1

. .

(I- . )

: 07.00.02-
( )

15--1995

"
(I- .)"

. .

(I- . )
: 07.00.02-
( )

1995 .
. : 6 0

(I- .) , 07.00.02 . 22 22

TRKMENISTAN YLYMLAR AKADEMISY

. BATYRYOW ADYNDAKY TARYH INSTITUTY
Golazma hkmnde

OWNUK, Hangeldi Arazgeldi ogly

ERAN TRKMENLERINI MEDENIETINI

TARYHY
(XIX - XX aa. Trkmenistany garasyzlygyna enli)
Hnri 07.00.02 Watan taryhy (Trkmenistan taryhy)
Taryh ylymlaryny kandidaty dien alymlyk derejesini
almak in azylan dissertasiany
Awtoreferaty

AGABAT 1995 .
. : 6 0
(I- .) , 07.00.02 . 22
22

ERAN TRKMENLERINI MEDENIETINI TARYHY

(I- .)
ady bilen 1995-nji yl goralan dissertasion i
u i Trkmenistan Ylymlar Akademiasyny . Batyrow adyndaky Taryh
Institutynda doktorlyk dissertasialaryny goramak bouna riteledirilen
Soweti Mejlisinde goralar. "VAK---AK (okary Attestasson
Kommissia)"-dan berilen i hnri Kodi(ifiri): 07.00.02.
I 1991-nji yldan balanyp, 1995-njy yly Dekabr ayny II arymynda (Mejlis
1996-njy yly anwarynda geirildi.) Trkmenistan Ylymlar Akademasyny
Taryh Instituty (Bu Institut, 1936-njy ylda Trkmen dwlet ylmy-barlag
institutyny esasynda Taryh instituty dredildi. ondan soky dwrlerde institut
drli - drli atlar bilen atlandyryldy;
" .
(TRKMENISTAN YLYMLAR
AKADEMIASYNY . BATYROW ADYNDAKY TARYH INSTITUTY)"
(1997-nji yla enli) we "Trkmenistany Mininistrler Kabinetini anyndaky
Taryh instituty" (2009-njy yly 12-nji iunyna enli)) we ondan bri,
Trkmenistany Ylymlar Akademiasyny Taryh Institutyny, riteledirilen
okary Ylmy Sowetini agzalary, hormatly jenaplar:
- Trkmenistany
olbaylygynda,

academigi

professor

Myrat

Annanepesowi

ylmy

Tkmenistany ylymlar Akademyasyny . Batyrow adyndaky Taryh Institutyny

direktori hem Trkmenistan Ylymlar Akademasyny Habary ()
Agzasy, Atamammedov Nury Weliyewiing direktorlig hem obaylygynda,
-Trkmenistany Bilim Ministery we Trkmenistan Ylymlar Akademyasyny
okary Attestatsion Komissyasyny olbay agzasy Karaev Erjepdurdy
Karaewii alyp barmagynda,
- Resmi opponentler:

- Uzbegistan SSR-i Ylymlar Akademiasyny Taryh Institutyndan, taryh

ylylmlaryny doktory hem Trkmenistan Ylymlar Akademiasyny akademigi,
professor Jykyew, Ata Jykyewi,
- Trkmenistan Ylymlar Akalemiasyny Magtymguly adyndaky Dil we Edebiat
Institutyny Filologia ylymlaryny kandidaty Nurbadow, Kasym,
... we Trkmenistany Ylymlar Akademiasyny okary Ylmy Sowetini
agzalary hem-de, rite syn beriji daky gurama hkmnde: Magtymguly
adyndaky Trkmen Dwlet Uniwersitetini Trkmenistan Taryhy Kafederasy,
ele hem beleki alymlar;
-Trkmenistany filologia we edebiat ylymlaryny professory Nurmuhammet
Ayrpur Meredow,
-Eran Trkmenlerini milli-dini olbaysy Welimuhammet Ahun Arzane,
hem-de, geljekde doly habaryny beriljek beleki agyrylan alymlar we
mihmanlary ykylary hem huzurlarynda;
-Trkmenistan Ylymlar Akademyasyny . Batyrow adyndaky Taryh
Institutyny ylmy igri saskatel Hangeldi Ownuk Arazgeldi ogly tarapyndan
ylymlary kandidaty dien alymlyk derejesini almak in goraldy.
I Trkmenistan Ylymlar Akademyasyny . Batyrow adyndaky Taryh
Institutyny doktorlyk dissertassialaryny goramak bouna riteledirilen
sowetini mejlisinde goralar.
Adresi: 744000, Agabat ., Grogly k., 15.
Dissertassia bilen Trkmenistany Ylymlar Akademiasyny Merkezi ylmy
kitaphanasynda tanymak bolar.
Awtoreferat 1995-nji yly 10 Noabr. da, iberildi.

riteledirilen soweti alym sekertary,

Taryh ylymlaryny kandidaty
gol(K...)

G. A. GARAJAEWA

10

II YLMY HSIETNAMASY
Tema ylmy tadan garamagy: z yl agdygyrak wagt bri Russi, sora
SSSR-i hkm sren dwrnde Trkmenistan bilen Eran Trkmenlerini
arasynda agyr zelik emele geldi. ol dwrlerde ymumy jahan syasatynda
keseki erlerini kprk basyp almak oly bilen gidilen hkmet syasatlary
magalany biri-birinden ayrdy. Netijede bolsa, dogan-dogandan habarsyz aap,
olar arylyyp gitdiler.
XIX asyry ikinji arymynda Rus imperiasyny Orta Aziany basyp almagy
bilen kenar aka trkmenlerini arasynda balanan wakalar sora Trkmenleri iki
dwleti z aralarynda blnmegine sezewar etdi. Gnorta Trkmenistany epesli
blegi Erana tabyn edildi.
Etregi gnorta territoriasynda erlen Det-i Grgen, agny Trkmenshra
ilerde Elburs daglaryny jeellik eteklerine hem Gndogar nkne enli dowam
edip, Gndogar serhedi bolsa, Horasany daglyklaryna enli1 baryp etr. San
bouna bizi elimizdki bar bolan maglumata gr, hzirki dwrde Eranda 20m kwadrat kilometer medany bilen bir arym/1.5/million arassa trkmen
aaar.2
1804-1881-nji yllarda Rus-Eran aknyyklaryny netijesinde, Erany
Gajarlar dynastiasyny patyalygy bilen Russa patyalygyny arasynda serhet
ekmek meselesinde ertnama baglaylmak, zerureti ze ykar. ol esasda
Glstan, Trkmena, Ahal-Teke hem-de, Gljemal han dilip
atlandyrylan ertnamalarda Eran patyalyklary bilen Russia patyalygyny
arasynda serhetleri anyklamak we ekmek tayar edilr. Hzirki zbadak
Trkmenistan bilen serhetden ayrky Trkmenshrany demirgazyk serhetleri hem
ol ertnama esasynda tayarlanan arak bolup galar. Rus patyalygy ykylyp,
SSSR dredilenden so hem bu arak kliginde galdyrylar.
Grlip duran faktlar bouna trkmenler (Trkmenistan) bilen Eran
patyalygyny aragini hzirki Etrek derasyndan dl-de, esem ondan 70
kilometr ilerde, Grgen derasyny ayry ginden hem-de, Elburs daglaryny
2

52 . 91 " "" " 1 .

. ., , , 3, 91115 . .

11

geriinden gemelidir. Rus syahatysy G. S. Karelin 1839-njy ylda bu barada

ele azar: Trkmenleri omut tapasy Garasuw, Grgen we Etrek
deralaryny suwlary bilen suwarylan hasylly erlerde oturarlar. Garasuw
derasy omutlary Erandan blr, astrabatlylar hem ony hakyky arak hasap
edrler. Sebbi Garasuwy sag kenarynda ekeje-de, pars obasy ok.3 Emma
Eran patyalary ilisleri goldamagy bilen serhedi Etrekden ekmegi baardylar.
1978-nji ylda Eranda aaan halklar imperialisme gary azatlyk we
demokratya ugrundaky gree galkynarlar. Muhammet Rza Pahlewini
merkezledirilen hokmetine gary drli demonstrasialary mw urmagy bilen,
Eran Trkmenlerini arasynda hem depelenen hukugy gataryp almak ugrunda
adalatlyl hereketler we syasy gler ze ykar. 1979-njy ylda Erany
Pahlewiler patyalygyny asy ykylyp, Eran Amerikany imperialistik
eksplyassisynydan azat bolar. ol dwrde trkmenleri z ykbalyy z
zmek, elden gidirilen er, suw, medeni hem syasy hukugyny gataryp almak
hakdaky pikirleri we hereketleri taryhda ene bir gezek r bouna galar. onu
bilen birlikde, halky trkmen dilinde sowatly etmek, ii hem tzeden gjer.
Oba uralaryy, dahanlar uralaryny dretmeli!, Elden giden erleri
gatadanalmak gerek!, Okuw gerek!, Tze elipbii gerek!, Trkmene
mekdep gerek!, dilen ygarlar bilen kelerde demonstrassia hereketleri gjp
balaar.
1980-nji yly baynda trkmenler tzeden g alan dini fundamental
guramalar bilen Kmmet-Kowus herindki bolup geen aknyykda ene bir
gezek zbadak awtonomia berilmegini talap edilr.
Gre netijesiz bolmaar. ol dwrde Eran Trkmnlerini talap edip alan
awtonomiasy bir yldan gowurak wagt dowam etdi. hli er, suw, ekeranylyk
/umumy ykdysadyet/, medeni reformalar trkmenleri merkezledirilen Sytad4
guramasyny tagallasy bilen riteledirildi.
ol dredilen sowet guramalaryny /Oba soweti, dahanlar soweti/ Eran dwleti
doly ayryp, ok edip bilmedi. ne onu adyny ura-i Islami ()
diip tgetdiler.
3

. "- XV-I .", 6. ., -., , 1963, . 304.

. ol dwrde Eran turkmenlerini ura awtonomia hokmetini we dahanlar hem oba urasyny
merkezi edarasyny atlandyryly.
4

12

tlelikde, ol dwrde trkmen intelligenssiasyny esasy eden hyzmaty Eran

trkmen halkynyna we onu milli wezipesi hkmnde ura sistemasyny
riteledirip bildiler. ol sistema bolsa, henize enli dowam edip gelr. Emma
ony dredenler bolsa, tze g alan hokmet tarapyndan tutulyp, atylyp ldrildi
a-da, trm basyldy-da, passiwlediler, birnesi bolsa, daary urtlara
emigrassia gitmge mejbur boldular.
Bu mesele z gezeginde taryhda yz galdyran uly waka diip hasaplanar. Ol
wakalar drli ylmy ilerde we makalalarda, belli-belli jurnal hem gazet
sahypalarynda hzirki dwre enli ylmy-barlag geirilmge esas bolup dur. ne
ol faktlar bizi trkmen dilimizde we erli metbugatlarymyzda giilein
wrenilmndir.
XIX asyrda trkmen halkyny ylma, bilime garayy barada azylan ilerde
grkezilii aly, ol asyry birinji arymy hakda A. Borns ele dir:
Trkmenlerde metjit ok. Olar namazlaryny gara de a-da ayk alazy erde
okaarlar. Olary mollasyny sany kn dl, ruhanylara umuman, az hormat
goular.5
Eran trkmenleri syasy we ykdysady babatda eran imperialisme bakna
bolsalar-da, ruhy tadan zygtyarlylygyny hem milliligini hi babatda
itirmndirler. Trkmen edebiatyny we sungatyny ba bazasy drli milli
stemleri we kemsidilmeleri garysyna an bermedi. K halatlarda itip gitmge
enli mejbury agday badan geiren bu milli medeniet halky ruhunda mkm
orun alyp, z rp smegini dowam etdirdi. Bu gnki gn ol ruhy medeniet
nesiller aynda dowam edr. elelik bilen Eran trkmenlerini arasynda
kneden gnezlenen, tzeden bezelen ruhy medeniet edebiat we sungat aap,
sp gelr.

PRABLEMANY WRENILI DEREJESI:

Biz u iimizde drli eper edebiat we taryhy emeleri pedalandyk. Elbetde,
bu erde esasy pikir umuman edebiaty sti bilen, taryhy wakalary bean
etmeklige gnkdirilr. onu in temany i u yzarlaan maksady XIX
5

. . , , , 1863 ., . 3. . 83.

13

asyrdan, t Trkmenistany
grkezmekden ugur alynar.

geografiki

we

jemgyetilik

agdalaryny

ol maksady esasynda eneme alymlary drli dillerde azylan eserlerini

pedalandyk. Olar, umuman drt-b dile blnip, hususan trkmen, rus, pars we
ilis dillerindki grkezilen emelerden ybaratdyr.
Bu emeler Eran trkmenleri barada hasy ideologiki esasda azylandygyna
garamazdan, awtor in anyk meseledir. Sebbi her bir eseri hasy dwr,
sistema hem jemgyetilik bilen baglanyklydygyny bilmek, ns beren adam in
mlim meseleleri biridir. Biz Trkmenistany Sowet dwrndki azyjy we
alymlaryny iln ylmy ilerine olary e sren idealaryny hzirki garasyzlyk
dwri hem Oktabr rewolussiasyndan ki edilen iler bilen deedirenimizde,
olary biri-birinden tapawutlydygyny tebigy, bir zatdyr.
ran azyjy alymlary barada hem 1975 1982-nji yllary zgerilerinden
ki idealary bilen, ondan soky ideyalary rn tapawutlanyar. Elbetde, Eran
barada soky 50 yllykdan bri umuy sistemany gz nde tutsak, azyjy we
alymlary ilerinde idea tzeligi rn klidir. ne bu topar progressiwe hem
demokratik idea nden alymlary we yazjylary yreden ary-ary pikiri bu
topara girmer. Sebbi ol sen dnjeli gatlak nesilden-nesile geip duran
hemielik idealar bolan humanism, sosialism we jemgyetiligi pikirini
goldamak aly adalatly ideyalary underler. eile yagdalary bouruazbiorokratik hokmet sistemalary berk gysada saklap, olary eserleri Serek neir
bolup, kplen systema tabyn bolanlary eserleri el-zde boyar. Mysal in, Pars
emelerini biri Asadullah Moyini "Eran trkmenleri" baradaky
Atly eserinde, onu alyp baran ideyalaryny umuman
gz ne tutanymyzda, ol dwr trkmenleri barada beren maglumatlaryny
hakykaty hatyrasyna pedalanmagymyz gerek. ogsam bolmasa, bu eseri bir
erinde: - "... trkmen garakylaryny garysyna green Mazandaran we Gilan
welaatlaryny birne tpei feodallaryny" atlap ger. Elbetde, biz in ol
trkmenler "Garaky" dl-de, esem Etrek - Grgen boundaky erkin yaap yren
maldar we arwadar trkmenleridir. Emma bu arwadar trkmenleri z gnne
goulmany, wagt-wagt stlerine dklip duran Eran feodallaryny talaylykly
ozulary bize taryhdan mlimdir. Biz - trkmen alymlary oal eserlerde hakykaty

14

wre zni grp bilmeli, emma Pars alymlary in ol trkmenleri basyp

atyran gahryman hkmnde grkezilr.
ene-de, oa meze A. Sarlyny " " /Taryhda Trkstan/" atly
eserinde hem khalatlarda anyk taryhy wakalara, ylmy faktlara gapma-garylykly
gelyn garaylar esasynda analiz berilr.
Beleki bir agdada sowet dwrndki arkynaslary ilerinde hem Eran
trkmenleri we olary garasyzlyk ugrundaky alyp baran greleri barada ndogry
garaylary adypdyrlar. Emma ene bir tarapdan hem kbirleri dogry suratda
hakyky ylmy derewi geiripdirler, olary her hasysy z derejesinde hmietlidir.
Mysal in I. A. usubowy eseri bilen X. Ataewi iinde Eran trkmenlerine
garaylary tapawutlanyp gidyr. Eger I. A. usubow we A. Oraztaganow ldalar
Erandaky trkmenleri steme gary grelerine prowokatiwe we reaksionary
diyip hsietnama beren bolsalar, X. Atayew oa progressiwe we Halk Azat
edijilik hereketi diip, dogry analiz beripdir.
okarda bellenilip geilen pars dilinde Serek ykan ileri hatarynda "
/Erany otuz yllyk taryhy/ aly oa meze eserlerden gi
pedalanyldy. Ol 1968-1979-njy yllardaky Sosial demokrtik hereketleri
tsirinde "Fedaeian" atly markisistik guramany belli teoriaysy B. Jezenini
iln rewolusionny tezisidir. onu aly eserler ol dwrde gizlin halatlarda
ilenilip ap edileni lin olary neir bolan eri we senesi nbelli bolup galar.
Ide kp pedalanylan emeleri birnesi Ewropadaky pars-trkmen dilinde
ykan Eran tlrkmenlerini syasy-medeni guramasyna degili "Eran
Trkmenistany"; "Il gji", "Tze ol" aly gazetler we jurnallardyr. Olarda ap
bolan ylmy materiallar progressiwe alymlary ilerini hemme taraplayn
analizlen ylmy makalalar hem maglumatlardyr. Bu gazet-jurnallar kp
mberde dl-de, Serek tirada ykyp, nhilem bolsa bizi elimize gelip
gowuar.
Hzirki dwrde Eran jemgyetilik ertlerinde syasy, ykdysady posisiada,
drli tgemeleri badan geiryr. Kbir ertlerde halky progressiwe, syasy we
jemgyetilik hereketleri demokrtik gazet-jurnallary ykmagyna sebp bolyar.
Emma onu aly gazet-jurnallar yzygiderli ykmaga mmkinilik tapman,
esassyz sebplere gr, olary i alynyar.

15

olary arasynda azerbeyjan we trkmen dilinde 4-5 sana enli dowam eden
"ol", "Durmu", "Ak ol" aly jurnallary garasyz, Trkmenistany ylmy
merkezlerine enli gelip etdi. Olardaky bar bolan maglumatlar Eran
trkmenlerini hzirki dwrde a azyjylaryny we ahyrlaryny hem
sungatylaryny ilerini grkezrdi. Emma gynansak-da, onu aly progressiw
ileri gysga wagty dowamynda oguna ykylyar. Bu agdaylar bolsa Eranda
dowam edip duran umum syasy, jemgyetilik babatdaky krizisleri grkezr.
ela eper edebiatlar soky 7-8 yllykda trkmenleri taryhy, etnografiasy,
eper edebiaty we ene dili baradaky azylan eserleri goberip baladylar. Mysal
in, trkmen dilinde ykan "Gogy ygyndysy" / " " / "Sawy" ady
bilen ahyr Setdar Sawgydan, Mmmetrza Begdili /Bekdil/ dien awtory "Eran
trkmenleri" /"" / Atly Ii, Dr. Jwad Heti "Trki iwelerini we
dillerini taryhy" dien Ii, N. Z. Ary we Kasraeiany album grnindki 30
sahypalyk girii bilen balanan "Eran trkmenleri"/"" /, A. Sarlyny"
Trkmenistany Taryhy"/"" / dien Ii we "Magtymguly Pyragyny
Parsi diline terjime Bolan eserleri" ... aly tzee ilenen ilere du geldik. Elbetde,
olary kp blegini ulansak-da, soky ykanlaryny wagty gysgalygy zerarly
pedalanmaga mmkinilik tapyp bilmedik.
Ilis dilindki Parsi diline terjime bolan hem terjime bolmadyk emelerden
eterlikli mukdarda pedalandyk. A. Wamberini Parsi dilinde ykan "alyny
(Aldawy) derwi Orta Asia hanlyklaryndaky syahaty" /
6356-6381 ,/ -nji yllarda Ayrada-da ruslar bilen bile bolan
ilisleri wekili Lady eli "Yatlama" /""/ atly syahatnamasy, S. Saksi
"Eran Taryhy", A. H. Mahdewini "Erany daary yurtlar bilen aragatnaygy"
/"" / atly Ii, K. Dogobiony "Trkmenler bilen sowe" /"
" / nowella roman grnindki Eseri, ... ene oa meze edebiatlar we
taryhy emelerden pedalanyldy.
DISSERTATSIANY MAKSADY we WEZIPESI:
Durmuda bolup gen wakalary haan we nirede bolandygyny bean etmek
taryhy esasy wezipesi bolsa, eper edebiaty ba wezipesi ol, bolup gen
taryhy wakalary nhili bolandygyny, ahwalatyny eper serideler arkaly
grkezmekden ybaratdyr. elelikde, ol bir wakany bean edili usulynda belli

16

bir derejede tapawuty bolsa-da, mazmun tayndan gaty bir zelik bolmandyr.
Netijede, taryhy bern maglumaty esasynda eper edebiat drer. Mua hli
klassyk ahyrlarymyzy, ele hem XIX asyry ikinji arymyndaky aan
edebiat wekillerini eserleri-de, aatlyk edr.
Mlim boly aly, klassyklarymyzy dredijiligi her bir dwrde jemgyeti
durmuy bilen berk baglanykly bolupdyr.
Olar belli bir taryhy wakany bean etmek arkaly, trkmen edebiatyny idea
mazmun tadan baladyrypdyrlar we halky durmuyny, hal agdayny dogruyl
ayp grkezipdirler. Durmuda yaap geen taryhy ahslary we olar bilen dahylly
taryhy wakalary esasynda dredilen ol eper eserler we halk arasynda yaran
rowaatlar onu aly-da, halk dredijilik eserleri edebiata we taryhymyza goant
goupdyr.
Taryhda jemgyetilik ertlerine layklykda geip duran wakalar dwr
spessifiki aratynlygyna degili bolup, ol hasydyr bir zne mahsus bolan
medeniet dredyr. ol medeniet dwr e gitmegine hem-de, z gezeginde
ep-esli taryhy wakalary ze ykmagyna sebp bolup duryar. Taryh ele bir gi
dnje bolany in, her bir adam z iini belli bir zaman, belli-belli dwrler
bouna kesgitlenr hem-de, belli-belli aratynlyklara, etaplara degili takyk z
pikirini adyp bilyr.
Bizi iimiz esasan XIX asyry ikinji yarymyndan XX asyry aaklaryna enli
Eranda aaan trkmenleri edebiat, medeni hem taryhy agdalaryny ayp
grkezmekden ybaratdyr. Ide eper edebiat bilen taryhy arylmaz baglanygy
nazarda tutulyp, ol taryhy wakalary esasynda dredilen ygyrlardyr hekaalary
we rowaatlary sti bilen halky adynda galan mhm taryhy wakalar
utgasdyrylyp bean edilr.
Eran trkmenlerini asyry birinji arymynydaky edebiat agday
babatda durgunlyk dwri hkmnde hsietlendirmek maksada layk geler. Ol
dwrde edebi hereketler rn pes, khalatlarda eper edebiat ok dimge esas
dredipdir. Netijede, ol dwr Eran trkmenlerini taryhynda "Edebiyat
senedini yitirilen pursady" diip atlandyrylar.

17

XX asyry balarynda dn dabarasy dolan Orsetdki buruaz-demokratik

tolgunyyk hem-de ondan sora bolup geen dwlet agdarylyygy ertlerinde
jemgyetiligi klassyky edebiata bolan garay ik blnr. Hzirki dwr
Eranda dini fundamentalist hokmdarlary ertlerinde, soky bolup geen
wakalary esasynda eper edebiata bolan garay em aha blnip gidyr.
Jemgyetde bolup geyn greden eper edebiat etde durup bilmndir. Ol
hasy hem bolsa-da, bir ideologiany tgr aragy hkmnde z synpyna hyzmat
edipdir. Ine, onu in hem her bir iki medenietde iki hilli progressiw hem-de,
reaksion medenieti bardygyny atdan ykarmak bolmaz.
unlukda bu agday gz nde tutup, Erany hzirki ertlerinde e
srln idealyry die iki grnde dl-de, esem hsietlidigini bellemek
gerek. Ol gzbadan z akabasyny alan eserleri mazmunyna biz u iimizde
dpli seredip gedik.
Ii dowamynda Magtymgulyny ahyrylyk oluny gzbay we Erany
gadymy Edebi emelerini onu dredijiligine etiren tsirleri rite grkezilr.
Beik Magtymguly Pyragyny dredijilik lemi Ferdowsi, Ga'any, Sa'ady, Hafiz,
... aly Gndogary parasatly adamlaryny hataryndadygy rite seljerildi.
Hzirki dwrde ahyrylyk olunda, "ak gogyny" emele gelip, z tsirini
trkmen ahyrlaryna-da etirendigi, trkmen dilinde "ak gogyny" yrgnli bolup
ugramagy netijesinde, ahyry ayndaky bolup gen real pikirlerini erkin,
giilein atmaga mmkiniligi ze ykar. Mua gogyny eperilik derejesi
birneme gowak bolsa-da, ol pikir alatmak jhetden gi mmkinilige ee bolar.
Pikir bu formada ayk hem gerim alyar, takyklyga ardam edr. ...
Eran trkmenlerini azuwly ene dili barada aratyn pikir yredilip, ide
Eranda merkezledirilen umumy trkmen dili babatda yrite okuwy gerekdigi,
zerurlyk hkmnde bellenilr.
Eran klerinde trkmen elipbiyi barada drli taslamalar e srlr. Emma
olary hi birisi henize enli ol alman gelr. Her kim ze arap-Parsi hatynda
azar. Bu belli derejede kynylyk dredr. ne soky dwrde Eran
klerinde wagtlayna "parsa-trkmene elipbii ulanylsa-da, geljekde latin
elipbiine gemek umumy pikir hkmnde rgnlidir.

18

Ii dowamynda saz sungaty barada hem durulyp geilr. Eran trkmenlerini

arasynda trkmen milli saz Sungaty gadymyetden bri z ol-odasyny itirmn,
hzirki dwre enli aamagyny dowam etdirip gelndigi adylar. Ol drli ylmy
faktlary sti bilen analizlenr. Eranda trkmenleri bu enay sungaty drli
psgelilige garamazdan, z s basganaklaryny tebigy halatda badan geirip
gadypdyr. Oa Trkmenistan dwletini radio merkezinden efire goberiln
sazly gepleikler milli saz z tsirini etirip durupdyr. Netijede, Eran
trkmenlerini arasynda saz sungaty umumy trkmen hsietine eedir.
Ide hzirki zaman Eran trkmenleriki umumy medenietini kii gwrmini
grkezmge synanyldy. Garasyz Trkmenistan dwletini durmua geip duran
"Milli Galkyny syasaty" dwrnde, bizi bu iimiz dny trkmenlerini
tanamakda, olar bilen akyn aragatnayk saklamakda, bu ugurdan gyzyklanan
jemgyetilige azda-knde ardam bolar diip umyt edris.
II YLMY TZELIGI:
Ii giilein ylmy materiallar we statistiki maglumatlar arkaly alnyp gidilenini
we tze dwrde /XX asyr/ soky iki azat edi halk hereketini analyzy hem-de,
eper edebiat arkaly taryhy wakalary beny ii tzeligini grkezr. umuman
adanymyzda, bu ii Eran trkmenlerini hal-agdayny z iinde ap
azmaklyk awtora miesser etdi. Eran trkmenlerini edebi, taryhy, syasy we
medeni durmuy ilkinji gezek ele kmil grninde ylmy nukda nazardan z
iinde aap geleni garay bilen wrenilr. Ide u wagta enli ylmy barlaga
sezewar edilmedik meseleler, 1924-1979-njy yllardan progressiw hereketi halka
tsir edii, lkni z il-urduny sn intelligensisyny sysy-jemgyetilik
agdaynda bolup gen zgerilikler, syasy-jemgyetilik hereketini
khalatlarda glenmegi we Milli gozgalalary barlag etmegi ylmy tadan
wrenilr. Ide getirilen dokumentler we materiallary kpsi ilkinji gezek
jemgyetilige igr edilr.
DISSERTASIANY HRONOLOGIK KLERI:
Bu ylmy ide wakalar umuman XIX asyrdan balap, esasan Trkmenistany
garasyzlygyna enli dwre gelip etr. Bu aralykda bolup gen wakalar drli
eper edebiat we taryhy faktlar arkaly hasy yllarda nhili wakalary ze

19

ykandygyny analizlp ger. Elbetde, bu wakalar 1916-1924-nji yllara enli

Gnorta-Gnbatar Trkmenistany umumy agdada z iine alar. Emma ol
yllardan so serhet meselesi juda berkidilip, Gnorta-Gnbatar Trkmenistany
arysy Erana tabyn edilenden belk, hususan Eran trkmenlerini halagdalaryny grkezmeklik nazara alynar.
Ii dowamynda 1979-njy yldaky Eran patyalygyny garysyna umumy
demokratiki grei netijesinde, trkmenleri bir yllap Sowet (ura) Awtonomy
hukugyny gazanmagy we ol esasda ura guramalaryny berkidilmegi aly
wakalara gelip etdi. ele hem Eran fundamentalistlerini Amerikan
sistemasynda gurlan Erany harby goun gleri giden pedalanylyp,
Trkmenshrada Sowet Awtonomiasyny tozduryp, trkmenleri debaryjy
syasy igrlerini tutup trm basdy, atyp ldrdi a-da olary kpsini
emigrasia gitmegine sebp boldy. Bu agda eper edebiatda ham ylmyjurnalistik makalalarda doly bean edilr. ol dwr wakalary Trkmenistan
dwletini garasyzlygyny alan wagta enli wrenilr.
DISSERTASIANY PRAKTIKI HMIETI:
Ide ulanylan dokumentler we kp sanly maglumatlar Trkmenistany taryhy
azylanda hem-de, daary urt trkmenleri barada, hususan Eran trkmenlerini
taryhy ykbalyny grkezmekde mekdep okuwylary hem okary bilim talyplary
in, urdu taryhy bouna okuw kitaplary we gollanmalary azylanda ylmy
eme hkmnde pedalanyp bolar. ele hem trkmen edebiatyny tze taryhy
wrenilende, Trkmenistany ginden daarda aaan, hususanam Eran
trkmenlerini dreden eper edebiaty hem sungaty barad ylmy maglumat
hkmnde pedalanylyp bilner.
DISSERTASIANY BARLANYY:
I Trkmenistan Ylymlar Akademisyny . Batyrow adyndaky Taryh
institutynda ara alynyp maslahatlayldy we jemgyet nde goramaga
hdrlenildi. Dissertasiany esasy mazmuny we netijeleri ap bolan birne
makalalarda z beanyny tapdy.
DISSERTASIANY STRUKTURASY:

20

de golan wezip layklykda kesgitlenildi. I giriden, bapdan,

jemlemeden we pedalanylan edebiatlary hem-de, emeleri dzminden
ybaratdyr.
DISSERTASIANY MAZMUNY:
Dissertasiany giriinde u temany ilenmegini zerurlygy onu ileni
derejesi, onu esasy maksatlary we awtory barlag geirende de goan anyk
wezipeleri, ii ylmy tzeligi, onu hronologiki ygry, ulanylan emeler bazasy,
ii praktiki hmieti barada adylar. Ylmy barlagy metodologiasy we teoretiki
prinsipleri hem-de, onu emeleri hsietlendirilr.
DISSERTASIANY BIRINJI BABY:
XIX asyrda trkmen ahyr we azyjylaryny zlerine mekdep hokmnde
umumy pedalanan edebiatlary we taryhy, edebi eserlerini atlamak bilen
trkmen halkyny ylmy tadan ba bazasyny bardygy bellenilr.
Birinji baby birinji paragrafynda Etrek-Grgen trkmenleri babatda, Eran,
Hywa, Russia dwletlerini ekspansiasyny glenmegi we trkmenleri ol
ekspansiany garysyna ululy-kiili greler alyp barandygy adylar. ol
dwletleri bu neke urdu ruhy maddy balyklaryny talamak in eden
ozulary we trkmen halkyny ol zulma boun bolman, z gzel urduny
goramak in, garylyk grkezii trkmen azyjy-ahyrlaryny eper
dredijiliginde z beanyny tapypdyr. Klassyk ahyrlarymyzy ilerinde degerli
yz galdyran ol taryhy wakalar bu ide giden wrenilr.
ol okarda bellp geilen ekspansiany dowamynda Grgen etraplary hem
ruslary gol astyna ger.6
1816-njy ylda Hywa hany Muhemmet Rahym, Etrek-Grgen sebitlerine ri
edr. 1836-njy ylda Eran patyalygy Etrek-Grgen trkmenlerini garasyzlyk
hereketlerini ni almak in Orsyet patyalygyndan deiz sti bilen kmek
bermeklerini soraar. Eran hokmeti ruslary Kaspy dezini Gnorta-Gndogar
kenarlarynda deiz bazasyny gurnamaklaryna zleri in hemielik bhbitli bolar,
diip dnrdiler. Ruslar Ayradany 1841-nji ylda z golastyna geirr. Eran
6

. . "", ,9115 .., 50- .

21

patyalygy ruslary basybalyjylykly nieti bilen Ayradany alandyklaryna gz

etirr. Emma olar ruslara gary hi hili hereket edip bilmerler.7
Russia Ayradany eelnden so, trkmenleri Erana hem Ruslara gary alyp
baran greleri bu ii dowamynda drli ylmy emeler esasynda faktlayn
getirilr. Ruslary 1921-nji yly fewralyndaky ertnamasyny esasynda, bu
adany Erana bermeklik karar edilr.8
Rus-Eran patyalygynda Ayradany roly barada Trkmenistanda Ylymlar
Akademiasyny akademigi, professor M. Annanepesow z ilerinde doly we
dogry taryhy maglumatlar berr.
1837-nji ylda Orsyet tarapyndan-Eran dwletini serhedi ykrar edilr. Bu
serhet Garasuw hem Etrek deralaryny aralygynda aaan trkmenlere gary
Erany a hokmetini Ruslar bilen bilelikde jeza resini alyp barmagy guraly
bolupdyr.
Bu jeza relerini esasy maksady trkmenleri, hamana, parslara gary
talaylykly hereketlerini oni almak in Gerek bolanmy!! Rus dwleti
trkmenler bilen ele harby gatnayk etmge mayl dldiler. Sebbi trkmenler
Rus dwletinden Eran hokmetine gary grede pena islpdirler. onu in Rus
dwletini, Erana harby kmegi bermegi rus-trkmen gatnayklaryny
garylyklayn itilemegine getirip biljekdi.9
A. Wamberi Etrek-Grgen trkmenlerini arasynda derw sypatynda obalara
alanypdyr. Ol trkmenleri arasynda Kmdepe herinde bolanda, syasat
bilen baglanyykly gep-grrleri toplapdyr. A. Wamberi trkmenleri
Ayradadaky ruslary garysyna jkdirmek islpdir.
XIX asyrda Ayradada deiz duralgasy uly syasy-ykdysady se ee
bolupdyr. Orus tjirleri swda monopoliasyny gazanmak islpdirler.10 ele hem
ol asyrda trkmenleri stne Eran tarapyndan yzygiderli ozular bolup
durupdyr.

... 9111 " "" " .7

. ., " c- V-I .", ,
.,"", 9189, . 551-230.
9
. ., ... /. ./, . 551.
10
. . . , , 292- .
8

22

Dissertasiany birinji babyny ikinji paragrafy "Gnorta-Gnbatar

trkmenlerini XIX-XX asyrlary sepgidindki edebiaty" atly mowzuk bilen
balanar. Ol dwrdki Gnorta-Gnbatar trkmenlerini arasynda aap geen
ahsyetleri atlary we nbelli galan eneme ahyrlary eserleri hem olary aap
geen dwrni agday barada ilkinji gezek bu ide durlup geilr. olary
eserlerini arasynda omut-japarba urugyny enemelerini atlary agzalyp,
olary mysal getirilen eserleri grkezilr. Mysal in, Allaguly Saatlyny
eserlerinden bir band:
Arryk, Sakgal diirler i owalbada,
Burkazy grersi mydam swede,
kgnde, Gyzylda, hli Tumada,
er istese Medan erderim bardyr.11
Dissertasiany dowamynda Ahundow Ahmet Grgenlini eserlerini analizine
hem kp ns berilr. Onu "Grgen jlgelerinde" we "Gul ogly Myrat" atly
eserlerinde ol dwr Erandaky sosial etmezilikleri agzalyp geilndigi
derelr.
ele hem Eran tarapdan Etrek-Grgen boundaky trkmenleri stne
gapyllykda ozup, olary esir edip alyp giden birtopar tfei /tpei/ feodallary
atlary faktlein gtirilr.12
Bu paragrafy i sounda Meret ahyr, Mmet ahyr, Shet Ian we Araz
Muhemmet ahyry ol nesli i sokulary bolup, dwr sepgidini doldurarlar.
Ondan sora Eran trkmenlerinde edebiat bouna durgunlyk dwri balanar.
DISSERTASIANY IKINJI BABY:
"Eran trkmenlerini Ikinji jahan urundan soky edebiaty" bolup, ol iki
paragrafa blnr. Birinji paragraf Eran trkmenlerini syasy agdayny z
iine alar. Onda iki etapdaky bolan Halk Azat edi hereketlerine dpli analiz
berilr. X. Ataew, O. G. Medikow, I. A. usubow we A. Oraztaganow aly drli
alymlary ol bir hereket, ol bir taryhy agda barada bolan drli garaylaryny
deedirme tematiki esasda barlanyp geilr.

11

. . /.
, " ", -9177 .
.571-579 . 9192 . . " " .12

23

ol halk hereketlerinde bolan belli-belli serkerdeleri we debaryjy syasy

intelligensiany ady agzalyp geilr. ele hem 1924-nji ylda Osman
Ahuny batutanlygyndaky herekete N. Atakow G. Atabaew hem-de, Han
omudskini ogly Lle Han aly ol dwr belli uly ahsyetlerini gollandygy
grkezilr.
Dissertasiany ikinji babyny ikinji paragrafy bolsa, hzirki dwr edebi
prossesine bagylanar. Onda hzirki dwr Eran trkmenlerini arasynda
dowam edip geln drli edebi akym barada ary-arylykda durlup geilr.
Olar z gezeginde "a", "" we "" punktlara blnr.
Dissertasiany nji baby "Eran trkmenlerini edebiaty, dil, azuw
medenieti we saz sungaty" dilip atlandyrylar. Ynji BAP b paragrafdan
ybaratdyr. Birinji paragraf "ahyrylyk oluny taryhy gzbay /kki/" dien
mowzuk bilen berilr. Bu paragrafda trkmen dili we edebiatyny gadymdan
geln kki ary dilleri tsirinde bolup gadypdyr. "ki dwrdki mekdepmedreseler Ahun - mollalary gzegiliginde bolupdyr we olary okuw-azuw
dzgnleri bouna wredilipdir. Bu agda arap dilini we edebiatyny trkmen
edebiatyna ornamagynda uly rol onapdyr".13
Yslam dini Orta Aziany alandan belk, araplary medenieti, kp sanda arap
dili we pars szleri trkmen azyjy-ahyrlaryny arasynda dwr social
jemgyetilik we durmuyny ertlerine gr, giden pedalanylyp gelnipdir.
Seljuk imperiasy balanandan so, dili /trki, pars hem arap/ arasynda medeni
arabaglanyygy bolandygyny gadymy bir rowaat habar berr, agny dwlet
gji trkmenleriki, medeni gatnayk parslaryky, dini gatnayklary araplaryky
bolupdyr "14.
ele dil tsirlerini XVIII-XIX asyrlardaky klassyklarymyzy eserlerinde-de,
grmek bolyar. Trkmen edebi dili esaslandyran hem eper edebiaty milli
formasynda, dnkli trkmen dilinde bolmalydygyny z beik hyzmaty bilen
wagyz eden Magtymguly Pyragyny gogu edebiata bolan garay rn sarpaly
bolupdyr. Ol bu hakda ele dir:

13

. . , "XIX - XX -
. , "" , 9187 . 7- .
9111 " "" " .14

24

Abu Sagyt, Omar Haam, Hemedany,

Ferdwsi, Nyzamy, Hafiz perwany,
Jelaleddin Rumy, Jamy el-namy,
Olarny anynda men hem san bolsam.15
Bu baby ikinji paragrafy "Erany gadymy edebi emelerini
Magtymgulyny dredijiligine tsiri" diip atlandyrylan beik ahyry dredijiligi
Erany pars dilli klassyk ahyrlaryny eserleri bilen deedirme tematikasynda
wrenilr. Magtymguly Pyragy olary dredijilik iwelerini eterlik zledirip,
zi hem drli iwelerde gogy dredipdir, agny pars hem trki dilleri iwesindede gogy dredip bilipdir. Bu barad rite durlup geilr. ele hem bu
paragrafy dowamynda pars dilinde gogu iwelerini kpsi derelip geilr.
Ynji baby nji paragrafynda hzirki dwr ahyrylyk olunda "ak
gogy" barad we onu hzirki dwr trkmen a ahyrlaryna etiren tsiri
derelr. Bu formany pars edebiatyna ymykli ornadyran ahyr Nima uij dir.
Bu usulda kapya dien Mesele "ahyry z erkin dugusyna bagly bolup, gerek
erinde kapya bolup hem zerur dl erinde bolmanam biller.
Ynji baby drdnji paragrafynda dil we azuw meselesi barad shbet
aylar. Dili hmieti we onu gadymyetden gelip ykyy, goy dil
medenietlerini oa ndereje-de tsir edii, kbir syasy sebplere gr, dili
assimillemegi her taraplayn derelr. azuw, agny elipbii, islendik dili
esasy zeni bolup durar. Eger-de Eran trkmenleri babatda riteledirilen hat
we azuw grafikasyna ns berlip, bu ugurda belli karara gelinmese, onda ol erde
aaan trkmenleri dil medenieti lp, wagty gemegi bilen btinle ok
bolup gitmegi-de, mmkin!.
XVIII asyrda ap geen trkmen ahyry eday z eserlerinde Trkmeni
gadymy 25 sany tamgasyny - harpyny bolandygyny habar berr. Sora onu
"Asmandan inen" helkilige urayny bean edilr. ele hem "arap dilini,
szleri gesi bolandygyny" trki dildki szleri "iendigini" z dwrnde rn
batyrgalyk bilen adyp bilipdir. ahyr "Gzel igrim b" atly eserinde:
Bir asmany bela inip nahandan,
wutdi ol drli gymmat bahany.16
15

. . , ., , "" , 9177 . 5- .

25

- Diip beller. ahyry "Dillerim" atly eseri-de "Gzel igrimi bi" idea
dowamydyr. Bu pikir Eran trkmenlerini dili babatda adylan alydyr.
Dissertasiada Eran trkmenlerini hat grafikasy barada alynyp barylan reler
dogrusynda we trkmenleri ertlerinde hzirlike parsa-trkmene grafikasyny
pedalanmak meselesi e srlndigi adylar. Hzir halky umumy pikirini
latin grafikasyna gngendigini we ele edilse, milleti medeni gzetimi hem
btewiligi in rn pedaly boljakdygy adylar.
Trkmen dil bilimine degili kbir edilen iler hem gze ilr. olary arasynda
Kmdepeden trkmen alymy Nurmuhemmet Mutagyny " " /"Frhnge Sina"/ atly szlgidir.17 Ide bu szlk doly derelip geilr.
Ynji baby binji paragrafynda Eran trkmenlerini saz sungatyny
gzbay barad giilein grr gozgalar. Bu Sungat irki dwrlerden ugur alyp,
hzirki dwre gelip etipdir. XV-XVI asyrda Dana ata lakamy bilen tanalan
Ahsan yh, Gnbatar Trkmenistanda mehur oguznamay bolupdyr.18
V asyrda Amandwlet bagy barad ele rowaat adylar, ol galmyklary
ozuyny deze balyk awlamaga giden trkmenleri saz hei bilen g edip, olary
hem zlerini dumandan halas edipdir.19 ele hem bagy-sazandalar trkmen
halkyny medeni taryhyny saz arkaly miras galdyrypdyrlar. Bu ide bir nsagy
sagaltmakda sazy ruhy gjni bardygy ylmy rowaatlar arkaly derelip
geilr.
Orta Aziany saz sungatyny wreniji mehur alym C. A. Uspensky,
Trkmenistanda geiren z dredijilik hem ylmy-barlag ekspedisiasynda 1927-nji
ylda Esenguly etrabynda bolupdyr. Ol erde Eran trkmenlerini arasynda ady
belli bolan bagylar bilenem duuypdyr.
Bu alym Esengulyda erli sazandalary si bilen duuar. 66 aly
Mmmetnepes Baird oglundan birne saz azyp alar "20.

16

. , , "-", , ""., 9178 . 39- .

. . h-- / / . 911 . 9-602 .
18
. ., " ". . "",, 9179 . 999 .
19
. . , " ", , "" , 9111 . 8- .
20
. . , " ", " ", , 9111 ., 983 .
17

26

Eran trkmenlerini bagyylyk ly bolsa, z erli tapa-tirelerini ertlerine

layklykda "omut-gkle bagyylyk oly" diilip, kesgitlenilr. ne soabaka olary arasynda trkmen sazy umumy hsiete ee bolupdyr, agny ol
bleklik kem-kemden umumylyga azyp gidnidir.
Hzirki dwrde Eran trkmenlerini arasynda drli saz gurallaryny peda
bolandygyny atmak gerek. ol saz gurallarynda trkmen Milli sazlaryny erine
etirip, adym adylar. Olarda estrada saz grnini hem gi ol alandygyny
bellemek gerek.
rn erli hsiete ee bolan "Gyryldy", "Maa sepje" aly sazlary emele
gelini rowaatlary derelip geilr.
1961-nji yldan so abalanan wakalary esasynda, trkmenleri arasynda
adym-saz meselesi kbir babatlarda klendirildi.
Eran Yslam respublikasyny dindar toparlaryny ndewi tarapyndan gadagan
edilen adym-sazlar bar. Olar barad hem ide adylar.
Dutar bilen gyjak saz gurallaryny anynda adym adan belli bagylar, erli
sazandalary ady we erligi, estrada janryny belli adymylar we sazandalary
ady hem erligi ide Ary-arylykda grkezilr.
"1991-nji yly ma ayny birinji gni Bendertrkmen herini Islam
Respublikasyny pasdarlary /sakylary/ bir trkmen aulysyny gedemlik bilen
atdylar. edip, olar geip duran to-tomaany gana buladylar. Pasdarlary biri
toda ediljek bolunan saz-shbeti ne gemek in, ol ere dklrler.
auly Ylas aga Nazgylyjy Ondan die Bir sagat adym-saz etmge rugsat
sorany in, ol ony awtomat okuna tutar. aulyny gursagyndan parran aryp
ykan awtomat oky ene-de iki adamy aralaar. elelik bilen "yslamy
goragylary" Trkmeni bu to agalayny asa wrrler"21.
Aslynda adym-saz dileni pygamberimiz dwrnde-de, bolupdyr. Mekge
herinden hijrete gadan Muhemmet pygamberi Medine halky adym-saz bilen

. 9371 51-58 " " . .21

27

gary alypdyrlar. Umuman, erigatda nik touny dabaraly adym-sazly gurnamak

drs we sogap saylar.22 onu in hem bizi halkymyz:
Ile dwlet geler bolsa,
Bagy bilen Ozan geler.
Ilden dwlet gider bolsa,
Molla bilen tozan geler.
- diip, rn jadar adypdyrlar. Welilik bilen adylan ol szleri
hakykatdygyny XX asyry aagyndaky u gnki Eran trkmenlerini durmuy
bilen baglanyykly bolup gen pajygaly agdalar doly subut edr.
Dissertasiany ahyrynda: Netije jemlenip, barlag baradaky umumy jemleji
pikir adylar.
Ii ahyrynda ulanylan emeler we edebiatlar grkezilr.
DISSERTASIANY ESASY MAZMUNY:
u aakdaky tezislerde hem makalalarda bean edilr. /Trkmen dilinde/.

22

1.

Eran trkmenlerini seljuklar bilen baglanyykly edebi-medeni taryhy

mirasy. Togrulbegi hatyrasyna bagylanan Ylmy - Teoretiki
konferensia - Trkmenistan Ylymlar Akademiasy. . Batyrow
adyndaky Taryh Instituty. Agabat, 1994 . 6 sah.

2.

I gadymy rowaatlardan gzba alan Merv-i ah-u Jahan "

V: /
/, , 1994 . . 10.

3.

Taryhda trkmen halkyny agzybirlik filosofiyasyny prossesleri,

"
", , , /
- /, , "",
1994. . 86.- , ,.

4.

"ran trkmenlerini saz - Sungaty", "Diar" magazine, ,

, 1995 th. 7, 10 sah.

. , , ,9115 ., 92 .

28

5.

Magtymguly Pyragy Erany. taryhy- edebi emelerinde,

, . . ,
1995 ., 8 . - (Collection of the Academy of Sciences of Turkmenistan,
Institute of History of . Batyrov, 8 p. 1995.).

6. Taryhda trkmen halkyny Agzybirlik filosofiyasyny prossesleri. "

",
, 1995 .
. ...

29

[ ]

,

(XIX - XX .),
.
, ,
.

,
.
,

I ., ,

.
I - .

.
.
.
.

. ,
.
.
!
: 10. II. 1995 __, ._

30

[Engli]
An ANNOTATION of my ABSTRACT of DISSERTATION work
PhD work OVNUK, Hangeldy Arazgeldy ogly on "Cultural History of Turkmens
of Iran (XIX - XX centuries)" is dedicated to the actual topic in the history of the
Turkmen people.
The work consists in the introduction, three apters, inclusion and bibliography.
In the introduction the urgency and breaker failure of the problem, put a specific
goal and objectives of the study.
The first chapter deals with the works, which served as a historical for Iranian
writers and poets of the XIX century, About strengthening expansion Persian,
Khanat of Khiva, Russian states in relation to the Turkmens and Etrek Gurgen and
their struggle against them.
Analyzes the literature Iranian Turkmens turn of the XIX - early XX centuries.
In the second chapter we study the literature created by the Iranian Turkmens after
II World War. The analysis of the socio - political status Iranian Turkmens.
Revealed features of modern literary process.
The third chapter examines the sources of Persian poetry. The influence of the
ancient Persian literature on creativity Magtymguly. Committing characteristics of
Persian poetry, its language and graphics.
At the end of the thesis summarized his findings and summarized. ...
See the original text here!

Signatures: 10. XII. 1995 __ OVNUK X._

31

( /02-91 )

20/22/20 ( )

( )

9111 -
100

1052

744012 . , . , 92

:
http://cheloveknauka.com/istoriya-kultury-turkmen-irana-hih-hh-vv#ixzz3KyD7LCS9