POLITECHNIKA WROCAWSKA

WYDZIA BUDOWNICTWA LDOWEGO I WODNEGO

ANTONI BIEGUS

PROJEKTOWANIE KONSTRUKCJI STALOWYCH

WEDUG EUROKODU 3
CZ 5 POCZENIA SPAWANE

MATERIAY DYDAKTYCZNE

WROCAW 2010

ANTONI BIEGUS

PROJEKTOWANIE KONSTRUKCJI STALOWYCH WEDUG EUROKODU 3

CZ 5 POCZENIA SPAWANE

SPIS TRECI
1. Charakterystyka oglna pocze spawanych

..........................................................

2. Spawalno stali ..............................................................................................................

3. Podzia spoin i zczy spawanych ............................................................................. 9

3.1. Klasyfikacja spoin ................................................................................................. 9
3.2. Spoiny czoowe

.................................................................................................. 12

3.3. Spoiny pachwinowe

.......................................................................................... 16

4. Obliczanie nonoci pocze spawanych

.............................................................. 20

4.1. Zaoenia i zasady obliczania spoin

...........................................................

4.2. Nono obliczeniowa spoin pachwinowych

4.3. Nono obliczeniowa spoin czoowych

20

.............................................. 23

...........................................................

25

4.4. Nono obliczeniowa spoin pachwinowych obwodowych ..............................

26

4.5. Nono obliczeniowa spoin otworowych

26

.........................................................

4.6. Obliczanie pocze zakadkowych obcionych osiowo

..............................

4.7. Obliczanie zoonych pocze ze spoinami pachwinowymi

.........................

28

............................................................................

31

............................................................................................................

33

........................................................................................................................

35

4.8. Poczenia z pasem bez eber

5. Uwagi kocowe

Literatura

27

PODZIKOWANIE
Autor serdecznie dzikuje Panu dr. in. Dariuszowi Czepiakowi za trud korekty
pracy i wniesione uwagi redakcyjne oraz merytoryczne

Poczenia spawane

1.Charakterystyka oglna pocze spawanych

Stalowe ustroje none budowli s realizowane dwuetapowo. W pierwszym etapie, w wytwrniach konstrukcji stalowych poszczeglne elementy skadowe konstrukcji (ksztatowniki,
blachy) czy si w podzespoy montaowe, ktre nosz nazw elementw wysykowomontaowych. Podzia ustroju nonego na podzespoy montaowe wynika z ogranicze gabarytw rodkw transportowych oraz skrajni drogowych i kolejowych. W drugim etapie, po
przetransportowaniu elementw wysykowo-montaowych na plac budowy, s one scalane w
docelowy ustrj nony. Poczenia montaowe elementw wysykowo-montaowych na budowie s najczciej typu rozbieralnego i wykonuje si je na ruby. czenie elementw skadowych (ksztatownikw walcowanych, blach, itp.) w podzespoy montaowe w wytwrniach
konstrukcji stalowych uzyskuje si przede wszystkim w wyniku spawania, (w przypadku konstrukcji cienkociennych rwnie przez zgrzewanie) i s to poczenia nierozbieralne. Spawanie jest jedn z podstawowych technik wytwarzania konstrukcji stalowych.

Rys. 1. Schemat procesu powstawania spoin

Spawanie jest procesem czenia, w ktrym przez dziaanie skoncentrowanego rda ciepa nastpuje lokalne stopienie czonych elementw metalowych po obu stronach linii zcza. Zazwyczaj podczas spawania nastpuje take dodanie spoiwa, ktrym jest metal o skadzie chemicznym zblionym do skadu chemicznego spawanych elementw. Spoiwo ulega
stopieniu i wymieszaniu z ciekym materiaem rodzimym, tworzc tzw. jeziorko spawalnicze.
Po odjciu (lub przemieszczeniu) rda ciepa jeziorko spawalnicze wychadza si i krystalizuje, przeksztacajc si w spoin, ktra trwale i w sposb nierozczny zespala elementy ze
sob.

Takie spajanie materiau wymaga uycia skoncentrowanego rda ciepa, wytwarzajcego

temperatur przewyszajc topienie stali wizki energii cieplnej za pomoc spawalniczych
rde ciepa (temperatura topienia stali to okoo 14001534oC). Wspczenie stosowanymi
rdami ciepa przy spawaniu s uk elektryczny, strumie plazmy bd promie lasera. W
przeszoci stosowano rwnie pomie powstajcy w wyniku spalania gazw palnych w atmosferze tlenu.
Jeli pod wpywem wysokiej temperatury brzegi czonych elementw ulegaj stopieniu
(tj. s doprowadzone do stanu pynnego) mwi si o spawaniu, jeli za tylko do stanu plastycznego (ciastowatego) i poczenie wymaga docisku, to mamy do czynienia ze zgrzewaniem.
Spawanie wymaga zazwyczaj doprowadzenia dodatkowego materiau o skadzie chemicznym zblionym do materiau czci czonych, zgrzewanie za nie. Zcze powstae z metalu
stopionego podczas procesu spawania nazywa si spoin. Materia elementw czonych jest
nazywany materiaem rodzimym. Dodatkowy metal doprowadzony do spawania nazywa si
spoiwem, otrzymany ze spoiwa, nosi nazw stopiwa. Spoina obejmuje przetopiony materia
rodzimy oraz dodatkowy (stopiwo).
Celem spawania jest uzyskanie zcza spajanych elementw o waciwociach mechanicznych, fizycznych i chemicznych zblionych do materiau rodzimego. Dlatego te zaleca si,
aby dodawane do spawania spoiwo miao odpowiednio lepsze waciwoci, zwaszcza odnoszce si do plastycznoci. Wwczas wytrzymao poprawnie wykonanego poczenia spawanego przy obcieniu statycznym jest nie mniejsza od wytrzymaoci materiau rodzimego.
Wytrzymao zmczeniowa spoin, ze wzgldu na nieuniknione w zczu karby postaciowe i
strukturalne, jest z reguy mniejsza. Zwikszenie wytrzymaoci zmczeniowej spoin uzyskuje si przez obrbk ciepln (normalizacj i wyarzanie odprajce) oraz mechaniczn
(motkowanie, zeszlifowanie nadlewu spoiny czoowej lub odpowiednie zakoczenia spoiny
pachwinowej).
Spawanie jest obecnie najbardziej rozpowszechnionym sposobem czenia wyrobw stalowych. Poczenia spawane charakteryzuj si licznymi zaletami w porwnaniu z innymi
metodami czenia. Do najwaniejszych zalet nale:
atwo i szybko wykonania pocze wskutek mniejszej pracochonnoci (brak trasowania, wiercenia otworw itp., ktre wystpuje w poczeniach na ruby),
moliwo penej automatyzacji procesu czenia elementw i uniwersalno zastosowania do wszystkich rodzajw konstrukcji,

 wysoka wytrzymao i niezawodno pocze atwe uzyskiwanie zcz, ktrych nono jest rwna nonoci czonych elementw; wykonawstwo w warsztacie umoliwia przemysow kontrole jakoci, gwarantujc wysok niezawodno,
moliwo zwikszenia asortymentu przekrojw poprzecznych prtw w konstrukcjach
(przekroje rurowe, skrzynkowe, teowe itp.),
mniejszy ciar cznikw w porwnaniu z poczeniami nitowymi i rubowymi,
zmniejszenie liczby nakadek, blach wzowych itp. w poczeniach,
atwo wykonania zabezpiecze antykorozyjnych i przeciwpoarowych,
atwo wzmocnienia zrealizowanych konstrukcji.
Natomiast do wad pocze spawanych naley zaliczy:
trudnoci zwizane ze spawaniem stali o duej zawartoci wgla oraz niektrych stali
stopowych, a take grubych blach,
wprowadzanie energii cieplnej w spawany materia zmienia struktur materiau powodujc niejednorodno strukturaln i mechaniczn zcza,
powstawanie dodatkowych napre i odksztace spawalniczych,
konieczno wykonywania spoin przez wykwalifikowanych spawaczy i pod sta kontrol nadzoru technicznego,
wysoki koszt materiaw i urzdze stosowanych przy spawaniu.
2. Spawalno stali

Rozmaite stale reaguj w odmienny sposb na proces spawania. Zdolno stali do utworzenia poczenia spawanego speniajcego wymagania eksploatacyjne nazywa si spawalnoci. Poczenia spawane bdzie bezpieczne nie tylko wtedy, gdy stal jest spawalna, ale rwnie gdy zastosuje si waciw technologi spawania, a take odpowiedni konstrukcj zcza. Istotnym zagadnieniem jest problem spawalnoci, czyli najoglniej biorc przydatnoci
stali na konstrukcje spawane. Jest to cecha zwizana nie tylko z rodzajem spawanego materiau (m.in. jego skadu chemicznego) ale zaley take od intensywnoci wprowadzania ciepa
podczas spawania, szybkoci chodzenia elementu po procesie spawania, technologii spawania oraz parametrw konstrukcyjnych zcza (gruboci elementu, sztywnoci konstrukcji itp.).
Spawalno jest pojciem zoonym, gdy zaley od duej liczby czynnikw, tak e ujcie
ich wpywu w sposb syntetyczny nie jest moliwe. Jest to kompleksowa charakterystyka metalu rodzimego i dodatkowego oraz technologii czenia. Jednoczenie spawalno jest poj-

ciem wzgldnym, tzn. niektre stale mog by nieprzydatne na konstrukcje spawane jedn
metod, a staj si przydatne przy spawaniu inn metod. Podobnie na przykad zawarto
jednego skadnika w stali moe by ze wzgldu na uycie jednego gatunku elektrod uznana za
niedopuszczaln, podczas gdy w przypadku innego gatunku elektrod zawarto tego skadnika
nie bdzie przeszkadza. Niekiedy dziki zabiegom dodatkowym, na przykad podgrzewaniu
podczas spawania, mona wykona poczenia stali, w standardowych warunkach uznawanej
za nie spawaln. Dlatego zamiast rozpatrywa pojcie spawalnoci oglnej, praktyczniej jest
rozwaa je w zakresie szczegowym. Wtedy spawalno mona klasyfikowa jako: metalurgiczn, konstrukcyjn i technologiczn.
Spawalno metalurgiczna zaley od sposobu wytworzenia stali, jej skadu chemicznego i
struktury, stopnia uspokojenia, sposobu obrbki elementw, rodzaju spoiwa itp.
Spawalno konstrukcyjna jest zwizana z szeregiem innych cech, do ktrych mona zaliczy: stopie sztywnoci konstrukcji i moliwo swobody odksztace elementw spawanych, grubo tych elementw oraz grubo, dugo i rozmieszczenie spoin, sposb ksztatowania wzw i elementw z wyeliminowaniem miejsc podatnych na pknicia, zapewnienie moliwoci wstpnego podgrzewania i wyarzania elementw czonych.
Spawalno technologiczna okrela wymagania dotyczce wyboru procesw spawania,
doboru parametrw spawania, przyjcia kolejnoci wykonywania spoin, a take zastosowania
metody obrbki cieplnej i mechanicznej spoin.
Najczciej operuje si pojciem spawalnoci metalurgicznej stali, zalenej od skadu chemicznego. Jeli stal ma nieodpowiedni skad chemiczny, to zcze spawane staje si skonne
do kruchych pkni.
W przypadku stali konstrukcyjnych pojcie spawalnoci jest zwykle upraszczane do zagadnienia uzyskania spawanego zcza bez pkni. W zalenoci od technologii spawania
rozrnia si pknicia gorce (krystalizacyjne), pknicia zimne, pknicia lamelarne, pknicia zmczeniowe i kruche (rys. 2).

Rys. 2. Pknicie: a) gorce, b) zimne, c) lamelarne

Pknicia gorce (krystalizacyjne) s pkniciami midzykrystalicznymi zachodzcymi w

temperaturze okoo 1200 1350o C zblionej do temperatury krystalizacji jeziorka spawalniczego. Najczciej s to pknicia w linii rodkowej spoiny. Przyczyn ich powstawania s
zanieczyszczenia zwizkami siarki i fosforu krystalizujcej spoiny. W pocztkowej fazie stygnicia spoiny, (gdy zakoczy si proces krystalizacji ciekego materiau a na granicach ziarn
pozostaa cieka eutektyka stopu Fe-S) powstajce naprenia skurczowe powoduj rozrywanie materiau, zaczynajc, od miejsca eutektyki, nie stawiajcej adnego oporu mechanicznego. Unikanie nisko topliwej eutektyki polega na neutralizowaniu siarki za pomoc manganu.
Stal jest odporna na pknicia gorce wtedy, gdy stosunek zawartoci manganu do siarki jest
w niej nie mniejszy od 25, a wskanik odpornoci na pkanie gorce Hcs < 4, przy czym

Si Ni
+
25 100 ,
= 1000
3Mn + Cr + Mo + V
S+ P+

H CS

(1)

gdzie: C, Mn, Cr, ... poszczeglne pierwiastki stopowe w procentach..

Pknicia zimne powstaj po cakowitym skrzepniciu roztopionego metalu w kocowej

fazie stygnicia lub tu po cakowitym ostygniciu, lub po upywie pewnego czasu po zakoczeniu spawania (tzw. pknicia zimne). Wystpuj one najczciej obok spoiny w strefie
wpywu ciepa materiau lub te w strefie wtopienia. Ich nazwa bierze si std, e pojawiaj
si one dopiero po ostygniciu zcza, a czasami nawet kilka godzin po spawaniu (std kontrole spoin naley przeprowadza dopiero po 16 godzinach od ukoczenia spawania). Przyczyn ich pojawienia si jest rwnoczesne wystpowanie trzech czynnikw:
- wzrostu twardoci i spadku cigliwoci w obszarze strefy wpywu ciepa,
- wystpowanie wodoru w spoinie,
- wystpowanie pospawalniczego stanu napre i odksztace.
Miar odpornoci stali na pknicia zimne jest rwnowanik wgla

Ce = C +

Mn Cr + V Mo Ni Cu P
+
+
+
+
+ + 0,0024t ,
6
5
4
15 13 2

(2)

gdzie:
C, Mn, Cr, ... poszczeglne pierwiastki stopowe w procentach,

t uredniona grubo elementw czonych w milimetrach.

Skonno stali do tworzenia twardej struktury martenzytu podczas stygnicia austenitu ro-

nie ze wzrostem zawartoci wgla. Jeeli C < 0,20% i Ce < 0,4 , to stal jest dobrze spawalna,
a jeeli Ce > 0,6 , to stal nie jest spawalna. Dla wartoci porednich rwnowanika, tzn.

Ce = 0,4 0,6 , stal jest spawalna warunkowo. Naley wwczas zastosowa odpowiedni
technologi spawania, spowalniajc odpyw ciepa, jak np. poprzez zwikszon energi spawalniczego rda ciepa lub wstpne podgrzewanie materiau wzdu brzegw czonych.

Pknicia lamelarne powstaj, gdy naprenia skurczowe dziaaj w kierunku po gruboci blach. Maj one najczciej posta uskokow (schodkow). Na ich tworzenie si wpywa
istnienie napre prostopadych do powierzchni blachy i skonno blach do tego typu pkania, wywoana najczciej wtrceniami niemetalicznymi. Jednym z podstawowych sposobw
zapobiegania takiej postaci zniszczenia jest odpowiednie uksztatowanie spoiny, a przede
wszystkim wybr odpowiedniego gatunku stali na konstrukcje obiektu. Zagadnienie doboru
stali ze wzgldu na cigliwo midzywarstwow omwiono w PN-EN 1993-1-10: 2007 Eurokod 3. Projektowanie konstrukcji stalowych - Cz 10: Dobr stali ze wzgldu na odporno na kruche pkanie i cigliwo midzywarstwow.

Pknicia zmczeniowe i kruche nie nalez cile do uszkodze technologicznych zwizanych ze spawaniem. Zale one gwnie od sposobu obcienia konstrukcji, cho proces
spawania ma wpyw na odporno (trwao) zmczeniow.
Spawalno stali konstrukcyjnych zaley przede wszystkim od ich gatunku. Stale niestopowe wg PN-EN 10025-2 mona uwaa za stale atwo spawalne, gdy grubo spawanych
czci nie przekracza 25 mm. W przypadku wikszych gruboci elementw wykonanych z takich stali naley stosowa odpowiedni technologie spawania. Rwnie spawanie stali konstrukcyjnych, drobnoziarnistych po normalizowaniu lub walcowaniu normalizujcym wg PNEN 10025-3 wymaga stosowania odpowiedniej technologii spawania.
W zalenoci od spawalniczego rda ciepa spawanie dzieli si na gazowe i elektryczne.
W pierwszym przypadku ciepo wytwarza spalajcy si gaz (acetylen, wodr, metan), natomiast w drugim uk elektryczny, strumie plazmy, strumie elektronw, strumie fotonw.

3. Podzia spoin i zczy spawanych

3.1. Klasyfikacja spoin
Spoiny klasyfikuje si w zalenoci od konstrukcji, sposobu wykonania, pooenia i pracy.
Pod wzgldem konstrukcyjnym oraz z uwagi na ksztat przekroju poprzecznego rozrnia
si nastpujce rodzaje spoin: czoowe (rys. 3a), pachwinowe (rys. 3b), szerokobruzdowe

(rys. 3c) i obwodowe (rys. 4a) i otworowe (rys. 4b). Najwaniejsze z punktu widzenia konstrukcyjnego s spoiny czoowe i pachwinowe.

Rys. 3. Rodzaje spoin: a czoowe, b pachwinowe, c szerokobruzdowe;

1, 2 czone elementy, 3 spoina

Rys. 4. Spoiny obwodowe (a) i otworowe (b): 1, 2 czone elementy, 3 spoina pachwinowa

Spoiny czoowe (rys. 3a) s najczciej ukadane w specjalnych rowkach utworzonych w

zukosowanych brzegach czonych elementw. Uzyskuje si je podczas czenia elementw,
pooonych zwykle w jednej paszczynie, w wyniku wypenienia przestrzeni miedzy nimi,
gdy brzeg przynajmniej jednego z czonych elementw jest przetopiony na caej gruboci.
Spoin czoow z penym przetopem definiuje si jako spoin, ktra ma cakowity przetop
i jest wtopiona w materia rodzimy na caej gruboci t zcza. Spoina czoowa z niepenym
przetopem (rys. 5a) ma gboko mniejsz od cakowitej gruboci t materiau rodzimego.
Spoiny czoowe przerywane nie powinny by stosowane.
Spoiny pachwinowe (rys. 3b) ukada si w rowkach naturalnych, powstajcych midzy
powierzchniami czonych elementw. S one z reguy atwe do wykonania, gdy nie wymagaj ukosowania brzegw. Jednak w porwnaniu ze spoinami czoowymi praca zcza, w ktrym zastosowano spoiny pachwinowe jest gorsza (szczeglnie w konstrukcjach obcionych
dynamicznie) z uwagi na nierwnomierny rozkad napre w poczeniu.

Rys. 5. Spoina: czoowa z niepenym przetopem (a) oraz pachwinowa z gbokim przetopem (b)

W przypadku spoin pachwinowych obwodowych (rys. 4a) rednica otworu okrgego d

lub szerokoci otworu owalnego spoiny pachwinowej obwodowej nie powinna by mniejsza
od czterokrotnej gruboci t blachy z otworem: d > 4t . Spoin otworowe (czopowe) mog
by stosowane jako cinane, w celu zapobieenia wybrzuszeniu lub separacji czci zakadkowych lub jako zcza porednie w elementach zoonych. rednica otworu okrgego spoiny otworowej powinna by, co najmniej o 8 mm wiksza ni grubo blachy zawierajcej
otwr.
Na rys. 6 pokazano nazwy poszczeglnych stref pocze spawanych, w fazie przygotowania brzegw oraz wykonanym

Rys. 6. Elementy zcza przed i po wykonaniu

Podzia spoin ze wzgldu na pozycj w czasie spawania (rys. 7a) jest nastpujcy: podolna
(rys. 7b), naboczna (rys. 7c), nacienna (rys. 7d), okapowa (rys. 7e), puapowa (rys. 7f), pionowa (rys. 7g). Najdogodniejsz do wykonania spoiny jest pozycja podolna, zapewniajca
dobr jako spoiny, natomiast najtrudniejsza jest pozycja puapowa (sufitowa), w ktrej
trudno jest zapewni dobr jako spoiny.
Z uwagi na charakter pracy (wytenia) spoin mona wyrni dwie kategorie: spoiny no-

ne (konstrukcyjne, ktre przenosz siy wewntrzne w czonym przekroju i naley je oblicza) oraz spoiny sczepne (o wymiarach minimalnych, suce do montaowego czenia
elementw, ktrych nie oblicza si).
Ze wzgldu na sposb wykonania spoin pachwinowych mona wyrni spoiny cige tj.
uoone bez przerw midzy nimi i przerywane z przerwami midzy nimi. Spoiny czoowe
wykonuje si tylko jako cige.

Rys. 7. Pozycje spawania usytuowanie spoin (opis w tekcie)

3.2. Spoiny czoowe

Spoiny czoowe powstaj podczas czenia elementw, pooonych zwykle w jednej paszczynie, w wyniku wypenienia przestrzeni miedzy tymi elementami, gdy brzeg przynajmniej
jednego z dwu czonych elementw jest przetopiony na caej gruboci. W celu przetopienia
elementu na ca grubo za pomoc minimalnej iloci energii cieplnej naley odpowiednio
zukosowa jego brzeg (rys. 8). Ksztat ukosowania zaley od gruboci elementu t oraz od tego
czy bdzie podczas spawania swobodny dostp do tego brzegu z obydwu stron.

Rys. 8. Cicie i ukosowanie: a pojedynczym palnikiem, b gowic trjpalnikow (numery palnikw oznaczaj kolejno cicia)

Gdy podczas spawania moliwy jest dostp tylko z jednej strony, wwczas tak spoin nazywa si spoin jednostronn, a jeeli bdzie dostp z obu stron spoin dwustronn. Blachy
cienkie (o gruboci t < 4 mm przy jednostronnym dostpie oraz t < 8 mm przy dwustronnym
dostpie) nie wymagaj ukosowania brzegw. Utworzona spoina nosi nazw spoiny typu I.
Ksztat ukosowania w przekroju poprzecznym przez zcze zaley gwnie od gruboci blachy. Najczciej jest to odcicie pryzmatu jednostronnego lub dwu pryzmatw od brzegu za
pomoc palnika acetylenowo-tlenowego, przesuwanego mechanicznie. Stosuje si te ukosowanie za pomoc obrbki skrawaniem. Po zestawieniu obydwu elementw do spawania z
pewnym przewitem otrzymuje si jeden lub dwa rowki spawalnicze (rys. 8).
Rowek zapenia si stopiwem, tzn. materiaem natopionym ze spoiwa. Powierzchni spoiny od strony spawania nazywa si licem spoiny, a od strony gardzieli rowka grani spoiny
(rys. 9c). Spoiny czoowe, czce elementy o gruboci wikszej od 6 mm wykonuje si wielowarstwowo (rys. 9b), przy czym w miar wzrostu szerokoci warstwy wykonuje si j wielociegowo (warstwa graniowa i kilka nastpnych s wykonywane jako jednociegowe). Gboko przetopienia materiau rodzimego przy ciankach rowka nazywa si wtopem spoiny.
Spoiny wykonywane jednostronnie mog mie wady w postaci nieprzetopienia grani, co jest
zwizane z niemonoci odpowiedniego dojcia elektrody.

Rys. 9. Oznaczenia: a rowka spawalniczego i b spoiny

Aby uzyska dobre przetopienie na caej gruboci czonych elementw naley odpowiednio zukosowa ich krawdzie. Ksztat ukosowania krawdzi blach zaley przede wszystkim
od gruboci i rodzaju spawanego zcza. Rodzaje ukosowa i oznaczenia spoin czoowych
przedstawiono na rys. 10. Na rysunkach wykonawczych spoiny czoowe oznacza si symbolami I, V, Y, 2V, X, U, 2U, K adekwatnie do ksztatu ukosowanie czonych krawdzi elementw.

Rys. 10. Rodzaje ukosowa i oznaczenia spoin czoowych

czc elementy o rnych grubociach stosuje si albo spoin niesymetryczn, gdy rnica gruboci jest nie wiksza ni 10 mm, albo stosuje si podwjne ukosowanie grubszej blachy, gdy rnica gruboci jest wiksza ni 10 mm (rys. 11).
Nachylenie paszczyzny przechodzcej przez krawdzie grne rowka lub nachylenie drugiej paszczyzny ukosu wynosi nie wicej ni 1:1 w konstrukcjach obcionych statycznie
oraz 1:4 w konstrukcjach obcionych dynamicznie (rys. 11). Podwjnego ukosowania grubszej blachy mona unikn, jeli mona elementy poczy wsposiowo. Wykonuje si wwczas obustronn spoin symetryczn.
Na pocztku i kocu spoiny czoowej, od strony lica powstaj zawsze wgbienia nazywane kraterem. Jest ono wynikiem cinienia gazw z elektrody na roztopiony metal. Ze wzgldu
na niepen grubo spoiny w tych miejscach traktuje si je jako wadliwe o maej nonoci.

Rys. 11. Spoiny czoowe blach o rnej gruboci

Zapobieganie kraterom polega na stosowaniu pytek wybiegowych, ktre mocuje si prowizorycznie spoinami sczepnymi (rys. 12). Wykonanie spoiny rozpoczyna si i koczy na
pytkach wybiegowych, ktre nastpnie si usuwa (odcinajc pomieniem acytylenowotlenowym lub pi, a brzegi szlifuje si).

Rys. 12. Sposoby zapobiegania kraterom spoin czoowych (a) oraz spoin pachwinowych (b),
1 element wybiegowy

3.3. Spoiny pachwinowe

W porwnaniu do spoin czoowych spoiny pachwinowe s z reguy atwiejsze do wykonania (nie wymagaj ukosowania brzegw). Ukada si je w naturalnym rowku midzy ciankami czonych elementw. Zazwyczaj przygotowanie przed spawaniem polega na dokadnym oczyszczeniu pasm przykrawdziowych (ktre bd czone) z rdzy, tuszczw, zgorzeliny walcowniczej itp.). Jednak w porwnaniu z spoinami czoowymi praca zcza w ktrym
zastosowano spoiny pachwinowe jest gorsza (szczeglnie w konstrukcjach obcionych dynamicznie) z uwagi na nierwnomierny rozkad napre w poczeniu.
W zalenoci od lica spoiny rozrnia si spoiny pachwinowe paskie (rys. 13a zasadniczo o ksztacie rwnoramiennego trjkta z minimalnym nadlewem), wklse (rys. 13b), wypuke (rys. 13c). Niekiedy spoina pachwinowa moe by niesymetryczna (rys. 13d).

Rys. 13. Ksztaty spoin pachwinowych: a) paska, b) wklsa, c) wypuka, d) niesymetryczna

paska
Spoiny pachwinowe mona stosowa do czenia czci, ktrych cianki tworz kt od 600
do 1200. Kty mniejsze s dopuszczalne przy zaoeniu, e spoina bdzie traktowana jako
czoowa z niepenym przetopem (np. rys. 14). Przy ktach wikszych od 1200 nono spoin
pachwinowych okrela si eksperymentalnie wedug zasad przedstawionych w Zaczniku D
do PN-EN 1990.

Rys. 14. Poczenie spawane o zmiennej gruboci spoiny

Jako efektywn grubo spoiny pachwinowej a przyjmuje si wysoko najwikszego

trjkta (z rwnymi lub nierwnymi ramionami) wpisanego w obrys przekroju poprzecznego
spoiny, mierzona prostopadle do zewntrznego boku tego trjkta (rys. 13). W przypadku
spoiny pachwinowej z gbokim przetopem, ktr pokazano na rys. 5b, mona uwzgldnia
jej dodatkow grubo, o ile wstpne badania wyka, e wymagana gboko wtopienia
moe by regularnie uzyskiwana.
Grubo spoiny pachwinowej naley przyjmowa w zalenoci od gruboci czonych elementw i powinna mieci si w przedziale
0,2tmax aw 0,7tmin oraz 2,5 < mm aw 16 mm ,

(3)

gdzie:
tmax grubo grubszego elementu czonego,
tmin grubo cieszego elementu czonego.

Powysze warunki s podyktowane koniecznoci wprowadzenia odpowiedniej iloci ciepa,

gwarantujcej dobr jako spoiny pachwinowej.
Jeeli bok spoiny pachwinowej b jest wikszy ni 8 mm, wwczas spoin wykonuje si jako wielociegow, co pokazano na rys. 15.

Rys. 15. Spoina pachwinowa wielociegowa (numery oznaczaj kolejno ukadania ciegw)

Na pocztku i kocu spoiny pachwinowej powstaj kratery (odcinki wadliwe o maej no-

noci). Zapobieganie wystpowaniu kraterw w poczeniach spoin pachwinowych polega

na stosowaniu korytek wybiegowych (rys. 12b).
Jako efektywn dugo spoiny leff przyjmuje si dugo, na ktrej spoina ma peny przekrj. Mona j przyjmowa jako dugo cakowitej spoiny, zmniejszonej o dwie efektywne
gruboci spoiny a . Jeli spoina ma peny przekrj na swojej dugoci cznie z pocztkiem i
kocem, redukcja dugoci efektywnej (ze wzgldu na pocztek i koniec) nie jest wymagana.

Nie naley stosowa spoin pachwinowych o dugoci efektywnej mniejszej ni 30 mm, ani
szeciokrotnej gruboci spoiny a w .
Spoiny pachwinowe mog by wykonane jako cige lub przerywane. Wymagania dotyczce przerw ( L1 , L2 ) pomidzy ssiednimi odcinkami Lw spoin pachwinowych przerywanych pokazano na rys. 16. Przyjmuje si je jako warto mniejsz z odlegoci pomidzy kocami spoin po przeciwlegych stronach i odlegoci pomidzy kocami spoin po tej samej
stronie. W kadym ciegu przerywanej spoiny pachwinowej jej odcinek skrajny wykonuje si
zawsze na kadym kocu czonych czci. W elementach zoonych, w ktrych blachy czy
si spoinami przerywanymi, zalecane s cige spoiny pachwinowe na kadym kocu i z kadej strony blachy na dugoci nie mniejszej ni 3/4 szerokoci wszej z czonych blach.

Rys. 16. Spoiny pachwinowe przerywane: a rozcigane, b ciskane

Nie naley zakada spoin pachwinowych w wewntrznych naroach ksztatownikw walcowanych na gorco (rys. 17a, b) poniewa s to miejsca o podwyszonej zawartoci wgla

siarki fosforu, a wic o gorszej spawalnoci. Rwnie naley unika zakadania spoin w strefach zgniotu materiau ksztatownikw gitych na zimno (rys. 17c), gdy

tf y
r
<
,
t
600

(4)

gdzie
r promie gicia blachy (rys. 17c),
t grubo blachy (rys. 17c),

f y granica plastycznoci stali blachy.

gdy strefy te maj obnion cigliwo i mog w nich powsta pknicia zczy (rys. 17c).

Rys. 17. Miejsca w ktrych nie naley zakada spoin pachwinowych

Spawanie w strefie odksztaconej na zimno przez gicie jest dopuszczalne co do proporcji
promienia gicia w stosunku do gruboci blachy r / t , ktre przedstawiono w tabl. 1.
Tablica 1. Warunki umoliwiajce ukadanie spoin w strefie odksztaconej na zimno

4. Obliczanie nonoci pocze spawanych

4.1. Zaoenia i zasady obliczania spoin

W wymiarowaniu spoin i pocze spawanych, obcionych przewaajco statycznie

przyjmuje si zazwyczaj nastpujce zaoenia:
spoiny i materia rodzimy s elementami jednorodnymi (izotropowymi),
nie uwzgldnia si efektu spitrzenia napre i dziaania napre wasnych rozpatruje si jedynie naprenia nominalne od przyoonych obcie,
czone spoinami czci s sztywne, a ich odksztacenia s pomijalnie mae, co pozwala
przyjmowa liniowe rozkady napre w spoinach.
Wymienione zaoenia s moliwe pod warunkiem zachowania waciwej konstrukcji i technologii ksztatowania pocze spawanych. Dodatkowo wymagany jest poziom jakoci spoin
C wedug PN-EN ISO 5817. Powysze zaoenia umoliwiaj przyjcie rwnomiernego rozkadu napre w spoinach zarwno na ich gruboci jak i na dugoci, podczas gdy w rzeczywistoci nie s one rwnomierne.
Rzeczywisty rozkad linii si w poczeniu spawanym jest zaburzony z powodu spitrzenia
napre (rys. 18, 19). Jeli w spoinie czoowej usunie si lico i gra (obrobi mechanicznie)
to spitrzenie napre w zczu nie wystpi. Najmniejsze spitrzenie napre wystpuje w
zczach doczoowych (rys. 18), znacznie wiksze za w poczeniach ze spoinami pachwinowymi (co jest zrozumiae gdy rozway si ich geometri rys. 19). Mierzy si je stopniem
spitrzenia, definiowanym jako stosunek napre maksymalnych max do napre rednich

n (rys. 18). Pojawiajce si spitrzenie napre wywouje powstanie i rozwinicie si stref

odksztaconych plastycznie, ktre umoliwiaj plastyczn redystrybucje si w caej spoinie.

Rys. 18. Spitrzenie napre w zczu doczoowym: a) na powierzchni, b) na gruboci

Rys. 19. Rzeczywisty rozkad napre sprystych w poczeniach spawanych

Ocen bezpieczestwa tj. stanu granicznego nonoci poczenia spawanego przeprowadza

si analizujc stan wytenia w punkcie zcza, w ktrym wystpuj maksymalne naprenia
materiau spoiny. W tym celu naley wyznaczy siy przekrojowe ( M Ed , N Ed , VEd ) w przekroju poczenia. Nastpnie naley ustali potencjaln (teoretyczn) powierzchni zniszczenia
spoiny i jej wymiary obliczeniowe, tzn. grubo obliczeniow a w oraz dugo obliczeniow
lw . Sprawdzenie stanu granicznego nonoci spoiny polega na analizie naprenia maksymalnego w jej przekroju obliczeniowym (potencjalnej paszczynie zniszczenia) wedug elementarnych wzorw wytrzymaoci materiaw.
W spoinie czoowej potencjalna powierzchnia zniszczenia przechodzi przez rodek spoiny
i jest prostopada do jej lica (rys. 20a, b). Jako grubo obliczeniow spoiny przyjmuje si
grubo cieszego z czonych elementw tmin , natomiast jako dugo leff przyjmuje si
szeroko elementu b , gdy zastosowano pytki wybiegowe, lub szeroko elementu b minus
dwie gruboci obliczeniowe spoiny a w (s to umowne dugoci kraterw kocowych), gdy
nie zastosowano pytek wybiegowych.

Rys. 20. Potencjalne powierzchnie zniszczenia A oraz oglny ukad napre w spoinie:
czoowej (a, b) oraz pachwinowej (c, d)

W spoinie pachwinowej za potencjaln powierzchni zniszczenia przyjmuje si powierzchni ukon, przechodzc przez wysoko a w trjkta wpisanego w obrys spoiny
(rys. 20c, d). Jako jej dugo obliczeniow leff przyjmuje si dugo zakadu elementw,
gdy zastosowano korytka wybiegowe (rys. 12b) lub przeduono spoiny poza dugo zakadu
na ssiednie krawdzie elementw na dwie gruboci spoiny a w . W przeciwnym przypadku
naley od dugoci zakadu odj dwie gruboci spoiny a w , jako dugoci kraterw kocowych.
Spoin pachwinow uwaa si za non, gdy jej dugo obliczeniowa lw na odcinku prostoliniowym spenia warunek
lw min(6aw , 30 mm) .

(5)

Postanowienia PN-EN 1993-1-8 dotycz nonoci pocze spawanych elementw ze stali

spawalnych, ktre s przywoywane w PN-EN 1993-1-1, o gruboci materiau nie mniejszej
ni 4 mm (w przypadku mniejszych gruboci elementw naley stosowa PN-EN 1993-1-3).
W takich poczeniach materia spoiny musi mie waciwoci mechaniczne spoiwa porwnywalne z waciwociami materiau rodzimego. Ponadto wymagane jest, aby spoiny byy

wykonane na odpowiednim poziomie jakoci; zazwyczaj jest to poziom jakoci C wg PN-EN

ISO 5817.
Jako kryterium oceny nonoci spoin jest stosowane porwnanie napre w spoinie w stosunku do obliczeniowej nonoci spoiny (metoda kierunkowa wg PN-EN 1993-8) lub alternatywnie porwnanie siy dziaajcej na jednostk dugoci do nonoci obliczeniowej spoiny o
jednostkowej dugoci (metoda uproszczona wg PN-EN 1993-1-8).
W metodzie kierunkowej ocen stanu granicznego nonoci poczenia bada si analizujc
stan jego wytenia w punkcie, w ktrym wystpuj maksymalne naprenia materiau spoiny. W tym celu naley wyznaczy obliczeniowe siy wewntrzne ( M Ed , N Ed , VEd ) w przekroju poczenia. Nastpnie ustala si potencjaln powierzchni zniszczenia spoiny A (rys.
20) i jej wymiary obliczeniowe, tzn. grubo obliczeniow spoiny a w oraz dugo obliczeniow spoiny leff .

4.2. Nono obliczeniowa spoin pachwinowych

Zgodnie z PN-EN 1993-1-8 nono obliczeniowa spoin pachwinowych moe by okre-

lona za pomoc metody kierunkowej lub metody uproszczonej.

Metoda kierunkowa jest metod ogln, odwzorowujc najwierniej wytenie spoin pachwinowych pod wpywem obcienia. Siy przenoszone przez spoin o dugoci jednostkowej rozkada si na skadowe rwnolege i prostopade do osi podunej spoiny oraz skadowe
normalne i styczne do paszczyzny jej przekroju. Nastpnie wyznacza si naprenia w przekroju spoiny pachwinowej, ktre pokazano na rys. 20d oraz rys. 21. W obliczeniach przyjmuje si rwnomierny rozkad napre w przekroju spoiny i wyznacza si naprenia skadowe:
normalne prostopade do przekroju spoiny ,
normalne rwnolege do przekroju spoiny II ,
styczne (w paszczynie przekroju) prostopadle do osi spoiny ,
styczne (w paszczynie przekroju) rwnolege do osi spoiny II .
Wg PN-EN 1993-1-8 nono obliczeniowa spoiny pachwinowej (rys. 21; tj. sprawdzenie
wytrzymaoci w zoonym stanie naprenia) jest wystarczajca, gdy spenione s zalenoci

2 + 3( 2 + II2 )

fu

w M 2

oraz

0,9 f u

M2

(6)

gdzie:
f u nominalna wytrzymao na rozciganie stali sabszej z czonych czci,

w wspczynnik korekcyjny uwzgldniajcy wysze waciwoci mechaniczne materiau spoiny w stosunku do materiau rodzimego; warto
wspczynnika w podano w tabl. 2,

M 2 = 1,25 czciowy wspczynnik bezpieczestwa nonoci spoin.

Rys. 21. Skadowe napre w przekroju spoiny pachwinowej

Tabl. 2. Wspczynniki korekcyjne w spoin pachwinowych
Gatunek stali
Wspczynnik korekcyjny w

S235
0,80

S275
0,85

S355
0,90

S420, S460
1,00

Wedug wzoru (6) mona oblicza spoiny pachwinowe dowolnie zorientowane wzgldem
dziaajcego obcienia. Sprawdzenie nonoci w tym przypadku opiera si na wytrzymaoci
materiau na rozciganie fu .
Wedug postanowie PN-EN 1993-1-8 alternatywn do metody kierunkowej jest metoda
uproszczona obliczania nonoci spoin pachwinowych. W tej metodzie, niezalenie od poo-

enia paszczyzny przekroju spoiny wzgldem dziaajcej siy, obliczeniow nono spoiny
na jednostk jej dugoci Fw, Rd okrela si ze wzoru

Fw, Rd = f vw, d a .

(7)

We wzorze (7) a jest gruboci spoiny, a f vw, d jest obliczeniow wytrzymaoci spoiny na

cinanie, ktr wyznacza si ze wzoru

f vw, d =

fu 3

w M 2

(8)

gdzie f u , w - jak we wzorze (6).

Warunek obliczeniowej nonoci spoiny jest speniony, gdy w kadym jej punkcie wypadkowa Fw, Ed wszystkich si ( N , Ed , V , Ed , VII, Ed o wartociach obliczeniowych; rys. 22)

przenoszona przez jednostk dugoci spoiny spenia warunek

Fw, Ed Fw, Rd .

(9)

Na rys. 22 pokazano graficzn interpretacj warunku nonoci (9) w metodzie uproszczonej wytenia spoiny pachwinowej.

Rys. 22. Skadowe si wewntrznych w przekroju spoiny pachwinowej

4.3. Nono obliczeniowa spoin czoowych

Nono obliczeniow spoin czoowych o penym przetopie, z odpowiednim poziomem
jakoci wykonania, przyjmuje si rwn nonoci obliczeniowej sabszej z czonych czci,
pod warunkiem, e bdzie wykonana z odpowiedniego materiau wykazujcego w prbie rozcigania spoiny minimaln granic plastycznoci i minimaln wytrzymao na rozciganie
nie mniejsz od wartoci nominalnych tych parametrw materiau rodzimego.
Nono obliczeniow spoin czoowych z niepenym przetopem (rys. 5a) wyznacza si stosujc metod dla spoin pachwinowych z gbokim przetopem. Ich grubo przyjmuje si nie
wiksz od gbokoci przetopu, jaka moe by regularnie uzyskiwana.

Nono obliczeniow czoowego zcza teowego, z dwiema spoinami czoowymi z niepenym przetopem i nadbudowanymi spoinami pachwinowymi (rys. 23) mona wyznaczy
jak w przypadku spoin czoowych z penym przetopem, pod warunkiem, e cakowita nominalna grubo spoiny (z wyczeniem niezespawanej szczeliny) jest nie mniejsza ni grubo
t rodnika zcza teowego, oraz e szeroko niezespawanej szczeliny jest nie wiksza ni
mniejsza z wartoci t / 5 i 3 mm . Jeli nie s spenione te wymagania, to ich grubo ustala
si jak dla spoin pachwinowych z gbokim przetopem, a nono obliczeniow spoin naley
oblicza jak w przypadku spoin czoowych z niepenym przetopem.

Rys. 23. Efektywny peny przetop w czoowym zczu teowym

4.4. Nono obliczeniowa spoin pachwinowych obwodowych

Nono obliczeniowa spoin pachwinowych obwodowych (wieczcych, uoonych dookoa obwodu otworu wycitego w jednej z blach w zczu zakadkowym rys. 4a) okrela
si jak dlaspoin pachwinowych.

4.5. Nono obliczeniowa spoin otworowych

Nono obliczeniow spoin otworowych Fw, Rd (rys. 4a) okrela si z wzoru

Fw, Rd = f vw, d Aw ,

(10)

gdzie:

f vw, d obliczeniowa wytrzymao spoiny na cinanie wedug wzoru (8),

Aw przekrj obliczeniowy spoiny, przyjmowany jako pole powierzchni otworu,
ktry wypenia spoina.

4.6. Obliczanie pocze zakadkowych obcionych osiowo

W poczeniach zakadkowych obcionych osiowo rozkad cinajcych napre jest nierwnomierny (rys. 24). Najwiksze spitrzenia wystpuj na kocach spoin. Mierzy si je
stopniem spitrzenia, definiowanym jako stosunek napre na skraju spoiny (maksymalnych) do napre rednich. Stopie spitrzenia napre wzrasta wprost proporcjonalnie do
stosunku dugoci spoiny do jej gruboci lw / aw , a take jest uzaleniony od proporcji pola
przekroju poprzecznego czonych elementw A1 / A2 (rys. 24). Wyrwnanie napre na caej dugoci spoiny wystpuje dopiero po pojawieniu si plastycznych odksztace na ich kocach, w miar wzrostu obcienia. Wedug PN-EN 1993-1-8 przyjmuje si, e cakowite wyrwnanie napre w spoinie wystpuje gdy jej dugo nie przekracza lw = 150aw .

Rys. 24. Wytenie w dugich poczeniach zakadkowych; 1, 2 czone elementy, 3 spoina

Jeli dugo spoiny nie przekracza 150aw , wwczas mona przyjmowa obliczeniowo
rwnomierny rozkad napre na dugoci spoiny i skadowe napre we wzorze (6) przyjmuj nastpujce wartoci:

FEd
,
a wl w

(11)

= = 0 ,

(12)

II =

gdzie:
FEd obliczeniowa warto siy dziaajcej w spoinie,
aw , l w odpowiednio grubo i dugo spoiny pachwinowej.

Wzr (6) przybiera wwczas nastpujc posta

3 II2

fu

w M 2

(13)

Ze wzgldu na nierwnomierny rozkad napre na dugoci w tzw. dugich poczeniach zakadkowych tj. gdy lw > 150aw (rys. 24) nono obliczeniow spoin zmniejsza si
stosujc wspczynnik redukcyjny Lw .
Wspczynnik redukcyjny Lw przyjmuje si:

w przypadku pocze zakadkowych duszych ni 150aw

Lw,1 = 1,2

0,2 L j
150aw

(14)

w przypadku spoin pachwinowych duszych ni 1,7 m czcych ebra poprzeczne w elementach spawanych z blach

Lw, 2 = 1,1

Lw
17

lecz

0,6 Lw, 2 1,0 ,

(15)

gdzie:

L j cakowita dugo zakadki w kierunku przekazywania siy,

LLw, 2 dugo spoiny (w metrach).

4.7. Obliczanie zoonych pocze ze spoinami pachwinowymi

W poczeniach doczoowych, teowych lub zakadkowych obcionych mimorodowo

spoiny podlegaj w oglnym przypadku jednoczesnemu wyteniu od siy osiowej, siy poprzecznej, momentu zginajcego i momentu skrcajcego. Wwczas s one nierwnomiernie
wytone. Procedura oblicze (na podstawie sprystego rozkadu napre) tak wytonych
pocze spawanych przedstawia si nastpujco:
okrelenie kadu spoin,
sprowadzenie obcie do rodka cikoci ukadu spoin,

 znalezienie w ukadzie spoin punktu, w ktrym skadowe napre bd najwiksze

(niekiedy naley przeanalizowa stan napre w kilku punktach),

wyznaczenie w przyjtych do oblicze punktach napre: normalnych, stycznych (od

dziaania si wewntrznych) i sprawdzenie ich wypadkowych ze wzoru (6).

W przypadku wytenia spoiny od siy podunej, si poprzecznych i dwukierunkowego
zginania naprenia normalne oraz styczne wyznacza si ze wzorw:

M
FEd M y , Ed
+
z + z , Ed y ,
Aw
Iy
Iz

(16)

z =

Vz , Ed
,
Aw, v

(17)

y =

V y , Ed
Aw, v

(18)

gdzie:
FEd obliczeniowa sia poduna, prostopada do kadu spoin,

M y , Ed , M z , Ed obliczeniowe momenty zginajce wzgldem odpowiednich osi przekroju,

V y , Ed , Vz , Ed obliczeniowe siy poprzeczne wzgldem odpowiednich osi przekroju,

Aw pole przekroju poprzecznego kadu spoin,

Aw, v pole przekroju poprzecznego kadu spoin uoonych obok cianek

ksztatownika, stanowicych pole przekroju czynnego przy cinaniu
mocowanego ksztatownika,

I y , I z momenty bezwadnoci kadu spoin wzgldem osi gwnych,

y , z wsprzdne punktu, w ktrym okrela si naprenia.
Naprenia normalne obliczone ze wzoru (16) (rys. 21, 25) s nachylone pod ktem 45o
do powierzchni obliczeniowej (zniszczenia). Sprawdzajc nono spoiny wedug wzoru (6)
naley naprenia rozoy na skadowe napre prostopadych do paszczyzny zniszczenia i skadowe napre rwnolegych do paszczyzny zniszczenia II = . Oblicza si
je ze wzoru

 = =

(19)

Rys. 25. Rozkad napre w spoinie pachwinowej

Jeli kad spoin jest wytony obcieniem skrcajcym, to naprenia styczne w rozpatrywanym punkcie oblicza si ze wzoru

M =

M o, Ed r
,
Io

(20)

gdzie:

M o, Ed moment skrcajcy,
I o biegunowy moment bezwadnoci kadu spoin,

r odlego rozpatrywanego punktu od rodka cikoci spoin.

W obliczenia nonoci spoin przydatne s charakterystyki geometryczne ronych ukadw
spoin, ktre podano w tabl. 3.

Tablica 3. Charakterystyki geometryczne ronych ukadw spoin

4.8. Poczenia z pasem bez eber

W przypadku spawanego poczenia poprzecznej blachy z nieuebrowanym pasem ksztatownika o przekroju dwuteowym (rys. 26a) lub skrzynkowym (rys. 26b), ze wzgldu na odksztacalno pasa i nierwnomierny rozkad napre w spoinie, naley zredukowa szeroko pasa (blachy) do szerokoci efektywnej beff .

Rys. 26. Efektywna szeroko w zczu teowym bez eber

Zredukowan (wsppracujc) szeroko efektywn nieuebrowanego ksztatownika I lub

H (rys. 26) oblicza si ze wzoru

b eff = t w + 2s + 7kt f ,

(21)

gdzie s = r w przypadku dwuteownikw walcowanych na gorco, a s = 2a w przypadku

ksztatownikw spawanych ( a - grubo spoiny czcej pas ze rodnikiem).
Wspczynnik k w zalenoci (21) oblicza si ze wzoru

k=

t f f y, f
t p f y, p

1,0 ,

(22)

gdzie: f y , f , f y , p - granica plastycznoci stali odpowiednio pasa ksztatownika i blachy czonej z pasem.
Mona nie stosowa eber w poczeniu jak na rys. 26, gdy speniony jest warunek

beff

f y, p
fu , p

bp ,

(23)

gdzie: f u jest wytrzymaoci na rozciganie stali blachy przyspawanej do ksztatownika, a

b p jest szerokoci tej blachy.

5. Uwagi kocowe
Spawanie stali jest procesem zoonym, ktrym zajmuje si dzia techniki spawalnictwo.
Dlatego projekt budowlanej konstrukcji stalowej zaleca si konsultowa pod wzgldem technologicznym ze specjalistami z dziedziny spawalnictwa.
Spawanie stali moe wpywa negatywnie na parametry wytrzymaociowe i uytkowe
budowlanych konstrukcji stalowych.
Podczas spawania tylko niewielka cz elementu podlega intensywnemu nagrzaniu, a do
temperatury topnienia stali, podczas, gdy caa jego reszta pozostaje w temperaturze otoczenia.
Gdy temperatura w spoinie zaczyna spada nastpuje jej skurcz (rys. 27). Jest on jednak uniemoliwiany przez zamocowanie spoiny w sztywnych ciankach mniej ogrzanej czci elementu, czego skutkiem s odksztacenia spawalnicze czonych elementw, a przede wszystkim powstanie w nich napre spawalniczych. Skurcz spoin powoduje utworzenie si przestrzennego stanu napre spawalniczych.

Rys. 27. Skurcz przestrzenny spoiny

Skutkiem odksztace spawalniczych konstrukcji moe by: skrcenie podune (rys. 28a),
wygicie wzgldne (rys. 28b), wygicie ktowe (rys. 28c), utrata statecznoci lokalnej(rys.
28d).
Na rys. 29 pokazano przykady rozkadu napre spawalniczych w elementach o rnych
ksztatach. Naprenia spawalnicze s napreniami wasnymi, tzn. istniej w elemencie jeszcze przed przyoeniem do niego jakichkolwiek obcie i s one zrwnowaone w przekroju
elementu. Ich wpyw objawia si dopiero w trakcie eksploatacji obiektu budowlanego.
Wystpowanie w konstrukcji napre spawalniczych jest zdecydowanie negatywne w odniesieniu do jej nonoci, gdy mog si one sumowa z napreniami od oddziaywa zewntrznych, doprowadzajc do wyczerpania nonoci materiau. Aby zmniejszy ich negatywne skutki naley stosowa waciwe rozwizania konstrukcyjne i odpowiednie technologie
spawania oraz zabiegi po spawaniu [3], [14].

Rys. 28. Przykady odksztace spawalniczych: a) skrcenie podune, b) wygicie

wzgldne, c) wygicie ktowe, d) utrata statecznoci lokalnej

Rys. 29. Przykady rozkadu napre spawalniczych w elementach o rnych ksztatach

Literatura
[1] Biegus A.: Nono graniczna stalowych konstrukcji prtowych. PWN, Warszawa Wrocaw, 1997.
[2] Biegus A.: Obliczanie spoin wedug Eurokodu 3. Builder nr 11/2009.
[3] Brdka J., Kozowski A., Ligocki I., aguna J., lczka L.: Projektowanie i obliczanie pocze i wzw konstrukcji stalowych. Polskie Wydawnictwo Techniczne, Rzeszow
2009.
[4] Kozowski A., lczka L., Wierzbicki S.: Projektowanie pocze spawanych wg PN-EN
1993-1-1 i PN-EN 1993-1-8. Inynieria i Budownictwo nr 3/2008.
[5] Kiebasa Z., Kozowski A., Kubiszyn W., Pisarek S., Reichhart A., Stankiewicz B., lczka L., Wojnar A.: Konstrukcje stalowe. Przykady oblicze wedug PN-EN 1993-1. Cz
pierwsza. Wybrane elementy i poczenia. Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej. Rzeszw 2009.
[6] PN-90/B- 03200 Konstrukcje stalowe. Obliczenia statyczne i projektowanie.
[7] PN-EN 1993-1-1: 2006. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-1: Reguy oglne i reguy dla budynkw.
[8] PN-EN 1993-1-3: 2008. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych Cz 1-3:
Reguy oglne Reguy uzupeniajce dla konstrukcji z ksztatownikw i blach profilowanych na zimno.
[9] PN-EN 1993-1-8: 2006 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-8: Projektowanie wzw.
[10] PN-EN-1993-1-9: 2007. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-9:
Zmczenie.
[11] PN-EN-1993-1-10: 2007. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-10:
Dobr stali ze wzgldu na odporno na kruche pkanie i cigliwo midzywarstwow.
[12] PN-EN 1090-2:2009. Wykonanie konstrukcji stalowych i aluminiowych. Cz 2: Wymagania techniczne dotyczce konstrukcji stalowych.
[13] PN-EN ISO 5817 Spawanie. Zcza spawane ze stali, niklu, tytanu, i ich stopw (z wyjatkiem spawanych wizk). Poziomy jakoci wedug niezgodnoci spawalniczych.
[14] Rykaluk K.: Konstrukcje stalowe. Podstawy i elementy. Dolnolskie Wydawnictwo
Edukacyjne, Wrocaw 2006.