Jerzy Dargiewicz

S=ownik j"zyka polskiego

s=[w podstawowych

San Francisco, USA

2015
Page intentionally left blank.
To be used by publisher.
 Jerzy Dargiewicz

M[j j"zyk polski

San Francisco, USA

2015
Adres do poprawek i korespondencji& litwa.dargiewicz@gmail.com
Drobne zmiany b"d' nieuniknione, szczeg[lnie poprawione liter[wki, i inne b="dy
drukarskie; najnowsza wersja zawsze na internecie – poprawiona i uzupe=niona.

Ostrze/enie
S=ownik pisany przez obywatela by=ego PRL-u, Polaka osiad=ego na sta=e poza
granicami Polski, przez co zawarte tu opinie lub sugestie, szczeg[lnie w sprawie
wiary, historii, i p=ci, stoj' lub mog' sta: w sprzeczno>ci z pogl'dami, nastawieniem,
i zasadami znacznej cz">ci spo=ecze<stwa polskiego w macierzy.
Nie na umys=y os[b my>li kr[tkiej i zak=amanych – nie dla podrostk[w
i doros=ych lecz wysoce pobo/nych.
R[/nice z innymi s=ownikami, mog'ce sprawi: k=opot, odrzut&
• w sprawach wiary&
1. kler >rodowiskiem homoseksualist[w; bajki kleru nie s' krzewieniem o>wiaty na swoje roz-
garni"cie, horyzonty my>lowe, lecz przyci'ganiem dzieci do pedofil[w w jego szeregach.
My>l wzros=a, a bajki nadal te same bo o dzieci chodzi, nie o szerzenie wiedzy o >wiecie.
2. Jezus Chrystus zosta= stracony za haniebny czyn, kt[ry pedera>ci, w Konstantynopolu Nowy
Testament pisz'cy, wymazali zupe=nie, i “pann"” sobie z niego uczynili ]“w jednej sukni chodzi=”
¯ ang. cloth ^ sukno\ – przedmiot do wzdychania, i rozstrz'sania jego m'k na >w. Krzy/u.
Marny los dzieci w r"kach osobnik[w uwielbiaj'cych cierpienia i zadawanie ich innym, dla swej
przyjemno>ci, upo>ledzonych emocjonalnie, pozbawionych wra/liwo>ci, to dlatego.
• polityczne – moje antykomunistyczne pogl'dy, nie tylko antyklerykalne&
Lenin i Stalin uwiecznili swe postacie w Sierpie i M=ocie – symbolu komunizmu.
Lenin, 1870 – 1924 ¯ len ]ziemia\ ˘ sierp ]symbol rolnika, rolnictwa\,
Stalin, 1878 – 1953 ¯ stal ˘ m=ot ]symbol robotnika, przemys=u\.
To nie jest symbol sojuszu robotniczo-ch=opskiego# Len•in, Stal•in – zwi'zek w przyrostku `in.
Lenin ¯ len ]ziemia ˘ niem. Polen ^ ang. Poland, ro>lina len, lennik, le< ^ wa=ko< ¯ wa=, wal ^ ziemia\.
W=adimir Iljicz Lenin ]ur. Uljanow ¯ Julian\, poszed= za K. Marksem i F. Engelsem – niemieckimi
/ydami, w publikacjach kt[rych zaczytywa= si". Reform" roln' mia= na uwadze, kolektywizacj"
rolnictwa, wsp[lnot" maj'tkow', tj. pozbycia si" obszarnik[w, i wsp[lnego uprawiania ziemi, przez
wie>niak[w, zgromadzonych w ko=chozach ¯ ko= % choz ¯ kollektiwnoje choziajstwo ]wsp[lne
gospodarowanie\ – jeden z licznych b="d[w teoretyk[w socjalizmu, maj'cego wie>: narody do
utopijnego materializmu, tj. op=ywania w dostatkach.

• j"zykowe&
1. moje zrozumienie funkcji przedrostk[w b"d'cych swoist' odmian' czasownik[w, swego
rodzaju koniugacj', nieznan' dotychczas.
2. symbolika kolor[w&
- bia=y – niski, kr[tki ]p=ytki gdy pod wod'\; mniejszo>: ˘ Morze Bia=e ]dos=. P=ytkie\,
- czarny – wysoki ]g="boki\ ˘ Morze Czarne ]dos=. G="bokie\, Crna Gora, i inne,
- czerwony, krasny – wi"kszo>:, wy/ej ˘ Bie=o` i Krasnoarmiejec, Ru> Czerwona.
3. liczne inne sprostowania, poja>nienia, w dziesi'tkach, nie w spos[b mi je tu wyliczy:, np.
ang. day ˘ dziej(e ]czyn(y\ ˘ dobro•dziej(czy<ca, z=o¶dziej(czy<ca; k ]do\, s ]od\; wasser, =ada
]woda\ ˘ was, =[d ˘ kwas ]czynnik\ – s=[d ]odczyn\ ˘ dzie< ]do czynu\ – noc ]odpoczynek\.
• narodowe, historyczne&
1. Polska – kraj nad Wis=', historycznie i obecnie.
2. Konstytucja 3 Maja 1791.
3. okupacja P=d. Litwy, 1919, i Zach. Ukrainy, 1920.
• wojskowe&
musztra w celu wyrobienia pos=usze<stwa dow[dcom, karno>ci i uleg=o>ci /o=nierza.
• seksualne&
gwa=t, pederasta, piast, mi"dzynarodowe zwi'zki pochodzenia wulgarnych s=[w.

M[j S=ownik r[/ny jest znacznie tre>ci' i prezentacj' zagadnienia od innych, bo taki ju/
jestem i taki te/ jest mój język polski, jego zrozumienie. I st'd wyp=ywa drugi tytu= S=ownika.)
 SPIS TREÍCI
numer

Obja>nienie skr[t[w i znak[w .................................................... —

Wst"p ................................................................................................... —
Geneza s=[w ..................................................................................... 000
Zg=oski ................................................................................................ 400
S=ownik ] zasadnicza cz">: \ ................................................................. 500
S=ownictwo latopisu wo=y<skiego, 1288 r. 1\ .......................... 540
S=ownictwo kroniki Lit. i ?m. , z 1550 roku 1\ ........................... 550
Nazwy 1\ dotycz'ce bada< Wiek[w Írednich, g=[wnie Litwy i Rosji.......... 600
Uwagi o s=ownikach 1\ ..................................................................... 700
S=ownik j"zyka polskiego ]Sjp 1807\ – S.B. Linde...................................... 710
S=ownik etymologiczny j"zyka polskiego ]Sejp 1927\ – A. Brückner........... 720
S=ownik staropolski ]Ss 1953\ – S. Urba<czyk i inni.................................... 730
S=ownik staropolski ]Ss 2011\ – R. Mazurkiewicz........................................ 732
ma=y S=ownik j"zyka polskiego ]mSjp 1969\ – S. Skorupka, H. Auderska,
Z. +empicka, i zesp[= 21 os[b............................................................. 740
Wielki s=ownik etymologiczno-historyczny j. polskiego ]Wseh 2008\ –
K. D=ugosz-Kurczabowa....................................................................... 750
S=ownik wyraz[w obcych ]Swo 1980\ – J. Tokarski, i zesp[= 13 os[b....... 760
S=ownik ang.-pol. i pol.-ang. ]Sap 1958\ – T. Grzebieniowski..................... 770
Podr"cznik ros. zg=osek; Handbook of Russian Roots ]HRR 1961\ –
C.A. Volkovsky, M.A. Poltoratzky........................................................ 780
Webster’s New World Dictionary of the American Language ]WD 1962\ –
D.B. Guralnik, J.H. Friend, i zesp[= 94 os[b........................................ 785
New Russ.-Eng. and Eng.-Russ. Dictionary ]r-eDict 1944\ – M.A. O’Brien 787
Nowyj russko-francuzskij S=owar ]r-fS=ow, bez roku\ – N. Soko=ow........... 789
Inne publikacje& s=owniki, encyklopedia, atlas, Wikipedia............................ 790
J"zyk indo-europejski .................................................................... 800
Wykaz {r[de= .................................................................................... —
Popularno>: nazwisk .................................................................... 900
Nazwiska w Polsce ........................................................................ 950

1\ Cztery rozdzia=y powt[rzone z mej “Litwy w XIII wieku”

opublikowanej na Internecie z datami 10 czerwca 2011, 23 wrze>nia 2013,
i 2 kwietnia 2014, tu wi"cej uwag o s=ownikach.
Ci'g dalszy przypisu na nast"pnej stronie.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

Przypisu ci'g dalszy.
1\ Cztery rozdzia=y powt[rzone z mej “Litwy w XIII wieku” opublikowanej na Interne-
cie, ostatnie wydanie z dat' 2 kwietnia 2014. Tu adaptowa=em, tj. g=[wnie opu>ci=em
odno>niki do innych rozdzia=[w “Litwy” kt[rych tutaj nie ma.
Rozdzia=y te powt[rzy=em w S=owniku jako przydatne nie tylko do bada< dziej[w Litwy
i Rosji – do Polski te/, bo wiele nieporozumie< j"zykowych istnieje do dzi> w podr"cz-
nikach historii i naros=ej literaturze charakteru omal gaw"dziarskiego, noweli, powie>ci,
lecz z ambicjami powa/nego dzie=a, pisane przez poet[w i pisarzy ]pisarz – osoba
kt[ra umie pisa: i niewiele wi"cej; prominent w czasach powszechnego analfabetyzmu
XIX wieku; tw[rczo>ci' pisarzy zmy>lenia, urojenia, fikcja, do dzi>\.
Tak i b="dy w s=ownikach.
• Piast ]Piastun; Opiekun, Plenipotent rodu\ – od piasty u ko=a ˘ Piast Ko=odziej
]przed chat' siedzia= i ko=a “dzia=” – czyni=, a Rzepicha straw" gotowa=a\.
piastowa: – obejmowa:, szczeg[lnie stanowisko. Piastowie obejmowali co urodziwsze
dziewice, pie>cili je, ze skutkiem. Tak i w Rosji. Ludno>: by=a w=asno>ci' feuda=a.
• Boles=aw Krzywousty ]Fa=szywy, Oszuka<czy, Szkodliwy “podzieli= Polsk" jak g=ow"
kapusty”\, 1107–1138 – bo krzywe usta mia=, zdeformowane, t=umaczony na j"zyk
angielski Wrymouth ]Wykrzywione Usta, fizycznie\.
Fa=szywy – przydomek u/ywany od Skandynawii ]Eyjolf Fa=szywy, z sagi ok. 963–981
A.D.\ po Bizancjum ]Micha= Trawny †867 A.D., tu rzecz problematyczna\.
• Leszek Bia=y ]Niski, niskiego wzrostu\, 1202–1210–†1227 – bo siwe w=osy mia=.
• W=adys=aw +okietek ]Zak'tek ¯ =okie: ^ k't; w=a>ciciel Brze>cia Kuj.\, ¿1260–1306–
1320 –†3333 – bo wzrostu =okcia ]=okie: – miara d=ugo>ci 576 mm, nieco ponad 0.5 m.\,
bratem +okietka – Leszek Czarny ]wysoki – co> {le z «=okciem»\; Brze>: ]granica\.
• Zawisza Czarny ]Wysoki lub Karny, Zdyscyplinowany\ †1420 –
„...w m"ztwie czarnego rycerza” ]koloru czarnego; 1816 r.\.
• Bia=oru> ]Ru> Niska, Nizinna, bagna\ t=umaczona na j"zyk angielski White Russia,
na franc. La Russie Blanche, niem. – Weissrussen ]bia=oruski; koloru bia=ego\.
• a Ma=opolska ]M=oda Polska, w przeciwie<stwie do Wielkopolski – Starej Polski,
kolebki\ – t=um. na j"zyk francuski jako Petit Pologne ]Ma=a, rozmiarem, rzadziej
wiekiem, mo/na wi"c w ko<cu uzna:\.
Ma=opolska – wzgl"dnie nowy nabytek, odebrana Wielkomorawii przez Boles=awa
Chrobrego †1025 ]Dzielnego, Czynnego, pewnie i st'd przydomek, bo i Kijowa
dobywa=, 1018 r.\.
dzielny ^ czynny ˘ z=o(dobro(ko=o•dziej(czy<ca, u•dzielny, u•dzielaj'cy si" ^ u•czynny;
samo•dzia=aj'cy ^ samo•czynny ^ auto•mat; samo ^ pod ^ auto ˘ auto•graf ^ pod•pis,
Pod•lasie ^ same lasy, nie ‘kraj przy Lachu‘, itd.
chrabor ]dos=. chronicznie, stale, ci'gle, nieustannie walcz'cy\ ¯ chra % bor ¯ borba.
ma=y – m=ody, wielki – stary, ten, kto do/y= s"dziwego wieku, zmar= ze staro>ci ˘ Kon-
stantyn Wielki †337 A.D. ]za=o/. Konstantynopola na miejscu staro/. Bizancjum\, W=odzi-
mierz Wielki †1015, Kazimierz Wielki †1370, Wielkie Ksi"stwo Litewskie ]nie rozmiarem,
zasi"giem ziem\, Nowogr[d Wielki, Wielkomorawia, ang. Great Britain ]Wielka Brytania\,
great-grandfather ]pradziadek\, little sister ]m=odsza siostra\.
w pisowni starorosyjskiej&
men;wπj -mie<szij – 1. ma=y, 2. m=ody ]ang. little, small; slender, scant, short\,
bol;wπj -bolszij – 1. wielki, 2. stary ]ang. great, big, large, grown-up\.
• sto ^ 100, wielo` ˘ stopa ]wielopalec\, stokrotnie ]wielokrotnie\, sto•k=osa(noga;
stolica ¯ stolec, tak i 40 – liczba 40 i wielo`. Nie >wiadomi, lecz pisz'cy&
stokro: – stokrotnie, sto razy; Noe p=ywa= na swej Arce dni 40, kwarantanna ^ 40 dni,
ani dnia mniej, ani wi"cej, dos=ownie. Uj>: Wo=gi – 72, liczba j"zyk[w – 72, i inne.
• wasza mo>: ]wysoko>:\ ˘ waszomo>: ˘ wa>:; ang. His lub Her Royal Highness
]H.R.H.\ ˘ Jego Kr[lewska Mo>: ]J.K.M.\ – w mSjp 1969& skr[t s=owa mi=o>:.
W mym S=owniku ostrze/enie, /e zanim kto przyst'pi do pisania,
powinien naby: troch" wiedzy w j"zykach, a w j"zyku polskim najpierw.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 OBJAÍNIENIE SKRØTØW I ZNAKØW
PRZYJ´TE SKRØTY
do opisu wyraz[w has=owych

anat. – anatomiczne kult. – kulturowe płatn. – p=atnicze

anim. – zwierz, animal L. – Carolus Linnaeus, płaz. – p=az
arch. – archaizm ur. Karl von Linne poet. – poetyckie
archit. – architektoniczne 1707–†1778, pogard. – pogardliwie
astr. – astronomiczne szwedzki botanik pojazd. – pojazd
biochem. – biochemiczne Lmk. – Jean Babtiste Pierre pojemn. – pojemnik
biol. – biologiczne Antoine de Monet pokr. – pokrew•ne(ie<stwo
bot. – botaniczne Lamarck, poligr. – poligraficzne
broń. – bro< 1744–†1829, polit. – polityczne
bud. – budowlane francuski naturalista pora. – pora& roku, dnia
chem. – chemiczne lekceważ. – lekcewa/'co pot. – potocznie
czynność. – czynno>: leśn. – le>nicze powin. – powinowactwo
dawn. – dawne liczebnik. – liczebnik poz. społ. – pozycja spo=eczna
dent. – dentystyczne lit. – literackie prawn. – prawnicze
dosł. – dos=ownie, literalnie log. – dot. logiki proces. – proces
drzew. – drzewo lotn. – lotnicze prof. – profesja, zaw[d,
dźwięk. – d{wi"k łow. – =owieckie ]p=atne\ zaj"cie
ekon. – ekonomiczne masz. – maszynowe w przen. – w przeno>ni
elektr. – elektryczne mat. – matematyczne przestarz. – przestarza=e
etn. – etniczne mebel. – mebel psych. – dot., psychiki
farmac. – farmaceutyczne med. – medyczne psycholog. – dot. psychologii
film. – filmowe metal. – metal ptak. – ptak
filoz. – filozoficzne meteor. – meteorologiczne publ. – publikacja
fiz. – fizyczne miara. – miara rel. – religijne
fizjolog. – fizjologiczne czasu czasu roln. – rolnicze
fotogr. – fotograficzne dług. d=ugo>ci ruch. – ruch
gad. – gad pojemn. pojemno>ci ryba. – ryba, rybackie
garb. – garbarskie wagi wagi słowotw. – s=owotw[rczo pokr.
gaz. – gaz miner. – minera= społ. – spo=eczne
geod. – geodezyjne mit. – mitologiczne sport. – sportowe
geogr. – georgaficzne moneta. – moneta spoż. – spo/ywcze
geolog. – geologiczne mors. – morskie stan. – stan
geometr. – geometryczne muz. – muzyczne szkoln. – dot. szkolnictwa
górn. – g[rnicze narz. – narz"dzie szlak. – szlak& droga, >cie/ka
gra. – gra& karc., dzieci"ca nastr. – nastr[j szt. – dot. sztuki
grzyb. – grzyb natura. – natura taniec. – taniec
handl. – handlowe nielit. – nieliterackie teatr. – teatralne
hist. – historyczne obelż. – obel/ywe techn. – techniczne
hutn. – hutnicze odzież. – odzie/owe tkan. – tkanina
insekt. – insekt ]='cznie z butami wet. – weterynaryjne
instr. – instrument i nakryciami g=owy\ włos. – w=osy, szer>:
introlig. – introligatorskie ogrodn. – ogrodnicze wojsk. – wojskowe
iron. – ironicznie okrzyk. – okrzyk wulg. – wulgar•nie(ne
jęz. – j"zykowe osob. – osobiste zdarz. – zdarzenie
jubiler. – jubilerskie owad. – owad zdrobn. – zdrobnienie
karc. – karciane ozd. – ozdoba zgrub. – zgrubienie
kolej. – kolejowe paleont. – paleontologiczne zool. – zoologiczne
kolor. – kolor panc. – cz">: pancerza zootechn. – zootechniczne
konstr. – konstrukcja petr. – ska=a zwierz. – zwierz
kosm. – kosmetyczne pierw. – pierwotnie żart. – /artobliwie
książk. – ksi'/kowe pieszcz. – pieszczotliwie żegl. – /eglarskie
księg. – ksi"garskie plast. – plastyczne
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 OBJAÍNIENIE SKRØTØW I ZNAKØW
w pozosta=ych, przytoczonych cz">ciach
A.D. — =ac. anno Domini, km — kilometr PWN — Pa<stwowe Wydawnic-
w roku naszego Pana, ks. — 1. ksi'/", ksi"/na, two Naukowe PWN,
r[wnowa/nik po Chr., 2. ksi'dz w Warszawie
pisane czasem ˚p.n.e. l. — liczba pt. — pod tytu=em
adm. — administrac•ja(yjne l. poj. – pojedy<cza, r. — rok
Am. — American ]American l. mn. – mnoga rz. — rzeka
Internat’l Encyclop.\ lit. — litewski ]poz. lit. – rzecz. — rzeczywisto>:
am. — ameryka<sk•a(ie pozycja literatury\ skr. — skr[t, skr[cony
b. — bardzo ltps — latopis spo=. — spo=eczn•e(y
B.C. — ang. before Christ, ltpsc — latopisec staro/. — staro/ytny, w staro/.
przed Chrystusem Lub. — Lubelski Swo — S=ownik wyraz[w ob-
bibl. — biblijny ]np. Che=m Lub.\ cych PWN, 1980
bryt. — brytyjsk•a(ie =ac. — j. =aci<ski szl. — szlachecki(e
c. — c[rka +awr. — +awrentewskaja ltps. szw. — szwedzki
c.d. — ci'g dalszy m — metr(y >redniow. — >redniowieczny
charakt. — charakterystyczn•e(y M. — morze t. — tom
cerk. — cerkiewne Maz. — Mazurinskij letopisiec tj. — to jest
chron. — chronologicznie m-c — miesi'c t=um. — t=umaczenie
cyber. — cybernetyczny m.in. — mi"dzy innymi tzn. — to znaczy
czyt. — czytaj mjsc. — miejscowo>: tzw. — tak zwany
d. — dom ]z d. – z domu\ mSjp — ma=y S=ownik j. pol. ukr. — ukrai<ski(ego
dialekt. — dialektyczn•y(e PWN, Warszawa 1969 ur. — urodz•enia(ony
d=. — d=ugo>: muzu=. — muzu=ma<skie v. — vel ]lub, albo, inaczej\
dot. — dotycz•y:('cy n( — nad ]nad rzek'\ vol. — volume, tom ]>redniow.
encyklop. — encyklopedia nazw. — nazw•a(isko ang. i franc. ¯ =ac.
etym. — etymologia nord. — nordycki(e volumen – rolka, zw[j\
etc. — =ac. et cetera norm. — norma<ski(e w. — wiek
]i reszta, i podobnie\ Nowogr. — Nowogrodzka letopis w. ks. lit. — wielki ksi'/" litewski
f. — foliat ]strona\ np. — na przyk=ad W. Ks. Lit. — Wielkie ]czyt. Stare\
gat. — gatunek odpow. — odpow•iednik(iadaj'cy Ksi"stwo Litewskie
germ. — germa<ski(e odwr. — odwrotn•o>:(ie wg — wed=ug
g=. — g=[wn•y(ie ok. — oko=o w=. — w=a>ciwy, w=asny
got. — gotycki(e ord. — ordynarn•e(ie(y wn. — wnuk, wnuczka
gram. — gramatyczny p. — 1. paginat, strona, woj. — woje•w[dztwo(woda
gubern. — gubern•ator(ia ]woj.\ liczbowe oznakowanie wo=. — wo=y<ski ]Letopisiec
h. — has=o stron, numer strony Wo=. 1205–1292\
holender. — holenderski(e — 2. pan lub pani Wo=. — Wo=y<ski,
indoeurop. — indoeuropejski(e PAN — Polska Akademia Nauk np. W=odzimierz Wo=.
in/. — in/ynier p=d. — po=udnie wsch. — wsch[d, wschodni
Ipat. — Ipatiewskaja letopis p=n. — p[=noc wulg. — wulgarne
isl. — islandzki palat. — palatyn(at, ww — wy/ej wymienion•a(y
itd. — i tak dalej palatalizacja wyj. — wyj'tek
itp. — i temu podobnie p.n.e. — przed nasz' er', A.D. wzgl. — wzgl'd, wzgl"dny
jedn. — jednostka, np. miary ¯ anno Domini, roku zach. — zachodni
jez. — jezioro Pana – przed Chryst. zat. — zatoka
j., j"z. — j"zyk podkr. J.D. — moje podkre>lenie z d. — z domu
j. ang. — j"zyk angielski pol. — polski zm. — zmar=
j. dun. — j"zyk du<ski polit. — polityczn•e(y znacz. — znaczenie
j. franc. — j"zyk francuski po=. — po=owa /m. — /mudzki
j. gr. — j"zyk grecki popr. — poprawnie
j. isl. — j"zyk islandzki por. — por[wnaj } | — 1. w wymowie,
j. niem. — j. niemiecki posp. — pospolicie 2. uzupe=nienia
j. pol. — j"zyk polski pot. — potoczny i komentarze
j. ros. — j"zyk rosyjski pow. — powiat, powierzchnia ¿ — 1. urodzony,
j. szw. — j"zyk szwedzki powsz. — powszechn•e(ie 2. nie istniej'ce
i inne j"zyki, podane z nazwy, pot. — potocznie † — zmar=
w tym staro`, pra`, >rednio- praw. — prawniczy ÷ — od – do
wieczny. prawdop. — prawdopodobn•ie(y ˚ — patrz
j.w. — jak wy/ej przen. — przeno>nia  — wymienno>: d{wi"k[w
k( — ko=o, blisko, opodal przym. — przymiotnik ¯ — st'd te/, pochodzi od,
w pobli/u, obok przyp. J.D. — przypisek autora pochodna od
kier. — kierunek, kierownictwo publ. — publikacja ° — stopie< geograficzny
kn. — knia{ * — minuta geograficzna
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 WST´P

I. S tan wiedzy i opisu j"zyka polskiego wymaga znacznej poprawy, dalszej pracy nad opisem&
• istniej'ce dwa bezokoliczniki& czasu tera{niejszego i przesz=ego – nie opisane, /e istniej' takie,
• nie>wiadomo>: /e przedrostki tworz' formy czasu przesz=ego& za(po(prze(wy(w(od(do•bi:,
• b='d w kolejno>ci liter zmi"kczaj'cych w alfabecie polskim nie wykryty&
c – cz, :,
s – sz, >, ale
z – {, /; twarde  mi"kkie ˘ /  sz  cz ]twarde\, za> {  >  : ]mi"kkie\ ˘ gro{ba – pro>ba,
• mieszane «dobry» ]waleczny\ z «lepszy» ]wi"kszy\; jako «dobry» ˘ «lepszy» ]stopie< wy/szy\,
pod jednym has=em, «kr[tki» jako& 1. nie wystarczaj'cy, ang. short, 2. =askawy, =agodny ¯ s=aw.,
• szereg b="dnych poja>nie< – nieznane funkcje s=[w, w tym «bia=y», «bi:»& ko< bia=onogi ]kucyk\
poja>niaj'& o bia=ych nogach ]wa/ny kolor n[g#\, pozycje spo=eczne «pod`» – poni/ej stopnia,
bo tak dzisiaj jest, lecz w dawnej Polsce tak/e «sam, jeden» ˘ Pod•lasie ]same lasy\.
• w Ss 1953 bez r[/nicy mi"dzy «sze>ci`» ]sz[sta cz">:\ a «sze>cio`» ]sze>ciokrotnie\,
jak «w :wierci» ]w czwartej cz">ci\ – sze>cipi"dek jest 6-t' cz">ci' pi"ty ]futa, ang. foot\,
nie 6-krotnej wysoko>ci, tj. ok. 1,2 m.,
• kuleje pochodzenie staropolskich s=[w z j"zyk[w obcych, a nawet pokrewnych&
- bathuch ]r"cznik k'pielowy\ ¯ ang. bath ]k'piel\ – wpisany pod botuch, na wyczucie,
- broszat ¯ >redniow. ang. brusshe ¯ starofranc. brosser – znaczenie $ ]niewiadome\,
- brzudzyc abhorrere ]brzydzi:\, staropol. YU, =ac. abhorrere }#| – jako brudzi:,
- buk ]gat. drzewa\ ¯ >redniow. ang. book,
- butynek ¯ starofranc. butin – wpisany pod bitunek ]butibitu\ ¯ }w domy>le| bi:, bo =up,
- sinder ]odpad po obr[bce gor'cego metalu\ ¯ >redniow. ang. sinder, cinder – jako ¢zynder,
- smathtlaki ]g=adkie d=u/yce\ ¯ ang. smooth % tall – znaczenie $ ]nieznane, niewiadome\,
- brutka sponsa ]panna m=oda lub m"/atka tu/ po >lubie\ – jako oblubienica, na domys=,
- schromi: ]okulawi:\ ¯ chromi: ]utyka:, ang. to limp, to halt, to lame\ – jako okaleczy:, na domys=,
s=aw.-ros. shest;-sczest ˘ staropol. sczy>: ]zcziszcz\, EY – Bohemizm, na domys=,
- s=aw.-ros. poto=ok ]powa=a, sufit\ ˘ staropol. t=o – pod=oga wg autor[w Ss 1953, mo/e i tak,
i inne; autorzy znali zasady zapisu d{wi"k[w, i stosowali je >lepo, neologizmy& botuch, ¢zynder,
gubili si" w przypisywaniu =aci<skiej terminologii staropolskim s=owom; abhorrere jest znamienne.
• sporadycznie zdarzaj' si"&
– chaos sk=adni zdania& bywa: „s=owo posi=kowe s=u/'ce }do czego$, J.D.| w po='czeniu z imies=o-
wem biernym do tworzenia czasu tera{niejszego i przesz=ego strony biernej czasownik[w&
a. niedokonanych..., b. dokonanych... itd.”
powinno by:& s=owo posi=kowe, w po='czeniu z imies=owem biernym s=u/'ce do tworzenia... itd.,
– dr"twe, niezrozumia=e definicje, jak wy/ej& „s=owo posi=kowe... itd.” dot. bywa: – zdarza: si",
– psuty, wik=any j. polski& sad ˘ sadowi: ]czas tera{n.\ ˘ o` % sadzi: ˘ osadzi: ˘ osadza: }po co$#|.
– b="dy r[/nej natury, has=o&
by=o& «czynno>: odby=a si" w przesz=o>ci» – je/eli odby=a si", to w przesz=o>ci,
westybul& «...przy wej>ciu w du/ym gmachu...» – nie ma ma=ych gmach[w; g ^ wielki ¯ ang.
zmierzy:& «okre>li: wielko>:, ilo>:» – ilo>: nale/y do nieokre>lonych,
rani:& «ura/a: bole>nie» – dotkliwie; nie ma ura/ania przyjemnego,
sp=odzi:& «pocz':, urodzi: dziecko» – wydzieli: /ywy p=[d poza =ono, dzieci nie rodz' si",
zni/y:& «znosi: na d[=» – nie ma znoszenia do g[ry; tak i korzecznik «...spada woda z g[ry»,
staropol. sp=yn':& opa>: w d[= – nie ma opadania do g[ry, tak i spuszcza:& opuszcza: na d[=,
staropol. spa>:, opu>ci: si" nagle z g[ry na d[= – nie ma opuszczania do g[ry,
staropol. z=oty kuwszik ]dzbanek\, zapisany koschik – jako koszyk }plecionka ze z=ota..., J.D.|,
staropol. kr[bka& rodzaj =ubianego lub plecionego naczynia – naczynia s' wodoszczelne,
staropol. sesnal ]przyzna=\, ze` ^ przy` – jako $ ]niepewne, nie wiadomo co\,
staropol. zembry – Zambr[w, przy trasie Warszawa – Bia=ystok,
staropol. lgn':, zapisane gln': ]przestawka& lg – gl ¯ glina ¯ >redniow. ang. gly ^ klei:\ – $,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 WST´P
staropol. cierpienie& cierpki smak w ustach – je/eli smak fizyczny, to w ustach,
staropol. dr"ga& nazwa ryby – pstr'g, s=owotw. koncepcji 024& dr"ga – pr"ga ˘ pstr'g,
staropol. krzywdzi:& szkod" niesprawiedliwie wyrz'dza: – nie ma szk[d sprawiedliwych,
staropol. szczka: ]k=u:\ jako /ga: – pomyli=o si" d{ga: ]k=u:\ ze /ga: ]pali:\ ˘ po/oga.
staropol. szyja, jaka> metalowa cz">: p=uga, mo/e lemiesz – lemiesz nie kszta=tu szyi,
mSjp 1969, nadbiera: «bra: wi"cej ni/ si" nale/y, bra: za wiele» – na opak, troszk",
tak i nadpi:, nadgry{:, lecz gdy wi"cej& przebra: ˘ przebra: miark".
w Swo 1980, mebel «przeno>ny sprz"t, zwykle z drzewa» – z drewna; drzewo jest /yw' ro>lin'.
Wi"cej uwag pod numerami& Ss 1953 – nr 730, mSjp 1969 – nr 740, Swo 1980 – nr 760.
• wypociny, czyli wymuszone u/ycia s=[w w za='czonych przyk=adach;
zbyt wiele by zacz': tu wylicza:, masa, ale, by nie by: go=os=ownym&
dogra:& Dograli parti" bryd/a }uko<czyli, J.D.|.
dogry{:& Dogryz= ostatni kawa=ek chleba }zjad=, J.D., dogryzam tu autorom mSjp 1969|.
dogrza:& S=o<ce z ka/dym dniem mocniej dogrzewa=o }grza=o; dogrzewa: ^ przypieka:, J.D.|.
• mechanicznie tworzone dziwol'gi j"zykowe, gdy z formy czasu przesz=ego tworzyli form" czasu
tera{niejszego, na opak, d=u/yzn" j"zykow', istotnie, u/ywan' w rzadkich okoliczno>ciach&
cie<czy: ˘ wycie<czy: si" ˘ wycie<cza: si"
czerpa: ˘ wyczerpa: si" ˘ wyczerpywa: si"
dobywa: ˘ wydoby: si" ˘ wydobywa: si"
ja=owi: ˘ wyja=owi: ˘ wyja=awia:
A istnienie w PAN-ie, w dziedzinie literatury i filologii, literackiej nagrody im. A. Brücknera –
fa=szerza i hochsztaplera, w mej opinii – wyjawia jak nisko >wiat polonist[w zna sw[j j"zyk,
znamienne# Wi"cej dziwol'g[w, poczyna< polonist[w-akademik[w ˚740 ]uwagi o mSjp 1969\.

II. S=ownik utworzony przeze mnie zawiera&

1. Poprawki i uzupe=nienia&
• do “ma=ego S=ownika j"zyka polskiego” ]mSjp\ 1969& almanach, brzeg, dobry i dobrze, klamka,
lato, leszczyna, maczuga, ma=y, mija:, mierzeja, mo>:, nadobny, or"dzie i proklamacja, po-
dajnica, przyczko, staw, tryb, zaj':, zamar=y, zapyzia=y, zaszczepka.
• do “S=ownika wyraz[w obcych” ]Swo\ 1980& erster, ukr. kiternoha ˘ kuternoha, latarnia, laweta,
maczuga, manekin, margaryna, mebel, teodolit.
• do Encyklopedii Powszechnej& obrz"d.
• do S=ownika staropolskiego ]Ss\ 1953& bia=o-grzywy(nogi, biele<, binduga, czeladnie, dziebrz ¯
debr, dech ¯ oddech ]mas=o ma>lane\, dyb-a(y, krzywousty, smathtlaki, smolnianin, spusz-
cza:, sta:, stawny, szleftuch, zarzecki, zawoda, zawodzi:, zaw[d, zdrowie, zender, z=o/y:.
˚nr 730.
2. Moje definicje hase=& bez`, czasownik, g'szcz, gniew, gwiazda, jajko, klimat, ko=ata:, liczba, =ama:,
matador, nacjonalizm, okoliczno>:, plecionka, prawda, ra{ny, wiedza, /ycie, i potencjalnie inne.
3. Moje poja>nienia&
• hase=& bawi:, byd=o, ci'g, czas, deska, dow[d, dr'g i kr'glak, drobnica, dzieli:, dziesi":, gi':,
gniew, gor'cy, grasowa:, i>:szed=, jako, jaruga, jele<, je>liby, kalisko, karczemny, klamka,
k=ama: i =/e:, kod, ¢ko=odnik, kopa:, ko>:, kreacja, kropla, kr[lik, kruszy:, krzywo i prosto, kula
]ziemia\, kupa=a, kurhan, kutas, kwarc, kwas, kw"ka:, kwiat, la:, ladaco, latopis, lepiej, le/e:,
liczba, =ad(ny, =ajno, =opata, maczuga, mag ]uzup.\, malina, ma=-o(y(e, ma=/e<stwo, mianownik,
mierzeja, mi"kki, mimo, mniema:, most, mo>ci, musztra, nabawi:, nadobny, obces, obrz"d, oko,
okolicznik, okolica, omal, opanowa:, og[=, osob-a(ny, piana, pi=ka, p=ot, poczet, podbudowa,
pokost, polski, potoczny, ra{n-y(o, ruch, smalec, sok, sosna, sowa, staw, stodo=a, strona, syn-
chronizacja, sztama, >wierk, to, troska, tryb, wa=ko<, wielki, wiosna, w[dka, w[=, wskaz-a:([wka,
wysoki, wszystko, zabawa ]zaj"cie\, zaczepka, zadawa: si", zagrywa:, zakalec, zakrawa: i za-
kroi:, zaledwie, zamiesza:, zar"czyny, zarzecze, zawarty i zawiera:, zbie/ny, zestaw, zwa>ni:,
/achn': si", /e, /y:, i inne ]przesta=em w ko<cu notowa: – zbyt wiele ich\,
• form czasownikowych& da, is, ist, pra, ra{]no\, tym, tem, te, /e,
• form przecz'cych i twierdz'cych& da, tak, no,
• funkcje liter.
4. Znaczenia zapomnianych zg=osek& ba, ina, kro, kur, le]n\, nia, on, pa, po, ski,
«wielko>:», «woda», «ziemia», i wielu innych.
5. Sk=ad s=[w – z jakich zg=osek sk=adaj' si".
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 WST´P
6. Historyczne pisownie s=[w&
• z j"zyka s=aw. ˘ starobia=orus. ˘ staropol.
• z j"zyk[w obcych& grecki ˘ =ac. ˘ ]staro\franc. ˘ ang.,
got. ˘ anglosas. ]staroang.\ ˘ >redniowiecz. ang. ˘ ang.
7. W jaki spos[b powsta=y te s=owa i jak w"drowa=y, w jakim kierunku.
8. W jaki spos[b mog=y powsta:.
Nie w spos[b mi wyliczy: naniesionych zmian, bo zbyt wiele spraw musia=em kontrolowa:, czyn-
no>: odnotowywania r[/nic by=a jedn' z ostatnich w wa/no>ci.
W mym S=owniku, w cz">ci wprowadzaj'cej, tutaj, formy fleksyjne ]deklinacji i koniugacji – odmiany
wyraz[w przez przypadki i liczby, oraz form czasownikowe\, jedynie ˚nr 099 Pr[bka.
W cz">ci zasadniczej S=ownika nie ma opisu form gramatycznych ]zaimek, przydawka, imies=[w
przymiotnikowy, przys=[wkowy, uprzedni, bierny, przesz=y; tryb\ – czynno>ci kt[r' mi=uj' Polacy,
biurokraci z natury, lubuj'cy si" w klasyfikowaniu, szufladkowaniu wszystkiego, co mo/liwe.
S=owa ='czy=em w ich wi'zki, opisuj'c zaledwie podstaw". Pochodne podstaw poprzez za-
stosowanie przed` i przyrostk[w do='cza=em w takiej formie, jak powstawa=y, nie bacz'c na
niezgodno>: przenoszenia ich sylabami. W korzystaniu niewielkie utrudnienie, lecz oszcz"dno>:
miejsca wielka, i uwaga skupiona na sednie.

M[j S=ownik wymaga dalszej pracy nad nim.

San Francisco, 2015, maja 25, poniedzia=ek.

R[/nice z innymi s=ownikami; tekst przeniesiony tu 22 kwietnia 2023 spod has=a «nowator», bo zbyt d=ugi.

W mym S=owniku nowymi rzeczami do wiedzy o >wiecie s', m.in.

1. dziwnie podobnie sobie brzmi'ce& Kau•kaz  Ba=•kan]y\ ]g[ry\; P•er•s ˘ S•er•b, P  B;
Persia ˘ Serbia; a•gar  a•rag ˘ Agaria – Aragonia; latak  katal ˘ Latakia –Catalonia.
2. znaczenia nazw& Afryka, Brytania, Syberia, i Irlandia jako Hibernia, czyli l'd gor'cy  zimny,
brrr....
3. wyspa Malta ˘ Atlan]tyda\ ¯ tide. =ac. Atlanticum ]mare\ ˘ Atlantic, pol. Atlantyk;
is ]woda\ ˘ tis, tic ]¢fala\, >redniow. ang. tek, tekk ]tykanie, ciche, jak zegara, lekki dotyk, tkni"cie;
up=yw czasu mi"dzy dwoma tykni"ciami\ ˘ tide, tid ]fala, czas, okres\ ˘ wyspa Atlantis
]fale Malty\;
Baltic, Ba=tyk, Adriatic, Adriatyk, Arctic, Arktyka ]fale wodne\ ¯ bal, ba=, adr, arc, ark ]woda\ ˘ rak.
4. nazwy rzek&
Tigris ]Tygrys\ ¯ gr[d Tikrit % is; krit ¯ `krta ]wykonany\,
Euphrates ]Eufrat\ ¯ eu % frater ]bratnia rzeka\ ¯ =ac. frater ]brat\.
5. nazwy Iraku, Kairu i Irlandii, dosł. powietrze-ziemia&
Ir•ak ]Iraq\  Ka•ir ]Cairo\;
Irlandia ]Ireland\, gdzie&
ir ]powietrze\ ¯ staroang. air ¯ starofranc. air, aer ¯ =ac. aer ¯ gr. aer;
ak, ka, ska, land ]ziemia\;
eu, is ]woda, ¢rzeka\ ˘ Tigris.
Historia Egiptu i Iraku jest w milleniach, ale nazwy im nadano w czasach nam wyra{nie bli/-
szych, i wi"cej – przez Anglik[w, wskazuj' znaczenia i pisownie ich nazw, wypaczone =ac.
frater ]brat\ ˘ phrat ]Euphrates\, >redniow. ang. egge, ege ˘ edge ]brzeg\ ˘ egy ]Egypt\,
gr. aer ˘ ir ]Irak, Kair, Ireland\.
6. region Bawaria ˘ Waregi ]war % regi\ ¯ =ac. regis, rex ]kr[l\;
Bawaria by=a ksi"stwem i kr[lestwem, wchodzi=a w sk=ad Íwi"tego Cesarstwa Rzymskiego.
gr.-celt. BW ˘ Ba ^ Wa ]Ba•war\ % =ac. regis ]nieme S\ ˘ Waregi – przybysze w Rosji, po
864 A.D., Rurik z bra:mi, i Rzymianie na Litw" przybyli... Palemon, krewny Nerona, czyli
˚Aleman; Niemcy, nie Skandynawowie. Podejrzewam, i mam powa/ne przes=anki, /e pier-
wotnie Niemc[w okre>lano Skandynawami, ˚Skandynawia, po czym epitet przeniesiono na
Du<czyk[w, Szwed[w, i Norweg[w.
“l'd mi"dzy ziemi' Angielsk' i W=osk'” poucza >redniow. Powieść wremiennych lat ]minionych\,
a wi"c w Europie Zach, nie w P=n. jakim Skandynawia jest.
Rurik $–864–†879 ]883$\, ¯ okr"g Ruhr % got. rik ¯ reiks ]kr[l\ ¯ rex;
by= kr[lem czy nie – takie imi" nosi=, tak zwa= si".
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 WST´P
7. Anglia ]l'd Angl[w\ nie to/sama z England ]koniec l'du\ ¯ end.
Angle dosł. Zak'tki, okr"gu Holstein,¯ angle ]k't\; z dala od centrum w=adzy i /ycia spo=ecznego;
nazwa powszechnie u/ywana w Wiekach Írednich, w Polsce kat ]Katowice\, kiel ]Kielce\, kut
]Kutno\, na Rusi ugoł ]Uglnice\, =ac. province ¯ pro` ]za`\ % niem. winkel ]k't\, hybryda, wi"cej ˚k't.
8. {r[d=os=owy zwi'zane z kr[le•m(stwem& Germany ]reg ˘ ger\, Aleman ]ale\, York ]roy\&
=ac. regis, starofranc. roy, ¢al ˘ ale ˘ royale ]kr[lewski\. roy czyt. wspak ˘ yor•k ]k ^ do\;
reg ˘ ger ˘ Germanum; al ]kr[l\ % bania ˘ Albania ]Kr[lestwo Albanii w Wiekach Írednich\.
9. Prusy, Litwa, i +otwa nale/' do ormiano-greckiej rodziny ]ga="zi\ j"zyk[w;
na Litwie liczne gala ¯ gr. gaia, Po` w nazwach miejsc nad rzekami ¯ gr. potami, szcz'tki
sanskrytu powsta=ego – w mej opinii – S od Konstantynopola, w zasi"gu greko-=aci<skiej
cywilizacji, itp.
10. Mazowsze ]Mi"dzy•wodzie(rzecze\ ¯ mazo` ¯ gr. mesos, % wsze,
Mazury ]wiele jezior, w[d\ ¯ m ¯ =ac. multus, % azur % `y ]l. mnoga\;
azur ˘ glazura ]polewa\, rz. Bzura, /uraw, Lazurowe Wybrze/e ]franc. Côte d’Azur\, wi"cej
˚nazwy w=asne.
11. Kurpie ]grubi, nieokrzesani, prostacy\ – przezwisko mieszka<c[w rejonu Ostro="ki i Myszy<ca&
k-ur-p – k-ru-p(nyj – g-ru-b(y.
Nie od but[w plecionych z lipowego =yka. Przezwiska zwykle takimi s' – uszczypliwymi, dosad-
nymi, o negatywnym wyd{wi"ku. Znaczenie omal ca=kowicie zatarte.
12. Sierp i M=ot, symbol komunizmu ¯ Sierp – Lenin ¯ len ]ziemia\, M=ot – Stalin ¯ stal ]przemys=\,
nie symbol sojuszu robotniczo-ch=opskiego ]czy grozi= im kiedy rozbrat$\.
13. historia ]opowiedziana rzeczywisto>:\
¯ ist ¯ istina % oria ¯ =ac. oratio, jest przeciwstawieniem teorii ]czego> nierzeczywistego,
wytworu m[zgu\& hist•or•ia  te•or•ia.
dowcipny Anglik poda= /e historia ¯ his ]jego\ % story ]opowiadanie\,
a Bonifacy ¯ bony ]ko>cista\ % face ]twarz\.
14. metody s=owotw[rcze, ok. 25 zasad tworzenia nowych s=[w, w tym czytanie s=[w wspak,
np. stub  bust, torba ]mieszek na kiju opartym o rami"\ ¯ oborot ]ty=\, barka ˘ ros. korabl,
teczka ¯ teka ¯ akta,
niem. von ]z rodu, miejscowo>ci\ ˘ s=aw. now ˘ czes.-s=ow.-w"g. Novák, niem.-pol. Nowak ]rodak,
swojak\, nie nowy ]przybysz w >rodowisku\, bo najwi"cej przybyszy by=oby w>r[d swoich – lapsus,
znaczenie kontra nie zupe=nie znane j"zykoznawcom >wiata& kon•tra ˘ tra ]prz[d\  art ]ty=\
˘ artyleria, i szereg innych s=[w,
w tym trudne nawet dla mnie&
sty ]10\ % ten ˘ ˚stycze< ]odpow. =ac. December ¯ decem ^ 10\,
i st'd jedenasty ¯ 1 na sty ]10\ ˘ `na>cie ^ ros. odinadcat ¯ odin ]jeden, nieparzysty; >redniow.
ang. odde ˘ ang. odd, % number ˘ n\ % nad ]nadto, wi"cej ni/ `\ % cat ¯ tot ]ten\;
`tot ˘ `cat ]`na>cie, ang. `teen\ ˘
`sot ]`set\ ˘ sto ]100\, T ˘ S.
ang. `teen ]`na>cie\ ¯ >redniow. ang. `tene ¯ anglosas. `tene, `tyne ]baz' 10, niem. zehn\,
wi"cej ˚sty, stycze<.
15. czasowniki&
a. niezwykle istotne# W j"zyku polskim i rosyjskim s' dwa bezokoliczniki jednego i tego sa-
mego czasownika& w czasie tera{niejszym i przesz=ym – rzecz dotychczas nie zauwa/ona,
nie opisana i nie nauczana, lista wielu ˚czasownik, nr 500.
b. funkcja «bi:» do tworzenia czasownik[w z rzeczownik[w, np. brzeg ˘ przybi: do brzegu,
nie ¢brzegowa:, jak piasek ˘ piaskowa:.
c. zrozumienie czasu przesz=ego w pi>miennictwie, dlaczego czas przesz=y, w formie przed-
rostka, jest z ty=u wyraz[w, gdy przed•rostek wskazuje na ich prz[d, ˚czasownik, nr 050.
Jak podczas marszu& za nami – czas przesz=y, przed nami – przysz=y, tak z kierunkiem pisania
– z ty=u czas przesz=y, z przodu – przysz=y; czas przesz=y – tera{niejszy ]bie/'cy\ – przysz=y,
st'd przedrostki rozpoczynaj'ce czasowniki s' czasem przesz=ym, cho: widniej' z ich przodu
– rozpoczynaj' ich pisowni"; powinny zwa: si" przyrostkami.
d. odmiana czasownik[w przez przedrostki – nie zauwa/ona i nie nauczana, ma si" rozumie:.
W wyrazach z=o/onych przedrostki za`, do`, roz`, i pozosta=e, spe=nia=y swoje funkcje, ka/-
dy inn', tworz'c d=ugie ci'gi pochodnych ka/dego czasownika. Gdy czasownik[w wiele – w
ten spos[b sztucznie powsta=a ga='{ s=ownictwa, a z ni' i d=ugie listy poja>nie<, ka/dej formy
z osobna, wyk=adnia znajomo>ci czym czasownik jest. W przypadku bicia, np. za•bi:, do•bi:,

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 WST´P
roz•bi:, i inne – nowatorskim rozwi'zaniem pozby=em si" tych d=ugich balast[w tekstowych
przy podstawowych czasownikach ]o liczbie przedrostk[w 3 i wi"cej\. Obja>nia=y za ka/dym
razem znaczenie r[/nych form, pochodnych tego/ czasownika, powsta=ych przez dodatki.
Poja>ni=em znaczenie tylko s=owa «bi:», z mo/liw' zmian' znacze<, i ile ich jest w ka/dym
wypadku.
W mym S=owniku nie ma wi"c obja>nie<& za•bi:, na•bi:, po•bi:, u•bi:, bo to jak formy& m=ot•ek,
m=ot•ka, m=ot•ku, m=ot•kiem, itd. – poja>nianie znacze< odmian rzeczownik[w przez przypadki,
dla ka/dego rzeczownika i dla ka/dej jego formy z osobna#
Po wielu odmianach wy=ania si" szablon tworzenia nowych, i znaczenia, funkcje przedrostk[w,
˚042, 040.
16. sprostowania& idzie rak, niebo rak, wzi': kogo na barana, i liczne poja>nienia, w tym&
• symbolika bia=y  czarny&
bia=y – niski ]p=ytki pod wod'\
czarny – wysoki ]g="boki\,
pod wod' zwierciadlane odbicie nad jej powierzchni'.
ko< bia=onogi ]kucyk\ – nie o bia=ych nogach, a tak w Ss 1953.
bia=og=owa – p=e: ni/sza o g=ow", i szereg innych białych i czarnych.
• tak/e& pali ]gore\ % woda ]w[dka\ ˘ Paliwoda ]Gorza=ka\.
• bie< ^ byk ˘ grze•bie<(byk; Lubie<, Lubycza ]Bycza Si=a\, Lublin ]Ciek, Rzeka w pobli/u,
Blisko\ ¯ lin ]rzeka\ % lub ]blisko\; lub ]si=a\ ¯ anglosas. bula, >redniow. ang. bule, bole;
czyt. wspak.
• silni spadkobiercy ]bliscy po krwi\, silny ]bliski\ ˘ silna Arabia ]Bliski Wsch[d, Palestyna\, 1381.
z nieustalonych dot'd kraj[w >wiata arabskiego, a/ ja wzi'=em si" do dzie=a i prze>ledzi=em z map'&
Elmais ]biblijny Elmaus$\ – Oman,
Komaginy – Khoms, w Libii ]`giny – mieszka<cy ¯ guine }gini|\,
Nirokuria, Rinokurur ]niezrozumia=e\ – Kuria Muria, wyspy u brzegu Omanu,
Gadirie ]biblijny Hades$\ – Algier ]zepsute w cyrylicy& alg ˘ gad\; w cyrylicy& alg ]l\, gad ]d\.
17. skala wielko>ci w s=owotw[rstwie&
py=  drobny  du/y  wielki ˘
tlen, kurz  pies  krowa  ko<.
Staryko< – wielce stary ]nie ko<, zwierz" poci'gowe u kresu /ycia\,
Wo=ko<ski – wielki wilk, Dziko<, Noco< ]Wielkanoc\, len ^ wa= ]ziemia\ ˘ wa=ko< ]wielki le<\,
ryba oko< ]wielkie oko\.
pies ]ma=y, drobny\ % le ]rola ˘ pole, lemiesz\ ˘ Lepieszko ]Ma=orolny\.
kura tak/e nale/y do skali psa, bo kura ^ dr[b ¯ drobny, ang. poultry ˘ Paul.
tlen ]py= ˘ i=\ ¯ t ]nie\ % len ]ziemia\.
18. przytoczy=em nazwy w=asne, wszystkich w dziesi'tkach, i pospolitych jak assalay, dzio=da,
forszlam, czupecz i dzupecz, halontan, smathtlaki, swebagach, szwancrym, ostatnich autorzy
Ss 1953 nie zdo=ali.
• fofuda ]tafta, TF\ – rosyjscy badacze na domys=, /e drogocenna tkanina, z=otem tkana;
w cyrylicy jeden znak f na opisanie kilku d{wi"k[w& T, F, Th, Ph – przeliterowanie kwesti'
interpretacji znaku, kt[ry z wymienionch zawiera w sobie.
• kreml ]ni/szy mur obronny opasuj'cy gr[d\ ¯ rondel.
• >l ]wolny\ ˘ >lina i ro>lina, >luz, >limak, Íl'sk ]Wolna Ziemia\, Radomy>l ]Wolny Handel\ ¯
radom ¯ trade, Przemy>l ]Wolny Przemys=\, Supra>l ]Nadmiernie Wolny\ ¯ =ac. supra; wi"cej
˚nazwy w=asne.
• nazwisko Nowak to nie nowy w >rodowisku, lecz rodak, swojak, a wi"c na opak – raczej
tubylec; gdyby Nowak by= nowicjuszem, obcym, to najwi"cej obcych by=oby w narodzie# Na
nowym ko<cz' si" horyzonty my>lowe pomys=odawc[w – kr[tkie s'.
• k, ko, ku, `ik, `yk ]do\, s ]od\,
wasser, =ada ]woda\ ˘ was, =[d ˘ kwas ]czyn(nik\  s=[d ]odczyn\ ˘
dzie< ]czyn\  noc ]odpoczynek\, dzie< ]moc\  noc ]niemoc\, MN,
dzie< ^ czyn ^ dziej ˘ z=y(z=o ˘ z=ydnia ^ z=oczy<cy, dobro•dziej(czy<ca, dzieje ^ czyny ]historia\.
19. podawa=em zwi'zki mi"dzy s=owami, dotychczas nieznane&
• l[d–biel–lebied ]=ab"d{\–lebioda; lebbielliod ]l[d\, czyt. wspak, s=owotw. konc. 023, 025.
lebied ]=ab"d{\ – }bia=a| lebioda.
• te>:–cze>:–cz">:–czasto ]cz"sto\–ciasto ˘ ciastko ]cz'stka, cz"stowa:\,
• ros. oborot ]ty=\ – torba ]noszona z ty=u, na kiju\, akta – teka.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 WST´P
20. wytyka=em b="dy logiczne i usuwa=em gdzie si" da=o, np. >roda nie jest >rodkowym dniem
tygodnia& poniedzia=ek, wtorek – >roda – czwartek, pi'tek, sobota, i niedziela, ˚tydzie<, tak/e
w polskim alfabecie b='d w kolejno>ci liter zmi"kczaj'cych – oba zbyt utarte by je zmieni:&
c – cz, :,
s – sz, >, ale
z – {, /, gdy / ^ sz ^ cz ]/dat ^ czeka:, rubiesz ˘ Hrubiesz[w ^ rubie/,
staropol. Boszej ^ Bo/ej\, za> {>: ]pro>ba  gro{ba\;
aspekt& zg=oski twarde  mi"kkie, twarde& /, sz, cz; mi"kkie& {, >, :.
21. wytyka=em przywary Polak[w, w tym&
a. Polacy ˚utrudniaj' sobie /ycie nawzajem, na ile tylko mog'.
b. w Polsce nie ma nic prostego, wik=aj' rzeczy proste, w imi"& wiedza, nauka, nie mo/e by:
=atwa do poj"cia – wysi=ku wymaga, ˚utrudni: i wyk=adnia czasownika na internecie.
prostota, zwi"z=o>:, i celno>: jest wyrazem elegancji, prawdy i wiedzy, b=yskotliwo>ci umys=u;
za> gmatwanina, d=u/yzny my>lowe – nieudolno>ci wys=awiania si", fa=szu, i niewiedzy.
chaos my>li gdzie tylko, np.
• u/ywanie kropek w skr[tach& doktor ]dr\ – bez kropki, ale docent ]doc.\ – z kropk',
w imi" zasady. By=a jedna& skr[ty opatrzone kropkami, prosto – wymy>lili drug'& na jak'
liter" ko<czy si" s=owo, i tu zatrudniaj' uwag" – formali>ci i biurokraci w akcji.
Innymi&
• =atwy vs. trudny ˘ =atwopalny ]='cznie\, ale trudno czytelny ]roz='cznie, oddzielnie\,
• katolicki vs. rzymski ˘ greckokatolicki ]='cznie\, ale grecko-rzymski ]rozdzielnie\.
• aleja Ko=='taja ]z ma=ej litery\, ale Aleje Ujazdowskie ]z du/ej\; aleja, ulica – pospolite.
• znany mi adres w Piastowie& ul. Pi=sudskiego 11A, m. 22B,
jakby nie mo/na by=o prosto& ul. Pi=sudskiego 13, m. 22.
c. autorzy mSjp 1969, rozumiem /e j"zykoznawcy, tworz' ˚dziwol'gi j"zykowe.
d. pretensjonalny j"zyk s=u/y do pokrycia swej niewiedzy, ˚Ss ]nr 732\ i Lit. nazw. ]794\.
e. wyk=adanie znacze< s=[w staropolskich metod' Íredniowiecza,
tj. bez cytowania materia=u {r[d=owego lub cho:by odno>nik[w do niego;
• K. Rymut – Nazwy miast Polski, Wroc=aw, Krak[w, Gda<sk, +[d{, 1987& Lublin – od nazwy
osobowej Lubel, a gdzie on to widzia=$ Tak i podobnie wszystkie inne mo/na.
Horyzonty my>lowe& Krak[w ¯ Krakus, Wilno ¯ Wilius, Holszany ¯ Holsza, itp.
• R. Mazurkiewicz, w swoim Ss 2011, podaje znaczenia s=[w, wyk=ada jak doktor z katedry –
/akom, wiedz" objawion', i musz" mu wierzy:, gdy mam oznaki, /e zmy>la w wielu wypad-
kach, b='dzi celowo lub nie, fa=szerzem jest, bajki opowiada... dla narodu bajki uwielbiaj'cego
i bajkami /yj'cego. Nie stoi na wysoko>ci zadania&
ang. forest ]las\ ˘ staropol. foryster ]le>niczy\ – cudzoziemcem ]ang. foreigner\,
uznawca – s"dzia; fa=sz, u/ytkownik internetu musi stosowa: sw' wiedz" i do>wiadczenie
– por[wna: znaczenie uznawcy ]jak i inne s=owa\ z innymi s=ownikami je/eli ma do nich
dost"p, lub materia=ami, bo nie ma /adnej kontroli czy to prawda. S"dziego jako uznawcy
nie ma w Ss 1953, i dzisiaj te/ nie ma. Tak i inne inne, ˚zmy>lenie.
• doc. dr Piotr Sobotka z UMK w Toruniu& ¢fulka ]lud zbrojny\, «zbrojny» doda= do niem. volk
by by=o bli/ej ˚pu=ku, z celem na my>li. Te/ fa=szerz.
sama gwiazdka }¢| wskazuje, /e s=owo nie istnieje, i – tym samym – odtworzenie jest spe-
kulacyjne, w'tpliwe, stopie< poprawno>ci odtworzenia nieznany.
pu=k ¯ s=aw. po=k ]do po=owy\ ¯ po= % k ]do, na\, staropol. huf ¯ >redniow. ang. half }haf| ]p[=\.
huf ]oddzia=\ ˘ hufiec ]pododdzia=\ jak doros=y ˘ podrostek, ch=op ˘ ch=opiec, ma= ˘ malec;
ma= ]m'/\ % /ena ˘ ma=/e<stwo.
f. ˚my>l polska zawarta w&
• u/ywaniu Italii jako W=ochy. Legend' jest, /e od nazwy jarzyn kt[re stamt'd kr[lowa Bona
Sforza ]1494 – 1518 – †1557\, /ona Zygmunta I Starego, sprowadzi=a do Polski – wyczy-
ta=em gdzie>, {r[d=a ju/ nie pami"tam. Nazwa Italia, o wielu aspektach, sprowadzona do
warzyw..., polecam szybki powr[t do j"zykowej rodziny Europy.
Pocz'tkowo s'dzi=em – na podstawie legendy – /e to wymys= Polak[w.
Po studiowaniu latopis[w – zdaje si", nazwa sprowadzona do Polski z Rosji; wed=ug
Powieści minionych lat , pisanej 1118, z p[{niejszymi uzupe=nianiami w trakcie prze-
pisywa< do nowych egzemplarzy, tam l'd Wareg[w si"ga= od “morza Wara/skiego
}Ba=tyku|” i dalej na zach[d, “do zemle Agnianski i do Wo=osz’ski” ]do ziemi Angielskiej i
W=oskiej\; nazwa W=ochy neologizmem, i {le si" sta=o /e popularna w Polsce.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 WST´P
• voivodeshipie – nast"pny – maj'ce by: wojew[dztwem w j. angielskim; jaki dure< wymy>li=
to s=owo$# osoba z wiedz', erud]yta\  dure]<\, nieuk, zaprzeczenie erudyty, czyt. wspak;
i Rada J"zyka Polskiego pozwoli=a wprowadzi: jemu(jej to s=owo do powszechnego u/ycia#
zapadam si" pod ziemi" ze wstydu; dobrze /e mnie tam nie ma,
• liberum vecie – absolutnej jednomy>lno>ci postanowie< podczas posiedze< sejmowych,
• Konstytucji 3 Maja 1791,
• sensie wybuchu Powstania Warszawskiego, 1944,
• niszczeniu pomnik[w stawianych idolom komunistycznym – materia= i praca w=o/one;
trzeba by=o zostawi: z do='czeniem tablicy kim ci ludzie byli, na pami'tk" czym komunizm
by=, i ku przestrodze nast"pnym pokoleniom; pobo/ni rodacy zacieraj' >lady, pewnie ku
zadowoleniu samych komunist[w, po nieudacznym eksperymencie; je/eli musz' ju/ odej>:
od w=adzy to by i >ladu tego/ eksperymentu nie by=o,
• Ustawie o ochronie danych osobowych, z dnia 29 sierpnia 1997 r.,
i Instytutowi Pami"ci Narodowej ]IPN\ broni'cemu narodowi dost"pu do danych o z=oczy<-
cach, by dzia=aczom komunistycznym i ich potomstwu przypadkiem krzywda si" nie sta=a
za to, czego dopuszczali si" na swych obywatelach, prowadz'c kraj do n"dzy i g=odu.
Zezwoli: na nieograniczone korzystanie prowadzi=oby do m"tliku przez powsta=e b="dy,
niezrozumienia, lecz zabroni: zupe=nie jest przesad' w drugi skrajny koniec, przegi"ciem
przys=owiowej “pa=y” na przeciwn' stron".
San Francisco, 2023, kwietnia 22, pi'tek.

III. W s=ownikach, dotychczasowy spos[b uj"cia czasownik[w jest cz">ciowo b="dny&

• rzeczowniki, w j"zyku polskim i s=awia<skich w og[le, r[/ni' si" przyrostkami,
czyli ko<c[wkami ]odmiana ich zwana deklinacj'\,
• a czasowniki, na opak – przedrostkami ]odmiana ich zwana koniugacj'\.
W obu wypadkach – rzeczownik[w i czasownik[w – podstaw' do zamieszczenia s' rdzenie,
nie dodatki, z przodu, z ty=u, lub po obu stronach razem.
Jak rzeczownik[w, w s=ownikach, nie ustawiamy wed=ug ko<c[wek, przyrostk[w& m=otek
]pod K\, m=otka ]pod A\, m=otkowi ]pod I\, m=otkiem ]pod M\, tak i czasownik[w nie powin-
ni>my ustawia: wed=ug przedrostk[w& za`, na`, i innych, bo jest to ich odmiana, swoistego
rodzaju. A tak w=a>nie robimy, /e ustawiamy przedrostkami. I st'd d=ugie ci'gi pod nimi,
szczeg[lnie wy`, tych samych podstaw czasownik[w ]#\& bi:, ci'gn':, jecha:, la:, itp.,
pod za`& pod na`& pod od`& pod po`& pod wy`&
za•bi: na•bi: od•bi: po•bi: wy•bi:
za•ci'gn': na•ci'gn': od•ci'gn': po•ci'gn': wy•ci'gn':
za•jecha: na•jecha: od•jecha: po•jecha: wy•jecha:
za•la: na•la: od•la: po•la: wy•la:
Tak i podobnie z pozosta=ymi przedrostkami – wyk=adnia zrozumienia koniugacji, do jakiego
stopnia jest rozumiana, bo czasowniki odmieniane s' przez przyrostki i przedrostki tak/e.
Odmian" w przyrostkach zauwa/yli akademicy, w przedrostkach – nie. Nie wszystkie cza-
sowniki odmieniane s' przez wszystkie przedrostki, odmiana ich u=omna – to dlatego.
Gdy przedrostk[w kilkana>cie, a czasownik[w w dziesi'tkach, lista ich do='czona do ka/-
dego przedrostka – zas[b s=ownictwa staje si" sztucznie powi"kszony, bo – po cz">ci –
zbyteczne odmiany bicia w ka/dym wypadku. Sytuacj" pogarszaj' dziwol'gi j"zykowe,
tworzone przez dziwak[w, ekscentryk[w, z tytu=ami naukowymi – formy teoretycznie mo/-
liwe, lecz nie istniej'ce w j"zyku, jak zdrobnienia Samuela B. Lindego, 1807, za kt[rym
Aleksander Brückner, 1927 ]ale nie przyzna= si"\& kontusz ˘ kontusik, surma ˘ surmeczka,
szyb ˘ szybik, warsztat ˘ warsztacik. Ja, przy okazji zmiany prezentacji, dziwol'gi spod wy`
i innych, wy=apa=em i opisa=em& dostosowywa:, doszlusowywa:, naczesywa:, wydeptywa:,
wydusza:, wydziedzicza:, wydzier/awia:, wygarnia:, wyg=adza:, wygniata:, wygotowywa:,
wygwie{dzi:, wyimaginowa:, wyja=awia:, wyjaskrawia:, wyja>nia:, wyjmowa:, wyjednywa:,
wyje>:, wyj"zyczy: si", wyk=[ca: si", wykopywa:, itp., w dziesi'tkach, d=u/yzny j"zykowe,
˚dziwol'g, j"zykoznawca.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 WST´P
szyb ˘ zrobn. szybik, warsztat ˘ zdrobn. warsztacik, krawat ˘ zdrobn. krawacik, kontusz
˘ kontusik – nic z=ego z formami zdrobnie<, wynikaj'cymi z regu=y ich tworzenia, poza tym,
/e nie ma ich w j"zyku, nigdy nie by=o i nie b"dzie. Tak i z czasownikami& nie nad'/a=em
przygotowywa:, gdy... ¯ przygotowa:, powsta=a d=u/yzna j"zykowa w tym wypadku, wyni-
k=a z regu=y. Ale nie mo/na ni' tworzy: wszystkich czasownik[w, jak wy/ej, bo powstaj'
czasownikowe szybiki, warsztaciki, krawaciki – formy nieistniej'ce. Je/eli d=uga forma jest
jednak konieczna, istnieje czasem w j"zyku – nale/y poda: regu=" tworzenia i opisa: w
jakich sytuacjach ma zastosowanie, lecz samo tworzenie zostawi: ju/ pisz'cemu.
Bogactwo j"zykowe nie jest zalet', lecz wad', gdy nadmiernie rozbudowane, bo tworzy
g'szcz form, puszcz", w kt[rej poloni>ci gubi' si", jaka to i jak wyraz rozumie:. Akademicy,
zamiast j"zykowi narzuci: regu=y i kontrolowa: ich wykonawstwo – nast"puj' za tw[rczo>ci'
narodu, staraj'c si" opisa: formy ju/ przeze< utworzone i tworzone, czyli rozw[j j"zyka i
pisownia puszczone na /ywio= spo=ecze<stwa, np. =atwo vs. trudno& łatwopalny ]='cznie\,
ale trudno czytelny ]rozdzielnie\. Nic prostego w Polsce, ˚miara. Tak by=o i nadal jest. Mamy
wi"c bogactwo form... i d=u/yzny, w mej opinii, najzupe=niej zbytecznie.
Gdy wk=ad innych polega na w=o/eniu ]st'd coraz wi"cej form, j"zyk coraz d=u/szy\, m[j
– na wyci"ciu zbytecznego bo nie u/ywanego, wynaturze<. Mo/e – pod>wiadomie – kr[tki
j"zyk angielski ma tu wp=yw, z kt[rym obcuj" na co dzie<, u/ywam go. Kr[tko, prosto, celnie,
zrozumiale – wyrazem elegancji, za> d=u/yzny, gmatwanina – nieudolno>ci w uj"ciu my>li,
wys=awianiu si". Tak i uporz'dkowanie zasad vs. ich chaos – wyrazem braku kontroli.
San Francisco, 2016, lutego 05, pi'tek.

IV. robi: ]niedok.\ ˘ za` % robi= ˘ zarobi= ˘ zarobi: ]dok.\ ˘ zarabia: ]niedok.\;
j"zyk polski ma trzy bezokoliczniki&
• czasu tera{niejszego ]robi:\ – cz"sto u/ywanego,
• czasu przesz=ego ]zarobi:\ – rzadziej u/ywanego,
• i czasu pozaprzesz=ego ]zarabia:\ – niezmiernie rzadko.
Bezokolicznik czasu pozaprzesz=ego ]zarabia:\ musi by: w=a>ciwie opisany, /e jest to
pochodna dw[ch innych bezokolicznik[w& robi: ˘ zarobi: ˘ zarabia:, z odno>nikiem do
poja>nienia o czasie pozaprzesz=ym, odnosz'cego si" do wielu wielu takich form, by nie
powiela: jego definicji za ka/dym razem.

Bezokolicznik czasu pozaprzesz=ego u/ywany jest specyficznych wypadkach, np. pocz'=

w[wczas zarabia:, tylko dla niekt[rych czasownik[w, i nie mo/na – w zwi'zku z tym – tworzy:
tej formy dla wszystkich pozosta=ych, mechanicznie, na wszelki wypadek, zmieniaj'c `i:
]zarobi:\ na `a: ]zarabia:\. A tak w=a>nie utworzone s' i zestawione w mSjp 1969.
W s=ownikach, bezokoliczniki czasu tera{niejszego i przesz=ego na u/ytek zewn"trzny
]w tym dla obcokrajowc[w\, bo cz"sto maj' one tam odpowiedniki, a pozaprzesz=ego, ten
trzeci – wy='cznie na potrzeby wewn"trzne, polskie – nie ma go w s=ownikach, bo nie ma
ju/ odpowiednik[w w innych j"zykach.

Je/eli nie zamieszczamy form rzeczownik[w odmienianych przez przypadki ]deklinacj"&

m=otek ˘ m=otka, m=otkiem, m=otkowi, itd.\, tak i nie powinni>my zamieszcza: czasownik[w
odmienianych przez przedrostki i przyrostki ]koniugacj"\, w tym i bezokolicznik[w, zarobi:
i zarabia:, bo pochodnych od robi:.
Inaczej, powstaj' a/ 3 r[/ne bezokoliczniki jednego czasownika, ka/dy dla r[/nego celu,
i g'szcz form w zestawieniach, trudny do przenikni"cia i opanowania nawet dla rodak[w,
i opisania go.
Bezokoliczniki te jedynie powinny by: wyliczone w zestawieniach, jak ja to zrobi=em,
skoro takie formy istniej' tak/e, dla u/ytkownik[w nie>wiadomych aspektu, i gorzej – by=y
wymienione uprzednio.
San Francisco, 2017, stycznia 23, poniedzia=ek.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 WST´P
V. Nie ma mocnych
«Voivodeship» ma by: wojew[dztwem ]gdy ang. county lub shire\, «pu=k» ma pochodzi:
ze staro-wysoko-niem. ¢fulka ]zmy>lenie& lud zbrojny, gdy od s=aw. po=k ¯ ang. half\.
Czuj" nieodpart' potrzeb" podzielenia si" uwag' z u/ytkowaniem mego S=ownika, /e w
Polsce tworzone s' terminy na polskie potrzeby, wyobra/enia i wiedz"& voivodeship, ¢fulka.
Lecz na “mi"dzynarodowych drogach” to nie zdaje egzaminu. Ka/dy termin jest sprawdzany
pod r[/nym k'tem, z r[/nymi s=ownikami, i dlatego informacje ze s=ownik[w polskich s'
pomijane, bez wzgl"du jak prawdziwe one s'. Przyczyn' niski stopie< zaufania – ociekaj'
fa=szem, zmy>leniami, ˚Uwagi o s=ownikach. P[=g=[wek – nie wie co pisze. Nie tak, jak by=o
czy jak jest, lecz jak chcemy rzecz widzie: – cecha wszystkich wiernych; S=awianie ^ Wierni.

Niedow=ad umys=owy..., ci"/ka wada S=awian, kraje fa=szu i bajarzy; Nowak ¯ nowy.
W Polsce – kraju dobrych manier i obyczaj[w – autorzy wydaj' swe s=owniki bez&
1. wykazania swej wiedzy w temacie, tj. czy s' osobami kompetentnymi do tego celu ]naz-
wisko i nic wi"cej\, nie wiadomo jakie ma przygotowanie j"zykowe, jakiego jest rozgarni"cia
]cz"sto pobo/ni wydaj' je – inwalidzi my>lowi, u=omni\, i nie wiemy o tym bo nie wyjawi=,
2. bez cytowania materia=[w {r[d=owych – powszechna wada polskiej Nauki.
I tak, «morowym powietrzem» okre>lano «zaraz"», bo uwa/ano /e mor powietrzem przenosi
si"; w Ss 2011, pobo/nego Romana Mazurkiewicza, wyczyta=em, /e }samo| «powietrze»
zwano «morem, zaraz'». S"dziego miano zwa: uznawc', ˚s"dzia, wszitko ˘ szytko ]$#\.
I tak w wielu innych miejscach – rozbie/no>ci ze Ss 1953, jedynym s=ownikiem cytuj'cym
materia=y {r[d=owe. W nim, autorzy nie wahali si" wykaza: miejsca dla nich nieznane.
Ka/dy ma prawo do anonimowo>ci, ale, je/eli wychodzi ze sw' wiedz', dzia=alno>ci', na
publiczne forum, platform" – staje si" przedmiotem przegl'du i wci'gni"cia nazwiska na
list" s=awnych lub nies=awnych, fa=szerzy, k=amc[w.
Nie ka/dy cz=owiek nadaje si" do wszystkiego, jak dobrze wiemy – s' arty>ci w sztuce, rze-
mie>lnicy, i partacze, gdyby zleci: im wykonanie dzie=a. S=owniki nie nale/' do wyj'tku.
Nawet w zespo=owym uk=adaniu s=ownika, jak Ss 1953 ]s=ownictwo przed 1500\, trafiaj' si"
b="dy, wyjawiaj'ce braki w przygotowaniu. I tak, w Íredniowieczu, w Polsce i ca=ej Europie,
obowi'zywa= kalendarz julia<ski; gregoria<ski w Watykanie od jesieni 1582, w Polsce po 1586.
W kalendarzu julia<skim kalendarzowy rok ko<czy= si" 24 marca, po kt[rym nast"powa= 25
marca, nowego ju/ roku. St'd marzec, w j"zyku polskim zwany by= “unorem” ]pierwszym
miesi'cem roku\, i st'd sierpie< by= 6-tym, wrzesie< 7-mym ]September ¯ =ac. septem ^ 7,
December ¯ =ac. decem ^ 10\, a luty – 12-tym. W Ss 1953, sierpie< opisany jest [smym
miesi'cem roku, tak i pozosta=e, luty – drugim; czyli kalendarz gregor. w Íredniowieczu#
Tak i znaczenia przedrostk[w, w tym za`& zadworski – za dworem le/'cy, zag[rny – po=o-
/ony, usytuowany za g[r', za="/ny – po=o/ony za =azem czy po=o/ony za ="giem, zarzecki
– za rzek', zawoda – za wod'. Opisa=em z przek'sem, /e Kraje Zaleskie – dla Rosjan – za
lasami, Zamo>: – dla Polak[w – za mostem, Zabu/niak – za Bugiem. Znaczenia i funkcje
przedrostk[w nie s' w Polsce rozpracowane. Podobnie wiedza o zagadkowym ˚hrabim.
I z t' wiedz', przygotowaniem, do pracy nad Ss 1953.
Sporadycznie widzia=em wstawiane litery w >rodek wyraz[w, najzupe=niej zbytecznie bo
prawid=owo pisane, by pisownia ich by=a bli/sza lub zgodna z naszymi wyobra/eniami.
Widoczne s' te/ braki w j"zykach obcych. Lecz tu trudno wini: autor[w, gdy zwa/y: ogrom
materia=u kt[ry mieli do opracowania – przeliczyli si" w czasie i liczbie tom[w.
Je/eli przy zespo=owym opracowaniu przedzierzgn"=y si" b="dy – w systemie, gdzie ludzie
wzajemnie kontrolowali siebie, to mo/na sobie wyobrazi: skal" czy te/ stopnie odchyle<
w przypadku indywidualnych autor[w. Mo/naby ich by=o okre>li: mianem dowcipnisia lub
/artownisia; warto>ci gaw"dziarskiej, gdyby nie mia=y ambicji powa/nego dzie=a& dni tygodnia
mo/e liczone od soboty ]˚tydzie<\, Nowy Testament – Obietnica Zbawienia ]˚Biblia\.
San Francisco, 2016, sierpnia 10, >roda.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 WST´P
VI. M[j pow[d do u=o/enia S=ownika

Moja opinia, traktowanie rzeczy, w tym dzie= literackich

1. Biblioteka – cmentarzem nazwisk autor[w, w znakomitej wi"kszo>ci wymarli ju/,
ich dzie=a stoj'ce na p[=kach – niejako nagrobkami.
2. Pisarz – osoba kt[ra umie pisa:. Wed=ug definicji s=owa, bez /adnego innego wymogu,
tj. posiadania wiedzy w innych sprawach. Wynikiem nowele, powie>ci, czyli wymys=y.
Prominent w czasach powszechnego analfabetyzmu i Globu ma=o znanego.
Íredniowieczne tytu=y ludzi kt[rzy umieli czyta:,
w Rosji – knia{ ¯ kniga,
w Polsce – ksi'/" i ksi'dz ¯ ksi"ga ]tak/e wojewoda ^ pan& pisarz, rz'dca, s"dzia\,
w Anglii – clerke ]†kto>, kto umie czyta: i pisa:, osoba pi>mienna\ ˘ clergie ˘ lorde.
3. Pisanie ksi'/ki&
• o rzeczywisto>ci, ubieg=ej lub bie/'cej – p=ytkim wdepni"ciem w >wiat ludzi
nienormalnych,
• fikcji, fantazji, urojenia, noweli, powie>ci – chorob' umys=ow' w pe=ni rozwini"t',
ang. full-blown insanity, szczeg. pisanie wierszy przez miernych poet[w.
St'd, nie mia=em i nie mam ambicji do='czenia do >rodowiska tzw. ludzi pióra – pisz'cych,
literat[w. Cz">: z nich jest trutniami spo=ecznymi – nagabuj' wydawc[w, sw' tw[rczo>:
wciskaj' innym ]“krzewi' kultur"”\, i utyskuj' na brak popytu w narodzie na ich dzie=a ]i do-
chodu st'd\. Krzewi' kultur" – w ich zrozumieniu kultury, bo kultura, jak styl, zawsze
jaka> jest. Oni krzewi' a ja trzebi" utrzymywanie trutni, i chwal" dawanie odporu szmirze,
pustos=owiu. Jestem in/ynierem z zawodu, a wi"c nie humanist'. Nie dla finansowego
zysku publikuj" – sw' wiedz" udost"pniam bezp=atnie. S'dz", /e mo/e by: przydatna.

Moja s=abostka
Nie mog=em znie>: ra/'cych b="d[w w dotychczasowych publikacjach. Zasiad=em wi"c
do tematu >redniowiecznej Litwy, st'd Litwa w XIII wieku, wyd. 2011, 2013, 2014.
A /e litewski ruch kronikarski pocz'tkowo czerpa= wiadomo>ci z rosyjskich kronik, zwanych
latopisami, st'd i zaj'=em si" aspektem ich odpis[w, dotychczas nie ustalonym, tak powsta=
drugi tytu=& Z dziejów średniowiecznej Litwy... i Rosji.
Na ko<cu dzie=a zamie>ci=em s=owniczek istotnych termin[w, dotycz'cych Litwy i Rosji,
g=[wnie nazw w=asnych, lecz i szeregu pospolitych. Ostatnie, gdy rozbudowane w liczbie,
mog=yby sta: si" s=ownikiem.

S=ownik powstaje w wyniku szeregu sprzyjaj'cych okoliczno>ci&

1. Znam wi"cej ni/ jeden j"zyk, w czytaniu i rozumieniu go.
2. Za sob' mam liczne t=umaczenia z j"zyk[w pokrewnych i obcych,
opublikowane ju/ w Litwie i poza ni'.
3. Mam do>: dobre s=owniki pod r"k', w sumie 35, codziennie korzystam z 7–8-miu.
4. Ca=y czas je wertuj" by od>wie/y: nabyte s=ownictwo i poszerzy: je –
konieczno>:, aspekt /ycia za granic'.
5. Mam materia= wyj>ciowy pod r"k' – s=owniki j. polskiego, latopis, ˚Wykaz {r[de=.
6. Mam sprz"t ]komputer\ i wolny czas.
7. Wyj'tkowo =atwo kojarz" d{wi"ki i znaczenia, lubi" dochodzi: pokrewie<stw mi"dzy ni-
mi, np. =atwe te>:–cze>:–ciasto ]tiesto\–cz"sto ]czasto\–ciastko ]cz'stka\–cz"stowa:.
8. Pracowa=em w izolacji, od 1997, nad Pacyfikiem, tj. z dala od macierzy, bez rozeznania
pola s=ownik[w j"zyka polskiego – ile s=ownik[w zosta=o wydanych do tej pory. Rozpo-
cz'=em prac" “z marszu”, po ra/'cych b="dach w Słowniku etymologicznym języka polskie-
go – Aleksandra Brücknera, Krak[w, 1927, i w ten spos[b element negatywny sta= si"
kolejnym motywuj'cym do pracy, bo inaczej pewnie bym nie kwapi= si". W mym Słowniku
s' jednak rzeczy nowe, spojrzenie na j"zyk polski z innej perspektywy, ˚nowator.
San Francisco, 2019, stycznia 27, niedziela.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 WST´P
Informacja dla słownikarzy i drukarzy jednocześnie
VII. Przeb=yskiem wstecz
Obecny stan Słownika ma d=ug' drog" za sob'. Z istotniejszych zmian, przetworze<&
• pierwotnie jego tre>: by=a na stronach rozmiaru 8,5 x 11) ]216 x 280 mm\, u/ywanego
w kserografach w USA, zbli/onego do rozmiaru A-4 – obecnie 6 x 9), drukarskiego,
• pierwotnie tre>: by=a w 8-miu w'skich kolumnach na stronie, szeroko>ci 24,0 mm –
obecnie w 3-ch, szerokich, 39,7 mm,
• zmienia=em kilkakrotnie czcionk", szczeg[lnie jej wysoko>: ]w tym do pierwotnej wersji,
indeksu s=[w pospolitych, zastosowa=em t=usty druk dla wyraz[w has=owych\,
• do='czy=em podw[jne spacje do hase= do szybkiego policzenia ich komputerem,
• has=a opisa=em kategoriami ]z pocz'tku by=o ich kilkadziesi't, sko<czy=o si" na ok. 135 –
za ka/dym razem zwi"kszenia o jedn' czy kilka musia=em przej>: przez ca=y zas[b s=ow-
nictwa, ponad 1.000 stron; nie dok=adnie tak, ale blisko, bo wielokrotnie, mo/e ze 30 razy\, i
• odrzuci=em tre>ci hase= od nast"pnych, dla lepszej prezentacji; ostatnia wprowadzo-
na, zasadnicza zmiana, zwi"kszy=a liczb" stron o 5@.
I – po ka/dym przetworzeniu – zmaga=em si" z pozosta=o>ciami poprzedniego stanu.
Szczeg[lnie uci'/liwymi do usuni"cia dla mnie by=y niewidoczne elementy tekstu, jak spacje
rejestrowane inn' czcionk', wychodz'ce dopiero przy innych operacjach, np. dopisywaniu
tekstu, /e nagle dopisywany tekst wygl'da inaczej ni/ powinien. Ale upora=em si" i z tym, po
licznych przegl'dach – wzrokiem i komputerem. Komputer nie by= w stanie wykona: mych
polece<, i s'dz", /e przyczyn' by= spos[b zapisywania danych, wewn'trz maszyny, kt[rych
ja nie by=em >wiadom w jaki spos[b one tam s', i w jakich okoliczno>ciach powstaj' r[/nice
mi"dzy zapisami, /e p[{niej komputer nie mo/e wszystkich tych miejsc wyszuka:.

Drukarsko, poziom Słownika wygl'da jakby wszystkie jego parametry by=y tak od pocz'tku,
prosto, i bez “>mieci drukarskich” jak zw" wszelkie usterki, g=[wnie elementy zbyteczne.

Nie jestem drukarzem, tj. nie mam do>wiadczenia jak co powinno wygl'da: w przypadku
s=ownika – istotne – tego rodzaju. Zmiany te podyktowa=a praktyka, w ci'gu wielu lat ]pocz'tek
w 1999\ i po jednej za ka/dym razem, gdy zas[b s=ownictwa r[s= mi w mi"dzyczasie.
Słownik, w pierwotnym stadium, by= dodatkiem do s=owniczka na ko<cu Litwy w XIII wieku,
1997, indeksem s=[w pospolitych. Latem 1999, po powrocie z urlopu sp"dzonego w Polsce,
postanowi=em zasi'>: do u=o/enia mego, gnany b="dami w Słowniku etymologicznym języka
polskiego – Aleksandra Brücknera, Krak[w, 1927, lecz nadal zamierza=em nie wi"cej ni/ 900
stron. Indeks s=[w, 30 stron, czcionk' wysoko>ci 8 punkt[w, na stronach rozmiaru 8,5 x 11),
oddzieli=em od Litwy, i rozbudowa=em – przeszed=em na format normalnego s=ownika.
W komputerowych dokumentach czcionki dokona=em szeregu zmian, w tym zmieni=em
wygl'd uko>nika } ( |, by by= wyra{niejszy, odcina= si" od znak[w nios'cych d{wi"ki, bo
wygl'da= jak jedna litera wi"cej, wtopiony w ci'g, gdy o r[/nej funkcji – bezd{wi"cznej, i
podnios=em kropk" nad liter' / } / |, bo przyt=acza=a j', by=a wyra{nie za nisko, “wstydliwie”;
w powi"kszeniu&
1. uko>nik
Helvetica ]TT\ moja czcionka
król/owa/ewna/ewicz kr[l(owa(ewna(ewicz
2. litera / }w U kreskowanym kreska nie kreskuje znaku O; jest to O akcentowane|
Times ]TT\ moja czcionka
iżźóśćń i/{[>:<
I tak, po trosze, mamy stan obecny – w liczbie stron, liczbie hase=, i wprowadzi=em szereg
zmian do tego, co jest dzisiaj znane, w innych s=ownikach, o czym wcze>niej i obszernie.

San Francisco, 2022, kwietnia 11, poniedzia=ek.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 WST´P

S=ownik j"zyka polskiego,

The Dictionary of the Polish Language,
stan w dniu 2023.09.22.
nr tytu= strony stron hase=
600 S=ownik, part 1 Introd. 0001 – 0126 126 –
604 S=ownik, part 2 A–C 0127 – 0275 149 4.236
620 S=ownik, part 3 D–J 0281 – 0492 212 5.869
635 S=ownik, part 4 K–M 0495 – 0747 253 6.095
655 S=ownik, part 5 N–R 0751 – 1042 292 8.990
670 S=ownik, part 6 S–U 1083 – 1290 208 4.248
680 S=ownik, part 7 V–Z 1321 – 1502 182 4.276
681 S=ownik, part 8 Misc. – 890 –

razem 2.312 33.714

Hase= – kr[tko, bo w zestawieniu, a >ci>lej – wyraz[w has=owych. Liczba ich jest przybli-
/ona, i jest ich znacznie wi"cej, bo podobne sobie s=owa – znaczeniami, d{wi"kiem, pisow-
ni', pochodz'ce z jednego {r[d=a, zbiera=em w wi'zki, czyli po kilka pod jednym wyrazem
has=owym.
Z drugiej strony, s' te/ ci'gi samych wyraz[w has=owych, i jest domieszka s=[w obcych i
pokrewnych z kt[rych powsta=y lub mog=y powsta: s=owa staropolskie, jak s=aw.-ros. iskoni
]poza granice pami"ci, ang. yore, from time immemorial\ ˘ iskonnyj ]odwieczny, starodawny\
˘ `isko ]zasi"g& ognisko, boisko, klepisko, /ytnisko, grz"zawisko, i inne\, niesko<czono>:,
mo/e i Nisko n(Sanem, r[wnie od zamierzch=ych czas[w, bo na kra<cach Wielkomorawii
si"gaj'cej w X wieku do rz. San; tu i graniczny gr[d – Tarnobrzeg ¯ brzeg ]granica, skraj\;
gr[d Drewlan – Iskoroste< w X wieku ¯ iskoni % roste< ]wzniesiony\, dzi> Koroste<, 150 wi[rst
NE od Kijowa ]ok. 150 km\, na skrzy/owaniu tras ?ytomir-Owrucz-Mozyr i Kij[w-Sarny; leta
6453 Drewlanie z Iskorostenia zabili Igora – m"/a Olgi.

Przerwy w ci'g=o>ci numeracji stron s' pojemno>ci' buforow' – do wstawienia innych,

bez potrzeby przesuwania numeracji dla pozosta=ych.

VIII. Zako<czenie
Moja przygoda ze s=ownictwem dobiega ko<ca, bo tak i moje /ycie – te/ ko<ca dobiega.
Trwa=a dekady – docieka=em pochodzenia s=[w i ich zwi'zk[w z innymi, bo pewnie tak
urodzi=em si", w tym celu.
W wyniku powsta= Słownik, drobnym pchni"ciem w tym kierunku – przez ra/'ce b="dy w
innym, 1927, no i /ycia za granic' – produkt uboczny wertowania s=ownik[w. Nie wiem czy
go uko<cz", litery N-O-P wymagaj' uzupe=nienia o s=ownictwo staropolskie.
W planach dalszej pracy nad uzupe=nieniem luki powsta=a niespodziewanie trudno>: ponad
moje mo/liwo>ci zaradzenia problemowi, bo jest spowodowana przez organizacj" maj'c'
prawa do aplikacji z kt[rej korzysta=em do tworzenia cz">ci sk=adowych Słownika.
Aplikacja, z czerwca 2007, za stara ju/ jest, i nie mam mo/liwo>ci usun': usterki bo na-
rz"dzie do tego celu usuni"te zosta=o z internetu, przez t" organizacj", w lipcu 2017.

S=owniki tego rozmiaru opracowywane s' przez zespo=y ludzkie, zwykle kilkunastu os[b,
dlatego, gdy ja w pojedynk", prosz" o wyrozumienie niedoci'gni":.

San Francisco, 2023, czerwca 15, czwartek.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 000. GENEZA S+ØW
Nowe s=owa i terminy powstawa=y&
001. W oparciu o istniej'ce pierwiastki.
002. Przed`, lub przyrostki dostawiane do rdzeni.
A. Odpowiedniki s=[w s' zbli/one do siebie,
B. Stopniowanie,
C. Odmian" wyraz[w.
003. Sk=adano s=owa id'c wstecz,
t=umaczenia starych «od ty=u».
004. Stosuj'c zaprzeczenia lub potwierdzenia.
005. Symbolik" poszczeg[lnych liter.
006. Zapo/yczano z s'siednich j"zyk[w.
007. Opuszczano lub dostawiano d{wi"ki
do istniej'cych s=[w.
008. Zmieniano wymow", kieruj'c si" kolejno>ci'
d{wi"k[w w alfabecie.
009. Przez dorozumienia i niezrozumienia.
010. Zniekszta=cano niekt[re, obce s=owa,
wskutek trudno>ci w ich wym[wieniu.
011. Zmieniano ci"/ko>: znacze<.
012. Przestawiano sylaby lub litery.
013. Tworzono synonimy.
014. D{wi"ki fauny przenoszono na ludzi.
015. Znaczenia utrwalano w powiedzeniach.
016. Przez skrajno>ci, skrajne terminy.
017. T=umaczenia starych form.
018. Ros.-pol. koncepcje s=owotw[rcze.
019. Nadawano nazwy b"d'ce t=umaczeniami.
020. Cz">ciowo t=umaczono nazwy.
021. “T=umaczono” nazwy, np. Zacerkowna.
022. Obce wyrazy czytano od ko<ca, wspak.
023. Wymawiano wspak, literami, b'd{ sylabami.
024. Czytano obce wyrazy ze zmianami,
np. pbdp, dg, i inne.
025. Przy czytaniu wspak, litery widziano, czytano
w lustrzanym odbiciu.
026 Zasada “Jak oni tak, to my na opak”.
027 Zwi'zki znaczeniowo-d{wi"kowe z j. ang.
028 Zwi'zki znaczeniowo-d{wi"kowe z j. ros.
029 Wag" s=[w wzmacniano przed`
lub przyrostkami, np. `/e, `aj, no, nic.
Razem ponad 20 sposob[w.
W kolejno>ci zasad tematyczny chaos, bo dopisywa-
=em je tak, jak znalaz=em i robi=em do nich odno-
>niki w tek>cie. Zmieni: kolejno>: – bez problemu,
lecz nie chcia=em zajmowa: si" zmian' numeracji
odno>nik[w, bo wiele ich, w r[/nych miejscach.
¢¢¢
W rozwini"ciu temat wygl'da tak, nowe s=owa
powstawa=y na podstawie&
001. Istniej'cych pierwiastk[w, np. ata& chata,
wiata, komnata; liszka i pliszka,
woda ^ =[d ˘ g=[d, p=[d ]wody odesz=y\, =[dka.
002. Do rdzeni dostawiano przed`, lub przyrostki
o okre>lonych funkcjach ]˚nr 040 i Zg=oski nr 440\&
A. b[r  garn':; ]za lub na\&
zab[r – zagarni"cie, nab[r – nagarni"cie.
bor  groda, >ciana grodu, p=ot; ]za\&
zaborole i zagroda, szlachta za>ciankowa.
ci'g  wiew; ]prze, po\& prze•ci'g(wiew, po•ci'g(wiew.
cud  dziw& cud•ak – dziw•ak.
chow  kry:; ]za, od, wy, po, u\&
za(od(wy(po(u¶chowa: – za(od(wy(po¶kry:.
grzeb  kop ]prze, wy, po, za\&
prze(wy(po(za¶grzeba: – prze(wy(po(za¶kopa:.
harat  grzmot; ]wy\& wyharata: – wygrzmoci:.
j>:  i>:, chodzi:; wy(przy(za(ode(p[(na¶j>:,
oraz wy(przy(za(od(na¶chodzi:.
le/e:  wisie:; ]za\&
zale/¶y(e: i ros.-pol. zawisie:, zawis=y ]zale/ny\.
=og  sad(zi:; ]pod, za, na, o\&
pod(za¶=oga – pod(za¶sadzi:,
ob=o/y: – osadzi:, na=[g – nasad]zi: si" na co>\.
=o/e  k=ad; ]pod, za, przy\&
pod(za(przy¶=o/e]nie\ i pod(za(przy¶k=ad]amy\.
leg  =o/; ]za, przy, od\& za(przy(od¶leg=y ]lega:\ –
za(przy(od¶=o/y:, oblega:, nocleg, zal'/ek, wyl"ga:;
ob=o/nie ]chory\, po=[g i po=o/na, itp.
=o/y:  stawi:; ]przed\& przedstawi: i przed=o/y:.
kolwiek  b'd{; ]kto, co, kiedy, jak\&
kto(co(kiedy(jak¶kolwiek..., itd.
koleno  r[d; ]po\& pokolenie – por[d.
komplet  zupe=; ]`ny, `nie\&
komplet¶ny(nie – zupe=¶ny(nie.
kot  kos ]ci':\; ]po\& pokot – pokos, TS.
kr[j  ci':& po(wy(roz¶kr[j – po(wy(roz¶ci':.
krug  drug, dr'g& kru(dru•/y:, kr'(dr'•/y: ]wierci:\.
kut  kus; ]po\& pokuta – pokusa, pokuszenie, TS]z\.
kwit  >wiad& pokwitowa¶:(nie – po>wiadcz¶y:(enie.
miot(a:  rzu¶t(ca:, o(szczep ]na, po, pod, prze(d\&
na(po(pod(przed¶miot – na(po(pod(prze¶rzut.
prawda  ist ]prawda, rzeczywisto>:\; ]za\&
zaprawd" i zaiste ]powiadam wam\.
puszy:  straszy:; ]na\& napuszy: ]si"\ – nastraszy:.
r"/y:  ruszy:; ]na, wy\&
nadwy(wy¶r"/y: – na(wy¶ruszy:.
rost  nie>: ]na, za, od, przy, wz\&
na(za(od(przy(wz¶rost... ro>ci: pretensje ]wnosi: je\.
rozmait  r[/n& rozmait¶y(e(o>ci – r[/n¶y(e(o>ci;
po(roz(od¶r[/ni:, pokr. dzieleniu – po(roz(od¶dzieli:.
tarcie  parcie& na•ciera:(piera:.
wdzi"k  d{wi"k& wdzi"czny – d{wi"czny.
zi'b  ch=[d, stud& wy(prze(za¶zi"bi:....
zow  wo=  b"d&
nie•od•zow•ny – nie•od•wo=•alny, nie•z•b"d•ny.
mustache ]w's\ ˘ ¢mus ˘ mu/, m'/  w'/, S ˘ ?,
anes ]srom, odbytnica\ ˘ /ena ]kobieta\, S ˘ ? ˘ ma=
]m'/\ % /ena ]kobieta\ ˘ ma=/e<stwo ]mus % anes\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
staropol. czo>my  to>my, kam ]gdzie\ – tam,
jam(o  kam(o ]k"dy\, j"dy ]k"dy\  t"dy,
jele ]ile\  wiele  tyle ˘ od wielu lat  od tylu,
siu•da  tu•da, ja{nia  ka{nia, jak  kak,
dz•upecz  cz•upecz, dracz  bracz, sza(tu•lik,
tszczywy ]/'dny\  chciwy, pluska:  bluzga:,
kpiny  drwiny, >mingus-dyngus, k¶ryg  d•ryg,
k•'sa:  d'•sa: si", kie•dy  wte•dy, =okie: ]k't\
˘ +okie•tek  Zak'•tek, pryska:  tryska:,
blask  brzask, wie>:  wie{:, walor  feler,
powiat•owe  ujazd•owe, j•a{<  k•a{<, wy/  ni/,
p's  d's, cz">:  cze>:  te>:, czasto  ciasto
]cz ^ :\, cz"sto  g"sto, pro>ba  gro{ba,
kraniec  koniec, step  stop, raz  kaz,
pi">:  pi"d{, z=oto  s=ota ]=oto, =ota ^ woda\,
mied{  >nied{, ku•ka:  hu•ka:, stuk•a: 
puk•a:, l"k•a:  n"k•a:, g•rzmi  b•rzmi,
tak  siak  jak  kak, jako  kako  tako,
cz•ego  t•ego, kto  to  co, sk'd  in'd,
=a•giew  st'•giew, do•lina  kot•lina, b(g•ra<,
gra< ˘ g•ranica  d•ranica ]gont\, krok  skok,
o•siek  za•siek, d•r"ga  p•r"ga, zn[j  gn[j,
trud  brud, ko•ryto  ko•pyto, ry:  pi: ˘ ryj  pij,
da:  bra: ˘ na•daj•nik  od•bior•nik ]na ^ do\,
kwa>•ny  prza>•ny ]pszenny, s=odki\, maik 
gaik, klucz•nik  ='cz•nik ]klucz•ka  ='cz•ka\,
cha•=upa  sza•lupa ¯ =up•ie/  grab•ie/,
gr•z  z•gr ˘ gryzm•o=y  bazgr•o=y, za(o•bawa,
p=yc•izna  miel•izna, mitr¶"ga  mord•"ga,
pra•wica  le•wica, pra•wo  le•wo,
pra•wie ]–, neg. omal,\  led•wie ]%, poz. nadto\,
pasa•/er  woja•/er, rdze<  pie<pion  po-
ziom ]wzd=u/ ziemi\, ja{n ]/y{< ˘ u/y{ni:\  ka{<
]>mier: ˘ u>mierci:\, ja(ka-{nia, czub  dzi[b,
prag•nienie  =ak•nienie, na•pi':  na•gi':,
tere-fere kuku bajka, mia•zga  drza•zga ˘
zmia/dy: ^ rozbi: w drzazgi, krze•wi:  trze•bi:,
pod(nie>  pod(wie> ˘ nioska  wioska,
miasto ]dzia=ka\  ciasto ]cz'stka\, /ar  m•r[z,
ros. kust ]krzak\  pol. pust ]1. ¢g'szcz, g"stwina;
las, 2. lud\ % `ynia ]bez`, od`\ ˘ pustynia
]1. bezlesie, 2. odludzie\, puszcza ]st ˘ szcz\,
kus ˘ k"s  k's, =upu# cupu#  niem. ripps, rapps#,
niem. geld ]pieni'dz\  gold ]z=oto\ ˘ pol. z=oty
]jednostka monetarna Polski\, gr. pontos ]morze,
szczeg. Morze Czarne Pontem zwane\, potami
]rzeka\  pol. pot  ang. sweat }s=et|  wet }=et|
]wilgo: ^ woda\  water  after ]po, za\  pot,
potter  pond ]staw\  pol. dno  franc. fond
]dno\, PF, polsko-angielski zwi'zek& pal  pole
]s=up\, s=up(ek  stup•id ]g=up•i(ek\, his(te•oria,
ang. flip  flop, when  then, where  there,
potato  tomato, step forward  toward,
thumb ]kciuk\  numb ]bez czucia\,
thither  hither, to blink  to wink, i inne.
Odpowiedniki s=[w maj' zgodne przed(przy•rostki.
B. Stopniowanie, stopie<&
wy/szy – `szy& mi=y ˘ milszy, lepszy, d=u/szy,
najwy/szy – naj`szy& najmilszy, najlepszy.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
C. Odmieniano wyrazy, stosuj'c utarte zamiany
d{wi"k[w, zachowuj'c wsp[lne przyrostki i kon-
cepcj" s=owotw[rcz' ]w tym& d=ugo>: s=[w, te same
d{wi"ki i analogie – podobizn" s=[w pochodnych\.
Tak powsta=y&
a. Wsp[lne cz">ci sk=adowe&
rdze< i pie< ]drzewa\, krew i drewno ]krw – drw;
krwisty, krwawi, drwa; no – staro`\, szpila, pilnik i
pi=a, k'sa:, d'sa: i dzi's=o, tak/e w's, w'ski i p's
]usy – w'sy, uzkij – w'ski\, fr"dzel i p"dzel, frez i
fryz]ura\, g"sty i cz"sty, ucho, s=uch i g=ucho ]uch ^
powietrze\, >mierdzie: i pierdzie:, kala: ]grzeszy:\
i kaja: ]/a=owa: za grzechy\, piston i kapiszon,
kogda i togda; kiedy i gdy, huta, kut•a(y, >rut i drut
¯ ut – metal, ch": i n": ]zach"ci: – zan"ci:\, cukier
i lu•kier(nik ]polewa z cukru\, =agiew i konew, pasa-
/er – woja/er, ha=da i fa=da.
b. Zamiany d{wi"k[w, wsp[lne cz=ony i d=ugo>:
s=[w&
BFW& brama – frame, barwa – farba,
furiat – wariat, futryna – witryna,
BP& babra: si" – papra: si",
bryzga: – pryska: SZ, GK,
BPH& gr. phero ]nosz", nios"\  ang. bear,
gr. phrater – ang. brother ]brat\,
BW& Basili-Bazyli – Wasil, Byzantium – Wizan-
tja, zwyczaj – obyczaj, obraca: – wrota,
CDz& dzie< i cie<, dzi"giel i ci"giel, dziupla i
ciupa ]wi"zienie\, dzieciniec i dziedziniec, dzieci i
dziedzic, dzie/a i c≠';-cie/ ]kwas\ ˘ zakwas,
rdze< i serce ˘ sierdzi: si", mi=osierdzie,
ÇD{& >nie: – >nied{; pi"d{ – pi":, pi">:;
sie: – sied{, siedzie:, zwuk ˘ :wi"k ˘ d{wi"k,
>mier: – >mierdzie: ˘ smr[d, =ac. turp – trup,
staropol. sna: – snad{ ]mo/e, podobno\,
DDz& d'sa: i dzi's=o, rozynek ]rodzynek\,
D{Z& d{wi"k i zwuk,
Dz?, DzZ& wodze, po(wo/" i wozak,
zar'av≠t; ­– zardzewie:, bar-zo – bardzo,
FB& farba – barwa,
GH& g'szcz i chaszcz, gani: i ha<ba,
]grecko-celtyckie\ HS& hala i sala, harpe i sierp,
hex i sex, six ]6\, helios i solei, hella i sella, hepta
i septem, hekaton i sto, hals i salt ]s[l\, `hemia ¯
haima ]krew\ i s=aw. semja ]r[d, krewni\, hydor ]woda\
i Sydon ]stolica staro/. Fenicjan\, nazwisko Sidor;
]niem.\ hertz i serce ]s=aw. serdce, TD, ZC\,
KC& kica: ]skaka:\, fica: ]kopa:\ i fika:
]robi: kozio=ki\, knoci: i cnota,
KCzG& kust, g'szcz, g"st(o(y – cz"st(o(y,
KG& karb, garb i bark, kibi: i gib]ko>:\,
koi: i goi:,
KL+MN& =apcie i kapcie, n"ka: i l"ka:,
klaska: i mlaska:,
KS& k=ania: i s=ania: ]si"\, kl"cze: i >l"cze:,
PF& pillar – filar, platform – flat form,
PR& kopyto i koryto ]z kopytami do koryta\,
]nieprzyzwoite\ i dura,
Sz?, L+& sza= i /al,
 GENEZA S+ØW
ST& kos i kot ]ci':; pokot i pokos\, c. Dodawano i obcinano litery ]tu kolumnami\&
pokuta i pokusa, pokuszenie ]kut – kus\, boor – gbur pach – zapach
W, VF& furjat i warjat, futryna i witryna, valor cios – zacios pada: – zapada:
]zaleta\ i feler ]wada\, valor dos=. warto>:, st'd ckni – t"skni pisa: si" – popisywa:
odwaga, m"stwo, daj – bodaj p=aci: – pop=aca:
WZ& wyspa i zaspa, dali: si" – oddali: si" potka: – spotka:
TC& tobie – ciebie, t"gi – c"gi ˘ obc"gi, dobycza – zdobycz p[ki – dop[ki
TZ& /ytny i /yzny ¯ /yt – syt ]T ˘ Z\, duch – wzoduch pok[j – spok[j
TD& dw[r i otw[r ]$\, drzazga i trzaska, dwornie – wytwornie przeciwia: si" – s`
trep i drep]ta:\, dzenie – odzienie raz – zaraz
inne& wieko ]koniec\ ˘ wie<cz'cy – ko<cz'cy, dzielnik – r"kodzielnik rud – gruda
polok – /ar=ok; po ]/ar\ ˘ pali: – /arzy:, dzierca – zdzierca rzeczenie – orzeczenie
franc. cerise ]wi>nia\ – merise ]czere>nia\, gadka – zagadka s'g – pos'g
ch": – ¢n": ]n"ci:\, zach"ta – przyn"ta, galant – elegant sienica – przedsionek
Å´& k'dziel i k"dzior, gie=k – zgie=k sienie – nasienie
U´& k"pa i kupa, goni: – pogo< skierka – iskierka
UY& s=uch i s=ycha:, stud i wstyd, gr'/a: – pogr'/a: skrzesi: – wskrzesi:
OEO, z j"zyk[w obcych i pokrewnych& huragan – uragan sok(o(i – wysok-o(i
gr. angelos ˘ wo=. st˛x= agg˛l= agge= – anio=, niem. imo – mimo spa=o>: – ospa=o>:
Esel ˘ osio=, ang. snow ˘ >nieg ]no ^ nie\, ang. step isep – wyspa spolity – pospolity
]krok ˘ kroczy:\ ˘ stopa ˘ st'pa:, =ac. respond – iska: – zyska: spo=u` – wsp[=`
Rospond ]nazw.\, franc. mer – more ˘ morze, iszczy: – niszczy: spomina: – wspomina:
>redniow. ang. lesen – losen ˘ ang. loss, i>cie – zaiste statek – dostatek
ros. toska ˘ staropol. steska:, jele ]ile\ – wiele stawne – ustawowe
staropol. stryjow]y\ – stryjew]y\, karbana – skarbonka st'pi – wyst'pi=
ros. drebiezgi – pol. trzaski ]drobiazgi\, karma – pokarm sterka – usterka
oje& ole< – jele<, nord. asser ˘ ozero – jezioro, kasa: – zakasa: sudar – gosudar
ose< – jesie<, odin – jeden, kraj(ny – skraj(ny szczecca – oszczerca
o=e=& Swiatopo=k – Íwi"tope=k, krzat – skrzat tedy – wtedy
'eludok – /o='dek, =ob – =eb, krzecze: – skrzecze: niem. ton – zdun
cho=m – Che=m, cze=o – czo=o, poso= – pose=, krzele – skrzele trafi: – potrafi:
pcze=a – pszczo=a, po=no – pe=no, pope= – popi[=, krzyd=o – skrzyd=o trata – strata
czlen – cz=on, plen – plon, d;qvol= – diabe=, krzynia – skrzynia twirdza: – utwierdza:
kotël= – kocio=, /e=w – /[=w, kupi: – skupi: uczyciel – nauczyciel
okek& Adamok – Adamek, =ama: – k=ama: upe=nie – zupe=nie
poczatok – pocz'tek, zamok – zamek, =aska: – g=aska: u/y: – s=u/y:
piesok – piasek, synok – synek, kubok – kubek, le – ale, lecz viczøstwa – zwyci"stwa
jezdok – je{dziec, napitok – napitek, le/e: – zale/e: wabny – powabny
owew& Narow’ – Narew, krow’ – krew, =om – z`, u=omny waga – u(po-waga
morkow’ – marchew, =szczenie – b=yszcze: wiem – al(bowiem
orer& gerbort= – Herbert, =yska: – b=yska: wierciad=o – zwierc`
omem& potom – potem, darom – darem, darmo, matnia – gmatwa: wi=o>: – zawi=o>:
oses& doska – deska, podoszwa – podeszwa, miastek – namiestnik w=oszcze – zw=aszcza
vow; – wesz, miasto – zamiast wn'trz – wewn'trz
ioie& wpion – szpieg, vesna – wiosna, mienie – imienie wrost – wzrost
tesat; – ciosa:, mierzka: – zmierzcha: wrotny – powrotny
etot& metla – miot=a, metat;, miecz – miota:, mieszka: – omieszka: wszedni – powszedni
edod& lebeda – lebioda, sreda – >roda, miono – znamiono w>ci'ga: – pow>ci'g`
wszystkie `gom`giem, `kogo`kiego, najmniej – bynajmniej wykn': – przywykn':
np. sniegom – >niegiem, biegom – biegiem, Ro- nalazek – wynalazek zajemnie – wzajemnie
stowskogo – Rostowskiego, kotorogo – kt[rego, niecka – doniczka zams – gzyms
son= – sen maz. hogo – czego; nim – zanim zby: – pozby: si"
pol. pie>< – piosenka, wie> – wioska, pion – pie<, msta – zemsta zmianka – wzmianka
lecie: – lot, lata:, s=aw.-ros.-pol. tok ˘ toczy:, taczka odwa – ledwo znawa: – uznawa:
– ciec, p=ot – ple>: ˘ plecionka, =o/y: – le/e:, omys= – po(za-mys= zni[s= – przeni[s=
gnie>: – gniot, nie>: – nioska, osiad=o>: – posiad=o>: zrok – wzrok
ozor – j"zyk, j"zor, ostawi: – zostawi: zrost – wzrost
sztorc – stercze:, ostrada: – postrada: zwala: – po(ze- `
o>: – ko>: /ivot – do/ywocie
/ivot – do/ywocie
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
Ale nie& ci"(/ar[wka, ku(brak, za(konnik, mas(talerz,
go(le<, =o(puch, o(ko<, wy(trawny, wie(so(czysty,
k(=[dka, ro(bak, stra(szy:, za(pa=ka, pod(r"cznik,
sz(czeka:, m=(odzie/, m(ruga:, st(ruga:, try(kot,
g(astronomia, ry(bitwa, g="bo(ko>:, ro(>lina, l(i>:,
/'(danie, wyna(le{:, ob(rok, al(truizm, kul(turysta,
ma(szynka, sprz'(taczka, trze(paczka, po(/yczy:,
sie(rota, szkor(but, mole(stacja, ra(do>:, ha(mak,
biuro(krata, ma(ruda, gli(wis(koza, st(orczyk, k(rok,
kon(traktor, g(rzeczny, mira(belka, kono(wa=, gra(nit,
g(ope(ado(frust(melio(racja, pisk(lak, kata(strofa,
>nieg(uliczka, grze(byk, za(b[r, mo(tyczka, i inne.
Cz">: s=ownictwa przytoczy=em za Ss 2011 – Ro-
mana Mazurkiewicza, zanim zorientowa=em si" jakiej
klasy to s=ownik i jego autor, a ten b="dami upstrzy=
swoje dzie=o, czyt. jego poja>nienia nie s' wysoce
wiarygodne, ˚732#
W dostawieniach zdaje si" dominowa: litera z,
za ni' litera s, i po` tak/e u/ywane, przypadek$
d. Analogiczne formy i powi'zania s=owotw[rcze&
>cieg, >nieg i bieg ]>cie/ka od >ciegu, >nie/ka
od >niegu\, warzy: i parzy: ]trzyma: nad par',
st'd zaparzy:, poparzy: si", wyparzy: i wywar\,
knot i parciany pasek ]sknoci= – zpartoli=, spar-
taczy= – nie wykona= prawid=owo, pokpi=, zepsu=
plan, nie stan'= na wysoko>ci zadania\, kr'g i tok
]okr'g i otok czapki; okr'/y: i otoczy:\.
003. Sk=adano s=owa id'c wstecz, t=umaczenia
starych «od ty=u»&
Ba=tyk ]fale wodne\ ¯ ba= ]wodne\ % tyk ]fale\,
Bogdan ¯ ukr. Bohdan ]oddany Bogu\
¯ Boh % dan ]oddany\,
Bogumi= ]mi=uj'cy Boga\, Bogus=aw ]wierny
Bogu\ ¯ s=aw ^ chwal ^ wierny,
Bogurodzica ]matka Boga\ ¯ rodzica ]matka\
% Bogu ¯ B[g,
Boles=aw ]s=awi'cy wi"kszo>:; upraw" ziemi$\
¯ bo ]uprawia:\ % le ]ziemia\ % s=aw,
Ciechan[w ]do>: nowy\ ¯ ciech¶a ]do>:\ % n[w;
istotnie, bo od przodu,
Dniepr ]przep=ywaj'ca woda\ ¯ dnie ]woda\
% p ]prze\ % r ]rejati\,
Dniestr ]p=yn'ca szybko woda\ ¯ dnie ]woda\
% st ]szybko\ % r ]rejati\; ster ]woda\, +a•ba,
Finland, Fundland, Vinland ]odkryty l'd\ ¯ isl. finna,
fundr ]kilka znacze<\ % land ]l'd, ziemia\,
Gawri=o ]s=owa m[wi'cy\ ¯ =o ]s=owo\ % gawr
]m[wi:\ ¯ gawarit*, w rzecz. ¯ Gabriel,
Grunwald ]las zielony\ ¯ niem. gr¥n ]zielony\
% wald ]las\,
Hernestus ]gniazdo /urawia\ ¯ hern ]/uraw\
% nest ]gniazdo\,
Lubart ]sztuk" kochaj'cy\ ¯ art ]sztuka\
% lub(i: ]koch(a:\,
Ludmi=a ]mi=a cz=owiekowi\ ¯ mi=a
% lud ]cz=ek, cz=owiek\,
Karkonosze ¯ sze ]wody, morze\ % on(o
]wielkich\ % kark ]grzbiet([w\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
Kazimierz ]miernie m[wi'cy\ ¯ kaz ]m[wi:\
% i ]='cznik\ % mierz ¯ mier,
Lambert ]ja>nie o>wiecony\ ¯ lampas % beraht,
Modlin ]przeci"tnie p=yn'ca\ ¯ moderat ]kilka
znacze<\ % lin ]p=yn':\,
Nebla ]gr[d, ziemia Nebasta\ ¯ Neb]ast\
% la ]ziemia\, niem. nebel ]mg=a\,
Olbracht, Olbrycht ]ja>niepan\ ¯ adal ]pa<stwo\
% beraht ]ja>nie\,
Paderewski ]ziemi Drewlan syn\ ¯ pa ]syn\
% derewa ]Drewlanie\ % ski ]ziemia\.
Pu=awy ¯ pu ]przy, wzd=u/\ % sp=aw
s=owo nowe, 1628, bo od przodu,
Ralph, anglosas. R≤dwulf, Rudolf, Rolf ]wilcza ra-
da\ ¯ rath ]rada\ % ulfr, ulf, ulv, wolf, wulf ]wilk\,
Sandomierz ]miernie do rz. San\ ¯ San % do
% mierz ¯ mier,
Skandynawia ]g[rzysta ziemia /eglarzy\
¯ =ac. scandere % navia ¯ =ac. navigare,
Skowro<ski ]ziemi lasu jarz"binowego\ ¯ ski
]ziemia\ % skowrøn ]jarz"binowy las\ ¯ røn
]jarz"bina\ % skov ]las\,
Staryko< ]wielce stary\ ¯ stary % ko< ]wiel•ki(ce\;
koniec ]ma=y\,
Sydon ]wielka woda\, gr.-celt. HS; syd ^
gr. hyd ¯ hydor ]woda\ % on ]wielka\, stolica staro/.
Fenicjan; Poseidon ¯ posei % don ¯ d % on,
Íl'sk ]wolna ziemia\ ¯ >l, >lu ]wolna\ % sk ]zie-
mia\; Przemy>l ]wolny przemys=\, Supra>l...
Ukraina ]na granicy, nadgraniczny\
¯ ukraj ]granica\ % na,
Warszawa ]woda Warsza\ ¯ Warsza % wa,
Wis=a ]rzeka g=[wna\ ¯ wis ^ czub ]g=owa\
% =a ]woda, ¢rzeka ˘ So=a, Prego=a i inne\,
Wis=oka ]dop=yw Wis=y\ ¯ Wis=a % oka ]dop=yw\,
Witkacy ]ci"ty dowcip\ ¯ wit ]dowcip\
% kacy ]ci"ty\ ¯ kat ]ci':\,
W=adymir ]lud{mi w=adaj'cy\ ¯ w=ad ]w=ada:\
% y ]='cznik\ % mir ¯ mer ¯ men,
Wojciech ¯ 1. niem. voigt ]w[jt\,
2. pol. woj ]ny\ % ciech ]do>:\,
Wolin, Wo=y< ]p=yn'c•a(e wod•a(y\ ¯ wo
]wod•a(y\ % lin, =y< ]p=yn(':, ciecz w ruchu\,
Wozwagl ]w'w[z\ ¯ woz ]w[z\ % wa ]w'\ % gl,
Wsewo=od ]w=adaj'cy wszem\
¯ wse ]wszem, wszystkim\ % wo=od,
wo=. by by= ]by=by\ ¯ by= ¯ by: % by,
wo=. do/e ]a/ do\ ¯ /e ]a/\ % do,
ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba: ]wodzi:\ % ko ]do\,
bez  ang. without ¯ with ]z\ % out ]be\,
czegodla ]dlaczego\,
cze=owiek ]cz=owiek, czo=o do g[ry\ ¯ ko ]do\
% wie ]g[ry\ % cze=o ]czo=o\,
dru/yna ]nie r[/ni\ ¯ dru/ ¯ drug % yna ]nie\,
gniazdo ]dla nioski\ ¯ g ]do, kierunek\
% nie>: ]nest\ % do, anglosas. nest ]gniazdo\ ˘
nie>: ]sk=ada: jajka\ ˘ nioska, donie>:,
je/yna ]na krew j'\ ¯ je/ ]kolce\ % /y ]krew\
% na ]do\; je/ ^ kolce ¯ >redniow. ang. ege, egge
˘ ang. edge,
 GENEZA S+ØW
karygodny ]godny kary\,
komnata ]pok[j go>cinny\ ¯ komn
]wsp[ln•y(a(e\ % ata ]izba\,
kropiwnica ]piwnica wielka\ ¯ piwnica
% kro ]krolewska; wielka\,
kunig ]opiekun\ ¯ kun ]pleni\ ¯ ig ]potent, opie\,
lato ]pe=nia roku\ ¯ lat ]rok\ % o ]pe=nia\,
=aska ]dow[d\ ¯ =as ]w[d\ % ka ]do\
¯ niem. Wasser ^ s=aw. pol. =ad,
mi=osierdzie ¯ sierdzi: si" ¯ serce % mi=o,
matriarcha ]w=adza matki\ ¯ =ac. mater
% gr. archos ]w=adca\,
morze ]p=ywanie wod'\ ¯ mo ]woda\ % re ]p=yw\
¯ rejati; por. rzeka, franc. mer, EO,
na`& naoczny ¯ oczy na, napad ¯ pada: na, nap[r ¯
parcie na, naoko=o ¯ oko=o na& wo=. 1289 no oby-
wedwe ákolo na Vorota ]lecz obszed=wszy
naoko=o Wr[t\,
nied{wied{ ¯ miedwied* ]wiedziony miodem\
¯ s=aw. mied* % wied*,
`no ]staroziem\ ¯ o ]staro`\ % n, m ]ziemia,
l'd ¯ land\& Gniezno, Kutno, Grodno, Kowno,
Wilno, Dubno, Czermno, R[wno, i inne,
`on ]wielki\& dzwon ]wielki d{wi"k ¯ zwuk\, rz.
Don ]wielka woda ¯ d % on\, Briton ˘ Wielka
Brytania, Leon ]wielki lew ¯ leo\, baron ]wielki
m'/\ ¯ germ. baro ]m'/\, faraon, panteon,
pyton, wazon,
on ]wielki, wi"kszy\, ona ]niewielka, mniejsza\
¯ on % a ]nie\, i inne,
oko ]dope=nienie\ ¯ o ]pe=nienie\
% ko ]do\ ˘ okolica ]mniej wi"cej\, ˚strona,
okolicznik ]osob' dope=nienie\ ¯ oko % licznik
]liczb', licem\ ¯ o ]pe=no\ % ko ]do\; przyrostek
czasownika& `=em, `=am, `>my ˘ bezokolicznik
]niedope=nienie; bez ^ nie\& `a:, `e:, `i:, `y:, `u:.
osobny ]nie czyni'cy tako\ ¯ ny ]nie\
% soba ]czyni'cy tak\ % o,
p¢¢¢¢ ]wydzielaj'ca mocz\ ¯ p¢ ]mocz\ % izdawa:
]dziela:, wydawa:\ ˘ gwizda: ˘ gwizd; zakazem
uderzenie w opony m[zgowe& znaczenie do
pot"gi, poza wszelkie granice wyobra{ni, skoro
u/ycie zakazem obj"te,
polana ]na pole\ ¯ pole na; le ]rola, ziemia upr.\,
prawid=o ]rzecz wygl'da dobrze\ ¯ praw
% wid % =o ]rzecz\,
prz"s=o ]prosto przez\ ¯ s=o ]prosto\
% prz" ]przez\; s ]wysoko\,
pu=k ]do po=owy\ ¯ k ]do, na ¯ niem. nach\ % po=,
pustynia ]bez(od•ludzie, bezwodzie\ ¯ ynia ]nie\
% pust(y ]lud, cz=owiek; ust – woda\,
r"kawica ]wi"ksza od r"ki, d=oni\ ¯ r"ka
% wica ]wi"ksza\,
rzeka ]dop=yw\ ¯ re ]p=yw\ ¯ rejati ]p=yn':\
% ka ]do ^ ko, ku, na\,
sok ]do g[ry\ ¯ so ]g[ra ˘ wysoko\
¯ ho, gr. HS % k ]do\,
sosna ]rosn'ca wysoko\ ¯ sna ]rosn'ca\
% so ]wysoko\,
starodawny ]z dawnych wiek[w\ ¯ star ]wiek\,
strona ]okolica\ ¯ oko=o ]mniej wi"cej\
¯ str ]wi"cej\ % ona ]mniej\, ˚oko ˘ okolica,
>niadanie ]lekki posi=ek po >nie\ ¯ danie
% >niad ¯ s=aw. snadno ]lekko, =atwo\,
>wierk ]ku g[rze\ ¯ > ]g[ra\ % wier ]wierzch\
% k ]ku, do\,
trumna ]na trupa, zmar=ego\ ¯ trum ¯ trup, % na,
wa=ko< ]wielki le<\ ¯ ko< ]wielki\ % wa= ]le<\,
wied{ma ¯ ma % wiedz" ¯ wiedzie:,
wiecz[r 1. ]mrok g[r'\ ¯ wie ]wierzch\ % cz[r
¯ kar(y ]czarno>:\, Ø ^ A; 2. =ac. vesper.
wiekuisty ]istniej'cy wiecznie\ ¯ isty ]istniej'cy\
% wieku` ¯ wiek,
wozwagl ]w'w[z\ ¯ gl % wa ]w'\ % woz ]w[z\,
wszystko ]do najdrobniejszego\ ¯ ko ]do\
% wszyst ]najdrobniejsze\ ¯ wszy ]drobnica\ %
st ]naj`, stopie< najwy/szy\,
zabawa ]pl'sy robi:\ ¯ baw¶a(i: ¯ ba ]czyni:,
robi:\ % wi: ]pl'sa:\,
ba ]woda\ ˘ bawi: ]wodzi:\ ˘ korow[d, zgadka
]do odgadni"cia\ ¯ ka ]do\ % gad % za ]oddo\.
004. Stosuj'c zaprzeczenia lub potwierdzenia.
Znane mi formy przecze<&
1. a`, e ¯ gr. a ]nie\& z•=ud•a – za•k=am-a•nie,
u•wag•a – po•wa/•nie, a nie$ ]a – negatywem\,
o, tak ]o – pozytywem\, 2. ajtam ¯ aj % tam ¯ a,
3. tak, ros. da da ¯ gr. a, 4. nie, opo`, opodal ¯
opo ^ nie % dal]eko\, 5. nic, 6. nigdy ˘ niegdy> ˘
`ak, 7. bez`, 8. przeciw`, 9. `> ]jaki> – niejaki\.
Dla wzmocnienia wagi przecze<, powtarzano je z
synonimem, b'd{ form' skrajnie r[/n' – twierdz'c',
st'd& a nie m[wi=em$, nie tak, tak nie r[b, nie bez
powodu, no nie$ ]no form' twierdz'c'\, no tak, nic
nie zrobiono, nie lada co ]da ^ nie\ ˘ ladaco – nie
warty, bezwarto>ciowy, nicpo<.
Podw[jne zaprzeczenie – form' twierdz'c', jak w
logice i matematyce na niej opartej ]dwa minusy ˘
plus\& nie bez powodu ]pow[d jest\, a nie m[wi=em$
]tak, m[wi=em\, za ]z % a\, na ]n % a\ – pozytywami.
Natomiast dwa pozytywy dawa=y pozytyw tak/e&
poza ¯ po % za.
005. Poszczeg[lne litery ]g=[wnie sp[=g=oski\ by=y
symbolami&
A, B, W, G, D, E – wody& aqua, ba, wa, ga, da.
A, An, E, ENNE – niebios, powietrza,
i ziemi i wody&
1. Niebiosa, gr. nephos, nefos ]chmura\, =ac.
nebula ]chmura, ob=ok\.
2. A – niebo, An – b[g niebios, Enil – b[g
powietrza w wierzeniach
staro/. Sumer[w, rodem z Babilonii, sk'd
greccy i nasi przodkowie.
An ˘ manna z nieba w Biblii, aist ]bocian\, a
samo en – ne ]Enil\ da=o podstaw" do nie-
bios, w j. ang. heaven – en na ko<cu, jak na
j. angielski przysta=o ]j"zyk ten cechuje wiele
odwrotno>ci\.
Pan ]B[g\, anio=, ang. angel tak/e z niebiosami
zwi'zani my>lowo.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
S=aw. z niebios – át nbs≠, (6709) 1201, w
kopii 1420 – át nebese.
3. ziemi i wody& land ˘ la, le, al, el, ea ]`eja\,
ia, ka, =a, a=, sze, wa.
B, G, D – 1. B, D, U – =uku, 2. Boga& b[g, god,
deo. Z kultem Boga, bog[w i b[stw mog' by:
zwi'zane terminy&
B - pol. B[g, s=aw.-ros. Bog= ]Bog\,
bogatstvo ]bogactwo\, bies
B, D – b≠da ]bieda\, pob≠da ]zwyci"stwo\,
ang. bend ]sk=on\.
B, G – b=ogo]s=awiony\, ubogi ]biedny\.
G - zgi"cie, ros. gib- ]gib`\& gibkij ]gibki\,
gibel; ]ruina\, gibnut; ]gin':, przepa-
da:\, grzech ]ros. grex-grech\, groza
]ros. groza-groza\, grom ]ros. grom-grom\,
s=uga ]ros. sluga ¯ s=u % ga ^ pose= Boga;
s= – pose=\, ros. gospoden; ]gospode<\,
Gospod; ]Pan\; ogie<.
G, D - pol. godnie, gad ]p=az\; ang. glad,
good, God.
D - ang. God, good, day, demon, devil,
pol. cud, dziw, dusza, duch, dzie<, dobrze,
podoba:, s=aw. koudesnik= ]czarodziej,
czarnoksi"/nik\, ros. hud ]çud ¯ kud,
KCz\, dux ]duch\, duwa ]dusza\.
B – 1. by: ]ang. to be, s=aw. bu`, pol. by`, b"`\,
2. bi:, bitwa, b[j, s=aw. boi, borba, bran;,
ang. beat, battle.
D – 1. dzia=, dzieli: s=aw. d≠l=, delit;,
ang. divide]n\ ¯ =ac. dividere, 2. d[=;
pad]a:\, sad]za:\, siedzie:, ang. down.
E – 1. istnienia, egzystencji& =ac. ego, pol. jego,
jest, je>:, jecha: ˘ jazda, s=aw. ≠zd(a)
]jezd ¯ e % z % d\, ang. being, itp.,
2. wody& `ea, `eja, `sze ]l'd, ziemia\ ¯
a ]ziemia\.
F – nie istniej'ce w j. s=aw., reprezentuj'ce
gr.-=ac.-anglosas. Th ]Theodoros ¯ theos,
mathematikos ¯ mathema\, Ph ]pharmake-
ia ¯ pharmakon\, i wiele innych.
G, HS – 1. kierunek ]g[ra, wysoko; d[=& grunt\,
2. ciep=o ]ogie<, s=o<ce, gr. helios\, woda
]gr. hydra\ ˘ po/oga, struga i inne.
I, J – ja; posiada:, chwyta:;
pol.-ang. ja  } ai |, ja{<, ima:, i inne.
J, K, L, N, A, E – ziemia, l'd, przy czym&
J, K – przez plemiona s=aw.,
L – gotyckie; zg=oski, g=[wnie przyrostki z
ziemi' ]i wod'\ zwi'zane& al, el, la, le, len,
ea ]`eja\, ja, ia, k, ka, sk, ski, ska, skie, a=,
=a, sze, sz[w, wa, aw, awa;
`ja, `ia& Rosja, Grecja, Francja, Szwecja,
Anglia, Skitia, itp.,
k, ka, sk, ska, ski& Anglia – Anglik, kamie<,
ska=a, skiba, Polska,
w nazwach grod[w& Bra<sk, Mi<sk, Smo-
le<sk, itp.,
la(nd, al, le(n, el& Polska – germ. Polen, ang.
Poland, Lenward, lenno, wasal, las, pole, ziele
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
]zielsko, sk...\, zaborole, i wiele innych,
n ¯ land& dno, pion, `czyn, `szyn, `tyn.
K, KI – ziemi ¯ szumer. KI – ziemia ˘
`sk w nazwach grod[w i ziem.
S – ziemia ˘ ang. soil, island,
pol. wyspa, s=aw. ostrow.
L – 1. lotu, 2. lekko>ci, 3. d=ugo>ci,
4. ziemi, obszaru, 5. jasno>ci&
1. lotu& holend. vlucht, starosaks. fluht,
anglosas. flyht, >redniow. ang. fliht, ang.
flight, ros. flot, pol. lot. Ang. fly ]mucha
i znaczna grupa insekt[w, posiadaj'cych
skrzyd=a\; niem. fliege, anglosas. fleoge,
flyge, >redniow. ang. flie, flege.
2. lekko>ci& niem. leicht, anglosas. leoht,
>redniow. ang. lighte, pol. lekk•i(o>:, ros.
lëgk-ij/oe/ost;, leg-ko/he ]liogkij,
legçe\.
Podniesienia& niem. l¥ften, staronord. lypta,
>redniow. ang. lif(lef•ten.
3. d=ugo>ci, odleg=o>ci& dal, daleko, s=aw.
dlina, bliz, bli/`,
ang. length, lang, long, franc. longueur,
niem. länge.
4. ziemi, obszaru – la, le, =, a=& l'd ]land\,
lemiesz, pole, zawale, zaborole, Podole, Pod-
hale; L+ ˘ d[=, wa=; ='cznie z KI ˘ `ski.
5. jasno>ci& blask, l>ni:, pali:, ang. light
]jasny, lekki\, luster;
L+, b=ysk, b=yszcze:, po=ysk, bia=y, ang.
white } =ajt |  light } lajt |.
Tak/e, L – lewa, R – prawa.
+ – s=owa, czasu przesz=ego&
g=os, ang. word; by=(a(o, ang. was, were,
M i W – 1. wody i moczu ]M odwrotno>ci' W\&
more, mer; woda, water, wasser, mokro,
mocz, macza:, ang. moisture ¯ starofranc.
moiste.
2. ruchu& miota:, miesza:, maza:,
ang. motion ¯ =ac. motio ¯ motus.
N, P ]kolejno>: w alfabecie N, P rozrywa litera
O, p[{niej dostawiona\ –
1. numeru, liczby ]wielo`\, wielko>ci;
liczne ]pstry, pszczo=a\, w tym `en, `in,
2. N – negatywu ]ang. no, ros. niet, pol. nie;
noc, nat, nacht, night\,
P, D – pozytywu ]dzie<, da, ang. day\,
dzie<(noc – pozytyw(negatyw
tak/e D ¯ da – tak, pozytyw;
D – p=odny, N – p=onny, dzi'... s=o•dki(ny,
D – dolina, ang. down, N – ni/, nisko, niz,
3. N – nocy, P – spania; N – pol. noc,
germ. nacht, ang. night,
P – pol. spa:, ang. sleep,
4. N – znania, wiedzy& `gnoza ¯ gr. gnosis,
ang. know(ledge, ros.-pol. znanie.
R – 1. p=ynu, p=ynu w ruchu, ruchu&
gr. hydor, germ. wasser, ang. water;
rzeka, ang. river, werwa, kr"ci:, ruch,
2. rewan/u i odnowy& krew, re`,
 GENEZA S+ØW
3. L – lewa, R – prawa&
niem. recht, anglosas. riht, ang. right.
4. Ra – terminy zawieraj'ce odg=os
zgrzytu, uszczerbku na ciele i duszy& dra-
pa:, dra/ni:, drasn':, dra<, razi:, obrazi:,
rani:, bran;.
5. Ru – p"kni"cia& erupcja, ruptura, rupie:
¯ =ac. rumpo, rupi, ruptum.
6. Ro – drogi& ang. route road, ros. doroga,
tor ]dor, TD\; ang. drive ¯ drift.
S – s=o<ca, seksu ]p=ci\ i gada&
‘s=o<ce’ – skwar, sma/y:, spali:, spaw,
sp=on':, spoci: si", s=ota, sezon,
spa:, sowa, >wiat(=o, >wit, sie< ]pokr. cie<,
`ie< ^ nie\, ang. sun, anglosas. sunne, germ.
sonne, =ac. sol, franc. solei,
‘seksu’ – samiec, sarna, siostra, ssak, stad=o,
stosunek, suka, swat,
‘gada’ – syk, smok, skarga ]karga – wrona\,
spisek, >luz, >lina, ang. snake i inne, →w i z.
T – czasu& w j. ang. formy czasownikowe – to;
w j. s=aw. – `a: ^ `at;;
i wysoko>ci ]s=aw.-ros.. wysota\& lot i lata:,
wzrost, Tatry.
T, TR – ziemi i lasu& wiatr, trawa, trakt, trop,
trasa, trup, >wiat; forest,
U – 1. my>li& um ˘ umiej"tno>:, rozum, duma,
ZU – szumer. m'dry,
2. niemego, lub bardzo g=o>nego
]U i Z – d{wi"k\,
3. zmagania& utarczka, ubijstwo, uderza:,,
4. gor'ca, prastare, si"gaj'ce cywilizacji
Szumer[w – UTU, b[stwa s=o<ca& huta,
5. U i W – wiedzy, chwytania, pojmowania,
imania si"& nauka, wied{ma, ang. know, witch,
wise; s=uch i inne.
W – 1. gr.-celt. WB, W – z=y, {le,
B – ang. bad ]{le\& wojna ang. war,
s=aw. voina, bor;ba, voi - boi ]b[j\; vor
]wor - z=odziej\, vrag ]wrag - wr[g\, wirutne
]przewrotne\ k=amstwo, wina.
2. wa ^ =a ]woda\& `[w, `awa, `aw, `wo
˘ wodzi: ]prowadzi:\ i pochodne
]prze(do(od(z•wodzi:, w[dz\.
3. wid – widzie: ¯ =ac. visio ¯ visus ¯ videre;
s=aw. vid, i inne.
W, Z – W – wzrostu, Z – 1. upadku& z=o, zach[d,
zapad]a: si"\, zst'pi:, zgon; W – wst'pi= do
nieba, Z – zst'pi= do piekie=,
Z – 2. d{wi"ku& az ]st'd azyk ^ jazyk, j"zyk;
kaz i jego pochodne\, zwuk ]pol. d{wi"k\,
zwa:, zew, zmora, zima, ku{nia, i inne;
zvonit;, zvanie, zov.
Z, T, Ç – czasu; niem. zeit, ang. time, to `
]np. to go ^ i>:\, s=aw. t;, pol. : ]`a:, `e:.
`i:, `y:\& raz, teraz, zegar(ynka.
? – g"sto>ci ]o cieczy\, twardo>ci ]w materii\&
/art, /elazo, /[=w, /uk, /u=awy, /ur, ma=/.
D{wi"k ? wy=oni= si" z d{wi"ku S, Sz;
odmian' G ]noga – no/na\.
Zaimki zwrotne, w wi"kszo>ci w ko<cowej cz">ci
alfabetu, od litery S&
S – ang. self, pol. si", T – ang. their, pol. ty, tw[j,
W – ang. we, pol. wy,
Y – ang. you, yours, Z – s=aw. az ]ja\.
Ale zbyt wiele wyj'tk[w na regu=".
Natomiast zaimek ty w przedrostkach idzie pod
pr'd kolejno>ci alfabetu&
...T, U, W, Z; za`, u`, wy`, ty. U/ywany w pole-
ceniach, przez to cz"sto z zaimkiem si", np. umyj
si". Formy te przesz=y na dokonane& umyty, i
pierwotne znaczenie tych przedrostk[w kompletnie
zatar=o si".
006. Zapo/yczano s=owa z s'siednich j"zyk[w,
w j. polskim i rosyjskim a/ do j. ang. i =ac., np.
• kon` – za i przeciw; w zgodzie i w opozycji,
=ac. contra, koncept, koncesja, kondycja, konduk-
t(or, koneser, konferencja, konsylium, konwencja,
konsument, konsumpcja, konstytucja, kontrakt,
konserwatorium, koncert, konkurs, konkluzja,
konkurent, konkret, konwent, konwenans, konty-
nuacja, konwersja, konwersacja, konw[j, konflikt,
koniec ]odwr. pocz'tku – nacza=a\.
• kap` ¯ =ac.-ital. caput, capo ]g=owa\,
st'd kapelusz, kaptur, kapitan, kapral, kapusta
]g=owa kapusty synonimem\.
• rup ¯ =ac. rumpo, rupi, ruptum ]p"ka:\; ruptura,
strup, chrup, skorupa, rupie:, chrust, erupcja.
• man` ¯ =ac. manus ]r"ka\; mandat,
manatki, manele, manewr, maniera, manipulacja,
manuskrypt, mankiet, ma<kut ]synomimem\.
• mono`, mona` – jedyny, gr. monos; nonotonia,
monolog, monaster, monarcha, monopol, monitor.
• leg, =ac., leg¶enda(alny(gion(at, delegat.
• bat, =ac. batuere – bi:; batali¶a(on, bateria,
batuta. Bat ]bicz\ ¯ staronord. bauta,
anglosas. beatan, ang. beat ]bi:\.
• kom` ¯ staro=ac. commoinos, sk'd ang. common
]wsp[ln¶e(y\, st'd komnata, komoda, kompilator,
kompot, kompost, kompozycja i inne.
• tuch ¯ niem. tuch ]sukno, chustka\; fartuch,
flejtuch ]flejtuch da= podstaw" do smrodu, brudu,
poprzez dorozumienie, st'd\, >wintuch, leniuch,
koniuch, zaduch i cuchn':, T ˘ C.
• polsko-angielskie gmera: – rummage;
gniew – avenge, gn[j – dung, czytane od ty=u.
• laszsko-wo=. wozwagl ¯ woz ]w'\ % wagl ]w[z\.
• prostych zapo/ycze< wprost trudno mi przyto-
czy: – jest ich tak du/o, od s'siednich j"zyk[w po
dalsze, a/ do j. angielskiego i perskiego.... Wiele
z nich ma nieco tylko zmienion' pisowni", b'd{
zosta=y wch=oni"te w s=owa polskie ]obudowane
przed` i przyrostkami\, np. chwast ]ang. waste\,
muszelka ]ang. shell\, cyc(ek ]ang. tit, >redniow.
ang. titte, anglosas. titt\, ang. law ]prawo\ ˘ pol.
=awa przysi"g=ych, =awnik ]“prawnik”\ ˘ =awa
]mebel do siedzenia dla kilku os[b\ ˘ =awka,
z innych& cerkiew, chata, dym, klecha, mi[d,
onegdaj, sie:, sievier, ogni¶a  a¶go<. Wsp[lne
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
z j. perskim& b[br, bohater, kaleka, kord, mzda,
pigwa, sobaka, stan, srom.
Kupieckie z tureckiego& kilim, kobierzec, dywan,
kaftan, dyma, cybuch, lulka, kapciuch, imbryk,
fili/anka, bazar, targ.
Uzbrojenie z tatarskiego& ko=czan, sajdak, taftaj,
dziryd.
?o=nierskie z w"gierskiego& huzar, dobosz, szereg,
orszak ]$\, do=oman, ci/ma.
007. Do istniej'cych s=[w dostawiano,
b'd{ opuszczano d{wi"ki, patrz punkt 002 C.
008. Zmieniano wymow", kieruj'c si" kolejno>ci'
d{wi"k[w wzd=u/ liter alfabetu. Np. Rosjanie re-
gularnie do dzi> czytaj' przyrostek w nazwiskach
`go przez `vo ]A, B, W, G, D...\.
? ^ Sz ^ S; s=aw. ? ]"\ ^ pol. Sz, S. I tak,
L≠skonogyi Me';ko, 1254 – Mieszko La-
skonogi; vizl=o'e, 1268 – Wis=osze ]dzi>
Kozienice\; v=r';, 1268 – Warsz; "alow;,
1252 – Szalosz ]w"gierski pose=\; bene', 1254
]w rzecz. 1252\ – Benesz, }gr[d$| "ak= w Ja-
twie – Sak]owicze\, Bu/sk; Bou';sk= – Busk
n(rz. Bug, u {r[de=, centrum staro/. Duleb[w;
/agiel – segel ]germ.\; u/ika – usikker ]dun.\,
?mud{ – smuds ]dun. b=oto\, /mija – zmej
]s=aw. smok\, szelk ]ros.\ – silk ]ang. jedwab\,
/e – se ]sobie\, /yt – syt ]nakarmiony\, sto/ek –
stosek, Grau/a – Graws, rubie/ – Hrubiesz[w,
?eligowski – Szelig•a(owski – jez. Seliger,
wie> – wie/’, ve';, germ. spise – spi/,
ba/ant, popa/ela – popaszela, itp.
009. Sporadycznie dorozumienia i niezrozumienia
mia=y wp=yw, w tym tatarska orda – horda; latarnia;
herbarz od herb ]ro>lina, ziele\, wieloryb ¯ niem.
walfish, prowadz'cy do b="du – olbrzymia ryba.
Drwiny, kpiny i na>miewania si" by=y powodem
odwracania znacze<, przej>cia ich na przeciwne.
I tak, anglosas. bryd ]panna m=oda\ na brzydka.
Íredniow. ang. gloum, ang. gloom ]mrok, w przen.
smutek, przygn"bienie, pos"pnie:\ ˘ s=aw. gloum
gloum=, glouma ]szumne wesele, zabawa;
po>miewisko, b=aznowanie\. Niem. Karl, Karol
]ch=op t"gi, wysoki\ ˘ karze= ]niskiego wzrostu, lili-
put\. Ros. urod ]po•tw[r, pokraka\ – pol. urodziwy
]wyj'tkowo dobrej postawy, wygl'du\. Niebo ¯ gr.
nephos ]chmura\. Kciuk ¯ ang. thumb  numb.
Przez dorozumienie «or"dzie» sta=o si" «pro-
klamacj'», gdy w rzecz. jest «instrumentem» ¯
s=aw. orudie ]narz"dzie, instrument\; oficjalnym
dokumentem g=[w Ko>cio=a Rzym.-Katol., wy-
danym na okazj", z zamierzonym celem zmiany,
czytanym przez ksi"/y w ko>cio=ach, z ambony,
podczas mszy ]pe=ne wykorzystanie definicji
instrumentu\.
Przez dorozumienie, {le – proklamacja – w mSjp
1969 i s=owniku ang.-pol. T. Grzebieniowskiego
1958 i nast"pnych jego wydaniach, bez daty.
Niezrozumienie >wiadcz'ce o p=ytkiej znajomo>ci
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
rozwoju j. pol.; s=aw. U ˘ pol. Å, ´, termin z czas[w
metropolii w Gnie{nie ¯ s=aw. gniezdo.
Dorozumieniem jest «nadobne» w mSjp 1969,
jako «pe=en powabu, pi"kny, dorodny, przystoj-
ny», gdy w rzecz. «podobne», na ^ po % dobne,
niezrozumienie z powiedzonka& ]odwzajemni:\
pi"knem za nadobne, tj. pi"knem za takie samo,
podobne ˘ nadobne ^ pi"kno, b="dnie.
Rzeka przez Rz ¯ ros. reka. Nieporozumie-
niem jest pisownia /ebro, przez ?; powinno
by: rzebro ¯ anglosas. rib, s=aw. rebro ]sic#\,
odmienia si" przez liter" R, wi"c – wygodnie
– zapomnieli>my o j. ros. w tym wypadku...,
nie ma uzasadnienia pisowni, przez ?. Nie-
porozumieniem jest pisownia tch[rz ¯ tchnie
u/astno, tuchnie →cuchnie ]strasznie >mierdzi,
zieje smrodem\, bo nie odmienia si" przez liter"
O, ani Rz; powinno by: tchu/ ]s=aw. u/\. Nie-
zrozumieniem jest pisownia wyrazu krawcowa,
powinno by: krafcowa, od ang. craft.
Nieporozumienia wynik=e z u/ycia obcych s=[w
i barier j"zykowych&
Asaf, imi" biskupa W=odzimierza Wo=. pocz.
13 w. – dobrowonny zapach, gdy asafetida jest
nieprzyjemnym zapachem wyci'gu z /ywicy
r[/nych azjatyckich ro>lin rodziny marchewek.
Serene – ang. pogodny, jasny, spokojny; Rusini,
z wyprawy na Jatw", zim' 1245 ]pod 1250\,
zawr[cili z drogi na rz. Nur, z powodu ‘sniegu i
serenu’ ]niskich chmur, brzydkiej pogody\, Rosja-
nie t=umacz'& seren ^ >ry/ ]mo/na i tak rozumie:
ze skomponowanego zdania\.
U/ika – dun. niepewny; na Rusi u/ywane w zna-
czeniu pewniak& u/ik' mi jeste> i swojakiem.
We wst"pie do Powie>ci wrem. let, w Gilii kobiety
wykonuj' m"skie powinno>ci, a m"/czy{ni –
/e<skie. Kobiety orz', buduj' >wi'tynie i zajmuj'
si" mi=ostkami, poluj' na grubego zwierza i wydaj'
polecenia m"/om.... Szkockie sukienki m"/czyzn
przyczyn' pomy=ki$
010. Niekt[re obce s=owa uleg=y zniekszta=ceniom,
wskutek trudno>ci w ich wym[wieniu, np. krokodyl
]gr. krokodilos, =ac. crocodilus, >redniow. ang.
cocodril \, na korkodil=-korkody= w j. wo=.
]k•ro – k•or\, gr. klerikos ]k•ler – k•ril ˘ k•ry=\,
Kropiwnica – rz. Koprzywnica ]k•rop – k•opr\,
k¶nife  fin¶ka, durschlag – druszlak; Leokadia;
ledykimacja; kwadrat – kradwat ]sam utarty kwadrat
jest zniekszta=con' form' kwarty; kwa¶rt – kwa¶dr,
TD\; Languin ˘ Lawgmin, zna: ¯ gnoza ]$\ ¯
gr., zniekszta=cone& Chozdroj – car perski, Fefel –
Theophilos, Nuktria – Baktria, Obry – Awary
]OA, BW\, Selu< – Thessaloniki w Grecji,
Urmane – Normani ]Norwedzy\ i wiele innych w
Powie>ci wrem. let. z lat 1118–1160.
Tak/e& O¶dy` – Di¶o`, Odysej" – Diosi[; Renev-
skogo – Nerevskogo ]ne¶re – re¶ne\, k Mizeni – k
Nemize ]z Mazurinskiego latopisu, str. 54\.
Got. silubr, germ. silber, ang. sylver ˘ silver – na
 GENEZA S+ØW
srebro, ros. serebro, got. skauts – chusta; arms,
arm – ram]i"(iona\, turn ˘ nurt,
niem. absatz – obcas ]sac – cas\.
011. Znaczenia niekt[rych s=[w zmienia=y ci"/ko>:,
np. korzy>: ]=up\ na po/ytek; skarby ]sprz"t domo-
wy\ na wielkiej warto>ci& z=oto, srebro, kamienie
szlachetne i bi/uteri".
012. Przestawienia zwane dzi> anagramami&
gr. potamos ]rzeka\, pot  top(i: ˘ Potop,
gr. a•st•r•on – ang. st•a•r ]gwiazda\ – woz•rast,
=ac. aq¶ua ]woda\ – ka¶=a ]ka=a¶marz ¯ mar ^
ciemny ˘ marmur\ ˘ ko¶=o ]wo¶da\, za¶ka=a ^
za¶w[d, =ac. sol ˘ ros. s¶o=n¶ce – pol. s¶=o<¶ce, got.
dulgs – d=ug, dun. skov ]las\ ˘ ang. fox ]lis\,
ang. bott¶le – but¶el, land ˘ lond, dno ]$\
p¶eni¶s – }p¶ine¶s|, E¶u¶rope – }ju¶e¶rop|,
Fo¶re¶ster – Fo¶er¶ster, smak – gums }gams|
]dzi's=a\ KG, gn[¶j – d¶ung, s¶tos – tos¶s,
zelle ]cela, kom[rka\  toll – c=o, komora celna,
TC, club  bulk, chwi¶la – ang. whi¶le,
arm – rami", n¶ui¶sance – }n¶iu¶sens|,
gnat }gnet; komar| – teng¶i ]t"gi; oty=y, ci"/ki\,
rap¶t – t¶rap, fla¶t – ta¶fla, pu¶st¶y – st¶up¶id ]durny\,
gla•ss – sz•k=o, even – nawet, k='b – o•b=ok,
niem. absatz – obcas ]saccas\, niem. nein – nie,
Ryga ˘ Ry/an – Wir/an, Chorwat – Croat,
Ka¶u¶ka¶z ]z ^ granica\, d¶anu – d¶una(j,
oktoich ]okto` – o>mio`\ – ochtaik, to=m – t=um,
Ody¶sej" – Dio¶siju-Diosi[, ok¶men – ka¶mie<,
wag¶a ]wa/ne\ – gaw¶no ]g[wno; niewa/ne\,
rz. Narwa ˘ Nerewski – Renewski, koli – ile, ros.
dar•om – dar•mo, bodzie – dziobie, terp` – precz,
ros. st•o=b ]kolumna\ – st•wo= ]pie< drzewa\,
staropol. pa•rd ]lampart\ ˘ staroros. pa•dr•us
]1. puma, kugar; jaguar, 2. leopard, 3. pantera\,
staropol. z•edch•la – z•dech•=a ]pad=a\,
staropol. /luty – /[=ty, skr•aw•i: – skr•wa•wi:,
staropol. al•b – d•la, sjem – sejm, `im¶sja – `my si",
okru•ch – ukro•ch ]k"sek\, m¶ar¶mur – m¶ra¶mor,
tacz¶ka – ka¶czat ]toczy:\, war•ga – g•wara,
>lep¶o – o¶>lep, k=o•s – sz•k=o, t•raf – far•t,
l•evi – ive•l – evi•l, sz•mer – sz•emr]a:\
b•[r – b•ra:, ØA ˘ za•b[r(bory – za•bra:,
pe¶rz – rze¶pa ˘ k¶rzepa ]moc\, d=o< – =ado<,
mass – sam, aku¶st(yka – st¶uka, on – na,
o¶po<¶cza – po<¶czo¶cha, ty= – =yd¶ka TD,
wtyk – tkwi, gz=azg=a ]koszula\,
bo•rona – ob•rona, sz•emr(a: – sz•mer(a:
p¶roch – p¶urch¶awka, p¶e=z¶n': – p¶=az,
k•rew  cz•erw]ony\, KCz, =o/  l/e,
?ele{nik – Ziele/nik ]/ele•{ – ziele•/\,
turp – trup, ma•to=  to=•ma(cz ]t=umacz\, to=k,
mo==om& go¶mo=¶ek – go¶=om¶'d,
graagr, GH& hra¶brest – agr¶est,
bazgr(o=ygryzm(oli:, g•ar•b – b•ar•k,
KG – k•ar•k ¯ ark ]=uk\, d{w•i"k – wdz•i"k,
urm – rem ˘ hurm' – gremialnie, gromad•'(nie.
013. +'czono synonimy& dziwo/on ]dziwo ^ /on\,
g=owa kapu>ciana, ma<kut, kuternoga, ci'gn':
drog', ot co, to i owo, surowe, jutro z rana, pazno-
kie:, pasierb, dop[ki, ponad, obydwa, tymczasem,
teraz, tak/e, szybkostrzelny, rozum, rozmy>lnie,
praworz'dny, rozpocz':, strona >wiata, stan
posiadania; wi"cej ˚synonim ]nr 700\.
014. D{wi"ki fauny przenoszono na ludzi&
czemu rechoczesz ]o >miechu; /aba\, szczeka
na mnie ]o szkalowaniu; pies\, nie kracz, bo
wykraczesz ]o przepowiadaniu z=a, nieszcz">cia;
wrona\, nie rycz, nie becz ]o p=aczu dziecka;
krowa, baran\,
tak/e nazwy cz=onk[w& zamknij pysk ]st'd pyskat-
y(a\, dosta= w ryj, la=em po mordzie, jucha z nosa,
itp. Formy uwa/ane za nieliterackie.
015. Niekt[re znaczenia zosta=y utrwalone w po-
wiedzonkach, powtarzanych dzi> bezwiednie, np.
proste jak dwa razy dwa – cztery ¯ ]çet – para\,
prosto z mostu ]most prosto przez wod"; mo % st;
mo>: – wysoki, wysoko>:\, ciechoroba ]ciech %
choroba\ – do>: choroby ]uciecha ^ rado>:\, strach
ma wielkie oczy ]str ^ wielki\, {le patrzy z oczu
]{le ^ p=ocho; {re ^ patrzy ˘ =oszak  {rebak\,
szybkostrzelny, byle jaki, no tak, tak czy siak, to
i owo, tamo i owamo, tu i tam, pad[= ]pa ^ d[=\,
o, tu ]o ^ tu\ ˘ o•raz ^ tu•dzie/ ]raz ^ dzie/\,
drogocenny ]drogi ^ cenny\, no ale ]no ^ ale\,
nieotulony /al ]tul(ik ^ szal(ik\, g=[wka kapusty,
paszcz"ka ¯ paszcza ]zwierz't\ ^ szcz"ka, itp.
w nazwisku& St"pie< ¯ ang. stem ]pie<\ % pie<.
016. Te same zg=oski u/ywano do skrajnych
termin[w&
jas, s=o – jasny, ciemny np. jaskinia i jask[=ka,
jaskrawy, s=o< ]ciemny\, s=o<ce;
kro – ma=o, du/o, np. kropla i krok, krocie;
krupa – drobnica i ros. krupnyj ]gruby\;
le< ]len – ziemia\ – szybki, wolny, np. jele<, le<;
od` – za, przeciw, za& odkroi:, i przeciw& odkry:;
pewien – niew'tpliwy(w'tpliwy, nieokre>lony,
w stu procentach, gwarantowany, i jaki>,
nieokre>lony, tj. wielce niepewny;
p=o – ogie<, woda, np. p=omie<, Gop=o;
s=o – s=odki, s=ony& s=[d, s=odycz, soli:, ros[=.
017. Ros. dostowierenie ^ pol. wiarygodno>:;
wiera ^ wiara; dosto]jny\ ^ godny. W z=o/eniach
wyraz[w, powsta=ych przez t=umaczenie z obcych
j"zyk[w, lub pokrewnych, t=umaczono wyraz w
wyraz, st'd dzi> =atwiej odnale{: znaczenia sta-
rych form, kt[re ju/ zapomniano zupe=nie.
I tak, autograf – podpis; auto ^ pod; graf ^ pis;
auto ^ sam, samo` ^ pod.
St'd Podlasie – sam las, same lasy.
Ponizie ^ Podole ]nizina – dolina\.
S=aw. edinoczad ^ pol. jedynak; edin ^ jeden,
czad ]dziecko\ ^ ak. St'd `ak jest ko<c[wk'
patronimiczn' w nazwiskach. Itd.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
018. W j"zyku s=aw.-pol. istnia=y koncepcje&
• sta:  nie>:& przestawi: ]si"\ – przenie>:
]si"\, prestavisja ]prestavisœ\ – przeni[s= si"
na inny >wiat, zszed=, przekr"ci= si", zmar=,
• wisie:  le/e:  sta:& odleg=y – otstoq;
zawisie: – zale/e:, niezawis=y ¯ in ]nie\ %
dependent ¯ =ac. pendere ]wisie:\,
nie•zale/ny – samo•stojatelnyj,
za•sada ]za•=o/enie\ – k•was ]do•w[d\,
na•sadzenie si" na co> – na•=[g ¯ =ac.,
u•za•sad•nie•nie – po•stano•wie•nie,
=ac. sedere, >redniow. ang. sitten ˘ ang. sit;
=ac. situs ˘ >redniow. =ac. situatio – po•=o/enie,
• sta:  sadzi:& stanowisko – wo=. stan ]siedzi-
ba\, o Jatwie/ach /e wr[cili do swych stan[w,
podatek zwany =owcze „od ka/dego sta”.
• sta:  pada:& nie przystoi – nie wypada,
• ciec ]toczy:\  biec  chodzi:  i>: 
jecha:  sta:  pada:  lecie:  la:&
istok=-is¶tok – wy¶bieg, wy¶ciek ]{r[d=o\ ˘
istohnik=-istocznik, p"d – pobeg-pobieg,
wyciec – wybiec ]z grodu – wycieczka\,
ciec  chodzi:  biec& docieka: – dochodzi:,
nastoq]ij-nastojaszczij – bie/'cy ¯ bieg,
sxodnyj-schodnyj – zbie/ny ¯ bieg,
ros. obstoqtel;stvo – zbieg okoliczno>ci,
toczy:  i>:  pada:& wsch[d – wostok,
zach[d ]za(ode¶j>cie\ – zapad, opad – nalot,
toczy:  la:& zaliv-zaliw – zatoka,
i>:  jecha:& nawestvie – najazd ]inwazja,
wtargni"cie zbrojne; Rusini chodzili na wyprawy
wojenne, Polacy – je{dzili na nie\,
prob≠c – prze•j>:(biec,
najazd  napad, chodzi:  le{:&
naxodit;, nawël, naitti – znale{:,
• dzie<  noc& wielki dzie< – Wielkanoc,
• znika:  jawi: si"& voznikat; – pojawi: si",
• j'= ]jak wzi'=\  da=  mia=& ne qt= very –
nie da= wiary, u•da=•y – >•mia=•y,
• trawi:  je>:& s=aw. o•trawa – pol. jad, trutka,
pol. po•trawa – s=aw. jeda ¯ jad ]trutka\,
• burza ]rozruchy\  razruwat; ]burzy:\,
• fijo=ek, ros. brat z siostr'  siostra z bratem,
• pol. za•wsze  wsie•gda-vsegda,
• pol. od•pis  s=aw. s•pis•ok-spisok=,
od ^ s, ko ]do\  ok ]od\; urod – urodziwy,
• pol. Szczyrk  Hryszczata, KH, czyt. wspak,
• ØA ˘ z[rraz ˘ pol. w•z[r  ros. ob•razec,
• >mierdzie:  pachn':;
wo< ]zapach\  von; ]ang. stink, stench\ ˘
vonqt; ]>mierdzi\ – wonny ]aromatyczny\,
• pol. pod=oga  ros. poto=ok ]sufit\, gk,
• pol. tutaj  ros. tuda ]tam, ang, there\, td.
• pol. krupa  ros. krupny ]gruby, ang. coarse\
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
019. Nadawano nazwy b"d'ce t=umaczeniami
innych&
• ang. to piss ]siusia:, mocz oddawa:\ ˘
rz. Pisa ]na granicy Prus i Mazowsza\ 
rz. Szczireka ]w rejonie Lwowa\,
• niem. wasser ]woda\ % rade, rod ]jecha:\ ˘
Aszerade ]nad rz. Daugva, ros. Dwina\ 
Rodnia ]nad Dnieprem; gdzie dnia ^ woda\,
• angel, angul, winkel
]k't ˘ zak'tek, prowincja; pro` ^ za`\ ˘
plemi" Angle ]w rejonie Holstein, Niemcy\ 
Kutno, K'ty, Katowice ]w Polsce\ 
Uglnice ]nad Dniestrem; ugo= ^ k't\.
020. Koncepcj' tak/e, jej pewnym rodzajem jest
cz">ciowe t=umaczenie obcych nazw i termin[w&
• lit. Jurbork ¯ jura, gr[d po prawej stronie Niem-
na\ ˘ niem. Georgenburg ]Jurgen ^ Georg\,
• Aquilea ]staro/. miasto nad p=n. Adriatykiem\
˘ akwilejski ˘ staroros. jawle<ski ]aqua ^ jaw\,
• gr. Theo•logos ˘ pol. Bogu•s=owiec ]s=owo Bo-
/e, r[/ny od Bogus=awa ¯ s=awi'cy Boga\,
• ang. v•ain  pol. p•r[/ny ]ain, ein ^ r[/ ^ raz\.
Niekt[re z nich hybrydami – po cz">ci swojskie
a po cz">ci nadal obce, a niekt[re wr"cz neolo-
gizmami – zupe=nie obce, np.
• ang. welcome ]powitanie w progu przybysza,
go>cia mile widzianego\ t=umaczone na ros.
dobrodoszli,
tak widzia=em w publicznym miejscu, w San Fran,
gdzie «welcome» widnia=o w r[/nych j"zykach.
021. Kolejn' “koncepcj'”, wynik=' z t=umacze<,
jest jej zupe=ny brak.
W t=umaczeniach nazwisk Polak[w, powraca-
j'cych, najwyra{niej, z Rosji, mo/na znale{:&
• Zacerkowna ¯ rosyjskie t=um. Zako>cielna,
• Proborszcz ¯ ros. borszcz ]barszcz\,
• Kruglikowski ¯ ros. krug ]kr'g\, Kr[likowski,
• Markiewka ¯ ros. morkow ]marchew\, w rzecz.
Marchlewski ¯ markiz, >redniow. =ac. marchenis
]wojewoda pogranicznego grodu\
– znaczenia wprowadzaj'ce w b='d.
Pisownia innych nazwisk zniekszta=cona wielce&
Bus=owicz ¯ Bogus=owicz ¯ Bogus=owiec,
t=umaczenie gr. Theologos ¯ Theo % logos,
Dawidzi[g ¯ Dawidziuk,
Komada i Kamoda ¯ Komoda,
Kowia=o ¯ Kowad=o ]ros. `=o ¯ pol. `d=o\,
Liegiejza ¯ Ligenza lub Lig"za ¯ niem. liegen,
Madziong ¯ Maci'g,
Mark•iewka(iefka(efka(ewka ¯ Marchlewski,
Murmy=owski ¯ Murmyd=owski,
Modzylewski, Modzolewski, Mondzielewski,
Mozolewski, Muzalewski, i Modelewski
¯ Modzelewski lub staropol. Mozelewski,
Ziele/nik ¯ ?ele{nik ]ziele•//ele•{\.
 GENEZA S+ØW
z licznymi innymi b="dami drobniejszej natury.
Z j"zyka niemieckiego ]szczeg. N od +ucka\&
Cenckiewicz, Cienkiewicz ¯ Zentner ]cetnar\,
Fulfszty<ski ¯ Wolff ¯ Wolf ]wilk, ang. wolf\,
Grygier ¯ Krieger ]wojak, ang. warrior\,
Szel, Szil ¯ Schell ¯ Schale ]skorupa, ang. shell\.
wi"cej ˚nr 650, w nim grupa 56 ]nazw. obce\.
022. W szcz'tkowej formie nowe wyrazy powsta-
wa=y przez czytanie innych cz">ciowo od ko<ca&
gr. logo•s  s=aw.-ros.-pol. s•=owo, GW,
gr. au•to  niem. t•eu ]autochthon ˘ Teutoni\,
gr. hyp•nos  s=aw.-ros. son ˘ pol. sen, OE,
Pon•t]us\, M. Czarne ˘ =ac. Nep•t]un\, OE,
=ac. tiber ]¢ch=[d, zimno\ ˘ hibernatus, Hibernia
]Irlandia\, rz. Tiber, Tiberius;
ti•br ˘ br•it ˘ Britannia ]ch=odna; `ania ^
wielka ^ stara\; tiber  siber ˘ Siberia,
=ac. impluvia  pol. piwia=; multus  t=um,
=ac. mut  tum ˘
mutus ]cisza\  tumultus ]ha=as\,
=ac. ment•al]is\  pol. la•ment, pedis  depta:,
=ac. co•pu•la ]para\  ang. co•up•le,
=ac. ur•b•s ]miasto\  ang. b•ur•g  berg ]g[ra\,
=ac. apis ]pszczo=a\  ang. waspe, w≤sp ]osa\,
=ac. l•ava•re, ang. lava  ang. ava•l•anche,
]lawina\ ¯ p[{no=ac. labina ]>liskie miejsce\,
=ac. vertex ]szczyt, w=a>ciwie& punkt zwrotny\ ˘
vertex, verticis ]pion\ ˘ verticalis ]pionowy\;
vert  drew]o\, TD, i bart]nik\, bar: ]pie<\,
=ac. g•leb•a ˘ pol.-ros. byl(ina; vox  skow,
p[{no=ac. barga, ital. barca ˘ ros. ko•rab•l,
hiszp.-port. girafa, franc.-ang. giraffe ¯ Africa, CG.
franc. p•le•in  pol. p•e=•ny ˘ ros. po=nyj, OE,
staronord. hross ]ko<; hrossvalr\  ang. hors,
anglosas. i ang. ar•m  pol. ra•mi",
anglosas. l•ea•f ]li>:\  franc. f•eui•lle,
anglosas. cnawl•≤c ]wiedza, znanie\ ˘
pol. znaw•ca, s=aw.-ros. znanie,
anglosas. g•ear•d, niem. garten, ang. g•ar•den 
pol. o•g•r[•d, Ø ^ A, za(grod•a, g•ro•dza,
>redniow. ang. ancle, ang. ank•le  wo=. =o•knia,
ang. p•eo•ple ]ludzie\  anglo-franc. p•oe•ple,
ang. Eu•rope  wymawiane }ju•e•rop| “Ue•rop”,
ang. p•eni•s ]pr':\  wymawiany }p•ine•s|,
ang. be•ar  ar•kuda ]nied{wied{\ ¯ api•ar•ist,
ang. cross•bow  staropol. be=•t ]cross ^ T\,
ang. dun•g  pol. g•n[j, fla•t  t•afla,
ang. t•rap ]pu=apka\  pol. rap•t]ownie(us\,
ang. wor•m  pol. rob•ak, BW, mrowie,
ang. c•over }kawer| ]kry:\  ]po\k•rywa, EY,
ang. turn ]obraca: si", prze(za•wraca:\ 
pol. nurt ]pr'd w rzece\, s•na•il  >•li•ma]k\
ang. mur•mur ]szmer\  pol. ]ani\ mru•mru,
tak i pol. sz•mer  pol. sz•emr]a:\
niem. ku•n•st ]sztuka\  pol. szt•uk]a\,
niem-austr. von ˘ s=ow.-czes.-w"g. nov ˘ Novák
serb. gom•ila  s=aw.-pol. mog•i=a, s=aw. to=•macz
 pol. t=u•macz, tur. Ab•dula  s=aw. Dule•ba,
s=aw. reka ]rzeka, dos=. dop=yw\
¯ re ]p=yw, p=yn\ % ka ]do\,
s=aw. mud]rost\  s=aw.-staropol. dum]a:\,
s=aw. odrina ]sypialnia\  ¢na odr ]na =o/e\,
s=aw. ¢tusk ˘ pol. t"skno, ros. skuczno ]smutno\,
wo=.-ros. gord•yj ]wynios=y\  pol. drog•i,
staropol. Warsza•wa  woda W`, Sie•ciech,
staropol. aza•li  czy•/ ]s=aw.-pol. li ^ czy\,
staropol. l•arm•a  pol. a•l•arm,
staropol. ni nacz  na nic, ni zacz  za nic,
staropol. ni ocz  o nic, ni oczym  o niczym,
staropol. ni w czym  w niczym,
staropol. ni z kim  z nikim,
staropol. ni•s•k'd  z•ni•k'd, SZ,
staropol. o•mie•nie•:  o•nie•mie•: ]zaniem[wi:\,
staropol. p•=esz•ka  p•che=•ka, ChSz,
staropol. szw•a  wsz•a, bracz  skarb, KCz,
staropol. wa•r•tes  r•we•tes ]ha=as\,
]staropol.$\ Pijajko  jajkopij ]pij'cy jajka\,
pol. ma=•o  pol. o•mal, erudyta  dure<,
pol. m•rok, s=aw.-ros. mracznyj  pol. m•ark]otny\,
pol. ]s\tok, toczy:  ros. pokatnost ˘ katat(sja.
pol. ty=  pol. =yd]ka\, TD, gnat ]ko>:\  t"gi,
pol. l'd }lond|  dno; na•lot  lot•na,
pol. brak  pol. bark, karb ]brak z=o/y: na karb\,
pol. moszna  na noszenie, od•lew  od•wal,
pol. k•r'g  d•r'g ]okr'glak\; k ^ do  ]o\d,
pol. sadz•a  o•sad, pad•a  o•pad,
pol. ruma•k ]ogier\  k•amur ¯ amour ]k ^ do\,
kap•ie  o•kap, f•li•rt  fe•rt•il ]starofranc.\$
isko•ni ˘ Ni•sko ]mjsc. n(Sanem\,
wi"cej ˚nr 012 ]Przestawienia\.
023. S=owa powsta=y te/ przez wymow" wspak,
literami, b'd{ sylabami; cz">: najbardziej spe-
kulacyjna, najwi"cej b="d[w& Ital]ia\  Lati]n\;
Roma  amor; Syr¶ja  ja¶syr; Ararat ˘ =ac. terra,
Dule¶ba  Ab¶dule, lit. jez. Íwita{  ros. jez. Zatie;
lit. Ger¶wa]zy\ – ]iz\wa¶reg; lit.-s=aw. Gleb – Belg,
hebr. amen ]prawdziwie, wiernie, szczerze, rze-
czywi>cie, pewnie, bezwarunkowo, oczywi>cie\ ˘
a•min ]wierz\ ˘ a•nim(al ]z•wierz\, hebr.-ang. Sarah
 harass, gr. logo•s  s•=owo, H¶allas  Alla¶h,
latak  katal ˘ Latakia – Catalonia,
karth  thrak ˘ Carthage – Thrace ]Tracja\,
staronord. dagr, goth. dags ˘ >redniow. ang. dai, dei
˘ ang. day ˘ staropol. dzen, tego dnya, staroniem.
wy/yn stur•jo ˘ je•siotr, niem. z¶wer¶g ]karze=\ 
q¶uar¶z ]karlik\, kunst  sztuka, pol.-ang. wola 
allow ]pozwala:\, ta¶fla  fla¶t ]p=aski, p=ytki\,
ang. seek ¯ >redniow. ang. sekan, sechen ˘ szukaj,
is•ka:; gla•ss  sz•k=o, nurt  turn ]skr"t\; li¶si 
silly ]g=upi\; brush } brasz |  szabr]owa:\, almost
}olmoust|  omal, river ]rzeka\  rewir, wol•ny 
s•low, ang. paw }pa=| ]=apa\  =ap(a:, hor•n  roh
]r[g\, ang. A¶spin  spin¶a, crust  strup, k¶nife
 fin¶ka, brig  gibr, ang. boy – ... eli•ko  ile,
ku•da  do•k'd, sac  cas ˘ miesac ˘ miesi'c
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
]`'c  czas, np. id'c, robi'c\, se•rwat•ka – ros.
sy•worot•ka, ogni¶a  a¶go<, s=aw. led(o` ]l[d,
lodo`\ ˘ staropol. obel, sp•[r  wo=. ra•sp•ra lub
ra•sp•ria ]Ø ^ A\, war•d ˘ d•w[r, t¶rap  rap¶t,
le¶ka  ka¶le ]le¶karz  ka¶leka(rz\; wie>  siew;
fart  traf; troska  eskort; stuk¶a  a¶kust]yka\,
brut]al\  turb]owa:\; ang. blow  wobble;
ang. raw ]surowy, nie wyko<czony, niewyrobiony\
˘ pol. war ˘ warzy: ]sposobi: do jedzenia\,
kord ]serce\ ˘ drok ˘ droczy: ]szarpa: serce,
sierdzi: ˘ mi=osierdzie\, ]=\o>  o>]o=\,∆
jed•baw•ny  jed•wab•ny, latoro>l  ratolo>:,
ma•jor•an  ma•ryj•an, l•awe•nda  l•ewa•nda;
drewo  twerd, p•etal  p•=ate•k, raj  jar, /n 
n/ ]/n':  n[/\, ruja..., rak  kar(mazyn ]kolor
czerwony\ ˘ karma, sia•br  sie•rb, d•ruz•g 
g•ruz, po<cz¶o  o¶po<cz, dziw  widz,
kiej – jak, ajta¶m  m¶ajta, t•oru•< ]ko<\  t•uro•<,
ciemnica ˘ kmie:nica, spa:, noc, nocka ˘ ockn':
si" ]obudzi:\, go=  =og,, ang. anes ˘ /ena,
ang. boot ]but\ ˘ czub, szub ]g[ra, szczyt, wierzch;
g=owa\, Noco< ]Wielka¶noc\, Stary•ko< ]Wielce
Stary\, mog' by: czytane w obie strony&
kajak, zaraz, potop ]ang. deluge, koncepcji 025\,
level, revolver, sedes, za•ra•za.
tapar  r'bat – r'ba:
labor  robal – robak
dark  krad]=\ – kra>:
kaszel  kaszl]a=\ – szlak ]niech go ` trafi\
024. Gdy czytane prosto, litery reprezentuj'ce
d{wi"ki widziane by=y od ty=u, w lustrzanym od-
biciu i przez to
pbdp, dg, td, mn.
gr. paidos ]dziecko\ ˘ paidion ˘ ital. paggio
¢lerg ]pan, b[g\ ˘ p[{no=ac. clericus ˘
>redniow. ang. clerke;
starofranc. i >redniow. ang. clergie ˘
ang. clergy ˘ lorde, oe, gd
=ac. scindula ˘ niem. schindel –
>redniow. ang. schingle ˘ ang. shingle
=ac. jus % dicere ˘ judex ]s"dzia\ ˘ starofranc.
i >redniow. ang. juge ˘ ang. judge
]=ac.$\ s` ]od`\ ˘ =ac. sub` ]pod`\, sup` ]nad`\
=ac. fimbria ˘ ang. fringe ]a border\, MN
starofranc. trompe ˘ ang. trumpet, staroniem.
trumba, staropol. tr'ba, wo=.-ros. truba
anglosas. god ]dobry\ ˘ ang. dog ]pies ^ z=y,
s=owotw. pokr. bies ^ diabe=; pies  bies
wiatr  skrzyd=o, zima ˘ wind  wing;
anglosas. windan, >redniow. ang. winden ]wiatr\
 >redniow. ang. winge, weng ]skrzyd=o\
ang. wind ]wiatr\ ˘ ang. winter ]zima\,
˘ ros. wieter ]wiatr\
˘ ang. wing ]skrzyd=o\
ang. tread ]st'pa:, kroczy:\ – pol. trep i drepta:
ang. gargle ]p=ukanie gard=a\ – pol. gard=o
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ang. end ]koniec\ – ang. eng ˘ England
=ac. gloria ]chwa=a\ ˘ starofranc. i >redniow.
ang. glorie ˘ g•lor]y\ ˘ lor•d]e\ ]pan, b[g\
innym rodzajem wymiany& p ˘ n ˘
pardos ]drapie/nik\ ˘ leo % pard ˘ Leonard,
b="dnie ¯ ¢Lewenhart ]mocny jak lew\
ang. g•ol•d ]z=oto\ – g•el•b ]/[=ty\ ^ y•el•low
niem. gelb ]/[=ty\ – geld ]pieni'dze\ ¯ z=ote
monety ¯ anglosas. gold ]z=oto\, oe
niem. sieben – siedem
niem. blech ]arkusz metalu\ – staropol. plach
niem. schmied ]kowal\ – pol. >mig
]cios, uderzenie, batem, pr"tem, m=otem\
staropol. drapi: – grabi:, dg, pb,
staropol. obnowienie – odnowienie
staropol. mogli: si" – modli:
drobnica ˘ dr[b ˘ drapa:, da: drapaka ]zbiec\
d's(y – p's(y ¯ us ˘ us(y ]w's(y\
]wulg.\ d... ]pusta\ – pupa
jur – ruj ˘ jurny – ruja, bies ]z=y, diabe=\ – pies
bryzga: – pryska:, pro>ba – gro{ba
dr"ga – pr"ga, prut ]pr"t\  drut
da: ]w jedn' stron"\ – bra: ]w drug'\ ¯ wrot
pre – brze ˘ pregnancy  brzemi"
g•rzmi  b•rzmi, gra< ]szczyt\  bra< i bro<.
pluska: – bluzga:, bp, sz, gk, ˚002.A
gad ]w'/\ – pad ˘ padalec
gra< ]ostra linia, szczeg. stromy grzbiet g[rski\
– dra< ]ostro obchodz'cy si" z kim>\ ˘
g•ranica  d•ranica ]1. cienka, d=uga deska
z pnia drzewa iglastego, 2. ¢deska na
szczycie dachu, wie<cz'ca dach\, ˚002.A
025. Gdy czytane wspak, litery reprezentuj'ce
d{wi"ki tak/e widziane by=y od ty=u, w lustrzanym
odbiciu i przez to
• pbdp, dg, mn,
• tak/e odmieniane gh, g ˘ /, aoe, [ ^ a,
bd ]down\ ^ low; g ^ y ^ j.
O ostatnich j"zykoznawcy powinni wiedzie:.
gnis  sind ˘
praeurop. agnis ]ogie<\ – ang. sinder,
gdyby =ac. qua ^ dwa ]q  d\, to
qua•rtar•ius ]:wiartka\ ^ dwie pary
=ac. cardo ]zawias\ ˘ staropol. serkopl
=ac. tractus ˘ track ]1. ci'gn': po ziemi,
2. ¢ziemia ¯ ang. a continuous expanse of
land, etc.; stretch; extend; area\
˘ tractor ]ci'gnik\,
niem. erdapfel, kartoffel ]ziemniak\,
kartoffel` ]kartofl•any(owy\
kartoffelgrabmachine ]kartoflarka,
koparka ziemniak[w\ ¯ trakkart
=ac. baccinum, bacca ˘ starofranc. i >redniow.
ang. bacin ˘ ang. basin ˘ pol. misa, n ˘ m
staronord. dust ˘ anglosas., >redniow. ang.
i ang. dust ]py=, kurz, proch\ ˘ niem. staub
 GENEZA S+ØW
anglosas., >redniow. ang. i ang. horn
˘ s=aw.-ros. roh, rog ]r[g\, gh
anglosas. bugan ]=uk\ ˘ ros. duga
anglosas., >redniow. ang. i ang. god }gad|
˘ s=aw.-ros-pol. bog, b[g, [ ^ a
>redniow. ang. sparwe, ang. sp•arrow 
ros. worobej ]wr[bel\, bp, oa
>redniow. ang. i ang. beard ˘ broda
>redniow. ang. burstan, brestan ]p"ka:\,
pokr. niem. bersten – strup i bursztyn
ang. viking, ¯ wig % king ¯ kind ]rodzaj\ ¯ kin
]klan, r[d, krewni, spokrewnieni ze sob'\
ang. poultry – pol. dr[b, td, pb
ang. de•lu•ge – ge•lu•de ]po¶t•op\ gd
ang. rud•e ˘ pol. g•bur
ang. haspe ˘ skobel hk
ang. th•ron•g ]t=um, t=ok\ – g•rom•ada
ang. large ˘ pol. ogrom, aeo
niem. morgen – pol. rano, morran
niem. arb•eit – pol. pra•ca, rob•ota, pb, oa
s=aw. god ]rok, czas, pora\  bieg, oe
˘ bie/'cy ]rodzaj czasownika\, g ˘ /
s=aw. god  pad ˘ przy•godny(padkowy,
god•nie – wy•pada, po•goda – o•pad
s=aw. =aw ]woda\  ba= ]woda\
s=aw. led ]l[d\ ˘ biel(mo ˘ leb(ied(ieda, oe
s=aw. ledo` ]lodo`\ ˘ obel ]l[d\
s=aw.-ros. porog, pol. pr[g  gorb, garb, [ ^ a
przez przypadek lub nie& burg  gr[d,
burg ¯ berg ]g[ra\  gr[d ¯ gorod ¯ gora ]g[ra\
staropol. burt – druid ]wieszcz\, td
staropol. dracz ]poborca podatk[w\  skarb
alb – dla ˘ albowiem – dlatego
dyg – gib ]zgi"cie& nogi lub cia=a, jego sk=on\
po – od ]g, k, ko ^ do, na\
P•er•s ˘ S•er•b; Persia ˘ Serbia ]$\, pb
026. «Jak oni tak – to my na opak», zdaje si" by:
kolejn' przes=ank' do wprowadzania zmian.
1. anglosas. foda ]jad=o\  s=aw. woda ]picie\.
2. anglosas. bryd ]panna m=oda, ang. bride\
 pol. brzydka ]ang. ugly\.
3. ang. blood }bl˙d| ]krew\ – pol. blady ]pale\.
4. anglosas. gnaet ]komar\  pol. t"gi ]oty=y\.
5. anglosas. morgen ]ranek\  pol. wiecz[r
]=ac. vesper\, zmrok, KG, z ^ czas, pora.
6. ang. to ]wskazuj'ce na bezokolicznik, np.
to write ]pisa:\  s=aw.-ros.-pol. `ć ]`a:, `e:,
`i:, `y:\, np. pisa:, patrze:, pi:, szy:;
nie ma `oć, czyli pocz'tek  koniec.
7. ang. } aj |  s=aw.-pol. ja.
8. ang. on ]i.e., on the table\  na ]stole\.
9. w zdaniu, ang. nacisk na ostatnie s=owo
 pol. na pierwsze, w tym ˘
10. ang. mie: nie ]have not\  pol. nie mie:.
11. ang. host ]gospodarz, pan domu\
 pol. go>: ]przybysz mile widziany\.
12. ang. foot ]miara d=ug.\ ˘ staropol. =oknia
]` pojemn.\ ¯ ang. ankle ]kostka u nogi\.
13. ang. prick ]“k=ujka”, penis, ten mo/e...,
plenipotent\ ˘ pol. pryk ]ten nie mo/e\.
14. niem. morgen ]rano, po(ranek; wsch[d\
 pol. zmrok ]zmierzch, wiecz[r\,
m•or•g ˘ m•ro•k, KG, z ]czas\ ¯ zeit.
15. niem. groß, gross ]wielki, du/y, spory\
ang. great, large, big, franc. grand, gros,
vaste, large  pol. grosz ]drobna moneta,
setna cz">: z=otego\.
wi"cej opaczno>ci i wp=ywu ˚anglosaski j"zyk.
16. staroros. nazwa fijo=ka, bratka&
brat z siostrą  staropol. siostra z bratem.
17. ros. urod ]pokraka\  pol. urodziwy.
18. ros. wielki dzień  Wielkanoc.
19. ros. krasnyj ]czerwony\, krasota ]pi"kno>:\,
Krasnaja Armja ]Armia Wi"kszo>ci\ 
pol. krasn•al(oludek, Krasn•ystaw(obr[d(e,
Kra>nik ]krasn` ^ dobny, zdrobnienie\.
20. ros. krupnyj ]wielki\  pol. krupa ]drobne,
kruszone ziarnka zbo/a; kasza\
21. ros. potołok ]sufit\  pol. pod=oga, kg,
22. >redniow. wo=. brak ]dob[r\  pol. niedob[r.
Pewnie nie s' to wszystkie& ros. wy ^ pol. ty.
027. Nowe s=owa w postaci zwi'zk[w znaczenio-
wo-d{wi"kowych z zapo/yczonymi z j. ang.&
• ang. brush ]krzaki, zaro>la\  thrush ]drozd\,
gozd ]lasek cienisty\  drozd ]drossel\.
• ang. duck }dak|  chuck }czak| ˘ kacz ˘
kacz•ka  g•dak•a:.
• p=y(p=o  fla ˘ p=y¶ta  ta•fla ]p=y ^ fla\ ˘
p=ytki  ang. flat ]p=aski, p=ytki\,
cie•p=y(p=o, ang. fla•me ]p=o•mie<\;
flam  p=om, PF.
• ang. scoop ]czerpak; chochla, szufelka\ 
czerep ]czaszka ¯ czasza\ ˘ ang. cup ^ ku-
bek, kielich, fili/anka, sport. cup ^ puchar\.
028. Na linii s=aw.-ros.-polskiej, czytane w prz[d
i wspak, ze zmianami liter w lustrzanym odbiciu&
• biel  led, liod ]l[d\  leb ]lebied ^ =ab"d{,
liebieda, lebioda\, oe.
Trudno nazwa: koncepcj' na podstawie jednego
wypadku, czy dw[ch, lecz mo/e s' i inne kt[rych
nie znalaz=em.
Zwi'zki s=owotw[rcze j"zyku ros.-polskim&
• te>: – cze>: – cz">: – cz"sto ]czasto\ – ciasto
]tiesto\ – ciastko ]cz'stka\ – cz"stowa:.
• skala wielko>ci&
py= – pies – krowa – ko<, czyli
mikro – ma=y – du/y – wielki.
py= ˘ i=, kurz, s=aw. tlen ]py=\ ¯ t % len,
piesok ]piasek\ ˘ pies ˘ pieszo, Piaski,
ma=y ^ dr[b, drobny, drobiazg,
krowa ˘ krocie, `krotnie,
ko< ˘ liczne, m.in. wa=ko<, oko<, ˚ko<.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
028
28.1. starożytni mieli jedno słowo na
1. m'/ jako m"żczyzna i małżone
]stały partner za>lubionej kobiety\,
2. wyspa jako wyspa na morzu i półwysep,
pel przy ujściu jednej rzeki do drugiej,
wi"kszej,
3. woda na opis rzeki i morza, dużego zbiornika,
4. odludzie jako pustynia i puszcza.
28.2. druga warstwa nalecia=o>ci, 3 wypadki&
Kr[lewstwo Albanii ¯ Albania ¯ al ]kr[l\.
Great Britain ¯ Britannia ¯ `ania ]wielka\.
na barana ¯ barana ¯ na bary.
Nowogr[d Wielki ¯ Wielki ]Stary\ – zamiesz.
Te/ trudno nazwa: koncepcj' s=owotw[rcz', czy
zasad', na podstawie 4-ch wypadk[w, przy tym
zamieszanie w nazwie Nowogrodu& nowy czy
wielki ]stary\$
Powt[rzenie, zakrawa, dlatego /e znaczenie
pierwowzoru zosta=o zapomniane, a z pewno>ci'
w nazwie Nowogrodu Wielkiego.
029. Waga s=[w by=a wzmacniana przed` i przy-
rostkami, wywierany nacisk na nie, w j"zykach&
– =ac. • co` ]cooperire\,
• de` ]denominare\,
• dis` ]disturbare\,
• in` ]inpedicare\,
• per` ]persuadere, pertinere\,
• sic# ]=ac. tak#\,
– anglosas. i ang. • be` ]belangian\,
• s` ]smash ¯ s % mash; splash\,
– pol. • `/e ]zr[b/e, podejd{/e\; ju/, pokr. u/e,
• `aj ]podaj, ruszaj, s=uchaj, bywaj, ma-
chaj, zmykaj, czekaj, i wiele, wiele innych,
u/ywane do polece<,
• przeczenie& ajtam ^ nie,
niepoprawne dzi>& tamaj, hetaj, unaj\,
• s` ]s•klei:(k=ama:(p=ata:(podoba: si"(
(prowadzi:(pr[bowa:(twierdzi:\
• no ]zr[b-no, no tak, no w=a>nie\,
• nic ]no nic, nic nie r[b\,
• tak ˘ przeczenia& nie tak, tak nie.
• w=a>nie ]w=a>nie tak, no w=a>nie\,
• owszem ]tak, tak jest, oczywi>cie\,
• wcale jako zupe=nie ]wcale nie\
✥✴✹✵✳✦✧✫✺✸✣✶✢❉
030. S=owotw[rstwo.
W czasach gdy powstawa=y s=owa /ycie by=o
proste, i tak one powstawa=y – prosto. Gdy zapo-
/yczone, to najcz">ciej dwoma krokami&
1. prosto, pisownia ich obca,
2. zapo/yczone, pisownia zmieniona wed=ug
stosowanych w[wczas zasad, opisanych w
001–029, np. gnu>ny ]ospa=y, po(wolny\ 
nygus ]le<, wa=ko<, nicpo<\,
ang. short ˘ pol. skr[t, HK,
sem. ¢is ]woda\ % land ]ziemia\ ˘ island, isle
wyspa\, rzeki& Tigris ¯ gr[d Tikrit % is,
Nysa ]niem. Neiße\, Sidon ]woda-woda\,
¯ is, si ]woda\ % don, dan, den, dun ]wo-
da\ ˘ rz. Don ^ gr. Tanais, TD,
Danube ^ Dunaj, Denmark;
dwucz=onowe po='czenia zdaj' si" by:
niemieckimi, anglosaskimi, patrz dalej.
gr. mesos ]mi"dzy\ % potami ]rzeka\ ˘ Meso-
potamia ]Mi"dzyrzecze – mi"dzy rz. Tigris
i Eufratem; is, eu ^ ¢woda, gdy au ^ z=oto,
z wody wydobywane ¯ z % =o, =ot % to\,
pol. Mazowsze, Mi"dzyrzec.
ir ]powietrze\ ¯ air ¯ staroang. air
¯ starofranc. air, aer ¯ =ac. aer
¯ gr. aer; ak, ka, land ]ziemia\
˘ Ir•ak ]Iraq\  Ka•ir ]Cairo\;
Irlandia ]Ireland\;
ziemia ]l'd\ – powietrze, albo
ziemia ]l'd\ – woda, woda – las,
pospolite w nazwach kraj[w i region[w,
np. ukr. Ska=at ¯ ska ]ziemia\ % =at ]woda\,
Krak[w ]woda-las\ ¯ kra % k[w.
ba=, bal, ba ]woda\ ˘ balia, i inne, tid, tide
]fala\ ˘ bal % tic ^ Baltic ^ faluj'ca woda.
=o ]woda\ % wat ]woda\ ˘ +owat, nazwa na-
dana przez Wareg[w ^ Bawar[w, po 864
A.D. w Nowogrodzie Wielkim.
=a ]woda\ % ba ]woda\ ˘
+aba ^ niem. Elbe ]woda-woda\.
el ]woda\ % be ]woda\ ˘ Elbe,
el, ba ˘ topiel, k'piel, balia.
D•una % be ¯ D•anu•be ]Dunaj\.
Duna – rzeka w +otwie, Daugava.
ba ]woda\ % sk ]ziemia\ ˘ Bask, franc. Basque,
gr.-celt. BV, p[{no=ac. Vasco.
ka, ka= ]ziemia\ % lis ¯ silva ]las\
˘ Kalisz ]staropol. sz ^ > ˘ liszka, li>:, le-
>ny, kleszcz, leszczyna, laska, lis, i inne\.
gr. rrhein ]p=yn':, wyp=ywa:, ang. to flow\ ˘
niem. Rhein, ang. Rhine, pol. Ren.
=ac. terra ]ziemia\ % gr. chthon ]ziemia, ang.
earth, ground\ ˘ Czechy, T ˘ Cz, anglosas.
land ˘ la ˘ Lachy, len ]ziemia\ ˘ Lech,
Lechici, Polen, lenno i lennik ]ang. fief,
s=owotw. pokr. field ¯ >redniow. ang. i
anglosas. feld ^ ziemia uprawna\, te 
fe; ld ¯ land ]$\; =ac. terra ˘ Ararat.
p[{no=ac. barga, starofranc., >redniow. ang.
i ang. barge, ital. barca ]=[d{, statek, ang.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
boat\, =ac. barca ]ma=y statek, ang. small
boat\ ˘ pol. barka, ros. korabl czyt.wspak&
bar•ka ˘ ko•rab•l; ]przypadek$\ >redniow.
ang. i ang. bark ]kora\.
ang. turn ˘ pol. nurt czyt. wspak.
kra ]woda\ % kow ]las\ ˘ Krak[w, nazwa praw-
dop. nadana przez krakowskich Niemc[w.
Ab•dullah ˘ Dule¶ba ]liczba poj.\ ˘ Duleby
]l. mn.\; plemi" tureckiego pochodzenia,
osiad=e w >rodkowej cz">ci rz. Bug, na
linii Wo=y< – +uck& Duleby, dzi> ukr. wie>
Dulπbi, Zaturcy, Torczyn ¯ torky; w wo=.
latopisie obejmuj'cym lata 1205–1292,
wzmiankowane jako Po=owcy Dani=y wo=.,
1201–†1264, tj. cery p=owej.
to•war  war•to]>:\, do  od.
k=o•s  sz•k=o ¯ gla•ss, k  g.
knife ]n[/\  finka ¯ finke.
berg ]gora\ ˘ burg ]gorod ˘ gr[d\.
berg ]g[ra, kopa\ ˘ greb ˘ za ]przed\
˘ Zagreb ^ Zakopane.
g ]do, ku\ ˘ Gda<sk ]do Danii\,
Gdynia ]do rz. Dyny ¯ Dyna\
niem. Duna ˘ Dunaburg
pol. Dyna ˘ Dynaburg
=ot. Daugava ˘ Daugavpils
lit. Daugava ˘ Daugpils
ros. Dwina ˘ Dwinsk
niem. Dunamunde k(Rygi,
pol. M. Stryjkowski 1582 Dinamunt,
g, ga ]do\ ˘ ga•wied{ ]ciekawscy, dosł., by
do wiedzie: si"\, k•si"ga ]do si"gania\.
niem.-austr. von w nazwiskach wskazuj'cy na
pochodzenie& z rodu lub miejscowo>ci;
von ˘ nov; r[d ˘ rodak ˘ czes.-s=ow.-w"g.
Novák, niem.-pol. Nowak ]rodak\;
gr. haima ]krew\ ˘ s=aw. semja ]r[d, rodzi-
na, rodacy, krewni; HS\, Bohemia ]=ac.
nazwa Czech, by=e kr[lestwo i prowincja
Austro-W"gier\.
s=aw.-ros. gord•yj ]wynios=y\ ˘ pol. drog•i ]wy-
g[rowany, nadmiernie wysoki, cena
zawy/ona, ang. expensive\, nos ]g[ra,
wysok•o(i\.
s=aw.-ros. cho=od ]ch=[d\ % op ¯ =ac. oppositus ˘
cho=op ]ch=op ^ gor'cy, napalony\.
ros. oborot ]ty=\ ˘ torba czyt. wspak ]mieszek
noszony z ty=u, na kiju opartym o rami"\.
wo=., mjsc. Wozwagl ]w'w[z$\ ¯ woz ]w[z\
% wa ]w'\ % gl, t=um. od ty=u, koncepcji
003, 1255 r., ?itomir w XIV w.
¯ /itnica ]spichlerz, ang. granary\ % mir ¯
miera ]miara\. wag ¯ niem. wägen ]wa/y:\.
anglosas. god ]1. b[g, 2. dobry\ ˘
ang. 1. god ]b[g\,
2. good i dog ]pies, z=y\,
pol. piesbies ]diabe=, z=y\,
>redniow. ang. gode ]dobry\,
god ]b[g\, dog, dogge ]pies\,
godedogge ]dobrypies, z=y\.
got. terminy religijne tworzone tak, by sylaba-
mi, d{wi"kami mo/na by=o czyta: wspak&
ang. clerk – c•ler•k,
ang. deluge – de•lu•ge gd,
dun. kirk – k¶ir•k,
dlaczego tak ˚anglosaski j.,
niem. kirche, anglosas. cirice, cyrice,
>redniow.ang. chireche, chirche, kirke
¯ gr. kyriakon ]dom Pana\ ¯ kyriakos
]nale/'cy do Pana\ ¯ kyrios ]mistrz,
w=adca, ang. a master, ruler\ ¯ kyros
]si=a wy/sza, ang. supreme power\,
˚ko>ci[=.
>redniow. ang. talken, talkien ˘ ang. to talk;
talk ˘ klat % wa ˘ klatwa ]kl'twa\&
1. przysi"ga(:, 2. przekle<stwo,
ang. 1. to swear, oath, 2. curse.
>redniow. ang. crossbow ]kusza\ ˘ staropol.
be=t; cross ^ litera T, t; bow }bo=| ^ be=,
OE, ros. d;qvol-diawo= – pol. diabe=.
>redniow. ang. techen ˘ ang. teach }ticz| ˘
}czit| ˘ ros. htenie-cztenie ]czytanie,
odczyt, wyk=ad, ang. reading; lecture\.
ang. half }haf| ]p[=\ ˘ s=aw.-ros. po=k ]do po-
=owy\ ^ huf ]oddzia=\ ˘ hufiec ]podod-
dzia=\, jak
doros=y ˘ podrostek,
ch=op ˘ ch=opiec,
ma= ]m'/\ ˘ malec;
ma= % /ena ˘ ma=/e<stwo.
ang. nest ]gniazdo\ ˘ pol. nie>:, znosi: }ma-
teria= na nie, jaja|
˘ nos ]wysok•o(i\, son ]niski\ ˘ ma=y,
m=ody ˘ syn ]$\; anglosas. sunu ]syn\
UY, >redniow. ang. sune, sone.
ang. ankle ]kostka u nogi\ ˘ staropol. =oknia
]miara cia= p=ynnych\; ank•le ˘ =o•knia.
ang. glass ˘ pol. szk=o, gla•ss ˘ sz•k=o, s=o-
wotw. konc. ˚023, KG, L+, AO,
ang. glue ˘ pol. klej, klei:, KG, UEI,
lub k ]do\ % lei ¯ niem. leim.
ang. st ]prz[d\ ˘ step, stop
pol. st ]ty=\ ˘ stek, stopa
stop, stopa ¯ st % oppositus
prz[dty= ˚anglosaski j.
ang. ear ]ucho\ symbolem wysoko>ci – pol. nos,
uch i usz, rogi ˘ to bear, to wear ]nosi:\,
dear ]drogi, wysoko ceniony\,
pear ]gr•usz•ka\, tear ]=za\,
mie: czego> po dziurki w nosie ]dosy:\
^ po uszy.
ang. swing ]kilka znacze<, w tym& wymachi-
wa:, rozmach\ ˘ pol. macha: ]ruch skrzy-
de=\, s•wing ]ang. s ^ pol. za, po;
wing ^ skrzyd=o ˘ ¢mach ˘ roz(wy(za-
•mach, gmach, skrzyd=o budynku, drzwi
dwuskrzyd=owe, i inne\.
ang. evil ]z=o\  d•evil ]diabe=, z=y\ ˘ pol. piek
kiep ˘ piek=o  kiepski ]z=y\;
>redniow. ang. eville, ivel, uvel ]z=o\ 
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
devel ]diabe=\; “Life is good.” live ˘ evil.
ang.-franc. race ]rasa\ ˘ pol. cera;
ra•ce  ce•ra ]karnacja\.
gr. hemi` ˘ =ac. semi` ]p[=`\ % Gallia ˘
Semigalia n(Dyn'.
=ac. abdomen ]brzuch\ ˘ z ]granica\ % ad ˘ zad
]ty=, st, w[r, plecy, tecz\ ˘ s=owa pochodne,
w tym wszetecznik, cieczka;
zad•ek, ty=•ek, st•ek, wor•ek ^ w[r,
pod•w[r•ko ]plac na ty=ach domu miesz-
kalnego, stoj'cego frontem do ulicy ¯ ulica
¯ u % lico ^ front, twarz\.
=ac. eruditus ]posiadaj'cy szerok' wiedz" w
wyniku czytania, uczony, wykszta=cony\
˘ dure<; eruddure, czyt. wspak.
=ac. labor ]wysi=ek, trud, praca\ ˘
pol. robal ˘ robak, czyt. wspak.
=ac. silva ]las\ ˘ Silvester ˘ pol. Lasota
]Sylwester\; =ac. sil ˘ pol. lis ˘ les ˘ las
]Kalisz, kliszcz ^ kleszcz, li>:, lis, Lesko,
Leszno, le>ny, Ole>nica, lesisty, leszczy-
na, orzechy laskowe, laska\;
ang. fox ]lis\ ˘ forest ]las\, p  f ˘ fox ^
pox ˘ chicken pox ]ospa wietrzna\;
ang. forest ˘ pol. porost,
angloj"zycznym zwi'zek nieznany, bo
j"zyk nie rozbity na znaczenia zg=osek;
k ^ ch ˘ fox ^ foks ^ fuchs.
=ac. Germanus ]ludzie i ich j"zyk\ ˘ Germanicus
]germa<ski; okre>lenie nigdy nie u/ywane
przez samych German[w, ang. the term,
never used by the Germanic peoples
themsevles, orig. applied to a particu-
lar tribe, perheps Germanic but prob.
Celtic – s=usznie bo z rejonu Alp, sk'd
i Celtowie; dosł. ludzie kr[la, kr[lestwa\
¯ ger ¯ reg ¯ regis, rex ]kr[l\ % man,
s=owotw. koncepci 022; wi"cej ˚Íwi"te
Cesarstwo Rzymskie, i Rzym(ianie.
pol. le ]ziemia, rola ˘ pole\ % Pieszko ]ma=y,
drobny\ ˘ Lepieszko ]ma=orolny\;
le ˘ Lech, Lach, ang. Pole, pole, lemiesz
¯ miesza:,
ch ¯ gr. chthon ]ziemia\.
pol., skala& py= – drobny – du/y – wielki&
pch=a, puch, i=, s=aw. tlen ]py=\,
kur, kurz, s=aw. tlen ]py= ˘ kura ^ dr[b\,
pies ]drobny ˘ piesok ˘ piasek\,
krowa ]du/a ˘ krocie\,
ko< ]wielki ˘ koniec ^ ma=y\,
maj'ce odpowiednik w j. ang.
lit.-pol. kun•ig]as\  opie•kun,
gdzie& ig ^ opie ^ k=u:,
lit. ig ˘ pol. ig=a, igraszki;
opie ˘ pol. wulgaryzm pie¢¢.
pol. +om•/a n(Narwi' ¯ za•=om
rzeki w tym miejscu, tak i inne.
I wiele, wiele innych, w setkach. Jak mo/na by=o
tego nie widzie:$#
S=owa powstawa=y prosto&
prz[dty=, g[ra d[=, pionpoziom, dobroz=o,
dzie<noc, wodaogie<, ziemiawoda,
du/oma=o, bra:da:, pali:gasi:,
budowa:ruinowa:, ju/ jeszcze ]ju/ ^ tak, po-
takni"cie; jeszcze ^ nie, nadal, przeczenie\,
wojnapok[j, obcysw[j, pachnie>mierdzi
]odor, fetor\, prawdziwyfa=szywy,
szczeryk=amliwy, dalekoblisko,
wysokonisko, =adniebrzydko, ciep=ozimno,
ciemnojasno, m'drzeg=upio, kwass=[d,
szorstkig=adki, mokrysuchy, twardymi"kki,
g=o>nycichy, zdrowychory, szczodrysk'py,
czystybrudny, g=odnysyt]y\, szczup=yoty=y,
m=odystary, drogitani, przykrymi=y,
przyjemnywstr"tny, szybkiwolny,
t"pyzdolny, s=abymocny, olbrzymkarze=,
biednybogaty, ci"/kilekki, ma=y ]onona\,
wielkiniewielki, wi"kszymniejszy ]struj,
mie< ˘ stryjwuj, strona ojca i matki, mniej-
wi"cej& str•ona, oko•lica, str•umie<\, itp.,
zwane dzi> antonimami ]przeciwstawnymi\.
Ciekawostk' jest tak/e wymiana d{wi"kowo-
znaczniowa&
kacz czyt. wspak ˚czak ]ang. chuck – gdaka:\,
g¶dak¶a: ˘ dak ]ang. duck – kaczka\;
ang. brush ]krzaki\ – thrush ]drozd\,
staropol. gozd ]lasek\ – drozd;
tak i ang. scoop ]czerpak; chochla, szufelka\
˘ pol. kubek ]czerpak\  czerep ]czaszka\ ˘
czasza ]ang. cup ^ kubek, kielich, fili/anka,
sport. puchar\.
wi"cej o metodach tworzenia ˚012.
S=owa powstawa=y te/ w oparciu o symbolik"
kszta=tu liter&
B, D – =uku ˘ bugan, duga,
L – d=ugo>ci, wysoko>ci ˘ dlina, tall,
M – fal morskich, ruchu ˘ mer, more,
R – p=ynu, wody ˘ rhei, reka, water,
S – ognia i wody ]rzeki\ ˘ Tigris, syk,
U – ugi"cia, zwrotu ˘ U-turn, ulec,
W – wiedzy ˘ wiedza, know, wise,
V, P – narz'd[w rodnych ˘ vagina, penis,
Z – ko<ca, granicy ˘ Zlin, Be=z.
og[lnie& A – ziemi; E – powietrza ˘
=ac. `ea w nazwach w=asnych&
Galilaea, Erithrea, ang. earth ]ziemia\ ¯ >redniow.
ang. erthe ¯ anglosas. erde, area ]przestrze<,
powierzchnia; zakres, okolica; strefa\, i inne.
EU, IS ]woda\ ˘ Euphrates, Europa,
AU ]z=oto, z wody wydobywane\.
syrena ]kobieta wodna\ ¯ si, sy ]woda\ % rena
]kobieta\ ¯ gr. aner, andros ]m'/, m"/czyzna\
czyt. wspak, s=owotw. koncepcji 022.
gr. potami ]rzeka, ¢woda\, Pon•t ]Morze Czar-
ne\ ˘ nep•t, OE ˘ =ac. Neptunus ]b[g m[rz\,
pol. neptyk.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
Skala wielko>ci; py= – drobny – du/y – wielki ˘
i=, tlen – pies – krowa – ko<.
on ]wielki, wysoki, ma= ^ m'/\,
ona ]niewielka, ni/sza, bia=og=owa\ ˘
on ˘ stryj ]strona ojca\ ˘ str ]wi"kszy\,
ona ˘ uj ]strona matki\ ˘ wuj, ujma,
wulg. ¢uj ]nieme H, jak huragan ˘ uragan, historia
˘ istoria\, ma= ˘ ma=y ]m"ski\,
uczeni w pi>mie, lecz nadal niedouczeni utrzymuj',
/e w=a>ciwa pisownia jest przez CH, niczym swej
opinii nie uzasadniaj'c.
S=owa powstawa=y prosto, i w oparciu o ob-
serwacj" natury – /ycia i zjawisk ]˚element&
ziemiapowietrze; woda ogie<\, i o logik"
przy tworzeniu s=[w pokrewnych&
• staronord. leggr ]noga\ ˘ egg ]jajko\ ˘
>redniow. ang. leg ˘ egge, egg ˘ ang. egg.
• ang. wing ]skrzyd=o\ ˘ swing ]m.in. macha:\.
• nacod ]nago, nagi\ ˘ naked ˘ snake ]w'/\.
• hund ]pies\ ˘ hunt ]polowanie\.
• hungry ]g=odny\ ˘ angry ]z=y\.
• mo/e i eat }it| ]je>:\ ˘ shit }szit| ]nielit. sra:;
g[wno\  dish }disz| ]danie, p[=misek\, TD.
• =ac. gloria ˘ starofranc. i >redniow. ang. glorie ˘
g•lor]y\ ˘ lor•d]e\; >redniow. ang. glorie ˘ lor•de.
• }z=y| pies ˘ bies.
• s=aw.-ros. oborot }abarot| ˘ torba.
• to=pa ]t=um\ ˘ p=ot; akta ˘ teka ˘ teczka.
• erud]yta\ ˘ dure]<\, gdzie `en ]wielki, wielce\.
• az ]ja\ ˘ za ]wy ^ ty, jak w j. ros. i ang. you,
w liczbie pojedy<czej i mnogiej\.
• =ac. alba ˘ bia=y, biel ˘ led ]l[d\, lebied
]=ab"d{\, Alpy.
• =ac. Aemilius ˘ Emil i Emilia, ang. Emil, Emily,
familia, ang. family]rodzina\.
• kart ]w[z, ang. cart\ ˘ trak ]>lad, trop, >cie/ka;
szlak, trakt, ang. tract\ ˘ trak % tor ]drugi, bli{ni\
˘ traktor ]ang. tractor\.
• Karol, Karl ˘ kral, kr[l, kr[lik ^ karze=, karlik.
• szub ]czub, szczyt, wierzch\ ˘ szubienica
]ros. wisielica\, szuba ]wierzchnie, m"skie,
d=ugie okrycie do st[p\.
• ang. boot ]but\ ˘ tub ˘ czub, szub ]g[ra, szczyt,
czub(ek; g=owa ^ wis\, Czubryt ^ Szubryt ]Ostry
Czub; bryt ^ ostry ˘ brzytwa\.
• Noco< ]Wielkanoc\ ¯ noc % o<, ko<.
• Staryko< ]Wielce Stary\ ¯ stary % ko< ^ wielce\,
Dobro< ]wielce waleczny, pozosta=o z cza-
s[w gdy dobry ^ waleczny ¯ bra<\, s=owotw.
koncepcji 023.
• Lepieszko ]Ma=orolny\ ¯ le ]rola\ % pieszko
]ma=y, drobny\ ¯ pies, i dziesi'tki innych opi-
sanych w zasadach 002 – 029.
S=owa powstawa=y tak/e o obserwacj" przy-
rody i inne& dzie< ^ czyn ˘ noc ^ odpoczynek;
wasser, =ada ]woda\ ˘ k•was ]czynnik\  s=[d
]odczyn\ ˚kwas, nie w oparciu o formy grama-
tyczne kt[rych tworz'cy nie znali, a je/eli by=y,
to nie do stopnia dzi> stosowanego.
A dzi>, do prostych zwi'zk[w, j"zykoznawcy
zaprz"gaj' wysoce rozbudowan' terminologi",
kryj'c ni' sw' niewiedz". Poja>nienia staj'
si" zagmatwane, trudne do zrozumienia. W
skrajnych wypadkach my>li tak wysokiej, /e
wynurzenia staj' si" gulgotem indyka, ˚972,
/e przez to maj' by: naukowymi, skoro trudne
do zrozumienia, wysi=ku wymagaj' ]Nauka nie
mo/e by: =atwa i prosta#\; poci'g zepchni"ty na
bocznic" – Nauka wykolejona ]nie t"dy droga,
w zawi=o>ci, gmatwaniu rzeczy prostych\, ˚na,
na`, jeszcze&
ju/ – potakni"ciem ¯ ang. yus,
jeszcze – przeczeniem ¯ ang. yete;
/ – tak, pozytyw, wzmocnienie,
e – nie, negatyw, os=abienie;
/ – tak, pozytyw, wzmocnienie, twardo,
stanowczo ˘ zr[b/e, /uk, /elazo i inne,
e – nie, negatyw, os=abienie, przeczenie,
pow'tpiewanie ˘ jeszcze nie, daj jeszcze
]nie dosy:\.
Inny przyk=ad – czyn& ang. day ]dzie<\ ˘ pol.
dziej ]czyn\ ˘ dzieje ]czyny\, dobro(z=o•dziej ^
dobro(z=o•czy<ca.
Im wi"ksza teoria, g[rnolotno>: – tym mniej
wiedzy przyziemnej, tj. jak powstawa=y s=owa,
od kt[rych. Tak prosto. Prawda i elegancja poja-
>nienia w prostocie – nie w d=ugim i zawik=anym
wywodzie. W d=ugich wywodach s' cz"sto b="dy,
powsta=e w wyniku d=ugiego ci'gu my>lowego,
po drodze, lub wywody celowo d=ugie by b="dy
w nich ukry:.
St'd, je/eli wyja>nienie znaczenia wymaga
trzech krok[w – jest prawdopodobnie b="dne, w
tym ang. island – gmatwane wyja>nienie&
island ¯ is ]woda\ % land ]l'd\,
wg S=ownika Webstera& pierwotna pisownia
iland poprawiona na podstawie =ac. insula ¯
prawdop. ]terra\ in salo ^ ]ziemia\ na morzu
^ ang. ]land\ in the sea.
Niedoci'gni"cie ]iland\ poprawiono ]island\,
bo S by=o nieme, tak i dzi>& island }ajlend|,
isle }ajl|, bez uciekania si" do j. =ac.
Islandia ]wyspa\, w pisowni Brytyjczycy wyko-
leili na Iceland ]l[d-l'd\$# ¯ ice ]l[d\ % land.
is ˘ ice mo/e na zasadzie& >redniow. ang.
vois ]g=os\ ˘ ang. voice.
England ]Ko<cowy L'd\ ¯ eng ]end, s=owotw.
koncepcji 024\, % land, jako Anglia ]L'd
Angl[w, by=ego plemienia z P=n. Niemiec,
osiad=ego w Wielkiej Brytanii;
Angle ]Zak'tki\ – nazwa pospolita w Wie-
kach Írednich; Brze>: Kuj. ]brest, brze>:
^ granica ˘ kr[l +okietek †1333 ^ Zak'tek,
niem. winkel ˘ province\.
province ]zak'tek\; pro` ]za`\ % niem. winkel ]k't,
zak'tek\ ˘ starofranc. i >redniow. ang. pro-
vince; niem. ˘ =ac. provincia – w S=owniku
Webstera, /e prawdop. ¯ indoeurop. ¢pro-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
wos ]pochylony do przodu, ang. inclined
forward\. Tak znaczenie bez sensu, jak i
pisownia nie istniej'ca#
Waregi ]Bawarzy\ ¯ Wa ^ Ba, % regis; Vacringjar,
wed=ug Rosjan, i dalej, od Ruskich i Grek[w
do arab. varang i =ac. varing, bez przytacza-
nia, cytowania imion przybyszy, ˚Waregi,
i cytowania {r[d=a tej pisowni.
lorde ]pan, ¯ clergy ¯ >redniow. ang. i starofranc.
clergie ¯ p[{no=ac. clericus ¯ gr. klerikos ¯
kleros ¯ ¢klerg, ¢klerk ^ pan, b[g,
dg s=owotw. koncepcji 024\,
gdy wg S=ownika Webstera&
¯ anglosas. hlaford ]chlebodawca\, lady
]pani\ ¯ anglosas. hl≤fdige ]panna, ang.
lady, mistress\ ¯ hlaf ]bochenek\ % `dige
]baz' d≤ge ^ chleb, ang. bread\.
I >redniow. ang. laverde ]lord\ – sugesti' ¯
anglosas. hlaford, gdy w rzecz., w mej opinii
¯ starofranc. la verde ]ziele<, zielony, ang.
the green\. ˚pan.
country; count ˘ county ˘ country ]wojewoda ˘
woj. ˘ pa<stwo\, ¯ >redniow. ang. contre,
cuntre ¯ starofranc. contree – etymologia
wykolejona na p[{no=ac. contrata ]region
przyleg=y do granicy, a wi"c le/'cy poza
granicami\ ¯ contra ]z przeciwka, ang. op-
posite, over against – logiczny bezsens, bo
kraj le/y w swoich granicach, nie przyleg=y
do tych granic, a wi"c poza\.
Israel ¯ †is ]woda\ % gr. rrhein ]p=yn':, wyp=ywa:,
ang. to flow\ % el ]woda; El•be ^ woda-
woda\;
wg S=ownika Webstera ma by:& zmaga:
si" z Bogiem, ang. contender with God ¯
sarah ]zmaga: si" w zapasach, boryka:
si", ang. to wrestle\.
Jakub tak mia=, Gen. 32&28 – my>la=em, /e
chcia= Boga wzi': za pas i powali: dziadka
na ziemi", ale nie – Jakub zmaga= si" z
anio=em; anio= to nie B[g.
Bajka, jak od braci& Lecha, Czecha, i Rusa
wzi"=y nazwy te plemiona, st'd i narody;
Litwa ¯ Litwos, Krak[w ¯ Krakus, Warszawa
¯ Wars % Sawa.
Atlantic ]Atlantyk, Ocean Atlantycki\ ¯ Malta,
czyt. wspak& atlan ¯ malta, mn; rzecz
dotychczas nieznana wszystkim badaczom,
przez wieki# S=ownikowi te/, ma si" rozu-
mie:, skoro tak. `tic ]fale\ – fale Malty.
Arctic ¯ arc, ark ]woda\, i st'd szereg poj":&
Noah Ark, shark ]rekin\, =ac. barca, pol. rak,
ang. crabb ]krab\ ¯ niem. krabbe ]krab\.
Szacowny Webster’s Dictionary, 1962 ]S=ownik
Webstera\ zawiera braki, niedoci'gni"cia ]ang.
shortcomings\, gdy tre>ci hase= wzi': pod lup";
wi"cej ˚island, lord, Waregi, nazwy w=asne,
Webster’s Dictionary ]nr 885\.
✥✴✹✵✳✦✧✫✺✸✣✶✢❉
035. W s=owotw[rstwie, podstawymi przedrost-
kami s'&
1. przedrostki wskazuj'ce pobli/e miejsca&
«za`» 12, «na`» 11, «po`» 10, «u`» 10,
– najwi"ksz' liczb" razy u/ywane ]obok – cz"stotli-
wo>: w liczbach\, i b"d'ce w zwi'zku ze sob', i
2. przedrostki u/ywane do form czasownikowych&
«prze`» 12, «przy`» 12, «wy`» 9, «z`» 8.
Z obu grup, 1 i 2, wy=oni=y si"&
• «o`» 8,
• «do`» 7, i «od`» 7 ]przez przestawienie\,
• «pod`» 5, i «nad`» 2 ]powy/ej i poni/ej\.
Z przedrostka «z`» 8 ]d{wi"k «z»\, powsta=y&
• «roz`» 3, i «bez`» 2,
• a z przedrostka «za`» 12 ˘ «poza`» 2.
Ni/ej wymienione przedrostki ='czy=y inne&
«za`» – 12& na, po, u, prze, przy, pod, o, do,
od, nad, pro, wy.
«na`» – 11& za, po, u, prze, przy, pod, o, do, z,
w, roz.
«po`» – 10& za, na, u, prze, przy, do, o, pro, wy,
z ]po % za ˘ «poza`» – 2& prze, o\.
«u`» – 10& za, po, prze, przy, na, do, od, z, w,
wy ]u` ˘ «w`» – 2& na, u\.
«wy` – 9& za, po, z, u, do, od, po, pro, o.
«prze`» – 9& za, na, po, u, pod, roz, z, poza, pro.
«przy`» – 7& za, na, po, u, do, pod, nad.
«pro`» – 5& za, po, prze, od, wy.
«o`» – 8& za, na, po, poza, prze, bez, z, wy.
«do`» – 7& za, na, po, z, u, przy, wy.
«od`» – 7& za, u, z, roz, bez, pro, wy.
«pod`» – 5& za, na, prze, przy, woz.
«nad`» – 2& za, przy.
d{wi"k «z»&
«z`» – 8& na, po, u, wy, prze, o, do, od.
«roz`» – 3& na, prze, od.
«bez» – 2& o, od.
«przez`» – 1& o.
W rezultacie u/ywania przedrostk[w& na`, po`,
prze`, przy` roz`, wy`, u`, za`, z` – s=ownictwo
w drugiej po=owie alfabetu, N–Z, jest nadmiernie
rozbudowane s=owami kt[re nie wnosz' warto>ci
poznawczych, istotnych zmian, nowych znacze<,
do cel[w badawczych nad ich pochodzeniem.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
040. Poni/ej lista czasownik[w u=o/ona wed=ug liczby stosowanych przedrostk[w, od najwi"kszej –
16-tu, do powy/ej dwu, tj. 3 i wi"cej; w grupach – w kolejno>ci alfabetycznej.
Czasowniki «ruchu» zdaj' si" dominowa: – i>:, chodzi:, jecha:, p"dzi:, szed=, gna:, gania:, i biec,
za «ruchem» – «posiadanie» i czynno>ci z tym zwi'zane& da: i dawa:, grodzi:, dzieli:, r'ba:, =ama:.
Statystyczna analiza zestawienia na jego ko<cu.
Ka/dy wiersz rozpoczyna liczba przedrostk[w, a za liczb' nast"puj' przedrostki a/ do czasownika.
16 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy roz s ws chodzi:
16 za na p[ u prze przy obe do ode pode nade we wy ze roze wze j>: ¯ i>:
16 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy z roz wz lecie:
16 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy z roz przed =o/y:
16 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy ze roz zo stawi:

15 za na po u prze przy o do od pod nad w wy z roz bi:

15 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy roz > ci':
15 za na po u prze przy o do od pod nad w wy z roz ci'gn':
15 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy z roz jecha:
15 za na po u prze przy o do od pod nad w wy roz s k=ada:
15 za na po u prze przy o do od pod nad w wy z roz la:
15 za na po u prze przy ob do od pod w wy z roz o m[wi:
15 za na po u prze przy ob do od pod w wy z roz wz nie>:
15 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy z roz r'ba:

14 za po u prze przy o do od pod nad w wy z roz biec

14 za na po u prze przy o do ode pode nade wy ze roze bra:
14 za na po u prze przy do od pod nad w wy z roz da:
14 za na po u prze przy o do od pod w wy z roz gania:, goni:
14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s kr"ci:
14 za na po u prze przy ob od pod nad w wy z roz =ama:
14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s pa>: ¯ pada:
14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s p"dzi:
14 za na po prze przy o do od pod nad w wy roz s pisa:
14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s p=yn':
14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s prowadzi:
14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s pu>ci:
14 za na po u prze przy ob do od pod wz wy z roz rost, rosn':
14 za na po prze przy ob do od pod nad w wy z roz rzuci:
14 za na po u prze przy ob do pod w wy z roz o sadzi:
14 za na po u prze przy o do od pod w wy z roz si'>:, siada:
14 za na po u prze przy ob do od pod w wy z roz st'pa:, st'pi:
14 za na po u prze przy do od pod nad w wy z roz szed=
14 za na po u prze przy o do od pod w wy z roz wali:
14 za na po u prze przy ob do od pod wy z roz zobo wi'za:

13 za po prze przy o do od pod nad w wy z roz budowa:

13 za na po u prze przy do ode pode we wy ze roze gna:
13 za na po u prze przy obe do ode w wy z roze gra:
13 za po u prze przy ob do od nad w wy z roz gry{:
13 za na po u prze przy o do od ws wy roz s kaza:
13 za po u prze przy o do od pod w wy roz s kopa:
13 za na po u prze przy ob do od nad wy z roz mierzy:, miar
13 za na po u prze przy do ode pode we wy ze roze pcha:
13 za na u prze przy o do od pod w wy roz s pi':
13 za na po u prze przy o do od w wy roz s prawi:
13 za na po u prze obe do ode pode nade wy ze roze rwa:
13 za na po prze przy obe do ode pode nade wy ze roze s=a:
13 za na po u prze przy ob do od w wy zo roz sta:
13 za na po u prze przy do od pod w wy z roz sun':
13 za na po u prze ob do od pod w wy z roz sypa:
13 za po u prze przy o do od pod w wy roz s toczy:

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 GENEZA S+ØW
13 za na po u prze przy o do pode we wy z roz trze:
13 za na po u prze przy do od pod w wy z roz wie{: ¯ wodzi:
13 za na po u prze przy do od pod w wy z roz wodzi:

12 za na po u prze przy o do od wy z roz by:, bywa:

12 za na po u o do pod w wy roz >, ob ciera:
12 za na po u prze przy ob do od w wy > ciska:
12 za na u przy ob do od pod w wy z roz lepi:
12 za na po prze ob do od pod w wy z roz liczy:
12 za na po prze przy o do od pod wy roz s pali:
12 za na po u prze przy o do pod w wy roz patrz-y:(e:
12 za na po u prze o do pod nad wy roz s pi:
12 za na po u przy o ode pode we wy roze wes prze: ¯ parcie
12 za u prze ob do od pod nad w wy z roz robi:
12 za na po u prze ob do od w wy roz siu sia:
12 za na u prze przy o do od pod w wy ze skoczy:
12 za na po u prze przy ob do pod w wy z szy:
12 za na po u prze przy ob do od w wy roz wie>: ¯ i>:
12 za na po u prze do od pod nad wy z roz wa/y: ¯ waga

11 za na po u przy do pod nad wy z roz bawi:

11 za na po u prze obe pode nade wy ze roze drze:
11 za na po u prze przy ob do wy z roz gada:
11 za na prze przy o do pod w wy roz spo gl'da:
11 za na po u prze przy ob od pod wy zd j': ¯ ima:
11 za u prze przy obe do pode we wy roze spo jrze:
11 za zna po prze od pod w wy z roz wyna le{:
11 za po prze przy do od pod w wy z roz ='czy:
11 za na po prze przy ob do od wy z roz mierzy:
11 za na prze przy o do od pod wy roz s pali:
11 za na u prze przy do od pod wy roz s pina:
11 za po prze przy o do od nad w wy s p=aci:
11 na po u prze przy ob od w wy z roz rodzi:
11 za na u prze przy ob od pod nad wy z rzeza:
11 za na po u prze przy o od pod w wy s=ucha:
11 za po u prze przy o do pod ws wy pows trzyma:
11 za na po u prze o od pod wy z roz wija: ¯ wi:

10 za na po u przy o od wy roz s kry:

10 za na po u przy ob do pod wy roz lega: ¯ lec
10 za po prze przy o do od pod wy roz grza:
10 za na po u prze o do od w wy kroi:
10 za na po u prze ob do wy z roz my>l-e:(i:(nie
10 za prze przy o do od pod wy roz s powiedzie:
10 za na po u prze ob w wy z wyob razi:
10 za na po prze ob do od w wy roz rysowa:
10 za u prze przy obe do pode wy ze roze schn':
10 za po u prze o od pod wy ze roz strzeli:
10 za na po u prze przy do we wy ze tkn':

9 po u prze ob do od pod wy > ciec, cieka:

9 za po u prze przy pod wy roz s chwyci:
9 za na u przy do od pod roz s czepi:
9 za na po u przy od wy roz wsz czyni:, czyna:
9 za na po prze o do od wy roz czyta:
9 po u prze przy ob od wy z roz dzieli:
9 za na przy o od pod wy z roz garn':
9 za na u o pod w wy roz s kra>:
9 za na prze ob do od pod wy s kupi:
9 za na po u prze o do od wy malowa:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
9 za po u prze przy do ode wy ze mkn':
9 u prze ob do od pod wy z roz my:
9 za na u prze o w wy roz s ple>:
9 za na po prze o do od wy roz pracowa:
9 za po u prze o do ode wy s pra:
9 na po u prze ob od w wy roz rodzi:
9 za na po u przy o od wy z rzec
9 za po u prze przy ob do od wy s=u/y:
9 za na po u prze o do pod wy suszy:
9 za na po u przy o pod wy roz >wieci:
9 za po u prze pod w wy roz s topi:
9 po u prze przy od w wy roz s tr'ci:
9 za na po prze o pod wy z roz wia:
9 za na po prze przy do od wy z wlec
9 za na po prze przy ob od wy z wr[ci:

8 za po u prze do od wy s chowa:
8 na po u prze przy od wy s chyli:
8 za na po u przy od wy rozpo cz': ¯ czyna:
8 za na po przyo o w z roz dzia:
8 za na u prze przy od wy z gi':
8 na po u prze o do pod wy karmi:
8 za na po prze o pod wy s kre>li:
8 na po u przy ob pod wy z =apa:
8 za prze od pod nad wy z roz mieni:(miana
8 za na po do w wy z roz miesza:
8 zanie po u prze dopo wz wy z m[c, moc
8 za przy ob do pod nad w wy murowa:
8 za prze ob do od pod wy z ora:
8 za na u przy do nad wy s piec
8 za po u prze do w wy s prosi:
8 za na po u ob do od zd radzi:
8 na po ob nad wz wy z roz ruszy:
8 po u przy ob do wy roz o smarowa:
8 za po u prze do ode wy roze spa:, >pi:
8 za na po u o pod wy roze >mia: si"
8 za prze przy do od pod wy roz >piewa:
8 za na po przy o pod wy roz >wieci:
8 za na po przy ob od wy z wo=a:
8 za po u przy obe do wy roz zna:
8 za po prze o do od wy z /y:

7 za u prze przy pod wy z gotowa:

7 za po prze do od wy roz grzeba:
7 za po u od pod wy roz kocha:
7 na po prze o wy roz s krzycze:
7 na po przy ob pod wy z =apa:
7 za na po u wy z roz maza:
7 za na po prze przy wy z m"czy:
7 za przy o pod wy z roz mie>:
7 za na u prze pod z roz moczy: ¯ mocz
7 za po u przy obu wy ze mrze:
7 na po u o wy roz s pa>: ¯ karmi:
7 za na po prze do wy s pe=ni:, pe=en
7 za na u przy do wy ws pomnie:
7 za po prze do od wy s pyta:
7 na po ob w wy z roz ruszy:
7 za na po prze od wy ze straszy:
7 za po u prze o do wy strzec
7 za po u prze o do wy >wiadczy:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
7 za na po u wy roz s t=uc
7 za na po prze o wy s trz'>:
7 za po u prze pod wy roz wiesi:
7 na po prze przy ode we wy zwa:

6 za po u prze o roz bole:

6 za o pod wy z wz burzy:
6 za po prze do od wy czeka:
6 za u prze przy wy roz czesa:
6 po u prze od w wy czu:
6 na po przy od wy roz czyna:
6 za na po u wy roz depta:
6 za na u wy z roz dusi:
6 za na po u wy z dziwi:
6 po u przy do wy z gasi:
6 po prze do pod wy z je>:
6 na po u wy roz s kruszy:
6 za przy ob pod wy z liza:
6 za po u prze z roz mie>ci:
6 za po u przy wy z morzy:
6 za u prze w wy z nikn':
6 za po o od wy s parzy:
6 za po do w wy st r"czy:
6 za po u przy wy z rz'dzi:
6 za na prze o wy roz siedli:
6 za na u przy do pod sma/y:
6 po prze o do od wy szuka:
6 za po prze o do wy >wiadczy:
6 za po ob od wy roz tr'bi:
6 u prze o od wy s tworzy:
6 na po przy od pod wy uczy:
6 za po u do z sprze... wierzy:
6 za po u od w roz wik=a:
6 po prze od wy z roz w=[czy:

5 na po od wy s cierpie:
5 prze o do pod wy czy>ci:
5 na przy ob wy z darzy:
5 za na o wy roz grabi:
5 za prze o od roz grodzi:
5 po u prze wy z jedna:
5 na po u od s k=oni:
5 za u do wy s ko<czy:
5 po ob w wy z =upi:
5 po prze o wy roz min':
5 za po u wy z mordowa:
5 za u przy wy z morzy:
5 za prze od wy roz mrozi:
5 za po o wy roz p=aka:
5 po u od pod wy ratowa:
5 za po do wy z rozumie:
5 po przy do wy z r[wna:
5 za u przy wy z rz'dzi:
5 za po przy o roz s'dzi:
5 na prze pod w wy si'kn':
5 za po o do wy si"gn':
5 u przy o pod wy smali:
5 za po do od wy stuka:
5 za prze od w roz szczepi:
5 za po u wy s traci:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
5 u przy o w s tuli:
5 za po u przy s twierdzi:
5 za u wy z roz wiera:
5 na prze w wy roz wierci:
5 poz przyz doz wyz zez woli:
5 za prze o pod wy zi"bi:
5 po przy do wy ze zwoli:
5 na u o wy ze /re:

4 prze o wy z bada:
4 za po u wy brudzi:
4 za prze od roz chorowa:
4 za prze ob od ci'/y:
4 za prze do wy dzwoni:
4 po u do z godzi:
4 za na u prze k=u:
4 prze do wy s kona:
4 za po o wy kpi:
4 prze w wy roz kroczy:
4 u ob wy z =owi:
4 ob w wy z =upi:
4 po do wy z maga:
4 u przy z roz mi=owa:
4 po u wy ze myka: ¯ mkn':
4 za prze przy do roz pi=owa:
4 za o wy s plu:
4 po prze wy s p=uka:
4 za o do od puka:
4 po prze do wy rachowa:
4 po do wy z rozumie:
4 po u od wy siec
4 o w wy roz s=awi:
4 za prze przy od s=oni:
4 za u do pod sma/y:
4 za po do wy stuka:
4 za prze o wy stygn':
4 za po ob wy szczeka:
4 za prze pod wy wy/szy:
4 po u o wy zdrowi:
4 po u od wy zyska:
4 za po u zapo /yczy:
4 za po od wy /ywi:

3 za o wy broni:
3 o wy z brzydza:
3 prze o wy ch=odzi:
3 na po u cieszy:
3 za o wy ciosa:
3 za przy wy czai:
3 po wy z do=a:
3 po pod s kusi:
3 za prze roz kwitn':
3 za pod wy leczy:
3 za po prze mieszka:
3 prze o pod pasa:, otoczy:
3 prze wy s p=oszy:
3 u przy s podoba:
3 za po s przysi'c
3 na ode wy tchn':
3 za u prze szkodzi:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
3 prze wy s trawi:
3 przy wy z wabi:
3 za prze ob wini:
3 prze pod wy wy/szy:
3 za po u wzi':

Zestawienie zawiera 282 czasowniki, posiadaj'ce wi"cej ni/ dwa przedrostki. Do wymienionych czasow-
nik[w obecnie u/ywa si" 2323 przedrostk[w. Liczba przedrostk[w lub ich procentowe u/ycie zmienia
si" do>: szybko w zale/no>ci od d=ugo>ci zestawienia, jest wi"c przez to ma=o przydatna.
W zestawieniu, liczba przedrostk[w i ich procentowe u/ycie&
za 214 – 9,21@ o(ob 163 – 7,02@ wy 246 – 10,59@
na 142 – 6,11@ do 137 – 5,90@ z(e 120 – 5,17@
po 199 – 8,57@ od(e 138 – 5,94@ roz(e 147 – 6,33@
u 167 – 7,19@ pod(e 117 – 5,04@ s(> 61 – 2,63@
prze 175 – 7,53@ nad(e 35 – 1,51@ inne¢ 35 – 1,50@
przy 133 – 5,73@ w(e 94 – 4,05@

¢ inne ]='czone, po dwa i wi"cej\&

dopo – do•po•m[c ]do % po\,
pows – po•ws•trzyma: ]po % ws\,
poz – po•z•bawi: ]po % z\,
przed – przed•=o/y:,
przyo – przy•o•dzia: ]przy % o\,
rozpo – roz•po•cz': ]roz% po\,
spo – spo•gl'da: ]s % po\, spo•jrze: ]s % po\, sprze•nie•wierzy: ]s % prze % nie\, st•r"czy:,
wes – wes•prze: ]we % s\, ws•chodzi: ]w % s\, wspomnie: ]w % s\, ws•kaza: ]w % s\,
wsz•czyna: ]w % sz\,
wy – wy•ob•razi: ]wy % ob\, wy•na•le{: ]wy % na\,
wz(e – w•ze•j>: ]w % z(e\, w•z•lecie:, w•z•nie>:, w•z•burzy:, w•z•ruszy:, w•z•m[c, w•z•rost(rasta:,
z – zd•j': ]z % d\, zd•radzi:, zna•le{: ]z % na\, zo•stawi: ]z % o\, zo•sta:, zobo•wi'za: ]z % obo\,
za – zanie•m[c ]za % nie\ ¯ nie•moc.

W przedrostkach dominuje d{wi"k i litera «z», tak samoistna «z(e»,

jak i w po='czeniach& «za», «roz(e», «wez», «prze», «przy»,
a w innym& «doz» ]dozwoli:\, «poz» ]pozwoli:\, «przyz» ]przyzwoli:\, «wyz» ]wyzwoli:\,
tak/e «wz» ]wzburzy:, wzrasta:, i inne\, «zobo» ]zobowi'za:\, «zd» ]zdj':, zdradzi:\ – jak wy/ej.
Trudno nie zauwa/y:.
W przyrostkach& «te(za•raz» ]ang. time ^ czas\ ˘ pewnego razu ]czasu\, ang. once upon a time.
W innych, w postaci «cz» ^ «:»& czas(ownik ]anglosas. tima\, rzecz ]s=owo, mowa\ ¯ gr. logos.

Litera «z» jest d{wi"kiem «czasu», wynika z analizy, z niem. «zeit» zaczerpni"ta.
Tak i «za`» ^ «na`» ^ «po`» ^ «do`» ¯ niem. nach.

St'd czasowniki ko<cz' si" na& `a: ]pisa:\, `e: ]patrze:\, `i: ]robi:\, `y: ]szy:\, wszystkie ko<c[wki
z niem. zeit, w zwierciadlanym odbiciu& ca ˘ a:, wi"cej ˚czasownik, nr 050.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 GENEZA S+ØW
042. Odmiana czasownik[w... przez przedrostki
320 bardziej rozbudowanych, cz"sto u/ywanych
~bada: czas niedok. ~biec, bieg 1. szybko>: ]ruch[w, ~broni: czas niedok. ¯ bro< ¯ bra<
dok=adnie, gruntownie poznawa:& i inne\ ˘ silnik na biegu, sport. przed- ]w Íredniowieczu& walka na bro<
a. docieka: za pomoc' analizy, biegi, bieg=y, w lot, lotna, ulotni: si", sieczn', bia=', tj. kr[tk', bitwa\.
b. sprawdza:, wyja>nia:, dotyka:, lata: po dworze ]biega:\, ˚lecie:, chroni: przed zadaniem ciosu, szkody,
przygl'da: si", s=ucha:, 2. cyrkulacja ˘ obieg, dos=ownie, tj. fizycznie, i w przeno>ni.
c. wypytywa: si", dowiadywa: si", 3. pr'd rzeczny ˘ z biegiem rzeki, ros. oboronqt;-oboronjat,
d. przes=uchiwa: w >ledztwie, 4. bie/'cy rok, ros. teku]ij god s=owotw. pokr. borona-borona
e. podda: dok=adnym ogl"dzinom -tiekuszczij god ]s=owotw. zwi'zane ]brona, ang. harrow\ ˘ bronowa:.
lekarskim. z ciekiem\, bieglec ]uciekinier, ang. to defend  ]to\ fence
ros. ]dochodzi:\ is/ras-sledvat;, zbieg\, przebieg wydarzenia& ]1. szermierka, 2. fechtowa:\.
ang. to investigate, za•biec – do celu, pieszo za•broni: – czas dok. ¯ broni:,
ros. ]wypytywa:\ ispytyvat;, po•biec – biegiem w drog" poleceniem narzuci:
ang. to examine. za•po•biec – przeszkodzi:, kar" za wykonywanie
prze•bada: – na wskro>, na wylot nie dopu>ci: danej czynno>ci
o•bada: – dooko=a u•biec – uprzedzi: o•broni: ]si"\ – broni' odeprze:
wy•bada: – wyci'gn':, na zewn'trz prze•biec – od punktu A do B atak napastnika,
z•bada: – czas dok. ¯ bada: przy•biec – tu, sk'd in'd, biegiem o ^ dooko=a, wok[=
o•biec – wok[=, dooko=a wy•broni: – na zewn'trz, wyci'g-
~bawi: czas niedok. do•biec – do celu, zabiec, n': z opresji
1. rado>: przynosi:, uciech", do ^ za ^ przy
zadowolenie, od•biec – oddali: si", biegiem ~brudzi: czas niedok. ¯ brud ¯ rud,
2. dawa: ]si"\, j': ]si"\; j': ˘ pod•biec – zbli/y: si", biegiem wala: ¯ wa= ]ziemia, ruda\, pa:ka:.
3. przebywa: gdzie przez czas jaki>. nad•biec – przyby: biegiem ros. pahkat;-paczkat,
ros. zabavlqt;, ang. to entertain, w•biec – do >rodka ang. to soil, to make dirty.
ros. prebyvat;, ang. to stay, to live. wy•biec – wy ^ od, na zewn'trz; za•brudzi: – czas dok., troch",
za•bawi: – 1. przez chwil" czas wybieg ]wym[wka\ w jednym miejscu
jaki>, ¯ zabawa, z•biec – uciec, ¯ zbieg po•brudzi: – cz">ciowo, za ^ po
2. zaj': ˘ nie zabawi roz•biec si" – rozproszy: si" u•brudzi: si" – u ^ po ^ przy ^ za
mi d=ugo ]nie zajmie\ wy•brudzi: – ca=kowicie
na•bawi: si" – wpa>: w co, zwykle ~bole: czas niedok. ¯ b[l
w k=opot, np. chorob" s=owotw. pokr. bolesny. ~brzydza: czas niedok. ¯ brzydki
u•bawi: si" – wi"cej ni/, ¯ ubaw ros. ]odczuwa: b[l\ bolet;-bolet, ¯ anglosas. bryd ˘ >redniow. ang.
przy•bawi: – przyda:, przy ^ pod ]ubolewa:\ so'alet;-so/alet, bryde, bride ˘ ang. bride ]panna m=oda
do•bawi: – doda: ang. ]odczuwa:\ to feel pain, ache; lub oblubienica tu/ przed >lubem; ang.
pod•bawi: – przyda:, przy ^ pod ]ubolewa:\ to pity, to take pity, to a woman who has just been married or
nad•bawi: – nadda:, wi"cej ni/ be sorry, to regret. is about to me married\.
wy•bawi: – z k=opotu, wy  na za•bole: – czas dok., kr[tko czyni: co brzydkim, wstr"tnym.
z•bawi: – ocali:, ¯ zbawiciel po•bole: – czas jaki> s=owotw. koncepcji 009& drwiny,
rozbawi: – roz>mieszy: u•bolewa: – u/ala: si", /a=owa: kpiny, na>miewania si" – przez do-
prze•bole: – przej>: przez b[l, rozumienie przyczyn' przej>cia na
~bi: 1. uderza: ]a/ do >mierci\, t=uc, na wskro> znaczenie opaczne& brydka tj. pi"kna
=oi: ]sk[r"\, 2. trzaska:, 3. =adowa:. o•bole: – zupe=nie; obola=y ˘ brzydka, urod ]pokraka\ ˘ urodziwy
ros. bit;-bit, ang. to beat, to strike, roz•bole: si" – na ca=ego tj. dorodny.
to kill, to slay. ros. gnuwat;sq-gnuszatsja,
za•bi: ]si"\ – u>mierci: ~bra: 1. ujmowa:, chwyta:, j':, imet; otvra]enie> omerzenie,
na•bi: – na=adowa:, nasadzi: 2. przyjmowa: w swoje posiadanie. ang. to abhor ¯ =ac. abhorrere,
po•bi: – pot=uc ros. brat;-brat ]bra:\, ang. to take. to loathe, to destest.
u•bi: – zawrze:, u ^ za za•bra: – przej': ]cz"sto si='\ o•brzydza: – czyni: wstr"tnym co
prze•bi: – na wskro> biciem na•bra: – wiele wzi': komu
przy•bi: – przymocowa: po•bra: – wzi': wy•brzydza: – grymasi:, wybieraj'c
o•bi: – dooko=a u•bra: ]si"\ – w=o/y: na siebie – wykazywa: niech":
do•bi: – doko<czy: biciem prze•bra: – 1. wybra:, prze ^ wy, do niekt[rych
od•bi: – od='czy: biciem 2. przekroczy: miar" z•brzydzi: – czas dok., zniech"ci:
pod•bi: – od spodu ` przebra: si" – zmieni: odzie/
nad•bi: – troszk" ` przy•bra: – ozdobi: ~budowa: konstruowa:&
w•bi: – do >rodka o•bra: – wok[=, dooko=a ˘ 1. wznosi: budowl", pomieszczenia,
wy•bi: ]si"\ – poza obr"b, normy obierki ich cz">ci lub zespo=y,
roz•bi: – roztrzaska: do•bra: – dopasowa: 2. kre>li: figury geometryczne.
z•bi: – st=uc ode•bra: – przej': ]czasem si='\ za•budowa: – budowl' wype=ni:
Nie nale/y& pode•bra: – podej>: podst"pem woln' przestrze<
«`bi:» jako czynno>: og[lna, «by:» nade•bra: – uj': troch" po•budowa: – czas dokonany
ro•bi: – wykonywa:, tworzy: wy•bra: – wyselekcjonowa:, prze•budowa: – dokona: zasadni-
trze•bi: – wycina:, niszczy: ze•bra: – zgarn': czych zmian
tak/e& ki•bi:, i inne «bicia» kt[re roze•bra: si" – zdj': odzie/ przy•budowa: – do='czy: budowa-
uderzeniami nie s'.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

niem; przybud[wka
o•budowa: – dooko=a
do•budowa: – do='czy:, do ^ przy
od•budowa: – od podstaw
pod•budowa: – troch", cz">ciowo
nad•budowa: – z wierzchu
w•budowa: – do >rodka
wy•budowa: – czas dok., wy ^ po
z•budowa: – czas dok., z ^ wy
roz•budowa: – powi"kszy:
~budzi: czas niedok. ¯ s=aw. ¢bud;
˘ nibud; ˘ kto-nibud;,
hto-nibud;, U ˘ Å, ´ ˘ pol. b'd{,
b"dziesz ˘ co b'd{ ]cokolwiek, byle
co\, jak b'd{ ]jakkolwiek, byle jak\.
w zwi'zku znacz. z wsta:, wstawa:&
spa: ]le/e:, poziom\ 
na jawie by: ]sta:, pion\ ˘ wstawaj#
1. przerywa: komu sen, przywraca:
osob" do >wiadomo>ci, na jaw", by
odbiera=a rzeczywisto>: zmys=ami&
wzroku, s=uchu, i pozosta=ych,
2. impulsem powodowa: g="bsze za-
interesowanie, nami"tno>:, rzecz',
spraw', tematem, dziedzin'.
ros. budit;-budit,
ang. to waken, to arouse.
po•budzi: – impulsem wznieci:
prze•budzi: si" – na chwil"
o•budzi: ]si"\ – zupe=nie
do•budzi: si" – doko<czy: budzenia,
przywr[ci: na jaw",
szczeg. nie mog=em
dobudzi: si" osoby
z•budzi: ]si"\ – zupe=nie
roz•budzi: – 1. ze snu, zupe=nie,
2. o/ywi: impulsem
zainteresowanie
~burzy: czas niedok. ¯ bor ˘ burza.
atmosferyczny stan gwa=towno>ci
czynnik[w& wiatru, deszczu, i wy=ado-
wa< atmosferycznych, przeniesione na
dzia=alno>: cz=owieka, jego charakter,
i zdrowie& riunowa:, niszczy:, roz-
wala:; zak=[ca: spok[j ˘ podburza:,
funkcjonowanie organizmu, rozruchy.
znaczeniowo pokr. zawierucha ]burza\
¯ wierci: ]ros. swierlit, burit\ ¯ wiert=o,
bor, >wider ]ros. swier=o, buraw, ang.
borer, drill, auger\, ˚wierci:.
ros. razruwat;-razruszat ]burzy:\,
rasstraivat;-rasstraiwat ]rozstra-
ja:\; ang. to destroy, to disturb.
za•burzy: – czas dok. ¯ burzy:,
zaburzenie ]zak=[cenie\
w organi{mie
o•burzy: si" – zareagowa: gwa=-
townym sprzeciwem
my>low' “burz'”
pod•burzy: – skrycie
wz•burzy: si" – ]o falach morskich\
podnie>: si"
wy•burzy: – ca=kowicie, zruinowa:
z•burzy: – zruinowa:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
~by: czas niedok. o licznych zasto-
sowaniach, ¯ byt, z nich cz"sto&
1. istnie:, trwa:, w zwi'zku z up=y-
wem czasu, jestestwem, bytem,
2. pomnie:, pami"ta:, ˘ pomnik;
mi", mnie: ¯ mnie, mi ¯ ja,
3. mie: taki a taki charakter, stan,
4. liczne odmiany czasownik[w,
jak i>: ˘ wyj>:, robi:, pozby: si".
s=owotw. pokr. obyczaj ]nawyk\,
bywalec, obywatel.
za•by: – s=aw. zapomnie:;
zabytek – pomnik z
przesz=o>ci
na•by: – wej>: w posiadanie,
zwykle przez kupno,
¯ }>wie/y| nabytek
po•by: – czas jaki>, po ^ prze;
¯ pobyt }tymczasowy
lub sta=y|
prze•by: – co od czasu A do B,
drog" od A do B
u•by: – umniejszy:, ¯ ubytek
przy•by: – przyda:, ¯ przybytek
o•by: si" – poradzi: sobie bez `
od•by: ]si"\ – odprawi: ˘ odbytnica
odprowadzenie
do•by: – wyci'gn':, wydosta:
wy•by: – opu>ci: miejsce, wyj>:
wyz•by: si" – wyj>: z posiadania
np. na=ogu
poz•by: si" – jak wy/ej, wy ^ po
~ca=owa: ]si"\ czas niedok. ¯ cia=o.
dotyka: wargami.
ros. po/celovat;-po(ce=owat,
ang. to kiss.
po•ca=owa: – czas dok.
u•ca=owa: – u ^ po
ob•ca=owa: – dooko=a
wy•ca=owa: – do syta
~ceni: ¯ cena ]u/yteczna, szacun-
kowa warto>: czego lub osoby\.
1. nadawa: komu znaczenie, warto>:,
powa/a: kogo, uznanie mie:,
2. okre>la: cen" ˘ wycena.
s=owotw. pokr. cennik, ]drogo\cenny.
znaczeniowo pokr. drogi ]cenny\
– zwrot grzeczno>ciowy w listach
prywatnych; ceni: sobie adresata.
ros. cenit;-cenit, ocen-qt;/it,
¯ cena-cena, uva'at;> doro'it;.
ang. to value, to esteem.
prze•ceni: – 1. obni/y: cen";
przecena,
2. oceni: wi"cej(mniej
ni/ rzecz warta 
nie doceni: ]mniej ni/\
o•ceni: – oszacowa:; ocena
do•ceni: – uzna: warto>: po czasie
wy•ceni: – okre>li: cen"
~ch=odzi: czas niedok. ¯ ch=[d ¯
cho= % =[d ]woda\, s=owotw. pokr. l[d.
obni/a: temperatur" czego, ozi"bia:,
studzi:.
znacz. zwi'zane ze studni' i wstydem&
stud  wstyd ]ch=[d\, UY.
tak i w j. ang. cool  hot ]napalony, go-
r'cy, pieprzny, nami"tny, pobudliwy\
 heat ]libido, ruja, /'dza wsp[=/y-
cia seksualnego, stosunkowania si",
znane tak/e jako “the period of sexual
excitementin animals; rut or estrus”\.
ch=op ¯ cho=op ¯ cho=}od| % op}posite|.
ros. proxla-'dat;/dit;-leczit,
oxla-'dat;/dit;, o/studit;,
ang. to chill. to cool.
prze•ch=odzi: – troch" ostudzi:,
ozi"bi:
o•ch=odzi: – do pe=na, zupe=nie
wy•ch=odzi: – ca=kowicie, np.
pomieszczenie zim'
~chodzi: ¯ i>: z dodaniem elemen-
tu cz"stotliwo>ci& wielokrotnie;
1. kroczy:, st'pa:,
2. ciec; p=yn':,
3. dal ˘ oddala:, blisko ˘ przybli/a:,
4. bywa: ¯ by: czasami&
za•chodzi: – z(w•st"powa:
na•chodzi: – nagabywa:
po•chodzi: – pocz'tek bra:
u•chodzi: – ucieka:
prze•chodzi: – przekracza:
przy•chodzi: – przybywa:
ob•chodzi: – chodzi: wok[=
do•chodzi: – docieka:
od•chodzi: – oddala: si"
pod•chodzi: – przybli/a: si"
nad•chodzi: – przybywa:
w•chodzi: – wst"powa:
wy•chodzi: – wy•bywa:(p=ywa:
roz•chodzi: – ubywa:
s•chodzi: – zst"powa:
ws•chodzi: – wst"powa:
~chorowa: czas niedok. ¯ choroba.
wpa>: w os=abienie wskutek zaburze-
nia czynno>ci organizmu przez wirusy,
drobnoustroje, lub inne czynniki
sprzeczne z jego dzia=aniem.
wg mSjp 1969& «by: chorym, cier-
pie: na jak'> chorob"»
ros. bolet;-boliet,
ang. to be ill, to suffer from.
za•chorowa: – czas dok. raz jeden,
wskutek czego
prze•chorowa: – od dnia do dnia
od•chorowa: – przyp=aci: chorob'
jakie> prze/ycie
roz•chorowa: si" – na ca=ego
~chowa: 1. kry:, utrzymywa: w
miejscu bezpiecznym, niewidocznym,
2. zapewnia: byt po/ywieniem, po-
mieszczeniem zwanym “dachem nad
g=ow'”, i rozwojem intelektualnym
– wiedz'.
ros. 1. prqtat;-prjatat, xranit;-
chranit, 2. rastit;-rastit, vospi-
tyvat;-wospitywat,
ang. 1. to hide, to conceal, 2. to keep,

to bring up, to educate.
za•chowa: – czas dok. ¯ chowa:,
dotrzyma:; odruch
samozachowawczy.
po•chowa: – zwykle o pogrzebie
zmar=ego
u•chowa: – uchroni: ˘
uchowaj Bo/e
prze•chowa: – od czasu A do B
do•chowa: – do w=a>ciwego czasu
od•chowa: – do lat doros=ych
wy•chowa: – wy ^ od, zapewni: byt
do w=a>ciwego wieku;
¯ wychowanek
s•chowa: – skry:
~chwali: czas niedok. ¯ chwa=a.
1. uznanie mie: wyra/ane s=owami,
2. czci:, s=awi:, wielbi: ˘
chwali: Boga ]ros. slava Bogu, ang.
praise be to God# ¯ =ac. laus Deo\.
ros. (po)xvalit;> vosxvalqt;
slavit;, proslav-lqt;/it;,
ang. to praise, to commend, to extol,
to glorify.
za•chwali: – czas dok., zaleci:
po•chwali: – nagrodzi: s=owami,
wyrazi: uznanie;
pochwa=a
u•chwali: – wsp[lnie przyj': na
zebraniu; uchwa=a
prze•chwala: si" – przesadnie m[-
wi: o sobie, o swych
mo/liwo>ciach,
czynach; przechwa=ki
wy•chwala: – wynosi:, szczeg. kogo
ponad innych
~chwyci: j':, z=apa: ¯ =apa(:.
s=owotw. pokr. chwat ]ujmuj'cy,
zuch\ ¯ s=aw.-ros. xvatat;-chwatat,
xvat-chwat ]ang. sharp lad, the devil of
a fellow\, ros. zaxvat-zachwat,
ang. to hold, to grasp; seisure; usur-
pation; booty.
za•chwyci: – czas dok. ¯ chwyta:
zachwy-t(cony
po•chwyci: – uj': w og[le, z=apa:
na r[/ne sposoby
u•chwyci: – uj': r"k', ¯ uchwyt
prze•chwyci: – przej': w drodze
przy•chwyci: – z=apa: na gor'cym
uczynku
pod•chwyci: – podst"pnie ˘ pod-
chwytliwe pytanie
wy•chwyci: – wy=apa:, np. g=osy z
t=umu, b="dy z dzie=a
s•chwyci: – uj':, s ^ po
roz•chwyci: – przez r[/ne osoby
~chyli: ]si"\ zgina: cia=o w pasie
w kierunku ziemi, sk=ania: si" ku `.
s=owotw. pokr. i>: chy=kiem.
znaczeniowo pokr. mie: si" ku ko<-
cowi, zbli/a: si" do upadku ˘ s=o<ce
chyli si" ku zachodowi, ros. zapad.
na•chyli: si" – czas dok., na ^ po
GENEZA S+ØW
po•chyli: si" – czas dok., na ^ po
u•chyli: – 1. cz">ciowo, troch", np.
np. drzwi, zas=on" w oknie,
2. odsun': ˘ wniesion'
skarg",
prze•chyli: si" – wag" wzi': na jed-
n' stron"; przechy=
przy•chyli: si" – sk=oni: si" ku `
przy ^ u.
od•chyli: si" – oddali: si" od >rodka,
normy; odchy=ka
wy•chyli: si" – na zewn'trz
s•chyli: si" – czas dok., s ^ na ^ po
~ci': ¯ 1. znaczy:, 2. kroi:,
oba przy u/yciu ostrego narz"dzia,
3. r'ba:, k=u:, smaga:,
4. ]o owadach\ gry{:, k'sa:,
5. robi: co z zapa=em, nasadzi: si".
ang. to cut.
za•ci': ]si"\ – z zapa=em; ¯ zaci"cie
na•ci': – na kawa=ki ci':
po•ci': – na kawa=ki ci':
u•ci': – czas dok., zapa>: w `
prze•ci': – na wskro> ci"ciem
przy•ci': – dopasowa: ci"ciem
ob•ci': – pozbawi: ci"ciem
do•ci': – do ^ przy ˘ przytyk
od•ci': – od='czy: ci"ciem
pod•ci': – od spodu `
nad•ci': – troszk" `, naznaczy:
w•ci': – wci"ciem w >rodek
wy•ci': – wy•kroi:, wy ^ od
roz•ci': – rozdzieli: ci"ciem
>•ci': – czas dok.
~ci'gn': ]si"\, ~ci'ga: czas niedok.
wlec ]si"\, i>:, wolno posuwa:,
¯ niem. zug, U ˘ Å, ´. s=owotw. pokr.
cugle, sprz"g=o, zaprz"g. ang.-ros.&
]to pull\ po/tqnut;-po(tjanut,
]to drag\ po/ta]it;-po(taszczit,
]to attract\ privle-kat;/h;,
]to suck\ vs-asyvat;/osat;,
]a sword\ vyta-skivat;/]it;,
]a tooth\ vyta]it;, vydërgivat;,
]to tug\ silno dërg-at;/nut;,
ang. to pull, to draw, ]wlec\ to drag,
]n"ci:, poci'ga:\ to attract,
]ci'gn':, holowa:, szarpa:\ to tug.
za•ci'ga: – 1. zapo/ycza: spos[b
wymawiania zg=osek
z danego j"zyka,
2. zawiewa: ]smrodem\
za ^ po, powia: czym
zaci'ga: si" – wch=ania: dym
za•ci'gn': – zawlec; zaci'g ]najem\
na•ci'gn': – nawlec; naci'g,
` na siebie – wdzia:
` herbat" – naparzy:
po•ci'gn': – szarpn':; powia:; po-
ci'g ]ci'g wagon[w\
u•ci'gn': – podo=a: ci'gni"ciem
prze•ci'gn': – przewlec; przeci'g
przy•ci'gn': – przywlec ]w pobli/e\
ob•ci'gn': – dooko=a
do•ci'gn': – dowlec ]do celu\
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
od•ci'gn': – 1. odwlec ]w czasie\,
2. oddali: si", odej>:,
3. odwie>:, zniech"ci:,
4. oddzieli: ]>mietan"\
pod•ci'gn': – 1. troch" ]do g[ry\,
2. w pobli/e
nad•ci'gn': – zbli/y: si", nadej>:
w•ci'gn': – do >rodka
wy•ci'gn': – poza obr"b, normy,
wydosta: si"; wyci'g
roz•ci'ga: ]si"\ – rozlega: ]si"\
>•ci'gn': – zwlec, zdj':, zrzuci:;
przepisa: co od kogo
~ci'/y: czas niedok. ¯ ci"/ar ]waga\
¯ ci'g ¯ niem. zug ]ci'g\, U ˘ Å, ´.
znaczeniowo pokr. brzemi" ¯ bremja,
sk=nia: si" ku czemu.
s=owotw. baz'& ugina: si" pod ci"/a-
rem, pochyla:.
ros. obremenqt;-obremeniat,
tqgotet;-tjagotet,
ang. to weigh, to incline, to tend
]sk=ania: si" ku `\, to bear.
za•ci'/y: – zawa/y:, za ^ prze
prze•ci'/y: – przewa/y:,
prze ^ nadmiar ˘
przeci'/enie
ob•ci'/y: – do pe=na, zupe=nie
od•ci'/y: – uj': wagi
Nie nale/'&
u•ci'/liwy – ci"/ki, dokuczliwy,
m"cz'cy
w ci'/y by: – ci"/arn', brzemienn'
za•ci"/ny – najemny, ¯ zaci'g
~ciec czas niedok. ¯ ciecz ˘ ciek.
s=owotw. pokr. biec ¯ bieg,
toczy: ]si"\ ¯ tok ˘ potok,
cieczka, wycieczka ]dawne& nag=y
wybieg, wypad z grodu w celu od-
p"dzenia, rozproszenia oblegaj'cego
wroga\, zaciek, naciek ]za ^ na ^ u\.
znaczeniowo poch. s'cz ]ciek\ ˘
wy•s'czy:(ciec, pod•si'k(ciek.
ros. teh;-tiecz, ang. to leak,
ros. polyhit; teh;,
ang. to spring a leak,
ros. utehka-utieczka, ang. leakage,
ros. tekuhij-tiekuczij, ang. leaky.
po•ciec – czas jaki>, po ^ prze
u•ciec – zbiec,
¯ zbieg, uciekinier
prze•ciec – przez co, na wskro>.
¯ przeciek, prze ^ wy
o(ob•ciec – znaczn' cz">: cia=a,
¯ ocieka: krwi'
do•ciec – doj>: do {r[d=a,
prawdy, ˘ dociekliwy
od•ciec – ods'czy: si", sp=yn':
pod•ciec – od spodu
wy•ciec – poza obr"b, ¯ wyciek,
wycieczka ]nag=y wy-
bieg, wypad z grodu\
>•ciec – z g[ry, w d[=, ¯ >ciek
Nie nale/'& za(na•ciek, oj•ciec.

~ciera: czas niedok. ¯ trze: ¯ tarcie.
przesuwa: co po czym, z naciskiem.
s=owotw. pokr. zatrze:, zacier(ka,
>cierka, utrze: ]komu nosa, rozdrob-
ni:, zmia/d/y: przez tarcie\.
w zwi'zku s=owotw. tarcie  parcie
˘ naciera:  napiera: ]˚002.A\.
ros. teret;-teret, vytirat;-
wytirat, ang. to rub.
za•ciera: – 1. usuwa: tarciem,
szczeg. >lady czego>,
2. zanikn': w pami"ci
na•ciera: – napiera:, szczeg.
/o=nierzami; natarcie
po•ciera: – jednym o drugie
u•ciera: si" – stawa: si" powszech-
nym ˘ utar=o si";
utarczka ]kr[tki b[j,
potyczka\
ob(o•ciera: – jednym o drugie, np.
but o stop"; otarcie
o•ciera: si" – omal napotka:,
przechodzi: tu/ obok
do•ciera: – 1. doko<czy: tarcia,
2. zbli/a: si" do celu
¯ ang. target ]cel\
pod•ciera: – usuwa: tarciem,
od spodu& nos, ty=ek
w•ciera: – do >rodka, pod sk[r"
wy•ciera: – usuwa: r"k', >cierk'
roz•ciera: – w r[/ne strony, r"k'
>•ciera: – z powierzchni; >cierka
>•ciera: si" – zej>: w boju, tarczami;
starcie si" obu stron
~cierpie: czas niedok. ¯ ¢cierp]ko\.
znosi: b[l fizyczny lub moralny,
bole: nad czym, ˘ nie cierpie: ]nie
znosi:\ czego.
wg. mSjp 1969, cierpie:&
1. «odczuwa:, prze/ywa: b[l fizycz-
ny lub moralny; bole: nad czym
lub z powodu czego»,
2. «chorowa:»,
3. z przeczeniem& «nie znosi:,
nie lubi:, nienawidzi:».
punkt 3-ci jest wynikiem wadliwej de-
finicji «cierpienia» – zamiast «znosi:»
jest «odczuwa:», ˚pocz'tek.
ros. stradat;-stradat, terpet;-
tierpiet, ang. to suffer, to endure,
to bear, to stand, to tolerate;
sufferer ^ ros. bol;noj ]chory\.
na•cierpie: si" – wiele
po•cierpie: – troch"
prze•cierpie: – od czasu A do B
od•cierpie: – swoje, odpokuto-
wa:, znie>: cier-
pienia do ko<ca
wy•cierpie: si" – d=ugo, wy ^ o
z•cierpie: – wytrzyma:, znie>:
~cieszy: czas niedok. ¯ uciecha
]rado>:, weso=o>:, zabawa\.
sprawia: rado>:, radowa:, weseli:,
zabawia:.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
ros. radovat;-radowat,
veselit;-weselit,
ang. to delight, to rejoice, to gladden,
to make or become glad, to bring
feeling of joy, pleasure, happiness,
contentment.
na•cieszy: si" – d=ugo, do woli
po•cieszy: – tchn': nadziej',
podtrzyma: na duchu,
doda: otuchy
u•cieszy: ]si"\ – sprawi: rado>:
komu lub sobie, rozweseli:,
uradowa:, zadowoli:
~ciosa: czas niedok. ¯ cie>la
¯ ang. chisel }czizl| ]d=uto\;
obrabia: siekier' drzewo, lub m=o-
tem – kamie<, uderzeniami.
ros. tesat;-tiesat ]ciosa:\,
tës-tios ]deski, ang. planks, boards\,
ang. to hew, to cut ]lengthwise\.
ros. plotnik-p=otnik, ang. carpenter.
za•ciosa: – czas dok. ¯ ciosa:,
wykona: wci"cie w drewnia-
nym elemencie np. w belce, w
celu po='czenia z drugim;
zacios
ob•ciosa: – dooko=a, np. pie<,
k=od", z ga="zi
wy•ciosa: – nada: form", kszta=t,
ciosaniem, np. pomnik
~ciska: miota:, rzuca: ¯ miot, rzut,
cisk, strza=, se=, let, lot, kid, wierg.
czasownik niedokonany i przedrostki
nie czyni' go dokonanym.
dla czasu tera{niejszego w przesz=o>ci;
by uczyni: go przesz=ym – s=owo posi=-
kowe musi by: dodane, np. pocz'=
}czas przesz=y| ciska: kamieniami.
ciska: ]niedok.\ ˘ cisn': ]dok.\
za•ciska: – czas niedok. ¯ ciska:
na•ciska: – wywiera: presj"
po•ciska: – porzuci:, ¯ pocisk
u•ciska: – uwiera:
prze•ciska: si" – z trudem przez
>cisk, t=um ludzi
przy•ciska: – napiera:, ¯ przycisk
ob•ciska: – dooko=a
do•ciska: – cisn': do ko<ca
od•ciska: – odgnie>:, ¯ odcisk,
pi"tno, piecz":, znak
w•ciska: – do >rodka
wy•ciska: – na zewn'trz, wy ^ od
>•ciska: – w obj"ciach,
np. pi">ci, d=oni
~cisn': czas niedok.,
wywiera: presj";
1. gnie>:, t=oczy:, wy/yma: ˘ wy/':,
2. uwiera: sprawiaj'c b[l,
3. nalega:, nagli:, zmusza:,
4. gn"bi:, ciemi"/y:, obarcza:
nadmiernymi ci"/arami.
5. czas dok. ¯ ciska: ]miota:, rzuca:\,
s=owotw. pokr. ciska: ˘ pocisk.
ros. 1. 'at;-/at, gnesti-gnesti,
5. brosit;-brosit ¯ brosat;,
kinut;-kinut,
ang. 1–4. to press, to urge, to force,
to opress, 5. to throw.
za•cisn': – czas dok., zupe=nie
na•cisn': – raz jeden, kr[tko
u•ciska: – uwiera:, gn"bi:
u>•cisn': – d=oni', u ^ przy
prze•cisn': si" – na wskro>,
przez t=um
przy•cisn': – do siebie; przycisk
ob•ciska: – uwiera:; obcis=y ^
przylegaj'cy
do•cisn': – do='czy: dociskiem
od•cisn': – wyt=oczy:; odcisk
w•cisn': – do >rodka
wy•cisn': – na zewn'trz, wy ^ od
>•cisn': – co w d=oniach, obj':
mocno w d=oniach,
mocno zewrze:,
st=oczy: ˘ >cisk
~czai: ]si"\ czas niedok. ¯ czajka
]gat. ='kowego ptaka, b=otnego i
wodnego, Venellus vanellus, z cha-
rakterystycznym czubkiem na g=owie,
w Polsce pospolity, przelotny, znany
z ukrywania gniazda, ang. peewit –
d{wi"kona>ladowcze\.
skrycie czeka: na co, kogo, czyha:.
ros. podstergat;-podstiergat,
ang. to lurk, to waylay.
za•czai: si" – czas dok., zasi'>: si"
przy•czai: si" – przybra: postaw"
trudn' do wykrycia
wy•czai: – nielit., /argon,
doj>: w czym skryta rzecz
~cz': ¯ czyna: ¯ czyn ]dziej\.
znaczeniowo pokr. kwas ]czynnik\,
`dzie< ]`czy<ca\ ˘ zbrodniarz ]zbro-
dzie<\, dobrodziej ]dobroczy<ca\,
dzieje ]czyny\, spodnie ]spodzie<\, i
szereg innych, ˚kwas.
dzie< – dla czynu, noc – dla snu.
za•cz': – pocz'tek da: dzie=u, przy-
st'pi: do czynu, dzia=ania
na•cz': – pocz':, na ^ po; naczynie
]pojemnik “do czynu”,
np. mieszania i innych
podobnych czynno>ci
po•cz': – wzi': si" do pracy
u•czyni: – zdzia=a:, ¯ uczynek,
uczynny ]udzielaj'cy si"\
przy•czyni: si" – troch", cz">ciowo,
¯ przyczynek
od•czyni: – odczynem traktowa:
wy•czynia: – pokazywa:, ¯ wyczyn
rozpo•cz': – pocz': szerokim
frontem, rozmachem
wsz•czyna: – zwykle o k=[tni,
burdzie, zwadzie
~czeka: czas niedok.
spodziewa: si" zdarzenia, przewidy-
wa: /e takie nast'pi, /e kto> nadejdzie,
mie: je na uwadze, rozmy>la: o tym,

lub o nim, cz"sto lub ci'gle.
ros. 'dat;-/dat,
ang. to wait for, to expect.
s=owotw. baz' «czas» ¯ ¢czes ]czesne,
doczesny, wczesny, cze>nik, i inne\,
st'd trudno>: w u=o/eniu prostej,
kr[tkiej definicji, bo i inne terminy z
czasem zwi'zane napotykaj' ten sam
problem, s' wzgl"dnie trudno uchwyt-
ne, jak przemijanie, i sam czas.
Czas jest jedynym wymiarem
Wszech>wiata, wszystko inne jest
jego pochodn', np. dystans, odleg=o>:
mi"dzy gwiazdami, mo/e by: mierzo-
na, i jest, latami biegu >wiat=a, czyli
up=ywem czasu.
wg. S=ownika Webstera ]Webster’s
Dictionary, 1962\, czeka: ]to wait\&
1. przebywa: w miejscu lub stanie
bezczynnym, lub w oczekiwaniu
/e co> nast'pi, jak& czekaj a/ ci"
wezwiemy, czekaj na nas,
2. gotowym by: lub w pobli/u,
jak& obiad czeka na nas,
3. by: w stanie tymczasowo niedo-
ko<czonym lub zaniedbanym,
jak& praca musi poczeka:,
4. us=ugiwa: jedzeniem, jak& “she
will wait at table” ]dzi> nie ma
zastosowania w j. polskim; to wait ˘
waitress ^ kelnerka; w dawnej Pol-
sce& ˚cze>nik – urz"dnik na dworze
kr[la maj'cy piecz" nad napojami\.
wg mSjp 1969,
• czeka:& 1. «przebywa: w jakim
miejscu, zatrzyma: si", licz'c na czy-
je> przyj>cie, na nast'pienie jakiego>
zdarzenia; by: w pogotowiu»,
2. «spodziewa: si", przewidywa:, /e
co> nast'pi, pragn': /eby co> nast'pi-
=o; obawia: si", /e co> nast'pi»
• zaczeka:& «sp"dzi: gdzie pewien
czas, zatrzyma: si" gdzie, spodzie-
waj'c si", /e kto> przyb"dzie, /e si"
co> zdarzy»
• poczeka:& «sp"dzi: gdzie pewien
czas, zatrzyma: si" gdzie, spodzie-
waj'c si", /e kto> przyb"dzie, /e si"
co> zdarzy; zwlec z czym do pewnej
przewidywanej chwili»
• przeczeka:& 1. «sp"dzi: pewien okres
czasu na czekaniu», 2. przebywaj'c
gdzie doczeka: si" ko<ca czego lub
odej>cia obecnych»
• doczeka:& 1. «czekaj'c dotrwa: do
pewnego spodziewanego momentu»,
2. «osi'gn': co, dorobi: si", do/y:
czego»
• wyczeka:& «poczeka: do pewnego
momentu, przeczeka: co; doczeka:,
zaczeka:»
˚“mas=o ma>lane”
za•czeka: – czas dok. ¯ czeka:,
chwil", spodziewaj'c
si" nadej>cia, przyby-
cia czego> lub kogo>
po•czeka: – kr[tko, po ^ za
GENEZA S+ØW
prze•czeka: – od czasu A do B,
np. trudne czasy
do•czeka: – dotrwa: do czasu
od•czeka: – po wydarzeniu,
czas jaki>, pewien,
lub okre>lony
wy•czeka: – d=ugo, naczeka: si",
¯ wyczekiwa:, wy ^ o
~czepi: ¯ ¢czep ]='cze\.
ros. zadevat;-zadiewat,
]kogo\ pristavat;-pristawat,
ang. to catch hold of, to hook;
to vex, to provoke; to bother; to join,
to side ]with\, to take part of.
za•czepi: – czas dok. ¯ czepi:,
zahaczy:; zaczepka,
zaczep
na•czepi: – od g[ry; naczep
u•czepi: si" – uchwyci: si",
zawisn':, upiera: si"
przy•czepi: – do='czy:, przy ^ do
do•czepi: – do='czy:
od•czepi: – od='czy:
pod•czepi: – od spodu, pod ^ u
s¶czepi: – z='czy:
roz•szczepi: – roz='czy:
~czerni: czas niedok.
¯ s=aw. czernyj ˘ pol. czarny.
my>lowo&
• dzie< – biel ˘
w bia=y dzie< ]pe=ni' dnia\,
• noc – czer< ˘
ciemno>ci ]zmierzch\.
st'd czer< jest przeciwstawieniem
bieli, i tak powsta=y te terminy.
przy tym,
• biel ˘ bia=y ^ niski lub p=ytki,
• czer< ˘ czarny ^ wysoki lub g="boki
zwierciadlane odbicia, pod powierzch-
ni' wody – te/, st'd
Morze Bia=e – p=ytkie,
Morze Czarne – g="bokie,
i inne czarno  bia=e terminy, jak
Leszek Bia=y i Leszek Czarny.
dzie< – dla czynu; noc – dla snu.
dzie< – pozytyw, dla ludzi i anio=[w,
noc – negatyw, dla diab=[w, duch[w.
z kolorem czarnym zwi'zane s' r[/-
nego rodzaju nieszcz">cia, k=opoty np.
czarna godzina, kolor /a=oby.
Me poja>nienie jest proste, czarno na
bia=ym, nieprawda/$ ˚bia=y.
wyk=adnia wyobra/e< akademik[w;
wg mSjp 1969 has=o czarny ma 7 r[/-
nych zastosowa<&
1. «koloru najciemniejszego ze
wszystkich»,
2. «ciemny, wyra{nie odbijaj'cy si"
od ja>niejszego t=a»,
3. «mroczny, nie o>wietlony»,
4. maj'cy ciemn' sk[r", ciemne
w=osy»,
5. «brudny, powalany»
}rud, wa= ^ ziemia ˘ g(ruda, J.D.|,
6. «nie/yczliwy, szkodliwy, z=o>liwy,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
niegodziwy, zgubny»,
6.a. «osoba o z=ych sk=onno>ciach,
wyst"pna»,
6.b. «w utworach literackich po-
sta: przejawiaj'ca z=e sk=onno-
>ci, dzia=aj'ca na szkod" postaci
dodatnich»,
7. «smutny, trudny do zniesienia, nie-
pokoj'cy, z=owiezczy, z=owr[/bny»
Nauka nie by=aby Nauk', gdyby proste
rzeczy wyk=adane by=y prosto.
s=owotw. pokrewnych jest szereg
nazw, kt[rych wszystkich trudno mi tu
wymieni:, w j. polskim i rosyjskim;
z polskich& czernica, czerni: i czernie:,
czernid=o, ale czer< ]t=um, ci/ba, po-
sp[lstwo\ ¯ starobia=orus. czernye ludi
]“czarni ludzie”, tj. poddani ¯ karni,
KCz\, z ang.-ros.
]siostra zakonna, nun\
hernica-czernica,
]dark-brown\ hernoburyj,
]blackish, rather black\ hernovatyj,
]in the rough\ hernovoj,
]black haired\ hernovolosyj,
]black eyed\ hernoglaznyj,
]black earth, mould\ hernozëm,
]the black art, magic\ hernokni'ie,
]leafy forest or wood\ hernolesle,
]dark-complexioned, swarthy\
hernomazyj,
]blackness, darkness\ hernota,
]soiled linen\ hërnoe bel;ë,
]to lay by for the rainy day\ bereh;
dene'ku na hërnyj den;,
]a fatal, unlucky day\ hërnyj den;,
]ebony, pol. heban\ hërnoe derevo,
]backstairs\ hërnaq lestnica,
]daybook\ hërnaq kniga,
]rough, dirty work\ hërnaq rabota,
]the mob, the rabble\ hërnaq sotnq,
]inferior cook\ hërnaq kuxarka,
]jet-black, pitch black\
hernym-herno,
ros. hernit;-czernit ¯ hërnyj,
ang. to black]en\; to colour black;
to slander, to calumniate.
po•czerni: – pokry: czarn' farb',
zabarwi: na czarno
po•czernie: – pociemni:, sta: si"
czarniejszym lub
czarnym
o•czerni: – obmawia:, szkalowa:,
przedstawia: kogo w
z=ym >wietle
pod•czerni: – troch", przyciemni:
~czesa: czas niedok., dos=. =adzi:.
1. uk=ada: na g=owie w=osy przy
pomocy grzebienia, szczotki,
2. w=[k., pozbawia: surowce w=[-
kiennicze stwardnia=ych {d{be=,
=odyg, za pomoc' specjalnych
szczotek metalowych, grzebieni,
lub maszyn.
znaczeniowo pokr. grabi: ¯ grabie ¯
grab ]chwyci:, j':\ ˘ grzebie<.

s=owotw. pokr. czochra:, OE ]wi-
chrzy: w=osy\, czochra: si" ]drapa: si"
r"k'\, czy>ci:, staropol. YE.
ros. hesat; ]1. czesa:, 2. drapa:\,
ros. prihësyvat;/sq,
ang. to comb, to dress ]the hair\.
za•czesa: – czas dok. ¯ czesa:
u•czesa: ]si"\ – u=o/y: w=osy
prze•czesa: – na wskro>, na wylot
np. las, tyralier'
przy•czesa: – troch", przy ^ pod
wy•czesa: – na zewn'trz,
np. wszy
roz•czesa: – w r[/ne strony,
szczeg. d=ugie
~czu: odbiera: wra/enia zmys=ami
dotyku, w"chu, smaku, tak/e my>li
i serca.
znaczeniowo pokr. w"szy: ¯ w"ch.
ros. hustvovat;-czustwowat,
ang. to feel.
po•czu: – zmys=em w"chu
u•czu: – g=osem swego serca,
wn"trza, ¯ uczucie
prze•czu: – przed czasem, my>l'
od•czu: – zmys=em dotyku,
cia=em ˘ odczu: b[l
w•czu: si" – znale{: si" w >rodku,
w sytuacji innej osoby
wy•czu: – wyw"szy:, wy ^ od,
na wyczucie – troch"
na >lepo, po omacku
~czyna:, ~czynia: czas niedok.
¯ czyn ]dzie=o, post"pek\.
dzia=a: i jego pochodne& wykonywa:,
wciela:, wprowadza:, urzeczywist-
nia:, przyst"powa: do czego.
w mSjp 1969, przyczynia: «dodawa:
wi"cej» }“mas=o ma>lane”, nie ma
dodawania mniej, J.D.|.
s=owotw. pokr. uczynek, naczynie,
odczyn, zaczyn ]zakwas\, r"koczyn,
czynno>ci, czynnik, wsp[=czynnik, w
stanie czynnym, uczynny ]udzielaj'cy
si"\, samoczynny ]samodzia=aj'cy,
automat\, i inne.
ros. nah-inat;/at;-nacz-inat(at,
pristup-at;/it;,
ang. to begin, to commence.
za•czyna: – czas dok., za ^ po
¢na•czyna: – ros. nahinat;
po•czyna: – pocz'tek dawa:
przy•czynia: si" – powodowa:,
sprawia:, dodawa:,
wp=ywa: na co
od•czynia: – traktowa: odczynem,
czym>, co zapobiega
wy•czynia: – zachowywa: si" nie-
zwykle; gdy lepiej,
>mia=o ^ wyczyn
roz•czynia: – wszystko; rozczyn
~czy>ci: czas niedok., ¯ czysto(>:.
1. usuwa: wszystko co zbyteczne,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
zwykle brud z mieszkania, b=oto i ~da: czas dok.1. przekaza: co> komu
kurz z but[w, cz">ci metalowe ze ˘ da: lekcj" ]w postaci s=[w, pobicia\,
rdzy, z"by z resztek jedzenia mi"dzy 2. szereg funkcji czasownika.
z"bami, szczoteczk', itp., st'd ros. dat;-dat ]da:\, ang. to give; to
2. kastrowa:, trzebi: samc[w bestow; to allow; to permit.
zwierz't z narz'd[w rodnych, za•da: – poleci:, ˘ zadanie,
3. powodowa: rozwolnienie ˘ zadatek ]przedp=ata\,
>rodki czyszcz'ce. za ^ przed ^ u ^ przy
wg. mSjp 1969, czy>ci: 1. «czyni: czy- na•da: – przekaza:
stym; usuwa: brud, zanieczyszczenia, po•da: – przekaza:
>miecie, odpadki itp.; oczyszcza:, u•da: ]si"\ – 1. wyby: do miejsca,
}czy>ci: czysto>ci', zanieczyszczenia- 2. powie>: si"
mi, oczyszczaniem, poja>niono, J.D.| prze•da: – przekaza: ˘ sprzeda:
˚mas=o ma>lane, prze•da: si" – 1. zmieni: stron"
2. «kastrowa:, trzebi: zwierz"», 2. podda: si" wrogowi
3. powodowa: rozwolnienie» przy•da: – dobawi:, przy='czy:
prze•czy>ci: – na wskro>, na wylot do•da: – dobawi:, przyda:,
o•czy>ci: – zupe=nie do ^ przy ^ za
do•czy>ci: – do ko<ca od•da: ]si"\ – 1. zwr[ci:,
pod•czy>ci: – troch", niezupe=nie 2. zaprzeda: si"
wy•czy>ci: – ca=kowicie, wy ^ od pod•da: – podsun': ]np. pod
rozwag", w'tpliwo>:\
~czyta: czas niedok., zamienia: lite- nad•da: – dobawi: troch"
ry na d{wi"ki, ich sk=ady, z=o/enia – w w•da: ]si"\ – wci'gn': si" w co>,
s=owa, s=owa – w zdania nios'ce tre>:. z•da: ]si"\ – 1. z=o/y: egzamin,
wg. mSjp 1969, czyta: «rozr[/nia: i 2. polega: na kim>,
='czy: litery w wyrazy; zapoznawa: 3. zrzec si" czego>
si" z tre>ci' pisma, druku». roz•da: – da: r[/nym osobom,
czyta: od deski do deski «czyta: od rozdzieli:
pocz'tku do ko<ca, dok=adnie» }nie-
gdy>, w Íredniowieczu, ksi"gi, pisane ~darzy: czas niedok. ¯
na pergaminie, oprawione by=y w 1. obdziela: kogo uczuciami, szczeg.
deski, J.D.|. pozytywnymi& =ask', wzgl"dami,
czyta: mi"dzy wierszami «czytaj'c 2. dawa: w podarunku, ¯ dar,
tekst domy>la: si" tego, co nie zosta=o 3. traf, przypadek ˘ przydarzy: si",
napisane», wy(z-darzenie.
przen. «odgadywa:, przepowiada:, ros. sluhit;sq-s=uczitsja, ang. to
wr[/y:». happen, to occur, to come to pass.
¯ s=aw.-ros. htenie-cztie<je ]czyta- na•darzy: si" – zjawi: si", nadej>: ˘
nie, ang. reading; lecture; delivery of a nadarzy=a si" okazja
lecture\ ¯ hto-czto ]co\ ˘ ¢cyta: przy•darzy: – przypa>:, przytrafi:
]cytowa:\, cytat ]$\, w zwi'zku z ob•darzy: – obdzieli: otoczenie,
=ac. citatio ˘ starofranc. citation ˘ >re- ˘ by: obdarzonym
dniow. ang. citacion ˘ ang. citation. talentem
ros. hitat;-czitat, hitat; po skla- wy•darzy: si" – mie: miejsce;
dam-czitat po sk=adam ]literowa:, ang. wydarzenie, wy ^ z
to spell; ang. to read, to deliver ]a lec- z•darzy: si" – zrz'dzi:, sprawi:,
ture\, to lecture. spowodowa:
s=owotw. pokr. czyt•anie(anka(
(elnia(elnictwo(elnik(elny(nik. ~depta: czas niedok.
za•czyta: si" – czas dok., bez opa- 1. st'pa: drobnym krokiem, niszcz'c
mi"tania trac'c kon- i zostawiaj'c >lady but[w, brudzi:,
takt z otoczeniem, 2. kroczy:, i>: za kim ˘
zatopi: si" w czyta- depta: po pi"tach,
niu, zatraci: 3. stara: si" pozyska: kogo lub co ˘
na•czyta: si" – wiele depta: ko=o kogo, czego ]chodzi:\,
po•czyta: – przypisa: co komu; 4. zool. o samcach ptak[w&
niepoczytalny zap=adnia:.
prze•czyta: – na wskro>, na wylot s=owotw. baz' step ]krok, kroczy:\,
o•czyta: si" – do pe=na, zupe=nie z wp=ywem ptak ]$\; pokr. drepta:.
do•czyta: – do ko<ca ros. toptat; -toptat, ang. to tread
od•czyta: – od='czy:, fragment; down, to trample, to crush.
odczyt za•depta: – czas dok., ca=kowicie,
wy•czyta: – na zewn'trz, gdzie> st'paj'c wielokrotnie
roz•czyta: si" – na ca=ego na•depta: – raz jeden, nast'pi:
czytywa: – od czasu do czasu po•depta: – pod(z•niszczy: dep-
cz'c butami, nogami

u•depta: – wyrobi: co, zwykle
>cie/k", deptaniem,
ugnie>: tak, wyg=adzi:
wy•depta: – zniszczy: deptaniem,
utorowa: >cie/k"
roz•depta: – zniszczy: przez przy-
padek nast'pieniem
nog', butem
~do=a: czas niedok.
da: rad", zaradzi: potrafi:, m[c,
sprosta: zadaniu.
s=owotw. poch. herb Do="ga, Do-
="gowski, zdolny.
zezem, z przek'sem& g[ra vs d[=, ludzie
dziel' si" na zg[rnych i zdolnych;
zg[rny – durny, g=upi, t"py;
nie ubli/aj'c Zag[rnym,
za ^ przy ^ u ^ pod ^ przed ^ pro,
kop ^ d[= ˘ kopa:, kopalnia, okop;
kopa ^ g[ra ˘ Zakopane ^ Zagreb ^
Prohora ]pol. Zag[rny\.
ros. moh;-mocz ]m[c\, byt; v sosto-
qnii- byt w sostojanii ]by: w stanie\,
ang. to be able to, be up to sth.
po•do=a: – potrafi: co> zrobi:
wy•do=a: – da: czemu rad", sprosta:;
niewydolno>: systemu
kr'/enia krwi, wy ^ po
z•do=a: – by: z stanie co zrobi:
Nie nale/y&
nieudolny – niezaradny, niedo="/ny;
cecha wytworu& {le wykonany; nie-
udany; wadliwy, kiepski, marny.
~drapa: czas niedok.
1. skroba:, rysowa: czym ostrym,
szczeg. paznokciami, pazurami,
2. podra/ni: sk[r", b=on" >luzow',
zwykle gard=a,
3. w przen., drapn':, da: drapaka –
uciec, czmychn':.
ros. hesat;-czesat,
carapat;-carapat,
ang. to scratch ]drapa:, skroba:\,
to scrape ]skroba:, drapa:\.
za•drapa: – czas dok.
po•drapa: – wiele, paznokciami
w•drapa: si" – na szczyt
z•drapa: – usun': drapaniem,
paznokciami
roz•drapa: – paznokciami zerwa:
goj'c' si" ran", strupa
~dra/ni: czas niedok. lub dok.
w zale/no>ci od przedrostka lub
jego braku;
gdy jego brak ]dra/ni:\ – niedok.,
przedrostek ]za` i in.\ czyni go dok.;
1. dzia=a: na zmys=y w spos[b zak=[-
caj'cy prac" organizmu, wywo=uj'c
ich reakcj", odrzut czynnika,
2. pobudza: do gniewu, droczy: si",
przedrze{nia:, irytowa:.
ros. razdra'at;-razdra/at,
ang. irritate, to gall, to tease, to
provoke, to exasperate.
GENEZA S+ØW
za•dra/ni: – czas dok., raz jeden
po•dra/ni: – troch"
roz•dra/ni: – ca=kowicie, zupe=nie
~drze: czas niedok. ¯ darcie.
niszczy: rwaniem na kawa=ki, szar-
paniem, ci'gni"ciem obu ko<c[w w
przeciwne strony a/ do rozdzielenia
ca=o>ci.
s=owotw. pokr. rwa:, targa:, tarmosi:.
za•drze: – zatarg spowodowa:
na•drze: – naniszczy: darciem
po•drze: – na kawa=ki
u•drze: – kawa=ek, u ^ po
prze•drze: – przez co, na wskro>,
szczeg. ` si"
obe•drze: – zerwa:, ob=upi:, np.
ze sk[ry
pode•drze: – od spodu, pode(nade
nade•drze: – troch", cz">ciowo
wy•drze: – wyszarpa:, wy ^ ode
ze•drze: – pozbawi: darciem
roze•drze: – troch", cz">ciowo
~dusi: czas niedok. ¯ dech, dusza.
1. odcina: dop=yw powietrza do dr[g
oddechowych naciskiem na gard=o,
dra/ni: je, ˘ dym, kaszel dusz',
2. cisn':, gnie>:, przy(wy•ciska:,
3. gotowa: mi"so, jarzyny, itp., na
wolnym ogniu, pod przykryciem,
w ma=ej ilo>ci wody lub t=uszczu.
s=owotw. pokr. zaduch.
ros. zaduw-at;/it;-zadusz-at(it,
zadyxat;sq, sdavlivat;,
ang. to suffocate, to strangle, to stifle.
za•dusi: – czas dok. ¯ dusi:
na•dusi: – nacisn':, raz jeden
u•dusi: si" – samemu, skona:
wy•dusi: – na zewn'trz, z siebie
z•dusi: – >cisn': w d=oniach
roz•dusi: – zniszczy: naciskiem
~dzia: czas dok. ¯ `dziewa:.
1. wlec ]nabija: kogo, co, na co\,
d{ga:, gubi:, traci:, u>mierca:,
2. nak=ada:, ubiera: si", ¯ odzie/,
dzianina.
ros. vde-vat;/t;-wdie-wat(t,
prode-vat;/t; nitku (v iglu),
ang. 1. to thread, 2. to put on.
na•dzia: – nawlec, np. ig="
po•dzia: ]si"\ – zgubi: ]si"\
o•dzia: ]si"\ – ubra: ]si"\
w•dzia: – w=o/y: na siebie
roz•dzia: ]si"\ – zdj': z siebie
Nie nale/y& rozdziawa ¯ ziew,
dzianina.
~dzieli: czynno>: ci"cia ca=o>ci na
cz">ci, drobienia.
ros. delit;-dielit,
raz/ot-delilqt;, razdavat;,
ang. to divide, to distribute, to share.
s=owotw. baz' dzia= ˘ po(od•dzia=.
po•dzieli: – rozdrobni:
na “dzia=ki” tj. cz">ci,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
podzia=(ka
u•dzieli: – przyda:, da:, np.
udzieli: porady,
udziela: ˘ udzieli: si",
u ^ pod ^ przy ^ za
prze•dzieli: – na wskro>, na wylot;
przedzia=
przy•dzieli: – przypisa: co komu
ob•dzieli: – przyda: otoczeniu
od•dzieli: – od='czy:, ¯ oddzia=
wy•dzieli: – 1. przeznaczy:,
2. cz">:, ¯ wydzia=
z•dzieli: – uderzy: czym, zada:
cios& batem, r"k'
roz•dzieli: – w r[/ne strony,
dla r[/nych os[b
¯ rozdzia=
Nie nale/'&
dziel•ny ]czynny\, udziel•ny ]uczyn-
ny\, samo•dzielny ]samoczynny\,
podod•dzia=.
~dziwi: czas dok. ¯ dziw ˘ dziwia:.
zdumie:, wprowadzi: w zadum",
zamy>lenie.
dziw ]cud\ ˘ dziw•ak ]cud•ak\,
prze•dziwny ]prze•cudny\.
ros. udiv-lqt;/it;-udiw-ljat(it,
ang. to astonish.
za•dziwi: – czas dok., zdumie:
na•dziwi: si" – wiele, d=ugo
po•dziwia: – przez czas jaki>
u•dziwni: – zrobi: dziwacznym,
odr"bnym od wyob-
ra/e<, normy
wy•dziwia: – na>miewa: si"
z dziwactw, szydzi:,
natrz'sa: si" z kogo
z•dziwi: ]si"\ – zosta: zaskoczo-
nym wydarzeniem
Nie nale/y& przedziwny ]przecudny\.
~dzwoni: czas niedok. ¯ dzwon
¯ s=aw.-ros. zwuk ]d{wi"k\ ¯ uk
]chwyta:, j':\.
s=owotw. pokr. s=aw.-ros. venok-
wienok ]wianek, ang. wreath\.
ros. zvenet;-zwieniet ]dzwoni:,
ang. to sound, to ring, to tinkle\,
zvonit;-zwonit ]dzwoni:\,
zvyhat;-zwuczat ]d{wi"cze:\,
ang. to ring, to toll ]przeci'g=y dzwon,
zwykle pogrzebowy\.
za•dzwoni: – czas dok., raz jeden
prze•dzwoni: – zadzwoni: do kogo>
do•dzwoni: si" – “dzwonkiem”
osi'gn': drugi koniec
linii telefonicznej
od•dzwoni: – odpowiedzie: tele-
fonem, “dzwonkiem”
wy•dzwoni: – wyda: d{wi"k,
np. telefonem
Nie nale/y&
podzwonne – dzwonienie po umar=ym
~gada: m[wi:, pyta:, papla: ¯ gad.
znaczeniowo pokr. m[wi:.
 GENEZA S+ØW
za•gada: – czas dok. ¯ gada:, 3. nada: czemu kszta=t kab='kowaty. ros. gladit;-=adit, laskat;-=askat,
zapyta:; zagadka s=owotw. baz' =uk, krzywizna. ang. to stroke, to fondle ]a dog\.
po•gada: sobie – troch", kr[tko; ros. gnut;(sq)-gnut]sja\, po•g=aska: – szczeg. po g=owie
pogadanka sgibat;(sq)-sgibat]sja\, ang. to u•g=aska: – udobrucha:, u=agodzi:,
u•gada: – ujedna: mow' bend, to bow, to crook, to curve. uspokoi:
prze•gada: – 1. od czasu A do B, za•gi': – czas dok. przy•g=aska: – troch", cz">ciowo
2. ` kogo – wygra: za•gi': kogo – zada: pytanie na kt[-
argumentem re pytany nie mo/e ~g="bi: czas dok. ¯ glubina-g=ubina
przy•gada: – przym[wi: do siebie odpowiedzie: ]g="bia, ang. depth\, s=aw. U ˘ Å, ´.
ob•gada: – zupe=nie, dooko=a na•gi': ]si"\ – 1. napr"/y:, nachyli:, za•g="bi: – czas dok., zag="bie
do•gada: si" – porozumie: si" 2. poda: si", pochyli: po•g="bi: – przyda: g="boko>ci,
wy•gada: si" – wypapla: u•gi': si" – ust'pi: pod presj', pog="biarka
z•gadn': – wpa>: na trop, zna- naciskiem w•g="bi: ]si"\ – wnikn':, zapu>ci:
le{: odpowied{, prze•gi': – wi"cej ni/, przesadzi:, do g="bi, w g='b
rozwi'za: zagadk" poza >rodek, umiar z•g="bi: – wnikn':, pozna: do-
roz•gada: si" – na ca=ego, d=ugo przy•gi': – zbli/y: gi"ciem dok=adnie, do g="bi,
od•gi': – od prostego, gi"ciem ang. in-depth
~garn': sun': po ziemi& siano, wy•gi': – wykrzywi:, wy ^ z Nie nale/y& dog="bnie
piasek, cz"sto narz"dziem, grabiami. z•gi': ]si"\ – utworzy: =uk z pr"ta,
s=owotw. pokr. gar>: ]g•arg•ra\. cia=a, sk=oni: si" ~g=odzi: czas niedok. ¯ g=[d ]brak,
znaczeniowo pokr. szczeg. wody, dzi> wszelkiego po-
1. grabi:, rabowa:, zabra:, przej':, ~gin': czas niedok. karmu, po/ywienia\ ¯ =[d ]woda\.
2. obj': ]r"kami, w posiadanie\. gubi:, traci:; ponie>: >mier:, straci: ros. golodat;-go=odat,
ros. 1. grabit;-grabit, /ycie, zosta: zabitym, polec, pa>:, ang. to hunger, to starve;
2. zaxvatyvat; ]chwyta:\, szczeg. traci: /ycie >mierci' niena- ]to die of hunger\ umeret;
ang. 1. to rob, to grab, to seize, turaln', gwa=town', nag=', od miecza, golodno[ smert;[,
2. to hold, to grasp; to take over. przez powieszenie, w topieli. ]year of famine\ golodnyj god,
za•garn': – zagrabi: s=owotw. pokr. nikn':, przestawka& ]hunger\ golodyxa,
na•garn': – wiele, szczeg. na kup" gin•':  nik•n':, GK, ¯ nic. ]pressed by hunger\ c goloduxi.
przy•garn': – 1. blisko, w pobli/e, ros. pogib-at;/nut;-pogib-at(nut, za•g=odzi: – g=odem doprowadzi:
2. obj': rakami ]>mierci', w Íredniowieczu& od mie- do >mierci
o•garn': – ca=kowicie, my>l', cza, dzi> tak/e naturaln', ang. to die\ wy•g=odzi: – wymorzy: g=odem
wzrokiem um-irat;/eret;,-um-irat(eret, wy•g=odzi: si" – odczuwa: silny g=[d
od•garn': – odsun': narz"dziem, ]wygasn':\ ugas-at;/nut;, z powodu braku spo/ywa-
r"kami, np. w=osy ang. to perish. nia posi=k[w, pokarmu
pod•garn': – troch" za•gin': – czas dok.,
wy•garn': – wyrzuci: co komu, zagubi:, zatraci: ~g=osi:, ~g=osowa:, ~g=o>ni:
s=ownie po•gin': – po ^ za ¯ g=os, d{wi"k. s=owotw. poch. odg=os,
z•garn': – skupi:, zebra:; wy•gin': – zupe=nie, ca=kowicie pog=os, przyg=os, rozg=os, zg=oska.
garnek ]pojemnik\ z•gin': – czas dok. ros. golos-go=os ˘ provozglawat;,
roz•garn': – 1. w r[/ne strony, ]podniesiony\ glas-g=as,
2. wszechstronnie ~gl'da: `jrze:, `trze: ¯ try ]oko\. ]d{wi"k\ zvuk-zwuk,
o>wieci: g=ow" przedrostki pe=ni' tu g=[wnie funkcj" ang. voice ]g=os\, sound ]d{wi"k\,
naukami ˘ cz"stotliwo>ci& wielokrotnie, cz"sto, ros. odinoglasno-odinog=asno
]nie\ rozgarni"ty d=ugo lub d=u/ej. ]jednog=o>nie\ ^ ang. with one voice,
ros. smotret;-dielit, glqdet;- ros. glas sovesti-g=as sowiesti ^
~gasi: czas niedok. gljadiet, ang. to look up, to look ]at\, ang. the voice of conscience.
¯ ga  ag ]ogie<\ % si  is ]woda\. to see, to look after, to superintend. za•g=osowa: – odda: g=os w wyborach
dos=. t=umi:, szczeg[lnie ogie<, /ar& za•gl'da: – wielokrotnie na•g=o>ni: – wype=ni: sal" stosow-
po/ar, ognisko, >wiec", lamp", >wiat=o na•gl'da: – cz"sto spogl'da: n' si=' g=osu;
]/ar[wk"\, pragnienie ]pali w gardle\. spo•gl'da: – cz"sto rzuca: okiem nag=o>nienie
s=owotw. pokr. ga>nica. prze•gl'da: – na wskro>, na wylot prze•g=osowa: – g[r" wzi': na kim
wg mSjp 1969, gasi: «sprawia:, /e przy•gl'da: si" – przypatrywa: si" w g=osowaniu
co> ga>nie, przestaje si" pali:». o•gl'da: – dooko=a, d=ugo o•g=osi: – wszem, dooko=a
ros. po/gasit;-po(gasit, do•gl'da: – dopatrywa:, cz"sto pod•g=o>ni: – wzmocni: nag=o>nie-
ang. to extinguish, to quench. pod•gl'da: – podpatrywa:, nie
po•gasi: – w wielu miejscach, skrycie, ukradkiem Nie nale/'&
np. ognie w•gl'da: – do >rodka, ¯ wgl'd od•g=os – d{wi"k towarzysz'cy
u•gasi: – st=umi: ogie<, u ^ za wy•gl'da: – na zewn'trz czemu>, brzemienie
przy•gasi: – troch", cz">ciowo roz•gl'da: si" – w r[/ne strony czego>, czasem echo
do•gasi: – do ko<ca Nie nale/y& wz•gl'd po•g=os – echo, g=os odbity
wy•gasi: – zupe=nie, ca=kowicie z dala od {r[d=a
z•gasi: – czas dok. ~g=aska: czas niedok. ¯ =aska przy•g=os – g=os przy(t=umiony
]dobro:, =agodno>:\. ustami
~gi': czas niedok. dobrotliwie, lekko posuwa: d=oni' roz•g=os – na wszystkie strony
1. tworzy: =uk z pr"ta, ga="zi, po powierzchni, g=adzi:, muska:. z•g=os•ka – sylaba, 2–3 d{wi"ki
2. z cia=a – chyli: si", sk=ania: si", s=owotw. pokr. =askawie, =askotki.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

~gna: p"dzi:, >ciga:, ˚p"dzi:, go-
ni:  gania: ]element cz"stotliwo>ci
dodany, jak chodzi:  chadza:, tj.
wielokrotnie\,
gon ˘ gonitwa, ogon, samogon.
za•gna: – zap"dzi:
na•gna: – nap"dzi: ¯ nap"d
po•gna: – p"dzi:
u•gna: – dogoni:, do>cign':
prze•gna: – przep"dzi:
przy•gna: – przyp"dzi:
o•gania: – dooko=a
do•gna: – dop"dzi:, do ^ u
ode•gna: – odp"dzi:
pode•gna: – troch", cz">ciowo
we•gna: – do >rodka
wy•gna: – wyp"dzi:; wygon
ze•gna: – sp"dzi:
roze•gna: – rozp"dzi:
~gni: czas niedok.
ulega: procesowi rozk=adu pod
wp=ywem dzia=ania bakterii, psu:
si", butwie:, pr[chnie:.
s=owotw. pokr. gn[j& gn•i:  gn•[j.
ros. gnit;-gnit,
sgni-vat;/t;-gnit,
ang. to decay, to putrefy.
prze•gni: – na wskro>, zupe=nie,
ca=kowicie
nad•gni: – troszk"
wy•gni: – ca=kowicie, wy ^ z
z•gni: – czas dok., zupe=nie
~godzi: czas niedok. ¯ ¢god
¯ >redniow. ang. gode ¯ anglosas.
god, pokr. niem. gut ]dobrze\.
po•godzi: – doprowadzi: strony
do zarzucenia r[/nic,
uspokojenia obu
u•godzi: si" – przysta:, zgodzi: si"
do•godzi: – sprawi: pe=ne zado-
wolenie, “do ko<ca”
z•godzi: si" – przysta: na co
Nie nale/y&
u•godzi: – zrani:& strza=', kul'.
~goi: ]si"\ czas niedok.
powodowa: zabli{nianie si" miejsc
skaleczonych, ran, wrzod[w; leczy:
je, opatrywa:.
s=owotw. pokr. koi: ]=agodzi:\, GK.
ros. za'ivat;-za/iwat, ang. to heal
up, to cure, to close ]of a wound\.
za•goi: ]si"\ – czas dok., zupe=nie
wy•goi: ]si"\ – zupe=nie, wy ^ za
~goni:, ~gania: 1. p"dzi:, 2. >ciga:&
gon ]o•gon\ ^ p"d ^ odrost
za•goni: – zap"dzi:
na•goni: – nap"dzi:, ¯ nap"d
do>cign':
po•goni: – pop"dzi:, ¯ pop"d
u•goni: – dogoni:, u ^ do ^ na,
prze•goni: – prze•p"dzi:(>cign':
przy•goni: – przyp"dzi:
o•gania: – op"dza:, ¯ ogon
GENEZA S+ØW
do•goni: – dop"dzi:, do>cign': nagrania muzyczne
od•goni: – odp"dzi: u•gra: – swoje, w kartach
pod•goni: – podp"dzi:, troch" prze•gra: – ulec w grze, wojnie
w•goni: – wp"dzi: do >rodka, przy•grywa: – akompaniowa:
wy•goni: – wyp"dzi:; wygon ^ obe•gra: – zupe=nie,
wyp"d dla zwierz't ze wszystkiego
z•goni: – sp"dzi: do•gra: – dodatkowo gra:,
roz•goni: – roz•proszy:(p"dzi: ¯ dogrywka
ode•gra: – ca=o>:, np. hymn
~gotowa: czas niedok. w•gra: – do >rodka
1. czyni: sprawnym, zdatnym, wy•gra: – na zewn'trz, np.
do dzie=a ˘ gotowa: w drog", los na loterii, mecz
by: przygotowanym do czego, z•gra: si" – dostroi: do innych,
rychtowa:, zharmonizowa: si"
2. sposobi: do spo/ycia, konsumpcji roze•gra: – r[/ni z r[/nymi,
˘ znacz. bliskie& wrze:, kipie:, rozgrywki
kucharzy:, Nie nale/y&
oba terminy mieszane w j. polskim, zgraja – sfora ps[w dzia=aj'ca
i bliskie sobie w j. rosyjskim& jako zesp[=
ros. 1. pri/iz-gotovit;,
2. strqpat;-strjapat, ~grodzi: czas niedok. ¯ grodza ¯
gotovit;-gotowit. gr[d ]>redniow. zbiorowe siedlisko
ang. 1. to make ]get\ ready, ludzkie otoczone palisad', p=otem\.
to prepare, 2. to cook, to boil. s=owotw. pokr. podgrodzie.
za•gotowa: – czas dok., szczeg. ros. za/o-gora'ivat; ˘
wod", do stanu wrze- za/o-gorodit;-za(o-gorodit,
nia, kipienia ]2\ ang. to hedge, to fence.
u•gotowa: – przyrz'dzi: do spo- za•grodzi: – czas dok. ¯ grodzi:
/ycia, konsumpcji ]2\ 1. zamkn': p=otem;
prze•gotowa: – doprowadzi: do zagroda,
stanu wrzenia ]2\ 2. wej>: komu
przy•gotowa: ]si"\ – przyrz'dzi:, w drog", w poprzek
przystosowa: ]1\ prze•grodzi: – na wskro>, na wylot
pod•gotowi: – cz">ciowo ]1\ przedzieli:
wy•gotowa: – pozbawi: sk=adnik[w o•grodzi: – dooko=a; ogr[d
gotowaniem ]2\ od•grodzi: – grodz' oddzieli: od
ca=o>ci
~grabi: czas niedok. i przedrostki roz•grodzi: – rozdzieli: przegrod'
czyni' go dokonanym. Nie nale/'&
¯ ang. grab ]1. porywa:, chwyta:, na•grodzi: ¯ nagroda
2. grabi: – przejmowa: si=', bez- pod•grodzie ¯ gr[d
prawnie, drog' przemocy, gwa=tu,
obdziera:, =upi: ¯ =upie/. ~grozi: czas niedok. ¯ gro{ba, groza.
˚garn':, czesa:. straszy: zapowiedzi' z=ego.
za•grabi: – zagarn': ros. po/grozit; (komy hem)-
na•grabi: – wiele po(grozit ]komu czem\,
o•grabi: – zupe=nie po/strawit; (komu hem)-
wy•grabi: – do ostatka, wy ^ o po(straszit ]komu czem\.
roz•grabi: – w r[/ne strony ang. to threaten.
przez r[/nych za•grozi: – czas dok.,
zagro/enie ¯ groza
~gra: czas niedok. po•grozi: – przez chwil",
1. wydawa: d{wi"ki na instrumentach pogr[/ka
muzycznych,
2. bra: udzia= w zmaganiach sporto- ~gry{: niedok., k'sa:, ci': z"bami,
wych ˘ igrzyska olimpijskie, i w przen. s=owami, docina: komu>.
3. nie by: sob', udawa:& kogo inne- s=owotw. poch. gryzo<, zgryzoty
go ˘ gra: na scenie, gra: durnia, ]wielkie zmartwienie\ ¯ ang. grizzle
4. szarpa: ˘ gra: na nerwach. ]to worry; fret; complain\.
s=owotw. pokr. igra: ]bawi: si"\ ˘ ros. kusat;-kusat, gryzt;-gryzt,
nie igraj z ogniem#, naigrywa: si" ang. to bite, to gnaw.
]na>miewa:, szydzi:, drwi: sobie, za•gry{: – na >mier:
natrz'sa: si" z kogo\. po•gry{: – dotkliwie,
ros. igrat;-igrat, ang. to play. w wielu miejscach
za•gra: – czas dok. ¯ gra:, u•gry{: – raz jeden
raz jeden, kr[tko prze•gry{: – prze(za•k'si:
na•gra: – wiele, przy•gryza: – bole>nie, docinkami
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

ob•gry{: – dooko=a np. jab=ko
do•gryza: – bole>nie, docinkami
od•gry{: – kawa=ek
nad•gry{: – troszk", troch"
w•gry{: si" – do >rodka
wy•gry{: – dziur" w czym
z•gry{: – zmia/d/y: z"bami,
usta >cisn': z"bami
roz•gry{: – rozpracowa: co>
wyj'tkowo trudnego,
ukrytego
~grza: czas niedok. ¯ gorze: ¯ gore
]pali, piecze\  goriaczij ]gor'cy\.
dostarcza: ciep=a swym cia=em lub
ogniem, obdziela: nim kogo lub co,
ciep=ym czyni:, roz(pod(na•pala:.
s=owotw. poch. grzanka, gor'czka.
ros. gret;-gret ]lub gre:\,
ang. to warm, to heat.
za•grza: ]si"\ – czas dok. ¯ grza:,
ciep=ym uczyni:
po•grza: – przez chwil"
prze•grza: – nadmiernie
przy•grza: – przypiec, przy ^ do
o•grza: ]si"\ – zupe=nie
do•grza: – 1. doko<czy: grzania,
2. przypiec komu
docinkiem, przy ^ do
od•grza: – zamarzni"te, ociepli:
pod•grza: – troch"
wy•grza: – ca=kowicie, do ko<ca
roz•grza: ]si"\ – rozpali:;
rozgrzewka
~grzeba: czas niedok. ¯ greb
]1. kop, 2. czes\ ˘ kop•a:, czes•a:.
s=owotw. pokr. ukr. Hrebenne.
znaczeniowo. pokr. kopa:, okop.
ros. 1. kopat;-kopat, rytsq-rytsja,
2. hesat;-czesat,
greben;-grebe< ]grzebie<\.
ang. 1. to dig, 2. to comb.
za•grzeba: – czas dok. ¯ grzeba:;
Zagreb ^ Zakopane
za ^ przed,
kopa ^ g[ra, gdy
kop ^ d[= ˘ kopalania
po•grzeba: – 1. zakopa:; pogrzeb,
2. zaprzepa>ci:,
np. szans"
prze•grzeba: – przeczesa: rzeczy
do•grzeba: si" – dokopa: si"
od•grzeba: – odkopa:
wy•grzeba: – na zewn'trz, wykopa:
roz•grzeba: – rozkopa:
Nie nale/y&
z•grzebny – parciany, uszyty z grubego
p=[tna lnianego lub konopnego.
~gubi: ¯ guba ]g"ba\, U ˘ Å, ´,
otch=a<, otm"t, topiel, czelu>:;
z czas[w Íredniowiecza gdy topiono
ludzi – wrog[w, heretyk[w, itp.
1. upu>ci: co>, uroni:, bezwiednie,
szczeg. w drodze, przez nieuwag",
niedopatrzenie, w zam"cie czego,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
otm"cie, otch=ani, topieli, ang. to laugh at, to deride, to scoaf at,
2. traci:, topi: ˘ zatraci: si" ^ to make fun of, to joke at.
zatopi: si" w czym, np. w czytaniu, na•igrywa: si" – na>miewa: si"
my>lach, w dzia=aniu, do•igra: si" – doczeka: przykrych
3. wybija:, tj. mordowa:, ci':, nast"pstw igrania
g=adzi:, pozbawia: /ycia.
s=owotw. pokr. zguba ]rzecz utracona ~j': `chwyci: ¯ `chwaci: ¯ chwat.
i znaleziona przez t' sam' osob" lub j': ¯ `uk, U ˘ Å, ´, ˘ nauka, paj'k.
kogo innego\, ros. glubina-g=ubina s=owotw. pokr. wzi': ˘ zawzi"cie.
]ang. depth, profundity\. s=aw. qt;-jat, ]chwyci:\ poimat;,
wg mSjp 1969, gubi: 1. «przestawa: ]s(po•chwyci:\ sxvatit;-schwatit,
mie:, traci: co>, upuszcza:», «traci: ]rozumie:\ razumet;, ang. to catch.
orientacj", panowania nad my>l'», za•j': – wzi': w posiadanie,
1.a. «niechc'cy zsun': oczko z drutu», zaw=adn':, zagarn':,
1.b. «zamyka: oczko dla skr[cenia zachwaci:, okupowa:
przerabianego rz"du», za•j': si" – chwyci: si" czego,
2. nara/a: kogo na zgub", wzi': si", ¯ zaj"cie
doprowadza: do zguby» na•j': – wzi': w czasowe u/yt-
}doprowadza:... ile/ to razy$# dopro- kowanie ¯ wynajem, lub
wadzi:; zgubi: jest czasem dok., korzysta: z cudzych
forma «doprowadza:», czas niedok., us=ug, ¯ najemnik
sztucznie utworzona by by=a w zgo- po•j': – pochwyci:, ¯ poj"cie,
dzie z czasem niedok. «gubi:», bez poj"cia nie ma – nauki
wzgl"du na logiczny lapsus, bezsens; u•j': – uchwyci:, u ^ za
tw[r akademik[w, faryzeusz[w j"zy- zachwyci:, chwat
kowych – litera zasady ponad ducha, prze•j': – przechwyci:
˚dziwol'g, J.D.|. prze•j': si" – wzi': do serca,
ros. terqt;-tierat, zaniepokoi: si"
ang. to lose, to forfeit, przy•j': – 1. wzi': do siebie,
ros. terqt;sq-tiertatsja, akceptowa:,
ang. to disapear, to lose one’s head. 2. ugo>ci:, ¯ przyj"cie
za•gubi: – czas dok., zatraci: na ob•j': – dooko=a, np. r"kami
sta=e lub tymczasowo, od•j': – odbawi:, odliczy:
chwilowo, bezwiednie pod•j': – 1. unie>:, od do=u,
po•gubi: – kilka, np. buty w czasie 2. przej': sum"
ucieczki, za ^ po pieni"dzy z kasy
wy•gubi: – wszystkich, wybi:, pod ^ przed ^ przy
tj. wymordowa: pod•j': si" – zgodzi: si" na co,
z•gubi: – czas dok. ¯ gubi: st'd i ˚naj':,
pod ^ na ^ za ^ u
~hamowa: czas niedok. ¯ hamulec. wy•j': – na zewn'trz, wy ^ od
powstrzyma:, zd•j': – z g[ry w d[=,
1. zwykle ruch k[= pojazdu pozbawi:, np.
urz'dzeniem do tego celu, ale i odzie/ z siebie,
2. zap"dy innych os[b, utrudnia: im, obraz ze >ciany
przeszkadza:, i wszystkimi do- Nie nale/y&
st"pnymi >rodkami, metodami. roz•ejm, s•ejm ¯ j': si"
ros. tormozit;-tormozit,
ang. to brake. ~jecha: 1. przenosi: si" z miejsca
za•hamowa: – czas dok., do pe=ne- na miejsce za pomoc' >rodk[w loko-
go stopu, bezruchu mocji& pojazd[w, koni,
po•hamowa: si" – powstrzyma: si" 2. odbywa: podr[/,
przy•hamowa: – troch" 3. udawa: si" w jakim> kierunku&
od•hamowa: – od='czy: hamulce za•jecha: – przyby: na miejsce
wy•hamowa: – stopniowo na•jecha: – napa>:
po•jecha: – czas przesz=y
~igra: czas niedok. ¯ gra:, u•jecha: – nie do ko<ca, celu
zabawia: si" lub kogo beztrosk'. prze•jecha: – od punktu A do B
wg mSjp 1969, igra: 1. «robi: sobie przy•jecha: – przyby: pojazdem
z czego zabawk", igraszk"; /artowa:, ob•jecha: – dooko=a
bawi: si", zabawia: si"; lekcewa/y:», do•jecha: – na miejsce, przyje-
2. «bawi: si", figlowa:», cha:, do ^ za ^ przy
3. poet. «migota:, mieni: si", drga:, od•jecha: – wyruszy: w podr[/,
gra:, barwami, >wiat=ami». oddali: si" pojazdem
ros. igrat;-igrat, ang. to play. pod•jecha: – troch", w pobli/e
znaczeniowo pokr. nasmexat;sq nad•jecha: – zbli/y: si"
(nad kem)-nasmiechatsja ]nad kiem\, w•jecha: – do >rodka
 GENEZA S+ØW
wy•jecha: – poza obr"b, normy wy•jrze: – na zewn'trz za•k'si: – czas dok., zak'ska – ka-
z•jecha: ]si"\ – w d[=; spotka: si" roze•jrze: si" – w r[/ne strony napka, w"dlina, w usta
w wyniku jazdy po kieliszku alkoholu
roz•jecha: ]si"\ – rozsta: si", jazd' ~j>: ¯ i>:, chodzi:, st'pa:, kroczy:; u•k'si: – raz jeden, ugry{:
wracaj'c do dom[w liczne zastosowania wynik=e prze•k'si: – troch", cz">ciowo,
z r[/nych znacze< s=owa «i>:»& dla zaspokojenia g=odu
~jedna: pozyskiwa:, ujmowa: za•j>: – wst'pi: ]na czas jaki>\
sobie kogo, zjednywa:, w “jedno>ci na•j>: – napa>: ~kl': czas niedok. ¯ kl'twa
by:” tj. w zgodzie, o wsp[lnym p[•j>: – wyruszy: pieszo 1. hist. pozbawi: kogo praw spo=ecz-
stanowisku, opinii. u•j>: – ucie:, u ^ za nych, szczeg. w Ko>ciele Rzym.-
ros. soedinqt;-sojediniat, prze•j>: – 1. na wskro> pieszo, Kat., w Wiekach Írednich,
ang. to unify, to unite, to join ]with\. przekroczy:, 2. pozbawi: kogo nale/nych mu praw.
po•jedna: – pogodzi: zwa>nione 2. od punktu A do B 3. kl': – z=orzeczy:, wypowiada:
strony, czyni'c je przy•j>: – przyby: s=owa uznawane za brzydkie, prze-
jedn' obe•j>: – dooko=a ciw komu, czemu, w z=o>ci.
u•jedno•lici: – ='cz'c cz">ci w ca- do•j>: – dociec, dotrze: kl': si" – zaklina: si", przysi"ga:,
=o>:, wprowadzi: je- ode•j>: – oddali: si" szczeg. na Boga, ¯ kl'twa ]przysi"ga\,
den wz[r dla r[/nych pode•j>: – zbli/y: si" s=aw.-ros. klatwa.
¢prze•jedna: – pojedna:, prze ^ po ˘ nade•j>: – przyby: pieszo ros. 1 i 2. liwit;-liszit,
nieprzejednany wr[g we•j>: – do >rodka, wkroczy: 3. proklinat;-proklinat;
wy•jedna: – uzyska: co od kogo wy•j>: – poza obr"b, normy ang. 1. renege ]†to deny, to renounce\,
]z zewn'trz\, szczeg. ze•j>: ]si"\ – przyby: na miejsce 2. to deprive, 3. to curse.
zgod", w trudnym roze•j>: ]si"\ – rozdzieli: ]si"\, za•kl': – czas dok., raz jeden
wypadku, sytuacji w r[/ne strony prze•kl': – z=orzeczy:
z•jedna: – pogodzi: strony wy•kl': – zupe=nie, ca=kowicie
czyni'c je jedn' ~karmi: /ywi:, tuczy:.
Nie nale/y& ros. kormit;-kormit, ang. to feed. ~klei: czas niedok.
roz•ejm – w osobne kierunki wrogie na•karmi: – czas dok., do syta ='czy: co za pomoc' kleju lub innej
sobie stronnictwa ]`ejm  jem ¯ po•karmi: – czas dok., substancji lepkiej.
“j': si" za bary” – zmagania\ pokarm ros. kleit;-kleit, ang. to glue.
u•karmi: – upa>: karm', nadto za•klei: – czas dok., klej'c –
~je>: czas niedok. prze•karmi: – nadto, prze(d ^ u za=ata:, zakry:
spo/ywa: pokarmy prze/uwaj'c i o•karmi: – do pe=na, i wi"cej na•klei: – z wierzchu, klejem
po=ykaj'c je, od/ywia: si". do•karmia: – dodawa: karmy – u•klei: – wykona: z kleju
ros. est;-iest, ]dok.\ s=est;-sjest, jad=a, paszy przy•klei: – przy='czy: klejem
]>niadanie\ zavtrakat;-zawtrakat, pod•karmi: – troch" o•klei: – dooko=a
]obiad\ obedat;-obiedat, wy•karmi: – czas dok., wy/ywi: do•klei: – doda:, przyda: klejem
]kolacj"\ u'inat;-u/inat, od•klei: – od='czy: co przy='-
]spo/ywa:, je>:\ kuwat;-kuszat. ~kaza: jawi:, ¯ kaz ]1. mowa, czonego klejem
ang. to eat, to drink, to consume. wie>: ˘ powie>: ˘ powiada:, 2. jaw\. pod•klei: – od spodu
s=owotw. baz' s=aw. jeda ˘ pol. jad=o. ros. prikazyvat;-prikazywat, w•klei: – do >rodka
po•je>: – troch", posili: si" zakazyvat;, ang. to order. wy•klei: – na zewn'trz, wykona:
prze•je>: – nadto, wi"cej ni/ ˘ za•kaza: – zabroni: roz•klei: – w wielu miejscach,
przejad=o si" co komu na•kaza: – wyda: rozkaz klejem; rozerwa: w
do•je>: – doko<czy: spo/ywania po•kaza: ]si"\ – ujawni: ]si"\, miejscu sklejonym
pod•je>: – ukradkiem; podjadek przejawi: s•klei: – czas dok. i wzmocn.,
wy•je>: – wszystko, do ko<ca u•kaza: – pokaza:, u ^ po z='czy: klejem
z•je>: – czas dok. prze•kaza: – przeda:,
¯ przekaz ]podanie\ ~k=ada: czas niedok., =o/y:, ¯ k=ad,
~jrze: `gl'da:, `trze: ¯ try ]oko\, przy•kaza: – przy(prze•m[wi:, k=am ^ =o/ ˘ przyk=ad ^ przy=o/enie;
`baczy: ]zwa/a:, mie: na uwadze\. nak=oni: mow' pod czasownik niedokonany i przedrostki
przedrostki pe=ni' tu funkcj" cz"stotli- gro{b' kary wskazuj'ce na czas dokonany nie czy-
wo>ci& «raz», ‘jeden raz» w tym wy- o•kaza: – pokaza:, o ^ po ^ u ni' go dokonanym; s=owo posi=kowe,
padku, r[/nie od wypadku `gl'da:. do•kaza: – dowie>:, do ^ wy wskazuj'ce na czas przesz=y, musi by:
ros. smotret;-dielit, glqdet;- od•kaza: – odm[wi: u/yte by czyni: go dokonanym, np.
gljadiet, ang. to look up, to look ]at\, ws•kaza: – mow' zwr[ci: na co przesta= zak=ada:; u/ywany do czasu
to see, to look after, to superintend. lub kogo uwag" tera{niejszego w przesz=o>ci.
za•jrze: – rzuci: okiem s•kaza: – wyda: wyrok ros. klast;-k=ast ˘ zakladyvat;,
do >rodka, raz skazuj'cy ang. to put, to set, to lay, to place.
spo•jrze: – rzuci: okiem, raz wy•kaza: – udowodni:, dowie>: za•k=ada: – 1. ustanawia:,
u•jrze: – zobaczy:, raz czego mow', wy ^ do 2. przyjmowa:
prze•jrze: – przepatrzy: roz•kaza: – wyda: polecenie chwilowo ˘ za=[/my
przy•jrze: si" – przypatrzy: si" o trybie przymusu na•k=ada: – na=o/y:
obe•jrze: – dooko=a po•k=ada: – po=o/y:
do•jrze: – dopatrzy: ~k'si: czas dok. ¯ k"s ˘ k'sa:. u•k=ada: – u=o/y:
pode•jrze: – podpatrzy: gry{:, szarpa: z"bami, ci': /'d=em. prze•k=ada: – prze=o/y: z A do B
we•jrze: – do >rodka, ¯ wgl'd ros. kusat;-kusat, ang. to bite. przy•k=ada: – przy=o/y:, przyk=ad
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
o•k=ada: – ob=o/y: rani: przez uk=ucie, za•ko<czy: ]si"\ – czas dok. ¯ koniec,
do•k=ada: – do=o/y: 2. wywiera: wra/enie ostrego, prze- osi'gn': kres& /ycia,
od•k=ada: – od=o/y:, na bok nikliwego b[lu ˘ k=uje w boku, czynno>ci, pracy,
pod•k=ada: – pod=o/y:, z do=u 3. zazdro>: czyni: ˘ k=uje w oczy. dzie=a, narady, itp.
nad•k=ada: – nad=o/y:, z g[ry za•k=u: – czas dok. ¯ k=u:, u•ko<czy: – doprowadzi: rzecz
w•k=ada: – w=o/y: do >rodka, na >mier: do ko<ca, zwykle tak
wy•k=ada: – wy=o/y:, na zewn'trz na•k=u: – wiele o uko<czeniu szko=y
s•k=ada: – z=o/y:, do kupy u•k=u: – raz jeden ¯ oon, unus do•ko<czy: – przerwan' rzecz,
roz•k=ada: – roz=o/y: prze•k=u: – na wskro>, na wylot spraw", doprowa-
dzi: do ko<ca
~kluczy: czas dok. ¯ klucz ]='czka\. ~kocha: czas niedok., mi=owa:, wy•ko<czy: – 1. dokona: ostatecz-
posuwa: si" naprz[d, zmierza: do wielce lubi: ¯ staroniem. luba. nych zmian, kosme-
celu kr"t' drog'. s=owotw. baz' ko` ]razem, do spo=u\ tyki;
wg. mSjp 1969, kluczy: «i>: lub % ]lubie/ne\ ocha: ¯ och, och# wyko<czenie mebli,
jecha:, posuwa: si" do celu okr"/n' ros. l[bit;-ljubit, ang. to love. 2. zabi:, tj. spowodo-
drog', zmieniaj'c ci'gle kierunek, za•kocha: si" – czas dok. wa: koniec, kres /ycia
najcz">ciej w celu zatarcia swoich po•kocha: – umi=owa: kogo wy•ko<czy: si" – ca=kowicie pozba-
>lad[w, zmylenia pogoni; zbacza: z u•kocha: – umi=owa:; wi: si=, energii
drogi, kr'/y:». ukochany s•ko<czy: si" – zako<czy: si",
ros. zakl[hat;-zakliuczat ^ od•kocha: si" – przesta: kocha: s ^ za, ca=kowicie ˘
ang. to inclose, to shut in; pod•kochiwa: si" – skrycie sko<czony dure<
to conclude; to deduce, to infer, wy•kocha: – ca=kowicie,
ros. zakl[hat; v sebe-zakliuczat w pieszczotami ~kopa: ¯ kop ]d[=\ lub kopa ]g[ra\;
sebie ^ ang. to contain, to comprise. roz•kocha: si" – na ca=ego, 1. d{ga: ziemi" ostrym narz"dziem,
¢za•kluczy: – ros. w='czy: rozmi=owa: np. szpadlem, usuwaj'c zruszon'
w•kluczy: – w='czy:, do >rodka warstw",
wy•kluczy: – wy='czy:, na zewn'trz ~kona: czas niedok., zbli/a: si" do 2. uderza: nog',
granicy jednego stanu z drugim. 3. uderzenie kolb' broni palnej
~k=ama: czas niedok. ¯ k=am ]=o/\. s=owotw. baz' >mier:, konanie, ago- o rami" strzelca ˘ bro< kopie.
>wiadomie m[wi: nieprawd", fa=- nia ]ros. przed>m. bor;ba-borba, s=owotw. pokr. kopalnia, g[rnik,
szowa: mow', wprowadza: w b='d. stradanie-stradanie, ang. agony, Zakopane ]w g[rach, dos=. Przed G[ra-
znaczeniowo pokr. `=o/y:. konhina-konczina, ang. end; dece- mi, za ^ przed\, z kop' ]g[r'\.
przeciwstawne znaczeniem& nie- ase, death, demise\. za•kopa: – czas dok. ¯ kopa:
z=omny ]ang. integral ¯ integrity, tj. ros. konhat;/sq-konczat(sja, po•kopa: – pobi: dotkliwie
rzetelny, prawy\. ]przekona:, nak=oni:\ ubedit;/sq, kopaniem
ros. lo';-=o/ ¯ ang., ]nam[wi:\ ugovorit;-ugoworit, u•kopa: – troch", cz">:, u ^ po
ang. to lie ]1. le/e:, 2. k=ama:\. ang. to end, to terminate; prze•kopa: – przebi:, przeprowa-
za•k=ama: – czas dok., to persuade, to convince. dzi: r[w kopaniem
wypaczy: prawd" po•kona: – zwyci"/y: przy•kopa: – kopem zada: cios
na•k=ama: – wiele prze•kona: – dowie>: prawdziwo>ci o•kopa: – dooko=a, ¯ okop
prze•k=ama: – w jednym miejscu prze•kona: si" – 1. nabra: prze>wiad- do•kopa: – do ^ przy
o•k=ama: – oszuka:, k=am zada: czenia o s=uszno>ci, od•kopa: – odkry: kopaniem
s•k=ama: – wprowadzi: w b='d 2. utwierdzi: w opinii pod•kopa: – od do=u
˚=o/y:. w wyniku dozna-<(nia w•kopa: – do >rodka
do•kona: – osi'gn': co> niebywa- s•kopa: – znaczny obszar
~k=oni: si" czas dok. ¯ k=ania: si" =ego, zwykle wyczynu, pokry: kopaniem
]ci'/y: ku, zgina: cia=o ku =onu, rzeczy skrajnej, zama- wy•kopa: – odkry: kopaniem,
chyli: si"\; gi"cie wymaga nacisku. chu, do ^ wy wy ^ od,
ros. pereklpnqt;sq-pierek=onjat- wy•kona: – 1. zrobi: co z czego, wykopalisko
sja, sgibat;-sgibat, ang. to bend. 2. urzeczywistni:, roz•kopa: – rozkry: kopaniem
na•k=oni: – nam[wi:, z doz' 3. od>piewa:,
perswazji, nacisku odegra:, odta<czy: ~kpi: czas niedok. ¯ kpiny ]drwiny\
po•k=oni: si" – uk=on wykona:, s•kona: – umrze: ¯ kpina ]drwina, szyderstwo, /art\.
po ^ u, czas dok., na>miewa: si" z innych.
¯ pok=on ~ko<czy: si" czas niedok. s=owotw. pokr kiep ]dure<\.
u•k=oni: si" – u ^ po, czas dok. kra<cowa, finalna cz">: jakiej> ros. nasmiexat;sq nad-
¯ uk=on dzia=alno>ci, stanu. nasmiechatsja nad, izdevat;sq
od•k=oni: si" – odpowiedzie: ¯ koniec ]1. ma=y, 2. >mier:\ ¯ ko< (nad kem, nad hem), peredrazni-
uk=onem ]wielki\. vat;-peredrazniwat ]przedrze{nia:\.
s•k=oni: – pochyli: g=ow" s=owotw. pokr. ko<czyna ]r"ka, noga\. ang. to make a mock of, to ridicule.
Nie nale/y& ros. konhina-konczyna ]ko<czy: si"\, za•kpi: – czas dok., raz jeden
sk=on – nachylenie stoku wzgl"dem ang. end; decease, death, demise, po•kpi: – za=atwi: w spos[b
stron >wiata, do stron >wiata ros. konhik-konczik ]koniuszek\, nieudolny, nieumij"tnie
ang. small end, tip. o•kpi: – oszuka:, zwie>:, zrobi:
~k=u: czas niedok. mSjp 1969, zako<czy: si"& «zosta: kiepa ]durnia\ z ofiary
1. zadawa: razy czym> ostro zako<- zako<czonym czym>, mie: jaki> wy•kpi: – o>mieszy: kogo kpinami
czonym, spiczastym, przebija:, koniec ]w czasie\» ˚mas=o ma>lane
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

~kra>: czas niedok. ¯ kradzie/.
przej': cudze mienie w spos[b skryty,
bezwiedny i bezprawny dla w=a>cicie-
la, posiadacza.
ros. u/krast;-krast, vorovat;,
ang. to steal, to pilfer.
za•kra>: si" – czas dok. ¯ kra>:,
wej>: ukradkiem
na•kra>: – wiele, np. towaru
u•kra>: – czas dok. ¯ kra>:
o•kra>: – ze wszystkiego,
ogo=oci:
pod•kra>: si" – skrycie zbli/y: si"
w•kra>: si" – do >rodka
wy•kra>: – na zewn'trz
roz•kra>: – w r[/ne strony
s•kra>: – czas dok. ¯ kra>:
~kr'/y: czas niedok. ¯ kr'g ¯ krug.
1. wykonywa: ruch ko=owy,
2. przechodzi: z jednych r'k do dru-
gich, z ust do ust ˘ plotki kr'/',
3. o sokach, pokarmach, krwi –
obiega: uk=ad zamkni"ty wewn'trz
organizmu /ywego.
s=owotw. pokr. ˚kr"ci: ¯ krutit.
ros. kru'it;-kru/it, ang. to turn,
to move round, to wheel, to twirl;
ros. obra]at;sq-obraszczatsja ^
ang. to circulate;
ros. okru'-at;/it;-okru/at(it ^
ang. encircle.
o•kr'/y: – dooko=a, zupe=nie
¢pod•kr'/y: – podkr'/one oczy,
worki pod oczami
~kre>li: czas niedok. ¯ kres ]brzeg,
granica, skrajna linia\.
liniami o=[wka, pi[ra, wykona: sche-
mat czego> na papierze, czym> ostrym
na powierzchni twardej, w przen.
mow' obj': zasi"g przedmiotu przed-
stawi: w zarysie.
s=owotw. pokr. kresy ]tereny nadgra-
niczne\, okres, ˚rysowa:.
ros. hertit;-czertit, ang. to draw,
to sketch, to trace, to design, to outline.
za•kre>li: – czas dok. ¯ kre>li:,
przypisa: zasi"g i cha-
rakter przedmiotu
na•kre>li: – przedstawi: w zarysie
po•kre>li: – porysowa:, bez=adnie
prze•kre>li: – na wskro>, w poprzek
o•kre>li: – opisa: cechy charak-
terystyczne, oznaczy:
pod•kre>li: – od spodu; mow' –
z akcentem, naciskiem
wy•kre>li: – na zewn'trz; wykres
s•kre>li: – uniewa/ni:, skasowa:
kresk' w poprzek s=[w
~kr"ci: ]si"\ czas niedok.,
1. obraca:, toczy:, win':, kr"ci:,
2. gi':, krzywi:,
3. inaczej na>wietla:, lawirowa:.
okr"t zawija do portu, na okr"tk".
ros. krutit;-krutit,
GENEZA S+ØW
ang. 1. to twist, to twirl, to wring;
to whirl, 2. to bend, to curve,
3. to distort, to veer.
za•kr"ci: – zakrzywi:, ¯ zakr"t
na•kr"ci: – na=o/y: >rub", mutr"
po•kr"ci: – obr[ci: kilka razy
u•kr"ci: – urwa: przez kr"cenie
prze•kr"ci: – wykrzywi:
przy•kr"ci: – przymocowa: >rub'
o•kr"ci: – owin':, ¯ okr"t(ka
do•kr"ci: – kr"ci: do ko<ca
od•kr"ci: – w przeciwn' stron"
pod•kr"ci: – troch", cz">ciowo
w•kr"ci: ]si"\ – do >rodka, sposo-
bem, ukradkiem,
nieuczciwie, sprytnie
wy•kr"ci: – wykrzywi:, wy ^ za
s•kr"ci: – 1. zakr"t wzi':,
2. z=o/y: skr"ceniem,
3. zwichn':, np. nog"
roz•kr"ci: – roz=o/y: skr"cone
~kroczy: czas niedok. ¯ krok.
i>:, zw=aszcza wolno, oci"/ale, du/y-
mi krokami; st'pa:.
s=owotw. pokr. krocze ^ ang. groin.
ros. wagat;-szagat, xodit; bol;-
wimi wagami-chodit bolszymi
szagami, ang. to stride, to pace;
ros. rastopyrq nogi, sidet;
verxom, ang. to bestride.
prze•kroczy: – poza limit, granic"
w•kroczy: – do >rodka
wy•kroczy: – na zewn'trz
roz•kroczy: – nogi w r[/ne strony,
rozkrok, stan': w `
~kroi: czas dok. ¯ kraja: ¯ skraj
]brzeg\ ˘ u skraju ˘ Ukraina.
w mSjp 1969 kroi: jest czas. niedok.
1. ci': na sztuki lub cz">ci,
2. z ca=o>ci wyci': zamierzony
kszta=t,
3. p=ata: komu z=o>liwe figle;
da: nauczk", z=oi: sk[r", pobi:.
s=owotw. pokr. kr[j, ØA, kromka.
ros. rezat;-rezat ]rzeza:\,
ang. to cut ˘ cutter ]krojczy\.
za•kroi: – czas dok. ¯ kr[j,
zakre>li:, zaplanowa:
po•kroi: – czas dok., po ^ za,
ca=o>: na cz">ci
u•kroi: – kawa=ek, kromk"
prze•kroi: – na wskro>; przekr[j
o•kroi: – dooko=a, zupe=nie
od•kroi: – cz">:, kawa=ek, od ^ u
w•kroi: – wlepi:, lanie sprawi:
wy•kroi: – na zewn'trz, wyci':
s•kroi: – 1. poci': ca=o>:,
2. >ci': wierzchni'
warstw", s ^ od
~kruszy: ]si"\ czas niedok.
¯ ang. crush } krasz | ]gnie>:, mia/-
d/y:; niszczy:, t=oczy:; kruszenie,
mia/d/enie\.
s=owotw. pokr. okruch, kruszyna.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ros. krowit;/sq-kroszit(sja.
na•kruszy: – wiele drobnych
cz">ci
po•kruszy: – czas dok. ¯ kruszy:
u•kruszy: – od=ama: kawa=ek
wy•kruszy: ]si"\ – odpa>: od ca=o>ci
roz•kruszy: ]si"\ – na drobne
s•kruszy: ]si"\ – rozbi: zatwardzia=e
serce, ¯ skrucha
~krwawi: czas niedok. ¯ krew.
sp=ywa:, broczy: krwi'; traci: krew
w obiegu cia=a.
ros. isxodqt;, izoiti krov[>
istekat;> pus-kat;/tit krov;,
ang. to bleed.
za•krwawi: – czas dok.,
poplami: krwi'
wy•krwawi: si" – zupe=nie
~kry: ¯ kry, wie ]g[ra, wysoko\,
1. chowa:, tai:, ˘ skrycie, skrytka,
co w tym si" kryje$ 2. =o/y: warstw"
ochronn', zabezpiecza:, powleka:, ˘
kry: domy dachem, 3. zamyka:, zawie-
ra: w czym ˘ pokrywa, wieko.
za•kry: – czas dok. ¯ kry:
na•kry: – z wierzchu
po•kry: – po ^ o ^ za
u•kry: – schowa:, czyni:
niewidzialnym,
u ^ przy
przy•kry: – troch", cz">ciowo
o•kry: – zupe=nie zakry:
od•kry: – 1. dostrzec rzecz
dotychczas nieznan',
2. zrzuci: okrycie
wy•kry: – ujawni: w drodze
>ledztwa, wy ^ od
roz•kry: – w r[/ne strony,
pozbawi: okrycia
s•kry: si" – schowa: si"
~krztusi: czas niedok. ¯ krzta
]okruch, drobina kt[ra wpad=a do
dr[g oddechowych, w spos[b nieza-
mierzony, niepo/'dany\, st'd& dusi:
si", d=awi: si", kaszla: uporczywie.
za•krztusi: si" – czas dok. ¯ krztusi:
wy•krztusi: – wyrzuci: na zewn'trz
~krzycze: czas niedok. ¯ krzyk.
1. wydobywa: z siebie ostry g=os, s=o-
wa lub nieartykuowane d{wi"ki,
˘ krzycze: nieludzkim g=osem,
krzycze: z przera/enia, rado>ci,
2. ostro strofowa: kogo, wymy>la:,
3. o ptakach – wydawa: dono>ny,
ostry g=os,
4. wo=a: kogo> dono>nym g=osem.
s=owotw. baz' >redniow. ang schriken,
wariantu scriken ˘ ang. shriek ]wybo-
by: g=o>ne, ostre i przenikliwe wo=anie
lub d{wi"k jak pewnych ptak[w i
zwierz't, os[b w strachu, z=o>ci, b[lu
lub >miechu\ ˘ krzyk, skrzykn': si"
]zwo=a: si"\, ˚wo=a:.

ros. kri-hat;/knut;-kri-czat(knut,
¯ krik-krik, ang. to shout.
na•krzycze: – zgani: kogo> ostro
po•krzykiwa: – od czasu do czasu,
robi'c co, szczeg. w
ruchu, na zwierz"ta
prze•krzycze: – kogo swoim g=osem
o•krzycze: – dooko=a; okrzyczany
wy•krzycze: si" – zupe=nie;
wykrzyknik
roz•krzycze: si" – na ca=ego
s•krzycze: – zgani: kogo> ostro
~krzywi: czas niedok. ¯ krzywo ^
nie prostolinijnie, wymijaj'co,
oszuka<czo.
1. gi':, zgina:, 2. krzywd" komu>
czyni:, niesprawiedliwo>:, szkodli-
wym by:, oszuka<czym ˘ krzywo-
przysi"zca, Boles=aw Krzywousty
1107–†1138, bo “podzieli= Polsk" jak
g=ow" kapusty”.
wg mSjp 1969, krzywi: «sprawia:, /e
co> staje si" krzywym, wykrzywia:,
skierowywa: w bok, przekrzywia:»
}˚“mas=o ma>lane”, J.D.|.
krzywi: si" 1. «ulega: krzywieniu, by:
skrzywionym; paczy: si", wygina:
si"», 2. «robi: grymas, krzywi: usta,
twarz», przen. «okazywa: niezadowo-
lenie, niech":».
skrzywi: «zrobi: krzywym, zgi':;
ochchyli: od linii prostej, wykr"ci:
na bok».
ros. krivit;-kriwit, iskriv-lqt;/
/it;, sgib-at;/nut;, ]nieuczciwy\
nehestnyj helovek,
ang. to crook, to bend.
za•krzywi: – czas dok., zagi':
prze•krzywi: – na bok, odchyli:
wy•krzywi: – wypaczy:, wy ^ za
s•krzywi: si" – zgi':, zniekszta=ci:,
szczeg. usta
~kuli: czas dok. ¯ kule: ¯ kulawy ¯
kula ]ziemia\, z interpretacj'
ku ` ]do `\ % la ¯ land ]ziemia\.
utyka: na jedn' nog" wskutek wady
organicznej, okaleczenia, lub chwi-
lowego b[lu.
ros. xromat;-chromat ¯ chromoj
]kulawy\, ang. to limp, to hobble;
lame ]kulawy\.
o•kule: – sta: si" kulawym
pod•kuli: – od spodu, troch",
zgi': szczeg. nog"
s•kuli: si" – schyli: si"
~kupi: przej': w drodze wymiany
towaru na pieni'dz.
za•kupi: – naby: z drodze kupna
na•kupi: – wiele
prze•kupi: – zmieni: stanowisko
osoby got[wk' lub
innymi warto>ciami
ob•kupi: si" – dooko=a
do•kupi: – doda: kupnem
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
od•kupi: – zap=aci: za dobro ju/
sprzedane przejmuj'c je
tym samym w swe ponowne
posiadanie, tak/e& transak-
cja kupna-sprzeda/y po raz
drugi – kupi: od uprzednie-
go nabywcy
pod•kupi: – przekupi:, pod ^ przed
wy•kupi: – p=ac'c okup, wy ^ o
s•kupi: ]si"\ – zebra: z r[/nych stron
¯ skup, np. p=od[w rolnych,
zwierz't
Nie nale/'& po•kup(ny – zapotrzebo-
wanie na rynku na jaki> towar; popyt.
~kusi: ]si"\ czas niedok.
n"ci:, wabi:, zach"ca:.
kus  kut, s=owotw. zwi'zane ze sob'&
po•kuszenie, po•kusa  po•kuta,
ST, U ˘ Å, ´ ˘ kus ˘ k'sa:, k"s;
kut ˘ k't i wularyzm zwany k'tkiem.
ros. isku-wat;/sit;-isku-szat(sit,
zamani-vat;/t;-zamaniwat,
primani-vat;/t;-primaniwat,
ang. to tempt, to allure, to entice.
po•kusi: si" – o>mieli: si" pod
wp=ywem zach"ty,
mo/liwego zysku;
pokuszenie
pod•kusi: – kusz'c, sk=oni: do
jakiego> czynu,
zwykle z=ego ˘ licho
]z=o\ mnie podkusi=o
s•kusi: si" – s ^ po
~kwitn': czas niedok. ¯ kwiat.
rozwija: si", przechodzi:, z p'czka
w kwiat; stan mi"dzy p'czkiem a
owocem, trwaj'cy kilka tygodni,
zwykle wiosn'.
s=owotw. pokr. w kwiecie wieku, tj.
w m=odych latach dojrza=ych.
ros. cvesti-cwiesti ¯ cvet-cwiet,
ang. to flourish ¯ flower.
za•kwitn': – czas dok.,
pocz'tek kwitnienia
prze•kwitn': – poza okres kwitnienia,
traci: kwiaty
roz•kwitn': – o/y: kwiatami,
rozkwit ]o/ywienie,
wzrost np. ekonom.\
~la: 1. intensywnie przemieszcza:
substancj" w stanie p=ynnym, zwykle
wod" lub inn' ciecz, rzadziej metal, z
miejsca na miejsce, cz"sto pojemnik,
istotne ]#\& poprzez warstw" powietrza
˘ deszcz leje jak z cebra,
2. bi: ˘ wla: komu ]pobi: dotkliwie\&
za•la: – uzupe=ni:
na•la: – nape=ni:
po•la: – troch", po wierzchu
u•la: – ubawi:, odla:, u ^ od
prze•la: – z naczynia do naczynia
przy•la: – przy=o/y:, tj. uderzy:
ob•la: – dooko=a
do•la: – dobawi:, przyla:
do ^ za ^ przy
od•la: – 1. upu>ci: troch",
2. dokona: odlewu
odla: si" – pot. wysiusia: si"
pod•la: – troch", w pobli/e ˘
ja podlewam kwiatki,
a m[j pies podlewa s=upki
nad•la: – upu>ci: troch", cz">:
w•la: – do >rodka
wy•la: – poza pojemnik, wy ^ od
z•la: – wierzchni' warstw"
z•la: si" – zsiusia: si", siu ^ tu
roz•la: – 1. rozprzestrzeni:
ciecz po powierzchni,
2. rozdzieli: j' ˘
rozlewnia
~lecie: 1. ¯ lot, lata:, 2. biega:&
s=owotw. zwi'zane z pada: ˘
polecia= jeden na drugiego ]upad=\,
rozlecia= si" – rozpad= si"&
za•lecie: – na miejsce, do celu
na•lecie: – osadzi: si", ¯ nalot
po•lecie: – pobiec
u•lecie: – do g[ry
prze•lecie: – od punktu A do B
przy•lecie: – przyby:, lotem
ob•lecie: – dooko=a
do•lecie: – do celu, lotem, przy-
lecie:, do ^ za ^ przy
od•lecie: – wyby:, lotem
pod•lecie: – troch", w pobli/e
nad•lecie: – zbli/y: si", lotem
w•lecie: – do >rodka
wy•lecie: – poza obr"b, wy ^ od
z•lecie: – z g[ry, w d[=
roz•lecie: – rozpa>: si" na kawa=ki
~leczy: czas niedok. ¯ lek(arstwo.
przywraca: do zdrowia lekami.
s=owotw. pokr. lekarz i kaleka ]$\ ˘
leczy:  ka•leczy:, ˚002.A.
wg mSjp 1969, leczy: «zwalcza: cho-
rob", zapobiega: chorobie, stara: si"
przywr[ci: zdrowie za pomoc' lek[w,
zabieg[w; usuwa: lub =agodzi: dole-
gliwo>ci; uzdrawia:, kurowa:».
ros. lehit;-leczit,
ang. to treat, to cure ]kurowa:\.
za•leczy: – czas dok., dora{nie,
powstrzyma: dalszy
rozw[j choroby
pod•leczy: – troch", niezupe=nie
wy•leczy: – ca=kowicie
~lega: czas niedok., ˘ dok. lec ˘
polec, poleg=y.
¯ niem. liegen ]le/e:\, ang. lay ˘
delay ]zwleka:, odk=ada:\.
s=owotw. pokr. =o/y: ¯ =o/ ]k=am,
k=ad\ ˘ przyk=ad ]przy=o/enie\, =o/e
]legowisko\, =o/ysko ]np. rzeki,
koryto\.
znczeniowo pokr. `stawa: ¯ sta:;
le/e:  sta:, koncepcji s=owotw. 018
ros. le'at;-le/at ]le/e:\, ang. to lie,
to be laid up.

za•lega: – oci'ga: si" z p=atno>-
ciami, zwleka:
na•lega: – wielokrotnie dopomina:
si", nastawa:
po•lega: – zda: si" na kogo>, co>,
wierzy: w niezawod-
no>:, pewno>:
u•lega: – poddawa: si" komu,
czemu, uznawa:
zwierzchno>:
u ^ pod ^ przy
przy•lega: – blisko, przystawa:
ob•lega: – dooko=a, ca=kowicie,
˘ ob=o/nie chory
do•lega: – sprawia: b[l, przykro>:;
dolegliwo>:
pod•lega: – zale/e:, poni/ej by:
wy•lega: – gromadnie, t=umnie, na
zewn'trz, np. z grodu
wy•legiwa: si" – le/e: d=ugo
roz•lega: si" – w r[/ne strony
~lepi: formowa: z materia=u plas-
tycznego, szczeg[lnie z gliny,
borowiny ˘ lepianka ]chata z gliny\.
za•lepi: – poprawi: stan lepem,
np. zalepi: dziur"
na•lepi: – 1. przylepi:, na ^ przy
2. wiele, np. garnk[w
u•lepi: – u(wy•tworzy: lepi'c
np. ba=wana ze >niegu
przy•lepi: – przytwierdzi: klejem,
lepem
ob•lepi: – dooko=a
do•lepi: – do(przy•da:
od•lepi: – zdj': przyklejone
pod•lepi: – troch", od do=u,
w•lepi: – 1. wklei: co w czym,
2. wlepi: >lipia, oczy
– wpatrzy: si" upor-
czywie,
3. wymierzy: kar"
biciem ˘ wlepi: komu
wy•lepi: – na zewn'trz,
np. >ciany plakatami
z•lepi: – z='czy: klejem, lepem
¯ zlepek ]lu{ne infor-
macje zebrane i po='-
czone w jedno>:\
roz•lepi: – w wielu miejscach
~le{: wlec si", sun': si", ci'gn':,
i>: wolno.
¯ ang. lazy ]leniwy\.
s=owotw. pokr. =azi:, =zy, pe=za:,
p=az, p=oza.
za•le{: – dowlec si"
po•le{: – powlec si"
prze•le{: – na drug' stron"
od•nale{: – odszuka:
pod•le{: – zbli/y: si"
w•le{: – do >rodka
wy•le{: – na zewn'trz, do g[ry
z•le{: – z g[ry
roz•le{: si" – czas dok. roz=azi: si"
zna•le{: – napotka: w drodze
=a/enia; znalezisko
GENEZA S+ØW
wyna•le{: – wymy>le: co> nowego,
utworzy:, skonstruo-
wa:, ¯ wynalazek
~l"ka: czas niedok. ¯ l"k ]obawa,
ang. fear\, straszy: ¯ strach
¯ str ]wieksz-y(e\ % ach.
znaczeniowo pokr. l"ka:  n"ka:.
prze•l"kn': si" – na wskro>,
napawa: obaw'
z•l"kn': si" – przestraszy: si"
~liczy: ¯ 1. lik ]liczba\ ˘ bez liku,
2. osoba “licem” zwana, cz=ek.
za•liczy: – 1. w='czy: do grupy,
2. wzi': na poczet,
przypisa: czyn komu,
da: komu kredyt,
3. w='czy: na poczet
sp=aty d=ugu, ¯ zaliczka
na•liczy: – doda:, na ^ do
po•liczy: – doda: ka/de “lico”
]cz=eka\ z osobna
prze•liczy: – ca=o>:, na wskro>
prze•liczy: si" – omyli: si" w licze-
niu, zawie>: w swoich
przewidywaniach
ob•liczy: – uzyska: wynik
do•liczy: – do(przy•da:(='czy:
od•liczy: – odj':
pod•liczy: – zsumowa:, od do=u,
w•liczy: – doliczy:, w='czy:
wy•liczy: – ka/demu z osobna
z•liczy: – doda:
roz•liczy: – przydzieli: kwoty
roz•liczy: si" – rozliczy: siebie z kim
~liza: czas niedok.
wysuni"tym j"zykiem przesuwa:
po czym, np. po talerzu ze >ladami
jad=a.
zakrawa /e lizard podstaw' s=owotw.,
szczeg. p=az wysuwaj'cy cz"sto j"zyk,
ang. lick nie wykluczone.
ros. lizat;-lizat, ang. to lick.
za•liza: – czas dok., zatrze:
ci'g=ym pocieraniem
ob•liza: si" – zdj': resztki z ust
pod•liza: si" – przymili: si" pochleb
-stwem;
lizus ]pochlebca\
wy•liza: – ca=kowicie
z•liza: – usun': lizaniem
liz•n': – zna: powierzchownie
~=ama: ]si"\ czas niedok.,
1. niszczy: stan fizyczny poprzez u-
/ycie si=y ponad wytrzyma=o>: mate-
ria=u, prowadz'c do rozdzielenia ca=o-
>ci na cz">ci, kruszenia si" ]np. lodu\
˘ =ama: lody ˘ lodo=amacz, =ama:
ga="zie na ognisko, z=ama: nog",
2. w przen. narusza: integralno>:,
uczciwo>: ˘ k=ama:, za=ama: si" pod
presj', naciskiem&
za•=ama: – ostro zmieni: bieg,
kszta=t, ¯ za=om, =om
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
za•=ama: ]si"\ – straci: nadziej",
upa>: na duchu
na•=ama: – wiele
po•=ama: – na kawa=ki
u•=ama: – cz">:
prze•=ama: – na wskro>, ¯ prze=om
przy•=ama: – troch", nad=ama:
ob•=ama: – oderwa:
od•=ama: – oddzieli: =amaniem
pod•=ama: – troch", cz">ciowo
nad•=ama: – troch", cz">ciowo
w•=ama: ]si"\ – do >rodka, si=',
bezprawnie
wy•=ama: – wy=om uczyni:
z•=ama: – 1. naruszy: ca=o>:
nadmiern' si=', np.
z=ama: nog", r"k"
roz•=ama: – rozdzieli: na cz">ci
~=apa: czas niedok. ¯ =apa ]ko<czy-
na zwierza, w tym wypadku psa lub
kota\ ˘ czas dok. =api: ]si"\, z=apa:.
s=owotw. pokr. =apanka.
znaczeniowo pokr. chwyta:, j':,
=owi: ¯ =[w ˘ po=[w, ob=owi: si".
ros. lovit;-=owit, xvatat;-chwatat
]chwyta:\, ang. to catch.
na•=apa: – wiele, np. ryb
po•=apa: – licznych zbieg[w
u•=api: si" – uchwyci: si"
przy•=apa: – na gor'cym uczynku
ob•=api: – dooko=a
pod•=apa: – troch", podchwyci:
wy•=apa: – wychwyci:, wy=owi:&
1. wszystk-ich(o,
2. cz">: z ca=o>ci, np.
niekt[re d{wi"ki z
ha=asu, zgie=ku,
b="dy z publikacji
z•=apa: – czas dok. ¯ =apa:
~=atwi: czas dok. ¯ =atwo ]lekko\.
wg mSjp 1969, za=atwia: – za=atwi:
‘zako<czy: jakie> czynno>ci w okre>-
lonym zakresie, rozstrz'sa:, rozstrzy-
ga: jak'> spraw" z kim zaintereso-
wanym»,
‘za=atwi: co szybko, natychmiast»,
«za=atwi: co bez niczyjej pomocy,
samodzielnie, samowolnie»,
«unieszkodliwi: kogo, uniemo/liwi:
mu dzia=alno>:»,
` si"& «oddawa: mocz lub ka=».
u=atwi: «sprawi:, /e co> staje si" =atwe
lub =atwiejsze; uczyni: co =atwym po-
konuj'c lub omijaj'c trudno>ci»
˚“mas=o ma>lane”.
ros. ustanovit;-ustanowit,
ang. to settle, to arrange,
]interesy\ to transact.
za•=atwi: – czas dok., pozytywnie
zako<czy: spraw",
po my>li
u•=atwi: – uczyni: l/ejszym do
wykonania, przyst"p-
niejszym, u ^ po ^ za

~='czy: spaja:, jednoczy:.
¯ s=aw.-pol. =uk ]kab='k i ci"ciwa ='-
cz'ca dwa ko<ce kab='ka\, U ˘ Å, ´.
s=owotw. pokr. prze="cz, na="cz.
za•='czy: – do='czy:, ¯ za='cznik
po•='czy: – zetkn': i powi'za:,
¯ po='czenie np. na
styk, na zak=ad, lotni-
cze i inne
prze•='czy: – z jednego na drugie
przy•='czy: – do='czy:, przy ^ do
do•='czy: – doda:, doci'gn': do
zespo=u
od•='czy: – oddzieli:
pod•='czy: – do='czy: do zespo=u
w•='czy: – zespoli:, w obieg
wy•='czy: – 1. wydzieli:, wyod-
r"bni: z ca=o>ci, st'd
2. przerwa: obieg,
3. uwolni:, wydali:,
usun':; wy='cznik
z•='czy: – zespoli:
roz•='czy: – oddzieli: od zespo=u
~=owi: czas niedok. ¯ =[w, s=owotw.
podst. ang. bow ]=uk\ }bo=|, BW.
1. =apa:, chwyta: wszelkimi sposo-
bami, szczeg. dzikie zwierz"ta i ryby,
2. pilnie s=ucha:, wyt"/a: uwag",
chwyta: ka/de s=owo.
ros. lovit;-=owit, ang. to hunt
]polowa:, s=owotw. podst. hund\.
u•=owi: – uj':, pochwyci:
ob•=owi: si" – naby: czego wiele
wy•=owi: – wychwyci:, uj':
sedno, rzecz szukan',
szczeg. co> z tekstu
z•=owi: – czas dok.
~=o/y: ]si"\ czas dok.
¯ ang. to lie ]1. le/e:, 2. k=ama:\
¯ >redniow. ang. lien.
le/ ^ =o/ ^ k=adk=am
za=o/ ^ zak=ad ^ zak=am
za=o/enie ^ zak=amanie,
za•=o/y: – za•k=ad ]=o/ ^ k=am\ ˘
przy•k=ad – przy•=o/enie ]do•datek\.
s=owotw. zwi'zane z po=[g, po=o/na,
lega:, da: ˘ =o/y: }na co| – dawa:,
po•=o/y: si" – za•dawa: si" }z kim|;
tak/e zwi'zane ze stawi:& stawi: 
=o/y: ˘ staw, ze¶staw  z•=o/enie.
za•=o/y: – czas. dok. ¯ zak=ada:,
tj. ustanawia:
za•=o/y: ]si"\ ¯ zak=ada: ]si"\
na•=o/y: – wiele,
np. wysi=ku, drogi
po•=o/y: – w poziom
u•=o/y: – skomponowa:, u ^ po
prze•=o/y: – z jednego na drugie&
z miejsca na miejsce,
z j"zyka na j"zyk
przed•=o/y: – przedstawi: co komu
przy•=o/y: – przyda:, przystawi:
ob•=o/y: – dooko=a, zupe=nie;
ob=o/nie chory
do•=o/y: – doda:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
od•=o/y: – na bok, odstawi:
pod•=o/y: – od spodu
nad•=o/y: – wi"cej da:
w•=o/y: – do >rodka
wy•=o/y: – na zewn'trz
z•=o/y: – 1. odda:, np. bro<,
przysi"g",
2. zestawi:, ¯ sk=ada:
roz•=o/y: – rozdzieli: na cz">ci
z innych&
bar•=o/y: ¯ bar=[g ]legowisko nie-
d{wiedzia\ ¯ bar ]nied{wied{, ang.
bear ¯ >redniow. ang. bere ¯ bera\,
st'd przeniesione na inne legowiska
zwierz't, a nawet na pos=ania ludzi
w skrajnie zaniedbanych wypadkach
~=upi: ¯ =upie/ ]grabie/\ ¯ =up.
1. rabowa:, grabi:, zdziera:,
bezprawnie i si=' zabiera: mienie,
2. uderza: mocno, bi:, t=uc.
s=owotw. pokr. =upina,
oba od =ac. lupus ]wilk\, niem. wolf
– ulubione imi" =upie/c[w, rabusi[w,
naje{d{c[w& Adolf, Rudolf,
Wolfgang, i inne, ˚grabi:.
ob•=upi: – zupe=nie,
ze wszystkiego
w•=upi: – lanie sprawi:, pobi:
wy•=upi: – na zewn'trz; oczy
z•=upi: – z=oi: sk[r", pobi:,
poturbowa:, st=uc
~maca: czas niedok. ¯ macka
]narz'd dotykowy i chwytny\,
wyczuwa: co za pomoc' dotyku,
dotyka:, szczeg. lubie/nie.
s=owotw. pokr. ckn':  tkn': ˘ po
omacku ]w ciemnym pomieszczeniu
kierowa: si" dotykiem r'k\, ockn': si"
]wr[ci: do stanu odbierania zmys=ami
otaczaj'cej rzeczywisto>ci\.
ros. ]upat;-szczupat,
ang. to touch, to feel, to finger,
]po ciemku\ to grope ]about\.
na•maca: – natkn': si"
macaniem
po•maca: – przez chwil"
ob•maca: – dooko=a
wy•maca: – wyczu: macaniem
Nie nale/y&
maca ¯ hebr. matzoth ]p=aski, cienki
kawa=ek bezdro/d/owego chleba\
~maga: czas niedok. ¯ m[c ¯ moc
]si=a, magia\.
ros. ]wspiera:\ podder'ivat; -
poddier/iwat, ]pomaga:\ pomagat;-
pomagat, ]m[c\ moh;-mocz, byt;
v sostoqnii-byt w sostojanii,
]g[r" wzi':\ vzqt;-wzjat lub
oder'at;-odier/at verx-wierch,
ang. ]wspiera:\ to support;
]g[r" bra:\ to prevail;
]warunki stawia:\ to set up front
condition]s\, requirement]s\,
]zmaga: si"\ to struggle.
s=owotw. pokr. ˚m[c ˘ m[g=, mog=a.
po•maga: – wspiera:, zasila:
prze•m[c – pokona:, g[r" wzi':
do•maga: si" – /'da:; niedomaga: –
chorowa:, dos=.
w niemocy by:
wy•maga: – warunki stawia:,
¯ wym[g ]przymus\
z•maga: si" – wda: si" w zapasy,
si=owa: si" z czym
lub kim, usi=owa:
~malowa: czas niedok. ¯ malarz.
1. powleka:, pokrywa: co farb',
lakierem; nadawa: czemu kolor;
barwi:,
2. tworzy: obraz, podobizn",
dzie=o malarskie.
malowa: si" – pokrywa: policzki r[-
/em, rz"sy – tuszem, usta – szmink'.
ros. risovat;, pisat; kraskami,
ang. to paint.
za•malowa: – czas dok.
zakry: farb'
na•malowa: – czas dok., wykona:
malunek, obraz
po•malowa: – czas dok., za ^ po
u•malowa: si" – pokry: twarz
kosmetykami
prze•malowa: – z jednego na drugie
o•malowa: – dooko=a, opisa:,
zwykle z=o>liwymi
epitetami
do•malowa: – doda: malowaniem,
doko<czy: malowania
od•malowa: – na nowo,
malowaniem
wy•malowa: – ca=o>:, do ko<ca
~marzn': }r-z| czas niedok.
¯ mr[z }mraz| Ø ^ A ˘ mrazmar-z.
1. >cina: si", krzepn': od mrozu,
zmienia: wod" w l[d,
2. odczuwa:, cierpie: zimno.
ros. mërznut;-mier-znut,
zamërz-at;/nut;-zamierz-at(nut,
ang. to freeze, to feel cold.
za•marzn': – czas dok., >ci': si"
pod wp=ywem mrozu,
szczeg. woda w rzece
prze•marzn': – na wskro>, na wylot
od•marzn': – odtaja:
wy•marzn': – ulec zniszczeniu pod
wp=ywem mrozu
z•marzn': – czas dok., troch"
~marzy: sobie czas niedok., >ni:,
¯ mary ]sen\.
chcie: by rzeczy przyjemne zdarzy=y
si", rozmy>la: o nich by urzeczy-
wistni=y si".
ros. mehtat;-miecztat,
ang. to dream, to fancy.
za•marzy: sobie – czas dok., za-
chcie:, zapragn':
po•marzy: sobie – po ^ za, przez
czas pewien

wy•marzy: sobie – wy>ni: sobie
roz•marzy: si" – da: ogarn': si"
marzeniami
~maza: ¯ ma{, smar, substancja
lepka, u/ywana do zmniejszenia
skutk[w tarcia stykaj'cych si"
cz">ci maszyn.
za•maza: – czas dok. ¯ maza:
na•maza: – wiele
po•maza: – czas dok., za ^ po,
pomazaniec bo/y –
tak o namaszczonym
Jezusie Chrystusie,
olejkiem, nie mazi'
u•maza: si" – czas dok.
wy•maza: – na zewn'trz
z•maza: – znie>: win" przez
zamazanie jej
roz•maza: – w r[/ne strony
~m"czy: czas niedok. ¯ m"ka ¯
s=aw.-ros. muka, U ˘ Å, ´.
przedrostki czyni' go dokonanym.
s=owotw. pokr. m'ka ]m"ka ˘ dope=n.
unikn': m'k\.
u/ycie si=y do granic ludzkiej wy-
trzyma=o>ci, lub poza ni'.
ros. muhit;-muczit, ang. to torture.
za•m"czy: – czas dok. ¯ m"czy:,
m"k' na >mier:
na•m"czy: si" – wiele natrudzi:
po•m"czy: – wszystkich,
pomordowa:
pom"czy: si" – troch", czas jaki>
prze•m"czy: si" – nadmiernie
wy•m"czy: – uzyska: w drodze
m"ki, u/ywania si=y
z•m"czy: – czas dok. ¯ m"czy:
~mi': czas niedok.
¯ m ]wielokrotnie, multiple\ % j':.
przydawa: zmarszczek >ciskaniem,
gnieceniem, szczeg. w d=oni, odzie/
– siedzeniem na niej.
ros. mqt;-mjat ˘ izmqt;, smqt;,
ang. to rumple, to crumple.
po•mi': – w wielu miejscach
wy•mi': – ca=kowicie, zupe=nie;
wymi"
z•mi': – czas dok., sciskaniem,
gnieceniem
~mieni: czas dok., ¯ `mienia: ¯
miano ]nazwa ¯ zwa:\;
wg mSjp 1969, mieni: – czas niedok.
s=owotw. pokr. mianownik.
ros. pereobrazovyvat; ˘
pereobrazit;-piereobrazit,
pominat;-pominat, pomqnut;,
ang. to transform, to mention.
za•mieni: – czas dok. ¯ mieni:,
da: co> za co>,
za ^ wy
prze•mieni: – przeistoczy: si",
przeobrazi: si"
od•mieni: – gram. utworzy: inny
GENEZA S+ØW
przypadek; odmiana,
odmiany ro>lin
pod•mieni: – w miejsce, na miejsce;
podmiana
nad•mieni: – troszk", wspomnie:
napomkn':
wy•mieni: – na co innego, za ^ wy
z•mieni: ]si"\ – nabra: innej formy,
by: innego uk=adu,
charakteru, sytuacji;
zmiana
roz•mieni: – na drobne inne
~mierzy: ¯ miara ¯ s=aw.-ros. mera;
1. przyk=ada: miar" do przedmiot[w,
dos=ownie i w przeno>ni,
2. celowa:.
s=owotw. poch. w miar" – dostatnio,
mierny – dostateczny, Kazimierz
– miernie m[wi'cy ¯ kazi: ^ m[wi:,
mierzeja – miernie p=yn'ca ¯ reqt;
]p=yn':\ ¯ gr. panta rhei ]wszystko
p=ynie, ang. all things are in flux\.
za•mierzy: – czas dok., ¯ zamiar
na•mierzy: – nacelowa:
po•mierzy: – dokona: pomiaru
kilku rzeczy
prze•mierzy: – przej>: dal, bezmiar,
od punktu A do B
przy•mierzy: si" – spr[bowa:
ob•mierzy: – dooko=a, ¯ obmiar
do•mierzy: – przyda: miary
od•mierzy: – od ca=o>ci odci':, od-
liczy: miar' za=o/ony
odcinek
z•mierzy: – dokona: pomiaru
wy•mierzy: – czy aby trafione
wymiarem, wy ^ od
roz•mierzy: – rozdzieli: stosuj'c
miar", ¯ rozmiar
Nie nale/y&
u•miar(kowanie – w granicach miary
miarkowa: – 1. utrzymywa: w odpo-
wiednich granicach, 2. dochodzi: do
przekonania
~miesza: 1. wymienia: wzajemnie
po=o/enie cz'stek substancji p=ynnych
lub sypkich przez be=tanie, rozrabianie,
k=[cenie; obraca: ˘ obrok ]mieszanka\,
2. myli:, bra: jedno za drugie, nie
odr[/nia: jednego od drugiego.
ros. peremewivat;-pieremiesziwat,
ang. to mix up.
za•miesza: – czas dok. ¯ miesza:,
kr[tko, raz jeden;
zamieszanie zrobi:
na•miesza: – wiele
po•miesza: – r[/ne rzeczy, ='cz'c
jedno z drugim
do•miesza: – doda: do mieszaniny,
domieszka
w•miesza: – do >rodka
wy•miesza: – wszystko
z•miesza: si" – chwilowo straci:
swoje my>li, zamiar
roz•miesza: – rozrobi:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
~mieszka: czas niedok. ¯ Mieszko
]$\ †992 A.D., pierwszy osiad=y
w=adca Polan w Wielkopolsce czyt.
w Starej Polsce, tj. w wiekach
ci'g=ych w"dr[wek plemion.
za•mieszka: – czas dok., zacz':,
osi'>: na sta=e
w danym miejscu
po•mieszka: – troch"
prze•mieszka: – od czasu A do B
Nie nale/'&
o•mieszka: – zaniedba: ˘
nie omieszka:
do•mieszka – dodatek sk=adnik[w
~mie>ci: czas dok. ¯ miasto ¯
miejsce, s=aw.-ros. mesto-miesto,
ang. to place in.
za•mie>ci: – w(do-='czy: do innych,
przy okazji, np. og=o-
szenie, reklam", w co-
dziennej gazecie
po•mie>ci: – da: dostatecznie du/o
miejsca na z=o/enie,
¯ pomieszczenie,
zwykle cz">: budynku
jak magazyn, komora
u•mie>ci: – zawrze: co w czym
prze•mie>ci: – prze-nie>:(wie{:,
z miejsca A na B
z•mie>ci: ]si"\ – znale{: si"
w granicach, obr"bie
roz•mie>ci: – w r[/ne strony
~mie>: czas dok. ¯ miota: ]rzuca:,
ciska:, wierzga:, kida:, ˚rzuci:\.
przesuwa: okruchy mio=t' ¯ ros.
metla-miet=a ]ang. broom, besom\.
s=owotw. pokr. >mie:, zamie:.
ros. metenie-mietenie,
ang. to sweep.
za•mie>: – czas dok.
o•mie>: – dooko=a
pod•mie>: – troch"
w•mie>: – do >rodka
wy•mie>: – na zewn'trz
z•mie>: – z wierzchu, zrzuci:
roz•mie>: – w r[/ne strony
~mi=owa: czas niedok. ¯ mi=o>:.
zapalonym by: do kogo lub czego,
garn': si", ci'/y: cz"sto my>l'.
dawne& lito>:, przebaczenie 
s=aw.-ros. Gospodi, pomi=uj ¯ pomi-
=owanie ]ang. pardon, forgivness,
mercy\.
znaczeniowo pokr. kocha:.
ros. l[bit;-liubit,
ang. to love, to be fond of, to like.
u•mi=owa: – zakocha: si"
przy•mila: si" – blisk' obecno>ci'
z•mi=owa: si" – zlitowa: si"
roz•mi=owa: si" – rozkocha: si"
Nie nale/'&
po•mi=owanie – lito>:, przebaczenie
za•mi=owany – za(na-palony.

~min': czas dok. ¯ mija:.
zostawi: co w tyle, za sob' ]za sob' –
czas przesz=y, przed sob' – przysz=y,
nadchodz'cy\, st'd
1. przej>:, przejecha: obok czego
lub kogo,
2. up=ywa:, przechodzi: ]bez-
powrotnie\; ustawa:, ko<czy: si".
s=owotw. pokr. mijanka ]miejsca na
w'skiej drodze gdzie pojazdy jad'ce
z przeciwka mog' min': si"\.
ros. minovat;-minowat,
ang. to pass.
po•min': – opu>ci:, po ^ u,
nie uwzgl"dni:,
przej>: obok
prze•min': – przej>: w przesz=o>:,
up=yn':, zanikn':
o•min': – dooko=a, obej>: bokiem,
jak woda – filar, szczeg.
rzecz stoj'c', w bezruchu
wy•min': – zostawi: za sob', szczeg.
o pojazdach jad'cych w
przeciwn' stron"
roz•min': si" – w r[/ne strony, nie
w parze, bokiem, np.
rozmin': si" z prawd'
~minowa: czas niedok. ¯ mina.
zak=ada: miny – =adunki wybuchowe
dzia=aj'ce samoistnie lub w sieci.
ros. minirovat;-minirowat,
ang. to mine ]to set an explosive
charge in a container, buried in the
ground for destroying enemy objects
on land, or placed in the sea for
destroying enemy ships\.
za•minowa: – czas dok.
za=o/y: system min
pod•minowa: – od spodu
roz•minowa: – usun': miny
~miota: czas niedok., ˚mie>:.
~mkn': czas niedok. ¯ myka:.
1. biec susami jelenia, 2. ¯ zamek.
s=owotw. pokr. migiem, w mgnieniu
oka.
ros. 1. mhat;sq-mczatsja,
2. zakryvat;-zakrywat,
zatvor-qt;/it;-zatwor-jat(it
ang. 1. to flit, to fleet, to bolt, to whisk
away, 2. to shut, to close.
za•mkn': – czas dok., odci':, uda-
remni: wszelki ruch
przez otw[r, np. drzwi,
okno, szyjk" butelki
po•mkn': – biegiem, przed siebie
u•mkn': – zbiec niezauwa/enie
prze•mkn': – zwykle b=yskiem,
przez my>l
przy•mkn': – zamkn': cz">ciowo
do•mkn': – doko<czy: zamkni"-
cia uchylonych drzwi
ode•mkn': – odtworzy:, np. drzwi
wy•mkn': si" – zr"cznie wydosta:
si" i zbiec
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
ze•mkn': – zbiec z matni
~mno/y: czas niedok. ¯ ]liczba\
mnoga ¯ m % noga, G? ˘ no/ny.
s=owotw. pokr. mno/-enie(nik(na(ny.
ros. umno'-at;/it;-umno/-at(it,
razmno'-at;/it;-razmno/-at(it,
uvelihi-vat;/t;-uwielicziwat.
ang. to multiply, 2. to increase in
number, to magnify, to augment.
za•mno/y: si" – czas dok., zal"gn':
na•mno/y: si" – narodzi: si" wiele
po•mno/y: – jeden sk=adnik
przez drugi
prze•mno/y: – jeszcze raz,
powt[rzy: mno/enie
roz•mno/y: si" – rozrodzi: /ywe
organizmy, cz"sto
uci'/liwe, np. myszy;
powi"kszy: liczb"
~mocowa: czas niedok. ¯ moc
]twierdza, ros. krepost;-krepost s=o-
wotw. pokr. krepit;, pol. krzepi: ^
wzmacnia:\. moc ^ magia ^ si=a.
u•mocni:  wz•mocni:,
mocarz ]si=acz\.
ros. ¢borot;-borot ˘ borot;sq
]mocowa: si", zmaga: si", ang. to
struggle, to contend, to wrestle\.
ros. priklep-qt;/it;-priklepjat,
ang. to affix ]firmly\.
za•mocowa: – czas dok., przytwier-
dzi:, przymocowa:,
za ^ przy ^ u
u•mocowa: – przytwierdzi:, przy='-
czy: mocno wi'zaniem
przy•mocowa: – przytwierdzi:,
przywi'za: mocno
~moczy: czas niedok. ¯ mokrz
]woda, silny opad deszczu, ulewa\,
mocz.
ros. mohit;-moczit ]moczy:\,
ang. moisten.
znaczeniowo. pokr. wilgo: ¯ wilga.
za•moczy: – zanurzy: w wodzie
na•moczy: – przez d=ugi czas
u•moczy: – kr[tko
prze•moczy: – na wskro>, na wylot,
szczeg. deszczem
pod•moczy: – od spodu ˘ teren pod-
mok=y, mokrad=o
z•moczy: – kr[tko, z ^ u
roz•moczy: – zniszczy: nadmiernym
moczeniem, np. buty
Nie nale/y do grupy& wy•moczek.
~mordowa: czas niedok. ¯ mortis.
1. mord(erstwo, zbrodnia przez za-
bicie innego cz=owieka, zab[jstwo,
2. mord"ga, udr"ka, m"-ka(czarnia.
ros. 1. ubi-vat;/t;-ubi-wat(t,
2. trudit;sq, muhit;sq,
skuhnaq rabota,
ang. 1. to murder, to kill, to slay,
2. to toil, to drudge.
za•mordowa: – czas dok., doko-
na: morderstwa
po•mordowa: – u>mierci: wielu
u•mordowa: si" – utrudzi: si"
wy•mordowa: – wszystkich, zabi:
z•mordowa: – osi'gn': z trudem
¯ mord"ga
~morzy: czas niedok. ¯ m[r
]1. >mier:, 2. plaga\ ˘ pom[r.
s=owotw. pokr. zmar=(y(a,
muchom[r ]grzyb truj'cy o czerwo-
nym kapeluszu w bia=e kropki\.
s=aw.-ros. morit;-morit,
ang. to kill, to destroy.
za•morzy: – czas dok. ¯ morzy:,
na >mier:
u•morzy: – 1. zamroczy:, szczeg.
alkoholem,
2. prawn., zaniecha:
post"powania
s'dowego
przy•miera: – blisko >mierci
wy•morzy: – ca=kowicie, ludno>:
na >mier:
z•mar=(y(a – skona=(a
Nie nale/y&
po•m[r – plaga
~m[c czas niedok. ˘ dok. m[g=,
mog=-a(o.
s=owotw. baz' mag ˘ pomaga:.
znaczeniowo pokr. zdrowie, krzepa,
zdolnym by:, silnym, na si=ach.
ros. moh;-mocz,
byt; v sostoqnii-byt w sostojanii,
ang. to be able to.
za•nie•m[c – czas dok. ¯ m[c,
zachorowa: ¯
niemoc ^ choroba
po•m[c – mocy udzieli:
u•mocni: – poprawi: stan, szczeg.
obietk[w nara/onych
na zniszczenie, np.
fortyfikacji, tam
prze•m[c – pokona:, g[r" wzi':,
przewa/y:
do•po•m[c – doda: pomocy
wz•mocni: – pokrzepi:, wz ^ u
wzmocni: si" – posili: ¯ posi=ek
wy•m[c – co> na kim>, si='
z•m[c – pozby: si", si='
~m[wi: 1. kaza:, 2. powiada:, gada:&
s=owotw. zwi'zane z rzek' ˘
s=aw. tako reka ]rzecz'c tak\, rzec,
potok s=[w, p=ynna mowa.
ros. govorit;-goworit,
ras/skazyvat;,
ang. to speak, to say, to tell, to talk.
za•m[wi: – nakaza: wykonanie
na•m[wi: – nak=oni:, wp=yn':
po•m[wi: – pos'dzi:
u•m[wi: si" – uzgodni:
prze•m[wi: – poda: do wiadomo>ci
przy•m[wi: – przyci': komu mow'
ob•m[wi: – dooko=a, plotkowa:

o•m[wi: – nakre>li:, opisa:
¢do•m[wi: – uzgodni:, porozumie:
si" ˘ niedom[wienie
od•m[wi: – 1. odrzuci: mow',
2. odm[wi: r[/aniec
pod•m[wi: – nak=oni:, podjudzi:
w•m[wi: – sk=oni: do uwierzenia
wy•m[wi: – wypowiedzie:
z•m[wi: si" – um[wi: si"
roz•m[wi: si" – zako<czy: rozmow"
i rozej>: si"
~mrozi: czas niedok. ¯ mr[z.
temperatur' poni/ej 0 °C zmienia:
stan ciek=y w sta=y, stan skrajnie niski
dla funkcjonowania cia=a, lodowaty,
>cina: lodem.
s=owotw. pokr. mro{ny, mro{nia,
mro/arka, mro/onka, zamra/a:,
odmro/enie, odmra/alnia.
ros. zamr-a'ivat;/ozit;,
ang. to freeze ¯ frost.
za•mrozi: – czas dok. ¯ mrozi:,
spowodwa: bezruch&
1. cieczy – nisk' temperatur',
2. kapita=, pieni'dze – bez mo/li-
wo>ci przelewu przez d=ugi czas
}w mSjp 1969& bez zysku ]$\|.
prze•mrozi: – cz">ci cia=a, mrozem
od•mrozi: – 1. uszkodzi: mrozem
tkanki sk[rne cia=a,
2. usun': skutki dzia=ania mrozu
wy•mrozi: –
1. zniszczy: wegetacj" mrozem,
2. wystudzi:, wyzi"bi: izb"
roz•mrozi: – przywr[ci: stan
przed zamro/eniem; roz ^ od.
~mrze: czas niedok. ¯ >mier:
¯ niem. schmerz ]bole>:\, cz"sto
>mier: poprzedzaj'c'.
za•mrze: – 1. zanikn': w spos[b
naturalny, szczeg. tak o ro>-
linach, za ^ wy,
2. znieruchomie:, zdr"twie:,
z granicznego strachu, trwogi
po•mrze: – umrze:, po ^ u
u•mrze: – sko<czy: >mierci'
przy•miera: – blisko, g=odem
obu•miera: – zupe=nie, zanika:
stopniowo, wymiera:
wy•mrze: – zupe=nie, ca=kowicie
ze•mrze: – umrze:, za ^ u ^ po
~murowa: wznosi: budowl"
z cegie= i zaprawy, lub kamienia.
ang. to mason, to build in bricks
]or to build in stone\.
za•murowa: – pokry: murem
woln' przestrze<
przy•murowa: – przy='czy: murem
ob•murowa: – dooko=a
do•murowa: – przyda: murem
pod•murowa: – od spodu,
podmur[wka
nad•murowa: – u g[ry
nadmur[wka
GENEZA S+ØW
w•murowa: – do >rodka
wy•murowa: – czas dok. ¯ murowa:
~my: czas niedok.
usuwa: brud za pomoc' wody, myd=a,
>rodk[w chemicznych, szczotek,
g'bki.
ros. myt;-myt, vymyt;-wymyt,
umyvat;-umywat,
omy-vat;/t;-omy-wat(t,
umy-vat;sq/tsq-umy-watsja(tsja,
]to wash away, off\ smy-vat;/t;,
]to wash up\ myt; posudu,
ang. to wash.
u•my: – usun': brud za pomoc'
wody, u ^ pod
prze•my: – obmy: po wierzchu
ob•my: – usun': brud z wierzchu
do•my: – doko<czy: mycia
od•my: – myj'c, oczy>ci:
pod•my: – od spodu
wy•my: – o wodach p=yn'cych&
unie>:, usun': piasek,
/wir, z brzeg[w, dna
z•my: – usun': brud, warstw"
czego za pomoc' mycia
zmy: si" – usun': si"
roz•my: – o p=yn'cej wodzie&
rozpu>ci: i roznie>:
warstw" ziemi
Nie nale/y&
pomyje – ciecz po myciu wod' talerzy
i naczy< z resztkami posi=ku, u/ywana
do karmienia >wi<.
~myka:, ~mkn': 2 r[/ne rdzenie&
1. czas niedok. ¯ mkn': ¯ mgnienie
]szybko\, np. oka; pomy=ka ]oszibka\.
biec tak szybko, r'czo, jak jele<.
ros. bystro proxodit;,
ang. to fleet; blink of an eye
sobirajsq ]wyno> si", zbieraj si"\,
po•myka: – gna:, p"dzi:
u•mkn': – zbiec
wy•mkn': si" – spod kontroli, zbiec
ze•mkn': – zbiec, ¯ zmyka: ˘
zmykaj st'd – uciekaj
2. czas niedok. ¯ zamek
]1. mechanizm u drzwi, w otworze,
ang. lock, 2. twierdza, ang. castle\.
ros. zaperat;, zakryt;,
ang. to shut.
za•mkn': – czas dok. ¯ zamyka:,
ca=kowicie
przy•myka: – cz">ciowo
do•myka: – do ko<ca
od•myka: – odtwiera: ¯ otw[r
~my>le:, ~my>la: czas niedok. ˘
~my>li: czas dok.
¯ my>l ]wytw[r pracy m[zgu\.
s=owotw. pokr. duma:, zamierza:.
za•my>li: si" – czas dok., zaduma:
na•my>li: si" – wiele my>le: o tym
po•my>le: – przez chwil"
u•my>li: – zamierzy: si"
u ^ za ^ przy
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
prze•my>le:
– my>l' na wskro>,
na wylot
ob•my>li: – ca=kowicie, zupe=nie
do•my>li: si" – doda: reszty,
¯ domys=
wy•my>la: – 1. tworzy: w my>li,
¯ wymys=,
2.a k=ama:,
2.b. z=orzeczy:,
wyzywa:, =aja:
z•my>l-a:(i: – uroi:, sk=ama:
¯ zmy>lenie
roz•my>li: si" – odej>: od zamiaru
~nie>: ¯ nos ]g[ra, stos, kupa\;
pospolicie rozumiane jako przemiesz-
czenie rzeczy pieszo ]w przeciwie<-
stwie do transportu pojazdem – wie{:\,
w r"ku lub r"kach, b'd{ na plecach.
ros. nosit;-nosit, ang. to carry.
za•nie>: – do celu, pieszo
na•nie>: – wielokrotnie przynie>:
po•nie>: – da: si" komu, czemu
˘ ponosi mnie }krew|,
poni[s= wilk razy kilka
– ponie>li i wilka
u•nie>: – ud{wign':
prze•nie>: – od punktu A do B
przy•nie>: – tu, sk'd in'd, pieszo
ob•nie>: – wszem wok[= ˘
obnosi: si" dum'
do•nie>: – do celu, zanie>:,
do ^ za ^ przy
od•nie>: – z powrotem
pod•nie>: – od spodu, do g[ry
w•nie>: – do >rodka
wy•nie>: – na zewn'trz
z•nie>: – w d[=
wz•nie>: – w g[r"
roz•nie>: – rozproszy:
~nikn': czas niedok. ¯ nic.
stopniowo przechodzi: w stan nico>ci,
rzecz nieistniej'c'; nikn': z oczu.
przeciwie<stwem jawi: si" ˘ pojawi:,
ujawni:, wyjawi:, przejawi:, i inne.
wg mSjp. 1969, nikn':&
1. «stawa: si" niewidocznym; znika:»,
2. przestawa: istnie:, gin':, zanika:»,
3. «o ludziach& chudn':, s=abn':».
ros. ishezat;-isczezat,
ang. to disappear, to be lost to view.
za•nikn': – czas dok., w spos[b
naturalny
u•nikn': – uchroni: si", cz"sto
wykonaniem uniku
prze•nikn': – na wskro>, na wylot,
prze-jrze:(patrzy:
w•nikn': – do >rodka
wy•nikn': – na zewn'trz; wynik
z•nikn': – czas dok. ¯ nikn':,
z oczu
~niszczy: czas niedok. ¯ niczto ]nic\.
unicestwia:, wszelka dzia=alno>:
prowadz'ca do nico>ci, obni/enia
warto>ci, u/yteczno>ci, umy>lnie lub

bezwiednie, stopniowo, systematycz-
nie lub jednorazowo.
znaczeniowo poch. psu:, burzy:,
ruinowa:, t"pi:, drze:, zu/ywa: np.
sta=ym noszeniem odzie/y.
¯ ros. ishezat;-isczezat ]N dodane\,
ang. disappear, ˚nikn':, lub
¯ s=aw.-ros. nihto-niczto ^ ang. no-
thing ˘ nihto'nyj-niczto/nyj ^ ang.
of no importance, insignificant.
ros. unihto'at;-uniczto/at,
razruwat;-razruszat, ]unicestwia:,
ang. to annihilate\ istreblqy;-istre-
bljat, ]zabija:, u>mierca:, ang. to kill\
umer]vlqt;-umierszczwljat,
ang. destroy.
zbiegiem okoliczno>ci lub nie, ros.
stroit;-stroit ]budowa:, wznosi:,
ang. to construct, to build, to erect;
to dipose of, to arrange\  ang. de-
stroy ]burzy:, niszczy:\ ˘ destroyer
]statek\ niszczyciel.
pod•niszczy: – troch", troch" zu/y:
wy•niszczy: – zupe=nie, wyt"pi:
z•niszczy: – czas dok.
~ni/a: czas niedok. ¯ ni/ ¯ niski ¯
is, ys ]woda\; `ni/y: – czas dok.,
ni/  wy/ ]koncep. s=owotw. 002.A\ ˘
przeciwie<stwem `wy/-a:(y:.
czyni: niskim, ni/szym; ruga:, gani:.
ros. uni-'at;/zit;-uni-/at(zit,
spus-kat;/tit;-spus-kat(tit;
rugat;-rugat ]ur'ga:, U ˘ Å, ´\.
ang. to lower ]value\ ˘ to blame, to
abuse, to revile, to rail at, to insult.
za•ni/a: – czas dok., celowo obni-
/a:, szczeg. cen" poni-
/ej warto>ci towaru
po•ni/a: – gani:, ujmowa: warto>-
ci s=owami, zwykle za
wyst"pek, b='d, ur'ga:
u•ni/a: si" – k=ania: si" ˘ forma
grzeczno>ciowa& s=uga
uni/ony  wasza mo>:,
waszmo>: ]wysoko>:\
ob•ni/a: si" – opada:, np. stan w[d
z•ni/a: si" – schyla: si"
Nie nale/y& obni/enie ]depresja\.
~notowa: czas niedok. ¯ nota
]1. zapis, 2. uwaga\.
1. zapisywa: co w pami"ci, zwykle
w skr[cie; robi: notatki;
1.a. rejestrowa:,
2. ocenia:, ceni: ˘
wysoko lub nisko notowany.
ros. za/ot-metat;-za(ot(mietat,
pome-hat;/tit;-pomie-czat(tit,
primie-hat;/tit;-primie-czat(it
zapis-yvat;/at;-zapisy-wat(at.
ang. to note, to take of note.
za•notowa: – czas dok., zapisa:
od•notowa: – 1. zauwa/y:,
2. zapisa:
wy•notowa: – wypisa:, wy ^ od
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
~nowi: czas niedok. ¯ nowy, nowo.
wraca: do stanu pierwotnego, poprzed-
niego; czyni: co na nowo ]ang. anew\.
ros. vozovnov-lqt;(sq)/it;(sq)-
wozonow-ljat(it ¯ snova-snowa,
poprav-lqt;/it;-popraw-ljat(it,
ang. to renew, to resore.
po•nowi: – raz jeszcze, na nowo
od•nowi: – 1. przywr[ci: stan pier-
wotny, usuwa: >lady
zu/ycia, zniszczenia,
2. podejmowa: co na nowo
po czasowej przerwie, po-
wraca: do rzeczy dawnej
~ora: kultywowa: ziemi" –
spulchnia: jej wierzchni' warstw" –
przy pomocy p=uga i koni.
¯ or ]ko<\ ¯ ang. horse ¯ >redniow.
ang. hors ¯ anglosas. hors.
s=owotw. pokr. =ac. aro ]orz"\,
orszak ]ci'g woz[w konnych lub
je{d{c[w\;
wg. mSjp 1969& orszak «grono ludzi
towarzysz'cych komu>; asysta,
poczet» ¯ w"g.
by: mo/e, mo/e zapo/yczony w XIII
wieku gdy W"grzy bili si" z Wo=y-
nianami o gr[d Halicz n(Dniestrem, i
g=owy W"gr[w, Lach[w zje/d/a=y si"
kilkakrotnie w celu uk=ad[w.
ros. paxat;-pachat,
ang. to till, to plough.
za•ora: – czas dok. ¯ ora:
prze•ora: – zora:, ca=o>:
ob•ora: – dooko=a
do•ora: – doko<czy: oranie
od•ora: – od='czy: oraniem,
zwykle bruzd'
pod•ora: – troch", ˘ podorywka
wy•ora: – wydoby: z ziemi,
na zewn'trz, oraniem
z•ora: – zaora:
~pali: 1. niszczy:, grza: ogniem,
nieci:, 2. strzeli:, st'd 3. czynno>ci
z elementem “Ognia#” ]strza=u z broni
palnej, wypalenia z niej\.
za•pali: – wznieci: ogie<,
na•pali: – sporo, np. w piecu
a/ b"dzie ciep=o
pod•pali: – podnieci:
prze•pali: – 1. ca=o>:, na wskro>,
2. od czasu do czasu
prze•pali: si" – ulec uszkodzeniu
wskutek nadmiernego
palenia
przy•pali: – do='czy: do pal'cego
si", np. papierosa
o•pali: si" – promieniami s=o<ca
do•pali: – do ko<ca; niedopa=ek
od•pali: – 1. przenie>: ogie< od `,
np. odpali: papierosa,
2. wystrzeli:, wypali:,
od ^ wy,
3. da: z elementem impetu&
“Ognia#” – odpali: co komu,
cz">: jak' da:
pod•pali: – podnieci:, od do=u,
wy•pali: – 1. ca=kowicie,
2. co w czym, np. dziur", gar-
nek w piecu ˘ wypalarnia,
3. strzeli:; niewypa=,
4. uda: si"; nie wypali=o
]nie uda=o si"\ ¯ niewypa=
s•pali: – czas dok.
roz•pali: – wznieci: ogie<
roz•pali: si" – napali: si", zaogni:
~parzy: czas niedok. ¯ ]gor'ca\
para ]wodna\, gotuj'cej si" wody.
1. dotkn': czym gor'cym do cia=a,
wywo=uj'c tym podra/nienie sk[ry,
2. zalewa: wrz'tkiem i otrzyma:
st'd napar,
3. poddawa: dzia=aniu gor'cej
pary wodnej.
ros. 1. ob'igat;-ob/igat,
obvarivat;-obwariwat ¯ war,
2. i 3 nastavit;-nastawit,
zavarit; haj-zawarit czaj ]herbat"\
ang. 1. to scald, to burn, to scorch,
2. to infuse, to brew ]tea\.
za•parzy: – czas dok., zala: wrz't-
kiem herbat"; napar, za ^ na
po•parzy: si" – w jednym lub kilku
miejscach, par', ukropem
o•parzy: – obla: ukropem w celu
usuni"cia sier>ci lub pierza
z zabitych zwierz't
o•parzy: si" – uszkodzi: tkank"
sk[ry gor'cym p=ynem
od•parzy: sobie – wywo=a: zapalenie
sk[ry wskutek gor'ca i
tarcia ni' o co> twardego
wy•parzy: – wrz'tkiem usun':
brud, zapach, oczy>ci:
wyparzy: si" – wzi': k'piel parow'
s•parzy: si" – 1. oparzy: si", s ^ o,
2. dozna: dotkliwej straty
spowodowanej przez part-
nera ]osob" lub instytucj"\
Nie nale/y&
wparowa: do >rodka ¯ parcie
~pasa: czas niedok. ¯ pas ]otoka\
˘ opasa: ]otoczy:\.
znaczeniowo poch. wi'za:.
ros. vqzat;-wiazat, ang. to bind.
ros. povqzka-powiazka ]przepaska\,
ang. band, s=owotw. pokr. bandage.
prze•pasa: – obwi'za:, otoczy:
o•pasa: – dooko=a, np. gr[d
pod•pasa: – od spodu
Nie nale/y&
za•pas – >rodki zebrane do
u/ycia w przysz=o>ci,
rezerwa
po•pasa: – czasami, ¯ pa>:
wy•pa>: – ca=kowicie, ¯ pa>:
roz•pasa: si" – pa>: si" na ca=ego
 GENEZA S+ØW
1. ~pa>: 1. czas dok. ¯ pada: ¯ pad, - pi": ]5\ – stopy, “pi"ty”, itd. s•pe=ni: – urzeczywistni:
2. ¯ pastwisko, wygon ¯ ang. ¯ >red- ¢patrzy: s=owotw. pokr. oczekiwania, zamiar
niow. ang. ¯ starofranc. pasture ¯ =ac. ¢gl'da: ˘ na(do(spo•gl'da:,
pascere ]karmi:\. s=owotw. zwi'zane ¢jrze: ˘ do(spoj(wej•rze:. ~p"dzi: czas niedok. ¯ p"d ^ gon,
z lotem ˘ o•pad  na•lot, upad=  patrze: ]czas niedok.\ ˘ patrzy: ]dok.\. bieg z elementem nag=o>ci, impetu;
polecia=, za•patrzy: si" – patrze: przez dobr' porywczy stan biegu ˘ p"dziwiatr.
staniem ˘ przy•stoi  wy•pada, cho- chwil" s=owotw. poch. nap"d, rozp"d,
dem ˘ za•ch[d ]odej>cie\  za•pad, na•patrzy: si" – sporo, d=ugo pop"dliwy.
st'paniem ˘ zapad=a ]nast'pi=a\ cisza, po•patrzy: – troch", przez chwil" za•p"dzi: – zagoni:
jazd'; o powi'zaniach ˚018. popatrz – zwr[: za•p"dzi: ]si"\ – wi"cej ni/ ]nale/y,
za•pa>: – 1. wej>: w stan, uwag", sp[jrz powinno si"\
2. termin medyczny u•patrzy: – wybra: wzrokiem na•p"dzi: – nagoni:, do>cign':
za•pa>: ]si"\ ¯ zapadnia, za ^ prze prze•patrzy: – wybra: wzrokiem po•p"dzi: – pogoni:, ¯ pop"d
na•pa>: – najazd, agresja przy•patrzy: si" – zatrzyma: wzrok u•p"dzi: – ugoni:, do>cign':
po•pa>: – 1. czas dok. pa>: na czym> prze•p"dzi: – 1. wygoni:,
2. pad(a: ˘ popa>: w o•patrzy: si" – w zapasy, np. /ywno>- 2. oddzieli: np. pro-
nie=ask" ]wpa>: w ni'\ ci, zaopatrzy:; baz'& cesem destylacji...
u•pa>: – 1. ¯ pad, 2. utuczy: przejrze:, przewidzie: samogon
prze•pa>: – 1. zgin':, polec, do•patrzy: – do ko<ca przy•p"dzi: – przygoni:
2. rozpadlina, urwisko pod•patrzy: – skrycie, z ukrycia o•p"dzi: – dooko=a, ¯ ogon
przy•pa>: – polubi: w¶patrywa: si" – przygl'da: si" do•p"dzi: – dogoni:, do>cign':
o•pa>: – dooko=a, zupe=nie wy•patrzy: – 1. wybra: z wielu, od•p"dzi: – odgoni:
do•pa>: – do>cign': upatrzy:, wy ^ u pod•p"dzi: – podgoni:, troch"
od•pa>: – od='czy: si" padem 2. wyszuka: wzrokiem w•p"dzi: – do >rodka
pod•pa>: – straci: w oczach uwa/nie patrz'c, wy•p"dzi: – na zewn'trz
w•pa>: – do >rodka 3. wypatrywa: – s•p"dzi: – 1. do kupy, ¯ sp"d,
wy•pa>: – 1. na zewn'trz, ¯ pad, rozgl'da: si", patrze: 2. przebywa: czas
– 2. co zwierz"tami na r[/ne strony jaki>
s•pa>: – 1. z g[ry, ¯ pada:, roz•patrzy: – wnikn': roz•p"dzi: – roz•goni:(proszy:
2. spa>: si" – utuczy: rozp"dzi: si" – nabra: p"du
roz•pa>: si" – samoistnie rozdzieli: ~pcha: ]si"\ czas niedok.
si" na cz">ci 1. nacisk wywiera:, 2. napiera:. ~pi': ]si"\ 1. nacisk wywiera:,
¯ >redniow. ang. posshen ˘ ang. push. 2. gi': ]si"\,
2. ~pa>: syci: byd=o pasz'& ros. tolkat;(sq)-to=kat]sja\. koncepcji s=owotw. 002.A i 018.
krowy, konie, owce – zielenin', za•pcha: – 1. co czym, np. torb", za•pi': – czas dok., ¯ pi':,
>winie, tuczniki – karm' z=o/on'; czas dok., ¯ pcha:, na•pi': – naci'gn':, ¯ napi"cie
dos=. ch=on': ˘ prze•pa>: – ot•ch=a< 2. na miejsce u•pi': – do='czy:, u ^ przy
]pomieszane z pa>: ¯ pada: ¯ pad\. na•pcha: – wiele prze•pi': – zmieni: zapi"cia
¯ pastwisko, wygon ¯ ang. pasturage, po•pcha: – czas dok., po ^ za przy•pi': – do='czy: pi"ciem
pasture ¯ >redniow. ang. ¯ starofranc. u•pcha: – do ko<ca, pe=na o•pi': – dooko=a
pasture ¯ =ac. pascere ]karmi:\. prze•pcha: ]si"\ – na wylot, na drug' do•pi': – przybawi: pi"ciem
ros. pasti-pasti ]pa>:\ ˘ pastbi]e stron", np. t=umu od•pi': – roz='czy: co> spi"tego
]pastwisko, wygon\, ang. to pasture, przy•pcha: – na miejsce, przy ^ za pod•pi': – przypi': od spodu
to graze ˘ pasture, pasturage. do•pcha: – przybawi: pchaniem w•pi': – do >rodka
na•pa>: ]si"\ – nasyci: karm' ode•pchn': – odeprze: wy•pi': ]si"\ – wygi': si",
po•pasa: – czasami, byd=em pode•pcha: – podeprze: wulg. pup" pokaza:
u•pa>: si" – utuczy:, uty: we•pcha: ]si"\ – do >rodka roz•pi': – roz='czy: zapi"cie
o•pa>: si" – nadmiernie; opas=y wy•pcha: – wype=ni: pchaniem s•pi': – z='czy: spink'
wy•pasa: – byd=em zielenin"; ze•pcha: – z g[ry na d[=
wypas roze•pcha: – od >rodka ~pi: wch=ania: ciecz ustami.
s•pa>: ]si"\ – utuczy: ]si"\, uty:; przedrostki spe=niaj' funkcj" miary&
spasiony, opas=y ~pe=ni: ¯ czas niedok. i przedrostki za•pi: si" – nadmiernie wypi:; naj-
roz•pasa: ]si"\ – ty: na ca=ego nie czyni' go dokonanym. cz">ciej dotyczy picia
¯ s=aw.-ros. po=nyj, po=on ]pe=en\. alkoholu, a/ do >mierci
~patrzy: ¯ patry ]oczy\ ¯ pa ]para\ znaczeniowo poch. pusty  pe=ny. na•pi: si" – ot, tak sobie, do syta
% try ]oko\ ˘ dawne& w try miga ]w ros. ]czyni: pe=nym\ napolnqt;, po•pi: – uzupe=ni: napojem
oka mgnieniu\, dzi> {le rozumiane jako ]ciecz', p=ynem\ nalivat;, spo/ycie jad=a, troch"
wyko>lawiony zwrot ukrai<ski ]3\, ang. to fill ¯ fulfill(ment ]wype=ni:\. u•pi: ]si"\ – na um[r, u ^ za
st'd jako zwrot nieliteracki ]$#\. za•pe=ni: – czyste strony tre>ci' prze•pi: ]si"\ – nadmiernie,
Tatry  Morskie Oko.... na•pe=ni: – do granic pojemno>ci, jednorazowo
ta ¯ wyso•ta ]wys•oko•>:\... sok(i. wiadro, beczk", o•pi: – zwyczaj picia alkoholu
kszta=ty cyfr – cz">ciami cia=a& po brzegi z r[/nych okazji&
- zero ]0\ – owalu twarzy po•pe=ni: – dopu>ci: si" czynu zawartej transakcji,
- jeden ]1\ – j"zyka prze•pe=ni: – ponad miar", zako<czenia prac w
- dwa ]2\ – nosa prze ^ nadmiar polu, itp., op[j ]pijak\
- trzy ]3\ – oka, ¯ try do•pe=ni: – doda: do pe=no>ci do•pi: – do ko<ca
- cztery ]4\ – r'k i n[g ¯ czeta ]para\ wy•pe=ni: – pe=ni: do ko<ca pod•pi: ]si"\ – troch", pod ^ u
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

nad•pi: – troch", pod ^ nad ^ u
s•pi: – z wierzchu
wy•pi: – wszystko
roz•pi: si" – na ca=ego
~piec ¯ piec ]urz'dzenie z ceg=y
napalane ogniem z polan, drew, do
poddawania masy wysokim tempera-
turom; wyposa/enie chaty\;
1. przetwarza: mas" w piecu na
produkt spo/ywczy w postaci
chleba, bu=ek,
2. pali: s=o<cem cia=o a/ do b[lu,
mow', docinkami ˘ przypieka:,
3. b[l z powodu rany na ciele.
za•piec – czas dok. ¯ zapieka:
zapiekanka, zapiecek,
zapiec si" – zaskrzepn':,
¯ rana piecze
na•piec – wiele, np. pieczywa
u•piec – czas dok. ¯ piec
przy•piec – do /ywego; przypiecek
do•piec – doko<czy: pieczenia
wy•piec – czas dok., wypiek
s•piec si" – spali: na s=o<cu
Nie nale/y&
za¶piecek, nad•piecek, przy•piecek.
~pilnowa: czas niedok. ¯ pilnie
]bacznie, uwa/nie\.
1. zwraca: ci'g=' uwag", strzec,
czuwa:, dozorowa:, dogl'da:,
˘ pilnuj swego nosa ]miej sw[j
interes na uwadze\,
2. przestrzega: czego, zachowywa:
co; trzyma: si" >ci>le, nie odst"po-
wa: od czego ˘ pilnowa: porz'dku,
przepis[w.
ros. streh; (hto), prismatrivat;
(za hem), ang. to look after, to keep an
eye on, to observe, to watch; to mind.
po•pilnowa: – przez czas jaki>
u•pilnowa: – u ^ po ^ przy
przy•pilnowa: – upilnowa:
do•pilnowa: – pilnowa: do ko<ca
~pi=owa: czas niedok. ¯ pi=a, pi=ka
]ma=a pi=a\, pilnik.
znacz. baz' nacisk i powtarzaj'ca
si" czynno>:, ruchy.
1. rzn':, przecina: co pi=',
2. >ciera:, wyg=adza: co pilnikiem,
3. pot. /art. znudza: opowiadaniem,
uporczywie co powtarza:.
ros. 1 – 3 pilit;-pilit ¯ pila-pi=a,
ang. 1. to saw, 2. to file, 3. to annoy.
za•pi=owa: si" – czas dok., zatrze:
prze•pi=owa: – na wskro>, na wylot
przy•pi=owa: – dopasowa: pilnikiem
do•pi=owa: – doci':; dopasowa:
roz•pi=owa: – powi"kszy: pilnikiem
~pina: czas niedok. ¯ ang. pin
]szpilka\ ¯ >redniow. ang. pinne,
anglosas. pinn, pokr niem. pinne
]skrzyd=o, p=etwa, skuwka\.
1. ='czy: dwie cz">ci, np. po=y,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
2. pr"/y: ¯ pi':.
ros. zast-ëgnivat;/stegnut;
prq'koj-zastiegniwat prja/koj,
ang. to buckle, to button up.
za•pina: – ='czy: zapi"ciem, np.
na guziki, spink"
na•pina: – napr"/a:, np. ci"ciw"
=uku, stosunki
u•pina: – uk=ada: co, np. w=osy
podpinaj'c je,
u ^ pod ^ przy
prze•pina: – z miejsca na miejsce
przy•pina: – przy='czy: spink'
do•pina: – doko<czy: spinania
od•pina: – roz='czy: zapi"cie,
zamek u garderoby
pod•pina: – od spodu, od wewn'trz;
palto na podpince
wy•pina: si" – wypr"/a: si"
roz•pina: – odpina:, roz` ^ od`
s•pina: – po='czy: dwie cz">ci
spink', klamr', szpilk'
~pisa: czas niedok., utrwala: s=owa,
my>li za, pomoc' pi[ra, o=[wka, zwy-
kle na papierze, pergaminie.
za•pisa: – utrwali: pismem
za•pisa: si" – wci'gn': si" na list"
na•pisa: – czas dok., na ^ za
po•pisa: – po ^ za, ¯ popis
prze•pisa: – zapis A w zapis B
przy•pisa: – przyda: co> komu>
o•pisa: – dooko=a, gruntownie
do•pisa: – dobawi:
od•pisa: – 1. wykona: drugi eg-
zemplarz, ¯ odpis,
2. odpowiedzie:
pisemnie
pod•pisa: – z=o/y: podpis pod `
nad•pisa: – u g[ry linijki, s=owa
w•pisa: – do >rodka
wy•pisa: – wyci'gu dokona:
s•pisa: – 1. przeprowadzi: spis,
2. spisa: si" – popisa:
si", wykaza: si"
roz•pisa: – przypisa: zadanie
r[/nym osobom
rozpisa: si" – nabra: p"du w pisaniu
~ple>: wik=a:, pl'ta:.
¯ p` ]wielokrotnie, licznie ¯ plural ¯
=ac. pluralis ¯ plus, pluris ^ wi"cej\
% le>: ]fa=sz\.
s=owotw. pokr. plotka, plecionka.
ros. plesti-plesti ]ple>:\,
ang. to twist, to plait ]1. uk=ada: w
fa=dy, 2. splata:\.
za•pl'ta: – czas dok. ¯ ple>:
na•ple>: – wiele
u•ple>: – wykona: plecionk"
prze•ple>: – na wylot, ¯ przeplata:
o•ple>: – dooko=a
w•ple>: – do >rodka
wy•ple>: – wyrobi:, wy ^ u
s•ple>: – z='czy: splotem
roz•pl'ta: – rozwik=a:, np.
w"ze=, supe=
~plu: czas niedok., plun': – dok.
s=owotw. baz' plewa ]resztki owoc[w&
sk[rki, =yka, pestki\ wyrzucane z ust
po spo/yciu mi'/szu, cz">ci jadalnej;
UE.
wielokrotnie strzyka: >lin' albo fleg-
m', wyrzuca: z ust z impetem, jak
kule z lufy; przen. 1. wyra/a: si" o
kim, o czym, u/ywaj'c niewybrednych
s=[w, epitet[w, 2. /a=owa: utraconej
okazji, szansy ˘ plu: sobie w brod",
3. wyrzuca: kule seri' z broni ma-
szynowej, automatycznej; nielit. i
potoczne& spluwa ]pistolet, rewolwer,
bro< kr[tka\.
wg mSjp 1969, plu: «wyrzuca: z ust
>lin" albo flegm"»,
«wypluwa: krew z plwocin' wsku-
tek choroby»,
«lekcewa/y: kogo, co; nie liczy: si"
z kim, z czym; nie dba: o kogo, co»,
«zerwa: z czym, pozby: si" czego»,
«sp"dza: czas bezczynnie, nie mie:
nic do roboty»,
«wyrzuca: sobie co>; /a=owa: utra-
conej okazji, szansy»,
przen. «strzela:, sypa: gradem kul».
ros. ]czas niedok.\ plevat;-plewat,
]czas dok.\ pl[nut;-pliunut.
ang. to spit.
w mSjp 1969 nie ma zaplucia si".
za•plu: si" – czas dok., skutek
emocjonalnej, niekon-
trolowanej mowy
o•plu: – dooko=a, kogo, co
wy•plu: – na zewn'trz, z ust
s•plun': – raz jeden
~p=aci: czym za co, zwykle pieni"-
dzmi za towar, ale nie tylko, w przen.
za swe czyny, w r[/ny spos[b, zwykle
ujemny, utrat' czego>, np. stanowiska
za spowodowanie straty, wypadku.
z pac', p=atno>ci', my>lowo zwi'zana
jest cena i praca ˘ jaka praca – taka
p=aca, koncepcji s=owotw. 002.A.
za•p=aci: – czas dok., przesz=y,
¯ zap=ata
po•p=aci: – przymiarka nak=adu
pracy do wynagrodze-
nia; ]nie\ pop=aca si",
¯ pop=atno>: zamiaru
prze•p=aci: – nadp=aci:, prze ^ nad
przy•p=aci: – zap=aci:, przy ^ za,
szczeg. za co> z=ego,
wyst"pek, ˘ ` /yciem,
utrat' czego>
o•p=aci: – za ca=o>:,
o ^ do pe=na, zupe=nie
do•p=aci: – doda: p=atno>ci',
od•p=aci: si" – w drug' stron", ˘
odp=aci: si" pi"knem
za nadobne, na ^ po
nad•p=aci: – nadda:, wi"cej ni/
w•p=aci: – przela:, ¢do przodu,
¯ wp=ata
wy•p=aci: – wycofa:, do ty=u

¯ wyp=ata
s•p=aci: – cz">ciami, w ratach,
¯ sp=ata ]rata\
~p=aka: czas niedok. ¯ p=acz.
1. wylewa: =zy,
2. ubolewa:, biada:, lamentowa:.
s=owotw. pokr. p=aczka, p=aksa.
ros. plakat;-p=akat,
ang. 1. to weep, to cry,
2. ]po kim\ to mourn.
za•p=aka: – czas dok., kr[tko, raz
po•p=aka: – przez chwil"
o•p=aka: – d=ugo, ze smutkiem, /a-
lem, szczeg. zmar=ego
wy•p=aka: – uzyska: p=akaniem
roz•p=aka: si" – na ca=ego, otwarcie
~p=ata: czas niedok. ¯ p=at ]kawa=,
dos=. i w przen. – dowcip\, dos=. ci':.
ros. ]ci':\ rezat;-rezat, rassekat;-
rassiekat, ]dowcip\ wutit;-szutit.
ang. ]ci':\ to cut, to slice,
]p=ata: figle\ to play tricks.
roz•p=ata: – rozci':
s•p=ata: – wyci': ]figla\
zrobi: kawa= ]dowcip\
~p=oszy: czas niedok. ¯ p=ocho ]z=o\.
znacz. baz' z=o wyrz'dzone nieopatrz-
nym wystraszeniem celu polowania&
zwierzyny =ownej, ptak[w, st'd stra-
chem zmusi: do ucieczki, straszy:.
ros. is/pugat;-is(pugat } is ^ wy |,
ang. to scare ]away\.
prze•p=oszy: – przep"dzi:, strachem,
wszystkie
wy•p=oszy: – bezwiednie, celowo,
na zewn'trz,
z kryj[wki
s•p=oszy: – zmusi: ptaki strachem
do ucieczki lotem
~p=uka: czas niedok.
proces wielokrotnego, systematycz-
nego zanurzania czego> w wodzie
lub innej cieczy, w celu oddzielenia
niepo/'danych sk=adnik[w; ko<co-
wy etap prania.
wg mSjp 1969, p=uka:& «obmywa:,
przemywa:, oczyszcza: co> przez
zanurzanie w cieczy lub przepusz-
czenie cieczy przez co>».
s=owotw. pokr. =ugowa:, =uk=ug,
p ^ wielokrotnie, ¯ plural.
ros. poloskat;-po=oskat,
ang. to rinse.
po•p=uka: – czas dok. ¯ p=uka:
prze•p=uka: – na wskro>
wy•p=uka: – oddzieli: jedn' rzecz
od drugiej procesem
p=ukania
s•p=uka: – zmy: brud, plam"
w wyniku p=ukania
sp=uka: si" – pozbawi: si" got[wki,
pieni"dzy, wyda: je
GENEZA S+ØW
~p=yn': czas niedok. ¯ p=yn ]ciecz\.
przemieszcza: si" drog' wodn', po-
jazdem lub bez.
s=owotw. pokr. lecie:, ciekn':, biegn':
˘ z biegiem czasu ]jego up=ywem\.
s=owotw. poch. p=ynna mowa, bieg=a
znajomo>: j"zyka, =yn ^ lin ˘ p=yn,
m=yn, szereg miejscowo>ci nad wo-
dami z przyrostkiem `lin, np. D"dlin,
Modlin, rz. +yna, itp., up=ynni: ]zli-
kwidowa: ¯ liquid ^ p=yn, ciecz\.
za•p=yn': – czas dok., za ^ do
na•p=yn': – 1. czas dok., na ^ za
2. ¯ nap=yw
po•p=yn': – wyby: wod'
u•p=yn': – ]o czasie\ przemin':
prze•p=yn': – od punktu A do B
przy•p=yn': – przyby: drog' wodn'
o•p=yn': – dooko=a
do•p=yn': – przyby: do celu
od•p=yn': – odbi: od brzegu
pod•p=yn': – zbli/y: si" wod'
w•p=yn': – 1. do >rodka,
2. wywrze: wp=yw
wy•p=yn': – 1. odbi: od brzegu,
2. wynikn':
s•p=yn': – 1. po powierzchni,
2. wod' w d[=,
¯ sp=yw kajakowy
roz•p=yn': si" – rozla: si", rozpro-
szy: w r[/ne strony
˘ chmura rozp=yn"=a
si" bez deszczu
~p=ywa: czas niedok. ¯ p=yw ¯ =y.
porusza: si" po powierzchni wody.
s=owotw. pokr. ˚p=yn':, p=ywak,
sp=aw ]=a, =y, ba ^ woda ˘ rz. +yna,
+aba, Wis=a, So=a, i wiele innych\.
znacz. pokr. p=ytko ˘ p=yta.
ros. plavat;-p=awit, plyt;-p=yt,
ang. to swim.
na•p=ywa: – przybywa:; nap=yw
po•p=ywa: – troch", kr[tko
u•p=ywa: – ubiega:; up=yw czasu
prze•p=ywa: – z punktu A do B
przy•p=ywa: – w pobli/e
o•p=ywa: – dooko=a
do•p=ywa: – do celu, brzegu
od•p=ywa: – oddala: si" wod'
pod•p=ywa: – zbli/a: si", pod ^ przy
nad•p=ywa: – nadci'ga: wod'
w•p=ywa: – do >rodka, mie: wp=yw
wy•p=ywa: – na zewn'trz
roz•p=ywa: si" – w r[/ne strony
s•p=ywa: – po powierzchni
~podoba: ]si"\ czas niedok.
¯ po` ]na, do\ % dobnie ]`stojnie,
`godnie\.
s=owotw. baz' mi=o]>:\, lubi:, ch":.
mi=e co dla oka i po my>li, ch"tnie
widziane; lubi: ¯ luba ]mi=o>:\,
ch": ¯ chu: ]oblubienica\.
wg. mSjp 1969, podoba: si" « do-
gadza: czyjemu> poczuciu estetycz-
nemu, wywiera: na kim przyjemne,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
dodatnie wra/enie, przypada: do
gustu, wydawa: si" komu> mi=ym,
sympatycznym»,
«ile, jak kto chce, co kto woli» ˘
na wakacjach robi=, co mu si" /ywnie
podoba=o.
ros. ]podoba: si"\ nravitsq,
]podobnym by:\ podobnyj-
podobnyj, poxo'ij-pocho/ij;
wyra{ny wp=yw ang. ]to\ like ]1. po-
dobny, 2. lubi:\ ˘ s=owotw. pokr.
podoba: si" ]ang. please\,
podoba mi si" to ]ang. I like this\,
podobie<stwo ]ang. resemblance,
likeness\,
podobizna ]ang. likeness\,
podobnie ]ang. likewise\,
podobno ]ang. suppose\,
podobny ]ang. similar, alike\.
u•podoba: sobie – polubi:, u ^ po(d,
upodobanie ]sk=onno>:, gust,
zami=owanie, ch": ^ daw.
ulubienica, narzeczona\
przy•podoba: si" – przymili: si", zy-
ska: czyje> wzgl"dy, sympati"
s•podoba: si" – czas dok. ¯ podoba:
~pomnie: czas niedok. i przedrost-
ki nie czyni' go dokonanym.
pami"ta: ˘ pomnik ]pami'tka\.
s=aw.-ros.-wo=. ja ˘ ¢mnet;-mniet
]>redniow. mnqwe-mnjasze ^ mnie-
maj'c, my>l'c\ ˘ ros. napomnit;-
napomnit ]przypomnie:, przysun':
na my>l\,
ang. `mind ]my>l\ ˘ remind.
za•pomnie: – usun': z pami"ci
na•pomnie: – zwr[ci: }przykr'|
uwag", przywo=a: do po-
rz'dku, karci:, strofowa:
u•pomnie: – udzieli: wym[wki
u ^ na
u•pomnie: si" – o rzecz nale/n',
przypomnie: o niej komu,
u ^ przy
przy•pomnie: sobie – odzyska: w
pami"ci zdarzenie, w my>li
odtworzy: je
do•pomina: si" – kilkakrotnie zwr[-
ci: si" do kogo> o co>
wy•pomnie: – wyrzuci: komu co
s=owami, szczeg[lnie dobro
niegdy> uczynione
ws•pomnie: – wr[ci: my>l'
ws•pomnie: sobie – spojrze: wstecz,
wspomnienie; wspominki
~powiedzie: czas dok. ¯ powiada:
czas niedok. ¯ po` % wiada: ]m[wi:\.
s=owo wyra{nie d=ugie, bo nowe.
za•powiedzie: ]si"\ – przed czasem
¯ zapowied{,
zapowiedzi >lubne
prze•powiedzie: – przed czasem,
¯ przepowiednia, proroctwo
¯ pro` % rok ]czas\
przy•powiedzie: – blisko

¯ przypowie>:
o•powiedzie: – do pe=na, zupe=nie
¯ opowiadanie
do•powiedzie: – doda:, do ko<ca ˘
niedopowiedzenie
od•powiedzie: – 1. sw' mow' ci'g-
n': my>l innej, ¯ odpowied{,
2. czu: si" w obowi'zku;
odpowiedzialno>:
pod•powiedzie: – od spodu,
podda: my>l
wy•powiedzie: – wys=owi: si"
roz•powiedzie: – r[/nym osobom
s•powiada: si" – wyjawi: swe
“grzechy” ksi"dzu, ¯ spo
]spo=em\ % wied{ ]m[wi:\.
~pracowa: czas niedok. ¯ praca.
czynno>ci zwi'zane z zatrudnieniem,
u/yciem fizycznego wysi=ku, nabytych
zdolno>ci i wiedzy, trudzi: si" czym,
zajmowa: ¯ zaj"cie, praca.
wg mSjp 1969, 1. pracowa: «wykony-
wa: prac", zajmowa: si" czym, robi:
co>, spe=nia: jakie> czynno>ci»,
2. «mie: p=atne zaj"cie, by: na posa-
dzie, na s=u/bie, by: zatrudnionym
gdzie»,
3. «by: w ruchu, by: czynnym, dzia=a:
spe=niaj'c swe zadania, znajdowa: si"
w akcji; funkcjonowa:, wytwarza:».
ros. rabotat;-rabotat,
trudit;sq-truditsja,
dejstvovat;-diejstwowat,
ang. to work, to labour.
za•pracowa: – czas dok., zarobi:
po•pracowa: – troch", kr[tko
prze•pracowa: – od czasu A do B
o•pracowa: – zupe=nie, ca=kowicie,
w ca=o>ci i szczeg.
do•pracowa: – doko<czy: prac'
od•pracowa: – odrobi: d=ug prac'
wy•pracowa: – wyrobi: np. sobie
pozycj" wysi=kiem
roz•pracowa: – wnikn': w co>
zagmatwanego,
skrytego, rozpozna:
~pra: czas niedok.
usuwa: brud z bielizny, odzie/y, itp.,
procesem traktowania wod' z dodat-
kiem >rodk[w czyszcz'cych& myd=a,
proszku do prania, lub p=yn[w;
dawniej w strymyku, potoku, bij'c
kijank' prane rzeczy ˘ pra:, tj. biciem
sprawi: komu> lanie, i deszcz pierze
gdy ulewny z wiatrem, zacina.
ros. stirat;-stirat, ang. to wash.
za•pra: – czas dok., miejscowo
po•pra: – czas dok., wszystko
u•pra: – czas dok., u ^ po ^ wy
prze•pra: – napr"dce, na poczekaniu
o•pra: – wszystkich w domu,
o ^ ca=kowicie,
dooko=a, wok[=
do•pra: – do w=a>ciwego,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
po/'danego stanu
ode•pra: – pozby: si" np. plamy
wy•pra: – wszystko, wy ^ o
s•pra: – usun': zanieczysz-
czenie, np. plam",
z tkaniny; s ^ od(e
~prawi: ]si"\ 1. rz'dzi: ¯ rz'd,
2. prowadzi: do stanu wymaganego,
ko<cowego, gotowa: ˘ zaprawi: zup",
got[w, sprawny ^ na chodzie, do drogi.
za•prawi: – dodatk[w przyda:
za•prawi: si" – przygotowa: si",
¯ zaprawa, wprawa,
za ^ przy ^ u
na•prawi: – przywie>: do
porz'dku ¯ rz'd
po•prawi: – po(u•lepszy:
u•prawia: – kultywowa:
prze•prawi: si" – przez co>, np. rzek"
¯ przeprawa
przy•prawi: – dodatk[w przyda:,
¯ przyprawa
o•prawi: – dooko=a, np. w ram"
do•prawi: – dodatk[w przyda:
do ^ za ^ przy
od•prawi: – czynno>ci, pouczenia
przed odjazdem, odej-
>ciem, wypraw',
¯ odprawa
w•prawi: – wprowadzi:,
np. w ruch
wy•prawi: ]si"\ – wyruszy: na kogo,
gdzie, ¯ wyprawa
s•prawi: – dokona: czynno>ci `,
sprawi: lanie – pobi:,
kupienia – sprawunek
roz•prawi: si" – samos'du dokona:
“rozprawa s'dowa”
«si"» ]samemu\
~prosi: 1. zwraca: si" uprzejmie
do kogo w celu uzyskania czego,
2. sugerowa: przybycie ˘ zaprosi:,
3. w przen. domaga: si", b=aga: o co
– co> prosi si" o co> ˘ kurtka prosi
si" o =aty na r"kawach; a/ prosi si",
4. samica >wini, dzika, prosi si" –
wydaje na >wiat m=ode, ˘ prosiak.
za•prosi: – czas dok. ¯ prosi:
po•prosi: – czas dok., po ^ za
u•prosi: – z trudno>ci' uzyska:
prze•prosi: – kogo> za co>
do•prosi: si" – uzyska: w drodze
proszenia
w•prosi: si" – do >rodka
wy•prosi: – na zewn'trz
s•prosi: – zwo=a: zaproszeniami
~prowadzi: wie>:, przewodzi:.
¯ pro` ]za`\ % wadzi: ¯ wada ]woda\.
za•prowadzi: – czas dok., za ^ do
na•prowadzi: – nawie>:
po•prowadzi: – powie>:
u•prowadzi: – uwie>:
prze•prowadzi: – od punktu A do B
przy•prowadzi: – przywie>:
o•prowadzi: – dooko=a
do•prowadzi: – dowie>:
od•prowadzi: – odwie>:
pod•prowadzi: – zbli/y:
w•prowadzi: – do >rodka,
wy•prowadzi: – wywie>:, ¯ wyw[d
s•prowadzi: – przy(na•wie>:
roz•prowadzi: – roz(po•dzieli: i do-
prowadzi: do celu
~pr[bowa: czas niedok. ¯ pr[ba.
1. kosztowa:, na j"zyk wzi': w celu
ustalenia smaku,
2. bada: warto>:, jako>: czego
poprzez do>wiadczenie,
3. usi=owa: co zrobi:, robi: wysi=ki
w kierunku, szczeg. na granicy mo/-
liwo>ci, czy uda si", powiedzie,
4. robi: pr[b" sztuki scenicznej,
np. teatralnej.
ros. 1. probovat;-probowat,
otvedyvat;-otwiedywat,
2. ispytyvat; ¯ opyt-opyt ]ang.
experience, knowledge, experiment\,
3. pytat;sq-pytatsja, probovat;-
probowat,
4. repetirovat;-repetirowat,
ang. 1. to taste, 2. to experience,
3. to attempt, to challenge,
4. to rehearse.
po•pr[bowa: – troch"
wy•pr[bowa: – ca=kowicie
s•pr[bowa: – troch", po ^ s
~prze: ]si"\ ¯ czas dok. ¯ `piera:,
np. zapiera: ]si"\, ¯ parcie ]nacisk\.
znaczeniowo pokr. si=a, moc, nacisk.
`prze: ˘ s=owotw. pokr. przekora,
`prze: ˘ przek ˘ w poprzek ]zupe=nie
nie w zgodzie, zaprzeczenie\.
za•prze: – zamkn': mocno,
z podparciem
za•prze: si" – zaprzeczy: ¯ przek
na•prze: – nacisn':, natrze:
¯ natarcie
po•prze: – wzmocni:, ¯ poparcie
u•prze: si" – sta: na swoim,
¯ uparty
przy•piera: – przy(do•ciska:,
o•prze: – wzmocni: podpor',
fizyczn' lub argumen-
tem ˘ w oparciu o `
ode•prze: – si=' zmusi: do odwro-
tu, fizycznie, w przen.
– odpowiedzie:
pode•prze: – troch" wzmocni:
we•prze: – wm[wi: usilnie
wes•prze: – wzmocni: parciem
wy•prze: si" – zaprze: si", wy ^ za
¯ wyp[r ]parcie z
zewn'trz, np. statku
okalaj'c' wod'\
roze•prze: si" – podda: si" rozparciu
np. swobodnie si'>:

~przysi'c czas dok. ¯ przysi"ga
]dawne& kl'twa, s=aw.ros. klqtva\.
s=owotw. pokr. sprzysi"/ony.
za•przysi'c – czas dok. ¯ przysi'c,
z=o/y: przysi"g"
po•przysi'c sobie –
mocno postanowi:
~puka: czas niedok., lekko uderza:,
zwykle palcami o drzwi, okno.
s=owotw. baz' puch ]delikatno>:\,
ChK; stuk  puk.
s=owotw. pokr. stuka: ]mocniej
czym uderza: o co, np. m=otkiem\.
ros. stuhat;-stuczat ]v dver;\,
ang. to knock, to rap, to tap.
za•puka: – czas dok. ¯ puka:
o•puka: – dooko=a, obada:
do•puka: si" – uzyska: co pukaniem
od•puka: – 1. ` w nie malowane
drzewo – zabobon,
przes'd,
2. ` lata w wi"zieniu
¯ spos[b porozumie-
wania si" wi"{ni[w
~pu>ci: czas dok. ¯ s=aw. pust, pu>:
]niech, ¢pust ^ ¢pr[/n,
¢zwoli: ˘ po(ze•zwoli:\.
s=owotw. pokr. uj>: ¯ uchodzi:, ucieka:
¯ u` % ciek, ciecz ˘ ucieczka,
wy(za(na(prze•ciek.
za•pu>ci: – za•niecha:(niedba:
za•pu>ci: si" – 1. siebie, 2. w g='b
na•pu>ci: – poszczu:, na ^ po
po•pu>ci: – 1. pozwoli:, 2. troch"
u•pu>ci: – ula: cieczy
prze•pu>ci: – pozwoli: przekroczy:
przy•pu>ci: – pozwoli: podej>:
o•pu>ci: – 1. w d[=, 2. wyby:
do•pu>ci: – dozwoli:, ¯ dopust
od•pu>ci: – 1. odprawi:, 2. prze-
baczy:, darowa:,
¯ odpust
pod•pu>ci: – poszczu:, pod ^ na
w•pu>ci: – do >rodka
wy•pu>ci: – na zewn'trz
s•pu>ci: – 1. pustym uczyni:,
2. z(u•wolni:, ¯ spust
roz•pu>ci: – roz•cie<czy:(proszy:
~pyta: 1. zwraca: si" do kogo
w celu uzyskania informacji,
dowiadywa: si" o co, w formie
sugeruj'cej danie odpowiedzi
}w mSjp 1969&„...w formie wyma-
gaj'cej odpowiedzi...” – nie ka/de
pytanie wymaga odpowiedzi, J.D.|,
2. przes=uchiwa: ucznia z lekcji,
egzaminowa:.
ros. sprawyvat;-spraszywat,
prosit;-prosit, ang. to ask.
za•pyta: – czas dok. ¯ pyta:
po•pyta: – wybi[rczo, r[/nych
prze•pyta: – ca=kowicie, prze ^ od
do•pyta: si" – w ko<cu
GENEZA S+ØW
od•pyta: – wielu, zadaj'c pytania do•radzi: – udzieli: rady,
np. nauczyciel – klas" do ^ po
uczni[w od•radzi: – odwie>:
wy•pyta: – dowiedzie: si" w dro- zd•radzi: – 1. przej>: na stron"
dze zadawania pyta< wroga,
s•pyta: – czas dok., s ^ za 2. wyjawi: rzecz
zabronion'
~rachowa: czas niedok. ¯ rach, zdradzi: si" – ujawni: sw' obecno>:
roch ]wielk-i(o>:\ ˘ proch, groch w kryj[wce, np nieo-
]ma=y, drobn-y(ica\, troch" ]ma=o\. patrznym ruchem
1. wykonywa: dzia=ania arytmetycz-
ne na liczbach; sprawdza: liczb" ~ratowa: czas niedok. ¯ ratunek.
czego, szczeg. dodawa: i odejmo- nie>: pomoc, udziela: pomocy w
wa:; liczy:, oblicza: ¯ lico ]twarz\, niebezpiecze<stwie, wybawi: od
2. bra: pod uwag", spekulowa:. zguby, nieszcz">cia.
s=owotw. pokr. rach•uba(unek(mistrz, ros. spasat;-spasat, ang. to save.
rachunkow-o>:(y, ob(roz•rachunek. po•ratowa: – okaza: komu> pomoc,
ros. vyhisl-qt;/it;-wyczisl-jat(it, wesprze:, podd{wig-
ishisl-qt;/it;-isczisl-jat(it ¯ n': w potrzebie
hislo-czis=o ]liczba\; wyczisljat ^ u•ratowa: – u ^ po ^ pod ^ przy
ang. to calculate, to count, to recon. od•ratowa: – przywr[ci: /ycie
wo=.-ros. oblihit;-obliczit ]wykry:, pod•ratowa: – troch"
ujawni:, wykaza: si" w czym, kogo w wy•ratowa: – ca=kowicie, z opresji
czym& przekona:, oskar/y:, zdemasko-
wa: ¯ lico, maska, twarz; ~razi: silne ciosy zadawa:, bi:.
ang. to detect, to disclose; to show i.e., znaczeniow' baz' «si=a uderzenia» ˘
a talent; kogo w czym – to convict, to silny blask razi w oczy; razi:  =ga:.
accuse, to unmask\. s=owotw. pokr. zara{liwy ]zaka{ny\.
po•rachowa: – 1. policzy:, 2. pobi: raz  kaz ]mowa\, s=owotw. kon-
¯ przen. porachowa: ko>ci cepcji 002.A. ˘ razkaz ]rozkaz\,
prze•rachowa: – przeliczy:, raz jesz- wy¶raz ]wy•mowa\, ros. rasskaz
cze, obliczy: powt[rnie ]opowiadanie\, obraz ˘ wyobra/enie
do•rachowa: si" – doliczy: si" ]odbicie, odzwierciedlenie\ ˘ wyobra-
wy•rachowa: – wyliczy:; wyracho- zi: ]sobie\, wyobra{nia.
wany ]z premedytacj'\ ros. porazit; -potazit ]porazi:\,
ang. to strike.
~radzi: czas niedok. ¯ rada za•razi: ]si"\ – czas dok. ¯ razi:,
1. s=owne pouczenie w sprawie przej': co, zwykle
dalszego kroku, post"powania, chorob", od kogo, ale
2. wsp[lnie omawia:, zastanawia: si", i zarazi: >miechem;
˘ narada, obrady. ¯ zaraza, zarazek
3. radzi: sobie – znajdowa: spos[b, na•razi: – kogo lub si" na cios&
˘ radzi sobie ^ wiedzie mu si"; niebezpiecze<stwo,
od¶radzi:  od•wie>:, przykro>:, szkod"
znaczeniowo pokr. i>:, biec ˘ po•razi: – zada: silny cios, np.
za•rad•ny ^ za•po•bieg•liwy. pora/ony tr'dem
w mSjp 1969, radzi: «udziela: komu> u•razi: – dotkn': do /ywego
rad, proponowa: pewne post"powanie; prze•razi: – napawa: trwog', l"kiem,
doradza:, przedk=ada:». skrajnym strachem,
rada «to, co si" doradza; porada». ¯ przera/enie ¯ prze`
˚mas=o ma>lane. ]wi"cej ni/\ % razi:
ros. 1. sovet-sowiet, ob•razi: – s=owem lub czynem za-
ang. 1. advice, counsel ]po(rada\, da: cios honorowi innej
2. deliberate ]obradowa:\. osoby, zniewa/y:,
za•radzi: – czas dok. ¯ radzi: ¯ obraza ]obelga;
zapobiec; zaradny ^ `lga ¯ =ga:, k=ama:\
zapobiegliwy, w•razi: – wbi:, do >rodka
za ^ zapo wy•razi: – na zewn'trz; wyraz, wy-
na•radzi: si" – z wieloma; narada ra/a: ]si"\ ¯ wyra/enie,
po•radzi: – udzieli: rady raz wyra{nie ]dobitnie\
jeden, pojedy<czej z•razi: – wi"cej ni/ zniech"ci:,
u•radzi: – ustali: w grupie os[b, zrani:, z ^ u
w wyniku narady wyob•razi: – obraz w my>li utwo-
ob•radzi: – ca=kowicie; obrady, rzy:, wy ^ sobie ˘
obradowa: wyobra{ sobie
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

~r'ba: 1. ci': toporem, siekier',
st'd 2. topornie, np. gra: brzydko,
je>: =apczywie, uderzy: w co z roz-
machem, 3. zadawa: razy mieczem,
szabl'.
ros. rubit;-leczit, rezat;-rezat,
otësyvat;-otiosywat;
udar-udar, otrez-otrez,
ang. to chop.
za•r'ba: – zaci': siekier'
na•r'ba: – wiele, r'baniem
po•r'ba: – wszystko poci':
u•r'ba: – troch", u ^ pod ^ przy
prze•r'ba: – na wskro>, na wylot
przy•r'ba: – mocnym ciosem
ob•r'ba: – dooko=a
do•r'ba: – przyda: r'baniem
od•r'ba: – od='czy: r'baniem
pod•r'ba: – od spodu, troch"
nad•r'ba: – troszk"
w•r'ba: – do >rodka
wy•r'ba: – na zewn'trz
z•r'ba: – >ci': toporem, siekier'
roz•r'ba: – poci': na kawa=ki
~r"czy: czas niedok. i dok., ¯ r"ka
¯ s=aw.-ros. ruka, U ˘ Å, ´,
¯ uk ]1. j':, chwyci: ˘ nauka, paj'k,
2. d{wi"k ˘ zwuk, huk, stuk, i inne\.
za•r"czy: ]si"\ – zapewni: ]zawar-
cie zwi'zku ma=/.\,
zar"czyny, obr'czka
po•r"czy: – zapewni:, /yrowa:;
por"czyciel, po ^ za
do•r"czy: – r"k' do celu, dok.
w•r"czy: – w d=onie
wy•r"czy: – kogo> w czym>,
zast'pi: tymczasowo
st•r"czy: – swata:, nak=ania: do
zwi'zku ma=/e<skiego
Nie nale/'&
ob•r"cz – obejma klepek beczki
pod•r"cznik – pod r"k', w jej zasi"gu
z•r"cznie – sprawnie, zwinnie
~robi: czas niedok., u/ywa: swych
zdolno>ci – umys=u i si=y, by uzyska:
zamierzony cel;
czyni:, wykonywa:, tworzy:, wy-
twarza:, produkowa:, post"powa:,
sprawia: ]np. wra/enie\, gotowa: ]np.
obiad; podroby – narz'dy wewn"trzne
zwierz't nadaj'ce si" do spo/ycia\.
s=owotw. baz' robota.
ros. delat;-die=at,
proizvodit;-proizwodit,
sostavlqt;-sostawljat,
ang. to make, to do.
robi: si" – ulega: samoistnej
zmianie, czyni: si",
˘ robi si" ciemno,
zimno, wiosna
za•robi: – zas=u/y: na wynagro-
dzenie lub kar"; szczeg.
prac' i uzyska: je;
zarobek
na•robi: – pot. zostawi: gdzie ka=
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
u•robi: – pozyska: ˘ urobek
u•robi: – 1. wydoby:, pozyska:
¯ urobek,
2. uformowa: ˘
urobi: sobie opini"
prze•robi: – 1. co> na co innego,
gruntownie zmieni:,
2. przepracowa:
¯ przer[b ]norma\
ob•robi: – 1. zupe=nie, 2. dooko=a
obr[bka np. metali
do•robi: – uzupe=ni: robot' brak,
brakuj'c' cz">:;
dorobkiewicz, dorobek
od•robi: – 1. wykona: polecone
zadanie ˘ dla ucznia&
prac" domow',
2. d=ug sw' prac',
odp=aci: go robot',
tym samym w drug'
stron", t' sam' prac'
pod•robi: – 1. wykona: imitacj",
sfa=szowa: w celach
przest"pczych
˘ podr[bka,
2. pokruszy:,
¯ po` % drobi:
nad•robi: – uzupe=ni: zap[{nienie
np. czas, drog"
w•robi: – wpl'ta: kogo w co
szczeg. w k=opot
wy•robi: – 1. wszystko zu/y:
w trakcie wyrabiania;
wyr[b,
2. uformowa:, wy ^ u,
wytworzy:; wyrobnik
wy•robi: si" – o czasie& zd'/y:
z•robi: – wykona: co, sp=odzi:
wyczyni:
roz•robi: – rozmiesza: r[/ne cia=a,
masy, szczeg. p=yny
przez mieszanie ich
~rodzi: ]si"\ ¯ r[d ˘ por[d ]wyda-
nie p=odu na >wiat; b="dnie& dziecka\.
na•rodzi: si" – urodzi: si",
na ^ u ^ przy ^ pod
po•rodzi: – urodzi:, po ^ u ˘
por[d ˘ porodzi=a syna
u•rodzi: si" – przyj>: na >wiat
prze•rodzi: si" – przeistoczy:
ob•rodzi: – dostatnio, do pe=na,
lato obfite w owoce
od•rodzi: si" – odnowi: si", t=um.
reborn ¯ re•born; Odrodzenie,
t=um. franc. renaissance,
ang. rebirth, revival;
Nowak ^ Rodak#
w•rodzi: si" – uda: si" w kogo
wy•rodzi: si" – wyobcowa: si" z ro-
du, rodziny ˘ syn wyrodny,
wyrodek
z•rodzi: – wyda: na >wiat
w spos[b naturalny „zrodzony
a nie stworzony, wsp[=istotny
Bogu”, z modlitwy
roz•rodzi: si" – rozmno/y: si",
rozp=odzi: si"
Nie nale/'&
samiec za•rodowy& byk, ogier
do•rodny, tj. okaza=y
przy•rodzony – przyrodni brat, sio-
stra, przyrodnie
rodze<stwo
~rosn': ¯ s=aw. rost; baz' «nos».
1. rozwija: si" ku g[rze; wysoko>:,
2. p"d, odrost, 3. rdze< drzewa, s=owa,
4. rozmiar, ˘ wzrost, przyrost, zarost,
odzie/ na wyrost, przed(przy•rostek tj.
przed lub za rdzeniem s=owa,
wy(pod•rostek, wyrostek robaczkowy,
ro>ci: pretensje ]wznoci: je\, ro>lina.
s=owotw. baz' nos ]g[ra\ ˘ wynios=y
]wyg[rowany, wysoki\.
ros. rastit;-rastit, ang. to grow.
za•rosn': – czas dok., ca=kowicie
pokry: si" czym> ros-
n'cym& ro>linami, w=o-
sami; zarost na twarzy
po•rosn': – ca=kowicie, po ^ za
u•rosn': – czas dok., od ma=ego
do wieku, wysoko>ci,
og[lnie – rozmiaru,
u ^ pod ^ przy ^ za
prze•rosn': – ponad innych,
przewy/szy:
przy•rosn': – przyby:, ¯ przyrost
ob•rosn': – dooko=a
do•rosn': – do pe=nego wieku,
do lat dojrza=ych,
¯ doros=y, do wymogu
od•rosn': – wyrosn': na nowo,
powt[rnie; odrost
pod•rosn': – troch", pod ^ u
podrostek ^ nieletni
wz•rasta: – przez czas pewien
wy•rosn': – 1. ze stanu uprzednie-
go, 2. zupe=nie, 3. na
kogo, wda: si" w kogo
z•rosn': si" – scali: si" tkank'
roz•rosn': si" – rozprzestrzeni: si",
w r[/ne strony,
powi"kszy: si"
Nie nale/y&
na•ro>l, po•rost, od•rost, podrostek
~rozumie: czas niedok. ¯ rozum
>wiadomo>: mie: zachodz'cych
proces[w opartych na logice, zwi'z-
k[w zachodz'cych mi"dzy rzeczami,
zjawiskami.
aspekt wynik=y z nauki, nauczania
– wyk=ad[w w formie s=ownej, lub
osobistych do>wiadcze< z natur'.
ros. ponimat;-ponimat,
ang. to understand, to comprehand.
po•rozumie: si" – wymieni: my>l]i\
stanowiska, na odleg=o>:,
cz"sto przy pomocy po>red-
nika, np. go<ca, telefonu.
do•rozumie: – doda: sobie my>l nie-
zako<czon', cz"sto celowo
wy•rozumie: – pob=a/y:, wchodz'c

w sytuacj" osoby post"pu-
j'cej {le, niew=a>ciwie, w
trudnym dla niej po=o/eniu
z•rozumie: – poj':, pochwyci:
przekazywan' my>l;
nauka ¯ uk ]j':\
Nie nale/y& za•rozumia=y.
~r[wna: czas niedok.
pozbywa: r[/nic, rozbie/no>ci&
a. g=adzi:,
b. w grupie ludzi – stawa: w linii
prostej.
s=owotw. baz' r[w ]poziom, ang. le-
vel\ ˘ r[wnoleg=y, r[wnina, r[wno>:,
r[wnowaga, gdy pad ]pion\ ˘ prosto-
pad=y, opad.
ros. uravnivat;-urawniwat,
ang. to equalize.
po•r[wna: – rozwa/a: cechy obu
przy•r[wna: – zbli/y: jedno do
drugiego
do•r[wna: – zr[wna: si" z osob'
wiod'c'
pod•r[wna: – troch"
wy•r[wna: – ca=kowicie
z•r[wna: si" – sta: si" r[wnym
~ruszy: ¯ ruch, Ch ˘ Sz, jak
duch ˘ dusza, s=uch ˘ s=ysze:, proch
˘ pruszy:, piechota ˘ pieszo, sucho
˘ suszy:, i wiele innych.
ruszy: – przej>: ze stanu statycznego
w dynamiczny, z oboj"tno>ci – w stan
zaanga/owany, cz"sto z postoju – w
drog", pieszo lub jazd', pocz': i>:,
kroczy: ˘ naruszy: ]wykroczy:\,
prawi: ˘ wyruszy: ]wyprawi: si"\.
na•ruszy: – dzia=ano>ci' wyj>:
poza prawo, przepisy, normy,
obyczaje
po•ruszy: – wszcz':, podnie>: ja-
k'> spraw", temat; poruszenie
]podniecenie, wzburzenie\
ob•ruszy: si" – oburzy: si" na kogo,
na czyj' uwag"
wz•ruszy: ]si"\ – wn"trze osoby&
przej': si", rozczuli: si",
rozrzewni: si"
wy•ruszy: – na zewn'trz, w drog",
wyprawi: si"
z•ruszy: – warstw" ziemi
roz•ruszy: – wprowadzi: w ruch;
do dzia=ania, rozrusznik
~rwa: ]si"\ 1. oddzieli: szarpni"-
ciem, 2. drze:, p"ka:, =ama:, targa:,
3. miota:, wyrzuca: z siebie z elemen-
tem si=y, gwa=tu, przemocy ˘
wymioty – ros. rwotina.
za•rwa: – zadrze:,
na•rwa: – wiele, na ^ u
na•rwa: si" – napali:, ¯ narwany
po•rwa: – do ko<ca, po ^ u,
porywczy charakter
po•rwa: si" – rzuci: si" na kogo,
targn': si"
GENEZA S+ØW
u•rwa: si" – oddzieli: rwaniem po•rz'dzi: – czas jaki>, okre>lony
prze•rwa: si" – wy=omu dokona:, u•rz'dzi: – krokami doprowadzi:
¯ przerwa do stanu, sytuacji, czy
do•rwa: ]si"\ – dopa>: gwa=tem -nem& zorganizowa:,
obe•rwa: – odpa>: po urwaniu zrobi:, odby:
obe•rwa: si" – samoistnie u•rz'dzi: ]si"\ – uformowa: ]sw'\
ode•rwa: – oddzieli: rwaniem sytuacj", po=o/enie
ode•rwa: si" – samoistnie, u•rz"dowa: – urz'd sprawowa:
obeode, koncepcji przy•rz'dzi: – troch", przygotowa:,
s=owotw. 018 zaprawi: co czym
pode•rwa: – od spodu wy•rz'dzi: – sprawi: ˘ wyrz'dzi:
nade•rwa: – troch", cz">ciowo szkod", krzywd"
wy•rwa: si" – wydosta: si" si=', z•rz'dzi: – 1. sprawi:, spowodo-
przemoc', wa:, zleci:, si=a boska
ze•rwa: – urwa:, ze ^ u ˘ zrz'dzenie losu,
roze•rwa: si" – 1. samoistnie od- z ^ wy,
dzieli: rwaniem, 2. traf, przypadek ˘
2. zabawi: si", zrz'dzenie losu
¯ rozrywka, roz ^ od Nie nale/' s=owa z przedrostkami& po`,
na`, ob`, pod`, nad`, roz`, daj'ce
~rysowa: czas niedok. ¯ rysa formy «rz'dzenia»&
]1. wy/=obiony >lad zrobiony czym> po•rz'dny – 1. nale/yty ˘
ostrym, 2. p"kni"cie, szczelina\. porz'dne lanie,
1. kre>li: kontur, wizerunek, 2. prawy, uczciwy,
o=[wkiem na papierze, przyzwoity, solidny,
w przen. mow' uj': zasi"g przed- ¯ w porz'dku b"d'cy
miotu i g=[wne jego cechy, na•rz'd – cz">: organizmu ludz-
2. robi: rysy, skazy na twardej po- kiego, zwierz"cego,
wierzchni, czym> ostrym, zosta- lub ro>linnego
wia: wg="biony >lad, zadrapanie. na•rz"dzie – przyrz'd, na ^ przy,
ros. risovat;-risowat, ang. to draw, instrument, ¯ orudie
to sketch, to design; to outline. -orudie ]ang. instru-
za•rysowa: – czas dok. ¯ rysowa:, ment, tool, implement\
nakre>li: problem ˘ s=aw. na¶radit – narz'dzi:, tj.
zarys problemu na=o/y: uprz'/
na•rysowa: – ca=o>:, zako<czy: j' rz"dem zwan' ˘
po•rysowa: – pokre>li: rysami konia z rz"dem da:
prze•rysowa: – nadto, nadmiar, przy•rz'd – instrument, ¯ orudie
przejaskrawi: ob•rz'dek – powtarzaj'ca si"
ob•rysowa: – dooko=a czynno>:, cremonia,
do•rysowa: – doda: rysowaniem zwyczaj
od•rysowa: – od kogo innego, pod•rz"dny – u spodu, poni/ej,
cz">: lub ca=o>: podporz'dkowany,
z innego rysunku, podleg=y
¯ odrys nad•rz"dny – zwierzchni, powy/ej
w•rysowa: – do >rodka roz•rz'd – w r[/ne strony,
wy•rysowa: – na zewn'trz, rozprowadzenie
wyci'gu dokona:, nie•rz'd – prostytucja, “z=e”
np. wyrys z mapy prowadzenie si";
roz•rysowa: – na r[/ne rysunki ‘z=e» kwesti' spoj-
rzenia, pogl'd[w,
~rywa: ]si"\ ˚`rwa: ]si"\. potrzeb obu stron
~rz'dzi: czas niedok. ¯ rz'd. ~rzec czas niedok. ¯ rzeczy: ˘ dok.
prawi:, wydawa: polecenia, w=ada: rzek= ]powiedzia=, wys=owi= si"\.
]=ad trzyma:, porz'dek\, u steru czyn- s=owotw. baz' s=aw. reka ]rzeka\ ˘
no>ci by:, stanowi: ˘ postanowienie, tako reka ]tak rzek=\.
panowa:, ˚pan, rz'd. znaczeniowo poch. woda ˘ potok
s=owotw. pokr. prowadzi: ]si"\ ˘ s=[w, p=yn ˘ p=ynna mowa, maj'ce
rozrz'd, nierz'd ]prostytucja, dos=. odpowiedniki w j. angielskim&
nie=ad, nieporz'dek\. fluid ]p=yn\  fluent ]p=ynny\ ¯
ros. pravit;-prawit, =ac. fluidus ]p=yn\  fluens, fluentis
gospodstvovat;-gospodstwowat, ]p=ynny\ ¯ fluere ]p=yn':, sp=ywa:\.
ang. to govern ˘ governor, to rule. znaczenia& «zarzec si"», «odrzec si"» –
za•rz'dzi: – czas dok. ¯ rz'dzi:, zdaje mi si" – pochodz' od odrzutu
wyda: zarz'dzenie, mow' ]obiema elementami, nie jed-
polecenie nym – mow' tylko& od «`rzekania», tj.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
mowy; >redniow. E ^ U, powszechnie za•rzuci: – 1. obwini:, ¯ zarzut, ros. sudit;-sudit, ang. to judge.
stosowane, pisane, ˚]litera\ E. 2. kogo czym> – nad- za•s'dzi: – czas dok. ¯ s'dzi:,
tak i ‘urzec» – od uroku, nie mowy. miar spowodowa:, 1. przyzna: wyrokiem
za•rzec ]si"\ – “nigdy” powiedzie: prac', zadaniami, s'dowym,
sobie, baz' «rzec» i 3. na wierzch, za ^ na 2. skaza: wyrokiem
‘odrzut» jednocze>nie na•rzuci: – 1. wiele, 2. na wierzch po•s'dzi: – my>l' przypisa: komu
na•rzeka: – s=aw.-ros. nerekat ˘ ¯ narzuta czyn kt[rego nie dopu>ci= si",
1. zwa: tak a tak, po•rzuci: – zarzuci:, poniecha:, pope=ni=; podejrzenie o to
2. narzeka:; narekat po ^ za przy•s'dzi: – skaza: wyrokiem,
˘ czas dok. narecz, prze•rzuci: – ponad przy ^ za
narzeczon-y(a przy•rzuci: – przyda:, przybawi: o•s'dzi: – mniema:, po roz-
]oblubieni•ec(ca\ ob•rzuci: – dooko=a poznaniu “dooko=a”; os'd
¢po•rzec – porzekad=o, do•rzuci: – przybawi:, przyda: roz•s'dzi: – wnikn': w spraw" i
przypowie>: od•rzuci: – oddali: rzutem, ¯ od- wyda: wyrok, opini";
u•rzec – zadziwi: mow', rzuca: ¯ =ac. re•jectus rozs'dek, z` ˘ roz`
w zasadzie ¯ urok, za- pod•rzuci: – troch", pod ^ u Nie nale/y&
uroczy: spojrzeniem nad•rzuci: – wi"cej ni/, nadda: prze•s'd(ny – zabobon
przy•rzec – obieca: s=owem, w•rzuci: – do >rodka prze•s'dzony – s'd ju/ wydany,
¯ przyrzeczenie wy•rzuci: – na zewn'trz; wyrzutek z g[ry, przed rozpraw'
o•rzec – wypowiedzie:, wyra- z•rzuci: – w d[= s'dow'
zi: s'd, opini", zdanie, z•rzuci: si" – zebra: w grupie os[b
¯ orzeczenie, roz•rzuci: – rozproszy: ciskaniem ~schn': pozbawia: wody, wilgot-
podmiot i orzeczenie no>ci dzia=aniem niedosyt[w powie-
od•rzec ]si"\ – wyrzec si", postano- ~sadzi: trza, promieni s=o<ca.
wi: s=owem “nigdy 1. ¯ niem. stezen, anglosas. settan, za•schn': – czas dok. ¯ schn':,
wi"cej”, s=owotw. ba- >redniow. ang. setten, ang. to set, ¯ tak zwykle o ranie
z' «rzec» i ‘odrzut», sad, sadzonka, sadza ]osad\, u•schn': – tak zwykle o ro>linie,
>redniow. E ^ U 2. skokami, susem, ˘ przesadzi: r[w, u ^ pod ^ za
wy•rzec ]si"\ – mow', zrezygnowa:, 3. sma/y: ˘ jaja sadzone, prze•schn': – na wskro>
zerwa: z kim, czym 4. wydobywa: si" pod ci>nieniem ˘ przy•schn': – troch", przy ^ pod(e
z•rzec ]si"\ – mow' pozbawi: siebie para, gaz, sadzi z rury. obe•schn': – dooko=a
praw, «si"» – siebie zwi'zane ze stawi:, koncepcji ˚018. do•schn': – zupe=nie
za•sadzi: – 1. wiele, za ^ na, pode•schn': – troszk"
~rzeza: ci': ostrym narz"dziem, np. 2. ` na czym>, posta- wy•schn': – zupe=nie
no/em, jak pi=', mordowa:. wi:, oprze:, ¯ zasada, ze•schn': si" – sta: si" zbyt suchym,
s=owotw. pokr. rze{nia ]miejsce 3. zastawi: ]do pracy\ ¯ zsycha: si"
uboju zwierz't\, rze{nik. zasadzi: si" – zasi'>: si", zasadzka roze•schn': si" – pop"ka: wskutek
ros. rezat;-rezat, ang. to slaughter, na•sadzi: – wiele schni"cia
to kill; to engrave, to cut. na•sadzi: si" – zawzi': si" na kogo>
ros. reznq-reznja, bojnq-bojnja, po•sadzi: – 1. w pozycj" siedz'c', ~sia: 1. sypa: ziarno w zaoran' rol",
ang. butchery. ¯ siad, osad ]opad\ rzucaj'c r"cznie lub mechanicznie –
za•rzeza: – czas dok. ¯ rzeza: 2. ziarna ro>lin, siewnikiem,
na•rzeza: – naci':, zrobi: znak, drzewka, umiejscowi: 2. rzuca: g"sto, strzela:.
narzynka, narzynacz w ziemi, po ^ za; za•sia: – czas dok. sia:
u•rzeza: – uci':, u ^ pod ^ przy ¯ sad, sadzonka na•sia: – wiele
prze•rzeza: – przeci':, na wskro> u•sadzi: – kogo> si=' po•sia: – zasia:, za ^ po
przy•rzeza: – przyci': prze•sadzi: – 1. z miejsca A do B, u•sia: – g"sto
ob•rzeza: – dooko=a 2. ponad miar", prze- prze•sia: – przepu>ci: przez sito
od•rzeza: – odci': kroczy:, ¯ przesada ob•sia: – zupe=nie, ca=o>:
pod•rzeza: – od spodu, troch" przy•sadzi: – przyda:, przybawi: do•sia: – uzupe=ni:, doda:
nad•rzeza: – troszk" ob•sadzi: – dooko=a, ¯ obsadka od•sia: – oddzieli: sianiem
wy•rzeza: – wymordowa: rzezi' do•sadzi: – przybawi:, przyda:, w•sia: – do >rodka
z•rzeza: – >ci': ¯ dosadnie wy•sia: – wszystkie ziarno
niekt[re formy mog' by: nie u/ywa- o•sadzi: – co> w czym> roz•sia: – w r[/ne strony
ne w /ywym j"zyku, nie wiem. pod•sadzi: – troch", od do=u, w g[r" siu•sia: – siu ^ tu ¯ siu(tu•da,
sama podstawa rzadko u/ywana. w•sadzi: – do >rodka moczem z siusiaka
wy•sadzi: – na zewn'trz,
~rzuci: czas dok., cisn':, wierzgn':, z•sadzi: – w d[= ~si'kn': czas dok. ¯ si'ka:
strzeli:, lecie:, ¯ rzut ]tu=, cisk, strza=, roz•sadzi: – rozprzestrzeni: sa- ]wch=ania: stopniowo wod",
se=, let, lot, miot, kid, wierg\. dzeniem, szczepkami, w przen. pogl'dy, ideologi"\.
s=owotw. zwi'zane z ang. ¢ject ˘ inject, ¯ rozsada na•si'kn': – stopniowo nasyci:
]zastrzykn':, wstrzykiwa:\, reject p=ynem, wilgoci'
]odrzuca:\ ¯ =ac. rejectus ¯ re` ]od`\ ~s'dzi: czas niedok. ¯ s'd ]opinia, prze•si'kn': – na wskro>, na wylot
% jacere ]rzuca:\. waga, mniemanie\, rozstrz'sa: spra- pod•si'kn': – od spodu; podsi'k
rzuci: si" na co lub na kogo – polecie: wy w celu nabrania pogl'du, szczeg. w•si'kn': – do >rodka
z elementem gwa=towno>ci, raptowno- przeciwnych stron. wy•si'kn': – na zewn'trz; wysi"k
>ci; rzutki charakter. s=owotw. pokr. rozs'dek ]rozwaga\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

~si'>: czas dok. ¯ siada: ¯ sad,
¯ niem. sitzen, anglosas. sittan,
>redniow. ang. sitten, ang. sit.
za•si'>: – 1. przyst'pi: do dzia-
=ania, wzi': si" ˘
zasi'>: do pracy, za ^ u, do•si"gn': – dosta:
2. by: na stanowisku,
piastowa: je; by: sytuacji ˘
zasi'>: na =awie oskar/onych
za•si'>: si" – zasadzi: si", zasadzka
na•sidzie: si" – d=ugo ˘ nasiad[wka
]d=ugie zebranie\
na•si'>: si" – zawzi': si" na kogo>
po•si'>: – wej>: w posiadanie,
naby: np. wiedz"
u•si'>: – u` ]za`\ % si'>:
prze•si'>: si" – z miejsca A na B
przy•si'>: – 1. przybli/y: si",
2. troch", ¯ przysiad
ob•si'>: – dooko=a
do•si'>: si" – si'>: przy kim
o•si'>: – osiedli: si", ¯ osiedle
pod•si'>: – zast'pi: w siedzeniu
w•si'>: – do >rodka
wy•si'>: – na zewn'trz
z•si'>: – w d[=, np. z konia
roz•si'>: si" – rozprzestrzeni: si"
w siedzeniu
~siec r'ba: siekier', broni' sieczn'.
s=owotw. pokr. sieczka(rnia
po•siec – por'ba:
u•siec – nawtyka: wiele, jak
sieczki, np. dzie=o
b="dami, u ^ na
od•siec – odr'ba:, ¯ odsiecz
wy•siec – wyr'ba: ]las, ludzi\,
¯ wyr'b lasu
~siedli: czas dok. ˘ rzadkie niedok.
`siedla:, np. pocz"li osiedla: si"
]czas tera{niejszy w przesz=o>ci\.
¯ s=aw. ros. sie=o ]wie>\;
`=o ˘ pol. `d=o, jak my=o ˘ myd=o,
ra=o ˘ rad=o, gor=o ˘ gard=o, i inne.
s=owotw. pokr. siedlisko, siod=o.
ros. osedat;-osiedat ]osiada:\,
ang. to settle ˘ settler.
za•siedli: – rejon osadnikami,
przybyszami
na•siedli: – wiele
prze•siedli: – z miejsca A do B
o•siedli: ]si"\ – osi'>: na sta=e,
wznosz'c zabudowania
wy•siedli: – usun': poza rejon,
szczeg[lnie ludno>:;
wysiedle<cy
roz•siedli: – w r[/ne strony
Nie nale/y&
po•siad=o>: – ziemia z budynkami
nale/'ca do kogo>
~si"gn': czas dok. ¯ si"ga:.
znaczeniowo pokr. dosta: ]r"k'\.
ros. ¢stqg-stjag ]>ci'g\ ˘ pro-
tqgnut;, dostignut;, nasti-
gnut;, dostat;, ang. to reach.
GENEZA S+ØW
`si"g, `si'g  `ci'g,
koncepcji s=owotw. 002.A.
za•si"gn': – >ci'gn': co od kogo,
¯ zasi"g ]zakres\
o•si'gn': – uzyska:
wy•si"gn': – na zewn'trz; wysi"gnik
Nie nale/y&
przy•si"gn': ¯ przysi"ga
~sili: ]si"\ czas niedok. ¯ si=a ]moc
¯ mag, t"/yzna fizyczna, krzepa\.
u/ywa: mocy do osi'gni"cia celu.
ros. usilie-usilie, staranie-
staranie, pomagat;-pomagat;
ang. effort, to support, by force.
za•sili: – czas dok., wzmocni:,
pom[c, zasi=ek
po•sili: si" – spo/y:, posi=ek
wy•sili: si" – da: z siebie wiele,
wi"cej ni/ przeci"tnie,
wysi=ek
Nie nale/'&
usilnie, przesilenie, osi=ek, silnik,
wysi=ek, s=aw.-ros. nasilie-nasile
]przemoc, gwa=t, ang. violence, force\.
~skar/y: czas niedok. ¯ skarga
]narzekanie, ubolewanie, /al\.
wyjawia: innym sw[j b[l, dozna-
wan' krzywd".
s=owotw. poch. skar/ypyta.
ros. ]narzeka:\ 'alovat;sq,
]obwinia:\ obvinqt;-obwinjat,
ang. ]narzeka:\ to complain, ]oskar-
/y:\ to accuse, ]obwini:\ to charge.
za•skar/y: – czas dok., poda: do
s'du, zaskar/enie
po•skar/y: ]si"\ – wyjawi: sw' skar-
g" komu, donie>: j'
u•skar/a: si" – narzeka:
o•skar/y: – obwini: kogo
~skoczy: czas dok. ¯ skaka: –
odbi: si" obiema nogami od ziemi,
cz"sto przy tym ruchem do przodu
˘ skoczy: przez co, np. przez r[w ˘
przeskoczy:.
s=owotw. baz' skot ]bydle rogte\.
za•skoczy: – z nienacka,
niespodziewanie
na•skoczy: – zarzuci: co komu nag-
le, cz"sto nies=usznie
u•skoczy: – w bok
prze•skoczy: – przez przeszkod",
ob•skoczy: – dooko=a
do•skoczy: – zbli/y: si" skokiem
od•skoczy: – oddali: si" skokiem
pod•skoczy: – do g[ry
nad•skakiwa: – narzuca: si" nad-
miarem uprzejmo>ci
w•skoczy: – do >rodka
wy•skoczy: – 1. na zewn'trz
2. do g[ry, wy ^ si"
˘ wyskocz ]ty, sam\
ze•skoczy: – w d[=
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
~s=a: 1. wyprawia: w drog" ˘ pose=,
s=aw. se= ]pokr. szo= ˘ poszo=\, 2. >cie-
li:, np. =o/e, drog" ˘ zas=ana >niegiem.
za•s=a: – po>cieli:, po ^ za
na•s=a: – nawie>:
po•s=a: – wys=a:, po ^ wy,
¯ pose=, “poszo= won#”
u•s=a: – za>cieli:, u ^ za
prze•s=a: – z punktu A do B
przy•s=a: – przyby: drog' ]po\s=a
obe•s=a: – dooko=a
do•s=a: – do='czy: wysy=k'
ode•s=a: – odprawi: ]po\s=a
pode•s=a: – troch", cz">ciowo,
niepe=nie
nade•s=a: – przyby:, nadej>:,
nad(e ^ pod(e
wy•s=a: – gdzie poza obr"b
ze•s=a: – z g[ry, w d[=
roze•s=a: – do wielu miejsc
~s=awi: czas niedok. ¯ s=awa
]chwa=a\.
ros. slavit;-s=awit,
ang. to glorify, to extol, to prize.
o•s=awi: – dooko=a; os=awiony
w•s=awi: si" – okry: s=aw', uczyni:
siebie s=awnym
wy•s=awi: – wy(za-chwali: innym
roz•s=awi: – w r[/ne strony >wiata
Nie nale/y&
prze•s=awny – prze` ^ wi"cej ni/
~s=oni: czas dok. ¯ s=o<ce.
kry:, pierw. chroni: przed s=o<cem.
ros. za/kryt;-za(kryt,
ang. to cover, to veil.
za•s=oni: – czas dok., ca=kowicie
prze•s=oni: – o(po(za•kry:
przy•s=oni: – troch"
od•s=oni: – usun': zas=on"
~s=ucha:, ~s=ysze:
odbiera: d{wi"ki uchem,
¯ uch ]powietrze\ ˘ s=aw.-ros. woz-
duch, ruch, i inne; Ch  Sz,
jak duch  dusza  dysze:,
ruch  rusza:.
znaczna cz">: obarczona zaimkiem
«si"», cz">ciej ni/ gdzie indziej.
za•s=ucha: si" – pogr'/y: si" w
s=uchaniu
na•s=ucha: si" – wiele
po•s=ucha: si" – w jednym wypadku,
¯ pos=uch, pos=uszny
u•s=ucha: si" – czyjej> rady
prze•s=ucha: – ca=o>:, do ko<ca,
¯ przes=uchanie
przy•s=ucha: si" – blisko
o•s=ucha: si" – cz"sto
od•s=ucha: – ca=o>:
pod•s=ucha: – skrycie
w•s=ucha: si" – wyt"/a: s=uch
wy•s=ucha: – s=ucha: do ko<ca
 GENEZA S+ØW
~s=u/y: czas niedok., ¯ s=uga, osoba na•sma/y: – wiele ~sta: ]si"\ ˚sta:, gdzie szereg
zatrudniona do wykonywania obrz'd- u•sma/y: – do ko<ca, u ^ do zastosowa<, w tym&
k[w, szczeg[lnie w gospodarstwie przy•sma/y: – troch", przy ^ za 1. stan bezruchu ˘ stoj'ca woda,
domowym, dla innej lub innych. do•sma/y: – do ko<ca 2. dzia: si", by:;
s=owotw. pokr. s=u/ba domowa. pod•sma/y: – troch", pod ^ za 2.a. wydarzy: si", wypa>:,
ros. slu'it;-s=u/it, ang. to serve. przytrafi: si",
za•s=u/y: – czas niedok., dzia=al- ~smrodzi: czas niedok. ¯ smr[d 2.b. przej>: w inny stan.
no>ci' uzyska: co, ]fetor, wo<, ang. odor\. za•sta: – kogo> na miejscu
pozytywn' – na na- ros. ...]$\ ¯ von;-wo<, podczas pobytu tam
grod", negatywn' – ang. to stink, pokr. stench ]smr[d\. tej osoby
na kar", ¯ zas=uga za•smrodzi: – czas dok. ¯ smr[d na•sta: – rozpocz':
po•s=u/y: ]si"\ – narz"dziem lub na•smrodzi: – wiele smrodu wydzie- po•sta: – sta: chwil" jak'
>rodkiem uzyska: cel li:, zostawi: za sob' u•sta: – zatrzyma: si", cz"sto
u•s=u/y: – wy>wiadczy: pomoc, ze zm"czenia
¯ us=uga ~snu: czas niedok. prze•sta: – przerwa:, zako<czy:
prze•s=u/y: – lat tyle a tyle ni: ci'gn':, w'tek. przy•sta: – zgodzi: si"
przy•s=u/y: ]si"\ – troch" znaczeniowo pokr. sun':& s•nus•un. ob•sta: – trwa: na swoim
ob•s=u/y: ]si"\ – ca=kowicie, ros. prqst;-prjast ]prz'>: ¯ prz"dza\, do•sta: – otrzyma:
samoobs=uga ang. to spin. od•sta: – sta: czas jaki>
do•s=u/y: ]si"\ – uzyska: s=u/eniem za•snu: – czas dok. ¯ snu:, w•sta: – wznie>: si" z pozycji
od•s=u/y: – lat tyle a tyle, od ^ prze niebo zasnute chmu- siedz'cej, le/'cej
wy•s=u/y: – co u kogo, prac', rami ]zaci'gni"te\ wy•sta: – sta: do skutku
¯ wys=uga lat wy•snu: – na zewn'trz, wyci'g- zo•sta: – 1. gdy inni odeszli,
n':, np. wniosek 2. znale{: si" w jakim>
~smali: czas niedok., przypieka: co po=o/eniu, sytuacji
ogniem, “zmali:” procesem topienia. ~spa: czas niedok., by: w stanie roz•sta: si" – rozej>: si" w r[/ne
¯ ang. small } smol | ]ma=y, drobny\. wy='czonym od otaczaj'cej rzeczy- strony, na d=ugi czas
s=owotw. pokr. smalec ]t=uszcz wisto>ci, nie odbiera: zmys=ami
topiony\, smoluch, smolarnia, wzroku i s=uchu, czucia, np. dotyku, ~stanowi: czas niedok. ¯ stan ]rz'd,
ale Smole<sk ¯ ang. small ¯ >re- w"chu; naturalny stan wy='czenia w=adza, s'd, my>l ˘ stan umys=owy\.
dniow. ang. smal ]w'ski, szczup=y, >wiadomo>ci dla odpoczynku cia=a. wg mSjp 1969, stanowi:&
cienki\ % len ^ sk ]ziemia, l'd\. mSjp 1969, spa:& «by: w stanie snu». 1. «decydowa: o czym, rozstrzyga:,
u•smali: – czas dok. ¯ smali: ros. spat;-spat ]spa:\, zarz'dzi:»,
przy•smali: – troch" ang, to sleep, to be asleep. 2. «odgrywa: decyduj'c' rol",
o•smali: – dooko=a za•spa: – spa: za d=ugo, prze- znaczy:, wa/y:»,
pod•smali: – troch", pod ^ przy spa: czas zbudzenia 3. «by: w czym, tworzy:, sk=ada:
wy•smali: – ca=kowicie si", wstania z =o/a si" na co, wynosi:»,
po•spa: – troch" 4. «zootechn. dopuszcza: samca do
~smarowa: czas niedok. ¯ smar, u•spi: – doprowadzi: do snu samicy».
lepka substancja u/ywana do po- prze•spa: – od godziny do godz. ros. 1. rew-at;/it;-resz-at(it,
wlekania ruchomych cz">ci maszyn, przespa: si" – troch", rzuci: si" 3. sostoqt; iz-sostojat iz,
sprz"tu, w celu zmniejszenia tarcia w drzemk" ang. 1. to decide, to make think;
mi"dzy nimi. do•spa: – do ko<ca; ospa=y ^ to settle, to determine,
¯ ang. to smear ¯ >redniow. ang. nie dospany, zaspany 3. to consist of.
smerien ¯ anglosas. smerian ]na- ˘ powolny w dzia=aniu za•stanowi: si" – czas dok.,
maszcza:\, pokr. niem. schmieren. ode•spa: – nadrobi: brakuj'ce po(prze•my>le:
znaczeniowo pokr. ma{, ma>:. godziny snu po•stanowi: – zadecydowa:,
ros. mazat;-mazat ]maza:\, wy•spa: si" – spa: do woli powzi': decyzj"
pahkat;-paczkat ]pa:ka:\ roze•spa: si" – pogr'/y: ca=kowicie u•stanowi: – 1. wprowadzi: jako
po•smarowa: – na=o/y: smaru Nie nale/y& o•spa=y ]zaspany, st'd prawo, 2. zaprowadzi: je
u•smarowa: si" – ubrudzi: smarem powolny\.
przy•smarowa: – troch" ~stawi: ]si"\ ¯ staw ^ =o/ ˘
o•smarowa: – dooko=a, ca=o>: ~ssa: czas niedok. ¯ ssak. postawa ^ po=o/enie,
ob•smarowa: – zupe=nie, o ^ ob, 1. ci'gn': mleko z piersi matki, s=aw. sustaw ^ z=o/enie, zestaw&
zwykle opisa: kogo ci'gn': ciecz ustami przez wy- za•stawi: – 1. za=o/y:; zastaw,
uszczypliwie, tworzenie podci>nienia, pr[/ni, 2. co czym w poprzek
w szczeg[=ach wargami i i j"zykiem, na•stawi: – nakierowa:
do•smarowa: – doda: smaru 2. techn., o r[/nego rodzaju urz'- po•stawi: – w pion
wy•smarowa: – pokry: smarem dzeniach& wci'ga:, poch=ania: u•stawi: – u=o/y:, u ^ za
roz•smarowa: – rozprzestrzeni: smar wskutek zmiany ci>nienia, np. przed•stawi: – przed=o/y:
ss'ca pompa ]ang. suction pump\. prze•stawi: – prze•=o/y:(nie>:
~sma/y: czas dok., s=owotw. poch. soska, osesek. przy•stawi: – przy=o/y:, tu/ obok
¯ smaga: ]pali:\ ogniem, G?. ros. sosat;-sosat, ang. to suck. ob•stawi: – dooko=a, ob=o/y:,
ros. 'arit; ˘ iz'arit;-iz/arit, przy•ssa: si" – mocno przyczepi: ob•stawa: – sta: na swoim,
ang. to fry. wargami, jak pijawka podtrzymywa: swoje
za•sma/y: – podrumieni:, wy•ssa: – na zewn'trz, w przen. zdanie, stanowisko
za ^ pod ` z palca ]uroi: sobie\ do•stawi: – do=o/y:, przy='czy:
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
od•stawi: – od=o/y:, na bok ~straszy: czas niedok. ¯ strach ¯ ~stuka: czas. niedok. ˘ dok. stukn':.
pod•stawi: – pod=o/y:, od spodu str` ]stopie< wy/szy\ % ach# wielokrotnie uderza: palcami,
nad•stawi: – wysun': do dzia=ania ]/achni"cie si"\. d=oni', m=otkiem, itp., o blat sto=u,
w•stawi: – w=o/y: do >rodka uczucie zagro/enia wobec zbli/aj'- drzwi wej>ciowe do domu; ko=ata:.
wy•stawi: – poza obr"b, normy cego si" niebezpiecze<stwa. s=owotw. pokr. puka:& stuk  puk.
ze•stawi: – 1. z=o/y: w ca=o>:, znaczeniowo pokr. trwoga, l"k, przera- znaczeniowo poch. bi: ˘ stukni"ty
2. znie>:, obni/y: /enie ]mocniejszy rodzaj strachu\. ]odbi=o mu, tj. straci= troch" rozumu\.
roz•stawi: ]si"\ – rozdzieli: ]si"\ ros. pugat;-pugat, ang. to frighten, ros. stuhat;-stuczat, ang. to knock.
zo•stawi: – opu>ci:, zaniecha: to scare, to terrify. za•stuka: – czas dok. ¯ stuka:,
za•straszy: – stytematycznym kr[tko, tj. kilka razy
~st'pi: czas dok., `kroczy:, `j>: straszeniem wprowa- uderzaj'c
¯ i>:, s=owotw. zwi'zane z si'>: ¯ dzi: w stan l"ku po•stuka: – kr[tko, przez chwil"
siada:, kroczy:, i>:, st'pa:, depta:. na•straszy: – jeden raz, na ^ po do•stuka: si" – uzyska: efekt stuka-
¯ ang. step ˘ ang. to replace, approach, po•straszy: – troch", pogrozi: niem, np. stukaj'c do
surround, walk-in, step down, i inne. prze•straszy: – na wskro>, na wylot okna noc'
za•st'pi: – 1. wej>: na czyje> od•straszy: – odp"dzi: strachem od•stuka: – pot., odstuka: w nie-
miejsce, ¯ zast"pstwo, wy•straszy: – wyp=oszy: strachem, malowane drzewo –
2. zaj>: komu szczeg. ptaki i dzikie zabobon& odczarowa:
w drog", w poprzek zwierz"ta, zmusi: je stukaniem palc[w
na•st'pi: – 1. nadej>:, nasta:, do ucieczki wy•stuka: – uderzeniami palc[w,
¯ nast"pstwo, ze•straszy: – ptaki z dachu narz"dziem
2. nadepta:
po•st'pi: – 1. obchodzi: si", ~strzec, ~strzega: czas niedok. ~stygn': czas niedok., kusz'ce&
post"powa:; post"p ¯ strze/, G?, baczy:, spogl'da:, ¯ =ac. stigma ¯ gr. stigma ¯ stizein.
u•st'pi: – u` ]za`\ % st'pi: ¢jrze: ˘ spo(do(wy(za-jrze:. zapewne odno>nik my>lowy do za-
p[j>: na ust"pstwo ros. osteregat;sq-osteregatsja, skrzep=ych ran Chrystusa, ukrzy/owa-
prze•st'pi: – z miejsca A do B; wy- oxran-qt;/it;-ochran-jat(it, nego w Palestynie, przez Rzymian.
kroczy:; przest"pca ang. to guard. mo/e w zwi'zku ze «studnia» ]ch=[d\,
przy•st'pi: – 1. przybli/y: si", za•strzec – postawi: warunek i to bardziej prawdop., UY,
podej>:, po•strzec – dojrze: GD koncepcji s=owotw. 023, 024.
2. wzi': si" do czego u•strzec si" – unikn': ¢stud ˘ prostuda ]przezi"bienie\.
ob•st'pi: – dooko=a prze•strzec – zwr[ci: uwag" komu ros. zasty-vat;/t;-zasty-wat(t,
do•st'pi: – osi'gn': zaszczytu na potencjalny k=opot ang. to congeal.
od•st'pi: – odej>: o•strzec – zaleci: ostro/no>: za•stygn': – zakrzepn':
pod•st"p – podej>cie do•strzec – dojrze:, dopatrzy: si" prze•stygn': – troch", ozi"bi:
w•st'pi: – do >rodka wy•strzec si" – unikn':, uchroni: o•stygn': – zupe=nie, ca=kowicie
wy•st'pi: – na zewn'trz, wy ^ prze si" przed kim, czym wy•stygn': – ca=kowicie wytraci:
˘ wykroczenie, nadwy/k" ciep=a
wyst"pek ~strzeli: czas niedok., ¯ strza=
z•st'pi: – w d[= ]z broni palnej\ ¯ strza=a ]z =uku\. ~sun': ]si"\ zmienia: po=o/enie
roz•st'pi: si" – rozej>: si", przej>cie strza= – wyrzut pocisku z lufy broni przedmiotu ruchem wzd=u/ powierzch-
da: palnej wskutek ci>nienia gaz[w z ni, ruchem p=ynnym, bez u/ycia k[=.
Nie nale/y& s•t"pa ]krokiem, wolno\ pal'cego si" prochu. za•sun': – do celu, czas dok.
strza=a – pocisk do =uku i kuszy, sk=a- na•sun': – na wierzch
~stosowa: czas niedok. daj'cy si" z grotu i pr"ta ]brzechwy\, po•sun': – ruszy: z miejsca, ruch
1. wprowadza: w /ycie, w czyn, czasem opatrzony pi[rem steruj'cym. posuwisty – p=ynny
2. czyni: co odpowiednim do czego, ros. strelit;-strelit ˘ strel;ba, u•sun': – 1. oddali:, wydali:,
3. adresowa:, kierowa:, odnosi: co strelqnie, zastrelit;, 2. pozby: si" ˘
do kogo. ang. to shoot, to fire. usun': b="dy,
stosowa: si"& za•strzeli: – czas dok. ¯ strzeli:, ze stanowiska
1. nagina: si" do kogo, czego, np. zabi: strza=em prze•sun': – z miejsca A na B
do przepis[w, prawa, po•strzeli: – cz">ciowo, zrani:, przy•sun': – podsun': bli/ej
2. odnosi: si" ˘ zakaz stosuje si" do... po ^ pod do•sun': – przystawi:
ros. primenqt;-primenjat, u•strzeli: – zabi: strza=em, za ^ u od•sun': – odstawi:, od='czy:
stosowa: si" ]do czego\ prze•strzeli: – na wskro>, na wylot pod•sun': – troch", cz">ciowo
prisposoblqt;sq (k hemu), o•strzela: – seri' strza=[w w•sun': – do >rodka
ang. to apply, to adapt, od•strzeli: – od='czy:, pozbawi: wy•sun': – na zewn'trz
to put in practice, to conform ]to\. strza=em z•sun': – z g[ry w d[=
za•stosowa: – u/y: odpowiednio pod•strzeli: – troch", ˘ podstrzelony roz•sun': – rozdzieli: suni"ciem
zastosowa: si" – wykona: zgodnie z tj. ciut nienormalny
wskazanymi warunkami wy•strzeli: – strza= odda: ~suszy: czas niedok., usuwa:
przy•stosowa: – adaptowa:, dostroi: ze•strzeli: – co> lec'cego, na zie- wilgo: naturalnym pr'dem powie-
do warunk[w mi", np. samolot trza, lub w suszarni.
do•stosowa: – dopasowa:, dostroi: roz•strzela: – zabi: strza=em lub znaczeniowo poch. ˚schn':.
wy•stosowa: – starannie co> u=o/y:, strza=ami, egzekucj' ros. suwit;-suszit, ang. to dry.
przygotowa: do okazania, za•suszy: – czas dok. ¯ suszy:,
pokazania, przedstawienia zupe=nie

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


na•suszy: –
wiele
po•suszy: –
r[/ne rzeczy
u•suszy: –
zupe=nie u ^ wy ^ za
prze•suszy: –
1. troch", podsuszy:,
2. nadmiernie, wi"cej
ni/ ]prze` ^ nadmiar\
o•suszy: – zupe=nie, ca=kowicie
do•suszy: – doko<czy: suszenia
pod•suszy: – troch", pod ^ prze(d
wy•suszy: – zupe=nie
~sypa: czas niedok.
drobnic", mia=, okruchy, >nieg, pia-
sek, przemieszcza: przez warstw"
powietrza, powoduj'c ich opadanie
si=' grawitacji.
tak i «la:» – koniecznie przez warstw"
powietrza.
wg. mSjp 1969, sypa: 1. «rzuca: czym
sypkim; nape=nia: co czym sypkim;
powodowa: opadanie czego> sypkiego
z g[ry na d[=» }“mas=o ma>lane”, J.D.,
poza tym, nie ma opadania do g[ry|,
2. «hojnie czym szafowa:»,
3. pot. «sk=ada: obci'/aj'ce kogo
zeznania; ujawnia: czyje tajemnice;
zdradza: kogo».
ros. sypat;(sq)-sypat(sja,
ang. to strew, to pour, to scatter.
za•sypa: – sypaniem zawali: co,
szczeg. d[=, jam", b=oto
na•sypa: – 1. pokry: co sypaniem,
2. wsypa: co do czego
po•sypa: – pokry: sypaniem,
na ^ po
u•sypa: – sypkim materia=em, np.
kopiec, drog" kwiatami
prze•sypa: – z miejsca A do B
ob•sypa: – dooko=a, piaskiem,
obietnicami
do•sypa: – doda: sypaniem
od•sypa: – uj': sypkiego materia=u,
np. zbo/a z worka
pod•sypa: – u do=u, spodu; troch"
w•sypa: – do >rodka;
wsypa do poduszek
wy•sypa: – na zewn'trz
z•sypa: – sypki materia= zgroma-
dzi: w jednym miejscu;
zsyp
roz•sypa: – w r[/ne strony
~szczeka: czas niedok.
o psie, lisie, szakalu – wydawa: g=os
im w=a>ciwy, seri' d{wi"k[w kr[tko
trwaj'cych; ¯ szcze ]drobny\;
w przen. obmawia:, oczernia: kogo,
szkalowa:.
ros. laqt;-=ajat, ang. to bark.
za•szczeka: – czas dok., kr[tko
po•szczeka: – przez chwil"
ob•szczeka: – dooko=a
wy•szczeka: si" – do woli
~szczepi: czas niedok.
1. uszlachetnia: drzewka przez prze-
niesienie ga='zki ]zraza ¯ zraz\
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
ro>liny szlachetnej, na ro>lin"
uszlachetnian' ]dziczk"\,
2. med. wprowadza: do ustroju ludz-
kiego albo zwierz"cego zabite lub
os=abione drobnoustroje chorobo-
tw[rcze lub ich toksyny, powodu-
j'ce powstawanie przeciwcia=.
ros. 1. privivat; (derev;q),
2. ]med.\ privivat; ospu,
ang. 1. ]drzewko\ to graft,
2. ]med.\ to vaccinate.
za•szczepi: – czas dok.
prze•szczepi: – z jednego na drugie;
przeszczep
od•szczepi: – od='czy:;
odszczepieniec
w•szczepi: – do >rodka
roz•szczepi: – w r[/nych miejscach
~szed= czas dok. ¯ i>: ˘ `j>:,
u=omny przy tym, jak
w j. ang. to go  went,
w j. pol. i>:  po(szed=, s=aw. wël.
s=owotw. zwi'zane z pa>: ¯ pad,
wie>: ¯ wodzi: ¯ woda,
st'pa:, kroczy:, biec.
za•szed= – wst'pi= na chwil"
na•szed= – nadpad=, ¯ napa>:,
po•szed= – uda= si" gdzie
u•szed= – unikn'=, zbieg=
prze•szed= – z miejsca A do B
przy•szed= – przyby= pieszo
ob•szed= – dooko=a
do•szed= – dotar= do celu
od•szed= – oddali= si"
pod•szed= – zbli/y= si"
w•szed= – do >rodka
wy•szed= – na zewn'trz
z•szed= – w d[=
roz•szed= si" – rozwi[d= si"
~szkodzi: czas niedok. ¯ szkoda
]uszczerbek, dos=. z=o uczynione\.
s=owotw. pokr. poszkodowany
]osoba kt[rej wyrz'dzono szkod",
krzywd", z=o\.
ros. vredit;-wredit, zlo-z=o ˘
zlit;-zlit ]ang. to irritate, to anger,
to provoke\; ang. to harm.
za•szkodzi: – czas dok. ¯ szkodzi:
u•szkodzi: – zepsu:, nadwyr"/y:,
naruszy:, u ^ pod,
dokona: szkody
prze•szkodzi: – stan': w poprzek,
¯ przeszkoda
~szkoli: czas niedok. ¯ szko=a.
uczy:, poucza: seri' kr[tkich wy-
k=ad[w, kursem, tj. w trybie skr[co-
nym.
ros. obuhit;-obuczit,
ang. to teach, to instruct, to train.
prze•szkoli: – w pe=nym zakresie
do•szkoli: – uzupe=ni: szkoleniem
pod•szkoli: – troch"
wy•szkoli: – zupe=nie, zako<czy:
~sz=y czas dok. ¯ szed= ¯ i>:.
przyrostek zwi'zany z up=ywem
czasu, wskazuj'cy na jego rodzaj&
- za nami, z ty=u – przesz=y,
- w tej chwili – bie/'cy, tera{niejszy,
- przed nami, z przodu – przysz=y.
my>lowo zwi'zany z biegiem ˘
z biegiem lat, bie/'cy G?,
wi"cej ˚050.
ros. vremq-wremja ˘ prowedwee,
nastoq]ee, budu]ee vremq,
ang. tense ]Past Tense, Present Tense,
Future Tense\.
poza•prze•sz=y – czas przysz=y w
przesz=o>ci, np. m[wi=
mi, /e pojedzie tam
prze•sz=y – miniony, ubieg=y,
zdarzony, dokonany
przy•sz=y – maj'cy nadej>:, by:,
sta: si", nast'pi:, nie-
dok. ]przysz=y i tera{n.\
~szuka: czas niedok.
1. stara: si" znale{: co lub kogo,
2. upatrywa:, wypatrywa:,
szpera:, bada:, tropi:, >ledzi:,
3. usi=owa: sobie co> przypomnie:,
4. dobiera: odpowiednie s=owa,
my>le: nad odpowiedzi',
5. d'/y:, zmierza: do czego>, chcie:
czego usilnie, stara: si", zabiega: o
co, upatrywa: co w kim lub czym.
s=owotw. pokr. wnika:, bra: ]dos=. i w
przen. ˘ bra: co za co, tj. przyjmowa:,
zak=ada: /e tak jest\ ˘ wybra: ]wyszu-
ka:\, wpatrywa: si" w co.
ros. ]szuka: co\ iskat;-iskat,
]tropi:\ issledovat;-issledowat,
ispytyvat;-ispytywat,
obmanyvat;-obmanywat,
ang. ]szuka: co\ to search,
]szuka: w pami"ci\ to try to think,
]oszukiwa:\ to cheat, to swindle,
]>ledzi:\ to investigate, to trace.
po•szuka: – raz jeden, kr[tko
prze•szuka: – na wskro>, ca=o>:
o•szuka: – celowo wprowadzi:
w b='d dla w=asnej
korzy>ci, zmyli:
do•szuka: si" – dopatrzy: si"
od•szuka: – odnale{:
wy•szuka: – wybra:
~szy: czas niedok. ¯ szew.
przeplata: tkanin" nici', st'd, m.in.
='czy: kawa=ki tkaniny nitk' nawle-
czon' na ig=" robi'c >ciegi, szwy; wy-
twarza: co ='cz'c szwami odpowiednio
wykrojone cz">ci tworzywa.
wg mSjp 1969, szy: «='czy: kawa=ki
tkaniny nitk'... itd.», jak wy/ej,
ale szycie to nie tylko ='czenie,
patrz ni/ej, dalej, np. wyszywanka –
wz[r na tkaninie wyszyty inn' nici',
o innym kolorze, lub ni:mi.
szy: znaczeniowo zwi'zane z wlec,
np. nawleka: nitk" na ig=", st'd

poszewka  ros. pavolohka
-pawo=oczka ¯ powleczenie ¯ wlec.
ros. wit;-szit ]szy:\,
ang. to sew, to embroider.
za•szy: – czas dok. ¯ szy:, z='-
czy: szwem rozprucie,
za=ata: dziur" w odzie/y
na•szy: – wiele, np. serwetek
po•szy: – pokry:; poszewka,
poszy: dach s=om'
u•szy: – czas dok. ¯ szy:
prze•szy: – na wskro>, na wylot,
wzrokiem, wiatrem
przy•szy: – przy='czy: szyciem
ob•szy: – dooko=a, brzegiem
do•szy: – doda:, do='czy:
szyciem, do ^ przy
pod•szy: – od spodu; podszewka,
podszycie lasu ]>ci[=ka&
mchy, trawy; runo\
w•szy: – do >rodka
wy•szy: – na zewn'trz,
wyszywanka
z•szy: – z='czy: dwie cz">ci
Nie nale/y&
pod•szycie.
~>lepn': czas niedok. ¯ >lepota
¯ >lipia ]oczy\.
s=owotw. poch. >lepak – 1. b'k
>lepo pij'cy krew zwierz't, 2. nab[j
karabinowy bez pocisku czubkiem
zwanego; =uska z prochem i sp=onk'.
ros. slepnut;-slepnut,
ang. to grow blind.
za•>lepi: si" – dzia=a: w za>lepieniu
o•>lepn': – zupe=nie, ca=kowicie
utraci: wzrok
~>mia: si" roz=adowanie napi"cia
rozwi'zaniem z zaskoczenia, nag=ym.
>miech& weso=y, seksualny, nerwowy.
s=owotw. pokr. miech ]nad"cie si"\ ˘
>miech ]wydech cz'stkami w kr[tkich
cyklach, interwa=ach\.
w mSjp 1969& «charakterystyczny
wyraz twarzy, charakterystyczny g=os,
do kt[rego wydania pobudza kogo> co>
weso=ego, zabawnego lub ironia i szy-
derstwo; wydawanie takiego g=osu».
ros. smeqt;sq -smiejatsja ¯ smex-
smiech, xoxotat; -chochotat ¯
xoxot-chochot ]chichot\,
ang. laugh(ter.
za•>mia: si" – czas niedok. ¯ >mia:
na•>miewa: si" – docina: w spos[b
>miech wywo=uj'cy
po•>mia: si" – przez chwil";
po>miewisko
u•>mia: si" – do woli
pod•>miewa: si" – ukradkiem,
skrycie, w duchu
wy•>mia: si" – do woli
wy•>miewa: – publicznie wytyka:
>miech powoduj'c
roze•>mia: si" – na ca=ego
GENEZA S+ØW
~>piewa: czas niedok. ¯ >piew ¯
pia: ]jak kogut\.
¯ s=aw.-ros. pet;-piet, ang. to sing.
wymawia: wiersz – s=owa w powta-
rzaj'cym si" rytmie – w r[/nej skali
g=osu, przeci'gaj'c ich zg=oski,
moduluj'c tony.
>piew zwi'zany jest z mow', szcze-
g[lnym jej rodzjem, st'd wy>piewa:
– wyjawi:, wygada: si", wyda:;
>piewa: sobie cen" – /'da:, mow'.
wg. mSjp 1969& 1. «ci'g d{wi"k[w
zmienionych w wysoko>ci, nat"/eniu
i barwie, wytwarzanych przez g=os
ludzki, tworz'cych muzyczn' ca=o>: o
okre>lonej melodii; >piewanie»,
2. «d{wi"ki wydawane przez ptak[w».
Przyj"=o si", /e ptaki >piewaj', w
rzeczy samej – nic podobnego, jest
to krzyk, ostrzeganie konkurent[w,
/e teren zaj"ty.
za•>piewa: – czas dok. ¯ >piewa:,
szczeg. pocz'tek
po•>piewa: ]sobie\
– od czasu do czasu
pod•>piewywa: sobie
– nuci: pod nosem
prze•>piewa: – np. noc ca='
do•>piewa: – pot. dom[wi:
od•>piewa: – cz">: ca=o>ci
wy•>piewa: – pot. wyda:, wyjawi:,
zdradzi: tajemnic"
roz•>piewa: si" – na ca=ego
Nie nale/y& przy•>piew – refren,
i przy•>piew•ka.
~>wiadczy: czas dok. ¯ >wiadek
]osoba rzecz znaj'ca, mo/e potwier-
dzi:\, znanie, wiedza ]kto>, kto wie\.
za•>wiadczy: – czas dok., wyda:
potwierdzenie, czucia palc[w.
¯ za>wiadczenie
po•>wiadczy: – potwierdzi:
u•>wiadczy: – napotka:, dojrze:
prze•>wiadczy: – ca=kowicie,
w przekonaniu by:
o•>wiadczy: ]si"\ – oznajmi:
do•>wiadczy: – dozna:,
¯ do>wiadczenie
wy•>wiadczy: – na zewn'trz,
komu> przys=ug"
~>wieci: czas niedok. ¯ >wieca.
i przedrostki czyni' go dokonanym.
s=owotw. pokr. >wiat=o.
>wieci: mylone z blaskiem& >wieci
si"  b=yszczy ]blask bije ze<\;
mieszane tak/e czasem ze znacze-
niem >wiadka ¯ >wiadectwo ¯ wiad.
przyczyn' pomy=ki&
>wiet ]>wietnie, s=aw.-ros. swiet=o\
 >wiat ]>wiat=o\ ˘ >wiadek, TD.
ros. svetit;-swietit, ang. to shine.
za•>wieci: – pocz'tek da:
>wieceniu
na•>wietli: – t=o ukaza:
po•>wieci: – przez czas jaki>
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
u•>wieci: – napotka:& nie u>wie-
cisz ani jednego –
nie u>wiadczysz
przy•>wieci: – na uwadze mie: ˘
przy>wieca my>l, cel
o•>wieci: – do pe=na, zupe=nie;
O>wiecenie
pod•>wietli: – od spodu
wy•>wieci: – ukaza:
roz•>wieci: – w r[/ne strony
~ta<czy: czas niedok. ¯ tany.
porusza: cia=em, szczeg[lnie stopa-
mi, w rytm, zwykle muzyki.
ros. tancovat;-tancowat,
ang. to dance.
za•ta<czy: – czas dok., raz jeden
po•ta<czy: – czas jaki>
prze•ta<czy: – noc ca='
o•ta<czy: si" – do syta
Nie nale/y& sta<czyk, pota<c[wka.
~tchn': czas niedok.
wydziela: z siebie.
tch ]tchn':\, pch ]pchn': ¯ pcha:\ –
przed siebie, z siebie.
s=owotw. pokr. dech.
znaczeniowo pokr. chuch ˘ chucha:.
na•tchn': – “tchnieniem” ]chu-
chem\ podda: my>l
ode•tchn': – z=apa: oddech
wy•tchn': – wydzieli: oddech ˘
bez wytchnienia
Nie nele/y&
przy•dech – cz">ciowy wydech,
szczeg[lny rodzaj
wydawania d{wi"ku
~tkn': czas dok. ¯ niedok. tyka:.
1. wra/enie odbierane zmys=em
s=owotw. pokr. potyczka ]kr[tki, nie-
spodziewany b[j\, tyczka, zatyczka
¯ zatka:, wtyczka, potkn': ]si"\ – w
czasie drogi piechot', zaczepi: o co
nog', trac'c chwilowo r[wnowag",
zawadzi: o co,zawada ]1. przeszkoda,
w poprzek, 2. dzia= np. wodny ¯ wada
^ woda\, ckn': ˘ ockn': ]si"\ ze snu,
zamy>lenia, T ˘ C,
2. ci': ˘ docinek ]przytyk\.
ros. trognut;-trognut, ang. to touch.
za•tkn': – osadzi: co w czym
przez w=o/enie,
wci>ni"cie
na•tkn': si" – przez przypadek
po•tkn': – nog' o przeszkod",
potyka: si", potyczka
u•tkn': – w miejscu
prze•tkn': – na wskro>, na wylot
przy•tkn': – blisko; przytyk, ˚wy
do•tkn': – zwykle palcami,
d=oni', r"k', cia=em;
]nie\ dotyczy – ]bez\
zwi'zku, styczno>ci
we•tkn': – do >rodka, ¯ wtyk
wy•tkn': – z zewn'trz ukaza:,

wyliczy: negatywy,
np. b="dy, z=' postaw"
ze•tkn': – bezpo>rednio cz">ci
ku sobie; ='cze na
zak=ad, na styk,
miesi'c stycze<
zetkn': si" – napotka: kogo lub co
~t=uc czas niedok. ¯ t=uczek ]bijak\.
bi: silnie i systematycznie, uderza:.
s=owotw. pokr. t=oczy: ¯ t=ok.
za•t=uc – czas dok. ¯ t=uc,
zabi:, na >mier:
na•t=uc – wiele
po•t=uc – na kawa=ki
u•t=uc – odbi: cz">:, u ^ pod
wy•t=uc – wybi: ]pozabija:\,
wycisk sprawi: laniem,
biciem
s•t=uc – zbi:, na cz">ci
roz•t=uc – na kawa=ki, cz">ci
~toczy: ]si"\ zmienia: po=o/enie
ruchem obrotowym, p=ynnym, wzd=u/
powierzchni, bez u/ycia k[=.
u/ywane g=[wnie do cieczy ]w[d,
napoj[w w beczkach\, k[=, i pi=ek.
s=owotw. pokr. zatoka ]zalew, ros.
zaliv-zaliw, ang. gulf, bay\,
tokarnia ¯ ruch obrotowy.
ang. ]o cieczy\ to flow, run, gush,
]p=yn z beczki\ to draw,
]kloc\ to roll.
za•toczy: – 1. do celu,
2. s=aw. zatoczenie –
ob=o/na choroba
po•toczy: – ruszy: z miejsca, ruch
posuwisty – p=ynny;
¯ potok
u•toczy: – troch", np. z beczki
prze•toczy: – z miejsca A na B
przy•toczy: – 1. w pobli/e,
2. zacytowa:
o•toczy: – dooko=a, opasa:
do•toczy: – doko<czy: toczenia
od•toczy: – oddali: toczeniem
pod•toczy: – troch", cz">ciowo
w•toczy: – do >rodka
wy•toczy: – na zewn'trz
s•toczy: – z g[ry w d[=
roz•toczy: – rozdzieli:; Roztocze
– dzia= wodny
~topi: czas niedok.
1. zanurza:, pogr'/a: w wodzie,
szczeg. w celu pozbawienia /ycia,
znaczeniowo. pokr. ton': ¯ to<,
2. zamienia: cia=o sta=e w p=ynne pod
wp=ywem wysokiej temperatury,
3. zag="bia: w co ˘ topi: miecz,
topi: maj'tek ]traci:\,
topi: troski w w[dce.
¯ gr. potamos ]rzeka\, pot  top;
biblijny Potop ]wylew rzek Eufratu
i Tygrysu, b"d'cy na ca=ym >wiecie
znanym pi>cowi, dzi> Globie... w obu
Amerykach te/ by=. A w Chinach$ Te/\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
znaczeniow' baz' gubi:, traci:.
ros. 1. pogru'at;-pogru/at,
]statek\ topit;-topit,
2. ]mas=o, wosk\ topit;-topit,
]w ciecz\ raspuskat;(sq),
]>nieg\ taqt;-tajat,
]metale\ plavit;(sq)-p=awit(sja,
ang. ]statek\ 1. to sink; to drown,
2. ]metale\ to melt ]away\, to fuse,
3. ]miecz\ to sink.
za•topi: ]si"\ – czas dok. ¯ topi:,
pogr'/y:, zatraci: si"
po•topi: – wielu lub wszystkich
u•topi: si" – straci: /ycie w topieli
prze•topi: – powt[rnie
pod•topi: – od spodu, troch"
w•topi: – do >rodka
wy•topi: – na zewn'trz, ca=o>:;
wytop
roz•topi: si" – ca=kowicie; roztopy
s•topi: si" – rozp=yn': si", o >niegu
~traci: czas niedok.
gubi:, fizycznie i w przeno>ni;
ubywa:.
fizycznie – 1. pozbawia: si" czego,
2. u>mierca:,
w przen. – 1. rwa: zwi'zki, powi'-
zania, np. straci: z oczu,
2. traci: warto>:, i inne
za•traci: – czas dok. ¯ traci:, utra-
ci:, zagubi:, przepa>:,
zawieruszy:, za ^ u
za•traci: si" – zagubi: si", wy='czy:
z otoczenia,
rzeczywisto>ci
po•traci: – utraci:, u ^ po(d
u•traci: – straci:, postrada:,
w spos[b bezmy>lny,
utracjusz, utraci:
prawo wskutek czego
wy•traci: – wszystkich, u>mierci:
s•traci: – czas dok. ¯ traci:,
zgubi:, te/ z oczu
Nie nale/y&
strata – ubytek
~trafi: ]si"\ czas dok., m[c, zdo=a:
¯ traf ]szansa, przypadek, ros. sluhaj
-s=uczaj, ang. chance, accident\.
s=owotw. pokr. fart ]szcz">cie mie:\
¯ ang. fortunate ]szcz">liwy, pomy>l-
ny\; s=owotw. koncepcji fart  traf.
1. osi'gn': cel, ¯ m[c, zdo=a:,
2. znale{: drog" dok'd, doj>: gdzie
nie b='dz'c, ¯ m[c, zdo=a:,
3. dosta: si" dok'd, dotrze: gdzie,
4. zjawi: si" w jakim> momencie,
przybywaj'c gdzie zasta: co ˘
trafi: na por" deszczow',
¯ przypadek,
5. napotka: kogo, co, natkn': si" na
kogo, co, znale{: kogo ]zwykle
niespodziewanie\, ¯ przypadek,
6. zdarzy: si" ˘ trafi: si" – zdarzy: si"
˘ przy•trafi: si" – przy•darzy: si",
¯ przypadek.
ros. popast;sq-popastsja,
ang. to fall ]in, into\,
]w co\ to hit, to strike;
to chance ]upon\, to chance to be ]at\;
to meet ]with\, to fall in ]with\, to
hit ]upon\.
na•trafi: – napotka:
po•trafi: – m[c, podo=a:
przy•trafi: si" – przydarzy: si"
~trawi: czas dok. ¯ ¢traw ]kwas\.
konsumowa:, po/era: ˘ ]o po/arze\&
ogie< trawi.
s=owotw. pokr. ci"/kostrawny,
marnotrawny, soki trawienne,
wino wytrawne ]kwa>ne, z mniejsz'
zawarto>ci' cukru\, wytrawny ]1. stary,
klarowny, 2. do>wiadczony, bieg=y\,
trawa, potrawa ]pokarm, po/ywienie\,
otrawi: ]otru:, ¯ s=aw.-ros. otrawa,
tj. trutka\.
ros. unihto'at;-uniczyto/at
]unicestwia:, ¯ niczto ^ nic\,
s=edat;-sjedat ]zjada:\,
ang. to consume, to eat.
prze•trawi: – 1. substancje pokar-
mowe roz=o/y: na
zwi'zki prostsze
2. podda: dzia=aniu
>rodk[w chemicznych
wy•trawi: – podda: dzia=aniu
chemikalii
s•trawi: – czas dok. ¯ trawi:
~tr'bi: czas niedok. ¯ tr'ba ¯ truba.
1. d': w tr'b" lub tr'bk",
gra: na tr'bie,
2. =ow., o /urawiach – wydawa: g=os,
3.a. pot. rozg=asza: co,
rozsiewa: plotki,
3.b. pot. pi: w du/ych ilo>ciach.
s=owotw. baz' ang. trump ¯ triumph.
ros. trubit;-trubit,
razglawat;-razg=aszat,
ang. to trumpet.
za•tr'bi: – czas dok., kr[tko
po•tr'bi: – przez czas jaki>
o•tr'bi: – dooko=a
od•tr'bi: – da: sygna= tr'bieniem
wy•tr'bi: – ca=o>:, tr'b'
roz•tr'bi: – w r[/ne strony
~tr'ci: czas niedok.
1. dotkn': w spos[b bezwiedny,
2. tchn': niemi=' woni', przykrym
zapachem, ˘ tr'ci: myszk',
3. w przen. cech" czego mie:,
>mierdzie: ˘ to tr'ci podst"pem.
wszystkie 3 z=e w skutkach,
niepo/'dane, negatyw.
ros. 1. trogat;-trogat,
2. vonqt; ˘ zlovonie-z=owonie,
ang. 1. to touch, 2. to stink.
po•tr'ci: – czas dok. ¯ tr'ci:,
1. zawadzi: o co nog' r"k',
w bezwiedny spos[b, cz"-
sto wywo=uj'c tym szkod",

uszczerbek,
2. odj': pewn' kwot"
pieni"dzy od ca=o>ci
u•tr'ci: – odt=uc, od=ama:
tr'ceniem, u ^ pod ^ przy
prze•tr'ci: – odbi:, uszkodzi:
cz">: cia=a, np. nog"
przy•tr'ci: – troch"
od•tr'ci: – od='czy: nag=ym
ruchem, odepchn':
w•tr'ci: – w='czy:, w >rodek
wy•tr'ci: – pozbawi:,
np. bia=' bro< z r"ki,
osad z roztworu
s•tr'ci: – na ziemi", s ^ wy
roz•tr'ci: – w r[/ne strony
~tru: czas niedok. ¯ trucizna.
1. zabija: organizm trucizn',
2. przen. martwi: si", gry{: si".
s=owotw. baz' trawa ]kwas\ ˘ soki
trawienne, potrawa, wino wytrawne
]kwa>ne\, ros. otrawa ]trucizna\.
ros. otravlqt;, ang. to poison.
za•tru: ]si"\ – czas dok.
po•tru: – wielu
przy•tru: si" – troch", przy ^ pod
o•tru: ]si"\ – czas dok.
pod•tru: si" – troch", przy ^ pod
wy•tru: – wszystkich, ca=owicie
s•tru: si" – czas dok. ˘ chodzi:
chodzi: jak struty
~trz'>:, trz'sn': czas niedok.
do czynno>ci element si=y i cz"sto-
tliwo>ci w='czony.
1. wprawia: w systematyczne
drganie, telepa: ]lub telepn':\,
2. pot., rz'dzi: czym despotycznie,
w=ada: wszystkimi.
ros. trqsti-trjasti,
ang. to shake, to jolt.
za•trz'>: – raz jeden, silnie;
zatrz"sienie ]wiele\
czego, ¯ za ^ na
na•trz'>: – wiele np. gruszek
po•trz'sn': – raz jeden, po ^ za,
np. g=ow' ]potakn':,
skin':\
prze•trz'sn': – wszystko, ca=o>:,
jak przez sito
o•trz'sn': si" – zupe=nie, wr[ci:,
przyj>: do siebie, np.
z zamy>lenia,
ze snu ]zbudzi:\
wy•trz'>: – na zewn'trz
s•trz'sn': – zrzuci: trz"sieniem
Nie nale/y&
roz•trz"siony – 1. ca=y dr/'cy,
2. roztrzepany
ws•trz's – nag=y ruch, zdarzenie,
o wielkiej sile; szok.
~trze: ]si"\ ¯ tarcie ¯ tarcza.
1. z naciskiem przesuwa: co> po czym>,
2. rozdrabnia:, dzieli: na cz'stki ˘
bu=ka tarta, placki z tartych kartofli,
GENEZA S+ØW
3. wykonywa: funkcje rozrodcze ˘
tar=o =ososi.
s=owotw. pokr. parcie, parcietarcie,
koncepcji 002.A., zacier, >cierka.
ros. teret;-teret, vytirat; ˘
vyteret;-wyteret,
ang. to rub.
za•trze: si" – 1. czas dok.¯ zatarcie
si" maszyny
na•trze: – wiele
po•trze: – troch", kr[tko
u•trze: – troch", u ^ po
prze•trze: – przeczy>ci:
przy•trze: – troch", przy ^ u ^ po
o•trze: ]si"\ – dooko=a
do•trze: – osi'gn':, np. do celu
pode•trze: – od spodu, troch"
we•trze: – do >rodka
wy•trze: – na zewn'trz
ze•trze: ]si"\ – w boju, walce stron
roze•trze: – rozprowadzi:, np.
ma{ po ciele, d=oni'
Nie nale/y&
za•cier – w gorzelnictwie& masa
skrobiowa scukrzona za pomoc'
s=odu, przeznaczona do fermentacji
alkoholowej; w piwowarstwie& mie-
szanina >rutu s=odowego z wod' w
pierwszym etapie produkcji piwa
~trzyma: czas niedok.
1. mie: w uchwycie d=oni,
obejmowa: r"kami,
2. posiada:,
3. trzyma: si" – trwa: w miejscu,
4. stopowa:, ˘ wstrzyma: ruch,
5. okre>la: stan czego ˘ mr[z trzyma,
okre>la: czynno>: ˘
otrzyma: nagrod", trzyma: wart".
6. inne.
znaczeniowo pokr. sta:; s=aw.-ros.
dzier/y: ˘ wytrzyma:  zdzier/y:,
ang. to withstand ¯ with` ]z\ % stand.
za•trzyma: – zastopowa: mimo
woli strony drugiej,
natury, ˘ ` oddech
po•trzyma: – czas jaki>
u•trzyma: – czas dok. ¯ utrzymy-
wa:, tj. chowa:, w
pieczy mie:, w tym
/ywi:, odziewa:
u•trzyma: si" – mimo trudno>ci
prze•trzyma: – przetrwa:
przy•trzyma: – troch"
o•trzyma: – wej>: w posiadanie
do•trzyma: – do ko<ca, np. s=owa
pod•trzyma: – swe stanowisko, mi-
mo nacisku, pod ^ u
wy•trzyma: – mimo trudno>ci
ws•trzyma: – zatrzyma:
pows¶trzyma: si" – wstrzyma: si"
od czego
~tuli: ]si"\ czas niedok. ¯ ¢tu= ]cisk,
strza=, miot, i inne, ˚miot\ ˘ s=aw.
tu=y bobrowe ]pochwy na strza=y ze
sk[r bobr[w\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
tuli: ]przyciska:\  miota: ]wyrzu-
ca:\ ˘ wymioty.
przyciska: kogo lub co do siebie,
obejmowa:, szczeg. w trudnej sytuacji,
/alu, drugiej osoby.
u•tuli: – uspokoi:, u=agodzi:,
u ^ przy; u ^ jeden,
¯ oon, =ac. unus
przy•tuli: – blisko, przywiera:
o•tuli: – dooko=a
w•tuli: – do >rodka
s•tuli: – zewrze:, w tym usta
˘ nielit. stul g"b"#,
ang. shut up.
~twierdzi: czas niedok. ¯ s=aw.-ros.
¢tverd-twierd ]tward\ ˘ tverdet;,
tverdit;, tvërdost;, tverdynq
]twierdza, ang. fortress, stronghold\.
“twardo” tj. “mocno” – stanowczo,
zdecydowanie wyra/a: si", swe my>li,
opinie, prze-konania(>wiadczenia.
za•twierdzi: – czas dok. ¯ twierdzi:,
nada: mocy prawnej
po•twierdzi: – 1. po>wiadczy:,
2. potakn':
u•twierdzi: ]si"\ – wzmocni:, szczeg.
w przekonaniu
przy•twierdzi: – przymocowa:
s•twierdzi: – uzna: za pewne,
prawdziwe
~tworzy: czas niedok. ¯ tw[r, pust
]cz=ek\ ˘ pu>cizna ]tw[rczo>:\, kapu-
sta ]ludzkiej g=owy\, pustota, i inne.
tworzy: ^ p=odzi: ^ poczyna: ˘ ot-
worzy: ogie< ]rozpocz': strzelanin"\.
s=owotw. baz' tw[r i dawne wierzeje
]dwuskrzyd=owe wrota\ ˘ zwiera:
]zamyka:\ ˘ otwiera: ]odmyka:\ ˘
s=owotw. pokr. dwiery ]drzwi\.
1. kszta=towa: z istniej'cych ele-
ment[w, materia=[w; formowa:,
kreowa: ˘ kreatura ]stw[r\,
2. komponowa:, uk=ada:, pisa:
dzie=a literackie lub muzyczne.
w mSjp 1969& „...pisa: utwory lite-
rackie...” czyli tworzy: utwory,
˚mas=o ma>lane.
ros. sozdavat;-sozdawat,
obrazovyvat;-obrazowywat;
ang. to create, to make, to produce.
u•tworzy: – czas dok. ¯ tw[r,
utw[r ]muzyczny, literacki\
prze•tworzy: – z jednego na drugie;
przetwornik
o•tworzy: – czas dok. ¯ otwiera:,
rozewrze: r[/nego zamkni"-
cia& drzwi, okna, butelk",
powieki; ¯ otw[r
od•tworzy: – na nowo, powt[rnie,
od` ^ =ac. re` ˘ recreatus
wy•tworzy: – wyprodukowa:,
pocz': istnie:, powsta:,
pojawi: si"
s•tworzy: – powo=a: do istnienia,
sp=odzi:, stworzenie, stw[r
 GENEZA S+ØW
Nie nale/y& u•wa/a: – powa/a:, ¯ powaga, ¯ nawiew
za•tworzy: – zawrze:, wzmocni: powa/anie, po•wia: – kr[tko, porywem,
zamkni"cie drzwi u ^ po(d ^ przy ^ za ¯ powiewa:, po ^ za
prze•wa/y: – 1. wa/y: jeszcze raz, prze•wia: – na wskro>, na wylot,
~uczy: czas dok. i niedok. r[wno- 2. przeci'/y:, g[r" wiatrem przez ubranie,
cze>nie; uczy:, dok. ¯ naucza:, wzi':, ¯ przewaga do cia=a
niedok. ¯ nauczanie. do•wa/y: – doda: wagi o•wia: – dooko=a
¯ uk ]1. j':, chwyta:, 2. d{wi"k\ ˘ od•wa/y: – 1. odj': wagi, pod•wia: – od spodu, porywem
nauka, s=aw.-ros. pauk ]paj'k\, ruka 2. odchylony wy•wia: – na zewn'trz
]r"ka\, zwuk ]d{wi"k\ i inne, U ˘ Å, ´. “od wagi” ]r[wnowagi\ z•wia: – zbiec, uciec
znaczeniowo pokr. kszta=ci:, ¯ odwa/ny roz•wia: – w r[/ne strony,
ros. obrazovat;-obrazowat ¯ ob % pod•wa/y: – od spodu ˘ rozwia: nadziej"
raz ]mowa\, ang. to teach. nad•wa/y: – wi"cej ni/, ¯ nadwaga
“nie ma poj"cia” ]nie na nauki, nie jest wy•wa/y: – naporem z zewn'trz ~wi'za: 1. wik=a:, ple>:, 2. ='czy:.
w stanie “uchwyci:”, tj. zrozumie:\ z•wa/y: – 1. wzi': pod uwag", s=owotw. pokr. ¢pasa: ¯ pas ˘ opaska,
traktowane jako nieliterackie, przez 2. pomierzy: wag' pasowa:.
uczonych lecz nadal niedouczonych, roz•wa/y: – 1. na r[/ne cz">ci, za•wi'za: ]si"\ – uformowa: ]si"\
tak i “w try miga” ]w oka mgnieniu\. 2. rozmy>la:, na•wi'za: – 1. wiele czego,
na•uczy: si" – wiele wch=on': wie- ˘ nierozwa/ny ]krok\ 2. do='czy: ˘
dzy; nauczk" komu w nawi'zaniu do...
da: ^ po•turbowa:(bi: ~wdzi"czy: czas dok. ¯ wdzi"czno>: po•wi'za: – po='czy: wi"zami
po•uczy: – poradzi:; pouczenie ¯ wdzi"k ¯ s=aw.-ros. zwuk ]d{wi"k\. u•wi'za: – co> do czego>
przy•uczy: – troch", np. do zawodu moralny d=ug odp=acenia si" za zaskar- prze•wi'za: – przepasa:
od•uczy: – odzwyczai:, szczeg. biony czyn, zas=ug". przy•wi'za: – do='czy: wi'zaniem
odwie>: od nawyku ros. byt; obqzannym (komu hem)- ob•wi'za: – dooko=a
pod•uczy: – przyuczy:, pod ^ przy byt objazannym ]komu czem\, do•wi'za: – do='czy:, do ^ przy
wy•uczy: ]si"\ – wykszta=ci: ]si"\ ang. to indebt; zezem& indebtin debt od•wi'za: – zwolni: z wi"zu
˘ s=owotw. pokr. d=ug wdzi"czno>ci ˘ pod•wi'za: – troch", cz">ciowo
~wabi: czas niedok. ¯ wab naxodq]ijsq v dolgu ]ang. in debt... wy•wi'za: si" – wype=ni: zobowi'-
]przyn"ta\. n"ci:, zach"ca:, kusi:. czyli wpa>: w d=ug... wdzi"czno>ci\. zanie
ros. primanivat;-primaniwat, za•wdzi"cza: – czas dok., mie: z•wi'za: – z='czy: wi"zem
ang. to bait. co dzi"ki komu lub czemu roz•wi'za: si" – pozby: si" wi"z[w
przy•wabi: – w pobli/e od•wdzi"czy: si" – odpowiedzie: zobo•wi'za: ]si"\ – narzuci: obowi'-
wy•wabi: – na zewn'trz, tym samym lub podobnym zek ]co> za co>\ komu
wyci'gn':, np. plam" wy•wdzi"czy: si" – odp=aci: si" lub sobie wype=nienia
z•wabi: – czas dok. ¯ wabi: wdzi"czno>ci' wymogu
Nie nale/y&
na wabia – =apa: na przyn"t", ~w"drowa: czas niedok., ¯ ang. ~widzie: czas niedok.
po•wab – poci'g fizyczny, atrakcja odbywa: pieszo dalek' drog". postrzega: co wzrokiem; ˚patrze:.
ros. put; ˘ putiwestvovat; s=owotw. pokr. ¢jrze: ]¢gl'da:\.
~wali: ¯ wa= ]ziemia; brud, ¯ ang. ]1. podr[/owa:, 2. w"drowa:, ros. videt;-widiet, smotriet-
soil\. s=owotw. pokr. 1. bi:, uderza:, ang. to travel, to voyage, to wander\, smotriet, ang. to see, to perceive.
2. pada:, run':. stranstvovat;-stranstwowat nie•na•widzie: – nie cierpie:, nie
za•wali: ]si"\ – run':, na ziemi", ]ang. to travel, to wander, to rove\, znosi:, /ywi: uraz
powali:, za ^ po ang. to wander ]about\, to stroll. prze•widzie: – przed czasem
na•wali: – wiele czego na kup" za•w"drowa: – czas dok. przyby: do od•wiedzi: – z=o/y: kr[tk' wizyt",
po•wali: ]si"\ – rzuci: na ziemi" odleg=ego celu nawiedzi:, od ^ na
u•wala: – pobrudzi: pieszo, piechot' Nie nale/'& dowiedzie: si", powie-
prze•wali: – z miejsca A do B po•w"drowa: – wyby: na w"dr[wk" dzie:, zwiedzi: ]$, obejrze: dla swej
przy•wali: – przy=o/y: czym prze•w"drowa: – od punktu A do B wiedzy, zapozna: si"\ ¯ wiedza.
mocno, uderzy: wy•w"drowa: – wyj>: na w"dr[wk"
ob•wa=owa: – dooko=a ~wiera: czas niedok. ¯ ier.
do•wali: – przy=o/y:, do ^ przy ~wia: czas niedok., uczucie przesu- 1. wiera ]si=a\ ¯ ier ˘ naciera:, napie-
od•wali: ]si"\ – oddali: si" waj'cych si" mas powietrza wskutek ra: ]naciska:\, zawiera:, zwiera:;
pod•wala: – zaleca: si", zbli/a: warunk[w atmosferycznych – r[/nic w wierci: ¯ =ac. verticis,
w•wali: – do >rodka, wrzuci: ci>nieniach mi"dzy wy/ami a ni/ami. 2. tw[r ˘ tworzy: ˘ ¢twiera:.
wy•wali: – na zewn'trz, s=owotw. baz' wiatr, s=aw.-ros. wietier, s=owotw. pokr. wierzeje, dwiery,
wyrzuci:, usun': gdzie tr, ter ¯ =ac. terra ]ziemia\. twierdza ]zamek ˘ odmyka:;
z•wali: – w d[= ang. wind ]wiatr\ ˘ winter ]zima\, zamkn':  odemkn':\.
roz•wali: si" – rozpa>: si" TD, ˘ s=aw. veter ]wiatr\ ˘ wia:. ros. imet; vliqnie, vliqt;,
>redniow. ang. blowen ˘ ang. to blow, ang. ]mie>ci: w sobie\ to contain,
~wa/y: 1. ci"/ar, 2. my>l, os'd. ros. dut;-dut ]d':\, veqt;-wiejat ]wp=ywa:\ to influence.
za•wa/y: – mie: decydyj'cy, ]wia:\, veter-wietier ]wiatr\. za•wiera: – mie>ci: w sobie
rozstrzygaj'cy wp=yw za•wia: – czas dok. ¯ wia:, u•wiera: – uciska:, u ^ pod ^ przy
na•wa/y: – wiele przez chwil", za ^ po wy•wiera: – 1. dzia=a: si=' na co,
po•wa/y: – ca=o>:, wszystko na•wia: – wiele, np. >niegu 2. oddzia=ywa: na kogo
w jaki> spos[b
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
z•wiera: – ='czy:; zwarcie umocowanego do szubienicy, belki, prze•wie{: – z miejsca A do B
roz•wiera: – od='czy: jedno od drzewa». przy•wie{: – tu, sk'd in'd
drugiego; rozwarcie ros. vewat;, ang. to hang ¯ >redniow. do•wie{: – osi'gn': cel
I. ot•wiera: – rozwiera: ˘ ` usta, ang. hangen; s=owotw. pokr. hinge od•wie{: – z powrotem
II. o•twiera: ˘ otworzy: – 1. usun': ]zawias\ ¯ >redniow. ang. hengen pod•wie{: – troch", bli/ej
zamkni"cie, zdj': wieko ˘ ot- ]powiesi:\, w•wie{: – do >rodka
worzy: butelk", okno, drzwi, ros. povesit;, ang. to execute. wy•wie{: – na zewn'trz
2. za=o/y:, ufundowa:, za•wiesi: – czas dok., raz jeden z•wie{: – w jedno miejsce
uruchomi:, ustanowi: ˘ po•wiesi: – 1. raz jeden, po ^ za roze•wie{: – rozproszy: drog'
otworzy: sklep 2. dokona: egzekucji, jazdy, pojazdami
stracenia, u>mierci:
~wierci: czas niedok. ¯ wiert=o ¯ u•wiesi: si" – uczepi: si", od spodu ~wija: 1. czas niedok. ¯ wi:, win':,
vert ]pion\ % =o ]narz"dzie\ prze•wiesi: – 1. co przez co, np. 2. kr"ci: si" wok[= czego>, pl'sa:.
¯ =ac. vertex, verticis. plecak przez rami", s=owotw. pokr. ¢wich ]¢kr"t\ ˘ zwich-
1. >widrem wykona: otw[r w czym, prze ^ przez, n': ]skr"ci:, np. nog"\, wicher,
2. dr'/y: otw[r w skorupie ziem- 2. powiesi: w innym okr"t zawija do portu, na okr"tk".
skiej w poszukiwaniu wody, miejscu ros. vit;-wit ]lub wi:\,
u/ytecznych kopalin. pod•wiesi: – od spodu, pod ^ u ang. to twist, to wind, to roll ]up\.
znaczeniowo pokr. burza ]zawieru- wy•wiesi: – na zewn'trz za•wija: – czas niedok. zakr"ca:
cha\ ¯ bor ]$#\, OU, ˚burzy:. roz•wiesi: – w r[/nych miejscach na•win': – 1. wiele, czas dok.,
ros. sverlit;-swierlit, burit;, Nie nale/'& ¯ nawija: ˘ nawijacz,
ang. to bore, to drill, to perforate. obwieszczenie ¯ wie>: ]wiadomo>:\, 2. co> na co>, np.
na•wierci: – czas dok., na ^ wy Wies=aw(a ¯ wies ]wszystko\, ni: na szpul"
prze•wierci: – na wskro>, na wylot owies ¯ wiesna ]wiosna\ ¯ wies % sna, po•win': – po>lizn': si" ˘
w•wierci: – do >rodka Wis=a, Sesuwis w Prusach, Tigris ]pol. powin"=a si" noga
wy•wierci: – czas dok., wy ^ od Tygrys\ i Eufrat ]Euphrates\ w Zat. }pierw. chyba skr"ci=a|
roz•wierci: – powi"kszy: Perskiej ¯ ¢is, ¢ys ]1. woda, 2. ogie<\ u•wija: si" – kr"ci: si" z wykona-
Nie nale/y& odwiert – otw[r wiertni- ˘ pryska:, iskra, i inne. niem zadania, dzie=a
czy przygotowany do eksploatacji. prze•wija: – z jednego na drugie
~wie>: 1. prowadzi:, ¯ i>:; o•wija: – dooko=a
~wierzy: czas niedok. ¯ s=aw.-ros. wiod" ˘ jak ci si" wiedzie$ od•wija: – nawini"te – w drug'
vera-wiera ]wiara ^ zaufanie\ ˘ 2. wiadomo>:, powiadanie, powia- stron"
poverit;-powierit, domienie, `kaz ]mowa\ ˘ rozkaz, pod•wija: – od spodu, troch",
doverie-dowierie, kazanie, i inne. np. nogawk", r"kaw
ang. to believe, to trust. s=owotw. baz' «wada» ]woda\ kt[ra wy•wija: – pl'sa:, ta<czy:
za•wierzy: – czas dok. ¯ wierzy:, gdzie> “prowadzi” ]p=ynie\ ˘ zw[d, z•wija: – skupia: w zw[j
zaufa: obw[d ]okr"g ¯ krug ¯ k % rug, tj. roz•wija: – w r[/ne strony
po•wierzy: – przekaza: w r"ce pobli/e ˘ rugat;-ruga: ^ ubli/a:, roz ^ od ^ de; rozw[j
osoby zaufanej; powiernik ur'ga:, ang. to abuse, to revile, to ]development\
u•wierzy: – da: czemu wiar", rail at, to insult\.
przyj': za prawd", r[/ne od «wie{:», pojazdem, ¯ jazda; ~wik=a: czas niedok., pl'ta:, ple>:.
u ^ za ^ przy wie>:  wie{: s=owotw. koncepcji znaczeniowo pokr. gmatwa:, czyni:
do•wierza: – do ko<ca wierzy: ˘ 002.A. rzeczy skomplikowanymi, kompli-
niedowierza: ]z doz' za•wie>: – czas dok. ¯ wie>:, kowa:.
w'tpliwo>ci\ zaprowadzi: s=owotw. pokr. wiklina, trzewik.
z•wierzy: si" – powiedzie: co komu na•wie>: – wiele za•wik=a: – czas dok., zapl'ta:
w tajemnicy, wyzna: po•wie>: – o(powiadanie po•wik=a: – popl'ta:
s•prze•nie•wierzy: – przyw=aszczy: u•wie>: – prowadzi: do..., u•wik=a: – wpl'ta:, u ^ za ^ w
sobie cudze mienie, u ^ pod ^ przy od•wik=a: – odpl'ta:, rozwi'za:,
pieni'dze, zdefraudowa: prze•wie>: – z miejsca A do B uczyni: rzecz prost'
przy•wie>: – tu, na miejsce, blisko w•wik=a: – do >rodka, wple>:
~wiesi: czas dok. ¯ wiesza: ¯ wies ob•wie>ci: – wszystkim do wiado- roz•wik=a: – odpl'ta:, roz ^ od
˘ pol. ¢wias, ¢wis, np. zawias, wieszak, mo>ci; obwieszczenie
nawis, wisiorek, zawis=y ]zale/ny\. do•wie>: – dokaza:, udowodni: ~win': ˚`wija:.
koncepcji s=owotw. 018& wisie:  od•wie>: – odci'gn':
le/e:  sta:, S?, tak/e wie/ ]po=o- wy•wie>: – wyprowadzi:; wyw[d ~wini: czas niedok. ¯ wina ¯ wino
/enie\ ˘ Puszcza Bia=owieska ]Nisko z•wie>: – wprowadzi: w b='d, ]kwas\ ˘ winny ]kwa>ny\ ˘ winny
Po=o/ona\, Nie>wie/ ]Wysoko `\. ¯ zw[d ]z=ego czynu\.
¢wiesi: – umocowa:, zaczepi: co lub za•wini: – sta: si" winnym,
kogo na czym, w oderwaniu od ziemi, ~wie{: przemieszcza: co wozem, pope=ni: co> z=ego
podstawy, np. na drzewie, bielizn" na pojazdem, si=' nap"dow' np. ko<mi. prze•wini: – przestarza=e& dopu-
sznurze, drzwi na zawiasach. za•wie{: – czas dok. ¯ wie{: >ci: si" wykroczenia,
wg. mSjp 1969& wiesza: 1. «przy- na•wie{: – wiele ¯ przewinienie
czepia: co do czego tak, aby wisia=o, po•wie{: – wyruszy: w drog" ob•wini: – zupe=nie, kogo> czy-
zwisa=o» }˚“mas=o ma>lane”. J.D.|, pojazdem, wozem nem karanym prawem
2. u>mierca: kogo za pomoc' stryczka u•wie{: – troch", u ^ po

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.


~wlec 1. ci'gn': z trudem po ziemi,
2. przebija: co, dzia: ˘ w=[cznia.
le/e:, `lega: ˘ lec ˘ polec ˘ poleg=y
]zabity ^ przebity, za ^ prze;
zw=oki\.
ros. 1. tqnut;-tjanut ]ci'gn':\,
ta]it;-taszczit ]taszczy:\.
za•wlec – 1. zaci'gn': gdzie,
2. nawlec; zawleczka
na•wlec – nadzia:
po•wlec – poci'gn': gdzie
prze•wlec – na wskro>, na wylot, np.
nitk" przez ucho ig=y
przy•wlec – blisko, w pobli/e, tu
do•wlec – doci'gn':
od•wlec – odci'gn':
wy•wlec – gdzie na zewn'trz
z•wlec – oci'gn':, ¯ zw=oka,
zwleka:
~w=[czy:, wlec si" czas niedok. ¯
ci'gn': ]si"\ ˘ oci'ga: si" ]zwleka:
¯ zw=oka\.
w zwi'zku s=owotw. z w=[cznia ]dzida\
˘ nadzia: ]nawlec\, zw=oki.
˚ci'gn':, `le{:, `wlec.
dwa r[/ne rdzenie pomieszane, w s=o-
wotw[rstwie u/ywane na przemian&
1. ci'gn': co z trudem za sob', st'd
2. zmusza:, sk=ania: kogo do
chodzenia, bywania gdzie,
3. roln., spulchnia: i wyr[wnywa:
wierzchni' warstw" gleby przez >ci-
nanie g[rnej jej warstwy w=[k'.
po•wleka: – obci'ga:
prze•wlec – na wskro>, na wylot
od•wlec – odci'gn':
wy•wlec – na zewn'trz,
wyci'gn':
z•wlec – oci'gn': si", zw=oka
roz•wlec – w r[/ne strony,
rozwlek=y teren,
rozwlek=a mowa –
przeci'g=a
Nie nale/y&
po•w=[czyste spojrzenie – przeci'g=e
~woli: czas dok. ¯ wola ¯
ang. to allow ¯ >redniow. ang. alowen,
alow czyt. wspak.
po•z•woli: – wyrazi: zgod",
pozwolenie – zgoda, przy-
chylna odpowied{ na pro>b"
przy•z•woli: – udzieli: pozwolenia
ze•z•woli: – wyrazi: zgod",
zezwolenie – oficjalna zgoda
wyra/ona na pi>mie
wy•z•woli: – oswobodzi:,
wi"z[w pozbawi:
Nie nale/y&
do•z•wolony – znajduj'cy si" w
przyj"tych granicach,
normach
~wodni: czas niedok. ¯ woda.
czynno>ci zwi'zane z nasycaniem
wod' lub jej odprowadzeniem.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
ros. ]nawodni:\ orowa-t;/it;,
]rozpu>ci:\ razbavl-qt;/it;
(vodo[),
ang. ]nawodni:\ to irrigate,
]odwodni:\ to dehydrate,
]rozpu>ci:\ to dilute.
na•wodni: – nasyci: wod'
u•wodni: – u ^ na
od•wodni: – odprowadzi: wod"
roz•wodni: – rozpu>ci: w wodzie
Nie nale/y& obwodnica ¯ wodzi:,
przewodnicz'cy ]wiod'cy\
¯ przewodzi: ¯ woda.
~wodzi: prowadzi:, u czo=a by:,
wie>:, kierowa:, narzuca: sw' wol",
podporz'dkowywa: sobie innych.
¯ woda, wada ˘ wojewoda, w[dz;
˚`w[d,
za•wodzi: – 1. czas dok. ¯ wodzi:
2. nie spe=ni: oczeki-
wania, ¯ zaw[d
na•wodzi: – naprowadza:
po•wodzi: – uk=ada: si", udawa:,
si", wie>: si"
u•wodzi: – ba=amuci:
prze•wodzi: – wie>:, ¯ przewodnik
przewodnicz'cy
]wiod'cy innych,
naczelnik\
przy•wodzi: – przywo=ywa:, tj. cyto-
wa:, odwo=ywa: si"
do•wodzi: – wydawa: polecenia
od•wodzi: – odci'ga: od zamys=u
pod•wodzi: – troch", bli/ej
w•wodzi: – do >rodka
wy•wodzi: – wnioskowa:
z•wodzi: – 1. =udzi: nadziej',
2. podnosi: most
zwodzony
roz•wodzi: si" – rozprawia:
~wo=a: czas niedok. ¯ w[=.
wzywa: kogo dono>nym, gromkim
g=osem wo=a.
ang. to call, ros. krihat;-kriczat,
lecz krzycze: nie zawsze jest wo=a-
niem, mo/e by: krzykiem – mocnym
wydaniem g=osu – z b[lu, przera/enia,
rado>ci, i innych przyczyn, strofowa:
kogo ˘ nakrzycze:, pokrzykiwa: sobie
id'c, na kogo, itp.
krzycze: ¯ >redniow. ang. schriken,
wariant scriken, prawdop. ¯ staro-
nord. ¢skrika ]p=aka:, r[wnoleg=e do
skrikia ]skrzek ptak[w\ i norw. skrika
]p=aka:\ – wydawa: g=o>ny, ostry,
k=uj'cy krzyk lub d{wi"k, pewnych
ptak[w i zwierz't, os[b w strachu,
z=o>ci, b[lu, lub >miech, albo imitacja
rzeczy wydaj'ca taki d{wi"k; skrze-
cze:, piszcze:, wrzeszcze:; znacz. wg
S=ownika Webstera.
istotnie, st'd pol. skrzykn': si", po-
tocznie u/ywane jako zebra:, zwo=a:
si", np. ludzi do pomocy.
>redniow. ang. scriken ˘ schriken ˘
ang. to shriek ]krzycze:, piszcze:,
wykrzykiwa:\; to nie jest wo=anie.
>ci>le& wo=a: ^ wzywa: ¯ zew ]g=os\
˘ po•wo=anie ^ po•zew.
za•wo=a: – kr[tko, jeden raz
na•wo=ywa: – wiele,
przez czas d=ugi
po•wo=a: – 1. we(po•zwa:, st'd
2. na(wy•znaczy: na
stanowisko; powo=a-
nie ^ przeznaczenie
przy•wo=a: – 1. w pobli/e,
2. do porz'dku
ob•wo=a: – dooko=a, wszem
od•wo=a: – pozbawi:, od  po
zdj': ze stanowiska
wy•wo=a: – na zewn'trz
z•wo=a: – skupi: wo=aniem
~w[d nie czasownik# ˘ wodzi:,
wie>:, i st'd szereg czasownik[w.
my>lowo `w[d ¯ woda, wada ]kt[ra
gdzie> prowadzi, wiedzie\, Ø ^ A.
s=owotw. pokr. do(przy•w[dca, woje
% woda ]wiod'cy woj[w... do boju\ ˘
wojewoda, przewodnicz'cy, pow[d{,
wodze, niew[d, zawada, zw[d, i inne.
ros. vodit;-wodit, vesti,
]ang. to conduct\ rukovodit;,
ukaz-yvat;/at; (dorogu),
]poprzedza:, ang. precede\
perevoditel;stvovat;,
]ang. to lead off\ uvodit;/uvesti,
]prowadzi:, ang. to lead to\ vesti,
ang. lead(er ˘ to lead, to guide,
to conduct.
za•w[d – 1. fiasko, “nieudacza”,
2. profesja, fach
po•w[d – 1. przyczyna, racja,
2. rzemie< z fr"dzlem do
prowadzenia koni,
3. strona wnosz'ca pozew,
skar/'ca w procesie s'd.
prze•w[d – 1. kana= lub rura prowa-
dz'ca ciecz, gazy,
2. kabel prowadz'cy
energi" elektryczn',
3. proces s'dowy, czyn-
no>ci prowadz'ce do uzy-
skania skutku prawnego
ob•w[d – 1. okr"g, 2. granica ko=a
do•w[d – 1. >wiadectwo, oznaka,
2. dokument urz"dowy,
3. rozumowanie oparte
na logice, wiod'ce do
prawdziwego wniosku
od•w[d – oddzia= wojskowy poza
lini' frontu, rezerwa
pod•woda – furmanka
w•w[d – wprowadzenie, do >rodka
wy•w[d – wyprowadzenie, dowo-
dzenie swej s=uszno>ci
z•w[d – unik ¯ zwodzi:
roz•w[d – rozwi'zanie ma=/e<stwa
przez s'd
˚wodzi:, gdzie i na(przy•wodzi:.

~wr[ci: ]si"\ czas dok. ¯ wraca:,
1. przeby: drog" przeciwn' do pier-
wotnej, 2. nadej>: do poprzedniego
miejsca, uzyska: poprzedni stan.
w mSjp 1969&
1. «przyby: z powrotem, zjawi: si"
w miejscu, z kt[rego si" wysz=o,
wyjecha=o»,
2. «spowodowa: czyj powr[t»,
3. zacz': co> robi: po raz drugi,
powt[rnie, zacz': wykonywa: z
powrotem przerwan' prac"»,
czyli «wr[ci:» «powrotem obja>nio-
no», ˚mas=o ma>lane.
ros. vernut;sq-wiernutsja,
vozvratit;sq-wozwratitsja,
ang. to return.
za•wr[ci: – czas dok. ¯ wraca:,
zmieni: kierunek drogi, mar-
szu, o 180°, „nie zawracaj mi
g=owy” – idiom& nie zaprz'taj
mi jej my>lami, nie odwracaj
uwagi
na•wr[ci: – zawr[ci:, na ^ za ^po
na•wr[ci: si" – wr[ci: do poprzed-
niego wyznania
po•wr[ci: – skr"ci:, po ^ na,
nie koniecznie o 180°
prze•wr[ci: – z pozycji pionowej
w poziom'
przy•wr[ci: – do stanu poprzedniego
ob•r[ci: – zupe=nie, ¯ obr[t
od•wr[ci: – 1. kart" na drug' stron",
2. uwag" na co innego
wy•wr[ci: – 1. przewr[ci:, wy ^ prze,
2. sp[d ubrania na wierzch
z•wr[ci: – odda:
~wy/szy: czas dok. ¯ wy/szy
¯ wysoki ]wyg[rowany\ ¯ sok(i
]do g[ry\.
sok znaczeniowo pokr. nos ]g[ra\.
ros. vozvywat;-wozwyszat,
ang. to raise, to heighten, to lift,
]o stopniu\ to upgrade;
elevation ]podwy/szenie\.
za•wy/y: – czas dok. ¯ wy/szy:,
za ^ pod, wi"cej ni/
prze•wy/szy: – ponad innych
pod•wy/szy: – od spodu,
podwy/szenie
wy•wy/sza: – wznosi: kogo>... nos,
` si" ]siebie\ ˘
zadziera: nosa
~wzi': czas dok. ¯ bra:.
1. znaczeniowo pokr. j':, chwyci:.
ang. 1. to take.
za•wzi': si" – czas dok. ¯ wzi':,
wzi': si" z zapa=em,
nasadzi: si" na kogo
po•wzi': – podj':, np. decyzj"
u•wzi': si" – nasadzi: si", u ^ za
Nie nale/y&
wzi': – 2. wej>: w posiadanie, np.
wzi': je<c[w do niewoli,
GENEZA S+ØW
3. przyj': ˘ wzi': X za Y.
ros. 2. vzqt;-wzajat, brat;-brat
]bra:\, ovladet;-ow=adiet,
3. prinimat;-prinimat
¯ pri` ]do\ % mniema: ¯ ja: ]j':\.
ang. 2. to possess, to acquire,
3. to assume.
¸r[d=os=[w ten sam& j': ¯ s=aw. uk,
lecz ju/ bez przedrostk[w.
~zdrowi: czas dok. ¯ zdrowie.
1. przywr[ci: do zdrowia,
2. /yczy: je komu.
s=owotw. pokr. nie zdrowi si" komu
– choruje, utyka na zdrowiu.
ros. ]pozdrowi:\ privetstvovat;;
privet-priwiet, poklon-pok=on,
]uzdrowi:\ izlehit;-izleczit,
ang. ]pozdrowi-:(enia\ greeting]s\,
]uzdrawia:\ to heal.
po•zdrowi: – czas dok.,
/yczy: zdrowia; po-
zdrowienia ]od `, z `\
u•zdrowi: – przywr[ci: do zdro-
wia, u ^ po(d ^ przy
o•zdrowie: – wr[ci: do zdrowia
]po chorobie\, troch",
nie ca=kowicie,
jak oprzytomnie:
wy•zdrowie: – ca=kowicie powr[ci:
do zdrowia
~zi"bi: ¯ zi'b ]ch=[d, ¢stud, ¢styd\.
s=owotw. pokr. zi"ba ]gat. ptaka\.
znaczeniowo poch. ros. prostuda-
prostuda ]przezi"bienie\, ozi"b=o>:,
studnia ˘ u/y: jak pies w studni.
ang. to make cold, refrigerate.
staroros. xolod≠t;-cho=odiet,
ros. studit;-studit.
za•zi"bi: si" – czas dok. ¯ zi"bi:
prze•zi"bi: si" – na wskro>
o•zi"bi: ]si"\ – o•ch=odzi:(studzi:
pod•zi"bi: si" – troch",
wy•zi"bi: – zupe=nie, ca=kowicie,
np. mieszkanie, zim'
~zna: czas niedok. ¯ znanie
¯ gr. gnosis ]wiedza\ ¯ gignoskein
]zna:, wiedzie:\, z Rosji do Polski.
1. wiedzie: jaki to jest, jakie co> jest,
gdzie znajduje si", orientowa: si"
w czym,
2. umie: co, mie: opanowane
pami"ciowo, przyswojone.
ros. pozna-vnat;/t;-pozna-wat(t,
vedat;-wiedat, prizna-vat;/t;,
sozna-vat;/t;-sozna-wat(t,
znanie-znanie ]wiedza\,
ang. to know, to acknowledge.
za•zna: – czas dok., dozna:,
do>wiadczy:, odczu:,
za/y:, u/y:
po•zna: – 1. obj': co umys=em,
2. zawrze: znajomo>:
u•zna: – przyj':, zgodzi: si",
przyzna:, u ^ przy
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
przy•zna: – zgodzi: si" z kim
przy•zna: si" – wyjawi: ]z=y czyn\
obe•zna: si" – zapozna: si" z tema-
tem, spraw'; obeznany
do•zna: – do>wiadczy:, zazna:
wy•zna: – wyjawi: co komu
ze•zna: – z=o/y: zeznanie, opis
w s'dzie
roze•zna: – rozr[/ni: jedno od
drugiego
~zwa: ]si"\ czas niedok. ¯ zew
]g=os\ ¯ zwuk ]d{wi"k\ ¯ uk ]j':,
chwyci:\ ˘ zwon ]dzwon\, ruka ]r"ka\,
nauka, pauk ]paj'k\, i inne.
ros. zov-zow ˘ zvat;sq-zwatsja,
prizyv, sozyvanie, nazyvat;,
ang. to call.
na•zywa: ]si"\ – posiada: przypisan'
nazw", s=owo, ¯ nazwisko
po•zwa: – wezwa:, ¯ pozew
prze•zywa: – ubli/a:, uw=acza:
wymy>la:, np. zwa: kogo
>wini', psem, inaczej,
¯ przezwisko
przy•zwa: – za(przy-wo=a:,
w pobli/e, przy ^ pod
ode•zwa: ]si"\ – odpowiedzie:,
¯ odzew ]odd{wi"k\
we•zwa: – przywo=a:, we ^ po,
¯ wezwanie
wy•zwa: – okre>li: – zwykle w
liczbie mnogiej – brzydkimi
epitetami, ¯ wyzwiska
~zwoli: czas dok. ¯ z woli ]kogo\.
¯ wola ]swoboda\, ros. svoboda,
vol;q, ang. liberty.
s=owotw. pokr. spu>ci: ]zwolni:\ ˘
do•puszczal•ny ]do•zwolo•ny\.
ros. pozval-qt;/it;-pozwaljat(it,
dozval-qt;/it;-dozwaljat(it;
osvobo'dat;-oswobo/dat,
otpuskat;-otpuskat,
ang. to permit ¯ permission ]pozwo-
lenie\, permissible ]dopuszczalny,
dozwolony\; to liberate.
ze•zwoli: – czas dok., zgodzi: si",
przysta: na co
po•zwoli: – przychyli: si" do
czyjej> pro>by
przy•zwoli: – skinieniem g=owy
do•zwoli: – wyrazi: zgod"; dozwo-
lony ^ dopuszczalny
wy•zwoli: – spod okupacji, wi"z[w,
opresji, obci'/enia
~zwyczai: czas dok. ˘ `zwyczaja:
¯ zwyczaj ]1. spos[b post"powania;
nawyk, 2. rzecz utwierdzona w tra-
dycji, przyj"ta powszechnie w spo-
=eczno>ci\.
przy•zwyczai: ]si"\ – naby: zwyczaju
od•zwyczai: ]si"\ – pozby: si" go
Nie nale/y& zazwyczaj ]najcz">ciej,
cz"sto, zwykle, przewa/nie\.

~zyska: czas dok. ¯ `zyskiwa:.
zjedna: sobie, uj': kogo, zaskarbi:
czyje wzgl"dy, przychylno>:.
s=owotw. baz' zysk ]korzy>:, profit\
˘ iska: ]szuka:\ ˘ poisk ]poszuki-
wanie, ang. search, quest\, oszuka:.
po•zyska: – zjedna: sobie
u•zyska: – otrzyma:
od•zyska: – zyska: na nowo
wy•zyska: – wykorzysta:,
wyci'gn': zysk
~/egna: ]si"\ czas niedok., s=owo-
tw. baz' zgon ]rozstanie si" z /yciem\,
st'd w wierze chrze>cija<skiej&
1. znak >w. Krzy/a wykonywany
r"k' na swym ciele; b=ogos=awi:,
2. formu=ki wszelkiego rodzaju przy
rozstaniu si" ludzi na d=u/szy czas,
w rodzaju& do widzenia, do zoba-
czenia, bywaj zdr[w.
ros. 1. perekre]it;sq ¯ krest,
ang. to cross oneself,
2. pro]anie, ang. to farewell.
za•/egna: – czas dok., zapobiec
po•/egna: ]si"\ – rozsta: si"
prze•/egna: ]si"\ – wykona: znak
>w. Krzy/a na swym ciele
od•/egna: si" – wyprze: si" zwi'zku
~/re: czas niedok. ¯ /arcie ]pasza,
jad=o\ ˘ za/arty ]zajad=y, zawzi"ty\.
1. chciwie, =apczywie konsumowa:,
2. gry{:, k'sa:, w przen. k=[ci: si".
s=owotw. baz' da•je  je•da;
da•je ]w jedn' stron", od siebie\,
je•da ]w drug', do siebie, bierze\;
da: ]od siebie\  bra: ]j': ˘ wzi':\.
s=owotw. pokr. /er ]pastwa ˘ pa>:\,
/ar=ok, po/ar ]dobytek konsumowa-
ny przez p=omienie\ ˘ /ar ]wysoka
temperatura bij'ca od p=omieni lub
promieni s=onecznych, upa= ¯ pali:
si"\, /arliwy ]p=omienny, gor'cy\.
ros. po'irat;-po/irat,
ang. to eat greedily.
na•/re: si" – do syta, naje>: si"
u•/era: si" – k=[ci: si" zajadle
o•/re: si" – do pe=na, do syta
wy•/re: – ca=kowicie, wygry{:
wypa>:, wyje>:
ze•/re: – czas dok., ca=kowicie
~/yczy: czas niedok. ¯ /yczenie.
chcie:, pragn':. s=owotw. baz' ys, is
]woda\ ˘ syt ˘ syci:, rz. Syt lub Sy:,
i praga ]nap[j\ ˘ pragnienie.
ros. 'elat;-/e=at, xotet;-chotet,
ang. to wish, to desire, to long for.
za•/yczy: sobie – czas dok., chcie:,
za/'da:, wymaga:
za•po•/yczy: si" – wpa>: w du/y,
lub nadmierny d=ug,
po•/yczy: – czas dok., raz jeden
u•/yczy: – da:, udzieli: co komu
bezp=atnie do u/ytku,
na czas pewien
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
GENEZA S+ØW
~/y: czas. niedok., ¯ syt, S? ¯ ys
]woda\; prze` ]poza\ % syt ˘ przesyt,
poza szczytowanie ˘ prze/y:, rz. Sy:.
/yw ]krew\ ˘ /ywica, staropol. /ywi'
y broni' ]krwi' i broni'\, je/yna.
s=owotw. pokr. paso/yt ]/yj'cy na
kim> lub czym>\, nie/yt, staro/yt,
/ywiec, /ywik, /ywo, /ywop=ot, /y-
worodny, /ywor[dka, /ywot, /ywotny,
/ywy, i inne «/ycia»;
ros. /iwotn-oje(yj ]zwierz", byd=o,
ang. animal, beast;
ang. livestock – /ywy inwentarz\.
dawne& /ywot ^ brzuch, ros. 'ivot-
/iwot, ang. belly, abdomen.
sztuka utrzymywania organizmu syste-
matycznym i urozmaiconym jego
syceniem – jad=em i napojami, i pro-
wadzenia si" tak, by nie narazi: go na
przedwczesn' lub zbyteczn' >mier:.
fundamentalny aspekt istnienia, st'd i
liczne zastosowania «/ycia»;
na linii ros.-polsko-angielskiej,
ros. 'it;-/it, ang. to live,
pol. /y: ˘ /ywy, /ywi: ]si"\&
'ivoj – /yw(y, /wawy –
living, alive, live
'ivost; – /ywotno>: – livelines,
animation, vivacity
'ivot – /o='dek – belly, abdomen
'ivotvornyj – daj'cy /ycie, /y-
worodny, o/ywiaj'cy –
vivifying, life-giving
'ivotnoe – zwierz" –
animal, beast
'ivotnyj – zwierz"cy – animal
'ivotrepe]u]ij – pe=en /ycia –
alive, full of life
'ivuhij – d=ugowieczny – long-
lived, tenacious of life
'ivhik – /wawy – lively person
'iv;ëm – /yw(y – alive, living
na linii ros.-franc. ]'it;-vivre\&
'ivit; – /ywi: – vivifier, ani-
ranimer, raviver
'ivnost; – /ywno>: – la volaille,
les volailles
'ivoe – le vif, la chair vive
'ivoj – vivant; vif; eveille
'ivorodnyj – les animaux,
vivipares
'ivost; – la vivacite, vigueur,
ardeur
'ivotvorit; – vivifier; ranimer
'ivotvornyj – vivifiant
'ivotnoe – un animal
'ivotrepe]u]ij – vivant,
plein de vie; fretillant
'ivot= – le ventre
'ivuhest; – la viabilite
'ivuhπj – viable
'ivhik= – enfant, vif
'iv;ëm= – en vie, vivant
wg. mSjp 1969, /y:&
1. «by: /ywym, egzystowa:, funk-
cjonowa: w spos[b w=a>ciwy dla
organizm[w /ywych; istnie:,
2. «wie>:, prowadzi: /ycie, p"dzi:
/ywot; przebywa:, mieszka:
gdzie», «znajdowa: w czym>
tre>: istnienia, g=[wny jego cel»
˘ /y: sztuk',
3. «przestawa:, obcowa: z kim, utrzy-
mywa: z kim stosunki; wsp[=/y:»,
4. «utrzymywa: si", /ywi: si"»
za•/y: – czas dok. ¯ /y:; zje>:
lub wypi:, wprowadzi:
do /o='dka
po•/y: – z kim lub gdzie czas
pewien; po/ycie
mi"dzyludzkie
prze•/y: – 1. od czasu A do B,
prze/ytek,
2. do przesytu ˘ orgazm
]poza szczytowanie\
o•/y: – wr[ci: do /ycia
do•/y: – do czasu, doczeka:
od•/y: – odzyska: rytm /ycia
wy•/y: si" – na kim>, upust da:
z•/y: si" – zespoli: si"
osobowo>ciami
~/ywi: ]si"\ czas niedok.
s=owotw. pokr. ˚/y:, syci: ¯ syt(y&
/yt  syt, S?, ˘ paso/yt, nie/yt.
sztuka utrzymywania organizmu syste-
matycznym i urozmaiconym syceniem
/o='dka jad=em i napojami; cz">: /ycia,
˚/y: ]/yt ^ syt, S?\.
wg. mSjp 1969, /ywi: «dawa: je>:, do-
starcza: po/ywienia, dawa: na /ycie,
karmi:», przen. «mie:, chowa: w
sercu, nosi: si" z czym».
znaczeniowo pokr. jada:, karmi:,
kosztowa:.
ros. pitat;-pitat, kormit;,
ang. to nourish, to feed.
s=owotw. pokr. /ywokost, /ywop=ot,
/yworodny, /ywor[dka, /yzny.
za•/ywa: – czas niedok. ¯ za/y:,
1. konsumowa:,
wch=ania:, np. tabak"
2. do>wiadcza:, np. s=awy
po•/ywi: si" – posi=ek zje>:, nasyci:,
¯ po/ywienie
od•/ywi: – podupad=y stan /ywienia
przywr[ci: do normalnego,
podtrzyma: go; warto>ci
od/ywcze – podtrzymuj'ce
od•/ywia: si" – system, spos[b spo-
/ywania posi=k[w,
pokarmy przyjmowa:
wy•/ywi: ]si"\ – utrzyma: si" z do-
st"pu do pokarmu;
wy/ywienie ]pokarm\
Nie nale/y&
/'dza ˘ /ywi: ]wielce chcie:, pa=a:\
˘ /ywi: co do kogo, np. mi=owa:,
nienawidzie: ˘ wy¶/ywa: si" ]dawa:
sobie upust, szczeg. na kim, z=o>ci\,
/ywica ]sok drzew iglastych\,
/ywio=y ˚elementy& ogie< i woda...,
/ywnie ]ile tylko, jak kto chce, do woli,
dos=. nie syt ¯ /ywi: ^ syci:, S?\.
 GENEZA S+ØW
050. czasownik ¯ czasu % nik ]jed•en(nego\.
piasek ˘ piaskowa:, >ruba ˘ >rubowa:, klin ˘
klinowa:, patry ]oczy\ ˘ patrze:, bat, bicz ˘ bi:, s'd
˘ s'dzi:, m"ka ˘ m"czy:, szew ˘ szy:, itp. – cza-
sowniki s' pochodnymi rzeczownik[w, og[lnie.
rzecz ]substancja, przedmiot\ ˘ rzeczownik ]pod-
miot, w rzeczy samej\ ˘ orzeczenie ]czasownik\.
Czasowniki ko<cz' si" na& `a:, `e:, `i:, `y:,
nie ma czasownik[w ko<cz'cych si" na `o:, tj.
bezokolicznik[w ]dos=. niedope=nie< osobami\.
Formami czasownikowymi s'& tym ]tymczasem\,
te, de, dy ]teraz, wtem\ ¯ =ac. tempus, anglosas. tima
]czas\, pra ]za, prze\, gr. pro` ¯ pro ]przed ˘ prorok\,
ist ]i>: ˘ szed=, sz=y\, step, bieg ]bie/'cy ˘ z biegiem,
up=ywem czasu\, za(te•raz, z, /e ]zr[b /e\ ¯ niem. zeit.
Koncepcja czasownik[w&
• z ty=u – czas przesz=y,
• z przodu – czas przysz=y,
• >rodek – czas tera{niejszy;
id'c z kierunkiem pisania& ty= – >rodek – prz[d,
st'd&
• przedrostek – czas przesz=y, prze,
• przyrostek – czas przysz=y, przy,
• >rodek – czas tera{niejszy, bie/'cy, bie.
W ten spos[b informacja o czasie przesz=ym zna-
laz=a si" na pocz'tku s=[w, w formie przedrostka,
gdy dzi> by=oby na opak& przed wyrazem czas
przysz=y, a za wyrazem – czas przesz=y.
• prze` ^ za ]sob'\ ˘ prze(za•sz=y, z ty=u,
co by=o,
• przy` ^ przed ]sob'\ ˘ przysz=y, z przodu,
co b"dzie.
Czas przesz=y u/ywany niewsp[=miernie cz">ciej,
st'd przyrostek wykorzystano dla okolicznik[w ]do-
pe=nie< formami dot. os[b& ja, ty, on(a(o\ ¯ lico&
liczba& pojedy<cza mnoga
ja – `=em, `=am my – `li>my
ty – `=e>, `=a> wy – `li>cie
on(a(o – `=(=a(=o on-i(e – `li, `=y
Zatem czas przysz=y wy=oni= si" z czasu przesz=ego
w po='czeniu z tera{niejszym, i jest w formie u=om-
niej, stosownie do cz"stotliwo>ci u/ywania&
czas przesz=y ]za`, na`, po`, prze`, wy`, do`, od`\
% czas tera{niejszy ]robi, pisze, bije\ ˘
czas przysz=y ]za•robi, na•pisze, po•bije, i inne\&
by:, jest – by= ˘ b"dzie
bi:, bije – za•bi= ˘ za•bije
i>:, idzie – po•szed= ˘ p[•jdzie
pisa:, pisze – na•pisa= ˘ na•pisze
rzuci:, rzuca – wy•rzuci= ˘ wy•rzuci
s=a:, >le – prze•s=a= ˘ prze•>le
ci':, tnie – przy•ci'= ˘ przy•tnie
nie>:, niesie – od•ni[s= ˘ od•niesie
lecie:, leci – do•lecia= ˘ do•leci
robi:, robi – z•robi= ˘ z•robi
rwa:, rwie – u•rwa= ˘ u•rwie
=o/y: =o/y – ob•=o/y= ˘ ob•=o/y
rozbi: rozbija – roz•bi= ˘ roz•bije
St'd czasownik ma 2 bezokoliczniki& czasu tera{-
niejszego i przesz=ego& bi:, zabi:, nie>:, zanie>:.
Poniewa/ czas przysz=y wy=oni= si" z czasu prze-
sz=ego ]w po='czeniu z tera{niejszym\, przedrostki
obu czas[w – przesz=ego i przysz=ego – s' na r[wni
stosowane w s=owotw[rstwie.
055. Powszechnie uwa/a si", /e istniej' 3 czasy&
przesz=y, przysz=y, i tera{niejszy, co nie jest zupe=n'
prawd', s' bowiem jeszcze 3 niedokonane – nie
zdarzone w czasie przysz=ym, przesz=ym, i tera{n.
Czas przesz=y w przysz=o>ci, ]niedokonany\, np.
pomog" ci zrobi: ...}to i tamto|,
pomog" – czas przysz=y }zamiar, domy>lny|,
z•robi: – bezokolicznik czasu przesz=ego, ¯ robi:.
Czas przysz=y w przesz=o>ci ]niedok.\ – na opak,
rzadziej u/ywany, np.
nie zd'/y= od•jecha: gdy ...}co> zdarzy=o(sta=o si"|,
nie z•d'/y= – czas przesz=y ¯ d'/y:, czyli ca=o>: w
czasie przesz=ym, gdy
od•jecha: – bezokolicznik czasu przysz=ego }mia=
zamiar; domy>lny| w przesz=o>ci ]od`\, ¯ jecha:.
Czas przysz=y w tera{niejszo>ci ]niedok.\, np.
mog" to przy•nie>:, id" po•bi:, przesta< =adowa:,
mog", id", przesta< ]tryb rozk.\ – czas tera{niejszy,
przy•nie>:, po•bi: – bezok. czasu przysz=ego.
bi: ˘ odbi= ]dok.\, bi=, odbi: ]dwa niedokonane\,
bi: ˘ wybi= ]dok.\, bi=, wybi: ]dwa niedokonane\,
bi: ˘ zabi= ]dok.\, bi=, zabi: ]dwa niedokonane\,
– obszernych obja>nie< form niedokonanych& za(
(na(po(od(przy•bi:, czasownika «bi:», nie powinno
by: w s=ownikach, bo jest to jego odmiana, dla r[/-
nych cel[w, jak w przypadku rzeczownik[w& ko<,
konia, koniu, gdyby zamie>ci: wg ko<cowych liter. W
s=ownikach ca=e ga="zie s=ownictwa w ten spos[b,
dla ka/dego przedrostka powt[rzenie czasownik[w
w dziesi'tkach, najzupe=niej zbytecznie. I tak w mSjp
1969 – wyk=adnia znajomo>ci j"zyka polskiego.
Rzeczowniki odmieniane s' przez przyrostki,
a czasowniki – przez przedrostki, i przyrostki
z konieczno>ci, te za> o znaczeniu posi=kowym.
Czasowniki odmieniane s' przez czasy& tera{niej-
szy, przysz=y, przesz=y ]dok.\, i 3 niedok., posi=kowo
przez 3 osoby& ja, ty, on(a(o, dwie liczby& pojedy<cz'
i mnog', tryby& oznajmuj'cy i rozkazuj'cy, ˚nr 099.
Liczba odmian nasuwa tak' konieczno>:.
Posi=kow' okolicznik ]dope=nienie form' osob.\ ˘
bezokolicznik ]niedope=nienie, bezosobowo\.
wg mSjp 1969& «cz">: mowy obejmuj'ca wyrazy
maj'ce koniugacj", oznaczaj'ce zwykle czynno>:
lub stan; wyraz nale/'cy do tej cz">ci mowy»,
kr[tko i naukowo, pomocy szukaj gdzie indziej;
ci, kt[rzy wiedz' – doceni' lapidarno>: uj"cia,
a ci, co nie wiedz' – nadal wiedzie: nie b"d'.
wyraz – dos=. mowa ]w postaci s=[w\,
wyra/enie – zwrot sk=adaj'cy si" z kilku s=[w.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
Litera Ç w j. staropol. pisana by=a Cz ]cz ^ :, sz
^ > ˘ rysz ^ ry>, wisznia ^ wi>nia, czasto ^ ciasto\,
Z oznacza czas ¯ niem. zeit }cait|, ˚nr 040.
s=aw. glagol-g=ago= ˘ g=agolica ]jeden z dwu pier-
wotnych alfabet[w s=awia<skich, innym cyrylica\.
St'd czasowniki ko<cz' si" na& `a: ]pisa:\, `e:
]patrze:\, `i: ]robi:\, `y: ]szy:\, wszystkie ko<c[wki
z niem. zeit, w zwierciadlanym odbiciu& ca ˘ a:.
Okazuje si", /e znajomo>: tworzenia w=a>ciwych
form czasownikowych jest podstaw' znajomo>ci
j"zyka polskiego i mu pokrewnych.
Dla obcokrajowc[w jest to najwi"ksza przeszkoda
do pokonania w jego nauce.
060. rzeczownik ¯ rzeczy % nik ]samej\, do-
s=. w rzeczy samej, istota, staropol. koncepcji 022.
rzecz – oracja, s=owo, roz(mowa, gadanie, po-
g=oska, termin, j"zyk; istota ˘ istotnie ^ w rzeczy
samej, z¶iszczy ^ u¶rzeczywistni;
rzecz ^ s=owo ^ gr. logos ˘ do rzeczy, rzeczowy –
logi•ka(czne ˘ nie•dorzeczny(logiczny,
rzecz  rok ^ czas, mowa; rzeczy: ^ m[wi: ^
czasownikowa: ^ g=agoli: ˘ orzeczenie, rzec;
zarzeka: si", wyrzec si", rzeczony ]zwany\; s=o-
wotw. pokr. rzeka ˘ potok s=[w, potoczna mowa;
s=aw. reka ]rzeka, rzek=\& i tako reka ]i tak rzek=\.
ros. w g[rnym cieku – w g[rnym biegu ˘ bieg=y w
mowie ]p=ynny\;
rzecz•nik(owo(owy(ony(oznawca(ywisty(ywisto>:;
Rzeczpospolita,
staropol. O bodze y rzeczach nyebyeskich, 1526 r.
staropol. rzecz&
1. to, co m[wi si", mowa,
2. przedmiot materialny,
3. abstrakcyjne poj"cie,
4. sprawa, problem do rozwi'zania,
5. sprawa, przedmiot pro>by, skargi, sporu s'd.,
6. dzia=ania,
7. czyn, uczynek, szczeg[lnie z=y,
8. pow[d, przyczyna.
070. przymiotnik ¯ przy•miot ]za•leta\
% nik ]jeden\; miot – rzut, let, cisk, strza=, tu=, kid;
przy – za, na, po, u ˘ na•miot – na•rzuta, i inne.
Pierwotnie – jak pogoda – o znaczeniu u=omnym&
dobry, =adny, pi"kny, poczciwy, /yczliwy, =agodny,
przyjazny, nabra=o p[{niej stanu og[lnego cech, jak
pogoda ¯ god ]sprzyjaj'ce warunki atmosferyczne&
s=oneczna, bezdeszczowa, ciep=a\ na wszystkie&
og[lny stan warunk[w, a wi"c i wichura, s=ota.
Oba terminy rozci'gni"to do zaprzecze< w='cz-
nie; przymiotnikami s' wi"c i pod=y, nikczemny.
wg mSjp 1969 «cz">: mowy odmienna maj'ca
formy przypadk[w, liczb i rodzaj[w, kt[rej funkcj'
sk=adniow' jest okre>lenie innych wyraz[w w
zdaniu».
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
080. liczebnik ¯ licz•ba ¯ lico ]twarz, tw[r\.
jed•en ¯ ros. od•in ¯ odd ]nieparzysty\ ¯ staronord.
oddi ]nie do pary, innego brakuje\ % in, en
]numer, liczba\; wszystko jedno, jedno>:, sam ˘
sam jeden ]w pojedynk"\, odyniec ]samiec\,
1 – j"zyk symbolem graficznym,
– pierwszy ¯ pier ]pierwej, pocz'tek\ % wszy
]wszech, wszystkich\.
dwa ¯ =ac. duo, gr. duo, anglosas. twa, ang. two,
niem. zwei TCZ ¯ para, po jednynce ˘
pojedynek ]po jednym\ – ang. duel; duet,
2 – nos symbolem graficznym, dwie dziurki,
– drugi, wt[rny, ros. drugi ]inny\, =ac. secundus
]nast"puj'cy, nast"pny\ ¯ sequi ]nast"powa:\,
ang. second ]1. id'cy za pierwszym w kolejno>ci
miejsca lub czasu, 2. inny, dodatkowy, uzupe=-
niaj'cy, itd.\, pol. sekunda ¯ =ac. secunda
]druga, maj'ca nast'pi:\.
trzy ¯ =ac. tres, anglosas. thrie, threo, ros. tri,
>redniow. ang. thri, thre, ang. three, niem. drei,
3 – oko symbolem graficznym ]po=. pary oczu,
dwie tr[jki zwierciadlanego odbicia – [semka;
para try ˘ patry ^ oczy ˘ patrze:, w try miga –
w oka mgnieniu, w rzymskim systemie pisania
liczb, III w koncepcji VIII, 8 – hiszp. ocho }oczo|,
pol. oczom nie wierz"...\,
– trzeci; =ac. tertia ]trzecia\ ˘ tercja, tercet;
thri, tri, trzy ^ oko ^ mniej; 3 mniej od czterech.
cztery ]dwie pary\, ros. czetyre ¯ czeta ]para\ % ry,
=ac. quartarius ]:wiartka\ ¯ quartus ]czwarta;
quarta pars – czwarta cz">:\ ˘ pol. kwarta
]dawna miara pojemno>ci cia= p=ynnych\,
kwart•a=(alnik(et(nik(o(yna,
4 – symbolem graficznym r'k i n[g, dwie pary,
– cztwarty; gr. tetra•kys ]cztero•krotnie\,
te•rt ]3\  te•tr ]4\; tr[•jka ]3\  w•t[r ]para\.
Nazwy liczb i ich symbolika pochodz' od cz">ci twa-
rzy, d=oni, i st[p ]zero, 0 – symbolem ust\. Ílady ich
w r[/nych j"zykach& twa, oczo, i koncepcji pisania
znak[w; wi"cej ˚nr 700, has=o& cyfra.
Wg mSjp 1969, liczebnik «nazwa liczby albo cechy
przedmiotu b"d'cej w zwi'zku z liczeniem»&
Liczebnik g=[wny, u=amkowy.
090. przys=[wek ¯ przy ]obok, tu/\ % s=owo;
wg mSjp 1969& «nieodmienna cz">: mowy okre>-
laj'ca cech", czynno>: lub stan».
092. przyimek «wyraz nieodmienny ='cz'cy
niejednorodne cz">ci zdania lub wyra/enia... itd.,
rz'dzi przypadkami wyraz[w od niego zale/nych».
I zgadnij kt[re s=owa tu nale/'. Niezbyt pomocne,
nieprawda/$ Oto nieudolno>:, wada, w jego wy-
k=adaniu. Ci co wiedz' – przypomnienie, a ci, co
nie wiedz' – nadal wiedzie: nie b"d'.
 GENEZA S+ØW
099. PRØBKA GRAMATYKI POLSKIEJ
100 Rzeczownik ]podmiot, w cz">ci zdania\; odmieniany przez siedem przypadk[w& mianownik,
dope=niacz, celownik, biernik, narz"dnik, miejscownik, wo=acz, i dwie liczby& pojedy<cz' i mnog'.
110 Rzeczownik rodzaju m"skiego ` mian. dop. cel. bier. narz. mjsc. wo=.
111 — — — typu pal pal ` `a `owi ` `em `u –
112 — — — typu pisarz pisarz ` `a `owi `za `em `u `u
113 — — — typu m=otek m=ot `ek `ka `owi ` `em `u `u
114 — — — typu rak rak ` `a `owi `a `iem `u `u
115 — — — typu bohater bohater ` `a `owi `a `em `ze `ze
116 — — — typu poganin poganin ` `a `owi `ina `em `inie `inie

130 Rzeczownik rodzaju /e<skiego

131 — — — typu kula kul `a `i `i `" `' `i `o
132 — — — typu t"cza t"cz `a `y `y `" `' `y `o
133 — — — typu ='ka =' `ka `ki `ce `k" `k' `ce `ko
134 — — — typu kobieta kobie `ta `ty `cie `t" `t' `cie `to
135 — — — typu posta: posta `: `ci `ci `: `ci' `ci `ci
136 — — — typu noc noc ` `y `y ` `' `y `y

150 Rzeczownik rodzaju nijakiego

151 — — — typu s=o<ce s=o<c `e `a `u `e `em `u `e
152 — — — typu p=uco p=uc `o `a `u `o `em `u –
153 — — — typu =yko =yk `o `a `u `o `iem `u –
154 — — — typu d=uto d=u `to `ta `u `to `tem `tu –
155 — — — typu piskl" piskl" ` `cia `ciu ` `ciem `ciu `
156 — — — typu rami" rami `" `enia `eniu `" `eniem `eniu –
157 — — — typu muzeum muzeum ` ` ` ` ` ` `

200 Czasownik ]orzeczenie, w cz">ci zdania\, odmieniany przez dwie liczby& pojedy<cz' i mnog',
trzy osoby& ja, ty, on(a(o, trzy czasy& tera{niejszy, przysz=y, i przesz=y ]dok.\ i 3 niedokonane,
tryby& oznajmuj'cy i rozkazuj'cy.
210 Czasownik tera{niejszy ]niedokonany\ lub czas przesz=y prosty ]dokonany\, tak/e przysz=y.
211 jak w 210, liczby pojedy<czej, osoby ja jestem by= b"d"
212 jak w 210, — — osoby ty jeste> by=a b"dziesz
213 jak w 210, — — osoby on(a(o jest by=(a(o b"dzie
214 jak w 210, liczby mnogiej, osoby my jeste>my byli>my b"dziemy
215 jak w 210, — — osoby wy jeste>cie byli>cie b"dziecie
216 jak w 210, — — osoby oni s' byli b"d'
220 Tryb
221 Oznajmiaj'cy, liczba poj., ja& czytam, daj", kupuj", szarpi", p=yn", mokn".
226 Rozkazuj'cy&
227 — liczba poj., ty& czytaj, daj, kupuj, szarpnij, p=y<, zmoknij.
228 — liczba mn., my& czytajmy, dajmy, kupujmy, szarpnijmy, p=y<my, zmoknijmy.
229 — liczba mn., wy& czytajcie, dajcie, kupujcie, szarpnijcie, p=y<cie, zmoknijcie.
230 Imies=[w wsp[=czesny
231 Imies=[w wsp[=czesny przymiotnikowy& czytaj'cy, umiej'cy, kupuj'cy, p=yn'cy, robi'cy, wa/'cy.
232 Imies=[w wsp[=czesny przys=[wkowy& czytaj'c, umiej'c, kupuj'c, p=yn'c, robi'c, wa/'c, widz'c.
240 Imies=[w przesz=y
241 — — liczba poj., rodzaj m"ski& czyta=, da=, umia=, osiwia=, kupowa=, szarpn'=, p=yn'=.
242 — — liczba poj., rodzaj /e<ski& czyta=a, da=a, umia=a, osiwia=a, kupowa=a, szarpn"=a.
243 — — liczba poj., rodzaj nijaki& }czyta=o|, umia=o, osiwia=o, }kupowa=o|, szarpn"=o.
244 — — liczba mn., rodzaj m"sko-osobowy& czytali, dali, imieli, osiwieli, kupowali.
245 — — liczba mn., rodzaj /e<sko-rzeczowy& czyta=y, da=y, umia=y, osiwia=y, kupowa=y
250 Imies=[w przesz=y przymiotnikowy& osiwia=y, zmok=y.
260 Imies=[w uprzedni& dawszy, osiwiawszy, szarpn'wszy, zm[k=szy, us=yszawszy, wzi'wszy.
270 Imies=[w bierny& czytany, dany, umiany, kupowany, szarpni"ty, zmokni"ty, robiony, wa/ony.
280 Forma nieosobowa czasu przesz=ego& czytano, dano, umiano, kupowano, szarpni"to, robiono.
290 Rzeczownik ods=owny& czytanie, danie, umienie, osiwienie, kupowanie, szarpni"cie, p=yni"cie.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 GENEZA S+ØW
210 typu _01 _01 _02 _03 _04 _05a _05b _05c
tera{n. przysz=y tera{n. przysz=y tera{n. przysz=y tera{n. przysz=y
211 l. poj. – ja czyt•am d•am umi•em osiwi•ej" kup•uj" szarp•n" p=y•n" zmok•n"
212 — – ty czyt•asz d•asz umi•esz osiwi•ej' kup•ujesz szarp•niesz p=y•niesz zmok•niesz
213 — – on czyt•a d•a umi•e osiwi•eje kup•uje szarp•nie p=y•nie zmok•nie
214 l. mn. – my czyt•amy d•amy umi•emy osiwi•ejemy kup•ujemy szarp•niemy p=y•niemy zmok•niemy
215 — – wy czyt•acie d•acie umi•ecie osiwi•jecie kup•ujcie szarp•iecie p=y•niecie zmok•niecie
216 — – oni czyt•aj' d•adz' umi•ej' osiwi•ej' kup•uj' szarp•n' p=y•n' zmok•n'
226 tryb rozkazuj'cy
227 l. poj. – ty czyt•aj d•aj nie u/yw. nie u/yw. kup•uj szarp•nij p=y•< zmok•nij
228 l. mn. – my czyt•ajmy d•ajmy nie u/yw. nie u/yw. kup•ujmy szarp•nijmy p=y•<my zmok•nijmy
229 — – wy czyt•ajcie d•ajcie nie u/yw. nie u/yw. kup•ujcie szarp•nijcie p=y•<cie zmok•nijcie
230 imies=[w wsp[=czesny
231 przymiotn. czyt•aj'cy d•aj'cy umi•ej'cy nie u/yw. kup•uj'cy nie u/yw. p=y•n'cy nie u/yw.
232 przys=[wk. czyt•aj'c d•aj'c umi•ej'c nie u/yw. kup•uj'c nie u/yw. p=y•n'c nie u/yw.

210 typu _06a _06b _07a _07b _08a _08b _09

tera{n. tera{n. tera{n. przysz=y tera{n. tera{n. tera{n.
211 l. poj. – ja rob•i" wa/•" widz•" us=ysz•" wid•uj" pods=uch•uj" wi'•/"
212 — – ty rob•isz wa/•sz widz•isz us=ysz•ysz wid•ujesz pods=uch•ujesz wi'•/esz
213 — – on rob•i wa/•y widz•i us=ysz•y wid•uje pods=uch•uje wi'•/e
214 l. mn. – my rob•imy wa/•ymy widz•imy us=ysz•ymy wid•ujemy pods=uch•ujemy wi'•/emy
215 — – wy rob•icie wa/•ycie widz•icie us=ysz•ycie wid•ujecie pods=uch•ujecie wi'•/ecie
216 — – oni rob•i' wa/•' widz•' us=ysz•' wid•uj' pods=uch•uj' wi'•/'
226 tryb rozkazuj'cy
227 l. poj. – ty r[b wa/ zobacz us=ysz wid•uj pods=uch•uj wi'/
228 l. mn. – my r[b•my wa/•my zobaczmy us=ysz•my wid•ujmy pods=uch•ujmy wi'•/my
229 — – wy r[b•cie wa/•cie zobaczcie us=ysz•cie wid•ujcie pods=uch•ujcie wi'•/cie
230 imies=[w wsp[=czesny
231 przymiotn. rob•i'cy wa/•'cy widz•'cy nie u/yw. wid•uj'cy pods=uch•uj'cy wi'•/'cy
232 przys=[wk. rob•i'c wa/•'c widz•'c nie u/yw. wid•uj'c pods=uch•uj'c wi'•/'c

210 typu _10a _10b _10c _10d _11a _11b _11c _11d _12
tera{n. tera{n. przysz=y tera{n. tera{n. tera{n. tera{n. tera{n. tera{n.
211 l. poj. – ja pi•j" grz•ej" we•zm" /•n" t=u•k" wi•od" t•r" m•iel" j•ad"
212 — – ty pi•jesz grz•ejesz we•{miesz /•niesz t=u•czesz wi•edziesz t•rzesz m•ielesz j•edziesz
213 — – on pi•je grz•eje we•{mie /•nie t=u•cze wi•edzie t•rze m•iele j•edzie
214 l. mn. – my pi•jemy grz•ejemy we•{miemy /•niemy t=u•czemy wi•edziemy t•rzemy m•ielemy j•edziemy
215 — – wy pi•jecie grz•ejecie we•{miecie /•niecie t=u•czecie wi•edziecie t•rzecie m•ielecie j•edziecie
216 — – oni pi•j' grz•ej' we•zm' /•n' t=u•k' wi•od' t•r' m•iel' j•ad'
226 tryb rozkazuj'cy
227 l. poj. – ty pi•j grz•ej we•{ /•nij t=u•cz wi•ed{ t•rzyj m•iel j•ed{
228 l. mn. – my pi•jmy grz•ejmy we•{my /•nijmy t=u•czmy wi•ed{my t•rzyjmy m•ielmy j•ed{my
229 — – wy pi•jcie grz•ejcie we•{cie /•nijcie t=u•czcie wi•ed{cie t•rzyjcie m•ielcie j•ed{cie
230 imies=[w wsp[=czesny
231 przymiotn. pi•j'cy grz•ej'cy nie u/yw. /•n'cy t=u•k'cy wi•od'cy t•r'cy m•iel'cy j•ad'cy
232 przys=[wk. pi•j'c grz•ej'c nie u/yw. /•n'c t=u•k'c wi•od'c t•r'c m•iel'c j•ad'c

Oto problem – g'szcz form i b="dy w opisie gramatyki. Czasownik dokonany – wed=ug logiki – jest
czasownikiem czasu przesz=ego, a wed=ug tabeli w mSjp 1969, jest czasem przysz=ym prostym#$
W tabeli znalaz=em te/ cztery b="dy&
• nie ma form rodzaju nijakiego, czasu przesz=ego& «czyta=o», «kupowa=o» – rzeczy nie czytaj'.
• istniej' natomiast formy imies=. wsp[=czesnego& «daj'cy», «daj'c», powiedzia=, daj'c przyk=ad na to.
• czasownik «szarpn':» w liczbie mnogiej, drugiej osoby jest ]wy\ «szarpiecie», nie «szarpni"cie».
• trybem rozkazuj'cym od ]ja\ «widz"» jest ]ty\ «zobacz», forma u=omna, jak jestem – s', id" – szed=.
W zamian biurokratyczne operowanie terminami, nie «ja» lecz «pierwsza osoba», nie czas
«tera{niejszy» lecz «niedokonany» – utrudnianie zrozumienia zagadnie< cech' polskiej Nauki.

300 Przymiotnik, liczebnik, zaimek i przys=[wek; odmieniane przez trzy rodzaje&

m"ski, /e<ski, i nijaki, i w dw[ch liczbach ka/dy rodzaj& pojedy<czej i mnogiej, i 3-ch stopniach.
310 Przymiotnik zako<czony na sp[=g=osk" tward', typu czarny, czarna, czarne.
320 Przymiotnik zako<czony na sp[=g=osk" mi"kk', typu ostatni, ostatnia, ostatnie.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW
396. Alfabet
Pierwociny i poprawki, uzupe=nienia
Zbi[r wszystkich liter pisma danej grupy etnicz-
nej, u=o/ony w pewnym porz'dku; abecad=o.
Wed=ug mych docieka<, staro/ytni starali si"
po='czy: dwie koncepcje jednocze>nie& u=o/y:
kolejno>: wed=ug przechodzenia d{wi"k[w, jed-
nych w drugie, oraz – by: mo/e – zaszyfrowa:
warto>ci staro/ytnego >wiata, jak b[g, s=o<ce, i
inne. Pierwotny alfabet grecki sk=ada= si" z 16
znak[w u=o/onych w 4 rz"dy po cztery znaki
w rz"dzie. Alfabet by= bardzo kr[tki – ubogi w
liczbie znak[w, nie zawiera= te/ samog=osek,
i – przez to – niekt[re znaki czytano r[/norako,
zw=aszcza B ^ B, W, +.
Samog=oski dostawiono p[{niej, rozpoczynaj'c
ka/dy rz'd czterech znak[w od jednej; w ten spo-
s[b zosta=y rozrzucone, po rozpisaniu alfabetu w
lini", lub ci'g; wi"cej ˚nr 700, has=o alfabet.
L+; litera L zwi'zana jest z «alf'», a litera + i W
z «bet'», przez to pocz'tek alfabetu na zwi'zek
z jego ko<cem.
Kolejno>: liter w alfabecie by=a przedmiotem
zmian i uzupe=nie<, przede wszystkim miejsce G
]w greckim\ zast'pi=a litera C ]w =aci<skim\&
w gr. A ]alfa\, B ]beta\, G ]gamma\, D ]delta\...,
w =ac. A, B, C, D...,
a Konstantin, Grek w Konstantynopolu, ok. 864
A.D., Kirollos w zakonie – autor s=aw. cyrylicy
– dokona= gruntownych zmian, w tym, przesta-
wi= – b="dnie – JU, JA na koniec zbioru przez
utworzenie odr"bnych znak[w; tak/e s=ownictwo
opisane =ac. C rozbi= na CH, C, CZ zamieszczaj'c
przy ko<cu.
W alfabecie =aci<skim wstawiono C w miejsce G,
oraz utworzono znaki& J, Q, V i W, kt[rych alfabet
grecki nie ma ]w pierwotnym alfabecie nie by=o
tak/e Z; W od XI wieku\. ¸le umiejscowione Q&
...P, Q, R, rozerwa=o porz'dek&
...M, N, P, R, S, T....
W alfabecie polskim, po 1550, kto> wstawi= + po L&
...K, L, +, M, gdy Lalfa, +beta.
M=ode i stare, czyli kolejno>: w alfabetach
D{wi"k A jest najm=odszy, tj. najp[{niej ukszta=-
towany, dlatego w alfabecie znajduje si" na jego po-
cz'tku, w my>l zasady staro/ytnych, /e m=odzie/
na pocz'tku listy, starsi dalej, a najstarsi na
samym ko<cu – zupe=nie na opak dzisiejszym
wyobra/eniom.
St'd d{wi"k Y by= pierwotny, z niego wy=oni=
si" U, dalej O, i kolejno>: mo/na zapisa:&
Y ˘ U ˘ O ˘ I, E ˘ A
Y˘I O%I˘E
O%E%I˘A
St'd te/ i niem. zeit }cait| ]A\,
ang. time }taim| ]A\, i wiele innych.
Za> ros. miera ]E\ ˘ pol. miara ]A\, lecz mierny,
miernik ]nadal dawne E\, staroros. pestun-pie-
stun ]piastun\, pesok=-piesok ]piasek\, bieda
– biada ci#, niem. leger – pol. legar, franc. velet
– walet, w"ch – w'cha:, =o/ – =/e, i inne ]cza-
sowniki wy=oni=y si" z rzeczownik[w& klin ˘ klino-
wa:, wi"c =o/ ˘ =/e, O ˘ E, nie odwrotnie\.
Rosyjskie U pisane cyrylic' kszta=tem Y ]u\.
398. Kszta=ty i wymowa znak[w
Kszta=ty znak[w
A – znak swym kszta=tem nie ma podobizny w>r[d
innych liter alfabetu i ma=a litera A ]a\ tak samo;
w r"cznym pi>mie i kaligrafii w druku,
du/e A ma charakterystyk" greckiej alfy ]A\ i
lambdy ]L\, za> ma=e A ]a\ oparte jest na bazie
O ]o\ i d{wi"ki te przechodz' jedne w drugie,
najcz">ciej wed=ug wzoru&
YU ]Ø, Ö\O
A  E, I anglosas.
I }Ai| ^ Ei time }taim|, zeit }cait|
iA  iE s=aw.
Kszta=ty znak[w&
• oddaj' podobizn" d{wi"k[w do siebie ]MN\,
• przej>cia jednych w drugie ]pol. L+, gr.-celt.
BW, og[lnie GHJ, ST, UW\,
• pami'tk" po poprzednim znaku w tym miejscu,
w przypadku przesuni"cia go w inne
]G w miejsce C\,
• b'd{ wymbolizuj' rzeczy natury ]m – fal wod-
nych, S – w"/a, Z – za=amania i ko<ca, bo
koniec alfabetu ˘ New Zeland, B, D – =uku,
V – waginy gdy P – pr'cia\.
R[/na wymowa tych samych znak[w
• Zapisane E wymawiane jest raz jako E, a raz
jako iE, np. ros. pepel-pepie= ]popi[=\,
volnenie-wo=nienie ]e ^ iE, E\.
• Tak i q – raz jako A, a raz jako iA,
np. qt;-jat ]j':\, lecz ni'nqq-ni/<aja ]dolna\,
q ^ raz A, raz iA, dlq-dla, `pidemiq-epidemia.
• Tak i [ – raz jako U, a raz jako iU, np. kl[h;-
klucz, R[rik-Rurik ¯ Ruhr % rik, t[rma-turma
¯ niem. turm ]wie/a\.
W j. ros. jeden znak – l – opisuje dwa d{wi"ki& L i +;
znak [ upewnia, /e znak l jest czytany jako L, nie +.
Natomiast Anglicy – potomni Anglosas[w –
odwrotnie& A ^ Ei, np. gate }geit| ]portal\.
Znak g opisuje g lub h, znak f – f, th, ph; w j.
starorosyjskim odczyt jest kwesti' interpretacji
znak[w, tak, jak dzi> w wi"kszo>ci j"zyka an-
gielskiego. Trzeba dobrze zna: wymow" s=[w
by w=a>ciwie odczyta: zapis, czyli wymowa idzie
do spo=u ze znakami, a znaki z wymow'.
gr. basileus ]kr[l\ ˘ Basileios ]kr[lewski\ ˘ =ac.
Basilius ˘ ros. Vasilij, wi"c Basil czy Wasil$
gr.-celt. BW; Bill – zdrobn. William.
Znajomo>: samych zasad nie wystarcza, st'd
pocz'tkuj'cy, znaj'cy omal wy='cznie zasady,
pope=niaj' b="dy w wymowie, i st'd w translite-
racji przez nich dokonywanych.
Znale{li si" rodacy, kt[rzy j"zyka pokrewnego
lub j"zyki obce zaledwie lizn"li, wi"c Lublin,
Ílusarczyk, zapisany L[blin, Sl[sarhik
transliteruj' jako Ljublin, Sljusarczik, i inne, >lepo,
tj. nie bacz'c /e s' to czysto polskie nazwy, i
w=a>ciwa ich pisownia znana jest wszystkim
doskonale. Bezmy>lno>:, bo wystarczy=o tylko
wr[ci: do rodzimych pisowni.
Jeden w wielu objaw[w s=abej znajomo>ci j"zy-
k[w w Polsce i sk=onno>ci rodak[w do biurokracji
]biurokratyczne trzymanie si" zasad\. St'd i gdy
B, R w s=owie, to broda razem z barci' w grupie,
˚nr 850, tj. w zwi'zku s=owotw[rczym ze sob';
vert(ical ]pion(owy\ ˘ bartnik, bar: i pie< ]ul z
pnia\, O ˘ E ˘ A& pion ˘ pie<, vert ˘ bart, BW.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 GENEZA S+ØW

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 400. ZG+OSKI
410. Przedrostki
Og[lnie, w europejskich j"zykach u/ywane s'&
a`, an` ¯ gr. nie.
ab`, abs` ¯ =ac. od, z.
ac`, ad`, af`, ag`, al`, an`, ap`, ar`, as`, at`
¯ =ac. do, w kierunku.
ana`, cata` ¯ gr. ca=kowicie, gruntownie,
=ac. co`, col`, com`, con`, cor`, per.
apo` ¯ gr. hen, na uboczu, poza.
cis` ¯ =ac. po tej stronie.
de` ¯ =ac. w d[=.
dys` ¯ =ac. dis – oddzielnie, na uboczu&
dyslokacja, dyssatysfakcja.
e`, ec`, ef`, ex` ¯ gr. i =ac. na zewn'trz,
poza, hen, precz.
el`, em`, en` ¯ gr. w, do.
il`, im`, in`, ir` ¯ =ac. contra, przeciw, nie.
mal`, mis` ¯ =ac. {le.
meta` ¯ gr. 1. poza, 2. zmieniony.
ob`, oc`, of`, op` ¯ =ac. contra, przeciw.
para` ¯ gr. obok, poza, opr[cz.
po` ¯ =ac. post& po(malowa:& po(grzeba:.
pre`, pro`, prze` ¯ =ac. {le& przem'dry, prostak.
pro` ¯ 1. gr. i =ac. do przodu, 2. =ac. dla.
re` ¯ =ac. znowu, zn[w & rewizja.
sub`, suc`, suf`, sug`, sum`, sup`, sur`, sus`
¯ =ac. pod& suse=.
sy`, syl`, sym`, syn` ¯ gr. z.
Przedrostki w j"zyku polskim ˚nr 040 ]w formie
tabelarycznej i ich cz"stotliwo>: u/ywania\.
420. Znaczenia zg=osek
Znakomita wi"kszo>: przyrostk[w ma funkcje ro-
dzajnik[w ]okre>laj'ca rodzaj rzeczy, przedmiotu
lub sprawy\, gdy przedrostki spe=niaj' funkcj"
czasownikowo-zaimkow' ]okre>laj' rodzaj czasu i
osoby, cz"sto oba jednocze>nie, skutek, pozytywny
lub negatywny wyd{wi"k s=owa\.
S=owa ko<cz'ce si" na przyrostki s' rodzajnikami&
`a ]`a, `ata, `ba, `ca... itp.\, oraz& `ak, `arz, `ciel,
`ctwo, `dziej, `isko, `iwo, `=o, `mie<, `nie, `nik,
`no, `no>:, `o=ek, `o>:, `ownik, `stwo, `wie.
430. Rodzajnik-ko<c[wka «a»
`a – 1. rodzaj(nik, «od» i «do» ]czego\ ^ k, ko, ku,
ka, na, itp., oraz «nie», 2. ko<czyna& g=owa, szyja,
noga, r"ka, prawa, lewa ]tu=[w nie jest ko<czyn'\,
3. ga='{, dop=yw, odnoga& w nazwach rzek& Bie-
brza, Bia=a, Bzura, 4. jedna ]pewna, jaka>\, ang. a,
5. po& przy•tu=•a – przy•cisk•a ]tul, tu= ^ cisk ^ strza=\,
6. nie& z•=ud•a – za•k=am-a•nie, s•karg•a –
za•/ale•nie, u•wag•a – po•wa/•nie, ˚nr 440 negat.
`ajca – tak, potwierdzenie ¯ ajtam ]nie\,
=ac. sic& zdrajca, winowajca.
`ata – zadaszenie& chata, wjata, jatka, komnata,
komn ¯ ang. common.
`ba, `ben, `bie< – robi:, czyni:, uprawia:,
dzia=anie, dzie=o, ]wynik dzia=ania\&
gro{ba, pro>ba, g"ba, choroba, /a=oba& rze{ba, torba,
por"ba, skiba, siejba, szczerba, >ruba, d=uba:, buba,
kolba, tr'ba, ros. borba; pokr. `ka, np. m=o:ba –
m=ocka, siejba – siejka ]samo`\, g"d{ba ]muzyka\,
w'troba, ros. 'enit;ba ]/enitwa\, po(trzeba,
wei>ba, wi"{ba; ba ^ wa.
Nie nale/y& niem. reibe ]tar=o\ ˘ reiben ]trze:, ucie-
ra:\ ˘ ryba.
`ca – 1. osoby czynu& zna(wyna•lazca, zwyci"zca,
drapie/ca, grabie/ca, =upie/ca, sprawca, zab[jca,
przest"pca, k=amca, prze>ladowca, rozjemca, zbaw-
ca, sprawozdawca,
2. wi"cej, wi"kszy ^ lica, nica, wica, terminy zwi'-
zane z ko=em, okr'g=e ¯ =ac. circa ]oko=o\&
dziewica, sp[dnica, kieca, donica, ma>lnica, ka-
dzielnica, popielnica, miednica, m[wnica, pszenica,
drobnica, okolica, onuca ]owijak na nodze\, onu ^
owij ˘ nu ^ wij, `ca ^ `ak
odpowiednik `ka ]dop=yw, odnoga, ga='{\ w przy-
padku rzek,
pokr. `ka, `na, `ina, `nik, `zna, `yzna.
3. ziemia ¯ `ta ¯ =ac. terra& okolica, winnica,
donica, sp[dnica,
4. stare& rzeczy•ca – rzeczy•sko,
5. wysoko ¯ czarnobyl ^ bylica ]czarno ^ wysoko ^
ca& ale ros. czernyj ^ rudy ˘ Czernobyl\.
`cha – 1. wielka& locha, macocha, otucha, pociecha,
pielucha, skrucha, radocha ]wielka rado>:\,
2. woda ^ ga& plucha, Siniucha ˚ka.
`da – 1. formy czasownikowe ]czyni:, robi:\,
2. tym, tem, te& pogo•da, przygo•da, zagro•da,
chocola•te – czekola•da.
`"ka – wysi=ek& r"ka, m"ka, udr"ka, st"ka ]szcz"k(a
or"/a, szcz"k p[l bitewnych\.
`ga – 1. ga='{, dop=yw, odnoga, 2. woda, ziemia&
rz. Ciemi"ga, Mroga, Rozoga..., itd., struga, wst"ga.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
`ina, `yna – 1. patronimiczne `od, 2. stare, stara,
3. rzecz istniej'ca, teraz i niegdy>, 4. nie
¯ ros. istina, inogda& dotycz'ce&
1. okre>lenia terenu& dolina ]¯ d[=\, kotlina, kraina,
nizina, r[wnina,
2. drzew, krzak[w, zaro>li, ro>linno>ci& brzezina,
d"bina, g"stwina, jarz"bina ]ros. rabina\, bez ]ros.
buzina\, kosodrzewina, =ozina, malina, ro>lina, so-
>nina, tarnina, trzcina, wiklina; leszczyna,
3. cz">ci cia=a, wyrob[w i kondycji rzeczy& =ysina, mina,
pachwina, p"cina ]przegub, od p"ta\, p"pkowina,
przepuklina ]puk – p"k\, spina, szczecina, wagina;
padlina, s=onina, w"dlina, wieprzowina, wo=owina;
ruina, zamarzlina, zgorzelina,
4. cz">ci, u=amka, frakcji& darnina, godzina, =upina,
]o\drobina, siekanina,
5. materia=u& glina, naftalina, parafina, plastelina,
wazelina; dzianina, popelina, tkanina,
6. wykonawstwa& bazgranina, bieganina, krz'tanina,
mieszanina, paplanina, partanina ]ang. part – cz">:\,
pisanina, rycina, rytwina, wydzielina, wyk=adzina,
7. przedmiot[w i produkt[w& drabina, lina, machina,
mandolina, turbina, trampolina; bo:wina, ros. rakovina
i rogozina ]rogo/a – mata\; lignina, witamina,
8. stare, liche, w z=ym stanie, n"dzne& psina ¯ pies,
mie>cina ¯ miasto,
9. inne& gmina, rodzina, stadnina; gadzina, szumowi-
na; danina, go>cina, koleina, kotlina, lawina, lignina,
nowina, salina ]solina\, szczelina.
`yna – pokr. `ina& 1. wy/yna, 2. koniczyna, leszczyna,
olszyna, 3. czupryna, =epetyna, ko<czyna,
4. benzyna, brylantyna, cyna, faszyna, gabardyna,
gliceryna, jodyna, margaryna, nikotyna, patyna, pla-
tyna, rycyna, sacharyna, stearyna, /elatyna,
5. futryna, witryna, oficyna, kantyna, suteryna; kurtyna,
limuzyna, maszyna, peleryna, pierzyna, spr"/yna,
szyna,
6. dziewczyna, ros. /e<szczyna, jedyna]k\, serpen-
tyna, szkarlatyna; doktryna, medycyna, przyczyna;
jarzyna, je/yna, perzyna, dru/yna ]nie r[/ni\,
7. stara& wsina ]stara wie>\, psina.
`ita, `yta ¯ gr. `ite – pochodz'cy od, cz=onek
]plemienia, szczepu\& bandyta.
`ja, `ia, `lia – ziemia, l'd ¯ a, jak jest ¯ est;
Anglia, Szkocja, Szwecja, Dania, Hiszpania, Francja,
Rosja, S=owacja; T, D, K ˘ C w ko<c[wce wyraz[w,
w przedrostkach& jama, jar.
`iza, `yza – gr. praktyka, sta: si"& analiza, ekspertyza.
`ka – 1. rodzaj ¯ kahestvo ]kaczestwo\,
2. do ¯ k, ko, ku ]do, na, w\ ok, uk ]od\;
sp[=ka ^ do spo=u,
3. czyn, czyni:, robi:, uprawia: ]odpow. s=aw.
`ba; borba  walka\,
4. narz"dzia, przybory, sprz"t, maszyny ]do,
do czego>, do u/ywania czego>\, gdy «`ak»,
«`ek» ]od, od czego>\& pa=ka, zapa=ka, nitka,
w"dka, wiertarka, spawarka, tokarka, kosiarka,
/niwiarka; orka, m=ocka, walka,
5. tworzywo& laska, deska, belka ]glina, plastelina\,
6. owoce i warzywa& marchewka, pietruszka, po-
rzeczka, poziomka, truskawka, rzodkiewka, >liwka,
gruszka ]wi>nia, czere>nia\,
7. dop=yw, ciek, odnoga, odro>l, rzeczka, woda&
witka, r"ka, rzeka i nazwy rzek& Oka, Wis=oka, i
wiele innych, ma=ych& Baszenka, Bia=ka, Brzoz[wka,
Derewenka... itd.,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
8. nazwy odzie/y, okry:& burka, kurtka, marynarka,
plandeka,
9. zdrobnienia, l/ej/y gatunek& ksi"ga – ksi'/ka,
opera – operetka. Wymieszane i uto/samione z
rodzajem /e<skim `ka ]rodzaj m"ski& `ak\;
pokr. `ca, `na, `ina, `yzna, `zna, `nik.
10. numer, liczba& quart•er ]er ¯ number\ ^ :wiart•ka,
jedynka, dw[jka, tr[jka, czw[rka, pi'tka... itd.
`la, `le – 1. zaimek& ten ta, to, 2. kto>, jaki>, pewien,
3. ziemia, rzeki& Stubla, Worskla.
`lica – wi"cej, wi"kszy& okolica ^ strona ]oko, ona –
mniej\, rz. Niekolica, pokr. licz ˘ licznie.
`=a ]`a=a ^ `anie\ – 1. `nie, 2. chcie:, 3. ˚woda&
rzeki& Jasio=a ]ros. Jase=da\, Prego=a, Su=a.
`na – 1. rodzaj(nik, 2. jeden, 3. samo, por. `ina,
`yna, pokr. `ca, `ka, `ina, `yzna, `zna, `nik&
1. bylina, darnina, jarz"bina, je/yna, kalina, malina,
ro>lina, perzyna,
2. zwierzyna, wo=owina, baranina, wieprzowina,
konina, w"dlina, s=onina, padlina,
3. rodzina, dziewczyna, s"dzina, hrabina,
4. drabina, pierzyna,
5. w nazwach rzek& Krzna, Le>na, Pichna, We=na,
Berezyna, Cna..., itd.
`nica – jedna, ¯ nik ]jeden\, r[/ne zastosowania&
do wody, cieczy& kry(kadziel(mied(ma>l•nica,
do ziemi& do(kamie(sp[d(piw(popiel•nica ]urna\,
inne& drob(m[w(podaj(prowad(kierow(ga>(g'sie(
(gra(dra(dzwon(szubie(odbyt(balet(d/d/ow(dziel(
(strzel(rakiet(rusz(men(ulicz(uczen•nica, itp.,
Kropiwnica, Jasienica, ˚`nik.
`ota – rodzajnik, wielki, wielce& g=upota, g=uchota,
brzydota, >lepota, ciemnota, ciasnota, piechota.
`ownia – sztuka& pisownia, war]t\ownia, widownia,
hurtownia, walcownia, powozownia.
`sna w nazwach rzek – 1. prawa ¯ s=aw. desno,
2. `ro>ni"ta& Desna, Prosna, Krosna, Sna. Niegdy>
prawy dop=yw wi"kszej.
`szczyzna, `czyzna, `izna – dla przymiotnik[w
pochodz'cych od SKI
]ziemia\& pa<ski – pa<szczyzna, polski – polszczyzna,
angielski – angielszczyzna, ojczyzna, mielizna, itp.,
przesz=o stopniowo na inne& bielizna, siwizna.
`wa – 1. czyni:, robi:, uprawia:, wa` ^ `ba, BW&
/niwa, uprawa, przeprawa, zaprawa, zabawa; krowa,
sowa, ros. 'enit;ba ]/enitwa\,
2. rodzaj /e<ski, kobieta& wdowa, i inne.
`wa, `wo, `=a, `=o, `awa, `aw, `[w – woda&
rzeki& Huczwa, Kaczawa, Mierzawa, Neretwa,
Os=awa, Skawa..., itd.
`wica – wi"cej, wi"kszy& r"kawica ]wi"ksza od r"ki,
d=oni\, b=yskawica, itp.
`zna – przyrostek o wszystkim co w przedrostku&
ojczy(starszy(dziczy(t"/y(bieli(goli(opaleni(spaleni(
(mieli(pu>ci(siwi`; pokr. `ca, `ka, `na, `yna, `nik.
Ko<c[wka «a», mniemaj' rodacy, jest rodzajni-
kiem. Z b="dem, bo «a» jest 1. liczb' pojedy<cz',
jednym ]przedmiotem, rzecz'\, 2. przedrostkiem
nieokre>lonym, odpowiednikiem angielskiego «a»,
i innych, kt[ry j"zyki s=awia<skie tajemniczo “za-
gubi=y”. Nie zagubi=y, lecz S=awianie zapomnieli,
to st'd, i przenie>li na rodzajniki; w siekierze p=ci
dopatrzyli si".
 ZG+OSKI
440. Zg=oski
a` – nie, negatyw, wsp[lne z j. greckim a`&
1. a` ^ u`, zaprzeczenie; anihilacja ^ unicestwienie
]=ac. nihil ^ pol. nic\,
2. zdrobnienienie& szmat ]kawa=\ ˘szmata ]kawa=ek\.
3. woda& aqua,
`a – 1. rzecz, przedmiot, `=o& jeda ^ jad=o,
2. od czego, do czego> s=u/'ce ¯ =ac. addere
]dodawa:\; do  od& siekiera ]do sieczenia, od sie-
czenia\, kosa ]do koszenia\, i wiele, wiele innych,
3. liczba pojedy<cza lub mnoga ]o, e ˘ a, i\&
osiedle ˘ osiedla, jab=ko ˘ jab=ka, dziecko – dzieci,
pi=ka – pi=ki, i wiele innych.
ab – wi"cej ni/& ab•normal, ab•undance.
`ac, `'c – litera c symbolem czasu ¯ niem. zeit&
miesiac ^ miesi'c, id'c, robi'c, itp.
¢ad` ]=ac.\ – przy`, prze`, ˚przy`.
`ad ^ `ak – syn& ros. lowad; ^ =oszak,
hado ^ dziecko ]przed chrztem\,
niemowlak, Tadeusz ]dziecinny\.
`ain, `ein ]obce\ – ksi"stwo, kr[lestwo&
Britain, Holstein, por. `ania.
aj – 1. nie, 2. ˚woda& aj•tam – nie•tam;
u•paj•a: ¯ pi: – na•paw•a: ]si"\ ¯ aj ^ aw ^ woda.
aj – nie, lub tak& 1. ajtam ]nie tam\, rataj ]nie wojownik
na koniu, bo rolnik\, 2. z=e& cha=aj, hultaj, liszaj, mazgaj,
szachraj, szajka, winowajca, =ajdak, =ajno, ]o z=ym psie\
bur=aj, ros. =ajka ]+ajka\.
`aj – nie, tak, no, d{wi"k wzmacniaj'cy my>l m[wi'cego,
odpowiednik /e, =ac. sic#, u/ywany do wydawania
polece<, np& ruszaj, s=uchaj, bujaj, dzisiaj ˘ ruszaj•/e
si", s=uchaj•/e no, itp. wzmacniaj'c jeszcze bardziej
/'danie m[wi'cego; tutaj; rataj ]rolnik\, sochaj, szatraj
¯ szatior.
441
`ak 1. z kraju, regionu, grodu, miasta ]rodzaj m"ski\,
`ka ]rodzaj /e<ski\& ch=opak, cherlak, chuderlak, flisak,
p=ywak, rodak, >piewak, stra/ak; Polak, Bochniak.
2. ¯ ak ]ostrze\, ak-m` ]kamienne narz"dzie lub bro<\,
akm` kam ˘ kamie<, anglosas. hamor ]m=ot\; nazwy
narz"dzi i przybor[w& bijak, przecinak, fajtak, chwytak,
czerpak, durszlak, zmywak.
3. dziecko, potomny& dzieciak, warchlak, prosiak,
ch=opak ]syn ch=opa\, cielak, cio=ek, i inne.
Patronimiczny w nazwiskach, syn tego/. Odpowiednik
ros. `ew, `ow, anglosas. `s& 1. formy liczby mnogiej,
2. patronimu& Graves ]grave – gr[b\, Hawkins ]hawk –
jastrz'b\, Perkins ]perk – podnosi: /wawo, fizycznie
lub duchowo\, itp.;
ang. twins ]bli{niaki\ ¯ twin ]bli{niak\; obja>nieniem jest
«jedynak» – odinoczad,
gdzie& czado – dziecko; jeden – odin; st'd ak – dziecko.
Wi"cej w dalszej cz">ci,
4. wysoki, wysoko& ptak, pisklak,
5. z `, pochodz'cy od, wyci'gni"ty z&
=ac. aurus ]z=oty\ – z•=oto ]z wody; =ac. aqua ˘ ua\.
al, a=, ba, bal, ba=, be=, wa, was, wat ˚woda&
balia, Ba=tyk, ba=amuci: ]uwodzi:\.
`al ¯ =ac. instancja, pro>ba, wypadek, przyk=ad,
wstawiennictwo.
`al, `ion ]`cion, `sion, `tion\, `ment, `ure
¯ =ac. akt, akcja.
`al, `el – 1. zaimek& ten, ta, to, 2. ziemia,
odpowiednik `ski& Moskal ]`ski\.
`al – lud ˘ krasnoludek ˘ krasnal, Suzdal
]tuziemcy, tutejszy lud\.
an` – bez, przeczenie& w wyrazach z=o/onych,
pochodzenia greckiego, p[{niej tak/e innych, rozpo-
czynaj'cymi si" od samog=osek.
a ]nie\ dla sp[=g=osek; odwrotno>: =ac. przyrostka
`an ¯ `anus ]z, nale/'cy do\
`an, `a<, `ania, anin ˚wielko>:.
`an – 1. sam, jeden, jedynak, 2. wielki,
najwy/szy, 3. stary, OAE ]`on, `an, `en\,
4. `nica& ceber•nica – dzb•an.
anim – wierz$& anim•al – z•wierz.
`anin ¯ an % in, ˚wielko>:, nin ]mieszkaniec\, yn.
`a< – wielka, stara, `yka ]˚wielko>:\&
grd•yka – krt•a<, O=yka, Medyka, Partyka;
otch=a<, dra<.
apo` ¯ gr. apo` – od, z& apo•states – od•st"pca,
apostazja ¯ apostasis ]od•st"pstwo\,
apokryfa ¯ apokryphos ]s•krycie; s(u•kryty cel\
¯ apo % kryptein,
aposto= ¯ apostolus ]wy•s=aniec\ ¯ apo % stellein ]s=a:\,
apopleksja ¯ apoplexia ]po•ra/enie\
¯ apo % plessein ]razi:\,
apodyktyczny ¯ apodeiktikos ]wy•kaza:, jasno dowie>:\
¯ apo % deiknynai ]po•kaza:\,
i inne.
`ar ˚ur, or.
ar, [r, or – przekora, niezgoda, w poprzek, ˚war.
`arz – 1. sztukmistrz, osoba maj'ca do czynienia
z tym rodzajem pracy& murarz, stolarz, tokarz, tynkarz,
itp., dzi> okre>laj'cy zaw[d, profesj";
¯ er ¯ gr. ergo ]praca\, polskie R ˘ Rz; arcy ]wielki,
mistrz\, art ]sztuka\, lub wszystkie, CZTC,
2. zbi[r& slowarz, brewiarz ]zbi[r modlitw\.
`as, `aszek, `un ^ `ak, `ek – syn, m=ody, ma=y,
przyrostek patronimiczny& Pietr•as – Piotr•ek,
g=upt•as – g=up•ek.
`as, os OA – ostry& kos i inne.
`as, `os, `so, `ho, `ko – wysoko, gr.-celt. HS&
dryblas, las.
`aster, `ist, `or ¯ =ac. praktyk&
master, maszynista, doktor.
`aszcz – jad=o ¯ s=aw. qstva, ST ˘ SzCz&
paszcza, jaszczur ]`ur ¯ gr. ouron\, p=aszcz ]$\
`at, a: – od`& Nogat ]noga % at\ – odnoga.
`ata, `ba, `ca, ˚a, nr 430.
`'k, `ac, `':, `uk, `ucz – chwyt& paj'k, pa='k,
j'ka: ]si"\, ='ka, zaj'c, zaj':, pajac, poj':, nauka, =uk,
ucze<, =ucznik.
442
auto` ¯ gr. autos – sam, samo`, pod`, u`,
przedrostek w licznych z=o/eniach& autobus ]samoch[d\,
autograf ]podpis\, autokrata ]samow=adca\, automat,
autonomia, autoportret, autorytet.
az – 1. litera, st'd azbuk azbuk ]alfabet\,
jazyk qzyk ]j"zyk\ i liczne kaz& otkaz, ukaz, skazka,
nakaz, rozkaz, przykaz, kazanie, kaznodzieja, Kazik.
2. ja, ang. } aj |, az ^ ja; za ^ ty& az•ja synonimem;
ja/ gadam ]Z ˘ ?\, obraza, pyzaty, ja{< i inne.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
443
ba ^ wa – 1. czyni:, robi:; rzecz& za(bawi:,
w przyrostkach& pro>(gro{(ha<(rze{(strzel(kol(kociu(
(por"(zar"(tor(trze•ba ]wym[g\ ˘ potrzeba ˘ zapotrze-
bowanie, staropol. z=oba,
2. uprawia:& m=o:•ba ^ m=ocka, ski•ba, siej•ba, cho-
ro•ba, w'tro•ba, g"d{•ba, ros. 'enit;ba ]/enitwa\,
itp., ˚ka, ek,
3. grub•y(a& ba•ba ]baba$\, wierzba ]gruby wierzch\,
ba<ka, bary=ka,
4. z=•y(a(e, bezwarto>ciowe ¯ >redniow. ang. bad&
basan ¯ ba % san, staropol. z=oba,
5. u& ba•kier ]u•kos; ba ^ u, kier ^ kos\,
6. ˚woda& ba: ]wodzi:\, ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba:
]wodzi:\ % ko ]do\.
ba: – wodzi:& ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba: % ko ]do\, wulg.
bal, ba=, be= – woda, ˚al, a=.
ba= – =up•ka(i:, trzaska&
wy•ba=uszy: ]oczy\ – wy=upi: ]je\, wytrzeszczy:,
r'ba= ]siek= na =upki, trzaski\ ˘ r'ba:.
bar ¯ ver& bar: ¯ bart ¯ vert ¯ >redniow. =ac. verticalis
¯ vertex, verticis, tak i chorw. bark ^ verh ]wierzch\.
be – po, prze, u, w, wy, za ]t, u, w, z, wy, za –
dla zaimk[w zwrotnych\.
be` – k"dy ]kuda\, gdzie& be•ar – ar•kuda.
ang. be` – po`, za`, na`, u` ]blisko, przy\&
be•side – po•za, be•neath, be•low – pod, be•havior
– za•chowanie ]si"\, be•friended – za•przyja{niony,
be•long – na•le/y, be•loved – u•kochany.
bel, b=o OE – b=oto, b=onie, bagno& Bie=oru>.
bez` – negatyw, zaprzeczenie cz=onowi
za nim stoj'cemu& bezdomny, bezle>ny, i inne.
b"d – byt& z•b"dny – z•byteczny,
B"dzisz, Budziszyn, Kosobudy, +abudy, +ab"dy.
bie – razem ]$\& biesiada ]zebranie towarzyskie\
¯ bie % siada ¯ siada:.
`bie<, `ben, `ba – 1. czyni:, uprawia:, dzia=a:,
2. radzi:& Szczer•bie<(ba, +o•bie<(ba, Du•bie<(ba,
Kor•bie<(ba, Zagubie< ¯ zguba, Sobie<(ka, Ciebie< ¯
sobie, ciebie ]sobie  osoba\, Gar(Gra(Ku•bie<, Bu•ben(
(bie< ]b"ben\, Bie<(ko(kowski(czak(czyk(ka, grze•bie<,
i inne, ˚Nazwiska w Polsce ]nr 650, grupa 56\.
bier – granica& s=aw. biereg ]pol. brzeg\, Biernacki.
bis, byss, wis – woda& Wis=a, Sesuwis, abyss, Abys-
sinia ]Etiopia\, Visigothi ]Wizygoci\ – nie od west.
bleka: – wleka:, BW, dzia:&
na•wleka: – na•dzia:,
staropol. o•bleka: – przy•odzia: ]przy ^ o\,
blud – garb ]$\& wier•blud ]wier – wierzch\ –
wiel•b='d ]b='d – pustynia\, Blud ]garb$\.
bo – 1. ziemia& bo=oto ¯ bo % =oto ]woda\, bo=onie
˘ b=onie, niebo, bocian ]cian ^ tan\, boso ¯ bo % so ]tak\;
gael. bog ˘ irland. bogach ˘ ang. bog ]bagno\,
2. wielce, wi"cej, wi"ksz•y(a(e& rz. Boh, Bohemia,
s=aw.-ros. boleje ]wi"cej\, bo, bowiem, albowiem,
bochn ^ okr"g, okolica& Bochnia, Bochotnica,
bochenek ]chleba\, Bo>nia ]$\.
br, brz – g=os& broda, brzmienie, brz"k ]"k – d{wi"k\,
brzuch ]bruch – garnek\.
buch – bije& o•buch, wy•buch, }ogie<| buch•a,
buch•ta ]u•b[j\.
but – d[=& czub, szub ]g[ra\ ˘ tub ˘ but.
by` – nie`& niekto ^ byle kto ]lada, ladaco\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
`by` – nie`, czas niedokonany& jak•by – nie•jako.
byl – ziem& tu•bylec(ziemiec, Czernobyl ]wysoka gdy
“czarno`” lub ruda ziemia gdy “czerno`”\.
byt – praw, prow& od•bytnica ]od•prowadzenie\.
ca, ce, czer, te 1. ˚ziemia ¯ =ac. terra, 2. stara.
ca=a – wie>, wszystko& ca=a wie> ]synonim\,
ca=ko•wicie ]zu•pe=nie, do•szcz"tnie\.
ce – do ]ec, ek ^ od\
`ce – 1. ˚ziemia ¯ =ac. terra, 2. `le& lej•ce – cug•le,
3. `ce, `cze – ma=e, drobne, `ek& Bartoszcze.
444
ch, dch, tch – 1. powietrze& ros. wozduch,
dych(awica, od(wz•dycha:, dysze:, dech, duch i dusza,
wybuch, zaduch, niuch, zwierucha, chata, dach, ch=[d,
chmura, tchn':, schn':, cuchn':, ucho, s=uch, chuch,
brzuch, >miech i miech, puch,
U ˘ Å, ´ ˘ p"cherz, w"ch, t"chn':; ˚uch.
2. woda& plucha, chlapa:, rz. Siniucha ^ sinewodsko.
ch ^ 1. st ]stopie<\& stupa: ]st'pa:\ ^ chodzi:,
stud]nia\ ^ ch=od]nia\, =askocze ^ =echce ˘ sk ^ ch ^
czew ^ ziemia ˘ tusk ]Pu=tusk\ ^ Tuchaczew(ski,
2. by& nie•ch – /e•by ]/e ^ tak; ch ^ by\,
3. =& by•chom – by•=em.
`cha – 1. ˚a, nr 430, 2. prze& cha•=aj – prze•=aj.
cha: – /y:& kocha: ]ch, cho; wsp[=/y: ¯ ko ^ wsp[=\,
po(u•ciecha, chata, je•cha: – je•{dzi:.
cho= – 1. g[ra, 2. zadziora, czubi'cy si"&
¯ =ac. culminatus ¯ culmen, culminis;
chocho=, warcho=, cho=m, pacho=ek, cho=ota.
chow – kry:& za(od(wy(po(u•chowa:, schowek,
ch[w ]trzody\, przechowalnia.
chwa – chwyt, uj"cie; po•chwa, brzechwa,
chwa•=a ]za•chwyt\, chwat.
chyd – tr"t; hyb – trat&
o•chyd•a(na – ws•tr"t(na ]baba, /mija – ros. echidna\,
gib]n':\ ˘ na po•hyb•el – na za•trat•", s•trac•enie.
`ci ]po sp[=g=osce\ – partyku=a potwierdz. ˚`:.
`ciany – bardzo& m=odo•ciany ]b. m=ody\, ch•ciany.
445
ci'g ^ p"d ^ dziej ^ czyn ^ mat ˘ metryka
]ksi"gi dzie=, dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, dzieje ]czyny\,
auto•mat(yczny – samo•czyn(ny ]auto ^ samo ^ pod ˘
auto•graf ^ pod•pis i inne pod`& kancelerz – podkance-
lerz, komorzy – podkomorzy\.
ci'g – lej& lej•ce – cug•le ˘ lej ^ cug ]ci'g\ ˘ ko•lej ^ po•ci'g.
ci'/ – dal& w•ci'/ – na•dal, w dalszym ci'gu,
ci'g dalszy.
cie – 1. wzniesienie, wierzchowina& /ycie – /ywie,
2. woda& cie•k – k•was ¯ niem. wasser;
cie•cz – cz•yn, na•czynie – na wod", ciecz,
czyn•no>ci ]s'dowe\ l. mn. – prze•w[d.
cie, ci" – wa, ¯ ros.-pol. wy – ty&
za•ba•wa – za•j"•cie, wa•ga – ci"•/ar,
wy ˘ was, ty ˘ ciebie, ci".
ciecha – do>:& u(po•ciecha, Ciechan[w ]do>: nowy\,
Sieciech, Wojciech ¯ Wojtek ¯ w[jt ¯ voigt,
cie]cha\ choroba ^ cie choroba ^ do>: choroby,
U ^ RA utexa ]rado>:\.
`ciecz, `tecz, `tek – ty=& ciecz•ka, u•ciecz•ka,
ws•tecz, ws•tecz•nik, wsze•tecz•nik, maj•tecz•ki,
ma•tecz•nik, s•tek.
`ciel ¯ `tel – jeden& nauczy(krzewi(marzy(dr"czy(
(stworzy(burzy(dusi(wierzy(wielbi(niszczy(my>li(
(nosi•ciel.
 ZG+OSKI
`cier – tarcie& >cierka, wycieraczka, po(na•ciera:;
wycior; ale za•cier ]za•czyn; za•czyn  za•kwas\.
446
cie/ – kwas& cie/  dzie/a  zaczyn ]/a ^ za;
dzie ^ czyn ^ kwas ^ kis\ ˘ za•kwas ^ za•czyn.
`cin, `tyn ¯ dun. tynd – 1. cienki, wiotki,
szczup=y, chudy,
2. marny, kiepski, nieszczeg[lny, n"dzny,
3. cin – tynk,
4. `tyn, `czyn, `cin – osada&
anglosas. thynne, >redniow. ang. thinne, ang. thin.
`cina – rost& trzcina – ros. trost, szczecina, dziecina.
`c=aw ^ chwa=a& chwa=a Bogu ]=ac. laus Deo\,
Wroc=aw ˘ germ. Breslau, Wac=aw;
pokr. `s=aw, CS.
`ck – nazwy miejsc. zwi'zane z flisactwem,
le/'ce przy szlakach wodnych&
Kock ]n(Wieprzem, u uj>cia Ty>miennicy\, Serock ]n(Nar-
wi', u po='czenia z Bugiem\, Otwock, P=ock ]n(Wis='\,
Po=ock ]n(Dwin'\. Tak/e& Pu=tusk, Pu=awy.
447
`cki, `dzki – z ziemi tej, ziemski
¯ c % ki ¯ k, c, ck, cz, t % KI ¯ =ac. terra % szumer.
KI ]ziemia\, to/same ze `ski, zupe=nie zapomniane,
przesz=o na przymiotnikowe formy& gotycki, niemiecki,
szkocki, =ucki, halicki, Telicki ]nazwisko, od prze="czy
Tylickiej, s=aw. Telicz\, mazowiecki, potok ˘ Potocki,
rz. Wis=ok, Wis=oka ˘ Wys=ocki, pokr. `dzki& szwedzki,
grodzki, islandzki, itp.
`cki dla rdzeni zako<czonych& `k ]Wis=ok\, `ka ]Wis=o-
ka\, `c ]Niemiec\, `ck ]+uck\, `cz ]Telicz, Halicz\, `t
]Szkot\; `dzki dla rdzeni zako<czonych na d, ˚dzki.
cn – $& cnota, zacny, knoci:.
`ctwo – stworzenia, gatunek, rodzaj, w=a>ciwo>:,
warto>:, jako>:, dziedzina;
pokr. `stwo, ˚two; dla s=[w zako<czonych na
KCzCT ]`ca, `ta\&
K& dziwak, ptak, robak, rybak, Cz& bogacz, kr"tacz, tkacz,
T& brat, huta C& dziewica;
ptactwo, robactwo, bogactwo, bractwo, kr"tactwo,
hutnictwo, tkactwo ]por. kno\, dziewictwo.
cz – no, staroziem& je•no – le•cz.
`czaj – `nik& kazna•czaj – skarb•nik; czaj % nik ˘ czaj•nik.
czan, tan – razem ]$\& ko=czan, taniec, tandem.
448
czasownikowe formy – do form czasownikowych,
wykonania czynno>ci&
do`, na`, o`, od`, po`, prze`, przy`, roz`, s`,
u`, w`, ws`, wy`, z`, za`, zapo`, ze`.
delivery – do•r"czenie, od•danie, wy•danie, do•stawa
delusion – z•=uda
demeanor – za•chowanie
demolition – z•burzenie, roz•bi[rka
demonstrate – wy•kazywa:, u•dowadnia:
department – wy•dzia=
depose – u•suwa:, s•k=ada: ]z tronu, urz"du\,
depositus – depozyt; za•staw, kaucja; o•sad; z•=o/e
deposition – ze•znanie, depot – s•k=ad
deputy – za•st"pca
deride – wy•>miewa:
derogatory – po•mniejszaj'cy
descend – s•chodzi:
describe – o•pisywa:
desert – o•puszcza:
exacerbate – roz•j'trzy:; po•gorszy:
exact – do•k=adnie
exaggregate – prze•sadzi:
exalt – wy•wy/sza:, wy•nosi: ]ponad innych\
example – przy•k=ad
excavete – wy•kopywa:
exceed – prze•wy/sza:, prze•kracza:
excellence – wspania=o>:, do•skona=o>:
except – wy•j'wszy, o•pr[cz
exception – wy•j'tek; za•rzut, s•przeciw
proceed – po•d'/a:
proceeding – po•st"powanie
process – prze•bieg
procrastinate – od•wleka:
procure – do•starczy:, product – wy•r[b
prohibit – za•kazywa:, ws•trzymywa:
prolong – prze•d=u/a:
i wiele innych de`, ex`, pro`, re`, sub`,
w ten spos[b, ˚s=owniki.
Nie w zgodzie& przy•sz=y  u•bieg=y ¯ bieg ]tok\ ˘
w g[rnym biegu(toku, przy•wara  za•zaleta,
przy•ch[d ]przy•by=o\  roz•ch[d, od•ch[d ]u•by=o\
przy•bytek  u•bytek, przy•sz=o>:  prze•sz=o>:,
przy•rostek  przed•rostek,
przy  u, za, prze(d, roz, od, do, na, o ]ca=kowicie\.
cze` – 1. po& cze•rez – po•przez,
2. so& so•czewica – ros. cze•czewica.
czer, czar, cze, cza, ca, ce, te ˚ziemia ¯ =ac. terra.
czern – 1. wysoczyzna, wysokie miejsce,
2. s=aw.-wo=. rudy& Wsewo=od Czerny, 3. stary& Czer-
niak[w ^ Czarnolas ^ Starolas ]`k[w, `kow – las\,
4. czarny, czern ˘ tarn& czernica, tarnina, czerniec,
5. karn ˘ czerny ]karny, poddany\ ˘ czerni ludzie.
czes – czas& do(wsp[=•czesny, czekaj KS, czesne,
Czes=aw, cz"sto ]i pochodne\, tymczasem, dotychczas.
czka – cz"ste lecz drobne, zdrobn., pokr. szcze&
czkawka ]s=owotw. pokr. szczeka:\, sieczka, cieczka.
`czko – 1. wielki, 2. stary& przy•czko – przy•kro,
Micha= ˘ Micha=ko ]m=ody Micha=\ ˘ Micha=eczko.
`czno>: – `stance& oko•liczno>: – circum•stance.
`czop, `czap, `czep ¯ =ac. cap – g=owa&
czop, czap•ka, czep•ek, za•czep•ka, przy•czep-a(ka;
ale szczepi: ¯ szcze ]drobnica, drobi:\ ¯ nieroz=. st.
`cz[w ^ `sz[w w nazwach miejscowo>ci&
berdysz ˘ Berdycz[w.
czwara – tw[r& po•czwara – po•tw[r.
`czy – czyn(i(ny(nik& krajczy, =owczy, go<czy, i inne.
`czyk, `czka, w zdrobnieniach.
449
`czyn – 1. gr[d ¯ tyn ]grodza\, 2. dolina, d[=,
przyrostek w nazwach geograficznych, wskazu-
j'cy, okre>laj'cy miejsce, po=o/enie& Torczyn ¯
gdzie Turcy, ?ydyczyn ¯ gdzie /ydzi, Debreczyn – debr
]d'browa, b[r\ % “gdzie”, k•was ]k•w[d ¯ wasser\ – za-
•czyn; pier•doli:(do=a – po•czyna:(czyni: ]pier ^ po\,
3. dziel, dzia= ]wodny\ – granica czego>&
samo•dzia=aj'cy(czynny;
wo=.& Drohiczyn, Korczyn, Kra>niczyn, Mi'czyn, Niem-
czyn, Skryhiczyn, Str"czyn, Torczyn, Wereszczyn,
Wo/uczyn, Zbuczyn, ?yczyn, ˚czyn ]w[d\.
czyn – 1. ci'g ^ p"d ^ dziej ^ mat ˘ metryka
]ksi"gi dzie=, dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, dzieje ]czyny\,
auto•mat(yczny – samo•czyn(ny ]auto ^ samo ^ pod ˘
auto•graf ^ pod•pis i inne pod`& kancelerz – podkance-
lerz, komorzy – podkomorzy\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
re•kreacja ]od•poczynek\, re•action ]od•czyn\.
2. `tyn, `czyn, `cin – osada,
3. w[d& przy•czyna – po•w[d, czyn•no>: – prze•w[d
]np. s'dowy\, k•was ]k•w[d ¯ wasser\ – za•czyn ^ kis ^
cie/ ˘ dzie/a, cie•k – k•was ˘ cie•cz – czy•n,
na•czynie – na wod", ciecz, ˚cie.
czyna – w[d& przy•czyna ^ po•w[d.
`: ]po samog=osce\, `ci ]po sp[=g=osce\ – partyku=a
potwierdzaj'ca, tak, =ac. sic# ]`> – przecz'ca\&
ciem ]ty\ oraz& abo:, aby, aczci, aczciby, aczkoli:,
albo:, ale:, ale:by, ali:, ali/ci, ani:, ato:, aza:, aza:by,
azali:, aza/ci, a/ci, a/ciby, a/e:, bo:, by:, e/ci, gdy:,
gdy/ci, i/ci, i/to:, jedno:, ju/ci, li:, na>ci, niecha:,
ono:, oto:, owa:, owo:, przeto:, przeto/ci, przezto:,
to:, zali:, /e:.
450
d – 1. rzecz o kt[rej mowa ˘ pod, nad, dla, dlatego, do,
2. d, dan, dnie, dnia – woda& stud ]ch=[d\ % dnia ˘
studnia ]ch=odna woda\; ira<skie danu ]woda\ ˘ Dunaj
]Danube\, ]d\anu]d\una]j\, Don ¯ d ]woda\ % on
]wielka\, Dniepr, Dniestr, Jordan.
3. przyrostek okre>lony, odpowiednik ang. the&
gr[d. br[d, dot'd, nik'd, zewsz'd.
4. czas& kiedy>, niegdy>, nigdy, wtedy.
da 1. tym, tem, te formy czasownikowe& teraz, zatem,
tymczasem ]tym % czasem\, dawno temu, zaiste ]is – ang.
jest\, tym, tem, te wsp[lne z ang. time ]czas\,
temporary ]tymczasowy\ ¯ =ac. tempus, temporis
]czas\ ˘ temporarius&
TD da•le]ko\  te•le`, daw•no  te•mu, za•praw•de
 za•is•te, datak, chocola•te – czekola•da.
2. `ba, `ka, `ak, `ek – czyni:, robi:, uprawia:&
broda, jagoda, nasada, os=oda, pogoda, prawda, prze-
szkoda, przygoda, przyroda, roszada, swoboda, >ro•da ^
>rod•ek ]pon., wt., czw., pt.\, wygoda, zag=ada, zagroda,
zasada, zgoda, zwada, zrz"da, i wiele innych,
3. tak, /e& daby  /eby ]da ^ tak ^ /e\,
4. by ^ nie& la•da•co ]by•le, la, le – kto ˘ s=aw. nie•kto\,
5. po(tok OA, woda ¯ danu`& rzeki& Gwda, Nida,
Danube ]Dunaj\, Jasio=da,
6. ziemia, ter& wa•ter – wo•da.
`da – stopie< wy/szy&
grom ]wielki\ – groma•da ]wi"ksza liczba czego\.
da: – kaz(a: ^ leci:& re•commend – po•leci:,
prze•kaz – po•danie, da: nauczk" – kazanie,
dat – po•do=a:, sukces ˘ u(z(przy•datny(da=y(dolny.
dal – mia= ¯ mie:& u•dal – >•ma=o>:, Uda=y ]Ímia=y\.
dal – ci'/& w•ci'/ – na•dal, w dalszym ci'gu,
ci'g dalszy.
dan, den, don, dno – ziemia, woda& donica,
Den•mark, Posej•don.
dar, uderzenie – raz& u•dar – u•raz.
dar – dzia=]$\& darowizna, obdarzy: – obdzieli:,
z(wy•darzenie – z(wy•dzia=anie,
zadarcie, Bo/ydar ]Bo/y dzia=\.
dat, da: – test, sprawdzian& z•dat•ny, przy•dat•ny,
B=ago•dat – ]Stary\ Test•ament.
daw – star& staro•dawny – wielce stary ]staro ^ wielce\.
dch, tch – powietrze, ˚ch
de, dy, te, tym, tem ]EY\ – czas ¯ =ac. tempus,
anglosas. tima ]czas\& kiedy, wtedy, tymczasem,
wtem, zatem, ka/dym razem ˘ ka/dy ]raz ^ czas\,
de ^ z ]czas\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
de, dzie – 1. kier, praw, 2. od ` ¯ =ac. de`, dis`&
s=aw. gde ]gdzie\ ¯ g ]kierunek\ % de ˘ gdesz ]gdzie/\,
desz ¯ destination ]cel, przeznaczenie, miejsce przezna-
czenia, adres\ TZ, dziewi•ca – prawi•czka,
desat ]dziesi":\ ¯ desatina ]dziesi"cina\ ¯ desno
]prawo\ % sat, si": ¯ set ]ustanawia:, zasadza:\ – pra-
wem ustanowione, zasadza si" na prawie,
prawda ¯ prawde ]np. zasadza si" na prawdzie, prawd"
m[wisz$\; de•klinacja – od•miana(mawianie.
˚czasownikowe formy, dy.
den, dan, don, dno – ziemia, woda& donica,
Den•mark, Posej•don.
des – pra, za& des•no – pra•wo, des•na – pra•wa.
diew – nioska$& wz•diew – wz•ni[s=.
dl – d=ugo>:& podle ]blisko, pod=ug\, wedle ]wed=ug\,
ros. dlin•a(nnyj(owatyj, miedlennyj ]powolny, zwlekaj'cy,
oci'gaj'cy si"\, dlatego ]wyd=u/enie, uzasadnienie
poprzedniej cz">ci zdania\.
dla, dle – po, we, w, u& po•etomu – dla•tego,
we•dle – po•d=ug.
451
d=o – 1. bi:, odbicie, uderza:, stuka: ¯ =o
]d{wi"k, puls ˘ =ono\, d=o<, wahad=o, cykad=o, kowad=o,
liczyd=o, straszyd=o, zwierciad=o, >wieci•de=ko(d=o,
2. chwyt& d=o<, imad=o ]ima % d=o<; u % chwyt\, sid=o, gar-
d=o, szczud=o, kadzid=o, kropid=o, szyd=o, w"dzid=o
]w"dzi` ¯ wendig, holend. skr"t\, wi'zad=o, wiesza-
k(d=o, mokrad=o, w przeno>ni& porzekad=o ]chwyta:
my>l, analogi"\, abecad=o.
3. rodzajniki poj": zwi'zanych z czasownikami;
A, B, C, D...., ÇD&
d=o ˘ `: ]`i:, `y:, `a:, `a>:, `e>:, `e:\ % =o&
rad=o ]radli:\, kadzid=o ]kadzi:\, myd=o ]my:\, prawid=o
]prawi:\, widziad=o ]widzie:\, jad=o ]je>:\, siod=o ]sia-
da:, siedzie:\, sid=o ]sie:\, skrzyd=o ]skry•:(wa:\,
posiad=o>: ]posiada: % =o>:\, przypad=o>: ]przypa>:\,
przepad=o>: ]przepa>:\, wahad=o ]waha:\, cykad=o
]cyka:\, gasid=o, kowad=o ]ku:\, kopyd=o, kr'/yd=o
]cyrkiel\, liczyd=o ]liczy:\, pachnid=o, mijad=o, pisid=o,
sikad=o, straszyd=o ]straszy:\, zwierciad=o ]zer-
ka:, z wp=ywem =ac. verte\, md=o(>ci ]mdli:\, >wieci-
de=ko(d=o ]>wieci:\, bielid=o ]bieli:\, czernid=o ]czer-
ni:\, malowid=o ]malowa:\, omywad=o, prze>cierad=o
]prane wod', du/e pranie wod'\ ¯ prze ]wielki(e\ %
>ciera: ]pra:\ % =o ]rzecz, woda\, s=owo nowe,
4. materia=& prze>cierad=o, mokrad=o, bielid=o.
5. rodzajniki& sad=o ]osad ¯ sadzi: ¯ =ac. sedimen-
tum\, stad=o, sikad=o, {r[d=o, pud=o, god=o, rad=o,
szyd=o, czupirad=o ]czupryna, kud=y\, przykrywad=o,
puszczad=o.
Nie nale/'& pochodne =o/y:& pod=oga ]pod % =oga\,
pod=o/e, od=o/y: ]od % =o/y:\, przed=o/y: ]przed %
=o/y:\, od=ogiem, jod=owa ]jod=a\.
Czasowniki posz=y od rzeczownik[w, s' ich pochodnymi;
od nazw przedmiot[w, rzeczy, nazywa si" czynno>ci
nimi wykonywane, np. piasek ˘ piaskowa:, d=uto ˘
d=utowa:, >ruba ˘ >rubowa:, itp.
`d=y& kud=y, md=y, mod=y, pod=y, wid=y.
dma – si=a& dmucha:, rozedma, staroros. nudma ]si='\,
wydma ]wydmuchana\, Dmowski;
w zwi'zku s=owotw. z mag ]$\& d % mag.
dn, dnia, dnie – woda& rzeki& Don, Dunaj, Dniepr,
Dniestr, Dwina, dno, wodny, studnia ]ch=odna woda\ ¯
stud ]ch=[d\ % nia ]woda\
 ZG+OSKI
452
do ^ na ^ o ^ para ^ po ^ pod ^ per ^ pro ^
prze ^ przy ^ roz ^ u ^ we ^ wy ^ za ^ ze
na•oko=o – do oko=a, na•bo/e<stwo – do Boga,
pro•wokacja – wy•zwanie, per•fect – do•k=adnie,
wy(za•nie>:(rzec(prze: ]si"\, wy•chod – do•ch[d,
vi•viodl ]wy•wi[d=\ – po•wi[d=, vi•bie/al ]wy•bie/a=\ –
z•bieg=, po•trzeba – wy•m[g, po(za•>lubi:, po•bierzi –
za•bierz, za•ufa: – po•ufnie, po•ciemnia=o – za•:mienie,
po(u•topili, po(u•waga, po(u•stanowi:, po(u•lepszy:,
po(u•/yczy:, po(u(za•s=uga, po(za•leci:, po(za•rzuci:,
po•czesznie – u•czciwie, po(o•kowa= – za•ku=,
po•dawal – roz•da=, po•pis'no – o•pisano, po•chwali:
si" – prze•chwala: si", po•czynil – wy•czyni=,
po(prze•da: – pod•da: ]si"\, za•pora – na•p[r, na•tura
– przy•roda, para•metr – wy•miar, za(u(prze(przy•bi:,
za(u•pewni: ]si"\, za(u•moczy:, ze•gna:, ze•s=a: – wy-
•p"dzi:, po•sadnik – na•miestnik, do•maga: – u•silnie,
za(pro•wadzi= – za•wi[d=, przy•szed= – na•szed=,
przy•prawi: – za•prawi:, u•bieg=y – prze(za•sz=y,
prze•sta: – u•sta:, roz•lewa – prze•lewa, na dor"czu
– pod r"k', we•dle – po•d=ug, we czterech milach – po
4-ch milach, do(za•ko<czy:, do(za•kupi:, do•pa>: ^
pod•pa>:, na•sienie – o•sie< ]je•sie<\ – do siania,
do ucha – na ucho,
na•=o/nica – }kobieta| do obejmowania }jej|,
na•za•jutrz – ang. to•morrow, anglosas. to morgen,
do – 1. w kierunku, ko ^ ku ^ ek ^ e ^ na; ˚G, K, O&
do domu, do ucha ^ na ucho, do ko>cio=a ^ na ko>ci[=,
do ty=u ^ nazad, do Zamo>cia ^ na Zamo>:,
paj•da – krom•ka ]da ^ ka ˘ do ^ ko\,
2. jeszcze& dopisa:, dop=aci:, doda:,
3. dokona:& donie>:, domy>le: si", dor"czy:,
4. no, na, do, da, dak, tak TD – formy twierdz'ce,
potakni"cia, ˚no.
453
do` – 1. kierunek czynno>ci, dope=nienie, doda:,
pozytyw ]s=aw. da – tak, OA\, por. o& dorobi:,
dostawi:, doj>:, dopisa:, dostatek, itd., pokr. po,
2. pozytyw, s=aw. da, zgoda, dobrze, potakni"cie, na
]we{\, u/ywany z zaimkami zwrotnymi& t ]ty\, u, w ]
wy\, z ]za\, do wydawania polece<, przez to ˘
3. przedrostek pokrewny& ˚na`, k`, po`, prze`,
przed`, przy`, u`, w`, wy`, z` ]s`\, za`, ze`&
do(na(po(prze(przed(przy(u(w(wy(za(ze•staw]i:\,
do(na(po(prze(przed(przy(u(w(wy(z(za•=[/, itp.,
do ^ przy ^ pod ^ troch" ˘ przy(pod•gotowa:(nie>:,
pol. dop=yw ^ ros. przytok ]p=yw ^ tok ˘ toczy: si"\,
nale/ny – ros. do=/nyj, do•pozywa: – pri•zywa:,
przy•k=ad – ros. pri•mier – do•miar,
do(uzu(wy(s•pe=ni:, do>:, dostatek – w miar",
do ^ na& do•oko=a – na•oko=o, na•bawi: si" –
do•igra: si", do•>cign': – ros. na•stignut,
do•goni: – na•p"dzi: ]gon ^ p"d\,
do(na•wi'za:, na(do•gl'da:,
do•prawdy – na•prawd",
do ^ od& staropol. dozywa: si" – odwo=ywa: si",
do ^ po& do(po•kazywa:,
staropol. do•radzi: si" – po•radzi: si",
staropol. nie•po•>cigniony – nie•do•>cigniony,
Do•maga•=a – po•moc•nik ]mag ^ moc\,
do ^ pod& do(pod•nios=y, do(pod•='czy:,
staropol. pod•pom[c – do•pom[c,
do ^ przy& do(przy•w[dca, do(przy•si'>: si",
dopuszcza: my>l – przywodzi: na my>l,
do(przy•da:, do(przy•st"pny, do(przy•stoi,
do(przy•da:(nie>:(stawi:, do(przy•prawi:,
do•zwo•lony – przy•zwo•ity,
do ^ prze& do•sadnie – z prze•sad',
staropol. do(prze•winienie,
do ^ u& do•maga: si" – u•si=owa: ]mag ^ si=a, moc\,
staropol. u•goniwszy – do•p"dzili,
do•my>lili – u•zmys=owi:, do•gna: – u•p"dzi:,
staropol. u•rodny – do•rodny, do(u•ko<czy:,
do ^ wy& do(wy•w[d, do(wy•miar, do(wy•r[s=,
do(wy•pe=eni:, do(wy•wiedzi: si",
do(wy•trwa:, do(wy•trzyma:,
do ^ we& we•sp[=, ze•sp[= – do spo=u,
do ^ z, wz& do•statek, do>: – w miar", do•stateczny
– mierny, do(z•mys=, do(wz•ros=y,
do ^ za& do(przy•puszczenie – za•=o/enie,
do(za•zna:, do(za•='czy: ˘ za•='cznik,
do(za•ko<czy:, do(za•kupi:, do(za•mkn':,
do(za•przynie>:, do•patrzy: si" – za•uwa/y:,
do(za•wini:, do(za•s=u/y: si", do(za•si"g,
do(za•jecha:(la:(ko<czy:; wi"cej ˚`przy,
staropol. do(za•s=u/enie, do(za•prawi:,
doprawdy – za(na•prawd",
do ^ ze& do(ze•zwala:,
7. czas dokonany, dope=nienie& do(wy•kona:,
czas dok., koniec& do•j>:(kr"ci:(nie>:(p=yn':(
(skona=y(/ynki, za(do•nie>:, zape=ni: ^ do pe=na,
uzup.& do•robi:(kszta=ci:(kupi:(kwaterowa:(la:(
(lutowa:(=o/y:(pe=ni:(pisa:(pracowa:(sypa:,
do•/ywocie – za /ycia, do ko<ca /ycia,
inne& dostatek,
staropol. nie•po•>cigniony – nie•do•>cigniony,
8. te`& do•piero – te•pier, ]za ^ do\•po•m[/(moga,
9. `od& dokupienie ^ odkupienie, tak i do(od•=owi:,
do(od•prowadzi:, do(od•razu, do(od•wieka.
10. daleko, g`& dono>ny – dalekono>ny – gromki.
Odwrotno>ci' do` jest od` ^ roz.
dol – si=a, moc& u•doleti – po•do=a:, u(z•dolny(da=y(da:.
don, dno, den, dan – ziemia, woda& donica,
Den•mark, Posej•don.
dor, ter – woda-ziemia& woda ^ wo ^ water ^ hydor,
TD, OE. ˚dr, syt, woda.
dr, tr – woda& modry, Adriatyk, gr. hydra ]woda, w'/\,
Drw"ca, Drawa, drown ]topi:, ton':\, anglosas. drifan
]wiedziony\ ˘ >redniow. ang. dryft, drift, pokr. holend. drift,
starogerm. wy/yn trift ]stado\ ˘ >redniow. ang. driven ˘
ang. drive ]p"dzi:, jecha:, pop"dza:, zagania:\,
>redniow. ang. drinken ]pi:\ ˘ ang. drink ]pi:\,
>redniow. ang. dronke ˘ ang. drunk ]upity alkoholem,
najcz">ciej w[dk' ¯ woda\, ang. water ]woda\;
anglosas. treow ˘ >redniow. ang. trew ˘ ang. tree,
wo=. derewa ]Drewlanie\, pol. drewno, ˚tr.
drze, dere – staro& dere•wo, drze•wo – staro•/yt;
drze`, dere` ^ staro`; wo ^ /yt ^ syt.
dro, dra – ci'gn': ¯ anglosas. dragan
¯ staronord. draga& droczy:, draka, drapa:, wydra.
Nie nale/'& droga ¯ doroga ¯ tor•o % ga,
wiadro ¯ w(ia ]wysoko\ % jadro ]woda\ ¯ gr. hydor.
dukt – w[d ]$\& wia•dukt – prze(z•w[d, in(de•dukcja,
kon•dukt•or – prze•wod•nik, kon•dukt – prze•w[d.
dup ˘ dziup – pust•y(a(e, pr[/n•y(a(e&
dupa, dziupla ]la – 1. drzewo, 2. las\.
dur – pust ]niech$\& durny – pusty, dur•ak – pust•ak.
dy – czas ^ time ^ raz& wte•dy – wten•czas, w[w•czas
][w ^ te(n\, gdy, kie•dy ¯ kie ]pytanie& jaki\ % dy ]czas\,
ka/dy ˘ ka/do•razowo, m=o•dy, drug•dy, nieg•dy,
s=aw.-ros. `/dy ]razy, raz ^ czas\& dwa•/dy, tri•/dy, itp.,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
˚de.
dyg, kiet, kier, kiel, kel, kat, ko – k't.
dyn, >min – kolor& seledyn, ja>min, szminka.
dyna, yna, ina, duna, don, den – woda, ciecz,
p=yn& Dynaburg, Don, Denmark, i inne, ˚woda.
dzi – czas ^ rok& u•rok – dzi•w ˘ uro•dziwy
]u ^ w; rok ^ dzi\, dzi•siaj
`dzi: – tworzy:& chodzi:, rodzi:, je{dzi:, itp., por. d{.
dzie – praw& dzie•si"cina ]podatek\ ˘ dziesi":,
dzie=o ]sprawa\ ˘ dzie= ]spraw\.
dziej ^ czyn ^ p"d ^ ci'g ^ mat ˘ metryka
]ksi"gi dzie=, dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, dzieje ]czyny\,
auto•mat(yczny – samo•czyn(ny ]auto ^ samo ^ pod ˘
auto•graf ^ pod•pis i inne pod`& kancelerz – podkance-
lerz, komorzy – podkomorzy\.
`dziej – `nia, `nik, czyn(i:, wytwarza:& z=o•dziej
]z=o ^ szkoda\ – z=o•czy<ca, z=y•dnia – z=o•czy<cy,
czyn•nik, dzie•/a – za•czyn ]/a ^ za\,
dobrodziej, ko=odziej, bartodziej ^ bartnik.
`dzie/ – 1. kry:, chowa:& m=o•dzie/ ]chowanie\,
o•dzie/ ]o•krycie\, dzie/•a ¯ kwas,
2. tudzie/ ]tak/e, oraz, r[wnie/\ ¯ s=aw. tuda ]tam\,
3. a gdzie/ tam ]zaprzeczenie\.
dzia=, dziel ^ czyn ^ ='•k(cz,
="•k(cz – }z|='cze ¯ s=aw.-wo=.-ukr. =uk;
miejscowo>ci po=o/one przy granicach& Dzia=dowo,
Drohiczyn, +"czna i s=ownictwo pospolite& dziel, dzia= ^
czyn ^ ='cz, ="cz ˘ roz•='ka(dzielenie,
od•='czy:(dzieli:, dzia=alno>: ^ czynno>:.
dziew ¯ diew – nie>: ¯ wzdiew ]wzni[s=\ ˘ dziewica
]nioska\, dziewczyna, odziewa:, odzie/.
dzie/ – ciep=o& o•dzie/, m=o•dzie/, dzie/•a ¯ cie/
]kwas\.
`dzki – 1. z ziemi tej, dla nazw i poj": zako<czo-
nych na «d»,
2. dotycz'cy& s'siad – s'siedzki, gr[d – grodzki,
lud – ludzki, ˚cki.
`dztwo, pokr. `ctwo.
d{, dzi: – tworzy:& dzieje, chodzi:, rodzi:, je{dzi:, itp.,
gw[{d{, dzianina, +[d{;
por. kno.
454
e ]ec, el, en\ – liczba pojedy<cza lub mnoga,
do wskazania ]okre>lenia\ liczby& osiedle i inne.
`ec ¯ `et – 1. liczba poj., `ce ¯ `te – l. mn.&
palec, budulec, szpilulec, widelec, kolec, kojec, strzelec,
dziedziniec, wieniec, siniec, m=odzieniec, jeniec, piec,
cielec, tubylec, zakalec, zawilec,
2. od; ce ^ do,
3. g[ra ¯ wie, wia& z=oj ˘ Z=ojec, Be=z ˘ Be=/ec, Sitno
˘ Sitaniec, Ciechan[w ˘ Ciechanowiec, Grabowiec ]G[ra
Grabowiecka\, Jaros=awiec, Zwierzyniec ]na Roztoczu\,
Dunaj ˘ Dunajec ]g[rski Dunaj\, niegdy> rz. Nur ˘ dzi>
Nurzec. ˚`lec
`ecz, e/ – ostrze, prastare, wsp[lne z anglosas.
ecg ˘ >redniow. ang. ege, egge ˘ ang. edge } ed/ |
]ostrze, cienka, tn'ca cz">: miecza, {d{b=a, li>cia\, s=aw.
miecz ]meh;, m≠h;\, ]od\siecz ˘ siekiera, je/ ]\'\, z
czas[w gdy HJ, ang. hedge hog.
`ej – 1. stopie< wy/szy lub ni/szy& lepiej, gorzej,
wy/ej, ni/ej, dalej, bli/ej, wi"cej, mniej, bardziej, szybciej,
wolniej, dalej, bli/ej.
2. pokolenie&
Andrus ]m"ski\ ˘ Andrej ˘ Andrzejuk,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
B=aginia ]b=ogos=awiony\ ˘ B=a/ej ˘ B=aszczuk,
Indrun, J"drun ˘ J"drzej ˘ J"drzejuk
Musi ]nachmurzony\ ˘ Musiej,
Mat` ˘ Matej ˘ Matejuk,
Maciej, Pociej, i inne,
3. o, wielki, stary& B=a/ej – B=ogo.
4. na`& na•dal – dal•ej.
`ek ^ `unek ^ po` – pojedy<cza rzecz,
zwykle w nazwach przedmiot[w&
m=otek, trzonek, rysunek, malunek, pakunek, poca=unek,
itp., wszystko ^ wszystek, Lestko ^ Leszek, podw[rko
^ podw[rze.
`ek ^ `ba ^ `da ^ `ka ^ `ak –
1. czyni:, robi:, uprawia:& nazwisko Dobek,
2. do ^ ko ^ e ^ na& spytek ]dopytuj'cy si"\ ¯ ek ]do\
% spyt ¯ s % pyt ¯ pyta:,
nazwy narz"dzi i przyrz'd[w, jak& m=otek, m=ynek.
`el, `al }arch.| – arabski przedrostek,
zaimek wskazuj'cy, odpowiednik ang. «the», nie
istniej'cy w j"zykach s=aw. Najbli/szym odpowied-
nikiem «the» jest ten, ta, to, tego, tej, np. ang. what was
the result$ – pol. jaki by= }tego| rezultat$
W j. pol. istnieje nadal, widnieje na ko<cu wielu termin[w,
znaczenia jego zupe=nie zapomniano.
455
`el – 1. liczba poj., `le – liczba mnoga&
cypel, hycel, sznycel, krzewiciel, duciciel, my>liciel,
burzyciel, karmiciel, nauczyciel, hotel, kierdel,
mendel, kaszel; cugle, kartofle, pantofle,
2. zaimek& ten, ta, to,
3. ziemia, ˚`le, `la, `al,
4. zdrobnienie, jak franc. roux ]rudy, ry/y\ ˘ ang.
Russell ]rudzielec\ ˚lec& szufla ˘ szufelka, p"tla
˘ p"telka, =ac. corvus ]kruk\ ˘ starofranc. corb ˘
>redniow. ang. i ang. corbel,
5. `el, `le, `e=, `o= – narz"dzie, przedmiot&
szpadel, ang. wimpel ]>wider\, kettle ]kocio=\, segel
]/agiel\, trowel ]kielnia\, grapnel ]kotwiczka\,
anglosas. candel ˘ ang. candle ]>wieca\,
niem. löffel ]=y/ka\,
kube=, knebel, kabel, kafel, hacel, dyszel, sopel,
6. `on& szpicel – szpion,
7. `no& Kowel ^ Kowno ]starolas\,
8. na, przy, od, z& modzel ]na nodze, pol. N ˘ M\,
musiel ]przymus\, niem. kufa ]kad{\ ˘ pol. kufel.
e= ˚woda, miesza: ]wod"\& be=kot, be=ta:, kube=, E=k.
e=k, a=k, u=k, =uk – strza=& os•e=•ka  o•strza=•ka
`en – forma przymiotnikowa& silen ]silny\,
Kowen ]le>ny\ ¯ kow.
`en, `e< ^ `in – wielk•i(a(ie, stary, ˚wielko>:.
456
`e<, `ie<, `y< – 1. liczba poj., `nie – liczba mnoga&
dzie<, jele<, pie<, sie<, trzpie<,
2. samiec gatunku, ze< ]on\& seleze< ]kaczor\, jele<,
le<, korze<, ze<, szersze<, bie< ]byk; grze•byk(bie<\.
3. wielk•i(a(ie, ˚wielko>:, 4. wysoki, wysoko
po=o/ony, d=ugi& Katy< ]D=ugi K't\ ¯ ang.
short ]1. kr[tki, 2. niski\ ˘ long ]1. d=ugi, 2. wysoki\.
er ˚ur, or.
`er, `r, `str, `ster – stopie< wy/szy ]wi"kszy `\;
`st – najwy/szy; `st, `ta – wielki, wielce, wysoki,
wysoce.
`es – o`& es•say – o•powiadanie.
`eta, `ata – izba& kleta, chata, wiata.
 ZG+OSKI
`ew ^ `ow ^ `ak – pochodz'cy od ˘ syn&
w nazwiskach patronimicznych.
" – fauna& istoty /ywe, wydaj'ce d{wi"ki& zwierz",
piskl", jagni", ciel", szczeni", prosi", dzi"cio= ]od ci"cia\
– " zwykle na ko<cu wyraz[w. Przedmioty& b"ben.
", "k – 1. d{wi"k ¯ zwuk; ', " ¯ u& st"k(a:, brz"k,
p"k(a:, kw"k(a:, j"k i j'ka:, b"c, b"ben, b'k i bucze:.
2. m"ka& udr"ka, n"ka:, l"k, kl"k ]kl"ka:, ukl"kn':\,
>l"cze:, gn"bi:, mord"ga, mitr"ga, m"da, szw"da,
gl"da, zrz"da.
`"ka, ˚a, nr 430.
"/ – si=a& pot"/ny, wyt"/a:, m"/czyzna, or"/, ci"/ar
]od wyt"/ania, t"/ar TC\, pr"/ny.
far, faris, fary/ – ko<& PF, ja s'dz", /e franc. Paris,
pol. Pary/ od konia pochodz', jak pol. Toru<, krakowski
toro< ]lajkonik\ ¯ s=aw. toron ]konnica\, tak i gr. Paris
]pol. Parys\ – drugi syn Priama, kr[la Troji.
fer, ter – no>nik, no>nia, ¯ gr. pherein ]nosi:\& transfer.
457
g – 1. kierunek, do, na& d=ugo>:, g="boko>:, gdzie,
nigdy – niekiedy, jug ]po=udnie; ju ¯ u – gor'co\, Gda<sk,
Gdynia, gwoli – do woli; g ]na\ % rech ˘ grech ]naruszenie
norm ko>cielnych\ ˘ grzech; poj"ciowo pokr. ˚K, O,
do•no>nie – g•romko ]nos ^ g[ra\,
G przeczy S& s•=uch, s•=uchy – g•=uchy.
2. przeczenie& gruchot, g=owa, g=os]kot\, gnie>:,
3. po`& g•lazura – po•lewa.
ga – 1. ciep=o, /ar, p=omie<, ocieplenie& gacie,
gatki, gat ]granica, w"gie=\ ˘ rogatka, gaci: ]ociepla:\
˘ zagata, gacek ]nietoperz\, gasi: ]ga % sika:\, po-
/oga ¯ /ga:, po/ar, sma•li: – sma•ga: ]li: ^ ga:\
˘ pa•li: – /•ga:,
2. ga='{, dop=yw, odnoga& r[zga, noga, droga,
nazwy rzek ˚przyrostek `ga,
3. chcie:, =akn':& pragn':, praga ]jad=o\,
gawied{ ¯ wiedza,
4. ziemia ¯ gr. gaia; gaj ]pokr. zagajnik, gajowy\, gad
(zina ]w'/\, g[ra ]Ø ^ A\ ^ ros. gora }gara|, droga.
gad – pyt& za•gad•ka – za•pyta• nie, gad – pyton.
gar – 1. chwyt, j"cie& ogar ]my>liwski pies\, ogarek
]uchwyt >wiecy\, za(na(o(wy•garn': ]uj':, uchwyci:\,
garnek ]gar % nek – pojemnik\,
gar>: i nadgarstek, gard•=o ]wzi': za gard=o\,
g•ar  g•rab ˘ rabunek ¯ robbery ¯ roberie,
2. miara& ze•gar ]miara czasu\, gar•niec ]ma=a miara\.
gaw, ga(d – m[wi:, wys=awia: si"& gaworzy:,
ros. govorit;, gawron, ligawka, gaw"da, gawied{,
gada: ˘ gadu=a, gadka.
gda – za& wsie•gda – za•wsze, Gde•szyn ]Za•wad(a\
– dzia=y wodne.
`gent& a•gent ¯ =ac. agens, agentis ¯ agere ]dzia-
=a:, czyn(i:, robi:, uczynek\ ¯ gr. agein ]p"dzi:, jecha:,
pop"dza:, zagania:\,
re•gent ¯ =ac. regens, regentis ]kieruj'cy, rz'dz'cy\
¯ regere ]rz'dzi:\.
gib ˚gub.
giew, kiew – wysoko& /agiew, chor'giew, st'giew,
Giewont, Me=giew, +agiewniki, krokiew.
gl'd ^ zor – patrze:, spoziera:& do(za(prze(wy•gl'da:,
po(wz•gl'd. wzgl'd – wzor, pogl'd – pozor`, przegl'd
– przezor`.
gle – 1. ziemia ¯ =ac. gleba ]dos=. grudka ziemi\&
gle•ba, wozwa•gl ]w'w[z\, ang. glen ]dolina g[rska\,
2. czas& =ac. tempus ˘ w•tem – na•gle.
458
god – 1. dobrze& godnie, godno>:, pogodny nastr[j,
wypogodzi: czo=o, ugoda, =a(godzi:, gody weselne, pora
dogodna, zanosi si" na pogod" ]lub na deszcz\,
godziwy, u•wiary•god•nienie – u•wierzy•tel•nienie,
2. rok, pora, czas, raz, bieg; stoj, stoi, pada,
3. pad, lot& przy•goda(padek, god•nie – wy•pada,
po•goda – o•pad ]po ^ o ^ na\ – na•pad – na•lot,
przy•god•ny – przy•padkowy – prze•lot•ny,
4. fort& kom¶fort – wy•goda ]com`, kom` ^ wy`\.
gon – p"d, p"dzi: za, ko<& goni•:(twa, gania:, goniec,
go<•ca(czy, ogon, ogania:, za(wy•gon, za(wy(po(na
•gania:, goni: ]p"dzi:\ bimber – samogon.
Zgon. pokr. ang. gone ]przemin':\,
za(wy(po•p"d – za(wy(po•go<.
Zapewne te/ i Pogo< ]Pop"d\ – herb Litwy tu nale/y, bo
przybysze zacz"li rozmna/a: si" na ?mudzi, st'd ?m[d{
od mno/enia wyprowadzono ok. 1480 roku.
go< – pal& o•go< ]o•pal\ – goni si" ]pali si", go•re\ –
bie•ga ]o` form' czasownikow', bie\.
g[r – 1. g[ra gora – wzniesienie terenu, stos,
kupa, g[r•al(ski(zysty, pag[rek, wzg[rze,
2. ponad, na g[rze ]ponad g=ow', np. na p[=ce, na
strychu\, patrz(e: w g[r", g[rowa: ]by: ponad innych\,
g[rnolotny, ]otrzyma: co>\ z g[r'.
g[w – z=o& g[w•no ^ =aj•no ]=aj ^ z=o ˘ =ajdak\.
gr'/]y:\ – top]i:\, za•nurz]y:\& po•gr'/y: ]za•topi:\.
grod – dzia=& prze•groda(dzia=, gr[d ]dzia=ki$\,
grodzi: ]od(dzieli:\.
grom, grzm – 1. g=os& grzmot ]=oskot\, grzmi,
grom(nica, gromko ]g=o>no, podniesionym g=osem\,
2. niesamowita, du/a ilo>: czego, rozmiar taki&
gromada, gremialnie, ogrom(ny(na(ne.
gub, gib – 1. ch=on':, 2. =ono ¯ ang. womb }=um|,
guba – g"ba, usta; g=ubina – g="bia, g='b, U ˘ Å, ´;
prze•gub – prze(z•gi"cie,
z•gub•i: ]poroni:\ – s(u•traci: ]ci'/"\,
ros. s•gib – z•gi"cie, s•k=on, na•chylenie, KCh,
gib•ki – kib•i:, KG, ...poch=on"=y wody jeziora.
ha – pe=en& haust – usta pe=ne wody.
ho, so, os, as, ko – 1. wysoko, hoso,
gr.-celt. HS& horyzont,
2. ho – wielce& ho/y ]/wawy\.
459
`i – liczba mnoga& pi=ki, nogi, wiele innych.
`ica ˚a, nr 430.
`ic, `icz – syn& pa•rent – rodz•ic, dziedzic, szlachcic,
kr[lewicz.
`id – czas, raz& idus ˘ idy marcowe, ob•ida – ob•raza.
iel – ziele& ziele, chmiel, trzmiel, pieli: ]chwasty\,
zielewiele WZ.
`i" ˚j".
460
`ik, `yk – 1. jeden, 2. do` ]do czego\ ¯ gr. sztuka&
komik, tragik, magik, cyrulik, m"tlik,
3. wykonawstwo, nawyk ˘ zaw[d, `or, `er& alko-
holik, cukiernik, hydraulik, polityk, historyk, fizyk, muzyk,
kosmetyk; pracownik – ang. worker ]nik – er\;
j"zyk – ozor ]yk – or\, OE,
ik ˘ yk, ycz, yczny ˘ zw(ob•yczaj&
z(od•wykn': K ˘ Cz, maik, mai: ¯ maj;
ekonomika ˘ ekonomiczny; kosmetyczny, i inne;
˚`nik ]jeden\ ¯ nic ]zero; zaprzeczenie\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
i=, y= ¯ soil ]ziemia, brud\, >redniow. ang. soilen
¯ starofranc. soiller ¯ =ac.& i= ¯ ilasty, py= ¯ pyli:.
im ˚Przedrostki, nr 410.
im zaimek dotycz'cy stopnia& im d=u/ej – tym lepiej,
im bardziej..., im g="biej...,
`in, `yn, `y<, `en, `e< – 1. wielk•i(a(ie, 2. stary&
przyrostek patronim., szczeg[lnie w j. ros., Agroskin,
Puszkin, Ryfkin, bas•en(in, inny – odmienny ]in ^ odmien
¯ od imienia\, itp. ˚nia& Lithuania,
3. czyj, 4. `yn – woda, ˚czyn.
461
`ina – 1. ma=e, zdrobnienie& mie>cina, ˚a, nr 430.
2. ina, yna ^ auto ^ samo& masz•yna ^ auto•mat,
]masz ^ mat\ ˘ b"bina, so>nina, grabina, brzezina,
bukowina, ro>lina, bylina, g"stwina, ziemina, itp.,
baranina, bo:wina, padlina, dolina, babina, barwina,
bazgranina, pisanina, branina ]kraina\, danina,
b{dzina, ok=adzina, tkanina, i wiele innych,
dziewczyna, jedyna, je/yna, braczyna,
3. `yna – `o>: ]ilo>:, jedno>:\&
wy•/yna – wy•soko>:, Jan•ina ]jam jedna$\;
godzina ]jedna\, ˚te/ `na nr 420.
ino – 1. niegdy>, ¯ inogda ]ino ^ nie\, 2. wody,
zw=aszcza w nazwach miejscowo>ci& w•ino – k•was
¯ k ^ do, was ¯ niem. wasser ^ w[d ^ ino,
Borodino, Ostankino ¯ Borodin, Ostankin ¯ Borod % in,
por. `in, `no ]staroziem\,
3. jedno`, inno`& ros. inostrannyj ]“jednostronny” –
obcy, dziwny, dziwaczny, nieparzysty, ciekaw, niesw[j\
t=um. na j. ang. strange; odd, singular, curious, queer.
is ]pra\ ˘ iste ˘ `iszcze, `yszcze&
zaiste – zaprawd", horodyszcze, historia, i inne.
462
`isko, `ysko – 1. zasi"g& blisko, nisko, klepisko,
ognisko, palenisko, uzdrowisko, stanowisko, uroczysko,
rozlewisko, grz"zawisko, biczysko, boisko, /ytnisko,
>ciernisko, kartoflisko, stylisko, mrowisko; ˚iszcze,
2. stare& Nisko, Iskoroste< zwany Bie=grodem ]bie= –
niski\ ¯ s=aw. iskoni ]starodawny, ang. yore, from time
immemorial\ ˘ pol. niesko<czono>:.
`ist, `ita ¯ gr. poplecznik, zwolennik.
ist – prawda, rzeczywisto>:, ist, st'd istnie•:(nie,
istny, zaiste ]zaprawd"\, samoistny, istot•a(ny.
`iszcze, `yszcze – przechodz'ce w nico>: ¯
szcze ]drobny\& u•rocz•yszcze – u•czest•nictwo,
horod ˘ horodyszcze, zgliszcze, piszczel, iszczez=.
`ita, `yta, ˚a, nr 430.
`ity, wity, ˚lity
`iwo, `ywo – materia= na& =uczywo, krzesiwo,
paliwo, ogniwo, spoiwo, /eliwo, ˚wo.
iz` – ˚wy`, przy`& izvoliti – przyzwoli:.
`iza, `yza, ˚a, nr 430.
`izna, `yzna – wszystko co posiada znami" ]cech"\
przedrostka, rdzenia&
mo/e by: mierzone& mieli(p=yci(krzywi•zna
odebrane zmys=em w"chu& st"chli(spaleni(starzy•zna,
inne& >wie/y(zgnili(goli(bieli(t"/y(roboci(dziczy(rogaci(
(ojcowi(ojczy(obczy(opaleni(p=aszczy(szarzy•zna.
`ja, `ia, `lia ˚a.
jad – pra& jad•=o – pra•ga, =o ^ ga ]woda\.
jad=o – /ar, jad, wa, pra& /arcie, jad=o, strawa, trawa,
potrawa, trawi: ˘ ]sok, uk=ad\ trawienny, praga,
i picie& ga, /og, =o, ci", cie;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
logika zawarta w zwi'zkach&
wa•ga – ci"•/ar, po•/o•ga – po•/ar,
/ar•cie – pra•ga ]jad=o\, za•/ar•ty – za•jad•=y,
zg=oski odpowiadaj' sobie parami&
• /ar, jad, wa, pra – jad=o,
• cie, ci", =o, ga, /og – picie, nap[j, woda.
jan – B[g& Janina ]bogini, B[g-pani\, tworzyjan
]tworzyb[g\, patrz AN, Jan, Alijan.
`ja<stwo – ub[stwianie ¯ jan ]b[g\&
chrze>cija<stwo, pija<stwo.
jas – 1. chwyt ¯ s=aw. qt;, ST, 2. proste&
jas=a, jastrz'b, jasyr, pojas ˘ pas, rz. Jasio=a ]prosta\.
jask – jasny lub ciemny& jaskier, jaskrawy, jasno(>:(widz,
ob(po•ja>ni:, piask(owy ]piasek\; jaskinia, jask[=ka.
jasna – g[ra, wzniesienie& Jasna G[ra w Cz"stochowie,
Jas=o, Jasnogorsk 128 km S od Moskwy, Jassy ]$\,
jastrz'b, ja>niepan ]mo>ci panowie\, jegomo>:,
jaw – kaz, w[d& ob(wy•jawi – o(po(wy•ka/e.
j': – bra:, przyj(poj•mowa:, qt;,
u(od(po(pod(na(prze(przy(za(zd(ob•j':.
je – czas tera{niejszy& jestem, ‘panie, on je ]taki a taki\’,
budu(sprzeda(kupu•je,
pracu(wynajmu•je, i wiele innych.
je` 1. o`& je•den ¯ od•in ¯ odd ]nieparzysty\ % n ]numer\,
je•zioro – o•zero, je•le< – o•le<, je•sie< – o•sie<,
2. tyl& je•no – tyl•ko ]no ^ ko; je ^ tyl\ ˘ mo•tyl,
je•ba: ]ty=•kowa:; `ba – robi:, czyni:; uprawia:\, ˚ba,
3. je`, `ej& na•dal – je•szcze ¯ yete, na•dal –dal•ej.
`jec ¯ lec ¯ lette – zdrobnienie&
Dunaj – Dunajec, Sitno – Sitaniec. kojec.
jed – 1. r[w& r[wno•cze>nie – jedno•cze>nie, ˚je,
2. mon& jedno•lity – mono•lity ¯ gr. monolithos,
mon•arch – jedyno•w=adca.
j" – ja, az ¯ j"•zyk  ja•zyk& `j"& robi", id", pr[buj",
pisuj", pojmuj", i wiele innych.
j>cie – pust ^ wodzi: ¯ woda& u•j>cie – u•pust,
na•j>cie – na•pust – do•pust,
pusto•szy: – upro•wadza:.
463
k, ka, sk, ski, ska, le, la, al, ja, ia, wa ˚ziemia
k, ko, kot, ka, ku –
1. do& k, ko, ku ]do\  ok, uk ]od\ ˘ spisok ^ odpis&
koc – ko•oc ]do ocieplania; koc – kot, T ˘ C, =apa:\,
rzeka – rze•ka ]p=yw do – dop=yw\, kali: – ka•lit ]do lit –
do >wiecenia, zapalenia\, drop ˘ kropla, kropi:,
koszula – k•oszula ]k•otula; T ˘ Sz, do otulania\,
stra/ak – stra/•ak ]do stra/y\.
Inne& bary=ka ]do barrel\, beczka, belka, deska; kad=ub,
ksi"ga i ksi'/ka, Ksi"/yc, k=adka, k=oda ]=ad, =oda – woda\,
2. ziemia, 3. materia=, surowiec& marchewka,
pietruszka, porzeczka, poziomka, rzodkiewka, >liwka,
truskawka, 4. kierunek, wskazanie&
s=aw. ko k= ]ku\; poj"ciowo pokr. ˚G, O
5. pod& k•mie: ]ch=op ¯ cho=•op ¯ cho=od, ch=[d % op
¯ oppositus\ – k•nieci: ]pod•pali:, k•not ]pod•pa-
lacz\ – koncepcji& kmie: i ch=op ]gor'cy, na•palony,
pod•niecaj'cy\,
6. na& k•rosta – na(przy•rost.
7. prze, przy& k•ust•osz – prze•wod•nik ]ust ^ wod\.
ka – z& ang. de•luge ]pow[d{\ – staropol. ka•=u/.
ka` – nie`, bez` ]$\& ka•p=on – nie•p=odny ¯ p=[d.
`ka ^ `ak ^ `ek ^ `ba ^ `da ]czyni:, robi:,
uprawia:\, matka ˘ matczyny, ˚a, nr 430.
 ZG+OSKI
kad ^ tu& kad=ub ^ tu=[w, =ub ^ =[w ˘ sk'd, k"dy,
kuda ˘ t"dy, tuda, tutaj.
kal, ka= – ziemia, brud ]ang. soil, >redniow. erthe\&
Kalisz, Sokal, kala: si" ]brudzi: si"\, Niepokalana.
ka=a – w[d& za•ka=a – za•w[d,
ka=a•marz ¯ mar ]ciemny\ ˘ marmur, murzyn, chmura.
kamara – k't, ¯ gr. kamara ]sklepiona komnata,
krypta\ w przen. zwana “k'tem”, sw[j k't – swoj'
izb", miejsce w budynku, cerk. komara ˘ komary
cerkiewne& za•kamarek – za•k'tek.
kan – uchwyt& kania, kanka, kantar,
ros. kapkan ]pu=apka\.
kani – $& Kaniku=a ]ku=a ^ ziemia(nin\, Kanicar,
mjsc. Kanie E od Lublina.
kar – stromizna, ]z\ g[ry& Karpaty, Karkonosze, skarpa;
kara:, karci:, kark.
kasz – drobn•y(ica& kasza, kaszel, ˚szcze ]nr 700\.
kaz – 1. mowa, st'd otkaz, ukaz, skazka, nakaz,
rozkaz, przykaz, kazanie, kaznodzieja, Kazik. Kaz ¯ az
az ]litera\, azbuk azbuk ]alfabet\, jazyk qzyk-jazyk,
2. brud(zi:, kala:, ka=, nieczysto>ci, zepsuty,
za(s•kazi:, zaka/enie, choroby zaka{ne,
nieskazitelno>:, kazirodztwo,
nieska/ony ]niepokalany\,
3. kaz ^ jaw ^ w[d& ob(wy•jawi – o(po(wy•ka/e,
Kaza<, Kaukaz,
4. kaz(a: ^ da: ^ leci:& re•commend – po•leci:,
prze•kaz – po•danie,
5. kara& kaz ˘ ka{ni•a(: ]kara(:\ ˘ s•kaz•aniec.
`ki – k"dy, zaimek okre>lony, ten, odpowiednik
ang. the& zapus•ki(ty ]ty ¯ tyj ^ ten\,
p[•ki, dop[•ki – po•k'd ¯ k"dy.
`ki ˚ziemia& Cze>niki, +agiewniki, Trawniki, Troki.
ki` – w kierunku ziemi ]$\& kin':, kida:, kiwa:.
kier – wskazywa:, kier•unek(owa:(ownik(ownictwo(rat
]rat – ko<, por. or–ra\,
Do wskazania kierunku& do `, od `, k, ko, ku, ek, e,
na, o ]o, tam\, wz`, ws`, `j& tutaj, dalej, bli/ej, ni/ej,
wy/ej, ]dzi> nieliterackie\& tamaj ˘ tam, unaj, hetaj.
kiet, kier kiel – k't ]w tym& miejsce oddalone od cent-
rum\& mankiet, =okie:, winkiel ˘ prowincja ]zak'tek,
=okietek\, Kielce, kielnia, bakier, ekierka, ]kolano$\.
kiew ˚giew.
kis – kwas& cie/  dzie/a  zaczyn ]/a ^ za;
dzie ^ czyn ^ kwas ^ kis\ ˘ za•kwas ^ za•czyn;
kis=y – kwa>ny.
kl – g=os, wo=anie& klepa:, klik ]ros. krzycze:,
wo=a:, wiwatowa:\, klik•a:(nu: krzycze:, p=aka:,
wykrzykiwa:, proklamowa:\, kliç ]ros., jak klik\, kl'twa,
klekot, kleci: bajki ]ple>:, sk=ada:, m[wi:, st'd klitu>
-bajdu>\, klaska: ]w d=onie\.
kl" – zgi"cie& kl"•ka:, w•kl"•s=y.
k=ad – 1. wysi=ek& na(po(pod(wy(prze(za•k=ad ]zak=ad
pracy\, k=adka ]do wody, =ad\, k=ad" ]¯ k=a>:\, zak=adnik
]od dyb wykonanych z k=ody; s=ow. ko=odnik\,
2. woda& s•k=ad – s•wod ˘ k=ad•ka – wod•a,
3. k=am, =o/, sad& za•k=amanie(=o/enie(sada,
koncepcji& za•=o/enie ]za•sada\ – do•w[d ]k•was\;
przy•k=ad – przy•=o/enie – pri•mier – do•miar.
kno – 1. tw[r, tworzy: ]˚two\& okno – otw[r,
2. dzia:, robi: na drutach, tka:&
w=[kno, sukno, knot, knoci: ]tworzy:\ ¯ holend. knot,
germ. Knoten ]w"ze= na sznurze, nitce| ˘ anglosas.
cnotta ˘ cnyttan, germ. kn¥ttjan, ang. knit ]dzia:, robi:
na drutach\, nord. knutr ]w"ze=, s"k\.
ko, ka, ku, k ^ ek – 1. do; k, ka, ko, ku ]do\ 
ok, uk ]od\ ˘ spis•ok ^ od•pis, ko•lano ^ do ziemi,
paj•da – krom•ka ]da ^ ka ˘ do ^ ko\.
2. po& ko•lej – po•ci'g ]lej ^ ci'g ¯ niem. cug\.
ko, os, as, ho, so – wysoko, gr.-celt. HS.
ko` – pion ]gdy `ok – poziom\& kora ˘ korze<.
ko` – wsp[=`, do spo=u, razem.
`ko, kow – /elazo& kowal, kowad=o ]d=o – bicie\,
podkowa, /elazko. Kowel ¯ kow ]las\.
464
`ko ]s=aw.-wo=.-pol.-lit.\ – 1. przymiotnik, jaki$,
2. ma=y, m=ody ]`czko, `szko – wielki, stary\&
staropol. kolica – okolica ]mniej wi"cej\,
gr. Andreas ]m"ski\ ˘ lit. Andruszko, bol ]b[l\ ˘ Bolko
]bolesny\, chodzi: ]w ruchu by: na nogach\ ˘ Chod{ko
]chodzony\, jan ]b[g\ ˘ Janko ]boski\, ko=od ]dow[d\
˘ Ko=odko ]dowodny\, lest ]podst"p\ ˘ Lestko, Leszek
]podst"pny\, mest ]zemsta\ ˘ Mieszko ]m>ciwy\, szym
]honor\ ˘ Szymko ]honorowy\, zbytek ]figiel\ ˘ Zbyszko
]zbytnik, figlarny\, Ko>ciuszko, Stanko, i inne,
3. kr[l& mat•ka – mat•rix ]reiks ^ kr[l ^ ko\,
4. no& je•no –tyl•ko ]je ^ tyl; no ^ ko\ ˘ mo•tyl,
wszyst•ko – jed•no.
kocz ˚kosz.
ko=, kol, k[= – kr'g& ko=o ]Ko=o Polarne, Podbiegunowe
– Kr'g\, oko=o, dooko=a, wok[= ]okr'/enie\, ko=ek
]okr'glak\, okolice ]o % kol % i % ce\, ros. koleso.
ko=o – woda& Ko=o n(Wart', Ko=obrzeg, Ko=omna n(Ok',
Ko=omyja n(Prutem,
ko=o ˘ czo=o& wojewoda ]czo=o woj[w, wiod'cy\, cz[=no,
pszczo=a ]wiedziona zapachem ¯ pach(n':\, cze=owiek
]cz=owiek\ ¯ k ]do\ % wie ]g[ry\ % cze=o ]czo=o\, ˚t=u-
maczenia od ty=u.
kon – 1. zna]nie\& za•kon – za•znanie, prze•konanie,
za(po(prze(o•>wiadczenie,
2. wsp[lnie ¯ kom, MN ¯ communis.
k[= – wy•soko(/ej& ostrok[=, cok[=, sok[=, jask[=ka.
kom – wsp[ln•e(y ¯ staro=ac. commoinos,
=ac. communis, starofranc. comun,
>redniow. ang. commun, ang. common& komnata,
komoda, komora, kompilator, kompot, kompost, kom-
pozycja, komenda, i inne.
kon – znanie, >wiadomo>: ¯ ang. conscious
¯ =ac. conscius& za•kon – za(po•znanie,
do•>wiadczenie – do•znanie,
za(po(prze(wy(o•>wiadczenie,
za(po(przy(wy(u•znanie, oznajmienie.
kora – zgodno>:& pokora ¯ po % kora,
przekora ]w poprzek, zapora\, ˚ora.
kosz, kocz – splot& kosz(yk, warkocz.
kosz, kot – 1. g[ra, g[ruj'cy, 2. wysoki.
ko>: – krzyw& po•kost ]po•krywa\, u•kos ]krzyw•o\.
kot – 1. miska& kocio=, zakot=owa: ]zamiesza:\,
kotlina ]wg="bienie terenu\;
got. katlis, germ. Kessel, >redniow. ang. ketel, kettel,
=ac. catillus,
zdrobnienie od catinus ]miska\, pokr. gr. kotyle.
2. =apa: ¯ ang. cought ]z=apany, czas przesz=y ¯
ang. catch – =apa:, ujmowa:\,
kotw•ica(a, kociuba ]do wyci'gania chleba z pieca\, kot,
3. kierunek, ko ^ do ^ ek ^ e ^ na&
kotlina ^ dolina ]lin – p=yn, ciecz w ruchu\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
4. kot, kosz – g[ra, g[ruj'cy; wysoki.
kow – 1. /elazo ˚`ko, kow, 2. kucie& kowal,
kowad=o, pod•kowa – pod•kucie, 2. las ¯ dun. skov.
kra, kro, OA – 1. woda& kra, ikra, kraw"/nik, kran,
kraj, krawat, mokrz, rz. Krosna, Krak[w, Krasnystaw,
2. ]bardzo\ ma=e lub du/e ¯ gr. mikros ]ma=e\,
makros ]d=ugie\& ikra, kratka, krop•i:(elka, krok, krosta,
krotochwila, rz. Sna i Krosna; kraj, krocie.
kr"t, r"t – krzywy, zgi"ty, ¯ krut ¯ rut ]gi"tki\& drut,
kr"t•y(acz, za(s(wy•kr"t, o(po(na•kr"tka, pr"t, okr"t.
krew ^ kryw ^ sok – u(wz•niesienie& Krew•o, Rew•b.
kriw – 1. para, 2. kriwyj – wynios=y, na wzniesieniu,
3. kriwo – fa=szywie&
po•krywa ]nad•par'; po ^ nad\, po•krzywa ]po•parzy:\,
skrzyd=o; Krywiczanie, kriwyj gorod w Wilnie 1390, Kriwyj
Rog na Ukrainie, Krywko.
kro` – 1. staro`& tro – kro – wiel(o – star, ˚tro,
2. kro ˚kra& kro•wa ]wa ^ trawa, ziele<\.
krom – 1. paj& paj•da – krom•ka ]da ^ ka ˘ do ^ ko\,
2. wyj':& staropol. o•krom – be•z, z wyj'tkiem ]o ^ z\.
kry – wie, g[ra ˚ta& po•kry•wa – po•wie•ka ]wa ^ ka\.
krze – twarde& krzes=o, krzemie<.
krzyw, ˚kriw – ko>:& po•kost – po•krywa,
u•kos – krzy•wo, na(u(po(za•krywa.
krz"t – kr"cenie, kr'g, obr[t w ko=o ¯ kr"t&
krz'ta: si", skrz"tnie.
kun – pleni& opiekun ]opie, ig – potent\, kunig(as.
kur – ma=y, niski& kura, kurdupel, kurzajka, i inne.
kus – 1. ch":, 2. kawa=, zabawa, heca, 3. k"s,
st'd k'sa:; kuszenie, pokusa, psikus, wkus ]ros, smak\,
przek's(i:, kusza: ]ros. je>:\; kustosz ¯ kust ]krzak\.
kut – 1. ku:, TZ, kuty, ku{nia, 2. grzech, ch":,
chcie:, TS& pokuta, pokusa,
3. ko<czyna& ma<kut, kuternoga i inne.
465
la – 1. ten, ta, to, przed` i przyrostek odpowiadaj'cy
ang. the, sk=adnik wielu s=[w, dzi> zupe=nie zapomniany
]archaizm\, 2. zaimek nieokre>lony ˘ lala, ladaco, itp.
¢le, la 1. † ten, ta, to, przed` i przyrostek odpowiada-
j'cy ang. «the», sk=adnik wielu s=[w, dzi> zupe=nie
zapomniany,
2. † kto>, jaki>, pewien ]zaimek nieokre>lony\.
Znowu – znaczenie zupe=nie zapomniane;
la, le ˘ lada ]byle\ ¯ da ^ by ^ nie,
ladaco ¯ lada kto ]byle kto, nijaki\, ˚pokr. niekto,
3. by ^ nie& la•da•co ]by•le; la, le – kto ˘ s=aw. nie•kto\,
4. † ziemia.
Wszystkie trzy znaczenia-archaizmy, kompletnie za-
pomniane, dzi> tylko w zwi'zkach z innymi zg=oskami&
Moskwa – Moskal, Polska& ang. Poland, Pole ]Polak\,
niem. Polen ]Polska\, ukr. Lachi ]z ko<c[wk' `ski w na-
zwiskach ¯ szumer. KI\, Les=aw, Leszek, hale ]Podhale
– same hale\, Podole ]po % dole\, zaborole ]zawale\, pole,
miejscowo>ci z `le ]np. Krasnopole, Miropole, Opole,
Widukle\, land ˘ l'd; ziele, ziele<, jele< ]s=aw. ole<\, wola,
len, lenno, wasal, zaro>la, wala: ]si"\ – brudzi: ubranie,
ziemi:, tarza: si" po ziemi; powali: ]na ziemi"\, przewali:
np. robot" – przerzuci: z miejsca na miejsce, walonki
]rodzaj obuwia z cholewkami\, lemiesz ]miesza ziemi"\,
szuf•la(elka, szpad •el(le, byle ˘ bylina, izobile ]obfito>:
warzyw, owoc[w\, tubylec, kartof•el(le(lany(lanka,
wszech>wiat – ros. vselennost; ]len – ziemia\,
tubylec, tuziemiec – s=aw. t=umacz. gr. auto-chthon
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
]pochodz'cy, wywodz'cy si" z tej ziemi\ ¯ auto %
chthon ]˚ziemia\; s=aw. toziemiec OU;
L+ ˘ la, le  =a, =e& d[=, wa= ziemny ]zawale ˘ wie>
Zawal[w& za Roztoczem\, kawa= drogi;
d{wi"ki J i L w zwi'zku ze sob', st'd podobne kszta=-
tem znak[w; obie zg=oski& ja i la ¯ a.
la, le, les – 1. las, 2. drzewo& topola, dziupla
]dziup – puste, pr[/ne\, ˚ziemia.
le – rola, ziemia uprawna& pole, polana ]na pole\,
le % Pieszko ]ma=y, drobny\ ˘ Lepieszko ]ma=orolny\,
Lech i Lach ¯ le, la % ch ¯ gr. chthon ]ziemia\.
`lec – 1. ma=y, zdrobnienie ¯ =ac.-ang. `let, `lette,
`ette T ˘ C, 2. ostrze ]$\, 3. ¯ leg, le/e:&
Robin ˘ Robinette, Nicole ˘ Nicolette, =ac. lancea ˘
lance ˘ lancet, etc.\, padalec, ciele(c, szpikulec, wid=y
˘ wide=ki, widelec, smali: ]ogniem, topi: na nim\ ˘
smalec, pal ˘ palec, ma=y ˘ malec, rudy ˘ rudzielec,
chudy ˘ chudzielec, wa= ˘ walec, zaka=a ˘ zakalec,
zawilec, ˚ec.
`le:, `leci: 1. ¯ ang. let& ]pozwoli:, przyzwala:,
przypuszcza:\, TC; po(z(za•leci:,
2. kaz(a: ^ da: ^ leci:& re•commend – po•leci:,
prze•kaz – po•danie, da: nauczk" – kazanie.
led ¯ let – ma•=y(lec& led•wo – o•mal.
leg, lec – 1. =o/e, 2. ty=, ostatek, 3. zwleka:, op[{nia:
si" ¯ ang. lag, 4. poziom& za(przy(od•leg=y ]lega:\
– za(przy(od•=o/y:, legowisko, le/e: obozem, oblega:,
nocleg, zal'/ek, wyl"ga:, ob=o/nie ]chory\, po=[g i po=o/-
na, p•lecy, z•wleka:, za•lega: – o•ci'ga: si", u(po•leg=,
przy•lega:, na(ob•leka: ]BW\, od•w=ok; r[wnoleg=y.
lej – ci'g& lej•ce – cug•le ˘ lej ^ cug ]ci'g\ ˘
ko•lej ^ po•ci'g.
lek – ulga& lek(arstwo, lekko,
ros. legkij, legcze, ˚leg, lec.
`leniec – $& sza= ˘ szaleniec, zapa= ˘ zapaleniec, ˚ec.
`len, `=a – ziemia& per•len – per•=a.
le< – 1. szybki lub wolny, jele<, le<, gole<,
2. len ¯ le, la ]ziemia\.
lep – 1. ma{ ]b=oto, klej, smar\, 2. lgn':&
lepianka, lep na muchy, przylepka, oklep ]lgn': do konia\,
sklepienie ]pieca\, klepisko, lepi:, >lepia. Por. >l.
li ]czy\ – 1. cienko, 2. delikatnie& piskliwie,
piszczy ¯ pisk ]K ˘ Cz\ % czy,
tkliwie, igliwie ¯ ig ]k=[:\ ˘ ig=a.
]nowy$\ u•sta•li: – u•sta•nowi:.
lica – wi"cej, wi"ksza& okolica ]mniej wi"cej\ ^ strona
]wi"cej mniej\, rz. Niekolica. rz. Pilica, Machalica
]przewodnik Mach\, okolica ]obw[d\, ulica ¯ u % lica
]od front[w\ ¯ lico ]front, czo=o budynku\.
`lice – obszar, powierzchnia& Kotlice, Malice, i inne.
lich, lisz – z=o& licho, lichwa ¯ niem., lichy, liszaj, liszka.
lin ¯ lijan ^ p=yw& w•p=yw – w•lijanie.
lit, licz – r[d& monolit ˘ jedno•lity ]jedno•rodny\, raz•liczne
– r[/no•rodne, pospo•lity,
prawo•wity, po•wity ]u•rodzony; po ^ u\.
licz ¯ lik& 1. ciek, 2. twarz, maska, 3. wi"cej,
wi"kszy ¯ lica& Halicz, licznie, liczba,
ob(liczy: ¯ ob(lik ˘ bez liku.
liga ¯ staronord. leggja ˘ starofranc., >redniow.
ang. i ang. lagan; w prawie morskim& dobra wyrzucane
za burt" statku, np. w czasie sztormu, burzy na morzu, z
przymocowan' boj' w celu ustalenia ich w=a>ciciela.
Nazwiska ?eliga, ?eligowski; /e ¯ holend. zee ]morze\,
germ. see, ang. sea, S?.
 ZG+OSKI
`lin, `in, `yn, `=yn, `=y< – 1. p=yn('cy,
ciecz w ruchu, ciek, s'cz, struga,
strumie<, linia, ˚woda,
2. wielki& Wolin, Wo=y<, Zlin, Lublin, Berlin, Dublin.
`lina – 1. wg="bienie, niecka, 2. niewielka ¯ lin
]wielki\ % a ]nie, lub tak\& dolina, kotlina, Wetlina,
Solina ]so – wysoko\, pokr. `=yna, `=yn ]woda\,
3. tkanina& watolina, popelina,
4. >rodek chem. anilina, kreolina.
`lity – `rodny, rodzaj ¯ =ac. qualitas, ang. quality&
jednolity, pospolity, powity – urodzony, rozma•ity –
r[/no•rodny, rodo•wity ]rodo ^ wity; synonim\.
`liwy – przymiotnik&
cierp(krzyk(obrzyd(pop"d(zdrad(z=o>•liwy i inne.
lot, lat, let – 1. porusza: si" w powietrzu,
2. szybko; ¯ =ac. lotion ]p=yn\, lation ˘ trans %
lation ˘ translation ]przek=ad ¯ prze % k % =ad ^
woda\, 3. pad& lot(nik, nalot – napad, polecia= jeden na
drugiego – pad=, lata:, lecie:, pole:, od(wy•lot, lot•ka(ny,
ulotni: ]si"\, nalecia=o>:.
lub – po(doba: si", mi=o>:& po(lubi:, ulubieniec,
luba, lubie/ny, >lub,
lubi: ^ doba: ˘ po•lubi: ^ po•doba:.
lud, pul – cz=owiek, ludy& ludzie, wielkolud, Ludmi=a,
populacja ¯ =ac. populus.
=a – 1. woda ¯ =aw& sp=aw, =awica, 2. szybko, 3. `=a ^
^ `nik, 4. wi"ksza& =apa:, strza=a, ˚u=a, =y, a.
Do•maga•=a – po•moc•nik ]do ^ po\.
=aj – szkoda& prze•=aj – prze•szkoda,
=aj•dak – szkod•nik, =aja: – szkodzi:.
='•k(cz, ="•k(cz – =uk, =ug& ='ka, ='cz•e(nie(nik,
z='cze, roz='ka, pa='k, ros. =uka,
S=ucz ]S•=ucz\, Pas="k, +"czna, Na="cz[w;
pokrewne znaczenia& dzia=, dziel ^ czyn,
roz•='ka(dzielenie. ˚="g.
="cz ¯ ="k – siod=o, KCz, u(z•gi"cie ¯ =uk&
+"czna, Na="cz, prze="cz.
="g, =ug – d[=& do•="ga – po•do=a:, z•dolny.
`=o – 1. cia=o, 2. g=os, 3. rzecz, 4. bicie ˘ `d=o& d=o<,
5. woda lub ogie<& wiele wyraz[w, 6. wi"cej, wi"k-
sze& oko=o, okolica ]mniej wi"cej\,
`ad=o& mokrad=o, prze>cierad=o, porzekad=o, i inne.
=om – 1. d[=, 2. dzia=& +om, +omazy, +omianki,
+omna, +omnica, +om/a, prze(za(wy•=om. ˚czyn.
=op – ziemia& =opian, =opata, ch=][d\ % op ˘ ch=op
]wie>niak\, +opatyn ]dzi> +opiennik w woj. lubelskim\.
=os – d{wi"k& g=os ]g=o>n•o(y, wy(roz•g=asza:,
od(po(roz•g=os, g=os•owa:(iciel,
=oskot, zg=oska. Ha=as ]=os  =as, OA\.
G=os wsp[lne z ang. voice } vois | poprzez w"drowanie
d{wi"ku wzd=u/ liter alfabetu& A, B, V, G, D..., g]=os\
– v]ois\.
starofranc. vois, >redniow. ang. vois, voce, ang. voice.
=o/ – k=am, k=ad, sad& za•k=amanie(=o/enie(sada,
koncepcji& za•=o/enie ]za•sada\ – do•w[d ]k•was\;
przy•k=ad – przy•=o/enie.
=[g, =og – 1. sad, wyk& na•=[g(sadzenie si" ]na co\,
za•=oga – za•sada, G=og[w ]osada\, na•=[g – na•wyk,
2. r[d ˘ po•=[g(r[d ^ ang. orn ]born\ ¯ =ac. ornare.
=[g, =o/ – da:& za(na(po(u(do(przy(wy(z•=o/y: –
za(na(po(u(do(przy(wy(z•da:;
z=o/y: egzamin – zda:, tak i inne& do•=o/y:(da:.
=ub – =[w& kad=ub ^ tu=[w, kad ^ tu ˘ sk'd, k"dy,
kuda ˘ t"dy, tuda.
=uk – trzyma:& po•=uczy: – o•trzyma:.
=up – 1. p"k(trzask(r'b(rozbij(obdzier•a:, grabi:,
2. drewno& =up ]wojenny\ i =upi: ]obdziera:\, =upi: ]ob-
dziera: ze sk[ry\, da: =upnia ]pobi:\, =upie/ ]na g=owie&
=uski zrogowacia=ej warstwy nask[rka\, =upina ]p"kaj'ca,
zdrewnia=a pow=oka owoc[w\, =upka ]sk[rka, skorupka;
szczapka drewna, klepka, trzaska\ ˘ wy=upi: oczy ]wy-
trzeszczy: je, wyba=uszy:\, =upn': ]p"ka:, rozbija: na
kawa=ki\, s=up ]zr'bane drzewo\, cha=upa ]drewniany
dom wiejski, odr"bna\, g=upi ]twardog=owy$\.
=y, li – 1. >lizga: si", >liski, trudny do uchwycenia
lub okre>lenia& k=y, go=y, ob=y, p=yn':, =y/ka, =y/wa,
liza: i inne, 2. szybko& bieg=y, b=yskblask 
=ys•y(ina, =yka:, =ypa:, =y/wa, p=yn.
=yga ¯ 1. =u/a, =y/a ]$\, 2. k=ama:& mama=yga,
nazwiska& +ygas, Pa=yga. Por. liga.
=yn, =y< ¯ lin – p=yn, ciecz w ruchu&
m=yn, p=yn, rz. +yna, Wo=y<, ˚woda.
466
m ]`em, `e>my, `my, `im\ – symbol pierwszej
osoby ]ja, o sobie\ ˘ jestem& wo=. 1289 es ]jest\,
az; esm; ]ja jestem\, esmy ]jeste>my\,
sanskr. asmi, asti ]by:\, goth. im, ist, ang. am, is,
germ. ist, gr. esti, =ac. est ˘ bylim, robilim ˘ byli>my,
robili>my, chodzili>my, itp.
ma, mo – 1. pokrywa:, smarowa:& ma>:, ma>lak,
ma>lanka, mas=o, macza: ¯ maka: ¯ moczy: ˘
za(na•maka:, mokry, pomad•a(ka,
2. mi"kkie& mi"so ¯ miaso ¯ maso, miazga, mak,
s=oma, mas=o, mama.
maga – moc, si=a& Do•maga•=a – po•poc•nik,
magister, majster – mistrz ¯ meister.
maj – r[d& maity – rodny ˘ roz•maity – r[/no•rodny.
man, men ^ len – ziemia& wo=. ma<stwo – lenno,
jez. Ilmen.
mar – 1. ciemny, chmurny& marmur, chmara, por. mur,
2. ch=odny; zi'b, ¢stud, ¢styd& m-c marzec ]mart\,
3. siny, ciemnoniebieski& zmar=y, marynata,
marine ˘ marynarka.
mart, mary – >mier:, u(za•miera:& zmartwi•:(enie,
martw•y(ie:, umartwia:, mary.
mat ^ czyn ^ ci'g ^ dziej ˘ metryka ]ksi"gi dzie=,
dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, dzieje ]czyny\, auto-
mat(yczny – samo•czyn(ny ]auto ^ samo ^ pod ˘
auto•graf ^ pod•pis i inne pod`, b="dnie przyjmowane
jako stopie< ni/szy& kancelerz – podkancelerz, komorzy
– podkomorzy\.
mek, myk – twar, twer(d& zamek, twierdza ˘ `wier&
zwiera: ]zamyka:, ='czy:\, zamkn': – zatwierdzi: ˘
sprawa zamkni"ta ]zatwierdzona\, zawiera: ]posiada:
w sobie ˘ zawarto>:\, z(u(wy•myka: ]p"dem, susami, w
podskokach, migiem; poza obr"b, ograniczenie\ ˘ za(u(
(wy•mkn': si"; myk ˘ ka•mie<(myk ]twardy\, krze•mie<,
rze•mie<(myk, pro•mie<(myk; od•myka: – ot•wiera:.
ment, m"t – woda, `wa& po•stu•ment – pod•sta•wa,
Twery•ment, =ac. sacramentum, momentum ]zapewne
od cieczy w r[wnowadze chwiejnej, gdy jedna strona
naczynia nabiera wagi, st'd i moment jako natychmiast\,
sedyment, ferment, m"tna woda, m"ty, atrament;
dokumentinstrument strumie< ]$\, rz. Struma w SW
Bu=garii i NE Grecji, wpadaj'ca do Morza Egejskiego,
Dniestr, ˚str.
mian – staw& mian•ownik – pod•stawa – za•sada
]ownik ^ pod ^ za\, miano – imi", ros. imia.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
miast – 1. czas, 2. miejsce& na(do•tychmiast.
]na(w•tenczas\, namiastka ]w miejsce\,
natomiast ]za to, przeciwnie, za>\, miasto.
`miec – ziemiec& cudzoziemiec, Niemiec, tasiemiec.
miejsce – s=owa posi=kowe ]przyimki, przedrostki\
wskazuj'ce na miejsce&
nad, przed, pod, po, za, poza, przy, obok, tu/.
`miel, mia= – drob•ny(nica& mielonka, chmiel, trzmiel.
`mie< – jeden ¯ gr. mon& Strymon, kamie<, krzemie<,
rzemie<, j"czmie<,
2. zdrobnienie ¯ mie<sze ]mniej\ ¯ ma=yj& strumie<
¯ str ]rzeka\ % u ]='cznik\ % mie<, so=omie< ]pag[rek\,
p=omie<, promie< ^ promyk, ˚myk.
`mienity, mity – mieni'cy si", rodzaj& mieni: si"
]twierdzi:, utrzymywa:\, wy>mienity, znamienity, znako-
mity,`mienity ]mieni'cy si"\ skr[cone do mity;
wy> – wysoko; zna – znaczny, znamienny, znakomy
]zna•ny(jomy\.
`mi" – k& rami" – rak, znami" – znak, wymi" – wyk
˘ nawyk ]poci'g\.
min – 1. bieg, 2. zdrobn., m=ody, junior, ˚pa&
min•iony – u•bieg•=y, >redniow. ang. bygone.
`min – junior ¯ minor& Giedymin, Windimin, i inne.
`nes  `sen – senior& Witen ˘ Witenes, i inne.
467
miot – tu=, cisk, strza=, se=, let, lot, rzut, kid, wierg&
za•lety – przy•mioty, po•cisk, strza=(a, wy•mioty, zaloty,
na•miot – na•rzuta, miot=a, miecz, pod•miot, rzuci: i
rzutk•i(a(ie, po•rzuci: – ros. po•mietat ˘ po•miot ]=ajno,
g[wno\, o•se=•ka  o•strza=•ka, prze(wy•lot ]wskro>\
– prze•strza=, pro•jectile – po•cisk ]e•ject – wy•rzuci:,
sub•ject – pod•miot i przed•miot, ob•ject – przed•miot,
in•ject – za•strzykn':, w•strzykiwa:\, ˚stry.
mir – man ]cz=owiek\& Miros=aw, S=awo(Rado(W=adi
•mir, Wi=ko•mir ¯ wilcome, jez. Ilmen ¯ Ilmer.
misja – j"cie, za(danie, z(lecenie, przy(prze•kaz$
trans(com(e(per(sub•mission ˘
permission – po(ze•zwolenie, transmisja ^ przekaz,
emisja ^ wydanie, submisja ^ przed(z•=o/enie.
mist – moc, si=a, mag& mistrz, majster ¯ meister,
magister; pomocnik.
mo – 1. woda& mokro ¯ mo % kro, mokrad=o, moczy:,
moczar(y, morze, modry,
2. wielki, wysoki, d=ugi& morze ]mo % re ¯ rejati\,
mot=och ]mo % t=ok\, motyka ]mo % tyka, wielce tn'ca; do-
tyk(ci':\, mo>: ]wysoko>:\, most, Moskwa ]mo•sk•wa\,
modrzew ]mo•drzew\ por. sosna ¯ so % sna, mota:;
=ac. monstrum, mont, monte ]g[ra\,
monument; franc. monde ]>wiat\.
mur, nur – ciemny, MN& ch•mura, po•nury,
murz•yn, mura•wa, ang. murky ]mroczny\.
`myk ^ `mie< ]ma=y\, mniejszy ¯ mie<szy, ˚mek.
468
n – symbol ziemi  iran. zamin, ang. land&
dno, pion, gdzie& ˚o ]kierunek\, `czyn, `szyn, `tyn.
`n& `czyn, `szyn, `tyn, `na, `no ]ziemia\
w nazwach geogr. ¯ l•a•n•d.
na – do, k, ko, ku, kierunek do pewnego miejsca&
1. w kierunku, ko ^ do ^ ek ^ e ¯ name&
na ucho, na Krak[w.
na(do(prze(przy•pisano, na niego – do niego,
2. w& na Litwie, na Rusi, nareszcie ^ wreszcie,
w ko<cu, na•skoro – w•kr[tce,
na miejsce – ros. wmiesto.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
3. za& na okup – za okupem, u•bisza – za•bili,
za•go=owki – na•g=[wki, na•czinajatsja – za•czynaj'
si", za 3 niedieli – na 3 tygodnie przed...
na po=tynu – za po=tyn",
4. po& nabo/ny ]pobo/ny\,
5. do& na ucho – do ucha, nazad ]do ty=u\,
na Zamo>: ]do Zamo>cia\, na•oko=o – do•oko=a,
na(do•bo/e<stwo, na gorkuju – do gorzkiej,
da:  bra: ˘ na•daj•nik – od•bior•nik ]na ^ do\,
na•za•jutrz – ang. to•morrow, anglosas. to morgen,
6. powy/ej ]na stole, w przeciwie<stwie do pod
– poni/ej; NP ˘ pion\,
7. pod& pod•gawariti – na•mawia:,
8. `el, przy& modzel ]na nodze\, musiel ]przy•mus\.
9. `ej& na•dal – dal•ej.
469
na` – 1. ch": ˘ nawidzie: – ch": widzenia, napali: si",
2. zgoda na ^ w ˘ we{; pozytyw ]bo dwa nega-
tywy& n % a\ ˘ na – we{, traktowane jako nielite-
rackie,
3. roz` ^ za` ^ po` ¯ poczatok ^ na` ¯ nacza=o&
namy>la: si" ^ rozwa/a: ^ zastanawia:, my>l ^ waga
^ stan; na(za(roz ˘ po namy>le, zamys=, rozmy>lnie;
na(roz•palony ˘ zapaleniec, na(za•sadzi: si",
na•my>la: si" – za•stanawi: si", roz•wa/a:,
na(po•staw, na(po•lej, na(po•dobne, za(po•rzu:,
za(wy(na(nad(po•rzuci:, na•kaz – za•danie,
na•czasja – po•cz"li, na•czinaja – po•czynaj'c,
po•wab – po•kusa, na(po(do•tychmiast,
po•mieszczeny – za•mieszczone, za(na•mierza:,
na ^ spo& nadzieja ^ spodziewa: ]si"\
za(na(spo•gl'da:, za(na(w•miast(o, za(na•rybek;
o ^ na ^ pa ^ po ^ za ˘ osad ^ nalot, osada ^ zasada,
za=oga, na(po•bo/ny, ros. orudie ^ narz"dzie, ros.
po>ledztwo ^ nast"pstwo, narodzenie – por[d, po•rad
– na•rada, na•czinaja – po•czynaj'c, na•pis – za•pis,
na(po(u(za•krywa, na•kaz – u•kaz, u(na•rodzi= si",
na•czasza – po•cz"li, za> – natomiast,
}odp=aci: si"| na(po•dobnym, na(po•chylenie,
za(na•sadzi: ]si"\, na•gminnie – po•spolicie,
na(po•dobnym, na(po(pod•pu>ci:, na(po•wr[t,
staropol. na•ty=y – o•ty=y, o•sili: – s=aw. na•silie;
za`& na(za(roz•=adowa: ]roz` zaprzeczeniem\,
na(za(roz•bi: ]roz` potwierdzeniem\, za(na•garn':,
za•czynaj' – na•czynajut, za(na•goni:,
za•rz'dzenie – ros. na•riad; zajutra – nazajutrz,
na•za•jutrz – ang. to•morrow, anglosas. to morgen,
za(na(u•parcie, staropol. nam[wiony – um[wiony,
za•mierzenie – ros. na•mierenie, po•bo/ny – ros.
na•bo/ny, staropol. nadziela: ]si"\ – udziela: ]si"\,
staropol. namys=em – rozmy>lnie,
staropol. naroczyty – uroczysty,
staropol. narok – urok,
staropol. na•wtorki – po•wt[rnie,
staropol. u•sadzi: si" – na•sadzi:, za•wzi': si",
staropol. za•=o/nica – na•=o/nica,
4. prze`& prze•/y: – na•syci: si", do syta;
prze ^ na ^ do, pri•spa ]prze•spa\ – na•syp.
5. przy` ]troch"\ ^ do`, do, po ˘ przy(do(na•bawi:,
przyda:, na(do•liczy:, do pe=na& na(do•pe=ni:, po
brzegi, le/ ^ k=ad ˘ nale/ycie ^ przyk=adnie,
na•tychmiast – po(do•tychmiast ]na ^ po ^ do\,
na(do(przy•da:(nie>:(stawi:(pisa:, nabo/e<stwo,
nabo/ny ^ pobo/ny, na•chodnik – przy•bysz, pri•spa
– na•syp, na•tura – przy•roda, na•bawi: si" –
do•igra: si", na•rz"dzie – przy•rz'd – o•rudie,
 ZG+OSKI
na•le/ny – do•=/n•yj(ik ]d=u/n•y(ik\, na(do•gl'da:,
na(przy•darzy: si", na•le/y•cie – przy•k=ad•nie,
na•=o/nica – }kobieta| do obejmowania }jej|,
6. w, w [w& nareszcie ^ wreszcie, w ko<cu,
na•to•miast – w to miejsce, w•tr'canie – na•tr"t,
na•ten•czas, w•[w•czas – na•raz, na•gle,
staropol. po•godny ¯ po ]na, w\ % god ]pora, rok\,
na•miestnik – w miejsce,
7. wy& wy•/y: si" – na•syci: si" ]/yt ^ syt\,
8. od& od(na(z•wiedza:, ]strona\ bier•na ]od•bieraj'ca\,
staropol. namierzy: – odmierzy:,
staropol. nawiedzi: – odwiedzi:,
9. o& z•nie•na•cka – o•ckn': si", na•sienie – o•sie<,
o•pad, o•sad – na•lot – na•pad ]o ^ na\,
wy•na•lazek – ros. iz•o•bretenie ]iz ^ wy\,
staropol. na•s=abnie: – o•s=abn':,
staropol. o•silnik ]gwa=ciciel\ – staroros. na•sile,
10. s& ros. na•k=on ]pochylnia\ – s•k=on,
11. spo& staropol. na•dziewa: si" – spo•dziewa: si".
12. du/o, wiele, d=ugo& forma czasownika wskazuj'ca
na trwanie, rozci'gni"cie czego w czasie przesz=ym
do chwili obecnej, odpowiednik ang. Past Continous
Tense& w rezultacie& du/a ilo>: czego& na=apa:,
na=ama:, nasuszy:, natworzy:, nawodni:, nacier-
pie: si", itp.,
13. pierwotnie osobne& naoczny ¯ oczy na, napad
¯ pada: na, nap[r ¯ parcie na, natarcie ¯ tarcie
na, na=adowa: ¯ =adowa: na, na=o/y: ¯ =o/y: na,
napisa: ¯ pisa: na, nakry: ¯ rzuci: na, nastawi: ¯
stawi: na }miejsce|,
14. je`, `ej& na•dal – je•szcze ¯ yete, na•dal –dal•ej.
Przeczy& na•kaz ]przymus\  za•kaz ]zabronione\,
przeczy& przy(na(u•pomnie: – za•pomnie:.
przeczy& na(przy•bytek – u•bytek.
˚za, te, tem, ty, tym, po, raz.
`na, ˚a, nr 430. na` ^ do`; `na ^ `od.
nacka ^ zapu& w•nie•zapu ^ z•nie•nacka
]nacka  macka ^ czucie, MN\.
nad` i pod` – troch"& nadwyr"/ony, nadw'tlony&
podpity, pod=amany.
nad]e\` przyimek wskazuj'cy; okre>laj'cy miejsce
i czas, wskazuj'cy na przedmiot, temat& powy/ej
]nad g=ow'\, w pobli/u ]nad brzegiem, nad ranem ^
przed `\, o ]dyskusja nad losem, nad projektem\, poza
]nade wszystko\.
nad` – 1. mniej ]u\ lub wi"cej, przesad" ]przy,
do\, stopie< wy/szy ]prze`\&
mniej& nadkroi:, nadpi:; wi"cej& nadmurowa:, nad-
p=aci:; wi"cej ni/& nadspodziewanie; stopie< wy/szy&
nadle>niczy, nadci>nienie, nadrz"dny; przekraczaj'cy&
nadliczbowy, nadmetra/, nadludzki, naddatek, nadmiar;
przewy/szenie& nadprodukcja; prze` ]zbytnio\& nadwra/-
liwy; wy`& nadstawi:, nadwiesi:; na(nad(za•rzuci:,
ang. sub` ]i.e., substract\, over` ]i.e., overweight,
overbuilt, overeaction\,
sur` ]i.e., surface, surreal\, ultra` ]i.e., ultraviolet\,
2. pod`& nad(pod•ci'gn':, pode(nade•s=a:,
3. nie`& nie•samo•wity – nad•przy•rodzony.
naj` – stopie< najwy/szy przymiotnik[w,
tak/e ˚samo, samo` u/ywane.
`nal – hak ¯ niem. nagel& ufnal, bretnal.
ne, nek – 1. syn, 2. zdrobnienie&
ang. nephew ]bratanek\, baran ˘ baranek;
Hrebenne ]Grzebyk\, Hostynne ]Go>ci<czyk\;
`ne ]ma=y\  `en ]du/y, wielki\.
470
negatywy – przeczenia&
1. a, e ¯ gr. a ]nie\,
z•=ud•a – za•k=am-a•nie, u•wag•a – po•wa/•nie,
a nie$ ]a – negatywem\, o, tak ]o – pozytywem\,
s•karg•a – za•/ale•nie,
2. ajtam ¯ aj % tam ¯ a,
3. tak, ros. da da ¯ gr. a,
4. nie, opo`, opodal ¯ opo ^ nie, % dal]eko\, konop,
5. nic,
6. nigdy ˘ niegdy> ˘ `ak,
7. bez`,
8. przeciw`,
9. `>& za>, to>, bo>,
10. `/& przecie/, gdzie/ tam.
ner – ty=.
`nes  `sen – senior& Witen ˘ Witenes, i inne,
`min – junior ¯ minor& Giedymin, Windimin, i inne.
`nia – 1. ˚wielko>:, 2. `czyni, `czy<ca ¯ dzie<,
`dziej ]czyn\ ˘ pomieszczenie& ch=odnia, lodownia,
myjnia, powozownia; z=ydnia ]z=oczy<cy\.
nic – zaprzeczenie istnienia czegokolwiek, /adna
rzecz, zero ˘ `nik, `ni&
nico>:, ni:, niczyj ]staropol. cz ^ :\, ros. niczto, niczego,
niczut ]w /aden spos[b, w og[le\, nikogda ]nigdy\.
471
`nica – 1. skraj, obw[d, kr'g, okr"g, 2. ziemia,
3. zbi[r ]czego\$, 4. czyni:, robi:, 5. wodzenie&
1. dia•meter – >red•nica, donica, sp[dnica, miednica,
popielnica, chrzecielnica,
2. granica, stanica i stra/nica, dzielnica, pszenica,
piwnica, kamienica, krynica, k=onica i podajnica u
wozu, g'sienica,
Polanica, Koprzywnica ]Kropiwnica\, Radecznica,
3. ]zbi[r$ ¯ nik; zawiera, sk=adaj'ca si" z(ze\
papiero>nica, konnica, drobnica, jajecznica,
4. ladacznica ¯ lada ]byle\ % co, baletnica,
mennica ¯ mint ¯ moneta; ˚a, nr 430, niki.
5. $ – dzwonnica, szubienica, gromnica, od•byt•nica,
]od•pro•wadzenie\, rakietnica.
6. wielki, najwy/szy, stary& ceber•nica – dzb•an.
`nictwo – dziedzina zwi'zana z& cukiernictwo,
lakiernictwo, przewodnictwo, i wiele innych,
por. `nik, `ownik, `ownictwo.
nid – syn, krewny ¯ isl. niƒr.
nie` – 1. negatyw, zaprzeczenie,
2. by& niekto ^ byle kto ]lada, ladaco\,
3. za& za•pewne – nie•pewne ]w'tpliwe\,
4. nie – czas, chwila, rok ˘ ninie ]teraz\, ni ]te\ ˘
nigdy ]niegdy>\,
5. nad& nie•samo•wity – nad•przyrodz•ony,
niesamorodny ¯ samo•rodny ]w•rodzony\,
6. o`& nie•s=awa – staropol. o•s=awa.
472
`nie – 1. rodzaj(nik& ci>nienie, marzenie, orzeczenie,
polecenie, przeczenie, przedstawienie, przepe=nienie,
stworzenie, trz"sienie, zarz'dzenie, zagadnienie,
i setki innych ¯ czasowniki ko<cz'ce si" na `i:,
`a:, `y:, `e:,
2. tak ¯ o ^ nie ]nie, «o» na ko<cu s=[w ^ «tak»\&
n – negatyw, o – negatyw,
n % o ^ no ]pozytyw; dwa negatywy ˘ pozytyw\&
jaw•no(nie, pi"k•no(nie, ra{•no(nie, r[w•no(nie, r[w-
nie/ ]/ ^ tak\, no nie$ ]czy tak$\ – no tak,
3. niegdy> ¯ inogda ]ino ^ nie\, partyku=a, wyraz
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
wzmacniaj'cy czas dokonany za`, prze`, u`, wy`&
stworzenie i inne,
4. do, na, za& =adnie – do =adu, przyjemnie – do
do przyj"cia, na przyj"cie, wzajem•nie – na•wzajem,
za•iste, na•prawd" – istot•nie,
za•nie•m[wi:, zobowi'•za•nie,
5. z& z•now•u – po•now•nie ]po ^ u, z ^ nie\,
6. `d=o ˘ `nie& straszy•d=o ˘ strasz•enie, kowa•d=o
˘ kowa•nie, liczy•d=o – licze•nie, i inne, ˚d=o.
`niec – 1. g[rski, 2. d=ugi, 3. zdrobnienie,
4. osadnik, `nik, 5 pal& pali: – nieci:,
rzeki& Dunaj – Dunajec, Don – Doniec, Jasieniec,
miejscowo>ci& Sitno – Sitaniec, Mszyniec, Strzyrzyniec,
Zwierzyniec,
tan ˘ taniec, ko< ˘ koniec, r[/aniec, siniec,
mn ˘ tasiemiec, kieca ˘ kiecka, dziedziniec, niecka ]w
g[rach\, garnek ˘ garniec, zaskroniec ˚wielko>:.
`nienie – ex`, by=o ]czas dok.\ ¯ `':, `a:, `e:,
partyku=a, wyraz wzmacniaj'cy czas dokonany
o przedrostkach& za`, na`, prze`, u`, wy`, z`,
s`, roz`, zw`, ws`,
pochodz'cy od termin[w zako<czonych na `no&
pew(daw(trud(drob(=ak(wol(pe=(p[{•no,
i od niekt[rych zako<czonych na `n':&
p=yn(tch(westch(skin•n':,
`ni:& uwiarygod(up=yn(zaczerwie(poro•ni:;
ist•nienie – ex•ist, egzystencja;
zapew(zagad(zatrud(zadra/(zaczerwie(zaczar(zabro(
(zdrob(zwol(zwyrod(wspom(wzmoc(westch(uwiarygod(
(uwierzytel(urzeczywist(up=yn(uwod(uwol(uog[l(
(upodob(upom(ud{wi"cz(uczy(tch(ski(schro(roztarg(
(rozpowszech(rozdra/(podra/(przewi(por[/(prag(
(poro(poja>(op[{(ol>(osamot(obja>(natch(tch(
(nadmie(mg(=ak(drg(dzi"kczy(ci>•nienie,
za(wy(prze(do(s•pe=•nienie,
za(wy(prze•lud•nienie,
za(prze•daw•nienie,
na(od(u•wod•nienie.
`nies, nios – g[ra& nie>:, wz(u(pod•niesienie,
wynios=y ]wyg[rowany\, niebiosa ]$\. ˚rew, so.
473
`nik – 1. jeden, ¯ nic, 2. rodzaj, do` ]do czego\
¯ =ac. qualitas ¯ qualis ]jakiego rodzaju\, kwalifikacja
¯ =ac. qualificatio, 3. czyn, w[d, ˚w[d&
pokr. `ca, `ka, `na, `ina, `yzna, `zna&
1. profesja, zaw[d, zaj"cie, osoba czynu, funkcja, `er,
stanowisko& bartnik, cukiernik, czynownik, dzwonnik,
hurtownik, g[rnik, kierownik, komornik, le>nik ]le>-
niczy\, najemnik, namiestnik, ogrodnik, pomocnik,
posadnik, prawnik, robotnik, rolnik, ptasznik, rzecznik,
samotnik, wyrobnik, zakonnik, zalotnik, z=otnik,
zmiennik, po•moc•nik – po•mag•ier ]moc ^ mag\,
work•er – robot•nik,
`ownik – sam jeden& mian ^ staw; ownik ^ pod&
bojownik, czynownik, wartownik.
2. osoba czynu, akcji& grzesznik, kornik, p'tnik,
p=atnik, psotnik, szkodnik.
3. przedmiot, narz"dzie& barwnik, chodnik, licznik i
mianownik, miernik, mocznik, naszyjnik, nocnik,
no>nik ]podno>nik\, obornik, palnik, parnik, pilnik, r"cz-
nik, my>lnik, przetwornik, rzeczownik i przymiotnik,
r[wnik, siennik, siewnik, stanik, >wiecznik, itp.
4. zbi[r& podr"cznik, poradnik, notatnik, rocznik,
sennik, s=ownik, >piewnik, kurnik, pi[rnik, popielnik,
>mietnik, trawnik, zbiornik ]synonimem, zbi[r % nik\,
zielnik, igielnik, ˚arz.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
5. potrawa, jad=o, nap[j& ch=odnik, krupnik, nale>nik
]od nalewania >mietany na patelni", nie od lasu&
nale•>•nik\, piernik, s=onecznik,
6. inne& wynik.
`niki, nica – ziemia& Cze>niki, +agiewniki, Trawniki,
Zaleszczyki, ziemica, donica, sp[dnica,
˚ziemia.
nin – mieszkaniec& grodzia(mieszcza(opola(ziemia(
(poga•nin ]wie>niak, mieszkaniec wsi\,
Rosjanin, Dunin ]Du<czyk\ ¯ Denmark; ˚yn.
`nina ¯ `nie ]$\& miesza(krz'ta(biega(r'ba(sieka(
(papla•nina.
no, na, do, da, dak, tak TD –
formy twierdz'ce, potakni"cia&
=ajno – =ajdak, Gniezno ¯ s=aw. gnezdo ]gniazdo\ ¯
anglosas.->redniow. ang. nest,
no nie$ ]czy tak$\ – no tak ]no ^ tak\.
`no – 1. zaprzeczenie, bez `, lub potwierdzenie&
krosno, wrzeciono, =ono, r[wno, drewno, g[wno,
2. staroziem, ˚ziemia, 3. `no ^ `wo ]komuna,
spo=eczno>:\, ˚wo& pra•wo ^ des•no ]pra ^ des\,
=ac•no ^ =at•wo, 4. `ko& je•no –tyl•ko ]je ^ tyl; no ^ ko\
˘ mo•tyl, wszyst•ko – jed•no, 5. ˚nos }nieme S|.
nos, rom, raj – g[ra& wynios=y – wyg[rowany,
g[ruj'cy, g•rom•ko – g•=o>•no, do•no>•nie ]g ^ do\.
`no>: ^ `e – dla form rzeczownikowych
od przymiotnikowych& czynny, pi"kny, powinny&
czynno>:, pi"kno>:, powinno>:, sk=onno>:,
ros. legkomy>le ^ pol. =atwomy>lno>:.
ntr – >rodek& =ac. inter, sanskr. antar, ros. wnutrnyj,
pol. wn"trze, wszystkie ¯ gr. kenter ˘ =ac. center;
˚srt.
nu – wi ˘ onuca – owijak, skr"t.
nur – kr"ci:& sznur, nurt ¯ turn; knur ¯ gr. ouron ]mocz\,
2. gr'd& za•nurza: – po•gr'/a:.
`ny, `any – 1. do tworzenia przymiotnikowych form&
glina – gliniany, owies – owsiany, dzie< – dzienny, okno
– okienny, sukno – sukienny,
2. pe=en, odpowiednik ang. `ful& pi"k•ny – beauti•ful,
god•ny – pe=en godno>ci.
o – 1. kierunek& szeroko(>:, wysoko(>:, g="boko(>:,\
pion ]N – ziemia\, blisko, p=ytko, oko, ang. North ]P=n.\,
South ]P=d.\, germ. Ost ]Wsch.\, =ac. oriens. occidens ˘
Orient ]Bliski Wsch[d, Turcja, Arabia\, Occident
]Zach[d\; poj"ciowo pokr. ˚G, K, O,
2. tu ˘ o•raz ^ tu•dzie/; o, tu.
`o, `e – liczba pojedy<cza& jab=ko, dziecko,
osiedle ˘ osiedla, i inne, gdy
`i – liczba mnoga& pi=ka ˘ pi=ki, noga ˘ nogi.
474
o` – pozytyw& 1. pe=nia ˘ pe=n•o•letni, lat•o•ro>l
]o potomku, /e do(wz•ros=y, lat pe=en r[s=\, lat•o
]pe=nia roku\, ob="d ]w pe=ni b='dz'cy\, o>lep
]>lep•o  o•>lep\, og=upiony ]w pe=ni g=upi\,
okrutny ]w pe=ni cruel\,
2. negatyw, bez czego nie& o•mal – nie•mal,
o•s=awiony – nie•s=awny,
3. poprzez, poza& zbo/e ozime, ozim•y(ina ]poprzez
zim"\, owies, ]ovës – poprzez wiosn"\, analog. do
ang. over ]nad, ponad, powy/ej; na, po, w, przez,
poprzez, po drugiej stronie, za, poza, wi"cej, zbytnio,
z ok=adem, ponownie, jeszcze raz, znowu\, ¯ o ^ po,
`ver ^ `za ]i przeciw ˘ versus\,
4. za ^ do& o>cienny ]za >cian'\, za(po(o•tarcie,
 ZG+OSKI
za(o•win':, za(o•durzy: ]si"\, za(o•gar, za(o•s=ona,
za(o•kre>li:, za(o•p[{ni:, za(o•puch(ni"cie, za•=oga
– o•sada, za(o•siedli:, staropol. oci"ty – zaci"ty,
o•panowa: – za•w=adn':, o•kr"/ny – do•oko=a,
staropol. o•nie•mie: ]g=os straci:\ – za•nie•m[wi:,
o•mieszka: – za•niedba:, o•si'g]ni"cie\  za•si"g,
staropol. o•spany – za•spany, o•spa=y,
5. po`, np. wo=. 1289 poszczadisza – oszcz"dzili,
po•=uczy: – o•trzyma:, o(po(za•tarcie, Latopis 1116
o•dalati – po•do=a:, po•goda – o•pad, staropol.
o•strada: – po•strada:, staropol. po•pisa: – s(o•pisa:,
po•trawa – jeda  jad ]trutka\, tra ^ tru, Ø ]U\ ^ A,
o•trawa – jad, trutka, o•kaza=y – po•ka{ny,
6. u& o•dzie/ ]w•k=ad, UW\ – u•branie,
staropol. nie•o•baczny – nie•u•wa/ny,
7. prze`& staropol. nie•prze•p=acony – nie•o•ceniony,
prze•stroga – o•strze/enie,
staropol. prze•kowy – o•kowy,
8. przy`& przy•rzeczenie – o•bietnica,
staropol. o•piewa: – przy•>piewa:,
9. o` ^ na` ^ za` ˘ osad ^ nalot, osada ^ zasada,
za=oga, odwa ^ zaledwie, ros. orudie ^ narz"dzie,
o•>cienny – za >cian', o•kre>li: – za•kre>li:,
o•br[ci: – za•wr[ci:, za•o•patrzy:, o(za•tarcie,
na•rz"dzie – przy•rz'd – o•rudie, za•ko<czenie – ...,
o•pad – na•lot – na•pad, na•szyjnik – ros. o•szejnik,
z•nie•na•cka – o•ckn': si", na•sienie – o•sie<,
za•gata – o•cieplenie, o(za•czarowa:,
o•>cienny – za >cian', staropol. na•ty=y – o•ty=y,
staroros. na•silie ]gwa=t\ – staropol. o•slinik,
10. pod& pod•piastun – o•piekun, pod(za(o•grza:,
11. og[=(em& cena ˘ ocena,
12. ob`, dooko=a ˘ okr'/y:, okr"ci:, osadzi:,
ob[z ]o•baza, Ø ^ A\, otw[r, obok, obr•"cz('czka,
obok, okrycie, okucie, obr[ci: ]o•wr[ci:, BW\,
otoczy:, oko, okolica, okop ]¯ kopanie\, okr"g, okr"t,
onuca, opaska ]¯ paska\, owal, obieg ]¯ bieg\, op=atek
]okr'g=y p=atek\, i>: po o•macku ]maca: dooko=a\,
Przesz=o na form" dokonan'& bi: – obi:, poprzez
dwuznaczniki ]o•bi:  bi: dooko=a\.
Por[wnaj gar(n, pory ]roku\,
13. bez, nie& o•mal – bez ma=a, nie•mal,
o ma=o co, ledwie, o krzt",
staropol. o•krom – bez, z wyj'tkiem,
staropol. o•s=awa – nie•s=awa ˘ os=awiony,
14. z, ang. de`& z•wleka: – o•ci'ga:, ang. de•lay,
z•my=ka – o•my=ka, z numerami – o numerach,
15. s, se& staropol. s•koci: si" – o•koci: si",
s•kraj – o•brze/e, s(o•parzenie, s(o•pasiony,
s(o•pa>:, sadza – osad, o•kres – se•zon,
o•czekuj" – s•podziewam si", s•pada: – o•pad.
16. p=yw& o•ka – do•p=yw ]ka ^ do; o ^ p=yw\,
17. wo& led•wo – o•mal ]led ^ mal; wo ^ o\,
18. w, ws& o•raz – w•raz z, o•pak – ws•pak,
19. pro& pro•tekcja – o•chrona, o•s=ona, o•pieka,
o•bietnica – pro•miss,
20. ogrom, olbrzym; wielki, stary, gdy szcze`
szczo` – drobnostka, drobiazg; m=ody&
o•g[=szcze•g[=, B=a/ej – B=ago ]G?\,
21. d{wi"k& ucho, echo, g=os, mowa, =oskot, voice,
talk }tok|,
22. wy`& o(wy•g=ada, o(wy•cieka, o(wy•kup, o•znako-
wa: – wy•znaczy:, o¶rzec – wy•powiedzie:,
przeczy& o•zu: – wy•zu:,
23. le& o•dwa – le•dwo,
24. przeciwnie, w opozycji& podal ]daleko\ – o•podal,
ko>: ]krzywo\ – `oko>: ]prosto\ ˘ wys(szer•oko>:,
25. circ& circ•ular – o•k[lny, kolisty,
26. ros`& o•s'd – ros•s'dek.
o` – 1. przed czasownikami – forma czasu prze-
sz=ego, ubieg=ego, bie& goni si" – bie•ga,
2. sezon, pora& o•cieplenie, o•sie<, o•czekiwanie,
o•ckn': ]si"\,
3. wy& staropol. o•strzega: si" – wy•strzega: si",
`o ¯ ang. old ¯ germ. Angl[w ald – stary, senior&
Jan ˘ Jano, i wiele innych imion.
`o` – 1. dope=nienie& pe=no`, r[wno`, kr[tko`,
d=ugo`, g[rno`, dolno`, itp., siem ]7\ ˘ wosiem ]8\,
˚odliczanie; pokr. pe=nia ˘ rok ]lat\ % o ]pe=nia\ ˘ lato
]pe=nia roku\; latoro>l,
2. do& ogon ]p"d\ ˘ ]do gonienia, p"dzenia much\, i inne.
ob – 1. osoba, sam& obydwaj, obywatel ^ osoba, obcy,
ob•raz – spo•s[b ]raz(em ^ spo(=em; ob` ^ `s[b\,
podobny ¯ pod ^ nad, % obny ]samy\ ¯ ob ]sam\ ˘
os•obny, sam ]osobi>cie\, taki sam ]ang. the same\,
2. za& ob=adannyj ]zaw=adni"ty\, ob(za•rys,
ob(za•wr[ci:, ob•c"gi – za•ciski,
3. po`& staropol. po•ciasowa: – ob•ciosywa:,
staropol. po•mawia: – ob•mawia:,
4. pod, na& pod(na(ob•liczy:,
5. od`& staropol. od•my>le: – ob•my>le:,
6. prze& prze(ob•jawi:, ob•struction – prze•szkoda,
ob•solete – prze•starza=y, ob•r[t –prze•wr[t,
7. wy& ob•liczy: – wy•kaza:,
8. zupe=nie, kompletnie, totalnie& ob=uda,
obmaca:, obna/a:, obs=uga, obumiera:, obycie,
obecnie ]teraz\,
9. z& ob•dal – z daleka,
10. zw& zw•yczaj – ob•yczaj, BW,
11. so& ob•ficie – so•wicie, ob(so(ze•branie, ob(so•sied.
ob` – nadal& ob•staj" – nadal stoj" ]na swoim\.
obe`, ob`, o` – dooko=a, ca=kowicie, zupe=nie,
przez ]na wskro>\ ˘ prze`& obliczy:, obrachowa:,
objawienie, obj':, obst'pi:, otoczy:, i inne, ˚o`.
ob= – kr"g& ob=awa ^ okr'/enie, st'd =[w, Ø ^ A,
pokr. nagonce; ob=owi: ]si"\, ob="d ]b='dzenie\, ob=ok
]ob=y kszta=t, A. Br¥ckner – mylnie – od wleczenia\,
ob=y ]okr'g=y, por. =y\; ros. ob=ast; ob=uda ˚b=ud.
och – blisko, kr'g& kocha:, Boch•nia(otnica, bochen.
475
od` – 1. skr[t od odj':,
2. kierunek, w przeciwn' stron" ]pokr. wy`\,
od•wrotny – ad•vert, ad•verse,
3. za`, po`& zadawa: si" – podawa: si" ]oddawa:\,
proda: ]sprzeda:\ ^ odda:, za•siek – od•r"bno>:,
pod(od•da:,
4. za ]po\ i przeciw, te same i przeciwne znaczenia;
za ]te same\& budowa: – odbudowa:, ci': – odcina:,
czu: – odczu:, czyt]a:\ – odczyt, d{wi"k – odd{wi"k,
g=os – odg=os, kroi: – odkroi:, noga – odnoga,
nowe – odnowa, pisa: – odpis, u=amek – od=amek;
przeciw& da= mi – oddaj, barwi: – odbarwi:, przycho-
dzi: – odchodzi:, zaczepi: – odczepi:, kry: – odkry:,
parcie – odparcie, mr[z, mrozi:, zamrozi: – odmrozi:.
Olbrzymi zas[b s=[w w ten spos[b; podobnie do
ob` – bogaty zakres s=[w,
5. na& od(na(z•wiedza:,
staropol. namierzy: – odmierzy:,
6. u`, prze`& staropol. od•prosi: – u(prze•prosi:,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
7. re ^ od ^ po ^ wy ¯ =ac. repetere ]powt[rzenie\,
re•kreacja ]od•poczynek\, re•action ]od•czyn\ i wiele
innych «re`», ot•kupisza – wy•kupili,
re•garding – od•no>nie,
8. re`, prze`& prze•gl'da: – =ac. re•videre,
9. roz`& od(roz•wi'za:, od•ch[d – roz•ch[d;
staropol. od•prawi: si" – roz•prawi: si",
odwrotno>:& do ^ u ^ z,
10. bez`& od(bez•ludzie,
11. z`, s`& pust ^ wolny ˘ od•pust, s•pust – z•wolnienie,
od•wleka: – z•wleka:, od•poczywanie – s•poczynek,
s•t'd – od•t'd,
12. ob`& staropol. od•my>le: – ob•my>le:,
13. od` ^ o& od•waga – o•>mielenie,
14. od` – przeciwie<stwo&
od•wrotny ]przeciwny\ – ad•vert, ad•versus,
15. zako<czenie, odbycie czego&
odpokutowa:, od>piewa:, odm[wi:,
16. odpis – s=aw. spisok ]spisek\ ˘ od ^ ok ]ek\,
OE ˘ do ^ ko ]ku\, od(s•pocz':.
`odzie/ ˚dzie/& m=o•dzie/, o•dzie/, dzie/a.
oj – stary& oj•ciec ¯ ang. old, L ˘ J.
`ok – 1. poziom ]gdy ko` – pion\& skok, krok, potok,
ros. poto=ok ]powa=a, sufit\, 2. do patrzenia& oko, okno,
wzrok, widok, ˚od ]odpis ^ spisok\,
3. ob`, oko=o, dooko=a& ok•witny – ob•fity.
oka – dop=yw ¯ o % ka& rz. Oka ]dop=yw Wo=gi\,
Wis=oka ]dop=yw Wis=y\.
oko – mniej& oko ]mniej\ % lica ]wi"cej\ ˘ okolica ]mniej
wi"cej; strona\, oko=o.
`ol, `o=, `e= – 1. wielki, 2. wysoki, wzros=y&
kocio=, kozio=, mato=, warcho=, /ywio=, orze=;
wierzcho=(ek, rz. Psio=, mjsc. O=yka, Karol ]dos=. w pe=ni
wzros=y\ ¯ starogerm. wy/yn Karl ˘ =ac. Carolus ˘ ang.
Charles; por. on, o<, en, e<.
`o=ek – naj`, stopie< najwy/szy& ko=ek, pacho=ek,
mato=ek, cio=ek, kr"cio=ek, wierzcho=ek.
`on, `o< `onia, ona; kon, don, ˚wielko>:,
strona ]str`\, oko=o ]oko % =o\, oko % lica, Niekolica.
`onin ¯ on % in ˚wielko>:.
`ony, `owy – zaimki wskazuj'ce barw"&
czerwony, zielony, barwa – barwiony;
dzi> formy przymiotnikowe& br'zowy ¯ br'z.
`o<, `e< – samiec& ko<, jele<, le<, szersze<,
nazwiska& Oro<, Ze<; ¯ gr. ouron ]mocz, siki\,
st'd Toru<, toro< ]krakowski laj•konik\ ¯ toron ]konnica\
¯ or ˘ ra:.
`o< – wielki& Noco< – wielka noc, Oro< – wielki ko<,
oko< – wielkie oko, wa=ko<, d=o<.
op – przeciwnie, ¯ =ac. oppositus ¯ opponere&
cho=op, ch=op ]gor'cy, napalony\ ¯ cho=od ]ch=[d\ % op,
po•ch•op•nie ]gor'czkowo\ ¯ ch ]cho=od\ % op % nie,
p=ochy ˘ p=oszy: ]gorszy:\  cie•p=o, p=o•mie< ¯ gore,
jo=op ]t"pak\ ¯ j'= ]chwyci=, poj'=\ % op, snop ¯ sna
]rosn':\ ¯ rost ˘ wies•sna ]wiosna; wszystko ro>nie\,
opo•dal – nie daleko, o•parcie ]op % pacie\, opieka,
opak, kropla ¯ kro % op % la, ia ]woda\, strop, stop,
czop, po•kr•ywa – kr•op•iwa ]konop\,
k•rop•iwnica – k•opr•ywnica.
opie, ig – potent& opiekun ]kun – pleni\, kunigas.
or ]ko<\, ol, o=, e= – 1. wielki; w nazwach samc[w&
kaczor, indor, g'sior, basior, or ]ko<\, i inne,
2. or, ar, er – si=a, akcja& ko<, ang. worker i inne.
or ˚ur.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
`or, `er – tworz'cy rzeczowniki od czasownik[w&
orator, prokurator, profesor, rektor, inwentor, juror. Cza-
sowniki te – g=[wnie – powsta=y od rzeczownik[w.
ora – kierunek& Orient, po•kora, kora, ora: – wzd=u/,
przekora, zapora – w po•przek ]po ¯ po(we•dle\.
os, as, so, ho, ko, HS – wysoko& w=os, nos, oko,
m=okos, dryblas, las.
`os – b[g ¯ anglosas. os ]b[g\, os ˘ osz, as; przyrostek
w nazwach osobowych& Mi=osz ^ Bogumi= ]$\;
przedrostkiem w anglosas& Oswald ¯ anglosas. Osweald
¯ os ]b[g\ % weald ]si=a\.
osa – ci':& kosa ]k ^ do\, osa
`osz, `usz, `os, `us – ca=kowicie, w pe=ni;
¯ =ac. `ose, `ous ]­ pe=en\&
oszo>:& D=ugosz, Dziadosz, Mi=osz, Parkosz,
Pie<kosz, Stwosz, dobosz, jarosz, smakosz.
`oszyce ¯ osz ]ca=kowicie, w pe=ni\$&
Bartoszyce, Koszyce.
`o>: ] ˚`ota\ – 1. w pe=ni& na o>cie/, 2. wymiary,
jeden, jednostka; kszta=t& d=ugo>:, szeroko>:, wy-
soko>:, wy•so•ta – wy•so•ko>:, szi•ro•ta – sze•ro•ko>:,
g=u•po•ta – g=u•po>:, za(do>:, warto>:, nico>: ¯ nic,
3. ¯ ost& kostny  ko>:, post(ny  po>ci:,
most ]wysoki\  Zamo>:, mo>ci panowie ]wysocy\.
`o>: – jako>: ]w=a>ciwo>:, gatunek, rodzaj, warto>:,
stopie< wspania=o>ci, doskona=o>ci, pe=ni, stan\& wasza
wysoko>:, jejmo>:, szeroko>:, d=ugo>:, g="boko>:, itp.,
mi=o>:, m=odo>:, rado>:, s=abo>:, waleczno>:,
zale/no>:, z=o>:, ros. pako>:, /idko>:, o>: i ko>:.
`ot – d{wi"k, odg=os ¯ `at ^ od`& Nogat ^ odnoga;
charkot, chichot, gulgot, grzechot, furgot, jazgot, kle-
kot, =opot, rechot, szczebiot, >wiergot, trzepot, tupot,
warkot;
˘ czasownikowe formy `ota:& =opota:, mamrota:,
`ot – wielki, wysoki, d=ugi, gdy `et – zdrobnienie&
grzm(=osk(=om(gruch(kaszal•ot; >redniow. holend.
wimpel ]>wider\ ˘ franc. gibelet, ang. gimlet.
`ota – przypad=o>:, wada& biedota, brzydota,
g=uchota, g=upota, >lepota, t"pota;
nie nale/'& s=ota ¯ s % =ota ]woda, mokrz\,
piechota ¯ pieszo ¯ pies.
`ow ^ `ew ¯ eu` ^ `ak ]«pochodz'cy od» ˘ syn\,
ow, ob – dos=. p=[d; w nazwiskach patronimicznych.
` ow – ko& Szczerbat•ow(ko.
`owa: – dla czasownik[w powsta=ych od rze-
czownik[w& pytel ˘ pytlowa:, taniec ˘ ta<cowa:,
pompa ˘ pompowa:, budynek ˘ budowa:, itp.
476
`owiec ^ 1. jeden, 2. `lion ¯ skr. franc. liaison ]='cz-
no>:\ ¯ =ac. ligatio ¯ ligare ]zobowi'zanie, wi'za:, przy-
wi'zywa:\, pocztylion ^ pocztowiec, ='czno>ciowiec,
zawodowiec, fachowiec, kieszonkowiec, sportowiec;
poduszkowiec, pokrowiec, prochowiec, lodowiec,
piaskowiec, makowiec, kasztanowiec; rodzaje statk[w
]od ich cumowania\& masztowiec, frachtowiec, liniowiec,
lotniskowiec, parowiec ]parostatek\; pojazdy lataj'ce&
szybowiec, odrzutowiec, ˚wiec.
ang. `in t=umaczone na `owiec&
palatin – pa=acowiec, assassin – zamachowiec.
`ownia, ˚a, nr 430, ˚ik ]`ownik\.
`ownictwo – dziedzina zwi'zana z rdzeniem&
s=ownictwo, k=usownictwo, i wiele innych, por. `ctwo.
`ownik – 1. jeden, ¯ nic, 2. zaw[d zwi'zany z,
osoba zaprawiona w sztuce&
bojownik, czynownik, wartownik,
 ZG+OSKI
3. k'townik, ceownik ]C\, teownik ]T\, dwuteownik,
4. pod, za& mian•ownik – pod•stawa – za•sada,
por. `nik, `ik.
`owy, `ony – zaimki wskazuj'ce& br'zowy,
granatowy, fioletowy, zielony, czerwony; dzi> formy
przymiotnikowe; owy  [w ]ten, ta, to\, ony  on.
[w ^ te& w[w•czas – wte•dy ]czas ^ dy\.
`[wka ¯ [w % ka ]do\ – 1. urobek z& dni[wka,
2. z=o/ona z& cal[wka ]z cali\,
3. wykonana ]z, ze\& z=ot[wka, stal[wka,
sur[wka, palc[wka ]palcami\,
4. wykonana do, dla& kant[wka ]do kantu\,
str[/[wka ]dla str[/a\.
p – 1. drobnica& p•y= ¯ i=, p•szczo=a, p•=ot•ka, p•tak,
2. wielo& p•=ot ]wielo•=at\, p•szczo=a, p•tak,
3. pro& u•p•ust ]od•pro•wadzenie\.
477
pa – ]cywilizacji Babilonu ˘ og[lnoeurop.\ cz=ek&
pan(i, ma=pa, parobek ]pa % robi:\, papa ]pieszczotl.
ojciec\, ang. pal ]towarzysz\, staropers.-gr.-=ac. satrapa
]szatrapawan – broni'cy, os=aniaj'cy, zabezpieczaj'cy
l'd; rz'dca prowincji\, pacho=ek, parobek.
pa – 1. zdrobn.& wz(pa•g[rek, ma=•pa, min•': ]pass\,
patyk ¯ pa % tyka, palik, ¯ pal % ik; palec ¯ paleta ]$\,
2. syn]ek\, m=ody, ch=opiec, `is ˘ Pasynok, pasierb
]pa % sierb ¯ siabr\, pa{, patronim w nazwiskach&
Kurz"pa, Prystupa, Szurpa, i inne; Pa=yga ]Paliwoda\ ¯
pa=y ]pali\ % ga ]woda\, lub syn +ygasa ¯ pa ]syn\ % +ygas,
Paku=a, Pakulski, Mikulski ¯ ku % =a ]do % wodzi:\,
Paderewski ]ziemi Drewlan syn\ ¯ pa ]syn\ % derewa
]Drewlanie\ % ski ]ziemia\,
pacho=ek ]do roboty ch=opa syn\ ¯ pa % cho= ¯ cho=op
% ek ]do roboty\, pa•tyk – ros. is•tyk,
3. odro>l& pa % so ]wsp[=\ % /yt ˘ paso/yt,
4. pa ^ na ^ po, OA& paj'k ]pauk\ s=owotw.
pokr. poj': ]pochwyci:\ ˘ nauka, ruka ]r"ka\,
5. /& sma•li: – sma•ga: ]li: ^ ga:\ ˘ pa•li: – /•ga:,
6. g[ra lub d[=;
g[ra& za•s•pa, wy•s•pa, ku•pa, o•pa•d, pa•=a,
d[=& pa•d[=, sto•pa, =a•pa,
7. po='czenie& paw"z.
pad, pat – 1. ziemia, 2. lot, 3. pion& pada:, padalec,
pad[=, =opata ]˚=op\, szpadel ¯ niem. spatel, na•pad –
na•lot, polecia= jeden na drugiego – pad=, prostopad=y,
nazwiska& Padkowski i Patkowski ]kow ^ las\. ˚leg.
paj – krom& paj•da – krom•ka ]da ^ ka ˘ do ^ ko\.
pap, papu – kap, g=owa& papu¶cie – kap•cie,
gr. pappas ]ojciec, g=owa domu\ ˘ papas ]ojciec, biskup –
dogl'daj'cy\ ˘ papie/ ]g=owa Ko>cio=a Rzym.-Kat.\.
para` – za`& para•sol – za•s=ona
parcie – o(pod(u(za•parcie& sup•port – pod•parcie,
na•parstek.
pel, pe=, po=, p=o – woda, ogie<& kropelka, sopel,
Íwi"tope=k ]Swiatopo=k\, E=k, pe=no ]do pe=na\, jez. Go-
p=o, p=o: i p=otka; ciep=o, p=omie<, p=on':, p=oni: si".
p"d ˚gon& gonitwa ¯ goni: ]p"dzi:\ ¯ gon ]p"d\ ˘ wygon
]wyp"d dla zwierz't, wsp[lne pastwisko\, ogon
]op"dzacz\, goni: ]p"dzi:\ alkohol, samogon,
za(wy(po•p"d – za(wy(po•go<
p"d ^ ci'g ^ dziej ^ czyn ^ mat ˘ metryka
]ksi"gi dzie=, dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, dzieje ]czyny\,
auto•mat(yczny – samo•czyn(ny ]auto ^ samo ^ pod ˘
auto•graf ^ pod•pis i inne pod`& kancelerz – podkance-
lerz, komorzy – podkomorzy\.
p"d – koniec& prze•p"dzi: ]np. /ycie\ – poza p"d ]koniec\.
pi – mocz, ciecz& pi:, piwo, pismo ]czarna ciecz\,
ros. pisa: ]siusia:\, pisuar, i inne, w tym wylgaryzmy.
pie, pio – 1. g[ra, 2. wysoko& pie<, pie><, stopie<,
piana, piorun.
piek – pali:& piek=o ]i pochodne& piekli: si", piekielny\,
wypiek, przypieka:, spiekota, piekarnia, piec(zara,
piecz•e<(one, piecza, pieczo=owicie, bezpiecznie,
opiekun(ka.
pier – 1. prz[d, 2. trze:& pierdoli:, pier[g, piersi,
pierdzie:, ˚pierw; Napierski, na ^ za ^ po ^ u.
pierw – pocz'tek, po`, na`, za`& pierwszy, pierwia-
stek, pierworodny, pierwotny, pierwowz[r, i inne.
p=o – 1. wydawa:, 2. wzniesienie, 3. stra, 4. pa ]$\, /ar&
P=oskie ]Zamojskie\, po=onina, p=ochy, p=odny, p=otny,
p=ot, p=onny, ciep=o, ]jez.\ Gop=o; pa•=a – p=o•nie, go•re,
p=owy, pio=un ]gorzki, pal'cy\, p=och(y – strach(y.
p=on – pal]i:\& za•p=on, p=onie ]pali si"\, s•p=on•ka,
MN& p=omie<; ka•p=on ]nie•p=odny\ ¯ p=[d, D–N.
p=yw – lijan& w•p=yw – w•lijanie.
po, za, raz, te, tem, ty, tym – czas& poza, zaraz,
teraz, potem, zatem, tymczasem, po raz drugi, pi'ty raz,
pi'te, pi'tym, pozazapo& zna: ˘ pozna: ˘ zapozna:,
wiedzie: ˘ powiedzie: ˘ zapowiedzie:, trzeba ˘ potrzeba
˘ zapotrzebowanie, mnij ˘ pomnij ˘ zapomnij, moc ˘
pomoc ˘ zapomoga, biec ˘ pobiec ˘ zapobiec;
po& za sob' ^ po sobie, po nas – za nami.
478
po, za, raz, te, tem, ty, tym – czas; kro:& poza, zaraz,
teraz, potem, zatem, tymczasem, po raz drugi, pi'ty raz,
pi'te, pi'tym, pozazapo& zna: ˘ pozna: ˘ zapozna:,
wiedzie: ˘ powiedzie: ˘ zapowiedzie:, trzeba ˘ potrzeba
˘ zapotrzebowanie, mnij ˘ pomnij ˘ zapomnij, moc ˘
pomoc ˘ zapomoga, biec ˘ pobiec ˘ zapobiec;
po& za sob' ^ po sobie, po nas – za nami.
1. cz"stotliwo>:& po raz drugi ˘ podw[jnie i in. po`,
2. przez chwil" i polece<& potrzymaj, postaw,
3. ci'g czynno>ci& do form czasownikowych&
pomruk, podmuch, powiew, poca=unek ˚ek,
4. do tworzenia czasu przesz=ego dokonanego
]ang. Past Perfect\, gdy od chwili dokonania
up=yn"=o ju/ sporo czasu, pewna jego ilo>:;
wykona:& zosta: ˘ pozosta:, pobudowa:, po-
chwali:, poci'gn':, podarowa:, pogada:, pobiec,
poczu:, pop=yn':, polepszy:, ponowi:, porozumie:
si", po>lubi:,
5. ponaglenie, pop"dzenie, zr[b to w tej chwili,
ra{no, natychmiast wykonaj samemu&
>piech ˘ po>piech, podaj, postaw, potrzymaj, itp.,
u/ywane do polece<, po•wszechny – uni•wersalny,
po ^ u ^ uni ^ sam;
razem, wsp[lnie ]con ¯ com ¯ common\&
con•firmation – po•twierdzenie.
po` – przed`, prze`, przy`, pro`, za`, od`, re`
na`, pozytyw, pozycja ˘ po•za, po•nad, pod&
1. pozytyw lub negatyw, poop, po ^ pozytyw,
op ^ opozycja; po` zgodny z, r[wnoleg=y do ¯ podle,
pod=ug ¯ po % dlina ]d=ugo>:\ ˘ dlinnyj
dlina, dlinnyj; powietrze – ]zgodne\ z wiatrem,
rz. Wo=ga ˘ Powo=/e, za•kup]ek\ – ros. po•kupka;
po  op ¯ =ac. positivus  oppositus ˘ >redniow.
franc. i ang. positif, positive – opposite; tak lub nie,
bez. W przedrostkach po` ¯ pro` ]za`\, pokrewne
do` ]dope=nieniu\& po(pro(za(do•mys=,
k•rop•iwnica – k•opr•ywnica.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
po•kr•ywa – kr•op•iwa ]konop\,
staroros. poskon-poskon ]konop\, woto=a& tkan;
iz= l;na i poskoni, verxnaq ode'da,
pos ¯ positivus ]z przodu, w formie przedrostka\, op
¯ oppositus ]z ty=u, w formie przyrostka\,
2. za ˘ pogl'dy – zapatrywania ]gl'd – patrzy:,
po – za\, po(za•niecha:, po(za•wr[ci:, po(za•czyna:,
po(za•mys=em, po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\,
zamroczy: – pomrahat;, po(za•r"ba, po(za•gubi:,
po(za•trzask po(za•topi:, za(podawa: si" ]oddawa:\,
po(za•bra:, po(za•gubi:, po(za•znaczy:, po(za•mys=,
po(za•r"czy:, po(za•tem, po>cig – za kim>, >ciganie
kogo>, pogo<, po(za(przy•wo=a:, `j':, nie r[wne& od-
wo=a:, odj':, Zalesie ^ Polesie, za(pows•trzyma:,
po•/ywienie – za•/ycie, po•=o/na – za•l"ga:,
po•r[d – za•r[d, za•rodek, za•j'c, za•j': – po•chwyci:,
poidosza po – po>cig za, po nich – za nimi,
po grechom naszim – za nasze grzechy, po 2 kupy – za
2 kupy, po kniazi – za kniaziem, po(za•cz':,
po(za(o•tarcie, po(za•razi:, za•>niad – po•ronienie
zar[wno – po r[wno, za(po•duma ]my>l\,
za(wy(po•miata:, za(wy(po(u•my>l, za(u(po•mrze:,
za(po•przysi'c, za•patrywanie – po•gl'd,
za(wy(na(nad(po•rzuci:, za(po•ranny, za(po•rost,
za(po•sia:, za(po•si=ek, za(po(u•s=uga,
po(za(u•j"cie, po(za(u•chwyci:, po(za(u•chowa:,
]dzie<\ po•chmurny – za•chmurzony,
po•lega: na czym>(kim> – za•le/e:,
po•chlebny – za chlebem, za•cny – po•czciwy,
staroros. za¶zor – ros. po•zor ]wstyd, ha<ba\,
staropol. po•kopa: – za•kopa:, za•zew – po•zew,
staropol. za•razi: – po•razi:, za•lec – po•lec,
staropol. za•witanie – po•zdrowienie, po•witanie,
staropol. za•iste – ros. po•istynie,
3. roz` ^ za` ^ po` ¯ poczatok ^ na` ¯ nacza=o&
s=aw. nacza=o – pocz'tek; po(za•rzuci:,
po(za•niecha:, po(za•przesta:, po(za•mys=, itp.,
mnij ˘ pomnij ˘ za•pomnij; czyn ˘ zacz':, pocz': ˘
rozpocz':; zna: ˘ pozna: ˘ zapozna:;
wiedzie: ˘ powiedzie: ˘ zapowiedzie:;
trzeba ˘ potrzeba ˘ zapotrzebowanie;
wiatr ˘ powietrze ˘ zapowietrzenie; m[c ˘ pom[c ˘
zapomoga, Polesie ^ Zalesie; jez. Bajka= – Zabajkale,
po(za•tem, po(za•bra:, zaszkodzi: – poszkodowany,
pomieszczen – zamieszczony, po•mieszczeny –
za•mieszczone, po•wielenie(lecenie – roz•kaz,
za(po•wietrzny, za(po•wierzy:, za(po•wo=anie,
za(po•r[d, po•budka – roz•budzenie, po•czciwy –
za•cny, po•roditisja – roz•rodzili si" ]woz•roditisja\,
po(roz•dra/ni:, staropol. nawtorki – powt[rnie,
4. po` ^ do` ^ ko& Do•maga•=a – po•moc•nik
]za ^ do•po•m[/(moga, za(do•nie>:, zape=ni: ^ do
pe=na, po(do•pe=ni:, po•ci'g – ko•lej,
staropol. nie•po•>cigniony – nie•do•>cigniony,
5. wzd=u/, r[wnolegle, zgodnie z, po`& pod=ug,
wed=ug, poziom ]r[wnolegle do ziemi\, pobo/ny
]zgodny z Bogiem\, Polesie ]wzd=u/ las[w\, Podole
]wzd=u/ nizin\, poziom(ka(ica, stopa ]st'pa: ^ kro-
czy:\ ˘ post"p,
6. po ¯ pa ^ na, OA& poszed= ^ ros. paszo=,
wz(pa•g[rekwz(po•nosi:, pauk ˘ paj'k s=owotw.
pokr. poj': ]pochwyci:\ ˘ nauka, ruka ]r"ka\.
ros. po>ledztwopol. nast"pstwo, po(na•bo/ny,
por[d – narodzenie, na•czinaja – po•czynaj'c,
po(na(do•tychmiast, po(za(w•tem – na•gle,
}odp=aci: si"| na(po•dobnym, po(na•bo/ny,
staropol. po•godny ¯ po ]na, w\ % god ]pora, rok\,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
7. u` ˘ uj': – poj':, pojasy ]pasy\, u(po•/yteczny,
uprzedzi: – poprzedzi:, s=aw. udloleszi – podo=asz
˘ pol. nieudolny, pozosta: – utrzyma: si", ju/ ]s=aw.
u/e\ – potakni"cie, ang. already, =ac. sic, u(po•bocze,
u(po•nosi:, u(po•patrze:, u(po•s=ucha:, u(po•st"p,
u(po•nie>:, u(po•bra:, u(po•mina: ]u(po•mnij\, u(po
•radzi:, u(po•my>le:, u(po•stanowi:, u(po•rodzi:,
u(po•ratowa:, u(po•kaza:, u(po•sadzi:, u(po•sta:,
u(po•trzyma:, u(po•waga, po % zbawi: ˘ pozbawi:
]u(od•j':\, u(po•zyska:, u(po•/yczy:, u(po•/yteczny,
po•spolity – u•rodzony, v•sliszal – po•s=ysza=, po•to-
pili – u•topili po(u•ciecha, po•cieszenie – u•ciecha,
po(u•stanowi:, po•jman – u•j"ty, po•j"li – u•j"li,
po•wodzenie – u•>piech, po•terucha – u•tracone,
v•sliszal – po•s=ysza=, u•=ucziti – po•=uczit,
po•=o/enie – u•miejscowienie, po(u•lubienica,
z•now•u – po•now•nie ]po ^ u, z ^ nie\,
po(u•bocze – na bok, z boku, u(po(za•radzi:,
po•godzi: – z(u•godzi:, po•prowadi= – u•prowadzi=,
po•rekosta – u•m[wili si", przy•rzekli sobie,
za(po•r[d – u•rodzony, po(u•bocze,
po•waja: – ros. u•dwaiwat, u(po•/yteczny,
staropol. o•stronny – po(u•stronny,
staropol. po•kl"kn': – u•kl"kn':,
staropol. po•lubowa: – u•podoba:,
staropol. po•=api: – u•chwyci:, z•=apa:, ob•=api:,
staropol. u•skromi: – po•skromi:,
8. prze& po(prze•kona:, po(prze•=yka:,
po(prze•sun':, po(prze•wiesi:,
prze(wy(z(po•wali:, po•danie – prze•kaz,
po(prze•da/, po(prze•dawa:, po(prze•bi:,
9. przy ˘ poziomka, po(za(przy•wo=a:, `j':,
nie r[wne& odwo=a:, odj':, przy•krywka – po•krywa,
po•gotowie – przy•gotowane, po•rzekad=o – przy•
s=owie, po•rekosta – u•m[wili si", przy•rzekli sobie,
po•rodnyj – przy•rodni, po•czyta: – przy•pisa:,
staropol. przy•>pie: – po•>pieszy:, po(przy•r[wna:,
staropol. po•boczny – przy•boczny,
po(przy•r[wna: – ros. srawnit ]s ^ po(przy\,
10. a/ do, poza, pod ˘ po brzegi, poni/ej,
11. pro` ]za`\& po(za•mys=em – ros. promyslom,
pomi"dzy – s=aw. prome', pro•mie/u – po•mi"dzy,
pro•jectile – po•cisk ]to e•ject – wy•rzuci:\,
12. z ˘ pobuntowa:, posun':, z•=og – po•=[g,
po•rozumia= – z•rozumia=, po(z•brata: ]si"\,
po(u•bocze – z boku, na bok, po•bli/e – z bliska,
po•godzi: – z(u•godzi:, z•wierzy: si" – po•wierzy:,
z•wierzchni – po•wierzchowny, z•m[c – po•do=a:,
staropol. po•gani: – z•gani:, z•dzieli: – po•dzieli:,
staropol. po•=api: – z•=apa:, po(u•chwyci:,
13. we`, w, u, dle, dla ˘ podle, pod=ug – wedle,
wed=ug; po•etomu – dla•tego, po kr[tce – wkratce,
po•spo=u – we•sp[= ˘ pospolit•a(e(y, posp[lstwo,
pobli/e – w pobli/u, z bliska, po(w•gl'd,
po ciemku – w ciemno>ci, po(za(w•tem – nagle,
po•dziw – ad•mirari ¯ ad ]w\ % mirari ]cud, dziwo\,
14. re` ^ od` ^ po` ¯ =ac. repetere ]powt[rzenie\,
nadobne ^ podobne, re•conciliation – po•jednanie,
po(od•blask, po•chodzenie – od osoby,
po•ciotek – od ciotki,
15. o& po•=uczy: – o•trzyma:, za(po(o•tarcie,
wo=. po]ad≠wa-poszczadisza – oszcz"dzili,
po•trawa – jeda  jad ]trutka\, tra ^ tru, Ø ]U\ ^ A,
o•trawa – jad, trutka, po•ka{ny – o•kaza=y,
po•goda – o•pad – na•pad – na•lot ]po ^ o ^ na\,
s=aw. strada: ˘ staropol. o•strada: – po•strada:,
po•bocze – o•bok, staropol. po•pisa: – o(s•pisa:,
 ZG+OSKI
o•kaza=y – po•ka{ny,
16. na& na ko>ci[= ]do ko>cio=a\, na•czasza – po•cz"li,
po•rad – na•rada, po(na(s•chyli:, po(na•wr[t,
staropol. po•ramiennik – na•ramiennik,
17. do$ po•/yczy: – od•da:, u•/yczy:, u•dzieli: – da: rad"
w dope=niaczu& dostawi: przys=owiowej «kropki nad
i», w bierniku& postawi: przys=owiow' «kropk" nad i»,
na•tychmiast – po(do•tychmiast ]na ^ po ^ do\,
18. ws& po•kaza= – ws•kaza= ]drog"\, po po=owie –
r[wno, wsp[lnie, do spo=u ˘ po=owica ]ma=/onka\,
19. wy& po(wy•s=ali, wy•godnie – po•hodle,
wy•gl'd – po•z[r, wy•doli: – po•do=a:,
staropol. po•skok – wy•skok,
20. woz& pomie>ci: si" – wo=. 1289 vozmestitsœ.
21. cze& po•przez – cze•rez,
22. a& przy•tu=•a – przy•cisk•a ]tul, tu= ^ cisk ^ strza= ^
miot ^ let ^ lot ^ rzut ^ wierg\ ˘ po•cisk – strza=•a,
po•liczek – a•front ]lico ^ front ˘ ulica ^ u frontu\,
23. s, >& po(s•trawa, po•s=uch – >•wiadek, ros. s•tyczka
– po•tyczka, s•rawnienie – po•r[wannie, s•krycie –
po•tajemnie, s(po•kry:, po(s•kara:, po(s•karmi:, po(
s•k=ada:, s•kin': – po•kiwa:, s(po•k=on, s(po•chwy-
ci:, s(po•chlebia:, po•/on – s•palony, s(po•strzec,
s•fera – po•wierzchnia,
24. ob`, obo`& staropol. po•ciasowa: – ob•ciosywa:,
staropol. po•=api: – u•chwyci:, z•=apa:, ob•=api:,
staropol. po•mawia: – ob•mawia:, ws(obo•p[lnie.
25. pro`& po•kr[j – pro•fil.
479
pod` – 1. }arch. pol.| sam, samo` ]gr. auto`\&
pod•pis – auto•graf ]pod ^ auto ^ sam, pis ^ graf\,
Podlasie – ziemia pokryta lasem ]sam las, same
lasy\;
u/ywany do polece<& podaj, podnie>, podsu<, pod-
staw, podbiegnij, podskocz, podmyj, podbij, podrzu:,
itp. – wszystkie wykonaj samemu;
po•wszechny ^ uni•wersalny ˘ po ^ u ^ uni ^ sam.
Polacy zapomnieli co «pod» oznacza, utworzyli wi"c
wielce z=o/on' definicj" «pod`», o o>miu funkcjach,
czyli jeden termin ]«samemu»\ podzielony na osiem
zastosowa<; definicji tu nie przytocz" w ca=o>ci ze
wzgl"du na jej d=ugo>:, i niecelno>: przy tym& pod`
1. przedrostek, kt[ry modyfikuje znaczenie podsta-
wowego tematu czasownikowego o nast"puj'ce
wa/niejsze odcienie& a\ kierunek dzia=ania poni/ej
czego..., b\ ruch z do=u do g[ry..., c\ zbli/enie si"
do czego..., d\ powodowanie czego, zwi"kszenie
intensywno>ci..., e\ cz">ciowe osi'gni"cie celu,
skutku, czynno>ci..., f\ czynno>: ukryt', skrywan'...,
2. cz">: sk=adowa przymiotnik[w, przys=[wk[w i
rzeczownik[w...,
3. przedrostek poprzedzaj'cy tematy s=owot[wrcze
rzeczownikowe i uwydatniaj'cy ni/szy stopie<
w hierarchii w stosunku do os[b oznaczonych
rzeczownikiem podstawowym, np. podporucznik,
podprokurator.
2. za& za(pod•miana, za(pod•miejski, za(pod•kornik,
BW bojwoj ˘ podb[jzawojowa:, pod•stawa –
za•sada – mian•ownik, pod(za(o•grza:, pod(za•j':,
pod(za•pali: – pod(wz•nieci:, pod•stregeta: – ros.
za•skre/eta: ]za•zgrzyta:\,
3. na& pod•gawariti – na•mawia:,
4. przy ^ do ^ pod ^ nad ^ blisko ^ troch",
cz">:, cz">ciowo, niepe=nie, ˘
przy(pod•gotowa:(nie>:, pod•pa>: ^ do•pa>:,
pod•barwi:, pod•biec, pod•biegunowy ]blisko\,
pod(nad•ci'gn':, pode(nade•s=a:,
niepe=ne, cz">:& pod•ci>nienie, pod•gatunek,
nadwyr"/ony, nadw'tlony; podpity, pod=amany,
staropol. pod•pom[c – do•pom[c,
5. od& pod(od•da: si",
6. ob& pod(ob•liczy:,
7. do& pod(do•='czy:,
8. skr[cone do ˚po` ^ u`& u(pod(po•nie>:,
9. prze` ˘ s=aw. predali ]podda:, przekaza:\,
pod•wr[ci: – prze•wr[ci:, pode(prze•r/n':,
pode(prze•sz=y, ˚prze,
10. przed& sub•ject – pod(przed•miot,
11. poni/ej ]pod sto=em, w przeciwie<stwie do
na – powy/ej; NP ˘ pion\,
12. woz, ws& woz•dwi/enie – pod•niesienie,
woz•duch – pod•much, ws•parcie – pod•parcie,
13. skrycie, chy=kiem, ukradkiem; w duchu;
z do=u ku g[rze, od spodu&
pod•kochiwa: si", pode•j>: ]kogo\, pod•patrzy:,
pod•s=ucha:, pod•>miewywa: si",
14. wy& pod(wy•dzier/awi:,
15. w& pod•czas – w czasie, w•ten•czas, w•[w•czas,
16. ma=o, cz">:& pod•lotek – ma=o•latek(letni,
oddzia= – pod•oddzia=.
17. ownik, za& mian•ownik – pod•stawa – za•sada.
poza` – po ]a/ do\ % za ]i dalej\,
pozytyw ]dwa pozytywy& po % za\.
480
pozytywy – twierdzenia&
1. tak ¯ s=aw. da TD,
2. no; Gniezno – gniazdo, =ajno – =ajdak ]do, dak\,
3. na ]we{, przyzwolenie\,
4. po ]potakni"cie, potwierdzenie\,
5. pro ]prowadzi:\ ˘ prze` ˘ przeprowadzi:,
6. za ^ pro ]przewodzi:, za(prowadzi:, za(wodzi:
¯ w[dz ¯ woda, =ada; s=aw. promys= ]pro`\ –
pol. po(za•mys=\,
7. do ]tak/e do tworzenia czasu dokonanego\ ¯ da
Gniezno ¯ s=aw. gnezdo ]gniazdo, no – do\,
8. to, tu(taj ¯ tak, OA,
9. ju/ ¯ u/e,
10. `/e, np. zr[b/e – zr[b tak, podaj/e – podaj no,
11. ka/de dwa negatywy daj' pozytyw, np. pytanie&
nie& a nie m[wi=em$ ]tak, m[wi=em\.
pra`, prze`, przed` – 1. wielce, odpow. ang. great&
pra•stary(dziad(historyczny prze•m'dry(s'dny(wieleb-
ny(pi"kny(cudny(starza=y, 2. `is uprzedni, lub nast"pny
w czasie ]przed, prze; za\; dziad – pradziad, wnuk –
prawnuk, pradawny ¯ pra % daw % ny, za•praw•de 
za•is•te, ˚ist, tym, tem, te, da, /e – formy odnosz'ce si"
do up=ywu czasu, 3. za ^ pro` ^ po` ^ przed` OA,
˚prawo ]rz'd\ ¯ prowadzi:; prawo ^ zakon ^ order
]wo ^ der ^ woda ^ water ^ hydor\,
pra•wnuk – za•wnuk,
4. jad& jad•=o – pra•ga, =o ^ ga ]woda\.
praw – 1. rz'd& przy•prawi: – przy•rz'dzi:, sprawi: –
urz'dzi:, prawo – rz'd(ny, sprawowa: w=adz",
sprawowa: si" ]prowadzi: si", zachowywa:\,
2. byt& przy(za•prawa – przy•bytek, nabo/e<stwo
odprawione – odbyte,
3. i>:, chodzi:& od•prawi: ]kogo w podr[/\ – ode•j>:,
od•prowadzenie – od•chody, za•prowadzi: – za•wie>:,
4. opowiada: ¯ woda& prawi: kazanie, roz•prawia:
– roz•wodzi: si".
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
pre` – za`, u`& pre•le>: ]za•k=amanie\,
pre•s=a= – u•sta=, pre•muczi – za•m"czy=.
pro` ^ 1. za` ^ od` ^ po`& promys=om ^ zamys=em,
proda: ]sprzeda:\ ^ odda:, pro•mie/u – po•mi"dzy,
pro•fesja – za•w[d; pro` ˘ przo`& przo•dek(downik,
2. gr. pro ]przed\ – do tworzenia czasu przesz=ego,
wy`& pro•wokacja – wy•zwanie,
pro•stupok – wy•st"pek,
3. u& u•p•ust ]od•pro•wadzenie\,
4. o& pro•tekcja – o•chrona, o•s=ona, o•pieka,
5. prze& pro•winnost – prze•winienie,
pro•budit sja – prze•budzi: si".
prza – t"ch, pach& za•prza=y(t"ch=y, prza>ny chleb.
prz'/, prz"/ – rzemie<& uprz'/, wy(za•prz"ga: ]konie\,
sprz'/ka, s(roz•prz"ga: ]s(roz•pina:\, sprz"g=o.
481
prze` ¯ gr. pro; do tworzenia form czasownikowych
]jak po`, nad`\, lub okre>lenia wielko>ci&
1. podo=a:, wykona: ^ za`, pozytyw,
czas dokonany&
przenie>:, przejecha:, prze=o/y:, przebaczy:, itp.,
2. przez ^ na wskro>, poprzez, z miejsca
na miejsce, ponad, nadto,
wi"cej ni/ ]odpowiednik ang. over, o r[wnie
wielorakim znaczeniu\, sp[jnik, a dok=adniej
– przyimek, ='cz'cy najcz">ciej czasownik z
rzeczownikiem, np. skoczy: przez r[w;
przelew ¯ prze ¯ przez % lew ¯ la:,
przerzeczony – wy/ej rzeczony,
st'd poja>nianie «prze» wymaga szczeg[lnej
wnikliwo>ci&
prze•my>le:(kona:(zi"bi:(marzn':(studzi:(bi:(
(=om(kr[j(nie>:(stawi:(=o/y:(skoczy:, itp.
analog. do ang. over ]nad, ponad, powy/ej; na, po,
w, przez, poprzez, po drugiej stronie, za, poza,
wi"cej, zbytnio, z ok=adem, ponownie, jeszcze raz,
znowu\,
3. a/ nadto, nadmiar, zbyt, wy/ej&
przepe=nienie, przepi"kny, przewielebny,
przedobrzy:, prze•rzeczony ^ wy/ej rzeczony,
ros. presto= ]o=tarz\, nadwy/ka – przewy/szenie,
4. olbrzymi, poza wszystko& przepa>: ]pa>:\,
przedobrzy:, przeogromny, itp.,
5. prze ^ pro ^ za ^ roz ^ u ^ pod ^ po ^ obok&
prze•w[d – roz•prawa – pro•ces, pro•fesja – za•w[d,
za(roz•budowa, prze(u(za•chowa:, za•p=odni: –
roz•p=odowy, za(pod•pali: – roz(pod•nieci:,
prze(za•powiada:, pre•le>: ]za•k=amanie\,
za•trzyma: – a•pre•hand, za•rodek – po•r[d,
po•=o/na – za•l"ga:, po•wity – u•rodzony,
przy•sz=y – u•bieg=y, przy•bytek – za•bytek,
przejrzenie – wo=. 1289 prozrenπe, po(prze•bi:,
prze•wr[ci: – staropol. pod•wr[ci:, prze(u•sta<,
prze(za•zi"bienie, prze(za•sy=a:,
prze•=om – za•=amanie, prze(za•mo/ny,
czasy& prze` ^ za ]sob'\ ˘ prze(za•sz=y, z ty=u,
przy` ^ przed ]sob'\ ˘ przysz=y, z przodu,
prze•kora – za•pora, prze•k'si: – za•k'ska,
staropol. od•prosi: – u(prze•prosi:,
6. po`& po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\,
przewa/nie – powa/nie, po•danie – prze•kaz,
ang. over ¯ o ^ po, `ver ^ `za,
po(prze•da/, po(prze•dawa:, pode(prze•r/n':,
pode(prze•sz=y, prze•kaz – po•danie,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
7. pod`& s=aw. predati – podda:, przekaza:,
8. na`& ukr. nahudnij ]przecudowny\,
na•sile – prze•moc ]gwa=t\,prze•/y: – na•syci: si",
do syta; prze ^ na ^ do,
pri•spa ]prze•spa\ – na•syp,
9. u`& u•robek – prze•r[b, u•prze•jmie – u•jmuj'co,
bez przestanku – nieustannie, bez ^ nie, prze ^ u,
pre•sta – u•sta=, staropol. od•prosi: – u(prze•prosi:,
u(prze•patrzy:(rwa:(jecha:(sta<(/ywa:,
prze•sz=y – u•bieg=y,
10. bez& prze•spieczen – bez•pieczny,
11. z& z(prze•rzedn':, prze(wy(z(po•wali:,
z(prze•inaczy:,
12. poza& prze•p"dzi: – poza p"d ]koniec\,
poza tym – przeto,
13. ob`& prze(ob•jawi:, ob•r[t – prze•wr[t,
14. o`& staropol. nie•prze•p=acony – nie•o•ceniony,
staropol. o•bleka: – przy•odzia:,
staropol. prze•kowy – o•kowy,
prze•stroga – o•strze/enie, prze(o•puszcza:,
15. przed`& prze•powiednia,
16. po`& po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\,
przewa/nie – powa/nie, po•danie – prze•kaz,
ang. over ¯ o ^ po, `ver ^ `za,
po(prze•da/, po(prze•dawa:, pode(prze•r/n':,
pode(prze•sz=y,
17. od`, re`& prze•gl'da: – =ac. re•videre,
18. prze` przeciwie<stwo&
od•wrotny ]przeciwny\ – ad•vert, ad•verse,
19. prze` przeciwie<stwem wy`&
prze•granawy•grana, ale
wy•kroczenie – prze•st"pstwo,
staropol. wy•trwa: – prze•trwa:,
20. prze, pr ^ szczyt, kulminacja, che=m&
Wiepr, Dniepr, prze="cz, prze•/y: ^ prze•syt, Przewa-
le ]wa= – ziemia; wysoczyzna\, Przeworsk, Przemy>l,
rz. Przemsza, i inne,
21. pro` – za i przeciw, w poprzek ^ sw&
zawada – przeszkoda, kora ]wzd=u/\ – przekora,
prze•kora – sw•ara ]k=[tnia, sp[r\, sworze<,
przemys=owy – ros. pro` promywlennyj,
przemys=em – promyslom, przesz=y – prow-
lyj, sprzeda/ – ros. proda'a,
pro•longata ]prze•d=u/enie\,
pro•kliatyj – prze•kl"ty, pro•winnost – prze•winienie,
pro•budit sja – prze•budzi: si",
22. pra`& =ac. praelatus ˘ pol. pra=at ^ prze=o/ony,
prastary ]wielce stary\ ^ przestarza=y,
23. cha& cha•=aj – prze•=aj.
przed` – prz[d, ¯ gr. pro`, za ˘ sprzed
]s % za ˘ zza, spoza\, sprzeda: – prodat’,
1. z przodu, na przedzie; przedni,
2. ubieg=y ]w czasie\; przedtem.
ros. 1. vperëd, vperedi, 2. ran;we,
3. wy& przed(wy•=o/y:,
4. za& za•nim – przed•tem,
5. pod, nad& przed(pod•miot – sub•ject, nad(przed ranem.
przez – bez& staropol. przez•den – bez dna,
przez•droga – bez•dro/e, przez•m'dek – bez j'der,
tak i przez(bez•rozumny, przez(bez•prawie,
Przez•dzi"k ]niemowa, bez•d{wi"czny\,
Przez•dziecki ]bez•dzietny\.
przo` gr. pro ]przed\; do tworzenia czasu przesz=ego;
przodek.
 ZG+OSKI
482
przy` – 1. pro, za& przyjaciel,
2. za`& przy(za•prawa, przy•bytek  za•bytek
pri•zywati – za•wezwa:, za(przy•jazd, za(przy•kaz,
za(u(przy•mocowa:, za(przy•s'dzi:,
czasy& prze` ^ za ]sob'\ ˘ prze(za•sz=y, z ty=u,
przy` ^ przed ]sob'\ ˘ przysz=y, z przodu,
przy•jemny – za•chwycaj'cy, za•ch"ta – przy•n"ta,
przy(za(do•prawi:, przy•j': – za•=o/y: ]przy ^ za\,
3. na& na•chodnik – przy•bysz, pri•spa – na•syp,
przy•roda – na•tura, przy•rz'd – na•rz"dzie,
na(przy•darzy: si", na•le/y•cie – przy•k=ad•nie,
4. po& przy•spieszy: – po•spieszy:, przy(po•r[wna:,
po•krywa – przy•krywka, przy•czyna ^ po•w[d,
przy•pisa: – po•czyta:,
5. obok, w pobli/u, u& za(przy(u•mocowa:,
6. przy ^ do ^ pod ^ troch" ]^ za ^ wy\ ˘
przy(pod•gotowa:(nie>:, przy•s=oni:(kry:(pali:(
(gasi:(dusi:(t=umi:, przymrozek, przy(do•zwoli:,
przy•gotowa:(rz'dzi:(prawi:, za•prawi: –
wy•gotowa:, 1816 rok, przy•k=ad – pri•mier – do•miar,
przy•mus – wy•muszenie, przy•g=upi, przy(do•da:,
dopuszcza: my>l – przywodzi: na my>l,
przy•zwo•ity – do•zwo•lony, przy(do•stoi]nie\,
przy(do•st"pny, przy(do•puszczenie – za•=o/enie,
przy(do•ch[d(cisn':(budowa:(kopa:(jecha:(la:(
(lecie:(nie>:(biec(da:(prawi:(grza:(gna:(p"dzi:,
7. wi"cej& przyb[r, przybytek, przyrost;
przy(na(•bawi:, przy` ^ do` ]przy(do•ch[d,
przy(do•da:\;
przeczy roz ^ od`, u` ]rozch[d, od(u•j':\;
przy` ]^ do, np. przynie>: ^ donie>:\,
gdy wy` ]^ od, z, np. wynie>: ^ odnie>:\;
przy` przeczy tak/e wy`; ale przystoi ^ wypada,
bo stoi zaprzeczeniem padania,
8. nad`& pritjag= – nadci'gn'=,
przy•sz=y –nad•chodz'cy,
9. dokona:& przyjecha:, przykry:, przyj':, przylot,
przykr"ci:, przyklei:, przyby:, itp., liczne z=o/enia,
10. =ac. ad` – przy`, prze`& ad•age ]przy•s=owie\,
ad•apt ]przy(do•stosowa:\, ad•d ]przy•da:\, ad•dict
]na=[g, przy•mus\, ad•dress ]prze•m[wienie,
przy•mawianie\, ad•duce ]przy•tacza:\, ad•equate
]przy•k=adny\, ad•here ]przy•lega:\, ad•jacent
]przy•leg=y\, ad•jective ]przy•miotnik\, ad•judge
]przy(za•s'dzi:\, ad•mit ]przy•j':\, i inne,
11. z& z•datny – przy•datny,
12. o`& przy•rzeczenie – o•bietnica,
13. wy`& staropol. wy•gotowa: – przy•gotowa:,
wy•pomnie: – przy•pomnie:.
Nie w zgodzie& przy•sz=y  u•bieg=y ¯ bieg ]tok\ ˘
w g[rnym biegu(toku, przy•wara  za•zaleta,
przy•ch[d ]przy•by=o\  roz•ch[d, od•ch[d ]u•by=o\
przy•bytek  u•bytek, przy•sz=o>:  prze•sz=o>:,
przy•rostek  przed•rostek;
przy  u, za, prze(d, roz, od, do, na, o ]ca=kowicie\,
za•pomnie: – przy(na(u•pomnie:.
Przeczy tak/e wy`, ˚pkt nr 6.
psz – s=[d& chleb pszenny ]s=odki\, pszczo=a.
pu – cka ¯ tkn':& w•nie•zapu – z•nie•nacka ]za ^ na\.
pu` – 1. samo`& pu•=ap•ka – samo•=[w•ka,
2. po`, za`, przy`, tu/-tu/, obok, wzd=u/&
Pu=aski ]spod lasu\, Pu=awy ]wzd=u/ s(p=awu\.
puch – pod ]$\& bia=o•puch – pod•bia=.
pu= – nazwy miejsc. zwi'zane z flisactwem,
le/'ce przy szlakach wodnych&
Pu=tusk, Pu=way. Tak/e `ck& Kock ]n(Wieprzem, u
uj>cia Ty>miennicy\, Serock ]n(Narwi', u po='czenia z
Bugiem\, Otwock, P=ock ]n(Wis='\, Po=ock ]n(Dwin'\.
pust – 1. pr[/n`, 2. rzut, 3. niech, wolno&
4. lud, cz=ek, posta:, 5. woda;
za•pusty ]za•rzucenie\, s•pust ]z•wolnienie\, u•pu>ci:
]wy•pr[/ni:\, pustynia i puszcza.
pustynia i puszcza – odludzie; kapusta ¯ kap % pusta
]warzywo wielko>ci ludzkiej g=owy; kap – g=owa\,
pusta g=owa..., pusty ]o naturze ludzkiej\, pu>ci:, da:
upust, puszczaj, dopust, spust, pustoszy: ]wyludnia:\,
pustelnia; woda& pustynia – bezwodzie,
roz•pu>ci:(cie<czy:(wodni:, roz•puszczalnik(
(cie<czalnik, cienkusz, dopuszcza: my>l –
przywodzi: na my>l ¯ woda, ˘ do(przy•puszczenie.
pyt – gad& za•gad•ka – za•pyta• nie, gad – pyton.
483
r, re, er, rze – rzeka, p=yn':&
rzeki& Bobr, B[br, Chopior, Dniepr, Nugr, Osiotr,
Oster, Íwider; miasto Rzesz[w.
ra – patronim& Bondyra, Czehyra, Dziwura, Kostyra,
Kuczera, Magiera, Mitura, Stachyra, Zapora.
rad – siedlisko, siedziba, siod=o& rad % dom
]zwierzchnik\ ˘ Radom, Radomy>l; ros. riad ]rz'd&
1. domy w grodzie ustawione w szereg, ulic", 2. w=adza.
raj – g[ra, rom, ram& do raju – do g[ry,
Rajgr[d, Rajmocze, Goraj, Poraj, k•raj•ka – k•rom•ka.
ram, rom – g[ra, raj& kromka ^ krajka, skraj, ukraj,
Rombinus ^ Rambinus.
rawa, rowa, row, rew – las& Dubrawa ]las d"bowy\,
pol. D'browa, Rawa Maz., Rawa Ruska, Narew ]na las
^ do lasu\, drewno, brewiono.
raz ]pol.-ros. raz\ – 1. czas, ang. time, i cz"stotliwo>:,
ros. hastost;, raz ^ krok ˘ `krotno>:, `kro:,
2. odliczanie, operacje matematyczne.
St'd w j. polskim zamieszanie&
1. jeden, dwa, trzy..., czy 2. raz, dwa, trzy...
Jeden ]ros. odin, ang. one, =ac. uno\ jest systemem
odliczania, a raz, dwa, trzy – cz"stotliwo>ci'.
Cz"stotliwo>: ]raz, dwa\ wtargn"=a do systemu
odliczania ]jeden dwa\, i wykorzeni: si" nie da,
bo j"zyk ma sk=onno>ci do u/ywania kr[tszych
form, st'd raz, dwa, trzy jest bardziej popularne
od jeden, dwa, trzy. Raz, dwa, trzy wymawia si"
szybko i ma to s=u/y: cz"stotliwo>ci ]szybko>ci,
bo szybko\; jednorazowy, dwa razy ]dwa uderze-
nia, st'd uraz\. Do grupy odliczania za> ]operacji
matemat.\, przy odejmowaniu – r[/nica ]raznica,
Ø ^ A, ros. raznica\; przy mno/eniu – dwa razy
trzy; przy dzieleniu – iloraz ]ilekro:\.
Raz jest przedrostkiem w j. pol. i ros. oznacza-
j'cym& 1. wykonanie, 2. podzia= lub separacj"
– bardzo bogata ga='{ s=ownictwa w ten spos[b
powsta=a& liczy: – rozliczy:, dzieli: – rozdzieli:,
itp., czyli w dalszym ci'gu operacje matemat.
Raz jest tak/e czasem, st'd jeden raz ]zdarzy=o
si" jednego czasu\, pewnego razu ]pewnego
czasu, ang. once upon a time\, naraz ]nagle,
niespodziewanie\.
Obie formy s' poprawne, by=y niegdy> i powinny
by: u/yte w odmiennych okoliczno>ciach. Wymie-
szano je jednak, i dzi> >wiat nauki ]w szko=ach\
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
stara si" usun': raz z odliczania& raz dwa trzy,
jako niew=a>ciw'. S=usznie, lecz szkoda /e bez
obja>nienia. Prowadzi to do nieporozumienia, /e
jest to pr[ba ca=kowitego usuni"cia razu z j"zyka
i j"zyk si" przed tym broni, bo raz ]czas\ jest zbyt
mocno zakorzeniony i ma przy tym historyczne
powi'zania z ang. czasem ]one time\, a czas ˘
cz"stotliwo>: ]ros. hastost;\. Nic dziwnego, /e
napomkni"cia nauczycieli s' ignorowane. Nie jest
to zamach na raz, lecz pr[ba jego separacji od
jedynki – tak powinno by: powiedziane z powy/-
szym obja>nieniem.
raz, za, po, te, tem, ty, tym – czas& poza, zaraz,
teraz, potem, zatem, tymczasem, po raz drugi, pi'ty raz,
pi'te, pi'tym, pozazapo ˘ zapowiedzie: i inne zapo`;
z ]symbol czasu\ ¯ niem. zeit }cait| ]czas\;
1. czas& pewnego razu, ka/dorazowo, ˚dy, de,
2. do podania cz"stotliwo>ci& ilo•raz(czyn i inne,
3. nie ˘ ninie ]teraz\, gdzie& ni ^ te, nie ^ raz,
4. kr[tko& za(w•raz ^ wkr[tce,
5. m[w:, powiada:& wyraz, wyrazi: si", rozmawia:,
rozum, OA,
6. bi:, ciska:, razi:& po•razi: – po•bi:;
s=o•wo – wy•raz – od•cisk – od•bicie ob•raz, u•raz(i:,
po•razi:, za•razi:, w•raz ]raz•em\, te•raz, za•raz;
r[zga; ros. raz•liczne, raz•nica,
im•presja – w•ra/enie,
7. spo& ob•raz – spo•s[b, raz(em – spo(=em,
ob ^ s[b ˘ ob•ywatel – o•sob•a,
8. kwas& tu•dzie/ – o•raz ]razowy ^ kwa>ny\,
dzie/a, za•kwasek ]za•czyn\, ilo•raz, ilo•czyn.
raz`, roz` – spo& ob•raz – spo•s[b, roz(spo•gl'da:,
spo•=em – raz•em, sp[•r – raz•pria.
re` – od`, z`& re•kreacja ]od•poczynek\,
re•action ]od•czyn\, re•negat ]od•st"pca, zdrajca\,
i wiele innych re`.
rej – p=yn(': ]˚rze, r\ ¯ s=aw. reœti ]rejati\&
reka ˘ pol. rzeka, rzeczny, rzec ]powiedzie:\,
rzeczony ]zwany\, wodzirej, mierzeja, nazwiska& Rej,
Rejtan, miasto& Rzesz[w, rejon mo/e by: =atwo wypro-
wadzony z =ac. regio, G ˘ J, jednak w Íredniowieczu
w=adz" rozci'gano do zasi"gu w[d, w zlewniach rzek
/y=y plemiona – termin rejon mo/e r[wnie dobrze by:
czysto s=awia<skim, b'd{ po='czeniem obu& s=aw.-=ac.
rew – g[ra& krew. Narew ]na r[wninie\, ˚nios.
rew, ryw – rwa:.
rige, ryga – $& Swerige, Sweden, Szwecja ¯ wed, wet
% en, Riga ]Ryga\, Rügen; ¯ staronord. rigga ]zaopatrzy:
w takielunek – sprz"t morski& maszty, wi'zania\.
¢rin – rwa:& staroros. wy•rinut•sja – wy•rwa: si".
ro – ]niepoka{na\ miara, wymiar, wielko>:& proch,
groch, drob•ny(iazg ˘ dr[b, kropla, ang. drop, crop,
mikro` i makro`, wz(przy(za•rost, roz•miar.
rob – ziemia ]$\; bor – las& g•rob•la ]g•leb•la\, RL.
roch, rosz – troszk", szczypta, ma=o&
troch", proch, groch;
ale nie krochmal ¯ kroch % mal ]mal•arski(owa:\.
rom, ram, raj – 1. g[ra, 2. =os& kromka ^ krajka,
Rombinus ^ Rambinus, gromko – g=o>no, dono>nie.
rost – 1. wznosi:& przy(wz•rost, pod(wy•rostek,
ro>ci: pretensje, odzie/ na wyrost rosn'cej osobie,
krosta, zarost,
2. rdze<, pie< ]drzewa, s=owa\; od(na(za•rost, przed(
(przy•rostek ^ przed(za•rdzeniem s=owa, przy` ^ za`.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
484
roz` – do form czasownikowych, trwania w czasie,
wykonania czynno>ci ]jak& na`, po`, prze`, przy`\&
1. za` ^ po` ¯ poczatok ^ na` ¯ nacza=o&
rozpali:, rozruszy:, roznie>:, za•pusty – roz•pusta,
za•mieszki – roz•ruchy,
staropol. namys=em – rozmy>lnie,
2. od ]=ac. re`\, ro ¯ re, OE& zliczy: ]doda:\ ˘
rozliczy: ]odj':\, zbi: ]do kupy\ ˘ rozbi:, zbudowa:
˘ rozbudowa: ]powi"kszy: poprzez zaj"cie wi"kszej
przestrzeni, obszaru\, zdzieli: ]przy=o/y:\ ˘ rozdzieli:
]podzieli:\, roz(od•wi'za:(chody,
staropol. od•prawi: si" – roz•prawi: si",
3. do& razum, roz•um – do•mys=,
4. my>l, stan, rozum ]synonimem; roz % um\,
na•my>la: si" – za•stanawi: si", roz•wa/a:,
5. razem, spo` OA& rozum, rozwaga, rozpatrzy:,
rozliczy:, rozs'dek, rozpusta, rozkaz, rozmowa,
rozmys=, rozpacz, rozprawa, rozrywka, roz>mieszy:, i
wiele innych; raz•em – spo•=em, roz(spo•gl'da:,
6. wnika:, wgl'da:& roz•patrze:(strz'sa:(liczy:,
7. dzieli:, drobi:& rozd{wi"k, roz=am, rozdro/e,
rozdawa:, rozbi:, rozwali:, rozdrabnia:, i inne,
8. wyk=ada: na powierzchni, ang. spread ]rozpo-
>ciera:, rozk=ada:, rozwija:, rozprzestrzenia:; roz=o-
/enie, rozpi"to>:, rozst"p\& roznie>:, rozrzuci:,
9. m[w:, powiada:& roz•mawia:(um, wy•raz]i: si"\,
10. prze(d& roz(prze•mowa(kaz(la:, roz(prze•w[d,
roz(prze•patrzy:(bi:, Zawada, Rozwad[w,
11. rozma` – r[/no`& rozma•ity – r[/no•rodny,
˚lity, ity, wity,
12. wsz – roz, rozpo& wsz(rozpo•cz':,
wsze•laki – roz•maity, r[/no•rodny,
13. szybko, ostro ¯ raz ]cios\& roz•prawi: si",
roznie>: ]wroga\, roz•b[j(nik,
14. ˚prze,
15. wy& wy•uzdany – roz•wi'z=y, wy(roz•mowa,
wy(roz•miar ^ para•metr,
16. u& staropol. u•wa/y: – roz•wa/y:.
Nie idzie w parze z przych[drozch[d ]roz ^ od\,
przy(u(z(za•wi'za:rozwi'za:, roz•wagaod•waga;
«roz» ]ro % z\ jest zaprzeczeniem «z».
r[w – jed& r[wno•cze>nie – jedno•cze>nie.
ru – szybko, s=aw. U ˘ pol. Å, ´& ruczaj, r'czy,
s=aw. ruka ˘ pol. r"ka; por. u=a, =y.
ruch – tarcie& ok¶ruch – o•tarcie, wyrusza: – dotrze: do
celu, ruszta, ruchawka ]starcia\, tar=o, wulg. rucha:.
rud – 1. ziemia, 2. twardy& gruda, grudzie< ]zimny\,
Rudka ]SW od Zamo>cia, blisko Kamiennej G[ry\, Ruda
Íl'ska, Rudzi<ski ^ Twardowski, Grudzi'dz ]twierdza\,
brud ]wala: – brudzi:; wa= ^ ziemia\, trud ]zn[j\.
rug – blisko& d•rug ]bli{ni\, ruga:, u•r'g•a: ]u•bli/•a:\,
krug ]ko=o\ ˘ kr'g(=y, okr"g ]okolica, pobli/e\.
`rut, `ru: – 1. trasa& rzeki& Dru: vel Drut, Pru: v. Prut,
2. gi"tki& ¢krut ˘ krutit ]kr"ci:\, drut, pr"t, okr"t, i inne.
ryn, ry<, rzy< – granica ]$\& rynek ^ market
]mark ^ granica\, rynna, Kobry<, Dobrzy<.
ryw – rew ]g[ra\ ˚rew, nios, so& po•k•rywa, k¶rew.
rz'dzi: ^ prawi:& przy•rz'dzi: – przy•prawi:.
rze – p=yn': ¯ s=aw. rejati ˚rej ]p=yn':, wyp=ywa:\;
reja, rzeka, rzecz'c, rzec, rz. Nurzec, Rzesz[w, rzedn':,
rzewny, brzeg, mierzeja; rzeka(potok s=[w, p=ynna
mowa, odpow. ang. fluent ¯ fluid ]p=yn\ ¯ =ac fluidus.
`rzec, `rze` – skr. rzeka KC& Nurzec ¯ nur ]gr'd\,
 ZG+OSKI
Rzesz[w, Szczebrzeszyn.
485
s – 1. wysoko, kry:& sta:, skoczy:, st'pa:, spada:;
odpowiednik h, ho, gr. celt. HS, ˚so,
2. razem, ¯ so ^ co, =ac. com`, con`, ˚sy, syn&
spo=em, skupienie ˚sk, sojusz, sosied ]s'siad\,
3. za`& s•p=onka ^ za•p=on, za(s•pi':, za(s•przeda:,
za(s•ko<czony, za(s•pyta:, za•prza=y – s•t"chni"ty,
za(s•pyta:, s•po•strzec – za•u•wa/y: ]po ^ u\,
ang. s•wing – za(wy•mach, wymachiwa:,
4. zu`& s•chwa= – zu•chwa=y,
ka{ni•a(: ]kara(:\ ˘ s•kaz•aniec,
5. na& ros. na•k=on ]pochylnia\ – s•k=on,
s•prz"g=o – na•ci'g,
6. po, o& ros. s•tyczka – po•tyczka, s(o•parzenie,
staropol. spustosza: – ros. opustoszat, s(po(za•pis,
s(po•chlebia:, s(po•k=on(chylenie, s(po•t=uc, s•kr"t –
po•wr[t, s(po•chwyci:, s(po•pr[bowa:, s(po•kara:,
s(po•karmi:, s(po•k=ada:, s•kin': – po•kiwa:,
s•po=em – po spo=u, s(po•pisa: si", s(po•tw[r,
s(po•kry:, s(po•strzec, s•kraj – o•brze/e,
s•fera – po•wierzchnia, po•/on – s•palony,
7. u, przy& s(u•karanie, s•p=aw – przy p=awie,
staropol. nie•s•k=adny – staropol. nie•u•k=adny,
po(przy•r[wna: – ros. s•rawnit, s(u•kry:,
staropol. u•pragniony – s•pragniony, s(w•pa>:,
staropol. u•trapiony – s•trapiony, s•ton': – u•ton':,
8. wy ^ do ^ uzu& s(wy•powied{, do(uzu(wy(s•pe=ni:,
9. wy ^ od& spisaxom – od(wy•pisa=em, s(wy•po-
wied{, s(od•t'd, s(od•poczynek, s(od(wy•pu>ci:,
10. od& s(od•k'd – s(od•t'd, s•pisok – od•pis,
s•p=aw – od•p=yw, ros. s•nowa – od nowa ]ang.
anew\, s diectwa ]od dzieci<stwa\, swierchu ]od g[ry\,
snizu ]z(od do=u\, so wremeni ]od czasu, ang. since\,
s•podnie(podek – od spodu, s(od•pocz':, ˚nr 650.
11. z& ang. spruce ]sosna, >wierk\ ¯ Spruce ¯ Pruce.
12. o& staropol. s•koci: si" – o•koci: si",
s•podziewam si" – o•czekuj", s•pada: – o•pad.
S przeczy G& s•=uch, s•=uchy – g•=uchy.
sac, cas – czas& miesac, miesi'c, czas, `'c.
sad – 1. o(si'>:, o(pa>:, stawi:, skoczy:, kroczy:&
sad, =ac. sedimentum, got. satian, germ. setzen,
anglosas. settan, >redniow. ang. setten, ang. set&
za(po(prze(wy•sadzi:, sadza(wka, obsada, osad(a,
sadyba, posadzka, sadzonka, rozsada, zasada
]regu=a\, nasadzi: si" – nasi'>:, nastawi:; przesada
– przekroczenie, wyolbrzymienie; przesadzi: r[w lub
inn' przeszkod" – przeskoczy:, susem,
2. k=am, k=ad, =o/& za•k=amanie(=o/enie(sada,
koncepcji& za•=o/enie ]za•sada\ – do•w[d ]k•was\;
przy•k=ad – przy•=o/enie,
3. zbi[r ]˚stan\& sad, po•siadanie(sadzka.
sam – jeden ˘ samo` – jedno`, mono`&
gr. mon•asterion ¯ monazein ]/y: samemu\ ¯ monos
]sam, sam jeden, jedynie, pojedy<czo\, ang. alone, sole,
single – klasztor w Ko>ciele Prawos=awnym, Cerkwi, sa-
motnia, samoodosobnienie si" mnich[w od otaczaj'cego
>wiata, rzekomo, w imi" religijnych idei,
odyniec ]samiec\, sam ]osobi>cie\.
samo`, sam ` – 1. jedno` ¯ sam& sam jeden,
samo•dzier/ec – jedyno•w=adca, mon•archa,
taki sam – jednakowy, sam jeden; ¯ ang. same ¯ staro-
nord. samr, sami ¯ gr. homos, HS, homoios,
2. przy`& samo•wity – przy•rodzony ˘ nie•samo•wity
– nad•przy•rodzony ]nie ^ nad\,
3. naj`& samoje g=awnoje – najg=[wniejsze,
w samo po=udnie ]najwi"ksze\, w sam raz ]dok=adnie
na miar"; najlepszy rozmiar ¯ ros. razmier\.
se= – strza=& o•se=•ka – o•strza=•ka; po•se= ¯ s=a:.
`sen, `nes – senior, `min – junior& Witenes i inne.
sert, serc, serd, sred, ˚srt – >rodek&
Syrt }sert| w Libii, P=n. Afryce, insert, serce.
ses – po=o/enie, na=[g, ¯ =ac. sedere ]siedzie:\&
rz. Sesuwis, obsesja ]nasadzenie si"\ ¯ =ac. obsessus
¯ obsidere ¯ ob % sedere.
`sie(js, `ej – ziarno ]siejba, sia:, nasienie\.
`sior, `or – samiec& g'•sior, ba•sior, indor, kaczor.
`sk, `ski, `ska – 1. ˚ziemia, z ziemi tej ˘ do
przymiotnikowych form& Ryga – ryski, Norweg(ia –
norweski. Por. `cki. =askocze ^ =echce ˘ sk ^ ch ^ czew
^ ziemia ˘ tusk ]Pu=tusk\ ^ Tuchaczew(ski,
2. razem ¯ =ac. con, com&
com ]razem\ % centre ]concentation\ – skup•ienie,
lecz commerce ]kupiectwo\ ¯ com % merx, mercis.
ska – materia=& ska=a, deska, laska.
ski ^ S % KI; S ¯ =ac.-starofranc.->redniow. ang. ziemia;
KI ¯ szumer. ziemia.
486
`sko – 1. wielkie& bicz ˘ biczysko, pies ˘ psisko,
="czysko, 2. stare, staroziem, ziemia ¯ sk % o&
Brzesko, Busko, zamczysko ¯ zamek, konisko, psisko,
klepisko, wyrobisko, =o/ysko, dro/yska ]stara droga\,
dworzy•sko(szcze, jeziorzysko ]zanikaj'ce, stare jezio-
ro\, r/ysko, =azisko, mie>cisko, m=ynisko, wierzysko,
rzeczy•sko – rzeczy•ca ]`sko ^ `ca\;
s=aw.-ros.-wo=. gumno ]klepisko\ ¯ no ]sko\ ¯ iran.
zemin ]ziemia\, ˚ziemia.
wg Lindego 1807& 3. miejsce, siedlisko, stanowisko
czego& pogorzelisko ]miejsce gdzie gorza=o\, pobo-
jowisko, boisko, obozowisko, bagnisko, bagniszcze,
uroczysko, uroczyszcze, 4. dzier/ak, trzonek jakiego
narz"dzia& biczysko, toporzysko, siekierzysko, w"dzi-
sko, 5. }niecelnie| ohyda, pogarda& zamczysko }stary
zamek, jego ruiny|, suknisko, wilczysko }stary wilk|.
skow, kow – g=os ¯ =ac. vox czyt. wspak&
skowronek, skowyt, kowal.
s=o – 1. jasny lub ciemny& s=o<ce, s=onina, mas=o,
s=oma ¯ so=oma ¯ so % =oma ]=ami'ca si"\,
2. s=odki lub s=ony ]jasny, jak cukier i s[l\,
3. prost•y(e& krzes=o, prz"s=o, wios=o, koromys=o,
rzemios=o, s=oma ¯ so=oma ¯ so ]wysoko\ % =oma
¯ =ama: ]si"\.
4. d=ugie, wysokie& prz"s=o, wios=o, s=o<ce, s=oma.
smo – czarne& smo=a, smoluch, pismo ]czarna ciecz\,
smok ]$\; wsp[lne z ang. smoke ]dym\, smoulder ]tli: si",
tl'cy si" ogie<\, smog ]mg=a zmieszana z dymem\.
sno, sna, sne, son, sen, syn ]$\ – za(po•rosn':&
wiosna, sosna, wy(pod•rostek, snop ¯ sno % op ¯ =ac.
oppositus; rz. Prosna ]pro – za\, Sna, Krosna, Krasne
]kro, kra – woda\, i inne nazwy.
so – 1. ob& so•wicie – ob•ficie,
2. cze& so•czewica – ros. cze•czewica.
so, os, as, ho, ko – 1. wysoko, hoso,
gr.-celt. HS& sosna, sopel, sok, posoka, proso
]pro ^ za\, s=oma ¯ so=oma ¯ so % =oma,
son ]sen\  nos ]g[ra\ ˘ spa: i spada:, ˚spa,
rzeki& Solina, So=a, ˚S, nies i nios, rew ]g[ra\.
2. tak, analogia do ang. so ˘ tak sobie, osoba.
3. s=aw. so` – razem& sob[r, sostaw ]zestaw SZ,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
OE\, sosied ]s'siad\,
4. ob& ob•ficie – so•wicie, ob(so(ze•branie, ob(so•sied.
spa, pa – 1. ziemia, 2. wzniesienie, wysoczyzna;
sta, st – g[ra, wielko>:&
wyspa, zaspa, spadek, pada:, wodospad, pag[rek, spa-
cer, spa: ]sonsennos ^ g[ra\, Perespa, Peresopni-
ca; patyk, ospa, szczapa; starosta, wzrost, forest.
spo – 1. we, raz, roz& spo(we•jrzenie, spo(roz•gl'da:,
spos•[b – ob•raz, roz(spo•gl'da:, spo•=em – raz•em,
sp[•r – raz•pria, spo•wied{ – wy•powied{, wy•znanie,
za(spo•/y:, ˚w ]w•z[r, u•zor – spo•jrze:(gl'da:\,
staropol. spo•wyszy: – wy•wy/szy:,
2. na, przy& spo(na(do•gl'da: – spo•ziera:,
staropol. na•dziewa: si" – spo•dziewa: si",
staropol. spo•sobi: – przy•gotowa:, ros. pri•gotowit,
staropol. spotka: – natkn': si".
srt – >rodek& serce ¯ niem. hertz, HS, Serock, Syrt
}sert|, ang. Surt }syrt|; ˚sert, ntr.
487
st, >: ˘ sz, ch – 1. pion, 2. stopie<, 3. rosn':&
Lestko ^ Leszek, li>:, listownie ˘ liszka, st'pa: ]i>:\,
>ciana ]pion\, ang. forest ]las\, wz(przy(na(za(od•rost,
haszcze, `st ]stopie< najwy/szy, naj`\, ˚sta: nr 500,
4. st ^ ch – stopie<& stupa: ]st'pa:\ ^ chodzi:,
stud]nia\ ^ ch=od]nia\, por. sk ^ ch,
5. st – stary ¢wiel& sto•pie< ^ wielo•pion, wzrost,
6. ch=[d& studnia, wstyd, ang. frost,
7. miara& d=ugo>:, szeroko>:, wysoko>:, g="boko>:,
do>:, dostateczny ]mierny\, pod dostatkiem ]w miar"\,
8. wola, ˚>:& rado>:, mi=o>:, s=abo>:, pod=o>:, z=o>:,
9. cia=o& ko>:kostny, gar>:, go>:, pi">:, ki>:, je>:,
i>:, bole>:, stopa, wzrost, zarost, usta, strawa, post, fast,
stomach ]/o='dek\, stomatolog(ia, fist, step, i inne,
10. prz[d ˘ ty=, zad, tecz& stopa ¯ st % opa ¯ opak,
st'pa:, i>: ]kroczy: ¯ krok\, stop ]bezruch\, wstecz,
wstyd, pier>; ang. first, foremost, best, bust, stop, past.
stan – 1. my>l, waga& na•my>la: si" – za•stanawi: si",
roz•wa/a:, 2. rz'd, prawo& staroros. sverstan-
swierstan – przy•prawiony(rz'dzony, ros. rewit;-
reszit – po•stanowi:, niem. reich – pa<stwo ¯ pan,
sub•standard – pod•rz"dny,
3. zbi[r& drzewo•stan, stano(zbioro•wisko.
staj – ton& mono•tonny – jedno•stajny ˘
grono•staj – wielo•ton.
star(o – wiel(o& starogr[d ]Wielu<\, Star•gard(ogard,
starodawny ]wielce dawny\, i inne, przed` i przyrostek
w wielu nazwach geogr., i przydomek w=adc[w,
˚tro ]tro – kro – wiel(o – star\, ˚str.
staw – 1. =og, k=a>:, 2. mian& za•stawa – za•=oga,
su•staw – z•=o/enie, u•stawicznie – stale.
ste ˘ `szcze, `>cie – 1. wielki, wielce,
2. stary& sterany, szcz">cie.
ster – wada ]dzia= wodny\& wada – u•ster•ka, Styr.
st"p – krok, i>:, od ang. step& podst"p ]podej>cie\,
dost"p ]doj>cie\, ust"p(stwo ]uj>cie\, przest"p(stwo
]przekroczenie\, wyst"p(ek ]wykroczenie\, nast"p(stwo,
zast"p(stwo(owa: ]pod•miana(mienia:\,
przyst"p(owa:.
`stka ¯ st]opie<\ % ka ]ni/szy, zdrobnienie\&
drobnostka, b=ahostka, ciekawostka, kostka, krostka,
mi=ostka.
sto – 1. wiele& stopa, sto=ek, stokrotnie, stonoga, sto,
stosunek.
stoi, stoj – rok ^ god ]pora, czas, godzina\ ˘ sta:,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
przy•sta: – z•godzi: si",
do(przy•stoj•nie – god•nie, przy•stoi – godzi si",
wy•pada ]koncepcji& sta: – pada:, ˚nr 018\.
str – 1. g[ra& strych, strzecha, rz. Dniestr,
2. wielki, wi"cej, stopie< wy/szy, 3. ˚p=o, 4. ku
]st – stopie< najwy/szy; `r, `er – wy/szy\;
strach ]str % ach\, orkiestra; str ]wi"cej\ % ona ]mniej\ ˘
strona ]mniej wi"cej, oko=o\ ˘ okolica; do•ku – in•stru.
`str – 1. wielk•i(a(ie, 2. stopie< wy/szy,
3. struga, strumie<, ˚ment, 4. linia, prosta&
Dniestr, mjsc. Drestr n(Dunajem, dzi> Silistra, pol. Syli-
stra; strumie<, struga; struna `lina ]mandolina$\, linear
¯ =ac. linearis ]liniowy\; `lin ]struga, na linii\
ros. strastnaja nedelja ]Wielki Tydzie<, przed Wielka-
noc'\, ˚o=, on, en.
stry, strze, strzy – 1. ostrze, grot, czub& ostrze,
strza=a i strzela:, strzecha, strych ]ch – chata\, strzemie<
]mie< – twardy\, s(postrzega: ¯ strzec, wystrychn': ¯
stroi:, strzec ]pilnowa:, s=owotw. pokr. pilnik\, pstry$,
strzykawka s=owotw. zwi'zana z ang. in•ject  e•ject
]wy•rzuci:\  pro•jectile ]po•cisk\, ˚miot,
2. strze – kraw"d{& strzecha.
stu – woda& studnia, st'giew ]pokr. =agiew\, ˚woda.
488
`stwo – gatunek, r[d ˘ rodzaj, w=a>ciwo>:,
warto>:, jako>:, por. `ctwo&
1. cia=o, 2. stworzenie, grupa os[b, 3. dziedzina&
m"stwo, poga<stwo, przedstawicielstwo, ub[stwo,
mn[stwo, ojcostwo, lenistwo, plugastwo, my>listwo;
kr[lestwo, ksi"stwo, pa<stwo, domostwo, poselstwo,
braterstwo, chamstwo, dziadostwo, posp[lstwo.
Pokr. `wicz, `lit ]jedno•lity – jedno•rodny, mono•lit\,
pospo•lity, prawo•wity, po•wity ]u•rodzony; po ^ u\.
sub` – wy`& sub•versive – wy•wrotowy,
sub•stract – od•j':, wy•j':.
sy, syn – razem, wsp[=& sy•metria – r[wno•miernie,
sym•patia, syndykat.
syn, /yn – sok, krew& wy•/yna – wy•soko>:.
syt, syc – woda& dere•wo, drze•wo – staro•/yt;
wo ^ /yt ^ syt, prze•/yt]ek\ – prze•syt – prze•pojony
]nasycony\, do syta, dosy:, Sydon, ˚woda.
sz, szu – 1. d{wi"k s=[w o ujemnym wyd{wi"ku&
szubrawiec, szuja, szuler, szumowiny, oszuka:,
2. d{wi"kona>ladowcze& szum, szura:, szuwary.
Wsp[lne z angielskim& shady ]cienisty, dwuznacz-
ny, podejrzany\, shag ]zmierzwione w=osy, kud=y\,
shallow ]p=ytki, niepowa/ny, powierzchowny\, sham
]udawany, fa=szywy\, shame ]wstyd\, shanty ]buda,
sza=as\, i inne.
sza – strza=& kusza ¯ ku ]do\ % sza, Kulesza ¯ kule % sza.
szcz 1. ¯ st ]w tym drzewo\ lub sk ]w tym las\&
szczapa, chaszcz, g'szcz ]g"stwina\, szcz"ka ]st"ka\,
deszcz ]destylat, destiller\, szczypa: ]stypa\, t=uszcz
]t=usty\, szczaw ]staw\, Szczecin ]Stettin\, szczupak
]stupak – g=upak, ang. stupid – g=upi, durny\, barszcz
]barst, odwr. strawa, B–W\, zachwaszczony ]chwast\,
jaszczurka ]od jaskini\; jeszcze ]jestem\, Szczepan
]Stepan, Stefan\, ˚szcze,
2. /d, krocie ¯ krok& ang. step ]krok\ ˘ st ˘ szcz;
deszcz – do/d, wulg. szcza: ]uwolni: mocz z kroku\,
szczi – /dy ˘ dwa•szczi – dwa•/dy – dwu•krotnie,
szcz ]sze, cze\ ˘ i>: – kroczy:, ka•/dy – w•szelki,
za•w•/dy – za•w•sze, /da: – czeka:.
szcza – g[lnie ]drobiazg\& zw=a•szcza – szcze•g[lnie
˘ og[= ]wszystkie drobiazgi\.
 ZG+OSKI
489
szcze, sko, stek – 1. nisko, 2. ma=y, drobny, `ek,
3. najmniejszy, 4. ruiny gdy w przyrostku&
dw[r – dworzyszcze, dro/ysko ]stara droga\,
uroczyszcze, gr[d, horod – grodzisko, horodyszcze,
siedli•szcze – siedli•sko, Bartoszcze – Bartek,
zgli•szcze – pale•nisko ]/gli ˘ zgli – palili ¯ pali:\,
zgli•szcze – chat•nisko ¯ chata, szcza:, szczeka:, szcze-
niak, szczeg[=, szczotka, deszcz ]¯ =ac. destilatio\,
poduszczenie; na•par•stek, pier•wia•stek.
Szczekot[w ]Kr[tki K't\ ¯ szcze % kot[w ]katow\ OA,
nisko po=o/ony, n(rz. Wieprz, w odr[/nieniu od D=ugiego
K'ta, wysoko po=o/onego, Szczyrka albo Szczireka
]rzeczka W od Lwowa\, Szczara, Szczawa, Szczebrze-
szyn i inne, w skorowidzach nazw atlas[w.
szcze – 1. szcz'tek, czyli pozosta=o>: po czym>,
2. ma=y, kr[tki, 3. drobn•y(ica(ostka, drobiazg,
4. w'ski; st ]wielki, najwi"kszy\ ˘ szcz % e ]nie,
negatyw, zaprzeczenie\ ˘ szcze ]˚t=umaczenia
od ty=u\; ˚str ]wi"kszy\ ˘ stryj, Stryjkowski i inne;
o` – zaprzeczeniem& o•g[=  szcze•g[=;
szereg nazw w=asnych ]osobowych i geograf.\ i
pospolitych& szczepka ˘ nazw. Szczepanik ]`nik, `ik
– rzemie>lnik, wyrobnik, zaw[d, zaj"cie\, Bartoszcze,
szczebel, szczebiot i szczekanie, szczecina, szczeg[=
]drobiazg, w przeciwie<stwie do og[=u\, szczelina ]lina ^
p=yn, ciecz w ruchu\, szczeniak, szczepka, szczerba(ty,
szczerbina, szczery, szczup=y, szczyp•a:(ta, deszcz,
szcze ˘ szczo ˘ pszczo=a ]p•szczeli  szczeli•na\,
szczotka; liczne nazwiska pochodz'ce od&
Szczepan& Szczepa•<ski(<czyk(niak(nik(nek(nowski(
(nkiewicz(niuk(kowski,
szczepka& Szczep•ka(kowski(i<ski
szczerba& Szczerb•a(ak(iak(i<ski(icki(owski(ik;
odpowiednik pol. sko& horodyszcze ]grodzisko\, skok,
skomle: i skowyt, skorupa, skowronek, Skoczylas ]Ma=y
Las\ ˚Stryjkowski ]Wi"kszy Las\ ¯ stryj % kow % ski,
Skomorochy, i inne; ros. /enszczina, EI, ˚str.
`szczi – `krotnie& dwa•szczi, dwa•/dy – dwu•krotnie,
krok ˘ krotnie ˘ szczi ^ szczy ^ /dy ˘ deszcz ^ do/d,
˚szcz.
`szczyzna, `czyzna, `izna ¯ szumer.
SKI ]ziemia\, ˚a, nr 430.
szko – woda, wa& z•=o ]woda\  szko•da  wa•da
]dzia= wodny\  u•ster•ka; wa•/ka }waszka|, sz ˘ /.
`szko, `czko – 1. wielki, 2. stary, 3. z`, po`.
`sz[w, `szawa ^ `cz[w ]w nazwach miejsc.\ –
wody ¯ sz % [w; sz % awa
sz ¯ s, ss, st, t; sz ¯ germ. wasser, ang. water,
anglosas. w≤ter,
`[w, `aw, `awa, `=a, `=o, `wo ¯ s=aw. woda.
Hrubiesz[w ]rubie/ % [w\, Rzesz[w ]rze % sz[w\,
Skierbiesz[w, Warszawa ]Warsz % szawa, awa; Warsza
% wa\, Nieszawa n(Wis=', i wiele innych; pokr. `lin,
`in, `yn ¯ p=yn('cy& D"blin, Lublin, Modlin, Knyszyn,
Raszyn, itp.,
berdysz ˘ Berdycz[w.
`sze w nazwach miejscowo>ci, rejonu – wody
¯ ss, st ˘ sz, germ. Wasser ]woda\ ˘ sze ˘ >redniow.
ang. wasshen ˘ ang. wash ]pra: w wodzie\, germ.
waschen; Mazowsze, Dziadosze, Orzesze, Skudosze,
i inne, ˚woda.
szub – wierzch, g=owa& szuba, szubasz, szubienica.
szul, szal, /al – tuli:& koszula, szal(ik.
`szy – stopie< wy/szy lub ni/szy&
lepszy, gorszy, d=u/szy, kr[tszy, bli/szy,
dalszy, m=odszy, starszy, itp.
`szyce ˚oszyce.
`szy: – robi:& stra(p=o(stro(g=u(patro(lep(gor•szy:.
`szyn – patronimik, czyj& Antoniszyn, Antoszczyszyn,
B=aszczyszyn, Jakubiszyn, Janiszyn, Jurczyszyn, Jusz-
czyszyn, Marciszyn, Michaliszyn, Pawliszyn, Petryszyn,
Romaniszyn, Stefaniszyn, Szymczyszyn, Tomczyszyn,
Tymczyszyn, Wasyliszyn, Wo=oszyn, i inne.
` szyn – 1. wada ¯ woda, przyrostek w wielu naz-
wach geograficznych, ˚gda, 2. obr[bka cieplna&
huta, cegielnia, piekarnia, w"dzarnia.
`szy: – czyni:, robi:& patroszy:, p=oszy:, straszy: i inne.
> – 1. miast& za> – natomiast, 2. pieszo
]{ – pojazdem\ ˘ przy•wie>: – przy•wie{:(wodzi:.
`> – nie`, za(przeczenie& jaki•> – nie•jaki ]pewien\,
kto•> – nie•kto, jako>, to>, bo>, za> ]przecie/\,
gdzie> ]gdzieniegdzie\, kiedy> – niekiedy, i inne,
gdy `:, `ci – partyku=y potwierdzaj'ce, ˚`:.
>ci – 1. tr'& w>cibstwo – wtr'canie si", natr"tna cieka-
wo>:, >cisk,
2. tar& >cierka.
>:, st – 1. wola& do>: – do woli,
rado>:, mi=o>:, s=abo>:, pod=o>:, z=o>:,
2. miara& d=ugo(szeroko(wysoko(g="boko•>:,
dostateczny ]nierny\, wzro•st; ˚st.
>l – 1. lep& >lad ]sled\, >led{, >lep•y(n':
]slep-oj/nut;, ¯ lepu – chodzenie po omacku, doty-
kania\, >limak ang. snail, ma>lak ]>li•mak...\, >lina, >luz,
>liw•a(ka, >lizg(awka, po>lizg; >lub ]~lub – lub•a(y; >~,
>l~ – kilka obja>nie<\. Por. lep.
2. wysoczyzna ¯ so ]wysoki ¯ ho, gr. HS\ % land, soil
]ziemia\, ˚ziemia, 3. wolny& >limak, >luz, >lamazara.
>min, dyn – kolor ]$\& seledyn, ja>min, szminka.
>niad – roni:& za•>niad – po•ronienie, rzeczka Íniadna.
`ta, `ota – wielk•i(a(ie, wielce ¯ s=aw. wysota&
Tatry, Tanew, ciemnota, g=uchota, w nazwiskach i naz-
wach osob.& Czarnota, Parandota, Trenata, ˚a, nr 430.
490
ta – ]k\o>:; kry& ta•i: – kry•:, wy•so•ta – wy•so•ko>:,
szi•ro•ta – sze•ro•ko>:, g=u•po•ta – g=u•po>:.
tak ˘ tacz KCz ¯ isl. tak ]trzyma:, uchwyci:,
>cisn':, mocno obj':, poj':\; fajtak, przetak, taczka.
te, tem, ty, tym, za, raz, po – czas& poza, zaraz,
teraz, potem, zatem, tymczasem, po raz drugi, pi'ty
raz, pi'te, pi'tym, dwa lata temu, pozazapo ˘ zapo-
wiedzie: i inne zapo`,
˚tym, miast ]natychmiast\, de, dy.
`tecz, `ciecz, `tek – ty=& ciecz•ka, u•ciecz•ka,
ws•tecz, ws•tecz•nik, wsze•tecz•nik, maj•tecz•ki,
ma•tecz•nik, s•tek.
tel, tyl, tol – 1. god ]dobrze\, 2. jeden, ˚tyl&
obywatel ]obyty dobrze\, Telicz ]Prze="cz Tylicka\,
u•wierzy•tel•nienie – u•wiary•god•nienie.
¢tep – my>l& staroros. wy•tepat – wy•my>le:.
ter, fer – no>nik, no>nia, ¯ gr. pherein ]nosi:\.
t= – nacisk, nap[r& t=ok, t=um ]ci/ba\, mot=och,
t=umaczy: ¯ t= % um,
ale miot=a ¯ miota: ]ciska:\ % =a.
to – wo, owo& to i owo ][w ^ ten\.
top – woda& >nieg topnieje, stopi:, Po•top ^ Po•w[d{,
pottop, Mezo•potamia ¯ mesos ]>rodek, mi"dzy\ %
potamos ]rzeka\.
tor – 1. drug, bli{niak, brat& sobo(wt[r, tor, wtorek,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
traktor, rotor ]obr[t, tor – r[t; obraca: ¯ brat\,
2. k, ku, do& tor ]k\ % on ]o<\ ˘ toro<.
3. dwa& p[=tora – dwa bez p[= ]p[=trzecia...\.
tow – ko& Szczerba•tow(ko.
tr, dr – 1. woda ]˚dr\, 2. drewno&
anglosas. w≤ter ˘ ang. water; gr. hydra ]woda, w'/\;
anglosas. treow ˘ >redniow. ang. trew ˘ ang. tree,
wo=. derewa ]Drewlanie\, pol. drewno.
traw – 1. czyni:, robi: ¯ franc. travai(ler&
s(po•trawa, niestrawn•y(o>:, przetrawi: ]przerobi:,
prze/u:\, marnotrawstwo, 2. kwas& wy(trawny,
3. zachowywa:, oszcz"dza:$
tro` – staro`, ang. great& tro – kro – wiel(o – star,
Troki ]Staroziem\, Wielona, Wielu< ]Starogr[d\,
tro•szczy:, dwa•szczi ]dwu•krotnie\, wielo•krotnie,
szczy, szcza: ¯ krok, deszcz ]kro•ple\,
troch"  krocie, wi"cej ˚wiel.
tryk – sik& tryk ]baran rozp=odowy\, strzykawka, wtrysk.
491
tuch ¯ niem. tuch ]sukno, chustka\& bat(far(futer(kier(
(krep(ra<(wan•tuch; ale `tuch, `cuch ]smr[d, zaci'ga
czym\ ¯ niem. zug ˘ flejtuch, >wintuch, leniuch, kopciuch,
koniuch, smoluch, zaduch i cuchn':, T ˘ C.
+a<cuch ¯ niem. zug ]ci'gni"cie\, opr[cz brudu.
tura ˘ str – scytyjskie, ira<skie&
tura` ]szybki, pr"dki, silny\& Dniestr, Turawa; tur.
tusk, tysk – rzeka, woda& u•tyskiwa: – na•rzeka:,
Pu=tusk ]pu= ^ przy\, t(p•ryska: ¯ is, ys ]woda\.
twar, twer(d – mek, myk& twardy, twierdza – zamek,
`dza ¯ za, Twer, kamyk; zamkn': ]˘ zamyka:\ – za-
twierdzi: ˘ sprawa zamkni"ta ]zatwierdzona\.
tw[r – czwara& po•tw[r – po•czwara ØA, T ˘ Cz.
ty – wiek& ilekolwiek – ile tylko ¯ kol•wiek ^ ty•lkokol.
`tyj – `ony ¯ ten, ty  on& naroczi•tyj ]znaczny,
wyr[/niaj'cy si"\ ˘ narzecz•ony, R ˘ Rz, OE.
tyk, tic ¯ tid& KCD; 1. pierwotnie& okres czasu,
pora, sezon ˘ pol. tykanie zegara,
2. fala, przyp=ywy i odp=ywy morza ˘ Ba=tyk ]bal, ba=
– woda ˘ balia, ba=amuci: – uwodzi:\; ang. Atlantic 
pol. Atlantyk, ang. Baltic  pol. Ba=tyk;
anglosas. tid, >redniow. ang. tid, tide, ang. tide,
3. kopa:; tr'ca:& mo•tyka, do•tyka:, patyk.
tyl, tel, tol – jedy& jedy•nie ]1 ˘ on•ly\, je•no – tyl•ko
]tol•ko\ ˘ mo•tyl ^ wielo•jed$
tym, tem, te ^ da formy czasownikowe; teraz, zatem,
tymczasem ]tym % czasem\, dawno temu, zaiste ]is – ang.
jest\, tym, tem, te wsp[lne z ang. time ]czas\,
temporary ]tymczasowy\ ¯ =ac. tempus, temporis
]czas\ ˘ temporarius&
da•le]ko\  te•le`; daw•no  te•mu;
za•praw•de  za•is•te.
˚po, raz, te, za, de, dy.
`tyn, `cin ¯ dun. tynd – 1. cienki, wiotki, szczup=y,
chudy,
2. marny, kiepski, nieszczeg[lny, n"dzny;
3. `tyn, `czyn, `cin – osada;
anglosas. thynne, >redniow. ang. thinne, ang. thin.
tysz, ty> – rzeka& u•tys•kiwa: – na•rzeka•:,
Ty>miennica, Irtysz
]staropol. sz ^ > ˘ rysz ^ ry>, wisznia ^ wi>nia\.
`tyw ¯ `tive – czyni:& ad•jec•tive – przy•miot•nik
]`nik ^ `czyni:\, nega•tive, in•forma•tive, loco•mo•tive.
u – wysi=ek i st"kanie, d{wi"k ]zwuk\ ˚uk.
U ˘ E ˘ ´ jak duch ˘ dech, ˚uch.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
492
u` do form czasownikowych, wykonania czynno>ci
]jak& na`, po`, prze`, przy`, roz`\&
1. ty – zaimek zwrotny, za ^ wy ^ u ^ ty,
za – form' najstarsz', wy – do dzi> w Rosji u/ywana,
u – jak w j. ang. you }ju|,
ty – najm=odsza, w Polsce; ...T, U, W, Z w alfabecie
i tendencja zmian d{wi"k[w pod jego pr'd, przez
to u/ywane w poleceniach, cz"sto z zaimkiem si",
np. uwijaj si",
2. {le, niedobrze, ujma& u•b[stwo, u•wie>:,
uj ˘ wuj, ujemny, ˚b≤, =aj,
3. symbol st"kania i wysi=ku& rodzi: – u•rodzi:,
bi: – u•bi: ˘ form" dokonan',
4. zaprzeczenie, a& anihilacja ^ unicestwienie
]=ac. nihil ^ pol. nic\,
5. za` ˘ oub;en= ]zabity\, udosit ]zastanie\,
za ^ u ^ wy ^ ty ]zaimek\, po(prze(u(wy(za•chwyci:
]uj':\, po(prze(u(wy(za•chowa:, u(za•bezpieczy:,
ubie/en ^ zabiegiem, u•l/y: sobie – za•=atwi: si",
u•wali=sja – za•wali= si", za(u•dusi:,
u(wy(za(po•topi:, u(za(z(wy•mar=, za(u•/y:,
za(u•wi'za:, za(u•wiera:, za(u•kry:, za(u•milcze:,
za(u(przy•mocowa:, za(u•moczy:, za(u•pa>: ]si"\,
za(po(u(wy•mys=(my>l, za(u(na•pacie, za(u•robi:,
za(po(u•s=uga, za(u•sn':, za(u•chowa:,
za(po(u•/yczy:, za(po(u•trzyma:, u•dry – za•darcie,
za(po(u•radzi:, za(po(u•trzyma:,
u•nosz'cy ]si"\ np. w powietrzu – za•wieszony ˘ nosi:
]odzie/\ – wieszak ]na ubrania\, u•prz'/ – za•prz"g,
>redniow. uspe-u•spie – za•sn'=, staropol. mi"so-
upust – zapusty, u•go= – k't ]za•=om(=amanie\,
staropol. u•mys= – za•mys=,
staropol. u•ple>: – za•pl'ta:, u•wik=a:,
staropol. u•robek – za•robek,
staropol. u•sadka – za•sadzka, za(u•/ywa:,
6. na ^ u, w& na brod≠ ]na brodzie, u brodu\,
u(na•rodzi= si", na(u•kaz, na Litwie, na Wo=yniu,
staropol. u•sile – wo=. na•sile ]usilnie – na gwa=t\,
staropol. nadziela: ]si"\ – udziela: ]si"\,
staropol. nam[wiony – um[wiony,
staropol. u•sadzi: si" – na•sadzi:, za•wzi': si",
7. po` ˘ uj': – poj':, pojasy ]pasy\,
uprzedzi: – poprzedzi:, s=aw. udloleszi – podo=asz ˘
pol. nieudolny; utrzyma: si" – pozosta:, umys= ˘ po-
(za•mys=, ju/ ]s=aw. u/e\ – potakni"cie, ang. already,
=ac. sic#, od(po(przy(u•dzia=, po(u•bocze,
od(po(u(s•pust – po(u(z•wolni:, u(za(po•mrze:,
u•miejscowienie – po•=o/enie, u•s=u/enie – po•s=uga,
po•prowadi= – u•prowadzi=, u•lesie – pod•lasie,
po(u(za•chowa:, po(u(za•j"cie, po(u(za•chwyci:,
po(u•bocze, po(u•nie>:, po(u•/yczy:,
po(u(za•radzi:, po•godzi: – z(u•godzi:,
u(po•/yteczny, u(po•czciwy, u(wy(za(po•topi:,
po•czciwy – u•czciwy, u(za(po•mrze:,
u(po•dawa: ]si"\
staropol. o•stronny – po(u•stronny,
staropol. po•kl"kn': – u•kl"kn':,
staropol. po•lubowa: – u•podoba:,
staropol. u•skrami: – po•skromi:,
8. oko=o, opodal, blisko, w pobli/u, pod, przy,
obok& u stopy, u r"ki, u podn[/a, u(pod•lega:,
u(pod•stawa, u(przy•stanek; skr[t ang. under ]pod\,
por. a – ang. and ]i\& u(nie>: ^ pod(nie>:, u ^ po ^
 ZG+OSKI
przy ^ za& u boku ^ przy boku, powr[ci: ^ zawr[ci:,
usadowi: ^ posadowi:, u lasu ^ przy lesie ^ Polesie,
Zalesie, Zabajkale, u boku ^ przy boku ^ pobocze,
ubi: ^ pobi: ^ przybi: ^ zabi:, u(po•waga, u(po•
/yteczny, uwaga – niem. achtung ]u ^ a; cht ^ waga,
ang. weight ¯ anglosas. ge(wiht ¯ wegan\, i inne;
u•gotowany – przy•gotowany ]do spo/ycia\.
u` – przy pomocy& usilnie, upatrzy:;
u niezgodne z przy& uby:przyby:,
9. w& uderzy: – wderzy:, urobi: – wrobi:,
urazi: – wrazi:, usypa: – wsypa:, ugas=,
staropol. we•szkodzi: – u•szkodzi:, u(w•da: si",
wo=. 1289& vgasl=, w Ipat. 1425& ougasl=,
inne W – do >rodka, ma odpowiedniki z U; wlecie:, –
ulecie:, analogicznie& wsypa:, wbiec, wej>:, wszy:,
10. wy` ˘ uciec – wyciec, wy ^ za ^ u ^ ty ]zaimek\,
wykaz – ukazatiel, u•miety – wy•mioty, od•rzuty,
wy•kszta=cenie – u•formowanie ]kszta=t ^ forma\,
wy•godny – ros. u•dobnyj, u(za(z(wy•mar=,
staropol. u•sile – wy•si=ek,
staropo. wy•mowa – u•mowa,
staropol. wy•znawa: – u•znawa:,
11. wz& wz(u•mocni:, wz(u•nie>:,
12. od, prze ]$\; ubieg=y ]przesz=y\, u(od(prze•bywa:,
u(od(prze•my:, staropol. prze>piech – s=aw. u>piech,
ulica ¯ u ]od\ % lica ]frontu\ ¯ lico ]front budynku\
u•miety – od•rzuty, wy•mioty,
staropol. od•prosi: – u(prze•prosi:,
staropol. u•j': – od•j':,
13. od i do& ]od \& u(my:, u(smarzy:, u(pa>:;
u•p•ust ]od•pro•wadzenie\,
]do\& u(goni:, u(ci':,
dogonili – ougoniwa,
staropol. ugoni: – dogoni:, do>cign':,
staropol. u•rodny – do•rodny,
14. do& u•goniwszy – do•p"dzili, do•my>lili –
u•zmys=owi:, staropol. u•kona: si" – do•kona:,
15. zapo`& za(po•biec – u•biec,
za(po•/yczy: – u/yczy:,
16. nie, tak i bez& ustawiczny – nieustanny,
bez ustanku, bezustanny,
17. w zast"pstwie litery Z z odmian' znaczenia;
w[wczas – za wczas]u\, wreszcie – z reszt', wniwecz
– zniweczy:, staropol. urani: – zrani:,
18. ˚prze,
19. roz& staropol. u•wa/y: – roz•wa/y:.
u•my>lnie – z roz•mys=em, roz•my>lnie,
20. z& z•iszczy – u•rzeczywistni, u•wi'd – z•wi"d=y,
u(z•mie>ci:, u(z•mawia:, u(z•martwi:, u(z•=uda,
u(z•mys=, u(z•wodzi:, u(z•wolni:, u•nik – z•w[d,
u(z(przy•datny(da=y(dolny, u•ratowa: – z•bawi:,
u•rojony – z•my>lony ]r[j ^ my>l\, u(z•gi"cie,
u(za(z(wy•mar=, z•grabny – u•jmuj'cy ¯ grab ]j':\,
21. >, s& u•da=y – >•mia=y, u•tinok – >•cinek, u(s•kos,
ka{ni•a(: ]kara(:\ ˘ s•kaz•aniec ]u•karany\,
u(s•kry:,
staropol. u•pragniony – s•pragniony,
staropol. u•trapiony – s•trapiony,
22. samo`& u•dzielny – samo•dzielny.
Nie w zgodzie, rzeczy& u•bytek – na(przy•bytek,
za•pomnie: – przy(na(u•pomnie:.
ub, ubr – odzie/& st'd ubranie, ubi[r, jubka,
szuba, kubrak ]ubr ¯ uborka – upi"kszenie,
dekoracja, aran/acja, dob[r\.
uch – 1. powietrze, nad"cie si"& mucha, ucho, s=uch,
g=uchy, grucha:, wy(buch, chuch(a:(ro, ruch, za(duch,
niuch, plucha, such•y(a(e, dmuch(a:, ros. wozduch
]powietrze\, ros. duch ]dech\, duchi ]perfumy, zapach\,
puchar; puch(n': ˘ opuchlizna, ropucha, poduszka,
brzuch ]miech ˘ >miech\, p"cherz,
E Y  U, Ch  Sz ˘ uch  usz& duch, dusza, s=ych,
s=ysze:, zaduch, wzdycha:, oddech, oddycha:,
U ˘ Å, ´ ˘ p"cherz, w"ch, t"chn': ¯ e ]powietrze\ ˘ gr.
aer ˘ starofranc. aer, air ˘ >redniow. ang. i ang. air;
anglosas. eare ]ucho\ ˘ >redniow. ang. ere ]ucho\ ˘
ang. ear ˘ ang. hear ]s=ysze:, s=ucha:\ ¯ >redniow.
ang. heren ¯ anglosas. hieren, heran,
2. cecha, pogardliwie lub z chwa='& flejtuch, k=am-
czuch, koniuch, kopciuch, kocmo=uch, leniuch, maluch,
piecuch; zuch ]chwat ¯ j':\ ˘ zuchwa•lec(=y, uchwyt,
3. inne& ciuch, cybuch, fartuch, =a<cuch, =opuch, obuch,
okruch, racuch, pazucha, pielucha, kuchnia, fucha.
uk – 1. od, ukr. patronim ¯ k, ka, ko, ku ]do\  ok,
uk ]od\ ˘ spisok ^ odpis, 2. j':& na•uka ]po•j"cie,
po•jmowanie\, ruka ]r"ka\, =uk,
3. d{wi"k& zwuk ]d{wi"k\, huk(a:, stuk(a:, puk(a:, kuka:,
"kukucz KCz& stuk(a:  puk(a:, st"ka:  p"ka:
¯ puk ]p'k\ ˘ p"k(a: ˘ p"katy;
ukucz& ¢buk  b'k, bucze:; huk  hucz•e:(ny;
nauka  ucze< ]ukucz\.
u=a, =a, u=, ul – szybko& u=an, strza=a, pu=awa, /u=awa,
rz. Su=a, gr[d Tu=a n(rzek', tu= ]pochwa na strza=y\,
jask[=ka ]gat. szybkiego p=aka, b="dne U$ ¯ k[=ka
¯ ko=o\.
`un,`unek – 1. jeden, liczba poj. ¯ =ac. uno, ang. one&
rys(mal(rat(ekwip(wizer(spraw(takiel(rab(poca=•unek;
por[wnaj e,
2. `as, `aszek, `ak – m=ody, ma=y, syn ¯ jung.
`u<, `ona – wielki, stary ¯ o<, a< ¯ gr.-=ac. on, an&
Toru<, Wielu< ^ Starogr[d, Wielona, i mo/liwie inne.
ur, ar, er, or – 1. ziemia& urwisko ]¯ urwa:\, area=, orka
]¯ or – ko<\, g[ra i ros. gora }gara|, szar, ang. earth
]ziemia\, area ]obszar\, =ac. terra ]ziemia\,
dun. jord, isl. jörƒ, 2. skr"t& sznur, nurt, turban, knur,
ang. curve ]zakr"t, krzywa\, to disturb ]zak=[ca:\.
¢us – w pe=ni ¯ =ac. `osus& dzikus, raptus; nazwisko
Malus ¯ =ac. malus ]z=y ˘ z=o>liwy, na z=o>:, przek[r\.
`us – si=a, U ˘ Å, ´, st'd `"/& =ac. muscle,
musculus ˘ s=aw.-ros. mu/ ˘ m'/, m"/ny.
us, uz – jama ustna i okolice& usta,
ros. wkus ]smak\, usy ]w'sy\, uzkij ]w'ski\,
p's, d's(a: si", dzi's=a, k'sa:, buzia.
ust – wie>: ]wiod", wiedzie, wi[d=\, pro•wadzi: ¯ woda;
usta – wiod'ce do prze•wodu pokarmowego ]wiod" i
prze•w[d ¯ woda\, Ustka, uj>cie rzeki ]ang. mouth, niem.
mund – usta\, k•ust•osz ]prze•wod•nik\, spust,
ust•erka – wada ¯ woda, ˚woda.
ut – metal, twardy& drut, >rut, kut ]st'd ku:, kuty\,
huta ]h ¯ hot ^ gor'cy\.
uta – wielki, stary& Grech(Jawn(Pach(Dan(h•uta;
Grechuta ]wielki grzech\, Danuta ]wielce oddana\.
`via – woda; odwr. jaw ]woda\.
w – do`& do•statek – w miar", do•stateczny – mierny.
w`, wz`, ws`, wez`, wes` – do form czasowni-
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
kowych, wykonania czynno>ci ]jak& na`, po`,
prze`, przy`, roz`, u`\&
1. symbol wst"powania, wzmocnienia, pozytyw&
wsch[d, wzlot, wsparcie, wesprze:, wezbra:, wzm[c,
gdy z – upadku ˘ wsch[d ]s=o<ca\ i jego zach[d; zst'pa:,
znie>:, vostok i zapad,
2. do >rodka& wlecie:, wsypa:, wbiec, wej>:, wliczy:,
wszy:,wjecha:, wkroczy:, wlecie:, wpa>:, i wiele innych,
wg="bia: si" – zag="bia:, przez to...
3. do& we•sp[=, ze•sp[= – do spo=u, wok[= – dooko=a,
4. zast"puje za` ¯ z % a ]nie\; wg="bia: si" –
zag="bia:, wprawa – zaprawa, za(na(w•miast(o,
zu& wcale ]w % ca=y\  zupe=ny ]zu % pe=ny\ ˘ wcale
r[/ny ]zupe=nie r[/ny\,
5. sporadycznie zast"puje liter" U, np.
uderzy: – wderzy:, urobi: – wrobi:, urazi: – wrazi:,
usypa: – wsypa:, ugas=, wo=. 1289 – vgasl=, w Ipat.
1425 – ougasl=, u(w(s•pa>:,
6. na`, naj`& wpierw – najpierw, wp[= – na p[=,
wpr"dce – napr"dce, wreszcie – nareszcie,
na•to•miast – w to miejsce,
7. na& na•skoro – w•kr[tce, na miejsce – wmiesto,
8. spo& w•z[r, u•zor – spo•jrze:(gl'da:,
we•sp[=, ze•sp[= – do spo=u,
9. ty – zaimek zwrotny, u/ywany do polece<,
¯ wy ]ty\& wyrzu:, wysu<, wym[w, wrzu:, wstaw, i
wiele, wiele innych,
10. w  o, przeciwstawne& w•ok[=  oko=•o, ˚wy.
wa, aw, awa, aw ˚woda.
wa – od& da•wa•li – od•dali.
`wa – 1. huk, ryk, krzyk& krowa ]kro % wa\,
sowa ]so % wa\, wrzawa, bitwa, gonitwa,
]huczna\ zabawa, rz. Huczwa ]huk % wa\,
2. was ^ ciebie ¯ ros.-pol. wy – ty&
za•ba•wa – za•j"•cie, wa•ga – ci"•/ar,
wy ˘ was, ty ˘ ciebie, ci",
3. czyni: robi: ^ ba, bo& pol. bitwa,
ros. borba, spasibo; ˚kwas ¯ k ]do\ % wasser.
`wa: – czyni:, robi: ¯ franc. travai(ler&
malowa:, rysowa:, harowa:, itp.
wada – 1. dzia= wodny, 2. j':, 3. spi"cie&
Zawadzki ¯ Zawada lub rozjemca, u•pro•wadzi:, zwada,
zwarcie ]spi"cie\, wadzi: ]przeszkadza:, w poprzek\;
za•wadia•ka, Wadowice, Dzia=dowo.
wada ¯ =[d, =ad ]woda\ ˘ g=[d, p=[d, =[dka, +adoga.
waga – my>l, stan& na•my>la: si" – za•stanawi: si",
roz•wa/a:, u•waga.
`waty – troch" jak& gbur – gburowaty,
dure< – durnowaty, g=upi, g=upek – g=upkowaty.
war – ci'g& wy•war – wy•ci'g, ga•warit – ga•ci'gn': ˘
po•ga•w"dka ]ga` – d=ugo\.
war, w[r, wor – przekora, niezgoda, w poprzek&
roz•warcie, roz•wora, ot•w[r, s•wara ]sp[r\, s•worze<.
we – po& we(po•dle ^ we(po•d=ug.
wers, wert – wrot ¯ =ac. versus& werset – zwrotka,
sub•versive – wy•wrotowy, re•wers ]=ac. re•versus\ –
1. od•wrotna strona, 2. z•wrot pokwitowniem czego.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
wia, wie ]˚`via\ – 1. wysok•o(i, wielki, mnogo&
wie•cha(rzba(rzch(sza:(wi[rka(/a(dza,
wiele, >wierszcz, zarzewie, sitowie, obuwie, gwiazda
]ros. zwiezda\, wiatr(ak ]ros. wietier\, wiadro ]wiedro\,
wierzga:, wierzcho=ek, cze=o ]czo=o\ % wiek ¯ wie
]wierzch, g[ra\ % k ]do, na\ ˘ cze=owiek ˘ cz=owiek.
2. wierzch& kwiat, wiadro ]jadro – chwyci:; dro ¯ gr.
hydor ^ woda\, >wiat ]o urodzinach& przyszed= na >wiat\,
>wiadomo>:, gwiazda.
`wica – 1. g[ra ˚wiec, 2. wi"cej, wi"kszy&
rzeki& Skawa – Skawica; r"ka(wica ]wi"ksza od r"ki,
d=oni\, b=ysk(awica, kotwica, martwica, dziewica, >li-
wowica, Kruszwica.
`wice – wi"ksze& Werbko(Kato(Gli(Wado(Brono(
Wosto•wice, ˚wicie.
`wicie – 1. wi"cej& miano•wicie – wi"cej miana ]mowy,
rozwini"cie w'tku\, so•wicie ]nadmiernie\,
2. u, zu& zu•pe=nie – ca=ko•wicie ]ca=ko` ^ `pe=nie\,
prawo•wicie, praco•wicie.
`wicz – `wicz, `wic ]s=aw.\ – patronimiczny
przyrostek w lit.-ruskich nazwiskach, odpowied-
nik pol. `ak. Dziad lub dzieci ˘ dziedzic, dziedziniec;
kr[l ˘ kr[lewicz ]m=ody, syn kr[la\ ^ nazwisko Kr[lak;
ustawicznie ^ nieustannie ]wicz ^ tak ^ nie % n\.
`wicznie – bez& ustawicznie ]bez ustanku, przerwy\,
po=owicznie ]bez po=owy\.
`wid=o ¯ wid % =o ]wygl'd rzeczy\& malowid=o,
prawid=o]wy\ ¯ praw % wid % =o
rzecz wygl'da dobrze ]prawo\, czytane od ty=u.
wie, wierz, wierk – g[ra& wierzba, >wierk,
zarzewie ]za•rze•wie – po•kry•wa; za ^ po;
rze, kry, kra ^ woda ˘ rzeka, mokry\, wierzchowina,
wiewi[rka ]dos=. ogon do g[ry\ ¯ wie % wi[r % ka;
zwierz ¯ animal  amen ]wierz\.
`wie – igliwie, obuwie, przys=owie.
`wiec, `wiek, `wiech – 1. g[ra ¯ wie, wia % c ¯ t&
grody-miejscowo>ci& Kij[w – Kijowiec, Turow – Turowiec,
Ciechan[w – Ciechanowiec, Königsberg – Kr[lewiec
]berg ^ g[ra ^ wiec\, Grabowiec ]G[ra Grabowiecka\,
Rejowiec, Sitaniec, Zwierzyniec; latawiec, wiecha,
cze=owiek ]cz=owiek\ ¯ cze=o ]czo=o\,
˚niec, wica,
2. maj'cy do czynienia z czym ¯ liaison& z=o>liwiec,
parszywiec, sportowiec, zawodowiec; pokrowiec,
3. jeden ˘ `owiec& ]u/ywane do pojazd[w wodnych\&
liniowiec, frachtowiec, kontenerowiec, motorowiec, pa-
rowiec, lotniskowiec, /aglowiec, 3-masztowiec;
]pojazdy lotnicze\& my>liwiec, bombowiec, szybowiec,
4. wi"cej ]mniej wi"cej ^ mniej lub wi"cej\ ˘ `wi":&
dziewi":.
wiel – 1. kaz& po•wielenie(lecenie – roz•kaz ˘ wieli-
czestwo – kaznodzieja, dobroczy<ca ]dziej ^ czyn\,
2. star; tro – kro – wiel(o – star ˘ wielki ]stary\&
Troki ]Staroziem\, Wielona, Wielu< ]Starogr[d\, Wie-
l'cza ]mi"dzy Zawad' a Bodaczowem\ ¯ Wieloncza,
Wielkie +uki, Nowogr[d Wielki, Wielka Brytania ]Great
Britain – Stara Brytania\, Wielkopolska ]Stara Polska;
Ma=opolska – M=oda Polska\, Ksi"stwo Wielkomo-
rawskie, Wielkie Ksi"stwo Litewskie, i inne “wielkie”
ksi"stwa ]czyt. stare\, bo o ma=ych ziemiach, o ma=ym
obszarze, i wiele innych miejscowo>ci w spisach nazw
geograficznych i w indeksach nazw w atlasach,
Kazimierz Wielki 1333–†1370, W=odzimierz Wielki
997–†1015; ˚tro ]tro – kro – wiel(o – star\.
 ZG+OSKI
493
«wielko>:», ko<c[wki >wiadcz'ce o «wielko>ci»
terminu, ¯ szum. AN, ANU&
`onia, `oin, `on, `o<, `onin ¯ on % in,
`ania, `ain, `an, `a<, `anin ¯ an % in,
`ein, `en, `e<, `enin ¯ en % in,
`in, `yn, `y<, `ynin ¯ yn % in;
=aci<skie& `onia, `ania, `on, `an, `en&
gr. okeanos ˘ =ac. oceanus ˘ franc.-ang. i inne& ocean,
niem. Ozean; `ania, `onia ¯ gr.-=ac. `an, `on ]wielki\
¯ =ac. terra ]ziemia\ % `en, `ain ]wielka\ ˘ terrenum,
terrenus ˘ ang. terrain, terrene; szum. AN, ANU;
Liwonia, Lithuania, itp.;
anglosaskie& `oin, `ain, `ein, `on, `an, `en
]loin, Britain, niem. Holstein, rz. Rhein ^ ang. Rhine ^
pol. Ren ^ ros. Wo=ga, staro/. Rha ^ wielka rzeka,
Bronstein, Epstein, Einstein, Hanson ^ Hansen, Olson
^ Olsen, London\;
goth. ain•s ˘ germ. ein ^ anglosas. an ˘ >redniow.
ang. one, oon – pol. jeden;
s=awia<skie& `in, `yn, `on, `an, `en..., `ynin&
dzwon, dzban, b"ben; oko<, ko<, s=o<; dra<, otch=a<;
jele<; =a< ˘ =ania; Burenin, Dobrynin, Rosjanin;
`on, `o<, `onia& rz. Don ]wielka woda\,
Wielka Brytania, =ac. Britannia ¯ Briton ¯ celt. brit %
on, Sydon ]stolica staro/. Fenicjan\ ¯ syd ^ gr. hyd
¯ hydor ]woda\ % on ]wielka\, Leon ]wielki lew\ ¯ leo
% on; Poseidon ]gr. b[g morza i koni\ ¯ posei % don
¯ d ]woda\ % on ]wielka\, faraon, panteon ]>wi'tynia
wszystkich bog[w\ ¯ pan ]wszys•tko(cy\ % theos
]b[g\ % on ]wielki\, Ryngold(on, London ]Londyn\,
Boston, baron, wazon ]wielka waza\, flakon, dzwon
]wielki d{wi"k ¯ zw ¯ zwuk % on\; pyton ]wielki w'/\,
karton ]wielka karta\, ton, baryton, balon ¯ ballon ¯
ballone ]wielka kula, Glob\, puzon, gibon, akordeon,
cz=on, bizon ]wielki zwierz ¯ bison\;
on ]wielki\, ona ]niewielka\ ¯ on % a ]nie\, t=um. od ty=u;
ogon, Pogo<, to<, s=o<, oko<, ko<, nazwisko Oro<
]wielki ko<\ ¯ or % o<; wa=ko< ]wielki le<\, nicpo<,
Karkonosze ]wody wielkich grzbiet[w\ ¯ kark(o
]grzbiet\ % on(o ]wielkie\ % sze ]wody\, kiesa ]tur. kese\
˘ kieszonka, kiesze< ]on, e< – wielk•i(a(ie\, itp.;
ang. «what’s going on$» t=um. na j. pol. «co si"
dzieje$» powinno by: t=um. na «co dobrego s=ycha:
]^ dzieje si"\$», gdy/ on ^ wielki ^ dobry; ang. «on»
bez zwi'zku z dzianiem si";
anglosas. `s % on ]wielki\ ˘ `son; Atkins ˘ Atkinson,
Hans ˘ Hanson, Henders ˘ Henderson, Hendricks
˘ Hendrickson, Jacks ˘ Jackson, Morris ˘ Morrison,
Robins ˘ Robinson i inne;
`an, `a<, `ania& Allan ^ Allen, Lucjan, Iwan, Pan,
kap=an, ba=wan, ba=agan, stragan, ucha< ]cz=owiek
o du/ych uszach ˘ mjsc. Uchanie, Astracha<, rz.
+a<.
`ania – w nazwach ksi"stw i kr[lestw mieni'cych
si" by: wielkimi ]dobrymi\, jak Wielka Brytania, =ac.
Britannia ¯ Briton ¯ celt. brit % on, Letton, Dania
]Kr[lestwo Du<skie\, Albania, Lithuania ]Wielkie
Ksi"stwo Lit.\, Polonia ]Kr[lestwo Polskie, Ma=o` i
Wielkopolska\, itp.; ang. great ]wielki, dobry\; `on ˘
`ain, `aine ]Britain, captain, starofranc. capitaine ¯
=ac. caput – g=owa\ ˘ `in, `an ]capitaneus\.
`en, `e< – 1. wielki, 2. samiec& Bykowen, Duben,
Kode<, Wien ^ Wiede<, basen, b"ben, teren, kure<,
dure<, jele< ]ole<\, le<, szersze<, i inne;
Hanson ^ Hansen, Olson ^ Olsen.
`in, `i<, `yn, `y<& Konin, Starobin, Terebin,
Czerwen ^ Czerwin, London ˘ Londyn, Allenstein ˘
Olsztyn, Czorsztyn, Telatyn, ukr. Kobry<, Radzy<,
Sahry<, Wohy<, =ac. paganus ˘ pol. poganin, ang.
heathen, i wiele innych ˚lin, in.
«niewielka» ]a ^ nie\& `ona, `ana, `ena&
kur ]kura\,
zdrobnieniami& `cko, `czyk, `czka, `cz[wka,
`czewka, `ec ]`lec, `niec, `wiec\, `ek, `ik, `yk,
`wosz, `wesz,
w obie strony, «bardzo ma=e», lub «bardzo du/e»&
˚kra, kro ]krowa, Kropiwnica ^ Osiek\,
«bardzo du/e, szybkie»& str ]struga, strumie<,
strza=a, bystro, Dniestr\, ˚str,
inne «wielko>ci»& ta ]dla u=omno>ci& t"pota,
g=upota, brzydota, itp.\,
wia, wie, wiec ]dla wysoko>ci& wiatr, wierzch,
wiecha, Grabowiec, Kr[lewiec\,
lica, nica, wica ]wi"cej, wi"ksz•y(a& okolica ^ strona,
donica, miednica, r"kawica\.
wiera: – ciska:& s=aw. wiergnut ˘ pol. wierzgn':,
u•wiera: – u•ciska:. ˚miot.
wie> – ca=a, cia=o& wszystko, ca=a wie> ]synonim\,
ca=ko•wicie ]zu•pe=nie, do•szcz"tnie\, wesz i wszy.
wiew – ci'g ¯ niem. zug }cug|& prze•wiew(ci'g.
wio, wia, wie – 1. ruch, ruszaj, 2. przep=yw, p=y-
ni"cie, 3. przeniesienie z miejsca na miejsce&
wio – pokrzyk na konie, wios=o, wiadro, Wiedrosza; ale
wiosna ¯ wies ]wszystko\ % sna ]ro>nie\.
wis – 1. wierzch, g=owa, czub, ˚szub, 2. woda.
`wisko, `nisko – 1. miejsce& grz"za(trz"sa(past(
(kreto(stano(pobojo•wisko, pale(chat•nisko,
2. ¯ `wy& stano(zbioro•wy ˘ stano(zbioro•wisko.
`wity – urodzony& po•wity – u•rodzony,
nie•samo•wity – nie•jedno•rodny, nad•przy•rodzony,
prawo•wity – u•praw•niony.
wo – 1. od, 2. to, ot, oto, owo ][w ^ ten\& to i owo,
v=skliknouvwe-wo•skliknuwsze – od•krzykn"li.
`wo – 1. materia= na(do& drzewo, pieczywo, tworzy-
wo, warzywo, =uczywo, krzesiwo, paliwo, spoiwo,
˚`iwo;
2. spo=eczno>:, komuna& zakon – prawo ]za ^ pra;
kon ^ wo, MN\, wojewoda ¯ a. woje % woda ]wiod'cy
woj[w\, b. wo % =odiet ]wie>:\ ˘ w=ada:,
3. `wo ^ `no, strona, okolica, ziemia, len, wa=&
lewo; pra•wo ^ des•no ]pra ^ des\, =ac•no ^ =at•wo,
4. o& led•wo – o•mal ]led ^ mal  let – ma=y\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
494
woda w zg=oskach& aj, al, a=, ba, bal, ba=, bau, be=,
ea, e=, da, dan, dnie, dnia, don, dun, ga, ino, is,
kra, la, =a, =o, lin, =yn, =y<, pot, pust i ust, rze, s=a,
stu, sur, syt, szcz, sze, szko, sz[w, to, tok, wa, wo,
awa, aw, ew, [w, was, wat, pr, dr, dre ]Drestr\, dra
]wydra, Odra\, dor ]Drestr ^ Dorostol, gr. hydor\,
der ]Oder, OE\, ust, czyn, cie; np. lin, =yn&
Lublin, D"blin, Modlin, wyspa Wolin ]wo % lin\,
Zwolin ]z % wo % lin\, Garwolin ]gar % wo % lin\, Zlin
]dzi> August[w\, Berlin, Dublin, Knyszyn, Raszyn,
Szczebrzeszyn, p=yn, m=yn, rz. +yna, Wo=y<, Wetlina,
wiklina, ryba lin, dolina ]do wody\ ˘ d[=.
Innych zbyt wiele by wyczerpa: zagadnienie&
• przedmiot[w, termin[w& kube=, balia, basen, chochla;
kropla, ka=u/a, studnia, mo•rze(kro(czary(dry, wios=o,
prowadnica, prawo ]przewodnik, prowadzenie\, ster,
z•=o ]woda\  szko•da  wa•da ]dzia= wodny\  u•ster•
ka, usta ]wiod'ce do\ prze•wodu pokarmowego ]wiod"
i prze•w[d ¯ woda\, Ustka, Usti=ug, uj>cie rzeki ]ang.
mouth, niem. mund – usta\, k•ust•osz ]prze•wod•nik\,
ruczaj, spust, s•pu>ci:  w•la:,
pust•ynia ]bez•wodzie, od•ludzie\, naczynie, ciek i ciecz
]cie•k – k•was – czyn•nik – cie•cz\, psze ]s=[d\, /ur,
pot, kompot, potrawa ]jad=o, praga\, Potop, Sopot,
• termin[w& pra ]prze\ % wo ]woda\ ˘ prawo ]przewod-
nik\, przew[d s'dowy, pow[d ]i pozwany\, roz•w[d,
ob•w[d, z•w[d, z•wodzi: i z•wodniczy, /yt ^ syt ˘ paso•
/yt, drze•wo – staro•/yt ]wo ^ /yt ^ syt\, syta ]woda\,
picie, wodo•ci'g(trysk(rost(spad(wa:(wstr"t, kra, ark,
wiedzie ]mu si"\ ˘ powodzi ˘ powodzenie, pow[d{,
sp=aw, =awa i =awica, p=[d i g=[d ˘ p=odny, g=odny, ros.
/idkost, /idkij ]ciecz, p=yn\, TD& to<, ton':, topi:, dno,
gr. ab % yss ˘ Abyssinia i Erythrea ]Eritrea, Erytrea\,
to& b=oto, z=oto, sito, rzeszoto, oto ]pokr. owo\, rzeka,
mokry i mokra, mokrz ]ulewa\,
• czynno>ci& be=ta: ]miesza:\, ba=amuci: ]uwodzi:\,
j' wodzi: ]wulgaryzm polski\, ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba:
]wodzi:\ % ko ]do\, t=umaczenie od ty=u, prowadzi:,
z•wodzi:, wy(prze(za(od(do(z•w[d, piss i siusia:,
za(na(po(u(prze(przy(w(od(do(pod(nad(wy(z(roz•la:,
• ros. navodit;-nawodit ]przewodzi:, kierowa:\,
zavedu[]ij-zawiedujuszczij ]kierownik\, zave-
dyvanie-zawiedywanie ]zarz'dzanie, kierownictwo\,
• ty=u=[w& prze•wodni(cz'cy, woje•woda, w[dz,
=ac. dux, ducis ]is\ – pol. w[dz ¯ woda ˘ wojewoda,
• ptak[w i owad[w& owad, czapla, mewa, =ab"d{, /u-
raw, wa/ka ¯ }wa•szka| ¯ szko ]woda\, sz, s ˘ /,
• nazw rzek& Wis=a, So=a, Solina, Wetlina, +ada, +yna,
Dniepr, Dniestr, Styr, Jordan, Sy: ]Si†;, N od Mo-
skwy, dop=yw Wo=gi\; Sydon ]stolica staro/. Fenicji,
dzi> Saida; Sidon – the capital of ancient Phoenicia\,
zur ˘ Bzura, Sesuwis, dwie rzeki Pisa, Wo=ga,
• jezior& Newo, Gop=o ]p=o ^ stra ˘ p= ^ str ^ wi"ksze\,
• miejscowo>ci& Wis=osze, Telesze, E=k, Tarnawatka
]wzniesienie % woda\, berdysz ˘ Berdycz[w, Goraj,
• miast i grod[w& Rzesz[w, M. ¯ rz. Moskwa, Sura/,
Nieszawa, London ]l'd % woda\, Posejdon, Wawel,
• rejonu& Mazowsze, Wo=y<, Ba=tyk; kraj[w& Litwa,
+otwa, jez. Bajka=; `a=, `aj – mongolsko-tatar.,
rz. Ka=ka ¯ 1. rz. Kalius % ka ]dop=yw\, 2. Kaukaz;
• k=ad& s•k=ad – s•wod ˘ k=ad•ka – wod•a,
• s=owo& rodo•s=owie – rodo•w[d, wio•s=o – s=o•wo ˘
s=o ^ da, wio•s=o – wo•da, potok s=[w, S=awianie
]mieszka<cy okolic Nowogrodu Wielkiego – Starego\,
OA^Ø; W+L.
«woda» i «ziemia» u/ywane s' na przemian, przypisanie
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
zg=oski jednemu terminowi natychmiast rodzi sprzecz-
no>:, jak «la» ˘ kropla ]ziarno wody\ i land, «ga» ˘ struga,
Wo=ga, i }gara| ˘ g[ra ]Ø ^ A\, gora, Goraj.
anglosas. w≤ter ˘ >redniow. ang. i ang. water,
germ. wasser, s=aw.-ros. voda, iran. ab.
Narody zapomnia=y szereg zg=osek wod" oznacza-
j'cych& Semici – is, si, Niemcy – el ]Elbe; dzi> wasser\,
Grecy – po` ]dzi> potamos ^ rzeka\, S=awianie – ko=o,
kra, jaw, to ]dzi> woda\, Skandynawowie – den ]Denmark,
Sweden\, Brytyjczycy – ark ]spark; dzi> water; =ac. barca
^ =[d{ ˘ Barca, Barcelona\, de ]Deluge ^ Potop\.
wosz, wesz, osz, esz, wy, ek – ma=y&
Dziadosz ]dziadek\, Gniewosz,
Mi=osz, Pie<kosz ]pieniek\.
woz – pod& woz•dwi/enie – pod•niesienie,
woz•duch – pod•much,
pomie>ci: si" – wo=. 1289 vozmestitsœ.
w[d – czyn, nik ¯ woda ]czynnik\, ˚kwas&
do(wy(prze(za(z(wz(od•w[d, podwoda;
zw[d ]unik\, wyw[d ]wyprowadzenie ¯ wada\.
wron – wielki, wielo`& wron•a ]niewielka\, Wro<ski
A, B, W, G, D...; pokr. grono ]wielo\ ˘
winogrono, gronostaj.
ws` ^ pod]e\`, po`, na`, za`, od`, pozytyw,
kierunek w g[r"& ws•pak – o•pak,
ws•parcie – po•parcie, ˚wz.
wsz – roz, rozpo& wsz(rozpo•cz':,
wsze•laki – roz•maity, r[/no•rodny.
`wski, `wska – z ziemi tej& Krak[w ˘ krakowski,
Warszawa ˘ warszawski, itp.
dzi> przymiotnikowe formy& my>liwy ˘ my>liwski.
Por. pokrewne `cki, `dzki.
495
wy~ do form czasownikowych, wykonanych
czynno>ci ]jak& na`, po`, prze`, przy`, roz`, u`,
w`, ˚do\& ex•tension – wy•si"gnik, ex•termination –
wy•ko<czenie, wy•t"pienie, ex•hibition – wy•stawa,
ex•ception – wy•j'tek, ex•pense – wy•datek, ex•plosive
– wy•buchowy, ex•ploatation – wy•dobywanie,
ex•posure – wystawienie, ex•pound – wy•t=umaczy:,
wy•ja>ni:, exertion – wy•si=ek, ex•press – wy•ra{ny
]ex•pression – wy•ra/enie\, ex•tinct – wy•gas=y,
ex•tirpate – wy•korzeni:, wy•trzebi:, wy•t"pi:,
ex•tract – wy•ci'g(a:, ex•ploit – wy•zyskiwa:,
e•ducation – wy•kszta=cenie, e•dition – wy•danie,
e•laboration – wy•pracowanie, e•mergency – }stan|
wy•j'tkowy, powsta=y nagle, krytyczna sytuacja.
1. za~ ^ u` ^ ty ]wy – zaimek zwrotny w j. s=aw.-ros.\&
za – form' najstarsz', wy – do dzi> w Rosji u/ywana,
ty – najm=odsza, w Polsce; ...T, U, W, Z w alfabecie
i tendencja zmian d{wi"k[w pod jego pr'd, przez to
u/ywane w poleceniach, cz"sto z zaimkiem si", np.
wyno> si", wybierz, wystaw, wyko<cz, wybij, wyrzu:,
ubij, zabij, zasu<, zanie>, za(wy•pe=ni:, za(wy•piera:
]si"\, u(za(z(wy•mar=;
wiele termin[w z przedrostkiem «wy» ma odpowied-
niki z «za», cho: o innych znaczeniach, np. wybi:
– zabi:, wydma – zadma, wyspa – zaspa, wyrzut –
zarzut, po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\,
za(wy(na(nad(po•rzuci:,
wy(za•gasi:(krzywi:(mieni:,
staropol. za•ch[d – wy•chodek, ust"p,
staropol. za•p=oszy: – wy•p=oszy:,
staropol. za•myli: – po•myli:,
staropol. za•razi= – po•razi=
za(wy•g=adzi:, za(u•k'si:,
 ZG+OSKI
za•p=ata – wy•nagrodzenie, za(wy•si"g,
2. na, nad& wy•/y: si" – na•syci: si", wy(na•gi':,
wy(nad•stawi:,
3. spo, po(d, za& po•s=ali – wy•s=ali, wy(po(za•rzu:,
wy(za•spa, za(wy(po•miata:, s(wy•powied{ ˚spo,
staropol. po•skok – wy•skok, wy•doli: – po•do=a:,
wyz(poz•by: si", wy(pod•skok, wyz(poz•by: si",
wy(pod•rostek, wy•gl'd – po•z[r, wy•r'b – po•r"ba,
staropol. po•sroma: – wy•sromoci:,
4. po& po•z[r – wy•gl'd,
5. u& wy•obrazi: ]sobie\ – u•zmys=owi: ]sobie\,
obraz ^ zmys=, u(wy(za(po•topi:, wy(u•pi[r,
wykaz – ukazatiel, za(po(u(wy•mys=(my>l,
wy•kszta=cenie – u•formowanie ]kszta=t ^ forma\,
u•miety – wy•mioty, od•rzuty, wy(u•>mia: ]si"\,
wy(u•ple>:(robi:, za(u(wy•si'>:,
wy•jawi: – u•jawni:,
wy•godny – ros. u•dobnyj, wy(u•by=,
staropol. u•sile – wy•si=ek,
staropol. wy•mowa – u•mowa,
staropol. wy•znawa: – u•znawa:,
6. prze& wy(prze(z(po•wali:,
wy•kroczenie – prze•st"pstwo, wy(prze•strzec,
wy(prze•rwa(strzec,
7. przed& przed(wy•=o/y:,
rok ]czas\ ˘ wy•rocznia – przed czasem,
8. przy& wy•muszenie – przy•mus, wy(przy•r[wna:,
staropol. wy•gotowa: – przy•gotowa:,
wy(przy•pomnie:  za•pomnie:,
wy•pomnie: – przy•pomnie:,
9. za& wy(zap=ata, wy(za•prze: si", za(wy•pe=ni:,
wy(za(do•si"gn':, wy(za•mrze:, wy(za•znaczy:,
10. z& wy(z•my:(gi':(gni:(darzy: si"(do=a:,
staropol. wy•rozumie: – z•rozumie:,
vi•bie/al ]wy•bie/a=\ – z•bieg=, z(wy•darzenie,
z•nie>: – wy•trzyma:, z•robi: – wy•robi:,
wy(z•rzec si", wy(z•wiad, wy(za(z(po•wali:,
staropol. wy•radzi: – zd•radzi:, z(wy•daje ]si"\,
wy(z•biera: si" np. w drog", wy(z•r[wna:,
11. ko`& wy•='cznie – tyl•ko,
12. do`& wy(do•miar, wy(do•r[s=, do(uzu(wy(s•pe=ni:,
wype=ni: – do pe=na, do(wy•trwa:, do(wy•trzyma:,
wy(do•nios=y, wy•ra{nie – do•bitnie,
13. od& wy•razi: – od•bi:, wy(od•rzuci:, wy(od•czu:,
ot•kupisza – wy•kupili, od•jecha:(rzuci:,
wy(od•rzec ]si"\, wy(od•poczynek, wy•od•r"bni:,
wy(od•p=yn':, wy(od•czu:,
wy(od•chodzi:(chowa:(czu:(mierzy:,
re•kreacja – wy(od(poczynek,
wy•siusia: si" – od•la: si", wy(od•dzia=,
14. ob& ob•liczy: – wy•kaza: ¯ liczy: ^ kaza:,
15. o& wy•kup – o•kup, o(wy•g=ada, o(wy•cieka,
staropol. o•strzega: si" – wy•strzega: si",
wy(o•grabi:(kupi:, wy•b[r – o•branie,
16. pro& wy•zwanie – pro•wokacja,
wy•st"pek – pro•stupok,
17. para& wy•miar – para•metr,
18. s& s•konany – wy•ko<czony, s•pu>ci: – wy•pr[/ni:,
wy(s•pr"/a: si", wy(s•tr'ci:,
19. iz& wy•ci'g – iz•wleczenie, wy•b[r – izo•branie,
istok=-is•tok – wy•bieg, wy•ciek ]{r[d=o\ ˘
istohnik=-istocznik,
20. roz& wy•uzdany – roz•wi'z=y, wy(roz•mowa,
wy(roz•miar, wy(roz•rzutny,
21. ws, wz& staropol. ws•p=odzi:, ws•p=ywa:,
22. wielce, wielki& wysoko(>:, wynios=y,
23. z do=u do g[ry& wy/yna, wysoczyzna,
24. ca=kowicie& wy•ludni:(bi:(mordowa:(mrze:.
Nie idzie w parze z przy`; przystoiwypada, przywy,
stoipada, przy` ^ do`, np. przynie>: ^ donie>:,
gdy wy` ^ od`, z`, np. wynie>: ^ odnie>:,
wy•zu:o•zu:.
Przeczy «za`»& zasiedli:wysiedli:
wy(przy•pomnie:  za•pomnie:.
«wy`» przeciwie<stwem «prze`»;
wy•granaprze•grana; wy(prze•=om.
`wy – l'd, woda& is•land  wy•spa, wybrze/e,
wynios=o>:, Morawy, Kujawy ]ku wodzie\.
wysoko>: – w j"zykach s=awia<skich&
nos ˘ nosi: i nie>:, Kampinos, Nie>wie/; rog ˘ r[g i
rogi; uch ˘ ucho i uszy, duch i dusza, wozduch,
i maj' one powi'zania z j. anglosaskimi& h ]high\, ear.
wz`, ws` – kierunek w g[r", u`, pod`& wzlot,
ws(do•t'pi: ws(o•pak, ws(po•parcie, wz(po•gl'd,
wz(pod(u•nie>:, wz(po(pod(u•lot, wz(pod•rosn':,
wz(za•broniony, wz(u•mocn:, wz•rost – po(za•rost,
wz•dycha ]wziew\ – od•dycha – z(wy•dycha ]wyziew\,
wz•m[c – na•sili:, wz(po•garda,
u` nie w parze z wz`, ws`, za`& ws•t'pi: – u•st'pi:,
ws•ch[d – za•ch[d, pod(za•pali: – pod(wz•nieci:,
staropol. wz•maga: kogo – po•maga:.
`y – dla przymiotnik[w& bia=y, bujny, bystry,
ciasny, =adny.... zacny, /ywy.
`yk, ˚`ik, YI.
`yka – wielka, stara, `a< ]˚wielko>:\&
grd•yka – krt•a<, O=yka, Medyka.
`yn – 1. mieszkaniec, obywatel kraju& Niemczyn,
Turczyn, W"grzyn, ˚nin.
2. woda& k•was ]k•w[d ¯ wasser\ – za•czyn ^ kis ^ cie/
˘ dzie/a, cie•k – k•was ˘ cie•cz – czy•n,
na•czynie – na wod", ciecz, ˚czyn.
`yn, `y<, `in, `i<, `en, `e< – 1. stary, 2. wielki.
`yna – 1. auto, samo, 2. `o>: ]ilo>:, jedno>:\,
wy•/yna – wy•soko>:, je•/yna ]/yn – sok\, ˚`ina.
`y<, `e< – wysoki, wysoko po=o/ony, w g[rze
rzeki& Katy< ]D=ugi K't\ w g[rnym Dniestrze.
`yszcze, ˚`iszcze, `isko ]zasi"g ˘ ognisko\.
`ywa`, `wa` – 1. przez jaki> czas, 2. wielokrotnie,
utrzyma: ˘ utrzymywa:, przy(prze•by: ˘ przy(prze•bywa:.
496
z` – 1. czasownik, wskazanie na jego form",
szczeg[lnie na czas dokonany, gdzie z ^ na&
robi: ˘ z•robi:, z•garn':, ze•bra:, na•pisany,
na•rzucony, itp.,
ra•zem – jedno•cze>nie ¯ czes ]czas\,
z(wy•darzenie, z ^ czas,
2. negatyw; symbol z=a i upadku, zst"powania&
z=o, zach[d, zsadzi:, zsun':, zsiada:, zsypa:, zgu-
bi:, zniszczy:, zlecie:, zdziera:, zdzicze:, zapada:
]si"\, zst'pi:, itp.,
ros. iz& izliot, izmena, izdebka, zapad ]ros. zach[d,
strona >wiata\,
pokr. d{wi"kowi ˚s – syczenie gada, sk=on, stok,
skona:,
3. blisko& zliczy: ]pod`\, zbi: ]przy`\, i inne }z ^ granica|,
4. d{wi"k& s=aw. zwuk, jazyk, pol. j"zyk, dzwon i inne.
Z – mucha; ˘ giez ]rodzaj b'ka\, gzi: si" ]kursowa:
mi"dzy partnerami\, zygzak ]trasa lotu muchy, owa-
da\, mr[z ]m[r na d{wi"k; m[r – mr[\ ˚zima,
5. razem, so`& zjecha= si" – s=exalsœ,
6. ze& za(ze•wrze:,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
7. zgodne z& zr[b to, i inne,
8. na& z•nak – wy•raz ]raz ^ czas\, z(na•wiedza:,
9. po& z•lvbiwssi – po•lubiwszy, z•jednal – po•jedna=,
z(po(prze(wy(za•wali:, z•=og – po•=[g, z(po•leci:,
po•godzi: – z(u•godzi:, z•wierzy: si" – po•wierzy:,
z•wierzchni – po•wierzchowny,
zda: si" – polega: na kim, czym,
staropol. po•gani: – z•gani:, z•dzieli: – po•dzieli:,
10. u& z•iszczy – u•rzeczywistni, u•wi'd – z•wi"d=y,
u(z•mie>ci:, u(z•mawia:, u(z•martwi:, u(z•=uda,
u(z•mys=, u(z•wodzi:, u(z•wolni:, ubocz – zbocze,
u(z(przy•datny(da=y(dolny, z•bawi: – u•ratowa:,
u(z•gi"cie, z•gubi: – s(u•traci:, u(za(z(wy•mar=,
z•grabny – u•jmuj'cy ¯ grab ]j':\, z•w[d – u•nik,
11. prze& z•niosl – prze•ni[s=, z(wy(prze(po•wali:,
z(prze•rzedn':, z(prze•inaczy:,
12. przy& przy•datny – z•datny,
13. poz, po& z•bawi: – poz•bawi:, zbiornik – pojemnik,
14. o, ang. de`& z•wleka: – o•ci'ga:, z•w=oka –
o•ci'ganie si" ]wlec ^ ci'gn':\, ang. de•lay,
staropol. o•krom – z wyj'tkiem, be•z,
15. ob& z daleka – ob•dal,
16. od& z(od•wiedzi:, z(od•wleka:,
od•pu>ci: – z•wolni:,
17. wy& ziechal – wy•jecha=, z•nie>: – wy•trzyma:,
z•robi: – wy•robi:, z(wy•rzec si", z(wy•wiad,
z(wy(po(prze(za•wali:, wy(z•daje ]si"\,
z(wy•biera: si" np. w drog", z(wy•darzenie,
z(wy•r[wna:, z(wy•jedna: sobie,
18. nie& z•now•u – po•now•nie ]po ^ u, z ^ nie\,
19. fro`, fru`& fro•st – mr[•z, fro•m – z, fro•g – /•aba,
fru•stracja – z•niech"canie;
tak/e S ]SZ\& fro•k – s•uknia, s•ukienka,
frock-coat – s•urdut, fro•lic – s•wawola, z•abawa.
za, te, tem, ty, tym, po, raz – czas;
«za» przeczy «na» ˘ zakaznakaz; ˚raz.
za, za` – 1. wzmocnienie ˘ bity – zabity, i inne za`,
2. ty; az ^ ja; za ^ ty, porzez inwersj", jak ja – ang.
} aj |, por. az. S=awianie zapomnieli znaczenia «za» –
uwa/ane jest za form" przedrostka czasu dokonanego
]bity – zabity\, podobnie ‘az’. Koniec alfabetu, litery T
]ty\, W ]wy\, Z ]ja\ – zaimkami, po; za sob' ^ po sobie,
po po=tynu – za po=tyn", po grechom naszim – za nasze
grzechy, poidosza po – po>cig za, po nich, za nimi, po
nas – za nami,
po 2 kupy – za 2 kupy, po kniazi – za kniaziem,
za – gda& wsiegda – zawsze, Gde•szyn ]Za•wad(a\
– dzia=y wodne.
497
za` – pozytyw, bo dwa negatywy& z % a,
1. zacz': ^ roz` ^ po` ¯ poczatok ^ na` ¯ nacza=o
przy czasownikach u/ywany te/ do czynno>ci do-
konanych, tzw. czas pozaprzesz=y – bezpo>rednio
poprzedzaj'cy wypadek w czasie przesz=ym&
po(za•rzuci:, po(za•niecha:, po(za•przesta:,
za(po(u•mys=, za(po•tem, za(po•ta<czy:,
po(za•cz':, zadzwo<, zam[w, za>piewaj,
za(po•radzi:, mnij ˘ pomnij ˘ zapomnij;
czyn ˘ zacz':, pocz': ˘ rozpocz':;
zna: ˘ pozna: ˘ zapozna:;
wiedzie: ˘ powiedzie: ˘ zapowiedzie:;
trzeba ˘ potrzeba ˘ zapotrzebowanie;
wiatr ˘ powietrze ˘ zapowietrzenie;
na•my>la: si" – za•stanawi: si", roz•wa/a:,
zamroczy: – pomrahat;, za•szli – po•szli,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
za•tem – po•tem, za•sieje – po•sieje, za(po•wo=anie,
za(pomnie:, za(po•wierzy:, za(po•wietrzny,
m[c ˘ pom[c ˘ zapomoga, za(po•bra:, za(po•mys=,
zaszkodzi: – poszkodowany, po(za•lecenie,
za•mieszki – roz•ruchy, za(na(w•miast(o,
za(na•mierza:, za(po•przysi'c, za(po•>cieli:,
za•pusty – roz•pusta, za•>piewa:, za•pali:,
2. za` ^ ze`, wy`, we`, po`, do`, prze`, u`
zamach – wymach, zamie: – wymie:,
po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\, za(wy•pe=ni:,
zaczekaj ^ poczekaj, po(za•rzuci:, po(za•niecha:,
po(za•przesta:, za(pows•trzyma:, za(na•prawd" –
doprawdy, zaludnienie – populacja, za(wy•spa, za-
(wy•piera: ]si"\, za(na(u•parcie, za•bawa – u•baw,
za(ze•wrze:, zwarcie, zawada – przeszkoda,
wada – szkoda; wadliwy ]powoduj'cy wad"\ –
szkodliwy, nie wadzi – nie szkodzi, za(prze•=om,
za(prze•zi"bienie, pogl'dy – zapatrywania ]gl'd –
patrzy:, po ^ za\, zatem – potem, za(pows•trzyma:,
za ^ po ^ u ]j': – chwyta:\, za(u•milcza:,
po(u(wy(z(za•mar=, u(wy(za(po•topi:, za(u•sn':,
za(po•mys=, po•=o/na – za•l"ga:, po•r[d – za•r[d,
za•rodek, za•j'c, za•j': – po•chwyci:, za(u•mocz,
po(za•radzi:, za(u(s•kry:, za(do•='cznik,
u•wali=asja – za•wali=a si", za(wy•bi:, za(po•trzask,
po•mieszczen – za•mieszczony, po•mieszczeny –
za•mieszczone, po(za•cz':, po(za•pomnie:,
staropol. za•mowa – u•mowa, za(wy•miata:,
u(po•ciecha – za(ra•do>:, pre•muczi – za•m"czy=,
po ^ za; u ^ ra, utexa ]rado>:\, z(u(po•mrze:,
s=aw.-ros. zaxvat/it; ]pochwy•t(ci:, uj':\,
za(u•strzenon – zastrelen=, z(za(po•leci:,
zaiste, doprawdy – ros. poistinie-poistinie,
za•/ycie ]po•/ywienie\, za(u(przy•mocowa:,
zar"ba – por"ba ]nazwiska& Zar"bski i Por"bski\,
za•parcie – przed naporem, za(po(u(wy•my>l,
po•ronienie – za•>niad, za(wy(na(nad(po•rzuci:,
za(po•r[d – urodzony, zar[wno – po r[wno,
za(u•robi:, za(po•si=ek, za(po•sia:, za(po(u•s=uga,
za(po(u•chowa:, za(po(u•j"cie, za(po(u•chwyci:,
za•darcie – u•dry, za•=amanie – prze•=om,
]dzie<\ po•chmurny – za•chmurzony, za(prze•mo/-
ny, za•pora – prze•kora, prze•k'si: – za•k'ska,
za(wy•pe=ni:, za(wy•prze: si", za(u•si'>:,
za(do•jecha:(la:(ko<czy:, za(wy•si"g,
za(wy•rzec si", za•kup]ek\ – ros. po•kupka,
za•dowolenie – ros. u•dowolstwie, za•cny –
po•czciwy, za•le/e: – po•lega: na czym>(kim>,
staropol. mi"soupust – zapusty, u(za(z(wy•mar=,
staropol. po•kopa: – za•kopa:,
staropol. u•mys= – za•mys=,
staropol. u•ple>: – za•pl'ta:, u•wik=a:,
staropol. u•robek – za•robek, za(do•/ywocie,
staropol. u•sadka – za•sadzka, za(u•/ywa:,
staropol. u•sadzi: si" – za•wzi':, na•sadzi: si",
staropol. za•k'si: – u•k'si:,
staropol. za•razi: – po•razi:, za•lec – po•lec,
staropol. za•witanie – po•zdrowienie, po•witanie,
staropol. za•myli: si" – po•myli: si",
staropol. za•iste – ros. po•istynie,
staropol. za•g=adzi: – wy•g=adzi:,
staropol. za•p=oszy: – wy•p=oszy:,
staropol. za¶rzec si" – wy•rzec si",
staropol. za•ch[d – wy•chodek,
staropol. za•chwyci: – wy•chwyci:,
staropol. za•stosowa: – do•stosowa:
staropol. za•zew – we¶zwanie ¯ zew ¯ zwuk
3. na`, po`, o`& za(na(po(o•sadzi: ]si"\, siedli: ˘
 ZG+OSKI
za(o•siedli:, za(o•patrzy:; osad ^ nalot, osada ^ za=o-
ga, zasada\, nautria – nazajutrz, za(po(o•tarcie,
za(po•duma ]my>l\, za(na•goni:, za(na•garn':,
za•czynaj' si" – na•czynajutsja, za•pis – na•pis,
za•go=owki – na•g=[wki, za•patrywania – po•gl'dy,
na okup – za okupem, u•bisza – za•bili, za(o•puch,
za 3 niedieli – na 3 tygodnie przed..., za(o•p[{nia:,
za•> – na•tomiast ]> ^ tomiast ¯ to miejsce\,
za•gata – o•cieplenie, za(o•toka, za(o•win':,
za(o•s=oni:, za(o•durzy:, za(o•gar, za(o•kre>li:,
za(po•ranny, za(po•rost, za(na•rybek, za(na•sadzi:,
za(o•siedla:, o•>cienny – za >cian', za(na•pisa:,
za•sob – o•soba, ros. o•sobo, o•nie•mie: ]g=os stra-
ci:\ – za•nie•m[wi:, na•za•jutrz – ang. to•morrow,
anglosas. to morgen, o•panowa: – za•w=adn':,
za•mierzenie – ros. na•mierenie, za(o•puchni"cie,
za•ko<czenie – o•konczanie, za•=oga – o•sada,
za•kre>li: – o•graniczy: ]kres ^ granica\, za(po•tem,
staropol. o•ci"ty – za•ci"ty,
staropol. za•=o/nica – na•=o/nica,
staropol. za•razi: – po•razi:
staropol. za•ceniacz – oceniacz
staropol. za•ciek=y – o•ciekaj'cy
staropol. za•ciepli: si" – o•grza: si",
po•siedzenie – ros. za•siedanie.
Przeczy& na•kaz ]przymus\  za•kaz ]zabronione\,
za•tworzy: ]zamkn':\ – o•tworzy:.
4. u`& za•=atwi: si" – u•l/y: sobie, u•wali=sja – za•wali=
si", za(u•weira:, za(u•wzi': si", za(u•/y:
jad=o – /arcie, zajad=y – za/arty, ujada: – u/era:,
za(u•rz'd – porz'd]ek\, wyrz'd]zi:\, za(u•dusi:,
za(u•pada:, za(u(s•kry:, za(u•pa>: ]si"\,
5. przy ^ u& za(przy(u•mocowa:, za(przy•mr[z ]szron\,
za(u•my>li:, u•bisza – za•bili, za(przy•kaz,
pri•zywati – za•wezwa:, za(przy•jazd,
za(przy•s'dzi:, przy•jemny – za•chwycaj'cy,
za(przy(u•prawa, zapowied{ – przykazanie,
za•ch[d ^ przy•gotowanie ˘ got[w ^ na chodzie,
`ow, `[w ^ na, przy•miot – za•leta, za(przy•prawa,
do(przy•puszczenie – za•=o/enie,
przy•j': – za•=o/y: ]przy ^ za\,
6. prze`& za i przeciw,
7. przed& za•pusty – przed•po>cie ]przed postem\,
za wczasu ]z do=u\ – przed czasem ]z g[ry\,
zorza, za•ranie – przed ranem,
za•datek, za•liczka – przed•p=ata,
8. nad& zanadrze, zanadto, za(nad•rzuci:, Zawiercie,
9. nadto, wi"cej ni/& za•je{dzi:, za•jada:,
10. pod`& za/ec – podpali:, za(pod(wy•miana,
za(pod•miejski, zadawa: si" – podawa: si" ]odda-
wa:\, za(pod•krada: ]si"\, za•wy/y: – pod•wy/szy:,
pod(za•pali: – pod(wz•nieci:,
za(pod•kornik, za•sada – pod•stawa – mian•ownik,
11. pod& posadzili za stro/a – pod stra/',
12. do ^ k& zak=adnik ]ko=odnik ^ dowodnik, w dow[d\,
k•was ]k•w[d ¯ wasser\ – za•czyn ]czyn ^ woda\,
zape=ni: ^ do pe=na,
13. do`& za(do•nie>:, ]za ^ do\•po•m[/(moga,
za(do•prawi:, za(do•='czy:, za(do•zna:,
14. od, pro& promys=om ^ zamys=em, proda: ]sprzeda:\
^ odda:; zach[d ^ odch[d, odej>cie, za•k'tek –
pro•wincja ¯ winkiel ]k't\ pro•kreacja ¯ kreowa:
]tworzy:, p=odzi:; kreatura – stw[r\,
za•w[d – pro•fesja; pro ˘ przo& przo•dek(downik,
za•siek – od•r"bno>:, za•m"t – ot•m"t,
15. gda& zawsze – wsiegda, wsze ^ wsie,
16. wysoko>:& za•rozumia=o>: – ros. wysoko•my>le,
17. pra`, przed`, po`& prawo ^ zakon ^ order,
]wo ^ der ^ woda ^ water ^ hydor\, za(pra•bytek,
za•k=manie ^ pre•le>:, za•wnuk – pra•wnuk,
za•nim – przed•tem,
18. para& za•s=ona – para•sol ]sol ^ s=o<ce\,
19. pro`& za(po•mys=em – ros. promyslom,
za•w[d – pro•fesja, za•k'tek – pro•wincja ¯ winkiel
]k't\,
20. wo=. iz` ^ wy`& izniemogati ^ zaniem[g=,
21. nie& za•pewne – nie•pewne ]w'tpliwe\,
22. niepo& za¶w[d – niepo•wodzenie,
23. s`& za(s•klei:, za(u(s•kry:, za(s•przeda: ]si"\,
za(s•pi":, za(s•ko<czony, s•t"chni"ty – za•prza=y,
za(s•pyta:,
24. spo& za(spo•/y:, za(spo(na•gl'da:,
25. t, u, w, z; ty, wy, za ˚zaimki zwrotne, be,
26. w wielu wypadkach bliskoznaczny jest
u`, wy~ ]az ^ ja; za ^ ty\
u(wy(za•nie>, u(wy(za•bij odnosi si" do ty, ciebie,
o znaczeniu przedrostk[w zapomnieli rodacy, trak-
tuj' jako form" polecenia, zabij ]za ^ ty\ ˘ zabij"
]ja\, pomieszano w ten spos[b zaimki zwrotne, bo
zapomniano, co «za» oznacza; wy(za•zanczy:,
27. ob& za•miera: – ob•umiera:, za(ob•rys,
ob(za•wr[ci:, ob•c"gi – za•ciski,
28. ownik, pod& mian•ownik – pod•stawa – za•sada.
29. w& zaimek ]w miejsce imienia\,
zamiastem – w miejsce, zamiast – ros. wmiesto,
w•raz – za•raz, zast"pca – zamiestitiel ]w miejsce\,
30. za` ]zupe=nie\, gdy przy` ]troch", cz">ciowo\;
za(przy•s=oni:, za(nie•cny ]pozytyw\, i inne.
przypiec, przypali:, przysma/y:, przydymi:,
przeczy wy`& zasiedli:  wysiedli:,
pod(za(o•grza:, pod(za•j':,
31. `=a& chwa•=a – za•chwyt ]z ^ w ^ = ^ czas, zeit\.
32. wysoko& za•rozumia=o>: – ros. wysoko•my>le.
Nie w zgodzie, przeczy& za•pomnie: – przy(na(u•pomnie:,
za(od•myka:, za(od•bezpiecza:.
`za< – wi"kszy, por. «wielko>:» ]a<\& Kaza<, Reza<.
zapo` – forma czasownika, ¯ za % po, ˚po`;
u`& biec ˘ pobiec ˘ zapobiec – u•biec, za(po•/yczy:
– u•/yczy:, i inne.
zapu – nacka& w•nie•zapu – z•nie•nacka.
ze` – 1. razem, wsp[lnie, spo=em; ¯ s=aw. so`,
SZ, OE& ze•branie – ros. so•branie,
staropol. ze•tka: – spo•tka:,
2. czas& zebranie, zesp[=, zestaw, zeszyt; ˚z`,
3. do`& staropol. ze{rza=y – dojrza=y, ze(do•jrze:,
4. o`& staropol. ze>mili: – o>mieli: si", ze(o•chrzci:,
staropol. zetech=y – ros. obmoroczen, ze(obe•drze:,
ze(obe•jmowa: si", ze(o•szepci:,
5. po`& staropol. ze•s=a: – ros. po•s=a:,
ze(po•zwolenie,
6. na`& staropol. ze•plwa: – ros. na•plewa:,
7. przy`& staropol. my rz'd se•snal – mi przy•zna=,
staropol. ze•zwa: – przy•zwa:, ros. pri•zwat(g=asit,
8. wy`& staropol. ze•trwa: – wy•trwa:,
staropol. ze•straszy: – wy•straszy:,
9. so`& ze•branie – ros. so•branie.
`ze< – samiec, dos=. on& seleze< ]kaczor\, korze<,
ze<, szersze<, ˚e<.
zie – dech& zie•w – w•dech, wy•ziew – wy•dech.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 ZG+OSKI
498
ziemia; z=goski, g=[wnie przyrostki, zwi'zane
z ziemi'& ja, ia, k, ka, la, al, le, len, el, ol, a=, =a, ne,
no, rud, sk, ski, ska, skie, sze, sz[w, >l, wa, aw,
awa, bo, czer, czar, cze, czew, cz[w, cza, ca, ce,
te, dal, d[=, byl, =op, wy, wa=, zna, a ]e – woda\.
1. a, la ˘ `ja, `ia, `lia ¯ gr. gaia ]ziemia\;
tak i =ac. est ˘ jest; hiszp. Jolla w wym. }hoja|&
Anglia, Bu=garia, Francja, Grecja, Hiszpania, Japonia,
Rosja, Skitia, Szkocja, Szwecja, itp., miejscowo>ci&
Ko=omyja, Czartorja, Wo=kowy•ja(je ¯ wo=kowy`
]wilcza\ % ja ]ziemia\ ¯ iran. badja ]rzeka\,
2. la, al, le, el ˘ len, land, lant& Lifland, Inflanty
inffin; Moskwa – Moskal,
Lenward ]strze/ona ziemia\, Polska& ang. Poland,
Pole ]Polak\, niem. Polen ]Polska\, ukr. Lachi ]ze `ski
w nazwiskach ¯ szumer. KI\, Drewlanie, Sokal, Orla,
Les=aw, Leszek, Podole ]po % dole\, hale ]Podhale
– same hale\, zaborole ]zawale\, pole, miejscowo>ci
z `le, `el ]np. Zabiele, Kleszczele, Regiel, Reszel,
Rewel\, starofranc. sinoble, sinople ]kolor czerwony\ ¯
=ac. Sinople ]terra\ ¯ gr. Sinope ]gr. kolonii n(Morzem
Pontyjskim\, land ˘ l'd; wola, ziele, ziele<, len, lenno,
wasal, wala: ]si"\ – brudzi: ubranie, ziemi:, tarza:
si" po ziemi; powali: ]na ziemi"\, przewali: np. robot"
– przerzuci: z miejsca na miejsce, walonki ]rodzaj
obuwia z cholewkami\, lemiesz ]miesza ziemi"\,
szuf•la(elka, szpad •el(le, kartof•el(le(lany(lanka, byle
˘ bylina, izobile ]obfito>: warzyw, owoc[w\, tubylec,
tuziemiec – s=awia<skie t=um. gr. autochthon ]pocho-
dz'cy, wywodz'cy si" z tej ziemi\ ¯ auto % chthon
]ziemia\, s=aw. toziemiec, ros. vselennost;
]wszech>wiat, len – ziemia\, L+ ˘ la, le  =a, =e;
tak/e& drzewo, drewno, materia= drzewny&
topola, las, laska, zaro>la, Widukle – ang. lasek,
zagajnik,
3. `k, `ka, `sk, `ski, `ska, `skie, `alski, `ki&
skiba, ska=a, kamie<, klepisko, skok, Bielsk, Bra<sk,
Smole<sk, Kursk, Lipsk, Mi<sk, Odelsk, Pi<sk,
Mo/ajsk, Le/ajsk i wiele innych, Polska – Polak,
przy czym& `ak – patronim, Anglia – Anglik, miejs-
cowo>: Wo=kowisk ¯ wo=kowi` ]wo=kowa, wilcza\
% `sk ]ziemia\ ¯ wo=k ]wilk\ % `owa ]czyja ona jest,
o – ='cznik\, Beskid ˘ Bieszczady, Skitia;
`ki& Cze>niki, Koluszki, +agiewniki, Piaski, Pionki,
Sadurki, Trawniki, Troki, Ustrzyki,
ki`& Kij[w ]j[w, jaw, jew – woda\, Kiwerce,
4. cze, cza, ca, ce, te ¯ 1. =ac. terra,
2. szumer. KI, jak no/yce  no/yki;
s=aw. pe]era, pol. pieczara, nazwy miejsc. Mat-
cze, Kielce ¯ kiel, kiet, kier ]k't\, Kotlice ¯ kotlina,
Malice, Siedlce, Strzelce, Tyszowce ¯ Tyszko ¯
zdrobn. Tymosz ¯ gr. Tomotheos, Bzite, Biszcza,
Czechy, Czerwi<, winnica, czarnoziem ¯ czar % no %
ziem, cebula, bo=oto ˘ b=oto, i wiele innych,
5. rud – ziemia& Rudka – dos=. twarda ziemia
¯ rud % ka ]twarda, kamienna\, nazwy geogr.
6. zna& t¶rudz•n[jg•n[jb•rud, ojczy•zna,
zna•mienity, zna•le{:; t, z ^ czas; .
7. >l – 1. wysoczyzna ¯ s ]wysoka\ % l]and\&
Przemy>l, Radomy>l, Supra>l, Íl'sk,
2. wolny& >luz, >lina, >limak, >lamazara;
mo/e wi"c i Íl'sk i Przemy>l nale/' do wolnych
rejon[w ]sk ^ ziemia\,
8. sol` ¯ soil& solski ]ziemski\ ˘ nazwisko Solski,
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
9. g`& glob, gleba, grunt, g ]przy>pieszenie ziemskie\,
10. nica`, niec`& ziemica, donica, sp[dnica;
dziedziniec, niecka ]w g[rach\;
Mszyniec, Zwierzyniec, Polanica, Krynica, i inne,
11. staroziem ¯ o ]stary\ % n ]ziemia\, t=um. od ty=u&
Che=mno, Czermno, Dubno, Gniezno, Kolno, Kutno,
+"kno, Grodno, Kowno, Wilno ¯ Wilna, R[wno,
Zimno ]z – granica\;
Karkonosze ¯ kark % on ]wielkie\ % no ]staroziem\
% sze ]woda\,
s=aw.-ros.-wo=. gumno ]1. zasiewy, 2. klepisko\ ¯ no
]sko\ ¯ n ]sk\ ¯ iran. zamin ]ziemia\,
12. terminy& poziom(ka(ica, ziemniak, zi'b, zima,
13. d[=, wa=& po•do=a: – po•wali:, dolina, wa=, d[=
]jama w ziemi; ja – ziemia\, w'd[= ]jar, ja..., w'w[z,
par[w\, pad[= ]nizina, dolina\, Suchod[= ]sucha
ziemia\, Suchodolski, Suchodo=y ]na Wo=yniu, w pasie
nadbu/a<skim, w okolicach dzisiejszego Nowowo=y<-
ska\, kawa= drogi, z(po•do=a:, wa= ziemny ]zawale ˘
wie> Zawal[w – za Roztoczem\, Przewale, wa= ]le<\
˘ wa=ko< ]wielki le<\, po(wali: }na ziemi"|, po(wala:
]po(brudzi: ziemi'\, wal•onki, walny ]ziemski\,
14. str& po•wa=a  str•op ¯ oppositus; strona ]z tych
stron pochodzi\, Dniestr ]dnie dnia ^ woda\.
«woda» i «ziemia» u/ywane s' na przemian, przypi-
sanie zg=oski jednemu terminowi natychmiast rodzi
sprzeczno>:, ˚woda.
`zna – 1. granica& znak, Pozna<, Wizna, 2. wiedza
¯ gr. gnosis& znanie, rozpozna:, ˚izna, ˚a, nr 430.
zo – si"& zo•sta= – sta= si".
zor, z[r – gl'd, jrze& w•zor – w•gl'd; poz[r – wygl'd;
prze•zor(no>: – prze•gl'd, wzrok, zorza, wzorzec,
w(po(do(nad•z[r, ros. zorkij ]prze•nikliwy(zorny\.
zu – 1. w& wcale ]w % ca=y\  zupe=ny ]zu % pe=ny\ ˘
wcale r[/ny ]zupe=nie r[/ny\, zu•pe=nie – ca=ko•wicie,
2. s& zu•chwa=y – s•chwa=.
zw, zwu, zwe, zwo, zwa, zew, zow, zaw – d{wi"k&
odzew, zwa:, zwo=a:, zawo=a:, zwuk, d{wi"k, dzwon,
Azow ˘ Morze Azowskie ]ciche, dos=. nied{wi"czne\.
zw ^ ob& zw•yczaj – ob•yczaj.
/ – 1. pa& sma•li: – sma•ga: ]li: ^ ga:\ ˘ pa•li: – /•ga:,
2. g& spr•in•g – spr•"•/yna ]in ^ en ˘ "; g ˘ /\.
/d – szcz, sz, cz& dwa•szczi – dwa•/dy – dwu•krotnie,
ka•/dy – w•szelki, za•w•/dy – za•w•sze, /da: – czeka:,
szcza: ¯ step ¯ krok, ˚szcz.
`/e – `o, partyku=a wzmacniaj'ca, nacisk&
jednak•/e – odinak•o.
/el – pali:, stal& /u/el, z/ela=y, /elazko, /elbet
]/ – symbolem g"sto>ci\.
/yt, /y ¯ syt – byt& /ycie T ˘ C, nie(paso•/yt, /y=a,
/ywo, /yzny, /yto, do/ynki i inne.
/yc – g[ra& Swaro/yc, Sapie/yc ^ Sapieha, Sopeha
]ha ^ g[ra\; no/yce ¯ noga, ksi"/yc ¯ ksi"ga.
/yn, syn – sok, krew ˘ posoka, czyj syn ]czyja krew\&
wy•/yna – wy•soko>:, je•/yna.
/yt – syt, pij, drew& paso•/yt – paso•syt, pijawka,
drew•no – staro•/yt, syta – nap[j,
prze•/yt]ek\ – prze•syt – prze•pojony ]nasycony\.
{ – pojazdem& przy•wie>: – przy•wie{:(wodzi:.
499
Do tworzenia zdrobnie<& `cko, `czyk, `czka
]`niczka ˘ uli(doni(ki•czka\, `cz[wka, `czewka,
`ek, `ec ]`lec, `niec, `wiec\, `ik, `yk, `wesz,
`wosz, ˚wielko>:.
A a
Prawda nie wszystkim =atwa jest do prze=kni"cia.
500.
A odpowiednikiem ang. THE ]the dog\&
A – odpowiednikiem&
A – gr. A ]alfa\ – pol. L,
B – gr. B ]beta\ – pol. +,
gr.-celt. BW ]+\,
gr.-ros. BW, st'd
gr.-celt. William ˘ zdrobn. Bill,
William } =iliam |, W ^ } = |.
gr.-ros. Byzantium – Wizantia i inne.
Znak A swym kszta=tem nie ma po-
dobizny w>r[d innych liter alfabetu i
ma=a litera A ]a\ tak samo. W r"cznym
pi>mie i kaligrafii w druku, du/e A
ma charakterystyk" greckiej alfy ]A\
i lambdy ]L\, za> ma=e A ]a\ oparte
jest na bazie O ]o\ i d{wi"ki te prze-
chodz' jedne w drugie, najcz">ciej
wed=ug wzoru&
YU ]Ø, Ö\O
A  E, I anglosas.
I ^ Ei ^ }ai|
iA  iE s=aw.
D{wi"k A jest najm=odszy, tj. naj-
p[{niej ukszta=towany, dlatego w
alfabecie znajduje si" na jego po-
cz'tku, w my>l zasady staro/ytnych, /e
m=odzie/ na pocz'tku listy, starsi dalej,
a starzy na samym ko<cu – zupe=nie na
opak dzisiejszym wyobra/eniom.
St'd d{wi"k Y by= pierwotny, z niego
wy=oni= si" U, dalej O, i kolejno>:
mo/na zapisa:&
Y ˘ U ˘ O ˘ I, E ˘ A.
Y ˘ I.
O % I ˘ E.
O % E % I ˘ A.
wi"cej ˚nr 396, 398.
Gdy A jest&
¶ liczb' mnog', wielokrotno>ci',
staropol. sko<czona – ostatnie
chwile, wrzeciono ˘ wrzeciona,
jajko ˘ jajka, jedno ˘ kilka,
• przyrostkiem nieokre>lonym,
odpowiednikiem ang. A ]a dog\,
• do ` ]do czego>\, siekiera ]do sie-
czenia, kosa ]do koszenia\,
¯ hiszp. a ]do\, np. zero a zero,
to O jest&
¶ liczb' jeden, jedn' sztuk' czego,
pojedy<cz' rzecz', przedmiotem,
• przyrostkiem okre>lonym, ten, ta,
to, tego, tym, i inne,
S+OWNIK
bo ¯ albowiem ¯ ]al\b•o]wiem\,
alb ]dla\ % owiem ]tego\ ˘ dlatego.
o•krutny – ang. cru•el ]el – arab. the,
tak•o, tak•owy; tak/e& o` ^ z rodu\,
• wskazaniem miejsca ˘ o, tam ]le/y\,
¯ >redniow. =ac. orienatale
¯ =ac. oriens ]orient, wsch[d\.
AEO
gr. pteron ]skrzyd=o, pi[ro ptasie\ –
ptak
niem. leger – pol. legar
staroros. pestun-piestun –
piastun
staroros. Owary – Awary
ros. nagrada – nagroda
mazur. os=ada – os=oda
pol. hetman ˘ ros. ataman
bar=[g – ber=oga
ba= – be= ˘ Ba=tyk – be=ta:, kube=
krew – krwotok – krwawi:
wi"cej ˚nr 002. C. b.
A, E, OJI
s=aw. agnec – jagni", jagni'tko
s=aw. eda-eda – jeda ˘ jad=o
s=aw. ozero – jezioro
>redniow. ang. appel. –
qbloko-jab=oko ˘ jab=ko
>redniow. ang. almossen, ang. alms,
niem. almosen – ja=mu/na
niem. ahorn – jawor
ang. anchor – ros. jakor ]kotwa\
arab. anbar – ros. jantar ˘ lit.
AUOAØ nagminne,
cz"ste, og[lnoeuropejskie, tak cz"ste
/e nie notowa=em, nie prowadzi=em
zapis[w dla poni/szego zestawienia.
oto kr[tka lista&
=ac. mare ˘ pol. morze, R ˘ Rz
=ac. altare ˘ anglosas. altare, alter ˘
>redniow. ang. alter ˘
staropol. oltharz ˘ pol. o=tarz
=ac. palus ˘ anglosas. pol, pal ˘
>redniow ang. pole, pol. pal
staroniem. hutta; anglosas. hat ]gor'cy,
gor'co, pal'cy\ ˘ >redniow. ang. hoot
]hot\ % uta ]wielce, wielki\
˘ pol. huta
niem. Ascherade n(Dwin'
¯ }w|asser % rode ¯ ride
anglosas. gan, holend. gaan
˘ >redniow. ang. goon, gon, go
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
ang. mattock ]kilof\ – motyka
>redniow. ang. i ang. half } haf |
– staropol. huf ˘ hufiec
>redniow. ang. ladde ˘ ang. lad } l≤d |
– staropol. lud, ≤ ^ u ^ e
s=aw. krasna – pol. krosno
s=aw.-staroros. S=owianie –
S=awianie
staroros. Kowolin ¯ Kabalia
pol. Olita – lit. Alytus
Armenia – pol. Ormianie
pol. wt[ry – ros. wtoroj } wtaroj |
i setki innych, w ten spos[b,
ON ˘ Å ]O ^ A\,
np. Wieloncza ˘ Wiel'cza,
bo Wielona, Wielu<
a wykrzyknik.
a
1. niebo ˘ astra,
astrolog(nom, ang. star i inne,
2. woda ¯ aqua ¯ szumer. A,
3. powietrze, l'd, ogie< ]e – woda ˘
`ea – obszar\,
powietrze&
gr.-=ac. aer, >redniow. franc.-ang.
air ]XIVw.\, ang. air;
l'd& staroniem. wy/yn lant TD,
staroirl. land, staro` ]przed XII
w.\, >redniow. ang. i ang. land,
a, la ˘ `ja, `ia, `lia, jak =ac. est
˘ jest& Anglia, Bu=garia, Francja,
Grecja, Hiszpania, Japonia, Ski-
tia, Szkocja, Szwecja, itp.,
ogie<& sanskr. agnis
4. sp[jnik «i», ='cznik mi"dzy
cz">ciami zdania, r[wnorz"dny-
mi, nier[wnorz"dnymi, mi"dzy
nadrz"dnym a imies=owem, ze
zdaniem wynikowym, wprowadza
zdanie wtr'cone, itp. ¯ ang. and,
5. a` zaprzeczenie ¯ gr.
6. sp[jnik i zaprzeczenie, u/ywany
w przeciwstawieniach,
7. przyrostek rodzaju /e<skiego.
staroros. a to-a to ]niech\.
¢A, AB szumer. – 1. woda
]AB ^ wa, gr.-celt. BW, J.D.\,
2. przodek, 3. /ycie.
~a liczba poj., ~e l. mnoga.
a wykrzyknik.
a, na sp[jnik.
aa
aa ]dun.\ – ma=a rzeka, strumyk.
lit. rz. Aa – g[rny odcinek rz. Musza.
abakus
1. archit. p=yta le/'ca poziomo na
g=owicy kolumny, d{wigaj'ca
architraw,
2. pierwowz[r liczyde=, u staro/.
Grek[w i Rzymian – deska do
liczenia, z przegrodami lub
rowkami na poszczeg[lne rodzaje
jednostek liczbowych.
gr. abaks w dope=n. abakos ˘
=ac. abax, ang. abacus,
ros. abaka-abaka, shëty-sczioty.
aba/ur os=ona na lamp",
franc. abat % jour,
goth. skadu, anglosas. sceadu,
>redniow. ang. schade,
ang. shade, lamp shade,
ros. aba'ur-aba/ur.
abba aram., rel. –
1. opat, tytu= biskupa w chrze>cija<-
skich ko>cio=ach,
2. przeor monasteru na Wschodzie.
gr. abbas, gr. cerk. awwa, BW,
chald. abba ]ojciec\, =ac. abbas,
abbatis, staroniem. abbat,
niem. abt; ˚opat;
ros. ]prawos=. ¯ gr.\ igumen-
igumen, nastoqtel;-nastojatiel.
†abdank, habdank nieme H,
herb stary polski.
†abelek, habelek nieme H.
†aberszar obszar OA.
abdyk-acja(owa: kult.
zrzeczenie si" w=adzy przez panu-
j'cego.
=ac. ab % dicare ]proklamowa:,
zakazywa:\ ˘ abdicare ]odm[wi:,
zaprzeczy:\ ˘ abdicatus ˘ franc.
abdiquer, ang. abdicat-e(ion(or,
ros. otkaz-yvat;sq/at;sq.
abecad=o jęz. ¯ A % B % C % D.
staropol. ca 1500 obyecz'dlo,
w obiecadle,
gr. alpha % ebta ˘ =ac. alphabe-
tum ˘ ang. alphabet,
ros. azbuka-azbuka, alfavit.
aberracja
1. książk. zboczenie, odchylenie ]o
b="dach my>lowych, /yciowych\,
2. astr. pozorne odchylenie gwiazd
od ich rzeczywistego po=o/enia na
sklepieniu niebieskim,
3. biol. aberracja chromosom[w –
zmiany w skrukturze chromo-
som[w,
4. aberracja chromatyczne – wada
soczewek gdy promienie o r[/nych
barwach z tego samego {r[d=a nie s'
zbierane w tym samym punkcie,
5. med., psych. ob="d, odchylenie od
normalnego stanu umys=owego.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
=ac. aberrare ]zb='dzenie, odchy-
lenie od s=uszno>ci, prawdziwo>ci,
poprawno>ci\ ˘ aberratio ˘
franc. i ang. aberration,
ros. uklonenie-uk=onienie,
sobra]enie s puti,
]astr.\ aberraciq-aberracija.
†aberszar, abszar obszar, OA,
¯ ob % szar ]ziemia\.
¢abie w[wczas, wkr[tce, bez;
oci'ganie si", znienacka; znowu.
Latopis 1116 abπe, ab;e-abie.
†abiecad=o, obiecad=o abecad=o.
†abis, abys mors. otch=a<, przepa>:.
gr. a ]bez\ % byssos ]dno\ ˘
=ac. byssus, franc. abime,
ang. abys, ros. bezdna-bezdna,
propast;-propast.
abiturient szkoln.
ucze< ko<cz'cy szko=" >redni'.
>redniow. =ac. abitutiens, w dope=n.
abiturientis ]maj'cy odej>:\.
ablatiwus jęz. ¯ =ac.
†ablucja kult.
umywanie cia=a u pogan, obrz'dek du-
chowny, nim do ofiar przyst"powali.
abnega-cja(t osob. wyrzeczenie si"
czego>, niedbanie o w=asne wygody,
o sw[j wygl'd; zaniedbanie si".
=ac. ab % negare ]odm[wi:\ ˘
gr. abnegare ˘ abnegatus,
abnegatio ]odmawianie sobie
czego\, franc. abnegation,
ang. abnegat-e(ion(or,
ros. otrehenie-otreczenie,
otver'enie-otwier/enie.
†abo, alibo 1. czyli, 2. czy – czy,
to – czy to, ju/ to – ju/ te/, b'd{ to
– b'd{ te/, 3. bo, 4. czy, 5. albo, lub.
=ac. sive, vel,
ang. or, wo=. abo-abo,
staroros. abo-abo ]lub, albo\,
ros. ili-ili, libo-libo.
†abociem, abojem, abowiem,
abowim bo, bowiem, albowiem.
staropol. abocziem, aboczyem.
=ac. quia, enim,
franc. parce que, puisque,
>redniow. ang. bi cause,
ang. because,
potomy hto-potomu, czto,
ros.
radi togo-radi togo.
†aboim, abojem bo, ˚abociem.
staropol. aboyem.
=ac. quia, nam, enim.
abolicj-a(onizm prawn. amnestia,
ustawowy, powszechny akt =aski
o niewszczynaniu lub umorzeniu
post"powania karnego za okre>lone
wykroczenia, przest"pstwa.
=ac. abolere ]przeciwie<stwo do
adolere – wzrasta:, rosn':\ ˘
abrakadabra
=ac. abolitio ]zniesienie, umorzenie\,
franc. abolir, ang. aboli-sh(tion,
ros. unihto'enie-uniczto/enie,
]unicestwienie\, otmena-otmiena.
abominacja książk.
obrzydzenie, odraza, wstr"t.
=ac. abominari ]z=y omen\ ˘
abominatus, abominatio,
franc. avoir en abomination,
ang. abominat-e(ion(or,
ros. otmerzenie-otmierzenie, r-z,
merzost;-mierzost.
abon-ament(ent(owa: płatn.
przedp=ata, opacona przed czasem
dostawa ksi'/ek, czasopism, telefonu,
karta wst"pu.
franc. abonnement,
ang. subscription,
ros. abonement,
platit; vperëd.
aborcja zaniechanie, med. poro-
nienie, wczesne przerwanie ci'/y.
=ac. abortio,
franc. avort-ement(on,
ang. abort-ion(ifacient(ionist(ive,
ros. vykidyw-wykidysz.
aborda/ mors. dawny spos[b walki
wr"cz, na morzu, gdy jeden statek
dobija= do burty drugiego by opano-
wa: jego za=og".
franc. abordage.
Zdaje si", przestawienie ang. brod
˘ bord; abroad }abrod| ]pok=ad,
burta statku\, lub =ac. abrogatio
]odwo=a:, uniewa/ni:, uchyli:,
w przen. odbi:, np. repeal attack\ ˘
ang. abrogate;
jedno i drugie ma zastosowanie w
opisanej sytuacji.
†abowiem, abowim abociem,
abojem bo, bowiem, poniewa/.
staropol. abowym, abovym,
abowiem, abowyem.
=ac. quia, quoniam.
abrakadabra jęz.
s=owo poch. arab., tr[jk't u=o/ony ze
s=owa w ten spos[b, /e pierwsza linijka
zawiera pe=ne s=owo, a ka/da nast"p-
na, dopisana poni/ej ma opuszczon'
ostatni' liter" – amulet, powinien by:
>rodkiem na niekt[re choroby ]dla
przes'dnych\.
A B R A C A D A B R A
A B R A C A D A B R
A B R A C A D A B
A B R A C A D A
A B R A C A D
A B R A C A
A B R A C
A B R A
A B R
A B
A
wyraz bez tre>ci i znaczenia, w staro-