Jak nie tumaczy tekstw technicznych

Wydanie drugie poprawione i rozszerzone

Andrzej Voellnagel

Spis treci
To bardzo wane: .................................................................................................................................... 6
Rozdzia 1 Jak zosta tumaczem tekstw technicznych ......................................................................... 6
1. Warunki ........................................................................................................................................... 6
2. Perspektywy .................................................................................................................................. 20
Rozdzia 2 Typy charakterologiczne tumaczy ....................................................................................... 42
1. Wyrobnicy...................................................................................................................................... 42
2. Ekshibicjonici ................................................................................................................................ 44
3. Fantaci .......................................................................................................................................... 45
4. Beztroscy ....................................................................................................................................... 46
5. Myliciele ....................................................................................................................................... 47
6. W kogo inwestowa?..................................................................................................................... 48
Rozdzia 3 Metody pracy ....................................................................................................................... 50
1. Metoda sownikowa ...................................................................................................................... 50
2. Metoda pamiciowa...................................................................................................................... 59
3. Metoda wzorcowa ......................................................................................................................... 61
4. Styl dowolny .................................................................................................................................. 64
5. Weryfikacja czy powtrne tumaczenie?....................................................................................... 65
6. Sprawdzanie maszynopisw.......................................................................................................... 70
Rozdzia 4 Trudnoci w pracy ................................................................................................................ 72
1. Trudnoci immanentne ................................................................................................................. 72
2. Nie nadajca baza sownikowa .................................................................................................. 82
3. Niedostpno literatury ............................................................................................................... 85
4. Pynno terminologii .................................................................................................................... 86
Rozdzia 5 Reguy gry ............................................................................................................................. 90
1. Materia wyjciowy ........................................................................................................................ 90
2. Zasada odpowiedzialnoci merytorycznej ..................................................................................... 99

3. Zasada redukcji do absurdu ......................................................................................................... 107

4. Zasada pluralizmu ........................................................................................................................ 109
5. Taktyka uniku............................................................................................................................... 110
6. Zasada maksymalnej niejasnoci ................................................................................................. 110
7. Rozszerzona zasada maksymalnej niejasnoci ............................................................................ 114
Rozdzia 6 Reklama i antyreklama ....................................................................................................... 114
Rozdzia 7 Rynek i antybodce ............................................................................................................ 124
Zamiast bibliografii .............................................................................................................................. 128

To bardzo wane:
- gdybym powyej napisa Wstp to uczeni statystycy poparliby mnie zapewne w twierdzeniu, e co
najmniej 90% Czytelnikw opucioby poniszy tekst, sdzc, e chc w nim np. uzasadni potrzeb
napisania tzw. niniejszej ksiki, usprawiedliwi jej niedocignicia lub podzikowa mniej lub
wicej wiadomym wspautorom.
Nic z tych rzeczy: ja mam do przekazania PT Czytelnikom bardzo konkretny komunikat, a mianowicie,
e okoo trzech setek przykadw przekadw lub oryginaw rozsianych w tekcie ksiki, to nie s
wiczenia podrcznikowe, w ktrych umylnie bdnie wypeniono wykropkowane miejsca. Wszystkie
przykady, nawet te najbardziej nieprawdopodobne, pochodz z tekstw, ktre albo ukazay si
drukiem, albo te zostay dostarczone w celu wydrukowania, powielenia lub oficjalnego wygoszenia.
Dostarczyli je ludzie zajmujcy si tumaczeniem lub pisaniem tekstw technicznych zawodowo,
a przynajmniej - zarobkowo.
Dla zachowania anonimowoci usunito z cytatw w miar monoci wszelkie nazwy firmowe
i imiona wasne, pozwalajce zidentyfikowa rdo, chyba e nazwy te odgrywaj istotn rol
w meritum sprawy.
Teksty odtworzone metod fotograficzn na poprzedniej i nastpnej stronie s o tyle nietypowe, e
nie byy przeznaczone do druku, miay natomiast, po wygadzeniu ewentualnych drobnych - zdaniem
ich autora - mankamentw przekadu i po przepisaniu na maszynie, by wysane za granic jako
oficjalne dokumenty powanego przedsibiorstwa polskiego. Reprodukujc je na wstpie chciabym
metod wstrzsow uodporni Czytelnika na to, co go czeka dalej.
Autor

Rozdzia 1
Jak zosta tumaczem tekstw technicznych
1. Warunki
- Niech mi pan zdradzi tajemnic: jak zosta znanym powieciopisarzem? - zapyta pewien
mody czowiek mistrza, w ktrego lady chcia pj - bodaje ideaem tym by Henri de
Monthrlant.
- C, wymaga to sporo pracy - odpar zapytany - autor poczytnych powieci powinien mie
gruntowne wyksztacenie oglne, zna ycie -- to znaczy praktykowa w kilku zawodach,
wiele podrowa i y w rozmaitych warunkach; musi posi wiedz ekonomiczn
i prawnicz na poziomie uniwersyteckim, zna doskonale histori swego kraju i histori
caego wiata, wada biegle kilkoma jzykami, aby pozna w oryginale arcydziea literatury
wiatowej, musi...
- Ale, mistrzu - przerwa mu adept - jak pan to wszystko zdoa osign - i jeszcze mia czas
na pisanie powieci?
- Rzeczywicie - przyzna pisarz - ja nie mam tych wszystkich kwalifikacji, ale te, gdy
zaczynaem pisa, nie pytaem nikogo jak zosta znanym powieciopisarzem.

Byskotliw point powyszej anegdoty mogoby wypowiedzie w swoim imieniu bardzo wielu ludzi,
gdybymy t histori transponowali na nasz polski teren, na okres ostatniej wiartki dwudziestego
stulecia, w dodatku pod znanego powieciopisarza podstawiajc dobrego tumacza literatury
technicznej. Rzeczywicie mao kto si zastanawia, jakie warunki powinien spenia zabierajc si do
takiej pracy i czy moe je rwnie bezkarnie zignorowa, jak to zrobi w utalentowany pisarz.

Pocztek dialogu brzmiaby bardzo podobnie: wyliczenie koniecznych kwalifikacji byoby niemal
rwnie dugie i musiaoby obejmowa gruntowne wyksztacenie oglne (moliwie z penym kursem
aciny, a nawet i greki) oraz techniczne, to ostatnie moliwie wysze, specjalizacj fachow we
wszystkich dziedzinach, jakich dotycz tumaczone teksty, bieg znajomo obu jzykw - oryginau
i przekadu - i to ze wszelkimi subtelnociami gramatycznymi i stylistycznymi, podstawy logiki,
w przypadku za tekstw o charakterze reklamowym - ponadto znajomo psychologii reklamy
i specyficznych konwencji rzdzcych reklam w tym kraju, w ktrym ma ona oddziaywa.
Warto moe uzasadni od razu powysze wyliczenie, przytaczajc negatywne przykady wynikajce
z braku wymienionych zalet.
Wyksztacenie klasyczne
Wemy choby znajomo aciny: czy jest do pomylenia, aby dobry szkolny acinnik skompromitowa
si przetumaczeniem poowy staroytnego okrelenia na polski i pozostawieniem reszty w oryginale?
Tak wanie powsta w pewnym prospekcie reklamowym przekad niemieckiego zdania, w ktrym
zawiera si aciski zwrot in situ (na miejscu - domylnie: na miejscu pracy, w terenie - termin
stosowany np. w budownictwie, wiertnictwie itp.):
Regenerowanie kontaktu mona przeprowadzi w situ...
Nie jest to bd drukarski ani przeoczenie, bo w tym samym tekcie czytamy nieco dalej:
W szczeglnych przypadkach, ktre wykluczaj regenerowanie w situ, katalizator
moe by regenerowany u producenta.
Rwnie wiadomo aciskiego pochodzenia wyrazw jest czsto poyteczna. Tak na przykad po
angielsku sowa zaprzeczone (nieprawdopodobny, nieliniowy) maj przedrostek un-, jeeli s
pochodzenia anglosaskiego (unlikely), za non- (czasami il- jak illegal), jeeli maj rdosw
romaski (non-linear). Std wniosek o sabych podstawach aciny - nie mwic o lenistwie, nie
pozwalajcym zajrze dla pewnoci do sownika - u autora technicznego tekstu reklamowego na

jednej z naszych ekspozycji zagranicznych (akurat zreszt w Anglii!), gdzie duymi literami figurowao
sowo
unlinear
Gruntowniejsza znajomo aciny, a take - zwaszcza w technice - staroytnej greki, nie tylko chroni
od bdw w rodzaju przytoczonych powyej, ale pomaga te bardzo w tumaczeniu. Mona sobie
mianowicie oszczdzi wyszukiwania w sowniku wielu sw spotykanych po raz pierwszy, jeli
skadaj si ze znanych ju skdind komponentw, jak dyna-, hydro-, mikro-, sfero-, albo -grafia, logia, -metria, -sfera itp.
Wyksztacenie oglne
Zdarza si, e zawodzi nie tylko biego w jzykach staro- czy nowoytnych, ale po prostu
wyksztacenie w zakresie szkoy redniej. Zaliczybym tu znajomo oryginalnego brzmienia nazwisk
najsawniejszych uczonych, nawet jeli nazwiska te, w znieksztaconej formie, znalazy si
w powszechnym uyciu jako nazwy jednostek, zjawisk, technik itp. Nie wiadczy wic dobrze
o szkolnych osigniciach tumacza nastpujce zdanie przeoone z angielskiego;
Zasada... znana z prac Galwaniego i Volta
poniewa Volt, a raczej wolt, jest wprawdzie jednostk, ale nazwisko uczonego brzmiao Volta
i odmienia si wedug odpowiednich regu.
Mona by si cofn jeszcze dalej i doszukiwa si w niektrych przekadach bdw...
ortograficznych, ale sdz, e to prowadzi zbyt daleko z dwch powodw:
1) Tumacze popeniaj przecitnie stosunkowo mao bdw ortograficznych, bo maj stale do
czynienia ze sownikami, podrcznikami i encyklopediami, jak rwnie sami duo pisz,
zwracajc z koniecznoci piln uwag na form - a wic i na poprawn pisowni;
2) Tekst tumaczony podlega prawie zawsze jakiej weryfikacji lub co najmniej korekcie, zanim
ukae si w druku, wic przejcie bdw ortograficznych przez te formy kontroli jest mao
prawdopodobne.
Na dowd, e inne grupy ludnoci bywaj z pisowni jeszcze bardziej na bakier, pozwol sobie
poniej przytoczy list bdw, zebranych przy okazji przegldania sprawozda z wicze
praktycznych na wyszej uczelni. Autorami sprawozda byli studenci trzeciego roku politechniki.
A oto lista w ukadzie alfabetycznym:
bembenek, cefka, czpie, czjnik, drcik, dwgraniczny, kabg, kp let, nrz, obiegtyw,
przeswny, runy, rzdany, shemat. swmiarka, sujmiarka, szczenka, taleyk, urzyty,
wieszcholek. wyswka, zdeiak, zewnczny.
Do oglnego wyksztacenia, cho moe nieco specjalistycznego, zaliczybym znajomo takich
powszechnie stosowanych skrtw jak DIN, f.o.b., GOST, P.O.B. lub P.O.Box, UK itd. Spotkawszy si
z jednym z nich w adresie czechosowackiego przedsibiorstwa handlu zagranicznego (w czeskim
tekcie), tumacz uy widocznie czeskiego sownika i... znalaz odpowiednik: P.O.B. - Poboka
Obchodni Banky, przetumaczy wic P.O.B. 662 na polski jako Bank Handlowy, Oddzia 662.
Brzmiao to nawet prawdopodobnie, bo przedsibiorstwo tego typu ma zapewne konto w jakim
Banku Handlowym, ale z adresowego kontekstu naleao wnioskowa, e chodzio po prostu
o skrytk pocztow (post office box).
Poyteczna jest te znajomo geografii - adres pewnej firmy przetumaczono bowiem kiedy tak:

X, Binghamton, New York

X w Binghamton i Nowym Jorku

Ot chciaoby si tu powiedzie,: znaj proporcj, mocium panie. Prawda, e dua firma

zlokalizowana w maym miasteczku (a wielkim Binghamton by nie moe, gdy inaczej znalibymy t
nazw ze syszenia!) nie musi podawa bliszego adresu, a jedynie powinna okreli, gdzie ono ley,
bo w USA moe by wicej miejscowoci o tej samej nazwie. Jednake, gdyby rzeczywicie jaka filia
(czy centrala?) firmy znajdowaa si w gigantycznym miecie Nowy Jork, to tamtejszy adres musiaby
jeszcze obejmowa ulic i numer domu lub wanie numer P.O.B. Dla obeznanych ze zwyczajami
amerykaskimi jest zreszt jasne na pierwszy rzut oka, e druga nazwa okrela stan - inaczej napisano
by Binghamton and New York (albo nawet New York City), prawidowy przekad brzmi wic
X w Binghamton, w stanie Nowy Jork.
Czasem przekad techniczny zaczepia o dziedziny, w ktrych tumacz ma prawo by laikiem, tym
wikszej to jednak wymaga ostronoci z jego strony. Tak na przykad w czasopimie Pomiary,
Automatyka, Kontrola wytknito autorom przekadu ksiki o informatyce, e angielsk nazw
kompozycji muzycznej
Illiac Suite for String Quartet
przetumaczyli jako
suita Illiaca dla kwartetu Stringa
zamiast poda waciw nazw
suita Illiaca na kwartet smyczkowy
(string - struna, w znaczeniu przymiotnikowym - strunowy lub smyczkowy, jeli mowa
o instrumentach muzycznych). Bezporednim rdem bdu by oczywicie angielski zwyczaj pisania
du liter wszystkich podstawowych wyrazw, wchodzcych w skad nazwy utworu, tytuu ksiki
itp. Jednak wybitnym melomanom taki bd zapewne by si nie przytrafi.
Zainteresowanie przedmiotem
Tu dochodzimy do styku z zagadnieniem, o ktrym nie wspomniaem w licie podanych kwalifikacji
tumacza. Chodzi mianowicie o zainteresowanie przedmiotem omawianym w tekcie podlegajcym
tumaczeniu.
Zasadniczo nie wyobraam sobie dobrej roboty tumacza w stosunku do tekstu, ktry go nic nie
obchodzi. Mona przypuci, e w przypadku wyjtkowo silnych (trudno wyobraalnych na podstawie
praktyki krajowej) bodcw materialnych nastpi w wyobrani tumacza jak gdyby utosamienie
podanych celw - np. kosztownego zakupu - z uczuciowo obojtnym rodkiem, czyli danym
tekstem, co podwiadomie zwikszy robocz atrakcyjno tego ostatniego.
Prawd jest te, e zainteresowanie tekstem moe by sprzone zwrotnie ze znajomoci danej
dziedziny. Inaczej mwic, pierwszy tekst z tej dziedziny bdzie dla tumacza nudny i mczcy, take
i ze wzgldu na potrzeb cigego posugiwania si sownikiem i odpowiedni literatur, ale dalsze
teksty bd budziy coraz wiksze zainteresowanie poczone ze wzrastajc znajomoci zagadnie
i atwoci pracy. Nie s to jednak procesy zbyt szybkie i dlatego suszniejsze wydaje mi si
dobieranie tekstw do zainteresowa tumaczy, ni wiczenie tych ostatnich w zbyt wielu odlegych
od siebie dyscyplinach.

Zwizane z zainteresowaniem jest osuchanie si tumacza w terminologii danej dziedziny. Nawet nie
majcy technicznego wyksztacenia czytelnik prasy codziennej sysza ju o komputerach pierwszej
i nastpnych generacji, wic co sdzi o tumaczu tekstw technicznych, ktry sowa
first generation reactor
przekada, zamiast na oczywisty odpowiednik
reaktor pierwszej generacji
na misternie wydumany
reaktor pierwotnego wytwarzania?
Tak samo nie mona myli nowej techniki cienkich warstw z cienkimi filmami (cho to tym razem
dosowne tumaczenie angielskich thin films); powinno si wiedzie z popularnych lektur, e s
filtry interferencyjne, a nie filtry interferencji i e LASER to skrt i nazwa urzdzenia, a nie nazwisko,
w zwizku z czym mona mwi o lusterkach laserw albo ostatecznie laserowych, lecz me
o lusterkach laserowskich, tak samo jak nie mwioby si o antenie radarowskiej.
Zainteresowanie tumacza technik powinno przekracza granice czystej teorii - nie wiedzc co to jest
Mercedes Benz, Hawker Siddeley, General Motors czy Schneider-Creuzot bdzie on stale ryzykowa
wpadnicie w jedn z puapek mimowolnie zastawionych przez cudzoziemskich autorw, dla ktrych
znajomo tych nazw jest oczywista. Oto tumaczy kto
Cunard liner
jako
statek pasaerski typu Cunard!
A niech go kule bij! Znaczy si - angielskich czasopism me widuje, ksiek nie czyta. Naturalnie
trzeba ten zwrot czytelnikowi wyjani opisowo, bo nie kady musi mie kwalifikacje tumacza
angielskiego, a wic
statek pasaerski, nalecy do Towarzystwa eglugowego Cunard.
Ten bd dotyczy akurat tylko podpisu pod zdjciem, ale popeniajc tego rodzaju omyk w artykule
mona si niele zaplta. Przyjrzyjmy si pracy tumacza, ktremu nic nie mwi zarwno
stosunkowo niedawno wprowadzona nazwa wyrobu Kestrel, jak i nazwa wielkiego koncernu Hawker
Siddeley, istniejcego ju kilkadziesit lat (samoloty myliwskie Hawker Hurricane, uywane w czasie
bitwy o Angli, stanowice m.in. wyposaenie dywizjonu 303!). Nieistotne czci poniszego tekstu
zostay nieco skrcone:
Foreign engineers are taking a close interest in
evaluation trials of the 4000 hp Hawker
Siddeley Kestrel locomotive. The reason for
overseas interest is the potential for licensing
agreements as the Kestrel is a private venture
(designed and built by Hawker Siddeley).

Zagraniczni specjalici kolejowi s ywo

zainteresowani prbami, ktrych przedmiotem
jest lokomotywa Hawker Siddeley Kestrel
o mocy blisko 3000 kW. Jedn z przyczyn tego
zainteresowania zagranicy s moliwoci umw
licencyjnych z prywatn firm Kestrela ktrej
projekt i budow prowadzi Hawker i Siddeley.

Pocztkowo poprawne tumaczenie rni si w drugim zdaniu znaczeniem od oryginau,

wprowadzajc w bd czytelnika. Zdajc sobie spraw z tego, e chodzi o lokomotyw typu Kestrel
firmy Hawker Siddeley, bdziemy mieli drugie zdanie o brzmieniu:
Jedn z przyczyn tego zainteresowania zagranicy s moliwoci zawarcia umw
licencyjnych z prywatn firm Hawker Siddeley, ktra zaprojektowaa i zbudowaa
t lokomotyw
bo taka jest, wbrew pozorom, myl autora.
Do tej samej kategorii mona zaliczy tekst przekadu, w ktrym linie lotnicze British European
Airways (BEA) i British Overseas Airways Corporation (BOAC) okrelono jako firmy. Inny, bardziej
skomplikowany przykad stanowi zdanie zaczerpnite z brytyjskich materiaw reklamowopropagandowych, wydanych w jzyku polskim:
Prawie dwa miliony samochodw rocznie produkowanych jest w Wielkiej Brytanii
w zakresie wielkoci od limuzyny Daimler a do brytyjskiego Mini Leylanda.
Ot nie chodzi tu odrnienie brytyjskiego Mini od jakiego innego, np. francuskiego Mini, tylko
o nazw koncernu British Leyland, ktry wyrabia samochody typu Mini, marki Austin i Morris.
Prawdopodobnie kocowa cz tekstu oryginalnego brzmiaa:
from a Daimler limousine to British Leyland's Mini
i std cale nieporozumienie, oczywiste dla zainteresowanych motoryzacj.
Podkrelam rol zainteresowania tematem tumaczenia z nastpujcych przyczyn:
1) Mozolne wyszukiwanie i dobieranie najwaciwszych znaczeniowo sw jest w takich
okolicznociach nie tylko przyjemniejsze, lecz ma rwnie wiksze szanse na
urzeczywistnienie ni w przypadku przemonego uczucia nudy, prowadzcego nieuchronnie
do mniej krytycznego spojrzenia na przekad, czyli do zwikszenia tempa kosztem jakoci;
2) Merytoryczne niecisoci zarwno w oryginale jak i w przekadzie, o wiele atwiej i pewniej
dostrzee tumacz interesujcy si omawian w nich dziedzin - zakadajc naturalnie, e
zainteresowanie to idzie w parze z przygotowaniem teoretycznym, pozwalajcym zrozumie
nasuwajce si problemy.
Przygotowanie fachowe
Wanie co do tego przygotowania: rozumiem pod tym pojciem cznie wyksztacenie formalne
i specjalizacj osignit bd w praktyce, bd w samych tylko tumaczeniach - co nie jest
wykluczone, ale trudniejsze i dajce na og mniejsze gwarancje poprawnoci merytorycznej.
Jako przykad pozytywny tej ostatniej moliwoci mgbym przytoczy pewien artyku o sprzcie
medycznym, przetumaczony poprawnie z niemieckiego przez tumacza bez formalnego
wyksztacenia w tej dziedzinie. Taki przykad jest oczywicie niefotogeniczny, bo trzeba byoby
przytoczy cay tekst, eby wykaza stopie jego trudnoci i poprawno przekadu, ale najatwiej to
uwypukli na potkniciu tumacza w miejscu, w ktrym tekst odbiega od waciwego tematu,
a raczej zapuszcza si w bardzo specjalistyczne jego odgazienia.
Endofotografien mit umschaltbaren
Bilddurchmessern von 12, 16 und 20 mm.

Endofotografie z odwrconym obrazem

o przekroju 12, 16 i 20 mm.

Jak wida, tumacz wyoy si tu zupenie, wanie dlatego, e z koniecznoci zboczy nieco ze
cieki wybranej specjalizacji. Chodzio naturalnie o
endofotografie o rednicy obrazu 12, 16 lub 20 mm
przy czym pominito sowo umschaltbaren, jako nie konieczne do zrozumienia opisu. Mona je
uwzgldni, piszc o dowolnie zmienianej lub - najdosowniej - nastawialnej rednicy obrazu.
Podobnie potyka si elektryk na odcinku tekstu, dotyczcym urzdzenia mechanicznego:
On the test installation torsional tests are
carried out to determine the stiffness and
hysteresis effects in the frame.

Na stanowisku przeprowadza si prby dla

okrelenia zjawiska sztywnoci i histerezy
w ramie.

Najgorzej wypado to zjawisko sztywnoci. Prawidowo tumaczc - mowa tu o prbach

wytrzymaoci podwozi wagonw - mamy:
Na stanowisku dokonuje si prb skrcania, aby wyznaczy sztywno ramy i efekt
histerezy.
Inny lapsus tego tumacza, tym razem na temat czujnikw obcinikowych:
Gauges are usually so arranged that two are in
compression and the other two in tension.

Czujniki s zazwyczaj tak pomylane, e dwa

z nich s sprone, a dwa pozostae
rozcignite.

Nie dysponujc jak wida, specjaln wiedz w tej dziedzinie, tumacz lepiej by zrobi w tym przypadku
dajc przekad bardziej zbliony do dosownoci:
Czujniki s zazwyczaj tak rozmieszczone, e dwa z nich podlegaj ciskaniu, a dwa
pozostae - rozciganiu.
Zwaszcza, e to nie od pomylenia, lecz od rozmieszczenia czujnikw zaley w tej konstrukcji ich
obcienie, a cia staych si nie spra, tylko gazy.
Jeli tumacz nie zna si na temacie, to gotw bezkrytycznie przepisa ze sownika pierwszy lepszy
odpowiednik nieznanego sobie sowa. I tak na licie farb, produkowanych dla przemysu
motoryzacyjnego, znalazy si
emalie zaprawkowe

mordant paints

Mniejsza o to, e odpowiednik angielski rzeczownika grzeszy niecisoci, przede wszystkim chodzi
o przymiotnik, zamiast ktrego zaczerpnito z terminologii wkienniczej i uyto jako przydawk
rzeczownik oznaczajcy zapraw farbiarsk. Tu jednak mamy do czynienia z emali natryskiwan jako
wierzchnia powoka na prostowane po uszkodzeniu lub oczyszczane z rdzy, a nastpnie szpachlowane
i gruntowane powierzchnie blachy nadwozia. S to wic
enamels for coating repair work
Warto podkreli, e tumacza nie bdcego w ogle fachowcem w danej dziedzinie absolutnie nie
ra kracowe absurdy wynikajce z ukadanki sw niesusznie zwanej tumaczeniem. Tak na
przykad czytam nadesany do druku polski przekad oryginau dotyczcego koparki hydraulicznej:

Bucket capacity 1,24 m3, fuel 210 litres, engine

oil 20 litres, converter and power shift oil 55
litres, hydraulic system oil 65 litres

Pojemno yki 1,24 m3, zuycie paliwa 210

litrw, oleju silnikowego 20 litrw, oleju
przekadniowego i napdowego 55 litrw i oleju
do ukadu hydraulicznego 65 litrw.

Najwaniejszy bd w tym tumaczeniu polega na ignorowaniu zasady, e zuycie musi zawsze mie
uamkowe miano, a wic litry/kilometr, gramy/godzin, tony/rok itp. Jeeli wic w tekcie wystpuj
goe litry, to trzeba sprawdzi, czy zastosowany termin zuycie ma tu rzeczywicie sens.
Drugi punkt to liczby okrelajce t wielko. W polskiej praktyce motoryzacyjnej podaje si zwykle
liczb litrw paliwa potrzebnych do przejechania 100 km i warto 210 l wyglda zupenie
nieprawdopodobnie, powinna bya wic rwnie zaalarmowa tumacza. Dalsze liczby s ju
cakowicie oderwane od rzeczywistoci, bo np. w ukadzie hydraulicznym najmniejsze wycieki oleju s
skrupulatnie usuwane, a tu - zuycie 65 litrw!
Trzecie dziwo to postawienie obok siebie oleju przekadniowego, sucego jako smar i oleju
napdowego, ktry jest paliwem, nie mwic ju o do swobodnym przekadzie sw converter i
power shift.
Prawdziwe dane techniczne owej koparki wygldaj nastpujco:
Pojemno yki 1,24 m3, zbiornika paliwa 210 litrw, miski olejowej 20 litrw,
zawarto oleju w przemienniku momentu obrotowego i skrzynce przekadniowej
ze wspomaganiem zmiany biegw 55 litrw, pojemno ukadu hydraulicznego 65
litrw.
Tu nic nie poradzi sownik, trzeba wiedzie jak toto wszystko pracuje i po co jest do tego potrzebny
olej, ot co!
Trzeba koniecznie, eby kandydaci nie kwalifikujcy si do zawodu tumacza technicznego zniechcali
si do tej pracy w moliwie wczesnym stadium przyuczania si, zanim jeszcze sfabrykuj tony
makulatury, zniwecz szanse naszego eksportu, a by moe te spowoduj powaniejsze awarie
wypuszczajc mylnie przetumaczon dokumentacj techniczn.
P biedy jeszcze, kiedy bdy ich twrczoci polegaj tylko na niewaciwym, choby nawet
niezrozumiaym wysawianiu si w rodzaju poniszego przekadu:
Pressurizing the piston areas of one pair of rams
causes the opposite pair of rams to exhaust the
piston areas into the suction line of the pumps,
the system becoming regenerative.

Cinienie wywierane na toki jednej pary

cylindrw powoduje, e toki lecej na przeciw
pary cylindrw wchodz w przesuw ssawny
pomp, system wic regeneruje si.

Przekadajc to z kolei na jzyk techniki mona si dopiero dowiedzie, e:

Cinienie wywierane na toki jednej pary cylindrw powoduje, e toki
przeciwlegej pary wytaczaj zawarto cylindrw do przewodw ssawnych
pomp, system pracuje wic z odzyskiem
- cho trzeba przyzna, e w tym przypadku take i orygina pozostawia nieco do yczenia, bo
dosownie mowa w nim o wytaczaniu pola powierzchni tokw.

Trudno sobie wyobrazi, eby zupeny laik w dziedzinie silnikw wysokoprnych zdoa
przetumaczy prawidowo zacytowane niej zdanie. I rzeczywicie, przekad usprawiedliwia ten
pesymizm, chocia tumacz by polecony przez pewn jednostk kolektywn jako specjalista w tym
wanie zakresie.
A damper was installed on the fuel pump rack
to stop it moving forward under heavy braking
into the no-fuel position.

Zainstalowano amortyzator na pce pompy

olejowej, aby nie przesuwaa si do przodu przy
ostrym hamowaniu, w pooenie brak paliwa

Waciwy przekad wyglda nieco inaczej:

Zainstalowano amortyzator na zbatce pompy paliwowej, aby przy ostrym
hamowaniu nie przesuwaa si w przd do pooenia zasilanie zerowe.
Porwnanie obu przekadw wykazuje, e tumacz stara si w miar moliwoci odda wiernie tre
zdania angielskiego, cho z pewnoci mg unikn pomylenia paliwa z olejem (chodzi tu wprawdzie
o olej napdowy, ale wyraenie pompa olejowa ma swoje ustalone znaczenie i okrela urzdzenie
do przetaczania rodka smarujcego silnik). Jednake to kryterium jest, jak widzimy, niedostateczne.
Pierwszym zadaniem tumacza jest zrozumie, na czym polega dziaanie opisanego mechanizmu i jak
rol odgrywaj wchodzce w gr elementy, a potem dopiero wyrazi sens zdania po polsku,
wasnymi sowami, ale z zachowaniem prawidowej terminologii.
Zgoda - to wymaga wicej czasu ni zwyky przekad, nawet staranny. Trzeba samemu przestudiowa
ukad paliwowy silnika wysokoprnego albo poprosi kogo o wyjanienie (wtedy dwie osoby trac
czas, wic na dusz met nie mona tej metody stosowa). Tumaczenie staje si nieopacalne, jeli
ten dodatkowy czas nie ma ekwiwalentu pieninego.
Drugie wyjcie to zlecenie pracy komu, kto ju te arkana opanowa, ale ten znw bdzie chcia
otrzyma zapat za czas, ktry kiedy powici na studia nad takimi silnikami, wic swj krtszy czas
pracy wyceni odpowiednio droej, znw przekraczajc ustalon dla takich prac stawk.
Sytuacja, z punktu widzenia zleceniodawcy, jest waciwie beznadziejna w wietle obowizujcych
przepisw finansowych. Wrcimy jeszcze do tego zagadnienia w ostatnim rozdziale.
Podobnie wyczerpujcych studiw ze strony tumacza wymagaoby zrozumienie zwrotu, ktrego
oczywisty bezsens w wersji polskiej powinien by jednak tumoka1 zastanowi:
The engine has a capacity of 12,15 litres, the
cylinders being oversquare.

Pojemno silnika wynosi 12,15 I, cylindry od

zewntrz kwadratowe.

I tak dobrze, e nie od wewntrz! Faktycznie tego wyraenia w sownikach na og nie ma. Autor mia
na myli
Silnik nadkwadratowy o objtoci skokowej 12,15 l.
Dawniej silniki miay skok toka wikszy od rednicy cylindra i niewielk prdko obrotow. W miar
wzrostu tej ostatniej trzeba byo, dla zmniejszenia przyspiesze toka i zwizanych z nimi si, przekrj
przestrzeni skokowej cylindra wzdu jego osi ksztatowa jako coraz krtszy prostokt, a wreszcie
sra si on kwadratem, square, lub nawet prostoktem wyduonym w kierunku prostopadym do
1

Wbrew pozorom nie jest to okrelenie obraliwe, lecz artobliwe, uywane w rodowisku tumaczy, i nie wiele
bardziej pejoratywne od tumaczarza.

osi cylindra. Silniki w ktrych skok by nadal wikszy od rednicy cylindra, nazwano wtedy
undersquare, podkwadratowymi, a te, w ktrych konstruktor odwrci powysz nierwno oversquare, nadkwadratowymi. Informacj na ten temat mona znale w Encyklopedii Techniki,
tom Budowa maszyn, haso Silnik spalinowy (tokowy), wymiary gwne - ale jak wpa na to, e
istnieje takie haso? Po prostu trzeba przewertowa wszystkie hasa, dotyczce silnikw spalinowych
(16 stron druku), eby natrafi na potrzebn informacj, o ktrej nie wiadomo z gry, czy si tam
w ogle znajduje. Znw strata czasu dla wszystkich oprcz staych czytelnikw literatury
motoryzacyjnej, ktrzy nie potrzebuj wcale szuka wyjanie, bo to dla nich chleb z masem.
W tego rodzaju tekstach opisowych i danych oglnych niezrozumienie jakiego fragmentu przez
czytelnika nie ma jednak zwykle powaniejszych nastpstw. Sytuacja si pogarsza, gdy bd
wystpuje w cisych danych technicznych, a c dopiero, gdy si sumuje z bdem oryginau... Tak
np. w ogoszeniu dotyczcym pewnej krajowej obrabiarki napisano, i na angielski przetumaczono:
12 stopni napdu gwnego 3,7 - 27,7 min/obr

Range of 12 main drive speeds 3,7-27,7 mm/rev

Widocznie tumacz osdzi e owe min/obr jest bdem maszynopisu i powinno by zastpione
przez mm/obr, a tymczasem bd polega a przestawieniu jednostek i waciwe miano brzmiao
obr/min, czyli rev/min albo r.p.m..
I znw moemy dostrzec janiejsz stron sprawy - bd oryginau jest dla fachowca zbyt oczywisty,
jeden obrt na p godziny stanowiby bowiem dla maszyny tego typu prdko zupenie
nieekonomiczn, bd przekadu za rzuca si w oczy od razu ze wzgldu na jednostki miary nie
pasujce do charakterystyki napdu gwnego.
Ale co powiemy, jeli tekst tumaczenia jest cakowicie sprzeczny z oryginaem? Zacznijmy od
przypadkw agodniejszych.
Bleiben werden funktionsbedingte
Absperrbauteile, wie sie beispielsweise Anlagen
mit Schleusenbetrieb erfordern.

Pozostan funkcjonalnie niezbdne elementy

oddzielajce, ktre wymagaj takich elementw
jak urzdzenia luzowe.

Mniejsza o powtarzajce si elementy, rzecz w tym czy zawr ma luzy, czy moe jednak raczej
luza ma zawory? Tylko brak najelementarniejszego pojcia o urzdzeniach inynierii wodnej mg
pozwoli tumaczowi na popenienie bdu, ktrego bezporedni przyczyn byo odczytanie sw
wie sie jako die, bez czego druga cz zdania brzmiaaby logiczniej:
...ktrych wymagaj na przykad urzdzenia luzowe.
Podobny przypadek wystpuje w poniszym przekadzie:
Individual exhaust ports are substituted for the
siamesed ports in the crossflow head to
improve scavenging and general engine
breathing.

Pojedyncze otwory wydechowe zastpiono

bliniaczymi otworami w gowicy o przepywie
poprzecznym, a to w celu poprawy
przepukiwania i odwietrzania.

A rozeszo si, jak to mwi, o takie gupstwo! Po prostu tumaczowi si przywidzia w angielskim
tekcie przyimek by zamiast przyimka for i to wystarczyo do zmiany sensu zdania na wprost
przeciwny. Naprawd to

Pojedynczymi otworami wydechowymi zastpiono bliniacze otwory w gowicy

o przepywie poprzecznym, a to w celu poprawy przepukiwania i napeniania.
Zastpienie niewaciwego terminu, uytego poprzednio na kocu zdania, to ju - w porwnaniu
z tamt spraw - drobna kosmetyka weryfikacyjna.
Odpowiedzialno tumacza
Nie zawsze sprzecznoci tekstu z tumaczeniem s tak finansowo obojtne dla nabywcy sprztu jak
w przypadku owych szczegw konstrukcyjnych ukadu wydechowego. Faszywe twierdzenie
przypisane przez tumacza producentowi moe nawet wywoa skutki prawne. Czyme innym
bowiem jak nie tak zwanym w prawniczej angielszczynie false claim jest taki przekad:
This facility enables part load fuel consumption
to be reduced.

Urzdzenie to zapewnia czciowo zmniejszenie

zuycia paliwa.

Abstrahujc od pleonazmu (zmniejszenie zawsze musi by czciowe, gdyby byo cakowite to

nazwalibymy je eliminacj), mamy tu do czynienia z twierdzeniem, ktrego w oryginale wcale nie
ma, bo tekst tego ostatniego znaczy:
Urzdzenie to zapewnia zmniejszenie zuycia paliwa przy czciowym obcieniu.
Nie mona od opisywanego urzdzenia wymaga, aby zapewniao oszczdno paliwa przy
maksymalnym obcieniu, podczas gdy poprzednie tumaczenie ograniczenia takiego nie zawierao,
usprawiedliwiajc w ten sposb ewentualne roszczenia nabywcy (np. w ramach gwarancji). Win
tumacza byo odczytanie tekstu tak, jakby w nim stao napisane: ...enables fuel consumption to
be partly reduced. Przydawkowe uycie sw part load nie obudzio w nim widocznie adnych
ywszych skojarze, ktre mogyby si przebi przez rutyn zmechanizowanego przekadactwa pod
hasem aby prdzej.
Wreszcie wytocz najcisz artyleri: przekad polski tekstu, ktry stanowi ju tumaczenie
z woskiego na angielski, wic tym ostroniej naleao go traktowa.
...180 travelling cranes, the most powerful of
250 tons capacity, capable of lifting weights up
to 450 tons.

...180 suwnic, z ktrych najwiksza ma udwig

znamionowy 250 ton i moe podnosi adunki o
ciarze do 450 ton.

Tego tylko brakowao, eby dwukrotne niemal przecienie suwnicy spowodowao awari, a moe
nawet ofiary w ludziach. Przypomina si sugestywny plakat bhp, przedstawiajcy nachmurzonego
robotnika, ktry wskazuje palcem w kierunku... widza, czyli tego, kto wanie odczytuje napis: TY
odpowiadasz za wypadki przy pracy.
Rzeczywicie odpowiadaby chyba tumacz, tylko nie wiadomo ktry, czy ten co niejasno przeoy
woski orygina, czy ten co napisa jasny i wyrany nonsens po polsku.
By moe ten ostatni mia jakie skojarzenia na temat rnicy midzy obcieniem dopuszczalnym
w normalnej eksploatacji, a obcieniem niszczcym, przy ktrym zachodzi pknicie elementu
konstrukcyjnego lub jego odksztacenie plastyczne o wartoci wikszej ni dopuszczalna. Tylko, e tej
drugiej granicy obcienia nie podaje si z reguy do wiadomoci uytkownika, bo co komu po
wygitej suwnicy?

W tekcie chodzi o to, e ciar przekraczajcy udwig jednej suwnicy mona podnie przy uyciu
dwch suwnic, pozostawiajc pewien dodatkowy margines bezpieczestwa w stosunku do sumy obu
udwigw (450 < 250 + 250).
Z angielskiego tekstu nie wynika, czy okrelenie the most powerful odnosi si do jednej czy
wikszej liczby suwnic, ale z poprzedniego zdania wida, e musiaa jednak wchodzi w gr liczba
mnoga.
Niedobrze jest transponowa na jzyk techniczny dowiadczenia z ycia codziennego, z ktrych
wynika, e do dwigu obliczonego na sze osb pakuje si z reguy sidma, podkrelajc dla
uspokojenia wsppasaerw swoj szczupo i niewysoki wzrost.
Wracajc do naszego przykadu, obowizkiem tumacza byo wydoby ukryt myl autora:
...180 suwnic, z ktrych najwiksze maj udwig 250 ton, a dwie takie suwnice
cznie mog podnosi adunki o masie do 450 ton.
Wasne dowiadczenie
Dla odprenia po tym momencie grozy pod przecion suwnic przytoczymy niewinn pomyk,
dowodzc, e tumacz nigdy nie centrowa wasnorcznie koa rowerowego. Inaczej bowiem nie
mgby przetumaczy w poniszy sposb opisu maszyny do montau k rowerowych:
Machine drives the nipple onto the spoke.

Maszyna nasuwa zczk na szprych.

Wasne dowiadczenie w majsterkowaniu przy rowerze podyktowaoby tumaczowi lepsz wersj

przekadu formy czasownikowej drives, a mianowicie nakrca zamiast nasuwa.
Pozornie na granicy zaj typu hobby znajduje si te tytu referatu, zamieszczony w programie cyklu
odczytw, towarzyszcego pewnej wystawie aparatury naukowej: Wysoka wiatoczuo fotografii
w przemyle. Nie wiadomo waciwie o co chodzi, bo wprawdzie fotografia ex definitione
wykorzystuje zjawisko wiatoczuoci, ta jednak nie jest cech fotografii, lecz sucych do niej
materiaw. Pomimo e w tym samym programie zamieszczono notk dotyczc producenta kamer
filmowych do zdj ultraszybkich, ktry wanie patronowa owemu referatowi, tumacz nie wpad na
pomys, i Anglicy pod tytuem High-speed photography in industry (jaki prawdopodobnie nosi
w oryginale omawiany referat) rozumiej wycznie szybkie filmowanie na tamie 16 mm, stosowane
w przemyle do analizy ruchu mechanizmw, przebiegu procesw spalania itp. High speed moe
mie bowiem dwojakie znaczenie: dua szybko, jeli mowa o mechanizmach czy pojazdach, bd
wysoka wiatoczuo, jeli chodzi o materiay fotograficzne i filmowe. Tutaj istotne byo pierwsze
znaczenie, cho rodkiem do szybkiego filmowania s naturalnie bardzo czue filmy.
Podsumowujc wic powysze, udokumentowane autentycznymi przykadami wywody,
podkrelibym raz jeszcze konieczno fachowego zainteresowania tumacza przekadanym przeze
tekstem, a std wyniknie ju niejako samoczynnie coraz lepsza znajomo terminologii i samego
meritum danej dziedziny.
Kt niewiadom tajnikw biecego rozwoju techniki obrbki skrawaniem potrafiby przetumaczy
ponisze fachowe okrelenie (nawet gdyby mu z gry powiedziano, e chodzi tu o frezark sterowan
liczbowo)
2-Achsen-Bahn- und 1- bzw. 3-Achsen-Streckensteuerung
jako

liczbowe sterowanie cige paskie i odcinkowe liniowe lub odcinkowe

przestrzenne?
Kwalifikacje lingwistyczne
Na licie podanych zalet tumacza figurowaa dalej biega znajomo jzykw, co nie jest takie
znowu oczywiste, bo wiele osb wyobraa sobie, e poznanie podstawowych form gramatycznych
i posiadanie dobrego sownika wystarcza do wykonywania najtrudniejszych nawet przekadw.
Do niedawna tumaczy mg zreszt kady, bez adnych wstpnych egzaminw i testw, a wiemy, e
ze znajomoci jzykw obcych w Polsce nie jest najlepiej nawet wrd osb, ktre przez takie
sprawdziany przebrny zwycisko.
Cytuj list czytelnika, p. Konstantego Bczkowskiego z Torunia zamieszczony w Kulturze z dnia 25
kwietnia 1971 r.
...Na temat podkopywania prestiu PRL przez rnych naszych przedstawicieli za granic nie
znajcych wcale, albo tylko troch, choby np. jzyka angielskiego, mgbym z okresu
ostatnich 20 lat napisa ca ksig. Zdarzay si wypadki, e w jednej z naszych zachodnich
ambasad spord czterech urzdnikw dziau paszportowego nie byo nikogo, kto by si
odway podnie suchawk telefonu z miasta.
Podobn skromno mona spotka czciej wrd tumaczy ustnych (konferencyjnych, po
angielsku - interpreters, po francusku - interprtes, po niemiecku - Dolmetscher), gdy ich
umiejtnoci w tym zakresie s zbyt atwe do sprawdzenia drog krtkiej rozmowy.
Tumaczy tekstw pisanych (po angielsku - translators, po francusku - traducteurs, po niemiecku bersetzer) trudniej rozszyfrowa, bo ich praca nie musi zazwyczaj przebiega z okrelon szybkoci,
egzamin moe wic trwa znacznie duej.
Praca takich tumaczy moe wykazywa obfito bdw ortograficznych, gramatycznych
i skadniowych, nadmiern dosowno, zwaszcza w przekadzie idiomw, dobr sw niewaciwy ze
wzgldu na subtelnoci semantyczne, wreszcie niezrczny styl i dwuznaczno lub nielogiczno
przekadu.
Podaj tu kilka wybranych przykadw, szersze rozwaania odkadajc do rozdz. 3-5.
Bdy ortograficzne omwiono ju poprzednio jako atwe do usunicia w dalszej obrbce
tumaczenia. Warto jednak zwrci uwag na takie bdy, ktre przeksztacajc dane sowo w inne
zmieniaj sens zdania i umykaj w ten sposb atwiej uwadze powierzchownego weryfikatora czy
korektora.
...wytwarza si par przemysow, co ma
powany wpyw na ekonomik tego procesu.

...industrial steam is being generated which

markedly effects the economy of the process.

Oczywicie miao by uyte sowo affects, cho pozytywny wpyw wytwarzania pary oddaoby moe
lepiej wyraenie improves.
Wicej wysiku wymagaj zwykle poprawki gramatyczne. Zdanie zawarte w polskim ogoszeniu
Poradzamy Was chtnie bez zobowiza
pozwala si domyle, e przetumaczono tu niemiecki zwrot jemanden beraten, w ktrym
rzeczownik stoi w bierniku.

Podobnie, powrt do oryginau tumaczy bd - cho go nie usprawiedliwia - w nastpujcym

przekadzie na angielski
Nie dysponowalimy ani baz produkcyjn, ani
odpowiednim zapleczem konstrukcyjnym.

We had not neither the production basis nor an

adequate design office.

Wedug skadni angielskiej, w odrnieniu np. od francuskiej, wystarcza jedno sowo przeczce
w zdaniu i dlatego not jest tu zupenie zbdne.
Dosowno razi szczeglnie w terminologii technicznej, ustalonej tradycyjnie w obu wchodzcych
w gr jzykach. Przykad:
tworzywa sztuczne

artificial materials

- zamiast normalnie uywanego w angielskim sowa plastics (ktrego zreszt mamy prawo
zazdroci ze wzgldu na jego krtko i jednoznaczno, podczas gdy nasz dosowny odpowiednik
plastyki zosta w technice wyklty).
Przytocz tu do jaskrawy przykad niezgodnoci semantycznych
Pierwszy podrcznik zajmujcy si elementami
konstrukcyjnymi drobnych mechanizmw.

The first handbook coping with structural

components in fine mechanisms.

To cope to wedug Wielkiego Sownika angielsko-polskiego J. Stanisawskiego: 1. boryka si,

podoa (czemu), radzi sobie, stawia czoo, zwalczy, zwalcza, opdzi si, opdza si; 2.
przykry, przykrywa, osania, ubra, ubiera, wystpowa (o warstwie cegie w murze). adne
z tych znacze nie pasuje do zwizku, jaki zachodzi midzy ksik a omawian w niej dziedzin.
Oczywistym wyborem jest tu sowo dealing od czasownika to deal, ktry wedug tego sownika
ma - obok wielu innych - znaczenie zajmowa si (czym).
Chropowato stylu pochodzi czsto ze zbyt niewolniczego trzymania si oryginau.
Das bedeutet Zeitersparnis in jedem Bro,
jedem Institut und jedem Werk. Zeit, in der
produktive Aufgaben gelst werden.

Oznacza to zaoszczdzenie czasu w kadym

biurze, instytucie i zakadzie. Czasu, w czasie
ktrego mog by rozwizane produktywne
zagadnienia.

Mamy tu i niepotrzebny imiesw (zamiast zaoszczdzenie mona byo da oszczdno)

i tautologiczny czas, w czasie ktrego, i wreszcie zapoyczon z niemieckiego stron biern, czsto jak tutaj wanie - przyciko brzmic po polsku. Nie mwic ju o szyku i znaczeniu dwch ostatnich
wyrazw, ktre moim zdaniem naleaoby zastpi przez zadania produkcyjne, Po uprzedniej
zmianie formy rozwizane na czstotliw. A i to jeszcze, e u nas si zadania coraz rzadziej
rozwizuje, a coraz czciej wykonuje, zwaszcza w kontekcie produkcyjnym. Wic w rezultacie:
Oznacza to oszczdno czasu w biurze, instytucie lub zakadzie przemysowym.
W zaoszczdzonym czasie mona z poytkiem wykonywa zadania produkcyjne.
Wstawka z poytkiem nie jest konieczna z merytorycznego punktu widzenia, lecz stanowi wat
stylistyczn, ktra jako zaokrgla zdanie.

Klasyczn dwuznaczno zawiera poniszy przekad.

X is a rotary internal combustion engine
developed by Y.

X jest silnikiem spalinowym z tokiem krcym,

zaprojektowanym i wyprodukowanym
w zakadach Y.

Pytanie, czy produktem zakadw Y jest cay silnik, czy tylko jego tok, naleaoby wedug regu
polskiej skadni rozstrzygn raczej na korzy tej drugiej wersji, a na niekorzy tumacza, bo tekst
angielski o toku w ogle nie wspomina, sprecyzowawszy wystarczajco jego sposb dziaania
przymiotnikiem rotary przy rzeczowniku engine.
rodkiem zaradczym na powysz dwuznaczno jest ustawienie silnika i toka w rnych
przypadkach, tak aby unaoczni, do ktrego z nich przyporzdkowane s wystpujce w zdaniu
imiesowy.
X jest to silnik spalinowy z tokiem krcym, zaprojektowany i wyprodukowany
w zakadach Y.
Na ostatni z wymienionych wad przekadu nielogiczno - mamy przykad chyba rekordowy,
stanowicy fragment ogoszenia.
Set-point repeatability 0.25% of input signal
range.

Sygna zadajcy zdolno powtarzania 0.25%

wejcia zasigu sygnaw.

Kropka po zerze w polskim tekcie zdradza, e tumaczenie to jest importowane, poza tym jednym
szczegem nie podejmuj si jednak dokona rozbioru logicznego tej charakterystyki.
W rzeczywistoci tekst polski, zrozumiay dla wtajemniczonych elektronikw, powinien brzmie:
Niestabilno wartoci zadanej (wynosi) 0,25% zakresu sygnau wejciowego.
Tak wyglda pobieny przegld bdw tumaczenia - a czy warto je wytyka i w ogle bliej si nimi
zajmowa? Materiay do odpowiedzi na to pytanie sprbuj przedstawi w drugiej czci rozdziau.

2. Perspektywy
Trudno pisa o perspektywach zawodu, ktrego oficjalnie do niedawna nie byo. Fakt ten stwierdzio
przed kilku laty ycie Warszawy, odpowiadajc czytelnikowi, interesujcemu si karier tumacza.
Jednak ycie, to z maej litery, obi sobie wasne kanay wbrew Nomenklaturze zawodw i dlatego
tysice referentw, projektantw, a moe i adiunktw, zasiadaj codziennie do pracy, zwanej
w potocznej polszczynie tumaczeniem.
Czy tak samo bdzie wygldaa ich praca w roku 2000, oddalonym zaledwie o jedno pokolenie od
momentu pisania tych sw? Inaczej mwic, czy wchodzcemu w ycie zawodowe modemu
czowiekowi opaci si doskonali w onglerce sowami dwch lub wicej jzykw?
Zacznijmy od rzeczy najoczywistszych: tumaczenie ustne bdzie z pewnoci potrzebne nawet
wtedy, gdy cudzoziemiec przyjedajcy do obcego kraju bdzie otrzymywa pudeeczko w rodzaju
dzisiejszego miniaturowego magnetofonu kasetowego, do ktrego bdzie mwi po swojemu,
a tubylcy - take po swojemu, pudeeczko za bdzie kademu tumaczyo na jego mow sowa

rozmwcy. Zawsze bowiem bd si zdarzay okolicznoci, w ktrych partnerzy zechc si

porozumie za porednictwem ywego czowieka, bd ze wzgldu na wag omawianych spraw, bd
dla zachowania najsubtelniejszych odcieni znaczeniowych w kwestiach delikatnej natury.
Elektroniczne substytuty
Wszelkiego rodzaju tumacze elektroniczni zaw jednak z pewnoci rynek pracy - niektre zajcia,
jak np. oprowadzanie wycieczek zagranicznych po muzealnych wntrzach, mona ju teraz stopniowo
automatyzowa przy uyciu rozporzdzalnych rodkw - odpowiednio zmodyfikowanych
magnetofonw.

W szeregach tych niezastpionych znajd si gwnie tumacze wysokiej klasy - kiepskich opaci si
zastpowa automatami.
Chyba mona t prognoz rozszerzy na tumaczenia pisemne. Rosncy strumie informacji
drukowanej na wiecie zmusi nas wkrtce do intensywniejszego poszukiwania drg automatyzacji
przekadw, bo ani armia tumaczy, ani wydajno ich pracy nie powiksza si w tak szybkim tempie.
Jednake, o ile kieszonkow tumaczark mona sobie wyobrazi jako twr stosunkowo
prymitywny, sucy gwnie do uatwienia typowych rozmwek turystycznych: Gdzie tu jest
toaleta?, Po ile te arbuzy?, Dzikujemy i polecamy si na przyszo! itd. (moe nawet
najczciej uywane zdania byyby wybierane klawiszami?), o tyle komputer pracujcy w tej samej
brany - nazwijmy go tumacznikiem - musiaby dostarcza przekadw z najrozmaitszych dziedzin,
przynajmniej na poziomie redniego tumacza. Dlaczego nie na poziomie dobrym lub doskonaym?
Ot w artykule zatytuowanym Niezdarny tumacz (z cyklu Komputer dla wszystkich)
zamieszczonym w yciu i Nowoczesnoci z 10 wrzenia 1970, Bogdan Mi opisuje trudnoci
zaprogramowania biegego tumacznika. Liczba artykuw traktujcych o tym zagadnieniu
przekroczya podobno dwa tysice, a w kilkunastu krajach prowadzi si prace badawcze. Pomimo
pewnych sukcesw w zakresie brulionowego tumaczenia prostych tekstw technicznych, przede
wszystkim z rosyjskiego na angielski i odwrotnie, komicznym symbolem nieudolnoci maszyn
matematycznych jest nadal klasyczny przykad ich pracy:
miso jest zepsute, ale spirytus wiey
przy czym oryginaem by odpowiednik polskiego
duch, jest silny, ale ciao mde.

Przed programistami tumacznikw stoj zreszt nie tylko problemy trudne ilociowo (setki tysicy
sw w kadym jzyku z uwzgldnieniem ich rnych znacze, zalenych od kontekstu) i jakociowo
(analiza zda zoonych, wyraenie ich w jzyku matematycznym, waciwe tumaczenie na
matematyczny odpowiednik zda w danym jzyku, synteza zda w tym jzyku), ale take zadania
nie dajce si rozwiza w sposb jednoznaczny. W niemieckim artykule2 na temat automatycznych
tumacze przytoczono zdanie, ktre mona rozumie trojako
Ich habe ein schnes Bild von Rembrandt
bekommen.

1) Otrzymaem (od kogo) adny obraz

namalowany przez Rembrandta.
2) Otrzymaem (od kogo) adny obraz
przedstawiajcy Rembrandta.
3) Otrzymaem adny obraz od
Rembrandta.

Po polsku zdanie
Otrzymaem adny obraz Rembrandta
miaoby tylko dwa moliwe znaczenia - pierwsze i drugie w powyszym zestawieniu, po niemiecku
natomiast uycie wieloznacznego przyimka von wprowadza rwnie i t trzeci moliwo.
Dla oceny prawdopodobiestwa jednego z tych trzech jednakowo logicznych znacze potrzebny jest
albo czowiek wychowany w rodowisku kultury europejskiej, albo komputer, ktry potrafiby
rozstrzygn te wtpliwoci na podstawie okrelonego programu. eby taki program stworzy, trzeba
ustali:

Czy liczba podobizn Rembrandta malowanych przez niego samego i przez innych artystw
bya wiksza - wtedy prawdopodobniejszy jest wariant 2 - czy mniejsza - wtedy
prawdopodobniejszy jest wariant 1 - od oglnej liczby jego pcien? W szczeglnym
przypadku otrzymania autoportretu artysty prawdziwe byyby oba te warianty.
Czy istnieje moliwo, aby Rembrandt zetkn si osobicie z osob, bdc podmiotem
zdania i ofiarowa jej obraz? atwo zaprogramowa, e nie, bo Rembrandt od dawna nie yje,
ale jeli zdanie pochodzi z tekstu dotyczcego okresu jego ycia?
Jeli istnieje powysza moliwo, jak oceni liczbowo szans jej prawdziwoci w porwnaniu
z wariantem 1 i 2?

Teraz pomnmy liczb potrzebnych tu danych przez liczb yjcych kiedykolwiek i gdziekolwiek
malarzy - bo zdanie to mogo przecie zawiera jakie inne nazwisko - i uzyskamy pojcie o ogromie
iloci informacji, bez ktrych moe si obej ywy tumacz, rozstrzygajcy o sensie zdania na
wyczucie.
Osobno trzeba rozpatrywa spraw wieloznacznoci sw: tak np. angielskie sowo consistent
w kontekcie matematycznym bdzie miao znaczenie niesprzeczny, ale moe te znaczy stay,
zgodny, logiczny. Czasownik to mean w poczeniu z podmiotem nieoywionym odpowiada
polskiemu znaczy, a z podmiotem ywym - m.in. mie na myli, ale jeli si czy
z bezokolicznikiem innego czasownika, to wtedy znaczy zamierza itd.

J. Kunze: Zu Fragen der automatischen bersetzung, Jenaer Rundschau, 1964, Nr 4, S. 196-201.

Ze statystycznego prawdopodobiestwa wynika, e wyrazy wystpujce w tym samym zdaniu

wykazuj jakie pokrewiestwo semantyczne. Tak np. istnieje niezmiernie maa szansa, by tak odlege
znaczeniowo wyrazy, jak lokomotywa i hormon znalazy si w jednym zdaniu, cho naturalnie
mona takie zdanie zbudowa. Tumacznik musiaby wic wybiera spord kilku moliwych znacze
rnych sw takie, ktre wykazuj najbliszy zwizek midzy sob, co nastrcza z kolei do
rozwizania spraw kryteriw owej bliskoci pokrewiestwa znaczeniowego.
W zwizku ze stopniem trudnoci zada stojcych przed tumacznikiem J. Kunze wysuwa w stosunku
do niego nastpujce wymagania:

wygodne, wielokrotne wejcia i wyjcia alfanumeryczne,

dua pojemno pamici staej, rzdu wielkoci milionw bitw, dla sownikw
automatycznych,
pami operacyjna o pojemnoci powyej 104 rozkazw,
alfanumeryczna organizacja urzdzenia liczcego,
szybko co najmniej 103 operacji na sekund3,
szeroko rozbudowany logiczny system rozkazw, obejmujcy rozmaite operacje testowe
i skokowe.

Wydaje si, e na razie mniej zawodne, a zarazem wymagajce bez porwnania mniejszych nakadw
inwestycyjnych, byyby urzdzenia pomocnicze, dziaajce troch jakby na zasadzie bardzo
rozbudowanej zabawki p.n. Sowa atomowa. Chodzioby mianowicie o konkretne odpowiedzi na
nasuwajce si tumaczowi w czasie pracy pytania, przede wszystkim o zaoszczdzenie czasu
poszukiwania odpowiednikw znaczeniowych w rnych sownikach.
Jeli do uzyskania wyczerpujcej informacji w czytelnej formie wystarczyoby wystuka dane sowo na
jakiej pomocniczej klawiaturze, to urzdzenie takie byoby chyba na obecnym etapie automatyzacji
prac zwizanych z tumaczeniem - przynajmniej u nas - szczytem postpu technicznego, dajcego si
atwo i powszechnie zastosowa.
Nie oznacza to, e nie naley oczekiwa dalszych postpw na tym polu. Ostatnio (cytuj ycie i
Nowoczesno z 26.7.1979)
Firma Lexicon Corp. specjalizujca si w maych urzdzeniach tumaczcych opracowaa
translator LX-3000. Ten nieduy aparat zdolny jest do tumaczenia z jzyka angielskiego na
kilkanacie jzykw i z tych samych jzykw na angielski. Jego ukad pamiciowy pozwala
zmagazynowa 15 000 sw i zwrotw najczciej uywanych w kadym z tych jzykw. Tekst
wprowadza si do pamici maszyny, litera po literze, za pomoc klawiatury zawierajcej 33
przyciski. Mikrokomputer analizuje i interpretuje zapisane zdanie, nastpnie wyszukuje
w pamici odpowiednie sowa i wywietla na tablicy wywietlacza przetumaczony
fragment..:
...Obecnie trwaj take prace nad skonstruowaniem urzdzenia fonicznego.
Mona przypuszcza, e za niewiele lat pojawi si w masowej produkcji przenone,
kieszonkowe urzdzenia tumaczce wprost z dwiku na dwik, z jzyka mwionego na
jzyk mwiony. I to bdzie biznes stulecia.
Czy wobec tego, e bezwzgldna liczba potrzebnych tumaczy moe si za par dziesicioleci
zmniejszy, nie naleaoby si ju teraz ograniczy do ksztacenia cisej czowki w kierunku teorii
przekadw i odpowiednich jzykw matematycznych, obniy za wymagania wobec innych
3

Pamitajmy, e dezyderaty te wydrukowano w r. 1964!

kategorii? Czy nie powinnimy zastosowa taryfy ulgowej dla roboczych tumacze tekstw
technicznych, ktre nie musz by pikne i doskonae jzykowo - wystarczy, gdy bd zrozumiae
i poprawne merytorycznie?
Niestety, dotychczasowe dowiadczenia z komputerami pozwalaj je przyrwna do tumaczy
sabych i omylnych, cho wyposaonych w niespoyt cierpliwo i bogaty zasb sw, nieosigalny
przy normalnej pracy ze sownikami. Nawet znaczne polepszenie jakoci pracy tych urzdze nie
wyeliminuje potrzeby weryfikacji, jako e wszystkich moliwych komplikacji (np. wieloznacznoci)
tekstw technicznych nie obejmie adna pami.
Postawibym tez, e jeli obecnie poda w tej brany przypomina z grubsza stoek - wielu tumaczy
o niskich kwalifikacjach i coraz mniej o coraz wyszych - to przysze zapotrzebowanie bdzie mona
raczej przedstawi w ksztacie szpulki na nici: stosunkowo znaczna grupa tumaczy pomocniczych do
prac atwych, ktrych z rnych przyczyn nie udao si zautomatyzowa, wski trzon redniej klasy,
zastpowanej w duej mierze przez komputery i rozbudowany wierzchoek, zoony z weryfikatorw
i teoretykw. Wtpliwe jest przy tym, aby kto mg si powanie zajmowa obiema tymi
specjalnociami jednoczenie, bo pierwsza wymaga bdzie - tak jak dzi - wyczulenia jzykowego,
druga za - raczej zdolnoci analityczno-matematycznych.
Granice tolerancji
Rola weryfikacji wymaga moe uzasadnienia wobec rozpowszechnionego pogldu, e w tumaczeniu
tekstw technicznych wystarczy odda z grubsza tre, fachowiec i tak to zrozumie, a szkoda czasu
na szlifowanie przekadu. Granic tolerancji sabej jakoci tumaczenia tekstw technicznych
niezmiernie trudno jednak dokadnie wyznaczy.
Mona si zgodzi, e nie zgrzeszy specjalnie autor, piszcy troch wedug wzoru maso malane,
ani te tumacz, ktry nie przyczyni si do ulepszenia tekstu, skoro cao jest zrozumiaa
i jednoznaczna:
jsou pedpokladem k rozsieni wvozu
irwestinich celku, pedevsim budovni celch
zvodu na vrobu elektronickch vrobku

umoliwiaj rozszerzenie eksportu kompletnych

obiektw inwestycyjnych, przede wszystkim
w zakresie budowy caych zakadw do
produkcji wyrobw elektronicznych

cho naturalnie lepiej powiedzie po polsku

...w zakresie budowy zakadw przemysu elektronicznego.
Tak samo nie naleaoby krytykowa przycikiego, przeadowanego imiesowami, ale sensownego
zdania, nawet jeli zawiera monotonne powtrzenia tych samych lub podobnych wyrazw, co byoby
niedopuszczalne w tekcie literackim:
Za wprowadzeniem procesu tandemowego przemawiaa moliwo
przeprowadzenia modernizacji bez przerywania produkcji w pozostaych piecach,
uzyskanie od 2,5- do 3-krotnie wikszej wydajnoci w stosunku do wydajnoci
osignitych w przypadku piecw SM oraz osignicie od 2 do 2,5 raza wikszej
produkcji rocznej anieli przy zasilanych tlenem piecach SM o takiej samej
pojemnoci.
W roboczych instrukcjach mona si nie wysila na omijanie strony biernej:
The sheet may be reused

Arkusz moe by uywany szereg razy

jakkolwiek chwila namysu przyniosaby zapewne szczliwsze sformuowanie:

Arkusz (ten) nadaje si do wielokrotnego uytku.
Wtpliwoci zaczyna budzi dopiero zdanie
The belt is mounted on closely pitched impact
idlers to withstand shock loading

Dla wytrzymania adunku uderzeniowego tama

zmontowana jest na gsto rozmieszczonych,
luno biegncych kkach anty-uderzeniowych

ktre waciwie trzeba przetumaczy na nowo i to do swobodnie, aby unikn niejasnych

terminw adunek uderzeniowy i kka anty-uderzeniowe:
Uderzenia wystpujce w czasie adowania s przejmowane przez gsto
rozmieszczone, swobodnie obracajce si rolki, po ktrych biegnie tama.
Oto inny przykad, w ktrym tumaczenie rozmija si z treci oryginau, cho zachowuje jego
oglniejszy sens:
...the release of labour for higher grade work
with the minimum of routine repetitive tasks.

...uatwienie pracy, gwnie w celu zwikszenia

udziau prac obejmujcych minimum
powtarzanych mechanicznie czynnoci.

W rzeczywistoci chodzi bowiem o:

Zwolnienie robotnikw do prac wymagajcych wyszych kwalifikacji
i obejmujcych minimum powtarzalnych mechanicznie czynnoci.
Porednie ogniwo stanowi tumaczenia w ogle niezrozumiae, jak
przycisk do wyprenia rozpory
(chodzi tu - jak wynika z kontekstu - o suwak do napinania migawki w pewnym typie aparatw
fotograficznych) albo takie zestawienie programu produkcyjnego:
Dotyczy miary pojemnociowej w rnych zasadniczych miarach, na przykad:
pojemno miary pomiarowej w znakach i przeczniku, radioaktyczne przyde
do badania miar pojemnociowych w przeczniku ograniczajcym
elektromechaniczny stan w znakach, ...przydy do badania miar pomiarowych
i poziom w znakach i przeczniku, stro tarczy obiegowej, ...
(tu ju nie podejmuj si odgadn waciwych nazw polskich, nie rozporzdzajc oryginaem
niemieckim).
Powyszy przykad jest fragmentem z listu reklamowego (direct mail) pewnej firmy szwajcarskiej,
rozesanego do potencjalnych polskich odbiorcw jej wyrobw.
Od punktu niezrozumiaoci zarysowuj si dwa kierunki prowadzce wci dalej w d. Jeden z nich
to jeszcze gorszy jzyk przekadu przy sensownej treci, np.
Kamera-X bya wynotowana zlat medalijom na Lipskem targu jesienowym 19...

Wygldao to szczeglnie zaskakujco w niele na og przetumaczonym prospekcie, ktry na

ssiedniej stronie zawiera zdanie:
X zostaa za doskona jako wyrniona na Jesiennych Targach Lipskich 19...
zotym medalem.
Jednake przypuszczenie, i poprzednia wersja tego zdania zostaa omykowo wydrukowana w jakim
innym jzyku sowiaskim, odpada ze wzgldu na wystpowanie charakterystycznych dla jzyka
polskiego liter i .
Drugi kierunek w stron dna reprezentuj teksty mniej wicej poprawne jzykowo, ale o treci
odmiennej od oryginau, a zwaszcza z nim sprzecznej.
Zaczyna si to niewinnie od zudze optycznych, czyli niedbaego czytania tekstu przez tumacza,
ktry np. woskie sowo degasaggio (usunicie gazu) przekada tak, jakby to byo dosaggio
(dozowanie), natomiast attenuazione (osabienie) jak allungamento (wyciganie si). Takie
potknicia obdarzonej nadmiernym zaufaniem pamici mog znieksztaci sens zdania, np.:
una sonda separata per ogni posto

jedna sonda podzielona na ilo punktw

podczas gdy miaa by

oddzielna sonda dla kadego punktu.
Ocieramy si o dno, gdy przymiotnik scoperto - odkryty - znajdujemy w tumaczeniu wanie jako
kryty, za ingresso, czyli wejcie - jako wyjcie.
Na dnie jest zwykle osad, wic na zakoczenie co z tej brany: effluent plant to wedug pewnego
tumacza urzdzenie czerpalne, cho nos mwi wyranie, e to raczej urzdzenie do oczyszczania
ciekw.
Przykady te dowodz chyba ostatecznie poytku z weryfikacji tumacze, przynajmniej dopty,
dopki dokonuj ich omylni ludzie, a z poprzednich wywodw wynikao, e i komputerom nie bdzie
mona dowierza na sto procent.
Zakresy wymaga
Rozwaaniom nad celowoci osigania dobrego poziomu tumacze tekstw technicznych nie naley
wic przypisywa pobudek wypywajcych z przesadnej pedanterii, ale raczej trosk o wykonalno
tych zada, jakie naprawd stoj przed tumaczami.
Sprbujmy sklasyfikowa te zadania wedug wymaganego stopnia doskonaoci, z jak powinny by
wypeniane.
Rodzaj tumaczenia

Instrukcje obsugi urzdze

importowanych
Dokumentacja eksportowa
Artykuy do prasy
zagranicznej
Artykuy do prasy krajowej
Materiay reklamowe

cisoci
merytorycznej
wysokie

Wymagania
terminologiczne gramatyczne

stylistyczne

rednie

niskie

niskie

wysokie
do wysokie

rednie
wysokie

rednie
wysokie

do wysokie
wysokie

wysokie
wysokie

wysokie
wysokie

rednie
do
wysokie
wysokie
wysokie

Uzasadniam poniej rnice w kwalifikowaniu poszczeglnych zada, od lewej do prawej.

ciso merytoryczna w sprawach istotnych nie znosi uchybie w adnej kategorii, ale artykuy
zawieraj prawie zawsze - co tu ukrywa - troch wody, ktr mona przelewa na inny jzyk nieco
swobodniej ni treci techniczne, std o wos nisze wymagania przecitne.
Terminologia w dokumentacji roboczej obu pierwszych kategorii o tyle jest mniej wana, e
uytkujcy te materiay fachowcy rozporzdzaj na og rysunkami niezawodnie identyfikujcymi
urzdzenia i ich czci skadowe. Oczywicie, pomylenie nazw nie pokazanych na rysunkach operacji
technologicznych kwalifikowaoby si ju jako nieciso merytoryczna.
Polizgnicia gramatyczne, jeli tylko nie wypaczaj treci tekstu, s dopuszczalne w dokumentacji,
z ktrej korzysta niewielka grupa zainteresowanych np. obsug danego urzdzenia. Nieco bardziej
trzeba si ich wystrzega w materiaach eksportowych, w ktrych moemy czasem nie dostrzec
moliwoci opacznego zrozumienia tekstu przez odbiorc, a niedopuszczalne s, naturalnie,
w materiaach drukowanych.
Taka sama klasyfikacja odnosi si do stylu opracowania, z minimalnie ulgow taryf dla artykuw
wysyanych do zagranicznych redakcji, ktre i tak zapewne bd adiustoway tekst wedug swoich
upodoba. Jeszcze mniej uwagi moemy powica subtelnociom stylu, jeli nasze tumaczenie ma
by pniej przeoone na inny obcy jzyk i dopiero w tej wersji drukowane. T ewentualno
omwi jednak szczegowiej w rozdz. 4.
Etat czy zlecenie
Obrawszy sobie specjalno wedug swoich upodoba, a zakres tumaczonego materiau wedug
kwalifikacji, tumacz ma jeszcze do rozstrzygnicia spraw zatrudnienia: stay etat czy prace
dorywcze. Pomijajc wzgldy materialne, ktre kady musi rozpatrywa indywidualnie, warto zwrci
uwag na pewne plusy pracy etatowej dla tumaczy nie majcych (jeszcze?) wyranej specjalizacji
branowej. Wiele instytucji zatrudnia wicej ni jednego tumacza, a wtedy bardziej uzasadnione
ekonomicznie jest stworzenie dla nich podrcznej biblioteki, uatwiajcej prac, zwaszcza w mao
znanej tumaczowi specjalnoci. Istnieje take moliwo wzajemnych konsultacji, a dla sabszych
pracownikw - podcignicia si do poziomu bardziej dowiadczonych kolegw.
Wybitny specjalista-branowiec rzadziej znajdzie dla siebie odpowiednie warunki pracy etatowej,
gdy potrzeby instytucji zmusz go czsto do tumacze odlegych od dziedziny jego zainteresowa.
Tumacze konferencyjni
Interesujce perspektywy zatrudnienia, take i poza granicami kraju, maj tumacze wadajcy
jzykami biegle w sowie i w pimie, zarwno w zakresie danej specjalnoci technicznej, jak mowy
potocznej. Poczenie umiejtnoci pozwala im - po dugim i mozolnym treningu oraz opanowaniu
tremy - spenia funkcje tumaczy konferencyjnych (przy czym na og im mniej liczna konferencja,
tym zadanie atwiejsze), a nawet kabinowych, tj. przekadajcych do mikrofonu w wyciszonej kabinie
teksty przemwie wysuchiwanych jednoczenie za pomoc zaoonych na uszy suchawek. Dua
rozpito trudnoci takiej pracy polega na tym, e tumacz kabinowy moe mie przed sob gotowy
przekad (np. referatu naukowego) i odczytywa go, synchronizujc tylko lektur z odbieranym
w suchawkach tekstem oryginau, ale moe te nie zna w ogle treci tego ostatniego (np.
w przypadku swobodnej dyskusji na kongresach) i wtedy musi tumaczy na bieco, co wymaga
trudno osigalnej koncentracji uwagi, nie mwic ju o biegoci w obu jzykach i w omawianym
przedmiocie. Mona by apelowa do mwcw wygaszajcych zaimprowizowane przemwienia na

takich multilingwistycznie zradiofonizowanych imprezach, aby w zrozumieniu opisanych powyej

trudnoci, uatwiali kabinowcom zadanie robic przynajmniej kilkusekundowe przerwy midzy
odpowiednio krtkimi i jasno sformuowanymi zdaniami.
Przykadem nieprzygotowania tumacza konferencyjnego do jego zada moe by przypadek, gdy na
pewnym sympozjum przetumaczono maszyn cyfrow bezsensownie jako cipher machin,
zamiast prawidowego digital computer.
Na tumaczy ustnych czyhaj nie tylko lingwistyczne i fachowe puapki, ale take najrozmaitsze
powiedzonka o charakterze idiomatycznym. Tak np. pewien Anglik na pytanie, czy zgodziby si o ile to nie bdzie sprzeczne z angielskimi zwyczajami - ewentualny dalszy cig rozmowy roboczej
przenie na czas obiadu, bo pora ju pna, odpowiedzia: Im in Rome - Jestem w Rzymie (a
rzecz si dziaa w Warszawie). Ot waciw odzywk tumacza w tym momencie byo
powiedzenie: Skoro wszedem midzy wrony... Jest to bowiem odpowiednik strawestowanego
przez Anglika fragmentu powiedzenia When in Rome, do as the Romans do - Gdy jeste w Rzymie,
postpuj tak jak Rzymianie. Dosowne tumaczenie na polski, bdc tylko suchym stwierdzeniem i to
w dodatku topograficznie faszywym, nie dawaoby polskiemu rozmwcy adnej informacji co do
reakcji cudzoziemca na postawion mu propozycj. Powysze za tumaczenie idiomatyczne do
dobrze ilustrowao jego artobliwie zgodn postaw wobec ycze gospodarzy.
Istniej jeszcze trudnoci prawie nieuchwytne, wynikajce z wychowania si tumacza i przynajmniej
jednego z rozmwcw w odmiennym krgu kulturowym, ustrojowym, a czsto i w zdecydowanie
odmiennym okresie (przykady: sdziwi dygnitarze lub uczeni i student-tumacz albo modzi
sportowcy czy gwiazdy ekranu i starszy wiekiem lingwista).
Dwa ostatnie podziay zbiegy si kiedy w nieszkodliwy i zabawny sposb, kiedy bardzo moda,
a skdind i bardzo dobra tumaczka polska poredniczya w rozmowie przedstawiciela zachodniej
firmy z dyrekcj krajowego przedsibiorstwa. Ze strony cudzoziemca pado w dyskusji dwukrotnie
sowo competition, ktrym to zjawiskiem uzasadnia on pewne trudnoci w zbycie na swoim rynku
oferowanych mu przez stron polsk towarw. Tumaczka za kadym razem - po namyle trwajcym
uamek sekundy - tumaczya to sowo jako wspzawodnictwo, podczas gdy biorcy udzia
w rozmowie przedstawiciele przedwojennych rocznikw nie mieli wtpliwoci, e koszmarem
trapicym gocia jest raczej konkurencja - sowo w tym wanie handlowym znaczeniu
symptomatycznie zapomniane niemal zupenie przez pokolenie wychowane na rynku sprzedawcy
(cho uywane przez nie nadal w sensie np. konkurencji sportowej).
Ostatnim wreszcie, cho nie najmniej wanym kryterium kwalifikacyjnym tumacza ustnego jest jego
wymowa i akcent w obcym jzyku. Sam tylko zy akcent moe by co najwyej irytujcy, drcy za
uszy zagranicznych interlokutorw, ale w przypadku jzykw o skomplikowanej fonetyce i ortografii,
jak np. w angielskim, istnieje te moliwo powanych nieporozumie na skutek nieprawidowej
wymowy poszczeglnych sw. Jeszcze gorsze komplikacje wynikaj dla tumaczy ustnych z jzykw,
w ktrych znaczenie sw z reguy zaley jeszcze dodatkowo od intonacji, jak np. w chiskim,
wietnamskim. Tak wic wietnamskie sowo la ma sze rnych znacze w zalenoci od tonu, ktry
sygnalizuj specjalne znaki pisowni4.
Pisownia
la
l
l
4

Ton
rwny
opadajco-falujcy
opadajco-wznoszcy

Znaczenie
krzycze
by
ogie (gwara)

Thanh-Le; Rozmwki polsko-wietnamskie. Warszawa, Wiedza Powszechna. 1963.

l
l
l

wznoszco-przerywany zemdle, zmczony

wznoszcy
li
dwicznie opadajcy
obcy, nieznajomy

Sdz, e po tej prbce nasi konwersatorzy wezm si ze zdwojon energi do wicze

zmierzajcych choby do skromniejszych celw, jak zrnicowanie wymowy angielskiego th i
polskiego dz, albo litery i w niektrych sowach niemieckich, np. inzwischen, i w sowach
polskich, np. inni.
Mimetyzm lingwistyczny
Pozostaje ustali, do jakiego stopnia doskonaoci moe doj tumacz tekstw technicznych w swojej
pracy. Zakadamy z gry, e w tumaczeniach ustnych tego typu celem samym w sobie nie jest
perfekcja jzykowa, nie pozwalajca odrni biorcego udzia w dyskusji tumacza od
cudzoziemcw, lecz wystarczajca pynno i cakowita ciso tumaczonych wypowiedzi,
podbudowana gruntown znajomoci obu jzykw i danej specjalnoci.
Mimetyzm lingwistyczny atwiej zrealizowa pisemnie, bo nie sycha wtedy faszw fonetycznych,
a dzieo mona dowolnie dugo cyzelowa na podobiestwo najlepszych wzorw opublikowanych ju
w danym jzyku. Mimetyzm taki jest czsto podany w literaturze eksportowej, a zwaszcza
reklamowej. W pierwszej ma tylko zapobiec odruchom niechci ze strony odbiorcy na ewentualne
kaleczenie jego mowy, w drugiej za - ma wesprze dziaanie przycigajce uwag, zachcajce do
kupna towaru, ktry nie sposb przecie zachwala amanym jzykiem.
W pierwszej czci rozdziau prbowaem dowie, e ignorancja zawodowa tumacza musi wyj
z przekadu jak szydo z worka, z rzadkimi wyjtkami dla tumaczy-laikw przyuczonych do danej
dziedziny przez wieloletni specjalizacj w dotyczcych jej przekadach. Przez analogi mona by
powiedzie, e zapewne najstaranniej nawet opracowany przekad zostanie rozszyfrowany jako obcy
produkt przez czytelnika, mwicego od dziecka danym jzykiem.
Wiele przemawia za tak tez. W jednym tylko artykule w czasopimie przeznaczonym dla odbiorcw
zagranicznych mona byo kilka lat temu wyczyta wiele neologizmw angielskich, ktre z dziwn
atwoci daway si przekada z powrotem na polski, zdradzajc od razu jzyk oryginau:
versatilely (wszechstronnie), specificity (specyfika), developmental (rozwojowy),
signalized (sygnalizowany).
Rzecz w tym, e przymiotnik versatile nie przyjmuje przyswkowej kocwki -ly, trzeba wic byo
uy opisowego zwrotu in a versatile way lub synonimu. Specificity naleaoby zastpi przez the
specific character, developmental przez przymiotnikowo uyte sowo development (chodzio
tam o prace rozwojowe w przemyle), a signalized przez signalled. Uycie tych niewaciwych
kocwek stanowi polonizm atwy do rozpoznania dla nas, dla Anglika za niewtpliwie racy.
Z tego samego artykuu pochodz przykady dosownego tumaczenia klientw jako clients,
zamiast customers (zreszt i w Polsce klient wychodzi powoli z uycia - z wyjtkiem zastosowania
w sloganie, ktry mwi, e to nasz pan - i jest zastpowany przez nabywc, kupujcego,
zamawiajcego, odbiorc - cho, prawd mwic, cigle jeszcze najczciej zasuguje na miano
petenta) i opracowa ekonomicznych jako economic elaborations, zamiast economic papers
albo articles.
Podejrzanie swojsko brzmi take zwroty within the frames of this editorial (w ramach niniejszego
artykuu wstpnego?) albo made to the latest design solutions (produkowany wedug

najnowszych rozwiza konstrukcyjnych?), a take przymiotnik teletechnical, zamiast ktrego

uywa si po angielsku przymiotnikowo rzeczownik telecommunication.
W tekstach technicznych spotyka si dosowne tumaczenie z polskiego:
w temperaturzeC

in a temperature of...C

niezgodne z utartym zwrotem angielskim

at a temperature of...C
Niepewno jzykow zdradza zdanie, zamieszczone w ogoszeniu instytucji X, oznajmiajce, e
utrzymuje ona wasne biuro na terenie Y
An own office is maintained on the Y grounds.
Nie wzito pod uwag, e w jzyku angielskim, w odrnieniu od polskiego, przymiotnik own
(wasny) musi zawsze sta przy rzeczowniku lub zaimku w dopeniaczu, na wzr nazwy puku
Queens Own Rifles (Przyboczni Strzelcy Krlowej). Waciwym rozwizaniem byoby wic zdanie:
Xs own office is maintained on the Y grounds
albo w stronie czynnej:
X maintains its own office on the Y grounds
przy czym jednak wkraczamy na nieco liski teren, bo jedni teoretycy twierdz, e firma o jakiej
neutralnej nazwie skrtowej, dajmy na to Plumpol, jest rzeczownikiem w liczbie pojedynczej, inni
za nawizuj do sowa company, ktrym okrela si po angielsku wieloosobowe przedsibiorstwa
i w konsekwencji operuje si ich nazwami tak, jakby stanowiy rzeczownik w liczbie mnogiej.
Powysze zdanie brzmiaoby wtedy:
X maintain their own office on the Y grounds.
Tolerancyjni Anglicy dopuszczaj obie formy, ale wrd bardziej pryncypialnych rodzimych tumaczy
toczyy si - bywao - zacite dyskusje nad wyszoci jednej z nich.
Wynika z tego wszystkiego, e istnieje kategoria bdw, po ktrych szczeglnie atwo pozna tekst
tumaczony lub napisany przez cudzoziemca. Nie jest jednak nigdzie powiedziane, e kady
obcokrajowiec musi je popenia. Jest take obszerna kategoria bdw (w znacznej czci
pokrywajca si z poprzedni), popenianych zarwno przez autorw, jak i przez tumaczy.
Prowadz do tego, e

naprawd dobry tumacz, dooywszy stara, moe napisa tekst fachowy w obcym jzyku
zawierajcy mniej bdw ni podobny tekst tamtejszego autora, nie majcego praktyki
pisarskiej;
na najwyszym poziomie umiejtnoci przekadu spotyka si teksty zawierajce tylko tu
i wdzie potknicia jzykowe, ktrych nie uniknie w rodzimym jzyku nawet niezy autor;
przekady na polski, dokonywane przez polskich tumaczy, s - o czym jeszcze nie byo mowy bardzo czsto gorsze ni wyniki tumaczenia na obcy jzyk przez te same osoby i z reguy
o klas gorsze od oryginalnych artykuw polskich, nawet pisanych przez niezbyt wprawnych
autorw.

Punkt ostatni ma, jak podejrzewam, pewien zwizek z aktualnym systemem bodcw - czy te
antybodcw - istniejcych w dziedzinie tumacze i bdzie szerzej omawiany w rozdz. 7.
Punkt rodkowy moe stanowi akcent optymistyczny pod warunkiem, e wierzchoek stoka
poday tumaczy bdzie city, a zatem krg takich mistrzw - dostatecznie szeroki.
Punkt pierwszy mona by podbudowa twierdzeniem, e pisanie tekstw technicznych stao si
w krajach uprzemysowionych oddzielnym zawodem, w ktrym, jak w kadym innym, po latach
praktyki czowiek staje si fachowcem, przewyszajcym amatorw umiejtnociami. Naley tu
rwnie pisanie tekstw w jzykach obcych, a wic i tumacze na te jzyki.
Tu, by moe, kryje si czciowo przyczyna wspomnianego powyej sabego poziomu przekadw na
polski. Tumaczom, mogcym dostarcza teksty obcojzyczne o dopuszczalnej jakoci, nie opaca si
ju zajmowa tumaczeniem w przeciwn stron; po latach za tak wychodz z wprawy, e nie s
w tym zakresie lepsi od przecitnych amatorw, czyli tumaczy dokonujcych od czasu do czasu
niewielkich przekadw na wasny uytek.
Na dowd, e amator - i to nie tylko polski - popenia czsto kardynalne bdy w tumaczeniu na swj
rodzimy jzyk, lub nie umie takich bdw dostrzec wystpujc w roli weryfikatora, przytocz par
przykadw
Sole potasowe, odznaczajce si wysok
zawartoci czystego skadnika.

Kalisalze, die sich durch groen Reinheitsgehalt

auszeichnen.

Mona byoby powiedzie Reinheitsgrad (stopie czystoci) zamiast bezsensownego

Reinheitsgehalt (zawarto czystoci), ale i to nie stanowioby cisego przekadu, ktry brzmi:
Kalisalze, die sich durch hohen Gehalt an reinem Komponent auszeichnen.
Zakady materiaw przewodzcych

Betrieb der fhrbaren Materialien

- prawidowo:
Betrieb der leitungsfhigen Materialien
Pprzewodniki dyskretne

unauffllige Halbleiter

- tu wanie nie naleao si obawia dosownoci i da

diskrete Halbleiter.
W budownictwie stosowane jest w coraz
szerszym zakresie palowanie, co wynika
z koniecznoci wykorzystywania pod zabudow
rwnie gruntw sabych o niewielkiej nonoci.

Im Bauwesen wird in immer grerem Umfang

das Pflocken verwandt. Es ist besonders
unentbehrlich beim Bau auf Bden mit
schwacher Konsistenz.

Przekad pozornie dobry, a przy tym do swobodny, z podziaem zdania dla lekkoci stylu. Niestety
lekko t okupiono odchyleniem od treci: palowanie nie jest besonders unentbehrlich
(konieczne zwaszcza) na gruntach sabych, bo to oznaczaoby, e jest potrzebne take i na innych
gruntach. Tekst oryginau wyranie mwi, e palowanie jest skutkiem koniecznoci zabudowy

gruntw o niewielkiej nonoci. Gdyby naleao go rozumie tak, jak to zrobiono w przekadzie, to
musiaby brzmie:
...co wynika midzy innymi z koniecznoci...
Naturalnie, mona byo wyraon tre podkreli jeszcze mocniej, piszc
...co wynika z coraz czciej wystpujcej koniecznoci...
gdy to wizaoby cilej ilociowo skutek i przyczyn, ale i tak wiemy, e na skalistych i innych
gruntach o duej nonoci palowania si nie stosuje.
Zasadniczy bd tkwi w czasowniku pflocken, ktry bynajmniej nie oznacza palowania lecz
palikowanie, czyli wbijanie maych palikw w ziemi dla oznaczenia punktw naniesionych na plan
pomiarowy. Wprawdzie w sowniku technicznym (skd zapewne wzi to sowo bezkrytyczny
tumacz) figuruje niesusznie haso palowa - pflocken (w polsko-angielskim jest oddzielnie
palikowa - peg i palowanie - piling), ale przy tym ostatnim czasowniku jest symbol dziedziny
Verm, czyli Vermessung - miernictwo, a wic nie budownictwo. Jest tam take i prawidowe
znaczenie den Pfahl eintreiben, co oczywicie w danym przypadku trzeba byo zastosowa w liczbie
mnogiej, i ostatecznie zamiast das Pflocken wstawi das Eintreiben von Pfhlen.
Omawiam dokadnie te bdy, eby dowie, e cudzoziemiec te czowiek: o jednych terminach
moe nie mie pojcia, inne bierze ze sownika, rwnie ich nie rozumiejc, jednym sowem
Es wird, berall mit Wasser gekocht.

I w Paryu nie zrobi z owsa ryu.

Dlatego miesz mnie z naboestwem wymawiane przez niektrych branowcw zaklcia: dalimy
to Anglikowi do sprawdzenia, To przecie Niemiec tumaczy itd. Ale nie tylko my ulegamy
zudzeniom: bywa i tak, e podrujcy subowo Polak zostaje zaproszony - albo i sam si ofiarowuje
- do wykonania lub konsultacji jakiego tumaczenia na polski i znw zleceniodawca jest przekonany,
e opiera si na najwyszym autorytecie lingwistycznym, choby w podrnik by znacznie lepiej
przyuczony do wadania suwakiem lub zgoa suwmiark ni pirem. Tak kult narodowoci przerasta
kult fachowoci...
S tu jeszcze dwa zagadnienia uboczne: jedno z nich, to rnice midzy poszczeglnymi grupami
etnicznymi w danej strefie Szykowej. Mniejsza o miejscowe narzecza i gwary, mam tu na myli
zdecydowane rnice w oficjalnym jzyku pisanym, rzecz prosta gwnie w zakresie terminologii
technicznej.
Jzyk amerykaski
Najpowaniejsze rnice tego typu zachodz midzy jzykiem angielskim uywanym w Stanach
Zjednoczonych A.P. i w Wielkiej Brytanii. Jest to niewyczerpany temat obustronnych artw
w rodzaju tumaczenia caych opowiada z jednego jzyka na drugi, przy zastosowaniu w obu
wersjach maksymalnej liczby odmiennych sw, jak np. brytyjskiego terminu tipping lorry
i amerykaskiego dumping truck (samochd-wywrotka). Niektre sowniki, jak np. Wielki sownik
polsko-angielski J. Stanisawskiego, sownik obrazkowy The English Duden itd. podaj przy
amerykaskich odpowiednikach skrt am lub inne oznaczenie. Skdind bardzo udany Sownik
naukowo-techniczny polsko-angielski pod red. S. Czerni i M. Skrzyskiej, odrnia zasadniczo
terminy amerykaskie symbolem US, jednak w niektrych przypadkach pomija to oznaczenie. Tak np.
pod hasem lampa elektronowa podaje bez komentarzy dwa odpowiedniki electronic tube i
electronic valve, podczas gdy pierwszy z nich jest charakterystyczny dla literatury amerykaskiej,

drugi za dla brytyjskiej. Trzeba przyzna, e podobn sytuacj, dotyczc podwjnych

odpowiednikw szyby przedniej i maski silnika samochodu, wyjaniono ju w kolejnym wydaniu
(III, z 1976 r.) literkami US przy amerykanizmach. Na uytek tumaczy tekstw technicznych warto
moe zamieci may sowniczek rnicych si od siebie terminw, wybranych z ksiek: G. Graf i H.
Spitzbardt, Amerikanisches Englisch (Leipzig 1965, VEB Verlag Enzyklopdie) oraz The English
Duden (Mannheim 1960, Bibliographisches Institut A.G).
Sowniczek angielsko-amerykaski
{regua oglna: kocwka angielska -lling skraca si w praktyce amerykaskiej o jedno l, kocwka our traci u, kocwka -re zamienia si w -er)
Budownictwo
blind, window shutter
block of flats, tenement house
detached house
exhibition hall
ground floor, first floor etc.
luggage lift
mitre
paternoster lift
site
Chemia
aluminium
benzole
fibre
paraffin lantern petrol
sulphur (i pochodne)
vapour

shade
apartment house
home, homestead
exposition building
first floor, second floor etc.
baggage elevator
miter
endless elevator
lot

aluminum
benzene
fiber
kerosene lamp gasoline (potocznie: gas)
sulfur (i pochodne)
vapor

Elektrotechnika, elektronika, telekomunikacja

A.C.
call-box
brake magnet, magnetic brake
cartridge fuse, fuse
D.C.
docking telegraph
earthed
electromagnet
electronic valve
insulating tape
radio mast
radio set, wireless
rectifier
sound emission microphone, sound transmitter

a.c.
telephone booth
solenoid brake
plug-type cut out
d.c.
maneuvring telegraph
grounded
solenoid
electronic tube
friction tape
radio tower
radio
straightener
impulse microphone

telephone exchange
teleprinter
ultrasonic wave apparatus
wall socket
Hutnictwo i odlewnictwo
aluminium
ingot chariot
mould
moulding shop
pouring gate, runner gate
square iron

telephone central
teletypewriter
tran(s)sonic wave apparatus
wall outlet

aluminum
dumper
mold
moldery
sprue
square stock

Instalacje wodno-kanalizacyjne i gazowe

cock, tap
faucet
conduit bender (self contained) hickey
gas holder, gasometer
gas tank
gas pipe
gas conduit
plumber, tinsmith
tinner
surface hydrant
fire plug
Inynieria ldowa i wodna, drogownictwo
bend marks
banking indicators
bow-string girder, parabolic girder camel-back girder
canal
waterway
embankment, river dam
levee
first-class road
auto highway
foundation, road bottoming,
telford base
level crossing
grade crossing
mill weir
trash rack
motorway
speedway
motorway exit
turn-off
parking ground, parking place
parking lot
pavement
sidewalk, walkway
private road
driveway
sign post
finger board
snow plough
snowplow
watering lorry
sprinkling truck
Kolejnictwo, tramwaje i trolejbusy
axle bearing
bogie
buffer stop
control cabin, signal box

journal box
truck
bumping post
switch tower

cow catcher, fender, rail guard

engine driver, locomotive driver
goods station
goods wagon
hump
level crossing
light railway track
local railway
main line railway
open goods wagon
passenger train, slow train, stopping train
rail fish-plate
railway
railway carriage, railway coach
railway station
shunting engine, shunting locomotive
sleeper
standard-gauge locomotive
tramcar
tram driver
traversing platform
trolley bus
underground
Lotnictwo
aeroplane
arrester wires
automatic pilot
flight deck
landing gear, undercarriage
stabilizing nose undercarriage
tailplane
tail wheel

locomotive pilot
engineer
freight depot
freight car
double incline
grade crossing
narrow-gage track
spur line
trunk road
gondola car
local train
joint bar
railroad
railroad car
railroad depot
switcher
crosstie, tie
conventional gage locomotive
street car, trolley car, New York: surface car
motorman
transfer table
trackless trolley
subway

airplane
arrester gear, deck brake
navigraph
flying deck
ground gear
nosewheel ground gear
horizontal stabilizer
stern wheel

Mechanika, budowa maszyn, urzdzenia transportowe

alignment
bicycle
cableway
cheese-head screw, fillister, head screw, round-headed screw
childs bicycle
circular saw
cold-rollink mill, Sendzimir rolling mill
conduit bender (self-contained)
container

alinement
wheel
cable car
stove bolt
kids bike
buzz saw
plate mill
hickey
tote box

dog carrier
draught
epicyclic gear, planetary gear, sun gear
fret saw
gear wheel, toothed wheel
lock pick, skeleton key
mitre gear
roller chain
scoop bucket
shaping machine
space between wheel teeth
square iron
tilting, tipping
tools (of a craftsman)
transport
vertical log frame
vice
Metrologia
anemometer
calibre gauge, plug gauge
calliper gauge
combination compasses
gauge
metre (jednostka miary)
pick counter, revolution counter
precision measuring instruments
pyrometer
screw-thread gauge

hydrostatic wind gage

caliber gauge
gap gage, snap gage
extension divider
gage
meter
reading tachometer
dial bench gages
thermo gage
thread-pitch gauge

Optyka, foto- i kinotechnika

enlarging frame
printing easel
printer, printing box
photocopier
sight graticule
cross-hair diopter
standard-film camera motion-picture camera
telescopic sights
aiming telescope
Rolnictwo
cultivator, grubber
disc harrow
plough body
stilt

lister
soil pulverizer
plow bottom
lot

driving dog
draft
cryptogear
scroll saw
gear
pass key
miter gear
bushed chain
shovel
shaper
gash
square stock
dumping
findings
transportation
gang mill
vise

Technika morska
anchorage
arrester wires
ballast rank
beacon
docking telegraph
flight deck
funnel capping
gangway
hand lead
helmsman, quarter-master
sailing boat
tug

tying
arrester gear, deck brake
ballast container
blinker
maneuvring telegraph
flying deck
smoke stack cap
gang plank
plumb bob
wheelsman
sailboat
towboat, tugboat

Technika motoryzacyjna
bonnet
boot
breakdown lorry
car, motor car
car dashboard
cross-country tyre, tractor tyre cubby hole
dipped light, short range light
dipswitch
driving light
float chamber
foot brake
four-stroke engine
gear change
gudgeon pin, piston pin
lorry, van
motorcycle wheel spindle
mudguard
number plate
petrol tap
silencer
sparking plug
taxi
two-stroke engine
tyre
vacuum adjustment
valve tappet
windscreen

hood
trunk
crane truck, wrecking car auto, car
instrument board
off-the-road tire
glove compartment
low beam
dimmer, dimswitch
high beam
float bowl
service brake
four-cycle engine
gear shift
wrist pin
truck
motorcycle wheel axle
fender
license plate
gasoline shut-off valve
muffler
spark plug
cab
two-cycle engine
tire
depression adjustment
push rod
windshield

Technika wojskowa
armour
armor
calibre
bore, caliber
defence
defense
quick-firing gun rapid-fire gun
Terminy oglne i rne
bakery (spo.)
billion (1012)
catalogue
centre
colour
consignment
draughtsman
drawing pin (rys.)
drying device
flong, matrix (poligr.)
milliard (109)
office
overall
parcel
post
programme
refuse
team (moulding-, welding-)
timber
tin, tinned food
transport
vice-chancellor (of a university)

breadery
trillion
catalog
center
color
shipment
draftsman
thumb tack
drier
mat
billion
bureau
overalls
package
mail
program
garbage
crew (molding,- welding-)
lumber
can, canned food
transportation
president (of a university).

Dezaktualizacja sownictwa
Drugim zagadnieniem ubocznym jest pynno jzyka w czasie, przy czym szczeglnie szybkim
zmianom ulega terminologia techniczna. Std trudno utrzymania si w kursie dla Polakw
mieszkajcych za granic, nie mwic o staym procesie zapominania jzyka ojczystego, uywanego
na obcym terenie na zmian z miejscowym i z coraz wikszymi naleciaociami obcych sw, skadni
i sposobu mylenia.
Oto tekst ogoszenia zatytuowanego sloganem Jeli Haasi, To le Chodzi, zaczerpnitego
z wydawnictwa polonijnego w USA:
Po 20,000 tysicach uciliwej jazdy, nawet najlepszy clutch potrzebuje zaopatrzenia, aby
chodzi gadko. Zuyte facings lub facings, ktre s lune na plate, powoduj szczkanie
clutch. Jeli po dugich latach jazdy clutch u naszego Buick szczka, przyprowadcie go do nas,
a przy pomocy Buick fabrycznych metod i Buick czci przyprowadzimy wasz Buick do
porzdku...

Mamy tu wanie przykad na nieodpowiednio dobrane sowa polskie (zaopatrzenie sprzga),

wtrcone sowa angielskie (clutch, facings itd.), bd gramatyczny (haasi), zapoyczenie
angielskiego szyku wyrazw (na wzr Buick manufacturing methods and Buick parts) i zwyczaju
stosowania duych liter w tytule.
Jest to o tyle aktualny temat, e wielu zleceniodawcw tumacze, zwaszcza w dziedzinie reklamy,
doszo do wniosku, e jedynie rodowici tumacze mog zapewni cakowicie nienaganny przekad
na swj jzyk. Dotyczy to szczeglnie jzykw stosunkowo trudnych i stosunkowo mao
rozpowszechnionych na wiecie, nieatrakcyjnych wic jako przedmiot wieloletnich dogbnych
studiw. Do takich jzykw zalicza si i polski, jednake w poszukiwaniu rodowitych tumaczy
zagraniczni zleceniodawcy spostrzegli, e maj znaczn ich liczb u siebie na miejscu, w postaci
emigracji polskiej, przede wszystkim z okresu drugiej wojny. Najwiksze skupiska emigrantw
znajduj si w Wielkiej Brytanii, w RFN i w Stanach Zjednoczonych. Nie wzito jednak pod uwag, e
1) Duy udzia tumaczy w oglnej liczbie emigrantw naturaln kolej rzeczy obnia redni
osigalny poziom;
2) Wrd tumaczy tych jest bardzo niewielu ludzi z wyksztaceniem technicznym, gdy ci
emigranci, ktrzy je mieli lub zdobyli wkrtce po wojnie, znaleli sobie atrakcyjne zajcia,
zanim jeszcze - gwnie w ostatnim dziesicioleciu - rozwin si business tumaczeniowy;
3) Przy najlepszych chciach i zdolnociach tumacz nie moe stale dziaa w prni
informacyjnej, a trudno sobie wyobrazi, aby wielu tumaczy polskich za granic miao
warunki zdobywania informacji jzykowych porwnywalne do moliwoci krajowych.
Ten pogld mona podbudowa przykadami tumacze, wydanych za granic i dokonanych
najprawdopodobniej przez zamieszkaych tam Polakw lub po prostu przez osoby, ktre twierdz, e
znaj polski w dostatecznym stopniu.
Do tych ostatnich naley z pewnoci autor przekadu instrukcji silnika elektrycznego, w ktrej
powiedziano, e obudowa chroni silnik, aby si do niego nie dostay ciaa cudze (widocznie:
Fremdkrper).
Rwnie owocem docieka sownikowych wydaje si przyrzd byskawiczny rurkowy (w
rzeczywistoci w oryginale musiao chodzi, jak wynika z kontekstu, o Rhrenblitzgert, czyli
elektronow lamp byskow).
Z tego samego tekstu pochodz zdania:
aparat ten posiada swoisto jako kamera stereowa
oraz
cinicie przycisku wyzwalacza a do uderzenia
(chyba bis zum Anschlag), wiadczce o niedostatecznej poday dobrych sownikw za ow granic.
Dokadne tumaczenie tekstu o charakterystycznej dla jzyka niemieckiego skadni te nie moe da
dobrych wynikw:
Was die X (Kamera) nicht kennt, sind
Bedienungsfehler.

Czego (aparat) X nie zna bdw w obsudze.

Slogan ten po polsku brzmi sztucznie. Nie lepiej wychodzi tekst obciony stron biern oraz
identycznym jak po niemiecku szykiem wyrazw:

Das System ist erstaunlich einfach: hnlich wie

bei der Fotografie werden die Licht-und
Dunkelstellen bertragen.

System ten jest zdumiewajco prosty: podobnie

jak przy fotografii, zostaj jasne i ciemne
miejsca przeniesione.

Niedopuszczalne jest te dosowne tumaczenie niemieckich idiomw jak immer... werden, gdzie
w wykropkowanym miejscu umieszcza si przymiotnik w stopniu wyszym:
Tak powstaa baza przemysowa, ktra cigle bdzie trwalsza i nowoczeniejsza,
bo prawidowo po polsku powiedzielibymy: ktra z czasem stanie si coraz trwalsza... albo nawet
ktra bdzie coraz trwalsza...
Niekiedy jedno le przeoone sowo wystarcza, aby odgadn, e tumacz posugiwa si sownikiem
nie wyczuwajc niewaciwoci wybranego ze synonimu.
Stocznia X jest w stanie wybudowa rocznie do 50 trawlerw przetwrni
noworozwinitego typu.
Chodzi oczywicie o sowo noworozwinitego (na pewno byo neuentwickelt), zamiast,
powiedzmy, nowo opracowanego, czy nowo skonstruowanego.
Fortepiany firm... synne s na caym wiecie dziki swym jednorazowym
waciwociom dwikowym.
Gdyby tumacz napisa unikalnym waciwociom, to wiedzielibymy - swj chop, robi te same
bdy co wikszo chyba naszych autorw. Ale nie napisa ani swojsko le, ani poprawnie niezrwnanym, oryginalnym czy wyjtkowym, tylko da dosowny odpowiednik przymiotnika
einmalig.
rodowiska emigracyjne s skazane nieodwracalnie - jako cao - na popenianie anachronizmw
jzykowych jak np.
wbudowane przeczalne tryby dla szeciu prdkoci
zamiast koa zbate, czy te
przemys mas plastycznych
zamiast tworzyw sztucznych.
Zapomnienia jzyka ojczystego lub po prostu obcej narodowoci tumacza dowodzi zamieszczenie
nieistniejcego sowa:
Noyce gilotynowe speniaj warunki dla osignicia niezarzutnych wynikw
cicia.
Spotykamy si czasem z powanym brakiem samokrytycyzmu u tumaczy:
Zanim ta seria zostaa wprowadzona, poczyniono ekstenzywne dociekania pord
potencjalnych uywaczy
albo
Firma X produkuje wyczerpujc ilo wysokiej jakoci stp elaza

S to bdy charakterystyczne dla ludzi, ktrzy waciwie nie znaj jzyka, na ktry tumacz. Wyrane
zasugerowanie si oryginaem jest widoczne w poniszym przykadzie:
Warto rwnie wspomnie o instrumentach, nukleonowych, ktre s cigle
rozwijane dla celw siowni nuklearnych... Wiele pracy rozwijajcej dokonano w
Wielkiej Brytanii.
W obu zdaniach mamy znw do czynienia ze sowem rozwija, tylko tym razem zamiast
niemieckiego entwickeln w oryginale znajdowa si z pewnoci jego angielski odpowiednik to
develop, w pierwszym zdaniu w formie are continuously developed (w tym przypadku: s stale
konstruowane), a w drugim development work (prace rozwojowe).
Istnienie w jzyku polskim wyrazw o brzmieniu podobnym do sw obcego jzyka kusi nieraz
skutecznie:
Kluby Modych Farmerw... organizuj zebrania socjalne.
Angielskie social gatherings s oczywicie zebraniami towarzyskimi i nie maj nic wsplnego
z jakkolwiek akcj socjaln w znaczeniu przyjtym w Polsce powojennej.
Na emigracji zapomina si, e w starym kraju z reguy nie podlegaj tumaczeniu nazwy statkw:
Krlowa Elbieta 2 wesza do suby w 1969 r.
Niektrych terminw nie przejto tam jeszcze z literatury krajowej i dosowne tumaczenie opatruje
si na wszelki wypadek cudzysowem
mzg elektronowy drugiego pokolenia
(nie wiedzc, e tu wanie lepiej uy sowa o obcym brzmieniu: drugiej generacji; a i na owe
mzgi znalelimy ju odpowiedniejsze okrelenia), wyjcie innych z obiegu nie dotaro jeszcze do
tamtejszej wiadomoci:
chemikalia przemysowe i rolnicze;
...cz pracownikw chemikalii oglnych
Ot krajowi chemicy przeszli ju do dawno na rodki chemiczne zamiast chemikaliw,
z jedynym bodaj wyjtkiem chemikaliw fotograficznych. Oczywicie drugi przypadek liczby mnogiej
przestao si pisa przez dwa i, nie mwic ju o widocznym braku sensu w okreleniu pracownik
chemikaliw oglnych.
Czasem serwuje si nam starocie sprzed wojny rosyjsko-japoskiej lub opisowe definicje ustalonych
terminw:
Przemysy maszynowe produkuj wiele czoowych towarw eksportowych,
maszyneri elektryczn, samochody, traktory, pojazdy dla celw handlu...
Maszyneri to importowa chyba Wokulski, a commercial vehicles to zalenie od kontekstu pojazdy
ciarowe w ogle albo samochody dostawcze.
Niekiedy jest odwrotnie: mona si rozrzewni czytajc, jak rodacy na obczynie atwo sobie
przyswajaj bdy (w danym przypadku rusycyzm), z ktrymi my tu na co dzie walczymy:
Wielka Brytania jest wiodca w radioastronomii.

Czasem wreszcie wystarczy le przeniesione sowo

maszyna rozdzielcza
eby zdradzi obce pochodzenie tekstu.
Przykady takie mona byoby mnoy do iloci niestrawnej dla czytelnika, ogranicz si wic do
jeszcze jednego tylko, ale o szczeglnym wydwiku:
brytyjskie kontrybucje dla nauki
to naturalnie musiay by British contributions to science, ale Polak, ktry spdzi lata okupacji
w kraju, na pewno by tego w ten sposb nie przetumaczy. Podobnie zgrzyta nam jak elazo po szkle
wszelka kolaboracja zamiast wsppracy, choby podjta w najszlachetniejszym celu przez
zaprzyjanione organizacje.
Sdz, e powysze przykady wystarczajco udowadniaj tez, i znajomo ywego jzyka nie moe
by traktowana jako kapita raz zdobyty i nastpnie stale procentujcy - przeciwnie, jest to jedno
z wielu narzdzi, do ktrych doskonale stosuje si maksyma Henry Forda II: You must use it or loose
it, czyli nie bdziesz uywa, to ci si zmarnuje.
Tak wic tumacz skazany jest na stae doskonalenie i odwieanie swojej znajomoci jzykw
potrzebnych mu w pracy, w zakresie dziedzin, ktrych ona dotyczy.
Aby nie uoglnia pojcia tumaczy literatury technicznej przy omawianiu ich pracy, sprbujmy
najpierw podzieli ich na kilka grup moliwych do wyrnienia pod wzgldem charakterologicznym.

Rozdzia 2
Typy charakterologiczne tumaczy
1. Wyrobnicy
Wyrobnik w zakresie tumacze technicznych jest to czowiek, ktry przy niezbyt wysokich
kwalifikacjach - zarwno jzykowych jak technicznych - wyrabia mozolnie swj akord czy dniwk,
przykadajc si pilnie do pracy. Zdaje on sobie najczciej spraw ze swoich niedocigni, tote
wertuje sowniki i dziea fachowe, radzi si dowiadczonych kolegw-tumaczy lub specjalistw
w danej dziedzinie, znajcych obcojzyczne terminy fachowe.
Jak sama nazwa wskazuje, tumacz tej kategorii wyrabia si nieraz na doskonaego pracownika,
zwaszcza jeeli w por si zorientuje, e bez wskiej specjalizacji nie zdoa nadrobi brakw
w wyksztaceniu technicznym i opanowaniu terminologii. Musi si w tym celu uodporni na syrenie
gosy redaktorw (zwaszcza pci odmiennej) wzywajce go do rozszerzenia zakresu dziaalnoci,
czytaj - przyjcia do mudnego, irytujcego i na og w rezultacie nieudanego tumaczenia tekstw
z dziedziny, w ktrej dany tumacz zupenie si nie orientuje.
Do charakterystyczn cech wyrobnika, cho nie ograniczon cile do tej grupy, jest gromadzenie
zasobu terminw technicznych w podrcznych sowniczkach lub kartotekach. Cecha ta, na szczcie,

zazwyczaj nie zanika u niego po wyrobieniu si na pierwszorzdnego tumacza i stanowi niezawodn

dwigni dalszych postpw.
Cho zastosowane okrelenie nasuwa nieco pesymistyczne skojarzenia (pozostao po literaturze
pocztku stulecia i midzywojennej), naley podkreli, e objci t kategori tumacze s
najmocniejsz ostoj tego fachu jako ludzie solidni, sumienni i nie pozbawieni samokrytycyzmu.
Najczstszymi bdami w tumaczeniach dokonywanych przez wyrobnikw jest - zwaszcza we
wczeniejszych stadiach kariery - niewolnicze trzymanie si odpowiednikw sownikowych, brak
oglnego oczytania w obcym jzyku, skd bior si liczne dosownoci, wreszcie pewna ociao
stylu, pochodzca z nadmiernej obawy, eby nie odbiec od treci oryginau.
Przykadem pierwszej z tych wad moe tu by konsekwentne uywanie przez tumacza odpowiednika
paletowy wzek jezdniowy dla angielskiego sowa palletizer, chocia tre duszej notatki
wyranie wskazywaa na to, e nie chodzi o aden wzek, lecz o urzdzenie stacjonarne, ktre bez
wzgldu na sownik, a za to ze wzgldu na zrozumiao tekstu, naleao nazwa paletyzatorem (na
wzr choby sowa organizer - organizator).
Drug cech - dosowno - moe ilustrowa np. tumaczenie closed circuit television jako telewizji
o zamknitym obwodzie, podczas gdy czytelnicy prasy technicznej, czy choby popularnotechnicznej, wiedz, i chodzi tu o telewizj przemysow, inaczej uytkow lub gospodarcz.
Ociao wyrobniczego stylu nie pozwala tumaczowi oderwa si od tekstu oryginau i spojrze na
wasny przekad okiem przyszego czytelnika. Tak np. nieco monotonny w swojej krotnoci, ale
poprawny tekst polski przeoono jak niej:
Nastpuje zmniejszenie dwukrotne posuwu
i zwikszenie dwukrotne prdkoci obrotowej
wrzeciona, tak e posuw na 1 zb freza
zmniejsza si 4-krotnie.

Feed is twice decreased and spindle speed

twice increased, so that -feed per one cutter
tooth is four times decreased.

Wprawdzie twice znaczy dwa razy, dwukrotnie, ale podobnie jak four times ma wycznie sens
pomnaania lub powtarzania, nigdy za redukcji. Dlatego obok niezrcznego nagromadzenia
podobnych do siebie sw decreased i increased znalaza si w zdaniu zagadka dla angielskiego
czytelnika, na szczcie atwa do rozszyfrowania. Znacznie swobodniej brzmiaby jednak przekad
Feed is halved and spindle speed doubled, so that feed per one cutter tooth is
reduced to a quarter of its former value.
Tego typu bdy ra naturalnie jeszcze bardziej w tekstach typu reklamowego. Niedwiedzi
przysug wywiadcza zagranicznemu ogoszeniodawcy tumacz piszc
Consulting engineers of the project are X Ltd.

Doradczymi inynierami tego projektu jest firma

X Ltd.

Naturalnie project w tym kontekcie to nie aden projekt, tylko przedsiwzicie inwestycyjne, nie
ma te w polskiej terminologii inynierw doradczych. Trzeba si pogodzi z tym, e jzyk polski nie
zawsze zwizoci dorwnuje angielskiemu, i tekst nieco rozwin.
Doradcami technicznymi w sprawach zwizanych z t inwestycj s inynierowie
firmy X Ltd.

Wrd wyrobnikw znaczny procent stanowi tumacze pci eskiej. Kobietom przypisuje si - chyba
susznie - przecitnie wiksz systematyczno w pracy i wikszy zasb cierpliwoci przy
wykonywaniu prac monotonnych i zasadniczo nieinteresujcych. A do takich chyba trzeba zaliczy
wyszukiwanie w sowniku terminw i mozolne skadanie z nich tekstu, ktrego znaczenia si nie
rozumie.
I tu dochodzimy znowu do znanej ju kwestii specjalizacji. Znaczna cz pracy ze sownikiem odpada,
jeeli tumacz zna na pami - i bez wtpliwoci - aktualn terminologi w potrzebnym zakresie
i sposb jej zastosowania w tekstach technicznych. Ile to razy syszy si peen oburzenia gos
specjalisty, dokonujcego ostatniej, merytorycznej weryfikacji: No tak, ten termin jest dobry
i stosowany w naszej dziedzinie, ale nie w takim przypadku!. Tego rodzaju umiejtnoci moe
opanowa sabszy fachowiec lub nawet zupeny laik pod warunkiem e:
1) Przestudiuje przedmiot na tyle przynajmniej, eby rozumie sens tumaczonego tekstu;
2) Bdzie stale czytywa czasopisma branowe i to cznie z ogoszeniami w obu jzykach,
wchodzcych w gr przy tumaczeniu.
A komu by si chciao czytywa artykuy z dziedziny, ktra go zupenie nie interesuje i ktr nie
zajmuje si na co dzie, choby tylko jako nieobowizkowym hobby?
Dlatego trzeba yczy wszystkim wyrobnikom pci obojga, aby si moliwie szybko wyrobili na tak
dobrych tumaczy, eby mogli sobie wedug upodobania dobiera teksty pod wzgldem
tematycznym, a zarazem na tak dobrych - i znanych - specjalistw w obranej dziedzinie, eby
odpowiednie teksty niejako same spyway zewszd na ich biurka.

2. Ekshibicjonici
Jest to gatunek pokrewny wyrobnikom, w odrnieniu od nich obdarzony jednak wysokim poczuciem
wasnej wartoci i znaczn doz uporu, niekoniecznie kierowanego na zwalczanie trudnoci tekstu.
Tumacze-ekshibicjonici zuywaj wiele energii na wykazanie swej racji, przez co stanowi koszmar
weryfikatorw. Czas wytumaczy si tu z przeniesienia do dziedziny przekadw terminu
zapoyczonego z zupenie innego zakresu wiedzy. Ot ulubionym zwrotem tumacza-ekshibicjonisty
jest zdanie: Ja panu(i) poka!
W rzeczywistoci chodzi o uwiadomienie weryfikatora lub innego dyskutanta, e tumaczekshibicjonista ju gdzie widzia uyte przez siebie sowo czy zwrot i teraz zamierza swoj racj
udokumentowa, pokazujc odnony tekst w ksice lub czasopimie.
Naturalnie fakt opierania si przy tumaczeniu na wzorach zaczerpnitych z literatury ksikowej lub
czasopimiennictwa nie jest niczym zdronym - przeciwnie, zasuguje na uznanie. Warunkiem jednak
poytecznego stosowania tej metody jest daleko idcy krytycyzm - trzeba si zawsze liczy z tym, e by moe - cytowany autor nie mia na myli dokadnie tego wanie okrelenia, o ktre nam chodzi,
lub e uy go niewaciwie, lub wreszcie mamy do czynienia z bdem redakcyjnym czy korektorskim.
W przypadkach wtpliwych dobrego sprawdzianu dostarcza zasada pluralizmu (p. rozdz. 5).
Klasycznym dowodem tego, e ekshibicjonista potrafi nam pokaza najnieprawdopodobniejsz
bzdur, chronic si w zadrukowanym wntrzu najbardziej szacownych woluminw, jest napotkane

przeze mnie kiedy przypadkowo w krtszym Oxfordzie5 swko thereness. Ale tak, byo
zdefiniowane, a jake, jako
the quality or condition of being there.
Inaczej mwic, sowo tamtejszo (a moe tameczno?) okrelono jako waciwo lub stan
przebywania tam.
Po tym surrealistycznym przykadzie adne przejawy niewinnego ekshibicjonizmu ze strony tumaczy
nie powinny ju zadziwi dowiadczonego weryfikatora. Oczywicie powinien on, na wszelki
wypadek, zgromadzi sobie odpowiedni porcj literatury fachowej, moliwie najwieszej daty, eby
cudzym eksponatom, o ktrych faszywoci jest przekonany, mc przeciwstawi wasne znaleziska.

3. Fantaci
Fantaci rni si od opisanych dalej beztroskich gwnie tym, e ich tumaczenia maj pozornie
jaki sens, wytwory wasnej fantazji s tam ukryte w zdaniach o nienagannej skadni, zoonych
z wyszukanych sw.
Takie np. tumaczenie:
a pedal which, when pressed, produces up to
280 hp retardation, right down to 16-24 km/h

peda..., ktry po naciniciu powoduje

wyhamowanie mocy z 280 KM do 16-24 KM

wyglda zupenie prawdopodobnie. Troch wtpliwoci budzi moe wyhamowywanie mocy, ale
dopiero porwnanie jednostek z oryginaem przedziurawia balon fantazji.
Mowa jest bowiem o urzdzeniu, w ktrym
nacinicie pedau powoduje wytworzenie mocy hamowania 280 KM a do
szybkoci 16-24 km/h.
Poszczeglne sowa przybieraj w przekadzie fantasty formy, zmieniajce zupenie ich znaczenie.
Napotkaem wic sowo czytelny (chodzio o odczytywanie napisw na podzielni przyrzdu
pomiarowego) przetumaczone na angielski jako eligible (wybieralny, nadajcy si, podany)
zamiast legible. Innym razem woski przymiotnik ermetico (hermetyczny) znalaz si w tekcie
polskim jako przyswek automatycznie.
Jeli tumacz tej kategorii natrafi na orygina napisany ju do swobodnym stylem, to moemy
potem czyta w reklamie powanego koncernu:
Oprcz otwierania drzwi do nowych wyrobw i nowej techniki, nasza obecna
dziaalno stoi w kadej chwili do Waszej dyspozycji.
Brzmienie oryginau pozostawimy fantazji Czytelnika - zdradz tylko, e najprawdopodobniej mamy
tu do czynienia z przekadem wtrnym poprzez jzyk poredni (tumaczeniami wtrnymi zajmiemy
si w rozdz. 4).

The Shorter Oxford English Dictionary, Oxford, University Press

4. Beztroscy
W tekstach technicznych, jak wiadomo, powan rol odgrywaj liczby (czy te cyfry, ktrymi tak
chtnie szafuj mwcy). Beztroski tumacz nie jest jednak drobiazgowy nawet w tej domenie
cisoci.
Spoteba elektrick energie pi chodu
naprzdno 0,5 kW u usmrnovae, vti ne
2 kW u rotaniho zdroje

Zuycie energii elektrycznej w przypadku

prostownika przy biegu luzem 0,5 kW, o ponad
2 kW wicej anieli w przypadku spawarki
wirujcej.

Jasno std wynika, e spawarka zuywa minus 1,5 kW, a wic jest to rodzaj perpetuum mobile! Mniej
beztroski przekad brzmiaby
Zuycie energii elektrycznej, w stanie jaowym, wynosi w przypadku prostownika
0,5 kW, a w przypadku przetwornicy wirujcej - ponad 2 kW.
Beztroska moe si przejawia w opuszczaniu niewygodnych sw, choby mia wskutek tego ulec
zatarciu cay sens tekstu.
Maximalni tloustka plechu pi mezi kluzu okt-50
kp/mm2. ...80 mm.

Maksymalna grubo blachy przy polizgu

okt=50 kG/mm2 wynosi 80 mm.

Wprawdzie w sowniku sowo kluz ma dwa odpowiedniki do wyboru: w dziedzinie budowy maszyn
- polizg, w dziedzinie wytrzymaoci materiaw - pynicie (materiau), ale tumacz wybierajc
(niesusznie) pierwsze z tych znacze nie wiedzia, co zrobi ze sowem mez (granica), a wic je
beztrosko pomin. Tymczasem autor mia na myli, e w danym procesie
Maksymalna grubo blachy o granicy plastycznoci okt=50 kG/mm2 wynosi 80
mm.
Tumacze beztroscy atwiej ni inni potykaj si na niepozornych homonimach, np. na angielskim
sowie plans, ktre moe by trzeci osob liczby pojedynczej czasu teraniejszego czasownika to
plan albo liczb mnog rzeczownika plan
At present X is pushing an a study of
commercialization of this... production in its Y
factory, and plans to set up a joint project on
a fifty-fifty basis capital investment by the end
of 1971.

Obecnie zakady X badaj zagadnienie

wprowadzenia do przemysu tej metody
produkcji... w swojej fabryce w Y oraz plany
opracowania wsplnego projektu na inwestycji
kapitau p na p do koca 1971.

Od sowa oraz dalszy tekst ma coraz mniej sensu, ale jako tam si zamyka na okrgo, bo
wychodzi na to, e zakady X badaj pewne zagadnienie i pewne plany (gdyby autor oryginau
rzeczywicie chcia tak powiedzie, to umieciby swko of przed plans). Dalej mamy znany ju
lapsus project = projekt, a nastpnie przekad niezbyt gadkiego tekstu angielskiego (ktry te by
tumaczeniem) zosta ju do reszty udziwniony skadniowo, cho sensu mona si domyla. Lepiej
jednak dopowiedzie drug cz zdania w tej formie:

...oraz planuj wsplne wybudowanie nowego zakadu, przy rwnych nakadach

inwestycyjnych, w kocu 1971 r.
Szczeglnemu zaniedbaniu ulegaj u tej kategorii tumaczy kocwki: od nagminnego bdu
economical development (rozwj oszczdny) zamiast economic development (rozwj
gospodarczy), poprzez niedostrzeganie tego, czego si dostrzec nie chce (zamiast high and bulky
loads - wysokie adunki o duej objtoci - tumacz odczyta high and bulk loads i odpowiednio to
przeoy jako adunki wysokie czy sypkie; albo: mechanical draw stacks - kominy z wycigiem
mechanicznym - przetumaczono jako nieznanej konstrukcji kominy wycigane mechanicznie,
ktrych orygina musiaby przecie brzmie: mechanically drawn stacks; albo: liny wkienne - nie
wkiennicze - przyzwyczajony do tego ostatniego sowa i saby w technologii tumacz okrela po
niemiecku jako Textilseile, cho prawidowym terminem s tu oczywicie Faserseile), a do
kocwek na pograniczu fantazji, jak w niefortunnym zreszt i pod innymi wzgldami tumaczeniu
Amalgamated Establishments of Electroning (przypuszczalny orygina: Zjednoczone Zakady
Elektroniki lub Elektroniczne).
Do kategorii beztroskiej - tak samo zreszt jak i do pozostaych - zaliczaj si nie tylko tumacze, ale
i znaczna cz autorw, o czym bdzie jeszcze dalej mowa.

5. Myliciele
Stare wojskowe zawoanie: Tu nie uniwersytet, tu trzeba myle! mona z powodzeniem
zastosowa do niektrych tumaczy.
Nie dowodzi bowiem zbytniej wnikliwoci tego rodzaju przekad:
w ustavu bya komplexn zajitovna i oblast
zkladniho software poitau

w Instytucie zostaa kompleksowo

zabezpieczona (!) rwnie dziedzina, soft
ksztatu maszyny liczcej

ktrego bardziej prawidowa wersja brzmi:

w Instytucie opracowano rwnie kompleksowo podstawowe oprogramowanie
maszyny liczcej.
Szczeglnego wyczenia zdolnoci mylowych wymaga ju przeoenie sw temperature standard
- figurujcych w podpisie pod fotografi przewodu z widocznym zgrubieniem i rozgazionymi
kocwkami do zaciskw - jako norma temperatury. Poniewa w kontekcie jest mowa o pomiarze
temperatur i o urzdzeniach do wzorcowania, wic niewtpliwie przedmiot w jest wzorcowym
czujnikiem temperatury, niechby nawet - bardziej dosownie - wzorcem do pomiaru temperatury,
ale jak moe reprezentowa dokument techniczno-prawny, zawierajcy ustalone w sposb
jednoznaczny technicznie i ekonomicznie najsuszniejsze cechy przedmiotw, sposoby wykonywania
czynnoci itp.6?

Definicja normy wedug Leksykonu naukowo-technicznego. Warszawa, WNT 1972.

Chyba, e tumacz (czego nie mogem stwierdzi) wpad w puapk, zastawion przez zleceniodawc
i zgodzi si przeoy tekst nie widzc ilustracji. Nie wiadczyoby to zreszt dobrze o obu
kontrahentach.
Ale - jak z tytuu wynika - mielimy mwi o tumaczach, ktrzy nie myl za mao, tylko za duo.
Moe to by? Jeszcze jak!
Oto czytamy:
adowanie urobku odstrzelonego na dnie szybu
urobionego

loading of coal mined at the bottom

Po co si kopie szyby - rozumuje tumacz - chyba po to, eby byo co eksportowa, wic na pewno
wydobywa si stamtd wgiel. Ot Anglicy nazwaliby to obrazowo jumping to conclusions przeskakiwaniem do wnioskw, czyli pochopnym wnioskowaniem na podstawie
niewystarczajcych przesanek. Z dalszego tekstu wynika bowiem, e chodzi o urobek
nieproduktywny, pokruszon ska. Trzeba byo wic napisa:
loading of rock broken at the bottom
Bywaj te przykady mylenia nazbyt krytycznego, kiedy tumacz doszukuje si bdu tam, gdzie go
nie ma.
Mechanical digging is achieved by oscillating an
18-ton cutting head containing six arms through
an arc of 70.

Kopanie mechaniczne wykonuje oscylujca 18tonowa gowica drca. Wyposaona jest ona
w 6 ramion ustawionych na uku 60.

Tumacz posun si tu do samodzielnego rozwizania zadania arytmetycznego: jeeli peny kt ma

360, a gowica ma 6 ramion, to na jedno rami gowicy musi przypada uk 360:6 = 60. Brawo!
Ba, tylko e okrelenie through an arc of nie odnosi si wcale do six arms - a zreszt wedug
rozumowania tumacza musiaoby si chyba odnosi do kadego ramienia z osobna - lecz do sowa
oscillating. A tu ju nie obowizuje wynik dzielenia przez 6; przeciwnie, mona si domyla, e jeli
poszczeglne ramiona dzieli kt 60, to kt oscylacji gowicy bdzie nieco wikszy. W kadym razie nie
ma powodu podejrzewa, e orygina zawiera bd liczbowy, bo mona i tak uzyska zupenie
sensowny przekad:
Do mechanicznego kopania suy oscylujca o kt 70 18-tonowa gowica drca,
wyposaona w 6 ramion.

6. W kogo inwestowa?
Wyszkolenie tumacza tekstw technicznych wymaga nakadw, w rzadkich tylko przypadkach
ponoszonych wycznie przez samego kandydata. Zakady pracy dostarczaj zatrudnionym u siebie
tumaczom sowniki i literatur techniczn, deleguj ich na kursy jzykowe, a nawet na praktyki
zagraniczne. Nauka jzykw, ktr zapewnia dawniej nauczyciel uzbrojony w podrcznik
i posugujcy si co najwyej tablic i kred, odbywa si dzi czsto w laboratoriach jzykowych,
bogato wyposaonych w rodki audiowizualne. A moe tylko patrze, jak rozwj wyprorokowanej

przez Aldousa Huxleya w Nowym wspaniaym wiecie hipnopedii kae dyskretnie nagania
sypialnie kursantw, powodujc nowe koszty?
Poniewa jednak, jak dotychczas, wyksztacenie tumacza tekstw technicznych nie zostao okrelone
reguami formalnymi, nie istnieje wic automatyczna selekcja, dokonywana w innych zawodach przez
odpowiednie uczelnie.
Zachodzi wobec tego pytanie, czy spoeczne nakady na ksztacenie takich specjalistw nie marnuj
si, jeli nauk w tym kierunku podejm niekiedy ludzie zupenie pozbawieni odpowiednich
uzdolnie?
Trzeba wyrni trzy gwne kryteria: zdolnoci lingwistyczne, zdolnoci techniczne i tzw.
wspczynnik wprawy.
Pierwsze dwie cechy powinny moliwie i w parze, bo znaczna przewaga pierwszej charakteryzuje a w kadym razie powinna charakteryzowa - tumaczy literatury piknej, drugiej za - ludzi techniki.
Jednake nawet kandydaci odpowiednio uzdolnieni ucz si jzykw z rozmait szybkoci - jedni
osigaj dobre wyniki byskawicznie, atwo rozpoczynaj konwersacj w obcym jzyku i rozumiej
trudne opisy techniczne, u innych postpy s powolne, ale ostateczny wynik moe by nawet lepszy
ni u tych pierwszych. Wchodzi tu w gr wspczynnik wprawy, ktry powinien by badany
odpowiednimi testami, jeli kandydaci maj unikn pniejszych rozczarowa.

Sposb nabywania wiedzy i biegoci w jej spoytkowaniu mona byoby przedstawi w postaci
wykresw (p. wyej). Krzywa 1 obrazuje karier kandydata sabo uzdolnionego i w dodatku o maym
wspczynniku wprawy, krzywa 2 odzwierciedla stosunkowo wyszy poziom zdolnoci, krzywa 3 niewielkie zdolnoci, ale duy wspczynnik wprawy i wreszcie optymalna krzywa 4 - obie podane
cechy. Sam omawiany wspczynnik odpowiada na wykresie ktowi nachylenia krzywych w ich
rodkowych odcinkach, tj. nad prost ab. Dalszy przebieg krzywych zbliajcy si asymptotycznie do
poziomu, przedstawia okres dojrzaoci zawodowej tumacza.
Jasno z tego wynika, w kogo naley inwestowa, aby uzyska najlepsze efekty; rzecz w tym, aby
zawczasu okreli, do ktrej spord krzywych na rysunku bdzie zbliony wykres potencjalnych
postpw kandydata na tumacza.
Moemy si jeszcze na zakoczenie zabawi w dopasowanie opisanych poprzednio sylwetek
charakterologicznych do powyszych wykresw. Tak wic wyrobnicy znajd si zwykle na krzywej 1
lub 3, tame ekshibicjonici, fantaci rzadko odchyl si od krzywej 2, tak samo jak beztroscy, ktrych
jednak znaczniejszy odsetek znajdzie si bliej krzywej 1, myliciele za mog si wznie wzdu
krzywej 4, jeli skieruj swe analityczne skonnoci na waciwe tory.

Rozdzia 3
Metody pracy
1. Metoda sownikowa
May Kazio wyobraa sobie naturalnie, e tumaczenie tekstw technicznych polega na wyszukiwaniu
w sowniku tych wyrazw, ktrych tumacz nie zna na pami, i na wstawianiu ich pomidzy sowa
przetumaczone z pamici.
Pogld maego Kazia podzielaj zapewne niektre jednostki organizacyjne, ustanawiajce
ekwiwalenty pienine tej pracy.
Trzeba od razu zastrzec, e w wielu przypadkach ekwiwalenty te, cho oglnie rzecz biorc zanione,
s jeszcze cigle o wiele za wysokie. Po prostu trudno przeliczy na pienidze niektre negatywne
osignicia w tumaczeniu, chyba e zastosowa wynagrodzenie ryczatowe z paragrafu
obejmujcego m.in. kcik rozrywek - humory i satyry.
Tumaczenia fonetyczne
Gdzie indziej bowiem mona zakwalifikowa przekad niemieckiego sowa Wartungsmann jako
wartownika? Pereka ta tkwia w przedoonym przez tumacza tekcie pewnego ogoszenia,
w ktrym bya mowa o konserwatorze maszyn.
Mamy wic przykad bdu, ktry przelicytowuje przedstawione powyej wyobraenia maego Kazia.
Chodzi tu mianowicie o tumaczy, ktrzy nie znaj danych sw, ale ktrym co one niejasno swoim
brzmieniem przypominaj, wic czy nie prociej da przekad zgodny w przyblieniu fonetycznie
z oryginaem, ni grzeba si w sownikach?
Najwiksze prawdopodobiestwo takich bdw zachodzi naturalnie w przekadach z jzykw
sowiaskich. Oto pikny przykad z dziedziny militarnej

zaszczytna rola

podczas gdy chodzi oczywicie o funkcje obronne.

Na motory u vtich typu navazuje tistupnova
a nejmeniho dvoustupova pevodovka.

Nawizuje na silniki w wikszych typach

trzybiegowa a w najmniejszym dwubiegowa
skrzynia biegw.

Prawidowo:
Napd przenosi w wikszych typach trzystopniowa, a w najmniejszym
dwustopniowa skrzynka biegw.
V souasn dob vyrbi veloprumysl vic jak 100
typu jizdnich kol.

Obecnie wielki przemys wytwarza ponad 100

typw rowerw.

Prawidowo: nie wielki przemys tylko przemys rowerowy, co byo tym atwiej wykombinowa,
e cay tekst nosi czeski tytu Auto, moto, velo...

Pohon lisu je jednotkov.

Napd prasy jest jednostkowy.

Prawidowo:
Prasa ma napd indywidualny.
Maximlni vkon zakladae je 6600 m3/h pi
specifick vze dopravovanho materiau 1,7
t/m3.

Maksymalna wydajno podsadzarki wyniesie

6600 m3/h, przy specyficznej wadze
transportowanego materiau 1,7 t/m3

Tumaczc dosownie, a wic nie kierujc si fonetycznym podobiestwem sw, lecz ich
odpowiednioci semantyczn, mielibymy wydajno... przy ciarze waciwym rwnym 1,7 t/m3,
ale po pierwsze chodzi tu w gruncie rzeczy o ciar usypowy danego ciaa, a po drugie skrt t
oznacza ton jako jednostk masy, podczas gdy tona-sia ma skrt T. Na szczcie te trudne do
odmieniania jednostki wyszy z uycia, zastpione przez niutony z ukadu SI. Ostatecznie wic,
unikajc przelicze, moemy napisa:
Maksymalna wydajno podsadzarki wyniesie 6600 m3/h, przy masie usypowej
transportowanego materiau rwnej 1,7 t/m3.
W innym znw zdaniu polskim nie mona si byo doszuka sensu dopty, dopki si nie wyjanio, e
tumacz przyj czeskie sowo vykres za odpowiednik naszego rodzimego wykresu, podczas gdy
oznacza ono rysunek techniczny.
Czasem zawad jest nawet podobne brzmienie - a odmienne znaczenie - zaimka.
Program se zavdi do pamti stroje obvykle
titkm pedazenm skupin kontrolovanch
titku; Ize jej vak vloit do stroje i pomoci
klvesnice.

Program wprowadza si do pamici maszyny

zazwyczaj za pomoc karty poprzedzajcej
grup kart kontrolowanych. Mona je jednak
wprowadzi do pamici maszyny take za
pomoc klawiatury.

Ot zaimek jej nie jest rwnoznaczny z polskim je, ktry zastpowaby w tym zdaniu karty
kontrolowane, lecz z polskim go, pozwalajcym unikn powtrzenia sowa program.
Weryfikator takiego zmykowego tekstu nie ma atwego ycia!
Przy dostatecznej nieznajomoci rzeczy mona si skompromitowa przekadem fonetycznym take
i z polskiego na jzyk zachodni. Do tej kategorii naley cytowany ju przy innej okazji przypadek, gdy
na pewnym sympozjum tumacz upodoba sobie zblione brzmienie okrele maszyna cyfrowa i
cipher machine (maszyna do szyfrowania?), zamiast uy terminu digital computer.
Wysok not za humor homonimowy osign pewien kandydat na tumacza w swoim tekcie
testowym, gdzie przeoy
A bare conductor runs along the train.

Nagi konduktor biegnie wzdu pocigu7

W susznej trosce o powag dziea Wydawnictwo odrzucio zaproponowan do tego przykadu ilustracj
(przyp. aut.).

Nieprzystojny wydwik spowodowao tu podobiestwo sw conductor i konduktor,

w rzeczywistoci chodzio za o nieizolowany przewd elektryczny, nalecy do ukadu hamulcowego
pocigu.
Troch zagadkowo wyglda przekad z niemieckiego oryginau, ktry przypuszczalnie musia brzmie
X Programm wieder eindrucksvoll, jako:
Program X znw impresjonujcy.
Po niemiecku nie uywa si jednak formy impressionierend, pozornie wic przykad ten nie pasuje
do omawianej kategorii. Ale czy mona wykluczy ewentualno, e wykonawca przekadu na polski
otrzyma - istniejcy w danym przypadku z ca pewnoci - tekst angielski? Ten za brzmia zapewne:
X programme impressive again.
Dotychczas omawialimy przykady negatywne, wskazujce na to, e w przytoczonych przypadkach
tumacz nie korzysta (a powinien by) ze sownika. W kategori niewaciwego posugiwania si
sownikami niech nas wprowadzi tekst reklamowy, w ktrym wrd nader chropowatej polszczyzny
figuruj m.in. sowa desenie pakunkowe. Analiza podobnych w treci angielskich tekstw
oryginalnych teje firmy potwierdzia podejrzenie: chodzio o package designs, czyli projekty
opakowa.
Bd tumacza mg wprawdzie polega, jak poprzednio, na skojarzeniu dwikowym design dese, ale mogo te nastpi niefortunne uycie sownika, w ktrym przy rzeczowniku design
podano do wyboru odpowiedniki polskie: plan, projekt, cel, denie, wzr, dese, rysunek, szkic,
studium, model, konstrukcja. Jest w czym wybiera!
Mamy do czynienia z przypadkiem granicznym, podobnie jak w sekwencji package - pakunek opakowanie.
Korzystanie ze sownikw
Metoda sownikowa ma swoje strony dodatnie, zwaszcza - jak widzielimy powyej kiedy
postpowanie alternatywne stanowi bezmylne kojarzenie dwikw. W normalnym zastosowaniu
wyniki tej metody zale od dwch czynnikw: kto j stosuje i jakie ma do dyspozycji sowniki.
Tumacz moe:
a) nie zna napotkanego w oryginale sowa;
b) zna to sowo, lecz nie zna lub nie pamita jego odpowiednika w jzyku przekadu;
c) zna zarwno sowo, jak i jego odpowiednik lub odpowiedniki, z ktrych jednak aden nie
pasuje do danego tekstu;
d) chcie sprawdzi, czy znany mu i pasujcy do tekstu odpowiednik danego sowa nie ma
waciwszego dla tego kontekstu synonimu.
W przypadkach (a)-(c) nie ma wtpliwoci, e sumienny tumacz powinien przeglda wszystkie
dostpne mu sowniki dopty, dopki nie znajdzie si przynajmniej w sytuacji (d). W sytuacji tej mog
si znale zarwno tumacze rozsdni, ktrzy zaprzestaj dalszych poszukiwa w sownikach i innych
rdach z chwil uzyskania pewnoci, e zastosowany zwrot jest poprawny, oraz niezbyt liczna
kategoria pedantw, ktrzy nigdy nie dowierzaj swemu szczciu i ryj si dalej w stosach
sownikw, encyklopedii i podrcznikw, nie liczc si z czasem wasnym i blinich, wciganych przez
nich czsto do czasochonnych, grzecznociowych konsultacji. Naturalnie, podzia ten nie jest
sztywny. Po pierwsze, ocena postpowania tumacza w danej sytuacji zaley od tego, jak dalece wtpi
on o prawidowoci znanego sobie lub znalezionego odpowiednika, przy czym zaguszanie powanych

wtpliwoci, to ju waciwie niesumienno pracy, a sztuczne rozniecanie bahych, czyli dzielenie

wosa na czworo, zakrawa na pedanteri. Po drugie, nawet najsolidniejsi tumacze miewaj chwile
saboci, w ktrych ulegaj jednej lub drugiej tendencji kracowej.
Do czego prowadz w tym przydugim wywodzie? Ot tumacz powinien zdawa sobie spraw
z wasnej tendencji do nadmiernego liberalizmu lub nadmiernej dociekliwoci i nieustannie zwalcza
obydwa odchylenia od rozsdnej normy.
- atwo autorowi mwi o rozsdnej normie - odpowiedz na to tumacze fachowych i nowoczesnych
tekstw - ale jak w ogle znale odpowiednik, ktrego nie ma w adnym z dostpnych sownikw?
Na to pytanie sprbuj da odpowied w podrozdziale o Metodzie wzorcowej, pozostawiajc ocen
aktualnoci sownikw do rozdz. 4 pt. Trudnoci w pracy, co ju zdradza w pewnym stopniu tre
tej oceny.
Nasuwa si pytanie, jaki ukad sownika lepiej odpowiada charakterowi pracy tumacza rzeczownikowy czy przymiotnikowy? Na szczcie pytanie to jest bezprzedmiotowe, jeli chodzi o
sowniki z polskim jzykiem wyjciowym: w terminologii technicznej stawiamy z reguy rzeczownik na
pierwszym miejscu wgiel kamienny, a nie kamienny wgiel). Podobna sytuacja wystpuje
w jzyku francuskim, natomiast zasada czenia sw przesdza o przeciwnym rozstrzygniciu
w przypadku niemieckiego (np. drut i Draht zaczynaj si na t sam liter, ale ju drut
miedziany to Kupferdraht, czyli decyduje przydawka i termin ten nie bdzie w sowniku ssiadowa
z terminem podstawowym).
W jzyku angielskim i rosyjskim przydawk umieszcza si przed sowem podstawowym, ale wanie
dla utrzymania wspomnianego powyej ssiedztwa stosuje si czsto ukad rzeczownikowy,
gniazdowy. W ukadzie przymiotnikowym mamy np. termin stalnaja konstrukcija stojcy zdaa od
sowa konstrukcija, w rzeczownikowym - po sowie konstrukcija nastpuj terminy zoone, m.in.
stalnaja
Ktry ukad jest lepszy? W procesie tumaczenia z angielskiego lub rosyjskiego obydwa ukady s
rwnorzdne, trzeba tylko pamita, ktry z nich jest zastosowany w danym sowniku.
Sytuacja jest odmienna, jeli tumaczymy na angielski lub rosyjski i w sowniku z polskim jzykiem
wyjciowym nie znajdujemy danego terminu zoonego. Przypumy, e chodzi o narzdzie
pomiarowe (ang. gauge) okrelone czynnoci, jak si nim wykonuje, takie jak narzdzie do
pomiaru obwodu (np. rury). Jeeli terminu tego nie ma w sowniku polsko-angielskim,
a przypuszczamy, e moe by w sowniku angielsko-polskim, to majc ten ostatni w ukadzie
gniazdowym szybko przebiegamy wzrokiem polskie okrelenia rozmaitych gaugew i znajdujemy
waciwy odpowiednik: circumference gauge. W ukadzie przymiotnikowym natomiast
musielibymy z gry wiedzie, gdzie szuka danej kombinacji, albo te znale w polsko-angielskim
sowniku odpowiedniki obwodu i sprawdza kolejno ich ewentualne kombinacje ze sowem
gauge w sowniku angielsko-polskim.
Nawet majc pozornie waciwy odpowiednik, mona czasem w ukadzie gniazdowym znale
lepszy. Tak np. przy omawianiu nowego rodzaju zcza przewodw hydraulicznych autor uy terminu
cinienie niszczce, co te zostao wiernie przetumaczone jako destructive pressure, szybki
przegld gniazda pozwoli jednak weryfikatorowi odkry cinienie rozrywajce (hydr.), okrelenie
wyranie stosowniejsze w tym kontekcie i majce angielski odpowiednik bursting pressure.
Przeciwnie, przewag wykazuje ukad przymiotnikowy w rzadszych na og przypadkach, gdy mamy
pewno co do przydawki, a wtpliwo co do rzeczownika podstawowego, tym bardziej, e po

angielsku pisanie czne i rozdzielne podobnych zoe podlega raczej prawom zwyczajowym ni
cisym reguom. Tak wic mamy steamship (statek parowy, co prawda w innym sowniku pisany
rozdzielnie), ale steam roller (walec parowy), a take steelmaker (stalownik), ale steel fixer
(zbrojarz) itp.
Terminy zoone
Warto wspomnie o podstawowym bdzie, popenianym przy stosowaniu metody sownikowej:
o oddzielnym tumaczeniu wyrazw stanowicych termin zoony. Jeli kto tumaczy gaz ziemny
jako earth gas, to znaczy, e albo nie mia dobrego sownika, w ktrym mgby znale kompletny
termin, i wobec tego przeoy kade sowo z osobna, albo te nie dopuci do siebie myli, e
angielski odpowiednik moe mie - biorc dosownie - zupenie inne znaczenie.
Podobn gaf popenia osoba przekadajca reduktor obrotw na turn reducer zamiast
reduction gear. Win ponosi rwnie autor, ktry uy argonowych obrotw zamiast prdkoci
obrotowej. Co prawda dosowny przekad rotational speed reducer brzmiaby troch sztucznie,
tote najlepszym oryginaem - z punktu widzenia tumacza - byaby przekadnia redukcyjna.
Wreszcie nasze wysze uczelnie to naturalnie nie higher schools ani high schools (licea), szkoy
akademickie za to nie academic schools - uczelnie o wyranie akademickim charakterze najlepiej
okrela angielskim sowem universities, nawet jeli chodzi o techniczne kierunki studiw.
Mona zakada optymistycznie, e tylko brak najnowszych sownikw skoni pewnego tumacza do
przeoenia zwrotu numerical control jako kontrola numeryczna. Czy te jest to bd z kategorii
przekadw fonetycznych, omawianych na pocztku rozdziau? W kadym razie w dziedzinie
obrabiarek mwimy o sterowaniu numerycznym, a ostatnio nawet raczej o sterowaniu
liczbowym.
Do tej samej grupy naley przekad machining methods jako metody maszynowe zamiast
metody obrbki skrawaniem, przy czym tumacz uproci sobie zadanie nie zauwaajc kocwki
-ing i traktujc zoony termin tak, jak gdyby brzmia on machin methods.
Tumaczenia dosowne, czyli sownikowe
Dla odprenia chciabym tu przytoczy tekst brzmicy niemal niemoralnie, a w rzeczywistoci
stanowicy wynik bdnego i nie do wnikliwego korzystania ze sownika:
Skauci i Stowarzyszenia Harcerek... latem obozuj pod namiotami i ucz si
poznawa wie, gotowa i zajmowa si sob.
A jak w pobliu obozu nie ma wsi, to co? W oryginale musiao by learn to know the country - ucz
si poznawa kraj (cho w innych kontekstach country moe oznacza wie, np. go to the
country - wyjecha na wie, czyli z miasta). Tumacz niesusznie rzuca cie podejrzenia na cnot
skautowej modziey, ktra na pewno miaa za zadanie tylko take care of themselves, czyli radzi
sobie samodzielnie, oczywicie w oddzielnych obozach.
Wracajc do rzeczy powanych, mamy jeszcze kilka przykadw charakterystycznych w sensie
negatywnym dla metody sownikowej, a wic z kategorii tumacze dosownych.
Znw na granicy tumaczenia fonetycznego: adres telegraficzny jako telegraphic address zamiast
cable address albo po prostu: cables, jeli zwrot ten wystpuje na kocu ogoszenia jako cz
adresu ogoszeniodawcy.
Positive drive nie jest napdem pozytywnym, lecz napdem przymusowym, tj. takim, w ktrym
nie moe zachodzi polizg.

Etylizowanie benzyny to nie ethylization of petrol, lecz leading of petrol (chodzi bowiem
o dodatek czteroetylku oowiu).
Uruchomienie produkcji po niemiecku to nie Bettigung der Produktion (Bettigung moe co
najwyej oznacza uruchomienie... przycisku zwalniajcego sznur z butelk szampana, ale nie o to
przecie chodzi), lecz Ingangsetzung der Produktion.
Stahl-U-Profil von 75 cm Lnge to nie kawaek (!) stali utowej dugoci 75 cm, lecz ceownik
stalowy dugoci 75 cm - jak to profil moe rnie odczytywa, zalenie od tego jak si na patrzy!
Leiterplatte to nie pyta drabinkowa, lecz pyta okablowana (np. ze schematem drukowanym)8,
bo Leiter to nie tylko drabina - albo kierownik - ale take przewd (elektryczny). Przy tym
w pierwszym z tych znacze Leiter jest rodzaju eskiego, a w pozostaych - mskiego, ale tego ju
naturalnie w sowach zoonych nie da si stwierdzi.
Magnetofon 4-ciekowy to nie 4-Pfadtonbandgart, tylko 4-Spurtonbandgert, bo Pfad to
cieka, ale w plenerze.
Obwody drukowane to nie krtkie i wzowate Druckkreise, lecz gedruckte Schaltungen.
Zakres czstotliwoci to nie Frequenzgebiet, ale Frequenzbereich.
Drobnicowiec to w jzyku wyspiarzy nie smali goods carrier, lecz general cargo vessel.
Wywieszka cinema apparatus przy jednym z eksponatw naszego przemysu precyzyjnego na
pewnych targach miaa oznacza kinematograficzny aparat projekcyjny, po angielsku nazywany
zwykle film projector albo ostatecznie cinematograph projector.
Circulation of special issues to w dziedzinie wydawniczej nakad zeszytw specjalnych, a nie
dosowny obieg zeszytw specjalnych.
Tumaczenie zdania
Czasopismo to powicone jest rozwojowi
techniki i produkcji, jak rwnie sprawom
spoecznym i zawodowym inynierw

This periodical is devoted for technology and

production development, as well as for social
and professional affairs of engineers

jest - nie mwic o bdnym uyciu przyimka for zamiast to - o tyle zabawne, e social affair to
przecie rozrywkowa impreza towarzyska, a nie powana praca spoeczna.
Z innej beczki: International Saloon of Artistic Photography to naleciao z amerykaskich
westernw, w ktrych saloon oznacza salon gry poczony z barem. Salon fotograficzny okrela si
po angielsku zwykle jako exhibition.
Statystyka zatrudnienia ludnoci w Wielkiej Brytanii, prawdopodobnie tame tumaczona na polski,
w wydawnictwie o charakterze propagandowym, zawieraa dwie zagadkowe pozycje w wykazie pt.
Populacja pracujca:
Rzd 1,5 mln
Zawodowo (np. lekarze) 3 mln

Sownik naukowo-techniczny niemiecko-polski pod red. Z. J. Kocha, wyd. V, Warszawa, WNT 1975.

Przypuszczalnie tumacz zajrza pod administration do sownika amerykasko-polskiego i znalaz

tam odpowiednik rzd. Co tu mwi o obcych czy choby emigrantach, kiedy nasi dziennikarze
cigle jeszcze popeniaj zbliony bd, uparcie nazywajc rzd Stanw Zjednoczonych
administracj! Druga pozycja to angielscy professionals, co wcale nie oznacza zawodowcw
w ogle. Jest to pojcie zblione do naszych przedwojennych wolnych zawodw, ktre obejmoway
architektw, artystw, inynierw, lekarzy itp.
Jeszcze tylko na deser:
...nadaj si do barwienia z przenonikami

...are suitable for dyeing with the use of

conveyors

- moe to zreszt i prawda, jeeli wiksz parti barwionych tkanin trzeba transportowa
przenonikiem, czyli rodkiem transportu bliskiego o ruchu cigym...9 itd., ale autorowi chodzio
raczej o przenoniki (a cilej noniki) w znaczeniu farbiarskim, po angielsku: carriers.
Skad chemiczny

Chemical store

- ten lapsus (bo chodzio naturalnie o chemical composition) wyszed spod dugopisu
szybkociowego tumacza, ale przemkn si te niezauwaony pod owkiem weryfikatora
o wyksztaceniu wyszym technicznym.
Wtpliwej wartoci pocieszenia dostarcza okoliczno, e i za granic zdarzaj si podobne omyki.
I tak, w ulotce dotyczcej sprztu ciemniowego, przetumaczonej na niemiecki, znalazem
Farbdrucksystem jako odpowiednik wyraenia color printing system, uywanego w oryginalnych
materiaach reklamowych amerykaskiego producenta. Prawidowy by jednak tylko tekst angielski,
oznaczajcy system sporzdzania barwnych odbitek fotograficznych, podczas gdy grzeszcy
dosownoci przekad niemiecki zabdzi w dziedzin drukw barwnych, a powinien by brzmie:
Farbkopiersystem albo Farbvergrerungsystem.
To jeszcze nie wszystko: ta sama ulotka zawieraa imiesw przymiotnikowy vorgeschrittener
zamiast fortgeschrittener (zaawansowany), dalej Setzpunkt (ywcem: set point) zamiast
Sollwert (warto zadana), Wanne mit przisioner Temperatur Kontrolle zamiast Wanne mit
prziser Temperaturregelung (wanna z dokadn regulacj temperatury) oraz rostfrei Stahl
Behlter (wedug wzoru stainless steel Container) zamiast Behlter aus rostfreiem Stahl
(pojemnik ze stali nierdzewnej). Serce ronie!
Pomieszanie dziedzin
Sprbujmy si przyjrze technice pracy metod sownikow w rnych wariantach. Wydaje si
oczywiste, e tumacz szuka takiego odpowiednika danego sowa, ktry naley do dziedziny,
stanowicej temat tekstu.
A jeeli tak, to skd bior si takie nonsensy, jak w poniszym zdaniu:
waciwoci wknin X s wykorzystywane w produkcji wyrobw technicznych,
a wic do filtrw, jako materia podkadowy wyrobw laminowanych ywic, na
tamy, opakowania materiaw podogowych itd.

Leksykon naukowo-techniczny, Warszawa, WNT 1972.

Owe opakowania to w oryginale byo packing, ale nie naleao bra pierwszego lepszego
znaczenia, ktre tu wyranie nie pasuje (materiay podogowe opakowywane we wknin?!), lecz
poszuka w sowniku chemicznym, gdzie znajdujemy waciwy odpowiednik: wypenienie.
W artykule o grnictwie spotykamy sowo pomost przetumaczone jako platform. Tymczasem
w odpowiednim gniedzie sownika technicznego znajdujemy take pomost przyszybowy = shaft
landing i mamy prawo w ten sposb ucili tekst, eliminujc angielskie sowo platform o wielu
znaczeniach nie-grniczych.
W artykule o kolejnictwie wystpuj forged-steel equalizers jako cz skadowa wagonu. Nie
sposb dociec, jak tumacz wpad na przekad amortyzatory z litej stali, cho uyty tu przymiotnik
wskazuje na to, e posugiwa si jakim sownikiem sprzed pierwszej wojny wiatowej. W sowniku
technicznym10 mamy na equalizer odpowiednik oznaczony kol. (kolejnictwo): belka bujakowa,
wahacz, moemy wic napisa kute, stalowe wahacze.
Bezkrytyczne uycie zwykego sownika doprowadzio np. do przekadu sowa zalew w znaczeniu
zatoki, oddzielonej od morza mierzej, jako inundation czyli zalanie (np. na skutek wylewu rzeki).
Naleao skorzysta ze sownika morskiego i wybra stamtd sea transgression.
Czasami poyteczne s przecie i zwyke sowniki, zwaszcza obszerne, wyjaniajce odcienie
semantyczne. Tak np. w okreleniu mieszkacy ziemskiego globu, uytym w pewnym referacie,
przymiotnik ziemski naleao przeoy jako terrestrial, a nie earthly. Zrnicowanie
zastosowa tych synonimw podaje bardzo przejrzycie J. Stanisawski w Wielkim sowniku polskoangielskim.
O tym, e poszukiwanie odpowiednikw oznaczonych skrtem danej dziedziny nie jest
marnotrawstwem czasu, niech wiadczy nastpujcy wypis ze sownika politechnicznego niemieckoangielskiego, dotyczcy odpadw:
Ausschuss - scrap (part), scrap work, rejects (metal working); (text.) refuse, waste
(stuff), broke; spoil sheets (paper)
Mamy wic rozmaito: zom, braki, odpadki materiaw, zepsute arkusze - w tym przypadku
wiadczyoby to o wikszej precyzji i bogactwie jzyka angielskiego, skoro niemiecki kwituje to
wszystko jednym sowem, ale naturalnie nie jest to regu.
adne adnotacje branowe nie pomog, jeeli tumacz nie rozrnia poj podstawowych i przekada
koa osadzone na wsplnej osi

wheels set on a common axis

Po polsku o geometryczn i o, ktr Marek postawi za stodo, skd ukrad mu j kto, okrela si
tym samym sowem. Anglik rozrnia te pojcia, nadajc im podobne, ale jednak odmienne nazwy
axis i axle. Gdyby jeszcze tumacz udawa, e nie wie o co chodzi, piszc wheels situated... albo
wheels aligned..., to mona by przypuszcza, e le zrozumia tekst polski i ma na myli pooenie
rodkw k na wsplnej osi geometrycznej. Jednak sowa wheels set... wiadcz o dobrym
zrozumieniu polskiego konkretu fizycznego (osadzone, a nie usytuowane) i tym bardziej
pograj nieszcznika.

10

Sownik naukowo-techniczny angielsko-polski, pod red. S. Czerni i M. Skrzyskiej, wyd. III, Warszawa, WNT
1973.

Wybr spord synonimw

Wybr waciwego odpowiednika jest uatwiony, gdy sownik podaje synonimy z oznaczeniem
dziedzin. Na przykad w tekcie dotyczcym komputerw mamy wyliczenie: drukarki, czytniki i
dziurkarki. Sownik naukowo-techniczny polsko-angielski11 podaje po dwa synonimy,
odpowiednio: printing machine, printer, reading apparatus, reader i perforator, punch
(pozostae s oznaczone obr. plast.). Dalej nastpuj kadorazowo terminy zoone jak czytnik kart card reader itp. Przy niektrych terminach, zarwno podstawowych, jak i zoonych, figuruje skrt
inf (informatyka). Przegld tak oznaczonych hase pozwala wnioskowa, e tumaczc teksty z zakresu
wyposaenia komputerw naley we wszystkich trzech przypadkach stosowa drugi z kolei synonim.
Wemy przykad bardziej skomplikowany:
...mounted on each side of the vertical web of
the gantry rail.

...zmontowane po obu stronach pionowego

ebra szyny podsuwnicowej.

Tumacz wybra spord odpowiednikw o odcieniu konstrukcyjnym - rodnik (np. dwuteownika),

pka usztywniajca, ebro usztywniajce - ostatni rzeczownik, dodajc przymiotnik pionowy (by
moe zreszt, e korzysta z innego sownika, gdzie znalaz uyty odpowiednik w caoci). Bierze tu
pokusa, eby zastpi pionowe ebro rodnikiem, poniewa szyna ma budow zblion do
dwuteownika. Ale czy szyna moe mie rodnik? Wanie, co ma szyna? To pytanie stanowi punkt
wyjcia do dalszych poszukiwa. Jeeli nie pamitamy tego z okresu studiw, bd nie wiemy
z praktyki, to powinnimy skorzysta z wydawnictwa typu encyklopedycznego. We wspomnianym ju
Leksykonie naukowo-technicznym pod hasem szyna czytamy: ksztatownik walcowany, zoony
z gwki, stopki jako podstawy i szyjki czcej gwk ze stopk... itd. A wic skorygowany tekst
bdzie brzmia
...zamontowane po obu stronach szyjki szyny podsuwnicowej.
Do wydawnictw encyklopedycznych przychodzi si nieraz ucieka w tumaczeniach sownikowych (i
nie tylko zreszt takich).
Ide o vlce samopojzdne s jednim hnacim
nriditelnym a zrove vibrujicim bhounem
a jednim bhounem ridicim.

S to walce samojezdne z jednym nie

kierowanym wibrujcym koem i jednym koem
kierowanym.

Tu znw wchodzi w gr podobny problem: co ma walec, a wiemy z kontekstu, e jest to walec

drogowy. Nieoceniony w.w. Leksykon podaje definicj: maszyna... dziaajca za porednictwem
toczcych si waw. Wstawiajc jeszcze odpowiednik zgubionego przez tumacza sowa hnacm,
otrzymujemy tekst
S to walce samojezdne z jednym napdzajcym, nie kierowanym walem
wibrujcym oraz jednym waem kierowanym
w ktrym, jak naleao si spodziewa, nie ma ju mowy o koach.
Vakuov pokovovaci pistroje

11

Przyrzdy prniowe do metalizacji

pod red. S. Czerni i M. Skrzyskiej, wyd. III, Warszawa, WNT 1976.

Taki tekst polski da tumacz, ale czy istniej u nas przyrzdy prniowe, czy te chodzio raczej
o urzdzenia (termin oglniejszy, a zatem bezpieczniejszy) do metalizacji - jakiej: w prni, pod
prni, moe prniowej? Po co zgadywa albo kierowa si wyczuciem, kiedy tego rodzaju
terminy s od dawna ustalone przez specjalistw, tylko naturalnie ani nasza pami, ani aden
sownik nie pomieci wszelkich moliwych terminw zoonych. W tym przypadku nie pomg nawet
w zwizy leksykon, trzeba byo sign do Encyklopedii Techniki, tom Budowa maszyn12
Okazao si, e istnieje metalizacja prniowa, wic ostatecznie mamy
Urzdzenia do metalizacji prniowej.

2. Metoda pamiciowa
Jak zwyke zaczn od cech negatywnych: metod czysto pamiciow mona zastosowa tylko
w wskiej specjalnoci, doskonale znanej tumaczowi. Inaczej wychodz z tego dziwolgi, jak np.
pilot operated main pressure relief valve

obsugiwany przez kierowc gwny zawr

odprajcy

Figle pamici
Tekst dotyczy urzdze hydraulicznych, stosowanych w cignikach, ale to jeszcze nie powd, eby
myli traktorzyst z pilotem - bo taki musia by proces mylowy tumacza. Niewielkim nakadem
pracy mg on znale w sowniku technicznym pilot operated safety-valve - zawr bezpieczestwa
impulsowy, a w innym miejscu, dla pewnoci, pressure relief valve - zawr bezpieczestwa; zawr
nadmiarowy cinieniowy. W rezultacie mona byo da prawidowy przekad:
gwny impulsowy zawr bezpieczestwa
gdyby si zachowao naleyt ostrono w operacjach dokonywanych w pamici.
Naturalnie nie mona lekceway czynnika pamiciowego. Ostatecznie tym szybciej postpuje
tumaczenie, im wicej terminw zna jego wykonawca w stopniu niewtpliwym. A nie chodzi tu
bynajmniej o terminy wymylne. Duo wikszy kopot sprawiaj luki pamiciowe w wyraeniach
potocznych, ktrych definicje znajduj si tylko w najgrubszych sownikach jednojzycznych. Tak np.
pewien tumacz zapomnia, e polski czasownik pywa odnosi si wprawdzie do ludzi i do statkw,
ale jzyki angielski i niemiecki rozrniaj te przypadki: do ywych istot odnosz si czasowniki to
swim i schwimmen, a do jednostek floty to cruise (jeli chodzi o parowiec, to rwnie to
steam, a jeli o aglowiec - to sail) i fahren (ewentualnie segeln). Niewielk pomoc byby tu
sownik techniczny, ktry podaje: pywa - 1. float 2. swim 3. mor. navigate. Jeli wic wchodzi
w gr statek rzeczny, to nie ma ostrzee sownikowych przed jego antropomorfizacj przez uycie
czasownika to swim.
Podobnie kopotliwe w wyszukiwaniu mog by wyraenia fachowe, np. prciki i czopki wewntrz
gaki ocznej mona by przetumaczy wedug sownika lub z pamici jako pins and pegs, ale
waciwym zwrotem angielskim s rods and cones.

12

Warszawa, WNT 1969.

Wynikiem operacji pamiciowej s zapewne szkoy zawodowe przetumaczone jako professional

schools, zamiast prawdziwego odpowiednika trade schools.
Zdradliwe moe by uycie sowa zbudowanego w pamici ze znanych elementw, jak w zdaniu:
Even wrong steering will not result in overburdening of any mechanism.
Wiemy, e burden to ciar (cho take i grnolotne brzemi), ale doczepienie przedrostka
i kocwki le si skoczyo, bo overburden to take nadkad grniczy. Naleao wic uy
terminu overcharging lub overloading.
Tak samo trzeba wiedzie, e powierzchnia przekroju to nie zawsze surface of cross section, lecz
najczciej crosssection area, bo po polsku uywamy zwykle skrtu mylowego i w rzeczywistoci
chodzi o pole powierzchni przekroju, a nawet pole przekroju.
le jest nie pamita odcieni semantycznych, gdy np. kto tumaczy
skrcone zestawy linii trzepicych dla przerobu
wkien chemicznych

abbreviated blow-rooms for processing manmade fibres

Abbreviated znaczy skrcony, ale tak mona powiedzie o wyrazie a nie o linii produkcyjnej, ani
o wszelkich konkretnych przedmiotach, ktre musz by shortened.
Zdobywanie kapitau pamiciowego
Pozostaje udzieli dobrej rady, jak unikn bdw tumaczenia pamiciowego, nie rezygnujc
jednoczenie z najwaniejszej zalety tej metody - szybkoci pracy. Wydaje si, e mamy tu do
czynienia z pewnym wariantem bajki o koniku polnym i mrwce. Lekcewaenie bowiem wtpliwoci
semantycznych i nie zagldanie dostatecznie czsto do sownikw pozornie oszczdza czas, ale:
1) Ustala jako pracy tumacza na poziomie miernym;
2) Nie pozwala jednak osign takiej szybkoci, jak daje dobrze opanowane sownictwo, bo
zawioci tekstu zmusz w kocu i tak do wyszukiwania odpowiednikw - chyba, e zakada
si z gry niedostateczny poziom przekadu.
Czy zagldanie do sownikw przy byle wtpliwoci daje gwarantowany efekt w postaci
pamiciowego opanowania sownictwa? Pozostawibym tu z kolei tez, e efekt taki mona najatwiej
osign w dwch przypadkach:
1) Kiedy sprawdzanie wtpliwych sw stosuje si latami, bardzo konsekwentnie;
2) Kiedy sprawdzanie dotyczy sw z dziedziny stanowicej przedmiot rzeczywistego
zainteresowania tumacza.
W przypadku pierwszym niektre sowa zapadaj w pami atwo, moe dziki jakim skojarzeniom
znaczeniowym czy dwikowym, a inne, uparte, cigle z pamici wylatuj. Jeli jednak sprawdzenie
tego samego sowa nastpi dwa lub trzy razy, to irytacja wywoana krnbrnoci pamici spowoduje
zakotwiczenie si tego sowa na stae.
W przypadku drugim miejsce na przyjcie swek jest ju z gry przygotowane, bo tumacz chce je
zna dla wasnej satysfakcji.

Mona by t sytuacj przedstawi obrazowo jako wbijanie kokw-swek motkiem w zakuty eb.
Normalne, dorywczo potrzebne swka-koki odskakuj od twardej powoki, ale nad tymi szarymi
komrkami, w ktrych ukrywa si wanie jakie dawne skojarzenie, panuje dorana irytacja lub
dziaa ywe zainteresowanie, owa skorupa jest jak gdyby nadprchniaa i koki-swka wchodz tam
w ni bez oporu.
Raz jeszcze trzeba podkreli, e z natury rzeczy metoda pamiciowa daje najlepsze wyniki, jeli
tumacz ogranicza si do pracy w obranej specjalnoci.

3. Metoda wzorcowa
Wiemy, e sowniki czasem nie wystarczaj, a pami zawodzi. W znajdowaniu terminw polskich
moe by przydatny, jak ju wspominaem, Leksykon naukowo-techniczny i inne publikacje
podajce definicje poj technicznych. W definicjach takich zgrupowano pokrewne terminy - trudne
czasem do wyszukania w sowniku lub do sprawdzenia na okoliczno pasowania do danej
dziedziny - np. w wyliczeniach czci skadowych urzdze, w krtkich opisach ich dziaania,
w wykazach waniejszych parametrw itp.
Wzorce ksikowe
W przypadku tekstw na poziomie popularnym, omawiajcych dziedziny od lat znane, wielk pomoc
w tumaczeniu mog by popularne wydawnictwa encyklopedyczne, jak np. Maa Encyklopedia
Techniki13. Specjalista nie znajdzie tam naturalnie adnych rewelacji, ale tumacz, ktry otrzyma
wanie zlecenie przekadu na polski z nieznanej sobie dziedziny, dobrze uczyni, jeli przejrzy tekst
obcojzyczny, a nastpnie przeczyta odpowiedni rozdzia encyklopedii, wynotowujc sobie terminy
i zwroty, ktre prawdopodobnie przydadz si w tumaczeniu. Maa Encyklopedia Techniki ma
jeszcze t zalet, e stanowi polski odpowiednik niemieckiego wydawnictwa Kleine Enzyklopdie
Technik14, tak e - cho nie jest bezporednim tumaczeniem - moe suy do wyszukiwania
w owym pierwowzorze niemieckich terminw, a wic moe stanowi pomoc rwnie i w przekadach
na ten jzyk.

13
14

Warszawa, PWN 1960.

Leipzig, VEB Verlag Enzyklopdie.

Jeli chodzi o podstawow funkcj Maej Encyklopedii Techniki, tzn. pomoc w ustalaniu
terminologii polskiej, to w odniesieniu do tekstw na wyszym poziomie technicznym rol t moe
spenia z powodzeniem Encyklopedia Techniki WNT, ktrej kolejne tomy Chemia,
Teleelektryka, Budowa maszyn, Materiaoznawstwo, Energia jdrowa, Automatyka,
Podstawy techniki, Technika oglna i Przemys spoywczy ju si ukazay, a s przygotowywane
dalsze: Elektronika, Przemys lekki, Elektrotechnika, Grnictwo i Hutnictwo.
Aktualno literatury wzorcowej
W przypadku tekstw o wysokim stopniu specjalizacji, zwaszcza z dziedzin rozwijajcych si dopiero
od niedawna, po wzorce terminologiczne trzeba sign do wydawnictw o znacznie krtszym cyklu
produkcyjnym, a wic do czasopism i - nie wstydmy si - do literatury firmowej, jak katalogi,
prospekty, przedruki artykuw kryptoreklamowych, instrukcje obsugi itd.
Trzeba tu zrobi wane zastrzeenie, e caa ta literatura powinna by oryginalna. Inaczej ryzykujemy
powtarzanie cudzych bdw terminologicznych, a i sens przekadw nie zawsze jest tak logiczny,
jakby sobie tego yczy naleao. Brak dobrych tumaczy tekstw technicznych, szczeglnie
odczuwalny u nas, nie jest jednak wycznie polsk bolczk... Dowodem tego - rozpowszechnione
w angielskich koach wydawniczych okrelenie kiepskich przekadw jako Hungarian English (za
przeproszeniem naszych miych bratankw).
Innym przedmiotem zastrzee co do metody wzorcowej moe by niejednolito nomenklatury
uywanej za granic. Ryzykujemy tu pjcie w terminologiczne lady jakiego zacnego profesora,
ktry postawi sobie za cel w yciu np. wprowadzenie jednostki pondal (autentyczne, tylko moe
nazwa brzmiaa troch inaczej) na miejsce kilograma i podzi liczne artykuy naukowe lansujc w nich
swoj ide fixe. Dobrze jest wic w przypadkach wtpliwych stosowa zasad pluralizmu (p. rozdz.
5).
U podstaw stosowania metody wzorcowej znajduje si zaoenie, e tumacz rozumie tekst oryginau
nie tylko jzykowo, ale i merytorycznie. Nie jest to wcale takie oczywiste, zwaszcza wobec mao
u nas jeszcze rozpowszechnionej specjalizacji tumaczy i wobec realnoci bomby I, czyli eksplozji
informacyjnej w najrozmaitszych zakresach wiedzy.
Brak wzorcw
Wemy najprostszy przykad. W opisie powikszalnika fotograficznego tumacz na angielski pisze
o jednej z czci skadowych: the lenses carrier. Ale takiego czego nie ma z trzech powodw: po
pierwsze primo (jak mwi Malinowski-Brusikiewicz), to obiektyw w danym powikszalniku jest tylko
jeden, wic skd liczba mnoga, po drugie primo, to tumacz si myli, jeli sdzi, e lens to znaczy
soczewka, w ogle owszem, ale w zastosowaniach fotograficznych lens oznacza wycznie
obiektyw, a jeeli trzeba nazwa pojedyncze szkieko wchodzce w jego skad, to mwi si lens
element. Tak wic liczba mnoga w naszym przykadzie nie moe si te odnosi do kilku soczewek
tworzcych wsplnie ukad optyczny obiektywu.
Po trzecie, i ostatnie primo, to gdyby nawet byy dwa czy trzy obiektywy na wsplnej czowce, to
i tak przydawka rzeczownikowa stoi po angielsku zawsze w liczbie pojedynczej (mowa
o zastosowaniach technicznych, np. car factory - fabryka samochodw, a nie cars factory;
inaczej mwimy o ludziach, np. mens shoes - obuwie mskie, a nie mans shoes).
Aby tumacza zorientowa we waciwej formie gramatycznej, wystarczyby dobry przodek
w postaci prospektu jakiej firmy angielskiej.
Podobnie tekst

w celu zapobieenia korozji, czci chromowane

powinny by okresowo lekko smarowane
wazelin bezkwasow

to prevent corrosion, chromed parts should be

periodically lubricated lightly with acid-free
vaseline

ktrego polski orygina zrekonstruowaem na podstawie drukowanego przekadu angielskiego,

zawiera jedno polizgnicie, wynikajce z braku wzorca. Ot lubricated to smarowany, ale nie
w celu zapobieenia korozji, tylko dla zmniejszenia wspczynnika tarcia midzy wsppracujcymi
czciami. W danym zastosowaniu naley imiesw ten zastpi przez coated i wszystko bdzie
grao.
Jeli kto w tekcie optycznym przetumaczy obraz rzeczywisty jako true image (wierny obraz)
zamiast real image, to znak, e zaglda tylko do sownika, ktry nota bene akurat ten termin
w wersji polsko-angielskiej podaje mylnie, a w angielsko-polskiej - poprawnie (ale komu si chce
sprawdza na krzy, cho termin wyglda podejrzanie?). Wzorzec w postaci angielskiego
podrcznika optyki czy artykuu na ten temat usunby zarazem bd i wtpliwoci.
Gorzej, gdy w tumaczeniu potrzebna jest gbsza wiedza fachowa. W pewnym ogoszeniu firmy
brytyjskiej polski tumacz umieci pod fotografi podpis mostek porwnawczy jako odpowiednik
oryginalnego comparison bridge. Jednak elektryk-pomiarowiec wie, e przyrzd taki lepiej nazwa
kompensatorem do wzorcowania. Prdzej ju mona odgadn, e ania do kalibrowania (w
oryginale: calibration bath) to naczynie z kpiel do wzorcowania, ale niech no mi mechanik czy
budowlaniec potrafi przeoy single to three term control jako regulacj typu P, PI, PID zamiast
pierwotnej i prymitywnej (wyglda to na tautologi, ale ni jednak nie jest!) wersji pojedyncza do
trzech elementw kontrola!
Brak dobrych wzorcw prowadzi take do bdw semantycznych, jak w ogoszeniu tej instytucji
polskiej, ktra zapraszaa na pewnych targach do swojego Foreigners Service Office. Nie wiem, czy
tekst polski brzmia Biuro Obsugi Cudzoziemcw, zamiast, jak powinien, Biuro Obsugi Goci
Zagranicznych, ale, o ile si orientuj, angielski foreigner - moe w zwizku z przysowiow
wyspiarsk ksenofobi - ma jeszcze o wos bardziej pejoratywny wydwik od naszego
cudzoziemca. I z czym tu do goci (zagranicznych, czyli foreign visitors)?
Ignorowanie wzorcw
Nie sposb wreszcie pomin sytuacji odwrotnej, gdy wzorce wprawdzie istniej i s niewtpliwie
znane autorowi tekstu - lub przynajmniej dostpne - ale nie stosowane! W naszym przykadzie
wystpuje bardzo prosta terminologia, mianowicie nazwy kolorw, uywane w fotografii barwnej.
Chodzi o dwie trjki barw podstawowych, zwane subtraktywn (I) i addytywn (II):
I

ta
yellow
jaune
gelb
purpurowa
magenta magenta purpur
niebieskozielona cyan
cyan
blaugrn
II niebieska
blue
bleu
blau
zielona
green
vert
grn
czerwona
red
rouge
rot
W polskim oryginale materiau reklamowego z tej dziedziny znajdujemy nagle przymiotnik bkitny,
tam gdzie zwyczajowo stosuje si od dziesitkw lat niebieskozielony! Tumacz niemiecki, zreszt
bardzo dobry, tak by tym terminem zdezorientowany, e w bkit przeoy jako blau, a na
niebieski zabrako mu ju konceptu i na drodze jakich zawiych skojarze napisa blaugrn.

Jak wida z zestawienia, dwie ostatnie nazwy pierwszej trjki odpowiadaj sobie dokadnie parami:
polskie i niemieckie oraz angielskie i francuskie. Dlatego tumacz angielski, ktry przeoy dosownie
z polskiego purpre i sky-blue (w bdny bkit), wykaza zupeny brak zainteresowania
wzorcami, tj. anglo-amerykask literatur przedmiotu, ktra jest w tym akurat wzgldzie niezwykle
konsekwentna.
Naturalnie przekady takie, gdyby si przedostay do druku, nie stanowiyby najlepszej wizytwki
naszego eksportu.

4. Styl dowolny
Tak samo, jak nie ma czystych typw charakterologicznych tumaczy i podzia dokonany w rozdz. 2
ma jedynie teoretyczne znaczenie, tak nie sposb sobie wyobrazi, aby jakiegokolwiek duszego
przekadu mona byo dokona stosujc jedn tylko spord opisanych powyej trzech metod.
W praktyce spotykamy si zawsze z ich mieszanin, ktr moemy umownie nazwa stylem
dowolnym. Uywanie tego stylu jest wic rzecz zupenie naturaln, sk w tym, e poszczeglni
tumacze czsto w niewaciwych proporcjach mieszaj jego skadniki. I tak, kto zaledwie z grubsza
obeznany z tematem swojej pracy upiera si stosowa niemal wycznie metod pamiciow z opakanymi skutkami. Kto inny wynajdzie sobie wzorzec, ktrego od tej chwili bdzie si kurczowo
trzyma, wszystkich niedowiarkw odsyajc do owego wybranego tekstu (p. rozdz. 2 Ekshibicjonici). Jeszcze inne odchylenie polega na zbyt gorliwym trzymaniu si sownikw, ktre jako produkt ludzkiej pracy - zawieraj przecie bdy i niedokadnoci, a przy tym starzej si nawet
prdzej ni ludzie.
Czoowi praktycy stylu dowolnego nie poprzestaj na wgbianiu si w poszczeglne dziedziny wiedzy
w chwili otrzymania tekstu tumaczenia, ani nawet, jak owa ochotnicza stra ogniowa, nie wicz na
trzy dni przed kadym poarem. Staraj si czyta jak najwicej, bo jak powiedzia chiski mdrzec
(chyba Lao-Tse - a jak chc ostatnio sinolodzy: Lao-Cy?): Obfita lektura jest bezcennym skarbem.
Jednak za czasw chiskiego mdrca atwo si byo wykaza obfit lektur w stosunku do iloci
istniejcych i dostpnych tekstw. Dzisiaj modne s w prasie efektowne porwnania indywidualnej
zdolnoci przyswajania informacji do globalnej produkcji publikacji, rosncej w postpie
geometrycznym. Jeli nie ju, to zapewne wkrtce dzienna porcja publikacji wiatowych dostarczy
czowiekowi lektury na cae ycie (se non vero...). Jeli wic kto chciaby si take zorientowa, co
blini napisali nazajutrz po jego urodzeniu i w dniach nastpnych, to musi zastosowa selekcj
lektury. Zakadajc konieczno oglnej, biecej informacji o wydarzeniach politycznych,
kulturalnych i cywilizacyjnych na wiecie, rozporzdzamy ju tylko bardzo ograniczonymi wycinkami
czasu, ktre moemy powici na specjalistyczn lektur zawodow, a w adnym razie nie zmieci
si tam lektura potrzebna w oglnie pojtym zawodzie tumacza tekstw technicznych.
Im prdzej zdamy sobie spraw, jak beznadziejne s podobne wysiki, tym lepiej dla wszystkich
zainteresowanych: autorw, tumaczy, redaktorw i wydawcw, a take - last but not least - dla
czytelnikw.
Czytajc wszystko o technice
1) i tak nie nadymy;
2) w rezultacie bdziemy si coraz gorzej orientowali w poszczeglnych dziedzinach, co znajdzie
swoje odbicie w jakoci wykonywanych przekadw;

3) zaprzepacimy szanse specjalizacji w wybranej dziedzinie, w ktrej moglibymy naprawd

osign wiatowy poziom, zarwno jakociowy, jak i ilociowy (metoda pamiciowa!).

Tumacz usiujcy jakkolwiek metod przeoy skomplikowany tekst, ktrego waciwie nie
rozumie, jest jak amator duych amigwek, zoonych z maych klockw o nieregularnych
ksztatach, postawiony przed zagadnieniem uoenia wielkiego obrazu i pozbawiony odpowiedniego
wzoru. Na domiar zego niektre klocki maj rysunek po obu stronach (homonimy), a w niektrych
miejscach pasuj rne, cho podobne do siebie klocki (synonimy), przy czym uycie niewaciwego
spord nich utrudnia potem dalsze ukadanie.

5. Weryfikacja czy powtrne tumaczenie?

Reprodukowany na str. 108 tekst przekadu pochodzi od tumacza z doktoratem nauk technicznych
i przy tym autora zupenie pynn i poprawn polszczyzn pisanych artykuw naukowych. Nie jest to
przypadek odosobniony - czsto ludzie, biegle wadajcy autorskim pirem, wykazuj zadziwiajc
bezradno jako tumacze.
Omawiany tekst poddano dwukrotnej weryfikacji - jzykowej i merytorycznej - zanim udao si
uzyska form nadajc si do druku.
Czy to ma sens? Przy stosunku stawek za tumaczenie i za pen weryfikacj jak 3 : 1, a nawet 4 : 1,
weryfikowanie jest zajciem absolutnie deficytowym.
Pracochonno weryfikacji
Przecitna pracochonno weryfikacji przy przecitnym (a nawet lepszym od przecitnego) poziomie
tumaczenia powinna by oceniana, moim zdaniem, raczej bliej stosunku 1 : 2 (weryfikacja :
tumaczenie).
W teorii zgadzam si cakowicie z tez znakomitego felietonisty ycia Warszawy, Wadysawa
Kopaliskiego, ktry tak przedstawi w lutym 1972 r. idea normalnej wsppracy pomidzy
wydawc i tumaczem:

Tekst otrzymany od dobrego, sprawdzonego tumacza, kto powinien w wydawnictwie

przejrze, poczyta na wyrywki, po czym rwnie odda wprost do redakcji technicznej,
chyba, e przekad jest widocznie saby - wtedy naleaoby go zwrci tumaczowi do
poprawienia. Niestety, wydawnictwa nie maj tu czystego konta. Zatrudnianie - obok
dobrych i wietnych - take zych lub leniwych, czy niedbaych tumaczy, akceptowanie - na
rwni z wybornymi i starannie opracowanymi - take haniebnych i skandalicznych
przekadw, zrobio swoje. Redakcje lcz nad wszystkimi przekadami, kolacjonujc je
z oryginaem (tak!), sprawdzajc realia (tak! tak!). S to czynnoci absurdalne w stosunku

do dobrych, odpowiedzialnych tumaczy, i jeszcze absurdalniejsze w odniesieniu do

niedonych lub lekcewacych sobie prac w przewiadczeniu, e redaktor jest dobry na
wszystko. Spartaczonego przekadu nie wolno akceptowa, a tym mniej poprawia. Niechaj
czyni to sam tumacz lub osoba prywatnie przeze do tego najta. C, kiedy wydawnictwa
przez 25 lat zdyy wychowa niemay zastp tumaczy robicych na brudno. Zdarza si
natomiast, e kompetentni i staranni czekaj miesicami na robot.
Potrzeba weryfikacji
Powysze rozwaania dotycz zasadniczo jak sdz z zainteresowa Autora - przekadw z zakresu
beletrystyki lub nauk humanistycznych, a przy tym wydawnictw ksikowych. Konsekwencje tych
zastrzee s nastpujce:
1) Nawet najgorsze bdy w tej dziedzinie pimiennictwa nie gro powaniejszymi skutkami
gospodarczymi, co wanie moe nastpi w przypadku wielu bdnych tumacze tekstw
technicznych;
2) Zwrci tumaczowi do poprawienia - ha, ha! A terminy dostaw eksportowych wraz
z dokumentacj, a terminy ukazywania si periodykw? Ksika moe si zawsze jako
polizgn, w czasopismach moe najwyej - za uzyskan w drodze wyjtku zgod drukarni
- nastpi jakie mae spitrzenie, ktre trzeba potem jak najprdzej rozadowa. A jeszcze
i to, e teksty do tumaczenia przechodz z pracowni projektowych lub z zagranicy, czsto
spnione!
W tym lepym zauku tylko si i paka albo si i samemu lub w towarzystwie zaprzyjanionego
specjalisty (bo nie zaprzyjaniony powie: nie ma frajerw!) przery si przez stek nonsensw,
a miejscami - po prostu napisa nowe tumaczenie.
Zakres poprawek podlegajcych weryfikacji rozciga si od bdw ortograficznych czy
gramatycznych a do subtelnych niecisoci semantycznych. Czsto tekst oryginau nie jest
potrzebny weryfikatorowi, bo przekad na jzyk obcy zawiera widoczne polonizmy albo oczywiste
pomyki gramatyczne.
Technical periodicals of X are intend for multi-branch engineers and technicians,
independently workers, economists, as well as for Technical University Students.
Jak na jedno zdanie - jest co poprawia. Poniewa, jak wynika z tekstu, czasopisma techniczne X s
przeznaczone... itd., wic trzeba nieokrelon form intend zmieni na imiesw czasu przeszego
intended. Inynierowie wielobranowi to raczej rzadko, przy tym sowo engineer nie jest, jak
u nas, prawnie chronionym tytuem zawodowym, lecz moe te oznacza technika, operatora
maszyny lub nawet maszynist lokomotywy (amerykanizm!). Dlatego lepiej mwi o graduated
engineers and technicians working in many branches of technology, czyli (dyplomowanych)
inynierach i technikach pracujcych w wielu dziedzinach techniki.
Independently workers to zapewne - po usuniciu absurdalnej kocwki przyswkowej - nasi
samodzielni (bo chyba nie niepodlegli?) pracownicy naukowi, tylko e to ostatnie sowo tumacz
pokn. W odmiennych ni nasze warunkach spoecznych pierwszy z tych przymiotnikw nie bywa
stosowany, wic do powiedzie scientific workers.
Wreszcie politechniki i studentw potraktowano z nadmiern rewerencj, zaczynajc ostatnie trzy
sowa duymi literami. Poprawiony tekst brzmi wic:

Technical periodicals of X are intended for graduated engineers and technicians

working in many branches of technology, for scientific workers, economists, as
well as for technical university students.
Tumacz potrafi odbiec zadziwiajco daleko od tekstu oryginau, stosujc zupenie bdne sowa na
sobie tylko znanej podstawie.
Zur Funktionsabfrage dient eine
Steuertrommel. Sie besteht aus Segmenten, auf
denen vier voneinander unabhngige
Programme untergebracht werden knnen.

Do wywoania funkcji suy dwignia sterujca.

Posiada ona 4 pooenia, na ktrych mog by
umieszczone 4 niezalene od siebie programy.

Do zamiany wywoania na realizacj upowaniony jest tylko fachowiec, ale nawet laik widzi, e
Trommel to nie dwignia, a Segment - nie pooenie. Ponadto w tumaczeniu obowizuj te same
prawida, co w dobrym tekcie polskim, wic nie posiada si pooe, na pooeniach nie mona nic
umieszcza i wreszcie naley unika strony biernej.
Rezultatem takiej weryfikacji jest tekst:
Do realizacji funkcji suy bben sterujcy. Ma on 4 segmenty, na ktrych mona
umieci 4 niezalene od siebie programy.
Jak zawiera transakcje handlowe na podstawie korespondencji, ktrej sens ulega zasadniczej
zmianie przy tumaczeniu?
If this method is to be taken for special issues in
each others country, we think it advisable that
we sign a contract based on agreements to be
reached between us.

Gdyby istniaa moliwo wydawania

specjalnych zeszytw w innych krajach mylimy, e powinnimy t rzecz uzgodni
w oparciu o kontrakt zawarty midzy nami.

Nie powinno tu by mowy o adnych innych krajach: tekst oryginau angielskiego, bdcy ju
tumaczeniem z innego jzyka, nie jest moe idealny, ale zasadniczy bd przekadu polskiego polega
na podstawieniu zwrotu in other countries, zamiast figurujcego wyranie w tekcie in each
others country. Poza tym, nie uzgodnienia maj by oparte na kontrakcie, lecz odwrotnie.
Rzeczywisty sens propozycji zawiera si w sowach:
Gdybymy mieli stosowa t metod do zeszytw specjalnych, wydawanych w obu
krajach w drodze wzajemnoci, to sdzimy, e powinnimy podpisa umow,
opart na dokonanych midzy nami uzgodnieniach.
Mniej brzemienne w skutki, ale te i nieatwe czasem do wyapania s bdy typu logicznego. Jeli
wymieniamy produkty jakich zakadw:
Fabryka X posiada (!) opini dobrego wytwrcy
w zakresie:
- maszyn do...
- maszyn do...
- wykonywanie usug montaowoinstruktaowych

Die Fabrik X steht im guten Rufe als der

Hersteller von folgenden Maschinen:
- Maschinen zur...
- Maschinen zur...
- Ausfhrung der Montage und
Anweisungsarbeiten

to nie powinnimy jednym tchem dodawa na kocu usug, bo w tumaczeniu, jak wida, wypado to
jeszcze jaskrawiej - wykonanie usug zaliczono wrcz do maszyn.
Lepiej wic przerwa zawczasu wyliczanie i usugi wymieni oddzielnie, penym zdaniem, agodzc
przy tym nieco wyszociowy wydwik owego instruktau przez zmian na atwiej strawne dla
odbiorcy szkolenie.
Smtliche Montagearbeiten und Schulung des Personals werden von der Fabrik
angeboten.
Ciekawe zamieszanie wprowadzi do tekstu pewien tumacz zmieniajc pozornie obojtn kolejno
przymiotnikw:
Przewijarki do przdzy z wkien sztucznych
i syntetycznych, cigych, gadkich
i teksturowanych.

Splmaschinen fr das Garn aus knstlichen

und kontinuierlichen - synthetischen sowie
glatten und texturierten Fasern.

W tekcie niemieckim nie wida adnej zalenoci logicznej midzy poszczeglnymi cechami wkien,
a kade nasuwajce si uporzdkowanie okazuje si bdne.
Orygina mwi, e jeden podzia przebiega wedug natury chemicznej - sztuczne/syntetyczne,
cige za to najwidoczniej cecha wsplna, a posta wkien moe by gadka lub teksturowana.
Dokadne, a nawet uwypuklone przedstawienie tych zalenoci osigniemy w wersji
Spulmaschinen fr das Garn aus knstlichen und synthetischen, kontinuierlichen
Fasern, glatt oder texturiert
przy czym adne z podstawowych sw tekstu nie ulego zmianie.
Tak wic weryfikator musi siga do istoty rzeczy, autor za nie zawsze jest w tej mierze jego
sprzymierzecem, jak to zobaczymy w rozdz. 5.
Trzeba jeszcze wspomnie o takim drobiazgu jak interpunkcja, zdolna znieksztaci sens przekadu
Crude dian is purified by the formation of a phenol-dian adduct, followed by
distillation
Gdyby nie byo przecinka po sowie adduct, to wynikaoby, e do niego odnosi si sowo followed,
nie za - prawidowo - do sowa formation.
Jeszcze trudniejsze do uchwycenia nieporozumienie spowodowaby brak przecinka po sowie
spring w zdaniu:
Fixing... prevents rotation of the shaft relative to the spring, which is necessary for
instrument adjustment.
Brak przecinka odnosiby which bezporednio do spring, a my wiemy skdind, e to obrt waka
wzgldem spryny jest potrzebny do regulacji przyrzdu, a nie sama spryna.
Widzimy wic, e przecinek, zasadniczo nie stawiany po angielsku przed zaimkiem which, przerzuca
jak gdyby zwizek tego zaimka z najbliszego mu rzeczownika na inny, wczeniej stojcy w zdaniu.
Skoro ju mowa o przecinku, to kady, kto mia do czynienia z technicznymi tekstami angielskimi
zauway z pewnoci, e Amerykanie i Anglicy uywaj przecinka do oddzielania grup trzycyfrowych

(np. 1,000,000 = 1 milion), natomiast kropki - Amerykanie na poziomie przecinka, Anglicy w poowie
wysokoci litery - do oddzielania miejsc po przecinku (np. 659= sze i pidziesit dziewi
setnych). Jeeli przed kropk jest zero, to Amerykanie zwykle je opuszczaj.
Niby to si wie, ale czy si stale o tym pamita? Znam tekst, w ktrym dowiadczony tumacz pisze
o ubezpieczeniu zawartym na sum ...20 funtw szterlingw! W innym miejscu tego samego tekstu
napisa, e 10,000 to dziesi tysicy, a tutaj, przy 20,000, opuci po prostu ostatnie trzy zera po
przecinku.
Do weryfikatora nale te poprawki dotyczce takich subtelnoci semantycznych, jak waciwe
stosowanie synonimw different i various. To pierwsze sowo, ulubione przez wielu tumaczy,
ktrzy przyjmuj je za odpowiednik polskiego przymiotnika rny, ma jednak znaczenie bardziej
zblione do sowa rnicy si, odmienny, podczas gdy chcc odda polsk tre sowa rny
w znaczeniu rozmaity, naley raczej uywa odpowiednika various.
Kwalifikacje weryfikatora
Powysze przykady urozmaice i trudnoci w pracy weryfikatora mogyby prowadzi do wniosku,
e w roli tej musi wystpowa lepszy tumacz i lepszy fachowiec od tumacza waciwego. Ot
wydaje mi si, e w naszych warunkach mona byoby zaryzykowa paradoksaln tez, i tumacz
powinien by jak najlepszy, a weryfikator moe by tylko staranny - taki, ktry by skrupulatnie
sprawdzi zgodno tekstu z oryginaem, zauway ewentualne opuszczenia itd. Znalazszy naprawd
dobrego i fachowego tumacza oryginau uzyskujemy w ten sposb krtszy cykl produkcyjny (bo
czsto prdzej si tumaczy na wieo, ni poprawia sknocony przekad, a weryfikator nie ma w tym
przypadku wiele roboty) i sprawiedliwszy podzia honorariw.
Jeszcze jedno zagadnienie weryfikacji dotyczy stosunku weryfikator-autor, a mianowicie: czy
weryfikator ma prawo - a jeeli tak, to jak dalece - poprawia tre oryginau. Wie si to jednak
z innymi rozwaaniami o materiale wyjciowym i dlatego problem ten omawiam w rozdz. 5.

6. Sprawdzanie maszynopisw
Niektrzy lubi t funkcj nazywa sczytywaniem - ocen tej formy pozostawmy lepiej polonistom.
Istniej dwie szkoy sprawdzania maszynopisw. Czynno ta naley zreszt teoretycznie do
maszynistki, ale po pierwsze do trudno to od niej wyegzekwowa, a po drugie sumienny autor czy
tumacz i tak bdzie si poczuwa do przebiegnicia oczami tekstu w poszukiwaniu nieuniknionych
pomyek, spowodowanych np. czciow nieczytelnoci rkopisu (a korona by mu z gowy nie
spada, gdyby przy tej okazji porobi na drugim egzemplarzu czytelne poprawki tam, gdzie stwierdzi
ich potrzeb).
Tak wic jedna z tych szk kae pooy rkopis obok maszynopisu i wodzc kolejno palcem po
obydwch, odczytywa je na przemian po kawaku. Jeeli zajciu temu mog si powici
jednoczenie dwie osoby, z ktrych jedna czyta na glos manuskrypt, a druga ledzi tekst przepisany,
to praca idzie szybko, bo odpadaj przerwy na przenoszenie wzroku z jednego tekstu na drugi.
Druga szkoa zaleca odczytanie w umiarkowanym tempie i z penym zrozumieniem caego czystopisu,
przy zaoeniu, e kady bd, zarwno maszynowy, jak i merytoryczny (np. opuszczenie sowa,
wiersza lub zdania, znieksztacenie treci przez bdne odczytanie rkopisu) da si atwo wykry przy
takiej lekturze.

Ideaem byaby zapewne metoda pierwsza przy jednoczesnym dotrzymaniu warunkw drugiej
(czytanie ze zrozumieniem), niestety praktyka wykazuje, e takie sczytywanie, jedno czy
dwuosobowe, staje si wkrtce czynnoci mechaniczn i daje wprawdzie niez rkojmi wyapania
literwek, ale pozwala si przemkn grubym bdom znaczeniowym.
Oto kilka przykadw z ycia: w pewnym tekcie maszynistka odczytaa industry zamiast institute
i tak ju zostao. Inna napisaa zwizek nieograniczony zamiast nieorganiczny. Nie trzeba zreszt
daleko szuka - w rkopisie tej ksiki byy sowa:
are continuously developed (w tym przypadku s stale konstruowane)
z ktrych ostatnie zmienio si w maszynopisie na kontynuowane i a do ukazania si w druku
pierwszej serii pierwszego wydania niczyjej - take mojej - uwagi to nie zwrcio. Czytao si nawet
gadko, dziki podobiestwu fonetycznemu: przed nawiasem continuously, w nawiasie
kontynuowane!
Gdzie indziej znalazy si
bezstopniowo regulowane pompy w zakresie 1,6-50 mm/obr
podczas gdy faktycznie podmiotem zdania miay by posuwy.
Fishing tankers on a vacuum evaporator
- to by podpis pod fotografi, ktrego pierwsze dwa sowa powinny brzmie: Finishing touches.
Rybackie zbiornikowce zamiast operacji wykoczajcych - bagatela!
Rozwaania o bezpieczestwie ruchu drogowego doprowadziy do takiego oto zadziwiajcego
wniosku:
Sprawstwo polega na zachowaniu oglnie pojtej ostronoci, niezbdnej do
zniewolenia skutkw cudzego bdu.
Maszynistka opucia nie przed zachowaniem, zniwelowanie za wzia za zniewolenie. Co to
staruszek Freud mwi na temat rde bdw mimowolnych, czyli podwiadomych?
Metoda druga wydaje si szczeglnie godna polecenia, jeli kontroli maszynopisu dokonuje autor
tekstu lub przekadu, bo ma on wieo w pamici waciwe brzmienie i tre swego utworu. Do
wyjtkowych przypadkw naley w tych warunkach niezauwaone przemknicie si opustki czy
innego defektu maszynopisu. Trzeba jednak zawsze mie pod rk manuskrypt dla dokonania
ewentualnych porwna.
Osoby nie znajce tekstu, a zwaszcza nie obeznane z jego tematyk w stopniu umoliwiajcym jego
zrozumienie, s skazane oczywicie na metod sczytywania obu wersji, przy czym dobrze uczyni
zaznaczajc sobie na marginesie wszystkie miejsca, ktre budz w nich choby najlejsze wtpliwoci
- a to w celu pniejszego ich wyjanienia z autorem.
Maszynistkom mona by zaleci korzystanie ze sownikw dla uniknicia bdw ortograficznych,
wynikajcych z niewaciwego odczytania obcojzycznego tekstu.

Rozdzia 4
Trudnoci w pracy
1. Trudnoci immanentne
Kopoty z fleksj
Spord immanentnych trudnoci przekadu, ktre napotyka polski tumacz tekstw technicznych, na
plan pierwszy wysuwa si trudno ojczystego jzyka. Fleksja bogatsza nawet od aciskiej,
skomplikowane i obarczone wyjtkami reguy ortografii i gramatyki, czsto zawia skadnia - wszyscy
musielimy si z tym jako upora, zanim zabralimy si do pierwszego tumaczenia. A jeli tak, to
moe wanie trud tych wstpnych wicze nie poszed na marne? Wiadomo oglnie, e
przedstawiciele narodw mwicych stosunkowo trudnymi jzykami atwiej opanowuj jzyk obcy
od ludzi wychowanych na prostym wikcie lingwistycznym.
Przy tumaczeniach szczeglnie wiele kopotu sprawia czsto deklinacja.
X reprezentuje i prowadzi skady konsygnacyjne
znanych firm zagranicznych.

X vertritt und fhrt Konsignationslager

bekannter Auslandsfirmen.

Od razu wida - ju autor poplta czasowniki i rzeczowniki tak, e tylko domyle si mona i X
prowadzi skady, ale reprezentuje firmy. Niestety tumacz bezkrytycznie przeoy t sieczk na
niemiecki. Od biedy uszoby takie przestawienie sw po angielsku ze wzgldu na brak odmiany
rzeczownikw i przymiotnikw:
X represents and keeps consignment stores of well-known foreign firms
poniewa mona by w myli doczepi of do trzech poprzedzajcych wyrazw. Mielibymy wtedy
ukad
X

represents
well-known foreign firms
keeps consignment stores of

Podobna konstrukcja nie wychodzi po niemiecku:

X

vertritt bekannte Auslandsfirmen

fhrt Konsignationslager bekannter Auslandsfirmen

nawet w wersji z przyimkiem, bo wtedy mamy celownik:

X fhrt von bekannten Auslandsfirmen
Trzeba wic cae zdanie przebudowa:
X vertritt nachstehende bekannte Auslandsfirmen und fhrt ihre
Konsignationslager
co wyszoby te na dobre polskiemu oryginaowi:

X reprezentuje nastpujce znane firmy zagraniczne i prowadzi ich skady

konsygnacyjne.
Kopoty zupenie ju nie zawinione ma tumacz z angielskiego przy okazji zwrotw w rodzaju
to pass in and out of the house
- dosownie chodzi do i z domu. Przypadek nawet si zgadza - oba przyimki rzdz dopeniaczem ale naleaoby je wzmocni przedrostkami: wchodzi do i wychodzi z domu, a tu ju przyimek
do beznadziejnie wisi w powietrzu. Pozostaje wic chyba dusza forma:
wchodzi do domu i wychodzi z niego.
Zalety fleksji
Mona si pociesza, e czasami deklinacja pomaga uporzdkowa zdanie:
Filtry dichroiczne... nie nagrzewaj si pod wpywem promieni podczerwonych
(poniewa ich nie absorbuj, lecz odbijaj), to za przyczynia si do ich praktycznie
nieograniczonej trwaoci.
Wyglda na to, e fakt stwierdzony w pierwszej czci zdania przyczynia si do trwaoci... promieni!
Wystarczy jednak wykorzysta odmienno form liczby pojedynczej i mnogiej, eby uzyska podan
jednoznaczno. Mona w tym celu uy liczby pojedynczej sowa filtry i odpowiednio przerobi
reszt zdania albo - jeszcze lepiej - zamiast promieni da promieniowanie:
Filtry dichroiczne... nie nagrzewaj si pod wpywem promieniowania
podczerwonego (poniewa go nie absorbuj, lecz odbijaj), to za przyczynia si
do ich praktycznie nieograniczonej trwaoci.
Potrjna zgodno, wymagana w polskiej odmianie - co do rodzaju, liczby i przypadku lub czasu - tak
nas nieraz psuje, e nie spostrzegamy jej braku, np. w jzyku angielskim, z czego mog wynikn
dwuznacznoci:
Liczne osignicia uzyskali przedstawiciele nauk
stosowanych.

Many achievements gained the representatives

of applied sciences.

Biorc rzecz od strony czysto formalnej, wersja angielska nie okrela waciwie, kto kogo uzyska,
podczas kiedy tekst polski jest jednoznaczny: gdyby to osignicia byy podmiotem, to np. orzeczenie
miaoby kocwk odpowiadajc liczbie mnogiej rodzaju nijakiego - uzyskay.
Przykadem wyeliminowania dwuznacznoci moe by w danym przypadku zastosowanie strony
biernej:
Many achievements were scored by the representatives, of applied sciences.
Take i po polsku nie mona si raz na zawsze odegna od strony biernej, bo czasem pomaga ona
rozwiza niezrczne sformuowania.
Za pierwszy wyczynowy samochd napdzany turbin gazow uwaa si angielski
Rover.
A moe angielskiego Rovera? Przecie powiedzielibymy Forda czy Cadillaca, ale tu mamy do
czynienia z niefortunn zbienoci nazwy brytyjskiej firmy samochodowej i naszego poczciwego

jednoladu. Std zapewne wzia si tendencja autora do uycia biernika Rover. eby jednak
usun wszelkie wtpliwoci (niektre nazwy firmowe nie lubi by odmieniane i czsto trzeba si
w takich razach zdawa na wyczucie ywego jzyka) mona przej na stron biern:
Za pierwszy wyczynowy samochd napdzany turbin gazow uwaany jest
angielski Rover.
Przy okazji wyeliminowalimy moliwo (oczywicie te tylko formaln) interpretowania formy
uwaa si jako trzeciej osoby liczby pojedynczej czasu teraniejszego czasownika zwrotnego
uwaa si, z czego wynikaoby, e Rover uwaa si (sam) za pierwszy samochd... itd.
Czasem jednak deklinacja polska okazuje si zbyt saba tj. zbyt mao zrnicowana, eby zapewni
cakowit jednoznaczno. Wiele rzeczownikw polskich ma bowiem identyczne formy mianownika
i biernika, co prowadzi do dwuznacznoci w zdaniach zawierajcych tylko podmiot, orzeczenie
w postaci czasownika przechodniego w stronie czynnej i dopenienie blisze, wedug wzoru: sl
roztapia ld. Gdybymy nie wiedzieli z fizyki i z autopsji jak to jest naprawd, to moglibymy rwnie
dobrze zrozumie, e ld przyczynia si do topnienia soli jak i odwrotnie.
Ot i przykad nie wymylony, lecz zaczerpnity z tumaczenia fabrycznej instrukcji wykonywania
barwnych odbitek fotograficznych:
Zapis uatwia dobr waciwych filtrw
korekcyjnych

L'enregistrement sera facilit par le choix de

filtres correcteurs appropris

Z teorii prawdopodobiestwa wynika, e orze i reszka maj jednakowe szanse przy kadym
podrzucaniu monety. Takie same widoki na sukces lub klsk ma tumacz dokonujcy wyboru
spord dwch wersji przekadu, jeli jedna z nich jest dobra, a druga za, ale on sam nie ma pojcia,
o co w tekcie chodzi.
W danym przypadku instrukcja zalecaa kadorazowo zapisywa uyte filtry, gdy w ten sposb metod prb i bdw - mona wreszcie trafi na waciw korekcj barwn. Std prawidowy
przekad:
Lenregistrement facilite le choix de filtres correcteurs appropris
poniewa w jzyku francuskim szyk wyrazw - wobec braku deklinacji - podlega sztywniejszym
reguom i powysza skadnia nie nasuwa wtpliwoci typu kto kogo.
Sztuka szeregowania wyrazw
Stosunkowo niewielkie trudnoci powinien sprawia tumaczowi szyk wyrazw. A jednak!
Zacznijmy od tumacza, ktry nie rozumie po polsku:
Automatyczne spawanie rur oebrowanych
typu X metod cig

Type X continuous automatic welding of finned

tubes

Nic nie przesadzam! Oszczdmy sobie komentarzy, korygujc tylko:

Continuous automatic welding of X type finned tubes.
Ubocznie mielimy tu take do czynienia z uporczywym bdem wedug schematu
type X moisture meter

zamiast stosowanego w literaturze angielskiej szyku

X type moisture meter
albo po prostu
X moisture meter.
Nieskomplikowana zasada angielska, w myl ktrej w terminie zoonym z dwch rzeczownikw
pierwszy jest uyty przymiotnikowo, te nie zawsze stanowi cz skadow kapitau wiedzy
tumacza:
cristal diode

kryszta diody

Do waciwego tumaczenia naley jeszcze - jak mwi znawcy przedmiotu - dorzuci przedrostek
mono:
dioda monokrystaliczna
Jeszcze raz to samo:
battery locomotives

silniki lokomotyw

Rce opadaj! To to:

lokomotywy akumulatorowe!
A co dopiero bdzie, gdy w gr wejd wicej ni dwa sowa?
Information theory and coding

Teoria informacji i kodowania

Nic podobnego! Uzupenijmy t par waciwymi odpowiednikami:

teoria informacji i kodowanie

information and coding theory

Teraz wszystko gra, tylko odpowiadajce sobie znaczeniem pary naley skojarzy nie poziomo, lecz
pionowo.
Zaryzykujmy znowu cztery sowa:
...w redukcyjnej atmosferze pieca

... in a reducing furnace atmosphere

Atmosfera pieca redukcyjnego to nie to, o co nam chodzio. Powinno by:

...in the reducing atmosphere of a furnace.
Podobna kolejno logicznie obowizuje w jzyku niemieckim, z t rnic, e poszczeglne wyrazy
cz si tam zwykle w sowa-giganty.
Abteilung Schweimaschinen montage

oddzia spawalniczych maszyn montaowych

A bo to prawda? Wystarczy zastosowa prost zasad czytania tych pytonw od koca:

oddzia montau maszyn spawalniczych.

Niekiedy trzeba zwraca uwag na sens, eby rozstrzygn, jak daleko siga acuch przydawek.
Supply of non-alloyed, alloyed and stainless
Steel tubes

Dostawy rur niestopowych, stopowych i ze stali

nierdzewnej

Eje, stopowe rury? To wida, e pierwsze dwie przydawki odnosz si ju nie do tubes, lecz do
steel, tak samo jak i trzecia z kolei. Pozostaje jeszcze tylko znale lepsze okrelenie na stal
niestopow i ju bdziemy mieli
dostawy rur ze stali wglowej, stopowej i nierdzewnej.
Zmiana szyku wyrazw moe uchroni od dwuznacznoci w przypadkach, w ktrych zachodzi tak
daleko idca zbieno deklinacyjna, e przymiotnik mona odnie do dwch rnych rzeczownikw.
Przyrzd pierwiastkujcy suy w tym przypadku do linearyzacji kwadratowej
zalenoci.
Domylamy si naturalnie, e nie ma linearyzacji kwadratowej tylko kwadratowa zaleno,
jednake dla witego spokoju zamiemy te dwa ostatnie sowa miejscami, eby ewentualny tumacz
nie musia traci czasu na zastanawianie si, co jest kwadratowe.
Kosmetyka przekadu
Do kosmetyki przekadu naley ju wychwytywanie racych aliteracji (kolejnego nastpstwa sw
zaczynajcych si na t sam liter) lub zgrzytw, ktre wystpi dopiero przy gonej lekturze.
... daje jednak chwyt zbyt zbliony do...
W tym fragmencie zdania udao si tumaczowi zgromadzi a trzy przykady ilustrujce potrzeb
takiej kosmetyki: zbieg podobnych sylab -je jed-, ssiedztwo jednakowych zakocze chwyt zbyt
i podwjn aliteracj sw zbyt zbliony. Spraw zaatwia przestawienie pierwszych dwch
wyrazw (co jednak moe da inny odcie znaczeniowy) - albo zastpienie sowa jednak przez
nieco archaiczne wszake - oraz zastpienie sowa zbyt przez nadmiernie.
Kopoty ze skadni
Bdy skadniowe, spotykane w tumaczeniach tekstw technicznych, nie mog si rwna pod
wzgldem siy rozmieszajcej z tym najpikniejszym przykadem Humoru zeszytw szkolnych
z tygodnika Przekrj (11.7.1971).
Obrywajc gruszki, jedna spada mi na gow, ktra na szczcie bya mikka.
Zaledwie na umiech zasuguje w tej konkurencji ponisze zdanie o napisanych autorach:
Zeszyt zawiera tumaczenia artykuw autorw zagranicznych, napisanych pod
ktem zainteresowa polskiego czytelnika.
Wystarczy naturalnie przej na stron biern, podstawiajc ktre zostay napisane zamiast
napisanych, a ju kocwka zaimka ktre wskae wyranie na artykuy (bo tumaczenia stoj
jeszcze dalej).
Polska skadnia stwarza rwnie trudnoci tumaczom, nie zwaajcym na zasad logicznej budowy
zda zoonych.

Osignity zosta nie tylko wyrany wzrost obrotw handlu zagranicznego, ale
nastpiy take istotne zmiany w jego strukturze towarowej jak i terytorialnej.
Sensowne przeciwstawienie dwch rwnorzdnych zda nastpioby wwczas, gdybymy zmienili
kolejno pierwszych czterech wyrazw, dodajc przy okazji wyranie brakujce sowo zarwno:
Nie tylko zosta osignity wyrany wzrost obrotw handlu zagranicznego, ale
nastpiy take istotne zmiany w jego strukturze, zarwno towarowej jak
i terytorialnej.
Jak naleao si spodziewa po tych przykadach, rwnie ze skadni angielsk tumacze nie zawsze
s w zgodzie.
Aktualnie produkcja przemysu chemicznego
jest podzielona midzy nastpujce
zjednoczenia.

The current chemical production is entrusted

with the following unions.

Swoboda przekadu (uycie odpowiednika sowa powierzona zamiast podzielona) nie powinna
jednak prowadzi do pomieszania podmiotu z przedmiotem:
The following unions are entrusted with the current chemical production.
Podobny przypadek mamy z czasownikiem endow:
Wkno X nadaje tkaninie charakter
wenopodobny

X fibre endows a wool-type character to the

final product

ktry rzdzi inn skadni:

X fibre endows the final product with a wool-type character.
Niekiedy mona sobie uatwi zadanie, odbiegajc nieznacznie od tekstu oryginau o przycikiej
skadni.
...aby zapobiec tworzeniu si w powoce porw
osabiajcych jej waciwoci ochronne
i mechaniczne

...to prevent the formation in the coating of

pores reducing its mechanical and protective
properties

Zwaszcza zdanie angielskie zyskaoby na lekkoci i jasnoci, gdybymy zrezygnowali z podkrelenia,

e pory tworz si w powoce, co powinno by dla czytelnika oczywiste.
...to prevent the formation of pores which reduce the mechanical and protective
properties of the coating.
Subtelnoci semantyczne
Do najzawilszych zada tumacza tekstw technicznych naley waciwy dobr obcych sw
wchodzcych w skad mowy potocznej. Mam tu na myli subtelne rozrnienia semantyczne, ktre
znakomicie wyczuwa czowiek posugujcy si stale danym jzykiem. Cudzoziemcowi, ktry si tego
jzyka nauczy dopiero w szkole lub nawet w wieku dojrzaym, pozostaje wbi sobie w pami
dokadne odpowiedniki rodzime lub przykady zastosowa obcych synonimw w rnych
kontekstach.

Dla przykadu: nie mamy wtpliwoci, e sowo prowadzi w poniszym zdaniu brzmi faszywie:
X Co, is proceeding with a programme to attain
cost reductions.

Firma X prowadzi program majcy na celu

obnik kosztw.

Mwi si, e konferansjer prowadzi program rozrywkowy, ale w odniesieniu do programu

oszczdnociowego lepiej bdzie powiedzie, e firma X go realizuje.
Tu jestemy mocni na wasnym terenie (cho przecie kto z rodakw musia popeni powyszy bd,
eby nam dostarczy przykadu negatywnego), ale w obcym jzyku pojawiaj si kopoty.
Niektre wtpliwoci mona rozstrzygn przez analogi z odpowiednikami polskimi:
m.in. zakupiono licencj na...

between others, licenses for ... were purchased

Ot between to pomidzy, a jeli midzy to w znaczeniu midzy Scyll i Charybd, czyli

midzy dwoma tylko obiektami. Tutaj musimy znale odpowiednik sowa midzy w sensie
pord (wielu obiektw), a wic among.
Prace badawcze... prowadzone byy
pocztkowo na skal wiertechniczn.

Research work was conducted initially on a low

scale.

Zastpienie naszego przymiotnika wiertechniczn jest suszne, ale czy akurat przymiotnikiem
niska? Lepiej brzmi po polsku, a chyba i po angielsku, maa skaa - small scale.
Wtpliwoci budzi zwykle dobr przymiotnikw na oznaczenie duej iloci lub wartoci: big,
considerable, great important, large, serious, significant itd.
Przykadem faszywego uycia bd np.
powane sukcesy

serious successes.

- niby to dosownie cise, mamy nawet efektown aliteracj, a jednak co nie tak. Powiedzielibymy
raczej serious work, serious illness, serious danger - s to okolicznoci obciajce, dolegliwe lub
zagraajce, ale sukces ma inny smak: mwimy considerable success, great success, important
success, nieco artobliwie - big success, przy czym w Ameryce to ostatnie wyraenie bdzie
brzmiao zupenie naturalnie, bo tamtejsze big odpowiada w mowie potocznej angielskiemu great,
large, a przeciwnie - sowo great uwaane jest za grnolotne (high-brow).
przemys... wymaga dostaw duych iloci
rodkw chemicznych.

...industry requires great supplies of chemicals.

Tam gdzie chodzi o wielko jako cech fizyczn cia materialnych, tj. due rozmiary lub ilo,
najczciej stosuje si przymiotnik large, nim wanie naleaoby w powyszym zdaniu zastpi
great.
VV laboratoriach X przygotowano cay szereg
farb fiksotropowych

An entire range of fixotropic paints was

prepared in the X laboratories.

Dlaczego sowo entire tu nie pasuje? Zaryzykowabym twierdzenie, e po angielsku uywa si go

tam, gdzie po polsku moglibymy powiedzie calusieki: entire family, entire car body.
Przymiotnikowi cay odpowiadaoby na og sowo whole, jako przeciwiestwo czci - part.
Tu jednak chodzi o podkrelenie, e przygotowano duy, moe nawet kompletny zestaw farb,
dlatego najwaciwszy bdzie zwrot A complete range..., najwyej z lekk przesad we waciwym,
reklamowym kierunku.
Antyreklam (o czym wicej w rozdz. 6) bdzie natomiast sownikowe tumaczenie:
maszyny nowoczesnej konstrukcji

Maschinen neuzeitlicher Konstruktion

bo to, tumaczc z powrotem, troch tak, jakbymy napisali maszyny nowoytnej konstrukcji.
W tym kontekcie w niemieckiej reklamie uywa si sowa modern, wic:
Maschinen moderner Konstruktion.
Dla niektrych powszechnie uywanych w Polsce sw trudno znale angielski odpowiednik
w prawdziwym tego sowa znaczeniu. Tak np. zakady pracy najlepiej bdzie chyba przeoy
w tekstach technicznych jako factories and institutions, a dokumentacj (projektow,
technologiczn itd.) jako blue-prints and (technical) specifications.
Kopotliwe jest angielskie sowo worker - robotnik, ktrym czasami okrela si wszystkich
pracownikw danego zakadu, a jednoczenie wystpuje ono w znaczeniu pracownika we
wspomnianym ju zoeniu scientific worker, a take research worker itp.
Dla orientacji mona poda schemat zatrudnienia, w ktrym jednak dla uniknicia dwuznacznoci
caa zaoga nie powinna by nazywana ani workers, ani employees, lecz jakim omwieniem np.:

a total of... people employed

(oglna liczba osb zatrudnionych)

management (dyrekcja)
employees= white-collar
workers (pracownicy umysowi)
workers = blue-collar workers
(robotnicy)

research workers
(pracownicy nauk.-bad.)
scientific workers
(pracownicy naukowi)
engineering staff
(personel in.-techn.)
clerical staff, clerks
(urzdnicy)

Take nazwa wydziay przemysowe, uywana w nomenklaturze projektw technologicznych, nie

da si przetumaczy bezporednio na industrial departments, ale raczej jako sections, shops
itp.
Powyej przytoczone komplikacje w zakresie doboru sw mowy potocznej i terminw oglnych nie
oznaczaj, e jzyk cile techniczny nie ma swojej specyfiki, jeli chodzi o stosowanie synonimw.
Lead from the ignition switch to the coil

Przewd midzy przecznikiem zaponu

a cewk

Dla kadego automobilisty i motocyklisty jest jasne, e zaponu si nie przecza, tylko go si wycza,
i dlatego spord trzech odpowiednikw sowa switch podanych w sowniku technicznym (nie

liczc naturalnie kolejowej zwrotnicy), a mianowicie cznik; przecznik; wycznik - trzeba

wybra ten ostatni. No, ale tumaczy nie obowizuje, jak dotychczas, posiadanie prawa jazdy...
Brak ilustracji czy ... wyobrani?
Czsto tumacz otrzymuje goy tekst, w ktrym jest mnstwo odnonikw do niezaczonych
rysunkw. Wychodz z tego czsto bzdury, ktrych poprawiania mona byoby unikn, dajc od razu
do roboty tekst cznie z ilustracjami.
Co prawda znam niemiy przypadek, kiedy tumacz zostawi w tramwaju teczk z tak wanie
kompletn robot - i teczka przepada. Zapasowy egzemplarz tekstu by u zleceniodawcy, ale zdjcia
i rysunki trzeba byo powtrnie sprowadza z zagranicy!
Procent ryzyka jest jednak niewielki, a uatwienie w pracy ogromne. Wemy taki przykad:
Paszcz katalizatora spoczywa na konstrukcji
wsporczej - staej od strony napdu oraz
przesuwnej w pozostaej czci.

The cristallizer jacket rests against a supporting

structure which is stationary from the drive side
and movable from the other sides.

Wysiki tumacza, eby odda dokadnie tre tekstu polskiego, poszy na marne, poniewa nie
doczono ilustracji. Jak z niej wida, tekst angielski mg by o wiele poprawniejszy.
The crystallizer jacket rests on a carrier structure, the supports at the drive end
being fixed while the remaining supports are of the sliding type.
Bywaj naturalnie przypadki, kiedy brak ilustracji nie jest dostatecznym usprawiedliwieniem bdu
spowodowanego raczej ignorancj tumacza.
The engine is equally suitable for left or right
hand installation.

Silnik w rwnym stopniu nadaje si do ukadu

prowadzenia prawo- lub leworcznego.

Znw ten brak prawa jazdy! Przecie normalnie obie rce spoczywaj na kierownicy, a e tumacz nie
wie, i left or right hand moe oznacza lewo- lub prawostronny, to tym gorzej dla niego. Trzeba

przetumaczy tekst, ilustrujc go sobie w wyobrani i na tej podstawie - w razie potrzeby uzupeniajc.
Silnik w rwnym stopniu nadaje si do podwozi z lewostronnym jak
i prawostronnym ukadem kierowniczym.
Przekady wtrne
Mamy wreszcie niekiedy do czynienia z przekadami wtrnymi, ktrych trudnoci mona miao
okreli jako podniesione do kwadratu w porwnaniu z przeciwnociami tumacze bezporednich.
Orygina jest zwykle nieosigalny albo trudny do rozszyfrowania (napisany w mao znanym jzyku).
Przykadem dobrego przygotowania do powtrnego tumaczenia moe by przypadek, kiedy woski
napis lamiere na rysunku technologicznym przeoono na angielski jako sheets and plates, a wic
nie zawajc oryginalnego pojcia, dziki czemu tumacz polski mia ju uatwion prac, gdy
odpowiada to naszym blachom i pytom.
Przeciwnie, na manowce wyprowadzi naszego rodaka przekad angielski z japoskiego:
Photoresolvability can easily be imparted to any
kind of plastics.

Waciwo fotorozdzielczoci mona atwo

nada kademu tworzywu sztucznemu

Na szczcie wiadomo byo, o co chodzi - o waciwo rozkadania si pod wypywem wiata - ale
tumacz zasugerowa si skadnikiem resolve i da termin przypominajcy optyczn zdolno
rozdzielcz (resolving power).
W tym przypadku nie jest wane, czy w ogle istnieje angielski termin photoresolvability. Przekad
poredni przypomina bowiem dziaanie owych czy telekomunikacyjnych, przez ktre przesya si
zakodowane sygnay odpowiadajce dwikom mowy. W razie prby podsuchu z takiego cza
odbiera si tylko niezrozumiay szum-bekot, natomiast legalny odbiorca ma urzdzenie dekodujce
i syszy normalny gos rozmwcy. Podobnie i jako tekstu w jzyku porednim nie jest istotna, chodzi
tylko o to, eby tre bya zrozumiaa dla autora wersji ostatecznej.
Ot nie atwo utrafi na taki akurat poziom niedbalstwa, eby przekad by zy, ale sensowny.
Dlatego lepiej dooy nieco stara, aby raczej by za dobry ni zanadto dwuznaczny.
Jeli przetumaczymy na uytek zagranicznego kolegi:
Wykadziny wanien do termoelektrolizy
aluminium wymagaj oddzielnego omwienia

Aluminium electrolyzer linings should be

treated separately

to zabijemy mu klina: o jak tu obrbk (treatment) wykadzin chodzi? Nieco janiejsze bdzie ju
zakoczenie should be dealt with separately, ale stuprocentow jednoznaczno da dopiero
dosowne: should be discussed separately.
W innym przypadku dwuznaczno przekadu poredniego pozostawia tumaczowi swobod wyboru
spord dwch moliwych wariantw, a zapewne los sprawi, e wybr by bdny.
The mobile crane is also foreseen for the
application to the front of a hydraulic fork lift.

uraw przejezdny mona rwnie montowa

w przedniej czci hydraulicznego podnonika
widowego.

Formalnie byy dwa sposoby rozumienia rodkowej czci zdania: ...for its application... albo ...to
its front.... Powyszy przekad reprezentuje pierwsz ewentualno, na zdrowy rozum nie do
przyjcia: uraw przejezdny na podnoniku widowym, to jak lokomotywa na drezynie!
A wic:
W przedniej czci urawia przejezdnego mona rwnie montowa hydrauliczny
podnonik widowy.
Przygotowujc tumaczenie porednie naley, moim zdaniem, unika nie tylko niejasnoci, lecz
rwnie przedobrzenia przekadu, a mianowicie stosowania idiomw jzyka poredniczcego
midzy dwoma tumaczami. A nu ten drugi bdzie mia trudnoci z rozszyfrowaniem lub choby
tylko waciwym oddaniem w swoim jzyku takiego zwrotu?
Produkcja wkna citego wynosi 18 tys. ton
rocznie

Staple fibre is produced to the tune of 18,000

tons per year

produkcja na melodi czy - jak powiedzielibymy po polsku - produkcja w rytmie tylu i tylu ton
rocznie to moe i adny zwrot literacki, ale nasz zagraniczny kolega na pewno bdzie wola plain
talk, czyli prost mow:
Staple fibre production amounts to 18,000 tons per year
a ju on to sobie doprawi do smaku po swojemu.
Zaoga zakadu od pocztku nabya nawyk
utrzymywania hal fabrycznych i maszyn
w idealnej czystoci.

The operating staff has become accustomed to

keeping the production sheds and machinery
spick and span.

Z podobnym jak powyej komentarzem proponowabym zastpi kocowy, trjwyrazowy idiom

sowami perfectly clean.

2. Nie nadajca baza sownikowa

Jako sownikw to osobny problem, ktry wyglda dobrze, ale nie beznadziejnie. Dobrze dlatego,
e mona bezstronnie oceni dorobek naszego niemal monopolisty w zakresie sownikw
technicznych, Wydawnictw Naukowo-Technicznych, jako pozytywny. Sowniki te s rzeczywicie
coraz lepsze, coraz obszerniejsze i obejmuj coraz liczniejsze dziedziny specjalne, ale... moemy tylko
mie nadziej, e jaki radykalny postp w technice wydawniczej pozwoli WNT nawiza
rwnorzdn walk z czasem.
Walka z czasem
Widziaem gdzie statystyk, z ktrej wynikao, e techniczny jzyk angielski wzbogaca si dziennie
o ile tam terminw, bodaj e kilkanacie, w kadym razie roczny przyrost wynosi tysice. Nowe
terminy zaczynaj si ukazywa w publikacjach zagranicznych po paru tygodniach lub miesicach,
a cykl produkcyjny sownika w WNT - od zakoczenia zbierania materiau do pocztku sprzeday trwa przecitnie 2 lata. Tak wic w najlepszym razie, tj. jeeli autor sownika pilnie ledzi literatur
fachow a do momentu przyjcia maszynopisu przez redakcj, tumacze bd musieli odgadywa

znaczenie najnowszych uwzgldnionych tam jeszcze terminw tylko przez ptora roku. Ale
poszczeglne wydania tego samego sownika dzieli zwykle par lat, wic o tyle duej bdzie
panowao zamieszanie w terminologii, powstaej na pocztku takiego interregnum.
W takich okresach mniej dociekliwi tumacze s skazani na wasn fantazj, ktra w poczeniu
z uyciem maych sowniczkw mowy potocznej moe da zaskakujce wyniki, jak u owego tumacza
informacji biograficznych o uczestnikach pewnego sympozjum naukowego, ktry pojcie software
(oprogramowanie komputerw) przeoy jako tkaniny, a hardware (sam sprzt komputerowy) jako wyroby elazne.
Niewygodne suplementy
Trzeba si tu stanowczo przeciwstawi taniej i wygodnej - dla wydawnictwa - praktyce dodawania
suplementw do przestarzaych sownikw. Owszem, myl jest praktyczna i suplementy naley
drukowa w odpowiednich nakadach na uytek tych posiadaczy wydanych uprzednio sownikw,
ktrzy z nich korzystaj dorywczo. Nie jest to jednak rozwizanie do przyjcia dla tumaczy. Bardzo
przepraszam, ale tumacz musi za sw prac otrzymywa taki ekwiwalent, eby go sta byo na zakup
podstawowych sownikw co 2-3 lata. Sownik za z suplementem niemal podwaja prac
wyszukiwania odpowiednikw - tym bliej podwojenia, im lepszy tumacz, bo taki wanie szuka
terminw, ktrych nie ma w dziele podstawowym (albo i w suplemencie).
Dlatego wydawnictwa powinny jednoczenie z drukowaniem suplementw, dokonywa przeskadu
poprzedniego wydania, tak aby nowe terminy znalazy si na swoich miejscach w alfabetycznym
porzdku.
Typy sownikw
S jeszcze inne wtpliwoci: czy rozbudowywa wielkie sowniki politechniczne zawierajce ponad
100 tys. terminw, czy te ograniczy si do sownika technicznego podstawowego (obejmujcego
kilkadziesit tysicy terminw) i wydawa moliwie du liczb sownikw specjalistycznych?
Pierwsz tendencj reprezentuje np. Polytechnisches Wrterbuch i Polytechnical Dictionary15,
drug za - sowniki techniczne i branowe WNT. Jako jeden z kracowych przykadw kategorii
branowej mona by wymieni kanadyjski Sownik wielojzyczny wanych terminw z zakresu
spektroskopii czsteczkowej16, zawierajcy zaledwie 400 hase, ale za to z odpowiednikami
w jzykach: angielskim, francuskim, japoskim, niemieckim i rosyjskim. Trzeba jednak zaznaczy, e
jedna tendencja nie wyklucza drugiej i tak jak Verlag Technik ma na swoim koncie kilka interesujcych
sownikw specjalistycznych, tak - nie tracimy nadziei - zapewne WNT rozbuduje z czasem swoje
sowniki techniczne do pokaniejszej objtoci.
Nie chodzi naturalnie o watowanie sownika zestawieniami oczywistymi, jak np. umieszczenie
oddzielnych hase:
warstwa atmosfery - atmospheric layer
warstwa atmosfery dolna - lower atmospheric layer
warstwa atmosfery grna - upper atmospheric layer

15

Pierwszy: niemiecko-angielski z r. 1968, drugi: angielsko-niemiecki z r. 1970, oba wydane w Lipsku przez VEB
Verlag Technik.
16
Multilingual Dictionary of Important Terms in Molecular Spectroscopy, IUPAC, Ottawa 1966, National
Research Council of Canada.

itd., tylko o jego rozbudowanie przez stae wprowadzanie nowo powstajcych terminw
i uzupenienie znanego ju sownictwa z jak najszerszym uwzgldnieniem adnotacji branowych,
a nawet objanie.
Bez wtpienia wanym narzdziem pracy tumacza tekstw technicznych jest te obszerny sownik
oglny z moliwie du liczb przykadw frazeologicznych, typu Wielkiego sownika angielskopolskiego17 i Wielkiego sownika polsko-angielskiego J. Stanisawskiego18.
Zaskakujco czsto przydaje si maa ksieczka z wykazem zastosowa angielskich przyimkw A
Glossary of Phrases with Prepositions (T. L. Crowell jr., przedruk z wydania Prentice Hall
International z r. 196019).
Rwnie poyteczn rol przy tumaczeniach na obcy jzyk, co np. Leksykon naukowo-techniczny
WNT przy tumaczeniach na polski, speniayby jego obcojzyczne odpowiedniki. Trudno Jednak
poleca jakie zagraniczne wydawnictwa tego typu, jedyne jakie mogem praktycznie wyprbowa to
Chamberss Technical Dictionary (London, Chambers Ltd. 1968), o przewadze terminologii naukowej
z rnych dziedzin nad techniczn, i niemal tak jak Horners Dictionary of Mechanical Engineering
Terms, z reguy nie zawierajcy tych hase, ktrych si wanie szuka. To ju lepiej zada sobie troch
trudu z odnalezieniem odpowiedniej gazi techniki w oglnym podrczniku inynierskim, np.
Taschenbuch Maschinenbau (Berlin, VEB Verlag Technik); Htte, Des Ingenieurs Taschenbuch
(Berlin, Verlag von Wilhelm Ernst u. Sohn); Kempes Engineers Year-Book (London, Morgan
Brothers Ltd.); Machinerys Handbook (New York, Machinery Editions).
Przy tumaczeniu tekstw nie wnikajcych nadmiernie w szczegy konstrukcyjne i technologiczne
nieocenione usugi oddaj sowniki obrazkowe typu Dudena.
Poszczeglne tomy zawieraj nazwy obiektw, zgrupowanych dziedzinami - np. anatomia czowieka,
dom, przemys, sport - w danym jzyku obcym, a ponadto skorowidz tych nazw i odpowiedni
skorowidz niemiecki.
Sownik taki moe suy do nastpujcych operacji:
1) Szukajc np. nazwy angielskiej jakiego obiektu, znajdujemy jego wizerunek w odpowiedniej
grupie w tomie angielskim i odczytujemy nazw przy odsyaczu na ssiedniej stronie;
2) Znajc angielsk lub niemieck nazw obiektu i chcc si przekona jak on wyglda,
odszukujemy t nazw w odpowiednim skorowidzu, ktry podaje numer tablicy rysunkw
i odsyacza;
3) Znajc niemieck nazw obiektu i chcc znale angielsk (jak w zwykym sowniku)
odnajdujemy t pierwsz w nie-niemieckim skorowidzu, a przy wskazanym przeze rysunku t drug.
Wida od razu, e brakuje tu czwartej moliwoci - uycia angielskiego tomu Dudena jak zwykego
sownika angielsko-niemieckiego, bo przy rysunkach nie ma nazw niemieckich. Dla wypenienia tej
luki trzeba mie jeszcze tom podstawowy, zawierajcy te same rysunki z niemieckimi nazwami.
Tej wady nie maj podobne wydawnictwa, ukazujce si w NRD, np. Bildwrterbuch Deutsch und
Polnisch20 ma podpisy w obu jzykach przy tablicach rysunkowych, niezalenie od skorowidzw.

17

Warszawa, Wiedza Powszechna 1966.

Warszawa, Wiedza Powszechna 1969.
19
Wrocaw, Ossolineum 1964.
20
Leipzig, VEB Bibliographisches Institut 1954.
18

Pewn nowoci, przynajmniej na naszym rynku, jest przydatna zwaszcza dla tumaczy ksika M. G.
Zimmermana pt. Russian-English Scientific and Technical Dictionary of Useful Combinations and
Expressions (Rusko-anglijskij nauczno-tiechniczieskij sowar poleznych soczietanij i wyraienij21).
Jest to zbir 12 000 terminw pojedynczych i zoonych oraz caych zwrotw, spotykanych
w technicznej literaturze rosyjskiej, natomiast w tumaczeniu figuruj wycznie zwroty angielskie,
najczciej cae zdania, z wyrnionymi tustym drukiem wyrazami, ktre stanowi cisy
odpowiednik hase rosyjskich.
Przytoczmy kilka przykadw:

Brittleness sets in at about - 20C.

The two surfaces contact (or are in contact).

By virtue of the fact that... the wave possesses a different form upon exit from the shaper
than it had at entry.
Considering that d=..., expression 2 may be written in the form... Equation (1) is a particularly
convenient choice in so far as (or since, or because, or as) it expresses this value in terms
of... Inasmuch as the phenolics have a considerable abrasive action, it is recommended that
specially designed drills be used.
I
The system requires the red, green and blue components to be printed in succession.
II
To hitch implements in tandem.
Used in tandem with a sock-type filter, the charcoal performs two functions.

Noctilucent clouds stand out sharply against the twilight sky.
Oczywicie dla polskiego tumacza ksika ta ma du warto, jeli korzystanie z niej umoliwia mu
dostateczna znajomo rosyjskiego. W szczeglnie wanych przypadkach warto si jednak poradzi
Zimmermana, nawet za porednictwem polsko-rosyjskiego sownika.
Obszerne wykazy powojennych wydawnictw sownikowych Bugarii, Czechosowacji, NRD, Polski,
Rumunii, Wgier i ZSRR mona znale w ukazujcych si co par lat od 1961 r. kolejnych tomach
Bibliografii sownikw WNT.

3. Niedostpno literatury
Tumacze trac wiele czasu na cige odkrywanie Ameryki. Jeeli kto dostaje do przetumaczenia np.
katalog pi tarczowych, to nie powinien si przed przystpieniem do pracy obkada sownikami, lecz:
1) Zdoby od razu materia ilustracyjny, ktry ma towarzyszy tekstom w gotowym wydaniu;
2) Zdoby moliwie duo podobnych katalogw firm z tego kraju, na ktrego jzyk ma by
przetumaczony tekst polski;

21

Mir Publishers, Moscow, roku nie podano (chyba ok. 1968).

3) Tumaczy w drodze cigego porwnywania ilustracji, terminw, a nawet niektrych

typowych zwrotw.
Oczywicie od siebie wypadnie przeoy nieodzowny w naszych wydawnictwach tego rodzaju (...i
zapewne czytany z wypiekami zainteresowania na twarzy przez zagranicznych handlowcw) wstp
o zniszczeniu kraju w latach 1939-1945, wraz z krtkim zarysem rozwoju danego przemysu w epoce
planu trzyletniego i szecioletniego.
Na postpowaniu wedug powyszych punktw opiera si metoda wzorcowa, opisana w rozdz. 3.
W aktualnych warunkach zgromadzenie potrzebnych przodkw jest jednak czsto zadaniem
niewykonalnym.
Niedostateczna liczba egzemplarzy importowanych czasopism zagranicznych (ktremu to
problemowi jeden z tygodnikw spoeczno-kulturalnych powici wiele miejsca w r. 1971) i bardzo
dugie terminy dostaw ksiek zagranicznych, zamawianych bd na Midzynarodowych Targach
Ksiki, bd przez Dom Ksiki - to blokada dopywu wiedzy take i dla tumaczy.
Z drugiej strony potencjalni eksporterzy wszelkich urzdze technicznych do Polski przecigaj si
w dostarczaniu na nasz rynek prospektw, drukowanych przewanie kiepsk polszczyzn:
W caym wiecie, wcznie z wieloma wschodnio Europejskimi krajami, jest duo
wacicieli licencji X, ktrzy uywaj teraz urzdzenia X, maszynerii i majc
wszelkie dane o materiaach produkuj czci silnikw.
Zachowano tu oryginaln pisowni! Albo inny przykad:
Zawsze celem firmy Y bya produkcja wysokiej jakoci i kady moliwy wysiek jest
przedsiwzity, aeby ten cel osign.
W poczuciu dobrze przeprowadzonej akcji reklamowej przedstawiciele tych eksporterw rezygnuj
ju z nadsyania oryginalnej literatury technicznej, rwnie ze szkod dla podrcznych bibliotek biur
tumacze i tumaczy indywidualnych.

4. Pynno terminologii
Niefortunne innowacje
Wydany w roku 1949 poradnik techniczny Mechanik22 wymienia termin optyczny wietlno
obiektywu. Nie upyno dwadziecia lat, a ju nawet bardzo tolerancyjny (w zaoeniu rejestracyjnoinformacyjny, a nie porzdkujcy sownictwo) Encyklopedyczny sownik techniczny z roku 1968
nie zawiera w ogle tego sowa, zastpionego w powszechnym uyciu przez termin: otwr
wzgldny.
Dogorywa najanica w Encyklopedycznym sowniku technicznym jeszcze litociwie zamieszczona,
ale ze strzak do hasa reflektor, gdzie ju nie powtrzono jej jako synonimu (co, jak zauwayem,
stanowi wyraz delikatnej dezaprobaty redakcji dla danego sowa).

22

t. 1. cz. I, str. 498-500.

W wydawnictwie bodaj z 1913 roku, powiconym automobilizmowi i aeronautyce, figuroway takie

wesoe propozycje, jak buczak (sygna dwikowy), odwietrek przednia szyba samochodu) i
lotniczy (lotnik, pilot, na wzr motorniczego).
Nie podejmuj si przedstawi aktualnego stanu sporw, toczcych si permanentnie w polskiej
prasie technicznej na temat sownictwa fachowego. W swoim czasie usiowa wprowadzi w tej
dziedzinie pewien porzdek prof. M. Mazur23, a pniej - ze szczeglnym uwzgldnieniem
terminologii telekomunikacyjnej - prof. W. Nowicki24, ale od czasu opublikowania tych ksiek
dyskusje bynajmniej nie umilky - jedne terminy wychodz z uycia, inne zmieniaj znaczenie,
powstaj nowe sowa. Elektrycy nadal lansuj sowo uchyb, nieznone dla uszu przedstawicieli
wielu innych dziedzin. Inni specjalici, wbrew naturze przedrostkw prze i przy, z ktrych
pierwszy nadaje sowom charakter dokonany, caociowy (przeczyta, przepdzi, przesoni, np.
wiat mi przesaniasz, kochanie, co oznacza, e wiata poza tob nie widz), a drugi - charakter
niezdecydowany, czstkowy (przymi - a wic nie zami zupenie, przymkn - czyli nie zamkn
cakowicie, przysoni - ale tylko czciowo, jak przysoni oczy od blasku, patrzc jednak nadal
przed siebie) chc przemianowa znan od dawna przyson obiektywu, zmniejszajc jedynie jego
otwr, na przeson - tak jakby ju wiato miao przeze w ogle nie przenika.
Jeszcze inni, nie baczc na tradycje i powizania jzykowe z krajami ssiednimi, a szerzej - z krajami
RWPG, lansuj cakowite pomieszanie poj z popltaniem terminologii stosowanej - i to niezbyt
konsekwentnie - w krajach anglosaskich, a dotyczcej zdj i reprodukcji fotograficznej w zakresie
technicznym i naukowym. Gdyby te innowacje, czciowo nawet ju wprowadzone do Polskich Norm,
miay si utrzyma, to wypadnie wspczu nastpnym pokoleniom tumaczy literatury z tej
dziedziny. Rzecz w tym, e terminy, takie jak mikrofotografia, makrofotografia i inne, zostayby
pozbawione dotychczasowego znaczenia i zdefiniowane jako pojcia znane dotd pod zupenie
innymi nazwami -- prowadzioby to wprost na wie Babel!25.
Niestety wiele szk naukowych usiuje wypracowa (obok - a moe niekiedy zamiast - istotnych
osigni naukowych) wasn terminologi techniczn i czsto dopiero odejcie na emerytur
zasuonego skdind naukowca pozwala jego wasalom powrci do oglnie przyjtych regu.
Jan niadecki dixit
Zagadnienie neologizmw nie jest bolczk najnowszych dopiero czasw. Ju w r. 1813 ukazay si
ponisze sowa Jana niadeckiego, w jego wykadzie pt. O jzyku narodowym w matematyce.
Mnogo sw i znakw nie jest bogactwem jzyka, kiedy to nie wyraaj albo nowych myli
i rzeczy, albo znacznej w naszych myleniach odmiany... Klecenie nowych sw tam, gdzie ich
nie potrzeba, jest znakiem lekkomylnoci i nieuszanowania narodu: bo nie przystoi
prywatnemu, wedle przywidzenia, wprowadza odmian do drogiej wszystkim wasnoci
powszechnej; nie godzi si myle, e jzyk jest dzieem dziwactwa i samowolnoci, nie za
owocem rozsdku, dugiej rozwagi i powszechnego zezwolenia.
A jeli ju zachodzi konieczno utworzenia nowego terminu, to stawia mu Jan niadecki nastpujce
wymagania:
...wyraz nowy powinien mie skad, zakoczenie i ca fizjonomi narodow, bo przez to tylko
zblia si do jzyka potocznego.

23

M. Mazur, Terminologia techniczna, Warszawa, WNT 1961.

W. Nowicki, O ciso poj i kultur sowa w technice, Warszawa, WK 1978.
25
A. Voellnagel, Zatrzyma maszyny! Przegld Techniczny - Innowacje, 1979, nr 51-52, s. 49.
24

Po wtre: nie powinien by dla ucha twardy... Po trzecie: powinien mie precyzj... czyli
dobrze ustawione znaczenie, nastrczajce si uwadze na pierwsze uderzenie ucha. Pierwsz
za mowy wydoskonalonej wasnoci powinna by jasno i zrozumiao.
Po czwarte: wyraz nowy powinien by powany i skromny, nie dajcy powodu do
przecigania go na znaczenie mieszne, lub wstyd obraajce.
Ot i znakomite kryteria oceny naszych nowotworkw: dla ucha twarde s jako ywo wykon,
uchyb, scalak ( = ukad scalony) i upir (dzienny), przy czym ten ostatni nie trudno przecign
na znaczenie mieszne, cho i straszne. Prno si tu powoywa na wzr sowa ubir, majcego
bardzo dawne obywatelstwo, a i te wychodzcego powoli z uycia.
Poza twardymi dla ucha mona rozrni neologizmy sztucznie napuszone - a wic grzeszce
brakiem skromnoci - jak przymiar liniowy prosty zamiast linijki z podziak, ktra niechby si
w oficjalnej terminologii nazywaa lini. W kadym razie w przymiar ma co najmniej o jeden
przymiotnik za duo, bo o ile liniowy rni si od ktowego, to ukowy czy inny krzywoliniowy
wystpuje dostatecznie rzadko, eby sowo prosty mona byo normalnie pomija.
Skadu, zakoczenia i caej fizjonomii narodowej nie maj z pewnoci wyrazy ywcem przejte
z elektronicznej angielszczyzny jak tuner, deck czy kolumny kompakt.
Zadedlokowany autput
W jeszcze nowszej dziedzinie, informatyce, sprawa przedstawia si wrcz tragicznie, cho mieszy
moe autentyczny dialog programistw, przytoczony niedawno w prasie26:
- Przy kraszu softerowym, czy dedloku, program albo sam si zaabenduje, albo te trzeba go
wykancelowa. W tej sytuacji rekowery bazy polega na cofaniu si po biforrekordach z logu
do ostatniego czekpointu albo dampu i wstawianiu...
- No tak, to ju uzgodnilimy. No, a przy harderowym kraszu caego dysku z baz?
- Nie ma rady, trzeba restorowa ca baz z dampu i pniej lecie po logu w przd
i apdejtowa j afterrekordami.
Chocia lepsze moe to, ni cytowane w tyme artykule prby spolszczenia niektrych terminw,
jak np. programy s miertelnie ucinite (deadlocked).
Franglais i deuglisch
Trzeba przyzna, e na tym polu nie jestemy odosobnieni, bo np. Francuzi przejli tyle wyrazw - ju
nie tylko technicznych, ale i potocznych - z angielskiego, e od kilku lat wszczli walk z tymi
naleciaociami, przeksztacajcymi ich jzyk, jak mwi, w narzecze franglais.
Rwnie w instrukcji do zachodnioniemieckiego kalkulatorka spotkaem par lat temu na takie tytuy
przykadw obliczeniowych:
Berechnung der Momentan-Stromstrke (L) im folgenden Circuit Berechnen
Resonanzfrequenz im LC-Circuit
w ktrych ostatnie sowo zastpowao rdzennie niemiecki Stromkreis (obwd elektryczny), przy
czym przydawka LC oznacza light current = Schwachstrom=saboprdowy).
To byy pierwsze jaskki, ale podjta w drugiej poowie r. 1979 lektura kilku artykuw
w monachijskim miesiczniku Color-Foto zaskoczya mnie nowym jzykiem, ktry proponowabym

26

M. Kotowski, O argonie informatyki. ycie i Nowoczesno, 6. 4. 1978, s. 3.

nazwa deuglisch (a moe nawet engleutsch?). W jednym tylko numerze 6/1979 czasopisma
znalazem
na stronie
22 Kameras der sogenannten Economy-Klasse
22 ...dem Newcomer, dem finanzschwachen
Jugendlichen
22 Lichtschachtsucher, der ber ein prachtvolles
Feature verfgt
32 Soft-Objektiv
39 dichroitische Filter: yellow... cyan und magenta
71 27-DIN Film, gepusht auf 30 DIN
118 feinmechanisches Feeling

zamiast
konomischen Klasse
...dem Neuling
ein prachtvolles Merkmal
Weichzeichner-Objektiv (termin ustalony od
dziesitkw lat)
gelb...blaugrn und purpur (jak wyej)
hochgetrieben
Gefhl

Wystarczy? W innych numerach byy jeszcze Pockets (aparaty kieszonkowe), timen (odmierza
czas), clevere Hersteller (chytrzy producenci) i przymiotnik desolat... tak, tu doszlimy do
waciwego okrelenia - to to istne spustoszenie w mowie Goethego i Schillera!
Dla nas wniosek praktyczny: dopki nie ma sownikw franglai si deuglisch-polskich, trzeba mie pod
rk sownik angielski przy tumaczeniach z innych jzykw zachodnioeuropejskich.
Jaki pan, taki kram
U nas zreszt te nie tylko w specjalistycznych argonach szerzy si zaraza. Przykad niezbyt budujcy
idzie z gry, od niektrych luminarzy literatury piknej i reportau, obeznanych z obcymi jzykami,
ktrzy coraz to jakie barbaryzmy nam szaraczkom prbuj zaszczepia.
Tak na przykad czytamy w pewnym eseju: eromski zrealizowa, e... - naturalnie wedug
angielskiego wzoru ...realized that..., czyli zda sobie spraw, zrozumia.
U tego autora tok przechodzi od palcw do mzgu, ale zapewne nie chodzio o tok myli ani tok
guszca, tylko nasz rodzimy prd, dla niepoznaki zastpiony rosyjskim odpowiednikiem.
Inni znw mistrzowie pira wracaj z duszych pobytw zagranicznych z caym adunkiem sw
obcych (ktrymi nas zreszt uprzednio karmili w swoich korespondencjach), niemoliwych jakoby do
zastpienia:

eskalacja (czym si rni od stopniowania lub stopniowego wzmagania?),

spektakularny (to przecie efektowny, widowiskowy),
spekulacja (zawsze bya giedowa, teraz ma na si zastpowa przypuszczenia,
domniemania, domysy i - nieco artobliwe - supozycje).

Artyku techniczny sprawia o wiele powaniejsze wraenie, gdy swojskie zestawienia lub rejestry
zastpimy rekordami:

rekord asortymentu
rekord gwnych wykona
rekord operacyjny itd.

rodki masowego przekazu speniaj te swoj chlubn rol wprowadzajc takie uczone formuki do
mowy potocznej, jak:
...wykwalifikowa ziarno jako nie nadajce si...;

stan wody ukada si w strefie stanw rednich

bo nie mona tak po prostu odrzuci nadgniego ziarna, ani te powiedzie krtko: stan wody redni lub normalny.
Z jednej strony atakuj nas binarne digity zamiast cyfr dwjkowych, a z drugiej strasz jeszcze
zabytki w rodzaju bormaszyn elektrycznych (chodzio o wiertarki dentystyczne).
Tymczasem wykuwa si w pracowniach naukowych nowe pogldy: silnik Wankla mia ju za mojej
pamici tok obrotowy, tok wirujcy, a ostatnio lansuje si tok krcy - cho w silniku nie zaszy
adne istotne zmiany konstrukcyjne. Oby si co nareszcie w tej nomenklaturze ustalio, bo inaczej to
panta reja, jak mawia pewien kosmopolita.
Artystyczny niead
Dla rwnowagi trzeba wspomnie, e w literaturze zagranicznej, a mam tu na myli gwnie
angielsk, te spotyka si rozmaite rozbienoci. W pewnym katalogu, na podstawie ktrego
prbowaem doj, czy drugi wyraz w terminie zoonym, poczonym kresk (hyphenated) pisze
si take du liter w tytuach, podpisach itd., czy te ma, znalazem termin X-Ray na jednej
stronie, a X-ray na ssiedniej (oba w tytuach, ktrych kade sowo podstawowe zaczynao si du
liter).
Kiedy indziej w artykule o suwnicach nazwano wzek jazdy (czyli pomostu) suwnicy terminem end
carriage w dwch odlegych od siebie miejscach tekstu, a midzy nimi bya mowa o jakim wzku,
zwanym trolley. Pytanie: czy i tam chodzio o wzek jazdy suwnicy, czy te - tym razem - o sam
wzek suwnicy (z wcigark, jedcy wzdu pomostu)? Podpowied: w podrczniku Kempego
wzek suwnicy nazywany jest raz crab, a raz trolley, wic chyba...? Odpowied: nieprawda,
wanie we wszystkich trzech przypadkach wystpowa wzek jazdy suwnicy. Wyjanienie
angielskiego redaktora, ktry nadesa ten artyku: My czsto uywamy rnych synonimw na
okrelenie tego samego przedmiotu, eby urozmaici tekst.

Rozdzia 5
Reguy gry
1. Materia wyjciowy
Jeeli tekst napisany pierwotnie w jzyku polskim ukazuje si w druku wycznie w wersji
obcojzycznej, lub odwrotnie, to wszelka krytyka dotyczy najczciej tumaczenia. Autor pozostaje
ukryty dyskretnie w cieniu i trzeba ju grubych bdw merytorycznych, eby i jego dosigy gromy
recenzentw.
Tymczasem materia wyjciowy, czyli wrczany tumaczowi tekst oryginalny, bywa daleki od ideau.
Polityka cytowaa kiedy tekst bardzo podobny do przytaczanych czsto w tygodnikach nieudolnych
tumacze, stanowicych zaczniki do importowanych towarw. Jest to jednak niewtpliwie utwr
oryginalny, gdy opiewa wyrb krajowy:

Nowo. Uszczelka przyssawka suy do trzymania myda i innych gadkich

przedmiotw wzgldnie tam, gdzie zechcesz. Magiczne trzymanie myda i innych
przedmiotw powoduj przyssawki.
Poniej zamieszczamy przegld grzechw autorskich, eby w nastpnym podrozdziale zastanowi si,
czy, przez kogo i w jakim trybie powinny by wymazywane.
Bezsens oryginau
Jak wiadomo, bdy ortograficzne oryginau wyjtkowo tylko mog mie ujemny wpyw na
tumaczenie, ale ju potknicia gramatyczne i skadniowe mog powanie utrudni przekad.
rednice zbiornikw wielowarstwowych wynosz od 400 do 1600 mm
i przystosowane s do pracy w temperaturze od 20 do 300C.
To jakie wyjtkowo aroodporne rednice! Powyszy bd jest zbyt oczywisty, eby go kto przenis
ywcem do przekadu, chocia... co bardzo podobnego przeszo przez sito tumaczenia:
zavody vrabji:
- pistroje a zaizeni...
- ...poitae...
- asomrnou techniku

zakady wytwarzaj:
- przyrzdy i urzdzenia...
- ...maszyny liczce...
- technik chronometraow

Wytwarzanie techniki jest niewtpliwym osigniciem, ale nie wyczerpi tu wszystkich przykadw
tego typu, bo bd mi jeszcze potrzebne do podbudowania zasady redukcji do absurdu. Waciwe
brzmienie ostatniej pozycji: czasomierze i zegary.
Dwuznaczno oryginau
Niemniej szkodliwe s konstrukcje gramatycznie nieoznaczone, czyli dajce si rozmaicie
interpretowa:
Turbine flowmeters are designed in such a way
that media containing abrasive particles and
corrosive media are easily accommodated

Przepywomierze turbinowe zostay

skonstruowane tak, aby umoliwi atwe
stosowanie czynnikw zawierajcych czsteczki
cierne i czynniki korozyjne.

Nieubagana konieczno odmiany polskich rzeczownikw okazaa si zdradliw puapk: po

angielsku mona byo rozumie, jak kto chce (p. dalej: Zasada maksymalnej niejasnoci) - czy te
drugie czynniki wchodz w skad pierwszych, czy wystpuj niezalenie od nich - a po polsku
zrnicowanie przypadkw przesdzio o tym pierwszym rozumieniu, raczej wbrew intencjom autora.
Logiczniej jest:
Przepywomierze turbinowe zostay skonstruowane tak, aby mona byo bez
szkody stosowa je do czynnikw zawierajcych czstki cierne i do czynnikw
korozyjnych.
bo nie zawsze przecie nieszczcia chodz parami.
Podobnie w tekstach polskich przeznaczonych do tumaczenia - zwaszcza za granic - na jzyk obcy
naley unika niewyranych sformuowa:
Sterowanie pracy pompy jest moliwe rwnie ze stanowiska narzucajcego
zapraw.

Wiemy z kontekstu, e to nie samo stanowisko narzuca zapraw, lepiej wic jasno napisa
...ze stanowiska pracownika narzucajcego zapraw.
Sowniki mog zawiera haso narzut w znaczeniu ekonomicznym, dlatego - na wszelki wypadek zastpmy ten rzeczownik w tekcie
...moliwo jednoczesnego narzutu zaprawy dwoma kocwkami
sowem narzucanie. Inaczej mwic: nie rb drugiemu, co tobie niemie!.
Niejasno oryginau
Dotyczy to rwnie jasnoci tekstu, ktry nie powinien zawiera zbyt radykalnych skrtw
mylowych.
W celu zmniejszenia czasu reakcji turbiny na peda gazu, opatki obu turbin
wykonane s z tytanu.
Biorc pod uwag, e zdanie to pochodzi z artykuu o charakterze popularno-technicznym, naleaoby
jako zaznaczy tok mylowy: tytan jest stosunkowo lekki, wic wirniki z opatkami z tego metalu
bd miay mniejsz mas, co pozwoli skrci czas przyspieszenia ich ruchu obrotowego. Std
propozycja zmiany:
W celu zmniejszenia czasu reakcji turbiny na peda gazu, zredukowano mas
wirnikw obu turbin, wykonujc ich opatki z tytanu.
Oczywicie formalnie naleaoby te powiedzie: na nacinicie przyspiesznika zamiast na peda
gazu.
Bdy formalne
W odrnieniu od przecitnego czytelnika, tumacz musi - choby podwiadomie - dokonywa
rozbioru przekadanego zdania. Przy okazji wychodz na wiato dzienne wszystkie autorskie
nielogicznoci.
Majc na uwadze, e olej w silniku nagrzewa si zwykle znacznie wolniej ni ciecz
chodzca, bardzo istotne jest, aby czas ten by relatywnie i faktycznie moliwie
jak najkrtszy.
Mniejsza ju z tym, e w zdaniu nie ma jednoci podmiotw (Majc na uwadze... bardzo istotne
jest) - to si stosunkowo atwo tumaczy na angielski (Keeping in mind... it is vital that...), cho
niezbyt poprawn konstrukcj gramatyczn, zwan dangling participle27 (dyndajcy imiesw w danym przypadku keeping - nie majcy podparcia w dalszej czci zdania). Gorzej, e
w sowach relatywnie i faktycznie nie mona si dopatrze koniecznego tu przeciwstawienia, ktre
musiaoby brzmie albo (zarwno) relatywnie (jak) i absolutnie, albo (zarwno) pozornie (jak)
i faktycznie.
Na granicy bdw formalnych i merytorycznych ley beztroska autorw w zakresie danych
liczbowych.

27

D. H. Mentzel, H. M. Jones, L. G. Boyd, Writing a Technical Paper, New York, Mc Graw-Hill 1961.

The Reception of the Press Centre registered the arrival of 312 home journalists
and 113 foreign reporters: 55 from the western countries and 55 from the socialist
ones (9 journalists arrived at the... from the Soviet Union).
Gdzie trzeba doda, gdzie odj albo co przemilcze, bo si nie bilansuje.
Bdy merytoryczne
Bywaj te twierdzenia podejrzane:
Nadwyka eksportu nad importem jest obecnie prawie 2,5-krotna
- podejrzane dlatego, e wikszo osb napisze tak wtedy, gdy eksport do importu maj si jak 2,5
do 1, cho naprawd zdanie powysze oznacza, e stosunek ten wynosi 3,5 : 1, a ju cakiem cile
rzecz biorc, to nic ono nie oznacza, bo nie powiedziano wyranie, czego 2,5-krotno stanowi owa
nadwyka - moe np. nadwyki ubiegorocznej?
Zdarzyo si take w opisie technicznym mikroskopu, e jego powikszenie nie rwnao si - wbrew
prawom optyki - iloczynowi powikszenia okularu przez powikszenie obiektywu.
Bdy logiczne
Bdy logiczne mog mie rozmaity charakter, np.
Wrd kontaktw Centrali zdecydowanie przewaaj, pod wzgldem wartoci
obrotw, firmy Europy Wschodniej i Zachodniej. Std m.in. rwnie warto
wymiany Centrali z firmami japoskimi jest bardziej ni skromna.
Wynikaoby z tego, e jeeli A plus B jest znacznie wiksze od C, to warto bezwzgldna C jest bardzo
maa, a to wcale nie musi by prawd, bez wzgldu na to, co uznamy za warto bardzo ma. Drugie
zdanie daoby si uratowa, gdyby zastpi sowa std m. in. rwnie sowem natomiast.
Idc dalej w tym kierunku moemy wreszcie doj do sformuowa purnonsensowych.
Dle smru, ktermi se vyviji vroba
a technologick procesy ukazuje ji nyni, e
z hlediska pracowniho prostedi jsou stynymi
body vzduchotechnika a jeji zaizeni.

Z kierunku, w jakim rozwija si produkcja

i procesy technologiczne, ju obecnie wynika, e
w aspekcie klimatu stanowiska pracy
aerotechnika i jej urzdzenia stanowi punkty
styczne.

Jak wida, brak sensu oryginau nie przeszkodzi tumaczowi w konstrukcji do dokadnego
odpowiednika w jzyku polskim.
Mona tylko przypuszcza, e autor zamierza wyrazi twierdzenie o przyblionej treci:
Kierunek rozwoju produkcji i poszczeglnych procesw technologicznych wskazuje
ju obecnie na to, i zastosowanie urzdze aerotechnicznych jest nieodzowne dla
zapewnienia waciwych warunkw pracy.
Inne teksty tylko miejscami zatracaj wtek i dla nadrobienia tego braku stosuj opatologi
powtarzaln:
Naley zwrci uwag, e jednym z podstawowych zada kombinatu jest bilansowanie caych
potrzeb kraju i dokonywanie w oparciu o tendencje do uzyskania efektw ze specjalizacji
midzy narodowego podziau asortymentu na te, ktre bd produkowane w kombinacie i

asortymenty, ktre planuje si importowa. Mona inaczej okreli, e kombinat jest

kompleksowo odpowiedzialny za dostarczanie do odbiorcw krajowych obrabiarek
z produkcji wasnej lub z importu, zabezpieczajcych rozwj postpu technicznego
w okrelonych procesach technologicznych przemysu maszynowego.
Wida oparcie o tendencje do uzyskania efektw! Do czego si odnosi zaimek te? Gdyby nie
wymierne straty na wierszwce, mona byoby te wywody nieco przykrci:
Naley zwrci uwag, e jednym z podstawowych zada kombinatu jest bilansowanie
wszystkich potrzeb kraju i planowanie zarwno produkcji, jak i importu obrabiarek. Kombinat
jest odpowiedzialny za postp techniczny w okrelonych procesach technologicznych
przemysu maszynowego.
Opacalna rozwleko
Skoro ju mowa o wierszwce, to nie sposb si powstrzyma od zanudzenia czytelnika kilkoma
wyjtkami z projektw technologicznych, ktrych warto - jak wiadomo - mierzy si liczb
zapisanych formatek A4 (przynajmniej tak byo kilkanacie lat temu, i rad bym usysze, e sytuacja
ulega zmianie28)Obsugujcy winien zna urzdzenie, wykonywa celowe i wypraktykowane ruchy, co z jednej
strony zmniejszy czas trwaniu operacji, a z drugiej zapewni urzdzenie (!) prawidowe
funkcjonowanie. Ruchy przy posugiwaniu si wymienionymi elementami mechanizmw
mona i powinno si wykonywa szybko, ale nie gwatownie, bez szarpa i uderze.
Form stylistyczn zachowano w tym cytacie bez zmian.
Czci ruchome... trzeba od czasu do czasu smarowa. Smarownice... winny by napenione
towotem i co pewien czas dokrcane dla dostarczenia smaru w miejsca trce. Czasokres
dokrcania i napeniania smarowniczek musi by taki, aby czci trce nie pracoway nigdy na
sucho. Pozostae czci trce o mniejszym obcieniu nie wymagaj tak troskliwej
konserwacji, nie mniej jednak naley rwnie mie na uwadze ich smarowanie w okrelonych
praktycznie czasokresach.
Wiadomo, kto smaruje, ten jedzie! Obawiam si tylko, e takie instrukcje nie wiele przyczyni si do
zmniejszenia luki technologicznej midzy nasz uprzemysowion ojczyzn a krajami Trzeciego
wiata, dla ktrych byy przeznaczone.
Projektanta szarpi te czasem rozterki duchowe:
W ustalonych miejscach przygotowujemy link gwn do wplecenia w ni drucikw kocw
linek pozostaych... Przy zczeniach mniej wany jest nacig, waniejsze natomiast jest takie
poczenie linek... Jednake nacig te jest potrzebny, po prostu dlatego, aby dwignia nie
zwisaa... Oczywicie, e mechanizm ten naley kilkakrotnie wyprbowa i usun zauwaone
usterki montaowe.
Wic jak, ma zwisa, czy nie ma zwisa - oto jest pytanie! W wietle tych wtpliwoci pewnikiem
wydaje si konieczno zamieszczenia w opisie wanny do hartowania w oleju takiej klauzuli:
Oczywicie prb t mona przeprowadzi, gdy urzdzenie jest podczone do zasilajcej
sieci olejowej.

28

W zasadzie nie ulega (przyp. red.).

Zawsze to dwa wiersze wicej!

Przesikanie bdw autorskich do przekadu
Niezbyt szczliwe sformuowania autorskie przesikaj do tekstu przekadu stosunkowo atwo.
XYZ oferuje... stacje elektroenergetyczne
i trakcyjne w nastpujcym zakresie:
projektowanie
realizacja dostawy z gwarancj
usugi montaowe
usugi szkoleniowe personelu
zagranicznego
uruchamianie i przekazywanie do
eksploatacji zrealizowanych obiektw

XYZ offeriert... elektroenergetische und

Traktionsstationen betreffend:
Projektierung
Verwirklichung der Lieferungen mit.
Gewhrleistung
Zusammenbauleistungen
Dienstleistungen betreffend Schulung
der auslndischen Kader
Inbetriebsetzung der gebauten Objekte

Tumaczenie to daje szerokie pole do ulepsze, nie tylko pod wzgldem terminologicznym, ale i
odsztucznienia, co wymaga odejcia od oryginau. Oferowanie stacji w zakresie projektowania,
nie race ju prawie dla uszu osuchanych z urzdow polszczyzn, traci reszt sensu jako
Offerierung von Stationen betreffend Projektierung. Jeeli usugi montaowe to dlaczego nie
usugi projektowe? Usugi szkoleniowe personelu zagranicznego pozostawiaj wtpliwo, kto
bdzie podmiotem, a kto przedmiotem nauczania, zanikajc co prawda w tumaczeniu, o ktrym
jednak trudno powiedzie wicej dobrego.
Korzystniejsz pod wzgldem jzykowym ofert stanowiby zapewne tekst:
XYZ offeriert elektroenergetische Umspannwerke und
Bahnunterwerke einschlielich:
Projektierung
garantierte Verwirklichung der Lieferungen
Montage
Schulung des auslndischen Personals
Inbetriebsetzung der neuerrichteten Objekte
Trzeba si te liczy z przesikaniem bdw merytorycznych, jeeli tumacz nie jest zarazem
specjalist w danej brany.
Zaoga miaa do dyspozycji ponadto kamery 16 mm oraz 5 rodzajw aparatw
o obiektywach od 0 do 500 mm.
Ot najkrtsze ogniskowe (bo o nie tu chodzi) obiektyww fotograficznych licz sobie jednak po
par milimetrw, wic tak od samego zera zaczyna nie mona, cho to efektowniej.
Pomieszanie z popltaniem
Rozpaczliwe woanie:
Stopa wzrostu udziau polskiego handlu zagranicznego na reklam w odniesieniu
do wartoci eksportu - maleje!
umieszczone midzy innymi sloganami na pewnej wystawie, nie wstrzsno zapewne sumieniami,
bo po pierwsze, zmniejszeniem si stopy wzrostu nie byoby si co przejmowa, po drugie, redukcja
samego wzrostu te mogaby wywoa tylko lekki niepokj, a po trzecie, nawet obnienie si udziau

handlu zagranicznego na reklam (zapewne miao by: w wydatkach na reklam) niewiele mwi,
bo moe jaki mony mecenas, np. przemys, pokrywa hojnie reszt ekspensw? Niestety, autorowi
chodzio o ukazanie alarmujcego faktu, e stosunek wydatkw handlu zagranicznego na reklam do
wartoci eksportu maleje, co jest w ogle przeciwne wiatowym tendencjom, a szczeglnie grone
dla perspektyw eksportowych kraju, w ktrym wydatki te ksztatuj si i tak na wyjtkowo niskim
poziomie. Pocieszajmy si, e wspomniana wystawa odbya si kilkanacie lat temu.
Uzdrawianie tekstu w przekadzie
Oto dalsze przykady tekstw, ktrych ze wzgldw merytorycznych nie mona przetumaczy bez
zmiany:
Amortyzatory hydrauliczne tylnego koa
wyposaone s w ruby do regulacji ugicia
w zalenoci od tego, czy motocykl obciony
jest jedn czy dwoma osobami.

Hydraulic shock absorbers of the rear wheel are

provided with adjusting screws, so that the
most comfortable riding conditions may be
chosen, taking into account whether the
motorcycle actually carries one or two people.

W angielskim, ju poprawionym tekcie jest mowa o rubach regulacyjnych, ktre pozwalaj wybra
optymalne warunki jazdy w zalenoci... itd. Trzeba wiedzie, e regulatory te, wbrew
rozpowszechnionemu wrd laikw pogldowi, nie maj wpywu na ugicie spryn, ani w stanie
spoczynku, ani pod obcieniem, lecz tylko na intensywno tumienia ruchu spryn, ktra
oczywicie musi by wiksza przy dwch osobach, tak aby komfort jazdy nie uleg zmianie.
Ganik osonity jest szczeln obudow wraz
z filtrem powietrza, co zapobiega zabrudzeniu.

The carburettor and, air filter are enclosed by

a splash-tight shield.

Po angielsku zwykle okrela si od razu, przed czym ma zabezpiecza dane uszczelnienie. Rzadko wic
wystpuje sam przymiotnik tight w znaczeniu szczelny, a czciej w zoeniach air-tight; gastight, watertight itd. W tym przypadku nie chodzi jednak w rzeczywistoci o cakowite uszczelnienie
ganika, bo musi on przecie stale zasysa powietrze przez swj filtr. Moe tu by mowa tylko
o zabezpieczeniu przed deszczem i rozbryzgami wody czy bota przez odpowiedni oson, splashtight shield.
Bdy tautologiczne
Do gatunku bdw tautologicznych, ktre nieodmiennie wychodz na jaw przy tumaczeniu, mona
zaliczy dwa bardzo podobne do siebie przykady:
Zgodnie z istniejc tradycj, tendencje selektywnego wyboru produkcji...
Koncentracja prac zaplecza naukowo-technicznego na wybranych selektywnie
tematach...
Mamy wic po angielsku selective selection i selectively selected - po dwa grzyby na kad misk
barszczu.
Trudno byoby mwi o efektywnej i skutecznej pracy technikw.
Efektywny i skuteczny to po angielsku jednakowo: effective, cho od biedy daoby si moe
odrni drugi przymiotnik jako efficient. Mamy tu te zastosowanie jednego ze sw spdzajcych
sen z oczu sumiennych tumaczy: technik w znaczeniu czowieka techniki bez wzgldu na tytu,
tak jak si mwi o Kongresie Technikw Polskich. Oczywicie nie chodzi tu o tytu zawodowy

technician, najczciej udaje si wybrn przez uycie sowa engineer, czasem - jak w przypadku
Kongresu - a si prosi, eby zastosowa swobodne tumaczenie, np. Congress of Polish Engineering
albo Congress of Polish Technology (co jak wiadomo, nie oznacza technologii tylko technik, bo nasza
technologia nazywa si po angielsku production engineering).
Tautologiczne bywaj rnobrzmice terminy:
W... konstrukcji (wagonu) zastosowano po raz pierwszy materiay z tworzyw
sztucznych oraz gumy do wykadziny wntrz.
Masem malanym s niewtpliwie materiay z tworzyw, nielepsze s materiay z gumy, a na
dodatek mamy pasztet skadniowy: zastosowa mona materia do wykadania, ale na wykadziny,
ktre przy tym powinny sta w liczbie mnogiej, choby ze wzgldu na tak sam liczb wntrz.
Jeszcze jedna odmiana tautologii to definicja oczywistoci:
Dvustupova pevodovka vlce... ma pouze
prvni dva stupn

Dwustopniowa skrzynka biegw walcw typu ...

ma jedynie dwa stopnie

- czemu tumacz si jako wcale nie zdziwi.

Podobny brak treci moe wynika z zestawienia sw o brzmieniu polskim i sw pochodzcych
z aciny:
Zbir danych jest to kolekcja informacji.
Tosamoci typu bekotliwego s charakterystyczne dla materiaw konferencyjnych:
Problem resortowy - krtko zdefiniuj - jest to przedsiwzicie gospodarcze, ktre
wymaga rozwizania.
Uwielbianie oglnikw
Wielu autorw polskich ma skonno do stosowania terminw bardzo oglnych, tam gdzie
w jzykach zachodnio-europejskich uywa si okrele bardziej konkretnych. Wynikaj std nie lada
trudnoci dla tumacza, ktry chce tekst odda wiernie, a jeszcze wiksze - gdyby zechcia go uczyni
bardziej precyzyjnym, bo czasem trudno odgadn, co autor mia na myli.
Do terminw oglnych naley wspomniany uprzednio technik, jak rwnie omwiona w innym
miejscu dokumentacja (p. str. 130). Kopoty sprawia take opracowanie, ktremu nie odpowiada
bynajmniej termin elaboration, lecz raczej working out (of) (jako czynno), a w przypadkach,
kiedy ucilenie takie jest moliwe - terminy: paper, report, article, plan, calculation, etc.
Oglne okrelenia bywaj nieraz tumaczone z pamici, bo sowniki techniczne ich nie zawieraj,
a zwyke - nie uwzgldniaj znacze technicznych. Skutek?
Produkcja taboru pywajcego.

Produktion schwimmender Materialien.

Gdyby autor nazwa rzecz po imieniu - statki, kutry, czy odzie - to tumacz nie miaby okazji si
skompromitowa.
Wtpliwoci nasuwa te przy tumaczeniu na angielski
naprawa taboru spalinowego

- czy chodzi o wagony motorowe (diesel railcars) czy lokomotywy spalinowe (diesel locomotives),
bo przecie nie napiszemy diesel rolling stock?
Prac tumacza komplikuje oglnikowe sformuowanie
przeadunek tamocigiem przy nabrzeu portowym
bo nie wiadomo, czy mowa jest o wyadunku czy zaadunku statkw (bo chyba nie o przeadunku ze
statku na statek?). Przyczyn trudnoci jest bogactwo angielskiej terminologii morskiej: w pierwszym
przypadku owo nabrzee naleaoby okreli jako discharging wharf, a w drugim jako loading
berth. Na szczcie istnieje jeszcze trzecie, neutralne wyraenie, a mianowicie quayside, ktre
wyjtkowo dorwnuje polskiemu swoj oglnikowoci. Moemy si tu wic przelizgn nad
koniecznoci bliszej definicji:
Handling by belt conveyor flight at the quayside
bo i handling nie precyzuje kierunku adowania. Jest to zarazem przykad zastosowania poytecznej
zasady maksymalnej niejasnoci, omwionej w dalszej czci tego rozdziau.
Niuanse polityczne
Innym rodzimym bdem jest niezrozumienie odmiennoci ustrojowej pastw, do ktrych maj by po przetumaczeniu - wysane polskie teksty. Wytyczne dla autorw piszcych artykuy
propagandowe dla Dziau Public Relations AGPOLU zawieraj nawet zalecenie, aby w odniesieniu
do artykuw przeznaczonych dla krajw kapitalistycznych unika sformuowa i akcentw
politycznych.
Tak np. tytu artykuu
Urzdzenie do cigego odlewania stali
stosowane w hutnictwie Polski Ludowej

Equipment for continuous casting of steel used

in Peoples Polands iron and steel industry

jest jak na zachodnie gusty (ktrym nie musimy schlebia, ale do ktrych w dziedzinie reklamy czy
kryptoreklamy musimy jednak trafia) stanowczo zbyt patetyczny, nie mwic ju o niefortunnym
zbiegu dwch dopeniaczy saksoskich (Saxon genitives). Wniosek: sowo Peoples mona
w przekadzie pomin.
W notce biograficznej o Bardzo Wanej Osobie (autorze artykuu) lepiej pomin fakt, e zajmuje ona
jednoczenie stanowisko dyrektora zjednoczenia przemysowego (chyba jednak najlepiej to
tumaczy jako industrial union) i dyrektora jakiej komrki nadrzdnego ministerstwa - na
Zachodzie taka unia personalna przemysu (tam przewanie prywatnego) z potencjalnym
zleceniodawc pastwowym, dysponujcym pienidzmi podatnikw, wzbudziaby co najmniej
zdziwienie.
Nie naley rwnie uywa nieznanych nikomu jednostek wartoci:
Warto transakcji wynosi 100 milionw zotych
dewizowych.

The value of the transaction amounts to 100

million foreign currency zlotys.

Nikt na wiecie nie wie (bo nawet centrale handlu zagranicznego w swojej korespondencji z zagranic
nie uywaj tej jednostki), ile jest wart zoty dewizowy, wic po co te zagadki, lepiej napisa bardzo
duo.

Wreszcie trzeba ostronie operowa zwrotami krasomwczymi, a jeszcze bardziej uwaa przy ich
tumaczeniu.
...funduje nagrody dla czonkw stowarzysze,
ktrzy osobistym udziaem w pracy zawodowej i
spoecznym zaangaowaniem przyczynili si...

...grants prizes to members whose professional

and social commitment has contributed...

Z polskiego tekstu wynikaoby, e prac zawodow mona u nas wykonywa take i nieosobicie, czyli
per procura, a z angielskiego - jak wan rol mog odgrywa zobowizania towarzyskie
czonkw (social commitments - to bale, rauty, cocktaile, wizyty itp., zapisane w terminarzu
wiatowca).
Intencje autora lepiej oddaby przekad:
...grants prizes to association members whose professional and organizational
work has contributed...
Na pocieszenie wspomnijmy, e i kontrpartnerzy nie zawsze si orientuj w niuansach politycznych,
o czym wiadczy nastpujce zakoczenie sprawozdania z imprezy propagandowo-handlowej,
urzdzonej w Polsce (ycie i Nowoczesno z 9 lipca 1970):
...Nie byo rwnie rzecz najbardziej grzeczn wobec gospodarzy rozdawanie np.
prospektu informacyjnego (firmy) X, uywajcego jzyka ze sformuowaniami
w rodzaju Wolny wiat.

2. Zasada odpowiedzialnoci merytorycznej

W klasycznym ukadzie si autor ma by dobrym fachowcem, tumacz moe by sabszy technicznie,
ale powinien by niezym lingwist, weryfikator za ma go przewysza w tym ostatnim wzgldzie
i przynajmniej rozumie tekst oryginau.
W zakresie tekstw ukazujcych si drukiem dziaa jeszcze osoba, zwana redaktorem (naukowym lub
merytorycznym, dziaowym, stylistycznym, naczelnym i technicznym - w kolejnoci ich kontaktw
z tekstem; jeeli naturalnie nie jest to jeden i ten sam czowiek).
Ktra z tych osb ma wzi na siebie odpowiedzialno za to, czy przekad jest poprawny, zarwno co
do treci, jak i formy?
Podane cechy tekstu...
Przytoczmy najpierw wymagania stawiane gwnym ogniwom wymienionego szeregu - autorowi
i tumaczowi.
Wspomniane ju Wytyczne AGPOLU postuluj m. in.:
...Artyku (typu public relations) powinien by poprzedzony wstpem, napisanym lekko
i ciekawie, tak aby zainteresowa czytelnika i zachci go do przeczytania caego artykuu.
...Nie naley przeadowa artykuu danymi lub informacjami technicznymi; w razie
koniecznoci podawa je w sposb popularny, chyba e artyku przeznaczony jest dla pisma
cile fachowego lub naukowego.

Ju te dwa urywki wystarcz, eby si zorientowa, e znaczna wikszo autorw takich artykuw
postpuje akurat przeciwnie: na pocztek daj krtki zarys historii danej gazi przemysu, a w treci wypisy z rocznika statystycznego i katalogw. Czy nastpne ogniwa maj w takich przypadkach
interweniowa? Powrcimy jeszcze do tego problemu.
...i tumacza
Instrukcja tumaczenia opisw patentowych, wydana przez Polservice, zawiera nastpujce
wymagania co do kwalifikacji tumacza:
Warunkiem koniecznym do prawidowego przetumaczenia opisu jest:
bardzo dobra znajomo jzyka tekstu oryginau oraz jzyka polskiego,
znajomo terminologii stosowanej w dziedzinie, ktrej dotyczy wynalazek.
Ostatni warunek wie si z koniecznoci rozumienia przez tumacza tumaczonego
tekstu.
Z tego powodu mona przyj jako regu, e tumaczenia w zakresie urzdze
mechanicznych moe wykonywa w zasadzie inynier mechanik danej specjalnoci
(np. budowy obrabiarek, budowy maszyn rolniczych, budowy pojazdw
mechanicznych), tumaczenia wynalazkw chemicznych - inynier chemik danej
specjalnoci, tumaczenia wynalazkw elektroenergetycznych lub elektronicznych
inynier elektryk lub elektronik danej specjalnoci, a tumaczenia w dziedzinie
budowy - inynier budowlany.
Mona powiedzie, e w naszych warunkach jest to program-maksimum! Jeszcze dalej id Uwagi
dotyczce tumacze w broszurce Wydawnictw Naukowo-Technicznych z r. 1964 pt. Przygotowanie
maszynopisu ksiki technicznej:
Tumacz dzie oprcz znajomoci jzyka obcego musi by specjalist w danej dziedzinie
wiedzy; w tumaczeniu bowiem powinien:
...29
Wskaza czci tumaczenia, ktre wymagaj zmian, uzupenie lub adaptacji ze wzgldu na
odmienne warunki krajowe, jak surowce, urzdzenia i maszyny, warunki klimatyczne,
przepisy, zarzdzenia, odrbnoci ustrojowe itp., ewentualnie po uzgodnieniu z redakcj
dokona potrzebnej adaptacji. Wskaza rozdziay i ustpy, rysunki oraz tablice nadajce si
do opuszczenia.
Poprawi bdy merytoryczne lub drukarskie zauwaone w oryginale.

Widzimy wic, e WNT przyznaj tumaczowi jak gdyby status wsptwrcy dziea i daj mu szerokie
uprawnienia (poczone z obowizkami).
Specjalistyczne czasopismo Reklama w Handlu Zagranicznym zamiecio w listopadzie 1963 r.
artyku pt. Czy tumaczenie dosowne? (podpisany literami Z.J.), w ktrym czytamy m. in.:
Przy powierzaniu materiaw do tumacze susznie zwraca si uwag na znajomo jzyka
obcego u tumacza. Najczciej jednak popenianym przy tym bdem jest wymaganie
dokadnego i dosownego tumaczenia.
...Tumaczenia techniczne rwnie wymagaj czsto bardzo duego wyczucia jzykowego
i twrczego wkadu.

29

Opuszczono punkty majce charakter raczej formalny.

Podbudowani tymi komplementami zastanwmy si, kto kogo i na ktrym etapie ma poprawia.
Odmalowywanie autorw w postaci anielskiej, tumaczy za w diabelskiej, jest rwnie mylne jak
pogld odwrotny. Towarzystwo po obu stronach bariery jzykowej jest mieszane.
Czynnikiem decydujcym o przyjciu pewnych kryteriw jakoci jest w gruncie rzeczy zleceniodawca
lub upowaniony przez niego redaktor, majcy przecie (teoretycznie) prawo odmwi wypacenia
honorarium za spartolon robot.
I ta kategoria ludzi nie skada si jednak z samych fanatykw dobrej roboty. Sam syszaem, jak taki
gromowadny wywiera telefonicznie na kim swj gniew za to, e w zgodzi si na poprawki
merytoryczne weryfikatora w tekcie bezkrytycznie przetumaczonego prospektu (weryfikator by
inynierem odpowiedniej specjalnoci, w dodatku obeznanym z problematyk handlu zagranicznego).
Sytuacja praktyczna
Poniewa jednak nie ma zawodu tekciarza wydawnictw techniczno-handlowych, tumaczenia za
ulotek, katalogw, ogosze, artykuw, dokumentacji ukazywa si musz, w praktyce wic
wszystkie osoby w acuchu wykonawcw s najczciej dobrane przypadkowo i przynajmniej
czciowo niekompetentne. I wtedy jest spokj.
Referent dziau zbytu zada od zalatanego inyniera z produkcji troch danych i wysmay opis
techniczny, urzdniczka z dziau reklamy da do przetumaczenia komu, kto by w Anglii, wic
wietnie zna jzyk, weryfikacj podsunie si gwnemu technologowi, ktry wprawdzie dopiero
zacz si uczy angielskiego, ale przynajmniej sprawdzi dane liczbowe, redaktor wydawnictwa majc podpis fachowca - wygadzi tylko z grubsza jakie stylistyczne chropowatoci, redaktor
techniczny zaadiustuje (opracuje typograficznie) i - do skadu!
Jedyn przeszkod w tym gadkim procesie radosnej twrczoci bywa wykazanie jednoczesnej
znajomoci danego jzyka i tematyki przez ktr z osb biorcych udzia w zabawie. Na przykad taki
dwulicowy autor moe zada okazania mu gotowego przekadu przed drukiem - i zacznie si
mdrzy, e nie to chcia powiedzie i e terminologia niefachowa. Tumaczowi skojarz si jakie
bezproduktywnie czytane teksty obce, i powie, e tak si dzi tego rodzaju towarw nie reklamuje,
po czym znieksztaci tekst w tumaczeniu, a weryfikator bdzie musia osdzi, kto ma racj. Ale i sam
weryfikator czasem nabroi, wszystko poprzestawia, i pani Basia potem nie chce takiego zabazgranego
tumaczenia na czysto przepisywa. I o co si tu rozbija?
Mwic powanie, musimy poprawi jako tumacze technicznych, jeeli nie chcemy pozosta
w tyle za konkurencj. Teksty z wgierska angielskie nie s ju takie ze, jak byway, Czesi od dawna
pisz poprawnie w jzykach zachodnich, Zwizek Radziecki wychowa te dobrych tumaczy. Jako
tekstw opisujcych lub reklamujcych towary stanowi czstk wartoci sprzedanej tych towarw to ju truizm - a zatem w naszej mocy ley zwikszenie konkurencyjnoci polskiego eksportu.
Odwrotnie, obce przedsibiorstwa wchodzce na nasz rynek z potrzebnymi nam towarami musz
poprzedzi ich dostaw gruntown informacj techniczn, zrozumia dla przyszych odbiorcw.
Odbywa si to czstokro na drodze zlece (dewizowych) na opracowanie lub przetumaczenie
odpowiednich tekstw. Taki partner paci i wymaga, chce by zaprezentowany fachowcom, a nie
wystawiony na ich pomiewisko.
Musi obowizywa zasada, e chocia jedna osoba w acuchu produkcyjnym czy fachowo
z dobr znajomoci obu jzykw - oryginau i przekadu. Dlatego sugerowaem powyej, e osob t
powinien by tumacz: ma on czsto uatwiony kontakt z autorem - a przynajmniej powinien mie, bo
w tej niewielkiej grupie zawodowej, podzielonej jeszcze w przyszoci - miejmy nadziej - na

specjalnoci, tumaczowi nietrudno bdzie zna wikszo swoich autorw, autorowi za wikszo
swoich tumaczy.
Wtedy weryfikacja nie byaby trudnym i irytujcym procesem przywracania tekstowi sensu nadanego
mu przez autora, lecz odgrywaaby swoj waciw rol, ktr stanowi wychwytywanie
nieuniknionych, ale nielicznych pomyek tumacza, a czasami te poddanie pod dyskusj pewnych
sformuowa autorskich.
Zapowied poprawy
Pierwszy powany krok w kierunku ograniczenia przypadkowoci w doborze tumaczy stanowi
uchwaa nr 162 Rady Ministrw z 10 listopada 1978 r.30 w sprawie wykonywania tumacze tekstw
technicznych i innych specjalistycznych na rzecz jednostek gospodarki uspoecznionej. Postuluje ona
w paragrafie 5 stworzenie rejestru osb odpowiednio wykwalifikowanych, ktre bd mogy
pracowa na stanowiskach tumaczy w jednostkach gospodarki uspoecznionej lub otrzymywa od
nich zlecenia na wykonywanie tumacze.
Niepokojce jest natomiast ograniczenie w paragrafie 2 uchway krgu zleceniobiorcw do
pracownikw etatowych i przedsibiorstw uspoecznionych. Za jednym zamachem wykluczone
byoby wic udzielanie zlece prywatnym biurom tumacze, tumaczom pracujcym z wolnej
stopy (np. czonkom zwizkw twrczych) i emerytom, choby zleceniobiorcy ci reprezentowali
wysoki poziom fachowoci. Dla tych kategorii pozostaje tylko ciasna furtka wyjtkowych
wypadkw, w ktrych jednostka nadrzdna zleceniodawcy moe wyrazi zgod na wyom
w obowizujcej zasadzie.
Na podstawie tej uchway wyszo zarzdzenie nr 12 Ministra Pracy, Pac i Spraw Socjalnych z 12
czerwca 1979 r.31 w sprawie kwalifikacji osb ubiegajcych si o wpisanie do rejestru tumaczy
tekstw technicznych i innych specjalistycznych oraz zasad wynagradzania za tumaczenia tego
rodzaju tekstw na rzecz jednostek gospodarki uspoecznionej.
Oto kryteria ustanowione w tej pierwszej sprawie (drug omwimy w rozdz. 7): o automatyczne
wpisanie do rejestru mog wystpowa magistrowie filologii danego jzyka, o specjalnoci
tumaczeniowej, absolwenci podyplomowych studiw szkolenia tumaczy jzykw obcych przy
szkoach wyszych i tumacze przysigli. A wic - praktycznie - sami humanici, co zaraz
skomentujemy.
Czwart kategori stanowi osoby, ktre zoyy z pomylnym wynikiem egzamin pisemny
z tumaczenia tekstu technicznego lub specjalistycznego przed komisj powoan przez Naczeln
Organizacj Techniczn w uzgodnieniu z Ministerstwem Nauki, Szkolnictwa Wyszego i Techniki. Do
komisji wchodzi przedstawiciel resortu wiodcego w (znowu ten rusycyzm! Dlaczego nie:
odpowiadajcego albo odpowiedniego dla?) danej specjalnoci. Wpisanie do rejestru moe
nastpi najpniej w trzy lata po egzaminie.
A oto zapowiedziany komentarz:
1) Humanici s widocznie bardziej odporni na skleroz, bo ich dyplom jest wany cae ycie,
a wiadectwo zdania egzaminu, przewidzianego gwnie dla technikw, tylko przez 3 lata
(cho po zaatwieniu wpisu szanse si wyrwnuj - wpis jest przecie doywotni),
2) Dalsze komentarze warunkuje interpretacja obecnoci specjalisty w komisji: rozumiem, e
jest on potrzebny, aby oceni poprawno merytoryczn przykadu, ale czyby wobec tego
30
31

Monitor Polski nr 33, 22.12.1978, poz. 141.

Dziennik Urzdowy Ministerstwa Pracy, Pac i Spraw Socjalnych nr 5/75, 31.7.1979.

wpis odnosi si tylko do danej dziedziny? Byoby to jeszcze dalej idc dyskryminacj
technikw, bo znaczyby, e inynier-mechanik, ktry dobrze przeoy tekst ze swojej
dziedziny, nie ma prawa si bra do tumacze z zakresu elektroniki (a jest w tym sporo racji,
jest!), natomiast magister jest dobry na wszystko, choby nie odrnia ani ruby od wkrtu
ani diody od elektrody.
3) Zakadajc jednak, e zdany egzamin kwalifikuje do rejestru tumaczy nie precyzujc
specjalnoci, trzeba podkreli, e wtedy wszystkie kryteria wpisu stanowi krok wstecz
w porwnaniu z cytowanymi kilka stron wczeniej, a odkrywajcymi pozytywn rol ju od
wielu lat, postulatami Polserviceu i Wydawnictw Naukowo-Technicznych. Caa niniejsza
ksika nie mogaby zapewne powsta - z braku przykadw z ycia wzitych - gdyby nie
stale wystpujcy brak korelacji midzy kwalifikacjami lingwistycznymi i specjalistycznymi
osb zajmujcych si tumaczeniem. Tak wic, nawet w sytuacji speniajcej formalne
wymagania nowych przepisw, nie trac aktualnoci powtarzane tu wielokrotnie apele o
samorzutny choby podzia tumaczy wedug znanych im i interesujcych ich - dziedzin
wiedzy.
Pomyki zawsze si bd zdarzay - dzki poliglota, mgr in. Janusz Kostrzewski, wytkn mi dwie,
merytoryczne, w tekstach podanych jako przykady pozytywne w pierwszym wydaniu tej ksiki
(dzikuj, poprawiem!) - trudno, nosi wilk razy trzysta... ale zao si, e nie znalazby ich aden
tumacz wpisany do rejestru wycznie dlatego, e formalnie spenia jedno z trzech pierwszych
kryteriw.
Ta ludzka omylno jest zreszt przyczyn, dla ktrej tumaczowi przydzielao si dotd z reguy
weryfikatora. Tymczasem omawiane zarzdzenie wydaje si zakada absolutn perfekcj tumaczy
zarejestrowanych i zbdno weryfikacji ich tekstw. Natomiast w razie stwierdzenia, e one jednak
jej wymagaj - honorarium weryfikatora, w wysokoci 50% stawki za tumaczenie zlecone, obciy
tumacza. Myl waciwie zdrowa, tylko zachodzi pytanie, jak bdzie si odbywaa (z czyjej inicjatywy
i na jakich zasadach?) kwalifikacja danego tekstu do weryfikacji, dotychczas - z nielicznymi wyjtkami
- automatyczna. I od ilu znalezionych bdw wzwy tumacz ponosi koszty, a do ilu - instytucja,
normalnie przecie pacca za weryfikowanie tumaczenia wykonanego przez pracownika nie
bdcego tumaczem tekstw technicznych i innych specjalistycznych w ramach jego obowizkw
subowych (paragraf 6, punkt 1), czyli waciwie zleconego bezprawnie, tyle e nie na akord, lecz na
dniwk (jeeli susznie kojarz w ramach obowizkw subowych ze sowem wykonanego, nie
za ze sowami nie bdcego, cho uyty szyk wyrazw raczej na takie wanie poczenie by
wskazywa). Za to weryfikator nie moe by (praktycznie), filologiem, bo musi by specjalist z danej
dziedziny wiedzy (paragraf 6, punkt 3). W gowie si mci...
Mimo tych zastrzee i wtpliwoci naley oczekiwa, e omawiana legislacja z czasem - cho na
pewno nie z dnia na dzie - uzdrowi opisan powyej sytuacj praktyczn ograniczajc dopyw
elementu przypadkowego i niekompetentnego do zawodu, nareszcie objtego jak ochron.
Anachronizm oryginau
Nie pomog jednak najlepsi tumacze, kiedy ma si do czynienia z bdem nie popenionym przez
adnego z wykonawcw, lecz przez instytucj, a w dodatku w sposb, e tak powiem, bierny, bo
przez samo brzmienie jej nazwy. Na przykad Zjednoczenie Wkien Sztucznych nie powinno si tak
tradycyjnie nazywa, bo jednoczy take producentw nowoczeniejszych wkien syntetycznych,
wic jest w rzeczywistoci Zjednoczeniem Wkien Chemicznych.
Wkna sztuczne = artificial fibres
wkna syntetyczne = synthetic fibres

wkna chemiczne = man-made fibres

Tumaczc wiernie (artificial) zraamy niejako klienta, zawajc w jego mniemaniu zakres
produkcji przedsibiorstw podlegych Zjednoczeniu, tumaczenie za suszne, ale nieformalne (manmade) moe prowadzi do nieporozumie i narazi tumacza na przykroci.
Jest to klasyczny przypadek anachronizmu w tekcie oryginau i powinien podlega rozstrzygniciu
przez ostatnie ogniwo - zleceniodawc lub wydawc - na podstawie przedstawionych mu przesanek.
Spory kompetencyjne
Bywaj okolicznoci, w ktrych podobn rol arbitra chce odgrywa sam autor, wbrew przytoczonym
powyej plenipotencjom dla tumacza przewidzianym w Uwagach dotyczcych tumacze WNT
(plenipotencje te mona w przypadku krtszych przekadw przela take na weryfikatora lub
redaktora, bo bezwzgldna objto ewentualnych skrtw i tak bdzie nieznaczna).
Tak na przykad artyku wstpny, napisany przez pewn Bardzo Wan Osob, zosta ju po
przetumaczeniu skrcony przez weryfikatora i redaktora zarazem mniej wicej o jedn czwart. Na
skutek gwatownej reakcji zainteresowanego trzeba byo niemal wszystko przywrci. Artyku
wysano za granic, gdzie te ukaza si drukiem, skrcony (i to nie ze wzgldu na brak miejsca) o...
okoo jedn trzeci, przy czym o istnieniu midzynarodwki redaktorw moe wiadczy fakt, e
80% tekstu usunitego przejciowo w Polsce spotka ten sam - lecz ju definitywny - los za miedz.
W innym przypadku zasuony polski uczony, obrany prezesem wanej organizacji midzynarodowej,
obstawa przy tym, aby we wszelkich komunikatach prasowych, wywiadach itp. nazywano go
prezydentem owego ciaa. Rzeczywicie, anglofoscy czonkowie takich organizacji zwracaj si do
swego prezesa per Mister President, frankofoscy per Monsieur le President, jednak Polacy
powinni mwi Panie Prezesie, bo taka jest waciwa polska nazwa tej godnoci, podczas gdy
tytuem prezydent okrela si u nas wycznie gow republikaskiego pastwa. Niesuszn wydaje
si rzecz, aby autorytety uzyskane w zupenie innych dziedzinach wayy nadmiernie na szali przy
rozstrzyganiu zagadnie redakcyjnych.
Typowe przykady
Zilustrujmy teraz klasyczne przewinienia wsptwrcw ostatecznego tekstu.
Z tekstem autorskim:
Realizacja tego planu niewtpliwie rozszerzy i pogbi zagadnienia wsppracy
nie wiadomo waciwie, co pocz. Jego cz skadowa rozszerza i pogbia wesza ju do klasyki
drtwej mowy i wodolejstwa. A co to znaczy rozszerza zagadnienia? Wystarczy jednak odej od
schematycznego bekotu, eby uzyska znony tekst:
Realizacja tego planu niewtpliwie spowoduje rozszerzenie wsppracy...
W poniszym przykadzie wsplnej winy:
Typoszereg (!) hamulcw tarczowych,
zwalnianych elektromagnetycznie, sucych do
hamowania i zwalniania silnikw elektrycznych
prdu staego i przemiennego

Eine Typenreihe von Scheibenbremsen mit

elektromagnetischer Lftung, die zum Bremsen
und Lften von Gleich- und
Wechselstrommotoren dienen

niezamierzony efekt komiczny polega na tym, e o ile po polsku zwalnianie silnika (zamiast
hamulca) wydaje si niewinnym skrtem mylowym, o tyle po niemiecku Lften von Motoren

nabiera zupenie innego sensu, wobec normalnego znaczenia lften=wietrzy, przewietrza, a tylko
i wycznie w odniesieniu do hamulcw - zwalnia. Waciwie bez szkody dla tekstu mona by
w oryginale zastpi przyimkiem dla sowa sucych do hamowania i zwalniania (bo hamulec
przewanie suy do hamowania, a o zwalnianiu te ju bya mowa), otrzymujc przekad:
Eine Typenreihe von Scheibenbremsen, mit elektromagnetischer Lftung, fr
Gleich- und Wechselstrommotoren.
Zupenie wyrane zagmatwanie dobrego tekstu przez tumacza, poczone ponadto z bezsensownym
podziaem zdania, wystpuje w przekadzie:
Poprzez swoje wasnoci izolujce, uzyskane
dziki obecnoci specjalnych wypeniaczy, oraz
na skutek specyficznej faktury powierzchniowej,
powoki tej farby opniaj wystpowanie
kondensacji na malowanych powierzchniach.

The insulating properties obtained by the

presence of special fillers and due to the special
surface quality of coats obtained with the use of
this paint; the appearance of condensation on
painted surface is delayed.

Tu nie ma innej rady, tylko trzeba tumaczenie przerobi:

The insulating properties due to the presence of special fillers and the special
surface quality of coats obtained with the use of this paint delay the appearance
of condensation on painted surfaces.
Dlatego wanie mao kto chtnie si podejmuje weryfikacji.
Dalsze przykady bdw stanowi ilustracj subtelniejszych problemw przekadu.
Maksymalna efektywno przy coraz niszych
kosztach produkcji.

Maximum efficiency at increasingly lower costs

of production.

Naturalnie koszty wzrastajco nisze wygldaj dziwnie, lepiej wic znale inne okrelenie ich
spadkowej tendencji:
Maximum efficiency at gradually decreasing costs of production
Inny bd z zakresu semantyki to przetumaczenie sowa lecz w poniszym zdaniu jako
unfortunately:
Podejmowano prby konstrukcyjnego rozwizania problemu, lecz nie
doprowadziy one...
Swobodne nadanie zabarwienia uczuciowego przez zmian neutralnego lecz na pene alu
niestety jest tu zupenie nie na miejscu, poniewa mowa jest o wysikach prekursorw autora
w jego pracy naukowej - miaeby wic on si martwi, e poprzednikom si nie udao? Byaby to
z jego strony hipokryzja.
Podobnie niewaciwa ocena sytuacji wynika z tumaczenia, omawiajcego efekt zastosowania
automatycznego sterowania walcw:
This enables gauge variation during the run of
the coil to be held within 0.013 mm.

Uzyskiwane dziki temu zmiany gruboci

walcowanej blachy utrzymuj si w granicach
0,013 mm.

Ot uzyskiwanie i to jeszcze dziki czemu, kojarzy si zdecydowanie z dobrem,

nierwnomierno za gruboci blachy to zo konieczne, ktre wanie dziki automatyce udaje si
zredukowa do minimum. Dlatego naleao raczej napisa:
Umoliwia to utrzymanie zmian gruboci walcowanej blachy w granicach 0,013
mm.
Nastpny przykad dotyczy zbiorowej sugestii, ktrej przynajmniej weryfikator nie powinien by ulec.
Temperature signal conditioning equipment

Sygnalizowanie temperatury w urzdzeniach

klimatyzacyjnych

Nie ulegao wtpliwoci, e tumaczenie jest ze, bo odpowiadaoby ono oryginaowi signalling of
temperature in (air) conditioning equipment. Po konsultacji z metrologiem ustalono wic nowy,
rwnie swobodny przekad:
Termostatyczne urzdzenia klimatyzacyjne
Niestety rozumowanie szo faszywym torem, nadanym mu przez pierwotny bd tumacza, ktry
uwaa, e w tekcie naley si domyla opuszczonego sowa air. Sowo to stanowio wanie o
przeksztaceniu nazwy urzdze przetwarzajcych (conditioning equipment) w urzdzenia
klimatyzacyjne (air conditioning equipment), o ktrych w rzeczywistoci tekst wcale nie
wspomina. Ostateczna wic wersja powinna brzmie:
Urzdzenia do przetwarzania sygnau temperatury
- co jest zreszt zgodne z podan wczeniej recept na tumaczenie takich zoonych terminw od
koca.
Humor techniczny
I jeszcze przypadek z dziedziny rzadkiego w ogle na wiecie humoru technicznego. W Anglii
toczono kilka lat temu dyskusje na temat wprowadzenia metrycznego ukadu jednostek miar
i czasopismo humorystyczne Punch zamiecio nastpujcy obrazek: inynier wskazuje robotnikowi
trzymajcemu rysunek techniczny na olbrzymie, kilkakrotnie wiksze od ludzi koa kierownic
samochodowych, transportowane na przenoniku podwieszonym, i krzyczy: To mwiem, e
w milimetrach!!.
Dowcip cakiem przedni, mg na Wyspie rozmiesza do ez, gdy:
a. opiera si na zakorzenionym tam od dawna poczuciu oczywistoci wymiarowania
rysunkw w calach;
b. omiesza efekt zastosowania nowych jednostek, do ktrych Anglicy podwiadomie
byli wrogo nastawieni;
c. przez miech rozadowywa pewne napicie, jakie ju si gromadzio w ludziach,
z niepokojem oczekujcych efektw wprowadzenia nowego dla nich systemu.
Co robi dwa spord naszych czasopism? Przedrukowuj rysunek (z podaniem rda, a jake)
i umieszczaj pod nim podpis mniej wicej tej treci: To mwiem, e w centymetrach, a nie
w metrach!!.
Takie s skutki, kiedy niefachowiec zabiera si do przeszczepiania tak wtej rolinki, jak jest humor
techniczny. Dlaczego nie moemy si mia z obrazka w wersji krajowej?

1) Bo nikt nigdy w Polsce nie wymiarowa rysunkw warsztatowych w centymetrach ani

w metrach bez podawania miana przy liczbach - ten przywilej maj tylko milimetry;
2) Bo to nic dowcipnego, gdyby nawet robotnik pomyli jednostki na rysunku technicznym w naszym, od dziesitkw lat ustalonym systemie miar, to byoby zwyke gapiostwo i tyle;
3) Bo nawet i te wymiary si nie zgadzaj: koo kierownicy ma rednic, powiedzmy, 40
centymetrw, wic powikszone 100 razy nie zmiecioby si - pionowo - w adnej hali
fabrycznej; angielska wersja miaa sens, bo przelicznik z cali na milimetry wynosi 25,4 i 10metrowe koo na rysunku byo dostatecznie due, eby mieszy swoj bezsensownoci
techniczn (w podtekcie: bezsensownoci nowych jednostek!), a dostatecznie mae, eby
by realne.

3. Zasada redukcji do absurdu

Zdarza si, e suchamy na jakiej konferencji dugich przemwie i nie zauwaamy w nich nic
szczeglnego: tre znamy przecie na og od dawna, a forma niczym specjalnym si nie wyrnia.
Jeli jednak tekst takiego przemwienia, nagranego na tam magnetofonow, ukae si pniej
w formie pisemnej, to dopiero przy jego lekturze dostrzegamy najrozmaitsze niezrcznoci
skadniowe, stylistyczne i logiczne.
Podobna sytuacja powtarza si na wyszym stopniu doskonaoci: tekst, ktry si zupenie gadko
czyta, poddany kolejnej prbie - tumaczenia - okazuje si czsto daleki od koniecznej w tym
przypadku jasnoci, jednoznacznoci i logicznego ukadu.
Praktyczn zasad, wielce przydatn w ocenie okrgych z pozoru zda, jest zasada redukcji do
absurdu. Polega ona na radykalnym skrceniu zdania do dwch bd trzech podstawowych
wyrazw, ktrych bezporednie zestawienie obnay ca wadliwo frazeologiczn tekstu.
Nie obejdzie si i tu bez przykadw, od najprostszych do bardziej zawiych.
Korzyci ekonomiczne nowoczesnych metod spawania
zestawiamy korzyci metod i ju widzimy, e przed przystpieniem do tumaczenia trzeba w tytu
artykuu przeksztaci np. na
Zalety ekonomiczne nowoczesnych metod spawania

bo metody mog mie zalety, dziki czemu zapewne przynosz korzyci, ktre jednak nie mog by
uwaane za cech metod.
Gdyby kto chcia zachowa bez zmiany termin korzyci ekonomiczne, wwczas powinien
zastosowa dusz konstrukcj:
Korzyci ekonomiczne wynikajce ze stosowania nowoczesnych metod spawania
I jeszcze drugi tytu, take dotyczcy spawalnictwa:
Polskie urzdzenia technologiczne do obrbki cieplnej, powok ochronnych
i spawalnictwa
Do powyszego i tak ju przydugiego tytuu, naleaoby doda jeszcze jedno sowo, a nieco skrci
inne; nie ma przecie urzdze do powok, lecz urzdzenia do nakadania powok, i nie ma
urzdze do spawalnictwa - ktre jest nazw gazi wiedzy technicznej - s natomiast urzdzenia
do spawania.
Trzecim rwnie olbrzymim co i kosztownym pocigniciem jest likwidacja
wskich garde komunikacji drogowej.
Olbrzymie pocignicie jest frazeologicznym dziwotworem. Podobno za carskich czasw zadawano
uczniom w szkoach wiczenia, polegajce na doborze sw, najlepiej pasujcych do danego tekstu,
np. Jakimi komi zajecha naczelnik przed stacj? - oczywicie waciwa odpowied brzmiaa:
rczymi! Moe to nie bya gupia metoda? Teraz trzeba ata braki nowoczeniejszego szkolnictwa
i zamiast niepocigajcego w danym zestawieniu pocignicia da osignicie, przedsiwzicie
lub projekt, zalenie od faktycznego zaawansowania prac inwestycyjnych.
Oddano do uytku okoo 400 instalacji przemysowych, opanowujc produkcj
szeregu nowych i trudnych technologii.
Puryci kwestionuj zwrot technologia produkcji jako tautologiczny, inni twierdz, e taka
dokadno okrelenia jest konieczna, bo moe by te np. technologia przetwrstwa, technologia
procesu (nieprodukcyjnego) itd., ale nie syszaem jeszcze, eby kto lansowa produkcj
technologii! Drug cz zdania byoby lepiej zmieni na:
opanowujc przy tym nowe i trudne procesy technologiczne.
Podobnych operacji trzeba niekiedy dokonywa na gotowym ju tumaczeniu, cho w podanych
poniej przykadach mona byo i naleao uczyni to wczeniej.
Operacje wykonywane s z jednego
zamocowania na tej samej tokarce, co
zmniejsza pracochonno uciliwego
transportu i ustawiania przedmiotu na kilku
konwencjonalnych obrabiarkach oraz eliminuje
koszty ich inwestowania.

Operations should be carried out at one setting

of the same machine tool, which decreases
labour expenditure, burdensome transport and
necessity of setting a workpiece on some
conventional machines.

W oryginale skrt zmniejsza pracochonno ...ustawiania przedmiotu na kilku obrabiarkach

demaskuje niekonsekwencj: albo zmniejszamy pracochonno wobec braku potrzeby kilkakrotnego
ustawiania, albo zmniejszamy pracochonno w stosunku do wariantu z kilkakrotnym ustawianiem.
Koszty inwestowania obrabiarek te nie s udane (moe po prostu koszty zakupu obrabiarek?),

ale w przekadzie i tak zostay pominite. Poza tym tumacz potraktowa niezalenie zredukowanie
pracochonnoci i uciliwego transportu, co nie byo intencj autora, natomiast zmniejszy te,
zamiast zlikwidowa, konieczno ustawiania przedmiotu na kilku konwencjonalnych obrabiarkach.
Z deszczu pod rynn!
Wiedzc ju, o co chodzio autorowi, moemy jego myl przedstawi janiej, zmieniajc drug cz
zdania nastpujco:
...which decreases labour expenditure for handling, eliminates the setting of the
workpiece on several conventional machine tools and the investment costs of the
latter.
Sowo transport zastpiono przez handling, co odpowiada pojciu transportu bliskiego, tutaj przedmiotu od jednej obrabiarki do drugiej.
Moderni eeni tohoto zaizeni a komplexni
monosti jsou nepostradateln pro kady stul
vedouciho pracovnika.

Nowoczesne rozwizanie urzdzenia oraz

bardzo szerokie i rnorodne jego zastosowanie
stanowi niezbdne wyposaenie gabinetu
kadego kierownika.

Mona si zorientowa, e zasadnicze niezbornoci tekstu tkwi ju w oryginale: eeni... a...

monosti jsou nepostradatelne pro... stul, a tumacz tylko t myl rozwin i - trzeba przyzna - poda
w gadko wyszlifowanej formie. Jasne jest jednak, e gabinet wyposaony w same tylko rozwizania
i zastosowania nie jest niezbdny adnemu kierownikowi. Lepiej wic chyba zarekomendujemy
naszym odbiorcom sprzt czechosowacki w tych sowach:
Nowoczesne rozwizania i szerokie moliwoci zastosowa stanowi o
przydatnoci tego urzdzenia dla pracownikw na stanowiskach kierowniczych.

4. Zasada pluralizmu
Kiedy dwch ci mwi, e pijany - po si spa mwi stara mdro ludowa. Podobna zasada
wieloosobowej racji przywiecaa rzymskim maksymom tres faciunt collegium i vox populi, vox
dei.
Tumacz spotyka si czsto w swojej praktyce z nieznanymi sobie sowami czy zwrotami,
a odnalezienie ich odpowiednikw sownikowych nie zawsze rozwizuje problem. Dowiadczony
branowiec, jakim - przeszmuglujmy tu ten postulat raz jeszcze - powinien by autor przekadu, moe
w pewnych przypadkach powzi podejrzenia, e termin znaleziony w sowniku nie odpowiada
swemu przeznaczeniu w danym tekcie. Pozostaje wic szperanie po dalszych sownikach,
wyszukiwanie podobnych tekstw w literaturze fachowej itp. Zdarza si, e zgromadzone w ten
sposb odpowiedniki nie s zgodne. C robi? Jeeli tumacz nie ma elaznej podstawy do wybrania
okrelonego terminu, to powinien si powodowa zasad pluralizmu i zastosowa termin
wystpujcy w wikszoci rde (sownikw, artykuw itp.).
W myl innej staroytnej zasady nec Hercules contra plures bdzie mg potem broni swego
tumaczenia przed ewentualnymi krytykami wanie ow mnogoci precedensw.

W przypadkach, ktre mog si okaza draliwe, lepiej sobie od razu gdzie, np. na marginesie
brulionu tumaczenia, zanotowa owe rda (przy ksikach: koniecznie numer strony,
w przeciwnym razie - co si czowiek potem naszuka!) stanowice podstaw dokonanego wyboru.
Zasada pluralizmu oddaje te dobre usugi przy wtpliwociach natury frazeologicznej, np. jakich
przymiotnikw mona uy w danym jzyku na okrelenie duej wartoci jakiej wielkoci fizycznej.
Po polsku powiemy przecie zawsze dua sia, ale wysoka temperatura i silny nacisk, cho
wszystkie te wartoci moemy odczyta z przyrzdw wskazwkowych z podzielni tego samego
ksztatu.

5. Taktyka uniku
Dwa wdki czy dwie wdki zastanawiali si owi cudzoziemcy w warszawskiej knajpie ze starej
anegdoty, panie ober, da cztery wdki. Nie inaczej postpi kierownik, dyktujcy maszynistce
zawiadomienie o zwoaniu konferencji we wtorek. To si pisze przez w czy przez f zapytao
dziewcz. Hm, tego, aha, we wtorek mam ju jaki termin, niech pani zmieni na rod.
Szerokie pole do podobnych unikw daje kade tumaczenie. Nie ma si czego wstydzi, jeeli jako
przekadu, a zwaszcza jego sens na tym nie ucierpi. Tak wic majc wyraenie skrcanie przdzy
i nie wiedzc jakiego rodzaju jest niemiecki rzeczownik Garn, moemy sobie poradzi bez sownika
piszc - a zwaszcza mwic, bo wtedy wanie na sprawdzanie nie ma zwykle czasu das Zwirnen von Garn
co pozwala unikn zastosowania rodzajnika.
Innym razem czytamy, e nowego typu zcze
...pracuje pewnie rwnie przy uderzeniach hydraulicznych
Przy tumaczeniu wystpuje wtpliwo, czy napisa is reliable at hydraulic shocks czy is reliable
against hydraulic shocks. Piszemy
...can reliably withstand hydraulic shocks
i po kopocie.
W najprostszej postaci taktyka uniku prowadzi naturalnie do cakowitego usunicia budzcych
wtpliwoci sw, zwrotw czy caych zda w myl starej rosyjskiej zasady dla jasnosti wyczerknut
(wykreli). Jest to dopuszczalne w wyjtkowych przypadkach, kiedy tumacz doskonale si orientuje,
e wanie jasno, a tym bardziej zawarto treciowa tekstu, nie ulegnie przez to pogorszeniu.
Tylko, powtarzam, taktyk uniku trzeba stosowa z umiarem!

6. Zasada maksymalnej niejasnoci

Co powinien zrobi tumacz, jeeli otrzyma niejasny tekst i nie ma moliwoci porozumienia si
z autorem ani zasignicia skutecznej porady u znawcy przedmiotu? Ot tumacz taki moe obra
dwie drogi:

1) Wyjani spraw, piszc wyranie tak jak mu si wydaje, e naleao tekst zrozumie.
Istniej tu dwie moliwoci:
a. tumaczowi wydawao si susznie;
b. tumaczowi wydawao si niesusznie; przy czym moliwo (b) uzyskuje teoretycznie
powyej 50% prawdopodobiestwa, jeeli tekst mg by rozumiany na wicej ni
dwa sposoby;
2) Przeoy tekst w dokadnie tak samo niejasnej formie, tj. umoliwiajc czytelnikowi
zrozumienie przekadu w rwnie dowolny sposb, jak to byo moliwe w przypadku
oryginau.
Ze wszech miar chciabym zaleci t drug metod, ktr nazywam zasad maksymalnej
niejasnoci, bronic takiego stanowiska tumacza argumentami, i

w ten sposb nie popeni on bdu,

win za niejasno i tak ponosi w caoci autor,
by moe jeszcze weryfikatorowi lub redaktorowi uda si znale jakie wyjanienie,
czytelnik-fachowiec zapewne si zorientuje o co chodzi, chyba e autor pokpi
sprawc beznadziejnie.

Na pocztek przykad zupenie prymitywny:

Machined facings for mounting auxiliaries are
provided on both sides.

Obrobione powierzchnie do zamontowania

wyposaenia zamontowano z obu stron.

Nie precyzowa nadmiernie

Mamy tu i maso malane i zamontowanie tworu dwuwymiarowego - powierzchni, ale przede
wszystkim wida ze strony tumacza ch sprecyzowania za wszelk cen niezbyt okrelonego
imiesowu provided. Tego wanie naleao unika i nie wychyla si niepotrzebnie! Wystarczy
zmieni zamontowano na przewidziano i przekad bdzie nie do obalenia.
Bezpieczniej wyglda przypadek:
Gowice wiertarskie wielowrzecionowe, ze
szczeglnym uwzgldnieniem moliwoci
bliskiego rozstawienia wierte o maej rednicy
(7,5-12,0 mm)

Multi-spindle drilling heads; special interest

should exist in the possibility of close spacing of
small diameter drills (7.5-12.0 mm)

Oddzielenie pocztku zdania rednikiem jest dopuszczalne, gdy chodzi tu o kolejn pozycj z listy
towarw interesujcych klienta. Istotne jest, e mona si tylko domyla, i wymiary 7,5-12,0 mm
dotycz rednic wierte, a nie ich danego rozstawienia. Dlatego niedopuszczalne byoby
przestawienie miejscami sowa drills i nawiasu z wymiarami, bo to by przesdzao o susznoci
powyszego domysu. Naturalnie w korespondent mgby tekst ucili, stawiajc dodatkowo
oznaczenie rednicy przed liczb 7,5 - ale tego nie zrobi.
Inny przykad z najnowszej praktyki: w polskim opisie urzdzenia mowa jest o bace arwki
halogenowej, a tumacz sowo baka przekada na niemiecki jako Glaskolben. Nic podobnego!
Szko nie wytrzymuje wysokiej temperatury powstajcej w stosunkowo niewielkiej odlegoci od
wkna arwki halogenowej, tote jej baka musi by zrobiona z bardziej aroodpornego tworzywa kwarcu. Jest to typowy przykad, e niejasno oryginau naley w maksymalnym stopniu zachowa,
jeeli - naturalnie - nie ma si absolutnej pewnoci, co do racji wprowadzanych ucile.

Nie zawa znacze

Spord dwch moliwych terminw lepiej wybra ten, ktry mniej zawa znaczenie:
turbine flowmeter

przepywomierz turbiny
przepywomierz turbinowy

Termin drugi obejmuje zarwno przepywomierz turbiny, tj. zamontowany na turbinie, jak
i przepywomierz typu turbinowego, stanowicy miniaturow turbin, uruchamian przez przepyw
orodka.
Tak samo, jeli w tekcie polskim wystpuje bliej nieokrelony suwak, to z reguy mona i naley
tumaczy go jako slide, bo termin ram oznacza zdecydowanie suwak roboczy w prasie itp., wic
do uycia tego terminu musimy ju mie pewne podstawy.
W tumaczeniu wtrnym z angielskiego, ktry ju by przekadem z woskiego, powtarzao si sowo
crane, przy czym wiadomo byo, e w niektrych przypadkach chodzi o suwnice mostowe, w innych
natomiast, okrelanych jako harbour cranes, mogy wystpowa zarwno suwnice (np. bramowe),
jak i urawie. Dlatego naleao uy moliwie najszerszego pojcia polskiego - dwigi portowe,
obejmujcego oba wymienione rodzaje urzdze.
Szczegln ostrono naley zachowa w tekstach ogosze, ktre stanowi przecie rodzaj oferty
handlowej:
Wyroby (te) s produkowane rwnie
z przeznaczeniem do pracy w klimacie
tropikalnym, zarwno suchym jak i wilgotnym.

Special versions, designed for either the dry or

wet tropical climate, are also available.

Forma either... or... sugeruje, e chodzi tu o dwie rne wersje - na suchy i na wilgotny tropik.
Z tekstu ogoszenia to jednak nie wynika jednoznacznie, wic lepiej nie zaciga zobowiza
w imieniu producenta, lecz uy mniej deklaratywnego zwrotu both... or...:
Special versions designed for the tropical climate, both dry or wet, are also
available
Zauwamy, e wstawiajc powyej both dry and wet przewaylibymy znw szal na rzecz jednej,
uniwersalnej wersji tropikalnej, a do tego waciwie te nie jestemy uprawnieni.
Podane wyjanienie wtpliwoci
Szczeglnie wanie w odniesieniu do tekstw reklamowych chciabym podkreli oglny postulat, i
obowizkiem tumacza powinno by wyjanienie tego rodzaju dwuznacznoci poprzez bezporednie
kontakty z autorem, konstruktorem, producentem, zleceniodawc itd., a w przypadkach, w ktrych
kontakty takie s nieosigalne, przekazanie swoich wtpliwoci weryfikatorowi lub zleceniodawcy.
Od tego moe wanie zalee uwypuklenie podanego argumentu reklamowego! Jednake tumacz
musi umie rwnie stosowa zasad maksymalnej niejasnoci w przypadkach niemoliwych do
wyjanienia, a take w przypadkach zdecydowanie nieistotnych.
Puapki merytoryczne
Jeszcze jeden przykad skutkw niestosowania powyszej zasady:
four 12.7 mm foil gauges

cztery tensometry (grubo folii 12,7 mm)

adna folia! Chodzio po prostu o tensometry foliowe o znormalizowanej dugoci p cala, czyli
12,7 mm (e dugoci, a nie szerokoci, o tym wnioskujemy ju z natury tensometru, ktrego wymiar
poprzeczny jest niewany). Waciwy z punktu widzenia metrologii bdzie przekad
cztery tensometry po 12,7 mm
Oto bardziej skomplikowany przykad:
Rozrzedzone spaliny przedostaj si do suszarki
fluidyzacyjnej poprzez dno z umieszczonymi
w nim dyszami, zapewniajcymi fluidyzacj
piasku.

Rarefied combustion gases pass through nozzles

for sand fluidization in the fire-box bottom, into
the fluidization drier.

Kto prosi tumacza o precyzowanie, o czyje dno chodzi? Nikt, sam si wychyli i wpad w puapk, bo
nie mia pojcia o konstrukcji opisywanego urzdzenia. Znajomo praw fizyki moga mu co prawda
podszepn, e spaliny, jako gazy gortsze od otoczenia, raczej nie uchodz dnem paleniska, tylko
ulatuj w jego grne partie. W tekcie mowa jest, naturalnie, o dnie suszarki, do ktrego otworw
dopywaj spaliny z pooonego niej paleniska.
O spalinach powiedzielibymy, e s rarefied, gdyby znajdoway si pod cinieniem niszym od
atmosferycznego, tu jednak mamy do czynienia ze spalinami rozcieczonymi wdmuchiwanym przez
wentylator powietrzem, czemu odpowiada sowo diluted. W rezultacie:
Diluted combustion gases pass into the fluidization drier through the bottom
nozzles provided for sand fluidization.
Trwao uytkowa barwnikw na wknie, czytamy gdzie indziej,
...zwizana jest... ze sposobem nanoszenia
barwnika na wkno czy te jego utrwalaniem.

...depends on the method of application of the

dye to fibre or on the dye fixture.

Tumacz odgaduje, e zaimek jego odnosi si do barwnika, cho bliej stoi wkno, mia jednak
pene prawo zostawi spraw otwart rwnie i w przekadzie, piszc on its fixture.
Zupenie chytrze musimy postpi dokonujc poniszego tumaczenia na polski, przy ktrym - jak
zwykle w takich przypadkach - nie mamy szans na to, eby si skontaktowa z autorem.
Die Unterbringung der Steuereinheit des
Netzteiles, des Lochers und des Lesers erfolgt
dabei im Arbeitstisch.

Urzdzenia sterujce zasilacza, dziurkarki

i czytnika umieszcza si przy tym w stole
roboczym.

Czy urzdzenia sterujce odnosz si tylko do zasilacza, czy i do pozostaych jednostek? Tego
niemiecki tekst nie okrela, bo i tak wszystko staoby w dopeniaczu. Polski tumacz nie zastosowa si
do zasady maksymalnej niejasnoci i ujawni swoj interpretacj, e urzdzenia sterujce oddziauj
zarwno na zasilacz, jak na dziurkark i czytnik. Jak uratowa sytuacj nie mogc dociec prawdy?
Moemy tu skorzysta z faktu, e urzdzenia sterujce rzdz nie tylko dopeniaczem, lecz take
biernikiem (a niektrzy twierdz, e i narzdnikiem). Przyjmujc tu biernik, z ktrym czy si rwnie
czasownik umieszcza si, osigamy podan dwuznaczno:

Urzdzenia sterujce zasilacz, dziurkark i czytnik umieszcza si przy tym w stole

roboczym.
Nadal wic pozostawiamy domylnoci czytelnika, czy umieszcza si w stole trzy oddzielne zespoy,
czy te urzdzenia suce do sterowania trzech zespow.

7. Rozszerzona zasada maksymalnej niejasnoci

Mog wystpi przypadki, w ktrych wiemy, e tekst oryginau jest bdny, ale z jakich szczeglnych
przyczyn nie chcemy w tumaczeniu jednoznacznie zmienia treci (np. autor jest wany a draliwy
i mamy pewno, e bdzie chcia mie wgld do przekadu, albo zleceniodawca uznaje tylko
tumaczenia bliskie dosownoci).
Wtedy trzeba zastosowa rozszerzon zasad maksymalnej niejasnoci: da przekad, ktry mona
byoby rozumie dwojako - tak jak napisa autor i tak jak by powinno.
The standard version has a front jib, that can be
swivelled through 30 either side of the centre
line and raised by mechanical winch.

W wersji normalnej z przodu znajduje si

wysignik o kcie obrotu 30 w obie strony od
linii rodkowej, podnoszony za pomoc
wcigarki mechanicznej.

Trudno nawet wini autora, bo po lewej stronie mamy tumaczenie z jzyka woskiego na angielski,
wic zapewne pierwszemu tumaczowi napisao si co nie tak. W kadym razie wysignika si tam
(potwierdza to fotografia) nie podnosi, lecz tylko hak wcigarki. Jak jednak unikn wprowadzenia
tego nowego elementu, bo a nu kto si przyczepi, e puszczamy wodze fantazji?
Mona uy formy moliwie neutralnej, oddzieliwszy uprzednio ostatni czon zdania kropk po
sowie: rodkowej:
...Podnoszenie odbywa si za pomoc wcigarki mechanicznej.
Po tych zaleceniach taktycznych, ktre tylko czciowo naley przyjmowa z przymrueniem oka,
powic osobny rozdzia sprawie tumacze tekstw reklamowych i przejawom... antyreklamy.

Rozdzia 6
Reklama i antyreklama
Kwalifikacje w zakresie reklamy
Posu si raz jeszcze cytatami z artykuu pt. Czy tumaczenie dosowne? opublikowanego
w czasopimie Reklama w Handlu Zagranicznym w listopadzie 1963 r.
Tumacz tekstw reklamowych nie powinien jednak mechanicznie tumaczy sowa za
sowem. Oczywicie, s teksty techniczne, w ktrych chodzi o cise przekazanie niezbdnych
informacji, ale i takie teksty nie mog by tumaczone tylko dosownie, gdy to moe
doprowadzi do sfaszowania informacji, przekazywanej odbiorcy...

Tekst reklamowy zawiera jednak nie tylko informacje. Stanowi on jednoczenie apel, ktry
odpowiednio sformuowany ma przemawia do podwiadomoci odbiorcw...
I tu zaczyna si twrcza praca tumacza. Ani forma, ani tre tekstu nie wskazuje czsto
tumaczowi wyrae, ktrych naleaoby uy, aby w odpowiedni sposb dotrze do
odbiorcw. Nawet rodowisko, dla ktrego przeznaczony jest tekst reklamy w obcym jzyku,
moe by odmienne pod wzgldem wraliwoci, reakcji, sposobu mylenia czy te pod
wzgldem struktury spoecznej. Tylko taki tumacz, ktry zdaje sobie spraw z tych
odmiennoci, a jednoczenie poza doskona znajomoci jzyka jest fachowcem w zakresie
reklamy, moe podj si rnego rodzaju pomysw twrczych.
Oryginalny tekst reklamowy wymaga bowiem nie tyle tumaczenia, co odtworzenia w obcym
jzyku.
Mamy wic jeszcze jedno wymaganie - kwalifikacji zawodowych tumacza w zakresie reklamy.
Zdobycie tych kwalifikacji jest spraw osigaln - a przyczynioby si z pewnoci do zwalczenia
panujcej w naszej reklamie sztampy i szarzyzny tekstw. Odwrotnie - oryginalne i dowcipne nieraz
teksty reklam zagranicznych, niedostosowane w przekadzie ani do waciwoci naszego jzyka, ani
do przyzwyczaje czytelnikw, ra i nie tyle rozmieszaj tych ostatnich, co... omieszaj swych
inicjatorw.
Jeli chodzi o polsk reklam przeznaczon dla zagranicy, to moe nie od rzeczy byoby zwrci
uwag na jej dwa aspekty, nazwijmy je polonocentrycznym i kompleksu niszoci.
Polonocentryzm
Aspekt polonocentryczny przejawia si w pogldzie autorw reklamy na wiat, jako na jedn
wielk, mglist Farlandi, zamieszka gwnie przez czonkw niezliczonych filii Towarzystwa
Przyjani Farlandzko-Polskiej.
Jak bowiem inaczej mona sobie wytumaczy kampani reklamow naszego eksportu dbr
inwestycyjnych, ktra polegaa na zamieszczaniu w pismach zagranicznych kosztownych ogosze ze
staym tekstem Jeli interesuje Panw jaka pozycja polskiej oferty maszynowej... prosimy
o wypenienie kuponu... itd. Dlaczego zakadamy z gry zainteresowanie partnerw handlowych
nasz ofert, zamiast je pobudza? Dlaczego w katalogu pewnej specjalistycznej wystawy za granic
nasi poudniowi ssiedzi zamiecili interesujce dla fachowcw ogoszenie, oferujce kilka udanych
wyrobw, podczas gdy ogoszenie polskie zawierao opis zalenoci funkcjonalnej midzy
poszczeglnymi komrkami danej centrali handlowej i suche, oglnikowe wyliczenie grup towarw?
Najwyszym osigniciem w tym zakresie bya chyba ankieta, doczona do pierwszego numeru
wydawnictwa, ktre miao propagowa eksport polskich maszyn.
Skadaa si z siedmiu pyta, ktre warto przeanalizowa.
1. What branches of the Polish machinery industry do interest you most and which of them
should be primarily taken into account in our periodical?
(Ktre gazie polskiego przemysu maszynowego interesuj Pana najbardziej i ktre z nich
naley przede wszystkim uwzgldnia w naszym periodyku?)
Jest to statystyka a rebours, bo najpierw przecie wytypowano odbiorcw pisma dlatego, e
stanowi potencjalnych nabywcw takich to a takich urzdze, a teraz odpowie na ankiet - bdmy
optymistami - 5 procent i zestawienie tych gosw nic nie da albo i podway rozsdne zaoenia
dystrybucyjne.
2. Which article in this number interested you most?

(Ktry artyku w tym numerze zainteresowa Pana najbardziej?)

Jeeli facet interesuje si - wedug odpowiedzi 1 - np. samochodami, to na pewno najciekawszy wyda
mu si artyku z tej brany, no, ale to jest jeszcze stosunkowo najbardziej rzeczowe pytanie.
3. Which article did you read with lack of interest?
(Ktry artyku przeczyta Pan z brakiem zainteresowania?)
To jest po prostu obelywe! Jak mona posdza zapdzonego kapitana przemysu, e w powodzi
informacji technicznej, na ktrej przyswajanie moe powici tylko okruchy czasu, wyawia on
polskie artykuy, eby je in extenso czyta z brakiem zainteresowania?
4. Which article deserves criticism?
(Ktry artyku zasuguje na krytyk?)
Zao si, e ten sam, ktry naleao wymieni w odpowiedzi 3.
5. Are you interested in human interest stories from Polish factories, foundries, mines and
shipbuilding yards; by interviews with scientists, inventors and designers of note?
(Czy interesuj Pana reportae o ludziach z polskich fabryk, odlewni, kopal i stoczni;
wywiady z wybitnymi uczonymi, wynalazcami i konstruktorami?)
To jest a bolenie kompromitujce. Takie pytania mona zadawa czytelnikom wierszczyka, a nie
powanym businessmenom, ktrym w dodatku chce si co sprzeda. Ale widocznie redakcja
potrzebowaa podkadki do wystawiania delegacji na reportae z terenu.
6. Is the form of presentation of informations from the field of international trade contracts
reported in the Commercial Events column satisfactorily?
(Czy zadowalajca jest forma prezentacji wiadomoci z dziedziny midzynarodowych umw
handlowych, o ktrych donosimy w rubryce pt. Kronika handlowa?)
Na to jest w czasopismach kolegium redakcyjne i rada programowa, eby nie trzeba byo prosi
czytelnikw o ocen poszczeglnych dziaw od strony czysto warsztatowej.
7. To what extent does the Technical Novelties column fulfil its informative task? What
improvements do you suggest?
(W jakim stopniu wypenia swoje zadanie informacyjne rubryka pt. Nowoci techniczne?
Jakie ulepszenia Pan proponuje?)
Tu ju wyranie zaprzgamy cudzoziemca do darmowej roboty dla dobra Rzeczypospolitej. Moe
powinien przyjecha na koszt swojej firmy do Warszawy i pomc w redagowaniu czasopisma?
Nie zwracaem tu uwagi na form jzykow owych pyta - oczywicie, sowo information nie
przybiera liczby mnogiej, pytanie 6 powinno brzmie is the form... satisfactory? a nie
...satisfactorily, sowo novelties okrela modne drobiazgi typu galanteryjnego, a nowoci
techniczne to raczej new developments itd.
Nic dziwnego, e w tej atmosferze wydawnictwo, ubiegajce si o zagraniczne ogoszenia, pisze
w swoim folderze rozczulajcoForeign companies looking for advertising in X periodicals are kindly requested to
write for X...

A wic zagraniczne firmy poszukujce ogaszania si w czasopismach X uprasza si o pisanie w tej

sprawie dla (zamiast do) wydawnictwa. Poszukujce - to chyba przesada, zwykle to wydawca
jest stron ubiegajc si o zawarcie transakcji - naleaoby raczej pisa o firmach yczcych sobie
dawa ogoszenia, wishing to advertise.
Potrzeba umiaru...
Inny rodzaj przesady znalaz si w nastpujcym tumaczeniu:
W okresie ostatnich 15 lat mia miejsce bardzo
szybki wzrost polskiej floty, a take przemysu
okrtowego.

During the past 25 years an enormous

development of the Polish fleet and
shipbuilding took place.

Nic nie ujmujc temu wzrostowi, powinnimy jednak w przekadach na jzyki zachodnie unika sw
o charakterze - lub choby sprawiajcych wraenie - overstatement, czyli przesady. Regu np.
w technicznej literaturze brytyjskiej jest utrzymywanie si po stronie understatement, czyli
niedomwie lub pewnego umniejszania faktw. Dlatego w powyszym tekcie zupenie
wystarczyoby okrelenie a rapid development zamiast an enormous development.
eby si nikt nie obrazi, wemy przykad abstrakcyjny. Nasz image ucierpi, jeli wrd
zagranicznych fachowcw ustali si opinia: Ach, ci Polacy! Cigle pisz, e ich rakiety ksiycowe
dolatuj do celu w 3 dni, a przecie wiadomo, e jeszcze nigdy nie udao im si mikkie ldowanie
przed upywem 5 db!. Takie exaggerated claims, czyli twierdzenia bez pokrycia, moe wanie
stonowa tumacz dobrze zorientowany w danej brany.
...i fachowoci
Podobny rys niefachowoci ma wymienianie w charakterystyce zaczynajcej si od sw:
Maoobrazkowy aparat fotograficzny X posiada wszelkie cechy wspczesnych
aparatw fotograficznych
takiej np. rewelacji
Nacig migawki sprzony jest z przesuwem bony i licznikiem zdj
bo dla aparatu maoobrazkowego jest to ju dzi cecha zbyt oczywista.
Kompleks niszoci
Z wystpujcym czasem w takiej formie olnieniem wasnymi osigniciami i moliwociami
kontrastuje przykad drugiego aspektu naszej reklamy - kompleksu niszoci. Mowa jest np.
o wymianie dowiadcze naukowych i nawizaniu umw kooperacyjnych z zagranic:
Ta ostatnia forma jest szczeglnie cenna, gdy umoliwi moe stosowanie
najwyszej klasy podzespow i zespow, od ktrych zaley niezawodno
dziaania caych urzdze i zapewnienie im wysokiego poziomu technicznego.
A wic niezawodno naszych wyrobw miaaby zalee wycznie od wmontowywania do nich
obcych podzespow? Nawet gdyby to w danej dziedzinie byo prawd, to nie mona uprawia tak
masochistycznej antyreklamy - przecie moemy kupi licencj, polepszy jako i wtedy wanie
bdy dawnych kampanii trafi rykoszetem w nasze udoskonalone produkty!

Zagadki reklamowe
Niekiedy polski tekst ogoszenia moe stanowi zagadk, ktrej tumacz nie powinien jednak
przekazywa czytelnikowi do rozwizania.
Co na przykad mia na myli artysta (reklamy) piszc:
...szeroki asortyment czci (samochodowych) i zespow kooperacyjnych...
Czy oferujcy kupuje te czci od kooperantw, a w takim razie c to u licha obchodzi klienta, skoro
za ich jako i tak odpowiada ogoszeniodawca? A jeli ten ostatni chce z jak firm zagraniczn
wsppracowa w ten sposb, e bdzie jej dostarcza czci i zespoy, to nie ma co ich w tym celu
dziwacznie nazywa, bo chodzi tylko o to, eby byy dobre. Zapewne autor tekstu chcia powiedzie,
e jego zleceniodawca moe si podj kooperacji w formie produkowania czci samochodowych
wedug obcej dokumentacji, bo przecie krajowe zakady nie wyrabiaj na skad np. mechanizmw
rnicowych do Citronw ani waw napdowych do Mercedesw. Sformuowanie czci i zespoy
kooperacyjne - jeeli powysza interpretacja jest suszna - jest skrtem mylowym, ktry przy
normalnym przekadzie prowadzi do absurdu, np. odpowiednik angielski bought-out parts and
assemblies nasuwaby raczej myl, e ogoszeniodawca jednak kupuje gdzie czci i oferuje
klientom.
Nazwy na eksport
Inny bd w sztuce reklamowej polega na uywaniu nazw firmowych z literami, ktrych nie ma w
adnym innym jzyku, wic nikt nie wie jak je czyta. Do tej kategorii naley m. in. skrt Fabryki
oysk Tocznych - FT, podobno jednak w tym przypadku uycie litery uatwio rejestracj znaku
fabrycznego, ktry w ten sposb odrni si nieczytelnym hieroglifem od starszych wytwrni z tej
samej brany, uywajcych zwykych skrtw trzyliterowych (jak np. SKF).
Kilka lat temu z wielkim rozmachem ogoszono konkurs na jednowyrazow mark eksportow
polskich sodyczy. Niestety, wybrana przez jury nazwa Cukry zupenie si do takiego celu nie
nadaje, poniewa w rnych krajach byaby rozmaicie odczytywana i to zawsze z pewn trudnoci.
Nie ma ona przy tym midzynarodowego brzmienia, ani te nie wskazuje na polskie pochodzenie
towaru, nic nie znaczy w innych jzykach, a i w polskim jest anachronizmem z pocztku biecego
stulecia. O ile wiem, pozostaa zreszt w kocu niewykorzystana.
Odrzucono natomiast propozycj nazwy Polka, ktra czyta si jednakowo - i atwo - we wszystkich
waniejszych jzykach, kojarzy si z nazw naszego kraju i jest oglnie znana jako nazwa taca o
ywym rytmie (co prawda czeskiego, ale to nie jest istotne), oraz jako okrelenie popularnego
deseniu w grochy (po angielsku polka dots). Dwie ostatnie okolicznoci czyni mark handlow
Polka szczeglnie stosown dla wszelkich form reklamy audiowizualnej, ale nie choczesz - nie
nada!
Warto wspomnie, e zachodni specjalici od reklamy zajmuj si doborem nazw firmowych wanie
pod ktem skojarze, jakie moe dane sowo budzi w obcych jzykach. Tak np. angielski miesicznik
Export Times ostrzeg firmy eksportujce towary na rynek niemiecki przed uywaniem w reklamie
sw Gift (po angielsku upominek, dar, sowo uywane czsto w zoeniach jak Christmas gift,
gift parcel itd., ale po niemiecku to trucizna, jad) albo Mist (po angielsku mgieka, sowo
pasujce np. do nazw kosmetykw, po niemiecku za - gnj, nawz). To ostatnie sowo - fakt
autentyczny - o mao nie przemienio kolejnego modelu Rolls-Roycea w Srebrne ajno, tylko szybka
interwencja importerw z obszaru niemieckojzycznego spowodowaa, e w ostatniej chwili
zmieniono nazw na strawniejszego dla nich Srebrnego Ducha - Silver Ghost.

Take presti organizacji naraony jest na szwank, jeli skrt nazwy ma niekorzystne znaczenie
w obcych jzykach. Typowym przykadem jest Naczelna Organizacja Techniczna, bo NOT po angielsku
znaczy nie, a po niemiecku - potrzeba, konieczno, bieda, ndza. rodek zaradczy: trzeba
przestrzega zasady stawiania - wbrew polskiemu zwyczajowi - kropek po kadej literze skrtu, jeli
wystpuje on w tekstach obcojzycznych.
Ten sam zabieg naleaoby zastosowa do napisw o brzmieniu FOUS Service Polmozbyt na
drzwiach niektrych Fiatw 125p Combi, bo taki wz serwisowy mgby si kiedy znale subowo
na Zachodzie, a po francusku fous to po prostu... wariaci.
Przy okazji par sw o czysto rodzimym wynalazku, nie znajdujcym odpowiednika - o ile wiem - w
adnym innym jzyku. Chodzi o pisanie niewtpliwych imion wasnych, jakimi s marki samochodw
i motocykli, z maej litery. I to jeszcze z askawym przyzwoleniem, e Fiat jako nazwa firmy moe
by pisany du liter, ale jako okrelenie samochodu - ju nie.
Spjrzmy na to od strony naszego podwrka: kada dwoisto przepisw sprawia kopoty i jest
rdem bdw. Sprbujemy napisa zakoczenie znanej legendy reklamowej o kliencie, ktremu
zepsu si samochd w dalekiej podry. Zawiadomiony telegraficznie producent przysa specjalnym
samolotem mechanika, ktry wymieni uszkodzon cz, nie wystawiajc rachunku na miejscu, tylko
obiecujc go nadesa. Na pniejsze pismo klienta, upominajcego si o rachunek za napraw - teraz
uwaga! - firma Rolls-Royce odpowiedziaa, e zachodzi tu jakie nieporozumienie, bo rolls-roycey
nigdy si nie psuj - ma esz sens taka pisownia??
To jeszcze nie wszystko: zagraniczny tumacz z polskiego znajdzie w naszych tekstach rzeczowniki
pospolite, jak gazela, jawa, komar, mustang, polonez, ubr, uk itd. i w pewnych kontekstach nie
bdzie si mg w ogle domyle w czym rzecz, nie wiedzc, e chodzi o marki pojazdw
mechanicznych.
Pijany motocyklista zasn na jawie to moe przykad specjalnie wymylony, ale w autentycznym
reportau z Kanady znalazem zdanie:
... mimo ogromnego ruchu samochodowego, szybki mustang zawiz nas na
peryferie...
Gdyby np. zamiast sw zawiz nas byy tam - rwnie prawdopodobne - przenis mnie, to kto
mgby z ca pewnoci powiedzie, czy autor jecha konno, czy siedzia za kierownic?
W tumaczonym z angielskiego tekcie beletrystycznym czytamy:
Moga wic zapaci gotwk za starego mustanga kupionego od brata ssiada.
Znowu na dwoje babka wrya - ko czy samochd by przedmiotem transakcji? Kontekst
powyszego zdania nic o tym nie mwi.
Sedno sprawy polega chyba na tym, e w pastwach o dawniejszych tradycjach przemysowych marki
fabryczne pojazdw byy czsto homonimami rzeczownikw pospolitych w danym jzyku (Sunbeam,
czyli promie soca, Rover, ktry nie oznacza oczywicie bicykla, tylko wdrowca, wczg, itd.), od
razu wic dostrzeono potrzeb wyrniania ich w druku du liter. Po polsku natomiast brzmiay
one pocztkowo zawsze obco i std wida - kiedy rodzimy przemys motoryzacyjny by jeszcze
w powijakach, a wyobrani zabrako - powstao przekonanie, e proponowana pisownia nie
spowoduje adnych nieporozumie. Ale czasy si zmieniaj...

Byy co prawda kilkadziesit lat temu przypadki, e marka stawaa si synonimem danego
przedmiotu, jak yletka czy elektroluks. Wtedy jednak byy to nowoci, jedyne na naszym rynku
wyroby tego rodzaju, nie majce jeszcze swej polskiej nazwy - terminy noyk do golenia i
odkurzacz wymylono dopiero pniej. W dziedzinie motoryzacji natomiast taki monopol nigdy
u nas nie istnia, sowo automobil byo za znane bodaj wczeniej ni sam wehiku32.
Owszem, trzeba krytykowa postaw niektrych komisji do spraw wynalazczoci, z gry
wyrokujcych o bezsensie wszelkich pomysw, nie znanych dotychczas z prasy zagranicznej. Ale
powanym odchyleniem w przeciwnym kierunku wydaje si denie za wszelk cen do narodowej
oryginalnoci w pisowni, wbrew logicznym i uznanym na caym wiecie przesankom. To niejako
pomniejszamy szacunek dla wasnych wyrobw, piszc je ma liter! Jest to typowa antyreklama:
przecie wiele firm stara si nawet wprowadzi w literaturze technicznej zwyczaj pisania caej swojej
nazwy duymi literami, eby bya w tekcie atwiej zauwaalna (np. ORWO, a moralne prawo ma do
tego i FIAT, bo to wszak Fabbrica Italiana di Automobili, Torino), a my przesadzamy w skromnoci,
cnocie najmniej cenionej wanie w reklamie.
Bdy...
Bdy w tumaczeniach reklamowych bywaj tego samego typu, co w tumaczeniach tekstw
technicznych:
X jest wic uniwersalnym aparatem

X forms therefore a universal apparatus

Zwyka historia: nie forms tylko is, nie universal tylko versatile, nie apparatus tylko (w tym
przypadku) enlarger. Tak samo
Powikszalnik X jest aparatem wysokiej klasy

X enlarger is a high-class apparatus

lepiej uproci na
X is a high-quality enlarger
...niechlujstwo...
W kierunku niechlujstwa zmierza przykad rozmaitoci brzmie tego samego prospektu koparki
w trzech jzykach
Ukad koparkowy moe by bardzo atwo, w zalenoci od potrzeby, przesuwany o
1220 mm... Wystarczy zluzowa cztery nakrtki.
Ot w tekcie niemieckim ostatnie zdanie zupenie pominito, a w angielskim brzmi ono:
The only job is removing and mounting again four bolts and nuts.
Wystpuje tu wic inna, dusza operacja. Przypuszczalnie ulega ona z czasem uproszczeniu w myl
wersji polskiej, ale zabrako koordynatora, ktry by porobi odpowiednie poprawki w tumaczeniach.
...niekompetencja
Zdarza si, e nie wiadomo kto w acuchu wykonawcw doda co od siebie do gotowego ju
tekstu tumaczenia.

32

A. Voellnagel, Buch go ursusem, Prasa Techniczna, 1974, nr 3, s. 21.

Instrukcja do obiektywu powikszalnikowego

z wbudowanym zestawem barwnych filtrw
korekcyjnych XY 1:5,6/80

Operating Instructions for 80 mm f/5.6 for

Enlarger Lens with Built-in Set of Colour
Correction Filters Brand XY

Tutaj wtrcono nie wiedzie po co sowo for przed Enlarger oraz Brand po Filters. Ponadto
dwuwyrazowa nazwa produktu miaa sta midzy f/5.6 i Enlarger, ale... grafikowi nie odpowiada
taki ukad, wic przerzuci mark na koniec.
Co do sowa brand, to nastpio tu pomieszanie poj, bo oznacza ono mark, ktra moe si
odnosi do papierosw, wdki czy szynki, ale nie do wyrobw przemysu precyzyjnego.
Powyszy przykad dowodzi, jak wan jest rzecz wciganie tumacza lub weryfikatora do
wsppracy przy korekcie tekstw reklamowych.
Kompromitujca korespondencja
W zakres reklamy wchodzi rwnie korespondencja prowadzona z zagranicznymi partnerami
handlowymi. Na caym wiecie zwraca si piln uwag na odpowiedni wygld listownikw, czyli
firmowego papieru listowego, na krj czcionek maszyny do pisania, rodzaj tamy itp. Na nic si
jednak nie zdadz zabiegi czysto techniczne, jeli tre pisma, oddana w jzyku obcym, bdzie
zdradzaa brak kwalifikacji lingwistycznych korespondenta.
Kompromitacje tego rodzaju s na porzdku dziennym w wielu naszych instytucjach, nawet w tych,
ktrych powoaniem jest wanie rozpowszechnianie sowa pisanego.
Jest to sprawa palca, bo oferta naszych sawnych jaj, znoszonych przez yjce w naturalnych
warunkach kury, moe od biedy zawiera potknicia jzykowe, ale trudno komu proponowa
aman mow wspprac np. redakcyjno-wydawnicz.
Dla zorientowania si w skali zagadnienia wystarczy przeczyta jedno zdanie tekstu i kocow
formuk grzecznociow jednej z ofert, rozesanych do powanych instytucji zagranicznych w tej
wanie brany:
According to your representative it seems to be better if he was in power to
signature a prospective agreement.
In attending of your prompt request...
co po polsku brzmiaoby mniej wicej tak:
Wedle Waszego przedstawiciela, to wydaje si, e lepiej jest, jeeli by w mocy
podpisowa spodziewan umow.
W obsugiwaniu Waszego rychego dania...
Partykularyzm
Bardzo poredni, a jednak wyrany zwizek z reklam - a raczej z antyreklam - miewaj take
dokumentacje techniczne. Bya ju mowa o tym, e bywaj one produkowane na ilo, co nie
przynosi chluby tzw. polskiej myli technicznej, a poza tym czsto nie wchodz w pooenie
odbiorcy (Anglosasi nazywaj to brakujce w tym przypadku nastawienie na potrzeby partnera: the
you attitude), podajc odnoniki do niedostpnych dla niego Polskich Norm, przepisw itd.
Rekord w tym zakresie pobi chyba pewien projektant obiektu inwestycyjnego dla jednego z krajw
Trzeciego wiata, uzasadniajc w czci oglnej projektu jego opacalno tym, e dla strony polskiej

wypada korzystny przelicznik zotwkowo-dolarowy, tj. niski koszt uzyskania kadego dolara,
zapaconego przez w kraj, w zotwkach wydatkowanych w Polsce przez dostawc!! Tak ju weszo
w krew ludziom pisanie optymistycznych sprawozda dla Jednostek Nadrzdnych.
Korekta w reklamie
Reklama wystawiennicza pozostawia rwnie wiele do yczenia pod wzgldem starannoci realizacji.
Zdarzao mi si widzie na zagranicznych wystawach napisy przy polskich eksponatach robione
odrcznie tuszem w sposb zupenie prymitywny, albo pisane na maszynie z bdami i przesycon
tuszem brudzc tam.
Na pocztku ksiki wspomniano o tym, e bdy ortograficzne zdarzaj si w tumaczeniach rzadko
i nie stanowi problemu wobec nastpujcych po sobie weryfikacji i korekt. Jednake w odniesieniu
do napisw wystawowych, a take do drukowanych plakatw, trzeba ten pogld zrewidowa.
Na jednym tylko stoisku polskim stwierdziem bowiem kilkanacie bdw w angielskich napisach,
w tym wanie i ortograficzne, jak continously, measurments, positiv, logie (zamiast logic),
programm itd.
Podobne stoisko na targach krajowych miao nawet niewytarte napisy owkowe pod napisami
tuszem, ktre rwnie nie grzeszyy poprawnoci ani pisowni, ani terminologii angielskiej.
Nie sposb uwaa to za bdy przeszoci - jeszcze kilka lat temu dwa rne plakaty reklamowe
pewnej centrali wychwalay jeden z naszych najmodniejszych produktw jako Klassensiger
w zawodach, wbrew zasadom niemieckiej Rechtschreibung, ktra wywodzi to sowo od
rzeczownika Sieg = zwycistwo. Moe wic jednak opacaoby si nawet do najkrtszych tekstw
angaowa fachowego korektora?
Reklama importowa
Nie lepiej jest ze spraw reklamy zagranicznej na naszym terenie. Przykad Czechosowacji, gdzie
utworzono specjalne przedsibiorstwo Made in... publicity, wskazuje na opacalno usug
wiadczonych zagranicznym zleceniodawcom. Rzeczywicie wchodz tu w gr: przychody
w dewizach, stosunkowo niewielkie zuycie surowcw (papier), znaczna pracochonno zabiegw
zwizanych z tumaczeniem i wydawaniem, a ryzyko ewentualnego niepowodzenia kampanii ponosi
i tak ogoszeniodawca, a wic w sumie - korzy dla realizatorw.
W dodatku prby wykonania tumacze na polski za granic kocz si z reguy smtnie, np.:
Sprarka posiada dostarczanie powietrza, gdy przy cigym obcieniu, 125
stp3/min (3,5 m3/min) przy normalnym operacyjnym cinieniu 100 ftf/cal2 (7
kgf/cm2).
Najzabawniej wypady skrty jednostek, ktre trzeba rozszyfrowa jako 100 funtw (nie feet!)
force na cal (nie kalori!) kwadratowy, czyli 7 kilogramw force na centymetr kwadratowy.
W powyszym przypadku zawinio wygodnictwo zagranicznego zleceniodawcy, w innym natomiast
nasz importer sprzeciwia si podwyszeniu ceny dewizowej maszyn o koszt przyzwoitego tumaczenia
instrukcji na polski. W rezultacie na czechosowackiej frezarce widzimy tabliczk z napisem frezka
grubociujca!
Najtrudniejszym chyba zadaniem w tej dziedzinie jest waciwy przekad ogosze zagranicznych,
majcych si ukaza w polskiej prasie, zwaszcza ogosze krtkich i zawierajcych slogany
reklamowe (tumaczenie polskich ogosze na jzyk obcy jest zwykle atwiejsze dlatego, e - jak ju
wspominaem - s to najczciej suche wyliczenia towarw lub usug).

Wemy takie ogoszenie: pstronicowa fotografia przedstawia otwart ksig, ktrej kartki s
zapenione rysunkami technicznymi typu katalogowego. Napis nad fotografi brzmi:
Schreiben auch Sie eine Seite X

Zapiszcie i swoj wasn stron X

Zapewne miao by zapiszcie i Wy, ale i tak tekst polski nie ma sensu. X jest nazw firmy,
kojarzc si z okrelon dziedzin techniki, tekst pod fotografi nie ma ju nic wsplnego
z powyszym hasem: zawiera tylko oglne okrelenie i szczegowe wyliczenie produkowanych
urzdze. Wymagania stawiane w tym przypadku polskiemu sloganowi mona uj nastpujco:
1) Trzeba unikn odmiany nazwy firmowej - w podanym wyej przykadzie, gdyby firma
nazywaa si np. Automat, to wypadaoby napisa ...wasn stron Automatu;
2) Tekst nie moe razi czytelnika polskiego nadmiern skrtowoci, do ktrej jest
przyzwyczajony czytelnik zachodnioeuropejski;
3) Mniejsza o podobiestwo do tekstu oryginau - trzeba wymyle co, co w oczach czytelnika
nadawaoby logiczny sens zdjciu ksigi z rysunkami.
Warunki te spenia, jak si zdaje, ponisza wersja:
Prosimy si wpisa do ksigi odbiorcw urzdze X.
Ale czy to kto doceni? Pomwimy o tym w ostatnim rozdziale.
Nie wystarcz dobre chci
Nie ulega wtpliwoci, i dopki nie ma u nas tylu fachowcw od reklamy, eby mogli opiniowa
warto wszystkich tekstw techniczno-handlowych, dopty odpowiedzialno za ostateczny
wydwik reklamowy (lub antyreklamowy) tych tekstw ponosi zesp tumacz-weryfikator
i ewentualny redaktor. To przy zaoeniu, e oryginalny tekst reklamowy jest dobry...
A teraz szczypta optymizmu - wyjtek z artykuu napisanego przez wiceministra handlu
zagranicznego:
Dla wykonania trudnych zada, stojcych przed nasz reklam eksportow, musz by
przygotowane... nowe, bardziej celowe i skuteczne argumenty i rodki reklamowe... Trzeba
wyowi i zgromadzi wok handlu zagranicznego wszystkich naszych najlepszych
projektantw pawilonw i inwestycji reklamowych, najlepszych grafikw reklamowych,
filmowcw, redaktorw, tekstorw itd. Musimy sign po talenty i umiejtnoci wielu ludzi,
ktrzy bd w stanie da nam nowe oryginalne koncepcje, pomysy i rozwizania...
Wic jak najlepsze widoki na przyszo? Oczywicie, tylko zaley od kiedy j liczymy - ten artyku
pochodzi bowiem z 1963 r., a powyszy wyjtek by wwczas cytowany w innym artykule, w ktrym
czytamy take:
Niestety, smutna rzeczywisto finansowa staje w poprzek rozumnym ideom, a przejta
z praktyki wewntrznej pogarda dla reklamy rozbudza przysowiowego wa w kieszeni.
Pienidz na reklam kapie, jak jamuny grosik do rki natrtnego ebraka.
Rozpatrzmy wic t draliw spraw.

Rozdzia 7
Rynek i antybodce
Nacisk rynku
Popyt na tumaczenia naukowe, techniczne i handlowe ronie wraz z rewolucj naukowo-techniczn,
eksplozj informacji i rozwojem handlu midzynarodowego. Moliwoci solidnego ksztacenia
odpowiedniej kadry tumaczy pozostaj w tyle za potrzebami. Dopki nie przyjdzie nam w sukurs
jaka, choby czciowa, automatyzacja procesu tumaczeniowego, dopty trzeba w pocie czoa
operowa dugopisem, maszyn do pisania czy mikrofonem, aby sprosta zadaniom.
Jako przechodzi w ilo
Jeli nawet potrzebna ilo roboty jest wykonywana - bo w kocu nikt nie odsya maszyny
zagranicznemu producentowi dlatego tylko, e nie moe zrozumie obcojzycznej instrukcji - to
jako jej budzi zastrzeenia i to chyba rosnce. Zreszt to nie nowina: pogorszenie si jakoci
tumacze mona chocia przypisa dynamicznemu wzrostowi potrzebnej do tego zajcia wiedzy,
postpowi specjalizacji, mnoeniu si neologizmw itd., a przecie i w innych dziedzinach nastpi
wyrany regres, e wspomn tylko historyczny fakt wydrukowania pierwszego wydania Pana
Tadeusza w Paryu w cigu paru miesicy, cho skad wykonywano rcznie na podstawie rkopisu.
Moe w tych starych, dobrych czasach byo co takiego, co skaniao ludzi do solidnej, a jednak
stosunkowo szybkiej, wic wydajnej pracy?
W tym miejscu rozwaa wypada si zwykle wyprze rzeczy oczywistej, e wprawdzie idealista moe
spenia znakomicie swoje obowizki za symbolicznym wynagrodzeniem, a cynik liczy na to, e uda
mu si wykrci od dobrej roboty pobierajc jednak za ni peny ekwiwalent, ale w zakresie
stosowalnoci teorii liczb wielkich otrzymamy rednie wyniki niemal proporcjonalne do zapaty.
Eppur si muove
Dlatego dobrze si stao, e od czasu ukazania si w druku pierwszego wydania tej ksiki co nieco
si zmienio. Wspomniano ju w rozdz. 5, p. 2, o uchwale nr 162 Rady Ministrw i wydanym na jej
podstawie zarzdzeniu nr 12 Ministra Pracy, Pac i Spraw Socjalnych. Powysze akty prawne oraz
rozporzdzenie Rady Ministrw z 19.1.1979 w sprawie zasad zawierania i wykonywania umw
wydawniczych o wydanie utworw w formie ksikowej oraz zasad i stawek wynagradzania za te
utwory33 i zarzdzenie Ministra Kultury i Sztuki z 16.8.1979, zmieniajce zarzdzenie w sprawie zasad
zawierania i wykonywania umw o prace wydawnicze w zakresie publikacji nieperiodycznych oraz
wynagrodze za te prace34 stanowi cznie powany kompleks prawodawczy, przynoszcy m. in.
popraw niezbyt korzystnych i pod pewnymi wzgldami nadmiernie zrnicowanych stawek
honorariw za tumaczenia. Z mniejszej obecnie ich rozpitoci (p. niej) mona wnioskowa, e
dopuszczalne jest stosowanie tych stawek w dziedzinach twrczoci nie objtych wymienionymi
aktami, np. w zakresie tumacze publikowanych w czasopismach.
Proporcje stawek
Oto zestawienie porwnawcze stawek maksymalnych za arkusz autorski35, wynikajcych
z powyszych unormowa (bez uwzgldniania stawek dopuszczalnych w wyjtkowych przypadkach

33

Dziennik Ustaw PRL nr 3 z 20.2.1979.

Monitor Polski nr 22 z 10.9.1979.
35
40 tys. znakw, tj. nieco ponad 22 strony maszynopisu po 30 wierszy i 60 znakw w wierszu.
34

ani jzykw mao rozpowszechnionych), w zotwkach i w procentach, przy czym stawk za

tumaczenie publikacji nieperiodycznych (ale nie ksikowych) na polski przyjto za 100 procent:
Stawki maksymalne
z r. 1972/3
z r. 1979
w z
w
w z
w%
%
Publikacje nieperiodyczne
Tumaczenie na jzyk polski
1300
Weryfikacja tumaczenia na jzyk polski
400
Tumaczenie na jzyk obcy
2200
Weryfikacja tumaczenia na jzyk obcy
600
Tumaczenia zlecone36
Tumaczenie na jzyk polski
Weryfikacja tumaczenia na jzyk
37
polski
Tumaczenie na jzyk obcy
38
Weryfikacja tumaczenia na jzyk obcy
Tumaczenie utworw w formie ksikowej
Tumaczenie na jzyk polski literatury
1800
na poziomie wyszym
Tumaczenie na jzyk polski literatury
1500
na poziomie rednim
Weryfikacja tumaczenia na jzyk polski
Tumaczenie na jzyk obcy literatury na 2700
poziomie wyszym
Tumaczenie na jzyk obcy literatury na 2200
poziomie rednim
Weryfikacja tumaczenia na jzyk obcy
750

Stosunek stawek z r.
1979:1972/3

100 2200
31 600
169 3400
46 1000

100
27
155
45

1,69
1,50
1,55
1,67

- 2311
- 1155

105
52

- 3222
- 1611

146
73

138 2800

127

1,56

115 2400

109

1,60

208 4000

182

1,48

169 3300

150

1,50

58 1000

45
rednio

1,33
1,54

Trudno mi te wskaniki krytykowa, poniewa ich zmiany nastpiy przewanie wanie w kierunku,
ktry sugerowaem w obu seriach pierwszego wydania tej ksiki w latach 1973 i 1974. S to
mianowicie:

36

istotne podwyszenie bezwzgldnej wysokoci stawek, zwaszcza maksymalnych (rednio o

54%);
stosunkowo wiksza podwyka stawek za tumaczenie na jzyk polski ni z polskiego, wobec
tego, e nadmierny ich rozziew stanowi antybodziec, zniechcajcy dobrych tumaczy do tej
pierwszej pracy; stawiaem bowiem - i podtrzymuj - tez, i o ile tumaczowi
pocztkujcemu przekad na jzyk obcy sprawia nieporwnanie wicej trudnoci, to im
wysze kwalifikacje, tym rnica wkadu pracy w oba rodzaje tumacze jest mniejsza;
dochodzi nawet do sytuacji paradoksalnych, kiedy specjalici tumaczcy najnowsz literatur
fachow za najgorszy dopust uwaaj przekady na polski, bo nie zawsze mog dotrze do
miarodajnych rde tworzcej si dopiero w danym zakresie terminologii; dlatego stawki

Stawki bez wideek, przeliczone z cen za stron maszynopisu.

Zlecenie uwarunkowane kwalifikacjami tumacza - a raczej ich brakiem, por. rozdz. 5, p. 2.
38
Zlecenie uwarunkowane kwalifikacjami tumacza - a raczej ich brakiem, por. rozdz. 5, p. 2.
37

maksymalne dla obu kierunkw przekadu powinny si rni o mniej ni 50%; ot redni
stosunek tych stawek z lat 1972/3 wynosi 1,55 : 1, a teraz - 1,43 : 1;
relatywnie wiksza podwyka stawek za weryfikacj ni za tumaczenie (por. rozdz. 3, p. 5) ze
wzgldu na przecitnie niezbyt wysoki poziom krajowych tumacze, co obarcza weryfikatora
stosunkowo du porcj pracy i odpowiedzialnoci; tu rednia proporcja tumaczenie :
weryfikacja zmniejszya si wprawdzie z dawnych 3,36 : 1 do obecnych 3,06 : 1, jeli jednak
odliczymy tumaczenia i weryfikacje zlecone39, z ich relacj 2 : 1 w obu kategoriach
jzykowych, to zanotujemy niekorzystny wzrost ilorazu do 3,59 : 1;
w zakresie tworw w formie ksikowej - niewielka redukcja zrnicowania zwizanego
z poziomem naukowym oryginau, czym specjalnie bym si nie entuzjazmowa, ale te i nie
martwi.

Czy te - na og pozytywne - zmiany oznaczaj, e prawodawcy powinni spocz na laurach? Chyba

nie, bo osignity poziom wynagrodze zachca raczej do przyzwoitej, solidnej pracy, ni do
byskotliwych wyczynw, wymagajcych szczeglnego wysiku twrczego. Mam tu na myli np.
dziedzin reklamy, w ktrej wyczyny takie s na wiecie wysoko cenione i przynosz znaczne korzyci
pomysowym autorom i zrcznie operujcym idiomami tumaczom. Jak wida z zestawienia,
publikacje nieperiodyczne, obejmujce m. in. wanie take i wydawnictwa reklamowe, s szacowane
stosunkowo najniej.
Rodzynek tej brany, pozycja haso, slogan - miaa poprzednio urzdow wycen 50-500 z,
obecnie 50-600 (wzrost grnej granicy zaledwie o 20%), a w wyjtkowych wypadkach po przyjciu
pracy na podstawie opinii komisji powoanej przez wydawc - do 2000 z (bez zmiany). Za przekad
takiego hasa na polski mona zapaci sum z 20-150, a z polskiego - 30-250, ale czy slogany daj si
w ogle tumaczy, czy te raczej trzeba je w kadym jzyku tworzy oddzielnie?
Za wakowiczowskie haso cukier krzepi zapacili przedwojenni cukrownicy 5000 z, co
odpowiadao 32-miesicznej pacy robotnika zatrudnionego w wielkim i rednim przemyle (wedug
Maego Rocznika Statystycznego 1939, s. 274, wynosia ona 0,78 z na godzin, czyli 156 z na
miesic) albo cenie popularnego samochodu (tekturowa Dekawka kosztowaa 4950 z) - i nie
wykluczone, e im si to dobrze opacio! Realna warto wymienionej powyej maksymalnej stawki
komisyjnej byaby wic kilkadziesit razy nisza. Tylko dziki konkursowi zorganizowanemu z okazji
jubileuszu 50-lecia PLL Lot mona byo omin sztywny przepis i wynagrodzi chocia
dugodystansowym biletem lotniczym tego samego autora, gdy po 40 latach znw zabysn
sloganem: LOT-em bliej.
Organizacja pracy
Skdind wiemy jednak, i nawet w czasach obowizywania dawnych, niskich stawek panowaa
opinia, e na tumaczeniach mona zarobi. Jak si to dziao? Abstrahujc od bardzo nielicznych
wyjtkw, zarobek godny tej nazwy powstawa po pierwsze przy zamianie jakoci w ilo, a po drugie
tam, gdzie pojawia si wyszy stopie organizacji, czyli podzlecanie pracy chaupnikom, za
ktrych odpowiada - i za ktrych inkasowa cz zarobkw - szef.
Na podstawie wielu przykadw, przytoczonych w poprzednich rozdziaach, mona wnioskowa, e
nie istniej chyba tak niskie stawki, aby podzleceniobiorcom me opacao si jeszcze wykonywa za
nie na wskro sknoconej roboty pod hasem aby zby.

39

Weryfikacje patne zreszt - tylko w razie potrzeby ich wykonania - z honorariw niefortunnego tumacza,
chyba e nie by on zawodowcem (por. str. 169).

Sprzymierzecem tej kalkulacji jest okoliczno, e szef odnoszcy prac (zbiorow) do jednostek
gospodarki uspoecznionej cieszy si zaufaniem odbiorcw, a przy tym wyrczajc si prac innych
moe by punktualny - terminowo za bywa niekiedy jedynym kryterium oceny, jeeli - jak to si
przecie zdarza - zleceniodawca nie zna gruntownie ani jzyka przekadu (lub oryginau), ani meritum
sprawy.
Przeszedem tu na czas teraniejszy, bo sytuacje takie nie nale jeszcze do historii, a zawenie
krgu zleceniobiorcw do tumaczy wpisanych do rejestru moe wzmc zjawisko pracy firmowanej.
Antybodziec pozytywny
Hamulcem hurtowych przedsiwzi okae si jednak zapewne ograniczenie przez paragraf 4
uchway nr 162 sumy dopuszczalnych zarobkw, patnych z bezosobowego funduszu plac, do 72 tys.
z rocznie. Jest to znacznie logiczniejsze ni dawny przepis zabraniajcy pobierania od jednej instytucji
wicej ni 15 tys. z w cigu roku, wic nie ustalajcy waciwie limitu przychodw sumarycznych,
a tylko przeciwdziaajcy tak podanej wanie specjalizacji tumaczy (a jeli to przedwczesna rado,
bo przepis ten dalej obowizuje, niezalenie od nowego?).
Wymieniona kwota globalna nie wyglda moe imponujco, ale trzeba wzi pod uwag, e odnosi
si ona gwnie, zgodnie z duchem paragrafu 2 uchway 162, do pracownikw etatowych,
zatrudnionych na stanowiskach tumaczy i do innych pracownikw jednostek gospodarki
uspoecznionej, dotyczy wic w zasadzie zarobkw bdcych rezultatem zaj dodatkowych.
Warunki pracy
ywioowo zapotrzebowa rynku nie sprzyja nie tylko solidnej pracy, lecz take specjalizacji
branowej. Nawet tumacze zorganizowani w spdzielniach, co wicej - nawet etatowi pracownicy
w przedsibiorstwach pastwowych, s naraeni na gwatowne fluktuacje zapotrzebowa pod
wzgldem tematycznym.
Odbywa si wtedy manewr pod hasem: wszyscy na praw burt i elektronicy, elektrycy,
samochodziarze, optycy, jak jeden m rzucaj si na pomoc toncemu budowlacowi,
przywalonemu stosem pilnej dokumentacji, w ktrej - co prawda - on jeden tylko biegle si orientuje.
Za miesic - termin jako tam dotrzymany (ilociowo!). Rozlega si wic komenda wszyscy na lew
burt albo haso kady tumacz - elektronikiem. Teraz kto yw, na codzie nie odrniajcy
tranzystora od tyrystora, okazuje si specem z musu i konstruuje zagadki dla przyszych
uytkownikw przetumaczonego tekstu.
Miejmy nadziej, e wprowadzona ostatnio ochrona zawodu i, co za tym idzie, postpujca
stabilizacja sytuacji zawodowej tumaczy wyeliminuje z czasem te ujemne zjawiska.

Zamiast bibliografii
Tytuy ksiek wymienionych w tekcie
Amerikanisches Englisch
Bibliografia sownikw
Bildwrterbuch Deutsch und Polnisch
Chambers Technical Dictionary
Duden
Encyklopedia Techniki
Encyklopedyczny Sownik Techniczny
The English Duden
A Glossary of Phrases with Prepositions
Horners Dictionary of Mechanical Engineering Terms
Des Ingenieurs Taschenbuch
Kempes Engineers Year-Book
Kleine Enzyklopdie Technik
Leksykon naukowo-techniczny
Machinerys Handbook
Maa Encyklopedia Techniki
May Rocznik Statystyczny 1939
Mechanik
Multilingual Dictionary of Important Terms in Molecular Spectroscopy
Nowy wspaniay wiat
O ciso poj i kultur sowa w technice
Pan Tadeusz
Polytechnical Dictionary
Polytechnisches Wrterbuch
Przygotowanie maszynopisu ksiki technicznej
Rozmwki polsko-wietnamskie
Rusko-anglijskij nauczno-tiechniczieskij sowar poleznych soczietanij i wyraienij
Russian-English. Scientific and Technical Dictionary of Useful Combinations and Expressions
The Shorter Oxford English Dictionary

Sownik naukowo-techniczny angielsko-polski

Sownik naukowo-techniczny niemiecko-polski
Sownik naukowo-techniczny polsko-angielski
Taschenbuch Maschinenbau
Terminologia techniczna
Wielki sownik angielsko-polski
Wielki sownik polsko-angielski
Writing a Technical Paper

Wydawnictwa Naukowo-techniczne Warszawa 1980

Redaktor wydania drugiego mgr Barbara Kalisz
Okadk projektowaa Krystyna Ozimowska-Pawowicz
Ilustracje na s. 10, 35, 99, 106 i 210 wykona Julian Ozimowski
Redaktor techniczny Krystyna Oro
62:800.6 = 0.3
Ksika zaznajamia czytelnikw z okoo trzystoma z grubsza usystematyzowanymi przykadami zych tumacze, podajc rwnie wersje
poprawne. Omawia oglnie blaski i cienie, perspektywy i bolczki zwizane z wykonywaniem istniejcego od niedawna zawodu tumacza
tekstw technicznych. Nie pretenduje bynajmniej do rangi zbioru przepisw, lecz w sposb lekki, felietonowy ukazuje rnorodne typy
tumaczy, metody ich pracy, warunki w jakich dziaaj, a zwaszcza rodzaje najczciej popenianych przez nich bdw. Ma wic za zadanie
nauczy lub... odstraszy od nauki tego zawodu wszystkich tych, ktrzy nie maj szans bd cierpliwoci, aby zgbi jego arkana.
Wydanie 1, WNT 1973
Copyright by Wydawnictwa Naukowo-Techniczne Warszawa 1973, 1980 All rights reserved Printed in Poland
ISBN 83-204-0253-0
WNT. Warszawa 1980. Wyd. II rozszerzone. Nakad 10.000+250 egz. Ark. wyd. 10.8. Ark. druk. 13.5. Format A-5. Papier druk. sat. kl. III. 71
g. Oddano do skadania 17.III.1980 r. Podpisano do druku w sierpniu 1980 r. Druk ukoczono w sierpniu 1980 r. Symbol IPT/79752/WNT-R.
Cena z 30.CDW Cieszyn, Zakad nr 5 w Bielsku-Biaej - Zam. 816/80 O-123