TECHNIKI TRANSMISJI

CYFROWYCH

QPSK

OQPSK

π/4-QPSK
Opracowali:
Grzegorz Iwacz
Michał Zajączkowski
© 2004
Spis treści:

1. Wstęp ..................................................................................................................... 3

2. QPSK ....................................................................................................................... 3
2.1. Zasada działania ......................................................................................... 3
2.2. Przebiegi ........................................................................................................... 6
2.3. Schematy urządzeń .................................................................................. 7

3. OFFSET QPSK .............................................................................................. 9

4. π/4-QPSK ......................................................................................................... 11
4.1. Zasada działania ....................................................................................... 11
4.2. Demodulacja (demodulatory i ich charakterystyka) ..... 14

5. Literatura ........................................................................................................ 21

2
 1. Wstęp

Termin PSK (Phase shift Keying) określa dużą klasę modulacji cyfrowych szeroko
stosowaną w przemyśle telekomunikacyjnym. My przyjrzymy się dokładniej jednej z jej
odmian, modulacji π/4-QPSK (π/4-Quadrature Phase Shift Keying). Żeby jednak dobrze
zrozumieć jej istotę wcześniej omówimy pokrótce modulacje QPSK oraz OQPSK (Offset
QPSK).

2. QPSK

2.1. Zasada działania

Modulacja QPSK jest szczególną i najczęściej stosowana odmianą modulacji MPSK

(M-ary Phase Shift Keying). Jej zaletą jest zwiększenie efektywności wykorzystania pasma,
przy jednoczesnym braku negatywnego wpływu na bitową stopę błędów (BER).
Sygnał modulacji PSK definiujemy jako:

si = A ⋅ cos(2πf c t + θ i ) , 0≤t ≤T , i = 1, 2, 3, 4,

gdzie

(2i − 1) ⋅ π
θi =
4
π 3π 5π 7π
Wyjściowe fazy sygnału to , , , . Częstotliwość nośnej jest wybierana jako
4 4 4 4
całkowita wielokrotność szybkości nadawania znaku, dlatego faza sygnału jest jedną z
wymienionych powyżej faz. Powyższe wyrażenie możemy zatem zapisać następująco:

si = A ⋅ cosθ i ⋅ cos 2πf c t − A ⋅ sin θ i ⋅ sin 2πf c t = si1 ⋅ φ1 (t ) + si 2 ⋅ φ 2 (t ) , (1)

gdzie φ1(t) oraz φ2(t) zdefiniowane są następująco:

3
 2
φ1 (t ) = ⋅ cos 2πf c t , 0≤t ≤T
T

2
φ 2 (t ) = − ⋅ sin 2πf c t , 0≤t ≤T
T
oraz

si1 = E ⋅ cosθ i

si 2 = E ⋅ sin θ i
s
θ i = tan −1 i 2 ,
si1

A2 ⋅ T
gdzie E = jest energią znaku.
2

Obserwujemy, że sygnał ten jest liniową kombinacją dwóch ortonormalnych funkcji

bazowych: φ1(t) oraz φ2(t). W systemie współrzędnych φ1(t) i φ2(t) możemy przedstawić te
⎡ s i1 ⎤
cztery sygnały jako cztery punkty lub wektory: s i = ⎢ ⎥ , i = 1, 2, 3, 4. Kąt wektora si w
⎣ si 2 ⎦
odniesieniu do osi poziomej jest fazą wyjściową sygnału φi. Długość tego wektora wynosi
E.
Konstelacja sygnału jest przedstawiona na rysunku 1.

Rys. 1. Konstelacja sygnału

W QPSK bity danych są podzielone na grupy składające się z dwóch bitów: 00, 01,
10, 11. Każdy z 4 sygnałów QPSK jest używany do reprezentacji jednej z grup. Konstelacja

4
sygnału na rysunku 1 używa kodowania Grey’a. Koordynaty punktów sygnału zawiera tabela
1.

Tabela 1

dwubit faza θi si1 = E ⋅ cosθi si2 = E ⋅ sinθi

E E
11 π/4 + +
2 2
E E
01 3π/4 - +
2 2
E E
00 5π/4 - -
2 2
E E
10 7π/4 + -
2 2

W powyższej tabeli, dla uzyskania dogodnej struktury modulatora, mapujemy logiczną 1 na

E E
oraz logiczne 0 na − . Mapujemy także bity o numerach nieparzystych na si1, a o
2 2
numerach parzystych na si2. Zatem na podstawie równania 1, sygnał QPSK możemy zapisać
następująco:

A A
s (t ) = ⋅ I (t ) ⋅ cos 2πf c t − ⋅ Q(t ) ⋅ sin 2πf c t , −∞ <t < ∞,
2 2
gdzie I(t) oraz Q(t) są ciągami bitów determinowanymi przez bity o numerach nieparzystych
oraz bity o numerach parzystych, odpowiednio:

∞
I (t ) = ∑I
k = −∞
k ⋅ p (t − kT )

∞
Q (t ) = ∑Q
k = −∞
k ⋅ p (t − kT ) ,

gdzie Ik = ±1 i Qk = ±1, a mapowanie pomiędzy danymi a Ik i Qk wygląda następująco: 1→1 i

0→-1. p(t) jest funkcją prostokąt określoną na przedziale [0, T].

5
 2.2. Przebiegi

Przedstawienie przebiegów modulacji QPSK, w oparciu o przydzielanie sygnałów z

rysunku 1, przedstawia rysunek 2.

Rys. 2. Przebiegi modulacji QPSK

6
 Przebieg ma stałą obwiednię i nieciągłości fazy na granicach znaków. W porównaniu
z BPSK (Binary Phase Shift Keying) QPSK dla takiej samej szybkości transmisji, transmituje
dane dwa razy szybciej. Co więcej, chociaż zwiększa się prawdopodobieństwo błędu znaku,
prawdopodobieństwo błędu bitu pozostaje takie samo.

2.3. Schematy urządzeń

Modulator QPSK przedstawia rysunek 3a:

Rys. 3. a) Modulator QPSK, b) Demodulator QPSK

7
 Kanał I nazywany jest kanałem synfazowym, natomiast kanał Q nazywany jest
kanałem kwadraturowym. Wejściowa sekwencja danych jest rozdzielana przez przetwornik
szeregowo-równoległy (S/P) na sekwencję bitów nieparzystych dla kanału I oraz sekwencję
bitów parzystych dla kanału Q. Następnie logiczna 1 jest konwertowana na impuls dodatni, a
logiczne 0 na impuls ujemny, oba o tej samej amplitudzie i czasie trwania T. W kolejnym
kroku ciąg nieparzystych impulsów jest mnożony przez cos 2πf c t , a ciąg parzystych
impulsów przez sin 2πf c t . Ostatecznie układ sumujący dodaje te dwa przebiegi tworząc
sygnał QPSK.

Demodulator QPSK przedstawia rysunek 3b. CR oznacza tu moduł odzyskiwania

nośnej (Carrier Recovery). Sygnały kanałów I oraz Q są demodulowane oddzielnie jako dwa
indywidualne sygnały BPSK, a następnie konwerter równoległo-szeregowy (P/S) łączy te
dwie sekwencje w jedną.

8
 3. OFFSET QPSK

Offset QPSK jest zasadniczo identyczna jak QPSK za wyjątkiem tego, że ciągi bitów
kanału I oraz Q są „przesunięte w czasie”. Na rysunku 4 widzimy modulator i demodulator
OQPSK, które różnią się od QPSK jedynie dodatkowym opóźnieniem T/2 sekundy w kanale
Q.

Rys. 4. a) Modulator OQPSK, b) Demodulator OQPSK

Bazując na schemacie modulatora, sygnał OQPSK możemy zapisać:

A A T
s (t ) = ⋅ I (t ) ⋅ cos 2πf c t − ⋅ Q(t − ) ⋅ sin 2πf c t , −∞ <t < ∞.
2 2 2

Skoro OQPSK różni się od QPSK jedynie opóźnieniem sygnału kanału Q, a więc
widmowa gęstość mocy jest tu taka sama jak w QPSK, rozważania dotyczące błędów są
również takie same.

9
Przebiegi modulacji QPSK przedstawia rysunek 5.

Rys. 5. Przebiegi modulacji OQPSK

Obserwujemy, że na skutek „rozregulowania” kanału I oraz Q, OQPSK ma okres

trwania znaku równy T/2. W granicach dowolnego znaku tylko jeden z dwóch bitów w parze
(Ik, Qk) może zmienić znak. Wartość zmiany fazy na granicy znaku może zatem wynieść
jedynie 0° i ±90°. Dla QPSK czas trwania symbolu wynosi T, zatem obydwa bity w parze (Ik,
Qk) mogą zmienić znak – wartość zmiany fazy na granicy znaku może oprócz 0° i ±90°
wynosić także 180°.

10
 4. π/4-QPSK

4.1. Zasada działania

π/4-QPSK, nie tylko jest przesunięta w fazie o 180° tak jak OQPSK, ale także może
być demodulowana różnicowo. Te właściwości czynią ją szczególnie dogodną w przypadku
komunikacji ruchomej, gdzie różnicowa demodulacja może zmniejszyć niepożądane efekty
kanału z zanikami. π/4-QPSK została przyjęta jako standard dla systemu telefonii cyfrowej w
Stanach Zjednoczonych i Japonii.

Po raz pierwszy π/4-QPSK została zaprezentowana w 1962 roku przez Baker’a. Jest
ona odmianą różnicowo zakodowanej QPSK (DEQPSK – Differentially Encoded Quadrature
Phase Shift Keying). Różni się od niej jednak regułą kodowania.
Rysunek 6 przedstawia modulator π/4-QPSK.

Rys. 6. Modulator π/4-QPSK

(I(t), Q(t)) oraz (u(t), v(t)) to odpowiednio niezakodowane i zakodowane bity kanału I oraz Q.
Różnicowy koder modulatora π/4-QPSK koduje sygnały I(t) oraz Q(t) na sygnały u(t) oraz
v(t) zgodnie z poniższymi regułami:

1
uk = (u k −1 ⋅ I k − v k −1 ⋅ Qk )
2 (1)

1
vk = (u k −1 ⋅ Qk + vk −1 ⋅ I k ) ,
2

11
gdzie przez uk rozumiemy amplitudę sygnału u(t) podczas trwania k-tego znaku itd.
Zakładamy, że Ik, Qk przyjmują wartości z przedziału (-1,1). Jeśli uszczególnimy, że u0 = 1 i
1
v0 = 0, wtedy uk oraz vk mogą przyjmować wartości albo spośród ±1,0 albo spośród ± .
2
Sygnał wyjściowy modulatora to:

s (t ) = u k ⋅ cos 2πf c t + v k ⋅ sin 2πf c t = A ⋅ cos(2πf c t + Φ k ) , (2)

gdzie

vk
kT ≤ t ≤ (k + 1)T oraz Φ k = tan −1 .
uk

A = u k2 + v k2 jest niezależne od indeksu czasowego k, tzn. sygnał ma stałą obwiednię.

Można to łatwo wykazać podstawiając wyrażenia z równania 1 do powyższego wzoru na A;
okazuje się, że Ak = Ak-1. Właściwie A = 1 przy założeniu, że u0 = 1 i v0 = 0. Można dowieść,
że relacja fazowa między dwoma kolejnymi symbolami wynosi:

Φ k = Φ k −1 + ∆θ k
(3)
Qk
∆θ k = tan −1

Ik

gdzie ∆θ k jest różnicą fazową determinowaną przez dane wejściowe, który to wpływ
przedstawia tabela 2.

12
 Tabela 2

IkQk ∆θk cos ∆θ i sin ∆θ k

1 1
11 π/4 + +
2 2
1 1
01 3π/4 - +
2 2
1 1
00 5π/4 - -
2 2
1 1
10 7π/4 + -
2 2

Odwołując się do wartości ∆θ k z tabeli 2 widzimy wyraźnie na podstawie równania 3,

że zmiany fazy ograniczają się do nieparzystych wielokrotności π/4 (45°). Dla kątów 90° i
180° zmiana fazy nie występuje. W dodatku informacja przenoszona jest przez zmianę fazy
∆θ k , a nie przez samą fazę Φ k . Rysunek 7 przedstawia konstelację sygnału.

Rys. 7. Konstelacja sygnału

Kąt znaku w odniesieniu do dodatnich wartości osi u oznacza fazę znaku Φ k . Znaki
reprezentowane przez • mogą jedynie przejść w znaki reprezentowane przez × i odwrotnie.
Przejścia pomiędzy nimi samymi są niemożliwe. Zmiana fazy z jednego znaku do kolejnego
to ∆θ k .

13
 4.2. Demodulacja (demodulatory i ich
charakterystyka)

Skoro informacja jest przenoszona poprzez zmiany fazy, może zostać użyta
demodulacja koherentna (jest ona pożądana, jeżeli wymagana jest wysoka efektywność
mocy). Istnieją cztery sposoby zdemodulowania sygnału π/4-QPSK:

1. Detekcja różnicowa pasma podstawowego

2. Detekcja różnicowa pasma średnich częstotliwości
3. Detekcja FM
4. Detekcja koherentna.

Pierwsze trzy demodulatory są równorzędne pod względem jakości demodulacji.

Demodulator koherentny jest o 2 do 3 dB lepszy.

Rysunek 8 przedstawia demodulator różnicowy pasma podstawowego. Filtr

pasmowoprzepustowy (BPF) na początku układu służy do minimalizacji mocy szumów.
Jednakże faza nośnej musi zostać zachowana dla poprawnej detekcji różnicowej. Zakładamy,
że różnica fazy θ otrzymanego sygnału pozostaje właściwie stała pomiędzy czasem trwania
poprzedniego znaku a czasem trwania następnego znaku. Ta różnica fazy zostanie usunięta w
dekoderze różnicowym pasma podstawowego.

Rys. 8. Demodulator różnicowy pasma podstawowego

W przypadku braku szumów, na wyjściu filtru pasmowoprzepustowego (BPF)

podczas trwania k-tego znaku mamy:

r (t ) = Ak ⋅ cos(2πf c t + Φ k + θ ) kT ≤ t ≤ (k + 1)T , (4)

gdzie θ jest losową fazą wprowadzona przez kanał.

14
 Zakładamy, że θ zmienia się bardzo wolno w porównaniu z szybkością zmian znaków,
dlatego też traktujemy ją jako stałą dla dwóch następujących po sobie znaków. Zmienna w
czasie amplituda Ak zastępuje stałą amplitudę transmitowanego sygnału. Zmiany amplitudy
mogą następować na skutek zaników w kanale czy interferencji.
Podczas trwania k-tego znaku mnożnik wyjścia kanału I wynosi:

1
Ak ⋅ cos( 2πf c t ) ⋅ cos( 2πf c t + Φ k + θ ) = Ak [cos( 4πf c t + Φ k + θ ) + cos(Φ k + θ )]
2
Zatem na wyjściu filtru dolnoprzepustowego (LPF) kanału I (pomijając współczynnik ½ oraz
straty filtru) otrzymujemy:

wk = Ak ⋅ cos(Φ k + θ )

Podobnie na wyjściu filtru dolnoprzepustowego kanału Q mamy:

z k = Ak ⋅ sin(Φ k + θ )

Skoro θ nie uległa zmianie od czasu trwania poprzedniego znaku, otrzymujemy:

wk −1 = Ak −1 ⋅ cos(Φ k −1 + θ )
z k −1 = Ak −1 ⋅ sin(Φ k −1 + θ )

Reguła dekodowania wygląda następująco:

x k = wk ⋅ wk −1 + z k ⋅ z k −1
y k = z k ⋅ wk −1 − wk ⋅ z k −1
z czego po podstawieniu otrzymujemy:

x k = Ak ⋅ Ak −1 [cos(Φ k + θ ) ⋅ cos(Φ k −1 + θ ) + sin(Φ k + θ ) ⋅ sin(Φ k −1 + θ )] =

= Ak ⋅ Ak −1 ⋅ cos(Φ k − Φ k −1 ) = Ak ⋅ Ak −1 ⋅ cos ∆θ k

15
 y k = Ak ⋅ Ak −1 [sin(Φ k + θ ) ⋅ cos(Φ k −1 + θ ) − cos(Φ k + θ ) ⋅ sin(Φ k −1 + θ )] =
= Ak ⋅ Ak −1 ⋅ sin(Φ k − Φ k −1 ) = Ak ⋅ Ak −1 ⋅ sin ∆θ k

Na podstawie tabeli 2 układy decyzyjne wyznaczają:

) )
I k = 1 , jeżeli xk>0 lub I k = −1 , jeżeli xk<0

) )
Qk = 1 , jeżeli yk>0 lub Qk = −1 , jeżeli yk<0.

16
Demodulator różnicowy pasma średnich częstotliwości (rys. 9) eliminuje różnice fazy θ w
paśmie średnich częstotliwości.

Rys. 9. Demodulator różnicowy pasma podstawowego

Mnożnik wyjścia kanału I wynosi:

A2 ⋅ cos( 2πf c t + Φ k + θ ) ⋅ cos( 2πf c t + Φ k −1 + θ ) =

1 2
= A ⋅ [cos( 4πf c t + Φ k + Φ k −1 + 2θ ) + cos(Φ k − Φ k −1 )]
2

Ponownie ignorując współczynnik A2/2 i stratę filtru dolnoprzepustowego na wyjściu

tego filtru mamy cos(Φ k − Φ k −1 ) = x k . Podobnie na wyjściu filtru dolnoprzepustowego
kanału Q otrzymujemy sin(Φ k − Φ k −1 ) = y k . Reszta jest identyczna jak przy różnicowej
detekcji pasma podstawowego. Zaletą tego demodulatora jest to, iż nie potrzebujemy
lokalnego oscylatora.

17
Demodulator FM widzimy na rysunku 10.

Rys. 10. Demodulator FM

Idealny ogranicznik pasmowoprzepustowy utrzymuje obwiednię otrzymanego sygnału stałą

bez zmiany jej fazy. Wyjściowy sygnał idealnego detektora częstotliwości jest proporcjonalny
to dewiacji częstotliwości sygnału wejściowego, to znaczy

d
v(t ) = (Φ (t ) + θ )
dt
Na wyjściu układu próbkująco-pamietającego (ISD) mamy:

kT

∫ v(t )dt = Φ
( k −1)T
k − Φ k −1 = ∆θ k + 2nπ = ∆θ k , (mod 2π )

gdzie 2nπ jest spowodowane szumem. Operacja modulo 2π usuwa czynnik 2nπ i wartość
wyjściowa wynosi ∆θk, która w końcu zostanie zmapowana na odpowiedni dwubit.

18
Koherentny demodulator π/4-QPSK może mieć formę z rysunku 11, gdzie dekodowanie
różnicowe przeprowadzane jest na fazach sygnału.

Rys. 11. Demodulator koherentny (1)

Oryginalny koherentny demodulator π/4-QPSK pokazany na rysunku 12 przeprowadza

dekodowanie różnicowe na poziomach sygnału pasma podstawowego.

Rys. 12. Demodulator koherentny (2)

W π/4-QPSK, zakładając, że Ak = 1 w równaniu 4, zdemodulowane sygnały

przyjmują jeden z dwóch poziomów (±1/ 2 ) w każdej chwili próbkowania. Mogą
przyjmować także jeden z trzech poziomów (0, ±1). Możemy to zaobserwować na rysunku 7
przedstawiającym konstelację sygnału, gdzie sygnały oznaczone • przyjmują jeden z dwóch
poziomów, a oznaczone × jeden z trzech poziomów. Po sygnale • musi nastąpić sygnał × i
odwrotnie. Jeżeli stosujemy detekcję trzy-poziomową, w porównaniu z detekcją dwu-
poziomową mamy ograniczoną wydajność. Sygnały trzy-poziomowe są przekształcane na
dwu-poziomowe w układzie z rysunku 12. Przetworzone sygnały dwu-poziomowe są
wykrywane przez detektor progowy. Gdy sygnały są dwu-poziomowe przełączniki są w
pozycji A, a detekcja jest taka sama jak w przypadku QPSK. Gdy natomiast sygnały są trzy-
poziomowe, przełączniki są w pozycji B, a sygnały są przetwarzane na dwu-poziomowe
poprzez następujące proste operacje:

19
 x 2 k = x1k − y1k
y 2 k = x1k + y1k

Łatwo pokazać, że konwersje te (pomijając szum) przedstawiają się następująco:

( x1k , y1k ) = ( x 2 k , y 2 k )
(+1,0) = (+1,+1)
(−1,0) = (−1,−1)
(0,+1) = (−1,+1)
(0,−1) = (+1,−1)

Odpowiada to rotacji wektora (x1k, y1k) o π/4 i wzmocnienie amplitudy 2 - krotnie. Innymi
słowy jest to rotacja wektora × do następnej pozycji • z zyskiem amplitudy wynoszącym 2 .
Powoduje to podwojenie mocy sygnału. Jednakże moc szumów zostaje również podwojona
skoro synfazowy i kwadraturowy szum kanałowy są nieskorelowane. Dlatego właściwości
odnoszące się do bitowej stopy błędów koherentnej π/4-QPSK są takie same jak koherentnej
QPSK.
) )
Wykryte sygnały u k oraz v k są dekodowane przez dekoder DEQPSK według
poniższych równań:

) ) ) ) ) ) ) ) )
I k = (u k ⊕ v k ) ⋅ (u k ⊕ u k −1 ) + (u k ⊕ v k ) ⋅ (v k ⊕ v k −1 )
) ) ) ) ) ) ) ) )
Qk = (u k ⊕ v k ) ⋅ (v k ⊕ v k −1 ) + (u k ⊕ v k ) ⋅ (u k ⊕ u k −1 )

Następnie sygnały muszą zostać przepuszczone przez specjalny konwerter P/S (równoległy na
szeregowy), przedstawiony na rysunku 13.

Rys. 13 Konwerter równoległo-szeregowy

20
 Używany zegar otrzymujemy z zegara znaków dzieląc częstotliwość przez dwa. Faza
tego zegara jest zsynchronizowana z przełącznikiem służącym do wybierania spróbkowanych
sygnałów. Konwerter S/P dostarcza synfazową i kwadraturową składową naprzemiennie do
wyjścia.

5. Literatura

Fuqin Xiong „Digital Modulation Techniques”

21