Biologia

Zbir zada maturalnych

Cz I

Autor: Adestor

CYTOLOGIA
Zadanie 1. Ponisze schematy przedstawiaj rne rodzaje komrek eukariotycznych.

A
B
a) Przyporzdkuj schematy do odpowiednich rodzajw komrek

Komrka rolinna..
Komrka zwierzca.
Komrka grzyba.
b) W ktrym rodzaju komrki nie zaobserwujemy zjawiska plazmolizy?
Wybr uzasadnij.

c) Wska komrk, ktra jest autotroficzna. Wybr uzasadnij podajc nazw organellum
charakterystycznego dla tego rodzaju komrki i zachodzcego w nim procesu.

Zadanie 2. Komrka nowotworowa to komrka ktrej cykl komrkowy zosta zaburzony

wskutek mutacji. Komrka nowotworowa dzieli si nieustannie i bez ogranicze.
Charakteryzuje j podwyszona aktywno telomerazy, co umoliwia ominicie
fizjologicznego limitu iloci podziaw jednej komrki. Pod tym wzgldem przypomina
komrki macierzyste, jednak nie dochodzi do specjalizacji komrki.
Na podstawie tekstu wypisz dwie cechy komrki nowotworowej, ktre odrniaj j od
zdrowej komrki.
1
2
3

Zadanie 3. Schemat przedstawia organelle wystpujce w komrce eukariotycznej

Przyporzdkuj organellum do opisu jego funkcji.

1)Odpowiada za proces oddychania tlenowego .
2)Peni funkcje wydzielnicze i modyfikuje biaka .
3)Odpowiada za proces trawienia wewntrzkomrkowego .
4)Zawiera cytoszkielet stanowicy rusztowanie komrki .

Zadanie 4. Erytrocyty powstaj w szpiku kostnym czerwonym, yj okoo 120 dni poczym s
usuwane z krwi. Dojrzae erytrocyty nie przechodz podziaw mitotycznych.
Uwzgldniajc budow erytrocytu, wyjanij, dlaczego nie mog si one dzieli
mitotycznie.

Zadanie 5. Mitochondria i chloroplasty to organelle pautonomiczne.

Zaznacz w tabeli liter CH cechy chloroplastw i liter M cechy mitochondriw.
CH/M
Cechy
Przeprowadzaj gwnie procesy anaboliczne
Do prawidowego funkcjonowania potrzebuj kwantw
wiata
Wytwarzaj due iloci NADH i ATP
Ich ilo zaley od aktywnoci metabolicznej tkanki

Zadanie 6. Transport przez bon komrkow moe odbywa si w sposb bierny przez
dyfuzj lub aktywny.
Podaj 2 rnice pomidzy transportem aktywnym i dyfuzj prost.
1
2
Zadanie 7. Komrki zwierzce posiadaj na swojej powierzchni glikokaliks zbudowany z
glikoprotein i glikolipidw.
Zaznacz zdania, ktre opisuj funkcje glikokaliksu.
a) ochrania komrk przed uszkodzeniami chemicznymi
b) zapobiega strawieniu komrki przez wasne lizosomy
c) uczestniczy w rozpoznawaniu cia obcych i informuje ukad immunologiczny o ich
obecnoci
d) modyfikuje biaka powstae w komrce, przez doczepianie reszty cukrowej lub lipidowej
e) czy ze sob komrki okrelonej tkanki
Zadanie 8. ciana komrkowa rolin moe ulega rnym modyfikacj. Jeli substancje
odkadaj si na powierzchni ciany, to takie zmiany nazywamy adkrustacj, czego przykadem
moe by kutynizacja. Odkadanie si substancji chemicznych wewntrz szkieletu celulozowej
ciany nosi nazwy inkrustacji. Przykadem inkrustacji jest drewnienie. Mode ciany
komrkowe powstae z fragmoplastu s zbudowane gwnie z celulozy i pektyn, u rolin
zielonych w ogle mog nie ulega modyfikacjom.
Narysuj schemat, na ktry przedstawia moliwe losy ciany komrkowej.

FRAGMOPLAST

Zadanie 9. Siateczka rdplazmatyczna gadka jest szczeglnie dobrze rozwinita w

komrkach wtroby oraz komrkach jder.
Wyjanij, dlaczego retikulum gadkie jest dobrze rozwinite w:
a) komrkach wtroby
.............................................................................................................................................
b) komrkach jder
..

Zadanie 10. Schemat przedstawia trzy rodzaje trawienia wewntrzkomrkowego.

Na podstawie schematu podaj zasadnicz rnic pomidzy pinocytoz i fagocytoz.

Zadanie 11. Neurony wykazuj wiele przystosowa do penionych funkcji. Jedn z nich jest
obecno licznych mitochondriw.
Wyjanij, dlaczego neurony posiadaj liczne mitochondria. Uwzgldnij funkcje penione
przez komrki nerwowe.

Zadanie 12. Apoptoza to zaprogramowana mier komrki. Za rozpoczcie tego procesu

odpowiadaj organelle, ktre za razem dostarczaj komrce energii niezbdnej do ycia.
Schemat przedstawia ten proces.

a) Podaj przykad apoptozy w czasie rozwoju embrionalnego czowieka.

..
b) Podaj nazw organellum odpowiadajcego za rozpoczcie apoptozy.

Zadanie 13. Peroksysomy to organelle wystpujce w komrkach rolinnych i zwierzcych,

zawieraj enzym katalaz, odpowiedzialn za rozkad toksycznego nadtlenku wodoru. W
wyniku tego procesu wydzielaj si pcherzyki bezwonnego, bezbarwnego gazu. Peroksysomy
neutralizuj take inne trucizny.
Na podstawie tekstu rdowego uzupenij poniszy tekst.
Nadtlenek wodoru o wzorze chemicznym . powstaje w organizmie gwnie jako
produkt uboczny utleniania lipidw. W czasie jego rozkadu przez katalaz wydziela si gaz,
ktrym jest . W organizmie zwierzcym peroksysomy znajduj si gownie w
. i uczestnicz w detoksykacji etanolu. Energia powstaa w wyniku procesw
zachodzcych w peroksysomach nie jest magazynowana w .. lecz tracona jako ciepo.
Zadanie 14. Ruchy cytoplazmy w komrce eukariotycznej dzielimy na:
A. rotacyjny ruch w jednym kierunku, wok centralnie uoonej wakuoli
B. cyrkulacyjny ruch w rnych kierunkach po mostkach plazmatycznych
C. pulsacyjny ruch raz w jedn, raz w drug stron wok wakuoli
a) Przyporzdkuj opisy do odpowiednich schematw

I .

II .

III .

b) Wyjanij, jak funkcj peni ruchy cytoplazmy w komrce.

Zadanie 15. Uzupenij tabelk dotyczc mitochondriw i chloroplastw.

CECHA
Typ przemian
metabolicznych
Kluczowy
proces
biochemiczny
rdo ATP
(typ
fosforylacji)

MITOCHONDRIUM

CHLOROPLAST

Zadanie 16. Oce prawdziwo stwierdze dotyczcych jdra komrkowego. Wpisz w

odpowiednie miejsca tabeli liter P, jeli stwierdzenie jest prawdziwe, lub liter F, jeli
stwierdzenie jest faszywe.
Lp.

P/F

1.

Jdro komrkowe bierze udzia w

procesie transkrypcji i translacji

2.

Jderko stanowi obszar syntezy

tRNA i tworzenia podjednostek
rybosomw
Pory w otoczce jdrowej
umoliwiaj transport substancji z i
do jdra.
W kariolimfie znajduj si
rybosomy.

3.

4.

Zadanie 17. Schemat przedstawia pewne organellum obecne w kadej komrce eukariotycznej.

a) Podaj nazw przedstawionego organellum.

..
b)Wyjanij jak funkcj peni pcherzyki wydzielnicze.

Zadanie 18. Monocyty maj najczciej nerkowate jdro i zasadochonn cytoplazm, bogat
w lizosomy. Posiadaj liczne mitochondria i rozbudowany aparat Golgiego. Maj zdolno
wydostawania si poza wiato naczy ukadu krenia (diapedeza]) w miejscach zapalnych
gdzie trafiaj dziki chemotaksji oraz szybkiego ruchu pezakowatego. S fagocytami, ktre
oczyszczaj krew ze skrawkw obumarych tkanek oraz bakterii
a) Wyjanij, dlaczego monocyty posiadaj du liczb lizosomw.
.
.
b) Podaj dwa przystosowania monocytw do penienia funkcji immunologicznej w
organizmie.
1...
2...

Zadanie 19. AM/2005

Zadanie 20. AM/2005

Zadanie 21. AM/2005

Zadanie 22. AM/2006

Zadanie 23. AM/2008

Zadanie 24. AM/2008

Zadanie 25. AM/2009

Zadanie 26. AM/2009

Zadanie 27. AM/2009

Zadanie 28. AM/2010

Zadanie 29. AM/2010

Zadanie 30. AM/2010

Zadanie 31. AM/2010

SKAD CHEMICZNY KOMRKI

Zadanie 1. Trjglicerydy(tuszcze) to najzasobniejszy rezerwuar paliwa biologicznego w
organizmie. Schemat przedstawia wzr trjglicerydu.

X
a) Podaj nazw wizania chemicznego zaznaczonego na schemacie liter X.
.
b) Wyjanij, dlaczego to tuszcze, a nie wglowodany stanowi podstawowy materia
zapasowy w organizmie.

Zadanie 2. Schemat przedstawia wzr chemiczny pewnego nukleotydu.

a)Wypisz 3 elementy, z jakich zbudowany jest ten nukleotyd

.
b)Podaj nazw tego nukleotydu i napisz jak peni on funkcj w organizmie

Zadanie 3. Karmin aunowy to zwizek chemiczny, ktry suy do wykrywania celulozowej

ciany komrkowej w komrce, barwic j na czerwono. Przeprowadzono dowiadczenie
polegajce na barwieniu karminem aunowym komrki sklerenchymy.
Napisz, czy zaobserwowano czerwone zabarwienie. Uzasadnij swj wybr.

Zadanie 4. Obecno skrobi mona wykry za pomoc pynu Jugola, ktry dodany do
badanego materiau reaguje na obecno skrobi granatowym zabarwieniem.
Zaplanuj dowiadczenie, w ktrym wykaesz obecno skrobi w miszu bulwy
ziemniaka.
Masz do dyspozycji: probwki, kleik skrobiowy, misz z bulwy ziemniaka, pyn Jugola.
W projekcie dowiadczenia podaj opis:
I. Prby kontrolnej
II. Prby badawczej
III. Sposobu ustalania wynikw
1.

2..
.
3

Zadanie 5. Wyrniamy cztery struktury biaka, ktre opisuj jego budow. Ponisze opisy
charakteryzuj kad ze struktur:
A. wzajemne pooenie elementw struktury drugorzdowej w przestrzeni
B. wzajemne pooenie acuchw polipeptydowych oraz ewentualnie struktur niebiakowych
(dotyczy tylko niektrych biaek)
C. kolejno aminokwasw w acuchu polipeptydowym
D. kolejno aminokwasw w acuchu polipeptydowym
a) Dopasuj opisy do odpowiednich struktur.
I-rzdowa .... II-rzdowa . III-rzdowa . IV-rzdowa .
b) Podaj przykad biaka, ktre posiada struktur IV-rzdow.
.
Zadanie 6. Schematy przedstawiaj budow kwasw RNA i DNA.

a) Podaj jedn widoczn na schemacie rnic w budowie pomidzy DNA i RNA.

b) Podkrel wzr nukleotydu, ktry wystpuje w RNA, lecz nie ma go w DNA.

c) Podkrel cechy charakterystyczne dla DNA.

A.
B.
C.
D.
E.

zbudowany jest z dwch nici polinukleotydowych

powstaje w jdrze komrkowym w procesie transkrypcji
pentoz wystpujc w jego nukleotydach jest ryboza
wystpuje w komrce wycznie w jdrze komrkowym
jego replikacja ma charakter semikonserwatywny

Zadanie 7.
Wglowodany peni rne funkcje w organizmie. Poniej podano przykady kilku z nich oraz
funkcje jakie mog peni.
1)zapasowe
A. celuloza
2)transportowa
B. heparyna
3)budulcowa
C. glikogen
4)hamuj krzepnicie krwi
D. glukoza
E. fruktoza

Dopasuj cukry do penionych przez nie funkcje, wpisujc odpowiednie litery przy
cyfrach.
1 .

2 .

3 .

4 .

Zadanie 8. Uzupenij tekst dotyczcy fosfolipidw wstawiajc w luk odpowiednie sowo w

odpowiedniej formie gramatycznej:
niepolarna, polarna, do wody, do tuszczw, do wewntrz, na zewntrz
Fosfolipidy skadaj si z gwki i .. ogona. Ogon
wykazuje due powinowactwo .., natomiast gwka ..
Fosfolipidy buduj podwjn warstw lipidow bony komrkowej, tak, e gwki ustawiaj
si bony, a ogony ..........................

Zadanie 9. Woda wykazuje szereg waciwoci, ktre nadaj jej charakter doskonaego
rozpuszczalnika.
Jak waciwo wody przedstawiono na poniszym schemacie?

Zadanie 10. W tabelce przedstawiono zaleno gstoci wody od temperatury.

a) Napisz tendencj zmian gstoci wody w zalenoci od temperatury w zakresie 4C 100C.

b) Jakie znaczenie dla ryb ma fakt, e woda w temperaturze 4C ma najwiksz

gsto?

Zadanie 11. Rozpoznaj pierwiastki chemiczne na podstawie podanej informacji, wpisujc

odpowiedni symbol lub naw:
a) Podstawowy pierwiastek biogenny, budujcy wszystkie zwizki organiczne
b) Niezbdny czynnik krzepnicia krwi, buduje szkielet krgowcw.
c) Niedobr tego pierwiastka zaburza rozwj gonad i gojenie si ran
Zadanie 12. Schemat przedstawia budow hemoglobiny, ktra jest biakiem zoonym.

a) Podkrel nazw grupy biaek zoonych, do ktrej naley hemoglobina.

A. glikoproteiny

B. chromoproteiny

C. lipoproteiny

D. nukleoproteidy

b) Napisz do jakiej grupy pierwiastkw (makroelementy, mikroelementy czy

ultraelementy) naley metal, znajdujcy si w centrum hemoglobiny.
.
Zadanie 13. Aminokwasy cz si ze sob tworzc acuchy polipeptydowe. Aminokwasy
dzielimy na endogenne(syntezowane przez organizm) oraz egzogenne(nie syntezowane) przez
organizm, ktre musi otrzymywa wraz z pokarmem. Pokarm zwierzcy jest
penowartociowy, natomiast roliny nie jest penowartociowy.
a) Podaj nazw wizania, ktre wytwarza si pomidzy aminokwasami tworzcymi
polipeptyd.

b) Wyjanij, dlaczego pokarm roliny nie jest penowartociowy.

c) Reakcja ksantoproteinowa suy do wykrywania biaek w badanym materiale. Napisz

na jaki kolor barwi si biaka w tej reakcji.

Zadanie 14. AM/2005

Zadanie 15. Wykresy przedstawiaj zawarto rnych zwizkw w komrkach rolin i

zwierzt.

Okrel, ktre wykresy (A czy B) dotycz komrki rolinnej. Swj wybr poprzyj dwoma
argumentami.
Komrki rolinnej dotycz wykresy .
1.
2.

METABOLIZM
Zadanie 1. Przemiany metaboliczne dzielimy na metabolizm i katabolizm.
a) Zaznacz w tabeli liter A cechy charakteryzujce anabolizm i liter K cechy
charakteryzujce katabolizm.
Lp
A/K
1. S to procesy endoergiczne
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Synteza zwizkw zoonych ze

zwizkw prostych
Substraty s na wyszym poziomie
energetycznym ni produkty
Wymaga nakadu energii w postaci
ATP
S to procesy egzoergiczne
Rozpad zwizkw zoonych do
zwizkw prostych
Wydziela si energia
Substraty s na niszym poziomie
energetycznym ni produkty

b) Podkrel procesy anaboliczne.

A. fotosynteza B. replikacja DNA C. oddychanie tlenowe D. glikoliza E. cykl mocznikowy
Zadanie 2. Krzywa Michaelisa przedstawia zaleno szybkoci reakcji katalizowanej przez
enzym od stenia substratu.

a) Napisz, jak wzrost stenia substratu wpywa na szybko reakcji. Uzasadnij swoj
odpowied.

b) Narysuj na powyszym schemacie krzyw Michaelisa dla enzymu, ktre ma mniejsze

powinowactwo do substratu, ni enzym ktrego krzywa jest naniesiona na schemat.
Zadanie 3. Enzymy trawienne s wydzielane do przewodu pokarmowego w postaci
nieczynnych proenzymw i dopiero w wietle przewodu pokarmowego ulegaj aktywacji.
Wyjanij, dlaczego enzymy trawienne musz by wydzielane w postaci proenzymw.

Zadanie 4. Przeprowadzono dowiadczenie, w ktrym w dwch probwkach umieszczono

miazg z bulwy ziemniaka, ktra zawiera enzym katalaz rozkadajcy szkodliwy nadtlenek
wodoru do wody i tlenu. Probwk A podgrzano, natomiast probwk B pozostawiono bez
zmian. Nastpnie do obu probwek wlano nadtlenek wodoru.
a) Sformuuj problem badawczy do tego dowiadczenia.
.
b) Napisz, ktra probwka (A czy B) stanowia prb badawcz w tym dowiadczeniu.
.
c) Napisz rwnanie opisanej reakcji rozkadu nadtlenku wodoru i opisz obserwacje jakie
zanotowano w obu probwkach.
Rwnanie reakcji:
Obserwacje w probwce A: .
Obserwacje w probwce B: ..
Zadanie 5. Ponisze opisy dotycz rnych rodzajw fosforylacji:
A. Synteza ATP pod wpywem energii dostarczonej przez fotony wiata
B. Synteza ATP przy udziale energii wydzielajcej si w wyniku reorganizacji czsteczki
zwizku organicznego, ktrej poziom energetyczny spada
C. Synteza ATP z wykorzystaniem energii elektronw przekazywanych z wodoru na atomy
tlenu
a) Dopasuj opis do odpowiedniego typu fosforylacji.

Substratowa .

Oksydacyjna .

Fotosyntetyczna .

b) Napisz w wyniku ktrego rodzaju fosforylacji fotosyntetycznej (cyklicznej, czy

niecyklicznej) powstaje sia asymilacyjna w fazie jasnej fotosyntezy. Wymie dwa zwizki
tworzce si asymilacyjn.
Sia asymilacyjna powstaje w wyniku fosforylacji fotosyntetycznej ..
Si asymilacyjn tworz: i

Zadanie 6. Schemat przedstawia cykl Calvina, z ktrego usunito pewne informacje.

a) Uzupenij schemat, dopasowujc odpowiednie wyrazy spord poniszych do liter.

ATP, acetylo-CoA, redukcja, utlenanie, dehydrogenacja, regeneracja, tlenek wgla (IV), tlen
A.
B..
C..
D..
b) Cykl Calvina jest nazywany faz ciemn fotosyntezy, lecz dugotrway brak dostpu do
wiata , powoduje, e ulega on zahamowani. Wyjanij to zjawisko.

Zadanie 7. Pod dwoma kloszami posadzono w glebie po 10 siewek fasoli jednakowej wielkoci.
Rolinom zapewniono takie same warunki: wilgotno, temperatur i dostp wiata. Pod
pierwszym kloszem obok rolin postawiono naczynie z wodorotlenkiem wapnia. Po upywie
pewnego czasu porwnano roliny i stwierdzono, e roliny pod pierwszym kloszem byy
mniejsze ni pod drugim.
a) Sformuuj problem badawczy do opisanego dowiadczenia

b) Wyjanij, dlaczego roliny pod pierwszym kloszem byy mniejsze ni pod drugim.

Zadanie 8. Uczniowie przeprowadzili nastpujce dowiadczenie: do trzech probwek

oznaczonych literami A, B, C wlali kolejno roztwr kwasu chlorowodorowego (A), wod
destylowan (B), roztwr wodorotlenku wapnia (C). Nastpnie w kadej probwce umiecili
biako i dodali pepsyn. Po upywie 2 godzin do kadej probwki dodano kwasu azotowego (V)
i obserwowano zmiany.
a) Podaj ktra probwka stanowi prb kontroln w tym dowiadczeniu.

b) W ktrych probwkach po przeprowadzeniu reakcji ksantoproteinowej zabserwowano

te zabarwienie? Wyjanij, uwzgldniajc obecno pepsyny, dlaczego zaobserwowano
zabarwienie.

.
Zadanie 9. Wykres przedstawia widmo absorpcji barwnikw fotosyntetycznych.

Dugo fali rwna 400 nm odpowiada barwie niebieskiej, 640 nm barwie czerwonej, a
dugoci zawarte pomidzy nimi to rne odcienie zieleni.
a) Napisz wiato jakiej barwy w najwikszym stopniu absorbuje chlorofil b, a jakie
chlorofil a.
.
b) Na podstawie wykresu wyjanij, dlaczego licie rolin maj barw zielona.

Zadanie 10. Schemat przedstawia proces fotosyntezy u rolin gruboszowatych, rosncych na

terenach suchych, upalnych, midzy innymi na pustyniach, nazywany fotosyntez CAM.

a) Podaj pierwotny akceptor dwutlenku wgla w tym procesie.

b) Opisz krtko przebieg fotosyntezy w otwartym aparacie szparkowym.

c) Wyjanij, dlaczego roliny CAM zamykaj aparaty szparkowe w cigu dnia.

Zadanie 11. Przeprowadzono nastpujce dowiadczenie: w kolbie stokowej umieszczono

wilgotn wat i uoono kiekujce nasiona grochu. Kolb zatkano gumowym korkiem z
otworem, w ktrym umieszczono termometr. Zanotowano temperatur w kolbie na pocztku
dowiadczenia oraz nastpnego dnia. Temperatura w kolbie nastpnego dnia byo wysza, ni
pocztkowa.
a) Opisz prb kontroln, jak naleao przygotowa do tego dowiadczenia.

b) Wyjanij wzrost temperatury w kolbie w tym dowiadczeniu.

Zadanie 12. Schemat przedstawia pewien proces metaboliczny zachodzcy w komrce.

a) Podaj nazw tego procesu.

.
b) Wyjanij jak rol peni NAD+ w tym procesie.
.
Zadanie 13. Schemat przedstawia jeden z etapw oddychania tlenowego.

a) Podaj nazw tego etapu i jego dokadn lokalizacj w komrce.

.
b) Wyjanij, co dzieje si z du iloci czsteczek NADH i FADH2 powstajcych w tym
etapie oddychania tlenowego.

Zadanie 14. Schemat przedstawia ostatni etap oddychania tlenowego, tzw. acuch oddechowy.

a) Napisz, czy transport jonw H+ z przestrzeni perymitochondrialnej do matrix, to

transport aktywny, czy bierny. Swj wybr poprzyj jednym argumentem.

b) Podkrel ten rodzaj tkanki zwierzcej, ktrej wewntrzna bona mitochondrialna, jest
najbardziej pofadowana.
A. tkanka kostna
B. tkanka nabonkowa
C. tkanka miniowa gadka
D. tkanka miniowa poprzecznie prkowana
c) Jak funkcj w acuchu oddechowym peni tlen?

Zadanie 15. Chemosynteza to starszy ewolucyjnie od fotosyntezy i mniej od niej

skomplikowany sposb samoywnoci. Przeprowadzaj go organizmy nazywane
chemoautotrofami. rdem energii do asymilacji dwutlenku wgla (CO2) s reakcje utlenienia
prostszych zwizkw nieorganicznych.
a) Napisz jakie organizmy maj zdolno przeprowadzania chemosyntezy.
.
b) Wyjanij, jakie znaczenie dla prawidowego funkcjonowania ekosystemw ma
chemosynteza.

c)Jaki rodzaj energii jest wykorzystywany w chemosyntezie do redukcji zwizanego CO2.

.

Zadanie 16. AM/2005

Zadanie 17. AM/2006

Zadanie 18. AM/2005

1..
2..
Zadanie 19. AM/2008

Zadanie 20./AM/2008

Zadanie 21. AM/2008

Zadanie 22. AM/2008

Zadanie 23. AM/2009

Zadanie 24. AM/2009

Zadanie 25. AM/2010

Zadanie 26. AM/2009

Zadanie 27. AM/2010

Zadanie 28. AM/2010

Zadanie 29. AM/2009

BAKTERIE I WIRUSY
Zadanie 1. Schemat przedstawia rne ksztaty komrek bakteryjnych.

a) Dopasuj litery do odpowiednich nazw.

Dwoinka.

Laseczka.

Gronkowiec.

Paciorkowiec.

b) Napisz (wpisujc odpowiedni liter), ktry rodzaj bakterii wywouje ;

Zapalenie puc.

Choler.

Zadanie 2. Bakterie nie maj wikszoci organelli charakterystycznych dla komrki

eukariotycznej, lecz posiadaj struktury penice analogiczne funkcj.
Napisz, jaka struktura peni u bakterii funkcj:
a) mitochondriom-
b) chloroplastu-.
c) jdra komrkowego-
Zadanie 3. ciana komrkowa bakterii zbudowana jest z substancji charakterystycznej dla tej
grupy organizmw. Midzy innymi ze wzgldu na grubo ciany komrkowej bakterie
dzielimy na gram dodatnie i gram ujemne.
a) Podaj nazw substancji, ktra buduje cian komrkow bakterii.
..

b) Podaj dwie rnice w budowie pomidzy bakteriami gram + i gram -.

1.
2.
c) Napisz, czy bardziej wraliwe na dziaanie antybiotykw s bakterie gram +, czy
gram -. Wybr uzasadnij odwoujc si do budowy komrek tych bakterii.

Zadanie 4. Bakterie mona podzieli na autotrofy, ktre w procesie fotosyntezy lub

chemosyntezy wyksztacaj substancje potrzebne im do ycia. Bakterie mog przeprowadza
fotosyntez w sposb tlenowy, podobnie jak roliny, lub te w sposb beztlenowy, np. bakterie
purpurowe. Druga grup bakterii stanowi heterotrofy, ktre dzielimy na saprofity ywice si
martw materi organiczn oraz pasoyty yjce kosztem innych organizmw.
Na podstawie schematu sporzd schemat przedstawiajcy podzia bakterii ze wzgldu na
sposb odywiania,
BAKTERIE

Zadanie 5. Bakterie rozmnaaj si wycznie bezpciowo, lecz nabywaj nowe cechy w tzw.
procesach pciowych. Ponisze opisy dotycz trzech rodzajw nabywania nowego DNA przez
bakterie.
A. komrka bakterii pobiera z otoczenia obcy DNA i wcza go do swojego chromosomu.
B. komrka dawca posiadajca fimbrie i czynnik F w plazmidzie (F+ mska)
przekazuje cz skopiowanego DNA komrce biorcy (brak fimbrii F- eska)
C. bakeriofag przenosi fragment DNA do komrki, w ktrej wchodzi w cykl lizogeniczny.
Oprcz swojego wcza tym samym do chromosomu fragment DNA z komrki, ktr
opuci
a) Dopasuj opisy do odpowiednich procesw pciowych.
Transdukcja .

Transformacja .

Koniugacja .

b) Podaj jedn rnic pomidzy cyklem litycznym i lizogenicznym bakteriofaga.

.
Zadanie 6. Czste stosowanie antybiotykw powoduje, e bakterie uzyskuj odporno na ich
dziaanie. Uodparniaj si take te bakterie, ktre nie miay bezporedniego kontaktu z
antybiotykiem.
Wyjanij w jaki sposb bakterie, ktre nie miay stycznoci z antybiotykiem, uzyskuj
odporno na jego dziaanie.

Zadanie 7. Podkrel te organelle, ktre nie s charakterystyczne dla komrki bakteryjnej.

A.
B.
C.
D.
E.
F.

lizosom
mezosom
mitochondriom
ciana komrkowa
aparat Golgiego
rybosom

Zadanie 8. Przeprowadzono nastpujce dowiadczenie: ca szalk Petriego pokryto koloni

bakterii E.coli. Nastpnie przygotowano cztery krki bibuy nasczone rnymi antybiotykami
(A, B, C, D) i umieszczono je na powierzchni hodowli. Wyniki dowiadczenia przedstawia
poniszy schemat.

a) Sformuuj problem badawczy do tego dowiadczenia.

.
b) Napisz, ktry antybiotyk okaza si najskuteczniejszy.
.
c) Podaj przykad negatywnych, dla zdrowia czowieka, skutkw czstego stosowania
antybiotykw


Zadanie 9. Podkrel choroby wywoywane przez bakterie.
A.
B.
C.
D.
E.

grypa
kia
cholera
choroba Beri-Beri
mononukleoza

Zadanie 10. Wirusy nie maj budowy komrkowej, stoj na pograniczu materii oywionej i
nieoywionej, dlatego nie do koca mona nazwa je organizmami.
Podaj dwa argumenty za i dwa przeciw stwierdzeniu, e wirusy nie s organizmami
ywymi.
Argumenty ZA:
1..
2..
Argumenty PRZECIW:
1..
2..
Zadanie 11. Schemat przedstawia budow bakteriofaga.

a) Zaznacz na schemacie strzak materia genetyczny bakteriofaga i napisz, czy jest to

DAN, czy RNA.
b) Wyjanij, w jaki sposb bakteriofagi infekuj komrk bakteryjn, skoro posiada ona
cian komrkow, przez ktr nie mog przenikn.

Zadanie 12. Wirus HIV wykazuje wiele przystosowa dziki ktrym ukad immunologiczny
gospodarza nie jest w stanie go wykry i zneutralizowa.
Podaj dwa przystosowania wirusa HIV, ktre chroni go przed ukadem odpornociowym
gospodarza.
1..
2..
Zadanie 13. Wirus HIV jest retrowirusem, ktry jako materia genetyczny posiada RNA
Podaj nazw procesu, w ktrym RNA wirusa jest przepisywane na DNA. Napisz jaki
enzym jest niezbdny do zajcia tego procesu.
Nazwa procesu:
Nazwa enzymu:
Zadanie 14. AM/2009

Zadanie 15. AM/2009

PROTISTY
Zadanie 1. Wrd protistw wyrniamy trzy rodzaje rozmnaania pciowego: izogami,
anizogami i oogami. Schemat przedstawia (w losowej kolejnoci) gamety charakterystyczne
dla kadego rodzaju gamii.

a) Dopasuj schematy do odpowiednich rodzajw gamii.

Izogamia .

Anizogamia .

Oogamia .

b) Podaj dwie rnice pomidzy izogami i oogami dotyczce gamet.

1.
2.....
Zadanie 2. W cyklu rozwojowym protistw jednokomrkowych moe dominowa faza
diploidalna lub haploidalna. Schemat przedstawia cykl rozwojowy pewnego protista.

a) Napisz, czy powyszy cykl rozwojowy dotyczy diplonta czy haplonta.


b) Napisz, czy mejoza w tym cyklu rozwojowym ma charakter pregamiczny, czy
postgamiczny.
.
c) Wybierz prawidowe dokoczenie zdania:
Formy troficzne dziel si ..
A. mitotycznie B. mejotycznie

C. amitotycznie

D. przez pczkowanie

Zadanie 3. Schemat przedstawia cykl rozwojowy Dictyota.

a) Jaki rodzaj cyklu rozwojowego przechodzi Dictyota? Wybierz poprawn odpowied.

A. izomorficzny

B. heteromorficzny
z przewag sporofitu

C. heteromorficzny
z przewag gametofitu

b) Wybierz prawidow odpowied dotyczc gamii w tym cyklu rozwojowym.

A. izogamia

B. anizogamia

C. oogamia

c) Zaznacz na schemacie liter R! miejsce zachodzenia mejozy. Napisz, czy jest to mejoza
pregamiczna, czy postgamiczna.

Jest to mejoza .
Zadanie 4. Schemat przedstawia pantofelka.

Rozpoznaj struktury zaznaczone na schemacie literami A i B oraz podaj ich funkcje.

A nazwa..
B nazwa..

funkcja..
funkcja..

Zadanie 5. Zaznacz w tabeli liter M cechy dotyczce makronukleusa pantofelka, a liter m

cechy dotyczce mikronukleusa pantofelka.
Lp.

Cecha

M/m

1.

Suy do sterowania biec prac komrki

2.

Jest diploidalny

3.

W czasie koniugacji przechodzi podzia mejotyczny

4.

Ma zwielokrotniony materia genetyczny

Zadanie 6. Na schematach przedstawiono w dowolnej kolejnoci kolejne etapy koniugacji

pantofelka.

Uszereguj we waciwej kolejnoci etapy koniugacji pantofelka.

..
Zadanie 7. Schemat przedstawia budow eugleny.

Podaj jedn cech zwierzc i jedn cech rolinn w komrce eugleny.

Cecha zwierzca
Cecha rolinna...
Informacja do zada 8. i 9.
Poniszy schemat przedstawia cykl rozwojowy zarodca malarii.

Zadanie 8. Na podstawie schematu:

a) Podaj ywiciela poredniego i ostatecznego tego pasoyta
ywiciel poredni ...
ywiciel ostateczny..
b) Zaznacz na schemacie liter R! miejsce zachodzenia mejozy
c) Wyjanij, dlaczego ataki malarii objawiaj si wysok gorczk.

Zadanie 9. Podaj jeden przykad dziaania czowieka, ktry zmniejszy ryzyko zaraenia
zarodcem malarii podczas przebywania w krajach tropikalnych.
.
Zadanie 10. AM/2005

Zadanie 11. AM/2009

Zadanie 12. Zaznacz poprawne odpowiedzi dotyczce zielenic.

A.
B.
C.
D.
E.

Jako materia zapasowy gromadz glikogen

Posiadaj chlorofil a i b
Mog y w symbiozie z grzybami tworzc porosty
ciana komrkowa jest wzmocniona lignin
S to wycznie formy wielokomrkowe

Zadanie 13. Zaznacz zdanie, ktre nie dotyczy brunatnic.

A.
B.
C.
D.
E.

Posiadaj chlorofil a i c
S przedstawicielami stramenopili
W zbiornikach wodnych rosn poniej miejsca wystpowania zielenic i krasnorostw
Przedstawicielem tej grupy jest morszczyn
Substancj zapasow nigdy nie jest u nichskrobia

GRZYBY
Zadanie 1. Schemat przedstawia zestaw dowiadczalny.

a) Podaj nazw procesu, ktry zaszed w kolbie z drodami

b) Zidentyfikuj zbierajcy si gaz podajc jego wzr chemiczny

.
Zadanie 2. Grzyby wyksztacaj rne rodzaje zarodnikw. Schemat przedstawia niektre z
nich.

a) Dopasuj schematy do odpowiednich nazw zarodnikw.

Workowe.

Sporangialne.

Podstawkowe.

Konidialne.

b) Podziel przedstawione na schemacie zarodniki na endospory i egzospory.

Endospory.

Egzospory..

c) Zarodniki mog powstawa w wyniku mitozy lub mejozy. Dopasuj zarodniki do

procesu w wyniku ktrego powstaj.
Mitoza..

Mejoza..

Zadanie 3. Grzyby, zanim utworzono dla nich osobne krlestwo, byy mylone z rolinami.
Podaj trzy cechy budowy grzybw, ktre rni je od rolin.
1..
2..
3..
Zadanie 4. Schemat przedstawia budow zewntrzn pieczarki.

a) Podaj nazwy elementw zaznaczonych na schemacie literami A, B, C.

A..
B..
C..
b) Podkrel nazw typu do ktrego naley pieczarka.
A. workowce

B. sprzniowe

C. podstawczaki

D. skoczki

Zadanie 5. Uzupenij tekst dotyczcy rozmnaania si grzybw.

Grzyby mog rozmnaa si w sposb przez pczkowanie, fragmentacj,
podzia komrki. Ich zarodniki nigdy nie posiadaj wici. Rozmnaanie pciowe moe mie
form: gametogamii (gdy cz si haploidalne gamety), . (gdy acz si cae
gametangia) oraz .. (gdy cz si niezrnicowane strzpki nalece do rnych
grzybw). U workowcw i podstawczakw wystpuje faza jder sprzonych, tzw. ...

Zadanie 6. Schemat przedstawia cykl rozwojowy podstawczakw.

a) Napisz, ktra faza (n, 2n, czy n+n) dominuje u podstawczakw i podaj jej nazw.
.
b) Zaznacz na schemacie miejsce zachodzenia mejozy liter R!
Zadanie 7. Schemat przedstawia cykl rozwojowy rdzy dbowej - grzyba pasoytniczego.

a) Podkrel typ do ktrego naley rdza dbowa.

A. podstawczaki

B. workowce

b) Podaj nazwy dwch ywicieli tego pasoyta.

1.
2.
c) Wyjanij w jaki sposb, nie szkodzcy rodowisku, mona chroni uprawy zboa przed
atakami rdzy dbowej.

Zadanie 8. Mikoryza to wspycie grzyba z korzeniami drzew, korzystne dla obu

organizmw.
a) Podaj nazw opisanej zalenoci midzygatunkowej.
.
b) Podaj dwie korzyci, jakie rolina czerpie z mikoryzy.
1..
2..
Zadanie 9. Mikoryz mona podzieli na ektotroficzn i endotroficzn.
Podaj dwie rnice pomidzy wymienionymi rodzajami mikoryzy.
1..
2..
Zadanie 10. Porosty to organizmy zbudowane z dwch komponentw: grzyba i glona (lub
sinicy). Grzyb ochrania glona i dostarcza mu wody oraz soli mineralnych, natomiast sam
korzysta z produktw fotosyntezy glona. Porosty s dobrymi bioindykatorami zanieczyszczenia
powietrza.
a) Napisz, w jaki sposb (pciowy, czy bezpciowy) rozmnaaj si porosty. Uzasadnij swj
wybr.

b) Wyjanij, dlaczego porosty s dobrymi bioindykatorami zanieczyszczenia powietrza.

Zadanie 11. Muchomor sromotnikowi to silnie trujcy grzyb, czsto mylony przez osoby
niedowiadczone w zbieractwie grzybw z popularn pieczark. Pieczarka ma blaszki rowe,
po dojrzeniu staj si brzowe; u muchomora sromotnikowego blaszki maj kolor biay
niezalenie od stadium rozwoju. Muchomor sromotnikowi ma kapelusz rednicy 4-12 cm,
biaawy, czasem z tawym, zielonotawym lub tobrzowym; pieczarka - 4-12 cm,
oliwkowozielony, tozielony. Pieczarka ma zanikajce piercienie na trzonie, a muchomor
piercie duy, wyrany.
Na podstawie tekstu podaj dwie cechy, dziki ktrym mona odrni muchomora
sromotnikowego od pieczarki.
1..
2..
Zadanie 12. AM/2005

Zadanie 13. Zaznacz te poziomy troficzne, ktre mog zajmowa grzyby.

A.
B.
C.
D.
E.

producenci
destruenci
pasoyty
drapieniki
saprofagi

Zadanie 14. Oce prawdziwo zda dotyczcych grzybw wpisujc liter P jeli zdanie jest
prawdziwe, lub F gdy jest faszywe.
Lp.

Zdanie

1.

Trawi pokarm wycznie zewntrzkomrkowo

2.
3.

Niektre gatunki zawieraj mae iloci

chlorofilu i karotenoidw
Formy dojrzae nigdy nie s diploidalne

4.

Materiaem zapasowym jest glikogen

P/F

Zadanie 15. AM/2008

Zadanie 16. AM/2009

Zadanie 1. Epiderma to pierwotna tkanka okrywajca pdu. Wytworem fellodermy s aparaty

szparkowe. Przeprowadzono dowiadczenie zilustrowane na schemacie.

a) Sformuuj problem badawczy do tego dowiadczenia.

..
b) Wyjanij, w jakim celu nalano do probwek warstw oleju.

Zadanie 2. Kolce to wytwory epidermy, natomiast ciernie s skrconymi pdami rolin.

a) Podaj jedn, widoczn na rysunku rnic w budowie cierni i kolcw.

.
b) Zaznacz prawidow odpowied. Kolce i ciernie to narzdy:
A. homologiczne

B. analogiczne

c) Napisz jaki proces ewolucyjny spowodowa podobiestwo w budowie cierni i kolcw.

.
Zadanie 3. Przetchlinki s wytworami korka, natomiast aparaty szparkowe to wytwory skrki.

Przetchlinka w korku odygi

a) Napisz jak funkcj peni przetchlinki i aparaty szparkowe.

.
b) Podaj dwie rnice w budowie pomidzy przetchlinkami i aparatami szparkowymi.
1
2
Zadanie 4. Tkanki merystematyczne maj zdolno do cigych podziaw. Stoki wzrostu
powoduj przyrost roliny na dugo.

a) Podaj, ktra litera na schemacie odpowiada stokowi wzrostu korzenia.

b) Podkrel odpowied, ktra prawidowo opisuje podziay komrkowe w stoku wzrostu.

A. mitoza

B. mejoza

C. amitoza

c) Trawy i zboa, oprcz stokw wzrostu posiadaj take merystemy interkalarne, ktre
znajduj si w wzach na odydze i odpowiadaj za przyrost roliny na dugo.

Wyjanij, dlaczego trawy i zboa oprcz stokw wzrostu wyksztaciy merystemy

interkalarne.
.
.
Zadanie 5. Schemat przedstawia przekrj przez ig sosny.

a) Rozpoznaj tkank zaznaczon na schemacie liter X i podaj jej pen nazw.

.
b) Podaj dwie cechy budowy igy sosny, ktre s przystosowaniem do oszczdzania wody.
1
2
Zadanie 6. Schemat przedstawia przekrj przez li roliny dwuliciennej.

a) Rozpoznaj tkanki rolinne i podaj ich funkcje.

C funkcja
E funkcja
b) Napisz, jakie dwie funkcje peni tkanka oznaczona na schemacie liter D.
1
2

Zadanie 7. Zaznacz w tabeli liter K cechy kolenchymy, a liter S cechy sklerenchymy.

Lp.

Cecha

K/S

1,

ciany komrkowe s silnie zdrewniae

2.

Komrki budujce tkank s martwe

3.

Komrki mog zawiera chloroplasty

4.

ciany komrkowe s zgrubiae rwnomiernie

Zadanie 8. Schemat przedstawia dwa rodzaje wizki przewodzcej.

II

a) Rozpoznaj tkanki oznaczone na schemacie literami A, B, C i podaj ich nazwy.

A.
B.
C.
b) Napisz, ktra wizka przewodzca (I czy II) moe przyrasta na grubo. Wybr
uzasadnij,

Zadanie 9. Elementy ksylemu dzielimy na naczynia i cewki. Ich zadaniem jest transport wody
i soli mineralnych w rolinie.
a) Podkrel stwierdzenia nieprawdziwe.
Naczynia s bardziej zaawansowane ewolucyjnie ni cewki.
W rolinie nie mog wystpowa cewki i naczynia rwnoczenie.
ciany komrkowe naczy s zdrewniae i zgrubiae nierwnomiernie.
U rolin okrytonasiennych wystpuj dodatkowo wkna drzewne w ksylemie.
Naczynie s zbudowane z komrek martwych, a cewki z komrek ywych.

b) Porwnujc budow cewek i naczy wyjanij, ktre z nich szybciej przewodz wod.

Zadanie 10. Zniszczone komrki epidermy mog si szybko regenerowa przez czste
podziay mitotyczne, natomiast uszkodzone komrki sitowe nie maj takiej zdolnoci.
Wyjanij, dlaczego komrki sitowe nie maj zdolnoci regeneracji.

Zadanie 11. Funkcj rurek sitowych jest transport asymilatw w rolinie. Schemat przedstawia
budow wewntrzn rurki sitowej.

Podaj dwa przystosowania rurek sitowych do sprawnego transportu asymilatw.

1.
2.
Zadanie 12. Komrki, aby budowa dany rodzaj tkanki musz przej specjalizacj do
penionej przez nie funkcji. Komrki w stadium embrionalnym nie s wyspecjalizowane.
Podaj dwie zmiany anatomiczne jakie zachodz w komrkach, ktre maj budowa
naczynia w ksylemie:
1.
2.
Zadanie 13. Podkrel te tkani, ktre zbudowane s z komrek martwych.
A.
B.
C.
D.
E.
F.

Felom
Sklerenchyma
Korek
Kolenchyma
Ksylem
Mikisz powietrzny (aerenchyma)

Zadanie 14. Zaraenie wirusem kilku komrek rolinnych powoduje szybkie

rozprzestrzenianie si intruza w caym organizmie, pomimo obecnoci grubych, celulozowych
cian komrkowych.
Wyjanij, w jaki sposb wirus moe przedostawa si z komrki do komrki.

Zadanie 15. AM/2010

Zadanie 16. AM/2009

ORGANY WEGETATYWNE ROSLIN

Zadanie 1. Korzenie utrzymuj rolin w glebie oraz pobieraj wod i sole mineralne.
Schemat przedstawia dwa rodzaje systemw korzeniowych.

a) Podaj nazw systemu korzeniowego:

A..
B..
b) Korzenie rolin mog ulega rnym modyfikacj. Dopasuj opisy do odpowiednich
rodzajw korzeni.
A. S to korzenia rolin pasoytniczych. Wnikaj one wewntrz roliny do yka i drewna i
pobieraj substancje odywcze
B. S pokryte specjaln skrk welamenem. Ich funkcja jest pobieranie wody z powietrza.
C. Mog one si skraca i wciga rolin gbiej w gleb.
D. Wystpuj u rolin bagiennych. Wystaraj one pionowo w gr na wysoko nawet 1,5
metra. Maj one specjalne otwory, ktrymi powietrze trafia do mikiszu powietrznego
gdzie jest magazynowane.

Korzenie powietrzne .
Korzenie oddechowe .
Haustoria (ssawki) .
Korzenie kurczliwe .
c) Napisz, ktry system korzeniowy jest charakterystyczny dla rolin jednoliciennych.
.

Zadanie 2. Schemat przedstawia budow zewntrzn korzenia.

a) Rozpoznaj strefy korzeniowe i podaj ich nazwy.

A
B
C
b) Napisz, w ktrej strefie nastpuje rnicowanie komrek.
Rnicowanie komrek nastpuje w strefie oznaczonej liter .
c) Okrel funkcj czapeczki.
.
Zadanie 3. Schemat przedstawi budow wtrn korzenia.

a) Podaj nazw tkanki oznaczonej na schemacie liter X.

.

b) Wyjanij, czy przedstawiony schemat dotyczy rolin jednoliciennych,

czy dwuliciennych.

c) Wyjanij, dlaczego skrka i kora pierwotna odpadaj, po przyrocie korzenia na

grubo.

Zadanie 4. Schemat przedstawia budow anatomiczn odygi rolin jednoliciennych i

dwuliciennych.

Dwulicienne

Jednolicienne

Podaj dwie rnice w budowie anatomicznej odygi rolin jednoliciennych i

dwuliciennych.
1
2
Zadanie 5. Podaj dwie funkcje jakie peni odyga .
1.
2.

Zadanie 6. Schematy prezentuj rne modyfikacje pdu roliny.

a) Rozpoznaj modyfikacje pdu i podaj ich nazwy.

A.
B.
C.
b) Podaj wspln funkcj jak peni modyfikacje:
A i B
B i C.
Zadanie 7. Epiderma lici posiada aparaty szparkowe, ktre rni si budow u rolin
jednoliciennych i dwuliciennych.

a) Napisz, ktry schemat (A czy B) przedstawia aparat szparkowy rolin dwuliciennych.

b) Wyjanij obecno chloroplastw w komrkach szparkowych.

c) Podaj nazwy dwch procesw, w ktrych uczestnicz aparaty szparkowe.

1..
2..
Zadanie 8. Schematy przedstawiaj typy ulistnienia.

a) Dopasuj litery do odpowiednich typw ulistnienia.

Okkowe .

Skrtolege .

Naprzeciwlege .

b) Wyjanij, dlaczego roliny ustawiaj swoje licie w taki sposb, aby nie zasaniay sobie
one dostpu do wiata. Uwzgldnij proces zachodzcy w liciach.

Zadanie 9. Schemat przedstawia rne rodzaje modyfikacji lici.

a) Napisz czy modyfikacje A, B, C to narzdy analogiczne, czy homologiczne.

..
b) Podaj jedn funkcj jak peni zmodyfikowane licie:
A

B
C
Zadanie 10. AM/2008

Zadanie 11. AM/2009