You are on page 1of 49

ROZDZIAŁ W. SADOWNICTWO WOJSKOWE /.

Konotacje historyczne

6. Dla wojskowego postępowania karnego i organizacji sądownictwa ważny tymczasowej organizacji sądowej wojska polskiego, z dnia 4 lutego 1919 r. o
był też Kodeks Kryminalny dla Wojska Polskiego wydany w dniu 31 marca 1815, utworzeniu Naczelnego Sądu Wojskowego, z dnia 19 lutego 1919 r. - o ufor-
stanowiący wykonanie instrukcji wielkiego księcia Konstantego. Sądami mowaniu oficerskiego Korpusu Sądowego. Na mocy tych dekretów utworzone
wojennymi (niestałymi) były: sąd wojenny pułkowy, dywizyjny, armii i zostały następujące sądy wojskowe: pułkowe, okręgów generalnych o'fjaz
najwyższy. Postępowanie było dwuinstancyjne. Naczelny Sąd Wojskowy. Istotna była także ustawa z 29 lipca 1919 r. o
tymczasowym sądownictwie wojskowym (Dz. Praw Nr 65, poz. 683).
7. W czasie powstania listopadowego Józef Chłopicła wydał „Kodeks Karny
dla Gwardii Narodowej" (1831 r.). Zawierał on przepisy karno-materialne, ale 12. W dniu 22 marca 1928 r. wprowadzono polski kodeks wojskowy. Ten z
także ustrojowe. Funkcjonowały dwa rodzaje sądów Gwardii Narodowej: sądy kolei zastąpiony został w październiku 1932 r. kolejnym kodeksem.
karności oraz sądy wojenne. Sądy te składały się z przysięgłych i sędziów. Wyrok
sądu wojennego ulegał zaskarżeniu tzw. skargą rekursorową do sądu wojennego 13. Ostateczny kształt sądownictwo wojskowe okresu międzywojennego
kasacyjnego Gwardii Narodowej, sad ten był powoływany przez Naczelnika uzyskało na podstawie ustawy z dnia 29 września 1936 r. - prawo o ustroju
Gwardii Narodowej. wojskowych.
Sądownictwo wojskowe dzieliło się na sądownictwo karne wojska i są-
8. Na wzmiankę zasługuje również Kodeks Karny Wojskowy Milicji Wolnego downictwo karne marynarki wojennej. W ramach tego pierwszego funkcjonowały
Miasta Krakowa z dnia 22 maja 1839 r., wprowadzony ustawą senatu Wolnego sądy załogowe (później były to sądy rejonowe) oraz sądy okręgów generalnych
Miasta Krakowa. Zawierał on przepisy materialne i procesowe. Odnosił się do on (później sądy okręgowe) w ramach drugiego sądy marynarskie i sądy admiralskie
m.in. do członków milicji, osób wchodzących w skład żandarmerii. Wskazany akt działał, także wspólny dla wojsk lądowych i marynarki wojennej, Najwyższy Sąd
prawny oparty był o przepisy austriackie. Wojskowy,

9. W okresie powstania styczniowego wydane zostały dwa kodeksy zaty- 14. Na początku II wojny, dnia 30 listopada 1939 r. został wydany dekret na
tułowane „Kodeks karny wojskowy" (pierwszy z dnia 30 lipca 1863 r., a kolejny z mocy, którego utworzono Wojskowy Trybunał Orzekający.
dnia 20 listopada 1863 r.). Podmiotowo odnosiły się do członków sił zbrojnych,
urzędników wojskowych, jeńców oraz szpiegów. Regulowały one także 15. Emigracyjny rząd polski zawarł umowy z rządami: brytyjskim, francuskim
postępowanie przed sądami wojennymi. W skład sadu wojennego wchodziło 7 oraz północnej Irlandii, w przedmiocie tworzenia polskich sił zbrojnych na terenie
sędziów, których mianował dowódca oddziału. tych państw, na mocy których żołnierze polscy podlegali właściwości polskich
sądów wojskowych.
10. Niezwykle ważnym etapem w historii organizacji sadownictwa woj-
skowego jest okres międzywojenny. 16. Powstawały również konspiracyjne sądy wojskowe. Funkcjonowały one na
Pod koniec 1918 r. terytorium Rzeczpospolitej podzielono na okręgi podstawie przepisów przedwojennych z tym, że w zakresie organizacji były
generalne, a okręgi generalne na wojskowe, do którego to podziału dosto- dostosowanie do warunków konspiracji wojennej.
sowywano terytorialna strukturę sadownictwa wojskowego.
W dniu 5 grudnia 1918 r. wódz naczelny wydał dekret (ogłoszony 11 grudnia 17. Dla Armii Polskiej utworzonej na terenie ZSSR także zorganizowano
1918 r. w dzienniku Rozkazów Wojskowych Nr 10. poz. 258) w kwestii likwidacji sądownictwo wojskowe. Działały sądy wojenne, których organizacja została okre-
dotychczasowych sądów wojskowych za wyjątkiem sądów wojskowych, które ślona w Kodeksie postępowania karnego Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR z 1943 r.
funkcjonowały przy dowództwach okręgów generalnych oraz Sądu Wojennego Przewidziano tu sądy polowe dywizji i sąd wojskowy Polskich Sił Zbrojnych.
Wojska Polskiego w Warszawie. Obowiązywała zasada udziału w rozprawach wybieralnych ławników.

11. Kolejne akty normatywne dotyczące organizacji sądownictwa woj- 18. W 1943 r. w Pierwszej Dywizji Piechoty w ZSRR zorganizowano po-
skowego dały podstawę do stworzenia jednolitego systemu sądownictwa woj- czątkowo sąd polowy według przedwojennych reguł polskich, skodyfikowanych w
skowego. Były to dekrety wodza naczelnego: z dnia stycznia 1919r. - o 1936 r.

-100- -101-
ROZDZIAŁ IV. 2. Obowiązujące uregulowanie prawne / 3. Zakres kognicji i struktura sadów wojskowych
SĄDOWNICTWO WOJSKOWE

19. Odnotowania także wymaga, ze dekretem PKWN z dnia 23 września wojskowych (Dz.U.97.117.753 z późn. zm.), a także przepisy aktów
1944 r. Prawo o Ustroju Sądów Wojskowych i Prokuratury Wojskowej (Dz. wykonawczych rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 19
U. Nr 6, poz. 29) sądy wojskowe podzielone zostały na sądy wojskowe dywi- listopada 1998 r. w sprawie utworzenia sądów wojskowych oraz określenia
zji, korpusów, garnizonów, marynarskie, sądy wojskowe armii, okręgów i ad- ich siedzib i obszarów właściwości. (Dz.U.98.146.956 ze zm.), rozporządzenia
miralicji oraz Najwyższy Sąd Wojskowy. Na mocy rozkazu Ministra Obrony Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie trybu
Narodowej z dnia 20 stycznia 1946 r. na terenie każdego województwa utwo- wykonywania nadzoru nad sądami wojskowymi (Dz.U.98.111.691),
rzono wojskowe sądy rejonowe. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 czerwca 1998 r. w
sprawie ustalenia liczby sędziów w sądach wojskowych oraz w
20. Ważnymi aktami prawnymi dla reorganizacji sądownictwa wojsko- Departamencie Sądów Wojskowych Ministerstwa Sprawiedliwości
wego były: ustawa z dnia 5 kwietnia 1955 r. (Dz.U. Nr 15. poz. 122), na mocy (Dz.U.98.81.528).
której przekazano sądom powszechnym sprawy osób cywilnych, które do-
tąd podlegały właściwości sądów wojskowych oraz ustawa z dnia 15 lutego 2. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r weszła w życie z dniem 1 stycznia 1998 r.
1962 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 11, poz. 54), na mocy, której Najwyż-
szy Sąd Wojskowy przestał działać, a jego funkcje przejęła Izba Wojskowa
Sądu Najwyższego. Struktura sądownictwa wojskowego przedstawiała się w 3. Zakres kognicji i struktura sądów wojskowych
rezultacie następująco: sądy okręgowe, garnizonowe oraz Izba Wojskowa
Sądu Najwyższego, spełniająca funkcje sądu wojskowego II instancji.
1. Zakres kognicji sądów wojskowych określony został w przepisie art. 1
21. Kolejnym aktem prawnym w tym zakresie była ustawa z dnia 8 czerw- § 1 i 2 pousw. Sądy wojskowe sprawują w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej
ca 1972 r. o ustroju sądów wojskowych (Dz. U. Nr 23. poz. 166), zgodnie z Polskiej wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych oraz orzekają w innych
jej przepisami w systemie sądownictwa wojskowego funkcjonowały sądy okrę- sprawach, jeżeli zostały one przekazane do ich właściwości odrębnymi usta-
gowe oraz garnizonowe, w których to sądach orzekali powoływani przez Radę wami. Szczegółowy zakres kompetencji sądów wojskowych zawierają przepi-
Państwa sędziowie oraz wybieralni ławnicy. sy kodeksu postępowania karnego (art. 647 i n.).

22. Istotne zmiany w ustroju sądów wojskowych nastąpiły na podstawie 2. W wypadkach przewidzianych w ustawach sądy wojskowe sprawują
ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. - o zmianie Kodeksu postępowania karne- wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w stosunku do osób nie należą-
go, ustawy o ustroju sądów wojskowych, ustawy o opłatach w sprawach kar- cych do Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
nych i ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz ustaw z dnia 6
czerwca 1997 r.: Kodeks postępowania karnego i Przepisy wprowadzające 3. Struktura sądów wojskowych zakłada, że sądami wojskowymi są woj-
Kodeks postępowania karnego. skowe sądy okręgowe i wojskowe sądy garnizonowe.
Na podstawie przepisu § l ust l. rozporządzenia Ministra Obrony Naro-
23. Ustawa z 1972 r., wielokrotnie nowelizowana, utraciła moc z chwilą dowej z dnia 19 listopada 1998 r. w sprawie utworzenia sądów wojskowych
wejścia w życie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów woj- oraz określenia ich siedzib i obszarów właściwości. (Dz.U. Nrl46, poz. 956 ze
skowych (Dz.U. Nr 117 poz. 753). zm.)utworzone zostały wojskowe sądy okręgowe: w Poznaniu i w Warszawie
oraz wojskowe sądy garnizonowe: w Bydgoszczy, Gdyni, Krakowie, Lublinie,
Olsztynie, Poznaniu, Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu i Zielonej Górze.
2. Obowiązujące uregulowanie prawne
4. Nadzór nad działalnością sądów wojskowych sprawują trzy organy:
po pierwsze Sąd Najwyższy (w zakresie orzekania), po drugie Minister Spra-
1. Podstawę działania sądów wojskowych stanowią przepisy Konstytucji wiedliwości (w zakresie organizacji i działalności administracyjnej), po trze-
RP oraz przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o ustroju sądów cie Minister Obrony Narodowej (w zakresie czynnej służby wojskowej żoł-
nierzy pełniących służbę w sądach wojskowych).
-102- -103-
ROZDZIAŁ IV. SĄDOWNICTWO 3. Zakres kognicji i struktura sadów wojskowych
WOJSKOWE

5. Minister Sprawiedliwości może uchylać zarządzenia administracyjne nizonowych oraz wojskowych sądów okręgowych, 2) wybór członka Krajowej Rady
niezgodne z prawem albo naruszające sprawność postępowania sądowego Sądownictwa, 3) wybór członków kolegiów wojskowych sądów okręgowych, 4)
lub z innych powodów niecelowe. wybór rzecznika dyscyplinarnego spośród sędziów sądów wojskowych, 5)
W razie stwierdzenia uchybienia w zakresie sprawności postępowania wypowiadanie się w sprawach obowiązków i praw sędziów. ; Uchwały
sądowego, Minister Sprawiedliwości może zwrócić na nie uwagę na piśmie i żądać zgromadzenia zapadają bezwzględną większością głosów, a dla ich ważności
usunięcia skutków tego uchybienia przez sędziego. wymagana jest obecność przynajmniej dwóch trzecich liczby członków.
Minister Sprawiedliwości może zwrócić prezesowi lub zastępcy prezesa sądu Zgromadzenie zbiera się co najmniej raz w roku, posiedzenie zwołuje jego
wojskowego pisemną uwagę, jeżeli stwierdzi uchybienia w zakresie kierowania przewodniczący z własnej inicjatywy, na wniosek Ministra Sprawiedliwości,
sądem albo sprawowania przez prezesa przysługującego mu nadzoru nad Ministra Obrony Narodowej, dyrektora departamentu albo na wniosek jednej piątej
działalnością administracyjną sądów wojskowych. Czynności z zakresu nadzoru i liczby członków Zgromadzenia.
administracji sądowej stosownie do przepisu art. 16 pousw, nie mogą wkraczać w
dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli. 8. Sądy Wojskowe posiadają organy kolegialne i jednoosobowe o kom-
petencjach z zakresu administracji sądowej. Organami sądów wojskowych (art. 10
6. Zgodnie z przepisami § 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z a pousw) są: 1) w sądach okręgowych - prezes sądu oraz kolegium wojskowego
dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie trybu wykonywania nadzoru nad sądami sądu okręgowego, 2) w sądach garnizonowych - prezes sądu.
wojskowymi. (Dz.U. Nr 111, poz. 691) nadzór wykonywany jest w formie: Prezes wojskowego sądu okręgowego i prezes wojskowego sądu gar-
inspekcji, lustracji, wizytacji oraz kontroli organizacji pracy sekretariatów i nizonowego, kierują działalnością sądu oraz są przełożonymi sędziów i pozostałego
biurowości sądowej dokonywanej przez sędziów. Z przebiegu inspekcji, lustracji składu osobowego danego sądu. Prezesi sądów wojskowych wykonują także
lub wizytacji sporządza się sprawozdanie. czynności nadzoru służbowego i administracji sądowej, mogą uchylać zarządzenia
Stosownie natomiast do dyspozycji § 2 rozporządzenia Ministra Obrony administracyjne niezgodne z prawem albo naruszające sprawność postępowania
Narodowej z dnia 29 stycznia 2002 r. w sprawie sposobu wykonywania nadzoru w sądowego lub z innych powodów niecelowe. W razie stwierdzenia uchybienia w
zakresie czynnej służby wojskowej żołnierzy pełniących służbę w sądach zakresie sprawności postępowania sądowego, prezesi sądów wojskowych mogą
wojskowych. (Dz.U.Nr 15, poz. 143) nadzór w zakresie czynnej służby wojskowej zwrócić na nie uwagę na piśmie i żądać usunięcia skutków tego uchybienia.
żołnierzy pełniących służbę w sądach wojskowych, obejmuje zagadnienia Czynności z zakresu nadzoru i administracji sądowej, nie mogą wkraczać w
związane m.in. z: dysponowaniem etatem zbiorczym sądów wojskowych, dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli.
wyszkoleniem wojskowym, szkoleniem fizycznym i działalnością sportową, Prezesów sądów wojskowych i ich zastępców powołuje i odwołuje, Minister
działalnością mobilizacyjno-uzupełnieniową oraz przygotowaniem do Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej, spośród
wykonywania zadań na stanowiskach służbowych w czasie wojny .Nadzór ten sędziów sądów wojskowych (przy czym w przypadku sądów okręgowych
wykonywany jest poprzez: inspekcje i kontrole problemowe, z ich przebiegu wyłącznie spośród sędziów sądów wojskowych okręgowych).
sporządza się sprawozdanie. Prezes sądu wojskowego i jego zastępca może być odwołany przez Ministra
Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej w przypadku
7. Sędziowie sądów wojskowych posiadają samorząd sędziowski. Organem rażącego nie wywiązywania się z obowiązków służbowych lub gdy dalsze pełnienie
samorządu sędziowskiego jest Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych, które przez prezesa jego funkcji z innych powodów nie da się pogodzić z dobrem
tworzą sędziowie sądów wojskowych (art. 9 i 10 § 1 pousw). wymiaru sprawiedliwości.
Sędziowie sądów wojskowych są obowiązani brać udział w posiedzeniach Odwołanie następuje po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa.
zgromadzenia. Asesorzy tych sądów natomiast mogą brać wprawdzie udział w Jeżeli Krajowa Rada Sądownictwa, w terminie miesiąca od przedstawienia zamiaru
posiedzeniach, ale bez prawa głosowania i wyboru. odwołania prezesa sądu wojskowego albo jego zastępcy, opinii nie wyda, uważa
Zgromadzeniu przewodniczą - na przemian - prezesi wojskowych sądów się, że opinia jest pozytywna.
okręgowych. Kadencja przewodniczącego trwa 2 lata. Kolegium wojskowego sądu okręgowego, składa się z czterech do ośmiu
Do zadań zgromadzenia należy m.in.: 1) przedstawianie Krajowej Radzie członków. Kadencja kolegium trwa 2 lata.
Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów wojskowych sądów gar-

- 104- -105-
ROZDZIAŁ IV. SĄDOWNICTWO WOJSKOWE
4. Sędziowie sądów wojskowych

Przewodniczącym kolegium jest prezes wojskowego sądu okręgowego Wymogi złożenia egzaminu sędziowskiego oraz odbycia 3 letniego sta-
a w razie jego nieobecności - zastępca przewodniczącego, wybrany przez żu asesorskiego nie dotyczą: 1) profesorowi doktorów habilitowanych nauk
kolegium spośród jego członków. prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej Akademii Nauk oraz w
Do podjęcia uchwał wymagana jest obecność przynajmniej dwóch trze- innych placówkach naukowych i naukowo-badawczych, 2) osób, które zaj-
cich członków kolegium. Uchwały tego organu zapadają większością głosów, mowały stanowiska sędziów, prokuratorów, wiceprokuratorów i podproku-
przy czym w razie równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego. ratorów, 3) adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy, którzy wykonywali
Kolegium zbiera się w zależności od potrzeb, przynajmniej raz na pól ten zawód co najmniej przez 3 lata.
roku, posiedzenia zwołuje jego przewodniczący z własnej inicjatywy lub na
wniosek jednej trzeciej członków kolegium. 4. Powołanie na stanowiska sędziów sądów wojskowych odbywa się w ten
Do zadań kolegium należą sprawy niezastrzeżone do wyłącznej właści- sposób, że sędziowie sądów wojskowych do pełnienia urzędu na stanowisku
wości zgromadzenia, są to m.in.: 1) przedstawianie zgromadzeniu opinii o sędziowskim są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na
kandydatach na stanowiska sędziów sądów wojskowych, 2) wyrażanie opinii wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
w sprawach wyznaczania na stanowiska służbowe oraz zwalniania z tych sta- Powołując do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim, Prezydent
nowisk prezesów sądów wojskowych i ich zastępców, 3) opiniowanie wnio- Rzeczypospolitej Polskiej wyznacza miejsce służbowe sędziego, objęcie na-
sków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe. tomiast stanowiska przez sędziego stwierdza Minister Obrony Narodowej.
5. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Na
rodowej może delegować sędziego na okres nieprzekraczający trzech mie-
4. Sędziowie sądów wojskowych sięcy w roku kalendarzowym, do pełnienia obowiązków sędziowskich lub
wykonywania czynności administracyjnych w innym sądzie wojskowym lub
w sądzie powszechnym albo w departamencie, a na wniosek Pierwszego Pre-
1. Status sędziego sądu wojskowego wyznacza głównie reguła, że sędzio- zesa Sądu Najwyższego lub Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego -
wie sądów wojskowych w zakresie orzekania są niezawiśli i podlegają tylko także, odpowiednio, w Sądzie Najwyższym lub sądzie administracyjnym.
ustawom. Sędziowie obowiązani są postępować' zgodnie ze ślubowaniem sę- Za zgodą sędziego okres delegowania, może trwać dłużej niż 3 miesiące.
dziowskim oraz stale podnosić kwalifikacje zawodowe, w służbie i poza służbą Prezes wojskowego sądu okręgowego może delegować sędziego wojsko-
strzec powagi stanowiska sędziowskiego i unikać wszystkiego, co mogłoby przy- wego sądu garnizonowego do pełnienia obowiązków sędziego na obszarze
nieść ujmę godności sędziego lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności. właściwości danego wojskowego sądu okręgowego na czas nie dłuższy niż
miesiąc w roku kalendarzowym.
2. W okresie zajmowania stanowiska sędzia sądu wojskowego nie może na-
leżeć do partii politycznych ani brać udziału w żadnej działalności politycznej. 6. Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawie-
dliwości może powierzyć czasowe pełnienie czynności sędziowskich oficero-
3. Wymogi stawiane kandydatom na sędziów sądów wojskowych okre- wi rezerwy powołanemu na ćwiczenia wojskowe, który jest sędzią sądu po-
ślone zostały w art. 22 pousw Sędzią sądu wojskowego może być oficer peł- wszechnego.
niący zawodową służbę stałą, który spełnia następujące warunki; 1) korzysta
z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 2) jest nieskazitelnego charakteru, 7. Prawa i obowiązki sędziów sądów wojskowych są ustawowo określo-
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub ne. Sędziowie są obowiązani do składania corocznie oświadczeń o swoim
zagraniczne uznane w Polsce, 4) złożył egzamin sędziowski, 5) odbył 3 letni stanie majątkowym.
staż na stanowisku asesora w sądzie wojskowym, 6) ukończył 29 lat.
Odbycie aplikacji w sądzie powszechnym lub w jednostce organizacyjnej 8. Sędziowie posiadają tzw. immunitet formalny, co oznacza, że prze-
prokuratury, złożenie egzaminu sędziowskiego lub prokuratorskiego albo od- ciwko sędziemu można prowadzić postępowanie karne jedynie za zezwole-
bycie stażu na stanowisku asesora sądowego lub w jednostce organizacyjnej pro- niem sądu dyscyplinarnego. Do czasu uzyskania zezwolenia na wszczęcie
kuratury jest równoznaczne ze spełnieniem wymagań określonych w pkt. 4 i 5. postępowania karnego można przedsięwziąć tylko czynności niecierpiące
-106- -107-
ROZDZIAŁ IV. SĄDOWNICTWO WOJSKOWE 5. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów wojskowych

zwłoki. Przed wydaniem postanowienia o udzieleniu zezwolenia na wszczę- W razie odmowy przedstawienia wniosku o powołanie zainteresowane-
cie postępowania karnego można sędziego zatrzymać tylko w razie ujęcia mu służy skarga do Sądu Najwyższego.
go na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. O zatrzymaniu niezwłocz-
nie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu wojskowego, który 13. Utrata urzędu i stanowiska sędziego jest ustawowo reglamentowa-
może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. na. Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z
urzędu oraz prawomocne orzeczenie sądu skazujące na środek karny po-
9. Sędziowie są nieusuwalni ze swojego stanowiska, z wyjątkiem wypad- zbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego
ków przewidzianych prawem np. prawomocnego orzeczenia kary dyscypli- pociąga za sobą, z mocy prawa, utratę urzędu i stanowiska sędziego. Stosu-
narnej złożenia z urzędu. nek służbowy sędziego wygasa z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.
O wygaśnięciu stosunku służbowego, sędziego zawiadamia Minister Spra-
10. Rozwiązanie stosunku służbowego może nastąpić po spełnieniu usta- wiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej.
wowych warunków. Stosunek służbowy sędziego rozwiązuje się z mocy prawa,
jeżeli sędzia zrzekł się urzędu lub ukończył 60 lat. W tym ostatnim przypadku
sędzia, przechodzi w stan spoczynku, chyba, że został powołany na swój wnio-
sek na urząd sędziego sądu powszechnego Sędzia, który orzeczeniem wojsko- 5. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów
wej komisji lekarskiej został uznany za niezdolnego do zawodowej służby woj- wojskowych
skowej, również może zostać powołany na urząd sędziego sądu powszechnego.

11. Powołanie sędziego sądu wojskowego na urząd sędziego sądu po- 1. Przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów określone zo-
wszechnego następuje na jego wniosek, jeżeli nie ma innych przeszkód praw- stały w art. 37pousw. Sędziowie ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną
nych i istnieje taka możliwość. za popełnienie wykroczenia oraz za przewinienia dyscyplinarne.
Krajowa Rada Sądownictwa, przedstawia wniosek Prezydentowi Rzeczy- Przewinieniem dyscyplinarnym jest naruszenie obowiązków sędziego,
pospolitej Polskiej, bez zasięgania opinii właściwego zgromadzenia sędziów uchybienie powadze stanowiska sędziowskiego, naruszenie dyscypliny woj-
sadu powszechnego. skowej oraz zasad honoru i godności żołnierskiej.
W razie odmowy przedstawienia wniosku, o którym mowa zaintereso- Sędzia odpowiada dyscyplinarnie także za swoje postępowanie przed
wanemu służy skarga do Sądu Najwyższego, objęciem stanowiska, jeżeli przez nie uchybił obowiązkowi piastowanego
wówczas urzędu państwowego lub okazał się niegodnym stanowiska sędzie-
12. Sędzia, który został mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia go. Prowadzenie postępowania karnego przeciwko sędziemu nie wyklucza
funkcji w organach państwowych, samorządu terytorialnego, w służbie dyplo- postępowania dyscyplinarnego o ten sam czyn.
matycznej, konsularnej lub w organach organizacji międzynarodowych i po-
nadnarodowych działających na podstawie umów międzynarodowych ratyfi- 2. Katalog kar dyscyplinarnych orzekanych wobec sędziów sądów wojsko-
kowanych przez Rzeczpospolitą Polską, jest obowiązany zrzec się niezwłocz- wych jest zamknięty. Kary te wymienia przepis art. 39pousw, są one następu-
nie swojego urzędu. Sędzia taki może powrócić na urząd sędziego i poprzed- jące: 1) upomnienie, 2) nagana, 3) usunięcie z zajmowanej funkcji, 4) prze
nio zajmowane stanowisko, jeżeli przerwa w pełnieniu obowiązków sędziego niesienie na inne miejsce służbowe, 5) złożenie sędziego z urzędu.
nie przekracza dziewięciu lat, chyba że pełnił funkcje sędziowskie w między Sędzia, któremu wymierzono karę usunięcia z zajmowanej funkcji lub
narodowych lub ponadnarodowych organach sądowych. W takim przypadku karę przeniesienia na inne miejsce służbowe nie może być wyznaczony
Krajowa Rada Sądownictwa, po uzyskaniu opinii Zgromadzenia Sądów Woj- przez okres pięciu lat na wyższe sędziowskie stanowisko służbowe oraz mia-
skowych, przedstawia Prezydentowi RP wniosek o powołanie byłego sędziego nowany na wyższy stopień wojskowy, a także nie może w tym okresie być
na urząd sędziego na poprzednio zajmowane stanowisko i miejsce służbowe, członkiem kolegium sądu wojskowego, orzekać w sądzie dyscyplinarnym
niezależnie od liczby stanowisk sędziowskich w danym sadzie, chyba że nie oraz odzyskać utraconej funkcji.
spełnia on warunków wymaganych do powołania na urząd sędziego.

- 108- -109-
ROZDZIAŁ IV. SĄDOWNICTWO WOJSKOWE 5. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów sądów wojskowych

Wymierzenie kary złożenia sędziego z urzędu pociąga za sobą utratę Obwiniony, po przedstawieniu zarzutów, w terminie 14 dni, może zło-
możliwości ponownego powołania ukaranego na urząd sędziego. Orzekając żyć wyjaśnienia i zgłosić wnioski o przeprowadzenie dowodów. Po upływie
karę złożenia sędziego z urzędu, sądy dyscyplinarne mogą wystąpić do właści- tego terminu, a w razie potrzeby po przeprowadzeniu dalszych dowodów,
wego organu ż wnioskiem o pozbawienie ukaranego stopnia oficerskiego. rzecznik dyscyplinarny składa wniosek o rozpoznanie sprawy dyscyplinar-
W wypadku przewinienia dyscyplinarnego lub wykroczenia mniejszej nej do sądu dyscyplinarnego. Wniosek powinien zawierać dokładne okre-
wagi, sąd dyscyplinarny może odstąpić od wymierzania Jary. ślenie czynu, który jest przedmiotem postępowania, oraz uzasadnienie.
Po rozpoznaniu sprawy na rozprawie, Sąd dyscyplinarny orzeka wyrokiem.
3. Sądami dyscyplinarnymi w odniesieniu do sędziów sądów wojskowych Jeżeli przewinienie zawiera znamiona przestępstwa, sąd dyscyplinarny z
są w ujęciu art. 39a § 1 pousw: 1) w pierwszej instancji - wojskowe sądy okrę- urzędu rozpoznaje sprawę w zakresie zezwolenia na pociągnięcie sędziego
gowe, 2) w drugiej instancji - Sąd Najwyższy - Izba Wojskowa. do odpowiedzialności karnej i wydaje postanowienie w tym przedmiocie.
Miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy sędziego w postępowaniu
dyscyplinarnym jest sąd dyscyplinarny, w okręgu którego znajduje się miej- 6. Zawieszenie w czynnościach. Sąd dyscyplinarny może z urzędu lub
sce służbowe sędziego objętego postępowaniem. na wniosek rzecznika dyscyplinarnego zawiesić w czynnościach sędziego, w
Sądy dyscyplinarne orzekają w składzie trzech sędziów. Do orzekania są stosunku do którego wszczęto postępowanie karne, o ubezwłasnowolnienie
uprawnieni wszyscy sędziowie danego sądu dyscyplinarnego, z wyjątkiem lub postępowanie dyscyplinarne.
prezesa sądu oraz rzecznika dyscyplinarnego. Zawieszenie w czynnościach sędziego pociąga za sobą skutki zawiesze-
nia w czynnościach służbowych na podstawie przepisów o dyscyplinie woj-
4. W postępowaniu dyscyplinarnym stronami są rzecznik dyscyplinarny skowej; nie dotyczy to osób, w stosunku do których wszczęto postępowanie
(przy czym w fazie przygotowawczej rzecznik dyscypliny występuje jako do- o ubezwłasnowolnienie.
minus liiis) oraz obwiniony. Zawieszenie w czynnościach ustaje z chwilą prawomocnego zakończenia
Rzecznik dyscyplinarny działa przy Krajowej Radzie Sądownictwa. Ka- postępowania, jeżeli sąd dyscyplinarny wcześniej nie uchylił zawieszenia.
dencja rzecznika dyscyplinarnego trwa cztery lata. Jego wyboru dokonuje Na uchwałę w przedmiocie zawieszenia w czynnościach sędziego przy-
Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych. sługuje zażalenie do sądu drugiej instancji. Wniesienie zażalenia nie wstrzy-
Obwinionym jest sędzia, któremu rzecznik dyscyplinarny przedstawił muje wykonania uchwały.
na piśmie zarzuty. Obwiniony jest uprawniony do ustanowienia obrońcy,
którym może być sędzia sądu wojskowego lub adwokat. 7. Wykonanie wyroku zasadza się na tym, że przewodniczący sądu dyscy-
plinarnego pierwszej instancji przesyła odpis prawomocnego wyroku sądu
5. Jeżeli chodzi o postępowanie, to podnieść należy, że rzecznik dyscy- dyscyplinarnego Krajowej Radzie Sądownictwa, Ministrowi Sprawiedliwości
plinarny podejmuje czynności dyscyplinarne na żądanie Krajowej Rady i Ministrowi Obrony Narodowej, a ponadto prezesowi właściwego sądu i
Sądownictwa, Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej, kolegium. Wyrok wykonuje Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, kolegium, prezesów właściwych Ministrem Obrony Narodowej.
sądów wojskowych, a także z własnej inicjatywy. Rzecznik dyscyplinarny, w
zakresie przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, jest związany wska- 8. Odpis prawomocnego wyroku skazującego na karę dyscyplinarną
zaniem organu uprawnionego. dołącza się do akt osobowych ukaranego. Po upływie pięciu lat od uprawo-
Rzecznik dyscyplinarny przeprowadza postępowanie, które ma na celu mocnienia się wyroku orzekającego karę :upomnienia, nagany, usunięcia z
wstępne wyjaśnienie okoliczności koniecznych do ustalenia znamion czynu zajmowanej funkcji, przeniesienia na inne miejsce służbowe Minister Spra-
zarzucanego obwinionemu oraz zgromadzenie i utrwalenie dowodów dla wiedliwości działając w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej za-
sądu dyscyplinarnego. rządza usunięcie odpisu wyroku z akt osobowych, jeżeli w tym okresie nie
Po przeprowadzeniu postępowania, jeżeli zachodzą podstawy do wsz- wydano przeciwko ukaranemu innego wyroku skazującego.
częcia postępowania dyscyplinarnego, rzecznik dyscyplinarny wszczyna po-
stępowanie dyscyplinarne i przedstawia sędziemu na piśmie zarzuty.

-110- -111-
ROZDZIAŁ IV. SADOWSICWO WOJSKOWI. 7. Aplikacja sądowa i aplikanci

6. Asesorzy sądów wojskowych 7. Aplikacja sądowa i aplikanci

1. Na stanowisko asesora sądu wojskowego, może zostać powołany żołnierz 1. Aplikacja sądowa w sądzie wojskowym trwa 3 lata.
zawodowy pełniący służbę stałą i posiadający stopień wojskowy w korpusie
oficerów, który spełnia następujące warunki: 1) Korzysta z pełni praw cywilnych i 2. Aplikantem w sądzie wojskowym, może być żołnierz zawodowy pełniący
obywatelskich, 2) jest nieskazitelnego charakteru, 3) ukończył wyższe studia służbę stałą i posiadający stopień wojskowy w korpusie oficerów, który spełnia
prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, 4) następujące warunki: 1) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 2) jest
złożył egzamin sędziowski. nieskazitelnego charakteru, 3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał
tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, 4) został zakwalifikowany przez
2. Asesora powołuje i odwołuje Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z komisję egzaminacyjną po przeprowadzeniu konkursu.
Ministrem Obrony Narodowej, Przy czym objecie stanowiska stwierdza Minister
Obrony Narodowej, obejmujący stanowisko składa wobec Ministra 3. Aplikanta w wojskowym sądzie garnizonowym powołuje i odwołuje
Sprawiedliwości ślubowanie. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej.
Objęcie stanowiska przez aplikanta stwierdza Minister Obrony Narodowej. Przed
3. Staż asesorski odbywa się w wojskowym sądzie garnizonowym. Staż trwa podjęciem obowiązków aplikant składa wobec prezesa wojskowego sądu
od 2 do 4 lat, (przy czym przez okres 6 miesięcy asesor wykonuje czynności okręgowego ślubowanie.
sędziowskie w sądzie rejonowym w wydziale karnym). W wypadku braku
stanowisk sędziowskich możliwe jest (za zgodą asesora), przedłużenie stażu 4. Aplikant odbywa aplikację w sądzie powszechnym oraz w sądzie woj-
asesorskiego. skowym. Przepis § 10. ust. 1 i 2 rozporządzenia MS z dnia 13 maja 2003 r. w
Stosownie do przepisu § 1. ust. l i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości sprawie aplikantów w sądach wojskowych (Dz.U Nr. 88, poz. 814) stanowi, że
z dnia 21 lipca 1998 r. w sprawie zasad odbywania stażu asesorskiego asesorów aplikant sądów wojskowych jeden dzień w tygodniu odbywa aplikację we
sądów wojskowych. (Dz.U. Nr 98, poz. 624' staż asesorski polega na wykonywaniu wskazanym wojskowym sądzie garnizonowym. W okresie odbywania aplikacji w
czynności sędziowskich w celu zdobycia kwalifikacji potrzebnych do zajmowania sądzie wojskowym prezes tego sądu wyznacza sędziego patrona, który kieruje
stanowiska sędziego, a jego odbywanie ma na celu zdobycie praktyki i szkoleniem aplikanta i współdziała w tym zakresie z osobami odpowiedzialnymi za
doświadczenia sędziowskiego. szkolenie aplikanta w sądzie powszechnym.

4. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Na 5. Po upływie okresu aplikacji aplikant składa egzamin sędziowski. W
rodowej może powierzyć asesorów pełnienie czynności sędziowskich w woj wypadku niedostatecznego wyniku egzaminu aplikant może przystąpić do
skowym sądzie garnizonowym oraz w wojskowym sądzie okręgowym jako ponownego jego składania w ciągu roku od dnia egzaminu poprzedniego. W razie
odwoławczym. nie przystąpienia do egzaminu, niedostatecznego wyniku egzaminu końcowego lub
Asesor może przewodniczyć na rozprawie głównej lub na posiedzeniach tylko nie mianowania asesorem, aplikant zostaje zwolniony z zawodowej służby
wówczas, gdy sprawa jest rozpoznawana w składzie jednego sędziego i dwóch wojskowej chyba, że właściwy organ wojskowy, za zgodą aplikanta, wyznaczy go
ławników. Asesor nie może sprawować nadzoru penitencjarnego. na inne stanowisko wojskowe.
Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości
może powierzyć pełnienie czynności sędziowskich w wojskowym sądzie 6. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej
garnizonowym oficerowi rezerwy odbywającemu ćwiczenia wojskowe, który jest określi, w drodze rozporządzenia, tryb przeprowadzania konkursu na stanowisko
aplikanta, organizację aplikacji sądowej, zakres egzaminu sędziowskiego, skład
asesorem sądu powszechnego i ma uprawnienia do pełnienia czynności
komisji egzaminacyjnej i sposób powoływania jej członków, wysokość ich
sędziowskich.
wynagrodzenia i tryb postępowania komisji egzaminacyjnej.
-113-
ROZDZIAŁ i\: SĄDOWMCTWO WOJSKOWE Ławnicy te sądach wojskowych
9. Prawo zgłaszania kandydatów na ławników przysługuje wyłącznie upraw-
7. Aplikanci ponoszą odpowiedzialność na zasadach odnoszących się
nionym żołnierzom, o których mowa powyżej (§ 7. ust. 1. rozporządzenia).
do żołnierzy zawodowych; prawo karania ich za przewinienia dyscyplinarne
przysługuje przełożonym sędziom i Ministrowi Obrony Narodowej. Stosownie do dyspozycji § 9 i 11 rozporządzenia zebranie podejmuje
uchwały co do wyboru ławników, jeżeli bierze w nim udział co najmniej
połowa ogólnej liczby uprawnionych żołnierzy, a uchwały zapadają więk-
8. Ławnicy w sądach wojskowych szością głosów, w głosowaniu tajnym.

5. Ławnicy składają ślubowanie wobec prezesa właściwego sądu


1. Ławnikiem w sądzie wojskowym, może być żołnierz w czynnej służbie wojskowego, który po odebraniu ślubowania dokonuje wpisu na listę ławników.
wojskowej (ławnik sądu powszechnego natomiast w przypadkach określo-
nych prawem, zob. art. 669 § 2 k.p.k.). 6. Kadencja ławnika trwa 3 lata. Ławników będących żołnierzami
pełniącymi zasadniczą służbę wojskową wybiera się na okres odbywania tej
2. Kandydat na ławnika musi spełniać warunki określone w art. 55 po- służby. (art. 56§3pousw).
usw, są; one następujące: 1) ukończone 18 lat, pełnia praw cywilnych i oby-
watelskich, 2) nieskazitelny charakter, wyróżnianie się w wykonywaniu za- 7. Wygaśnięcie mandatu ławnika następuje w następujących sytuacjach: 1)
dań służbowych i przestrzeganiu dyscypliny wojskowej. w razie śmierci, 2) z upływem kadencji, 3) z dniem zwolnienia z czynnej służby
Ławnikiem nie może być żołnierz, który pełni służbę w departamencie wojskowej, 4) w razie przeniesienia do: a) pełnienia służby w departamencie
MS, w sądzie wojskowym, w wojskowej jednostce organizacyjnej prokuratu- MS, w sądzie wojskowym, w wojskowej jednostce organizacyjnej prokuratury
ry lub w żandarmerii wojskowej. Nie można być ławnikiem jednocześnie w lub w żandarmerii wojskowej, b) innej jednostki wojskowej, stacjonującej na
więcej niż jednym sądzie. obszarze właściwości innego sądu wojskowego, 6) w razie skazania
prawomocnym wyrokiem sądu lub warunkowego umorzenia postępowania
3. Wybór ławników do sądów wojskowych sądów następuje na zebra- karnego, orzeczenia prawomocnym wyrokiem o ograniczeniu lub utracie praw
niach żołnierzy jednostek wojskowych, stacjonujących na obszarze właści- cywilnych, uznania prawomocnym orzeczeniem i dyscyplinarnym winnym
wości poszczególnych sądów wojskowych, spośród kandydatów zgłoszonych naruszenia honoru i godności żołnierskiej, 7) w razie odwołania ławnika przez
na zebraniu. Ławników wybiera się większością głosów. zebranie żołnierzy w jednostce wojskowej, w której pełni służbę, 8) wskutek
Liczbę ławników wybieranych do poszczególnych sądów wojskowych oraz zrzeczenia się mandatu.
termin ich wyboru określają prezesi właściwych sądów wojskowych. Wygaśnięcie mandatu ławnika stwierdza prezes właściwego sądu. Zebranie
żołnierzy w jednostce wojskowej, w której ławnik pełni służbę, jest uprawnione
4. Zgodnie z § 1. ust. 1. rozporządzenia MON z dnia 2.1 października do odwołania ławnika (z własnej inicjatywy lub na wniosek prezesa właściwego
1998 r. w sprawie organizacji zebrań żołnierskich oraz szczegółowych zasad sądu wojskowego) w razie: 1) niewykonywania obowiązków ławnika, 2) zacho-
wybierania i odwoływania ławników sądów wojskowych. (Dz.U. Nr 134, poz. wania godzącego w powagę sądu, 3) utraty warunków, o których mowa w art. 55
875) ławników do sądów wojskowych wybiera się odrębnie do wojskowych § 1 pkt.2pousw (tj. nieskazitelnego charakteru, zaprzestania wyróżniania się w
sądów okręgowych i wojskowych sądów garnizonowych. wykonywaniu zadań służbowych i przestrzeganiu dyscypliny wojskowej).
Wybory, przeprowadza się w jednostkach wojskowych na zebraniach żoł- Odwołanie ławnika następuje większością głosów, w głosowaniu tajnym
nierskich, oddzielnie dla żołnierzy: 1) zawodowych, 2) pełniących służbę w (§ 16, rozporządzenia).
charakterze kandydatów na żołnierz)'zawodowych, 3) odbywających zasad-
niczą służbę wojskową, w tym nadterminową zasadniczą służbę wojskową ( 9. Dodatkowe wybory ławników są prawnie dopuszczalne. W wypadku
§ 1. ust. 2 rozporządzenia). wygaśnięcia mandatu lub odwołania ławnika dokonuje się, w razie potrzeby,
wyboru nowego ławnika. Dodatkowe wybory ławników zarządza prezes
właściwego sądu wojskowego. Mandat ławnika wybranego dodatkowo w czasie
trwania kadencji wygasa z upływem kadencji ogółu ławników sądu.
-114- -115-
ROZDZIAŁ V. SĄD NAJWYŻSZY 2. Konotacje historyczne

misja sejmu bydgoskiego, a uchwalił sejm jako prawo dla Małopolski, zaś
dopiero z czasem prawo to rozszerzone zostało na inne ziemie.

ROZDZIAŁ V. SĄD NAJWYŻSZY i" 2. Odnotowania w tym względzie wymaga powołanie w 1563 r. jednora-
zowych sądów ostatniej instancji oraz utworzenie w 1578 roku, Trybunału
Koronnego. Wspomniany Trybunał Koronny był sądem szlacheckim. Sej-
miki deputackie województwa bądź ziemie wybierały do Trybunału jednego
1. Uwagi wprowadzające lub dwóch deputatów (przedstawiciele szlachty), ponadto W Trybunale za-
siadali deputaci kapituł (przedstawiciele duchowieństwa), gdy stroną w spra-
wie była osoba stanu duchownego. Deputaci świeccy wybierali przewodni-
1. Konstytucja RP (w art. 175 ust l) stanowi, iż wymiar sprawiedliwości czącego (marszałka) natomiast deputaci duchowni - prezydenta.
w RP sprawują Sąd Najwyższy, sady powszechne, sądy administracyjne, oraz Trybunał Koronny rozpatrywał odwołania od orzeczeń sądów grodzkich
sądy wojskowe. w sprawach karnych a także odwołania w sprawach cywilnych od wyroków
Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych sądów niższych, (ziemskich, grodzkich, podkomorskich), a także spraw sta-
i wojskowych w zakresie orzekania (art. 183 ust. l Konstytucji RP). rostów i urzędników grodzkich.
Odwołanie od orzeczeń Trybunału Koronnego w zasadzie nie przysłu-
2. Sąd Najwyższy jako naczelny organ władzy sądowniczej jest wskazany
giwało. WI instancji Trybunał orzekał w przypadku naruszenia obowiązków
osobno. Wydzielenie SN i niejako jego wydzielenie poza wszystkie sądy (po-
odnoszących się do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Następnie, wzo-
wszechne, wojskowe i administracyjne) ma swoje uzasadnienie w specyficz-
rem Trybunału Koronnego, utworzono w 1581 r. Trybunał Wielkiego Księ-
nej roli tego sądu jako organu nadzoru judykacyjnego. Sąd Najwyższy nie
stwa Litewskiego.
został zaliczony do sądów powszechnych i jest w ogóle poza strukturą sądów
administracyjnych i sądów wojskowych. 3. W latach 1764-1768 Trybunał Koronny został podzielony na dwa or-
Odnotować w tym miejscu należy, że nowa sytuacja sadów
gany: Trybunał Małopolski i Trybunał Wielkopolski.
administracyjnych sprawia, że rola SN względem tego sądu jest inna KD znaczy,
że nadzór nad sądami administracyjnymi sprawuje Naczelny Sąd 4. Kasacja natomiast została wprowadzona, po raz pierwszy w Księstwie
Administracyjny. Rola Sądu Najwyższego uległa w ten sposób istotnej Warszawskim, zaś funkcje sądu kasacyjnego pełniła Rada Stanu. W Króle-
modyfikacji, a właściwie - redukcji. stwie Polskim, po 1815 n, dla rozpatrywania skarg kasacyjnych w sprawach
cywilnych powołany został Sąd Najwyższej Instancji.
3. Sąd Najwyższy wydaje zbiór swoich orzeczeń, co ma ogromne zna-
czenie dla utrzymywania jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych 5. Na terenach zaboru rosyjskiego polski system sądowy został zastąpio-
i wojskowych. ny systemem rosyjskim, w którym instytucja kasacji nie występowała.

6. Na terenie zaboru austriackiego w Galicji funkcjonował Najwyższy Sąd


2. Konotacje historyczne Gubernatorski, rozpoznawał on apelacje od wyroków sądów grodzkich i ziem-
skich, był także instancją kasacyjną. Sąd ten w 1774 r. przekształcony został w
Trybunał Konstytucyjny, któryż kolei zniesiony został w 1784 r. Organem odwo-
1. Sąd Najwyższy jako organ wymiaru sprawiedliwości o nadzorczych zada- ławczym od tego czasu była Najwyższa Izba Sprawiedliwości w Wiedniu. W1867
niach i randze, ukształtował się wraz z rozwojem całego sadownictwa polskiego. r. powstał Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości, jego orzeczenia były ostateczne
W średniowiecznym państwie polskim nie funkcjonował jeszcze organ
o odnośnych prerogatywach. W tym okresie właściwie w ogóle nie istniał 7. W odniesieniu do ziem zaboru pruskiego, jak zresztą w stosunku do
jeszcze system odwoławczy. Apelację wprowadziła dopiero ustawa o postęp- całego państwa pruskiego organem sądowym o charakterze rewizyjnym był
ku sądowym (Formuła processus) z 1523 r., którą to ustawę opracowała ko-
-116- -117-
ROZDZIAŁ V. SĄD NAJWYŻSZY 2. Konotacje historyczne

Najwyższy Tajny Trybunał w Berlinie. W roku 1849 utworzono sądownictwo 25 lat, władał językiem polskim w słowie i piśmie ukończył uniwersyteckie
trzystopniowe, naczelnym zaś organem sądowym został Najwyższy Trybunał studia prawnicze i zdał stosowne egzaminy, odbył aplikację sądową, złożył
Sądowy (Oberster Gerichtshof). egzamin sędziowski, przesłużył 3 lata na stanowisku przynajmniej prezesa
sądu okręgowego, sędziego apelacyjnego, prokuratora apelacyjnego,
8. Po I wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości de- prokuratora Sądu Najwyższego lub 6 lat na stanowisku wiceprokuratora
kretem Naczelnika Państwa powołano 8 lutego 1919 Sąd Najwyższy z sie- apelacyjnego, albo co najmniej 9 lat służby na stanowisku sędziego
dzibą w Warszawie, Sąd Najwyższy stał na czele sądownictwa. Był sądem ka- okręgowego lub wiceprokuratora okręgowego - ogółem najmniej 9 lat
sacyjnym, a także sądem dyscyplinarnym. Dokonywał również wykładni obo- służby sędziowskiej lub prokuratorskiej. Od wymogów odbycia aplikacji
wiązującego prawa. Na czele SN stał pierwszy prezes, sądowej oraz złożenia egzaminu sędziowskiego; zwolnieni byli
SN składał się z dwóch izb: Cywilnej i Karnej. Na czele każdej z izb stał profesorowie i docenci nauk prawniczych na polskich uniwersytetach
prezes. Sędziowie i prezesi SN byli mianowani przez tymczasowe władze pol- państwowych, adwokaci i stali urzędnicy referendarscy Prokuratorii
skie spośród kandydatów wybranych na zgromadzeniach prawników. Z cza- Generalnej RP oraz oficerowie korpusu sadowego, którzy byli sędziami
sem utworzono izbę dla spraw administracyjnych (1922 r.). albo prokuratorami lub podprokuratorami wojskowymi. Przy czym pr. o
SN orzekał w składzie trzyosobowym, ale mógł również orzekać w skła- usp w art. 85 § 1 przewidywało w odniesieniu do urzędników
dzie całej izby, a nawet zgromadzenia ogólnego sędziów SN. referendarskich Ministerstwa Sprawiedliwości i Prokuratorii Generalnej RP
oraz oficerów korpusu sadowego dodatkowe wymogi związane z okresem
9. Konstytucja Marcowa 1921 r. przyjęła zasadę trójpodziału władz. Konsty- służby.
tucja ta zastrzegła, że organizacja, zakres i sposób działania wszelkich sądów Sędzią Sądu Najwyższego mógł ponadto zostać: profesor zwyczajny prawa
będą określone w drodze ustawy. Zastrzeżenie to nie dotyczyło jednak SN. na uniwersytecie państwowym polskim; sędzia Najwyższego Trybunału Admi-
nistracyjnego oraz sędzia Najwyższego Sądu Wojskowego (art. 89 pr. o usp).
10. Kolejnym aktem prawnym regulującym organizację SN było rozpo-
rządzenie Prezydenta RP z dnia 6 lutego 1928 r. prawo o ustroju sądów 11. Konstytucja Kwietniowa nie przewidywała zasady trójpodziału władz.
powszechnych (Dz.U. Nr 12, poz. 93) Rozporządzenie nie wprowadziło Pomimo tego sądy a więc również SN, zachowały niezależność.
zmian w pozycji SN. Pozostał on w strukturze sądów powszechnych. Przepis Generalnie zauważyć należy, że Sąd Najwyższy w okresie II Rzeczypo-
art. 1 § 1 pr. o usp. stanowił, że wymiar sprawiedliwości w sprawach spolitej był sądem kasacyjnym. Kompetencje SN odnosiły się tylko do orze-
cywilnych i karnych sprawują sądy powszechne : sądy grodzkie oraz czeń pozostałych sądów powszechnych. Działalność Najwyższego Trybuna-
sędziowie pokoju, sądy okręgowe, sądy apelacyjne i Sąd Najwyższy. łu Administracyjnego oraz Najwyższego Sądu Wojskowego pozostawała w
Sąd Najwyższy składał się z pierwszego prezesa, prezesów i sędziów (art. ich własnych granicach prerogatywach rzeczowych.
35 pr. o usp) SN dzielił się na izby, cywilną i karną. (art. 36 pr. o usp) W1938
r. utworzono Izbę do Spraw Adwokatury. 12. W czasie II wojny światowej SN nie funkcjonował. Na obszarze Gene-
Stosownie do dyspozycji art. 37 pr. o usp Sąd Najwyższy rozpoznawał ralnej Guberni działały tylko polskie sądy grodzkie, okręgowe i apelacyjne.
środki odwoławcze od orzeczeń sądów apelacyjnych oraz w wypadkach
wskazanych w ustawach - środki odwoławcze od orzeczeń sądów okręgo- 13. Po II wojnie światowej podjęto działania w celu restytuowania SN.
wych i sądów przysięgłych, nadto Sąd Najwyższy orzekał w innych spra- Siedzibą SN po jego powołaniu w styczniu 1945 r. była tymczasowo Łódź,
wach przekazanych mu przez ustawy. SN formułował zasady prawne. która pozostała siedzibą SN do maja 1950 r. W tym czasie SN składał się z
Uchwały izb lub zgromadzenia ogólnego SN wpisywane były do księgi dwóch izb: Cywilnej i Karnej. SN funkcjonował w oparciu o ustawy z okresu
zasad prawnych (art. 41 § 2 pr. o usp). międzywojennego, jako sąd kasacyjny.
Na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego mógł być powołany ten,
kto spełniał wymogi określone w przepisach art. 82. S3 i 85 lit. a) pr. o usp, 14. Odnotować trzeba, że 27 listopada 1948 roku Zgromadzenie Ogól-
a mianowicie: posiadał obywatelstwo polskie i korzystał w pełni z praw ne SN stwierdziło, że przedwojenne orzecznictwo w tym zasady prawne mają
cywilnych i publicznych; był nieskazitelnego charakteru; miał ukończone jedynie historyczne znaczenie, jeśli są niezgodne z panującym ustrojem.

-118- -119-
ROZDZIAŁ V. SĄD NAJWYŻSZY 3. Podstawa normatywna i funkcje SN

Następnie - dnia 12 lutego 1955 r. zastrzeżenia te odniesiono także do ak- 18. W latach 80- tych Izbę Cywilną przekształcono w Izbę Cywilną i Ad-
tów prawnych okresu międzywojennego. ministracyjną w związku z powołaniem NSA, nad którym nadzór judykacyj-
ny powierzono właśnie SN.
15. W latach 1949-1950 zreorganizowano sądy powszechne, które składa-
ły się z SN, sądu wojewódzkiego oraz sądu powiatowego. SN stał się sądem II 19. Kolejnym aktem prawnym regulującym organizację i zadania SN była
instancji rozpoznającym rewizje od orzeczeń sądów wojcw5dzkich, które orze- ustawa z dnia 20 września 1984r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U Nr 45, poz.241).
kały w sprawie jako sądy I instancji. Orzeczenia sądu wojewódzkiego jako sąd SN sprawował nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w za-
II instancji w zwykłym trybie odwoławczym nie podległy kontroli judykacyjnej kresie orzekania. Ustalono, że SN będzie dzielił się na izby: Cywilną i Admi-
Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy został wyposażony w takie środki nistracyjną, Karną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Wojskową.
pozainstancyjnego nadzoru judykacyjnego jak rewizja nadzwyczajna od Na czele SN stał pierwszy prezes, a na czele izb prezesi. Sędziowie byli
prawomocnych orzeczeń sądowych, wytyczne wymiaru sprawiedliwości i powoływani przez Radę Państwa na 5 łat.
praktyki sądowej, uchwały zawierające odpowiedzi na pytania prawne.

16. Stosownie do dyspozycji art. 51 Konstytucji PRL z 1952 roku SN 3. Podstawa normatywna i funkcje SN
miał być naczelnym organem sądowym i miał sprawować nadzór nad dzia-
łalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania. Jednakże funkcjo-
nowały: Najwyższy Sąd Wojskowy oraz Trybunał Ubezpieczeń Społecznych, 1. Podstawę prawną działania Sądu Najwyższego stanowią przepis)' Kon-
które to organy stały odpowiednio na czele sądownictwa wojskowego i są- stytucji RP z 1997 r. (art.173-175,178-181, 183 )oraz przepisy ustawy z dnia
downictwa ubezpieczeń społecznych. 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym.(Dz.U. Nr 240, poz. 2052). Ponadto
w tym zakresie odnotować trzeba, że uchwałą z dnia 1 grudnia 2003 r.
17. Nadzór judykacyjny Sądu Najwyższego w odniesieniu do całego sądow- Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego przyjęło regulamin Sądu
nictwa zapewniła dopiero ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o Sądzie Najwyższym ( Najwyższego (opubl. M.P z 2003.57.898.) Regulamin określa wewnętrzną
Dz. U Nr 11 poz. 54), Sąd Najwyższy stał się naczelnym organem sądowym. organizację Sądu Najwyższego, szczegółowy podział spraw między izby oraz
Sprawował on nadzór judykacyjny w stosunku do wszystkich sądów powszech- zasady wewnętrznego postępowania.
nych i szczególnych. Likwidacji następnie uległ Najwyższy Sąd Wojskowy.
Sędziów SN powoływano na okres 5 lat. Uprawnienie to przysługiwało 2. Zadania Sądu Najwyższego określone zostały zwłaszcza w Konstytucji
Radzie Państwa. RP oraz ustawie o SN. Zgodnie z przepisem art. 175 ust. l (in principio) Kon-
SN został podzielony na izby: Izbę Cywilną (sprawującą nadzór nad stytucji RP Sąd Najwyższy sprawuje wymiar sprawiedliwości w RP.
orzecznictwem sądów powszechnych w sprawach cywilnych), Izbę Karną Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych
(sprawującą nadzór nad orzecznictwem sądów powszechnych w sprawach i wojskowych w zakresie orzekania (art.l83ustl Konstytucji RP.)
karnych), Izbę Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (sprawującą nadzór nad Przepis art. 1 ustawy o SN stanów natomiast, że Sąd Najwyższy jest organem
orzecznictwem sądów powszechnych w sprawach ze stosunku pracy oraz nad władzy sądowniczej, powołanym do: 1) sprawowania wymiaru sprawiedliwości
orzecznictwem sądów pracy i ubezpieczeń społecznych i oraz Izbę Wojskową przez: a) zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz
(po zniesieniu Najwyższego Sądu Wojskowego, sprawowała ona nadzór nad jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpo-
orzecznictwem sądów wojskowych). znawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, b) podejmowanie
Do zadań SN należało rozpoznawanie środków odwoławczych od uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne, c) rozstrzyganie innych spraw
orzeczeń sądów wojewódzkich jako sądów I instancji Ponadto SN roz- określonych w ustawach; 2) rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwier-
patrywał rewizje nadzwyczajne, uchwalał wytyczne wymiaru sprawiedli- dzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rze-
wości i praktyki sądowej, udzielał odpowiedzi na pytania prawne sądów czypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i re-
niższych II instancji. ferendum konstytucyjnego; a) rozpoznawania protestów wyborczych w
wyborach do Parlamentu Europejskiego 3) opiniowania projektów ustaw i
innych aktów normatywnych, na podstawie których orzekają i funkcjonują
sądy, a także
-120- -121-
ROZDZIAŁ V. SĄD NAJWYŻSZY
4. Struktura organizacyjna Sądu Najwyższego.
innych ustaw w zakresie, w którym uzna to za celowe; 4) wykonywania in-
nych czynności określonych w ustawach procesowych i ustrojowych. 4. Prezes Sądu Najwyższego jest zastępcą Pierwszego Prezesa Sądu Naj-
wyższego i kieruje pracą poszczególnej izby. Powołuje go i odwołuje, na wnio-
sek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezydent Rzeczypospolitej Pol-
4. Struktura organizacyjna Sądu Najwyższego. skiej spośród sędziów Sądu Najwyższego w stanie czynnym.

1. Sąd Najwyższy dzieli się na cztery Izby: 1) Cywilną; 2) Karną; 3) Pracy, 5. Samorząd sędziowski stanowią wszyscy sędziowie Sądu Najwyższego w
Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych; 4) Wojskową. stanie czynnym. W skład samorządu nie wchodzą sędziowie delegowani do
Wewnętrzną organizację Sądu Najwyższego, szczegółowy podział spraw pełnienia czynności sędziowskich w Sądzie Najwyższym.
między izby oraz zasady wewnętrznego postępowania określa regulamin Sądu Organami samorządu są natomiast Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu
Najwyższego. Najwyższego, zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego oraz Kolegium
Sądu Najwyższego.
2. Organy Sądu Najwyższego są standardowe. Ustawa o SN wskazuje, że
organami Sądu Najwyższego są: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes 6. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego jest organem ko-
Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, zgro- legialnym, któremu przewodniczy Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.
madzenie sędziów izby Sądu Najwyższego i Kolegium Sadu Najwyższego. Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego na-
3. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany przez Prezydenta leży: 1) uchwalanie regulaminów wyborów kandydatów na stanowisko sędzie-
Rzeczypospolitej Polskiej na sześcioletnią kadencję spośród sędziów Sądu go Sądu Najwyższego, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz członków
Najwyższego w stanie czynnym. Krajowej Rady Sądownictwa; 2) dokonywanie wyboru kandydatów na stano-
Kieruje pracami i reprezentuje Sąd Najwyższy, powołuje i odwołuje wisko sędziego Sądu Najwyższego; 3) dokonywanie wyboru dwóch kandyda-
przewodniczących wydziałów w izbach na wniosek Prezesa Sądu Najwyż- tów na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i przedstawianie ich
szego, corocznie składa Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej oraz Kra-
jowej Radzie Sądownictwa Sejmowi i Senatowi informację o działalności Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej; 4) dokonywanie wyboru dwóch człon-
Sądu Najwyższego. ków Krajowej Rady Sądownictwa; 5) rozpatrywanie i przyjmowanie projektu
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest również uprawniony do przed- informacji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o działalności Sądu Najwyż-
stawiania właściwym organom uwagi o stwierdzonych nieprawidłowościach szego oraz o istotnych problemach wynikających z bieżącego orzecznictwa;
lub lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla zapewnienia spój- 6) podejmowanie uchwał w innych ważnych sprawach dotyczących Sądu Naj-
ności systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. wyższego; 7) rozpatrywanie innych spraw z inicjatywy Pierwszego Prezesa Sądu
W zakresie wykonywania budżetu Sądu Najwyższego Pierwszemu Preze- Najwyższego, Prezesów Sądu Najwyższego, Kolegium Sądu Najwyższego lub
sowi Sądu Najwyższego przysługują uprawnienia ministra właściwego do co najmniej dziesięciu sędziów Sądu Najwyższego.
spraw finansów publicznych. Do podjęcia uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyż-
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego lub wyznaczona przez niego osoba szego wymagana jest obecność co najmniej 2/3 sędziów każdej z izb. Uchwał)'
może reprezentować Sąd Najwyższy w postępowaniu przed Trybunałem
Konstytucyjnym. zapadają zwykłą większością głosów. Głosowanie jest tajne w sprawach wy-
W czasie nieobecności Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zastę- mienionych powyżej w pkt 2-4, a ponadto, jeżeli żądanie takie zgłosi cho-
puje wyznaczony przez niego Prezes Sądu Najwyższego, a w wypadku nie- ciażby jeden z obecnych członków Zgromadzenia.
możności wyznaczenia - Prezes Sądu Najwyższego najstarszy służbą na Do wzięcia udziału w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów Sądu Najwyż-
stanowisku sędziego. szego zwoływanym w celu przedstawienia informacji o działalności Sądu Naj-
wyższego oraz problemach wynikających z jego orzecznictwa Pierwszy Pre-
zes Sądu Najwyższego zaprasza Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz
-122- przedstawicieli innych organów władzy publicznej.
7. Organem samorządu jest również zgromadzenie sędziów izby Sądu
Najwyższego. Do kompetencji tego zgromadzenia należy: 1) omawianie
corocznego projektu informacji o działalności izby i istotnych problemach
wy-
-123-
ROZDZIAŁ V. SĄD NAJWYŻSZY 5, Sędziowie Sądu Najwyższego

nikających z orzecznictwa izby oraz przyjmowanie tej informacji; 2) opinio-


wanie kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego; 3) opiniowa-
nie kandydata na Prezesa Sądu Najwyższego przedstawionego przez Pierw- 5. Sędziowie Sądu Najwyższego
szego Prezesa Sądu Najwyższego; 4) opiniowanie kandydatów na stanowiska
przewodniczących wydziałów przedstawionych przez Prezesa Sądu Najwyższe-
go; 5) wybór dwóch członków oraz zastępcy członka Kolegium Sądu Najwyż- 1. Na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego może być powołany ten,
szego; 6) rozpatrywanie innych problemów dotyczących funkcjonowania izby. kto spełnia następujące wymogi: 1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z
Do podjęcia uchwały zgromadzenia wymagana jest obecność co najmniej pełni praw cywilnych i publicznych; 2) jest nieskazitelnego charakteru; 3)
2/3 sędziów izby. Uchwały zapadają zwykłą większością głosów. Głosowanie ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagra-
jest tajne w sprawach wymienionych powyżej w pkt. 2-5. a ponadto, jeżeli niczne uznane w Polsce; 4) wyróżnia-się wysokim poziomem wiedzy prawni-
żądanie takie zgłosi chociażby jeden z obecnych członków zgromadzenia. czej; 5) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków
Zgromadzeniu sędziów izby Sądu Najwyższego przewodniczy Prezes sędziego; 6) ma co najmniej dziesięcioletni staż pracy na stanowisku sędzie-
Sądu Najwyższego kierujący pracą danej izby. go lub prokuratora albo wykonywania w Polsce zawodu adwokata, radcy
prawnego lub notariusza.
8. Organem, którego członkowie w części pochodzą z wyboru, a części Wymóg, dziesięcioletniego stażu pracy nie dotyczy osoby, która praco-
wchodzą w jego skład z racji pełnionej funkcji jest Kolegium Sądu Najwyż- wała w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie
szego. Kolegium SN tworzą: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezesi Sądu naukowo-badawczym lub innej placówce naukowej, mając tytuł naukowy
Najwyższego oraz sędziowie wybrani przez zgromadzenia sędziów izby Sądu profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych.
Najwyższego na okres trzech lat. Przewodniczącym Kolegium S N jest Pierw-
szy Prezes Sądu Najwyższego. 2. Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego po-
Jako organ kolegialny Kolegium Sądu Najwyższego podejmuje decyzje wołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Krajowej Rady Są-
w formie uchwał, które zapadają zwykłą większością głosów w obecności co downictwa. Przy powołaniu sędzia Sądu Najwyższego składa ślubowanie
najmniej 2/3 członków kolegium. W razie równości głosów przeważa głos wobec Prezydenta. Odmowa złożenia ślubowania jest równoznaczna ze zrze-
przewodniczącego. czeniem się stanowiska sędziego Sądu Najwyższego
Kolegium Sądu Najwyższego przygotowuje stanowisko w sprawach zwią-
zanych z działalnością Sądu Najwyższego oraz współdziała z Pierwszym Pre- 3. Stosunek służbowy sędziego Sądu Najwyższego nawiązuje się po dorę-
zesem Sądu Najwyższego w zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania Sądu czeniu mu aktu powołania. Sędzia powinien zgłosić się w celu objęcia stano-
Najwyższego. Do kompetencji Kolegium Sądu Najwyższego należy m.in.: 1) wiska w ciągu czternastu dni od dnia otrzymania aktu powołania. W razie
ustalanie podziału czynności w Sądzie Najwyższym; 2) podejmowanie decy- nieusprawiedliwionego nie objęcia stanowiska w terminie powołanie traci
zji dotyczących wewnętrznej struktury organizacyjnej Sądu Najwyższego; 3) moc Sędzia obejmuje stanowisko w izbie Sądu Najwyższego, która została
opiniowanie projektów regulaminów oraz zarządzeń Pierwszego Prezesa wskazana przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.
Sądu Najwyższego w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów
sądowych oraz innych jednostek administracyjnych w Sadzie Najwyższym; 4. Wygaśnięcie stosunku służbowego sędziego Sądu Najwyższego nastę-
4) opiniowanie kandydatów na Prezesów Sądu Najwyższego. puje w razie: l)śmierci; 2) zrzeczenia się urzędu lub statusu sędziego w sta-
nie spoczynku; 3) prawomocnego orzeczenia przez sąd środka karnego w
postaci pozbawienia praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska
sędziego; ,4) prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego o złożeniu
sędziego z urzędu; 5) utraty obywatelstwa polskiego. O zrzeczeniu się urzę-
du przez sędziego Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zawiadamia Krajową
Radę Sądownictwa i Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

- 124-
ROZDZIAŁ V. SĄD NAJWYŻSZY 6. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów SN

5. Sędzia Sądu Najwyższego przechodzi w stan spoczynku z dniem ukoń- 11. Dla statusu sędziego Sądu Najwyższego ważną kwestią jest immunitet
czenia 70 toku życia; na swój wniosek może przejść w stan spoczynku: po Sędzia Sądu Najwyższego nie może być pozbawiony wolności ani pocią-
ukończeniu 65 roku życia; a nawet po ukończeniu 60 roku żyda, jeżeli prze- gnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia sądu dyscyplinarnego.
pracował na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego nie mniej niż 9 lat. Nie dotyczy to ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli zatrzymanie
sędziego jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
6. Sędziowie Sądu Najwyższego muszą strzec powagi urzędu sędziow- Do czasu wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie sędziego do odpo-
skiego, unikać wszystkiego, co mogłoby osłabić zaufanie do ich bezstronno- wiedzialności wolno podejmować tylko czynności niecierpiące zwłoki.
ści, nie mogą należeć do partii politycznej Sędziowie SN obowiązani są skła- O zatrzymaniu sędziego niezwłocznie powiadamia się Pierwszego Pre-
dać corocznie oświadczenia o stanie majątkowym. zesa Sądu Najwyższego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie za-
trzymanego.
7. Sędziemu nie wolno podejmować innego zajęcia ani sposobu zarob-
kowania, które przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków sędziego, mogło 12. Sędzia mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w
osłabiać zaufanie do jego bezstronności lub przynieść ujmę godności urzę- organach państwowych, w służbie dyplomatycznej, konsularnej lub orga-
du sędziego. Nie może też: być członkiem organów wykonawczych i nadzor- nach organizacji międzynarodowych oraz ponadnarodowych działających
czych spółek prawa handlowego; spółdzielni, fundacji prowadzącej działal- na podstawie umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospo-
ność gospodarczą; posiadać w spółce prawa handlowego więcej niż 10% litą Polską jest obowiązany zrzec się niezwłocznie swojego urzędu.
akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego; pro- Sędzia, który zrzekł się urzędu ze wskazanych powyżej przyczyn ma pra-
wadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi wo powrotu do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższe-
osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem bądź go, jeżeli przerwa w pełnieniu obowiązków sędziego nie przekracza dzie-
pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności. więciu lat, chyba że pełnił funkcje sędziowskie lub prokuratorskie w mię-
O zamiarze podjęcia, a także o podjęciu innego zajęcia lub sposobu za- dzynarodowych lub ponadnarodowych organach sądowych.
robkowania, sędzia zawiadamia Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, który W takim przypadku Krajowa Rada Sądownictwa, z inicjatywy zaintereso-
wydaje decyzję o sprzeciwie, jeżeli uzna, że podejmowanie lub kontynuowa- wanego, przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosek o po-
nie tych czynności będzie przeszkadzało w pełnieniu obowiązków sędziego, wołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego. W
osłabiało zaufanie do jego bezstronności lub przynosiło ujmę godności urzę- razie odmowy przedstawienia wniosku przez KRS, zainteresowanemu służy
du sędziego. Jeżeli Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wydał decyzję o sprzeci- odwołanie do Sądu Najwyższego.
wie sprawę, na wniosek sędziego, rozstrzyga Kolegium Sądu Najwyższego.

8. Wskazane powyżej nakazy, zakazy i ograniczenia odnoszą się także do 6. Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów SN
sędziów w stanie spoczynku.

9. Sędzia Sądu Najwyższego może orzekać wyłącznie w Sądzie Najwyższym. 1. Przesłanki odpowiedzialności zostały określone w przepisach usta-
wy o SN. Sędzia Sądu Najwyższego odpowiada dyscyplinarnie za przewi-
10. Prawa sędziego Sądu Najwyższego są ustawowo wskazane. nienia służbowe i uchybienia godności urzędu. Sędzia odpowiada dyscy-
Sędziemu może być na jego wniosek udzielony płatny urlop dla porato- plinarnie także za swoje postępowanie przed objęciem stanowiska, jeżeli
wania zdrowia. Urlop dla poratowania zdrowia nie może przekraczać sze- uchybił obowiązkowi piastowanego urzędu państwowego lub okazał się
ściu miesięcy. Urlop dla poratowania zdrowia nie może być udzielony, jeżeli niegodnym urzędu sędziego.Za wykroczenia sędzia może odpowiadać
sędzia nie pełni służby przez okres roku z powodu choroby. Przy obliczaniu tylko dyscyplinarnie.
rocznego okresu nie pełnienia służby z powodu choroby wlicza się okresy
poprzedniej przerwy w pełnieniu służby wskutek choroby i płatnego urlopu 2. Organem orzekającym w sprawach dyscyplinarnych sędziów Sądu
dla poratowania zdrowia, jeżeli okres czynnej służby nie przekroczył 30 dni. Najwyższego jest w pierwszej instancji - Sąd Najwyższy w składzie trzech sę-
-126-
ROZDZIAŁ V. SĄD NAJWYŻSZY 7. Osobliwości proceduralne

dziów Sądu Najwyższego; a w drugiej instancji - Sąd Najwyższy w składzie pierwszej instancji. Wniosek powinien zawierać dokładne określenie zarzucanego
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego. czynu oraz uzasadnienie.
Jeżeli Rzecznik Dyscyplinarny Sądu Najwyższego nie znajduje podstaw do
3. Do orzekania w sądzie dyscyplinarnym uprawnieni są wszyscy sędzio wszczęcia postępowania dyscyplinarnego na żądanie uprawnionego organu, wydaje
wie Sądu Najwyższego, z wyjątkiem Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, postanowienie o odmowie jego wszczęcia. W terminie siedmiu dni od dnia
Prezesów Sądu Najwyższego oraz Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Najwyższego i doręczenia tego postanowienia organowi, który złożył wniosek o wszczęcie
jego zastępcy. postępowania dyscyplinarnego, służy zażalenie do sądu dyscyplinarnego pierwszej
Skład sądu dyscyplinarnego wyznacza Kolegium Sądu Najwyższego w drodze instancji.
losowania, z listy sędziów Sądu Najwyższego, z tym, że w składzie sądu zasiada Zażalenie powinno być rozpoznane w terminie czternastu dni od dnia jego
przynajmniej jeden sędzia stale orzekający w sprawach karnych. Składowi wniesienia do sądu. W przypadku uchylenia tego postanowienia, wskazania sądu
przewodniczy sędzia najstarszy służbą na stanowisku sędziego Sądu Najwyższego. dyscyplinarnego co do dalszego postępowania są wiążące dla Rzecznika
Dyscyplinarnego Sądu Najwyższego.
4. W postępowaniu bierze udział Rzecznik Dyscyplinarny Sądu Najwyższego Od orzeczeń dyscyplinarnych nie przysługuje kasacja.
rzecznika i jego zastępcę wybiera Kolegium Sądu Najwyższego na okres 4 lat.

5. Katalog kar dyscyplinarnych orzekanych wobec sędziów SN jest za- 7. Osobliwości proceduralne
mknięty. Są one następujące; 1) upomnienie; 2) nagana; 3) usunięcie z zajmowanej
funkcji; 4) złożenie sędziego z urzędu. Wymierzenie kary nagany pociąga za sobą,
przez okres trzech lat, a kary, usunięcia z zajmowanej funkcji przez okres pięciu lat 1. Sąd Najwyższy orzeka w składzie podstawowym trzech sędziów, jednakże
niemożność udziału w Kolegium Sądu Najwyższego, orzekania w sądzie ustawy procesowe i ustrojowe przewidują pewne wyjątki od tej zasad)-. W składzie
dyscyplinarnym oraz pełnienia funkcji. W przypadku wymierzenie kary, złożenia orzekającym Sądu Najwyższego może brać udział tylko jeden sędzia delegowany
sędziego z urzędu nie jest możliwe ponowne powołania ukaranego na urząd do pełnienia czynności sędziowskich w Sądzie Najwyższym. Sędzia delegowany
sędziego. nie może być przewodniczącym składu orzekającego.
Sąd dyscyplinarny może odstąpić od wymierzenia kary w przypadku prze-
winienia dyscyplinarnego lub wykroczenia mniejszej wagi 2. Jeżeli Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację lub inny środek odwoławczy,
poweźmie poważne wątpliwości co do wykładni prawa, może odroczyć rozpoznanie
6. Przebieg postępowania dyscyplinarnego jest standardowy. Rzecznik sprawy i przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi siedmiu
Dyscyplinarny Sądu Najwyższego podejmuje czynności dyscyplinarne na sędziów tego Sądu. Jeżeli w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów
żądanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Kolegium Sądu Najwyższe wojskowych lub Sądu Najwyższego ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa,
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego może przedstawić wniosek o ich rozstrzygnięcie
go lub z własnej inicjatywy, po wstępnym wyjaśnieniu okoliczności niezbędnych
Sądowi Najwyższemu w składzie siedmiu sędziów lub innym odpowiednim
do ustalenia znamion przewinienia, a także złożeniu wyjaśnień przez
składzie. Z wnioskiem takim, mogą wystąpić również Rzecznik Praw
sędziego, chyba że złożenie tych wyjaśnień nie jest możliwe. Po przeprowadzeniu
postępowania jeżeli zachodzą podstawy do wszczęcia postępowania Obywatelskich i Prokurator Generalny oraz, w zakresie swojej
dyscyplinarnego, Rzecznik Dyscyplinarny Sądu Najwyższego wszczyna po- właściwości, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Rzecznik
stępowanie dyscyplinarne i przedstawia sędziemu na piśmie zarzuty. Po Ubezpieczonych
przedstawieniu zarzutów obwiniony, w terminie czternastu dni, może zło
żyć wyjaśnienia oraz zgłosić wnioski o przeprowadzenie dowodów. 3. W przypadku, gdy skład Sądu Najwyższego uzna, że przedstawione zagadnienie
Po upływie terminu czternastu dni, a w razie potrzeby po przeprowadzeniu wymaga wyjaśnienia, a rozbieżności wymagają rozstrzygnięcia, SN podejmuje
dalszych dowodów, Rzecznik Dyscyplinarny Sądu Najwyższego składa wniosek o uchwałę. W przeciwnym razie SN odmawia jej podjęcia, a jeżeli podjęcie uchwały
rozpoznanie sprawy dyscyplinarnej do sądu dyscyplinarnego stało się zbędne wtedy umarza postępowanie.

.128. -129-
ROZDZIAŁ V. SĄD NAJWYŻSZY 7. Osobliwości proceduralne

4. Jeżeli skład siedmiu sędziów uzna, że znaczenie dla praktyki sądowej lub 10. Dopuszcza się unieważnienie prawomocnego orzeczenia. Sąd Naj-
powaga występujących wątpliwości to uzasadniają, może zagadnienie prawne wyższy na wniosek Prokuratora Generalnego unieważnia prawomocne
lub wniosek o podjęcie uchwały przedstawić składowi izbę; natomiast izba - skła- orzeczenie wydane w sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie
dowi dwóch lub więcej izb albo pełnemu składowi Sądu Najwyższego. podlegała orzecznictwu sądów w chwili orzekania, jeżeli orzeczenie to nie
może być wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o postę-
5. O posiedzeniu pełnego składu Sądu Najwyższego, składu izby (izb), powaniach sądowych.
zawiadamia się Prokuratora Generalnego. Udział Prokuratora Generalnego
lub jego zastępcy w tym posiedzeniu jest obowiązkowy. W posiedzeniach 11. Dopuszcza się również wytknięcie uchybienia. Sąd Najwyższy, w ra-
pozostałych składów Sądu Najwyższego może brać udział prokurator Pro- zie stwierdzenia przy rozpoznawaniu sprawy oczywistej obrazy przepisów -
kura tury Krajowej, natomiast w Izbie Wojskowej - prokurator Naczelnej niezależnie od innych uprawnień - wytyka uchybienie właściwemu sądowi.
Prokuratury Wojskowej. Przed wytknięciem uchybienia może żądać stosownych wyjaśnień. Stwier-
dzenie i wytknięcie uchybienia nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.
6. O posiedzeniu Sądu Najwyższego w składzie siedmiu sędziów, wyzna- O wytknięciu uchybienia Sąd Najwyższy zawiadamia prezesa właściwego sądu.
czonym w celu rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego przedstawionego w
konkretnej sprawie, zawiadamia się ponadto obrońców oraz pełnomocni- 12. W Sądzie Najwyższym działa Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu
ków w osobach adwokatów i radców prawnych, a także osoby uprawnione Najwyższego oraz Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.
do sporządzania kasacji w sprawach cywilnych. Prezes Sądu Najwyższego Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego wykonuje zadania
może ich zobowiązać do przedstawienia na piśmie przed posiedzeniem związane z pełnieniem przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego czynno-
wniosków co do kierunku rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia. ści w zakresie funkcjonowania Sądu Najwyższego, w szczególności w zakre-
sie spraw finansowych, kadrowych i administracyjno-gospodarczych.
7. Postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego, wniosek o Kancelarią Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego kieruje Szef Kancelarii
podjęcie uchwały oraz uchwała Sądu Najwyższego wymagają pisemnego Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, którego powołuje i odwołuje Pierwszy
uzasadnienia. Prezes Sądu Najwyższego.
Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego wykonuje w szczególności za-
8. Ważnym elementem jednolitości orzecznictwa i praktyki sądowej dania związane z pełnieniem przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
jest zasada prawna. Uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu po- oraz przez Sąd Najwyższy funkcji związanych z pieczą nad zgodnością z pra-
łączonych izb oraz składu całej izby z chwilą ich podjęcia uzyskują moc wem i jednolitością orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych oraz
zasad prawnych. Skład siedmiu sędziów może postanowić o nadaniu uchwale oceną spójności i jednolitości prawa stosowanego przez sądy.
mocy zasady prawnej. Biurem Studiów i Analiz Sądu Najwyższego kieruje Dyrektor Biura Stu-
Jeżeli jakikolwiek skład Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady diów i Analiz Sądu Najwyższego, którego powołuje i odwołuje Pierwszy Pre-
prawnej, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia peł- zes Sądu Najwyższego.
nemu składowi izby.

9. Odstąpienie od zasady prawnej uchwalonej przez izbę, przez połą-


czone izby albo przez pełny skład Sądu Najwyższego wymaga ponowne
go rozstrzygnięcia w drodze uchwały odpowiednio przez właściwą izbę,
połączone izby lub pełny skład Sądu Najwyższego. Jeżeli skład jednej izby
Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej uchwalonej przez
inną izbę, rozstrzygnięcie następuje w drodze uchwały obu izb. Izby mogą
przedstawić zagadnienie prawne do rozpoznania przez pełny skład Sądu
Najwyższego.

-130- 131-
ROZDZIAŁ VI. SĄDOWNICTWO ADM1NISTRACYJNE
/. Konotacje historyczne

(1866-1867 r.). Sądownictwo administracyjne było dwuinstancyjne i połą-


czone z organami administracji (I instancja - Rady prefekturalne, a II in-
ROZDZIAŁ VI. SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE stancja - Rada Stanu).

I 5. Do kompetencji sądownictwa administracyjnego należały tzw. spory


administracyjne. Spory, te dotyczyły przede wszystkim spraw majątkowych,
1. Konotacje historyczne w których jedną stroną był organ administracji lub instytucja publiczna,
drugą zaś osoba prywatna. Strony obowiązywał przymus adwokacki. Orze-
czenia Rady Stanu były decyzjami, a rozprawa była niejawna.
1. Za kolebkę sądownictwa administracyjnego, uznaje się Francję. Po-
czątki francuskiego sądownictwa administracyjnego odnoszą się do orga- 6. Do kwestii sądownictwa administracyjnego odniosła się Konstytucja
nów, które (wiatach 1799-1800) powołał do życia Napoleon. Chodzi o Radę Marcowa (z dnia 17 marca 1921 r.). W art. 71 ustanowiła ona zasadę jego
Stanu i rady prefekturalne. Rady prefekturalne w I instancji rozpatrywały dwuinstancyjności, natomiast w art. 73 Konstytucja ta zapowiedziała usta-
tzw. spory administracyjne. wową regulację kontroli legalności decyzji przez sądy administracyjne. Przepis
art.73, stanowił, że do orzekania o legalności aktów administracyjnych, w
2. Obecnie funkcjonują dwa sposoby określania kompetencji sądownic-
zakresie administracji tak rządowej, jak i samorządowej, powoła osobna usta-
twa administracyjnego. Są to: klauzula generalna i klauzula enumeracyjna.
wa sądownictwo administracyjne, oparte w swej organizacji na współdziała-
Oznaczenie zakresu kompetencji sądownictwa administracyjnego może
niu czynnika obywatelskiego i sędziowskiego z Najwyższym Trybunałem
nastąpić również przy wykorzystaniu obu wskazanych klauzul.
Administracyjnym na czele.
Stosowanie klauzuli enumeracyjnej polega na szczegółowym wyliczeniu
przez przepisy prawa spraw, należących do kompetencji sądownictwa admi- 7. Na obszarze byłego zaboru pruskiego działało nadal sądownictwo ad-
nistracyjnego. Klauzula generalna przyznaje natomiast sądownictwu admi- ministracyjne na szczeblu wojewódzkim i powiatowym. Sądy te stosowały
nistracyjnemu kompetencję do rozpatrywania skarg na wszystkie decyzje, odrębny tryb postępowania w przepisach pruskich z 1883 r.
wydane przez organy administracji z naruszeniem prawa. Bywa ona jednak
uzupełniana przez szczegółowe wyliczenie spraw wyłączonych spod kompe- 8. Na podstawie delegacji zawartej w art. 73 uchwalono w dniu 3 sierp-
tencji sądu administracyjnego. nia 1922 roku ustawę o Najwyższym Trybunale Administracyjnym. (Dz. U
Nr 67, poz. 600). NTA rozpoczął działalność dnia 22 października 1922 r.
3. Wyróżnić można dwa rodzaje (systemy) sądownictwa administra- NTA był sądem administracyjnym jednoinstancyjnym ogólnopolskim or-
cyjnego, które ukształtowały się XIX wieku. System angielski, który spro- ganem sądowej kontroli administracji. Orzekał on wyłącznie w składach
wadzał się do tego, że orzekanie w spornych sprawach administracyjnych zawodowych. Zauważyć trzeba, że początkowo połowa członków NTA mu-
należało do kompetencji sądów powszechnych. W systemie francuskim siała posiadać kwalifikacje sędziowskie a od 1932 r. już tylko jedna trzecia;
(kontynentalnym) orzekanie w spornych sprawach administracyjnych pozostałe osoby musiały natomiast legitymować się wykształceniem praw-
przekazano specjalnym organom. Rozwiązanie angielskie przyjęte zostało niczym i praktyką prawniczą.
przez Belgię, Holandię Szwajcarię. Z kolei Stany Zjednoczone przyjęły NTA dzielił się na izby według kryterium rzeczowego rozpoznawanych
rozwiązanie francuskie. Podobnie w Austrii, w Prusach, czy w Polsce spraw. U boku NTA działał sekretariat prawniczy i kancelaria.
(okresu międzywojennego). Właściwość NTA określała klauzula generalna, która przewidywała, że
kontroli podlegała legalność aktów administracji rządowej i samorządowej,
4. Na terenach polskich sądownictwo administracyjne zostało wprowa-
aczkolwiek wyłączono niektóre sprawy spod kognicji NTA. Zastrzeżono
dzone na obszarze Księstwa Warszawskiego jako odwzorowanie sądownic-
również niedopuszczalność zaskarżania ostatecznej decyzji.
twa administracyjnego napoleońskiej Francji. Następnie rozwiązanie to prze-
jęte zostało przez Królestwo Polskie, aż do czasu zniesienia jego
odrębności

-133-
ROZDZIAŁ VI. SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE 1. Konotacje historyczne

NTA posiadał uprawnienia kasacyjne, zaś jego wyroki były ostatecz- go mogli być sędziowie NTA, SN i znawcy prawa. Powoływani byli przez
ne. Orzekał na podstawie stanu faktycznego ustalonego dowodowo przez prezydenta na 5 letnią kadencję.
organ orzekający w ostatniej instancji administracyjnej.
Począwszy od 1932 roku wpisywano do księgi zasad prawnych uchwa- 11. Zauważyć należy, że istotny zapis w odniesieniu do sądownictwa ad-
ły powiększonych kompletów sędziowskich oraz Zgromadzenia Ogólnego. ministracyjnego pojawił się w Konstytucji Kwietniowej; art70 ust. l stanowił,
Uchwały te wiązały składy NTA do czasu odstąpienia od nich przez iż NTA i Trybunał Kompetencyjny są organami wymiaru sprawiedliwości
Zgromadzenie Ogólne. Działalność Trybunału Kompetencyjnego, NTA i ISA przerwało rozpoczę-
Rozporządzenie Prezydenta RP z 27 października 1932 r. o Naczelnym cie drugiej wojny światowej.
Trybunale Administracyjnym (Dz.U. Nr 94, poz. 806) pominęło już ustawo-
we sformułowanie: "z udziałem czynnika obywatelskiego". Przepis art. 1 po- 12. Do struktur sądownictwa administracyjnego specjalnego należałoby
wołanego rozporządzenia stanowił, że do czasu utworzenia sadów admini- także zaliczyć sądy ubezpieczeń społecznych. Sądy ubezpieczeń społecznych
stracyjnych niższego stopnia NTA stanowi jedyną instancje sadową, powoła- powołane zostały ustawą z 28 lipca 1939 roku prawo o sądach ubezpieczeń
na do orzekania o legalności zarządzeń i orzeczeń, wchodzących w zakres społecznych (Dz.U. Nr 71, poz. 476). Ustawa ta miała wejść w życie w dniu 1
administracji rządowej i samorządowej. kwietnia 1940 r. Przewidywała ona system sądownictwa dwuinstancyjnego: I
NTA składał się z pierwszego prezesa, prezesów i sędziów, dzielił się na instancja - okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych, II instancja - Trybunał
izby. Sąd ten orzekał w składzie trzech sędziów. Kolegium orzekające mogło Ubezpieczeń Społecznych.
przekazać" rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego budzącego wątpliwość ko- Przepisy tej ustawy zostały wykorzystane w latach 40 - tych i obowiązywa-
legium zwiększonemu siedmiu sędziów lub zgromadzeniu ogólnemu Try- ły do 1974, albowiem dopiero wówczas sądy ubezpieczeń społecznych roz-
bunału (art. 10 rozporządzenia o NTA) poczęły swoją działalność. Sądy ubezpieczeń społecznych były sądami szcze-
9. Następnie utworzone zostało sądownictwo administracyjne specjal- gólnymi, przy czym ich właściwość rzeczowa ograniczona była tylko do spraw
ne. Nastąpiło to na mocy ustawy z 26 marca 1935 roku o Inwalidzkim Są- z zakresu ubezpieczeń społecznych. Sądy te rozpoczęły działalność rozpo-
dzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 26, poz, 177). Inwalidzki Sąd Administra- znając skargi na decyzje tzw. organów rentowych w sprawach rent i innych
cyjny został utworzony przy NTA, na okres przejściowy tj. do 30 września świadczeń. W pierwszej instancji orzekały okręgowe sądy ubezpieczeń spo-
1940 r. (działalność rozpoczął 1 października 1935 r.) łecznych. Orzekały one w składach ławniczych (sędzia - przewodniczący oraz
ISA organizacyjnie powiązany z NTA, był sądem szczególnym, a jego dwóch ławników, jeden reprezentujący pracodawców, drugi reprezentował
głównym jego zadaniem było odciążenie NTA przez przejęcie spraw doty- pracowników. W II instancji orzekał Trybunał Ubezpieczeń Społecznych w
czących skarg na decyzje w sprawach zaopatrzeń emerytalnych i rentowych Warszawie (w TUS orzekali wyłącznie sędziowie zawodowi).
inwalidów wojennych i wojskowych oraz osób po nich pozostałych. W 1962 roku utworzono Izbę Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w SN
ISA składał się z przewodniczącego, zastępcy i sędziów (delegowanych ubezpieczeń związku ubezpieczeń czym sądy ubezpieczeń poddane zostały
przez Pierwszego Prezesa NTA) oraz ławników (powoływanych na okres jed- nadzorowi SN.
nego roku przez Prezesa rady Ministrów w dwóch grupach: 1. urzędników o
wyższym wykształceniu prawniczym oraz 2. inwalidów wojennych i wojskowych). 13. Okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych i Trybunał Ubezpieczeń
ISA orzekał więc składach ławniczych (sędzia zawodowy - przewodniczący i Społecznych zniesiono z chwilą wejścia w życie ustawy z 24 października
dwóch ławników, w tym jeden urzędnik i jeden inwalida. Postępowanie przed 1974 r. o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych. W latach
ISA toczyło się według przepisów dotyczących postępowania przed NTA 1974-1985 sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozpoznawały okrę-
gowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych. W 1985 roku sprawy tego ro-
10. Odnotowania wymaga, że ustawą z 25 listopada 1925 roku został dzaju przekazano sądom pracy i ubezpieczeń społecznych, będących wy-
utworzony Trybunał Kompetencyjny z siedzibą w Warszawie. Do jego wła- działami sądów wojewódzkich.
ściwości należało rozstrzyganie sporów kompetencyjnych zarówno pozy-
tywnych jak i negatywnych między organami administracji a sądami admi- 14. Po drugiej wojnie światowej nie reaktywowano sądownictwa admini-
nistracyjnymi lub innymi sądami. Członkami Trybunału Kompetencyjne- stracyjnego. Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 roku o ustroju i

-134- -135-
ROZDZIAŁ VI. SADOWNICTWO ADMINISTRACYJNE 2. Podstawa normatywna i funkcje sądów administracyjnych

zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej zapowia- zawierających odpowiedzi na pytania prawne, ustalenie tzw. wytycznych wy-
dała w art. 26 utworzenie sądownictwa administracyjnego. Powołany miaru sprawiedliwości i praktyki sądowej oraz rozpatrywanie rewizji nadzwy-
przepis stanowił, iż osobna ustawa ustali tryb i zakres działania organów czajnych od wyroku NSA, którą wnieść mogli pierwszy prezes Sądu Najwyż-
właściwych do orzekania o legalności aktów administracyjnych w zakresie szego, Prokurator Generalny PRL (od 1987 roku także Rzecznik Praw Oby-
administracji publicznej". Jednakże stosownej ustawy nie uchwalono. watelskich), w sytuacji gdy wyrok ten rażąco naruszał prawo lub interes PRL.
Właściwość NSA została określona klauzulą enumeratywną, pomimo tego
15. Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 roku nie przewidywała w ogóle ist- zakres jego właściwości stale się powiększał wraz z uchwalaniem ustaw doty-
nienia sądownictwa administracyjnego. czących samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rzą-
dowej. Istotne rozszerzenie zakresu kompetencji NSA możliwe było dopie-
16. Po wojnie nie reaktywowano NTA oraz nie utworzono sądownictwa ro po zmianie ustroju państwa. Od 1990 roku kompetencje sądu zaczęła
administracyjnego w pełnym znaczeniu. Istniało jednakże sądownictwo ad- określać w zasadzie klauzula generalna.
ministracyjne w sprawach ubezpieczeń społecznych i zachowało ono odręb- Dla rozszerzenia zakresu działania NSA istotne znaczenie miała podję-
ność organizacyjną do 1974 r.). ta w dniu 14 czerwca 1991 r. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
(III AZP 2/91, OSNGP 1992/1/ 3), która przyjęła, że decyzje wydane w spra-
17. W końcu lat 50-tych ,a następnie w początkach lat 70- tych podjęto wach o wznowienie postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji, w
próby utworzenia sądownictwa administracyjnego, co dokumentują projekty postępowaniu wszczętym po dniu wejścia ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r.,
ustawy z dnia 28 stycznia 1958 oraz z dnia 7 września 1972 r.). Okazały się one mogą być zaskarżone do sądu administracyjnego.
jednakże bezskuteczne.
21. W 1995 roku weszła w życie ustawa o Naczelnym Sądzie Administra-
18. Odnotowania wymaga także próba restytucji Trybunału Kompeten- cyjnym. NSA utworzono jako jednoinstancyjny sąd centralny, w ramach któ-
cyjnego, którą podjęto w 1961 roku opracowany został projekt ustawy. Projekt rego funkcjonowały ośrodki zamiejscowe, działające na terenie jednego lub
ten przewidywał oddanie sporów kompetencyjnych Kolegium Kompe- kilku województw. Dokonano podziału Sądu na izby. Utworzono izbę
tencyjnemu przy Sądzie Najwyższym. Projekt nie wszedł jednak w życie. Ure- ogólno administracyjną oraz izbę finansową na mocy rozporządzenia
gulowanie zasad rozstrzygania sporów kompetencyjnych nastąpiło dopiero w wykonawczego Prezydenta RP z dnia 28 września 1995 roku.
1980 roku, nowelą do kodeksu postępowania administracyjnego. Rozstrzyga-
nie sporów o właściwość powierzono Kolegium Kompetencyjnemu przy Są- '22.NSA wyposażony został w uprawnienia kasacyjne. Rozpoznając spra-
dzie Najwyższym. Kolegium rozpoznawało zarówno pozytywne, jak i negatywne wę, NSA nie był związany granicami skargi. Ocena prawna wyrażona prze-
spory o właściwość", a jego rozstrzygnięcia nie podlegały zaskarżeniu. zeń w orzeczeniu wiązała organy administracji w dalszym postępowaniu.

19. Dopiero ratyfikacja MPPOiP przez Polskę w dniu 3 marca 1977 r.


(Dz.U. Nr 38, poz. 167) spowodowała iż nastąpiła z czasem restytucja są- 2. Podstawa normatywna i funkcje sądów administracyjnych
downictwa administracyjnego.
W 1977 r. z inicjatywy poselskiej rozpoczęto prace nad nowelizacją ko-
deksu postępowania administracyjnego. 1. Regulację prawną sądownictwa administracyjnego zawierają przepi
sy Konstytucji RP z 1997r. (art.l75ust.l, 176, 178-181 184 i 185) oraz przepi
20. Reaktywowanie sądownictwa administracyjnego nastąpiło z chwilą sy ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych
wejścia w życie ustaw z 31 stycznia 1980 roku o Naczelnym Sądzie Admini- (Dz.U. Nr 153, poz. 1269).
stracyjnym oraz zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego
z dniem 1 września 1980 r. 2. Prawo o ustroju sądów administracyjnych, o postępowaniu przed są-
NSA został poddany nadzorowi judykacyjnemu SN. Nadzór nad działal- dami administracyjnymi oraz przepisy wprowadzające te ustawy, dostoso-
nością NSA w zakresie orzekania SN sprawował poprzez podejmowanie uchwał wują sądownictwo administracyjne do wymagań Konstytucji RP (art. 176).
-136- -137-
ROZDZIAŁ VL SĄDOWNICTWO 4. Sędziowie sądów administracyjnych
ADMINISTRACYJNE

Przed sądem administracyjnym (tak jak przed sądem powszechnym) Natomiast zgodnie z przepisem art.1 §1 i 2 sądy administracyjne sprawują
sprawy są rozpatrywane w dwóch instancjach. Sądy administracyjne pierw- wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej
szej instancji zostały utworzone na bazie istniejących ośrodków zamiejsco- oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami
wych Naczelnego Sądu Administracyjnego: w Białymstoku, Gdańsku, Kato- jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami od-
wicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie i Wro- woławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej. Kon-
cławiu; utworzono także sąd I instancji w Warszawie. trola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem.
Kompetencją sądów administracyjnych jest kontrola działalności admi-
nistracji publicznej pod względem oceny ich legalności, czyli zgodności z
prawem. Rozstrzygnięcia sądowe dotyczą spraw indywidualnych, odnoszą- 4. Sędziowie sądów administracyjnych
cych się do uchwał wydanych przez samorząd terytorialny oraz do decyzji
(postanowień) pochodzących od terenowej administracji rządowej, a doty-
czących sporów kompetencyjnych między jej organami i organami samo- 1. Obowiązuje zasada niezawisłości sędziowskiej. Sędziowie sądów ad-
rządu terytorialnego. Wśród nowych spraw, do rozstrzygania których właści- ministracyjnych w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają
we są sądy administracyjne 1 instancji, znajdują się min. sprawy dotyczące tylko Konstytucji oraz ustawom.
wiz i zezwoleń na przekraczanie przez cudzoziemca granicy państwa, azylu,
wydalenia z Polski oraz decyzji (postanowień) Urzędu Patentowego z zakre- 2. Powołanie na stanowisko sędziego sądu administracyjnego jest w za-
su prawa własności przemysłowej (np. odmowy udzielenia patentu), które sadzie standardowe. Sędziów sądów administracyjnych do pełnienia urzędu
dotychczas były wyłączone z właściwości NSA. na stanowisku sędziowskim powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

3. Struktura organizacyjna sądów administracyjnych 3. Sędziowie sądów administracyjnych są powoływani na stanowisko sę-
dziego wojewódzkiego sądu administracyjnego, z wyznaczeniem miejsca służ-
bowego sędziego, albo na stanowisko sędziego Naczelnego Sądu Admini-
1. Sądami administracyjnymi są Naczelny Sąd Administracyjny oraz stracyjnego.
wojewódzkie sądy administracyjne. Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu
administracyjnego może być powołany ten, kto: 1) ma obywatelstwo polskie
2. Wojewódzkie sądy administracyjne rozpoznają w pierwszej instancji i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 2) jest nieskazitelnego
sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych. charakteru, 3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł
magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, 4) jest zdolny, ze względu na
3. Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór pad działalnością wo- stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego, 5) ukończył 35 lat życia,
jewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania, w szczególności 6) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji
rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów: podejmuje uchwa- publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa zwią-
ły wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące zanych z działaniem organów administracji publicznej, 7) pozostawał co
do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego. najmniej osiem lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy w
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa albo przynajmniej przez osiem
4. Jeżeli chodzi o zadania sądów administracyjnych, to Konstytucja RP z lat wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez
1997 r. w art. 184 stanowi, iż Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy dziesięć lat pozostawał w instytucjach publicznych na stanowiskach
administracyjne sprawują w zakresie określonym w ustawie kontrolę dzia- związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego lub
łalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie pracował w charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie
o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów administracyjnym co najmniej dwa lata
normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
-138- -139-
5. Wojewódzkie sądy administracyjne
ROZDZIAŁ VI. SĄDOWNICTWO
ADMINISTRACYJNE
dyscyplinarnych sędziów sądów administracyjnych jest Naczelny Sąd Admi-
5. Wymagania stażu zawodowego, nie dotyczą osób z tytułem nauko-
nistracyjny. Rzecznikiem dyscyplinarnym w tych sprawach jest Rzecznik Dys-
wym profesora lub ze stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk
cyplinarny Naczelnego Sądu Administracyjnego.
prawnych. Osoby te mogą być zatrudnione na stanowisku sędziego również
w niepełnym wymiarze czasu pracy. 10. Zwierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów admi-
nistracyjnych sprawuje Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego.
6. W wyjątkowych przypadkach Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na
wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, może powołać kandydata na stanowi- 11. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego może delegować, na
sko sędziego mimo krótszego, niż ośmioletni, okresu pozostawania na sta- czas określony, sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego, za jego
nowiskach sędziego lub prokuratora lub wykonywania zawodu adwokata, zgodą, do pełnienia obowiązków sędziego w Naczelnym Sądzie Administra-
radcy prawnego lub notariusza. cyjnym . Minister Sprawiedliwości, na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu
Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego Naczelnego Sądu Ad- Administracyjnego, może delegować, na czas określony, sędziego sądu ape-
ministracyjnego może być natomiast powołany ten, kto spełnia następujące lacyjnego lub sędziego sądu okręgowego, za jego zgodą, do pełnienia obo-
wymagania: 1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i wiązków sędziego w sądzie administracyjnym.
obywatelskich, 2) jest nieskazitelnego charakteru. 3) ukończył wyższe studia
prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w
Polsce, 4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków 5. Wojewódzkie sądy administracyjne
sędziego, 5) ukończył 40 lat życia, (wymaganie ukończenia 40 lat nie doty-
czy sędziego, który co najmniej przez trzy lata pozostawał na stanowisku
sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego), 6) wyróżnia się wysokim 1. Organizacja wojewódzkich sądów administracyjnych jest ustaiona
poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa normatywnie. Wojewódzki sąd administracyjny tworzy się dla jednego woje-
administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem wództwa lub dla większej liczby województw.
organów administracji publicznej, 7) pozostawał co najmniej osiem lat na
stanowisku sędziego, prokuratora, radcy w Prokuratorii Generalnej 2. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Naczelnego
Skarbu Państwa albo przynajmniej przez osiem lat wykonywał zawód Sądu Administracyjnego, w drodze rozporządzenia, tworzy i znosi wojewódz-
adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez dziesięć lat kie sądy administracyjne oraz ustala ich siedziby i obszar właściwości, a także
pozostawał w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze może tworzyć, poza siedzibą sądu, i znosić wydziały zamiejscowe tych sądów.
stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego lub pracował w
charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie administracyjnym 3. Wojewódzki sąd administracyjny dzieli się na wydziały, które tworzy i
co najmniej dwa lata. Wymagania stażu zawodowego wskazane w pkt.7, nie znosi Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wydziałem w wojewódz-
dotyczą osób z tytułem naukowym profesora lub ze stopniem naukowym kim sądzie administracyjnym kieruje prezes lub wiceprezes sądu albo wy-
doktora habilitowanego nauk prawnych. Osoby te mogą być zatrudnione na znaczony sędzia.
stanowisku sędziego również w niepełnym wymiarze czasu pracy.
W wyjątkowych przypadkach Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na 4. Wojewódzkie sądy administracyjne zostały utworzone zostały na mocy
wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, może powołać kandydata na stanowi- rozporządzenia Prezydenta R P z dnia 25 kwietnia 2003 r. w sprawie utwo-
sko sędziego mimo krótszego, niż dziesięcioletni okresu pozostawania na rzenia wojewódzkich sądów administracyjnych oraz ustalenia ich siedzib i
stanowiskach sędziego lub prokuratora lub wykonywania zawodu adwoka- obszarów właściwości(Dz.U. Nr 72, poz. 652) Wojewódzkie sądy administra-
ta, radcy prawnego lub notariusza. Sędziowie sądów administracyjnych cyjne funkcjonują w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Gliwicach, Krako-
obowiązani są składać corocznie oświadczenia o stanie majątkowym wie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie,
Warszawie oraz we Wrocławiu.
8. Sędziowie sądów administracyjnych ponoszą również odpowiedzial-
ność dyscyplinarną m.in. za uchybienie godności urzędu, rażącą obrazę prze-
pisów prawa popełnienie wykroczenia Sądem dyscyplinarnym 'w sprawach
-141-
- 140 -
ROZDZIAŁ VI. SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE 5. Wojewódzkie sądy administracyjne

5. Ustawa określa skład wojewódzkiego sądu administracyjnego. W skład Jeżeli opinia nie zostanie wydana w terminie dwóch miesięcy od przed-
wojewódzkiego sądu administracyjnego wchodzą: prezes sądu, wiceprezes stawienia kandydata właściwemu zgromadzeniu ogólnemu, Prezes Naczel-
sądu lub wiceprezesi sądu oraz sędziowie. nego Sądu Administracyjnego może powołać prezesa wojewódzkiego sądu
Liczbę sędziów i wiceprezesów sądu w wojewódzkim sądzie administra- administracyjnego bez opinii.
cyjnym określa Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego. W przypadku wydania przez zgromadzenie ogólne negatywnej opinii o
kandydacie, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego może go powołać
6. Wprowadza się nadzór nad działalnością administracyjną wojewódz- po uzyskaniu pozytywnej opinii Kolegium Naczelnego Sądu Administracyj-
kiego sądu administracyjnego. nego. Negatywna opinia Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego jest
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezes wojewódzkiego sądu dla Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego wiążąca.
administracyjnego oraz inne osoby powołane do kierowania i nadzoru nad Jeżeli Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego w terminie trzydzie-
działalnością administracyjną mają prawo wglądu w czynności właściwego stu dni od przedstawienia przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjne-
wojewódzkiego sądu administracyjnego, mogą być obecni na rozprawie to- go zamiaru powołania prezesa sądu mimo negatywnej opinii zgromadzenia
czącej się z wyłączeniem jawności, mogą żądać wyjaśnień oraz usunięcia ogólnego tego sądu nie wyda opinii, uważa się, że opinia jest pozytywna.
uchybień. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz prezes wojewódz-
kiego sądu administracyjnego mogą uchylać zarządzenia administracyjne 9. Zgromadzenie ogólne składa się z sędziów wojewódzkiego sądu ad-
niezgodne z prawem. ministracyjnego. Przewodniczącym zgromadzenia ogólnego jest prezes wo-
W ramach czynności nadzoru nad działalnością administracyjną woje- jewódzkiego sądu administracyjnego, który zwołuje zgromadzenie ogólne
wódzkich sądów administracyjnych, Prezes Naczelnego Sądu Administra- co najmniej raz w roku.
cyjnego może zarządzić przeprowadzenie wizytacji sądu lub lustracji w są- Do podjęcia uchwał zgromadzenia ogólnego wymagana jest obecność
dzie. W przypadku stwierdzenia uchybienia w zakresie sprawności przynajmniej polowy liczby jego członków. Uchwały zapadają bezwzględną
postępowania sądowego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz większością głosów.
prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego mogą zwrócić na nie uwagę i
żądać usunięcia skutków uchybienia. Czynności, te nie mogą wkraczać w 10. Zgromadzenie ogólne posiada następujące kompetencje: 1) rozpa-
dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli. truje informację prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego o rocznej
działalności sądu, 2) przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandyda-
7. Organy wojewódzkiego sądu administracyjnego ukształtowano stan- tów na stanowiska sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego, 3) wyra-
dardowo. Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są: prezes sądu, ża opinię w sprawie powołania lub odwołania prezesa wojewódzkiego sądu
zgromadzenie ogólne sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego, oraz administracyjnego oraz opinię w sprawie powołania lub odwołania wicepre-
kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego. zesa wojewódzkiego sądu administracyjnego, 4) ustala skład liczbowy kole-
gium sądu oraz wybiera jego członków i dokonuje zmian w jego składzie, 5)
8. Prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego kieruje sądem i repre- wybiera spośród członków zgromadzenia ogólnego dwóch przedstawicieli,
zentuje go na zewnątrz, pełni czynności administracji sądowej Prezes woje- którzy uczestniczą w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów Naczelnego Sądu
wódzkiego sądu administracyjnego w zakresie administracji sądowej jest or- Administracyjnego wybierającym członków Krajowej Rady Sądownictwa, 6)
ganem podległym Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego. zgłasza kandydatów na członków Krajowej Rady Sądownictwa, 7) rozpatruje
Prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego zastępuje wiceprezes i opiniuje inne sprawy przedłożone przez prezesa wojewódzkiego sądu ad-
sądu lub wyznaczony sędzia. ministracyjnego lub zgłoszone przez członków zgromadzenia ogólnego.
Prezesa sądu i wiceprezesa sądu w wojewódzkim sądzie administracyj-
nym powołuje i odwołuje spośród sędziów wojewódzkiego sądu administra- 11. Kolegium sądu posiada następujące kompetencje: 1) ustala podział
cyjnego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego Prezes Naczelnego Sądu czynności w sądzie i określa szczegółowe zasady przydziału spraw poszcze-
Administracyjnego, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego tego sądu gólnym sędziom, 2) przedstawia zgromadzeniu ogólnemu opinię o kandy-
i Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego. datach na stanowiska sędziów, 3) rozpatruje sprawy przedstawiane zgroma-
-142- -143-
ROZDZIAŁ VI. SADOWNICTWO ADMMISTRACYJNE 6. NACZELNY Sąd
Administracyjny

dzeniu ogólnemu, 4) rozpatruje inne sprawy przedstawione przez prezesa 2. Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na izby: Izbę Finansową, Izbę
sądu lub z własnej inicjatywy. Gospodarczą i Izbę Ogólnoadministracyjną.
Kadencja kolegium sądu trwa trzy lata. Przewodniczącym kolegium sądu
jest prezes sądu. Do podjęcia uchwał kolegium sądu wymagana jest obec- 3. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, za zgodą Kolegium Nar
ność przynajmniej połowy liczby jego członków. Uchwały zapadają bez- czelnego Sądu Administracyjnego, tworzy i znosi wydziały w Izbach oraz
względną większością głosów powołuje i odwołuje przewodniczących wydziałów (może także powoływać i
odwoływać zastępców przewodniczących wydziałów), Pracami każdej z Izb
12. Wprowadzono nowe urzędy takie, jak: asesorzy i referendarze woje- kieruje wiceprezes wyznaczony do pełnienia tej funkcji przez Prezesa Na-
wódzkiego sądu administracyjnego. czelnego Sądu Administracyjnego.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego może mianować asesorem
sądowym osobę, która: 1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw 4. Izba Finansowa sprawuje, w granicach i trybie określonym przez wła-
cywilnych i obywatelskich, 2) jest nieskazitelnego charakteru, 3) ukończył ściwe przepisy, nadzór nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administra-
wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał rytu} magistra lub zagraniczne cyjnych w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń pienięż-
uznane w Polsce, 4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia nych, do których mają zastosowanie przepisy podatkowe oraz o egzekucji
obowiązków sędziego, 5) ukończył 30 lat, 6) wyróżnia się wysokim pozio- świadczeń pieniężnych.
mem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administra-
cyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów admini- 5. .Izba Gospodarcza sprawuje, w granicach i trybie określonym przez
stracji publicznej, 7) przez co najmniej cztery lata pozostawała na właściwe przepisy, nadzór nad orzecznictwem wojewódzkich sądów admini-
stanowisku sędziego, prokuratora lub radcy w Prokuratorii Generalnej stracyjnych w sprawach działalności gospodarczej, ochrony własności prze-
Skarbu Państwa albo przynajmniej przez cztery lata wykonywała zawód mysłowej, budżetu, dewizowych, papierów wartościowych, bankowości, ubez-
adwokata, radcy prawnego lub notariusza albo przez sześć lat pieczeniowych, ceł, cen, stawek taryfowych oraz opłat, z wyjątkiem opłat w
pozostawała w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze sprawach podlegających kompetencji Izby Ogólnoadministracyjnej.
stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego.
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego może, za zgodą kolegium 6. Izba Ogólnoadministracyjną sprawuje, w granicach i trybie określo-
sądu. powierzyć asesorowi sądowemu pełnienie czynności sędziowskich w nym przez właściwe przepisy, nadzór nad orzecznictwem wojewódzkich są-
tym sądzie na czas określony, nie przekraczający pięciu lat. dów administracyjnych w sprawach niepodlegających kompetencji Izby Fi-
nansowej i Izby Gospodarczej; Izba Ogólnoadministracyjną sprawuje, w szcze-
13. Na stanowisko referendarza sądowego, do wykonywania czynności gólności nadzór nad orzecznictwem wojewódzkich sądów administracyjnych
w postępowaniu mediacyjnym oraz innych czynności sędziowskich określo- w sprawach z zakresu budownictwa i nadzoru budowlanego, zagospodaro-
nych w ustawach, może być mianowany ten, kto: 1) ma obywatelstwo pol- wania przestrzennego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa,
skie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 2) jest nieskazitelne leśnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu terytorialnego, gospodarki nie-
go charakteru, 3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł ruchomościami, prywatyzacji mienia, powszechnego obowiązku wojskowe-
magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, 4) pozostawał co najmniej trzy go, spraw wewnętrznych, a także cen, opłat i stawek taryfowych, jeżeli są
lata na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa ad- związane ze sprawami należącymi do właściwości tej izby.
ministracyjnego.
7. W Naczelnym Sądzie Administracyjnym działa Kancelaria Prezesa Na-
czelnego Sądu Administracyjnego.
Do zakresu działania Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administra-
6. Naczelny Sąd Administracyjny
cyjnego należy wykonywanie zadań związanych z pełnieniem przez Prezesa
Naczelnego Sądu Administracyjnego czynności w zakresie tworzenia warun-
ków do sprawnego funkcjonowania sądów administracyjnych, w szczegól-
1. Organizacja Naczelnego Sądu Administracyjnego jest tak ukształto-
wana, że Naczelny Sąd Administracyjny ma siedzibę w Warszawie.
- 144 - -145-
ROZDZIAŁ 17. SĄDOWNICTWO 6. Naczelny Sąd Administracyjny
ADMINISTRACYJNE

ności w sprawach finansowych, kadrowych i administracyjno-gospodarczych. ne, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów ad-
Kancelarią Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego kieruje Szef Kancelarii ministracyjnych. Wydaje zbiór urzędowy orzeczeń sądów administracyjnych.
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Prezes NSA, za zgodą Kolegium N S A tworzy i znosi wydziały w Kancelarii 12. Zastępcami Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego są Wiceprezesi
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego w Biurze Orzecznictwa oraz 'Naczelnego Sądu Administracyjnego w zakresie określonym przez Prezesa. Prezes
powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Admi- Naczelnego Sądu Administracyjnego może zlecić poszczególne czynności z zakresu
nistracyjnego (może także powoływać i odwoływać zastępców Szefa Kancelarii administracji sądowej sędziom oraz upoważnić ich do załatwiania określonych
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz naczelników wydziałów w spraw w jego imieniu.
Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego).
13. Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent
8. W Naczelnym Sądzie Administracyjnym działa Biuro Orzecznictwa. Rzeczypospolitej Polskiej na sześcioletnią kadencję spośród dwóch kandydatów
Do zakresu działania Biura Orzecznictwa należy wykonywanie zadań przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu
związanych z pełnieniem przez Prezesa Naczelnego Sadu Administracyjnego Administracyjnego.
czynności w zakresie sprawności postępowania sądowego oraz orzecznictwa sądów Kandydatów na stanowisko Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego
administracyjnych. Biurem Orzecznictwa kieruje dyrektor, którym jest wiceprezes wybiera Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego
lub sędzia. spośród sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego, którzy w glosowaniu tajnym
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, za zgodą Kolegium Naczelnego uzyskali kolejno największą liczbę głosów. Wybór powinien być dokonany nie
Sądu Administracyjnego, tworzy i znosi wydziały w Biurze Orzecznictwa oraz później niż trzy miesiące przed upływem kadencji urzędującego Prezesa
powołuje i odwołuje dyrektora Biura Orzecznictwa (może także powoływać i Naczelnego Sądu Administracyjnego. W przypadku opróżnienia stanowiska w
odwoływać zastępców dyrektora Biura Orzecznictwa oraz naczelników wydziałów trakcie kadencji, wyboru kandydatów dokonuje się w terminie jednego miesiąca.
w Biurze Orzecznictwa). Przepisu art. 46 § 5 zdanie drugie nie stosuje się (art. 46 § 5 zdanie 2: "Uchwały
zapadają bezwzględną większością głosów").
9. W skład Naczelnego Sądu Administracyjne;: wchodzą: Prezes Na Obradom Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu Admini-
czelnego Sądu Aclminisu"acyjnego, wiceprezesi oraz >edziowie. stracyjnego w części dotyczącej wyboru kandydatów na stanowisko Prezesa
przewodniczy najstarszy wiekiem sędzia uczestniczący w tym Zgromadzeniu.
10. Organami Naczelnego Sądu Administracyjnego są: Prezes Naczelnego Wiceprezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje i odwołuje
Sądu Administracyjnego. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu
Administracyjnego i Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego. Administracyjnego, złożony za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów
Naczelnego Sądu Administracyjnego.
11. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego stoi na czele Naczelnego
Sądu Administracyjnego oraz kieruje pracami Sądu i reprezentuje go na zewnątrz, 14. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjne
wykonuje czynności administracji sądowe; w stosunku do Naczelnego Sądu go tworzą sędziowie Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Administracyjnego, ma prawo wglądu w czynności Naczelnego Sądu Przewodniczącym Zgromadzenia Ogólnego jest Prezes Naczelnego Sądu
Administracyjnego, może być obecny na rozprawie toczącej się wyłączeniem Administracyjnego. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu
jawności, może żądać wyjaśnień i usunięcia uchybień. W przypadku stwierdzenia Administracyjnego zwołuje Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego co
uchybienia w zakresie sprawności postępowania sądowego. Prezes Naczelnego najmniej raz w roku.
Sądu Administracyjnego może zwrócić na nie uwagę i żądać usunięcia skutków
uchybienia. Czynności, te nie mogą wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są 15. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjne
niezawiśli. go posiada następujące kompetencje: 1) rozpatruje informację Prezesa Na
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego może wystąpić o podjęcie przez czelnego Sądu Administracyjnego o rocznej działalności Naczelnego Sądu
Naczelny Sąd Administracyjny uchwały wyjaśniającej przepisy praw- Administracyjnego, 2) przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandyda-

-146-
ROZDZIAŁ FI. SĄDOWNICTWO ADMMISTRACYJNE
/. Konstytucyjne uwarunkowania
tów na stanowiska sędziów, 3) wybiera kandydatów na stanowisko Prezesa
Naczelnego Sądu Administracyjnego, 4) wyraża zgodę w sprawie powołania i
odwołania wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, 5) ustala skład
liczbowy Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz wybiera jego
ROZDZIAŁ VII. WŁADZA SĄDOWNICZA
członków i dokonuje zmian w jego składzie, 6) rozpatruje i opiniuje inne sprawy TRYBUNAŁÓW
przedłożone przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego lub zgłoszone
przez członków Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu
Administracyjnego. 1. Konstytucyjne uwarunkowania
Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwala
regulamin wewnętrznego urzędowania Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego 1. Władzę sądowniczą wykonują sądy i trybunały (art. 10 ust2 Konstytucji),
wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych wybiera, spośród kandydatów
jednakże wymiar sprawiedliwości sprawują tylko sądy (art. 175 Konstytucji).
zgłoszonych przez zgromadzenia ogólne i sędziów Naczelnego Sądu Uzasadnieniem włączenia trybunałów, obok sądów, do grupy organów
Administracyjnego, dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa. sądowych są postanowienia Konstytucji RP, która w art. 10 ust. 1 wyraźnie zalicza
Do podjęcia uchwał Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu
trybunały do władzy sądowniczej, na mocy zaś art. 174 upoważnia je do
Administracyjnego wymagana jest obecność co najmniej połowy liczby jego
wydawania wyroków w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, a ponadto po-
członków. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów. stanowieniem art. 190 ust. 1 nadaje orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego moc
powszechnie obowiązującą.
16. Organem NSA jest również Kolegium Naczelnego Sądu Administracyj-
nego. Kadencja Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego trwa trzy lata.
2. Zwolennicy tego poglądu uznają Trybunał Konstytucyjny za sąd szcze-
Przewodniczącym Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego jest Prezes gólnego rodzaju.
Naczelnego Sądu Administracyjnego. Świadczyć o tym mają następujące argumenty: po pierwsze, określenie tego
organu mianem trybunału powoduje, że jest on uznawany za sąd o specjalnych
17. Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego posiada następujące
kompetencjach; po drugie, funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest rozstrzyganie
kompetencje: 1) ustala podział czynności w Naczelnym Sądzie Administracyjnym i
sporów prawnych; po trzecie, skład Trybunału jest wyłącznie prawniczy, a jego
określa szczegółowe zasady przydziału spraw poszczególnym sędziom, 2)
członkowie nazywani są w Konstytucji RP i ustawie mianem „sędziów"; po
przedstawia Zgromadzeniu Ogólnemu Sędziów Na
czwarte, do członków Trybunału odnosi się zasada niezawisłości; po piąte,
czelnego Sądu Administracyjnego opinię o kandydatach na stanowiska
orzeczenia Trybunału zapadają po przeprowadzeniu rozprawy i wydawane są w
sędziów, 3) wyraża zgodę w sprawę tworzenia i znoszenia wydziałów oraz
imieniu Rzeczypospolitej Polskiej; po szóste, w postępowaniu przed Trybunałem
powołania i odwołania przewodniczących wydziałów. Szefa Kancelarii
Konstytucyjnym stosuje się procedurę sądową; po siódme, status członka
Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i dyrektora Biura Orzecznictwa, 4)
Trybunału jest podobny do statusu członka sądu powszechnego; po ósme wreszcie,
rozpatruje sprawy przedstawiane Zgromadzeniu Ogólnemu
organy tego typu w innych państwach traktowane są jako organy wymiary
Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego, 5) rozpatruje i opiniuje
sprawiedliwości.
inne sprawy przedłożone przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego lub z
własnej inicjatywy. 3. Kontrargumentami dla uzasadnienia tezy, że Trybunał Konstytucyjny
sprawuje wymiar sprawiedliwości są: po pierwsze - art. 175 Konstytucji RP,
który wyliczając organy wymiaru sprawiedliwości nie wymienia wśród nich
trybunałów; po drugie - nie podleganie Trybunału Konstytucyjnego nadzorowi
Sądu Najwyższego; po trzecie - przedmiot sporu, jakim jest akt normatywny, nie
odpowiada rozumieniu wymiaru sprawiedliwości; po czwarte -
orzekanie Trybunału Konstytucyjnego odnosi się do obowiązywania normy
prawnej, a nie do działania w sferze stosowania prawa.
-148 -
-149-
ROZDZIAŁ VII. WŁADZA SADOWNICZA TRYBUNAŁÓW 2: Trybunał Stanu

4. Niezależnie jednak od toczącego się sporu należy przyjąć", że zarówno 5. Angielska praktyka ustrojowa stworzyła instytucję impeachment oraz act
Trybunał Konstytucyjny, jak i Trybunał Stanu są organami orzekającymi, co (bill) of attainder. Impeachment stanowił szczególny rodzaj procedury karnej.
potwierdza Konstytucja RP w art. 190, wskazując formę działania Trybunału Oskarżycielem była Izba Gmin, a w stan oskarżenia stawiano urzędników
Konstytucyjnego w postaci orzeczenia, a ponadto art. 198 ust. 3, upoważnia- królewskich, sędziów, posłów i lordów, zaś sprawę rozpatrywała Izba Lordów.
jący Trybunał Stanu do orzekania kar. Pozwala to na jednoznaczność sfor- Act (bill) of attainder był uproszczonym trybem pociągania do odpo-
mułowania, że oba trybunały są na pewno organami władzy sądowniczej. wiedzialności prawnej urzędników. W ramach tego trybu nie przeprowa-
dzano postępowania dowodowego Instytucja impeachment została przyjęta
przez Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (1787 rok), a następnie we
2. Trybunał Stanu Francji w okresie rewolucji 1789 roku. Z czasem impeachment przyjęły inne
kraje. Instytucję odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów wprowadziła
także polska konstytucja z 3 maja 1791 roku. Kolejnym etapem było tworze-
1. Wraz z rozwojem parlamentaryzmu wykształciły się dwa rodzaje od- nie w wielu państwach Europy (pod wpływem rozwiązań niemieckich) są-
powiedzialności władzy wykonawczej: parlamentarna i konstytucyjną. dów szczególnych - trybunałów stanu.
Odpowiedzialność parlamentarną organy egzekutywy ponoszą przed
parlamentem za polityczny kierunek sprawowania urzędu Odpowiedzial- 6. Urzędnicy królewscy w Polsce odpowiedzialności za naruszenie pra-
ność konstytucyjna jest ponoszona przez określony organ za naruszenie wa ponosić zaczęli w XVI wieku. Zgodnie z postanowieniami konstytucji
postanowień konstytucji w związku ze sprawowaną funkcją. sejmowej z 1565 roku urzędnicy zaniedbujący swe obowiązki mieli być po-
zywani przez posłów ziemskich, króla lub instygatora koronnego do sądu
2. Zakres pociągnięcia określonej osoby do odpowiedzialności konsty- sejmowego, W praktyce jednak rzadko dochodziło do realizacji jej postu-
tucyjnej zależy od tego czy w danym państwie obowiązuje formalny czy ma- latów ze względu na dożywotnie sprawowanie urzędów i brak centralnego
terialny model odpowiedzialności. organu wykonawczego.
W pierwszym przypadku będzie to miało miejsce już w razie naruszenia W 1768 roku wydana została konstytucja sejmowa określająca odpowie-
obowiązujących norm, w drugim natomiast konieczne jest ponadto wystą- dzialność komisarzy Komisji Skarbu i Wojska (powołanych w 1764 roku)
pienie negatywnymi następstw. Komisarze mogli być pozywani do sądu sejmowego za zbrodnię stanu
przywłaszczenia sobie ustawodawstwa przez Komisje.
3. Zakres odpowiedzialności konstytucyjnej ponoszonej przed polskim
organem odpowiedzialności konstytucyjnej tj. Trybunałem Stanu określa 7. Instytucję odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów (przed Są-
tzw. delikt konstytucyjny. Deliktem konstytucyjnym jest czyn podmiotu, okre- dem Sejmowym) wprowadziła Konstytucja z 3 maja 1791 roku. Odpowie-
ślonego w art. 198 ust. 1 i 2 Konstytucji, popełniony w zakresie urzędowania dzialność ta dotyczyła ministrów zasiadających w Straży Praw oraz wcho-
albo w związku z zajmowanym stanowiskiem, zawiniona naruszający dzących w skład Komisji Wielkich, a także komisarzy. Przedmiotem odpo-
przepisy Konstytucji bądź innych ustaw, nie mających charakteru karnego. wiedzialności (określonym przez ustawy o Sejmie i Straży Praw) było m.in.:
przywłaszczenie stanowienia prawa, i dokonywanie wydatków bez upoważ-
4. Już w czasach starożytnych miały miejsce przepadki wykorzystywa- nienia ustawowego.
nia władzy dla celów prywatnych albo przypadki naruszania praw, czy prze-
kraczania kompetencji przez osoby pełniące funkcje państwowe. Z czasem 8. W kwestii odpowiedzialności konstytucyjnej ministrów wypowiadała
funkcjonować zaczęła instytucja odpowiedzialności konstytucyjnej. się też konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 roku, a następnie
Ważnym etapem w tym zakresie było uchwalenie angielskiej Wielkiej Karty konstytucja Królestwa Polskiego z 27 listopada 1815 roku (przy czym ta ostat-
Swobód (Magna Charta Libertatum), a następnie powołanie do życia nia łączyła odpowiedzialność konstytucyjną z odpowiedzialnością karną).
instytucji impeachmentu.
9. Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku, wymagało wy-
tworzenia struktur oraz organów państwowych, określenia ich zadań ,spo-

-150- - 151 -
ROZDZIAŁ VII. WŁADZA SADOWNICZA TRYBUNAŁÓW 2. Trybunał Stanu

sobu powołania, a także ustalenia kwestii odpowiedzialności (w tym rów- łączone było przeniesienie na emeryturę, a także możliwość zmniejszenia upo-
nież konstytucyjnej). sażenia emerytalnego do połowy; wydalenie ze służby państwowej. Wymienio-
Mała Konstytucja z 1919 roku powierzała władzę suwerenną i ustawo- ne kary mogły być stosowane łącznie. Trybunał Stanu mógł poprzestać na
dawczą Sejmowi Ustawodawczemu oraz ustanawiała odpowiedzialność za orzeczeniu uznającym oskarżonego winnym, bez wymierzania kary.
sprawowanie powierzonych urzędów.
Konstytucja z 17 marca 1921 roku przewidywała (w art. 56) solidarną 13. Konstytucja z dnia 23 kwietnia 1935 roku również przewidywała
odpowiedzialność konstytucyjną Rady Ministrów za ogólny kierunek dzia- odpowiedzialność osób piastujących najwyższe stanowiska w państwie (za
łalności rządu, a każdy minister ponosił ponadto indywidualną odpowie- wyjątkiem Prezydenta, który odpowiedzialność ponosił jedynie przed
dzialność konstytucyjną za własne i podległych mu organów działania. Zgod- Bogiem i historią).
nie natomiast z art. 57 Konstytucji Ministrowie odpowiadali również (soli- Odpowiedzialność konstytucyjną, ponosili ministrowie i prezes NIK, a
darnie bądź indywidualnie), za akty rządowe Prezydenta RP. O pociągnię- także posłowie i senatorowie.
ciu ministra do odpowiedzialności decydował Sejm większością 3/5 głosów, Ustawa o Trybunale Stanu z dnia 15 lipca 1936 roku rozróżniała odpo-
przy kworum wynoszącym połowę ustawowej liczby posłów. Sprawę rozpa- wiedzialność konstytucyjną ministrów od odpowiedzialności posłów i se-
trywał Trybunał Stanu (art. 59). natorów. Członkowie rządu i prezes NIK odpowiadali jedynie za umyślne
Przed Trybunałem Stanu odpowiedzialność zarówno konstytucyjną jak naruszenie Konstytucji lub innych aktów ustawodawczych w związku z urzę-
i karną ponosił Prezydent dowaniem. Trybunał Stanu mógł orzec w związku z tym następujące kary:
utraty praw publicznych, utraty obywatelskich praw honorowych, w obydwu
10. Ustawa o Trybunale Stanu uchwalona została w dniu 27 kwietnia przypadkach na okres od 2 do 10 lat lub na zawsze; zmniejszenia lub pozba-
1923 roku; przewidywała ona odpowiedzialność konstytucyjną ministrów, wienia uposażenia emerytalnego, wreszcie poprzestać mógł jedynie na stwier-
kierowników ministerstw, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Prezydenta RP i dzeniu winy oskarżonego, bez wymierzania kary.
zastępującego go Marszałka Sejmu (Prezydent odpowiadał za zdradę kraju Senatorowie i posłowie ponosili odpowiedzialność przed Trybunałem
i naruszenie konstytucji dokonane z winy umyślnej, a z Prezydentem odpo- Stanu za: wystąpienia sprzeczne z obowiązkiem wierności wobec państwa
wiadali także ministrowie kontrasygnujący akt urzędowy stanowiący prze- polskiego albo zawierające znamiona przestępstwa ściganego z urzędu; na-
słankę wszczęcia postępowania). Prezydent odpowiadał przed Trybunałem bywanie dóbr państwowych lub otrzymywanie korzyści od rządu. Trybunał
Stanu również za przestępstwa, nawet wówczas, gdy nie pozostawały one w Stanu mógł orzec w takim przypadku: utratę mandatu poselskiego lub se-
związku z pełnieniem powierzonego mu urzędu. natorskiego, a także pozbawić posła lub senatora korzyści osobistych otrzy-
manych od rządu. Odpowiedzialność posłów i senatorów pomyślana była
11. Trybunał Stanu składał się z Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego jako środek wzmacniający ich zdyscyplinowanie polityczne. Minister Spra-
jako przewodniczącego oraz 12 członków, wybieranych na okres kadencji wiedliwości, który sam mógł być pociągnięty do odpowiedzialności konsty-
przez Sejm (8) i przez Senat (4) spoza grona posłów i senatorów Członko- tucyjnej, występował w roli organu czuwającego nad legalnością działania
wie Trybunału Stanu musieli mieć ukończone 40 lat i korzystać z pełni praw posłów i senatorów.
obywatelskich nie mogli piastować żadnego urzędu państwowego a połowa Trybunał Stanu składał się z Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (prze-
z nich musiała mieć ukończone wyższe studia prawnicze. Członek Trybunału wodniczącego), 6 członków i 6 zastępców (członkiem TS mógł być tylko
Stanu pełnił swoja funkcję honorowo. sędzia sądu powszechnego w służbie czynnej).
Trybunał Stanu był w sprawowaniu swego urzędu niezawisły. Jego orzecze- Sędziowie Trybunału Stanu i ich zastępcy mianowani byli przez Prezy-
nia nie mogły być zmieniane ani przez władzę ustawodawczą ani wykonawczą. denta, spośród kandydatów przedstawionych w liczbie podwójnej, po poło-
wie przez Sejm i Senat.
12. Trybunał Stanu mógł orzekać następujące kary: pozbawienie czasowe
lub stałe biernego albo czynnego i biernego prawa wyborczego do ciał i insty- 14. Kolejny rozdział w historii polskiego Trybunału Stanu, to okres po
tucji publicznych, z czym łączyła się utrata piastowanych mandatów pozba- II wojnie światowej, Manifest P K W N z dnia 22 lipca 1944 roku postana-
wienie czasowe lub stałe prawa zajmowania urzędów publicznych, z czym po- wiał, że do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego zachowują moc obowią-
-152 - -153-
ROZDZIAŁ VU. WŁADZA SĄDOWA TRYBUNAŁÓW 2. Trybunał Sianu

zującą postanowienia Konstytucji z 17 marca 1921 roku. Ustawa konstytu- 19. Odpowiedzialność konstytucyjna mogła mieć charakter indywidual-
cyjna z 19 lutego 1947 roku uchwalona przez Sejm Ustawodawczy przejęła ny, ale także mogła przybrać formę odpowiedzialności solidarnej. Odpo-
przepisy Konstytucji z 17 marca 1921 roku przewidujące odpowiedzialność wiedzialność ministra mogła być wyłączona w sytuacji gdy np. minister był
konstytucyjną ministrów i Prezydenta. nieobecny przy podejmowaniu decyzji,
Sejm Ustawodawczy nie uchwalił jednak ustawy- o TK czy innym orga-
nie władnym orzekać w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej mini- 20. Ustawa o Trybunale Stanu (w art. 1 pkt.3) stwierdza, że odpowie-
strów i Prezydenta. dzialność konstytucyjna obejmuje czyny nie stanowiące przestępstwa, który-
mi osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe, w zakresie swego urzę-
15. Idea utworzenia organu władnego orzekać w przedmiocie odpowie- dowania albo w związku z zajmowanym stanowiskiem, w sposób zawiniony
dzialności konstytucyjnej pojawiła pod koniec lat 50-tych. Stronnictwo De- naruszyły Konstytucję lub inną ustawę. Delikt konstytucyjny w ujęciu ustawy
mokratyczne (w tezach programowych z 1957 roku i w uchwałach VI Kon- o Trybunale Stanu polega na zawinionym naruszeniu Konstytucji lub ustaw,
gresu w 1958 roku) postulowało utworzenie Trybunału Stanu. W1980 roku bez względu na skutki, które mogą być zarówno ujemne, jak i dodatnie dla
SD ponownie wystąpiło o powołanie Trybunału Stanu. W latach 1981 -1982 interesów państwa.
przygotowane zostały trzy projekty ustaw' o Trybunale Stanu. 20. Ustrój Trybunału Stanu reguluje Konstytucja w art. 173 - 174 i art.
198 - 201 oraz ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu (tekst
16. Ustawa o Trybunale Stanu uchwalona została w dniu 26 marca 1982 jednolity Dz.U. z 2002, Nr 101, poz. 925 z póź. zm.).
roku, a dnia 6 lipca 1982 roku dokonano wyboru członków Trybunału.
Znowelizowana dnia 26 marca 1982 roku Konstytucja postanowienia 21. Ustawa o Trybunale Stanu wyodrębniła wyraźnie odpowiedzialność
dotyczące Trybunału Stanu zawarła w art. 33b, który to przepis określał za- konstytucyjną od odpowiedzialności karnej. Uznała jednak właściwość Try-
kres przedmiotowy działalności TS oraz sposób powoływania jego człon- bunału Stanu do orzekania także o odpowiedzialności karnej osób zajmują-
ków. Przepis art. 33b, nie określał jednak zakresu właściwości podmiotowej cych najwyższe stanowiska państwowe.
TS. Dokonała tego dopiero nowelizacja Konstytucji z 7 kwietnia 1989 roku, Pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej jest jednak warun-
wprowadzająca do polskiego systemu ustrojowego instytucję prezydenta i kiem koniecznym. Trybunał Stanu nie może w żadnym wypadku rozpatry-
określająca jego odpowiedzialność konstytucyjną. wać wyłącznie sprawy karnej, ale przy łącznym rozpatrywaniu spraw może
Trybunał Stanu orzekał o odpowiedzialności osobistej określonej grupy uwolnić oskarżonego od odpowiedzialności konstytucyjnej, a skazać za po-
osób, winnych naruszenia Konstytucji i ustaw, a mógł także orzekać o ich pełnienie przestępstwa.
odpowiedzialności karnej. Zbliżał się więc pod względem funkcjonalnym
do organów sądowych. 22. Trybunał Stanu jest organem władzy sądowniczej, a ponadto (zgod-
nie z art. 173 Konstytucji RP) jest organem odrębnym i niezależnym od
17. Objęto odpowiedzialnością konstytucyjną osoby zajmujące najwyż- innych władz. Jest on sądem szczególnego rodzaju, orzekającym o odpowie-
sze stanowiska państwowe. Szczegółowego wskazania wytypowania tych sta- dzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwo-
nowisk dokonała ustawa o Trybunale Stanu. Do grupy osób piastujących we. Organ ten jest powoływany przez Sejm na jedną kadencję. Ma on własną
najwyższe stanowiska państwowe zaliczyła ona: 1) osoby wchodzące w skład podmiotowość i własne kompetencje, a jego decyzje są w pełni niezawisłe i
Rady Państwa; 2) osoby wchodzące w skład rządu; 3) prezesa NIK, prezesa samodzielne. Wiążą one wszystkie organy państwowe.
NBP i Prokuratora Generalnego PRL; 4) kierowników urzędów centralnych.'
23. Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu
18. Nowelizacja Konstytucji dokonana 7 kwietnia 1989 roku zniosła Radę na okres jego kadencji, przy czym że zachowuje on swoje kompetencje do
Państwa, wprowadzając w jej miejsce Prezydenta. Prezydent RP mógł być czasu wyboru nowego składu Trybunału Stanu.
postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu za naruszenie Kon-
W skład Trybunału Stanu mogą być wybrani obywatele polscy korzysta-
stytucji i ustaw oraz za przestępstwo, (art. 32d).
jący z pełni praw publicznych, niekarani sądownie, niezatrudnieni w orga-
nach administracji rządowej.
-154- •155-
ROZDZIAŁ VII. WŁADZA SADOWNICZA 2. Trybunał Stanu
TRYBUNAŁÓW

Trybunał Stanu składa się z: przewodniczącego (jest nim Pierwszy Pre- . Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybuna-
zes Sądu Najwyższego), dwóch zastępców przewodniczącego oraz 16 człon- łem Stanu (także Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu, którzy tymczasowo
ków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów. W skład Try- wykonują obowiązki Prezydenta) za naruszenie Konstytucji, ustawy, za po-
bunału Stanu mogą być wybrani obywatele polscy korzystający z pełni praw pełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. W okresie sprawowa-
publicznych, niekarani sądownie, niezatrudnieni w organach administracji nia urzędu Prezydenta nie biegnie przedawnienie karalności przestępstw
rządowej. Zastępcy przewodniczącego oraz o najmniej połowa członków TS lub przestępstw skarbowych, za które osoba sprawująca ten urząd nie zosta-
powinna posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego ła postawiona w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.
Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybuna- Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem
łu Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa lub
Nie mogą oni być, bez uprzedniej zgody Trybunału Stanu, pociągnięci przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.
do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności, zatrzymani ani Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, popełnione związku z
aresztowani, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania, chociażby nie-
zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępo- umyślnie, naruszające Konstytucję lub ustawę.
wania. O fakcie zatrzymania należy niezwłocznie powiadomić Przewodni-
26. Prawo postawienia Prezydenta wstań oskarżenia przysługuje wyłącz
czącego Trybunału Stanu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie
nie Zgromadzeniu Narodowemu, a prawo do pociągnięcia innych osób od-
(art. 200 Konstytucji RP).
powiedzialności przed Trybunałem Stanu przysługuje wyłącznie Sejmowi
Zgodę na pociągnięcie członka Trybunału Stanu do odpowiedzialności
(za wyjątkiem senatorów, w odniesieniu bowiem do nich stosowne upraw-
karnej lub na pozbawienie wolności wyraża, w drodze uchwały, Trybunał
nienie przysługuje Senatowi).
Stanu, z wyłączeniem członka Trybunału, którego wniosek dotyczy. Uchwa-
Wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może być
ła zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 2/3
złożony Marszałkowi Sejmu przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia
członków Trybunału Stanu.
Narodowego.
Utrata stanowiska sędziego Trybunału Stanu następuje wskutek zrze-
Natomiast wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności przed
czenia się funkcji, trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności albo
Trybunałem Stanu innych osób, może być złożony Marszałkowi Sejmu przez:
skazania prawomocnym wyrokiem sądu.
1)Prezydenta, 2) posłów, w liczbie co najmniej 115.
Utratę stanowiska sędziego Trybunału Stanu stwierdza, w drodze posta-
Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej
nowienia, Marszałek Sejmu, informując o tym Sejm.
osób, o których mowa w art. 1 ust. 1 pkt. 3-7ustawy o TS, może być złożony
24. Trybunał Stanu jest zarówno sądem pierwszej, jak i sądem drugiej Marszałkowi Sejmu również przez komisję śledczą powołaną na podstawie
art. 111 Konstytucji. Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności
instancji.
konstytucyjnej posła może być złożony do Komisji Odpowiedzialności
25. Podmiotowy i przedmiotowy zakres działania Trybunału Stanu okre- Konstytucyjnej przez Marszałka Sejmu.
śla przepis art. 1. u TS, który stanowi, że za naruszenie Konstytucji lub usta-
27. Wstępny wniosek o postawienie w stan oskarżenia lub o pociągnię-
wy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędo- cie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu musi spełniać warunki
wania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą : wymagane przez przepisy Kodeksu postępowania karnego w stosunku do
1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, 2) Prezes Rady Ministrów oraz człon- aktu oskarżenia i zawierać podpisy wszystkich wnioskodawców, a także wska-
kowie Rady Ministrów. 3) Prezes Narodowego Banku Polskiego, 4) Prezes zywać osobę upoważnioną do występowania w imieniu wnioskodawców w
Najwyższej Izby Kontroli, 5) członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewi- dalszym postępowaniu przed organami Sejmu.
zji. 6) osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie minister- Jeżeli nie odpowiada on warunkom ustawowym Marszałek Sejmu, w
stwem, 7) Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. W zakresie określonym w art. uzgodnieniu z Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Odpowie-
10" Konstytucji odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą rów- dzialności Konstytucyjnej, wzywa reprezentanta wnioskodawców, do uzupeł-
nież posłowie i senatorowie.
- 157-
ROZDZIAŁ VD. WŁADZA SADOWNICZA TRYBUNAŁÓW 2. Trybunał Stanu

nienia wniosku w terminie 14 dni, wskazując niezbędny zakres uzupełnie- W przypadku nie uzupełnienia wniosku w terminie wniosek taki nie
nia. W przypadku nie uzupełnienia wstępnego wniosku w terminie Marsza- podlega rozpatrzeniu.
łek Sejmu postanawia o pozostawieniu wniosku bez biegu. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przedstawia Zgromadzeniu
Narodowemu sprawozdanie z przeprowadzonego postępowania wraz ze sto-
28. Marszałek Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności Kon- sownym wnioskiem.
stytucyjnej, która wszczyna postępowanie.
Przewodniczący Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej przesyła nie- 29. Z dniem podjęcia przez Zgromadzenie Narodowe uchwały o posta-
zwłocznie osobie objętej wnioskiem odpis wstępnego wniosku, informując wieniu Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie
ją o prawie do złożenia pisemnych wyjaśnień i wniosków dowodowych w urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu.
wyznaczonym terminie. Podejmując uchwałę o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia, Zgro-
Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej może przesłuchiwać świad- madzenie Narodowe wybiera spośród członków Zgromadzenia dwóch oskar-
ków i biegłych, żądać od instytucji państwowych i społecznych okazywania życieli, z których każdy powinien spełniać warunki wymagane przez ustawę
wszelkich akt i dokumentów. Osoba, której dotyczy wniosek, jest uprawnio- do powołania na stanowisko sędziego.
na do składania wyjaśnień i zgłaszania wniosków oraz do korzystania z po- Po podjęciu przez Zgromadzenie Narodowe uchwały o postawieniu Pre-
mocy obrońcy. zydenta w stan oskarżenia Marszałek Sejmu przesyła, przewodniczącemu
Komisja może zlecić prokuratorowi generalnemu lub Najwyższej Izbie Trybunału Stanu, uchwałę Zgromadzenia Narodowego wraz z uchwałą Ko-
Kontroli przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego co do określonych misji Odpowiedzialności Konstytucyjnej albo wnioskiem mniejszości, które
okoliczności sprawy. w dalszym postępowaniu przed Trybunałem Stanu stanowią akt oskarżenia.
Komisja uchwala sprawozdanie o wystąpieniu do Zgromadzenia Narodo-
wego z wnioskiem o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia lub o umorze- 30. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przedstawia Sejmowi spra-
nie postępowania w sprawie. W stosunku do osób wymienionych w art. 1 ust. wozdanie z prac nad każdą przekazaną jej sprawą wraz z wnioskiem o pocią-
1 pkt 2-7 i ust. 2 ustawy o TS Komisja uchwala sprawozdanie o wystąpieniu do gnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu lub o umorzenie
Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie tych osób do odpowiedzialności przed postępowania w sprawie. Uchwała Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzial-
Trybunałem Stanu lub o umorzenie postępowania w sprawie. ności przed Trybunałem Stanu powoduje zawieszenie w czynnościach oso
Wniosek o postawienie w stan oskarżenia lub o pociągnięcie do odpo- by, której dotyczy. Jeżeli uchwała, obejmuje także pociągnięcie do odpowie-
wiedzialności przed Trybunałem Stanu powinien spełniać warunki wyma- dzialności karnej osoby, która jest posłem lub senatorem, stanowi ona rów-
gane przez przepisy Kodeksu postępowania karnego w stosunku do aktu nocześnie wniosek o uchylenie immunitetu poselskiego lub senatorskiego.
oskarżenia, a wniosek o umorzenie postępowania - zawierać uzasadnienie
faktyczne i prawne tego wniosku. 31. Po podjęciu uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności przed
Wnioski mniejszości mogą zawierać jedynie wnioski o umorzenie postę- Trybunałem Stanu Sejm wybiera spośród posłów, dwóch oskarżycieli, z któ-
powania, postawienie w stan oskarżenia lub o pociągnięcie do odpowie- rych co najmniej jeden posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania sta-
dzialności przed Trybunałem Stanu. nowiska sędziego. W razie utraty uprawnień przez oskarżycieli ich obowiązki
Wnioski mniejszości do sprawozdań, zawierające wnioski o posta- do czasu wyboru nowych oskarżycieli wykonuje Marszałek Sejmu.
wienie w stan oskarżenia lub o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Po wyborze oskarżycieli Marszałek Sejmu przesyła przewodniczącemu
Trybunałem Stanu powinny spełniać warunki wymagane przez przepisy Trybunału Stanu, uchwałę Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności
Kodeksu postępowania karnego w stosunku do aktu oskarżenia, jeżeli przed Trybunałem Stanu wraz z uchwałą Komisji Odpowiedzialności
wnioski, nie odpowiadają warunkom określonym ustawą, odpowiednio Konstytucyjnej albo wnioskiem mniejszości, które w dalszym postę-
przewodniczący Zgromadzeniu Narodowemu albo Marszałek Sejmu, w powaniu przed Trybunałem Stanu stanowią akt oskarżenia. W wypadku
uzgodnieniu z Prezydium Sejmu, wzywa wnioskodawców do ich
konieczności uchylenia immunitetu poselskiego lub senatorskiego następuje
uzupełnienia w terminie 14 dni, wskazując niezbędny zakres uzupełnienia
to po wyrażeniu przez Sejm lub Senat zgody na pociągnięcie do
wniosku.
odpowiedzialności karnej.
-158- -159-
ROZDZIAŁ VTI. WŁADZA SADOWNICZA TRYBUNAŁÓW 2. Trybunał Sianu

Po przekazaniu uchwały Sejmu o postawieniu w stan oskarżenia przed Try- Niezależnie od treści wniosku Sejm głosuje nad pociągnięciem do od-
bunałem Stanu nie można wszcząć postępowania karnego o ten sam czyn, a powiedzialności przed Trybunałem Stanu osób.
postępowanie wcześniej wszczęte ulega zawieszeniu. Jeżeli Sejm podjął uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed
Sprawozdania i wnioski doręcza się odpowiednio wszystkim członkom Zgro- Trybunałem Stanu osób wymienionych powyżej, a Komisja Odpowiedzialności
madzenia Narodowego bądź posłom wraz z informacja o udostępnieniu do wglądu Konstytucyjnej wnosiła o umorzenie postępowania wobec nich, nie przedstawiając
akt sprawy" akta te powinny być udostępnione przez okres nie krótszy niż 21 dni w swoim sprawozdaniu wniosku mniejszości o pociągnięcie do odpowiedzialności,
przed posiedzeniem, na którym sprawa ma bpc" rozpatrywana. to aktem oskarżenia jest uchwała o pociągnięciu do odpowiedzialności przed
Sprawozdanie Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej może być przez Trybunałem Stanu wraz z wnioskiem wstępnym o pociągnięcie do
organ, któremu zostało przedłożone, zwrócone Komisji w celu uzupełnienia odpowiedzialności. Akt oskarżenia Marszałek Sejmu przesyła przewodniczącemu
postępowania; zwracając sprawozdanie organ określa kierunek i zakres dalszego Trybunału Stanu.
postępowania Komisji. Jeżeli Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej występuje z wnioskiem o
umorzenie, w stosunku do wskazanych osób postępowania z powodu
32. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą przedawnienia lub śmierci osoby, której postępowanie dotyczy, wówczas Mar-
Zgromadzenia Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów szałek Sejmu śmierdzą umorzenie postępowania w sprawie.
ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli po nadaniu biegu przez Marszałka Sejmu wnioskowi wstępnemu, a przed
Uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu osób podjęciem uchwały o postawieniu w stan oskarżenia lub o pociągnięciu do
wymienionych w art. 1 ust l pkt-3-7oraz ust2 ustawy o TS Sejm podejmuje odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu albo przed stwierdzeniem umorzenia
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej postępowania w sprawie upłynie kadencja Sejmu, postępowanie w danej sprawie
liczby posłów. Natomiast uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed toczy się nadal po rozpoczęciu następnej kadencji Sejmu.
Trybunałem Stanu osób, o których mowa w art. 1 UST 1 pkt.2 ustawy o TS, Sejm Marszałek Sejmu kieruje sprawę do Komisji Odpowiedzialności Konsty-
podejmuje większością 3/5 ustawowej liczby posłów. tucyjnej.
Jeżeli Zgromadzenie Narodowe nie podejmie uchwały o postawieniu
Prezydenta w stan oskarżenia, wówczas przewodniczący Zgromadzenia Na- 34. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej nie jest związana uchwałami
rodowego stwierdza umorzenie postępowania w sprawie. podjętymi przez komisję sejmową, która uprzednio rozpatrywała daną
Niezależnie od treści wniosku Zgromadzenie Narodowe głosuje nad po- sprawę; w poczet materiału dowodowego zalicza się dowody zebrane w do-
stawieniem Prezydenta w stan oskarżenia. tychczasowym postępowaniu.
Jeżeli Zgromadzenie Narodowe podjęło uchwałę o postawieniu Prezydenta w Sejm nowej kadencji wybiera posłów oskarżycieli.
stan oskarżenia, a Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej wnosiła o umorzenie
postępowania wobec niego, nie przedstawiając w swoim sprawozdaniu wniosku 35. W pierwszej instancji Trybunał Stanu orzeka w składzie: przewodniczący i
mniejszości o postawienie wstań oskarżenia, to aktem oskarżenia jest uchwała o 4 członków.
postawieniu w stan oskarżenia wraz z wnioskiem wstępnym o postawienie w stan W drugiej instancji Trybunał Stanu orzeka w składzie: przewodniczący i 6
członków, z wyłączeniem sędziów, którzy uczestniczyli w rozpatrzeniu sprawy w
oskarżenia. Akt oskarżenia przewodniczący Zgromadzeniu Narodowemu przesyła
pierwszej instancji.
przewodniczącemu Trybunału Stanu.
Jeżeli przy rozpatrywaniu sprawy przez Trybunał Stanu wyłoni się zagadnienie
Jeżeli Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej występuje z wnioskiem o
prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, Trybunał może odroczyć
umorzenie w stosunku do Prezydenta postępowania z powodu przedawnienia lub
rozpatrywanie sprawy i przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia pełnemu
śmierci, wówczas przewodniczący Zgromadzeniu Narodowemu stwierdza
składowi Trybunału Stanu.
umorzenie postępowania w sprawie. Poza rozprawą Trybunał Stanu orzeka w składzie: przewodniczący i 2
członków. Trybunał Stanu rozpatruje sprawę w granicach określonych w akcie
33. Jeżeli Sejm nie podejmie uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności
oskarżenia, zaś oskarżyciel nie może zarzucić oskarżonemu innych czynów niż
przed Trybunałem Stanu osób wymienionych w art. 1 ustlpkt.3-7oraz ust2 ustawy objęte aktem oskarżenia.
o TS, wówczas Marszałek Sejmu stwierdza umorzenie postępowania w sprawie.
• 161 -
• 160-
ROZDZIAŁ VII. WŁADZA SĄDOWNICZA 3. Trybunat Konstytucyjny
TRYBUNAŁÓW

Trybunał Stanu nie może przekazać sprawy Zgromadzeniu Narodowe- W zakresie odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu senatorów sto-
mu, Sejmowi albo Senatowi w celu uzupełnienia lub rozszerzenia przepro- suje się odpowiednio przepisy ustawy odnoszące się do odpowiedzialności
wadzonego postępowania. przed Trybunałem Stanu posłów. W tym zakresie kompetencje Sejmu i jego
W postępowaniu przed Trybunałem Stanu udział obrońcy jest konieczny. organów przysługują odpowiednio Senatowi i jego organom.
Wykluczenie jawności rozprawy przed Trybunatem Stanu może uzasad-
nić wyłącznie wzgląd na bezpieczeństwo państwa lub tajemnicę państwową.
Termin do wniesienia apelacji wynosi 30 dni i biegnie dla każdego upraw- 3. Trybunał Konstytucyjny
nionego od daty doręczenia mu odpisu wyroku z uzasadnieniem.
Termin do wniesienia zażalenia wynosi 14 dni
Od wyroku Trybunału Stanu wydanego w drugiej instancji kasacja nie . 1. Konstytucyjna systematyzacja źródeł prawa oraz ich zhierarchizowa-
przysługuje. nie spowodowały konieczność zapewnienia zgodności aktów niższego rzę-
Umorzenie albo warunkowe umorzenie postępowania przed Trybuna- du z aktami prawnymi wyższego rzędu. Prymat Konstytucji w systemie źródeł
łem Stanu może nastąpić jedynie na rozprawie. obowiązującego prawa wymagał wprowadzenia ustawowych mechanizmów
ochrony Konstytucji. Niezbędne w szczególności są rozwiązania prawne eli-
36. Za czyny określone w art. 3 ustawy o TS, o ile nie wypełniają zna- minujące niezgodność przepisów prawa z Konstytucją.
mion przestępstwa, lub przestępstwa skarbowego Trybunał Stanu wymierza
łącznie lub osobno następujące kary: 1) utratę czynnego i biernego prawa 2. Idea sądowego orzekania o konstytucyjności ustaw ma rodowód an-
wyborczego w wyborach Prezydenta, w wyborach do Sejmu i do Senatu, w glosaski, ale pomysł wyodrębnienia Trybunału Konstytucyjnego został sfor-
wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach organów samo- mułowany w Austrii w 1885 r. przez Georga Jellinka („Ein Verfassungsge-
rządu terytorialnego, 2) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub richtshof fur Ósterreich").
pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach Idee sądownictwa konstytucyjnego rozwijał Hans Kelsen („O istocie i
państwowych i w organizacjach społecznych, utratę wszystkich albo niektó- wartości demokracji"). Wprowadził on do Konstytucji 1920 r. wyodrębnio-
rych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych. ny organ uprawniony do kontroli zgodności prawa z konstytucją
Za naruszenie zakazów, o których mowa w art. 107 ust. 1 Konstytucji,
Trybunał Stanu orzeka pozbawienie mandatu poselskiego. 3. Kontrola konstytucyjności ustaw może być sprawowana poza parla-
Kary dotyczące utraty praw i zakazów, mogą być orzekane na czas od 2 mentem, albo w ramach parlamentu. Wewnątrz-parlamentarna kontrola ist-
do 10 lat. nieje zawsze w każdym państwie, natomiast pozaparlamentarna kontrola
W razie uznania przez Trybunał Stanu chociażby nieumyślnego popeł- sprawowana może być przez sadownictwo powszechne (wzorzec amerykań-
nienia czynów określonych w art. 2 ust. 1. i art. 3 ustawy o TS, Trybunał ski), albo przez wyodrębnione organy (wzorzec europejski).
orzeka odpowiednio w odniesieniu do Prezydenta - złożenie z urzędu, a w Pozaparlamentarna kontroli zgodności ustaw z konstytucją funkcjono-
odniesieniu do pozostałych osób, z zastrzeżeniem USL la ustawy o TS, - utratę wała w państwach w, których silna była pozycja władzy wykonawczej. Kontrola
zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowie- tzw. rozproszona polegała z kolei na przyznaniu kompetencji orzekania o
dzialność przed Trybunałem Stanu. zgodności ustaw z konstytucją wszystkim sądom. Kontrolę taką wprowadzo-
Trybunał Stanu z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czy- no (na przełomie XVIII i XIX w.) w Stanach Zjednoczonych.
nu lub szczególne okoliczności sprawy może poprzestać na uznaniu winy
oskarżonego. 4. Systemy sądowej kontroli konstytucyjności prawa w poszczególnych
Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe Trybunał państwach ukształtowały różnorodnie. System amerykański czyli zdecentra-
Stanu orzeka kary lub środki karne przewidziane w ustawach karnych. lizowany model sądowej kontroli konstytucyjności prawa charakteryzują czte-
Jeżeli po rozpoczęciu rozprawy, a przed wydaniem wyroku, zostanie ry cechy: uniwersalność, dekoncentracja, konkretność i względność.
wybrany nowy skład Trybunału Stanu, rozprawę w danej instancji prowadzi
Uniwersalność kontroli oznacza, że sądy mogą oceniać wszystkie akty
od początku Trybunał Stanu w nowym składzie.
normatywne oraz wszelkie działania przedstawicieli władzy wykonawczej. De-
-162- -163-
ROZDZIAŁ VU. WŁADZA SĄDOWNICZA TRYBŁMAŁÓW
3. Trybunał Konstytucyjny

koncentracja kontroli przejawia się w uznaniu prawa wszystkich sądów do Zgodnie z uchwałą z dnia 20 października 1993 r. jeśli Trybunał orzek-
oceny zgodności aktu niższego rzędu z aktem stojącym wyżej w hierarchii nie o niezgodności ustawy z konstytucją, a Sejm nie odrzuci tego orzecze-
źródeł prawa. Konkretność oznacza, że ocena legalności i nia, to ustawa ta przestaje obowiązywać. Pełnię atrybutów sądu konstytucyj-
konstytucjonalności dokonywana jest w związku z określona sprawą nego Trybunał uzyskał dopiero wraz z wejściem w życie Konstytucji z 1997r.
rozpatrywaną przez sąd. Względność, to fakt, iż uznanie w danej sprawie oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (która
normy za niekonstytucyjną nie powoduje jej uchylenia, a jedynie jej już była przedmiotem nowelizacji).
niezastosowanie wdanej sytuacji.
Europejski system kontynentalny, cechuje powierzenie kontroli konsty-
tucyjności prawa sądowemu organowi centralnemu, (zwanemu trybunałem 7. Trybunał Konstytucyjny jest władzą odrębną i niezależną od władzy
konstytucyjnym). Trybunały sprawują kontrolę konstytucyjności prawa na ustawodawczej i wykonawczej (art. 173 Konstytucji RP), aczkolwiek zarówno
zasadzie wyłączności. Sejm, jak i Prezydent posiadają pewne uprawnienia kreacyjne wobec
Systemu mieszany, charakteryzuje dualizm kontroli konstytucyjności Trybunału. Trybunał zajmuje pozycję odrębną również w stosunku do Try-
prawa (badanie zgodności prawa z konstytucją sprawiają sądy powszechne bunału Stanu i w stosunku do sądów, także Sądu Najwyższego i Naczelnego
oraz centralny sąd konstytucyjny). Sądu Administracyjnego. Trybunał Konstytucyjny wydaje wyroki w imieniu
System francuski przewiduje, że organem kontroli konstytucyjności pra- Rzeczypospolitej Polskiej (art. 174 Konstytucji RP) oraz sprawuje władzę
wa jest Rada Konstytucyjna, która sprawuje wyłącznie kontrolę o charakte- sądowniczą (art. 10 ust. 2 Konstytucji RP).
rze prewencyjnym. Znaczną rolę w sprawowaniu kontroli konstytucyjności Ustrój i kompetencje Trybunału Konstytucyjnego reguluje Konstytucja
prawa ma także sądownictwo administracyjne. RP (art. 173, 174 i art. 188 -197 Konstytucji RP) oraz ustawa z dnia 1 sierpnia
System brytyjski ze względu na to, że Wielka Brytania nie posiada kon- 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz .U. Nr 102 poz. 643 z późn. zm.).
stytucji (w znaczeniu formalnym) przewiduje, że kontrolę prawa sprawują
wszystkie sądy powszechne, chociaż spod tej kontroli w zasadzie wyłączone 8. W skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzi: piętnastu sędziów Trybu-
są akty wydawane przez parlament. nału wybieranych przez Sejm na 9 letnią kadencję spośród kandydatów przed
stawionych przez co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała w spra
5. Istnienia sądownictwa konstytucyjnego nie przewidywało ustawodaw- wie wyboru sędziego Trybunału zapada bezwzględną większością głosów w obec-
stwo Polski okresu międzywojennego, stosownego organu nie powołano ani ności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów(art.5 ustawy o TK).
na mocy przepisów konstytucji Marcowej z 1921 r., ani też Konstytucji Kwiet- Prezesa i Wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent RP spośród dwóch
niowej z 1935 r. kandydatów przedstawionych na każde stanowisko przez Zgromadzenie Ogól-
ne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego (art. 194. Ust. 2 Konstytucji RP). Kan-
6. Prace nad ustanowieniem Trybunału Konstytucyjnego podjęto w 1981
dydatów tych wybiera Zgromadzenie Ogólne spośród sędziów Trybunału, któ-
i Uchwalona została nowela konstytucyjna z 26 marca 1982 n, przewidują-
rzy w głosowaniu tajnym uzyskali kolejno największą liczbę głosów. Kadencja
ca utworzenie Trybunału Konstytucyjnego. liczona jest indywidualnie dla poszczególnych sędziów, co pozwala uniknąć sy-
Kolejnym etapem było uchwalenie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym tuacji jednoczesnego powoływania całego składu albo znacznej liczby sędziów.
w dniu 29 kwietnia 1985 1 Pozycja ustrojowa i zakres kompetencji ówcze- Sędzią Trybunału może być osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą
snego Trybunału różniły się nieco od rozwiązań obecnych. (art. 194 Konstytucji) i posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania sta-
Orzeczenia Trybunału w sprawie konstytucyjności ustaw dzieliły się na nowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjne-
dwie grupy: te, które były ostateczne i te, które Sejm mógł po rozpatrzeniu go (art. 5 ust. 3 ustawy o TK). Kandydat musi więc wykazać się nie tylko
odrzucić uchwałą podjętą większością 2/3 głosów. ukończonymi studiami prawniczymi i odbytą odpowiednią aplikacją zakoń-
Trybunał Konstytucyjny niemal od samego początku uzyskał stosunko-
czoną egzaminem, ale również min. 10-letnim doświadczeniem w pracy w
wo niezależną pozycję,, chociaż jeszcze w 1989 | Sejm posiadał uprawnienie
zawodzie prawniczym. Wymóg ten nie dotyczy jednak profesorów i dokto-
do odrzucania orzeczeń Trybunału w sprawie niezgodności ustawy 1 konsty-
rów habilitowanych nauk prawnych. Osoba wybrana na stanowisko sędzie-
tucją. Pozycja Trybunału Konstytucyjnego wymagała wówczas umocnienia.
go Trybunału składa wobec Prezydenta Rzeczypospolitej ślubowanie.
- 164- -165-
ROZDZIAŁ VU. WŁADZA SĄDOWNICZA TRYBUNAŁÓW 3. Trybunał Konstytucyjny

9. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzę teresowanych komisji sejmowych, b) przewodniczący zainteresowanych ko-
du są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji (art. 195 ust. 1 Konstytucji). misji senackich, c) Prezes Najwyższej Izby Kontroli, d) Minister Sprawiedli-
Do gwarancji niezawisłości sędziego TK zalicza się wyłączenie możliwo- wości - Prokurator Generalny, e) Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, 0 Pre-
ści ponownego wyboru do składu TK, zakaz usuwania sędziego ze stanowi- zes Naczelnego Sądu Administracyjnego, g) Rzecznik Praw Obywatelskich i
ska w trakcie kadencji, zakaz przynależności do partii politycznej, związku Rzecznik Praw Dziecka. O zwołaniu Zgromadzenia Ogólnego prezes Trybu-
zawodowego albo prowadzenia działalności publicznej nie dającej się pogo- nału zawiadamia Prezydenta Rzeczypospolitej, Marszałka Sejmu, Marszałka
dzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów w okresie zaj- Senatu i Prezesa Rady Ministrów, którzy mogą wziąć udział w Zgromadze-
mowania stanowiska sędziego TK. niu Ogólnym bądź delegować swojego przedstawiciela.
Sędziego nie można usunąć ze stanowiska, kadencja jego może jedynie Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego należy: a) uchwalanie regu-
zostać skrócona z powodu wygaśnięcia mandatu. laminu Trybunału, b) wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa Trybuna-
łu, c) uchwalanie statutu Biura Trybunału, d) uchwalenie projektu docho-
10. Mandat sędziego Trybunału Konstytucyjnego wygasa na skutek: 1) dów i wydatków Trybunału, e) zatwierdzanie informacji przekazywanych
zrzeczenia się stanowiska sędziego Trybunału, 2)stwierdzenia orzeczeniem Sejmowi i Senatowi dotyczących istotnych problemów wynikających z dzia-
komisji lekarskiej trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków sędziego łalności i orzecznictwa Trybunału.
Trybunału z powodu choroby, ułomności lub upadku sił, 3) skazania pra- Zgromadzenie Ogólne podejmuje uchwały, jeżeli bierze w nim udział
womocnym wyrokiem sądu, 4) prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego co najmniej 2/3 ogólnej liczby sędziów Trybunału, w tym prezes lub wice-
o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska sędziego Trybunału. prezes Trybunału. Uchwały Zgromadzenia Ogólnego zapadają zwykłą więk-
Wygaśnięcie mandatu z powyższych przyczyn stwierdza Zgromadzenie szością głosów, chyba że ustawa stanowi inaczej. Głosowanie jest jawne, o ile
Ogólne. Natomiast wygaśnięcie mandatu sędziego Trybunału na skutek żaden z sędziów Trybunału nie zażąda głosowania tajnego.
śmierci stwierdza prezes Trybunału. Prezesa i wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent Rzeczypospolitej
Sędziemu Trybunału przysługuje immunitet Zgodę na pociągnięcie do spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde stanowisko przez
odpowiedzialności karnej lub pozbawienie wolności sędziego wyraża Zgro- Zgromadzenie Ogólne. Kandydatów na stanowisko prezesa lub wicepreze-
madzenie Ogólne Sędziów Trybunału. sa Trybunału wybiera Zgromadzenie Ogólne spośród sędziów Trybunału,
którzy w głosowaniu tajnym uzyskali kolejno największą liczbę głosów. Wy-
11. Sędzia TK odpowiada dyscyplinarnie za naruszenie przepisów pra- bór powinien być dokonany nie później niż trzy miesiące przed upływem
wa, uchybienie godności swego urzędu lub inne nieetyczne zachowanie, kadencji urzędującego prezesa lub wiceprezesa. W przypadku opróżnienia
mogące podważyć zaufanie do jego osoby. stanowiska prezesa lub wiceprezesa Trybunału wyboru kandydatów doko-
W postępowaniu dyscyplinarnym organem jest Trybunał Konstytucyjny, nuje się w terminie jednego miesiąca.
który orzeka: 1) w pierwszej instancji - w składzie pięciu sędziów Trybunału, Prezes Trybunału reprezentuje Trybunał na zewnątrz oraz wykonuje czyn-
2 )w drugiej instancji - w pełnym składzie sędziów Trybunału. Sędziów do ności określone w ustawie i regulaminie. Wiceprezes Trybunału zastępuje
składów orzekających i rzecznika dyscyplinarnego ustala w drodze losowa- prezesa w czasie jego nieobecności oraz wykonuje inne obowiązki wynikają-
nia Zgromadzenie Ogólne. Od orzeczeń dyscyplinarnych nie przysługuje ce z ustalonego przez prezesa Trybunału podziału czynności.
kasacja. Karami dyscyplinarnymi są: 1) upomnienie. 2) nagana, 3) usunię-
cie ze stanowiska sędziego Trybunału. 13. Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: 1) zgodności ustaw i
umów międzynarodowych z Konstytucją, 2) zgodności ustaw z ratyfikowa-
12. Organami Trybunału Konstytucyjnego są: 1) Zgromadzenie Ogól- nymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzed-
ne, 2) prezes Trybunału. niej zgody wyrażonej w ustawie, 3) zgodności przepisów prawa, wydawanych
Zgromadzenie Ogólne tworzą sędziowie Trybunału. Prezes Trybunału przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowa-
zwołuje co najmniej raz w roku Zgromadzenie Ogólne, na którym omawia mi międzynarodowymi i ustawami, 4) zgodności z Konstytucją celów lub
się działalność Trybunału oraz problemy wynikające z jego orzecznictwa. W działalności partii politycznych, 5) skargi konstytucyjnej, którą może wnieść
Zgromadzeniu Ogólnym mają prawo wziąć udział: a > przewodniczący zain- każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, 6) rozstrzyga

-166- -167-
ROZDZIAŁ VU. WŁADZA SĄDOWNICZA 3. Trybunał Konstytucyjny
TRYBUNAŁOW

spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa ( 15. Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należy również rozstrzyganie
ani89 Konstytucji RP). sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi
organami państwa (art. 189 Konstytucji; art. 53 ust. 1 ustawy o TK).
14. Kontroli podlegają jedynie akty obowiązujące, co do których obowiązuje Spory kompetencyjne są dwojakiego rodzaju: spór kompetencyjny pozytywny,
vacatio legis, bądź też zostały skierowane do podpisu Prezydenta. gdy dwa lub więcej centralne konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe
Utrata mocy obowiązującej kontrolowanego aktu przed wydaniem orzeczenia do rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub wydał w niej rozstrzygnięcie oraz spór
skutkuje umorzeniem postępowania (art. 39 ust. 1 pkt.3 ustawy o TK), chyba że kompetencyjny negatywny, gdy organy te uznały się za niewłaściwe do
wydanie orzeczenia przez Trybunał jest konieczne dla ochrony konstytucyjności rozstrzygnięcia określonej sprawy.
wolności i praw (art. 39 ust 3 ustawy o TK).
Kontrola zgodności aktu normatywnego lub ratyfikowanej umowy mię- 16. Zakresem działania Trybunału Konstytucyjnego objęte również
dzynarodowej z Konstytucją dokonywana jest w oparciu o trzy kryteria (art. 42 jest orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii
ustawy o TK) eksponowane w doktrynie. politycznych.
Podstawowe kryterium ma charakter materialna, gdyż Trybunał bada Badanie celów partii, oznaczające w praktyce kontrolę statutu i programu,
treściową zgodność badanego aktu lub umowy z Konstytucją, ratyfikowanymi odbywa się przy zastosowaniu procedury kontroli norm.
umowami międzynarodowymi i ustawami. Drugie kryterium ma charakter Badanie działalności partii odbywa się w oparciu o przepisy kodeksu
kompetencyjny, gdyż Trybunał bada czy organ wydający wskazany akt postępowania karnego. Wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją celów partii
normatywny lub zawierający i ratyfikujący umowę był do tego upoważniony. politycznych, określonych w statucie lub w programie, Trybunał rozpoznaje na
Trzecie kryterium ma charakter proceduralny, albowiem Trybunał bada zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznania wniosków w sprawie zgodności
respektowanie procedury przewidzianej przez przepisy prawa do trybu wy- aktów normatywnych z Konstytucją.
maganego przepisami do wydania aktu normatywnego lub zawarcia i ratyfikacji Wydanie orzeczenia przez Trybunał o sprzeczności celów partii z Konstytucją
umowy międzynarodowej. oznacza odmowną decyzję sądu w sprawie wniosku o wpis partii do ewidencji, a w
Trybunał Konstytucyjny dokonuje dwojakiego rodzaju kontroli norm: kontroli przypadku partii już wpisanej, sąd prowadzący ewidencję wydaje postanowienie o
prewencyjnej (a priori ) i kontroli następczej (a posteriori). wykreśleniu wpisu partii z ewidencji.
Wstępna kontrola konstytucyjności przepisów prawa, tzw. kontrola pre-
wencyjna (a priori), przeprowadzona jest na wniosek Prezydenta w celu 17. Trybunał Konstytucyjny uprawniony jest również do rozstrzygania,
stwierdzenia zgodności z Konstytucją już uchwalonej przez Sejm i Senat ustawy i na wniosek Marszałka Sejmu, w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu
przedstawionej Prezydentowi do podpisu oraz umowy międzynarodowej urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, gdy Prezydent nie jest w
przedstawionej Prezydentowi do ratyfikacji. stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu.
Następczą (a posteriori) kontrolą Trybunału mogą zostać objęte: ustawy, W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez
umowy międzynarodowe oraz inne przepisy prawa wydawane przez centralne Prezydenta Trybunał powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie
organy państwowe. W doktrynie prawa podnosi się, że może ona być obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 131 ust. 1 Konstytucji).
przeprowadzana w następstwie inicjatywy konkretnej, w postaci pytań prawnych,
bądź też wskutek inicjatywy abstrakcyjnej, w postaci wniosków. Inicjatywa 18. Trybunału Konstytucyjny pełni ponadto funkcję informacyjną, czyli
konkretna związana jest z konkretną sprawa zawisłą przed sądem i przyjmuje informuje Sejm i Senat o istotnych problemach, wynikających z działalności i
postać pytania prawnego. Inicjatywa abstrakcyjna może przybrać postać inicjatywy orzecznictwa Trybunału, a także funkcją sygnalizacyjną, realizowaną
powszechnej lub inicjatywy szczególnej. Inicjatywa powszechna polega na poprzez zawiadamianie organu stanowiącego prawo o stwierdzonych uchybieniach i
uprawnieniu do kwestionowania konstytucyjności każdego aktu normatywnego. lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla zapewnienia spójności
Inicjatywa szczególna polega na możliwości kwestionowania konstytucyjności systemu prawnego RP (art. 4 ustawy o TK). Konstytucja RP z
jedynie tych aktów normatywnych, których treść dotyczy zakresu działania 1997 r. pozbawiła Trybunał Konstytucyjny kompetencji dokonywania powszechnie
wnioskodawcy. obowiązującej wykładni ustaw.

- 16S- -169-
ROZDZIAŁ VIII WŁADZA SADOWNICZA TRYBUSAŁÓW
3. Trybunał Konstytucyjny
19. Trybunał w toku postępowania powinien zbadać wszystkie istotne
okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy. partii - w sprawach o stwierdzenie zgodności celów lub działalności partii
Trybunał nie jest związany wnioskami dowodowymi uczestników postę- politycznych z Konstytucją, 5) centralny konstytucyjny organ państwa, któ-
powania i może z urzędu dopuścić dowody, jakie uzna za celowe dla wyja- rego dotyczy spór kompetencyjny, 6) przedstawiciele Sejmu, Prezydenta Rze-
śnienia sprawy. Sądy i inne organy władzy publicznej są obowiązane udzielić czypospolitej i Ministra Spraw Zagranicznych - w sprawach o stwierdzenie zgod-
Trybunałowi pomocy i na jego żądanie przedstawić akra postępowania, wią- ności z Konstytucją umów międzynarodowych ratyfikowanych w trybie arL 89
żące się z postępowaniem przed Trybunałem. ust. 1 Konstytucji, 7) przedstawiciele Prezydenta Rzeczypospolitej i Ministra
Trybunał może zwracać się do Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Spraw Zagranicznych - w sprawach o stwierdzenie zgodności z Konstytucją in-
Administracyjnego o informacje, co do wykładni określonego przepisu pra- nych ratyfikowanych umów międzynarodowych, 8) Rzecznik Praw Obywatel-
wa w orzecznictwie sądowym. skich, jeżeli zgłosił udział w postępowaniu dotyczącym skargi konstytucyjnej, 9)
Prokurator Generalny.
20. Trybunał Konstytucyjny orzeka: po pierwsze: w pełnym składzie w
sprawach: a) sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyj- 22. Wszczęcie postępowania przed Trybunałem następuje na podstawie wnio-
nymi organami państwa, o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu sku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej uprawnionego podmiotu.
przez Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powierzeniu Marszałkowi Sejmu tym- Wniosek albo pytanie prawie powinny odpowiadać wymaganiom doty-
czasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, b) zgod- czącym pism procesowych, a ponadto zawierać: 1) wskazanie organu, który
ności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, c) z wniosku wydał kwestionowany akt normatywny, 2) określenie kwestionowanego aktu
Prezydenta Rzeczypospolitej o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją normatywnego lub jego części, 3) sformułowanie zarzutu niezgodności z
przed jej podpisaniem lub umowy międzynarodowej z Konstytucją przed jej
Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą kwestiono-
ratyfikacją, d) o szczególnej zawiłości, z inicjatywy prezesa Trybunału lub
wanego aktu normatywnego, 4) uzasadnienie postawionego zarzutu, z po-
gdy z wnioskiem o rozpoznanie zwróci się skład orzekający wyznaczony do
wołaniem dowodów na jego poparcie.
rozpoznania danej sprawy albo w sprawach, w których szczególna zawiłość
wiąże się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżeto- Wniosek pochodząc od organu lub organizacji powinien zawierać także
wej, a w szczególności gdy skład orzekający zamierza odstąpić od poglądu powołanie przepisu prawa lub statutu, wskazującego, że kwestionowana
prawnego wyrażonego w orzeczeniu wydanym w pełnym składzie; po drugie: ustawa lub inny akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem dzia-
w składzie pięciu sędziów Trybunału w sprawach: a) zgodności ustaw albo łania. Pytanie prawne powinno także wskazywać, w jakim zakresie odpowiedź
ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją, b) zgodności ustaw na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą
z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej pytanie zostało postawione, a ponadto wymienić organ, przed którym toczy
zgody wyrażonej w ustawie; po trzecie: w składzie trzech sędziów Trybunału w się postępowanie w sprawie oraz oznaczenie sprawy.
sprawach: a) zgodności innych aktów normatywnych z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, b) zażaleń na 23. Zgodnie z art. 79 USL 1 Konstytucji RP: „Każdy, czyje konstytucyjne
odmowę nadania biegu wnioskom o stwierdzenie zgodności aktu norma- wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w
tywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego, w sprawie zgodności z
ustawami oraz skargom konstytucyjnym, c) wyłączenia sędziego. Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego
sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach
21. Uczestnikami postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym są; lub prawach, albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji".
1) podmiot, który złożył wniosek lub skargę konstytucyjną, 2) organ, który Zakres konstytucyjnych wolności, praw i obowiązków wskazuje jedno-
wydał akt objęty wnioskiem lub skargą konstytucyjną, 3) sąd, który przedsta- cześnie na zakres podmiotów uprawnionych do skierowania skargi w razie
wił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, o ile zgłosił udział w ich naruszenia.
postępowaniu wszczętym na skutek tego pytania prawnego i wyznaczył spo- Istotnym okazało się rozstrzygnięcie wątpliwości, czy prawo wniesienia
śród sędziów tego sądu umocowanego przedstawiciela 4) organ statutowy skargi odnosi się jedynie do osób fizycznych. Zgodnie z wyrokiem Trybuna-
łu Konstytucyjnego z dnia 24 lutego 1999 r. (SK 4/98) „z użytych przez
ustrojodawcę określeń odnoszących się do zakresu podmiotowego konsty-

-171-
-170-
ROZDZIAŁ VU. WŁADZA SĄDOWNICZA 3. Trybunał Konstytucyjny
TRYBUNAŁÓW

tucyjnych wolności, praw i obowiązków najszerszy zakres mają niewątpliwie 25. Trybunał Konstytucyjny w przedmiocie orzekania jest związany gra-
takie określenia jak: „wszyscy", „nikt" i „każdy". Skoro ustrojodawca użył w nicami wniosku, pytania prawnego lub skargi.
Konstytucji RP, w odniesieniu do zakresu podmiotowego zasady równości Trybunał wydaje orzeczenie po niejawnej naradzie sędziów składu orzeka-
określeń „wszyscy" i „nikt", a nie innych stosowanych w tekście Konstytucji jącego. Narada obejmuje dyskusję i głosowanie nad mającym zapaść orzecze-
określeń (np. „obywatel" i „człowiek"), nie można twierdzić, że zasada ta niem i zasadniczymi motywami rozstrzygnięcia oraz sporządzenie orzeczenia.
stosuje się dzisiaj tylko do obywateli. Orzeczenie Trybunału może odnosić się do całego aktu normatywnego
Przyjąć należy, że zakres podmiotowy zasady równości rozciągnięty został albo do poszczególnych jego przepisów.
w art. 32 na „ogół osób", objął więc tak osoby fizyczne, jak i osoby prawne".
Skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi praw- 26. Trybunał wydaje wyroki w sprawach dotyczących : 1) zgodności ustaw
i umów międzynarodowych z Konstytucją, 2) zgodności ustaw z ratyfikowa-
nej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia
nymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzed-
skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego osta-
niej zgody wyrażonej w ustawie, 3) zgodności przepisów prawa, wydawanych
tecznego rozstrzygnięcia. Skargę Trybunał rozpoznaje na zasadach i w
przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowa
trybie przewidzianym dla rozpoznawania wniosków o stwierdzenie zgod- mi międzynarodowymi i ustawami, 4) skarg konstytucyjnych, 5) zgodności z
ności ustaw z Konstytucją oraz innych aktów normatywnych z Konstytucją Konstytucją celów lub działalności partii politycznych.
lub ustawami. Trybunał wydaje postanowienia w sprawach: 1) rozstrzygania sporów
Skarga poza wymaganiami dotyczącymi pisma procesowego powinna kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami pań-
zawierać: 1) dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, stwa, 2) rozstrzygania o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez
na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł Prezydenta Rzeczypospolitej, 3) powierzenia Marszałkowi Sejmu tymczaso-
ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w wego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, 4) innych, nie
Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia wymagających wydania wyroku.
niezgodności z Konstytucją, 2) wskazanie, jakie konstytucyjne wolności
lub prawa i w jaki sposób - zdaniem skarżącego - zostały naruszone, 3)
uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego.
Skarga podlega wstępnemu rozpoznaniu. Trybunał może wydać posta-
nowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia
w sprawie, której skarga dotyczy, jeżeli wykonanie wyroku, decyzji lub inne-
go rozstrzygnięcia mogłoby spowodować skutki nieodwracalne, wiążące się
z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym ważny inte-
res publiczny lub inny ważny interes skarżącego.

24. Trybunał może rozpoznać na posiedzeniu tzw. niejawnym skargę


konstytucyjną, jeżeli z przedstawionych na piśmie stanowisk uczestników
postępowania bezspornie wynika, że akt normatywny. na podstawie które-
go sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o konstytu-
cyjnych wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego, jest nie-
zgodny z Konstytucją. S
Wydane w tym trybie orzeczenie podlega ogłoszeniu, (art. 59, ust. 2,
ustawy o TK).

-173-
-172-
ROZDZIAŁ VIII. IZBY MORSKIE 2. Charakter prawny izb morskich / 3. Konotacje historyczne

Stosowne decyzje obok izb morskich podejmują jeszcze dwa organy:


sądy i urzędy morskie.
ROZDZIAŁ VIII. IZBY MORSKIE Sądy rozpoznają sprawy i orzekają w sprawach np. cywilnych i karnych,
urzędy morskie działają natomiast w zakresie służby żeglarskiej.

1. Uwagi wprowadzające 3. W doktrynie podnosi się konieczność ujednolicenia systemu sądow-


nictwa morskiego zwłaszcza poprzez utworzenie wydziałów morskich w są-
dach powszechnych, które swoja właściwością objęłyby całokształt zagadnień
1. Konstytucja stanowi, że władzę sądowniczą sprawują sądy i trybunały związanych z problematyką morską.
(art. 10 ust. 2) i że stanowią one władzę odrębną i niezależną od innych Możliwość złożenia apelacji do Sądu Apelacyjnego w Gdańsku od orze-
(art. 173), a także, że wymiar sprawiedliwości sprawują: Sąd Najwyższy, sądy czeń izb morskich pozwala sądzić, iż w przyszłości całokształt zagadnień zwią-
powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe (art. 175 ust.1).
zanych z problematyką morską zostanie wprost objęty kognicją sadową.
Wymagają uwzględnienia w omawianym zakresie organy quasi-sądowe,
które funkcjonują przy sądach i są z nimi powiązane funkcjonalnie czy na-
4. Problem natury prawnej izb morskich pojawił się w związku ze skargą
wet organizacyjnie, a także organy, które stanowią antycypację sądową.
złożoną do Europejskiego Trybunału w Strasbourgu w odniesieniu do orze
Uwzględnić zatem trzeba izby morskie jako organ powiązany z sądami oraz
czenia Izby Morskiej w sprawie zatonięcia promu „Heweliusz".
sądy polubowne, których wyroki mają moc równą wyrokom sądu państwowego.
Skarżący podnosili m.in. tożsamość podmiotu prowadzącego postępo-
wanie dochodzeniowe i postępowanie orzekające. Rząd Polski natomiast
kontrargumentował, iż izby morskie nie są sądami, a w związku z tym ich
orzeczenia nie podlegają jurysdykcji Europejskiego Trybunału.
2. Charakter prawny izb morskich

3. Konotacje historyczne
1. Określenie natury prawno - ustrojowej izb morskich nie jest proste.
Przepisy prawa pozwalają na wyróżnienie trzech kategorii zadań izb mor-
skich, różnie zresztą je klasyfikując. Po pierwsze, izba morska jest organem 1. Organy powołane do badania wypadków morskich funkcjonują w wielu
prowadzącym dochodzenie w sprawach wypadków morskich i w tym wzglę- krajach jako organy powiązane z sądami bądź to jako organy samodzielne.
dzie spełnia funkcje analogiczne jak organy ścigania. Po drugie, jest ona or-
ganem orzekającym w sprawach wypadków morskich, który to organ posiada 2. Na konieczność uregulowania prawnego kwestii związanych z bezpie-
funkcje orzecznicze w aspekcie posiadania upragnienia do pozbawienia pra- czeństwem żeglugi morskiej i wypadkami morskimi zwrócono uwagę w XIX w.
wa wykonywania zawodu, co przypomina rolę quasi sadu karnego, tym bar- Na szczególną uwagę zasługuje uchwalona w 1846 r. w Wielkiej Brytanii
dziej, że w tym zakresie możliwe staje się złożenie apelacji do Sądu Apelacyj- ustawa regulująca żeglugę parową (Steam Navigation Act).
nego w Gdańsku. Po trzecie, spełnia ona funkcję w zakresie rejestracji praw Kwestię badania wypadków morskich uregulowano w 1854 r. Z czasem
własności, co jest analogiczne do sądowych zadań w zakresie rejestrowania kolejne państwa tworzyły organy, których zadaniem było badanie wypad-
spółek czy stowarzyszeń. Zadania co do ochrony prawnej lokalizują izby mor- ków morskich (Francja - w 1891 r.).
skie w grupie organów ochrony prawnej a przez ich funkcję orzeczniczą i
rejestracyjną pozwalają traktować je jako organy quasi-sądowe.
3. W okresie międzywojennym oraz w okresie po II wojnie światowej
w Polsce problematykę izb morskich regulowały przepisy ustawy z dnia
2. Izby morskie nie są jedynymi organami ochrony prawnej władnymi
18 marca 1925 r. o izbach morskich (Dz. U. z dnia 10 kwietnia 1925 r. Nr
do podejmowania decyzji w sprawach tzw. morskich.
36. poz. 243).
-174- -175-
ROZDZIAŁ VIII. IZBY MORSKIE 4. Podstawa normatywna i zakres właściwości

Ten akt prawny był wielokrotnie nowelizowany i obowiązywał do końca zarządzenia dochodzenia przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu (Urząd Morski
1961r tj. do wejścia w życie ustawy z dnia 1 grudnia 1961 r. o izbach morskich. lub Urząd Marynarki Handlowej w Gdańsku po nowelizacji).
(Dz. U. z dnia 15 grudnia 1961 r.). W innych wypadkach wszczęcie dochodzenia zależało od uznania izby
morskiej.
4. Polskie ustawodawstwo morskie jest w zasadzie pochodzenia niemieckiego.
Ustawa o izbach morskich z 1925 r. była wzorowana na niemieckiej ustawie w 5. Izby morskie funkcjonowały kolegialnie i składały się z przewodniczącego
przedmiocie dochodzenia wypadków morskich z 27 lipca 1877 r. (Dz. Ust. Rzeszy oraz 4 ławników Przewodniczącymi byli sędziowie państwowi wyznaczeni przez
Niemieckiej, str. 549). Ministra Sprawiedliwości Przynajmniej 2 ławników posiadać musiało patent
Zgodnie z brzmieniem pierwotnym przepisu art. 1 powołanej ustawy „Przy kapitana i praktykę morską w charakterze kapitanów na statkach wielkiej żeglugi.
sądzie powiatowym w Wejherowie i Urzędzie Marynarki Handlowej w Gdańsku Po ukończeniu rozpraw izba morska orzekała o przyczynach wypadku
ustanawia się izby morskie". Zadaniem izb morskich było przeprowadzenie morskiego.
dochodzeń i wydawanie orzeczeń w sprawach wypadków morskich, którym Na wniosek delegata Ministerstwa Przemysłu i Handlu mogła izba morska w
ulegają statki handlowe. orzeczeniu pozbawić kapitana lub pomocnika kapitana polskiego statku prawa
Nowelą z 1930 r. (Dz.U. z 1930 r. Nrl7, poz. 1?6) zmieniono siedzibę izby wykonywania zawodu, jeżeli się okazało, iż wskutek niezdolności do wykonywania
morskiej z Wejherowa na Gdynię. W pozostałym zakresie przepis obowiązywał zawodu spowodował wypadek lub jego następstwa. Kapitana, którego pozbawiono
bez zmian. Kolejna nowelizacja przepisu art. 1 zd.l ustawy o izbach morskich prawa wykonywania zawodu, mogła izba morska, wedle własnego uznania,
nastąpiła w 1949 (Dz.U. z 1949 r. Nr 41, poz. 295), kiedy to wprowadzono przepis pozbawić także prawa pełnienia nadal służby pomocnika kapitana.
w brzmieniu: „Przy sądach grodzkich w Gdyni i Szczecinie ustanawia się izby
morskie".
Przepis an. 30 ustawy stanowił natomiast, iż przy sądzie okręgowym w 4. Podstawa normatywna i zakres właściwości
Starogardzie ustanawia się odwoławczą izbę morską, i Nowela Dz.U. 1930 r. Nr
76, poz. 600) siedzibę odwoławczej izby morskiej ustanowiła w Gdyni przy
wydziale zamiejscowym sądu okręgowego w Starogardzie. Kolejna nowela (Dz.U. 1. Podstawę prawną działania izb morskich stanowi ustawa z dnia 1 grudnia
1933 r. Nr 18, poz. 117 siedzibę odwoławczej izby morskiej ustanowiła przy sądzie 1961 r. o Izbach Morskich (Dz.U. Nr 58, poz. 320 z późn. zm.) oraz przepisy
okręgowym w Gdyni). następujących aktów wykonawczych; rozporządzenia Ministra
Izba morska odwoławcza urzędowała kolegialnie i składała się z prze- Sprawiedliwości z dnia 5 listopada 2004r. w sprawie ławników izb
wodniczącego oraz 6 ławników (z których przynajmniej trzej winno było posiadać morskich (Dz.U. Nr 243 Poz. 2436 i 2437); rozporządzenia Ministra
dyplomy kapitana wielkiej żeglugi i odpowiednią praktykę morską). Infrastruktury z dnia 8 czerwca 2004r. w sprawie terytorialnego zakresu
Przewodniczącego oraz jego zastępcę mianował Minister Sprawiedliwości działania Izb morskich (Dz.U. 2004 Nr 152 poz. 1603) rozporządzenia
spośród sędziów państwowych na przeciąg trzech lat. Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 listopada 2004r. w sprawie siedziby izb
Przepis art. 2usta^y o izbach morskich z 1925 r. stanowił, iż dochodzenie ma morskich działających przy Sądzie Okręgowym w Gdański (Dz.U. Nr 243
miejsce, gdy wypadkowi morskiemu ulega lub wypadek spowoduje: 1) polski Poz 2436 i 2437).
statek handlowy, 2) cudzoziemski statek handlowy: a) o ile wypadek zaszedł na
terytorialnych wodach polskich, b) jeżeli dochodzenie zarządzi Ministerstwo 2. Właściwości i ustrój izb morskich są uregulowane ustawowo.
Przemysłu i Handlu (nowelą (Dz.U. z 1934 r. Nr 110. poz. 976) zwrot „ Do właściwości izb morskich należy: 1) orzekanie w sprawach z wypadków
Ministerstwo Przemysłu i Handlu" zastąpiono zwrotem: „Urząd Morski lub Urząd morskich oraz 2) rozpoznawanie innych spraw przekazanych izbom morskim
Marynarki Handlowej w Gdańsku". odrębnymi przepisami.
Stosownie do dyspozycji art. 2 powołanej ustawy izba morska obowiązana
była wszcząć dochodzenie: 1) w razie spowodowania przez wypadek morski 3. Pojęcie wypadku morskiego. Wypadkami morskimi są wypadki, które
śmierci człowieka, zatonięcia statku albo jego porzucenia, 2) w razie powodują lub którym ulegają statki na morzu bądź na wodach z morzem

- 176- -177-
ROZDZIAŁ VIII. IZBY MORSKIE 5. Struktura organizacyjna

połączonych, a uczęszczanych przez statki morskie, oraz wypadki, wskutek właściwość miejscowa nie jest uzasadniona w myśl ust. 1, w przypadku, jeśli jest to
których nastąpiło w związku z pracą na statku lub działaniem jego urządzeń wskazane ze względu na miejsce postoju statku lub miejsce pobytu większości
ciężkie uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć* człowieka. świadków.

4. Izby morskie rozpoznają wypadki morskie: 1) statków polskich, 2) statków 10. Na mocy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 8 czerwca
obcych, jeżeli wypadek nastąpił na polskich morskich wodach wewnętrznych lub 2004r. w sprawie terytorialnego zakresu działania Izb morskich (Dz.U.
polskim morzu terytorialnym albo jeżeli z wnioskiem o wszczęcie postępowania 2004 Nr 152 poz. 1603) Izba Morska w Gdańsku obejmuje swoim zakresem
wystąpił armator lub kapitan statku obcego. działania sprawy z obszaru województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego, a
Izba Morska w Szczecinie sprawy z obszaru województwa zachodniopomorskiego.
5. Sprawy wypadków morskich, w których uczestniczą jednostki pływające
Marynarki Wojennej lub Straży Granicznej, izby morskie rozpoznają, w odniesieniu 11. Zwierzchni nadzór nad izbami morskimi sprawują: 1) Minister Spra-
do tych jednostek, za zgodą Dowództwa Marynarki Wojennej lub Straży wiedliwości nad przewodniczącymi i wiceprzewodniczącymi izb morskich oraz nad
Granicznej. trybem postępowania przed izbami, 2) Minister Infrastruktury - w pozostałym
zakresie.
6. W praktyce działania izb morskich wyróżniane są następujące wypadki: a) Nadzór bezpośredni nad izbami morskimi w zakresie zastrzeżonym Ministrowi
nawigacyjne (tj. zdarzenia, które spowodowane zostały wyłącznie sposobem Sprawiedliwości sprawuje prezes sądu okręgowego, przy którym działa izba
prowadzenia statku), b) maszynowe (tj. zdarzenia, które spowodowane zostały morska.
nieprawidłowym działaniem bądź nie działaniem urządzeń maszynowych statku) i Nadzór nie może wkraczać w zakres orzecznictwa izb morskich.
c) nawigacyjno-maszynowe (tj. zdarzenia, które spowodowane zostały
spowodowane przyczynami nawigacyjnymi i maszynowymi).
5. Struktura organizacyjna
7. Poza zasadniczym trybem postępowania w sprawach z wypadków morskich
izby morskie prowadzą także postępowania odrębne, do których należy zaliczyć;
postępowanie rejestrowe, postępowanie w sprawie protestów morskich, 1. Ustrój izb morskich oparty jest na tradycyjnie ukształtowanej więzi z sądami
rozstrzyganie o podział wynagrodzenia za ratownictwo pomiędzy członkami załogi powszechnymi. Aktualnie izby działają przy sądach okręgowych. Izba Morska w
statku (poprzednio również postępowanie w sprawie kondemnacji statków - Szczecinie działa przy Sądzie Okręgowym w Szczecinie, a Izba Morska w Gdańsku
obecnie już nieaktualne. i Odwoławcza Izba Morska działają przy Sądzie Okręgowym w Gdańsku.

8. Właściwość funkcjonalna izb morskich obejmuje następujące zróżnico- 2. Na mocy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 listopada
wanie: 1) izby morskie pierwszej instancji: Izba Morska w Gdańsku i Izba Morska 2004r. w sprawie siedziby izb morskich działających przy Sądzie
w Szczecinie, 2) izba morska drugiej instancji - Odwoławcza Izba Morska. Okręgowym w Gdański (Dz.U. Nr 243 Poz 2436 i 2437) ustalono Gdynię
jako siedzibę Izby Morskiej w Gdańsku oraz jako siedzibę Odwoławczej Izby
9. Właściwość miejscowa izb morskich zakłada, że: Morskiej.
Do rozpoznania sprawy pierwszej instancji miejscowo właściwa jest izba
morska, w której okręgu: 1) znalazł się statek lub jego załoga po wypadku, 2) 3. W skład izby morskiej wchodzi przewodniczący oraz jeden lub więcej
znajduje się miejsce wypadku, 3) leży port macierzysty statku - w zależności od wiceprzewodniczących i ławnicy.
tego, w której izbie najpierw wszczęto postępowanie. Przewodniczącego i wiceprzewodniczących powołuje i odwołuje Minister
Izba morska może orzec o swojej niewłaściwości miejscowej tylko do czasu Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrem Żeglugi spośród sędziów sądów
rozpoczęcia postępowania dowodowego w pierwszej instancji. powszechnych posiadających znajomość zagadnień morskich w zakresie spraw
Odwoławcza Izba Morska może przekazać sprawę izbie morskiej, której należących do właściwości izb morskich.

-178- -179-
ROZDZIAŁ VIII. IZBY MORSKIE 6. Ławnicy izb morskich

Pozostałych pracowników izb morskich przyjmuje i zwalnia przewodniczący Jeżeli przewiduje się, że posiedzenie będzie trwać czas dłuższy, przewod-
właściwej izby morskiej. niczący izby wyznacza jednego lub dwóch ławników dodatkowych. Ławnik
Przewodniczący i wiceprzewodniczący izb morskich zachowują stanowiska dodatkowy bierze udział w posiedzeniu, a w naradzie i głosowaniu tylko wówczas,
sędziowskie oraz, z zastrzeżeniem odmiennych przepisów ustawy, prawa i gdy zastępuje ławnika, który ustąpił ze składu orzekającego.
obowiązki przewidziane w przepisach dotyczących sędziów. Przynajmniej jeden w składzie orzekającym izby morskiej, a dwóch ławników
w składzie orzekającym Odwoławczej Izby Morskiej powinno posiadać dyplom
kapitana żeglugi wielkiej, a w sprawach wypadków statków rybackich - dyplom
6. Ławnicy izb morskich oficera rybołówstwa morskiego oraz praktykę w kierowaniu statkiem morskim.
Jeżeli sprawa dotyczy wypadku morskiego, w którym uczestniczyła jednostka
pływająca Marynarki Wojennej lub Dowództwa SG, do składu orzekającego izby
1. Powołanie ławników izb morskich następuje na okres lat trzech. Minister morskiej należy powołać ławnika wpisanego na listę na wniosek Dowództwa
właściwy do spraw gospodarki morskiej spośród osób posiadających wysokie Marynarki Wojennej lub Dowództwa SG.
kwalifikacje zawodowe i praktykę w zakresie zagadnień występujących w Przewodniczący izby morskiej przestrzega w miarę możności kolejności i
sprawach rozpoznawanych przez izby morskie. równomierności w wyznaczaniu ławników, uwzględniając ich kwalifikacje
zawodowe potrzebne do rozpoznania sprawy.
2. Szczegółowe rozwiązania w tym zakresie zawiera rozporządzenia W razie uzasadnionej potrzeby przewodniczący izby morskiej może wyznaczyć
Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 listopada 2004r. w sprawie ławników na posiedzenie ławnika wpisanego na listę innej izby, za zgodą przewodniczącego
izb morskich (Dz.U. Nr 243 Poz. 2436 i 2437). tej izby.
Kandydatów na ławników zgłaszają przewodniczącym izb morskich Jeżeli względy szczególne tego wymagają, przewodniczący Odwoławczej Izby
dyrektorzy urzędów morskich, armatorzy, stocznie okrętowe, związki zawodowe Morskiej może powołać do składu orzekającego tej izby jednego z ławników izby
zarejestrowane na podstawie przepisów prawa, zrzeszające osoby zatrudnione w morskiej, który nie brał udziału przy wydaniu orzeczenia w pierwszej instancji.
gospodarce morskiej, uczelnie i ośrodki naukowo-badawcze, stowarzyszenia oraz
inne organizacje prowadzące działalność w dziedzinach związanych z 4. Obowiązki i prawa ławników są podobne, jak ławników sądów po-
zagadnieniami występującymi w sprawach gospodarki morskiej, w tym wszechnych. Wyznaczony do udziału w posiedzeniu izby morskiej ławnik
uprawiające żeglugę morską i rybołówstwo morskie albo zainteresowane w obowiązany jest przybyć punktualnie na posiedzenie, a w razie niemożności
zapobieganiu wypadkom morskim przybycia obowiązany jest zawiadomić o tym natychmiast przewodniczącego izby
Listy ławników sporządza się raz na trzy lata oddzielnie dla każdej izby morskiej, wskazując przyczynę oraz przedstawiając dowody usprawiedliwiające
morskiej. Na listę ławników wpisuje się ponadto osoby wyznaczone przez jego nieobecność.
Dowództwo Marynarki Wojennej oraz Dowództwo SG. Zakład pracy, w którym zatrudniony jest ławnik, obowiązany jest zwolnić go
Osoba wpisana na listę ławników może wnieść o skreślenie z listy, jeżeli stan od pracy na czas wykonywania obowiązków ławnika.
jej zdrowia nie pozwala na wykonywanie obowiązków ławnika albo jeżeli ważny Ławnik obowiązany jest do pokrycia wydatków powstałych dla Państwa na
interes publiczny uzasadnia zwolnienie od tego obowiązku. skutek jego nieprzybycia na posiedzenie izby morskiej bez usprawiedliwionej
W razie uzasadnionej potrzeby uzupełnienia listy ławników Minister In- przyczyny. O obowiązku tym decyduje i wysokość wydatków ustala
frastruktury może powołać, do końca bieżącej kadencji, ławników z dodatkowej przewodniczący izby morskiej.
listy kandydatów. Ławnicy zachowują przez czas wykonywania obowiązków ławnika prawo do
Ławnicy składają ślubowanie przy pierwszym powołaniu ich do udziału w pełnego wynagrodzenia lub uposażenia w swoim zakładzie pracy.
posiedzeniu izby morskiej, przed rozpoczęciem tego posiedzenia, według roty Ławnicy zamieszkali poza miejscem urzędowania izby morskiej otrzymują
przepisanej dla sędziów. Ślubowanie od ławników odbiera przewodniczący izby diety oraz zwrot kosztów przejazdu i noclegu według norm obowiązujących dla
morskiej lub w jego zastępstwie wiceprzewodniczący. Ze złożenia ślubowania sędziów.
sporządza się protokół.

3. Przepisy wprowadzają udział ławników w orzekaniu. Ławników wyznacza


na posiedzenie przewodniczący izby morskiej z listy ławników.
-180- -181-
ROZDZIAŁ VIII. IZBY MORSKIE 7. Postępowanie przed izbami morskimi

Ławnicy po upływie okresu, na który zostali powołani, mogą być wyzna- 6. W celu zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi i zapobiegania wypad-
czeni do udziału w posiedzeniach izb morskich do czasu otrzymania przez kom morskim delegat może żądać wyjaśnień od organów państwowych i
przewodniczącego izby listy ławników powołanych na następny okres. jednostek gospodarki uspołecznionej, zwracać im uwagę na uchybienia i
sprawdzać zastosowanie odpowiednich środków zaradczych.

7. Postępowanie przed izbami morskimi 7. Uprawnienia przewidziane w ust. 1 nie przysługują delegatowi w sto-
sunku do organów Marynarki Wojennej i Straży Granicznej.

1. Izby morskie rozpoznają sprawy wypadków morskich na rozprawie w 8. Urzędy morskie oraz inne organy państwowe obowiązane są o wy-
pierwszej instancji - w składzie przewodniczącego lub wiceprzewodniczące- padku morskim niezwłocznie zawiadomić izbę morską, zabezpieczyć ślady
go oraz dwóch ławników w drugiej instancji - w składzie przewodniczącego i dowody, a w przypadkach nie cierpiących zwłoki dokonać czynności ko-
lub wiceprzewodniczącego oraz czterech ławników. niecznych dla wstępnego ustalenia stanu faktycznego, przekazać izbie
morskiej materiał dotyczący wypadku oraz w zakresie pomocy prawnej
2. Rozprawie przewodniczy przewodniczący lub wiceprzewodniczący izby załatwiać wezwania izb morskich.
morskiej.
Przewodniczący izby morskiej pierwszej i drugiej instancji może zwięk- 9. Armator i kapitan statku, którego dotyczy wypadek morski, obowiąza-
szyć skład orzekający o dwóch ławników lub o wiceprzewodniczącego izby ni są niezwłocznie zawiadamiać o każdym wypadku morskim kapitanat (bos-
i jednego ławnika, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na zawiły cha- manat) pierwszego polskiego portu, do którego statek ma wejść po wypadku,
rakter sprawy. oraz izbę morską, zabezpieczyć ślady i dowody dla wstępnego ustalenia
Poza rozprawą postanowienia wydaje izba morska bez udziału ławni- stanu faktycznego oraz na żądanie kapitanatu (bosmanatu) portu i izby
ków, w składzie jednoosobowym. morskiej udzielać wszelkich wyjaśnień.

3. Przy izbie morskiej Minister Infrastruktury ustanawia delegata oraz 10. Organy Marynarki Wojennej, Straży Granicznej i prokuratury
jednego lub więcej zastępców delegata spośród osób posiadających wysokie wojskowej w sprawie toczącej się przed izbą morską nie są obowiązane do
kwalifikacje zawodowe i praktykę w zakresie żeglugi morskiej. Delegat Mini- udzielania wiadomości, dokumentów i innych danych, jeżeli może to
stra Infrastruktury uczestniczy w postępowaniu przed izbami jako rzecznik doprowadzić do ujawnienia tajemnicy państwowej w zakresie obronności
interesu publicznego. kraju.
Delegat przy Odwoławczej Izbie Morskiej może przekazać uczestnic-
two w postępowaniu przed tą izbą delegatowi przy izbie morskiej pierwszej 11. Izba morska wszczyna postępowanie z urzędu albo na wniosek dele-
instancji, który występował w sprawie, jeżeli ze względu na szczególnie gata lub zainteresowanego.
zawiły charakter sprawy przyczyni się to w znacznym stopniu do szybkiego Wszczęcie postępowania następuje z urzędu, gdy: 1) statek zatonął, za-
zakończenia postępowania. ginął, został opuszczony lub w inny sposób utracony, 2) w wypadku morskim
nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć człowieka, 3)
4. W sprawach wypadków morskich, w których zdarzył się wypadek przy izba morska uzna, że interes publiczny wymaga rozpoznania sprawy.
pracy, w postępowaniu przed izbami ma prawo uczestniczyć obok delegata
- techniczny inspektor pracy właściwy dla zakładu pracy zatrudniającego pra- 12. Izba morska może, po wypowiedzeniu się delegata, odmówić wsz-
cownika, który uległ wypadkowi. częcia postępowania lub wszczęte postępowanie umorzyć, jeżeli rozpozna
i nie sprawy byłoby niecelowe ze względu na brak interesu publicznego.
W sprawach, w których wszczęcie postępowania następuje z urzędu,
5. Delegat i techniczny inspektor pracy mogą brać udział w dochodze-
odmowa wszczęcia i umorzenie postępowania wymaga zgody delegata (w
niu oraz w każdym stanie sprawy przeglądać akta i zgłaszać wnioski.
niektórych przypadkach - technicznego inspektora pracy).

-182- -183-
ROZDZIAŁ VIII. IZBY MORSKIE 7. Postępowanie przed izbami morskimi

Postępowanie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania doręcza Niestawiennictwo delegata, technicznego inspektora pracy lub zainte-
się delegatowi oraz zainteresowanemu, który wniósł o rozpoznanie sprawy. resowanego nie wstrzymuje rozpoznania sprawy, chyba, że izba morska uzna
obecność ich na rozprawie za niezbędną.
13. Zainteresowani są armator i kapitan statku, którego dotyczy wypadek
morski, oraz osoby podejrzane o zawinienie wypadku morskiego lub o 20. Na wstępie rozprawy przewodniczący przedstawia stan sprawy na pod-
błędne zachowanie, które przyczyniło się do wypadku. Zainteresowany ma stawie wyników dochodzenia, po czym izba morska wysłuchuje wyjaśnień osób
prawo korzystać z pomocy wybranego przez siebie pełnomocnika. Pełno- zainteresowanych a następnie przeprowadza postępowanie dowodowe.
mocnikiem może być pracownik zainteresowanego, członek związku zawodowego,
do którego zainteresowany należy lub adwokat. 21. Zainteresowany, którego zeznanie może mieć znaczenie dla ustalenia
przebiegu i przyczyn wypadku morskiego może być przesłuchany jako świadek.
14. Jeżeli izbie morskiej wiadomo, że w sprawie rozpoznawanego przez nią Przed przesłuchaniem należy go uprzedzić o prawie odmowy udzielania odpowiedzi
wypadku morskiego wszczęto postępowanie karne, izba morska zawiadamia sąd napytania, co do okoliczności, których ujawnienie mogłoby narazić na
lub prokuratora o toczącym się przed izbą postępowaniu. odpowiedzialność za przestępstwo jego samego lub członków jego najbliższej
rodziny.
15. Izba morska może zawiesić postępowanie, jeżeli wyniki postępowania
karnego mogą mieć istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. 22. Delegatowi, technicznemu inspektorowi pracy i zainteresowanym służy
Na postanowienie o zawieszeniu lub odmowie zawieszenia postępowania prawo zadawania pytań przesłuchiwanym świadkom i biegłym oraz zgłaszania
służy zażalenie. wniosków dowodowych.

16. Po wszczęciu postępowania izba morska przeprowadza dochodzenie 23. Izba morska może odroczyć rozprawę tylko z ważnej przyczyny.
bezpośrednio przez przewodniczącego lub wiceprzewodniczącego albo za Rozprawę odroczoną prowadzi się w nowym terminie w dalszym ciągu. Jednakże
pośrednictwem kapitanatu (bosmanatu) portu. należy ją przeprowadzić od początku, jeżeli izba morska uzna to za konieczne.

17. Dochodzenie ma na celu wyjaśnienie przebiegu, przyczyn i okoliczności 24. Po zakończeniu postępowania dowodowego przewodniczący udziela głosu
wypadku morskiego przez zebranie potrzebnych wiadomości i utrwalenie śladów i najpierw delegatowi, który zgłasza i uzasadnia swoje wnioski, co do orzeczenia,
dowodów. następnie technicznemu inspektorowi pracy, jeżeli uczestniczy w rozprawie, oraz
Armator i kapitan statku obowiązani są na wezwanie izby morskiej udzielić obecnym pełnomocnikom zainteresowanych i samym zainteresowanym.
wyjaśnień o statku, w szczególności o składzie jego załogi, miejscu pobytu statku i
członków załogi lub o terminach przybycia statku do polskiego portu i o wysokości 25. Izba morska rozstrzyga samodzielnie wszelkie zagadnienia wynikające w
szkody oraz przedłożyć izbie użyte w danej podróży mapy morskie, dzienniki i toku postępowania.
inne dokumenty potrzebne do wyjaśnienia okoliczności wypadku.
26. Izba morska może w orzeczeniu pozbawić na czas oznaczony lub na
18. Jeżeli przewodniczący izby morskiej uzna, że dochodzenie dostarczyło zawsze prawa wykonywania zawodu lub prawa wykonywania określonych funkcji
podstaw do przeprowadzenia rozprawy, wyznacza termin rozprawy, zawiadamia o członka załogi polskiego statku lub polskiego pilota, który w związku z wypadkiem
nim delegatów i w miarę możności znanych izbie zainteresowanych oraz zarządza morskim wykazał brak kwalifikacji niezbędnych do wykonywania czynności
wezwanie świadków, a w razie potrzeby biegłych i tłumaczy. związanych z tymi kwalifikacjami bądź do wykonywania zawodu albo przez rażące
zaniedbania przyczynił się do powstania wypadku.
19. Jeżeli sprawa dotyczy wypadku określonego w art. 15 ust. 4, przewod- Orzeczenie w zakresie określonym w ust. 1 jest natychmiast wykonalne.
niczący izby morskiej zawiadamia również technicznego inspektora pracy.

-184- -185-
ROZDZIAŁ VIII. IZBY MORSKIE
7. Postępowanie przed izbami morskimi
Izba morska może w orzeczeniu uzależnić przywrócenie prawa wyko-
nywania zawodu lub funkcji od pełnienia w ciągu oznaczonego czasu okre- 30. Uzasadnienie orzeczenia powinno zawierać: 1) dokładne ustalenie
ślonej służby morskiej albo od wykazania koniecznych umiejętności w try- podstawy faktycznej przez wskazanie, jakie fakty izba morska uznała za udo-
bie przewidzianym przepisami o kwalifikacjach wymaganych od członków wodnione, na jakich oparła się dowodach i dlaczego nie uznała dowodów
załogi polskiego statku morskiego lub od pilotów morskich. W przypadku przeciwnych, 2) przytoczenie okoliczności, które izba morska miała na wzglę-
wydania orzeczenia pozbawiającego członka załogi lub pilota prawa wyko- dzie przy ocenie podstawy faktycznej, 3) w razie potrzeby, zalecenie podję-
nywania zawodu lub określonych funkcji na czas dłuższy niż dwa lata albo cia środków zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi i zapo-
na zawsze, Minister Infrastruktury może w uzasadnionych przypadkach, po biegania wypadkom morskim, 4) przytoczenie okoliczności, które izba mor-
upływie dwóch lat od wydania orzeczenia, przywrócić prawo, którego ska miała na względzie przy orzekaniu o pozbawieniu prawa wykonywania
członek załogi lub pilot został pozbawiony, jeżeli względy bezpieczeństwa zawodu lub określonych funkcji, jeżeli izba o tym orzekła.
żeglugi nie stają temu na przeszkodzie. Orzeczenie z uzasadnieniem doręcza się Ministrowi Infrastruktury, dele-
gatowi, właściwemu urzędowi morskiemu oraz zainteresowanym, a w spra-
27. Sentencja orzeczenia powinna zawierać: 1) oznaczenie izby morskiej, wach określonych w art. 15 ust. 4 również technicznemu inspektorowi pracy.
która wydała orzeczenie, 2) imiona i nazwiska oraz stopnie i tytuły zawodowe Jeżeli w orzeczeniu pozbawiono członka załogi lub pilota prawa wyko-
(stanowiska służbowe) członków składu orzekającego, 3) datę i miejsce nywania zawodu lub określonej funkcji, orzeczenie z uzasadnieniem dorę-
rozpoznania sprawy i wydania orzeczenia. 4) ustalenie czasu, miejsca i cza się ponadto pozostałym urzędom morskim.
rodzaju wypadku morskiego, 5) dokładne ustalenie przyczyn wypadku ze
wskazaniem - o ile to możliwe - statku i osób, których wina spowodowała 31. Od orzeczenia wydanego w pierwszej instancji służy odwołanie.
wypadek, oraz z określeniem stopnia, w jakim przyczyniły się do wypadku, Na postanowienia i zarządzenia izby morskie) zamykające drogę do wy-
albo stwierdzenie uzasadnionych wątpliwości co do przyczyny wypadku bądź dania orzeczenia służy zażalenie. Ponadto zażalenie służy tylko w przypad-
stwierdzenie niemożności jej ustalenia, 6) wskazanie ujawnionych wad i kach przewidzianych w ustawie.
braków w budowie statku, jego wyposażeniu, załadowaniu lub obsadzeniu Termin do wniesienia odwołania wynosi 14 dni, a do wniesienia za-
załogą, w stanie toru wodnego lub urządzeniach oznakowania nawigacyjnego żalenia 7 dni od dnia doręczenia orzeczenia lub postanowienia z uza-
oraz uchybień w działalności i wad w organizacji instytucji służących sadnieniem.
bezpieczeństwu żeglugi morskiej, 7) ocenę prawidłowości zachowania się Środki odwoławcze wnosi się do Odwoławczej Izby Morskiej za pośred-
statku po wypadku oraz w razie potrzeby prawidłowości czynności nictwem izby morskiej, która wydała orzeczenie lub postanowienie.
ratowniczych. Środki odwoławcze służą delegatowi i zainteresowanym, a w pewnych
Jeżeli izba morska pozbawia członka załogi lub pilota prawa wykonywa- przypadkach również technicznemu inspektorowi pracy.
nia określonych funkcji bądź prawa wykonywania zawodu, rozstrzygnięcie o
tym powinno być zawarte w sentencji.
32. Odwoławcza Izba Morska rozpoznaje odwołanie na rozprawie,
28. W sprawę zawiłej izba morska może odroczyć wydanie orzeczenia jeżeli przepisy postępowania karnego o apelacji nie stanowią inaczej.
na czas nie dłuższy niż 14 dni. Orzeka ona na podstawie wyników przewodu w izbie morskiej pierwszej
instancji, uzupełnionego w razie potrzeby przewodem odwoławczym.
29, Po podpisaniu sentencji orzeczenia przez członków składu orzeka- Może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli odwołujący się mógł je przyto-
jącego przewodniczący ogłaszają i przytacza ważniejsze powody orzeczenia, czyć w pierwszej instancji.
po czym sporządza się uzasadnienie orzeczenia na piśmie. Odwoławcza Izba Morska może zmienić orzeczenie izby morskiej pierwszej
Uzasadnienie powinno być sporządzone w terminie 14 dni od ogłoszenia instancji w części pozbawiającej członka załogi lub pilota prawa wykonywania
sentencji, a w sprawach zawiłych - w terminie do 30 dni. Ogłoszenie sentencji zawodu lub określonych funkcji na jego niekorzyść tylko w przypadkach zaskar-
może nastąpić bez udziału ławników. żenia tej części orzeczenia przez delegata na niekorzyść zainteresowanego.
Poza przypadkiem powyżej wskazanym Odwoławcza Izba Morska nie jest
związana wnioskami ani granicami odwołania.

-187-
-186-
ROZDZIAŁ VIII. IZBY MORSKIE 1. Uwagi wprowadzające
Odwoławcza Izba Morska zatwierdza albo zmienia zaskarżone orzecze-
nie w całości lub w części.
W razie stwierdzenia nierozpoznania istoty sprawy lub nieważności
postępowania, Odwoławcza Izba Morska uchyla zaskarżone orzeczenie i
sprawę przekazuje izbie morskiej do ponownego rozpoznania lub postę- ROZDZIAŁ IX. SĄDOWNICTWO POLUBOWNE
powanie umarza.

33. Izba morska wznawia postępowanie zakończone przed izbami w ra-


zie późniejszego ujawnienia faktów i dowodów nie znanych izbie, które mo- 1. Uwagi wprowadzające
głyby mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Zainteresowany może żądać wznowienia postępowania, gdy z faktów i
dowodów nie mógł skorzystać 1 poprzednim postępowaniu. 1. Sądownictwo polubowne jest pozasądowym trybem rozstrzygania
spraw cywilnych przez organ niepaństwowy na mocy umowy stron, które
wyrażają wolę poddania rozstrzygnięcia właśnie temu organowi..

2. Postępowanie to pozasądowe odbywa się przed sądami polubowny-


mi albo przed komisjami pojednawczymi w sprawach ze stosunku pracy.
Postępowanie polubowne, choć regulowane w KPC (art. 1154-1217), nie
toczy się przed sądami powszechnymi, a przed sądem polubownym
powołanym przez strony sporu.

3. Sądownictwo państwowe ujawnia pewne mankamenty, zwłaszcza w


odniesieniu do praktycznego aspektu ich funkcjonowania. Powolność orzecz-
nicza, rozbudowanie instytucji formalizujących i wysokie koszty sądowe, wy-
zwalają potrzebę poszukiwania lepszych lub chociaż wspierających rozwią-
zań. Zadania jurysdykcyjne może efektywnie spełniać sądownictwo polu-
bowne, którego idea nie zakłada istnienia ujawnionych mankamentów są-
downictwa państwowego.

4. Doświadczenie uczy, że partnerzy zagraniczni przy zawieraniu umów


włączają do kontraktów klauzule arbitrażowe oraz postanowienia dotyczące
prawa właściwego. Dzięki temu mają pewność, że w przyszłości wszelkie ewen-
tualne spory będą rozstrzygane przez bezstronnych specjalistów w danej
dziedzinie prawa, które to prawo jest znane zagranicznym kontrahentom.
Szczególnie docenianą rzeczą przez strony sporów jest profesjonalizm oraz
kompetencje sądów arbitrażowych. Dla obu stron ważna jest także bezstron-
ność postępowania, co stwarza im wybór arbitra innej narodowości.

5. Koszty postępowania przed sądem polubownym są dużo niższe niż


koszty obowiązujące przed sądem państwowym. Od składanego wniosku nie
pobiera się wpisu, a strona przegrana nie ponosi kosztów, jakie wystąpiłyby
przy postępowaniu przed sądem powszechnym.
-188- -189-
ROZDZIAŁ LX SĄDOWNICTWO POLUBOWSE
3. Istota i charakter prawny sadu polubownego
6. Sądownictwo polubowne uzyskuje akceptację także dzięki szybszemu
i sprawniejszemu rozpatrywaniu spraw zgodnie z ich specyfiką. Sprawy przed 3. W 1989 r. wprowadzono zmiany do k.p.c., które stworzyły możli-
polubownym sądem konsumenckim trwają krótko (do dwóch miesięcy). wość w Polsce do korzystania z sądów polubownych, jako alternatywy w
Wyznaczeni przez strony arbitrzy mają nierzadko większą wiedzę specjali- celu rozstrzygania sporów.
styczną i charyzmę, niż sędziowie państwowi. Zmiana systemu społeczno-gospodarczego w Polsce przyczyniła się do
zwiększenia zawieranych stosunków międzynarodowych, co spostrzeżono w
7. Sądy polubowne stwarzają także możliwość oparcia orzeczenia na praktyce handlowej. Powodowało to oczywisty wzrost liczby kontaktów go-
zasadach słuszności czy dobrej wiary, zwyczajach w przeciwieństwie do są- spodarczych, przez co zwiększyło się także zapotrzebowanie na pozapań-
dów państwowych które opierają się głównie na przepisach prawa mate- stwowe, szybkie metody rozstrzygania sporów. Także w kraju wzrosła liczba
rialnego i formalnego. stosunków prawnych, których stronami są przedsiębiorcy, co spowodowało
nasilenie się sporów gospodarczych, przez co doprowadziło to do przeciąże-
8. Sądy polubowne stwarzają także poufność postępowania, gdyż rozprawa nia sądów gospodarczych.
jest zamknięta dla publiczności co daje stronom znaczną swobodę negocjacyjną.
9. W ramach proceduralnych instytucji sądów polubownych wprowa-
dzono instytucję mediatora, który może być wyznaczony wyłącznie z listy 3. Istota i charakter prawny sądu polubownego
mediatorów wprowadzonych przez sąd. Postępowanie mediacyjne powinno
zakończyć się na pierwszym spotkaniu, chyba że strony postanowią inaczej^
Wynikiem takiego spotkania jest przedstawienie stronom propozycji polu- 1. Przez sądownictwo polubowne, czyli inaczej sądownictwo arbitrażowe
bownego uregulowania sporu. rozumie się tryb rozstrzygania spraw cywilnych, w których sąd państwowy nie
bierze udziału, a rozstrzygnięcie opiera się na umowie stron. Najważniejszy
mi czynnikami są wola stron oraz akceptujący przepis ustawy, który stanowi
2. Rozwój sądownictwa polubownego w Polsce podstawę prawną, na jakiej sąd polubowny może działać. Wyrok sądu
polubownego ma taką samą moc prawną jak wyrok sądu państwowego.
1. Sądownictwo polubowne w Polsce posiada bogatą tradycję. Począt- 2. Klasyfikacja prawna postępowania przed sądem arbitrażowym nie
ków można doszukiwać się już w czasach piastowskich. Do osiemnastego należy do łatwych. Niektórzy autorzy uważają je po prostu za postępowanie
wieku było ono regularnie konstytuowane i występowało jako forma .jedna- pozasądowe. Inni autorzy są zgodni, co do tego aby uznać je za postępowa
nia stron". Preferowane było również w okresie rozbiorów, ponieważ w ten nie sądowe. Sąd polubowny zastępuje z woli stron sąd państwowy i spełnia
sposób strony unikały rozstrzygnięć sądowych państw zaborczych. jego funkcje w zakresie rozpoznania i rozstrzygania sprawy. Na podstawie
2. W okresie międzywojennym momentem przełomowym było rozpo- wymienionych stwierdzeń możemy dlatego przyjąć, że sąd polubowny to
rządzenie Prezydenta RP z 1930 r. Dopiero okres powojenny przyniósł roz- sąd niepaństwowy, w którym może brać udział sędzia, powołany zgodną wolą
wój sądownictwa arbitrażowego jako formy rozstrzygania sporów gospodar- stron stosunku cywilnoprawnego do rozstrzygania ich sporu w postaci wyro
czych. Utworzenie stałego sądu arbitrażowego przy Państwowej Izbie Han- ku mającego moc prawną na równi z wyrokiem sądu państwowego.
dlu Zagranicznego w 1950 r. oraz również ratyfikacja przez Polskę konwen-
cji międzynarodowej z zakresu międzynarodowego arbitrażu handlowego 3. Na podstawie przepisów art. 695 - 715 i art. 1105 KPC została wprowa-
sprawiła, że instytucja ta znalazła wyróżnione miejsce w polskim porządku dzona kontrola sądów państwowych nad sądami polubownymi w zakresie
prawnym co do rozstrzygania sporów z zakresu obrotów zagranicznych. W legalności ich działania i wyrokowania, a także zakaz brania udziału sędziów
obrocie krajowym, mimo uregulowania ustawowego, instytucja ta wciąż sta- państwowych w postępowaniu przed sądem polubownym. Księga trzecia,
nowi środek sporadycznie stosowany przez strony. zawierająca przepisy art. 695-715 została uchylona przez art. 1 pkt 4
ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz.U.05.178.1478)

4. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego


(Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) przewiduje szczegółowo funkcjonowa-
nie sądów polubownych (art1154-1217). Sądem polubownym jest sąd nie-
-190- -191-
ROZDZIAŁ DL SĄDOWNICTWO POLUBOWNE
6. Zapis na sąd polubowny
państwowy, powołany (zgodną wolą stron) do rozstrzygnięcia sporu, jaki 1) jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez sąd polubowny składający się z
między stronami wyniknął, orzeczeniem (w formie wyroku), które posiada nieparzystej liczby arbitrów, każda ze stron powołuje równą liczbę arbitrów, a
moc prawną na równi z wyrokiem sądu państwowego. następnie arbitrzy powołują arbitra przewodniczącego; jeżeli strona nie powoła
arbitra lub arbitrów w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania drugiej
strony, aby to uczyniła, lub jeżeli arbitrzy powołani przez strony nie powołali
4. Rodzaje sądów polubownych arbitra przewodniczącego w terminie miesiąca od dnia ich powołania, arbitra lub
arbitrów lub arbitra przewodniczącego powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze
stron,
1. Kodeks postępowania cywilnego (art. 1158 § 2) wyróżnia dwa rodzaje 2) jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez jedynego arbitra, a w terminie
sądów polubownych: 1) sądy powoływane do rozstrzygnięcia danego miesiąca od dnia, w którym jedna ze stron zwróciła się o wspólne powołanie
sporu(ad hoc oraz 2) stałe sądy polubowne. arbitra, strony tego nie uczyniły, arbitra powołuje sąd na wniosek którejkolwiek
ze stron, Powołując arbitra, sąd bierze pod uwagę kwalifikacje, jakie arbiter
2. Sądy polubowne ad hoc są powoływane przez strony w drodze umowy
powinien mieć stosownie do porozumienia stron, oraz inne okoliczności, które
zwanej - zapisem na sąd polubowny. Sąd ten po rozstrzygnięciu konkretne
zapewniają powołanie na arbitra osoby niezależnej i bezstronnej.
go sporu ulega rozwiązaniu. Sądy te, jeżeli strony nie ustanowią swoich za
3) jeżeli sprawa ma być rozpoznawana przez sąd polubowny składający się z
sad trybu postępowania, bądź nie uczynią tego arbitrzy, działają z reguły na
parzystej liczby arbitrów, każda ze stron powołuje równą liczbę arbitrów, a
podstawie przepisów KPC lub w obrocie międzynarodowym na podstawie.
arbitrzy wybierają ze swego grona przewodniczącego; jeżeli strona nie powoła
Jednolitego regulaminu arbitrażowego dla arbitrażu ad hoc w handlu za
arbitra lub arbitrów w terminie miesiąca od dnia otrzymania żądania drugiej
granicznym (UNCITRAL)". Wadą arbitrażu ad hoc może być brak organu
czuwającego nad prawidłowym i terminowym przebiegiem postępowania. strony, aby to uczyniła, lub jeżeli arbitrzy powołani przez strony nie wybrali
arbitra przewodniczącego w terminie miesiąca od dnia ich powołania, arbitra lub
3. Stałe sądy polubowne powoływane są na czas nieokreślony przez różne arbitrów lub arbitra przewodniczącego powołuje sąd na wniosek którejkolwiek ze
jednostki organizacyjne (np. izby gospodarcze). Sądy takie mają własną stron
administrację i organy, a postępowanie przed nimi toczy się według ich wła- Strona lub strony mogą powołać także arbitra zastępczego na wypadek
snych regulaminów. Mają one z reguły wyspecjalizowane zespoły rozstrzyga- śmierci, ustąpienia, odwołania (wygaśnięcia powołania) arbitra przez nie
jące, co jest dużym ułatwieniem dla klientów, gdyż w takim wypadku nie wyznaczonego.
muszą sami tworzyć zasad trybu postępowania. W przypadku, gdy regula- Jeżeli według umowy stron arbitra lub arbitra przewodniczącego ma
min stałego sądu nie zawiera wyraźnej regulacji w jakiejś kwestii prawnej, to powołać osoba trzecia, która nie dokonała tego w terminie przez strony
obowiązkiem arbitra jest zastosowanie się do przepisów KPC. określonym, a gdy strony tego terminu nie określiły, w terminie miesiąca od dnia
wezwania jej, aby to uczyniła, każda ze stron może wystąpić do sądu z wnioskiem
o powołanie arbitra lub arbitra przewodniczącego, chyba że strony postanowiły
5. Sędziowie (arbitrzy)
inaczej.
.6. Arbitrzy mają prawo do wynagrodzenia za swoje czynności oraz do
zwrotu wydatków poniesionych w związku z wykonaniem tych czynności. Jeżeli
1. Arbitrem może być każda osoba fizyczna mająca pełną zdolność do
czynności prawnych oraz korzystająca w pełni z praw publicznych i co do wynagrodzenia nie nastąpiło porozumienie ze stronami, sąd oznacza
obywatelskich praw honorowych. Nie musi to być prawnik. Arbitrem nie wynagrodzenie arbitrów sto sownie do nakładu ich pracy oraz wysokość
może być sędzia państwowy (art. 1170 k.p.c.). Nie dotyczy to sędziów w wydatków podlegających zwrotowi. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
stanie spoczynku. Za zapłatę wynagrodzenia i zwrot wydatków arbitrów strony odpowiadają
solidarnie.
2. Strony mogą uzgodnić sposób powołania arbitrów. W braku takiego
porozumienia arbitrów powołuje się zgodnie z art. 1171-1173 k.p.c. Mi
nowicie:

-193-
-192-
ROZDZIAŁ DL SĄDOWNICTWO POLUBOWSŁ
7. Postępowanie przed sądem polubownym / 8. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego

6. Zapis na sąd polubowny


traci moc, chyba że strony postanowiły inaczej. W braku odmiennej
umowy stron, zapis na sąd polubowny traci moc, w przypadku gdy sąd
1. Strony w granicach zdolności do samodzielnego zobowiązywania się mogą polubowny wskazany w tym zapisie nie przyjął sprawy do rozpoznania
poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego spory o prawa majątkowe, z lub gdy rozpoznanie sprawy w ramach tego sądu okazało się z innych
wyjątkiem sporów o alimenty i ze stosunku pracy. Zapis na sąd polubowny może przyczyn niemożliwe.
dotyczyć wszystkich podmiotów gospodarczych. Dopóki strony obowiązuje taka
umowa, nie można żądać rozpoznania sporu przez sąd.
2. Umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sadu polubownego (zapis na 7. Postępowanie przed sądem polubownym
sąd polubowny) powinna być sporządzona na piśmie i podpisana przez obie strony.
W zapisie na sąd polubowny należy dokładnie oznaczyć przedmiot sporu albo
stosunek prawny, z którego spór wyniki lub może wyniknąć. Zapis może również 1 .Wraz ze wzrostem znaczenia sądownictwa polubownego koniecznym stało
zawierać wskazanie arbitrów i przewodniczącego (superarbitra) lub liczbę arbitrów się stworzenie nowych regulacji prawnych, które umożliwiłyby formę
i sposób powołania ich oraz superarbitra. rozstrzygania sporów na drodze postępowania polubownego.
3. Zarzut zapisu na sąd polubowny sąd bierze pod uwagę tylko w relacji do Pierwszym tego typu unormowaniem była ustawa z 24 maja 1989 roku o
zarzutu pozwanego, zgłoszonego i należycie uzasadnionego przed wdaniem się w rozstrzyganiu przez sądy sporów gospodarczych. Na jej mocy każdy przedsiębiorca
spór co do istoty sprawy (art. 1165 § 1 k.p.c.). Konsekwencją uwzględnienia tego może oddać sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego.
zarzutu przez sąd jest odrzucenie pozwu. Zapis na sąd polubowny może dotyczyć
sporu majątkowego rozstrzyganego w postępowaniu procesowym i 2. Strony mogą określić same aż do chwili rozpoczęcia postępowania tryb
nieprocesowym. postępowania, który powinien być stosowany w toku rozpoznawania sprawy.
Jeżeli strony tego nie uczyniły, sąd polubowny stosuje taki tryb postępowania,
4. Umowa o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego (zapis na
sąd polubowny) musi być sporządzona na piśmie i podpisana przez obie strony jaki uzna za właściwy. Sąd polubowny nie jest związany przepisami postępowania
(art. 1162 § 1 k.p.c.). Zapis ów może być zawarty zarówno w formie odrębnej cywilnego.
umowy, jak i w formie tzw. klauzuli arbitrażowej (np. w umowie spółki). Nie może jednak zaniechać wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności
Zapis na sąd polubowny składa się z części obligatoryjnej i fakultatywnej. niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy.
Obligatoryjnie zapis musi zawierać: dokładne oznaczenie przedmiotu sporu albo
dokładne oznaczenie stosunku prawnego, z którego spór wynika lub może 3. Sąd polubowny może przesłuchiwać strony, świadków i biegłych i odbierać
wyniknąć (art. 1161 § 1). Część fakultatywna zapisu może zawierać: wskazanie od nich przyrzeczenia, nie może jednak stosować środków przymusu. O wykonanie
arbitrów i przewodniczącego (superarbitra) lub liczbę arbitrów i sposób powołania czynności, której sam nie może przedsięwziąć, sąd polubowny zwraca się do sądu
ich oraz superarbitra (art. 1169 § 1). rejonowego, w którego okręgu czynność ma być wykonana. W postępowaniu
dowodowym przed sądem rejonowym mogą wziąć udział strony i arbitrzy z
5. Zapis na sąd polubowny traci swoja moc, gdy osoba wyznaczona w zapisie prawem zadawania pytań.
na sąd polubowny jako arbiter lub arbiter przewodniczący odmawia
pełnienia tej funkcji lub gdy pełnienie przez nią tej funkcji okaże się z 4. Jeżeli sąd polubowny rozpoznaje sprawę w składzie więcej niż jednego
innych przyczyn niemożliwe, zapis na sąd polubowny arbitra, jego orzeczenia zapadają większością głosów, chyba że strony
uzgodniły inaczej.
Jeżeli przy wydaniu wyroku nie można osiągnąć wymaganej jednomyślności
lub większości głosów co do rozstrzygnięcia o całości lub o części przedmiotu
sporu, zapis na sąd polubowny w tym zakresie traci moc. Wyrok sądu polubownego
powinien zawierać niezbędne (art. 708 k.p.c.) elementy: 1) oznaczenie zapisu na
sąd polubowny, 2) miejsce i datę wydania wyroku, 3) oznaczenie stron i arbitrów,
4) rozstrzygnięcie o żądaniach stron, 5) przytoczenie motywów, którymi kierował
się sąd polubowny przy wydaniu wyroku, 6) podpisy wszystkich arbitrów. Jeżeli
jeden z arbitrów odmówi podpisu lub nie może podpisać wyroku, zaznacza się to na
-194-
-195-
ROZDZIAŁ IXL SĄDOWNCTWO POLUBOWNE 8. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego

samym wyroku. Wyrok podpisany przez większość arbitrów ma moc prawną.


5. Aby móc przeprowadzić egzekucję na podstawie wyroku sądu polubownego 8. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego
należy go zaopatrzyć w klauzulę wykonalności. Nadaje ją sąd, który byłby
właściwy dla sporu, gdyby nie dokonano zapisu na sad polubowny. Jeżeli wyrok 1. Formą kontroli (oprócz stwierdzenia wykonalności) sądu państwowego
ten rażąco narusza praworządność lub zasady współżycia społecznego to sąd nad sądem polubownym, jest rozpoznawanie skarg o uchylenie wyro
państwowy może odmówić nadania temu wyrokowi klauzuli wykonalności. ku sądu polubownego.
Skarga ta ma charakter zbliżony do skargi o wznowienie postępowania.
6. Sąd polubowny doręcza obu stronom (za pokwitowaniem lub dowodem Podobna jest też do samodzielnego powództwa o ukształtowanie stosunku prawego
doręczenia) odpis wyroku podpisany tak jak oryginał lub prawa. Celem tej skargi jest uzyskanie uchylenia wyroku sądu polubownego.
Po doręczeniu stronom odpisu wyroku sąd polubowny składa w sądzie akta Skarga owa dotyczy tylko wyroków sądów polubownych. Nie może dotyczyć
sprawy wraz z oryginałem wyroku, dowodami doręczenia jego odpisów i innymi ugód przed tym sądem zawartych. Od skutków ugod zawartych przed sądem
dokumentami. Stałe sady polubowne mogą przechowywać akta we własnym polubownym strony mogą się uchylić tylko z powodu wad oświadczenia woli (art.
archiwum i wówczas powinny ich udzielać sądowi na jego żądanie. 82 i nast. k.c.).
7. Od wyroku sądu polubownego nie przysługuje odwołanie.
2. Strona może żądać uchylenia wyroku sądu polubownego, jeżeli :1) brak
Wyrok sadu polubownego oraz ugoda przed nim zawarta mają moc prawną
było zapisu na sąd polubowny, zapis na sąd polubowny jest nieważny,
na równi z wyrokiem sądu państwowego lub ugoda przed takim sądem zawartą,
bezskuteczny albo utracił moc według prawa dla niego
po stwierdzeniu przez sąd państwowy ich wykonalności.
Postanowienie, co do wykonalności wyroku sądu polubownego oraz ugody właściwego, 2) strona nie była należycie zawiadomiona o wyznaczeniu
wydaje się na posiedzeniu niejawnym. arbitra, o postępowaniu przed sądem polubownym lub w inny sposób
Sąd odmówi wydania takiego postanowienia, jeżeli ze złożonych akt sądu była pozbawiona możności obrony swoich praw przed sądem
polubownego wynika, że wyrok lub ugoda treścią swą uchybią praworządności polubownym, 3) wyrok sądu polubownego dotyczy sporu nieobjętego
lub zasadom współżycia społecznego w Rzeczypospolitej Polskiej. Na zapisem na sąd polubowny lub wykracza poza zakres takiego zapisu,
postanowienie, co do wykonalności przysługuje zażalenie. jeżeli jednak rozstrzygnięcie w sprawach objętych zapisem na sąd
polubowny daje się oddzielić od rozstrzygnięcia w sprawach nieobjętych
8. Może powstać wątpliwość do to tego, czy sąd polubowny powinien przy tym zapisem lub wykraczających poza jego zakres, wyrok może być
rozstrzyganiu sporu stosować przepisy prawa materialnego, czy tez może się uchylony jedynie w zakresie spraw nieobjętych zapisem lub
kierować swobodnym uznaniem, czy zasadami słuszności, albo po prostu wykraczających poza jego zakres; przekroczenie zakresu zapisu na sąd
sumieniem sędziowskim. polubowny nie może stanowić podstawy uchylenia wyroku, jeżeli strona,
Z wykładni przepisu art. Art. 1194. § 1.k.p.c. można wyprowadzić która brała udział w postępowaniu, nie zgłaszała zarzutów co do
wniosek, że sąd polubowny powinien stosować obowiązujące przepisy prawa, rozpoznania roszczeń wykraczających poza zakres zapisu, 4) nie
których naruszenie uchybiałoby praworządności lub zasadom współżycia zachowano wymagań co do składu sądu polubownego lub podstawowych
społecznego. zasad postępowania przed tym sądem, wynikających z ustawy lub
Należy przyjąć, że sąd polubowny, zgodnie z jego celami, nie jest skrę- określonych przez strony, 5) wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa
powany przepisami prawa materialnego. Ma to znaczenie również dlatego, że albo podstawą wydania wyroku był dokument podrobiony lub
arbitrami sądu polubownego nie musza być prawnicy (Art. 1170. § 1 k.p.c.). przerobiony, 6) w tej samej sprawie między tymi samymi stronami
zapadł prawomocny wyrok sądu.
Skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego wnosi się w terminie
trzech miesięcy od dnia doręczenia wyroku lub jeżeli strona wniosła o
uzupełnienie, sprostowanie bądź wykładnię wyroku - w ciągu trzech
miesięcy od dnia doręczenia przez sąd polubowny orzeczenia
rozstrzygającego o tym wniosku.
Sąd na posiedzeniu niejawnym może wstrzymać wykonanie wyroku sądu
polubownego, może jednak uzależnić wstrzymanie od złożenia
zabezpieczenia. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

-197-

You might also like