrycie ok. 200
B.C., po='czone opowie>ci i wiersze
z histori' i mitologi'.
sanskr. Mahabharata ¯ maha
]wielkie\ % bharata,
ang. Mahabharata.
maharad/a poz. społ.
w Indiach& w=adca, ksi'/" rz'dz'cy
samodzielnie.
sanskr. maha ]wielki\ % rad/a ]kr[l\,
ang. maharaja]h\,
ros. magarad'a.
mahatma osob.
wielka dusza, wielkoduszny, szlachet-
ny; w filozofii buddyjskiej& jeden z
klasy m'drych i >wi"tych, posiadaj'cy
niezwyk=e si=y, w=adaj'cy nimi.
sanskr. maha ]wielka\
% atman ]dusza\,
ang. mahatma.
Mahdi rel.
przyw[dca i prorok spodziewany
przez Muzu=man[w, maj'cy ukaza:
si" na ziemi przed ko<cem >wiata;
muzu=m. Mesjasz.
arab. hada ]prowadzi: s=usznie,
prawid=owo\ ˘ mahadij,
ang. Mahdi.
Mahomet, mahometanin rel.
arabski prorok 570–632 A.D., za=o-
/yciel religii muzu=ma<skiej ]arab.
muslim\.
arab. Muhammed ]chwalony,
s=awiony\, franc. †Mahomet,
ang. Mahomet, Mohammed,
U ˘ O ˘ A, TD,
ros. Magomet.
mahonia bot.
Mahonia, zimozielony krzew z rodziny
berberysowatych, o kwiatach /[=tych
zebranych w grona lub wiechy.
maho-<(niowy drzew.
Swietenia mahagoni, gat. twardego
drzewa tropikalnej Ameryki i drew-
na, barwy czerwonawobrunatnej, od-
pornego na wilgo:, nie p"kaj'cego,
nie ulegaj'cego wypaczeniu, u/
ywanego do wyrobu kosztownych
mebli oraz oklein.
tubyl. zach. Idnian ˘ przestarza=y
hiszp. mahogani ˘ ang. mahoga-
ny; przyj"ty przez Karola Linnaeusa
w 1702 z ang..
Carolus Linnaeus, ur. Karl von Lin-
ne, szwedzki botanik 1707–1778.
niem. mahagoni, OA
ros. krasnoe derevo
]krasne(czerwone drzewo\
mai, maj roz(r[d, rodzi:,
roz•maity – r[/no•rodny
roz` ^ r[/no`
mai: ozdabia: zieleni' ]ga='zkami
zieleni, li>:mi\, kwiatami.
¯ miesi'c maj.
†maik owad.
Meloë proscarabaeus L.
1460 mayki cantarides,
1472 magyk poplex.
maik kult. obch[d powitania wiosny
polegaj'cy na obnoszeniu po domach
przystrojonej ga="zi sosny i >piewaniu
tradycyjnych pie>ni wiosennych.
¯ miesi'c maj. ˚gaik.
†maj poz. społ.
jaka> godno>: dworska, zapewne
podkomorzy.
1276 ]1681\ que may populariter,
1446 dicto may, qui... ipse domi-
nus may... recognouit taliter.
maj(owy([wka
maj ^ r[d ˘ roz•maity ^ r[/no•rodny.
1. rozkwit /ycia, ziele<,
2. pi'ty miesi'c roku obecnego
kalendarza, a trzeci prastarego, wg
kt[rego rok rozpoczyna= si" wiosn',
25-go marca.
w Rzymie, marzec by= pierwszym,
maj by= trzecim, wrzesie< – 7-mym,
grudzie< – dziesi'tym, luty – 12-tym;
w P[=nocnej Rosji pocz'tek roku
sporadycznie rozpoczyna= si" na
pocz. kwietnia.
r[/nica miesi'ca ]w Rzymie od
pocz. marca, w Nowogrodzie Wlk. –
czasem – od pocz. kwietnia\ wyp=y-
wa z szeroko>ci geograficznej – w
Italii wiosna nast"powa=a wcze>niej.
staropol. ca 1455 rozkoszny may,
XV w. may... mayus.
=ac. ]mensis\ Maius, starofranc. i
>redniow. ang. mai, ang. May
ros. maj-maj.
maja-k(czy:(czenie psych.
urojenie, halucynac-ja, brednia, od
rzeczy, bez sensu; ukazywa: si" we
>nie, gor'czce.
starofranc. raver,
>redniow. ang. raven,
ang. rave, night mare,
ros. maq-k/hit;-maja-k(czy:.
maj't-ek(kowy, maj"tn-y(o>:
1. wszelkie dobra, bogactwo,
2. posiad=o>:, w=asno>: ziemska.
maj"tny – bogaty.
†Majbork Magdeburg,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
miasto w prowincji Saksonia.
mo/e by: mylone z Malborkiem, bo
w pisowni HGJL, ˚]litera\ L.
majdan przestarz.
1. plac we wsi, w obozie wojsko-
wym, dziedziniec, podw[rze,
2. miejsce wykarczowane w lesie,
3. tobo=ek, baga/, t=umok,
czyje> rzeczy.
pers. ˘ tur.
majeranek bot.
Origanum maiorana L.,
ro>lina mi"towa o aromatycznym
zapachu, przyprawa kuchenna.
staropol. majoran, majorana,
maryjan&
1437 maiorana, amaruscus
sansucus maiorana;
sansucus, maiorana maiorana,
1472 maiorana, sansucus
maioran,
1484 maioran maiorana,
1484 maiorana rosmarinus
ca 1500 maiorana.
gr. amarakos, =ac. amaracus,
>redniow. =ac. majorana,
starofranc. majorane,
>redniow. ang. majoran,
ang. marjoram.
majestat(yczny poz. społ.
1. dostoje<stwo, powaga, okaza=o>:,
wspania=o>:,
2. tytu=, godno>:, w=adza monarchy.
staropol. majestat –
1. monarcha,
2. przywilej wydany przez panuj'-
cego i opatrzony jego piecz"ci'.
1464 za magyestatem xsaschim,
1465 magyestat,
1456 lysth mayestatowy.
=ac. magnus ]wielki\, GJ ˘
majus ˘ majestas, starofranc. i
>redniowieczny ang. majeste,
ang. majest-y(ic,
staroros. maestat-majestat ]tron\,
s=aw.-ros. velih-estvo/avyj/
/ie/ina.
maj"tn-y(o>: przestarz.
˚maj'tek.
†majister magister, mistrz.
˚majster.
majka zool., owad.
Lytta visicatoria, chrz'szcz maj'cy
we krwi substancj" u/ywan' w
lecznictwie.
majolika
1. glinka ceramiczna,
2. palona, polewana glina.
majonez spoż. g"sty sos z /[=tek
ucieranych z oliw'.
franc. Mahon ]na Minorce, hiszp. Ba-
leary\ ˘ mahonais ]najwyra{niej ro-
dzaj /e<ski Mahonu. pow[d nieznany\
pierw. mahonnaise,
yy
obecnie mayonnaise,
ang. mayonnaise.
major wi"kszy, starszy,
przeciwie<stwem minor
]wyspy Majorka i Minorka\.
1. wojsk. oficerski stopie<
wojskowy, wy/szy od kapitana,
2. muz. dur.
=ac. magnus ˘ major,
franc. majeur]e\, ang. major,
ros. 1. glavnyj, osnovnoj,
bol;wyj, 2. starwyj,
>redniow. =ac. majoritas, franc. ma-
jorite, ang. majority ]wi"kszo>:\.
=ac. major ˘ starofranc. i >redniow.
ang. maire ˘ ang. mayor ]g=[wny
rz'dca grodu, miasta\;
majorat ¯ p[{no=ac. maioratus
]w >redniowieczu& spos[b dziedzi-
czenia maj'tku w niepodzielny spo-
s[b, przechodz'cego na najstarszego
syna lub krewnego\
˚majusku=a.
majoran(ek ˚majeranek.
majorat prawn.
starsze<stwo.
majoryzowa:
przeg=osowa: wi"kszo>ci' g=os[w.
†majownik bot.
1. marzanka wonna,
Asperula odorata L.
1460 mayownyk epatica,
2. rosiczka okr'g=olistna,
Drosera rotundifolia L.
1472 mayownik rorigera;
mayownik rorimella.
majowy jęz. ¯ maj
staropol. mayovich vernis.
maj[wka rel.
nabo/e<stwo wieczorne w maju.
majster(kowa:(kowicz(sztyk,
majstrowa:, majster-klepka prof.
samodzielny rzemie>lnik ]maj'cy
sw[j warsztat\, szkol'cy uczni[w w
swoim zawodzie; dobry fachowiec,
specjalista, zr"czny; mistrz.
=ac. magister ]mistrz, nauczyciel,
szef, kierownik\, starofranc. maistre
i anglosas. m≤gester, >redniow.
ang. maistre, ang. master, niem.
meister,
ros. xozqin-chozjain, vladelec
-wladelec, master-master.
majteczki odzież.
zakrawa, /e zdrobn. ¯ majtki,
lecz chyba by=o na opak&
majtki ¯ majteczki ¯ tecz ]ty=, zad\ ˘
wstecz, wszetecznik ]dosł. wszystkie
ty=ki; rozpustnik, nierz'dnik\.
majtek mors.
stopie< marynarski cz=onek za=ogi stat-
ku, wykonuj'cy proste prace zwi'zane
z /eglug' i utrzymywaniem statku w
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
dobrym stanie, marynarz.
holend. maatje ]pomocnik, zw=asz-
cza /eglarski\.
majtki odzież.
cz">: bielizny damskiej okrywaj'ca
doln' cz">: tu=owia.
˚majteczki ¯ tecz ]ty=, zad, st\.
majusku=a poligr.
du/a litera alfabetu rozpoczynaj'ca
zw=. tekst >redniow. manuskrypt[w,
r"kopis[w; przeciwie<stwo minosku-
=y; wielka litera alfabetu.
=ac. major ]wi"ksz-y(a\ ˘ zdrobn.
majusculus ]troszk" wi"ksz-y(a\
˘ majuscula ]troszk" wi"ksza\;
maiuscula littera ]wi"ksza litera\,
franc. i ang. majuscule.
mak(owinie(ol'gwa(owica(
(owiec([wka(uch(utra bot.
Papaver, ro>lina o du/ych, barwnych
kwiatach, koloru r[/owego, czer-
wonego, bia=ego, pomara<czowego
lub /[=tego, osadzonych na wyso-
kich, kosmatych =odygach, wyci'g
z mlecznego lub kolorowego soku
u/ywany w przemy>le farmaceut. i do
wyrobu kokainy.
idiom& jak makiem zasia= – absolut-
na cisza.
s=owotw. baz' mog=oby by: «pusty»,
bo i taka g=[wka makowa jest,
˚litera G ]pod GS\, lecz
z greckiego, poprzez Ru>&
gr. makon ]mhkvn\,
niem. mohn, =ac. papaver,
anglosas. pop≤g, >redniow. ang.
popi, ang. poppy, franc. pavot
ros. mak/ovyj.
staropol. mak –
1. mak lekarski –
Papaver somniferum L.
1464 mak papauer,
1419 byali mak album papauer,
2. wilczy mak – mak polny
Papaver rhoeas L.
1460 wylczy mak miconium,
3. zaj"czy mak – mi=ek letni,
Adonis aestivalis L.
1464 zayøczi mak nigella,
1472 zaiøczi mak papauer
agreste,
1484 zagyaczi mak nigella.
4. /abi mak –
Fucaria ranunculoides Moench.
1472 zabi mak celidonia minor.
staropol. makowiny –
wyt=oczyny z maku.
XV w. feces pepeveris albo
makovyni.
makabr-a(yczny jęz.
o czym> strasznym, przera/aj'cym.
prawdop. odmiana Maccabeus
]imi" postaci w sztuce teatralnej
o moralno>ci\, starofranc. ]taniec\
Macabre ]taniec >mierci\,
yy
franc. i ang. macabre.
s=owa arabskiego pochodzenia&
barbakan czyt. wspak  makabra;
˚abrakadabra.
makadam techn.
rodzaj nawierzchni drogi.
McAdam, J. L., szkocki in/ynier.
makagiga spoż.
rodzaj ciastka& sma/one razem& mak,
mi[d, migda=y, i rzadko orzechy.
¢makar b=ogos=awiony.
imi" Makary, nazwisko Makaruk,
gdzie& uk – ch=opak, patronim.
gr. makar.
makaron(izm spoż.
produkt z ciasta pszennego, bez dro/-
d/y, wyrabiany w r[/nych kszta=tach
]rurki, nitki, muszelki, krajanka\.
p[{nogr. makaria ]jad=o z=o/one z
roso=u, bulionu, i j"czmiennych krup,
kaszy; chyba przez przypadek\.
ital. maccherone ˘ l.mn. macchce-
roni, maccaroni
franc.-ang. macaroni,
ros. makarony.
makaronizm j. obcy i jego formy
wplecione w j"zyk ojczysty& s=owa,
obce ko<c[wki fleksyjne; ='czenie
dwu obcych s=[w w jedno, cz"sto z
domieszk' j. =ac. lub gr. np. =ac.-pol.
zwierciad=o ]odbicie\ ¯ z % =ac.
verte` ]od\ % d=o ]bicie\,
gr.-pol. makrocz'steczka.
ital. maccaroni ˘ maccaronico ˘
franc. macaronique,
ang. macaronic.
makata tkan.
zas=ona z drogiej materii, wzorzysta
tkanina jedwabna, przetykana z=otem
i srebrem, do zawieszania na >cianach
lub nakrywania mebli; rodzaj niewiel-
kiego kilimka z p=[tna, cz"sto ozdobio-
nego kolorowymi fr"dzlami.
ar. mak’ad ]siedzenie, poduszka\,
osm.-tur. makad ]obicie, przykry-
cie, kobierzec\.
makiawelizm, machiawelizm
polit.
makieta
1. bud. model jakiejkolwiek kom-
pozycji przestrzennej, np. budyn-
ku, pomnika,
2. poligr. plan uk=adu graficznego
poszczeg[lnych kolumn pisma.
ital. macchietta, franc. maquette.
makija/ kosm.
kosmetyczne upi"kszenie twarzy.
starofranc. maquillage,
ang. make-up.
makler prof.
osoba zawodowo trudni'ca si" na
gie=dzie po>rednictwem w sprawach
kupna i sprzeda/y, pobieraj'ca za<
yy
op=at", tzw. komisyjne.
holend. makelaar, niem. makler,
starofranc. brokier, brochier
]pierwotnego sensu& handlarz
winem\, >redniow. ang. brokour,
brocour, ang. broker, ros.
1. makler, 2. komissioner
-komisioner, posrednik
-po>rednik.
makol'gwa ptak.
Cannabina, ptak z rodziny =uszcza-
k[w, /yj'cy na ziarnie maku,
pospolity w ca=ej Polsce.
staropol. makol'dwa –
makol'gwa, Fringilla linota Gmel.
1472 makolødva semellus.
†makowica polska bot.
Daucus carota L.
staropol. 1460 polska makowicza
daucus crethicus,
†makowica $
staropol. XV w. makowycza
pyradulum.
}w moim odczuciu, mo/e jaka> bro<
palna; ¯ pyra` ^ ognio` ¯ ogie<;
przyrostek `wica u/ywany do nazw
broni|
makowica archit.
g[rne zako<czenie kolumny, filaru,
w kszta=cie g=[wki maku. ¯ mak.
staropol. capitella chocholky vel
makowycze.
makowiec spoż.
placek przek=adany makiem. ¯ mak.
mak[wka bot.
g=[wka maku zawieraj'ca nasiona.
¯ mak % [wka.
†mak[wki bot. koniczyna rozd"ta,
Trifolium fragiferum L.
1493 makovky trifolium minus.
makrela ryba.
Scomber scombrus, gat. jadalnej
ryby morskiej p=n. Atlantyku, Morza
Bia=ego i Czarnego.
>redniow. =ac. macarellus,
starofranc. makerel, maquerel,
>redniow. holend. mak]e\reel
niem. makrele, ang. mackerel.
makro~ pierwszy cz=on wyraz[w
z=o/onych oznaczaj'cy d=ugi, wielki.
gr. makros ]d=ugi, wielki\,
ang. macro`.
makrocz'steczka chem.
makroelement biol.
makrofag biol.
makrofauna zool.
makrofizyka szkoln., fiz.
makrofotografia fotogr.
makrokinematografia film.
makroklimat geogr.
makrokosmos astr.
makroskopowy
makrostruktura
maksi $
maksimum jęz.
punkt szczytowy, najwy/szy sto-
pie<, skupienie czego, najwi"ksza
osi'galna ilo>:, liczba, warto>:.
=ac. magnus ]wielki\ ˘ maximus ˘
maximum ]najwi"ksze\,
franc.-ang. maximum,
ros. maksimum.
maksyma og[lna zasada post"powa-
nia, przepis, prawid=o, regu=a; kr[tkie
zdanie formuj'ce tak' zasad", wyra/a-
j'ce jak'> my>l o charakterze moral-
nym, obyczajowym, aforyzm.
=ac. magnus ]wielki\ ˘ maximus ˘
maxima ]propositio\ ]najwi"ksza
dopuszczalno>:, pozwolenie\, staro-
franc. i >redniowieczny ang. maxime,
ang. maxim,
ros. princip-princip.
maksymalist-a(yczny jęz., osob.
maksymalny
osi'gaj'cy swoje maksimum;
najwy/szy, najwi"kszy.
makuch spoż.
gat. ciasta; wyci>ni"te nasiona oleiste,
najcz">ciej zbite w postaci p=askiego
placka ]ko=acza\, cenna pasza dla
byd=a i nierogacizny – du/a zawar-
to>: t=uszczu, bia=ka i zwi'zk[w
mineralnych.
staropol. makuch –
wyt=oczyny z maku albo z ziarn
innych ro>lin oleistych.
1472 makuch papoma.
niem. mohnkuchen
]ciasto z makiem\.
makulatura arkusze papieru przez
-naczone do powt[rnej przer[bki w
fabrykach papieru; zepsute podczas
druku, niepotrzebny papier, w przen.
bezwarto>ciowa literatura.
=ac. macula ]plam-a(ka\ ˘ macula-
re ˘ maculatus ˘ ang. maculate
]plami:, kropkowa:\;
ang. waste-paper.
†maku=a plama, brud,
=ac. macula ]plam-a(ka\.
†maku=a plama, brud, skaza.
starofranc. desteindere ˘ distain ˘
przeciwie<stwo, ang. stain ]wygl'd
zepsu: poprzez zafarbowanie lub za-
brudzenie, wyblakni"cie lub plam"\,
ros. grqz;-grja{, kraska-kraska,
cvet-cwiet.
makutra, makotra pojemn.
gliniana misa, donica s=u/'ca do
ucierania maku, kremu.
mak % utra ¯ uciera:, utrze: TC.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
†makwa $, pysk os=a.
staropol. XV w. ore makw', ore
paseczk'.
¢mal~ {le, nies=usznie, nieprawid-
=owo, niegrzecznie.
mal•kontent(tretowa:.
=ac. malus ]{le\ ˘ male,
ang. mal`.
¢mal, mel, po, top, to, ta, da, st
razem ok. 50 zg=osek,
woda, mokrz, wilgo:, ˚nr 494;
mal ˘ lam ˘ land, len ]ziemia\ czyt.
wspak ze zmian' MN.
Malta, Mallorca ]Majorca\ ang. to
melt ]topi:\, water, pol. b=oto, z=oto,
s=ota, Potop ]ang. Deluge\, ka=u/a
G?, most, i dziesi'tki innych.
malachit(owy miner.
minera= szmaragdowozielonej barwy,
zasadowy w"glan miedzi, u/ywany do
wyrobu przedmiot[w ozdobnych.
gr. malache, moloche, OAE,
=ac. malache,
starofranc. melochite,
franc.-ang. malachite.
malaga spoż.
1. s=odkie wino ¯ hiszp.,
2. gatunek du/ych rodzynk[w.
Malaga ]port morski w p=d. Hisz-
panii\.
malakologia szkoln.
dzia= zoologii zajmuj'cy si" mi"k-
czakami.
†malarczyk poz. społ., prof.
ucze< albo czeladnik malarski, tak/e
syn malarza.
staropol. 1477 malarczik.
staropol. malarka, malerka –
/ona malarza.
1477, 1494 malarka,
1482 malerka.
malar-ia(yczny med.
choroba zaka{na.
regularne nawroty wysokiej gor'czki
z ch=odem, wywo=anej zarazkiem
przenoszonym przez komara widlisz-
ka; zimnica.
ital. mala aria ]z=e powietrze\.
malarnia ˚malarz.
warsztat malarski.
mal-arz(arski(unek(owid=o(
(arnia(arstwo(owa:(owanie(
(owid=o(owniczy(tura szt., prof.
1. artysta utrwalaj'cy obrazy przy po-
mocy farby ]portrety, krajobrazy\,
2. rzemie>lnik trudni'cy si" pokry-
waniem >cian farb'.
niem. maler.
staropol. malarz, malar, maler,
malerz&
1437 ¢meller albo pictor,
1443 maler,
XVw. malarz; malarza pictorem,
yy
1464 malarzsz,
1483 v malara,
1492 Voytek malarsz,
1495 Petrus malarsz.
male-c(:(<ki(<stwo
ch=opczyk. ¯ ma=y.
malec ch=opczyk, ch=opiec
w wieku 4–10 lat.
¯ ma=y, L+ ¯ ma= ]m'/\
`ec ¯ ette ]ma=y, male:\ TC ˘ pal
˘ palec, wid=y ˘ widelec,
smalec, padalec.
male ]m"ski, z=y\ ˚ma=.
male: ˚ma=y.
†malem jęz. omal nie, prawie.
ca 1455 malem obruszyly szya.
malem nye.
†malik owoc.
pusty orzech laskowy, gwi/d/.
staropol. 1472 malik.
male<-ki(stwo jęz.
1. bardzo ma=y,
2. bardzo m=ody, dziecinny.
maligna med.
nieprzytomno>: po='czona z majacze-
niem, wywo=ana bardzo siln' gor'czk'.
malin-a(y(owy(iak bot.
Rubus idaeus L, p[=krzew z rodziny
r[/owatych, o s=odkich, sinawej pur-
pury owocach, ro>nie dziko w lasach,
hodowany w ogrodach.
¯ mal ]kolor, ma=o\ % `ina, iny
jak ]s\ina, ]s\iny.
staropol.
ca 1420 malina pinella,
1437 malini rubus ortis,
ca 1455 malyna habet dulces fragas,
1472 malyna pinella,
1475 malini radix fragum,
1484 malini moracelsi domestica.
niem. himbeere
franc. framboise, ang. raspberry,
ros. malina-malina.
maliniaki w licznie mn., geolog.
g=azy b"d'ce produktem wietrzenia.
malkontent char.
cz=owiek niezadowolony ze wszyst-
kiego, we wszystkim doszukuj'cy
si" brak[w.
ital. malcontento,
franc-ang. malcontent,
ros. nedovol;nyj.
†malonka ozd. rodzaj amuletu..
1460 malonky mariola,
ca 1465 malonki manula.
malowa: ]si"\ ¯ malarz.
1. powleka:, pokrywa: co farb';
barwi:,
2. tworzy: obraz, dzie=o malarskie,
3. opowiada: o czym, opisywa: co.
staropol. malowa: – jak wy/ej.
malovanimy; malovana;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
malovanego,
ca 1500 m'lowacz pignere,
starop. malowanie – malowid=o
albo pomalowana rze{ba.
1471 malowanye albo wydlubane
riczie anagliffa.
†malowanka szt.
malowana komnata na Wawelu.
staropol. 1461 malovanka.
malow-anka(id=o(niczy
barwna rycina, obrazek, ornament.
~malowa: czas niedok. ¯ malarz.
1. powleka:, pokrywa: co farb',
lakierem; nadawa: czemu kolor;
barwi:,
2. tworzy: obraz, podobizn",
dzie=o malarskie.
malowa: si" – pokrywa: policzki r[-
/em, rz"sy – tuszem, usta – szmink'.
ros. risovat;, pisat; kraskami,
ang. to paint.
za•malowa: – czas dok.
zakry: farb'
na•malowa: – czas dok., wykona:
malunek, obraz
po•malowa: – czas dok., za ^ po
u•malowa: si" – pokry: twarz
kosmetykami
prze•malowa: – z jednego na drugie
o•malowa: – dooko=a, opisa:,
zwykle z=o>liwymi
epitetami
do•malowa: – doda: malowaniem,
doko<czy: malowania
od•malowa: – na nowo,
malowaniem
wy•malowa: – ca=o>:, do ko<ca
malstrom mors.
pr'd morski o silnych wirach, po-
wstaj'cy przy wej>ciach do fiord[w
i cie>nin norweskich.
norw. malström.
Malta gr., wyspa na Morzu Ír[d-
ziemnym, znana staro/. jako Atlantis.
dosł. wyspa ¯ mal ]woda\ % ta, to, te
]woda\, nie jak ang. island ¯ is ]woda\
% land ]l'd\.
mal ]woda\  lan]d\, len ]ziemia\,
czyt. wspak, s=owotw. koncepcji 025,
z wymian' MN w takim wypadku.
wi"cej ˚Atlantis, nazwy w=asne.
malta<ski geogr., etn., rel.
zakon rycerski za=o/. w XII w. na
Malcie ]ang. Knights of Malta\;
krzy/ malta<ski ]ang. Maltese cross\.
maltoza chem.
cukier s=odowy powstaj'cy podczas
rozk=adu skrobi.
maltretowa: brutalnie potraktowa:
inn' osob", pobi: j' do siniak[w,
dosł. {le obchodzi: si" z kim.
=ac. mal ]{le, brutalnie, szorstko\ %
tractare, franc. maltraiter,
ang. maltreatment,
yy
ros. ploxoe obra]enie
-p=ochoe obraszczenie.
maluch pieszczotliwie o kilkulet-
nim dziecku, grupa najm=odszych
dzieci w przedszkolu.
¯ ma=y, L+.
maluczki bardzo ma=y. ¯ ma=y %
`czki ¯ tki ]zdrobn. malutki\, T ˘ Cz.
staropol. maluczky, malyvczky –
1. bardzo ma=y,
2. bardzo m=ody, niedoros=y.
†maluczko jęz. ˚omal, o ma=o co.
ang. nearly, ros. blizko-blizko, po-
hti-poczti, skupo-skupo ]sk'po\.
†malu-czko(tko jęz. T ˘ Cz.
1. troch", nieco,
2. ]na\ chwil", kr[tko.
†maluszko czy malu>ko jęz.
troch", nieco.
staropol. malyvszko, malyvtko,
malutko.
malunek
z lekcewa/eniem lub pob=a/liwie
o obrazach nieudolnych.
†malutko>: jęz.
1. ma=a ilo>: jakiej> rzeczy, troch",
2. niemowl"ctwo, dzieci<stwo.
XV w. maluthcoscz infacia.
malwa bot. >laz.
malwersa-cja(nt nadu/ycie natury
pieni"/nej, defraudacja.
=ac. male ]z=y, {le\ % versari
]obr[t, zajmowa: si"\,
franc. malvers-er(ation,
ang. malversation.
†ma= }arch. s=aw.| m'/ ˘
ma=/e<stwo ]s=owo >wie/e, bo
d=ugie, por. brak.\ ¯ ma= % /e<stwo
]kobiety, /ony ˘ rodzaj /e<ski, ros.
'en]ina, 'enit;ba ]wesele\.
Ma= drewla<skim kniaziem, pod r.
6453 ]ok. 940\, w Powie>ci wrem.
let& „sdumawße so kniazem swoim
Ma=om...” ]umy>lili ze swoim knia-
ziem...\, ma=y ]m"ski\, ˚m'/.
=ac. masculus ]m"ski\,
starofranc. male, masle,
>redniow. ang. i ang. male ]m"ski\
˘ pol. malec.
wo=.1289 mal= ]ma=y\, ø mala
]od ma=ego\, ø mala i do
velika ]od ma=ego do wielkiego ^
doros=ego\, za malo ]o ma=o co\,
s malom= drou'iny ]z ma=',
nieliczn' dru/yn'\,
ros. mu'skoj-mu/skoj.
†ma=dr(at miara ciał.
1. jednostka obj"to>ci odpowiadaj'-
ca trzem korcom,
2. dziesi"cina zbo/owa, okre>lona
w pewnej ilo>ci ma=dr[w.
ma=drzyk przestarz., spoż.
yy
a. serek ze s=odkiego mleka,
b. pierogi z serem.
ma=gorzatka
1. drzew. letnia odmiana gruszy,
2. spoż. pod=u/na bu=ka z makiem.
†ma=mazyja spoż.
s=odkie wino z Grecji, pochodz'ce
pierwotnie z okolic miasta Malvasia.
staropol. 1406 pro vino, videlicet
malm}a|sya.
>redniow. =ac. malmasia ˘
>redniow. ang. malmesey ˘
ang. malmsey ]mocne, pe=nobarw-
ne, s=odkie, bia=e wino\.
gr. Monembasia ]Monemvasia lub
Malvasia, ma=e miasto na brzegu
Lakonii, w Grecji, znane niegdy> z
eksportu wina\,
ros. mal;vaziq-malwazija.
ma=-o(y(a jęz. uczucie ilo>ci lub
wielko>ci mniejszej od spodziewanej,
zwyk=ej, normy, w=a>ciwej do prawi-
d=owego funkcjonowania, u/ywane
r[/nie w r[/nych okoliczno>ciach ˘
o wieku& m=ody, o wzro>cie& niski,
o stratach& niewielkie, o osi'gni"ciu
czego>& o ma=o co ]wygrali>my,
zbieg=\, tj. omal, prawie, o zaspaka-
janiu potrzeb& niedosyt, o liczbach,
ilo>ci& niewystarczaj'ca, mniejsza od
przeci"tnej, niepe=no`.
odwr. wiel•e(ki(ka.
¯ smalec – topi: ]si"\ ˘ zmale:
SZ ˘ ma=y, malec,
malu-ch(szek(czki,
staropol. ma=y –
1. niewielki, niedu/y,
2. niewiele znacz'cy, ma=o wybitny,
nie wyr[/niaj'cy si" niczym, prze-
ci"tny, b=ahy,
3. m=ody, niedoros=y,
4. nied=ugo trwaj'cy.
staropol. ma=o –
w Ss 1953 5 kolumn cytat[w.
ma=o jęz. nie wystarczaj'ca liczba,
ilo>:, wielko>: czego.
s=owotw. pokr. omal&
o•mal  ma=•o, ˚omal ]prawie\.
staropol. ma=o – 1. kr[tko, 2. nieco,
troch", 3. nied=ugo, 4. omal.
staropol. ma=o –
w Ss 1953 5 kolumn cytat[w.
franc. peu, anglosas. lytel ]¯ lyt\,
>redniow. ang. littel, lutil, ang. little,
ros. maloe-ma=oje, malo--ma=o`.
ma=o~ przedrostek, pierwsza cz">:
wyraz[w z=o/onych, oznaczaj'ca
niepe=no`, niewielki rozmiar, wag",
jako>:, ilo>:.
ma=o•duszny(kalibrowy(
(kaloryczny(litra/owy(letni(
(rolny(obrazkowy(stka.
†ma=odobry kat.
ang. executioner, hangman,
ros. palah-pa=acz.
ma=oduszny
ma=okalibrowy
ma=okaloryczny
ma=oletni
ma=olitra/owy
ma=omiasteczkowy
ma=om[wny
ma=oobrazkowy
Ma=opolska
w przek=adzie na j. angielski, >ci>le&
• Wielkopolska – ang. Great Poland,
• Ma=opolska – ang. Little Poland.
w przek=adzie na j. =aci<ski&
• Wielkopolska – Polonia,
• Ma=opolska – ¢Polminia
]nazwy tej nigdy nie by=o w u/yciu bo
Poloni" rozci'gni"to na ca=' Polsk",
i nie by= to odosobniony wypadek,
np. Litw" i ?mud{ na jako ca=a Litwa\.
wi"cej ˚m=odopolski, polski j"zyk,
t=umacz(y:(enia.
ma=o prawdopodobny jęz.
ma=orolny jęz., roln.
nazwisko Lepieszko ¯ le ]rola, pole\
% pieszko ]drobny, niski, ma=y\
¯ piesok ]piasek\;
le ˘ pole, lemiesz ¯ miesza:;
len ]ziemia, szar, ska\ ˘ Polen ]niem.
Polska\, lenno, lennik, obszarnik
]ziemianin\, bot. len, zool. szarak,
wi"cej ˚s=owotw[rstwo.
ma=oseryjny
ma=o solny
ma=ostk-a(owy
ma=owarto>ciowy
ma=owa/ny
ma=o widoczny
ma=o zdolny
ma=o znacz'cy
ma=oznaczny
ma=o znany
ma=p-a(i(i"(iatka(owa:(iszon(
(olud anim.
zbiorowa nazwa ssak[w z grupy
naczelnych ]Primates\, najbli/ej spo-
krewnionych z cz=owiekiem& szym-
pansy, goryle, oragnutany, gibony;
wyst"puj' w pasach pod` i zwrot-
nikowych.
w przeno>ni& o cz=owieku brzydkim,
z=o>liwym.
s=owotw. baz' ang. monkey } manki |
man ^ s=aw. ma= ]m'/, m"/czyzna\,
tak/e ¯ ma=]y\ % pa ]cz=ek\ ]$\
`pa ]syn kogo>\.
staropol. ma=pa – wszetecznica,
dziewka-ulicznica.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staropol. malpa,
1447 malpa,
1472 malpa simia,
ca 1500 symea malp',
1447 malpisko.
anglosas. apa, ang. ape, monkey,
niem. affe.
ma=peczki w liczbie mn., anim.
Callithrichidae, rodzina ma=ych
ma=p nadrzewnych.
ma=y jęz.
1. niski, kr[tki,
2. bardzo m=ody, dziecko,
3. w niewielkiej liczbie, ilo>ci,
4. m"ski ¯ ma= ]m'/\.
w Ss 1953 9 kolumn cytat[w.
staropol. ma=y, ma=a –
babka, g=owienka, je/ynka, konik,
kr[wka, marzanna, mlecz, orzech,
osanka, osanna, o/anka, rozchod-
nik, szczygie=ki, >laz.
ma=/(e(owina zool.
Lamellibranchiata, gromada mi"kcza-
k[w o ciele zamkni"tym w skorupie
sk=adaj'cej si" z dw[ch po=[wek; do
grupy nale/' m.in. krewetki, kraby;
/yj' w morzach, jeziorach, rzekach.
ma=]e\ % / ]twarde\, ˚/
staropol. ma=/ – ostryga jadalna,
Ostrea edulis L.
1472 malsz concha marina.
ma=/-e<stwo(onek(onka(
(/onkowie(/e<ski społ.
zwi'zek m"/czyzny z kobiet', praw-
nie zawarty ]rejestrowany, odnoto-
wany, obyczajowo& >lubem, weselem,
w publicznym miejscu& >wi'tyni,
instytucji kontroluj'cej stan cywilny\;
para /yj'ca potem pod jednym dachem,
zwykle posiadaj'ca potomstwo.
son, sen ]wysoki\, `a ]nie, przecze-
nie\ ˘ /ona, /ena ˘ ma=/e<stwo
]wysoki – niska\.
staropol. ma=/e<ski, man/elski,
man/o=ka, man/onka – ma=/onka.
staropol. ma=/e<ski – manszelske,
manselsky, manzelsky,
malzenski, malzenysky,
malzenyszky.
staropol. ma=/e<skie stad=o, r[w,
staw, urz'd ma=/e<ski –
ma=/e<stwo, zwi'zek zawarty mi"dzy
m"/czyzn' i kobiet', zgodnie z pra-
wem, tak/e pochodzenie z takiego
zwi'zku.
staropol. ma=/e<ski lud, ludzie
ma=/e<scy, dzieci" ma=/e<skie
– dzieci, ludzie urodzeni z prawego
ma=/e<stwa.
staropol. /ona ma=/e<ska –
/ona za>lubiona prawnie.
yy
staropol. ka{< ma=/e<ska –
zasady po/ycia ma=/e<skiego.
staropol. ma=/e<stwo –
1. zwi'zek zawarty mi"dzy m"/
czyzn' i kobiet', zgodnie z prawem,
2. m'/, /ona, ma=/onkowie.
malssenssthwo, malzenstwo,
malszenstwo, malschensthwo,
malzensthwo, malzenstvo.
staropol. ma=/onka, ma=/enka –
/ona ]prawnie po>lubiona\.
staropol. ma=/onkowie m'/ i /ona.
malzonkowye.
=ac. maritus ]ma=/onek, /onaty\ ˘
maritare ˘ starofranc. marier,
>redniow. ang. mariage,
ang. marry ˘ marriage,
s=aw. brak=,
ros. 1. 'enit;(sq), ]/eni: si"\
2. vyxodit; (vydavat;) zamu'
]wychodzi: lub wydawa: za m'/\
ma=/onek&
ang. spouse,
ros. suprug/a ]m'/, /ona\
¯ supr ]przeciwnik\.
†ma=/owy jęz. przynale/ny do ma=/y.
staropol. 1475 smalsove scorupi.
mam-a(usia(ka(insynek pokr.
pieszczotliwie o matce; prastare;
powtarzane sylaby ]«ma» w tym wy-
padku\, by dziecko je uchwyci=o, tak
te/ papa, niania, bobo ˘ bobas ]nie-
mowlak\, bubu, buba ]rana\, i inne.
staropol. mamka – 1. ciotka, siostra
matki, 2. macocha, 3. piastunka,
4. akuszerka.
staropol. mama – macocha
1445 mama,
ca 14451 mama,
1470 mamye mey,
staropol. mamka –
ca 1420 mama nutrix.
gr. mastos ]pier>\,
=ac. mamma ]pier>\
anglosas. mamma
ang. mamma, mama mammy, ma,
niem. mama, mutter,
ros. mam-a/ka/uwka.
mama=yga spoż.
potrawa z gotowanej na g"sto m'ki z
kukurydzy lub kaszy.
rumun. mamaliga,
ukr. mamaliga.
mami-:(d=o osob.
dzia=a: =udz'co; ba=amuci:, zwo-
dzi:, tumani:.
staropol. 1466 mamya.
staropol. manienie –
1. fa=szywa, oszuka<cza przepo-
wiednia,
2. zjawa, mara, duch.
maminsynek osob.
ch=opiec rozpieszczony, ulubieniec
mamy.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
mamka
1. kobieta karmi'ca piersi' cudze
dziecko }piersi'$#|,
2. techn. rodzaj pompy ss'cej przy
motorze.
staropol. mamka –
1. jaka> bliska krewna albo powino-
wata, ciotka, styjenkam macocha,
nie>lubne /ona&
1393 et super suam mamkam,
1421 mamka gego kmecza,
1421 Gerlach contra mamkam,
1423 mey mamki dlugu
2. karmicielka, piastunka&
1462 mamka alitrix,
1461(67 et regine nutrices py-
astunowye a mamky.
3. po=o/na&
ca 1500 mamka obstetrix.
mamla: jęz.
m[wi: niezrozumiale, tak, jak gdyby
co> mia=o si" w ustach, podczas
jedzenia.
mamona przestarz., książk.
dobra materialne, bogactwo, maj'tek,
z=oto.
mamrot(a: dźwięk. m[wi: p[=-
sem, niewyra{nie, niezrozumiale.
s=owotw. pokr. po(mruk.
staropol. marmota:, mormota:.
mamusia pieszcz. mama
mamut anim. Elephas primigenius,
wymar=y s=o< okresu lodowcowego,
olbrzymich rozmiar[w, pokryty g"st'
sier>ci', o d=ugich k=ach wygi"tych ku
g[rze; /y= na obszarach Europy, p=n.
Azji i Ameryki P=n.
tunguski. namand]r\i ˘
ros. mamont, mamant ˘
niem. mammut, holend. mammoet,
franc. mammouth,
ang. mammoth.
1. †man poz. społ.
lennik, wsal, ten co posiada dobra na
prawie lennym.
1403, 1403, 1417 man,
ca 1428 manom ffeodalibus,
1450 albo many et villas istas
terrigenarum.
2. †man spoż.
]w podaniu biblijnym\ pokarm dany
?ydom “na puszczy” }na pustkowiu;
pustkowie, pustynia i puszcza – odlu-
dzie; nie ma puszcz w Arabii; ja znam
ten pokarm jako ˚manna|.
¢man cz=owiek, m"/czyzna, ten,
kto my>li, istnienie ludzkie& m"/-
czyzna lub kobieta, doros=a osoba.
staropol. man ]lennik, poddany\.
got. manna, anglosas. mann,
niem. mann, ang. man,
franc. homme,
ros. helovek-cze=owiek.
man ^ mer, wer ˘ jez. Ilmen ]Ilmer\,
yy
man•ow•ce – wer•te•py, MW, jak-
kolwiek manowce ¯ mani: ]zwodzi:\,
wertepy ]prze(wy-wraca:\ ¯ =ac. verte;
lit. Butegeyde “Pukuwer”, “Butumer”
]w zamy>le kronikarza Pukuman$\.
manatki pakunki, tobo=ki z ubraniem,
drobiazgi osobiste, rzeczy, baga/
podr"czny, ruchome mienie.
s=owotw. pokr. manele.
=ac. manus ]r"ka\,
ital. manata ]gar>:, p"czek\.
manca ryba.
sie: do po=owu >lezdi i szprot[w.
mandaryn poz. społ.
europejska nazwa urz"dnika Chin
cesarskich; dziewi": klas mandaryn[w
wyodr"bni=o si" wskutek noszenia
pewnego guzika z kamienia szlachet-
nego noszonego na czapce; chi<ski
dialekt u/ywany przez urz"dnik[w i
ludzi wykszta=conych, g=[wny dialekt
Chin ]innym jest kanto<ski\.
sanskr. mantra ]rada\ ˘ mantrin
]radca\, malajski. mantri ]minister\,
port. mandarim, ang. mandarin,
ros. mandarin.
mandarynka bot., drzew.
Citrus reticulato, drzewo z rodziny
cytrowatych ]rutowatych ¯ Rutace-
ae\, ma=y i s=odki owoc tego drzewa.
¯ mandaryn ]intensywny kolor
pomara<czowy; d=ugi, brokatowy
chi<ski str[j o lu{nych r"kawach\
ang. mandarin,
ros. oran'evyj cvet
-oran/ewyj cwiet ]kolor\
mandat(ariusz społ.
1. pe=nomocnictwo do reprezento-
wania jakiego> urz"du obywatel-
skiego,
2. nakaz zap=acenia grzywny jako
kary administracyjnej.
staropol. mandat –
pisemne polecenie, wezwanie.
1494 podluk mandatu posw.
=ac. manus ]r"ka\ % dare ]da:\ ˘
mandare ]z=o/y: na r"ce\ ˘
mandatum, franc. mandat,
ang. mandate, niem. mandat,
ros. 1. mandat, 2. nakaz-nakaz.
†mandel czy mandela bot.
migda= ]nasienie ro>liny tej nazwy\
staropol. 1444 ficus, risz, uvis passis
albo roszynky et mandele.
mandolin-a(ista muz.
instrument muzyczny o czterech po-
dw[jnych strunach, przeci'gni"te
ponad g="bokim, zaokr'glonym
pude=kiem, wydaj' d{wi"k szarpane
p=ytk' rogow'.
ital. mandola, mandora ˘ ]rodzaj
lutni\ ˘ zdrobn. mandolino ˘
franc. mandoline, ang. mandolin,
ros. mandolina.
yy
mandorola szt.
w malarstwie& owalna aureola wok[=
postaci >wi"tego.
mandragora bot.
Mandragora officinarum, truj'ca,
>r[dziemnomorska ro>lina bez=o-
dygowa z rodziny psiankowatych o
korzeniu zgrubia=ym, podobnym do
cz=owieczka, cz"sto rozwidlonym.
gr. mandragoras,
=ac. mandragoras,
p[{no=ac. mandragora,
anglosas. mandragora,
>redniow. ang. mondrake,
ang. mandrake ¯ man ]cz=ek\ %
drake ]smok\.
mandryl anim.
Mandrillus sphinx, du/a, sroga i
mocna ma=pa zach. Afryki, w'sko-
nosa, zwierzokszta=tna, o kr[tkim
ogonie i jaskrawo ubarwionych
policzkach.
ang. man ]cz=ek\ % drill ]:wiczy:,
musztrowa:; innym gat. ma=py jest
drill, jak mandrill lecz mniejszej
wysoko>ci\.
manekin drewniany model cia=a,
figura maj'ca kszta=ty ludzkie, u/y-
wana w krawiectwie i domach odzie-
/owych do przymierzania i demon-
strowania ubra<.
holender. manneken,
franc. manneqiun,
ang. mannequin,
ros. maneken.
mSjp 1969 i Swo 1980&
¯ franc. manneqiun gdy
mann niem., nie franc., roma<ski.
manele w liczbie mn. ¯ manela
1. ozdoba na r"k", bransoletka,
naramiennik,
2. drobiazgi osobiste, rzeczy,
manatki.
ital. maniglia ]dawn. metalowa
ozdoba ramienia lub r"ki, noszona
przewa/nie przez kobiety\.
manetka techn.
ma=a d{wignia w silniku samo-
chodowym, samolotowym, lub
motocyklowym.
manewr(owa: wojsk.
planowana i kontrolowana taktyczna
lub strategiczna zmiana szyku;
:wiczenia wojsk. w warunkach
zbli/onych do bojowych.
=ac. manu operare,
franc. man≥uvre,
ang. maneuver,
niem. manöver,
ros. manëvr/y.
mane/
uje/d/alnia.
mangan chem.
pierwiastek chemiczny, twardy
metal, stosowany w metalurgii.
ang. manganese, ital. manganese
¯ >redniow. =ac. mangesia.
ang. mangan-ic(nin(nite(ous.
manganiany chem.
sole kwas[w manganowych.
ang. manganese.
mango drzew., spoż.
Magnifera, drzewo z rodziny nad-
nerczowatych, o s=odkich, jadalnych
owocach; ro>nie w tropikalnej Azji.
†manholt bot. burak zwyczajny,
Beta vulgaris L.
staropol. 1472 manholt beta.
mania(k(kalny char.
}z=e «i», pisownia przyj"ta z j. gr.,
w wymowie ma<ja – niedow=ad
polskiej pisowni, bo nie o brzmieniu
«niania», «baniak» gdzie «i» kr[tko
wymawiane, tak i Arabia wymawia-
ne Arabja, w=a>ciwie Arabija.
mamy narz"dzie do w=a>ciwego opisa-
nia wymowy }ma<ja|, lecz od=o/yli>my
je na bok tylko po to, by by: w zgodzie
z innymi u=omnymi, tj. tymi, kt[rzy nie
potrafi', uk=on w ich stron".
1. bardzo silne zainteresowanie czym,
granicz'ce z chorob', wielkie upodo-
banie, poci'g do czego, graniczna
pasja, 2. chorobliwy stan psychiczny&
nag=e przej>cia od podniecenia do
depresji, skupienie >wiadomo>ci na
okre>lonej my>li, urojeniu.
zwichni"cie widoczne cz"sto u dzien-
nikarzy i wydawc[w kt[rzy poprawiaj'
cudz' tw[rczo>: wstawieniem w ni'
cho:by jednego s=owa od siebie, przy
tym nie znaj'c dobrze swego j"zyka,
˚hymn.
maniakalna /'dza wsp[=autorstwa za
tym kryje si", pokazanie swej wy/szej
wiedzy w temacie i j"zyku.
gr. mainesthai ]w>ciek=o>:, gniew,
pasja, furia, sza=\ ˘ mania ]szale<-
stwo\ ˘ =ac., >redniow. ang. i ang.
mania(c(cal, niem. mania,
ros. maniq/k-manija(k.
†manichei filozof.
zwolennicy Manesa, kt[ry przyjmowa=
oddzielny pocz'tek z=ego i dobrego,
manichejczycy.
staropol. yest bl'd kacerzov, ysz
slova manychey.
mani: char.
zwodzi: w niecnym celu, oszukiwa:,
=udzi:, zwodzi:, tumani:, ba=amuci:.
traktowane w mSjp 1969 jako prze-
starza=e, z odno>nikiem do mami:.
manowce ]bezdro/e\.
manicu-re(rzystka kosm.
piel"gnowanie paznokci u r'k.
mani: przestarz.
oszukiwa:, zwodzi:, =udzi:.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
manier-a(owa: ]si"\ osob.
1. zachowanie si", spos[b bycia,
stopie< og=ady towarzyskiej,
2. mechaniczne, systematyczne pow-
tarzanie wzor[w, chwyt[w ar-
tystycznych, swoich i cudzych,
na>ladownictwo, styl w=a>ciwy
czemu.
=ac. manus ]r"ka\,
franc. maniere, niem. manier.
manierka pojemn.
p=aski, blaszany pojemnik na nap[j,
u/ywany przez /o=nierzy i turyst[w.
=ac. manus ]r"ka\ ˘ manier]a\ % ka
]rodzajnik\, lub niem. monöver
]manewry\ % flasche ]flaszka,
butelka\ ˘ manöver-flasche.
manieryzm szt.
1. manifest mors.
widoczny, oczywisty, ewidentny, przej-
rzysty, prosty, zrozumia=y, jasny spis,
zestawienie zawarto>ci statku towa-
rowego ]cargo\, ukazuj'ce dla urz"d-
nik[w celnych miejsce za=adowania,
przeznaczenie, itp., szczeg[=owy
wykaz =adunku statku podczas danego
rejsu, przesy=any przez armatora albo
maklera z portu za=adowania do ich
agenta w porcie przeznaczenia.
=ac. manus ]r"ka\ % baza pokr. fen-
dere ]uderzy:, ugodzi:, strajkowa:,
rzuca: si" w oczy\ ˘ manufestus ˘
manifestus ˘
starofranc. manifeste ˘ >redniow.
ang. i ang. manifest,
ros. 1. qsnyj, ohevidnyj,
2. qsno pokazyvat;, pro-
qvlqt;
2. manifest(acja(acyjny(owa:(
(ant zdarz.
publiczna deklaracja motyw[w i inten-
cji rz'du, grup, lub osoby, odnosz'ca
si" do spraw publicznej wagi, odezwa,
or"dzie, wezwanie; demonstracja.
=ac. manus ]r"ka\ % baza pokr.
fendere ]uderzy:, ugodzi:, strajko-
wa:\ ˘ manufestus ˘ manifestus,
manifestatio ]ujawnienie\ ˘ ang.
manifesto, niem. manifest,
ros. manifest.
manikiur kosmet. ˚manicure.
manila w=[kno z li>ci banana gat.
Musa textilis, zwane te/ konopiami
manilskimi, s=u/y do wyrobu lin
okr"towych, sieci rybackich.
Manila ]stolica Filipin\, ang. Mani-
la hemp ]konopie manilijskie\,
maniok bot.
ro>lina krzewiasta z rodziny wilczo-
mlezcowatych, dostarczaj'ca bulw
korzeniowych m'ki jadalnej, zwanej
tapiok', ro>nie w Ameryce P=d.
manipul-acja(acyjny(owa:
1. czynno>: wykonywana r"cznie,
yy
zw=aszcza precyzyjna, wymagaj'ca
zr"czno>ci, umij"tno> ci,
2. spos[b prowadzenia lub za=atwia-
nia spraw, porz'dek wykonywania
lub przebieg czynno>ci, spos[b
post"powania, procedura.
=ac. manipulo ]wykonuj" co> r"k'\
˘ manipulation,
franc. manipul-ation(er,
ang. manipulat-ion(e(or(ive,
ros. umelo obra]at;sq-umie=o
obraszczat’sja.
mankament brak, niedostatek cze-
go, wada, b='d, usterka, uchybienie.
ital. mancamento ¯ =ac.
mankiet
1. odzież. zako<czenie r"kawa w po-
staci odwini"tego lub na=o/onego
paska,
2. żegl. nak=adka na trzonie wios=a.
¯ man ¯ manus ]r"ka\ % kiet, kiel ]k't,
tj. rejon odleg=y od centrum ˘ winkiel,
mankiet, =okie: i =okietek, zak'tek,
paznokie:\.
terminy z «ko<cem» zwi'zane& ˚but,
kran, mankiet, noga ]ko<czyna\, pa-
znokie: ¯ paz]ur\ % nogo: ¯ noga.
=ac. manus ]r"ka\,
ital. manichetta.
manko handl. niedob[r, brak.
s=owotw. pokr. ˚mankament;
ital. manco. ang. deficit.
manlicher wojsk., broń.
karabin odtylcowy, magazynowy,
szybkostrzelny.
manna spoż.
1. bardzo drobna kasza z pszenicy;
grysik,
2. bot.
2.a. Glyceria, ro>lina z rodziny
trawiastych,
2.b. Lecanora esculenta rodzaj poro-
st[w pospolitych w Afryce P=n., i
stepach Azji, unoszonych daleko
przez wiatry.
staropol. manna –
]w podaniu biblijnym\ pokarm dany
przez boga ?ydom “na puszczy”
}na pustkowiu; pustynia i puszcza –
odludziem; nie ma puszcz a Arabii;
40 lat ^ wiele, nie by=a to >cis=a liczba|
manna;
Bog vasz... karmyl vasch mann'
czterdzyesczy lath na pusczy.
hebr. man. aram. manna ˘
gr., =ac., anglosas., ang. manna,
franc. manne, AE,
niem. manna
ros. manna nebesnaq,
szumer. AN – niebo.
†manolka ozd. rodzaj amuletu.
staropol. 1472 manolki manola.
manometr instr.
przyrz'd do mierzenia ci>nienia
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
powietrza, gazu, pary, wody w
zamkni"tej przestrzeni.
gr. manos ]rzadki\ % metreo
]mierz"\, metron ]miara\, franc.-
ang. ]British English\ metre,
American English meter,
niem. meter.
manora rel.
7-ramienny >wiecznik /ydowski.
ang. manorah ]nieme H\.
manowce geolog. wertepy, g[ry
i do=y, nieu/ytki, debry, w przen. z=a,
b="dna droga, spos[b, nie t"dy.
manowiec ]l. poj.\ – nigdy nie s=y-
sza=em w liczbie poj., najwyra{niej
utworzono od liczby mnogiej dla
celu& zamieszczenia tak w s=owniku,
jak szereg innych, zw=aszcza w
przypadkach ]deklinacji\. wi"cej
˚nr 840.
†manowstwo poz. społ.
zale/no>: lenna, powinno>: lenna.
staropol. 1395 manofst}w|o.
mansarda bud. dach sk=adaj'cy si"
z dwu kondygnacji, kt[rego ni/sza
po=a: jest bardziej pochy=ona ni/
g[rna; mieszkanie na poddaszu.
Fran∂ois Mansard 1598 –1666,
architekt franc., franc. mansarde,
ang. mansard.
Niepoprawnie w s=owniku pol.-ang. T.
Grzebieniowskiego, 1958 ]i p[{niej-
szych wydaniach bez daty, ok. 1990\&
attic ]strych\.
manszeta med.
1. specjalna opaska zak=adana pac-
jentowi na r"k" lub nog" w czasie
robienia r[/nych zabieg[w,
2. sport. w szermierce... itd.,
3. techn. rodzaj pier>cienia
lub opaski
mantelzak dawn.
t=umok podr[/ny, tobo=ek.
1. mantyka
1. char. mruk, natr"t, nudziarz,
m"da, zrz"da, tetryk,
2. dawn. torba /ebracza przewie-
szona przez rami", sakwa.
staropol. 1471 de cassidily sch
]suo\ toboly aut mantyky.
=ac. mantica ]torba\.
staropol. mantyka ]mieszek taki,
kt[ry i na zad i na prz[d wisi,
biesagi, kapsa, wg S=ownika S.B.
Lindego 1857; kapsa ^ kabza\.
2. mantyka kult.
sztuka wr[/enia.
mantyla odzież.
1. szal koronkowy, okrywaj'cy
g=ow" i ramiona,
2. noszona dawniej kr[tka pelerynka
kobieca.
manua= muz.
yy
klawiatura r"czna w organach.
=ac. manus ]r"ka\ manualis
]r"czny\, starofranc. i >redniow. ang.
manuel, ang. manual,
ros. rukovodstvo.
manufaktura zak=ad produkuj'cy,
oparty na pracy r"kodzielniczej.
=ac. manu % factura,
manus ]r"ka\, facere ]wykonywa:,
robi:\ ˘ factus ˘ facere ]robionie\,
franc. i ang. manufacture,
ros. proizvodstvo
-proizwodstwo.
manu propria poligr.
dodatek u/ywany czasami na ko<cu
dokumentu, pisanego na maszynie
do pisania, lub drukowanego, gdzie
nie ma miejsca na r"czny podpis.
ang. manu propria ¯ =ac.
manuskrypt dosł. pismo r"czne,
r"kopis, w drukarstwie& tekst przy-
gotowany do druku.
=ac. manus ]r"ka\ % scribere
]pisa:\ ˘ manu % scriptus ˘
manuscriptum,
ang. manuscript,
ros. rukopis;.
†ma<ka przestarz. lewa r"ka.
ang. left hand, left-hand,
levaq ruka-lewaja ruka,
ros.
na levoj ruke-na lewoj rukie.
ma<kut lewor"ka, u/ywaj'cy lewej
r"ki bardziej sprawnie ni/ prawej.
=ac. manus ]r"ka\ % s=aw. ˚kut
]ko<czyna\ ˘ kuternoga, Reku:.
ang. left-handed,
ros. levorukij-leworukij.
†ma<stwo społ.
1. posiadanie ziemi na prawie len-
nym, czy te/ w ten sos[b posiadana
ziemia,
2. powinno>ci lennicze na rzecz
feuda=a, zale/no>: lennicza.
staropol. mansthwo
1474 maynstwo,
1485 sz mansthwa.
map-a(nik obraz graficzny ziemi,
morza, nieba, przedstawiony za
pomoc' umownych znak[w.
=ac. mappa ]serweta, obrus, nakry-
cie sto=u, na kt[rych szkic [w malo-
wano\ ˘ >redniow. =ac. mappa
}mundi| – mapa }>wiata|,
starofranc. mappe, mappemonde,
ang. map, niem. weltkarte,
ros. karta-karta ]mapa\,
˘ =ac.-gr. kartograf(ia.
ju/ staro/ytni kre>lili kolorowe mapy,
ale pierwsza mapa maj'ca naukowy
standard ukaza=a si" w 1527.
pierwsze mapy, na powszechny u/y-
tek, by=y czarnobia=e, kre>lone ok.
1650.
w czasach gdy nie by=o map, tj. w
yy
Íredniowieczu, drogi opisane by=y
nazwami miejscowo>ci przy nich, a
te oddawa=y ich po=o/enie lub u/y-
teczno>: dla podr[/nego& postoju,
posi=ku, noclegu.
st'd sie: miejscowo>ci oparta o drog"
dziennego marszu, tj. ok. 50 km. jedna
od drugiej, w celu noclegu.
opisy tras dokonywane by=y przez
szpieg[w – osoby w"druj'ce i licz'ce
mile, kierunki, i szczeg[=y topogra-
ficzne; opisy tras trzymane w tajnych
archiwach jak do niedawna mapy szta-
bowe i operacyjnej dok=adno>ci.
¢mar 1. niem.-s=aw. >mier: ¯ =ac.
mors, mortis ˘ =ac. mortalis;
pol. mary, martwy, zmar=, mor i
marzec ¯ mart ¯ Mars, STZ
]miesi'c nasilonych zgon[w, tak/e ¯
mrze: – zastyga:, marzn':\,
ros. mërtvyj, ang. mortal,
2. ciemny, chmurny ˘ marmur,
murzyn, i inne, ˚nr 440.
mara w liczbie poj. zjawa.
staropol. mara – senne widziad=o.
1450 vlg. dictur mar'.
marabut ptak., rel.
1. Leptoptilus crumeniferus, ptak z
rodziny bocian[w, /ywi si" padlin',
2. tytu= po>miertny ascety muzu=m.
marato-n(<czyk(nka sport.
najd=u/szy bieg lekkoatletyczny na
dystansie 42,195 km,
na pami'tk" biegu greckiego go<ca z
Maratonu do Aten ]Marathon, Athens\,
by donie>: o zwyci"stwie Grek[w nad
Persami, 490 r. B.C.; ka/de d=ugotr-
wa=e zawody.
gr. Marathon, ang. Marathon,
ros. marafonskij beg.
marazm fizjolog.
og[lne wyczerpanie, uwi'd organi-
zmu, stopniowy zanik narz'd[w pod
wp=ywem staro>ci lub przewlek=ej
choroby.
gr. marasmos ]os=abienie\ ˘
franc. marasme, ang. marasmus.
marcepan spoż.
masa pra/ona z migda=[w, cukru
i jajek, wyr[b z tej masy, og[lnie&
przysmak, frykas.
ital. marzpane maj'cy mo/liwy
zwi'zek z innymi j"zykami, w tym
gr. marzipan; ang. marchpane,
niem. marzipan ˘
ros. marcipan.
†marcha stan.
martwe cia=o, trup ludzki lub padlina
}w Ss 1953& ...lub zwierz"cy|.
staropol. na marchø; a marchø
martwøø roszdzyelyø myedzy
sobøø;
a marchø czaløø wyeszmye;
pakli kto na polv dotknye marchi
zabitego czlowyeka.
marchew(ka bot., spoż.
Daucus carota L. silvestris, ro>lina
dwuletnia z rodziny baldaszkowa-
tych, dzika i uprawiana; korze< wa-
rzywem jadalnym lub pastewnym.
staropol. marchwica – marchew
zwyczajna, Daucus carota L. silvestris.
1472 marchuicza baucia agrestis.
staropol. marchewka –
Anthricus silvestris Hoffm.
1460 marchewka daucus silve-
stris.
staropol. 1472 yarzøga baucia
agrestis, ˚jarz"ga.
gr. karoton, =ac. carota,
franc. carotte, ang. carrot,
niem. möhre, mohrrübe ˘ pol. ˘
ros. morkov-;/ka, HChK.
Marchlewskiego posp[lstwo uwa/a
b="dnie za pochodz'cego od mar-
chewki; Marchlewski ¯ markiz.
marchewnik bot.
1. Myrrhis, ro>lina z rodz. baldaszk.,
2. Myrrhis odorata, ro>l. lecznicza
dwuletnia, lub bylina.
marchia hist., społ.
w pa<stwie franko<skim i w >rednio-
wiecznych Niemczech& zorganizo-
wany wojskowo okr"g pograniczny,
margrabstwo.
staroniem. wy/yn. marca, }marka|
]granica\ ˘ mark,
>redniowiecz. =ac. march]i\a, ChK
}markia| >redniow. ang. i ang. march,
ros. granica -granica, pogra-
nihnaq polosa -pogranicznaja
po=osa.
marchia }markia| ˘ markiz ]prefekt
granicznego grodu\, >redniow. =ac.
marchensis, starofranc. marchis ˘
franc. marquis,
>redniow. ang. markis, ang. mar-
quis, ros. markiz-markiz.
†marcielny jęz. >miertelny.
¯ marcha ]trup ludzki\ ¯ mar ]>mier:\ ˘
miesi'c March ]nasilonych zgon[w\.
staropol. byla marcelna lub
nyemarcelna.
marcinki bot.
drobne astry krzewiaste, o kwiatach
koloru niebieskiego lub jasnofioleto-
wego; astry zimotrwa=e.
marcowa: ]si"\ fizjolog.
pop"d p=ciowy u kot[w, zaj'c[w,
rysi i /bik[w, wypadaj'cy w marcu.
˚marzec.
marcypan spoż. ˚marcepan,
AEIY.
marczak anim., zwierz.
zwierz" ukocone w marcu ¯ koci: si"
}w mSjp 1969& urodzone; rodz' si"
tylko ludzie; krowy – ciel',
suki – szczeni', koby=y – {rebi';
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
nie ma og[lnego terminu dla wszyst-
kich zwierz't, J.D.|.
†marcze: schn':, chudn':, s=abn':.
staropol. grzeszny... gnyewacz
szye b"dze, zemby swymy skrz-
tacz b"dze y marczecz.
marek nocny osob.
osoba kt[ra prowadzi nocny tryb(
(styl /ycia.
marengo kolor., tkan.
w przemy>le odzie/owym, marengo
odnosi si" do koloru tkaniny i znaczy
czarny lub ciemno br'zowy, z ma=ymi
dodatkami bia=ego.
mareograf instr.
przyrz'd do automatycznego noto-
wania zmian poziomu morza.
margaryna spoż.
t=uszcz jadalny, otrzymywany z
t=uszcz[w zwierz"cych i ro>linnych,
zbli/ony do mas=a.
franc. margarine ]mylne u/ycie
chemicznej nazwy, oparte na mnie-
maniu, /e kwas margarynowy znaj-
duje si" we wszystkich t=uszczach i
ropie, oliwie\.
gr. margaron ]per=a, zwany od per-
=owego po=ysku kryszta=[w; bia=y,
krystalicznie t=usty kwas, nieroz-
puszczalny w wodzie, otrzymywany
z porost[w lub syntetycznie\.
franc. margarique,
ang. margaric.
Swo 1980 wprowadza czytelnika
w b='d, /e kwas margarynowy& ‹od
rzecz. margaryna›, robi'c nast"pnie
zamieszanie& „mylnie uwa/ana daw-
niej za sk=adnik margaryny”, a wi"c,
co by=o pierwsze$
†margaryta ozd. per=a
staropol. przyklad o drogyey mar-
garyczye, takyem kamywnyv.
margerytka bot.
z=ocie< w=a>ciwy, z rodz. z=o/onych.
marg-iel(lowa: petr.
ska=a osadowa jasnoszara, sk=adaj'ca
si" g=[wnie z kalcytu i substancji ila-
stych, u/ywana do wyrobu cementu.
niem. mergel, mergeln.
marginal-ia(ny jęz.
1. uwagi robione przez czytelnika na
marginesie ksi'/ki lub r"kopisu,
2. książk. co> ma=o wa/ne,
na drugim planie.
margin-es(esowy(alny
nie zapisany lub nie zadrukowany
brzeg kartki; w przeno>ni& co> na
drugim planie, na uboczu, by: od
czego odsuni"tym.
=ac. margo, marginis ]granica\,
>redniow. ang. margine,
ang. margin(al(alia,
ros. 1. kraj, gran;, 2. bereg.
yy
margrab-ia(stwo
hist., wojsk., poz. społ.
w >redniow. Niemczech& wojewoda
rejonu przygranicznego, p[{niej tutu=
arystokratyczny& dziedziczny tytu=
ksi'/'t Íwi"tego Cesarstwa Rzym-
skiego lub Niemiec.
staropol.
ca 1420 margraba marcho,
ca 1428 margrabya prefectus;
marbrabya marchio,
ca 1500 m'rkrabya marchio.
staropol. margrabstwo, markrab-
stwo – jednostka administracji
terytorialnej zarz'dzana przez
margrabiego.
w margrabstwye in marchia;
marcrabstwo.
po>redn.-niem. wy/yn. marcgrave ¯
mark ]granica\ % graf ]wojewoda\,
>redniow. holend. markgrave, ang.
margrave;
`grabia ¯ graf ]pisarz; wojewodowie
pisali – byli administratorami w czasie
pokoju\, BW, V, F
Maria ˚marya.
mariacki dot., ko>cio=a Naj>wi"tszej
Marii Panny w Krakowie ]np. hejna=
z wie/y mariackiej\.
maria-sz(/ karc., gra.
1. kr[l i dama tego samego koloru,
2. dawna gra w karty.
franc. mariage ]ma=/e<stwo\.
mariawita rel.
cz=onek sekty religijnej w Polsce
prze=omu XIX i XX wieku.
maria/ przestarz.
ma=/e<stwo.
marihuana
susz pozyskiwany z ro>lin rodzaju
konopi ]Cannabis\ zawieraj'cy
substancje psychoaktywne.
ang. marijuana, marihuana
¯ hiszp. marihuana, mariguana
¯ Maria Juana ]ang. Mary Jane\.
marionetk-a(owy kult.
w teatrze lalkowym& lalka poruszana
za pomoc' drut[w, nitek, na>laduj'ca
ruch istot /ywych; kukie=ka.
franc.-ang. marionette.
zdrobn. Marion lub mariole ]lalka;
pierwotnie Maria Panna\.
1. mark
1. moneta. niemiecka i fi<ska jed-
nostka monetarna, dziel'ca si" na
fenigi, dawniej u/ywana tak/e w
Polsce i w innych krajach,
2. miara. stara jednostka wagi z=ota
i srebra, r[wna ok. 8 uncji ]220–230
g., uncja ^ 28,35 g\, 3. srebrna
moneta i jedn. monetarna z=ota
Cesarstwa Niemieckiego, zniesiona
w listop. 1924 przez wprowadzenie
reichsmark.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
anglosas. marc, >redniow. ang.
marke, ang. mark, niem. mark ˘
ros. mark ]mark\.
2. marka
1. znak ochronny, okre>laj'cy pro-
ducenta towaru, marka fabryczna,
stempel firmy,
2. opinia, uznanie, s=awa,
3. przestarz. znaczek pocztowy,
anglosas. mearc ]pierw. grani-
ca\, niem. mark ]granica, punkt
charakterystyczny w terenie, kamie<
graniczny, orientacyjny\, >redniow.
ang. merka, marke, ang. mark,
niem. marke,
ros. znak, metka, otpehatok,
sled, pqtno ]piatno, pol. pi"tno\.
Znaczek poczt. ¯ marc ]znak
zobowi'zania\ ˘ marcar ˘ proven∫.
marca ]konfiskata; w tym wypadku&
skasowanie\ ˘ franc, marque,
ang. post stamp; postmark
]stempel pocztowy\.
markasyt albo markazyt miner.
pospolity minera= z grupy siarcza-
n[w.
skrystalizowany piryt /elaza u/ywany
w XVIII wieku do ozd[b,
disiarczek ]dwusiarczek\ /elaza FeS2,
minera= podobny do pirytu /elaza.
ang. marcasite, franc. marcassite
¯ >erdniow. =ac. marcasita ¯ arab.
marqashita.
marketing handl., proces., czynność.
proces rozpoznania zapotrzebowania
rynku, tworzenie i dor"czenie war-
to>ci na jego potrzeby, w znaczeniu
d[br i us=ug.
ang. marketing ¯ market ]rynek\
¯ =ac. mercatus ]handel, rynek\
¯ mercari ]handel\ ¯ merx, mercis.
markier
1. gra. przy grze w bilard, szachy&
osoba pilnuj'ca porz'dku,
2. roln. znacznik.
markier-ant(owa: char.
bumelant.
markierantka hist.
markiz(a poz. społ.
prefekt granicznego grodu,
szlachcic powy/ej hrabiego lub
wojewody, poni/ej ksi"cia.
¯ }mark|, march, marca ]granica\.
>redniow. =ac. marchensis ¯ marca ¯
march ]granica\; starofranc. marchis
]p[{niej marquis\, >redniow. ang.
markis ˘ ang. marquis.
niem. marquis, ros. markiz.
˚marka.
markiza bud.
ruchomy daszek, najcz">ciej z p=[tna,
umieszczany nad oknami dom[w,
wystawami sklep[w, dla os=ony przed
s=o<cem.
yy
markizeta tkan.
lekka, cienka, przezroczysta tkanina
z we=ny lub jedwabiu ]na suknie\,
lub z bawe=ny ]na zas=ony, firanki\.
markizy spoż.
ciastka sk=adaj'ce si" z dwu owalnych
kruchych placuszk[w z='czonych
mas' czekoladow' lub >mietankow'.
†markota: mamrota:, mrucze:,
marudzi:. ˚markotny ]nastr[j\.
staropol. marcotacz ˘
marcotal ]markota=\,
markot-a:(ny dźwięk., nastrój.
szemra:, pokr. mamrota:; markotny
nastr[j& nie maj'cy humoru, strapio-
ny, przygn"biony, przybity, smutny,
zwykle pod wp=ywem z=ego obrotu
rzeczy, sprawy.
markotny nastrój. mroczny, st'd
inne& nie maj'cy humoru, przygn"-
biony, strapiony, smutny.
ang. discontent.
1. markowa: udawa: co, stwarza:
1. stwarza: pozory, udawa: co,
2. gra. o aktorze& gra: rol" niedbale,
3. karc., gra. sygnalizowa: partnerowi
za pomoc' zrzutek,
4. sport. pozorowa: ruchy w czasie
walki dla zmylenia przeciwnika.
franc. marquer ]znaczy:\.
¯ }mark| ]granica\, ˚mark-a(iz.
2. markowa: nie spa: w nocy,
trwoni: czas przeznaczony na sen;
¯ mary ]sen\, wg mSjp 1969&
¯ Marek ]imi" w=asne\.
marksist-a(owski
znawca marksizmu, tj. teorii Karola
Marksa ]Karl Marx, 1818–1883\, i
Friedericha Engelsa ]1820–1895\,
rozwini"tej przez W=adymira Iljicza
Lenina ]1870.04.22–1924.01.21\,
Ulianowa z nazwiska.
Ilja ¯ Elijas ¯ Elijah ¯ hebr. eliyahu
dosł. Jehowa jest Bogiem,
ang. Jehovah is God.
Ulianow ¯ Julian % `ow.
Je/eli czyta= teori" i nie wyci'gn'=
z niej wniosk[w – znaczy markista
z zawo=ania tylko ]czyt. nie czyta=,
udaje /e zna, idzie z t=umem takich\,
lub t"pakiem jest.
Ja pr[bowa=em, we fragmentach, i nie
zmog=em o czym ona jest, bo chcia-
=em mie: w=asne zdanie o >wietlanej
przysz=o>ci ludzko>ci na ca=ym Globie,
w=adaj'cej jednym j"zykiem, bezkla-
sowej, bez wyzysku, bez pa<stwowych
granic, ka/demu w miar" potrzeb.
w zamian be=kot nazwisk, kto, co, kie-
dy, i gdzie postulowa=, i – znamienne
– wy='cznie w Europie.
nie nadaj" si" wi"c na marksist".
szkoda mi czasu i miejsca na opisanie
mrzonek ludzi – z mej perspektywy –
yy
u=omnych intelektualnie, zagubionych,
zap[{nionych w znajomo>ci Globu.
teoria, wprowadzona w /ycie, w
Rosji, 1917, spowodowa=a straty
ludzkie, tak i w nast"pnych dekadach,
a gospodark" kraju doprowadzi=a do
upadku – n"dzy i pocz'tk[w g=odu ]na
Ukrainie ju/ w 1931–1932, w PRL-u
na prze=omie lat 1970(80-tych\.
przest"pcy wyniesieni na piede-
sta=y, w PRL-u F. Dzier/y<ski, M.
Nowotko.
˚leninowski, ko=choz, komunista.
†marlina stan.
martwe cia=o, trup, zw=oki.
s=owotw. pokr. padlina.
staropol. wszelki, ktoris bt dotknøl
czlowyeczey dvsze marlini...
pokala stan bozi.
marmolada spoż. masa owocowa
rozgotowana z cukrem i st"/ona.
port. marmelada ]konfitury z ky-
do<skich jab=ek; Kydonia – miasto
na p=n. brzegu Krety; owoce koloru
z=otego, lub zielono-/[=tego, twar-
dym mi"kiszu, kszta=tu jab=ek\.
starofranc. marmelade ˘
ang. marmalade, niem. marmela-
de ˘ ros. marmelad,
povidlo-powid=o.
marmoladka spoż.
rodzaj galaretowego cukierka,
zrobionego ze st"/onego cukru, lbo
przecieru owocowego z cukrem.
marmur(owy(=om petr.
ska=a wapienna, bia=a, po=yskuj'ca,
daj'ca si" polerowa:, u/ywana w
budownictwie i rze{biarstwie.
staropol. marmur, marmor –
1. marmur,
1461(67 marmor marmor;
marmurem... marmore precioso.
2. bia=y marmur – alabaster
1419 byaly marmur alabastrum.
gr. marmaros ˘ =ac. marmor ˘
starofranc. i >redniow. ang. marble,
marbre, ang. marble,
niem. marmor ˘
ros. mramor-mramor.
†marmurek odzież. czapka z lisa.
marn-y(o(o>:(owa:(otrawi:(
(otrawca(otrawny(trawstwo(ta
1. lichy, kiepski, n"dzny, z=y, byle jak,
2. pr[/ny. na marno(pr[/no, darmo,
bezskutecznie; marno•trawi:(wa:
˚traw(i: ]rob(i:, czyn(i:\.
staropol. marno>: –
1. co> bezwarto>ciowego moralnie,
2. pr[/no>:, tania uciecha.
staropol. marnie –
1. {le, nienale/ycie, niepotrzebnie,
bez celu.
staropol. marne, marnye;
przez przyczyni a marnye sylø
mø gesm strawyl,
2. licho, n"dznie w spos[b godny
po/a=owania.
staropol. marno –
bez celu, na nic, niepotrzebnie.
ang. of poor quality ]marny\,
miserable ]n"dzny\,
wasting ]marnotrawienie\,
prodigal(ity ]marnotraw•ny(stwo\,
va-in(nity ]pr[/n•y(o>:\
ros. bednyj> neimu]ij> skud-
nyj> 'alkij> ubogij.
†marnochwalca osob.
pysza=ek, samochwa=, cz=owiek
che=pliwy, zarozumia=y, pr[/ny.
staropol. XV w. vane gaydentes
marnofalcze.
†marnostrawca osob.
marnotrawca, rozrzutnik.
staropol. ca 1500 marnostrawcza.
†marno>: filoz.
co> podawanego za bezwarto>ciowe
moralnie, np. weso=a zabawa, wido-
wiska, rozpusta.
staropol. marnoszcz; w odmianach,
deklinacji& marnoszczy, marno-
sczach, swimy marnoscyamy,
naslayadowaly marnoscy, mar-
nisczy.
†marnotratno>: char.
marnotrawstwo, rozrzutno>:.
staropol. ca 1450 marnotratnoscz
prodigalitatem.
staropol. marnotratny –
marnotrawny, rozrzutny.
staropol. marnotrawi: –
trwoni:, rozrzutnym by:, marnowa:.
marny jęz.
staropol. bezwarto>ciowy ]zw=aszcza
moralnie\, maj'cy warto>: pozorn',
przemijaj'c', z=udny, nie przynosz'cy
spodziewanego razultatu, bezcelowy,
bezsuteczny, daremny.
staropol. marne, w odmianach&
ku marney chwale, marnø radø;
marna gest vczyniona twa
nadzeia,
ca 1500 by rzeczy nye sz'dal
marney.
†marodz bot.
chrzan, Cochlearia armoracia L.
ca 1500 raphanum marodz chrzan.
1. mars(owy
zmarszczka na czole, wyraz nieza-
dowolenia, oburzenia, gro{by.
2. mars mors.
p[=kolista platforma na maszcie;
bocianie gniazdo.
†marsk
fa=d, zak=adka, zmarszczka.
staropol. ca 1500 marsk,
˘ pol. marszczy: ]si"\, SK ˘ SzCz.
marsko>: med.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
choroba narz'd[w wewn"trznych&
w'troby, nerek; zmiana chorobowa
polegaj'ca na zniszczeniu mi'/szu
i rozro>cie tkanki ='cznej jakiego>
narz'du.
marsz(owy krok, takt ruch., muz.
posuwanie si" naprz[d r[wnomier-
nymi, regularnymi krokami ]o sta=ej
d=ugo>ci\, zwykle w grupie lub
wojskowej formacji.
marszruta – wytkni"ty kierunek,
plan drogi.
=ac. marcus ]m=ot\,
starofranc. marcher, ang. march,
niem. marsch ˘ ros. marw-marsz.
marsza=-ek(kowa(kowski(kowic
wojsk., poz. społ.
1. najwy/szy stopie< wojskowy w
niekt[rych armiach,
2. przewodnicz'cy sejmu,
3. najwy/szy urz"dnik dworski,
p[{niej tak/e pa<stwowy, o bardzo
szerokich uprawnieniach.
pierwotnie& stajenny, p[{niej& poskra-
miaj'cy konie, mistrz w sztuce, na
>redniow. kr[lewskim dworze.
staropol. marsza=ek –
1. urz"dnik dworski, do kt[rego funkcji
nale/a= zarz'd dworu kr[lewskiego
]ksi'/"cego\,
2. stajenny, koniuch czy te/ handlarz
ko<mi.
XV w., 1422, 1437, 1456 marszalek,
ca 1420 marsalek senacallus,
ca 1500 marschalek marschalcus,
XV w. marschalek subagaso.
staropol. marsza=kowa –
/ona marsza=ka.
staropol. marsza=kowic –
syn marsza=ka.
=ac. marescalcus, mariscalcus ¯
mara ]ko<\, pokr. anglosas. mearh
]ko<\; starofranc. mareschal, mare-
scal, staroniem. wy/yn merahscalh
]dosł. koniuszy, obs=uguj'cy konie, s=u-
ga do koni\, >redniow. ang. marescal,
ang. marshal ros. marwal-marsza=,
czes. marßalek. ˚koniuch.
Gedymin †1341 mia= by: koniuchem
]marsza=kiem\ na dworze Witenesa,
wg rosyjskich kronik.
†marszczeniec odzież.
fa=dziste okrycie& futro, p=aszcz.
staropol.
1471 marsczenyecz;
duo marszczyencze;
4-krotnie marsczenyecz.
marszczy: czynność.
pokrywa: co zmarszczkami, uk=ada:
w zmarszczki, fa=dowa:.
¯ marszczka kt[re u nas nie przetrwa=o,
pozosta=o zmarszczka ]forma czasu
przesz=ego& z`, jak robi: – zrobi:;
czasowniki tworzone s' od rzeczow-
nik[w#\.
yy
marsko>:, SK ˘ SzCz,
¯ Mars ]rzymski b[g wojny\, marsz-
czenie czo=a jako wyraz niezadowo-
lenia, oburzenia, gro{by, itp. tak/e&
gro{na, zas"piona mina.
franc. ride, anglosas. wrincle,
>redniow. ang. wrinkel, wrinkil,
ang. wrinkle,
ros. mor]i-na/t;(sq)
-morszczi•na(t]sja\
†marszczy: si" proces.
marszczy: si", zsycha: si"
staropol.
1471 marsczy schi',
any szye tesch marsczyla.
staropol. zmarszczy:, zmarsz-
cza: si", marcze:.
marszobieg sport.
marszruta wytkni"ty kierunek, plan
drogi, pochodu, transportu; trasa.
=ac. rupta ]via\ ˘ starofranc. route,
rote, >redniow. ang. i ang. route, niem.
marsch % route ˘ marsch-route ˘
ros. marwrut-marszrut.
marten(iak(owski piec hutniczy.
P.E. Martin 1824–1915, franc.
metalurg i wynalazca.
†martwica stan.
woda stoj'ca, pozbawiona odp=ywu.
†maruna bot.
1474 marthvicza,
1491 marthvycza.
martwica
1. med. obumarcie tkanki
lub narz'du,
2. biol. >cierwo, padlina,
3. petr. porowata ska=a osadowa.
martwy ¯ mart ]marzec, miesi'c
nasilonych zgon[w, ciemny i ch=od-
ny\ ¯ =ac. mortalis ]>miertelny\ ¯
mors, mortis ]>mier:\,
starofranc., >redniow. ang. i ang.
mortal; ang. ]med.\ necrosis.
Latopis 1110–1116 i Powie>: wrem.
†marunka bot. rumianek pospolity,
let 1118 r.
...jadußçe mer’tweçinu... ]jedz'cy
martwic" – >cierwo, padlin"\.
martyr(ologia m"cze•nnik(<stwo,
†martwi: czynność.
martwym czyni:, u>mierca:.
bo ti byczugesz y vzdrawyas,
martwys y ziwysz, dowyedzes
do pyeklow y viwyedzes.
staropol. umartwia:, martwie:,
zmartwie:.
†martwie: proces., stan psycholog.
staropol. miertwi: – dr"twie:.
XV w. induratur myerthvyege.
†martwo stan. martwo, bez /ycia.
staropol. 1433(38 martwo.
mar-twy(twi:(twie:(y fizjolog., biol.
martwy – nie /yj'cy, ch=odny, ciemny
]ciemniej'cy\, zdr"twia=y, sztywny.
martwi: – obumiera: ]po trosze\,
pozbawia: /ycia, przygasa:, przesz=o
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
na zaprz'ta: umys= ]obaw'\, niepok[j
spodziewanym k=opotem, wyrz'dzon'
przykro>ci'; smutek, strapienie.
martwie: – zamiera: ze strachu,
nieruchomie:, traci: czucie, sztyw-
nie:, t"/e:.
staropol. martwy, miartwy, miertwy –
1. nie/ywy, umar=y,
2. martwa r"ka – w=a>ciciel nierucho-
mo>ci ograniczonych pod wzgl"dem
ich nabywani ]za /ycia w=a>ciciela
lub na wypadek jego >mierci\
3. martwa kostka – rodzaj schorze-
nia sk[rnego, stawrdnienia, naro>l
kostna,
4. martwa woda – stoj'ca, pozbawio-
na odp=ywu.
mary ˘ le/e: na marach – mSjp 1969
i Swo 1980& czeskie mary ¯ niem.
bahre ]nosze dla zmar=ych, tak/e
podstawa, wzniesienie na kt[rych usta-
wia si" trumn"; trumna ze zw=okami
stoj'ca na wzniesieniu\, wg mnie& B
nie przechodzi w M.
marzec, zmar=y, martwica, umar-
twia: cia=o i dusz" ¯ mart ¯ Mars,
STZ.
niem. bahre ]mary\,
wo=.1289 mr=tvπi ]martwi\,
m(e)rtvymi ]martwtmi\.
1. Chrysanthemum parthenium Bernh.
1460 maruna herba margarethe,
1464 maioran matricaria maruna,
ca 1465 maruna matricaria borealis
}Ss 1953 wstawi= liter" Z& Mar}z|una|,
1472 maruna matricaria,
1478 maruna pollicaria,
ca 1500 maruna febrifuga,
2. jask[=cze ziele – Chelidonium
maius L.
1437 maruna celidonia,
3. majeranek, Origanum maiorana L.
1493 maruna maiorana.
Matricaria chammomilla L.
1472 merunka camomilla.
cierpi•"tnik(enie.
gr. martyr, martys ]>wiadek, osoba
kt[ra wybiera m"cze<stwo lub >mier:,
ni/ zaprzeczenie wiary i zasad; osoba
torturowana lub zamordowana z powo-
du wierze<\ ˘ p[{no=ac. ˘ >redniow.
=ac. martyrologium, p[{nogr. marty-
rologion ]katalog m"czennik[w\;
=ac. martyrizare, ang. martirize
]czyni: m"czennikiem\;
franc. martyr]e\
>redniow. ang. martir
ang. martyr(ology(dom
niem. märtyr-er(in
s=aw. muka ]l. poj. muka, m"ka\,
muki ]l.mn. muki\ ˘ muhenik=
]mucze•nik(iem\, ros. muhenik
-muczenik, por. m"ka.
yy
marud-a(er(ny(zi: char., osob.
1. ci'gn'cy w ogonie, wykonuj'cy
czynno>ci powoli, d=ugo, >lamazar-
nie, opieszale, guzdra=a, grzeba=a,
2. uprzykrzenie ]zwykle o sennym
dziecku, /e marudzi – pop=akuje\.
imi" pers. Marault, starofranc.
marault ¯ maraud(er ]w=[cz"ga\
ang. maraud, ros. marodër.
mary sen, senne marzenie; urojenie,
widzenie, co> nierealnego.
na marach – zmar=y.
s=owotw. pokr. marzyciel. ˚mara.
†mary narz.
nosze na kt[rych nosz' cia=a zmar-
=ych do grobu.
1471, 1480 mary, w odmianach&
f marach, ku maram, na mari, na
marach.
mary 1. katafalk, 2. zmar=y, 3. poet.
sen, marzenie, nie z tego >wiata.
mary ˘ le/e: na marach – mSjp 1969
i Swo 1980& czeskie mary ¯ niem.
bahre ]nosze dla zmar=ych, tak/e
podstawa, wzniesienie na kt[rych usta-
wia si" trumn"; trumna ze zw=okami
stoj'ca na wzniesieniu\, wg mnie& B
nie przechodzi w M. ˚martwy.
¢marya, marja, maria
imi" Marya, Maria, Marian.
aram. Maryam ]bunt, rebelia\,
hebr. Miryam, gr. Maria, Mariam,
=ac. Maria, franc. Marie,
anglosas. Maria, Marie,
>redniow. ang. Marie, ang. Mary
s=aw.-ros. Marπq-Maria,
sanskr. marya ]m=odzie/\.
maryjny rel.
po>wi"cony Marii, matce Jezusa.
marynar-ka(ski(z
1. odzież. g[rna cz">: m"skiego
garnituru, kryj'ca torso,
2. mors. flot•a(ylla, og[= statk[w,
s=u/ba morska.
=ac. mare ]morze\ ˘ marinus,
starofranc. marin, >redniow. ang.
maryn]e\, ang. marine,
ros. flot-f=ot, morqk-morjak.
maryn-ata(owa: ]si"\ spoż.
mi"so, owoce, jarzyny, grzyby, itp.,
konserwowane w occie z dodatkiem
przypraw smakowych i korzennych.
=ac. marinus ˘ marino ˘ marinar
]marynowa: w solance\ ˘
hiszp. marinada ˘
franc. marinade, ang. marinade.
marynist-a(yka szt.
malarz-artysta maluj'cy morze.
†marzanie czynność. u>miercanie.
staropol. 1466 w marzanyv luda.
†marzanka bot.
1. marzanna, Rubia tinctorum L.
1472 marzanka rubea tinctorum,
yy
2. Senecio vulgaris L.
1478 marzanka cruciata.,
†marzanna bot.
1. jask[=cze ziele,
Chelidonium maius L.
2. marzanna, Rubia tinctorum L.
3. Chrysanthemum parthenium Bernh.
4. bodziszek czerwony,
Geranium sanguineum L
5. ma=a marzana – przytulia p[=noc-
na, Galium boreale L.
6. polna marzana – centuria pospoli-
ta, Ertythraea centurium Pers.
1437 mamite, celidonia maior
marzana,
ca 1455 marzana celidonia,
ca 1465 menula, celidonia
marzana,
ca 1500 ¢marzøna celidonia
maior;
1419 marzana reubea maior.
1419 matricaria minor, matrona,
melissa marzana,
ca 1500 marzana herba rubea,
ca 1465 mala marzana rube
cinctorum,
1472 polna marzana centaurea.
staropol. marzawa – marzanna,
Rubia tinctorum L.
marzanna bot., kult.
1. ro>lina z rodziny marzannowatych,
2. kult. figura s=omiana, symbol
zimy, obnoszona po wsi podczas
uroczysto>ci wiosennych, wrzucana
do wody. ˚gaik, maik.
¯ marzec, STZ.
marzec chmurny, ciemny; ch=[d,
roztopy, m-c nasilonych zgon[w ˘
mrze:; marzanna – kuk=a symbolizu-
j'ca zim", wrzucana do wody wiosn'.
zakrawa /e s=owotw. baz' jest&
mary – marzec, jak
stary – starzec.
staropol. ca 1455, 1471 marzecz,
XV w. marzzecz.
=ac. Mars ]b[g wojny\ ST ˘
Martius ]mensis\ – Marzec
]miesi'c\, starofranc. march, marz
>redniow. ang. i ang. march, niem.
märz ˘ pol. marcowy ˘ marzec
ros. mart/ovskij ]mart(owskij\,
ukr. berezen; ]bereze<\
¯ bereza ]brzoza\ ˘ czes. brÔezen,
]mSjp& czes. ¯ =ac., b="dnie\, bia=o-
rus. sakavπk-sakawik.
umartwia:, martwy, martwica
STZ, Mars ˘ mart ˘ März ˘
marzec, staropol. marzec }b="dnie
w Ss 1953& trzeci m-c roku.
unor ¯ =ac. unus|.
Pierwszy miesi'c starego kalendarza z
pocz. roku 25 marca, March ¯ march
]granica\, wrzesie< by= si[dnym ]=ac.
septem\, pa{dziernik ]octo\ – [smym,
grudzie< ]decem\ – dziesi'tym, luty
– 12-tym.
Ss 1953& marzec –
1. trzeci miesi'c roku,
2. odpowiednik hebr. Adar
]luty-marzec\
marz-enie(y:(yciel
1. rojenie, fantazjowanie, rozmy>la-
nie o rzeczach przyjemnych,
2. poet. pragnienie.
¯ mary ]sen\ ˘ >ni mu si" by: takim
a takim. wi"cej ˚marzy: sobie.
ang. dream ]marzy:, >ni:\,
ros. mehta-mieczta, grëza-grioza.
†marzn'cy stan atmosf.
bardzo zimny, mro{y.
gor'cze any zymno marzn'cze.
marzn': }mar-zn':| patrz ni/ej,
poza kolejno>ci', bo rozrywa&
marzenie  marzy: sobie.
marzn': }r-z| martwie:, TZ,
ch=odn': ¯ ch=[d; >cina: si", krzepn':
od mrozu, gin':, ulega: zniszczeniu
wskutek dzia=ania mrozu ˘ zamarzlina.
mar-zn': ¯ mraz ]mr[z, Ø ^ A\, prze-
stawienie RA ]mraz\ ˘ AR ]marzn':\.
~marzn': }r-z| czas niedok.
¯ mr[z }mraz| Ø ^ A ˘ mrazmar-z.
1. >cina: si", krzepn': od mrozu,
zmienia: wod" w l[d,
2. odczuwa:, cierpie: zimno.
ros. mërznut;-mier-znut,
zamërz-at;/nut;-zamierz-at(nut,
ang. to freeze, to feel cold.
za•marzn': – czas dok., >ci': si"
pod wp=ywem mrozu,
szczeg. woda w rzece
prze•marzn': – na wskro>, na wylot
od•marzn': – odtaja:
wy•marzn': – ulec zniszczeniu pod
wp=ywem mrozu
z•marzn': – czas dok., troch"
marzy: stan psycholog.
staropol. roi: sobie, fantazjowa:,
wyobra/a: sobie b="dnie.
staropol. ¢marzycz ˘
ale Zydovye marz', ysby ten
psalm pyssan v personye Ely-
aschovye.
~marzy: sobie czas niedok., >ni:,
¯ mary ]sen\.
chcie: by rzeczy przyjemne zdarzy=y
si", rozmy>la: o nich by urzeczy-
wistni=y si".
ros. mehtat;-miecztat,
ang. to dream, to fancy.
za•marzy: sobie – czas dok., za-
chcie:, zapragn':
po•marzy: sobie – po ^ za, przez
czas pewien
wy•marzy: sobie – wy>ni: sobie
roz•marzy: si" – da: ogarn': si"
marzeniami
†marzyk bot.
Oenanthe phellandrium Lmk.
ca 1465 apium opych vel marzyk
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
vel chmyelyk.
mar/a handl. r[/nica dwu cen,
np. sprzeda/y i zakupu.
=ac. margo, marginis ]margines,
kraw"d{, brzeg\, pokr. ang. bank
]bank, brzeg; r[/nica cen, margines
podstaw' dzia=ania banku, finans[w\.
>redniow. ang. margine,
ang. margin, †marge,
franc. margo, OAE
ros. 1. kraj-s(kraj, gran;-gra<,
2. bereg-biereg ]brzeg\
mas-a([wka
1. bezkszta=tna substancja ciastowa-
ta lub papkowata, g"sta lub p[=-
p=ynna mieszanina czego,
2. wielka ilo>:, wielkie zgromadzenie
czego, wielo>:, mnogo>:, mn[stwo,
3. bry=a,
4. wielko>: okre>laj'ca bezw=adno>:
cia=a.
masywny – solidny, du/y, ogromny,
mocny.
gr. maza, =ac. massa, starofranc.
i >redniow. ang. masse, ang. mass,
ros. massa-massa.
masakr-a(owa: zdarz., czynność.
krwawa rze{; masowe zabijanie po-
='czone ze zn"caniem si", okrucie<-
stwem.
pocz'tek s=owa niejasny.
starofranc. ma∂acre, macecle ]1578
r.\, ang. massacre,
ros. reznq, izbienie ]nazwa
grodu Reza< n(rz Oka, ok. 188 km
SE od Moskwy ˘ Raza<, a ˘ ia ˘
Riaza<, od rzezi Rusin[w, przez
Tatar[w w 1237 r.\.
masar-z(nia prof.
specjalista od wyrobu w"dlin, rze{nik
wyrabiaj'cy w"dliny, w=a>ciciel ma-
sarni – wytw[rni, sk=adu lub miejsca
sprzeda/y w"dlin.
czes. maso ]mi"so\ ˘ masar(na.
masa/(ysta zabieg leczniczy, kos-
metyczny polegaj'cy na rozcieraniu,
ugniataniu, oklepywaniu cia=a.
=ac. massa, port. amassar,
franc. mass-age(er,
ang. massage, niem. massieren,
ros. mass-a'/irovat;-
mass•a/(irowat.
maselnica narz. ¯ mas=o.
przyrz'd, urz'dzenie, do wyrobu
mas=a.
maselniczka pojemn. ¯ mas=o.
naczynie sto=owe, zwykle szklane,
kryte, do przechowywania mas=a.
maser techn.
urz'dzenie wzmacniaj'ce lub wy-
twarzaj'ce fale elektromagnetyzcne
o b. wielkich cz"stotliwo>ciach.
maset $
yy
mas-ka(eczka(karada(kowa:
]si"\
przykrycie twarzy, lub jej cz">ci w celu
ukrycia lub zmiany to/samo>ci.
groteskowa lub komiczna reprezen-
tacja twarzy noszona by zabawia:
lub straszy:.
arab. maskara ]b=azen\
franc. masque
ang. mask(ing(er,
niem. maske ros. maska-maska;
hiszp. mascara ˘ mascarada
ital. maschera ˘ mascherata,
dawniej mascarata ]bal, zabawa,
spos[b zabawiania, sp"dzania czasu
w mi=y, urozmaicony spos[b w>r[d
arystokracji XVI i XVII w., zwykle z
podk=adem mitologicznym, alegorycz-
nym, z rozmowami podporz'dkowa-
nymi bogatym kostiumom, scenerii,
muzyce, ta<com\.
franc. mascarade,
ang. masquerade,
niem. maskerade,
ros. maskarad.
maskarada kult.,
zabawa w kt[rej uczestnicy wy-
st"puj' w przebraniach i maskach.
maskotka kult.
przedmiot maj'cy przynosi:
szcz">cie.
maskowa: si" czynność.
1. ukrywa: si",
2. pozorowa:, udawa: co.
maskownica fotogr.
ramka ograniczaj'ca wymiary
odbitek.
mas-=o(elnica(elniczka spoż.
produkt t=uszczowy z kwa>nej lub
s=odkiej >mietany.
mas ]masa, mi"so\ % s=o ]jasne\.
staropol. 1472 maslo –
1. t=uszcz otrzymywany ze >mietany,
w odmianach&
1427 masla; masla y szyrow,
1471 w masle,
1472 maslo butirum,
2. kanie, wronie mas=o – bot. rozchod-
nik wielki, Sedum telephium L.
1472 kanye maslo ¢chilon,
1419 wronye maslo crassula
maior.
“mas=o ma>lane” – przyj"=o si" u/y-
wa: tautalogi", gdy termin obja>niany
jest tym samym lub bliskoznacznym,
np. skr[t – to co zosta=o skr[cone; w
mSjp 1969 do>: cz"sto, m.in. bawi:,
doradca, lep, narz"dzie, nasada, nudzi:,
oczy>ci:, plecionka, p=asko>:, pobyt,
pocz'tek, pogotowie, pokorny, rada,
sen, sk=ad, skr[t, spinka, strata, tw[r,
warto>:, wiert=o, zamaszysty ]wykona-
ny z rozmachem\, zbie/ny ]zbiegaj'cy
si" w jednym punkcie\, zmie>ci: si"
]pomie>ci:\, zmi"kczy: ]rozmi"kczy:,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
uczyni: mi"kkim\, zobowi'•za:(zanie
]obowi'zek zrobienia czego\.
w Ss 1953& s=ysze:, starczy: ]by: wy-
starczaj'cym, wystarcza:\.
wi"cej ˚nr 840.
gr. bous ]byk\ % tyros ]ser\ ˘
boutyron, =ac. butyrum,
anglosas. butere, >redniow. ang.
butere, ang. butter, niem. butter,
franc. beurre, ros. maslo-mas=o.
masochi-zm(sta med., psych.
zboczenie p=ciowe, /'dza doznawa-
nia b[lu i upokorze<.
Leopold von Sacher-Masoch
pisarz austriacki 1835–1895, kt[ry
je opisa=.
niem. masochismus,
ang. masochism.
mason(eria kult. wolnomularz;
cz=onek mi"dzynarodowego, tajnego
stowarzyszenia o charakterze elitar-
nym ]rekrutuj'cym si" z arystokracji i
bur/uazji\, ='cz'cego moralne dosko-
nalenie z bur/uazyjnymi pogl'dami
w polityce.
>redniow. =ac. matio, macio
]kamieniarz, murarz\
starofranc ]XIII w.\. masson, ma-
∂on, >redniow. ang i ang. mason,
]Free-mason od 1646 roku\;
ros. 1. kamen]ik-kamienszczik,
2. mason-mason
franc. ma∂onnerie, >redniow. ang.
masonerie
ang. masonry ]freemasonry
wolnomularstwo od 1741 roku\.
masowa: czynność.
robi: komu ˚masa/.
masowy jęz. obejmuj'cy ˚mas"&
du/' liczb" jednostek, du/' ilo>:
czego, gromadny, liczny.
mastalerz poz. społ.
stajenny ˚masztalerz.
†mastno>:
t=usto>:, t=uszcz.
wszitki mastnosczi oliwowe.
mastodont paleont.
ssak kopalny, nale/'cy do rz"du
s=oniowatych, o dw[ch wielkich
siekaczach w ka/dej szcz"ce.
¢mastrota mistrzostwo.
staroros. mastrota-mastrota,
ros. masterstvo-masterstwo.
mastyk drzew.
drzewo mastykowe albo jego /
ywica, Pistacia lentiscus L..
staropol. 1472 mastick mastix.
mastyks
/ywica z drzewa mastykowego,
u/ywana do charakteryzacji teatralnej,
do wyrobu plastr[w leczniczych.
maswerk szt.
yy
charakterystyczny dla sztuki gotyc-
kiej element dekoracyjny.
masyw(ny
1. geolog. obszar g[rski zbudowany
przewa/nie ze ska= krystalicz-
nych, nie maj'cy stromych szczy-
t[w i nie tworz'cy =a<cuch[w,
2. jęz. o czym> du/ym, pot"/nym,
zajmuj'cym znaczny obszar.
masywny – solidny, du/y, ogromny,
mocny.
franc. masse ˘ massif,
ang. massive,
ros. massivnyj.
maszerowa: ruch., czynność.
pod'/a: miarowym, r[wnym kro-
kiem, w szeregu, kolumnie.
maszkara potw[r, straszyd=o,
istota brzydka, wzbudzaj'ca wstr"t.
s=owotw. pokr. ˚szkarad•a(ny ]bu-
dz'cy wstr"t, odraz"; brzydki fizycz-
nie, szpetny\. ˚szaradno>:.
dla mnie zakrawa, /e podstaw' jest
ang. scare ]stra•ch(szy:\.
pow'tpiewam& arab. maskhara
}mashara| ]b=azen\ ˚maska,
hiszp. mascara ]maska\,
ang. mascara ]kosmetyczny >rodek,
zwykle czarny, ciemnoniebieski lub
ciemnobr'zowy do kolorowania oczu&
rz"s i brwi\; w"g. maszkara ]maska\
˘ ital. maschera.
maszkaron archit.
motyw dekoracyjny w formie g=owy
ludzkiej lub zwierz"cia.
maszop(eria przestarz., ryba.
rybak b"d'cy cz=onkiem maszoperii.
maszoperia – sezonowy zwi'zek
rybak[w kaszubskich oparty na
wsp[lnym po=owie i podziale ryb.
maszt(owiec wysoki s=up drewnia-
ny lub metalowy s=u/'cy do rozpinania
/agli, wywieszania flag, sygna=[w.
mast  stamp ]pie< drzewa\, pokr.
niem. stampfen, anglosas. stempan
]ang. to press to pieces\ ¯ ¢stebh`, a
post, pole ]pol. s=up\.
staropol. maszt –
1. wysoki s=up na okr"cie albo na
=odzi, podtrzymuj'cy /agle.
1450 maszt malus,
1479 masth,
2. mo/e chor'giew ko>cielna, czy
te/ baldachim.
ca 1500 masth.
anglosas. m≤st,
pokr. niem. mast ]s=up, w"dka\,
>redniow. ang. maste, ang. mast,
i ma pochodzi: od indoeurop. ¢maz-
do-s ]s=up, w"dka, ang. a pole, rod,
seen also in L. malus ^ ang. mast\.
masztalerz hist., poz. społ.
stajenny maj'cy nadz[r nad s=u/b'
stajenn', ko<mi i uprz"/', dozorca
yy
stajni.
staropol. ca 1500 masthalerz equiso.
staroniem. wy/yn. marahscalh ¯
marah, marha ]ko<\ % stal, anglo-
sas. stall, steall ]przegroda w stajni,
stajnia, stadnina\ ˘ stallion ]ogier\,
czes. ma]r\ßtal ]stajnia\.
˚marsza=(ek.
masztowina leśn.
drzewo proste i wysokie, bez s"k[w,
nadaj'ce si" na maszt.
maszyn-a(eria(ista(opis(ka(
(ownia(owy(oznawstwo techn.
martwa struktura sk=adaj'ca si" z
wielu ruchomych, wsp[=pracuj'cych
ze sob' cz">ci,
urz'dzenie uruchamiane mechanicz-
nie, wykonuj'ce ruchy automatycz-
nie, u=atwiaj'ce b'd{ zast"puj'ce
prac" ludzk', w przen. aparat
pa<stwowy.
Definicja opisuje szereg wynalazk[w
jak pojazdy ]samoch[d\, lokomotywa,
maszyna tkacka, do szycia, do pisania,
parowa, drukarska, papiernicza, bro<
maszynowa, itp.
s=owotw. zwi'zane z machinalnie ]bez-
my>lnie, odruchowo, automatycznie\
i ˚machinacj'.
gr. mechos ]pomys=, wynalazek,
urz'dzenie\ ˘ mechane,
=ac. machina,
franc.-ang. machine
ros. mawina-maszina.
Nie w spos[b opisa: na jednej stronie
parku maszynowego pa<stwa cywi-
lizowanego >wiata XX wieku. I tak,
w profesji
mechanik[w&
• tokarki
tokarki k=owe poci'gowe,
tokarki karuzelowe, jednostojakowe,
tokarki rewolwerowe
– z g=owic' o pionowej osi obrotu,
– z g=owic' o poziomej osi obrotu,
p[=automaty jednowrzecionowe
– wielono/owy,
– kopiowy,
automaty jednowrzecionowe.
• wiertarki
s=upowe,
sto=owe,
stojakowe.
• frezarki
wspornikowe poziome,
wspornikowe pionowe,
wspornikowe uniwersalne.
• szlifierki.
rolnik[w&
• kosiarki ]do koszenia ='k\,
• /niwiarki ]do koszenia zbo/a\,
• snopowi'za=ki,
• kombajny ]do koszenia i m=[cenia\.
do rob[t ziemnych&
• koparki,
• zgarniarki,
• spychacze,
• pog="biarki.
og[lnie pojazdy nap"dzane silnikami
spalinowymi lub elektrycznymi.
inne wszelkie rozwi'zania prowa-
dz'ce do przekazywania lub zmiany
zastosowania energii& lewar ]d{wig-
nia\, ko=o i >ruba zwane s' prostymi
maszynami.
ma>ci: przestarz.
smarowa: ma>ci', oliw', olejkami.
†ma>cierz bot. Senecio Jacobaea L.
ca 1465 Maszcyerz yacobina.
ma>: kolor., kosm.
1. kolor, barwa sier>ci u zwierz't,
2. ma{ ˘ maza:, namaszczenie;
substancja o konsystencji p[=p=yn-
nej, sk=adaj'ca si" z t=uszcz[w,
gliceryny, wazeliny, itp., z do dodat-
kiem lek[w i zapach[w, u/ywana do
smarowania jako >rodek leczniczy
lub kosmetyczny.
¯ mask ]pokrywa(:\ ˘ maskowa:
]si"\ SK ˘ ÍÇ.
staropol. ma>: –
1. mieszanina t=uszczu z lekarstwem,
s=u/'ca do smarowania chorych
miejsc, ma>:.
ca 1420 mascz unguentum,
1444 rosmoczona masczia tinc-
tum unguine,
XV w. pomazany masczyamy
cressis lutatus annois;
XV w. ostra mascz,
w odmianach&
mascz', masczy, masscz'.
2. krem, olejek kosmetyczny,
pachnid=o.
mascz, ma>ci drogich, rozkosne
masczi, z masczy myrry y
kadzydla, drogych mascy, sloyek
drogyey masczy,
3. farba, barwnik.
staropol. ma>:nica – naczy<ko na
ma>:.
1471 vngwentarios, masczyny-
czie, vbi vngventum reponitur.
=ac. ˘ starofranc. i >redniow. ang.
oignement, ang. oinment,
ros. 1. maz;-ma{,
2. pomada-pomada.
ma>lacz spoż.
bardzo s=odkie wino w"gierskie.
ma>lak bot.
Boletus luteus, grzyb jadalny z
rodziny borowikowatych, kapelusz
pokryty br'zow', lepk' sk[rk'.
ma % >l % ak ]rodzajnik\
ma` – pokry-wa:(ty
`>l – >luz, ma{.
s=owotw. zwi'zane >limak, >lina.
staropol. masluk – 1. gat. hubki,
2. grzyb masluk, wg S=ownika S.B.
Lindego, 1857, tom III.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ma>l-anka(nica(any(arnia spoż.
p=yn pozostaj'cy ze >mietany przy
wyrabianiu z niej mas=a.
mas=o ¯ ma % s=o ]jasne  s=o<ce,
s=onina\.
staropol. ma>lanka –
ca 1500 camella szyrwathk' vel
maslank'.
ang. buttermilk, ros. paxtan;e.
†ma>lesz bot.
1. kaczyniec, kaczeniec.
1460 maszlesz buffagium,
ca 1465 maslesz bufarium,
2. lilia z=otog=[w, Lilium martagon L.
1472 maslesch afodillos,
3. Lathraca squamaria L.
1472 massless augmatica.
†ma>lnica rel.
ostatnia niedziela przed Wielkim
Postem, pi"dziesi'tnica.
staropol. 1464 maslnicza.
†ma>lny jęz. ma>lany.
XV w. maszlna szirwatka oxialium,
ca 1500 ffiscina maszlna po-
krywk' vel thworzydlo.
†ma>losz bot.
kaczeniec, Caltha palustris L.
ca 1500 maszlosz buffalium.
1. mat(owy(owie: bez po=ysku.
arab. mat ]umar=, zgin'=\,
starofranc. i franc. mat,
ang. mat, a dull surface,
niem. matt ]matowy\ ˘
ros. matovyj-matowyj.
2. mat(owa:
ko<cowy ruch w szachach,
kr[l bity bez obrony ˘ matnia.
pers. szah mat ]kr[l umar=\ ˘
arab. mat ]umar=, zgin'=\,
starofranc. eschec mat,
>redniow. ang. chek mat,
ang. checkmate,
ros. wax i mat.
3. mat mors.
najni/szy stopie< podoficerski
w marynarce wojennej, odpowiada
stopniowi kaprala w armi l'dowej;
pomocnik kapitana.
holend. maat,
>redniow. ang. i ang. mate,
ros. pomo]nik kapitana -po-
moszcznik kapitana.
mata
1. p=at grubej plecionki ze s=omy,
trzciny, u/ywanej do przykrycia
pod=[g, >cian, inspekt[w,
2. mi"kkie nakrycie, wy>cie=aj'ce
pod=og" podczas niekt[rych
zawod[w sportowych.
p[{no=ac. matta
anglosas. matt, meatt,
franc. natte, MN,
>redniow. ang. matte,
ang. mat, niem. matte,
yy
ros. cynovka, polovik,
mat-mat.
mat-a:(cz(nia(actwo czynność.
pl'ta:, gmatwa:, kr"ci:, post"powa:
wykr"tnie, nieuczciwie.
s=owotw. pokr. mota: OA,
staropol. mata: si" ]miota: si",
rzuca: si"\.
†mata: si" czynność., ruch.
miota: si", rzuca: si".
¯ s=aw. mietatsja.
staropol. matal syø.
matador kult.
g=[wna posta: hiszpa<skiego spekta-
klu zabijania byk[w na arenie, ciosami
szpad', na oczach publiczno>ci, po se-
rii ruch[w peleryn' prowadz'cych do
rozdra/nienia byka i zm"czenia go.
arab. mat ˘ matar ]zabija:\,
hiszp. matador ]zab[jca\,
ang. matador.
matczyny jęz.
dotycz'cy matki; K ˘ Cz.
staropol.
slowa matczyna kv dzyewcze;
w zywoczye mathczynym.
¢mate arab. mat ]zabija:\ ˘
s=aw. /ycie lub >mier: ˘ matnia.
gr. mathema; niem. gemate ¯ ge
]razem\ % mate ]kompan, towarzysz\
˘ do pary, parowa: ]dobiera: si"\,
stosunek p=ciowy ˘ ang. mate.
†matecznica, matecznik bot.
Melittis melissophyllum L.
1472 matecznicza melissa,
1472 matecznik melissa.
¢mate arab. mat ]zabija:\ ˘
s=aw. /ycie lub >mier: ˘ matnia.
gr. mathema; niem. gemate ¯ ge
]razem\ % mate ]kompan, towarzysz\
˘ do pary, parowa: ]dobiera: si"\,
stosunek p=ciowy ˘ ang. mate.
matecznik
trudno dost"pne w miejsce w puszczy,
gdzie s' legowiska dzikich zwierz't;
g"stwina w g="bi puszczy.
mateczny
1. zool. macierzysty, g=[wny,
2. leśn. ro>lina przeznaczona
na mno/enie si".
Matej ˚Maciej.
matematy-ka(k(czny szkoln.
nauka o liczbach i stosunkach prze-
strzennych& arytmetyka, geometria,
algebra; obliczanie ilo>ci, wielko>ci,
form, ich stosunk[w i cech poprzez
u/ycie liczb i symboli.
gr. manthanein ]uczy:\ ˘ ma-
thema ]to, co jest uczone\ ˘ ma-
thematikos ]sk=onny do nauki\.
materac p=aski podk=ad, poszewka
z mocnej tkaniny wype=nionej ba-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
we=n', piank' gumow', s=u/'ca
jako =o/e.
staropol.
1394 matras,
1437 matras toras;
matrasch.
arab. matrah ]poduszka, miejsce
gdzie co> jest rzucowe, wy=o/one\
ital. materasso, starofranc. i >re-
dniow. ang. materas,
ang. mattress,
ros. matrac-matrac.
materia(lny(lista(lizm(
(listyczny(lizowa:(=(=owy(
(=oznawstwo
1. substancja z kt[rej zbudowany jest
Wszech>wiat,
2. wydzielina z ran w postaci /[=tawej,
g"stej cieczy, ropa,
3. tkanina ˘ materia= ]tworzywo na
ubrania, odzie/\.
staropol. materyja, materia – tre>:,
przedmiot pisma, opowie>ci, sama
opowie>:, materia
w odmianach& materiey, matherigey.
=ac. materia ]materia=, tworzywo,
drewno, tkanina, istota, rzecz\,
starofranc. matiere,
>redniow. ang. matiere, matere,
ang. matter,
ros. ve]estvo-wieszczestwo,
material-materia=,
filozof. materiq-materia,
med. gnoj-gnoj.
mat(ka(rona(ryca(czyny(ecznik(
(ryminialny(ura(kob[jstwo;
TC
ma-:(cica(ca:(cocha(cierz(
(cierzy<stwo pokr.
1. kobieta maj'ca w=asne dziecko,
2. potocznie o w=asnej /onie,
matce dzieci,
3. rel. siostra zakonna pe=ni'ca
wy/sze funkcje zakonne,
4. zwierz. samica zwierz't,
5. owad. samica pszcz[= i mr[wek,
6. bot. ro>lina macierzysta prze-
znaczona na rozsad".
staropol. matka,
1. rodzicielka.
1400 matka, w odmianach&
mathkø, mathk', mathko, math-
ky, matkø, matk', mathki, matky,
2. stara matka – babka,
3. pier=owa matka – macica per=owa,
wn"trzna powierzchnia muszli
po=yskuj'ca t"czowo.
staropol. po>cielica, r[/a, toje,
toje>:, w=os, w=osek, ziele.
staropol. ]Matki Bo/ej\ len, mi"tka,
mlecz, ostek.
staropol. matuchna, mathvchna
– matka, w odmianach&
v swe mathuchny, matuchnø,
szobe matychny, mathvchno,
mey mathuchne.
yy
staropol. macierzyzna ]spadek po
matce\. ˚macierz, macica.
gr. meter, =ac. mater, anglosas. modor,
>redniow. ang. moder, ang. mother,
niem. mutter, franc. mere, s=aw.
mater=-mater ¯ gr., ros. mat;.
maties ryba. gatunek >ledzia.
matnia ˚mate ]zabija:\.
1. ryb. workowe zako<czenie sieci,
gromadz'ce z=owione ryby,
2. sid=a, pu=apka na zwierzyn".
mato=(ek osob. t"pak, idiota,
g=upek, p[=g=[wek, kretyn.
¯ ma % to=ek ¯ to=k ]my>l\.
ma•to=  to=•ma(cz ]t=umacz\,
s=owotw. koncepcji 012, 022, 023.
mat[wka fotogr.
zmatowana szybka s=u/'ca do kontro-
lowania obrazu na kt[ry nastawiony
jest obiektyw aparatu fotograficznego.
matriarcha-t(lny kult.
matka, jako g=owa rodziny, odgrywa-
j'ca kierownicz' rol" w pierwotnym
ustroju spo=ecznym, dosł. w=adza
matki.
gr. meter ]matka\
=ac. mater, dope=n. matris % gr.
arche ]w=adza\, t=um. od ty=u,
ang. matriarch(al(ate(y.
matrona książk.
kobieta starsza, zam"/na, z potom-
stwem, otoczona og[lnym szacun-
kiem.
=ac. mater ]matka\ ˘ matrona,
starofranc. i >redniow. ang.
matrone, franc. matrone,
niem. matrone, ang. matron,
ros. zamu'nqq 'en]ina,
matrona.
matryc-a(owa: techn., poligr.
forma do wykonywania serii odbitek
odlewniczych, papierowych, foto-
graficznych ]negatyw\.
=ac. matrix ]macica\, dope=n. matri-
cis ˘ ang. matrix,
niem. matrikel, ros. matrica.
matryku-lacja(=a szkoln.
wpis do listy student[w, cz=onk[w
stowarzyszenia.
=ac. matrix ]macica\ ˘
zdrobn. matricula ]spis, lista\ ˘
matriculare ˘ matriculatus ˘
ang. matriculate,
ros. prin-imat;/qtie-
prin•imat(jatie.
matrymonialny społ., jęz.
odnosz'cy si" do ma=/e<stwa&
1. akt, obrz"d,
lub sakrament ma=/e<stwa,
2. stan zostania m"/em lub /on',
3. po(/ycie ma=/e<skie.
=ac. mater, matris ]matka\ ˘ ma-
trimonium ˘ starofranc. i >redniow.
yy
ang. matrimoine ˘
ang. matrimon-y(ial(ially,
ros. brak-brak, supru'estvo
-supru/estwo.
matur-a(alny(zysta szkoln.
dojrza=•y(o>:.
=ac. maturare ]dojrzewanie\ ˘
maturatus, maturatio, maturus ˘
franc. matur-ite(ation,
ang. matur-ate(ation(e,
niem. reife(n,
ros. zrel-yj/ost;-zre=•yj(ost.
maureta<ski geogr., etn.
pochodz'cy z Mauretanii.
mauzer broń., wojsk.
rodzaj karabinu lub pistoletu;
karabin powtarzalny lub pistolet
automatyczny.
Wilhelm i Paul P. Mauser
]niemieccy konstruktorzy broni;
P. P. Mauser 1838–1914\.
mauzoleum bud. monumentalny
grobowiec w formie wolno stoj'cej
budowli, cz"sto bogato zdobiony.
gr. Mausolus ]kr[l karyjski ¯ Karia,
Caria, w Halicarnassus\ ˘
Mausoleion ]grobowiec kr[la Mau-
solosa, zbudowany w IV wieku B.C.\.
Karia – staro/. kraj w p=d.-zach.
Azji Mn.
=ac. mausoleum,
ang. mausoleum,
niem. mausoleum,
franc. mausolee,
ros. mavzolej.
mawia: jęz. m[wi: co wielokrotnie,
powtarza: nieraz.
Ø ^ A mawia:m[wi:; roz %
mawia: ˘ rozmawia:.
staropol. bichom przeciwo bogu
nye mawiali.
maza: ]si"\ czynność.
1. pokrywa: co mazi', smarowa:,
namaszcza:, brudzi:, wala: ˘
pomazaniec bo/y,
2. pisa:, malowa: niedbale, bazgra:,
gryzmoli:,
3. >ciera: to, co napisane ˘
wy(za•maza:.
maza: si"&
1. p=aka: ˘ mazepa,
2. dawa: si" rozmazywa:,
3. pokrywa: siebie kremem, mazi',
forma zwrotna.
mazisty, maza•k(nina,
za(na(po(u(o(wy(z(roz•maza:.
staropol. maza: –
1. namaszcza:, smarowa:, naciera:
ma>ci', oliw',
2. kala:. plami:, bezcze>ci:,
znies=awia:.
nye bødzesz syø mazacz ole-
gem; oleyem mazane,
1462 ne mazaly,
1471 oleyem mazane;
ienze olegem ¢swyotim mazan
iest.
staropol. na(o(po(u(za•maza:,
zmaza:, ob(po•mazowa:.
~maza: ¯ ma{, smar, substancja
lepka, u/ywana do zmniejszenia
skutk[w tarcia stykaj'cych si"
cz">ci maszyn.
za•maza: – czas dok. ¯ maza:
na•maza: – wiele
po•maza: – czas dok., za ^ po,
pomazaniec bo/y –
tak o namaszczonym
Jezusie Chrystusie,
olejkiem, nie mazi'
u•maza: si" – czas dok.
wy•maza: – na zewn'trz
z•maza: – znie>: win" przez
zamazanie jej
roz•maza: – w r[/ne strony
maza-k(nina ˚maza:.
szczoteczka do nak=adania pasty, lub
p"dzel do farby.
†maza=y spoż. $ m'ka wg. Ss1953.
staropol. 1466 clara farine, czy-
stich mazal, fruor }psuty j. ang.,
clara ¯ ang. clear, fruor ¯ ang. fluor
^ m'ka; istotnie, maza=y ^ m'ka|
mazanie rel.
staropol. mazanye –
1. rytualne namaszczenie jako akt pod-
nosz'cy do godno>ci kap=a<skiej,
2. substancja s=u/'ca do namaszcze-
nia, oliwa, ma>:.
†mazaniec spoż. rodzaj pieczywa.
staropol. 1472 mazanecz.
†mazaniki fizjolog.
b[le przedporodowe.
staropol. ca 1450 contumeliose
maszanyky pati.
maz-epa(gaj char. p=aksa, beksa.
¯ becze:, rycze:, zalewa: si" =zami
przy lada okazji.
mazagran spoż.
nap[j ch=odz'cy z czarnej kawy,
cukru, koniaku lub rumu, z dodat-
kiem lodu.
mazak
1. ma=a szczoteczka do rozsmarowa-
nia pasty, np. na obuwiu,
2. gruby p"dzel lub szczotka
do nak=adania farby.
mazgaj char., osob.
beksa, p=aksa z byle powodu
mazid=o
1. lek w postaci ma>ci, u/ywany do
smarowania,
2. anat. ma{ p=odowa.
mazi[wka anat.
cienka b=ona ='cznotkankowa.
mazisty jęz.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
lepki, kleisty rozmazuj'cy si".
¢mazo~ obce.
gr. meso` ¯ mesos ]mi"dzy\,
Mazowsze ]Mi"dzywodzie\
¯ mazow` % sze ]woda; morze\,
Mi"dzyrzec ¯ mi"dzy % rzecze ¯
rze•ka ]dosł. do•p=yw\ czyt. wspak
¯ re ¯ rejat ]ang. of water& to flow,
to rush rapidly\ ¯ gr. rrhoia ¯ rhein
]p=yn':, ang. to flow\, % ka ]do\,
Morze Azowskie,
Mazur]y\ ¯ maz % lazur ]b="kitny,
niebieski kolor, cz"sto wody(w[d\.
ang. meso` ]middle\, ros. me'du-
mie/du ]ang. between, among\.
Mazowsze geogr.
mi"dzywodzie, nazwa dw[ch regio-
n[w w Europie Wsch.
Zakrawa, /e nazw" Mazowsze wpro-
wadzili Wo=yniacy do >redniow. Pol-
ski, czyli Korony Polskiej ze stolic'
w Krakowie.
Mazowsze mia=o silne zwi'zki rodowe
z Wo=yniem, poprzez zawarte ma=-
/e<stwa, i nazw' Mazowsze okre>lano
Tatar[w z Krymu; Jaros=aw }M'dry,
ok. 980 –†1054.02.20| wyprawi= si"
na nich w =odziach, 1041.
Tak/e, prawos=awni, wi"cej znali j.
grecki, poprzez wiar" i kontakty z
Konstantynopolem, zwanym Caro-
grodem.
Nazwa drog'& Krym ˘ Ru> Kij. ˘
Wo=y< ˘ Podlasie ]Mi"dzyrzec\ ˘
Mazowsze.
gr. mesos ]mi"dzy\ % sze ]wodzie\&
Mazovew; ]Mazowesz\, v= Ma-
zovw∑ ]w Mazowszii\, mazovec-
kyi, zemlœ Mazoveckaœ.
`sze ]wody\ ¯ niem. see, holend.
zee, anglosas. s≤, >redniow. ang.
se, see ˘ ang. sea ]morze\.
Mazury geogr.
¯ m ]wiele\ ¯ =ac. multus, % azur
]jezior\ % `y ]liczba mnoga\.
azur ˘ glazura ]polewa\, rz. Bzura,
/uraw ]`wa, `aw ^ woda\, Lazurowe
Wybrze/e ]franc. Côte d’Azur\.
mazur(ek taniec.
ludowy taniec figurowy, o /ywym,
skocznym rytmie; kr[tki utw[r
muzyczny w takcie £.
zur, sur, i wiele innych ]woda, kwas,
¢czynnik\ ˘ Lazurowe Wybrze/e, rz.
Bzura, Mazur(y, /ur i /uraw;
wi"cej «wody» ˚nr 494.
mazurzy: mSjp 1969, mazurzy:&
«zast"powa: sp[=g=oski dzi's=owe
cz, d/, sz, /, przez sp[=g=oski z"bo-
we c, dz, s, z»,
by: mo/e, lecz w wypadku Mazow-
sza opacznie, bo `sze ¯ zee, see.
sz ¯ ss, st, np. niem. wasser ]woda\
˘ sze ˘ >redniow. ang. wasshen ˘
ang. wash ]pra: w wodzie\, niem.
yy
waschen.
mazut chem.
g"sta, maziowata pozosta=o>: po
destylacji ropy naftowej.
ma{(nica smar, olej(ek, b=oto,
g"sta, lepka, kleista ciecz.
s=owotw. baz' okazuje si"
ang. smudge ]plami:, brudzi:; plama,
brudne miejsce\, wskazuje na to ¸.
staropol. ma{ –
smar do k[= wozu, ma{, dziegie:.
1389 pro rotaligine dicta maz,
1393 pro resina dicya maz,
1407 pro unctura dicta masz.
staropol. 1395 maznicze ]ma{nice
¯ ma{nica\ – naczynie na ma{.
anglosas. smerian ]nama>ci:\,
pokr. niem. schmieren,
>redniow. ang. smerien,
ang. smear ]smarowa:, plami: czym
t=ustym, zat=uszczonym, lepkim lub
brudnym\, daub ]maza:, bazgra:,
oblepia:; pokrywa:; smar, plama\,
ros. mazat;-mazat ]maza:\,
pahkat;-paczkat ]pa:ka:\.
˚pomaza:, smarowa:.
†m'cenie czy m"czenie psycholog.
martwienie, trapienie si", smutek.
staropol. maczenim trawyss.
m'ci: czynność. zwykle wod", mie-
sza:, ustalony porz'dek; m"ty – fusy
]ludzkie – bez warto>ci\; m'twa –
g=owon[g, podra/niony wydziela
czarn' substancj" podra/niaj'c'.
m'ciwoda – char. wichrzyciel,
pod/egacz, awanturnik, warcho=.
staropol. m'ci:, m"ci: ]dr"czy:,
gn"bi:, prze>ladowa:, dokucza:\,
U ˘ Å, ´,
¯ s=aw. muti: ˘ mutnaja ]m"tna\.
staropol.
staropol. bo se møøczø; møøcyl
me, gdy møczyly sye, a nye
møcy syø, a møcy syø duch
gich, nye mancz', nye manczy,
nye manczil schi',
1471 mancz'.
2. wzburza:, trz'>:.
staropol. roz(za(z•m':,
za(z•m'ca:.
=ac. turba ]t=um\ ˘ dis` ]wzmoc-
nienie `\ % turbare ]miesza:\ ˘
disturbare ]drze: na kawa=ki\,
starofranc. destorber, distourber,
>redniow. ang. distorben,
ang. disturb ]zak=[ca:, m'ci:\,
to stir, to poke, to mix ]miesza:\,
ros. mewat;-mieszat,
mutit;-mutit.
m'czka
1. zdrobn. m'ka,
2. skrobia.
staropol. m'czka – m'ka drobno
zmielona.
XV w. maczka.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
m'czniak bot.
1. grzyb paso/ytniczy,
2. bia=y nalot na ro>linach, wywo-
=any przez paso/ytnicze grzyby.
m'cznica
1. Arctostaphylos, ro>lina z rodziny
wrzosowatych, o bia=ych kwia-
tach i czerwonych, m'czystych
jagodach,
2. bot. choroba zbo/a objawiaj'ca
si" czerczernieniem i wykrzywia-
niem ziarna.
m'cznik zool., owad.
Tenebrio molitor, chrz'szcz kt[rego
larwy /yj' w m'ce i otr"bach.
m'cz-ny(czysty jęz. ¯ m'ka.
†m'czyca
1. m'czka, rodzaj pudru,
1462 masczamy, m'czyczamy,
2. biel o=owiana, m'czka o=owiana.
ca 1465 maczyca cerusa
†m'czyny
najl/ejsze cz'stki m'ki osiadaj'ce
przy przemiale na >cianach m=yna.
staropol. ca 1420 uel møcini.
†m'dka bot.
1. kuliste bulwy storczyk[w.
1472 m'dka satirion,
1472 m'dka kozya – m'dka
satirion,
XV w. ¢kozye mathka satirion.
2. koczcza m'dka – sporysz
zbo/owy, Claviceps purpurea Tul.
1472 koczcza m'thka frugistrum.
†m'do czy m"do anat., bot.
1. jaja w torbie moszowej m"skiego
narz'du rozrodu.
2. bot. koz=owa m'da, li>cie m'dy –
kuliste bulwy storczyk[w
m'dr-y(ala(ze:(zy: ]si"\
m'dro>:, m"drzec osob.
˚m"drzec.
kieruj'cy si" rozumem, rozs'dkiem,
opartym na du/ej wiedzy, do>wiad-
czeniu.
m'drze: – nabiera: rozumu, stawa:
si" m'drym.
m'drzy: si" – popisywa: si" rzekom'
m'dro>ci', wiedz' o czym, udawa:
m'drego.
staropol. m'dro>: –
1. rozum, wiedza, rozs'dek, do>wiad-
czenie, uczono>:, przezorno>:,
umij"tno>:.
2. zmy>lno>:, chytro>:, przebieg=o>:.
mødroscz, madroscz,
m'droszcz, m'droscz,
w odmianach&
mødrosczy, w mødrosci,
w mødrosczy, mødroszczy,
y mødroscy, madrosci,
ca 1420 m'droscz.
staropol. m'dry –
1. rozumny, rozs'dny, do>wiadczony,
yy
wiele wiedz'cy i umiej'cy, uczony,
2. dowodz'cy rozumu, rozs'dku,
m'dro>ci, zawieraj'cy wiedz".
staropol. m'drze –
rozumnie, rozs'dnie, umij"tnie,
uczenie, z do>wiadczeniem i wiedz'.
¢modrze, mødrze, m'drze y
chytrze.
staropol. m'drzenie – rozumowanie.
ca 1428 mødrzene.
wo=.1289 moudrost; ]m'dro>:\,
mudryi ]m'dry\, mudrostπ[
]m'dro>ci'\& ádol≠vwa vs≠m
poganskym ≥zykom ouma
mædrostπ[. ]podo=awszy wszem
poga<skim rozumom m'dro>ci'\,
ne xotœ]im= iti voeva†i.
Danil= 'e moudrostπ[ r≠h=
s=tvori. ≥ko sramo-tou
im≠ew; ø Litvy ]nie chc'cym i>:
wojowa:. Dani=o wi"c m'dro>ci' rzecz
uj'=, /e wstyd wam od Litwy..., itd.\
ros. mudr-ënyj/ost;
mud – dum]a:\. ¯ umys= ]um\.
staropol. m'dr ]m'dry\ ¯ s=aw.
anglosas. ]staro`\ i >redniow. ang. wis,
ang. wise ¯ witan ]wiedza\, ST.
†m'dzie anat.
1. jajka w torbie moszowej m"skiego,
organu rozrodu.
2. koszcze m'dzie – bot.
Helichrysum arenarium Moench.
1472 koczcze m'dze barba iouis.
m'ka, m'cz-ny(nica(ka(ysty
mia=ki proszek z drobno zmielonych
ziarn niekt[rych zb[/, g=[wnie
pszenicy, /yta, j"czniemia.
staropol. m'ka –
zmielone, roztarte ziarno zbo/a.
staropol. manka, møka,
w odmianach&
1428 møkø ]m'k"\,
1432, 1444 m'ky ]m'ki\,
møky, møøky,
1471 m'nky,
1474 m'ky,
ca 1500 mak'.
>redniow. ang. i ang. flour,
ros. muka-muka, U ˘ Å, ´.
†m'ka psia bot.
komosa bia=a, lebioda, Chenopo-
dium album L.
1419 psa loboda albo maka radix
hercolis, vungentaria.
m'tew rosochate drewienko do mie-
szanina, zak=[cania wody i substan-
cji sypkich.
staropol. XV w. mantew pantrix;
mantewy pisellus.
†m'tewki bot.
1. koniczyna rozd"ta,
Trifolium fragiferum L.
1460 mathewky trifolium minus,
1472 m'tewki trifolium,
2. sporysz zbo/owy,
yy
Cleviceps purpurea Tul.
1471 m'thewki frugistrum.
m'twa zool. Sepia, g=owon[g, gdy
podra/niony, wydziela ciemno-
br'zow' substancj" przes=aniaj'c', z
kt[rej wyrabia si" farb", tzw. sepi".
˚m'ci:, TC.
gr. sepia, ang. sepia.
†m'twica bud., bot.
1. m=yn.
1460 m'thphycza,
2. koniczyna rozd"ta, Trifolium...j.w.
1472 m'thuicza trifolium.
m'twik
1. zool. robak z rodziny nicieni
paso/ytuj'cych na ro>linach,
2. med. paso/yt jelitowy,
wywo=uj'cy biegunk".
m'/ powin., poz. społ.
doros=a osoba p=ci m"skiej ]samiec\,
ludzka posta: du/ych rozmiar[w,
dosł. i w przeno>ni ˘ m'/ stanu
]wysokiego stanowiska\.
m'/ ¯ mus ]' ¯ u; / ¯ s\ ¯ ang.
mustache ¯ franc. moustache, ital.
mostacchio, mustacchio ]w's, zarost
mi"dzy g[rn' warg' ust a nosem\,
gdy /ona ¯ anes ]dolna cz">: uk=adu
pokarmowego, odbytnica, srom\ czyt.
wstecz ˘ ma= ]m'/\ % /ena ]kobieta\
˘ ma=/e<stwo ]mus % anes\;
m'/  w'/, s=owotw. konc. 002.A.
staropol. m'/ –
1. cz=owiek, m"/czyzna,
2. ma=/onek, >lubny partner kobiety.
¯ s=aw. mu'=-mu/ ¯ =ac. mas,
S?; UÅ, ´.
staropol. møz, møs, møsz;
w odmianach& møsa, møsza,
møszem, møszmi, møszowe,
møzow, manszu, mazowye,
m'zow, m'nzow, m'nzmy, dwa
møza, po møzoch, møszowye.
franc. le mar, goth. manna, anglo-
sas. mann, niem. mann, >redniow.
ang. i ang. man,
wo=. XI(XII wiek ma= ˘ ma=y ]m"ski\,
dzi> omal zapomniane, nie u/ywane
w pi>miennictwie, w pot. mowie
jedynie o pr'ciu.
>redniow. ma= ˘ ma=•pa ]cz=eczek\
¯ ma= ]m'/\ % pa ]zdrobn.\,
>redniow. mir ]cz=owiek\ ˘ W=ady-
mir ]w=adaj'cy cz=owiekiem\, jez.
Ilmer ]dzi> Ilmen, w p=n. Rosji\,
Wi=komir na Litwie ¯ >redniow. ang.
wilcome, welcume ˘ ang. welcome; an-
glosas. wilcuma % mir, mer ]cz=owiek\.
ros. helovek ]cze=owiek\ m"ski ¯
=ac. masculinus ¯ masculus ¯ mas
]m"ski, rodzaju, p=ci m"skiej\, s=owo
ze >redniow. =ac., lecz relatywnie
nowe, bo d=ugie.
m'/ ˘ m"ski, m"/czyzna, m"/atka,
m"/owski, m"stwo, m"/nie, m"/no>:,
m"/ob[jca.
¢~mber skr[cony «cz=on».
=ac. membrum ˘ starofranc. i
>redniow. ang. membre ˘
ang. member.
September, October, November...
†mchowy jęz.
puchowy, puchem nape=niony.
1439 et duobus mchowe,
1496 albo mchowa,
1497 de plumis bonis albo mchowa.
†mdle ]mgle\ fizjolog., jęz.
s=abo, bezsilnie.
1471 mgle infirmiter.
mdle: fizjolog.
1. traci: przytomno>:, >wiadomo>:,
2. s=abn':, traci: w=adz" nad cz=on-
kami cia=a.
staropol. mdle:, mgle: – mdle:,
omdlewa:, s=abn':, traci: si=y.
mgleya ]mglej'c tj. mdlej'c\,
1466 mdlege,
1466 mdley',
staropol. md=a:, odmdel:,
o(po(u(za•mdle:.
staropol. mdlenie –
s=abni"cie, opadanie z si=.
staropol. md=o>:, mg=o>:, m=do>:
– s=abo>:, brak si=, niemoc, znu/enie
wycie<czenie, choroba.
XVw. dla mgloszczy, mdlosczy,
1444 mdlosczi,
1476 mgloszczy lanquores,
1484 nyemocz albo mdlosczi.
staropol. md=y, mg=y, m=dy – s=aby,
w't=y, bezsilny, wycie<czony.
ca 1500 fragilis, id est debilis
vathly, mgly.
=ac. fingere ]dotyka:\ ˘ feindere,
starofranc. feint ]dosł. leniwy, oci"/a-
=y\, >redniow. ang. faint, feint ]s=aby\,
ang. faint, swoon away, feeble,
ros. obmorok-obmorok, slabyj
-s=abyj.
md-=o>:(li: fizjolog.
stan poprzedzaj'cy wymioty;
nudno>ci.
staropol. md=o>: – s=abo>:.
gr. naus ]okr"t, statek\ ˘ nausia,
nautia ]choroba\ ˘
=ac. i ang. nausea ]nozja, choroba
morska; 1. uczucie choroby /o='dka,
z impulsem wymiotowania, 2. ka/da
choroba /o='dka powoduj'ca takie
uczucie, jako choroba, 3. wstr"t\,
sickness ]wymioty, lecz nie tylko
– og[lnie «choroba» wszelkiego
rodzaju\, insipid, dull ]md=y\,
ros. townota-tosznota,
otvra]enie-otwraszczenie.
md=-y(o>ci, mdli: pobudzaj'cy do
wymiot[w; stan nijaki, pozbawiony
wyrazu, /ywo>ci, barwno>ci, termin
zwi'zany ze s=abni"ciem, s=aby ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
md=e o>wietlenie.
staropol. md=y, mg=y, med= –
s=aby, w't=y, bezsilny,
staropol. med= – omdla=y,
staropol. mgle: – ˚mdle:,
ang. ]md=y\ inspid, dull;
]s=aby\, weak,
ros. ]md=y\ skuhnyj-skucznyj,
powlyj-posz=yj.
me jęz. moje.
meander
1. w sztuce& ornament ci'g=y utwo-
rzony z linii za=amuj'cej si"
wielokrotnie pod k'tem prostym,
charakterystyczny dla staro/,
sztuki greckiej,
2. zakole rzeki wij'cej si" z powodu
du/ego spadku
}mSjp 1969& ma=ego spadku, J.D.|.
gr. Maiandros ]nazwa rzeki w Azji
Mn.\ ˘ maiandros,
=ac.-ang. meander,
franc. meandre.
niem. mäander,
ros. izviliny-izwiliny.
meb-el(lowy(lowa:(larski(
(lo>cianka ruchome, przeno>ne
wyposa/enie mieszkania& szafa,
komoda, =[/ko, st[=, krzes=o, wyko-
nane z drewna.
Swo 1980& wykonane z drzewa.
drzewo z drewnem pomieszane –
/ywy organizm z martwym.
...z drzewa, tak potocznie, bo j"zyk
ma sk=onno>ci do wybierania form
kr[tszych, cho: ju/ niepoprawnych,
˚j"zyk.
l. poj. ]mebel\ ¯ l.mn. ]meble\
¯ franc. meuble ¯ =ac. mobilis
]ruchomy\.
ang. movable; piece or suite of
furniture,
ros. domawnie prinadle'-
nosti -domasznie prinadle/nosti;
meblirovka -meblirowka ]ume-
blowanie\.
mecena-s(t
1. protektor artyst[w, pisarzy,
uczonych; znawca i opiekun
sztuki, literatury, nauki,
2. tytu= grzeczno>ciowy w stosunku
do adwokat[w.
=ac. Gaius Cilinius Maecenas,
70$–8 B.C., polityk rzymski, przyja-
ciel i doradca Oktawiana, Horacego
i Wirgiliusza, m'/ stanu, protektor
literatury.
mech bot. Muscus, drobna ro>lina
zarodnikowa, zielona, rosnoca
gromadnie na ska=ach, drzewach,
wilgotnym gruncie, mi"kka w doty-
ku, sk=adnik torfu po obumarciu.
staropol. mech – wsp[lna nazwa
dla porost[w i mch[w.
1495 mech,
yy
ca 1500 mech muscus,
1472 mech friscula,
1472 mech usnee –
Usnea barbata Fr.
ca 1500 ¢myech na grobyech
mimina.
w odmianach&
1427 mchu, mchv, mchem.
=ac. muscus ]bagno\, >redniow.
ang. mos, ang. moss, ros. mox-
moch, torfqnik-torfianik.
mechani-k(ka(cznie(zacja(zm
prof. osoba umiej'ca obs=ugiwa: i na-
prawia: maszyny i z=o/one urz'dzenia,
wynalazki, usprawnienia.
gr. mechane ]maszyna, wynalazek\
˘ mechanikos ˘ =ac. mechanicus,
gr. mechane ˘ =ac. mechanismus
˘ ang. mechanism, franc. mecani-
cien(que(sme, machinal,
ang. mechani-c(cal(cally(cian(
(sm(st(stically(ze,
ros. mexani-heskij/k/ka,
mawinist-maszinist.
mechanoterapia med.
†mecherz, m"cherz ˚p"cherz.
ang. ]anat.\ bladder,
ros. puzyr;-puzyr.
mechowisko leśn. miejsce w lesie
poro>ni"te mchem. ¯ mech.
†mechta: czynność., ruch.
kiwa: si", chwia: si".
ca 1500 mechtacz szya nutare;
mechcze szya nutat.
mecz sport.
spotkanie sportowe mi"dzy dwoma
partiami – zawodnikami lub dru/y-
nami, bliskimi sobie w szansach
wygrania, r[wnowa/nymi.
anglosas. gem≤cca,
>redniow. ang. macche,
ang. match ]1. odpowiedni dob[r,
rzecz lub osoba dobrana, dopasowa-
na, osoba lub rzecz podobna drugiej,
a\ osoba, grupa, lub rzeczy zdolne
do zmagania si" z przeciwnikiem na
r[wnej sile, rozmiarze, itp. ...itd.\,
ros. sostqzanie-sostjazanie,
math-matcz.
meczet rel.
muzu=ma<ski dom modlitwy,
>wi'tynia.
arab. sad/ada ]le/e: plackiem, mo-
dli: si"\ ˘ arab. masd/id ]miejsce
uwielbiania, >wi'tynia\,
ital. moschea,
wczesny franc. mosque,
>redniow. ang. moseak,
ang. mosque,
staroros. rapat;-rapat,
ros. mehet;-meczet.
medal(ier(ik(ion(ista okr'g=y lub
owalny kr'/ek z metalu, zdobiony
z obu stron lub obu reliefem, wy-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
konany dla upami"tnienie wa/nego
wydarzenia lub jako odznaczenie za
wybitne zas=ugi.
=ac. metallum, TD
ital. medaglia, franc. medaille,
ang. medal(ist(ion,
ros. medal;/on-medal(ion.
mediac-ja(yjny(tor po>rednictwo,
po>redni•cz'cy(k, celem jego jest
doprowadzenie do ugody mi"dzy
spieraj'cymi si" stronami; rozjemca.
=ac. medius ]>rodek\ ˘ mediare
]dzieli: po po=owie\ ˘ p[{no=ac.
mediatus, franc. mediter,
ang. mediate,
ros. byt; posrednikom,
posrednihat;-posredniczat.
mediewistyka szkoln.
nauka o dziejach Íredniowiecza.
medium
osoba =atwo ulegaj'ca hipnozie.
=ac. medius ]>rodek\, ang. medium,
ros. medium-medium,
†med=, mg=y, md=y ˚md=y.
meduza mit., zool.
1. w greckiej mitologii& jedna z
trzech Gorgon – potw[r o strasz-
liwej twarzy kobiecej, ze /mijami
zamiast w=os[w, o spojrzeniu
zamieniaj'cym w kamie<,
2. zool. posta: p=ciowa niekt[rych
jamoch=on[w, o przezroczystym,
galaretowatym ciele.
gr. Medousa ]stra/nik\, >redniow.
ang. Meduse, ang. Medusa.
medy-k(cyna(czny(kament
dawn. lekarz,
med. sztuka leczenia, uzdrawiania,
medykament – przestarz. lekarstwo.
=ac. mederi ]uzdrawia:\, medicus
]lekarz\ ˘ p[{no=ac. mdicalis, franc.
medical, ang. medical ]lekarski\
ros. medicinskij-medicinskij;
=ac. medicus ]lekarz\ ˘ medicina
]lekarstwo\, starofranc. medecine,
>redniow. ang. medycine,
ang. medicine,
ros. ]nauka\ medicina-medicina,
]lek(arstwo\ lekarstvo.
medytacja(owa: rozmy>lanie.
=ac. mederi ]miarkowa:\ ˘ =ac.
meditari ]rozmy>la:\ ˘ meditatus,
franc. mediter, ang. meditate,
ros. razmywlqt;-razmyszliat,
mega~
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych
oznaczaj'cy& du/y, wielki.
¯ gr. megas ]wielki, pot"/ny\
ang. mega`.
megad/ul fiz.
megaelektrowolt
megafon techn.
yy
megaherc
megalit archeol.
†megalo~ ¯ gr. megas, megalou
]du/y, wielki\ ˘ megalo`.
megalo-cefalia(mania
megametr
megaom
megawat fiz., miara.
jednostka mocy r[wna milionowi
wat[w.
megawolt elektr., miara.
jednostka napi"cia elektrycznego,
r[wna milionowi wolt[w.
megiera
1. w mit. greckiej& jedna z trzech...,
2. kobieta m>ciwa, k=[tliwa,
wulgarna; j"dza, piekielnica.
¢megistani dygnitarze. ˚dygnitarz.
ang. dignitaries,
staroros. megistani-megistani,
ros. sanovniki-sanowniki.
melamina chem.
aromatyczny zwi'zek chemiczny
C3H6N6, z grupy amin;
bezbarwna substancja krystaliczna,
bia=y proszek, trudno palny, odporny
na dzia=anie wody, temperatury i
>wiat=a.
melaminy
grupa pigemnt[w powoduj'ca pig-
mentacj" organizm[w.
melancholi-a(jny(k nastr., osob.
stan depresji psychicznej objawia-
j'cy si" apati', niech"ci' do /ycia;
przygn"bienie, smutek.
staropol. melankolija ]czarna /[=:\,
gr. melas, melanos ]czarny\ %
chole ]/[=:\ ˘ gr. melancholia ˘
p[{no=ac. melancholia ˘
ang. melancholy,
ros. melanxoliq-melancholija
grust;-grust, pehal;-pieczal.
melan/ pomieszanie rzeczy r[/nych;
mieszanina.
¯ franc. melange; =ac. miscere
]miesza:\ ˘ mixtus, franc. mixte,
ang. mix, mixing, mixture,
ros. mewat;-mieszat, smes;-smies.
melasa produkt uboczny przy fab-
rykacji cukru, g"sty syrop, moszcz.
=ac. mell ]mi[d\ ˘ mellaceus
]jak mi[d\ ˘
p[{no=ac. mellaceum ]moszcz\,
port. melaco, ang. molasses,
ros. melassa-melassa, saxarnaq
patoka-sacharnaja patoka.
melba spoż.
lody z kremem i owocami.
†melbom bot. kruszyna pospolita,
Rhamnus frangula L.
yy
1437 vlg. dicitur melbom, kruch-
kye drzewo.
meld-owa:(unek(unkowy
czynność.
doniesienie, raport, powiadomienie.
¯ niem. melden, anmelden
]meldowa:\.
=ac. re` ]od`\ % portare ]nie>:\ ˘
reportare, starofranc. reporter,
>redniow. ang. reporten,
ang. report, ros. doklad-dok=ad,
donesenie-doniesienie,
raskaz-yvat;/at;.
melin-a(owa: ]si"\ czynność.
schronienie dla z=odziei i rzeczy
skradzionych; miejsce podejrzanych
transakcji.
meliora-cja(cyjny(nt roln.
polepszenie w=a>ciwo>ci fizycznych
gleby, w tym& osuszanie b=ot, odwad-
nianie i nawadnianie.
¯ =ac. melior ]lepiej, ulepszenie\.
Niew=a>ciwie przyj"te i rozpowszech-
nione, bo rodzi to pytanie& ulepszenie$
czego$
ang. soil improvement ]{le& ang.
melioration – uzasadnienie wy/ej\.
melisa bot. Melissa, gat. ro>liny.
gr. melissa ]pszczo=a\,
ang. melissa.
melodeklamacja jęz.
deklamowanie utwor[w literackich
przy akompaniamencie muzyki.
gr. melos % =ac. declamatio.
melo-dia(dyjny(dyczny(man(
(mania(dykon muz.
melodykon – instrument muzyczny
z klawiatur', wydaj'cy d{wi"k zbli/
ony do g=osu organ[w.
gr. melos ]pie><\ % aeidein
]>piewa:\ ˘ meloidia
˘ p[{no=ac. melodia,
starofranc. i >redniow. ang. melodie,
ang. melody ]1. a. uprzyjemniaj'ce
d{wi"ki lub uk=ad d{wi"k[w, na-
st"puj'ce w kolejno>ci, b. muzyczna
jako>:, jak w uk=adzie s=[w, 2. muz.
a. kolejno>: pojedy<czych ton[w,
zwykle tego samego klucza lub
sposobu do wydawania d{wi"cznej
ca=o>ci, ...itd\,
ros. melodiq-melodija,
napev-napiew.
melodramat(yczny lit.
1. utw[r dramatyczny o tre>ci sen-
tymentalnej, maj'cej wzrusza:,
operuj'cy banalnymi >rodkami
artystycznymi,
2. w wiekach XVII i XVIII popular-
ny dramat w po='czeniu ze >pie-
wem i muzyk', poprzednik opery.
gr. melos % =ac. drama, dramatio.
meloman osob. ˚melodia.
wielbiciel muzyki.
melon bot.
Cucumis melo, dynia, arbuz.
staropol. melon, malon, malun –
dynia, Cucurbita maxima Duch.
1437, 1464 melon melo,
1460 malun pepo,
ca 1465 melon pepo,
1472 dzyna, malun pepones
melones,
1474 malyon melo,
XV w. dyna citrullus, dyna vel
malon.
gr. melon ]jab=ko\ % pepon ]melon\ ˘
melopepon ]melon o kszta=cie jab=ka\
˘ =ac. melopepo, p[{no=ac. melo,
melonis, starofranc., >redniow. ang.
i ang. melon,
ros. dynq-dynia, arbuz-arbuz.
melonik odzież.
kapelusz m"ski o twardym,
p[=kolistym denku.
ang. bowler, a derby hat,
ros. kotelok-kotie=ok.
melopeja lit.
rodzaj melodeklamacji.
†me=cie proces.
przerabianie ziarn zbo/a na m'k",
mielenie.
1444 accio mo landi melczia.
†membrana poligr. pergamin.
tu dokument napisany na pergaminie.
1400 wycupil membranø ot
Bolika.
membrana techn.
spr"/ysta cienka p=ytka drgaj'ca pod
wp=ywem fal d{wi"kowych.
=ac. membrum ]cz=on\ ˘ membrana,
franc. membrane, ang. membrane,
ros. pereponka-pereponka, mem-
brana-membrana.
membranofony muz.
instrumenty muzyczne maj'ce
napi"t' b=on".
memento rel.
przypomnienie, ostrze/enie.
w Ko>ciele Rzym.-Kat., jedna z
dw[ch modlitw – za /ywych lub za
zmar=ych, rozpoczynaj'ca si" od
s=owa “Memento”.
ang. reminder, warning, souvenir,
ros. vospominanie.
memor-ia=(andum
1. społ. pismo skierowane do w=adz,
zawieraj'ce wyja>nienie pewnych
spraw,
2. handl. ksi"ga notat i zapisk[w
handlowych, dziennik handlowy
zawieraj'cy transakcje i obroty
bezgot[wkowe.
memoradndum – rodzaj noty dyplo-
matycznej, pismo zawieraj'ce stresz-
czenie jakiej> sprawy.
=ac. memorare ]pami"ta:\, memo-
randus ˘ ang. memorandum,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
zametka-zamietka,
ros.
memorandum-memorandum.
memuary w liczbie mn., przestarz.
pami"tnik; wspomnienia.
franc. memoire, ang. memoir,
ros. zapiska-zapiska,
ros. memuar-memuar.
menada mit.
w mitologii greckiej& kap=anka...
mena/a wojsk.
kuchnia, sto=[wka wojskowa.
mena/er kierownik ¯ kierunek.
=ac. manus ]r"ka\ ˘ p[{no=ac.
¢manidiare ˘ ital. maneggiare,
franc. directeur ¯ direct ]kierunek\,
ang. manage ˘ manager,
upravlq[]ij,
ros.
direktor-direktor.
mena/eria kult.
dzikie zwierz"ta trzymane w klat-
kach i pokazywane publiczno>ci.
mena/ka pojemn.
naczynie kszta=tu butelki, zwykle bla-
szane lub aluminiowe z zakr"can'
przykrywk', u/ywany w wojsku i na
obozach turystycznych.
franc. menage ]gospodarstwo\,
niem. menage.
mendel sztuk 15, 4-ta cz">: kopy.
staropol. mandel czy m"del
]1. liczba zawieraj'ca 15 sztuk, 2. kopa
zbo/a zawieraj'ca 15 snop[w\.
}Ss 1953& miara ilo>ci zawieraj'ca 15
sztuk – ilo>: nael/y do nieokre>lonych,
liczba 15-tu sztuk, J.D.|
staropol. w odmianach&
1420 trzi mandelew drzewa,
1425 sedm mandelew scotu,
1493 pro VI mandlow.
mendelew fiz.
promieniotw[rczy pierwiastek che-
miczny, otrzymywany sztucznie.
menhiry w liczbie mn., archeolog.
du/e, pionowe bloki kamienia
nieciosanego.
meningokoki w l. mnogiej, biol.
bakterie wywo=uj'ce zapalenie opon
m[zgowych.
menisk fiz.
1. fiz. wypuk=a lub wkl"s=a
powierzchnia cieczy w w'skich
naczyniach, np. rurkach,
2. fotogr., techn. soczewka wkl"s=a z
z jednej strony a wypuk=a z drugiej.
gr. mene ]ksi"/yc\ ˘
zdrobn. meniskos ]ksi"/yczek\,
wsp[=cz. =ac. i ang. meniscus,
mennic-a(zy moneta.
=ac. Moneta ]przydomek bogini
Juno w Rzymie, w >wi'tyni kt[rej
bito monety\ ˘ =ac. moneta
anglosas. mynet, mynit
yy
>redniow. ang. mynte, mynt,
ang. mint, niem. m¥nze(r
ros. monetnyj dvor-monetnyj
dwor ]mennica\.
mensa $
menstruacja fizjolog.
miesi'czka, krwawienie macicy u
kobiet dojrza=ych p=ciowo; period.
=ac. mensis ]miesi'c\ ˘ menstruus
]miesi"cznie\ ˘ menstrualis,
>redniow. ang. menstruall,
ang. menstru-al(tion,
ros. reguly-regu=y; mesqhnye-
miesiacznye, menstruaciq.
mental(no>: umys=owo>:, swoisty
spos[b my>lenia i odnoszenia si".
=ac. mens, mentis ]umys=, my>l\ ˘
p[{no=ac. mentalis ˘ p[{ny staro-
franc., >redniow. ang. i ang. mental,
ros. myslennyj-myslennyj,
umstvennyj-umstwiennyj, s=o-
wotw. pokr. sentymentalny.
mentol chem.
krystaliczna substancja o silnym
swoistym zapachu; g=[wny sk=adnik
olejku mi"towego, alkohol C10H19OH,
u/ywany w medycynie i perfumerii.
=ac. mentha ]mi"ta\ % `ol ¯ oleum
]olej\, ang. menthol,
mentor(ski
1. książk. nauczyciel, wychowawca,
m'dry doradca,
2. w gr. mitologii& m'dry doradca
Odyseusza ]Ulissesa\ i nauczyciel
i opiekun Telemachusa – syna
Odyseusza.
gr. Mentor ]doradca\, ang. mentor.
menu jad=ospis.
=ac. minutus ˘ franc. menu ]ma=y,
szczeg[=owy\, ang. menu,
ros. men[-menju }†menu|.
menuet taniec.
XVIII-wieczny taniec salonowy
pochodzenia francuskiego.
=ac. minutus ˘ menu ˘ franc. me-
nuet, niem. menuett, ang. minuet,
ros. menu`t-menuet.
menzur-a(ka
1. walcowate naczynie szklane z po-
dzia=k', u/ywane w laboratoriach
do mierzenia cieczy,
2. miara trwania d{wi"ku w stosun-
ku do drugiego,
3. sport. odst"p mi"dzy dwoma
przeciwnikami w szermierce.
=ac. mensura ]miara\, mensurare
]mierzy:\ ˘ mensuratus ˘ mensura-
tio ˘ ang. mensuration ]pomiar\,
ros. izmerenie-izmierenie.
¢mer franc. morze.
ang. sea, >redniow. ang. see, staro-
ang. s≤, holend. zee, niem. meer,
moor, see, =ac. mare, lit. mares
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
]dzi> nazwa hafu\, ros. more. Jez.
Illmer ]dzi> Illmen\, rzeka Merieya,
Pomerania ]Pomorze\.
merceryzacja techn.
dzia=anie roztworem =ugu sodowego
na w=[kna lub tkaniny bawe=niane,
dla nadania im po=ysku, trwa=o>ci i
mi"kko>ci.
†merch bot.
Oenanthe phellandrium Lam.
1472 apium opych, myrzyk,
myrssik, merch.
merda: ]ogonem\ czynność., ruch.
niemal wy='cznie dotyczy psa;
macha: nim, kiwa:.
merenga spoż.
ciastko z ubitego na pian" bia=ka i
g"stego syropu, lekko wypiekane,
przek=adane kremem, konfiturami.
mere/ka
rodzaj haftu a/urowego, >cieg
dziurkowany.
meritum
1. g=[wna, w=a>ciwa, istotna cz">:
czego; zasadniczy przedmiot
sprawy, w przeciwstawieniu do
kwestii formalnych,
2. dawn. zas=uga.
=ac. merere, mereri ]zas=ugiwa:\,
meritus ˘ meritum,
starofranc. merite,
>redniow. ang. i ang. merit,
ros. zasluga-zas=uga.
merkantylny handl.
kupiecki, handlowy.
=ac. merx, mercis ]towary\ ˘
mercari ]handel, wymiana\,
=ac. ¢mercatare ˘ p[{no=ac.
¢mercatans,
starofranc. marchant, marcheant,
>redniow. ang. marchant,
ang. merchant,
=ac., mercans ˘ ital. mercante ˘
franc. i ang. mercantile ]swoiste han-
dlarzom lub wymianie; kupiecki\,
ros. torgovyj-torgowyj,
kupeheskij-kupieczeskij.
merla tkan.
cieniutka, rzadka tkanina
bawe=niana, gaza.
franc. miejscowo>: Marly.
arab. Gaza ]w Palestynie, gdzie wy-
twarzana\, franc. gaze, ang. gauze,
ros. gaz-gaz, flër-flior.
merynos anim., zwierz.
rasa owiec pochodzenia hiszpa<skie-
go o d=ugich, delikatnych w=osach.
=ac. major ]wi"kszy, znaczniejszy\
˘ majorinus ]so=tys\ ˘ merino
]inspektor pastwisk owiec, pastuch,
s"dzia kr[lewski\,
ang. merino ]liczba poj.\ ˘
merinos ]liczba mn.\,
yy
ros. merinos-merinos.
merytoryczny esencja, sedno,
˚merytum.
†merzincz odzież.
rodzaj koszuli ]noszonej jako
bielizna lub odzienie zwierzchnie\.
staropol. 1395 merznicz.
mesa mors.
pomieszczenie na statku przeznaczone
do wsp[lnego spo/ywania posi=k[w.
=ac. missus,
starofranc. i >redniow. ang. mes,
ang. mess ]wojsk. kasyno, morsk.
mesa; grupa os[b kt[rzy spo/ywaj'
posi=ki razem jak w armi czy ma-
rynarce\,
ros. ob]ij stol-obszczij sto=.
mesja-nizm(sz kult., rel.
u narod[w, plemion, kt[re s' w trudnej
sytuacji, wiara w nadej>cie wybawi-
ciela, Mesjasza, kt[ry przyniesie im
lepsz' przysz=o>: i dokona dzie=a
wybawienia.
hebr. masziah ]namaszczony, po-
mazaniec\, aram. meszija ˘ gr.
Messias ˘ p[{no=ac. ˘ starofranc. ˘
ang. Messiah ]u/yty w 1560 przez
t=umaczy w Genewie\,
ang. messiahship,
ros. messiq-messija.
messa ˚mesa.
¢message obce, wg definicji
S=ownika Webstera& 1. ka/dy >rodek
porozumienia, pisany lub ustny, po-
mi"dzy dwoma osobami, 2. prawne,
oficjalne porozumienie si", na pi>mie
lub ustnie, jak message prezydenta
USA do Kongresu, 3. zlecenie lub
funkcionowanie go<ca, pos=a<ca, 4.
inspirowane lub wa/ne o>wiadczenie
proroka, poety, lub filozofa.
=ac. mittere ˘ >redniow. =ac. missa-
ticum ˘ starofranc., >redniow. ang. i
ang. message, ang. messenger
]pos=aniec\.
zamie>ci=em w zwi'zku z niew=a>ci-
wym t=umaczeniem ˚or"dzia, jako
proclamation, message.
¢mestnik osob. m>ciciel.
mest;nik=-mestnik,
staroros.
m;est;nik=-mestnik,
ros. mstitel;-mstitiel.
mesz
pasza dla koni, z parzonego owsa,
otr'b pszennych i siemienia lnianego.
anglosas. masc` ]w mascwyrt\,
>redniow. ang. masch`, ang. mash
]mieszanka z otr"b, m'ki, z ciep='
wod', do karmienia koni, byd=a, itp.\.
ros. smes;-smie> ]mieszanina\
¯ s ]z\ % mie> ¯ ˚miesza:.
meszek bot., zdrobn. mech. Ch  Sz.
meszki w liczbie mnogiej, owad.
yy
owady z rz"du much[wek, k=uj'ce
zwierz"ta i ludzi.
†meszne płatn., rel.
rodzaj rocznej daniny uiszczanej
przez wiernych na rzecz parafii
]zapewne zobowi'zuj'cej probosz-
cza do odprawiania mszy\
}nie zobowi'zuj'cej – w mej opinii,
lecz wynagradzaj'cej za odprawia-
nie mszy; utrzymanie ksi"dza, J.D.|
staropol. meszne –
1400, 1402, 1422, 1454, 1471
meszne,
1427, 1496 meschne,
1433 messne.
staropol. meszny – z msz' zwi'zany.
†meszny jęz.
1. z msz' zwi'zany ¯ msza,
2. z mchem zwi'zany ¯ mech.
meta sport.
wyznaczone miejsce zako<czenia
wy>cigu, zawod[w kolarskich.
=ac. meta ]cel kres\, =ac. finis ]ko-
niec, kres\ ˘ finire ]do(u-ko<czy:\,
starofranc. fenir ˘ franc. finir,
>redniow. ang. finissen,
ang. finish, ros. finiw-finisz.
meta~ przedrostek wskazuj'cy
na nast"pstwo lub zmienno>:.
poza`, prze`, nad`
gr. meta` ]zgodne z, po, mi"dzy,
pomi"dzy, po>r[d\, ang. meta`.
metaboli-zm(lit biol., zool.
metafizyka
gr. metata physika.
metafor-a(yczny(yka jęz.
przeno>nia.
metal(owy(iczny(urgia(
(oznawstwo(owiec(oid(
(ografia(oplastyka metal.
gr. metallon
=ac. metallum
metamorf-oza(iczny(izm jęz.
przekszta=cenie si" z jednej formy
w drug', zmiana postaci, wygl'du;
zmieniona posta:; przeobra/enie;
przemiana.
gr. meta` ]poprzez`\ % morphe
]forma, kszta=t, wygl'd\ ˘ meta-
morphoun ]transformowa:\ ˘
gr. metamorphosis ˘
=ac.-ang. metamorphosis,
franc. metamorphose,
niem. verwandeln, umgestalten,
ros. prevra]enie> izmenenie,
metamerfoz(a)-metamorfoz]a\.
metan(omierz chem., gaz.
zwi'zek organiczny CH4, najprostszy
w"glowod[r, g=[wny sk=adnik gazu
b=otnego, ziemnego, kopalnianego,
bezbarwny i bez zapachu, palny, u/y-
wany do nap"du i o>wietlenia.
ang. methyl % ane ˘ methane.
metanauka szkoln.
badania nad struktur' i metodami
nauk.
metanol chem.
silnie truj'cy alhohol CH3OH uzyska-
ny w czasie suchej destylacji drewna,
u/ywany m.in. jako rozpuszczalnik;
alkohol metylowy, spirytus drzewny,
bezbarwny, wybuchowy, u/ywany do
nap"du i produkcji formaldehyd[w,
bezdymnych proch[w, farb, itp.
ang. methane % `ol ]alkohol\
˘ methanol ˘ methanol,
wood alcohol.
metempsychoza kult.
wiara w reinkarnacj" w wierzeniach
Wschodu.
meteor(yt astr.
cia=o kosmiczne o ma=ej masie,
wchodz'ce w atmosfer" ziemsk' z
olbrzymi' pr"dko>ci', i tarcie o ni'
roz/arza je daj'c wra/enie spadaj'cej
gwiazdy; spadaj'ca gwiazda.
gr. meteoron ]rzeczy w powietrzu\,
=ac. meteorum.
gr. meteoros ]unosz'cy si" w powie-
trzu\, ang. meteor, shooting star,
ros. meteor/nyj-meteor(nyj.
meteorolog(ia(iczny specjalista
w zakresie meteorologii; synoptyk.
gr. meteoros ]unosz'cy si" w po-
wietrzu\ % `logos ]s=owo, rzecz,
nauka\ ˘ gr. meteorologia ]nauka o
atmosferze i jej zjawiskach, badania
pogody i klimatu\,
ang. meteorolog-y(ist(ically(ical(ic,
ros. meteorologiq> nauka o
vozduwnyx qvleniqx.
metkal tkan.
tania, rzadka tkanina bawe=niana,
u/ywana przez tapicer[w pod
wierzchnie pokrycie mebli.
tur. mutkal ]perkal\.
Calicut ]w Indiach, sk'd po raz pierw-
szy by=a przywieziona; pierwotnie
bawe=niana odzie/ z Indii\,
ang. calico,
ros. kolenkor-kolenkor,
mitkal;-mitkal.
metod-a(yczny(yka(ologia
spos[b post"powania dla osi'gni"cia
okre>lonego celu.
gr. meta` ]po`, za`\, hodos ]spos[b\
˘ gr. methodos ]po>cig, dochodzenie,
system\ ˘ =ac. methodus,
franc. methode ˘ ang. method,
gr. methodikos ˘ =ac. methodicus
˘ ang. methodical ]metodyczny\,
ros. metod(a)-metod]a\, sposob-
sposob, metodiheskij.
metodysta rel. cz=onek wyznania
protestanckiego powsta=ego w An-
glii w XVIII w., maj'cego na celu
wewn"trzne doskonalenie si" przez
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
/ycie religijne wg okre>lonej metody;
od=am protestanckich chrze>cijan po-
wsta=y wskutek nauk Johna i Charlesa
Wesley’[w, George’a Whitefielda, i
innych, w pierwszej po=owie 18-go
wieku, zwani tak od metodycznego
studiowania i oddawania czci, uwiel-
biania, uprawianego przez za=o/yciela
ich “Íwi"tego Klubu” w Oxfordzkim
Uniwersytecie ]Oxford University\,
w Anglii, 1729.
ang. Methodist,
ros. metodist-metodist.
metonimia jęz.
zamiennia, zast'pienie nazwy jakie-
go> przedmiotu lub zjawiska, nazw'
innego, pozostaj'cego w zwi'zku z
pierwowzorem.
ang. metonymy ¯ p[{no=ac. meto-
nymia ¯ gr. metonymia ¯ meta`
]z(wy-miana, ang. change\ % onoma,
onyma ]nazwa, ang. name\.
metr(yczny(a/ miara dług.
podstawowa jednostka d=ugo>ci w
uk=adzie metrycznym.
system metryczny – system miar oparty
na d=ugo>ci metra i grama, liczonych w
dziesi'tkach, setkach, i tysi'cach.
gr. metron ]miara\ ˘ metrikos,
=ac. metricus, franc. metrique,
ang. metric(al(ally,
ros. metr/ovyj/iheskij-
metr(owyj(iczeskij.
gr. metron ]miara\ ˘
para•metr – wy•miar,
do(na(po(u(wy(za-miar.
deka` ]dziesi":\, 1 dekametr ^ 10 m.,
hekto` ]sto\, 1 hektometr ^ 100 m.,
1 hektolitr ^ 100 litr[w,
kilo` ]tysi'c, 1000\,
1 kilometr ^ 1000 m.,
decy` ]jedna dziesi'ta, 0.1\,
1 decymetr ^ 1(10 metra,
centy` ]jedna setna, 0.01\,
1 centymetr ^ 1(100 metra,
mili` ]jedna tysi"czna, 0.001\,
1 milimetr ^ 1(1000 metra,
metr(um miara rytmiczna wiersza
w poezji; miara rytm. w muzyce,
budowa taktu oparta na niej.
gr. metron ]miara\ ˘ =ac. metrum.
metrampa/ poligr.
pracownik drukarni, kt[ry =amie
z=o/one szpalty w kolumny gazet
albo w strnice ksi'/ki.
metresa przestarz.
kochanka, utrzymanka.
metro skr[t metropolitain ]sto=ecz-
ny\ skoro elektryczna kolej podziemna
w wielkich zbiorowiskach ludzkich
najpierw zak=adana. ˚stolica.
franc. passage souterrain,
ang. subway,
ros. podzemnyj xod.
yy
metrologia szkoln.
nauka o miarach i wagach.
metronom muz., sport.
taktomierz.
metropoli-a(lita społ., ekon., rel.
g=[wne pod wzgl"dem ekonomicz-
nym, politycznym, kulturalnym,
miasto kraju, prowincji, dzielnicy.
gr. metra ]wagina\ ¯ meter ]matka\
% polis ]pa<stwo, miasto\.
niem. metropol-e(itan,
=ac. i ang. metropolis,
p[{no=ac. metropolitanus ˘
ang. metropolitan,
franc. metropol-e(itain,
ros. metropoliq-metropolija,
stolihnyj-stolicznyj. ˚stolica.
staropol. metropolit, mitropolit –
tytu= niekt[rych biskup[w, np.
biskupa sto=ecznego miasta lub prze-
=o/onego nad kilkoma diecezjami,
arcybiskupa.
metrum muz.
miara rytmiczna na kt[rej opiera si"
budowa taktu.
metryczny jęz. ¯ metr.
dotycz'cy metra ]miary d=ugo>ci\.
metryka(lny
>wiadectwo urodzenia; ksi"ga za-
wieraj'ca akta stanu cywilnego.
¯ gr. meter ]matka\.
Metryka Koronna i Litewska, Mazo-
wiecka ]zbiory dokument[w\.
staropol. metryka – ksi"ga urz"do-
wa do kt[rej wpisywano dokumen-
ty wystawione przez kancelari"
kr[lewsk', ksi'/"c', lub inne urz"dy
1490 metrica.
metyl chem.
hydrokarbonowy rodnik CH3 znaj-
duj'cy si" wy='cznie w zwi'zku z
alkoholem metylowym.
ang. methyl.
Metys mieszaniec /[=tej rasy z bia=',
szczeg[lnie bia=ego m"/czyzny z In-
diank' ]rodem z Indii\, lub Indianina
z bia='; ciemniejszej karnacji.
=ac. mixtus ]mieszany\ ˘ p[{no=ac.
mixticius, misticius ]mieszaniec\,
franc. metis,
niem. mestize, mischling,
ang. half-breed, half-caste,
ros. nehistokrovnyj.
mewa zool., ptak.
ptak o d=ugich skrzyd=ach i palcach
z='czonych b=onami p=awnymi, gnie-
/d/'cy si" na wybrze/ach morskich,
nad rzekami i jeziorami.
anglosas. m≤w ]d{wi"kona>ladow-
cze\, niem. möw, >redniow. ang.
mewe, ang. mew, sea gull,
ros. hajka-czajka ]ptak r[/ny od
polskiej czajki\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
mezalians społ.
niew=a>ciwy zwi'zek ]ma=/e<ski\.
¯ franc. mesalliance.
˘ ang. misalliance.
mezanin archit.
wysoki parter, po=o/ony mi"dzy
pierwszym pi"trem a w=a>ciwym
parterem; p[=pi"tro.
mezon fiz.
nietrwa=a cz'stka elementarna obda-
rzona lub nie obdarzona =adunkiem
elektrycznym, o masie mi"dzy elek-
tronem a protonem.
gr. mezo` % `on ]elektr•on\
ang. meson ¯ mesotron.
mezozoi-k(czny geolog.
czwarta era w dziejach Ziemi, po
paleozoiku.
gr. meso` % zo % ic,
ang. Mesoic.
mezosopran muz.
g=os kobiecy lub ch=opi"cy o skali
po>redniej mi"dzy sopranem i altem.
†m"cherz, mecherz ˚p"cherz.
1. p"cherz moczowy&
1472 ¢m'chyr vesica,
2. b'bel, pryszcz, krosta&
bødøø wrzodowe a møchyrze
¢nødøte na lyudzech.
3. worek sk[rzany na wod"&
w møchirzu, yako m'chyrz,
p"chyrz.
ang. ]anat.\ bladder,
ros. puzyr;-puzyr.
m"cz-arnia(enie(ennik(ca(
(e<stwo(e<ski(y: si" ˚m"ka.
staropol. m"cze-nie(nnik(<stwo,
za(po(u(przy(przy(wy(z•m"czy:.
staropol. m'czenye – tortury,
katusze, zadawanie m'k.
staropol. møczennyczstwo –
znoszenie m'k, m"cze<stwo.
staropol. møczenyczy, m'cz'-
nnycza – m"czenniczy,
dotycz'cy m"czenia.
staropol. maczennik, m'nczen-
nyk, m"czennyk, maczennyk –
doznaj'cy tortury, umiaraj'cy za
wiar" chrze>cija<sk'.
staropol. m'czenye, møczennycz-
stwo, m'czenyczy, maczenyk,
m'czennik, m"czennyk.
staropol. prze(u(wy•m"czy:,
zm"czy: si", przy(u•m"cza:,
um"czowa: si". –
gr. martyr, martys ˘ p[{no=ac.,
anglosas. i >redniow. ang. martir,
franc. martyr]e\, ang. martyr,
p[{nogr. martyrologion ˘ p[{no=ac.
matryrologium ˘ ang. martyrology
]m"cze<stwo\,
gr. martyrion ˘ >redniow. =ac. martyr-
ium ˘ ang. martyry ]o=tarz zbu-
dowany ku pami"ci m"czennika\.
yy
ros. muheni-k/ca-muczeni•k(ca,
za/muhit;-za(muczit,
muhenihestvo-muczeniczestwo,
muhenie-muczenie ]m"czenie\.
“m"czennik za Chrysta” – w moim
zrozumieniu – element wywrotowy;
w staro/ytno>ci wodzowie cieszyli
si" podw[jn' popularno>ci'&
1. byli bohaterami dla narodu,
2. byli bogami – im stawiano pos'gi
i modlono si" do nich.
wyznawcy sekty Chrystusa rozdzielali,
wprowadzali roz=am, cytuj" z pami"ci&
“Co cesarskiego – oddajce cesarzowi,
a co boskiego – bogu.”
czyli wprowadzali /ycie&
1. ziemskie – doczesne, rozpustne,
2. niebieskie – wieczne, bezgrzeszne.
poza tym wyznawali i opowiadali o
cudach kt[rych rze>ko my>l'cy – za-
pewne – zdawali sobie spraw", /e s'
fa=szem, dlatego byli t"pieni.
w tym >wietle, zbieranie }cesarskich,
dzi> rz'dowych| pieni"dzy w >wi'tymi,
«na tac"», oddawanie ich klerowi,
jest wbrew naukom Jezusa «co komu
odda:».
†m"czy=[g bot.
je/yna, str"/yna, Rubus L.
staropol. 1472 m'czilog ramnus.
m"da char.
1. nudziarz, natr"t-maruda,
2. wesz narz'd[w rodnych.
nuda, MN, U ˘ Å, ´.
†m"draka bot. yxx
kuliste bulwy storczyk[w.
staropol. 1472 mandraca satirion.
m"dr-ek(zec(kowa: osob.
¯ m'dry, Å´.
staropol. madrecz, m'threcz,
1466 m'drzecz, mødrzecz.
w odmianach&
wiele madrczom zacrite, przez
m'thrcze; taczi bili m'drczi pogan-
sczy; stali po m'drosczi; m'trczi;
madrczy; mødrcow; mødrczovy,
mødrczy; od madrczov,
1471 nad m'drcze,
m"-ka, KCz
m"cz-y:(arnia(ennik(ennica(
(e<ski(e<stwo(ydusza zadawa:
komu cierpienia, katusze; torturowa:,
n"ka: ]MN\, zn"ca: si".
Ostro/nie z m"czennikami “za Chry-
sta” wymienianymi w pierwszych
wiekach po Chrystusie, /e byli prze>la-
dowani przez cesarzy rzymskich.
To prawda, byli elementem wywroto-
wym, bo =upali jedno>: w=adzy cesarzy
– bycia bezwzgl"dn' si=' i bogiem, na
dwie cz">ci&
1. w=adz" pana i
2. kap=ana.
r[s= drugi filar w=adzy nad cz=owie-
kiem, budowany na fa=szu przy tym.
yy
Lecz prawd' jest te/, /e >wi'tynie by=y
miejscem schronienia przest"pc[w,
kap=ani udzielali im azylu. Przyparci
do muru – chrzcili si" i /a=owali za
grzechy. Je/eli wi"c, tak czy inaczej,
pochwycono przest"pc" i >ci"to go,
“nawr[conego” w >wi'tyni ksi"/a
chrze>cija<scy mogli i pewnie zwali
«m"czennikiem za Chrysusa». Nie
mam /adnego dowodu /e tak by=o, ale
takie by=y podejmowane kroki&
• przest"pcy chronili si" w murach
ko>cio=[w,
• kap=ani chronili ich przed w=adz'
cesarzy.
Lista m"czennik[w zawiera ich imiona
i opisy m'k, lecz nie ma w niej nic
innego poza “za Chrysta”.
Rozprawianie o m"kach i cierpieniach
cech' pederast[w – przyjemno>: im
to sprawia.
staropol. møka, m'ka –
1. b[l fizyczny zadawany celowo
jako akt represji prywatnej albo
kary s'dowej lub >rodek wymu-
szenia zezna<, zabiegi w tym celu
stosowane, tortury,
2. naturalne cierpienie fizyczne
]np. choroba\, lub moralne,
3 bo/a m"ka – s=up z wyobra/eniem
m"ki Chrystusa, >w. Krzy/.
w odmianach&
y m"kach m"czenykow; møkø;
they maky; kyelych pyl m"ky wy-
elke; przy m'cze; na taka vyelk'
mak'; kv svey m'cze.
staropol. m"ka g=[wna, konieczna
m"ka – kara >mierci.
staropol. gakocz smercz on tako
muszyl... møkø cirpecz, gakocz
gest gø nasz Xpc mily cirpal byl;
gakocz semrcz y tesze møka
swøtego Potra gestey szø ona byla
møcze milego Xpa pryrofnala
]przyr[wna=a\, a pres tocz nasz
Xc mily svøthemu Potru gest
on tako rzekl byl, isbicz go on
nasladoual byl, gakoczby on tako
rzecl, ysze thy ges my nekegdy
byl tho odmaual, isbichey ga na
kryszu møky ne cirpal, alecz ga tho
thobe... pouedam, ysze thy takesz
na kryszu musisz vmrzecz,
ktore szye dzyalo przy m'cze
mylego Iesucrista.
˚mi=y, pederastia.
gr. martyr, martys ]>wiadek\ ˘
p[{no=ac. martyr ˘ franc. martyr,
niem. märtyrer ˘ >redniow. ang.
martir ˘ ang. martyr,
s=aw. muka ]l. poj. muka, m"ka\,
muki ]l.mn. muki\, muhaxu-mu-
czachu ]m"czyli\, sq muhat;-sja
muczat’, muhen;e-muczenie
]m"czenie\, muhenik=-
muczenik(iem\, U pisane OU ]$\
ros. muhenik ]muczenik\
za(po(u(prze(przy(wy(z•m"czy:,
˚martyr(ologia.
~m"czy: czas niedok. ¯ m"ka ¯
s=aw.-ros. muka, U ˘ Å, ´.
przedrostki czyni' go dokonanym.
s=owotw. pokr. m'ka ]m"ka ˘ dope=n.
unikn': m'k\.
u/ycie si=y do granic ludzkiej wy-
trzyma=o>ci, lub poza ni'.
ros. muhit;-muczit, ang. to torture.
za•m"czy: – czas dok. ¯ m"czy:,
m"k' na >mier:
na•m"czy: si" – wiele natrudzi:
po•m"czy: – wszystkich,
pomordowa:
pom"czy: si" – troch", czas jaki>
prze•m"czy: si" – nadmiernie
wy•m"czy: – uzyska: w drodze
m"ki, u/ywania si=y
z•m"czy: – czas dok. ¯ m"czy:
m"drzec osob.
cz=owiek bardzo m'dry, posiadaj'cy
nieprzeci"tn' wiedz"; cz"sto uczo-
ny, filozof, my>liciel. ˚m'dry.
=ac. sapiens ]m'dry\ ˘
p[{no=ac. ¢sapius,
starofranc. saige ˘ franc. sage,
>redniow. ang. i ang. sage,
ang. wiseman,
ros. mudryj-mudryj, umnyj-
umnyj, mudrec-mudrec.
m"-ski(sko>:(stwo(/ny ¯ m'/
staropol. maschsky, mazsky,
møszky, massky, maszsky, m'sz-
ky, møsky, maszky, m'sszky –
1. dotycz'cy m"/czyzny ]p=ci m"skiej\,
z m"/czyzn' zwi'zany, do m"/czy-
zny nale/'cy, przeznaczony dla
m"/czyzny, z m"/czyzn sk=ada-
j'cy si",
2. w=a>ciwy dzielnemu m"/czy{nie,
m"/ny, silny, odwa/ny, dzielny.
staropol. maschkye, møszke –
m"skie& po m"sku, m"/nie, dzielnie,
odwa/nie.
1462 maschkye viriliter,
1461(67 yaszesz czinila møszke
que fecisti viriliter.
staropol. m'stwo,masstwo,m'stvo–
1. dzielno>:, odwaga, >mia=o>:,
2. wiek m"ski, te/ m=odo>:.
Å´ ¯ mu/ ¯ mus, mas, ma= ]m'/\,
tekst pie>ni z ok. 1816, o Zawiszy
Czarnym †1420& „Zygmunt co
wszystkie nadzieje pok=ada,
w m"ztwie czarnego rycerza... itd.”
=ac. masculus, starofranc. male,
masle, >redniow. ang. male,
ang. male, ros. mu'-eskij/koj,
mu'estvo-mu/estwo.
†m"tlik tkan.
chustka do obcierania twarzy.
staropol. mandlyk.
1472 faciletum, facillum mandlyk.
m"tlik zamieszanie. ¯ m'ci: ¯ mut.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
mut ˘ ba=a ]woda\ % mut ˘ ba=amut
]m'ciwoda\. U ˘ Å, ´.
˚lico ˘ liczy:.
†m"tlowy jęz.
p=aszczowy ]o gatunku sukna z kt[rego
szyto p=aszcze\.
staropol. 1488 ]sukno wroc=awskie\
albo mentlowe.
m"t-ny(y(nie:; m'ci: jęz. zawie-
raj'cy zawiesiny, nieprzejrzysty.
m"ty, element ludzki – szumowiny.
mud ]b=oto\, U´, Å; TD ˘ mut
]m"t\ ˘ mutnyj ]m"tny\.
=ac. turba ]t=um\ ˘ zdrobn. turbula
]bez=adna grupa\ ˘
p[{no=ac. ¢turbulare ˘
starofranc. trubler, troubler,
>redniow. ang. trublen,
ang. troubled, turbid,
ros. mut-it;/naq ('idkost;,
voda)-mut•it(naja.
m"ty
staropol. m'thy – zanieczyszczenia
p=ynu, osad w naczyniach z p=ynami.
1466 bibis feces, kal, m'thy, sed
bibo dulce merum.
m"ztwo ˚m"ski, S?.
m"/-czyzna(atka(ny(owski(nie:
¯ m'/; U ˘ Å, ´; S ˘ ?.
¯ =ac. musculus ]muskularny, dosł.
myszka\ ¯ =ac. mus ]mysz\.
anglosas. mann, niem. mann,
goth. manna, >redniow. ang. i ang.
man ]m"/czyzna\, male ]m"ski\;
brave ]m"/ny\, valiant ]dzielny, chro-
bry\, ros. mu'hina-mu/czina,
wo=.1289 mou'i ]m"/owie\.
staropol. masatka, manzathka,
m'zatka, mazathka – m"/atka.
ca 1420 masatka,
1435 manzathka,
ca 1500 virago, eyn mennyn m'za-
thk'.
staropol. m'zzatha, m'zatha –
zam"/na.
staropol. møsczyna, m'szczina,
maszczyna – m"/czyzna.
staropol. m'sczynsky – m"/czy<ski,
m"ski, b"d'cy m"/czyzn'.
staropol. m'sczyszna, masczizna,
masczyszna, mazczyszna –
m"/czyzna.
staropol. m'sczyznni –
m"ski, dotycz'cy m"/czyzn.
staropol. møszne, m'zzne, m'snye,
massnye, m'sznye – m"/nie,
po m"sku, dzielnie, odwa/nie.
staropol. masznoscz – m"stwo,
dzielno>:, odwaga.
staropol.
1396 mosne,
1401 manszne,
ca 1450 møszne,
1471 mazne –
1. nale/'cy do m"/a, ma=/onka,
yy
m"/owy,
2. odwa/ny, dzielny, m"ski.
staropol. møszona, m"/yca,
1471 manzicza – kobieta.
staropol. mastwo ˘
ca 1450 manstwo i masostwo, staro-
scz, sadziwoscz – wiek m"ski.
staropol. møszow]y\, møzow]y\ ˘
szmyerczy m'zowey, na voly
m'zovey ˘
1. dotycz'cy m"/czyzny,
2. dotycz'cy ma=/onka.
†m"/ob[jstwo czynność.
zab[jstwo, morderstwo.
¯ m'/ ]cz=owiek\ % `b[jstwo ¯ bi:.
staropol. ¢m'soboczcza homicida,
manzoboycza, møszobogec,
m'zoboycza, m"szoboycza,
mezoboycza, møszoboycza –
w odmianach&
1433(38 homicidis mansoboycom,
m'zoboycze, manzoboyczi,
ca 1450 ¢moszoboyczy,
manzoboyczia,
1498 vin' na m'zoboicz'
– zab[jca, morderca.
staropol. m'zzoboystwo, m'zo-
boystwo, m'szoboystwo, manzo-
boystwo, møszoboystwo, maszo-
boystwo, m'zoboystwo –
m"/ob[jstwo, zab[jstwo, mor-
derstwo.
ang. manslaughter , ]zab[jstwo
cz=owieka przez drugiego, szczeg[lnie
gdy zdarza si" bezprawnie, lecz bez
z=o>liwo>ci\, murder ]zab[jstwo bez-
prawne i z=o>liwe z premedytacj', tj.
zaplanowaniem, przemy>leniem\, ros.
]niecelowe\ smertoubijstvo-
smiertoubijstwo,
]celowe\ ubijstvo-ubijstwo.
†m"/-ona(yca kobieta
†m"/yk bot.
Mandragora officinarum L.
1460 møszyk flinon,
1472 m'zik mandragora,
1475 manszyk mandragora,
ca 1500 ¢marzyk mandragora.
†mgle: mdle:, ˚md=y.
mg-=a(=awica(listy(=owy(ie=ka
fiz., meteor. tumany pary wodnej
unosz'ce si" nad ziemi'.
s=owotw. pokr. m/awka G?.
staropol. mgla vapor, mgla, –
w odmianach&
1474 bagna, et nebulas, mgly, et
vapores, dymy
ve mgle, we mgle.
gensze dage snegh yako wellnø,
mglø yako popyol rosypa.
ang. mist ]dla rzadkiej mg=y, ang. a
large mass of water at or just above
the earth’s surface and like a fog,
but less dense\ i fog ]dla g"stej\.
mist  steam, czyt. wspak, zwi'zek
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
angloj"zycznym nieznany.
ros. mgla.
†mg=y, med=, md=y ˚md=y.
†mgn': czynność.
staropol. mgn'cz ˘ mgn'l ˘ 1471 ya-
koby okiem mgn'l in momento.
mgnienie ]oka\ ruch., fizjolog.
mg pokr. mig, mknie – knieja.
staropol. mgnienie – oka mgnienie,
mgnienie oka, bardzo szybko, na-
tychmiast.
w oku mgnyenyu,
za oka mgnyenyee,
1471 ve mgnyenyu oka,
w mgnyeny' ]mgnyenyu\.
mi muz.
trzeci d{wi"k gamy C-dur&
do-re-mi-fa-sol-la-si do.
mia=(ki stan. py=, drobnica.
staropol. maal, myaal, myal – drob-
no roztarta, zmielona substancja.
ca 1420 far est malbuel møcini.
staropol. myalky – mia=ki&
1. drobny, drobno pokruszony,
2. o rzece – p=ytki, nieg="boki ˘
pol. mielizna.
1441 unum corum salis minuti albo
myalkey.
†miana czynność. zmiana, wymiana.
staropol. mana.
†mianowa: ]si"\ jęz.
1. wymieni: nazw", nazywa:
2. wymienia: z zachwytem, s=awi:,
3. nada: komu> imi",
4. zawo=a: po nazwisku, wywo=a:,
odwo=a:,
5. powo=a: w jakim> charakterze,
wyznaczy:.
staropol. myanvacz, myanowacz ˘
na szemi myanvge ss',
vbogy lyud nyeplodnø czerkyew
myanuye; myanovany;
bil myanowan; manovali ge,
gy manowacy; ma myanowacz;
gdy gynsze swiathky myanowano
przed s'dem.
†mianowanie jęz.
staropol. myanowanye.
1. nazwa,
2. naznaczenie, mianowanie,
3. wymienienie, powo=anie si",
cytowanie.
~miana mienia:.
miano(wa: ]si"\
1. mowa, m[wi:,
2. imi", znak, cecha.
mianowa: – wyznacza:,
de•klinacja – od•miana(mawianie,
stopniowanie.
pod(prze(za(z(wy(od•miana(mieni:,
stopie< ˘ `st"pstwo, `st"pek,
i st'd podobne przedrostki.
staropol. myanowanie – naznaczenie,
mianowanie.
yy
¯ staropol. ¢myanowacz – nazywa:,
wymienia:, wylicza:.
=ac. nomen ˘ franc. nom,
anglosas. nama, pokr. niem. name,
>redniow. ang. name, naam,
ang. name, ros. imq-imja,
nazvanie-nazwanie.
=ac. nomen ]imi"\ ˘ nominare
]zwa:\ ˘ nominatus ˘ ang. nominate
]1. pierwotnie& wezwanie po imieniu,
wyznaczy:, 2. mianowa: osob" do
biura lub na stanowisko, 3. imi" lub
osoba jako kandydat, wystawiona w
wyborach, proponowana do biura\,
ros. ]wyznaczy:\ maznah-at;/it;
-naznacz•at(it,
]nazywa:, zwa:\ imenovat;-
imienowat ]imionowa:\.
mianowicie jęz.
dosł. wi"cej miana ]mowy\ ¯ miano
]mowa\ % wicie ]wi"cej\; to jest,
czyli; wyraz zaznaczaj'cy /e dalsza
cz">: zdania, my>li, wywodu, nast'pi
zaraz za tym w formie poja>nienia;
uzasadnienie, rozwini"cie my>li,
wi"cej podstaw.
staropol. 1498 myanowiczie –
imiennie, po imieniu.
>redniow. ang. nameliche, nameli,
ang. namely, ros. imenno-imienno,
to est;-to jest.
mianownik
dosł. podstawa, imi" ¯ in•ny ^
odmien•ny ¯ od imienia.
mian ^ staw ˘ za•staw – za•mian;
mianownik ^ u(pod•stawa ^ za•sada
– znaczenie nieznane lingwistom
polskim, mSjp 1969&
1. pierwszy przypadek deklinacji,
2. w wyra/eniu u=amkowym&
liczba zapisana pod kresk' u=amka,
wskazuj'ca na ile r[wnych cz">ci
podzielono ca=o>:. ˚miano.
=ac. de` ]wzmocn.\ % nominare ˘
denominare ]zwa:\ ˘ denomina-
tus, denominatio, denominativus,
=ac. ]gram.\ nominativis; ang.
]mat.\ denominator ]mianownik\,
ros. ]mat.\ znamenatel;.
miar-a(ka(owy(kowa:(odajny(
(eczkowa:(eczkowy
1. wielko>: przyj"ta za jednostk"
por[wnawcz' przy pomiarach
wielko>ci tego samego rodzaju,
2. przedmiot, przyrz'd do mierzenia,
3. umiar, granica; stopie<, miara ˘
miarkowa: ]pow>ci'ga: si"\,
4. mierzenie, przymiarka.
Albo&
1. jednostka d=ugo>ci, wagi, obj"to>ci,
oraz odczucia z nimi zwi'zane; wagi
˘ ci"/ki, t"gi ¯ tug, zug }cug|,
2. cel, kierunek ˘ namierzy: si" –
nacelowa:; zmierza: – i>: w kie-
runku, prowadzi: do,
3. sta: ˘ stat, sta< ˘ przy•mierze ^
yy
przy•sta: na co ˘ przy•sta< ]dla stat-
k[w\ i statek ]r[wnomiernie obci'-
/ony\, dostateczny ]mierny\,
stateczny ]zr[wnowa/ony\; statek ˘
dostatek ˘ pod dostatkiem,
zegar cyka jednostajnie ]miarowo\,
4. pe=no, st'd do>:, gdzie `>: ^ miara;
na domiar ]z=ego\ ^ na dope=nienie,
do>: =adny ^ w miar" =adny,
do>: ]wystarczy, dosy:, zwrot przy
wype=nianiu pojemnika ciecz' lub
materia=em sypkim; sy: ^ woda\,
5. dost ˘ do>: ˘ w miar" cz"sto ^
do>: cz"sto.
6. r[wno ˘ miarowy krok ]r[wny\,
synonimami miary& r[wnomiernie,
zr[wnowa/ony, r[wnowaga ]r[wno
^ waga ^ miara ^ ci'g\,
7. ci'g ˘ ci'/a, ci"/arna, t"gi, uci'g,
pow>ci'ga: si" ]miarkowa:\,
8. og[lne warunki, sytuacja, punkt
widzenia jakiej> sprawy.
staropol. miara, miera, AE –
umiar, umiarkowanie.
staropol. myara, miara, myera –
1. umowna wielko>: s=u/'ca do okre>-
lenia innych wielko>ci, tak/e
przyrz'dy do okre>lenia d=ugo>ci,
obj"to>ci, i wagi,
2. pomiar, czynno>: mierzenia,
3. g[rna granica tego, co si" komu>
nale/y, nale/na ilo>:,
4. okre>lony system mierniczy,
5. rozmiar, wskazana wielko>:,
6. jaka> choroba kt[r' leczono przy
pomocy mierzenia cia=a, lub okre>-
lonych jego cz">ci,
7. danina w zbo/u albo m'ce uiszcza-
na za zmielenie zbo/a w my=nie,
8. og[lne warunki, sytuacja, punkt
widzenia jakiej> sprawy.
w Ss 1953 6 kolumn cytat[w
w myerze; o myar' gedzeny';
ktho ma zl' myar'; rovna myar'
equa lance; th's myar', oszm
myar plothna,
1389 et octo metretas tritici, dicto-
rum in vulgary mery,
1439 XLVI metretas albo myary
salis.
staropol. za(na(po(prze(od(wy(z(
(u-mierzy:.
staropol. miarka –
1. umowna wielko>: s=u/'ca do
okre>lenia innych wielko>ci... j.w.
2. danina w zbo/u albo m'ce uiszcza-
na za zmielenie zbo/a w m=ynie.
}w Ss 1953 nie ma has=a miarkowa:&
staropol. miarkowa: –
1. mierzy:, 2. uspakaja:,
3. powodowa: si", 4. mitygowa:.|
staropol. ¢merzenye ˘
1419 kedi pani Baranowa przislala
Byerwolta cu merzenu rol, jako
swego posla, tedim go ja ani byal
gwaltem any mu ran dal. }w Ss 1953
dostawione A& ani byal g}a|waltem...
zbytecznie; gwalt ¯ niem. gewalt, tak i
inne, skracane s=owa ˚polski j"zyk|
s=owotw. pokr. co niemiara,
niezmierny, szy: na miar" ]lub na
wyrost\, w miar" dobry ]wzgl"dnie\,
miarodajny ]taki, na kt[rym mo/na
oprze: si", kompetentny, wiarygod-
ny\, miarkowa:, miernictwo, mierz".
=ac. metri ]mierzy:\ ˘ mensus ˘
mensura ˘ starofranc. i >redniow.
ang. mensure, ang. measure(ment,
ros. mera-miera, razmer-razmier,
merka-mierka ]miarka\;
gr. metron ]miara\ ˘
para•metr – wy•miar,
do(bez(na(nad(po(u(wy(za•miar,
mier•ny(niczy(nictwo,
za(na(po(prze(przy(do(od(wy(z(
(roz•mierzy:. ˚mierzy:.
Brytyjskie
British Weights and Measures
1. Miary d=ugo>ci
Measures of Length
1.1 liniowe, Linear Measure
1 mile ^ 1760 yards ^ 8 furlongs ^
5280 feet ^ 1.609,34 m
1 furlong ^ 40 rods ^ 201,168 m
1 rod ]pr"t\ ^ 5,5 yards ^ 5,029 m
1 yard ^ 3 feet ^ 91,44 cm
1 foot ^ 12 inches ^ 30,48 cm
1 inch ^ 2,54 cm
1.2 miary morskie
Nautical Measure
1 league ^ 3 nautical miles ^ 5,56 km
1 naut. mile ^ 6,080 feet ^ 1 .853,18 m
1 fathom ^ 6 feet ^ 1,829 m
2. Miary powierzchni
Measure of Surface
1 sq. mile ^ 640 acres ^ 258,998 ha
1 acre ^ 4.840 sq. yards 0,405 ha
^ 160 sq. rods
1 square rod ]pr"t\ ^ 30.25 sq. yards
1 square yard ^ 9 sq. feet 0,836 m2
1 square foot ^ 144 sq. in. 929,0 cm2
1 square inch ^ 6,45 cm2
3. Kubiczne, sze>cienne
Cubic Measure
1 cub. mile ^ 4,16818km3
1 register ton ^ 100 cub. feet 2,832 m3
1 cub. yard ^ 27 cubic feet 0,7646 m3
1 cub. foot ^ 1,728 cub. in. 0,02832 m3
1 cub. inch ]in.\ ^ 16,387 cm3
3.1 drewna, Wood Measure
1 cord ]sznur\ ^ 8 cord feet
1 cord foot ^ 16 cubic feet
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
4. Miary pojemno>ci
Measure of Capacity
4.1. cia= sypkich, Dry Measure
1 quarter ^ 8 bushels ^ 290,935 l
1 bushel ^ 4 pk ^ 8 gallons 36,368 l
lub, wg Random¢ – 35,239 l
1 imp. peck ^ 2 gallons ^ 9,092 l
lub, wg Random¢ – 8,8098 l
1 imp. gallon ^ 4 quarts ^ 4,546 l
1 imp. gallon ^ 277.42 cubic inches
1 quart ^ 2 pints ^ 1,136 lub 1,1012 l
1 pint 0,568 l
4.2. cieczy, Liquid Measure
1 imp. barrel ^ 36 gallons 163,656 l
¢ The Random House Dictionary
of the English Language,
New York 1967, 1664 stron,
du/ego rozmiaru 234 x 305 mm
5. Wagi handlowe
Weights, Avoirdupois Weight
1 long ton ^ 1,1200 short tons
^ 20 hundredweight 1.016,047 kg
1 short ton ^ 0,8929 long ton
^ 0,90718 metr. tony ^ 907,18 kg
1 hundredweight ^ 112 lbs. 50,802 kg
1 quarter ]qr.\ ^ 28 pounds 12,701 kg
1 pound ]lb.\ ^ 16 ounces 453,592 g
1 ounce ]oz.\ ^ 16 drams 28,35 g
1 dram ^ 3 sc. ^ 27.344 gr. 1,772 g
1 scruple ]sc.\ ^ 9.115 gr. 0,591 g
1 grain ]gr.\ ^ 64,7989 mg ^ 0,065 g
Poza tym istniej' jeszcze&
1. troy weight, u/ywany do handlu
kruszcami& z=otem, srebrem, kamie-
niami szlachetnymi, itp., od miasta
Troyes we Francji gdzie po raz
pierwszy by= u/yty ]troy 1 pound ^
0.823 lb.\, oraz
2. apothecaries weight,
u/ywany w aptekach.
«Grain» we wszystkich uk=adach jest
identyczny.
Troy weights&
1 pound ^ 12 ounces ^ 5.760 grains ^
0.82286 lb. ^ 0.37324 kg ^ 373,242 g
1 ounce ^ 20 pennyweights ^ 31,103 g
1 pennyweight ^ 24 grains ^ 1,555 g
1 grain ^ 0.064799 g
Apothecaries’ weight in Great Britain
1 pound ^ 12 unces
1 unce ^ 8 drams
1 dram ^ 3 scruples
1 scruple ^ 20 grains
Apothecaries’ measure in G.B.
1 gallon ^ 4 quarts ^ 8 pints ^
277,724 cubic in.
1 quart ^ 2 pints
1 pint ^ 16 fluid ounces
1 fluid ounce ^ 8 fluid drams
1 fluid dram ^ 60 minims
yy yy
Rosyjskie ]carskiej Rosji\ 4. Pojemno>ci wg Bolsz. sov. enciklop., t. 53, str. 325&
Russkaq metrologπq Mery vm≠stimosti 1. Liniowe
v= car;skoe vremq i 4.1. dla cia= sypkich Mery dliny (linejnye)
starinnej, drevnej Rusi; dlq sypuhix= têl= Russkie Metriheskie
mery starye russkie last= ª 12 hetvertej ^ 2.5166 l milq 7,4676 kilometra
1. Liniowe hetvert; ª 2 os;miny ^ 2.097 l versta 1,0668 kilometra
Linejnyq ili pogonnyq mery os;mina ª 4 hetverikov= ^ 1.049 l sa'en; 2,1336 metra
linπq 2,54 mm hetverik= ª 8 garncov= ^ 262,1 l arwin 0,7112 metra
d[jm= ª 10 linπi 2,540 cm garnec= ª 30 hastej ^ 3,277 l fut 0,3048 metra
fut= ª 12 d[jmov= 30,48 cm wg Bolsz. sov. enciklop., t. 27, str. 191&
verwok 44,45 millimetra
sa'en; ª 7 futov= 213,36 cm hetvert; ª 8 hetverikam d[jm 25,4 millimetra
sa'en; ª 3 arwiny 2,134 m ª 8x8 garncam ª 209,91 l ]litr[w\ liniq 2,25 millimetra
arwin= ª 16 verwkov= 0,711 m tohka 254 mikrona
verwok= ª 4,445 cm 4.2. dla cieczy
arwin= ª 28 d[jmov= 71,12 cm dlq 'i∂kos†ej 2. Kwadratowe, powierzchni
versta ª 500 sa'en= 1,067 km bohka ª 40 veder= ^ 419,6 l Mery plo]adi (kvadtarnye)
popri]e ª versta ili 40 verst= vedro ª 8 wtofov= ^ 12,290 l kv. versta 1,1381 kv. km.
Russkij fut= odinakov= s= vedro ª 10 kru'ek= ^ 12,290 l desqtina 1,0925 gektara
anglπjskim=. Versta, putevaq kru'kaª 10 harok= ^ 1,229 l kv. sa'en; 4,5522 kv. metra
m≠ra, soder'it= v= seb≠ 500 loknq, Drevnej Rusi ª 4,719 l$ kv. arwin 0,5058 kv. metra
sa'en= ili 3500 futov=. 28,315 & 6 ^ 4,719 litra ^ sze>cipi"dek$ kv. fut 0,0929 kv. metra
wg Bolsz. sov. enciklop., t. 27, str. 191& kv. verwok 19,7580 kv. santim.
wg Bolsz. sov. enciklop., t. 27, str. 191&
bohka ª 40 vëdram ª 40x10 wtofam kv. d[jm 6,4516 kv. santim.
versta ª 500 sa'enqm ª 500 x
3 arwinam ª 500x3x16 verwkam ª 40x10x2 butylkam ª 40x10x2x5
harkam ª 40x10x2x5x2 wkalikam 3. Kubiczne, sze>cienne
ª 1,0668 km.> Mery ob=ema tel (kubiheskie)
odnovremenno su]estvovalo ª 491,96 l ]litr[w\
kub. sa'en; 9,7127 kub. metra
drugoe delenie sa'eni, 5. Wagi kub. arwin
a imenno sa'en; ª 7 Futam ª 7x12 Vesy 359,7287 kub. decim.
d[jmam ª 7x12x10 liniqm ª berkovec= ª 10 pudov= ^ 163,8 kg kub. fut 28,3168 kub. decim.
7x12x10x10 tohkam ª 2,1336 m pud= ª 40 funtov= ^ 16,380 kg kub. verwok
Popri]e, zabytaq putevaq m≠ra funt= ª 32 lota ^ 0,410 kg 87,8244 kub. santim.
Drevnei Rusi, dnevnoi pere- lot= ª 3 zolotnikov= ^ 12,797 g kub. d[jm 16,3871 kub. santim.
xod=, 40 (mnogo) verst= ª 42,7 zolotnik= ª 96 dol; ^ 4,266 g
km> versta ª 1000 wagov=. dolq ^ 0,044 g 4. Pojemno>ci
od 1849 r. 1 wiorsta ^ 500 s'/ni ^ Funt= medicinskago v≠sa 4.1. dla cia= sypkich
1500 arszyn[w ^ 2390 =okci ^ 3500 d≠litsq na 12 uncπj, 96 draxm=, Mery ob=ema syphix ve]estv
st[p ^ 1,06678 km 288 skrupulov=, 5760 granov=> hetvert; 2,0991 gektolitra
2. Kwadratowe, powierzchni on v≠sit= 84 zolotnika, to est; osmina 1,0495 gektolitra
Kvadratnyq mery 8 medicinskix= funtov= ª 7 hetverik 26,239 litra
desqtina ª 2400 kv. sa'en= ª obyknovennyx=. garnec 3,2798 litra
1,092251 ha wg Bolsz. sov. enciklop., t. 27, str. 191& 4.2. dla cieczy
kv. sa'en; ª 9 kv. arwin= ª berkovec ª 10 pudam ª 10x40 Mery ob=ema 'idkostej
4,552 m2 funtam ª 10x40x32 lotam ª bohka 491,96 litra
Desqtina est; prqmougol;nyj 10x40x32x3 zolotnikam ª 10x40 vedro 12,299 litra
parallelogramm=, im≠[]πi v= x32x3x96 dolqm ª 163,805 kg hetvert; 3,0748 litra
dlinu 80, a v= wirinu 30 sa- wtof 1,2299 litra
'en=> to est;, ona ravna 2400 6. Monety
vinnaq butylka
kvadratnyx= sa'en=. Monety
0,7687 litra
wg Bolsz. sov. enciklop., t. 27, str. 191& zolo†aq mone†a ]z=ote\&
vodohnaq butylka
desqtina ª 2400 kv. sa'en= ª imperπal= ª 10 rublei
0,6150 litra
2400x9 kv. arwinam ª 1,09254 ha poluimper. ª 5 rublei
harka 122,99 millilitra
3. Kubiczne, sze>cienne serebrnaq mone†a ]srebrne\& wkalik 61,50 millilitra
Kubiheskπq mery rubl; ª 100 kopeek=
kub. fut= ª 1728 kub. d[jmov= hetvertak= ª 25 kopeek= 5. Wagi
^ 28,315 decm3 ^ 0,028 m3 dvugrivennyj ª 20 kopeek= Mery massy (vesa)
kub. arwin= ª 4096 kub. verwkov= grivennik= ª 10 kopeek= berkovec 1,63805 centnera
^ 0,360 m3 pqtahok= ª 5 kopeek= pud 16,3805 kilogramma
kub. sa'en= ª 343 kub. futov= mê∂naq mone†a ]miedziane\& funt 409,51241 gramma
^ 9,712 m3 pqtikopeehnik= ª 5 kopeek= lot 12,707 gramma
trikopeehnik= ª 3 kopejki zolotnik 4,266 gramma
dolq 44,43 milligramma

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

yy yy
7. Aptekarskie 1 kwadratowy sznur mierniczy ^ 1.3 Handlowe
Aptekarskie mery 10 pr"t[w kwadrat. ^ 1995 m2 Mery dliny obixodnye
apt. funt 358,323 gramma 1 morga che=mi<ska ]miara podst.\ ^ so'en; (sa'en;) ª 3 loknqm ª
unciq 29,860 gramma 3 sznury kwadrat. ^ 5985 m2 1,728 m
draxma 3,732 gramma 1 w=[ka che=mi<ska ^ 30 morg[w ^ lokec; (lokot;) ª 2 stopam ª
skrupul 1,244 gramma 179.550 m2 57,6 sm
gran 62,209 milligr. 1 =an kr[lewski ]rewizorski\ ^ cal ª 12 linqm ª 28,8 sm
3 w=[ki ^ 538.649 m2 linq ª 2 mm
wg internetu, niepewne przez to& 3. Miary kubiczne, sze>cienne
2. Kwadratowe, powierzchni
Pruskie 1871–1873 1 =okie: kubiczny ]$\ ^ 0,21118 m3
Mery dliny plo]adi
1. D=ugo>ci 4. Miary pojemno>ci vluka ª 30 morgam ª 16,796 ga
1 mila ^ 7532,48 m 4.1 cia= sypkich morg ª 3 kv. wnuram ª 0,56 ga
1 mila pocztowa ^ 7500 m 1 kwarta ^ 0.9422 l kv. wnur (zemlemerennyj) ª
2. Powierzchni 1 garniec ]miara podst.\ ^ 4 kwarty 100 kv. prentam ª 0,187 ga
1 pruska huba ]w=[ka\ ^ 7,65996 ha ^ 3,7689 l kv. prent ª 6,25 kv. so'eni ª
^ 30 re<skich morg[w 1 miarka ]faska\ ^ 4 garnce ^ 18,663 m2
1 re<ski morg ^ 25,53 ara 15,0756 l kv. lokec; (lokot;) ª
1 :wiertnia ^ 2 miarki ^ 30,15 l 4 kv. stopam ª 0,332 m2
Staropolskie 1818–1849
1 p[=korzec ]korczyk\ ^ 2 :wietrnie kv. stopa ª 144 kv. cqlam ª
2. Powierzchni 0,083 m2
^ 60,30 l
1 w=[ka ma=opolska ^ 30 morg[w ^ kv. cql ª 144 kv. liniqm ª
1 korzec ^ 2 p[=korce ^ 120,6 l
90 sznur[w2 ^ 9000 pr"t[w ^ 5,76 sm2
1 =aszt ^ 30 korcy ^ 3618 l
15,3 dziesi"ciny ^ 16,796 ha kv. liniq ª 4 mm2
1 morg ^ 0,5596 ha 4.2 cieczy
1 kwarta ^ 0,9422 l 3. Kubiczne, sze>cienne
Staropolskie 1 garniec ]miara podst.\ ^ 4 kwarty Kubiheskπq mery
Miary d=ugo>ci ^ 3,77 l (opu]eno, ang. left out, nonexisting$,
1.1 handlowe 1 konew ^ 5 garn•cy([w ^ 18,8445 l nie ma i w staropolskich, mo/e nie
1 cal ]palec\ ^ 0,0248 m 1 beczka ^ 14,4 konwi ^ 271,36 l ich by=o).
1 d=o< ^ 3 cale ^ 0.0744 m
1 :wier: ^ 2 d=onie ^ 1(4 =okcia ]st'd 5. Miary masy, wagi handlowe
1 =ut ^ 0,0127 kg 4. Pojemno>ci
nazwa\ ^ 0,1489 m
1 grzywna ]marka\ ^ 16 =ut[w Mery vm≠stimosti
1 sztych ^ 8 cali ^ 0,1985 m
^ 0,2026 kg 4.1. dla cia= sypkich
1 stopa ^ 1,5 sztycha ^ 12 cali ^
1 funt ]miara podst.\ ^ 2 grzywny Mery ob=ema sypuhix ve]estv
0,2978 m
^ 0,4052 kg ko'ec ª 4 cvercqm ª 128 l
1 =okie: ]miara podstawowa\ ^
1 kamie< ^ 32 funty ^ 12,976 kg cverc; ª 8 garncam ª 32 l
2 stopy ^ 0,5955 m
1 cetnar ^ 5 kamieni ^ 64,80 kg garnec ª 4 l (litram)
1 s'/e< ^ 3 =okcie ^ 1,787 m
4.2. dla cieczy
1.2 rolne i drogowe wg Bolsz. sov. enciklop., t. 53, str. 340, Mery ob=ema 'idkostej
1 =okie: ^ 0,5955 m system metryczny wprowadzony w 1919, bohka ª 25 garncam ª 100 l
1 krok geometryczny ]miara podst.\ do tego czasu& garenc ª 4 kvartam ª 4 l
^ 3,75 =okcia ^ 2,2333 m 1. Liniowe kvarta ª 4 kvarterkam ª 1 l
1 pr"t ^ 2 kroki ^ 4,4665 m Mery dliny linejnye kvarterka ª 0,25 l
1 laska ^ 2 pr"ty ^ 8,933 m
1 sznur ]mierniczy\ ^ 5 lasek 1.1 Drogowe
Mery dliny putevye 5. Wagi
^ 44,665 m Mery massy (vesa)
1 staja ^ 3 sznury ^ ok. 134 m milq pohtovaq ª 3 pulmlqm ª
8,534 km centnar ª 4 kamnqm ª
2. Miary powierzchni pulmilq ª 2 cverc;miliqm ª 40,55004 kg
2.1 system I 4,267 km (v nekotoryx rajonax ranee pri-
1 kopanka ^ 19,95 m2 cverc;milq ª 2 staqm ª menqlsq centnar ª 50 kg)
1 laska kwadratowa ^ 4 kopanki 2,1335 km kamen; ª 25 funtam ª
^ 79,8 m2 staq (versta) ª 1852 loknqm ª 10,1376 kg
1 kwadratowy pr"t wi"kszy ^ 1,0668 km funt ª 16 unciqm ª 405,504 g
2,5 laski kwadratowej ^ 199,5 m2 unciq ª 2 lutam ª 25,344 g
1 wiertel ^ 18 kwadratowych pr"t[w 1.2 Rolne lut ª 4 draxmam ª 12,672 g
wi"kszych ^ 3591 m2 Mery dliny zemlemernye draxma ª 3 skrupulam ª3,168 g
1 mogra ]miara podst.\ ^ 12(3 wiertla wnur mernihi (zemlemernyj) ª skrupul ª 24 granam ª 1,056 g
^ 5985 m2 10 prentam ª 43,2 m gran ª 5,5 granikam ª 44 mg
1 =an franko<ski ^ 43,2 morgi prent ª 2,5 so'enqm (sa'enqm) granik ª 8 mg
^ 258.554 m2 ª prencikam ª 4,32 m
prencik ª 10 lavkam ª 43,2 sm
2.2 system II lavka ª1,80 calq ª 4,32 sm
1 kopanka ^ 19,95 m2
1 kawdratowy pr"t wi"kszy ^
10 kopanek ^ 199,5 m2

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

yy
†miartwy, miertwy ˚martwy.
†miastek namiestnik, zast"pca.
¢miast miejsce ˘
zamiast, natomiast, namiastka.
ang. place; spot; seat, site,
ros. mesto-miesto.
†miasto zamiast, w miejsce.
staropol. namiastek – nast"pca,
namiastka – produkt zast"pczy;
surogat, ang. in place of,
ros. vmesto-wmiesto ]na miejsce\,
ok. 1816& „Lecz czyli krok ten uczy-
niony by= bez powszechnego W=ady-
k[w zezwolenia, czyli /e Zygmunt
i tutay miasto powolno>ci u/ywa=
przymusu... itd.”
miast-o(eczko, miejski społ.
skupisko zabudowa< nale/'cych do
ludno>ci o nierolniczym zaj"ciu,
obszar o intensywnej zabudowie,
podlegaj'cy odr"bnej administracji.
dosł. cz">:, dzia=ka, parcela ˘ staro-
pol. do•sich•miast ^ do•tych•czas;
czast(o ]cz"st(o\ ^ miast(o, s=owotw.
poch. na•miastka ^ cz'st•ka;
cz"sto  g"sto, miasto ]dzia=ka\ 
ciasto – ciastko ]cz'stka\ – cz"stowa:,
s=owotw. koncepcji 002.A.
miasto – ros. miesto ]miejsce\.
miasto ]dzia=ka\ ˘ dzielnica ]miasta\.
siedziba ¯ sadyba ]`a – liczba mn.\,
na•miest•nik – po•sad•nik ]na ^ po\.
A. Br¥ckner 1927& miasto ^ zamiast.
za miastem  zamiast ]w miejsce,
za  w, ˚przyimek\,
miejsce ˘ miejski ]`ski – ziemia\.
staropol. XV w., ca 1500 myaskeczko
– ma=e miasto.
w odmianach&
1438 y myasteczka Czarnkowa;
w myesczyech i myasteczkach;
to dobiwszi myasteczka; v my-
asteczkv; vdzalal myasteczka.
gr. polis ]miasto, pa<stwo\,
=ac. civitas, ]miejski\ civicus,
franc. ville,
]miejski\ civique, municipal,
starofranc. i >redniow. ang. cite,
citet ¯ =ac. civitas,
ang. city, ]miejski\ civic,
gorod-gorod; ]grodzki\
ros.
gra'danskij-gra/danskij,
gorodskoj-gorodskoj.
†miastek poz. społ.
namiestnik, zast"pca.
staropol. myastek ˘
i do myastkow gych.
†miastko
1. ma=e miejsce,
2. ma=e miasto, miasteczko.
staropol. mastko, myastko ˘ ca 1418
Grodek uel myastko castellum.
w odmianach&
na malem mastku,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
iszecz szø on na dw malu mastku
gest bil pomescil.
miasto społ.
1. †staropol. miasto, miesto, masto,
myescze, myesto, myasto, mesto,
mastho –
1. miejsce,
2. miasto, jego mieszka<cy
w odmianach&
na fsech mesczech; stane na
mescze,
1410 s masta na dobrowolney
drodze.
2. † staropol. myasto, my'stho –
zamiast, w miejsce.
1427 crol gy ostawil myasto ssye-
bye,
1454 ty myely bicz myesto skodi,
dal my bog heszcze gyni plod
myasto Abla, ktoregosz to Kayn
zabyl;
recz bødzye myecz myasto darv;
myastho dzyeczy;
myasto slodzyeya; a myastho
thych podlyeyshych...; mysatho
komornyka.
†miazdra bot.
staropol. mi'zdra czy mi"zdra –
b=onka, sk[rka.
XV w. seszlo byelmo z gego oczu
iako myøzdra z byalku iagecznego
]quasi membrana ovi\.
miau-cze:(kn': dźwięk. d{wi"k
kot[w, miau; d{wi"kona>ladowcze.
ang. meow, meou }miau|
ros. mquka-n;e/t;-miaukanie.
miazga
1. bezkszta=tna masa powsta=a wsku-
tek zgniecenia, starcia czego,
rozgniot,
2. bot. tkanka tw[rcza drzew i krze-
w[w, le/'ca mi"dzy =ykiem a
drewnem.
`azg, s=owotw. baz' zgniecenie lub
s=aw.-ros. miagka masa, KGZ,
¯ gr. maza ˘ =ac. massa,
s=owotw. pokr. drob•iazg(nostka,
wsp[lne `iazg& miazgadrobiazg,
tak/e drzazga ˘ rozbi: w drzazgi.
staropol. myaszga, myasga,
maasga –
1. tkanki do rozrastania znajduj'ce si"
mi"dzy kor' a drewnem drzewa,
2. sok uzyskany z naci"tego pnia
drzewa,
3. bezkszta=tna, spoistamasa powsta=a
wskutek zgniecenia, st=uczenia,
starcia czego>.
XV w. ligna decorticant vlg. lupya
prze myaszg',
ca1455 myasga; maasga,
1437 myaszga bipsana,
1472 myasga succus non dul-
coratus.
ros. mqkot;.
yy
miazmat wyziewy chorobotw[rcze,
pochodz'ce z rozk=adu organizm[w;
niezdrowe powietrze.
mia/d/yca med.
stwardnienie t"tnic w starczym wieku,
arterioskleroza, skleroza. ¯ miaso
]mi"so\ ¯ masa S?, ˚miazga.
mia/d/y: czynność.
gnie>:, kruszy:, t=uc co na drobniut-
kie cz">ci, bezkszta=tn' mas".
¯ miaso ]mi"so\ ¯ masa
¯ gr. maza,˚miazga
mi':, mi"tosi: w d=oni lub d=o-
niach& >ciska: co wielokrotnie, gnie>:,
pozbawiaj'c pierwotnej formy;
1. m – symbol pierwszej osoby
]ja\ ˘ mnie, mi" ˘ mi']:\,
2. miaso ]mi"so\ ¯ masa,
3. miagkij ]mi"kki\.
staropol. ¢my'cz ˘ my'l
– kruszy:, rozciera: na m'k".
~mi': czas niedok.
¯ m ]wielokrotnie, multiple\ % j':.
przydawa: zmarszczek >ciskaniem,
gnieceniem, szczeg. w d=oni, odzie/
– siedzeniem na niej.
ros. mqt;-mjat ˘ izmqt;, smqt;,
ang. to rumple, to crumple.
po•mi': – w wielu miejscach
wy•mi': – ca=kowicie, zupe=nie;
wymi"
z•mi': – czas dok., sciskaniem,
gnieceniem
mi'/sz(o>: bot., biol.
masa tkankowa tworz'ca cz">ci ro>li-
ny, owocu, a tak/e narz'dy zwierz"ce.
miaso ]mi"so\ ¯ masa S?, A ˘ Å.
staropol. ca 1500 myaschoscz;
myøszoszc – grubo>:.
staropol. mi'szy, mi'/szy
1. gruby, oty=y, 2. g"sty,
3. pe=en rozwagi, namys=u.
1462 myasze spissi;
y plebany sz myaszv szyyv, ysz
tho barszo pywo pyyv.
=ac. pulpa, franc. pulpe, ang. pulp,
ros. mqtkaq massa-miatkaja massa.
˚mi':, mia/d/y:, miazga.
micha pojemn., zgrub. miska.
micha=ki żart., pot.
b=ahostki, drobiazgi; fraszki, /arciki,
anegdotki.
miczman mors.
starszy kadet marynarki bryt. i am.,
w ros. marynarce wojennej& najwy/-
szy stopie< podoficerski.
ang. midshipman, middy,
ros. mihman-miczman.
mie-ch(szek w[r, worek, torba,
sakwa; przyrz'd t=ocz'cy powietrze;
w aparatach fotograficznych& futera=
kamery. dosł. pr[/ny.
pr[/ ^ pust ^ niech ˘ miech, MN.
yy
s=owotw. poch. >miech ¯ > % miech
¯ szcze•bruch ]˚garnek, mieszek\ ˘
brzuch, Szczebrzeszyn;
szcze – zdrobn. `ek.
garn•ek  miesz•ek ¯ miesza:
]ruchem obrotowym\ ¯ miech ]w[r\.
staropol. mech, myech –
1. w[r, worek, torba,
2. woreczek na pieni'dze, sakiewka,
trzos, mieszek,
3. futera= na instrumenty muzyczne,
4. przyrz'= t=ocz'cy powietrze w
piecach kowalskich i hutniczych,
5. rodzaj daniny uiszczanej
przez rybak[w, w rybach.
w odmianach&
1407 trzi mechow rakow,
1470 myechv konopi,
w skorzanem myechv,
1471 dwv mywchv wzyanl,
1494 nye wsyal myecha,
ca 1500 myech folliculus.
anglosas. belg, b≤lg, bielg ]w[r
sk[rzany\ ˘ >redniow. ang. bely,
beli ]brzuch\ ˘ ang. belly ]brzuch\;
anglosas. belg, b≤lg, bylg ]miech\
˘ >redniow. ang. beli ]l.poj.\ belvis
]l.mn.\, ang. bellows,
ros. mex-miech ]l. poj.\,
mexi-miechi ]l.mn.\,
lit. maißas ]w[r\, pruski moasis
]miech kowalski\.
nazwisko Miechowita.
†miechow-ice(nice bot. w liczbie mn.
Physalis Alkekengi L.
staropol. myechowycze, mechovi-
cze, mechouicze, myechownicze;
alcahengi, alkekengi, lekengi,
kykyelky ˘
1419 my}e|chowycze alcahengi,
herba satutaris,
1437 mechovicze kekengi, alke-
kengi,
1472 mechouicze alkekengi,
1460 ¢myahownycze kyekyethwy,
ca 1465 myechownycze lekengi,
ca 1500 myechownicze kykyelky,
miechunka bot. w liczbie mn.
Physalis, ro>lina z rodziny psian-
kowatych, o czerwonych kwiatach
i pomara<czowych jadalnych
jagodach.
†miechynie bot. w liczbie mn.
agrest, Ribes uva crispa L.
staropol. 1472 my}e|chynye villerina.
†miecisko leśn.
cz">: lasu, w kt[rej polowano na
zwierzyn" przy pomocy sieci.
staropol. myeczysko ˘
1478 albo w myeczyskoch.
1. miecz(nik(owy(yk broń. dawna
r"czna bro< sieczna o szerokim ostrzu i
prostej r"koje>ci; mo/e by: obusieczn'.
hist. Zakon Kawaler[w Mieczowych –
zakon rycerski w Inflantach ]Rydze\,
za=o/ony 1202 r., przez Niemc[w,
do walki z poganami – +otyszami,
tubylcami.
s=aw. mietat’ ]miota:\,
wo=. ábna'i meh;, m≠h;,
staroros. meh=-miecz, ang. sword,
anglosas. sweord, swurd, sword,
pokr. niem. schwert.
˚pol. szarszun, koncerz,
`ecz, `ek, `e/ ¯ ang. edge ]ostrze\
¯ anglosas. ecg ˘ pol. je/ ]s=aw.
ë'\, siek ˚siecz,
ros. seh; ]r'ba:, ciosa:, dziaba:\;
Lœxom 'e kr≠pko borou-
]im. i soulicami meh[]e,
staroros. mehnik-miecznik,
ros. knq'eskij dru'innik v
Drevnej Rusi> stra', oru-
'enosec> palah,
staropol. mecz, myecz –
1. bro< sieczna o szerokim ostrzu
i d=ugiej g=owni osadzonej na
r"koje>ci,
2. pojedynek na miecze jako forma
post"powania dowodowego w
procesie\.
3. linia m"ska, potomstwo m"skie.
4. podpora uko>na u drzwi, wr[t,
okien, s=up[w; ca 1465 myecz
sklepovy pistulum,
5. Lonicera caprifulium L., ca 1465
ligustrum volubilis mecz.
1397 jacom nye otpusczil Mico-
laiewi mecza,
1397 isze przod meczew dobiwali,
1400 cradzonego mecza,
od nego iego mecz;
opaszi se meczem,
1403 s golim meczem.
staropol. mecznik, myecznik,
miecznik, myecznyk –
1. urz"dnik dworski nosz'cy miecz
przed panuj'cym, tak/e urz"dnik
ziemski,
2. rzemie>lnik wyrabiaj'cy miecze.
1327, 1392 mecznik,
1352 mecznik dicitur,
ca 1428 myecznik,
1434 miecznik,
1484 mecznig,
1492 ¢mesznigk,
ca 1500 myecznyk.
staropol. 1485 myecznikowa –
/ona miecznika ]rzemie>lnika\.
staropol. 1485 myeczownigk –
mieczownik, rzemie>lnik wyra-
biaj'cy miecze.
staropol. meczowy, myeczowy,
myeczevy – do miecza przynale/ny,
z mieczem zwi'zany.
1399 meczowa glowicza;
ferratura zasadka myeczowa
szelazna; feratura myeczowa
zawada,
1466 passek myeczoui;
r'koyescz myeczeva.
mieczyk – miezykordia, u/ywany do
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
dobijania rannych przeciwnika po
zwyci"skiej bitwie.
=ac. ¢daca ]dacki n[/ ¯ Dacja\,
ital. i hiszp. daga,
niem. degen ]$, znacz. nieokre>l.\
starofranc. dague,
>redniow. ang. daggen ]rozp=ata:\,
ang. dagger ]kr[tka bro< z ostrym
ko<cem, prostym ostrzem, do
d{gania\,
ros. kin'al-kin/a= ]˚kind/a=\.
po mieczu – po ojcu, linii m"skiej,
po kondzieli – po matce, /e<skiej.
˚g=ownia, miekut.
2. †miecz gra. pi=ka do gry
staropol. 1471 myeczem pila.
¢mieczetnyj wygl'daj'cy, urojony.
mehetnyj-mieczetnyj,
staroros.
m=h;t;nyj-moczitnyj,
ros. voobra'aemyj, prizra-
hij, mehatel;nyj,
ang. seeming, imaginary, illusory,
visionary, fantastic.
mieczowanie bud.
system wi'zania dachu, drewnia-
nych podcieni, z zastosowaniem
uko>nych belek – mieczy.
mieczyk bot. Gladiolus, ro>lina
z rodziny kosa:cowatych,
o li>ciach w kszta=cie miecza.
staropol. myeczyk –
1. kosaciec /[=ty,
Iris pseudoacorus L.
1460 myeczyk acorus,
ca 1465 myeczyk yacintos,
flos accori,
1475 myeczyk ireos,
2. borowy mieczyk – gatunek
mieczyk[w
1472 borowy meczik yris
ylirica,
staropol. myeczycowye –
nazwa zbiorowa,
1. kosaciec /[=ty,
Iris pseudoacorus L.
1419 myeczycowye gladiolus
domesticus, yris,
1437 meczicowye accorus,
gladiolus, spatula fetida;
carice myeczycovya glandes;
1450 herba quedam proprie
myeczykowe,
ca 1460 myeczikowye acorus,
ca 1465 myeczikowye acarus
ca 1465 myeczykovye gladio-
lusus
2. borowe mieczykowie – gatunek
mieczyk[w, Glediolus imbricatus L.
1472 myeczykovye borove
ireos.
mie: jęz.
1. posiada:, dysponowa:,
u/ytkowa:,
2. sk=ada: si" z, zawiera:.
3. my>le:, pami"ta:; mie: na uwadze,
yy
mniemaj'c, mie: si" za – uwa/a:
si" za,
4. do tworzenia form czasowniko-
wych, odpow. ang. to have, np.
ma si" ku ko<cowi, w='czaj'c
musie:, ang. have to.
5. mie: ˘ mia=(a ]jakoby; w'tpliwe,
zas=yszane, z drugiej r"ki\ ˘ mia=
to powiedzie: czy napisa: ]jako-
by to powiedzia= czy napisa=\.
wo=.1289 imam=-imam ]mam\,
staropol. myecz –
1. posiada:, w=a>cicielem by:,
u/ywa:, korzysta: z czego> jak
w=asno>ci, rozporz'dza: czym>,
m[c czego> u/ywa:,
2. trzyma: w r"kach, u siebie,
przechowywa:,
3. w stosunku rodzinnym, spo=ecz-
nym, towarzyskim& mie: syna, pana,
4. zachowywa: si", post"powa:,
5. przedstawia: si", znajdowa: si".
Liczne formy odmian, przez osoby
i czasy myala, myal, mely, mecz,
mayancz, myely, may'czy,
mayøczego, may'czego, mamy,
maiøcz – w Ss 1953 24 kolumny
cytat[w; nie mam zapa=u by przy-
toczy: je tu cho:by po cz">ci, bo i
aparat gramatyki obecnych dekad
w='czony – formy gramatyczne
b"d'ce kryterium sortowania, klasy-
fikowania, szufladkowania – wiedza
kt[rej w Íredniowieczu nie by=o, np.
w po='czeniu z imies=owem biernym
czasownika dokonanego stwierdza
istnienie rezultatu czynno>ci.
anglosas. habban, goth. haban,
staronord. hafa, staroniem. wy/yn
haben, >redniow. ang. habben,
hafde, havde, hadde,
ang. have, possess, disposition,
ros. imiet;-imiet, vladet;-w=a-
det, der'at;-dier/at.
miednica pojemn.
1. =ono, pier>cie< kostny w dolnej
cz">ci jamy brzusznej,
2. odkryty, okr'g=y pojemnik na wod"
w kszta=cie du/ej misy.
staropol. 1456 myednicza,
1466 myethnycza,
ca 1500 myednycz' peluis –
misa metalowa do mycia si".
=ac. bacca ]pojemnik na wod"\ ˘
p[{no=ac. baccium,
starofranc. i >redniow. ang. bacin,
ang. ]anat.\ pelvis,
]pojemnik\ basin ]okr'g=y, szeroki i
p=ytki pojemnik na ciesz, miska\,
ros. ]anat.\ taz-taz,
]pojemnik\, laxan-;/ka
-=acha-<(nka, taz-taz.
miedniczka anat.
b=oniasty woreczek w nerce, prze-
chodz'cy w moczow[d.
¢miedusza bud. piwnica do prze-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
chowania miodu i innych napoj[w.
Latopis 1116 medywa-miedusza.
ros. kladovaja dla mieda.
¢miedwied anim., zwierz.
nied{wied{; wie gdzie mi[d,
lub miodem wiedziony.
¯ ros. mëd % ved; ¯ vedenie
]wiedza\ ˘ medbed;. polska nazwa
zepsuta przej>ciem M˚N wzd=u/ liter
alfabetu, ]nie`\ i znaczenie zatarte
przez to ]co nie$\.
Por. arkuda, bere.
miedza w'ski pasek ziemi lub l'du
mi"dzy polami, granica.
s=owotw. pokr. mi"dzy.
staropol. medza, myedza –
granica, najcz">ciej pas nie zaoranej
ziemi rozdzielaj'cej dwa obszary,
czasem pokryty zaro>lami, wyposa/
ony w znaki graniczne, czasem
posiadaj'cy posta: bruzdy, skiby,
wa=u, nawet muru.
1383 medza perarrata,
1394 ne oral medze,
1399 pro 2 gadibus medzi,
1402 vlg. medze arathe,
1402 medze,
1403 medzø,
1408 o medzø,
1415 gdze myedz' szaszla,
ca 1420 medza limes,
1427 alem myedze nye ruszil,
1429 gadem albo myedz'.
staropol. myedzny – graniczny.
staropol. medzuch – miedzuch,
miedza, pas nie zaoranej ziemi
rozdzielaj'cy dwie role.
=ac. medius,
anglosas. balc, balca,
>redniow. ang. balke,
ang. balk ]1. grzbiet, skiba niezaoranej
ziemi mi"dzy bruzdami zagon[w,
2. zgrubnie obrobiony kloc drewna, ˘
pol. belka, 3. wi'zanie belkowe domu,
4. przeszkoda, zaw[d, itd. – w'skie
u/ycie terminu «balk»\, ˚belka,
ros. me'a-me/a ]miedza\.
†miedzianka odzież., ozd.
spinka miedziana.
staropol. ca 1500 spinter, medzan-
ka, acus mulieris.
mied-{(ziany(ziak(zioryt(ziowa:
metal. metal ci"/ki barwy czerwona-
wej, kowalny, dobrze przewodz'cy
ciep=o i elektryczno>:, szeroko
stosowany w przemy>le.
miedziak – miedziany pieni'dz;
drobna moneta miedziana.
midzianka – zool. gniewosz.
miedzica – med. choroba powsta=a na
skutek zatrucia solami miedzi.
¯ s=aw. mied ]mi[d, koloru miodu\,
D ˘ D{. s=owotw. pokr. >nied{
MN i >nie:.
Siarczan miedzi CuSO4, lub Cu2SO4.
yy
– nieorganiczny zwi'zek chemiczny,
s[l kwasu siarkowego i miedzi.
staropol. koperwas, koperwoser
¯ =ac. cuper % waser ]kwas\ ¯ niem.
gr. Kyprios ]Cypr, gdzie najlepsz'
mied{ produkowano\ ˘
=ac. Cyprium ˘ cuper, cuprum
anglosas. copor, >redniow. ang.
coper, ang. copper,
wo=., Ipat pod 1259, w rzecz. 1255&
m≠d; – i kouzneci. 'el≠zou
i m≠di i srebrou.
me∂ ø ágnœ polzou]; ≥ko
smola.
wo=.1289 me∂, m≠denaa ]miedzia-
na\, m≠dœnye ]miedziane\, Ipat.
med=, ros. med; ]mied{\, mednaq
]miedziana\.
staropol. medz, myedz –
mied{, tak/e stopy& br'z, spi/.
1420 medz cuprum,
1437 myecz cuprum,
XV w. myecz stannum;
myedz, zwon zwony'czy;
s myedzy; a myedzy ]aeris\
offyerowano gest;
zlamal wøsza myedzanego,
ca 1455 myedz,
1466 sz myedzy,
1472 medz es vastum,
ca 1500 myedz es.
staropol. medzany, myedzyany –
miedziany, zrobiony z miedzi,
zwi'zany z miedzi'.
1393 dictum stampca medzana;
medzany, medzane; y umiwadlo
myedzyane; s podstawky my-
edzyanimy; myedzana ruda;
1472 troski medzane batitura
eris.
†mied{wno jęz. s=odko, miodowo.
¯ s=aw. mied ]mi[d\.
staropol. medzwno ˘
ysz mu medzwno yako mod.
ang. sweet, ros. sladko-s=adko.
miejsc-e(ami(owo>:(owy([wka
1. plac w grodzie,
2. kr[tka ulica,
3. wolna przestrze<,
4. region,
5. cz">: przestrzeni zajmowana przez
osob" lub rzecz ˘ wolne miejsce,
rusza: z miejsca,
6. punkt ˘ w tym miejscu,
7. pozycja w zespole ˘
na drugim miejscu,
8. rezydencja, lokal ˘ miejscowy
]lokalny\,
9. teren zamieszka=y przez ludzi ˘
miejscowo>:, miejski, miasto.
miejscami& sporadycznie, gdzienie-
gdzie, tu i [wdzie;
z miejsca& natychmiast, bez namy-
s=u, od razu.
gr. plateia, =ac. platea, starofranc.,
>redniow. ang. i ang. place,
yy
wo=.1289 m≠sto ]miejsce\, m≠sta
]miejsca\, na m≠st≠ ]na miejscu\
ros. mesto,
staropol. 1426 myesczcze,
miesczcze –
1. miejsce, cz">: p=aszczyzny lub
przestrzeni gdzie si' co> dzieje,
2. miejsce, cz">: p=aszczyzny lub
przestrzeni celowo wydzielona
albo na co> przeznaczona,
3. stanowisko komu> przys=uguj'ce.
4. ust"p w ksi'/ce,
5 okre>lona pozycja w kolejno>ci.
1426 syesczcze,
1449 na temze myesczyv;
przes gynsze myesczcza; na
myesczczoch osobnych; z tego
to myesczcza,
1484 myesczczu.
w Ss 1953 5 kolumn cytat[w.
staropol. miestce, mie>:ce,
mie>ce czy miesce.
s=owa posi=kowe ]przyimki, przedrost-
ki\ wskazuj'ce na miejsce& po, pod, za,
poza, przy, obok, nad, przed.
za(po(u(prze(z(roz•mie>ci:.
miejscownik jęz.
1. jeden z siedmiu przypadk[w de-
klinacji, odpowiadaj'cy na
pytania&
o kim$ o czym$ kt[ry z kolei$
ca=a deklinacja ma 7 przypadk[w,
po miejscowniku – wo=acz.
wg mSjp 1969 – si[dmy, a wg,
mnie – sz[sty. mSjp 1969 w='czy=
wo=acza w >rodek, jako 5-ty, przez
to narz"dnik sta= si" 6-tym, a miej-
scownik – 7-mym.
Wo=acz jest rzadko u/ywany.
mSjp 1969 pl'cze gramatyk" polsk' –
ma wyra{ne braki w r[/nych aspektach
ze s=ownikiem zwi'zanych, tak i przy-
padki deklinacji, zamieszanie,
˚nr 700 Uwagi o s=ownikach.
2. stempel nadawczy w urz"dzie
pocztowym, z nazw' miejscowo>ci
nadaj'cej przesy=k".
¯ miejsce % ownik.
miejsc-owo>:(owy([wka
˚miejsce.
miejski ˘ miasto AE.
po miejsku – wg zwyczaj[w miej-
skich.
miejsce % ski, ki ]ziemia\.
staropol. myeszky, myesczki –
nale/'cy do miasta, zwi'zany z
miastem, z jego prawem, odno-
sz'cy si" do miasta.
albo w myeszkym,
na gynszym myeszkym; albo
gynnego mesczkyego; nye
w myesczkym; na myesczke
potrzeby; na myseszczkye
polepsenye; o myeszkyem
welkerzu; myeszczkye prawo ius
municipale; lvd myesczki; obv kv
bronye myesczkey, w myescze.
†miek-a:(ota: dźwięk. o g=osie wy-
dawanym przez niekt[re zwierz"ta&
becze:, mcze:, rycze:.
staropol. myekotacz ˘ ca 1500 ele-
phas barrit b'rczy vel myekocze.
ca 1500 ovis balat myeka.
†miekta:
staropol. myektacz, myekczacz –
1. b=yszcze:, l>ni:, ja>nie:,
te/ mieni: si" ]kolorami\,
2. miekta: ]oczyma\ –
przewraca:, toczy: oczyma.
1448 mekcz'czimy micantibus
coloribus,
1446 miekcze sz' nitet,
1466 aurora valde rutilans mek-
cz'cza,
ca 1500 verdit oculos myekcze.
miekut broń. miecz. ut ]metal\ ˘
kut ˘ kuty, ku:.
†mielcarz ten, co przygotowuje
s=[d, s=odownik.
staropol. 1418(75 myelczarzs.
†mielcuch, milcuch bud.
budynek do przygotowywania s=odu,
s=odownia.
staropol. melczuch, myelczvch ˘
1436 melczuch,
1457, 1466, 1470, 1418(75, ca 1500
myelczvch,
1477 ¢mi"lczvch,
1480 mylczvch.
mielec anat.
/o='dek ptak[w /ywi'cych si"
ziarnem.
mielizna geolog. p=ycizna w rzece,
morzu, wskutek osadzania si" piasku.
¯ ros. mel;-miel ]mielizna, ang.
shallow\, meloh;-mie=ocz ]drob-
nostka, drobiazg ang. trifle\.
miel % `zna ]wszystko co dotyczy
rdzenia, jak bieli(ojczy(dziczy•zna\,
˚p=ycizna ]`izna, s=owotw. koncep-
cji 002.A – te same cz=ony\, br[d.
s=aw.-ros. mie=kij ]mia=ki\,
>redniow. ang. schalowe,
ang. shallow(s,
ros. melkovodnyj.
†mielnik prof. m=ynarz
staropol. myelnyk ˘
1483 z myelnykyem.
mielonka spoż. ¯ mle: ]miesza:\.
artyku= spo/ywczy powsta=y ze
zmieszania dwu i wi"cej sk=adnik[w
wyj>ciowych.
†mie=y jęz. ˚mi=y.
ang. nice.
†miemo, mimo obok, wbrew.
mienia:, ~miana
z(za(wy(od(prze•miana.
mienia: ]si"\ czynność.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
staropol. sz' menacz, myenyacz ˘
1423 ¢syob lanakmi myenyali,
1496 quia tu cambisti, albo my-
enyales szye.
mieni: ]si"\
1. zmienia: kolor, barw"; rumieni:,
mieni si" w oczach ]blask, b=ysz-
czy, migoce\.
2. nadawa: miano, imi", nazw",
nazywa: kogo, tutu=owa: ˘
miano AE,
3. mieni: si"& uzurpurowa:,
podawa: si" za.
1. †mieni:, mieni: si" czynność.
1. zmieni:, odmieni:.
staropol. myenicz, myenycz,
menicz ˘
syø menil, myenyøcze syø;
1471 nye myeny schi'.
2. wymieni: na co> innego, np. na
drobne pieni'dze, rozmienia:.
pyenedzy malych myenyly.
3. mieni: si" w sobie – wymienia:,
zamienia: si" nawzajem w siebie.
1471 schamy w schobie ]w miej-
sce schebye\ ch' myeny'.
staropol. od(o(pzre(wy(za(z•mie-
ni:, mienia:, od(prze•mienia:.
starofranc. claimer,
>redniow. ang. claimen,
ang. claiming to be `,
ros. po/shi-ta;-po(sczi•tat,
polagat;-po=agat,
ros. myslit;-myslit ]my>le:\,
dumat;-dumat ]duma:\, i inne.
za(prze(od(pod(nad(wy(z(roz•
mieni:.
2. †mieni:, mieni: si" czynność.
1. nazywa: po imieniu, nazywa:
czym>, jako>, wymienia:, m[wi:
o kim>,
2. wypowiada: swoje zdanie ]g=osem,
pismem\, co> m[wi:, twierdzi:,
tak/e co> my>le: o kim> albo o
czym>, mniema:,
3. nazywa: kogo> kim>, czym>,
uwa/a: kogo> za kogo>, za co>,
podawa: kogo> za kogo>, za co>,
4. my>le: o czym>, mie: co> na my>li,
chcie: czego>.
5. odnosi: si" do czego>.
6. mieni si" – znaczy.
staropol. myenacz ˘ myenycz
˘ myenyony, myenoon, myenyo-
ney, myenyono, myenyl,
1456 myenyly.
staropol. na(po(prze(przy(wy•
mieni:, na(po(prze(wy•mienia:,
mianowa:.
w Ss 1953 7,5 kolumny cytat[w.
~mieni: czas dok., ¯ `mienia: ¯
miano ]nazwa ¯ zwa:\;
wg mSjp 1969, mieni: – czas niedok.
s=owotw. pokr. mianownik.
ros. pereobrazovyvat; ˘
yy
pereobrazit;-piereobrazit,
pominat;-pominat, pomqnut;,
ang. to transform, to mention.
za•mieni: – czas dok. ¯ mieni:,
da: co> za co>,
za ^ wy
prze•mieni: – przeistoczy: si",
przeobrazi: si"
od•mieni: – gram. utworzy: inny
przypadek; odmiana,
odmiany ro>lin
pod•mieni: – w miejsce, na miejsce;
podmiana
nad•mieni: – troszk", wspomnie:
napomkn':
wy•mieni: – na co innego, za ^ wy
z•mieni: ]si"\ – nabra: innej formy,
by: innego uk=adu,
charakteru, sytuacji;
zmiana
roz•mieni: – na drobne inne
mienie maj'tek ruchomy
i nieruchomy, dobytek.
staropol. mene, myene –
1. dobytek ruchomy i nieruchomy,
maj'tek, posiad=o>:,
2. posiadanie,
3. bycie, istnienie.
1421 dzesanczy grzywen mena,
1428 y sze ffschythkim myenim.
1. †mienienie czynność.
zmienianie si", zmienno>:.
staropol. myenyenye –
ca 1500 myenyenye variacio.
2. †mienienie czynność.
wymienienie, zg=oszenie.
staropol. myenyenye –
aby pirwy rok przes prosth' nye-
mocz, ale wthory przez praw'
nyemocz przes myenyenya
szpowyedzy ]absque confessio-
ne\ a prziwodzenya caplana byli
othkladany.
mienszewik i bolszewik polit.
cz=onek od=amu socjaldemokracji
rosyjskiej, powsta=ego po roz=amie
partii w 1903 r.
¯ mniejszo>:]wi"kszo>: ˘ bolszewik\.
kodowani kolorami&
bie=yj ]bia=y\ – niski, mniejszo>: ˘
bie=oarmiejec, mie<szewik,
krasnyj ]czerwony\ – wy/szy, wi"k-
szo>: ˘ krasnoarmiejec,
bolszewik.
~mie<
1. jeden ¯ gr. mon. 2. zdrobn.
Strymon, kamie<, krzemie<, rzemie<,
j"czmie<,
strumie< ]mniej wi"cej, oko=o\
¯ str ]wi"cej, wi"kszy\ % u ]='cznik\
% mie< ]mniej, mniejszy; zdrobn.\;
mniej wi"cej, tak i okolica ^ strona,
stryj – strona ojca, i wuj – matki,
ska•=a ]ziemia-woda\ ˘ ka•mie< ˘
ka•mie< – ka•myk,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
pro•mie< – pro•myk,
rze•mie< – rze•myk,
stru•mie< – stru•myk;
¢wy•mie< – ¢wy•myk
]wymkn': si", ze(prze•mkn':,
z(po•myka:; zamkn':, zamyka:\.
˚myka:.
†mierne roln.
zeimia kt[ra zosta=a wymierzona.
staropol. merne ˘
1407 czso grodzil, to grodzil na
mem mernem, szso ¢so mne
dzalem dostalo.
†miernik prof.
dokonuj'cy pomiaru ziemi, mierni-
czy, geometra.
staropol. mernica, mernik,
myernyk ˘
1421 mernica,
1424 tichem ya v mernika ne pobral,
1427 kandi myernik rosdzelil
1457 y moya przes myernyka podla
xanc s' dzeloni y myerzoni,
1471 myernik geometer.
mierni-ctwo(czy(k dzia= geodezji
zajmuj'cy si" metodami pomiaru po-
wierzchni ziemi i sporz'dzania plan[w.
=ac. mensura ]miara\ ˘ s=aw.-ros.
mera-miera ˘ pol. miara AE.
staropol. miernik ]geodeta\.
gr. ge` ]ziemia, glob\ % daiein
]dzieli:\ ˘ geodaisia ˘ dzisiejsza
=ac. geodaesia, franc. geodesie,
ang. geodesy ]dzia= stosuj'cy mate-
matyk" do pomiaru i okre>lenia kszta=-
tu Ziemi lub znacznej jej powierzchni,
lub do dok=adnego okre>lenia punkt[w
na jej powierzchni\,
ros. geodeziq-geodezija.
†mierno>: osob., char.
wstrzemi"{liwo>:, umiarkowanie.
staropol. ca 1500 myernoscz ˘
ca 1450 w myernosczy.
†mierny narz., jęz.
1. s=u/'cy do mierzenia,
u/ywany przy mierzeniu,
2. daj'cy si" zmierzy:, ograniczony,
ma=y,
3. wymierzony,
4. odnosz'cy si" do miary jako
op=aty od mielenia zbo/a.
staropol. myerny ˘
1471 myerny,
ca 1500 lokyecz vel myerny
lokyecz vlna,
1447 albo myrnych }Ss 1953 wsta-
wi= liter" E& my}e|rnych by by=o bli-
/ej naszych wyobra/e<, mo/e i tak,
prawid=owo, ale w[wczas pirwey,
a dzi> pierwej, pomy=ka mo/e wi"c
nie istnieje w tym zapisie|.
1448 zitha mernego i slodu we
mlyne.
miern-y(ota(no>: ¯ mier ]miara\ %
yy
`ny ]nie\, dosł. nie na miar" ]oczeki-
wanie, standard, klas"; mniej ni/ `\;
1. lichy,
2. przeci"tny, nieszczeg[lny, >redni.
¯ s=aw.-ros. mera-miera ¯ gr.
staropol. miernie –
celnie, trafnie, w miar".
staropol. mierno>: – skromno>:,
umiar(kowania, proporcja,
staropol. mierny –
skromny, wymierzony, trafny.
ang. less than ` ]i.e., expected\,
†Old Polish according to measu-
re, exact, target#
ros. mernyj-miernyj ]wed=ug
miary, dok=adnie tak\.
†miertwy, miartwy ˚martwy.
¯ s=aw.
¢~mierz
1. skr[cone ˚miernie,
2. mierzeja ¯ miernie % reja ]p=ynie\
˘ rejati ]p=yn':\; mierzeja wi>lana,
Kazimierz, Sandomierz ¯ sand ]pia-
sek\; Zawichost, Sandomierz – miej-
scami przepraw tatarskich 1240–
1258–1287\.
¯ mier ]miernie\ % req reja ]p=ynie\.
mier-za(i: }mier-za| osob.
gniew, obrzydzenie, wstr"t.
staropol. mierzi'czka, mierz'czka,
mirzi'czka, mirz'czka&
1. obelga, zniewaga, obraza,
2. oburzenie, nie=aska, niech":,
3. k=[tnia, sprzeczka, niezgoda,
4. wstr"t, obrzydzenie. ˚mierz'czka.
†mierza: czynność.
mierzy:, wy(od•mierzy:.
staropol. myerzycz ˘
1470 anym gey myerzal ssamo-
trzecz gwalthem.
mierz'czka osob.
1. obrzydzenie, ohyda, niesmak,
2. gniew, oburzenie, nienawi>:,
3. przykro>:. ˚mirzi'czka.
mierzi: }r-z| – wzbudza: wstr"t,
odraz", odpycha:, odstr"cza:.
staropol. mierzi'czka, mirzi'czka;
mierziony ]brzydki, szpetny, spro>-
ny, wstr"tny\. ˚mier-za.
ang. abomination,
ros. otvratqtel;nost;,
merzost;-mierzost }r-z|,
omerzenie-omierzenie }r-z|,
†mierzcha: proces.
ciemni:, :mi: si".
staropol. myrzkacz – mirzka: ˘
snadz czy myrzka w }o|czv.
mierzchn': traci: blask, gasn':,
pogr'/a: si" w mroku; ciemnie:,
szarze:. ˘ zmierzch.
}nie spotka=em w mowie i pi>mie;
zakrawa na dziwol'g akademik[w,
˚nr 840, uwagi o mSjp 1969|
mierzeja geolog., mors.
yy
rodzaj piaszczystego wa=u naniesione-
go przez fale morskie i odcinaj'cego
zatok" lub zalew od morza.
¯ mier ]miernie\ % req-reja ]p=ynie\
¯ rejati ]p=yn':\,
mSjp 1969& ¯ niem.
†mierzenie czynność., kult. ¯ miera
1. wy(od•mierzanie, ˚miara.
staropol. ¢merzenye ˘
1419 kedi pani Baranowa przislala
Byerwolta cu merzenu rol, jako
swego posla, tedim go ja ani byal
gwaltem any mu ran dal. }w Ss 1953
dostawione A& ani byal g}a|waltem...
zbytecznie; gwalt ¯ niem. gewalt, tak i
inne, skracane s=owa ˚polski j"zyk|
2. leczenie pewnych chor[b przy
pomocy mierzenia cia=a lub okre>lo-
nych jego cz">ci ]rodzaj czar[w\.
1462 ne credas sortilegiis w leky, w
szegn'nye, w cz'ry, w myerzenye.
mier-zi: }r-z| osob. ¯ mier•za.
staropol. myrszathi – mir•ziaty,
wstr"tny, szkaradny, obrzydliwy.
XV w. myrszathi abhominabiles.
†mier-zi'czka osob.
1. obelga, zniewaga, obraza,
2. oburzenie, nie=aska, niech":,
3. k=[tnia, sprzeczka, niezgoda,
4. wstr"t obrzydzenie.
staropol. myersz'nczka i inne ˘
mierzi'czka, mier•z'czka, mir•zi'cz-
ka, mir•z'czka
1404 merszøn}cz|ki,
ca 1428 myerszonczka oprobrium,
XV w. ¢merszoczka; ¢merzodzka,
myrsy'czka, a myrsyaczkamy,
mersøczka, myerzy'czka,
myersz'czky, myerzaczka,
myersz'czk' y sle szyercze,
mirszaczka, myerzy'nczk',
v myerz'czcze,
ca 1428 merzøczka ffastidium,
1448 mersz'czka,
ca 1500 myrsy'czka,
staropol. myerszecz myrzion –
1. wywo=ywa: wstr"t, obrzydzenie,
niech':, pogard",
2. mirziony – wstr"tny, niemi=y,
ha<bi'cy.
1447 myerzyon gesz exosus;
myerszona fastidita;
merszona et multum fedita,
ca 1455 myrszony odibilis,
1466 myrzyon, esse cauebis,
1471 myerzoney modly.
staropol. mirzonoscz, myrsyono-
scz – przeklinanie, z=orzeczenie,
nienawi>:.
XV w. mirzonoscz execracio,
XV w. w myerdzyonoszczy,
ca 1500 myrsyonoszcz abhomi-
nacio.
staropol. ¢mir-zny –
poha<biony, wzgardzony ˘
1471 namyrznyeissego nouissi-
mum.
†mierzka: zmierzcha: ¯ zmierzch.
ang. to grow dusky.
mierzw-a(i:
1. naw[z, stara s=oma,
2. wprowadza: w stan nie=ad
]w=osy, pi[ra, s=om"\.
staropol. myrzwa – pomi"ta, po=a-
mana s=oma i puste k=osy, plewy.
1466 myrzwa stramen,
1471 myrzwa stipula;
myrzw' stipulam,
yako myrzwa quasi stipula.
mierzy: czynność. okre>la: wielko>:
czego przez por[wnanie z odpowied-
ni' jednostk' miary.
namierzy: si" – nastawi:, ukierun-
kowa: na co, nacelowa:.
staropol. ¢merzycz, merzicz,
myerzycz –
okre>la: wielko>:, odmierza:,
wymierza:, mierzy:.
1457 myerzicz,
XV w. myerzono wazono,
ca 1500 myerzycz metiri.
staropol. od(po(prze(roz(u(wy(
(za(z•mierzy:, mierza:,
od(po(przy(roz•mierza:,
zamierza: si".
ros. mera-miera ]miara\,
za(na(po(prze(przy(ob(do(od(wy(
(z(roz•mierzy:, u(nad•miar.
~mierzy: ¯ miara ¯ s=aw.-ros. mera;
1. przyk=ada: miar" do przedmiot[w,
dos=ownie i w przeno>ni,
2. celowa:.
s=owotw. poch. w miar" – dostatnio,
mierny – dostateczny, Kazimierz
– miernie m[wi'cy ¯ kazi: ^ m[wi:,
mierzeja – miernie p=yn'ca ¯ reqt;
]p=yn':\ ¯ gr. panta rhei ]wszystko
p=ynie, ang. all things are in flux\.
za•mierzy: – czas dok., ¯ zamiar
na•mierzy: – nacelowa:
po•mierzy: – dokona: pomiaru
kilku rzeczy
prze•mierzy: – przej>: dal, bezmiar,
od punktu A do B
przy•mierzy: si" – spr[bowa:
ob•mierzy: – dooko=a, ¯ obmiar
do•mierzy: – przyda: miary
od•mierzy: – od ca=o>ci odci':, od-
liczy: miar' za=o/ony
odcinek
nad(pod•` – nadmiar, niedomiar
z•mierzy: – dokona: pomiaru
wy•mierzy: – czy aby trafione
wymiarem, wy ^ od
roz•mierzy: – rozdzieli: stosuj'c
miar", ¯ rozmiar
Nie nale/y&
u•miar(kowanie – w granicach miary
miarkowa: – 1. utrzymywa: w odpo-
wiednich granicach, 2. dochodzi: do
przekonania
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
mierzynek anim., zwierz.
ko< ma=ego wzrostu, kucyk.
miesi'c, miesi"czn-ie(y(nik
miara upływu czasu.
1. jeden z 12-tu kres[w roku,
d=ugo>ci 28÷31 dni,
2. Ksi"/yc, okres mi"dzy dwoma
kolejnymi fazami Ksi"/yca; pe=ny
cykl Ksi"/yca ma 29 dni, 12
godzin, 44 min. i 5 sek.
ros. mesqc, anglosas. monath,
>redniow. ang. moneth, ang. month
]munth\,
baz' Ksi"/yc ]mona – moon\.
nazwy miesi"cy w j. polskim&
stycze< ¯ 11-sty miesi'c roku
w kalendarzu julia<skim,
obowi'zuj'cym w Średnio-
wieczu; 12-stym by= luty
rok zamykaj'cy, marzec by=
pierwszym.
Średniowieczne r"kopisy zo-
sta=y przepisane po 1586 i
w[wczas wprowadzono w
nich zmiany dostosowuj'c
kolejno>: nazw starych mie-
si"cy do nowego kalendarza,
gregoria<skiego, obowi'zuj'-
cego w Watykanie od jesie-
ni 1582, i stycze< sta= si"
pierwszym, luty – drugim,
marzec – trzecim, jak dzisiaj.
I nie na tym koniec zmian,
bo i dni kt[re miesi'ce obej-
mowa=y, zosta=y przesuni"te.
luty ¯ srogi, tj. mro{ny;
najni/sze temperatury
roku,
marzec ¯ marzn': }r-z|; ch=[d,
roztopy, wilgo: ]wody\,
kwiecie< ¯ }pierwsze| kwiaty,
maj ¯ r[/ne ˘ rozmaite;
wiosna ]wszystko
ro>nie\ ¯ wies % sna,
czerwiec ¯ czerw; zachodzenie
w ci'/", optymalny do
do tego celu, ˚Kupa=a,
lipiec ¯ kwitni"cie lip,
sierpie< ¯ sierp; czas /niw,
wrzesie< ¯ wrzos; jesie<,
pa{dziernik ¯ pa{dzierze lnu,
listopad ¯ opad li>ci,
grudzie< ¯ gruda; t"/enie ]zamar-
zanie\ ziemi i w[d,
szarzyzna dnia;
niem. grau, ang. gray.
nazwy miesi"cy w j. polskim wypadaj'
z j"zykowej rodziny Europy, i nie jest
to pomocne w popularyzacji j"zyka
polskiego, u/ywania go, tak, jak w j.
niemieckim pisanie rzeczownik[w,
nazw pospolitych, z du/ej litery, i
omal identyczna pisownia liter F i S
w gotyku – ju/ trudnym do odczytu,
np. Sippschaft-Sippshaft ]koteria, ang.
relations\, Gespött-Gespött ]kpiny, ang.
yy
mockery\ kaufen-kaufen ]kupowa:\.
wszystkie udziwnienia, utrudnienia,
obracaj' si" w ko<cu przeciw udziw-
niaj'cym, dziwakom, utrudniaj'cym.
staropol. myesanc, myeszoncz,
myeszacz, myesch'cz, my'szy-
adz, myeszyacz, ¢myoszandz,
myesszacz –
1. miesi'c, okres 30-tu dni,
2. ksi"/yc,
3. znak konwecjonalny w kszta=cie
p[=ksi"/yca,
3.a. jako znak rozpoznawczy,
3.b. jako element sk=adowy herbu.
1400 trzsy myesance,
1413 trzydescze lata y trzy
mesanczy,
1412 dwa meszøcza,
1449 myesszacz a gwasda,
staropol.1471 myes'cza –
miesi'ca dotycz'cy.
staropol. gody myesyaczne –
pierwszy dzie< miesi'ca obcho-
dzony przez ?yd[w jako >wi"to.
miesi'czk-a(owa: fizjolog.
menstruacja, okres, period, krwa-
wienie macicy powtarzaj'ce si" co
miesi'c u kobiet dojrza=ych p=ciowo.
˚miesi'c ]Ksi"/yc\.
ang. period, ros. period-period.
†miesi: czynność.
miesza: ciasto z m'k' przez ugnia-
tanie.
staropol. ¢myeszacz, myesycz ˘
ca 1500 acrismat gnyeczye vel
syegye, vel myeszy,
ca 1500 t=ucz albo myesycz.,
staropol. za(z•miesi:, miesza:,
na(po(przy(w(za(z•miesza:.
†miesi"cznik kult., biol., bot.
1. lunatyk, osoba kierowana >wiat-
=em ksi"/yca, chodz'ca po kraw"dzi
dachu z r"koma wyci'gni"tymi w
tym kierunku; dzi> urojenie, tak i
wilko=ak, wampir, yeti, i inne,
2. biol. hermafrodyta, obojnak,
organizm obup=ciowy,
3. bot. Botrychium lunaria Sw.
staropol. 1471 myeszy'cznyk, –
ca 1500 myessyøcznyk lunatica.
†miesi"czny kult., biol.
staropol. myesiaczny, myeschacz-
ni, myessy'czny –
1. o >wietle ksi"/yca – od ksi"/yca
pochodz'ce,
2. gody miesi"czne, miesi"czne dni
– pierwszy dzie< miesi'ca obcho-
dzony przez ?yd[w jako >wi"to,
3. miesi"czna niewiasta –
kobieta maj'ca menstruacj".
1444 myesiaczna swiatloscza,
1471 oth myeschacznich dny;
plat nyewyasti myessy'czney.
†miestnica stan społ.
mieszczanka, kobieta przynale/na
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
do stanu mieszcza<skiego.
staropol. 1470 myesmycza –
]w miejsce myestnycza$\.
miesza-:(nina(nka(cz(d=o(
(lnia(niec(ny(arka ruch.
be=ta:, rozrabia:, k=[ci:,
˘ zamieszanie ]utracenie porz'dku,
spodziewanych nast"pstw\. ˚miech.
¯ ang. mash }mesz| ¯ >redniow.
ang. masche` lub =ac. mixtus.
=ac. miscere ˘ mixtus, franc. mixte,
ang. mix, ]miesza: si" w co, wtr'ca:
swoje\ to meddle,
staropol. myeszacz, myeschacz –
1. ='czy: razem r[/ne substancje,
r[/ne przedmioty i osoby, prze-
plata: je ze sob'.
2. nies=usznie uto/samia: r[/ne po-
j"cia, ˚pomieszanie,
3. miesza: rzecz' – zmienia: zezna-
nia, m[wi: niejasno, pl'ta: si" w
wypowiedziach,
4. powodowa:, wywo=ywa: niezgod".
ca 1420 meszaiø gy sz placzem;
1471 gyedza z piczym myescha-
na; myeschanego vyna;
s placzem myeszal esm,
smeszal iesm,
1471 myeschany promiscuum;
any mieszaiacz; ysz myeszal
rzecz'; ca 1500 nyesgodi my-
esayv discordias seminant.
staropol. myeschanye – mieszanie&
1. bez=adne ='czenie r[/nych
substancji,
2. poruszenie w>r[d ludno>ci,
zamieszanie, niepok[j,
3. r[/norodno>: pogl'd[w i decyzji.
ros. mewat;-mieszat.
~miesza:
1. wymienia: wzajemnie po=o/enie
cz'stek substancji p=ynnych lub
sypkich przez be=tanie, rozrabianie,
k=[cenie; obraca: ˘ obrok
]mieszanka\,
2. myli:, bra: jedno za drugie, nie
odr[/nia: jednego od drugiego.
ros. peremewivat;-pieremiesziwat,
ang. to mix up.
za•miesza: – czas dok. ¯ miesza:,
kr[tko, raz jeden;
zamieszanie zrobi:
na•miesza: – wiele
po•miesza: – r[/ne rzeczy, ='cz'c
jedno z drugim
do•miesza: – doda: do mieszaniny,
domieszka
w•miesza: – do >rodka
wy•miesza: – wszystko
z•miesza: si" – chwilowo straci:
swoje my>li, zamiar
roz•miesza: – rozrobi:
†mieszczak
mieszkaniec miasta, mieszczuch.
staropol. 1466 civis, myesczak,
eques sub rege vigent.
yy
miesz-czanin(cza<ski(
(cza<stwo(czka(czuch
1. osoba stale /yj'ca w mie>cie,
2. dawniej& stan mieszcza<ski.
mieszka•:(nie(niec.
staropol. meszczanyn, mescza-
nyn, myesczenyn –
obywatel, mieszkaniec miasta.
1400 meszczanyn,
1406 ne ukradl kona mescza-
nowi,
1406 list wyprawicz ot mesczan,
1407 mesczanom warczskym;
mesczanyn, mesczanynowi,
1413 mesczane,
1420 y ne ranil dwu mesczaninu,
1420 myseczanyna,
1430 myesczanyna ranil,
1446 nowogroczskich myasz-
czan.
staropol. 1489 myesczanka;
myesczka – mieszkanka miasta.
ros. gra'danin-gra/danin ¯ grad.
mieszek pojemn.
zdrobn. ¯ miech ]w[r\;
sakiewka, woreczek na pieni'dze,
czasem torba na r[/ne przedmioty.
staropol. myesek, miesek,
myeszek, myesszek –
1. woreczek na pieni'dze, sakiewka,
trzos, mieszek,
2. napletek, fa=d sk[rny pr'cia,
3. rodzaj ozdoby.
1477 myesek,
1477 cuius prepucii, meszka,
caro ]masculus, cuius praeputii
caro circumcisa non fuerit, dele-
bitur anima illa de populo suo\;
z mieskyem, za myeskyem,
myeszek; myesszek; myesek.
=ac. sacculus.
s=owotw. poch.
mieszek – miech,
>mieszek – >miech.
†mieszka zdarz.
zamieszka, zamieszanie, rozruchy.
staropol. meska, myeska, myesz-
ka ˘ ca 1250 meska,
XV w. meszka tumultus,
ca 1428 mesky disturbie,
myeska disturbium,
ca 1455 disturbium myeszka vel
pochvysczel.
ang. riots, ros. mqte'-miate/.
wg Ss 2011& k=[tnia, sp[r zamiesz-
ka, bezdowodnie, tj. bez cytat[w.
†mieszka bot. ˚mieszki, w l. mn.
mieszka-:(nie(lny(niowy(niec
dosł. ci'gle przebywa: w danym
miejscu, lokalu, /y: tu, mie: sw'
siedzib".
mieszka: ¯ wleka:  wlec ]si"\
– ci'gn': ]si"\ ˘ nie omieszka:
]nie•zw=ocznie\, ˚dba: ]nie omiesz-
ka: ^ nie zaniedba:; Mieszko ^ dba-
yy
j'cy, imi" m"skie z linii Piast[w\.
Mieszko ¡ ]ok. 960÷992, pierwszy
osiad=y w Gnie{nie w=adca koczowni-
czego plemienia Polan znad rz. Dniepr\
od «mesti» ]zemsty\ ˘ Mieszko ]M>ci-
wy, M>ciwoj\, lub «dbania» ¯ dba: ˘
nie omieszka: ]nie zaniedba:\, mo/e
i osiad=y, tj. mieszkaj'cy, bo by=o to
plemi" koczownicze dotychczas.
mSjp 1969& przebywa: gdzie stale
albo czasowo; zajmowa: jaki> lokal,
mie: mieszkanie, zamieszkiwa:.
za(po(prze(o•mieszka:.
staropol. myeskacz, myeszkacz,
myeschkacz –
1. przebywa: gdzie> stale lub czaso-
wo, /y:, zamieszkiwa:, mieszka:,
2. trwa: w czym, robi: co> bez
przerwy,
3. zwleka:, oci'ga: si",
4. wstrzymywa:, odwleka:,
op[{nia:,
5. /y:, post"powa: wed=ug jakich>
zasad.
meskacy, meskai',
1440 myeszkacz morari,
1444 myaska residet;
krol myaskacz bandze;
myeszkacz bandzeem;
spokoynye myezskacz ma;
myeszkay'cemv w krolewstwye;
ma panowacz y myaszkacz;
w przybythku myeszkaczy;
a tamo bødzesz myeskal;
w obyczay myeszkacz,
1471 any s nym myeschkal,
1471 w mnye myeschkal',
1477 v mne myeska w domv
mogem.
staropol. o(po(prze(za(z•
mieszka:, mieszkiwa:, o(prze(
(za•mieszkawa:, omieszkiwa:.
staropol. myaskanye, myeska-
nye, myescanye, myeszkanye,
my'nskanye, møskane, meskane,
myeszcanye –
1. przebywanie, pobyt w jakim>
miejscu, zamieszkiwanie,
2. miejsce pobytu, siedziba, pomiesz-
czenie w kt[rym si" mieszka,
3. oci'ganie si" odwlekanie, zw=oka.
1444 myaskanya incolatus sui;
myaschkanie incolatus; procz
wlosthnych stron myaszkanya;
kv myescanyv;
nyelubo bilo myeskanya,
ca 1428 møskane continencia.
staropol. myeskavacz – mieszkiwa:
sp"dza: czas, gdzie> przebywa:.
myly Iesus, kyedy byl v mestvye...,
pocz'l cz'stokrocz chodzycz na
puscza a tam dlugo myeskaval,
modlycz szye bogv oyczv.
}puscza – pustkowie, odludzie, od-
osobnienie; nie puszcza, dzi> osobne
s=owa& pustynia i puszcza,
nie ma puszcz w Palestynie# J.D.|
nie omieszka: ]niezw=ocznie\.
~mieszka: czas niedok. ¯ Mieszko
]$\ †992 A.D., pierwszy osiad=y
w=adca Polan w Wielkopolsce czyt.
w Starej Polsce, tj. w wiekach
ci'g=ych w"dr[wek plemion.
za•mieszka: – czas dok., zacz':,
osi'>: na sta=e
w danym miejscu
po•mieszka: – troch"
prze•mieszka: – od czasu A do B
Nie nale/'&
o•mieszka: – zaniedba: ˘
nie omieszka:
do•mieszka – dodatek sk=adnik[w
†mieszki bot. w liczbie mnogiej.
tasznik pospolity, Capsella bursa
pastoris Moench.
staropol. ca 1500 myeszky san-
guinaria.
†mieszpory, mieszp[r,
mi"szp[r ˚nieszpory.
†mie>ce, mie>:ce, miestce
˚miejsce.
†mie>cic stan społ.
staropol. mesczicz, myesczycz –
1. obywatel, mieszkaniec miasta,
mieszczanin, grodzianin.
1391 do yednego mesczicza,
1399 czi mescziczi,
1400 od swich mesciczew,
1418 mesczyczu lakenskemu,
1428 myesczycz burgensis,
2. niebieski mie>cic – niebianin,
mieszkaniec nieba.
1444 nyebiesczy miescziczy
celigene;
nawisschim myescziczom nye-
biesskym supernorum civium.
mie>ci: ]si"\ znajdowa: si" w ob-
r"bie miejsca, np. paczki, budynku,
grodu. ˘ pomieszczenie, miejski.
mSjp 1969& zawiera:, obejmowa:;
zajmowa: jakie> miejsce, jak'>
przestrze<, m[c si" gdzie> zmie>ci:,
zawrze:. ˚miejsce.
s=aw.-ros. mesto-miesto.
za(po(u(prze(z(roz•mie>ci: ]si"\.
~mie>ci: czas dok. ¯ miasto ¯
miejsce, s=aw.-ros. mesto-miesto,
ang. to place in.
za•mie>ci: – w(do-='czy: do innych,
przy okazji, np. og=o-
szenie, reklam", w co-
dziennej gazecie
po•mie>ci: – da: dostatecznie du/o
miejsca na z=o/enie,
¯ pomieszczenie,
zwykle cz">: budynku
jak magazyn, komora
u•mie>ci: – zawrze: co w czym
prze•mie>ci: – prze-nie>:(wie{:,
z miejsca A na B
z•mie>ci: ]si"\ – znale{: si"
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
w granicach, obr"bie
roz•mie>ci: – w r[/ne strony
†mie>cina roln.
cz">: roli, dzia=ka.
staropol. mesczina ˘
1399 vlg. due mesczine.
mie>cina
ma=e, ubogie miasteczko; z odcie-
niem lekcewa/enia, pob=a/ania.
¯ miesto ]miasto\ % ina.
†mie>cisko łow.
cz">: lasu w kt[rej polowano na
zwierzyn" przy pomocy sieci.
†mie>: czynność.
wymiata:, sprz'ta:, czy>ci:.
u(wy(z(roz•mie>:; miota:, miata:.
staropol. ¢myescz ˘
y miotl iesm duch moy.
¯ s=aw.-ros. mietat ]miota:, ciska:,
rzuca:\ ˘ pol. miot=a
staropol. roz(u(wy(z•mie>:,
miota:, na(po(roz(prze(w(wy(za(
(z•miota:, pomiata:,
prze(roz(u(w(wy(za•miata:,
namieci:, podmieci:.
~mie>: czas dok. ¯ miota: ]rzuca:,
ciska:, wierzga:, kida:, ˚rzuci:\.
przesuwa: okruchy mio=t' ¯ ros.
metla-miet=a ]ang. broom, besom\.
s=owotw. pokr. >mie:, zamie:.
ros. metenie-mietenie,
ang. to sweep.
za•mie>: – czas dok.
o•mie>: – dooko=a
pod•mie>: – troch"
w•mie>: – do >rodka
wy•mie>: – na zewn'trz
z•mie>: – z wierzchu, zrzuci:
roz•mie>: – w r[/ne strony
†mieta: si" zaleca: si".
dosł. rzuca: si" ]w przen. dawa: z
siebie wi"cej, nadmiernie\, ciska:.
˚mietania, miota:.
ang. court,
ros. uxa'ivanie-ucha/iwanie.
¢mietania tworiti czynność.
czo=em bi:, g="bokie sk=ony robi:.
staroros. metaniq tvoriti-
mietania tworiti,
ros. zemnye poklony tvorit;
-ziemnyje pok=ony tworit.
†mietlica med.
epilepsja, padaczka.
¯ s=aw.-ros. mietat ]rzuca:, ciska:\.
1472 mithlnicza epilempsia.
w Ss 1953 dostawiono E& mi}e|thnicza,
by by=o bli/ej naszych wyobra/e<,
mo/e w=a>ciwie, a mo/e zbytecznie,
bo staropol. pirwej – dzi> pierwej, i je-
/eli {r[d=os=owem jest mietat, to mo/e
celowo u/yto mitat, po staropol. J.D.|
mietlica bot.
Agrostis, ro>lina z rodziny traw.
yy
staropol. 1472 mi'tlicza –
chwast zbo/owy, tzw. miot=a,
Apera spica venti L.
†miewa: jęz.
staropol. myewacz –
1. posiada:, by: w=a>cicielem czego>,
u/ywa:, korzysta: z czego> jak z
w=asno>ci, rozporz'dza: czym>,
m[c czego> u/ywa:,
2. przechowywa:,
3. o pozostawaniu w okre>lonym sto-
sunku rodzinnym – miewa: ]dzieci\,
4. odznacze: si" dan' w=a>ciwo>ci',
by: jakim>.
5.a. wykonywa: dan' czynno>:,
5.b. podlega: danej czynno>ci.
1447(62 vstawycznye myewam;
a gdisz szø ludze poczøli rospla-
dzacz na zemy a dzeczy myewacz,
XV w. lutoszcz myewa miseretur.
miewa: si"
1. mie: si" od czasu do czasu,
2. mie: co kilkakrotnie,
3. dobre lub z=e samopoczucie.
†miewid=o zbo/e niedojrza=e,
do u/ytku niespore.
mi"czaki w liczbie mnogiej, zool.
Mollusca, gat. /yj'tek o mi"kkim ciele
pokrytym ca=kowicie lub cz">ciowo
muszl'& >limaki, ma=/e, g=owonogi,
ostrygi.
=ac. molluscus, ang. Mollusca,
ros. moll[sk-mollusk.
mi"dl-i:(arka(arnia czynność.
=ama: len lub konopie w celu od-
dzielenia w=[kien od pa{dzierzy.
mi"dlica narz. cierlica, tarlica.
przyrz'd do ot=ukiwania lnu i konopi.
mi"dzy jęz.
1. w(po•>r[d ˘ mi"dzy bra:mi,
mi"dzy szaf' a sto=em;
znajduj' si" po jego obu stronach,
2. granica czasowa ˘ mi"dzy drug'
i trzeci' godzin',
3. roz(po•dzia= czego ˘ mi"dzy
siebie, mi"dzyrzecze, miedza.
staropol. medzy, medzi, myedzy,
myedzi –
1. wyra/enia okre>laj'ce&
1.a. po=o/enie w obr"bie zbioru
przedmiot[w jednorodnych –
w>r[d, mi"dzy, pomi"dzy,
1.b. wy='czenie, wyr[/nienie jed-
nostki ze zbioru, por[wnanie z
innym – spo>r[d, spomi"dzy,
1.c. stosunki mi"dzy sk=adnikami
zbioru,
2. wyra/enia okre>laj'ce po=o/enie
po>rednie – pomi"dzy.
3. wyra/enia okre>laj'ce r[wnoczes-
no>:.
1453 myedzy wszemy pannamy.
w Ss 1953 6,5 kolumny cytat[w.
=ac. medius ]>r[d\ ˘ mediterraneus
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
]>r[dziemne, otoczone lub prawie
otoczone przez ziemi", zamkni"te
l'dem\,
s=aw. 1216 prome' ]mi"dzy\,
s=aw. pro ^ pol. po,
wo=.1289 me'i ]mi"dzy\, posre∂i
]pomi"dzy, po>r[d\, ros. me'du.
mi"dzy~ w(po•>r[d, pomi"dzy;
cz=on wskazuj'cy na zwi'zek rzeczy
o kt[rych mowa ]spotkania, zawody,
stosunki\, na kursowanie, po>rednic-
two mi"dzy tymi terminani.
=ac. inter, niem. unter
anglosas. under, ang. inter`
ros. me'du--mie/du`.
˚komunista.
mi"dzybieg
mi"dzyczas
†mi"dzydro/e roln.
pole le/'ce mi"dzy drogami, ko=o
skrzy/owania dr[g.
staropol. miedzidrosche ˘
1477 y drugo na miedzidroschu.
mi"dzydzielnicowy
†mi"dzyg[rze roln.
pole le/'ce mi"zdy g[rami.
staropol. medzigorze ˘
1410 unum dictum medzigorze.
mi"dzyklubowy
mi"dzykom[rkowy
mi"dzykr"gowy
mi"dzyludzki
mi"dzymiastowy
mi"dzy m=otem a kowad=em
mi"dzymorze
mi"dzynarod-owy([wka
mi"dzynarod[wka
1. mi"dzynarodowy zwi'zek organi-
zacji socjalistycznych,
1864, Mi"dzynarodowe Stowa-
rzyszenie Robotnik[w, za=o/.
przez K. Marksa, i F. Engelsa
]Karl Marx 1818–1883,
Friedrich Engels 1820–1895,
niby Niemc[w, ale w S=owniku
Webstera Engels opuszczony\,
1889, Druga Mi"dzynarod[wka –
mi"dzynarod. organizacja partii
socjalistycznych utworzona na
kongresie w Pary/u,
1919, Trzecia Mi"dzynarod[wka
– mi"dzynarod. organizacja partii
komunistycznych, utworzona w
marcu 1919; Komintern, rozu-
miem /e w Moskwie bo akronim
w rosyjskim stylu,
2. “Mi"dzynarod[wka” – mi"dzy-
narodowy hymn proletariatu i
hymn partii komunistycznych.
komuni>ci – demagodzy ze swej na-
tury, i plebs – “sprz'tali” szlacht" tj.
yy
unicestwiali j', i wszystko co z tym
stanem zwi'zane, w tym rodowody,
kt[rych sami nie mieli, bo analfabeci, a
ludno>: trzymali pod terrorem.
Aspekt utrwalony w s=owach&
Przesz=o>ci }rodowody| >lad d=o<
nasza zmiata }bo sami nie mamy|,
przed ciosem niechaj tyran dr/y,
ruszymy z posad bry=" >wiata,
dzi> niczym, jutro wszyscy my.
Przer[bmy je troszk", by by=y bli/ej
prawdy, ducha socjalizmu&
Przesz=o>ci >lad d=o< nasza zmiata,
przed ciosem niechaj ka/dy dr/y,
zabijem nawet swego brata,
gdy demokracja mu si" >ni.
Czysty socjalizm& dyktatura w=adz,
“proletariatu”, zw'ca sw[j ustr[j
“demokracj' ludow'” ˘ Kraje De-
mokracji Ludowej ]KDL\.
Dyktatura z demokracj' w parze.
Analfabeci i p[=-analfabeci z wykszta=-
cenia, si"gn"li po w=adz" w drodze
krwawego przewrotu ]i ciemi"/yciele
ich nie byli bez winy\, niczym byli i
tak odeszli; nie zaw=adn"li >wiatem,
tj. nie opanowali Globu; drudzy po
faszystach w swych zamiarach.
Nie „ruszyli z posad bry=y >wiata” tj.
nie zburzyli jego porz'dku.
Za> szacunek dla rodzic[w i pami": o
przodkach wyjawia kim z natury byli,
skoro go nie mieli.
mi"dzyokr"gowy
mi"dzypa<stwowy
mi"dzyplanetarny
mi"dzyplon
mi"dzypok=ad
mi"dzyresortowy
mi"dzyrzecze
mi"dzyrz"dzie
mi"dzyszkolny
mi"dzytorze
mi"dzyuczelniany
mi"dzyw"{le bot.
bezlistna cz">: =odygi mi"dzy dwo-
ma w"z=ami.
mi"dzywojenny
mi"dzyzak=adowy
mi"dzyzwrotnikowy
mi"dzy/ebrze
mi"kczy: czynność. czyni: mi"kkim.
staropol. ¢møcczycz, myekczycz,
myakczicz – zmi"kcza:, czyni: co>
mi"kkim, te/ wilgotnym, w prze-
no>ni – wzrusza>, porusza: ]czyje>
serce\ ¯ ros. mqghit;-miagczit.
ca 1420 møccza humeo,
1436 myekcz'ce humectivam
umbram,
yy
1466 spes... indurata, my'czczy,
1461(67 myakczi.
staropol. od(od(u(z•mi"kszy:,
umi"kcza:, zmi"kn':.
wo=.1289 oumœkhiwa
-umjakczisza ]zmi"kczyli\.
†mi"kiny bot.
plewki niekt[rych zb[/, zw=aszcza
prosam odpadaj'ce przy obt=ukiwa-
niu ziarna na kasz".
staropol. myakyny –
ca 1455 myakyny quisquile.
mi"kisz bot.
tkanka z=o/ona z /ywych kom[rek o
cienkich b=onach, tworz'ca mi"kkie
cz">ci ro>lin.
wn"trzno>ci  mi"kki i kiszki$
mi"kk-i(o(o>:, mi"kn':
1. uginaj'cy si" =atwo pod naciskiem,
jak puszysta poduszka, wilgotna
glina, daj'cy si" =atwo formowa:
i pracowa: na< jak sosnowe drze-
wo lub czyste z=oto, mas=o,
2. =atwo tn'cy, rysuj'cy, np. ciasto.
mSjp 1969& uginaj'cy si" pod nacis-
kiem, nie daj'cy wra/enia twardo>ci
przy dotykaniu, nietwardy, niesztywny.
mi"kn': – stawa: si" mi"kkim ¯
mi"kki % n':. ˚mi"kczy:.
staropol. my'ky, my'kky, myakki,
miakky, myekky – podaj'cy si" przy
ucisku, te/ puszysty, delikatny.
1436 my'ka mollis,
1461(67 myakkimi, lagodnie,
ca 1500 mollis my'kky,
ca 1500 miakkye mollia,
vloszy yego glovy... myekke,
jaja mi"kkie – gotowane na mi"kko ˘
1472 jaye myekka ova sorbilia,
1471 myankczy molles,
staropol. myøkoscz, myackoscz –
1. wydelikacenie, wypieszczenie,
zbytnia wra/liwo>: na ucisk,
2. wilgotno>:, wilgo:.
anglosas. softe, ang. soft,
ros. mqgkij-mjagkij.
mi"kn': ˚mi"kki.
mi"s-o(ie<(isty(i:(ny(o/erny,
mi">niowy spoż., anat.
jadalne cz">ci zabitych zwierz't
rze{nych, dziczyzny i ptactwa,
a tak/e ryb, potrawy przyrz'dzone
z tych cz">ci.
staropol. møso, møszo, myøszo,
myøso, myøsso, maszo, myaszo,
my'szo, myasszo –
1.a. mi"kkie cz">ci organizmu zwie-
rz"cego, z=o/one przewa/nie z
mi">ni i t=uszczu, jadalne cz">ci
zabitych zwierz't, potrawy z nich
przyrz'dzone,
1.b. mi"kkie cz">ci organizmu ludz-
kiego, mi">nie, czy te/ ca=o>:
organizmu ludzkiego, cia=o.
2. dzikie mi"so – nadmiernie rozro-
s=a ziarnina w ranie albo wrzo-
dzie.
XV w. contra dzyke myaszo.
staropol. my'szysty – obfituj'cy
w mi"so, w cia=o, t=usty.
staropol. myaszny, ¢myasny,
m'szny – mi"sny czy mi">ny.
1. przyrz'dzony z mi"sa,
mi"so zawieraj'cy,
2. mi"sisty, obfituj'cy w mi"so,
3. zwi'zany z handlem i przyrz'dza-
niem mi"sa.
ca 1500 vel myaszna thlvsthoscz,
1420 yatka m'szna w Posznanu,
1432 wsz'la gest jathka my'ssn',
ca 1500 ffustinula my'szna
varz'chew.
staropol. mi"soupust –
ostatki, zapusty, karnawa=,
ostatnie 3 dni przed wielkim
postem.
staropol.
1425 na møssopusthny,
1494 na myasopvsthy,
stare mi"sopusty – trzecia niedziela
przed wielkim postem, siedem-
dziesi'tnica,
1452 die dominico vlg. na stare
mansopusti,
1453 vlg. dicendo na stare
mansopusti.
staropol. my'schopusczycz –
mi"sopu>ci:, obchodzi: mi"sopu-
sty, ucztowa: ˘
1471 lecz swy'ti Valenti my'scho-
pusczy.
goth. mats ˘ anglosas. i >redniow.
ang. mete ˘ ang. meat,
wo=.1289 mœso-miaso.
ros. mqso-miaso ¯ maso.
†mi"szp[r, mieszpory nieszpory.
1. mi"ta zool., ryba.
mi"tus, wielka mi"ta,
Lota vulgaris Cuv.
staropol. ca 1500 myentha allotha.
2. mi"t-a(owy([wka bot.
Mentha, ro>lina z rodziny wargowych.
staropol. mata, myatha, myøtha,
mantha –
1. mi"ta, polna mi"ta –
Mentha arvensis L.
1481 mata calamentum,
1478 polna mata calaemntum.
2. kobyla mi"ta, polna mi"ta –
mi"ta d=ugolistna,
Mentha silvestris L
1491 polna myatha balsamita.
3. kocza mi"ta – kocimi"ta w=a>ciwa,
Nepeta cataria L.
ca 1500 cocza myøtha nepistrum.
4. >wi"te Marze mi"ta, wielka mi"ta –
Chrysanthemum balsamita L.
1472 swate Mare matha mente
sarracenica,
1481 velka matha balsamita.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
†mi"tka bot.
staropol. myantka, mentha, myøth-
ka, møtka, myentka, myathka,
menta, mathka, myøthka, myeth-
ka, myathka –
1. mi"tka, niska mi"tka –
Mentha gentilis L.
2. polna mi"tka – mi"ta polna,
Mentha arvensis L.
3. mi"tka, bia=a lub wodna mi"tka,
kobyla mi"tka, ko<ska mi"tka, pol-
ska mi"tka – mi"ta d=ugolistna,
Mentha silvesrtis L.
4. mi"tka k"dzierzawa, kr"ta mi"tka –
Mentha silvestris var. crispata
Schrad.
5. bia=a, kamienna, kamienna mi"tka –
Clinopodium vulgare L.
6. koczcza, kotcza mi"tka, le>na,
le>nia mi"tka, polna mi"tka –
kocimi"tka w=a>ciwa,
Nepeta cataria L.
7. Matki Bo/e mi"tka, w=oska mi"tka
– Chrysanthemum balsamita L.
8. kurza mi"tka, ptasza mi"tka –
Veronica chamaedrys L.
9. koz=owa mi"tka –
Scripus lacustris L.
10. ptasza mi"tka –
Galium mullugo L.
†mi"tkiew bot.
staropol.
1. Mentha gentilis L.
1437 mønthkephy menta,
1478 myathquew menta,
1484 myathkyew menta,
2. polna m"tkiew – mi"ta polna,
Mentha arvensis L.
ca 1465 polna myathkyew
camemaleutum.
mi"tosi: ruch. ugniata:, mi"si:.
mi"tus ryba.
Lota lota, drapie/na ryba z rodziny
dorszowatych, o smacznym mi"sie.
staropol. mentusz, myentus,
myenthus, myenthusz, mientus,
mentuss, myentvsz –
mi"tus, Lota vulgaris Cuv.
1405 piscibus mentusz,
1450 piscis myentus; myenthus,
ca 1455 myenthusz,
1463 mientus polipa,
1472 mentuss allota,
XV w. myenytus polipus,
ca 1500 myentvsz alota.
mig(a:(acz(awka(awkowy
fizjolog., ruch.
mgnienie okiem, pokr. mknie,
promyk, pomyka: ]bardzo szybko\,
migiem ]biegiem\, w mgnieniu oka;
mig•a:(awka(ota:, >miga, “na migi”
]szybkimi ruchami r"ki\.
staropol. ¢migacz, mygacz –
miga:, porusza: szybko powiekami
oczu, daj'c tym jakie> znaki.
yy
y migali oczima,
XV w. mygali oczyma annuerunt
oculis,
1462 mygaly oczyma,
1471 mygay'ncz nutibus.
ros. mig. ang. blink of an eye.
staropol. 1471 miganye – miganie.
1. szybki, przerywany ruch,
poruszanie,
2. szybkie poruszanie powiekami
migda=(owiec(owy spoż., owoc.
jadalne nasienie migda=owca,
Amygdalus communis, niskiego drze-
wa z rodziny r[/owatych, hodowanego
w krajach >r[dziemnomorskich dla ja-
dalnych nasion i pi"knych kwiat[w.
staropol. migdal – migda= pospolity,
Amygdalus communis L.
1464 migdal amigdala;
y migdaly;
1472 migdal amygdala,
1419 slotky mygdal amygdala
dulcis,
1419 gorzky mygdal amygdala
amara,
1419 kwasny migdal amigdala
amara.
1472 migdalowy oley oleum
amigdalorum – z migda=[w spo-
rz'dzony.
niem. mandelbaum ]drzewo m.\,
franc. un amadier ]migda=owiec\,
les amandes, une amande,
ang. almond, ros. mindal;-mindal.
migda=y anat. gruczo=y limfatyczne
le/'ce w pocz'tkowym odcinku
dr[g oddechowych i pokarmowych,
w tylnej cz">ci jamy ustnej.
niem. mandelkern ¯ mandel,
=ac. tonsillae ]w liczbie mn.\,
franc. amygdale, ang. tonsil(itis,
ros. mindalina-mindalina.
mindalevidnaq 'eleza-
mindalewidnaja /eleza ]gruczo= mig-
da=owy\, vospalenie mindali-
ny-wospalenie migdaliny ]zapalenie
migda=[w, ang. tonsilitis\.
migot-a:(liwy czynność.
drganie blasku, b=yskanie >wiat=a.
mSjp 1969& migot.
migr-acja(owa: społ. w"dr[wka.
=ac. migratus ¯ migrare.
migrena med. b[l g=owy.
gr. hemi ]p[=\ % kranion ]czaszka\,
ang. migraine.
mi-ja:(n': ruch.
1. unik(a:, przej>:, przejecha: obok;
s=owotw. pokr. o(wy(roz•mija:,
2. zostawia: za sob'; przemija:.
po(prze(o(wy•mija:, rozmin':
si" ˚
`min':.
staropol. ¢myacz, myyacz,
myacz, mygyacz – mija:&
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
1. mija:, przechodzi: obok, ma=o, lub miar" mniejsz' milion
2. przemija: ko<czy: si" szybko, razy od jednostki podstawowej ˘
szybko znika:. mikroamper, mikrosekunda.
gysz to myyachø, myaly, my- gr. mikros
ai'c', myiaiøcim, myy'y'cz, mikro•b(fon(skop.
1471 nye myay, nye mygyay, mikroamper fiz.
myyayøczemu.
mikroanaliza chem.
mijanka kolej.
rozga="zienie tor[w umo/liwiaj'ce po- mikrobus pojazd.
ruszanie si" poci'g[w w przeciwnych mikrob-y(iologia biol.
kierunkach na liniach jednotorowych;
rodzaj bocznicy.
mikrochemia szkoln.
mika miner. mikrochirurgia med.
minera= glinokrzemianowy, dosko- mikrocz'steczka chem., fiz.
nale =upliwy, stosowany w elektro-
mikroelementy biol.
technice jako izolator; =uszczyk.
mikrofale techn.
mikologia szkoln.
nauka o grzybach. mikrofarad
Miko=aj imi" m"skie. mikrofauna zool.
gr. nike ]zwyci"stwo\ % laos ]ludzie\ ˘ mikro-film(fotografia fotogr.
gr. Nikolaos ˘ =ac. Nicolaus ˘
mikrofizyka
starofranc. Nicolas ˘ >redniow. ang. i
ang. Nicholas, tak/e ang. Nikolas, mikroflora bot.
ros. Nikolaj-Niko=aj. mikrofon techn.
tylko w j. pol. pisane przez liter" M
]«jak oni tak – to my inaczej, na opak», mikrogram miara wagi.
s=owotw. koncepcji 026\. mikroguma pot. porowata guma.
unikalny charakter Miko=aja pozwala
mikrohern
przypisywa: Polsce ludzi etnicznie
obcych Polakom, skoro Miko=aj brzmi mikroherc
swojsko, i odr"bny jest od innych mikrokinematografia film., fotogr.
pisowni okolicznych narod[w.
ale wymiana N ˘ M jednoznacznie mikrokliamt
wkracza do definicji fa=szowania, mikrokom[rka
w kt[rej, m.in., niedok=adno>:, nie-
mikrokosmos
>cis=o>:, nieprawda, nies=uszno>:,
1. >wiat drobnych organizm[w, nie-
...zamiar wprowadzenia w b='d ]wi"cej
dost"pny bezpo>redniemu po-
˚fa=sz, nr 600\, i jest to objaw naro-
strzeganiu,
dowego charakteru Polak[w, niestety.
2. fiz. >wiat ma=ych wielko>ci,
fa=szywy pisze Miko=aj z odno>nikiem
atom[w.
do {r[d=a, lub {r[de=, gdzie Nicolas, i
rzeczona osoba nie jest Polakiem. mikrokultura biol.
miko=ajek mikrolit
1. figurka na choink" z piernika, mikrologia biol.
cukru, papieru,
2. bot. Eryngium, ro>lina z rodziny mikrometr techn.
baldaszkowatych. mikron miara.
miko=ajek polny bot. mikronaw[z roln.
ro>lina z rodziny baldaszkowatych,
mikroom
obejmuj'cej liczne gatunki.
staropol. strupownik – mikroorganizmy
Eryngium campestre L. w liczbie mn., biol.
staropol. mycolayek, micolayek,
mikroporowaty
micolaiek, mikolayek, mykolayek.
1419 mycolayek yringus secacul, mikroskop(ia(ijny(owy instr.
1437 micolayek secacul; mikroregion
micolaiek secaculus, yringus,
mikroskop(ijny instr.
1460, ca 1465, 1484 micolayek
iringus, mikroskuter pojazd.
1472, ca 1500 mikolayek yringi, mikrostruktura
1493 mykolayky iringus.
mikrotechnika
mikro~
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych mikrowaga
oznaczaj'cy& drobny, drobno, ma=y, mikrowat elektr.
yy
mikrowolt elektr.
mikrurgia
mikrochirurgia.
mikrus pot., żart.
ma=y ch=opiec, niski cz=owiek.
mikser osob., techn.
mikst
1. kolej. wagon z przedzia=ami
r[/nych klas,
2. sport. w tenisie, tenisie sto=owym,
siatk[wce – rozgrywkaw kt[rej
bierze udzia= z ka/dej strony ko-
bieta i m"/czyzna; gra mieszana.
†mikstat czy miksztat prof.
ten, co wynajmuje si" do przenoszenia
ci"/ar[w, tragarz, robotnik najemny.
staropol. myxtath ˘ ca 1500 myxtath
beaiulus, protrator, eyn trager;
ventrinarii sunt homines, qui ex
questu viwnt, myxthaczy, baiuli
idem.
mikstura med. lek p=ynny.
=ac. mixtura.
mikus ruch.
ruch wykonywany cia=em, fikus.
mil-a(lenium miara dług., czasu.
tysi'c ]krok[w\.
staropol. myla, mylya –
miara d=ugo>ci, oko=o 7 km
}w Ss 1953& miara odleg=o>ci, bo u/y-
wana do opisania odleg=o>ci nazw geo-
graficznych, jednych od drugich|.
gedennasczye myl myeszka od
tego szadv;
dvye myly; poltory myle; cztyrzy
mylye.
milanez tkan.
jedwabny trykot u/ywany na
bielizn".
milcz-kiem(enie('cy(e:(ek
bezd{wi"k, cisza, cicho,
za(u•milkn':, za(prze•milcze:,
pokr. cisza.
ros. molha/t;.
staropol. mylczecz – milcze:&
1. nie odzywa: si", cicho by:,
nie wydawa: /adnego g=osu,
2. biernie, spokojnie zachowywa: si",
nie reagowa:, w milczeniu zno-
si:, nie sprzeciwia: si",
3. w stosunkach prawnych –
nie upomina: si" o swoje prawa,
nie wnosi: skargi
iesm milczal, y milczalesm,
mylczal yesm,
XV w. milczisz milczø, milcza-
no bywalo, ma bicz mylczano,
mylcz,
ca 1455 mylczecz,
XV w. milczy apagesi;
alye Yesus mylczal; jusz na
marach milczancz leszi
ca 1500 mylczecz silere,
ca 1500 mylczy tacente.
staropol. po(prze(za•milcze:,
zamilka:, po(u(za•milkn':,
zmilknie:.
staropol. mylczenye – milczenie&
1. nie wydawanie /adnego g=osu,
2. w stosunkach prawnych – nie
upominanie si" o swoje prawa.
2.a. da: milczenie – da: spok[j,
nie wnosi: skargi.
2.b. przykaza:, przys'dzi:, w=o/y:
milczenie, wieczne milczenie,
wieczne milczenie mie: –
zakaza: upominania si" o co>,
pozbawi: prawa wnoszenia skargi
do s'du, w danej sprawie;
2.c. odzier/e: milczenie wiekuiste –
straci: prawo upominania si" o co>.
mile osob.
1. z serdeczno>ci', /yczliwie,
uprzejmie,
2. przyjemnie, wdzi"cznie.
staropol. mile, myle, mylye –
uprzejmie, /yczliwie, ch"tnie,
z gotowo>ci', z przychylno>ci'.
1431 byla rada myle,
XV w. a myle wyerzycz mamy,
1447(62 myle chczyala,
XV w. mylye.
milenium miara upływu czasu.
1. okres tysi'ca lat,
2. tysi"czna rocznica istnienia czego.
mili~ tysi"czna cz">: czego.
=ac. milli ]1000\.
mili•gram(metr(sekunda.
miliamper
miliard liczebnik.
tysi'c milion[w.
miliarder
posiadacz maj'tku warto>ci miliarda.
milicja(nt
hist., dosł. zbrojni, osoby posiadaj'ce
bro< paln', nie wchodz'ce w sk=ad
regularnej armi.
termin b="dnie przyj"ty i zastosowa-
ny do policji przez niedouczonych
komunist[w, kt[rzy wszystko –
rzekomo – opierali na Nauce, mo/e
z powodu policji kt[ra ich >ciga=a, i
mieszali inne poj"cia, jak Normano-
wie szwedzcy, dyktatur" proletariatu
z demokracj' ludow', centralne
planowanie i dobro og[lnospo=eczne
z komunizmem ]dzieleniem zysk[w
w komunach\, itp.
mieli>my wi"c Milicj" Obywatelsk'
]MO\ do czasu upadku socjalizmu
w Polsce Rzeczypospolitej Ludowej
]PRL\, utrzymuj'cej porz'dek i bez-
piecze<stwo publiczne, oraz >cigaj'cej
przest"pstwa, gdy inne kraje cywili-
zowanego >wiata – policj".
miligram miara wagi.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
miliherc
milikiur
milimetr miara dług.
tysi"czna cz">: metra,
skr[t mm. ˚metr(yczny(a/
=ac. mille ]tysi'c\, ˚mila.
milimikron
tysi"czna cz">: mikrona,
milionowa cz">: milimetra.
miliniuton
miliom
milion(er(owy liczebnik.
tysi'c tysi"cy, 1.000.000.
=ac. mille ]tysi'c\ ˘ ital. milione
]pierw. millione\ ˘ starofranc., >re-
dniow. ang. i ang. million(aire(th
ros. million-million.
milipond
milirentgen
milisekunda miara upływu czasu.
militar-ia(ny(rysta(ryzm(
(yzacja wojsk.
sprawy i rzeczy dotycz'ce wojska.
/o=nierski, wojenny.
=ac. miles, militis ]/o=nierz\
˘ militaris ]/o=nierski, wojenny\ ˘
franc. militarisme ˘
ang. militarism(ist(istic(ization(y
ros. voenny-e/j,
voinskij-wojnskij,
militariz-irovat;/m
-militariz•irowat(m.
miliwat
miliwolt
milkn': cichn':, stopniowo
przestawa: m[wi:, wydawa: g=os.
¯ milcze: KCz ¯ mim LMN
˘ mina.
staropol. ¢mylkn'cz ˘ 1466 silet
mylknye, argus init stabulum.
millenium miara upływu czasu.
tysi'c lat.
milowy ¯ mila.
kamie< milowy – w przen. osi'gni"ty
wa/ny odcinek procesu, tw[rczo>ci.
milrejs
†milski czy mylski jęz. ¯ mill.
staropol. mylsky –
zwi'zany z m=ynem, m=y<ski.
1425 wrzeczono mylskye pentrum.
†miluczki, milutki pieszcz.
drogi, kochany.
staropol. pospey sø, milucka
moia.
XV w. z bogiem ojcem synem
milutkim zwolonego.
ang. dear,
mil-yj/aq-mi=•yj(aja,
ros.
dorogoj-dorgoj.
yy
milusi<ski pieszcz., żart.
tak o kochanych dzieciach.
mi=ek bot.
Adonis, ro>lina z rodziny jaskro-
watych, o kwiatach /[=tych lub
czerwonych.
staropol. milek numanaria –
Lysimachia nummularia L.
1472 milek numanaria.
mi=o(wa:(>:(>nik(stka(sierdzie(
(sierny(>ciwy
mi=y, milusi<scy
kocha:, wielce upodoba: sobie,
rado>: na widok.
s=owotw. poch. u(przy•mili: ]si"\.
anglosas. lufu, staroniem. wy/yn.
luba ]mi=o>:\, pokr. niem. liebe,
>redniow. ang. luve, love
ang. love(ly, nice(ly.
staropol. nieluby – niemi=y. ˚mi=y.
wo=.1289 milaa-mi=aa,
milou[ ]mi='\, milovax=
]mi=owa=em\, ros. milo/vat;.
staropol. O tem, jako mi=y Cristus
tamo iste u Annasza barzo
trudno bit ci"temi drwy;
j"li milego Jesucrista..., niektorzy
to >mierne jagni'tko jako wo=u
ku ofierze;
kako mi=e dzieci" Jesus przed=u-
/y= drzewa ci'gn' s=ug',
1451 myly Yesus... odszedl od
thych trzy apostolow thako daleko;
a takosz rzekl myly Kristus daley&
Ova szye przyblyza, yen my'
zdradzy. A nye doczy'gnal myly
Kristus tego slova domovycz, aze
ludasch poydzye z vyelyk' thuscz'
Zydow; y'ly mylego Iesucrista y
zvy'zaly tvardo; vkazal namyl-
szego Iesucrista; dzyszya nasch
myly zbavyczyel od poganyskych
krolow yest pochvalon; v kxyagach
o ssyednyanyv evangelyst evan-
gelysta svyathy Maczyey chczal
rzecz, yze dzye to popelnylo o
mylem Iesucrisczye; vøcz Maria
gest bila svego szynka milego
porodzila; vøcz gego mila ma-
tuchna; o r'kv mylego Iezukrysta,
pana naschego; y'ly mylego
Iesucrista; myly Krystus przyaw-
schy krest y vyszedl z rzeky nag;
møkø prze milego Xpa cirpely na
naszem czele; vschlyschavschy
to zvolyenyczy mylego Iesucrista,
yze szye iuz tako blysko yego
m'ka przyblyza, ylko z vyelykey
mlodosczy...; vtencass nasch
myly zbavyczyel, ylkosch strachu
trudney m'ky, telko z onego okrop-
nego szyepanya, telko od onego
przykrego y'czstwa; bo kakoly
myly Iesus byl blogoslavyon od
pyrvey godzyny svego pocz'czya,
ylkosch ku duschy,... alye po svym
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
smarthvymvstanyv byl blogosla-
vyon na duschy y na czyele; a
tez ym czyalo naszego mylego
Iesucrista bylo roskoschnyeysze y
vyelenyeysche, tem bolescz yego
byla gorzczeyscha y przykrscha;
a oboy' rzecz myly Iesus mogl
vkazacz..., alye nye chczyal prze
tho, yze ym byl mocznyeyschy; gy-
nakocz gest nasz Xpc mily møczon
byl; yako tesz sam myly Cristus
yndzye movyl; myly Krystus
schedl do Ierusalem y vyp'dzyl
przeday'ce ]rzecz o wyp"dzeniu ze
>wi'tyni wymieniaj'cych pieni'dze\,
kakoczoly nasz Xpus mily gestcy
on byl ginse dny stvworzyl; yako
myly Cristus tamo yste v Annascha
barzo trudno byth; nasz Xpc mily
gestey on tho byl vczinil, ysze
gegoscy nebo y szema sdreszecz
]zdzier/e:\ bila ne mogla; potem
myly Krystus... poszedl przeczyv
ym, yakoby gotovy kv smyerczy;
gakocz smercz on tako muszyl...
møkø cirpecz, gakocz gest gø nasz
Xpc mily cirpal byl; Pylat kazal
poslovy vyethnyczkyemv, aby
vvyodl mylego Iesucrista na dvor
z vyethnycze, vvyodschy y potem,
yakocz szye nalepyepey vydzy; a
pres tocz nasz Xc mily svøthemu
Potru gest on tako rzekl byl; ne
telkocz oniy swe odzene szø byly
szebe ]z siebie\ srzuczyly, alle y
skorø svego czala szøcz gø oniy
prze milego Xpa bily dzaly; myly Ie-
sus, yawschy y za r'ka, y wyodl y z
vlycze; velyke by tho miloserdze...
bilo, isze gdisbicz nasz Xpc mily
ktoremv clouckovy... poslalcyby
mu na pomocz gednego angola
svøtego; dayze my przyyacz
czyalo szyna thwoyego, jedynaka
mylosznego; then Ian, yegosch
myloval myly Iesus navyeczey nad
ynsche; Annasch... poslal mylego
Iesucrista zvy'zanego do Cayffa-
scha; myly Yesus... nade wschytky
syny czlovyecze byl nadobny... a
na zrenyv kazdemv myl ]mi=\,
za yvtra rano myly Iesus... vzral
drzeuo fykove; bog przeyrzal...
bycz sthara mathk' Yeszusza
mylego; odsedwschy tayemnye
od mylego Iesucrista y byezyal
do Zydow; tedy... zebraly szye
vschysczy v dom starszego bysku-
pa... i vczynyly r'da, kakobysmy
y'ly mylego Iesucrista; a pres to
kakoczkoly nasz Xpus mily gest-
cy on byl ten tho dzen dysegsy
svøty vcinil; przetoz rzekl myly
Kristus Pyotrovy& „Karzacz y, nye
chczesch, abych pyl kyelych, ktory
my dal oczyecz moy.”; yako myly
Iesus vkazal, yze yego nyyeden z
yy
grzecha karacz nye mogl$;
i rzekl myly Iesus k nym& „Kto z vasz
moze mnye karacz o grzech;
yze myly Krystus nye karal svy-
'tego Pyotra, alye satana, ktory
k temv podusczyl; nye zapovyeda
myly Kristus, bychmy szye zvaly
mystrzmy... any tez navky na
katedrze navczacz, czvsch na
vyschokyem stolczv nad lyvdzmy
szyedz'cz; yako myly Yesus
vst'pywschy na gora y kazal o
dzyevyeczyorv blogoslavyenyv;
Tho kazanye sv'thy Maczyey
ynaczey pysche, a sv'thy Lucas
ynako. S tego nyektorzy... chcz',
yzeby ye dvoycz kazal myly Cri-
stus; tych zalob bylo barzo vyelye
na mylego Iesucrista, nazyvay'cz
ystym zdradnym prorokyem;
alye czemv myly Cristus Yvda-
scha zovye przyaczyelem szvym,
kyedysch yest nyeprzyaczyelem
yego$ }Jezus| wschem lyvdzyem
vczynyl szye vdz'czny, myly a
barzo lyvbyezny, bo yego kraszye
szye wschysczy dzyvovaly a yego
nadobnych obyczayow wschysczy
szye kochaly y yego m'drosczy
zvmyawszy szye, kochaly;
jako myly Iesus schodzyl y obszedl
wschytk' galileysk' zyemy';
isczy nasz mily ihu Xc narodzilci
szø gesth on byl f ten tho czasz,
gdisczy stare latho schodzy, a
noue przichodzy; sercze mylego
Iesucrista, czemv by szye nye vmyl
myly Iesus przed obyadem; yako
svyathy Pyotr pytal zaplaty v myle-
go Iesucrista za swa robot';
kyedy vyedzon myly Cristus przez
myasto...; O tem, kako Iudasz...
schukal mylego Iesusa... v domv,
bo mnymal nyevyerny Iudasch, by
tamo myly Cristus yescze v domv
myeskal, w ktorem vyczerzal;
svyathy Yan slal }ludzi| barzo
vyelye do mylego Iesucrista, aby
szye tamo krsczyly;
a yako sz' przyschly k nyemv
Samarytanovye, to poganystvo,
y proszyly yego, aby tam ostal,
y myeskal tamo myly Yesus dwa
dny; a teszczy nasz Xpc mily
gstey szø on f ten tho czasz byl
narodzil.
˘ mi=y.
staropol. mi=o>•:(ciwie(ciwy
1. gor'ce przywi'zanie, silne upodo-
banie w kim> lub czym>, gor'ca
sympatia,
2. mi=osierdzie, zmi=owanie,
wsp[=czucie, lito>:,
3. =aska(wo>:, przychylno>:,
/yczliwo>:, wzgl"dy,
4. tytu= grzeczno>ciowy.
za(po(u(przy(z(roz•mi=owa: ]si"\.
yy
†mi=osirdy jęz.
staropol. milosirdy –
wyp=ywaj'cy z mi=osierdzia.
to ie skuthkem milosirdim.
mi=osier-dzie(ny char. lito>:,
wsp[=czucie okazywane komu.
¯ mi= % osierdzie ¯ ser ]>rodek\.
=ac. merces, mercedis ]najem,
op=ata za najem, p=atno>:, nagroda\,
starofranc. merci, >redniow. ang.
merci, ang. mercy,
ros. milo-st;/serdie
-mi=o•st(serdie,
staropol. miloszerdze, miloserdze,
myloszerdze, mylosyerdze,
myloscherdze, milossyerdze,
myloszyerdze, myloszyerdzye –
1. wsp[=czucie, lito>:, zlitowanie,
zmi=owanie si".
2. mi=o>:, przychylno>:, sympatia.
thvim miloszerdzym osfeczycz,
bosze miloserdze;
alle my gego miloserdza mamy
szobe sukacz; miloserdzim,
miloserdza, miloserdze, w
miloserdzu.
staropol. myloszerdzenstwo –
mi=osierdzie, wsp[=czucie, lito>:,
zmi=owanie.
XV.w. w myloszerdzenstwach in
miseracionibus.
staropol. miloszerdzywy,
myloszerny, miloscziwy –
mi=osierny, lito>ciwy, =askawy,
mi=o>ciwy.
staropol. milosyernye, myloszyer-
nye, myloszerdnye –
1. z mi=osierdziem, lito>ci', wsp[=-
czuciem, lito>ciwie, =askawie,
2. z mi=o>ci' serdecznym oddaniem.
staropol. myloszernyk – mi=osier-
nik, cz=owiek lito>ciwy, mi=osierny.
staropol. miloserdni, myloserdny,
myloszerny, mylosyerny, mylo-
serny, mylossyerny, miloszyerny
– mi=osierny, czyni'cy mi=osier-
dzie, kieruj'cy si" mi=osierdziem,
lito>ciwy.
†mi=ostna wina prawn., jęz.
staropol. mylostna wyna –
kara zale/na od =aski karz'cego.
1441 vlg. poth mylostna wynam.
†mi=ostnik bot.
Hieracium pilosella L.
staropol. 1472 mylostnik pilosella.
†mi=ostnik
1. wielbiciel, kochanek, rozpustnik,
2. poz. społ. dostojnik.
ang. lover; dignitary,
ros. l[bovnik-ljubownik
}†lubownik|, sanovnik-sanownik.
†mi=o>ciwie osob., char.
staropol. mylossczywe, mylosczy-
wye, miloscziwie, mylosczyvye,
miloscyuie – mi=o>ciwie&
1. =askawie, dobrotliwie, mi=osiernie,
lito>ciwie,
2. z mi=o>ci', gor'co, serdecznie,
3. gorliwie, pilnie, usilnie, ch"tnie,
z ochot'.
1442 wyna mylossczywe otpusz-
czona; mylosczywye vstawyl;
miloscziwie.
staropol. mylosciuy, milosczyue,
miloszcyf, miloscziw, milosciw,
mylostzywy, miloscivy, mylosczi-
wy, mylosczywy –
1. czyni'cy mi=osierdzie, mi=osierny,
odznaczaj'cy si" mi=osierdziem,
lito>ci',
2. prosz'cy mi=osierdzia, b=agalny,
3. mi=y, wdzi"czny, pi"kny,
godny mi=o>ci.
w Ss 1953 4 kolumny cytat[w.
mi=o>: osob.
1. nami"tne uczucie sympatii do oso-
by p=ci przeciwnej, po='czone z
po/'daniem jej,
2. g="bokie przywi'zanie do kogo
lub czego ˘ umi=owanie.
staropol. myloscz, miloscz,
myloszcz –
1. mi=o>:, gor'ce przywi'zanie, sil-
ne upodobanie w kim> lub czym>,
gor'ca sympatia,
2. mi=osierdzie, zmi=owanie, wsp[=-
czucie, lito>:,
3. =aska, =askawo>:, przychylno>:,
/yczliwo>:, wzgl"dy,
4. twa, jego, wasza, jej mi=o>: –
tytu= grzeczno>ciowy.
1408 myloscz,
ca 1428 w mylosczy,
1448 wyelyk' myloscz',
XV w. myloszcza;
prze wyelykø myloszcz,
1447(62 ysze myloscz gyesth,
1466 sz myslone mylosczy,
1461(67 fervor goraczoscz
milosczi,
1461(67 goraya miloscz'.
w Ss 1953 6 kolumn cytat[w.
staropol. milosny, mylosny –
1. drogi, kochany, mi=y, umi=owany,
2. kochaj'cy, szczerze oddany,
3. wyp=ywaj'cy z mi=o>ci, pe=en jej,
4. zwi'zany z /yczliwo>ci', =ask'.
1448 mylostni dilecti,
1 rostyl iest mylosny,
ca 1420 ot milostnich ]mylosznych\
priyaczol mirr' pomazano;
thwoye myloszne nawyedzenye
thako nakarmy szyercze moye;
boze oycze, dayze my przyyacz
czyalo szyna thwoyego jedynaka
mylosznego;
thy mnye ¢nyedosthoney... szyna
thwego mylosznego raczyl dacz.
Ss 2011& staropol. mi=o>: –
=aska, mi=osierdzie, lito>:.
=ac. favere ]faworyzowa:\ ˘ favor,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
franc. la grace, faveur, bonte,
starofranc. i >redniow. ang. favour,
ang. favor, ros. milost;-mi=ost ˘
milost; ot Boga poluhiti.
mi=o>: ma jaki> zwi'zek z kwiatami,
st'd chyba nie przypadkiem jest
wr"czanie kwiat[w jako wyraz uczu-
cia; =ac. flos, floris ˘ flores  eros
czyt. cz">ciowo wspak, >redniow. ang.
flowre ]f•lov•er\, flour, flur ˚kwiat,
f•lur  lure ]n"ci:, wabi:; powab\.
mi=o>nik osob. amator, zapaleniec.
staropol. ¢mylostnik, mylosznyk –
1. cz=owiek ukochany, umi=owany,
mi=y, ulubieniec, wybraniec,
2. cz=owiek zami=owany w czym>,
amator, zwolennik,
3. ubiegaj'cy si" o mi=o>:,
zwolennik,
4. dostojnik, dygnitarz.
dilectum mylostnikem,
ca 1455 mylosznyczy;
swoye mylosznyky,
ca 1455 mylostnyk ambasiator.
staropol. XV w. mylosznycza –
1. osoba ukochana, ulubienica,
wybranka,
2. osoba kochaj'ca, mi=o>niczka,
wielbicielka.
w Ss 2011& mi=o>nica – ulubienica,
kochanka, nierz'dnica; nie ma w
Ss 1953.
niem. liebhaber, franc. amant,
amoureux, ang. lover,
ros. l[bovnik-lubownik.
za(po(u(przy(z(roz•mi=owa: ]si"\.
mi=owa: osob.
staropol. mylouacz, milowacz,
mylowacz, mylovacz –
1. kocha:, lubi:, wysoko ceni:,
szanowa:, powa/a:,
2. mie: w czym> upodobanie, by:
do czego> bardzo przywi'zanym,
przedk=ada: co>, chcie: czego>,
ch"tnie co> robi:, ch"tnie by:
jakim>.
miloual bil, mylowana,
gisz miluiø, milowacz.
~mi=owa: czas niedok. ¯ mi=o>:.
zapalonym by: do kogo lub czego,
garn': si", ci'/y: cz"sto my>l'.
dawne& lito>:, przebaczenie 
s=aw.-ros. Gospodi, pomi=uj ¯ pomi-
=owanie ]ang. pardon, forgivness,
mercy\.
znaczeniowo pokr. kocha:.
ros. l[bit;-liubit,
ang. to love, to be fond of, to like.
u•mi=owa: – zakocha: si"
przy•mila: si" – blisk' obecno>ci'
z•mi=owa: si" – zlitowa: si"
roz•mi=owa: si" – rozkocha: si"
Nie nale/'&
po•mi=owanie – lito>:, przebaczenie
za•mi=owany – za(na-palony.
yy
†mi=owanie osob.
staropol. mylowane, mylowanye,
milowanye, mylovanye –
1. mi=o>:, kochanie, lubienie,
przywi'zanie, uszanowanie,
2. mi=osierdzie, lito>:.
¢mi=ot owca, sk[ra owcza.
odzie/ wierzchnia ]baran, ko/uch\,
p=aszcz, okrycie.
staroros. milot;-mi=ot,
ros. ovhina, ovh;q wkura>
verxnqq ode'da, mantiq,
pla].
mi=y osob.
1. sprawiaj'cy przyjemno>:,
ujmuj'cy, sympatyczny,
2. drogi, kochany.
mi=y sercu – drogi.
staropol. mily –
1. drogi, kochany ]u/ywane przewa/-
nie jako konwencjonalny epitet\,
2. sprawiaj'cy przyjemne wra/enie,
poci'gaj'cy, ujmuj'cy, przyjem-
ny, powabny, pon"tny, rozkoszny.
1 milemv, braca mila, mili pane,
dzathky mile,, mog mily pane,
milego Xa, svego szinka milego,
svø milø matkø plakalo; s milim
Xpem f krolefstwe nebeskem na
ueky veszelil; svemu szinkovy
milemu.
w Ss 1953 6,5 kolumny cytat[w.
nie ma w Ss 1953, ale w Ss 2011&
staropol. mie=y – mi=y, ukochany.
staropol. nieluby – niemi=y.
¯ luba ]mi=o>:\ ¯ staroniem. wy/yn
luba ]mi=o>:\. ˚mi=o(wa:.
ros. priqtnyj-prijatnyj
]przyjemny\. ˚miluczki.
mimetyzm biol.
upodobanie kszta=t[w lub barwy do
>rodowiska lub innych zwierz't.
mimi-ka(czny sztuka wyra/ania
uczu:, my>li za pomoc' wyrazu
twarzy i odpowiednich gest[w.
imitac•ja(yjny, na>ladowanie.
gr. mimos ]mim\ ˘ mimikos
]na>laduj'cy\, =ac. mimicus,
ang. mimic.
mimikra biol. mimetyzm.
mimo jęz.
1. przyimek «obok» ˘ mimo grodu
]obok, blisko grodu, w jego pobli-
/u\, wo=.1289 mimo-mimo,
2. mimochodem ]o czym innym
przy okazji, na marginesie\,
mimo•chodem ^ przy•padkowo,
przy•stoi ^ wy•pada,
do•stoj•nie – god•nie,
w jakim> s=owotw. zwi'zku&
chodzi: – sta: – pada: – godzi:,
3. przys=[wek «wbrew» wyst"puj'cy
w po='czeniach& mimo wszystko
]wbrew wszystkiemu\, mimo to
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
]wbrew temu\,
4. przys=[wek& chocia/, jednak ˘
mimo /e(i/, np. ciep=o w domu
mimo /e mr[z na dworze ]mimo
mrozu na dworze\.
mSjp 1969 inaczej, tu mog" by: w
b="dzie, zakrawa /e przyimek z przy-
s=[wkiem tam pomieszany, lub /e ja je
pomiesza=em; «obok» jest wskazaniem
miejsca ]przyimkiem\, gdy w mSjp –
przys=[wkiem, ˚przyimki.
staropol. mymo –
1. w wyra/eniach por[wnawczych
stopnia nier[wnego,
2. w wyra/eniach wskazuj'cych
granic" czasow' przekraczan'
przez czynno>: zdania; d=u/ej ni/,
wi"cej ni/, przesz=o, z g[r',
3. w wyra/eniach wskazuj'cych
miejsca poza zasi"giem czynno>ci
zdania; poza, poza obr"bem,
4. w wyra/eniach wskazuj'cych
miejsca obok kt[rych co> si"
dzieje, miejsca pomijane,
5. w wyra/eniach nazywaj'cych
osoby i przedmioty nie obj"te
cz">ci' zdania; opr[cz, wyj'wszy,
pomijaj'c co>,
6. w wyra/eniach nazywaj'cych fak-
ty, wbrew kt[rym co> si" dzieje;
mimo, pomimo, wbrew czemu>,
7. w wyra/eniach nazywaj'cych
zdarzenia dodatkowe, nieprzewi-
dzianych; ponad wymogi, poza
kompetencjami
1471 mymo;
Xps kraszny oblyczym mymo
syny lyudzke.
w Ss 1953 4 kolumny cytat[w.
w Ss 2011&
staropol. imo – mimo, obok, poza,
pr[cz; has=a nie ma w Ss 1953.
=ac. de` % specere ]spostrzega:,
patrze: na `\ ˘ =ac. despicere ]po-
gardza:\, despectus ]z g[ry patrze:
na co\,
starofranc. i >redniow. ang. despit,
ang. despite ]mimo, wbrew\, in
spite of sth ]pomimo czego>, na
przek[r czemu>\,
ros. ]wbrew\ prezrenie-prezrenie,
]sprzeciw\ soprotivlenie,
]na z=o>:\, z=oba, nenavist;.
mimo~ 1. obok, 2. wbrew.
mimo•chodem(>r[d(wolny,
mimo tego, mimo /e.
staropol. mimo, miemo ]mimo\.
mimochodem jęz.
ubocznie, nawiasem, od niechcenia. ¯
mimo ]obok\ % chodem ¯ ch[d ¯ i>:.
†mimochodnik jęz.
inochodnik, ko< id'cy inochod', tj.
stawiaj'cy na przemian obie prawe
=apy ]w Ss 1953& obie prawe nogi\,
potem obie lewe.
staropol. mymochodnyk ˘
yy
1437 mymochodnyk ambulator.
mimo>r-[d(od techn.
element maszynowy przechodz'cy
nie przez >rodek geometryczny;
ekscentryczny, omijaj'cy >rodek.
mimowolny ruch., jęz. ¯ mimo woli.
bezwiedny, nieumy>lny, umykaj'cy
woli.
mimoza bot.
podzwrotnikowa ro>lina z rodziny
czu=kowatych, o drobnych kwiatach
bia=ych, r[/owych, lub /[=tych.
¢min dun., szw.
m[j, moja, moje.
Liczne ~min w nazwach lit. kuniga-
s[w& Gedimin, Windimin ¯ minor ^
jr. ¯ junior ]old ^ senior ˘ Ringold,
Gedigold, Dedigold\.
1. mina wyraz twarzy. wsp[lne
¯ gr. mimos ]mim\, MN.
2. mina wojsk. =adunek wybuchowy
w formie pu=apki.
franc.-ang. mine ]kopalnia; pierwotnie
podziemny podkop pod fortyfikacj'
wroga w celu pod=o/enia =adunku wy-
buchowego i zniszczenia w ten spos[b
jego fortyfikacji, okop[w, sza<c[w,
dzi>& =adunek materia=u wybucho-
wego z zapalnikiem czasowym lub
powoduj'cym eksplozj" pod wp=ywem
nacisku\.
s=owotw. poch. pod(za•minowa:.
minaret bud., rel.
smuk=a wie/yczka obok meczetu, z
kt[rej muzein ]ang. muezzin\ wzywa
muzu=man[w na modlitw".
arab. nar ]ogie<\ ˘ minar ]lichtarz,
>wiecznik\ ˘ manare ]miejsce
gdzie jest ogie< lub >wiat=o\
tur. minare, manarat,
hiszp. minarete,
ang. minaret.
min': ruch.
przej>:, przejecha: obok czego lub
kogo.
s=owotw. zwi'zane z przedzi: ˘
po(prze(o(wy(roz•min':,
lecz gdy przedzi: zwi'zane z tym
samym kierunkiem ruchu, min': w
przeciwnym lub w bezruchu rzeczy
o kt[rej mowa, w obu wypadkach&
zostawi: j' za sob'.
staropol. ¢min'cz, myn'cz –
1. przej>: obok ]kogo>, czego>\,
2. unika: ]czego>\, omin': ]co>\,
3. zlekcewa/y: ]co>\,
4. o czasie – up=yn': przep=yn':,
5. przesta: istnie:, przemin':,
znikn':.
nye minyesz; min'l gi,
yakoz mynøl, minøla, rok myn'l,
1471 mynyecz;
nye minyesz,
1461 albo myn'wschy,
yy
1471 myn'cz gye transire fecit,
1473 albo myn'cz chmyelniky,
1493 albo min'wschi Blysczyvody.
1391 minøla trzi lata,
1445 albo mynala pro vulneribus,
1426 themu gwaltowy rok myn'l,
1447 ktorey py'ncz lyat myn'la,
staropol. po(prze(wy•min':,
min"=y, mija:, po(prze(z•mija:.
~min': czas dok. ¯ mija:.
zostawi: co w tyle, za sob' ]za sob' –
czas przesz=y, przed sob' – przysz=y,
nadchodz'cy\, st'd
1. przej>:, przejecha: obok czego
lub kogo,
2. up=ywa:, przechodzi: ]bez-
powrotnie\; ustawa:, ko<czy: si".
s=owotw. pokr. mijanka ]miejsca na
w'skiej drodze gdzie pojazdy jad'ce
z przeciwka mog' min': si"\.
ros. minovat;-minowat,
ang. to pass.
po•min': – opu>ci:, po ^ u,
nie uwzgl"dni:,
przej>: obok
prze•min': – przej>: w przesz=o>:,
up=yn':, zanikn':
o•min': – dooko=a, obej>: bokiem,
jak woda – filar, szczeg.
rzecz stoj'c', w bezruchu
wy•min': – zostawi: za sob', szczeg.
o pojazdach jad'cych w
przeciwn' stron"
roz•min': si" – w r[/ne strony, nie
w parze, bokiem, np.
rozmin': si" z prawd'
minc-arz(erz dawniej& rzemie>lnik
zajmuj'cy si" biciem monet;
pracownik mennicy ]mint\.
¯ mint % arz, T ˘ C ˚mennica.
staropol. mincza – moneta, pieni'dz.
1478 pro falsa moneta et mincza
inculpati fuerunt, quod ipsi falsi-
ficassent monetam et minczam,
et pecunias farbricassent.
staropol. ca 1500 mynczarz –
trudni'cy si" wymian' pieni"dzy,
bankier.
¢mind, mynd obce,
anglosas. pami":, wspomnienie.
lit. Mindowe 1253 ¯ mind % owe
]posiada:\.
miner prof., wojsk.
1. dawniej& robotnik kopalni,
2. /o=nierz specjalista od minowania
i rozminowywania terenu, obiek-
t[w; saper.
¯ mine ]kopalnia\ % er;
kopalnia& celt. ˘ p[{ny starofranc. ˘
>redniow. ang. i ang. mine ]kopal-
nia, mina\.
miner, saper& starofranc. i >redniow.
ang. minour ˘ franc. mineur;
ros., o kopalni& rudnik, kop;
]rudnik, kop\, wojenny& mina
]mina\, podkop ]podkop\.
termin mine ]kopalnia\ przeniesiono
na min" ]=adunek wybuchowy\ w
czasie wojen pozycyjnych, gdy ko-
pano tunele pod okopami, sza<cami
wroga w celu za=o/enia =adunku
wybuchowego i zniszczenia go oraz
jego fortyfikacji.
minera-=(lny(lizacja(logia
miner., chem., szkoln.
pierwiastek lub zwi'zek chemiczny
wyst"puj'cy w przyrodzie, przewa/-
nie w postaci krystalicznej.
=ac. minera ]kopalnia\ ˘ >redniow.
=ac. neutr. mineralis ˘ minerale ˘
starofranc. i ang. mineral,
ros. mineral.
†min"=y jęz. miniony, przesz=y.
staropol. minøly, minøli, mynøle ˘
1424 od wszech zloszcy minølych,
1427 ya gemv nye winouath na
minøli swanthi Marcin,
1444 na myn'le Gody,
rzeczy vmarle trudno vzbvdzycz,
yako myn'le.
staropol. mynyenye – mini"cie,
up=yw czasu.
mini~ bardzo ma=y(kr[tki.
=ac. minimus ]najmniej, najmniejszy\.
minia chem.
zwi'zek chemiczny, tlenek o=owiawo-
o=owiowy ognistoczerwona farba
mineralna u/ywana ]z pokostem\ do
ochronnego malowania konstrukcji
/elaznych; minia o=owiana.
baskijskiego pochodzenia ]z P=w.
Iberyjskiego\ arminea ˘
=ac. minium ]cynober\.
miniatur-a(ka(owy(zysta
ma=y model jakiego> pierwowzoru;
bardzo ma=ych rozmiar[w, lecz
dok=adny technicznie.
=ac. minium ]minia\ ˘ miniare ˘
>redniow. =ac. miniatura ˘ ital.
miniatu-ra ˘ franc.-ang. miniature
niem. miniatur.
ros. miniat[ra ¯ =ac.
minimal-ny(lizm(lista bardzo ma-
=y, najmniejszy, ostatni z mo/liwych.
>redniow. =ac. minimalis,
ang. minimal.
minimetr instr.
precyzyjny przyrz'd pomiarowy do
wykrywania r[/nic w wielko>ciach
mierzonych przedmiot[w.
minimum najmniejsza mo/liwa
ilo>:, wielko>:, liczba.
=ac. minimus, franc.-ang.
minimum, niem. minimum,
ros. minimum.
miniony jęz. ubieg=y, przesz=y;
imies=[w bierny. ¯ min':.
ang. bygone, past,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
ros. prowedwij, prowloe.
miniowy jęz.
minisp[dniczka odzież.
minist-er(erialny(erstwo(rant(
(rantura poz. społ., urząd., rel.
urz"dnik stoj'cy na czele minister-
stwa – jednego z wielu sektor[w
pa<stwa, cz=onek rz'du.
dyplomatyczny urz"dnik wys=any za
granic" w celu reprezentacji rz'du, w
stopniu poni/ej ambasadora; osoba
obs=uguj'ca, pomocnik, asystent,
s=uga, dzia=aj'ca w imieniu innej osoby
jako jej agent, nosz'ca polecenia ˘
ministrant& osoba upowa/niona do
rozmoszenia duchowych warto>ci
ko>cio=a, pos=uguj'ca ksi"dzu przy
odprawianiu mszy.
staropol. 1484 mynisther, minister,
mynyster –
1. pastor, kaznodzieja protestancki,
2. starszy cz=onek bractwa tercjar-
skiego – trzeciego zakonu systemu
monasterskiego, ¯ =ac. tertiarius ˘
ang. tertiary;
pomocnik i zast"pca zakonnika
opiekuj'cego si" bractwem.
staropol. 1484 mynistrowzky –
ministrowski, pozostaj'cy w zwi'z-
ku z ministrem, starszym cz=on-
kiem bractwa tercjarskiego.
=ac baza. magister ]mistrz\ ¯ minor
]mniej\ ˘ =ac. minister ˘ starofranc.
i >redniow. ang. ministre ˘
ang. minister, ministrant,
ros. ministr.
minisukienka odzież.
minor(owy(at muz. moll, tonacja,
gama oparta na tercji ma=ej.
minorat – prawo najm=odszego syna
do dziedziczenia po ojcu.
=ac. minor ]mniejszy, nieletni\,
>redniow. ang. mynor, menor ˘
ang. minor, ros. minor.
minowa:
1. wojsk. zak=ada: miny,
2. bot., zool. o owadach& niszczy:
ro>lin" wygryzj'c miny w li>ciach.
~minowa: czas niedok. ¯ mina.
zak=ada: miny – =adunki wybuchowe
dzia=aj'ce samoistnie lub w sieci.
ros. minirovat;-minirowat,
ang. to mine ]to set an explosive
charge in a container, buried in the
ground for destroying enemy objects
on land, or placed in the sea for
destroying enemy ships\.
za•minowa: – czas dok.
za=o/y: system min
pod•minowa: – od spodu
roz•minowa: – usun': miny
min[g płaz. Petromyzon, kr"gowiec
wodny zbli/ony do ryby.
staropol. minog, ninog, ninoga,
yy
ninok, nejnok ˘
1450 nynak,
1451 pisces schyelawky et ninogy,
1472 mynog erica,
XV w. nyenoc nonoculus;
nynoga nonocula,
ca 1500 nynog.
starogerm . m¥nonge ˘ dzi> neu-
nauge ]dziewi"ciobok\.
minstrel >redniow. w"drowny
>piewak i poeta.
=ac. minister, starofranc. menestrel,
>redniow. ang. menestral,
ang. minstrel.
†minucyje ˚kalendarz.
minus jęz., mat. mniej, ujma; wada,
strona ujemnna, brak.
=ac. minor ˘ minus, ang. minus,
ros. minus.
minusku=a ma=a litera alfabetu.
=ac. minor ˘ minusculus,
franc. minuscule,
ang. minuscule,
ros. strohnaq bukva-
strocznaja bukwa.
†minuta prawn.
koncept, wst"pna redakcja dokumentu,
nie posiadaj'ca mocy prawnej.
staropol. minuta ˘
1420 gedno yakom gy z minuti
przet krolem czedl y oprawil.
minuta pot., miara upływu czasu.
1(60 cz">: ka/dej jednostki
]minuta czasowa, k'towa\.
=ac. minutus ˘ >redniow. =ac. mi-
nuta, franc. minute, >redniow. ang.
minut, ang. minute, ros. minuta.
miocen geolog.
czwarta epoka trzeciorz"du charak-
teryzowana przez rozw[j wielkich
=a<cuch[w g[rskich, przypuszczalnie
od ok. 28 do 12 ml lat temu.
gr. meion ]mniej\ % kainos ]ostatni,
>wie/y, niedawny, nowy\.
ang. Miocene.
miod-arka(nik(obranie(odajny(
(ownik(owy([wka(osytnia
˚mi[d.
miodownik – bot. Mellitis, ro>lina
z rodziny wargowych, rosn'ca w
wilgotnych lasach.
miod[wka –
1. drzew. nazwa s=odkiego jab=ka,
2. Psylla, owad paso/ytuj'cy
na drzewach owocowych.
†miodniki bot. w liczbie mnogiej.
Melissa officinalis L.
staropol. 1468 myodniky barachio.
†miodny jęz. obfituj'cy w mi[d.
staropol. myedny –
zemye olywney a oleyney y
myedney.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
†miodowe płatn.
staropol. myodove, myodowe –
danina p=acona pierwotnie w miodzie.
1464 myodove,
1494 myodowe.
†miodownica bot.
Melilotus officinalis Lam. et alba Lam.
1472 medownicza melilotum.
†miodownik spoż., kosm.
staropol. medownik, myodownyk –
1. ciasto robione na miodzie,
z dodatkiem pieprzu, piernik.
1472 medownik libeta,
1481 myodownyk libeta,
ca 1500 myodownyk liba.
2. jaki> kosmetyk, wyrabiany z do-
datkiem miodu lub na miodzie.
1462 myodownyky ne mazaly.
miodowy jęz. ¯ mi[d.
staropol. myodowy – dotycz'cy
miodu, z miodu, w postaci miodu.
1433 poczthy myodowe,
XV w. trczy myodovey,
1460 z myodowem lyczem,
1478 albo dayn myodowa,
1485 albo dany ¢myodowye.
†miod[wka, mied[wka bot.
staropol. ¢modowka, myodowka –
a. Melissa officinalis L.
b. ogrodna miedowka –
Borrago officinalis L.
ca 1465 modowky,
1464 myodowka mellilla,
1460 ogrodna myedovka borago.
†miodunica bot. trzcina cukrowa,
Saccharum officinarum L.
staropol. 1436 medunicza –
Ss 1953& tu zapewne pisarz mia= na
my>li jak'> ro>lin" krajow'.
miodunka bot.
Pulmonaria, ro>lina z rodziny szero-
kolistnych, u/ywana w lecznictwie.
staropol. myodunka, myodonka,
myedonka, myodvnka, myodun-
ka, myedunka –
a. Melissa officinalis L.,
b. miodunka plamista,
Pulmonaria officinalis L.
c. Melittis melissophyllum L.
d. Melitotus officinalis Lam.
e. Cynoglossum officinale L.
f. Cerinthe minor L.
miologia szkoln. cz">: anatomii
traktuj'ca o mi">niach.
gr. mys ]mi"sie<\
% logos ]s=owo, nauka\.
†miono imi", ˘ znamiono, znami".
†miono jęz. imi", na imi"
staropol. myono ˘
byl czlovyek poslany od boga,
chthoremv myono bylo Jan;
dal gym mocz szyny boszymy
bycz, thym ¢chthory vyerza v
yy
myono yego.
miopia med.
kr[tkowzroczn>:, jedna z najcz">ciej
spotykanych wad refrakcyjnych.
ang. myope ¯ p[{no=ac. myops
¯ gr. myops ]kr[tkowzroczny, mru-
ganie, ang. shortsighted, blinking\
¯ myein ]ang. to close\ % ops ]oko\.
miot(a:(acz(=a rzu•t(ca:, cisk(a:,
strz•a=(ela:, kid(a:; tu=, let, lot, se=,
wierg. ˚miot ]nr 467\.
1. szczep; u zwierz't& potomstwo
pochodz'ce z jednej ci'/y,
z jednego l"gu, l'g,
2. rzut; na(po(pod(przed•miot ^
na(po(pod(prze•rzut;
za(po(wy(z•miata:, wymioty,
3. cz">: terenu =owiska, polowanie
na przestrzeni otoczonej my>li-
wymi i nagonk'.
tu= ]pochwa na strza=y\.
miotacz –
1. sport. rzucaj'cy kul',
2. wojsk. wyrzutnia min, ognia.
staropol. myotacz, mothacz –
1. rzuca:, ciska: ˘
y myotaly ye; na yego svyate
lycza blotem myotano y plvano,
1408 o tøm ia loszi mothal i
dostala szø mu dzalem.
1418 Barkosch de Micalaycze-
nicze loss motal, Petrus de
Polanouicze tesz lossy motal;
eszem lossy myotali tedi;
1450 y w loszy myotal... y lossy
myothal;
staropol. myecze oczy szawra-
czayacz – rzuca oczami, rzuca
spojrzenia dooko=a }Ss 1953 wstawi=
– b="dnie – liter" Z, bo w zawracaj'c&
szawr}z|aczayacz|
2. miota: si" – rzuca: si", porusza:
si" gwa=townie ˘
staropol. syø riba myotacz,
1466 sz' myotal,
1466 albo nye myeczy szye.
staropol. myothanye –
rzucanie, miotanie.
Ss 2011& staropol. mota: si" –
1. miota: si", rzuca:, 2. pl'ta:.
wy•miot, wy•rzut, wy•lot ]wskro>\ –
prze•strza=; po•strza= – po•cisk;
przy•tula: – przy•ciska:;
t=umaczenia& ob•ject – przed•miot,
sub•ject – pod•miot, przed•miot,
e•ject – wy•rzuci:, wydali:,
in•ject – za(w•strzykn':,
ad•ject•ive – przy•miot•nik;
¯ =ac. jacere ]na(rzuca:, miota:\.
s=owotw. poch. namiot ]narzuta\,
wymioty ]wyrzuty\, >mietnik,
>mietana ¯ > ]z\ % mieta: ]miota:\.
anglosas. smitan, >redniow. ang.
smiten, ang. smite,
wo=.1289 mehu]im= ]miotaj'-
cym\, metawa ]miotaj'cy, l.mn.\,
yy
ros. metat; ]miota:\,
ang. sub•ject ]pod(przed•miot\ ¯ =ac.
subjectus ¯ subjicere ¯ sub % jacere,
ros. predmiet-predmiet ]obiekt\,
podle'e]ee-podle/aszczeje
]gram. podmiot\.
~miota: czas niedok., ˚mie>:.
†miote=ka płatn.
jaki> czynsz czy >wiadczenie.
staropol. 1454 myotelka absolvit.
miot=a narz.
¯ miot % t=a ¯ t=o ]pod=oga\,
zami•e>:(ata:, wy(za•mie>:
por. miota:, >mie:,
ros. metla.
staropol. motla, metla, myotla –
wi'zka ga='zek
a. s=u/'ca do zamiatania,
b. do wymierzenia ch=osty.
1412(71 y motla,
XV w. vrzadem myotly; myotla-
my; byor' myotl'; y myotlamy.
miotomia $
mi[d spoż.
1. produkt wytwarzany przez pszczo=y
z nektaru kwiatowego, g"sta, s=odka,
syropowata substancja koloru z=ota.
¯ staroang. meodu }miodu|&
“podaj, nalej miodu”.
staropol. mod, myoth, myod –
1398 jakom ya ne dal Micolayevi
polklothka modu,
1404 o czwircz medu,
1416, 1433 jakom ya za lonka
kxandzu pokow modu zaplaczil,
1466 myod mel; myodu;
s myodem,
1471 lypyen daye myod.
2. nap[j z miodu ˘
1428 a ty, bracze naley myodw.
damy sobye do wole pywa y
medu.
staropol. stred{, strzed{ ]mi[d,
plaster miodu\. ˚stred{.
staropol. mied{no, mied{wno
]s=odko, miodowo\.
niem. honig, anglosas. hunig, >re-
dniow. ang. honi, hunig, ang. honey,
franc. miel, ros. mëd-miod,
2. alkoholowy nap[j ze sfermento-
wanego miodu i wody, z korzenny-
mi dodatkami owocowymi ]pieprzu,
cynamonu\.
staroang. meodu, >redniow. ang.
mede, ang. mead, ros. mëd, staro-
pol. miodowy, miedowy, OE.
wi"cej ˚miodowe, miodownik,
miodowy.
mir uznanie, powa/anie,
szacunek og[=u.
~mir
1. pok[j; ros. mir,
2. >wiat, ros. mir,
3. †man ]cz=owiek, mer\.
Wo=odimir, Witomir, Miros=aw, Rado-
mir, Wi=komir ¯ >redniow. ang. wil-
cuma, welcume ¯ anglosas. wilcuma
¯ wil` ]mile\ % cuma ]przybysz\ ¯
cuman ]to come ^ pol. przyj>:\,
Lubomir(ski ^ Ludmi=a, gdzie&
luba ]ang. love\ ˘ lub ^ mi=a ˘
ulubienica ^ umi=owana;
mir ^ lud ]cz=ek, l. poj.\ ˘ ludzie.
Jez. Ilmer ˘ Ilmen ]mer ^ men\.
†mir, mier
1. pok[j, bezpiecze<stwo,
pomy>lno>:, szcz">cie,
2. przymierze, przyja{<,
uk=ad o przyja{ni,
3. porz'dek publiczny,
4. gwarancja bezpiecze<stwa,
5. stan spokojnego, nie kwestiono-
wanego posiadania, wykonywania
swoich uprawnie<.
staropol. myr, mir –
1399, 1404 mir
1403, 1434, 1451 myr
1422 myru ne wordrowal.
w Ss 1953 blisko 4 kolumny cytat[w.
staropol. mirne, myrne –
1. spokojnie, =agodnie,
2. nie doznaj'c niepokoju, dolegli-
wo>ci.
1403 trzidzesci lath y trzy lata
myrzne a pokoyne,
1418 trzydzesczy lath pocoyne
y myrne.
staropol. mirny, myrny –
1. spokojny, bezpieczny,
2. zachowuj'cy si" spokojnie,
nienapastliwy.
1433 mirny y pokoyny,
ca 1500 myrne bydlenye.
staropol. ¢myrzycz – godzi:, jedna:.
1466 nyesgody myrzy bella
federat.
XV w. reconciliatur myrzy albo
gedna.
staropol. prze(u(z•mirzy:,
przymirzy: si", zmirza:.
mira, mirra
wonna /ywica z drzew iglastych,
u/ywana jako kadzid=o i lekarstwo,
te/ ma>:, olejek do namaszczenia,
pachnid=o.
staropol. mirra myrra, myra, mira –
ca 1420 mirr' pomazano,
z masczy myrry y kadzydla;
pomazala syø myrrø,
1464 mirra mirra,
1471 nalepsey mirry prime mirre,
1472 myra mirra,
1475 mirra mira,
ca 1500 ¢mirza mirra.
hebr. mor ]mirra\,
arab. murr ]gorzki(e\,
gr. myrrha ˘ =ac. myrrha, murrha,
murra ˘ starofranc. mirre,
anglosas. myrre, >redniow. ang.
mirre, ang. myrrh, ros. mirra,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
blagovonie.
mirabelka bot., spoż.
>liwa domowa o r[/nych odmianach,
owoc tej ro>liny.
=ac. mirabil-e(ia ]$\
mira/ z=udzenie optyczne na pustyni,
powodowane odbiciami >wiat=a w r[/
nych warstwach powietrza, o r[/nych
temp., i g"sto>ci, przez co statek, oaza,
itp., na pustyni ukazuje si" w pobli/u,
cz"sto “do g[ry nogami” ]podstaw'
w g[rze\.
=ac. mirare ]patrze: na, spogl'da:\ ˘
franc. ]se\ mirer ]by: odbijanym\ ˘
mirage, ang. mirage.
miriady jęz. w liczbie mnogiej;
niezliczona, ogromna liczba,
mn[stwo, :ma.
gr. myrios ]niezliczona ilo>:\ ˘
myrias ]dziesi": tysi"cy\,
franc. myriade, ang. myriad,
ros. miriady.
miriagram
miriametr
mirra ˚mira
hebr. mor, arab. murr,
gr. myrrha, =ac. myrrha, murrha,
murra, starofranc. mirre,
anglosas. myrre, >redniow. ang.
mirre, ang. myrrh, ros. mirra.
mirt bot., drzew.
Myrtus communis L. , zawsze zielo-
ny krzew z rodziny mirtowatych, w
Polsce& doniczkowa ro>lina ozdobna,
symbol dziewictwa.
staropol. murtus albo swyrk.
gr. myrtos, =ac. myrtus
>redniow. =ac. zdrobn. myrtillus,
starofranc. i >redniow. ang. myrtille,
ang. myrtle, ros. mirt-mirt.
†mirz(yk bot. mo/e
Oenanthe phellandrium Lam.
staropol. ca 1455 myrz.
staropol. myrzyk –
Oenanthe phellandrium Lam.
ca 1465 myrzyk apium,
1472 apium myrzyk, myrssik,
ca 1500 myrzyk opium.
†mirzi'czka zdarz. k=[tnia, wa><.
˚mierzi'czka, mierza }r-z|.
ang. quarrel, ros. ssora-ssora,
rasprq-raspria.
†mirzk ˚zmierzch, mierzka:.
†mirzyk bot. ˚mirz, Oenanthe.
misa pojemn.
1. odkryty, kilkulitrowy, okr'g=y
pojemnik kuchenny; du/a miska,
2. techn. dolna cz">: gara wielkiego
pieca.
¯ basin czyt. wspak, ze zmian' N ˘ M.
staropol. misza, myssa, missa,
muscha, myscha, mysza –
yy
du/a miska.
peln' miszø naddroby,
XV w. a scrzip na myssi szma-
zane;
missa, id est scu}l|tella,
1471 w mysch' in alveum;
na muschie in disco;
w myschie, w missy,
1491 albo czenove myszy,
ca 1500 slota mysza parapsis.
staropol. polyszacz mysz –
polizacz mis, ten kto /yje cudzym
kosztem, paso/yt.
XV w. scura polyszacz mysz abo
lakomy czlovyek.
staropol. 1497 myschnygk,
1499 mysznygk –
p[=ka lub szafka na misy.
miscellanea jęz.
dzia= zawieraj'cy kr[tkie tre>ci w
r[/nych sprawach, tre>ci r[/nej.
miseczka
1. zdrobn. miska, naczynie okr'g=e,
2. bot. zdrewnia=a os=ona otaczaj'-
ca niekt[re owoce.
misecznik owad.
Lecanium, owad z rodziny czerw-
c[w, szkodnik drzew owocowych.
misigien osob.
cz=ek kt[ry pojawia si" na scenie nie
b"d'c do tego/ uprawnionym, mi='
wi"c postaw' stara si" zaskarbi:
sobie sympati", lecz – >wiadom
swego statusu – got[w do ucieczki
w ka/dej chwili.
u/ywany w potocznej mowie, tj.
termin niezbyt literacki.
¯ mysz.
misiurka, misi[rka hist., panc.
cz">: szyszaka zas=aniaj'ca twarz,
rodzaj he=mu z blachy i siatki metalo-
wej opadaj'cej na kark i ramiona, u/
ywany w Polsce przez lekk' jazd" od
XVI do XVIII w.
misj-a(onarz z wa/nym, odpowie-
dzialnym zadaniem do spe=nienia, wy-
konania, pos=annictwo, zlecenie;
1. wys=anie lub b"d'c wys=anym z upo-
wa/nieniem wykonywania specjal-
nych obowi'zk[w, szczeg[lnie&
1. a. wysy=anie os[b przez religijne
organizacje do wyg=aszania
kaza<, nauk nawr[conym,
1.b. wys=anie osoby do obcego
rz'du w celu negocjacji,
2.a. grupa os[b wys=ana przez ko>ci[=
dla rozpowszechniania religii,
szczeg[lnie w obcych krajach,
2.b. jego organizacja, kierownictwo,
lub siedziba. ˚mission.
j"cie, za(danie, z(lecenie,
przy(prze•kaz$
trans(com(e(per(sub•mission ˘
permission – po(ze•zwolenie, trans-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
misja ^ przekaz, emisja ^ wydanie,
submisja ^ przed(z•=o/enie.
=ac. mittere ]s=a:\ ˘ missus ˘
missio ]po(wy-s=anie\.
franc. mission(naire.
ang. mission(er(ary.
ros. missiq-missija.
†miska panc.
staropol. miska, myska, myschka,
mysska –
1. cz">: zbroi okrywaj'ca rami",
2. naczynie kuchenne i sto=owe s=u-
/'ce do podawania potrawy, wody
do mycia, a tak/e do przechowywa-
nia drobnych przedmiot[w.
1428 pro miski pro VIII grossis,
1447 albo myschky,
1458 skrzidla, mysky, schinky,
1471 panczers, oboyczek, plech,
mysky, schynky;
lepka cyrna, myschka cyrna;
lepka, myszky cyrne, schamostrel,
1471 capalin cysthy, myska
cystha y schynka cystha;
paweza z rzebrem, lepka cyrwo-
na, myska cyrna,
1475 duplices mysky super manus,
1478 VI nakolanky, IX schinky...
duplices myssky,
1495 dwa plachy, myschky,
renkawycze, oboyczyk.
staropol. myszna – misna,
miski dotycz'ca, odnosz'ca si".
ca 1500 kr'vadz my'szna
]w miejsce myszna\,
mis-ka(a pojemn.
naczynie okr'g=e i wg="bione, bez przy-
krycia, wykonane z metalu, u/ywane
na domowe potrzeby – do potraw, je-
dzenia, mycia; zawarto>: tego naczy-
nia; gdy szerokie i p=ytkie ˘ p[=mi-
sek.
=ac. aqua ]woda\ ˘ pol. akwen ^
ang. basin ]basen\ ˘ niem. Nissa czyt.
wspak ˘ pol. rz. Nysa ˘ misa MN.
ang. bowl, pan,
ros. miska-miska.
miss
panna, tytu= niezam"/nych panien.
skr. ang. mistress ]kochanka\,
ros. barywnq.
¢mission misja, zadanie
do wykonania ]SS ˘ T\ ˘
admission ]dopuszczenie, wst"p, do-
st"p, przyznanie\ ˘ admit ]dopu>ci:,
przyj':, przyzna:\;
commission ]zlecenie; rozkaz;
pe=nomocnictwo; delegacja; komisja;
urz'd; prowizja\ ˘ commit ]po-
pe=ni:; powierzy:; zobowi'za:; anga-
/owa:; przekaza:, odes=a:\;
emission ]wydzielanie, wysy=anie,
emisja\ ˘ emit ]wydziela:, wysy=a:,
emitowa:\;
omission ]opuszczenie, przeocze-
yy
nie, zaniedbanie\ ˘ omit ]opu>ci:,
pomin':, przeoczy:\;
permission ]pozwolenie\ ˘ permit
]pozwala:, dopuszcza:\
submission ]podporz'dkowanie, ule-
g=o>:, pos=usze<stwo\ ˘ submit ]pod-
dawa: pod rozwag", pozostawia: do
decyzji, przedk=ada:, proponowa:\
i inne «`misje», ˚misja.
W moim odczuciu, najbli/szym pol-
skim odpowiednikiem «misji» jest
«da:» i pochodne& «dzieli:»&
admit ]przyda:\
emit ]wydzieli:\
permit ]wyda: zgod"\
submit ]podda:\
sama misja ]zadanie do wykonania,
jak uprzednio\.
misterium kult.
obrz"d kultowy u staro/ytnych.
gr. mystes ]wprowadzony do obrz"-
du tajemnicy\ % myein ]zamyka:
oczy\ ˘ mysterion ]tajemnica\,
=ac. mysterium, franc. mystere,
>redniow. ang. mysterye,
ang. mystery, ros. tajna-tajna.
mistern-y(ie jęz.
1. drobnostkow•y(o, precyzyjny,
2. delikatny, delikatny, wymy>lny,
wytworny, wspnia=y.
po>redni niem. wy/yn meister
]mistrz\ ˘ czes. mistrny.
†mistr szkoln., prof.
staropol. mistr, mystr –
super magistrum, mistra
XV w. mystrowe zacona scribe,
1453 mystrevye,
thy yesz mystrem w Ysrael;
mystrovye zydovsczy;
pytaly mylego Iesusa rzek'cz&
Mystrv; mystrovye,
staropol. mystrovye przyrodzenya
– lekarze.
2. rzemie>lnik o najwy/szych kwalifi-
kacjach, uprawniony do samodziel-
nego wykonywania swego zawodu.
staropol. mysstrownye –
po mistrzowsku, bardzo biegle.
staropol. mystrowny –
1. po mistrzowsku wykonany,
mistrzowski, wyszukany,
2. zr"czny, szybki, ruchliwy.
1471 mystrownego spyevanya.
mistral meteor.
suchy i zimny wiatr wiej'cy z
P[=nocy w p=d.-wsch. Francji.
mistrz(owski(ostwo(yni prof.
cz=owiek przewy/szaj'cy przeci"t-
nych bieg=o>ci' w czym, umij"tno-
>ci' czego.
s=owotw. pokr. ˚misterny.
staropol. mistrz, myssztrz, mystrz,
myszthrz –
1. cz=owiek wykszta=cony, uczony,
nauczyciel,
yy
2. rzemie>lnik o najwy/szych kwali-
fikacjach, uprawniony do samo-
dzielnego wykonywania swego
zawodu.
1453 mystrz,
ca 1420 mysztrz.
w Ss 1953 3,5 kolumny cytat[w.
staropol. XV w. mystrzewna –
nauczycielka, mistrzyni.
staropol. mystrzostwo, myszth-
rzosztwo, mistrzowstwo –
umij"tno>:, sztuka.
staropol. mysztrzowny –
=adnie, dobrze wykonany, zrobio-
ny r"k' bieg=ego rzemie>lnika czy
artysty, mistrzowski
staropol. mystch}rz|owsky,
mystrzowsky –
zwi'zany z mistrzem, w=a>ciwy
mistrzowi, nale/ny mistrzowi.
1491 mystch}rz|owsky.
staropol. myscrzow –
mistrz[w, tj. mistrza.
1420 przynescz ¢myscrzow list.
staropol. mistrzszki – mistrzski,
odnosz'cy si" do mistrza,
w=a>ciwy mistrzowi.
staropol. XV w. mystricz –
nadawa: powagi, wa/no>ci.
staropol. mysthrzyny ewangye-
lysthow – nauczycielka.
w Ss 1953 nie ma, a s' w Ss 2011&
staropol. misterstwo ]sztuka,
mistrzostwo\, mistrowa: ]robi: co>
po mistrzowsku, celowa: w czym>\,
mistrzostwo ]sztuka\.
=ac. magnus ]wspania=y\
˘ magister, starofranc. maistre,
>redniow. ang. maistre, ang. ma-
ster, anglosas. m≤gester, niem.
meister ]mistrz\ ˘ meisterstück
]majstersztyk, arcydzie=o\.
czes. mistr, ros. master-master,
staroros. mastrota-mastrota
]mistrzostwo\,
ros. masterstvo-masterstwo,
starofranc., >redniow. ang. maistrie
˘ ang. mastery ]mistrzostwo\ ˘
masterpiece ]arcydzie=o\ z niem.
meisterstück ]majstersztyk\,
ros. gospodstvo-gospodstwo
]mistrzostwo\, wedevr-szediewr
]arcydzie=o, majstersztyk\.
†mistrzek osob., char.
staropol. mistrzek – cz=owiek
przem'drza=y, chytrus i ob=udnik.
1401 mistrzek.
misty-k(cyzm(czny(fikacja(
(fikator(fikowa: kult.
doktryna lub postawa filozoficzno-
religijna, spos[b przenikania tajem-
nic bytu i ='czenia si" z b[stwem.
gr. mystikos ]nale/'cy do tajem-
nych obrz"d[w\, =ac. mysticus,
>redniow. ang. mistik,
ang. mystic, ros. mistik.
†miszcaschkub $ wg Ss 1953.
staropol. miszcaschkub agryk.
ja te/ nie wiem, s'dz" jedynie /e
jest to nazwa grzyba ¯ agaryk.
miszmasz spoż.
kogel-mogel, /[=tka utarte z cukrem.
†miszpu=a nieszpu=a, MN,
bot. Mespilus germanica.
mi>
1. anim., zwierz. nied{wiadek,
2. odzież. futro z nied{wiedzia.
†mi>nik mebel.
staropol. myschnygk, mysznygk –
p[=ka lub szafka na misy.
1497 myschnygk,
1499 mysznygk.
mit(ologia(ologiczny(yczny kult.
1. s=owo, mowa, opowie>:, legenda,
2. wymys=, bajka.
gr.-=ac. mytho•s(logia,
ang. myth(ic(ical(ology,
ros. mif.
mitel $
mitenki, mitynki odzież.
r"kawiczki damskie si"gaj'ce do
po=owy palc[w.
mitra kult.
1. pas, opaska do w=os[w, nakrycie
g=owy ozdobione ornamentami;
wysokie nakrycie, ze szczytami
na przodzie i tyle, noszone przez
papie/y, biskup[w i opat[w,
2. oficjalne nakrycie g=owy staro/. /y-
dowskiego najwy/szego kap=ana,
3. w staro/. Grecji, noszone przez
kobiety,
4. w czasach szlacheckich –
mitra ksi'/"ca.
gr. mitra, =ac. mitra, starofranc. i
>redniow. ang. mitre, ang. miter.
Encyklop. Powsz. PWN& 1. dwuro/na
czapka noszona przez w=adc[w Asyrii,
Persji i Frygii, 2. ozdobne nakrycie g=o-
wy wy/szych duchownych obrz'dku
wsch., 3. wysokie, spiczaste nakrycie
g=owy biskup[w, opat[w i infu=[w,
noszona podczas pe=nienia czynno>ci
liturg., zwane te/ infu='.
mitr"-ga(/y: zm"czy:, wa="sa(:
]si"\, traci: czas, strata, zw=oka.
s=owotw. koncepcji 002.A& mord"ga.
¢mitus na przemian, odwrotnie,
le/e: waletem, nogi le/' przy g=o-
wie drugiej osoby, przeciwny
uk=ad snop[w.
mitygowa: osob.
pow>ci'ga: czyje> wzburzenie, =ago-
dzi:, hamowa:, u>mierza:.
=ac. mitis ˘ mitigare ˘ mitigatus,
mitigo ˘ franc. mitigation ˘ >re-
dniow. ang. myttigaten,
ang. mitigat-e(ion(ive,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
niem. linderung,
ros. 1. smqghat;,
2. oslablqt;, umen;wat;.
mityng
1. społ. zebranie publiczne,
2. sport. zawody sportowe.
mizantrop(ia char.
cz=owiek stroni'cy od ludzi, odlu-
dek, samotnik.
mizdra garb. wewn"trzna,
przymi"sna strona sk[ry.
mizdrzy: si" osob.
umizgiwa:, zaleca:, przypodoba:;
przymila:, wdzi"czy: si".
s=owotw. baz' ang. mistress ]mi=o-
>nica, skryta kochanka m"/a\,
ST ˘ ZD, YE
ang. ogle,
ros. vl[blënnyj vzglqd.
mizer-ny(ak(ota(ia stan godny
po/a=owania, n"dzny, lichy; z poli-
towaniem o cz=owieku w't=ym.
mizeria –
1. spoż. sa=atka z surowych og[rk[w,
2. dawn. bieda, n"dza; nieszcz">cie.
mizernie: – chudn':, wygl'da:
gorzej.
mizerota – ub[stwo, n"dza, lichota.
=ac. miseria, ang. misery.
mizerykordia hist., broń.
kr[ciutki sztylet o w'skiej klindze,
s=u/'cy do dobijania rannych, tj.
uwolnienia ich od mizerii.
mizg ˚mizdrzy: si",
umizg•a:(iwa: – zaleca: si"
¢mjate/(nik zdarz.
bunt(ownik, rozruchy, zamieszki.
s=aw. mœte';, ...i bys mœte';
velik= v zemli i grabe';.
wo=., Ipat. ltps 6732 ]pod 1224\. i
mnogya mœte'i. iz mlada
bo ne by ima pokoœ. wo=., Ipat.
ltps 6732 ]pod 1224\.
¢mkn': ruch.
wiera: ¯ wierzeje, zwarcie.
mek ˘ myka: ˘ zamyka:, zamek.
za(przy(do(ode•mkn':.
za(przy(od•myka:.
mkn': ˘ pomyka: ]biegiem, szybko\
˘ pomy=ka ]oszybka, ros. oszibka\.
ze(u•mkn': – z•biec, u•ciec ]bieg ^
ciek ˘ w g[rnym biegu ^ w g[rnym
cieku, koncepcji nr 018\.
†mkn': jęz., czynność.
staropol. mkn'cz –
1. czo=ga: si", pe=zn':, posuwa: si",
2. o czasie – up=ywa:, mija:.
ca 1500 czolg'cz szya, mkn'cz
szya,
1471 wrzeszyen mknye.
staropol. ode(po(we(wy(za(ze•
mkn':, myka:, wmyka: si",
od(po(z(za•myka:.
yy
mkn': ruch.
o zwierz"tach ]jak jele<\&
p"dzi:, gna: z p"dem. ¯ myk, mig
KG, ciec, biec.
s=owotw. zwi'zana knieja&
mknie – knieja.
po(u(wy(z-myka:, zemkn':,
napomkn': ]kr[tka, cz"sto przypad-
kowa wypowied{\.
staropol. mkn': ]unosi:, porwa:,
posuwa:, wpycha:, wsuwa:\,
anflosas. fleotan ˘ >redniow. ang.
fleten ˘ ang. fleet,
staronord. flytja ˘ ang. flitten ˘ flit,
>redniow. ang. flitten; fleten ]j.w.\,
ang. flit ]1. przemija: lekko i szybko,
jak wspomnienia, 2. lecie: lekko i
szybko, jak ptaki, 3. dial. oddala:
si", ...itd.\, fleet ]1. pierw. p=yn':, 2.
porusza: si" szybko, 3. arch. przemin':
szybko, znikn':... itd.\,
ros. bystronogij,
skorotehnyj,
«mkn':» nie ma >cis=ego odpowiedni-
ka, mo/e by: rodzime, czysto polskie.
~mkn': czas niedok. ¯ myka:.
1. biec susami jelenia, 2. ¯ zamek.
s=owotw. pokr. migiem, w mgnieniu
oka.
ros. 1. mhat;sq-mczatsja,
2. zakryvat;-zakrywat,
zatvor-qt;/it;-zatwor-jat(it
ang. 1. to flit, to fleet, to bolt, to whisk
away, 2. to shut, to close.
za•mkn': – czas dok., odci':, uda-
remni: wszelki ruch
przez otw[r, np. drzwi,
okno, szyjk" butelki
po•mkn': – biegiem, przed siebie
u•mkn': – zbiec niezauwa/enie
prze•mkn': – zwykle b=yskiem,
przez my>l
przy•mkn': – zamkn': cz">ciowo
do•mkn': – doko<czy: zamkni"-
cia uchylonych drzwi
ode•mkn': – odtworzy:, np. drzwi
wy•mkn': si" – zr"cznie wydosta:
si" i zbiec
ze•mkn': – zbiec z matni
†mlanka ryba.
rodzaj drobnej rybki,
Leucaspius delineatus Sieb.
staropol. mlanka ˘
XV w. silurus mlanka, ¢drobnyce,
ca 1500 gubia mrzewk', mlanka.
mla-ska:(>ni"cie ]j"zykiem\,
dźwięk. s=owotw. zwi'zane lask,
por. klaska(a:.
†mlecz(nik zool., ryba.
p=yn nasienny u ryb-samc[w;
mleczko.
ca 1500 lactes est intestinum
piscium, fischmilch, mlecz.
staropol. mlecznik – samiec rybi.
1472 mlecznik tristipa.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
mlecz
1. zool., ryba. p=yn nasienny u
ryb-samc[w; mleczko, jak wy/ej,
2. bot. Sonchus, gat. kwiatu wydzie-
laj'cego ciecz jak mleko KCz,
ro>lina roczna o /[=tych kwiatach,
pospolity chwast.
2.a. bia=y, krowi mlecz – mlecz
zwyczajny, Sonchus oleraceus L.
1484 mlecz byaly endiuia endivia,
1460 crowi mlecz }sc|areola,
ca 1465 krowy mlecz endiuia,
1472 krowy mlecz gallitricum
domesticum,
krowy mlecz scariola agrestis,
ca 1500 crowy mlecz scariola
2.b. ma=y, ostry >wini, wieprzy,
/ywy mlecz – mlecz kolczasty,
Sonchus asper All.
maly mlecz endivia, czrwal,
mlyecz,
1486 ostry mlyecz endivia,
ca 1500 ostry mlyecz endiuia
silvestris,
1460 swyny mlecz endiuia,
ca 1465 swyny mlecz scariola,
1472 swiny mlecz crista galli,
gallitricum agreste, scariola
agrestis,
1484 mlecz swyny endivia,
ca 1465 weprzy mlecz scariola,
ca 1500 ziwy ¢mlescz endiuia.
2. a. albo 2.b. 1437 mlecz endiuia,
1437 mlecz scariola,
2.c. mlecz, wilczy mlecz –
wilczomlecz obrotny,
1460 wylczi mlecz esula maior,
ca 1465 wilczy mlecz carduus
siluestris,
1472 vilczi mlecz exula romana,
ca 1500 wylczy mlecz esula.
2.d. psi mlecz – wilczomlecz lance-
towaty,
1472 esula minor psy mlecz,
wilczomlecz sosnka –
Tithymalus cyparissias Lam.
1460 esula minor szoszanka,
psy mlecz,
kt[ry> z gatunk[w rodzaju
Tithymalus&
1419 psy mlecz anabulla,
lacticella, titimelus,
1460 psy ¢mlicz anabula,
maior esula,
ca 1465 psy mlecz anabula,
2.e. mlecz krowi, polny, >wini mlecz
– mniszek pospolity,
Taraxacum officinale Wigg.
1472 mlecz rostrum porcinum,
1419 crowy mlecz rostrum
porcinum, plata monachi,
1437 mlecz polni taraxacon,
XV w. szwyny mlecz rostrum
porcinum,
2.f. /[=ty mlecz – jask[=cze ziele,
Chelidonium maius L.
ca 1465 mlecz zolthy celidonia,
yy
1472 zolti mlecz celidonia,
2. g. mlecz, Maryie]j\, Matki Bo/e]j\
mlecz – Silibum Marianum Gaertn.
ca 1500 mlecz labulla Marie,
1460 Mariey mlecz labiola,
1472 Marie mlecz lisbia lacta,
ca 1465 Matky Boszey mlecz,
Matki Bosze mlecz labula.
mleczaj bot.
Lactaria, grzyb z rodziny bed=kowa-
tych, wyst"puje w gatunkach truj'cych
i jadalnych.
mleczak
1. ryba. samiec ryby,
2. anim. m=ode zwierz" ss'ce jeszcze
mleko.
3. anat. z'b mleczny u dzieci.
wg mSjp 1969& pot. niedoros=y
m=odzieniec, smarkacz.
¯ mleko.
†mleczej proces.
podpuszczka powoduj'ca szybkie
zsiadanie si" mleka,
staropol. 1472 mleczey lactamilla.
†mlecznik ryba., bot.
staropol. mlecznik, mlecznyk –
1. samiec rybi, mleczak,
2.a. mlecz kolczasty,
Sonchus asper All.
1472 mlecznyk endiuia,
2.b. Peucedanum ostruthium Koch.
ca 1460 mlecznyk meorago.
†mleczno spoż.
mleko oraz przetwory i potrawy
mleczne, nabia=,
staropol. mleczno –
1484 y mleczna pozyvacz mog',
ca 1500 mleczno lacticinium,
milchspeyse.
ang. dairy food, products.
mlecz-ny(arnia(arka(arski(arz(
(ko(no>: ¯ mleko.
mleczobia=y kolor.
bia=y jak mleko.
mle-:(wnik(wo proces., czynność.
rozciera: /arnami zbo/e na m'k",
kaw", kasz" na miazg", proszek;
miel•e(ony, zmiel, mielnik.
staropol. mlecz ˘
1332 myele mlyn,
1432 mlecz,
1444 mlyn ne mel,
1470 przygechal do mlyna...
mlecz zitha swego,
1476 molere albo mlecz,
XV w. myele molit,
ca 1500 mlecz molare;
mlecz molere.
=ac. molina ˘ anglosas. mylen,
myln ˘ >redniow. ang. myln, mille
˘ ang. mill ]m=yn\,
ros. mel;nica-mielnica.
†mlekita bot.
yy
wiklina, Salix vininalis L.
staropol. 1472 mlekita salix.
†mleko bot.
staropol. mleko –
a. krowie, wilcze mleko –
wilczomlecz sosnka,
Tithymalus cyparissis Lam.
1419 crowye, wilcze mleko
lacteola minor,
b. wilcze, orzechowe mleko –
kt[ry> z gatunk[w rodzaju
Tithymalus, Tithymalus sp.,
1419 vvylcze, orzechowe mleko
anabula, lecticella, titimelus,
w Ss 1953 zbytecznie dostawione
E& vvyl}e|cze, tak/e W odczytano
jako VV.
mleko(dajny(mierz(wy
1. bia=y lub /[=tawy, nieprzezroczysty
p=yn wydzie laj'cy si" z gruczo=[w
mlecznych samic ssak[w, pokarm dla
ich potomstwa, g=[wnie ciecz kr[w,
2. ka/da ciecz, emulsja o tej charak-
terystyce wydzielana przez ro>liny,
drzewa lub owoce ˘ mlecz(aj.
staropol. ¢mleko, mleco, mlyeko ˘
trochø mleka; mlekyem karmyla;
w mlecze; zøbi gego byelsze
mleka; plynøczø mlyekyem;
iako mleko; mlyeko z owyecz;
yako mleko; gest mleko y woda.
melko kv pyczv;
1472 mlyeko lissalye coegrillum,
XV w. szadle mleco occigallum,
ca 1500 szerzysko vel kw'szne
melko coagulum,
ca 1500 vlg. sz'ra vel szy'dle
mleko.
niem. milch, anglosas meolc, milc,
>redniow. ang. milke, melk
ang. milk, ros. moloko;
m•el•k  m•le•k]o\, elle.
mlewo $
†mleziwo fizjolog. pierwsze mleko
po ocieleniu, m=odziwo, siara.
1472 mleszyvo colustrum.
†mliwo spoż. ¯ mle: ¯ mill ]m=yn\.
produkt mielenia, zme=te zbo/e,
m'ka z otr"bami.
staropol. mliwo ˘
1450 albo mliwo slodowe.
mlon narz.
dr'/ek u /arn, r"koje>: /arn.
ros. melen=-melen.
†m=ocarz, m=ocek prof.
cz=owiek m=[c'cy zbo/e.
staropol. mloczarz, mloczek ˘
1471 mloczarz triturans,
ca 1500 mloczarz tritulator,
1428 tritulator albo mloczek,
1439 tritulatores albo mloczki.
m=oc-ka(arnia(arka czynność.
om=oty, T ˘ C, wydobywanie ziarn,
nasion, zawartych w k=osach, str'kach i
=uszczynach przez obijanie cepami.
¯ mo= ]uderzenie\ % ka, ba ]upra-
wia:, czyni:, robi:\. s=owotw. pokr.
m=ot. ar ¯ er ¯ gr. ergo.
m=o-:ba(d{ba m=ocka, m=[cenie.
staropol. ¢mloczba, mlodzba ˘
poscignye znywo mloczbø,
1471 mlodzba tritura.
`ba ]czyni: robi:\ ˘ siejba, ko>ba.
†m=odn': proces. odm=adza: si".
staropol. odmlada albo mlodnye.
m=odociany jęz. ¯ m=od•y(o>:.
ma=oletni, niedoros=y.
m=odopolski lit., szt.
odnosz'cy si" do literatury i muzyki
polskiej na prze=omie XIX i XX
wieku, zwanego M=od' Polsk'.
Dlaczego M=oda – nie bardzo jasne;
ot[/&
• Wielkopolska ]Stara Polska\,
ze stolic' w Poznaniu, kolebka,
• Ma=opolska ]M=oda Polska\,
ze stolic' w Krakowie, nabytek.
wielki ]1. stary, 2. wysoki\,
ma=y ]1. m=ody, 2. niski\;
ang. wielki ]1. great, 2. tall\,
ang. ma=y ]1. young, 2. short\ ˘
little brother or sister
]m=odszy brat lub siostra\;
great-grandfather, great-grandmother
]pradziadek, prababka, dosł. star•y(a\.
st'd >ci>le&
• Wielkopolska – ang. Great Poland,
• Ma=opolska – ang. Little Poland.
nie inaczej, np. Lesser Poland.
m=od-y(zie/(zian(zik(zieniec(
(o>:(nie:(nik(ociany(szy
m=[d{, za m=odu;
¯ ang. old ]stary\ wskutek u/ycia
s=owotw. zasady 026& «jak oni tak –
to my na opak»&
old ˘ m•=od•y, wo=. m=ad.
/ywy organizm kt[ry wyszed= ze
stadium wczesnego rozwoju& z
okresu dzieci<stwa, kie=kowania,
formowania si". ˚wuj.
staropol. ¢mlodosc, mlodoscz,
mlodoszcz ˘
1461(67 mlodoscz twa iuventus tua,
1471 mlodoscz aut junostwo.
staropol. mlody, mlod –
1. urodzonyprzed kilku laty, maj'cy
ma=o lat, do lat kilkunastu.
2, zwi'zany z m=odo>ci',
z wiekiem niedojrza=ym.
3. nowy, niedawny, >wie/y.
w odmianach&
y mlodszi iesm bil; mlod iesm,
mlodsze dzecø; barszo mlody;
czloweka mlodego,
1413 za possak mlodim bidlem;
mlodszego byzkvpa; s mlodym;
mlothszi brath; starzy y mlodzy;
y wstøpyla mlodssa y spala gest
s oczczem swim; poyme z sobø
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
dwa mloda pacholky, brat gego
mlodszy.
staropol. mlodzanek –
ch=opczyk-niemowl".
dzie< 28 grudnia obchodzony na pa-
mi'tk" pomordowanych niemowl't
p=ci m"skiej, przez Heroda
}w rzecz. Herod >ci'= 2-ch doros=ych
syn[w, i zmar= na 4 lata przed naro-
dzeniem Chrystusa|.
staropol. mlodycz – m=odzic,
m=odzieniec.
staropol. mlodzicza – m=odzica,
m=oda kobieta po raz pierwszy
rodz'ca.
1471 od mlodzicz ]od mlodzyw-
nej szoni\.
staropol. mlodziczka –
m=oda dziewczyna.
posrzod mlodziczek.
staropol. ¢mlodecz –
m=odzieniec, m=ody m"/czyzna.
mlodczy y dzewycze; mlodczow.
staropol. mlodzenecz, mlodze-
nyecz –
1. m=odzieniec, podros=ek ]podrostek\,
2. ch=opczyk, dziecko p=ci m"skiej.
w odmianie&
mlodzencza, mlodzenci,
mlodzencze, mlodzenczow,
mlodzyenczom.
wo=.1289 mlad= ]m=ad\, molo-
dii-mo=odyj ]m=odzi\, mladi
]m=odzi\, menwa, menwou[
]m=odsza, m=odsz'\,
ros. molodoj-mo=odoj, [nyj--
junyj, anglosas. geong,
niem. jung, >redniow. ang. yonge,
ang. young, youth, franc. jeune,
staropol. m=od-o>:(y(zianek(
(zic(ziczka(ziec(zieniec(zik.
†m=odziec bot.
latoro>l, m=oda ga='zka.
staropol. mlodecz ˘ synowye
twogy yako mlodczowye.
†m=odzik zool., ptak.
m=ody ptak drapie/ny, jeszcze nie
wy:wiczony do =ow[w.
staropol. mlodzik ˘
1425 mlodzik,
1426 accipiter mlodzik.
†m=odzionek
staropol. mlodzonek – dziecko.
w odmianie&
y mlodzonki, y zoni;
przez zon y przez mlodzonkow;
y nad mlodzonki, gis to tey
godzini zrodzili syø;
mlodzonkove.
m=okos
z odcieniem lekcewa/enia lub pogardy,
czasem nieco z sympati' przy tym&
dorastaj'cy ch=opiec, wyrostek, o jego
ciekawskich poczynaniach.
pokr. ang. stripling ¯
yy
>redniow. ang. strypling
ros. [nowa-junosza, podrostok-
podrostok.
m=ot(ek(eczek(nik(ownia(owy
narz., anat., muz.
metalowy lub drewniany bijak, obuch,
osadzony na drewnianym trzonie,
proste narz"dzie s=u/'ce do kucia,
przybijania, rozbijania przez syste-
matyczne uderzenie nim.
¯ mo= ]uderzenie\ ˘ ros. mo=nia ]pio-
run, b=yskawica\, molot-mo=ot,
`ot ]d{wi"k\. TC.
s=owotw. pokr. m=ocka.
staropol. mloth – narz"dzie u/ywane
do obr[bki metali.
XV w. mlothem kuy'cz.
staropol. mlothek – m=otek.
ca 1500 tenellis klescze et martel-
lis mlothky.
staropol. 1466 klwacz.
anglosas. hamor, >redniow. ang.
hamer, ang. hammer, ¯ ¢ak-m ¯
ak ]ostrze, ostry kamie<; narz"dzie
lub bro<\, przej>cie K ˘ H ˚litera H,
ma=a litera K pisana niegdy> r"cznie
tak, /e kszta=tem bardzo zbli/ona do
litery H ]k ^ h z p"telk' u g[ry,
ros. molot/ok-mo=ot(ok.
Rodzaje m=otk[w&
claw hammer ]m=otek do wbijania
i wyci'gania gwo{dzi – ma zakrzy-
wion' =apk" po przeciwnej stronie\.
ball pen hammer ]po przeciwnej
stronie ma zako<czenie w kszta=cie
kulki, do formowania powierzchni\.
blacksmith hammer ]m=ot kowal-
ski, gruby, po przeciwnej stronie
zako<czenie w kszta=cie sto/ka\.
†m=o/no>: proces.
mno/enie si", powi"kszenie si" ilo>ci.
staropol. ¢mlosnoscz.
m=[ci:, om=-oty(aca:,
m=ocarnia, m=ocka czynność.
¯ mo= ]uderzanie\ cepem.
`ot ]d{wi"k\ T ˘ C.
oddziela: ziarna, nasiona, przez
uderzanie cepem o k=osy, str'ki.
staropol. 1456 mlocenye – wybi-
janie ziarna z k=os[w, m=ocka.
staropol. mloczicz – wybija: ziarna
z k=os[w ]przy pomocy cep[w\.
1408 jacom ne mloczil szitha;
tho szytho, ktore mloczyl Paszek,
ne bilo Stanisla}w|owo
}w Ss 1953 zbytecznie dostawione I&
ktore mloczyl}i| Paszek|,
1418 jakom ne mlocyil Pyotrowa
szita; zythem mloczonim i nye
mloczonim;
1471 wtenczas mlocyl na gum-
nye pszenyczø;
gdysz mloczisz w gvmnye vzitki
twe. }gumno – klepisko w stodole|.
1492 any zytha mloczonego,
ca 1500 mloczycz tritulare.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
m=[dka
1. karc. blotka,
2. przestarz. m=oda kobieta.
†m=[to odpady otrzymywane przy
produkcji piwa, s=odziny, u/ywane
jako pokarm dla zwierz't.
staropol. 1471 mloto, slodziny.
m=yn(ek(arz(kowa:([wka,
m=y<ski techn., bud., jęz.
urz'dzenie do mielenia, przerobu
zbo/a na m'k", kasz", rozdrabniania
przez wirowy obr[t cz">ci tr'cych;
m=yn wodny, parowy, elektryczny.
staropol. mlyn, mlin ˘
1347 mlyn,
1387, 1396 mlin,
1397 do mego mlina,
1399 iego czanscz mlina,
1402 we mlinie,
1404 mlyn,
1404 s mego mlina,
1407 we mlinie,
1424 mlyna.
=ac. molina, anglosas. mylen, myln,
>redniow. ang. myln, mille, ang. mill,
staropol. mlynarczyk – czeladnik
we m=ynie, kandydat na m=ynarza.
1435 albo mlynarczyka,
1441 mlynarczyk.
staropol. 1434, 1466 mlinarka –
/ona m=ynarza.
staropol. mlinarz, mlynarz –
w=a>ciciel m=yna lub kierownik
m=yna – ten, kto zawodowo
zajmuje si" m=ynarstwem.
1399 mlinarz,
1403 ranil mlinarza yego,
1404 kedi mlinarz moy wyszedl
ot mene s mego mlina,
1405 y zapowedzal mlinarzewi,
1418 nye segnala mlinarza,
ca 1500 mlynarz molendinator.
staropol. mlynarzow –
od m=ynarza pochodz'cy;
w Ss 1953 zbytecznie dostawione NA&
o nyekthore mlyna}na|rzowy dowy-
nyenya.
staropol. mlynek, mlynyszek –
ma=y m=yn.
1498 mly}n|ky, mlynyszky.
staropol. mlynnicza, mlynicza –
g=[wna robocza izba m=yna lub
sam budynek m=y<ski.
1428 oprawicz mlinniczø,
1443 mlynicza stat,
1453, 1471 mlynicza.
staropol. mlynisko, mlinisko,
mlynysko – miejsce gdzie
uprzednio znajdowa= si" m=yn.
staropol. mlynny, mlynsky,
mlynszky, mlinsky –
maj'cy zwi'zek z m=ynem,
m=yna dotycz'cy, u/ywany we
m=ynie.
kamie< m=ynny – kamie< do
mielenia ziarna,
yy
=odzie m=ynne – =odzie na kt[rych
oparta by=a o> ko=a m=y<skiego
m=yn[w wodnych.
m=yniec ruch.
nag=y, szybki ruch wirowy, obr[t,
zakot=owanie, wywini"cie czym.
†mna moneta. mina.
staro/ytna jednostka monetarna.
staropol. mna.
mnemotechnika
metody u=atwiaj'ce zapami"tywanie
i przypominanie sobie przyswojo-
nych wiadomo>ci i fakt[w.
ang. mnemonics ¯ mnemonic
¯ gr. mnemonikos ¯ mnemon
]uwa/aj'cy, ang. mindful\ ¯ mna-
sthai ]pami"ta:, ang. to remember\.
mni-ch(szka(si rel. zakonni•k(ca
cz=onek zgromadzenia zakonnego.
staropol. mnich, mnych ˘
1404 ot mnichow viprawicz,
1429 do clastora, do mnichow;
mozely mnych; mnyszy, vele
mnichow; wszythky mnychy y
opathy; dobrzy mnyschzy szya
nye boyw; mnychy, mnych.
gr. monos ]samotnie\ ˘ monachos
]samotnie /yj'cy\, franc. moine,
>redniow. ang. munec,
ang. monk, czes. mnich,
ros. monax-monach.
†mnie: jęz.
1. pami"ta:,
2. my>le:, mniema:, s'dzi:,
uwa/a: ]si" za\.
staropol. mnyecz ˘
mnysz, mnyely, 1471 mnysch.
staropol. XV w. leko mnecz –
lekcewa/y:.
staropol.
po(rozpo(s(u(ws(za•pomnie:,
na(o(roz(spo(u(ws(za•pomina:.
staropol. mnimacz, mnymacz –
1. mniema:, przypuszcza:, s'dzi:,
uwa/a:, by: zdania.
2. ceni:, szanowa:,
3. chcie:, zamierza:.
staropol. mnymacz –
mnimas, mnima, mnymal, mny-
maszly, mnymasch, mnymay'cz
arbitrantes, mnymasz, mnimany
iesmi, mnymano bicz,
ca 1455 mnymacz reputare
}w Ss 1953 zbytecznie dostawioneY&
mnym}y|acz|,
1466 vyerna bycz mnymano.
staropol. domniema: ]si"\,
domniewa:, mniemie:, wnima:.
staropol. mnymanye – mniemanye,
przekonanie, s'd, opinia.
staropol.mniemie:, mnimie: –
1. mniema:, przypuszcza:, s'dzi:,
by: zdania,
2. zamierza:, przedsi"bra:.
staropol. mnene – mnienie,
yy
s'd, opinia.
anglosas. thencan, >redniow. ang.
tchenchen, ang. think,
ros. dumat;-dumat, shitat;-
sczitat, polagat;-po=agat.
do•mniemany – do•my>lny,
mnie: ˘ pomnie: ˘
za(na(u(przy(wy•pomnie:,
˚mniema:.
mniej(szy(szo>:(szo>ciowy jęz.
wynik por[wnania dw[ch wielko>ci&
liczb, ilo>ci.
¯ =ac. minor;
ma=o ˘ mniej.
s=owotw. koncepcji 018&
ni/ ]d[=\ – wy/ ]g[ra\,
mniej ]d[=\ – wi"cej ]g[ra\ ˘ wi"cej
ni/ ]g[ra – d[=\, mniej wi"cej ]d[= –
g[ra\ ˘ oko=o, okolica, strona
]str – wi"cej, ona – mniej\, strumie<
¯ str ]wi"cej\ % umie< ]mniej, uj\;
oba& wi"cej ni/, i mniej wi"cej –
g[ra z do=em na przemian,
mniej wi"cej ]=ac. circa\.
dzie•wi": ]dziesi": o jeden mniej\
¯ dziesi": ]10\ ¯ desno ]prawo\ ˘
dziesi"cina ]dziesi'ta cz">: zbior[w
prawem narzucona i pobierana\.
mniema-:(nie(ny osob., jęz.
os'd, uwa/anie, sumienie, rozum,
domy>la: si", przekonanie, opinia.
termin zwi'zany z jestestwem
]m – symbolem pierwszej osoby, ja,
mnia ˘ mnie; mnu ˘ mn'\.
domniemany – dorozumiany, domy>l-
ny, rzekomy, pozorny, niekoniecznie
prawdziwy, w'tpliwy; termin opisu-
j'cy mo/liwo>: b="du, wniosku wy-
ci'gni"tego na podstawie po>rednich
przes=anek, stwarzaj'cych pozory
]mSjp 1969 m.in. nieprawdziwy – z
b="dem po cz">ci, bo domniemany
mo/e okaza: si" prawdziwym tak/e,
dobrze dorozumianym, zale/y od
przypadku& okoliczno>ci i rozwagi,
smyka=ki osoby je odbieraj'cej\.
za(przy(u(ws•pomnie: ¯ pomnie:
]pami"ta:\ OA ¯ mnie, mi" ¯ ja,
wnima<je – uwaga.
wo=. mnjati.
staroros. mniti-mniti, m;niti-
mniti, mn[-mnu, mnq-mnia
]my>le:, przed=o/y:, przedstawia:,
wy=o/y:, proponowa:\.
ros. dumat;, polagat;> po-
lagaq.
mnisi, mniszy, mniszka rel.
¯ mnich.
†mniski jęz.
w=a>ciwy mnichom, mnich[w doty-
cz'cy, mniszy, zakonny.
staropol. ¢mnyssky, mnyszky.
†mniszka rel.
staropol. mnyska, mnyszka –
cz=onkini zgromadzenia zakonnego,
zakonnica.
mniszek bot.
Taraxacum, ro>lina zbo/owa z rodziny
zbo/owych, owocostan po dojrzeniu
ma wygl'd puchowej kuli rozlatuj'cej
si" za dmuchni"ciem; dmuchawiec.
†mniszki bot. w liczbie mn.
Tithymalus lathyris Hill.
staropol. 1486 mnysky catapucia.
¢mniti ˚mniema:.
†mnogdy cz"sto, nieraz, dosł.
wielokrotnie ¯ `gdy ]`krotnie\.
mnog-o(o>:(i wiele, liczby 2 lub
wi"cej, zwykle bli/ej nieokre>lonej.
¯ got. manags ]liczny\.
mnoga ¯ noga ¯ dwie ]nogi\.
mn[stwo, mno/•y:(nik(na(enie,
mn[stwo – wielka ilo>:,
pomna/a: – powi"ksza:,
rozmna/a: – p=odzi:.
staropol. mnogy – liczny, niejeden,
staropol. mnozstwo – ogrom,
ogromna liczba, wielko>:, ilo>:.
franc. maint, mainte, beaucoup,
niem. manch, viel, viele,
anglosas. manig, m≤nig, monig,
>redniow. ang. meni, mani, moni,
ang. many,
ros. mnog-o/oe/ie-mnog•o(oje,
mno'estvo-mno/estwo.
ros. ne odin-nie odin,
wo=.1289 mnozi ]wielu\ ¯ mnogo
]wiele\, s=aw.-wo=. mno'stvo,
staropol. mnogi, G?,
mno/y: ]si"\, po(roz-mno/y:.
mno/arka ogrodn.
szklarnia do rozmna/ania ro>lin.
mno/enie mat.
jedno z podstawowych dzia=a< aryt-
metycznych, polegaj'ce na dodawaniu
do siebie tej samej liczby naturalnej
tyle razy, ile jedno>ci znajduje si" w
drugiej; wyznaczenie iloczynu.
mno/n-a(nik(y mat.
w liczeniu& liczba kt[r' si" mno/y.
mno/nik& liczba przez kt[r' si"
mno/y.
mno/ny – dawn. liczny.
staropol. mnozen – pomno/ony,
powi"kszony ilo>ciowo.
mno/y: ]si"\ czynność.
1. powi"ksza: co, przysparza: czego,
czyni: liczniejszym, silniejszym,
2. rozmna/a:, rozplenia: co,
3. wydawa: potomstwo,
rozradza: si".
staropol. mnosicz, mnoszycz,
mnozicz, mnozycz.
~mno/y: czas niedok. ¯ ]liczba\
mnoga ¯ m % noga, G? ˘ no/ny.
s=owotw. pokr. mno/-enie(nik(na(ny.
ros. umno'-at;/it;-umno/-at(it,
razmno'-at;/it;-razmno/-at(it,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
uvelihi-vat;/t;-uwielicziwat.
ang. to multiply, 2. to increase in
number, to magnify, to augment.
za•mno/y: si" – czas dok., zal"gn':
na•mno/y: si" – narodzi: si" wiele
po•mno/y: – jeden sk=adnik
przez drugi
prze•mno/y: – jeszcze raz,
powt[rzy: mno/enie
roz•mno/y: si" – rozrodzi: /ywe
organizmy, cz"sto
uci'/liwe, np. myszy;
powi"kszy: liczb"
mn[stwo jęz. wielka ilo>:, liczba
czego. ¯ mn ]ilo>:, liczba\.
staropol. mnoszstwo, mnostwo –
1. wielka ilo>:,
2. ogrom, wielko>:, obfito>:.
3. t=um, lud, posp[lstwo.
=ac. multus ]wiele\ ˘ multitudo,
starofranc., >redniow. ang. i ang.
multitude, ang. a lot,
ros. mno'estvo-mno/estwo,
tolpa-to=pa,
staroros. tma-tma ]:ma\ ¯ tytu=
tatarskiego wodza 10 tys. Tatar[w.
¢mo, st
1. woda, mokrz, wilgo:, ˚nr 494;
mokro ¯ mo % kro, mokrad=o,
moczy:, moczar(y, morze, modry,
mocz, most i sok ˘ moszcz,
2. wielki, wysoki, d=ugi& morze ]mo
% re ¯ rejati\, mot=och ]mo % t=ok\,
motyka ]mo % tyka, wielce tn'ca;
do•tyk(ci':\, mo>: ]wysoko>:\,
most, Moskwa ]mo•sk•wa\, mo-
drzew ]mo•drzew\ por. sosna ¯ so
% sna, mota:; =ac. monstrum, mont,
monte ]g[ra\, monument. franc.
monde ]>wiat\.
mobil(ny(izacja(izowa: ]si"\
ruch. ruch(liwy.
=ac. mobilis,
moc(ny(no(ow:(arz(arstwo(
(arny
1. si=a, pot"ga; po(wy(nie•m[c;
pomoc(nik(ny – pomagier,
pokr. mog•a("; zapomoga –
pomoc, pomaga:,
2. zdolno>: oddzia=ywania, wywie-
rania wp=ywu, wywo=ania skutku,
3. twardo, g="boko ˘ mocny sen,
4. wielka liczba, mn[stwo, masa.
staropol. mocz –
1. si=a fizyczna i duchowa, w=a>ci-
wo>ci zapewniaj'ce przeprowa-
dzenie swej woli, pot"ga,
2. zdolno>: wywierania wp=ywu,
wywo=ywania skutk[w, dzia=anie,
wp=yw,
3. si=a sprzeczna z prawem, przemoc,
gwa=t,
4. si=a zwi'zana z urz"dem, upraw-
nieniami, w=adza, zwierzchnictwo
5. prawomocno>:,
yy
6. prawo do czego>, uprawnienie,
pozwolenie,
7. >rodki materialne, zasoby, maj'tek.
1437 mocz robur,
1444, 1446 mocz.
w Ss 1953 12,5 kolumny cytat[w.
staropol. ¢moczarstwo ˘
1466 moczarstwa – w=adza, pano-
wanie, mo/e oznaka w=adzy.
staropol. mocarz, moczarz –
ten, kto odznacza si" wielk' si='
fizyczn' lub psychiczn', maj't-
kiem, w=adz'.
staropol. mocznye – mocnie,
1. energicznie, odwa/nie, m"/nie,
dzielnie,
2. niewzruszenie, niezachwianie,
wytrwale, niezmiennie, stale.
3. prawomocnie, zgodnie z prawem,
4. w du/ym stopniu, dardzo,
5. solidnie, niezniszczalnie,
6. w swojej istocie.
staropol. mocnie:, rozmocnie:,
rozmocni:, umocni:.
staropol. 1449 moczno –
z wielk' energi' z wielkim nasile-
niem, w wielkim stopniu, bardzo.
staropol. mocznoscz, mocnosc –
mocno>:&
1. si=a fizyczna i duchowa, to, co
zapewnie przeprowadzenie swej
woli, pot"ga,
2. mo/no>:, mo/liwo>: dzia=ania
zastrze/ona prawem, prawo do
czego>.
3. wa/no>:, prawomocno>:,
4. du/e nasilenie w=a>ciwo>ci.
w Ss 2011, staropol. mocno>: –
moc, pot"ga, umocnienie.
staropol. moczny – mocny&
1. odznaczaj'cy si" du/' si=' albo
sprawno>ci' fizyczn', polityczn',
bogactwem,
2. dobrej jako>ci, solidny, odporny
na =amanie, niszczenie,
3. silnie oddzia=ywaj'cy, skuteczny,
te/ wzmacniaj'cy, pokrzepiaj'cy,
4, zdolny do czego>, w=adaj'cy czym>,
5. maj'cy prawne znaczenie,
prawomocny, obowi'zuj'cy,
6. uprawniony, upowa/niony,
7. wielki, du/y.
staropol. moczovacz – mocowa:,
si=y mie:, mocnym by:.
niem. macht, pokr. anglosas. miht,
m≤ht, >redniow. ang. mighte,
ang. might,
ros. sila-si=a, moh;-mocz.
gr. magos ¯ staropers. magu
]cz=onek kasty ksi"/y, kap=an[w\ ˘
moc bo/a; prastare& 1. s=owo kr[tkie,
2. CG, OA, zamiana GC w
prehistorycznych nam czasach\,
niem. magier ]mag(ik\,
magd ]s=u/'ca, dziewka\,
ang. strenght, might, power.
˚twierdza.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
mocja prawn. ruszenie do wy/szego
s'du, wy/szej instancji.
mocodawca prawn.
osoba udzielaj'ca pe=nomocnictwa.
mocowa: si" zmaga: si", stara:
si" pokona:, si=owa: si". ¯ moc ]si=a\.
>redniow. ang. strogelen,
ang. struggle,
ros. bor;ba-borba.
~mocowa: czas niedok. ¯ moc
]twierdza, ros. krepost;-krepost s=o-
wotw. pokr. krepit;, pol. krzepi: ^
wzmacnia:\. moc ^ magia ^ si=a.
u•mocni:  wz•mocni:,
mocarz ]si=acz\.
ros. ¢borot;-borot ˘ borot;sq
]mocowa: si", zmaga: si", ang. to
struggle, to contend, to wrestle\.
ros. priklep-qt;/it;-priklepjat,
ang. to affix ]firmly\.
za•mocowa: – czas dok., przytwier-
dzi:, przymocowa:,
za ^ przy ^ u
u•mocowa: – przytwierdzi:, przy='-
czy: mocno wi'zaniem
przy•mocowa: – przytwierdzi:,
przywi'za: mocno
mocz(y:(owy([wka(ymorda
fizjolog. ˚macza:, AO, moczy:;
1. siu•>ki(sia:, /[=tawa wydzielina
fizjologiczna ssak[w zawieraj'ca
zb"dne zwi'zki,
2. pogr'/a: w wodzie.
¯ mok•ry(rad=o(n':.
mocz[wka – med. choroba objawia-
j'ca si" nadmiernym wydzielaniem
moczu i wielkim pragnieniem.
moczymorda – rubasznie o kim>, kto
cz"sto upija si".
staropol. 1472 mocz urina.
=ac. urina, starofranc. urine
>redniow. ang. urine,
ang. urine, urina-te(ry(tion,
ros. moha-mocza,
za(na(u(prze(od(wy(z(roz•moczy:,
podmok=y.
moczan chem.
s[l, zwi'zek chemiczny powsta=y z
kwasu moczowego.
moczar geolog. teren podmok=y,
bagno, trz"sawisko, mokrad=o.
¯ mokry, ˚przed[=, moczyd=o.
staropol. moczary –
trz"sawisko, mokrad=o.
moczarka
1. bot. Elodea canadensis, ro>lina
wodna z rodziny /abi>ciekowa-
tych, pospolita w ca=ej Europie,
2. techn. urz'dzenie do moczenia
wikliny.
moczarnia bud.
pomieszczenie gdzie moczy si" len.
¯ mokry.
yy
moczary geolog.
teren podmok=y; bagno, trz"sawisko,
mokrad=o.
staropol. moczary –
trz"sawisko, mokrad=o.
mocznik chem.
zwi'zek organiczny, ko<cowy produkt
rozk=adu cia= bia=kowych, wyst"puj'cy
w moczu, pocie, otrzymywany r[wnie/
syntetycznie.
moczo-p"dny(w[d(wy
mocz[wka fizjolog. ¯ mocz.
wywo=uj'cy wydzielanie si" moczu.
moczow[d anat.
przew[d odprowadzaj'cy mocz z
miedniczki nerkowej do p"cherza.
moczy-:(morda czynność., osob.
czyni: mokrym.
moczymorda – pot. pijak, alkoholik,
w przen. moczy gard=o.
staropol. moczicz, moczycz –
o konopiach i lnie – trzyma: w wodzie
a/ do zagnicia celem =atwiejszego
oddzielenia w=[tna przy mi"dleniu
1405 moczicz,
1420 moczyla,
1440 moczycz.
staropol. od(o(roz(z•moczy:,
macza:, roz(u(z•macza:.
ang. wet, drench; drunkard,
ros. mohit;-moczit, prosmahi-
vat;-prosmacziwat, smohit;.
˚mokry.
~moczy: czas niedok. ¯ mokrz
]woda, silny opad deszczu, ulewa\,
mocz.
ros. mohit;-moczit ]moczy:\,
ang. moisten.
znaczeniowo. pokr. wilgo: ¯ wilga.
za•moczy: – zanurzy: w wodzie
na•moczy: – przez d=ugi czas
u•moczy: – kr[tko
prze•moczy: – na wskro>, na wylot,
szczeg. deszczem
pod•moczy: – od spodu ˘ teren pod-
mok=y, mokrad=o
z•moczy: – kr[tko, z ^ u
roz•moczy: – zniszczy: nadmiernym
moczeniem, np. buty
Nie nale/y do grupy& wy•moczek.
†moczyd=o geolog. mokrad=o, bagno,
bajoro, ˚moczar, przed[=.
staropol. moczidlo, moczydlo –
1. mokrad=o, bagno, bajoro,
2. staw albo sztucznie wykopany d[=
z wod' do moczenia konopi lub lnu.
ca 1420 moczidlo stagnum,
1437 moczidlo palus,
ca 1455 sz yezyory, moczydlamy
]paludibus\, strumyenmy,
XV w. moczydlo lacus,
ca 1500 palus bloto vel moczydlo.
†moczyrza= bot.
w Ss 1953 moczyjrzal.
yy
Peucedanum Ostruthium Koch.
ca 1465 moczyrzal megerago,
1472 mocziral entafilon.
moda fason, spos[b ubierania si"
ulegaj'cy cz"stym zmianom.
=ac. modus ]spos[b\, franc. mode,
>redniow. ang. moede,
ang. mode, ros. ]spos[b\ obraz,
rod, sposob, obyhaj,
]fason\, moda-moda.
model(ka(arz(owa:(arnia(
(arstwo wz•[r(orcowa:.
ma=a kopia istniej'cego obiektu.
=ac. modus, modulus ]miara,
wz[r\, ros. obrazec.
moderator
1. chem. substancja u/ywana do
regulowania szybko>ci zmian,
2. muz. przyrz'd do przyciszania
g=osu instrumentu,
3. techn. urz'dzenie reguluj'ce bieg
maszyny.
=ac. moderare ˘ moderatus
]dosł. ten co pow>ci'ga\
>redniow. ang. moderat,
ang. moderate,
ros. posredstvennyj.
†moderk bot. Salvia sclarea L.
staropol. 1472 moderk enstasio.
modern(izacja(izator(izm(
(izowa: ]si"\ unowocze>nienie.
=ac. modo ˘ modernus ˘ franc.
moderne, ang. modern,
ros. sovremennyj, novyj.
†moderz nici kolorowe,
zapewne modre, niebieskie.
staropol. moders, moderz ˘
1393 moders,
1394, 1472 moderz.
†modl-i:('cy(ebnia(ebnica(
(ebny(enie(ewnia(itebnica(
(itewnica(itwa BW, rel.
˚mod=y.
mod=a wz[r, wzorzec, model; norma
dzia=ania, post"powania; spos[b.
staropol. mod=a –
1. kult. figura, pos'g b[stwa
poga<skiego, idol,
2. miejsce kultu poga<skiego&
o=tarz, >wi'tynia, gaj,
3. ofiara, rzeczy ofiarowane,
sk=adanie ofiary,
4. akt pro>by i czci,
przedk=adanie pr[>b.
mod-=y(litwa(litewnik(li: si" rel.
odmawia: uprzednio przygotowany
tekst do Boga, >wi"tego; b=aganie, w
celu otrzymania czego> w zamian;
rzekomy dialog z Bogiem, bo jest to
monolog – mowa w jedn' stron";
i wszechwiedz'cy B[g o tym nie wie
– trzeba go prosi:, koniecznie#
staropol. modløczy – modl'cy,
daj'cy si" ub=aga:.
staropol. 1471 modlebnye, mod-
lebnycze, modlebnyczie –
1. miejsce modlitwy, kultu, o=tarz
ofiarny, >wi'tynia,
2. w Biblii – pokrywa skrzyni zawie-
raj'cej 10 przykaza<, miejsce u>wi"-
cone przejawieniem si" boga.
staropol. modlebny, modbebni,
modlytebny – zwi'zany z kultem
poga<skiego b[stwa.
staropol. modlene, modlenye,
modlyenye – zanoszenie do boga
modlitwy, modlitwy, pro>by.
staropol. modlewnya, modlyteb-
nycza – w Biblii – pokrywa skrzyni
zawieraj'cej 10 przykaza<, miejsce
u>wi"cone przejawieniem si" boga.
staropol. modlycz, moglycz –
zwraca: si" do boga z wyrazami
pro>by lub czci, uwielbienia.
sø modlich; modlyl; modlymy
sze; modlcze szø,
1426 modl'c si",
1451 sze modlycz; y modlyl syø;
modlyøcz syø; modlaczich szø;
modl'czemv sza; modlycz szy';
oczczovye naschy modlya szye
na they gorze; szye ma modlycz
kazdy; ale kyedy szye ty mod-
lysz; modl'cz szye; modlicz se
bødø.
staropol. modlytua, modlythwa,
modlithva, moglytwa, modlithfa,
modlythva –
1. zwr[cenie si" cz=owieka do istoty
nadprzyrodzonej ze s=owami pro-
>by, dzi"czynienia lub czci.
2. ustalone s=owa lub tekst modlitwy.
na modlituø; na gego modlithfe, w
modlythw' the dussze; wysluchay
modlitwø moiø; ne wzgardzal mod-
litw gich, modlithwamy.
staropol. modlithwnyk –
czcziciel, wyznawca.
1449 modlitwniczy adoratores.
staropol. modla – mod=a&
1. figura, pos'g b[stwa poga<skie-
go, idol,
2. miejsce kultu poga<skiego&
o=tarz, >wi'tynia, gaj.
3. ofiara, rzeczy ofiarowane,
sk=adanie ofiary.
4. akt pro>by i czci, przedk=adanie
pr[>b, oddawanie czci.
staropol. modlosluzebnyk –
ba=wochwalca.
ca 1450 modlosluzebnyki.
w Ss 2011&
staropol. mod=a –
1. ofiara, cze>:,
2. chwa=a.
staropol. mogli: si" –
prosi:, b=aga:, modli: si".
=ac. prex, precis ]mod=y\ ˘ precari
˘ precare ˘ starofranc. preier, >red-
niow. ang. preien, ang. pray(er;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
=ac. orare ]modli: si"\ ˘ oratio ˘
starofranc. oreison ˘ >redniow. ang.
oreisun ˘ ang. orison,
ros. molitva-molitwa.
modniarka
kobieta trudni'ca si" zawodowo
szyciem i sprzeda/' ubior[w lub
kapeluszy damskich; ˚modystka.
mod-ny(nisia jęz. ¯ moda.
modrak bot. chaber.
staropol. modrak –
1. b=awatek, Centaurea cyanus L.,
2. podr[/nik, Cichorium intybus L.
1437 modrat ]w miejsce, zamiast
modrak\ castanicus,
1437 cicorea modrak, slunecznik,
solczen,
XV w. cicorea zolczyen aut pod-
rosznyk alii vocant modrag.
modraszek owad.
Lycaena, motyl dzienny o skrzyd=ach
mieni'cych si" na niebiesko.
modry kolor.
b="kitny, lazurowy, ciemnoniebieski.
s=owotw. baz' oder ]¢woda; Odra\ ˘
m•odry, ˚ruda ]ziemia, niem. erde\.
staropol. ¢modri, modry –
1. niebieski czy fio=kowy,
2. modra barwa – tkanina niebieska
czy fio=kowa.
1 modrich, modrim, modrøø,
modry, modre,
1469 plascz modri; zwoy niczi
modrich; nycz modra,
1488 suknyey modrey,
1494 wsyal czyp modrj svkyeny
gwalthem.
modrzew(iowy bot., drzew.
Larix Europaea D. C., drzewo iglaste
z rodziny sosnowatych, o ig=ach
skupionych w wi'zki, opadaj'cych
na zim".
¯ mo ]wysokie\ % drzew]o\.
staropol. modrzew ˘
1419 modrzew abies,
1427, ca 1455 modrzew,
1472 modrzew scerbin;
sadaran modrzew,
1491 modrzew tereniabin,
ca 1500 modrzew terebundus,
w przek=adzie Biblii&
1426 modrzew terebintus,
1471 terebintus schwirzk.
staropol. modrzewyowy.
staropol. modrzewyowy, modrze-
vovy – z modrzewiem zwi'zany,
z modrzewia pochodz'cy.
1455 modrzewyowy expedire,
1419 modrzewyowa schywicza,
ca 1465 zyvycza modrzevova
terebintina,
XV w. zyvicza modrzevova
terebentina.
†modrzyk bot.
yy
b=awatek, Centaurea cyanus L.
staropol. 1437 sponsa solis bla-
wath modrzik.
modu-lacja(lator(lowa: dźwięk.
regu•=a(lacja, dostrojenie, dostoso-
wanie si=y, wysoko>ci i barwy g=osu
do tre>ci wypowiadanych s=[w.
=ac. modus ]spos[b dzia=ania, tryb,
metoda lub forma\ ˘ zdrobn. modu-
lus, modulari ]regulowa:, mierzy:
lub aran/owa:\ ˘ modulatus,
franc. moduler, ajuster,
niem. modulieren, ang. modulate,
ros. regulirovat;-regulirowat.
modu= bud., archit.
1. w budownictwie wsp[=czesnym&
jednostka d=ugo>ci, stanowi'ca
podstaw" do wymiarowania
poszczeg[lnych element[w
budowlanych,
2. w architekturze klasycznej,
jednostka miary stanowi'ca np.
>rednic" lub promie< kolumny,
s=u/'ca do okre>lania proporcjo-
nalnie do jej wymiar[w innych
element[w architektonicznych.
=ac. modus ]spos[b dzia=ania, tryb,
metoda lub forma\ ˘ zdrobn. modulus,
franc. module, =ac. lub franc. ˘ ang.
module, ]1. standard lub jednostka
miary, szczeg[lnie p=yn'cej wody, 2.
w architekturze, d=ugo>: niekt[rych
cz">ci, u/ywanych jako miara, szcze-
g[lnie promie< lub p[= promienia,
podstawy walca kolumn u/ywana do
okre>lenia proporcji budowli\.
ros. obyhaj-obyczaj, rod-rod.
¢modus faciendi
¢modus operandi ¯ =ac., spos[b
dzia=ania, spos[b w kt[ry rzeczy s'
wykonywane, procedura.
u/yte cz"sto w odniesieniu do
profilu przest"pc[w, dot. sposobu
dokonywania przest"pstw.
ang. ¢modus operandi ˘ skr. m.o.,
ros. sposob proizvedeniq.
modyfik-acja(ator(owa: ]si"\
zmiana, przer[bka lub poprawka
czego, nie naruszaj'ca zasadniczego
charakteru rzeczy.
=ac. modificare ˘ modificatio ˘
franc. modification,
=ac. lub franc. ˘ ang. modification,
ros. izmenenie-izmienienie,
modifikaciq-modifikacija.
modylon archit.
w architekturze, ozdobny element
umiejscowiony poni/ej gzym-
su, szczeg[lnie w budownictwie
koryntu.
ang. modillion ¯ =ac. mutulus.
modystka prof. kobieta trudni'ca si"
zawodowo wykonywaniem, sprze-
da/' kapeluszy damskich.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
˚modniarka.
modzel książk.
odcisk, nagniotek, narost z twardej
sk[ry na r"ku ]od roboty ci"/kiej\,
nogach ]od chodzenia\.
¯ nodzel ]na nodze\ ¯ noga % el.
staropol. modzel ]zgrubia=o>: sk[ry,
nagniotek, odcisk na r"kach, kolanach,
stopie\.
staropol. modzel ˘
1409 modzele calles,
ca 1420, 1437, XV w. modzel callus,
1450 modzel,
ca 1450 modzele callos,
XV w. modzele.
XV w. modzelevati callosus –
pokryty modzelami czy te/ do
modzela podobny, stwardnia=y.
moga, mo/na ¯ moc; si=a
C–G?, prastare, z czas[w gdy G i
C by=o pomi"dzy B i D w alfabecie
]zmiana z gr. na =ac.\.
po(zanie•mog", zapomoga,
mo/liwy; za•pomoga(si=ek.
†mog'cy jęz.
mocny, silny, pot"/ny;
zdr[w, krzepki.
staropol. mogøczy, mogøczi.
†mogilica
naturalna lub sztucznie usypana kupa
ziemi, kamieni, czasem nad czyim>
grobem, cz"sto s=u/'ca do okre>lenia
granic posiad=o>ci, kurhan.
staropol. 1455 mogylicza.
mogi=a kult., książk.
1. kopiec, wzg[rek, usypisko,
nasyp nad grobem, che=m,
2. gr[b, miejsce poch[wku zmar=ego.
staropol. mogila, mogyla – natural-
na lub sztucznie usypana kupa zie-
mi, kamieni, kopiec ]graniczny albo
nagrobny\, kurhan, pag[rek.
ca 1420 mogila monumentum,
1477 albo do wyelkyey mogyly,
1488 albo na mogil'.
staropol. mogylky – pag[rki, niskie
wzniesienia terenu, kopce.
1345 mogilky,
1410 mogilki,
1460 mogylky,
1475 v mogilek.
baz' mogi=y mo` ]wysoko\, baz'
grobu – grafan ]kopa:\, niem. grab,
anglosas. gr≤f, pokr. starofryz. gref,
>redniow. ang. graf, grave,
ang. grave, pol. gr[b, ØA, ¯ niem.
serb. gomila, moggom, ˚nr 022,
wo=.1289 mogila-mogi=a, mogilou
-mogi=u, mogil≠-mogile,
wo=.-ros. mogila,
stavwou 'e emou na mo-
gil≠. protivou gorodou,
staroros. mogila-mogi=a,
ros. xolm-cho=m.
˚cho=m, so=omie<.
yy
†mogli: si" jęz.
prosi:, b=aga:, modli: si". ˚mod=y.
Mohammed
pol. ˚Mahomet
arab. Muhammed ]chwalony, s=a-
wiony\, prorok 570–632, za=o/yciel
religii muslim[w, pol. ˚Muzu=man[w.
moher we=na k[z angorskich;
prz"dza, lekka tkanina z tej we=ny.
arab. mukhayyar, ital. moccaiaro ˘
ang. moekaire ˘ zmienione pod wp=y-
wem. hair ]w=osy\ ˘ ang. mohair,
ros. werst; angorskoj kozy
-szerst angorskoj kozy,
tkan; iz wersti angorskoj
kozy-tka< iz szersti angorskoj kozy.
†mohorycznik handl.
litkupnik, >wiadek kupna-sprzeda/y,
zamiany, itp., bior'cy udzia= w
litkupie.
staropol. 1500 mohorycznyky –
`rycznik ¯ ruka; mo/e por"czyciel.
moi(>ciewy zwrot grzeczno>ciowy
prosz'cy o uwag" s=uchacz•a(y.
moja, m[j jęz.
=ac. mea }culpa| – moja }wina|
anglosas. min, ang. my
mokasyny odzież.
obuwie zrobione z jednego kawa=ka
mi"kkiej sk[ry, bez obcas[w, noszo-
ne przez Indian Ameryki P=n. ¯ j.
ameryka<skich Indian ]Algonquian
¯ Narragansett\ mokussin,
Natick mokkussin,
Massachusett mohkisson,
ang. moccasin ]od 1612 roku\
ros. mokassin-mokassin.
mokiet tkan.
wzorzysta tkanina pluszowa, u/ywana
na pokrycie mebli lub jako dywan.
mokka spoż.
gat. drobnoziarnistej kawy arabskiej,
nap[j z tej kawy.
¯ Mokka ]port arabski\,
ang. Mocha ]1. port w Jemenie, ang.
Yemen, nad Morzem Czerwonym, 2.
r[/ne gatunki kawy rosn'ce pierwotnie
w Arabii, 3. ka/da kawa, 4. mi"kka,
welvetowa sk[ra ze sk[rek niekt[rych
arabskich k[z, u/ywana szczeg[lnie
na r"kawiczki\.
¢Mokosz s=aw., kult.
poga<ski bo/ek, pol. Mokot,
T ˘ Sz, ˘ Moko•t[w(body.
mok-ry(ro(rad=o(n':,
mocz(y:(ar jęz., geolog., proces.
¯ mokr]y\ % ad=o ]po(chwyt\, ˚`d=o,
˚mocz ]gdzie przedrostki moczu\.
staropol. mokradlo – teren mokry,
wilgotny, trz"sawiska, moczary,
bagna.
staropol. mockroscz, mokroscz –
wilgotno>:, wilgo:.
yy
staropol. mokry –
1. mokry,
2. obiata mokra, mokre rzeczy –
ofiara p=ynna ]z wina\.
1258 mokry dictam,
1416 mokra lanka.
1471 obyatha mokra libamina.
staropol. mokrz –
mocz, siuski, szczyny.
staropol. vrina mokrz vel sczyn'.
staropol. mokrzycz – oddawa: mocz.
ca 1500 vrinare mokrzycz vel
sczacz, pyk'cz.
staropol. XV w. garnecz mocrze-
wy urinale – garniec mokrzewy,
naczynie na mocz, nocnik.
starofranc. i >redniow. ang. moiste,
ang. moist ]wilgotny\, moisten
]zwil/y:\, moisture ]wilgo:\,
ros. syroj, vla'nyj>
mohit;-moczit, smahivat;,
smohit;-smoczit; syrost;,
vla'nost;-w=a/nost.
†mokrz mocz.
tak i krzeczot ˘ czeczot.
mol(ob[jczy owad., pokr. :ma.
mol(owy chem. gramocz'steczka.
moleku-=a(larny chem.
cz'stecz•ka(owy, drobin•a(owy.
=ac. moles ]masa\ ˘ zdrobn. molecula
]cz'steczka, drobina\ ˘ molecularis,
franc. molecule, ang. molecule,
ros. molekula-moleku=a, mole-
kul-moleku=, hastica-czastica,
ros. molekulqrnyj.
molest-acja(owa: osob.
natr"tnie o co> prosi:, nudzi: pro>ba-
mi, naprzykrza: si" o co.
=ac. moles ]uci'/liwo>:\, molestus
]by: uci'/liwym, natr"tnym\.
starofranc. molester, >redniow. ang.
molesten, ang. molest,
ros. bespokoit;-bespokoit.
moleta narz.
narz"dzie do rozcierania farb ma-
larskich.
molibden chem.
pierwiastek chemiczny, metal do>: od-
porny na dzia=anie kwas[w i zasad.
moll muz.
tonacja oparta na tercji ma=ej,
gama o tercji ma=ej, minor.
¯ =ac. mollis ]mi"kki\.
†molnik bot.
staropol. molnik, molnyk –
1. komosa wonna,
Chenopodium botrys L.,
2. Chelichrysum Stoechas D. C.
1472 herba tinee molnik ¢kwczi-
czen,
1419 filago, sticados arabicum,
polion ¢malnyk,
1460 molnik falaga,
ca 1465 molnyk ffilago,
ca 1500 molnyk filaga.
molo mors. nadbrze/e w porcie przy
kt[rym cumuje si" statki.
=ac. moles ]nasyp\, franc. mole,
ang. mole ]1, bariera z kamienia,
itp., zbudowana w wodzie dla
ochrony przed si=' fal, 2. zatoka tak
ugormowana lub chroniona\,
>redniow. =ac. pere ˘ starofranc. i
>redniow. ang. pere, ang. pier,
jetty, ros. mol-mo=, damba-damba,
Moloch bo/ek kult.
w mitologii lud[w semickich& b[g,
kt[remu sk=adano ofiary z ludzi;
co> nienasyconego, poch=aniaj'cego
wiele ofiar.
hebr. melech ]kr[l\.
†mo=wa jęz. mowa, wypowied{.
staropol. ¢mo=wyacz – mo=wia:,
mawia:, m[wi: cz"sto, nieraz.
a w slupye ognya molwyal.
staropol. molwyenye – m[wienie.
moment(alnie(alny
chwila, w jednej chwili, natychmiast,
drobna cz'sta czasu.
zapewne od cieczy w r[wnowadze
chwiejnej, gdy jedna strona naczynia
nabiera wagi, st'd i moment jako
natychmiast, w tej chwili.
=ac. momentum ]ruch, ch[d, bieg,
impuls, cz'stka czasu, waga\,
=ac. augenblick, zeitpunkt,
franc. moment,
ang. moment(arily(ary(ly(ous(um,
ros. moment-moment, mgnove-
nie-mgnowienie ]mgnienie\.
momot fizjolog., osob.
blekot, j'ka=a, zaj'kliwy.
staropol. ca 1455 momoth balbutiens.
momotliwy – j'kaj'cy si", be=kotliwy.
baz' pol. mo-mo ¯ mowa.
staropol. momotliui, momothlywy,
momotlyvy ˘
1437 momotliui balbuciens;
opizo dictur titubans albo momo-
thlywy; momothlywy opyzo; any
momotlyvy.
baz' ang. – niem. stumm ]niemy\,
ang. stumble ]potyka: si"\;
anglosas. stamerian,
holend. stameren,
>redniow. ang. stammeren,
ang. stammer(rer,
zaikanie-zaika•nie(szczij,
ros.
lepetanie-lepieta•nie(szczyj.
mon~, mona~
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych
oznaczaj'cy& jeden, pojedy<czy,
odpowiednik polskiego jedno`.
mono-tonia(log(pol(gram,
mon-aster(archa(ta/(strancja,
monitor,
gr. monos ]jedyny\. ˚mono`.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
monacyt miner.
rzadki minera=.
ang. monacid ¯ monoacid(ic.
monar-cha(chia(chista(szy
monarcha ]>redniow. =ac.-pol.-ang.\ ¯
gr. mono % archein ]rz'dzi:\ ˘
monarchos ]w=ada: w pojedynk"\
˘ monarches ˘ =ac. monarcha.
monaster rel.
1. pustelnicza cela, kom[rka,
2. klasztor, g=. w Ko>ciele Ortodoks.,
miejsce mieszkania mnich[w, kt[rzy
odci"li si" od >wiata, pod wp=ywem
religijnego powo=ania, zwykle kom-
pleks budynk[w gdzie obowi'zuje
cisza i proste, pustelnicze warunki
/ycia }tak w S=owniku Webstera; w
rzeczy samej& nie rozwin"li powo=ania,
zawiedli rozwin': sw' osobowo>: do
funkcjonowania w spo=ecze<stwie, od-
rzuty ludzkie znalaz=y tu schronienie;
zjawisko naturalne w ka/dym ustroju,
˚niedorozw[j, J.D.|.
staropol. monasterz, manastyrz,
monasterz, manasterz, monastir,
monastyr, manastirz ˘
]1407\ 1549, 1469 monaster;
albo monasterza,
]1409\ 1616 albo monasterza;
manastyrz,
]1443\ 1449, 1445 monastir,
1449 manastir,
1479 manastyr,
1488, 1492 manastirz.
gr. monos ]pojedy<cz•y(o\ ˘ mo-
nazein ]/y: samemu, w spokoju\ ˘
monasterion ˘ =ac. monasterium
˘ >redniow. ang. monasterie, ang.
monastery,
wo=.1289 monastyri, manasty-
ri ]monasteru\, v manastyri ]w
monasterze\, manastyrœ
]monastery\,
ros. monastyr;,
staropol. monast•er(erz(yr(yrz,
manast•yr(yrz – klasztor w Ko>ciele
Wschodnim, Prawos=awnym.
moneta(rny moneta.
pieni'dz kruszcowy, zwykle o kszta=-
cie p=askiego kr'/ka z wybitym na nim
god=em pa<stwowym lub wizerunkiem
i napisem oznaczaj'cym warto>:.
nazwy polskich jednostek monetary-
nych – z=oty i grosz – z j"zyka niem.
zaczerpni"te ]grosz\, lub w jego
oparciu ]geld  gold ˘ z=oty\.
˚z=oty, grosz.
staropol. moneta –
pieni'dze bite z kruszcz[w.
1435 nye sfalschowal dobrey
monety crolyewskey sl' monet';
omonecze gedey.
staropol. pospolitha monetha,
pospolna moneta, pospolytha
moneta – pieni'dze obiegowe
w=asnego pa<stwa.
yy
staropol. ¢moneta crolyewska,
monetha krolewska –
monety bite na zlecenie kr[la.
1435 dobrey monety crolyewskey.
=ac. moneta ]mennica\,
starofranc. moneie, monnoie,
>redniow. ang. moneie, moneye,
ang. money, monetary,
ros. den;gi-diengi, monetnyj-
monetnyj, dene'nyj.
†moneterowy $ wg Ss 1953.
1483 item XXXII bellyste landowa-
nich, item XLI belliste leymprikowane,
item VIII belliste moneterowe.
mongolski geogr., etn., jęz.
odnosz'cy si" do Mongo=[w,
im w=a>ciwy.
monit(owa: jęz.
przypomnienie, ponaglenie.
=ac. monere ˘ monitor,
niem. monitor, ang. monitor,
ros. uve]atel;-uwieszczatiel.
monitor
1. rodzaj czasopisma o charakterze
urz"dowym. ˚monit,
2. mors. okr"t pancerny o ma=ym
zanurzeniu, przeznaczony do
dzia=a< na p=ytkich wodach,
3. techn. aparat kontrolny radiowy,
telewizyjny.
monizm filoz.
doktryna, /e jest tylko jedna podsta-
wowa substancja lub zasada& my>l
]idealizm\, materia ]materializm\, lub
trzecia kt[ra jest baz' tych obydwu.
ang. monism ¯ =ac. monismus ¯
gr. monos ]pojedy<czy, ang. single,
alone\.
mono~
pierwszy cz=on wyraz[w z=o/onych
oznaczaj'cy& jeden, pojedy<czy.
gr. monos ]pojedy<cz•y(o\. ˚mon`.
monochromatyczny szt.
monocykl sport.
monodram lit.
utw[r dramatyczny w kt[rym wy-
st"puje tylko jeden bohater.
ang. monodrama ¯ gr. monos
]jedyny\ % drama ]dzia=anie\.
monofag zool., anim., zwierz.
monofiletyzm biol.
monogamia społ.
monografi-a(iczny lit., szkoln.
monogram ozd.
monokarpiczny bot.
monokl
1. szk=o optyczne na jedno oko,
2. fotogr. najprostszy typ obiektywu,
zawieraj'cego jedn' soczewk"
skupiaj'c'.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
monokultura roln.
monolit(owy(yczny
monolog jęz.
†monomachija ˚pojedynek.
tak wg ˚Ss 2011, koniecznie#
dla mnie «monomachija» brzmi jak
«jedynow=adztwo» ˘ Wo=odimier Mo-
nomach, 1114–†1125, kn. Kijowa.
cytat konieczny kt[rego tu nie ma.
pojedynek w j. staropolskim zwie si"
burdynkiem.
monomania osob., psych.
chorobliwe opanowanie umys=u
jedn' my>l'.
monomer chem.
moleku=a kt[ra mo/e wej>: w zwi'zek
z inn', tworz'c wi"kszy polimerowy
=a<cuch, lub 3-wymiarow' sie:.
ang. monomerous ¯ gr. monome-
res ¯ monos ]alone, only\ % meros
]a part\ % `ous.
monometalizm ekon.
system monetarny oparty na jednej
jednostce pieni"/nej z jednego
metalu& z=ota lub srebra.
monopol(ista(izowa:(owy handl.
monosylaba jęz.
monoteizm rel.
monoton-ny(ia jęz.
jednostajny, jednakowy.
mnotonowy jęz.
monotyp(ista
1. biol. jedyny gatunek jakiego>
rodzaju,
2. poligr. maszyna drukarska s=u-
/'ca do odlewania i sk=adania
poszczeg[lnych czcionek.
monstrancja rel.
naczynie liturgiczne z metali
szlachetnych lub poz=acane, s=u/'ce
do uroczystego wystawiania hostii i
noszenia jej podczas procesji.
monstru-m(alny jęz.
potw•[r(orny, odra/aj'cy
monsun meteor.
w lecie& wiatr wiej'cy od ocean[w,
w zimie& od l'du; muson.
mont(er(owa:(ownia(a/
budowa:; sk=ada: z cz">ci
˘ remont.
~mont, ~mund liczne, litewskie
imiona z tymi ko<c[wkami – >wiat
¯ =ac. mundus ˘ p[{no=ac. munda-
nus ˘ >redniow. franc. mondain ˘
>redniow. ang. mondeyne ]TD\.
ale ostro/nie bo np. Dowmund ¯
Dowmont ¯ dowment ]wiano\.
mont-a/(a/ysta(a/ownia(owa:
techn. sk=adanie maszyn, urz'dze<,
budowli.
yy
¯ franc. montage.
ang. assembling, equipping,
carrying up, fitting up, setting,
ang. montage ]sztuka ='czenia
ta>my filmowej tak, by liczne sceny
tworzy=y jednolity obraz, my>l\,
ros. stroenie-strojenie,
slo'enie-s=o/enie,
sostav/itel;-sostaw(itiel.
Montenegro geogr.
g[rzysty rejon na Ba=kanach, przyle-
gaj'cy do Adriatyku,
stolic' Podgorica ¯ pod % gora.
Crna Gora-Crna Gora ]Czarno-
g[ra\ ˘ monte ]g[ra\ ¯ =ac. mons,
montis ]wzg[rze, g[ra\ % negro
]czarno\ ¯ =ac. niger ]czarny\ ˘
hiszp. i port. negro.
dos=owne t=um. Czarnog[ra, i wpro-
wadzaj'ce w b='d przez to, bo
«bia=y» ]1. niski, 2. p=ytki\,
«czarny» ]1. wysoki, 2. g="boki\
– zwierciadlane odbicie «bia=ego».
st'd, z jednej strony – Bia=oru>, Bia=a
Podlaska, Bi=goraj, Belgrad, Biesz-
czady i Beskid ¯ skid, skith, gora, raj
]g[ra... do raju\, i
z drugiej – Czarny Staw, Rajgr[d;
Morze Bia=e ]P=ytkie\ i Czarne,
Leszek Bia=y ]Niski\ i Czarny, i inne,
wi"cej pod biel i czern` ˚nr 600.
monter prof., techn.
robotnik montuj'cy i naprawiaj'cy
maszyny, urz'dzenia, aparaty, zak=a-
daj'cy instalacje.
ang. fitter.
monument(alny pos'g, rze{ba,
obelisk du/ych rozmiar[w, pomnik.
=ac. monere ]przypomnienie,
ostrze/enie\ ˘ monumentum ˘
starofranc. i >redniow. ang.
moniment, ang. monument,
ros. monument-monument,
pamqtnik-pamiatnik;
=ac. monumentalis ˘
ang. monumental ]monumentalny\,
ros. monumental;nyj.
mops anim. rasa ps[w pokojowych
>redniej wielko>ci, o kr[tkiej sier>ci,
kulistej g=owie i t"pym pysku.
niem. mops.
†mora bot. sykomor czy te/ mora,
Ficus sycomorus vel Morus sp.
staropol. pobil w gradze winnicze
gich y mori gich w szerzawu.
mora tkan.
tkanina o falisto mieni'cym si"
deseniu.
mora-=(lny(lizator(le(lno>: filoz.
nauka o charakterze pouczaj'cym,
prawid=a w=a>ciwego post"powania
stosownie do czas[w i systemu
spo=ecznego.
=ac. moralis,
yy
franc. morali-te(ste(ser(seur,
>redniow. ang. morale
ang. moral
ros. moral;, praveti-ka/hnyj
moratorium
odroczenie terminu p=atno>ci lub
wykonania >wiadcze< ze wzgl"du na
nadzwyczajne okoliczno>ci.
=ac. mora ]zw=oka\ ˘ morari ]zwle-
ka:\ ˘ p[{no=ac. moratorius ]zwleka-
nie, oci'ganie si", czyni'cy zw=ok"\,
ang. moratorium.
†morawiny bot. czarna morwa,
Morus nigra L.
staropol. 1464 moraviny mora-
celsi,
1475 yagody moravyny mora
celsi.
†mord bot. czerniec gronkowy,
Actaea spicata L.
staropol. 1472 wilczy mord stran-
gulator canis.
mord zdarz., czynność.
morderstwo, zab[jstwo,
przest"pcze zabicie cz=owieka.
=ac. mors, mortis, got. maurthr,
anglosas. i >redniow. ang. morthor
˘ ang. murder, niem. mord,
ros. ubijstvo-ubijstwo.
morda anat. pysk zwierz"cia,
wulg. twarz, usta cz=owieka ˘
stul pysk, zamknij mord".
ros. morda-morda.
mord(erca(owa:("ga(erczy(
(erstwo
zdarz., czynność., jęz. zab[j•stwo(ca
staropol. mordarz, morderz –
morderca, zab[jca, te/ tyran,
okrutnik
1379-1404 mordarz,
1404 fore percussorem vlg.
mordarzem,
ca 1455 moldarz iugulator;
then morderz, then mordersz,
then morderz; mego mordarza,
1463 morderz latro.
morderstwo – zab[jstwo.
staropol. morderstwo – zn"ca: si"
nad kim> fizycznie, m"czy: kogo>,
te/ zabija:.
starpopl. u(za(z•mordowa:.
staropol. mordowanie
katowanie, zabijanie.
1471 mordovanye.
=ac. mors, mortis ]>mier:\, got.
maurthr, anglosas. i >redniow. ang.
morthor ˘ ang. murder
niem. mord, mort ]>mier:\ TD,
=ac. mors, mortis ]>mier:\, ang. mor-
tal ]>miertelny\; morda ]ros. pysk\.
ros. ubij-stvo/ca-ubij•stwo(ca.
~mordowa: czas niedok. ¯ mortis.
1. mord(erstwo, zbrodnia przez za-
bicie innego cz=owieka, zab[jstwo,
2. mord"ga, udr"ka, m"-ka(czarnia.
ros. 1. ubi-vat;/t;-ubi•wat(t,
2. trudit;sq, muhit;sq,
skuhnaq rabota,
ang. 1. to murder, to kill, to slay,
2. to toil, to drudge.
za•mordowa: – czas dok., doko-
na: morderstwa
po•mordowa: – u>mierci: wielu
u•mordowa: si" – utrudzi: si"
wy•mordowa: – wszystkich, zabi:
z•mordowa: – osi'gn': z trudem
¯ mord"ga
mordent muz.
ornament wskazuj'cy /e nuta grana jest
z pojedy<czym, szybkim przy>piesze-
niem z not' powy/ej lub poni/ej.
ang. mordent.
mord"ga jęz.
zmaganie; udr"ka, m"czarnia, m"ka.
`"ga – d{wi"k, pokr. st"ka GK.
mordercza praca, wysi=ek.
morel-a(owy bot., drzew.
Prunus armeniaca, drzewo owocowe
z rodziny r[/owatych i owoc tego
drzewa.
¯ niem. morelle, ital. amarella ¯
amaro ]gorzki\.
arab. al-barkuk, >redniow. gr.
praikokion, =ac. praecoquus,
franc. apricot, port. abricoque,
ang. apricot, apricot-tree,
ros. abrikos-abrikos,
'eltosliv-/e=tosliw,
abrikosovoe derevo.
morena geolog.
materia= skalny transportowany i
osadzany przez lodowiec.
¯ franc. moraine.
mores osob.
zdyscyplinowane zachowanie si",
karno>:, rygor.
ang. controlled behavior, discipline,
ros. disciplina-disciplina.
mor"gowaty jęz.
pr"gowany, maj'cy ciemniejsze
pasy na ja>niejszym tle.
morfina farm.
alkaloid, wyci'g z makowca, >rodek
przeciwb[lowy i uspokajaj'cy,
C17H19O3N•H2O, narkotyk, bia=y,
gorzki, krystaliczny alkaloid, wyci'g
z opium.
gr. Morpheus ]b[g snu\ ˘
=ac. Mophpeus, franc. morphine,
niem. morphin,
ang. morphine, morphia,
ros. morfij-morfij, morfin.
morfologia
1. jęz. dzia= gramatyki obejmuj'cy
fleksj" i s=owotw[rstwo,
2. szkoln.
nauka o postaci organizm[w,
3. geolog. formy powierzchni ziemi,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
rze{ba terenu,
4. pot. sk=ad morfologiczny krwi.
gr. morphe ]forma, kszta=t, posta:\
% logos ]s=owo, nauka, rzecz o\,
ang. morphology.
morga, m[rg miara powierzchn.
od XVIII w., 0.56 ha; miara powierzch-
ni zaoranego pola w ci'gu ranka ]do
po=udnia\, przez par" wo=[w, okre>lo-
na zale/nie od gleby, narz"dzi i sprz"-
/aju, jutrzyna.
holend.-niem. morgen ]ranek\,
ang. morgen.
miara u/ywana w Nederlandach i ich
posiad=o>ciach, do dzi> w P=d. Afryce –
oko=o 2 akry ]2 x .40 ha ^ .80 ha\; by=a
w Prusach, Danii i Norwegii – oko=o
2(3 akra ].67 x .40 ha ^ .27 ha\.
staropol. jutrzyna, justrzyna,
jutrzynia.
morganatyczny kult.
o zwi'zku ma=/e<skim& zawarty przez
panuj'cego lub nast"pc" tronu z ko-
biet' nie z rodu kr[lewskiego; o /onie,
o dziecku z tego ma=/e<stwa.
morka meteor.
wiatr wiej'cy od strony morza, naj-
cz">ciej po='czony z drobnym desz-
czem.
†morostki bot. /urawiny,
Oxycoccus palustris Pers.
1472 temella zoravyni, morostky.
†morowe powietrze zaraza.
¯ m[r ]>mier:\ ˘ zmar=y ]mar...\,
choroba powietrzem rozprzestrzenia-
j'ca si", mniemano w Íredniowieczu.
w zwi'zku s=owotw. z morzem ]#\&
plaga  m[r ^ mor  morski ]ang.
maritime\  flaga ]ang. flag\, PF.
staropol. od morovego powyetrza,
1466 dla powyetrz' morowego,
XV w. dla powyetrz' moroveg.
gr. plege ]cios, nieszcz">cie\,
=ac. plaga,
starofranc. i >redniow. ang. plage,
ang. plague, ros. mor-mor.
†morowiny bot. Morus nigra L.
czarna morwa.
staropol. 1772 morovini morus.
†morownik bot.
1. Pulsatilla pratensis Mill.
1437 morownik pulsarita,
1472 morownik pulsatilla,
2. Aloe succotrina Lam, aloes,
1419 morownyk aloe.
†morowy jęz.
1. maj'cy zwi'zek z morem.
2. maj'cy zwi'zek z morw'.
staropol. morowy, morovy.
morow-y(iec
1. osob. godny uznania, dzielny,
z zaci"ciem, spryciarz, zuch,
2. med. dotkni"ty morem, nios'cy,
yy
powoduj'cy m[r.
ang. a brick ]o ch=opie\,
pestilenitial ]o powietrzu\,
ros. xvat-chwat.
†mors kult. >mier:.
bo/ek >mierci w rzymskiej mitologii
Mors, grecki Thanatos odpowied-
nikiem Morsa.
=ac. Mors ˘ mors, mortis ]>mier:\,
ang. mort(al(ality;
s=owotw. pokr. mord(erca, TD.
ang. Mors.
1. mors anim., zwierz.
Odobenus rosmarus, du/y ssak morski
m[rz arktycznych, po=awiany dla
t=uszczu, sk[ry i k=[w; ko< morski.
¯ lapo<. morßßa,
staronord. hrosshvalr, dun. hvalros,
anglosas. horshw≤l }wszystkie trzy
opisuj' “konia-wieloryba”& hross, ros,
hors ]1. ko<, 2. wielki\ %
hvalr, hval, hw≤l ]wieloryb\|,
ang. walrus, ros. mor'-mor/.
2. mors ¯ alfabet Morse’a.
Samuel Finley Breese Morse, 1791–
1872, ameryka<ski wynalazca telegra-
fu z kodem sk=adaj'cym si" z kropek,
kresek i przerw, lub d{wi"k[w im
odpowiadaj'cych.
ang. Morse.
morski jęz. ¯ morze.
staropol. morsky, morzsky, morz-
ky, morsczy –
b"d'cy w zwi'zku z morzem.
staropol. byk, cebula, ciel", jag=y,
jagoda, kwiat, =oboda, piana,
proso, rz"sa, sum, >limak, tre>:.
ang. maritime
wo=.1289 morskyi.
Morskie Oko Ma=e Morze
¯ oko ]mniej\, ˚mniej, okolica, oko.
morszczyn bot. Focus vesiculosus,
wodorost morski dostarczaj'cy jodu.
morszczyzna
1. bot. ro>liny morskie,
2. geolog. skamienia=e wodorosty.
mor>wi< zool.
Phocaena, ssak z rodziny delfin[w.
mortadela spoż. gatunek kie=basy
przyrz'dzanej z mi"sa mielonego i
s=oniny krajanej w kostk".
ital. mortadella.
mortira broń. dawne dzia=o kr[tko-
lufowe, mo{dzierz.
franc. mortier.
morus osob. cz=owiek brudny.
morwa bot.
Morus nigra L., drzewo lub krzew
cenione ze wzgl"du na jadalne owo-
ce, na drewno i li>cie b"d'ce karm'
dla jedwabnik[w. ˚jagodnik.
staropol. morowy – maj'cy zwi'zek
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
z morw'.
staropol. 1461–1467 ovocz morwi
fructus mori, 1472, morwa morus,
ca 1500 morv' morus.
¯ anglosas. morberie, gr.-celt. BW.
=ac. morum ]morwa\, anglosas. mo-
rum % berie ]jagoda\ ˘ >redniow.
ang. mulberie ˘ ang. mulberry,
ros. ]drzewo\ welkovica-
szelkowica, welkovihnik-
szelkowicznik ¯ wëlk ]jedwab\.
]owoc\ tytovaq qgoda.
†morwa ja=owa bot.
figowiec morwowy, sykomor,
Ficus sycomorus L.
staropol. ca 1500 yalova morw'
sicomorus.
†morysz bot. sasanka ='kowa,
Pulsatilla pratensis Mill.
staropol. 1472 moryss pulsatilla.
morze, morski geogr.
szmat Ziemi, Globu, wod' zalany;
wielki, zamkni"ty obszar wodny.
staropol. morze – morze, te/ natu-
ralny zbiornik wodny, jezioro.
w odmianach& od morza, w morzu,
do morza, na morzu, na morze,
sz morza.
¯ =ac. mare ]morze\ ˘ marinus ˘
p[{ny starofranc. marin ˘
>redniow. ang. maryn, maryne ˘
ang. marine, pol. marynarka,
niem. see, holend. zee, anglosas.
s≤, >redniow. ang. se, see, ang.
sea, wo=.1289 morskyi-morskyi,
ros. more, morskoj; =ac. mare ˘
franc. mer ˘ more, OAE.
†morzybab, morzybaba bot.
wid=ak, Lycypodium climatum L.
staropol. ca 1460 morzybab spica
Celtica, ca 1500 morzybab spica
Celtica, spica Romana.
morzy: ]g=odem\ u>mierca:, g=adzi:
powoln' >mierci'; sen morzy.
¯ m[r ]>mier:\. s=owotw. poch.
za(po(u(wy(z•morzy:.
¯ morit; ]zabija:, niszczy:\, pokr.
ros. mor ]zaraza, plaga\, ˚z
~morzy: czas niedok. ¯ m[r
]1. >mier:, 2. plaga\ ˘ pom[r.
s=owotw. pokr. zmar=(y(a,
muchom[r ]grzyb truj'cy o czerwo-
nym kapeluszu w bia=e kropki\.
s=aw.-ros. morit;-morit,
ang. to kill, to destroy.
za•morzy: – czas dok. ¯ morzy:,
na >mier:
u•morzy: – 1. zamroczy:, szczeg.
alkoholem,
2. prawn. zaniecha:
post"powania
s'dowego
przy•miera: – blisko >mierci
wy•morzy: – ca=kowicie, ludno>:
yy
na >mier:
z•mar=(y(a – skona=(a
Nie nale/y&
po•m[r – plaga
mosi-'dz("/ny("/nik techn.
stop miedzi z cynkiem,
koloru /[=tawego.
†mosi'dz(ewy(owy metal.
stop miedzi z cyn' lub cynkiem.
staropol. mosz'cz, moszandz,
mosz'ncz, 1426 mos'dz,
1472 mos'cz cuprum.
staropol. mosi'dz•ewy(owy –
zrobiony z mosi'dzu, mosi"/ny.
mosyøzny.
staropol. mosy'snyk – mosi"/nik,
rzemie>lnik wyrabiaj'cy przed-
mioty z mosi'dzu.
¯ niem. messing, anglosas. br≤s
>redniow. ang. bras, ang. brass,
ros. latyn;-laty<, 'ëltaq
med;-/o=taja mied’, staropol.
mosi'dz-owy(ewy, OE.
moskalik spoż. ma=y >ledzik,
przyrz'dzany zwykle w occie.
moskit(iera insekt.
Phebotominae, blisko 300 gatunk[w
owad[w klimatu pod` i zwrotni-
kowego.
moskitiera – zas=ona z g"stej siatki
dla ochrony przed moskitami.
hiszp. i port. mosca ˘ zdrobn.
mosquito, =ac. musca ]mucha\,
ros. komar, moskit.
gr. an` ]bez`, nie`\ % opheles
]po(u-/ytek\ ˘ anopheles ˘
wsp[=cz. =ac. anopheles ]moskit
kt[ry mo/e nosi: paso/yta malarii\.
most(ek(ownica(owy techn., bud.
budowla ='cz'ca brzegi rzeki, jeziora,
zatoki, itp., umo/liwiaj'ca ich prze-
bycie.
¯ mo ]wielk•i(a\ %
st ¯ wysota ]wysoko>:\.
moszcz ^ sok, soki ˘ wysoki ^ most
˘ mo>ci ^ wysocy; so ^ g[ra ˘
wysoki ^ wyg[rowany.
staropol. 1421, 1422 most,
1427 mosth; moszt,
1237, 1370, 1416 mostek,
1427 u moszthku,
staropol. mostek – ko>: mostkowa
wraz z okryw' mi"sn'.
staropol. mostne, mostowe –
op=ata za korzystanie z mostu,
staropol. mostnik –
mo/e budowniczy mostu.
staropol. 1479 mosczisko –
mo>cisko, stary, zniszczony most.
franc. pont, anglosas. brycg, bricg,
>redniow. ang. brigge, brugge ˘
ang. bridge;
ang. bridge ]most\ w zwi'zku
s=owotw. z ridge ]grzbiet, kraw"d{,
brzeg; skiba\ ¯ >redniow. ang.
yy
rigge, anglosas. hrycg&
anglosas. ˘ >redniow. ang. ˘ ang.
hrycg ˘ rigge ˘ ridge ]brzeg\,
brycg ˘ brigge ˘ bridge ]most\.
ridge ]brzeg, grzbiet, zgi"cie, co> =uko-
watego, podstawowego znaczenia
“ty=” – 1. ty= zwierz"cia, 2. d=ugi, w'ski
szczyt czego>, jak grzbiet zwierz"cia...
itd. \, s=owotw. pokr. bridge ]most\ ˘
pol. ˚mostek ]mi"so ='cznie z ko>:mi
/ebrowymi\.
wo=.1289 most, most=-most,
z mosta ]z mostu\, most= na
Dnestr≠ ]most na Dniestrze\,
ros most=-most.
staropol. /oraw ]/uraw, most
zwodzony\.
ang. bascule bridge.
mostek
1. techn. ma=y ˚most,
2. anat. u kr"gowc[w& p=aska ko>:
w >rodku przedniej >ciany klatki
piersiowej,
3. spoż. przednia cz">: tuszy zwie-
rz"cej, zwykle ciel"cej lub baraniej,
mi"so ='cznie z ko>:mi /ebrowy-
mi,
4. dent. rodzaj protezy z"bowej,
5. mors. nadbud[wka, cz">: pok=adu
statku,
6. muz. podstawek,
7. sport. :wiczenie gimnastyczne.
¢mosz ¯ nosz ]$\ ¯ nosz'cy co.
torba moszowa, moszna.
moszcz
surowy sok wyt=oczony z owoc[w
do produkcji soku pitnego, galaretek
i win; >wie/y, przed fermentacj'.
staropol. 1436, 1450, ca 1500 moscz;
muscz, XV w. mvscz, moscz
mustum – sok owocowy >wie/o
wyci>ni"ty, m=ode wino.
=ac. mustus ]>wie/y\ ˘ mustum
˘ anglosas., >redniow. ang. i ang.
must, niem. most,
staropol. moszcz, muszcz.
ST ˘ SzCz moszcz ^ sok, soki ˘
wysoki ^ most ˘ mo>ci ^ wysocy;
so ^ g[ra ˘ wysoki ^ wyg[rowany.
moszna cz">: narz'd[w p=ciowych
osobnik[w m"skich ssask[w, worek
sk[rny mieszcz'cy j'dra.
¯ na noszenie ]t=um. od ty=u\, MN.
staropol. moszna, moszma
1. mieszek, torba, worek,
2. worek j'drowy m"ski.
ca 1500 moschny genitalia.
†moszonek bot. ro>lina lub jej owoc,
Physalis Alkekengi L.
staropol. 1472 mossonki alkeken-
gi; mossonek alkekengi.
mo>ci: czynność.
wyk=ada: czym, >cie=a:, s=a:.
†mo>cina materiał., budulec.
k=oda, dyl, gruba deska kt[rymi
wyk=adano powierzchni" most[w.
staropol. 1466 moszcziny,
XV w. mosczyny, moszczyny.
mo>: wysoko>:.
mo>ci panowie ]wysocy\,
jego(jej•mo>: ]wysoko>:\, odpow.
ang. Highness ¯ high, H.R.H. ]His lub
Her Royal Highness, Jego Kr[lewska
Wysoko>: ^ Mo>:, skr[tem J. Kro. M.,
niem. cesarska lub kr[lewska ^ Seine
kaiserliche(königliche Maiestät\,
nazwisko Mo>cicki ]Wysocki ^ Nie-
siecki ^ Czarnecki\, warowne miasto
Zamo>: ]na wyso>ci, Roztoczu\ ¯
za % mo>:, Mo>ciska& 26 km E od
Przemy>la, 63 km W od Lwowa...,
bez zwi'zku z mi=o>ci'... >ciskaniem
mi=osnym;
wysoko urodzony...,
odwrotno>ci' – s=uga uni/ony.
mo>: s=owotw. pokr. moszcz ]staropol.
sz ^ pol. >, jak wisznia ^ wi>nia, rysz
^ ry>; staropol. cz ^ pol. :\;
moszcz znaczeniowo pokr. sok ]do
g[ry, ku g[rze\ ¯ so ]g[ra\ % k ]do\
˘ wysoko, i most, SzCz ˘ ST.
S.B. Linde 1807, /yd z pochodzenia,
kszta=cony w m=odych latach poza
granicami Polski, zgadywa=& tytu=
skr[cony, ze s=owa Mi=o>: ]albo te/
Mo/no>:, cf. majestas\, jego(jej(i-
ch•mo>:, za nim Aleksander Brückner,
1927, Niemiec z nazwiska i ducha,
odt'd, od 1807, b="dnie do r. 2000,
przez rodowitych Polak[w,
w tym mSjp 1969& cz">: sk=adowa
dawnych tytu=[w grzeczno>ciowych,
uroczystych, czo=obitnych ]skr[t s=o-
wa mi=o>:\.
mot-a:(ek(acz(alnia czynność.
nawija:, pl'ta:, wik=a:, w przen. zasie-
wa: intryg", mataczy:; zwij•a:(tek,
kulka ze zwini"tych nici, prz"dzy,
mo ]d=ugo\ % ta: ]nawija:\.
staropol. mota: si" ]miota: si"\,
anglosas. hreol,
>redniow. ang. rel, rele,
ang. reel, wind,
ros. mot-at;/nut;-mot-at(nut.
motel bud.
hotel przydro/ny dla zmotoryzowa-
nych, podr[/uj'cych samochodem,
autem.
ang. motorist % hotel ˘ mo % tel.
motet muz.
kompozycja wokalno-polifoniczna
w XV i XVI w., osnuta na wierszu
wyj"tym z psalm[w lub na przypo-
wie>ci biblijnej.
†mot=och spoż.
rodzaj lichego, kwa>nego wina.
staropol. XV w. motloch uel
agrest.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
mot=och poz. społ., pogardl.
pod=y gmin, t=uszcza ho=ota,
gawied{, posp[lstwo.
mo ]wielki\ % t=och ]t=ok\.
moto~ motor.
motogodzina, motopompa, motoro-
wer, motorowiec, motor, motoskuter.
=ac. movere ]porusza:\ ˘ motus.
motocykl(ista(owy pojazd.
dwuko=owy pojazd mechaniczny o
jednym >ladzie, poruszany silnikiem
spalinowym.
ang. motor % bicycle ˘ motorcycle.
motokros(owy sport.
forma wy>cig[w motocyklowych
rozgrywana na specjalnych torach
do tego przystosowanych.
ang. motocross.
motopompa techn.
pompa poruszana silnikiem.
motor(niczy(owy([wka(
(yzacja(zysta silnik, mechanizm
przetwarzaj'cy r[/nego rodzaju
energi" na prac" mechaniczn'.
=ac. movere ]porusza:\ ˘ motus.
motorower pojazd.
motor nap"dzany mechanicznie
ma=ym silnikiem, motorkiem.
motorowiec mors.
statek poruszany silnikiem spali-
nowym.
motorowodny sport.
motoryka med., psych.
w=a>ciwa organizmowi zdolno>:
wykonywania ruch[w, kierowania
czynno>ciami, funkcjonowaniem
poszczeg[lnych organ[w.
motoryzacja proces.
zast'pienie si=y ludzkiej i zwierz"cej
si=' mechaniczn'.
motoskuter pojazd.
ma=y skuter zbli/ony konstrukcj' do
motoroweru.
motoszybowiec lotn.
p=atowiec o konstrukcji szybowca
poruszany ma=olitra/owym silni-
kiem >mig=owym.
†motow'z
sznur, lina, ta>ma.
staropol. motowøz,
1471 mottowanøz.
motow'z ryba.
rodzaj sieci do po=owu w"gorzy i
innych ryb dennych.
motowid=o
1. przyrz'd s=u/'cy do odmierzania i
zwijania w motki nici, prz"dzy,
szpagatu,
2. w'ska, wyci"ta na obu ko<cach de-
seczka do nawijania linki u w"dki.
yy
motto jęz.
cytata, aforyzm, maksyma, umieszcza-
ne na pocz'tku utworu literackiego lub
jego cz">ci, jako my>l przewodnia.
ital. motto ]dowcip, powiedzonko\,
franc. mot, ang. motto,
ros. deviz-dewiz,
`pigraf-epigraf.
moty-ka(czkowa: narz.
narz"dzie r"czne do spulchniania
gleby, obsypywania ni' ro>lin, kopa-
nia ziemniak[w, itp., sk=adaj'ce si"
z d=ugiego, drewnianego trzonka i
osadzonego na nim – omal prostopa-
dle – cienkiego, metalowego ostrza.
tyka: ^ ci':,
do-tyka:(ci': ˘ dotkn': do /ywego.
¯ ang. mattock, ]˚kilof, oskard\,
staroniem. wy/yn. houwan ˘
houwa, starofranc. houe,
>redniow. ang. houe, ang. hoe,
Latopis 1116 motyka-motyka
]=opata\,
ros. motyka-motyka ]kilof\.
Rodzaje motyk&
garden hoe ]ogrodowa, o szerokim
i niskim ostrzu – do p=ytkich ci":\,
mortar hoe ]w szerokim i niskim
ostrzu dwa okr'g=e otwory\,
grub hoe ]o wysokim i w'skim ostrzu
– do g="bokiego zruszania ziemi\.
motyl(ek(kowy(li
1. owad. doros=y owad posiadaj'cy
ssawk", smuk=e cia=o i 4 szerokie
skrzyd=a w formie membrany po-
krytej drobniutkimi, chitynowymi
=uskami, zwykle w jaskrawych kolo-
rach, nadaj'cymi motylowi r[/no-
rodne zabarwienie,
2. przedmiot przypominaj'cy kszta=-
tem tego owada, kokarda,
3. żegl. /agiel tr[jk'tny.
staropol. motylyowa ˘ motylyowy
– nale/'cy do motyla.
¯ ang. moth ]:ma\.
s=owotw. pokr. mol ˚m[l.
anglosas. buttorfleoge,
>redniow. ang. buterflige, buterflie
˘ ang. butterfly,
ros. motylëk-motyliok.
motylek techn.
rodzaj nakr"tki maj'cej jedno lub
dwa ramiona, s=u/'ce do przykr"ca-
nia jej r"k' bez u/ycia klucza.
motylica
1. zool. robak z gromady przywr,
paso/ytuje w przewodach /[=cio-
wych zwierz't domowych,
2. med. choroba wywo=ana rozwo-
jem tego robaka,
3. techn. urz'dzenie umieszczone
nad drzwiami i witrynami, s=u/'ce
do podnoszenia i opuszczania /e-
laznych /aluzji.
motylkowaty bot.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
rodzina ro>lin dwuli>ciennych, obej-
muj'ca liczne gatunki drzewiaste i
zielone.
motyw(owa:(acja
1. g=[wny element, pomys= w sztuce,
literaturze i muzyce, powtarzaj'-
ca si" cz">:,
2. pow[d, pobudka, bodziec sk=ania-
j'cy do dzia=ania.
=ac. motus ˘ starofranc. i >red-
niow. ang. motif ˘ ang. motive,
ros. motiv, povod, pobu'-
denie.
¢mount geolog. g[ra.
=ac. mount`, mons, ˘
>redniow. franc. monter ˘
>redniow. ang. monter.
¢mow kult. myjnia, =a{nia.
Latopis pisany 1110–1116 i Powie>:
wrem. let 1118, pod 6412, o Grekach&
...i da tworiat’ im mow’. eliko chotiat’
]i macie im opala: myjni", ile tylko
zechc'\. Olga, w zem>cie, nakaza=a
pos=om Drewlan p[j>: do =a{ni ...po-
wele Olga mow’ stworiti... po czym
=a{ni" podpalili Kijowianie.
Latopis 1116 mov;-mow, movnq-
mownia ]=a{nia\.
ros. banq-bania.
mowa jęz., dosł. kazanie,
1. zas[b s=[w, zwrot[w i form u/ywa-
nych w celu porozumiewania si"
przez cz=onk[w jednego narodu,
regionu, >rodowiska ˘ rozmowa,
2. zdolno>: wys=awiania si",
3. spos[b wymawiania ˘ wymowa,
4. d=u/sza wypowied{ okoliczno>cio-
wa, skierowana do licznego zgro-
madzenia ˘ przem[wienie,
5. ¢os'd, my>l, opinia ˘ po•s'dzenie
]po•m[wienie kogo o co>,
przypisanie komu czego>, szczeg.
z=ego, negatywnego wyd{wi"ku\.
˚miano ]mowa\, m[wi:, rzeka.
staropol. moua, molwa, mowa,
mova, 1428 mowa,
w odmianie& skaradn' mow';
molvyly –
1. to si" m[wi, wypowied{,
wypowiedzenie, s=owa,
2. zdolno>:, umiej"tno>: m[wienia,
3. spos[b m[wienia, wymowa.
4. mowa, j"zyk, okre>lonego narodu,
5. s=owa.
staropol. mowny – m[wi'cy du/o
i =atwo, wymowny.
staropol. mowodworna –
sztuka wymowy, krasom[wstwo.
staropol. moworzeczna –
sztuka prowadzenia dysputy.
staropol. mowstwo –
wyst"powanie przed s'dem w
imieniu strony procesowej.
m[wi: ^ kaza: ˘ roz•mowa – roz•kaz,
z•mowa – s•kazanie ]o r[/nych zna-
yy
czeniach, lecz wsp[lnej koncepcji\,
przy•mawia: ^ przy•kazywa:,
¢powied{ ˘ wy(od•mowa –
wy(od•powied{; niemowl", umowa,
m[w•ca(nica; przemawia: Ø ^ A.
baz' rzeka ˘ potok s=[w, przyrzec,
wy(za•rzec si", narzeczon•y(a,
narzecze, p=ynna mowa, o czym rzecz$,
w tym rzecz /e..., i inne.
w mSjp 1969& mowny przestarz.
«umiej'cy i lubi'cy m[wi: du/o, z
=atwo>ci'; wygadany»
}nie ma takiej formy w /ywym j"zyku,
istnieje rozmowny, st'd&
mowa ˘ rozmowa ˘
rozmowny ˘ mowny|
staropol. mo=wa – mowa, wypowied{,
mo=wi: – m[wi:,
mo=wienie – m[wienie,
staropol. mowny –
szczebiotliwy, d{wi"czny.
anglosas. sp≤c, spr≤c, baz' spre-
can ]m[wi:\, niem. sprache,
>redniow. ang. speche,
ang. speech ]mowa\, sermon ]kaza-
nie, szczeg[lnie w ko>ciele\, address
]przem[wienie, d=u/sza mowa\,
ros. reh;-recz, slovo-s=owo,
¯ gr. logos ]rzecz, s=owo\.
mozaik-a(owy szt., bot.
1. obraz, dekoracja u=o/ona z drob-
nych kawa=k[w kolorowego kamie-
nia, szk=a lub ceramiki, na >cianach,
posadzkach, sklepieniach lub przed-
miotach u/ytkowych,
2. bot. choroba wirusowa ro>lin,
powoduj'ca tworzenie si" na
li>ciach plam przypominaj'cych
mozaik".
gr. mouscios, =ac. mosaicus,
ital. mosaico, musaico, starofranc.
mosaicq, >redniow. ang. musycke,
ang. mosaic,
ros. mozaika-mozaika.
mozaizm rel.
religia oparta na nauce Moj/esza.
†mozg anat. szpik kostny.
anglosas. mearg, mearh,
pokr. niem, mark, >redniow. ang.
maro, merowe, ang. marrow,
ros. mozgovaq kost;.
mozga bot.
Phalaris, ro>lina z rodziny traw, o
du/ej liczbie p"d[w nie kwitn'cych,
rosn'ca w miejscach wilgotnych.
mo ]wielce\ % ozga ¯ ]rozga="ziona\
˘ r[zga.
†mozgrzewica med.
zara{liwa choroba u koni, charak-
teryzuj'ca si" wielkimi up=ywami
>luzu z nosa, nosacizna.
XV w. contra mosgrzevycze.
mo-z[=(olna(li: si" /mudna praca;
ci"/ka, z wysi=kiem, trud, zn[j.
yy
mo{dzierz
1. naczynie kuchenne z t=uczkiem,
najcz">ciej mosi"/ne, do ucierania
cukru, wanilii, itp.,
2. naczynie laboratoryjne, miseczka
z t=uczkiem, najcz">ciej z agatu
lub porcelany, s=u/'ce do ucierania
preparat[w chemicznych,
3. broń. dzia=o stromotorowe du/e-
go kalibru, o kr[tkiej, wewn'trz
g=adkiej lufie.
staropol. 1495 mozdzerz,
ca 1500 moszgyerz ˘
mod/erz, mo{gierz, mo/derz –
1. kuchenne albo apteczne naczynie
z t=uczkiem, s=u/'ce do ucierania
na mia=ki proszek przypraw ku-
chennych i >rodk[w leczniczych.
2. rodzaj dzia=a o kr[tkiej lufie,
i du/ej >rednicy.
=ac. mortarium, starofranc.
mortier, anglosas. mortere,
>redniow. ang. mortere,
ang. mortar ]% pestle\
]mo{dzierz z t=uczkiem\,
ros. 1. stupka-stupka ]˚st"pa\,
2. mortira-mortira,
minomët-minomiot.
mo-/e(liwie(liwo>:(wy jęz.
CG?, jęz.
mo/•liwy(liwo>:(na(no>:;
stosowane do gdybania, przypuszcze<,
prawdopodobie<stwa, ewentualno>ci,
przy wahaniu si", w'tpliwo>ci, dla
os=abienia kategoryczno>ci, stanow-
czo>ci wypowiedzi.
mo/e ]w'tpliwe\  pewne ]gwaranto-
wane\ ˘ by: mo/e ^ zapewne.
†mo/enie jęz.
mo/no>:, mo/liwo>ci, >rodki.
staropol. wedle mozenya nasze-
go ˘ mozenye.
mo-/na(g" jęz. godzi si", zezwole-
nie, zgoda na co, wolno co komu.
goth. magan, niem. mag,
>redniow. ang. mai, mei,
ang. may ]pierwotnie& zdolno>: lub
si=a, zast'pione przez «can», mo/li-
wo>: lub prawdopodobie<stwo; zgoda
lub szansa, przydatek, jak w klauzuli
celu, rezultatu, przyzwolenia, lub
warunku ˘ powiedzia= nam, wi"c mo-
/emy by: ostrze/eni\.
wo=. 1289 mo'ewi ]mo/esz\, moh-
no, mo]no ]mo/na\, iznemogati
]zaniem[c\, mogl= -mog=, mo'awe
]mog'c\, mo'em=-mo/em,
ros. mo'et/e, mog/u-mog(u\,
vozmo'no-wozmo/no.
mo/n-y(ow=adca poz. społ.
dosł. ˚pan ]rz'd\.
¯ =ac. dominatus ]panuj'cy, w=ada-
j'cy\ ¯ dominari ]rz'dzi:\ ¯ dominus
]pan, mistrz\.
pan ]rz'd(ca\ ˘ pa<stwo ]rz'd\.
s=owotw. pokr. mo/now=adcy ]pano-
wie w=adaj'cy, rz'dz'cy krajem\.
mSjp 1969 – na domys=& posiada-
j'cy wielki maj'tek, maj'cy du/e
znaczenie, wp=ywy, w=adz", bogaty,
pot"/ny.
staropol. mo/no>: – moc, pot"ga,
si=a ]tu te/, na domys=\.
ang. power(ful, ruler; rich man,
†Old Polish decident,
ros. sila-si=a, sil;nyj-silnyj,
bogah-bogacz,
ros. pravitel;-prawitel.
m[c, mo/e, mog", mog=a, m[g=
¯ moc, si=a, by: zdolnym do wykonania
czego>, potrafi:, umie:, podo=a:, w
niekt[rych wypadkach nadaje odcie<
prawdopodobie<stwa ˘ by: mo/e, nie
mo/e by:# ]to niemo/liwe\.
staropol. w odmianach& mozez,
ne moszemiy, ne mosze, ony
mogø, ne moglby, ny bødø
mogly, a ne mogø, bych mogl,
abichom mogli, nye mozem, aby
mogl, 1480 ny mose –
1. mie: warunki do dzia=ania wyp=y-
waj'ce z w=asnych si=, zdrowia,
zdolno>ci, bogactwa itp., potrafi:,
zdo=a:, si=" mie:, zdolno>ci,
>rodki,
2. mie: warunki do dzia=ania, wyp=y-
waj'ce z korzystnych okoliczno>ci
zewn"trznych, mie: mo/liwo>:,
3. wyra/a pewne prawdopodobie<-
stwo wykonania czynno>ci, pre-
tekst, aby nie by: skr"powanym,
ograniczonym zakazem, nie mie:
zakazu,
4. mie: prawo, by: uprawnionym,
mie: podstaw", pretekst, nie by:
skr"powanym, ograniczonym
zakazem, nie mie: zakazu,
5. wyra/a z=agodzone polecenie,
albo wym[wk".
staropol. dopo(nie(podpo(po(
(prze(przepo(roz(roznie(wz(za(
(z(znie•m[c,
domaga: si", rozmaga: si", dopo(
(podpo(po(prze(przepo(przypo(
(wspo(wz•maga:.
anglosas. can, cann,
>redniow. ang. can, ang. can,
wo=.1289 mogl=-mog=, mo'awe
-mo/asze ]mog'c\, mo'em=-mo/em
]mo/emy\, mohno-moczno, mo]no-
moszczno ]mo/na\, mo'ewi-mo/eszi
]mo/esz\, ne mo]no ]nie mo/na\,
iznemogati ]zaniem[c\,
ros. moh;-mocz, umet;-umiet,
mo'ete-mo/etie,
po(prze(wy(z(wz(nie•m[c,
zanie(dopo•m[c
po(do(dopo(prze(ws(wz•maga:.
~m[c czas niedok. ˘ dok. m[g=,
mog=•a(o.
s=owotw. baz' mag ˘ pomaga:.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
znaczeniowo pokr. zdrowie, krzepa,
zdolnym by:, silnym, na si=ach.
ros. moh;-mocz,
byt; v sostoqnii-byt w sostojanii,
ang. to be able to.
za•nie•m[c – czas dok. ¯ m[c,
zachorowa: ¯
niemoc ^ choroba
po•m[c – mocy udzieli:
u•mocni: – poprawi: stan, szczeg.
obietk[w nara/onych
na zniszczenie, np.
fortyfikacji, tam
prze•m[c – pokona:, g[r" wzi':,
przewa/y:
do•po•m[c – doda: pomocy
wz•mocni: – pokrzepi:, wz ^ u
wzmocni: si" – posili: ¯ posi=ek
wy•m[c – co> na kim>, si='
z•m[c – pozby: si", si='
m[j, moja, mo-je(jej, me-go(j,
mych, mym zaimek dzier/awczy
¯ ja; nale/'cy do mnie, wykonany
przeze mnie, u/ywany tak/e przed
niekt[rymi formalnymi tytu=ami i
zwracaniu si" ˘ m[j Bo/e, m[j drogi
Panie; okrzyk {dziwienia, zwykle
poprzedzony przez oh ˘ oh ty m[j....
staropol., w odmianach& mø, mi, me,
mego, moy, mogich, mim, me, mo-
gych, mey, moya, moyey, moych
– zaimek dzier/awczy informuj'cy
/e jaki> przedmiot z='czony jest z
podmiotem «ja» na zasadzie w=asno-
>ci, przynale/no>ci.
anglosas. min, >redniow. ang. mi,
ang. my } mai | A ^ Ø, ros. moj,
moq, moë> moi ]moi, moja, mojo\.
m[l, mole
1. owad. Tinea pellonella, szary mo-
tylek nocny, szkodnik /eruj'cy w
futrach, odzie/y, itp., sk=adaj'cy tam
larwy robi'ce dziury w materiale,
2. m[l ksi'/kowy – cz=owiek wiecz-
nie >l"cz'cy nad ksi'/kami, nie
widz'cy /ycia poza nimi,
3. w przen. zgryzota, strapienie,
smutek ˘ ka/dy ma swego mola.
s=owotw. pokr. motyl.
staropol. XV w. mol tinea; 1471 mol,
w odmianie& 1461–1467 mole,
1472 molye; molom.
anglosas. moththe, >redniow. ang.
motthe, ang. moth, ros. mol;-mol,
motylëk-motyliok.
†m[r bia=y bot. wid=ak, babim[r,
Lycopodium clavatum L.
1419 byali mor nardus celticus.
m[r
1. wet. zaraza bydl"ca wyniszczaj'ca
byd=o lub trzod"; >mier:,
2. w przen. sen ˘ sen morzy, morzy:
g=odem, umarza:; Ø ^ A m[r ^
mary, ch=[d; st'd umar=, zmar=y,
zmarzn': ]od ch=odu\, pom[r.
yy
wi"cej ˚morowe powietrze, plaga.
staropol.
ca 1420 mor pestilencia, moor,
1471 mor pestis,
w odmianach& morem –
m[r, pom[r, zaraza.
ang. pestilence,
ros. mor-mor, bubonnaq huma
-bubonnaja czuma ]d/uma\.
m[rg, morgi miara powierzchn.
miara powierzchni pola ˚morga.
staropol. m[rg – miara powierzchni,
wielko>ci zale/nej od okolicy, naj-
cz">ciej oko=o .56 ha;
tej wielko>ci teren, kt[ry ch=op winien
by= uprawia: na rzecz pana feudalnego,
te/ sama powinno>: uprawy.
staropol. 1325 w odmianach& morgi,
pol morgu, 1382 polovycz' morgv,
1372 morga, 1409 mork,
1423, 1425, 1429 morg,
1425 morgyy, 1424 morgi
m[w-i:(ca(nica jęz. wypowiada:
s=owa zdaniami, przekazywa: swe
my>li w ten spos[b, w=ada: j"zykiem.
˚miano ]mowa\.
rzeczy: ^ m[wi: ^ czasownikowa:
^ g=agoli: ^ s'dzi: ˘
po•m[wi: ^ po•s'dzi: ]o co\,
tj. przypisa: co komu.
niem. sprechen, anglosas. sprecan
˘ specan ˘ >redniow. ang. speken
˘ ang. speak, say, tell, talk, ros.
govorit;-goworit’, skazat;-
skazat’,
staropol. 1444 mowcza –
1. ten, kto m[wi,
2. rzecznik, zast"pca strony
procesowej.
staropol. movycz, movicz, mowycz,
molouicz, molwicz ˘ m[wi: –
1. pos=ugiwa: si" s=owami dla komu-
nikowania my>li i prze/y:,
2. {le /yczy:, z=orzeczy:,
3. nazywa:,
4. wyst"powa: z o>wiadczeniami
w s'dzie,
5 postanawia:, orzeka:,
6. informowa:, podawa: do
wiadomo>ci,
za(na(po(u(prze(przy(o(ob(do(
(od(pod(wy(z(roz(w•m[wi:.
staropol. do(na(ob(od(o(po(prze(
(przy(roz(u(wy(za(z•m[wi:,
mo=(ma(do(na(ob(od(o(po(przy(
(roz(u(w(wy(wz(za(z•mawia:,
dobrze(przeciw•m[wi:.
staropol. movyenye, molvwnye,
mowyenye –
1. czynno>: wypowiadania s=[w,
2. mowienie rzeczy – wyst"powanie
przed s'dem w imieniu strony
procesowej,
3. mowa, przemowa, przem[wienie.
~m[wi: 1. kaza:, 2. powiada:, gada:&
s=owotw. zwi'zane z rzek' ˘
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
s=aw. tako reka ]rzecz'c tak\, rzec,
potok s=[w, p=ynna mowa.
ros. govorit;-goworit,
ras/skazyvat;,
ang. to speak, to say, to tell, to talk.
za•m[wi: – nakaza: wykonanie
na•m[wi: – nak=oni:, wp=yn':
po•m[wi: – pos'dzi:
u•m[wi: si" – uzgodni:
prze•m[wi: – poda: do wiadomo>ci
przy•m[wi: – przyci': komu mow'
ob•m[wi: – dooko=a, plotkowa:
o•m[wi: – nakre>li:, opisa:
¢do•m[wi: – uzgodni:, porozumie:
si" ˘ niedom[wienie
od•m[wi: – 1. odrzuci: mow',
2. odm[wi: r[/aniec
pod•m[wi: – nak=oni:, podjudzi:
w•m[wi: – sk=oni: do uwierzenia
wy•m[wi: – wypowiedzie:
z•m[wi: si" – um[wi: si"
roz•m[wi: si" – zako<czy: rozmow"
i rozej>: si"
m[zg(ownica(owy, m[/d/ek
1. anat. uk=ad nerwowy znajduj'cy
si" wewn'trz czaszki u kr"gow-
c[w,
2. umys=, rozum, inteligencja,
umys=owa zdolno>:.
staropol. ca 1420 mosgk; mozg,
1472 mozg cerebrum, ca 1500
mosg cerebrum; aze do mozgu –
1. skupienie tkanki nerwowej, znaj-
duj'ce si" wewn'trz czaszki u
cz=owieka i zwierz't kr"gowych,
m[zg,
ca 1420 mosgk; mozg, 1472
mozg cerebrum, ca 1500 mosg
cerebrum; aze do mozgu
2. szpik kostny,
1456 medulla vlg. mosg in
costa, 1471 mozgyem medulis;
mozgow medullarum;
ca 1500 mosg w kosczy medulla.
3. kamienny mozg – ropa naftowa,
olej skalny.
XV w. kamyenyowy mosg
petroleum,
staropol. 1472 mozdzek anxugia
– substancja m[zgowa czy te/
szpik kostny.
staropol. ca 1500 kothczy mosdzek
– m[zg koci uwa/any za >rodek
nasenny.
starofryz. brein, anglosas. br≤gen,
bregn ˘ >redniow. ang. i ang.
brain, ros. mozg-mozg,
prus. muzgeno.
mazgaj Ø ^ A, mazepa.
ma{ % g]=owa\$
†mrajoszcz $ wg. Ss 1953.
XV w. mrajoszcz musulum.
†mrawnie jęz.
o sposobie obja>niania Biblii&
przeno>nie w odniesieniu do /ycia
moralnego.
yy
staropol. ca 1418 mrawnye.
¢mre/a ryba. sie:.
staroros. mre'a-mre/a,
ros. set;-set.
mro-k(czny(czy:(nie: pora dnia.
szar[wka, zmierzch, ciemno>ci
]:ma\; zamroczy: – zaciemni:.
staropol. mrok –
zapadanie ciemno>ci.
ca 1420 mrok crepusculum.
staropol. 1471 mrokota –
mrok, ciemno>:, ciemna mg=a.
staropol. mrokowy –
zwi'zany z mrokiem.
mrokowa czma.
¯ anglosas. morgen ]ranek\ ˘
z` ]czas, pora ¯ zeit\ % mrok ]s=owotw.
koncepcji 024\;
mo/e i z ang. murky ]mroczny\.
anglosas. glom; dosc, dox ˘ >re-
dniow. ang. gloum; dusk, dosk ˘
ang. gloom, dusk,
ros. mrak-mrak,
temnota-temnota,
nord. myrkr ]ciemny\,
ang. murky ¯ nord. mirky.
†mrokota: dźwięk, czynność. mrucze:.
staropol. ca 1500 murlegus mur-
murat mrokocze.
mrowi-e(sko,
mr[w-ka(kojad(kowy(czy owad.
mr[wka – owad z rodziny o tej sa-
mej nazwie; cz=owiek zapobiegliwy,
pracowity, skrz"tny.
mrowisko ¯ mr[wki % isko ]zasi"g\.
kwas mr[wkowy – najprostszy kwas
organiczny, wyst"puje w odw=okach
mr[wek i w pokrzywie; otrzymywa-
ny te/ syntetycznie.
mrowie – 1. wielka ilo>:, liczba
czego lub ludzi, gromada, chmara,
t=umy; gniazdo mr[wek zbudowane
z ziemi, igliwia, itp., 2. ciarki.
staropol. mrowka, 1472 mrowka
formica, ca 1500 mrowk' formica
– mr[wka, Formica L.
¯ ang. swarm ]r[j\, s=owotw. kon-
cepcji 025, czyt. wspak, OA.
mrawy – szybki, ruchliwy, Ø ^ A;
niemrawy – ospa=y po(wolny.
anglosas. ≤mete, ≤mette,
>redniow. ang. amete,
ang. ant, ang. ant % eater ˘
anteater ]mr[wkojad, jeden z kilku
ssak[w /ywi'cych si" mr[wkami,
jak pangolin, aardverk, echidna, itp.,
posiadaj'cy d=ugi, wtykaj'cy, lepki
j"zyk i d=ugi pysk\,
ros. muravej-murawej ]mr[wka\,
muravejnik-murawejnik
]mrowisko\.
mr[z, mrozi:, mro{ny,
mro-/arka(/onka(/ony(
(zoodporny meteor.
s=aw. ch=[d poni/ej temperatury
yy
zamarzania wody.
/ar  ra/ ˘ zamra/a: ˘ mr[z ]Ø ^ A\,
zamrozi: ¯ moroz ¯ mo•roz  /ar,
s=owotw. koncepcji 022.
staropol. 1471, ca 1500 mrosz gelu,
1444 mroz –
1. wielkie zimno,
2. >nieg, szron.
anglosas. forst, frost, ang. frost.
wo=.1289 ø mraza ]od mrozu\,
ros. moroz=.
~mrozi: czas niedok. ¯ mr[z.
temperatur' poni/ej 0 °C zmienia:
stan ciek=y w sta=y, stan skrajnie niski
dla funkcjonowania cia=a, lodowaty,
>cina: lodem.
s=owotw. pokr. mro{ny, mro{nia,
mro/arka, mro/onka, zamra/a:,
odmro/enie, odmra/alnia.
ros. zamr-a'ivat;/ozit;,
ang. to freeze ¯ frost.
za•mrozi: – czas dok. ¯ mrozi:,
spowodowa: bezruch&
1. cieczy – nisk' temperatur',
2. kapita=, pieni'dze – bez mo/li-
wo>ci przelewu przez d=ugi czas
}w mSjp 1969& bez zysku ]$\|.
prze•mrozi: – cz">ci cia=a, mrozem
od•mrozi: –
1. uszkodzi: mrozem tkanki
sk[rne cia=a,
2. usun': skutki dzia=ania mrozu
wy•mrozi: –
1. zniszczy: wegetacj" mrozem,
2. wystudzi:, wyzi"bi: izb"
roz•mrozi: – przywr[ci: stan
przed zamro/eniem; roz ^ od.
mruczando $
mrucze:, mruk dźwięk.
1. wydawa: g=os na>laduj'cy kota,
2. m[wi: niewyra{nie, cicho,
pod nosem, mamrota:.
=ac. ˘ starofranc. murmur,
ang. murmur,
ros. 'urhanie-/urczanie, worox
-szoroch, 'u''anie-/u//anie.
†mrug kotczy bot. niezapominajka,
Myosotis stricta LK.
1472 kothczy mrug cenobea.
mruga:, mru/y: czynność.
1. porusza: szybko powiekami,
2. o lampach, gwiazdach& migota:.
ros. morgat;-morgat,
ang. wink.
mru-k(kliwy(cze: char., osob.
cz=owiek ma=om[wny.
dźwięk. pomruk, ani mrumru.
¯ franc.-ang. murmur
ang. mumbler, grumbler
ros. bormotat;-bormotat,
wamkat;-szamkat.
mru-mru jęz.
w wyra/eniu ani mru-mru – ani
jakimkolwiek d{wi"kiem z siebie.
mru/y: czynność. przys=ania: oczy
powiekami. ¯ mruga:.
mrze:, mr", mrze, mar=, mrzyj
fizjolog. traci: stopniowo /ycie,
przestawa: /y:, umiera:, kona:,
zastyga:, nieruchomie:.
¯ mor, m[r, mary, >mier:,
zamrze: ze strachu – zastygn':,
znieruchomie:; serce mi zamar=o,
za(po(u(wy(ze•mrze:, obumiera:.
staropol. mrzecz,
w odmianach& mrøc –
1. umiera:, ko<czy: /ycie
2. mrze: na kogo> – otrzyma: co>
po czyjej> >mierci, przypada: w
dziedzictwie.
staropol. od(po(przy(przyu(u(za(
(ze•mrze:, od(u•miera:,
~mrze: czas niedok. ¯ >mier:
¯ niem. schmerz ]bole>:\, cz"sto
>mier: poprzedzaj'c'.
za•mrze: – 1. zanikn': w spos[b
naturalny, szczeg. tak o ro>-
linach, za ^ wy,
2. znieruchomie:, zdr"twie:,
z granicznego strachu, trwogi
po•mrze: – umrze:, po ^ u
u•mrze: – sko<czy: >mierci'
przy•miera: – blisko, g=odem
obu•miera: – zupe=nie, zanika:
stopniowo, wymiera:
wy•mrze: – zupe=nie, ca=kowicie
ze•mrze: – umrze:, za ^ u ^ po
†mrzewka ryba.
1. ryba brzana, Barbus vulgaris L.
1472. mrzewka forica, ca 1500
mrzewk', mlanka gubia,
2. ryba s=onecznica,
Leucaspius delineatus Sieb.
ca 1455 mrzewka silurus, XV w.
sirulus vel mirsa mrzyewka.
†mrze/a ryba. ma=a sie: dwu` lub
trzywarstwowa.
staropol. 1310 mreza, 1362 mrzeza,
1365 mrzesza.
mrzonka osob.
marzenie daleko id'ce, fantazja, co>
nierealnego, nieziszczalnego.
†mrzost ryba. tar=o u ryb.
staropol. 1235 mrost.
mSjp 1969 ma=y S=ownik j. pol.
˚Uwagi o s=ownikach, nr 840,
tak/e ˚dr"twy, jeszcze, ju/, i inne.
¢msk, mska mu=.
Latopis 1116 m=sk=-msk,
m=ska-mska ˘ ros. mul=-mu=.
msza(=(lny rel.
w Ko>ciele Rzym.-Kat. g=[wne
nabo/e<stwo liturgiczne, ofiara cia=a
i krwi Chystusa.
staropol. msza; w deklinacji& mszø,
mszy, na mschy, trzy msze, slu-
chali mszey, 1422 mszy, 1429 do
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
mschyey, 1489 msz'.
=ac. missa ite(est,
msza= ¯ =ac. missale;
w latopisaniu, msza odprawiana w
obiad ]suma\ zwana jest obiedni', a
wieczorem ]katol. nieszpory ¯ =ac.
vesper\ – wieczerni'.
staropol. akafist ]msza ruska\.
mszaki bot. w liczbie mnogiej,
Bryophyta, ro>liny plechowate.
mszar bot.
mech wyst"puj'cy na torfowiskach;
miejsce le>ne, bagienne, pokryte
mchem, mokrad=o.
†mszaty jęz.
pokryty mchem, omszony.
XV w. muscuosi fontes mszate.
†mszczenie czynność.
wymierzanie kary, wywieranie
zemsty, branie odwetu.
staropol. msczenye.
†mszec bot. Herniaria glabria L.
1472 mschecz centum grana.
mszyca owad.
Aphis sp., drobny owad, skrzydlaty lub
bezskrzyd=y szkodnik ro>lin, wysysa-
j'cy ich soki; wesz ro>linna.
staropol. 1472 msycze.
=ac. aphis ]l.poj.\, aphides ]l.mn.\,
ang. aphid.
mszysty jęz.,
poros=y mchem. ¯ mech.
m>ci-:(wy(ciel, pomsta osob.
wywiera: zemst", bra: rewan/, od-
p=aca: “pi"knem za nadobne” – tym
samym z=em, lub wi"kszym.
staropol. msczyczel, msczyczyel,
mszczyczyel, mscziczel, msczy-
cziel, mscycyel ˘ m>ciciel –
ten, kto karze, kto m>ci si".
staropol. msczycz;
w deklinacji& mszczøcz, sy'
msczyl, 1466 msczy, mscz'ncz,
nye msczycz szyebye samego,
nye mscymi syebye, nye msczyl
szyebye.
staropol. mscziwy –
wymierzaj'cy kar", karz'cy.
=ac. vindicare ˘ a % vengier,
starofranc. avengier,
>redniow. ang. avengen,
ang. avenge(r,
s=aw. mest;-mest ˘ Mieszko,
ros. mstit; ]mstit\,
staropol. m>ci-ciel(:(wy.
mucel, mocel
kawa=ek /elaza kr[tki i grubawy.
s=owotw. pokr. hacel.
mucha, muszka owad.
Musca domestica L., owad dwuskrzy-
d=owy, liczne jej gatunki, insekt o
przezroczystych skrzyd=ach, znany
g=[wnie z /erowania w domach.
yy
staropol. mucha, mvcha,
1472 mucha musca;
w deklinacji& muchy, mvch
1467–1471 mvch muscarum;
bronya sza much abigat muscas,
mvchi, muchi.
¯ franc. la mouche, ch }sz| ˘ ch.
franc. mouche, >redniow. ang. flie,
flege, ang. fly, housefly,
ros. muxa-mucha.
mucha-ir(jer tkan.
at=asowy materia= na ubrania, tkani-
na, jaka> materia.
¢muchojar tkan.
bucharska tkanina z k=ak[w z sier>ci'
lub jedwabiu.
¯ Buchara n(rz. Zerawszan, w po-
=owie drogi mi"dzy Taszkentem a
Aszchabadem, na granicy Turkme<-
skiego i Uzbeckiego Kraju ]Republik
by=ego ZSRR\.
bucharska jak perska i inne tkaniny
ze Wschodu.
staroros. muxoqr-muchojar,
ros. buxarskaq tkan; iz xlopka
s werst;[ ili welkom.
mucho=apka naczynie szklane
z odpowiednio umieszczonym otwo-
rem w dnie nape=nionym p=ynem, w
kt[rym topi' si" muchy.
mucho=[wka
1. bot. Dionaca muscipula,
ro>lina owado/erna,
2. ptak. Muscicapa, ma=y ptak /y-
wi'cy si" owadami schwytanymi
w locie.
muchom[r bot.
Anamita muscaria L., grzyb silnie
truj'cy, o czerwonym kapeluszu w
bia=e plamki.
1497 nuncupatos vlg. muchomory.
muchotrzew bot. Spergularia,
ro>lina z rodziny go{dzikowatych.
much[wki w liczbie mnogiej, owad.
Diptera, rz'd owad[w o dw[ch
parach skrzyde=, rozwini"tej i
szcz'tkowej.
mucze: dźwięk.
wydawa: d{wi"k muuu, g=os krowy.
†muczynaik bot. wid=ak,
Lycopodium climatum L.
staropol. ca 1465 muczynaik.
¢muditi, mudno z(od•wleka:;
powolnie. w zwi'zku s=owotw.
z pol. m"da ˘ m"dzi:, nudzi:.
staroros. muditi-muditi,
mudno-mudno,
ros. medlit;, medlenno.
†mudzi: czynność.
staropol. 1466 tardis mudzysz ˘
mudzycz – op[{nia:, odwleka:.
muezin rel.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
duchowny muzu=ma<ski wzywaj'cy
wiernych do modlitwy g=osem z
galeryjki minaretu.
arab. udhn ]ucho\ ˘ adhana
]proklamowa:, og=asza:\ ˘ adh-
dhana ˘ mu’adhdhin,
ang. muezin.
mufa techn.
rodzaj cylindra lub pier>cienia do
='czenia dw[ch wa=[w, rur, kabli;
nas[wka
mufka odzież.
zar"kawek, futerko lub watolina w
kszta=cie woreczka z dwoma otwo-
rami na wsuni"ci" r'k dla ochrony
przed zimnem.
mufla techn.
naczynie z materia=u ogniotrwa=ego
do wytapiania cynku z rudy oraz do
wypalania wyrob[w porcelanowych.
muflon animal., zwierz.
Ovis aries musimon, muflon
>r[dziemnomorski – podgatunek
owcy domowej.
dzika owca, tubylcza ]ang. native\
g[rzystym regionom Korsyki i Sar-
dynii, samce maj' du/e, zakrzywio-
ne rogi; runo z tej owcy.
ang. mouflon ¯ ital. dial. muffolo.
mufty jęz., odzież.
w krajach muzu=ma<skich&
1. t=umacz lub obja>niaj'cy religijne
prawo,
2. cywilna odzie/ osoby kt[ra zwy-
kle nosi mundur, np. wojskowy.
ang. mufti.
mular-z(stwo
mulat
mieszaniec rasy czarnej i bia=ej.
hiszp.-port. mulato ]mieszaniec\,
pierw. m=ody mu= ¯ mule ¯ =ac.
mulus, ang. mulatto.
mulina
jedwabne, kolorowe nici do hafto-
wania.
†multan broń.
miecz kr[tki, prosty, prawdop.
obusieczny.
staropol. 1500 multan vlg. nun-
cupatum ad ornandum vaginam
eius argento.
ang. dagger ¯ >redniow. ang. dagger.
†multanki ˚piszcza=ka.
multimilioner
posiadacz wielu milion[w.
multyplikator
1. czynnik mno/'cy, pot"guj'cy,
2. przyrz'd do mechanicznego
mno/enia liczb,
3. techn. urz'dzenie do zwi"kszenia
ci>nienia, np. pary, wody.
multum jęz
yy
wielka ilo>:, mn[stwo, bardzo du/o.
1. mu= anim., zwierz.
Equus malus, zwierz" z rodziny
koni, pochodz'ce ze skrzy/owania
os=a z koniem.
staropol. ca 1500 mul mulus,
1461-1467 mula muli,
w deklinacji ...a mulow ]muli\ CC
}200|.
gr. mulus, ang. mule,
ros. mul-mu=.
2. mu= grz'ski osad na dnie
i brzegach w[d; szlam.
staropol. ca 1500 mvl vel pleszn,
w deklinacji 1466 sz mvlu.
mu=grabia ˚burgrabia.
mu==a rel. duchowny muzu=ma<ski,
tytu= nadawany uczonym teologom,
muzu=m. nauczyciel i wyk=adowca
muzu=ma<skiego prawa.
arab. maula, ma=la ]pan\,
tur., pers. i hind. mo==a
ang. mullah, mulla, mollah.
mu=y odzież. pantofle wysokie.
mumi-a(fikacja proces.
1. zw=oki zabezpieczone przed roz-
k=adem przez szereg zabieg[w
balsamowania i nasycania aro-
matem, lub wskutek mumifikacji
naturalnej,
2. owoc zeschni"ty, wisz'cy zim'
na drzewie owocowym.
staropol. 1472 mymya mumia.
arab. mum ]wosk\ ˘ mumija ˘ =ac.
mumia, franc. mumie, momie,
ang. mummy,
ros. mumiq-mumija.
¢mund isl., anat. r"ka.
¢mund anat. usta.
dun. mund, niem. mund, m¥nde,
anglosas. muth, >redniow. ang.
mouth, ang. mouth.
mundur(ek(owa:(owy odzież.
przepisowy ubi[r wojska, policji,
uczni[w i niekt[rych kategorii
pracownik[w.
franc. monture ]oprawa\,
niem. montur, ang. uniform
]uni ¯ =ac. unus ^ jednolita; form ^
forma\, ros. forma-forma.
¢Mungity etn. Mongo=y.
staroros. Mungity-Mungity,
ros. mongoly-mongo=y.
municya wojsk. ufortyfikowanie.
=ac. munire ]fortyfikowa:\,
munitio ]fortyfikuj'c\,
franc. munition, ang. munitions.
municypaln-y(o>: przestarz.
urząd. zarz'd miejski lub gminny.
†munsztuk kie=zno, ˚w"dzid=o.
1. kie=zno, g=[wn' cz".ci' /elazo
z=o/one z dw[ch cz">ci, wk=adane
yy
koniowi do pyska dla kierowania
nim,
2. cz">: zwijki papierowa lub fajki
kt[r' palacz trzyma w ustach,
3. cz">: instrumentu d"tego, meta-
lowa lub drewniana, kt[r' graj'cy
wk=ada do ust lub przyk=ada do
warg.
mur(arz(ek(arski(owa:(owany
trwa=a >ciana z kamieni, cegie=,
betonu.
staropol. mvr, na mvr postawyony;
w deklinacji& w mvrze; murv,
mvrv, muru, muri, murowy ˘ mur
– >ciana z cegie= lub kamieni.
staropol. 1466 murarz, 1464 mu-
rasz, 1486 mvrarsz;
w deklinacji murarzmy, a mura-
rzom, 1471 mvrarze ˘ murarz –
budowniczy >cian z cegie=
i kamieni.
staropol. 1500 murarka –
/ona murarza.
staropol. ca 1500 trulla kyell' mvrar-
ska vel korzkyew ˘ murarski –
u/ywany przez murarzy.
staropol. na wøglach murnich ˘
murni }na w"g=ach murnych|–
zwi'zany z murem.
staropol. murowacz, mvruy'cz
mvrowacz ˘ murowa: –
budowa: z cegie= lub kamieni.
staropol. murowanye –
budowla z cegie= lub kamieni.
staropol. murowany –
1. zbudowany z cegie= lub kamieni,
2. obwarowany.
staropol. murowy –
znajduj'cy si" w murze.
franc. mur, niem. mauer,
ang. wall, ros. stena-stiena,
staropol. mur(arz(owa:,
za(przy(ob(do(pod(nad(w(wy-
murowa:.
~murowa: wznosi: budowl"
z cegie= i zaprawy, lub kamienia.
ang. to mason, to build in bricks
]or to build in stone\.
za•murowa: – pokry: murem
woln' przestrze<
przy•murowa: – przy='czy: murem
ob•murowa: – dooko=a
do•murowa: – przyda: murem
pod•murowa: – od spodu,
podmur[wka
nad•murowa: – u g[ry
nadmur[wka
w•murowa: – do >rodka
wy•murowa: – czas dok. ¯ murowa:
murawa dosł. ciemna ziele<
¯ mura ]ciemna\ % wa ]ziele<\,
t=um. od ty=u.
trawa zielona g"sta pokrywaj'ca
jak'> przestrze<, ="gi, dar<.
†mur=at konstr.
belka na murze, na kt[rej spoczywa
wi'zanie dachu i belki powa=y.
staropol. 1419 murlath.
mursz(e: proces. butwie:;
1. zgnilizna drewna wywo=ana
szkodliwymi grzybami; drewno
zaatakowane tak' zgnilizn',
2. roln. gleba typu bagiennego.
niem. morsch ]zbutwia=y, spr[ch-
nia=y\.
murza }r-z| ˚mirza
†murzy:, murzy: si" czynność.
1. pozbawia: kogo> /ycia,
u>mierca:, zabija:.
2. umrtwia:, m"czy:.
staropol. po(u(za(z•murzy:,
pumurza:.
†murzy: czynność. brudzi:, plami:,
dosł. czerni:.
ang. soil,
ros. pahkat;-paczkat, marat;-
marat; grqz;-grja{ }†gra{|.
†murzyk bot.
1. rozchodnik, Sedum acre L.
1472 vermicularis murzik,
oczyetk, roszchodnik,
1478 murzyk cressula minor.
2. rozchodnik, sedum telephium L.
1478 mnurzyk crassula maior.
murzy-n(nka(<ski etn.
1. etn. cz=owiek o czarnej sk[rze,
zwykle mieszkaniec Afryki,
2. bot., spoż. odmiana truskawek.
staropol. murzin, mvrzyn,
w deklinacji& murzinowe, lud
murzinow, so w sosyedstwye
murzinom, murziny, Ethiopes
nigri murzynowye ˘ murzyn –
cemnosk[ry mieszkaniec Afryki,
staropol. mvrzynsky,
w deklinacji& murzynsk',
murzynskø, krolyv mvrzinskem,
murzinska zemya, v mvrzynskey
zyemy ˘ murzy<ski – zwi'zany
z ciemnosk[rymi mieszka<cami
Afryki.
¯ mur ]ciemn•y(i: ˘ chmura\
% yn ]wielce\.
†mus jednostka miary obj.
jaka> jednostka miary obj"to>ci.
staropol. 1413 musz.
1. mus(ie: wym[g, konieczno>:.
musztra, musie: przy(wy•mus(i:.
staropol. muszecz,
w deklinacji&
1365 muszysz mi dacz,
1386 mussil nicolai zapplaczicz,
1398 thy musis naprzoth przis-
si}'|cz,
1415 mussycz mi stacz o gardlo –
1. by: zniewolonym do czego>,
mie: obowi'zek co> zrobi:.
vmrzecz muszyl, musisz
vmrzecz –
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
yy
2. co>, co nieuchronnie nast'pi.
niem. m¥ssen ]muÆte, m¥Æte, ge
muÆt, du muÆt\ ˘ muÆ,
anglosas. moste, >redniow. ang.
moste, ang. must,
ros. dol'en-do=/en,
obqzan-objazan.
2. mus(owa: spoż.
rodzaj kremu z przetartych owoc[w
i piany z bia=ek, >mietany lub
>mietanki.
franc. mousse ]piana\,
ang. must ]moszcz\.
musical muz.
1 kreacja muzyczna,
2. maj'cy natur" muzyki,
3. czu=y, mi=y, umij"tny w muzyce,
4. akompaniowany muzyk'.
ang. musical ¯ >redniow. ang. mu-
sycal ¯ =ac. musicalis ¯ musica.
musie: bez wyboru, jedyne wyj>cie
z sytuacji, jedyne dyktowane rozwi'-
zanie przez zaistnia=e okoliczno>ci
lub narzucone przez osoby drugie.
¯ niem. müssen ]musie:\,
s=owotw. poch. przymus ¯ przy %
mus.
wg mSjp 1969& 1. «podlega: muso-
wi, przymusowi, nie m[c post'pi:
inaczej» }˚“mas=o ma>lane”|,
2. by: zniewolonym obowi'zkiem,
powinno>ci', potrzeb', by: obowi'-
zanym do czego», 3. «koniecznie
chcie:», 4 «w for}mie|. os}obowej|.
musie: nadaje bezokolicznikowi, z
kt[rym si" wi'/e, cech" prawdopo-
dobie<stwa» ˘ musia=o by: ]zapewne
by=o\.
ang. must ]musie:\.
ros. dol'enstvovat;, byt; vy-
nu'dennym (prinu'dënnym),
dol'-no/'en-do=/•no(/en ˘
vam dol'no ]ang. you must\,
dol'no byt; ]ang. it must be so, it
is very likely, it is highly probable\,
dol'nost; ]ang. duty; office;
business; function\, dol'nyj
]ang. owing, due, requisite\,
on dol'en `to sdelat;
]ang. he must do this\.
ros. do=/enstwowat, do=/no ¯ =og ˘
przy¶mus ^ na•=og ]na=[g; przy ^ na\.
¢musikijskij, mussikid ˚muzyka.
mus-ka:(n': czynność.
g=adzi:, g=aska: lekko;
zwykle o w'sach.
staropol. 1466 et idem ministe-
rialis mel linivit albo muszkal et
comedit ˘ muszakcz –
lekko, delikatnie dotyka:.
staropol. pomuszkiwa:.
gr. mystax, franc. moustache.
musku-=(larny anat. mi"sie<.
=ac. mus ]mysz\ ˘ musculus
yy
]musku=, dosł. myszka\
ang. musc-le(ular
]musku•=(larny\
ros. muskul-musku=.
mus(owa: proces.
piana, pieni: si", fermentowa:,
wydziela: gaz ¯ franc.
mustang anim., zwierz.
dziki ko< /yj'cy na p=d.-zach. ste-
pach Ameryki P=n. ]USA\.
=ac. miscere ]miesza:\ ˘ mixtus ˘
mesta ˘ hiszp. mestengo ˘ me-
steno ]nale/'cy do trawo/ernych,
dziki\, ang. mustang,
ros. mustang-mustang.
musuj'cy jęz.
1. wydzielaj'cy gaz w p"cherzach,
2. orze{wiaj'cy.
ang. effervescent ¯ =ac. efferve-
scens ¯ effervescere ]pieni: si"\.
†muszczec bot.
gwiazdnica, Stellaria media Vill.
1460 musczyecz splenaria minor,
1472 musdczecz hipera.
†muszek bot. jaka> ro>lina.
XV w. rorem terre vlg. mussek.
musz-elka(la
skorupa ma=/a lub >limaka.
¯ niem. muschel; >redniow. holend. i
>redniow. ang. schelle ˘ ang. shell,
franc. le coquillage; la coquille,
ros. rakovina-rakowina,
rakuwka-rakuszka.
†muszetrzew, muszoczrzew bot.
kurzy>lad, Anagallis arvensis L.
et phoenicea Schreb.
staropol. 1460 muszczetrzyew
splenaria maior; mvsoczrew.
muszka
1. owad. ma=a mucha,
2. cz">: urz'dzenia celowniczego
r"cznej broni palnej, znajduj'ca
si" u wylotu lufy, ˚mucha.
†muszkat(owy drzew.
orzech muszkatowy,
ro>lina i jej owoce.
staropol. 1464 muscat muscatum,
XV w. muskath nux muscata.
˘ muszkatowy –
kszta=tu ga=ki, wielko>ci orzecha.
=ac. muscata nux ]orzech musz-
katowy\.
†muszkatela spoż.
s=odkie wino produkowane z wino-
gron muskatowych.
staropol. gatunek s=odkiego wina,
pochodz'cy pierwotnie z Macedonii.
staropol. 1448 muszkathella.
p[{no=ac. muscus, ital. moscato,
proven∫., franc. i ang. muscat;
>redniow. ang. muscadelle,
ang. muscatel ]bogate w kolor i
zapach, s=odkie wino z muskatu\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
muszkiet(er(on broń.
r"czna bro< palna du/ego kalibru,
zapalana lontem, u/ywana przez
piechot" w XVI–XVII wieku.
muszkieton ]kr[tki muszkiet u/ywany
przez kawaleri" w XVI–XVII w.\
ital. moschetto,
starofranc. mousket,
franc. mousquet(aire(on,
ang. musket(eer,
ros. muwket/ër. ˚rusznica.
musztard-a(owy spoż.
ostra przyprawa do mi"sa i sos[w,
wyrabiana ze zmielonych nasion
gorczycy.
ital. mostarda ¯ =ac. must ]moszcz\
˘ starofranc. moustarde,
>redniow. ang. mustarde,
ang. mustard,
ros. gorhica-gorczica.
musztr-a(owa: wojsk.
dwa cele& otwarty i ukryty;
1. otwarty cel& :wiczenia wojskowe
maj'ce na celu wyuczenie zasadni-
czej postawy wojskowej, oddawania
honor[w, poruszania si" z broni' i
bez broni,
2. a ukryty& wpojenie bezwzgl"dnego
pos=usze<stwa swemu dow[dcy, by
– w razie potrzeby – /o=nierz gin'=,
wys=any na >mier: przez swego prze=o-
/onego z pe=n' >wiadomo>ci' ko<ca.
Dla tego celu musztra ma wpoi: abso-
lutn' podleg=o>: dow[dcy i utrzyma:
j', pozbawi: /o=nierza swego «ja»,
odebra: mu wszelk' wol" i my>l o
decydowaniu o swoim losie; cho:by
wi"c /o=nierz butami tupa= do perfekcji
– tupaniu ko<ca nie ma..., bo nie dla
tego celu ona jest.
=ac. monere ]ostrzega:\ ˘
monstrare ]pokaza:\, starofranc.
monstrer, moustrer ]pokazywa:,
wystawia:, eksponowa:\
>redniow. ang. mousteren ˘ ang.
muster, ros. smotr-smotr.
muszy jęz., sport. ¯ mucha, Ch ˘ Sz
1. dot. muchy,
2. sport. w boksie& waga musza –
kategoria zawodnik[w do 52 kg
wagi cia=a.
mu>lin tkan.
delikatna, przezroczysta tkanina
jedwabna, rzadziej bawe=niana o
bardzo rzadkim i cienkim splocie,
zwykle jednobarwna,
czasem drukowana.
arab. Mosul ]nazwa miasta w Mezo-
potamii, dzi> w Iraku\ ˘ Mussolo ˘
mussolo ]muslin\ ˘
ital. mussolino, franc. mousseli-
ne, ang. muslin.
¢mut dun.
char. mrukliwy, milcz'cy.
gr. mytes, =ac. mutus.
yy
¢mut ]niem.\ staro~ i >redniow.
ang. mod ˘ ang. mood ]umys=, rozum,
>wiadomo>:, my>lenie, sk=onno>:,
zamiar, dusza, odwaga\.
muta-cja(nt
1. zamiana, czego, prze(od•miana,
2. fizjolog. zmiana g=osu u ch=opc[w
w okresie dojrzewania p=ciowego.
=ac. mutare ]zmienia:\ ˘
mutatio ]zmiana\, mutans ]mutant\
˘ >redniow. ang. mutacioun
ang. muta-tion(nt.
ros. izmenenie-izmienienie.
mutagen biol.
w genetyce, mutagen jest fizycznym
i chemicznym czynnikiem zmienia-
j'cym na sta=e genetyczny materia=,
zwykle DNA, i przez to zwi"ksza
cz"stotliwo>: mutacji ponad natural-
ny poziom.
ang. mutagen.
mut-ra(erka techn.
nakr"tka, pier>cie< o gwintowanym
otworze, s=u/'cy do nakr"cania
>ruby na sworze<.
niem. mutter ]matka\.
mutualizm biol. symbioza.
muza kult. w mitologii greckiej&
jedna z dziewi"ciu bogi<, opiekunek
sztuk pi"knych i nauki; w przen. tw[r-
czo>: poetycka i artystyczna.
gr. mousa, =ac. musa,
franc. muse, ang. muse,
ros. muza-muza.
muze-um(alny(ologia instytucja
gromadz'ca zbiory zabytk[w historii,
sztuki, kolekcji naukowych.
gr. Mousa ]Muza\ ˘ mouseion
]miejsce muz, studi[w, biblioteka\
=ac.-ang. museum, niem. museum,
franc. musee,
s=aw. muzej-muzej.
muzu=man(in rel. wyznawca religii
mahometa<skiej, mahometanin.
arab. aslama ]zrezygnowa: z siebie
– dla Boga\ ˘ muslim ]prawdziwie
wierz'cy\ ˘ Muslim ]wierny Muham-
medowi 570–632\,
ang. Moslem,
ros. musul;man-in/skij
-musulman•in(skij.
muzy-ka(kant(kalny(kalia(
(kowa:(czny muz. sztuka uk=ada-
nia d{wi"k[w w kompozycje ]utwo-
ry\ i wykonywania tych kompozycji
na instrumentach myzycznych lub
g=osem ludzkim, melodia.
gr. mousike, =ac. mousica,
starofranc. musique,
>redniow. ang. musike, musyk,
ang. music,
staroros. musikijskij-
musikijskij ]muzykalny\,
mussikid-mussikid ]muzyka\,
yy yy
ros. muzyka-muzyka. my, nas, nam jęz., zaimek osobowy, cz=owiek niepowa/ny; ch=ystek.
ja i wszyscy inni co ze mn'. †myd=o bot.
muzyczne instrumenty
goth. weis ]my\, anglosas. we ]my\, 1. kacze myd=o, Herniarnia glabra L.
strunowE szarpane
us ]nas\, >redniow. ang. we ]my\, us, 1472 kaczye midlo centum
$ banjo ]rodzaj mandoliny\
ous ]nas\, ang. we ]my\, us ]nas\ grana,
wioloncz. cello, viononcello
ros. my-my, nas-nas. 2. psie myd=o – psye midlo
cytra cithara
kontrabas contrabas †myciel saponaria aquatica,
basetla ]$\ double bass ciep=a woda przyrz'dzona do k'pieli. 3. wronie myd=o, Sedum telephium L.
gitara guitar 1437 myczel psilatrum, 1437 wrone midlo creessula,
harfa harp 1472, tepida myczel vlaga; 1472 mydlo vrone crassula
lutnia lute myczel lixinium. media.
lira lyre mycka odzież. myd-=o(liny(elnica(lany(larnia(
mandolina mandolin ma=a okr'g=a czapeczka bez daszka, (li: ]si"\
$ psaltery ]odm. mandoliny\ >ci>le przylegaj'ca do g=owy. 1. substancja sta=a, p=ynna lub p[=-
g">le rebec niem. m¥tze. p=ynna u/ywana z wod' do mycia –
$ ukulele ]gitara hawajska\ usuwania brud[w z cia=a, odzie/y i
skrzypce violin ]gitara hawajska\ my: proces.
usuwa: brud za pomoc' wody, czy>ci: przedmiot[w,
lutnia zither ]gr. kithara\ 2. kredka krawiecka do znaczenia linii
d´tE wod', zwykle z dodatkiem >rodk[w
czyszcz'cych& myd=a i chemicznych. na materiale,
alt[wka althorn 3. w dominie& pole na kamieniu
fagot bosson z(po(u(prze•my:, pomy•je(waczka,
nie umywa: si" do, myjnia. bez /adnego oczka.
klarnet clarinet 1394 midlo,
kornet cornet staropol. micz;
o(u(z•my:, o(u(z•mywa:. 1426, midlo migina,
$ English horn 1437 midlo sapo,
$ euphonium ros. myt;.
1464 mydlo sapo,
fagot fagot ~my: czas niedok. 1472 mydlo migima.
$ flageolet usuwa: brud za pomoc' wody, myd=a, staropol.
flet flute >rodk[w chemicznych, szczotek, 1435, 1448 mydlnik,
$ French horn g'bki. 1469 midelnik,
$ helicon ros. myt;-myt, vymyt;-wymyt, 1496 medelnik,
ob[j oboe umyvat;-umywat, 1497 m"delnick,
piszcza=ka reed omy-vat;/t;-omy-wat(t, 1498 medelnyk,
saksofon saxophone umy-vat;sq/tsq-umy-watsja(tsja, 1499 m"delnik,
$ sousaphone ]to wash away, off\ smy-vat;/t;, ˘ midlarz, mydlars,
$ trombone ]to wash up\ myt; posudu, midlars, mydlnik ˘ mydlarz,
tr'bka trumpet ang. to wash. mydlnik, medelnik, mydelnik –
puzon ]$\ tuba u•my: – usun': brud za pomoc' wyrabiaj'cy lub handluj'cy
INNE wody, u ^ pod myd=em.
$ concertina ]klawiszowe\ prze•my: – obmy: po wierzchu niem. seife, anglosas. sape
harmonia harmonica ]klawiszowe\ ob•my: – usun': brud z wierzchu >redniow. ang. sope, sape ˘ ang.
$ clavichord ]strun.-klaw.\ do•my: – doko<czy: mycia soap, ros. mylo-my=o
fortepian grand piano ]strun.-klaw.\ od•my: – myj'c, oczy>ci:
$ harpsichord ]strun.-kl.\ pod•my: – od spodu myj-nia(ka(ak w zak=adach prze-
$ virginal ]strun.-klawisz.\ wy•my: – o wodach p=yn'cych& mys=owych, fabrykach& urz'dzenie
organy organ ]d"ty, klaw.\ unie>:, usun': piasek, do mycia butelek, pomieszczenie
b"ben wysoki conga ]perkusyjne\ /wir, z brzeg[w, dna do mycia wagon[w tramwajowych,
b"ben drum ]perkusyjne\ z•my: – usun': brud, warstw" kolejowych i samochod[w.
kocio= kettledrum ]perkusyjne\ czego za pomoc' mycia ¯ my:, myj % nia ]pomieszczenie\.
talerze high-hat cymbal ]perk.\ zmy: si" – usun': si" †myka: czynność. ci'gn': raz po raz,
tamburyn tambourine ]perk.-dzw.\ roz•my: – o p=yn'cej wodzie& poci'ga:, skuba:.
cymba=y drewn. xylophone ]perk.\ rozpu>ci: i roznie>: staropol. w odmianach& mikaa
¢mu/ warstw" ziemi ]mikaj'\,
1. m'/, doros=a osoba p=ci m"skiej, Nie nale/y& ¢myka: ˚mkn':.
w kwiecie wieku, pomyje – ciecz po myciu wod' talerzy
i naczy< z resztkami posi=ku, u/ywana ~myka:, ~mkn': 2 r[/ne rdzenie&
2. woj, wojownik,
do karmienia >wi<. 1. czas niedok. ¯ mkn': ¯ mgnienie
3. dzi> tak/e ma=/onek.
]szybko\, np. oka; pomy=ka ]oszibka\.
st'd mu'estvo ]m"stwo\, mydlnica, mydelnica bot. biec tak szybko, r'czo, jak jele<.
mu'ik-mu/ik. wg. mSjp 1969, Saponaria officinalis, ros. bystro proxodit;,
=ac. mas ]p=ci m"skiej\ ˘ mascu- ro>lina z rodziny go{dzikowatych, o ang. to fleet; in blink of an eye,
lus ˘ masculinus ˘ starofranc. kwiatach bia=ych lub r[/owych, tru- sobirajsq ]wyno> si", zbieraj si"\,
masculin ˘ ang. masculine, j'ca, stosowana w lecznictwie. po•myka: – gna:, p"dzi:
ros. mu'-mu/ ]m'/\; wg Ss 1953, staropol. mydlnice – u•mkn': – zbiec
=ac. mus ]mysz\ ˘ musculus Herniaria glabra L. wy•mkn': si" – spod kontroli, zbiec
]musku=, dosł. myszka\, 1472 midlnicze centum grana. ze•mkn': – zbiec, ¯ zmyka: ˘
ang. musc-le(ular ]musku•=(larny\
myd=ek char. zmykaj st'd – uciekaj
ros. muskul-musku=.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

yy
2. czas niedok. ¯ zamek
]1. mechanizm u drzwi, w otworze,
ang. lock, 2. twierdza, ang. castle\.
ros. zaperat;, zakryt;,
ang. to shut.
za•mkn': – czas dok. ¯ zamyka:,
ca=kowicie
przy•myka: – cz">ciowo
do•myka: – do ko<ca
od•myka: – odtwiera: ¯ otw[r
myl-ny(i: ]si"\ jęz.
niezgodny z rzeczywisto>ci', oparty
na b="dzie, {le obliczony.
pokr. po(my=ka. ¯ mylne ]m=yn\.
staropol. w deklinacji 1471 mylne ˘
mylny – b="dny, fa=szywy.
staropol. pochodne& na(za(z•myli:,
omyli: si", omyla:.
isl. mylna ]m=yn\, anglosas. mylen,
myln ˘ >redniow. ang. myln, mille
˘ ang. mill ]m=yn\.
¢my= b='d, z(po(o•my=ka
anglosas. mylen, myln ˘ >redniow.
ang. myln, mille ˘ ang. mill ]m=yn\.
†mysi, myszasty, myszaty,
myszka kolor., jęz. ¯ mysz.
popielaty, szary.
staropol. w deklinacji 1471 noga
ma gedna mysza zadnya ]nog"
ma jedn' mysi', zadni'\.
1425 mischasty,
1471 myschasty,
1492 myschasthi,
1499 equa myschatha,
1500 eunucho myschasthy;
1471 miszathy,
1474 equs mysathy,
1474 equo myszathy,
1475 equus myszathy,
1500 equa myssatha,
1500 koyn mysschati;
1471 kon myska kopynyczy,
kon myska maly.
mysikr[lik zool., ptak.
Regulus regulus, male<ki ptak >pie-
waj'cy, o upierzeniu szarozielonym
z /[=t' smug' na >rodku g=owy.
¯ mysz % kr[lik ]karlik\.
¢mys=
za(po(prze(z•mys=,
Przemys=aw(a.
my-sz(szkowa:(szka(si anim.
Mus sp., zwierz" ss'ce, ma=y gryzo<
domowy, le>ny i polny.
niem. maus, anglosas. mus,
>redniow. ang. mous, ang. mouse,
franc. souris, ros. myw;-mysz,
staropol. mysz. UY.
myszaty kolor.
popielaty, szary, bury jak mysz.
†myszka kolor., anat.
1. kolor. ko< ma>ci popielatej, szarej,
1471 kon myska kopynyczy.
2. anat. musku=, mi"sie<,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ca 1500 tibia myschka w r'cze.
myszka
1. znami" w postaci ciemnej plamki
na ciele cz=owieka,
2. specyficzny zapach starzyzny ˘
tr'ci myszk'.
myszo=[w zool., ptak.
Buteo, ptak drapie/ny z rodziny
soko=[w.
¯ mysz-o % =[w ]bij\.
p[{no=ac. falco, starofranc. faucon,
falcun ˘ >redniow. ang. faucon,
faukon ˘ ang. falcon,
ros. sokol-soko=.
myszop=och bot.
Ruseus, ro>lina krzewiasta z rodziny
liliowatych, wiecznie zielona.
†myszotrzew bot.
kurzy>lad, Anagallis arvensis L.
et phoenicea Schreb.
1437 miszotrzew anagallus.
my>l(e:(iciel('cy(owy(nik(enie
praca czynno>:, funkcja, umys=u&
1. rusza: g=ow' – rozumowa:,
zastanawia: si", s'dzi:, mniema:,
przypuszcza:, rozwa/a:, u>wiada-
mia: sobie, duma:, ˘ bi: si"
my>lami ]bi: ^ =[w\ ˘ my>liwy,
2. >l•ad(edzi:, tropi: ˘ my>liwy,
roz•my>ly(tropny,
wy(za(u•my>li:,
prze(roz•my>l]nie\, po(z•my>lny,
po(z•mys=owy, z(u•mys=.
namy>la: si" ^ rozwa/a: ^
zastanawia:, my>l ^ waga ^ stan
¯ =ac. sanus ]umys=owo zdrowy\ ˘
ang. sane, insane.
na•my>la: si" – za•stanowi: si",
roz•wa/a:,
roz•tropnie ^ roz•wa/nie
trop ^ waga ^ my>l ˘
my>liwy ]traper\.
my>l ^ r[j ˘ z•my>l•ony ^ u•roj•ony,
z•my>l•enie ^ u•roj•enie, ˚nr 002.A.
my>l ^ d[= ˘ zmy>lny ^ zdolny.
r[j ]my>l, d[=, jar\ ˘ raj ]g[ra\.
staropol.
staropol. misl, mysl,1444 miszl,
myszl,
w deklinacji& myszly, w mislach
twogich, sø misli twoie; offyerowaly
miszlø, y gnewem misli twey; bodz
sylni w misly; ot swey misly; mysly
˘ my>l –
1. czynno>:, funkcja, praca umys=u,
my>lenie, rozmy>lanie, te/ sam
umys=, rozum, >wiadomo>:, pami":.
2. wynik, skutek my>lenia, pogl'd,
przekonanie, zamys=, zamiar,
ch":, pragnienie.
staropol. mislicz;
w deklinacji& ne mislyly; a ludze
mislili; misløcz; bych myslyl; misz-
lyeny, miszlil, mislyly, myszlicz,
myszlyl, mysly'cz, myszlaczy,
yy
myszly'czym ˘ my>le: –
1. zastanawia: si", namy>la: si"
nad czym>, rozwa/a: co>,
rozmy>la:, rozumowa:, s'dzi:,
przypuszcza:,
2. mie: zamiar, zamierza:,
postanawia:, zamy>la:, planowa:,
3. dba:, troszczy: si".
staropol. ob(roz(u(wy(za(z•my>li:,
po(prze(o•my>le:,
prze(roz(wy(za(z•my>la:.
staropol. myslyczel ˘ my>liciel –
cz=owiek my>l'cy o czym>,
troszcz'cy si" o co>
ros. dumat;-dumat,
po/shi-ta;-po(sczi•tat,
polagat;-po=agat,
ros. myslit;-myslit.
my>l ^ r[j ˘ z•my>lony – u•rojony.
wo=.1289 oumysliv=-umysliw
]umy>li=\, mnœti ]mnie:\
za(na(po(u(prze(ob(do(wy(z(roz(
(bez•mys=(my>lnie.
anglosas. thencan ]my>le:\,
>redniow. ang. tchenchen, ang. think.
My>l polska zawarta jest w&
1. sejmowym liberum veto,
2. Konstytucji 3 Maja 1791,
3. sensie wywo=ania Powstania
Warszawskiego, 1944.
I pomy>le: /e co> takiego mia=o
miejsce#
~my>le:, ~my>la: czas niedok. ˘
~my>li: czas dok.
¯ my>l ]wytw[r pracy m[zgu\.
s=owotw. pokr. duma:, zamierza:.
za•my>li: si" – czas dok., zaduma:
na•my>li: si" – wiele my>le: o tym
po•my>le: – przez chwil"
u•my>li: – zamierzy: si"
u ^ za ^ przy
prze•my>le:
– my>l' na wskro>,
na wylot
prze•my>le: – jeszcze raz, dok=adnie
ob•my>li: – ca=kowicie, zupe=nie
do•my>li: si" – doda: reszty,
¯ domys=
wy•my>la: – 1. tworzy: w my>li,
¯ wymys=,
2.a k=ama:,
2.b. z=orzeczy:,
wyzywa:, =aja:
z•my>l-a:(i: – uroi:, sk=ama:
¯ zmy>lenie
roz•my>li: si" – odej>: od zamiaru
my>liwiec lotn.
samolot do >cigania innych maszyn
wroga.
†my>liwy jęz. ¯ my>l.
staropol. mislivi, barzo sylna my-
slyva; kv wschemu mysly myala
˘ my>liwy –
1. my>l'cy, rozmy>laj'cy o czym>,
skupiony, uwa/ny,
yy yy
2. zmy>lony, udawany, pozorny. staroros. myto-myto ]za(o•p=ata,
my>liw-y(ski łow. nagroda; podatek, podatek targowy
dosł. tropiciel ¯ trop ]>lad\.
– za stoisko na targowisku, zastaw,
=owca ]bij'cy, zabijaj'cy\, miejsce zbierania myta\.
cz=owiek poluj'cy na zwierzyn". †mzda płatn.
trop ]my>l\ ˘ roztropnie ]rozmy>lnie\, staropol. mszda, msda –
co> naprowadzi=o na trop ]na >lad\. 1. zap=ata,
>l•ad(edzi:; my>l ˘ bi: si" my>lami 2. sam kapita= bez pobieranych
]bi: ^ =[w\ ˘ my>liwy. od niego odsetek ]ang. principle\.
w zwi'zku s=owotw. z trop ^ waga ^ Ss 2011& zap=ata, cena, okup, nagro-
my>l ˘ my>liwy ]ang. trapper\, da, zysk, procent.
˚bi:, =[w ˘ go=owa ]do bicia\ ˘ ang. price; financial gain,
g=owa ˘ bi: si" my>lami ]g=owi: si", ros. cena-cena.
rozmy>la: przed podj"ciem trudnej †mze: fizjolog.
decyzji\. s=abym by:, chorowitym, cherla:,
ros. lovhij, oxotnik, marnie:.
staropol. my>liwy – my>l'cy, wg staropol. w odmianie 1471 mlezy.
Ss 1953.
m/-y:(awka meteor.
my>lnik jęz., o deszczu& pada: g"sto drobniutkimi
znak graficzny w kszta=cie poziomej kroplami; si'pi:, rosi:, kropi: przez
kreski } – |, u/ywany jako domy>lna d=u/szy czas.
cz">: zdania, w celu nawi'zania do s=owotw. pokr. mg=a, G?.
jakiej> my>li. staropol. 1433 mzyl ]$, m/y=\
¢mytar poz. społ. anglosas. dreosan, >redniow. ang.
poborca podatku. ¯ myto. dresen, ang. drizzle,
staroros. mytar;-mytar, ros. 1. melkij do'd;, izmo-
ros. sbor]ik podatei, ros;, 2. morosit;-morosi:.
lixoimec.
†mytnik prof.
najemnik pracuj'cy za pieni'dze. Stan w dniu 22 wrze>nia 2023.
staropol. ca 1450 mytnyk; mitnik.
†mytny płatn. N
bior'cy op=at" wbrew obowi'zuj'-
cym przepisom.
staropol. 1399 mythny.
myto płatn.
op=ata za przejazd lub przej>cie
drog', mostem, grobl', przez rogatk",
itp., op=ata pobierana od kupc[w
za przew[z towar[w i handlowanie
nimi; c=o.
staropol. mytho, mito, 1419 myto;
w deklinacji&
1391 ge mytha; przez mita,
1402 zarobonego mita,
1424 zasluszonego mitha pana,
1426 any yemu mitha dal ˘
myto, mito –
1. zap=ata za rzecz lub prac",
wynagrodzenie, cena, warto>:,
2. r[/nego rodzaju daniny i op=aty,
te/ miejsce ich pobierania.
Ss 2011& staropol. mytnik –
poborca myta, celnik,
staropol. myto –
op=ata pobierana za przejazd.
staroniem. wy/yn. muta, niem. maut.
gr. telos ]podatek\ ˘ telones ]podat-
kobiorca\ ˘ telonion ˘ =ac. teloneum
]dom, instytucja >ci'gaj'ca podatki\,
p[{no=ac. toloneum ˘ anglosas. toll
pokr. niem. zoll ˘ >redniow. ang. tol
˘ ang. toll.
Latopis 1116 myto-myto.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.