Słowniczek ogólny botaniki

Ablaktacja – połączenie przez zaszczepienie dwóch obok siebie rosnących roślin.

Aeroponika – uprawa roślin poprzez umieszczanie ich korzeni w gazach.
Agregacja roślinna – jednogatunkowe skupienie roślin w siedlisku wyjątkowo
korzystnym dla danego gatunku, który wówczas całkowicie opanowuje przestrzeń, ni
e
dopuszczając do rozwoju roślin innych gatunków.
Akrotonia – rozwijanie się w pędy boczne przede wszystkim pączków leŜących blisk
o
wierzchołka pędu lub jego odgałęzień, charakterystyczne dla większości drzew.
Aksenia – bierna, wrodzona odporność roślin.
Allelopatia – wpływ jednego gatunku roślinnego na rosnący razem lub uprawiany po
nim
inny gatunek, zachodzący za pośrednictwem związków chemicznych, wydzielanych
przez roślinę lub pochodzących z jej rozkładu.
Allochoria – bierne rozprzestrzenianie się diaspor (nasion) za pośrednictwem: wi
atru,
wody, zwierząt lub człowieka.
Allogamia – zapylanie się kwiatu pyłkiem pochodzącym z innego kwiatu, zwykle teŜ
z
innego osobnika roślinnego (obcopylność).
Alpinarium – ogród skalny – specjalnie przygotowany i ukształtowany ogród do upr
awy
roślin wysokogórskich.
Amigdalina – związek organiczny glikozydowy występujący w nasionach wielu owoców
nadając im gorzki smak i aromat.
Anemochoria – roznoszenie zarodników i nasion roślin przez wiatr.
Anemogamia – wiatropylność – zapylanie roślin przez wiatr.
Atraktanty – substancje wabiące owady, wytwarzane głównie przez kwiaty.
Auksyny – hormony roślinne, wpływają pobudzająco na wzrost.
Bazytonia – rozwój pędów bocznych przede wszystkim z pączków leŜących blisko
podstawy pędu głównego, charakterystyczne dla krzewów.
Bielmo – tkanka w nasionach zawierająca materiały zapasowe, które pobiera zarode
k w
okresie kiełkowania.
BindaŜ – berso – sklepiona aleja utworzona przez rozpięcie gałęzi drzew lub pnąc
zy na
półkolistej kratownicy.
Błonnik – celuloza – nierozpuszczalny w wodzie związek chemiczny, niestrawny, je
st
głownym składnikiem błon komórkowych większości roślin.
Boskiet – zwarty masyw drzew lub krzewów ujęty w ściany Ŝywopłotów.
Chlorofil – zielony barwnik występujący w komórkach roślin zielonych. Zamienia e
nergię
świetlną w energię chemiczną i przyczynia się do zaistnienia najwaŜniejszej reak
cji
chemnicznej na świecie 6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2, w wyniku której wytwarza się
glukoza (cukier gronowy). Chlorofil występuje w czterech wariantach, wzór jedneg
o z
nich jest następujący C55H72O5N4Mg.
Chojak – popularna nazwa sosny lub świerka.
Chrust – nazwa gałęzi odłamanych od drzew, uschniętych i leŜących pod nimi.
Czapeczka – kaliptra – warstwa komórek miękiszowych okrywająca stoŜek wzrosu
korzenia.
Darń – zwarta okrywa roślinna łąk, pastwisk i trawników. Gęste korzenie roślin (
głównie
traw) zazębiające się ze sobą i silnie związane z wierzchnią warstwą gleby.
Wykorzystywana jest do uzupełniania ubytków w trawnikach, do zabezpieczania skar
p.
Defoliacja – sztuczne wywoływanie opadania liści u roślin uprawnych (np. u baweł
ny)
przed zbiorami, w celu ułatwienia sprzętu plonów.
Dendarium – ogród, w którym uprawia się w celach naukowych lub badawczych róŜne
gatunki drzew lub krzewów.
Dichogamia – nierównoczesne dojrzewanie pręcików i słupków w kwiatach,
uniemoŜliwiające zapylenie własnym pyłkiem.
Drewno – ksylem – tkanka roślinna o bardzo złoŜonej budowie, wytwarzana przez
miazgę po jej wewnętrznej stronie.
Drewnienie – lignifikacja – proces przesycania ścian komórkowych roślin ligniną
(drzewnikiem), wytwarzaną przez cytoplazmę.
Dziczka – młode drzewko owocowe lub ozdobne, wyrosłe z nasienia, uŜywane do
szczepienia odmian szlachetnych jako podkładka.
Egzot – roślina pochodząca z innej strefy klimatycznej.
Ekotop – przestrzeń zajmowana przez dane środowiska roślinne w określonym układz
ie
warunków klimatycznych i glebowych.
Eksudacja – aktywne wydzielanie soku z przekroju po odcięciu łodygi, spowodowane
parciem korzeniowym.
Elita – najlepsze okazy roślin otrzymywne z hodowli przez selekcję i ich materia
ł siewny.
Elongacja – wydłuŜanie się niektórych komórek roślin wskutek ich wzrostu.
Entomogamia – zapylanie kwiatów przez owady.
Epifitoza – epifitia – masowe występowanie na określonym obszarze i w ciągu
ograniczonego czasu zachorowań roślin.
Fellogen – miazga korkotwórcza, wytwarza się w pierwszym okresie wegetacji danej
części organu, łodygi i korzenia.
Filotaksja – ulistnienie, rozmieszczenie liści na łodydze rośliny.
Fitocenoza – płat roślinności – naturalne, rzeczywiste skupienie gatunków zajmuj
ące
pewną przestrzeń, jednolite pod względem składu florystycznego, wchodzące w obrę
b
określonego zespołu roślinnego (powierzchnia od kilku cm2 do kilku a nawet kilku
set
tysięcy m2).
Fitohormony – auksyny – hormony roślinne wytwarzane przez rośliny, regulatory
wzrostu, które w niskich stęŜeniach pobudzają lub hamują róŜne procesy fizjologi
czne.
Fitoklimat – klimat lokalny wytworzony pod wpływem określonego zbiorowiska
roślinnego, np. klimat lasu sosnowego, torfowiska.
Fitoncydy – substancje wydzielane przez rośliny hamujące procesy Ŝyciowe innych
organizmów zagraŜających roślinie. Są wykorzystywane przez człowieka do konserwa
cji
Ŝywności.
Flora – rośliny Ŝyjące w określonych granicach przestrzeni (kontynent, kraina).
Fotomorfoza – zmiany zachodzące w kształcie, zabarwieniu i wewnętrznej budowie
oraz w czynnościach rośliny wyrosłej w świetle lub w ciemności.
Fotoperiodyzm – zaleŜność procesu fizjologicznego od długości dobowego okresu
świetlnego. Występują tu podziały na rośliny krótkiego dnia i rośliny długiego d
nia.
Fotosynteza – złoŜony proces wytwarzania przez Ŝywe komórki roślinne zawierające
chlorofil, węglowodanów z dwutlenku węgla i wody przy udziale energii świetlnej.
Fototropizm – zdolność skierowywania się rośliny lub jej części, w stronę źródła
światła
lub w kierunku przeciwnym.
Fytonozy – choroby roślin wywoływane przez drobnoustroje, które w zasadzie nie s
ą
chorobotwórcze dla człowieka i zwierząt.
Galasy – patologiczne twory róŜnego kształtu powstające na roślinach w wyniku
zaatakowania ich przez pasoŜyty roślinne oraz pod wpływem nakłucia i złoŜenia w
ranie
jaj owadów.
Gametofit – pokolenie płciowe roślin przechodzących przemianę pokoleń, wytwarzaj
ące
płciowe komórki rozrodcze.
Garbniki – taniny – substancje chemiczne mające właściwości przeciwgnilne i
impregnujące, zwiększające trwałość roślin, mogą ochraniać przed zjadaniem przez
zwierzęta.
Geokarpia – zjawisko dojrzewania owoców pod ziemią.
Geotropizm – ruchy roślin, np.:
– Autonomiczny – bez bodźców np. owijanie się.
– Geotropizm – ruch w kierunku przyciągania Ziemi.
– Heliotropizm – ruch w kierunku Słońca.
– Hygroskopijne – wykonują nieŜyjące części roślin.
– Nastie – ruchy pod wpływem bodźca lecz bez związku z kierunkiem działania.
– Plagiotropizm – ruch poprzeczny.
– Taksja – ruch całym ciałem.
– Tropizm – ruch w określonym kierunku.
GołoŜer – całkowite ogołocenie roślin z liści przez Ŝerujące owady, podczas maso
wych
pojawów, np. szarańcza.
Gonidia – glony, będące obok grzybów składnikiem porostów.
Grzybnia – wegetatywna, czyli słuŜąca do odŜywiania się część grzybów nie
wytwarzająca komórek rozrodczych.
Gumoza – objaw chorobowy drzew, wyciek gumy z gałęzi lub pni (głównie drzewa
owocowe).
Gutacja – aktywne wydzielanie wody przez rośliny.
Helotyzm – w przypadku porostów; niewolnicze uzaleŜnienie jednego symbionta od
drugiego (glonu od grzyba).
Herbarium – zbiór, kolekcja zasuszonych i ułoŜonych systematycznie roślin.
Heterofilia – występowanie u tej samej rośliny liści róŜnego kształtu.
Higromorfizm – zespół cech budowy anatomicznej roślin, siedlisk wilgotnych.
Histogeny – części merystemu wierzchołkowego, mające własne komórki inicjalne i
dające początek określonym częściom organu rośliny.
Huby – potoczna nazwa grzybów Ŝagiowatych.
Hybryd – mieszaniec – osobnik powstały ze skrzyŜowania roślin róŜniących się
dziedzicznie.
Hydroponika – bezglebowa uprawa roślin wyŜszych na poŜywkach wodnych.
Izydia – wyrostki – sadzonki zwykle kilkuletnie, uŜywane do uzupełnienia starszy
ch
upraw lub młodych pokoleń drzew.
Jaryzacja – wernalizacja – procesy biochemiczne zachodzące w nasionach wielu roś
lin
ozimych, dwu i wieloletnich i wpływające na ich zakwitanie. Proces jaryzacji zac
hodzi w
temperaturze od –10oC do nieco powyŜej 0oC.
Jarzyna – część jadalna rośliny warzywnej, przewaŜnie przyrządzana w formie doda
tku
do innych potraw bardziej kalorycznych lub spoŜywana jako potrawa ze względu na
swoje wartości odŜywcze.
Kallus – tkanka regeneracyjna powstająca na powierzchni roślin głównie drzewiast
ych i
ma duŜe znaczenie w gojeniu sią ran.
Kapilary – włoskowate naczynia roślin.
Kari – curry – mieszanina zmielonych przypraw korzennych.
Kauliforia – wyrastanie kwiatów lub skróconych kwiatostanów, bezpośrednio na pni
u
drzew lub na starszych gałęziach z uśpionych pączków.
Kiełkowanie – pierwsza faza wzrostu roślin nasiennych i zarodnikowych w warunkac
h
dostępu wody, tlenu i odpowiedniej temperatury (przejście ze stanu spoczynku do
fizjologicznego).
Klejstogamia – samozapylenie występujące u niektórych roślin, a odbywające się w
pąkach kwiatowych przed ich otworzeniem się.
Klon – potomstwo jednego osobnika, identyczne pod względem właściwości
dziedzicznych, powstałe z rozmnoŜenia wegetatywnego (podział, pączkowanie, rozło
gi,
bulwy, cebule, sadzonkowanie).
Knieja – wielki, gęsty obszar leśny, w którym przebywa zwierzyna.
Komórczak – wielojądrowa struktura stanowiąca jedną komórkę (niektóre zielenice,
pleśniaki, pełzatka).
Komysz – nazwa krzaków, zarośli, zwykle w miejscach podmokłych.
Konidofor – szczytowa część strzępków grzybów, na której powstają zarodniki.
Krystaloid – produkt przemiany materii w komórce roślinnej – występuje w postaci
bryłki
zawierającej białko, czasem inne składniki.
Kserochazja – mechaniczne rozsiewanie nasion przez rośliny.
Kseromorfizm – ogół cech Ŝyciowej postaci, świadczących o przystosowaniu do Ŝyci
a w
warunkach skąpego uwilgocenia.
Lignit – niezwęglone całkowicie kawałki drewna występujące w węglu brunatnym –
nadają się do akwariów.
Łyko – floem – złoŜona tkanka roślin naczyniowych, przewodząca substancje
organiczne.
Makuchy – nazwa wyciśniętych nasion roślin oleistych stanowiących cenną paszę.
Mentor – roślina starsza o utrwalonych cechach, na której zaszczepia się młody p
ęd aby
nabrał tych cech.
Merystem – tkanka twórcza – składająca się z komórek inicjalnych i powstałych z
nich
komórek dzielących się w zarodkach roślin i w określonych częściach roślin dojrz
ałych.
Miazga – kambium – warstwa komórek roślinnych zachowujących stale zdolność
podziału. MnoŜąc się wytwarza łyko i drewno.
Mikoryza – współŜycie niektórych grzybów z roślinami.
Miksameba – nieobłoniona komórka śluzowców, mogąca wykonywać ruchy
pełzakowate.
Monoginia – zjawisko występowania u roślin jednego słupka i znamienia, z moŜliwo
ścią
wykształcenia się wielu owoców.
Monokultura – uprawianie jednego gatunku rośliny na tym samym miejscu przez wiel
e
lat.
Mozaika – wirusowa choroba roślin objawiająca się w postaci jasnozielonych lub
Ŝółtawych plam na tle zdrowej zieleni liścia.
Murawa – niskie zbiorowisko trawiaste, często pochodzenia sztucznego (np. parki,
zieleńce, boiska).
Nard – przyjemnie pachnące organy u niektórych gatunków roślin.
Nasiennik – roślina dwuletnia, wyrosła w drugim roku wegetacji z sadzonki, upraw
iana
dla uzyskania nasion.
Nastie – reakcje ruchowe roślin związane ze zmianą bezkierunkowo działającego
bodźca:
– Termonastie – wpływ temperatury,
– Fotonastie – wpływ oświetlenia,
– Chemonastie – działanie chemiczne,
– Haptonastie – działanie mechaniczne,
– Sejsmonastie – pod wpływem wstrząsów.
Naturalia – płody rolne lub ogrodowe.
Nektarium – miodnik – zazwyczaj występujący w kwiatach narząd roślinny (gruczoł)
,
który wydziela słodki sok będący przynętą dla zwierząt biorących udział w zapyla
niu
kwiatów.
Nowalia – nowalijki – młode warzywa ukazujące się po raz pierwszy w danym roku.
Nutacje – ruchy autonomiczne roślin, wywołane procesami wewnętrznymi wywołanymi
w
roślinie np. ruchy wijące fasoli ułatwiają pędowi znalezienie podpory.
Nyktynastie – ruchy senne – ruchy organów roślinnych odbywające się w rytmie dni
a i
nocy (np. liście fasoli wieczorem opadają i ponownie wznoszą się rano).
Ornitogamia – zapylanie kwiatów przez ptaki.
Panmiksja – moŜliwość dowolnego rozmnaŜania się w obrębie danej zbiorowości.
Parch – objaw chorobowy roślin w postaci plam z szarooliwkowym lub czarniawym
nalotem na liściach, owocach i pędach, albo krostowatych wzniesień lub zagłębień
na
bulwach i korzeniach.
Partenokarpia – wytwarzanie owoców bez nasion, bez procesu zapłodnienia komórki
jajowej, np. banan, ananas.
Płonność – niepłodność kwiatów (brak pręcików, słupków) występuje głównie u licz
nych
roślin ozdobnych.
Prolifikacja – wypuszczenie pędów – rozwój jakiegoś organu z organu innego, któr
y
zakończył swój okres rozwoju (np. wyrastanie pędu z kwiatu u pomidorów).
Rafidy – igiełkowate kryształki (np. szczawiany wapnia) w komórkach roślin, najc
zęściej
jednoliściennych.
Rekultywacja – przywrócenie do uŜytku terenów pod uprawę roślin, a zniszczonych
wskutek działalności gospodarczej.
Roszenie – proces wydzielania włókna z roślin łykodajnych.
Rozsiewanie – nasion roślin jest czynnikiem współdecydującym o moŜliwościach eko
logicznej i
geograficznej ekspansji gatunków. Typy rozsiewania:
– autochory – rozrzucają nasiona,
– barochory – opadają wskutek siły cięŜkości,
– anemochory – rozsiewają się przez wiatr,
– hydrofory – rozsiewają się przez wodę,
– zoochory – rozsiewają się z wykorzystaniem zwierząt.
Runo – przyziemna warstwa roślinności w lasach, o wysokości od kilku cm do 1 m.
Ruń – zwarty porost roślinny o róŜnorodnym składzie, pokrywający łąkę, takŜe mło
dy
zieleniejący się zasiew, np. pszenicy, Ŝyta.
Ryzosfera – strefa korzeniowa – bezpośrednie otoczenie powierzchni młodych korze
ni,
podlegające w silnym stopniu ich wpływom. Ryzosfera przesycona wydzielinami korz
enia
odznacza się większą bujnością flory bakteryjnej i grzybowej, która wywiera duŜy
wpływ
na pobieranie przezeń substancji pokarmowych.
Sadzonka – odnóŜka – odcięta część pędu lub korzenia, liść lub część liścia uŜyw
ana
do wegetatywnego rozmnaŜania rośliny.
Samopylność – autogamia – zdolność rośliny do wytwarzania nasion po zapyleniu
pyłkiem z tego samego kwiatu. Odmianę samopylności jest klejstogamia – wytwarzan
ie
kwiatów, które się nie otwierają i muszą być zapylane własnym pyłkiem.
SamoŜywność – autotrofizm – charakterystyczny dla roślin zielonych sposób
odŜywiania się prostymi związkami nieorganicznymi, z których przy udziale energi
i
słonecznej, syntezują one swe ciało.
Skleromorfizm – kseromorfizm objawiający się zdrewnieniem większości organów
rośliny.
Skleroty – przetrwalniki niektórych grzybów wyŜszych, zbudowane ze ściśle spleci
onych
strzępek.
Soliter – drzewo lub krzew rosnące pojedynczo, charakteryzujące się oryginalnym
kształtem, kolorem itp., kontrastujące z otoczeniem.
Sporofit – bezpłciowe pokolenie roślin.
Synuzja – część składowa fitocenozy, zwykle tworząca jedną z jej warstw złoŜoną
z
roślin o podobnych wymaganiach Ŝyciowych i podobnej formie wzrostowej.
Transpiracja – wydzielanie wody w postaci pary wodnej przez rośliny lądowe.
Turgor – napięcie błon komórek roślinnych powodowane ciśnieniem wody od wewnątrz
na ściany komórki. Jest dla wielu roślin zielnych najwaŜniejszym czynnikiem
usztywniającym. Utrata wody powoduje spadek ciśnienia protoplazmy i w następstwi
e
zanik sztywności (więdnięcie).
Ulistnienie – filotaksja – sposob rozmieszczenia liści na łodydze, moŜe być:
– skrętoległe – liście wyrastają z węzłów pojedynczo, a linia łącząca ich nasady
obiega
łodygę spiralnie,
– okółkowe – z węzła wyrasta po dwa lub wiecej liści.
Więdnięcie – proces zwiotczenia tkanek roślinnych związany z obniŜeniem torgoru
komórek. Bezpośrednią przyczyną jest niedobór wody.
Wirescencja – u roślin przybieranie zielonej barwy, zazielenianie się.
Wykrot – drzewo powalone wraz z korzeniami.
Wypłonienie – etiolacja – zmiany fotomorficzne zachodzące w roślinie wyrosłej w
ciemności (zanik chlorofilu, duŜo wody, słaby rozwój).
Zarośla – zbiorowisko krzewiaste nazywane agregacją roślinną.