Nik P 14 070 Instytuty Badawcze

Nr ewid.
Efekty dziaalnoci instytutw

badawczych
DEPARTAMENT
NAUKI, OWIATY I DZIEDZICTWA
NARODOWEGO
1
Informacja o wynikach kontroli

Efekty dziaalnoci instytutw badawczych
Dyrektor Departamentu
Nauki, Owiaty i Dziedzictwa Narodowego:
Piotr Prokopczyk
Akceptuj:
Jacek Uczkiewicz
Wiceprezes Najwyszej Izby Kontroli
Zatwierdzam:
Krzysztof Kwiatkowski
Prezes Najwyszej Izby Kontroli
Spis treci
Wykaz stosowanych skrtw i poj ........................................................................................................4
1. Zaoenia kontroli ..................................................................................................................................6
1.1. Temat kontroli
1.2. Cel i zakres kontroli
1.3. Uzasadnienie podjcia kontroli
2. Podsumowanie wynikw kontroli ........................................................................................................9

2.1. Oglna ocena kontrolowanej dziaalnoci
2.2. Uwagi kocowe i wnioski
12
3. Waniejsze wyniki kontroli .................................................................................................................15

3.1. Efekty dziaalnoci naukowej i wdroeniowej instytutw badawczych
15
3.1.1.
Publikacje naukowe oraz aktywno w realizacji projektw badawczych
15
3.1.2.
Aktywno wdroeniowa instytutw badawczych
19
3.1.3.
Sytuacja kadrowa instytutw badawczych
24
3.2. Gospodarowanie rodkami publicznymi przez instytuty badawcze
29
3.2.1.
Sytuacja finansowa instytutw badawczych
29
3.2.2.
Prawidowo wykorzystania rodkw publicznych przez instytuty badawcze
34
3.3. Nadzr ministrw nad instytutami badawczymi
35
3.3.1.
Polityka nadzorcza ministrw wobec instytutw badawczych
35
3.3.2.
Realizacja obowizku kontroli instytutw badawczych
38
3.3.3.
Nadzr ministrw nad dziaalnoci finansow instytutw badawczych
41
4. Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli .........................................................................43

4.1. Przygotowanie kontroli
43
4.2. Postpowanie kontrolne i dziaania podjte po zakoczeniu kontroli
43
5. Zaczniki .............................................................................................................................................46
5.1. Charakterystyka uwarunkowa prawnych oraz organizacyjno-ekonomicznych
46
5.2. Wykaz waniejszych aktw normatywnych dotyczcych skontrolowanej dziaalnoci
52
5.3. Wykaz kontrolowanych jednostek i ocen kontrolowanej dziaalnoci
53
5.4. Wykaz podmiotw, ktrym przekazano informacj o wynikach kontroli
54
Zaoenia kontroli
Wykaz stosowanych skrtw i poj

B+R,
dziaalno
badawczo-rozwojowa
dziaalno twrcza obejmujca badania naukowe lub prace rozwojowe, podejmowana w sposb
systematyczny w celu zwikszenia zasobw wiedzy oraz wykorzystania zasobw wiedzy do
tworzenia nowych zastosowa (art. 2 pkt. 6 u.z.f.n)
badania naukowe
obejmuj: a) badania podstawowe - oryginalne prace badawcze eksperymentalne lub

teoretyczne podejmowane przede wszystkim w celu zdobywania nowej wiedzy o podstawach
zjawisk i obserwowalnych faktw bez nastawienia na bezporednie praktyczne zastosowanie lub
uytkowanie, b) badania stosowane - prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej
wiedzy, zorientowane przede wszystkim na zastosowanie w praktyce, c) badania przemysowe badania majce na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejtnoci w celu opracowywania
nowych produktw, procesw i usug lub wprowadzania znaczcych ulepsze do istniejcych
produktw, procesw i usug; badania te obejmuj tworzenie elementw skadowych systemw
zoonych, szczeglnie do oceny przydatnoci technologii rodzajowych, z wyjtkiem prototypw
objtych zakresem prac rozwojowych (art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach
finansowania nauki, dalej: u.z.f.n.) 1
dziaalno statutowa
realizacja okrelonych w statucie jednostki naukowej zada zwizanych z prowadzonymi przez

ni w sposb cigy badaniami naukowymi lub pracami rozwojowymi (art. 2 pkt 7 u.z.f.n)
efektywno
jednostek naukowych
(mierniki)
jest mierzona za pomoc efektw dziaalnoci naukowej i badawczo-rozwojowej (w tym

wdroeniowej) wyraonych m.in.: liczb publikacji w prestiowych czasopismach naukowych
wyrnionych przez Journal Citation Reports (Web of Science), liczb cytowa publikacji
pracownikw oraz nagrd za dziaalno naukow (przypadajcych na jednego pracownika
prowadzcego badania naukowe w poszczeglnych latach), liczb patentw, praw ochronnych
na wzory uytkowe, praw z rejestracji wzorw przemysowych oraz przychodw z tytuu wdroe
wynikw bada naukowych i prac rozwojowych. Mierniki te s wykorzystywane przez Komitet
Ewaluacji Jednostek Naukowych przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyszego podczas
kompleksowej oceny jakoci dziaalnoci naukowej i badawczo-rozwojowej jednostek
naukowych. Pojcie efektywnoci funkcjonowania instytutw badawczych mieci w sobie
rwnie prawidowe wykorzystywanie przez instytuty powierzonych im funduszy oraz
odpowiednie planowanie, zarzdzanie, monitorowanie i ocen wykonywanych dziaa 2
ERC
European Research Council
ERIH
European Reference Index for the Humanities
KEJN
Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych
MNiSW, Ministerstwo
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego
minister nadzorujcy
instytuty badawcze ze wzgldu na swoje zadania statutowe i kierunki prowadzonych prac

usytuowane zostay w rnych resortach, tj. nadzorowane s przez rnych ministrw. Minister
nadzorujcy sprawuje nadzr nad: a) zgodnoci dziaa instytutu z przepisami prawa
i statutem, b) realizacj przez instytut podstawowych zada podstawowych (prowadzenie bada
naukowych i prac rozwojowych, ich przystosowywanie do potrzeb praktyki i wdraanie),
c) prawidowoci wydatkowania rodkw publicznych (art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 30 kwietnia
2010 r. o instytutach badawczych 3, dalej: u.i.b)
Dz. U. z 2014 r., poz. 1620.
Effectivenes of research and Innovation Management at Policy and Industrial Levels. Cambodia, Malysia, Thailand and Vietnam, Asa Olsson, Lynn
Meek, 2014:
http://www.oecd.org/sti/Effectiveness%20of%20research%20and%20innovation%20management%20at%20policy%20and%20institutional%20levels_
Meek%20and%20Olsson.pdf
Dz.U. Nr 96, poz. 618 ze zm.
Zaoenia kontroli
NCBiR
Narodowe Centrum Bada i Rozwoju
NCN
Narodowe Centrum Nauki
PAN
Polska Akademia Nauk
ocena parametryczna
kompleksowa ocena jakoci dziaalnoci naukowej lub badawczo-rozwojowej jednostek

naukowych, przeprowadzana na podstawie wynikw oceny poziomu naukowego prowadzonych
bada naukowych lub prac rozwojowych oraz ich efektw w odniesieniu do standardw
midzynarodowych, a take oceny znaczenia dziaalnoci jednostki naukowej dla rozwoju nauki
w skali midzynarodowej oraz wzrostu innowacyjnoci w skali kraju
prace rozwojowe
nabywanie, czenie, ksztatowanie i wykorzystywanie dostpnej aktualnie wiedzy i umiejtnoci

z dziedziny nauki, technologii i dziaalnoci gospodarczej oraz innej wiedzy i umiejtnoci do
planowania produkcji oraz tworzenia i projektowania nowych, zmienionych lub ulepszonych
produktw, procesw i usug, m.in. tworzenie projektw, rysunkw, planw oraz innej
dokumentacji do tworzenia nowych produktw, procesw i usug, pod warunkiem e nie s one
przeznaczone do celw komercyjnych. Prace rozwojowe nie obejmuj rutynowych i okresowych
zmian wprowadzanych do produktw, linii produkcyjnych, procesw wytwrczych, istniejcych
usug oraz innych operacji w toku, nawet jeeli takie zmiany maj charakter ulepsze (art. 2 pkt 4
u.z.f.n)
ustawa o instytutach
badawczych
ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. Nr 96, poz. 618 ze zm.).
wdroenie
udokumentowane, praktyczne wykorzystanie wyniku bada naukowych lub prac rozwojowych

przez podmiot inny ni jednostka naukowa , ktra wykonaa dane badanie naukowe lub prac
rozwojow. Efekty wdroenia mog mie wymiar finansowy, gospodarczy lub spoeczny.
(obowizek ustawy dokonywania przez instytuty badawcze wdroe (art. 2 ust. 1 pkt. 3 ustawy o
instytutach badawczych)
Zaoenia kontroli
1. Zaoenia kontroli
1.1. Temat kontroli
Kontrola planowa Efekty dziaalnoci instytutw badawczych (nr P/14/070) zostaa podjta z inicjatywy
Najwyszej Izby Kontroli.
1.2. Cel i zakres kontroli
Celem gwnym kontroli bya ocena efektywnoci funkcjonowania instytutw badawczych i dotyczya
w szczeglnoci:
1) efektw dziaalnoci naukowej oraz wdroeniowej instytutw badawczych
2) prawidowoci wydatkowania rodkw publicznych przez instytuty badawcze
3) nadzoru sprawowanego przez ministrw nad instytutami badawczymi.
Kontrol na miejscu przeprowadzono w omiu instytutach badawczych oraz w piciu ministerstwach
nadzorujcych objte kontrol instytuty badawcze na postawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r.
o Najwyszej Izbie Kontroli 4 z uwzgldnieniem kryteriw okrelonych w art. 5 ust. 1 ustawy o NIK (legalnoci,
gospodarnoci, celowoci i rzetelnoci). Okres objty kontrol obejmowa lata 2010-2014(do czasu zakoczenia
czynnoci kontrolnych). Kontrol przeprowadzono w okresie od 6 padziernika 2014 r. do 19 lutego 2015 r.
Ponadto badaniem kwestionariuszowym objto 107 instytutw badawczych, w tym 36 prowadzcych dziaalno
naukow w dziedzinie nauk o yciu, siedmiu w dziedzinie nauk humanistycznych i spoecznych oraz 64 nauk
cisych i inynierskich. Najwysza Izba Kontroli, na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o NIK, zwrcia si do
tych instytutw o przekazanie informacji (w formie kwestionariusza) dotyczcych efektw ich dziaalnoci
naukowo-badawczej, stanu zatrudnienia oraz sytuacji finansowej. Kwestionariusz dotyczy lat 2010-2013,
z rozszerzeniem w wybranych zagadnieniach do lat 2009 i 2014. W celach porwnawczych poddano analizie 68
instytutw naukowych Polskiej Akademii Nauk (25 w grupie nauko o yciu, 14 w grupie nauk humanistycznych
i spoecznych, 29 w rupie nauk cisych i inynierskich) oraz 85 wydziaw szk wyszych (30 w grupie nauk
o yciu, 12 w grupie nauk humanistycznych i spoecznych, 43 w grupie nauk cisych i inynierskich).
1.3. Uzasadnienie podjcia kontroli
Instytuty badawcze (do 2010 r. funkcjonujce jako jednostki badawczo-rozwojowe) stanowi istotn cz
systemu nauki obok instytutw naukowych Polskiej Akademii Nauk oraz uczelni. Reforma nauki z 2010 r.
przeksztacia jednostki badawczo-rozwojowe w instytuty badawcze podlegajce cisym zasadom kontroli oraz
systematycznemu audytowi 5. Instytuty, ze wzgldu na swoje zadania statutowe i kierunki prowadzonych prac
badawczo-rozwojowych, s nadzorowane przez waciwych ministrw. Ich dziaalnoci naukowo-badawcza
i wdroeniowa podlega ocenie Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa
Wyszego.
Na ogln liczb 963 jednostek naukowych 6 przypada 115 instytutw badawczych (tj. 12% wszystkich
jednostek), 70 instytutw naukowych Polskiej Akademii Nauk oraz 755 jednostek podstawowych uczelni 7.
Zdecydowanie najwiksza cz instytutw badawczych zajmuje si dziaalnoci w obszarze nauk cisych i
4
Dz. U. z 2012, poz. 82, ze zm., dalej NIK.
MNiSW, Reforma nauki przyjta! wejdzie w ycie w padzierniku 2010 r., 30 kwietnia 2010 r., http://www.nauka.gov.pl
/ministerstwo/aktualnosci/aktualnosci/artykul/reforma-nauki-przyjeta-wejdzie-w-zycie-w-pazdzierniku -2010-r/
Poddanych ocenie parametrycznej przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych w 2013 r.
Oprcz instytutw badawczych, instytutw naukowych Polskiej Akademii Nauk, oraz jednostek podstawowych uczelni w 2013 r. poddano ocenie
parametrycznej 22 jednostki w kategorii inne (np. centra badawcze). W grupie nauk humanistycznych i spoecznych byo takich jednostek 5, w grupie
nauk o yciu 2, w grupie nauk cisych i inynierskich 14, a w grupie nauk o sztuce i twrczoci artystycznej 1.
Zaoenia kontroli
inynierskich (58%) oraz nauk o yciu (34%), natomiast pozostae (8%) funkcjonuj w dziedzinie nauk
humanistycznych i spoecznych. W tym kontekcie instytuty badawcze wykazuj szczeglne ukierunkowanie na
dziedziny nauk o praktycznym zastosowaniu wynikw bada (w przypadku instytutw naukowych PAN
w obszarze nauk cisych i inynierskich oraz nauk o yciu dziaa 80% z nich, natomiast w przypadku jednostek
podstawowych uczelni 50%).
W 115 instytutach badawczych objtych kontrol lub badaniem kwestionariuszowym zatrudnionych byo ogem
w 2011 r., w przeliczeniu na pene etaty, 42 tys. osb, z tego poow stanowili pracownicy zatrudnieni
w instytutach nadzorowanych przez Ministra Zdrowia lub innych prowadzcych dziaalno w zakresie lecznictwa.
Najwicej instytutw 8 nadzoruje Minister Gospodarki (53), Minister Zdrowia (16), Minister Rolnictwa i Rozwoju
Wsi (12), Minister Obrony Narodowej (9) oraz Minister Infrastruktury i Rozwoju (7). Ponadto instytuty nadzoruj
take Minister rodowiska (5), Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego (3), Minister Spraw Wewntrznych (3),
Minister Pracy i Polityki Spoecznej (3), Minister Administracji i Cyfryzacji (2), MNiSW (2), Minister Spraw
Zagranicznych (2), Minister Edukacji Narodowej (1) oraz Minister Sportu i Turystyki (1). W sytuacji braku
przyjtych powszechnie standardw nadzoru, kady minister powinien samodzielnie wypracowywa rozwizania
zwizane z funkcj nadzoru.
System nadzoru nad instytutami badawczymi charakteryzuje si dualizmem. Z jednej strony minister waciwy do
spraw nauki, zgodnie z art. 34 ust. 1 ustawy o instytutach badawczych, ocenia poziom naukowy instytutu i jako
prowadzonych w nim bada i prac rozwojowych oraz zgodno dziaalnoci instytutu z zadaniami polegajcymi
na prowadzeniu bada naukowych i prac rozwojowych, przystosowywaniu wynikw bada naukowych i prac
rozwojowych do potrzeb praktyki oraz wdraaniu wynikw bada naukowych i prac rozwojowych. Jednoczenie,
zgodnie z art. 36 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych, minister nadzorujcy przeprowadza kontrol instytutu
w celu dokonania oceny m.in. organizacji i jakoci pracy instytutu.
Na potrzeb przeprowadzenia kontroli instytutw badawczych wskazuj ustalenia wczeniejszych kontroli NIK:
Wykorzystanie rodkw publicznych na nauk (kontrola w latach 2011-2012) 9, Funkcjonowanie wybranych
instytutw badawczych nadzorowanych przez Ministra Zdrowia 10 (kontrola w 2011 r.), Gospodarowanie
majtkiem przez instytuty badawcze (kontrola w roku 2011) 11, a take porednio wyniki kontroli: Wdraanie
innowacji przez szkoy wysze i parki technologiczne (przeprowadzonych w 2012 r.) 12.
Wyej wymienione kontrole ujawniy: nieefektywne wykorzystanie potencjau naukowego pracownikw instytutw,
koncentrowanie dziaalnoci na wykonywaniu usug niezwizanych z prowadzeniem bada naukowych i prac
rozwojowych, osiganie znikomych przychodw z tytuu sprzeday projektw badawczych i celowych oraz
ograniczony zakres dziaalnoci B+R podwaajcy status niektrych jednostek jako instytutw badawczych 13.
Podczas kontroli rozpoznawczej w padzierniku 2013 r. przeprowadzonej w Ministerstwie Transportu,
Budownictwa i Gospodarki Morskiej (obecnie Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju) stwierdzono, e nadzr
sprawowany przez Ministra nad siedmioma instytutami by niewystarczajcy. Wskazyway na to przede
wszystkim: brak opracowania przez Ministra polityki nadzorczej, niedopenienie obowizku przeprowadzenia
audytu lub kontroli dwch spord siedmiu nadzorowanych instytutw oraz ograniczone moliwoci dokonywania
oceny jakoci pracy instytutw w zakresie realizacji przez nie zada podstawowych.
8
Wedug stanu na 1 stycznia 2014 r.
Informacja o wynikach kontroli wykorzystania rodkw publicznych na nauk, KNO-4101-08-00/2011, nr ewid.162/2012/P/11/KNO (Warszawa, 14
czerwca 2012 r.), s. 13.
10
Informacja o wynikach kontroli funkcjonowania wybranych instytutw badawczych nadzorowanych przez Ministra Zdrowia, KPZ-4101-05/2011, nr ewid.
59/2012/P/11/095/KZD (Warszawa, 6 lipca 2012 r.), s. 7-8.
11
Informacja o wynikach kontroli: gospodarowanie majtkiem przez instytuty badawcze, LPO-4101-03-00/2011, nr ewid. 156/2011/P/11/159/LPO
(Warszawa, listopad 2011 r.).
12
Informacja o wynikach kontroli wdraania innowacji przez szkoy wysze i parki technologiczne, LBI-4101-08-00/2012, nr ewid. 172/2012/P12128/LBI
(Warszawa, 7 czerwca 2013 r.), s. 9.
13
Informacja o wynikach kontroli: wykorzystanie rodkw publicznych na nauk, s. 23; Informacja o wynikach kontroli funkcjonowania wybranych
instytutw badawczych nadzorowanych przez Ministra Zdrowia, s. 6, 11-12.
Zaoenia kontroli
W dniu 26 listopada 2014 r. Komisja Edukacji, Nauki i Modziey uchwalia Dezyderat nr 10, skierowany do Rady
Ministrw, w sprawie zapewnienia prawidowego funkcjonowania i rozwoju instytutw badawczych. Wystpiono
w nim do ministrw nadzorujcych instytuty badawcze oraz do ministra waciwego do spraw nauki o podjcie
dziaa majcych na celu zwikszenie poziomu finansowania instytutw, w tym w zakresie dotacji bazowej.
Argumentowano, e poziom finansowania tych jednostek powinien odzwierciedla ich rzeczywisty potencja
naukowy, aby zapobiec osabieniu nauki w dziedzinach istotnych dla polskiej gospodarki. W reakcji na Dezyderat,
Rada Ministrw przyja 5 stycznia 2015 r. stanowisko, w ktrym odniosa si do zmian w algorytmie
finansowania jednostek naukowych obowizujcych od dnia 1 stycznia 2015 r. W stanowisku stwierdzono, e
nowe zasady finansowania zwikszaj wpyw posiadanej kategorii na wysoko przyznawanej dotacji bazowej.
Jednoczenie przyjto zasad niezalenego podziau dotacji w ramach poszczeglnych grup jednostek
naukowych, ktre powinno pozwoli na uwzgldnienie specyfiki kadej z grup jednostek naukowych, w tym
instytutw badawczych jako jednostek majcych kluczowy wpyw na innowacyjno gospodarki. Zdaniem Rady
Ministrw, zmiana przepisw zostaa tak zaprojektowana, aby umoliwi przyznanie dotacji na utrzymanie
potencjau badawczego, niezalenie od dotacji bazowej. W stanowisku podkrelono rwnie, e instytuty
badawcze mog pozyskiwa rodki z innych rde ni dotacja statutowa, w tym ubiegajc si o status
pastwowego instytutu badawczego.
Podsumowanie wynikw kontroli
2. Podsumowanie wynikw kontroli

2.1. Oglna ocena kontrolowanej dziaalnoci
W latach 2010-2013 skontrolowane instytuty badawcze nie wykorzystyway w peni swojego potencjau
badawczego. W znikomym stopniu prowadziy dziaalno wdroeniow, ktra jest ich ustawowym
obowizkiem. Dwukrotny wzrost opatentowanych wynalazkw nie przeoy si na analogiczny wzrost ich
wykorzystania tylko 1/5 z nich znalaza zastosowanie w praktyce. W krajach o wysokim stopniu rozwoju
mniejsze ni 50% wykorzystanie uzyskanych patentw uwaa si za nieefektywne 14. Tylko 5% patentw
stanowiy patenty zagraniczne pozyskane w procedurze PCT 15 lub w Europejskim Urzdzie Patentowym.
czne przychody siedmiu skontrolowanych instytutw badawczych w latach 2010-2013 z komercjalizacji
prac badawczo-rozwojowych (B+R) wykazyway tendencj malejc 16, pomimo stabilnego poziomu
finansowania z rodkw na nauk 17. Moe to wskazywa na niekorzystn tendencj zastpowania
rodkw z komercjalizacji B+R rodkami budetowymi 18. W okresie objtym kontrol cztery instytuty
uzyskay cznie wysze lub rwne przychody z dziaalnoci gospodarczej, sprzeday ekspertyz oraz prac
na rzecz ministra nadzorujcego ni komercjalizacji B+R oraz wdroe. Dziaalno czterech z omiu
skontrolowanych instytutw polegaa w znacznym stopniu na realizacji wysokospecjalistycznych, lecz
rutynowych, prac na rzecz administracji publicznej i podmiotw gospodarczych: ekspertyz, studiw
wykonalnoci, analiz uwarunkowa, raportw na temat zgodnoci z normami, a take wypenianiu zada
pastwowych sub. Z wyjtkiem jednego wszystkie instytuty prawidowo wydatkoway i rozliczay
otrzymane rodki publiczne.
Najwysza Izba Kontroli pozytywnie ocenia znaczcy wzrost liczby publikacji instytutw badawczych,
zwaszcza w prestiowych czasopismach naukowych 19. Jest on efektem zmian w systemie oceniania
dziaalnoci naukowej wprowadzonych w ramach reformy nauki w 2010 r. W czterech z omiu
skontrolowanych instytutw badawczych wzrosa take midzy 2010 r. a 2013 r. liczba cytowa.
Nadzr ministrw nad instytutami badawczymi koncentrowa si przede wszystkim na kwestiach
finansowych i organizacyjnych, w mniejszym zakresie uwzgldnia efekty ich dziaalnoci naukowej
i wdroeniowej. Podczas kontroli instytutw badawczych ministrowie nie wykorzystywali ocen
formuowanych przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych. Ministrowie w sposb nierzetelny
realizowali obowizek kontroli instytutw, co uniemoliwiao dokonanie kompleksowej oceny ich
dziaalnoci. Wpyw na niepene wykorzystanie potencjau badawczego instytutw mogo mie
14
Zob. T. Sichelman, Commercializing Patents, Stanford Law Review, nr 62/2, 2010 str. 341-413. http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_
id=1395558). Badania z koca lat 90. XX w. wskazyway, e odsetek nieskomercjalizowanych patentw wrd duych firm na wiecie
wynosi ok. 40%. W rozwinitych gospodarkach europejskich odnotowano podobne tendencje statystyczne. Dane dotyczce wykorzystania patentw
uzyskanych w Europejskim Urzdzie Patentowym w latach 1993 -1997 wskazuj na wartoci znacznie korzystniejsze anieli uzyskiwane przez polskie
instytucje badawcze. rednia dla badanych krajw UE wyniosa 55,5% (w tym wewntrzne wykorzystanie patentw, np. Wielka Brytania 48,8%,
Niemcy 53,3%). Zob. The Value of European Patents. Evidence From a Survey of European Inventors (Final Report of the PatVal EU Project)
stycze 2005, (http://ec.europa.eu/invest-in-research/pdf/download_en /patval_mainreportandannexes.pdf).
15
Patent Cooperation Treaty (z ang. Ukad o Wsppracy Patentowej). Procedura ta obejmuje midzynarodowe zgoszenie patentowe, ktre umoliwia
uzyskanie ochrony patentowej w 180 krajach, w tym w Polsce.
16
W 2010 r. 82,6 mln 2011 r.- 67,5 mln z, 2012 r. 75,7 mln z, 2013 r. 65,6 mln z. W analizie nie uwzgldniono danych dotyczcych Instytutu
Metali Nieelaznych ze wzgldu na jego nieporwnywalno statystyczn z pozostaymi siedmioma kontrolowanymi instytutami.
17
Struktura przychodw instytutw badawczych obejmuje przychody pochodzce z nastpujcych rde finansowania: rodki z czci 28 budetu
pastwa bdca w dyspozycji Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego, rodki otrzymane od ministra nadzorujcego (na podstawie umw lub
udzielonych dotacji), rodki zagraniczne (w tym m.in. rodki z programw operacyjnych UE, granty badawcze z Europejskiej Rady ds. Bada
Naukowych), rodki z dziaalnoci gospodarczej (m.in. sprzeda produktw, wykonywanie ekspertyz), z komercjalizacji B+R (z usug B+R, wdroe,
sprzeday i licencjonowaniu praw ochronnych oraz patentw).
18
Jednoczenie w analizach dotyczcych barier w komercjalizacji B+R zwraca si uwag na problem tzw. mikkiego finansowania, tj. wzgldnej atwoci
pozyskiwania przez jednostki naukowe rodkw publicznych demotywujcej do wsppracy z gospodark Zob. W. Orowski, Komercjalizacja bada
naukowych w Polsce. Bariery i moliwoci ich przeamania, Pwc, Warszawa, lipiec 2013 r., s. 5, 15, 31)
19
Dotyczy to publikacji w renomowanych czasopismach naukowych z tzw. listy filadelfijskiej. Dane na temat liczby i miejsca publikacji pochodz
z anglojzycznej bazy Web of Science (poprzednia nazwa Web of Knowledge), dostpnej on-line Zawiera ona m.in. dane o liczbie publikacji i cytowa
w najwaniejszych czasopismach naukowych na wiecie dotyczcych prawie wszystkich dziedzin nauk cisych i spoecznych.
nieokrelenie kierunkw rozwoju ich dziaalnoci, zaangaowanie w dziaalno usugow,

niedostateczny rozwj modych kadr naukowych skutkujcy luk pokoleniow oraz nieprawidowe
dokonywanie okresowych ocen pracownikw.
W okresie objtym kontrol liczba uzyskanych przez skontrolowane instytuty badawcze patentw wzrosa
dwukrotnie z 27 patentw w 2010 r. do 54 w 2012 r. i 46 w 2013 r. Dane Urzdu Patentowego RP potwierdzaj
wzrastajc aktywno instytutw badawczych w obszarze uzyskiwania patentw (z 245 w 2010 r. do 389
w 2013 r., tj. o 59%). Naley jednak zwrci uwag, e pi 20 spord omiu skontrolowanych instytutw
badawczych nie uzyskao w kontrolowanym okresie w ogle patentw zagranicznych. Niewielki odsetek (20%)
pozyskanych patentw zosta wykorzystany w praktyce, podczas gdy w literaturze przedmiotu przyjmuje si za
stan podany komercjalizacj ponad 50% procent posiadanych patentw21. Tylko poowa skontrolowanych
instytutw badawczych realizowaa ustawowy obowizek wdraania wynikw bada naukowych i prac
rozwojowych oraz przystosowywania wynikw bada naukowych i prac rozwojowych do potrzeb praktyki.
W latach 2010-2013 brak wdroe mia miejsce w czterech z omiu kontrolowanych instytutw. Tendencja ta
znajduje potwierdzenie w analizowanej populacji 107 instytutw badawczych. 22 [str.19-20]
Najwikszy udzia przychodw z komercjalizacji prac B+R oraz wdroe w relacji do caoci przychodw
odnotowa Instytut Badawczy Lenictwa (55%), Instytut Metali Nieelaznych (29%) oraz Pastwowy Instytut
Geologiczny (29%) 23. W pozostaych instytutach badawczych odsetek ten nie przekroczy 23%. W porwnaniu do
2010 r. wysoko przychodw z komercjalizacji B+R oraz wdroe na jednego zatrudnionego przy prowadzeniu
bada naukowych 24 zmalaa w 2012 r. w dwch skontrolowanych instytutach badawczych, jeden instytut w
caym badanym okresie nie odnotowa przychodw z komercjalizacji B+R, a w piciu wzrosa. Przychody
z komercjalizacji wynikw bada naukowych i wiadczenia usug B+R stanowiy dla 107 instytutw okoo 10%
przychodw kadego roku w okresie objtym kontrol. [str. 31-34]
Sytuacja finansowa kontrolowanych instytutw w latach 2010-2013 nie ulega znaczcej zmianie 25. Pi
instytutw badawczych na osiem kontrolowanych odnotowywaa rokrocznie dodatni wynik finansowy, pomimo
zmniejszenia wysokoci uzyskiwanych przez nie przychodw z dziaalnoci badawczo-rozwojowej 26.
Skontrolowane instytuty badawcze w wikszoci prawidowo wykorzystay i rozliczyy otrzymane rodki publiczne
- w jednym instytucie wykazano zwizan z tym nieprawidowo. W okresie objtym kontrol na zblionym
poziomie ksztatoway si przychody na jednego zatrudnionego w skontrolowanych instytutach badawczych
w poszczeglnych latach i wynosiy odpowiednio: 197,5 tys. z, 191,4 tys. z, 198,4 tys. z, 193, 3 tys. z 27.
20
W tym dwa z grupy nauk humanistycznych i spoecznych.
21
Na tle polskich jednostek naukowych instytuty badawcze charakteryzuj si najwiksz efektywnoci we wdraaniu patentw. Z analizy danych
przeprowadzonej przez Index Copernicus zgromadzonych w zwizku z ocen parametryczn jednostek naukowych za okres 2009-2012 wynika, e
20% patentw uzyskanych przez instytuty badawcze zostao wykorzystanych. Dla porwnania praktyczne zastosowanie znalazo 14% patentw
uzyskanych przez instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz 4% przez szkoy wysze. Cz uwarunkowa dotyczcych niskiej komercjalizacji
wynikw bada naukowych wynika z sytuacji w gospodarce. W kontroli NIK Wdraanie innowacji przez szkoy wysze i parki technologiczne
(P/12/128) zwrcono uwag na takie bariery jak: sabe zainteresowanie maych i rednich przedsibiorstw innowacjami oraz wdraanie przez
zagraniczne koncerny rozwiza opracowanych przede wszystkim w jednostkach macierzystych.
22
Brak wdroe odnotowano prawie w poowie zbadanych instytutw badawczych (48% w 2010 r., 48% w 2011 r., 45% w 2012 r., 45% w 2013 r.). Dane
za 2010 r. dotycz 106 instytutw badawczych.
23
Instytut Badawczy oraz Pastwowy Instytut Geologiczny nie odnotoway przychodw z wdroe, cao przychodw pochodzia z komercjalizacji
wynikw prac oraz usug B+R.
24
Dane w przeliczeniu na pene etaty. W analizie ujto pracownikw zatrudnionych w instytutach badawczych jako: pracownikw naukowych,
pracownikw badawczo-technicznych oraz pracownikw inynieryjno-technicznych.
25
W 2010 r. ujemny wynik odnotoway dwa kontrolowane instytuty, w 2011 r. odpowiednio: jeden, w 2012 r. odpowiednio: jeden oraz w 2013 r.
odpowiednio: jeden.
26
W 2010 r. czne przychody omiu skontrolowanych instytutw badawczych wyniosy: 434 mln z, a w 2013 odpowiednio: 420,5 mln z.
27
W trzech skontrolowanych instytutach badawczych z grupy nauk technicznych i inynierskich przychody na jednego zatrudnionego wyniosy w latach
2010-2013 odpowiednio: 207,9 tys. z (2010 r.), 201,8 tys. z (2011 r.), 202,3 tys. z (2012 r.), 188, 4 tys. z (2013 r.), a nauk o yciu: 184 tys. z (2010
r.), 168, 2 tys. z, (2011 r.), 174, 6 tys. z (2012 r.) 172,8 tys. z (2013 r,).
10
W grupie 88 instytutw badawczych objtych badaniem kwestionariuszowym 28 wysoko przychodw

przypadajca na jednego zatrudnionego ustabilizowaa si od roku 2011 r. i wynosia w latach 2010-2013
odpowiednio: 147,3 tys. z (2010 r.), 164,6 tys. z (2011 r.), 160,7 tys. z (2012 r.), 161,7 tys. z (2013 r.). Warto
przychodw przypadajca na jednego zatrudnionego bya w okresie objtym kontrol wysza w instytutach
badawczych, ni w objtych badaniem kwestionariuszowym instytutach naukowych PAN 29 [str. 29, 31-33]
W skontrolowanych instytutach Najwysza Izba Kontroli stwierdzia wzrost liczby publikacji naukowych
przypadajcych na jednego pracownika zatrudnionego przy prowadzeniu bada naukowych lub prac
rozwojowych 30 z 1,2 w 2010 r. do 1,4 w 2013 r. Zwikszeniu uleg rwnie odsetek liczby publikacji wyrnianych
w Web of Science z 7% do 12% (w relacji do wszystkich publikacji). W czterech z omiu skontrolowanych
instytutach badawczych wzrosa take pomidzy 2010 r. a 2013 r. liczba cytowa w prestiowych czasopismach
naukowych przypadajcych na jednego zatrudnionego przy prowadzeniu bada naukowych, a w pozostaych
czterech utrzymywaa si na zblionym poziomie. Wyniki analizy kwestionariuszy pozyskanych ze 107 instytutw
badawczych potwierdzaj te tendencje. W latach 20102011 liczba publikacji pracownikw instytutw
badawczych wzrosa z 10.864 do 11.573, a w latach 2012 i 2013 wynosia powyszej 11.000. W relacji do
wszystkich publikacji odsetek publikacji wyrnionych w Web of Science wzrs z 21% (2010 r.) do 29% (2013 r.).
[str. 15]
Nadzr ministrw nad instytutami badawczymi koncentrowa si przede wszystkim na kwestiach finansowych
i organizacyjnych, a w mniejszym zakresie dotyczy ich dziaalnoci naukowej i wdroeniowej. Obejmowa
on gwnie analiz sytuacji finansowej instytutw oraz zatwierdzanie ich sprawozda finansowych, monitorowanie
i weryfikacj realizacji przez instytuty zada zleconych oraz programw wieloletnich. Dokonujc caociowej
kontroli instytutw badawczych, ministrowie nie wykorzystywali ocen formuowanych prze z Komitet Ewaluacji
Jednostek Naukowych. Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli, pomijanie eksperckiej oceny dorobku naukowego
jednostki (a wic kluczowego elementu podstawowej dziaalnoci instytutu badawczego) moe stworzy ryzyko
dokonania oceny arbitralnej, nieuwzgldniajcej istoty kontrolowanej dziaalnoci zwaszcza wobec
niewypracowania wasnych kryteriw oceny w tym zakresie przez ministrw nadzorujcych. [str. 36]
Ministrowie w sposb nierzetelny realizowali obowizek kontroli nadzorowanych instytutw, co uniemoliwio
dokonanie kompleksowej oceny dziaalnoci instytutw. Utrudnieniem w sprawowaniu skutecznego nadzoru
przez ministrw nad instytutami byy take nastpujce nieprawidowoci:
niewydanie rozporzdze okrelajcych sposb i tryb dokonywania audytw i kontroli instytutw badawczych
(piciu Ministrw);
powierzanie w Ministerstwach nadzoru nad instytutami osobom z nimi zwizanymi, co stwarzao ryzyko
wystpienia konfliktu interesw (jeden Minister);
wyznaczanie kierujcych instytutami niezgodnie z obowizujcymi przepisami (jeden Minister);
udzielenie dotacji celowej nadzorowanym instytutom badawczym bez podstawy prawnej (jeden Minister) [str.
41]
Wpyw na niepene wykorzystanie potencjau badawczego instytutw mogo mie nieokrelenie kierunkw
rozwoju tej dziaalnoci przez wadze instytutw, niedostateczny rozwj modych kadr naukowych skutkujcy luk
pokoleniow oraz nieprawidowe dokonywanie okresowych ocen pracownikw. Trzy instytuty badawcze z omiu
skontrolowanych nie opracoway Perspektywicznych kierunkw dziaalnoci naukowej, rozwojowej i wdroeniowej
dokumentu wymaganego przepisami ustawy o instytutach badawczych. W czterech instytutach badawczych
28
Z analizowanej populacji wyczono 18 instytutw badawczych nadzorowanych przez Ministra Zdrowia lub wiadczcych usugi lecznicze oraz
Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia, ktrego dane o przychodach podlegaj ochronie jako informacje niejawne. Dane za rok 2010 nie obejmuj
Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji.
29
W latach 2010-2013 przychody na jednego zatrudnionego w instytutach naukowych PAN wynosiy odpowiednio: 143, 2 tys. z (2010 r.), 146,5 tys. z
(2011 r.), 156,9 tys. z (2012 r.) oraz 158,9 tys. z (2013 r.).
30
11
stwierdzono moliwo wystpienia luki kadrowej lub pokoleniowej stwarzajcej ryzyko dla kontynuacji
prowadzonych bada naukowych i prac rozwojowych ze wzgldu na brak odpowiednich kadr. Ryzyko
wystpienia luki pokoleniowej jest szczeglnie widoczne wrd kadry profesorskiej kontrolowanych instytutw.
W trzech instytutach stwierdzono rwnie nieprawidowoci przy dokonywaniu oceny okresowej pracownikw
polegajce na nieprzeprowadzaniu w okrelonych przepisami terminach oceny okresowej pracownikw oraz
nieokrelenie waciwego trybu oceny pracownikw. [str. 21, 27]
Pozostae nieprawidowoci stwierdzone w omiu skontrolowanych instytutach badawczych polegay na:
niezawieraniu z pracownikami umw o zakazie konkurencji oraz niedokumentowaniu wyraanych przez

dyrektora instytutu zgd na podejmowanie dodatkowego zatrudnienia przez pracownikw naukowych
instytutu (dwa instytuty) [str. 26-27];
zajmowaniu stanowisk kierowniczych w instytutach badawczych bez posiadania waciwych kwalifikacji oraz
podejmowaniu dodatkowego zatrudnienia przez dyrektora instytutu bez zgody waciwego ministra (dwa
instytuty) [str. 28];
nierzetelne sporzdzenie raportu z wykorzystania dotacji przyznanej na finansowanie dziaalnoci statutowej
(jeden instytut) [str. 33-34].
2.2.
Uwagi kocowe i wnioski
1. Do podstawowej dziaalnoci instytutw badawczych, zgodnie z ustaw o instytutach badawczych, naley

prowadzenie bada naukowych i prac rozwojowych, przystosowywanie ich wynikw do potrzeb praktyki oraz
wdraanie. Uzasadnieniem przeprowadzenia reformy nauki z 2010 r. byo zdiagnozowanie dwch istotnych
problemw polskiej nauki: niski udzia polskich publikacji w wiatowym pimiennictwie naukowym oraz saba
wsppraca pomidzy sektorem nauki a gospodark 31. Wyniki kontroli w instytutach badawczych wskazuj na
wzrost liczby i istotnoci powstajcych w tych jednostkach publikacji. Nie ulega natomiast znaczcej poprawie
prowadzona w instytutach dziaalno wdroeniowa oraz zastosowanie wynikw bada naukowych do potrzeb
praktyki. Najwysza Izba Kontroli zwraca uwag, e obowizek prowadzenia dziaalnoci wdroeniowej dotyczy
rwnie instytutw badawczych z grupy nauk humanistycznych i spoecznych, co dotychczas nie byo w peni
uwzgldniane podczas oceny parametrycznej jednostek naukowych 32.
2. Podczas kontroli zaobserwowano trudnoci w udokumentowaniu wdroe wynikw bada naukowych przez
instytuty badawcze, a zatem potwierdzeniu ich przeprowadzenia. W Instytucie Metali Nieelaznych tylko 40% z
nich zostao udokumentowanych. Przyczyn tego stanu byy postanowienia umw zawieranych przez Instytut z
podmiotami gospodarczymi. Strony umawiay si, e prace badawczo-rozwojowe wykonane przez instytut stano
wi wyczn wasno przedsibiorcy, a ich wyniki objte s tajemnic. Sposb udokumentowania wdroenia
wymagajcy wskazania nazwy podmiotu wdraajcego, opisu produktu i wysokoci przychodw przedsibiorcy
osignitych z tego tytuu spowodowa, e podmioty gospodarcze odmawiaj upublicznienia tej informacji. W
rezultacie nie wszystkie wdroenia wynikw bada naukowych i prac rozwojowych dokonywanych przez instytuty
badawcze s podawane w sprawozdawczoci.
31
W uzasadnieniu do ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2014 r., poz. 1620) wskazano m.in. na niekorzystne
tendencje polskiej nauki na tle midzynarodowym Polska ma rwnie najwyszy w Unii Europejskiej wskanik bada niezorientowanych na wskazany
cel socjoekonomiczny co sprawia, e stopie rozproszenia bada jest jednym z najwyszych w Europie. Niski poziom finansowania bada
stosowanych przez gospodark sprawia, e badania podstawowe s pozbawione impulsw pyncych ze sfery praktyki - rynku i usug publicznych, co
jest charakterystyczne dla krajw sabo rozwinitych gospodarczo. W uzasadnieniu do ustawy zdiagnozowano rwnie nastpujc uwarunkowania:
Przeprowadzona niedawno ocena dorobku jednostek naukowych w cigu minionych czterech lat wykazaa, e dorobek ten obejmuje gwnie publikacje
oraz uzyskiwanie stopni i tytuw naukowych. Stanowi to odpowiednio 87% dorobku szk wyszych, 90% placwek PAN i ok. 55% jednostek
badawczo-rozwojowych. Tylko ok. 14% cakowitego dorobku naukowego wszystkich ocenianych jednostek naukowych dotyczy efektw bezporednio
przydatnych dla praktyki gospodarczej.
32
W przedstawionych do konsultacji w lutym 2015 r. propozycjach zmian w ocenie parametrycznych zawarto rwnie zwikszenie punktacji za uzyskanie
patentu zagranicznego oraz za wdroenie patentu. Jednoczenie zaproponowano, by efekty wdroeniowe i aplikacyjne dziaalnoci naukowej bd
uwzgldniane przy ocenie wszystkich rodzajw jednostek naukowych, bez wzgldu na grup nauk (Dyskusja nad zaoeniami zmian w zasadach
oceny jednostek naukowych, 18 lutego 2015 r. http://www.nauka.gov.pl/aktualnosci-ministerstwo/nowa-ocena-i-kategoryzacja-jednostek-naukowych-w
2017-r.html).
12
3. Ministrowie nadzorujcy instytuty badawcze nie stosowali w peni podstawowego instrumentu nadzorczego
jakim jest przeprowadzenie kontroli w instytutach badawczych. Celem kontroli jest dokonanie oceny dziaalnoci
finansowej instytutu, organizacji i jakoci pracy instytutu oraz jakoci zarzdzania instytutem. Ministrowie,
dokonujc oceny jakoci pracy instytutu, w ograniczonym stopniu uwzgldniali efekty dziaalnoci naukowej i
rozwojowej. Naley podkreli, e podczas kontroli nie uwzgldniali wynikw oceny parametrycznej
przeprowadzonej przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego,
w pimie przekazanym Najwyszej Izbie Kontroli w dniu 6 marca 2015 r., wyrazi stanowisko, e kompleksowa
ocena jakoci dziaalnoci naukowej lub badawczo-rozwojowej instytutw badawczych jest elementem nadzoru,
wykorzystywanym przez ministra waciwego do spraw nauki i jednoczenie przydatnym dla ministrw
nadzorujcych. Minister stwierdzi rwnie, e robocze kontakty midzyresortowe potwierdzaj zainteresowanie
nadzorujcych ministrw wynikami tej oceny i przyznawanymi instytutom badawczym kategoriami naukowymi 33.
W celu efektywnego wykorzystania potencjau naukowego instytutw badawczych oraz ich moliwoci
wdroeniowych Najwysza Izba Kontroli wnosi do:
1. Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego o:
zmian kryteriw oceny parametrycznej, tak aby w wikszym stopniu uwzgldniay one specyfik
instytutw badawczych, w tym efekty ich dziaalnoci badawczo-rozwojowej;
2. Ministrw nadzorujcych instytuty badawcze o:
dokonywanie kontroli nadzorowanych instytutw badawczych z uwzgldnieniem efektw ich

dziaalnoci naukowej i rozwojowej oraz wiksz wspprac z Ministrem Nauki i Szkolnictwa
Wyszego przy dokonywaniu oceny instytutw badawczych;
zwikszenie nadzoru nad polityk kadrow w nadzorowanych instytutach.
3. Dyrektorw instytutw badawczych o:
33
opracowanie perspektywicznych kierunkw dziaalnoci naukowej, rozwojowej i wdroeniowej

instytutw;
prawidowe dokonywanie ocen okresowych pracownikw instytutw oraz stosowanie procedur

minimalizujcych ryzyko wystpienia konfliktu interesw wrd pracownikw naukowych.
Pismo Ministra Nauki I Szkolnictwa Wyszego nr DSW.191.6.2014.3.JP z dnia 6 marca 2015 r.
13
Warto dodana kontroli

Po kontroli NIK skontrolowani ministrowie nadzorujcy oraz dyrektorzy instytutw badawczych poinformowali
o podjciu dziaa majcych na celu popraw pracy instytutw badawczych.
Minister Infrastruktury i Rozwoju zainicjowa przygotowanie aktu normatywnego okrelajcego zasady organizacji
i funkcjonowania nadzoru nad instytutami badawczymi. Wzmocni one koordynacj dziaa nadzorczych
prowadzonych przez komrki organizacyjne ministerstwa wobec poszczeglnych instytutw badawczych.
Minister Infrastruktury i Rozwoju podczas kontroli w instytutach badawczych bdzie bardziej szczegowo
analizowa ich dziaalno podstawow. W tym celu bd wykorzystywane kryteria stosowane przez Komitet
Ewaluacji Jednostek Naukowych, przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyszego.
Minister Pracy i Polityki Spoecznej podj dziaania na rzecz eliminacji w nadzorze instytutw ryzyk wystpienia
konfliktu interesw.
Minister rodowiska zadeklarowa dokonanie oceny okresowej (rocznej) dziaalnoci nadzorowanych instytutw
oraz ich dyrektorw, zgodnie z obowizujcymi w Ministerstwie zasadami. W Ministerstwie Gospodarki zostay
zrealizowane kontrole wszystkich nadzorowanych instytutw badawczych i zosta rozpoczty kolejny trzyletni
cykl kontroli. Minister Gospodarki zobowiza si rwnie do uwzgldniania w prowadzonych w nadzorowanych
instytutach kontrolach kwestii powoywania zastpcw dyrektora oraz kwestii dotyczcych oceny parametrycznej,
a take uwzgldniania oceny parametrycznej przy dokonywaniu oceny jakoci pracy instytutw badawczych.
Ponadto usprawniono procedur zatwierdzania sprawozda finansowych nadzorowanych instytutw
badawczych.
Dyrektorzy skontrolowanych instytutw poinformowali, e dokonywanie oceny pracownikw naukowych bdzie
si odbywa w terminach i trybie okrelonym w ustawie o instytutach badawczych. Przeprowadz rwnie zmiany
w systemie obiegu i opisu dokumentw w celu przejrzystego klasyfikowania wydatkw ponoszonych na badania
naukowe. Dyrektorzy instytutw badawczych podjli rwnie dziaania na rzecz ograniczania ryzyka wystpienia
luki pokoleniowej wrd pracownikw naukowych i zwikszenie liczby zatrudnionych adiunktw.
14
Waniejsze wyniki kontroli
3. Waniejsze wyniki kontroli

3.1.
Efekty dziaalnoci naukowej i wdroeniowej instytutw

badawczych
W latach 2010-2013 skontrolowane instytuty badawcze nie wykorzystyway w peni swojego potencjau
badawczego. W znikomym stopniu prowadziy dziaalno wdroeniow, ktra jest ich ustawowym
obowizkiem. Dwukrotny wzrost opatentowanych wynalazkw nie przeoy si na analogiczny wzrost ich
wykorzystania tylko 1/5 z nich znalaza zastosowanie w praktyce. W krajach o wysokim stopniu rozwoju
mniejsze ni 50% wykorzystanie uzyskanych patentw uwaa si za nieefektywne 34. Tylko 5% patentw
stanowiy patenty zagraniczne pozyskane w procedurze PCT 35 lub w Europejskim Urzdzie
Patentowym 36.
Najwysza Izba Kontroli pozytywnie ocenia znaczcy wzrost liczby publikacji instytutw badawczych,
zwaszcza w prestiowych czasopismach naukowych 37. Jest on efektem zmian w systemie oceniania
dziaalnoci naukowej wprowadzonych w ramach reformy nauki w 2010 r. W czterech z omiu
skontrolowanych instytutw badawczych wzrosa take midzy 2010 r. a 2013 r. liczba cytowa. 38
3.1.1. Publikacje naukowe oraz aktywno w realizacji projektw
badawczych
W latach 2010-2013 odnotowano wzrost liczby publikacji naukowych przypadajcych na jednego
pracownika instytutu badawczego zatrudnionego przy realizacji bada naukowych lub prac rozwojowych 39,
w tym zwaszcza publikacji w czasopismach wyrnianych przez Web of Science. Zaistniaa tendencja
moe wynika z przyjtych kryteriw oceny parametrycznej jednostek naukowych premiujcych takie
publikacje.
Liczba publikacji w kontrolowanych instytutach badawczych zwikszya si od 1.589 w 2010 r. do 1.745
w 2013 r., w tym liczba publikacji w czasopismach wyrnianych przez Web of Science od 116 w 2010 r.
do 204 w 2013 r. Zwikszeniu uleg rwnie odsetek liczby publikacji wyrnianych w Web of Science
z 7,3% do 11,6% w relacji do wszystkich publikacji. Analogicznemu zwikszeniu uleg odsetek publikacji
przypadajcych na pracownikw zatrudnionych przy realizacji bada naukowych: od 1,18 w2010 r. do
1,43 w 2013 r.
W czterech z omiu skontrolowanych instytutach badawczych wzrosa take w 2013 r. w porwnaniu do
2010 r. liczba cytowa w prestiowych czasopismach naukowych przypadajcych na jednego
34
Zob. T.
Sichelman,
Commercializing
patents,
Stanford
Law
Review,
http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_ id=1395558). Badania
z koca lat
nieskomercjalizowanych patentw wrd w duych firmach na wiecie wynosi ok. 40%.
nr
62/2,
2010
str.
341-413.
90. XX w. wskazyway, e odsetek
35
Patent Cooperation Treaty (z ang. Ukad o Wsppracy Patentowej). Procedura ta obejmuje midzynarodowe zgoszenie patentowe, ktre
umoliwia uzyskanie ochrony patentowej w 180 krajach, w tym w Polsce.
36
Od 2010 r. wzrasta liczba patentw europejskich uzyskiwanych przez podmioty majce siedzib w Polsce (44 w 2010 r., 45 2011 r. 80
2012 r., 95 2013 r., 108 2014 r.). Liczba ta jest jednak nadal mniejsza w wartociach bezwzgldnych w porwnaniu do danych dla
podmiotw austriackich, pomimo e Austria ma prawie pi razy mniej mieszkacw. Podmioty majce siedzib w Austrii uzyskay w latach
2010-2014 odpowiednio: 671 patentw w 2010 r., 737 w 2011 r., 796 w 2012 r. 837 w 2013 r. i 891 w 2014 r. Dane dla Hiszpanii,
posiadajcej okoo 20% wicej mieszkacw od Polski, ksztatoway si w tym okresie nastpujco: 392, 381, 405, 395, 467. rdo:
http://www.epo.org/about-us/annual-reports-statistics/statistics/granted-patents.html.
37
Dotyczy to publikacji w renomowanych czasopismach naukowych z tzw. listy filadelfijskiej. Dane na temat liczby i miejsca publikacji pochodz
z anglojzycznej bazy Web of Science (poprzednia nazwa Web of Knowledge), dostpnej on-line Zawiera ona m.in. dane o liczbie publikacji i
cytowa w najwaniejszych czasopismach naukowych na wiecie dotyczcych prawie wszystkich dziedzin nauk cisych i spoecznych.
38
Dla zwymiarowania tego zjawiska posuono si nastpujcym wskanikiem: liczba cytowa publikacji Indeksowanych w Science Citation
Indeks (SCI) przypadajcych na jednego zatrudnionego przy prowadzeniu bada naukowych lub prac rozwojowych.
39
15
zatrudnionego przy prowadzeniu bada naukowych 40, w pozostaych czterech utrzymywaa si na

zblionym poziomie.
Wykres nr 1
Liczba publikacji skontrolowanych instytutw badawczych
w latach 2010-2013
2000
1589
1803
1791
1745
1500
1000
1473
1709
1648
1541
116
94
143
204
2010
2011
2012
2013
500
0
Pozostae
publikacje
Liczba publikacji
wyrnionych przez
Web of Science
rdo: Dane z wystpie pokontrolnych. Obliczenia wasne NIK.

Wyniki badania kwestionariuszowego 41, przeprowadzonego w 107 instytutach badawczych, potwierdzaj
tendencje wzrostowe dotyczce liczby publikacji w omiu skontrolowanych instytutach, zwaszcza w
przypadku publikacji wyrnionych w Web of Science. W latach 2010 2011 liczba publikacji wrosa z
10.864 do 11.573, a w latach 2012 i 2013 wynosia powyszej 11.000 (odpowiednio: 11.531 i 11.124).
Najwikszy wzrost publikacji odnotowano w grupie nauk humanistycznych i spoecznych (z 381 w roku
2010 do 467 w roku 2013) i w grupie nauk cisych i inynierskich (z 4.352 w roku 2010 do 5.085 w roku
2012, a w 2013 r. 4.767). Znaczny wzrost liczby publikacji odnotowano w przypadku publikacji
wyrnionych w Web of science o 41% w cigu czterech lat (z 2.307 w roku 2010 do 3.264 w roku
2013) 42. Stan publikacji 107 instytutw badawczych w latach 2010-2013 obrazuje poniszy wykres:
Wykres nr 2
Liczba publikacji instytutw badawczych w latach 2010-2013
13000
11000
9000
7000
8557
8807
8265
7860
5000
3000
1000
2307
2766
3266
3264
2010
2011
2012
2013
Pozostae
publikacje
Liczba publikacji
wyrnionych przez
Web of science
rdo: Dane z kwestionariuszy. Obliczenia wasne NIK
40
Wzrost nastpi w: Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej, Instytucie Cikiej Syntezy Blachownia, Instytucie Metali
Nieelaznych, Instytucie Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich.
41
Przeprowadzonego na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o NIK w okresie od 19 grudnia 2014 r. do 6 lutego 2015 r.
42
W instytutach naukowych PAN jak i rwnie objtych badaniem kwestionariuszowym wydziaach uczelni rwnie odnotowano znaczcy
wzrost publikacji wyrnionych w Web of science zarwno ilociowy jak i w relacji do wszystkich publikacji. Liczba takich publikacji w
instytutach naukowych PAN wyniosa w 2010 r. 3.499 a w 2013 r. 4.083, tj. ulega zwikszeniu o 17%. Natomiast w 85 wydziaach uczelni
wyniosa w 2010 r. 4.794 a w 2013 r. 6.508, tj. ulega zwikszeniu o 36%.
16
Analiza aktywnoci naukowej omiu skontrolowanych instytutw mierzona poprzez liczb realizowanych
w danym roku projektw badawczych, rozwojowych oraz celowych przypadajcych na jednego
pracownika 43 wskazuje, e rednio na jednego pracownika realizujcego badania przypadao w 2010 r.
0,23 projektu dofinansowanego ze rde krajowych i 0,07 ze rde zagranicznych, a w 2013 r.
odpowiednio: 0,19 i 0,06. Odnotowano spadek liczby zrealizowanych lub realizowanych projektw
zauwaono w przypadku jednego z objtych kontrol instytutw badawczych nadzorowanego przez
Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 44.
W kontrolowanych instytutach jako przyczyn ograniczonego aplikowania o rodki zagraniczne, w tym
zwaszcza z Europejskiej Rady ds. Bada Naukowych (European Research Council ERC) wskazywano
m.in. du pracochonno przygotowania wniosku, przy maych szansach powodzenia.
W latach 2010-2014 (3 kwarta) pracownicy Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych tylko jeden raz (we
wrzeniu 2014 r.) aplikowali o grant z Europejskiej Rady ds. Bada Naukowych. Spowodowane to byo
tym, e projekty finansowane przez ERC maj zwykle charakter midzynarodowy, tj. s zgaszane
przez midzynarodowe zespoy naukowcw tworzcych tzw. sieci naukowe. Zdaniem wadz Instytutu
jego sytuacja finansowa nie pozwala na ponoszenie ryzyka zwizanego z alokacj zasobw w takie
przedsiwzicia, w ktrych szanse na sukces s stosunkowo niewielkie i znacznie mniejsze, anieli
aplikowanie o granty krajowe.
W 2009 r. pracownik Pastwowego Instytutu Geologicznego uczestniczy w przygotowaniu aplikacji do
konkursu ogoszonego przez Europejsk Rad ds. Bada Naukowych w obszarze tematycznym
(Physical Sciences and Engineering 45 dla ETC Starting Grants - granty dla modych naukowcw) oraz
tzw. Consolidators do 10 lat po doktoracie. Oferta projektowa nie zostaa zaakceptowana do realizacji.
Kierownik Instytutu wyjani, e znikoma szansa sukcesu przy ogromnym nakadzie pracy wymaganym
na samo zoenie wniosku sprawia. e w pozostaych latach, tj. 20102014, pracownicy
z Pastwowego Instytutu Geologicznego Pastwowego Instytutu Badawczego nie aplikowali
o finansowanie projektw badawczych ze rodkw ERC. Oferta ERC skierowana jest przede
wszystkim do naukowcw o wybitnym dorobku z orodkw akademickich i akademijnych, ktrych
gwn misj s prace badawcze i publikacje.
Wyniki kontroli omiu instytutw s zbiene z danymi wynikajcymi z badania kwestionariuszowego 107
instytutw badawczych. W latach 2010-2013 rokrocznie w 107 instytutach przypadao rednio 0,26
projektu na jednego pracownika prowadzcego badania naukowe. W podziale na grupy nauk cznie w
latach 2010-2013, najwicej projektw na jednego pracownika przypadao w grupie nauk humanistycznych
i spoecznych 0,38, a najmniej w grupie nauk cisych i inynierskich 0,25.
Wzrost liczby publikacji, w tym publikacji wyrnionych w Web of Science, znajdujcy potwierdzenie m.in.
w danych dotyczcych wszystkich jednostek naukowych zgromadzonych na potrzeby oceny
parametrycznej 46, jest zgodny z celami uchwalonej 30 kwietnia 2010 r. ustawy o zasadach finansowania
nauk 47. W uzasadnieniu do wyej wymienionej ustawy wskazano na potrzeb zwikszenia roli polskich
43
Dane dotyczc projektw dofinansowanych zarwno ze rde krajowych (Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Bada i Rozwoju,
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego) jak i rde zagranicznych, w tym Unii Europejskiej.
44
W Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej czna liczba realizowanych projektw zmniejszya si z 30 w 2010 r. do 19 w
2013 r. (w tym dofinansowanych ze rde zagranicznych z dwch do jednego, z grantw krajowych z 28 do 16 i utrzymania si
niezmienionej liczby (dwch) zada realizowanych z dotacji statutowej), w latach 2008-2009 Instytut realizowa odpowiednio 34 projekty
rocznie. Liczba projektw badawczych, rozwojowych oraz celowych dofinansowanych ze rde krajowych zmniejszya si od 0,23 w 2010 do
0,13 W 2013 r., a ze dofinansowanych ze rodkw zagranicznych odpowiednio z 0,02 w 2010 r. do 0,01 w 2013 r.
45
Nauki cise i inynierskie.
46
Z danych zgromadzonych przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych za lata 2009-2012 wynika, e od 2010 r. do 2012 r. liczba publikacji
ogem instytutw badawczych wzrosa z 9.385 do 10.220 tj. o 9%, a odsetek publikacji w czasopismach wyrnianych przez Web of Science
i ERIH (European Reference Index for the Humanities) zwikszy si w relacji do caoci publikacji z 20,5% do 31,5%.
47
Dz. U. z 2014 r., poz. 1620.
17
prac w wiatowej puli cytowa prac naukowych, podkrelajc ich bardzo niski odsetek 48. Problem ten mia
zosta rozwizany m.in. poprzez kierowanie rodkw publicznych przede wszystkim do jednostek
naukowych prowadzcych dziaalno naukow lub badawczo-rozwojow na najwyszym poziomie.
W porwnaniu do oceny parametrycznej z 2010 r. w wyniku oceny przeprowadzonej w 2013 r. pi
kontrolowanych instytutw badawczych utrzymao lub podwyszyo posiadan kategori naukow,
w przypadku trzech ulega ona obnieniu 49. Porwnanie wynikw oceny parametrycznej dla wszystkich
jednostek naukowych z 2010 r. z wynikami oceny parametrycznej z 2013 r. wskazuje na pogorszenie
oceny tych instytutw badawczych na tle innych jednostek naukowych w Polsce 50. W 2010 r. kategori 1
(najwysz) otrzymao 51% poddanych ocenie przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych jednostek
badawczo-rozwojowych i odpowiednio: 89% placwek naukowych Polskiej Akademii Nauk oraz 30%
podstawowych jednostek organizacyjnych szk wyszych 51. W 2013 r. najwysze kategorie naukowe (A+
i A) otrzymao 32% instytutw badawczych oraz odpowiednio: 80% instytutw naukowych Polskiej
Akademii Nauk i 33% jednostek podstawowych uczelni 52.
Przyjte wobec instytutw badawczych zasady oceny parametrycznej byy kwestionowane przez cz
zwizanych z nimi interesariuszy. W roku 2011 oraz 2013 Minister Gospodarki opiniujc projekty
rozporzdze w sprawie kryteriw i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym 53
zwraca uwag m.in. na nastpujce kwestie:
brak adekwatnych zacht w opiniowanych projektach rozporzdze dla instytutw badawczych do
wsppracy z gospodark i dziaa na rzecz innowacyjnoci, przy jednoczenie zbyt duym, w relacji
do zada instytutw badawczych, nacisku na osignicia w zakresie publikacji;
zwikszenie znaczenia, przy dokonywaniu ocen instytutw badawczych w nowo wyodrbnionej grupie
nauk technicznych, wagi efektw dziaalnoci materialnej do 55%-60% caoci ocenianej
dziaalnoci.
Propozycje Ministra Gospodarki nie zostay uwzgldnione w wydanym rozporzdzeniu 54. W informacji dla
Najwyszej Izby Kontroli dotyczcej procesu zgaszania i uwzgldniania uwag do rozporzdzenia
w sprawie kryteriw i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym Minister Nauki
i Szkolnictwa Wyszego wskaza, e przed przystpieniem do prac nad wyej wymienionym
rozporzdzeniem Ministerstwo zwrcio si do jednostek naukowych z prob o sugestie i uwagi
dotyczce rodzaju specyficznych wskanikw, ktre powinny by stosowane podczas ewaluacji. Wrd
131 jednostek naukowych, ktre odpowiedziay na zapytanie MNiSW byo 47 jednostek, ktre z mocy
ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. Przepisy wprowadzajce ustawy reformujce system nauki stay si
z dniem 1 padziernika instytutami badawczymi. Podczas analizy zgoszonych uwag Minister zwraca
48
Udzia polskich prac w puli cytowa prac naukowych (ok. 0,5%), stosowaniu norm systemu zarzdzania jakoci oraz zgaszaniu przez
rezydentw wnioskw patentowych (po 0,3%) jest bardzo niski (Druk nr 1637, Uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o
zasadach finansowania nauki), http://orka.sejm.gov.pl/proc6.nsf/opisy/1637.htm.
49
Kategoria naukowa ulega obnieniu w wyniku oceny parametrycznej w 2013 r. w przypadku nastpujcych instytutw badawczych: Instytutu
Zaawansowanych Technologii Wytwarzania, Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej Pastwowego Instytutu
Badawczego oraz Pastwowego Instytutu Geologicznego Pastwowego Instytutu Badawczego.
50
Jedn ze zmian w ocenie parametrycznej jednostek naukowych z 2013 r. w porwnaniu do 2010 r. byo wyodrbnienie czterech oddzielnie
ocenianych obszarw (zamiast stosowanego dotychczas cznego sumowania punktw) takich jak: osignicia naukowe i twrcze, potencja
naukowy, materialne efekty dziaalnoci naukowej, pozostae efekty dziaalnoci naukowej.
51
Komunikat nr 19 Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 30 wrzenia 2010 r. o ustalonych kategoriach naukowych,
(http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2013_05/31035ede76959098b434f775295a66b9.pdf)
52
Komunikat o wynikach kompleksowej oceny dziaalnoci naukowej lub badawczo-rozwojowej jednostek naukowych z dnia 30 wrzenia 2013
r.
(http://www.nauka.gov.pl/komunikaty/komunikat-o-wynikach-kompleksowej-oceny-dzialalnosci-naukowej-lub-badawczo-rozwojowej
jednostek-naukowych.html). W wyniku wniesionych odwoa cz jednostek naukowych uzyskaa podwyszenie przyznanej kategorii, np. w
wyniku wniesionego odwoania w dniu 25 listopada 2014 r. Instytut Metali Nieelaznych otrzyma kategori naukow A, zwikszeniu ulega
rwnie kategoria naukowa Instytutu Zaawansowanych Technologii z C do B.
53
M.in. pismo z dnia 17 stycznia 2013 r. (DNP-IV-073/1/370/1) oraz pismo z dnia 22 listopada 2011 r. (DNP-IV-022-3/1/11).
54
Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriw i trybu przyznawania kategorii naukowej
jednostkom naukowym (Dz.U. z 2014 r., poz. 1126).
18
uwag przede wszystkim na konieczno zapewnienia zgodnoci przepisw rozporzdzenia z ustaw,

specyfik konkretnej grupy jednostek, a take celem jakiemu suy ma ocena parametryczna. Na tej
podstawie Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego podejmowa decyzj o uwzgldnieniu bd
nieuwzgldnieniu uwag.
3.1.2. Aktywno wdroeniowa instytutw badawczych
Poowa z omiu skontrolowanych instytutw badawczych nie posiadaa w latach 2010-2013 adnego
wdroenia, a zatem w ograniczonym stopniu wykorzystywaa swj potencja do prowadzenia dziaalnoci
wdroeniowej oraz komercjalizacji wynikw prac B+R.
Z omiu skontrolowanych instytutw sze naleao do grupy nauk o yciu lub grupy nauk cisych i
inynierskich. Wszystkie te instytuty w znikomym stopniu uzyskiway zagraniczne patenty. W latach 2010
2013 skontrolowane instytuty badawcze uzyskay 11 patentw zagranicznych, w tym pi 55 instytutw nie
uzyskao adnego patentu zagranicznego. W znacznie wikszym stopniu kontrolowane instytuty z grupy
nauk o yciu oraz cisych i inynierskich uzyskiway patenty krajowe. W latach 2010-2013 pozyskano 215
patentw krajowych, w tym: w 2010 r. -27 patentw, 2011 r. - 88 patentw, 2012 r. - 54 patenty, a 2013 r. 46 patentw.
Wykres nr 3
Liczba patentw uzyskanych przez skontrolowane instytuty
badawcze w latach 2010-2013
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
4
88
0
54
46
2012
2013
27
2010
2011
Liczba patentw
zagranicznych
Liczba patentw
krajowych
rdo: Dane z wystpie pokontrolnych. Obliczenia wasne NIK

Patenty (krajowe i zagraniczne) uzyskane przez instytuty byy rwnie w znikomym stopniu
wykorzystywane. Z 226 uzyskanych patentw krajowych i zagranicznych praktyczne zastosowanie
znalazo 46 (20%) 56. W latach 2010-2013 najwikszy udzia w tej grupie (40) miay patenty Instytutu
Cikiej Syntezy Organicznej Blachownia.
Z analizy danych przeprowadzonej przez Index Copernicus zgromadzonych w zwizku z ocen
parametryczn jednostek naukowych za okres 2009-2012 wynika, e 20% patentw uzyskanych przez
instytuty badawcze zostao wykorzystanych. Dla porwnania praktyczne zastosowanie znalazo 14%
patentw uzyskanych przez instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz 4% przez szkoy wysze 57.
55
56
W liczbie patentw wdroonych w okresie 2010-2013 mogy si rwnie znale patenty uzyskane wczeniej przez kontrolowane jednostki.
Niemniej charakteryzuje to istniejc proporcj w zakresie faktycznego wykorzystania uzyskanych patentw.
57
Wkad instytutw badawczych w osigniciu polskiej nauki, a reprezentacja przedstawicieli instytutw w organach doradczych ministra nauki i
szkolnictwa wyszego (raport dla Rady Gwnej Instytutw Badawczych), IC Raport, s. 20.
19
W krajach o wysokim stopniu rozwoju uwaa si jednak mniejsze ni 50% wykorzystanie uzyskanych
patentw za nieefektywne 58.
Najwysza Izba Kontroli zauwaa, e relatywnie niski odsetek wrd wszystkich uzyskanych patentw
przez skontrolowane instytuty badawcze stanowiy patenty zagraniczne pozyskane przez skontrolowane
instytuty badawcze w procedurze PCT 59 lub Europejskim Urzdzie Patentowym. Pi 60 spord omiu
skontrolowanych instytutw badawczych nie uzyskaa w kontrolowanym okresie w ogle patentw
zagranicznych, natomiast pozyskane patenty zagraniczne stanowiy 5% wszystkich uzyskanych przez
skontrolowane instytuty badawcze patentw. Z 11 patentw zagranicznych otrzymanych przez
skontrolowane instytuty badawcze: jeden patent zosta udzielony przez Europejski Urzd Patentowy, a 10
patentw zagranicznych zostao uzyskanych w ramach procedury zagranicznej PCT.
Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli wpyw na niski odsetek uzyskiwanych przez jednostki naukowe
patentw zagranicznych oraz niski stopie wykorzystania uzyskanych patentw maj take kryteria
stosowane przy dokonywaniu oceny parametrycznej jednostek naukowych. Liczba punktw za uzyskanie
patentu krajowego lub zagranicznego, jak jednostka naukowa otrzymywaa przy ocenie parametrycznej
za okres 2009-2012, wynosia 25 punktw, analogiczn liczb punktw jednostka naukowa otrzymywaa
za wdroenie wynalazku do stosowania. Przyjte kryteria oceny parametrycznej zrwnuj wic uzyskanie
patentu krajowego z patentem zagranicznym, mimo e patenty zagraniczne s znacznie rzadszymi
zdarzeniami, bardziej znaczcymi dla gospodarki 61. Uwagi do kryteriw oceny parametrycznej oprcz
Ministra Gospodarki zgasza rwnie Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi 62.
Dane Urzdu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej wskazuj na wzrastajc aktywno patentow
jednostek naukowych w latach 2010-2013, w tym instytutw badawczych. Z danych tych wynika, e w
latach 2010-2013 aktywno instytutw badawczych w uzyskiwaniu patentw rosa w kolejnych latach
liczba opatentowanych wynalazkw wyniosa odpowiednio: 245, 331, 325 i 389. W latach 2010-2013
cznie 82 instytuty badawcze uzyskay cznie 1.290 patentw, podczas gdy 37 instytutw naukowych
PAN uzyskao cznie 155 patentw. Najwiksz liczb patentw pod wzgldem ilociowym uzyskay
uczelnie publiczne w latach 2010-2013 45 objtych badaniem kwestionariuszowym 63 uczelni uzyskao
2.305 patentw, wrd tych jednostek odnotowuje si rwnie rosnc aktywno w ochronie wynalazkw
z 332 udzielonych patentw w roku 2010 do 760 w roku 2013. Zwikszona aktywno patentowa
dotyczya w kontrolowanych okresie wszystkich podmiotw. W 2010 r. Urzd Patentowy RP udzieli
58
Przykadowo badania z koca lat 90.XX w. wskazyway, e odsetek nieskomercjalizowanych patentw wrd w duych firmach na wiecie
wynosi ok. 40%. (T. Sichelman, Commercializing patents, Stanford Law Rewiew, nr 62/2, 2010 str. 341-413.
http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1395558). W rozwinitych gospodarkach europejskich odnotowano podobne tendencje
statystyczne. Dane dotyczce wykorzystania posiadanych patentw uzyskanych w latach 1993 -1997 w Europejskim Urzdzie Patentowym
zebrane (drog badania ankietowego) i przeanalizowane w okresie 2003-2004 w ramach projektu sfinansowanego przez Komisj
Europejsk wskazuj na zrnicowanie w ramach poszczeglnych pastw objtych badaniem. Byy to jednak wartoci znacznie
korzystniejsze anieli uzyskiwane przez polskie instytucje badawcze. Przykadowo: rednia dla szeciu krajw UE objtych badaniem
wyniosa 55,5% (taki odsetek wszystkich badanych patentw zosta wykorzystany przez same podmioty posiadajce patenty w celach
przemysowych lub komercyjnych), w Wielkiej Brytanii 48,8%, a w Niemczech 53,3%. Oprcz wewntrznego wykorzystania znaczny
odsetek badanych patentw zosta rwnie wykorzystany poprzez umowy licencyjne np. : w Wielkiej Brytanii 17,9%, Niemczech 10,8%,
rednia dla szeciu krajw UE 13,4%, The Value of European Patents. Evidence From a Survey of European Inventors (Final Report of
the PatVal EU Project), stycze 2005. (http://ec.europa.eu/invest-in-research/pdf/download_en/patval_mainreportandannexes.pdf).
59
Midzynarodowe zgoszenie patentowe, ktre umoliwia uzyskanie ochrony patentowej w krajach, ktre s stronami Ukadu o Wsppracy
Patentowej (Patent Cooperation Treaty). Sygnatariuszami ukadu jest obecnie 180 pastw, w tym Polska.
60
61
Zacznik nr 5 (Karta kompleksowej oceny jednostki naukowej dla grup nauk cisych i inynierskich) do rozporzdzenia w sprawie kryteriw i
trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym.
62
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 2011 r. przedstawiajc uwagi i propozycje zmian do projektu rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa
Wyszego w sprawie kryteriw i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym wskazywa m.in., e projekt rozporzdzenia
nie wpynie na pobudzenie innowacyjnoci polskiej gospodarki. W opinii Ministra przedoone w projekcie kryteria dotyczce oceny pracy
jednostek naukowych na rzecz wdroe i innowacji nie s miarodajne i wymagaj dopracowania przez Komitet Ewaluacji Jednostek
Naukowych.
63
Najwysza Izba Kontroli wystpia do Urzdu Parlamentarnego RP o dane dotyczce aktywnoci patentowej objtych badaniem
kwestionariuszowym wydziaw uczelni publicznych.
20
podmiotom krajowym 1.385 patentw, w 2011 r. (1.989 patentw), w 2012 r. (1.848), a w 2013 r. (2.339)
patentw. Tendencja zwykowa miaa rwnie miejsce w przypadku uzyskiwania przez podmioty polskie:
patentw europejskich udzielanych przez Europejski Urzd Patentowy. W 2010 r. 44 polskie podmioty
uzyskay patenty europejskie, w 2011 r. (45), w 2012 r. (80), a w 2013 r. (95) 64.
Wykres nr 4
Liczba patentw udzielonych instytutom badawczym, instytutom naukowym
PAN i uczelniom publicznym w latach 2010-2013
760
800
700
623
590
600
500
400
300
332
331
389
325
Instytuty badawcze
Instytuty naukowe PAN
Uczelnie publiczne
245
200
100
0
25
44
50
36
2010
2011
2012
2013
rdo: Dane z Urzdu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej. Obliczenia wasne NIK.

Kontrolowane instytuty badawcze nie w peni realizoway obowizek prowadzenia dziaalnoci
wdroeniowej wynikajcy z art. 2 ust. 1 pkt. 3 ustawy o instytutach badawczych. W latach 2010-2013 brak
wdroe mia miejsce w czterech z omiu kontrolowanych instytutw 65. Stosownie do art. 1 ust. 1 ustawy
o instytutach badawczych instytutem badawczym w rozumieniu ustawy jest pastwowa jednostka
organizacyjna, wyodrbniona pod wzgldem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym, ktra
prowadzi badania naukowe i prace rozwojowe ukierunkowane na ich wdroenie i zastosowanie
w praktyce. Wzmocnienie roli wdroe w dziaalnoci instytutw badawczych wskazano rwnie
w uzasadnieniu do ustawy o instytutach badawczych z 2010 r.: Istotne w ustawie jest bardziej precyzyjne
zdefiniowanie misji i zada instytutw badawczych, ktre tym odrniaj si od innych jednostek
naukowych, e prowadz badania ukierunkowane na ich wdroenie i zastosowanie w praktyce. Suy
temu miao m.in. wprowadzenie jednoosobowej odpowiedzialnoci dyrektora instytutu, ktry realizuje
polityk personaln, za wyniki bada naukowych i badawczo-rozwojowych 66.
Najwikszy udzia przychodw z prac B+R lub/i wdroe w relacji do caoci przychodw w latach 2010
2013 odnotoway: Instytut Badawczy Lenictwa (55%), Instytut Metali Nieelaznych (33%) Pastwowy
Instytut Geologiczny (29%) 67. W pozostaych instytutach badawczych relacja ta ksztatowaa si od 0% do
23%.
64
Urzd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, 2013 raport roczny, s. 20,, 27.
65
W kontrolowanym okresie nie odnotowano wdroe w nastpujcych ze skontrolowanych instytutw: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i
Gospodarki ywnociowej, Pastwowy Instytut Geologiczny, Instytut Badawczy Lenictwa, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.
66
Nr druku 1629/Sejm RP VI kadencji.
67
Pastwowy Instytut Badawczy i Instytut Badawczy Lenictwa nie osigay przychodw z wdroe, cao wskazanych przychodw
pochodzia z prac B+R.
21
W przypadku objtych kontrol instytutw badawczych, zwaszcza posiadajcych status pastwowych

instytutw badawczych, istotnym rdem przychodw byy rodki otrzymywane m.in. na dziaalno
naukow od podmiotw publicznych niezwizanych z systemem finansowania nauki, w tym ministrw
nadzorujcych.
Gwnym rdem przychodw wasnych Instytutu Badawczego Lenictwa byy przychody ze
sprzeday prac badawczo-rozwojowych, ktre w latach 2010-2013 wyniosy 85.938 tys. z i stanowiy
54,5% przychodw ogem, w tym przychody z realizacji prac badawczo-rozwojowych na rzecz
Dyrekcji Generalnej Lasw Pastwowych w wysokoci 81.163 tys. z, tj. 51,5% uzyskanych
przychodw ogem;
W strukturze przychodw najwiksz pozycj w latach 2010-2013 stanowiy rodki pozyskane przez
Pastwowy Instytut Geologiczny Pastwowy Instytut Badawczy na podstawie umw z Narodowym
Funduszem Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, wynoszce cznie 241.227,2 tys. z, tj. 43%
caoci przychodw.
W latach 2010-2013 w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej Pastwowym
Instytucie Badawczym gwnym rdem przychodw byy rodki od ministra nadzorujcego
przeznaczone na prace zlecone, w tym m.in. wykonywanie ekspertyz, programy oraz dziaania
w ramach Systemu Zbierania i Wykorzystywania Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych
(FADN Farm Accountancy Data Network). Stanowio to odpowiednio 60% caoci przychodw
Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej.
W trzech 68 z omiu skontrolowanych instytutw badawczych rada naukowa nie zatwierdzia
perspektywicznych kierunkw dziaalnoci naukowej, rozwojowej i wdroeniowej, co byo niezgodne
z art. 29 ust. 2 pkt 6 ustawy o instytutach badawczych. Na przykad:
W Instytucie Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich w latach 2010-2014 nie opracowano i rada
naukowa nie zatwierdzia perspektywicznych kierunkw dziaalnoci naukowej, rozwojowej
i wdroeniowej. Instytut dysponowa natomiast Strategi rozwoju Instytutu (dokument opracowany
przed 1 padziernika 2010 r., tj. przed wejciem w ycie ustawy o instytutach badawczych).
W Strategii rozwoju Instytutu okrelono strategiczne cele rozwojowe dla Instytutu jako caoci.
W dokumencie tym nie wyodrbniono natomiast poszczeglnych rodzajw prowadzonej dziaalnoci
i nie przyporzdkowano im okrelonych celw, nie wskazano okresu, w ktrym cele maj by
zrealizowane, a take nie wyznaczono osb (stanowisk) odpowiedzialnych za ich realizacj.
Natomiast w instytutach badawczych, w ktrych rada naukowa zatwierdzia Perspektywiczne kierunki
dziaalnoci naukowej, rozwojowej i wdroeniowej instytutw okrelono m.in. priorytetowe kierunki
prowadzonych prac oraz rozwoju kadry instytutu, co zdaniem NIK stwarza dobre podstawy dla dziaalnoci
instytutw.
Zgodnie z zatwierdzonymi kierunkami dziaalnoci Instytutu Cikiej Syntezy Organicznej Blachownia
(ICSO) dziaalno naukowa, rozwojowa i wdroeniowa Instytutu ukierunkowana zostaa m.in. na:
udoskonalanie technologii bdcych specjalizacj ICSO do poziomu zapewniajcego
nowoczesne rozwizania technologiczne i inynieryjne oraz jako produktu speniajc
dzisiejsze i przysze wymagania klientw, a take konkurencyjno pod wzgldem nakadw
inwestycyjnych;
unowoczenienie technologii wdroonych w przeszoci przez ICSO oraz opracowanie
technologii poszerzajcych;
68
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Instytut Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich, Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania.
22
opracowanie konkurencyjnych
nowoczesnych katalizatorw.
technologii
organicznych
wymagajcych
zastosowania
W Instytucie Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich nie wyodrbniono pod wzgldem finansowym
i rachunkowym dziaalnoci komercyjnej innej ni okrelona w art. 2 ust.1-3 ustawy o instytutach
badawczych, tzn. innej ni m.in.: prowadzenie bada naukowych i prac rozwojowych, ich
przystosowywania do potrzeb praktyki, wdraania i upowszechniania, prowadzenie dziaalnoci
normalizacyjnych i aprobacyjnej, prowadzenie dziaalnoci dydaktycznej. Byo to niezgodne z art. 2 ust. 4
ustawy o instytutach badawczych i utrudniao monitorowanie realizacji przez instytut badawczy
dziaalnoci podstawowej, w tym wdraania wynikw bada naukowych i prac rozwojowych oraz
przystosowania wynikw bada naukowych i prac rozwojowych do potrzeb praktyki. Ponadto w Instytucie
Zaawansowanych Technologii Wytwarzania z powodu braku danych w ewidencji ksigowej nie byo
moliwe ustalenie w jakim zakresie nakady poniesione na konkretne prace badawcze rwnowaone byy
przychodami ze sprzeday bada/wdroe, co rwnie utrudniao monitorowanie realizacji przez instytut
badawczy dziaalnoci podstawowej.
Zwikszeniu zaangaowania si instytutw we wspprac z gospodark w zakresie prac B+R nie
sprzyjay kryteria oceny jednostek naukowych, pomniejszajce, zdaniem interesariuszy, znaczenie
efektw materialnych przy ocenie instytutw badawczych 69. Jednoczenie dokumentowanie przez
instytuty badawcze dziaalnoci wdroeniowej utrudnia rwnie fakt, e cz danych dotyczcych
ewentualnego wykorzystania wynikw dziaalnoci naukowej przez podmioty komercyjne objta bya
tajemnic przedsibiorstwa.
W Pastwowym Instytucie Geologicznym wskazywano jako przyczyn braku wdroe nieotrzymanie
odpowiedniej dokumentacji od przedsibiorstw. Przedsibiorstwa nie miay obowizku przekazywania
jednostkom naukowym informacji o dokonanych wdroeniach i ich dokumentowania.
W latach 2010-2013 wyniki 132 prac badawczych zostay wdroone, przy czym tylko 57 wdroe
(43,2%) zostao udokumentowanych. Brak udokumentowania 75 wdroe (56,8%) wynika z treci
umw zawieranych przez Instytut Metali Nieelaznych z podmiotami gospodarczymi, zlecajcymi
wykonanie prac badawczych. Postanowienia takich umw, okrelay m.in., e wykonana praca, a w
szczeglnoci powstae w trakcie wykonywania projekty oraz know-how, stanowi bd wyczn
wasno zamawiajcego. Wyniki pracy objte s tajemnic przedsibiorstwa.
W badanym okresie odnotowano spadek liczby wdroe wynikw bada naukowych 105 70 instytutw
badawczych. W latach 2010-2013 instytuty wykazay coraz mniejsz ilo wdroe z 1.758 w roku 2010
do 1.421 w roku 2013. Najmniejsz liczb odnotowano w roku 2012, w ktrym ilo wdroe wyniosa
1.341 w tym przypadku spadek liczby wdroe zanotowano w grupie nauk cisych i inynierskich o
25% w stosunku do roku 2011. Z analizy 107 kwestionariuszy pozyskanych od instytutw badawczych
wynika, i wszystkie instytuty z grupy nauk humanistycznych i spoecznych (siedem na 107 instytutw
objtych analiz) zadeklaroway cakowity brak wdroe wynikw bada naukowych w latach 2010-2013.
W latach 2010-2013 wdroenia odnotowao odpowiednio: w 2010 r. 55 instytutw badawczych (52%), w
2011 r. 56 (52%), w 2012 r. 59 (55%),, w 2013 r. 59 (55%).
69
Minister Gospodarki opiniujc w latach 2010-2013 projekty rozporzdze w sprawie kryteriw i trybu przyznawania kategorii naukowej
jednostkom naukowym wskaza na potrzeb wikszego premiowania (poprzez system punktowy) efektw materialnych dziaalnoci
naukowej, np. jeden punkt jednostka miaa otrzymywa za 10 tys. z pozyskanych rodkw za skomercjalizowanie wynikw prac naukowych
(np. nowe technologie, metody, produkty,) a nie za 50 tys. z.
70
Na 107 objtych badaniem kwestionariuszowym instytutw, ze statystyk dotyczcych wdroe wynikw bada naukowych wyczono dwa
instytuty ze wzgldu na skrajne wartoci tej zmiennej: Instytut Logistyki i Magazynowania ze wzgldu na zaliczanie do wdroe nadawanie
standardw GS1 - kodw kreskowych (co cznie dawao liczb ok. 10 tys. wdroe w badanym okresie) oraz Instytut Lotnictwa ze wzgldu
na du ilo niewielkich wdroe, ktre nie zostay udokumentowane (co cznie dawao liczb ok. 6 tys. wdroe w badanym okresie).
23
Tymczasem 68 instytutw naukowych PAN objtych badaniem kwestionariuszowym odnotowao w latach

2010-2013 nastpujc liczb wdroe: 27 w 2010 r., 32 w 2011 r., 47 w 2012 r. oraz 59 w 2013 r. W
2010 r. wdroenia odnotowao 7 z 68 instytutw naukowych PAN (10%), w 2011 r. odpowiednio 7 z 68
(10%), w 2012 r. 11 z 68 (16%), a w 2013 r. 12 z 68 (17%).
3.1.3. Sytuacja kadrowa instytutw badawczych
W piciu z omiu kontrolowanych instytutw badawczych zatrudnienie utrzymywao si na niezmienionym
poziomie, w tym relacja pracownikw zatrudnionych przy realizacji bada naukowych lub prac
rozwojowych (pracownikw naukowych, badawczo-technicznych oraz inynieryjno-technicznych) do ogu
zatrudnionych. W roku 2010, w kontrolowanych instytutach byo zatrudnionych cznie 2.197 osb,
a relacja pracownikw zatrudnionych przy realizacji bada naukowych do ogu zatrudnionych wynosia
73%, a w nastpnych latach odpowiednio: 2011 r. - 2.165 pracownikw ogem z czego 73% pracownikw
zatrudnionych przy realizacji bada naukowych, 2012 r. - 2.145 pracownikw ogem z czego 74%
pracownikw zatrudnionych przy realizacji bada naukowych, a w 2013 r. - 2.175 pracownikw ogem z
czego 74% pracownikw zatrudnionych przy realizacji bada naukowych. W objtych kontrol instytutach
badawczych w ujciu jednostkowym dane te ksztatoway si nastpujco: od 56% do 88% (2010 r.), od
50%do 86% (2011 r.), od 58% do 85% (2012 r.), od 56% do 86% (2013 r.).
Wykres nr 5
Zatrudnienie w omiu skontrolowanych instytutach badawczych
w latach 2010-2013
2000
602
591
565
562
Liczba pozostaych
pracownikw
1595
1574
1583
1613
Liczba zatrudnionych
pracownikow naukowych,
naukowo-technicznych i
inynieryjno-technicznych
2010
2011
2012
2013
1500
1000
500
0

cznie w 107 instytutach badawczych objtych badaniem kwestionariuszowym stan zatrudnienia
w latach 2010-2013 r. pozostawa na zblionym poziomie okoo 40 tys. pracownikw, z czego od 37% do
38 % stanowili pracownicy zatrudnieni przy realizacji bada naukowych lub prac rozwojowych (pracownicy
naukowi, badawczo-techniczni oraz inynieryjno-techniczni). Dua cz instytutw z grupy nauk o yciu
to instytuty nadzorowane przez Ministra Zdrowia oraz inne realizujce zadania zwizane z lecznictwem,
std dua liczba personelu zatrudnionego na stanowiskach innych ni pracownicy realizujcy badania
naukowe. Zjawisko to wpywa na proporcje zatrudniania w caoci badanej populacji. Dlatego z dalszych
analiz badania kwestionariuszowego dotyczcych zatrudnienia wyczono te jednostki (18), poddajc
badaniu pozostae 89 instytutw badawczych.
Wykres nr 6
24
Zatrudnienie w instytutach badawczych w latach 2010-2013

z wyczeniem instytutw podlegych Ministrowi Zdrowia i innych realizujcych
zadania lecznicze
20 249
20 763
20 865
20 808
20 000
15 000
7 330
7 549
7 670
7 718
10 000
5 000
0
12 919
13 214
13 091
13 194
2010
2011
2012
2013
Liczba pozostaych
zatrudnionych
pracownikw naukowych,
naukowo-technicznych i
inzynieryjno-technicznych
W 89 instytutach udzia pracownikw zatrudnionych na stanowiskach zwizanych z prowadzeniem bada

naukowych ksztatowa si corocznie na poziomie od 42% do 43% ogu zatrudnionych.
Analiz zatrudnienia w podziale na grupy nauk dokonano dla roku 2012. Najwikszy odsetek osb
prowadzcych badania naukowe w oglnej liczbie zatrudnionych odnotowano w grupie nauk cisych
i inynierskich (65%) a najmniejszy w grupie nauk humanistycznych i spoecznych (31%). W grupie nauk
o yciu w roku 2012 odsetek osb prowadzcych badania naukowe w caoci zatrudnionych ksztatowa
si na poziomie 59%.
Wykres nr 7
Zatrudnienie w instytutach badawczych w podziale na grupy nauk
na przykadzie roku 2012
z wyczeniem instytutw podlegych Ministrowi Zdrowia i innych
realizujcych zadania lecznicze
14 000
5 342 (35%)
12 000
Liczba pozostaych
zatrudnionych
10 000
8 000
6 000
4 000
1 958 (41%)
2 000
2 830 (59%)
Nauki o yciu
10 075 (65%)
418 (69%)
186 (31%)
Nauki
humanistyczne i
spoeczne
Nauki cise i
inynierskie
pracownikw
naukowych,
naukowotechnicznych i
inzynieryjnotechnicznych
rdo: Dane z kwestionariuszy. Obliczenia wasne NIK

Niesprzyjajca aktywnoci naukowej tendencja zmian w zatrudnieniu miaa miejsce w Instytucie
Zaawansowanych Technologii Wytwarzania, gdzie w latach 2010-2013 czna liczba zatrudnionych
25
zmniejszya si o 19,8%, a wrd pracownikw naukowych, badawczo-technicznych oraz inynieryjno

technicznych zatrudnionych na pene etaty o 39%.
W piciu na osiem skontrolowanych instytutach stwierdzono nieprawidowoci w zakresie spraw
kadrowych, ktre mogy negatywnie wpywa na jako zarzdzania instytutami i organizacj pracy
instytutw badawczych. Polegay one na:
nieprzeprowadzaniu w okrelonych przepisami terminach oceny okresowej pracownikw oraz
nieokreleniu waciwego trybu oceny pracownikw (trzy instytuty);
zajmowaniu stanowisk kierowniczych w instytutach badawczych bez posiadania waciwych
kwalifikacji (dwa instytuty);
podejmowaniu dodatkowego zatrudnienia przez dyrektora instytutu oraz niedokumentowanie
wyraanych przez dyrektora instytutu zgd na podejmowanie dodatkowego zatrudnienia przez
pracownikw naukowych instytutu, a take niezawieraniu z pracownikami umw o zakazie
konkurencji (trzy instytuty).
1. W trzech objtych kontrol instytutach badawczych 71 dokonano z naruszeniem okrelonego w ustawie
terminu oceny pracownikw naukowych lub badawczo-technicznych, co byo niezgodne z art. 44 ust. 4
ustawy o instytutach badawczych stanowicym, e pracownicy zatrudnieni na stanowiskach profesora
zwyczajnego i profesora nadzwyczajnego podlegaj ocenom nie rzadziej ni raz na 4 lata, a pracownicy
zatrudnieni na stanowiskach asystenta i adiunkta nie rzadziej ni raz na 2 lata i art. 50 ustawy
o instytutach badawczych nakadajcym obowizek dokonywania oceny pracownikw badawczotechnicznych nie rzadziej ni raz na 2 lata.
W Instytucie Pracy i Spraw Socjalnychoceny dorobku naukowego i technicznego pracownikw
naukowych i badawczo-technicznych dokonano w 2009 r. i 2013 r., podczas gdy ocena pracownikw
zatrudnionych na stanowiskach adiunktw, asystentw oraz pracownikw badawczo-technicznych
winna by dokonana nie rzadziej ni raz na dwa lata, tj. w roku 2011.
W Pastwowym Instytucie Geologicznym rada naukowa dokonaa dopiero w 2013 r. oceny dorobku
naukowego 172 pracownikw naukowych i pracownikw badawczo-technicznych Instytutu za okres
2006-2011, tj. za sze lat, co naruszao zarwno wczeniejsze przepisy w tym zakresie 72 jak
i przewidziane w ustawie o instytutach badawczych terminy ocen pracownikw naukowych
zatrudnionych na stanowiskach asystenta i adiunkta oraz pracownikw badawczo-technicznych.
Dyrektor Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej nie ustanowi regulaminu
okrelajcego tryb oceny okresowej pracownikw, pomimo upywu ponad czterech lat od wejcia w ycie
ustawy o instytutach badawczych. Stanowio to naruszenie art. 44 ust. 4 ustawy o instytutach badawczych
nakadajcego na dyrektora instytutu obowizek ustanowienia takiego regulaminu.
2. W Instytucie Zaawansowanych Technologii Wytwarzania oraz w Instytucie Wkien Naturalnych i Rolin
Zielarskich na stanowiska zastpcw dyrektora ds. naukowych powoano osoby nieposiadajce tytuu
naukowego lub stopnia doktora habilitowanego, co naruszao postanowienia art. 27 ust. 2 ustawy
o instytutach badawczych.
W Instytucie Zaawansowanych Technologii w Krakowie zastpca dyrektora ds. naukowo-badawczych,
penicy t funkcj od 1 padziernika 2010 r. do 30 wrzenia 2011 r. nie posiada wymaganych
71
Pastwowym Instytucie Geologicznym Pastwowym Instytucie Badawczym, Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej
Pastwowym Instytucie Badawczym, Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych.
72
Zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Nauki z dnia 21 wrzenia 2001 r. w sprawie sposobu dokonywania okresowych ocen dorobku
naukowego i technicznego pracownikw naukowych zatrudnionych w jednostkach badawczo-rozwojowych (Dz.U. Nr 113, poz. 1212),
uchylonym z dniem 1 padziernika 2010 r., oceny dorobku naukowego i technicznego dokonuje si w stosunku do dorobku pracownikw
zatrudnionych na stanowiskach asystentw i adiunktw po upywie kolejnych 3 lat zatrudnienia, docentw i profesorw po upywie kolejnych
5 lat zatrudnienia, a pracownikw badawczo-technicznych po upywie kolejnych 3 lat zatrudnienia.
26
kwalifikacji do jej penienia. Dyrektor Instytutu wyjania, ze osoba ta posiadaa odpowiednie

kompetencje merytoryczne do penienia tej funkcji.
3. W Instytucie Zaawansowanych Technologii Wytwarzania NIK stwierdzia przypadek podlegoci
subowej pomidzy osobami pozostajcymi ze sob w stosunku pokrewiestwa pierwszego stopnia, co
stanowio naruszenie normy okrelonej w art. 39 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych zakazujcej
zarwno relacji podlegoci subowej bezporedniej jak, i poredniej pomidzy osobami spokrewnionymi
ze sob do drugiego stopnia wcznie 73.
4. W jednym ze skontrolowanych instytutw badawczych 74 nie powoano zastpcy ds. naukowych, mimo
istnienia w strukturze instytutu stanowisk zastpcw dyrektora. NIK zauwaa, e przepis art. 27 ust. 2
ustawy o instytutach badawczych przewiduje utworzenie w instytucie stanowiska zastpcy dyrektora ds.
naukowych okrelajc rwnie wymagania jakie powinna spenia osoba powoywana na to stanowisko.
5. Skontrolowane instytuty badawcze nie w peni zabezpieczay swoje interesy w zakresie zawierania
umw. Nierzetelnie zawierano umowy z pracownikami naukowymi zakazujce prowadzenia dziaalnoci
konkurencyjnej oraz nie udokumentowano wyraenia zgody na dodatkowe zatrudnienie pracownikw, co
utrudniao realizacj przez instytuty ich podstawowej dziaalnoci, m.in. prowadzenia bada naukowych i
wdraania ich wynikw. Podkreli naley, i w uzasadnieniu do ustawy o instytutach badawczych
podkrela potrzeb zwikszenia konkurencyjnoci instytutw badawczych: Waciwe wykorzystanie
potencjau tego pionu nauki w postaci rozwiza innowacyjnych, wdroe nowoczesnej techniki i
technologii w gospodarce przyczyni si w znacznym stopniu do wzrostu konkurencyjnoci polskiej
gospodarki oraz konkurencyjnoci rynkowej wyrobw i usug 75.
Takie umowy nie zostay zawarte z czci pracownikw naukowych w Pastwowym Instytucie
Geologicznym oraz Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych, co naruszao postanowienia art. 47 ust. 5 ustawy
o instytutach badawczych okrelajcego, e pracownika naukowego w okresie trwania stosunku pracy
obowizuje zakaz prowadzenia dziaalnoci konkurencyjnej wobec instytutu, okrelony w odrbnej
umowie. Na przykad:
Z analizy dokumentacji dotyczcej 20 pracownikw naukowych PIG PIB wynika, i z trzema
pracownikami nie zawarto umw o zakazie konkurencji. Kierownik Instytutu potwierdzi fakt, e nie
zawarto z ww. pracownikami umw o zakazie konkurencji, natomiast nie zna powodw zaistniaej
sytuacji. W czasie kontroli NIK zawarto z tymi pracownikami przedmiotowe umowy.
Dyrektor Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych nie podpisywa jakichkolwiek umw z pracownikami
o zakazie konkurencji. Zdaniem Dyrektora Instytutu ze wzgldu na specyfik dziaalnoci Instytutu nie
byo moliwoci wystpienia zasadniczych konfliktw interesw w realizowanych przez pracownikw
zadaniach, ktre by skutkoway naruszeniem przepisw prawa.
Jednoczenie w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych pracownicy naukowi (18 w 2014) poza prac
w Instytucie zatrudnieni byli take m.in. na Uniwersytecie Warszawskim, dzkim oraz Szkole Gwnej
Handlowej. aden z pracownikw naukowych nie wystpowa (w udokumentowany sposb) o zgod na
podjcie dodatkowego zatrudnienia poza Instytutem oraz brak byo dokumentu okrelajcego tak zgod.
Zgodnie z art. 47 ust. 1 ustawy o instytutach badawczych wykonywanie przez pracownika naukowego
dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub prowadzenie dziaalnoci gospodarczej, bez
73
Zgodnie z obowizujcym od dnia 25 maja 2015 r. brzmieniem art. 39 ust. 2 w instytucie badawczym nie moe istnie stosunek
bezporedniej podlegoci subowej midzy maonkami oraz osobami pozostajcymi ze sob w stosunku pokrewiestwa do drugiego
stopnia wcznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli (Ustawa z dnia 15 stycznia 2015
r. o zmianie ustawy o zasadach finansowania nauki oraz niektrych innych ustaw. Dz.U. z 2015 r., poz. 249 ).
74
Instytut Metali Niezalenych.
75
Nr druku 1629/Sejm RP VI kadencji.
27
uzyskania wczeniejszej zgody dyrektora, stanowi podstaw do rozwizania stosunku pracy za

wypowiedzeniem w instytucie bdcym podstawowym miejscem pracy 76. W skontrolowanych instytutach
takie zdarzenie nie miao miejsca.
W skontrolowanych Instytutach nieprawidowoci przy wykonywaniu dodatkowego zatrudnienia dotyczyy
rwnie dyrektorw instytutw, np. dyrektor Instytutu Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich piastujcy
swoje stanowisko od dnia 29 czerwca 2009 r., w tym ponownie powoany na stanowisko dyrektora
Instytutu w dniu 29 czerwca 2014 r. rwnolegle by zatrudniony w szkole wyszej. W okresie zatrudnienia
na stanowisku dyrektora instytutu nie wystpi do ministra nadzorujcego o zgod na dodatkowe
zatrudnienie 77, co stanowio naruszenie art. 47 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych 78. Powoanie na
stanowisko dyrektora nastpio w dniu 29 czerwca 2014 r., z czego wynika obowizek stosowania
przepisw ustawy o instytutach badawczych w zakresie uzyskania zgody na podejmowanie dodatkowego
zatrudnienia.
6. W czterech instytutach badawczych stwierdzono moliwo wystpienia luki kadrowej lub pokoleniowej
stwarzajcej ryzyko dla kontynuacji prowadzonych bada naukowych i prac rozwojowych, tj. wiek osb
zatrudnionych na stanowiskach adiunktw znacznie przekracza referencyjny wiek dla uzyskania stopnia
doktora habilitowanego oraz profesora 79. Natomiast rednia wieku profesorw zatrudnionych w ww.
instytutach zbliona bya do wieku emerytalnego 80. Na przykad:
W Instytucie Cikiej Syntezy Organicznej Blachownia w 2014 r. (stan na 31 sierpnia) w porwnaniu
do 2011 r. rednia wieku adiunktw i asystentw nieznacznie si obniya (odpowiednio do 50,8 i 38,4
lat), a rednia wieku osoby zatrudnionej na stanowisku profesora nadzwyczajnego przekroczya
granic wieku emerytalnego. Instytut nie posiada uprawnie do nadawania stopni naukowych.
W Instytucie Metali Nieelaznych pomidzy 2011 r. a 2014 r. (stan na 31 sierpnia) wzrastaa rednia
wieku pracownikw naukowych zatrudnionych na stanowiskach profesorw (osigajc granic wieku
emerytalnego) oraz zmniejszya si z dwch do trzech liczba pracownikw posiadajcych stopie
doktora habilitowanego.
rednia wieku pracownikw naukowych zatrudnionych na stanowiskach asystentw i adiunktw w
2014 r. miecia si w przedziale 35-44 (odpowiednio). Instytut nie posiada uprawie do nadawania
stopni naukowych.
Ryzyko wystpienia luki pokoleniowej stwierdzono rwnie w Instytucie Pracy i Spraw Spoecznych
redni wiek pracownikw naukowych (wedug stanu na 31 sierpnia 2014 r.) zatrudnionych na
stanowiskach profesorw zwyczajnych i nadzwyczajnych wynosi 75 i 66, a adiunktw i asystentw 47
i 38 lat oraz w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej 81. Wskazujc powysze ryzyko
76
Stosownie do art. 47 ust. 3 ustawy o instytutach badawczych wypowiedzenia stosunku pracy dokonuje dyrektor Instytutu.
77
Natomiast w dniu 19 stycznia 2010 r. dyrektor instytutu poinformowa ministra nadzorujcego o zatrudnieniu w szkole wyszej.
78
Art. 47 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych stanowi, e osoby zatrudnione na stanowisku dyrektora instytutu mog podejmowa
dodatkowe zatrudnienie w ramach stosunku pracy lub prowadzi dziaalno gospodarcz, za zgod ministra nadzorujcego. Wykonywanie
przez dyrektora dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub prowadzenie dziaalnoci gospodarczej bez zgody ministra
nadzorujcego powoduje wyganicie powoania, o ktrym mowa w art. 24 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych.
79
System punktowy okrelony w zaczniku nr 5 (Karta kompleksowej oceny jednostek dla grupy nauk cisych i inynierskich) rozporzdzenia
w sprawie kryteriw i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym przewidywa jako referencyjny wiek dla uzyskania
stopnia doktora habilitowanego 40 lat, a uzyskania tytuu naukowego profesora 45 lat.
80
Zgodnie z art. 46 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych stosunek pracy mianowanego pracownika naukowego zatrudnionego na
stanowisku profesora zwyczajnego lub profesora nadzwyczajnego wygasa z kocem roku, w ktrym ukoczy on 70. rok ycia.
81
W 2014 r. wzrs, w porwnaniu do 2011 r., redni wiek pracownikw naukowych zatrudnionych na stanowisku profesora zwyczajnego z 69
do 72 lat, a redni wiek pracownikw naukowych zatrudnionych na stanowisku profesora nadzwyczajnego wzrs z 60 do 62 lat.
Jednoczenie w ww. okresie nastpio obnienie redniego wieku osb zatrudnionych na stanowiskach adiunktw z 51 lat w 2011 r. do 46 lat
w 2014 r.
28
Najwysza Izba Kontroli zauwaa jednoczenie dziaania podejmowane przez oba Instytuty na rzecz
rozwoju kadry naukowej 82.
3.2.
Gospodarowanie rodkami publicznymi przez instytuty

badawcze
Zdecydowana wikszo instytutw badawczych odnotowaa dodatni wynik finansowy, pomimo

zmniejszenia wysokoci uzyskiwanych przez nie przychodw z dziaalnoci badawczo-rozwojowej.
Skontrolowane instytuty badawcze w wikszoci prawidowo wykorzystay i rozliczyy otrzymane rodki
publiczne. Warto jednak zauway, e czne przychody siedmiu skontrolowanych instytutw badawczych
w latach 2010-2013 z komercjalizacji prac badawczo-rozwojowych (B+R) wykazyway tendencj malejc
pomimo stabilnego poziomu finansowania z rodkw na nauk. Moe to wskazywa na niekorzystn
tendencj zastpowania rodkw z komercjalizacji B+R rodkami budetowymi 83. W okresie objtym
kontrol cztery instytuty uzyskay cznie wysze lub rwne przychody z dziaalnoci gospodarczej,
sprzeday ekspertyz oraz prac na rzecz ministra nadzorujcego ni komercjalizacji B+R oraz wdroe.
3.2.1. Sytuacja finansowa instytutw badawczych
Nie ulega znaczcej zmianie sytuacja finansowa kontrolowanych instytutw, aczkolwiek w porwnaniu do
2010 r. zmniejszya si wysoko uzyskiwanych przez nie przychodw. W 2013 r. siedem z omiu
skontrolowanych instytutw odnotowao dodatni wynik finansowy. W latach 2010-2013 trzy z omiu
skontrolowanych instytutw odnotowyway ujemny wynik finansowy. Byy to odpowiednio: Instytut
Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej w 2010 r., Instytut Wkien Naturalnych i Rolin
Zielarskich w latach 2010-2012 oraz Pastwowy Instytut Geologicznych w 2013 r. 84
Wykres nr 8
82
Np. w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych w latach 2013-2014 dwie osoby uzyskay habilitacje, a w 2015 r. przewiduj si, e przynajmniej
dwie osoby uzyskaj stopie doktora habilitowanego i zakocz si dwa projekty badawcze, ktre maj doprowadzi do powstania rozpraw
doktorskich.
83
Jednoczenie w analizach dotyczcych barier w komercjalizacji B+R zwraca si uwag na problem tzw. mikkiego finansowania,
tj. wzgldnej atwoci pozyskiwania przez jednostki naukowe rodkw publicznych demotywujcej do wsppracy z gospodark
Zob. W. Orowski, Komercjalizacja bada naukowych w Polsce. Bariery i moliwoci ich przeamania, Pwc, Warszawa, lipiec 2013 r., s. 5, 15,
31)
84
Strata netto w wysokoci 3.027,2 tys. z wykazana przez Pastwowy Instytut Geologiczny na koniec 2013 r. stanowia efekt stosowanego
przez Instytut rozliczania kosztw (m.in. problemw z rozliczaniem kosztw porednich w ramach dotacji celowych).
29
Wynik finansowy omiu skontrolowanych instytutw badawczych w latach

2010-2013
10 000 000
8 000 000
6 000 000
4 000 000
2 000 000
0
-2 000 000
-4 000 000
IERiGZ
ICSO
IMN
2010
PIG
2011
IBL
2012
IPiSS
IWNiRZ
IZTW
2013
rdo: Dane z wystpie pokontrolnych pokontrolnych. Obliczenia wasne NIK

Analizie poddano sytuacj finansow 107 instytutw badawczych objtych badaniem
kwestionariuszowym. Z uwagi na specyfik zada instytutw badawczych nadzorowanych przez Ministra
Zdrowia oraz innych, prowadzcych dziaalno lecznicz, ze statystyk zwizanych z sytuacj finansow
instytutw wyodrbniono te rodzaje podmiotw (18), analizujc pozostaych 89 instytutw badawczych.
Spord 89 instytutw badawczych w latach 2010-2013 ujemny wynik finansowy odnotowywao od 11 do
16 jednostek, co stanowio odpowiednio od 12% do 18% tej populacji. Analizujc sytuacj finansow
instytutw w podziale na grupy nauk, spord instytutw z ujemnym wynikiem finansowym w badanym
okresie, w najgorszej sytuacji byy instytuty nauk humanistycznych i spoecznych wrd siedmiu
instytutw tej grupy ujemny wynik odnotowao od dwch do trzech instytutw. Najlepsz sytuacj
finansow posiaday instytuty grupy nauk cisych i inynieryjnych w niej strat finansow odnotowao od
13% do 16% w latach 2010-2013.
Analiza sytuacji finansowej instytutw nadzorowanych przez Ministra Zdrowia oraz innych prowadzcych
dziaalno lecznicz wskazuje, e spord 18 takich jednostek ponad poowa (od 50% do 75%)
odnotowywaa ujemny wynik finansowy w latach 2011-2013.
Przychody z krajowych rodkw na dziaalno naukow 85 wynosiy w latach 2010-2013 dla omiu
instytutw w poszczeglnych latach odpowiednio: 18%, 19%, 17%,18% caoci przychodw netto, w tym
dotacja udzielona na dziaalno statutow odpowiednio: w 2010 r. 11,8%, w 2011 r. 13,2%, w 2012 r.
13,6%, w 2013 r. 12,2% przychodw netto kontrolowanych instytutw badawczych. Natomiast odsetek
cznego finansowania poszczeglnych instytutw z dotacji statutowej w relacji do caoci przychodw dla
lat 2010-2013 cznie ksztatowa si nastpujco: IERiG- 9%, ICSO Blachownia 31%, IMN 7%,
PIG 13%, IBL 10%, IPiSS 38%, IWNiRZ 19% oraz IZTW 36%.
W podziale na poszczeglne grupy nauk, najwiksze przychody z krajowych rodkw na dziaalno
naukow na jednego pracownika zatrudnionego przy realizacji bada naukowych 86 przypaday
w instytutach badawczych w grupie nauk cisych i inynierskich: w 2010 r. od 50,1 tys. z do 69,2 tys. z,
85
Midzy innymi dotacja statutowa, rodki na badania naukowe i prace rozwojowe pozyskane z NCBiR i NCN.
86
30
w 2011 r. od 63,1 tys. z do 78,9 tys. z, w 2012 r. od 55,5 tys. z do 77,4 tys. z, oraz w 2013 r. od 56,7 tys.
z do 85,1 tys. z. Dla porwnania w grupie nauk o yciu warto ta nieznacznie rnia si w stosunku do
wyej opisanej grupy i wynosia w 2010 r. od 32 tys. z do 69, 4 tys. z , w 2011 r. od 36,9 tys. z do 73,4
tys. z, w 2012 r. od 29,7 tys. z do 76 tys. z, a w 2013 r. od 26,7 tys. z do 77,5 tys. z.
Najwicej patentw przypadao na jednego zatrudnionego przy prowadzeniu bada naukowych
w Instytucie Cikiej Syntezy Blachownia, odpowiednio: 0,4 (2010 r.), 0,3 (2011 r.), 0,4 (2012 r.), 0,3
(2013 r.), analogicznie jak publikacji w czasopismach wyrnionych przez Web of Science: 0,14 (2010 r.),
0,14 (2011 r.), 0,18 (2012 r.) oraz 0,33 (2013 r.).
W porwnaniu do 2010 r. wysoko przychodw z komercjalizacji B+R oraz wdroe na jednego
zatrudnionego przy prowadzeniu bada naukowych 87 zmalaa w 2012 r. w dwch skontrolowanych
instytutach badawczych, jeden instytut w caym badanym okresie nie odnotowa przychodw z B+R,
a w piciu wzrosa, w 2013 r. warto przychodw na jednego zatrudnionego zmalaa w trzech
instytutach 88.
Szczegowe dane dotyczce finansowania omiu skontrolowanych instytutw badawczych z dotacji
statutowej przedstawia poniszy wykres:
Wykres nr 9
Udzia przychodw dotacji statutowej
w przychodach ogem dla omiu skontrolowanych instytutw w latach 2010

2013 (w mln z)
500,00
433,96
414,36
426,25
420,46
400,00
300,00
382,62
359,49
368,18
368,94
51,34
54,87
58,08
51,52
200,00
100,00
0,00
2010
2011
Przychody z dotacji statutowej
2012
2013
Przychody pozostae
87
88
W 2010 r. osiem skontrolowanych instytutw badawczych odnotowao na jednego pracownika zatrudnionego przy prowadzeniu bada
naukowych nastpujce przychody z komercjalizacji B+R oraz wdroe Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej 0,
Instytut Cikiej Syntezy Blachownia 29,6 tys. z, Instytut Metali Nieelaznych 47,1 tys. z, Pastwowy Instytut Geologiczny 87,1 tys. z,
Instytut Badawczy Lenictwa - 107,6 tys. z, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych 20,8 tys. z, Instytut Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich
21,6 tys. z , Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania 18,5 tys. z; w 2012 r. odpowiednio: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i
Gospodarki ywnociowej - 0, Instytut Cikiej Syntezy Blachownia 35,3 tys. z; Instytut Metali Nieelaznych 144,3tys. z, Pastwowy
Instytut Geologiczny 62,6 tys. z, Instytut Badawczy Lenictwa 158,7 tys. z, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych 27,7 tys. z, Instytut
Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich 40,6 tys. z, Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania 18,1 tys. z; w 2013 r. Instytut
Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej - 0, Instytut Cikiej Syntezy Blachownia 36,3 tys. z, Instytut Metali Nieelaznych
136,2 tys. z, Pastwowy Instytut Geologiczny 38,1 tys. z, Instytut Badawczy Lenictwa - 185,5 tys. z, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
11,1 tys. z, Instytut Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich 44,3 tys. z, Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania 15,1 tys.
z.
31
W latach 2010-2013przychody skontrolowanych instytutw badawczych wykazyway tendencj malejc,

zwaszcza z prac B+R 89. Szczegow struktur przychodw kontrolowanych instytutw badawczych
przedstawia poniszy wykres:
Wykres nr 10
Przychody omiu skontrolowanych instytutw badawczych w latach 2010
2013 (w mln z)
450,00
400,00
350,00
300,00
250,00
433,96
26,30
(6%)
95,35
(22%)
76,30
(18%)
200,00
150,00
100,00
414,36
26,91
(7%)
118,37
(29%)
78,16
(19%)
426,25
24,17
(6%)
420,46
22,31
(5%)
118,39
(28%)
105,64
(25%)
73,29
(17%)
74,38
(18%)
Przychody ze
rodkw
zagranicznych
Przychody z
komercjalizacji B+R,
usug B+R i wdroe
Przychody ze
rodkw na nauk
Pozostae przychody
236,00
(54%)
190,93
(45%)
210,41
(49%)
218,13
(52%)
2011
2012
2013
50,00
0,00
2010

W przypadku 88 instytutw badanie kwestionariuszowe wykazao wzrostow tendencj przychodw. W
przypadku 88 instytutw badawczych najwikszy wzrost przychodw nastpi w roku 2011 w porwnaniu
do roku 2010.
Wykres nr 11
89
Przychody siedmiu skontrolowanych instytutw badawczych (bez Instytutu Metali Nieelaznych) z komercjalizacji B+R oraz wdroe wyniosy
w kontrolowanym okresie: w 2010 r. 82,6 mln z, 2011 r. 67,5 mln zl, 2012 r. 75,7 mln z, 2013 r. 65,6 mln z. Przychody Instytutu
Metali Nieelaznych z Komercjalizacji B+R oraz wdroe wynosiy: w 2010 r. 12,8 mln z, w 2011 r. 50,9 mln z, w 2012 r. 42,7 mln z, w
2013 r. 40,1 mln z,
32
Przychody instytutw badawczych w latach 2010-2013 (w mln z) z

wyczeniem instytutw nadzorowanych przez Ministra Zdrowia i innych
prowadzcych dziaalno lecznicz i jednym instytutem wojskowym
3 500,00
3 000,00
2 500,00
2 000,00
3 384,04
2 953,69
255,43
(9%)
329,22
(11%)
829,32
(28%)
342,67
(10%)
351,75
(11%)
861,15
(25%)
3 308,96
3 337,83
407,70
(12%)
439,20
(13%)
357,54
(11%)
364,43
(11%)
879,96
(27%)
863,94
(26%)
Przychody z komercjalizacji
B+R, usug B+R i wdroe
Przychody ze rodkw na
nauk
1 500,00
1 000,00
Przychody ze rodkw
zagranicznych
1 539,72
(52%)
1 828,48
(54%)
1 663,76
(50%)
1 670,27
(50%)
2012
2013
Pozostae przychody
500,00
0,00
2010
2011
rdo: Dane z kwestionariuszy. Obliczenia wasne NIK.

czna wysoko przychodw 88 objtych badaniem kwestionariuszowym instytutw wzrosa z prawie
3 mld z w 2010 r. do 3,3 mld z w 2013 r. Najwiksz warto odnotowano w roku 2011 niemal 3,4 mld
z. W przypadku 88 instytutw przychody z przeprowadzania bada naukowych i prac rozwojowych i ich
komercjalizacji wyniosy okoo 11% przychodw ogem.
W okresie objtym kontrol na zblionym poziomie ksztatoway si przychody na jednego zatrudnionego
w skontrolowanych instytutach badawczych i wynosiy odpowiednio: 197,5 tys. z, 191,4 tys. z, 198,4
tys. z, 193, 3 tys. z 90. W grupie 88 instytutw badawczych objtych badaniem kwestionariuszowym 91
wysoko przychodw przypadajca na jednego zatrudnionego ustabilizowaa si od roku 2011 r.
i wynosia w latach 2010-2013 odpowiednio: 147,3 tys. z (2010 r.), 164,6 tys. z (2011 r.), 160,7tys. z
(2012 r.), 161,7tys. z (2013 r.) 92. Warto przychodw przypadajca na jednego zatrudnionego bya w
okresie objtym kontrol wysza w instytutach badawczych ni w objtych badaniem kwestionariuszowym
instytutach naukowych PAN 93
90
W trzech skontrolowanych instytutach badawczych z grupy nauk technicznych i inynierskich przychody na jednego zatrudnionego wyniosy
w latach 2010-2013 odpowiednio: 207,9 tys. z (2010 r.), 201,8 tys. z (2011 r.), 202,3 tys. z (2012 r.), 188, 4 tys. z (2013 r.), a nauk o yciu:
184 tys. z (2010 r.), 168, 2 tys. z, (2011 r.), 174, 6 tys. z (2012 r.) 172,8 tys. z (2013 r,).
91
Z analizowanej populacji wyczono cznie 18 instytutw badawczych nadzorowanych przez Ministra Zdrowia lub wiadczcych usugi
lecznicze oraz Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia, ktrego dane o przychodach podlegaj ochronie jako informacje niejawne. Dane za
rok 2010 nie obejmuj Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji.
92
W tym w grupie nauk o yciu: (18 instytutw badawczych) warto przychodw na jednego zatrudnionego wynosia w latach 2010-2013
odpowiednio: 132,2 tys. z (2010 r.), 141,1 tys. z (2011 r.), 151,7 tys. z (2012 r.), 147,3 tys. z (2013 r.), a w grupie nauk cisych i
inynierskich (63 instytutw badawczych): 154,1 tys. z (2010 r.), 174, 3 tys. z, (2011 r.), 163, 2 tys. z (2012 r.), 164, 7 tys. z. (2013 r.)
93
W latach 2010-2013 przychody na jednego zatrudnionego w instytucie naukowym PAN wynosiy odpowiednio: 143, 2 tys. z (2010 r.),
146,5 tys. z (2011 r.), 156,9 tys. z (2012 r.) oraz 158,9 tys. z (2013 r.).
33
3.2.2. Prawidowo wykorzystania rodkw publicznych przez

instytuty badawcze
Skontrolowane instytuty badawcze w sposb prawidowy wydatkoway i rozliczay rodki otrzymane w
ramach dotacji na dziaalno statutow. W adnym z badanych projektw nie stwierdzono niezgodnego
z prawem wykorzystania rodkw z grantw, a stwierdzone nieprawidowoci w jednym przypadku miay
charakter formalny 94. Nieprawidowoci w wykorzystaniu rodkw publicznych stwierdzono tylko w jednym
instytucie, ktry niezgodnie z terminami okrelonymi w harmonogramie wydatkowa cz rodkw z
dotacji celowej przyznanej na restrukturyzacj. W okresie objtym kontrol przychody z wdroe
odnotoway cztery z omiu kontrolowanych instytutw badawczych 95.
W czci skontrolowanych instytutw stwierdzono nieprawidowoci w zakresie wydatkowania
i ewidencjowania rodkw finansowych polegajce na:
bdnym opisywaniu dokumentw ksigowych oraz nierzetelnym klasyfikowaniem kosztw
zwizanym z badaniami naukowymi;
nierzetelnym sporzdzenie raportu z wykorzystania dotacji przyznanej na finansowanie dziaalnoci
statutowej;
niestosowaniu wewntrznych instrukcji dot. zamawiania dostaw, usug, robt budowlanych.
W Instytucie Badawczym Lenictwa w sposb nierzetelny przypisano koszty wyjazdu na konferencj do
innego tematu badawczego (BLP-334) ni faktycznie realizowany i wykazywany w sprawozdawczoci
merytorycznej 96. Jednoczenie dowody ksigowe przypisane do wyej wymienionego tematu badawczego
nie zawieray wymaganego, zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy o rachunkowoci 97 oraz postanowieniami
prawa wewntrznego 98, opisu zgodnego z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczej.
Nieprawidowoci w wykorzystaniu rodkw z dotacji celowej w Instytucie Wkien Naturalnych i Rolin
zielarskich polegay m.in. na dokonaniu zakupw ze rodkw z dotacji przed lub po okresie realizacji
okrelonym w harmonogramie w cznej wysokoci 90,1 tys. z 99.
Ponadto w Instytucie Wkien Naturalnych i Rolin w sposb nierzetelny sporzdzono raport
z wykorzystania dotacji przyznanej na finansowanie dziaalnoci statutowej w 2013 r., o ktrym mowa w
13 ust. 2 pkt 5 rozporzdzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 5 listopada 2010 r. w sprawie
kryteriw i trybu przyznawania oraz rozliczania rodkw finansowych na nauk na finansowanie
dziaalnoci statutowej. 100 . Nierzetelno polegaa m.in. na wykazaniu w raporcie danych dotyczcych
liczby zada realizowanych w ramach kosztw utrzymania potencjau badawczego, kosztw tych zada
oraz ich dofinansowania z dotacji statutowej niezgodnie ze stanem faktycznym.
Wedug zapisw w ksigach rachunkowych rodki dotacji podmiotowej wykorzystane zostay na
wspfinansowanie kosztw realizacji 66 tematw badawczych ujtych we wniosku o cznym koszcie
5.906,6 tys. z oraz 11 tematw nie objtych wnioskiem o cznym koszcie 176, 5 tys. z. Ze wzgldu
94
Instytut Badawczy Lenictwa
95
Przychody z wdroe uzyskiway w kontrolowanym okresie: Instytut Cikiej Syntezy Organicznej Blachownia, Instytut Metali Nieelaznych,
Instytut Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich, Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania.
96
Wyjazd dotyczy merytorycznie tematu badawczego: Identyfikacja wybranych genotypw brzozy brodawkowej do plantacji upraw drzew
szybkorosncych (2402240).
97
Ustawa z dnia 29 wrzenia 1994 r. o rachunkowoci (Dz. U. z 2013 r., poz. 330 ze zm.).
98
Zarzdzenie Dyrektora Instytutu Badawczego Lenictwa z dnia 18 padziernika 2010 r. w sprawie wprowadzenia Instrukcji sporzdzania i
obiegu dokumentw
99
Wysoko dotacji przyznanej Instytutowi Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich zgodnie z decyzj z dnia 29 wrzenia 2011 r wyniosa 340
tys. z. W dniu 17 padziernika 2011 r. dokonano aktualizacji harmonogramu restrukturyzacji oraz przesuwajc termin realizowanych w
ramach restrukturyzacji zada do lutego 2012 r.
100
Dz. U. z 2014 r., poz. 90 ze zm.
34
na nieewidencjonowanie wydatkw z dotacji w podziale na poszczeglne tematy badawcze brak byo

moliwoci ustalenia, ktre spord 77 zada, dofinansowane zostay przyznan dotacj.
W raporcie z wykorzystania rodkw dotacji podmiotowej podano niezgodnie z zapisami w ksigach
rachunkowych, e w 2013 r. Instytut realizowa 70 tematw badawczych, tych ktre byy ujte we
wniosku o przyznanie dotacji, ponoszc koszty w kwocie 6.083,1 tys. z. Koszty w wysokoci
3.260,9 tys. z miay zosta sfinansowane z dotacji na dziaalno statutow.
W Instytucie Badawczym Lenictwa w sposb nierzetelny wypeniano dokumentacj obowizujc
w Instytucie na podstawie procedury dotyczcej postpowa o udzielenie zamwienie publicznego
o wartoci mniejszej ni 14 tys. euro. Przedkadane dokumenty (zapotrzebowania) wymagane
obowizujc procedur 101 nie zawieray m.in. opisu przedmiotu zamwienia, opisu dokonanego
rozpoznania rynku.
3.3.
Nadzr ministrw nad instytutami badawczymi
Nadzr ministrw nad instytutami badawczymi koncentrowa si przede wszystkim na kwestiach

finansowych i organizacyjnych, a w mniejszym zakresie dotyczy ich dziaalnoci naukowej i wdroeniowej.
Obejmowa on przede wszystkim analiz sytuacji finansowej instytutw oraz zatwierdzanie ich
sprawozda finansowych, monitorowanie i weryfikacj realizacji przez instytuty zada zleconych oraz
programw wieloletnich.
Ministrowie nierzetelnie realizowali obowizek kontroli nadzorowanych instytutw, nie dokonujc tym
samym kompleksowej oceny ich dziaalnoci. Dokonujc caociowej kontroli instytutw badawczych, nie
wykorzystywali ocen formuowanych przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych. Skuteczne
sprawowanie przez ministrw nadzoru nad instytutami badawczymi utrudniao rwnie niewydanie
rozporzdze okrelajcych sposb i tryb dokonywania audytw i kontroli instytutw badawczych (piciu
Ministrw), powierzanie w Ministerstwie nadzoru nad instytutami osobom z nimi zwizanymi, co stwarzao
ryzyko wystpienia konfliktu interesw (jeden Minister) lub wyznaczanie kierujcych instytutami niezgodnie
z obowizujcymi przepisami (jeden Minister).
3.3.1. Polityka nadzorcza ministrw wobec instytutw badawczych
W trzech skontrolowanych ministerstwach w okresie objtym kontrol obowizyway dokumenty
wewntrzne okrelajce kierunki i sposb prowadzenia nadzoru nad instytutami badawczymi.
W Ministerstwie rodowiska zasady nadzoru nad instytutami badawczymi zostay uregulowane
w dokumentach pn. Dziaania nadzorcze opracowanych przez poszczeglne departamenty Ministerstwa
rodowiska. W dokumentach tych okrelono m.in. zasady: nadzoru w obszarze personalnym, w obszarze
finansowym i pozafinansowym oraz w obszarze przestrzegania prawa 102. We wrzeniu 2013 r. Minister
rodowiska zatwierdzi Wytyczne w sprawie zasad i trybw sprawowania nadzoru przez komrki
organizacyjne Ministerstwa rodowiska. W wytycznych dodatkowo zapisano, e koordynacj zada
nadzorczych oraz doskonalenie zasad sprawowania nadzoru przez Ministra rodowiska zapewnia
komrka organizacyjna Ministerstwa do spraw koordynacji nadzoru.
101
Wydana przez Dyrektora Instytutu Badawczego Lenictwa Instrukcja zamawiania dostaw, usug, robt budowlanych w Instytucie Badawczym
Lenictwa.
102
Minister rodowiska, w okresie objtym kontrol (2010-2014 III kwarta) sprawowa nadzr nad picioma instytutami badawczymi. Zgodnie z
regulaminem organizacyjnym Ministerstwa rodowiska zadania zwizane z prowadzeniem spraw z zakresu Ministra rodowiska na
instytutami badawczymi przypisane zostay do zakresu dziaa czterech departamentw.
35
W Ministerstwie Gospodarki 103 do dnia 17 lutego 2014 r. obowizyway procedury nadzoru Ministra nad
jednostkami badawczo-rozwojowymi zatwierdzone w latach 2006-2008 104. Procedury okrelay m.in.
zasady zatwierdzania sprawozda finansowych jednostek, badanie sytuacji ekonomiczno-finansowej,
opiniowanie wnioskw o przyznanie dotacji na podstawow dziaalno statutow oraz czenie,
reorganizacj i likwidacj jednostek. Od 17 lutego 2014 r. w Ministerstwie Gospodarki obowizywaa
procedura pn. Zasady postpowania przy realizacji zada wynikajcych z nadzoru Ministra nad instytutami
badawczymi oraz wykonywanie uprawnie Ministra z tytuu akcji i udziaw posiadanych przez
nadzorowane instytuty badawcze 105. Procedura okrelaa szczegowy sposb postpowania
pracownikw waciwej komrki organizacyjnej oraz wymagan dokumentacj przy realizacji zada
wynikajcych ze sprawowania nadzoru Ministra Gospodarki nad instytutami badawczymi. Natomiast
w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi 106 obowizywa przyjty w dniu 21 wrzenia 2007 r. dokument
pn. Kierunkowe propozycje zmian w zapleczu badawczo-rozwojowym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 107.
W dokumencie tym m.in. zalecono podjcie prac nad ustanowieniem dla instytutw programw
wieloletnich o charakterze strategicznym oraz planowane terminy reorganizacji nadzorowanych instytutw
badawczych.
W dwch objtych kontrol ministerstwach Ministerstwie Transportu, Budownictwa i Gospodarki
Morskiej 108 oraz Ministerstwie Pracy i Polityki Spoecznej 109 Ministrowie nie przyjli rozwiza
rekomendowanych m.in. w dokumencie pn. Analiza wybranych obszarw funkcjonowania nadzoru
w administracji rzdowej 110 i nie sporzdzili dokumentw okrelajcych m.in. szczegowe zasady i tryb
nadzoru nad instytutami badawczymi. W wyjanieniach przedstawiciele Ministerstw wskazywali na
niepisany charakter realizowanej polityki nadzorczej oraz wystarczajce okrelenie dziaa nadzorczych
w ustawie o instytutach badawczych i regulaminach wewntrznych waciwych komrek organizacyjnych
Ministerstwa.
W kontrolowanych Ministerstwach stwierdzono rwnie nieprawidowoci lub czynniki ryzyka majce
wpyw na organizacj nadzoru oraz realizacj dziaa nadzorczych:
powierzanie w Ministerstwach nadzoru nad instytutami osobom z nimi zwizanymi, co stwarzao
ryzyko wystpienia konfliktu interesw;
wyznaczanie kierujcych instytutami niezgodnie z obowizujcymi przepisami;
naruszanie przyjtych zasad i terminw sprawowania nadzoru nad instytutami badawczymi.
1. W Ministerstwie Pracy i Polityki Spoecznej osobie zatrudnionej w Departamencie Pomocy i Integracji
Spoecznej powierzono wykonywanie nadzoru Ministra nad Instytutem Rozwoju Sub Spoecznych, mimo
103
W latach 2010 (od dnia wejcia ustawy o instytutach badawczych)-2014 (III kwarta) Minister Gospodarki nadzorowa od 58 instytutw
badawczych w 2010 r. do 53 instytutw badawczych (w tym dwa w stanie upadoci). W latach 2010-2014 (III kwarta) prowadzeniem spraw
wynikajcych z nadzoru Ministra nad jednostkami badawczo-rozwojowymi, a nastpnie instytutami badawczymi zajmowa si Departament
Jednostek Nadzorowanych i Podlegych Ministerstwa Gospodarki.
104
Zatwierdzone przez Dyrektora Departamentu Jednostek Nadzorowanych i Podlegych.
105
Zatwierdzona przez Dyrektora Departamentu Jednostek Nadzorowanych i Podlegych.
106
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nadzorowa 12 instytutw badawczych. W Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi nadzr nad instytutami
badawczymi prowadzony by przez Departament Strategii, Analiz i Rozwoju. Natomiast ocena sytuacji finansowej instytutw badawczych bya
dokonywana przez Departament Finansw Ministerstwa.
107
Przyjty przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
108
Do 18 listopada 2011 r. Ministerstwo Infrastruktury, a od 27 listopada 2013 r. Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju. W latach 2010-2013
minister waciwy ds budownictwa, lokalnego planowania, zagospodarowania przestrzennego, mieszkalnictwa, gospodarki morskiej i
transportu sprawowa nadzr nad siedmioma instytutami badawczymi.
109
W latach 2010-2014 (III kwarta) Minister Pracy i Polityki Spoecznej sprawowa nadzr nad trzema instytutami badawczymi. Nadzr nad
instytutami badawczymi sprawowany by zgodnie z waciwoci merytoryczn departamentw: Departament Analiz Ekonomicznych i
Prognoz Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Departament Prawa Pracy Centralny Instytut Ochrony Pracy, Departament Pomocy i
Integracji Spoecznej Instytut Rozwoju Sub Spoecznych.
110
Dokument sporzdzony w 2012 r. przez

(bip.kprm.gov.pl/download/75/6182/analiza.pdf).
Departament
Kontroli
Nadzoru
Kancelarii
Prezesa
Rady
Ministrw
36
e osoba ta bya zawodowo zwizana z nadzorowanym instytutem 111. Jednoczenie zada z zakresu
nadzoru nad tym instytutem badawczym nie ujto w zakresie obowizkw tego pracownika. Zdaniem NIK
powysza sytuacja stwarzaa ryzyko wystpienia konfliktu interesw u pracownika odpowiedzialnego za
nadzr nad instytutem .
2. W dniu 1 sierpnia 2014 r. Minister Gospodarki wyznaczy na kierownika Instytutu Inynierii Materiaw
Polimerowych i Barwnikw dyrektora Oddziau, co byo niezgodne z art. 26 ust. 3 ustawy o instytutach
badawczych, zgodnie z ktrym w przypadku odwoania dyrektora instytutu Minister nadzorujcy wyznacza
spord jego zastpcw osob penic funkcj kierownika instytutu. Przyczyn niepowoania kierownika
Instytutu zgodnie z obowizujcymi przepisami by brak w strukturze Instytutu funkcji zastpcy dyrektora.
Zgodnie z art. 27 ust. 2 dyrektor Instytutu powinien powoa co najmniej zastpc dyrektora do spraw
naukowych posiadajcego tytu naukowy lub stopie naukowy doktora habilitowanego. Brak powoania co
najmniej jednego zastpcy powoduje niemono wykonania przez Ministra obowizku wynikajcego
z art. 26 ust. 3 ustawy o instytutach badawczych. Najwysza Izba Kontroli zauwaa, e to Minister
Gospodarki zatwierdzi statut Instytutu Inynierii Materiaw Polimerowych i Barwnikw.
3. Najwysza Izba Kontroli oceniajc pozytywnie wprowadzenie w Ministerstwie rodowiska procedur pn.
Dziaania nadzorcze okrelajcych zadania poszczeglnych departamentw zauwaa jednoczenie, e
Minister rodowiska nie dokona lub nieterminowo dokona rocznych ocen funkcjonowania trzech
instytutw badawczych i okresowych (rocznych) ocen dyrektorw trzech instytutw za 2013 r. Na przykad:
Ocena funkcjonowania Instytutu Ochrony rodowiska za 2013 r. nie zostaa dokonana do dnia 5
grudnia 2014 r. (tj. do dnia zakoczenia kontroli), mimo e zgodnie z dokumentem Dziaania
nadzorcze ocena taka powinna zosta sporzdzona do 31 sierpnia 2014 r.
Do dnia 5 grudnia 2014 r. waciwe Departamenty Ministerstwa rodowiska nie dokonay za 2013 r.
oceny trzech dyrektorw nadzorowanych instytutw badawczych, mimo e dokonanie takiej oceny
przewidyway wewntrzne procedury. Brak dokonania takiej oceny wyjaniano m.in. zmianami
kadrowymi w nadzorowanych instytutach oraz obcienie pracami legislacyjnymi.
Kontrola potwierdzia istotne znaczenie instytutw badawczych jako m.in. zaplecza eksperckiego dla
ministrw nadzorujcych. Ministrowie nadzorujcy uwzgldniajcy specyfik oraz potrzeby danego
Ministra zlecay instytutom badawczym w trybie konkurencyjnym. Na przykad:
Minister Gospodarki zleci: Instytutowi Bada Rynku Konsumpcji i Koniunktur sporzdzenie Studium
wykonalnoci analizy sytuacji handlu wewntrznego zaoenia metodyczne: analiza uwarunkowa
zrwnowaonego rozwoju funkcjonujcych na rynku form handlu; Instytutowi Chemicznej Przerbki
Wgla Analiz komercyjnych technologii wykorzystania dwutlenku pod ktem ich zastosowania w
Polsce; Instytutowi Lotnictwa Utrzymywanie mocy produkcyjnych niezbdnych do realizacji zada
wynikajcych z Programu modernizacji polskiej gospodarki;
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi w latach 2010-2014 (do 3 listopada 2014 r.) zleci omiu podlegym
instytutom oraz jednemu konsorcjum (Instytut Technologiczo-Przyrodniczy, Instytut Rybactwa
rdldowego, Instytut Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa) wykonanie 389 zada zgodnych
z profilami tych instytutw. W zwizku z realizacj powyszych zada instytuty uzyskay przychody w
cznej wysokoci 70.533,93 tys. z;
W okresie objtym kontrol Minister rodowiska zleca zadania do realizacji nastpujcym instytutom:
Pastwowy Instytut Geologiczny 292 zadania na czn kwot 311.818 tys. z, w tym 134 zadania
na zasadach konkurencyjnych; Instytut Ochrony rodowiska 79 zada na czn kwot 104.198 tys.
111
Osoba sprawujca nadzr prowadzia na podstawie umowy o dzieo wykady w nadzorowanym instytucie.
37
z, w tym dwa zadania na zasadach konkurencyjnych (w ramach zleconych zada Minister zleci
Instytutowi m.in. opracowanie Raportu z realizacji w 2011 r. zada zwizanych z wypenieniem
zobowiza wynikajcych z Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na
dalekie odlegoci wraz z protokoami (Konwencja Genewska) oraz Ramowej Konwencji Narodw
Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (Konwencja klimatyczna) wraz z Protokoem z Kioto.
3.3.2. Realizacja obowizku kontroli instytutw badawczych
Podstawowe narzdzie nadzoru ministrw nadzorujcych instytuty badawcze okrelone zostao w art. 36
ust. 1 i 2 ustawy o instytutach badawczych. Zgodnie z powoanym artykuem Minister nadzorujcy, nie
rzadziej ni raz na 3 lata, przeprowadza kontrol instytutu (przed 1 stycznia 2012 r. audyt). Kontrola
instytutu jest przeprowadzana w celu dokonania oceny: 1) dziaalnoci finansowej instytutu; 2) organizacji
i jakoci pracy instytutu; 3) jakoci zarzdzania instytutem. Kontrol w ramach nadzoru przeprowadza si
na zasadach i w trybie okrelonych w przepisach ustawy z dnia 15 lutego 2011 r. o kontroli w administracji
rzdowej 112 stosownie do postanowie art. 35 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych.
Trzech z piciu objtych kontrol Ministrw nie realizowao obowizku kontroli nadzorowanych instytutw.
Minister Pracy i Polityki Spoecznej nie przeprowadzi na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy o instytutach
badawczych, do koca 2014 r,. kontroli dwch z trzech nadzorowanych instytutw113, a Minister
Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej do koca 2013 r. dwch z siedmiu nadzorowanych
instytutw 114.
Natomiast Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie przeprowadzi do dnia 21 padziernika 2014 r. audytu
lub kontroli w celu dokonania oceny dziaalnoci finansowej, organizacji i jakoci pracy oraz jakoci
zarzdzania instytutem w trzech instytutach (Instytucie Uprawy, Nawoenia i Gleboznawstwa
Pastwowym Instytucie Badawczym, Pastwowym Instytucie Weterynaryjnym Pastwowym
Instytucie Badawczym, Instytucie Ochrony Rolin Pastwowym Instytucie Badawczym).
Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli niedokonanie, poprzez kontrol, oceny dziaalnoci finansowej instytutu,
organizacji i jakoci pracy instytutu oraz jakoci zarzdzania instytutem ogranicza moliwo sprawowania
rzetelnego nadzoru przez waciwego ministra nad zgodnoci dziaa instytutu z przepisami prawa i
statutem, realizacj przez instytut podstawowych zada (w tym m.in. prowadzenia bada naukowych i
prac rozwojowych), co stanowi, zgodnie z art. 35 ustawy o instytutach badawczych ustawowy, obowizek
ministra.
W szczeglnoci Najwysza Izba Kontroli negatywnie ocenia niedokonanie poprzez przeprowadzon
kontrol przez Ministra Pracy i Polityki Spoecznej oceny Instytutu Rozwoju Sub Spoecznych w zakresie
dziaalnoci finansowej instytutu, organizacji i jakoci pracy instytutu oraz jakoci zarzdzania instytutem.
Instytut ten nie ubiega si o przyznanie kategorii naukowej wedug zasad i w trybie okrelonym przez
ministra waciwego ds. nauki. W takiej sytuacji minister nadzorujcy nie dysponowa nawet czstkow
ocen jakoci pracy instytutu w zakresie jego poziomu naukowego i jakoci prowadzonych w nim bada
naukowych i prac rozwojowych.
W przypadku trzech ministrw w realizacji obowizku kontroli nadzorowanych instytutw badawczych
wystpoway znaczce opnienia.
112
Dz. U. Nr 185, poz. 1092.
113
W okresie od 3 do 19 wrzenia 2014 r. zostaa natomiast przeprowadzona przez Ministra Pracy i Polityki Spoecznej kontrola w Instytucie
Pracy i Spraw Socjalnych.
114
W odpowiedzi na wystpienie pokontrolne NIK Minister Infrastruktury i Rozwoju poinformowa, e dwa Instytuty zostan objte kontrol w
2014r. (pismo z dnia 6 maja 2014 r. nr DK-II-0911-36-CG/13/14).
38
Minister Gospodarki nie przeprowadzi we wskazanym w ustawach terminie audytu lub kontroli 44
instytutw badawczych z 53 (83,1%), w tym: 21 instytutw do dnia 1 kwietnia 2012 r. tj. w terminie
okrelonym w art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. Przepisy wprowadzajce ustawy
reformujce system nauki oraz 23 instytutw do dnia 1 padziernika 2013 r., tj. w terminie okrelony w
art. 36 ust. 1 ustawy o instytutach badawczych. Ponadto Minister Gospodarki nie dopeni obowizku
przeprowadzenia audytu (kontroli) jednego spord 53 nadzorowanych instytutw, ktry powinien by
poddany audytowi lub kontroli przez Ministra 115.
Minister rodowiska przeprowadzi kontrol dwch instytutw po terminie okrelonym w art. 49 ust. 2
ustawy Przepisy wprowadzajce ustawy reformujce system nauki 116, zgodnie z ktrym jednostki,
ktre uzyskay kategori 2, 3 lub 4 podlegay audytowi (lub kontroli), o ktrym mowa w art. 36 ustawy
o instytutach badawczych do dnia 1 kwietnia 2012 r.
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi nie przeprowadzi do dnia 1 kwietnia 2012 r. audytu w trzech
nadzorowanych instytutach badawczych (Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Rolin w Radzikowie,
Instytucie Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa w Puawach, Instytucie Wkien Naturalnych i Rolin
Zielarskich w Poznaniu). Minister uczyni to dopiero w grudniu 2013 r., a w przypadku Instytutu
Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich w lutym 2014 r.
Najwysza Izba Kontroli zauwaa, e celem skrcenia terminu (do 1 kwietnia 2012 r.) na przeprowadzenie
audytu (lub kontroli) instytutw badawczych, ktre otrzymay nisz kategori naukow ni 1, byo
wzmoenie nadzoru nad nimi nadzoru i okrelenie dziaa naprawczych 117.
Jedn z przyczyn niepenego i opieszaego realizowania obowizku kontrolnego przez objtych kontrol
piciu Ministrw byo niewypenienie przez nich delegacji ustawowej okrelonej w art. 36 ust. 6 ustawy o
instytutach (w brzemieniu obowizujcym do dnia 31 grudnia 2011 r.). Zgodnie z powoanym artykuem
ustawy o instytutach badawczych ministrowie nadzorujcy mieli obowizek wyda rozporzdzenie
okrelajce szczegowy sposb i tryb dokonywania audytu i kontroli instytutw, w tym sposb
wykonywania i dokumentowania czynnoci kontrolnych oraz sporzdzania protokou kontroli oraz tryb
rozpatrywania uwag i zastrzee pokontrolnych. Rozporzdzenia takiego nie wydali: Minister Rolnictwa
i Rozwoju Wsi, Minister Pracy i Polityki Spoecznej, Minister Gospodarki, Minister Infrastruktury oraz
Minister rodowiska.
Zdaniem kontrolowanych Ministrw przepis art. 36 ust. 6 ustawy o instytutach badawczych zosta uchylony
przez art. 74 pkt 2 lit. d ustawy o kontroli w administracji rzdowej z dniem 1 stycznia 2012 r. Ministrowie
byli informowani o prowadzonych pracach legislacyjnych, w tym o projekcie ustawy o kontroli w
administracji rzdowej z dnia 22 marca 2011 r. Najwysza Izba Kontroli zauwaa, e projekty ustaw nie s
rdami prawa i z tego powodu nie mog wpywa na obowizki okrelone w aktach prawnych
powszechnie obowizujcych. Podkreli rwnie naley, e zgodnie z zasadami techniki prawodawczej
zaleca si, by rozporzdzenie wchodzio w ycie z dniem wejcia ustawy, na podstawie ktrej jest ono
wydawane (ustawa o instytutach o badawczych wesza w ycie 1 padziernika 2010 r., natomiast
115
W dniu 19 kwietnia 2012 r., a zatem po terminie wskazanym w art. 49 ust. 2 ustawy Przepisy wprowadzajce ustawy reformujce system
nauki na przeprowadzenie w instytucie audytu/kontroli, rozpocz si proces wczania Centralnego Orodka Badawczo-Rozwojowego
Przemysu Izolacji Budowlanej do Instytutu Mechanizacji Budownictwa i Grnictwa Skalnego i do tego czasu nie przeprowadzono w instytucie
audytu/kontroli, o ktrym mowa w powoanych wyej przepisach. Zgodnie z art. 49 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych minister
nadzorujcy mia 18 miesicy od dnia 1 padziernika 2010 r. na przeprowadzenie audytu/kontroli w nadzorowanych instytutach, ktre
uzyskay kategori 2, 3 lub 4.
116
Dz. U Nr 96, poz. 620 ze zm., dalej: ustawa Przepisy wprowadzajce ustawy reformujce system nauki.
117
Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy o instytutach badawczych na podstawie wynikw kontroli minister nadzorujcy moe m.in. zdecydowa o
reorganizacji instytutu, jego oddziale oraz poczeniu z innym instytutem, a take wnioskowa o przeksztacenie w instytut Polskiej Akademii
Nauk.
39
uchwalona zostaa przez Sejm RP 30 kwietnia 2010 r.). Wydanie przedmiotowego rozporzdzenia byo
obligatoryjne 118.
Ministrowie w ramach prowadzonego nadzoru i dokonywanych ocen pracy instytutw w ograniczonym
stopniu uwzgldniali efekty ich naukowo-badawczej dziaalnoci, nie uwzgldniajc m.in. wynikw oceny
parametrycznej oraz wdraania przez instytuty badawcze wynikw bada naukowych i prac rozwojowych.
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi ocenia instytuty w zakresie organizacji pracy i jakoci zarzdzania,
realizacji zada podstawowych i jakoci pracy oraz prawidowoci dziaalnoci finansowej, biorc pod
uwag m.in. realizacj planw bada naukowych i strategii rozwoju instytutw, rozwj naukowy
pracownikw, dostosowanie tematyki badawczej do potrzeb rolnictwa. Oceny dokonywane przez
Ministra w wyniku prowadzonych kontroli nie byy jednak porwnywane z ocenami parametrycznymi
Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych z 2010 r. i 2013 r., a w czynnociach podejmowanych
w ramach nadzoru Minister w ograniczonym stopniu uwzgldnia efekty ich naukowo badawczej
dziaalnoci, koncentrujc si na organizacyjnym i finansowym aspekcie funkcjonowania instytutw.
Minister Gospodarki nie bra pod uwag oceny parametrycznej uzyskanej przez instytuty,
jednoczenie sam nie dokonywa analizy ich dziaalnoci naukowej. Skutkowao to rozbienymi
ocenami Ministra w zakresie m.in. jakoci pracy instytutw (w tym dziaalnoci podstawowej),
a otrzymywanymi przez nie ocenami parametrycznymi, m.in.: Centralny Orodek BadawczoRozwojowy Maszyn Wkienniczych POLMATEX-CENARO otrzyma ocen pozytywn
z nieprawidowociami od Ministra , jednoczenie w 2013 r. w wyniku oceny parametrycznej otrzyma
kategori zblion do kategorii 4 otrzymanej w 2010 r. 119
Jedn z przyczyn powyszego stanu rzeczy stwierdzon m.in. w Ministerstwie Transportu, Budownictwa
i Gospodarki Morskiej, byo niepene przygotowanie merytoryczne pracownikw odpowiedzialnych za
prowadzenie kontroli nadzorowanych instytutw do dokonywania rzetelnej oceny jakoci pracy instytutw
w zakresie realizacji przez nie zada podstawowych, tj. rozrniania dziaalnoci komercyjnej od
naukowo-badawczej, wdroeniowej oraz przystosowywania wynikw bada naukowych i prac
rozwojowych do potrzeb praktyki.
Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli, pomijanie eksperckiej oceny dorobku naukowego jednostki (a wic
kluczowego elementu podstawowej dziaalnoci instytutu badawczego) moe stworzy ryzyko dokonania
oceny arbitralnej, nieuwzgldniajcej istoty kontrolowanej dziaalnoci 120. Za uwzgldnianiem oceny
parametrycznej przemawia rwnie to, e w przypadku nie opracowania przez ministra nadzorujcego
wasnych kryteriw oceny dziaalnoci podstawowej instytutw badawczych, moe by ona jedyn
podstaw oceny w tym zakresie.
Najwysza Izba Kontroli pozytywnie ocenia wspprac i wymian informacji pomidzy ministrami
nadzorujcymi a Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Wsppraca dotyczya m.in.: kryteriw i
118
Zgodnie z 127 rozporzdzenia Prezesa Rady Ministrw z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie Zasad techniki prawodawczej (Dz.U. Nr 100,
poz. 908) rozporzdzenie powinno wchodzi w ycie w dniu wejcia w ycie ustawy, na podstawie ktrej jest ono wydawane.
119
W ramach oceny parametrycznej jednostki naukowe byy oceniane 2010 r. w kategoriach od 1 do 5, przy czym kategoria 1 oznaczaa
kategori najwysz. Przeprowadzona w 2013 r. ocena parametryczna przewidywaa nastpujce kategorie naukowe: A+ - poziom wiodcy,
A poziom bardzo dobry, B poziom zadowalajcy z rekomendacj wzmocnienia dziaalnoci naukowej, badawczo-rozwojowej lub
stymulujcej innowacyjno gospodarki, C - poziom niezadawalajcy. W 2013 r. Centralny Orodek Badawczo-Rozwojowy Maszyn
Wkienniczych Pomatex-Cenaro otrzyma kategori C.
120
Zgodnie z art. 34 ust. 1 i 2 ustawy o instytutach badawczych do kompetencji ministra waciwego do spraw nauki naley ocena poziomu
naukowego instytutu i jakoci prowadzonych w nim bada naukowych i prac rozwojowych oraz zgodnoci dziaalnoci instytutu z zadaniami
okrelonymi w m.in. art. 2 ust. 1 ww. ustawy (prowadzenie bada naukowych i prac rozwojowych, ich przystosowywanie do potrzeb praktyki i
wdraanie), a podstaw tej oceny s prace przeprowadzane przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych zoony z naukowcw oraz
przedstawicieli rodowisk spoeczno-gospodarczych o uznanym dorobku w zakresie innowacyjnoci w sposb okrelony w ustawie z dnia
30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2014 r., poz. 1620).
40
sposobu dokonywania oceny parametrycznej nadzorowanych instytutw badawczych 121, wnioskowania o

nadanie statusu pastwowego instytutu badawczego nadzorowanym instytutom.
W zwizku z ocen parametryczn dziaalnoci jednostek naukowych za lata 2009-2012 Minister
Pracy i Polityki Spoecznej przekaza ministrowi waciwemu ds. nauki pismo, w ktrym wysoko
oceniono bezporedni wkad Centralnego Instytutu Ochrony Pracy w realizacj reformy systemu
emerytalnego w zakresie likwidacji wczeniejszych emerytur i wdroenie systemu emerytur
pomostowych.
W okresie objtym kontrol Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi uczestniczy w pracach nad ustalaniem
kryteriw oceniania instytutw przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych. W 2011 r. Minister
Rolnictwa i Rozwoju Wsi dwukrotnie zorganizowa spotkanie dyrektorw nadzorowanych instytutw z
przedstawicielami Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych w celu omwienia opracowanych przez
Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych zaoe, kryteriw i trybu przyznawania nowej oceny
parametrycznej. Opiniujc projekt rozporzdzenia w sprawie oceny parametrycznej, Minister
stwierdzi, e nie wpynie ono na pobudzenie innowacyjnoci polskiej gospodarki.
3.3.3. Nadzr ministrw nad dziaalnoci finansow instytutw
badawczych
Ministrowie nadzorujcy na bieco monitorowali sytuacj finansow instytutw badawczych oraz
dokonywali analizy sprawozda zgodnie z przyjtymi procedurami.
W Ministerstwie Gospodarki wykonywanie obowizku okrelonego w art. 18 ust. 13 ustawy
o instytutach badawczych dotyczcego zatwierdzania sprawozda finansowych instytutw przez
ministra nadzorujcego od dnia 17 lutego 2014 r. byo uregulowane Procedur Nr P-DNP-61 122.
Procedura okrelaa w szczeglnoci: przygotowanie decyzji Ministra Gospodarki w sprawie wyboru
biegych rewidentw do badania rocznych sprawozda finansowych instytutw. W badaniu kontrolnym
stwierdzono zgodno dziaania Ministra z obowizujcymi procedurami.
W Ministerstwie Gospodarki sprawozdania finansowe za 2013 r. omiu objtych kontrol instytutw
zostay zatwierdzone przez Ministra zgodnie z art. 18 ust. 13 ustawy o instytutach w terminie
okrelonym w art. 53 ust. 1 ustawy z dnia o rachunkowoci. Wszystkie skontrolowane sprawozdania
byy badane przez biegego rewidenta, zgodnie z art. 64 ust. 1 pkt 4 ustawy o rachunkowoci.
W przypadku stwierdzonych problemw finansowych Ministrowie podejmowali dziaania zaradcze, ktre
polegay przede wszystkim na sporzdzaniu planw naprawczych oraz przeprowadzaniu reorganizacji.
W dniu 31 sierpnia 2011 r. na posiedzeniu Kierownictwa Resortu Minister Infrastruktury i Rozwoju
poleci przygotowanie wystpienia do Rady Naukowej Instytutu Kolejnictwa i jego Dyrektora
wyraajcego zaniepokojenie sytuacj finansow. Minister poleci ponadto przeprowadzenie
w Instytucie Kolejnictwa kompleksowej kontroli dotyczcej jego funkcjonowania.
Czterech z piciu objtych kontrol ministrw nadzorujcych 123 zgodnie z okrelonymi w ustawie
o rachunkowoci zasadami i terminami zatwierdzao sprawozdania finansowe. Na przykad:
Zgodnie z art. 18 ust. 13 ustawy o instytutach badawczych Minister rodowiska w latach 2010-2014
zatwierdza sprawozdania finansowe instytutw wraz z wnioskami w sprawie pokrycia straty netto lub
121
W tej sprawie do Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego wystpowali m.in. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Minister rodowiska, Minister
Gospodarki, Minister Pracy i Polityki Spoecznej.
122
Do dnia 17 lutego 2014 r. w Ministerstwie obowizyway procedury nadzoru Ministra nad jednostkami badawczo-rozwojowymi, zatwierdzone
w latach 2006-2008.
123
Minister Pracy i Polityki Spoecznej, Minister rodowiska, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki
Morskiej.
41
przeznaczenia zysku bilansowego. Wszystkie objte badaniem kontrolnym sprawozdania finansowe

zostay zatwierdzone w terminie okrelonym w art. 53 ust. 1 ustawy o rachunkowoci, tj. nie pniej ni
sze miesicy od dnia bilansowego (do dnia 30 czerwca danego roku) 124;
Badanie 12 wybranych losowo decyzji Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej
w sprawie zatwierdzenia sprawozda finansowych instytutw wykazao, e Minister zatwierdzi
sprawozdania w terminie okrelonym w art. 53 ust. 1 ustawy o rachunkowoci. Sprawozdania piciu
nadzorowanych byy zgodnie z art. 64 ust. 1 pkt. 4 ustawy o rachunkowoci, badane przez biegego
rewidenta 125.
Minister Gospodarki nie dochowa ustawowych terminw zatwierdzenia siedmiu z 51 sprawozda
finansowych nadzorowanych instytutw za rok 2013 r., a w przypadku 16 przekroczy termin na
zatwierdzenie sprawozda o jeden i dwa miesice, co byo niezgodne z art. 53 ust. 1 ustawy
o rachunkowoci.
W dwch skontrolowanych Ministerstwach nie analizowano prawidowoci kwalifikowania przez instytuty
rodkw do waciwej dziaalnoci. Na przykad:
W Ministerstwie rodowiska sprawozdania finansowe instytutw nie byy weryfikowane pod ktem
prawidowoci kwalifikacji przez instytuty ich dziaalnoci jako komercyjnej oraz badawczej
i rozwojowej. W departamentach nadzorujcych instytuty wyjaniono m.in. e przepisy ustawy
o rachunkowoci nie nakadaj na organ nadzorujcy jednostk takiego obowizku, a kwestia
kwalifikacji dziaalnoci instytutu moe zosta oceniona w toku kontroli przez Biuro Kontroli i Audytu
Wewntrznego Ministerstwa.
Najwysza Izba Kontroli negatywnie ocenia przekazanie przez Ministra Gospodarki w okresie objtym
kontrol nadzorowanym instytutom, bez podstawy prawnej, dotacji celowej w cznej kwocie 290 tys. z 126.
Dotacja ta nie zostaa wydatkowana na realizacj ustawowo okrelonych zada, mimo e zgodnie z art.
127 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 127 dotacje celowe s to
rodki przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie ustawowo okrelonych zada, w tym zada z
zakresu mecenatu pastwa nad kultur, realizowanych przez inne jednostki ni jednostka samorzdu
terytorialnego. Minister Gospodarki jako podstaw udzielenia dotacji wskaza art. art. 9 ust. 2 pkt 2 i 5
ustawy z dnia 4 wrzenia 1997 r. o dziaach administracji rzdowej 128 okrelajcy sprawy nalece do
waciwoci Ministra Gospodarki.
Zdaniem Najwyszej Izby Kontroli przytoczone przepisy ustawy o dziaach administracji rzdowej nie
mog stanowi podstawy prawnej do udzielenia przez Ministra Gospodarki dotacji celowych
nadzorowanym przez niego instytutom badawczym, skoro jest tam mowa o sprawach waciwych dla
danego ministra, a nie o konkretnych zadaniach.
124
cznie skontrolowano procedur zatwierdzania 14 sprawozda finansowych czterech nadzorowanych instytutw badawczych.
125
Stosownie do art. 64 ust. 1 pkt 4 ustawy o rachunkowoci badaniu przez biegego rewidenta podlegaj sprawozdania finansowe pozostaych
jednostek, ktre w poprzedzajcym roku obrotowym, za ktry sporzdzono sprawozdania finansowe, speniy co najmniej dwa z
nastpujcych warunkw: rednioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pene etaty wynioso co najmniej 50 osb, suma aktyww bilansu na
koniec roku obrotowego stanowia rwnowarto w walucie polskiej co najmniej 2.500.000 euro, przychody netto ze sprzeday towarw i
produktw oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowiy rwnowarto w walucie polskiej co najmniej 5.000.000 euro.
126
Minister Gospodarki zleci w latach 2011-2014 nadzorowanym instytutom badawczym zadanie do realizacji na podstawie art. 127 ust. 1 pkt 1
lit. b ustawy o finansach publicznych, mimo e zadania te nie zostay okrelone w ustawie. Na wykonanie ww. zada zawarto pi umw o
dotacj celow o cznej wartoci 368 tys. z, na ktre do dnia zakoczenia kontroli Minister wydatkowa 290 tys. z.
127
Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm., dalej: ustawa o finansach publicznych.
128
Dz.U. z 2013 r., poz. 743 ze zm.
42
Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli
4. Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli

4.1. Przygotowanie kontroli
Doboru instytutw badawczych do kontroli dokonano w sposb celowy, kierujc si otrzyman przez
instytut kategori oceny parametrycznej (w wybranej prbie uzyskano rozkad podobny do rozkadu
kategorii naukowych przyznanych przez KEJN w 2013 r., tj. ok. 30% - A, 60% - B, oraz 10% - C. Jako
kryterium doboru prby uwzgldniono rwnie przynaleno do okrelonej grupy nauk badanie
kontrolne uwzgldnio zarwno nauki o yciu, nauki cise i inynierskie oraz nauki humanistyczne
i spoeczne.
Najwysza Izba Kontroli, na podstawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o NIK, Najwysza Izba Kontroli zwrcia
si do instytutw badawczych o przekazanie informacji (w formie kwestionariusza) dotyczcych efektw
dziaalnoci naukowo-badawczej, stanu zatrudnienia oraz sytuacji finansowej. Kwestionariusz dotyczy lat
2010-2013, a dla wybranych zagadnie take lat 2009-2014.. W celach porwnawczych NIK zwrcia si
rwnie o przekazanie informacji do instytutw naukowych Polskiej Akademii Nauk oraz wybranych
wydziaw uczelni. W przypadku wydziaw szk wyszych kwestionariusz nie dotyczy ich sytuacji
finansowej.
Dane uzyskano od 107 instytutw badawczych, z czego 36 w grupie nauk o yciu, siedmiu w grupie nauk
humanistycznych i spoecznych oraz 64 w grupie nauk cisych i inynierskich. Jeden z udzielajcych
informacji instytutw rozpocz dziaalno w 2011 r. Ponadto otrzymano dane od 68 instytutw
naukowych PAN, w tym: 25 w grupie nauko o yciu, 14 w grupie nauk humanistycznych i spoecznych, 29
w grupie nauk cisych i inynierskich) oraz od 85 wydziaw szk wyszych, w tym 30 w grupie nauk
o yciu, 12 w grupie nauk humanistycznych i spoecznych, 43 w grupie nauk cisych i inynierskich.
Ponadto w ramach kontroli Najwysza Izba Kontroli zasigna na postawie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy
o NIK informacji od Urzdu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej dotyczcych aktywnoci instytutw
badawczych w zakresie pozyskiwania patentw.
Efekty finansowe kontroli stanowi 458,1 tys. z, z tego 368 tys. z warto niezgodnie z prawem
udzielonej dotacji, a 90,1 tys. z rodki wydatkowane niezgodnie z harmonogramem realizacji dotacji na
restrukturyzacj.
4.2. Postpowanie kontrolne i dziaania podjte po zakoczeniu

kontroli
Na podstawie art. 53 ust. 6 ustawy o NIK skierowano wystpienia pokontrolne do kierownikw wszystkich
jednostek kontrolowanych.
Zastrzeenia do wystpie pokontrolnych zostay zgoszone przez trzech kierownikw jednostek
kontrolowanych. Zastrzeenia zgosili dyrektor Instytutu Zaawansowanych Technologii Wytwarzania
w Krakowie oraz Instytutu Wkien Naturalnych i Rolin Zielarskich w Poznaniu. Waciwy zespoy
orzekajce komisji rozstrzygajcej w NIK uwzgldniy w czci zgoszone zastrzeenia.
W dniu 17 lutego 2015 r. Minister Gospodarki zgosi sze zastrzee do wystpienia pokontrolnego
z dnia 26 stycznia 2015 r. W dniu 25 marca 2015 r. Kolegium Najwyszej Izby Kontroli uwzgldnio
zgoszone zastrzeenia w czci.
43
W wystpieniach pokontrolnych sformuowano ogem 32 wnioski pokontrolne 129, z tego: 12 w zwizku

z kontrol ministerstw 130 i 20 instytutw badawczych. Najwysza Izba Kontroli wnioskowaa m.in. do
ministrw nadzorujcych o przeprowadzanie kontroli instytutw zgodnie z ustaw o instytutach
badawczych oraz uwzgldnianie w trakcie kontroli wynikw oceny parametrycznej, udzielanie instytutom
badawczym dotacji zgodnie z prawem, wyznaczanie do nadzoru nad instytutami osb niezwizanymi
z nimi zawodowo, sporzdzanie okresowych ocen dziaalnoci nadzorowanych instytutw i ich dyrektorw
zgodnie z przyjtymi procedurami wewntrznymi.
Do dyrektorw instytutw badawczych Najwysza Izba Kontroli wnioskowaa m.in. o: ustanowienie
regulaminu okrelajcego tryb oceny okresowej dorobku naukowego i technicznego pracownikw
naukowych instytutu oraz dokonywanie ocen pracownikw naukowych oraz badawczo-technicznych
w terminach okrelonych w ustawach, aktywizacj dziaa na rzecz pozyskiwania modej kadry naukowej,
wystpowanie przez dyrektorw instytutw do ministrw nadzorujcych o wyraenie zgody na dodatkowe
zatrudnienie w ramach stosunku pracy, wyeliminowanie stosunku podlegoci subowej pomidzy
dyrektorami instytutw a ich zstpnymi, podjcie dziaa na rzecz nawizania cilejszej wsppracy
z podmiotami gospodarczymi, zidentyfikowanie przyczyn niedoszacowania kosztw wykonywanych usug
i wprowadzenie mechanizmw zapewniajcych instytutom ich realizacj bez strat finansowych,
opisywanie dowodw ksigowych pod wzgldem merytorycznym zgodnie z wymaganiami okrelonymi w
ustawie o rachunkowoci oraz w przepisach wewntrznych, wydzielenie pod wzgldem finansowym
i rachunkowym dziaalnoci komercyjnej, w sposb zapewniajcy rzetelne sporzdzenie sprawozda
z dziaalnoci badawczo-rozwojowej oraz raportw z prowadzonej dziaalnoci.
Z odpowiedzi na wystpienia pokontrolne wynika, e do dnia 27 marca 2015 r. zrealizowano lub podjto
realizacj cznie 14 wnioskw pokontrolnych, z tego trzech z kontroli rozpoznawczej.
Minister Pracy i Polityki Spoecznej poinformowa, e podczas nadzorowania instytutw badawczych
wyeliminuje sytuacje stwarzajce ryzyko wystpienia konfliktu interesw. Zwrci si rwnie do dyrektora
jednego z nadzorowanych instytutw, aby rozway poddanie si ocenie parametrycznej i uzyskanie
kategorii naukowej. Jednoczenie Minister Pracy i Polityki Spoecznej poinformowa m.in., e skorzystanie
z rekomendacji dotyczcej okrelenia zasad polityki nadzorczej w odniesieniu do instytutw badawczych
nie jest konieczne, gdy tryb i sposb sprawowania przez Ministra nadzoru nad instytutami badawczymi
zosta wyczerpujco okrelony w ustawie o instytutach badawczych.
Minister rodowiska zadeklarowa dokonanie oceny okresowej (rocznej) dziaalnoci nadzorowanych
instytutw oraz ich dyrektorw, zgodnie z obowizujcymi w Ministerstwie zasadami, a Minister Rolnictwa
i Rozwoju Wsi o dwch przeprowadzonych kontrolach w instytutach badawczych i trzeciej planowanej w I
proczu 2015 r. Minister Gospodarki zobowiza si rwnie do uwzgldniania w prowadzonych w
nadzorowanych instytutach kontrolach kwestii powoywania zastpcw dyrektora oraz kwestii dotyczcych
oceny parametrycznej, a take uwzgldniania oceny parametrycznej przy dokonywaniu oceny jakoci
pracy instytutw badawczych.
Dyrektorzy skontrolowanych instytutw poinformowali, e dokonywanie oceny pracownikw naukowych
bdzie si odbywa w terminach i trybie okrelonym w ustawie o instytutach badawczych. Przeprowadz
rwnie zmiany w systemie obiegu i opisu dokumentw w celu przejrzystego klasyfikowania wydatkw
ponoszonych na badania naukowe. Dyrektorzy instytutw badawczych zadeklarowali take podjcie
dziaa na rzecz ograniczania ryzyka wystpienia luki pokoleniowej wrd pracownikw naukowych
i zwikszenie liczby zatrudnionych adiunktw.
129
Z tego trzy wnioski w zwizku z kontrol rozpoznawcz R/13/005 pn. Nadzorowanie dziaalnoci instytutw badawczych.
130
Wcznie z kontrol rozpoznawcz.
44
W przypadku podejrzenia naruszenia dyscypliny finansw publicznych, NIK skierowaa zawiadomienie do

waciwego rzecznika dyscypliny finansw publicznych.
Najwysza Izba Kontroli bdzie monitorowa proces realizacji wnioskw pokontrolnych i ocenia osigane
w zwizku z nim efekty.
45
Zaczniki
5. Zaczniki
5.1. Charakterystyka uwarunkowa prawnych oraz organizacyjno
ekonomicznych
Instytuty dziaaj na podstawie ustawy o instytutach badawczych, ktra zastpia ustaw z dnia 25 lipca
1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych 131. Zgodnie z art. 49 ust.1 ustawy Przepisy wprowadzajce
ustawy reformujce system nauki, jednostki badawczo-rozwojowe, ktre uzyskay kategori 1, 2, 3, 4 lub 5
na podstawie przepisw ustawy o zasadach finansowania nauki, stay si z dniem 1 padziernika 2010 r.
instytutami badawczymi w rozumieniu ustawy o instytutach badawczych.
Do czasu wejcia w ycie ustawy o finansach publicznych instytuty zaliczane byy do jednostek sektora
finansw publicznych, stosownie do art. 4 ust. 1 pkt 6 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach
publicznych 132. Z dniem 1 stycznia 2010 r. podmioty te wyczono poza sektor
finansw publicznych (Art. 9 pkt 14 ustawy z o finansach publicznych).
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o instytutach badawczych, instytutem badawczym jest pastwowa jednostka
organizacyjna, wyodrbniona pod wzgldem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym, ktra
prowadzi badania naukowe i prace rozwojowe ukierunkowane na ich wdroenie i zastosowanie w
praktyce. Instytut nabywa osobowo prawn z chwil wpisania do Krajowego Rejestru Sdowego (art. 1
ust. 2 ww. ustawy).
Do podstawowej dziaalnoci instytutw naley: prowadzenie bada naukowych i prac rozwojowych,
przystosowywanie wynikw bada naukowych i prac rozwojowych do potrzeb praktyki oraz wdraanie
wynikw bada naukowych i prac rozwojowych (art. 2 ust. 1 ustawy o instytutach badawczych). Instytut
moe take, w zwizku z prowadzon dziaalnoci podstawow, realizowa zadania dodatkowe takie jak
m.in. upowszechnianie wynikw bada naukowych i prac rozwojowych; wykonywanie bada i analiz;
prowadzenie dziaalnoci normalizacyjnej, certyfikacyjnej i aprobacyjnej; wytwarzanie w zwizku
z prowadzonymi badaniami naukowymi i pracami rozwojowymi aparatury, urzdze i materiaw,
prowadzenie dziaalnoci wydawniczej zwizanej z prowadzonymi badaniami naukowymi i pracami
rozwojowymi (art. 2 ust. 2). Ponadto instytut moe prowadzi studia podyplomowe i doktoranckie
zwizane z prowadzonymi przez instytut badaniami naukowymi i pracami rozwojowymi (jeeli posiada
uprawnienia do nadawania stopni naukowych oraz odpowiednie zaplecze i warunki materialno-techniczne)
oraz inne formy ksztacenia, w tym szkolenia i kursy doksztacajce (art. 2 ust. 3).
Stosownie do art. 7 ust. 1 ustawy o instytutach badawczych instytut moe zosta poczony z innym
instytutem, podzielony, zreorganizowany, przeksztacony w instytucj gospodarki budetowej dziaajc
na podstawie ustawy o finansach publicznych lub zlikwidowany, jeeli minister nadzorujcy uzna, e
czenie, podzia, reorganizacja, przeksztacenie lub likwidacja instytutu s uzasadnione merytorycznie,
organizacyjnie i finansowo, z zastrzeeniem ust. 4 i 5. Zgodnie z art. 12 ust. 1 ww. ustawy, instytut moe
podlega komercjalizacji lub prywatyzacji bezporedniej. Decyzj o komercjalizacji instytutu moe podj
minister nadzorujcy w porozumieniu z ministrem waciwym do spraw nauki, z inicjatywy wasnej lub na
wniosek dyrektora, po zasigniciu opinii rady naukowej. W przypadku prywatyzacji bezporedniej
minister nadzorujcy wykonuje zadania i kompetencje organu zaoycielskiego okrelone w przepisach
o komercjalizacji i prywatyzacji (art. 12 ust. 5 ustawy). Instytut moe take otrzyma w drodze
rozporzdzenia Rady Ministrw, na wniosek ministra nadzorujcego, po uzgodnieniu z ministrem
waciwym do spraw nauki oraz ministrem waciwym do spraw finansw publicznych, status
pastwowego instytutu badawczego, jeeli zaistnieje potrzeba zlecenia mu do wykonywania w sposb
131
Dz. U. z 2008 r., Nr 159, poz. 993 ze zm.
132
Dz. U. Nr 249, poz. 2104 ze zm.
46
Zaczniki
cigy zada szczeglnie wanych dla planowania i realizacji polityki pastwa, ktrych wykonanie jest
niezbdne dla zapewnienia obronnoci i bezpieczestwa publicznego, dziaania wymiaru sprawiedliwoci,
ochrony dziedzictwa narodowego, rozwoju edukacji i kultury, kultury fizycznej i sportu oraz poprawy
jakoci ycia obywateli (art. 21 ust. 1, 2, art. 22 pkt 2 ww. ustawy). Zgodnie z art. 21 ust. 5 ustawy
o instytutach badawczych Rada Ministrw, w drodze rozporzdzenia, nadaje instytutowi status
pastwowego instytutu badawczego, uwzgldniajc w szczeglnoci wymagania, o ktrych mowa w art. 4,
oraz okrelajc zakres zada tego instytutu, rda finansowania i wskazujc dysponentw rodkw
budetowych przeznaczonych na realizacj tych zada.
Instytuty mog wsppracowa w ramach centrw naukowo-przemysowych, ktrych zadania okrelone s
w art. 38 ust. 5 ww. ustawy. Warunkiem utworzenia centrum jest nawizanie wsppracy naukowogospodarczej przez co najmniej jeden instytut badawczy oraz co najmniej jedn jednostk sektora
gospodarczego (art. 38 ust. 1 ustawy).
Podstawowe definicje dotyczce bada naukowych i dziaalnoci badawczo-rozwojowej zawarte zostay
w art. 2 ustawy o zasadach finansowania nauki. Wrd bada naukowych (art. 2 pkt 3) wyodrbnia ona:
badania podstawowe, tj. oryginalne prace badawcze eksperymentalne lub teoretyczne podejmowane
przede wszystkim w celu zdobywania nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktw
bez nastawienia na bezporednie praktyczne zastosowanie lub uytkowanie;
badania stosowane, tj. prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy, zorientowane
przede wszystkim na zastosowanie w praktyce;
badania przemysowe, tj. badania majce na celu zdobycie nowej wiedzy oraz umiejtnoci w celu
opracowywania nowych produktw, procesw i usug lub wprowadzania znaczcych ulepsze do
istniejcych produktw, procesw i usug. Badania te obejmuj tworzenie elementw skadowych
systemw zoonych, szczeglnie do oceny przydatnoci technologii rodzajowych, z wyjtkiem
prototypw objtych zakresem prac rozwojowych.
Wedug ustawy o zasadach finansowania nauki (art. 2 pkt 4) prace rozwojowe to nabywanie, czenie,
ksztatowanie i wykorzystywanie dostpnej aktualnie wiedzy i umiejtnoci z dziedziny nauki, technologii
i dziaalnoci gospodarczej oraz innej wiedzy i umiejtnoci do planowania produkcji oraz tworzenia
i projektowania nowych, zmienionych lub ulepszonych produktw, procesw i usug, w szczeglnoci:
tworzenie projektw, rysunkw, planw oraz innej dokumentacji do tworzenia nowych produktw,
procesw i usug, pod warunkiem, e nie s one przeznaczone do celw komercyjnych;
opracowywanie prototypw o potencjalnym wykorzystaniu komercyjnym oraz projektw pilotaowych,

w przypadkach gdy prototyp stanowi kocowy produkt komercyjny, a jego produkcja wycznie do
celw demonstracyjnych i walidacyjnych (potwierdzenia przydatnoci do uycia) jest zbyt kosztowna.
W przypadku gdy projekty pilotaowe lub demonstracyjne maj by nastpnie wykorzystywane do
celw komercyjnych, wszelkie przychody uzyskane z tego tytuu naley odj od kwoty kosztw
kwalifikowanych pomocy publicznej;
dziaalno zwizana z produkcj eksperymentaln oraz testowaniem produktw, procesw i usug,

pod warunkiem, e nie s one wykorzystywane komercyjnie.
Prace rozwojowe nie obejmuj rutynowych i okresowych zmian wprowadzanych do produktw, linii
produkcyjnych, procesw wytwrczych, istniejcych usug oraz innych operacji w toku, nawet jeeli takie
zmiany maj charakter ulepsze.
47
Zaczniki
Dziaalno badawczo-rozwojowa to dziaalno twrcza obejmujca badania naukowe lub prace

rozwojowe, podejmowana w sposb systematyczny w celu zwikszenia zasobw wiedzy oraz jej
wykorzystania do tworzenia nowych zastosowa (art. 2 pkt 6 ustawy o zasadach finansowania nauki).
Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o niektrych formach wspierania dziaalnoci
innowacyjnej 133, dziaalno innowacyjna to z kolei dziaalno polegajca na opracowaniu nowej
technologii i uruchomieniu na jej podstawie wytwarzania nowych lub znaczco ulepszonych towarw,
procesw lub usug.
Organami instytutu s dyrektor oraz rada naukowa (art. 23 ustawy o instytutach badawczych). Dyrektor
instytutu jest powoywany przez ministra nadzorujcego na okres 4 lat (po wyonieniu kandydatury
w drodze konkursu i zasigniciu opinii rady naukowej) stosownie do art. 24 ust. 2 ustawy o instytutach
badawczych. Do obowizkw dyrektora naley m.in. ustalanie planw dziaalnoci instytutu, realizowanie
polityki kadrowej, zarzdzanie mieniem, reprezentowanie instytutu oraz podejmowanie decyzji we
wszystkich sprawach dotyczcych instytutu, z wyjtkiem spraw nalecych do zakresu dziaania rady
naukowej. Dyrektor odpowiada za wykorzystanie mienia instytutu na realizacj jego zada statutowych
oraz za wyniki dziaalnoci naukowej i badawczo-rozwojowej (art. 24 ust. 1 ww. ustawy). Dyrektor, jego
zastpcy oraz gwny ksigowy nie mog obejmowa ani nabywa akcji lub udziaw spek, w ktrych
akcje lub udziay ma instytut, nie mog take pozostawa z tymi spkami w stosunku pracy oraz
wiadczy na innej podstawie usug lub pracy na rzecz tych spek (zakaz ten nie dotyczy zasiadania w
radach nadzorczych lub komisjach rewizyjnych takich spek). Dyrektora, jego zastpcw oraz gwnego
ksigowego w okresie trwania stosunku pracy obowizuje zakaz prowadzenia dziaalnoci konkurencyjnej
okrelony w odrbnej umowie (art. 28 ust.1-3 ustawy).
Rada naukowa jest organem stanowicym, inicjujcym, opiniodawczym i doradczym instytutu w zakresie
jego dziaalnoci statutowej oraz w sprawach rozwoju kadry naukowej i badawczo-technicznej (art. 29
ust. 1 ustawy). Do jej zada naley m.in. uchwalanie statutu, przeprowadzanie konkursu na stanowisko
dyrektora, wystpowanie z wnioskami do ministra nadzorujcego o powoanie lub odwoanie dyrektora,
opiniowanie kierunkowych planw tematycznych bada naukowych i prac rozwojowych oraz finansowych
instytutu, a take rocznych sprawozda dyrektora z wykonania zada, zatwierdzanie perspektywicznych
kierunkw dziaalnoci naukowej, rozwojowej i wdroeniowej, opiniowanie regulaminu organizacyjnego,
rocznego planu finansowego, rocznych sprawozda finansowych i podziau zysku instytutu (art. 29 ust. 2
ustawy o instytutach badawczych). W skad rady naukowej instytutu wchodzi nie mniej ni dwanacie i nie
wicej ni czterdzieci osb (szczegowe zasady powoywania i kwalifikacje czonkw rady okrelono w
art. 30 i 31 ustawy o instytutach badawczych).
Instytut zatrudnia pracownikw: 1) naukowych, 2) badawczo-technicznych, 3) inynieryjno-technicznych,
4) administracyjno-ekonomicznych, 5) bibliotecznych i pracownikw dokumentacji naukowej, 6) na
stanowiskach robotniczych, 7) obsugi i innych (art. 39 ust. 1 ustawy). Podstawowym obowizkiem
pracownika naukowego jest realizacja celw i zada instytutu, w tym prowadzenie dziaalnoci naukowej
i rozwojowej (art. 42 ust. 2 ustawy), a take twrcza dziaalno naukowa polegajca na rozwizywaniu
problemw naukowych, wprowadzanie do praktyki wynikw bada naukowych lub prac rozwojowych,
podnoszenie swoich kwalifikacji oraz upowszechnianie osigni nauki, w tym poprzez publikacje oraz
aktywny udzia w yciu naukowym (art. 44 ust. 5). Do obowizkw pracownika naukowego zgodnie
z art. 44 ust. 5 ustawy o instytutach badawczych naley rwnie ksztacenie kadry naukowej oraz udzia
w pracach organizacyjnych instytutu zwizanych z prowadzonymi badaniami naukowymi lub pracami
rozwojowymi. Podstawowym obowizkiem pracownika badawczo-technicznego jest natomiast realizacja
celw i zada instytutu, w szczeglnoci aktywne wspdziaanie w rozwizywaniu problemw naukowo133
Dz. U. z 2014 r., poz. 226.
48
Zaczniki
technicznych, prowadzenie prac zmierzajcych do ich praktycznych zastosowa oraz uczestniczenie w ich
wdraaniu i upowszechnianiu (art. 48 ust. 1 ustawy).
W instytucie badawczym nie moe istnie stosunek podlegoci subowej midzy maonkami oraz
osobami pozostajcymi ze sob w stosunku pokrewiestwa do drugiego stopnia wcznie lub
powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli (art. 39 ust. 2
ustawy), od dnia 25 maja 2015 r. stosunek bezporedniej podlegoci.
Wanymi dokumentami instytutu s: statut; regulamin organizacyjny; perspektywiczne kierunki
dziaalnoci naukowej, rozwojowej i wdroeniowej (zatwierdzane przez rad naukow instytutu); roczne
plany finansowe i sprawozdania finansowe; wnioski do MNiSW o przyznanie dotacji na dziaalno
statutow, roczne sprawozdania dyrektora z wykonania zada; kierunkowe plany tematyczne bada
naukowych i prac rozwojowych oraz finansowych instytutu. Instytuty wypeniaj take corocznie
sprawozdania PNT-01 (przekazywane do Gwnego Urzdu Statystycznego). 134 Wzr sprawozdania o
dziaalnoci badawczej i rozwojowej (formularz PNT-01) dostpny jest na stronie internetowej:
www.stat.gov.pl. Sprawozdania o dziaalnoci badawczej i rozwojowej (B+R) na formularzach PNT- 01
su do oceny potencjau naukowo-badawczego kraju i zawieraj istotne z punktu widzenia celu niniejszej
kontroli dane (nakady wewntrzne i zewntrzne na dziaalno B+R i rda finansowania, wielko
zatrudnienia w dziaalnoci B+R wraz z jego struktur, warto ewidencyjna rodkw trwaych
stosowanych w dziaalnoci B+R, aparatury naukowo-badawczej, a take wartoci umorze tej aparatury).
Z art. 18 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych wynika zasada, e instytut pokrywa koszty biecej
dziaalnoci z uzyskiwanych przychodw. Przychodami instytutu zgodnie z art. 18 ust. 7 i 8 ustawy
o instytutach badawczych s rodki finansowe uzyskane w zwizku z prowadzon dziaalnoci, w tym ze
sprzeday wynikw bada naukowych i prac rozwojowych, patentw, praw ochronnych oraz licencji na
stosowanie wynalazkw i wzorw uytkowych, prac wdroeniowych, w tym nadzoru autorskiego oraz
produkcji urzdze i aparatury oraz innej produkcji lub usug, a take z dotacji udzielonych na podstawie
przepisw ustawy o zasadach finansowania nauki, ustawy o finansach publicznych oraz z innych rde.
Podstaw gospodarowania rodkami finansowymi stanowicymi przychody instytutu jest roczny plan
finansowy ustalany przez dyrektora po zasigniciu opinii rady naukowej (art. 18 ust. 10 i 12 ustawy).
Instytut moe tworzy fundusze: 1) bada wasnych, ktry tworzy z zysku netto za poprzedni rok obrotowy;
2) stypendialny, ktry tworzy z zysku netto za poprzedni rok obrotowy; 3) wdroe, ktry tworzy ze
rodkw przekazanych instytutowi na podstawie umw przez przedsibiorcw wdraajcych wyniki bada
naukowych lub prac rozwojowych tego instytutu, z tytuu osignicia wymiernych efektw ekonomicznych
wdroenia; 4) nagrd, ktry tworzy z zysku netto za poprzedni rok obrotowy (art. 19 ust. 2 ustawy).
Zgodnie z ustaw o zasadach finansowania nauki, finansowanie nauki obejmuje finansowanie dziaa na
rzecz realizacji polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej pastwa, w szczeglnoci bada
naukowych, prac rozwojowych oraz realizacji innych zada szczeglnie wanych dla postpu
cywilizacyjnego, rozwoju gospodarczego i kulturalnego pastwa (art. 3). rodki finansowe na nauk
przeznacza si m.in. na: strategiczne programy bada naukowych i prac rozwojowych oraz inne zadania
finansowane przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju, badania naukowe lub prace rozwojowe na rzecz
obronnoci i bezpieczestwa pastwa prowadzone w ramach strategicznych programw bada
naukowych i prac rozwojowych, badania podstawowe i inne zadania finansowane przez Narodowe
Centrum Nauki, dziaalno statutow jednostek naukowych (art. 5 ustawy). Zgodnie z art. 18 ust. 1 tej
ustawy, finansowanie dziaalnoci statutowej obejmuje m.in.: 1) utrzymanie potencjau badawczego
jednostki naukowej (np. dziaania niezbdne do rozwoju specjalnoci naukowych lub kierunkw
badawczych oraz rozwoju kadry naukowej, w tym badania naukowe lub prace rozwojowe ujte w planie
134
Obowizek przekazywania danych statystycznych wynika z art. 30 pkt 3 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z
2012 r., poz. 591 ze zm.).
49
Zaczniki
finansowym jednostek naukowych, utrzymanie infrastruktury badawczej, w tym bibliotek i archiww, koszty
zwizane z zatrudnieniem niezbdnej kadry naukowej i inynieryjno-technicznej), 2) utrzymanie
specjalnego urzdzenia badawczego w jednostce naukowej, 3) dziaalno instytutw badawczych
polegajc na prowadzeniu bada naukowych lub prac rozwojowych oraz zada z nimi zwizanych,
sucych rozwojowi modych naukowcw oraz uczestnikw studiw doktoranckich, finansowanych
w wewntrznym trybie konkursowym, 4) dziaalno jednostek naukowych, zwizan z utrzymaniem
i poszerzeniem naukowych baz danych, w tym funkcjonowaniem i utrzymaniem Wirtualnej Biblioteki
Nauki. Szczegowe regulacje dotyczce ubiegania si o ww. dotacje, a take ich rozliczanie zawiera
rozporzdzenie w sprawie kryteriw i trybu przyznawania oraz rozliczania rodkw finansowych na nauk
na finansowanie dziaalnoci statutowej 135. Zgodnie z 13 tego rozporzdzenia jednostka naukowa
otrzymujca rodki finansowe na dziaalno statutow ponosi odpowiedzialno za ich prawidowe
wydatkowanie, zgodnie z przepisami o finansach publicznych. Ponadto jednostka taka jest obowizana
do:
1) prawidowego, efektywnego i zgodnego z przeznaczeniem wykorzystywania otrzymanych rodkw
finansowych;
2) przestrzegania przepisw o finansach publicznych;
3) terminowej realizacji zada;
4) skadania rozliczenia przyznanych rodkw finansowych;
5) skadania raportu rocznego o wykorzystaniu rodkw finansowych w roku poprzedzajcym rok
zoenia wniosku, zwanego "raportem".
Do ewidencjonowania, rozliczania i zwrotu rodkw stosuje si przepisy ustawy o finansach publicznych.
rodki finansowe niewykorzystane w roku kalendarzowym nastpujcym po roku, na ktry zostay
przyznane, podlegaj zwrotowi na rachunek Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego (MNiSW),
natomiast rodki finansowe przyznane i nieprawidowo wykorzystane podlegaj zwrotowi na rachunek
MNiSW wraz z odsetkami ( 16 rozporzdzenia).
Nadzorowanie instytutw badawczych
Ministrem nadzorujcym instytut badawczy jest minister wskazany w rozporzdzeniu Rady Ministrw
tworzcym instytut, stosownie do art. 5 ust. 3 ustawy o instytutach badawczych. Zgodnie z art. 35 ust. 1
Minister nadzorujcy sprawuje nadzr w zakresie zgodnoci dziaa instytutu z przepisami prawa
i statutem, realizacji przez instytut podstawowych zada instytutu okrelonych w art. 2 ust. 1 ustawy oraz
w zakresie prawidowoci wydatkowania rodkw publicznych. Do kompetencji MNiSW naley ocena
poziomu naukowego instytutu i jakoci prowadzonych w nim bada naukowych i prac rozwojowych oraz
zgodnoci dziaalnoci instytutu z zadaniami okrelonymi w art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o instytutach
badawczych (art. 34 ust. 1 ustawy).
Mimo, e ustawa o instytutach badawczych posuguje si pojciem nadzoru, brak jest jego definicji
normatywnej. Luk t stara si wypeni doktryna, definiujc nadzr jako uprawnienie organu
nadrzdnego do wywierania wpywu na dziaalno organu podporzdkowanego 136. Z dniem 1 stycznia
2010 r. instytuty badawcze wyczono z sektora finansw publicznych. Jednak ministrowie nadzorujcy
instytuty badawcze (jako jednostki sektora finansw publicznych) zobowizani s do stosowania kontroli
zarzdczej dla zapewnienia realizacji celw i zada w sposb zgodny z prawem, efektywny, oszczdny i
135
136
Dz. U. z 2014 r., poz. 90.

Np. S. Jdrzejewski, H. Nowicki, Kontrola administracji publicznej. Kontrola a nadzr. Struktura systemu. Instytucje (Biblioteka Jurysty, 1995 r.).
Zgodnie z inn definicj nadzr to oddziaywanie jednego podmiotu (nadzorujcego) na inny podmiot (nadzorowany), ktre opiera si na
szczegowej kompetencji podmiotu nadzorujcego uprawniajcej go do wadczego ingerowania w sfer praw i obowizkw podmiotu
nadzorowanego, np. E. Knosala, Prawne ukady sterowania w administracji publicznej (Katowice, 1998 r.).
50
Zaczniki
terminowy 137. Oznacza to, e ministrowie nadzorujcy nie stosuj wobec instytutw badawczych kontroli
zarzdczej, natomiast s zobowizani w ramach ministerstwa (urzdu) do stosowania Standardw kontroli
zarzdczej dla sektora finansw publicznych (zwanych dalej: Standardami kontroli zarzdczej) wobec
komrek ministerstwa odpowiedzialnych za sprawowanie nadzoru nad instytutami badawczymi. Ponadto
w dokumencie wydanym w 2012 r. przez Departament Kontroli i Nadzoru Kancelarii Prezesa Rady
Ministrw pt. Analiza wybranych obszarw funkcjonowania nadzoru w administracji rzdowej (zwany dalej
Analiz nadzoru) zawarto szereg rekomendacji skierowanych do ministrw. W dokumencie tym
stwierdzono, e celem nadzoru jest nie tylko zapewnienie przestrzegania prawa przez jednostki podlege
lub nadzorowane, ale take zagwarantowanie realizacji ich celw i zada.
W ustawie o instytutach badawczych (art. 36 ust. 1 i 2) okrelono, e minister nadzorujcy, nie rzadziej ni
raz na 3 lata, przeprowadza kontrol instytutu (przed 1 stycznia 2012 r. audyt). Kontrola instytutu jest
przeprowadzana w celu dokonania oceny: 1) dziaalnoci finansowej instytutu; 2) organizacji i jakoci
pracy instytutu; 3) jakoci zarzdzania instytutem. Zgodnie z art. 35 ust. 2 ustawy o instytutach
badawczych kontrol w ramach nadzoru przeprowadza si na zasadach i w trybie okrelonych
w przepisach ustawy o kontroli w administracji rzdowej 138. Zakres uprawnie i obowizkw ministra w
zakresie nadzoru nad instytutami badawczymi nie uleg zasadniczej zmianie w okresie obowizywania
ustawy o instytutach badawczych.
Nowelizacja ustawy o instytutach badawczych dokonana przez ustaw o kontroli w administracji rzdowej,
ktrej celem, zgodnie z uzasadnieniem, byo jednolite uregulowanie zasad i trybu przeprowadzania
kontroli, nie miaa wpywu na pierwotnie powstay obowizek dokonania oceny instytutu w terminie
okrelonym w art. 36 ust. 1 i w zakresie okrelonym w art. 36 ust. 2 ustawy o instytutach badawczych.
Obowizkiem ministra nadzorujcego jest ponadto sprawowanie nadzoru nad prawidowoci
wydatkowania rodkw publicznych przez instytut (art. 35 ust. 1 pkt 3 ustawy). Za instrumentarium temu
suce naley uzna posiadane przez ministrw kompetencje nadane ustaw o instytutach badawczych
w zakresie: 1) kontrolowania instytutu w zakresie dziaalnoci finansowej, organizacji i jakoci zarzdzania
(art. 36 ust. 2); 2) egzekwowania od dyrektora instytutu obowizku realizacji zalece pokontrolnych
ministra (art. 26 ust. 1 pkt 4 oraz art. 35 ust. 3); 3) zatwierdzania przez ministra sprawozdania
finansowego (art. 18 ust. 13); 4) wyraania zgody na dokonanie czynnoci prawnej o wartoci rynkowej
powyej 20.000 euro (art. 17 ust. 4), wykonywania praw z tytuu posiadanych akcji i udziaw w spkach
(art. 17 ust. 7), zatwierdzania wniosku o podzia zysku (art. 19 ust. 5); 5) zlecania dyrektorowi instytutu
dokonania czynnoci naprawczych lub usprawniajcych dziaalno instytutu (art. 36 ust. 4). Nadzr
ministra nie jest ograniczony do oceny wydatkowania rodkw publicznych, albowiem zgodnie z art. 36
ust. 2 pkt 1 ustawy jest on uprawniony do dokonywania oceny dziaalnoci finansowej instytutu, tj. caej
gospodarki finansowej.
137
138
Art. 68 ust. 1 ustawy o finansach publicznych.

Dz. U. Nr 185, poz. 1092.
51
Zaczniki
5.2. Wykaz waniejszych aktw normatywnych dotyczcych
skontrolowanej dziaalnoci
1. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. Nr 96, poz. 618 ze zm.);
2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1182 ze
zm.);
3. Ustawa z dnia 29 wrzenia 1994 r. o rachunkowoci (Dz. U. z 2013, poz. 330 ze zm.);
4. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. - Przepisy wprowadzajce ustawy reformujce system nauki
(Dz. U. Nr 96, poz. 620 ze zm.);
5. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. z 2014 r., poz. 1620);
6. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rzdowej (Dz. U. Nr 185, poz. 1092);
7. Ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych (Dz. U. z 2008 r., Nr 159 poz.
993 ze zm.). Ustawa uchylona z dniem 1 padziernika 2010 r.
8. Ustawa z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osb kierujcych niektrymi podmiotami prawnymi
(Dz. U. z 2013 r., poz. 254 ze zm.);
9. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Bada i Rozwoju (Dz. U. z 2014 r., poz.
1788). Do 1 padziernika 2010 r. obowizywaa ustawa z dnia 15 czerwca 2007 r. o Narodowym
Centrum Bada i Rozwoju (Dz. U. Nr 115, poz. 789 ze zm.);
10. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.);
11. Ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o niektrych formach wspierania dziaalnoci innowacyjnej (Dz. U.
z 2014 r., poz. 226);
12. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 2012 r., poz. 591 ze zm.);
13. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie tworzenia, czenia, podziau,
reorganizacji, przeksztacania, wczania lub likwidacji instytutw badawczych (Dz. U. Nr 230,
poz. 1512);
14. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 28 padziernika 2010 r. w sprawie
sposobu i trybu przeprowadzania konkursu na stanowisko dyrektora instytutu badawczego (Dz. U.
Nr 215, poz. 1412);
15. Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z dnia 17 wrzenia 2001 r. w sprawie dokonywania
i rozpatrywania zgosze wynalazkw i wzorw uytkowych (Dz. U. Nr 102, poz. 1119 ze zm.);
16. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 5 listopada 2010 r. w sprawie
kryteriw i trybu przyznawania oraz rozliczania rodkw finansowych na nauk na finansowanie
dziaalnoci statutowej (Dz. U. z 2014 r., poz. 90 ze zm.);
kryteriw i trybu przyznawania oraz rozliczania rodkw finansowych na inwestycje budowlane
suce potrzebom bada naukowych lub prac rozwojowych (Dz. U. Nr 209, poz. 1379);
kryteriw i trybu przyznawania oraz rozliczania rodkw finansowych na inwestycje w zakresie duej
infrastruktury badawczej sucej potrzebom bada naukowych lub prac rozwojowych (Dz. U.
Nr 200, poz. 1324);
19. Rozporzdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z dnia 23 wrzenia 2010 r. w sprawie
kryteriw i trybu przyznawania oraz rozliczania rodkw finansowych na dziaalno
upowszechniajc nauk (Dz. U. Nr 179, poz. 1206);
52
Zaczniki
5.3. Wykaz kontrolowanych jednostek i ocen kontrolowanej

dziaalnoci
Lp.
Jednostka kontrolowana
Imi i nazwisko
kierownika
jednostki
kontrolowanej 139
1.
Ministerstwo Gospodarki
Janusz
Piechociski
2.
Ministerstwo Pracy i Spraw

Socjalnych
3.
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
4.
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i

Gospodarki ywnociowej
Pastwowy Instytut Badawczy
5.
Ministerstwo rodowiska
6.
9.
Instytut badawczy Lenictwa

Pastwowy Instytut Geologiczny
Pastwowy Instytut Badawczy
Instytut Zaawansowanych
Technologii Wytwarzania
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju
Wsi
10.
Instytut Metali Nieelaznych
7.
8.
11.
12.
13
Instytut Cikiej Syntezy

Organicznej BLACHOWNIA
Instytut Wkien Naturalnych i
Rolin Zielarskich
Ministerstwo Transportu,
Budownictwa i Gospodarki
Morskiej 140
Ocena skontrolowanej
dziaalnoci zawarta w
wystpieniu
pokontrolnym NIK*
O
Wadysaw
Kosiniak-Kamysz
Kazimierz W.
Frieske
Andrzej Kowalski
Maciej Hipolit
Grabowski
Janusz Czerepko
O
P
O
Jednostka
organizacyjna NIK,
przeprowadzajca
kontrol
Departament Nauki,
Owiaty i Dziedzictwa
Narodowego
Departament Pracy,
Spraw Spoecznych i
Rodziny
Departament
Rolnictwa i Rozwoju
PN
P
Roman Smka
PN
Maria ZyburaSkrabalak
Marek Sawicki
Zbigniew
mieszek
Andrzej Krueger
Grzegorz
Spychalski
Elbieta
Biekowska
Departament
rodowiska
Delegatura w
Bydgoszczy
Delegatura w Opolu
Delegatura w
Poznaniu
Departament Nauki,
Owiaty i Dziedzictwa
Narodowego
* P- pozytywna; PN pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidowoci; N negatywna; O opisowa

Najwysza Izba Kontroli stosuje 3-stopniow skal ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidowoci,
negatywna. Jeeli sformuowanie oceny oglnej wedug proponowanej skali byoby nadmiernie utrudnione, albo taka ocena nie
dawaaby prawdziwego obrazu funkcjonowania kontrolowanej jednostki w zakresie objty kontrol, stosuje si ocen opisow,
bd uzupenia ocen ogln o dodatkowe objanienia. W kontroli pn. Efekty dziaalnoci instytutw badawczych ocena
opisowa zastosowana zostaa zamiast oceny pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidowoci. Wyjtek stanowi Instytut
Cikiej Syntezy Organicznej Blachownia oceniony pozytywnie. Ocen opisow zastosowano ze wzgldu na
wieloaspektowych charakter jego dziaalnoci.
139
Kierownicy skontrolowanych jednostek, do ktrych skierowano wystpienie pokontrolne.
140
Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej zostao skontrolowane w kontroli doranej R/13/005/KNO
pn. Nadzorowanie dziaalnoci instytutw badawczych.
53
Zaczniki
5.4.
Wykaz podmiotw, ktrym przekazano informacj o wynikach

kontroli
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
Marszaek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
Prezes Rady Ministrw
Rzecznik Praw Obywatelskich
Prezes Trybunau Konstytucyjnego
Przewodniczcy Komisji do Spraw Kontroli Pastwowej Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
Przewodniczcy Komisji Edukacji, Nauki i Modziey Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
Przewodniczcy Komisja Nauki, Edukacji i Sportu Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
Minister Finansw
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego
Minister Gospodarki
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Minister Pracy i Polityki Spoecznej
Minister rodowiska
Minister Infrastruktury i Rozwoju
Szef Kancelarii Prezydenta RP
Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw
Szef Kancelarii Sejmu
Szef Kancelarii Senatu
Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego
54

Nik P 14 070 Instytuty Badawcze

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nik P 14 070 Instytuty Badawcze

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Nr ewid.

Efekty dziaalnoci instytutw

Informacja o wynikach kontroli

Wiceprezes Najwyszej Izby Kontroli

Prezes Najwyszej Izby Kontroli

1.2. Cel i zakres kontroli

1.3. Uzasadnienie podjcia kontroli

2. Podsumowanie wynikw kontroli ........................................................................................................9

2.2. Uwagi kocowe i wnioski

3. Waniejsze wyniki kontroli .................................................................................................................15

Publikacje naukowe oraz aktywno w realizacji projektw badawczych

Aktywno wdroeniowa instytutw badawczych

Sytuacja kadrowa instytutw badawczych

3.2. Gospodarowanie rodkami publicznymi przez instytuty badawcze

Sytuacja finansowa instytutw badawczych

Prawidowo wykorzystania rodkw publicznych przez instytuty badawcze

3.3. Nadzr ministrw nad instytutami badawczymi

Polityka nadzorcza ministrw wobec instytutw badawczych

Realizacja obowizku kontroli instytutw badawczych

Nadzr ministrw nad dziaalnoci finansow instytutw badawczych

4. Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli .........................................................................43

4.2. Postpowanie kontrolne i dziaania podjte po zakoczeniu kontroli

5.2. Wykaz waniejszych aktw normatywnych dotyczcych skontrolowanej dziaalnoci

5.3. Wykaz kontrolowanych jednostek i ocen kontrolowanej dziaalnoci

5.4. Wykaz podmiotw, ktrym przekazano informacj o wynikach kontroli

Wykaz stosowanych skrtw i poj

obejmuj: a) badania podstawowe - oryginalne prace badawcze eksperymentalne lub

realizacja okrelonych w statucie jednostki naukowej zada zwizanych z prowadzonymi przez

jest mierzona za pomoc efektw dziaalnoci naukowej i badawczo-rozwojowej (w tym

European Research Council

European Reference Index for the Humanities

Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego

instytuty badawcze ze wzgldu na swoje zadania statutowe i kierunki prowadzonych prac

Dz. U. z 2014 r., poz. 1620.

Dz.U. Nr 96, poz. 618 ze zm.

Narodowe Centrum Bada i Rozwoju

Narodowe Centrum Nauki

Polska Akademia Nauk

kompleksowa ocena jakoci dziaalnoci naukowej lub badawczo-rozwojowej jednostek

nabywanie, czenie, ksztatowanie i wykorzystywanie dostpnej aktualnie wiedzy i umiejtnoci

udokumentowane, praktyczne wykorzystanie wyniku bada naukowych lub prac rozwojowych

Dz. U. z 2012, poz. 82, ze zm., dalej NIK.

Poddanych ocenie parametrycznej przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych w 2013 r.

Wedug stanu na 1 stycznia 2014 r.

Podsumowanie wynikw kontroli

2. Podsumowanie wynikw kontroli

Podsumowanie wynikw kontroli

nieokrelenie kierunkw rozwoju ich dziaalnoci, zaangaowanie w dziaalno usugow,

W tym dwa z grupy nauk humanistycznych i spoecznych.

Podsumowanie wynikw kontroli

W grupie 88 instytutw badawczych objtych badaniem kwestionariuszowym 28 wysoko przychodw

Podsumowanie wynikw kontroli

niezawieraniu z pracownikami umw o zakazie konkurencji oraz niedokumentowaniu wyraanych przez

Uwagi kocowe i wnioski

1. Do podstawowej dziaalnoci instytutw badawczych, zgodnie z ustaw o instytutach badawczych, naley

Podsumowanie wynikw kontroli

2. Ministrw nadzorujcych instytuty badawcze o:

dokonywanie kontroli nadzorowanych instytutw badawczych z uwzgldnieniem efektw ich

zwikszenie nadzoru nad polityk kadrow w nadzorowanych instytutach.

3. Dyrektorw instytutw badawczych o:

opracowanie perspektywicznych kierunkw dziaalnoci naukowej, rozwojowej i wdroeniowej

prawidowe dokonywanie ocen okresowych pracownikw instytutw oraz stosowanie procedur