Izabela Jasicka-Misiak

Piotr Mynarz
Pawe Kafarski

Identyfikacja grzybw halucynogennych ze wskazaniem

najpowszechniej stosowanych metod oznaczania substancji
halucynogennych z grzybw we krwi

Opole i Wrocaw, 2006

1. WSTP
Nie wiadomo, kiedy czowiek po raz pierwszy sign po rodki odurzajce. Zapewne
wtedy, gdy uwiadomi sobie ograniczenia i krucho swej egzystencji, poczu bl i odkry, e
niektre roliny potrafi go agodzi.
Archeolodzy odnaleli lady makwek i nasiona konopi w grobach z epoki neolitu. W
trzecim tysicleciu p.n.e., na Dalekim Wschodzie ludzie uli ju betel przygotowywany z
orzechw palmy arekowej (Areca catechu), a w Mezopotamii wytwarzali alkohol. W V wieku
p.n.e. Herodot pisa o Scytach odurzajcych si haszyszem. Ryty naskalne w grobowcu na
bretoskiej wysepce Gawinis sprzed 8.000 lat wywouj takie wraenie, e wielu badaczy
podejrzewa ich twrcw o dziaanie pod wpywem substancji halucynogennych.
Skomplikowane, powtarzajce si wielokrotnie wzory geometryczne nie maj bowiem
adnego odpowiednika w naturze [RUDGLEY, 2000].
Naukowcom nie udao znale si adnej cywilizacji pierwotnej, ktra obywaaby si
bez rodkw odurzajcych. Ludzie wszdzie znajdowali substancje zmieniajce wiadomo,
niezalenie od tego, gdzie przyszo im y, w amazoskiej dungli, syberyjskiej tajdze, na
stepie czy pustyni. Botanicy opisali ponad 200 rolin o waciwociach halucynogennych, do
dzi odkryto w nich kilka tysicy zwizkw chemicznych. Najwiksz grup stanowi
alkaloidy, czyli zasady zawierajce atom azotu. czy je zdolno wpywania na
funkcjonowanie ukadu nerwowego czowieka. Efekty mog by rne - od uspokajania i
znieczulenia, przez pobudzanie, po wywoywanie halucynacji.
Alkaloidy w czystej postaci s toksyczne, przyjte w duych dawkach powoduj
zatrucia, take miertelne. Dlatego od czasw prehistorycznych zaywanie zawierajcych je
preparatw starano si kontrolowa. Po rodki odurzajce dawniej nie sigano dla
przyjemnoci, lecz w cile okrelonych celach i czasie - dla nawizania kontaktu z bogami i
duchami, wprowadzenia si w trans podczas rytualnych obrzdw, wzmocnienia si i odwagi
przed wyruszeniem na owy lub wojn. Modzie uzyskiwaa prawo korzystania z uywek
dopiero po inicjacji
Dawniej o tym, co dozwolone, decydowaa religia i tradycja, dzi - przepisy prawa.
rodki dopuszczone do obrotu okrela si zazwyczaj jako uywki, zakazane - jako narkotyki.
Podstaw podziau jest ich szkodliwo, moc i waciwoci uzaleniajce. W wypadku rolin
nieprzetworzonych nie jest to kryterium precyzyjne, o czym wiadczy odmienne traktowanie
tytoniu i marihuany. Wtpliwoci nie wzbudzaj wyizolowane i zsyntetyzowane rodki
psychotropowe. Przepisy regulujce dostp do uywek i narkotykw wydaj si stae, ale w
rzeczywistoci ulegaj zmianom. W XIX wieku w europejskich miastach dziaay palarnie
opium i kluby mionikw haszyszu. W XX wieku do dobrego tonu naleao palenie tytoniu,
dzi napitnowane. Freud uwaa kokain za cudowny lek, a zawierajce j napoje
reklamowano tak, jak dzi kaw czy herbat. W Holandii mona pali papierosy z marihuan,

co w ssiedniej Francji grozi ju konsekwencjami prawnymi. Dla Indian z Andw zakaz ucia
lici koki jest rwnie absurdalny, jak dla Europejczykw alkoholowa prohibicja. Muzumanie
zdelegalizowali obie te uywki, ale nie maj nic przeciwko raczeniu si wywoujcym
podobne efekty ghatem [RUDGLEY, 2000].
Od kilku lat obserwuje si stay wzrost liczby ujawnianych przestpstw ciganych na
podstawie ustawy o przeciwdziaaniu narkomanii, w tym przemytu i nielegalnego
wytwarzania narkotykw. Naganiane przez media przykady skutecznych dziaa
odpowiedzialnych sub i stosunkowo wysokie kary nakadane na producentw rodkw
odurzania czy kurierw narkotykowych, nie powstrzymuj kolejnych sprawcw. Na terenie
spokojnych dotd wojewdztw (w tym wojewdztw dolnolskie i opolskie) dynamicznie
wzrasta przestpczo narkotykowa, a proceder ten, z uwagi na ogromne zyski, podejmuje
niemal kada grupa przestpcza, dc nastpnie do stworzenia wasnych rde zaopatrzenia
(kanau przemytu lub produkcji). Z danych statystycznych wynika, e na terenie caego kraju
w dalszym cigu utrzymuje si wzrost poday narkotykw i popytu na te rodki, szczeglnie
wrd modych ludzi. Narkotyki dostpne s ju praktycznie nie tylko w duych miastach, ale
take w mniejszych miejscowociach, a co najgorsze rwnie na terenie szk. W cigu
jedenastu lat prawie piciokrotnie powikszya si grupa uczniw, ktrzy prbowali
nielegalnych substancji odurzajcych. Po okresie stabilizacji, odnotowanej w latach 19941996, dwa kolejne badania ujawniy skokowy wzrost liczby uczniw eksperymentujcych z
narkotykami. Pochodne konopi indyjskich i ruteckich (marihuana i haszysz) to zdecydowanie
najbardziej powszechnie stosowany nielegalny narkotyk (w Polsce uywa go stale 6,3%
modziey w ogle, a w Czechach a 22,1%). Nastpnym narkotykiem najczciej
konsumowanym jest amfetamina i jej pochodne, w tym gwnie Ecstasy (MDA, MDMA,
MDEA, PMA, PMMA). Zaznacza si spadek zainteresowania LSD, ktry rekompensowany
jest popytem na grzyby halucynogenne (np. ysiczka lancetowata) oraz inne halucynogeny
pochodzenia rolinnego. Cho rozpowszechnienie stosowania magicznych grzybkw jest
stosunkowo niewielkie, s one najczciej stosowanym rodkiem halucynogennym w 12
Pastwach Czonkowskich UE (w Polsce ok. 20% oburze - wedug bada sieci Znaczenie i
uytkowanie grzybw trujcych w tym halucynogennych na terenie Polski i krajw
ociennych).
Z ponad 5.000 odmian grzybw znanych przez czowieka okoo 80 posiada
waciwoci psychoaktywne. Dolny lsk, a szczeglnie rejon Karkonoszy, to jeden z
gwnych regionw gdzie grzyby te s zbierane. Mona dokona te ich zakupu (wraz ze
szczegowymi instrukcjami dotyczcymi hodowli) przez internet. Zjawisko narkotyzowania
si grzybami halucynogennymi ma w Polsce coraz szerszy zasig. Istnieje zatem potrzeba
zdefiniowania tego typu grzybw ze wskazaniem najczciej uywanych, opracowanie
przewodnika dla potrzeb policji, identyfikacja gwnych skadnikw odpowiedzialnych za
efekty narkotyczne, opracowanie metod standardowego oznaczania poziomu tych substancji

w materiale biologicznym, w osoczu i moczu (w tym i metod immunologicznych - tzw.

testw paskowych).
Pod wzgldem prawnym aktualnie obowizujca ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. O
przeciwdziaaniu narkomanii nie precyzuje dokadnie, ktre gatunki grzybw zaliczone s
do kategorii grzybw halucynogennych. Mwi ona jedynie, i grzyby halucynogenne, s to
grzyby zawierajce substancje psychotropowe. Taki stan prawny pozostawia wiele miejsca
do subiektywnej interpretacji zapisw tej ustawy. Przykadem takiej interpretacji moe by
przypadek

muchomora

czerwonego,

ktry

posiada

dobrze

poznane

waciwoci

halucynogenne. Substancje czynne tego grzyba kwas ibotenowy i muscymol, nie zostay
umieszczone w wykazie rodkw psychotropowych we wspomnianej ustawie.
Brak jest jednoznacznych informacji, ktre precyzuj sposoby okrelania zawartoci
substancji halucynogennych w grzybach oraz informacji, ktre gatunki naley bezsprzecznie
zaliczy do kategorii halucynogennych.

2. GRZYBY HALUCYNOGENNE

Grzyby halucynogenne (magiczne grzyby, grzybki-halucynki), to grupa grzybw,

ktre zawieraj substancje psychoaktywne powodujce doznania narkotyczne. Grzyby te
nale do grupy trzeciego typu toksycznoci okrelanego neurologicznym oraz ze wzgldu na
dziaanie na czowieka sklasyfikowane s do szstej grupy toksycznoci (halucynogenne).
Zazwyczaj spoywane s one w celach narkotycznych bd w wyniku pomyki grzybiarza.
Obecnie znanych jest ok. 80 gatunkw grzybw posiadajcych waciwoci halucynogenne.
Grzyby halucynogenne nale gwnie do rodzaju Psilocybe, natomiast sporadycznie do
rodzajw Gymnopilus i Panaeolus [NUGENT I SAVILLE, 2004]. Na wiecie wystpuje okoo 140
gatunkw ysiczek, z ktrych okoo 80 zalicza si do halucynogennych. Grzyby te rosn
niemale na wszystkich kontynentach, najwicej jednak gatunkw halucynogennych
zidentyfikowanych zostao w Meksyku [GUZMAN, 1983]. W Europie ronie kilkanacie
gatunkw Psilocybe, jednake dziaanie halucynogenne wykazuje tylko kilka gatunkw tych
grzybw. Najczciej wymienia si: Psilocybe semilanceata (Fr.) Quel., Psilocybe bohemica,
Psilocybe montana, Psilocybe cyanescens Wakef. ysiczki rosn na ziemi, nawozie,
odchodach rolinoercw, resztkach obumarych rolin. Spotyka si je w trawie, najczciej w
otwartym terenie, rzadziej rosn w lesie [JANOSZKA, 2005; KAFARSKI, 2006].

ysiczka lancetowata (Psilocybe semilanceata) gatunek grzyba nalecy do

piercieniakowatych. Ze wzgldu na wygld i waciwoci halucynogenne nazywany rwnie
czapeczk wolnoci (Liberty Cap). Do rzadko wystpujcy w Polsce.

Krlestwo: grzyby
Typ: grzyby podstawkowe
Klasa: podstawczaki
Podklasa: podstawczaki pieczarkopodobne
Rzd: pieczarkowce
Rodzina: piercieniakowate
Rodzaj: ysiczka
Gatunek: ysiczka lancetowata

Kapelusz higrofaniczny, 0,5-1,5 cm rednicy, zmienny w ksztacie, stokowaty lub

dzwonkowaty, ze szpiczastym guzkiem w rodku, ale rwnie bez guzka tylko z nieznacznym
uwypukleniem, gadki. W czasie wilgotnej pogody nieco lepki i brzowy, suchy jest
brudnoochrowy, tawy lub tawo-brzowy, czasami z odcieniem oliwkowozielonym.
U starszych owocnikw brzeg troch pomarszczony. Blaszki do rzadkie, szerokie,
przeronite, pocztkowo ochrowe, szybko staj si purpurowo-brzowe do prawie czarnych.
Trzon wysmuky, elastyczny, cylindryczny, do 10 cm dugi i do 2 mm gruby (przewanie
1 mm), zabarwiony kremowo, bladotawo lub tobrzowo, w podstawie moe mie
odcie niebieskawy, a czasami jest u dou biao oprszony. Misz cienki, biaawy, bez
wyranego smaku. Zapach nieznaczny, grzybowy, nieco stchy. Wysyp zarodnikw
ciemnobrzowy z purpurowym odcieniem. Zarodniki elipsoidalne, grubocienne, gadkie,
z wyran por rostkow; 13-15 x 6.5-7.5 m, nieco spaszczone. Wystpuje gwnie na
terenach o duej iloci opadw, w grach. Owocniki wyrastaj od lata do jesieni, pojedynczo
lub w grupach po kilka, w trawie i mchach, w miejscach podmokych, na ciekach.
Wikszo rde podaje, e wystpuje w miejscach bogatych w skadniki odywcze. Zawiera
psylocybin [HTTP://WWW.GRZYBY.PL].

ysiczka czeska (Psilocybe bohemica) podobnie jak ysiczka lancetowata

grzyb ten naley do piercieniakowatych. Bardzo rzadko wystpujcy w Polsce.
Krlestwo: grzyby
Typ: grzyby podstawkowe
Klasa: podstawczaki
Podklasa: podstawczaki pieczarkopodobne
Rzd: pieczarkowce
Rodzina: piercieniakowate
Rodzaj: ysiczka
Gatunek: ysiczka czeska
Kapelusz higrofaniczny, wilgotny powo do rdzawobrzowego, suchy jasnoochrowy,
z wiekiem i w miejscach uszkodzonych przebarwia si ciemno sino-zielonkawo; 20-50 mm
rednicy, pocztkowo tpostokowaty, potem wypuky do rozpostartego; brzeg podgity,
z wiekiem prosty lub odgity, wilgotny sabo prkowany; powierzchnia gadka, nie lepka;
skrka niecigalna. Blaszki pocztkowo jasnobrzowe, z czasem przyjmuj barw kremow.
Wysyp zarodnikw brzowy z purpurowym odcieniem. Zarodniki elipsoidalne, nieco
spaszczone, grubocienne, z wyran por rostkow; 10-12.5 6-7.5 m. Trzon wysmuky,
elastyczny, cylindryczny, do 12 cm dugi i do 4 mm gruby. Zapach nieznaczny, grzybowy.
Owocniki wyrastaj pojedynczo lub w grupach. Na silnie rozoonym drewnie drzew
liciastych i iglastych, gazkach, kompocie, resztkach rolinnych, w ogrodach, parkach, na
poboczach drg, w miejscach yznych, ruderalnych [HTTP://WWW.GRZYBY.PL].
ysiczka grska (Psilocybe montana) jak wikszo asiczek wystpuje do
rzadko. Owocniki wyrastaj przez cay rok, poza zim, w grupach, rzadziej pojedynczo, na
ubogich terenach poronitych mchem i traw z mchami.

Krlestwo: grzyby
Typ: grzyby podstawkowe
Klasa: podstawczaki
Podklasa: podstawczaki pieczarkopodobne
Rzd: pieczarkowce
Rodzina: piercieniakowate
Rodzaj: ysiczka
Gatunek: ysiczka czarnobrzowa

Kapelusz higrofaniczny, wilgotny ciemnobrzowy do ciemnoczerwonobrzowego, suchy

jasny beowoochrowy do beowego; 5-15(20) mm rednicy; pkulisty z wiekiem wypuky,
bez garbka lub nieznacznym garbkiem. Brzeg kapelusza ostry, gdy wilgotny to prkowany,
mog by widoczne biae wkienka osonki. Blaszki pocztkowo szare, szybko brzowe z
purpurowym odcieniem. Trzon barwy kapelusza, u szczytu nieco janiejszy; 15-25(50) x 0.51(2) mm, rwnogruby, powierzchnia oprszona na szczycie, poza tym wkienkowata.
Cechy wyrniajce, to nie lepki kapelusz, dojrzae blaszki posiadaj purpurowy odcie
[HTTP://WWW.GRZYBY.PL].

Muchomor czerwony (Amanita muscaria), to rozpowszechniony w Polsce grzyb

kapeluszowy z rodziny drobnouszczakowatych. Jest to grzyb o sabych waciwociach
trujcych. Ze wzgldu na swj charakterystyczny wygld, do zatru nim dochodzi do
rzadko. Najczciej, s to zatrucia w przypadku nieodpowiedniego spreparowania grzyba w
celach odurzajcych. Wedle statystyk miertelno przy zatruciu tym grzybem waha si w
granicach 2-5%. Najbardziej trujce s wiee osobniki ze wzgldu na zwikszon zawarto
w swoim skadzie kwasu ibotenowego.

Krlestwo: grzyby
Typ: grzyby podstawkowe
Klasa: podstawczaki
Podklasa: podstawczaki pieczarkopodobne
Rzd: pieczarkowce
Rodzina: drobnouszczakowate
Rodzaj: muchomor
Gatunek: Muchomor czerwony

Kapelusz grzyba jest ywo czerwony do topomaraczowego, jego rednica wynosi

od 50 do 150 (200) mm; pocztkowo pkulisty, potem wypuky, w kocu rozpostarty.
Powierzchnia kapelusza pokryta jest do regularnie rozmieszczonymi, biaymi, luno
przylegajcymi atkami bdcymi resztkami osony, atki te mog by spukiwane przez
deszcze. Skrka byszczca, cigalna, w czasie wilgotnej pogody lepka. Brzeg kapelusza
dugo gadki, u starych okazw prkowany. Blaszki biae do kremowych; do gste,
brzuchate, wolne. Trzon biay lub tawy; 60-150 (200) x 15-30 mm; cylindryczny;
podstawa bulwiasta, kulista od jajowatej, z pochw zredukowan do kilku piercieni
kaczkowato-waeczkowatych brodawek, powyej pokryta nielicznymi kosmkami. Piercie
7

wyrany, biay lub biaotawy, zwieszony, nieprkowany; brzeg piercienia biay lub
tawo zbkowany. Misz biay, pod skrk kapelusza ty (topomaraczowy);
niezmienny, kruchy. Smak grzyba jest agodny oraz bez zapachu [HTTP://WWW.GRZYBY.PL]. W
celach halucynogennych czsto wykorzystywany jest take do pospolity w Polsce
muchomor plamisty (Amanita pantherina).

Krlestwo: grzyby
Typ: grzyby podstawkowe
Klasa: podstawczaki
Podklasa: podstawczaki pieczarkopodobne
Rzd: pieczarkowce
Rodzina: drobnouszczakowate
Rodzaj: muchomor
Gatunek: Muchomor plamisty

Oprcz wymienionych wyej gatunkw wystpujcych w Polsce zawierajcych

substancje psychoaktywne, istnieje take wiele gatunkw grzybw podejrzewanych o
zawarto w swym skadzie substancji halucynogennych. Grzyby te s mniej poznane pod
wzgldem zawartoci substancji toksycznych i halucynogennych, a niektre z nich rzadziej
wystpuj w naszej strefie klimatycznej. Gatunki podejrzewane o zawarto substancji
halucynogennych to midzy innymi:
-

Piercieniaki: piercieniak wieczony (Stropharia coronilla),

Czernidaki: czernidak narkotyczny (Corpinus narcoticus), czernidak pospolity

(Corpinus atramentarius),

Kopaczki: kopaczek motylkowaty (Panaeolus sphinctrinus), kopaczek motylkowaty

(Panaeolus papilonaceus)

Niektre gatunki z rodzaju Inocybe (strzpiaki), Conocybe (stokogwka), Pluteus

(drobnouszczak), Gymnopilus (ysak).

Do chwili obecnej przeprowadzono badania skadu chemicznego niewielu spord wyej

wymienionych gatunkw grzybw. Z dotychczas przeprowadzonych analiz wynika, e
w grzybie Inocybe aeruginascens obecna jest psylocybina w iloci 0,3% suchej masy oraz
baeocestyna w iloci 0,2% suchej masy. Dodatkowo odnotowano kilkanacie zatru
spowodowanych tym grzybem. Kolejnym gatunkiem zbadanym pod ktem obecnoci

substancji halucynogennych by grzyb z rodziny ysakw - Gymnopilus purpuratus. Zarwno

psylocyna jak i baeocystyna znajdoway si w tym gatunku w iloci ok. 0,3% [GARTZ, 1992].
Jak wynika z literatury, zawarto procentowa substancji halucynogennych w grzybach jest
zmienna i zaley od gatunku, stadium rozwojowego, warunkw klimatycznych oraz
dostpnoci rozpuszczalnego azotu i fosforu w glebie (Tabela 1).
Tabela 1. Przykadowe gatunki grzybw halucynogennych oraz zawarto psylocyny,
psylocybiny oraz baeocystyny w przeliczeniu na such mas grzyba.

Gatunek

Psylocybiny Psylocyny

Baeocystyny

rdo

P. azurenscens

1,78

0,38

0,35

[STAMETS I GARTZ, 1995]

P. bohemica

1,34

0,11

0,02

[GARTZ I MUELLER, 1990];

[GARTZ, 1994]

P. semilanceata

0,98

0,02

0,36

[GARTZ, 1994]

P. baeocystis

0,85

0,59

0,1

[REPKE, 1977; BEUG

BIGWOOD,

1982]

P. cyanescens

0,85

0,36

0,03

[STIJVE I KUYPER, 1985; REPKE

IN., 1977]

P. tampanensis

0,68

0,32

---

[GARTZ, 1994]

P. cubensis

0,63

0,60

0,25

[GARTZ, 1994]

P. weilii

0,61

0,27

0,05

---

P. hoogshagenii

0,60

0,10

---

[HEIM I HOFMANN,1958;
HTTP://WWW.EROWID.ORG]

P. stuntzii

0,36

0,12

0,02

[BEUG

BIGWOOD, 1982; REPKE,

1977]

P. cyanofibrillosa

0,21

0,04

---

[STAMETS I GARTZ, 1995]

P. liniformans

0,16

---

0,005

[STIJVE I KUYPER, 1985]

Wydawa by si mogo, i z racji sezonowego wystpowania grzybw, dostp do

wieego materiau ogranicza si wycznie do pnego lata i jesieni. Istnieje jednak
moliwo prowadzenia hodowli grzybw posiadajcych waciwoci halucynogenne w
warunkach domowych. Nielegalne sklepy internetowe oferuj sprzeda zarodnikw takich
grzybw, zarwno gatunkw wystpujcych w naszej strefie klimatycznej, jak i gatunkw

spoza naszej strefy (na przykad Psilocybe cubensis). Zarodniki, a take fragmenty
owocnikw stanowi materia wyjciowy do prowadzenia hodowli w warunkach domowych.
Wraz z materiaem do hodowli grzybiarze dni mocnych wrae otrzymuj dokadne
wskazwki dotyczce warunkw hodowli, ktrych dotrzymanie gwarantuje wyhodowanie
owocnikw w cigu czterech do omiu miesicy [JANOSZKA

I IN.,

2005]. Poniej pokazano

zdjcia z instrukcji dla hodowcw takich grzybw ysiczki kubaskiej, ktrych zarodniki
oferuje w internecie firma PF (1202 E. Pike #783, Seattle Wa. 98122, USA), oraz ofert z
witryny Buy magic mushrooms. Warto zaznaczy, e znalezienie tych ofert zajo autorom
raportu 5 minut.

Psilocybe Colombian #1
This one has a nice history in Colombia. Picked from the cowfields of the
little village Villa de Leiva. Found to be very potent, giving a beautiful
journey. From the same grower as the Normal Mexican. Fresh Colombian
Magic Mushrooms available in 750g packs.
Not recommended for use under 18.
prescription drug, consult your health
recommended dose. Consumption may
heavy equipment. Not recommended
beverages.

If pregnant, nursing or taking a

care professional. Do not exceed
impair ability to drive or operate
for consumption with alcoholic

Opisano rwnie metod, w ktrej wykorzystanie zarodnikw prowadzi do otrzymania

dikariotycznej grzybni. Grzybni t mona wykorzysta do dalszego jej namnaania lub do
porcjowania i sprzedawania jako gotowego do spoycia materiau [JANOSZKA

I IN.,

2005].

Takie produkty, ze wzgldu na sw bezpostaciow form, s niemoliwe do identyfikacji za

pomoc tradycyjnych metod makro- i mikroskopowych [ADAMCZYK, 2006].
Dostp do grzybkw halucynogennych jest zatrwaajco atwy, nie dziwi zatem ich
rosnca wci popularno. Naley jednak wzi pod uwag fakt, i w naszej strefie
klimatycznej oprcz osawionej przez zbieraczy asiczki lancetowatej, na kach ronie
kilkadziesit podobnych gatunkw grzybw, praktycznie nierozrnialnych dla laikw.
10

Gatunki te stanowi powane zagroenie ycia dla amatorw odurzania, ktrzy przez
niewiedz konsumuj silnie trujce grzyby, jak na przykad stoogwki (Conocybe), czy
hemwki (Galerina).

3. MORFOLOGICZNA IDENTYFIKACJI GRZYBW

Oznaczanie grzybw do celw konsumpcyjnych jest zadaniem stosunkowo atwym.

Dla oznaczenia gatunku grzyba konieczne jest sprawdzenie cech, ktre odrniaj ten gatunek
od innych podobnych. S to tak zwane cechy diagnostyczne. Jedn z takich cech jest barwa
zarodnikw, dziki ktrej mona nieuzbrojonym okiem okreli gatunek grzyba. Wysyp
zarodnikw otrzymuje si ukadajc dojrzay kapelusz hymenoforem do dou na kartce
biaego papieru. Po kilku godzinach naley usun kapelusz, na kartce pozostaj wwczas
zarodniki o kolorze waciwym dla danego gatunku. Barwa wysypu zarodnikw jest cech
bardzo pomocn przy oznaczaniu grzybw, pozwala ona na szybkie przyporzdkowanie
znaleziska do rodziny w danej grupie grzybw. Warto podkreli, e w przypadku grzybw
blaszkowych zrobienie wysypu zarodnikw jest atwe i szybkie i jest bardzo pomocne.
W praktyce grzybiarza, umiejtno robienia wysypu zarodnikw jest take bardzo przydatna.
Okrelenie barwy wysypu zarodnikw umoliwia na przykad pewne odrnienie pieczarek
(czekoladowobrzowy wysyp) od muchomorw (biay wysyp), opieniek (biay wysyp) od
"faszywych opieniek" (brzowy wysyp), itd. Wysyp zarodnikw bywa take potocznie
nazywany "odciskiem kapelusza". W przypadku grzybw Psilocybe wysyp zarodnikw jest
purpurowo-brzowy. Czsto mona zauway, i kapelusze ssiadujcych ze sob ysiczek s
oprszone smugami ciemnego pyu.
Inn cech, ktra uatwia identyfikacj gatunkw grzybw Psilocybe jest niebieskie
zabarwienie trzonka u nasady kapelusza. Po ciciu lub uszkodzeniu trzonka barwa ta zmienia
si na czerwon w cigu 30-60 min. Zjawisko to, nie jest cech charakterystyczn gatunkw
grzybw zawierajcych psylocybin, ale moe wiadczy o tym, i grzyb nie naley do
gatunku trujcego [SCHWARZ I SMITH, 1988]
Wysypu zarodnikw mona dokona dysponujc wieymi owocnikami, jednake
najczciej do identyfikacji i analizy otrzymywane s grzyby w postaci zasuszonej. Ze
wzgldu na trudnoci z makroskopowym okreleniem gatunku grzyba w celu jego
identyfikacji stosuje si czsto metody mikroskopowe.

11

Psilocybe semilanceata
(ysiczka lancetowta)

Psilocybe cubensis
(ysiczka kubaska)

Amanita muscaria (Muchomor czerwony)

Aby przywrci turgor tkanek czsto stosuje si roztwr 2,5% wodorotlenku potasu.
Po potraktowaniu wodorotlenkiem tkanki grzyba powracaj w pewnym stopniu do swojego
pierwotnego stanu i moliwa staje si identyfikacja gatunku przy pomocy mikroskopu
tradycyjnego bd elektronowego.
W przypadku analizy z uyciem mikroskopu tradycyjnego bierze si pod uwag
ksztat oraz cechy charakterystyczne zarodnikw, cystyd oraz basyd umiejscowionych na
grzybni. Dodatkowo, analiza za pomoc mikroskopu elektronowego moe uatwi
identyfikacj grubszych i bezbarwnych tkanek. W przypadku zastosowania skaningowego
mikroskopu elektronowego (SEM) otrzymuje si take zdjcia trjwymiarowe [TSUJIKAWA, I
IN., 2003].

12

4. EFEKTY SPOYWANIA GRZYBW

Magiczne grzybki, jak wynika z wielu doniesie [MUSSHOFF I IN. 2000; PASSIE I IN.,
2002], konsumowane s zazwyczaj w postaci surowej, taka forma wywouje, bowiem,

najsilniejsze doznania ju po 20-40 minut od spoycia. Opisywane s rwnie przykady

spoywania grzybkw zmieszanych w napojach lub potrawach. Zbiory grzybkw
przechowywane s najczciej w postaci suszonej bd mroonej, czsto s trzymane w
miodzie, co w znacznym stopniu pozwala zachowa ich wysok aktywno [BOGUSZ

I IN.,

1998; MUSSHOFF I IN., 2000].

Doniesienia dotyczce formy oraz iloci spoywanych grzybkw s bardzo

zrnicowane. Jednake za ilo pozwalajc odczu dziaanie przyjmuje si 20-30 sztuk
wieych lub 30-40 suszonych grzybkw. Badania kliniczne pozwoliy na oszacowanie, i
konsumpcja 15-20 mg grzybkw wpywaa na rnorodne zachowanie psychiczne niektrych
pacjentw. Notowano midzy innymi zaburzenia toku mylenia, zaburzenia emocjonalne oraz
zaburzenia spostrzegania rzeczywistoci [VOLLENWEIDER I IN., 1997]. W literaturze naukowej
oraz w doniesieniach internatw spotyka si opisy rnorodnych dozna po spoyciu
grzybkw. Spord wielu efektw najczciej jednak opisywane s:
-

halucynacje, zmiany percepcyjne i zmiany sposobu postrzegania wiata definiowane

jako faszywe spostrzeenia zmysowe, patologiczne postrzeganie przedmiotw, ktre
nie znajduj si w polu widzenia jednostki lub w ogle nie istniej; halucynacjom
towarzyszy silne przekonanie o realnoci odbieranych bodcw,

uczucie bogostanu czyli przyjemne odprenie, wraenie odpywania, przyjemne

barwne wizje, oglne pozytywne spostrzeganie stanu rzeczy, uczucie opuszczenia
ciaa, brak koordynacji ruchowej [KELLER I IN., 1999];

stany psychotyczne w tym paranoidalne urojenia oraz obsesje, nage i gwatowne

zmiany osobowoci oraz toku postpowania, moe wystpi tzw. bad trip
[JANOSZKA I IN., 2005]

nadmierne pobudzenie psychosomatyczne, hutawka nastrojw,

rnorakiego rodzaju zaburzenia ze strony ukadu pokarmowego w tym wymioty,

biegunki oraz ble brzucha.

Badania dotyczce konsumpcji Psilocybe dowodz, e nie istnieje moliwo fizycznego

uzalenienia od tych grzybw, pomimo zwikszajcej si tolerancji przy ich dugotrwaym
zaywaniu. Ich czste spoywanie stwarza moliwo uzalenienia psychicznego. Element
oszoomienia, zwizany z ich spoywaniem, nie jest obojtny dla modego organizmu.
13

Grzyby te powoduj pobudzenie psychoruchowe, halucynacje, uczucie niepokoju. Przy

niewaciwym stosowaniu moe doj nawet do ostrej psychozy. Czowiek w takim stanie
traci wiadomo i moe by bardzo niebezpieczny dla siebie i innych. Osoby czsto
zaywajce

substancje

halucynogenne

wykazuj

podwyszony

poziom

agresji

[https://hyperreal.info/].

5. SUBSTANCJE AKTYWNE WYSTPUJCE W GRZYBACH

Gwnymi

substancjami

waciwociach

halucynogennych

wystpujcymi

w grzybach s psylocybina (4-fosfonyloksy-N,N-dimetylotryptamina) i towarzyszcy jej

drugi alkaloid psylocyna (4-hydroksy-N,N-dimetylotryptamina). Oprcz tych zwizkw, w
grzybach stwierdzono rwnie obecno baeocystyny (4-fosforyloksy-N-metylotryptaminy)
bdcej pochodn psylocybiny, a rnica si od niej jedynie brakiem podstawnika
metylowego

przy

azocie

acuchu

bocznym,

oraz

norbaeocestyny

(4-

fosforyloksytryptaminy) wystpujcej zazwyczaj w ilociach ladowych.

O
CH3

OH

HO

OH
CH3

N CH3

N CH3

N
H

N
H

Psylocyna

O
HO

Psylocybina

OH

O
H

HO

OH
H

N CH3
N
H

Baeocystyna

N H
N
H

Norbaeocystyna

14

Psylocybina jest jednym z nielicznych zwizkw naturalnych, ktre zawieraj w swej

strukturze atom fosforu. Substancja ta dobrze wchania si poprzez tkanki jamy ustnej i ulega
w

organizmie

defosforylacji.

wyniku

tego

procesu

degradacji

powstaje

najprawdopodobniej jej metabolit psylocyna, ktra jest odpowiedzialna za og waciwoci

halucynogennych grzybw. Przyjcie inhibitorw monoaminooksygenazy przed zayciem
psylocybiny gronie wzmacnia jej dziaanie. Farmakologicznie dziaanie psylocybiny jest
charakterystyczne dla substancji halucynogennych i przypomina efekty wywoywane przez
LSD, jednake okoo 100 razy sabsze. Przyjta doustnie, dziaa okoo 5-6 godzin. Pierwsze
efekty jej dziaania zauwaalne s po okoo 15-40 minutach od jej zaycia. Psylocybina
pojawia si we krwi w oznaczalnych steniach w 20 - 40 minut po podaniu doustnym 0,2
mg/kg masy ciaa [KAFARSKI, 2006].
Z przeprowadzonych bada wynika, e ilo psylocybiny niezbdna do wywoania
silnych halucynacji to okoo 10-18 mg [HASLER I IN., 2002]. Jest to jednak ilo szacunkowa,
gdy na efekty dziaania psylocybiny skada si wiele czynnikw, jak na przykad
indywidualne cechy zwizane z metabolizmem osoby zaywajcej oraz pokarm przyjty
przed spoyciem grzybw.
Zarwno psylocybina, jak i psylocyna zostay sklasyfikowane jako substancje o
duym potencjale naduywania. Substancje te znajduj si w wykazie rodkw odurzajcych
w grupie I-P stanowicym zacznik do ustawy O przeciwdziaaniu narkomanii.

OH
NH2

HO

NH2

Kwas ibotenowy

HO

Muscymol

Oprcz wyej wymienionych psylocyny i psylocybiny w wielu grzybach

o waciwociach halucynogennych wystpuj take kwas ibotenowy oraz muscymol (5(aminometylo)-3-izoksazolol), pochodne izoksazoli [HALLEN I IN., 2002]. Zwizki te wystpuj
w znacznych ilociach w muchomorach (Amanita muscaria, Amanita phalloides, Amanita
pantherina), i to wanie one odpowiedzialne s za ich waciwoci odurzajce. W 100 g
suchej masy grzyba Amanita muscaria zawartych jest 180 mg wymienionych substancji, z
ktrych jedynie 25 mg, to kwas ibotenowy. W organizmie kwas ten metabolizowany jest
wanie do muscymolu, ktry wykazuje mniejsz toksyczno i wydalany jest z moczem w
15

postaci niezmienionej. Dawka niezbdna do wywoania dozna narkotycznych to 30-60 mg

dla kwasu ibotenowego oraz 10-15 mg dla muscymolu [HALPERN, 2004]. Aktualny pogld
gosi, e kwas ibotenowy nie przekracza bariery krew-mzg w formie zmienionej i jest
czciowo metabolizowany do muscymolu i muskazonu, a czciowo wydalany w
niezmienionej formie. Z bada prowadzonych nad zwierztami przy uyciu kwasu
ibotenowego wynika, e jest potn neurotoksyn (po wstrzykniciu domzgowym). Jest
strukturalnie podobny do glutaminy i aktywuje receptory NMDA, ale to prawdopodobnie nie
wcza si to w og dziaania psychoaktywnego Amanita muscaria. Ma on dziaanie 5-8 razy
sabsze ni muscymol (efektywna dawka to 50-100 mg). Muscymol odpowiada za wiksz
cz dziaania psychoaktywnego muchomorw. Gwne dziaanie tego zwizku polega na
blokowaniu receptora GABA-A. Zwizek ten uywany jest w badaniach nad GABA jako jego
najskuteczniejszy broker [LI I OBERLIES, 2005]. Dowiedziono, e muscymol dziaa na kilka
obszarw mzgu - kor mzgow, hipokamp i mdek. Zwizek ten wpywa take na
poziom neuroprzekanikw: zwiksza ilo serotoniny i acetylocholiny w mzgu, a obnia
ilo noradrenaliny. Dziaanie muscymolu znacznie rni si od dziaania pochodnych
fenyloetyloaminy i indolu, co jest widoczne na wykresach bada EEG. Nie s to jednak
naukowo potwierdzone badania, gdy muscymol nie jest metabolizowany przez organizm
ludzki. Oznacza to, z czysto teoretycznego punktu widzenia, e nie ma on prawa oddziaywa
w jakikolwiek sposb na ciao i umys. Muscymol wydalany jest z organizmu w
niezmienionej formie. Dawkowanie doustne substancji waha si w granicach 10-15 mg. W
ustawie o przeciwdziaaniu narkomanii kwas ibotenowy oraz muscymol nie znajduj si w
wykazie rodkw psychotropowych.
Kolejnym zwizkiem, ktry wystpuje w muchomorach w niewielkich ilociach jest
muskazon. Wykazuje on psychoaktywo i bardzo moliwe, e odpowiada za cz oglnego
dziaania muchomorw czerwonych. W niewielkich ilociach (0,002% - 0,003% suchej masy
grzyba), w Amanita muscaria wystpuj muskaryna. Alkaloid ten, charakterystyczny dla
innych gatunkw grzybw (min.: strzpiaka ceglastego Inocybe patouillardii) oddziaywuje
na poziom acetylocholiny w mzgu i dziaa na receptory muskarynowe. Zawarto
muskaryny w muchomorach jest dosy niska, jednak moe by ona odpowiedzialna za
cholinergiczne dziaanie muchomorw. Cho dowiedziono naukowo aktywno muskaryny,
to jej wchanianie przez cian jelita jest bardzo powolne i prawie nie przedostaje si ona
przez barier krew-mzg (moliwe jest to w zasadzie tylko przy rwnoczesnym podaniu
lecytyny). Ponadto efekt dziaania muskaryny znacznie rni si od dziaania Amanita

16

muscaria. Zatem muskaryna nie ma wikszego wpywu na charakter odurzenia muchomorem

czerwonym.

6. BADANIA FARMAKOKINETYCZNE

Rosnca liczba publikacji naukowych wskazuje na coraz to wiksze zainteresowanie

zarwno rodowisk medycznych jak i chemicznych tematem oddziaywania psylocybiny na
organizm ludzki.
Badania przeprowadzane na wolontariuszach oraz zwierztach laboratoryjnych, przy
uyciu

14

C-znakowanej psylocybiny wykazay, i metabolitami tej substancji s 4-hydroksy-

N,N-dimetylotryptamina, aldehyd 4-hydroksy-indolo-3-octowy, kwas 4-hydroksy-indolo-3octowy oraz 4-hydroksytryptofanol. Produkty te powstaj w procesie deaminacji oraz
oksydacji psylocybiny [HASLER

I IN.,

1997; HASLER I IN., 2002]. Dodatkowo postulowane jest

tworzenie si w szlaku metabolizmu psylocybiny, psylocyno-O-glukuronidu (typowego

produktu detoksykacji) na zasadzie analogii tworzenia si 5-hydroksytryptamin-Oglukuronidu w szlaku metabolizmu serotoniny. Jednake, przeprowadzone do tej pory
badania nie pozwalaj na jednoznaczn identyfikacj tego metabolitu [PASSIE I IN., 2002].
Psylocyna pojawia si w surowicy po okoo 30 minutach. W tym czasie, w wtrobie
zachodzi gwny szlak przemiany metabolicznej tej substancji. Psylocybina ulega gwatownej
defosforylacji, przy pomocy fosfatazy alkalicznej, do psylocyny, ktra jest gwn substancj
odpowiedzialn za waciwoci halucynogenne grzybkw. Ponadto stwierdzono rwnie, e
czas ptrwania psylocybiny oraz dugo jej dziaania jest zmienna i zaley od sposobu jej
podania. I tak, doylne podanie psylocyny skraca czas do 74,1 19,1 min. w porwnaniu do
czasu ptrwania psylocyny podanej doustnie 163 64 min. Z kolei czas dziaania tej
substancji po doylnej aplikacji skraca si nawet do 15-30 minut [HASLER I IN., 1997].

17

OH
P O

CH3

HO

CH3

OH

N CH3

N CH3

N
H

N
H
Psylocyna

Psylocybina

OH
O
H
N
H
4-hydroksyindoloacetaldehyd

OH

OH
O

OH
N
H
kwas 4-hydroksyindolo-3-octowy

OH
N
H
4-hydroksyindoloetanol

Postulowany szlak metabolizmu psylocybiny w organizmie ludzkim [HASLER I IN.,

1997, HASLER I IN., 2002].

Budowa zarwno psylocybiny, jak i psylocyny wykazuje podobiestwo strukturalne

do neuroprzekanika serotoniny. Psylocyna jest substancj mniej hydrofilow ni jej
prekursor, w zwizku z czym atwiej przenika barier krew-mzg. Psylocyna wykazuje
waciwoci antagonistyczne wzgldem receptorw serotoniny oraz mimetyczne wzgldem
samej serotoniny. Dowiedziono, i za dziaanie halucynogenne, zarwno zwizkw bdcych
analogami strukturalnymi fenyloetyloaminy (amfetamina, meskalina) jak i indoloaminy
(psylocyna) odpowiedzialne jest ich powinowactwo do receptorw serotoninowych typu 5HT2, a w szczeglnoci 5-HT2A i 5HT2C [AGHAJANIAN

MAREK, 1999]. Dziki tym

waciwociom psylocybina zwiksza poziom serotoniny w mzgu oraz powoduje

pobudzenie czynnoci sensoromotorycznych i percepcyjnych. Dlatego te charakterystyczne
objawy zaywania grzybkw halucynogennych, to niepokj oraz rnego rodzaju
halucynacje.

18

CH3

OH

N CH3

NH2

HO
N
H

N
H

Serotonina

Psylocyna

7.

MOLIWOCI

IDENTYFIKACJI

OZNACZANIA

SUBSTANCJI

HALUCYNOGENNYCH

Z racji potencjalnego zagroenia zwizanego ze zbieractwem, hodowl, dystrybucj i

zaywaniem grzybkw halucynogennych i realizacji zaoe Ustawy o zapobieganiu
narkomanii, istnieje zwikszone zapotrzebowanie w zakresie okrelenia poziomu rodkw
psychoaktywnych w pynach ustrojowych. Metody analizy jakociowej i ilociowej,
przeznaczone do rutynowych oznacze wykorzystywanych przez waciwe instytucje,
powinny by wystarczajco szybkie i wiarygodne. Zatem w tej czci opracowania omwione
zostan aktualnie uywane metody izolacji, oraz analizy jakociowej i ilociowej substancji
psychoaktywnych wystpujcych w grzybach polskich.

Izolacja psylocyny i psylocybiny z materiau biologicznego

Proces izolacji psylocybiny i psylocyny z materiau grzybowego jest prosty i do
szybki. Najczciej izolacji tych alkaloidw dokonuje si na drodze ekstrakcji do
rozpuszczalnika. Standardowo stosowane rozpuszczalniki to chloroform, metanol bd woda
[KYSILKA I WURST 1990, WURST

I IN.,

1992]. Izolacji substancji halucynogennych, jednym z

wybranych rozpuszczalnikw, wykonuje si uywajc ultrasonifikatora celem zniszczenia

komrek grzyba, a tym samym zwikszenia stopnia ekstrakcji substancji halucynogennych z
grzyba. Po oddzieleniu supernatantu od zawiesiny odparowuje si rozpuszczalnik, najlepiej w
rodowisku niereaktywnego gazu. Tak otrzymany ekstrakt poddaje si dalszym badaniom
[MUSSHOFF I IN., 2000].
Inn metod izolacji halucynogennych alkaloidw jest ekstrakcja materiau
grzybowego rozcieczonym wodnym roztworem kwasu octowego. W kolejnym etapie
wyodrbniania otrzymany ekstrakt zakwasza si do pH=4 lodowatym kwasem octowym.
Rozwr pozostawia si do odstania na okres jednej godziny, a nastpnie podgrzewa

19

do temperatury 70 C. Po tym czasie ekstrakt chodzi si, filtruje, otrzymany filtrat

doprowadza si do pH=8 przy uyciu stonego wodorotlenku amonu. W ten sposb
otrzymany roztwr poddaje si ekstrakcji eterem dietylowym. Otrzymany ekstrakt eterowy
suszy si nad siarczanem sodu, filtruje i odparowuje w rodowisku niereaktywnym [CASALE,
1985].

W obu przypadkach otrzymuje si ekstrakty o wystarczajcej czystoci do

przeprowadzenia dalszych bada. Wynikiem ekstrakcji metanolem jest mieszanina psylocyny
oraz psylocybiny. Z kolei poprzez ekstrakcj, kolejno wodnym roztworem kwasu octowego i
eterem dietylowym otrzymuje si ekstrakt zawierajcy niemal wycznie psylocyn. W
zastosowanych warunkach, obecna w roztworze psylocybina ulega defosforylacji [CASALE,
1985].

Najprostsz i najczciej wykorzystywan technik rozdziau i identyfikacji

pochodnych indolowych zawartych w grzybach jest chromatografia cienkowarstwowa (TLC)
[BEUG I BIGWOOD, 1981; GARTZ, 1987; GROSS, 2002; SEMERDZIEVA I IN., 1986; WURST I IN., 1992].
Rozdziau przy uyciu chromatografii cienkowarstwowej dokonuje si na pytkach pokrytych
krzemionk. Najlepsze efekty rozdziau otrzymano przy uyciu eluentw: n-butanol, kwas
octowy, woda (12:3:5 v/v/v), 1,5% rozwr amoniaku w metanolu, n-butanol, kwas octowy,
woda (2:1:1 v/v/v) oraz amoniak, woda, n-propanol (12:188:500 v/v/v). Stosujc pierwszy z
opisanych eluentw otrzymano najlepszy rozdzia i nie obserwowano rozmycia plamek na
pytce [BEUG I BIGWOOD, 1981]. W celu wizualizacji rozdzielonych substancji standardowo
uywa si odczynnika Ehrliha sucego do wykrywania amin. Ponadto psylocyna jak i
psylocybina s dobrze widoczne na pytce w niskim pamie promieniowania UV.

Metody immunochemiczne
Najbardziej przydatnymi metodami analizy jakociowej i ilociowej substancji o
waciwociach narkotycznych, s te, ktre nie wymagaj dodatkowych technik izolacji z
materiau biologicznego (krew, mocz). Tego typu metody oparte s przede wszystkim o
badania immunochemiczne. Moliwo wytwarzania przeciwcia dowolnych lekw w
organizmie ywym spowodowaa istotny postp w badaniach iloci i jakoci rodkw
psychoaktywnych. Standardowy proces otrzymywania trwaych pocze chemicznych
badana substancja-biako, opiera si na wykorzystaniu reaktywnych grup, ktre z t
substancj tworz czynny zwizek immunologiczny - wysokoczsteczkowy hapten
(immunogenic conjugate). Stworzenie tego typu haptenu moe stymulowa wytworzenie
wysoce specyficznych przeciwcia monoklonalnych, ktre mog by wykorzystane w analizie
20

jakociowej oraz ilociowej wybranych substancji psychoaktywnych. W literaturze istnieje

niewiele informacji dotyczcych zastosowania tej metody do identyfikacji substancji
halucynogennych. Jedyna informacja dotyczy prb syntezy koniugatw biakowych
psylocyny [ALBERS I IN., 2002].

Metody analizy instrumentalnej

Do najbardziej przydatnych i efektywnych metod zarwno ilociowej, jak i
jakociowej

analizy

substancji

psychoaktywnych

naley

obecnie

wysokosprawna

chromatografia cieczowa (HPLC). Zastosowanie tej metody do celw identyfikacyjnych

wzroso szczeglnie po wprowadzeniu techniki detekcji typu diode-array. Ten typ detekcji
pozwala uzyska obok sygnau piku danego zwizku na chromatografie jego widmo UV
(200-350 nm) w ukadzie trjwymiarowym, potwierdzajce jego jednorodno. Ta
waciwo detektora diode-array znacznie podnosi moliwoci identyfikacji zwizkw
[BOGUSZ I WU, 1991; FERARA I IN., 1992; LOGAN I IN., 1990].
Wykorzystanie HPLC z moliwoci uycia innych detektorw: UV [KYSILKA

I IN.,

1985; TSUJIKAWA I IN., 2003], fluorescencyjnym [SAITO I IN. 2004; SAITO I IN., 2005],

chemiluminescencyjnym [ANASTOS

I IN.,

2005; ANASTOS I IN., 2006], elektrochemicznym

[CHRISTIANSEN

[BOGUSZ

1998; SAITO I IN. 2004], pozwala na uzyskanie wysokiego stopnia odzysku

I IN.,

RASMUSSEN, 1983], woltametrycznym [KYSILKA I IN., 1985] i masowym

substancji halucynogennych, wysok selektywno pomiaru oraz niewielki nakad czasu

niezbdny do wykonania pomiarw. Metoda ta zostaa z powodzeniem uyta do badania
obecnoci i stenia psylocyny w prbkach krwi [LINDENBLATT

I IN.,

1998], poziomu

psylocyny i psylocybiny w suszu grzybowym [THOMPSON, 1980], oraz poziomu kwasu

ibotenowego w sporach i kapeluszach muchomora czerwonego [STROEMER I IN., 2004].
Kolejn metod identyfikacji oraz analizy ilociowej zwizkw o aktywnoci
halucynogennej jest metoda chromatografii gazowej i spektrofotometrii masowej (GC-MS) z
rwnoczesn moliwoci korzystania z biblioteki widm masowych np. systemu HP 5997 OC
MS/MD Chemistation. Wrd moliwych technik analitycznych w tym ukadzie,
zastosowanie znalaza techniki SIR (selected ion recording) oraz SIM (selected ion
monitoring) stosowane dla niszych ste zwizkw halucynogennych [STICHT I KFERSTEIN,
2000].

Techniki te pozwalaj na monitorowanie zmian intensywnoci wybranych

specyficznych fragmentw czsteczki tworzcych widmo masowe. Dane uzyskane dla

materiau

badawczego,

mog

znale

potwierdzenie

komputerowym

ukadzie

porwnawczym z odpowiednim wzorcem wybranym z banku widm. Metoda GC-MS

21

znajduje rwnie zastosowanie w analizie ilociowej. Rutynowo, z uwagi na oznaczalno,

stosuje si technik SIM z rwnoczesnym uyciem wzorca wewntrznego, ktrym jest
pochodna deuterowana oznaczanego zwizku. Metoda ta zostaa z powodzeniem zastosowana
do identyfikacji psylocyny, zarwno w materiale grzybowym, jak rwnie w prbkach krwi i
moczu [KELLER

I IN.,

1999; STICHT I KFERSTEIN, 2000, SARWAR I MCDONALD, 2003; KIKURA-

HANAJIRI, 2005].

W rutynowych badaniach toksykologicznych zastosowanie znajduj rwnie

programy systematycznej analizy ksenobiotykw, wrd ktrych wymieni mona system
Remedi HS (Bio-Rad). Program Remedi HS oparty jest na zasadach wysokosprawnej
chromatografii cieczowej (HPLC) i detekcji UV. System ten, ktry umoliwia szybk analiz
okoo 500 lekw i ich metabolitw w ukadzie wielopunktowego pomiaru UV
(multiwavelenght ultrafiolet detection), znalaz rwnie zastosowanie analizie substancji
psychotropowych zawartych w grzybach halucynogennych. Metod t zidentyfikowano
psylocyn w moczu [STICHT I KFERSTEIN, 2000].
Najnowszym rozwizaniem analitycznym jest zastosowanie chromatografii cieczowej
sprzonej ze spektrometri masow (LC-MS). Osigane progi detekcji dla oznacze wielu
zwizkw w tym ukadzie s nisze anieli uzyskane w systemie GC-MS i najczciej
wystpuj w zakresie od 10 ng/ml. Z zastosowaniem techniki chromatografii cieczowej
sprzonej ze spektrometri mas z jonizacj przez rozpylanie w polu elektrycznym (LC/MSESI), opracowano szybk identyfikacj wielu substancji o waciwociach narkotycznych,
takich jak amfetamina, LSD oraz psylocybina. Czas analizy kadego ze zwizkw jest by
duszy ni 5 minut, a zastosowanie agodnej metody jonizacji ESI miao due znaczenia dla
analizy, substancji termolabilnych [PIHLAINEN

I IN.,

2003]. Z kolei stosujc technik

chromatografii cieczowej sprzonej ze spektrometri mas z chemiczn jonizacj pod

cinieniem

atmosferycznym

(LC/MS-APCI)

wykryto

oznaczono

psylocyn

zredukowanych do niewielkich objtoci prbkach krwi [LECHOWICZ, 2004].

Metod suc najczciej do rozdziau zwizkw o niewielkich masach
czsteczkowych jest strefowa elektroforeza kapilarna (CZE). Znalaza ona rwnie
zastosowanie w identyfikacji i okreleniu zawartoci substancji o waciwociach
halucynogennych w grzybach. Pomiary psylocybiny zostay przeprowadzone w systemie
P/ACE 5000 i pozwoliy na dokadne okrelenie zawartoci psylocybiny oraz baeocestyny w
prbkach grzybw. [PEDERSEN-BJERGAARD I IN., 1997].

22

Inne metody

W ostatnich kilkudziesiciu latach nastpi znaczny rozwj technik analitycznych

opartych o zastosowanie metod biologii molekularnej. Metody te s coraz powszechniej
wykorzystywane w wielu dziedzinach nauki, w tym rwnie do identyfikacji grzybw
halucynogennych. Umoliwiaj one identyfikacj poszczeglnych gatunkw grzybw
halucynogennych [KIMBERLY I SAVILLE, 2004; NUGENT I SAVILLE, 2004; LI I OBERLIES, 2005]
bez koniecznoci mikroskopowej analizy zarodnikw, czy te makroskopowego rozpoznania
materiau w postaci zasuszonej.
Jedn z takich metod jest PCR, ktra zrewolucjonizowaa wspczesn biologi
molekularn umoliwiajc wyprodukowanie milionw kopii fragmentw DNA w zaledwie
kilka godzin. Metoda ta jest doskonaym narzdziem do wykrywania ekstremalnie niskiego
stenia szukanego metabolitu z wysok specyficznoci. Niezwyka wybirczo i
wydajno amplifikacji metody PCR jest uzupenieniem procedur analitycznych, ktre
omwiono powyej. Poczenie tych metod umoliwia badanie pojedynczego genu lub
krtkiego segmentu w jego obrbie, nawet jeli cay dostpny do analiz DNA pochodzi z
zaledwie jednej komrki. Metod PCR wykorzystuje si obecnie powszechnie do
wykrywania infekcji wirusowych, rwnie obecnoci wirusa HIV-1 we krwi pacjentw
chorych na AIDS (lub podejrzewanych o chorob); do badania samoczynnie powstajcych
nowotworw ludzkich, aby okreli ewentualne zmiany w sekwencji genw kontrolujcych
wzrost i podzia komrek, oraz przed przeszczepami, do okrelania typu genw, od ktrych
zaley ukad zgodnoci tkankowej. PCR okazuje si rwnie potnym narzdziem do
jednoznacznej

identyfikacji

grzybw

rodzaju

Psilocybe

[ADAMCZYK,

2006].

Przeprowadzenie testw przy uyciu tej metody moe zosta wykorzystane do odrniania
bezpostaciowych grzybni, ujawniania ysiczki

w mieszaninach suszu rnych gatunkw

grzybw.
8.

MOLIWOCI

IDENTYFIKACJI

OZNACZANIA

SUBSTANCJI

HALUCYNOGENNYCH W LABORATORIACH DOLNEGO LSKA

Badania strukturalne substancji halucynogennych za pomoc metody NMR:

Zakad Chemii Bioorganicznej
Kierownik: Prof. Pawe Kafarski
Tel.: +713203458
23

Politechnika Wrocawska
Wybrzee Wysiskiego 27
50-370 Wrocaw
Rozdzia i identyfikacja chemicznych substancji
wysokosprawnej chromatografii cieczowej HPLC:
Zakad Chemii Bioorganicznej
Kierownik: Prof. Pawe Kafarski
Politechnika Wrocawska
Wybrzee Wysiskiego 27
50-370 Wrocaw

halucynogennych

metod

Rozdzia i identyfikacja chemicznych substancji halucynogennych

chromatografii gazowej, HPLC i elektroforezy kapilarnej:
Zakad Chemii Ekologicznej
Kierownik: dr hab. Piotr Wieczorek
tel.: +774545841 w. 2545; 2550
Uniwersytet Opolski
ul Oleska 48
45-052 Opole

metod

Badania materiau biologicznego za pomoc PCR:

Zakad Technik Molekularnych
Kierownik: Dr hab. Tadeusz Dobosz
Tel.: +717841588
Akademia Medyczna we Wrocawiu
ul. M. Curie-Skodowskiej 52
50-368 Wrocaw
Opracowanie metody immunologicznej oznaczania substancji halucynogennych:
Zakad Immunologii Chorb Zakanych
Kierownik: Prof. dr hab. Andrzej Gamian
Tel.: +71 370 99 86
Polska Akademia Nauk
Instytut Immunologii i Terapii Dowiadczalnej
ul. Rudolfa Weigla 12
53-114 Wrocaw

9. LITERATURA
Adamczyk A., Identyfikacja grzybw gatunku Psilocybe semilanceata przy pomocy techniki
PCR, Praca magisterska, Wydzia Chemiczny, Politechnika Wrocawska, Wrocaw,
2006.
Aghajanian G. K., Marek G. J., 1999, Serotonin and hallucinogens,
24

Neuropsychopharmacology, 21, 16-23.

Albers Ch., Lehr M., Beike J. Khler H., Brinkmann B., 2002, Synthesis of a psilocyn hapten
and a protein-hapten conjugate, J. Pharm. Pharmacol. 54, 12651267.
Anastos N., Barnett N. W., Lewis S. W., Gathergood N., Scammells P. J.,. Sims D. N, 2005,
Determination of psilocin and psilocybin using flow injection analysis with acidic
potassium permanganate and tris(2,2/-bipyridyl) ruthenium(II) chemiluminescence
detection respectively, Talanta, 67, 354-359.
Anastos N., Lewis S. W., Barnett N. W., SimsD. N., 2006, The determination of psilocin and
psilocybin in hallucinogenic mushrooms by HPLC utilizing a dual reagent acidic
potassium permanganate and tris(2,20-bipyridyl)ruthenium(II) chemiluminescence
detection system, J. Forensic Sci. 51, 45-51.
Beug M., Bigwood J., 1981, Quantitative analysis of psilocybin and psilocin in Psilocybe
baeocystis by High-Performance Liquid Chromatography and Thin-Layer
Chromatography, J. Chromatogr., 207, 379-385.
Bogusz M., Wu M., 1991, Standarized HPLC-DAD systems based on retention for systematic
toxicological screening, J. Anal. Toxicol. 15, 188-195.
Bogusz M. J., Maier R. D., Schafer A. T., Erkens M., 1998, Honey with Psilocybe
mushrooms: a revival of a very old preparation on the drug market, Int. J. Legal. Med.,
111, 14750.
Casale J. F., 1985, An aqueous-organic extraction method for the isolation and identification
of Psilocin from hallucinogenic mushrooms, J. Forensic Sci., 30, 247-250.
Christiansen A., Rasmussen K.., 1983, Screening of hallucinogenic mushrooms with high
performance liquid chromatography and multiple detection, J. Chromatogr. 270, 293
299.
Ferara S. D., Tedeschi L., Frison G., Castanga F., 1992, Solid phase extraction and HPLC-UV
confirmation of drug of abuse in urine, J. Anal. Toxicol. 16, 217-221.
Gartz J., 1987,
Gartz J., 1992, New aspect of the occurrence, chemistry and cultivation of European
hallucinogenic mushrooms, Storia e Scienze Naturali, 8.
Gartz J., 1994, Extraction and analysis of indole derivatives from fungal biomass, J. Basic.
Microbiol. 34, 1722.
Gartz J., Mueller G. K., 1990, Analysis and cultivation of fruit bodies and mycelia of
Psilocybe bohemica, Biochem. Physiol. Pflanzen, 184, 337-341.

25

Gross S., 2002, Psychotropic drugs in developmental mushrooms: a case study review. J.
Forensic Sci. 47, 12981302.
Guzman, G., The genus Psilocybe, 1983 , Beih. Nova Hedwigia 74. J. Cramer, Vaduz.
Hallen H. E., Adams G.C., Eicer A., 2002, Amatoxins and phallotoxins in indigenous and
introduced South African Amanita species, South African J. Botany 68, 322326.
Halpern J. H., 2004, Hallucinogens and dissociative agents naturally growing in United
States, Pharmacol. Ther., 102, 131-138.
Hasler F., Bourquin D., Brenneisen R., Bar T., Vollenweider F. X., 1997, Determination of
psilocin and 4-hydroxyindole-3-acetic acid in plasma by HPLC-ECD and
pharmacokinetic profiles of oral and intravenous psilocybin in man, Pharm.
Acta Helv., 72, 175-184.
Hasler F., Bourquin D., Brenneisen R., Vollenweider F. X., 2002, Renal excretion profiles of
psilocin following oral administration of psilocybin: a controlled study in man,
J. Pharm. Biomed. Anal., 30, 331-339.
Heim R., Hofmann A., 1958, Isolement de la Psilocybine partir du Stropharia cubensis Earle
et d'autres espces de champignons hallucinognes mexicains appartenant au genre
Psilocybe, Compt. rend. Acad. sc., 247, 557-561.
http://www.erowid.org/references
http://www.grzyby.pl
https://hyperreal.info/
Janoszka J., Rymkiewicz A., Dobosz T., 2005, Halucynogenne grzyby ysiczki
(Psilocybe). Cz I. Charakterystyka, skutki zaycia, rozpoznawanie, Arch. Med. Sd.
Krym. 55, 215-219.
Kafarski P., 2006, Rodzaje i zawarto zwizkw halucynogennych w rdach biologicznych
z terenu Polski oraz moliwoci ich identyfikacji we krwi, Referat na seminarium
naukowym Biotechnologia w Strategii Rozwoju Wojewdztwa Dolnolskiego,
Wrocaw.
Keller T., Schneider A., Regenscheit P., Dirnhofer R., Riicker T., Jaspers J., Kisser W., 1999,
Analysis of psilocybin and psilocin in Psilocybe subcubensis GUZMAN by ion
mobility spectrometry and gas chromatography-mass spectrometry, Forensic Sci.
Int., 99, 93-105.
Kikura-Hanajiri R., Hayashi M., Saisho K., Goda Y., 2005, Simultaneus determination of
nineteen hallucinogenic tryptamines/-calbolines and phenethylamines using gas
26

chromatography-mass spectrometry and liquid chromatography-electrospray

ionization-mass spectrometry, J. Chromatogr. B 825, 29-37.
Kimberly G. N., Saville B. J., 2004, Forensic analysis of hallucinogenic fungi: a DNA-Based
approach, Forensic Sci. Int., 140, 147-157.
Kysilka R., Wurst M., Pacakova V., Stulik K., Haskovec L., 1985, High-performance liquid
chromatographic determination of hallucinogenic indoleamines with simultaneous UV
photometric and voltametric detection, J. Chromatogr. 320, 41420.
Kysilka R., Wurst M., 1989, High performance liquid chromatographic determination
of some psychotropic indole derivatives, J Chromatogr. 464, 434437.
Kysilka R., Wurst M., 1990, A novel extraction procedure for psilocybin and psilocin
determination in mushroom samples, Planta Med., 56, 327-328.
Lechowicz W., Metodyka identyfikacji i oznaczania wybranych substancji halucynogennych
dla potrzeb opiniowania sdowego, Materiay konferencyjne, Sympozjum lesin 2004.
Li Ch., Oberlies N. H., 2005, The most widely recognized mushroom: Chemistry of the genus
Amanita, Life Sci., 78, 532-538.
Lindenblatt H., Kramer E., Holzmann-Erens P., Gouzoulis-Mayfrank E., Kovar K.A., 1998,
Quantitation of psilocin in human plasma by high-performance liquid chromatography
and electrochemical detection: comparison of liquidliquid extraction with automated
on-line solid-phase extraction, J. Chromatogr. B, 709, 255-263.
Logan K. G., Stafford D. T., Tebbett J. R., Moore C. M., 1990, Rapid screening for 100 basic
drugs and metabolites in urine using cation exchango solid phase extraction and highperformance liquid chromatography with diode array detection, J. Anal. Toxicol., 14,
154-160.
Musshoff F., Madea B., Beike J., Hallucinogenic mushrooms on the German market
simple instructions for examination and identification, 2000, Forensic Sci. Int., 113,
389-395.
Nugent K. G., Saville B. J., 2004, Forensic analysis of hallucinogenic fungi: A DNA-based
approach, Forensic Sci. Int. 140,147-153.
Passie T., Seifert J., Schneider U., Emrich H. M., 2002, The pharmacology of psilocybin,
Addiction Biology, 7, 357364
Pedersen-Bjergaard S., Sannes E., Rasmussen K. E, Tonnesen F., 1997, Determination of
psilocybin in Psilocybe semilanceata by capillary zone electrophoresis, J.
Chromatogr. B, 694, 375-381.
Pihlainen K., Sippola E., Kostiainena R., 2003, Rapid identification and quantitation of
27

compounds with forensic interest using fast liquid chromatography-ion trap mass
spectrometry and library searching, J. Chromatogr. A, 994, 93-102.
Repke D. B., Leslie D. T., Mandell D. M., Kish N.G., 1977, GLC-mass spectral analysis of
psilocin and psilocybin, J. Pharm. Sci. 66, 743744.
Rudgley R., Alchemia kultury. Od opium do kawy, PIW, 2000.
Saito K., Toyooka T., Fukushima T., Kato M., Shirota O., Goda Y., 2004, Determination of
psilocin in magic mushrooms and rat plasma by liquid chromatography with
fluorimetry and electrospray ionization mass spectrometry, Anal. Chim. Acta. 527,
149156.
Saito K., Toyooka T., Kato M., Fukushima T., Shirota O., Goda Y., 2005, Determination of
psilocybin in hallucinogenic mushrooms by reversed-phase liquid chromatography
with fluorescence detection, Talanta 66, 562568.
Sarwar M., McDonald J. L., 2003, A rapid extraction and GC/MS methodology for the
identification of psilocin in mushroom/chocolate concoctions, Microgram J. 1,
177183.
Schneider S., Donnelly M., Mushroom Toxicity, w: Auerbach PS, edytor:, Wilderness
Medicine 3rd ed, St. Louis, Mosty, 1995.
Schwartz R. H., Smith D. E., 1988, Hallucinogenic mushrooms, Clin. Pediatr. 27, 70-73.
Semerdzieva M., Wurst M., Koza T., Gartz J., 1986, Psilocybin in Fruchtkoerpern von
Inocybe aeruginascens. Planta Med., 47, 83-85.
Shirota O., Hakamata W., Goda Y., 2003, Concise large-scale synthesis of psilocin and
psilocibin, principal hallucinogenic constituents of Magic Mushroom, J.
Nat. Prod. , 66, 885-887.
Stamets P., Gartz J., 1995, A new caerulescent Psilocybe from the Pacific Coast of
Northwestern America Integration, Bereich Biotechnologie 6, 21-28.
Sticht G., Kaferstein H., 2000, Detection of psilocin in body fluids, Forensic Sci. Int., 113,
403-407.
Stijve T., Kuyper T., 1985, Occurence of psylocybin in various higher fungi from several
European countries, Planta Med., 385-387.
Stroemer F. C., Janak, K., Koller G. E. B. 2004, Ibotenic acod in Amanita muscaria spores
and caps, Mycologist, 18, 114-117.
Thompson B. M., 1980, Analysis of psilocybin and psilocin in mushroom extracts by
reversed-phase high performance liquid chromatography, J. Forensic. Sci, 25, 779785.

28

Tsujikawa K., Kanamori T., Iwata Y., Ohmae Y., Sugita R., Inoue H., Kishi T., 2003,
Morphological and chemical analysis of magic mushrooms in Japan, Forensic Sci.
Int., 138, 85-90.
Vollenweider F. X., Leenders K. L., Scharfetter C., Maguire P., Stadelamnn O., Angst J.,
1997, Positron emission tomography and fluorodeoxyglucose studies of metabolic
hyperfrontality and psychopathology in the psilocybin model of psychosis,
Neuropsychopharmacology, 16, 357-372.
Wurst M., Kysilka R., Koza T., 1992, Analysis and isolation of indole alkaloids of fungi by
high-performance liquid chromatography, J. Chromatogr. 593, 201208.

29