CHEMIA

UKAD OKRESOWY PIERWIASTKW

rdo: Wikipedia.org

WANE POJCIA
Rozpuszczanie proces mieszania si dwch substancji, prowadzcy do otrzymania roztworu.
Roztwr nasycony roztwr, ktrego stenie nie ulega zmianie po wprowadzeniu krysztau substancji rozpuszczonej.
Roztwr nienasycony roztwr, w ktrym mona rozpuci wicej substancji ni rozpuszczono.
Rozpuszczalno- masa substancji, jaka jest potrzebna do nasycenia 100g rozpuszczalnika w danej temperaturze.
Efekt ebulioskopowy zjawisko polegajce na tym, e roztwr ma wysz temperatur wrzenia ni czysty rozpuszczalnik.
Efekt krioskopowy zjawisko polegajce na tym, e roztwr ma nisz temperatur krzepnicia ni czysty rozpuszczalnik. Stenie procentowe to zawarto gramw substancji rozpuszczonej w 100g roztworu.

VADEMECUM GIMNAZJALISTY | CHEMIA

strona  z 3

Regua mieszania masa roztworu wyjciowego jest odwrotnie proporcjonalna do rnicy ste roztworu wyjciowego i kocowego.
Sczenie (filtracja) oddzielenie osadu od roztworu metod przepuszczenia roztworu z osadem przez porowat
przegrod, ktra zatrzymuje osad, a przepuszcza roztwr.
Dekantacja metoda rozdzielenia osadu od roztworu polegajca na zlewaniu cieczy znad osadu.
Sedymentacja powolne opadanie czsteczek substancji staej rozpuszczonej w cieczy, wywoane si cikoci.
Destylacja metoda rozdzielania ciekych mieszanin polegajca na wykorzystaniu rnicy temperatur wrzenia poszczeglnych skadnikw. Podczas ogrzewania skadniki zostaj skroplone i zebrane do osobnych naczy.
Krystalizacja proces tworzenia si i wzrost krysztaw w roztworach nasyconych podczas ich ochadzania lub odparowywania rozpuszczalnika.
Rozwarstwianie wytworzenie dwch niemieszajcych si ze sob warstw cieczy.
Denaturacja wydzielanie si gazu z roztworu nasyconego.
Mieszanina jednorodna mieszanina, ktrej skadnikw nie mona rozrni wzrokowo ani za pomoc przyrzdw
optycznych.
Mieszanina niejednorodna mieszanina, ktrej skadniki mona rozrni wzrokowo.
Stenie zawarto substancji rozpuszczonej w umownej iloci roztworu.

SUBSTANCJE CHEMICZNE
Substancje chemiczne s to wszystkie zwizki i pierwiastki chemiczne. Wyrnia si okoo 10 mln zwizkw. Charakteryzuj si zespoem cech (waciwoci), ktre pozwalaj odrni jedne od drugich. Wyrnia si waciwoci
fizyczne i chemiczne.

Waciwoci fizyczne:
stan skupienia stay, cieky, gazowy; stan skupienia jest charakterystyczny dla danej substancji w okrelonych
warunkach otoczenia (cinienie, temperatura )
temperatura wrzenia
temperatura topnienia
zabarwienie
zapach
gsto
masa
objto

Waciwoci chemiczne:
rozpuszczalno w rozpuszczalnikach (np. benzyna, woda)
zdolno jednej substancji do reagowania z drug substancj
brak tej zdolnoci w stosunku do trzeciej substancji
Pierwiastki chemiczne substancje proste, ktrych nie da si podzieli na prostsze, maj charakterystyczne waciwoci i mog si czy w czsteczk. Pierwiastki mog wystpowa w stanie wolnym w przyrodzie, np. tlen, azot,
wgiel.
Zwizki chemiczne substancje zoone z co najmniej z 2 pierwiastkw. Zwizkami wgla zajmuje si chemia organiczna, zwizkami innych pierwiastkw chemia nieorganiczna. Aby powsta zwizek chemiczny, musi zaj
reakcja pomidzy substratami, ktre ten zwizek tworz.

SUROWCE MINERALNE
Pierwiastki lub zwizki chemiczne wystpujce w przyrodzie w sposb naturalny. Wntrze skorupy ziemskiej skrywa
nieprzebrane bogactwo surowcw mineralnych: wgiel, rop naftow, gaz ziemny, rudy metali. Ich poznanie i wykorzystanie miao istotny wpyw na rozwj cywilizacji .
W epoce kamiennej z surowca mineralnego kamienia wytwarzano pierwsze prymitywne narzdzia , ktre wykorzystywano w yciu codziennym . Kiedy opanowano technik wytopu metali z rud, powstay pierwsze narzdzia me-

VADEMECUM GIMNAZJALISTY | CHEMIA

strona  z 3

talowe. Zastosowanie narzdzi doprowadzio do rozwoju prymitywnego rolnictwa, ktre zapocztkowao przemiany
rodowiska naturalnego.
Na przestrzeni wiekw odkrywano coraz to nowe surowce mineralne i doskonalono sposoby ich przetwarzania.
Jednym z najwaniejszych surowcw jest wgiel. Zoa wgla niekrystalicznego powstay poprzez powolne zwglanie szcztkw organizmw ywych, rolinnych lub zwierzcych, zamieszkujcych wiat przed milionami lat. Gwne
wykorzystanie wgla to pozyskiwanie energii w procesie jego spalania.
Odmiany wgla krystalicznego to grafit i diament.
Grafit stosowany jest we wkadach do owkw, elektrodach w suchych bateriach, jako polizgowy rodek smarujcy,
do produkcji elementw grzejnych piecw oraz do budowy termoodpornych elementw pojazdw kosmicznych.
Diament ze wzgldu na swoj twardo znalaz zastosowanie w narzdziach skrawajcych (wierta diamentowe).
Oszlifowany diament to brylant, ceniony jako kamie jubilerski.
Innym surowcem mineralnym o szerokim zastosowaniu jest ropa naftowa. Powstaa ze szcztkw drobnych rolin
i zwierzt, zamieszkujcych niegdy ciepe morza. Wydobywana ze z jest nastpnie poddawana procesowi rafinacji, ktrej produktami s benzyna i olej napdowy, gwne paliwa samochodowe.
Najstarszym znanym czowiekowi mineraem jest krzemionka gwny surowiec do produkcji wielu rodzajw
szka.
Wykorzystanie niezwykych wasnoci kwarcu przy konstruowaniu pierwszego radia stworzyo podstawy rozwoju
radiotelekomunikacji, a pniej opracowanie ukadw scalonych spowodowao szybki rozwj przemysu elektronicznego.
Wiele surowcw mineralnych znajduje zastosowanie w budownictwie. Do budowy drg wykorzystuje si m.in. wiry
lune skay osadowe, wydobywane w kopalniach odkrywkowych. Cement powstay przez wypalanie zmielonego
wapienia i iu suy jako spoiwo do zapraw budowlanych. Illit minera ilasty suy do produkcji cegie. Innym surowcem mineralnym jest kaolinit, wykorzystywany w przemyle ceramicznym.
Kolejnym mineraem, ktry ma zastosowanie w tej dziedzinie jest gips. Szczeglnie cenion jego odmian jest alabaster, stosowany jako materia do wyrobu przedmiotw ozdobnych.
Wrd surowcw mineralnych bardzo wanych dla czowieka naley wymieni chlorek sodu sl kuchenn. Oprcz
jej wykorzystania bezporednio do spoycia sl jest doskonaym rodkiem konserwujcym; stosowana te w rolnictwie i hodowli zwierzt oraz w licznych procesach w przemyle chemicznym.
Inne surowce mineralne pozyskiwane przez czowieka to rudy metali, z ktrych w procesie hutniczym otrzymuje
si metale, charakteryzujce si specyficznymi waciwociami fizycznymi. Wykorzystanie metali: mied stosowana
jest do wyrobu przewodw elektrycznych oraz blach miedzianych; cynk suy do produkcji farb cynkowych oraz do
impregnacji drewna; elazo z wglem tworzy stal, ktra ma zastosowanie niemal we wszystkich dziedzinach gospodarki.
Wikszo metali wystpuje w postaci zwizkw wchodzcych w skad rud, tylko nieliczne, jak np. zoto, srebro
i platyna (tzw. metale szlachetne) wystpuj w stanie wolnym.

VADEMECUM GIMNAZJALISTY | CHEMIA

strona  z 3